📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဒီဃနိကာယေ

သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂအဘိနဝဋီကာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

ယော ဒေသေတွာန သဒ္ဓမ္မံ၊ ဂမ္ဘီရံ ဒုဒ္ဒသံ ဝရံ၊

ဒီဃဒဿီ စိရံ ကာလံ၊ ပတိဋ္ဌာပေသိ သာသနံ။၁။

ဝိနေယျဇ္ဈာသယေ ဆေကံ၊ မဟာမတိံ မဟာဒယံ၊

နတွာန တံ သသဒ္ဓမ္မဂဏံ ဂါရဝဘာဇနံ။၂။

သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှာ၊ ဒီဃာဂမဝရဿ ယာ၊

သံဝဏ္ဏနာ ယာ စ တဿာ၊ ဝဏ္ဏနာ သာဓုဝဏ္ဏိတာ။ ၃။

အာစရိယဓမ္မပါလ- တ္ထေရေနေဝါဘိသင်္ခတာ၊

သမ္မာ နိပုဏဂမ္ဘီရ-ဒုဒ္ဒသတ္ထပ္ပကာသနာ။၄။

ကာမဉ္စ သာ တထာဘူတာ၊ ပရမ္ပရာဘတာ ပန၊

ပါဌတော အတ္ထတော စာပိ၊ ဗဟုပ္ပမာဒလေခနာ။၅။

သင်္ခေပတ္တာ စ သောတူဟိ၊ သမ္မာ ဉာတုံ သုဒုက္ကရာ၊

တသ္မာ သဗြဟ္မစာရီနံ၊ ယာစနံ သမနုဿရံ။၆။

ယော’နေကသေတနာဂိန္ဒော၊ ရာဇာ နာနာရဋ္ဌိဿရော၊

သာသနသောဓနေ ဒဠှံ၊ သဒါ ဥဿာဟမာနသော။၇။

တံ နိဿာယ ‘‘မမေသောပိ၊ သတ္ထုသာသနဇောတနေ၊

အပ္ပေဝ နာမုပတ္ထမ္ဘော၊ ဘဝေယျာ’’တိ ဝိစိန္တယံ။၈။

ဝဏ္ဏနံ အာရဘိဿာမိ၊ သာဓိပ္ပာယမဟာပယံ၊

အတ္ထံ တမုပနိဿာယ၊ အညဉ္စာပိ ယထာရဟံ။၉။

စက္ကာဘိဝုဍ္ဎိကာမာနံ၊ ဓီရာနံ စိတ္တတောသနံ၊

သာဓုဝိလာသိနိံ နာမ၊ တံ သုဏာထ သမာဟိတာတိ။ ၁၀။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

နာနာနယနိပုဏဂမ္ဘီရဝိစိတြသိက္ခတ္တယသင်္ဂဟဿ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓသံဝဏ္ဏိတဿ သဒ္ဓါဝဟဂုဏသမ္ပန္နဿ ဒီဃာဂမဝရဿ ဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထဒီပကံ သံဝဏ္ဏနမိမံ ကရောန္တော သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟနသမတ္ထော မဟာဝေယျာကရဏောယမာစရိယော သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမပယောဇနာဒိဝိဓာနာနိ ကရောန္တော ပဌမံ တာဝ ရတနတ္တယပဏာမံ ကာတုံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏပ္ပယောဇနံ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဓာ ပပဉ္စေန္တိ အာစရိယာ။ တထာ ဟိ ဝဏ္ဏယန္တိ –

‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ သတ္ထရိ ပဏာမကရဏံ ဓမ္မဿ သွာက္ခာတဘာဝေန သတ္ထရိ ပသာဒဇနနတ္ထံ၊ သတ္ထု စ အဝိတထဒေသနဘာဝပ္ပကာသနေန ဓမ္မေ ပသာဒဇနနတ္ထံ။ တဒုဘယပ္ပသာဒါ ဟိ မဟတော အတ္ထဿ သိဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ဋီ။ ၁-၁)။

အထ ဝါ ‘‘ရတနတ္တယပဏာမဝစနံ အတ္တနော ရတနတ္တယပ္ပသာဒဿ ဝိညာပနတ္ထံ၊ တံ ပန ဝိညူနံ စိတ္တာရာဓနတ္ထံ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ ဂါဟဏတ္ထံ၊ တံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိနိပ္ဖာဒနတ္ထ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ပဘဝနိဿယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ၊ တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတ္ထ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘မင်္ဂလဘာဝတော၊ သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော၊ ပဏ္ဍိတေဟိ သမာစရိတဘာဝတော၊ အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘စတုဂမ္ဘီရဘာဝယုတ္တံ ဓမ္မဝိနယံ သံဝဏ္ဏေတုကာမဿ မဟာသမုဒ္ဒံ ဩဂါဟန္တဿ ဝိယ ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတဿာပိ မဟန္တံ ဘယံ သမ္ဘဝတိ၊ ဘယက္ခယာဝဟဉ္စေတံ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏဇနိတံ ပဏာမပူဇာဝိဓာနံ၊ တတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘အသတ္ထရိပိ သတ္ထာဘိနိဝေသဿ လောကဿ ယထာဘူတံ သတ္ထရိ ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သတ္ထုသမ္ဘာဝနတ္ထံ၊ အသတ္ထရိ စ သတ္ထုသမ္ဘာဝနပရိစ္စဇာပနတ္ထံ၊ ‘တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) စ ဝုတ္တဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာယံ ပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပဏာမဝိဓာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမာယ ဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ၊ သဒ္ဓမ္မဿ စ ပဏာမဝိဓာနေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမာယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ၊ သင်္ဃဿ စ ပဏာမဝိဓာနေန ပရမတ္ထသင်္ဃဘာဝါဓိဂမာယ သာဝကယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာယံ ပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘မင်္ဂလာဒိကာနိ သတ္ထာနိ အနန္တရာယာနိ၊ စိရဋ္ဌိတိကာနိ၊ ဗဟုမတာနိ စ ဘဝန္တီတိ ဧဝံလဒ္ဓိကာနံ စိတ္တပရိတောသနတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာယံ ပဏာမကိရိယာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘သောတုဇနာနံ ယထာဝုတ္တပဏာမေန အနန္တရာယေန ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိနိပ္ဖာဒနတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာယံ ပဏာမကိရိယာ။ သောတုဇနာနုဂ္ဂဟမေဝ ဟိ ပဓာနံ ကတွာ အာစရိယေဟိ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ထုတိပဏာမပရိဒီပကာနိ ဝါကျာနိ နိက္ခိပီယန္တိ၊ ဣတရထာ ဝိနာပိ တံ နိက္ခေပံ ကာယမနောပဏာမေနေဝ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနသိဒ္ဓိတော ကိမေတေန ဂန္ထဂါရဝကရဏေနာ’’တိ စ ဧဝမာဒိနာ။ မယံ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတမေဝ ပယောဇနံ ဒဿယိဿာမ၊ တသ္မာ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေဝ စ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော …ပေ… တဿာနုဘာဝေနာ’’တိ။ ရတနတ္တယပဏာမကရဏဉှိ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထံ ရတနတ္တယပူဇာယ ပညာပါဋဝဘာဝတော၊ တာယ စ ပညာပါဋဝံ ရာဂါဒိမလဝိဓမနတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယသ္မိံ မဟာနာမ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ အ။ နိ။ ၁၁။၁၁)။

တသ္မာ ရတနတ္တယပူဇာယ ဝိက္ခာလိတမလာယ ပညာယ ပါဋဝသိဒ္ဓိ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပူဇာယ ပညာပဒဋ္ဌာနသမာဓိဟေတုတ္တာ ပညာပါဋဝံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ ပန မဟာနာမ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မောပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ၊ ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒယတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ အ။ နိ။ ၁၁။၁၁)။

သမာဓိဿ စ ပညာယ ပဒဋ္ဌာနဘာဝေါ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ ပေဋကော။ ၆၆၊ မိ။ ပ။ ၁၄) ဝုတ္တောယေဝ။ တတော ဧဝံ ပဋုဘူတာယ ပညာယ ခေဒမဘိဘုယျ ပဋိညာတံ သံဝဏ္ဏနံ သမာပယိဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ရတနတ္တယပဏာမကရဏဉှိ…ပေ… ပညာပါဋဝဘာဝတော’’တိ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပူဇာယ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလဝဍ္ဎနတော အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရတနတ္တယပဏာမေန ဟိ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလာနိ ဝဍ္ဎန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဘိဝါဒနသီလိဿ၊ နိစ္စံ ဝုဍ္ဎာပစာယိနော၊

စတ္တာရော ဓမ္မာ ဝဍ္ဎန္တိ၊ အာယု ဝဏ္ဏော သုခံ ဗလ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၀၉)၊

တတော အာယုဝဏ္ဏသုခဗလဝုဒ္ဓိယာ ဟောတွေဝ ကာရိယနိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ရတနတ္တယပူဇာယ အာယု…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပူဇာယ ပဋိဘာနာပရိဟာနာဝဟတ္တာ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပရိဟာနာဝဟာ ဟိ ရတနတ္တယပူဇာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သတ္တိမေ ဘိက္ခဝေ၊ အပရိဟာနီယာ ဓမ္မာ၊ ကတမေ သတ္တ? သတ္ထုဂါရဝတာ၊ ဓမ္မဂါရဝတာ၊ သင်္ဃဂါရဝတာ၊ သိက္ခာဂါရဝတာ၊ သမာဓိဂါရဝတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သောဝစဿတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၃၄) တတော ပဋိဘာနာပရိဟာနေန ဟောတွေဝ ယထာပဋိညာတပရိသမာပနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ရတနတ္တယ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပသာဒဝတ္ထူသု ပူဇာယ ပုညာတိသယဘာဝတော အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုညာတိသယာ ဟိ ပသာဒဝတ္ထူသု ပူဇာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော၊ ဗုဒ္ဓေ ယဒိဝ သာဝကေ၊

ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ၊ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ။

တေ တာဒိသေ ပူဇယတော၊ နိဗ္ဗုတေ အကုတောဘယေ၊

န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ၊ ဣမေတ္တမပိ ကေနစီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၁၉၆၊ အပ။ ၁။၁၀။၂)၊

ပုညာတိသယော စ ယထာဓိပ္ပေတပရိသမာပနုပါယော။ ယထာဟ –

‘‘ဧသ ဒေဝမနုဿာနံ၊ သဗ္ဗကာမဒဒေါ နိဓိ၊

ယံ ယဒေဝါဘိပတ္ထေန္တိ၊ သဗ္ဗမေတေန လဗ္ဘတီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၈။၁၀)၊

ဥပါယေသု စ ပဋိပန္နဿ ဟောတွေဝ ကာရိယနိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပသာဒဝတ္ထူသု…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝံ ရတနတ္တယပူဇာ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသမ္ဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယျပ္ပဘာဝေါ ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ လောကသန္နိဝါသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ၊ ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝါရေတိ။ တသ္မာ သုဝုတ္တံ ‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဧဝံ ပန သပယောဇနံ ရတနတ္တယပဏာမံ ကတ္တုကာမော ဗုဒ္ဓရတနမူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ပဌမံ တဿ ပဏာမံ ကာတုမာဟ – ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယံ…ပေ… ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ဗုဒ္ဓရတနမူလကာနိ ဟိ ဓမ္မသင်္ဃရတနာနိ၊ တေသု စ ဓမ္မရတနမူလကံ သင်္ဃရတနံ၊ တထာဘာဝေါ စ ‘‘ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ဘဂဝါ၊ စန္ဒကိရဏနိကရော ဝိယ တေန ဒေသိတော ဓမ္မော၊ စန္ဒကိရဏသမုပ္ပာဒိတပီဏိတော လောကော ဝိယ သင်္ဃော’’တိ ဧဝမာဒီဟိ အဋ္ဌကထာယမာဂတဥပမာဟိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဂ္ဂေါတိ ကတွာ ပဌမံ ဗုဒ္ဓါ၊ တပ္ပဘဝတော၊ တဒုပဒေသိတတော စ တဒနန္တရံ ဓမ္မော၊ တဿ ဓမ္မဿ သာဓာရဏတော၊ တဒါသေဝနတော စ တဒနန္တရံ သင်္ဃော ဝုတ္တော။ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝါ ဟိတေ ဝိနိယောဇကောတိ ကတွာ ပဌမံ ဗုဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗသတ္တဟိတတ္တာ တဒနန္တရံ ဓမ္မော၊ ဟိတာဓိဂမာယ ပဋိပန္နော အဓိဂတဟိတော စာတိ ကတွာ တဒနန္တရံ သင်္ဃော ဝုတ္တော’’တိ အဋ္ဌကထာဂတနယေန အနုပုဗ္ဗတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဗုဒ္ဓရတနပဏာမဉ္စ ကရောန္တော ကေဝလပဏာမတော ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမောဝသာတိသယောတိ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိပဒေဟိ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမတံ ဒဿေတိ။ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဟိ ပဏာမေန သတ္ထု ဂုဏာတိသယယောဂေါ၊ တတော စဿ အနုတ္တရဝန္ဒနီယဘာဝေါ၊ တေန စ အတ္တနော ပဏာမဿ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝေါ၊ တေန စဿ ခေတ္တင်္ဂတဿ ပဏာမဿ ယထာဓိပ္ပေတနိပ္ဖတ္တိဟေတုဘာဝေါ ဒဿိတောတိ။ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမတဉ္စ ဒဿေန္တော ယဿာ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ သာ သုတ္တန္တဒေသနာ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာယေဝ၊ န ဝိနယဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပ္ပဓာနာ၊ နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာတိ တဒုဘယပ္ပဓာနမေဝ ထောမနမာရဘတိ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယဿ ပကတိ၊ ယဒိဒံ အာရမ္ဘာနုရူပထောမနာ။ တေနေဝ စ ဝိနယဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ‘‘ယော ကပ္ပကောဋီဟိပိ…ပေ… မဟာကာရုဏိကဿ တဿာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ကရုဏာပ္ပဓာနံ၊ အဘိဓမ္မဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ‘‘ကရုဏာ ဝိယ…ပေ… ယထာရုစီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁) ပညာပ္ပဓာနဉ္စ ထောမနမာရဒ္ဓံ။ ဝိနယဒေသနာ ဟိ အာသယာဒိနိရပေက္ခကေဝလကရုဏာယ ပါကတိကသတ္တေနာပိ အသောတဗ္ဗာရဟံ သုဏန္တော၊ အပုစ္ဆိတဗ္ဗာရဟံ ပုစ္ဆန္တော၊ အဝတ္တဗ္ဗာရဟဉ္စ ဝဒန္တော သိက္ခာပဒံ ပညပေသီတိ ကရုဏာပ္ပဓာနာ။ တထာ ဟိ ဥက္ကံသပရိယန္တဂတဟိရောတ္တပ္ပောပိ ဘဂဝါ လောကိယသာဓုဇနေဟိပိ ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ ‘‘သိခရဏီ၊ သမ္ဘိန္နာ’’တိအာဒိဝစနာနိ၊ (ပါရာ။ ၁၈၅) ယထာပရာဓဉ္စ ဂရဟဝစနာနိ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော မဟာပရိသမဇ္ဈေ အဘာသိ၊ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိ ကာရဏာပေက္ခာယ စ ဝေရဉ္ဇာဒီသု သာရီရိကံ ခေဒမနုဘောသိ။ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ဘူမန္တရပစ္စယာကာရသမယန္တရကထာနံ ဝိယ ဝိနယပညတ္တိယာပိ သမုဋ္ဌာပိကာ ပညာ အနညသာဓာရဏတာယ အတိသယကိစ္စဝတီ၊ ကရုဏာယ ကိစ္စံ ပန တတောပိ အဓိကန္တိ ဝိနယဒေသနာယ ကရုဏာပ္ပဓာနတာ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာဗျာပါရာဓိကတာယ ဟိ ဒေသနာယ ကရုဏာပဓာနတာ၊ အဘိဓမ္မဒေသနာ ပန ကေဝလပညာပ္ပဓာနာ ပရမတ္ထဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓသမတ္ထာယ ပညာယ တတ္ထ သာတိသယပ္ပဝတ္တိတော။ သုတ္တန္တဒေသနာ ပန ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာနုသယာဓိမုတ္တိစရိတာဒိဘေဒပရိစ္ဆိန္ဒနသမတ္ထာယ ပညာယ သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာယ တတ္ထ သာတိသယပ္ပဝတ္တိတော။ သုတ္တန္တဒေသနာယ ဟိ မဟာကရုဏာယ သမာပတ္တိဗဟုလော ဝိနေယျသန္တာနေ တဒဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဂမ္ဘီရမတ္ထပဒံ ပတိဋ္ဌပေသိ။ တသ္မာ အာရမ္ဘာနုရူပံ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနမေဝ ထောမနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော။

အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – ကိရတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ ပစ္စယဝေကလ္လကရဏေန အပနေတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခိတေသု ဝါ ကိရိယတိ ပသာရိယတီတိ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ ဝိဗာဓတိ၊ ပရဒုက္ခံ ဝါ ဝိနာသေတီတိ အတ္ထော။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကမိတိ သုခံ၊ တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗန္ဓတီတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ပဒနိပ္ဖတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဏှာဘိတတ္တေဟိ သေဝီယတီတိ သီတံ၊ ဥဏှာဘိသမနံ။ တံ လာတိ ဂဏှာတီတိ သီတလံ၊ ‘‘စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမိ၊ ဟဒယံ ဝါ တေ ဖာလေဿာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ဧတ္ထ ဥရော ‘‘ဟဒယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝက္ကံ ဟဒယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ၂။၁၁၄၊ ၃။၁၅၄) ဧတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု၊ ‘‘ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယ တစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၃) ဧတ္ထ စိတ္တံ၊ ဣဓာပိ စိတ္တမေဝ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန ဟဒယံ။ အတ္တနော သဘာဝံ ဝါ ဟရတီတိ ဟဒယံ၊ ရ-ကာရဿ ဒ-ကာရံ ကတွာတိ နေရုတ္တိကာ။ ကရုဏာယ သီတလံ ဟဒယမဿာတိ ကရုဏာသီတလဟဒယော၊ တံ ကရုဏာသီတလဟဒယံ။

ကာမဉ္စေတ္ထ ပရေသံ ဟိတောပသံဟာရသုခါဒိအပရိဟာနိဇ္ဈာနသဘာဝတာယ၊ ဗျာပါဒါဒီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ စ သတ္တသန္တာနဂတသန္တာပဝိစ္ဆေဒနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ စိတ္တသီတလဘာဝကာရဏတာ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တထာပိ ပရဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ပရူပတာပါသဟနရသာ အဝိဟိံသာဘူတာ ကရုဏာဝ ဝိသေသေန ဘဂဝတော စိတ္တဿ စိတ္တပဿဒ္ဓိ ဝိယ သီတိဘာဝနိမိတ္တန္တိ တဿာယေဝ စိတ္တသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာမုခေန ဝါ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ သဗ္ဗတ္ထ နိရဝသေသတ္ထော ဥပဒိသီယတိ၊ ပဓာနသဟစရဏာဝိနာဘာဝါဒိနယေဟိပိ ယထာလဗ္ဘမာနံ ဂယှမာနတ္တာ။ အပိစေတ္ထ တံသမ္ပယုတ္တဉာဏဿ ဆအသာဓာရဏဉာဏပရိယာပန္နတာယ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသနိဗန္ဓနဘူတာ သာတိသယံ၊ နိရဝသေသဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ သဝိသယဗျာပိတာယ မဟာကရုဏာဘာဝမုပဂတာ အနညသာဓာရဏသာတိသယဘာဝပ္ပတ္တာ ကရုဏာဝ ဟဒယသီတလတ္တဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ သတိပိ မေတ္တာမုဒိတာနံ ပရေသံ ဟိတောပသံဟာရသုခါဒိအပရိဟာနိဇ္ဈာနသဘာဝတာယ သာတိသယေ ဟဒယသီတလဘာဝနိဗန္ဓနတ္တေ သကလဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသကာရဏတာယ တာသမ္ပိ ကာရဏန္တိ ကရုဏာယ ဧဝ ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာနိဒါနာ ဟိ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ ကရုဏာနုဘာဝနိဗ္ဗာပိယမာနသံသာရဒုက္ခသန္တာပဿ ဟိ ဘဂဝတော ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာယ အနေကာနိပိ ကပ္ပာနမသင်္ချေယျာနိ အကိလန္တရူပဿေဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမ္ဘရဏနိရတဿ သမဓိဂတဓမ္မာဓိပတေယျဿ စ သန္နိဟိတေသုပိ သတ္တသင်္ဃာတသမုပနီတဟဒယူပတာပနိမိတ္တေသု န ဤသကမ္ပိ စိတ္တသီတိဘာဝဿ အညထတ္တမဟောသီတိ။ တီသု စေတ္ထ ဝိကပ္ပေသု ပဌမေ ဝိကပ္ပေ အဝိသေသဘူတာ ဗုဒ္ဓဘူမိဂတာ၊ ဒုတိယေ တထေဝ မဟာကရုဏာဘာဝူပဂတာ၊ တတိယေ ပဌမာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ တီသုပိ အဝတ္ထာသု ပဝတ္တာ ဘဂဝတော ကရုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဇာနာတီတိ ပညာ၊ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ပညပေတီတိ ဝါ ပညာ၊ တံ တဒတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သာယေဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနတော ပကာရေဟိ ဓမ္မသဘာဝဇောတနဋ္ဌေန ပဇ္ဇောတောတိ ပညာပဇ္ဇောတော။ ပညဝတော ဟိ ဧကပလ္လင်္ကေနပိ နိသိန္နဿ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ဧကပဇ္ဇောတာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ၊ ပဇ္ဇောတာ။ ကတမေ စတ္တာရော? စန္ဒပဇ္ဇောတော၊ သူရိယပဇ္ဇောတော၊ အဂ္ဂိပဇ္ဇောတော၊ ပညာပဇ္ဇောတော၊ ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရော ပဇ္ဇောတာ။ ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေသံ စတုန္နံ ပဇ္ဇောတာနံ ယဒိဒံ ပညာပဇ္ဇောတော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၄၅)။ တေန ဝိဟတော ဝိသေသေန သမုဂ္ဃာဋိတောတိ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတော၊ ဝိသေသတာ စေတ္ထ ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ မုယှန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ မုယှတိ၊ မုယှနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော၊ အဝိဇ္ဇာ။ သွေဝ ဝိသယသဘာဝပဋိစ္ဆာဒနတော အန္ဓကာရသရိက္ခတာယ တမော ဝိယာတိ မောဟတမော။ သတိပိ တမသဒ္ဒဿ သဒိသကပ္ပနမန္တရေန အဝိဇ္ဇာဝါစကတ္တေ မောဟသဒ္ဒသန္နိဓာနေန တဗ္ဗိသေသကတာဝေတ္ထ ယုတ္တာတိ သဒိသကပ္ပနာ။ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတော မောဟတမော ယဿာတိ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမော၊ တံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ။

နနု စ သဗ္ဗေသမ္ပိ ခီဏာသဝါနံ ပညာပဇ္ဇောတေန အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဟတတာ သမ္ဘဝတိ၊ အထ ကသ္မာ အညသာဓာရဏာဝိသေသဂုဏေန ဘဂဝတော ထောမနာ ဝုတ္တာတိ? သဝါသနပ္ပဟာနေန အနညသာဓာရဏဝိသေသတာသမ္ဘဝတော။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ ခီဏာသဝါနံ ပညာပဇ္ဇောတဟတာဝိဇ္ဇန္ဓကာရတ္တေပိ သတိ သဒ္ဓါဓိမုတ္တေဟိ ဝိယ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ သာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ သဝါသနပ္ပဟာနေန ကိလေသပ္ပဟာနဿ ဝိသေသော ဝိဇ္ဇတေဝါတိ။ အထ ဝါ ပရောပဒေသမန္တရေန အတ္တနော သန္တာနေ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဝိဂမဿ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ (နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁)၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတာယ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝဿ သမဓိဂတတ္တာ၊ ပရသန္တတိယဉ္စ ဓမ္မဒေသနာတိသယာနုဘာဝေန သမ္မဒေဝ တဿ ပဝတ္တိတတ္တာ၊ ဘဂဝါယေဝ ဝိသေသတော ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမဘာဝေန ထောမေတဗ္ဗောတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပညာပဇ္ဇောတပဒေန သသန္တာနဂတမောဟဝိဓမနာ ပဋိဝေဓပညာ စေဝ ပရသန္တာနဂတမောဟဝိဓမနာ ဒေသနာပညာ စ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ သင်္ဂဟိတာ။ န တု ပုရိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဝိယ ပဋိဝေဓပညာယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပရော နယော – ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဉေယျပရိယန္တိကတ္တာ သကလဉေယျဓမ္မသဘာဝါဝဗောဓနသမတ္ထေန အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတေန ပညာပဇ္ဇောတေန သကလဉေယျဓမ္မသဘာဝစ္ဆာဒကမောဟတမဿ ဝိဟတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏဘူတေန အနညသာဓာရဏပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမဘာဝေန ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ မောဟတမဝိဓမနန္တေ အဓိဂတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ ကာရဏူပစာရေန သကသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ သဝါသနပ္ပဟာနမေဝ ဟိ ကိလေသာနံ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနန္တိ၊ ပရသန္တာနေ ပန မောဟတမဝိဓမနဿ ကာရဏဘာဝတော ဖလူပစာရေန အနာဝရဏဉာဏမေဝ မောဟတမဝိဓမနန္တိ ဝုစ္စတိ။ အနာဝရဏဉာဏန္တိ စ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ၊ ယေန ဓမ္မဒေသနာပစ္စဝေက္ခဏာနိ ကရောတိ။ တဒိဒဉှိ ဉာဏဒွယံ အတ္ထတော ဧကမေဝ။ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာရမ္မဏတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ တတ္ထာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ၊ ဝိသယပ္ပဝတ္တိမုခေန ပန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွိဓာ ကတွာ ဆဠာသာဓာရဏဉာဏဘေဒေ ဝုတ္တံ။

ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ အဝိဇ္ဇာသမုဂ္ဃာတောယေဝေကော ပဟာနသမ္ပတ္တိဝသေန ဘဂဝတော ထောမနာယ ဂယှတိ၊ န ပန သာတိသယံ နိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနန္တိ? ဝုစ္စတေ – တပ္ပဟာနဝစနေနေဝ ဟိ တဒေကဋ္ဌတာယ သကလသံကိလေသသမုဂ္ဃာတဿ ဇောတိတဘာဝတော နိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနမေတ္ထ ဂယှတိ။ န ဟိ သော သံကိလေသော အတ္ထိ၊ ယော နိရဝသေသာဝိဇ္ဇာသမုဂ္ဃာတနေန န ပဟီယတီတိ။ အထ ဝါ သကလကုသလဓမ္မုပ္ပတ္တိယာ၊ သံသာရနိဝတ္တိယာ စ ဝိဇ္ဇာ ဝိယ နိရဝသေသာကုသလဓမ္မုပ္ပတ္တိယာ၊ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ စ အဝိဇ္ဇာယေဝ ပဓာနကာရဏန္တိ တဗ္ဗိဃာတဝစနေနေဝ သကလသံကိလေသသမုဂ္ဃာတဝစနသိဒ္ဓိတော သောယေဝေကော ဂယှတီတိ။ အထ ဝါ သကလသံကိလေသဓမ္မာနံ မုဒ္ဓဘူတတ္တာ အဝိဇ္ဇာယ တံ သမုဂ္ဃာတောယေဝေကော ဂယှတိ။ ယထာဟ –

‘‘အဝိဇ္ဇာ မုဒ္ဓါတိ ဇာနာဟိ၊ ဝိဇ္ဇာ မုဒ္ဓါဓိပါတိနီ၊

သဒ္ဓါသတိသမာဓီဟိ၊ ဆန္ဒဝီရိယေန သံယုတာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၃၂၊ စူဠ။ နိ။ ၅၁)၊

သနရာမရလောကဂရုန္တိ ဧတ္ထ ပန ပဌမပကတိယာ အဝိဘာဂေန သတ္တောပိ နရောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဣဓ ပန ဒုတိယပကတိယာ မနုဇပုရိသောယေဝ၊ ဣတရထာ လောကသဒ္ဒဿ အဝတ္တဗ္ဗတာ သိယာ။ ‘‘ယထာ ဟိ ပဌမပကတိဘူတော သတ္တော ဣတရာယ ပကတိယာ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ပုရေ ဥစ္စဋ္ဌာနေ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ပုရိသောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဇေဋ္ဌဘာဝံ နေတီတိ နရောတိ။ ပုတ္တဘာတုဘူတောပိ ဟိ ပုဂ္ဂလော မာတုဇေဋ္ဌဘဂိနီနံ ပိတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ၊ ပဂေဝ ဘတ္တုဘူတော ဣတရာသ’’န္တိ (ဝိ။ အဋ္ဌ။ ၄၃-၄၆) နာဝါဝိမာနဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ။ ဧကသေသပ္ပကပ္ပနေန ပုထုဝစနန္တဝိဂ္ဂဟေန ဝါ နရာ၊ မရဏံ မရော၊ သော နတ္ထိ ယေသန္တိ အမရာ၊ သဟ နရေဟိ၊ အမရေဟိ စာတိ သနရာမရော။ဂရတိ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ ဥဂ္ဂတော ပါကဋော ဘဝတီတိ ဂရု၊ ဂရသဒ္ဒေါ ဟိ ဥဂ္ဂမေ။ အပိစ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဘာရိယဋ္ဌေန ‘‘ဂရူ’’တိ ဝုစ္စတိ။

မာတာပိတာစရိယေသု၊ ဒုဇ္ဇရေ အလဟုမှိ စ၊

မဟန္တေ စုဂ္ဂတေ စေဝ၊ နိဆေကာဒိကရေသု စ၊

တထာ ဝဏ္ဏဝိသေသေသု၊ ဂရုသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။

ဣဓ ပန သဗ္ဗလောကာစရိယေ တထာဂတေ။ ကေစိ ပန ‘‘ဂရု၊ ဂုရူတိ စ ဒွိဓာ ဂဟေတွာ ဘာရိယဝါစကတ္တေ ဂရုသဒ္ဒေါ၊ အာစရိယဝါစကတ္တေ တု ဂုရုသဒ္ဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဠိဝိသယေ ဟိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ယထာဝုတ္တာနမတ္ထာနံ ဝါစကတ္တေ ဂရုသဒ္ဒေါယေဝိစ္ဆိတဗ္ဗော အကာရဿ အာကာရဘာဝေန ‘‘ဂါရဝ’’န္တိ တဒ္ဓိတန္တပဒဿ သဝုဒ္ဓိကဿ ဒဿနတော။ သက္ကတဘာသာဝိသယေ ပန ဂုရုသဒ္ဒေါယေဝိစ္ဆိတဗ္ဗော ဥကာရဿ ဝုဒ္ဓိဘာဝေန အညထာ တဒ္ဓိတန္တပဒဿ ဒဿနတောတိ။ သနရာမရော စ သော လောကော စာတိ သနရာမရလောကော၊ တဿ ဂရူတိ တထာ၊ တံ သနရာမရလောကဂရုံ။ ‘‘သနရမရူလောကဂရု’’န္တိပိ ပဌန္တိ၊ တဒပိ အရိယာဂါထတ္တာ ဝုတ္တိလက္ခဏတော၊ အတ္ထတော စ ယုတ္တမေဝ။ အတ္ထတော ဟိ ဒီဃာယုကာပိ သမာနာ ယထာပရိစ္ဆေဒံ မရဏသဘာဝတ္တာ မရူတိ ဒေဝါ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေန ဒေဝမနုဿာနံ ဝိယ တဒဝသိဋ္ဌသတ္တာနမ္ပိ ယထာရဟံ ဂုဏဝိသေသာဝဟတာယ ဘဂဝတော ဥပကာရကတံ ဒဿေတိ။ နနု စေတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ပဓာနဘူတာ၊ အထ ကသ္မာ တေသံ အပ္ပဓာနတာ နိဒ္ဒိသီယတီတိ? အတ္ထတော ပဓာနတာယ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော၊ အညော အတ္ထက္ကမောတိ သဒ္ဒက္ကမာနုသာရေန ပဓာနာပဓာနဘာဝေါ န စောဒေတဗ္ဗော။ ဧဒိသေသု ဟိ သမာသပဒေသု ပဓာနမ္ပိ အပ္ပဓာနံ ဝိယ နိဒ္ဒိသီယတိ ယထာ တံ ‘‘သရာဇိကာယ ပရိသာယာ’’တိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထတောဝ အဓိပ္ပာယော ဂဝေသိတဗ္ဗော၊ န ဗျဉ္ဇနမတ္တေန။ ယထာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘အတ္ထဉှိ နာထော သရဏံ အဝေါစ၊

န ဗျဉ္ဇနံ လောကဟိတော မဟေသိ။

တသ္မာ အကတွာ ရတိမက္ခရေသု၊

အတ္ထေ နိဝေသေယျ မတိံ မတိမာ’’တိ။ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)၊

ကာမဉ္စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရဘာဇနဝသေန တိဝိဓော လောကော၊ ဂရုဘာဝဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂရုကရဏသမတ္ထဿေဝ ယုဇ္ဇနတော သတ္တလောကဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ပုညာပုညာနိ၊ တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကော၊ ဒဿနတ္ထေ စ လောကသဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ အမရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။ အပရော နယော – သမူဟတ္ထော ဧတ္ထ လောကသဒ္ဒေါ သမုဒါယဝသေန လောကီယတိ ပညာပီယတီတိ ကတွာ။ သဟ နရေဟီတိ သနရာ၊ တေယေဝ အမရာတိ သနရာမရာ၊ တေသံ လောကော တထာ၊ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အမရသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိယ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တေပိ ဟိ ပရမတ္ထတော မရဏာဘာဝတော အမရာ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ နရာမရာနမေဝ ဂဟဏံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၂၅၅)။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာနပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ၊ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တမုပကာရိတာယ အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမမနညသာဓာရဏံ ဂါရဝဋ္ဌာနန္တိ။ ကာမဉ္စ ဣတ္ထီနမ္ပိ တထာဥပကာရတ္တာ ဘဂဝါ ဂရုယေဝ၊ ပဓာနဘူတံ ပန လောကံ ဒဿေတုံ ပုရိသလိင်္ဂေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နေရုတ္တိကာ ပန အဝိသေသနိစ္ဆိတဋ္ဌာနေ တထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌမိစ္ဆန္တိ ယထာ ‘‘နရာ နာဂါ စ ဂန္ဓဗ္ဗာ၊ အဘိဝါဒေတွာန ပက္ကမု’’န္တိ (အပ။ ၁။၁။၄၈)။ တထာ စာဟု –

‘‘နပုံသကေန လိင်္ဂေန၊ သဒ္ဒေါဒါဟု ပုမေန ဝါ၊

နိဒ္ဒိဿတီတိ ဉာတဗ္ဗမဝိသေသဝိနိစ္ဆိတေ’’တိ။

ဝန္ဒေတိ ဧတ္ထ ပန –

ဝတ္တမာနာယ ပဉ္စမျံ၊ သတ္တမျဉ္စ ဝိဘတ္တိယံ၊

ဧတေသု တီသု ဌာနေသု၊ ဝန္ဒေသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။

ဣဓ ပန ဝတ္တမာနာယံ အညာသမသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ စ ဥတ္တမပုရိသဝသေနတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘အဟံ ဝန္ဒာမီ’’တိ။ နမနထုတိယတ္ထေသု စ ဝန္ဒသဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ အာစရိယာ၊ တေန စ သုဂတပဒံ၊ နာထပဒံ ဝါ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သောဘနံ ဂတံ ဂမနံ ဧတဿာတိ သုဂတော။ ဂမနဉ္စေတ္ထ ကာယဂမနံ၊ ဉာဏဂမနဉ္စ၊ ကာယဂမနမ္ပိ ဝိနေယျဇနောပသင်္ကမနံ၊ ပကတိဂမနဉ္စာတိ ဒုဗ္ဗိဓံ။ ဘဂဝတော ဟိ ဝိနေယျဇနောပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတော သောဘနံ၊ တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဒုတဝိလမ္ဗိတခလိတာနုကဍ္ဎနနိပ္ပီဠနုက္ကုဋိက-ကုဋိလာကုလတာဒိဒေါသရဟိတ- မဝဟသိတရာဇဟံသ- ဝသဘဝါရဏမိဂရာဇဂမနံ ပကတိဂမနဉ္စ၊ ဝိမလဝိပုလကရုဏာသတိဝီရိယာဒိဂုဏဝိသေသသဟိတမ္ပိ ဉာဏဂမနံ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဟာဗောဓိ၊ တာဝ နိရဝဇ္ဇတာယ သောဘနမေဝါတိ။ အထ ဝါ ‘‘သယမ္ဘူဉာဏေန သကလမ္ပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိဇာနန္တော သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော။ ယော ဟိ ဂတျတ္ထော၊ သော ဗုဒ္ဓယတ္ထော။ ယော စ ဗုဒ္ဓယတ္ထော၊ သော ဂတျတ္ထောတိ။ တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတမာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပဋိပန္နောတိ သုဂတော၊ အယဉ္စတ္ထော ‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီ’တိ (မဟာနိ။ ၃၈၊ စူဠနိ။ ၂၇) သုဂတောတိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

အပရော နယော – သုန္ဒရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ ယထာရဟံ ကာလယုတ္တမေဝ ဝါစံ ဝိနေယျာနံ သမ္မာ ဂဒတီတိ ဝါ သုဂတော၊ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ၊ တံ သုဂတံ။ ပုညာပုညကမ္မေဟိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဂန္တဗ္ဗာတိ ဂတိယော၊ ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသာ။ တာ ပန နိရယာဒိဘေဒေန ပဉ္စဝိဓာ၊ သကလဿာပိ ဘဝဂါမိကမ္မဿ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အဝိပါကာရဟဘာဝကရဏေန နိဝတ္တိတတ္တာ ပဉ္စဟိပိ တာဟိ ဝိသံယုတ္တော ဟုတွာ မုတ္တောတိ ဂတိဝိမုတ္တော။ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓဘဝဂါမိနော ဟိ ဒေဝါ တံတံကမ္မဝိပါကဒါနကာလာနုရူပေန တတော တတော ဘဝတော မုတ္တာပိ မုတ္တမတ္တာဝ၊ န ပန ဝိသညောဂဝသေန မုတ္တာ၊ ဂတိပရိယာပန္နာ စ တံတံဘဝဂါမိကမ္မဿ အရိယမဂ္ဂေန အနိဝတ္တိတတ္တာ၊ န တထာ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝိသံယုတ္တော ဟုတွာ မုတ္တောတိ။ တသ္မာ အနေန ဘဂဝတော ကတ္ထစိပိ ဂတိယာ အပရိယာပန္နတံ ဒဿေတိ။ ယတော စ ဘဂဝါ ‘‘ဒေဝါတိဒေဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ၊ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ၊ မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊

တံတံဂတိသံဝတ္တနကာနဉှိ ကမ္မကိလေသာနံ မဟာဗောဓိမူလေယေဝ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပဟီနတ္တာ နတ္ထိ ဘဂဝတော တံတံဂတိပရိယာပန္နတာတိ အစ္စန္တမေဝ ဘဂဝါ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသသတ္တနိကာယေဟိ ပရိမုတ္တောတိ။ အထ ဝါ ကာမံ သဥပါဒိသေသာယပိ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ တာဟိ ဂတီဟိ ဝိမုတ္တော၊ ဧသာ ပန ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတ္ထေဝန္တောဂဓာတိ ဣမိနာ ပဒေန အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာဝ ထောမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ ပန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိပရဟိတပဋိပတ္တိဝသေန ဒွီဟာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ကတာ ဟောတိ။ တေသု အနာဝရဏဉာဏာဓိဂမော၊ သဟ ဝါသနာယ ကိလေသာနမစ္စန္တပ္ပဟာနံ၊ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ နာမ၊ လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ ပန သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာပယောဂတော ဒေဝဒတ္တာဒီသုပိ ဝိရုဒ္ဓသတ္တေသု နိစ္စံ ဟိတဇ္ဈာသယတာ၊ ဝိနီတဗ္ဗသတ္တာနံ ဉာဏပရိပါကကာလာဂမနဉ္စ အာသယတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ နာမ။ သာ ပန အာသယပယောဂတော ဒုဝိဓာ၊ ပရဟိတပဋိပတ္တိ တိဝိဓာ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ဣမာယ ဂါထာယ ယထာရဟံ ပကာသိတာ ဟောတိ။ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဟိ ဧတေန အာသယတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန ပယောဂတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ ဧတေဟိ၊ စတုသစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတသဒ္ဒေန တိဝိဓာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ၊ အဝသိဋ္ဌဋ္ဌေန ပန တေန၊ ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိ စ ဧတေန သဗ္ဗာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ၊ ပရဟိတပဋိပတ္တိ စ ပကာသိတာ ဟောတိ။

အထ ဝါ ဟေတုဖလသတ္တူပကာရဝသေန တီဟာကာရေဟိ ထောမနာ ကတာ။ တတ္ထ ဟေတု နာမ မဟာကရုဏာသမာယောဂေါ၊ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏဉ္စ၊ တဒုဘယမ္ပိ ပဌမပဒေန ယထာရုတတော၊ သာမတ္ထိယတော စ ပကာသိတံ။ ဖလံ ပန ဉာဏပ္ပဟာနအာနုဘာဝရူပကာယသမ္ပဒါဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ။ တတ္ထ သဗ္ဗညုတဉာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ၊ တမ္မူလကာနိ စ ဒသဗလာဒိဉာဏာနိ ဉာဏသမ္ပဒါ၊ သဝါသနသကလသံကိလေသာနမစ္စန္တမနုပ္ပာဒဓမ္မတာပါဒနံ ပဟာနသမ္ပဒါ၊ ယထိစ္ဆိတနိပ္ဖာဒနေ အာဓိပစ္စံ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ၊ သကလလောကနယနာဘိသေကဘူတာ ပန လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတာ အတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိ ရူပကာယသမ္ပဒါ။ တာသု ဉာဏပ္ပဟာနသမ္ပဒါ ဒုတိယပဒေန၊ သစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတသဒ္ဒေန ပကာသိတာ၊ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ တတိယပဒေန၊ ရူပကာယသမ္ပဒါ သောဘနကာယဂမနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ယထာဝုတ္တာ ဒုဝိဓာပိ ပရဟိတပဋိပတ္တိ သတ္တူပကာရသမ္ပဒါ၊ သာ ပန သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အပိစ ဣမာယ ဂါထာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိ တမ္မူလ – တပ္ပဋိပတ္တိယာဒယော အနေကေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အာစရိယေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယာနံ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန အတ္ထန္တရဝိညာပနံ။ ကထံ? ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဟိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ ဒဿေတိ။ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော ဟိ ဘဂဝါ သံသာရပင်္ကတော သတ္တာနံ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရော အနုပုဗ္ဗေန ပါရမိယော ပူရေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိမဓိဂတောတိ ကရုဏာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗညုတဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္မာ ဂမနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂသဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာဒိအန္တဒွယရဟိတာယ ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတော၊ ဣတရေဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဓာနာပ္ပဓာနပ္ပဘေဒံ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ သံသာရမဟောဃတော သတ္တသန္တာရဏဉှေတ္ထ ပဓာနံ၊ တဒညမပ္ပဓာနံ။ တေသု စ ပဓာနေန ပယောဇနေန ပရဟိတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ၊ ဣတရေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ၊ တဒုဘယေန စ အတ္တဟိတပဋိပန္နာဒီသု စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဘဂဝတော စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝံ ပကာသေတိ။ တေန စ အနုတ္တရံ ဒက္ခိဏေယျဘာဝံ၊ ဥတ္တမဉ္စ ဝန္ဒနီယဘာဝံ၊ အတ္တနော စ ဝန္ဒနာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။

အပိစ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကိယေသု မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာသာဓာရဏဂုဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏသိဒ္ဓါ ဟိ အတ္ထော ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိအာဒိနာ ဝိပဉ္စီယတီတိ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စ နိရုပက္ကိလေသမုပဂမနံ ဒဿေတိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန အပဂမနံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကသမညာနုရူပံ ဘဂဝတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ လောကဝေါဟာရဝိသယတ္တာ ကရုဏာယ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန လောကသမညာယ အနတိဓာဝနံ။ သဘာဝါနဝဗောဓေန ဟိ ဓမ္မာနံ သဘာဝံ အတိဓာဝိတွာ သတ္တာဒိပရာမသနံ ဟောတိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရံ ဒဿေတိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ၊ စတုသစ္စဉာဏံ၊ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ၊ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ၊ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏဿ ဂဟိတတ္တာ သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ၊ ဆ အဘိညာ၊ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏာနိ၊ ဒသ ဗလာနိ၊ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ သောဠသ ဉာဏစရိယာ၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ၊ စတုစတ္တာရီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနီတိ ဧဝမာဒီနံ အနေကေသံ ပညာပဘေဒါနံ ဝသေန ဉာဏစာရံ ဒဿေတိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စရဏသမ္ပတ္တိံ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိံ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန အတ္တာဓိပတိတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မာဓိပတိတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကနာထဘာဝေါ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန အတ္တနာထဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပုဗ္ဗကာရီဘာဝေါ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ကတညုတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန အပရန္တပတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန အနတ္တန္တပတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသိဒ္ဓိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပရသန္တာရဏံ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန အတ္တသန္တာရဏံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗသတ္တေသု အနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာ ဒဿိတာ ဟောတိ သဗ္ဗေသဉ္စ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကရုဏာ အာဒိ တန္နိဒါနဘာဝတော၊ ပညာ ပရိယောသာနံ တတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော။ ဣတိ အာဒိပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော ဟောတိ။ ကရုဏာနိဒါနဉှိ သီလံ တတော ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိပ္ပဝတ္တိတော၊ သာ စ ဈာနတ္တယသမ္ပယောဂိနီတိ၊ ပညာဝစနေန ပညာက္ခန္ဓော။ သီလဉ္စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အာဒိ၊ သမာဓိ မဇ္ဈေ၊ ပညာ ပရိယောသာနန္တိ ဧဝမ္ပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဧသော ဧဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော၊ ယဒိဒံ နယဂ္ဂါဟဏံ၊ အညထာ ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော။

ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။

တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိ ဘဂဝတာ အနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အပိ စ မေ ဘန္တေ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တေ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ သင်္ခေပေန သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မဿာပိ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမံ ကရောန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ သဟ ပဒသမ္ဗန္ဓေန သင်္ခေပတ္ထော – ယထာဝုတ္တဝိဝိဓဂုဏဂဏသမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓါပိ ယံ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဓမ္မံ၊ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိဓမ္မေန ဝါ အရိယမဂ္ဂဘူတံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ စေဝ ယံ ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဓမ္မံ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မပဋိပတ္တိဓမ္မေဟိ ဝါ သဟ ဖလနိဗ္ဗာနဘူတံ ဓမ္မံ သစ္ဆိကတွာ စ သမ္မာသမ္ဗောဓိသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတော၊ ဝီတမလမနုတ္တရံ တံ ဓမ္မမ္ပိ ဝန္ဒေတိ။

တတ္ထ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ။ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏာဓိဂမေန သဝါသနာယ သမ္မောဟနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမနတော၊ အပရိမိတဂုဏဂဏာလင်္ကတသဗ္ဗညုတညာဏပ္ပတ္တိယာ ဝိကသိတဘာဝတော စ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန ဉေယျဝိသေသဿ ကမ္မဘာဝါဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယာဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေန ကတ္တုနိဒ္ဒေသောဝ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါတိပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ပဒေသဂ္ဂဟဏေ ဟိ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာဝ ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကမ္မဝိသေသာနပေက္ခာ ကတ္တရိ ဧဝ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘုဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ ဝိဟတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသကိလေသောမဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓါ၊ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော၊ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁၆၁)။

အပိသဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ တေန ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော သောပိ နာမ ဘဂဝါ ဤဒိသံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ၊ သစ္ဆိကတွာ စ ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတော၊ ကာ နာမ ကထာ အညေသံ သာဝကာဒိဘာဝမုပဂမနေတိ ဓမ္မေ သမ္ဘာဝနံ ဒီပေတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ ယေန ဟိ နိမိတ္တဘူတေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနေန အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနေန စ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဘဂဝတိ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ နာမံ၊ တဒါရမ္မဏဉ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တမေဝိဓ ‘‘ဘာဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဝန္တိ ဗုဒ္ဓိသဒ္ဒါ ဧတေနာတိ ဟိ ဘာဝေါ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –

‘‘ယေန ယေန နိမိတ္တေန၊ ဗုဒ္ဓိ သဒ္ဒေါ စ ဝတ္တတေ၊

တံတံနိမိတ္တကံ ဘာဝပစ္စယေဟိ ဥဒီရိတ’’န္တိ။

ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပာဒေတွာ၊ ဝဍ္ဎေတွာ ဝါ။ သစ္ဆိကတွာတိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ စေဝ-သဒ္ဒေါ စ-သဒ္ဒေါ စ တဒုဘယတ္ထ သမုစ္စယေ။ တေန ဟိ သဒ္ဒဒွယေန န ကေဝလံ ဘဂဝါ ဓမ္မဿ ဘာဝနာမတ္တေန ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတော၊ နာပိ သစ္ဆိကိရိယာမတ္တေန၊ အထ ခေါ တဒုဘယေနေဝါတိ သမုစ္စိနောတိ။ ဥပဂတောတိ ပတ္တော၊ အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ ဧတဿ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝ’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ဝီတမလန္တိ ဧတ္ထ ဝိရဟဝသေန ဧတိ ပဝတ္တတီတိ ဝီတော၊ မလတော ဝီတော၊ ဝီတံ ဝါ မလံ ယဿာတိ ဝီတမလော၊ တံ ဝီတမလံ။ ‘‘ဂတမလ’’န္တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ ဧဝံ သတိ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဂတသဒ္ဒေါ ဝိရဟတ္ထဝါစကော ဝေဒိတဗ္ဗော ဓာတူနမနေကတ္ထတ္တာ။ ဂစ္ဆတိ အပဂစ္ဆတီတိ ဟိ ဂတော၊ ဓမ္မော။ ဂတံ ဝါ မလံ၊ ပုရိမနယေန သမာသော။ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရဝိရဟိတံ။ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယတော၊ သံသာရတော စ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော။ တပ္ပကာသနတ္တာ၊ သစ္ဆိကိရိယာသမ္မသနပရိယာယဿ စ လဗ္ဘမာနတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ဣဓ သင်္ဂဟိတော။ တထာ ဟိ ‘‘အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ အဓိဂစ္ဆိ၊ တီဏိ ပိဋကာနိ သမ္မသီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ သစ္ဆိကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာယောဂျတာယ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မဘူတာဟိ ပါရမိတာဟိ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂအဓိသီလသိက္ခာဒယောပိ ဣဓ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာပိ ဟိ ဝိဂတပဋိပက္ခတာယ ဝီတမလာ၊ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရာ စ။ ကထံ ပန တာ ဘာဝေတွာ၊ သစ္ဆိကတွာ စ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတောတိ? ဝုစ္စတေ – သတ္တာနဉှိ သံသာရဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာယ [နိဿရဏတ္ထာယ (ပဏ္ဏာသ ဋီ။) နိဿရဏေ (ကတ္ထစိ)] ကတမဟာဘိနီဟာရော မဟာကရုဏာဓိဝါသနပေသလဇ္ဈာသယော ပညာဝိသေသပရိယောဒါတနိမ္မလာနံ ဒါနဒမသညမာဒီနံ ဥတ္တမဓမ္မာနံ ကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသံ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာဟိ ကမ္မာဒီသု အဓိဂတဝသီဘာဝေါ အစ္ဆရိယာစိန္တေယျမဟာနုဘာဝေါ အဓိသီလာဓိစိတ္တာနံ ပရမုက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော ဘဂဝါ ပစ္စယာကာရေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ ပေသေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓဘာဝမုပဂတောတိ။

ဣမာယ ပန ဂါထာယ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိသမ္ပဒါဒီဟိ အနေကေဟိ ဂုဏေဟိ ယထာရဟံ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတိ။ ကထံ? ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါယ ထောမေတိ၊ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါယ။ တထာ ပဌမေန ဈာနသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန ဝိမောက္ခသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ သမာဓိသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန သမာပတ္တိသမ္ပဒါယ။ အထ ဝါ ပဌမေန ခယဉာဏဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အနုပ္ပာဒဉာဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဝိဇ္ဇူပမတာယ၊ ဒုတိယေန ဝဇိရူပမတာယ။ ပဌမေန ဝါ ဝိရာဂသမ္ပတ္တိယာ၊ ဒုတိယေန နိရောဓသမ္ပတ္တိယာ။ တထာ ပဌမေန နိယျာနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန နိဿရဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဟေတုဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အသင်္ခတဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဒဿနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန ဝိဝေကဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ အဓိပတိဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အမတဘာဝေန ဓမ္မံ ထောမေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဥပဂတော’’တိ ဧတေန သွာက္ခာတတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သန္ဒိဋ္ဌိကတာယ။ တထာ ပဌမေန အကာလိကတာယ၊ ဒုတိယေန ဧဟိပဿိကတာယ။ ပဌမေန ဝါ ဩပနေယျိကတာယ၊ ဒုတိယေန ပစ္စတ္တံဝေဒိတဗ္ဗတာယ။ ပဌမေန ဝါ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒီဟိ သေက္ခေဟိ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓေဟိ၊ ဒုတိယေန သဟ အသင်္ခတဓာတုယာ အသေက္ခေဟိ ဓမ္မံ ထောမေတိ။

‘‘ဝီတမလ’’န္တိ ဣမိနာ ပန သံကိလေသာဘာဝဒီပနေန ဝိသုဒ္ဓတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဧတေန အညဿ ဝိသိဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနေန ပရိပုဏ္ဏတာယ။ ပဌမေန ဝါ ပဟာနသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန သဘာဝသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ ဘာဝနာဖလယောဂျတာယ။ ဘာဝနာဂုဏေန ဟိ သော သံကိလေသမလသမုဂ္ဃာတကော၊ တသ္မာနေန ဘာဝနာကိရိယာယ ဖလမာဟ။ ဒုတိယေန သစ္ဆိကိရိယာဖလယောဂျတာယ။ တဒုတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော ဟိ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရဘာဝေါ သစ္ဆိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တိတော၊ တသ္မာနေန သစ္ဆိကိရိယာဖလမာဟာတိ။

ဧဝံ သင်္ခေပေနေဝ သဗ္ဗသဒ္ဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မဿာပိ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ အရိယသင်္ဃဿာပိ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမံ ကရောန္တော ‘‘သုဂတဿ ဩရသာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဂတဿာတိ သမ္ဗန္ဓနိဒ္ဒေသော၊ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော။ ဥရသိ ဘဝါ၊ ဇာတာ၊ သံဝုဒ္ဓါ ဝါ ဩရသာ၊ အတ္တဇော ခေတ္တဇော အန္တေဝါသိကော ဒိန္နကောတိ စတုဗ္ဗိဓေသု ပုတ္တေသု အတ္တဇာ၊ တံသရိက္ခတာယ ပန အရိယပုဂ္ဂလာ ‘‘ဩရသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာ ဟိ မနုဿာနံ ဩရသပုတ္တာ အတ္တဇာတတာယ ပိတုသန္တကဿ ဒါယဇ္ဇဿ ဝိသေသဘာဂိနော ဟောန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ သဒ္ဓမ္မသဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ ဘဂဝတော သန္တကဿ ဝိမုတ္တိသုခဿ ဓမ္မရတနဿ စ ဒါယဇ္ဇဿ ဝိသေသဘာဂိနောတိ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုဘာဝေန အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနာ၊ ဩက္ကန္တာ စ အရိယသာဝကာ ဘဂဝတော ဥရေ ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတတာယ သဒိသကပ္ပနမန္တရေန နိပ္ပရိယာယေနေဝ ‘‘ဩရသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတမရဟန္တိ။ တထာ ဟိ တေ ဘဂဝတာ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဩလောကနေန၊ ဝဇ္ဇာနုစိန္တနေန စ ဟဒယေ ကတွာ ဝဇ္ဇတော နိဝါရေတွာ အနဝဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေန္တေန သီလာဒိဓမ္မသရီရပေါသနေန သံဝဍ္ဎာပိတာ။ ယထာဟ ဘဂဝါ ဣတိဝုတ္တကေ ‘‘အဟမသ္မိ ဘိက္ခဝေ ဗြာဟ္မဏော…ပေ… တဿ မေ တုမှေ ပုတ္တာ ဩရသာ မုခတော ဇာတာ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၁၀၀)။ နနု သာဝကဒေသိတာပိ ဒေသနာ အရိယဘာဝါဝဟာတိ? သစ္စံ၊ သာ ပန တမ္မူလိကတ္တာ၊ လက္ခဏာဒိဝိသေသာဘာဝတော စ ‘‘ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ’’ ဣစ္စေဝ သင်္ချံ ဂတာ၊ တသ္မာ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝေါယေဝ တေသံ ဝတ္တဗ္ဗောတိ၊ ဧတေန စတုဗ္ဗိဓေသု ပုတ္တေသု အရိယသင်္ဃဿ အတ္တဇပုတ္တဘာဝံ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ကုလံ ပုနေန္တိ သောဓေန္တိ၊ မာတာပိတူနံ ဝါ ဟဒယံ ပူရေန္တီတိ ပုတ္တာ၊ အတ္တဇာဒယော။ အရိယာ ပန ဓမ္မတန္တိဝိသောဓနေန၊ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိယာ စိတ္တာရာဓနေန စ တပ္ပဋိဘာဂတာယ ဘဂဝတော ပုတ္တာ နာမ၊ တေသံ။ တဿ ‘‘သမူဟ’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော။

သံကိလေသနိမိတ္တံ ဟုတွာ ဂုဏံ မာရေတိ ဝိဗာဓတီတိ မာရော၊ ဒေဝပုတ္တမာရော။ သိနာတိ ပရေ ဗန္ဓတိ ဧတာယာတိ သေနာ၊ မာရဿ သေနာ တထာ၊ မာရဉ္စ မာရသေနဉ္စ မထေန္တိ ဝိလောထေန္တီတိ မာရသေနမထနာ၊ တေသံ။ ‘‘မာရမာရသေနမထနာန’’န္တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ဧကဒေသသရူပေကသေသဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ မာရသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဝါ သေနာသဒ္ဒေန မာရသေနာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ဂါထာဗန္ဓဝသေန စေတ္ထ ရဿော။ ‘‘မာရသေနမဒ္ဒနာန’’န္တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော၊ သော အယုတ္တောဝ အရိယာဇာတိကတ္တာ ဣမိဿာ ဂါထာယ။ နနု စ အရိယသာဝကာနံ မဂ္ဂါဓိဂမသမယေ ဘဂဝတော ဝိယ တဒန္တရာယကရဏတ္ထံ ဒေဝပုတ္တမာရော ဝါ မာရသေနာ ဝါ န အပသာဒေတိ၊ အထ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ? အပသာဒေတဗ္ဗဘာဝကာရဏဿ ဝိမထိတတ္တာ။ တေသဉှိ အပသာဒေတဗ္ဗတာယ ကာရဏေ သံကိလေသေ ဝိမထိတေ တေပိ ဝိမထိတာ နာမ ဟောန္တီတိ။ အထ ဝါ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရမာရာနံ ဝိယ ဒေဝပုတ္တမာရဿာပိ ဂုဏမာရဏေ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကိလေသဗလကာယော ဣဓ ‘‘မာရသေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ၊ ဒုတိယာ အရတိ ဝုစ္စတိ၊

တတိယာ ခုပ္ပိပါသာ တေ၊ စတုတ္ထီ တဏှာ ပဝုစ္စတိ။

ပဉ္စမံ ထိနမိဒ္ဓံ တေ၊ ဆဋ္ဌာ ဘီရူ ပဝုစ္စတိ၊

သတ္တမီ ဝိစိကိစ္ဆာ တေ၊ မက္ခော ထမ္ဘော တေ အဋ္ဌမော။

လာဘော သိလောကော သက္ကာရော၊

မိစ္ဆာလဒ္ဓါ စ ယော ယသော၊

ယော စတ္တာနံ သမုက္ကံသေ၊

ပရေ စ အဝဇာနတိ။

ဧသာ နမုစိ တေ သေနာ၊ ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ၊

န နံ အသူရော ဇိနာတိ၊ ဇေတွာ စ လဘတေ သုခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၃၈၊ မဟာနိ။ ၂၈၊ စူဠနိ။ ၄၇)၊

သာ စ တေဟိ အရိယသာဝကေဟိ ဒိယဍ္ဎသဟဿဘေဒါ၊ အနန္တဘေဒါ ဝါ ကိလေသဝါဟိနီ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမထာဒိဂုဏပဟရဏီဟိ ဩဓိသော မထိတာ၊ ဝိဒ္ဓံသိတာ၊ ဝိဟတာ စ၊ တသ္မာ ‘‘မာရသေနမထနာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိလောထနဉ္စေတ္ထ ဝိဒ္ဓံသနံ၊ ဝိဟနနံ ဝါ။ အပိစ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရမစ္စုဒေဝပုတ္တမာရာနံ တေသံ သဟာယဘာဝူပဂမနတာယ သေနာသင်္ခါတဿ ကိလေသမာရဿ စ မထနတော ‘‘မာရသေနမထနာ’’တိပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ သတိ ပဉ္စမာရနိမ္မထနဘာဝေန အတ္ထော ပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ။ အရိယသာဝကာပိ ဟိ သမုဒယပ္ပဟာနပရိညာဝသေန ခန္ဓမာရံ၊ သဟာယဝေကလ္လကရဏေန သဗ္ဗထာ၊ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အဘိသင်္ခါရမာရံ၊ ဗလဝိဓမနဝိသယာတိက္ကမနဝသေန မစ္စုမာရံ၊ ဒေဝပုတ္တမာရဉ္စ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ကိလေသမာရံ မထေန္တီတိ၊ ဣမိနာ ပန တေသံ ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏံ၊ တီသု ပုတ္တေသု စ အနုဇာတတံ ဒဿေတိ။ မာရသေနမထနတာယ ဟိ တေ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ၊ အနုဇာတာ စာတိ။

အဋ္ဌန္နန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေနသတိပိ တေသံ တံတံဘေဒေန အနေကသတသဟဿသင်္ချာဘေဒေ အရိယဘာဝကရမဂ္ဂဖလဓမ္မဘေဒေန ဣမံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ နာတိဝတ္တန္တိ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝါနတိဝတ္တနတောတိ ဒဿေတိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ၊ အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ပဒလီဠာဒိနာ ကာရဏေန အဋ္ဌာနေ ပယုတ္တော၊ သော ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဧတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော၊ တေန န ကေဝလံ ဗုဒ္ဓဓမ္မေယေဝ၊ အထ ခေါ အရိယသင်္ဃမ္ပီတိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ယဒိပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ နတ္ထိ အဝယဝံ ဥပါဒါယ သမုဒါယဿ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ၊ အဝိညာယမာနသမုဒါယံ ပန ဝိညာယမာနသမုဒါယေန ဝိသေသိတုမရဟတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ၊ ဧတေန ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဧတ္ထ န ယေန ကေနစိ သဏ္ဌာနာဒိနာ၊ ကာယသာမဂ္ဂိယာ ဝါ သမုဒါယဘာဝေါ၊ အပိ တု မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝေနေဝါတိ ဝိသေသေတိ။ အဝယဝမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဦဟိတဗ္ဗော ဝိတက္ကေတဗ္ဗော၊ သံဦဟနိတဗ္ဗော ဝါ သင်္ဃဋိတဗ္ဗောတိ သမူဟော၊ သောယေဝ သမောဟော ဝစနသိလိဋ္ဌတာဒိနာ။ ဒွိဓာပိ ဟိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော အရိယာ နိရုတ္တိနယေန။ အထ ဝါ သဒေဝကေန လောကေန သရဏန္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော၊ ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတော၊ သမဂ္ဂံ ဝါ ကမ္မံ သမုဒါယဝသေန သမုပဂတောတိ သင်္ဃော၊ အရိယာနံ သင်္ဃော၊ အရိယော စ သော သင်္ဃော စ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ ဝါ အရိယသင်္ဃော၊ တံ အရိယသင်္ဃံ။ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဗုဒ္ဓဓမ္မရတနာနမ္ပိ သမဓိဂမော သင်္ဃရတနာဓီနောတိ အရိယသင်္ဃဿ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတုံ ဣဓေဝ ‘‘သိရသာ ဝန္ဒေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဿဉ္စာယမတ္ထော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗော ဝိနယဋ္ဌကထာဒီသုပိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) တထာ ဝုတ္တတ္တာ။ ကေစိ ပန ပုရိမဂါထာသုပိ တံ ပဒမာနေတွာ ယောဇေန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ ရတနတ္တယဿ အသာဓာရဏဂုဏပ္ပကာသနဋ္ဌာနတ္တာ၊ ယထာဝုတ္တကာရဏဿ စ သဗ္ဗေသမ္ပိ သံဝဏ္ဏနာကာရာနမဓိပ္ပေတတ္တာတိ။

ဣမာယ ပန ဂါထာယ အရိယသင်္ဃဿ ပဘဝသမ္ပဒါ ပဟာနသမ္ပဒါဒယော အနေကေ ဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ ကထံ? ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဟိ ဧတေန အရိယသင်္ဃဿ ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဘဝတာဒီပနတော။ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပဒံ သကလသံကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဉာဏသမ္ပဒံ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝဒီပနတော။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဧတေန သဘာဝသမ္ပဒံ သဗ္ဗသင်္ဃာနံ အဂ္ဂဘာဝဒီပနတော။ အထ ဝါ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ အရိယသင်္ဃဿ ဝိသုဒ္ဓနိဿယဘာဝဒီပနံ။ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ သမ္မာဥဇုဉာယသာမီစိပဋိပန္နဘာဝဒီပနံ။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ အာဟုနေယျာဒိဘာဝဒီပနံ။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝဒီပနံ။ တထာ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသင်္ဃဿ လောကုတ္တရသရဏဂမနသဗ္ဘာဝံ ဒဿေတိ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ဟိ တေ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ ဇာတာ။ ‘‘မာရသေနမထနာန’န္တိ ဧတေန အဘိနီဟာရသမ္ပဒါသိဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂသမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ကတာဘိနီဟာရာ ဟိ သမ္မာပဋိပန္နာ မာရံ၊ မာရသေနံ ဝါ အဘိဝိဇိနန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဝိဒ္ဓသ္တဝိပက္ခေ သေက္ခာသေက္ခဓမ္မေ ဒဿေတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ ဒဿိတတ္တာ။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဧတေန အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဒဿေတိ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝဿ ဒဿိတတ္တာ။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကာနံ သဗ္ဗဂုဏဿ အာဒိ၊ သပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော မဇ္ဈေ၊ အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ပရိယောသာနန္တိအာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သင်္ခေပတော သဗ္ဗေပိ အရိယသင်္ဃဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ။

ဧဝံ ဂါထာတ္တယေန သင်္ခေပတော သကလဂုဏသံကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ တံ နိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတပယောဇနေ ပရိဏာမေန္တော ‘‘ဣတိ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနေ။ တေန ဂါထာတ္တယေန ယထာဝုတ္တနယံ နိဒဿေတိ။ မေတိ အတ္တာနံ ကရဏဝစနေန ကတ္တုဘာဝေန နိဒ္ဒိသတိ။ တဿ ‘‘ယံ ပုညံ မယာ လဒ္ဓ’’န္တိ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော၊ သမ္ပဒါနနိဒ္ဒေသော ဝါ ဧသော၊ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ပါဌသေသော၊ သာမိနိဒ္ဒေသော ဝါ ‘‘ယံ မမ ပုညံ ဝန္ဒနာမယ’’န္တိ။ ပသီဒီယတေ ပသန္နာ၊ တာဒိသာ မတိ ပညာ၊ စိတ္တံ ဝါ ယဿာတိ ပသန္နမတိ၊ အညပဒလိင်္ဂပ္ပဓာနတ္တာ ဣမဿ သမာသပဒဿ ‘‘ပသန္နမတိနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ရတိံ နယတိ၊ ဇနေတိ၊ ဝဟတီတိ ဝါ ရတနံ၊ သတ္တဝိဓံ၊ ဒသဝိဓံ ဝါ ရတနံ၊ တမိဝ ဣမာနီတိ နေရုတ္တိကာ။ သဒိသကပ္ပနမညတြ ပန ယထာဝုတ္တဝစနတ္ထေနေဝ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ရတနဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ။ တေသဉှိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၂၅၅) ယထာဘူတဂုဏေ အာဝဇ္ဇန္တဿ အမတာဓိဂမဟေတုဘူတံ အနပ္ပကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –

‘‘ယသ္မိံ မဟာနာမ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသ…ပေ… န မောဟ…ပေ… ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ တထာဂတံ အာရဗ္ဘ။ ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ ပန မဟာနာမ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)။

စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ ဝါ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာသု –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ ဥဒါန။ အဋ္ဌ။ ၄၇၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သု။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆)၊

စိတ္တီကတဘာဝါဒယော စ အနညသာဓာရဏာ သာတိသယတော ဗုဒ္ဓါဒီသုယေဝ လဗ္ဘန္တီတိ။ ဝိတ္ထာရော ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆) ဂဟေတဗ္ဗော။ အယမတ္ထော ပန နိဗ္ဗစနတ္ထဝသေန န ဝုတ္တော၊ အထ ကေနာတိ စေ? လောကေ ရတနသမ္မတဿ ဝတ္ထုနော ဂရုကာတဗ္ဗတာဒိအတ္ထဝသေနာတိ သဒ္ဒဝိဒူ။ သာဓူနဉ္စ ရမနတော၊ သံသာရဏ္ဏဝါ စ တရဏတော၊ သုဂတိနိဗ္ဗာနဉ္စ နယနတော ရတနံ တုလျတ္ထသမာသဝသေန၊ အလမတိပပဉ္စေန။ ဧကသေသပကပ္ပနေန၊ ပုထုဝစနနိဗ္ဗစနေန ဝါ ရတနာနိ။ တိဏ္ဏံ သမူဟော၊ တီဏိ ဝါ သမာဟဋာနိ၊ တယော ဝါ အဝယဝါ အဿာတိ တယံ၊ ရတနာနမေဝ တယံ၊ နာညေသန္တိ ရတနတ္တယံ။ အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ ပန သမုဒါယဿ အဘာဝတော တီဏိ ဧဝ ရတနာနိ တထာ ဝုစ္စန္တိ၊ န သမုဒါယမတ္တံ၊ သမုဒါယာပေက္ခာယ ပန ဧကဝစနံ ကတံ။ ဝန္ဒီယတေ ဝန္ဒနာ၊ သာဝ ဝန္ဒနာမယံ ယထာ ‘‘ဒါနမယံ သီလမယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၃)။ ဝန္ဒနာ စေတ္ထ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိန္နတာ၊ ထောမနာ ဝါ။ အပိစ တဿာ စေတနာယ သဟဇာတာဒေါပကာရေကော သဒ္ဓါပညာသတိဝီရိယာဒိသမ္ပယုတ္တဓမ္မော ဝန္ဒနာ၊ တာယ ပကတန္တိ ဝန္ဒနာမယံ ယထာ ‘‘သောဝဏ္ဏမယံ ရူပိယမယ’’န္တိ၊ အတ္ထတော ပန ယထာဝုတ္တစေတနာဝ။ ရတနတ္တယေ၊ ရတနတ္တယဿ ဝါ ဝန္ဒနာမယံ ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ။ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော ပုညံ နိရုတ္တိနယေန၊ အတ္တနော ကာရကံ၊ သန္တာနံ ဝါ ပုနာတိ ဝိသောဓေတီတိ ပုညံ၊ သကမ္မကတ္တာ ဓာတုဿ ကာရိတဝသေန အတ္ထဝိဝရဏံ လဗ္ဘတိ၊ သဒ္ဒနိပ္ဖတ္တိ ပန သုဒ္ဓဝသေနေဝါတိ သဒ္ဒဝိဒူ။

တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော။ ပဏာမပယောဇနေ ဝုတ္တဝိဓိနာ သုဋ္ဌု ဝိဟတော ဝိဒ္ဓသ္တော အန္တရာယော အဿာတိ သုဝိဟတန္တရာယော။ ဝိဟနနဉ္စေတ္ထ တဒုပ္ပာဒကဟေတုပရိဟရဏဝသေန တေသံ အန္တရာယာနမနုပ္ပတ္တိကရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ၊ တဿ ‘‘အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ယံ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ ဝန္ဒနာမယပုညဿ။ အာနုဘာဝေနာတိ ဗလေန။

‘‘တေဇော ဥဿာဟမန္တာ စ၊ ပဘူ သတ္တီတိ ပဉ္စိမေ၊

‘အာနုဘာဝေါ’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ‘ပဘာဝေါ’တိ စ တေ ဝဒေ’’တိ။ –

ဝုတ္တေသု ဟိ အတ္ထေသု ဣဓ သတ္တိယံ ဝတ္တတိ။ အနု ပုနပ္ပုနံ တံသမင်္ဂိံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဟိ အနုဘာဝေါ၊ သောယေဝ အာနုဘာဝေါတိ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ၊ အတ္ထတော ပန ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ပုရိမကမ္မဿ ဗလာနုပ္ပဒါနဝသသင်္ခါတာ ဝန္ဒနာမယပုညဿ သတ္တိယေဝ၊ သာ စ သုဝိဟတန္တရာယတာယ ကရဏံ၊ ဟေတု ဝါ သမ္ဘဝတိ။

ဧတ္ထ ပန ‘‘ပသန္နမတိနော’’တိ ဧတေန အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ‘‘ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယ’’န္တိ ဧတေန ရတနတ္တယဿ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိံ၊ တတော စ တဿ ပုညဿ အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ၊ ရတနတ္တယဿ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာတိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝါနံ ဝိဟနနေ သမတ္ထတံ ဒီပေတိ။ စတုရင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ဒါနစေတနာ ဝိယ ဟိ ဒွယင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ပဏာမစေတနာပိ အန္တရာယဝိဟနနေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာတိ။

ဧဝံ ရတနတ္တယဿ နိပစ္စကာရကရဏေ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဿာ ဓမ္မဒေသနာယ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော၊ တဒပိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဘာဝေန ဒဿေတွာ ဂုဏာဘိတ္ထဝနဝိသေသေန အဘိတ္ထဝေတုံ ‘‘ဒီဃဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ အယဉှိ အာစရိယဿ ပကတိ၊ ယဒိဒံ တံတံသံဝဏ္ဏနာသု အာဒိတော တဿ တဿ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဿ ဝိသေသဂုဏကိတ္တနေန ထောမနာ။ တထာ ဟိ တေသု တေသု ပပဉ္စသူဒနီသာရတ္ထပကာသနီမနောရထပူရဏီအဋ္ဌသာလိနီအာဒီသု ယထာက္ကမံ ‘‘ပရဝါဒမထနဿ၊ ဉာဏပ္ပဘေဒဇနနဿ၊ ဓမ္မကထိကပုင်္ဂဝါနံ ဝိစိတ္တပဋိဘာနဇနနဿ၊

တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ၊ ဩဂါဠှဿ အဘိဏှသော၊

နာနာနယဝိစိတ္တဿ၊ အဘိဓမ္မဿ အာဒိတော’’တိ။ အာဒိနာ –

ထောမနာ ကတာ။ တတ္ထ ဒီဃဿာတိ ဒီဃနာမကဿ။ ဒီဃသုတ္တင်္ကိတဿာတိ ဒီဃေဟိ အဘိအာယတဝစနပ္ပဗန္ဓဝန္တေဟိ သုတ္တေဟိ လက္ခိတဿ၊ အနေန ‘‘ဒီဃော’’တိ အယံ ဣမဿ အာဂမဿ အတ္ထာနုဂတာ သမညာတိ ဒဿေတိ။ နနု စ သုတ္တာနိယေဝ အာဂမော၊ ကထံ သော တေဟိ အင်္ကီယတီတိ? သစ္စမေတံ ပရမတ္ထတော၊ ပညတ္တိတော ပန သုတ္တာနိ ဥပါဒါယ အာဂမဘာဝဿ ပညတ္တတ္တာ အဝယဝေဟိ သုတ္တေဟိ အဝယဝီဘူတော အာဂမော အင်္ကီယတိ။ ယထေဝ ဟိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမုဒါယေ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဝေါဟာရော၊ ဧဝံ သုတ္တသမုဒါယေ အာဂမဝေါဟာရောတိ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိနိပုဏတ္ထဘာဝတော နိပုဏဿ။ အာဂစ္ဆန္တိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယော ဧတ္ထ၊ ဧတေန၊ ဧတသ္မာတိ ဝါ အာဂမော၊ ဥတ္တမဋ္ဌေန၊ ပတ္ထနီယဋ္ဌေန စ သော ဝရောတိ အာဂမဝရော။ အပိစ အာဂမသမ္မတေဟိ ဗာဟိရကပဝေဒိတေဟိ ဘာရတပုရာဏကထာနရသီဟပုရာဏကထာဒီဟိ ဝရောတိပိ အာဂမဝရော၊ တဿ။ ဗုဒ္ဓါနမနုဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါနံ သစ္စပဋိဝေဓံ အနုဂမ္မ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာ အဂ္ဂသာဝကာဒယော အရိယာ၊ တေဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန၊ ဂုဏသံဝဏ္ဏနာဝသေန စ သံဝဏ္ဏိတောတိ တထာ။ အထ ဝါ ဗုဒ္ဓါ စ အနုဗုဒ္ဓါ စ၊ တေဟိ သံဝဏ္ဏိတော ယထာဝုတ္တနယေနာတိ တထာ၊ တဿ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ ဟိ တိဏ္ဏမ္ပိ ပိဋကာနံ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာက္ကမော ဘာသိတော၊ တတော ပရံ သင်္ဂါယနာဒိဝသေန သာဝကေဟီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယ ဥပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဝေယျာကရဏဿာတိ ဝိတ္ထာရေတွာ အတ္ထဒီပကဿ။ ဘဂဝတာ ဟိ အဗျာကတံ တန္တိပဒံ နာမ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေသံယေဝ အတ္ထော ကထိတော’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇၆)။ သဒ္ဓါဝဟဂုဏဿာတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒါဝဟဂုဏဿ။ နနု စ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ တေပိဋကံ သဒ္ဓါဝဟဂုဏမေဝ၊ အထ ကသ္မာ အယမညသာဓာရဏဂုဏေန ထောမိတောတိ? သာတိသယတော ဣမဿ တဂ္ဂုဏသမ္ပန္နတ္တာ။ အယဉှိ အာဂမော ဗြဟ္မဇာလာဒီသု သီလဒိဋ္ဌာဒီနံ အနဝသေသနိဒ္ဒေသာဒိဝသေန၊ မဟာပဒါနာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃) ပုရိမဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဂုဏနိဒ္ဒေသာဒိဝသေန၊ ပါထိကသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁။၄) တိတ္ထိယေ မဒ္ဒိတွာ အပ္ပဋိဝတ္တိယသီဟနာဒနဒနာဒိဝသေန၊ အနုတ္တရိယသုတ္တာဒီသု ဝိသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘာဝနေန ရတနတ္တယေ သာတိသယံ သဒ္ဓံ အာဝဟတီတိ။

ဧဝံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဿ အဘိတ္ထဝနမ္ပိ ကတွာ ဣဒါနိ သံဝဏ္ဏနာယ သမ္ပတိ ဝက္ခမာနာယ အာဂမနဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣမာယ ဟိ ဂါထာယ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှဒီဃာဂမဋ္ဌကထာတောဝ သီဟဠဘာသာမတ္တံ ဝိနာ အယံ ဝက္ခမာနသံဝဏ္ဏနာ အာဂတာ၊ နာညတော၊ တဒေဝ ကာရဏံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ နာညန္တိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမနဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။ အပရော နယော – ပရမနိပုဏဂမ္ဘီရံ ဗုဒ္ဓဝိသယမာဂမဝရံ အတ္တနော ဗလေနေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမီတိ အညေဟိ ဝတ္တုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျတ္တာ သံဝဏ္ဏနာနိဿယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ ဣမာယ ဟိ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝံ နိဿာယေဝ တဿ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယိဿာမီတိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာနိဿယံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထ’’န္တိ ပါဌတ္ထော၊ သဘာဝတ္ထော၊ ဉေယျတ္ထော၊ ပါဌာနုရူပတ္ထော၊ တဒနုရူပတ္ထော၊ သာဝသေသတ္ထော၊ နိဝရသေသတ္ထော၊ နီတတ္ထော၊ နေယျတ္ထောတိအာဒိနာ အနေကပ္ပကာရဿ အတ္ထဿ ပကာသနတ္ထာယ၊ ပကာသနာယ ဝါ။ ဂါထာဗန္ဓသမ္ပတ္တိယာ ဒွိဘာဝေါ။ အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ အတ္ထကထာ၊ သာယေဝ အဋ္ဌကထာ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၊ ၂။၈)၊ အယဉ္စ သသညောဂဝိဓိ အရိယာဇာတိဘာဝတော။ အက္ခရစိန္တကာပိ ဟိ ‘‘တထာနံဋ္ဌ ယုဂ’’န္တိ လက္ခဏံ ဝတွာ ဣဒမေဝုဒါဟရန္တိ။

ယာယ’တ္ထမဘိဝဏ္ဏေန္တိ၊ ဗျဉ္ဇနတ္ထပဒါနုဂံ၊

နိဒါနဝတ္ထုသမ္ဗန္ဓံ၊ ဧသာ အဋ္ဌကထာ မတာ။

အာဒိတောတိအာဒိမှိ ပဌမသင်္ဂီတိယံ။ ဆဠဘိညတာယ ပရမေန စိတ္တဝသီဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ၊ ဈာနာဒီသု ပဉ္စဝသိတာ သဗ္ဘာဝတော စ ဝသိနော၊ ထေရာ မဟာကဿပါဒယော၊ တေသံ သတေဟိ ပဉ္စဟိ။ ယာ သင်္ဂီတာတိ ယာ အဋ္ဌကထာ အတ္ထံ ပကာသေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘အယမေတဿ အတ္ထော၊ အယမေတဿ အတ္ထော’’တိ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနုသင်္ဂီတာ စ ပစ္ဆာပီတိ န ကေဝလံ ပဌမသင်္ဂီတိယမေဝ၊ အထ ခေါ ပစ္ဆာ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီသုပိ။ န စ ပဉ္စဟိ ဝသိသတေဟိ အာဒိတော သင်္ဂီတာယေဝ၊ အပိ တု ယသတ္ထေရာဒီဟိ အနုသင်္ဂီတာ စာတိ သဟ သမုစ္စယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမုစ္စယဒွယဉှိ ပစ္စေကံ ကိရိယာကာလံ သမုစ္စိနောတိ။

အထ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ ဝိဇ္ဇမာနာယ ကိမေတာယ အဓုနာ ပုန ကတာယ သံဝဏ္ဏနာယာတိ ပုနရုတ္တိယာ၊ နိရတ္ထကတာယ စ ဒေါသံ သမနုဿရိတွာ တံ ပရိဟရန္တော ‘‘သီဟဠဒီပ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံ ပရိဟရဏေနေဝ ဟိ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ နိမိတ္တံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သီဟံ လာတိ ဂဏှာတီတိ သီဟဠော လ-ကာရဿ ဠ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ဂရုဠော’’တိ။ တသ္မိံ ဝံသေ အာဒိပုရိသော သီဟကုမာရော၊ တဗ္ဗံသဇာတာ ပန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ခတ္တိယာ၊ သဗ္ဗေပိ စ ဇနာ တဒ္ဓိတဝသေန၊ သဒိသဝေါဟာရေန ဝါ သီဟဠာ၊ တေသံ နိဝါသဒီပေါပိ တဒ္ဓိတဝသေန၊ ဌာနီနာမေန ဝါ ‘‘သီဟဠော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇလမဇ္ဈေ ဒိပ္ပတိ၊ ဒွိဓာ ဝါ အာပေါ ဧတ္ထ သန္ဒတီတိ ဒိပေါ၊ သောယေဝ ဒီပေါ၊ ဘေဒါပေက္ခာယ တေသံ ဒီပေါတိ တထာ။ ပနသဒ္ဒေါ အရုစိသံသူစနေ၊ တေန ကာမဉ္စ သာ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှာ၊ တထာပိ ပုန ဧဝံဘူတာတိ အရုစိယဘာဝံ သံသူစေတိ။ တဒတ္ထသမ္ဗန္ဓတာယ ပန ပုရိမဂါထာယ ‘‘ကာမဉ္စ သင်္ဂီတာ အနုသင်္ဂီတာ စာ’’တိ သာနုဂ္ဂဟတ္ထယောဇနာ သမ္ဘဝတိ။ အညတ္ထာပိ ဟိ တထာ ဒိဿတီတိ။ အာဘတာတိ ဇမ္ဗုဒီပတော အာနီတာ။ အထာတိ သင်္ဂီတိကာလတော ပစ္ဆာ၊ ဧဝံ သတိ အာဘတပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ အထာတိ ဝါ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေနာဘတကာလတော ပစ္ဆာ၊ ဧဝံ သတိ ဌပိတပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ သာ ဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ပဌမံ တီဏိ ပိဋကာနိ သင်္ဂါယိတွာ တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာနုရူပေနေဝ ဝါစနာမဂ္ဂံ အာရောပိတတ္တာ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာယေဝ၊ တတော ပစ္ဆာ စ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပမာဘတာ၊ ပစ္ဆာ ပန တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ မဟာထေရေဟိ နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတာတိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ပန ပစ္ဆိမသမ္ဗန္ဓမေဝ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ပကာသေတိ။ တထာ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ‘‘ဌပိတာ’’တိ စ ‘‘အပနေတွာ အာရောပေန္တော’’တိ စ ဧတေဟိ ပဒေဟိ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ဧကပဒမ္ပိ ဟိ အာဝုတ္တိယာဒိနယေဟိ အနေကတ္ထသမ္ဗန္ဓမုပဂစ္ဆတိ။ ပုရိမသမ္ဗန္ဓေန စေတ္ထ သီဟဠဒီပဝါသီနမတ္ထာယ နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရပရိဟရဏေန သီဟဠဘာသာယ ဌပိတာတိ တမ္ဗပဏ္ဏိယတ္ထေရေဟိ ဌပနပယောဇနံ ဒဿေတိ။ ပစ္ဆိမသမ္ဗန္ဓေန ပန ဣမာယ သံဝဏ္ဏနာယ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ၊ အညဒီပဝါသီနဉ္စ အတ္ထာယ သီဟဠဘာသာပနယနဿ၊ တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကဘာသာရောပနဿ စ ပယောဇနန္တိ။ မဟာဣဿရိယတ္တာ မဟိန္ဒောတိ ရာဇကုမာရကာလေ နာမံ၊ ပစ္ဆာ ပန ဂုဏမဟန္တတာယ မဟာမဟိန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ။ သီဟဠဘာသာ နာမ အနေကက္ခရေဟိ ဧကတ္ထဿာပိ ဝေါဟရဏတော ပရေသံ ဝေါဟရိတုံ အတိဒုက္ကရာ ကဉ္စုကသဒိသာ သီဟဠာနံ သမုဒါစိဏ္ဏာ ဘာသာ။

ဧဝံ ဟောတု ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ၊ အဓုနာ ကရိယမာနာ ပန အဋ္ဌကထာ ကထံ ကရီယတီတိ အနုယောဂေ သတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အပနေတွာနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တတော မူလဋ္ဌကထာတော သီဟဠဘာသံ အပနေတွာ ပေါတ္ထကေ အနာရောပိတဘာဝေန နိရင်္ကရိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧတေန အယံ ဝက္ခမာနာ အဋ္ဌကထာ သင်္ဂီတိတ္တယမာရောပိတာယ မူလဋ္ဌကထာယ သီဟဠဘာသာပနယနမတ္တမညတြ အတ္ထတော သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ ယထာ ‘‘ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒက’’န္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘မနောရမ’’ မိစ္စာဒီနိ ‘‘ဘာသ’’န္တိ ဧတဿ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝဒီပကာနိ ဝိသေသနာနိ။ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝေန ဟိ ပဏ္ဍိတာနံ မနံ ရမယတီတိ မနောရမာ။ တနောတိ အတ္ထမေတာယ၊ တနီယတိ ဝါ အတ္ထဝသေန ဝိဝရီယတိ၊ ဝဋ္ဋတော ဝါ သတ္တေ တာရေတိ၊ နာနာတ္ထဝိသယံ ဝါ ကင်္ခံ တရန္တိ ဧတာယာတိ တန္တိ၊ ပါဠိ။ တဿာ နယသင်္ခါတာယ ဂတိယာ ဆဝိံ ဆာယံ အနုဂတာတိ တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကာ။ အသဘာဝနိရုတ္တိဘာသန္တရသံကိဏ္ဏဒေါသဝိရဟိတတာယ ဝိဂတဒေါသာ၊ တာဒိသံ သဘာဝနိရုတ္တိဘူတံ –

‘‘သာ မာဂဓီ မူလဘာသာ၊ နရာ ယာယာ’ဒိကပ္ပိကာ၊

ဗြဟ္မာနော စဿုတာလာပါ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ စာပိ ဘာသရေ’’တိ။ –

ဝုတ္တံ ပါဠိဂတိဘာသံ ပေါတ္ထကေ လိခနဝသေန အာရောပေန္တောတိ အတ္ထော၊ ဣမိနာ သဒ္ဒဒေါသာဘာဝမာဟ။

သမယံ အဝိလောမေန္တောတိ သိဒ္ဓန္တမဝိရောဓေန္တော၊ ဣမိနာ ပန အတ္ထဒေါသာဘာဝမာဟ။ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ တေ ထေရဝါဒါပိ ဣဓ ပကာသယိဿန္တိ။ ကေသံ ပန သမယန္တိ အာဟ ‘‘ထေရာန’’န္တိအာဒိ၊ ဧတေန ရာဟုလာစရိယာဒီနံ ဇေတဝနဝါသီအဘယဂိရိဝါသီနိကာယာနံ သမယံ နိဝတ္တေတိ။ ထိရေဟိ သီလသုတဈာနဝိမုတ္တိသင်္ခါတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာတိ ထေရာ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ ထေရကရဏာ ဓမ္မာ။ ကတမေ စတ္တာရော? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု သီလဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၂၂)။ အပိစ သစ္စဓမ္မာဒီဟိ ထိရကရဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရာ။ ယထာဟ ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မပဒေ –

‘‘ယမှိ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စ၊ အဟိံသာ သံယမော ဒမော၊

သ ဝေ ဝန္တမလော ဓီရော၊ ‘ထေရော’ဣတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၆၀)၊

တေသံ။ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီဟိ အာဂတာ အာစရိယပရမ္ပရာ ထေရဝံသော၊ တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ပညာပဇ္ဇောတေန တဿ သမုဇ္ဇလနတော တံ ပကာရေန ဒီပေန္တိ၊ တသ္မိံ ဝါ ပဒီပသဒိသာတိ ထေရဝံသပဒိပါ။ ဝိဝိဓေန အာကာရေန နိစ္ဆီယတီတိ ဝိနိစ္ဆယော၊ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခီလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒနီကထာ၊ သုဋ္ဌု နိပုဏော သဏှော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ။ အထ ဝါ ဝိနိစ္ဆိနောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော၊ ယထာဝုတ္တဝိသယံ ဉာဏံ၊ သုဋ္ဌု နိပုဏော ဆေကော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ။ မဟာမေဃဝနေ ဌိတော ဝိဟာရော မဟာဝိဟာရော၊ ယော သတ္ထု မဟာဗောဓိနာ ဝိရောစတိ၊ တသ္မိံ ဝသနသီလာ မဟာဝိဟာရဝါသိနော၊ တာဒိသာနံ သမယံ အဝိလောမေန္တောတိ အတ္ထော၊ ဧတေန မဟာကဿပါဒိထေရပရမ္ပရာဂတော၊ တတောယေဝ အဝိပရိတော သဏှသုခုမော ဝိနိစ္ဆယောတိ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ သမယဿ ပမာဏဘူတတံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဒဿေတိ။

ဟိတွာ ပုနပ္ပုနဘတမတ္ထန္တိ ဧကတ္ထ ဝုတမ္ပိ ပုန အညတ္ထ အာဘတမတ္ထံ ပုနရုတ္တိဘာဝတော၊ ဂန္ထဂရုကဘာဝတော စ စဇိတွာ တဿ အာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ကရဏပ္ပကာရမ္ပိ ဒဿေတွာ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တပ္ပယောဇနတော အညမ္ပိ သံဝဏ္ဏနာယ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဇနဿ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဇနဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ တေန န ကေဝလံ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနမေဝ အတ္ထာယ၊ အထ ခေါ သာဓုဇနတောသနတ္ထဉ္စာတိ သမုစ္စိနောတိ။ တေနေဝ စ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသီနမ္ပိ အတ္ထာယာတိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ ဥဂ္ဂဟဏာဒိသုကရတာယ တေသမ္ပိ ဗဟူပကာရတ္တာ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စာတိ ဧတ္ထာပိ စ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ တဒုဘယတ္ထမေဝ၊ အပိ တု တိဝိဓဿာပိ သာသနဓမ္မဿ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဝါ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏံ စိရကာလံ ဌိတတ္ထဉ္စာတိ သမုစ္စယတ္ထမေဝ ဒဿေတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဟိ ဌိတိယာ ပဋိပတ္တိဓမ္မပဋိဝေဓဓမ္မာနမ္ပိ ဌိတိ ဟောတိ တဿေဝ တေသံ မူလဘာဝတော။ ပရိယတ္တိဓမ္မော ပန သုနိက္ခိတ္တေန ပဒဗျဉ္ဇနေန၊ တဒတ္ထေန စ စိရံ သမ္မာ ပတိဋ္ဌာတိ၊ သံဝဏ္ဏနာယ စ ပဒဗျဉ္ဇနံ အဝိပရီတံ သုနိက္ခိတ္တံ၊ တဒတ္ထောပိ အဝိပရီတော သုနိက္ခိတ္တော ဟောတိ၊ တသ္မာ သံဝဏ္ဏနာယ အဝိပရီတဿ ပဒဗျဉ္ဇနဿ၊ တဒတ္ထဿ စ သုနိက္ခိတ္တဿ ဥပါယဘာဝမုပါဒါယ ဝုတ္တံ ‘‘စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မဿာ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဒွေမေ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မဿ ဌိတိယာ အသမ္မောသာယ အနန္တရဓာနာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? သုနိက္ခိတ္တဉ္စ ပဒဗျဉ္ဇနံ၊ အတ္ထော စ သုနီတော၊ ဣမေ ခေါ…ပေ… သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၂။၂၁)။

ဧဝံ ပယောဇနမ္ပိ ဒဿေတွာ ဝက္ခမာနာယ သံဝဏ္ဏနာယ မဟတ္တပရိစ္စာဂေန ဂန္ထဂရုကဘာဝံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န တံ ဝိစရယိဿာမီ’’တိ။ အပရော နယော – ယဒဋ္ဌကထံ ကတ္တုကာမော၊ တဒေကဒေသဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ကထိကာနံ ဥပဒေသံ ကရောန္တော တတ္ထ ဝိစာရိတဓမ္မေ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒဿေတုမာဟ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သီလကထာတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တာဒိဝသေန သီလဝိတ္ထာရကထာ။ ဓုတဓမ္မာတိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂါဒယော တေရသ ကိလေသဓုနနကဓမ္မာ။ ကမ္မဋ္ဌာနာနီတိ ဘာဝနာသင်္ခါတဿ ယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနနာမာနိ ဓမ္မဇာတာနိ။ တာနိ ပန ပါဠိယမာဂတာနိ အဋ္ဌတိံ သေဝ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ အထ ခေါ အဋ္ဌကထာယမာဂတာနိပိ ဒွေတိ ဉာပေတုံ ‘‘သဗ္ဗာနိပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စရိ ယာဝိဓာနသဟိတောတိ ရာဂစရိတာဒီနံ သဘာဝါဒိဝိဓာနေန သဟ ပဝတ္တော၊ ဣဒံ ပန ‘‘ဈာနသမာပတ္တိဝိတ္ထာရော’’တိ ဣမဿ ဝိသေသနံ။ ဧတ္ထ စ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဈာနံ၊ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ သမာပတ္တိ။ တဒုဘယမ္ပိ ဝါ ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ ဈာနံ၊ သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝပ္ပတ္တံ သမာပတ္တိ။ အပိစ တဒပိ ဥဘယံ ဈာနမေဝ၊ ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိယော ပန သမာပတ္တိ၊ တာသံ ဝိတ္ထာရောတိ အတ္ထော။

လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါနံ ဆန္နမ္ပိ အဘိညာနံ ဂဟဏတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗာ စ အဘိညာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဉာဏဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၇၅၁) အာဂတနယေန ဧကဝိဓာဒိနာ ဘေဒေန ပညာယ သင်္ကလယိတွာ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ၊ ဂဏေတွာ ဝါ ဝိနိစ္ဆယနံ ပညာသင်္ကလနဝိနိစ္ဆယော။ အရိယာနီတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အရိယေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာ၊ အရိယဘာဝသာဓကတ္တာ ဝါ အရိယာနိ ဥတ္တရပဒလောပေန။ အဝိတထဘာဝေန ဝါ အရဏီယတ္တာ၊ အဝဂန္တဗ္ဗတ္တာ အရိယာနိ၊ ‘‘သစ္စာနီ’’တိမဿ ဝိသေသနံ။

ဟေတာဒိပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေန ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနမုပကာရကတာ ပစ္စယာကာရော၊ တဿ ဒေသနာ တထာ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကထာတိ အတ္ထော။ သာ ပန နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရရဟိတတာယ သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓါ၊ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ စ သုဒုက္ကရတာယ နိပုဏာ၊ ဧကတ္တာဒိနယသဟိတာ စ တတ္ထ ဝိစာရိတာတိ အာဟ ‘‘သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ’’တိ။ ပဒတ္တယမ္ပိ ဟေတံ ပစ္စယာကာရဒေသနာယ ဝိသေသနံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု အာဂတနယံ အဝိဿဇ္ဇိတွာဝ ဝိစာရိတတ္တာ အဝိမုတ္တော တန္တိမဂ္ဂေါ ယဿာတိ အဝိမုတ္တတန္တိ မဂ္ဂါ။ မဂ္ဂေါတိ စေတ္ထ ပါဠိသင်္ခါတော ဥပါယော တံတဒတ္ထာနံ အဝဗောဓဿ၊ သစ္စပဋိဝေဓဿ ဝါ ဥပါယဘာဝတော။ ပဗန္ဓော ဝါ ဒီဃဘာဝေန ပကတိမဂ္ဂသဒိသတ္တာ၊ ဣဒံ ပန ‘‘ဝိပဿနာ၊ ဘာဝနာ’’တိ ပဒဒွယဿ ဝိသေသနံ။

ဣတိ ပန သဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဥဒ္ဒေသဿ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ၊ ဧတ္တကံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ ဝိသုံ အတ္ထာဘာဝတော။ ပဒတ္ထသံကိဏ္ဏဿ၊ ဝတ္တဗ္ဗဿ စ အဝုတ္တဿ အဝသေသဿ အဘာဝတော သုဝိညေယျဘာဝေန သုပရိသုဒ္ဓံ၊ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ဘာဝနပုံသကံ ဝါ ဧတံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗဇ္ဈနတော။ ဘိယျောတိ အတိရေကံ၊ အတိဝိတ္ထာရန္တိ အတ္ထော၊ ဧတေန ပဒတ္ထမတ္တမေဝ ဝိစာရယိဿာမီတိ ဒဿေတိ။ ဧတံ သဗ္ဗံ ဣဓ အဋ္ဌကထာယ န ဝိစာရယိဿာမိ ပုနရုတ္တိဘာဝတော၊ ဂန္ထဂရုကဘာဝတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိစရယိဿာမီတိ စ ဂါထာဘာဝတော န ဝုဒ္ဓိဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝမ္ပိ ဧသ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ အာဂမာနမတ္ထံ န ပကာသေယျ၊ အထ သဗ္ဗောပေသော ဣဓ ဝိစာရိတဗ္ဗောယေဝါတိ စောဒနာယ တထာ အဝိစာရဏဿ ဧကန္တကာရဏံ နိဒ္ဓါရေတွာ တံ ပရိဟရန္တော ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဇ္ဈေတိ ခုဒ္ဒကတော အညေသံ စတုန္နမ္ပိ အာဂမာနံ အဗ္ဘန္တရေ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏေ၊ တေန ယထာဝုတ္တံ ကာရဏံ ဇောတေတိ။ တတ္ထာတိ တေသု စတူသု အာဂမေသု။ ယထာဘာသိတန္တိ ဘဂဝတာ ယံ ယံ ဒေသိတံ၊ ဒေသိတာနုရူပံ ဝါ။ အပိ စ သံဝဏ္ဏကေဟိ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ယံ ယံ ဘာသိတံ၊ ဘာသိတာနုရူပန္တိပိ အတ္ထော။ ဣစ္စေဝါတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန ယထာဝုတ္တံ ကာရဏံ နိဒဿေတိ၊ ဣမိနာဝ ကာရဏေန၊ ဣဒမေဝ ဝါ ကာရဏံ မနသိ သန္နိဓာယာတိ အတ္ထော။ ကတောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဧသာ’’တိ ပဒံ ကမ္မဘာဝေန သမ္ဗဇ္ဈတိ အာဝုတ္တိယာဒိနယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တမ္ပီတိ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမ္ပိ ဉာဏေန ဂဟေတွာန။ ဧတာယာတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ နာမ ဧတာယ အဋ္ဌကထာယ။ ဧတ္ထ စ ‘‘မဇ္ဈေ ဌတွာ’’တိ ဧတေန မဇ္ဈတ္တဘာဝဒီပနေန ဝိသေသတော စတုန္နမ္ပိ အာဂမာနံ သာဓာရဏဋ္ဌကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ န သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒယော ဝိယ အသာဓာရဏဋ္ဌကထာတိ ဒဿေတိ။ အဝိသေသတော ပန ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ယထာရဟံ သာဓာရဏဋ္ဌကထာ ဟောတိယေဝ၊ တေဟိ သမ္မိဿတာယ စ တဒဝသေသဿ ခုဒ္ဒကာဂမဿ ဝိသေသတော သာဓာရဏာ သမာနာပိ တံ ဌပေတွာ စတုန္နမေဝ အာဂမာနံ သာဓာရဏာတွေဝ ဝုတ္တာတိ။

ဣတိ သောဠသဂါထာဝဏ္ဏနာ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန ဝိဝိဓေန နယေန ပဏာမာဒိကံ ပကရဏာရမ္ဘဝိဓာနံ ကတွာ ဣဒါနိ ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနဝသေနေဝ သုဝိဘာဝိတံ၊ သုဝိညာပိတဉ္စ ဟောတီတိ ပဌမံ တာဝ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဒီဃာဂမော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘ဒီဃဿ အာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ယဒိဒံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝစနေ။ ‘‘ယဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ပဋိညာတံ၊ သော ဒီဃာဂမော နာမ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ဝိဘာဂေါတိ ဝါ အတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထာတိ ‘‘ဒီဃာဂမနိဿိတ’’န္တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ ဧတသ္မိံ ဝစနေ။ ယော ဒီဃာဂမော ဝုတ္တော၊ သော ဒီဃာဂမော နာမ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန။ ဧဝံ ဝိဘဇိတဗ္ဗော၊ ဧဒိသောတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘ဒီဃဿာ’’တိအာဒိနာ ဟိ ဝုတ္တံ ဒူရဝစနံ တံ-သဒ္ဒေန ပဋိနိဒ္ဒိသတိ ဝိယ ‘‘ဒီဃာဂမနိဿိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ အာသန္နဝစနမ္ပိ တံ-သဒ္ဒေန ပဋိနိဒ္ဒိသတိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယံ ပရမ္မုခံ ဝိယ ပရိဝတ္တမာနံ ဟုတွာ ပဝတ္တနတော။ ဧဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယံ သမ္မုခံ ဝါ ပရမ္မုခံ ဝါ ပရိဝတ္တမာနံ ယထာ တထာ ဝါ ပဋိနိဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ သဒ္ဒမတ္တပဋိနိဒ္ဒေသေန အတ္ထဿာဝိရောဓနတော။ ဝဂ္ဂသုတ္တာဒီနံ နိဗ္ဗစနံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တယော ဝဂ္ဂါ ယဿာတိ တိဝဂ္ဂေါ။ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ ဧတ္ထ သင်္ဂယှန္တိ၊ တေသံ ဝါ သင်္ဂဟော ဂဏနာ ဧတ္ထာတိ စတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော။

အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ပဌမသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေနေဝ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ…ပေ… နိဒါနမာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိဘာဝေါ ဟေတ္ထ သင်္ဂီတိက္ကမေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပန စတူသု အာဂမေသု ဒီဃာဂမော ပဌမံ သင်္ဂီတော၊ တတ္ထ စ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ ပဌမံ နိက္ခိတ္တော၊ တသ္မိဉ္စ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ၊ တတ္ထာပိ နိဒါနန္တိ? နာယမနုယောဂေါ ကတ္ထစိပိ န ပဝတ္တတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝစနက္ကမမတ္တံ ပဋိစ္စ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗတော။ အပိစ သဒ္ဓါဝဟဂုဏတ္တာ ဒီဃာဂမောဝ ပဌမံ သင်္ဂီတော။ သဒ္ဓါ ဟိ ကုသလဓမ္မာနံ ဗီဇံ။ ယထာဟ ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇)။ သဒ္ဓါဝဟဂုဏတာ စဿ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတာယေဝ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ကတိပယသုတ္တသင်္ဂဟတာယ စေဝ အပ္ပပရိမာဏတာယ စ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိသုခတော ပဌမံ သင်္ဂီတော။ တထာ ဟေသ စတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော၊ စတုသဋ္ဌိဘာဏဝါရပရိမာဏော စ။ သီလကထာဗာဟုလ္လတော ပန သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ ပဌမံ နိက္ခိတ္တော။ သီလဉှိ သာသနဿ အာဒိ သီလပတိဋ္ဌာနတ္တာ သဗ္ဗဂုဏာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တသ္မာ တိဟ တွံ ဘိက္ခု အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၆၉)။ သီလက္ခန္ဓကထာဗာဟုလ္လတော ဟိ သော ‘‘သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာဘာဝတော ပန သုတ္တန္တပိဋကဿ နိရဝသေသဒိဋ္ဌိဝိဘဇနံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ ပဌမံ နိက္ခိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေပိဋကေ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဗြဟ္မဇာလသဒိသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ ဝိဘတ္တသုတ္တံ နတ္ထိ။ နိဒါနံ ပန ပဌမသင်္ဂီတိယံ မဟာကဿပတ္ထေရေန ပုဋ္ဌေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဒေသကာလာဒိနိဒဿနတ္ထံ ပဌမံ နိက္ခိတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဗြဟ္မဇာလဿာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စ ‘‘အာယသ္မတာ’’တိအာဒိနာ ဒေသကံ နိယမေတိ၊ ပဌမသင်္ဂီတိကာလေတိ ပန ကာလန္တိ၊ အယမတ္ထော ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ

ဣဒါနိ ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ’’တိ ဝစနပ္ပသင်္ဂေန တံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေန္တော၊ ယဿံ ဝါ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေန သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမတ္တာ တံ ဝိဘာဝေန္တော တဿာ တန္တိယာ အာရုဠှာယပိ ဣဓ ဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ဟိ ကိဉ္စာပိ…ပေ… မာရုဠှာတိ ဧတေန နနု သာ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ တန္တိမာရုဠှာ၊ ကသ္မာ ဣဓ ပုန ဝုတ္တာ၊ ယဒိ စ ဝုတ္တာ အဿ နိရတ္ထကတာ၊ ဂန္ထဂရုတာ စ သိယာတိ စောဒနာလေသံ ဒဿေတိ။ ‘‘နိဒါန…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ပန ဧတေန နိဒါနကောသလ္လတ္ထဘာဝတော ယထာဝုတ္တဒေါသတာ န သိယာတိ ဝိသေသကာရဏဒဿနေန ပရိဟရတိ။ ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စေသာ’’တိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဝတ္တဗ္ဗသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ဟိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနဉ္စ အာဒိ၊ ဧသာ စ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဥပညာသတ္ထော ဝါ စ-သဒ္ဒေါ၊ ဥပညာသောတိ စ ဝါကျာရမ္ဘော ဝုစ္စတိ။ ဧသာ ဟိ ဂန္ထကာရာနံ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ကိဉ္စိ ဝတွာ ပုန အပရံ ဝတ္တုမာရဘန္တာနံ စ-သဒ္ဒပယောဂေါ။ ယံ ပန ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော၊ တေန အညာပိ အတ္ထီတိ ဒီပေတီ’’တိ (ဝဇိရ ဋီ။ ဗာဟိရနိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ)၊ တဒယုတ္တမေဝ။ န ဟေတ္ထ စ-သဒ္ဒေန တဒတ္ထော ဝိညာယတိ။ ယဒိ စေတ္ထ တဒတ္ထဒဿနတ္ထမေဝ စ-ကာရော အဓိပ္ပေတော သိယာ၊ ဧဝံ သတိ သော န ကတ္တဗ္ဗောယေဝ ပဌမသဒ္ဒေနေဝ အညာသံ ဒုတိယာဒိသင်္ဂီတီနမ္ပိ အတ္ထိဘာဝဿ ဒဿိတတ္တာ။ ဒုတိယာဒိမုပါဒါယ ဟိ ပဌမသဒ္ဒပယောဂေါ ဒီဃာဒိမုပါဒါယ ရဿာဒိသဒ္ဒပယောဂေါ ဝိယ။ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ၊ ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ၊ ဧတေန တံ တံ သိက္ခာပဒါနံ၊ တံတံသုတ္တာနဉ္စ အာဒိပရိယောသာနေသု၊ အန္တရန္တရာ စ သမ္ဗန္ဓဝသေန ဌပိတံ သင်္ဂီတိကာရကဝစနံ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ မဟာဝိသယတ္တာ၊ ပူဇိတတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတိ မဟာသင်္ဂီတိ၊ ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဂ္ဂဟတ္ထော၊ တေန ပါဠိယမ္ပိ သာ သင်္ဂီတိမာရုဠှာဝါတိ အနုဂ္ဂဟံ ကရောတိ၊ ဧဝမ္ပိ တတ္ထာရုဠှမတ္တေန ဣဓ သောတူနံ နိဒါနကောသလ္လံ န ဟောတီတိ ပန-သဒ္ဒေန အရုစိယတ္ထံ ဒဿေတိ။ နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ၊ တသ္မိံ ကောသလ္လံ၊ တဒတ္ထာယာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သတ္တာနံ ဒဿနာနုတ္တရိယသရဏာဒိပဋိလာဘဟေတုဘူတာသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ အညာသု ဘဂဝတော ကိရိယာသု ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗောဓေယျ’’န္တိ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ အဗ္ဘန္တရနိဒါန ၁၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ၊ ဥဒါန အဋ္ဌ။ ၁၈) ပဋိညာယ အနုလောမနတော ဝိနေယျာနံ မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ ကိရိယာဝ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓကိစ္စံ နာမာတိ တံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉှိ…ပေ… ဝိနယနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော ပန ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုဏန္တာနမ္ပိ ဝါသနာဘာဂိယမေဝ ဇာတံ၊ န သေက္ခဘာဂိယံ၊ န နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ တပုဿဘလ္လိကာနံ သရဏဒါနံ ဝိယ။ ဧသာ ဟိ ဓမ္မတာ၊ တသ္မာ တမေဝ မရိယာဒဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိ ဓမ္မောယေဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ အထ ဝါ စက္ကန္တိ အာဏာ၊ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဝုတ္တဉှိ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ –

‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ။ စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၀၊ ၄၁)။

တဿ ပဝတ္တနံ တထာ။ ပဝတ္တနန္တိ စ ပဝတ္တယမာနံ၊ ပဝတ္တိတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝသေန ဒွိဓာ အတ္ထော။ ယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနသုတ္တန္တံ ဒေသေန္တော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ နာမ၊ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ မဂ္ဂဖလာဓိဂတတော ပဋ္ဌာယ ပဝတ္တိတံ နာမာ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၀၈၁-၁၀၈၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၀)။ ဣဓ ပန ပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေဝ အတ္ထော ယုတ္တော။ ယာဝါတိ ပရိစ္ဆေဒတ္ထေ နိပါတော၊ သုဘဒ္ဒဿ နာမ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝိနယနံ အန္တောပရိစ္ဆေဒံ ကတွာတိ အဘိဝိဓိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဉှိ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စေ နိပန္နောယေဝ ဝိနေသီတိ။ ကတံ ပရိနိဋ္ဌာပိတံ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ ယေနာတိ တထာ၊ တသ္မိံ။ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ဘဂဝတိ လောကနာထေ ပရိနိဗ္ဗုတေတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧတေန ဗုဒ္ဓကတ္တဗ္ဗဿ ကိစ္စဿ ကဿစိပိ အသေသိတဘာဝံ ဒီပေတိ။ တတောယေဝ ဟိ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ။ နနု စ သာဝကေဟိ ဝိနီတာပိ ဝိနေယျာ ဘဂဝတာယေဝ ဝိနီတာ နာမ။ တထာ ဟိ သာဝကဘာသိတံ သုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာသိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သာဝကဝိနေယျာ စ န တာဝ ဝိနီတာ၊ တသ္မာ ‘‘ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? နာယံ ဒေါသော တေသံ ဝိနယနုပါယဿ သာဝကေသု ဌပိတတ္တာ။ တေနေဝါဟ –

‘‘န တာဝါဟံ ပါပိမ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ၊ ယာဝ မေ ဘိက္ခူ န သာဝကာ ဘဝိဿန္တိ ဝိယတ္တာ ဝိနီတာ ဝိသာရဒါ ဗဟုဿုတာ ဓမ္မဓရာ…ပေ… ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟ ဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ သပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မံ ဒေသေဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈၊ ဥဒါ။ ၅၁)။

‘‘ကုသိနာရာယ’’န္တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗုတဒေသကာလဝိသေသဝစနံ ‘‘အပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ ဂါဟဿ မိစ္ဆာဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ လောကေ ဇာတသံဝဒ္ဓါဒိဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ။ တထာ ဟိ မနုဿဘာဝဿ သုပါကဋကရဏတ္ထံ မဟာဗောဓိသတ္တာ စရိမဘဝေ ဒါရပရိဂ္ဂဟာဒီနိပိ ကရောန္တီတိ။ ကုသိနာရာယန္တိ ဧဝံ နာမကေ နဂရေ။ တဉှိ နဂရံ ကုသဟတ္ထံ ပုရိသံ ဒဿနဋ္ဌာနေ မာပိတတ္တာ ‘‘ကုသိနာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေတိ တဿ နဂရဿ ဥပဝတ္တနဘူတေ မလ္လရာဇူနံ သာလဝနေ။ တဉှိ သာလဝနံ နဂရံ ပဝိသိတုကာမာ ဥယျာနတော ဥပစ္စ ဝတ္တန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဥပဝတ္တနံ။ ယထာ ဟိ အနုရာဓပုရဿ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ ထူပါရာမော၊ ဧဝံ တံ ဥယျာနံ ကုသိနာရာယ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ ဟောတိ။ ယထာ စ ထူပါရာမတော ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ ပါစီနမုခေါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဥယျာနတော သာလပန္တိ ပါစီနမုခါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တာ၊ တသ္မာ တံ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အပရေ ပန ‘‘တံ သာလဝနမုပဂန္တွာ မိတ္တသုဟဇ္ဇေ အပလောကေတွာ နိဝတ္တနတော ဥပဝတ္တနန္တိ ပါကဋံ ဇာတံ ကိရာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယမကသာလာနမန္တရေတိ ယမကသာလာနံ ဝေမဇ္ဈေ။ တတ္ထ ကိရ ဘဂဝတော ပညတ္တဿ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စဿ သီသဘာဂေ ဧကာ သာလပန္တိ ဟောတိ၊ ပါဒဘာဂေ ဧကာ။ တတြာပိ ဧကော တရုဏသာလော သီသဘာဂဿ အာသန္နော ဟောတိ၊ ဧကော ပါဒဘာဂဿ။ တသ္မာ ‘‘ယမကသာလာနမန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ‘‘ယမကသာလာ နာမ မူလက္ခန္ဓဝိဋပပတ္တေဟိ အညမညံ သံသိဗ္ဗေတွာ ဌိတသာလာ’’တိပိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ မာ ဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ တဿ ဂတိယာ ဒိဝသဿ မိနိတဗ္ဗတော၊ တဒါ သဗ္ဗကလာပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏော ဧဝ မာတိ ပုဏ္ဏမာ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘မော သိဝေါ စန္ဒိမာ စေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ သက္ကတဘာသာနယံ ဂဟေတွာ ဩကာရန္တမ္ပိ စန္ဒိမဝါစက မ-သဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ။ ဝိသာခါယ ယုတ္တော ပုဏ္ဏမာ ယတ္ထာတိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမော၊ သောယေဝ ဒိဝသော တထာ၊ တသ္မိံ။ ပစ္စူသတိ တိမိရံ ဝိနာသေတီတိ ပစ္စူသော၊ ပတိ-ပုဗ္ဗော ဥသ-သဒ္ဒေါ ရုဇာယန္တိ ဟိ နေရုတ္တိကာ၊ သောယေဝ သမယောတိ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမယာမပရိယာပန္နော ကာလဝိသေသော ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ။ ဝိသာခါပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဤဒိသေ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမသမယေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဥပါဒီယတေ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဥပါဒိ၊ ဝိပါကက္ခန္ဓာ၊ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ သော ပန ဥပါဒိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရမာရနိမ္မထနေ အနောဿဋ္ဌော၊ ဣဓ ခန္ဓမစ္စုမာရနိမ္မထနေ ဩဿဋ္ဌောန သေသိတော၊ တသ္မာ နတ္ထိ ဧတိဿာ ဥပါဒိသင်္ခါတော သေသော၊ ဥပါဒိဿ ဝါ သေသောတိ ကတွာ ‘‘အနုပါဒိသေသာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ စေတ္ထ နိဗ္ဗုတိမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ တံ သဘာဝဓာရဏတော ဓာတု စာတိ ကတွာ။ နိဗ္ဗုတိယာ ဟိ ကာရဏပရိယာယေန အသင်္ခတဓာတု တထာ ဝုစ္စတိ။ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စာယံ ကရဏနိဒ္ဒေသော။ အနုပါဒိသေသတာသင်္ခါတံ ဣမံ ပကာရံ ဘူတဿ ပတ္တဿ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ဘဂဝတော လက္ခဏေ နိဗ္ဗာနဓာတုသင်္ခါတေ အတ္ထေ တတိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နနု စ ‘‘အနုပါဒိသေသာယာ’’တိ နိဗ္ဗာနဓာတုယာဝ ဝိသေသနံ ဟောတိ၊ န ပရိနိဗ္ဗုတဿ ဘဂဝတော၊ အထ ကသ္မာ တံ ဘဂဝါ ပတ္တောတိ ဝုတ္တောတိ? နိဗ္ဗာနဓာတုယာ သဟစရဏတော။ တံသဟစရဏေန ဟိ ဘဂဝါပိ အနုပါဒိသေသဘာဝံ ပတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ အနုပါဒိသေသဘာဝသင်္ခါတံ ဣမံ ပကာရံ ပတ္တာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ လက္ခဏေ သဉ္ဇာနနကိရိယာယ တတိယာတိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ စ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၂)။ ဧတ္ထ ဟိ ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တော ဟုတွာတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ အပိစ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ အနုပါဒိသေသာယ အနုပါဒိသေသာ ဟုတွာ ဘူတာယာတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဥဒါနဋ္ဌကထာယ နန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဥပဍ္ဎုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟီတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ ဝိပ္ပကတုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟိ ဥပလက္ခိတာတိ အတ္ထော’’တိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၂) ဧသနယော ဤဒိသေသု။ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေတိ ဇေဋ္ဌမာသဿ သုက္ကပက္ခပဉ္စမီဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ န ‘‘သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ၊ ‘‘ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ ဧတဿ ပန ဝိသေသနံ ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ ဥဿာဟဇနနဿ ကာလဝသေန ဘိန္နာဓိကရဏဝိသေသနဘာဝတော။ ဓာတုဘာဇနဒိဝသတော ဟိ ပုရိမတရဒိဝသေသုပိ ဘိက္ခူ သန္နိပတိတာတိ။ အထ ဝါ ‘‘သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဣဒံ ကာယသာမဂ္ဂိဝသေန သန္နိပတနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သမာဂမနမတ္တေန။ တသ္မာ ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ ‘‘သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ သမ္ဘဝတိ၊ ဣဒဉ္စ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဧတေနပိ သမ္ဗဇ္ဈနီယံ။ သင်္ဃဿ ထေရော သင်္ဃတ္ထေရော။ သော ပန သင်္ဃော ကိံ ပရိမာဏောတိ အာဟ ‘‘သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာန’’န္တိ။ သင်္ဃသဒ္ဒေန ဟိ အဝိညာယမာနဿ ပရိမာဏဿ ဝိညာပနတ္ထမေဝေတံ ပုန ဝုတ္တံ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဝဒန္တိ –

‘‘သမာသော စ တဒ္ဓိတော စ၊ ဝါကျတ္ထေသု ဝိသေသကာ၊

ပသိဒ္ဓိယန္တု သာမညံ၊ တေလံ သုဂတစီဝရံ။

တသ္မာ နာမမတ္တဘူတဿ သင်္ဃတ္ထေရဿ ဝိသေသနတ္ထမေဝေတံ ပုန ဝုတ္တန္တိ၊ နိစ္စသာပေက္ခတာယ စ ဧဒိသေသု သမာသော ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ဂရုကုလ’’န္တိ။ နိစ္စသာပေက္ခတာ စေတ္ထ သင်္ဃသဒ္ဒဿ ဘိက္ခုသတသဟဿသဒ္ဒံ သာပေက္ခတ္တေပိ အညပဒန္တရာဘာဝေန ဝါကျေ ဝိယ အပေက္ခိတဗ္ဗတ္ထဿ ဂမကတ္တာ။ ‘‘သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာန’’န္တိ ဟိ ဧတဿ သင်္ဃသဒ္ဒေ အဝယဝီဘာဝေန သမ္ဗန္ဓော၊ တဿာပိ သာမိဘာဝေန ထေရသဒ္ဒေတိ။ ‘‘သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာန’’န္တိ စ ဂဏပါမောက္ခဘိက္ခူယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဟိ သန္နိပတိတာ ဘိက္ခူ ဧတ္တကာတိ ဂဏနပထမတိက္ကန္တာ။ တထာ ဟိ ဝေဠုဝဂါမေ ဝေဒနာဝိက္ခမ္ဘနတော ပဋ္ဌာယ ‘‘နစိရေနေဝ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ သုတွာ တတော တတော အာဂတေသု ဘိက္ခူသု ဧကဘိက္ခုပိ ပက္ကန္တော နာမ နတ္ထိ။ ယထာဟု –

‘‘သတ္တသတသဟဿာနိ၊ တေသု ပါမောက္ခဘိက္ခဝေါ၊

ထေရော မဟာကဿပေါဝ၊ သင်္ဃတ္ထေရော တဒါ အဟူ’’တိ။

အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အနုဿရန္တော မညမာနော စိန္တယန္တော ဟုတွာ ဥဿာဟံ ဇနေသိ၊ အနုဿရန္တော မညမာနော စိန္တယန္တော အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ မဟန္တေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တော ကဿပေါတိ မဟာကဿပေါ။ အပိစ ‘‘မဟာကဿပေါ’’တိ ဥရုဝေလကဿပေါ နဒီကဿပေါ ဂယာကဿပေါ ကုမာရကဿပေါတိ ဣမေ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကေ ထေရေ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ ပနာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ အနုယောဂေ သတိ တံ ကာရဏံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ’’တိအာဒိ။ သတ္တ အဟာနိ သမာဟဋာနိ သတ္တာဟံ။ သတ္တာဟံ ပရိနိဗ္ဗုတဿ အဿာတိ တထာ ယထာ ‘‘အစိရပက္ကန္တော၊ မာသဇာတော’’တိ၊ အန္တတ္ထအညပဒသမာသောယံ၊ တသ္မိံ။ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟေ ဝီတိဝတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧတဿ ‘‘ဝုတ္တဝစန’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော၊ တထာ ‘‘သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေနာ’’တိ ဧတဿပိ။ တတ္ထ သုဘဒ္ဒေါတိ တဿ နာမမတ္တံ၊ ဝုဍ္ဎကာလေ ပန ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ‘‘ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧတေန သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကာဒီဟိ တံ ဝိသေသံ ကရောတိ။ ‘‘အလံ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ တေန ဝုတ္တဝစနံ နိဒဿေတိ။ သော ဟိ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ အာယသ္မတာ မဟာကဿပတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ပါဝါယ ကုသိနာရံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နေသု ပဉ္စမတ္တေသု ဘိက္ခုသတေသု အဝီတရာဂေ ဘိက္ခူ အန္တရာမဂ္ဂေ ဒိဋ္ဌအာဇီဝကဿ သန္တိကာ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနံ သုတွာ ပတ္တစီဝရာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှံ နာနပ္ပကာရံ ပရိဒေဝန္တေ ဒိသွာ ဧဝမာဟ။

ကသ္မာ ပန သော ဧဝမာဟာတိ? ဘဂဝတိ အာဃာတေန။ အယံ ကိရေသော ခန္ဓကေ အာဂတေ အာတုမာဝတ္ထုသ္မိံ (မဟာဝ။ ၃၀၃) နဟာပိတပုဗ္ဗကော ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော ဘဂဝတိ ကုသိနာရတော နိက္ခမိတွာ အဍ္ဎတေဠသေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ အာတုမံ ဂစ္ဆန္တေ ‘‘ဘဂဝါ အာဂစ္ဆတီ’’တိ သုတွာ ‘‘အာဂတကာလေယာဂုဒါနံ ကရိဿာမီ’’တိ သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတေ ဒွေ ပုတ္တေ ဧတဒဝေါစ ‘‘ဘဂဝါ ကိရ တာတာ အာတုမံ အာဂစ္ဆတိ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ အဍ္ဎတေဠသေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေ တာတာ၊ ခုရဘဏ္ဍံ အာဒါယ နာဠိယာ ဝါ ပသိဗ္ဗကေန ဝါ အနုဃရကံ အာဟိဏ္ဍထ၊ လောဏမ္ပိ တေလမ္ပိ တဏ္ဍုလမ္ပိ ခါဒနီယမ္ပိ သံဟရထ၊ ဘဂဝတော အာဂတဿ ယာဂုဒါနံ ကရိဿာမီ’’တိ။ တေ တထာ အကံသု။ အထ ဘဂဝတိ အာတုမံ အာဂန္တွာ ဘုသာဂါရကံ ပဝိဋ္ဌေ သုဘဒ္ဒေါ သာယနှသမယံ ဂါမဒွါရံ ဂန္တွာ မနုဿေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဟတ္ထကမ္မမတ္တံ မေ ဒေထာ’’တိ ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတွာ ‘‘ကိံ ဘန္တေ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဂဏှထာ’’တိ သဗ္ဗူပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ ဝိဟာရေ ဥဒ္ဓနာနိ ကာရေတွာ ဧကံ ကာဠကံ ကာသာဝံ နိဝါသေတွာ တာဒိသမေဝ ပါရုပိတွာ ‘‘ဣဒံ ကရောထ၊ ဣဒံ ကရောထာ’’တိ သဗ္ဗရတ္တိံ ဝိစာရေန္တော သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘောဇ္ဇယာဂုဉ္စ မဓုဂေါဠကဉ္စ ပဋိယာဒါပေသိ။ ဘောဇ္ဇယာဂု နာမ ဘုဉ္ဇိတွာ ပါတဗ္ဗယာဂု၊ တတ္ထ သပ္ပိမဓုဖာဏိတမစ္ဆမံသပုပ္ဖဖလရသာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ နာမ အတ္ထိ၊ တံ သဗ္ဗံ ပဝိသတိ။ ကီဠိတုကာမာနံ သီသမက္ခနယောဂ္ဂါ ဟောတိ သုဂန္ဓဂန္ဓာ။

အထ ဘဂဝါ ကာလဿေဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ အာတုမာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ အထ တဿ အာရောစေသုံ ‘‘ဘဂဝါ ပိဏ္ဍာယ ဂါမံ ပဝိသတိ၊ တယာ ကဿ ယာဂု ပဋိယာဒိတာ’’တိ။ သော ယထာနိဝတ္ထပါရုတေဟေဝ တေဟိ ကာဠကကာသာဝေဟိ ဧကေန ဟတ္ထေန ဒဗ္ဗိဉ္စ ကဋစ္ဆုဉ္စ ဂဟေတွာ ဗြဟ္မာ ဝိယ ဒက္ခိဏံ ဇာဏုမဏ္ဍလံ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ ယာဂု’’န္တိ အာဟ။ တတော ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တီ’’တိ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၄) အာဂတနယေန ဘဂဝါ ပုစ္ဆိတွာ စ သုတွာ စ တံ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတံ ဝိဂရဟိတွာ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ အကပ္ပိယသမာဒါနသိက္ခာပဒံ၊ ခုရဘဏ္ဍပရိဟရဏသိက္ခာပဒဉ္စာတိ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ ပညပေတွာ ‘‘အနေကကပ္ပကောဋိယော ဘိက္ခဝေ ဘောဇနံ ပရိယေသန္တေဟေဝ ဝီတိနာမိတာ၊ ဣဒံ ပန တုမှာကံ အကပ္ပိယံ၊ အဓမ္မေန ဥပ္ပန္နံ ဘောဇနံ ဣမံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အနေကာနိ အတ္တဘာဝသဟဿာနိ အပါယေသွေဝ နိဗ္ဗတ္တိဿန္တိ၊ အပေထ မာ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခာစာရာဘိမုခေါ အဂမာသိ၊ ဧကဘိက္ခုနာပိ န ကိဉ္စိ ဂဟိတံ။ သုဘဒ္ဒေါ အနတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘အယံ သဗ္ဗံ ဇာနာမီ’’တိ အာဟိဏ္ဍတိ၊ သစေ န ဂဟေတုကာမော ပေသေတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ အဿ၊ ပက္ကာဟာရော နာမ သဗ္ဗစိရံ တိဋ္ဌန္တော သတ္တာဟမတ္တံ တိဋ္ဌေယျ၊ ဣဒဉ္စ မမ ယာဝဇီဝံ ပရိယတ္တံ အဿ၊ သဗ္ဗံ တေန နာသိတံ၊ အဟိတကာမော အယံ မယှ’’န္တိ ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဒသဗလေ ဓရမာနေ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘အယံ ဥစ္စာ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတော မဟာပုရိသော၊ သစေ ကိဉ္စိ ဓရန္တဿ ဝက္ခာမိ၊ မမံယေဝ သန္တဇ္ဇေဿတီ’’တိ။

သွာယံ အဇ္ဇ မဟာကဿပတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ သုတွာ လဒ္ဓဿာသော ဝိယ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဧဝမာဟ။ ထေရော ပန တံ သုတွာ ဟဒယေ ပဟာရံ ဝိယ၊ မတ္ထကေ ပတိတသုက္ခာသနိံ ဝိယ (သုက္ခာသနိ ဝိယ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၃၂) မညိ၊ ဓမ္မသံဝေဂေါ စဿ ဥပ္ပဇ္ဇိ ‘‘သတ္တာဟမတ္တပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ၊ အဇ္ဇာပိဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဓရတိယေဝ၊ ဒုက္ခေန ဘဂဝတာ အာရာဓိတသာသနေ နာမ ဧဝံ လဟုံ မဟန္တံ ပါပံ ကသဋံ ကဏ္ဋကော ဥပ္ပန္နော၊ အလံ ခေါ ပနေသ ပါပေါ ဝဍ္ဎမာနော အညေပိ ဧဝရူပေ သဟာယေ လဘိတွာ သာသနံ ဩသက္ကာပေတု’’န္တိ။

တတော ထေရော စိန္တေသိ ‘‘သစေ ခေါ ပနာဟံ ဣမံ မဟလ္လကံ ဣဓေဝ ပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ ဆာရိကာယ ဩကိရာပေတွာ နီဟရာပေဿာမိ၊ မနုဿာ ‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သရီရေ ဓရမာနေယေဝ သာဝကာ ဝိဝဒန္တီ’တိ အမှာကံ ဒေါသံ ဒဿေဿန္တိ၊ အဓိဝါသေမိ တာဝ။ ဘဂဝတာ ဟိ ဒေသိတဓမ္မော အသင်္ဂဟိတပုပ္ဖရာသိသဒိသော၊ တတ္ထ ယထာ ဝါတေန ပဟဋပုပ္ဖာနိ ယတော ဝါ တတော ဝါ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဧဝရူပါနံ ဝသေန ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ဝိနယေ ဧကံ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ နဿိဿန္တိ၊ သုတ္တေ ဧကော ဒွေ ပဉှာဝါရာ နဿိဿန္တိ၊ အဘိဓမ္မေ ဧကံ ဒွေ ဘူမန္တရာနိ နဿိဿန္တိ၊ ဧဝံ အနုက္ကမေန မူလေ နဋ္ဌေ ပိသာစသဒိသာ ဘဝိဿာမ၊ တသ္မာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟံ ကရိဿာမိ၊ ဧဝံ သတိ ဒဠှသုတ္တေန သင်္ဂဟိတပုပ္ဖာနိ ဝိယ အယံ ဓမ္မဝိနယော နိစ္စလော ဘဝိဿတိ။ ဧတဒတ္ထဉှိ ဘဂဝါ မယှံ တီဏိ ဂါဝုတာနိ ပစ္စုဂ္ဂမနံ အကာသိ၊ တီဟိ ဩဝါဒေဟိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၉၊ ၁၅၀၊ ၁၅၁) ဥပသမ္ပဒံ အကာသိ၊ ကာယတော စီဝရပရိဝတ္တနံ အကာသိ၊ အာကာသေ ပါဏိံ စာလေတွာ စန္ဒောပမပဋိပဒံ ကထေန္တော မညေဝ သက္ခိံ ကတွာ ကထေသိ၊ တိက္ခတ္တုံ သကလသာသနရတနံ ပဋိစ္ဆာပေသိ၊ မာဒိသေ ဘိက္ခုမှိ တိဋ္ဌမာနေ အယံ ပါပေါ သာသနေ ဝဍ္ဎိံ မာ အလတ္ထ၊ ယာဝ အဓမ္မော န ဒိပ္ပတိ၊ ဓမ္မော န ပဋိဗာဟိယျတိ၊ အဝိနယော န ဒိပ္ပတိ၊ ဝိနယော န ပဋိဗာဟိယျတိ၊ အဓမ္မဝါဒိနော န ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ ဓမ္မဝါဒိနော န ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ၊ အဝိနယဝါဒိနော န ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ ဝိနယဝါဒိနော န ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ၊ တာဝ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိဿာမိ၊ တတော ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော ပဟောနကံ ဂဟေတွာ ကပ္ပိယာကပ္ပိယေ ကထေဿန္တိ၊ အထာယံ ပါပေါ သယမေဝ နိဂ္ဂဟံ ပါပုဏိဿတိ၊ ပုန သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ခိဿတိ၊ သာသနံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတ္တဉ္စ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ သော ‘‘ဧဝံ နာမ မယှံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ကဿစိပိ အနာရောစေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သမဿာသေတွာ အထ ပစ္ဆာ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ…ပေ… ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ။

တတ္ထ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ၊ န ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အာဝုသောတိ ပရိဒေဝန္တေ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ မာ သောစိတ္ထာတိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကေန မာ သောကမကတ္ထ။ မာ ပရိဒေဝိတ္ထာတိ ဝါစာယ မာ ဝိလာပမကတ္ထ။ ‘‘ပရိဒေဝနံ ဝိလာပေါ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အသောစနာဒီနံ ကာရဏမာဟ ‘‘သုမုတ္တာ’’တိအာဒိနာ။ တေန မဟာသမဏေနာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ၊ သ္မာဝစနဿ ဝါ နာဗျပ္ပဒေသော။ ‘‘ဥပဒ္ဒုတာ’’တိ ပဒေ ပန ကတ္တရိ တတိယာဝသေန သမ္ဗန္ဓော။ ဥဘယာပေက္ခဉှေတံ ပဒံ။ ဥပဒ္ဒုတာ စ ဟောမာတိ တံကာလာပေက္ခဝတ္တမာနဝစနံ၊ ‘‘တဒါ’’တိ သေသော။ အတီတတ္ထေ ဝါ ဝတ္တမာနဝစနံ၊ အဟုမှာတိ အတ္ထော။ အနုဿရန္တော ဓမ္မသံဝေဂဝသေနေဝ၊ န ပန ကောဓာဒိဝသေန။ ဓမ္မသဘာဝစိန္တာဝသေန ဟိ ပဝတ္တံ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ ဓမ္မသံဝေဂေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သဗ္ဗသင်္ခတဓမ္မေသု၊ ဩတ္တပ္ပာကာရသဏ္ဌိတံ၊

ဉာဏမောဟိတဘာရာနံ၊ ဓမ္မသံဝေဂသညိတ’’န္တိ။ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)၊

အညံ ဥဿာဟဇနနကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဤဒိသဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဤဒိသဿ စ သင်္ဃသန္နိပါတဿာတိ သတ္တသတသဟဿဂဏပါမောက္ခတ္ထေရပ္ပမုခဂဏနပထာတိက္ကန္တသင်္ဃသန္နိပါတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာပိ အညံ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ၊ ဟေတု။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရေ၊ ဧတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတေဝ၊ နော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ပါပဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ ကာရဏနိဒ္ဒေသော ဝါ၊ ယေန ဌာနေန အန္တရဓာပေယျုံ၊ တဒေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိယေဝါတိ။ ပါပေန လာမကေန ဣစ္ဆာဝစရေန သမန္နာဂတာ ဘိက္ခူ ပါပဘိက္ခူ။ အတီတော သတ္ထာ ဧတ္ထ၊ ဧတဿာတိ ဝါ အတီတသတ္ထုကံ ယထာ ‘‘ဗဟုကတ္တုကော’’တိ။ ပဓာနံ ဝစနံ ပါဝစနံ။ ပါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ နိပါတော ‘‘ပါ ဧဝ ဝုတျဿာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဥပသဂ္ဂပဒံ ဝါ ဧတံ၊ ဒီဃံ ကတွာ ပန တထာ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပါဝဒတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ပက္ခန္တိ အလဇ္ဇိပက္ခံ။ ‘‘ယာဝ စာ’’တိအာဒိနာ သင်္ဂီတိယာ သာသနစိရဋ္ဌိတိကဘာဝေ ကာရဏံ၊ သာဓကဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဟိ ပဒမဇ္ဈာဟရိတွာ ‘‘သင်္ဂါယေယျ’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။

တတ္ထ ယာဝ စ ဓမ္မဝိနယော တိဋ္ဌတီတိ ယတ္တကံ ကာလံ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလေသု တိဋ္ဌတိ။ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စကေ နိပန္နေန ဘဂဝတာ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဝုတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ အာဂမဝသေန ဒဠှိဇောတကော။ ဒေသိတော ပညတ္တောတိ ဓမ္မောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စ။ သုတ္တာဘိဓမ္မသင်္ဂဟိတဿ ဟိ ဓမ္မဿ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ၊ တဿေဝ ပကာရတော ဉာပနံ ဝိနေယျသန္တာနေ ဌပနံ ပညာပနံ။ ဝိနယောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စ။ ဝိနယတန္တိသင်္ဂဟိတဿ ဟိ အတ္ထဿ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ၊ တဿေဝ ပကာရတော ဉာပနံ အသင်္ကရတော ဌပနံ ပညာပနံ၊ တသ္မာ ကမ္မဒွယမ္ပိ ကိရိယာဒွယေန သမ္ဗဇ္ဈနံ ယုဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သောတိ သော ဓမ္မော စ ဝိနယော စ။ မမစ္စယေနာတိ မမ အစ္စယကာလေ။ ‘‘ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏနိဒ္ဒေသော’’တိ ဟိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ။ ဟေတွတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ၊ မမ အစ္စယဟေတု တုမှာကံ သတ္ထာ နာမ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၆)။ လက္ခဏဝစနဉှေတ္ထ ဟေတွတ္ထသာဓကံ ယထာ ‘‘နေတ္တေ ဥဇုံ ဂတေ သတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၀၊ နေတ္တိ။ ၁၀။၉၀၊ ၉၃)။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မယာ ဝေါ ဌိတေနေဝ ‘‘ဣဒံ လဟုကံ၊ ဣဒံ ဂရုကံ၊ ဣဒံ သတေကိစ္ဆံ၊ ဣဒံ အတေကိစ္ဆံ၊ ဣဒံ လောကဝဇ္ဇံ၊ ဣဒံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ အယံ အာပတ္တိ ပုဂ္ဂလဿ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အယံ ဂဏဿ၊ အယံ သင်္ဃဿ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမနီယတာဝသေန ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုသ္မိံ သခန္ဓကပရိဝါရော ဥဘတောဝိဘင်္ဂေါ မဟာဝိနယော နာမ ဒေသိတော၊ တံ သကလမ္ပိ ဝိနယပိဋကံ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ကတ္တဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ဝေါ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗဿ ဝိဘာဂေန အနုသာသနတော။ ဌိတေနေဝ စ မယာ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ တေန တေန ဝိနေယျာနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပေန ပကာရေန ဣမေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဝိဘဇိတွာ ဝိဘဇိတွာ သုတ္တန္တပိဋကံ ဒေသိတံ၊ တံ သကလမ္ပိ သုတ္တန္တပိဋကံ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ တံတံစရိယာနုရူပံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနုသာသနတော၊ ဌိတေနေဝ စ မယာ ‘‘ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၆)၊ ဒွါဒသာယတနာနိ၊ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော၊ စတ္တာရိ သစ္စာနိ၊ ဗာဝီသတိန္ဒြိယာနိ၊ နဝ ဟေတူ၊ စတ္တာရော အာဟာရာ၊ သတ္တ ဖဿာ၊ သတ္တ ဝေဒနာ၊ သတ္တ သညာ၊ သတ္တ စေတနာ၊ သတ္တ စိတ္တာနိ။ တတြာပိ ဧတ္တကာ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ၊ ဧတ္တကာ ရူပါဝစရာ၊ ဧတ္တကာ အရူပါဝစရာ၊ ဧတ္တကာ ပရိယာပန္နာ၊ ဧတ္တကာ အပရိယာပန္နာ၊ ဧတ္တကာ လောကိယာ၊ ဧတ္တကာ လောကုတ္တရာ’’တိ ဣမေ ဓမ္မေ ဝိဘဇိတွာ ဝိဘဇိတွာ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသိတံ၊ တံ သကလမ္ပိ အဘိဓမ္မပိဋကံ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ ခန္ဓာဒိဝိဘာဂေန ဉာယမာနံ စတုသစ္စသမ္ဗောဓာဝဟတ္တာ။ ဣတိ သဗ္ဗမ္ပေတံ အဘိသမ္ဗောဓိတော ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝဿာနိ ဘာသိတံ လပိတံ ‘‘တီဏိ ပိဋကာနိ၊ ပဉ္စ နိကာယာ၊ နဝင်္ဂါနိ၊ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဧဝံ မဟပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ တိဋ္ဌန္တိ၊ အဟံ ဧကောဝ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ၊ အဟဉ္စ ပနိဒါနိ ဧကောဝ ဩဝဒါမိ အနုသာသာမိ၊ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဗုဒ္ဓသဟဿာနိ တုမှေ ဩဝဒိဿန္တိ အနုသာသိဿန္တိ ဩဝါဒါနုသာသနကိစ္စဿ နိပ္ဖာဒနတောတိ။

သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓမ္ပိ သာသနံ၊ နိပ္ပရိယာယတော ပန သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ အဒ္ဓါနံ ဂမိတုမလန္တိ အဒ္ဓနိယံ၊ အဒ္ဓါနဂါမိ အဒ္ဓါနက္ခမန္တိ အတ္ထော။ စိရံ ဌိတိ ဧတဿာတိ စိရဋ္ဌိတိကံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေန ပကာရေန ဣဒံ သာသနံ အဒ္ဓနိယံ၊ တတောယေဝ စ စိရဋ္ဌိတိကံ ဘဝေယျ၊ တေန ပကာရေန ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ ယဒိ ပနာဟံ သင်္ဂါယေယျံ၊ သာဓု ဝတာတိ။

ဣဒါနိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အတ္တနော ကတံ အနုဂ္ဂဟဝိသေသံ သမနုဿရိတွာ စိန္တနာကာရမ္ပိ ဒဿေန္တော ‘‘ယဉ္စာဟံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ယဉ္စာဟ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော၊ ပသံသိတော’’တိ ဧတေဟိ သမ္ဗန္ဓော။ ယန္တိ ယသ္မာ၊ ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ ဧတံ၊ တေန ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော၊ ပသံသိတော’’တိ ဧတ္ထ အနုဂ္ဂဟဏံ၊ ပသံသနဉ္စ ပရာမသတိ။ ‘‘ဓာရေဿသီ’’တိအာဒိကံ ပန ဝစနံ ဘဂဝါ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ မဟာကဿပတ္ထေရေန ပညတ္တသင်္ဃာဋိယံ နိသိန္နော တံ သင်္ဃာဋိံ ပဒုမပုပ္ဖဝဏ္ဏေန ပါဏိနာ အန္တန္တေန ပရာမသန္တော အာဟ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကဿပသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) မဟာကဿပတ္ထေရေနေဝ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ ကထေန္တေန –

‘‘အထ ခေါ အာဝုသော ဘဂဝါ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ယေန အညတရံ ရုက္ခမူလံ တေနုပသင်္ကမိ၊ အထ ခွာဟံ အာဝုသော ပဋပိလောတိကာနံ သင်္ဃာဋိံ စတုဂ္ဂုဏံ ပညပေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစံ ‘ဣဓ ဘန္တေ ဘဂဝါ နိသီဒတု၊ ယံ မမဿ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’တိ။ နိသီဒိ ခေါ အာဝုသော ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေ၊ နိသဇ္ဇ ခေါ မံ အာဝုသော ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ ‘မုဒုကာ ခေါ တျာယံ ကဿပ ပဋပိလောတိကာနံ သင်္ဃာဋီ’တိ။ ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ ပဋပိလောတိကာနံ သင်္ဃာဋိံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာတိ။ ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ ကဿပ သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနီတိ။ ဓာရေဿာမဟံ ဘန္တေ ဘဂဝတော သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနီတိ။ သော ခွာဟံ အာဝုသော ပဋပိလောတိကာနံ သင်္ဃာဋိံ ဘဂဝတော ပါဒါသိံ၊ အဟံ ပန ဘဂဝတော သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနိ ပဋိပဇ္ဇိ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄)။

တတ္ထ မုဒုကာ ခေါ တျာယန္တိ မုဒုကာ ခေါ တေ အယံ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧဝမာဟာတိ? ထေရေန သဟ စီဝရံ ပရိဝတ္တေတုကာမတာယ။ ကသ္မာ ပရိဝတ္တေတုကာမော ဇာတောတိ? ထေရံ အတ္တနော ဌာနေ ဌပေတုကာမတာယ။ ကိံ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ၊ ဧဝံ ပနဿ အဟောသိ ‘‘ဣမေ န စိရံ ဌဿန္တိ၊ ‘ကဿပေါ ပန ဝီသဝဿသတာယုကော၊ သော မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာယံ ဝသိတွာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟံ ကတွာ မမ သာသနံ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏကာလံ ပဝတ္တနကံ ကရိဿတီ’’တိ အတ္တနော နံ ဌာနေ ဌပေသိ၊ ဧဝံ ဘိက္ခူ ကဿပဿ သုဿုသိတဗ္ဗံ မညိဿန္တီ’’တိ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ထေရော ပန ယသ္မာ စီဝရဿ ဝါ ပတ္တဿ ဝါ ဝဏ္ဏေ ကထိတေ ‘‘ဣမံ တုမှေ ဂဏှထာ’’တိ ဝစနံ စာရိတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။

ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ ကဿပါတိ ကဿပ တွံ ဣမာနိ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနိ ပံသုကူလာနိ ပါရုပိတုံ သက္ခိဿသီတိ ဝဒတိ။ တဉ္စ ခေါ န ကာယဗလံ သန္ဓာယ၊ ပဋိပတ္တိပူရဏံ ပန သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အဟံ ဣမံ စီဝရံ ပုဏ္ဏံ နာမ ဒါသိံ ပါရုပိတွာ အာမကသုသာနေ ဆဍ္ဍိတံ သုသာနံ ပဝိသိတွာ တုမ္ဗမတ္တေဟိ ပါဏကေဟိ သမ္ပရိကိဏ္ဏံ တေ ပါဏကေ ဝိဓုနိတွာ မဟာအရိယဝံသေ ဌတွာ အဂ္ဂဟေသိံ၊ တဿ မေ ဣမံ စီဝရံ ဂဟိတဒိဝသေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ မဟာပထဝီ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝမာနာ ကမ္ပိတ္ထ၊ အာကာသံ တဋတဋာယိ၊ စက္ကဝါဠေ ဒေဝတာ သာဓုကာရံ အဒံသု၊ ဣမံ စီဝရံ ဂဏှန္တေန ဘိက္ခုနာ ဇာတိပံသုကူလိကေန ဇာတိအာရညိကေန ဇာတိဧကာသနိကေန ဇာတိသပဒါနစာရိကေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တွံ ဣမဿ စီဝရဿ အနုစ္ဆဝိကံ ကာတုံ သက္ခိဿသီတိ။ ထေရောပိ အတ္တနာ ပဉ္စန္နံ ဟတ္ထီနံ ဗလံ ဓာရေတိ၊ သော တံ အတက္ကယိတွာ ‘‘အဟမေတံ ပဋိပတ္တိံ ပူရေဿာမီ’’တိ ဥဿာဟေန သုဂတစီဝရဿ အနုစ္ဆဝိကံ ကာတုကာမော ‘‘ဓာရေဿာမဟံ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ ပဋိပန္နောသိံ။ ဧဝံ ပန စီဝရပရိဝတ္တနံ ကတွာ ထေရေန ပါရုပိတစီဝရံ ဘဂဝါ ပါရုပိ၊ သတ္ထု စီဝရံ ထေရော။ တသ္မိံ သမယေ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ ဥန္နဒန္တီ ကမ္ပိတ္ထ။

သာဏာနိ ပံသုကူလာနီတိ မတကဠေဝရံ ပရိဝေဌေတွာ ဆဍ္ဍိတာနိ တုမ္ဗမတ္တေ ကိမီ ပပ္ဖောဋေတွာ ဂဟိတာနိ သာဏဝါကမယာနိ ပံသုကူလစီဝရာနိ။ နိဗ္ဗသနာနီတိ နိဋ္ဌိတဝသနကိစ္စာနိ၊ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဧကမေဝ တံ စီဝရံ၊ အနေကာဝယဝတ္တာ ပန ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ ဧတ္ထ အတ္တနာ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ အတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာ၊ ဝိညာယမာနတ္ထဿ စ သဒ္ဒဿ ပယောဂေ ကာမာစာရတ္တာ ‘‘အတ္တနာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ ကဿပ သာဏာနိ ပံသုကူလာနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အတ္တနာဝ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာ’’တိ ဝိညာယတိ၊ နာညေန။ န ဟိ ကေဝလံ သဒ္ဒတောယေဝ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထနိစ္ဆယော၊ အတ္ထပကရဏာဒိနာပိ ယေဘုယျေန အတ္ထဿ နိယမိတတ္တာ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ ဧတ္ထ ‘အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာ’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ အတ္တနာ – သဒ္ဒမာနေတွာ ‘စီဝရေ အတ္တနာ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာ’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ယဿ ယေန ဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဒူရဋ္ဌမ္ပိ စ တဿ တံ၊

အတ္ထတော ဟျသမာနာနံ၊ အာသန္နတ္တမကာရဏန္တိ။

အထ ဝါ ဘဂဝတာ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေန ဘဂဝတာ အနုဂ္ဂဟိတောတိ ယောဇနီယံ။ ဧကဿာပိ ဟိ ကရဏနိဒ္ဒေသဿ သဟာဒိယောဂကတ္တုတ္ထဇောတကတ္တသမ္ဘဝတော’’တိ။ သမာနံ ဓာရဏမေတဿာတိ သာဓာရဏော၊ တာဒိသော ပရိဘောဂေါတိ သာဓာရဏပရိဘောဂေါ၊ တေန။ သာဓာရဏပရိဘောဂေန စ သမသမဋ္ဌပနေန စ အနုဂ္ဂဟိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ –

‘‘အဟံ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ၊ ကဿပေါပိ ဘိက္ခဝေ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂) –

နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပဘေဒေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနတ္ထာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ကဿပသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၁) အာဂတံ ပါဠိမိမံ ပေယျာလမုခေန၊ အာဒိဂ္ဂဟဏေန စ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဟံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ယာဝဒေတိ ယာဝဒေဝ၊ ယတ္တကံ ကာလံ အာကင်္ခါမိ၊ တတ္တကံ ကာလံ ဝိဟရာမီတိ အတ္ထော။ တတောယေဝ ဟိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ၊ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘ယာဝဒေတိ ယာဝဒေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယာဝဒေ အာကင်္ခါမီတိ ယာဝဒေဝ ဣစ္ဆာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂။၁၅၂) အတ္ထော ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ တတ္ထ လီနတ္ထပကာသနိယံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ‘‘ယာဝဒေဝါတိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ‘ယာဝဒေ’တိ ဣဒံ ပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ အယမေဝ ပါဌော ဒိဿတိ။ အပိ စ ယာဝဒေတိ ယတ္တကံ သမာပတ္တိဝိဟာရံ ဝိဟရိတုံ အာကင်္ခါမိ၊ တတ္တကံ သမာပတ္တိဝိဟာရံ ဝိဟရာမီတိ သမာပတ္တိဋ္ဌာနေ၊ ယတ္တကံ အဘိညာဝေါဟာရံ ဝေါဟရိတုံ အာကင်္ခါမိ၊ တတ္တကံ အဘိညာဝေါဟာရံ ဝေါဟရာမီတိ အဘိညာဌာနေ စ သဟ ပါဌသေသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနာပိ တဒေဝတ္ထံ ယထာလာဘနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ယတ္တကေ သမာပတ္တိဝိဟာရေ၊ အဘိညာဝေါဟာရေ ဝါ အာကင်္ခန္တော ဝိဟာရာမိ စေဝ ဝေါဟရာမိ စ၊ တထာ ကဿပေါပီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘ယာဝဒေတိ ‘ယံ ပဌမဇ္ဈာနံ အာကင်္ခါမိ၊ တံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာရာမီ’တိအာဒိနာ သမာပတ္တိဋ္ဌာနေ၊ ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိညာဌာနေ စ အဇ္ဈာဟရိတဿ တ-သဒ္ဒဿ ကမ္မဝသေန ‘ယံ ဒိဗ္ဗသောတံ အာကင်္ခါမိ၊ တေန ဒိဗ္ဗသောတေန သဒ္ဒေ သုဏာမီ’တိအာဒိနာ သေသာဘိညာဌာနေ ကရဏဝသေန ယောဇနာ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ နိယမတ္ထော၊ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တဒုပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေတိ ဧတ္ထ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ နာမ အနုပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ဧဝံသညိတာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သဟ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ဆဠဘိညာ နာမ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဟ ပဉ္စာဘိညာယော။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ စေတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ။ သော အနဓိပ္ပေတော ယထာဝုတ္တာယ ပါဠိယာ ဂဟေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အနဝသေသတ္တာ။ မနုဿေသု၊ မနုဿာနံ ဝါ ဥတ္တရိဘူတာနံ၊ ဥတ္တရီနံ ဝါ မနုဿာနံ ဈာယီနဉ္စေဝ အရိယာနဉ္စ ဓမ္မောတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော၊ မနုဿဓမ္မာ ဝါ ဥတ္တရီတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော။ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ စေတ္ထ ဝိနာ ဘာဝနာမနသိကာရေန ပကတိယာဝ မနုဿေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတော၊ မနုဿတ္တဘာဝါဝဟနတော စ မနုဿဓမ္မော နာမ၊ တတော ဥတ္တရိ ပန ဈာနာဒိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမသမဋ္ဌပနေနာတိ ‘‘အဟံ ယတ္တကံ ကာလံ၊ ယတ္တကေ ဝါ သမာပတ္တိဝိဟာရေ၊ ယတ္တကာ အဘိညာယော စ ဝဠဉ္ဇေမိ၊ တထာ ကဿပေါပီ’’တိ ဧဝံ သမသမံ ကတွာ ဌပနေန။ အနေကဋ္ဌာနေသု ဌပနံ၊ ကဿစိပိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အသေသဘာဝေန ဧကန္တသမဋ္ဌပနံ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘သမသမဋ္ဌပနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒဉ္စ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာဘာဝသာမညေန ပသံသာမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဘဂဝါ ဝိယ ဒေဝသိကံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ချာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ၊ ယမကပါဋိဟာရိယာဒိဝသေန စ အဘိညာယော ဝဠဉ္ဇေတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ –

‘‘ဩဝဒ ကဿပ ဘိက္ခူ၊ ကရောဟိ ကဿပ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မိံ ကထံ၊ အဟံ ဝါ ကဿပ ဘိက္ခူ ဩဝဒေယျံ၊ တွံ ဝါ။ အဟံ ဝါ ကဿပ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မိံ ကထံ ကရေယျံ၊ တွံ ဝါ’’တိ –

ဧဝမ္ပိ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနမကာသိယေဝါတိ။

တထာတိ ရူပူပသံဟာရော ယထာ အနုဂ္ဂဟိတော၊ တထာ ပသံသိတောတိ။ အာကာသေ ပါဏိံ စာလေတွာတိ ဘဂဝတာ အတ္တနောယေဝ ပါဏိံ အာကာသေ စာလေတွာ ကုလေသု အလဂ္ဂစိတ္တတာယ စေဝ ကရဏဘူတာယ ပသံသိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အလဂ္ဂစိတ္တတာယာတိ ဝါ အာဓာရေ ဘုမ္မံ၊ အာကာသေ ပါဏိံ စာလေတွာ ကုလူပကဿ ဘိက္ခုနော အလဂ္ဂစိတ္တတာယ ကုလေသု အလဂ္ဂနစိတ္တေန ဘဝိတုံ ယုတ္တတာယ စေဝ မညေဝ သက္ခိံ ကတွာ ပသံသိတောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ –

‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အာကာသေ ပါဏိံ စာလေသိ သေယျထာပိ ဘိက္ခဝေ၊ အယံ အာကာသေ ပါဏိ န သဇ္ဇတိ န ဂယှတိ န ဗဇ္ဈတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ ယဿ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ကုလာနိ ဥပသင်္ကမတော ကုလေသု စိတ္တံ န သဇ္ဇတိ န ဂယှတိ န ဗဇ္ဈတိ ‘လဘန္တု လာဘကာမာ၊ ပုညကာမာ ကရောန္တု ပုညာနီ’တိ။ ယထာ သကေန လာဘေန အတ္တမနော ဟောတိ သုမနော၊ ဧဝံ ပရေသံ လာဘေန အတ္တမနော ဟောတိ သုမနော။ ဧဝရူပေါ ခေါ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု အရဟတိ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမိတုံ။ ကဿပဿ ဘိက္ခဝေ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမတော ကုလေသု စိတ္တံ န သဇ္ဇတိ န ဂယှတိ န ဗဇ္ဈတိ ‘လဘန္တု လာဘကာမာ၊ ပုညကာမာ ကရောန္တု ပုညာနီ’တိ။ ယထာ သကေန လာဘေန အတ္တမနော ဟောတိ သုမနော၊ ဧဝံ ပရေသံ လာဘေန အတ္တမနော ဟောတိ သုမနော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၆)။

တတ္ထ အာကာသေ ပါဏိံ စာလေသီတိ နီလေ ဂဂနန္တရေ ယမကဝိဇ္ဇုကံ သဉ္စာလယမာနော ဝိယ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ၊ ဥပရိဘာဂေ၊ ဥဘတော စ ပဿေသု ပါဏိံ သဉ္စာလေသိ၊ ဣဒဉ္စ ပန တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ အသမ္ဘိန္နပဒံ နာမ။ အတ္တမနောတိ သကမနော၊ န ဒေါမနဿေန ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတမနော။ သုမနောတိ တုဋ္ဌမနော၊ ဣဒါနိ ယော ဟီနာဓိမုတ္တိကော မိစ္ဆာပဋိပန္နော ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ‘အလဂ္ဂစိတ္တတာယ အာကာသေ စာလိတပါဏူပမာ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထာ’တိ ဝဒန္တော အဋ္ဌာနေ ဌပေတိ၊ အသယှဘာရံ အာရောပေတိ၊ ယံ န သက္ကာ ကာတုံ၊ တံ ကာရေဟီ’’တိ၊ တဿ ဝါဒပထံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သက္ကာ စ ခေါ ဧဝံ ကာတုံ၊ အတ္ထိ ဧဝရူပေါ ဘိက္ခူ’’တိ အာယသ္မန္တံ မဟာကဿပတ္ထေရမေဝ သက္ခိံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကဿပဿ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။

အညမ္ပိ ပသံသနမာဟ ‘‘စန္ဒောပမပဋိပဒါယ စာ’’တိ၊ စန္ဒပဋိဘာဂါယ ပဋိပဒါယ စ ကရဏဘူတာယ ပသံသိတော၊ တဿံ ဝါ အာဓာရဘူတာယ မညေဝ သက္ခိံ ကတွာ ပသံသိတောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ –

‘‘စန္ဒူပမာ ဘိက္ခဝေ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထ အပကဿေဝ ကာယံ၊ အပကဿ စိတ္တံ နိစ္စနဝကာ ကုလေသု အပ္ပဂဗ္ဘာ။ သေယျထာပိ ဘိက္ခဝေ ပုရိသော ဇရုဒပါနံ ဝါ ဩလောကေယျ ပဗ္ဗတဝိသမံ ဝါ နဒီဝိဒုဂ္ဂံ ဝါ အပကဿေဝ ကာယံ၊ အပကဿ စိတ္တံ၊ ဧဝမေဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ စန္ဒူပမာ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထ အပကဿေဝ ကာယံ၊ အပကဿ စိတ္တံ နိစ္စနဝကာ ကုလေသု အပ္ပဂဗ္ဘာ။ ကဿပေါ ဘိက္ခဝေ စန္ဒူပမော ကုလာနိ ဥပသင်္ကမတိ အပကဿေဝ ကာယံ၊ အပကဿ စိတ္တံ နိစ္စနဝကော ကုလေသု အပ္ပဂဗ္ဘော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၆)။

တတ္ထ စန္ဒူပမာတိ စန္ဒသဒိသာ ဟုတွာ။ ကိံ ပရိမဏ္ဍလတာယ သဒိသာတိ? နော၊ အပိစ ခေါ ယထာ စန္ဒော ဂဂနတလံ ပက္ခန္ဒမာနော န ကေနစိ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ ဝါ သိနေဟံ ဝါ အာလယံ ဝါ နိကန္တိံ ဝါ ပတ္ထနံ ဝါ ပရိယုဋ္ဌာနံ ဝါ ကရောတိ၊ န စ န ဟောတိ မဟာဇနဿ ပိယော မနာပေါ၊ တုမှေပိ ဧဝံ ကေနစိ သဒ္ဓိံ သန္ထဝါဒီနံ အကရဏေန ဗဟုဇနဿ ပိယာ မနာပါ စန္ဒူပမာ ဟုတွာ ခတ္တိယကုလာဒီနိ စတ္တာရိ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထာတိ အတ္ထော။ အပိစ ယထာ စန္ဒော အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ၊ အာလောကံ ဖရတိ၊ ဧဝံ ကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနေန၊ ဉာဏာလောကဖရဏေန စ စန္ဒူပမာ ဟုတွာတိ ဧဝမာဒီဟိပိ နယေဟိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အပကဿေဝ ကာယံ၊ အပကဿ စိတ္တန္တိ တေနေဝ သန္ထဝါဒီနမကရဏေန ကာယဉ္စ စိတ္တဉ္စ အပကဿိတွာ၊ အကဍ္ဎိတွာ အပနေတွာတိ အတ္ထော။ နိစ္စနဝကာတိ နိစ္စံ နဝိကာဝ၊ အာဂန္တုကသဒိသာ ဧဝ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အာဂန္တုကော ဟိ ပဋိပါဋိယာ သမ္ပတ္တဂေဟံ ပဝိသိတွာ သစေ နံ ဃရသာမိကာ ဒိသွာ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တဘာတရောပိ ဝိပ္ပဝါသဂတာ ဧဝံ ဝိစရိံသူ’’တိ အနုကမ္ပမာနာ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေန္တိ၊ ဘုတ္တမတ္တောယေဝ ‘‘တုမှာကံ ဘာဇနံ ဂဏှထာ’’တိ ဥဋ္ဌာယ ပက္ကမတိ၊ န တေဟိ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ ဝါ ကရောတိ၊ ကိစ္စကရဏီယာနိ ဝါ သံဝိဒဟတိ၊ ဧဝံ တုမှေပိ ပဋိပါဋိယာ သမ္ပတ္တဃရံ ပဝိသိတွာ ယံ ဣရိယာပထေသု ပသန္နာ မနုဿာ ဒေန္တိ၊ တံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆိန္နသန္ထဝါ တေသံ ကိစ္စကရဏီယေ အဗျာဝဋာ ဟုတွာ နိက္ခမထာတိ ဒီပေတိ။ အပ္ပဂဗ္ဘာတိ န ပဂဗ္ဘာ၊ အဋ္ဌဋ္ဌာနေန ကာယပါဂဗ္ဘိယေန၊ စတုဋ္ဌာနေန ဝစီပါဂဗ္ဘိယေန၊ အနေကဋ္ဌာနေန မနောပါဂဗ္ဘိယေန စ ဝိရဟိတာ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမထာတိ အတ္ထော။

ဇရုဒပါနန္တိ ဇိဏ္ဏကူပံ။ ပဗ္ဗတဝိသမန္တိ ပဗ္ဗတေ ဝိသမံ ပပါတဋ္ဌာနံ။ နဒီဝိဒုဂ္ဂန္တိ နဒိယာ ဝိဒုဂ္ဂံ ဆိန္နတဋဋ္ဌာနံ။ ဧဝမေဝ ခေါတိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – ဇရုဒပါနာဒယော ဝိယ ဟိ စတ္တာရိ ကုလာနိ၊ ဩလောကနပုရိသော ဝိယ ဘိက္ခု၊ ယထာ ပန အနပကဋ္ဌကာယစိတ္တော တာနိ ဩလောကေန္တော ပုရိသော တတ္ထ ပတတိ၊ ဧဝံ အရက္ခိတေဟိ ကာယာဒီဟိ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမန္တော ဘိက္ခု ကုလေသု ဗဇ္ဈတိ၊ တတော နာနပ္ပကာရံ သီလပါဒဘဉ္ဇနာဒိကံ အနတ္ထံ ပါပုဏာတိ။ ယထာ ပန အပကဋ္ဌကာယစိတ္တော ပုရိသော တတ္ထ န ပတတိ၊ ဧဝံ ရက္ခိတေနေဝ ကာယေန၊ ရက္ခိတာယ ဝါစာယ၊ ရက္ခိတေဟိ စိတ္တေဟိ၊ သူပဋ္ဌိတာယ သတိယာ အပကဋ္ဌကာယစိတ္တော ဟုတွာ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမန္တော ဘိက္ခု ကုလေသု န ဗဇ္ဈတိ၊ အထဿ သီလသဒ္ဓါသမာဓိပညာသင်္ခါတာနိ ပါဒဟတ္ထကုစ္ဆိသီသာနိ န ဘဉ္ဇန္တိ၊ ရာဂကဏ္ဋကာဒယော န ဝိဇ္ဈန္တိ၊ သုခိတော ယေနကာမံ အဂတပုဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနဒိသံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝရူပေါ အယံ မဟာကဿပေါတိ ဟီနာဓိမုတ္တိကဿ မိစ္ဆာပဋိပန္နဿ ဝါဒပထပစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ မဟာကဿပတ္ထေရံ ဧဝ သက္ခိံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကဿပေါ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟာတိ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထမိစ္ဆန္တိအလဂ္ဂစိတ္တတာသင်္ခါတာယ စန္ဒောပမပဋိပဒါယ ကရဏဘူတာယ ပသံသိတော၊ တဿံ ဝါ အာဓာရဘူတာယ မညေဝ သက္ခိံ ကတွာ ပသံသိတောတိ၊ ဧဝံ သတိ စေဝ-သဒ္ဒေါ၊ စ-သဒ္ဒေါ စ န ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗော ဒွိန္နံ ပဒါနံ တုလျာဓိကရဏတ္တာ၊ အယမေဝ အတ္ထော ပါဌော စ ယုတ္တတရော ဝိယ ဒိဿတိ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘အာကာသေ ပါဏိံ စာလေတွာ စန္ဒူပမံ ပဋိပဒံ ကထေန္တော မံ ကာယသက္ခိံ ကတွာ ကထေသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၂) ဝုတ္တတ္တာတိ။

တဿ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတိ၊ အညတြ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ တဿာတိ ယံ-သဒ္ဒဿ ကာရဏနိဒဿနေ ‘‘တသ္မာ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ တဿ မေတိ အတ္ထော၊ ကိရိယာပရာမသနေ ပန တဿ အနုဂ္ဂဟဏဿ၊ ပသံသနဿ စာတိ။ ပေါတ္ထကေသုပိ ကတ္ထစိ ‘‘တဿ မေ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ ဧဝံ သတိ ကိရိယာပရာမသနေ ‘‘တဿာ’’တိ အပရံ ပဒမဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ နတ္ထိ ဣဏံ ယဿာတိ အဏဏော၊ တဿ ဘာဝေါ အာဏဏျံ။ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနံ ဌပေတွာ အညံ ကိံ နာမ တဿ ဣဏဝိရဟိတတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ န ဘဝိဿတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘နနု မံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာဝသေန ဝိဘာဝေတိ။ သကကဝစဣဿရိယာနုပ္ပဒါနေနာတိ ဧတ္ထ ကဝစော နာမ ဥရစ္ဆဒေါ၊ ယေန ဥရော ဆာဒီယတေ၊ တဿ စ စီဝရနိဒဿနေန ဂဟဏံ၊ ဣဿရိယဿ ပန အဘိညာသမာပတ္တိနိဒဿနေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကန္တိ ကုလဝံသဿ ကုလပဝေဏိယာ ပတိဋ္ဌာပကံ။ ‘‘မေ’’တိ ပဒဿ နိစ္စသာပေက္ခတ္တာ သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကောတိ သမာသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သတ္တုသင်္ဃနိမ္မဒ္ဒနေန အတ္တနော ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ သကကဝစဣဿရိယာနုပ္ပဒါနေန ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကံ ပုတ္တံ ရာဇာ ဝိယ ဘဂဝါပိ မံ ဒီဃဒဿီ ‘‘သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကော မေ အယံ ဘဝိဿတီ’’တိ မန္တွာ သာသနပစ္စတ္ထိကဂဏနိမ္မဒ္ဒနေန သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ စီဝရဒါနသမသမဋ္ဌပနသင်္ခါတေန ဣမိနာ အသာဓာရဏာနုဂ္ဂဟေန အနုဂ္ဂဟေသိ နနု၊ ဣမာယ စ ဥဠာရာယ ပသံသာယ ပသံသိ နနူတိ။ ဣတိ စိန္တယန္တောတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေန ‘‘အန္တရဓာပေယျုံ၊ သင်္ဂါယေယျံ၊ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝစနပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝါကျတ္တယံ နိဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကပါဠိယာ သာဓေန္တော အာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယထာဟာတိ ကိံ အာဟ၊ မယာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ သာဓကံ ကိံ အာဟာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ဝါ ယေန ပကာရေန မယာ ဝုတ္တံ၊ တထာ တေန ပကာရေန ပါဠိယမ္ပိ အာဟာတိ အတ္ထော။ ယထာ ဝါ ယံ ဝစနံ ပါဠိယံ အာဟ၊ တထာ တေန ဝစနေန မယာ ဝုတ္တဝစနံ သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ ယထာ တံ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကန္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗော ပါဠိယာ သာဓနတ္ထံ ဥဒါဟရိတဘာဝဿ ပစ္စက္ခတော ဝိညာယမာနတ္တာ၊ ဝိညာယမာနတ္ထဿ စ သဒ္ဒဿ ပယောဂေ ကာမာစာရတ္တာ။ အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနတ္ထာ ဟိ အတ္ထယောဇနာ။ ယထာ ဝါ ယေန ပကာရေန ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသိ၊ တထာ တေန ပကာရေန ပါဠိယမ္ပိ အာဟာတိ အတ္ထော။ ဧဝမီဒိသေသု။

ဧကမိဒါဟန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဧကံ သမယန္တိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ ဧကသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ ပါဝါယာတိ ပါဝါနဂရတော၊ တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ‘‘ကုသိနာရံ ဂမိဿာမီ’’တိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါတိ စ ဒီဃမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ၊ ဒီဃပရိယာယော ဟေတ္ထ အဒ္ဓါနသဒ္ဒေါ။ မဟတာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ သင်္ချာမဟတ္တေနပိ မဟတာ။ ‘‘ပဉ္စမတ္တေဟီ’’တိအာဒိနာ သင်္ချာမဟတ္တံ ဒဿေတိ၊ မတ္တသဒ္ဒေါ စ ပမာဏဝစနော ‘‘ဘောဇနေ မတ္တညုတာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၆) ဝိယ။ ‘‘ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ ဧတဿတ္ထဿ သာဓနတ္ထံ အာဟတာ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိကာ ပါဠိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ န သာဓေတိ။ န ဟေတ္ထ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရော အာဂတောတိ စောဒနံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝမ္ပေသာ စောဒနာ တဒဝတ္ထာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတော ပရံ အာဟာ’’တိအာဒိ။ အပိစ ယထာဝုတ္တတ္ထသာဓိကာ ပါဠိ မဟတရာတိ ဂန္ထဂရုတာပရိဟရဏတ္ထံ မဇ္ဈေ ပေယျာလမုခေန အာဒိအန္တမေဝ ပါဠိံ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တေန ဟိ ‘‘အထ ခွာဟံ အာဝုသော မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၇) ဝုတ္တပါဠိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ယံ န ဣစ္ဆိဿာမ၊ န တံ ကရိဿာမာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၇) ဝုတ္တပါဠိပရိယောသာနံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဒဿေတိ။

‘‘တတော ပရ’’န္တိအာဒိနာ ပန တဒဝသေသံ ‘‘ဟန္ဒ မယံ အာဝုသော’’တိအာဒိကံ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရဒဿနပါဠိံ။ တသ္မာ တတော ပရံ အာဟာတိ ဧတ္ထ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍတော ပရံ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရဒဿနဝစနမာဟာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာဂဏ္ဌိပဒေပိ ဟိ သောယေဝတ္ထော ဝုတ္တော။ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) တထေဝ အဓိပ္ပေတော။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘တတော ပရန္တိ တတော ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟဇနနတော ပရတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရဿ ပါဠိယံ အဝုတ္တတ္တာ။ အယမေဝ ဟိ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရော ယဒိဒံ ‘‘ဟန္ဒ မယံ အာဝုသော ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျာမ၊ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ပန သုဘဒ္ဒကဏ္ဍမေဝ ဥဿာဟဇနနဟေတုဘူတဿ သုဘဒ္ဒေန ဝုတ္တဝစနဿ ပကာသနတ္တာ ဥဿာဟဇနနန္တိ ဝဒေယျ၊ နတ္ထေဝေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗတာတိ။ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီတိ ဧတ္ထ အဓမ္မော နာမ ဒသကုသလကမ္မပထပဋိပက္ခဘူတော အဓမ္မော။ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဥဿာဟဇနနပ္ပသင်္ဂတ္တာ ဝါ တဒသင်္ဂါယနဟေတုကော ဒေါသဂဏောပိ သမ္ဘဝတိ၊ ‘‘အဓမ္မဝါဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ ဓမ္မဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သီလဝိပတ္တိအာဒိဟေတုကော ပါပိစ္ဆတာဒိဒေါသဂဏော အဓမ္မောတိပိ ဝဒန္တိ။ ပုရေ ဒိပ္ပတီတိ အပိ နာမ ဒိပ္ပတိ။ သံသယတ္ထေ ဟိ ပုရေ-သဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ ယာဝ အဓမ္မော ဓမ္မံ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ၊ တတော ပုရေတရမေဝါတိ အတ္ထော။ အာသန္နေ ဟိ အနဓိပ္ပေတေ အယံ ပုရေ-သဒ္ဒေါ။ ဒိပ္ပတီတိ ဒိပ္ပိဿတိ၊ ပုရေ-သဒ္ဒယောဂေန ဟိ အနာဂတတ္ထေ အယံ ဝတ္တမာနပယောဂေါ ယထာ ‘‘ပုရာ ဝဿတိ ဒေဝေါ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘အနာဂတေ သန္နိစ္ဆယေ၊ တထာတီတေ စိရတနေ၊

ကာလဒွယေပိ ကဝီဟိ၊ ပုရေသဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇတေ’’တိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ဗာဟိရနိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ)၊

‘‘ပုရေယာဝပုရာယောဂေ၊ နိစ္စံ ဝါ ကရဟိ ကဒါ၊

လစ္ဆာယမပိ ကိံ ဝုတ္တေ၊ ဝတ္တမာနာ ဘဝိဿတီ’’တိ စ။

ကေစိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝဏ္ဏယန္တိ – ပုရေတိ ပစ္ဆာ အနာဂတေ၊ ယထာ အဒ္ဓါနံ ဂစ္ဆန္တဿ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေါ ‘‘ပုရေ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ဣဓာပိ မဂ္ဂဂမနနယေန အနာဂတကာလော ‘‘ပုရေ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧဝံ သတိ တံကာလာပေက္ခာယ စေတ္ထ ဝတ္တမာနပယောဂေါ သမ္ဘဝတိ။ ဓမ္မော ပဋိဗာဟိယျတီတိ ဧတ္ထာပိ ပုရေ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တထာ ဓမ္မောပိ အဓမ္မဝိပရီတဝသေန၊ ဣတော ပရမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ အဝိနယောတိ ပဟာနဝိနယသံဝရဝိနယာနံ ပဋိပက္ခဘူတော အဝိနယော။ ဝိနယဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပါဌော၊ သော ‘‘တတော ပရံ အာဟာ’’တိ ဧတ္ထ အာဟ-သဒ္ဒေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော။

တေန ဟီတိ ဥယျောဇနတ္ထေ နိပါတော။ ဥစ္စိနနေ ဥယျောဇေန္တာ ဟိ မဟာကဿပတ္ထေရံ ဧဝမာဟံသု ‘‘ဘိက္ခူ ဥစ္စိနတူ’’တိ၊ သင်္ဂီတိယာ အနုရူပေ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ ဥပဓာရေတွာ ဂဏှာတူတိ အတ္ထော။ ‘‘သကလ…ပေ… ပရိဂ္ဂဟေသီ’’တိ ဧတေန သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝပရိယန္တာနံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလာနံ သတိပိ အာဂမာဓိဂမသမ္ဘဝေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ ပန တေဝိဇ္ဇာဒိဂုဏယုတ္တာနံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိယာ ဥက္ကံသဂတတ္တာ သင်္ဂီတိယာ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတိ။ သကလံ သုတ္တဂေယျာဒိကံ နဝင်္ဂံ ဧတ္ထ၊ ဧတဿာတိ ဝါ သကလနဝင်္ဂံ၊ သတ္ထု ဘဂဝတော သာသနံ သတ္ထုသာသနံ သာသီယတိ ဧတေနာတိ ကတွာ၊ တဒေဝ သတ္ထုသာသနန္တိ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနံ။ နဝ ဝါ သုတ္တဂေယျာဒီနိ အင်္ဂါနိ ဧတ္ထ၊ ဧတဿာတိ ဝါ နဝင်္ဂံ၊ တမေဝ သတ္ထုသာသနံ၊ တဉ္စ သကလမေဝ၊ န ဧကဒေသန္တိ တထာ။ အတ္ထကာမေန ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိပုရိသတ္ထံ ဝါ နိပ္ဖာဒေတုံ ပရိယတ္တာ သမတ္ထာတိ ပရိယတ္တိ၊ တီဏိ ပိဋကာနိ၊ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနသင်္ခါတာ ပရိယတ္တိ၊ တံ ဓာရေန္တီတိ တထာ၊ တာဒိသေတိ အတ္ထော။ ပုထုဇ္ဇန…ပေ… သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝဘိက္ခူတိ ဧတ္ထ –

‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊

အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော၊ ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၁၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၈၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၃၀)၊ –

ဝုတ္တေသု ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာဝ အဓိပ္ပေတာ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေနပိ အတ္ထဝိသေသဿ ဝိညာတဗ္ဗတ္တာ။ သမထဘာဝနာသိနေဟာဘာဝေန သုက္ခာ လူခါ အသိနိဒ္ဓါ ဝိပဿနာ ဧတေသန္တိ သုက္ခဝိပဿကာ၊ တေယေဝ ခီဏာသဝါတိ တထာ။ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ယဉ္စတ္ထဝတော သဒ္ဒေကသေသတော ဝါပိ သုယျတေ၊

တံ သမ္ဗဇ္ဈတေ ပစ္စေကံ၊ ယထာလာဘံ ကဒါစိပီ’’တိ။

တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေတိ ဧတ္ထ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ သမာဟာရော တိပိဋကံ၊ တံသင်္ခါတံ နဝင်္ဂါဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နံ သဗ္ဗံ ပရိယတ္တိပ္ပဘေဒံ ဓာရေန္တီတိ တထာ၊ တာဒိသေ။ အနု အနု တံ သမင်္ဂိနံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အနုဘာဝေါ၊ သောယေဝ အာနုဘာဝေါ၊ ပဘာဝေါ၊ မဟန္တော အာနုဘာဝေါ ယေသံ တေ မဟာနုဘာဝါ။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနမုပါဒါယ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂ’’န္တိ ပဒံ အနုကရဏဇနာမံ နာမ ယထာ ‘‘ယေဝါပနက’’န္တိ၊ တဗ္ဗသေန ဝုတ္တဋ္ဌာနန္တရမိဓ ဧတဒဂ္ဂံ၊ တမာရောပိတေတိ အတ္ထော။ ဧတဒဂ္ဂံ ဧသော ဘိက္ခု အဂ္ဂေါတိ ဝါ အာရောပိတေပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဒနာရောပိတာပိ အဝသေသဂုဏသမ္ပန္နတ္တာ ဥစ္စိနိတာ တတ္ထ သန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာ တေဝိဇ္ဇာ၊ တာ အာဒိ ယေသံ ဆဠဘိညာဒီနန္တိ တေဝိဇ္ဇာဒယော၊ တေ ဘေဒါ အနေကပ္ပကာရာ ယေသန္တိ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒါ။ အထ ဝါ တိဿော ဝိဇ္ဇာ အဿ ခီဏာသဝဿာတိ တေဝိဇ္ဇော၊ သော အာဒိ ယေသံ ဆဠဘိညာဒီနန္တိ တေဝိဇ္ဇာဒယော၊ တေယေဝ ဘေဒါ ယေသန္တိ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒါ။ တေဝိဇ္ဇဆဠဘိညာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နေ ခီဏာသဝဘိက္ခူယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ယေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဣဒံ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိဝစနံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ အဝိသေသတောဝ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ဝိသေသေန ယထာဝုတ္တခီဏာသဝဘိက္ခူယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ပါဠိယာ သံသန္ဒနံ ကရောတိ။

နနု စ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရာ ခီဏာသဝါ အနေကသတာ၊ အနေကသဟဿာ စ၊ ကသ္မာ ထေရော ဧကေနူနမကာသီတိ စောဒနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝိသေသကာရဏဒဿနေန တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ကိဿ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကိဿာတိ ကသ္မာ။ ပက္ခန္တရဇောတကော ပန-သဒ္ဒေါ။ ဩကာသကရဏတ္ထန္တိ ဩကာသကရဏနိမိတ္တံ ဩကာသကရဏဟေတု။ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ဟိ ‘‘ဆဏတ္ထဉ္စ နဂရတော နိက္ခမိတွာ မိဿကပဗ္ဗတံ အဘိရုဟတူ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကာရဏဝစနော၊ ‘‘ကိဿ ဟေတူ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၈) ဝိယ စ ဟေတွတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ တထာ ဟိ ဝဏ္ဏယန္တိ ‘‘ဆဏတ္ထန္တိ ဆဏနိမိတ္တံ ဆဏဟေတူတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ပုစ္ဆာသဘာဂတာဝိဿဇ္ဇနာယ ဟောတိ၊ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။

ကသ္မာ ပနဿ ဩကာသမကာသီတိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ။ ‘‘သော ဟာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ ‘‘သဟာပိ ဝိနာပိ န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တဝစနေ ပစ္စေကံ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘တမတ္ထံ ဝိဝရတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တံ ‘‘တသ္မာ’’တိ ကာရဏဝစနဒဿနတော။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ ဟိ ကာရဏဒဿနဋ္ဌာနေ ကာရဏဇောတကောယေဝ ဟိ-သဒ္ဒေါ။ သညာဏမတ္တဇောတကာ သာခါဘင်္ဂေါပမာ ဟိ နိပါတာတိ၊ ဧဝမီဒိသေသု။ သိက္ခတီတိ သေက္ခော၊ သိက္ခနံ ဝါ သိက္ခာ၊ သာယေဝ တဿ သီလန္တိ သေက္ခော။ သော ဟိ အပရိယောသိတသိက္ခတ္တာ၊ တဒဓိမုတ္တတ္တာ စ ဧကန္တေန သိက္ခနသီလော၊ န အသေက္ခော ဝိယ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခော တတ္ထ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓုဿာဟော၊ နာပိ ဝိဿဋ္ဌသိက္ခော ပစုရဇနော ဝိယ တတ္ထ အနဓိမုတ္တော၊ ကိတဝသေန ဝိယ စ တဒ္ဓိတဝသေနိဓ တပ္ပကတိယတ္ထော ဂယှတိ ယထာ ‘‘ကာရုဏိကော’’တိ။ အထ ဝါ အရိယာယ ဇာတိယာ တီသုပိ သိက္ခာသု ဇာတော၊ တတ္ထ ဝါ ဘဝေါတိ သေက္ခော။ အပိစ ဣက္ခတိ ဧတာယာတိ ဣက္ခာ၊ မဂ္ဂဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ သဟ ဣက္ခာယာတိ သေက္ခော။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယကိစ္စဿ အပရိယောသိတတ္တာ သဟ ကရဏီယေနာတိ သကရဏီယော။ အဿာတိ အနေန၊ ‘‘အပ္ပစ္စက္ခံ နာမာ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ အဿာတိ ဝါ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဧတ္ထ ကိရိယာပဋိဂ္ဂဟကဝစနံ။ ပဂုဏပ္ပဝတ္တိဘာဝတော အပ္ပစ္စက္ခံ နာမ နတ္ထိ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အသမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တံ’’ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ နာမာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ သာဝကဘာသိတမ္ပိ သုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာသိတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။

‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဝုတ္တဂါထမေဝ သာဓကဘာဝေန ဒဿေတိ။ အယဉှိ ဂါထာ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနေန နာမ ဗြာဟ္မဏေန ‘‘ဗုဒ္ဓသာသနေ တွံ ဗဟုဿုတောတိ ပါကဋော၊ ကိတ္တကာ ဓမ္မာ တေ သတ္ထာရာ ဘာသိတာ၊ တယာ စ ဓာရိတာ’’တိ ပုစ္ဆိတေန တဿ ပဋိဝစနံ ဒေန္တေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒေနေဝ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တေ၊ အတ္တနော ဂုဏဒဿနဝသေန ဝါ ထေရဂါထာယမ္ပိ ဘာသိတာ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဗုဒ္ဓတော သတ္ထု သန္တိကာ ဒွါသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ အဟံ ဂဏှိံ အဓိဂဏှိံ၊ ဒွေ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ ဘိက္ခုတော ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကာ ဂဏှိံ။ ယေ ဓမ္မာ မေ ဇိဝှာဂ္ဂေ၊ ဟဒယေ ဝါ ပဝတ္တိနော ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ၊ တေ ဓမ္မာ တဒုဘယံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယေမေတိ ဧတ္ထ ‘ယေ ဣမေ’တိ ပဒစ္ဆေဒံ ကတွာ ယေ ဣမေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ၊ ဘိက္ခူနဉ္စ ပဝတ္တိနော ပဝတ္တိတာ၊ တေသု ဓမ္မေသု ဗုဒ္ဓတော ဒွါသီတိ သဟဿာနိ အဟံ ဂဏှိံ၊ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော ဂဏှိံ၊ ဧဝံ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ၊ အယဉ္စ သမ္ဗန္ဓော ‘‘ဧတ္တကာယေဝ ဓမ္မက္ခန္ဓာ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနဿ အဝိညာယမာနတ္တာ ကေစိဝါဒေါ နာမ ကတော။

‘‘သဟာပိ န သက္ကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဟေတုတော ‘‘ဝိနာပိ န သက္ကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဟေတုယေဝ ဗလဝတရော သင်္ဂီတိယာ ဗဟုကာရတ္တာ။ တသ္မာ တတ္ထ စောဒနံ ဒဿေတွာ ပရိဟရိတုံ ‘‘ယဒိ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိ ဧဝန္တိ ဧဝံ ဝိနာ ယဒိ န သက္ကာ၊ တထာ သတီတိ အတ္ထော။ သေက္ခောပိ သမာနောတိ သေက္ခပုဂ္ဂလော သမာနောပိ။ မာန-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ လက္ခဏေ။ ဗဟုကာရတ္တာတိ ဗဟူပကာရတ္တာ။ ဥပကာရဝစနော ဟိ ကာရ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ကာရံ၊ ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ အထ-သဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ။ ပဉှေ ‘‘အထ တွံ ကေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိ ဟိ ပယောဂမုဒါဟရန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိ ပန အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ပရူပဝါဒဝိဝဇ္ဇနတောတိ ယထာဝုတ္တကာရဏံ အဇာနန္တာနံ ပရေသံ အာရောပိတဥပဝါဒတော ဝိဝဇ္ဇိတုကာမတ္တာ။ တံ ဝိဝရတိ ‘‘ထေရော ဟီ’’တိအာဒိနာ။ အတိဝိယ ဝိဿတ္ထောတိ အတိရေကံ ဝိဿာသိကော။ ကေန ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဒဠှီကရဏံ ဝါ ဧတံ ဝစနံ။ ‘‘ဝုတ္တဉှိ၊ တထာ ဟိ ဣစ္စေတေ ဒဠှီကရဏတ္ထေ’’တိ ဟိ ဝဒန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ နန္တိ အာနန္ဒတ္ထေရံ။ ‘‘ဩဝဒတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ယေဘုယျေန နဝကာယ ပရိသာယ ဝိဗ္ဘမနေ မဟာကဿပတ္ထေရော ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) အာဟ။ တထာ ဟိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ မဟာကဿပတ္ထေရော ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနေ သန္နိပတိတဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ ‘‘ရာဇဂဟေ အာဝုသော ဝဿံ ဝသန္တာ ဓမ္မဝိနယံ သင်္ဂါယိဿာမ၊ တုမှေ ပုရေ ဝဿူပနာယိကာယ အတ္တနော အတ္တနော ပလိဗောဓံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇဂဟေ သန္နိပတထာ’’တိ ဝတွာ အတ္တနာ ရာဇဂဟံ ဂတော။

အာနန္ဒတ္ထေရောပိ ဘဂဝတော ပတ္တစီဝရမာဒါယ မဟာဇနံ သညာပေန္တော သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ တတော နိက္ခမ္မ ရာဇဂဟံ ဂစ္ဆန္တော ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိံ စာရိကံ စရိ။ တသ္မိံ သမယေ အာနန္ဒတ္ထေရဿ တိံသမတ္တာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ယေဘုယျေန ကုမာရကာ ဧကဝဿိကဒုဝဿိကဘိက္ခူ စေဝ အနုပသမ္ပန္နာ စ ဝိဗ္ဘမိံသု။ ကသ္မာ ပနေတေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ကသ္မာ စ ဝိဗ္ဘမိံသူတိ? တေသံ ကိရ မာတာပိတရော စိန္တေသုံ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရော သတ္ထုဝိဿာသိကော အဋ္ဌ ဝရေ ယာစိတွာ ဥပဋ္ဌဟတိ၊ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ သတ္ထာရံ ဂဟေတွာ ဂန္တုံ သက္ကောတိ၊ အမှာကံ ဒါရကေ ဧတဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇေယျာမ၊ ဧဝံ သော သတ္ထာရံ ဂဟေတွာ အာဂမိဿတိ၊ တသ္မိံ အာဂတေ မယံ မဟာသက္ကာရံ ကာတုံ လဘိဿာမာ’’တိ။ ဣမိနာ တာဝ ကာရဏေန နေသံ ဉာတကာ တေ ပဗ္ဗာဇေသုံ၊ သတ္ထရိ ပန ပရိနိဗ္ဗုတေ တေသံ သာ ပတ္ထနာ ဥပစ္ဆိန္နာ၊ အထ နေ ဧကဒိဝသေနေဝ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေသုံ။ အထ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိံ စာရိကံ စရိတွာ ရာဇဂဟမာဂတံ ဒိသွာ မဟာကဿပတ္ထေရော ဧဝမာဟာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကဿပသံယုတ္တေ –

‘‘အထ ကိဉ္စရဟိ တွံ အာဝုသော အာနန္ဒ ဣမေဟိ နဝေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရေဟိ ဘောဇနေ အမတ္တညူဟိ ဇာဂရိယံ အနနုယုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရသိ၊ သဿဃာတံ မညေ စရသိ၊ ကုလူပဃာတံ မညေ စရသိ၊ ဩလုဇ္ဇတိ ခေါ တေ အာဝုသော အာနန္ဒ ပရိသာ၊ ပလုဇ္ဇန္တိ ခေါ တေ အာဝုသော နဝပ္ပာယာ၊ န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ။

အပိ မေ ဘန္တေ ကဿပ သိရသ္မိံ ပလိတာနိ ဇာတာနိ၊ အထ စ ပန မယံ အဇ္ဇာပိ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ကုမာရကဝါဒါ န မုစ္စာမာတိ။ တထာ ဟိ ပန တွံ အာဝုသော အာနန္ဒ ဣမေဟိ နဝေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရေဟိ ဘောဇနေ အမတ္တညူဟိ ဇာဂရိယံ အနနုယုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရသိ၊ သဿဃာတံ မညေ စရသိ၊ ကုလူပဃာတံ မညေ စရသိ၊ ဩလုဇ္ဇတိ ခေါ တေ အာဝုသော အာနန္ဒ ပရိသာ၊ ပလုဇ္ဇန္တိ ခေါ တေ အာဝုသော နဝပ္ပာယာ၊ န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄)။

တတ္ထ သဿဃာတံ မညေ စရသီတိ သဿံ ဃာတေန္တော ဝိယ အာဟိဏ္ဍသိ။ ကုလူပဃာတံ မညေ စရသီတိ ကုလာနိ ဥပဃာတေန္တော ဝိယ အာဟိဏ္ဍသိ။ ဩလုဇ္ဇတီတိ ပလုဇ္ဇတိ ဘိဇ္ဇတိ။ ပလုဇ္ဇန္တိ ခေါ တေ အာဝုသော နဝပ္ပာယာတိ အာဝုသော အာနန္ဒ ဧတေ တုယှံ ပါယေန ယေဘုယျေန နဝကာ ဧကဝဿိကဒုဝဿိကဒဟရာ စေဝ သာမဏေရာ စ ပလုဇ္ဇန္တိ။ န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ အယံ ကုမာရကော အတ္တနော ပမာဏံ န ဝတ ဇာနာတီတိ ထေရံ တဇ္ဇေန္တော အာဟ။ ကုမာရကဝါဒါ န မုစ္စာမာတိ ကုမာရကဝါဒတော န မုစ္စာမ။ တထာ ဟိ ပန တွန္တိ ဣဒမဿ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ကာရဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယသ္မာ တွံ ဣမေဟိ နဝေဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရဝိရဟိတေဟိ ဘောဇနေ အမတ္တညူဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရသိ၊ တသ္မာ ကုမာရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရန္တော ‘‘ကုမာရကော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟသီတိ။

န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏေ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဥပမာနသမုစ္စယသံသယဝိဿဂ္ဂဝိကပ္ပပဒပူရဏာဒီသု ဗဟူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၃) ဥပမာနေ ဒိဿတိ၊ သဒိသဘာဝေတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၂၁၃) သမုစ္စယေ။ ‘‘ကေ ဝါ ဣမေ ကဿ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၉၆) သံသယေ။ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁၈၁) ဝဝဿဂ္ဂေ။ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ’’တိအာဒီသုပိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇၀၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၃) ဝိကပ္ပေ။ ‘‘န ဝါဟံ ပဏ္ဏံ ဘုဉ္ဇာမိ၊ န ဟေတံ မယှ ဘောဇန’’န္တိအာဒီသု ပဒပူရဏေ။ ဣဓာပိ ပဒပူရဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝ စ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝါ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရံ ကရောန္တေန ဝုတ္တံ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိအာဒီသု ပဒပူရဏေ’’တိ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ အယံ ကုမာရကော အတ္တနော ပမာဏံ န ဝတ ဇာနာသီတိ ထေရံ တဇ္ဇေန္တော အာဟာ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၅၄)။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝတာ’’တိ ဝစနသိလိဋ္ဌတာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဝါယ’’န္တိ ဧတဿ ဝါ ‘‘န ဝေ အယ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝေ-သဒ္ဒဿတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝေ-သဒ္ဒဿ ဧကံသတ္ထဘာဝေ တဒေဝ ပါဠိံ ပယောဂံ ကတွာ ဥဒါဟရန္တိ နေရုတ္တိကာ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော ပန ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘န ဝါယန္တိ ဧတ္ထ စ ဝါတိ ဝိဘာသာ၊ အညာသိပိ န အညာသိပီ’’တိ၊ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) တံ တဿ မတိမတ္တံ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယ တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒမေကံ ပရူပဝါဒသမ္ဘဝကာရဏံ ‘‘တတ္ထ ကေစီ’’တိအာဒိနာ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ။

အညမ္ပိ ကာရဏမာဟ ‘‘သကျကုလပ္ပသုတော စာယသ္မာ’’တိ။ သာကိယကုလေ ဇာတော၊ သာကိယကုလဘာဝေန ဝါ ပါကဋော စ အာယသ္မာ အာနန္ဒော။ တတ္ထ…ပေ… ဥပဝဒေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညမ္ပိ ကာရဏံ ဝဒတိ ‘‘တထာဂတဿ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော’’တိ။ ဘာတာတိ စေတ္ထ ကနိဋ္ဌဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တဘာဝေန၊ န ပန ဝယသာ သဟဇာတဘာဝတော။

‘‘သုဒ္ဓါဒနော ဓောတောဒနော၊ သက္ကသုက္ကာမိတောဒနာ၊

အမိတာ ပါလိတာ စာတိ၊ ဣမေ ပဉ္စ ဣမာ ဒုဝေ’’တိ။

ဝုတ္တေသု ဟိ သဗ္ဗကနိဋ္ဌဿ အမိတောဒနသက္ကဿ ပုတ္တော အာယသ္မာ အာနန္ဒော။ ဝုတ္တဉှိ မနောရထပူရဏိယံ –

‘‘ကပ္ပသတသဟဿံ ပန ဒါနံ ဒဒမာနော အမှာကံ ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စုတော အမိတောဒနသက္ကဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ အထဿ သဗ္ဗေ ဉာတကေ အာနန္ဒိတေ ပမောဒိတေ ကရောန္တော ဇာတောတိ ‘အာနန္ဒော’တွေဝ နာမမကံသူ’’တိ။

တထာယေဝ ဝုတ္တံ ပပဉ္စသူဒနိယမ္ပိ –

‘‘အညေ ပန ဝဒန္တိ – နာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတာ သဟဇာတော၊ ဝယသာ စ စူဠပိတုပုတ္တတာယ စ ဘဂဝတော ကနိဋ္ဌဘာတာယေဝ။ တထာ ဟိ မနောရထပူရဏိယံ ဧကနိပါတဝဏ္ဏနာယံ သဟဇာတဂဏနေ သော န ဝုတော’’တိ။

ယံ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိဿတ္ထာဒိဘာဝေ သတိ။ အတိဝိဿတ္ထသကျကုလပ္ပသုတတထာဂတဘာတုဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဟိ ကတ္ထစိ ဟေတွတ္ထော သမ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန နေတ္တိဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂုန္နဉ္စေ တရမာနာန’’န္တိ ဂါထာဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ –

‘‘သဗ္ဗာ တာ ဇိမှံ ဂစ္ဆန္တီတိ သဗ္ဗာ တာ ဂါဝိယော ကုဋိလမေဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကသ္မာ? နေတ္တေ ဇိမှဂတေ သတိ နေတ္တေ ကုဋိလံ ဂတေ သတိ၊ နေတ္တဿ ကုဋိလံ ဂတတ္တာတိ အတ္ထော’’တိ။

ဥဒါနဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ဣတိ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ သုတ္တပဒဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဟေတုအတ္ထတာ ဘုမ္မဝစနဿ ကာရဏဿ ဘာဝေန တဒဝိနာဘာဝီ ဖလဿ ဘာဝေါ လက္ခီယတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁)။ တတ္ထာတိ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ ဝိဿတ္ထာဒိမှီတိ အတ္ထော၊ တသ္မိံ ဥစ္စိနနေတိပိ ဝဒန္တိ။ ဆန္ဒာဂမနံ ဝိယာတိ ဧတ္ထ ဆန္ဒာ အာဂမနံ ဝိယာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဆန္ဒာတိ စ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနံ၊ ဆန္ဒေန အာဂမနံ ပဝတ္တနံ ဝိယာတိ အတ္ထော၊ ဆန္ဒေန အကတ္တဗ္ဗကရဏမိဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဆန္ဒံ ဝါ အာဂစ္ဆတိ သမ္ပယောဂဝသေနာတိ ဆန္ဒာဂမနံ၊ တထာ ပဝတ္တော အပါယဂမနီယော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ အထ ဝါ အနနုရူပံ ဂမနံ အဂမနံ။ ဆန္ဒေန အဂမနံ ဆန္ဒာဂမနံ၊ ဆန္ဒေန သိနေဟေန အနနုရူပံ ဂမနံ ပဝတ္တနံ ဝိယ အကတ္တဗ္ဗကရဏံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသေက္ခဘူတာ ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တံပတ္တာတိ တထာ၊ အသေက္ခာ စ တေ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တာ စာတိ ဝါ တထာ၊ တာဒိသေ။ သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသ နယော။ ပရိဝဇ္ဇေန္တောတိ ဟေတွတ္ထေ အန္တသဒ္ဒေါ၊ ပရိဝဇ္ဇနဟေတူတိ အတ္ထော။ အနုမတိယာတိ အနုညာယ၊ ယာစနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘ကိဉ္စာပိ သေက္ခော’’တိ ဣဒံ အသေက္ခာနံယေဝ ဥစ္စိနိတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န သေက္ခာနံ အဂတိဂမနသမ္ဘဝေန။ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ဟိ စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ ပဟီယန္တိ၊ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ သေက္ခော၊ တထာပိ ထေရော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနတူတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ပန ကိဉ္စာပိ သေက္ခော၊ တထာပိ အဘဗ္ဗော အဂတိံ ဂန္တုန္တိ။ ‘‘အဘဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပန ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ တဿ အရဟဘာဝံ ဒဿေန္တော ဝိဇ္ဇမာနဂုဏေ ကထေတိ၊ တေန သင်္ဂီတိယာ ဓမ္မဝိနယဝိနိစ္ဆယေ သမ္ပတ္တေ ဆန္ဒာဒိဝသေန အညထာ အကထေတွာ ယထာဘူတမေဝ ကထေဿတီတိ ဒဿေတိ။ န ဂန္တဗ္ဗာ၊ အနနုရူပါ ဝါ ဂတီတိ အဂတိ၊ တံ။ ပရိယတ္တောတိ အဓိဂတော ဥဂ္ဂဟိတော။

‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ သန္နိဋ္ဌာနဂဏနံ ဒဿေတိ။ ဥစ္စိနိတေနာတိ ဥစ္စိနိတွာ ဂဟိတေန။ အပိစ ဧဝံ…ပေ… ဥစ္စိနီတိ နိဂမနံ၊ ‘‘တေနာယသ္မတာ’’တိအာဒိ ပန သန္နိဋ္ဌာနဂဏနဒဿနန္တိပိ ဝဒန္တိ။

ဧဝံ သင်္ဂါယကဝိစိနနပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ အညမ္ပိ သင်္ဂါယနတ္ထံ ဒေသဝိစိနနာဒိပ္ပကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတဒဟောသီတိ ဧတံ ပရိဝိတက္ကနံ အဟောသိ။ နု-သဒ္ဒေန ဟိ ပရိဝိတက္ကနံ ဒဿေတိ။ ရာဇဂဟန္တိ ‘‘ရာဇဂဟသာမန္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝဒန္တိ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော၊ ဂုန္နံ စရဏဋ္ဌာနံ၊ သော ဝိယာတိ ဂေါစရော၊ ဘိက္ခူနံ စရဏဋ္ဌာနံ၊ မဟန္တော သော အဿ၊ ဧတ္ထာတိ ဝါ မဟာဂေါစရံ။ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိဟာရာနမ္ပိ အတ္ထိတာယ ပဟူတသေနာသနံ။

ထာဝရကမ္မန္တိ စိရဋ္ဌာယိကမ္မံ။ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော သုဘဒ္ဒသဒိသော။ ဥက္ကောဋေယျာတိ နိဝါရေယျ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထေ၊ ဣမိနာ မနသိကာရေန ဟေတုဘူတေန ဧတဒဟောသီတိ အတ္ထော။ ဂရုဘာဝဇနနတ္ထံ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန သင်္ဃံ သာဝေသိ၊ န အပလောကနဉတ္တိကမ္မမတ္တေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ကဒါ ပနာယံ ကတာတိ အာဟ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ကတဘာဝေါ စ ဣမာယ ဂဏနာယ ဝိညာယတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ အထာတိ အနန္တရတ္ထေ နိပါတော၊ ပရိနိဗ္ဗာနန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟန္တိ ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသမ္ပိ သင်္ဂဏှိတွာ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ ဘဂဝတော၊ ‘‘သရီရ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကိတ္တေတွာ အနိစ္စတာပဋိသညုတ္တာနိ ဂီတာနိ ဂါယိတွာ ပူဇာဝသေန ကီဠနတော သုန္ဒရံ ကီဠနဒိဝသာ သာဓုကီဠနဒိဝသာ နာမ၊ သပရဟိတသာဓနဋ္ဌေန ဝါ သာဓူတိ ဝုတ္တာနံ သပ္ပုရိသာနံ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကိတ္တေတွာ ကီဠနဒိဝသာတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ ပုရိမသတ္တာဟေ ဧကဒေသေနေဝ သာဓုကီဠနမကံသု။ ဝိသေသတော ပန ဓာတုပူဇာဒိဝသေသုယေဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၅) –

‘‘ဣတော ပုရိမေသု ဟိ ဒွီသု သတ္တာဟေသု တေ ဘိက္ခူ သင်္ဃဿ ဌာနနိသဇ္ဇောကာသံ ကရောန္တာ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ သံဝိဒဟန္တာ သာဓုကီဠိကာယ ဩကာသံ န လဘိံသု၊ တတော နေသံ အဟောသိ ‘ဣမံ သတ္တာဟံ သာဓုကီဠိတံ ကီဠိဿာမ၊ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ အမှာကံ ပမတ္တဘာဝံ ဉတွာ ကောစိဒေဝ အာဂန္တွာ ဓာတုယော ဂဏှေယျ၊ တသ္မာ အာရက္ခံ ဌပေတွာ ကီဠိဿာမာ’တိ၊ တေန တေ ဧဝမကံသူ’’တိ။

တထာပိ တေ ဓာတုပူဇာယပိ ကတတ္တာ ဓာတုပူဇာဒိဝသာ နာမ။ ဣမေယေဝ ဝိသေသေန ဘဂဝတိ ကတ္တဗ္ဗဿ အညဿ အဘာဝတော ဧကဒေသေန ကတမ္ပိ သာဓုကီဠနံ ဥပါဒါယ ‘‘သာဓုကီဠနဒိဝသာ’’တိ ပါကဋာ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သတ္တာဟံ သာဓုကီဠနဒိဝသာ နာမ အဟေသု’’န္တိ။

စိတကာယာတိ ဝီသသတရတနုစ္စာယ စန္ဒနဒါရုစိတကာယ၊ ပဓာနကိစ္စဝသေနေဝ စ သတ္တာဟံ စိတကာယံ အဂ္ဂိနာ ဈာယီတိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန နိရန္တရံ သတ္တာဟမေဝ အဂ္ဂိနာ ဈာယိ တတ္ထ ပစ္ဆိမဒိဝသေယေဝ ဈာယိတတ္တာ၊ တသ္မာ သတ္တာဟသ္မိန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမပစ္ဆိမာနဉှိ ဒွိန္နံ သတ္တာဟာနမန္တရေ သတ္တာဟေ ယတ္ထ ကတ္ထစိပိ ဒိဝသေ ဈာယမာနေ သတိ ‘‘သတ္တာဟေ ဈာယီ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန စတ္တာရော မလ္လပါမောက္ခာ သီသံ နှာတာ အဟတာနိ ဝတ္ထာနိ နိဝတ္ထာ ‘မယံ ဘဂဝတော စိတကံ အာဠိမ္ပေဿာမာ’တိ န သက္ကောန္တိ အာဠိမ္ပေတု’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၃၃)။

သတ္တိပဉ္ဇရံ ကတွာတိ သတ္တိခဂ္ဂါဒိဟတ္ထေဟိ ပုရိသေဟိ မလ္လရာဇူနံ ဘဂဝတော ဓာတုအာရက္ခကရဏံ ဥပလက္ခဏဝသေနာဟ။ သတ္တိဟတ္ထာ ပုရိသာ ဟိ သတ္တိယော ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ၊ တာဟိ သမန္တတော ရက္ခာပနဝသေန ပဉ္ဇရပဋိဘာဂတ္တာ သတ္တိပဉ္ဇရံ။ သန္ဓာဂါရံ နာမ ရာဇူနံ ဧကာ မဟာသာလာ။ ဥယျောဂကာလာဒီသု ဟိ ရာဇာနော တတ္ထ ဌတွာ ‘‘ဧတ္တကာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တု၊ ဧတ္တကာ ပစ္ဆတော၊ ဧတ္တကာ ဥဘောဟိ ပဿေဟိ၊ ဧတ္တကာ ဟတ္ထီသု အဘိရုဟန္တု၊ ဧတ္တကာ အဿေသု၊ ဧတ္တကာ ရထေသူ’’တိ ဧဝံ သန္ဓိံ ကရောန္တိ မရိယာဒံ ဗန္ဓန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဌာနံ ‘‘သန္ဓာဂါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အပိစ ဥယျောဂဋ္ဌာနတော အာဂန္တွာပိ ယာဝ ဂေဟေသု အလ္လဂေါမယပရိဘဏ္ဍာဒီနိ ကရောန္တိ၊ တာဝ ဒွေ တီဏိ ဒိဝသာနိ ရာဇာနော တတ္ထ သန္ထမ္ဘန္တိ ဝိဿမန္တိ ပရိဿယံ ဝိနောဒေန္တီတိပိ သန္ဓာဂါရံ၊ ရာဇူနံ ဝါ သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရန္တိပိ သန္ဓာဂါရံ ဟ-ကာရဿ ဓ-ကာရံ၊ အနုသရာဂမဉ္စ ကတွာ၊ ယသ္မာ ဝါ ရာဇာနော တတ္ထ သန္နိပတိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ကသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣမသ္မိံ ကာလေ ဝပိတု’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဃရာဝါသကိစ္စာနိ သမ္မန္တယန္တိ၊ တသ္မာ ဆိန္နဝိစ္ဆိန္နံ ဃရာဝါသံ တတ္ထ သန္ဓာရေန္တီတိပိ သန္ဓာဂါရံ။ ဝိသာခပုဏ္ဏမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝိသာခမာသဿ အမာဝါသီ၊ တာဝ သောဠသ ဒိဝသာ သီဟဠဝေါဟာရဝသေန ဂဟိတတ္တာ၊ ဇေဋ္ဌမူလမာသဿ သုက္ကပက္ခေ စ ပဉ္စ ဒိဝသာတိ အာဟ ‘‘ဣတိ ဧကဝီသတိ ဒိဝသာ ဂတာ’’တိ။ တတ္ထ စရိမဒိဝသေယေဝ ဓာတုယော ဘာဇယိံသု၊ တသ္မိံယေဝ စ ဒိဝသေ အယံ ကမ္မဝါစာ ကတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဇေဋ္ဌမူလသုက္ကပက္ခပဉ္စမိယ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဇေဋ္ဌနက္ခတ္တံ ဝါ မူလနက္ခတ္တံ ဝါ တဿ မာသဿ ပုဏ္ဏမိယံ စန္ဒေန ယုတ္တံ၊ တသ္မာ သော မာသော ‘‘ဇေဋ္ဌမူလမာသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနာစာရန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အနာစာရံ။

ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ၊ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) မင်္ဂလသုတ္တဋ္ဌကထာယဉ္စ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ) ‘‘သတ္တသု သာဓုကီဠနဒိဝသေသု၊ သတ္တသု စ ဓာတုပူဇာဒိဝသေသု ဝီတိဝတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သတ္တသု ဓာတုပူဇာဒိဝသေသု ဂဟိတေသု တဒဝိနာဘာဝတော မဇ္ဈေ စိတကာယ ဈာယနသတ္တာဟမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ ကတွာ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော၊ ဒိယဍ္ဎမာသော သေသော’’တိ စ ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ အပ္ပကဉှိ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ အပ္ပကေန အဓိကောပိ သမုဒါယော အနဓိကော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ အဍ္ဎမာသတော အဓိကေပိ ပဉ္စဒိဝသေ ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော’’တိ ဝုတ္တံ ဒွါသီတိခန္ဓကဝတ္တာနံ ကတ္ထစိ ‘‘အသီတိ ခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ ဝစနံ ဝိယ၊ တထာ အပ္ပကေန ဦနောပိ သမုဒါယော အနူနော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဒိယဍ္ဎမာသတော ဦနေပိ ပဉ္စဒိဝသေ ‘‘ဒိယဍ္ဎမာသော သေသော’’တိ ဝုတ္တံ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ ၃၅၆) ဆမာသတော ဦနေပိ အဍ္ဎမာသေ ‘‘ဆမာသံ သဇ္ဈာယော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝစနံ ဝိယ၊ အညထာ အဋ္ဌကထာနံ အညမညဝိရောဓော သိယာ။ အပိစ ဒီဃဘာဏကာနံ မတေန တိဏ္ဏံ သတ္တာဟာနံ ဝသေန ‘‘ဧကဝီသတိ ဒိဝသာ ဂတာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ဝိနယသုတ္တနိပါတခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာသု ပန ခုဒ္ဒကဘာဏကာနံ မတေန ဧကမေဝ ဈာယနဒိဝသံ ကတွာ တဒဝသေသာနံ ဒွိန္နံ သတ္တာဟာနံ ဝသေန ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော၊ ဒိယဍ္ဎမာသော သေသော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနာဒီသု ဝိယ တံ တံ ဘာဏကာနံ မတေန အဋ္ဌကထာသုပိ ဝစနဘေဒေါ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဝဒန္တိ – ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အာဒိမှိ စတ္တာရော သာဓုကီဠနဒိဝသာယေဝ၊ တတော ပရံ တယော သာဓုကီဠနဒိဝသာ စေဝ စိတကဈာယနဒိဝသာ စ၊ တတော ပရံ ဧကော စိတကဈာယနဒိဝသောယေဝ၊ တတော ပရံ တယော စိတကဈာယနဒိဝသာ စေဝ ဓာတုပူဇာဒိဝသာ စ၊ တတော ပရံ စတ္တာရော ဓာတုပူဇာဒိဝသာယေဝ၊ ဣတိ တံ တံ ကိစ္စာနုရူပဂဏနဝသေန တီဏိ သတ္တာဟာနိ ပရိပူရေန္တိ၊ အဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန အဍ္ဎမာသောဝ ဟောတိ။ ‘‘ဧကဝီသတိ ဒိဝသာ ဂတာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တဝစနဉ္စ တံ တံ ကိစ္စာနုရူပဂဏနေနေဝ။ ဧဝဉှိ စတူသုပိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဝစနံ သမေတီတိ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန ပန ဝုတ္တံ ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ ဧကော ဒိဝသော နဋ္ဌော၊ သော ပါဋိပဒဒိဝသော၊ ကောလာဟလဒိဝသော နာမ သော၊ တသ္မာ ဣဓ န ဂဟိတော’’တိ၊ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) တံ န သုန္ဒရံ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တန္တပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၇) ပါဋိပဒဒိဝသတောယေဝ ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟဿ ဝုတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေန သဒ္ဓိံ တိဏ္ဏံ သတ္တာဟာနံ ဂဏိတတ္တာ။ တထာ ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေန သဒ္ဓိံ တိဏ္ဏံ သတ္တာဟာနံ ဂဏနေနေဝ ဇေဋ္ဌမူလသုက္ကပက္ခပဉ္စမီ ဧကဝီသတိမော ဒိဝသော ဟောတိ။

စတ္တာလီသ ဒိဝသာတိ ဇေဋ္ဌမူလသုက္ကပက္ခဆဋ္ဌဒိဝသတော ယာဝ အာသဠှီ ပုဏ္ဏမီ၊ တာဝ ဂဏေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထန္တရေတိ စတ္တာလီသဒိဝသဗ္ဘန္တရေ။ ရောဂေါ ဧဝ ရောဂပလိဗောဓော။ အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု ကတ္တဗ္ဗကိစ္စမေဝ အာစရိယုပဇ္ဈာယပလိဗောဓော၊ တထာ မာတာပိတုပလိဗောဓော။ ယထာဓိပ္ပေတံ အတ္ထံ၊ ကမ္မံ ဝါ ပရိဗုန္ဓေတိ ဥပရောဓေတိ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီတိ ပလိဗောဓော ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ။ တံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ တံ ကရဏီယံ ကရောတူတိ သင်္ဂါဟကေန ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ တံ သဗ္ဗံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနသင်္ခါတံ တဒေဝ ကရဏီယံ ကရောတု။

အညေပိ မဟာထေရာတိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒယော။ သောကသလ္လသမပ္ပိတန္တိ သောကသင်္ခါတေန သလ္လေန အနုပဝိဋ္ဌံ ပဋိဝိဒ္ဓံ။ အသမုစ္ဆိန္နအဝိဇ္ဇာတဏှာနုသယတ္တာ အဝိဇ္ဇာတဏှာဘိသင်္ခါတေန ကမ္မုနာ ဘဝယောနိဂတိဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ အတ္တဘာဝံ ဇနေတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဇနော။ ကိလေသေ ဇနေတိ၊ အဇနိ၊ ဇနိဿတီတိ ဝါ ဇနော၊ မဟန္တော ဇနော တထာ၊ တံ။ အာဂတာဂတန္တိ အာဂတမာဂတံ ယထာ ‘‘ဧကေကော’’တိ။ ဧတ္ထ သိယာ – ‘‘ထေရော အတ္တနော ပဉ္စသတာယ ပရိသာယ ပရိဝုတ္တော ရာဇဂဟံ ဂတော၊ အညေပိ မဟာထေရာ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရေ ဂဟေတွာ သောကသလ္လသမပ္ပိတံ မဟာဇနံ အဿာသေတုကာမာ တံ တံ ဒိသံ ပက္ကန္တာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တဝစနံ သမန္တပါသာဒိကာယ ‘‘မဟာကဿပတ္ထေရော ‘ရာဇဂဟံ အာဝုသော ဂစ္ဆာမာ’တိ ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဂဟေတွာ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂတော၊ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရောပိ ဥပဍ္ဎံ ဂဟေတွာ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂတော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တဝစနဉ္စ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဣဓ ဟိ မဟာကဿပတ္ထေရာဒယော အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရဘိက္ခူဟိယေဝ သဒ္ဓိံ တံ တံ ဒိသံ ဂတာတိ အတ္ထော အာပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ပန မဟာကဿပတ္ထေရအနုရုဒ္ဓတ္ထေရာယေဝ ပစ္စေကမုပဍ္ဎသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဧကေကံ မဂ္ဂံ ဂတာတိ? ဝုစ္စတေ – တဒုဘယမ္ပိ ဟိ ဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတိ အတ္ထတော သံသန္ဒနတ္တာ။ ဣဓ ဟိ နိရဝသေသေန ထေရာနံ ပစ္စေကဂမနဝစနမေဝ တတ္ထ နယဝသေန ဒဿေတိ၊ ဣဓ အတ္တနော အတ္တနော ပရိသာယ ဂမနဝစနဉ္စ တတ္ထ ဥပဍ္ဎသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဂမနဝစနေန။ ဥပဍ္ဎသင်္ဃောတိ ဟိ သကသကပရိသာဘူတော ဘိက္ခုဂဏော ဂယှတိ ဥပဍ္ဎသဒ္ဒဿ အသမေပိ ဘာဂေ ပဝတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဟိ သန္နိပတိတေ သင်္ဃေ ဥပဍ္ဎသင်္ဃေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထံ ဂဏှေယျ၊ တဒါ သင်္ဃဿ ဂဏနပထမတီတတ္တာ န ယုဇ္ဇတေဝ၊ ယဒိ စ သင်္ဂါယနတ္ထံ ဥစ္စိနိတာနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ မဇ္ဈေ ဥပဍ္ဎသင်္ဃေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထံ ဂဏှေယျ၊ ဧဝမ္ပိ တေသံ ဂဏပါမောက္ခာနံယေဝ ဥစ္စိနိတတ္တာ န ယုဇ္ဇတေဝ။ ပစ္စေကဂဏိနော ဟေတေ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သတ္တသတသဟဿာနိ၊ တေသု ပါမောက္ခဘိက္ခဝေါ’’တိ၊ ဣတိ အတ္ထတော သံသန္ဒနတ္တာ တဒေတံ ဥဘယမ္ပိ ဝစနံ အညမညံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ တံတံဘာဏကာနံ မတေနေဝံ ဝုတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။

‘‘အပရိနိဗ္ဗုတဿ ဘဂဝတော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပတ္တစီဝရမာဒါယာတိ ဧတ္ထ စတုမဟာရာဇဒတ္တိယသေလမယပတ္တံ၊ သုဂတစီဝရဉ္စ ဂဏှိတွာတိ အတ္ထော။ သောယေဝ ဟိ ပတ္တော ဘဂဝတာ သဒါ ပရိဘုတ္တော။ ဝုတ္တဉှိ သမစိတ္တပဋိပဒါသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထာနုသာရေန အတိရေကဝီသတိဝဿကာလေပိ တဿေဝ ပရိဘုတ္တဘာဝံ ဒီပေတုကာမေန ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ သုနိဝတ္ထနိဝါသနော သုဂတစီဝရံ ပါရုပိတွာ သေလမယပတ္တမာဒါယ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇) ဂန္ဓမာလာဒယော နေသံ ဟတ္ထေတိ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ။

တတြာတိ တိဿံ သာဝတ္ထိယံ။ သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တာယာတိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇) အနိစ္စသဘာဝပဋိသညုတ္တာယ။ ဓမ္မေန ယုတ္တာ၊ ဓမ္မဿ ဝါ ပတိရူပါတိ ဓမ္မီ၊ တာဒိသာယ။ သညာပေတွာတိ သုဋ္ဌု ဇာနာပေတွာ၊ သမဿာသေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝသိတဂန္ဓကုဋိန္တိ နိစ္စသာပေက္ခတ္တာ သမာသော။ ပရိဘောဂစေတိယဘာဝတော ‘‘ဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ စ ‘‘ဝိဝရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ။ တထာ ဟိ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂန္ဓကုဋိယာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာတိ ပရိဘောဂစေတိယဘာဝတော ဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတွာ ဂန္ဓကုဋိယာ ဒွါရံ ဝိဝရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) မိလာတာ မာလာ၊ သာယေဝ ကစဝရံ၊ မိလာတံ ဝါ မာလာသင်္ခါတံ ကစဝရံ တထာ။ အတိဟရိတွာတိ ပဌမံ ဌပိတဋ္ဌာနမဘိမုခံ ဟရိတွာ။ ယထာဌာနေ ဌပေတွာတိ ပဌမံ ဌပိတဋ္ဌာနံ အနတိက္ကမိတွာ ယထာဌိတဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေတွာ။ ဘဂဝတော ဌိတကာလေ ကရဏီယံ ဝတ္တံ သဗ္ဗမကာသီတိ သေနာသနေ ကတ္တဗ္ဗဝတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကုရုမာနော စာတိ တံ သဗ္ဗံ ဝတ္တံ ကရောန္တော စ။ လက္ခဏေ ဟိ အယံ မာန-သဒ္ဒေါ။ နှာနကောဋ္ဌကဿ သမ္မဇ္ဇနဉ္စ တသ္မိံ ဥဒကဿ ဥပဋ္ဌာပနဉ္စ၊ တာနိ အာဒီနိ ယေသံ ဓမ္မဒေသနာဩဝါဒါဒီနန္တိ တထာ၊ တေသံ ကာလေသူတိ အတ္ထော။ သီဟဿ မိဂရာဇဿ သေယျာ သီဟသေယျာ၊ တဒ္ဓိတဝသေန၊ သဒိသဝေါဟာရေန ဝါ ဘဂဝတော သေယျာပိ ‘‘သီဟသေယျာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေဇုဿဒဣရိယာပထတ္တာ ဥတ္တမသေယျာ ဝါ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သီဟသေယျံ ကပ္ပေသိ ပါဒေ ပါဒံ အစ္စာဓာယ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၉၈) တံ။ ကပ္ပနကာလော ကရဏကာလော နနူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

‘‘ယထာ တ’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ အာဝိ ကရောတိ။ တတ္ထ ယထာ အညောပိ ဘဂဝတော…ပေ… ပတိဋ္ဌိတပေမော စေဝ အခီဏာသဝေါ စ အနေကေသု…ပေ… ဥပကာရသဉ္ဇနိတစိတ္တမဒ္ဒဝေါ စ အကာသိ၊ ဧဝံ အာယသ္မာပိ အာနန္ဒော ဘဂဝတော ဂုဏ…ပေ… မဒ္ဒဝေါ စ ဟုတွာ အကာသီတိ ယောဇနာ။ န္တိ နိပါတမတ္တံ။ အပိစ ဧတေန တထာကရဏဟေတုံ ဒဿေတိ၊ ယထာ အညေပိ ယထာဝုတ္တသဘာဝါ အကံသု၊ တထာ အာယသ္မာပိ အာနန္ဒော ဘဂဝတော…ပေ… ပတိဋ္ဌိတပေမတ္တာ စေဝ အခီဏာသဝတ္တာ စ အနေကေသု…ပေ… ဥပကာရသဉ္ဇနိတစိတ္တမဒ္ဒဝတ္တာ စာတိ ဟေတုအတ္ထဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဟေတုဂဗ္ဘာနိ ဟိ ဧတာနိ ပဒါနိ တဒတ္ထဿေဝ တထာကရဏဟေတုဘာဝတော။ ဓနပါလဒမန (စူဠဝ။ ၃၄၂)၊ သုဝဏ္ဏကက္ကဋ (ဇာ။ ၁။၅။၉၄)၊ စူဠဟံသ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၃၃) -မဟာဟံသဇာတကာဒီဟိ (ဇာ။ ၂။၂၁။၈၉) စေတ္ထ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဂုဏာနံ ဂဏော၊ သောယေဝ အမတနိပ္ဖာဒကရသသဒိသတာယ အမတရသော။ တံ ဇာနနပကတိတာယာတိ ပတိဋ္ဌိတပဒေ ဟေတု။ ဥပကာရ…ပေ… မဒ္ဒဝေါတိ ဥပကာရပုဗ္ဗဘာဝေန သမ္မာဇနိတစိတ္တမုဒုကော။ ဧဝမ္ပိ သော ဣမိနာ ကာရဏေန အဓိဝါသေသီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တမေန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တမေနန္တိ တံ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ။ ဧတ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပဒါလင်္ကာရမတ္တံ။ အယဉှိ သဒ္ဒပကတိ၊ ယဒိဒံ ဒွီသု သဗ္ဗနာမေသု ပုဗ္ဗပဒဿေဝ အတ္ထပဒတာ။ သံဝေဇေသီတိ ‘‘နနု ဘဂဝတာ ပဋိကစ္စေဝ အက္ခာတံ ‘သဗ္ဗေဟေဝ ပိယေဟိ မနာပေဟိ နာနာဘာဝေါ ဝိနာဘာဝေါ’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၉၊ အ။ နိ။ ၁၀။၄၈) သံဝေဂံ ဇနေသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ဘန္တေ…ပေ… အဿာသေဿထာတိ ပဌမံ ဝတွာ’’တိ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇနာ အဿ။ ယထာရုတတော ပန အာဒျတ္ထေန ဣတိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဧဝမာဒိနာ သံဝေဇေသီ’’တိ ယောဇနာပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ယေန ကေနစိ ဟိ ဝစနေန သံဝေဂံ ဇနေသိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ သံဝေဇနဿ ကရဏံ သမ္ဘဝတီတိ။ သန္ထမ္ဘိတွာတိ ပရိဒေဝနာဒိဝိရဟေန အတ္တာနံ ပဋိဗန္ဓေတွာ ပတိဋ္ဌာပေတွာ။ ဥဿန္နဓာတုကန္တိ ဥပစိတပိတ္တသေမှာဒိဒေါသံ။ ပိတ္တသေမှဝါတဝသေန ဟိ တိဿော ဓာတုယော ဣဓ ဘေသဇ္ဇကရဏယောဂျတာယ အဓိပ္ပေတာ၊ ယာ ‘‘ဒေါသာ၊ မလာ’’တိ စ လောကေ ဝုစ္စန္တိ၊ ပထဝီ အာပေါ တေဇော ဝါယော အာကာသောတိ စ ဘေဒေန ပစ္စေကံ ပဉ္စဝိဓာ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ဝါယုပိတ္တကဖာ ဒေါသာ၊ ဓာတဝေါ စ မလာ တထာ၊

တတ္ထာပိ ပဉ္စဓာချာတာ၊ ပစ္စေကံ ဒေဟဓာရဏာ။

သရီရဒူသနာ ဒေါသာ၊ မလီနကရဏာ မလာ၊

ဓာရဏာ ဓာတဝေါ တေ တု၊ ဣတ္ထမနွတ္ထသညကာ’’တိ။

သမဿာသေတုန္တိ သန္တပ္ပေတုံ။ ဒေဝတာယ သံဝေဇိတဒိဝသတော၊ ဇေတဝနဝိဟာရံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသတော ဝါ ဒုတိယဒိဝသေ။ ဝိရိစ္စတိ ဧတေနာတိ ဝိရေစနံ၊ ဩသဓပရိဘာဝိတံ ခီရမေဝ ဝိရေစနံ တထာ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ဘေသဇ္ဇပါနံ သန္ဓာယ။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန သောဘတီတိ သုဘော၊ မနုနော အပစ္စံ မာနဝေါ၊ န-ကာရဿ ပန ဏ-ကာရေ ကတေ မာဏဝေါ။ မနူတိ ဟိ ပဌမကပ္ပိကကာလေ မနုဿာနံ မာတာပိတုဋ္ဌာနေ ဌိတော ပုရိသော၊ ယော သာသနေ ‘‘မဟာသမ္မတရာဇာ’’တိ ဝုတ္တော။ သော ဟိ သကလလောကဿ ဟိတံ မနဘိ ဇာနာတီတိ မနူတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဝဒန္တိ ‘‘ဒန္တဇ န-ကာရသဟိတော မာနဝသဒ္ဒေါ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏဝစနော၊ မုဒ္ဓဇ ဏ-ကာရသဟိတော ပန မာဏဝသဒ္ဒေါ ကုစ္ဆိတမူဠှာပစ္စဝစနော’’တိ။ စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၄။၂၈၉) ဟိ မုဒ္ဓဇ ဏ-ကာရသဟိတဿေဝ မာဏဝသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝဏ္ဏိတော။ တဋ္ဋီကာယမ္ပိ ‘‘ယံ အပစ္စံ ကုစ္ဆိတံ မူဠှံ ဝါ၊ တတ္ထ လောကေ မာဏဝဝေါဟာရော၊ ယေဘုယျေန စ သတ္တာ ဒဟရကာလေ မူဠှဓာတုကာ ဟောန္တီတိ တဿေဝတ္ထော ပကာသိတော’’တိ ဝဒန္တိ အာစရိယာ။ အညတ္ထ စ ဝီသတိဝဿဗ္ဘန္တရော ယုဝါ မာဏဝေါ၊ ဣဓ ပန တဗ္ဗောဟာရေန မဟလ္လကောပိ။ ဝုတ္တဉှိ စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘မာဏဝေါတိ ပန တံ တရုဏကာလေ ဝေါဟရိံသု၊ သော မဟလ္လကကာလေပိ တေနေဝ ဝေါဟာရေန ဝေါဟရီယတီ’’တိ၊ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၄။၂၈၉) သုဘနာမကေန လဒ္ဓမာဏဝဝေါဟာရေနာတိ အတ္ထော။ သော ပန ‘‘သတ္ထာ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အာနန္ဒတ္ထေရော ကိရဿ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အာဂတော၊ မဟာဇနော တံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမတီ’’တိ သုတွာ ‘‘ဝိဟာရံ ခေါ ပန ဂန္တွာ မဟာဇနမဇ္ဈေ န သက္ကာ သုခေန ပဋိသန္ထာရံ ဝါ ကာတုံ၊ ဓမ္မကထံ ဝါ သောတုံ၊ ဂေဟမာဂတံယေဝ နံ ဒိသွာ သုခေန ပဋိသန္ထာရံ ကရိဿာမိ၊ ဧကာ စ မေ ကင်္ခါ အတ္ထိ၊ တမ္ပိ နံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကံ မာဏဝကံ ပေသေသိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဟိတံ မာဏဝက’’န္တိ ခုဒ္ဒကေ စေတ္ထ ကပစ္စယော။ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ ‘‘အကာလော’’တိအာဒိကံ ဝစနံ အာနန္ဒတ္ထေရော အဝေါစ။

အကာလောတိ အဇ္ဇ ဂန္တုံ အယုတ္တကာလော။ ကသ္မာတိ စေ ‘‘အတ္ထိ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘေသဇ္ဇမတ္တာတိ အပ္ပကံ ဘေသဇ္ဇံ။ အပ္ပတ္ထော ဟေတ္ထ မတ္တာသဒ္ဒေါ ‘‘မတ္တာ သုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ။ ပီတာတိ ပိဝိတာ။ သွေပီတိ ဧတ္ထ ‘‘အပိ-သဒ္ဒေါ အပေက္ခော မန္တာ နုညာယာ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ အယံ ပန တဿာဓိပ္ပာယော – ‘‘အပ္ပေဝ နာမာ’’တိ သံသယမတ္တေ ဝုတ္တေ အနုညာတဘာဝေါ န သိဒ္ဓါ၊ တသ္မာ တံ သာဓနတ္ထံ ‘‘အပီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သွေ မယံ ဥပသင်္ကမေယျာမ၊ ဥပသင်္ကမိတုံ ပဋိဗလာ သမာနာ ဥပသင်္ကမိဿာမ စာ’’တိ။

ဒုတိယဒိဝသေတိ ခီရဝိရေစနပီတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ စေတကတ္ထေရေနာတိ စေတိယရဋ္ဌေ ဇာတတ္တာ စေတကောတိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမေန ထေရေန။ ပစ္ဆာသမဏေနာတိ ပစ္ဆာနုဂတေန သမဏေန။ သဟတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ သုဘေန မာဏဝေန ပုဋ္ဌောတိ ‘‘ယေသု ဓမ္မေသု ဘဝံ ဂေါတမော ဣမံ လောကံ ပတိဋ္ဌပေသိ၊ တေ တဿ အစ္စယေန နဋ္ဌာ နု ခေါ၊ ဓရန္တိ နု ခေါ၊ သစေ ဓရန္တိ၊ ဘဝံ (နတ္ထိ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၄၈) အာနန္ဒော ဇာနိဿတိ၊ ဟန္ဒ နံ ပုစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ ‘‘ယေသံ သော ဘဝံ ဂေါတမော ဓမ္မာနံ ဝဏ္ဏဝါဒီ အဟောသိ၊ ယတ္ထ စ ဣမံ ဇနတံ သမာဒပေသိ နိဝေသေသိ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ ကတမေသာနံ ခေါ ဘော အာနန္ဒ ဓမ္မာနံ သော ဘဝံ ဂေါတမော ဝဏ္ဏဝါဒီ အဟောသီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၈) ပုဋ္ဌော၊ အထဿ ထေရော တီဏိ ပိဋကာနိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ မာဏဝ ခန္ဓာနံ သော ဘဂဝါ ဝဏ္ဏဝါဒီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၉) ဣဓ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေ ဒသမံ သုတ္တမဘာသိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ…ပေ… မဘာသီ’’တိ။

ခဏ္ဍန္တိ ဆိန္နံ။ ဖုလ္လန္တိ ဘိန္နံ၊ သေဝါလာဟိဆတ္တကာဒိဝိကဿနံ ဝါ၊ တေသံ ပဋိသင်္ခရဏံ သမ္မာ ပါကတိကကရဏံ၊ အဘိနဝပဋိကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပကဋ္ဌာယာတိ အာသန္နာယ။ ဝဿံ ဥပနေန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝဿူပနာယိကာ၊ ဝဿူပဂတကာလော၊ တာယ။ သင်္ဂီတိပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၄၄၀) သာမညေန ဝုတ္တမ္ပိ ဝစနံ ဧဝံ ဂတေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ သံသန္ဒေတုံ သာဓေတုံ ဝါ အာဟ ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိ။

ရာဇဂဟံ ပရိဝါရေတွာတိ ဗဟိနဂရေ ဌိတဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဆဍ္ဍိတပတိတဥက္လာပါတိ ဆဍ္ဍိတာ စ ပတိတာ စ ဥက္လာပါ စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဆဍ္ဍိတာ ဝိဿဋ္ဌာ၊ တတောယေဝ စ ဥပစိကာဒီဟိ ခါဒိတတ္တာ ဣတော စိတော စ ပတိတာ၊ သမ္မဇ္ဇနာဘာဝေန အာကိဏ္ဏကစဝရတ္တာ ဥက္လာပါ စာတိ။ တဒေဝတ္ထံ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။ အဝကုထိ ပူတိဘာဝမဂမာသီတိ ဥက္လာပေါ ထ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ၊ ဥဇ္ဈိဋ္ဌော ဝါ ကလာပေါသမူဟောတိ ဥက္လာပေါ၊ ဝဏ္ဏသင်္ဂမနဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဥပက္လေသော၊ သ္နေဟော’’ – ဣစ္စာဒိ၊ တေန ယုတ္တာတိ တထာ။ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝေဏီယန္တိ ဒိဿန္တီတိ ပရိဝေဏာ။ ကုရုမာနာတိ ကတ္တုကာမာ။ သေနာသနဝတ္တာနံ ပညတ္တတ္တာ၊ သေနာသနက္ခန္ဓကေ စ သေနာသနပဋိဗဒ္ဓါနံ ဗဟူနမ္ပိ ဝစနာနံ ဝုတ္တတ္တာ သေနာသနပဋိသင်္ခရဏမ္ပိ တဿ ပူဇာယေဝ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဝစနပူဇနတ္ထ’’န္တိ။ ပဌမံ မာသန္တိ ဝဿာနဿ ပဌမံ မာသံ။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘တိတ္ထိယဝါဒပရိမောစနတ္ထဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘တိတ္ထိယာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ယန္တိ ကတိကဝတ္တကရဏံ။ ဧဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု ယံ-သဒ္ဒေါ တံ-သဒ္ဒါနပေက္ခော တေနေဝ အတ္ထဿ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ။ ယံ ဝါ ကတိကဝတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ မယာပိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု ဘဂဝတာ…ပေ… ဝဏ္ဏိတန္တိ သေနာသနဝတ္တံ ပညပေန္တေန သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၀၈) စ သေနာသနပဋိဗဒ္ဓဝစနံ ကထေန္တေန ဝဏ္ဏိတံ။ သင်္ဂါယိဿာမာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒဿ ‘‘ဝုတ္တံ အဟောသီ’’တိ စ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧကဿ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒဿ လောပေါ။

ဒုတိယဒိဝသေတိ ဧဝံ စိန္တိတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ၊ သော စ ခေါ ဝဿူပနာယိကဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသောဝ။ ထေရာ ဟိ အာသဠှိပုဏ္ဏမိတော ပါဋိပဒဒိဝသေယေဝ သန္နိပတိတွာ ဝဿမုပဂန္တွာ ဧဝံ စိန္တေသုန္တိ။ ရာဇဒွါရေတိ ရာဇဂေဟဒွါရေ။ ဟတ္ထကမ္မန္တိ ဟတ္ထကိရိယံ၊ ဟတ္ထကမ္မဿ ကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဋိဝေဒေသုန္တိ ဇာနာပေသုံ။ ဝိသဋ္ဌာတိ နိရာသင်္ကစိတ္တာ။ အာဏာယေဝ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိယာ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ အာဏာစက္ကံ။ တထာ ဓမ္မောယေဝ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ၊ တံ ပနိဓ ဒေသနာဉာဏပဋိဝေဓဉာဏဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ တဒုဘယေနေဝ သင်္ဂီတိယာ ပဝတ္တနတော။ ‘‘ဓမ္မစက္ကန္တိ စေတံ ဒေသနာဉာဏဿာပိ နာမံ၊ ပဋိဝေဓဉာဏဿာပီ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၇၈) ဟိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ သန္နိသဇ္ဇဋ္ဌာနန္တိ သန္နိပတိတွာ နိသီဒနဋ္ဌာနံ။ သတ္တ ပဏ္ဏာနိ ယဿာတိ သတ္တပဏ္ဏီ၊ ယော ‘‘ဆတ္တပဏ္ဏော၊ ဝိသမစ္ဆဒေါ’’ တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဇာတဂုဟဒွါရေတိ အတ္ထော။

ဝိဿကမ္မုနာတိ သက္ကဿ ဒေဝါနမိန္ဒဿ ကမ္မာကမ္မဝိဓာယကံ ဒေဝပုတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိထမ္ဘသောပါနန္တိ ဧတ္ထ သုဝိဘတ္တပဒဿ ဒွန္ဒတော ပုဗ္ဗေ သုယျမာနတ္တာ သဗ္ဗေဟိ ဒွန္ဒပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ တထာ ‘‘နာနာဝိဓ…ပေ… ဝိစိတ္တ’’န္တိအာဒီသုပိ။ ရာဇဘဝနဝိဘူတိန္တိ ရာဇဘဝနသမ္ပတ္တိံ၊ ရာဇဘဝနသောဘံ ဝါ။ အဝဟသန္တမိဝါတိ အဝဟာသံ ကုရုမာနံ ဝိယ။ သိရိယာတိ သောဘာသင်္ခါတာယ လက္ခိယာ။ နိကေတနမိဝါတိ ဝသနဋ္ဌာနမိဝ၊ ‘‘ဇလန္တမိဝါ’’တိပိ ပါဌော။ ဧကသ္မိံယေဝ ပါနီယတိတ္ထေ နိပတန္တာ ပက္ခိနော ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဇနာနံ စက္ခူနိ မဏ္ဍပေယေဝ နိပတန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကနိပါတ…ပေ… ဝိဟင်္ဂါန’’န္တိ။ နယနဝိဟင်္ဂါနန္တိ နယနသင်္ခါတဝိဟင်္ဂါနံ။ လောကရာမဏေယျကမိဝ သမ္ပိဏ္ဍိတန္တိ ယဒိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနံ ရာမဏေယျကံ သဗ္ဗမေဝ အာနေတွာ ဧကတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍိတံ သိယာ၊ တံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ယံ ယံ ဝါ လောကေ ရမိတုမရဟတိ၊ တံ သဗ္ဗံ သမ္ပိဏ္ဍိတမိဝါတိပိ အတ္ထော။ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍန္တိ ဖေဂ္ဂုရဟိတံ သာရံ ဝိယ၊ ကသဋဝိနိမုတ္တံ ပသန္နံ ဝိယ စ ဒဋ္ဌုမရဟရူပေသု သာရဘူတံ၊ ပသန္နဘူတဉ္စ။ အပိစ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဒဿနီယော သာရဘူတော ဝိသိဋ္ဌတရော မဏ္ဍော မဏ္ဍနံ အလင်္ကာရော ဧတဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍော၊ တံ။ မဏ္ဍံ သူရိယရသ္မိံ ပါတိ နိဝါရေတိ၊ သဗ္ဗေသံ ဝါ ဇနာနံ မဏ္ဍံ ပသန္နံ ပါတိ ရက္ခတိ၊ မဏ္ဍနမလင်္ကာရံ ဝါ ပါတိ ပိဝတိ အလင်္ကရိတုံ ယုတ္တဘာဝေနာတိ မဏ္ဍပေါ၊ တံ။

ကုသုမဒါမာနိ စ တာနိ ဩလမ္ဗကာနိ စေတိ ကုသုမဒါမောလမ္ဗကာနိ။ ဝိသေသနဿ စေတ္ထ ပရနိပါတော ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ။ ဝိဝိဓာနိယေဝ ကုသုမဒါမောလမ္ဗကာနိ တထာ၊ တာနိ ဝိနိဂ္ဂလန္တံ ဝိသေသေန ဝမေန္တံ နိက္ခာမေန္တမိဝ စာရု သောဘနံ ဝိတာနံ ဧတ္ထာတိ တထာ။ ကုဋ္ဋေန ဂဟိတော သမံ ကတောတိ ကုဋ္ဋိမော၊ ကောဋ္ဋိမော ဝါ၊ တာဒိသောယေဝ မဏီတိ မဏိကောဋ္ဋိမော၊ နာနာရတနေဟိ ဝိစိတ္တော မဏိကောဋ္ဋိမော၊ တဿ တလံ တထာ။ အထ ဝါ မဏိယော ကောဋ္ဋေတွာ ကတတလတ္တာ မဏိကောဋ္ဋေန နိပ္ဖတ္တန္တိ မဏိကောဋ္ဋိမံ၊ တမေဝ တလံ၊ နာနာရတနဝိစိတ္တံ မဏိကောဋ္ဋိမတလံ တထာ။ တမိဝ စ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တံ သုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုပ္ဖပူဇာ ပုပ္ဖူပဟာရော။ ဧတ္ထ ဟိ နာနာရတနဝိစိတ္တဂ္ဂဟဏံ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တတာယနိဒဿနံ၊ မဏိကောဋ္ဋိမတလဂ္ဂဟဏံ သုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နန္တိ မဏ္ဍပံ။ ဗြဟ္မဝိမာနသဒိသန္တိ ဘာဝနပုံသကံ၊ ယထာ ဗြဟ္မဝိမာနံ သောဘတိ၊ တထာ အလင်္ကရိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိသေသေန မာနေတဗ္ဗန္တိ ဝိမာနံ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘ဝိဟေ အာကာသေ မာယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဒေဝါ ယေနာတိ ဝိမာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိသေသေန ဝါ သုစရိတကမ္မုနာ မီယတိ နိမ္မီယတီတိ ဝိမာနံ၊ ဝီတိ ဝါ သကုဏော ဝုစ္စတိ၊ တံ သဏ္ဌာနေန မီယတိ နိမ္မီယတီတိ ဝိမာနန္တိအာဒိနာပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိမာနဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကယောဇနဒွိယောဇနာဒိဘာဝေန ပမာဏဝိသေသယုတ္တတာယ၊ သောဘာတိသယယောဂေန စ ဝိသေသတော မာနနီယတာယ ဝိမာန’’န္တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝုတ္တံ။ နတ္ထိ အဂ္ဃမေတေသန္တိ အနဂ္ဃာနိ၊ အပရိမာဏဂ္ဃာနိ အဂ္ဃိတုမသက္ကုဏေယျာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတိရူပံ၊ ပစ္စေကံ ဝါ အတ္ထရိတဗ္ဗာနီတိ ပစ္စတ္ထရဏာနိ၊ တေသံ သတာနိ တထာ။ ဥတ္တရာဘိမုခန္တိ ဥတ္တရဒိသာဘိမုခံ။ ဓမ္မောပိ သတ္ထာယေဝ သတ္ထုကိစ္စနိပ္ဖာဒနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာသနာရဟံ ဓမ္မာသနံ ပညပေတွာ’’တိ။ ယထာဟ ‘‘ယော ခေါ…ပေ… မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိအာဒိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) တထာဂတပ္ပဝေဒိတဓမ္မဒေသကဿ ဝါ သတ္ထုကိစ္စာဝဟတ္တာ တထာရူပေ အာသနေ နိသီဒိတုမရဟတီတိ ဒဿေတုမ္ပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အာသနာရဟန္တိ နိသီဒနာရဟံ။ ဓမ္မာသနန္တိ ဓမ္မဒေသကာသနံ၊ ဓမ္မံ ဝါ ကထေတုံ ယုတ္တာသနံ။ ဒန္တခစိတန္တိ ဒန္တေဟိ ခစိတံ၊ ဟတ္ထိဒန္တေဟိ ကတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဒန္တော နာမ ဟတ္ထိဒန္တော ဝုစ္စတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဓမ္မာသနေ။ မမ ကိစ္စန္တိ မမ ကမ္မံ၊ မယာ ဝါ ကရဏီယံ။

ဣဒါနိ အာယသ္မတော အာနန္ဒဿ အသေက္ခဘူမိသမာပဇ္ဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘တသ္မိဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္မိဉ္စ ပန ဒိဝသဧတိ တထာ ရညာ အာရောစာပိတဒိဝသေ၊ သာဝဏမာသဿ ကာဠပက္ခစတုတ္ထဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနတ္ထဇနနတော ဝိသသင်္ကာသတာယ ကိလေသော ဝိသံ၊ တဿ ခီဏာသဝဘာဝတော အညထာဘာဝသင်္ခါတာ သတ္တိ ဂန္ဓော။ တထာ ဟိ သော ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနာဒီသု ဝိလာပါဒိမကာသိ။ အပိစ ဝိသဇနနကပုပ္ဖာဒိဂန္ဓပဋိဘာဂတာယ နာနာဝိဓဒုက္ခဟေတုကိရိယာဇနနကော ကိလေသောဝ ‘‘ဝိသဂန္ဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ သော ‘‘ဝိသံ ဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသမူလာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသဖလာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသပရိဘောဂါတိ ဝိသတ္တိကာ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၃) ဝုတ္တောတိ။ အပိစ ဝိသဂန္ဓောနာမ ဝိရူပေါ မံသာဒိဂန္ဓော၊ တံသဒိသတာယ ပန ကိလေသော။ ‘‘ဝိဿသဒ္ဒေါ ဟိ ဝိရူပေ’’တိ (ဓ။ သ။ ဋီ။ ၆၂၄) အဘိဓမ္မဋီကာယံဝုတ္တံ။ အဒ္ဓါတိ ဧကံသတော။ သံဝေဂန္တိ ဓမ္မသံဝေဂံ။ ‘‘ဩဟိတဘာရာန’’န္တိ ဟိ ယေဘုယျေန၊ ပဓာနေန စ ဝုတ္တံ။ ဧဒိသေသု ပန ဌာနေသု တဒညေသမ္ပိ ဓမ္မသံဝေဂေါယေဝ အဓိပ္ပေတော။ တထာ ဟိ ‘‘သံဝေဂေါ နာမ သဟောတ္တပ္ပံ ဉာဏံ၊ သော တဿာ ဘဂဝတော ဒဿနေ ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၃၈) ရဇ္ဇုမာလာဝိမာနဝဏ္ဏနာယံဝုတ္တံ၊ သာ စ တဒါ အဝိညာတသာသနာ အနာဂတဖလာတိ။ ဣတရထာ ဟိ စိတ္တုတြာသဝသေန ဒေါသောယေဝ သံဝေဂေါတိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ သော တဿ အသေက္ခဘူမိသမာပဇ္ဇနဿ ဧကံသကာရဏံ န သိယာ။ ဧဝမဘူတော စ သော ဣဓ န ဝတ္တဗ္ဗောယေဝါတိ အလမတိပပဉ္စေန။ တေနာတိ တသ္မာ သွေ သင်္ဃသန္နိပါတဿ ဝတ္တမာနတ္တာ၊ သေက္ခသကရဏီယတ္တာ ဝါ။ တေ န ယုတ္တန္တိ တဝ န ယုတ္တံ၊ တယာ ဝါ သန္နိပါတံ ဂန္တုံ န ပတိရူပံ။

မေတန္တိ မမ ဧတံ ဂမနံ။ ယွာဟန္တိ ယော အဟံ၊ ယန္တိ ဝါ ကိရိယာပရာမသနံ၊ တေန ‘‘ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ ဧတ္ထ ဂမနကိရိယံ ပရာမသတိ၊ ကိရိယာပရာမသနဿ စ ယံ တံ-သဒ္ဒဿ အယံ ပကတိ၊ ယဒိဒံ နပုံသကလိင်္ဂေန၊ ဧကဝစနေန စ ယောဂျတာ တထာယေဝ တတ္ထ တတ္ထ ဒဿနတော။ ကိရိယာယ ဟိ သဘာဝတော နပုံသကတ္တမေကတ္တဉ္စ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ အာဝဇ္ဇေသီတိ ဥပနာမေသိ။ မုတ္တာတိ မုစ္စိတာ။ အပ္ပတ္တဉ္စာတိ အဂတဉ္စ၊ ဗိမ္ဗောဟနေ န တာဝ ဌပိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ဧတ္ထန္တရေ၊ ဣမိနာ ပဒဒွယေန ဒဿိတကာလာနံ ဝေမဇ္ဈက္ခဏေ၊ တထာဒဿိတကာလဒွယဿ ဝါ ဝိဝရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘ကာရဏေ စေဝ စိတ္တေ စ၊ ခဏသ္မိံ ဝိဝရေပိ စ၊

ဝေမဇ္ဈာဒီသု အတ္ထေသု ‘အန္တရာ’တိ ရဝေါ ဂတော’’တိ။

ဟိ ဝုတ္တံ။ အနုပါဒါယာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂ္ဂဟေတွာ၊ ယေဟိ ဝါ ကိလေသေဟိ မုစ္စတိ၊ တေသံ လေသမတ္တမ္ပိ အဂ္ဂဟေတွာ။ အာသဝေဟီတိ ဘဝတော အာ ဘဝဂ္ဂံ၊ ဓမ္မတော စ အာ ဂေါတြဘုံ သဝနတော ပဝတ္တနတော အာသဝသညိတေဟိ ကိလေသေဟိ။ ဥပလက္ခဏဝစနမတ္တဉ္စေတံ။ တဒေကဋ္ဌတာယ ဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ကိလေသေဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ပါပဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိယေဝ။ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီတိ စိတ္တံ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ အာသဝေဟိ ဝိမုစ္စမာနံ ဟုတွာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဝိမုစ္စိ။ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိနာ။ စင်္ကမေနာတိ စင်္ကမနကိရိယာယ။ ဝိသေသန္တိ အတ္တနာ လဒ္ဓမဂ္ဂဖလတော ဝိသေသမဂ္ဂဖလံ။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဘူတံ ကတံ ဥပစိတံ ပုညံ ယေနာတိ ကတပုညော၊ အရဟတ္တာဓိဂမာယ ကတာဓိကာရောတိ အတ္ထော။ ပဓာနမနုယုဉ္ဇာတိ ဝီရိယမနုယုဉ္ဇာဟိ၊ အရဟတ္တသမာပတ္တိယာ အနုယောဂံ ကရောဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟောဟိသီတိ ဘဝိဿသိ။ ကထာဒေါသောတိ ကထာယ ဒေါသော ဝိတထဘာဝေါ။ အစ္စာရဒ္ဓန္တိ အတိဝိယ အာရဒ္ဓံ။ ဥဒ္ဓစ္စာယာတိ ဥဒ္ဓတဘာဝါယ။ ဟန္ဒာတိ ဝေါဿဂ္ဂဝစနံ။ တေန ဟိ အဓုနာယေဝ ယောဇေမိ၊ န ပနာဟံ ပပဉ္စံ ကရောမီတိ ဝေါဿဂ္ဂံ ကရောတိ။ ဝီရိယသမတံ ယောဇေမီတိ စင်္ကမနဝီရိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ တဿ ဟာပနဝသေန သမာဓိနာ သမတာပါဒနေန ဝီရိယဿ သမတံ သမဘာဝံ ယောဇေမိ၊ ဝီရိယေန ဝါ သမထသင်္ခါတံ သမာဓိံ ယောဇေမီတိပိ အတ္ထော။ ဒွိဓာပိ ဟိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဝိဿမိဿာမီတိ အဿသိဿာမိ။ ဣဒါနိ တဿ ဝိသေသတော ပသံသနာရဟဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာတိ စတုဣရိယာပထဝိရဟိတတာကာရဏေန။ ‘‘အနိပန္နော’’တိအာဒီနိ ပစ္စုပ္ပန္နဝစနာနေဝ။ ပရိနိဗ္ဗုတောပိ သော အာကာသေယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တသ္မာ ထေရဿ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ၊ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိသေသေန ပသံသာရဟံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတမေဝါတိ။

ဒုတိယဒိဝသေတိ ထေရေန အရဟတ္တပတ္တဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ ပဉ္စမိယန္တိ တိထီပေက္ခာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဒုတိယဒိဝသေ’’တိ ဣမိနာ တုလျာဓိကရဏံ။ ဘိန္နလိင်္ဂမ္ပိ ဟိ တုလျတ္ထပဒံ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘ဂုဏော ပမာဏံ၊ ဝီသတိ စိတ္တာနိ’’ ဣစ္စာဒိ။ ကာဠပက္ခဿာတိ သာဝဏမာသကာဠပက္ခဿ။ ပဌမဉှိ မာသံ ခဏ္ဍဖုလ္လပဋိသင်္ခရဏမကံသု၊ ပဌမမာသဘာဝေါ စ မဇ္ဈိမပ္ပဒေသဝေါဟာရေန။ တတ္ထ ဟိ ပုရိမပုဏ္ဏမိတော ယာဝ အပရာ ပုဏ္ဏမီ၊ တာဝ ဧကော မာသောတိ ဝေါဟရန္တိ။ တတော တီဏိ ဒိဝသာနိ ရာဇာ မဏ္ဍပမကာသိ၊ တတော ဒုတိယဒိဝသေ ထေရော အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ၊ တတိယဒိဝသေ ပန သန္နိပတိတွာ ထေရာ သင်္ဂီတိမကံသု၊ တသ္မာ အာသဠှိမာသကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ယာဝ သာဝဏမာသကာဠပက္ခပဉ္စမီ၊ တာဝ ပဉ္စဒိဝသာဓိကော ဧကမာသော ဟောတိ။ သမာနောတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော။ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌစိတ္တောတိ အတိဝိယ သောမနဿစိတ္တော၊ ပါမောဇ္ဇေန ဝါ ဟဋ္ဌစိတ္တော ပီတိယာ တုဋ္ဌစိတ္တော။ ဧကံသန္တိ ဧကသ္မိံ အံသေ၊ ဝါမံသေတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝင်္ဂီသသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ –

‘‘ဧကံသံ စီဝရန္တိ ဧတ္ထ ပုန သဏ္ဌာပနဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ဧကံသန္တိ စ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယတော ယထာ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတံ ဟောတိ၊ တထာ စီဝရံ ကတွာတိ ဧဝမဿတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၅)။

ဗန္ဓ…ပေ… ဝိယာတိ ဝဏ္ဋတော ပဝုတ္တသုပရိပက္ကတာလဖလမိဝ။ ပဏ္ဍု…ပေ… ဝိယာတိ သိတပီတပဘာယုတ္တပဏ္ဍုရောမဇကမ္ဗလေ ဌပိတော ဇာတိမာ မဏိ ဝိယ၊ ဇာတိဝစနေန စေတ္ထ ကုတ္တိမံ နိဝတ္တေတိ။ သမုဂ္ဂတပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယာတိ ဇုဏှပက္ခပန္နရသုပေါသထေ သမုဂ္ဂတော သောဠသကလာပရိပုဏ္ဏော စန္ဒော ဝိယ။ ဗာလာ…ပေ… ဝိယာတိ တရုဏသူရိယပဘာသမ္ဖဿေန ဖုလ္လိတသုဝဏ္ဏဝဏ္ဏပရာဂဂဗ္ဘံ သတပတ္တပဒ္ဓံ ဝိယ။ ‘‘ပိဉ္ဇရသဒ္ဒေါ ဟိ ဟေမဝဏ္ဏပရိယာယော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၂၂) သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တော။ ပရိယောဒါတေနာတိ ပဘဿရေန။ သပ္ပဘေနာတိ ဝဏ္ဏပ္ပဘာယ၊ သီလပ္ပဘာယ စ သမန္နာဂတေန။ သဿိရိကေနာတိ သရီရသောဘဂ္ဂါဒိသင်္ခါတာယ သိရိယာ အတိဝိယ သိရိမတာ။ မုခဝရေနာတိ ယထာဝုတ္တသောဘာသမလင်္ကတတ္တာ ဥတ္တမမုခေန။ ကာမံ ‘‘အဟမသ္မိ အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ နာရောစေသိ၊ တထာရူပါယ ပန ဥတ္တမလီဠာယ ဂမနတော ပဿန္တာ သဗ္ဗေပိ တမတ္ထံ ဇာနန္တိ၊ တသ္မာ အာရောစေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ အာရောစယမာနော ဝိယ အဂမာသီ’’တိ။

ကိမတ္ထံ ပနာယံ ဧဝမာရောစယမာနော ဝိယ အဂမာသီတိ? ဝုစ္စတေ – သော ဟိ ‘‘အတ္တုပနာယိကံ အကတွာ အညဗျာကရဏံ ဘဂဝတာ သံဝဏ္ဏိတ’’န္တိ မနသိ ကရိတွာ ‘‘သေက္ခတာယ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂီတိယာ ဂဟေတုမယုတ္တမ္ပိ ဗဟုဿုတတ္တာ ဂဏှိဿာမာ’’တိ နိသိန္နာနံ ထေရာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိဝိဇာနနေန သောမနဿုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဘဂဝတာ ဒိန္နဩဝါဒဿ စ သဖလတာဒီပနတ္ထံ ဧဝမာရောစယမာနော ဝိယ အဂမာသီတိ။ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ဧတဒဟောသိ သမသမဋ္ဌပနာဒိနာ ယထာဝုတ္တကာရဏေန သတ္ထုကပ္ပတ္တာ။ ဓရေယျာတိ ဝိဇ္ဇမာနော ဘဝေယျ။ ‘‘သောဘတိ ဝတ တေ အာဝုသော အာနန္ဒ အရဟတ္တသမဓိဂမတာ’’တိအာဒိနာ သာဓုကာရမဒါသိ။ အယမိဓ ဒီဃဘာဏကာနံ ဝါဒေါ။ ခုဒ္ဒကဘာဏကေသု စ သုတ္တနိပါတခုဒ္ဒကပါဌဘာဏကာနံ ဝါဒေါတိပိ ယုဇ္ဇတိ တဒဋ္ဌကထာသုပိ တထာ ဝုတ္တတ္တာ။

မဇ္ဈိမံ နိကာယံ ဘဏန္တိ သီလေနာတိ မဇ္ဈိမဘာဏကာ၊ တပ္ပဂုဏာ အာစရိယာ။ ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိံ၊ တဒနတိက္ကမိတွာ ဝါ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေ။ အာနန္ဒဿ ဧတမာသနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ဧဝံကထနသမယေ။ ထေရော စိန္တေသိ ‘‘ကုဟိံ ဂတော’’တိ ပုစ္ဆန္တာနံ အတ္တာနံ ဒဿေန္တေ အတိဝိယ ပါကဋဘာဝေန ဘဝိဿမာနတ္တာ၊ အယမ္ပိ မဇ္ဈိမဘာဏကေသွေဝ ဧကစ္စာနံ ဝါဒေါ၊ တသ္မာ ဣတိပိ ဧကေ ဝဒန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာကာသေန အာဂန္တွာ အတ္တနော အာသနေယေဝ အတ္တာနံ ဒဿေသီတိပိ တေသမေဝ ဧကစ္စေ ဝဒန္တိ။ ပုလ္လိင်္ဂဝိသယေ ဟိ ‘‘ဧကေ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဧကစ္စေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တီသုပိ စေတ္ထ ဝါဒေသု တေသံ တေသံ ဘာဏကာနံ တေန တေနာကာရေန အာဂတမတ္တံ ဌပေတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝစနေ အညံ ဝိသေသကာရဏံ နတ္ထိ။ သတ္တမာသံ ကတာယ ဟိ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂီတိယာ ကဒါစိ ပကတိယာဝ၊ ကဒါစိ ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ၊ ကဒါစိ အာကာသေန အာဂတတ္တာ တံ တဒါဂမနမုပါဒါယ တထာ တထာ ဝဒန္တိ။ အပိစ သင်္ဂီတိယာ အာဒိဒိဝသေယေဝ ပဌမံ ပကတိယာ အာဂန္တွာ တတော ပရံ အာကာသမဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပရိသံ ပတ္တကာလေ တတော ဩတရိတွာ ဘိက္ခုပန္တိံ အပီဠေန္တော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ အာသနေ အတ္တာနံ ဒဿေသီတိပိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အာဂစ္ဆတု၊ အာဂမနာကာရမတ္တံ န ပမာဏံ၊ အာဂန္တွာ ဂတကာလေ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ သာဓုကာရဒါနမေဝ ပမာဏံ သတ္ထာရာ ဒါတဗ္ဗသာဓုကာရဒါနေနေဝ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အညေသမ္ပိ ဉာပိတတ္တာ၊ ဘဂဝတိ ဓရမာနေ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာယ စ ပသံသာယ ထေရဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာပီတိ သဗ္ဗေသုပိ တီသု ဝါဒေသု။

ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ ဘိက္ခူ အာလပီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော၊ အညတြ ပန ဉာပနေပိ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘အာမန္တယာမိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ၊ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၈) ပဋိဝေဒယာမိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) ပက္ကောသနေပိ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘ဧဟိ တွံ ဘိက္ခု မမ ဝစနေန သာရိပုတ္တံ အာမန္တေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁) အာလပနေပိ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘တတြ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘ဘိက္ခဝေါ’တိ’’ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉)၊ ဣဓာပိ အာလပနေတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ အာလပနမတ္တဿ ပန အဘာဝတော ‘‘ကိံ ပဌမံ သင်္ဂါယာမာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ဝိညာပိယမာနတ္ထန္တရေန စ သဟစရဏတော ဉာပနေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ အာမန္တေသီတိ ပဋိဝေဒေသိ ဝိညာပေသီတိ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘တတြ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘ဘိက္ခဝေါ’တိ၊ ‘ဘဒ္ဒန္တေ’တိ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဟိ အာလပနမတ္တမေဝ ဒိဿတိ၊ န ဝိညာပိယမာနတ္ထန္တရံ၊ တံ ပန ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ပစ္စေကမေဝ အာရဒ္ဓံ။ တသ္မာ တာဒိသေသွေဝ အာလပနေ ဝဋ္ဋတီတိ နော တက္ကော။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အာမန္တယိတွာ ဒေဝိန္ဒော၊ ဝိဿကမ္မံ မဟိဒ္ဓိက’န္တိအာဒီသု (စရိယာ။ ၁၀၇) ဝိယ မန္တသဒ္ဒေါ ဂုတ္တဘာသနေ။ တသ္မာ ‘အာမန္တေသီ’တိ ဧတဿ သမ္မန္တယီတိ အတ္ထော’’တိ။ ‘‘အာဝုသော’’တိအာဒိ အာမန္တနာကာရဒီပနံ။ ဓမ္မံ ဝါ ဝိနယံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနေ၊ တေန ‘‘ကိမေကံ တေသု ပဌမံ သင်္ဂါယာမာ’’တိ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ အာယူတိ အာဟ ‘‘ဝိနယေ ဌိတေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယသ္မာ၊ တသ္မာ’’တိ စ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိ တာယ အာယုသရိက္ခတာယ။ ဓုရန္တိ ဇေဋ္ဌကံ။ နော နပ္ပဟောတီတိ ပဟောတိယေဝ။ ဒွိပဋိသေဓော ဟိ သဟ အတိသယေန ပကတျတ္ထဒီပကော။

ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသော အဂ္ဂေါ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော။ ယဒိဒန္တိ စ ယော အယံ၊ ယဒိဒံ ခန္ဓပဉ္စကန္တိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ဧတဒဂ္ဂ’’န္တိ ယထာရုတလိင်္ဂမေဝ။ ‘‘ယဒိဒ’’န္တိ ပဒဿ စ အယံ သဘာဝေါ၊ ယာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝတ္တဗ္ဗဿ လိင်္ဂါနုရူပေန ‘‘ယော အယ’’န္တိ ဝါ ‘‘ယာ အယ’’န္တိ ဝါ ‘‘ယံ ဣဒ’’န္တိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗတာ တထာယေဝဿ တတ္ထ တတ္ထ ဒဿိတတ္တာ။ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏဆဋ္ဌီနိဒ္ဒေသော။

အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နီတိ သယမေဝ အတ္တာနံ သမ္မတံ အကာသိ။ ‘‘အတ္တနာ’’တိ ဟိ ဣဒံ တတိယာဝိသေသနံ ဘဝတိ၊ တဉ္စ ပရေဟိ သမ္မန္နနံ နိဝတ္တေတိ၊ ‘‘အတ္တနာ’’တိ ဝါ အယံ ဝိဘတျန္တပတိရူပကော အဗျယသဒ္ဒေါ။ ကေစိ ပန ‘‘လိင်္ဂတ္ထေ တတိယာ အဘိဟိတကတ္တုဘာဝတော’’တိ ဝဒန္တိ။ တဒယုတ္တမေဝ ‘‘ထေရော’’တိ ကတ္တုနော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထာယ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုစ္ဆဓာတုဿ ဒွိကမ္မိကတ္တာ ‘‘ဥပါလိံ ဝိနယ’’န္တိ ကမ္မဒွယံ ဝုတ္တံ။

ဗီဇနိံ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ဗီဇနီဂဟဏံ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာယ ဟိ ဓမ္မကထိကာနံ ပရိသာယ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စမုခဝိကာရာဒိ ပဋိစ္ဆာဒီယတိ။ ဘဂဝါ စ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မတာဒဿနတ္ထမေဝ ဝိစိတြဗီဇနိံ ဂဏှာတိ။ အညထာ ဟိ သဗ္ဗဿပိ လောကဿ အလင်္ကာရဘူတံ ပရမုက္ကံသဂတသိက္ခာသံယမာနံ ဗုဒ္ဓါနံ မုခစန္ဒမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗံ န သိယာ။ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော ဥပါလိ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တဿ သင်္ဂီတိယာ ပုရိမကာလေ ပဌမဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ? နော န ယုတ္တော ဘဂဝတာ ပညတ္တာနုက္ကမေန၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုက္ကမေန စ ပဌမဘာဝဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ယေဘုယျေန ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ဌိတာနုက္ကမေနေဝ သင်္ဂီတာနိ၊ ဝိသေသတော ဝိနယာဘိဓမ္မပိဋကာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ၊ မေထုနဓမ္မေတိ စ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ‘‘ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဒဿိတေန သဟ တဒဝသိဋ္ဌမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သင်္ဂီတိကာရကဝစနသမ္မိဿံ ဝါ နု ခေါ၊ သုဒ္ဓံ ဝါ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ အာသင်္ကာပရိဟရဏတ္ထံ၊ ယထာသင်္ဂီတဿေဝ ပမာဏဘာဝံ ဒဿနတ္ထဉ္စ ပုစ္ဆံ သမုဒ္ဓရိတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘ကိံ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ပဌမပါရာဇိကေတိ ဧတိဿံ တထာသင်္ဂီတာယ ပဌမပါရာဇိကပါဠိယံ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ တထာဂတာ ဧကဗျဉ္ဇနမ္ပိ နိရတ္ထကံ ဝဒန္တီ’’တိ။ အပနေတဗ္ဗန္တိ အတိရေကဘာဝေန နိရတ္ထကတာယ၊ ဝိတထဘာဝေန ဝါ အယုတ္တတာယ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗဝစနံ။ ပက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အသမ္ပုဏ္ဏတာယ ဥပနေတဗ္ဗဝစနံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သာဝကာနံ ပန ဒေဝတာနံ ဝါ ဘာသိတေတိ ဘဂဝတော ပုစ္ဆာထောမနာဒိဝသေန ဘာသိတံ သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာပီတိ ဘဂဝတော သာဝကာနံ ဒေဝတာနဉ္စ ဘာသိတေပိ။ တံ ပန ပက္ခိပနံ သမ္ဗန္ဓဝစနမတ္တဿေဝ၊ န သဘာဝါယုတ္တိယာ အတ္ထဿာတိ ဒဿေတိ ‘‘ကိံ ပန တ’’န္တိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓဝစနမတ္တန္တိ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓဝစနမေဝ။ ဣဒံ ပဌမပါရာဇိကန္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ ဌပေသုံ ဣမိနာဝ ဝါစနာမဂ္ဂေန ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိကိစ္စနိပ္ဖာဒနတ္ထံ၊ တဒတ္ထမေဝ စ ဂဏသဇ္ဈာယမကံသု ‘‘တေန…ပေ… ဝိဟရတီ’’တိ။ သဇ္ဈာယာရမ္ဘကာလေယေဝ ပထဝီ အကမ္ပိတ္ထာတိ ဝဒန္တိ၊ တဒိဒံ ပန ပထဝီကမ္ပနံ ထေရာနံ ဓမ္မသဇ္ဈာယာနုဘာဝေနာတိ ဉာပေတုံ ‘‘သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒကပရိယန္တန္တိ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကပရိယန္တံ။ တသ္မိဉှိ စလိတေယေဝ သာပိ စလတိ၊ ဧတေန စ ပဒေသပထဝီကမ္ပနံ နိဝတ္တေတိ။

ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ဂဏနာ နတ္ထိ၊ သင်္ဂီတိမာရောပိတာနိ ပန ဧတ္တကာနေဝါတိ ဒီပေတုံ ‘‘ပဉ္စသတ္တတိ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိမနယေနေဝါ’’တိ ဧတေန သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယာတိ အတ္ထမာဟ။ န ကေဝလံ သိက္ခာပဒကဏ္ဍဝိဘင်္ဂနိယမေနေဝ၊ အထ ခေါ ပမာဏနိယမေနာပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘စတုသဋ္ဌိဘာဏဝါရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဘာဏဝါရောတိ –

‘‘အဋ္ဌက္ခရာ ဧကပဒံ၊ ဧကဂါထာ စတုပ္ပဒံ၊

ဂါထာ စေကာ မတော ဂန္ထော၊ ဂန္ထော ဗာတ္တိံသတက္ခရော။

ဗာတ္တိံသက္ခရဂန္ထာနံ၊ ပညာသဒွိသတံ ပန၊

ဘာဏဝါရော မတော ဧကော၊ သွဋ္ဌက္ခရသဟဿကော’’တိ။

ဧဝံ အဋ္ဌက္ခရသဟဿပရိမာဏော ပါဌော ဝုစ္စတိ။ ဘဏိတဗ္ဗော ဝါရော ယဿာတိ ဟိ ဘာဏဝါရော၊ ဧကေန သဇ္ဈာယနမဂ္ဂေန ကထေတဗ္ဗဝါရောတိ အတ္ထော။ ခန္ဓကန္တိ မဟာဝဂ္ဂစူဠဝဂ္ဂံ။ ခန္ဓာနံ သမူဟတော၊ ပကာသနတော ဝါ ခန္ဓကောတိ ဟိ ဝုစ္စတိ၊ ခန္ဓာတိ စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါဒိဝိနယကမ္မသင်္ခါတာ၊ စာရိတ္တဝါရိတ္တသိက္ခာပဒသင်္ခါတာ စ ပညတ္တိယော အဓိပ္ပေတာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနိ ဟိ ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာ ပညတ္တိယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ပညတ္တိယဉ္စ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘ဒါရုက္ခန္ဓော၊ (အ။ နိ။ ၆။၄၁) အဂ္ဂိက္ခန္ဓော (အ။ နိ။ ၇။၇၂)၊ ဥဒကက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၄၅၊ ၆။၃၇) ဝိယ။ အပိစ ဘာဂရာသဋ္ဌတာပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ တာသံ ပညတ္တီနံ ဘာဂတော၊ ရာသိတော စ ဝိဘတ္တတ္တာ၊ တံ ပန ဝိနယပိဋကံ ဘာဏကေဟိ ရက္ခိတံ ဂေါပိတံ သင်္ဂဟာရုဠှနယေနေဝ စိရကာလံ အနဿမာနံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌဟိဿတီတိ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ ‘‘အာဝုသော ဣမံ တုယှံ နိဿိတကေ ဝါစေဟီ’’တိ။

ဓမ္မံ သင်္ဂါယိတုကာမောတိ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မသင်္ဂီတိံ ကတ္တုကာမော ‘‘ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဝိယ ပါရိသေသနယေန ဓမ္မသဒ္ဒဿ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မေသွေဝ ပဝတ္တနတော။ အယမတ္ထော ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

သင်္ဃံ ဉာပေသီတိ ဧတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကတရံ အာဝုသော ပိဋကန္တိ ဝိနယာဝသေသေသု ဒွီသု ပိဋကေသု ကတရံ ပိဋကံ။ ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ခုဒ္ဒကသင်္ဂီတိပရိယာပန္နတ္တာ တမန္တရေန ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တန္တပိဋကေ စတဿော သင်္ဂီတိယော’’တိ။ သင်္ဂီတိယောတိ စ သင်္ဂါယနကာလေ ဒီဃာဒိဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ နိယမေတွာ သင်္ဂယှမာနတ္တာ နိကာယာဝ ဝုစ္စန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒီဃသင်္ဂီတိ’’န္တိအာဒိ။ သုတ္တာနေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဝဂ္ဂကရဏဝသေန တယော ဝဂ္ဂါ၊ နာညာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ တယော ဝဂ္ဂါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ စတုတ္တိသံ သုတ္တာနိ တယော ဝဂ္ဂါ ဟောန္တိ၊ သုတ္တာနိ ဝါ စတုတ္တိံသ၊ တေသံ ဝဂ္ဂကရဏဝသေန တယော ဝဂ္ဂါ၊ တေသု တီသု ဝဂ္ဂေသူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ နာမ အတ္ထိ၊ တံ ပဌမံ သင်္ဂါယာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ကသ္မာတိ စောဒနာသမ္ဘဝတော ‘‘တိဝိဓသီလာလင်္ကတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဟေတုဂဗ္ဘာနိ ဟိ ဧတာနိ။ စူဠမဇ္ဈိမမဟာသီလဝသေန တိဝိဓဿာပိ သီလဿ ပကာသနတ္တာ တေန အလင်္ကတံ ဝိဘူသိတံ တထာ နာနာဝိဓေ မိစ္ဆာဇီဝဘူတေ ကုဟနလပနာဒယော ဝိဒ္ဓံသေတီတိ နာနာဝိဓမိစ္ဆာဇီဝကုဟနလပနာဒိဝိဒ္ဓံသနံ။ တတ္ထ ကုဟနာတိ ကုဟာယနာ၊ ပစ္စယပဋိသေဝနသာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထသန္နိဿိတသင်္ခါတေန တိဝိဓေန ဝတ္ထုနာ ဝိမှာပနာတိ အတ္ထော။ လပနာတိ ဝိဟာရံ အာဂတေ မနုဿေ ဒိသွာ ‘‘ကိမတ္ထာယ ဘောန္တော အာဂတာ၊ ကိံ ဘိက္ခူ နိမန္တေတုံ။ ယဒိ ဧဝံ ဂစ္ဆထ၊ အဟံ ပစ္ဆတော ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ဘာသနာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပုပ္ဖဒါနာဒယော၊ နေမိတ္တိကတာဒယော စ သင်္ဂဏှာတိ။ အပိစေတ္ထ မိစ္ဆာဇီဝသဒ္ဒေန ကုဟနလပနာဟိ သေသံ အနေသနံ ဂဏှာတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပန တဒဝသေသံ မဟိစ္ဆတာဒိကံ ဒုဿိလျန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ပလိဝေဌနဋ္ဌေန ဇာလသရိက္ခတာယ ဇာလံ၊ တဿ ဝိနိဝေဌနံ အပလိဝေဌကရဏံ တထာ။

အန္တရာ စ ဘန္တေ ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒန္တိ ဧတ္ထ အန္တရာသဒ္ဒေါ ဝိဝရေ ‘‘အပိစာယံ ဘိက္ခဝေ တပေါဒါဒွိန္နံ မဟာနိရယာနံ အန္တရိကာယ အာဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၁) ဝိယ။ တသ္မာ ရာဇဂဟဿ စ နာဠန္ဒဿ စ ဝိဝရေတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အန္တရာသဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ဤဒိသေသု ဌာနေသု အက္ခရစိန္တကာ ‘‘အန္တရာ ဂါမဉ္စ နဒိဉ္စ ယာတီ’’တိ ဧဝံ ဧကမေဝ အန္တရာသဒ္ဒံ ပယုဇ္ဇန္တိ၊ သော ဒုတိယပဒေနပိ ယောဇေတဗ္ဗော ဟောတိ။ အယောဇိယမာနေ ဟိ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနဿ ပသင်္ဂေ အန္တရာသဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တတ္ထ ရညော ကီဠနတ္ထံ ပဋိဘာနစိတ္တဝိစိတြအဂါရမကံသု၊ တံ ‘‘ရာဇာဂါရက’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ။ အမ္ဗလဋ္ဌိကာတိ ရညော ဥယျာနံ။ တဿ ကိရ ဒွါရသမီပေ တရုဏော အမ္ဗရုက္ခော အတ္ထိ၊ တံ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဿ သမီပေ ပဝတ္တတ္တာ ဥယျာနမ္ပိ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ’’ တွေဝ သင်္ချံ ဂတံ ယထာ ‘‘ဝရုဏနဂရ’’န္တိ၊ တသ္မာ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ နာမ ဥယျာနေ ရာဇာဂါရကေတိ အတ္ထော။ အဝိညာယမာနဿ ဟိ ဝိညာပနတ္ထံ ဧတံ အာဓာရဒွယံ ဝုတ္တံ ရာဇာဂါရမေတဿာတိ ဝါ ရာဇာဂါရကံ၊ ဥယျာနံ၊ ရာဇာဂါရဝတိ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ နာမ ဥယျာနေတိ အတ္ထော။ ဘိန္နလိင်္ဂမ္ပိ ဟိ ဝိသေသနပဒမတ္ထီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ သတိ ရာဇာဂါရံ အာဓာရော န သိယာ။ ‘‘ရာဇာဂါရကေတိ ဧဝံနာမကေ ဥယျာနေ အဘိရမနာရဟံ ကိရ ရာဇာဂါရမ္ပိ။ တတ္ထ၊ ယဿ ဝသေနေတံ ဧဝံ နာမံ လဘတီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော။ ဧဝံ သတိ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ’’န္တိ အာသန္နတရုဏမ္ဗရုက္ခေန ဝိသေသေတွာ ‘‘ရာဇာဂါရကေ’’တိ ဥယျာနမေဝ နာမဝသေန ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော အာပဇ္ဇတိ၊ တထာ စ ဝုတ္တဒေါသောဝ သိယာ။ သုပ္ပိယဉ္စ ပရိဗ္ဗာဇကန္တိ သုပ္ပိယံ နာမ သဉ္စယဿ အန္တေဝါသိံ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကဉ္စ။ ဗြဟ္မဒတ္တဉ္စ မာဏဝန္တိ ဧတ္ထ တရုဏော ‘‘မာဏဝေါ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘အမ္ဗဋ္ဌော မာဏဝေါ၊ အင်္ဂကော မာဏဝေါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၉၊ ၂၁၁) ဝိယ၊ တသ္မာ ဗြဟ္မဒတ္တံ နာမ တရုဏပုရိသဉ္စ အာရဗ္ဘာတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေတိ ပသံသာယ စေဝ ဂရဟာယ စ။ အထ ဝါ ဂုဏော ဝဏ္ဏော၊ အဂုဏော အဝဏ္ဏော၊ တေသံ ဘာသနံ ဥတ္တရပဒလောပေန တထာ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိ။

‘‘တတော ပရ’’န္တိအာဒိမှိ အယံ ဝစနက္ကမော – သာမညဖလံ ပနာဝုသော အာနန္ဒ ကတ္ထ ဘာသိတန္တိ? ရာဇဂဟေ ဘန္တေ ဇီဝကမ္ဗဝနေတိ။ ကေန သဒ္ဓိန္တိ? အဇာတသတ္တုနာ ဝေဒေဟိပုတ္တေန သဒ္ဓိန္တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သာမညဖလဿ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ကေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာတိ စေ? န ဘဂဝတာ ဧဝ ဧတံ သုတ္တံ ဘာသိတံ၊ ရညာပိ ‘‘ယထာ နု ခေါ ဣမာနိ ပုထုသိပ္ပာယတနာနီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၃) ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဝုတ္တမတ္ထိ၊ တသ္မာ ဧဝမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ ဣမိနာဝ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ ဝါ ‘‘ကေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝါ ယထာရဟံ ဝတွာ သင်္ဂီတိမကာသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္တိန္တိ သုတ္တဝဂ္ဂသမုဒါယဝသေန ဝဝတ္ထိတံ ပါဠိံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟံ စတုတ္တိံသသုတ္တပဋိမဏ္ဍိတ’’န္တိ ဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ပရိဟရထာတိ ဥဂ္ဂဟဏဝါစနာဒိဝသေန ဓာရေထ။ တတော အနန္တရံ သင်္ဂါယိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘ဓမ္မသင်္ဂဟော စာ’’တိအာဒိနာ သမာသော။ ဧဝံ သံဝဏ္ဏိတံ ပေါရာဏကေဟီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ‘‘မဟာဓမ္မဟဒယေန၊ မဟာဓာတုကထာယ ဝါ သဒ္ဓိံ သတ္တပ္ပကရဏံ အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိတဏ္ဍဝါဒိမတံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ကထာဝတ္ထုနာဝ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တံ သမာနဝါဒိမတံ ဒဿေတိ။ သဏှဉာဏဿ၊ သဏှဉာဏဝန္တာနံ ဝါ ဝိသယဘာဝတော သုခုမဉာဏဂေါစရံ။

စူဠနိဒ္ဒေသမဟာနိဒ္ဒေသဝသေန ဒုဝိဓောပိ နိဒ္ဒေသော။ ဇာတကာဒိကေ ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နေ၊ ယေဘုယျေန စ ဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ တာဒိသေ အဘိဓမ္မပိဋကေဝ သင်္ဂဏှိတုံ ယုတ္တံ၊ န ပန ဒီဃနိကာယာဒိပ္ပကာရေ သုတ္တန္တပိဋကေ၊ နာပိ ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဘူတေ ဝိနယပိဋကေတိ ဒီဃဘာဏကာ ဇာတကာဒီနံ အဘိဓမ္မပိဋကေ သင်္ဂဟံ ဝဒန္တိ။ စရိယာပိဋကဗုဒ္ဓဝံသာနဉ္စေတ္ထ အဂ္ဂဟဏံ ဇာတကဂတိကတ္တာ၊ နေတ္တိပေဋကောပဒေသာဒီနဉ္စ နိဒ္ဒေသပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဂတိကတ္တာ။ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသိတာနံ ဇာတကာဒီနံ ယထာနုလောမဒေသနာဘာဝတော တာဒိသေ သုတ္တန္တပိဋကေ သင်္ဂဟော ယုတ္တော၊ န ပန သဘာဝဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မပိဋကေ၊ နာပိ ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဘူတေ ယထာပရာဓသာသနေ ဝိနယပိဋကေတိ ဇာတကာဒီနံ သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နတံ ဝဒန္တိ။ ယုတ္တမေတ္ထ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧဝံ နိမိတ္တပယောဇနကာလဒေသကာရကကရဏပ္ပကာရေဟိ ပဌမံ သင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာပိတေသု ဓမ္မဝိနယေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ ဧကဝိဓာဒိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ ဧတသဒ္ဒေန ပရာမသိတဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တသင်္ဂီတိပ္ပကာရံ နိဒဿေတိ။ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ ဝိတ္ထာရော။ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ။ ဧတ္ထန္တရေတိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနဿ၊ ပရိနိဗ္ဗာယနဿ စ ဝိဝရေ။ တဒေတံ ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝဿာနီတိ ကာလဝသေန နိယမေတိ။ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဝါတိ ဥဒါနာဒိဝသေန ပဝတ္တဓမ္မံ သန္ဓာယာဟ။ ယံ ဝစနံ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗံ တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ပနေတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိမုတ္တိရသမေဝါ’’တိ၊ န တဒညရသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ဝိမုတ္တိ၊ ရသိတဗ္ဗံ အဿာဒေတဗ္ဗန္တိ ရသံ၊ ဝိမုတ္တိသင်္ခါတံ ရသမေတဿာတိ ဝိမုတ္တိရသံ၊ အရဟတ္တဖလဿာဒန္တိ အတ္ထော။ အယံ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ မတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ပန တံ ကေစိဝါဒံ ကတွာ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘ဝိမုစ္စတိ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ဝိမုတ္တိ၊ ယထာရဟံ မဂ္ဂေါ ဖလဉ္စ။ ရသန္တိ ဂုဏော၊ သမ္ပတ္တိကိစ္စံ ဝါ၊ ဝုတ္တနယေန သမာသော။ ဝိမုတ္တာနိသံသံ၊ ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိကံ ဝါ မဂ္ဂဖလနိပ္ဖာဒနတော၊ ဝိမုတ္တိကိစ္စံ ဝါ ကိလေသာနမစ္စန္တဝိမုတ္တိသမ္ပာဒနတောတိ အတ္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)။ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အတ္ထရသဿာဒီသု အတ္ထရသော နာမ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ၊ ဓမ္မရသော နာမ စတ္တာရော မဂ္ဂါ၊ ဝိမုတ္တိရသော နာမ အမတနိဗ္ဗာန’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၃၅) ဝုတ္တံ။

ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကိလေသဝိနယနေန ဝိနယော၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယပတနာဒိတော ဓာရဏေန ဓမ္မော စ ဟောတိ၊ တထာပိ ဣဓာဓိပ္ပေတေယေဝ ဓမ္မဝိနယေ ဝတ္တိစ္ဆာဝသေန သရူပတော နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိနယပိဋက’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မော ခန္ဓာဒိဝသေန သဘာဝဓမ္မဒေသနာဗာဟုလ္လတော။ အထ ဝါ ယဒိပိ ဝိနယော စ ဓမ္မောယေဝ ပရိယတ္တိယာဒိဘာဝတော၊ တထာပိ ဝိနယသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ဘိန္နာဓိကရဏဘာဝေန ပယုတ္တော ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဝိနယတန္တိ ဝိပရီတံ တန္တိမေဝ ဒီပေတိ ယထာ ‘‘ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ၊ ဂေါဗလီဗဒ္ဒ’’န္တိ။ ပယောဂဝသေန တံ ဒဿေန္တေန ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေန ဝိနယ…ပေ… ဓမ္မော၊ တေနေဝ တေသံ တထာဘာဝံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၄၇) အာဟာတိ အတ္ထော။

‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ အယံ ဂါထာ ဘဂဝတာ အတ္တနော သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဧကူနဝီသတိမဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ အနန္တရံ ဘာသိတာ၊ တသ္မာ ‘‘ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဣဒံ ကိရ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ အဝိဇဟိတံ ဥဒါနံ။ အယမဿ သင်္ခေပတ္ထော – အဟံ ဣမဿ အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ ဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန တံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကာ၊ တဿ ဗောဓိဉာဏဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ချံ သံသာရဝဋ္ဋံ အနိဗ္ဗိသံ အနိဗ္ဗိသန္တော တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တောယေဝ သန္ဓာဝိဿံ သံသရိံ။ ယသ္မာ ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ၊ န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော သန္ဓာဝိဿန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဘော အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ ဂေဟဿ ကာရက တဏှာဝဍ္ဎကိ တွံ မယာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန ဒိဋ္ဌော အသိ။ ပုန ဣမံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ မမ ဂေဟံ န ကာဟသိ န ကရိဿသိ။ တဝ သဗ္ဗာ အဝသေသကိလေသ ဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ ဘဉ္ဇိတာ။ ဣမဿ တယာ ကတဿ အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ ဂေဟဿ ကူဋံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလံ ဝိသင်္ခတံ ဝိဒ္ဓံသိတံ။ ဣဒါနိ မမ စိတ္တံ ဝိသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂတံ အနုပဝိဋ္ဌံ။ အဟဉ္စ တဏှာနံ ခယ သင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ၊ အရဟတ္တဖလံ ဝါ အဇ္ဈဂါ အဓိဂတော ပတ္တောသ္မီတိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တမေဝ တဏှာနံ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ၊ အရဟတ္တဖလံ ဝါ အဇ္ဈဂါ အဓိဂတန္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။

‘‘သန္ဓာဝိဿ’’န္တိ ဧတ္ထ စ ‘‘ဂါထာယမတီတတ္ထေ ဣမိဿ’’န္တိ နေရုတ္တိကာ။ ‘‘တံကာလဝစနိစ္ဆာယမတီတေပိ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ကေစိ။ ပုနပ္ပုနန္တိ အဘိဏှတ္ထေ နိပါတော။ ပါတဗ္ဗာ ရက္ခိတဗ္ဗာတိ ဖာသု ပ-ကာရဿ ဖ-ကာရံ ကတွာ၊ ဖုသိတဗ္ဗာတိ ဝါ ဖာသု၊ သာယေဝ ဖာသုကာ။ အဇ္ဈဂါတိ စ ‘‘အဇ္ဇတနိယမာတ္တမိံ ဝါ အံ ဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ပန စိတ္တမေဝ ကတ္တာ၊ တဒါ ပရောက္ခာယေဝ။ အန္တောဇပ္ပနဝသေန ကိရ ဘဂဝါ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ ဂါထာဒွယမာဟ၊ တသ္မာ ဧသာ မနသာ ပဝတ္တိတဓမ္မာနမာဒိ။ ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိ အယံ ပန ဝါစာယ ပဝတ္တိတဓမ္မာနန္တိ ဝဒန္တိ။

ကေစီတိ ခန္ဓကဘာဏကာ။ ပဌမံ ဝုတ္တော ပန ဓမ္မပဒဘာဏကာနံ ဝါဒေါ။ ယဒါ…ပေ… ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ နိဒဿနတ္ထော၊ အာဒျတ္ထော စ ဣတိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ နိဒဿနေန ဟိ မရိယာဒဝစနေန ဝိနာ ပဒတ္ထဝိပလ္လာသကာရိနာဝ အတ္ထော ပရိပုဏ္ဏော န ဟောတိ။ တတ္ထ အာဒျတ္ထမေဝ ဣတိ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ‘‘တေန အာတာပိနော…ပေ… သဟေတုဓမ္မ’န္တိအာဒိဂါထာတ္တယံ သင်္ဂဏှာတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ ခန္ဓကေတိ မဟာဝဂ္ဂေ။ ဥဒါနဂါထန္တိ ဇာတိယာ ဧကဝစနံ၊ တတ္ထာပိ ဝါ ပဌမဂါထမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ခန္ဓကဘာဏကာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဓမ္မပဒဘာဏကာနံ ဂါထာ မနသာဝ ဒေသိတတ္တာ တဒါ မဟတော ဇနဿ ဥပကာရာယ နာဟောသိ၊ အမှာကံ ပန ဂါထာ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဒေသိတတ္တာ တဒါ သုဏန္တာနံ ဒေဝဗြဟ္မာနံ ဥပကာရာယ အဟောသိ၊ တသ္မာ ဣဒမေဝ ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ။ ဓမ္မပဒဘာဏကာ ပန ‘‘ဒေသနာယ ဇနဿ ဥပကာရာနုပကာရဘာဝေါ ပဌမဘာဝေ လက္ခဏံ န ဟောတိ၊ ဘဂဝတာ မနသာ ပဌမံ ဒေသိတတ္တာ ဣဒမေဝ ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဥဘယမ္ပိ ဥဘယထာ ယုဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နနု စ ယဒိ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ ဂါထာ မနသာဝ ဒေသိတာ၊ အထ ကသ္မာ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’န္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နော ဥဒါနဝသေန ဥဒါနေတွာ အပရဘာဂေ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော ကထေသီ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၅၂ ဥဒါနဝတ္ထု) ဝုတ္တန္တိ? အတ္ထဝသေန တထာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ တတ္ထာပိ ဟိ မနသာ ဥဒါနေတွာတိ အတ္ထောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဒေသနာ ဝိယ ဟိ ဥဒါနမ္ပိ မနသာ ဥဒါနံ၊ ဝစသာ ဥဒါနန္တိ ဒွိဓာ ဝိညာယတိ။ ယဒိ စာယံ ဝစသာ ဥဒါနံ သိယာ၊ ဥဒါနပါဠိယမာရုဠှာ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဥဒါနပါဠိယမနာရုဠှဘာဝေါယေဝ ဝစသာ အနုဒါနေတွာ မနသာ ဥဒါနဘာဝေ ကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ ‘‘သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တဿာ’’တိ ဧတေန န သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဧတေန ပန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယမေဝ ဟိ ဘဂဝါ ပစ္စူသသမယေ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော။ လောကိယသမယေ ပန ဧဝမ္ပိ သမ္ဗဇ္ဈနံ ဘဝတိ၊ တထာပိ နေသ သာသနသမယောတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သောမနဿမေဝ သောမနဿမယံ ယထာ ‘‘ဒါနမယံ၊ သီလမယ’’န္တိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၄) တံသမ္ပယုတ္တဉာဏေနာတိ အတ္ထော။ သောမနဿေန ဝါ သဟဇာတာဒိသတ္တိယာ ပကတံ၊ တာဒိသေန ဉာဏေနာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။

ဟန္ဒာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ ဣင်္ဃ သမ္ပာဒေထာတိ ဟိ စောဒေတိ။ အာမန္တယာမီတိ ပဋိဝေဒယာမိ၊ ဗောဓေမီတိ အတ္ထော။ ဝေါတိ ပန ‘‘အာမန္တယာမီ’’တိ ဧတဿ ကမ္မပဒံ။ ‘‘အာမန္တနတ္ထေ ဒုတိယာယေဝ၊ န စတုတ္ထီ’’တိ ဟိ ဝတွာ တမေဝုဒါဟရန္တိ အက္ခရစိန္တကာ။ ဝယဓမ္မာတိ အနိစ္စလက္ခဏမုခေန သင်္ခါရာနံ ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏမ္ပိ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၄၅၊ ၇၆၊ ၇၇၊ ၂။၃။၁၊ ၄၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀) ဝစနတော။ လက္ခဏတ္တယဝိဘာဝနနယေနေဝ စ တဒါရမ္မဏံ ဝိပဿနံ ဒဿေန္တော သဗ္ဗတိတ္ထိယာနံ အဝိသယဘူတံ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနံ အဝိပရီတံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒံ ပကာသေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ တတ္ထ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေတိ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ၊ တာယ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနာယ အဝိပရီတနိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါယ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာတိ အတ္ထော။ အပိစ ‘‘ဝယဓမ္မာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧတေန သင်္ခေပေန သံဝေဇေတွာ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ သင်္ခေပေနေဝ နိရဝသေသံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ အပ္ပမာဒပဒဉှိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ သာသနံ ပရိယာဒိယိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတာယ ကေဝလပရိပုဏ္ဏာယ သာသနသင်္ခါတာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာတိ အတ္ထော။ ဥဘိန္နမန္တရေတိ ဒွိန္နံ ဝစနာနမန္တရာဠေ ဝေမဇ္ဈေ။ ဧတ္ထ ဟိ ကာလဝတာ ကာလောပိ နိဒဿိတော တဒဝိနာဘာဝိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သုတ္တန္တပိဋကန္တိ ဧတ္ထ သုတ္တမေဝ သုတ္တန္တံ ယထာ ‘‘ကမ္မန္တံ၊ ဝနန္တ’’န္တိ။ သင်္ဂီတဉ္စ အသင်္ဂီတဉ္စာတိ သဗ္ဗသရူပမာဟ။ ‘‘အသင်္ဂီတန္တိ စ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏာဒိ။ ကေစိ ပန ‘သုဘသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) ပဌမသင်္ဂီတိယမသင်္ဂီတ’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ပဌမသင်္ဂီတိတော ပုရေတရမေဝ ဟိ အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေန သုဘဿ မာဏဝဿ ဘာသိတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ သုဘသုတ္တံ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ္တံ ဧကံ သမယံ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ အစိရပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) အာဂတံ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိဝစနံ ပဌမသင်္ဂီတိယံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေနေဝ ဝတ္တုံ ယုတ္တရူပံ န ဟောတိ။ န ဟိ အာနန္ဒတ္ထေရော သယမေဝ သုဘသုတ္တံ ဒေသေတွာ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒတိ။ ဧဝံ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ‘‘ဧကမိဒါဟံ ဘန္တေ သမယံ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရာမိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတိကာရကေဟိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ သုဘသုတ္တံ သင်္ဂီတိမာရောပိတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အထာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရဿ ဧဝမဓိပ္ပာယော သိယာ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရေနေဝ ဝုတ္တမ္ပိ သုဘသုတ္တံ ပဌမသင်္ဂီတိမာရောပေတွာ တန္တိံ ဌပေတုကာမေဟိ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီဟိ အညေသု သုတ္တေသု အာဂတနယေနေဝ ‘ဧဝံ မေ သုတ’န္တိအာဒိနာ တန္တိ ဌပိတာ’’တိ။ ဧဝံ သတိ ယုဇ္ဇေယျ။ အထ ဝါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သုဘသုတ္တံ သယံ ဒေသေန္တောပိ သာမညဖလာဒီသု ဘဂဝတာ ဒေသိတနယေနေဝ ဒေသေသီတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ လဒ္ဓနယေ ဌတွာ ဒေသိတတ္တာ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အတ္တနိ အဒဟန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိမာဟာတိ ဧဝမဓိပ္ပာယေပိ သတိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ‘‘အနုသင်္ဂီတဉ္စာ’’တိပိ ပါဌော။ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီသု ပုန သင်္ဂီတဉ္စာတိ အတ္ထဝသေန နိန္နာနာကရဏမေဝ။ သမောဓာနေတွာ ဝိနယပိဋကံ နာမ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ သုတ္တ…ပေ… အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

ဘိက္ခုဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခဝသေန ဥဘယာနိ ပါတိမောက္ခာနိ။ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝသေန ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ။ မဟာဝဂ္ဂစူဠဝဂ္ဂေသု အာဂတာ ဒွါဝီသတိ ခန္ဓကာ။ ပစ္စေကံ သောဠသဟိ ဝါရေဟိ ဥပလက္ခိတတ္တာ သောဠသ ပရိဝါရာတိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါရပါဠိယဉှိ မဟာဝိဘင်္ဂေ သောဠသ ဝါရာ၊ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ သောဠသ ဝါရာ စာတိ ဗာတ္တိံသ ဝါရာ အာဂတာ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ပရိဝါရာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဒိဿတိ၊ ဗဟူသု ပန ပေါတ္ထကေသု ဝိနယဋ္ဌကထာယံ၊ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘သောဠသ ပရိဝါရာ’’တိ ဧဝမေဝ ဒိဿမာနတ္တာ အယမ္ပိ ပါဌော န သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုန္တိ တဿေဝတ္ထော ဝုတ္တော။ ‘‘ဣတီ’’တိ ယထာဝုတ္တံ ဗုဒ္ဓဝစနံ နိဒဿေတွာ ‘‘ဣဒ’’န္တိ တံ ပရာမသတိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဣဒမတ္ထေ၊ ဣဒန္တိ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တံ၊ ဣတိ ဣဒန္တိ ဝါ ပရိယာယဒွယံ ဣဒမတ္ထေယေဝ ဝတ္တတိ ‘‘ဣဒါနေတရဟိ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။ ဗြဟ္မဇာလာဒီနိ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ သင်္ဂယှန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ၊ တေသံ ဝါ သင်္ဂဟော ဂဏနာ ဧတဿာတိ ဗြဟ္မဇာလာဒိစတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော။ ဧဝမိတရေသုပိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု ဒီဃဘာဏကမဇ္ဈိမဘာဏကာနံ ဝါဒေသု မဇ္ဈိမဘာဏကာနညေဝ ဝါဒဿ ယုတ္တတရတ္တာ ခုဒ္ဒကပါဌာဒယောပိ သုတ္တန္တပိဋကေယေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ခုဒ္ဒက…ပေ… သုတ္တန္တပိဋကံ နာမာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ‘‘သုဏာထ ဘာဝိတတ္တာနံ၊ ဂါထာ အတ္ထူပနာယိကာတိ (ထေရဂါ။ နိဒါနဂါထာ) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ထေရဂါထာ ထေရီဂါထာ’’တိ စ ပါဌော ယုတ္တော။

ဧဝံ သရူပတော ပိဋကတ္တယံ နိယမေတွာ ဣဒါနိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု တိဗ္ဗိဓေသု ပိဋကေသု။ ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာ၊ ဝိသေသနယတ္တာ စ။ ဝိနယနတောတိ ဝိနယနဘာဝတော၊ ဘာဝပ္ပဓာနနိဒ္ဒေသောယံ၊ ဘာဝလောပေါ ဝါ၊ ဣတရထာ ဒဗ္ဗမေဝ ပဓာနံ သိယာ၊ တထာ စ သတိ ဝိနယနတာဂုဏသမင်္ဂိနာ ဝိနယဒဗ္ဗေနေဝ ဟေတုဘူတေန ဝိနယောတိ အက္ခာတော၊ န ပန ဝိနယနတာဂုဏေနာတိ အနဓိပ္ပေတတ္ထပ္ပသင်္ဂေါ ဘဝေယျ။ အယံ နယော ဧဒိသေသု။ ဝိနီယတေ ဝါ ဝိနယနံ၊ တတောတိ အတ္ထော။ အယံ ဝိနယောတိ အတ္ထပညတ္တိဘူတော သညီသင်္ခါတော အယံ တန္တိ ဝိနယော။ ဝိနယောတိ အက္ခာတောတိ သဒ္ဒပညတ္တိဘူတော သညာသင်္ခါတော ဝိနယော နာမာတိ ကထိတော။ အတ္ထပညတ္တိယာ ဟိ နာမပညတ္တိဝိဘာဝနံ နိဗ္ဗစနန္တိ။

ဣဒါနိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဝိဝိဓာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝိဝိဓာ ဧတ္ထ နယာ၊ တသ္မာ ဝိဝိဓနယတ္တာ ဝိနယောတိ အက္ခာတော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဝိဓတ္တံ သရူပတော ဒဿေတိ ‘‘ပဉ္စဝိဓာ’’တိအာဒိနာ၊ တထာ ဝိသေသတ္တမ္ပိ ‘‘ဒဠှီကမ္မာ’’တိအာဒိနာ။ လောကဝဇ္ဇေသု သိက္ခာပဒေသု ဒဠှီကမ္မပယောဇနာ၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု သိထိလကရဏပယောဇနာ။ သညမဝေလံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော အာစာရော အဇ္ဈာစာရော၊ ဝီတိက္ကမော၊ ကာယေ၊ ဝါစာယ စ ပဝတ္တော သော၊ တဿ နိသေဓနံ တထာ၊ တေန တထာနိသေဓနမေဝ ပရိယာယေန ကာယဝါစာဝိနယနံ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဝတွာ တဿာနေကဓာ ပရာမသနမာဟ ‘‘ဝိဝိဓနယတ္တာ’’တိအာဒိ။ ယထာဝုတ္တာ စ ဂါထာ ဤဒိသဿ နိဗ္ဗစနဿ ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာဒိဟေတုနာ ကရဏဘူတေနာတိ ဝဒန္တိ။ အပိစ ‘‘ဝိဝိဓာ ဟီ’’တိအာဒိဝါကျဿ ယထာဝုတ္တဿ ဂုဏံ ဒဿေန္တော ‘‘တေနာ’’တိအာဒိမာဟာတိပိ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ တေနာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာဒိနာ ဟေတုဘူတေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တဝစနမေဝ သန္ဓာယ ပေါရာဏေဟိ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာတိ သံသန္ဒေတုံ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ၊ ဒုတိယနယေ ဝိယ ‘‘တေနာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထော။ ဧတန္တိ ဂါထာဝစနံ။ ဧတဿာတိ ဝိနယသဒ္ဒဿ၊ ‘‘ဝစနတ္ထာ’’တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝစနဿ အတ္ထော’’တိ ဟိ သမ္ဗန္ဓေ ဝုတ္တေပိ တဿ ဝစနသာမညတော ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတဿာ’’တိ ပုန ဝုတ္တံ။ နေရုတ္တိကာ ပန သမာသတဒ္ဓိတေသု သိဒ္ဓေသု သာမညတ္တာ၊ နာမသဒ္ဒတ္တာ စ ဧဒိသေသု သဒ္ဒန္တရေန ဝိသေသိတဘာဝံ ဣစ္ဆန္တိ။

‘‘အတ္ထာန’’န္တိ ပဒံ ‘‘သူစနတော…ပေ… သုတ္တာဏာ’’တိ ပဒေဟိ ယထာရဟံ ကမ္မသမ္ဗန္ဓဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တမတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိနာ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေတိ ယော တံ သုတ္တံ သဇ္ဈာယတိ၊ သုဏာတိ၊ ဝါစေတိ၊ စိန္တေတိ၊ ဒေသေတိ စ၊ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတော သီလာဒိအတ္ထော တဿပိ ဟောတိ၊ တေန ပရဿ သာဓေတဗ္ဗတော ပရဿပီတိ တဒုဘယံ တံ သုတ္တံ သူစေတိ ဒီပေတိ၊ တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေ လောကိယလောကုတ္တရတ္ထေ စာတိ ဧဝမာဒိဘေဒေ အတ္ထေ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္ထသဒ္ဒေါ စာယံ ဟိတပရိယာယော၊ န ဘာသိတတ္ထဝစနော။ ယဒိ သိယာ၊ သုတ္တံ အတ္တနောပိ ဘာသိတတ္ထံ သူစေတိ၊ ပရဿပီတိ အယမနဓိပ္ပေတတ္ထော ဝုတ္တော သိယာ။ သုတ္တေန ဟိ ယော အတ္ထော ပကာသိတော၊ သော တဿေဝ ပကာသကဿ သုတ္တဿ ဟောတိ၊ တသ္မာ န တေန ပရတ္ထော သူစိတော၊ တေန သူစေတဗ္ဗဿ ပရတ္ထဿ နိဝတ္တေတဗ္ဗဿ အဘာဝါ အတ္တတ္ထဂ္ဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထဝိနိမုတ္တဿ ဘာသိတတ္ထဿ အဘာဝါ အာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဿ ဟိတပရိယာယဿ အတ္ထဿ သုတ္တေ အသမ္ဘဝတော သုတ္တာဓာရဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန အတ္တတ္ထပရတ္ထာ ဝုတ္တာ။

အထ ဝါ သုတ္တံ အနပေက္ခိတွာ ယေ အတ္တတ္ထာဒယော အတ္ထပ္ပဘေဒါ ‘‘န ဟ’ညဒတ္ထ’တ္ထိ ပသံသလာဘာ’’တိ ဧတဿ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၆၃) ဝုတ္တာ ‘‘အတ္တတ္ထော၊ ပရတ္ထော၊ ဥဘယတ္ထော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အတ္ထော၊ သမ္ပရာယိကော အတ္ထော၊ ဥတ္တာနော အတ္ထော၊ ဂမ္ဘီရော အတ္ထော၊ ဂူဠှော အတ္ထော၊ ပဋိစ္ဆန္နော အတ္ထော၊ နေယျော အတ္ထော၊ နီတော အတ္ထော၊ အနဝဇ္ဇော အတ္ထော၊ နိက္ကိလေသော အတ္ထော၊ ဝေါဒါနော အတ္ထော၊ ပရမတ္ထော’’တိ၊ (မဟာနိ။ ၆၃) တေ အတ္ထပ္ပဘေဒေ သူစေတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ သုတ္တနိရပေက္ခံ အတ္တတ္ထာဒယော ဝုတ္တာ သုတ္တတ္ထဘာဝေန အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ တေသု ပန ဧကောပိ အတ္ထပ္ပဘေဒေါ သုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗတံ နာတိဝတ္တတီတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္ထသဒ္ဒေါ ဘာသိတတ္ထပရိယာယောပိ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ပုရိမကာ ပဉ္စ အတ္ထပ္ပဘေဒါ ဟိတပရိယာယာ၊ တတော ပရေ ဆ ဘာသိတတ္ထပ္ပဘေဒါ၊ ပစ္ဆိမကာ စတ္တာရော ဥဘယသဘာဝါ။ တတ္ထ သုဝိညေယျတာယ ဝိဘာဝေန အနဂါဓဘာဝေါ ဥတ္တာနော။ ဒုရဓိဂမတာယ ဝိဘာဝေန အဂါဓဘာဝေါ ဂမ္ဘီရော။ အဝိဝဋော ဂူဠှော။ မူလုဒကာဒယော ဝိယ ပံသုနာ အက္ခရသန္နိဝေသာဒိနာ တိရောဟိတော ပဋိစ္ဆန္နော။ နိဒ္ဓါရေတွာ ဉာပေတဗ္ဗော နေယျော။ ယထာရုတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော နီတော။ အနဝဇ္ဇနိက္ကိလေသဝေါဒါနာ ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တာ၊ ကုသလဝိပါကကိရိယာဓမ္မဝသေန ဝါ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပရမတ္ထော နိဗ္ဗာနံ၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ ဧဝ ဝါ။

အထ ဝါ ‘‘အတ္တနာ စ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ အတ္တတ္ထံ၊ ‘‘အပ္ပိစ္ဆကထဉ္စ ပရေသံ ကတ္တာ ဟောတီ’’တိ ပရတ္ထံ သူစေတိ။ ဧဝံ ‘‘အတ္တနာ စ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ၊ ပရဉ္စ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိယာ သမာဒပေတီ’’တိအာဒိသုတ္တာနိ (အ။ နိ။ ၄။၉၉၊ ၂၆၅) ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ အပရေ ပန ‘‘ယထာသဘာဝံ ဘာသိတံ အတ္တတ္ထံ၊ ပူရဏကဿပါဒီနမညတိတ္ထိယာနံ သမယဘူတံ ပရတ္ထံ သူစေတိ၊ သုတ္တေန ဝါ သင်္ဂဟိတံ အတ္တတ္ထံ၊ သုတ္တာနုလောမဘူတံ ပရတ္ထံ၊ သုတ္တန္တနယဘူတံ ဝါ အတ္တတ္ထံ၊ ဝိနယာဘိဓမ္မနယဘူတံ ပရတ္ထံ သူစေတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ စ ဝိသေသေတွာ သုတ္တသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသပ္ပဝတ္တာယ ဒေသနာယ သာတိသယံ အတ္တဟိတပရဟိတာဒီနိ ပကာသိတာနိ ဟောန္တိ တပ္ပဓာနဘာဝတော၊ န ပန အာဏာဓမ္မသဘာဝ-ဝသပ္ပဝတ္တာယာတိ ဣဒမေဝ ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သူစ-သဒ္ဒဿ စေတ္ထ ရဿော။ ‘‘ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္န’န္တိ (ပါစိ။ ၆၅၅၊ ၁၂၄၂) စ သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’တိ (အဋ္ဌသာ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) စ ဧဝမာဒီသု သုတ္တသဒ္ဒေါ ဥပစရိတောတိ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ အညေ ပန ယထာဝုတ္တသဒိသေနေဝ နိဗ္ဗစနေန သုတ္တသဒ္ဒဿ ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ဝါစကတ္တံ ဝဒန္တိ။

သုတ္တေ စ အာဏာဓမ္မသဘာဝေါ ဝေနေယျဇ္ဈာသယမနုဝတ္တတိ၊ န ဝိနယာဘိဓမ္မေသု ဝိယ ဝေနေယျဇ္ဈာသယော အာဏာဓမ္မသဘာဝေ၊ တသ္မာ ဝေနေယျာနံ ဧကန္တဟိတပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာ သုတ္တန္တဒေသနာတိ အာဟ ‘‘သုဝုတ္တာ စေတ္ထ အတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧကန္တဟိတပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာ သုတ္တန္တဒေသနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝေနေယျာနံ ဟိတသမ္ပာဒနေ သုတ္တန္တဒေသနာယ တပ္ပရဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တပ္ပရဘာဝေါ စ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုလောမတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ဧတေန စ ဟေတုနာ နနု ဝိနယာဘိဓမ္မာပိ သုဝုတ္တာ၊ အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂံ ပရိဟရတိ။

အနုပုဗ္ဗသိက္ခာဒိဝသေန ကာလန္တရေန အတ္ထာဘိနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သဿမိဝ ဖလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သဿံ နာမ ဝပနရောပနာဒိက္ခဏေယေဝ ဖလံ န ပသဝတိ၊ အနုပုဗ္ဗဇဂ္ဂနာဒိဝသေန ကာလန္တရေနေဝ ပသဝတိ၊ တထာ ဣဒမ္ပိ သဝနဓာရဏာဒိက္ခဏေယေဝ အတ္ထေ န ပသဝတိ၊ အနုပုဗ္ဗသိက္ခာဒိဝသေန ကာလန္တရေနေဝ ပသဝတီတိ။ ပသဝတီတိ စ ဖလတိ၊ အဘိနိပ္ဖာဒေတီတိ အတ္ထော။ အဘိနိပ္ဖာဒနမေဝ ဟိ ဖလနံ။ ဥပါယသမင်္ဂီနညေဝ အတ္ထာဘိနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓေနု ဝိယ ခီရ’’န္တိ အာဟ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ဓေနု နာမ ကာလေ ဇာတဝစ္ဆာ ထနံ ဂဟေတွာ ဒုဟတံ ဥပါယဝန္တာနမေဝ ခီရံ ပဂ္ဃရာပေတိ၊ န အကာလေ အဇာတဝစ္ဆာ။ ကာလေပိ ဝါ ဝိသာဏာဒိကံ ဂဟေတွာ ဒုဟတံ အနုပါယဝန္တာနံ၊ တထာ ဣဒမ္ပိ နိဿရဏာဒိနာ သဝနဓာရဏာဒီနိ ကုရုတံ ဥပါယဝန္တာနမေဝ သီလာဒိအတ္ထေ ပဂ္ဃရာပေတိ၊ န အလဂဒ္ဒူပမာယ သဝနဓာရဏာဒီနိ ကုရုတံ အနုပါယဝန္တာနန္တိ။ ယဒိပိ ‘‘သူဒတီ’’တိ ဧတဿ ဃရတိ သိဉ္စတီတိ အတ္ထော၊ တထာပိ သကမ္မိကဓာတုတ္တာ ပဂ္ဃရာပေတီတိ ကာရိတဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော ယထာ ‘‘တရတီ’’တိ ဧတဿ နိပါတေတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ‘‘သုတ္တာဏာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထမာဟ ‘‘သုဋ္ဌု စ နေ တာယတီ’’တိ။ နေတိ အတ္ထေ။

သုတ္တသဘာဂန္တိ သုတ္တသဒိသံ။ တဗ္ဘာဝံ ဒဿေတိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ တစ္ဆကာနံ သုတ္တန္တိ ဝဍ္ဎကီနံ ကာဠသုတ္တံ။ ပမာဏံ ဟောတိ တဒနုသာရေန တစ္ဆနတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ကာဠသုတ္တံ ပသာရေတွာ သညာဏေ ကတေ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗဉ္စ ပညာယတိ၊ တသ္မာ တံ တစ္ဆကာနံ ပမာဏံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝိဝါဒေသု ဥပ္ပန္နေသု သုတ္တေ အာနီတမတ္တေ ‘‘ဣဒံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ပါကဋတ္တာ ဝိဝါဒေါ ဝူပသမ္မတိ၊ တသ္မာ ဧတံ ဝိညူနံ ပမာဏန္တိ။ ဣဒါနိ အညထာပိ သုတ္တသဘာဂတံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သုတ္တေနာတိ ပုပ္ဖာဝုတေန ယေန ကေနစိ ထိရသုတ္တေန။ သင်္ဂဟိတာနီတိ သုဋ္ဌု၊ သမံ ဝါ ဂဟိတာနိ၊ အာဝုတာနီတိ အတ္ထော။ န ဝိကိရိယန္တီတိ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာဘာဝမာဟ၊ န ဝိဒ္ဓံသီယန္တီတိ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇာဘာဝံ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ယထာ ထိရသုတ္တေန သင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ ဝါတေန န ဝိကိရိယန္တိ န ဝိဒ္ဓံသီယန္တိ၊ ဧဝံ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတာ အတ္ထာ မိစ္ဆာဝါဒေန န ဝိကိရိယန္တိ န ဝိဒ္ဓံသီယန္တီတိ။ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသပ္ပဝတ္တာယ စ ဒေသနာယ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒီနံ သာတိသယပ္ပကာသနတော အာဏာဓမ္မသဘာဝေဟိ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ ဝိသေသေတွာ ဣမဿေဝ သုတ္တသဘာဂတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘တေနာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယာနုသာရေန သမ္ဗန္ဓော စေဝ အတ္ထော စ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုတ္တန္တပိဋက’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေပိ အန္တသဒ္ဒဿ အဝစနံ တဿ ဝိသုံ အတ္ထာဘာဝဒဿနတ္ထံ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတော။ သဟယောဂဿ ဟိ သဒ္ဒဿ အဝစနေန သေသတာ တဿ တုလျာဓိကရဏတံ၊ အနတ္ထကတံ ဝါ ဉာပေတိ။

ယန္တိ ဧသ နိပါတော ကာရဏေ၊ ယေနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ အဘိဓမ္မေ ဝုဍ္ဎိမန္တော ဓမ္မာ ယေန ဝုတ္တာ၊ တေန အဘိဓမ္မော နာမ အက္ခာတောတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဝသေနာယံ ပဘေဒေါတိ တဿ တဒတ္ထပ္ပဝတ္တတာဒဿနေန တမတ္ထံ သာဓေန္တော ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ အဘိ-သဒ္ဒေါ ကမနကိရိယာယ ဝုဍ္ဎိဘာဝသင်္ခါတမတိရေကတ္ထံ ဒီပေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိက္ကမန္တီတိအာဒီသု ဝုဍ္ဎိယံ အာဂတော’’တိ။ အဘိညာတာတိ အဍ္ဎစန္ဒာဒိနာ ကေနစိ သညာဏေန ဉာတာ၊ ပညာတာ ပါကဋာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဍ္ဎစန္ဒာဒိဘာဝေါ ဟိ ရတ္တိယာ ဥပလက္ခဏဝသေန ပညာဏံ ဟောတိ ‘‘ယသ္မာ အဍ္ဎော၊ တသ္မာ အဋ္ဌမီ။ ယသ္မာ ဦနော၊ တသ္မာ စာတုဒ္ဒသီ။ ယသ္မာ ပုဏ္ဏော၊ တသ္မာ ပန္နရသီ’’တိ။ အဘိလက္ခိတာတိ ဧတ္ထာပိ အယမေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဣဒံ ပန မူလပဏ္ဏာသကေ ဘယဘေရဝသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၄) အဘိလက္ခိတသဒ္ဒပရိယာယော အဘိညာတသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာတိအာဒီသု လက္ခဏေ’’တိ။ ယဇ္ဇေဝံ လက္ခိတသဒ္ဒဿေဝ လက္ခဏတ္ထဒီပနတော အဘိ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထကောဝ သိယာတိ? နေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဿာပိ တဒတ္ထဇောတနတော။ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ဟိ ဥပသဂ္ဂနိပါတာ တဒတ္ထဇောတကမတ္တာတိ လက္ခိတသဒ္ဒေန ဝါစကဘာဝေန ပကာသိတဿ လက္ခဏတ္ထဿေဝ ဇောတကဘာဝေန ပကာသနတော အဘိ-သဒ္ဒေါပိ လက္ခဏေ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဇာဘိရာဇာတိ ပရေဟိ ရာဇူဟိ ပူဇိတုမရဟော ရာဇာ။ ပူဇိတေတိ ပူဇာရဟေ။ ဣဒံ ပန သုတ္တနိပါတေ သေလသုတ္တေ (သု။ နိ။ ၅၅၃ အာဒယော)။

အဘိဓမ္မေတိ ‘‘သုပိနန္တေန သုက္ကဝိသဋ္ဌိယာ အနာပတ္တိဘာဝေပိ အကုသလစေတနာ ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝိနယပညတ္တိယာ သင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ။ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓာဘာဝေန ယထာဝုတ္တဓမ္မာနမေဝ အညမညသင်္ကရဝိရဟတော အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေတိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပါဏာတိပါတော အကုသလ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၉၂) ဧဝမာဒီသု ဝါ မရဏာဓိပ္ပာယဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ အကုသလော၊ န ပါဏသင်္ခါတဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒသင်္ခါတော အတိပါတော။ တထာ ‘‘အဒိန္နဿ ပရသန္တကဿ အာဒါနသင်္ခါတာ ဝိညတ္တိ အဗျာကတော ဓမ္မော၊ တံဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အကုသလော ဓမ္မော’’တိ ဧဝမာဒိနာပိ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘိဝိနယေတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဇာတရူပရဇတံ န ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တော ဝိနယေ ဝိနေတိ နာမ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဏှတော ပါစိတ္တိယံ၊ ဧဝံ ပန ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တော အဘိဝိနယေ ဝိနေတိ နာမာတိ ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဇာတရူပရဇတံ ပရသန္တကံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ ယထာဝတ္ထုံ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋေသု အညတရံ၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ဂဏှန္တဿ ပါစိတ္တိယံ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ ကေဝလံ လောလတာယ ဂဏှန္တဿ အနာမာသဒုက္ကဋံ၊ ရူပိယဆဍ္ဍကသမ္မတဿ အနာပတ္တီတိ ဧဝံ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဝိနယေပိ ပဋိဗလော ဝိနေတုန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန ပရိစ္ဆိန္နတံ သရူပတော သင်္ခေပေနေဝ ဒဿေန္တော ‘‘အညမည…ပေ… ဟောတီ’’တိ အာဟ။

အဘိက္ကန္တေနာတိ ဧတ္ထ ကန္တိယာ အဓိကတ္တံ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဒီပေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဓိကေ’’တိ။ နနု စ ‘‘အဘိက္ကမန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ကမနကိရိယာယ ဝုဍ္ဎိဘာဝံ အတိရေကတ္တံ ဒီပေတိ၊ ‘‘အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ’’တိ ဧတ္ထ ဉာဏလက္ခဏကိရိယာနံ သုပါကဋတံ ဝိသေသံ၊ ‘‘အဘိက္ကန္တေနာ’’တိ ဧတ္ထ ကန္တိယာ အဓိကတ္တံ ဝိသိဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတီတိ ဣဒံ တာဝ ယုတ္တံ ကိရိယာဝိသေသကတ္တာ ဥပသဂ္ဂဿ။ ‘‘ပါဒယော ကိရိယာယောဂေ ဥပသဂ္ဂါ’’တိ ဟိ သဒ္ဒသတ္ထေ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဘိရာဇာ၊ အဘိဝိနယေ’’တိ ပန ပူဇိတပရိစ္ဆိန္နေသု ရာဇဝိနယေသု အဘိ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ ကထမေတံ ယုဇ္ဇေယျ။ န ဟိ အသတွဝါစီ သဒ္ဒေါ သတွဝါစကော သမ္ဘဝတီတိ? နတ္ထိ အတြ ဒေါသော ပူဇနပရိစ္ဆေဒနကိရိယာနမ္ပိ ဒီပနတော၊ တာဟိ စ ကိရိယာဟိ ယုတ္တေသု ရာဇဝိနယေသုပိ ပဝတ္တတ္တာ။ အဘိပူဇိတော ရာဇာတိ ဟိ အတ္ထေန ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓံ နိမိတ္တံ ကတွာ ကမ္မသာဓနဘူတံ ရာဇဒဗ္ဗံ အဘိ-သဒ္ဒေါ ပဓာနတော ဝဒတိ၊ ပူဇနကိရိယံ ပန အပ္ပဓာနတော။ တထာ အဘိပရိစ္ဆိန္နော ဝိနယောတိ အတ္ထေန ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓံ နိမိတ္တံ ကတွာ ကမ္မသာဓနဘူတံ ဝိနယဒဗ္ဗံ အဘိ-သဒ္ဒေါ ပဓာနတော ဝဒတိ၊ ပရိစ္ဆိန္ဒနကိရိယံ ပန အပ္ပဓာနတော။ တသ္မာ အတိမာလာဒီသု အတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဧတ္ထ သဟ သာဓနေန ကိရိယံ ဝဒတီတိ အဘိရာဇအဘိဝိနယသဒ္ဒါ သောပသဂ္ဂါဝ သိဒ္ဓါ။ ဧဝံ အဘိဓမ္မသဒ္ဒေပိ အဘိသဒ္ဒေါ သဟ သာဓနေန ဝုဍ္ဎိယာဒိကိရိယံ ဝဒတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဟောတု အဘိ-သဒ္ဒေါ ယထာဝုတ္တေသု အတ္ထေသု၊ တပ္ပယောဂေန ပန ဓမ္မသဒ္ဒေန ဒီပိတာ ဝုဍ္ဎိမန္တာဒယော ဓမ္မာ ဧတ္ထ ဝုတ္တာ န ဘဝေယျုံ၊ ကထံ အယမတ္ထော ယုဇ္ဇေယျာတိ အနုယောဂေ သတိ တံ ပရိဟရန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ အဘိဓမ္မေ။ ဥပနျာသေ စ-သဒ္ဒေါ။ ဘာဝေတီတိ စိတ္တဿ ဝဍ္ဎနံ ဝုတ္တံ၊ ဖရိတွာတိ အာရမ္မဏဿ ဝဍ္ဎနံ၊ တသ္မာ တာဟိ ဘာဝနာဖရဏဝုဍ္ဎီဟိ ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏာဒီဟီတိ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မဒွါရပဋိပဒါဒီဟိ။ ဧကန္တတော လောကုတ္တရဓမ္မာနညေဝ ပူဇာရဟတ္တာ ‘‘သေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ တေယေဝ ပူဇိတာတိ ဒဿိတာ။ ‘‘ပူဇာရဟာ’’တိ ဧတေန ကတ္တာဒိသာဓနံ၊ အတီတာဒိကာလံ၊ သက္ကုဏေယျတ္ထံ ဝါ နိဝတ္တေတိ။ ပူဇိတဗ္ဗာယေဝ ဟိ ဓမ္မာ ကာလဝိသေသနိယမရဟိတာ ပူဇာရဟာ ဧတ္ထ ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော ဒဿိတော။ သဘာဝပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ ဖုသနာဒိသဘာဝေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ကာမာဝစရေဟိ မဟန္တဘာဝတော မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ အဓိကာ၊ တတောပိ ဥတ္တရဝိရဟတော အနုတ္တရာ ဓမ္မာတိ ဒဿေတိ ‘‘မဟဂ္ဂတာ’’တိအာဒိနာ။ တေနာတိ ‘‘ဝုဍ္ဎိမန္တော’’တိအာဒိနာ ဝစနေန ကရဏဘူတေန၊ ဟေတုဘူတေန ဝါ။

ယံ ပနေတ္ထာတိ ဧတေသု ဝိနယာဒီသု တီသု အညမညဝိသိဋ္ဌေသု ယံ အဝိသိဋ္ဌံ သမာနံ၊ တံ ပိဋကန္တိ အတ္ထော။ ဝိနယာဒယော ဟိ တယော သဒ္ဒါ အညမညာသာဓာရဏတ္တာ ဝိသိဋ္ဌာ နာမ၊ ပိဋကသဒ္ဒေါ ပန တေဟိ တီဟိပိ သာဓာရဏတ္တာ ‘‘အဝိသိဋ္ဌော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတောတိ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗတ္ထပတိဋ္ဌာနတ္ထေဟိ ကရဏဘူတေဟိ၊ ဝိသေသနဘူတေဟိ ဝါ။ အပိစ ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတော ပရိယတ္တိဘာဇနတ္ထန္တိ အာဟူတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္စတ္တတ္ထေ ဟိ တော-သဒ္ဒေါ ဣတိ-သဒ္ဒေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ။ ဣတိနာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေဟိတော – သဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ နေရုတ္တိကာ ယထာ ‘‘အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၆၊ ၄၀၈၊ ၄၁၁) ဧတေန ပရိယာပုဏိတဗ္ဗတော၊ တံတဒတ္ထာနံ ဘာဇနတော စ ပိဋကံ နာမာတိ ဒဿေတိ။ အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကပဒဉှေတံ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘ပိဋ သဒ္ဒသင်္ဃာဋေသူ’’တိ ဝတွာ ဣဓ ဝုတ္တမေဝ ပယောဂမုဒါဟရန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ မတေန ပိဋီယတိ သဒ္ဒီယတိ ပရိယာပုဏီယတီတိ ပိဋကံ၊ ပိဋီယတိ ဝါ သင်္ဃာဋီယတိ တံတဒတ္ထော ဧတ္ထာတိ ပိဋကန္တိ နိဗ္ဗစနံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိနာ သမာသံ ဒဿေတိ။

မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာတိ ကာလာမသုတ္တေ၊ (အ။ နိ။ ၃။၆၆) သာဠှသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၃။၆၇) စ အာဂတံ ပါဠိမာဟ။ တဒဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘အမှာကံ ပိဋကတန္တိယာ သဒ္ဓိံ သမေတီတိ မာ ဂဏှိတ္ထာ’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၆၆) အတ္ထော ဝုတ္တော။ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ပန ‘‘ပါဠိသမ္ပဒါနဝသေန မာ ဂဏှထာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ကုဒါလပိဋကမာဒါယာတိ ကုဒါလဉ္စ ပိဋကဉ္စ အာဒါယ။ ကု ဝုစ္စတိ ပထဝီ၊ တဿာ ဒါလနတော ဝိဒါလနတော အယောမယဥပကရဏဝိသေသော ကုဒါလံ နာမ။ တေသံ တေသံ ဝတ္ထူနံ ဘာဇနဘာဝတော တာလပဏ္ဏဝေတ္တလတာဒီဟိ ကတော ဘာဇနဝိသေသော ပိဋကံ နာမ။ ဣဒံ ပန မူလပဏ္ဏာသကေ ကကစူပမသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၇)။

‘‘တေန…ပေ… ဉေယျာ’’တိ ဂါထာပဒံ ဥလ္လိင်္ဂေတွာ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ သဗ္ဗာဒီဟိ သဗ္ဗနာမေဟိ ဝုတ္တဿ ဝါ လိင်္ဂမာဒိယတေ၊ ဝုစ္စမာနဿ ဝါ၊ ဣဓ ပန ဝတ္တိစ္ဆာယ ဝုတ္တဿေဝါတိ ကတွာ ‘‘ဝိနယော စ သော ပိဋကဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေန…ပေ… ကတွာ’’တိ စ ‘‘ပရိယတ္တိဘာဝတော၊ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဘာဇနတော စာ’’တိ စ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမတိဒိသတိ။ တယောပီတိ ဧတ္ထ အပိသဒ္ဒေါ၊ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ အဝယဝသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ‘‘အပီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပီ’’တိ ဝဒန္တော ဟိ အပိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ပိ-သဒ္ဒေါပိ ဝိသုံ နိပါတော အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ကထေတဗ္ဗာနံ အတ္ထာနံ ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ ဝိနယနံ သာသနံ။ ကထေတဗ္ဗဿ သံဝရာသံဝရာဒိနော အတ္ထဿ ကထနံ ဝစနပဋိဗဒ္ဓတာကရဏံ ကထာ၊ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဒေသိတာရံ ဘဂဝန္တမပေက္ခိတွာ ဒေသနာ၊ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေန သာသနံ၊ ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝသေန ကထာတိ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဒေသနာဒယော ဒေသေတဗ္ဗာဒိနိရပေက္ခာ န ဟောန္တိ၊ အာဏာဒယော ပန ဝိသေသတော ဒေသကာဒိအဓီနာတိ တံ တံ ဝိသေသယောဂဝသေန ဒေသနာဒီနံ ဘေဒေါ ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ အာဏာဝိဓာနံ ဝိသေသတော အာဏာရဟာဓီနံ တတ္ထ ကောသလ္လယောဂတော၊ ဧဝံ ဝေါဟာရပရမတ္ထဝိဓာနာနိ စ ဝိဓာယကာဓီနာနီတိ အာဏာဒိဝိဓိနော ဒေသကာယတ္တတာ ဝုတ္တာ။ အပရာဓဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိယ စ ဓမ္မာနုရူပမ္ပိ သာသနံ ဝိသေသတော၊ တထာ ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာပေက္ခန္တိ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေန သာသနံ ဝုတ္တံ။ သံဝရာသံဝရနာမရူပါနံ ဝိယ စ ဝိနိဗ္ဗေဌေတဗ္ဗာယ ဒိဋ္ဌိယာ ကထနံ သတိ ဝါစာဝတ္ထုသ္မိံ၊ နာသတီတိ ဝိသေသတော တဒဓီနံ၊ တသ္မာ ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝသေန ကထာ ဝုတ္တာ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘ဒေသကဿ ဝသေနေတ္ထ၊ ဒေသနာ ပိဋကတ္တယံ၊

သာသိတဗ္ဗဝသေနေတံ၊ သာသနန္တိ ပဝုစ္စတိ။

ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ၊ ဝသေနာပိ ကထာတိ စ၊

ဒေသနာသာသနကထာ-ဘေဒမ္ပေဝံ ပကာသယေ’’တိ။

ပဒတ္တယမ္ပေတံ သမောဓာနေတွာ တာသံ ဘေဒေါတိ ကတွာ ဘေဒသဒ္ဒေါ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗော ဒွန္ဒပဒတော ပရံ သုယျမာနတ္တာ ‘‘ဒေသနာဘေဒံ၊ သာသနဘေဒံ၊ ကထာဘေဒဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေ’’တိ။ ဘေဒန္တိ စ နာနတ္တံ၊ ဝိသေသံ ဝါ။ တေသု ပိဋကေသု။ သိက္ခာ စ ပဟာနဉ္စ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ စ၊ တဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေ။

ဒုတိယဂါထာယ ပရိယတ္တိဘေဒံ ပရိယာပုဏနဿ ပကာရံ၊ ဝိသေသဉ္စ ဝိဘာဝယေ။ ယဟိံ ဝိနယာဒိကေ ပိဋကေ။ ယံ သမ္ပတ္တိံ၊ ဝိပတ္တိဉ္စ ယထာ ဘိက္ခု ပါပုဏာတိ၊ တထာ တမ္ပိ သဗ္ဗံ တဟိံ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ယံ ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ၊ ဝိပတ္တိဉ္စ ယဟိံ ယထာ ဘိက္ခု ပါပုဏာတိ၊ တထာ တမ္ပိ သဗ္ဗံ တဟိံ ဝိဘာဝယေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာတိ စ ယေဟိ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတုပရိယာပုဏနာဒိပ္ပကာရေဟိ၊ ဥပါရမ္ဘနိဿရဏဓမ္မကောသရက္ခဏဟေတုပရိယာပုဏနံ သုပ္ပဋိပတ္တိဒုပ္ပဋိပတ္တီတိ ဧတေဟိ ပကာရေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္တေသုပိ စ အညေသု တထာ ပါပုဏန္တေသု ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒါသန္နိဟိတဘာဝတော၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနေန ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော စ ဘိက္ခူတိ ဝုတ္တံ။

တတြာတိ တာသု ဂါထာသု။ အယန္တိ အဓုနာ ဝက္ခမာနာ ကထာ။ ပရိဒီပနာတိ သမန္တတော ပကာသနာ၊ ကိဉ္စိမတ္တမ္ပိ အသေသေတွာ ဝိဘဇနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဘာဝနာတိ ဧဝံ ပရိဒီပနာယပိ သတိ ဂူဠှံ ပဋိစ္ဆန္နမကတွာ သောတူနံ သုဝိညေယျဘာဝေန အာဝိဘာဝနာ။ သင်္ခေပေန ပရိဒီပနာ၊ ဝိတ္ထာရေန ဝိဘာဝနာတိပိ ဝဒန္တိ။ အပိစ ဧတံ ပဒဒွယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနုရူပတော ကထိတံ၊ အတ္ထတော ပန ဧကမေဝ။ တသ္မာ ပရိဒီပနာ ပဌမဂါထာယ၊ ဝိဘာဝနာ ဒုတိယဂါထာယာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စ-သဒ္ဒေန ဥဘယတ္ထံ အညမညံ သမုစ္စေတိ။ ကသ္မာ၊ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟီတိ ကာရဏေ နိပါတော ‘‘အက္ခရဝိပတ္တိယံ ဟီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယသ္မာ၊ ကသ္မာတိ ဝါ အတ္ထော။ အာဏံ ပဏေတုံ [ဌပေတုံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)] အရဟတီတိ အာဏာရဟော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ၊ မဟာကာရုဏိကတာယ စ အဝိပရီတဟိတောပဒေသကဘာဝေန ပမာဏဝစနတ္တာ အာဏာရဟေန ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။ ဝေါဟာရပရမတ္ထဓမ္မာနမ္ပိ တတ္ထ သဗ္ဘာဝတော ‘‘အာဏာဗာဟုလ္လတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေန ယေဘုယျနယံ ဒဿေတိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသေသေန သတ္တာနံ မနံ အဝဟရတီတိ ဝေါဟာရော၊ ပညတ္တိ၊ တသ္မိံ ကုသလော၊ တေန။

ပစုရော ဗဟုလော အပရာဓော ဒေါသော ဝီတိက္ကမော ယေသံ တေ ပစုရာပရာဓာ၊ သေယျသကတ္ထေရာဒယော။ ယထာပရာဓန္တိ ဒေါသာနုရူပံ။ ‘‘အနေကဇ္ဈာသယာ’’တိအာဒီသု အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော၊ သော အတ္ထတော ဒိဋ္ဌိ၊ ဉာဏဉ္စ၊ ပဘေဒတော ပန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ –

‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီ စ၊ ခန္တိ စေဝါနုလောမိကာ၊

ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ၊ ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတ’’န္တိ။

တတ္ထ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗေပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သတ္တာ ဣမာ ဧဝ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သန္နိဿိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဒွယနိဿိတော ခေါ ပနာယံ ကစ္စာန လောကော ယေဘုယျေန အတ္ထိတဉ္စ နတ္ထိတဉ္စာ’’တိ၊ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅) အတ္ထိတာတိ ဟိ သဿတဂ္ဂါဟော အဓိပ္ပေတော၊ နတ္ထိတာတိ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟော။ အယံ တာဝ ဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ အာသယော။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပန သုဒ္ဓသတ္တာနံ အနုလောမိကာ ခန္တိ၊ ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဒုဝိဓော အာသယော။ တတ္ထ စ အနုလောမိကာ ခန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ယထာဘူတဉာဏံ ပန ကမ္မသကတာဉာဏံ။ စတုဗ္ဗိဓော ပေသော အာသယန္တိ သတ္တာ ဧတ္ထ နိဝသန္တိ၊ စိတ္တံ ဝါ အာဂမ္မ သေတိ ဧတ္ထာတိ အာသယော မိဂါသယော ဝိယ။ ယထာ မိဂေါ ဂေါစရာယ ဂန္တွာပိ ပစ္စာဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝနဂဟနေ သယတီတိ တံ တဿ ‘‘အာသယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ စိတ္တံ အညထာပိ ပဝတ္တိတွာ ယတ္ထ ပစ္စာဂမ္မ သေတိ၊ တဿ သော ‘‘အာသယော’’တိ။ ကာမရာဂါဒယော သတ္တ အနုသယာ။ မူသိကဝိသံ ဝိယ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာရဟာ အနာဂတာ၊ အတီတာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တံသဘာဝတ္တာ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ကာလဘေဒေန သဘာဝဘေဒေါတိ။ စရိယာတိ ရာဂစရိယာဒိကာ ဆ မူလစရိယာ၊ အန္တရဘေဒေန အနေကဝိဓာ၊ သံသဂ္ဂဝသေန ပန တေသဋ္ဌိ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ စရိယာတိ သုစရိတဒုစ္စရိတဝသေန ဒုဝိဓံ စရိတံ။ တဉှိ ဝိဘင်္ဂေ စရိတနိဒ္ဒေသေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။

‘‘အဓိမုတ္တိ နာမ ‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ၊ အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’တိအာဒိနာ တန္နိန္နဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘အဓိမုတ္တိ နာမ သတ္တာနံ ပုဗ္ဗစရိယဝသေန အဘိရုစိ၊ သာ ဒုဝိဓာ ဟီနပဏီတဘေဒေနာ’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ယာယ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ဟီနာဓိမုတ္တိကေယေဝ သတ္တေ သေဝန္တိ၊ ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ ပဏီတာဓိမုတ္တိကေယေဝ။ သစေ ဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သီလဝန္တော န ဟောန္တိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ သီလဝန္တော၊ တေ အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယေပိ န ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနာ သဒိသေ သာရုပ္ပဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သာရုပ္ပဘိက္ခူ၊ ဣတရေ အသာရုပ္ပာ၊ တေပိ န အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနာ သဒိသေ အသာရုပ္ပဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဓာတုသံယုတ္တဝသေန (သံ။ နိ။ ၂။၈၅ အာဒယော) စေသ အတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော။ ဧဝမယံ ဟီနာဓိမုတ္တိကာဒီနံ အညမညော ပသေဝနာဒိနိယမိတာ အဘိရုစိ အဇ္ဈာသယဓာတု ‘‘အဓိမုတ္တီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနေကာ အဇ္ဈာသယာဒယော တေ ယေသံ အတ္ထိ၊ အနေကာ ဝါ အဇ္ဈာသယာဒယော ယေသန္တိ တထာ ယထာ ‘‘ဗဟုကတ္တုကော၊ ဗဟုနဒိကော’’တိ။ ယထာနုလောမန္တိ အဇ္ဈာသယာဒီနံ အနုလောမံ အနတိက္ကမ္မ၊ ယေ ယေ ဝါ အဇ္ဈာသယာဒယော အနုလောမာ၊ တေဟိ တေဟီတိ အတ္ထော။ အာသယာဒီနံ အနုလောမဿ ဝါ အနုရူပန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန ‘‘အဟံ မမ သန္တက’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တသညိနော။ ယထာဓမ္မန္တိ ‘‘နတ္ထေတ္ထ အတ္တာ၊ အတ္တနိယံ ဝါ၊ ကေဝလံ ဓမ္မမတ္တမေဝေတ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ ဓမ္မသဘာဝါနုရူပန္တိ အတ္ထော။

သံဝရဏံ သံဝရော၊ ကာယဝါစာဟိ အဝီတိက္ကမော။ မဟန္တော သံဝရော အသံဝရော။ ဝုဍ္ဎိအတ္ထော ဟိ အယံ အ-ကာရော ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂၁) တံယောဂတာယ စ ခုဒ္ဒကော သံဝရော ပါရိသေသာဒိနယေန သံဝရော၊ တသ္မာ ခုဒ္ဒကော၊ မဟန္တော စ သံဝရောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သံဝရာ သံဝရော’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိမောစနံ၊ အတ္ထတော ပန တဿ ဥဇုဝိပစ္စနိကာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဓမ္မာ။ တထာ စာဟ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခဘူတာ’’တိ။ နာမဿ၊ ရူပဿ၊ နာမရူပဿ စ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ၊ သော ပန ‘‘ရာဂါဒိပဋိပက္ခဘူတော’’တိ ဝစနတော တထာပဝတ္တမေဝ ဉာဏံ။

‘‘တီသုပီ’’တိအာဒိနာ အပရဍ္ဎံ ဝိဝရတိ။ တီသုပိ တာသံ ဝစနသမ္ဘဝတော ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒေတံ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတြ ‘‘ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝစနတော အာဟ ‘‘ဝိနယပိဋကေ အဓိသီလသိက္ခာ’’တိ။ သုတ္တန္တပါဠိယံ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) သမာဓိဒေသနာဗာဟုလ္လတော ‘‘သုတ္တန္တ ပိဋကေ အဓိစိတ္တသိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒဿ အဓိပညာပဒဋ္ဌာနတော၊ အဓိပညာယ စ အတ္ထာယ တဒဝသေသနာမရူပဓမ္မကထနတော အာဟ ‘‘အဘိဓမ္မပိဋကေ အဓိပညာသိက္ခာ’’တိ။

ကိလေသာနန္တိ သံက္လေသဓမ္မာနံ၊ ကမ္မကိလေသာနံ ဝါ၊ ဥဘယာပေက္ခဉ္စေတံ ‘‘ယော ကာယဝစီဒွါရေဟိ ကိလေသာနံ ဝီတိက္ကမော၊ တဿ ပဟာနံ၊ တဿ ပဋိပက္ခတ္တာ’’တိ စ။ ‘‘ဝီတိက္ကမော’’တိ အယံ ‘‘ပဋိပက္ခ’’န္တိ ဘာဝယောဂေ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘သီလဿာ’’တိ ပန ဘာဝပစ္စယေ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ အနုသယဝသေန သန္တာနေ အနုဝတ္တန္တာ ကိလေသာ ကာရဏလာဘေ ပရိယုဋ္ဌိတာပိ သီလဘေဒဘယဝသေန ဝီတိက္ကမိတုံ န လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလဿာ’’တိ။ ဩကာသာဒါနဝသေန ကိလေသာနံ စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ ပရိယာဒိယိတွာ ဥဋ္ဌာနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ၊ တဿ ပဟာနံ၊ စိတ္တသန္တာနေ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ကိလေသာနံ ပရိယုဋ္ဌာနဿ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ကိလေသာန’’န္တိ ဟိ အဓိကာရော၊ တံ ပန ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ စိတ္တသမာဒဟနဝသေန ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိဿာ’’တိ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ အနု အနု သယနကာ အနုရူပကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ထာမဂတာ ကာမရာဂါဒယော သတ္တ ကိလေသာ အနုသယာ၊ တေသံ ပဟာနံ၊ တေ ပန သဗ္ဗသော အရိယမဂ္ဂပညာယ ပဟီယန္တီတိ အာဟ ‘‘အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယာ’’တိ။

ဒီပါလောကေန ဝိယ တမဿ ဒါနာဒိပုညကိရိယဝတ္ထုဂတေန တေန တေန ကုသလင်္ဂေန တဿ တဿ အကုသလဿ ပဟာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ။ ဣဓ ပန အဓိသီလသိက္ခာယ ဝုတ္တဋ္ဌာနတ္တာ တေန တေန သုသီလျင်္ဂေန တဿ တဿ ဒုဿီလျင်္ဂဿ ပဟာနံ ‘‘တဒင်္ဂပ္ပဟာန’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိနိဝါရဏေန ဃဋပ္ပဟာရေန ဝိယ ဇလတလေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံ တံ မဂ္ဂဝတော သန္တာနေ သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တမပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ။ ဒုဋ္ဌု စရိတံ၊ သံကိလေသေဟိ ဝါ ဒူသိတံ စရိတံ ဒုစ္စရိတံ။ တဒေဝ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ သန္တာနံ သမ္မာ ကိလိသတိ ဝိဗာဓတိ၊ ဥပတာပေတိ စာတိ သံကိလေသော၊ တဿ ပဟာနံ။ ကာယဝစီဒုစ္စရိတဝသေန ပဝတ္တသံကိလေသဿ တဒင်္ဂဝသေန ပဟာနံ ဝုတ္တံ သီလဿ ဒုစ္စရိတပဋိပက္ခတ္တာ။ သိက္ခတ္တယာနုသာရေန ဟိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသတီတိ တဏှာ၊ သာဝ ဝုတ္တနယေန သံကိလေသော၊ တဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟာနံ ဝုတ္တံ သမာဓိဿ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိပက္ခတ္တာ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ယထာဝုတ္တနယေန သံကိလေသော၊ တဿ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနံ ဝုတ္တံ ပညာယ အတ္တာဒိဝိနိမုတ္တသဘာဝ ဓမ္မပ္ပကာသနတော။

ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထာတိ ဧတေသု တီသု ပိဋကေသု ဧကမေကသ္မိံ ပိဋကေ၊ စ-သဒ္ဒေါ ဝါကျာရမ္ဘေ၊ ပက္ခန္တရေ ဝါ။ ပိ-သဒ္ဒေါ၊ အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ အဝယဝသမ္ပိဏ္ဍနေ၊ တေန န ကေဝလံ စတုဗ္ဗိဓဿေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ၊ အထ ခေါ ပစ္စေကံ တဒဝယဝါနမ္ပီတိ သမ္ပိဏ္ဍနံ ကရောတိ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။ ဣဒါနိ တေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တန္တီတိ ပါဠိ။ သာ ဟိ ဥက္ကဋ္ဌာနံ သီလာဒိအတ္ထာနံ ဗောဓနတော၊ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝတော၊ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဘာသိတတ္တာ စ ပကဋ္ဌာနံ ဝစနာနံ အာဠိ ပန္တီတိ ‘‘ပါဠီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဣဓ ပန ဝိနယဂဏ္ဌိပဒကာရာဒီနံ သဒ္ဒဝါဒီနံ မတေန ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတာ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓဘူတာ တန္တိ ဓမ္မော နာမ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟိ နာမတ္ထေ၊ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ တဿာယေဝါတိ တဿာ ယထာဝုတ္တာယ ဧဝ တန္တိယာ အတ္ထော။ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယာတိ ဥဂ္ဂဟဏ-ဓာရဏာဒိဝသပ္ပဝတ္တေန မနသာ ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတာယ ယထာဝုတ္တာယ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓဘူတာယ တဿာ တန္တိယာ။ ဒေသနာတိ ပစ္ဆာ ပရေသမဝဗောဓနတ္ထံ ဒေသနာသင်္ခါတာ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓဘူတာ တန္တိယေဝ။ အပိစ ယထာဝုတ္တတန္တိ သင်္ခါတသဒ္ဒသမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဒေသနာ။ တန္တိယာ၊ တန္တိအတ္ထဿ စာတိ ယထာဝုတ္တာယ ဒုဝိဓာယပိ တန္တိယာ၊ တဒတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေ ဟိ ဘဂဝတာ ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ၊ ဝေါဟာရဿ စ ဒီပကော သဒ္ဒေါယေဝ တန္တိ နာမာတိ ဝဒန္တိ။ တေသံ ပန ဝါဒေ ဓမ္မဿာပိ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဓမ္မဒေသနာနံ ကော ဝိသေသောတိ စေ? တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ဗောဓကဘာဝေန ဉာတော၊ ဥဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန စ ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတော ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဓမ္မော၊ ပစ္ဆာ ပရေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ပဝတ္တိတော တံ တဒတ္ထပ္ပကာသကော သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ အယမိမေသံ ဝိသေသောတိ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တသဒ္ဒသမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဒေသနာ ဒေသီယတိ သမုဋ္ဌာပီယတိ သဒ္ဒေါ ဧတေနာတိ ကတွာ မုသာဝါဒါဒယော ဝိယ တတ္ထာပိ ဟိ မုသာဝါဒါဒိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒါဒိသဒ္ဒေဟိ ဝေါဟရီယတီတိ။ ကိဉ္စာပိ အက္ခရာဝလိဘူတော ပညတ္တိသဒ္ဒေါယေဝ အတ္ထဿ ဉာပကော၊ တထာပိ မူလကာရဏဘာဝတော ‘‘အက္ခရသညာတော’’တိအာဒီသု ဝိယ တဿာယေဝ အတ္ထောတိ ပရမတ္ထသဒ္ဒေါယေဝ အတ္ထဿ ဉာပကဘာဝေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တဿာ တန္တိယာ ဒေသနာ’’တိ စ သဒိသဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဥပ္ပန္နာ စ ကုသလာဓမ္မာ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

အဘိဓမ္မဂဏ္ဌိပဒကာရာဒီနံ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝါဒီနံ မတေန သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒဿ အတ္ထဿ အနုရူပဝါစကဘာဝေန ပရမတ္ထသဒ္ဒေသု ဧကန္တေန ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာ နာမပညတ္တိပဗန္ဓဘူတာ တန္တိ ဓမ္မော နာမ၊ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ တဿာယေဝါတိ တဿာ နာမပညတ္တိဘူတာယ တန္တိယာ ဧဝ အတ္ထော။ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယာတိ သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒဿ အတ္ထဿာနုရူပဝါစကဘာဝေန ပရမတ္ထသဒ္ဒေသု ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ နာမပဏ္ဏတ္တိပဗန္ဓဘူတာယ တဿာ တန္တိယာ။ ဒေသနာတိ ပရေသံ ပဗောဓနေန အတိသဇ္ဇနာ ဝါစာယ ပကာသနာ ဝစီဘေဒဘူတာ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာ တန္တိ။ တန္တိယာ၊ တန္တိအတ္ထဿ စာတိ ယထာဝုတ္တာယ ဒုဗ္ဗိဓာယပိ တန္တိယာ၊ တဒတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓောတိ အတ္ထော။ တေ ဟိ ဧဝံ ဝဒန္တိ – သဘာဝတ္ထဿ၊ သဘာဝဝေါဟာရဿ စ အနုရူပဝသေနေဝ ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာ ပဏ္ဏတ္တိ ဣဓ ‘‘တန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိ စ သဒ္ဒဝါဒီနံ မတေန သဒ္ဒေါယေဝ ဣဓ တန္တိ နာမ သိယာ။ တန္တိယာ၊ ဒေသနာယ စ နာနတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ စ တန္တိယာ ဝစီဘေဒကရဏမတ္တံ ဌပေတွာ ဒေသနာယ နာနတ္တံ နတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဒေသနံ ဒဿေန္တေန မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာတိ ဝစီဘေဒကရဏမတ္တံ ဝိနာ တန္တိယာ သဟ ဒေသနာယ အနညတာ ဝုတ္တာ။ တထာ စ ဥပရိ ‘‘ဒေသနာတိ ပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒေသနာယ အနညဘာဝေန တန္တိယာပိ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝေါ ကထိတော ဟောတိ။

အပိစ ယဒိ တန္တိယာ အညာယေဝ ဒေသနာ သိယာ၊ ‘‘တန္တိယာ စ တန္တိအတ္ထဿ စ ဒေသနာယ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဧဝံ ပန အဝတွာ ‘‘တန္တိယာ စ တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တန္တိယာ၊ ဒေသနာယ စ အနညဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ ‘‘ဒေသနာ နာမ ပညတ္တီ’’တိ ဒဿေန္တေန ဒေသနာယ အနညဘာဝတော တန္တိယာ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝေါ ကထိတော ဟောတီတိ။ တဒုဘယမ္ပိ ပန ပရမတ္ထတော သဒ္ဒေါယေဝ ပရမတ္ထဝိနိမုတ္တာယ သမ္မုတိယာ အဘာဝါ၊ ဣမမေဝ စ နယံ ဂဟေတွာ ကေစိ အာစရိယာ ‘‘ဓမ္မော စ ဒေသနာ စ ပရမတ္ထတော သဒ္ဒေါ ဧဝါ’’တိ ဝေါဟရန္တိ၊ တေပိ အနုပဝဇ္ဇာယေဝ။ ယထာ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိပါကာ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ သမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိပါကာ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိတပရမတ္ထဝိသယာယေဝါ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရပရိဝိတက္ကပုဗ္ဗကာနံ ရာဂါဒိအကုသလာနံ၊ မေတ္တာဒိကုသလာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာပိ သမုပ္ပဇ္ဇနတော။ ပရမတ္ထဓမ္မမူလကတ္တာ ပနဿ ပရိကပ္ပဿ ပရမတ္ထဝိသယတာ သက္ကာ ပညပေတုံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ စ။ ဧဝမ္ပိ ပဏ္ဏတ္တိဝါဒီနံ မတံ ဟောတု၊ သဒ္ဒဝါဒီနံ မတေပိ ဓမ္မဒေသနာနံ နာနတ္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရာ ဒီဟိ ပကာသိတန္တိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘သဒ္ဒေါ ဓမ္မော ဒေသနာ စ၊ ဣစ္စာဟု အပရေ ဂရူ၊

ဓမ္မော ပဏ္ဏတ္တိ သဒ္ဒေါ တု၊ ဒေသနာ ဝါတိ စာပရေ’’တိ။

တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာတိ ဧတ္ထ တန္တိအတ္ထော၊ တန္တိဒေသနာ၊ တန္တိအတ္ထပဋိဝေဓော စာတိ ဣမေ တယော တန္တိဝိသယာ ဟောန္တီတိ ဝိနယပိဋကာဒီနံ အတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာဓာရဘာဝေါ ယုတ္တော၊ ပိဋကာနိ ပန တန္တိယေဝါတိ တေသံ ဓမ္မာဓာရဘာဝေါ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ? တန္တိသမုဒါယဿ အဝယဝတန္တိယာ အာဓာရဘာဝတော။ သမုဒါယော ဟိ အဝယဝဿ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန အာဓာရဘာဝေန ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဓမ္မာဒီနံ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝတော တေဟိ ဓမ္မာဒီဟိ ဝိနယာဒယော ဂမ္ဘီရာတိ ဝိနယာဒီနမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓော ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝုတ္တောယေဝ၊ တသ္မာ ဓမ္မာဒယော ဧဝ ဒုက္ခောဂါဟတ္တာ ဂမ္ဘီရာ၊ န ဝိနယာဒယောတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ သမုခေန၊ ဝိသယဝိသယီမုခေန စ ဝိနယာဒီနညေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဓမ္မော ဟိ ဝိနယာဒယော ဧဝ အဘိန္နတ္တာ။ တေသံ ဝိသယော အတ္ထော ဝါစကဘူတာနံ တေသမေဝ ဝါစ္စဘာဝတော၊ ဝိသယိနော ဒေသနာပဋိဝေဓာ ဓမ္မတ္ထဝိသယဘာဝတောတိ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ၊ ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ စ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပဋိဝေဓဿ ပန ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မတ္ထဒေသနာနံ ဂမ္ဘီရဘာဝတော တဗ္ဗိသယော ပဋိဝေဓောပိ ဂမ္ဘီရော ယထာ တံ ဂမ္ဘီရဿ ဥဒကဿ ပမာဏဂ္ဂဟဏေ ဒီဃေန ပမာဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော။ ပိဋကာဝယဝါနံ ဓမ္မာဒီနံ ဝုစ္စမာနော ဂမ္ဘီရဘာဝေါ တံသမုဒါယဿ ပိဋကဿာပိ ဝုတ္တောယေဝ၊ တသ္မာ တထာ န စောဒေတဗ္ဗန္တိပိ ဝဒန္တိ၊ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ပိဋကာဝယဝါသမ္ဘဝတော။ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဒုက္ခောဂါဟော၊ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော ဝိယ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အတ္ထဝသာ ဟိ ဝိဘတ္တိဝစနလိင်္ဂပရိဏာမောတိ။ ဒုက္ခေန ဩဂယှန္တိ၊ ဒုက္ခော ဝါ ဩဂါဟော အန္တော ပဝိသနမေတေသူတိ ဒုက္ခောဂါဟာ။ န လဘိတဗ္ဗောတိ အလဗ္ဘနီယော၊ သောယေဝ အလဗ္ဘနေယျော၊ လဘီယတေ ဝါ လဗ္ဘနံ၊ တံ နာရဟတီတိ အလဗ္ဘနေယျော။ ပတိဋ္ဌဟန္တိ ဧတ္ထ ဩကာသေတိ ပတိဋ္ဌော၊ ပတိဋ္ဌဟနံ ဝါ ပတိဋ္ဌော၊ အလဗ္ဘနေယျော သော ယေသု တေ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ။ ဧကဒေသေန ဩဂါဟန္တေဟိပိ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ပတိဋ္ဌာ လဒ္ဓုံ န သက္ကာယေဝါတိ ဒဿေတုံ ဧတံ ပုန ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ နိဂမနံ။

ဣဒါနိ ဟေတုဟေတုဖလာဒီနမ္ပိ ဝသေန ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟေတူတိ ပစ္စယော။ သော စ အတ္တနော ဖလံ ဒဟတိ ဝိဒဟတီတိ ဓမ္မော ဒ-ကာရဿ ဓ-ကာရံ ကတွာ။ ဓမ္မသဒ္ဒဿ စေတ္ထ ဟေတုပရိယာယတာ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၁၈)။ နနု စ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန ဝစနေန ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ သမာသပဒဿ အဝယဝပဒတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဓမ္မေ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဓမ္မေ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဉာဏ’’န္တိ။ တသ္မာ ဟေတုဓမ္မသဒ္ဒါ ဧကတ္ထာ၊ ဉာဏပဋိသမ္ဘိဒါ သဒ္ဒါ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဝဒန္တေန သာဓိတော ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါတိ။ တထာ ‘‘ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန ဝစနေန သာဓိတော အတ္ထဿ ဟေတုဖလဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟေတုနော ဖလံ ဟေတုဖလံ၊ တဉ္စ ဟေတုအနုသာရေန အရီယတိ အဓိဂမီယတီတိ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။

ဒေသနာတိ ပညတ္တီတိ ဧတ္ထ သဒ္ဒဝါဒီနံ ဝါဒေ အတ္ထဗျဉ္ဇနကာ အဝိပရီတာဘိလာပဓမ္မနိရုတ္တိဘူတာ ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာ တန္တိ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဒေသနာ နာမာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဒေသီယတိ အတ္ထော ဧတာယာတိ ဟိ ဒေသနာ။ ပကာရေန ဉာပီယတိ အတ္ထော ဧတာယ၊ ပကာရတော ဝါ ဉာပေတီတိ ပညတ္တိ။ တမေဝ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပန ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဟေတုံ၊ ဟေတုဖလဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဘာဝဝါစကော ဟေသ ဓမ္မသဒ္ဒေါ၊ န ပရိယတ္တိဟေတုအာဒိဝါစကော၊ တသ္မာ ယော ယော အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဓမ္မော၊ တသ္မိံ တသ္မိန္တိ အတ္ထော။ တေသံ တေသံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဓမ္မာနံ အနုရူပံ ဝါ ယထာဓမ္မံ။ ဒေသနာပိ ဟိ ပဋိဝေဓော ဝိယ အဝိပရီတသဝိသယဝိဘာဝနတော ဓမ္မာနုရူပံ ပဝတ္တတိ၊ တတောယေဝ စ အဝိပရီတာဘိလာပေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ ဟိ အတ္ထဗျဉ္ဇနကော အဝိပရီတာဘိလာပေါ ဓမ္မနိရုတ္တိဘူတော တန္တိသင်္ခါတော ပရမတ္ထသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော။ သော ဟိ အဘိလပ္ပတိ ဥစ္စာရီယတီတိ အဘိလာပေါ၊ ဓမ္မော အဝိပရီတော သဘာဝဘူတော အဘိလာပေါ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧတေန ‘‘တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ဓမ္မနိရုတ္တိံ ဒဿေတိ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဒေသနာယ။ တထာ ဟိ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါယ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေါ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဝုတ္တော။ တဒဋ္ဌကထာယ စ ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) တဿာ သဒ္ဒါရမ္မဏတာ ဒဿိတာ။ ‘‘ဣမဿ အတ္ထဿ အယံ သဒ္ဒေါ ဝါစကော’’တိ ဟိ ဝစနဝစနတ္ထေ ဝဝတ္ထပေတွာ တံ တံ ဝစနတ္ထဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတော သဒ္ဒေါ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အဓိပ္ပာယော’’တိ ဧတေန ‘‘ဒေသနာတိ ပညတ္တီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န တတော ဝိနိမုတ္တံ ပညတ္တိံ သန္ဓာယာတိ ဒဿေတိ အနေကဓာ အတ္ထသမ္ဘဝေ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတတ္ထဿေဝ ဝုတ္တတ္တာတိ အယံ သဒ္ဒဝါဒီနံ ဝါဒတော ဝိနိစ္ဆယော။

ပညတ္တိဝါဒီနံ ဝါဒေ ပန သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒဿ အတ္ထဿာနုရူပဝါစကဘာဝေန ပရမတ္ထသဒ္ဒေသု ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာ တန္တိသင်္ခါတာ နာမပညတ္တိ ဒေသနာ နာမ၊ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ တဒေဝ မူလကာရဏဘူတဿ သဒ္ဒဿ ဒဿနဝသေန ကာရဏူပစာရေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ‘‘ဓမ္မာဘိလာပေါ’’တိ ဧတ္ထ အဘိလပ္ပတိ ဥစ္စာရီယတီတိ အဘိလာပေါတိ သဒ္ဒေါ ဝုစ္စတိ၊ န ပဏ္ဏတ္တိ၊ တထာပိ သဒ္ဒေ ဝုစ္စမာနေ တဒနုရူပံ ဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ တေန ဝေါဟာရေန ဒီပိတဿ အတ္ထဿ ဇာနနတော သဒ္ဒေ ကထိတေ တဒနုရူပါ ပဏ္ဏတ္တိပိ ကာရဏူပစာရေန ကထိတာယေဝ ဟောတိ။ အပိစ ‘‘ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အတ္ထော’’တိ အဝတွာ ‘‘ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒေသနာ နာမ သဒ္ဒေါ န ဟောတီတိ ဒီပိတမေဝ။ တေန ဟိ အဓိပ္ပာယမတ္တမေဝ မူလကာရဏသဒ္ဒဝသေန ကထိတံ၊ န ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထောတိ အယံ ပညတ္တိဝါဒီနံ ဝါဒတော ဝိနိစ္ဆယော။ အတ္ထန္တရမာဟ ‘‘အနုလောမ…ပေ… ကထန’’န္တိ၊ ဧတေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ဒေသနာသမုဋ္ဌာပကံ စိတ္တုပ္ပာဒံ ဒဿေတိ။ ကထီယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ဟိ ကထနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန နီတနေယျာဒိကာ ပါဠိဂတိယော၊ ဧကတ္တာဒိနန္ဒိယာဝတ္တာဒိကာ ပါဠိနိဿိတာ စ နယာ သင်္ဂဟိတာ။

သယမေဝ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ ဧတေန ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ ပဋိဝေဓော၊ ဉာဏံ။ တဒေဝ အဘိသမေတိ၊ ဧတေန ဝါ အဘိသမေန္တီတိ အဘိသမယောတိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ တံ ပဋိဝေဓံ အဘိသမယပ္ပဘေဒတော၊ အဘိသမယာကာရတော၊ အာရမ္မဏတော၊ သဘာဝတော စ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘သော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ လောကိယလောကုတ္တရောတိ ပဘေဒတော၊ ဝိသယတော၊ အသမ္မောဟတောတိ အာကာရတော၊ ဓမ္မေသု၊ အတ္ထေသု၊ ပညတ္တီသူတိ အာရမ္မဏတော၊ အတ္ထာနုရူပံ၊ ဓမ္မာနုရူပံ၊ ပညတ္တိပထာနုရူပန္တိ သဘာဝတော စ ပါကဋံ ကရောတိ။ တတ္ထ ဝိသယတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော နာမ အဝိဇ္ဇာဒိဓမ္မာရမ္မဏော၊ သင်္ခါရာဒိအတ္ထာရမ္မဏော၊ တဒုဘယပညာပနာရမ္မဏော စ လောကိယော အဘိသမယော။ အသမ္မောဟတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော နာမ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော ယထာဝုတ္တဓမ္မတ္ထပညတ္တီသု သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနော လောကုတ္တရော အဘိသမယော။ တထာ ဟိ ‘‘အယံ ဟေတု၊ ဣဒမဿ ဖလံ၊ အယံ တဒုဘယာနုရူပေါ ဝေါဟာရော’’တိ ဧဝံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန လောကိယဉာဏံ ဝိသယတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ လောကုတ္တရဉာဏံ ပန တေသု ဟေတုဟေတုဖလာဒီသု သမ္မောဟဿဉာဏေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ လောကုတ္တရော ပန ပဋိဝေဓော ဝိသယတော နိဗ္ဗာနဿ၊ အသမ္မောဟတော စ ဣတရဿာတိပိ ဝဒန္တိ ဧကေ။

အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသူတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ဟေတု၊ သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ၊ သင်္ခါရေ ဥပ္ပာဒေတိ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဧဝံ ကာရိယာနုရူပံ ကာရဏေသူတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ပုညာဘိသင်္ခါရအပုညာဘိသင်္ခါရအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေသု တီသု အပုညာဘိသင်္ခါရဿ အဝိဇ္ဇာ သမ္ပယုတ္တပစ္စယော၊ ဣတရေသံ ယထာနုရူပ’’န္တိအာဒိနာ ကာရိယာနုရူပံ ကာရဏေသု ပဋိဝေဓောတိပိ အတ္ထော။ ဓမ္မာနုရူပံ အတ္ထေသူတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅) ကာရဏာနုရူပံ ကာရိယေသု။ ဆဗ္ဗိဓာယ ပညတ္တိယာ ပထော ပညတ္တိပထော၊ တဿ အနုရူပံ တထာ၊ ပညတ္တိယာ ဝုစ္စမာနဓမ္မာနုရူပံ ပညတ္တီသု အဝဗောဓောတိ အတ္ထော။ အဘိသမယတော အညမ္ပိ ပဋိဝေဓတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပဋိဝိဇ္ဈီယတီတိ ပဋိဝေဓောတိ ဟိ တံတံရူပါဒိဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပိဋကေ၊ ပါဠိပဒေသေ ဝါ။ သလက္ခဏသင်္ခါတောတိ ရုပ္ပနနမနဖုသနာဒိသကသကလက္ခဏသင်္ခါတော။

ယထာဝုတ္တေဟိ ဓမ္မာဒီဟိ ပိဋကာနံ ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မဇာတန္တိ ကာရဏပ္ပဘေဒေါ၊ ကာရဏမေဝ ဝါ။ အတ္ထဇာတန္တိ ကာရိယပ္ပဘေဒေါ၊ ကာရိယမေဝ ဝါ။ ယာ စာယံ ဒေသနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဒတ္ထဝိဇာနနဝသေန အဘိမုခေါ ဟောတိ။ ယော စေတ္ထာတိ ယော ဧတာသု တံ တံ ပိဋကာဂတာသု ဓမ္မတ္ထဒေသနာသု ပဋိဝေဓော၊ ယော စ ဧတေသု ပိဋကေသု တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သမ္ဘရိတဗ္ဗတော ကုသလမေဝ သမ္ဘာရော၊ သော သမ္မာ အနုပစိတော ယေဟိ တေ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရာ၊ တတောဝ ဒုပ္ပညေဟိ၊ နိပ္ပညေဟီတိ အတ္ထော။ န ဟိ ပညဝတော၊ ပညာယ ဝါ ဒုဋ္ဌုဘာဝေါ ဒူသိတဘာဝေါ စ သမ္ဘဝတီတိ နိပ္ပညတ္တာယေဝ ဒုပ္ပညာ ယထာ ‘‘ဒုဿီလော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ ၁၀။၇၅၊ ပါရာ။ ၂၉၅၊ ဓ။ ပ။ ၃၀၈)။ ဧတ္ထ စ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒီနံ ဓမ္မတ္ထာနံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ၊ တေသံ ပညာပနဿ ဒုက္ကရဘာဝတော တံဒေသနာယ၊ အဘိသမယသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ ဥပ္ပာဒနဝိသယီကရဏာနံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ အဝိပရီတသဘာဝသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ ဒုဗ္ဗိညေယျတာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပကာရန္တရံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ အနူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ပရိဒီပိတတ္ထဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘သိဒ္ဓေ ဟိ သတျာရမ္ဘော အတ္ထန္တရဝိညာပနာယ ဝါ ဟောတိ၊ နိယမာယ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ပုနာရမ္ဘဝစနေန အနူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ပရိဒီပိတတ္ထဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ပရိစ္ဆေဒတ္ထေ နိပါတော၊ ဧတ္တကေန ဝစနက္ကမေနာတိ အတ္ထော။ ဧတံ ဝါ ပရိမာဏံ ယဿာတိ ဧတ္တာဝံ၊ တေန၊ ဧတပရိမာဏဝတာ သဒ္ဒတ္ထက္ကမေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘သဒ္ဒေ ဟိ ဝုတ္တေ တဒတ္ထောပိ ဝုတ္တောယေဝ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တော သံဝဏ္ဏိတော အတ္ထော ယဿာတိ ဝုတ္တတ္ထာ။

ဧတ္ထာတိ ဧတိဿာ ဂါထာယ။ ဧဝံ အတ္ထော၊ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝါ သေသော။ တီသု ပိဋကေသူတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကေကသ္မိ’’န္တိ အဓိကာရတော၊ ပကရဏတော ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝတ္တိစ္ဆာနုပုဗ္ဗိကတ္တာ သဒ္ဒပဋိပတ္တိယာ နိဒ္ဓါရဏမိဓ အဝတ္တုကာမေန အာဓာရောယေဝ ဝုတ္တော။ န စေတ္ထ စောဒေတဗ္ဗံ ‘‘တီသုယေဝ ပိဋကေသု တိဝိဓော ပရိယတ္တိဘေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော သိယာ’’တိ သမုဒါယဝသေန ဝုတ္တဿာပိ ဝါကျဿ အဝယဝါဓိပ္ပာယသမ္ဘဝတော။ ဒိဿတိ ဟိ အဝယဝဝါကျနိပ္ဖတ္တိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာဒယော ဘုဉ္ဇန္တူ’’တိအာဒီသု၊ တသ္မာ အလမတိပပဉ္စေန။ ယထာ အတ္ထော န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ပရိယတ္တိဘေဒေါတိ ပရိယာပုဏနံ ပရိယတ္တိ။ ပရိယာပုဏနဝါစကော ဟေတ္ထ ပရိယတ္တိသဒ္ဒေါ၊ န ပန ပါဠိပရိယာယော၊ တသ္မာ ပရိယာပုဏနပ္ပကာရောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တီဟိ ပကာရေဟိ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ ပါဠိယော ဧဝ ‘‘ပရိယတ္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ စေဝ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ အလဂဒ္ဒူပမာပရိယာပုဏနယောဂတော ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ ပရိယတ္တီ’’တိ ပါဠိပိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ပရတော နိဒ္ဒေသဝစနမ္ပိ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဟိ ပါဠိယေဝ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတာ၊ ပရိယာပုဋာ’’တိ စ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ။

အလဂဒ္ဒေါ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဥပမာ ဧတိဿာတိ အလဂဒ္ဒူပမာ။ အလဂဒ္ဒဿ ဂဟဏဉှေတ္ထ အလဂဒ္ဒသဒ္ဒေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာပူပိကောတိ ဧတ္ထ အာပူပ-သဒ္ဒေန အာပူပခါဒနံ ဝိယ၊ ဝေဏိကောတိ ဧတ္ထ ဝီဏာသဒ္ဒေန ဝီဏာဝါဒနဂ္ဂဟဏံ ဝိယ စ။ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန ဟိ ပရိယတ္တိ ဥပမီယတိ၊ န အလဂဒ္ဒေန။ ‘‘အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏူပမာ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ မဇ္ဈေပဒလောပံ ကတွာ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဋ္ဌမုခေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အလဂဒ္ဒေါတိ စ အာသီဝိသော ဝုစ္စတိ။ ဂဒေါတိ ဟိ ဝိသဿ နာမံ၊ တဉ္စ တဿ အလံ ပရိပုဏ္ဏံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ အလံ ပရိယတ္တော ပရိပုဏ္ဏော ဂဒေါ အဿာတိ အလဂဒ္ဒေါ အနုနာသိကလောပံ၊ ဒ-ကာရာဂမဉ္စ ကတွာ၊ အလံ ဝါ ဇီဝိတဟရဏေ သမတ္ထော ဂဒေါ ယဿာတိ အလဂဒ္ဒေါ ဝုတ္တနယေန။ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရဏံ အတ္ထော ပယောဇနမေတိဿာတိ နိဿရဏတ္ထာ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ရာဇရတနာနုပါလကော၊ သော ဝိယာတိ တထာ၊ ဓမ္မရတနာနုပါလကော ခီဏာသဝေါ။ အညမတ္ထမနပေက္ခိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿေဝ သတော ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ။

ဒုဂ္ဂဟိတာတိ ဒုဋ္ဌု ဂဟိတာ။ တဒေဝ သရူပတော နိယမေတုံ ‘‘ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ’’တိ အာဟ၊ ဥပါရမ္ဘဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာဒိဟေတု ဥဂ္ဂဟိတာတိ အတ္ထော။ လာဘသက္ကာရာဒိဟေတု ပရိယာပုဏနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အလဂဒ္ဒသုတ္တဋ္ဌကထာယံ –

‘‘ယော ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ‘ဧဝံ စီဝရာဒီနိ ဝါ လဘိဿာမိ၊ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဝါ မံ ဇာနိဿန္တီ’တိ လာဘသက္ကာရဟေတု ပရိယာပုဏာတိ၊ တဿ သာ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒပရိယတ္တိ နာမ။ ဧဝံ ပရိယာပုဏနတော ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ အပရိယာပုဏိတွာ နိဒ္ဒေါက္ကမနံ ဝရတရ’’န္တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၉)။

နနု စ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏူပမာ ပရိယတ္တိ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ သုဂ္ဂဟိတာပိ ပရိယတ္တိ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ တတ္ထာပိ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏဿ ဥပမာဘာဝေန ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော အလဂဒ္ဒတ္ထိကော အလဂဒ္ဒဂဝေသီ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနော၊ သော ပဿေယျ မဟန္တံ အလဂဒ္ဒံ၊ တမေနံ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှေယျ၊ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟိတွာ ဂီဝါယ သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှေယျ။ ကိဉ္စာပိ သော ဘိက္ခဝေ၊ အလဂဒ္ဒေါ တဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထံ ဝါ ဗာဟံ ဝါ အညတရံ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ဘောဂေဟိ ပလိဝေဌေယျ။ အထ ခေါ သော နေဝ တတောနိဒါနံ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ။ တံ ကိဿ ဟေတု၊ သုဂ္ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခဝေ၊ အလဂဒ္ဒဿ။ ဧဝမေဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဓေကစ္စေ ကုလပုတ္တာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉)။

တသ္မာ ဣဓ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဧဝ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒူပမာတိ အယံ ဝိသေသော ကုတော ဝိညာယတိ၊ ယေန ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ? သစ္စမေတံ၊ ဣဒံ ပန ပါရိသေသဉာယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ နိဿရဏတ္ထဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တီနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ပါရိသေသတော အလဂဒ္ဒဿ ဒုဂ္ဂဟဏူပမာယေဝ ပရိယတ္တိ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝိညာယတိ။ အလဂဒ္ဒဿ သုဂ္ဂဟဏူပမာ ဟိ ပရိယတ္တိ နိဿရဏတ္ထာ ဝါ ဟောတိ၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ ဝါ။ တသ္မာ သုဝုတ္တမေတံ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတာ…ပေ… ပရိယတ္တီ’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေန္တော ‘‘ယံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယန္တိ ယံ ပရိယတ္တိဒုဂ္ဂဟဏံ။ မဇ္ဈိမနိကာယေ မူလပဏ္ဏာသကေ အလဂဒ္ဒသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉) ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။

အလဂဒ္ဒတ္ထိကောတိ အာသီဝိသေန၊ အာသီဝိသံ ဝါ အတ္ထိကော၊ အလဂဒ္ဒံ ဂဝေသတိ ပရိယေသတိ သီလေနာတိ အလဂဒ္ဒဂဝေသီ။ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနောတိ အာသီဝိသပရိယေသနတ္ထံ စရမာနော။ တဒတ္ထေ ဟေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ ဥပယောဂဝစနံ ဝါ၊ အလဂဒ္ဒပရိယေသနဋ္ဌာနံ ဝါ စရမာနော။ အလဂဒ္ဒံ ပရိယေသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဟိ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ။ တမေနန္တိ တံ အလဂဒ္ဒံ။ ဘောဂေတိ သရီရေ။ ‘‘ဘောဂေါ တု ဖဏိနော တနူ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဘုဇီယတိ ကုဋိလံ ကရီယတီတိ ဘောဂေါ။ တဿာတိ ပုရိသဿ။ ဟတ္ထေ ဝါ ဗာဟာယ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဏိဗန္ဓတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ ဟတ္ထော။ သဒ္ဓိံ အဂ္ဂဗာဟာယ အဝသေသာ ဗာဟာ၊ ကတ္ထစိ ပန ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ ‘‘ဟတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ ဗာဟာယ ဝိသုံ အနာဂတတ္တာ။ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဟတ္ထဉ္စ ဗာဟဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသံ သရီရံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ။ တတောနိဒါနန္တိ တန္နိဒါနံ၊ တံကာရဏာတိ အတ္ထော။ တံ ဟတ္ထာဒီသု ဍံသနံ နိဒါနံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ ‘‘တန္နိဒါန’’န္တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တတောနိဒါန’’န္တိ ပုရိမပဒေ ပစ္စတ္တတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ ကတွာ၊ တဿ စ လောပမကတွာ နိဒ္ဒေသော၊ ဟေတွတ္ထေ စ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ကာရဏတ္ထေ နိပါတပဒမေတန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အပိစ ‘‘တတောနိဒါန’’န္တိ ဧတံ ‘‘မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝိသေသနံ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ယံ ဝုတ္တံ ဟတ္ထာဒီသု ဍံသနံ၊ တန္နိဒါနဉ္စ မရဏာဒိဥပဂမနံ၊ တံ ကိဿ ဟေတု ကေန ကာရဏေနာတိ စေ? တဿ ပုရိသဿ အလဂဒ္ဒဿ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ။

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ မောဃပုရိသာတိ ဂုဏသာရရဟိတတာယ တုစ္ဆပုရိသာ။ ဓမ္မန္တိ ပါဠိဓမ္မံ။ ပရိယာပုဏန္တီတိ ဥဂ္ဂဏှန္တိ၊ သဇ္ဈာယန္တိ စေဝ ဝါစုဂ္ဂတံ ကရောန္တာ ဓာရေန္တိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ သာမညတော ဝုတ္တမေဝ သရူပေန ဒဿေတိ ‘‘သုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ။ န ဟိ သုတ္တာဒိနဝင်္ဂတော အညော ဓမ္မော နာမ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တေသံ ဓမ္မာန’’န္တိ။ အတ္ထန္တိ စေတ္ထ သမ္ဗန္ဓီနိဒ္ဒေသော ဧသော၊ အတ္ထန္တိ စ ယထာဘူတံ ဘာသိတတ္ထံ၊ ပယောဇနတ္ထဉ္စ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ပဒံ သုတိသာမညေန အနေကဓာ အတ္ထံ ဒီပေတိ၊ တံ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါတိ သဗ္ဗတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဥပပရိက္ခန္တီတိ န ပရိဂ္ဂဏှန္တိ န ဝိစာရေန္တိ။ ဣက္ခသဒ္ဒဿ ဟိ ဒဿနင်္ကေသု ဣဓ ဒဿနမေဝ အတ္ထော၊ တဿ စ ပရိဂ္ဂဏှနစက္ခုလောစနေသု ပရိဂ္ဂဏှနမေဝ၊ တဉ္စ ဝိစာရဏာ ပရိယာဒါနဝသေန ဒုဗ္ဗိဓေသု ဝိစာရဏာယေဝ၊ သာ စ ဝီမံသာယေဝ၊ န ဝိစာရော၊ ဝီမံသာ စ နာမေသာ ဘာသိတတ္ထဝီမံသာ၊ ပယောဇနတ္ထဝီမံသာ စာတိ ဣဓ ဒုဗ္ဗိဓာဝ အဓိပ္ပေတာ၊ တာသု ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတံ၊ ဣမသ္မိံ သမာဓိ၊ ဣမသ္မိံ ပညာ၊ မယဉ္စ တံ ပူရေဿာမာ’’တိ ဧဝံ ဘာသိတတ္ထဝီမံသဉ္စေဝ ‘‘သီလံ သမာဓိဿ ကာရဏံ၊ သမာဓိ ဝိပဿနာယာ’’တိအာဒိနာ ပယောဇနတ္ထဝီမံသဉ္စ န ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ အနုပပရိက္ခတန္တိ အနုပပရိက္ခန္တာနံ တေသံ မောဃပုရိသာနံ။ န နိဇ္ဈာနက္ခမန္တီတိ နိဇ္ဈာနံ နိဿေသေန ပေက္ခနံ ပညံ န ခမန္တိ။ ဈေ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ ပေက္ခနေယေဝ၊ န စိန္တနဈာပနေသု၊ တဉ္စ ဉာဏပေက္ခနမေဝ၊ န စက္ခုပေက္ခနံ၊ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနမေဝ ဝါ၊ န လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ၊ တသ္မာ ပညာယ ဒိသွာ ရောစေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဿေသေန ဈာယတေ ပေက္ခတေတိ ဟိ နိဇ္ဈာနံ။ သန္ဓိဝသေန အနုသွာရလောပေါ နိဇ္ဈာနက္ခမန္တီတိ၊ ‘‘နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီ’’တိပိ ပါဌော၊ တေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ‘‘တေသံ ပညာယ အတ္ထဿ အနုပပရိက္ခနတော တေ ဓမ္မာ န ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ၊ သမာဓိ၊ ဝိပဿနာ၊ မဂ္ဂေါ၊ ဝဋ္ဋံ၊ ဝိဝဋ္ဌံ ကထိတန္တိ ဧဝံ ဇာနိတုံ န သက္ကာ ဟောန္တီ’’တိ။

ဥပါရမ္ဘာနိသံသာ စေဝါတိ ပရေသံ ဝါဒေ ဒေါသာရောပနာနိသံသာ စ ဟုတွာ။ ဘုသော အာရမ္ဘနဉှိ ပရေသံ ဝါဒေ ဒေါသာရောပနံ ဥပါရမ္ဘော၊ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ ပရဝမ္ဘနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပနယနလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။ ဣတိ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ စာတိ ဣတိ ဧဝံ ဧတာယ ပရိယတ္တိယာ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ အာရောပိတဿ ဝါဒဿ နိဂ္ဂဟဿ အတ္တတော၊ သကဝါဒတော ဝါ ပမောက္ခပယောဇနာ စ ဟုတွာ။ ဣတိ သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထေ၊ တေန ‘‘ပရိယာပုဏန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ပရိယာပုဏနံ ပရာမသတိ။ ဝဒန္တိ နိဂ္ဂဏှန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒေါသော၊ ပမုစ္စနံ၊ ပမုစ္စာပနံ ဝါ ပမောက္ခော၊ အတ္တနော ဥပရိ အာရောပိတဿ ပမောက္ခော အာနိသံသော ယေသံ တထာ။ အာရောပိတဝါဒေါ ဟိ ‘‘ဝါဒေါ’’တိ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘ဒေဝေန ဒတ္တော ဒတ္တော’’တိ။ ဝါဒေါတိ ဝါ ဥပဝါဒေါနိန္ဒာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ သမာသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပရေဟိ သကဝါဒေ ဒေါသေ အာရောပိတေ၊ နိန္ဒာယ ဝါ အာရောပိတာယ တံ ဒေါသံ၊ နိန္ဒံ ဝါ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ မောစေဿာမာတိ ဣမိနာ စ ကာရဏေန ပရိယာပုဏန္တီတိ။ အထ ဝါ သော သော ဝါဒေါ ဣတိ ဝါဒေါ ဣတိ-သဒ္ဒဿ သဟ ဝိစ္ဆာယ တ-သဒ္ဒတ္ထေ ပဝတ္တတ္တာ။ ဣတိဝါဒသ ပမောက္ခော ယထာဝုတ္တနယေန၊ သော အာနိသံသော ယေသံ တထာ၊ တံ တံ ဝါဒပမောစနာနိသံသာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ယဿ စတ္ထာယာတိ ယဿ စ သီလာဒိပူရဏဿ၊ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဘူတဿ ဝါ အနုပါဒါဝိမောက္ခဿ အတ္ထာယ။ အဘေဒေပိ ဘေဒဝေါဟာရော ဧသော ယထာ ‘‘ပဋိမာယ သရီရ’’န္တိ၊ ဘေဒျဘေဒကံ ဝါ ဧတံ ယထာ ‘‘ကထိနဿတ္ထာယ အာဘတံ ဒုဿ’’န္တိ။ ‘‘တဉ္စဿ အတ္ထ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ တေန တဒတ္ထာယ ဧဝ ပရိယာပုဏနံ သမ္ဘဝတိ၊ နာညတ္ထာယာတိ ဝိနိစ္ဆိနောတိ။ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တီတိ ဟိ ဇာတိအာစာရဝသေန ဒုဝိဓာပိ ကုလပုတ္တာ ဉာယေန ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ တဉ္စဿ အတ္ထံ နာနုဘောန္တီတိ အဿ ဓမ္မဿ သီလာဒိပူရဏသင်္ခါတံ၊ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဘူတံ ဝါ အနုပါဒါဝိမောက္ခသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဧတေ ဒုဂ္ဂဟိတဂါဟိနော နာနုဘောန္တိ န ဝိန္ဒန္တိယေဝ။

အပရော နယော – ယဿ ဥပါရမ္ဘဿ၊ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခဿ ဝါ အတ္ထာယ ယေ မောဃပုရိသာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ၊ တေ ပရေဟိ ‘‘အယမတ္ထော န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာယေဝ ‘‘တဒတ္ထောဝ ဟောတီ’’တိ ပဋိပါဒနက္ခမာ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ပရဿ ဝါဒေ ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေတုံ အတ္တနော ဝါဒံ ပမောစေတုဉ္စ အသက္ကောန္တာပိ တံ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိ စ န ဝိန္ဒန္တိယေဝါတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ဟိ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထောဝ။ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒီသု တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ ဥပါရမ္ဘမာနဒဗ္ဗမက္ခပလာသာဒိဟေတုဘာဝေန ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုဂ္ဂဟိတာတိ ဟိ ဟေတုဂဗ္ဘဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၈)။ ဧတ္ထ စ ကာရဏေ ဖလဝေါဟာရဝသေန ‘‘တေ ဓမ္မာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီ’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဃတမာယု၊ ဒဓိ ဗလ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ကိဉ္စာပိ န တေ ဓမ္မာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ၊ တထာပိ ဝုတ္တနယေန ပရိယာပုဏန္တာနံ သဇ္ဈာယနကာလေ၊ ဝိဝါဒကာလေ စ တမ္မူလကာနံ ဥပါရမ္ဘာဒီနံ အနေကေသံ အကုသလာနံ ဥပ္ပတ္တိသမ္ဘဝတော ‘‘တေ…ပေ… သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ဧတ္ထ န္တိ ယထာဝုတ္တဿတ္ထဿ အနနုဘဝနံ၊ တေသဉ္စ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနံ ပရာမသတိ။ ကိဿာတိ သာမိဝစနံ ဟေတွတ္ထေ၊ တထာ ဟေတူတိ ပစ္စတ္တဝစနဉ္စ။

ယာ ပနာတိ ဧတ္ထ ကိရိယာ ပါဠိဝသေန ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကိရိယာပက္ခေ ယာ သုဂ္ဂဟိတာတိ အဘေဒေပိ ဘေဒဝေါဟာရော ‘‘စာရိကံ ပက္ကမတိ၊ စာရိကံ စရမာနော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၄၊ ၃၀၀) ဝိယ။ တဒေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘သီလက္ခန္ဓာဒီ’’တိအာဒိနာ၊ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ သမာဓိဝိပဿနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ယော ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ သီလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ သီလံ ပူရေတွာ၊ သမာဓိနော အာဂတဋ္ဌာနေ သမာဓိံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ၊ ဝိပဿနာယ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ၊ မဂ္ဂဖလာနံ အာဂတဋ္ဌာနေ ‘‘မဂ္ဂံ ဘာဝေဿာမိ၊ ဖလံ သစ္ဆိကရိဿာမီ’’တိ ဥဂ္ဂဏှာတိ၊ တဿေဝ သာ ပရိယတ္တိ နိဿရဏတ္ထာ နာမ ဟောတိ။ ယန္တိ ယံ ပရိယတ္တိသုဂ္ဂဟဏံ။ ဝုတ္တံ အလဂဒ္ဒသုတ္တေ။ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီတိ သီလာဒီနံ အာဂတဋ္ဌာနေ သီလာဒီနိ ပူရေန္တာနမ္ပိ အရဟတ္တံ ပတွာ ပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဓမ္မဒေသနာယ ပသန္နေဟိ ဥပနီတေ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနမ္ပိ ပရေသံ ဝါဒေ သဟဓမ္မေန ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေန္တာနမ္ပိ သကဝါဒတော ပရေဟိ အာရောပိတဒေါသံ ပရိဟရန္တာနမ္ပိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ န ကေဝလံ သုဂ္ဂဟိတပရိယတ္တိံ နိဿာယ မဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာဒီနိယေဝ၊ အပိ တု ပရဝါဒနိဂ္ဂဟသကဝါဒပတိဋ္ဌာပနာနိပိ ဣဇ္ဈန္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တာ ဒီသု ‘‘ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ သပ္ပာဋိဟာရိယံ ဓမ္မံ ဒေသေဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၈)။

ယံ ပနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန ဒုဝိဓေန အတ္ထော။ ဒုက္ခပရိဇာနေန ပရိညာတက္ခန္ဓော။ သမုဒယပ္ပဟာနေန ပဟီနကိလေသော။ ပဋိဝိဒ္ဓါရဟတ္တဖလတာယ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပော။ အကုပ္ပန္တိ စ အရဟတ္တဖလဿေတံ နာမ။ သတိပိ ဟိ စတ္တုန္နံ မဂ္ဂါနံ၊ စတုန္နဉ္စ ဖလာနံ အဝိနဿနဘာဝေ သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ သကသကနာမပရိစ္စာဂေန ဥပရူပရိ နာမန္တရပ္ပတ္တိတော တေသံ မဂ္ဂဖလာတိ ‘‘အကုပ္ပာမိ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ။ အရဟာ ပန သဗ္ဗဒါပိ အရဟာယေဝ နာမာတိ တဿေဝ ဖလံ ပုဂ္ဂလနာမဝသေန ‘‘အကုပ္ပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ စ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ခီဏာသဝဿေဝ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ နာမာ’’တိ။ တဿ ဟိ အပရိညာတံ၊ အပ္ပဟီနံ အဘာဝိတံ၊ အသစ္ဆိကတံ ဝါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သော ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏန္တောပိ တန္တိဓာရကော ပဝေဏီပါလကော ဝံသာနုရက္ခကောဝ ဟုတွာ ပရိယာပုဏာတိ၊ တေနေဝါဟ ‘‘ပဝေဏီပါလနတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ပဝေဏီ စေတ္ထ ဓမ္မသန္တတိ ဓမ္မဿ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တိ။ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝံသောတိ စ ယထာဝုတ္တပဝေဏီယေဝ။

နနု စ ယဒိ ပဝေဏီပါလနတ္ထာယ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ခီဏာသဝေါ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စဿ ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ အယံ နယော လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စော ပုထုဇ္ဇနော ဘိက္ခု ဆာတကဘယာဒိနာ ဂန္ထဓုရေသု ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသိတုမသက္ကောန္တေသု သယံ ဘိက္ခာစာရေန အတိကိလမမာနော ‘‘အတိမဓုရံ ဗုဒ္ဓဝစနံ မာ နဿတု၊ တန္တိံ ဓာရေဿာမိ၊ ဝံသံ ဌပေဿာမိ၊ ပဝေဏိံ ပါလေဿာမီ’’တိ ပရိယာပုဏာတိ။ တသ္မာ တဿာပိ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ နာမ ကသ္မာ န ဟောတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဧဝံ သန္တေပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ နာမ န ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ‘‘ပဝေဏိံ ပါလေဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယေန ပရိယာပုဏာတိ၊ အတ္တနော ပန ဘဝကန္တာရတော အဝိတိဏ္ဏတ္တာ တဿ သာ ပရိယတ္တိ နိဿရဏတ္ထာယေဝ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနဿ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒုပမာ ဝါ ဟောတိ၊ နိဿရဏတ္ထာ ဝါ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ နိဿရဏတ္ထာဝ။ ခီဏာသဝါနံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခီဏာသဝေါ ဟိ ဘဏ္ဍာဂါရိက သဒိသတ္တာ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ ဘဏ္ဍာဂါရိကော အလင်္ကာရဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ပသာဓနကာလေ တဒုပိယံ အလင်္ကာရဘဏ္ဍံ ရညော ဥပနာမေတွာ တံ အလင်္ကရောတိ၊ ဧဝံ ခီဏာသဝေါပိ ဓမ္မရတနဘဏ္ဍံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မောက္ခာဓိဂမာယ ဘဗ္ဗရူပေ သဟေတုကေ သတ္တေ ပဿိတွာ တဒနုရူပံ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသင်္ခါတေန လောကုတ္တရေန အလင်္ကာရေန အလင်္ကရောတီတိ။

ဧဝံ တိဿော ပရိယတ္တိယော ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ တီသုပိ ပိဋကေသု ယထာရဟံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝိဘဇန္တော ‘‘ဝိနယေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘သီလသမ္ပဒံ နိဿာယ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒီသု ယသ္မာ သီလံ ဝိသုဇ္ဈမာနံ သတိသမ္ပဇညဗလေန၊ ကမ္မဿကတာဉာဏဗလေန စ သံကိလေသမလတော ဝိသုဇ္ဈတိ၊ ပါရိပူရိဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သီလသမ္ပဒါ သိဇ္ဈမာနာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိဘာဝေန သတိဗလံ၊ ဉာဏဗလဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ တဿာ ဝိဇ္ဇတ္တယူပနိဿယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ သဘာဂဟေတုသမ္ပာဒနတော။ သတိဗလေန ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ။ သမ္ပဇညဗလေန သဗ္ဗကိစ္စေသု သုဒိဋ္ဌကာရိတာပရိစယေန စုတူပပါတဉာဏာနုဗဒ္ဓါယ ဒုတိယဝိဇ္ဇာယ သိဒ္ဓိ။ ဝီတိက္ကမာဘာဝေန သံကိလေသပ္ပဟာနသဗ္ဘာဝတော ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတာဝသေန အဇ္ဈာသယသုဒ္ဓိယာ တတိယဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ။ ပုရေတရသိဒ္ဓါနံ သမာဓိပညာနံ ပါရိပူရိံ ဝိနာ သီလဿ အာသဝက္ခယဉာဏူပနိဿယတာ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၁၄) ဝစနတော သမာဓိသမ္ပဒါ ဆဠဘိညတာယ ဥပနိဿယော။ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတေ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂) ဝစနတော ပုဗ္ဗယောဂေန ဂရုဝါသဒေသဘာသာကောသလ္လဥဂ္ဂဟဏပရိပုစ္ဆာဒီဟိ စ ပရိဘာဝိတာ ပညာသမ္ပဒါ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပဘေဒဿ ဥပနိဿယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီလသမ္ပဒံ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယဿ သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ အနဝသေသာ ဆ အဘိညာ န ဣဇ္ဈန္တိ၊ တဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန န သမာဓိသမ္ပဒါ အတ္ထီတိ သတိပိ ဝိဇ္ဇာနံ အဘိညေကဒေသဘာဝေ သီလသမ္ပဒါသမုဒါဂတာ ဧဝ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ၊ ယထာ စ ပညာသမ္ပဒါသမုဒါဂတာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ တာသံ ပဋိလဒ္ဓတ္တာ။ ဧဝံ သီလသမ္ပဒါသမုဒါဂတာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ သမာဓိသမ္ပဒါသမုဒါဂတာ စ ဆ အဘိညာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တီတိ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တာသံ အဓိဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမသဒိသာ ဟိ ဣမေသံ အရိယာနံ ဣမေ ဝိသေသာဓိဂမာတိ။

တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတောတိ ဧတ္ထ ‘‘တာသံယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ပါပုဏိတဗ္ဗာနံ ဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဝိနယေ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ (ပါရာ။ ၁၂) ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာဝ ဝိဘတ္တာတိ။ စသဒ္ဒေန သမုစ္စိနနဉ္စ တာသံ ဧတ္ထ ဧကဒေသဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါနမ္ပိ ဧကဒေသာနံ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒုတိယေ ‘‘တာသံယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ အပေက္ခိတွာ ကတံ၊ န တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ တာ ဟိ ဆသု အဘိညာသု အန္တောဂဓတ္တာ သုတ္တေ ဝိဘတ္တာယေဝါတိ။ စ-သဒ္ဒေန စ ပဋိသမ္ဘိဒါနမေကဒေသဝစနံ သမုစ္စိနောတိ။ တတိယေ ‘‘တာသဉ္စာ’’တိ စ-သဒ္ဒေန သေသာနမ္ပိ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ဆ အဘိညာ၊ စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝုတ္တာယေဝ။ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ပန အညတ္ထ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ၊ တတ္ထေဝ စ သမ္မာ ဝိဘတ္တဘာဝံ ဒီပေတုကာမော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အဝဓာရဏမကတွာ ‘‘တတ္ထေဝါ’’တိ ပရိဝတ္တေတွာ အဝဓာရဏံ ဌပေတိ။ ‘‘အဘိဓမ္မေ ပန တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ဆ အဘိညာ၊ စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါ အညေ စ သမ္မပ္ပဓာနာဒယော ဂုဏဝိသေသာ ဝိဘတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဝိဘတ္တာ၊ ဝိသေသတော ပန ပညာဇာတိကတ္တာ စတဿောဝ ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏာတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘တာသဉ္စ တတ္ထေဝါ’တိ အဝဓာရဏဝိပလ္လာသော ကတော’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ နိဂမနံ။

သုခေါ သမ္ဖဿော ဧတေသန္တိ သုခသမ္ဖဿာနိ၊ အနုညာတာနိယေဝ တာဒိသာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနိ၊ တေသံ ဖဿသာမညတော သုခေါ ဝါ သမ္ဖဿော တထာ၊ အနုညာတော သော ယေသန္တိ အနုညာတသုခသမ္ဖဿာနိ၊ တာဒိသာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနိ တေသံ ဖဿေန သမာနတာယ။ ဥပါဒိန္နကဖဿော ဣတ္ထိဖဿော၊ မေထုနဓမ္မောယေဝ။ ဝုတ္တံ အရိဋ္ဌေန နာမ ဂဒ္ဓဗာဓိပုဗ္ဗေန ဘိက္ခုနာ (မ။ နိ။ ၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇)။ သော ဟိ ဗဟုဿုတော ဓမ္မကထိကော ကမ္မကိလေသဝိပါကဥပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမဝသေန ပဉ္စဝိဓေသု အန္တရာယိကေသု အာဏာဝီတိက္ကမန္တရာယိကံ န ဇာနာတိ၊ သေသန္တရာယိကေယေဝ ဇာနာတိ၊ တသ္မာ သော ရဟောဂတော ဧဝံ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ အဂါရိကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ သောတာပန္နာပိ သကဒါဂါမိနောပိ အနာဂါမိနောပိ ဟောန္တိ၊ ဘိက္ခူပိ မနာပိကာနိ စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ပဿန္တိ …ပေ… ကာယဝိညေယျေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုသန္တိ၊ မုဒုကာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ကသ္မာ ဣတ္ထီနံယေဝ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဧတေပိ ဝဋ္ဋန္တိယေဝါ’’တိ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိဘောဂရသေန သာဝဇ္ဇံ ကာမဂုဏပရိဘောဂရသံ သံသန္ဒိတွာ သဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ ဧကံ ကတွာ ထုလ္လဝါကေဟိ သဒ္ဓိံ အတိသုခုမသုတ္တံ ဃဋေန္တော ဝိယ၊ သာသပေန သဒ္ဓိံ သိနေရုနော သဒိသတံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ စ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပာဒေတွာ ‘‘ကိံ ဘဂဝတာ မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ မဟတာ ဥဿာဟေန ပဌမပါရာဇိကံ ပညတ္တံ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဒေါသော’’တိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော ဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ ပဋိဗာဟန္တော အရိယမဂ္ဂေ ခါဏုကဏ္ဋကာဒီနိ ပက္ခိပန္တော ‘‘မေထုနဓမ္မေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဇိနစက္ကေ ပဟာရမဒါသိ၊ တေနာဟ ‘‘တထာဟ’’န္တိအာဒိ။

အနတိက္ကမနတ္ထေန အန္တရာယေ နိယုတ္တာ၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ၊ အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ၊ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယကရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ စ ကမ္မကိလေသဝိပါကဥပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ ဝိတ္ထာရော အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာဒီသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၇) ဂဟေတဗ္ဗော။ အယံ ပနေတ္ထ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော – ယေ ဣမေ ဓမ္မာ အန္တရာယိကာ ဣတိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ ဒေသိတာ စေဝ ပညတ္တာ စ၊ တေ ဓမ္မေ ပဋိသေဝတော ပဋိသေဝန္တဿ ယထာ ယေန ပကာရေန တေ ဓမ္မာ အန္တရာယာယ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယကရဏတ္ထံ နာလံ သမတ္ထာ န ဟောန္တိ၊ တထာ တေန ပကာရေန အဟံ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အာဇာနာမီတိ။ တတော ဒုဿီလဘာဝံ ပါပုဏာတီတိ တတော အနဝဇ္ဇသညိဘာဝဟေတုတော ဝီတိက္ကမိတွာ ဒုဿီလဘာဝံ ပါပုဏာတိ။

စတ္တာရော…ပေ…အာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန –

‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ။ ကတမေ စတ္တာရော? အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော နော ပရဟိတာယ၊ ပရဟိတာယ ပဋိပန္နော နော အတ္တဟိတာယ၊ နေဝတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော နော ပရဟိတာယ၊ အတ္တဟိတာယ စေဝ ပဋိပန္နော ပရဟိတာယ စ…ပေ… ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ…ပေ… လောကသ္မိ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၉၆) –

ဧဝမာဒိနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာပဋိသညုတ္တသုတ္တန္တပါဠိံ နိဒဿေတိ။ အဓိပ္ပာယန္တိ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလဒေသနာဝေါဟာရဝသေန၊ န ပရမတ္ထတော’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသိ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ဝဒတံ ဝရော၊

သမ္မုတိံ ပရမတ္ထဉ္စ၊ တတိယံ နူပလဗ္ဘတိ။

သင်္ကေတဝစနံ သစ္စံ၊ လောကသမ္မုတိကာရဏာ၊

ပရမတ္ထဝစနံ သစ္စံ၊ ဓမ္မာနံ ဘူတကာရဏာ။

တသ္မာ ဝေါဟာရကုသလဿ၊ လောကနာထဿ သတ္ထုနော၊

သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿ၊ မုသာဝါဒေါ န ဇာယတီ’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၄)၊

န ဟိ လောကသမ္မုတိံ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဝိဇဟန္တိ၊ လောကသမညာယ လောကနိရုတ္တိယာ လောကာဘိလာပေ ဌိတာယေဝ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ အပိစ ‘‘ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ၊ ကမ္မဿကတာဒီပနတ္ထ’’န္တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၂၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၄၊ ကထာ။ အနုဋီ။ ၁) ဧဝမာဒီဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတီ’’တိ ဧဝံ အဓိပ္ပာယမဇာနန္တော။ အယမတ္ထော ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာတီတိ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ၊ ယထာ တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၄) ဒုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ ဂဏှာတိ၊ ဝိပရီတံ ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဂ္ဂဟိတန္တိ ဟိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ကိရိယာယဝိသေသနဘာဝေန နပုံသကလိင်္ဂေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ။ အယဉှိ ဘာဝနပုံသကပဒဿ ပကတိ၊ ယဒိဒံ နပုံသကလိင်္ဂေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ၊ ဘာဝပ္ပဋ္ဌာနတာ၊ သကမ္မာကမ္မကိရိယာနုယောဂံ ပစ္စတ္တောပယောဂဝစနတာ စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ’’တိ။ ယန္တိ ဒုဂ္ဂဟိတဂါဟံ။ မဇ္ဈိမနိကာယေ မူလပဏ္ဏာသကေ မဟာတဏှာသင်္ခယသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၄) တထာဝါဒီနံ သာဓိနာမကံ ကေဝဋ္ဋပုတ္တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန ဓမ္မေနာတိ ပါဌသေသော၊ မိစ္ဆာသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒုဂ္ဂဟဏံ ဒုဂ္ဂဟိတံ၊ အတ္တနာတိ စ သာမိအတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ဝိဘတ္တိယန္တပတိရူပကံ ဝါ အဗျယပဒံ၊ တသ္မာ အတ္တနော ဒုဂ္ဂဟဏေန ဝိပရီတဂါဟေနာတိ အတ္ထော။ အဗ္ဘာစိက္ခတီတိ အဗ္ဘက္ခာနံ ကရောတိ။ အတ္တနော ကုသလမူလာနိ ခနန္တော အတ္တာနံ ခနတိ နာမ။ တတောတိ ဒုဂ္ဂဟိတဘာဝဟေတုတော။

ဓမ္မစိန္တန္တိ ဓမ္မသဘာဝဝိစာရံ။ အတိဓာဝန္တောတိ ဌာတဗ္ဗမရိယာဒါယံ အဋ္ဌတွာ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဒါနံ ဟောတိ၊ သယမေဝ စိတ္တံ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗမ္ပိ စိတ္တံ သဘာဝဓမ္မာရမ္မဏမေဝ ဟောတီ’’တိ စ ဧဝမာဒိနာ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တယမာနော။ စိန္တေတုမသက္ကုဏေယျာနိ၊ အနရဟရူပါနိ ဝါ အစိန္တေယျာနိ နာမ၊ တာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အစိန္တေယျာနီတိ တေသံ သဘာဝဒဿနံ။ န စိန္တေတဗ္ဗာနီတိ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဒဿနံ။ ‘‘ယာနီ’’တိအာဒိ တဿ ဟေတုဒဿနံ။ ယာနိ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ စိတ္တက္ခေပဿ၊ ဝိဃာတဿ ဝိဟေသဿ စ ဘာဂီ အဿ၊ အစိန္တေယျာနိ ဣမာနိ စတ္တာရိ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ၊ ဣမာနိ ဝါ စတ္တာရိ အစိန္တေယျာနိ နာမ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ၊ ယာနိ ဝါ…ပေ… အဿ၊ တသ္မာ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ အစိန္တေတဗ္ဗဘူတာနိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အစိန္တေယျာနိ နာမာတိ ယောဇနာ။ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပန –

‘‘ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဗုဒ္ဓါနံ ဘိက္ခဝေ ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယံ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿ။ ဈာယိဿ ဘိက္ခဝေ ဈာနဝိသယော အစိန္တေယျော…ပေ… ကမ္မဝိပါကော ဘိက္ခဝေ အစိန္တေယျော…ပေ… လောကစိန္တာ ဘိက္ခဝေ အစိန္တေယျာ…ပေ… ဣမာနိ…ပေ… အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇) –

စတုရင်္ဂုတ္တရေ ဝုတ္တံ အစိန္တေယျသုတ္တံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗံ အစိန္တေယျဘာဝဒီပကံ ပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာမံ အစိန္တေယျာနိ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာဒီနိ၊ တာနိ ပန အနုဿရန္တဿ ကုသလုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော စိန္တေတဗ္ဗာနိ၊ ဣမာနိ ပန ဧဝံ န ဟောန္တိ အဖလဘာဝတော၊ တသ္မာ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ဒုဿီလျ…ပေ… ပဘေဒ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိပတ္တိံ သရူပတော ဒဿေတိ။ ‘‘ကထံ? ပိဋကဝသေနာ’’တိအာဒိဝစနသမ္ဗဇ္ဈနေန ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓဝိရဟိတဉှိ ဝစနံ ဗျာကုလံ။ သောတူနဉ္စ အတ္ထဝိညာပကံ န ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗာပရညူနမေဝ စ တထာဝိစာရိတဝစနံ ဝိသယော။ ယထာဟ –

‘‘ပုဗ္ဗာပရညူ အတ္ထညူ၊ နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါ၊

သုဂ္ဂဟီတဉ္စ ဂဏှာတိ၊ အတ္ထဉ္စော’ ပပရိက္ခတီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၃၁)၊

တေသန္တိ ပိဋကာနံ။ ဧတန္တိ ဗုဒ္ဓဝစနံ။

သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂမဟာဝဂ္ဂပါထိကဝဂ္ဂသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ဝဂ္ဂေဟိ သင်္ဂဟော ဧတေသန္တိ တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ။ ဂါထာယ ပန ယဿ နိကာယဿ သုတ္တဂဏနတော စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာ။ ဝဂ္ဂသင်္ဂဟဝသေန တယော ဝဂ္ဂါ အဿ သင်္ဂဟဿာတိ တိဝဂ္ဂေါ သင်္ဂဟော။ ပဌမော ဧသ နိကာယော ဒီဃနိကာယောတိ အနုလောမိကော အပစ္စနီကော၊ အတ္ထာနုလောမနတော အတ္ထာနုလောမနာမိကော ဝါ၊ အနွတ္ထနာမောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ‘‘တိဝဂ္ဂေါ သင်္ဂဟော’’တိ ဧတံ ‘‘ယဿာ’’တိ အန္တရိကေပိ သမာသောယေဝ ဟောတိ၊ န ဝါကျန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘နဝံ ပန ဘိက္ခုနာ စီဝရလာဘေနာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၈) ဧတ္ထ ‘‘နဝံစီဝရလာဘေနာ’’တိ ပဒံ ဝိယ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဏ္ဏယန္တိ ‘‘အလဗ္ဘီတိ လဘော၊ လဘော ဧဝ လာဘော။ ကိံ အလဗ္ဘိ? စီဝရံ။ ကီဒိသံ? နဝံ၊ ဣတိ ‘နဝစီဝရလာဘေနာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ ‘နဝံစီဝရလာဘေနာ’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဋိလဒ္ဓနဝစီဝရေနာတိ အတ္ထော။ မဇ္ဈေ ဌိတပဒဒွယေ ပနာတိ နိပါတော။ ဘိက္ခုနာတိ ယေန လဒ္ဓံ၊ တဿ နိဒဿန’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈)။ ဣဓာပိ သဒ္ဒတော၊ အတ္ထတော စ ဝါကျေ ယုတ္တိယာအဘာဝတော သမာသောယေဝ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘တိဝဂ္ဂေါ’’တိ ပဒဉှိ ‘‘သင်္ဂဟော’’တိ ဧတ္ထ ယဒိ ကရဏံ၊ ဧဝံ သတိ ကရဏဝစနန္တမေဝ သိယာ။ ယဒိ စ ပဒဒွယမေတံ တုလျာဓိကရဏံ၊ တထာ စ သတိ နပုံသကလိင်္ဂမေဝ သိယာ ‘‘တိလောက’’န္တိအာဒိပဒံ ဝိယ။ တထာ ‘‘တိဝဂ္ဂေါ’’တိ ဧတဿ ‘‘သင်္ဂဟော’’တိ ပဒမန္တရေန အညတ္ထာသမ္ဗန္ဓော န သမ္ဘဝတိ၊ တတ္ထ စ တာဒိသေန ဝါကျေန သမ္ဗဇ္ဈနံ န ယုတ္တံ၊ တသ္မာ သမာနေပိ ပဒန္တရန္တရိကေ သဒ္ဒတ္ထာဝိရောဓဘာဝေါယေဝ သမာသတာကာရဏန္တိ သမာသော ဧဝ ယုတ္တော။ တယော ဝဂ္ဂါ အဿ သင်္ဂဟဿာတိ ဟိ တိဝဂ္ဂေါသင်္ဂဟော အကာရဿ ဩကာရာဒေသံ၊ ဩကာရာဂမံ ဝါ ကတွာ ယထာ ‘‘သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတော၊ အစိရပက္ကန္တော၊ မာသဇာတော’’တိအာဒိ၊ အဿ သင်္ဂဟဿာတိ စ သင်္ဂဟိတဿ အဿ နိကာယဿာတိ အတ္ထော။ အပရေ ပန ‘‘တယော ဝဂ္ဂါ ယဿာတိ ကတွာ ‘သင်္ဂဟော’တိ ပဒေန တုလျာဓိကရဏမေဝ သမ္ဘဝတိ၊ သင်္ဂဟောတိ စ ဂဏနာ။ ဋီကာစရိယေဟိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ပန ‘တယော ဝဂ္ဂါ အဿ သင်္ဂဟဿာ’တိ ပဒဒွယဿ တုလျာဓိကရဏတာယေဝ ဒဿိတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ သင်္ချာသင်္ချေယျာနံ မိဿကတ္တာ၊ အပါကဋတ္တာ စ။

အတ္ထာနုလောမိကတ္တံ ဝိဘာဝေတုမာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဂုဏောပစာရေန၊ တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ ဒီဃ-သဒ္ဒေန ဒီဃပ္ပမာဏာနိ သုတ္တာနိယေဝ ဂဟိတာနိ၊ နိကာယသဒ္ဒေါ စ ရုဠှိဝသေန သမူဟနိဝါသတ္ထေသု ဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဒီဃပ္ပမာဏာန’’န္တိအာဒိနာ။ သင်္ကေတသိဒ္ဓတ္တာ ဝစနီယဝါစကာနံ ပယောဂတော တဒတ္ထေသု တဿ သင်္ကေတသိဒ္ဓတံ ဉာပေန္တော ‘‘နာဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧကနိကာယမ္ပီတိ ဧကသမူဟမ္ပိ။ ဧဝံ စိတ္တန္တိ ဧဝံ ဝိစိတ္တံ။ ယထယိဒန္တိ ယထာ ဣမေ တိရစ္ဆာနဂတာ ပါဏာ။ ပေါဏိကာ၊ စိက္ခလ္လိကာ စ ခတ္တိယာ၊ တေသံ နိဝါသော ‘‘ပေါဏိကနိကာယော စိက္ခလ္လိကနိကာယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထာတိ နိကာယသဒ္ဒဿ သမူဟနိဝါသာနံ ဝါစကဘာဝေ။ သာဓကာနီတိ အဓိပ္ပေတဿတ္ထဿ သာဓနတော ဥဒါဟရဏာနိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘သမာနီတာနီ’’တိ ပါဌသေသေန စေတဿ သမ္ဗန္ဓော၊ သက္ခီနိ ဝါ ယထာဝုတ္တနယေန သာဓကာနိ။ ယဉှိ နိဒ္ဓါရေတွာ အဓိပ္ပေတတ္ထံ သာဓေန္တိ၊ တံ ‘‘သက္ခီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ဟိ မနောရထပူရဏိယံ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စဂရုဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၁၃၂) ပန သက္ခိဘာဝတ္ထာယ အာဟရိတွာ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၅) သာသနတောတိ သာသနပယောဂတော၊ သာသနေ ဝါ။ လောကတောတိ လောကိယပယောဂတော၊ လောကေ ဝါ။ ဣဒံ ပန ပိဋကတ္တယေ န ဝိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမမုဒါဟရဏံ သာသနတော သာဓကဝစနံ၊ ဒုတိယံ လောကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မူလပရိယာယ ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ပဉ္စဒသဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ။ အဍ္ဎေန ဒုတိယံ ဒိယဍ္ဎံ၊ တဒေဝ သတံ၊ ဧကသတံ၊ ပညာသ စ သုတ္တာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ နိကာယေ။ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂပရိဂ္ဂဟောတိ ပဉ္စဒသဟိ ဝဂ္ဂေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတော သင်္ဂဟိတော။

သံယုဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ သံယုတ္တံ၊ ကေသံ သံယုတ္တံ? သုတ္တဝဂ္ဂါနံ။ ယထာ ဟိ ဗျဉ္ဇနသမုဒါယေ ပဒံ၊ ပဒသမုဒါယေ စ ဝါကျံ၊ ဝါကျသမုဒါယေ သုတ္တံ၊ သုတ္တသမုဒါယေ ဝဂ္ဂေါတိ သမညာ၊ ဧဝံ ဝဂ္ဂသမုဒါယေ သံယုတ္တသမညာ။ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတေန ကထိတသုတ္တဝဂ္ဂါဒီနံ သံယုတ္တတ္တာ ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဘာဝေါ (သံ။ နိ။ ၁။၁)၊ တေနာဟ ‘‘ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘သုတ္တန္တာနံ သဟဿာနိ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာ’’တိ ပါဌေ သုတ္တန္တာနံ သတ္တ သဟဿာနိ၊ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္တ သုတ္တသဟဿာနိ၊ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာ’’တိပိ ပါဌော။ သံယုတ္တသင်္ဂဟောတိ သံယုတ္တနိကာယဿ သင်္ဂဟော ဂဏနာ။

ဧကေကေဟိ အင်္ဂေဟိ ဥပရူပရိ ဥတ္တရော အဓိကော ဧတ္ထာတိ အင်္ဂုတ္တရောတိ အာဟ ‘‘ဧကေကအင်္ဂါတိရေကဝသေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟိ ဧကေကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဧကာဒသ အင်္ဂါနိ ကထိတာနိ။ အင်္ဂန္တိ စ ဓမ္မကောဋ္ဌာသော။

ပုဗ္ဗေတိ သုတ္တန္တပိဋကနိဒ္ဒေသေ။ ဝုတ္တမေဝ ပကာရန္တရေန သင်္ခိပိတွာ အဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဌပေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သကလံ ဝိနယပိဋက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ ဟိ ဣမိနာ ပကာရန္တရေန သင်္ခိပိတွာ ဒဿေတိ။ အပိစ ယထာဝုတ္တတော အဝသိဋ္ဌံ ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဒိန္နနယေ ဌတွာ ဒေသိတံ၊ ဘဂဝတာ စ အနုမောဒိတံ နေတ္တိပေဋကောပဒေသာဒိကံ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဧတ္ထေဝ ပရိယာပန္နန္တိ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သိဒ္ဓေပိ ဟိ သတိ အာရမ္ဘော အတ္ထန္တရဝိညာပနာယ ဝါ ဟောတိ၊ နိယမာယ ဝါတိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘ဒီဃပ္ပမာဏာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘ခုဒ္ဒကပ္ပမာဏာန’’န္တိအာဒိမဝတွာ သရူပဿေဝ ကထနံ ဝိနယာဘိဓမ္မာဒီနံ ဒီဃပ္ပမာဏာနမ္ပိ တဒန္တောဂဓတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တေန စ ဝိညာယတိ ‘‘န သဗ္ဗတ္ထ ခုဒ္ဒကပရိယာပန္နေသု တဿ အနွတ္ထသမညတာ၊ ဒီဃနိကာယာဒိသဘာဝဝိပရီတဘာဝသာမညေန ပန ကတ္ထစိ တဗ္ဗောဟာရတာ’’တိ။ တဒညန္တိ တေဟိ စတူဟိ နိကာယေဟိ အညံ၊ အဝသေသန္တိ အတ္ထော။

နဝပ္ပဘေဒန္တိ ဧတ္ထ ကထံ ပနေတံ နဝပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ နဝဟိ အင်္ဂေဟိ ဝဝတ္ထိတေဟိ အညမညသင်္ကရရဟိတေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တထာ စ သတိ အသုတ္တသဘာဝါနေဝ ဂေယျင်္ဂါဒီနိ သိယုံ၊ အထ သုတ္တသဘာဝါနေဝ ဂေယျင်္ဂါဒီနိ၊ ဧဝံ သတိ သုတ္တန္တိ ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂမေဝ န သိယာ၊ ဧဝံ သန္တေ အဋ္ဌင်္ဂံ သာသနန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ အပိစ ‘‘သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သုတ္တဉ္စ နာမ သဂါထကံ ဝါ သိယာ၊ နိဂ္ဂါထကံ ဝါ၊ တသ္မာ အင်္ဂဒွယေနေဝ တဒုဘယံ သင်္ဂဟိတန္တိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တံ သုတ္တံ ဥဒါနာဒိဝိသေသသညာရဟိတံ နတ္ထိ၊ ယံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ၊ အထာပိ ကထဉ္စိ ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ၊ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ (ခု။ ပါ။ ၁၊ သု။ နိ။ ၂၆၁) သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ ဂါထာဘာဝတော ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ။ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ သဂါထကတ္တာ သဂါထာဝဂ္ဂဿ ဝိယ။ တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –

သုတ္တန္တိ သာမညဝိဓိ၊ ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊

သနိမိတ္တာ နိရုဠှတ္တာ၊ သဟတာညေန နာညတော။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)၊

ယထာဝုတ္တဿ ဒေါသဿ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထာဝဂါဟဏံ၊

တသ္မာ အသင်္ကရံယေဝ၊ နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ။ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)၊

သဗ္ဗဿာပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ၊ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၅၊ ၁၂၄၂) သာဝတ္ထိယာ သုတ္တဝိဘင်္ဂေ၊ (စူဠဝ။ ၄၅၆) သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဝစနတော ဝိနယာဘိဓမ္မပရိယတ္တိ ဝိသေသေသုပိ သုတ္တဝေါဟာရော ဒိဿတိ။ တေနေဝ စ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာယနော နေတ္တိယံ အာဟ ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ (နေတ္တိ။ သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ) တတ္ထ ဟိ သုတ္တာဒိဝသေန နဝင်္ဂဿ သာသနဿ ပရိယေဋ္ဌိ ပရိယေသနာ အတ္ထဝိစာရဏာ ‘‘နဝဝိဓ သုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တဒေကဒေသေသု ပန ပရေ ဂေယျာဒယော သနိမိတ္တာ ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘‘ဂေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဉှိ ‘‘ဗျာကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏံ။ ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာဒီနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဂေယျာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော။ သဩကာသဝိဓိတော ဟိ အနောကာသဝိဓိ ဗလဝါ။ အပိစ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတီ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ။ ယထာဓိပ္ပေတဿ ဟိ အတ္ထဿ အနဓိပ္ပေတတော ဗျဝစ္ဆေဒကံ ဝိသေသနံ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလဂါထာဗန္ဓေသု၊ သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသညုတ္တေသု၊ ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိဝစန သမ္ဗန္ဓေသု၊ အဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာဥဒါနဣတိဝုတ္တက အဗ္ဘုတဓမ္မသညာ ပတိဋ္ဌိတာ။ ဧတ္ထ ဟိ သတိပိ သညာန္တရနိမိတ္တယောဂေ အနောကာသသညာနံ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဂါထာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ တထာ သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ သတိပိ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေ၊ သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျာဒယော၊ ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ၊ တံ သုတ္တင်္ဂမေဝ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတော။ နနု စ ဧဝံ သန္တေပိ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏန္တိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဿ သုတ္တဿ အဘာဝတော ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂမေဝ န သိယာတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာ ဧဝါတိ? န တဒဝတ္ထာ သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တန္တိ။

ယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ (ခု။ ပါ။ ၁၊ သု။ နိ။ ၂၆၁) သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ၊ တမ္ပိ န၊ နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တဘာဝေါ။ န ဟိ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန သညိတာနိ၊ အထ ခေါ သုတ္တဘာဝေနေဝ။ တေနေဝ ဟိ အကထာယံ ‘‘သုတ္တနာမက’’န္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယဉ္စ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ’’တိ၊ တမ္ပိ နတ္ထိ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ သဟတာညေန၊ တသ္မာ။ သဟဘာဝေါ ဟိ နာမ အတ္တတော အညေန ဟောတိ။ သဟ ဂါထာဟီတိ စ သဂါထကံ၊ န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ဂါထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပဒေသော အတ္ထိ၊ ယော ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ ဝုစ္စေယျ၊ နနု စ ဂါထာသမုဒါယော တဒေကဒေသာဟိ ဂါထာဟိ အညော ဟောတိ၊ ယဿ ဝသေန ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ? တံ န။ န ဟိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ၊ ယော တဒေကဒေသေဟိ သဟ ဘဝေယျ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘ဒီဃသုတ္တင်္ကိတဿာ’’တိအာဒီသု သမုဒါယေကဒေသာနံ ဝိဘာဂဝစနံ ဝေါဟာရမတ္တံ ပတိ ပရိယာယဝစနမေဝ၊ အယဉ္စ နိပ္ပရိယာယေန ပဘေဒဝိဘာဂဒဿနကထာတိ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တမ္ပိ န၊ အညတော။ အညာယေဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ။ တာဒိသာယေဝ ဟိ ကာရဏာနုရူပေန တတ္ထ ဒေသိတာ၊ အတော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဒိနဝင်္ဂါနံ အညမညသင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

ဣဒါနိ ဧတာနိ နဝင်္ဂါနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိဒ္ဒေသော နာမ သုတ္တနိပါတေ –

‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ၊ တဿ စေ တံ သမိဇ္ဈတိ၊

အဒ္ဓါ ပီတိမနော ဟောတိ၊ လဒ္ဓါ မစ္စော ယဒိစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ။ (သု။ နိ။ ၇၇၂)၊ –

အာဂတဿ အဋ္ဌကဝဂ္ဂဿ၊

‘‘ကေနဿု နိဝုတော လောကော၊ (ဣစ္စာယသ္မာ အဇိတော)၊

ကေနဿု န ပကာသတိ၊

ကိဿာဘိလေပနံ ဗြူသိ၊

ကိံသု တဿ မဟဗ္ဘယ’’န္တိအာဒိနာ။ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈)၊ –

အာဂတဿ ပါရာယနဝဂ္ဂဿ၊

‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ၊

အဝိဟေဌယံ အညတရမ္ပိ တေသံ၊

န ပုတ္တမိစ္ဆေယျ ကုတော သဟာယံ၊

ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော’’တိအာဒိနာ။ (သု။ နိ။ ၃၅)၊ –

အာဂတဿ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဿ စ အတ္ထဝိဘာဂဝသေန သတ္ထုကပ္ပေန အာယသ္မတာ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ကတော နိဒ္ဒေသော၊ ယော ‘‘မဟာနိဒ္ဒေသော၊ စူဠနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမိဓ နိဒ္ဒေသဿ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော ဘဒန္တဗုဒ္ဓဓောသာစရိယေန ဒဿိတော၊ တထာ အညတ္ထာပိ ဝိနယဋ္ဌကထာဒီသု၊ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနာပိ နေတ္တိပ္ပကရဏဋ္ဌကထာယံ။ အပရေ ပန နိဒ္ဒေသဿ ဂါထာဝေယျာကရဏင်္ဂေသု ဒွီသု သင်္ဂဟံ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ နိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယံ ဥပသေနတ္ထေရေန –

‘‘သော ပနေသ ဝိနယပိဋကံ…ပေ… အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နော၊ ဒီဃနိကာယော…ပေ… ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကမဟာနိကာယပရိယာပန္နော၊ သုတ္တံ…ပေ… ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သတ္ထုသာသနင်္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂါထင်္ဂဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟိတော’’တိ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။

ဧတ္ထ တာဝ ကတ္ထစိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနသဗ္ဘာဝတော နိဒ္ဒေသေကဒေသဿ ဝေယျာကရဏင်္ဂသင်္ဂဟော ယုဇ္ဇတု၊ အဂါထာဘာဝတော ဂါထင်္ဂသင်္ဂဟော ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ ဝီမံသိတဗ္ဗမေတံ။ ဓမ္မာပဒါဒီနံ ဝိယ ဟိ ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေါ ဂါထင်္ဂဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ဓမ္မပဒါဒီသု ဟိ ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု ဂါထာသမညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ နိဒ္ဒေသေ စ န ကောစိ ကေဝလော ဂါထာဗန္ဒပ္ပဒေသော ဥပလဗ္ဘတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဘာသိတာနံယေဝ ဟိ အဋ္ဌကဝဂ္ဂါဒိသင်္ဂဟိတာနံ ဂါထာနံ နိဒ္ဒေသမတ္တံ ဓမ္မသေနာပတိနာ ကတံ။ အတ္ထဝိဘဇနတ္ထံ အာနီတာပိ ဟိ တာ အဋ္ဌကဝဂ္ဂါဒိသင်္ဂဟိတာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ မူလဂါထာယော သုတ္တနိပါတပရိယာပန္နတ္တာ အညာယေဝါတိ န နိဒ္ဒေသသင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု အာဂတာပိ တံ ဝေါဟာရမလဘမာနာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နာ ဂါထာယော ဝိယ၊ တသ္မာ ကာရဏန္တရမေတ္ထ ဂဝေသိတဗ္ဗံ၊ ယုတ္တတရံ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ။

နာလကသုတ္တံ နာမ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိတ ဒိဝသတော သတ္တမေ ဒိဝသေ နာလကတ္ထေရဿ ‘‘မောနေယျံ တေ ဥပညိဿ’’န္တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၇၀၆) ဘဂဝတာ ဘာသိတံ မောနေယျ ပဋိပဒါပရိဒီပကံ သုတ္တံ။ တုဝဋ္ဋကသုတ္တံ နာမ မဟာသမယသုတ္တန္တဒေသနာယ သန္နိပတိတေသု ဒေဝေသု ‘‘ကာ နု ခေါ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ပဋိပတ္တီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ‘‘မူလံ ပပဉ္စသင်္ခါယာ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၉၂၂) ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တံ။ ဧဝမိဓ သုတ္တနိပါတေ အာဂတာနံ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော ဒဿိတော၊ တတ္ထေဝ အာဂတာနံ အသုတ္တနာမိကာနံ သုဒ္ဓိကဂါထာနံ ဂါထင်္ဂသင်္ဂဟဉ္စ ဒဿယိဿတိ၊ ဧဝံ သတိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာရမ္ဘေ –

‘‘ဂါထာသတသမာကိဏ္ဏော၊ ဂေယျဗျာကရဏင်္ကိတော၊

ကသ္မာ သုတ္တနိပါတောတိ၊ သင်္ခမေသ ဂတောတိ စေ’’တိ။ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)၊ –

သကလဿာပိ သုတ္တနိပါတဿ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂသင်္ဂဟော ကသ္မာ စောဒိတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ စောဒကေန သဂါထကတ္တံ၊ ကတ္ထစိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနတ္တဉ္စ ဂဟေတွာ စောဒနာမတ္တံ ကတံ၊ အညထာ သုတ္တနိပါတေ နိဂ္ဂါထကဿ သုတ္တဿေဝ အဘာဝတော ဝေယျာကရဏင်္ဂသင်္ဂဟော န စောဒေတဗ္ဗော သိယာ၊ တသ္မာ စောဒကဿ ဝစနမေတံ အပ္ပမာဏန္တိ ဣဓ၊ အညာသု စ ဝိနယဋ္ဌကထာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ တဿ သုတ္တင်္ဂဂါထင်္ဂသင်္ဂဟော ဒဿိတောတိ။ သုတ္တန္တိ စုဏ္ဏိယသုတ္တံ။ ဝိသေသေနာတိ ရာသိဘာဝေန ဌိတံ သန္ဓာယာဟ။ သဂါထာဝဂ္ဂေါ ဂေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ အသင်္ဂဟိတံ နာမ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီ’’တိ တီသုပိ ကိရ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဿ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟံ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ တဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘နဝသု သတ္ထုသာသနင်္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)၊ ဧတ္ထာပိ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟိတဘာဝေါ ဝုတ္တနယေန ဝီမံသိတဗ္ဗော။ နော သုတ္တနာမိကာတိ အသုတ္တနာမိကာ သင်္ဂီတိကာလေ သုတ္တသမညာယ အပညာတာ။ ‘‘သုဒ္ဓိကဂါထာ နာမ ဝတ္ထုဂါထာ’’တိ တီသုပိ ကိရ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ၊ ဝတ္ထုဂါထာတိ စ ပါရာယနဝဂ္ဂဿ နိဒါနမာရောပေန္တေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန သင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တာ ဆပ္ပညာသ ဂါထာယော၊ နာလကသုတ္တဿ နိဒါနမာရောပေန္တေန တေနေဝ တဒါ ဝုတ္တာ ဝီသတိမတ္တာ ဂါထာယော စ ဝုစ္စန္တိ။ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၈၅) ပန ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ သင်္ဂီတိံ ကရောန္တေနာယသ္မတာ မဟာကဿပေန တမေဝ မောနေယျပဋိပဒံ ပုဋ္ဌော အာယသ္မာ အာနန္ဒော ယေန၊ ယဒါ စ သမာဒပိတော နာလကတ္ထေရော ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ၊ တံ သဗ္ဗံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုကာမော ‘အာနန္ဒဇာတေ’တိအာဒိကာ (သု။ နိ။ ၆၈၄) ဝီသတိ ဝတ္ထုဂါထာယော ဝတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘နာလကသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဂတတ္တာ နာလကသုတ္တဿ ဝတ္ထုဂါထာယော နာလကသုတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာတိ ပါရာယနဝဂ္ဂဿ ဝတ္ထုဂါထာယော ဣဓ သုဒ္ဓိကဂါထာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထေဝ စ ပါရာယနဝဂ္ဂေ အဇိတမာဏဝကာဒီနံ သောဠသန္နံ ဗြာဟ္မဏာနံ ပုစ္ဆာဂါထာ၊ ဘဂဝတော ဝိဿဇ္ဇနဂါထာ စ ပါဠိယံ သုတ္တနာမေန အဝတွာ ‘အဇိတမာဏဝကပုစ္ဆာ၊ တိဿမေတ္တေယျမာဏဝကပုစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈) အာဂတတ္တာ၊ စုဏ္ဏိယဂန္ထေ ဟိ အသမ္မိဿတ္တာ စ ‘‘နော သုတ္တနာမိကာ သုဒ္ဓိကဂါထာ နာမာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသံယုတ္တာ’’တိ ဧတေန ဥဒါနဋ္ဌေန ဥဒါနန္တိ အနွတ္ထသညတံ ဒဿေတိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ကိမိဒံ ဥဒါနံ နာမ? ပီတိဝေဂသမုဋ္ဌာပိတော ဥဒါဟာရော။ ယထာ ဟိ ယံ တေလာဒိ မိနိတဗ္ဗဝတ္ထု မာနံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝိဿန္ဒိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ‘‘အဝသေသကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယဉ္စ ဇလံ တဠာကံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ၊ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ‘‘မဟောဃော’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမေဝ ယံ ပီတိဝေဂသမုဋ္ဌာပိတံ ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရံ အန္တောဟဒယံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ၊ သော အဓိကော ဟုတွာ အန္တော အသဏ္ဌဟိတွာ ဗဟိ ဝစီဒွါရေန နိက္ခန္တော ပဋိဂ္ဂါဟကနိရပေက္ခော ဥဒါဟာရဝိသေသော ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ‘‘ဥဒ မောဒေ ကီဠာယဉ္စာ’’တိ ဟိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ၊ ဣဒဉ္စ ယေဘုယျေန ဝုတ္တံ ဓမ္မသံဝေဂဝသေန ဥဒိတဿာပိ ‘‘သစေ ဘာယထ ဒုက္ခဿာ’’တိအာဒိဥဒါနဿ (ဥဒါ။ ၄၄) ဥဒါနပါဠိယံ အာဂတတ္တာ၊ တထာ‘‘ဂါထာပဋိသံယုတ္တာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ယေဘုယျေနေဝ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါယတနံ၊ ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ၊ န အာပေါ’’တိအာဒိကဿ (ဥဒါ။ ၇၁) စုဏ္ဏိယဝါကျဝသေန ဥဒိတဿာပိ တတ္ထ အာဂတတ္တာ။ နနု စ ဥဒါနံ နာမ ပီတိသောမနဿသမုဋ္ဋာပိတော၊ ဓမ္မသံဝေဂသမုဋ္ဌာပိတော ဝါ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကနိရပေက္ခော ဂါထာဗန္ဓဝသေန၊ စုဏ္ဏိယဝါကျဝသေန စ ပဝတ္တော ဥဒါဟာရော၊ တထာ စေဝ သဗ္ဗတ္ထ အာဂတံ၊ ဣဓ ကသ္မာ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာမန္တနံ ဝုတ္တန္တိ? တေသံ ဘိက္ခူနံ သညာပနတ္ထံ ဧဝ၊ န ပဋိဂ္ဂါဟကကရဏတ္ထံ။ နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တဉှိ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နိဗ္ဗာနဂုဏာနုဿရဏေန ဥပ္ပန္နပီတိသောမနဿေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘အယံ နိဗ္ဗာနဓမ္မော ကထမပစ္စယော ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ တေသံ ဘိက္ခူနံ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ တေသံ တမတ္ထံ ဉာပေတုကာမေန ‘‘တဒါယတန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဧကန္တတော တေ ပဋိဂ္ဂါဟကေ ကတွာတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

တယိဒံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဘာသိတံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတံ သာဝကဘာသိတန္တိ တိဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတံ –

‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ၊

အဝိဟေဌယံ အညတရမ္ပိ တေသ’’န္တိ။ အာဒိနာ (သု။ နိ။ ၃၅) –

ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ အာဂတံ။ သာဝကဘာသိတမ္ပိ –

‘‘သဗ္ဗော ရာဂေါ ပဟီနော မေ၊

သဗ္ဗော ဒေါသော သမူဟတော၊

သဗ္ဗော မေ ဝိဟတော မောဟော၊

သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော’’တိ။ အာဒိနာ (ထေရဂါ။ ၇၉) –

ထေရဂါထာသု၊

‘‘ကာယေန သံဝုတာ အာသိံ၊ ဝါစာယ ဥဒ စေတသာ၊

သမူလံ တဏှမဗ္ဗုယှ၊ သီတိဘူတာမှိ နိဗ္ဗုတာ’’တိ။ (ထေရီဂါ။ ၁၅)၊ –

ထေရီဂါထာသု စ အာဂတံ။ အညာနိပိ သက္ကာဒီဟိ ဒေဝေဟိ ဘာသိတာနိ ‘‘အဟော ဒါနံ ပရမဒါနံ၊ ကဿပေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒီနိ (ဥဒါ။ ၂၇)။ သောဏဒဏ္ဍဗြာဟ္မဏာဒီဟိ မနုဿေဟိ စ ဘာသိတာနိ ‘‘နမော တဿ ဘဂဝတော’’တိအာဒီနိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၀၊ ၂။၂၉၀၊ ၃၅၇၊ သံ။ နိ။ ၁၁၈၇၊ ၂။၃၈၊ အ။ နိ။ ၅။၁၉၄) တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာနိ ဥဒါနာနိ သန္တိ ဧဝ၊ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဣဓ န အဓိပ္ပေတာနိ။ ယံ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သာမံ အာဟစ္စဘာသိတံ ဇိနဝစနဘူတံ၊ တဒေဝ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ သင်္ဂီတံ၊ တဒေဝ စ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ပရိယတ္တိဓမ္မံ နဝဓာ ဝိဘဇိတွာ ဥဒ္ဒိသန္တေန ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယာ ပန ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒိကာ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃) ဂါထာ ဘဂဝတာ ဗောဓိမူလေ ဥဒါနဝသေန ပဝတ္တိတာ၊ အနေကသတသဟဿာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဥဒါနဘူတာ စ၊ တာ အပရဘာဂေ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဘဂဝတာ ဒေသိတတ္တာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဥဒါနပါဠိယံ သင်္ဂဟံ အနာရောပေတွာ ဓမ္မပဒေ သင်္ဂဟိတာ၊ ယဉ္စ ‘‘အညာသိ ဝတ ဘော ကောဏ္ဍညော အညာသိ ဝတ ဘော ကောဏ္ဍညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၇၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဥဒါနဝစနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ဒေဝမနုဿာနံ ပဝေဒနသမတ္ထနိဂ္ဃောသဝိပ္ဖာရံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ၊ တဒပိ ပဌမဗောဓိယံ သဗ္ဗေသံ ဧဝ ဘိက္ခူနံ သမ္မာပဋိပတ္တိပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ ‘‘အာရာဓယိံသု ဝတ မံ ဘိက္ခူ ဧကံ သမယ’’န္တိအာဒိဝစနံ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ဝိယ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တဒေသနာပရိယောသာနေ အတ္တနာပိ အဓိဂတဓမ္မေကဒေသဿ ယထာဒေသိတဿ အရိယမဂ္ဂဿ သဗ္ဗပဌမံ သာဝကေသု ထေရေန အဓိဂတတ္တာ အတ္တနော ပရိဿမဿ သဖလဘာဝပစ္စဝေက္ခဏဟေတုတံ ပီတိသောမနဿဇနိတံ ဥဒါဟာရမတ္တံ၊ န ပန ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝိယ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁) ပဝတ္တိယာ၊ နိဝတ္တိယာ ဝါ ပကာသနန္တိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဥဒါနပါဠိယံ န သင်္ဂီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဒါနပါဠိယံ ပန အဋ္ဌသု ဝဂ္ဂေသု ဒသ ဒသ ကတွာ အသီတိယေဝ သုတ္တန္တာ သင်္ဂီတာ။ တထာ ဟိ တဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ –

‘‘အသီတိယေဝ သုတ္တန္တာ၊ ဝဂ္ဂါ အဋ္ဌ သမာသတော’’တိ။ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။

ဣဓ ပန ‘‘ဒွေအသီတိ သုတ္တန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဥဒါနပါဠိယာ န သမေတိ၊ တသ္မာ ‘‘အသီတိ သုတ္တန္တာ’’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အပိစ န ကေဝလံ ဣဓေဝ၊ အထ ခေါ အညာသုပိ (ဝိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ဝိနယာဘိဓမ္မဋ္ဌကထာသု (ဓ။ သံ။ နိဒါနကထာ) တထာယေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အပ္ပကံ ပန ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီ’’တိ ပရိယာယေန အနေကံသေန ဝုတ္တံ သိယာ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အနုမာနေန ဂဏနမေဝ ဟိ တတ္ထ တတ္ထ ဦနာဓိကသင်္ချာ၊ ဣတရထာ တာယေဝ န သိယုန္တိပိ ဝဒန္တိ၊ ပစ္ဆာ ပမာဒလေခဝစနံ ဝါ ဧတံ။

ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ၊ ဝုတ္တမရဟတာတိ မေ သုတံ။ ဧကဓမ္မံ ဘိက္ခဝေ၊ ပဇဟထ၊ အဟံ ဝေါ ပါဋိဘောဂေါ အနာဂါမိတာယ။ ကတမံ ဧကဓမ္မံ? လောဘံ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကဓမ္မံ ပဇဟထ၊ အဟံ ဝေါ ပါဋိဘောဂေါ အနာဂါမိတာယာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁) ဧဝမာဒိနာ ဧကဒုကတိကစတုက္ကနိပါတဝသေန ဝုတ္တံ ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တသမူဟံ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ ဟိ ဣတိဝုတ္တကပါဠိယမေဝ ဥဒါနဂါထာဟိ ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တာနိ ဂဏေတွာ သင်္ဂီတာနိ၊ တဒဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) တထာယေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ’’ ဣစ္စေဝ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ယထာဝုတ္တနယေန ဝါ အနေကံသတော ဝုတ္တန္တိပိ ဝတ္တုံ သက္ကာ၊ တထာပိ ဤဒိသေ ဌာနေ ပမာဏံ ဒဿေန္တေန ယာထာဝတောဝ နိယမေတွာ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ’’တိ ဣဒံ ပစ္ဆာ ပမာဒလေခမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဣတိ ဧဝံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ဣတိဝုတ္တံ။ ဣတိဝုတ္တန္တိ သင်္ဂီတံ ဣတိဝုတ္တကံ။ ရုဠှိနာမံ ဝါ ဧတံ ယထာ ‘‘ယေဝါပနကံ၊ နတုမှာကဝဂ္ဂေါ’’တိ၊ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ၊ ဝုတ္တမရဟတာတိ မေ သုတန္တိ နိဒါနဝစနေန သင်္ဂီတံ ယထာဝုတ္တသုတ္တသမူဟံ။

ဇာတံ ဘူတံ ပုရာဝုတ္ထံ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗစရိတံ ကာယတိ ကထေတိ ပကာသေတိ ဧတေနာတိ ဇာတကံ၊ တံ ပန ဣမာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပဏ္ဏကဇာတကာဒီနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ပညာသာဓိကာနိ ပဉ္စဇာတကသတာနီ’’တိ ဣဒံ အပ္ပကံ ပန ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီတိ ကတွာ အနေကံသေန၊ ဝေါဟာရသုခတာမတ္တေန စ ဝုတ္တံ။ ဧကံသတော ဟိ သတ္တစတ္တာလီသာဓိကာနိယေဝ ယထာဝုတ္တဂဏနတော တီဟိ ဦနတ္တာ။ တထာ ဟိ ဧကနိပါတေ ပညာသသတံ၊ ဒုကနိပါတေ သတံ၊ တိကနိပါတေ ပညာသ၊ တထာ စတုက္ကနိပါတေ၊ ပဉ္စကနိပါတေ ပဉ္စဝီသ၊ ဆက္ကနိပါတေ ဝီသ၊ သတ္တနိပါတေ ဧကဝီသ၊ အဋ္ဌနိပါတေ ဒသ၊ နဝနိပါတေ ဒွါဒသ၊ ဒသနိပါတေ သောဠသ၊ ဧကာဒသနိပါတေ နဝ၊ ဒွါဒသနိပါတေ ဒသ၊ တထာ တေရသနိပါတေ၊ ပကိဏ္ဏကနိပါတေ တေရသ၊ ဝီသတိနိပါတေ စုဒ္ဒသ၊ တိံသနိပါတေ ဒသ၊ စတ္တာလီသနိပါတေ ပဉ္စ၊ ပဏ္ဏာသနိပါတေ တီဏိ၊ သဋ္ဌိနိပါတေ ဒွေ၊ တထာ သတ္တတိနိပါတေ၊ အသီတိနိပါတေ ပဉ္စ၊ မဟာနိပါတေ ဒသာတိ သတ္တစတ္တာလီသာဓိကာနေဝ ပဉ္စ ဇာတကသတာနိ သင်္ဂီတာနီတိ။

အဗ္ဘုတော ဓမ္မော သဘာဝေါ ဝုတ္တော ယတ္ထာတိ အဗ္ဘုတဓမ္မံ၊ တံ ပနိဒန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရောမေ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ –

‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ၊ အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ အာနန္ဒေ။ ကတမေ စတ္တာရော? သစေ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုပရိသာ အာနန္ဒံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမတိ၊ ဒဿနေနပိ သာ အတ္တမနာ ဟောတိ။ တတြ စေ အာနန္ဒော၊ ဓမ္မံ ဘာသတိ၊ ဘာသိတေနပိ သာ အတ္တမနာ ဟောတိ၊ အတိတ္တာဝ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုပရိသာ ဟောတိ၊ အထ အာနန္ဒော တုဏှီ ဘဝတိ။ သစေ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနီပရိသာ…ပေ… ဥပါသကပရိသာ…ပေ… ဥပါသိကာ – ပရိသာ…ပေ… တုဏှီ ဘဝတိ။ ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ…ပေ… အာနန္ဒေ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၂၉) –

ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တံ တတ္ထ တတ္ထ ဘာသိတံ သဗ္ဗမ္ပိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တံ သုတ္တန္တံ သင်္ဂဏှာတိ။

စူဠဝေဒလ္လာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၆၀) ဝိသာခေန နာမ ဥပါသကေန ပုဋ္ဌာယ ဓမ္မဒိန္နာယ နာမ ဘိက္ခုနိယာ ဘာသိတံ သုတ္တံ စူဠဝေဒလ္လံ နာမ။ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရေန ပုစ္ဆိတေန အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတံ မဟာဝေဒလ္လံ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉) နာမ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တမ္ပိ (မ။ နိ။ ၁။၈၉) ဘိက္ခူဟိ ပုဋ္ဌေန တေနေဝ ဘာသိတံ၊ ဧတာနိ မဇ္ဈိမနိကာယပရိယာပန္နာနိ။ သက္ကပဉှံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၄) ပန သက္ကေန ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ အဘာသိ၊ တံ ဒီဃနိကာယပရိယာပန္နံ။ မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၈၅) ပန တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ ပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယာ အညတရေန ဘိက္ခုနာ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ဘာသိတံ၊ တံ မဇ္ဈိမနိကာယပရိယာပန္နံ။ ဧဝမာဒယော သဗ္ဗေပိ တတ္ထ တတ္ထာဂတာ ဝေဒဉ္စ တုဋ္ဌိဉ္စ လဒ္ဓါ လဒ္ဓါ ပုစ္ဆိတသုတ္တန္တာ ‘‘ဝေဒလ္လ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝေဒန္တိ ဉာဏံ။ တုဋ္ဌိန္တိ ယထာဘာသိတဓမ္မဒေသနံ ဝိဒိတွာ ‘‘သာဓု အယျေ သာဓာဝုသော’’တိအာဒိနာ အဗ္ဘနုမောဒနဝသပ္ပဝတ္တံ ပီတိသောမနဿံ။ လဒ္ဓါ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ လဘိတွာ၊ ပုနပ္ပုနံ လဘိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧတေန ဝေဒသဒ္ဒေါ ဉာဏေ၊ သောမနဿေ စ ဧကသေသနယေန၊ သာမညနိဒ္ဒေသေန ဝါ ပဝတ္တတိ၊ ဝေဒမှိ နိဿိတံ တဿ လဘာပနဝသေနာတိ ဝေဒလ္လန္တိ စ ဒဿေတိ။

ဧဝံ အင်္ဂဝသေန သကလမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန ဝိဘဇိတုကာမော ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေနာတိ ဓမ္မရာသိဝသေန။ ‘‘ဒွါသီတီ’’တိ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာဝ။ ဧဝံ ပရိဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေနာတိ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနေန နာမ ဗြာဟ္မဏေန ပုဋ္ဌေန ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၇၉) အတ္တနော ဂုဏပ္ပကာသနတ္ထံ ဝါ ထေရဂါထာယံ (ထေရဂါ။ ၁၀၁၇ အာဒယော) အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန သမန္တတော ဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန ဣမိနာ ဧဝံ တေန အပရိဒီပိတာပိ ဓမ္မက္ခန္ဓာ သန္တီတိ ပကာသေတိ၊ တသ္မာ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏ မာဓုရိယသုတ္တာဒီနံ (မ။ နိ။ ၂။၃၁၇) ဝိမာနဝတ္ထာဒီသု ကေသဉ္စိ ဂါထာနဉ္စ ဝသေန စတုရာသီတိသဟဿတောပိ ဓမ္မက္ခန္ဓာနံ အဓိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ စ သုဘသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄)၊ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဉ္စ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဘာသိတတ္တာ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု အန္တောဂဓံ ဟောတိ၊ န ဟောတီတိ? ပဋိသမ္ဘိဒါဂဏ္ဌိပဒေ တာဝ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သယံ ဝုတ္တဓမ္မက္ခန္ဓာနမ္ပိ ဘိက္ခုတော ဂဟိတေယေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဧဝမာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ၊ ဘဂဝတာ ပန ဒိန္နနယေ ဌတွာ ဘာသိတတ္တာ ‘‘သယံ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သုတ္တဒွယံ ဘဂဝတော ဂဟိတေယေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝမ္ပိ ဝတ္တုံ ယုတ္တတရံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဘဂဝတာ ဟိ ဒိန္နနယေ ဌတွာ သာဝကာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ၊ တေနေဝ သာဝကဘာသိတမ္ပိ ကထာဝတ္ထာဒိကံ ဗုဒ္ဓဘာသိတံ နာမ ဇာတံ၊ တတောယေဝ စ အတ္တနာ ဘာသိတမ္ပိ သုဘသုတ္တာဒိကံ သင်္ဂီတိမာရောပေန္တေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ သတိပဋ္ဌာနာဒိ။ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဉှိ ‘‘ဧကာယနော အယံ ဘိက္ခဝေ၊ မဂ္ဂေါ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၃၆၇-၃၈၄) စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ အာရဘိတွာ တေသံယေဝ ဝိဘာဂဒဿနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဧကာနုသန္ဓိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အနေကာနုသန္ဓိကံ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၁ အာဒယော) ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဉှိ နာနာဌာနေသု နာနာဓမ္မဒေသနာနံ ဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘အနေကာနုသန္ဓိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ကတိ ဆိန္ဒေ ကတိ ဇဟေ၊ ကတိ စုတ္တရိ ဘာဝယေ၊

ကတိ သင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု၊ ‘ဩဃတိဏ္ဏော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၅)၊ –

ဧဝမာဒိနာ ပဉှာပုစ္ဆနံ ဂါထာဗန္ဓေသု ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။

‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ၊ ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ၊

ပဉ္စ သင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု၊ ‘ဩဃတိဏ္ဏော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၅)၊ –

ဧဝမာဒိနာ စ ဝိဿဇ္ဇနံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။

တိကဒုကဘာဇနံ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ နိက္ခေပကဏ္ဍအဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ယံ ကုသလတ္တိကမာတိကာပဒဿ (ဓ။ သ။ ၁) ဝိဘဇနဝသေန နိက္ခေပကဏ္ဍေ ဝုတ္တံ –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? တီဏိ ကုသလမူလာနိ…ပေ… ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အကုသလာ? တီဏိ အကုသလမူလာနိ…ပေ… ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ’’? ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပါကာ…ပေ… ဣမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၈၇)၊

အယမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဧသ နယော သေသတ္တိကဒုကပဒဝိဘဇနေသုပိ။ ယဒပိ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍေ ဝုတ္တံ –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? စတူသု ဘူမီသု ကုသလံ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အကုသလာ? ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ။ ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ? စတူသု ဘူမီသု ဝိပါကော တီသု ဘူမီသု ကိရိယာဗျာကတံ ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ဣမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၈၆)၊

အယံ ကုသလတ္တိကမာတိကာပဒဿ ဝိဘဇနဝသေန ပဝတ္တော ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ စိတ္တဝါရဘာဇနံ ပန စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍ ဝသေန (ဓ။ သ။ ၁) ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဉှိ တတ္ထ ဝုတ္တံ ကုသလစိတ္တဝိဘဇနတ္ထံ –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁)၊

အယမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဧဝံ သေသစိတ္တဝါရဝိဘဇနေသု။ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ (ဧကမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော ဆဠ အဋ္ဌ။) စ ဧကေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကမေကံ တိကဒုကဘာဇနံ၊ ဧကမေကံ စိတ္တဝါရဘာဇန’’န္တိ စ ဝစနတော ဟိ ‘‘ဧကေကော’’တိ အဝုတ္တေပိ အယမတ္ထော သာမတ္ထိယတော ဝိညာယမာနောဝ ဟောတိ။

ဝတ္ထု နာမ သုဒိန္နကဏ္ဍာဒိ။ မာတိကာ နာမ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၄) တသ္မိံ တသ္မိံ အဇ္ဈာစာရေ ပညတ္တံ ဥဒ္ဒေသ သိက္ခာပဒံ။ ပဒဘာဇနိယန္တိ တဿ တဿ သိက္ခာပဒဿ ‘‘ယော ပနာတိ ယော ယာဒိသော’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၅) နယပ္ပဝတ္တံ ပဒဝိဘဇနံ။ အန္တရာပတ္တီတိ ‘‘ပဋိလာတံ ဥက္ခိပတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၅၅) ဧဝမာဒိနာ သိက္ခာပဒန္တရေသု ပညတ္တာ အာပတ္တိ။ အာပတ္တီတိ တံတံသိက္ခာပဒါနုရူပံ ဝုတ္တော တိကစ္ဆေဒမုတ္တော အာပတ္တိဝါရော။ အနာပတ္တီတိ ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿ အသာဒိယန္တဿ ခိတ္တစိတ္တဿ ဝေဒနာဋ္ဋဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၆၆) နယပ္ပဝတ္တော အနာပတ္တိဝါရော။ တိကစ္ဆေဒေါတိ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တေ အတိက္ကန္တသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ ဒသာဟာတိက္ကန္တေ ဝေမတိကော…ပေ… ဒသာဟာတိက္ကန္တေ အနတိက္ကန္တသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၈) ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တော တိကပါစိတ္တိယ-တိက-ဒုက္ကဋာဒိဘေဒေါ တိကပရိစ္ဆေဒေါ။ တတ္ထာတိ တေသု ဝတ္ထုမာတိကာဒီသု။

ဧဝံ အနေကနယသမလင်္ကတံ သင်္ဂီတိပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ အယံ ဝိနယော…ပေ… ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မဝိနယာဒိဘေဒေန ဝဝတ္ထပေတွာ သင်္ဂါယန္တေန မဟာကဿပပ္ပမုခေန ဝသီဂဏေန အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝပဋိမဏ္ဍိတာယ သင်္ဂီတိယာ ဣမဿ ဒီဃာဂမဿ ဓမ္မဘာဝေါ၊ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနာဒိဘာဝေါ စ ဝဝတ္ထာပိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သာဓာရဏဝစနေန ဒဿိတေပိ ဟိ ‘‘ယဒတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ဣဒမာရဘတိ၊ သောယေဝ ပဓာနဝသေန ဒဿိတော’’တိ အာစရိယေဟိ အယံ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ အပရော နယော – ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု ဧကဝိဓာဒိဘေဒဘိန္နေသု ပကာရေသု ဓမ္မဝိနယာဒိဘာဝေါ သင်္ဂီတိကာရကေ ဟေဝ သင်္ဂီတိကာလေ ဝဝတ္ထာပိတော၊ န ပစ္ဆာ ကပ္ပနမတ္တသိဒ္ဓါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိမာဟာတိပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ဝဝတ္ထာပေတွာ သင်္ဂီတံ၊ အထ ခေါ အညမ္ပီတိ ဒဿေတိ ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိနာ။ ဥဒါနသင်္ဂဟော နာမ ပဌမပါရာဇိကာဒီသု အာဂတာနံ ဝိနီတဝတ္ထုအာဒီနံ သင်္ခေပတော သင်္ဂဟဒဿနဝသေန ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဌပိတာ –

‘‘မက္ကဋီ ဝဇ္ဇိပုတ္တာ စ၊ ဂိဟီ နဂ္ဂေါ စ တိတ္ထိယာ၊

ဒါရိကုပ္ပလဝဏ္ဏာ စ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ပရေ ဒုဝေ’’တိ။ အာဒိကာ (ပါရာ။ ၆၆)၊ –

ဂါထာယော။ ဝုစ္စမာနဿ ဟိ ဝုတ္တဿ ဝါ အတ္ထဿ ဝိပ္ပကိဏ္ဏဘာဝေန ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ ဥဒ္ဓံ ဒါနံ ရက္ခဏံ ဥဒါနံ၊ သင်္ဂဟဝစနန္တိ အတ္ထော။ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂမူလပရိယာယဝဂ္ဂါဒိဝသေန ဝဂ္ဂသင်္ဂဟော။ ဝဂ္ဂေါတိ ဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟေဝ ကတာ သုတ္တသမုဒါယဿ သမညာ။ ဥတ္တရိမနုဿပေယျာလနီလပေယျာလာဒိဝသေန ပေယျာလသင်္ဂဟော။ ပါတုံ ရက္ခိတုံ၊ ဝိတ္ထာရိတုံ ဝါ အလန္တိ ဟိ ပေယျာလံ၊ သင်္ခိပိတွာ ဒဿနဝစနံ။ အင်္ဂုတ္တရနိကာယာဒီသု နိပါတသင်္ဂဟော၊ ဂါထင်္ဂါဒိဝသေန နိပါတနံ။ သမုဒါယကရဏဉှိ နိပါတော။ ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဝသေန (သံ။ နိ။ ၁။၁) သံယုတ္တသင်္ဂဟော။ ဝဂ္ဂသမုဒါယေ ဧဝ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ကတာ သံယုတ္တသမညာ။ မူလပဏ္ဏာသကာဒိဝသေန ပဏ္ဏာသသင်္ဂဟော၊ ပညာသ ပညာသ သုတ္တာနိ ဂဏေတွာ သင်္ဂဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန တဿံ တဿံ ပါဠိယံ ဒိဿမာနံ သင်္ဂီတိကာရကဝစနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဒါနသင်္ဂဟ…ပေ… ပဏ္ဏာသသင်္ဂဟာဒီဟိ အနေကဝိဓံ တထာ။ သတ္တဟိ မာသေဟီတိ ကိရိယာပဝဂ္ဂေ တတိယာ ‘‘ဧကာဟေနေဝ ဗာရာဏသိံ ပါယာသိ။ နဝဟိ မာသေဟိ ဝိဟာရံ နိဋ္ဌာပေသီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ကိရိယာယ အာသုံ ပရိနိဋ္ဌာပနဉှိ ကိရိယာပဝဂ္ဂေါ။

တဒါ အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝဒဿနေန သာဓူနံ ပသာဒဇနနတ္ထမာဟ ‘‘သင်္ဂီတိပရိယောသာနေ စဿာ’’တိအာဒိ။ အဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သင်္ဂီတိပရိယောသာနေ သဉ္ဇာတပ္ပမောဒါ ဝိယ၊ သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယ စ သင်္ကမ္ပိ…ပေ… ပါတုရဟေသုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိယာတိ ဟိ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဝတ္တနေ၊ ပဝတ္တနာယ ဝါ သမတ္ထံ ပဝတ္တနသမတ္ထံ။ ဥဒကပရိယန္တန္တိ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကပရိယောသာနံ ကတွာ၊ သဟ တေန ဥဒကေန၊ တံ ဝါ ဥဒကံ အာဟစ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တေန ဧကဒေသကမ္ပနံ နိဝါရေတိ။ သင်္ကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ကမ္ပိ။ သမ္ပကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓမဓော စ ဂစ္ဆန္တီ သမ္မာ ပကာရေန ကမ္ပိ။ သမ္ပဝေဓီတိ စတူသု ဒိသာသု ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ဘိယျော ပဝေဓိ။ ဧဝံ ဧတေန ပဒတ္တယေန ဆပ္ပကာရံ ပထဝီစလနံ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ပုရတ္ထိမတော၊ ပစ္ဆိမတော စ ဥန္နမနဩနမနဝသေန သင်္ကမ္ပိ။ ဥတ္တရတော၊ ဒက္ခိဏတော စ ဥန္နမနဩနမနဝသေန သမ္ပကမ္ပိ။ မဇ္ဈိမတော၊ ပရိယန္တတော စ ဥန္နမနဩနမနဝသေန သမ္ပဝေဓိ။ ဧဝမ္ပိ ဆပ္ပကာရံ ပထဝီစလနံ ဒဿေတိ၊ ယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ –-

‘‘ပုရတ္ထိမတော ဥန္နမတိ ပစ္ဆိမတော ဩနမတိ၊ ပစ္ဆိမတော ဥန္နမတိ ပုရတ္ထိမတော ဩနမတိ၊ ဥတ္တရတော ဥန္နမတိ ဒက္ခိဏတော ဩနမတိ၊ ဒက္ခိဏတော ဥန္နမတိ ဥတ္တရတော ဩနမတိ၊ မဇ္ဈိမတော ဥန္နမတိ ပရိယန္တတော ဩနမတိ၊ ပရိယန္တတော ဥန္နမတိ မဇ္ဈိမတော ဩနမတီတိ ဧဝံ ဆပ္ပကာရံ…ပေ… အကမ္ပိတ္ထာ’’တိ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၇၁)။

အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တာနိ အစ္ဆရိယာနိ၊ ပုပ္ဖဝဿစေလုက္ခေပါဒီနိ အညာယပိ သာ သမညာယ ပါကဋာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယာ လောကေ’’တိအာဒိ။ ယာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ မဟာကဿပါဒီဟိ ပဉ္စဟိ သတေဟိ ယေန ကတာ သင်္ဂီတာ၊ တေန ပဉ္စ သတာနိ ဧတိဿာတိ ‘‘ပဉ္စသတာ’’တိ စ ထေရေဟေဝ ကတတ္တာ ထေရာ မဟာကဿပါဒယော ဧတိဿာ၊ ထေရေဟိ ဝါ ကတာတိ ‘‘ထေရိကာ’’တိ စ လောကေ ပဝုစ္စတိ၊ အယံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧဝံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ ဒဿေတွာ ယဒတ္ထံ သာ ဣဓ ဒဿိတာ၊ ဣဒါနိ တံ နိဒါနံ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဒိနိကာယဿာတိ သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နေသု ပဉ္စသု နိကာယေသု အာဒိဘူတဿ ဒီဃနိကာယဿ။ ခုဒ္ဒကပရိယာပန္နော ဟိ ဝိနယော ပဌမံ သင်္ဂီတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တန္တ ပိဋကေ’’တိ။ တေနာတိ တထာဝုတ္တတ္တာ၊ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ တထာဝစနမေဝ သန္ဓာယ မယာ ဟေဋ္ဌာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓံ၊ ယထာဝုတ္တဝိတ္ထာရဝစနဿ ဝါ ဂုဏံ ဒဿေတီတိ။

ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝသောရစ္စသဒ္ဓါသတိဓိတိဗုဒ္ဓိခန္တိ ဝီရိယာဒိဓမ္မသမင်္ဂိနာ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ အသင်္ဂါသံဟီရဝိသာရဒဉာဏစာရိနာ အနေကပ္ပဘေဒသကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟိနာ မဟာဂဏိနာ မဟာဝေယျာကရဏေန ဉာဏာဘိဝံသဓမ္မသေနာပတိနာမထေရေန မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂရုနာ ကတာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ ဗာဟိရနိဒါနဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ

ပရိဗ္ဗာဇကကထာဝဏ္ဏနာ

၁။ ဧတ္တာဝတာ စ ပရမသဏှသုခုမဂမ္ဘီရဒုဒ္ဒသာနေကဝိဓနယသမလင်္ကတံ ဗြဟ္မဇာလဿ သာဓာရဏတော ဗာဟိရနိဒါနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဗ္ဘန္တရနိဒါနံ သံဝဏ္ဏေန္တော အတ္ထာဓိဂမဿ သုနိက္ခိတ္တပဒမူလကတ္တာ၊ သုနိက္ခိတ္တပဒဘာဝဿ စ ‘‘ဣဒမေဝ’’န္တိ သဘာဝဝိဘာဝနေန ပဒဝိဘာဂေန သာဓေတဗ္ဗတ္တာ ပဌမံ တာဝ ပဒဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပဒဝိဘာဂေန ဟိ ‘‘ဣဒံ နာမ ဧတံ ပဒ’’န္တိ ဝိဇာနနေန တံတံပဒါနုရူပံ လိင်္ဂဝိဘတ္တိ ဝစန ကာလပယောဂါဒိကံ သမ္မာပတိဋ္ဌာပနတော ယထာဝုတ္တဿ ပဒဿ သုနိက္ခိတ္တတာ ဟောတိ၊ တာယ စ အတ္ထဿ သမဓိဂမိယတာ။ ယထာဟ ‘‘သုနိက္ခိတ္တဿ ဘိက္ခဝေ – ပဒဗျဉ္ဇနဿ အတ္ထောပိ သုနယောဟောတီ’’တိအာဒိ။ အပိစ သမ္ဗန္ဓတော၊ ပဒတော၊ ပဒဝိဘာဂတော၊ ပဒတ္ထတော အနုယောဂတော၊ ပရိဟာရတော စာတိ ဆဟာကာရေဟိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ တတ္ထ သမ္ဗန္ဓော နာမ ဒေသနာသမ္ဗန္ဓော၊ ယံ လောကိယာ ‘‘ဥမ္မုဂ္ဃာတော’’တိပိ ဝဒန္တိ၊ သော ပန ပါဠိယာ နိဒါနပါဠိဝသေန၊ နိဒါနပါဠိယာ စ သင်္ဂီတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေန္တေန ဟိ နိဒါနပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓော ဒဿိတော၊ တသ္မာ ပဒါဒိဝသေနေဝ သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဧဝန္တိ နိပါတပဒန္တိအာဒိနာ ပဒတော၊ ပဒဝိဘာဂတော စ သံဝဏ္ဏနံ ကရောတိ ပဒါနံ တဗ္ဗိသေသာနဉ္စ ဒဿိတတ္တာ။ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဟိ ပဒါနံ ဝိသေသောယေဝ အဓိပ္ပေတော၊ န ပဒဝိဂ္ဂဟော။ ပဒါနိ စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါ။ အထ ဝါ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဂ္ဂဟော စ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဧကသေသဝသေန ပဒပဒဝိဂ္ဂဟာပိ ပဒဝိဘာဂသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဒဝိဂ္ဂဟတော ပန ‘‘ဘိက္ခူနံ သင်္ဃော’’တိအာဒိနာ ဥပရိ သံဝဏ္ဏနံ ကရိဿတိ၊ တထာ ပဒတ္ထာနုယောဂပရိဟာရေဟိပိ။ ဧဝန္တိ ဧတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော အန္တရာသဒ္ဒ စ သဒ္ဒါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ၊ နယဂ္ဂဟဏေန ဝါ တေ ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘မေတိအာဒီနိ နာမပဒါနီ’’တိ။ ဣတရထာ ဟိ အန္တရာသဒ္ဒံ စ သဒ္ဒါဒီနမ္ပိ နိပါတဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ။ မေတိအာဒီနီတိ ဧတ္ထ ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန ယာဝ ပဋိသဒ္ဒေါ၊ တာဝ တဒဝသိဋ္ဌာယေဝ သဒ္ဒါ သင်္ဂဟိတာ။ ပဋီတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ ပတိသဒ္ဒဿ ကာရိယဘာဝတော။

ဣဒါနိ အတ္ထုဒ္ဓါရက္ကမေန ပဒတ္ထတော သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ‘‘အတ္ထတော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ သောတူနံ သံဝဏ္ဏနာနယကောသလ္လတ္ထံ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကထံ?

ဧကနာဠိကာ ကထာ စ၊ စတုရဿာ တထာပိ စ၊

နိသိန္နဝတ္တိကာ စေဝ၊ တိဓာ သံဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။

တတ္ထ ပါဠိံ ဝတွာ ဧကေကပဒဿ အတ္ထကထနံ ဧကာယ နာဠိယာ မိနိတသဒိသတ္တာ၊ ဧကေကံ ဝါ ပဒံ နာဠံ မူလံ၊ ဧကမေကံ ပဒံ ဝါ နာဠိကာ အတ္ထနိဂ္ဂမနမဂ္ဂေါ ဧတိဿာတိ ကတွာ ဧကနာဠိကာ နာမ။ ပဋိပက္ခံ ဒဿေတွာ၊ ပဋိပက္ခဿ စ ဥပမံ ဒဿေတွာ၊ သပက္ခံ ဒဿေတွာ၊ သပက္ခဿ စ ဥပမံ ဒဿေတွာ၊ ကထနံ စတူဟိ ဘာဂေဟိ ဝုတ္တတ္တာ၊ စတ္တာရော ဝါ ရဿာ သလ္လက္ခဏူပါယာ ဧတိဿာတိ ကတွာ စတုရဿာ နာမ၊ ဝိသဘာဂဓမ္မဝသေနေဝ ပရိယောသာနံ ဂန္တွာ ပုန သဘာဂဓမ္မဝသေနေဝ ပရိယောသာနဂမနံ နိသီဒါပေတွာ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အာဝတ္တနယုတ္တတ္တာ၊ နိယမတော ဝါ နိသိန္နဿ အာရဒ္ဓဿ ဝတ္တော သံဝတ္တော ဧတိဿာတိ ကတွာ နိသိန္နဝတ္တိကာ နာမ၊ ယထာရဒ္ဓဿ အတ္ထဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိယောသာနာပိ နိယုတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ သောဒါဟရဏာ ပန ကထာ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယ တဋ္ဋီကာယံ ဧကာဒသနိပါတေ ဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာတော ဂဟေတဗ္ဗာ။

ဘေဒကထာ တတွကထာ၊ ပရိယာယကထာပိ စ၊

ဣတိ အတ္ထက္ကမေ ဝိဒွါ၊ တိဓာ သံဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။

တတ္ထ ပကတိအာဒိဝိစာရဏာ ဘေဒကထာ ယထာ ‘‘ဗုဇ္ဈတီတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိ။ သရူပဝိစာရဏာ တတွကထာ ယထာ ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော’’တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁)။ ဝေဝစနဝိစာရဏာ ပရိယာယကထာ ယထာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၃၈ ဝေဝစနာဟာရဝိဘင်္ဂနိဿိတော ပါဠိ)။

ပယောဇနဉ္စ ပိဏ္ဍတ္ထော၊ အနုသန္ဓိ စ စောဒနာ၊

ပရိဟာရော စ သဗ္ဗတ္ထ၊ ပဉ္စဓာ ဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။

တတ္ထ ပယောဇနံ နာမ ဒေသနာဖလံ၊ တံ ပန သုတမယဉာဏာဒိ။ ပိဏ္ဍတ္ထော နာမ ဝိပ္ပကိဏ္ဏဿ အတ္ထဿ သုဝိဇာနနတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ကထနံ။ အနုသန္ဓိ နာမ ပုစ္ဆာနုသန္ဓာဒိ။ စောဒနာ နာမ ယထာဝုတ္တဿ ဝစနဿ ဝိရောဓိကထနံ။ ပရိဟာရော နာမ တဿ အဝိရောဓိကထနံ။

ဥမ္မုဂ္ဃာတော ပဒဉ္စေဝ၊ ပဒတ္ထော ပဒဝိဂ္ဂဟော၊

စာလနာ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဆဓာ သံဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိဝဏ္ဏနာ)၊

တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကာဒိနိဒါနံ ဥမ္မုဂ္ဃာတော။ ‘‘ဧဝမိဒ’’န္တိ နာနာဝိဓေန ပဒဝိသေသတာကထနံ ပဒံ၊ သဒ္ဒတ္ထာဓိပ္ပာယတ္ထာဒိ ပဒတ္ထော။ အနေကဓာ နိဗ္ဗစနံ ပဒဝိဂ္ဂဟော။ စာလနာ နာမ စောဒနာ။ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ ပရိဟာရော။

သမုဋ္ဌာနံ ပဒတ္ထော စ၊ ဘာဝါနုဝါဒဝိဓယော၊

ဝိရောဓော ပရိဟာရော စ၊ နိဂမနန္တိ အဋ္ဌဓာ။

တတ္ထ သမုဋ္ဌာနန္တိ အဇ္ဈတ္တိကာဒိနိဒါနံ။ ပဒတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတာနဓိပ္ပေတာဒိဝသေန အနေကဓာ ပဒဿ အတ္ထော။ ဘာဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုဝါဒဝိဓယောတိ ပဌမဝစနံ ဝိဓိ၊ တဒါဝိကရဏဝသေန ပစ္ဆာ ဝစနံ အနုဝါဒေါ၊ ဝိသေသနဝိသေသျာနံ ဝါ ဝိဓာနုဝါဒ သမညာ။ ဝိရောဓောတိ အတ္ထနိစ္ဆယနတ္ထံ စောဒနာ။ ပရိဟာရောတိ တဿာ သောဓနာ။ နိဂမနန္တိ အနုသန္ဓိယာ အနုရူပံ အပ္ပနာ။

အာဒိတော တဿ နိဒါနံ၊ ဝတ္တဗ္ဗံ တပ္ပယောဇနံ၊

ပိဏ္ဍတ္ထော စေဝ ပဒတ္ထော၊ သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပာယကော၊

စောဒနာ သောဓနာ စေတိ၊ အဋ္ဌဓာ ဝဏ္ဏနံ ဝဒေ။

တတ္ထ သမ္ဗန္ဓော နာမ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော၊ ယော ‘‘အနုသန္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သေသာ ဝုတ္တတ္ထာဝ၊ ဧဝမာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထာဂတေ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရေ ဉတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယထာရဟံ ဝိစေတဗ္ဗာတိ။

ဧဝမနေကတ္ထပ္ပဘေဒတာ ပယောဂတောဝ ဉာတဗ္ဗာတိ တဗ္ဗသေန တံ သမတ္ထေတုံ ‘‘တထာ ဟေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ဣမဿတ္ထဿ ဝါစကောတိ သင်္ကေတဝဝတ္ထိတာယေဝ သဒ္ဒါ တံ တဒတ္ထဿ ဝါစကာ၊ သင်္ကေတော စ နာမ ပယောဂဝသေန သိဒ္ဓါတိ ဒဿေတုမ္ပိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမီဒိသေသု။ နနု စ –

‘‘ယထာပိ ပုပ္ဖရာသိမှာ၊ ကယိရာ မာလာဂုဏေ ဗဟူ၊

ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန၊ ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၅၃)၊

ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဥပမာကာရဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထောယေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ သိယာတိ? န၊ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ ဗျာ ခေါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂၃၄၊ ၃၉၆) ဟိ အာကာရမတ္တဝါစကောယေဝ အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော၊ န ပန အာကာရဝိသေသဝါစကော။ ဧတ္ထ ဟိ ကိဉ္စာပိ ပုပ္ဖရာသိသဒိသတော မနုဿူပပတ္တိ သပ္ပုရိသူပနိဿယ သဒ္ဓမ္မသဝန ယောနိသောမနသိကာရဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိဒါနာဒိပုညကိရိယာဟေတုသမုဒါယတော သောဘာသုဂန္ဓတာဒိဂုဏယောဂေန မာလာဂုဏသဒိသိယော ဗဟုကာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန သတ္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထဿ ဇောတိတတ္တာ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဏာဝ ဥပမာ နာမ ဥပမီယတိ ဧတာယာတိ ကတွာ၊ တေသံ ဥပမာကာရော စ ယထာသဒ္ဒေန အနိယမတော ဇောတိတော၊ တသ္မာ ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေါ နိယမတော ဥပမာကာရနိဂမနတ္ထော’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ၊ တထာပိ သော ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာဝ ဟောတိ နိဿယဘူတံ တမန္တရေန နိဿိတဘူတဿ ဥပမာကာရဿ အလဗ္ဘမာနတ္တာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။ အထ ဝါ ဥပမီယနံ သဒိသီကရဏန္တိ ကတွာ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဏေဟိ သဒိသဘာဝသင်္ခါတော ဥပမာကာရောယေဝ ဥပမာ နာမ။ ‘‘သဒ္ဓမ္မတ္တံ သိယောပမာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အာကာရမတ္တဝါစကောဝ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ ဥပမာသင်္ခါတအာကာရဝိသေသဝါစကော ပန ဥပမာတ္ထောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။

တထာ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပာယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ဥပဒိသနာကာရောပိ အတ္ထတော ဥပဒေသောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ…ပေ… ဥပဒေသေ’’တိ။ ဧဝမေတန္တိ ဧတ္ထ ပန ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ။ တတ္ထ သမ္ပဟံသနာကာရောပိ အတ္ထတော သမ္ပဟံသနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပဟံသနေတိ။ ဧဝမေဝ ပနာယန္တိ ဧတ္ထ စ ဒေါသဝိဘာဝနေန ဂါရယှဝစနံ ဂရဟဏံ၊ တဒါကာရောပိ အတ္ထတော ဂရဟဏံ နာမ၊ တသ္မာ ‘‘ဂရဟဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သော စေတ္ထ ဂရဟဏာကာရော ‘‘ဝသလီ’’တိအာဒိခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ၊ ယထာ စေတ္ထ ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒါနံ သန္နိဓာနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇောတကမတ္တာ ဟိ နိပါတာတိ။ ဧဝမေဝါတိ စ အဓုနာ ဘာသိတာကာရေနေဝ။ အယံ ဝသလဂုဏယောဂတော ဝသလီ ကာဠကဏ္ဏီ ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ ဌာနေ ဘာသတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ ဘန္တေတိ သာဓု ဘန္တေ၊ သုဋ္ဌု ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပန ဓမ္မဿ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေ သန္နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ တတ္ထ အတ္တနော ဌိတဘာဝဿ ပဋိဇာနနမေဝ ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟော၊ တဒါကာရောပိ အတ္ထတော ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟောယေဝ နာမ၊ တေနာဟ ‘‘ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟေ’’တိ။

ဧဝံ ဗျာ ခေါတိ ဧဝံ ဝိယ ခေါ။ ဧဝံ ခေါတိ ဟိ ဣမေသံ ပဒါနမန္တရေ ဝိယသဒ္ဒဿ ဗျာပဒေသောတိ နေရုတ္တိကာ ‘‘ဝ-ကာရဿ၊ ဗ-ကာရံ၊ ယ-ကာရသံယောဂဉ္စ ကတွာ ဒီဃဝသေန ပဒသိဒ္ဓီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အာကာရေတိ အာကာရမတ္တေ။ အပ္ပာဗာဓန္တိ ဝိသဘာဂဝေဒနာဘာဝံ။ အပ္ပာတင်္ကန္တိ ကိစ္ဆဇီဝိတကရရောဂါဘာဝံ။ လဟုဋ္ဌာနန္တိ နိဂ္ဂေလညတာယ လဟုတာယုတ္တံ ဥဋ္ဌာနံ။ ဗလန္တိ ကာယဗလံ။ ဖာသုဝိဟာရန္တိ စတူသု ဣရိယာပထေသု သုခဝိဟာရံ။ ဝိတ္ထာရော ဒသမ သုဘသုတ္တဋ္ဌကထာယ မေဝ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၄၅) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ယထာဟံ ဝဒါမိ၊ ဧဝမ္ပိ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟိ။ ‘‘သာဓု ကိရ ဘဝ’’န္တိအာဒိကံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ၊ သော စ ဝဒနာကာရော ဣဓ ဧဝံ-သဒ္ဒေန နိဒဿီယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဒဿနေ’’တိ။ ကာလာမာတိ ကာလာမဂေါတ္တသမ္ဗန္ဓေ ဇနေ အာလပတိ။ ‘‘ဣမေ…ပေ… ဝါ’’တိ ယံ မယာ ဝုတ္တံ၊ တံ ကိံ မညထာတိ အတ္ထော။ သမတ္တာတိ ပရိပူရိတာ။ သမာဒိန္နာတိ သမာဒိယိတာ။ သံဝတ္တန္တိ ဝါ နော ဝါ သံဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝစနဒွယေ ကထံ ဝေါ တုမှာကံ မတိ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ နောတိ ဧဝမေဝ အမှာကံ မတိ ဧတ္ထ ဟောတိ၊ အမှာကမေတ္ထ မတိ ဟောတိ ယေဝါတိပိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ တေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေ သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘သံဝတ္တန္တိ နော ဝါ၊ ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒါကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတံ၊ သော စ တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော အဝဓာရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝဓာရဏေ’’တိ။ အာကာရတ္ထမညတြ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တနယေန စောဒနာ၊ သောဓနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဣဒမတ္ထပုစ္ဆာပရိမာဏာဒိအတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝံဂတာနိ၊ ဧဝံဝိဓော၊ ဧဝမာကာရော’’တိ စ အာဒီသု ဣဒမတ္ထေ၊ ဂတဝိဓာကာရသဒ္ဒါ ပန ပကာရပရိယာယာ။ ဂတဝိဓယုတ္တာကာရသဒ္ဒေ ဟိ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿူ အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာဘရဏာ ဩဒါတဝတ္ထဝသနာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေန္တိ၊ သေယျထာပိ တွံ ဧတရဟိ သာစရိယကောတိ? နော ဟိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၆) ပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)၊ ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၁၂) စ အာဒီသု ပရိမာဏေ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ’’တိအာဒိဝစနံ ပုစ္ဆာ၊ လဟုပရိဝတ္တံ၊ အာယူနံ ပမာဏဉ္စ ပရိမာဏံ၊ တဒါကာရောပိ အတ္ထတော ပုစ္ဆာ စ ပရိမာဏဉ္စ နာမ၊ တသ္မာ ဧတေသု ပုစ္ဆတ္ထော၊ ပရိမာဏတ္ထော စ ဧဝံသဒ္ဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဣဓ ပန သော ကတမေသု ဘဝတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ၊ အနိယမတော ပဒေသေ ဝါတိ စောဒနာယ ‘‘သွာယမိဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

နနု ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ သိယာ၊ ကသ္မာ တီသုပီတိ စ၊ ဟောတု တိဗ္ဗိဓေသု အတ္ထေသု၊ ကေန ကိမတ္ထံ ဒီပေတီတိ စ အနုယောဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တေသု တီသု အတ္ထေသု။ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ၊ နန္ဒိယာဝတ္တတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတအင်္ကုသဒိသာလောစနသင်္ခါတာ ဝါ အာဓာရာဒိဘေဒဝသေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ၊ ပါဠိဂတိယော ဝါ နယာ၊ တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တိ အာဒိဝသေန၊ သင်္ခေပဝိတ္ထာရာဒိဝသေန၊ သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿကာဒိဝသေန၊ ကုသလာဒိဝသေန၊ ခန္ဓာဒိဝသေန၊ သင်္ဂဟာဒိဝသေန၊ သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန၊ ဌပနာဒိဝသေန၊ ကုသလမူလာဒိဝသေန၊ တိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ ပိဋကတ္တယာနုရူပံ နာနာပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ။ တေဟိ နိပုဏံ သဏှံ သုခုမံ တထာ။ အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော၊ တေ စ သဿတာဒိဘေဒေန၊ တတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခတာဒိဝသေန အနေကာ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒယော ဧဝ ဝါ သမုဋ္ဌာနမုပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ တထာ၊ ဥပနေတဗ္ဗာဘာဝတော အတ္ထဗျဉ္ဇနေ ဟိ သမ္ပန္နံ ပရိပုဏ္ဏံ တထာ။ အပိစ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ၊ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနအာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမ္ပန္နံ သမန္နာဂတံ တထာ။ အထ ဝါ ဝိညူနံ ဟဒယင်္ဂမတော၊ သဝနေ အတိတ္တိဇနနတော၊ ဗျဉ္ဇနရသဝသေန ပရမဂမ္ဘီရဘာဝတော၊ ဝိစာရဏေ အတိတ္တိဇနနတော၊ အတ္ထရသဝသေန စ သမ္ပန္နံ သာဒုရသံ တထာ။

ပါဋိဟာရိယပဒဿ ဝစနတ္ထံ ‘‘ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ၊ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ ဗောဓိမူလေယေဝ သဝါသနသကလသံကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ။ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ သတိယေဝ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနေသု ပဝတ္တဝေါဟာရေနပိ န သက္ကာ ဣဓ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ၊ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာဝ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ သံသာရပင်္ကနိမုဂ္ဂဿ သတ္တနိကာယဿ သမုဒ္ဓရိတုကာမတော၊ တသ္မာ တေသံ ဝေနေယျဂတကိလေသသင်္ခါတာနံ ပဋိပက္ခာနံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုတ္တံ အဿ၊ ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။

အထ ဝါ ဘဂဝတော သာသနဿ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ၊ တေသံ တိတ္ထိယဘူတာနံ ပဋိပက္ခာနံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယန္တိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ တိတ္ထိယာ ဟရိတဗ္ဗာ နာဿု၊ တေသံ ပန သန္တာနဂတဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထတာကာရဏေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီသင်္ခါတေဟိ တီဟိပိ ပါဋိဟာရိယေဟိ တေ ဟရိတာ အပနီတာ နာမ ဟောန္တိ။ ပဋီတိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ၊ အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၉၈၅၊ စူဠနိ။ ၄) ဝိယ၊ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္လေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ၊ တဒေဝ ဒီဃဝသေန၊ သကတ္ထဝုတ္တိပစ္စယဝသေန ဝါ ပါဋိဟာရိယံ၊ အတ္တနော ဝါ ဥပက္လေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ တဒညေသံ ဟရဏံ ပါဋိဟာရိယံ ဝုတ္တနယေန။ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော ဟိ ဝိဂတူပက္လေသေန၊ ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဟတေသု စ အတ္တနော ဥပက္လေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္လေသဟရဏာနိ စ ဟောန္တီတိ တဒုဘယမ္ပိ နိဗ္ဗစနံ ယုဇ္ဇတိ။

အပိစ ယထာဝုတ္တေဟိ နိဗ္ဗစနေဟိ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီသင်္ခါတော သမုဒါယော ပဋိဟာရိယံ နာမ။ ဧကေကံ ပန တသ္မိံ ဘဝံ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ဝိသေသတ္ထဇောတကပစ္စယန္တရေန သဒ္ဒရစနာဝိသေသသမ္ဘဝတော၊ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ၊ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော၊ တတ္ထ ဇာတံ၊ တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ၊ တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ။ တဿ ပန ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဘေဒေန၊ ဝိသယဘေဒေန စ ဗဟုဝိဓဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယ လဗ္ဘမာနတ္တာ ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ ဟိ ကဒါစိ ဣဒ္ဓိဝသေနာပိ ဒေသနံ ကရောတိ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန သဟ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာဒီသု၊ ကဒါစိ အာဒေသနာဝသေနာပိ အာမဂန္ဓဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မဒေသနာဒီသု (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၄၁)၊ ယေဘုယျေန ပန အနုသာသနိယာ။ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ သတတံ ဓမ္မဒေသနာ။ ဣတိ တံတံဒေသနာကာရေန အနေကဝိဓပါဋိဟာရိယတာ ဒေသနာယ လဗ္ဘတိ။ အယမတ္ထော ဥပရိ ဧကာဒသမဿ ကေဝဋ္ဋသုတ္တဿ ဝဏ္ဏနာယ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၈၁) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အထ ဝါ တဿ ဝိဝိဓဿာပိ ပါဋိဟာရိယဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယ သံသူစနတော ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အနေကဝိဓပါဋိဟာရိယဒဿနန္တိ အတ္ထော။

ဓမ္မနိရုတ္တိယာဝ ဘဂဝတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ သဗ္ဗေသံ သုဏန္တာနံ နာနာဘာသိတာနံ တံတံဘာသာနုရူပတော ဒေသနာ သောတပထမာဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗ…ပေ… မာဂစ္ဆန္တ’’န္တိ။ သောတမေဝ သောတပထော၊ သဝနံ ဝါ သောတံ၊ တဿ ပထော တထာ၊ သောတဒွါရန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ယထာဒေသိတာကာရေန။ ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ၊ အသမတ္ထောယေဝ၊ တသ္မာတိ ပါဌသေသော။ ပနာတိ ဧကံသတ္ထေ၊ တေန သဒ္ဓါသတိဓိတိဝီရိယာဒိဗလသင်္ခါတေန သဗ္ဗထာမေန ဧကံသေနေဝ သောတုကာမတာသင်္ခါတကုသလစ္ဆန္ဒဿ ဇနနံ ဒဿေတိ။ ဇနေတွာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ၊ အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ သမ္ဘာဝနတ္ထော ‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဘာဝေတွာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ ၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ ၁။ပဌမဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝိယ၊ တေန ‘‘သဗ္ဗထာမေန ဧကံသေနေဝ သောတုကာမတံ ဇနေတွာပိ နာမ ဧကေနာကာရေန သုတံ၊ ကိမင်္ဂံ ပန အညထာ’’တိ တထာသုတေ ဓမ္မေ သမ္ဘာဝနံ ကရောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧဒိသေသု ဂရဟတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ ဂရဟတ္ထဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ၊ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဿေဝ စ ဥပသဂ္ဂနိပါတာနံ ဇောတကတ္တာ။ ‘‘နာနာနယနိပုဏ’’န္တိအာဒိနာ ဟိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သောတုမသက္ကုဏေယျဘာဝေန ဓမ္မဿ ဣဓ သမ္ဘာဝနမေဝ ကရောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အပိ ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု၊ ရတိံ သော နာဓိဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသုယေဝ (ဓ။ ပ။ ၁၈၇) ဂရဟတ္ထသမ္ဘဝေသု ဂရဟတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ အပိ-သဒ္ဒေါ စ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နိပါတောယေဝ၊ န ဥပသဂ္ဂေါ။ တထာ ဟိ ‘‘အပိ-သဒ္ဒေါ စ နိပါတပက္ခိကော ကာတဗ္ဗော၊ ယတ္ထ ကိရိယာဝါစကတော ပုဗ္ဗော န ဟောတီ’’တိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ။ မယာပီတိ ဧတ္ထ ပန န ကေဝလံ မယာဝ၊ အထ ခေါ အညေဟိပိ တထာရူပေဟီတိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

သာမံ ဘဝတီတိ သယမ္ဘူ၊ အနာစရိယကော။ န မယံ ဣဒံ သစ္ဆိကတန္တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘န အတ္တနော ဉာဏေနေဝ အတ္တနာ သစ္ဆိကတ’’န္တိ ပကရဏတော အတ္ထော ဝိညာယတိ။ သာမညဝစနဿာပိ ဟိ သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂသဟစရဏဝိရောဓသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနလိင်္ဂဩစိတျကာလဒေသပကရဏာဒိဝသေန ဝိသေသတ္ထဂ္ဂဟဏံ သမ္ဘဝတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ပရိမောစေန္တောတိ ‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဝုတ္တဒေါသတော ပရိမောစာပနဟေတု။ ဟေတွတ္ထေ ဟိ အန္တ-သဒ္ဒေါ ‘‘အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတ’’န္တိအာဒီသု (ဝိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝိယ။ ဣမဿ သုတ္တဿ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရဝိစာရဏေန အတ္တနော ဉာဏဿ ပစ္စက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧသာ ဟိ သံဝဏ္ဏနာကာရာနံ ပကတိ၊ ယဒိဒံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မေ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အယမိမဿ အတ္ထော၊ ဧဝမိဓ သံဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ပုရေတရမေဝ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရဝိစာရဏာ။

ဧတဒဂ္ဂပဒဿတ္ထော ဝုတ္တောဝ။ ‘‘ဗဟုဿုတာန’’န္တိအာဒီသု ပန အညေပိ ထေရာ ဗဟုဿုတာ၊ သတိမန္တော၊ ဂတိမန္တော၊ ဓိတိမန္တော၊ ဥပဋ္ဌာကာ စ အတ္ထိ၊ အယံ ပနာယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဂဏှန္တော ဒသဗလဿ သာသနေ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိယံ ဌတွာ ဂဏှိ၊ တသ္မာ ဗဟုဿုတာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ ဣမဿ စ ထေရဿ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဓာရဏသတိ အညေဟိ ထေရေဟိ ဗလဝတရာ အဟောသိ၊ တသ္မာ သတိမန္တာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ အယမေဝါယသ္မာ ဧကပဒေ ဌတွာ သဋ္ဌိပဒသဟဿာနိ ဂဏှန္တော သတ္ထာရာ ကထိတနိယာမေန သဗ္ဗပဒါနိ ဇာနာတိ၊ တသ္မာ ဂတိမန္တာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ တဿေဝ စာယသ္မတော ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှနဝီရိယံ၊ သဇ္ဈာယနဝီရိယဉ္စ အညေဟိ အသဒိသံ အဟောသိ၊ တသ္မာ ဓိတိမန္တာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ တထာဂတံ ဥပဋ္ဌဟန္တော စေသ န အညေသံ ဥပဋ္ဌာကဘိက္ခူနံ ဥပဋ္ဌဟနာကာရေန ဥပဋ္ဌဟတိ။ အညေပိ ဟိ တထာဂတံ ဥပဋ္ဌဟိံသု၊ န စ ပန ဗုဒ္ဓါနံ မနံ ဂဟေတွာ ဥပဋ္ဌဟိတုံ သက္ကောန္တိ၊ အယံ ပန ထေရော ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ လဒ္ဓဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟုတွာ တထာဂတဿ မနံ ဂဟေတွာ ဥပဋ္ဌဟိ၊ တသ္မာ ဥပဋ္ဌာကာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ အတ္ထကုသလောတိ ဘာသိတတ္ထေ၊ ပယောဇနတ္ထေ စ ဆေကော။ ဓမ္မောတိ ပါဠိဓမ္မော၊ နာနာဝိဓော ဝါ ဟေတု။ ဗျဉ္ဇနန္တိ အက္ခရံ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော။ ပဒေန ဟိ ဗျဉ္ဇိတောပိ အတ္ထော အက္ခရမူလကတ္တာ ပဒဿ ‘‘အက္ခရေန ဗျဉ္ဇိတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထဿ ဝိယဉ္ဇနတော ဝါ ဝါကျမ္ပိ ဣဓ ဗျဉ္ဇနံ နာမ။ ဝါကျေန ဟိ အတ္ထော ပရိပုဏ္ဏံ ဗျဉ္ဇီယတိ၊ ယတော ‘‘ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတီ’’တိ အာယသ္မတာ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ နိရုတ္တီတိ နိဗ္ဗစနံ၊ ပဉ္စဝိဓာ ဝါ နိရုတ္တိနယာ။ တေသမ္ပိ ဟိ သဒ္ဒရစနာဝိသေသေန အတ္ထာဓိဂမဟေတုတော ဣဓ ဂဟဏံ ယုဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗာပရံ နာမ ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိ၊ သုတ္တဿ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂေန အပရဘာဂဿ သံသန္ဒနံ။ ဘဂဝတာ စ ပဉ္စဝိဓဧတဒဂ္ဂဋ္ဌာနေန ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ပဉ္စဝိဓကောသလ္လေန ပသဋ္ဌဘာဝါနုရူပန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာရဏဗလန္တိ ဓာရဏသင်္ခါတံ ဗလံ၊ ဓာရဏေ ဝါ ဗလံ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဓာရေတုံ သာမတ္ထိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒဿေန္တော ဟုတွာ၊ ဒဿနဟေတူတိပိ အတ္ထော။ တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကန္တိ အဝဓာရဏဖလမာဟ။ န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ပန နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္ထံ။ န အညထာတိ စ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော န အညထာ၊ န ပန ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတု’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ၊ ဣတရထာ ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရေနေဝ သောတုံ သမတ္ထတ္တာ တဒေတံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယထာဝုတ္တေန ပန အတ္ထေန ဓာရဏဗလဒဿနဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ သုတာကာရာဝိရုဇ္ဈနဝသေန ဓာရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ အညထာ ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရေနေဝ ဓာရိတုံ သမတ္ထနတော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝစနေန ဝိရုဇ္ဈေယျ။ န ဟေတ္ထ ဒွိန္နံ အတ္ထာနံ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ယုတ္တော တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ သုတဘာဝဒီပနေန ဧကဝိသယတ္တာ၊ ဣတရထာ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပစ္ဆိမတ္ထဝသေန သမတ္ထော၊ ပုရိမတ္ထဝသေန စ အသမတ္ထောတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ။

‘‘ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာ’’တိ ဝုတ္တာယ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတာယ သန္တတိယာ ပဝတ္တနကော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒေါ၊ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ နိယကဇ္ဈတ္တသန္တတိဝသေန ဧကသ္မိံ ယေဝတ္ထေ မေ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ၊ တထာပိ ကရဏသမ္ပဒါနသာမိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိဇ္ဇမာနဝိဘတ္တိဘေဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ၊ တီသု ဝိဘတ္တိယတ္ထေသု အတ္တနာ သညုတ္တဝိဘတ္တိတော ဒိဿတီတိ အတ္ထော။ ဂါထာဘိဂီတန္တိ ဂါထာယ အဘိဂီတံ အဘိမုခံ ဂါယိတံ။ အဘောဇနေယျန္တိ ဘောဇနံ ကာတုမနရဟရူပံ။ အဘိဂီတပဒဿ ကတ္တုပေက္ခတ္တာ မယာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာရဟံ။ သုတသဒ္ဒဿ ကမ္မဘာဝသာဓနဝသေန ဒွါဓိပ္ပာယိကပဒတ္တာ ယထာယောဂံ ‘‘မယာ သုတ’’န္တိ စ ‘‘မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒွယေ ယုဇ္ဇတိ။

ကိဉ္စာပိ ဥပသဂ္ဂေါ ကိရိယံ ဝိသေသေတိ၊ ဇောတကမတ္တဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတသဒ္ဒေါယေဝ တံ တံ အတ္ထံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂဿ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘သဥပသဂ္ဂေါ စ အနုပသဂ္ဂေါ စာ’’တိ။ အဿာတိ သုတသဒ္ဒဿ။ ဥပသဂ္ဂဝသေနပိ ဓာတုသဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဝါစကော ယထာ ‘‘အနုဘဝတိ ပရာဘဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော’’တိ။ တထာ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဓာတုသဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ ဝိသေသတ္ထဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဝိဿုတဓမ္မဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ သောတဝိညေယျန္တိ သောတဒွါရနိဿိတေန ဝိညာဏေန ဝိညာတဗ္ဗံ၊ သသမ္ဘာရကထာ ဝါ ဧသာ၊ သောတဒွါရေန ဝိညာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ သောတဒွါရာနုသာရေန မနောဝိညာဏေန ဝိညာတဓမ္မဓရော။ န ဟိ သောတဒွါရနိဿိတဝိညာဏမတ္တေန ဓမ္မော ဝိညာယတိ၊ အထ ခေါ တဒနုသာရမနောဝိညာဏေနေဝ၊ သုတဓရောတိ စ တထာ ဝိညာတဓမ္မဓရော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ တဒတ္ထောယေဝ သမ္ဘဝတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဘာဝသာဓနာနိ သုတသဒ္ဒေ သမ္ဘဝန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗာပရပဒသမ္ဗန္ဓဝသေန အတ္ထဿ ဥပပန္နတာ၊ အနုပပန္နတာ စ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ သုတသဒ္ဒဿေဝ ဝသေန အယမတ္ထော ‘‘ဥပပန္နော၊ အနုပပန္နော’’တိ ဝါ န ဝိညာတဗ္ဗောတိ စောဒနာယ ပုဗ္ဗာပရပဒသမ္ဗန္ဓဝသေန ဧတဒတ္ထဿ ဥပပန္နတံ ဒဿေတုံ ‘‘မေ-သဒ္ဒဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မယာတိ အတ္ထေ သတီတိ ကတ္တုတ္ထေ ကရဏနိဒ္ဒေသဝသေန မယာတိ အတ္ထေ ဝတ္တဗ္ဗေ သတိ၊ ယဒါ မေ-သဒ္ဒဿ ကတ္တုဝသေန ကရဏနိဒ္ဒေသော၊ တဒါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မမာတိ အတ္ထေ သတီတိ သမ္ဗန္ဓီယတ္ထေ သာမိနိဒ္ဒေသဝသေန မမာတိ အတ္ထေ ဝတ္တဗ္ဗေ သတိ၊ ယဒါ သမ္ဗန္ဓဝသေန သာမိ နိဒ္ဒေသော၊ တဒါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ သဒ္ဒတော ဉာတဗ္ဗမတ္ထံ ဝိညာပေတွာ ဣဒါနိ တေဟိ ဒဿေတဗ္ဗမတ္ထံ နိဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမေတေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ သုတသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဿ ဇောတကမတ္တတ္တာ နိပါတာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿန’’န္တိ။ သဝနာယ ဧဝ ဟိ အာကာရော၊ နိဒဿနံ၊ အဝဓာရဏမ္ပိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော ဧဝံ-သဒ္ဒဿ တိဝိဓောပိ အတ္ထော သဝနကိရိယာဇောတကဘာဝေန ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ သောတဒွါရိကဝိညာဏာနံ၊ တဒဘိနိပါတာနဉ္စ မနောဒွါရိက ဝိညာဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ယတော သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတတ္ထေ ဣဓ သုတသဒ္ဒေါတိ ဝုတ္တော။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဒ္ဒပယောဂဿ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏံ၊ တသ္မာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ သုတမေဝါတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဧတေန ဟိ ဝစနေန အဝဓာရဏေန နိရာကတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ပန ယံ သုတံ သုတမေဝါတိ နိယမေတဗ္ဗံ၊ တထာ စ တံ သုတံ သမ္မာ သုတံ ဟောတီတိ အဝဓာရဏဖလံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အထ ဝါ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတိ၊ တသ္မာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ သန္ဓာယ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိနိဝတ္တနံ ကရောတိ ဒိဋ္ဌာဒီနံ ‘‘အသုတ’’န္တိ သဒ္ဒန္တရတ္ထဘာဝေန နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – န ဣဒံ မယာ အတ္တနော ဉာဏေန ဒိဋ္ဌံ၊ န စ သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္ဆိကတံ၊ အထ ခေါ သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ သုတံ သမ္မဒေဝါတိ။ တဒေဝ သမ္မာ သုတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အနူနာ…ပေ… ဒဿန’’န္တိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ဧဝါဒိသတ္တိယာ စေဝ၊ အညတ္ထာပေါဟနေန စ၊

ဒွိဓာ သဒ္ဒေါ အတ္ထန္တရံ၊ နိဝတ္တေတိ ယထာရဟ’’န္တိ။

အပိစ အဝဓာရဏတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာ ကရီယတီတိ တဒပေက္ခဿ သုတသဒ္ဒဿ သာဝဓာရဏတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ၊ တဒဝဓာရဏဖလံ ဒဿေတိ ‘‘အနူ…ပေ… ဒဿန’’န္တိ ဣမိနာ။ သဝန-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဘာဝသဒ္ဒေန ယောဂတော ကမ္မသာဓနော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သုယျတီ’’တိ။ အနူနာဓိကတာယ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော အဝိပရီတံ၊ အဝိပရီတဿ ဝါ သုတ္တဿ ဂဟဏံ၊ တဿ နိဒဿနံ တထာ၊ ဣတိ သဝနဟေတု သုဏန္တပုဂ္ဂလသဝနဝိသေသဝသေန အယံ ယောဇနာ ကတာ။

ဧဝံ ပဒတ္တယဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေနာပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ ယာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မဿဝနာကာရေန ပဝတ္တာ မနောဒွါရိကဝိညာဏဝီထိ၊ တဿာ။ သာ ဟိ နာနာပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိတုံ သမတ္ထာ၊ န သောတဒွါရိက ဝိညာဏဝီထိ ဧကာရမ္မဏေယေဝ ပဝတ္တနတော၊ တထာ စေဝ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေနာ’’တိ။ တေန ဟိ သောတဒွါရိကဝိညာဏဝီထိ နိဝတ္တတိ။ နာနပ္ပကာရေနာတိ ဝက္ခမာနေန အနေကဝိဟိတေန ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏာကာရသင်္ခါတေန နာနာဝိဓေန အာကာရေန၊ ဧတေန ဣမိဿာ ယောဇနာယ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဒဿေတိ။ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနန္တိ ပဝတ္တိယာ အတ္ထိဘာဝပ္ပကာသနံ။ ယသ္မိံ ပကာရေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဝိညာဏဝီထိ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တာ၊ တဒေဝ အာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဓမ္မပ္ပကာသန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန သုတသဒ္ဒဿ ဓမ္မတ္ထံ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ဓမ္မော သုတော’’တိ။ တဿာ ဟိ ဝိညာဏဝီထိယာ အာရမ္မဏမေဝ ‘‘အယံ ဓမ္မော သုတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဉ္စ နိယမိယမာနံ ယထာဝုတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ အာရမ္မဏဘူတံ သုတ္တမေဝ။ အယဉှေတ္ထာတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋီကရဏံ။ တပ္ပာကဋီကရဏတ္ထော ဟေတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ။ ဝိညာဏဝီထိယာ ကရဏဘူတာယ မယာ န အညံ ကတံ၊ ဣဒံ ပန အာရမ္မဏံ ကတံ။ ကိံ ပန တန္တိ စေ? အယံ ဓမ္မော သုတောတိ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော – အာကာရတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေ ‘‘ဧကေနာကာရေနာ’’တိ ယော အာကာရော ဝုတ္တော၊ သော အတ္ထတော သောတဒွါရာနုသာရဝိညာဏဝီထိယာ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဘာဝေါယေဝ၊ တေန စ တဒါရမ္မဏဘူတဿ ဓမ္မဿေဝ သဝနံ ကတံ၊ န အညန္တိ။ ဧဝံ သဝနကိရိယာယ ကရဏကတ္တုကမ္မဝိသေသော ဣမိဿာ ယောဇနာယ ဒဿိတော။

အညမ္ပိ ယောဇနမာဟ ‘‘တထာ’’တိအာဒိနာ။ နိဒဿနတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ နိဒဿနေန စ နိဒဿိတဗ္ဗဿာဝိနာဘာဝတော ‘‘ဧဝန္တိ နိဒဿိတဗ္ဗပ္ပကာသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဟိ တဒဝိနာဘာဝတော ဧဝံသဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဒဿေတိ၊ သုတသဒ္ဒဿ ကိရိယာပရတ္တာ၊ သဝနကိရိယာယ စ သာဓာရဏဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပဋိဗဒ္ဓတ္တာ တသ္မိဉ္စ ဝိညာဏပ္ပဗန္ဓေ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသန’’န္တိ။ သာဓာရဏဝိညာဏပ္ပဗန္ဓော ဟိ ပဏ္ဏတ္တိယာ ဣဓ ပုဂ္ဂလော နာမ၊ သဝနကိရိယာ ပန တဿ ကိစ္စံ နာမ။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတိ ဝေါဟာရဝိသယတ္တာ တဿာ ကိရိယာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိ ပိဏ္ဍတ္ထဒဿနံ မယာတိ ယထာဝုတ္တဝိညာဏပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတပုဂ္ဂလဘူတေန မယာ။ သုတန္တိ သဝနကိရိယာသင်္ခါတေန ပုဂ္ဂလကိစ္စေန ယောဇိတံ၊ ဣမိဿာ ပန ယောဇနာယ ပုဂ္ဂလဗျာပါရဝိသယဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ ပုဂ္ဂလဗျာပါရဿ စ နိဒဿနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပုရိမယောဇနာယ အညထာပိ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တသန္တာနဿာတိ ယထာဝုတ္တဝိညာဏပ္ပဗန္ဓဿ။ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာတိ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိယာ။ နာနပ္ပကာရံ အတ္ထဗျဉ္ဇနဿ ဂဟဏံ၊ နာနပ္ပကာရဿ ဝါ အတ္ထဗျဉ္ဇနဿ ဂဟဏံ တထာ၊ တတောယေဝ သာ ‘‘အာကာရပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာတိ တဒေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ ‘‘ဧဝန္တိ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ အာကာရပညတ္တီတိ စ ဥပါဒါပညတ္တိယေဝ၊ ဓမ္မာနံ ပန ပဝတ္တိအာကာရမုပါဒါယ ပညတ္တတ္တာ တဒညာယ ဥပါဒါပညတ္တိယာ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘အာကာရပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ ဝိသယနိဒ္ဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသော။ သောတဗ္ဗဘူတော ဟိ ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုဘူတဿ ပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ကိရိယာယ ကတ္တုကမ္မဋ္ဌတ္တာ တဗ္ဗသေန စ တဒါဓာရဿာပိ ဒဗ္ဗဿ အာဓာရဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ၊ ဣဓ ပန ကိရိယာယ ကတ္တုပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေါ ဣစ္ဆိတောတိ ကမ္မမေဝ အာဓာရဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေနာဟ ‘‘ကတ္တု ဝိသယဂ္ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ၊ အာရမ္မဏမေဝ ဝါ ဝိသယော။ အာရမ္မဏဉှိ တဒါရမ္မဏိကဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ အတ္ထော သုဝိညေယျတရော ဟောတိ။ ယထာဝုတ္တဝစနေ ပိဏ္ဍတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ ဧတ္တကေန ယထာဝုတ္တတ္ထေန ပဒတ္တယေန၊ ကတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နာနာကာရပ္ပဝတ္တေနာတိ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တေန။ စိတ္တသန္တာနေနာတိ ယထာဝုတ္တဝိညာဏဝီထိသင်္ခါတေန စိတ္တပ္ပဗန္ဓေန။ ဂဟဏသဒ္ဒေ စေတံ ကရဏံ။ စိတ္တသန္တာနဝိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ကတ္တု ပရမတ္ထတော အဘာဝေပိ သဒ္ဒဝေါဟာရေန ဗုဒ္ဓိပရိကပ္ပိတဘေဒဝစနိစ္ဆာယ စိတ္တသန္တာနတော အညမိဝ တံသမင်္ဂိံ ကတွာ အဘေဒေပိ ဘေဒဝေါဟာရေန ‘‘စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂိနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝေါဟာရဝိသယော ဟိ သဒ္ဒေါ နေကန္တပရမတ္ထိကောတိ (ကာရကရူပသိဒ္ဓိယံ ယော ကာရေတိ သဟေတုသုတ္တံ ပဿိတဗ္ဗံ) သဝနကိရိယာဝိသယောပိ သောတဗ္ဗဓမ္မော သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနဿ ဣဓ ပရမတ္ထတော ကတ္တုဘာဝတော တဿ ဝိသယောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကတ္တု ဝိသယဂ္ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။

အပိစ သဝနဝသေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ သဝနကိရိယာဘာဝတော တံဝသေန တဒညနာမရူပဓမ္မသမုဒါယဘူတဿ တံကိရိယာကတ္တု စ ဝိသယော ဟောတီတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပုရိမနယေ သဝနကိရိယာ၊ တက္ကတ္တာ စ ပရမတ္ထတော တထာပဝတ္တစိတ္တသန္တာနမေဝ၊ တသ္မာ ကိရိယာဝိသယောပိ ‘‘ကတ္တု ဝိသယော’’တိ ဝုတ္တော။ ပစ္ဆိမနယေ ပန တထာပဝတ္တစိတ္တသန္တာနံ ကိရိယာ၊ တဒညဓမ္မသမုဒါယော ပန ကတ္တာ၊ တသ္မာ ကာမံ ဧကန္တတော ကိရိယာဝိသယောယေဝေသ ဓမ္မော၊ တထာပိ ကိရိယာဝသေန ‘‘တဗ္ဗန္တကတ္တု ဝိသယော’’တိ ဝုတ္တောတိ။ တံသမင်္ဂိနောတိ တေန စိတ္တသန္တာနေန သမင်္ဂိနော။ ကတ္တူတိ ကတ္တာရဿ။ ဝိသယောတိ အာရမ္မဏဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ၊ အာရမ္မဏမေဝ ဝါ။ သုတာကာရဿ စ ထေရဿ သမ္မာ နိစ္ဆိတဘာဝတော ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အပရော နယော – ယဿ…ပေ… အာကာရပညတ္တီတိ အာကာရတ္ထေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန ယောဇနံ ကတွာ တဒေဝ အဝဓာရဏတ္ထမ္ပိ ဂဟေတွာ ဣမသ္မိံယေဝ နယေ ယောဇေတုံ ‘‘ဂဟဏံ ကတံ’’ ဣစ္စေဝ အဝတွာ ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာနံ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝဓာရဏေန ဟိ သန္နိဋ္ဌာနမိဓာဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိနာ အဝဓာရဏတ္ထမ္ပိ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အယမေဝ ယောဇနာ ကတာတိ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဣမိဿာ ပန ယောဇနာယ ဂဟဏာကာရဂါဟကတဗ္ဗိသယဝိသေသနိဒဿနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အညမ္ပိ ယောဇနမာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ။ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ သုတာနံ နာနာဝိဟိတာနံ သုတ္တသင်္ခါတာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ဥပဓာရိတရူပဿ အာကာရဿ နိဒဿနဿ၊ အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနသဘာဝေါ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ တဒါကာရာဒိဘူတဿ ဥပဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတဓမ္မပ္ပဗန္ဓဗျာပါရတာယ ‘‘ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ အတ္တနာ သုတာနဉှိ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ပုန ဥပဓာရဏံ အာကာရာဒိတ္တယံ၊ တဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော။ သော ပန ယံ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓံ ဥပါဒါယ ပုဂ္ဂလပညတ္တိ ပဝတ္တာ၊ တဿ ဗျာပါရဘူတံ ကိစ္စမေဝ၊ တသ္မာ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပုဂ္ဂလကိစ္စံ နိဒ္ဒိသီယတီတိ။ ကာမံ သဝနကိရိယာ ပုဂ္ဂလဗျာပါရောပိ အဝိသေသေန၊ တထာပိ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရောဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ တထာ ဟိ ပုဂ္ဂလဝါဒီနမ္ပိ သဝနကိရိယာ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ နတ္ထိ သဝနာဒီနံ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရဘာဝေန ဣစ္ဆိတတ္တာ။ မေတိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသယတ္တာ၊ ဝိညာဏကိစ္စဿ စ သတ္တဝိညာဏာနမဘေဒကရဏဝသေန တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗတော ‘‘ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ တပ္ပာကဋီကရဏံ။ ဧတ္ထ ဟိ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ပုဂ္ဂလကိစ္စံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ပုဂ္ဂလဿ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂီဘာဝေန ပုဂ္ဂလကိစ္စံ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဂ္ဂလကိစ္စသမင်္ဂိနာ’’တိ အဝတွာ ‘‘သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာ’’တိ အာဟ၊ တသ္မာ ‘‘ပုဂ္ဂလကိစ္စ’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌသဝနကိစ္စဝတာ ဝိညာဏေန သမင်္ဂိနာတိ အတ္ထော။ ဝိညာဏဝသေန၊ လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝေါဟာရေနာတိ စ သုတသဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝိညာဏကိစ္စံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဝနမေဝ ကိစ္စံ ယဿာတိ တထာ။ သဝနကိစ္စန္တိ ဝေါဟာရော သဝနကိစ္စဝေါဟာရော၊ လဒ္ဓါ သော ယေနာတိ တထာ။ လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝေါဟာရေန ဝိညာဏသင်္ခါတေန ဝသေန သာမတ္ထိယေနာတိ အတ္ထော။ အယံ ပန သမ္ဗန္ဓော – သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာ ပုဂ္ဂလေန မယာ လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝေါဟာရေန ဝိညာဏဝသေန ကရဏဘူတေန သုတန္တိ။

အပိစ ‘‘ဧဝ’’န္တိ သဒ္ဒဿတ္ထော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ၊ ‘‘သုတ’’န္တိ သဒ္ဒဿတ္ထော ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ၊ တသ္မာ တေ တထာရူပပညတ္တိ ဥပါဒါနဘူတပုဂ္ဂလဗျာပါရဘာဝေနေဝ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ န ဟိ ပရမတ္ထတောယေဝ နိယမိယမာနေ သတိ ပုဂ္ဂလကိစ္စဝိညာဏကိစ္စဝသေန အယံ ဝိဘာဂေါ လဗ္ဘတီတိ။ ဣမိဿာ ပန ယောဇနာယ ကတ္တုဗျာပါရကရဏဗျာပါရကတ္တုနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သဗ္ဗဿာပိ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ၊ သဗ္ဗာသဉ္စ ပညတ္တီနံ ဝိဇ္ဇမာနာဒိဝသေန ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု အန္တောဂဓတ္တာ တာသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝန္တိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ စ ‘‘မေ’’တိ စ ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ အာကာရာဒိဘူတဿ ဓမ္မာနံ အသလ္လက္ခဏဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာတိ စ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော၊ အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ၊ သော ရူပသဒ္ဒါဒိသဘာဝေါ၊ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝေါ ဝါ အတ္ထော ‘‘သစ္စိကဋ္ဌော၊ ပရမတ္ထော’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ ‘‘ဧဝံ မေ’’တိ ပဒါနံ ပန အတ္ထော အဘူတတ္တာ၊ အနုတ္တမတ္တာ စ န တထာ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထသင်္ခါတေန သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန ဝိသေသနဘူတေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိယေဝါတိ။ ဧတေန စ ဝိသေသနေန ဗာလဇနေဟိ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ပရိကပ္ပိတံ ပညတ္တိမတ္တံ နိဝတ္တေတိ။ တဒေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ၊ ဟေတုနာ ဝါ သာဓေတိ ‘‘ကိဉှေတ္ထ တ’’န္တိအာဒိနာ။ ယံ ဓမ္မဇာတံ၊ အတ္ထဇာတံ ဝါ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘မေ’’တိ ဝါ နိဒ္ဒေသံ လဘေထ၊ တံ ဧတ္ထ ရူပဖဿာဒိဓမ္မသမုဒါယေ၊ ‘‘ဧဝံ မေ’’တိ ပဒါနံ ဝါ အတ္ထေ။ ပရမတ္ထတော န အတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ရူပဖဿာဒိဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော ပရမတ္ထတော ဧတ္ထ အတ္ထေဝ၊ ‘‘ဧဝံ မေ’’တိ ပန နိဒ္ဒိဋ္ဌော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုတန္တိ ပန သဒ္ဒါယတနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာ’’တိ စေတ္ထ အဓိကာရော။ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ တပ္ပာကဋီကရဏံ၊ ဟေတုဒဿနံ ဝါ။ ယံ တံ သဒ္ဒါယတနံ သောတေန သောတဒွါရေန၊ တန္နိဿိတဝိညာဏေန ဝါ ဥပလဒ္ဓံ အဓိဂမိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေန ဟိ သဒ္ဒါယတနမိဓ ဂဟိတံ ကမ္မသာဓနေနာတိ ဒဿေတိ။

ဧဝံ အဋ္ဌကထာနယေန ပညတ္တိသရူပံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဣဒါနိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကေနာပိ နယေန ဝုတ္တေသု ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥပါဒါပညတ္တိ အာဒယော ဟိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာတော မုတ္တာ သင်္ဂဟကာရေနေဝ အာစရိယေန ဝုတ္တာ။ ဝိတ္ထာရော အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယ ဂဟေတဗ္ဗော။ တံ တန္တိ တံ တံ ဓမ္မဇာတံ၊ သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏဿ ပစ္စာမသနဝသေန ဧဝန္တိ စ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ဥပါဒါယ မေတိ စ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ရူပဝေဒနာဒိဘေဒေဟိ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ နိဿာယ ကာရဏံ ကတွာ ပညတ္တိ ဥပါဒါပညတ္တိ ယထာ ‘‘တာနိ တာနိ အင်္ဂါနိ ဥပါဒါယ ရထော ဂေဟံ၊ တေ တေ ရူပရသာဒယော ဥပါဒါယ ဃဋော ပဋော၊ စန္ဒိမသူရိယပရိဝတ္တာဒယော ဥပါဒါယ ကာလော ဒိသာ’’တိအာဒိ။ ပညပေတဗ္ဗဋ္ဌေန စေသာ ပညတ္တိ နာမ၊ န ပညာပနဋ္ဌေန။ ယာ ပန တဿ အတ္ထဿ ပညာပနာ၊ အယံ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိယေဝ။ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတောတိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ ဥပနိဓာယ ဥပတ္ထမ္ဘံ ကတွာ အပေက္ခိတွာ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝဝိရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ဝတ္တမာနောပိ ဟိ သုတဝေါဟာရော ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတွာ ပဝတ္တော ‘‘ဥပနိဓာပညတီ’’တိ ဝုစ္စတေ။ သာ ပနေသာ အနေကဝိဓာ တဒညပေက္ခူပနိဓာ ဟတ္ထဂတူပနိဓာ သမ္ပယုတ္တူပနိဓာသမာရောပိတူပနိဓာ အဝိဒူရဂတူပနိဓာ ပဋိဘာဂူပနိဓာ တဗ္ဗဟုလူပနိဓာတဗ္ဗိသိဋ္ဌူပနိဓာ’’တိအာဒိနာ။ တာသု အယံ ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကာ ဝိယ ပဌမာဒီနံ ဒိဋ္ဌာဒီနံ အညမညမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တတ္တာ တဒညပေက္ခူပနိဓာပညတ္တိ နာမ။

ဧဝံ ပညတ္တိယာပိ အတ္ထာဓိဂမနီယတာသင်္ခါတံ ဒဿေတဗ္ဗတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဒသာမတ္ထိယေန ဒီပေတဗ္ဗမတ္ထံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒီပေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝစနတ္တယေ။ စ-သဒ္ဒေါ ဥပနျာသော အတ္ထန္တရံ အာရဘိတုကာမေန ယောဇိတတ္တာ။ ‘‘သုတ’’န္တိ ဝုတ္တေ အသုတံ န ဟောတီတိ ပကာသိတောယမတ္ထော၊ တသ္မာ တထာ သုတ-သဒ္ဒေန ပကာသိတာ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓသုတ္တဿ ပကာရဝိသေသာ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ထေရေန ပစ္စာမဋ္ဌာတိ တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန အသမ္မောဟော ဒီပိတော နာမ၊ တေနာဟ ‘‘ဧဝန္တိ ဝစနေန အသမ္မောဟံ ဒီပေတီ’’တိ။ အသမ္မောဟန္တိ စ ယထာသုတေ သုတ္တေ အသမ္မောဟံ။ တဒေဝ ယုတ္တိယာ၊ ဗျတိရေကေန စ သမတ္ထေဟိ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနဉ္စ သုတ္တံ နာနပ္ပကာရံ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓဉ္စ။ ဧဝံ နာနပ္ပကာရေ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓေ သုတ္တေ ကထံ သမ္မူဠှော နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဘဝိဿတိ။ ဣမာယ ယုတ္တိယာ၊ ဣမိနာ စ ဗျတိရေကေန ထေရဿ တတ္ထ အသမ္မူဠှဘာဝသင်္ခါတော ဒီပေတဗ္ဗော အတ္ထော ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမီဒိသေသု ယထာရဟံ။ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဥပရိ ထေရေန ဒဿိယမာနတ္တာ ‘‘သုတ္တဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာလန္တရေနာတိ သုတကာလတော အပရေန ကာလေန။ ယဿ…ပေ… ပဋိဇာနာတိ၊ ထေရဿ ပန သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ အနဿမာနံ အသမ္မုဋ္ဌံ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ သော ဧဝံ ပဋိဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဒီပိတေန ပန အတ္ထေန ကိံ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣစ္စဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣစ္စဿာတိ ဣတိ အဿ၊ တသ္မာ အသမ္မောဟဿ၊ အသမ္မောသဿ စ ဒီပိတတ္တာ အဿ ထေရဿပညာသိဒ္ဓီတိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အသမ္မောဟေနာတိ သမ္မောဟာဘာဝေန။ ပညာဝဇ္ဇိတသမာဓိအာဒိဓမ္မဇာတေန တံသမ္ပယုတ္တာယ ပညာယ သိဒ္ဓိ သဟဇာတာဒိသတ္တိယာ သိဇ္ဈနတော။ သမ္မောဟပဋိပက္ခေန ဝါ ပညာသင်္ခါတေန ဓမ္မဇာတေန။ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ ဟိ ပညာယ တဒုတ္တရိကာလပညာသိဒ္ဓိ ဥပနိဿယာဒိကောဋိယာ သိဇ္ဈနတော။ ဣတရတ္ထာပိ ယထာရဟံ နယော နေတဗ္ဗော။

ဧဝံ ပကာသိတေန ပန အတ္ထေန ကိံ ဝိဘာဝိတန္တိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထာတိ တေသု ဒုဗ္ဗိဓေသု ဓမ္မေသု။ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော၊ ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယံ၊ တသ္မာ တတ္ထ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော၊ ပညာ ပန ဂုဏီဘူတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိအာဒိ။ ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ဟိ နိဗ္ဗစနံ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပဓာနဘာဝေါ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁) ဝိယ။ အပိစ ယထာ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အာဝဇ္ဇနာဒယော ပုဗ္ဗင်္ဂမာ သမာနာပိ တဒါရမ္မဏဿ အဝိဇာနနတော အပ္ပဓာနဘူတာ၊ ဧဝံ ပုဗ္ဗင်္ဂမာယပိ အပ္ပဓာနတ္တေ သတိ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဧတိဿာတိ နိဗ္ဗစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပုရေစာရိဘာဝေါ။ ဣတိ သဟဇာတပုဗ္ဗင်္ဂမော ပုရေဇာတပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဒုဝိဓောပိ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဣဓ သမ္ဘဝတိ၊ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ယထာသမ္ဘဝမေသ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဝိဘာဝိတေန သမတ္ထတာဝစနေန ကိမနုဘာဝိတန္တိ အာဟ ‘‘တဒုဘယသမတ္ထတာယောဂေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနေန ပရိပုဏ္ဏဿ၊ သင်္ကာသနာဒီဟိ ဝါ ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ၊ အက္ခရာဒီဟိ စ ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ သမန္နာဂတဿ၊ အတ္ထဗျဉ္ဇနသင်္ခါတေန ဝါ ရသေန သာဒုရသဿ။ ပရိယတ္တိဓမ္မောယေဝ နဝလောကုတ္တရရတနသန္နိဓာနတော သတ္တဝိဓဿ၊ ဒသဝိဓဿ ဝါ ရတနဿ သန္နိဓာနော ကောသော ဝိယာတိ ဓမ္မကောသော၊ တထာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရော၊ တတ္ထ နိယုတ္တောတိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော။ အထ ဝါ နာနာရာဇဘဏ္ဍရက္ခကော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယာတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဓမ္မဿ အနုရက္ခကော ဘဏ္ဍာဂါရိကောတိ တမေဝ သဒိသတာကာရဏဒဿနေန ဝိသေသေတွာ ‘‘ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာဟ –

‘‘ဗဟုဿုတော ဓမ္မဓရော၊ သဗ္ဗပါဌီ စ သာသနေ၊

အာနန္ဒော နာမ နာမေန၊ ဓမ္မာရက္ခော တဝံ မုနေ’’တိ။ (အပ။ ၁။၅၄၂)၊

အညထာပိ ဒီပေတဗ္ဗမတ္ထံ ဒီပေတိ ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိနာ၊ ဧဝံ သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာ တဗ္ဗိသယေဟိ တေဟိ အတ္ထေဟိ ယောနိသော မနသိကာရဿ ဒီပနံ ယုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ယောနိ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။ ‘‘အယောနိသော’’တိအာဒိနာ ဗျတိရေကေန ဉာပကဟေတုဒဿနံ။ တတ္ထ ကတ္ထစိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ၊ သော ကာရဏေ၊ ကသ္မာတိ အတ္ထော၊ ဣမိနာ ဝစနေနေဝ ယောနိသော မနသိကရောတော နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမ္ဘဝတော အဂ္ဂိ ဝိယ ဓူမေန ကာရိယေန ကာရဏဘူတော သော ဝိညာယတီတိ တဒနွယမ္ပိ အတ္ထာပတ္တိယာ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ယထာရဟံ။ ‘‘ဗြဟ္မဇာလံ အာဝုသော ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိ ပုစ္ဆာဝသေန အဓုနာ ပကရဏပ္ပတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ ‘‘သုတ’’န္တိ ပဒေန ဝုစ္စမာနံ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိက္ခေပံ ဒီပေတီ’’တိ။ ‘‘ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ ဗျတိရေကကာရဏေန ဉာပကဟေတုံ ဒဿေတွာ တဒေဝ သမတ္ထေတိ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာတိ သဗ္ဗေန အတ္ထဗျဉ္ဇနဒေသကပယောဇနာဒိနာ သမ္ပတ္တိယာ။ ကိံ ဣမိနာ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ယောနိသော မနသိကာရေန စေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဓမ္မဒွယေ။ ‘‘န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိအာဒိနာ ကာရဏဘူတေန အဝိက္ခေပေန၊ သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ဖလဘူတဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ သိဒ္ဓိယာ ဧဝ သမတ္ထနံ ဝုတ္တံ၊ အဝိက္ခေပေန ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယဿ သိဒ္ဓိယာ သမတ္ထနံ န ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ သပ္ပုရိသေ ပယိရုပါသနာဘာဝဿ အတ္ထတော သိဒ္ဓတ္တာ။ အတ္ထဝသေနေဝ ဟိ သော ပါကဋောတိ န ဝုတ္တော။

ဧတ္ထာဟ – ယထာ ယောနိသော မနသိကာရေန ဖလဘူတေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာနံ ကာရဏဘူတာနံ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ တဒဝိနာဘာဝတော၊ ဧဝံ အဝိက္ခေပေန ဖလဘူတေန သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာနံ ကာရဏဘူတာနံ သိဒ္ဓိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ အဿုတဝတော၊ သပ္ပုရိသူပနိဿယဝိရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိအာဒိသမတ္ထနဝစနေန အဝိက္ခေပေန၊ သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ကာရဏဘူတေန သဒ္ဓမ္မဿဝနဿေဝ ဖလဘူတဿ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ၊ ကသ္မာ ပနေဝံ ဝုတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – အဓိပ္ပာယန္တရသမ္ဘဝတော ဟိ တထာ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော – သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာ န ဧကန္တေန အဝိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဗာဟိရကာရဏတ္တာ၊ အဝိက္ခေပေါ ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယော ဝိယ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ ဧကန္တကာရဏံ အဇ္ဈတ္တိကကာရဏတ္တာ၊ တသ္မာ ဧကန္တကာရဏေ ဟောန္တေ ကိမတ္ထိယာ အနေကန္တကာရဏံ ပတိ ဖလဘာဝပရိကပ္ပနာတိ တထာယေဝေတဿ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမံ ဖလေန ကာရဏဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိသဗ္ဘာဝဿ၊ ဒုတိယံ ကာရဏေန ဖလဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ ဧကန္တဝဿိနာ ဝိယ မေဃဝုဋ္ဌာနေန ဝုဋ္ဌိပဝတ္တိယာ။

‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိနာ အညထာပိ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထမာဟ၊ ယသ္မာ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝန္တိ…ပေ… နာနာကာရနိဒ္ဒေသောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ၊ သော စ အာကာရောတိ သောတဒွါရာနုသာရဝိညာဏဝီထိသင်္ခါတဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနာကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏသင်္ခါတော သော ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပ္ပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိဩဂါဟနာကာရော။ ဧဝံ ဘဒ္ဒကောတိ နိရဝသေသပရဟိတပါရိပူရိဘာဝကာရဏတ္တာ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏေန သုန္ဒရော သေဋ္ဌော၊ သမာသပဒံ ဝါ ဧတံ ဧဝံ ဤဒိသော ဘဒ္ဒေါ ယဿာတိ ကတွာ။ န ပဏိဟိတော အပ္ပဏိဟိတော၊ သမ္မာ အပ္ပဏိ ဟိတော အတ္တာ ယဿာတိ တထာ၊ တဿ။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာသင်္ခါတဂုဏဒွယသမ္ပတ္တိံ။ ဂုဏဿေဝ ဟိ အပရာပရဝုတ္တိယာ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကဘာဝေါ။ စရန္တိ ဝါ ဧတေန သတ္တာ သမ္ပတ္တိဘဝံ၊ သမ္ပတ္တိဘဝေသူတိ ဝါ စက္ကံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ပစ္ဆိမဘာဝေါ စေတ္ထ ဒေသနာက္ကမဝသေနေဝ။ ပုရိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ ပတိရူပဒေသဝါသသပ္ပုရိသူပနိဿယသင်္ခါတဂုဏဒွယသမ္ပတ္တိံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ တသ္မာတိ ပုရိမကာရဏံ ပုရိမဿေဝါတိ ဣဓ ကာရဏမာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ။

တေန ကိံ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣစ္စဿာ’’တိအာဒိ။ ဣတိ ဣမာယ စတုစက္ကသမ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတာယ။ အဿ ထေရဿ။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာတိ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယဿ အတ္ထိဘာဝေန သိဒ္ဓိယာ။ အာသယသုဒ္ဓီတိ ဝိပဿနာဉာဏသင်္ခါတာယ အနုလောမိကခန္တိယာ၊ ကမ္မဿကတာဉာဏ-မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတဿ ယထာဘူတဉာဏဿ စာတိ ဒုဝိဓဿာပိ အာသယဿ အသုဒ္ဓိဟေတုဘူတာနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝေန သုဒ္ဓိ။ တဒေဝ ဟိ ဒွယံ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ သုဒ္ဓသတ္တာနံ အာသယော။ သမ္မာပဏိဟိတတ္တော ဟိ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော သုဒ္ဓါသယော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ၊ သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ၊ (ဓ။ ပ။ ၄၃) ‘‘ကတပုညောသိ တွံ အာနန္ဒ၊ ပဓာနမနုယုဉ္ဇ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇) စ။ ကေစိ ပန ‘‘ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော အာသယော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ ‘‘တာယ စ အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ ဝစနေန ဝိရောဓတော။ ဧဝမ္ပိ မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတဿ အာသယဿ သုဒ္ဓိ န ယုတ္တာ တာယ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိယာ အဝတ္တဗ္ဗတောတိ? နော န ယုတ္တော ပုရိမဿ မဂ္ဂဿ၊ ပစ္ဆိမာနံ မဂ္ဂါနံ၊ ဖလာနဉ္စ ကာရဏဘာဝတော။ ပယောဂသုဒ္ဓီတိ ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမဿ ဓမ္မဿဝနပယောဂဿ ဝိသဒဘာဝေန သုဒ္ဓိ၊ သဗ္ဗဿ ဝါ ကာယဝစီပယောဂဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန သုဒ္ဓိ။ ပတိရူပဒေသဝါသီ၊ ဟိ သပ္ပုရိသသေဝီ စ ယထာဝုတ္တဝိသုဒ္ဓပယောဂေါ ဟောတိ။ တထာဝိသုဒ္ဓေန ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဓမ္မဿဝနပယောဂေန၊ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝါဝဟေန စ ကာယဝစီပယောဂေန အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတိ၊ တထာဘူတော စ ထေရော၊ တေန ဝိညာယတိ ပုရိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ ထေရဿ ပယောဂသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါဝါတိ။ တေန ကိံ ဝိဘာဝိတန္တိ အာဟ ‘‘တာယ စာ’’တိအာဒိ။ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီတိ ပဋိဝေဓသင်္ခါတေ အဓိဂမေ ဆေကဘာဝသိဒ္ဓိ။ အဓိဂမေတဗ္ဗတော ဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတော ပဋိဝေဓော ‘‘အဓိဂမော’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော၊ အာဂမောတိ စ ပရိယတ္တိ အာဂစ္ဆန္တိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယော ဧတေန၊ အာဘုသော ဝါ ဂမိတဗ္ဗော ဉာတဗ္ဗောတိ ကတွာ။

တေန ကိမနုဘာဝိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိ။ ဣတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန၊ တသ္မာ သိဒ္ဓတ္တာတိ ဝါ ကာရဏနိဒ္ဒေသော။ ဝစနန္တိ နိဒါနဝစနံ လောကတော၊ ဓမ္မတော စ သိဒ္ဓါယ ဥပမာယ တမတ္ထံ ဉာပေတုံ ‘‘အရုဏုဂ္ဂံ ဝိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဥပမာယ မိဓေကစ္စေ၊ အတ္ထံ ဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ (ဇာ။ ၂။၁၉။၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ အရုဏောတိ သူရိယဿ ဥဒယတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥဋ္ဌိတရံသိ၊ တဿ ဥဂ္ဂံ ဥဂ္ဂမနံ ဥဒယတော ဥဒယန္တဿ ဥဒယာဝါသမုဂ္ဂစ္ဆတော သူရိယဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစရံ ဘဝိတုံ အရဟတိ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာဂမာဓိဂမဗျတ္တိယာ ဤဒိသဿ ထေရဿ ဝုတ္တနိဒါနဝစနံ ဘဂဝတော ဝစနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဘဝိတုမရဟတိ၊ နိဒါနဘာဝံ ဂတံ ဟောတီတိ ဣဒမတ္ထဇာတံ အနုဘာဝိတန္တိ။

ဣဒါနိ အပရမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ အသမ္မောဟာသမ္မောသသင်္ခါတဿ ဒီပေတဗ္ဗဿတ္ထဿ ဒီပကေဟိ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒေဟိ ပကာသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပကာသေန္တော ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေန၊ သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာ’’တိ စ ဣမိနာ တေဟိ သဒ္ဒေဟိ ပုဗ္ဗေ ဒီပိတံ အသမ္မောဟာသမ္မောသသင်္ခါတံ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထမာဟ အသမ္မောဟေန နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဿ၊ အသမ္မောသေန စ သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒပဋိဝေဓဿ သိဇ္ဈနတော။ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒီဟိ ပန ပကာသေတဗ္ဗတ္ထံ။ တေန ဝုတ္တံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ‘‘နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေနာတိအာဒိနာ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒါနံ ထေရဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနေသု အသမ္မောဟာသမ္မောသဒီပနတော စတုပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁)။ ဟေတုဂဗ္ဘဉ္စေတံ ပဒဒွယံ၊ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသင်္ခါတဿ၊ သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒ-ပဋိဝေဓသင်္ခါတဿ စ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထဿ ဒီပကတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္တဿ ဝိဇ္ဇမာနဿ ဘာဝေါ သဗ္ဘာဝေါ၊ အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဟိ သမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဘာဝေါ တထာ။ ‘‘သမ္ဘဝ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သမ္ဘဝနံ သမ္ဘဝေါ၊ အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တီနံ သမ္ဘဝေါ တထာ။ ဧဝံ ဣတရတ္ထာပိ။ ‘‘သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာ’’တိ ဧတေန ပန အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော၊ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သာမညေနေဝ ဝုတ္တေပိ သောတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသံ အာမသတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ သောတဗ္ဗဓမ္မသင်္ခါတာယ ပါဠိယာ နိဒဿေတဗ္ဗာနံ ဘာသိတတ္ထပယောဇနတ္ထာနံ၊ တီသု စ ဉာဏေသု ပဝတ္တဉာဏဿ နာနပ္ပကာရဘာဝတော တဗ္ဘာဝပဋိဝေဓဒီပကေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝဒီပနံ ယုတ္တံ၊ သောတဗ္ဗဓမ္မဿ ပန အတ္ထာဓိဂမဟေတုတော၊ တံဝသေန စ တဒဝသေသဟေတုပ္ပဘေဒဿ ဂဟိတတ္တာ၊ နိရုတ္တိဘာဝတော စ သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒဒီပကေန သုတ-သဒ္ဒေန ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝဒီပနံ ယုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဒေဝတ္ထဉှိ ဉာပေတုံ ‘‘အသမ္မောဟဒီပကေန၊ အသမ္မောသဒီပကေနာ’’တိ စ အဝတွာ တထာ ဝုတ္တန္တိ။

ဧဝံ အသမ္မောဟာသမ္မောသသင်္ခါတဿ ဒီပေတဗ္ဗဿတ္ထဿ ဒီပကေဟိ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒေဟိ ပကာသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ယောနိသောမနသိကာရာဝိက္ခေပသင်္ခါတဿ ဒီပေတဗ္ဗဿတ္ထဿ ဒီပကေဟိပိ တေဟိ ပကာသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပကာသေန္တော ‘‘ဧဝန္တိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဧဝန္တိ…ပေ… ဘာသမာနော၊ သုတန္တိ ဣဒံ…ပေ… ဘာသမာနော’’တိ စ ဣမိနာ တေဟိ သဒ္ဒေဟိ ပုဗ္ဗေ ဒီပိတံ ယောနိသောမနသိကာရာဝိက္ခေပသင်္ခါတံ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထမာဟ၊ ‘‘ဧတေ မယာ’’တိအာဒီဟိ ပန ပကာသေတဗ္ဗတ္ထံ သဝနယောဂဒီပကန္တိ စ အဝိက္ခေပဝသေန သဝနယောဂဿ သိဇ္ဈနတော တဒေဝ သန္ဓာယာဟ။ တထာ ဟိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘သဝနဓာရဏဝစီပရိစရိယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ ဝိသေသေန သောတာဝဓာရဏပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ အဝိက္ခေပဒီပကေန သုတသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁)။ မနောဒိဋ္ဌီဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ အနုပေက္ခနသုပ္ပဋိဝေဓာ ဝိသေသတော မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါ၊ တသ္မာ တဒ္ဒီပကဝစနေနေဝ ဧတေ မယာ ဓမ္မာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ စ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ တတ္ထ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ မနသာနုပေက္ခိတာတိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ၊ ဧတ္တကာဝ ဧတ္ထ အနုသန္ဓယော’’တိအာဒိဘေဒေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ။ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိသင်္ခါတာယ၊ ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ၊ ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထာပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ။

သဝနဓာရဏဝစီပရိစရိယာ စ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ ဝိသေသေန သောတာဝဓာရဏပဋိဗဒ္ဓါ၊ တသ္မာ တဒ္ဒီပကဝစနေနေဝ ဗဟူ မယာ ဓမ္မာ သုတာ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာတိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတန္တိ ဣဒံ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။ တတ္ထ သုတာတိ သောတဒွါရာနုသာရေန ဝိညာတာ။ ဓာတာတိ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ မနသိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနေန ဥပဓာရိတာ။ ဝစသာ ပရိစိတာတိ ပဂုဏတာသမ္ပာဒနေန ဝါစာယ ပရိစိတာ သဇ္ဈာယိတာ။ ဣဒါနိ ပကာသေတဗ္ဗတ္ထဒွယဒီပကေန ယထာဝုတ္တသဒ္ဒဒွယေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တဒုဘယေနပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဒုဘယေနာတိ ပုရိမနယေ၊ ပစ္ဆိမနယေ စ ယထာဝုတ္တဿ ပကာသေတဗ္ဗဿတ္ထဿ ပကာသကေန တေန ဒုဗ္ဗိဓေန သဒ္ဒေန။ အတ္ထဗျဉ္ဇနပါရိပူရိံ ဒီပေန္တောတိ အာဒရဇနနဿ ကာရဏဝစနံ။ တဒေဝ ကာရဏံ ဗျတိရေကေန ဝိဝရတိ၊ ယုတ္တိယာ ဝါ ဒဠှံ ကရောတိ ‘‘အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဉှီ’’တိအာဒိနာ။ အသုဏန္တောတိ စေတ္ထ လက္ခဏေ၊ ဟေတုမှိ ဝါ အန္တ-သဒ္ဒေါ။ မဟတာ ဟိတာတိ မဟန္တတော ဟိတသ္မာ။ ပရိဗာဟိရောတိ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဗာဟိရော။

ဧတေန ပန ဝိဘာဝေတဗ္ဗတ္ထဒီပကေန သဒ္ဒဒွယေန အနုဘာဝေတဗ္ဗတ္ထမနုဘာဝေန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဣမိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္ထေ ယောဇိတာယေဝ ဧတေ သဒ္ဒါ ဣဓ ဧကဿေဝါနုဘာဝတ္ထဿ အနုဘာဝကဘာဝေန ဂဟိတာတိ ဉာပေတုံ ‘‘သကလေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမဉ္စ မေ-သဒ္ဒေါ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပုဗ္ဗေန ယောဇိတော၊ တဒပေက္ခာနံ ပန ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒါနံ သဟစရဏတော၊ အဝိနာဘာဝတော စ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာဂတပ္ပဝေဒိတန္တိ တထာဂတေန ပကာရတော ဝိဒိတံ၊ ဘာသိတံ ဝါ။ အတ္တနော အဒဟန္တောတိ အတ္တနိ ‘‘မမေဒ’’န္တိ အဋ္ဌပေန္တော။ ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အသပ္ပုရိသဘူမိန္တိ အသပ္ပုရိသဝိသယံ၊ သော စ အတ္ထတော အပကတညုတာသင်္ခါတာ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဧဝံ မဟာစောရဒီပကေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ၊ တထာ စာဟ ‘‘တထာဂတ…ပေ… အဒဟန္တော’’တိ။ ဟုတွာတိ စေတ္ထ သေသော။ တထာ သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနန္တောတိ သပ္ပုရိသဘူမိဩက္ကမနသရူပကထနံ။ နနု စ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ‘‘မမေတံ ဝစန’’န္တိ အဓိမာနဿ၊ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ အဘာဝတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမတိက္ကမာဒိဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာတိ? နယိဒမေဝံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝဒန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော အနုဘာဝိတောတိ အတ္ထဿေဝ ဒဿနတော။ တေန ဟိ အနုဘာဝေတဗ္ဗမတ္ထံယေဝ တထာ ဒဿေတိ၊ န ပန အာနန္ဒတ္ထေရဿ အဓိမာနဿ၊ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ သမ္ဘဝန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝတာနံ ပရိဝိတက္ကာပေက္ခံ တထာဝစနံ၊ တသ္မာ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ သမယေ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ဘဂဝါ စ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အယဉ္စာယသ္မာ အာနန္ဒော ဒေသနာကုသလော၊ ဣဒါနိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ သကျကုလပ္ပသုတော တထာဂတဿ ဘာတာ၊ စူဠပိတုပုတ္တော စ၊ ကိံ နု ခေါ သော သယံ သစ္ဆိကတံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဥဒါဟု ဘဂဝတောယေဝ ဝစနံ ယထာသုတ’’န္တိ၊ တေသမေဝ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ တဒဘိပရိဟရဏတ္ထံ အသပ္ပုရိသဘူမိသမတိက္ကမနာဒိအတ္ထော အနုဘာဝိတောတိ။ သာယေဝ ယထာဝုတ္တာ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ အသဒ္ဓမ္မော၊ တဒဝတ္ထာနောက္ကမနသင်္ခါတာ စ သာဝကတ္တပဋိဇာနနာ သဒ္ဓမ္မော။ ဧဝံ သတိ ပရိယာယန္တရေန ပုရိမတ္ထမေဝ ဒဿေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ ကုဟနလပနာဒိဝသေန ပဝတ္တော အကုသလရာသိ အသဒ္ဓမ္မော၊ တဗ္ဗိရဟိတဘာဝေါ စ သဒ္ဓမ္မော။ ‘‘ကေဝလ’’န္တိအာဒိနာပိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပရိယာယန္တရေန ဒဿနံ၊ ယထာဝုတ္တာယ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာယ ပရိမောစေတိ။ သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနနေန သတ္ထာရံ အပဒိသတီတိ အတ္ထော။ အပိစ သတ္ထုကပ္ပာဒိကိရိယတော အတ္တာနံ ပရိမောစေတိ တက္ကိရိယာသင်္ကာယ သမ္ဘဝတော။ ‘‘သတ္ထု ဘဂဝတောယေဝ ဝစနံ မယာသုတ’’န္တိ သတ္ထာရံ အပဒိသတီတိ အတ္ထန္တရမနုဘာဝနံ ဟောတိ။ ‘‘ဇိနဝစန’’န္တိအာဒိပိ ပရိယာယန္တရဒဿနံ၊ အတ္ထန္တရမနုဘာဝနမေဝ ဝါ။ အပ္ပေတီတိ နိဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေသု ယထာရဟံ သတ္တေ နေတီတိ နေတ္တိ၊ ဓမ္မောယေဝ နေတ္တိ တထာ။ ဝုတ္တနယေန စေတ္ထ ဥဘယထာ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပရမ္ပိ အနုဘာဝေတဗ္ဗမတ္ထမနုဘာဝေတိ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒိတဘာဝတန္တိ ဒေသနာဝသေန ပဝတ္တိတဘာဝံ။ ပုရိမဝစနံ ဝိဝရန္တောတိ ဘဂဝတာ ဒေသိတဝသေန ပုရိမတရံ သံဝိဇ္ဇမာနံ ဘဂဝတာ ဝစနမေဝ ဥတ္တာနိံ ကရောန္တော၊ ဣဒံ ဝစနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏေဟိ ဝိသာရဒဿ၊ ဝိသာရဒဟေတုဘူတစတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏသမ္ပန္နဿ ဝါ။ ဒသဉာဏဗလဓရဿ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝသင်္ခါတေ ဥတ္တမဋ္ဌာနေ ဌိတဿ၊ ဥသဘဿ ဣဒန္တိ ဝါ အတ္ထေန အာသဘသင်္ခါတေ အကမ္ပနသဘာဝဘူတေ ဌာနေ ဌိတဿ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ၊ ယဒါ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ…ပေ… သော ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၄။၃၃) သီဟောပမသုတ္တာဒီသု အာဂတေန အနေကနယေန သီဟနာဒနဒိနော။ သဗ္ဗသတ္တေသု၊ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝါ ဥတ္တမဿ။ န စေတ္ထ နိဒ္ဓါရဏလက္ခဏာဘာဝတော နိဒ္ဓါရဏဝသေန သမာသော။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိ သက္ကတဂန္ထေသု၊ သာသနဂန္ထေသု စ ဧဝမေဝ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မေန သတ္တာနမိဿရဿ။ ဓမ္မဿေဝ ဣဿရဿ တဒုပ္ပာဒနဝသေနာတိပိ ဝဒန္တိ။ သေသပဒဒွယံ တဿေဝတ္ထဿ ပရိယာယန္တရဒီပနံ။ ဓမ္မေန လောကဿ ပဒီပမိဝ ဘူတဿ၊ တဒုပ္ပာဒကဘာဝေန ဝါ ဓမ္မသင်္ခါတပဒီပသမ္ပန္နဿ။ ‘‘ဓမ္မကာယောတိ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မေန လောကပဋိသရဏဘူတဿ၊ ဓမ္မသင်္ခါတေန ဝါ ပဋိသရဏေန သမ္ပန္နဿ။ ‘‘ယံနူနာဟံ…ပေ… တမေဝ ဓမ္မံ သက္ကတွာ ဂရုံ ကတွာ မာနေတွာ ပူဇေတွာ ဥပနိဿာယ ဝိဟရေယျ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိသဒ္ဓမ္မသင်္ခါတဿ ဝရစက္ကဿ ပဝတ္တိနော၊ သဒ္ဓမ္မာနမေတဿ ဝါ အာဏာစက္ကဝရဿ ပဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တဿ ဘဂဝတော ဣဒံ ဝစနံ သမ္မုခါဝ မယာ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနေတိ ပဒသမုဒါယဘူတေ ဝါကျေ။ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဒဠှတရံ နိဝိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ ကင်္ခါ။ နာတိသံသပ္ပနံ မတိဘေဒမတ္တံ ဝိမတိ။ သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာတိ တထာ အကတ္တဗ္ဗဘာဝကာရဏဝစနံ။ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမဝစနံ ဝိဝရန္တောတိ ပန အဿဒ္ဓိယဝိနာသနဿ၊ သဒ္ဓါသမ္ပဒမုပ္ပာဒနဿ စ ကာရဏဝစနံ။ ‘‘တေနေတ’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥဒါနဝသေန ဒဿေတိ။

‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဧဝံ ဝဒန္တော ဂေါတမဂေါတ္တဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော၊ ဂေါတမဂေါတ္တသမ္ဗန္ဓော ဝါ သာဝကော အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတာ ဘာသိတဘာဝဿ၊ သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝဿ စ သူစနတော၊ တထာသူစနေနေဝ စ ခလိတဒုန္နိရုတ္တာဒိဂဟဏဒေါသာဘာဝဿ သိဇ္ဈနတော သာသနေ အဿဒ္ဓံ ဝိနာသယတိ၊ သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စမာဒယော တိဿော အတ္ထယောဇနာ အာကာရာဒိအတ္ထေသု အဂ္ဂဟိတဝိသေသမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဒဿိတာ၊ တတော ပရာ တိဿော အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝိဘာဝိတာ၊ ပစ္ဆိမာ ပန တိဿော ယထာက္ကမံ အာကာရတ္ထံ၊ နိဒဿနတ္ထံ၊ အဝဓာရဏတ္ထဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ယောဇိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘ဒဿနံ ဒီပနဉ္စာပိ၊ ပကာသနံ ဝိဘာဝနံ၊

အနုဘာဝနမိစ္စတ္ထော၊ ကိရိယာယောဂေန ပဉ္စဓာ။

ဒဿိတော ပရမ္ပရာယ၊ သိဒ္ဓါ နေကတ္ထဝုတ္တိယာ၊

ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေတ္ထ၊ ပဒတ္တယေ နယညုနာ’’တိ။

ဧက-သဒ္ဒေါ ပန အညသေဋ္ဌာသဟာယသင်္ချာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ၊ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) အညတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ပါရာ။ ၁၁) သေဋ္ဌေ၊ ‘‘ဧကောဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၀၅၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ မ။ နိ။ ၁။၈၀၊ သံ။ နိ။ ၃။၆၃၊ ဝိဘ။ ၄။၄၄၅) အသဟာယေ၊ ‘‘ဧကောဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) သင်္ချာယံ၊ ဣဓာပိ သင်္ချာယမေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပရိဗ္ဗာဇကကထာဝဏ္ဏနာ) ဧကောယေဝေသ သမယော၊ န ဒွေ ဝါ တယော ဝါတိ ဦနာဓိကာဘာဝေန ဂဏနဿ ပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော ဧကန္တိ အယံ သဒ္ဒေါတိ အတ္ထော၊ တေန ကဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနန္တိ အနုယောဂေ သတိ ‘‘သမယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဧဝံ ပရိစ္ဆေဒပရိစ္ဆိန္နဝသေန ဝုတ္တေပိ ‘‘အယံ နာမ သမယော’’တိ သရူပတော အနိယမိတတ္တာ အနိယမိတဝစနမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဧကံ…ပေ…။ ဒီပန’’န္တိ ဣမိနာ။

ဣဒါနိ သမယသဒ္ဒဿ အနေကတ္ထဝုတ္တိတံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတမတ္ထံ နိယမေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ပဒဒွယေ၊ သမဘိနိဝိဋ္ဌော သမယ သဒ္ဒေါတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ပန ဒိဿတီတိ တေသွေကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဣဓ ပဝတ္တနတော။ သမဝါယေတိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ၊ ကာရဏသမဝါယေတိ အတ္ထော။ ခဏေတိ ဩကာသေ။ ဟေတုဒိဋ္ဌီသူတိ ဟေတုမှိ စေဝ လဒ္ဓိယဉ္စ။ အဿာတိ သမယသဒ္ဒဿ။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာတိ ဧတ္ထ ကာလော နာမ ဥပသင်္ကမနဿ ယုတ္တကာလော။ သမယော နာမ တဿေဝ ပစ္စယသာမဂ္ဂီ၊ အတ္ထတော ပန တဒနုရူပသရီရဗလဉ္စေဝ တပ္ပစ္စယပရိဿယာဘာဝေါ စ။ ဥပါဒါနံ နာမ ဉာဏေန တေသံ ဂဟဏံ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တံ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ပညာယ ဂဟေတွာ ဥပဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ အမှာကံ သွေ ဂမနဿ ယုတ္တကာလော ဘဝိဿတိ၊ ကာယေ ဗလမတ္တာ စ ဖရိဿတိ၊ ဂမနပစ္စယာ စ အညော အဖာသုဝိဟာရော န ဘဝိဿတိ၊ အထေတံ ကာလဉ္စ ဂမနကာရဏသမဝါယသင်္ခါတံ သမယဉ္စ ဥပဓာရေတွာ အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ အာဂစ္ဆေယျာမာတိ။ ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပာဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပဋိလာဘဟေတုတ္တာ။ ခဏော ဧဝ စ သမယော။ ယော ‘‘ခဏော’’တိ စ ‘‘သမယော’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧကောဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒိယဍ္ဎော မာသော သေသော ဂိမှာနံ ဥဏှသမယော။ ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော ပရိဠာဟသမယော။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ သမာသော ဝါ ဧသ၊ ဗျာသော ဝါ။ ပဝုဋ္ဌံ ဝနံ ပဝနံ၊ တသ္မိံ၊ ကပိလဝတ္ထုသာမန္တေ မဟာဝနသင်္ခါတေ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ သမယောပိ ခေါတိ ဧတ္ထ သမယောတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတု။ ဘဒ္ဒါလီတိ တဿ ဘိက္ခုဿ နာမံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တယာ ဘဒ္ဒါလိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဧကံ ကာရဏံ အတ္ထိ၊ တမ္ပိ တေ န ပဋိဝိဒ္ဓံ န သလ္လက္ခိတန္တိ။ ကိံ တံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါပိ ခေါ’’တိအာဒိ။

‘‘ဥဂ္ဂဟမာနော’’တိအာဒီသု မာနောတိ တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ပကတိနာမံ၊ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ပန သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထတာယ ‘‘ဥဂ္ဂဟမာနော’’တိ နံ သဉ္ဇာနန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥဂ္ဂဟမာနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမဏမုဏ္ဍိကဿ ပုတ္တော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော။ သော ကိရ ဒေဝဒတ္တဿ ဥပဋ္ဌာကော။ သမယံ ဒိဋ္ဌိံ ပကာရေန ဝဒန္တိ ဧတ္ထာတိ သမယပ္ပဝါဒကော၊ တသ္မိံ၊ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ကိရ ဌာနေ စင်္ကီတာရုက္ခပေါက္ခရသာတိပ္ပဘူတယော ဗြာဟ္မဏာ၊ နိဂဏ္ဌာစေလကပရိဗ္ဗာဇကာဒယော စ ပဗ္ဗဇိတာ သန္နိပတိတွာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ပကာရေန ဝဒန္တိ ကထေန္တိ ဒီပေန္တိ၊ တသ္မာ သော အာရာမော ‘‘သမယပ္ပဝါဒကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သွေဝ တိန္ဒုကာစီရသင်္ခါတာယ တိမ္ဗရူသကရုက္ခပန္တိယာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘တိန္ဒုကာစီရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကာ သာလာ ဧတ္ထာတိ ဧကသာလကော။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ပဌမံ ဧကာ သာလာ အဟောသိ၊ ပစ္ဆာ ပန မဟာပုညံ ပေါဋ္ဌပါဒပရိဗ္ဗာဇကံ နိဿာယ ဗဟူ သာလာ ကတာ၊ တသ္မာ တမေဝ ပဌမံ ကတံ ဧကံ သာလံ ဥပါဒါယ လဒ္ဓပုဗ္ဗနာမဝသေန ‘‘ဧကသာလကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ မလ္လိကာယ နာမ ပသေနဒိရညော ဒေဝိယာ ဥယျာနဘူတော သော ပုပ္ဖဖလသစ္ဆန္နော အာရာမော၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မလ္လိကာယ အာရာမေ’’တိ။ ပဋိဝသတီတိ တသ္မိံ ဖာသုတာယ ဝသတိ။

ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ။ အတ္ထောတိ ဝုဍ္ဎိ။ ကမ္မကိလေသဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော သမ္မာ ပါပုဏိတဗ္ဗတော သမ္ပရာယော၊ ပရလောကော၊ တတ္ထ နိယုတ္တော သမ္ပရာယိကော၊ ပရလောကတ္ထော။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ယထာဝုတ္တဥဘယတ္ထသင်္ခါတဟိတပဋိလာဘာ။ သမ္ပရာယိကောပိ ဟိ အတ္ထော ကာရဏဿ နိပ္ဖန္နတ္တာ ပဋိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ တံ အတ္ထဒွယမေကတော ကတွာ ‘‘အတ္ထာဘိသမယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓိယာ ပညာယ တံတဒတ္ထေ ရာတိ ဂဏှာတိ၊ ဓီ ဝါ ပညာ ဧတဿတ္ထီတိ ဓီရော။ ပဏ္ဍာ ဝုစ္စတိ ပညာ။ သာ ဟိ သုခုမေသုပိ အတ္ထေသု ပဍတိ ဂစ္ဆတိ၊ ဒုက္ခာဒီနံ ဝါ ပီဠနာဒိအာကာရံ ဇာနာတီတိ ပဏ္ဍာ။ တာယ ဣတော ဂတောတိ ပဏ္ဍိတော။ အထ ဝါ ဣတာ သဉ္ဇာတာ ပဏ္ဍာ ဧတဿ၊ ပဍတိ ဝါ ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆတီတိ ပဏ္ဍိတော။ သမ္မာ မာနာဘိသမယာတိ မာနဿ သမ္မာ ပဟာနေန။ သမ္မာတိ စေတ္ထ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ အန္တန္တိ အဝသာနံ။ ပီဠနံ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိတာကရဏံ။ တဒေဝ အတ္ထော တထာ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ။ သမေစ္စ ပစ္စယေဟိ ကတဘာဝေါ သင်္ခတဋ္ဌော။ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ သန္တာပဋ္ဌော။ ဇရာယ၊ မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော။ အဘိသမေတဗ္ဗော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အဘိသမယဋ္ဌော၊ ပီဠနာဒီနိယေဝ။ တာနိ ဟိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝမုပနေတွာ ‘‘အဘိသမယဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တာနိ။ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ အတ္ထော ဂေါစရော အဘိသမယဋ္ဌောတိ တာနိယေဝ တဗ္ဗိသယ-ဘာဝူပဂမန-သာမညတော ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။ ဧတ္ထ စ ဥပသဂ္ဂါနံ ဇောတကမတ္တတ္တာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝါစကော သမယသဒ္ဒေါ ဧဝါတိ သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေပိ သဥပသဂ္ဂေါ အဘိသမယော ဝုတ္တော။

တေသု ပန အတ္ထေသု အယံ ဝစနတ္ထော – သဟကာရီကာရဏဝသေန သန္နိဇ္ဈံ သမေတိ သမဝေတီတိ သမယော၊ သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယမေတ္ထ တဒါဓာရပုဂ္ဂလဝသေနာတိ သမယော၊ ခဏော။ သမေန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆန္တိ ဓမ္မာ၊ သတ္တာ ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ၊ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ စာတိ သမယော၊ ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ဟိ အတ္ထတော အဘူတောပိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ၊ ကရဏံ ဝိယ စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတိ။ သမံ၊ သမ္မာ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော၊ သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝါနံ သဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟော၊ န ပန အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမူဟော နာမ ကောစိ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ။ ပစ္စယန္တရသမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဝတ္တတိ ဝါ ဧတသ္မာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သော ဟိ ပစ္စယန္တရသမာဂမနေနေဝ အတ္တနော ဖလံ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိသမင်္ဂီဘာဝံ ကရောတိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဟုတွာ ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဏဘာဝတော ဝါ တံသညုတ္တာ သတ္တာ အယန္တိ ဧတေန ယထာဘိနိဝေသံ ပဝတ္တန္တီတိ သမယော၊ ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တိ။ သမိတိ သင်္ဂတိ သမောဓာနံ သမယော၊ ပဋိလာဘော။ သမဿ နိရောဓဿ ယာနံ ပါပုဏနံ၊ သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမော အပ္ပဝတ္တိ သမယော၊ ပဟာနံ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဘိဂန္တဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန တံ တံ သဘာဝံ သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓော။

နနု စ အတ္ထမတ္တံ ယထာဓိပ္ပေတံ ပတိ သဒ္ဒါ အဘိနိဝိသန္တီတိ န ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကေ အတ္ထာ အဘိဓီယန္တိ၊ အထ ကသ္မာ ဣဓ သမယသဒ္ဒဿ အနေကဓာ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ? သစ္စမေတံ သဒ္ဒဝိသေသေ အပေက္ခိတေ သဒ္ဒဝိသေသေ ဟိ အပေက္ခိတေ န ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကတ္ထာဘိဓာနံ သမ္ဘဝတိ။ န ဟိ ယော ကာလာဒိအတ္ထော သမယ-သဒ္ဒေါ၊ သောယေဝ သမူဟာဒိအတ္ထံ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ ပန တေသံ တေသမတ္ထာနံ သမယသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညမုပါဒါယ အနေကတ္ထတာ သမယ-သဒ္ဒဿ ဝုတ္တာတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထုဒ္ဓါရေ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘သာမညဝစနီယတံ၊ ဥပါဒါယ အနေကဓာ၊

အတ္ထံ ဝဒေ န ဟိ သဒ္ဒေါ၊ ဧကော နေကတ္ထကော သိယာ’’တိ။

သမဝါယာဒိအတ္ထာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော၊ ကာလဿေဝ စ အပဒိသိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေသဒေသကာဒီနံ ဝိယ ဟိ ကာလဿ နိဒါနဘာဝေန အဓိပ္ပေတတ္တာ သောပိ ဣဓ အပဒိသီယတိ။ ‘ဣမိနာ ကီဒိသံ ကာလံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ ကာလတ္ထေန သမယ-သဒ္ဒေန။ အဍ္ဎမာသော ပက္ခဝသေန ဝုတ္တော၊ ပုဗ္ဗဏှာဒိကော ဒိဝသဘာဂဝသေန၊ ပဌမယာမာဒိကော ပဟာရဝသေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခဏလယာဒယော သင်္ဂဟိတာ၊ အနိယမိတဝသေန ဧကံ ကာလံ ဒီပေတီတိ အတ္ထော။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယမိတဝသေန ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိနာ နိယမိတဝသေနာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ပညာယ ဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ၊ တထာပီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝစသာ ဓာရေတုံ ဝါ သယံ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝါ ပရေန ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝါ န သက္ကာ နာနပ္ပကာရဘာဝတော ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ ယာဝ ကာလပ္ပဘေဒေါ၊ တာဝ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပန န သော ကာလပ္ပဘေဒေါ အတ္ထိ၊ ယော ဧတ္ထာနန္တောဂဓော သိယာတိ ဒဿေတိ ‘‘ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ဧဝံ လောကိယသမ္မတကာလဝသေန သမယတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သာသနေ ပါကဋကာလဝသေန သမယတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမံ အကတွာ သမယသဒ္ဒဿ ဝစနေ အယမ္ပိ ဂုဏော လဒ္ဓါယေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတိ တဿာ ဝိသေသပရိဟာရဝိသယတ္တာ။ တတ္ထ ယေ ဣမေ သမယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘဂဝတော မာတုကုစ္ဆိဩက္ကမနကာလော စေတ္ထ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော။ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ပဿိတွာ သံဝေဇနကာလော သံဝေဂသမယော။ ဆဗ္ဗဿာနိ သမ္ဗောဓိသမဓိဂမာယ စရိယကာလော ဒုက္ကရကာရိကသမယော။ ဒေဝသိကံ ဈာနဖလသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနကာလော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော၊ ဝိသေသတော ပန သတ္တသတ္တာဟာနိ ဈာနသမာပတ္တိဝဠဉ္ဇနကာလော။ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿာနိ တံတံဓမ္မဒေသနာကာလော ဒေသနာသမယော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယမကပါဋိဟာရိယသမယာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ပကာသာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုပကမ္ပနဩဘာသပါတုဘာဝါဒီဟိ ပါကဋာ။ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေ တဒညေပိ သမယာ သန္တီတိ အတ္ထာပတ္တိတော တေသု သမယေသု ဣဓ ဒေသနာသမယသင်္ခါတော သမယဝိသေသော ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဒီပေတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေသုယေဝ သမယေသု ဧကဒေသံ ပကာရန္တရေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယော စာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ဉာဏကိစ္စသမယော၊ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိသမယော စ အဘိသမ္ဗောဓိသမယောယေဝ။ အရိယတုဏှီဘာဝသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော။ ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပဋိပတ္တိဓမ္မိကထာသမယော ဒေသနာသမယော၊ တသ္မာ တေသု ဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု သမယေသု ဧကဒေသောဝ ပကာရန္တရေန ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ဒွယံ ကရဏီယံ ဓမ္မီ ကထာ ဝါ အရိယော ဝါ တုဏှီဘာဝေါ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၂) ဝုတ္တသမယေ သန္ဓာယ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒွယသမယေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသုပိ သမယေသူတိ ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပဋိပတ္တိဓမ္မိကထာဒေသနာသမယေသုပိ။ အညတရံ သမယံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တံ အတ္ထတော အဘေဒတ္တာ။

အညတ္ထ ဝိယ ဘုမ္မဝစနေန စ ကရဏဝစနေန စ နိဒ္ဒေသမကတွာ ဣဓ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသပယောဇနံ နိဒ္ဓါရေတုကာမော ပရမ္မုခေန စောဒနံ သမုဋ္ဌပေတိ ‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ၊ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘုမ္မံ၊ ဩကာသော၊ တတ္ထ ပဝတ္တံ ဝစနံ ဝိဘတ္တိ ဘုမ္မဝစနံ။ ကရောတိ ကိရိယမဘိနိပ္ဖာဒေဘိ ဧတေနာတိ ကရဏံ၊ ကိရိယာနိပ္ဖတ္တိကာရဏံ။ ဥပယုဇ္ဇိတဗ္ဗော ကိရိယာယာတိ ဥပယောဂေါ၊ ကမ္မံ၊ တတ္ထ ဝစနံ တထာ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တစောဒနံ ပရိဟရတိ။ တတ္ထာတိ တေသု အဘိဓမ္မတဒညသုတ္တပဒဝိနယေသု။ တထာတိ ဘုမ္မဝစနကရဏဝစနေဟိ အတ္ထသမ္ဘဝတော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အဓိကရဏဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထာနံ၊ ဟေတုကရဏတ္ထာနဉ္စ သမ္ဘဝတောတိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ ဣဓသ္မိံ သုတ္တပဒေ။ အညထာတိ ဥပယောဂဝစနေန။ အတ္ထသမ္ဘဝတောတိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဿ သမ္ဘဝတော။

‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ။ ဣတောတိ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ သုတ္တပဒတော။ အဓိကရဏတ္ထောတိ အာဓာရတ္ထော။ ဘဝနံ ဘာဝေါ၊ ကိရိယာ၊ ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ၊ တဒေဝတ္ထော တထာ။ ကေန သမယတ္ထေန ဣဒံ အတ္ထဒွယံ သမ္ဘဝတီတိ အနုယောဂေ သတိ တဒတ္ထဒွယသမ္ဘဝါနုရူပေန သမယတ္ထေန၊ တံ ဒဠှံ ကရောန္တော ‘‘အဓိကရဏဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဒတ္ထတောယေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တမတ္ထဒွယံ သိဒ္ဓံ၊ ဝိဘတ္တိ ပန ဇောတကမတ္တာ။ တတ္ထ ကာလသင်္ခါတော၊ ကာလသဒ္ဒဿ ဝါ အတ္ထော ယဿာတိ ကာလတ္ထော။ သမူဟသင်္ခါတော၊ ‘သမူဟသဒ္ဒဿ ဝါ အတ္ထော ယဿာတိ သမူဟတ္ထော၊ ကော သော? သမယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကာလတ္ထော၊ သမူဟတ္ထော စ သမယော တတ္ထ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ အဓိကရဏံ အာဓာရောတိ၊ ယသ္မိံ ကာလေ၊ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ကာလေ၊ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။ နနု စာယံ ဥပါဒါပညတ္တိမတ္တော ကာလော၊ ဝေါဟာရမတ္တော စ သမူဟော၊ သော ကထံ အဓိကရဏံ သိယာ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ ယထာ ဟိ ကာလော သယံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နတ္တာ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော၊ သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော စ တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ၊ ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေဇာတော၊ သာယနှေ အာဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု၊ သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော ဝိသုံ အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓတ္တာ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ၊ ယဝရာသိယံ ပတ္တသမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု၊ ဧဝမိဓာပိ သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နတ္တာ၊ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓတ္တာ စ တဒုဘယံ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနံ အဓိကရဏဘာဝေန ပညာပီယတီတိ။

‘‘ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထသမ္ဘဝဒဿနံ။ တတ္ထ ခဏော နာမ အဋ္ဌက္ခဏဝိနိမုတ္တော နဝမော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒက္ခဏော၊ ယာနိ ဝါ ပနေတာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမုဿာနံ စတုစက္ကံ ပဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဧတ္ထ ပတိရူပဒေသဝါသော သပ္ပုရိသူပနိဿယော အတ္တသမ္မာပဏီဓိ ပုဗ္ဗေကတပုညတာတိ စတ္တာရိ စက္ကာနိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဩကာသဋ္ဌေန ‘‘ခဏော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ဟိ ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသဘူတာနိ။ သမဝါယော နာမ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃၊ ၄၄၊ သံ။ နိ။ ၃။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇) နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စက္ခုဝိညာဏာဒိသာဓာရဏဖလနိပ္ဖာဒကတ္တေန သဏ္ဌိတာ စက္ခုရူပါဒိပစ္စယသာမဂ္ဂီ။ စက္ခုရူပါဒီနဉှိ စက္ခုဝိညာဏာဒိ သာဓာရဏဖလံ။ ဟေတု နာမ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဇနကဟေတု။ ယထာဝုတ္တဿ ခဏသင်္ခါတဿ၊ သမဝါယသင်္ခါတဿ၊ ဟေတုသင်္ခါတဿ စ သမယဿ သတ္တာသင်္ခါတေန ဘာဝေန တေသံ ဖဿာဒီနံ ဓမ္မာနံ သတ္တာသင်္ခါတော ဘာဝေါ လက္ခီယတိ ဝိညာယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ‘‘ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော၊ ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော’’တိ ဧတ္ထ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ယထာဝုတ္တဿ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒကိရိယာ၊ ဖဿာဒီနံ ဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတီတိ။ နနု စေတ္ထ သတ္တာကိရိယာ အဝိဇ္ဇမာနာဝ၊ ကထံ တာယ လက္ခီယတီတိ? သစ္စံ၊ တထာပိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ စ ဝုတ္တေ သတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝဟောတိ အညကိရိယာသမ္ဗန္ဓာဘာဝေ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတော၊ တသ္မာ အတ္ထတော ဂမျမာနာယ တာယ သတ္တာကိရိယာယ လက္ခီယတီတိ။ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော – ယသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ခဏေ၊ ပစ္စယသမဝါယေ၊ ဟေတုမှိ ဝါ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ၊ ပစ္စယသမဝါယေ၊ ဟေတုမှိ ဝါ သတိ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ။ အယံ ပန အတ္ထော အဘိဓမ္မေယေဝ (အဋ္ဌသာ။ ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယေ) နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တော၊ ယထာရဟမေသ နယော အညေသုပိ သုတ္တပဒေသူတိ။ တသ္မာတိ အဓိကရဏတ္ထဿ၊ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထဿ စ သမ္ဘဝတော။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ တဒုဘယတ္ထဿ သမယသဒ္ဒတ္ထဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ဘုမ္မဝစနဝသေန ဒီပနတ္ထံ။ ဝိဘတ္တိယော ဟိ ပဒီပေါ ဝိယ ဝတ္ထုနော ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ အတ္ထဿ ဇောတကာတိ၊ အယမတ္ထော သဒ္ဒသတ္ထေသု ပါကဋောယေဝ။

ဟေတုအတ္ထော၊ ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ ဝိဇ္ဇာယ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထော၊ ‘‘ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ၊ ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ကထံ ပန သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ယော ဟိ သော’’တိအာဒိ။ ဝိနယေ (ပါရာ။ ၂၀) အာဂတသိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနဝတ္ထုဝသေန ထေရံ မရိယာဒံ ကတွာ ‘‘သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ ဒုဝိညေယျော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာတိ ဧတ္ထ ပန တံတံဝတ္ထုဝီတိက္ကမောဝ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတု စေဝ ကရဏဉ္စ။ တထာ ဟိ ယဒါ ဘဂဝါ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ပဌမမေဝ တေသံ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဘူတံ တံ တံ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခမာနော ဝိဟရတိ၊ တဒါ တံ တံ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခိတွာ တဒတ္ထံ ဝသတီတိ သိဒ္ဓါ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမဿ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဘာဝေါ ‘‘အန္နေနဝသတီ’’တိအာဒီသု အန္နမပေက္ခိတွာ တဒတ္ထံ ဝသတီတိအာဒိနာ ကာရဏေန အန္နာဒီနံ ဟေတုဘာဝေါ ဝိယ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလေ ပန တေနေဝ ပုဗ္ဗသိဒ္ဓေန ဝီတိက္ကမေန သိက္ခာပဒံ ပညပေတိ၊ တသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သာဓကတမတ္တာ ကရဏဘာဝေါပိ ဝီတိက္ကမဿေဝ သိဒ္ဓါ ‘‘အသိနာ ဆိန္ဒတီ’’တိအာဒီသု အသိနာ ဆိန္ဒနကိရိယံ သာဓေတီတိအာဒိနာ ကာရဏေန အသိအာဒီနံ ကရဏဘာဝေါ ဝိယ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခမာနော တေနေဝ သဒ္ဓိံ တန္နိဿိတမ္ပိ ကာလံ အပေက္ခိတွာ ဝိဟရတီတိ ကာလဿာပိ ဣဓ ဟေတုဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တော စ တံ တံ ဝီတိက္ကမကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒံ ပညပေတီတိ ဝီတိက္ကမနိဿယဿ ကာလဿာပိ ကရဏဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကာလဿာပိ ဟေတုဘာဝေါ၊ ကရဏဘာဝေါ စ လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာ’’တိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန ဝီတိက္ကမောယေဝ ဟေတုဘူတော၊ ကရဏဘူတော စ။ သော ဟိ ဝီတိက္ကမက္ခဏေ ဟေတု ဟုတွာ ပစ္ဆာ သိက္ခာပဒပညာပနက္ခဏေ ကရဏမ္ပိ ဟောတီတိ။ သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တောတိ ဝီတိက္ကမံ ပုစ္ဆိတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုံ တံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ၊ ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန ကရဏဘူတေန သိက္ခာပဒါနိ ပညပေန္တော။ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနောတိ တတိယပါရာဇိကာဒီသု (ပါရာ။ ၁၆၂) ဝိယ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ တံ တံ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမသမယံ အပေက္ခမာနော တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီတိ အတ္ထော။

‘‘သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော၊ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော’’တိ ဣဒံ ယထာက္ကမံ ကရဏဘာဝဿ၊ ဟေတုဘာဝဿ စ သမတ္ထနဝစနံ၊ တသ္မာ တဒနုရူပံ ‘‘တေနသမယေန ကရဏဘူတေန ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ပဌမံ ‘‘ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနံ တတ္ထ ဟေတုဘာဝဿ သာတိသယမဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘဂဝါ ဟိ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရန္တော ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရဿ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတံ ပရိဝိတက္ကသမယံ အပေက္ခမာနော တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဝိဟာသီ’’တိ တီသုပိ ကိရ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိံ ပနေတ္ထ ယုတ္တိစိန္တာယ၊ အာစရိယဿ ဣဓ ကမဝစနိစ္ဆာ နတ္ထီတိ ဧဝမေတံ ဂဟေတဗ္ဗံ – အညာသုပိ ဟိ အဋ္ဌကထာသု အယမေဝ အနုက္ကမော ဝုတ္တော၊ န စ တာသု ‘တေန သမယေန ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’တိ ဝိနယပါဠိပဒေ ဟေတုအတ္ထဿေဝ သာတိသယံ အဓိပ္ပေတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တော အဝိသယတ္တာ၊ သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော ဟေတုဘူတေန၊ ကရဏဘူတေန စ သမယေန ဝိဟာသိ၊ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဟေတုဘူတေန သမယေန ဝိဟာသီတိ ဧဝမေတ္ထ ယထာလာဘံ သမ္ဗန္ဓဘာဝတော ဧဝံ ဝုတ္တော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တဿ ဒုဝိဓဿာပိ အတ္ထဿ သမ္ဘဝတော။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ ဝုတ္တနယေန ကရဏဝစနေန တဒုဘယတ္ထဿ ဇောတနတ္ထံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိနယေ။ ဧတ္ထ စ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဧဝ ဝီတိက္ကမသမယဿ သာဓကတမတ္တာ တဿ ကရဏဘာဝေ ‘‘သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော’’တိ အဇ္ဈာဟရိတပဒေန သမ္ဗန္ဓော၊ ဟေတုဘာဝေ ပန တဒပေက္ခနမတ္တတ္တာ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ပဒေနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာယေဝ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန၊ ကရဏဘူတေန စ သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော၊ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီ’’တိ။ ကရဏဉှိ ကိရိယတ္ထံ၊ န ဟေတု ဝိယ ကိရိယာကာရဏံ။ ဟေတု ပန ကိရိယာကာရဏံ၊ န ကရဏံ ဝိယ ကိရိယတ္ထောတိ။

‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဥပယောဂဝစနဿ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထသမ္ဘဝဒဿနံ၊ အစ္စန္တမေဝ ဒဗ္ဗဂုဏကိရိယာဟိ သံယောဂေါ အစ္စန္တသံယောဂေါ၊ နိရန္တရမေဝ တေဟိ သံယုတ္တဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောယေဝတ္ထော တထာ။ ဧဝံဇာတိကေတိ ဧဝံသဘာဝေ။ ကထံ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ။ အစ္စန္တမေဝါတိ အာရဗ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ၊ တာဝ ဧကံသမေဝ၊ နိရန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ ကရုဏာဝိဟာရေနာတိ ပရဟိတပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တထာ ဟိ ကရုဏာနိဒါနတ္တာ ဒေသနာယ ဣဓ ပရဟိတပဋိပတ္တိ ‘‘ကရုဏာဝိဟာရော’’တိ ဝုတ္တာ၊ န ပန ကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရော။ န ဟိ ဒေသနာကာလေ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိသယဿ ဒေသနာဉာဏဿ သတ္တဝိသယာယ မဟာကရုဏာယ သဟုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ ဘိန္နဝိသယတ္တာ၊ တသ္မာ ကရုဏာယ ပဝတ္တော ဝိဟာရောတိ ကတွာ ပရဟိတပဋိပတ္တိဝိဟာရော ဣဓ ‘‘ကရုဏာဝိဟာရော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာတိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထသမ္ဘဝတော။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ ဝုတ္တနယေန ဥပယောဂဝိဘတ္တိယာ တဒတ္ထဿ ဇောတနတ္ထံ ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ သဇ္ဈာယတိ၊ ဒိဝသံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ။ တေနာတိ ယေန ကာရဏေန အဘိဓမ္မေ၊ ဣတော အညေသု စ သုတ္တပဒေသု ဘုမ္မဝစနဿ အဓိကရဏတ္ထော၊ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော စ၊ ဝိနယေ ကရဏဝစနဿ ဟေတုအတ္ထော၊ ကရဏတ္ထော စ ဣဓ ဥပယောဂဝစနဿ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ၊ တေနာတိ အတ္ထော။ ဧတန္တိ ယထာ ဝုတ္တဿတ္ထဿ သင်္ဂဟဂါထာပဒံ အညတြာတိ အဘိဓမ္မေ ဣတော အညေသု သုတ္တပဒေသု၊ ဝိနယေ စ။ သမယောတိ သမယသဒ္ဒေါ။ သဒ္ဒေယေဝ ဟိ ဝိဘတ္တိပရာ ဘဝတိအတ္ထေ အသမ္ဘဝတော။ သောတိ သွေဝ သမယသဒ္ဒေါ။

ဧဝံ အတ္တနော မတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပေါရာဏာစရိယမတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပေါရာဏာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏာတိ စ ပုရိမာ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝါ…ပေ… ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝါ ဧသ ဘေဒေါတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဘေဒေါ ဝိသေသော၊ န ပန အတ္ထေန၊ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝတ္ထော’’တိ၊ သဗ္ဗေသုပိ အတ္ထတော အာဓာရော ဧဝ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ စ ဝစနေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ကတော၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂကရဏဝိဘတ္တိယော သိဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ တေသံ မတိဒဿနေ ဂုဏမာဟ။

ဘာရိယဋ္ဌေန ဂရု။ တဒေဝတ္ထံ သင်္ကေတတော သမတ္ထေတိ ‘‘ဂရုံ ဟီ’’တိအာဒိနာ သင်္ကေတဝိသယော ဟိ သဒ္ဒေါ တံဝဝတ္ထိတောယေဝ စေသ အတ္ထဗောဓကောတိ။ ဂရုန္တိ ဂရုကာတဗ္ဗံ ဇနံ။ ‘‘လောကေ’’တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ သာသနေယေဝ၊ လောကေပိ ဂရုကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘဂဝါတိ သင်္ကေတသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဂရုကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘဂဝါ၊ အထ အယမေဝ သာတိသယံ ဘဂဝါ နာမာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အယဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ လောကနာထော အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝသီလာဒိဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ၊ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ စ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနန္တိ။ န ကေဝလံ လောကေယေဝ၊ အထ ခေါ သာသနေပီတိ ဒဿေတိ ‘‘ပေါရာဏေဟီ’’တိအာဒိနာ၊ ပေါရာဏေဟီတိ စ အဋ္ဌကထာစရိယေဟီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဝါစကဝစနမ္ပိ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော သေဋ္ဌမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌ’’န္တိ။ ဝုစ္စတိ အတ္ထော၊ ဧတေနာတိ ဟိ ဝစနံ၊ သဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ၊ အတ္ထော၊ တသ္မာ ယော ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝစနေန ဝစနီယော အတ္ထော၊ သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတ္တာ၊ သာတိသယံ ဝါ ဂရုကရဏာရဟတာယ ဂါရဝယုတ္တော၊ ဂါရဝါရဟောတိ အတ္ထော။ ယေန ကာရဏတ္တယေန သော တထာဂတော ဂရု ဘာရိယဋ္ဌေန၊ တေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂရုတာကာရဏဒဿနဉှေတံ ပဒတ္တယံ။ ‘‘သိပ္ပာဒိသိက္ခာပကာပိ ဂရူယေဝ နာမ ဟောန္တိ၊ န စ ဂါရဝယုတ္တာ၊ အယံ ပန တာဒိသော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂရူတိ ကတွာ ‘ဂါရဝယုတ္တော’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ကေစိ။ ဧဝံ သတိ တဒေတံ ဝိသေသနပဒမတ္တံ၊ ပုရိမပဒဒွယမေဝ ကာရဏဒဿနံ သိယာ။

အပိစာတိ အတ္ထန္တရဝိကပ္ပတ္ထေ နိပါတော၊ အပရော နယောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ –

‘‘ဝဏ္ဏဂမော ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော၊

ဒွေ စာပရေ ဝဏ္ဏဝိကာရနာသာ၊

ဓာတူနမတ္ထာတိသယေန ယောဂေါ၊

တဒုစ္စတေ ပဉ္စဝိဓာ နိရုတ္တီ’’တိ။ –

ဝုတ္တံ နိရုတ္တိလက္ခဏံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ပိသောဒရာဒီနိ ယထောပဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တသဒ္ဒနယေန ဝါ ပိသောဒရာဒိအာကတိဂဏပက္ခေပလက္ခဏံ ဂဟေတွာ လောကိယ လောကုတ္တရသုခါဘိနိဗ္ဗတ္တကံ သီလာဒိပါရပ္ပတ္တံ ဘာဂျမဿ အတ္ထီတိ ‘‘ဘာဂျဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဘာဂျဝါ’’တိ။ တထာ အနေကဘေဒဘိန္နကိလေသသတသဟဿာနိ၊ သင်္ခေပတော ဝါ ပဉ္စမာရေ အဘဉ္ဇီတိ ‘‘ဘဂ္ဂဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဂ္ဂဝါ’’တိ ဣမိနာ။ လောကေ စ ဘဂ-သဒ္ဒေါ ဣဿရိယဓမ္မယသသိရီကာမပယတ္တေသု ဆသု ဓမ္မေသု ပဝတ္တတိ၊ တေ စ ဘဂသင်္ခါတာ ဓမ္မာ အဿ သန္တီတိ ဘဂဝါတိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယုတ္တော ဘဂေဟိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာဒီဟိ အနေကဘေဒေဟိ သဗ္ဗဓမ္မေ ဝိဘဇိ ဝိဘဇိတွာ ဝိဝရိတွာ ဒေသေသီတိ ‘‘ဝိဘတ္တဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဘတ္တဝါ’’တိ။ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေ၊ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကေ၊ သုညတာနိမိတ္တာပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေ၊ အညေ စ လောကိယလောကုတ္တရေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသီတိ ‘‘ဘတ္တဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဘတ္တဝါ’’တိ ဣမိနာ။ တီသု ဘဝေသု တဏှာသင်္ခါတံ ဂမနမနေန ဝန္တံ ဝမိတန္တိ ‘‘ဘဝေသု ဝန္တဂမနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဝသဒ္ဒတော ဘ-ကာရံ ဂမနသဒ္ဒတော ဂ-ကာရံ ဝန္တသဒ္ဒတော ဝ-ကာရံ အာဒါယ၊ တဿ စ ဒီဃံ ကတွာ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝန္တဂမနော ဘဝေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယတော ဘာဂျဝါ၊ တတော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဿ ပဒဿာတိ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဒဿ။ ဝိတ္ထာရတ္ထောတိ ဝိတ္ထာရဘူတော အတ္ထော။ ‘‘သော စာ’’တိအာဒိနာ ဂန္ထမဟတ္တံ ပရိဟရတိ။ ဝုတ္တောယေဝ၊ န ပန ဣဓ ပန ဝတ္တဗ္ဗော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဧကဒေသဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အပိစ ဘဂေ ဝနိ၊ ဝမီတိ ဝါ ဘဂဝါ။ သော ဟိ ဘဂေ သီလာဒိဂုဏေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ၊ တေ ဝါ ဘဂသင်္ခါတေ သီလာဒိဂုဏေ ဝိနေယျသန္တာနေသု ‘‘ကထံ နု ခေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဝနိ ယာစိ ပတ္ထယိ၊ ဧဝံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂေ ဝါ သိရိံ၊ ဣဿရိယံ၊ ယသဉ္စ ဝမိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ ဆဍ္ဍယိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ၊ စတုဒီပိဿရိယံ၊ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယဉ္စ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသံ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ၊ တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ အာကာရဿ ရဿံ ကတွာ၊ သိနေရုယုဂန္ဓရာဒိဂတာ ဘာဇနလောကသောဘာ။ တာ ဘဂါ ဝမိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟိ၊ ဧဝံ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါတိ ဧဝမာဒီဟိ တတ္ထ တတ္ထာဂတနယေဟိ စဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော၊ အမှေဟိ ပန သော ဂန္ထဘီရုဇနာနုဂ္ဂဟဏတ္ထံ၊ ဂန္ထဂရုတာပရိဟရဏတ္ထဉ္စ အဇ္ဈုပေက္ခိတောတိ။

ဧဝမေတေသံ အဝယဝတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမုဒါယတ္ထံ ဒဿေန္တော ပုရိမပဒတ္တယဿ သမုဒါယတ္ထေန ဝုတ္တာဝသေသေန တေသမတ္ထာနံ ပဋိယောဂိတာယ တေနာပိ သဟ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတဿ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝစနေန ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ’’ တိဝစနေနာတိ ဣမေဟိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နိဒါနဝစနေ။ ယထာသုတံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောတိ ဧတ္ထ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ တထာဒေသိတတ္တာ ဟိ ပစ္စက္ခံ ကရောတိ နာမ။ ဧသ နယော အပရတ္ထာပိ။ ‘‘ယော ခေါ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ…ပေ… သတ္ထာ’’တိ ဝစနတော ဓမ္မဿ သတ္ထုဘာဝပရိယာယော ဝိဇ္ဇတေဝါတိ ကတွာ ‘‘ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မကာယန္တိ ဟိ ဘဂဝတော သမ္ဗန္ဓီဘူတံ ဓမ္မသင်္ခါတံ ကာယန္တိ အတ္ထော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မကာယောတိ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ တံ ပန ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ စ တာဒိသေန ပစ္စက္ခကရဏေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ အဓုနာ ဝက္ခမာနသုတ္တံ ပါဝစနံ ပကဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝစနံ နာမ။ တသ္မာ တုမှာကံ အတိက္ကန္တသတ္ထုကံ အတီတသတ္ထုကဘာဝေါ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဘာဝပ္ပဓာနော ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော၊ ဘာဝလောပေါ ဝါ၊ ဣတရထာ ပါဝစနမေဝ အနတိက္ကန္တသတ္ထုကံ၊ သတ္ထုအဒဿနေန ပန ဥက္ကဏ္ဌိတဿ ဇနဿ အတိက္ကန္တသတ္ထုကဘာဝေါတိ အတ္ထော အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘အယံ ဝေါ သတ္ထာတိ သတ္ထုအဒဿနေန ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဇနံ သမဿာသေတီ’’ တိဝစနေန သဟ ဝိရောဓော ဘဝေယျာတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ပါဝစနံ သတ္ထုကိစ္စနိပ္ဖာဒနေန န အတီတသတ္ထုကန္တိ ပန အတ္ထော။ သတ္ထူတိ ကမ္မတ္ထေ ဆဋ္ဌီ၊ သမာသပဒံ ဝါ ဧတံ သတ္ထုအဒဿနေနာတိ။ ဥက္ကဏ္ဌနံ ဥက္ကဏ္ဌော၊ ကိစ္ဆဇီဝိတာ။ ‘‘ကဌ ကိစ္ဆဇီဝနေ’’တိ ဟိ ဝဒန္တိ။ တမိတော ပတ္တောတိ ဥက္ကဏ္ဌိတော၊ အနဘိရတိယာ ဝါ ပီဠိတော ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဟုတွာ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓံ ကဏ္ဌံ ကတွာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော အာဟိဏ္ဍတိ၊ ဝိဟရတိ စာတိ ဥက္ကဏ္ဌိတော နိရုတ္တိနယေန၊ တံ ဥက္ကဏ္ဌိတံ။ သဒ္ဒသာမတ္ထိယာဓိဂတမတ္တော စေသ၊ ဝေါဟာရတော ပန အနဘိရတိယာ ပီဠိတန္တိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ သမဿာသေတီတိ အဿာသံ ဇနေတိ။

တသ္မိံ သမယေတိ ဣမဿ သုတ္တဿ သင်္ဂီတိသမယေ။ ကာမံ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ဘဂဝတိ ဧဝံ ဝတ္တုမရဟတိ၊ ဣဓ ပန အဝိဇ္ဇမာနေယေဝ တသ္မိံ ဧဝံ ဝဒတိ၊ တသ္မာ သန္ဓာယဘာသိတဝသေန တဒတ္ထံ ဒဿေတီတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ ဒဿေန္တော’’တိ။ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုဝသေန ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနံ။ တေနာတိ တထာသာဓနေန။ ဧဝံဝိဓဿာတိ ဧဝံပကာရဿ၊ ဧဝံသဘာဝဿာတိပိ အတ္ထော။ နာမ-သဒ္ဒေါ ဂရဟာယံ နိပါတော ‘‘အတ္ထိ နာမ အာနန္ဒ ထေရံ ဘိက္ခုံ ဝိဟေသိယမာနံ အဇ္ဈုပေက္ခိဿထာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၁၆၆) ဝိယ၊ တေန ဧဒိသော အပိ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ ကာ နာမ ကထာ အညေသန္တိ ဂရဟတ္ထံ ဇောတေတိ။ အရိယဓမ္မဿာတိ အရိယာနံ ဓမ္မဿ၊ အရိယဘူတဿ ဝါ ဓမ္မဿ။ ဒသဝိဓဿ ကာယဗလဿ၊ ဉာဏဗလဿ စ ဝသေန ဒသဗလဓရော။ ဝဇိရဿ နာမ မဏိဝိသေသဿ သင်္ဃာတော သမူဟော ဧကဂ္ဃနော၊ တေန သမာနော ကာယော ယဿာတိ တထာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဝဇိရသင်္ဃာတော နာမ န အညေန မဏိနာ ဝါ ပါသာဏေန ဝါ ဘေဇ္ဇော၊ အပိ တု သောယေဝ အညံ မဏိံ ဝါ ပါသာဏံ ဝါ ဘိန္ဒတိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဇိရဿ နတ္ထိ ကောစိ အဘေဇ္ဇော မဏိ ဝါ ပါသာဏော ဝါ’’တိ၊ ဧဝံ ဘဂဝါပိ ကေနစိ အဘေဇ္ဇသရီရော။ န ဟိ ဘဂဝတော ရူပကာယေ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ သက္ကာတိ။ နာမသဒ္ဒဿ ဂရဟာဇောတကတ္တာ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနဇောတကော ‘‘န ကေဝလံ ဘဂဝါယေဝ၊ အထ ခေါ အညေပီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဧဝံဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ အပရိနိဗ္ဗုတသဘာဝေန ဘဝိတုံ ယုတ္တောပိ ဧသ ပရိနိဗ္ဗုတော ဧဝါတိ ပကရဏာနုရူပမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာသာ ပတ္ထနာ ကေန ဇနေတဗ္ဗာ၊ န ဇနေတဗ္ဗာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အဟံ စိရံ ဇီဝိံ၊ စိရံ ဇီဝါမိ၊ စိရံ ဇီဝိဿာမိ၊ သုခံ ဇီဝိံ၊ သုခံ ဇီဝါမိ၊ သုခံ ဇီဝိဿာမီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ဇီဝိတမဒေါ နာမ၊ တေန မတ္တော ပမတ္တော တထာ။ သံဝေဇေတီတိ သံဝေဂံ ဇနေတိ၊ တတောယေဝ အဿ ဇနဿ သဒ္ဓမ္မေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ သံဝေဇနဉှိ ဥဿာဟဟေတု ‘‘သံဝိဂ္ဂေါ ယောနိသော ပဒဟတီ’’တိ ဝစနတော။

ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဝက္ခမာနဿ သကလသုတ္တဿ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဒဿနတော။ သာဝကသမ္ပတ္တိန္တိ သုဏန္တပုဂ္ဂလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန၊ ပဉ္စသု စ ကောသလ္လေသု အာယသ္မတာ ဓမ္မသေနာပတိနာ ပသံသိတေန မယာ မဟာသာဝကေန သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ သယမေဝ သုတံ န အနုဿုတံ၊ န စ ပရမ္ပရာဘတန္တိ အတ္ထဿ ဒီပနတော။ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဘဂဝါတိသဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တဿ သမယသဒ္ဒဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒ-ပဋိမဏ္ဍိတ-သမယ-ဘာဝ-ဒီပနတော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒါ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ကပ္ပကသာယကလိယုဂေ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ အဟော မဟစ္ဆရိယံ၊

ဟုတဝဟမဇ္ဈေ ဇာတံ၊ သမုဒိတမကရန္ဒမရဝိန္ဒ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁)၊

တဿာယမတ္ထော – ကပ္ပသင်္ခါတကာလသဉ္စယဿ လေခနဝသေန ပဝတ္တေ ကလိယုဂသင်္ခါတေ သကရာဇသမ္မတေ ဝဿာဒိသမူဟေ ဇာတော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒခဏသင်္ခါတော ဒိနသမူဟော အန္ဓဿ ပဗ္ဗတာရောဟနမိဝ ကဒါစိ ပဝတ္တနဋ္ဌေန၊ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တဋ္ဌေန စ မဟစ္ဆရိယံ ဟောတိ။ ကိမိဝ ဇာတန္တိ စေ? ဟုတဝဟသင်္ခါတဿ ပါဝကဿ မဇ္ဈေ သမ္မာ ဥဒိတမဓုမန္တံ အရဝိန္ဒသင်္ခါတံ ဝါရိဇမိဝ ဇာတန္တိ။ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂါရဝါဓိဝစနတော။

ဧဝံ ပဒဆက္ကဿ ပဒါနုက္ကမေန နာနပ္ပကာရတော အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဣဒါနိ ‘‘အန္တရာ စ ရာဇဂဟ’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနမတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ‘‘အန္တရာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အန္တရာ စ ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒန္တိ ဧတ္ထ သမဘိနိဝိဋ္ဌော အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ သာမညဝစနီယတ္ထမပေက္ခိတွာ ပကရဏာဒိသာမတ္ထိယာဒိဂတတ္ထမန္တရေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပနဿ နာနတ္ထဘာဝေါ ပယောဂတော အဝဂမီယတီတိ ဒဿေတိ ‘‘တဒန္တရ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ တဒန္တရန္တိ တံ ကာရဏံ။ မဉ္စ တဉ္စ မန္တေန္တိ၊ ကိမန္တရံ ကိံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇန္တရိကာယာတိ ဝိဇ္ဇုနိစ္ဆရဏက္ခဏေ။ ဓောဝန္တီ ဣတ္ထီ အဒ္ဒသာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အန္တရတောတိ ဟဒယေ။ ကောပါတိ စိတ္တကာလုဿိယကရဏတော စိတ္တပကောပါ ရာဂါဒယော။ အန္တရာ ဝေါသာနန္တိ အာရမ္ဘနိပ္ဖတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈေ ပရိယောသာနံ အာပါဒိ။ အပိစာတိ တထာပိ၊ ဧဝံ ပဘဝသမ္ပန္နေပီတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ မဟာနိရယာနန္တိ လောဟကုမ္ဘီနိရယေ သန္ဓာယာဟ။ အန္တရိကာယာတိ အန္တရေန။ ရာဇဂဟနဂရံ ကိရ အာဝိဇ္ဈိတွာ မဟာပေတလောကော။ တတ္ထ ဒွိန္နံ မဟာလောဟကုမ္ဘီနိရယာနံ အန္တရေန အယံ တပေါဒါ နဒီ အာဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သာ ကုထိတာ သန္ဒတီတိ။ သွာယမိဓ ဝိဝရေ ပဝတ္တတိ တဒညေသမသမ္ဘဝတော။ ဧတ္ထ စ ‘‘တဒန္တရံ ကော ဇာနေယျ၊ (အ။ နိ။ ၆။၄၄၊ ၁၀။၇၅) ဧတေသံ အန္တရာ ကပ္ပာ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ၊ (ဗု။ ဝံ။ ၂၈။၉) အန္တရန္တရာ ကထံ ဩပါတေတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၄၂၆၊ ပဟာ။ ဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဝိယ ကာရဏဝေမဇ္ဈေသု ဝတ္တမာနာ အန္တရာသဒ္ဒါယေဝ ဥဒါဟရိတဗ္ဗာ သိယုံ၊ န ပန စိတ္တခဏဝိဝရေသု ဝတ္တမာနာ အန္တရိကအန္တရသဒ္ဒါ။ အန္တရာသဒ္ဒဿ ဟိ အယမတ္ထုဒ္ဓါရောတိ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော သိယာ – ယေသု အတ္ထေသု အန္တရိကသဒ္ဒေါ၊ အန္တရသဒ္ဒေါ စ ပဝတ္တတိ၊ တေသု အန္တရာသဒ္ဒေါပီတိ သမာနတ္ထတ္တာ အန္တရာသဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တမာနော အန္တရိကသဒ္ဒေါ၊ အန္တရသဒ္ဒေါ၊ စ ဥဒါဟဋောတိ။ အထ ဝါ အန္တရာသဒ္ဒေါယေဝ ‘‘ယဿန္တရတော’’တိ (ဥဒါ။ ၂၀) ဧတ္ထ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ရဿံ ကတွာ ဝုတ္တော –

‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ၊

ဣတိဘဝါဘဝတဉ္စ ဝီတိဝတ္တော၊

တံ ဝိဂတဘယံ သုခိံ အသောကံ၊

ဒေဝါ နာနုဘဝန္တိ ဒဿနာယာ’’တိ။ (ဥဒါ။ ၂၀)၊ –

ဟိ အယံ ဥဒါနေ ဘဒ္ဒိယသုတ္တေ ဂါထာ။ သောယေဝ ဣက-သဒ္ဒေန သကတ္ထပဝတ္တေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘အန္တရိကာယာ’’တိ စ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဥဒါဟရဏောဒါဟရိတဗ္ဗာနမေတ္ထ ဝိရောဓာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ကိမတ္ထံ အတ္ထဝိသေသနိယမော ကတောတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ နနု စေတ္ထ ဥပယောဂဝစနမေဝ၊ အထ ကသ္မာ သမ္ဗန္ဓီယတ္ထော ဝုတ္တော၊ သမ္ဗန္ဓီယတ္ထေ ဝါ ကသ္မာ ဥပယောဂဝစနံ ကတန္တိ အနုယောဂသမ္ဘဝတော တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘အန္တရာသဒ္ဒေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တေန သမ္ဗန္ဓီယတ္ထေ သာမိဝစနပ္ပသင်္ဂေ သဒ္ဒန္တရယောဂေန လဒ္ဓမိဒံ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဒဿေတိ၊ န ကေဝလံ သာသနေဝ၊ လောကေပိ ဧဝမေဝိဒံ လဒ္ဓန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဤဒိသေသု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသေသယောဂတာဒဿနမုခေန ဟိ အယမတ္ထောပိ ဒဿိတော။ ဧကေနပိ အန္တရာ-သဒ္ဒေန ယုတ္တတ္တာ ဒွေ ဥပယောဂဝစနာနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ ဒွီဟိ ပန ယောဂေ ကာ ကထာတိ အတ္ထဿ သိဇ္ဈနတော။ အက္ခရံ စိန္တေန္တိ လိင်္ဂဝိဘတ္တိယာဒီဟီတိ အက္ခရစိန္တကာ၊ သဒ္ဒဝိဒူ။ အက္ခရ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ တမ္မူလကာနိ ပဒါဒီနိပိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ယဒိပိ သဒ္ဒတော ဧကမေဝ ယုဇ္ဇန္တိ၊ အတ္ထတော ပန သော ဒွိက္ခတ္တုံ ယောဇေတဗ္ဗော ဧကဿာပိ ပဒဿ အာဝုတ္တိယာဒိနယေန အနေကဓာ သမ္ပဇ္ဇနတောတိ ဒဿေတိ ‘‘ဒုတိယပဒေနပီ’’တိအာဒိနာ။ ကော ပန ဒေါသော အယောဇိတေတိ အာဟ ‘‘အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတီ’’တိ။ ဒုတိယပဒံ န ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော သဒ္ဒန္တရယောဂဝသာ သဒ္ဒေယေဝ သာမိဝစနပ္ပသင်္ဂေ ဥပယောဂဝိဘတ္တိယာ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ သဒ္ဒါဓိကာရော ဟိ ဝိဘတ္တိပယောဂေါ။

အဒ္ဓါန-သဒ္ဒေါ ဒီဃပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ။ ကိတ္တာဝတာ ပန သော ဒီဃော နာမ တဒတ္ထဘူတောတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယဿ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ အဒ္ဓါနဂမနသမယဿ ဝိဘင်္ဂေတိ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒါဒီသု အဒ္ဓါနဂမနသမယသဒ္ဒဿ ပဒဘာဇနီယဘူတေ ဝိဘင်္ဂေ (ပါစိ။ ၂၁၇)။ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ၊ ပဂေဝ တဒုတ္တရိ။ အဍ္ဎမေဝ ယောဇနဿ အဍ္ဎယောဇနံ၊ ဒွိဂါဝုတမတ္တံ။ ဣဓ ပန စတုဂါဝုတပ္ပမာဏံ ယောဇနမေဝ၊ တသ္မာ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော’’တိ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယော။

မဟန္တသဒ္ဒေါ ဥတ္တမတ္ထော၊ ဗဟွတ္ထော စ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘မဟတာ’’တိအာဒိ။ ဂုဏမဟတ္တေနာတိ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏမဟန္တဘာဝေန။ သင်္ချာမဟတ္တေနာတိ ဂဏနမဟန္တဘာဝေန။ တဒေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိနာ။ သော ဘိက္ခုသင်္ဃောတိ ဣဓ အာဂတော တဒါ ပရိဝါရဘူတော ဘိက္ခုသင်္ဃော။ မဟာတိ ဥတ္တမော။ ဝါကျေပိ ဟိ တမိစ္ဆန္တိ ပယောဂဝသာ။ အပ္ပိစ္ဆတာတိ နိလ္လောဘတာ သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သာဝသေသော၊ အတ္ထော ပန နိရဝသေသော။ န ဟိ ‘‘အပ္ပလောဘတာတိ အဘိတ္ထဝိတုမရဟတီ’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာကာရော ပန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ဧဝမာဟ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒဿ ပရိတ္တပရိယာယံ မနသိ ကတွာ ‘ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ ဝိယာ’တိ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၈၅) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အပ္ပသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ‘အဘာဝတ္ထော’ တိပိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ‘အပ္ပာဗာဓတဉ္စသဉ္ဇာနာမီ’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ဝိယာ’’တိ။ သင်္ချာယပိ မဟာတိ ဂဏနာယပိ ဗဟု အဟောသိ၊ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃော’’တိ ပဒါဝတ္ထိကန္တဝစနဝသေန သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပဒဿ ဆေဒနမိဝ ဟောတီတိ တဒပရာမသိတွာ ‘‘တေန ဘိက္ခုသင်္ဃေနာ’’တိ ပုန ဝါကျာဝတ္ထိကန္တဝစနဝသေန သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပဒေန သဒိသီကရဏံ။ ဧသာ ဟိ သံဝဏ္ဏနကာနံ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ဝိဘတ္တိယာနပေက္ခာဝသေန ယထာရဟံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပဒတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတွာ ပုန တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနဝိဘတ္တိဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ နိက္ခိပနန္တိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတတ္တာ သင်္ဃောတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင်္ဃာတေန သမဏဂဏေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ။ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ၊ တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၃၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၁၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနဉ္စ သီလာနံ သာမညေန သင်္ဃာတော သင်္ဃဋိတော သမေတောတိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင်္ဃာတော၊ သမဏဂဏော၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင်္ဃာဋသင်္ခါတေနာ’’ တိပိ ပါဌော။ တထာ သင်္ခါတေန ကတိတေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဒိဋ္ဌိသီလာဒီနံ နိယတသဘာဝတ္တာ သောတာပန္နာပိ အညမညံ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတာ၊ ပဂေဝ သကဒါဂါမိအာဒယော၊ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ၊ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၁၉၈၊ ၁၀၀၄) ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဉ္စိစ္စပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ စ အာဒိ။ အရိယပုဂ္ဂလဿ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတတာယေဝ၊ ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတိ၊ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၂) တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၂) ဝစနတော ပန ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝေါ လဗ္ဘတိယေဝ။ သဒ္ဓိံ-သဒ္ဒေါ ဧကတောတိ အတ္ထေ နိပါတော။ ပဉ္စ…ပေ… မတ္တာနီတိ ပဉ္စ-သဒ္ဒေန မတ္တသဒ္ဒံ သင်္ခိပိတွာ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ဝုတ္တော။ ဧတေသန္တိ ဘိက္ခုသတာနံ။ ပုန ပဉ္စ မတ္တာ ပမာဏာတိ ဗျာသော၊ နိကာရလောပေါ စေတ္ထ နပုံသကလိင်္ဂတ္တာ။

သုပ္ပိယောတိ တဿ နာမမေဝ၊ န ဂုဏာဒိ။ န ကေဝလံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဘဂဝါယေဝ၊ အထ ခေါ သုပ္ပိယောပိ ပရိဗ္ဗာဇကော ဗြဟ္မဒတ္တေန မာဏဝေန သဒ္ဓိန္တိ ပုဂ္ဂလံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ တဉ္စ ခေါ မဂ္ဂပဋိပန္နသဘာဂတာယ ဧဝ၊ န သီလာစာရာဒိသဘာဂတာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပိ-ကာရော’’တိအာဒိ။ သုခုစ္စာရဏဝသေန ပုဗ္ဗာပရပဒါနံ သမ္ဗန္ဓမတ္တကရဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ပဒသန္ဓိကရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန သရဗျဉ္ဇနာဒိသန္ဓိဘာဝံ၊ တေနာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ဝုတ္တော’’တိ၊ ဧတေန ပဒပူရဏမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ အပိစ အဝဓာရဏတ္ထောပိ ခေါ-သဒ္ဒေါ ယုတ္တော ‘‘အဿောသိ ခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဝိယ၊ တေန အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော အဟောသိယေဝ၊ နာဿ မဂ္ဂပဋိပတ္တိယာ ကောစိ အန္တရာယော အဟောသီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။ သဉ္ဇယဿာတိ ရာဇဂဟဝါသိနော သဉ္ဇယနာမဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ၊ ယဿ သန္တိကေ ပဌမံ ဥပတိဿကောလိတာပိ ပဗ္ဗဇိံသု ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကောဝ၊ န အစေလကပရိဗ္ဗာဇကော။ ‘‘ယဒါ၊ တဒါ’’တိ စ ဧတေန သမကာလမေဝ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နတံ ဒဿေတိ။ အတီတကာလတ္ထော ပါဠိယံ ဟောတိသဒ္ဒေါ ယောဂဝိဘာဂေန၊ တံကာလာပေက္ခာယ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ တဒါ ဟောတီတိ အတ္ထော။

အန္တေတိ သမီပေ။ ဝသတီတိ ဝတ္တပဋိဝတ္တာဒိကရဏဝသေန သဗ္ဗိရိယာပထသာဓာရဏဝစနံ၊ အဝစရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တေနေဝါဟ ‘‘သမီပစာရော သန္တိကာဝစရော သိဿော’’တိ။ စောဒိတာ ဒေဝဒူတေဟီတိ ဒဟရကုမာရော ဇရာဇိဏ္ဏသတ္တော ဂိလာနော ကမ္မကာရဏာ၊ ကမ္မကာရဏိကာ ဝါ မတသတ္တောတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဒေဝဒူတေဟိ စောဒိတာ ဩဝဒိတာ သံဝေဂံ ဥပ္ပာဒိတာ သမာနာပိ။ တေ ဟိ ဒေဝါ ဝိယ ဒူတာ၊ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနံ ဝါ ဒူတာတိ ဒေဝဒူတာ။ ဟီနကာယူပဂါတိ အပါယကာယမုပဂတာ။ နရသင်္ခါတာ တေ မာဏဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာမညဝသေန စေတ္ထ သတ္တော ‘‘မာဏဝေါ’’တိ ဝုတ္တော၊ ဣတရေ ပန ဝိသေသဝသေန။ ပကရဏာဓိဂတော ဟေသ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ။ ကတကမ္မေဟီတိ ကတစောရကမ္မေဟိ။ တရုဏောတိ သောဠသဝဿတော ပဋ္ဌာယ ပတ္တဝီသတိဝဿော၊ ဥဒါနဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘သတ္တာ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဉ္စဒသဝဿကာ၊ တာဝ ‘ကုမာရကာ၊ ဗာလာ’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ တတော ပရံ ဝီသတိဝဿာနိ ‘ယုဝါနော’’’တိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄၄) ဝုတ္တံ။ တရုဏော၊ မာဏဝေါ၊ ယုဝါတိ စ အတ္ထတော ဧကံ၊ လောကိယာ ပန ‘‘ဒွါဒသဝဿတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဇရမပ္ပတ္တော၊ တာဝ တရုဏော’’တိပိ ဝဒန္တိ။

တေသု ဝါ ဒွီသု ဇနေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ယော ဝါ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ အဓိဂတော ကာလော၊ တဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော တတြာတိ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ အန္တရာ ရာဇဂဟဉ္စ နာဠန္ဒဉ္စ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော၊ တသ္မိံယေဝ သမယေ သုပ္ပိယောပိ တံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အဝဏ္ဏံ ဘာသတိ၊ ဗြဟ္မဒတ္တော စ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ။ နိပါတမတ္တန္တိ ဧတ္ထ မတ္တသဒ္ဒေန ဝိသေသတ္ထာဘာဝတော ပဒပူရဏတ္တံ ဒဿေတိ။ မဓုပိဏ္ဍိကပရိယာယောတိ မဓုပိဏ္ဍိကဒေသနာ နာမ ဣတိ နံ သုတ္တန္တံ ဓာရေဟိ၊ ရာဇညာတိ ပါယာသိရာဇညနာမကံ ရာဇာနမာလပတိ။ ပရိယာယတိ ပရိဝတ္တတီတိ ပရိယာယော၊ ဝါရော။ ပရိယာယေတိ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပဋိပါဒေတီတိ ပရိယာယော၊ ဒေသနာ။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တတီတိ ပရိယာယော၊ ကာရဏံ။ အနေကသဒ္ဒေနေဝ အနေကဝိဓေနာတိ အတ္ထော ဝိညာယတိ အဓိပ္ပာယမတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘အနေကဝိဓေနာ’’တိ။ ကာရဏဉ္စေတ္ထ ကာရဏပတိရူပကမေဝ၊ န ဧကံသကာရဏံ အဝဏ္ဏကာရဏဿ အဘူတတ္တာ၊ တသ္မာ ကာရဏေနာတိ ကာရဏပတိရူပကေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အကာရဏမေဝ ‘ကာရဏ’န္တိ ဝတွာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁)။ ဇာတိဝသေနိဒံ ဗဟွတ္ထေ ဧကဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဗဟူဟီ’’တိအာဒိနာ။

‘‘အဝဏ္ဏဝိရဟိတဿ အသမာနဝဏ္ဏသမန္နာဂတဿပီ’’တိ ဝက္ခမာနကာရဏဿ အကာရဏဘာဝဟေတုဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ဒေါသဝိရဟိတဿပိ အသဒိသဂုဏသမန္နာဂတဿာပီတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အဝဏ္ဏံ ဒေါသံ နိန္ဒန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယံ လောကေ’’တိအာဒိနာ အရသရူပနိဗ္ဘောဂအကိရိယဝါဒဥစ္ဆေဒဝါဒဇေဂုစ္ဆီဝေနယိကတပဿီအပဂဗ္ဘဘာဝါနံ ကာရဏပတိရူပကံ ဒဿေတိ။ တသ္မာတိ ဟိ ဧတံ ‘‘အရသရူပေါ…ပေ… အပဂဗ္ဘော’’တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – လောကသမ္မတော အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလီကမ္မသာမီစိကမ္မအာသနာဘိနိမန္တနသင်္ခါတော သာမဂ္ဂီရသော သမဏဿ ဂေါတမဿ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သော သာမဂ္ဂီရသသင်္ခါတေန ရသေန အသမ္ပန္နသဘာဝေါ၊ တေန သာမဂ္ဂီရသသင်္ခါတေန ပရိဘောဂေန အသမန္နာဂတော။ တဿ အကတ္တဗ္ဗတာဝါဒေါ၊ ဥစ္ဆိဇ္ဇိတဗ္ဗတာဝါဒေါ စ၊ တံ သဗ္ဗံ ဂူထံ ဝိယ မဏ္ဍနဇာတိယော ပုရိသော ဇေဂုစ္ဆီ။ တဿ ဝိနာသကော သောဝ တဒကရဏတော ဝိနေတဗ္ဗော။ တဒကရဏေန ဝယောဝုဍ္ဎေ တာပေတိ တဒါစာရဝိရဟိတတာယ ဝါ ကပဏပုရိသော။ တဒကရဏေန ဒေဝလောကဂဗ္ဘတော အပဂတော၊ တဒကရဏတော ဝါ သော ဟီနဂဗ္ဘော စာတိ ဧဝံ တဒေဝ အဘိဝါဒနာဒိအကရဏံ အရသရူပတာဒီနံ ကာရဏပတိရူပကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘နတ္ထိ…ပေ… ဝိသေသော’’တိ ဧတဿ ပန ‘‘သုန္ဒရိကာယ နာမ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ မရဏာနဝဗောဓော၊ သံသာရဿ အာဒိကောဋိယာ အပညာယနပဋိညာ၊ ဌပနီယပုစ္ဆာယ အဗျာကတဝတ္ထုဗျာကရဏ’’န္တိ ဧဝမာဒီနိ ကာရဏပတိရူပကာနိ နိဒ္ဓါရိတဗ္ဗာနိ၊ တထာ ‘‘တက္ကပရိယာဟတံ သမဏော…ပေ… သယမ္ပဋိဘာန’’န္တိ ဧတဿ ‘‘အနာစရိယကေန သာမံ ပဋိဝေဓေန တတ္ထ တတ္ထ တထာ တထာ ဓမ္မဒေသနာ၊ ကတ္ထစိ ပရေသံ ပဋိပုစ္ဆာကထနံ၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒီဟိ အာရောစိတနယေနေဝ ဗျာကရဏ’’န္တိ ဧဝမာဒီနိ၊ ‘‘သမဏော…ပေ… န အဂ္ဂပုဂ္ဂလော’’တိ ဧတေသံ ပန ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာနံ ကမေနေဝ အနဝဗောဓော၊ လောကန္တဿ အဇာနနံ၊ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတတပစာရာဘာဝေါ’’တိ ဧဝမာဒီနိ။ ဈာနဝိမောက္ခာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော။ အရိယံ ဝိသုဒ္ဓံ၊ ဥတ္တမံ ဝါ ဉာဏသင်္ခါတံ ဒဿနံ၊ အလံ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ အရိယဉာဏဒဿနံ ဧတ္ထ၊ ဧတဿာတိ ဝါ အလမရိယဉာဏဒဿနော။ သွေဝ ဝိသေသော တထာ။ အရိယဉာဏဒဿနမေဝ ဝါ ဝိသေသံ ဝုတ္တနယေန အလံ ပရိယတ္တံ ယဿ၊ ယသ္မိန္တိ ဝါ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော၊ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မောဝ။ တက္ကပရိယာဟတန္တိ ကပ္ပနာမတ္တေန သမန္တတော အာဟရိတံ၊ ဝိတက္ကေန ဝါ ပရိဃဋိတံ။ ဝီမံသာနုစရိတန္တိ ဝီမံသနာယ ပုနပ္ပုနံ ပရိမဇ္ဇိတံ။ သယမ္ပဋိဘာနန္တိ သယမေဝ အတ္တနော ဝိဘူတံ၊ တာဒိသံ ဓမ္မန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အကာရဏန္တိ အယုတ္တံ အနုပပတ္တိံ။ ကာရဏပဒေ စေတံ ဝိသေသနံ။ န ဟိ အရသရူပတာဒယော ဒေါသာ ဘဂဝတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ ဓမ္မသင်္ဃေသု စ ဒုရက္ခာတဒုပ္ပဋိပန္နာဒယော အကာရဏန္တိ ဝါ ယုတ္တိကာရဏရဟိတံ အတ္တနာ ပဋိညာမတ္တံ။ ပကတိကမ္မပဒဉ္စေတံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ကာရဏံ ဝတွာတိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဣဝါတိ ဣဝ-သဒ္ဒတ္ထော ရူပကနယေန ယောဇေတဗ္ဗော ပတိရူပကကာရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ တထာတိ ဇာတိဝုဍ္ဎာနမနဘိဝါဒနာဒိနာ တေန တေန အာကာရေန။ ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿ ဂုဏပသံသာသု ပဝတ္တနတော ယထာက္ကမံ ‘‘အဝဏ္ဏံ ဒေါသံ နိန္ဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဒုရက္ခာတောတိ ဒုဋ္ဌုမာက္ခာတော၊ တထာ ဒုပ္ပဋိဝေဒိတော။ ဝဋ္ဋတော နိယျာတီတိ နိယျာနံ၊ တဒေဝ နိယျာနိကော၊ တတော ဝါ နိယျာနံ နိဿရဏံ၊ တတ္ထ နိယုတ္တောတိ နိယျာနိကော။ ဝဋ္ဋတော ဝါ နိယျာတီတိ နိယျာနိကော ယ-ကာရဿ က-ကာရံ၊ ဤ-ကာရဿ စ ရဿံ ကတွာ။ ‘‘အနီယ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဗဟုလာ ကတ္တုအဘိဓာယကော’’တိ သဒ္ဒဝိဒူ ဝဒန္တိ၊ န နိယျာနိကော တထာ။ သံသာရဒုက္ခဿ အနုပသမသံဝတ္တနိကော ဝုတ္တနယေန။ ပစ္စနီကပဋိပဒန္တိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဝိရုဒ္ဓပဋိပဒံ။ အနနုလောမပဋိပဒန္တိ သပ္ပုရိသာနံ အနနုလောမပဋိပဒံ။ အဓမ္မာနုလောမပဋိပဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မဿ အနနုလောမပဋိပဒံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘အဝဏ္ဏံ ဘာသတိ၊ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ စ ဝတ္တမာနကာလနိဒ္ဒေသော ကတော၊ နနု သင်္ဂီတိကာလတော သော အဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနံ ဘာသနကာလော အတီတောတိ? သစ္စမေတံ၊ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟောတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ အတီတကာလတ္ထတ္တာ ပန ဘာသတိ-သဒ္ဒဿ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ယသ္မိံ ကာလေ တေဟိ အဝဏ္ဏော ဝဏ္ဏော စ ဘာသီယတိ၊ တမပေက္ခိတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တတြာ’’တိ ပဒဿ ကာလပဋိနိဒ္ဒေသဝိကပ္ပနံ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တမ္ပိ သုပပန္နံ ဟောတိ။

‘‘သုပ္ပိယဿ ပန…ပေ… ဘာသတီ’’တိ ပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓဒဿနံ ‘‘အန္တေဝါသီ ပနဿာ’’တိအာဒိဝစနံ။ အပရာမသိတဗ္ဗံ အရိယူပဝါဒကမ္မံ၊ တထာ အနက္ကမိတဗ္ဗံ။ သွာယန္တိ သော အာစရိယော။ အသိဓာရန္တိ အသိနာ တိခိဏဘာဂံ။ ကကစဒန္တ ပန္တိယန္တိ ခန္ဓကကစဿ ဒန္တသင်္ခါတာယ ဝိသမပန္တိယာ။ ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ ယေန ကေနစိ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန ပဟရိတွာ ကီဠမာနော ဝိယ။ အက္ခိကဏ္ဏကောသသင်္ခါတဋ္ဌာနဝသေန တီဟိ ပကာရေဟိ ဘိန္နော မဒေါ ယဿာတိ ပဘိန္နမဒေါ၊ တံ။ အဝဏ္ဏံ ဘာသမာနောတိ အဝဏ္ဏံ ဘာသနဟေတု။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ အယံ မာန-သဒ္ဒေါ။ န အယော ဝုဍ္ဎိ အနယော။ သောယေဝ ဗျသနံ၊ အတိရေကဗျသနန္တိ အတ္ထော၊ တံ ပါပုဏိဿတိ ဧကန္တမဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ ရတနတ္တယောပဝါဒဿ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယော နိန္ဒိယံ ပသံသတိ၊

တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယော၊

ဝိစိနာတိ မုခေန သော ကလိံ၊

ကလိနာ တေန သုခံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၆၃၊ သံ နိ။ ၁။၁၈၀-၁၈၁၊ နေတ္တိ။ ၉၂)၊

‘‘အမှာကံ အာစရိယော’’တိအာဒိနာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ သံဝေဂုပ္ပတ္တိံ၊ အတ္တနော အာစရိယေ စ ကာရုညပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ကိဉ္စာပိ အန္တေဝါသိနာ အာစရိယဿ အနုကူလေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အယံ ပန ပဏ္ဍိတဇာတိကတ္တာ န ဤဒိသေသု ဌာနေသု တမနုဝတ္တတီတိ ဣဒါနိဿ ကမ္မဿကတာဉာဏပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘အာစရိယေ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟလာဟလန္တိ တင်္ခဏညေဝ မာရဏကံ ဝိသံ။ ဟနတီတိ ဟိ ဟလော န-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ၊ ဟလာနမ္ပိ ဝိသေသော ဟလော ဟလာဟလော မဇ္ဈေဒီဃဝသေန၊ ဧတေန စ အညေ အဋ္ဌဝိဓေ ဝိသေ နိဝတ္တေတိ။ ဝုတ္တဉ္စ –

‘‘ပုမေ ပဏ္ဍေ စ ကာကောလ၊ ကာဠကူဋဟလာဟလာ၊

သရောတ္ထိကောသုင်္ကိကေ ယော၊ ဗြဟ္မပုတ္တော ပဒီပနော၊

ဒါရဒေါ ဝစ္ဆနာဘော စ၊ ဝိသဘေဒါ ဣမေ နဝါ’’တိ။

ခရောဒကန္တိ စဏ္ဍသောတောဒကံ။ ‘‘ခါရောဒက’’န္တိပိ ပါဌော၊ အတိလောဏတာယ တိတ္တောဒကန္တိ အတ္ထော။ နရကပပါတန္တိ စောရပပါတံ။ မာဏဝကာတိ အတ္တာနမေဝ ဩဝဒိတုံ အာလပတိ ‘‘သမယောပိ ခေါ တေ ဘဒ္ဒါလိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါအဟောသီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၃၅) ဝိယ။ ‘‘ကမ္မဿကာ’’တိ ကမ္မမေဝ အတ္တသန္တကဘာဝံ ဝတွာ တဒေဝ ဝိဝရတိ ‘‘အတ္တနော ကမ္မာနုရူပမေဝ ဂတိံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိနာ။ ယောနိသောတိ ဥပါယေန ဉာယေန။ ဥမ္မုဇ္ဇိတွာတိ အာစရိယော ဝိယ အယောနိသော အရိယူပဝါဒေ အနိမ္မုဇ္ဇန္တော ယောနိသော အရိယူပဝါဒတော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ၊ ဥဒ္ဓံ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ မဒ္ဒမာနောတိ မဒ္ဒန္တော ဘိန္ဒန္တော။ ဧကံသကာရဏမေဝ ဣဓ ကာရဏန္တိ ဒဿေတုကာမေန ‘‘သမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယထာ တ’’န္တိအာဒိနာ တဿ သမာရဒ္ဓဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န္တိ စ နိပါတမတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အညော ပဏ္ဍိတသဘာဝေါ ဇာတိ အာစာရဝသေန ကုလပုတ္တော အနေကပရိယာယေန တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတုမာရဘတိ၊ တထာ အယမ္ပိ အာရဒ္ဓါ၊ တဉ္စ ခေါ အပိ နာမာယမာစရိယော ဧတ္တကေနာပိ ရတနတ္တယာဝဏ္ဏဘာသတော ဩရမေယျာတိ။

သပ္ပရာဇဝဏ္ဏန္တိ အဟိရာဇဝဏ္ဏံ။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ဝဏ္ဏသုန္ဒရတာယ၊ ဝဏ္ဏသရီရေန ဝါ။ ဝါရိဇံ ကမလံ န ပဟရာမိ န ဘဉ္ဇာမိ၊ အာရာ ဒူရတောဝ ဥပသိင်္ဃာမီတိ အတ္ထော။ အထာတိ ဧဝံ သန္တေပိ။ ဂန္ဓတ္ထေနောတိ ဂန္ဓစောရော။ သညူဠှာတိ ဂန္ထိတာ ဗန္ဓိတာ။ ဂဟပတီတိ ဥပါလိဂဟပတိံ နာဋပုတ္တဿ အာလပနံ။ ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏိတဗ္ဗော ‘‘အယမီဒိသော’’တိ ပကာသေတဗ္ဗောတိ ဝဏ္ဏော၊ သဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏီယတိ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာပီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ဇာတိ။ ဝဏ္ဏေတိ ဝိကာရမာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ရူပါယတနံ။ ဝဏ္ဏီယတိ ဖလမေတေန ယထာသဘာဝတော ဝိဘာဝီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏီယတိ အပ္ပမဟန္တာဒိဝသေန ပမီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ပမာဏံ။ ဝဏ္ဏီယတိ ပသံသီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ဂုဏော။ ဝဏ္ဏနံ ဂုဏသံကိတ္တနံ ဝဏ္ဏော၊ ပသံသာ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဇာတရူပပုဠိနက္ခရာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဣဓ ဂုဏောပိ ပသံသာပီ’’တိ ဝုတ္တမေဝ သမတ္ထေတိ ‘‘အယံ ကိရာ’’တိအာဒိနာ။ ကိရာတိ စေတ္ထ အနုဿဝနတ္ထေ၊ ပဒပူရဏမတ္တေ ဝါ။ ဂုဏူပသဉှိတန္တိ ဂုဏောပသညုတံ။ ‘‘ဂုဏူပသဉှိတံ ပသံသ’’န္တိ ပန ဝဒန္တော ပသံသာယ ဧဝ ဂုဏဘာသနံ သိဒ္ဓံ တဿာ တဒဝိနာဘာဝတော၊ တသ္မာ ဣဒမတ္ထဒွယံ ယုဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။

ကထံ ဘာသတီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧကော စ သော ပုဂ္ဂလော စာတိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ကေနဋ္ဌေန ဧကပုဂ္ဂလော? အသဒိသဋ္ဌေန၊ ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန၊ အသမသမဋ္ဌေန စ။ သော ဟိ ပဌမာဘိနီဟာရကာလေ ဒသန္နံ ပါရမီနံ ပဋိပါဋိယာ အာဝဇ္ဇနံ အာဒိံ ကတွာ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏဂုဏေဟိ စေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ စ သေသမဟာဇနေန အသဒိသော။ ယေ စဿ ဂုဏာ၊ တေပိ အညသတ္တာနံ ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌာ၊ ပုရိမကာ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမာ၊ တေဟိ ပန အယမေဝေကော ရူပကာယနာမကာယေဟိ သမော။ လောကေတိ သတ္တလောကေ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ပန ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ ဝိပ္ပကတဝစနမေဝ ဥပ္ပာဒကိရိယာယ ဝတ္တမာနကာလိကတ္တာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဗဟုဇနဟိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အညေန ကာရဏေနာတိ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ လက္ခဏေ ဟေသ မာန-သဒ္ဒေါ၊ ဧဝရူပဉ္စေတ္ထ လက္ခဏံ န သက္ကာ အညေန သဒ္ဒလက္ခဏေန ပဋိဗာဟိတုံ။ အပိစ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ ဥပ္ပန္နော နာမာတိ အယမေတ္ထ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ ဟိ ဒီပင်္ကရပါဒမူလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အနာဂါမိဖလံ၊ တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပါဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ သဗ္ဗညုဂုဏရာသိ အာဂတောဝ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ၊ တဒနိဗ္ဗတ္တတ္တာ တဒညက္ခဏေ ယထာရဟံ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ’’ စ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ အရဟတ္တဖလက္ခဏံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတီတကာလိကဿာပိ ဝတ္တမာနပယောဂဿ ကတ္ထစိ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနော’’တိ စေတ္ထ မာန-သဒ္ဒေါ သာမတ္ထိယတ္ထော။ ယာဝတာ သာမတ္ထိယေန မဟာဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝေ ဥပ္ပတ္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တာဝတာ သာမတ္ထိယေန ဗောဓိသမ္ဘာရဘူတေန ပရိပုဏ္ဏေန သမန္နာဂတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ တထာသာမတ္ထိယယောဂေန ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမာတိ။ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမော၊ အသမေဟိ ပုရိမဗုဒ္ဓေဟေဝ သမော မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏ နိက္ခံ ဝိယ နိဗ္ဗိသိဋ္ဌော၊ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော’’တိ စေတဿ ဝိသေသနံ။ အာလယသင်္ခါတံ တဏှံ သမုဂ္ဃာတေတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ အာလယသမုဂ္ဃာတော။ ဝဋ္ဋံ ဥပစ္ဆိန္ဒတီတိ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒေါ။

ပဟောန္တေနာတိ သက္ကောန္တေန။ ‘‘ပဉ္စနိကာယေ’’တိ ဝတွာပိ အနေကာဝယဝတ္တာ တေသံ န ဧတ္တကေန သဗ္ဗထာ ပရိယာဒါနန္တိ ‘‘နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိတ္ထေနာတိ အနောတရဏဋ္ဌာနေန။ န ဝတ္တဗ္ဗော အပရိမာဏဝဏ္ဏတ္တာ ဗုဒ္ဓါဒီနံ၊ နိရဝသေသာနဉ္စ တေသံ ဣဓ ပကာသနေန ပါဠိသံဝဏ္ဏနာယ ဧဝ သမ္ပဇ္ဇနတော၊ စိတ္တသမ္ပဟံသနကမ္မဋ္ဌာနသမ္ပဇ္ဇနဝသေန စ သဖလတ္တာ။ ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော သဗ္ဗထာမေန ပကာသိတတ္တာ။ ကိံ ပန သော တထာ ဩဂါဟေတွာ ဘာသတီတိ အာဟ။ ‘‘ဗြဟ္မဒတ္တော ပနာ’’တိအာဒိ။ အနုက္ကမေန ပုနပ္ပုနံ ဝါ သဝနံ အနုဿဝေါ၊ ပရမ္ပရသဝနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယော သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ‘‘သုန္ဒရမိဒံ ကာရဏ’’န္တိ ဧဝံ သယမေဝ ကာရဏပရိဝိတက္ကနံ အာကာရပရိဝိတက္ကော။ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ နိဇ္ဈာယိတွာ ခမနံ ရုစ္စနံ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တီတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊ တေဟိယေဝ သမ္ဗန္ဓိတေနာတိ အတ္ထော။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော၊ တေန ယထာဝုတ္တံ ကာရဏံ နိဝတ္တေတိ။ အတ္တနော ထာမေနာတိ အတ္တနော ဉာဏဗလေနေဝ၊ န ပန ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏာနုရူပန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အသင်္ချေယျာပရိမေယျပ္ပဘေဒါ ဟိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊

ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၁၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ၉၊ ၃၂၉)၊

ဣဓာပိ ဝက္ခတိ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။

ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိဒဿေတိ။ ဟ-ကာရော နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တေ’’တိ။ အညမညဿာ’’တိ ဣဒံ ရုဠှိပဒံ ‘‘ဧကော ဧကာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၄၊ ၄၅၂) ပဒံ ဝိယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အညောအညဿာ’’တိ ရုဠှိပဒေနေဝ ဝိဝရတိ။ ‘‘ဥဇုမေဝါ’’တိ သာဝဓာရဏသမာသတံ ဝတွာ တေန နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္ထံ အာဟ ‘‘ဤသကမ္ပိ အပရိဟရိတွာ’’တိ၊ ထောကတရမ္ပိ အဝိရဇ္ဈိတွာတိ အတ္ထော။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အာစရိယေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေ ဧကဝါရမိဝ အဝဏ္ဏဝဏ္ဏဘာသနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ ‘‘ဥဇုဝိပစ္စနီကဝါဒါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁) ဝုတ္တတ္တာ အနေကဝါရမေဝ တေ ဧဝံ ဘာသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုန ဣတရော အဝဏ္ဏံ ဣတရော ဝဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဟိ ဝိသဒ္ဒဿ ဝိဝိဓတ္ထတံ သမတ္ထေတိ။ သာရဖလကေတိ သာရဒါရုဖလကေ၊ ဥတ္တမဖလကေ ဝါ။ ဝိသရုက္ခအာဏိန္တိ ဝိသဒါရုမယပဋာဏိံ။ ဣရိယာပထာနုဗန္ဓနေန အနုဗန္ဓာ ဟောန္တိ၊ န သမ္မာပဋိပတ္တိအနုဗန္ဓနေန။

သီသာနုလောကိနောတိ သီသေန အနုလောကိနော၊ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ မဂ္ဂါနုက္ကမေန ဩလောကယမာနာတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ကာလေတိ ယမှိ သံဝစ္ဆရေ၊ ဥတုမှိ၊ မာသေ၊ ပက္ခေ ဝါ ဘဂဝါ တံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော၊ တသ္မိံ ကာလေ။ တေန ဟိ အနိယမတော သံဝစ္ဆရဥတုမာသဍ္ဎမာသာဝ နိဒ္ဒိသိတာ ‘‘တံ ဒိဝသ’’န္တိ ဒိဝသဿ ဝိသုံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ မုဟုတ္တာဒီနဉ္စ ဒိဝသပရိယာပန္နတော။ ‘‘တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နော’’တိ စေတ္ထ အာဓာရဝစနမေတံ။ တေနေဝ ဟိ ကိရိယာဝိစ္ဆေဒဒဿနဝသေန ‘‘ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရတီ’’တိ သဟ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဟိ ဝတ္တမာနနိဒ္ဒေသော ကတော၊ ဣတရထာ တသ္မိံ ကာလေ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရတိ၊ တံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဉ္စ ပဋိပန္နောတိ အနဓိပ္ပေတတ္ထော အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ အသမာနဝိသယာ ကိရိယာ ဧကာဓာရာ သမ္ဘဝန္တိ၊ ယာ စေတ္ထ အဓိပ္ပေတာ အဒ္ဓါနပဋိပဇ္ဇနကိရိယာ၊ သာ စ အနိယမိတာ န ယုတ္တာတိ။ ရာဇဂဟပရိဝတ္တကေသူတိ ရာဇဂဟံ ပရိဝတ္တေတွာ ဌိတေသု။ ‘‘အညတရသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ တေသု ဘဂဝတော အနိဗဒ္ဓဝါသံ ဒဿေတိ။ သောတိ ဧဝံ ရာဇဂဟေ ဝသမာနော သော ဘဂဝါ။ ပိဏ္ဍာယ စရဏေနပိ ဟိ တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓဘာဝဝစနတော သန္နိဝါသတ္တမေဝ ဒဿေတိ။ ယဒိ ပန ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရမာနော သော ဘဂဝါ’’တိ ပစ္စာမသေယျ၊ ယထာဝုတ္တောဝ အနဓိပ္ပေတတ္ထော အာပဇ္ဇေယျာတိ။ တံ ဒိဝသန္တိ ယံ ဒိဝသံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော၊ တံ ဒိဝသ။ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နောတိ ဧတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂဝစနမေတံ။ ဘတ္တဘုဉ္ဇနတော ပစ္ဆာ ပစ္ဆာဘတ္တံ၊ တသ္မိံ ပစ္ဆာဘတ္တသမယေ။ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တောတိ ယတ္ထ ပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ တတော အပက္ကန္တော။ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နောတိ ‘‘နာဠန္ဒာယံ ဝေနေယျာနံ ဝိဝိဓဟိတသုခနိပ္ဖတ္တိံ အာကင်္ခမာနော ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ တိဝိဓသီလာလင်္ကတံ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဇာလဝိနိဝေဌနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုပကမ္ပနံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ ဒေသေဿာမီ’’တိ တံ ယထာဝုတ္တံ ဒီဃမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော၊ ဣဒံ ပန ကာရဏံ ပကရဏတောဝ ပါကဋန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နော’’တိ စောဒနာ ဝိသောဓိတာ ဟောတိ။

ဣဒါနိ ဣတရမ္ပိ စောဒနံ ဝိသောဓိတုံ ‘‘သုပ္ပိယောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ကာလေ၊ တံ ဒိဝသံ အနုဗန္ဓောတိ စ ဝုတ္တနယေန သမ္ဗန္ဓော။ ပါတော အသိတဗ္ဗောတိ ပါတရာသော၊ သော ဘုတ္တော ယေနာတိ ဘုတ္တပါတရာသော။ ဣစ္စေဝါတိ ဧဝမေဝ မနသိ သန္နိဓာယ၊ န ပန ‘‘ဘဂဝန္တံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓိဿာမီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတော တံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နဘာဝံ အဇာနန္တောဝါ’’တိ၊ တထာ အဇာနန္တော ဧဝ ဟုတွာ အနုဗန္ဓောတိ အတ္ထော။ န ဟိ သော ဘဂဝန္တံ ဒဋ္ဌုမေဝ ဣစ္ဆတိ၊ တေနာဟ ‘‘သစေ ပန ဇာနေယျ၊ နာနုဗန္ဓေယျာ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ကသ္မာ စ သုပ္ပိယော အနုဗန္ဓော’’တိ စောဒနာ ဝိသောဓိတာ ဟောတိ။ ‘‘သော’’တိအာဒိနာ အပရမ္ပိ စောဒနံ ဝိသောဓေတိ။ ကဒါစိ ပန ဘဂဝါ အညတရဝေသေနေဝ ဂစ္ဆတိ အင်္ဂုလိမာလဒမနပက္ကုသာတိအဘိဂ္ဂမနာဒီသု၊ ကဒါစိ ဗုဒ္ဓသိရိယာ၊ ဣဓာပိ ဤဒိသာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓသိရိယာ သောဘမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သိရီတိ စေတ္ထ သရီရသောဘဂ္ဂါဒိသမ္ပတ္တိ၊ တဒေဝ ဥပမာဝသေန ဒဿေတိ ‘‘ရတ္တကမ္ဗလပရိက္ခိတ္တမိဝါ’’တိအာဒိနာ။ ဂစ္ဆတီတိ ဇင်္ဂမော ယထာ ‘‘စင်္ကမော’’တိ။ စဉ္စလမာနော ဂစ္ဆန္တော ဂိရိ၊ တာဒိသဿ ကနကဂိရိနော သိခရမိဝါတိ အတ္ထော။

‘‘တသ္မိံ ကိရာ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ၊ ပါဠိယံ အဒဿိတတ္တာ၊ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယဉ္စ အနာဂတတ္တာ အနုဿဝသိဒ္ဓါ အယံ ကထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကိရာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ၊ တထာ ဝါ ဟောတု အညထာ ဝါ၊ အတ္တနာ အဒိဋ္ဌံ၊ အသုတံ၊ အမုတဉ္စ အနုဿဝမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏာ။ သမန္တာတိ သမန္တတော ဒသဟိ ဒိသာဟိ။ အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏေတိ တေသံ ရသ္မီနံ ပကတိယာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သမန္တတော၊ ဥပရိ စ ပစ္စေကံ အသီတိဟတ္ထမတ္တေ ပဒေသေ ပကတိယာဝ ဃနီဘူတာ ရသ္မိယော တိဋ္ဌန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဝိနယဋီကာယံ ပန ‘‘တာယေဝ ဗျာမပ္ပဘာ နာမ။ ယတော ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ရသ္မိယော တဠာကတော မာတိကာ ဝိယ ဒသသု ဒိသာသု ဓာဝန္တိ၊ သာ ယသ္မာ ဗျာမမတ္တာ ဝိယ ခါယတိ၊ တသ္မာ ဗျာမပ္ပဘာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၆) သင်္ဂီတိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ပန ဝက္ခတိ ‘‘ပုရတ္ထိမကာယတော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ရသ္မိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတိ။ ပစ္ဆိမကာယတော။ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော။ ဝါမဟတ္ထတော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ရသ္မိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတိ။ ဥပရိ ကေသန္တတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗကေသာဝဋ္ဋေဟိ မောရဂီဝဝဏ္ဏာ ရသ္မိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဂဂနတလေ အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတိ။ ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလေဟိ ပဝါဠဝဏ္ဏာ ရသ္မိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဃနပထဝိယံ အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတိ။ ဧဝံ သမန္တာ အသီတိဟတ္ထမတ္တံ ဌာနံ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော ဝိဇ္ဇောတမာနာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနာ ဝိဓာဝန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၉၉) ကေစိ ပန အညထာပိ ပရိကပ္ပနာမတ္တေန ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ တထာ အညတ္ထ အနာဂတတ္တာ၊ အယုတ္တတ္တာ စ။ တာသံ ပန ဗုဒ္ဓရသ္မီနံ တဒါ အနိဂ္ဂူဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘တသ္မိံ ကိရ သမယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပက္ကုသာတိအဘိဂ္ဂမနာဒီသု ဝိယ ဟိ တဒါ တာသံ နိဂ္ဂူဟနေ ကိဉ္စိ ကာရဏံ နတ္ထိ။ အာဓာဝန္တီတိ အဘိမုခံ ဒိသံ ဓာဝန္တိ။ ဝိဓာဝန္တီတိ ဝိဝိဓာ ဟုတွာ ဝိဒိသံ ဓာဝန္တိ။

တသ္မိံ ဝနန္တရေ ဒိဿမာနာကာရေန တာသံ ရသ္မီနံ သောဘာ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ရတနာဝေဠာ’’တိအာဒိ။ ရတနာဝေဠာ နာမ ရတနမယဝဋံသကံ မုဒ္ဓံ အဝတိ ရက္ခတီတိ ဟိ အဝေဠာ၊ အာဝေဠာ ဝါ၊ မုဒ္ဓမာလာ။ ဥက္ကာ နာမ ယာ သဇောတိဘူတာ၊ တာသံ သတံ၊ နိပတနံ နိပါတော၊ တဿ နိပါတော၊ တေန သမာကုလံ တထာ။ ပိသိတဗ္ဗတ္တာ ပိဋ္ဌံ၊ စီနဒေသေ ဇာတံ ပိဋ္ဌံ စီနပိဋ္ဌံ၊ ရတ္တစုဏ္ဏံ၊ ယံ ‘‘သိန္ဒူရော’’တိပိ ဝုစ္စတိ၊ စီနပိဋ္ဌမေဝ စုဏ္ဏံ။ ဝါယုနော ဝေဂေန ဣတော စိတော စ ခိတ္တံ တန္တိ တထာ။ ဣန္ဒဿ ဓနု လောကသင်္ကေတဝသေနာတိ ဣန္ဒဓနု၊ သူရိယရသ္မိဝသေန ဂဂနေ ပညာယမာနာကာရဝိသေသော။ ကုဋိလံ အစိရဋ္ဌာယိတ္တာ ဝိရူပံ ဟုတွာ ဇဝတိ ဓာဝတီတိ ဝိဇ္ဇု၊ သာယေဝ လတာ တံသဒိသဘာဝေနာတိ တထာ၊ ဝါယုဝေဂတော ဝလာဟကဃဋ္ဋနေနေဝ ဇာတရသ္မိ။ တာယတိ အဝိဇဟနဝသေန အာကာသံ ပါလေတီတိ တာရာ၊ ဂဏသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တဿ ပဘာ တထာ။ ဝိပ္ဖုရိတဝိစ္ဆရိတမိဝါတိ အာဘာယ ဝိဝိဓံ ဖရမာနံ၊ ဝိဇ္ဇောတယမာနံ ဝိယ စ။ ဝနဿ အန္တရံ ဝိဝရံ ဝနန္တရံ၊ ဘဂဝတာ ပတ္တပတ္တဝနပ္ပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အသီတိယာ အနုဗျဉ္ဇနေဟိ တမ္ဗနခတာဒီဟိ အနုရဉ္ဇိတံ တထာ။ ကမလံ ပဒုမပုဏ္ဍရီကာနိ၊ အဝသေသံ နီလရတ္တသေတဘေဒံ သရောရုဟံ ဥပ္ပလံ၊ ဣတိ ပဉ္စဝိဓာ ပင်္ကဇဇာတိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောတိ။ ဝိကသိတံ ဖုလ္လိတံ တဒုဘယံ ယဿ သရဿ တထာ။ သဗ္ဗေန ပကာရေန ပရိတော သမန္တတော ဖုလ္လတိ ဝိကသတီတိ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လံ အ-ကာရဿ အာ-ကာရံ၊ ရ-ကာရဿ စ လ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ပါလိဘဒ္ဒေါ’’တိ၊ တာရာနံ မရီစိ ပဘာ၊ တာယ ဝိကသိတံ ဝိဇ္ဇောတိတံ တထာ။ ဗျာမပ္ပဘာယ ပရိက္ခေပေါ ပရိမဏ္ဍလော၊ တေန ဝိလာသိနီ သောဘိနီ တထာ။ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ အညမညပဋိဗဒ္ဓတ္တာ မာလာကာရေနေဝ ဌိတာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏမာလာ’’တိ။ ဒွတ္တိံသစန္ဒာဒီနံ မာလာ ကေနစိ ဂန္ထေတွာ ပဋိပါဋိယာ စ ဌပိတာတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ယဒိ သိယာ’’တိ ပရိကပ္ပနာမတ္တေန ဟိ ‘‘ဂန္ထေတွာ ဌပိတဒွတ္တိံသစန္ဒမာလာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိကပ္ပောပမာ ဟေသာ၊ လောကေပိ စ ဒိဿတိ။

‘‘မယေဝ မုခသောဘာဿေ၊ တျလမိန္ဒုဝိကတ္ထနာ၊

ယတောမ္ဗုဇေပိ သာတ္ထီတိ၊ ပရိကပ္ပောပမာ အယ’’န္တိ။

ဒွတ္တိံသစန္ဒမာလာယ သိရိံ အတ္တနော သိရိယာ အဘိဘဝန္တီ ဣဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

ဧဝံ ဘဂဝတော တဒါ သောဘံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿာပိ သောဘံ ဒဿေန္တော ‘‘တဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ စတုဗ္ဗိဓာယ အပ္ပိစ္ဆတာယ အပ္ပိစ္ဆာ။ ဒွါဒသဟိ သန္တောသေဟိ သန္တုဋ္ဌာ။ တိဝိဓေန ဝိဝေကေန ပဝိဝိတ္တာ။ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီဟိ အသံသဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပဋိပတ္တိကာနံ စောဒကာ။ ပါပေ အကုသလေ ဂရဟိနော ပရေသံ ဟိတပဋိပတ္တိယာ ဝတ္တာရော။ ပရေသဉ္စ ဝစနက္ခမာ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိနာ တဒဘိသမ္ဗန္ဓေန ဘဂဝတော သောဘံ ဒဿေတိ။ ရတ္တပဒုမာနံ သဏ္ဍော သမူဟော ဝနံ၊ တဿ မဇ္ဈေ ဂတာ တထာ။ ‘‘ရတ္တံ ပဒုမံ၊ သေတံ ပုဏ္ဍရီက’’န္တိ ပတ္တနိယမမန္တရေန တထာ ဝုတ္တံ၊ ပတ္တနိယမေန ပန သတပတ္တံ ပဒုမံ၊ ဦနကသတပတ္တံ ပုဏ္ဍရီကံ။ ပဝါဠံ ဝိဒ္ဒုမော၊ တေန ကတာယ ဝေဒိကာယ ပရိက္ခိတ္တော ဝိယ။ မိဂပက္ခီနမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ၊ အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ သမ္ဘာဝနာယံ၊ တေနာဟ ‘‘ပဂေဝ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ မဟာထေရာတိ မဟာသာဝကေ သန္ဓာယာဟ။ သုရဉ္ဇိတဘာဝေန ဤသကံ ကဏှဝဏ္ဏတာယ မေဃဝဏ္ဏံ။ ဧကံသံ ကရိတွာတိ ဧကံသပါရုပနဝသေန ဝါမံသေ ကရိတွာ။ ကတ္တရဿ ဇိဏ္ဏဿ အာလမ္ဗနော ဒဏ္ဍော ကတ္တရဒဏ္ဍော၊ ဗာဟုလ္လဝသေနာယံ သမညာ။ သုဝမ္မံ နာမ သောဘဏုရစ္ဆဒေါ၊ တေန ဝမ္မိတာ သန္နဒ္ဓါတိ သုဝမ္မဝမ္မိတာ၊ ဣဒံ တေသံ ပံသုကူလဓာရဏနိဒဿနံ။ ယေသံ ကုစ္ဆိဂတံ သဗ္ဗမ္ပိ တိဏပလာသာဒိ ဂန္ဓဇာတမေဝ ဟောတိ၊ တေ ဂန္ဓဟတ္ထိနော နာမ၊ ယေ ‘‘ဟေမဝတာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသမ္ပိ ထေရာနံ သီလာဒိဂုဏဂန္ဓတာယ တံသဒိသတာ။ အန္တောဇဋာဗဟိဇဋာသင်္ခါတာယ တဏှာဇဋာယ ဝိဇဋိတဘာဝတော ဝိဇဋိတဇဋာ။ တဏှာဗန္ဓနာယ ဆိန္နတ္တာ ဆိန္နဗန္ဓနာ။ ‘‘သော’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဝစနဿ ဂုဏဒဿနံ။ အနုဗုဒ္ဓေဟီတိ ဗုဒ္ဓါနမနုဗုဒ္ဓေဟိ။ တေပိ ဟိ ဧကဒေသေန ဘဂဝတာ ပဋိဝိဒ္ဓပဋိဘာဂေနေဝ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈန္တိ။ ပတ္တပရိဝါရိတန္တိ ပုပ္ဖဒလေန ပရိဝါရိတံ။ ကံ ဝုစ္စတိ ကမလာဒိ၊ တသ္မိံ သရတိ ဝိရာဇတီတိ ကေသရံ၊ ကိဉ္ဇက္ခော။ ကဏ္ဏေ ကရီယတီတိ ကဏ္ဏိကာ။ ကဏ္ဏာလင်္ကာရော၊ တံသဒိသဏ္ဌာနတာယ ကဏ္ဏိကာ၊ ဗီဇကောသော။ ဆန္နံ ဟံသကုလာနံ သေဋ္ဌော ဓတရဋ္ဌော ဟံသရာဇာ ဝိယ၊ ဟာရိတော နာမ မဟာဗြဟ္မာ ဝိယ။

ဧဝံ ဂစ္ဆန္တံ ဘဂဝန္တံ၊ ဘိက္ခူ စ ဒိသွာ အတ္တနော ပရိသံ ဩလောကေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာဇဒဏ္ဍကေတိ ကာဇသင်္ခါတေ ဘာရာဝဟဒဏ္ဍကေ၊ ကာဇသ္မိံ ဝါ ဘာရလဂ္ဂိတဒဏ္ဍကေ။ ခုဒ္ဒကံ ပီဌံ ပီဌကံ။ မူလေ၊ အဂ္ဂေ စ တိဓာ ကတော ဒဏ္ဍော တိဒဏ္ဍော။ မောရဟတ္ထကော မောရပိဉ္ဆံ။ ခုဒ္ဒကံ ပသိဗ္ဗံ ပသိဗ္ဗကံ။ ကုဏ္ဍိကာ ကမဏ္ဍလု။ သာ ဟိ ကံ ဥဒကံ ဥဒေတိ ပသဝေတိ၊ ရက္ခတီတိ ဝါ ကုဏ္ဍိကာ နိရုတ္တိနယေန။ ဂဟိတံ ဩမကတော လုဇ္ဇိတံ၊ ဝိဝိဓံ လုဇ္ဇိတဉ္စ ပီဌက…ပေ… ကုဏ္ဍိကာဒိအနေကပရိက္ခာရသင်္ခါတံ ဘာရံ ဘရတိ ဝဟတီတိ ဂဟိတ…ပေ… ဘာရဘရိတာ။ ဣတီတိ နိဒဿနတ္ထော။ ဧဝန္တိ ဣဒမတ္ထော။ ဧဝံ ဣဒံ ဝစနမာဒိ ယဿ ဝစနဿ တထာ၊ တဒေဝ နိရတ္ထကံ ဝစနံ ယဿာတိ ဧဝမာဒိနိရတ္ထကဝစနာ။ မုခံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မုခရာ၊ သဗ္ဗေပိ မုခဝန္တာ ဧဝ၊ အယံ ပန ဖရုသာဘိလာပမုခဝတီ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ နိန္ဒာယဉှိ အယံ ရပစ္စယော။ မုခေန ဝါ အမနာပံ ကမ္မံ ရာတိ ဂဏှာတီတိ မုခရာ။ ဝိဝိဓာ ကိဏ္ဏာ ဝါစာ ယဿာတိ ဝိကိဏ္ဏဝါစာ။ တဿာတိ သုပ္ပိယဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ။ န္တိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ ပရိသံ။

ဣဒါနီတိ တဿ တထာရူပါယ ပရိသာယ ဒဿနက္ခဏေ။ ပနာတိ အရုစိသံသူစနတ္ထော၊ တထာပီတိ အတ္ထော။ လာဘ…ပေ… ဟာနိယာ စေဝ ဟေတုဘူတာယ။ ကထံ ဟာနီတိ အာဟ ‘‘အညတိတ္ထိယာနဉှီ’’တိအာဒိ။ နိဿိရီကတန္တိ နိသောဘတံ၊ အယမတ္ထော မောရဇာတကာဒီဟိပိ ဒီပေတဗ္ဗော။ ‘‘ဥပတိဿကောလိတာနဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ပက္ခဟာနိတာယ ဝိတ္ထာရော။ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ စ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သန္ဓာယ ‘‘တေသု ပန ပက္ကန္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပဗ္ဗဇိတကာလေယေဝ အဍ္ဎတေယျသတံ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာ ပဗ္ဗဇိ၊ တတော ပရမ္ပိ တဒနုပဗ္ဗဇိတာ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာ အပရိမာဏာတိ ဒဿေတိ ‘‘သာပိ တေသံ ပရိသာ ဘိန္နာ’’တိ ဣမိနာ။ ယာယ ကာယစိ ဟိ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာယ ပဗ္ဗဇိတာယ တဿ ပရိသာ ဘိန္နာယေဝ နာမ သမာနဂဏတ္တာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမေဟီ’’တိအာဒိနာ လာဘပက္ခဟာနိံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ ဥသူယသင်္ခါတဿ ဝိသဿ ဥဂ္ဂါရော ဥဂ္ဂိလနံ ဥသူယဝိသုဂ္ဂါရော၊ တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယသ္မာ ပနေသာ’’တိအာဒိနာဝ ‘‘ကသ္မာ စ သော ရတနတ္တယဿ အဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ စောဒနံ ဝိသောဓေတိ၊ ‘‘သစေ’’တိအာဒိကံ ပန သဗ္ဗမ္ပိ တပ္ပရိဝါရဝစနမေဝါတိ တေဟိပိ သာ ဝိသောဓိတာယေဝ နာမ။ ဘဂဝတော ဝိရောဓာနုနယာဘာဝဝီမံသနတ္ထံ ဧတေ အဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိ။ ‘‘မာရေန အနွာဝိဋ္ဌာ ဧဝံ ဘာသန္တီ’’တိ စ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ အဋ္ဌကထာယ ဥဇုဝိပစ္စနီကတ္တာ။ ပါကဋောယေဝါယမတ္ထောတိ။

၂။ ယသ္မာ အတ္ထင်္ဂတော သူရိယော၊ တသ္မာ အကာလော ဒါနိ ဂန္တုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

အမ္ဗလဋ္ဌိကာတိ သာမီပိကဝေါဟာရော ယထာ ‘‘ဝရုဏနဂရံ၊ ဂေါဒါဂါမော’’တိ အာဟ ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ။ တရုဏပရိယာယော လဋ္ဌိကာ-သဒ္ဒေါ ရုက္ခဝိသယေ ယထာ ‘‘မဟာဝနံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဗေလုဝလဋ္ဌိကာယ မူလေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒီ’’တိအာဒီသူတိ ဒဿေတိ’’ ‘‘တရုဏမ္ဗရုက္ခော’’တိ ဣမိနာ။ ကေစိ ပန ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ နာမ ဝုတ္တနယေန ဧကော ဂါမော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယန္တိ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဆာယူဒကသမ္ပန္နန္တိ ဆာယာယ စေဝ ဥဒကေန စ သမ္ပန္နံ။ မဉ္ဇုသာတိ ပေဠာ။ ပဋိဘာနစိတ္တဝိစိတ္တန္တိ ဣတ္ထိပုရိသသညောဂါဒိနာ ပဋိဘာနစိတ္တေန ဝိစိတ္တံ၊ ဧတေန ရညော အဂါရံ၊ တဒေဝ ရာဇာဂါရကန္တိ ဒဿေတိ။ ရာဇာဂါရကံ နာမ ဝေဿဝဏမဟာရာဇဿ ဒေဝါယတနန္တိ ဧကေ။

ဗဟုပရိဿယောတိ ဗဟုပဒ္ဒဝေါ။ ကေဟီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စောရေ’ဟိပီ’’တိအာဒိ။ ဟန္ဒာတိ ဝစနဝေါဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော၊ တဒါနုဘာဝတော နိပ္ပရိဿယတ္ထာယ ဣဒါနိ ဥပဂန္တွာ သွေ ဂမိဿာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိနာ ဗြဟ္မဒတ္တေန မာဏဝေနာ’’ တိစ္စေဝ သီဟဠဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ ပါဠိအာရုဠှဝသေနေဝ၊ န ပန တဒါ သုပ္ပိယဿ ပရိသာယ အဘာဝတောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓိံ အတ္တနော ပရိသာယာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တောယေဝ ပါဠိယမာရုဠှော၊ န ပန တဒဝသေသာ သုပ္ပိယဿ ပရိသာတိ? ဒေသနာနဓီနဘာဝေန ပယောဇနာဘာဝတော။ ယထာ စေတံ၊ ဧဝံ အညမ္ပိ ဧဒိသံ ပယောဇနာဘာဝတော သင်္ဂီတိကာရကေဟိ န သင်္ဂီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပါဠိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဓာရံ ဝတွာ ‘တဒေတံ န သီဟဠဋ္ဌကထာနယဒဿနံ၊ ပါဠိယံ ဝုတ္တဘာဝဒဿနမေဝါ’တိ’’ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ပါဠိအာရုဠှဝသေနေဝ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတတ္ထဿ အာပဇ္ဇနတော။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ‘‘ဝုတ္တန္တိ ဝါ အမှေဟိပိ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ တဒါ အညာယပိ ပရိသာယ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝဒဿနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ပါဠိယမာရုဠှဝသေန ပန အညထာပိ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။

ဣဒါနိ ‘‘တတြာပိ သုဒ’’န္တိအာဒိပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ဝါသံ ဥပဂတော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုစ္ဆိတံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ကုကတံ၊ တဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ၊ ကုစ္ဆိတကိရိယာ၊ ဣတော စိတော စ စဉ္စလနန္တိ အတ္ထော၊ ဟတ္ထဿ ကုက္ကုစ္စံ တထာ။ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိနာ တထာဘူတတာယ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ နိဝါတေတိ ဝါတဝိရဟိတဋ္ဌာနေ။ ယထာဝုတ္တဒေါသာဘာဝေန နိစ္စလာ။ တံ ဝိဘူတိန္တိ တာဒိသံ သောဘံ။ ဝိပ္ပလပန္တီတိ သတိဝေါဿဂ္ဂဝသေန ဝိဝိဓာ လပန္တိ။ နိလ္လာလိတဇိဝှာတိ ဣတော စိတော စ နိက္ခန္တဇိဝှာ။ ကာကစ္ဆမာနာတိ ကာကာနံ သဒ္ဒသဒိသံ သဒ္ဒံ ကုရုမာနာ။ ဃရုဃရုပဿာသိနောတိ ဃရုဃရုဣတိ သဒ္ဒံ ဇနေတွာ ပဿသန္တာ။ ဣဿာဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ဥသူယနဝသေန။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘အာဒိပေယျာလနယောယ’’န္တိ ဒဿေတိ။

၃။ သမ္မာ ပဟောန္တိ တံ တံ ကမ္မန္တိ သမ္ပဟုလာ၊ ဗဟဝေါ၊ တေနာဟ ‘‘ဗဟုကာန’’န္တိ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတုဝဂ္ဂသင်္ဃေနေဝ ဝိနယကမ္မဿ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဝိနယပရိယာယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယော ဇနာတိ စေသ ဥပလက္ခဏနိဒ္ဒေသော ဒွိန္နမ္ပိ သမ္ပဟုလတ္တာ။ တတ္ထ တတ္ထ တထာယေဝါဂတတ္တာ ‘‘သုတ္တန္တပရိယာယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ တံ ပါဠိယာ အာဂတဝေါဟာရဝသေန ဟိ အယံ ဘေဒေါ။ တယော ဇနာ တယော ဧဝ နာမ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဥတ္တရိ စတုပဉ္စဇနာဒိကာ သမ္ပဟုလာတိ အတ္ထော။ တတောတိ စာယံ မရိယာဒါဝဓိ။ မဏ္ဍလမာဠောတိ အနေကတ္ထပဝတ္တာ သမညာ၊ ဣဓ ပန ဤဒိသာယ ဧဝါတိ နိယမေန္တော အာဟ ‘‘ကတ္ထစီ’’တိအာဒိ။ ကဏ္ဏိကာ ဝုစ္စတိ ကူဋံ။ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေနာတိ ဟံသမဏ္ဍလာကာရဆန္နေန။ တဒေဝ ဆန္နံ အညတ္ထ ‘‘သုပဏ္ဏဝင်္ကစ္ဆဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကူဋေန ယုတ္တော အဂါရော၊ သောယေဝ သာလာတိ ကူဋာဂါရသာလာ။ ထမ္ဘပန္တိံ ပရိက္ခိပိတွာတိ ထမ္ဘမာလံ ပရိဝါရေတွာ၊ ပရိမဏ္ဍလာကာရေန ထမ္ဘပန္တိံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာ နာမ ပယိရုပါသနသာလာ။ ယတ္ထ ဥပဋ္ဌာနမတ္တံ ကရောန္တိ၊ န ဧကရတ္တဒိရတ္တာဒိဝသေန နိသီဒနံ၊ ဣဓ ပန တထာ ကတာ နိသီဒနသာလာယေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘သန္နိပတိတာန’’ န္တွေဝ အဝတွာ ‘‘သန္နိသိန္နာန’’န္တိပိ ဝုတ္တံ။ မာနိတဗ္ဗောတိ မာဠော၊ မီယတိ ပမီယတီတိ ဝါ မာဠော။ မဏ္ဍလာကာရေန ပဋိစ္ဆန္နော မာဠောတိ မဏ္ဍလမာဠော၊ အနေကကောဏဝန္တော ပဋိဿယဝိသေသော။ ‘‘သန္နိသိန္နာန’’န္တိ နိသဇ္ဇနဝသေန ဝုတ္တံ၊ နိသဇ္ဇနဝသေန ဝါ ‘‘သန္နိသိန္နာန’’န္တိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပဒမဇ္ဈာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ နိသီဒနဣရိယာပထံ၊ ကာယသာမဂ္ဂီဝသေန စ သမောဓာနံ သန္ဓာယ ပဒဒွယမေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ သင်္ခိယာ ဝုစ္စတိ ကထာ သမ္မာ ခိယနတော ကထနတော။ ကထာဓမ္မောတိ ကထာသဘာဝေါ၊ ဥပပရိက္ခာ ဝိဓီတိ ကေစိ။

‘‘အစ္ဆရိယ’’န္တိအာဒိ တဿ ရူပဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘ကတမော ပန သော’’တိအာဒိ။ သောတိ ကထာဓမ္မော။ ‘‘နီယတီတိ နယော၊ အတ္ထော၊ သဒ္ဒသတ္ထံ အနုဂတော နယော သဒ္ဒနယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ နီယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ဝါ နယော၊ ဥပါယော၊ သဒ္ဒသတ္ထေ အာဂတော နယော အတ္ထဂဟဏူပါယော သဒ္ဒနယော။ တတ္ထ ဟိ အနဘိဏှဝုတ္တိကေ အစ္ဆရိယ-သဒ္ဒေါ ဣစ္ဆိတော ရုဠှိဝသေန။ တေနေဝါဟ ‘‘အန္ဓဿ ပဗ္ဗတာရောဟဏံ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ တဿ ဟိ တဒါရောဟဏံ န နိစ္စံ၊ ကဒါစိယေဝ သိယာ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ။ အစ္ဆရာယောဂ္ဂံ အစ္ဆရိယံ နိရုတ္တိနယေန ယောဂ္ဂသဒ္ဒဿ လောပတော၊ တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ ဏိယပစ္စယဿ ဝိစိတြဝုတ္တိတော၊ သော ပန ပေါရာဏဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂတတ္တာ ‘‘အဋ္ဌကထာနယော’’တိ ဝုတ္တော။ ပုဗ္ဗေ အဘူတန္တိ အဘူတပုဗ္ဗံ၊ ဧတေန န ဘူတံ အဘူတန္တိ နိဗ္ဗစနံ၊ ဘူတ-သဒ္ဒဿ စ အတီတတ္ထံ ဒဿေတိ။ ယာဝဉ္စိဒန္တိ သန္ဓိဝသေန နိဂ္ဂဟိတာဂမောတိ အာဟ ‘‘ယာဝ စ ဣဒ’’န္တိ၊ ဧတဿ စ ‘‘သုပ္ပဋိဝိဒိတာ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ယာဝ စယတ္တကံ ဣဒံ အယံ နာနာဓိမုတ္တိကတာ သုပ္ပဋိဝိဒိတာ၊ တံ ‘‘ဧတ္တကမေဝါ’’တိ န သက္ကာ အမှေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ၊ အက္ခာတုဉ္စာတိ သပါဌသေသတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘တေန သုပ္ပဋိဝိဒိတတာယ အပ္ပမေယျတံ ဒဿေတီ’’တိ။

‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ တေနာတိ ဧတ္ထ တ-သဒ္ဒေါ သကတ္ထပဋိနိဒ္ဒေသော၊ တသ္မာ ယေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဘဂဝါ ပကတော သမာနော သုပါကဋော နာမ ဟောတိ၊ တဒဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သဒ္ဓိံ အာဂမနပဋိပဒါယ တဿ အတ္ထဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘ယော သော’’တိအာဒိမာဟ။ န ဟေတ္ထ သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော အတ္ထိ၊ ယော အတ္ထော တေဟိ ထေရေဟိ တ-သဒ္ဒေန ပရာမသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဂုဏသင်္ခါတံ သကတ္ထံယေဝေသ ပဓာနဘာဝေန ပရာမသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနံ အနာဝရဏဉာဏံ၊ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ။ တဒုဘယဉှိ သမ္မာ အဝိပရီတံ သယမေဝ ဗုဇ္ဈတိ၊ သမ္မာ ဝါ ပသဋ္ဌာ သုန္ဒရံ ဗုဇ္ဈတီတိ သမ္မာသမ္ဗောဓိ။ သာ ပန ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ အဘိသေကော ဝိယ ရညော သဗ္ဗလောကိဿရိယဘာဝံ၊ တသ္မာ ‘‘အနုတ္တရာ သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ အဗ္ဘညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ၊ တေန တာဒိသေန ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။ သတိပိ ဉာဏဒဿနာနံ ဣဓ ပညာဝေဝစနဘာဝေ တေန တေန ဝိသေသေန နေသံ ဝိသယဝိသေသပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ဟိ ပဌမမတ္ထံ အသာဓာရဏဉာဏဝသေန ဒဿေတိ။ အာသယာနုသယဉာဏေန ဇာနတာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏေဟိ ပဿတာတိ အတ္ထော။

ဒုတိယံ ဝိဇ္ဇတ္တယဝသေန။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာသဝက္ခယဉာဏေဟိ။ တတိယံ အဘိညာနာဝရဏဉာဏဝသေန။ အဘိညာပရိယာပန္နေပိ ‘‘တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟီ’’တိ တာသံ ရာသိဘေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတေန သမန္တစက္ခုနာ ပဿတာတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထံ သဗ္ဗညုတညာဏမံသစက္ခုဝသေန။ ပညာယာတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန။ ကုဋ္ဋဿ ဘိတ္တိယာ တိရော ပရံ၊ အန္တော ဝါ၊ တဒါဒီသု ဂတာနိ။ အတိဝိသုဒ္ဓေနာတိ အတိဝိယ ဝိသုဒ္ဓေန ပဉ္စဝဏ္ဏသမန္နာဂတေန သုနီလပါသာဒိကအက္ခိလောမသမလင်္ကတေန ရတ္တိဉ္စေဝ ဒိဝါ စ သမန္တာ ယောဇနံ ပဿန္တေန မံသစက္ခုနာ။ ပဉ္စမံ ပဋိဝေဓဒေသနာဉာဏဝသေန။ ‘‘အတ္တဟိတသာဓိကာယာ’’တိ ဧကံသတော ဝုတ္တံ၊ ပရိယာယတော ပနေသာ ပရဟိတသာဓိကာပိ ဟောတိ။ တာယ ဟိ ဓမ္မသဘာဝပဋိစ္ဆာဒကကိလေသသမုဂ္ဃာတာယ ဒေသနာဉာဏာဒိ သမ္ဘဝတိ။ ပဋိဝေဓပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ ဝိပဿနာသဟဂတော သမာဓိ ပဒဋ္ဌာနံ အာသန္နကာရဏမေတိဿာတိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ၊ တာယ။ ဒေသနာပညာယာတိ ဒေသနာကိစ္စနိပ္ဖာဒကေန သဗ္ဗညုတညာဏေန။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ၊ ပဉ္စမာရာနံ ဝါ၊ သာသနပစ္စတ္ထိကာနံ ဝါ အညတိတ္ထိယာနံ။ တေသံ ဟနနံ ပါဋိဟာရိယေဟိ အဘိဘဝနံ အပ္ပဋိဘာနတာကရဏံ၊ အဇ္ဈုပေက္ခနဉ္စ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ ပဉ္စမဝဂ္ဂေ သင်္ဂီတံ စင်္ကီသုတ္တဉ္စေတ္ထ (မ။ နိ။ ၂။၄၂၂) နိဒဿနံ၊ ဧတေန အရယော ဟတာ အနေနာတိ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိမာဟ။ အတော နာဝစနဿ တာဗျပ္ပဒေသော မဟာဝိသယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပိစ အရယော ဟနတီတိ အန္တသဒ္ဒေန ပဒသိဒ္ဓိ၊ ဣကာရဿ စ အကာရော။ ပစ္စယာဒီနံ သမ္ပဒါနဘူတာနံ၊ တေသံ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏံ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတုံ ဝါ အရဟတီတိ အရဟန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ပစ္စယာဒီနဉ္စ အရဟတ္တာ’’တိ ဣမိနာ။ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ။ သာမဉ္စာတိ သယမေဝ၊ အပရနေယျော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ ပနေတ္ထ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာန’’န္တိ အယံ ဝိသေသော လဗ္ဘတီတိ? သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော၊ ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသဿ အနုပယောဇေတဗ္ဗတော ယဇ္ဇေဝံ ‘‘ဓမ္မာန’’န္တိ ဝိသေသောဝါနုပယောဇိတော သိယာ၊ ကသ္မာ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ အယမတ္ထော အနုပယောဇီယတီတိ? ဧကဒေသဿ အဂ္ဂဟဏတော။ ပဒေသဂ္ဂဟဏေ ဟိ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာ ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ၊ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။

ဣဒါနိ စ စတူဟိ ပဒေဟိ စတုဝေသာရဇ္ဇဝသေန အတ္တနာ အဓိပ္ပေတတရံ ဆဋ္ဌမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တရာယိကဓမ္မေ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တဒေဝ နိဂမနံ ကရောတိ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အန္တရာယကရဓမ္မဉာဏေန ဇာနတာ၊ နိယျာနိကဓမ္မဉာဏေန ပဿတာ၊ အာသဝက္ခယဉာဏေန အရဟတာ၊ သဗ္ဗညုတညာဏေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနအာတိ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနတ္ထစရဏေန ကိလေသာ ဧဝ အရယောတိ ကိလေသာရယော၊ တေသံ ကိလေသာရီနံ။ ဧတ္ထာဟ – ယဿ ဉာဏဿ ဝသေန သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ နာမ ဇာတော၊ ကိံ ပနိဒံ ဉာဏံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဇ္ဈနဝသေန ပဝတ္တမာနံ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဥဒါဟု ကမေနာတိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သတိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဘေဒဘိန္နာနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ၊ အသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ဥပဋ္ဌာနေ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပေက္ခန္တဿ ဝိယ ပဋိဘာဂေနာဝဗောဓော န သိယာ၊ တထာ စ သတိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၃၇၊ ဓ။ ပ။ ၂၇၉၊ မဟာနိ။ ၂၇၊ စူဠနိ။ ၈၊ ၁၀၊ နေတ္တိ။ ၅) ဝိပဿန္တာနံ အနတ္တာကာရေန ဝိယ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏဝိသယာ ဟောန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယေပိ ‘‘သဗ္ဗဉေယျဓမ္မာနံ ဌိတိလက္ခဏဝိသယံ ဝိကပ္ပရဟိတံ သဗ္ဗကာလံ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တေန တေ ‘သဗ္ဗဝိဒူ’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ –

‘ဂစ္ဆံ သမာဟိတော နာဂေါ၊ ဌိတော နာဂေါ သမာဟိတော၊

သေယျံ သမာဟိတော နာဂေါ၊ နိသိန္နောပိ သမာဟိတော’တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၄၃)၊ –

ဣဒမ္ပိ သဗ္ဗဒါ ဉာဏပ္ပဝတ္တိဒီပကံ အင်္ဂုတ္တရာဂမေ နာဂေါပမသုတ္တဝစနံ သုဝုတ္တံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ ဝါဒေ ဝုတ္တဒေါသာ နာတိဝတ္တိ။ ဌိတိလက္ခဏာရမ္မဏတာယ စ အတီတာနာဂတဓမ္မာနံ တဒဘာဝတော ဧကဒေသဝိသယမေဝ ဘဂဝတော ဉာဏံ သိယာ၊ တသ္မာ သကိညေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။ အထ ကမေန သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန၊ ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ တဿ အနဝသေသပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယျဿ။ ယေ ပန ‘‘အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနေန သဗ္ဗညူ နာမ ဘဂဝါ ဇာတော၊ တဉ္စ ဉာဏံ န အနုမာနိကံ နာမ သံသယာဘာဝတော။ သံသယာနုဗဒ္ဓဉှိ ဉာဏံ လောကေ အနုမာနိက’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ တံ န ယုတ္တမေဝ။ သဗ္ဗဿ ဟိ အပ္ပစ္စက္ခဘာဝေ အတ္ထာဝိသံဝါဒနေန ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနဿေဝ အသမ္ဘဝတော တထာ အသက္ကုဏေယျတ္တာ စ။ ယဉှိ သေသံ၊ တဒပစ္စက္ခမေဝ၊ အထ တမ္ပိ ပစ္စက္ခံ၊ တဿ သေသဘာဝေါ ဧဝ န သိယာ၊ အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယျဿ တထာဝဝတ္ထိတုမေဝ န သက္ကာတိ? သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? အဝိသယဝိစာရဏဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယံ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇) ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ၊ သကလမေကဒေသော ဝါ၊ တတ္ထ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ နိစ္စသမာဓာနဉ္စ ဝိက္ခေပါဘာဝတော၊ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ စ သကလဿ အဝိသယဘာဝေ တဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာ န သိယာ၊ ဧကန္တေနေဝ သာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓါ မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တုပ္ပာဒပဋိဗဒ္ဓါတိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော။ အတီတာနာဂတဝိသယမ္ပိ ဘဂဝတော ဉာဏံ အနုမာနာဂမတက္ကဂဟဏဝိရဟိတတ္တာ ပစ္စက္ခမေဝ။

နနု စ ဧတသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ ယဒါ သကလံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ၊ တဒါ သကိံယေဝ သကလဝိသယတာယ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တေယျာတိ ဝုတ္တဒေါသာ နာတိဝတ္တိယေဝါတိ? န၊ တဿ ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓိတော ဟိ သော ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျောတိ။ အညထာ ပစုရဇနဉာဏသမာနဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဉာဏဿ အစိန္တေယျတာ န သိယာ၊ တသ္မာ သကလဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ တံ ဧကဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိယ သုဝဝတ္ထာပိတေယေဝ တေ ဓမ္မေ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေတ္ထ အစိန္တေယျံ၊ ‘‘ယာဝတကံ နေယျံ၊ တာဝတကံ ဉာဏံ။ ယာဝတကံ ဉာဏံ၊ တာဝတကံ နေယျံ။ နေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ၊ ဉာဏပရိယန္တိကံ နေယျံ။ နေယျံ အတိက္ကမိတွာ ဉာဏံ နပ္ပဝတ္တတိ၊ ဉာဏံ အတိက္ကမိတွာ နေယျပထော နတ္ထိ။ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနော တေ ဓမ္မာ၊ ယထာ ဒွိန္နံ သမုဂ္ဂပဋလာနံ သမ္မာ ဖုသိတာနံ ဟေဋ္ဌိမံ သမုဂ္ဂပဋလံ ဥပရိမံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဥပရိမံ သမုဂ္ဂပဋလံ ဟေဋ္ဌိမံ နာတိဝတ္တတိ။ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနော၊ ဧဝမေဝ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နေယျဉ္စ ဉာဏဉ္စ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနော…ပေ… တေ ဓမ္မာ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဧဝမေကဇ္ဈံ၊ ဝိသုံ၊ သကိံ၊ ကမေန ဝါ ဣစ္ဆာနုရူပံ ပဝတ္တဿ တဿ ဉာဏဿ ဝသေန သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ နာမ ဇာတောတိ။

အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ဌာနာဌာနာဒီနိ ဆဗ္ဗိသယာနိ ဆဟိ ဉာဏေဟိ ဇာနတာ၊ ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ စုတူပပါတဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေဟိ ပဿတာ၊ သဝါသနာနမာသဝါနံ အာသဝက္ခယဉာဏေန ခီဏတ္တာ အရဟတာ၊ ဈာနာဒိဓမ္မေ သံကိလေသဝေါဒါနဝသေန သာမံယေဝ အဝိပရီတာဝဗောဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန၊ ဧဝံ ဒသဗလဉာဏဝသေန စတူဟာကာရေဟိ ထောမိတေန။ အပိစ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဇာနတာ၊ တိဏ္ဏမ္ပိ ကမ္မာနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိတော နိသမ္မကာရိတာယ ပဿတာ၊ ဒဝါဒီနံ ဆန္နမဘာဝသာဓိကာယ ပဟာနသမ္ပဒါယ အရဟတာ၊ ဆန္ဒာဒီနံ ဆန္နမဟာနိဟေတုဘူတာယ အပရိက္ခယပဋိဘာနသာဓိကာယ သဗ္ဗညုတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန၊ ဧဝံ အဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မဝသေန (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅) စတူဟာကာရေဟိ ထောမိတေနာတိ ဧဝမာဒိနာ တေသံ တေသံ ဉာဏဒဿနပဟာနဗောဓနတ္ထေဟိ သင်္ဂဟိတာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ။

စတုဝေသာရဇ္ဇံ သန္ဓာယ ‘‘စတူဟာကာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ထောမိတေနာ’’တိ ဧတေန ဣမေသံ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိ ပဒဿ ဝိသေသနတံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ဟီနပဏီတဘေဒေန ဒုဝိဓာဝ အဓိမုတ္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တာ၊ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပန အနေကဘေဒဘိန္နာဝါတိ အာဟ ‘‘နာနာဓိမုတ္တိကတာ’’တိ။ သာ ပန အဓိမုတ္တိ အဇ္ဈာသယဓာတုယေဝ၊ တဒပိ တထာ တထာ ဒဿနံ၊ ခမနံ၊ ရောစနဉ္စာတိ အတ္ထံ ဝိညာပေတိ ‘‘နာနဇ္ဈာသယတာ’’တိ ဣမိနာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နာနာဓိမုတ္တိကတာ နာနဇ္ဈာသယတာ နာနာဒိဋ္ဌိကတာ နာနက္ခန္တိတာ နာနာရုစိတာ’’တိ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘သုပ္ပဋိဝိဒိတာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ စ ဣဒန္တိ ပဒပူရဏမတ္တံ၊ ‘‘နာနာဓိမုတ္တိကတာ’’တိ ဧတေန ဝါ ပဒေန သမာနာဓိကရဏံ၊ တဿတ္ထော ပန ပါကဋောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ယာဝ စ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒိတာ’’တိ။

‘‘ယာ စ အယ’’န္တိအာဒိနာ ဓာတုသံယုတ္တပါဠိံ ဒဿေန္တော တဒေဝ သံယုတ္တံ မနသိ ကရိတွာ တေသံ အဝဏ္ဏဝဏ္ဏဘာသနေန သဒ္ဓိံ ဃဋေတွာ ထေရာနမယံ သင်္ခိယဓမ္မော ဥဒပါဒီတိ ဒဿေတိ။ အတော အဿ ဘဂဝတော ဓာတုသံယုတ္တဒေသနာနယေန တာသံ သုပ္ပဋိဝိဒိတဘာဝံ သမတ္ထနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုပ္ပဋိဝိဒိတဘာဝသမတ္ထနဉှိ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိဝစနံ။ တတ္ထ ယာ အယံ နာနာဓိမုတ္တိကတာ…ပေ… ရုစိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာတုသောတိ အဇ္ဈာသယဓာတုယာ။ သံသန္ဒန္တီတိ သမ္ဗန္ဓေန္တိ ဝိဿာသေန္တိ။ သမေန္တီတိ သမ္မာ၊ သဟ ဝါ ဘဝန္တိ။ ‘‘ဟီနာဓိမုတ္တိကာ’’တိအာဒိ တထာဘာဝဝိဘာဝနံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ အတီတသ္မိံ ကာလေ၊ အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နာနာဓိမုတ္တိကတာ-ပဒဿ နာနဇ္ဈာသယတာတိ အတ္ထဝစနံ။ နာနာဒိဋ္ဌိ…ပေ… ရုစိတာတိ တဿ သရူပဒဿနံ။ သဿတာဒိလဒ္ဓိဝသေန နာနာဒိဋ္ဌိကတာ။ ပါပါစာရကလျာဏာစာရာဒိပကတိဝသေန နာနက္ခန္တိတာ။ ပါပိစ္ဆာအပ္ပိစ္ဆာဒိဝသေန နာနာရုစိတာ။ နာဠိယာတိ တုမ္ဗေန၊ အာဠှကေန ဝါ။ တုလာယာတိ မာနေန။ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏန္တိ စေတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ န ဒသဗလဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏေနာ’’တိ။ ဧဝံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃) ဝုတ္တံ၊ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ၊ ဒသဗလသုတ္တဋ္ဌကထာသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀။၂၁၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၃၁) စ ဧဝမာဂတံ။

ပရဝါဒီ ပနာဟ ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမ ပါဋိယေက္ကံ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝါယံ ပဘေဒေါ’’တိ၊ တံ တထာ န ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညမေဝ ဟိ ဒသဗလဉာဏံ၊ အညံ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒသဗလဉာဏဉှိ သကကိစ္စမေဝ ဇာနာတိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန တမ္ပိ တတော အဝသေသမ္ပိ ဇာနာတိ။ ဒသဗလဉာဏေသု ဟိ ပဌမံ ကာရဏာကာရဏမေဝ ဇာနာတိ၊ ဒုတိယံ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရမေဝ၊ တတိယံ ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝ၊ စတုတ္ထံ ဓာတုနာနတ္တကာရဏမေဝ၊ ပဉ္စမံ သတ္တာနမဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိမေဝ၊ ဆဋ္ဌံ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝမေဝ၊ သတ္တမံ ဈာနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တေသံ သံကိလေသာဒိမေဝ၊ အဋ္ဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိမေဝ၊ နဝမံ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိမေဝ၊ ဒသမံ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန ဧတေဟိ ဇာနိတဗ္ဗဉ္စ တတော ဥတ္တရိဉ္စ ဇာနာတိ၊ ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ န သဗ္ဗံ ကရောတိ။ တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ၊ မဂ္ဂေါ ဟုတွာ ကိလေသေ ခေပေတုံ န သက္ကောတိ။ အပိစ ပရဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမ ဧတံ သဝိတက္ကသဝိစာရံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ၊ ကာမာဝစရံ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ၊ လောကိယံ လောကုတ္တရ’’န္တိ။ ဇာနန္တော ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဉာဏာနိ ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ၊ တတော ပရာနိ ဒွေ ‘‘အဝိတက္ကအဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ၊ အာသဝက္ခယဉာဏံ ‘‘သိယာ သဝိတက္ကသဝိစာရံ၊ သိယာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ၊ သိယာ အဝိတက္ကအဝိစာရ’’န္တိ ဝက္ခတိ၊ တထာ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကာမာဝစရာနိ၊ တတော ပရံ ဒွေ ရူပါဝစရာနိ၊ အဝသာနေ ဧကံ ‘‘လောကုတ္တရ’န္တိ ဝက္ခတိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဝိတက္ကသဝိစာရမေဝ၊ ကာမာဝစရမေဝ၊ လောကိယမေဝါတိ။ ဣတိ အညဒေဝ ဒသဗလဉာဏံ၊ အညံ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ၊ တသ္မာ ပဉ္စမဗလဉာဏသင်္ခါတေန နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏေန စ သဗ္ဗညုတညာဏေန စ ဝိဒိတာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စ-ကာရောပိ ဟိ ပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ။ သာတိ ယထာဝုတ္တာ နာနာဓိမုတ္တိကတာ။ ‘‘ဒွေပိ နာမာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တသုတ္တဿတ္ထံ သင်္ခေပေန ဒဿေတွာ ‘‘ဣမေသု စာပီ’’တိအာဒိနာ တဿ သင်္ခိယဓမ္မဿ တဒဘိသမ္ဗန္ဓတံ အာဝိ ကရောတိ။ ဣတိ ဟ မေတိ ဧတ္ထ ဧဝံသဒ္ဒတ္ထေ ဣတိ-သဒ္ဒေါ၊ ဟ-ကာရော နိပါတမတ္တံ၊ အာဂမော ဝါ။ သန္ဓိဝသေန ဣကာရလောပေါ၊ အကာရာဒေသော ဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဧဝံ ဣမေ’’တိ ဣမိနာ။

၄။ ‘‘ဝိဒိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ပကတိယတ္ထဘူတာ ဝိဇာနနကိရိယာ သာမညေန အဘေဒဝတီပိ သမာနာ တံတံကရဏယောဂျတာယ အနေကပ္ပဘေဒါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထူနီတိ ဃရဝတ္ထူနိ။ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏေန ဒိသွာ အညာသီ’’တိ စ ဝေါဟာရဝစနမတ္တမေတံ။ န ဟိ တေန ဒဿနတော အညံ ဇာနနံ နာမ နတ္ထိ။ တဒိဒံ ဉာဏံ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓံ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓံ မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓံ စိတ္တုပ္ပာဒပဋိဗဒ္ဓံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ ကိံ နာမ ကရောန္တော ဘဂဝါ တေန ဉာဏေန အာဝဇ္ဇနာဒိပဋိဗဒ္ဓေန အညာသီတိ သောတူနမတ္ထဿ သုဝိညာပနတ္ထံ ပရမ္မုခါ ဝိယ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ ‘‘ကိံ ကရောန္တော အညာသီ’’တိ ဣမိနာ၊ ပစ္ဆိမယာမကိစ္စံ ကရောန္တော တံ ဉာဏံ အာဝဇ္ဇနာဒိပဋိဗဒ္ဓံ ဟုတွာ တေန တထာ အညာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာမညသ္မိံ သတိ ဝိသေသဝစနံ သာတ္ထကံ သိယာတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘ကိစ္စဉ္စနာမေတ’’န္တိအာဒိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတံ ကတံ တဿ သမုဋ္ဌာပကကိလေသသမုဂ္ဃာဋနေန၊ ယတော ‘‘နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော’’တိ အဋ္ဌာရသသု ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဝုစ္စတိ။ နိရတ္ထကော စိတ္တသမုဒါစာရော နတ္ထီတိ ဟေတ္ထ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဝုတ္တာနုယောဂေါ တဒဝတ္ထောယေဝါတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘တံ ပဉ္စဝိဓ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ပုရိမကိစ္စဒွယံ ဒိဝသဘာဂဝသေန၊ ဣတရတ္တယံ ရတ္တိဘာဂဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ တထာယေဝ ဝက္ခမာနတ္တာ။

‘‘ဥပဋ္ဌာကာနုဂ္ဂဟဏတ္ထံ၊ သရီရဖာသုကတ္ထဉ္စာ’’တိ ဧတေန အနေကကပ္ပသမုပစိတပုညသမ္ဘာရဇနိတံ ဘဂဝတော မုခဝရံ ဒုဂ္ဂန္ဓာဒိဒေါသံ နာမ နတ္ထိ၊ တဒုဘယတ္ထမေဝ ပန မုခဓောဝနာဒီနိ ကရောတီတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယော ဗာဟိရဗ္ဘန္တရေဟိ မလေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌော သုဓောတမဏိ ဝိယ ဟောတိ။ ဝိဝိတ္တာသနေတိ ဖလသမာပတ္တီနမနုရူပေ ဝိဝေကာနုဗြူဟနာသနေ။ ဝီတိနာမေတွာတိ ဖလသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ န ဝိဝေကနိန္နတာယ၊ ပရေသဉ္စ ဒိဋ္ဌာနုဂတိ အာပဇ္ဇနတ္ထံ။ သုရတ္တဒုပဋ္ဋံ အန္တရဝါသကံ ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေန နိဝါသေတွာ ဝိဇ္ဇုလတာသဒိသံ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ မေဃဝဏ္ဏံ သုဂတစီဝရံ ပါရုပိတွာ သေလမယပတ္တံ အာဒါယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာယေဝ ဟိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တော။ ‘‘ကဒါစိ ဧကကော’’တိအာဒိ တေသံ တေသံ ဝိနေယျာနံ ဝိနယနာနုကူလံ ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမနဒဿနံ။ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော၊ တေန နဂရမ္ပိ ဝိကပ္ပေတိ။ ယထာရုစိ ဝတ္တမာနေဟိ အနေကေဟိ ပါဋိဟာရိယေဟိ ပဝိသတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘သေယျထိဒ’’န္တိအာဒိနာ ပစ္ဆိမပက္ခံ ဝိတ္ထာရေတိ။ သေယျထိဒန္တိ စ တံ ကတမန္တိ အတ္ထေ နိပါတော၊ ဣဒံ ဝါ သပ္ပာဋိဟီရပဝိသနံ ကတမန္တိပိ ဝဋ္ဋတိ။ မုဒုဂတဝါတာတိ မုဒုဘူတာ၊ မုဒုဘာဝေန ဝါ ဂတာ ဝါတာ။ ဥဒကဖုသိတာနီတိ ဥဒကဗိန္ဒူနိ။ မုဉ္စန္တာတိ ဩသိဉ္စန္တာ။ ရေဏုံ ဝူပသမေတွာတိ ရဇံ သန္နိသီဒါပေတွာ ဥပရိ ဝိတာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ စဏ္ဍ-ဝါတာတပ-ဟိမပါတာဒိ-ဟရဏေန ဝိတာနကိစ္စနိပ္ဖာဒကတ္တာ၊ တတော တတော ဟိမဝန္တာဒီသု ပုပ္ဖူပဂရုက္ခတော ဥပသံဟရိတွာတိ အတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာ တထာ န ဝုတ္တံ။ သမဘာဂကရဏမတ္တေန ဩနမန္တိ၊ ဥန္နမန္တိ စ၊ တတောယေဝ ပါဒနိက္ခေပသမယေ သမာဝ ဘူမိ ဟောတိ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ သက္ခရကထလကဏ္ဋကသင်္ကုကလလာဒိအပဂမနဿာပိ သမ္ဘဝတော၊ တဉ္စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာလက္ခဏဿ နိဿန္ဒဖလံ၊ န ဣဒ္ဓိနိမ္မာနံ။ ပဒုမပုပ္ဖာနိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော၊ တေန ‘‘ယဒိ ယထာဝုတ္တနယေန သမာ ဘူမိ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိ တာနိ န ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ၊ တထာ ပန အသတိယေဝ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီ’’တိ ဘဂဝတော ယထာရုစိ ပဝတ္တနံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗဒါဝ ဘဂဝတော ဂမနံ ပဌမံ ဒက္ခိဏပါဒုဒ္ဓရဏသင်္ခါတာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတန္တိ အာဟ ‘‘ဌပိတမတ္တေ ဒက္ခိဏပါဒေ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗဒက္ခိဏတာယ တထာ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော၊(ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄) အ