📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဒီဃနိကာယေ

သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂအဘိနဝဋီကာ

(ဒုတိယော ဘာဂေါ)

၂။ သာမညဖလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ရာဇာမစ္စကထာဝဏ္ဏနာ

၁၅၀။ ဣဒါနိ သာမညဖလသုတ္တဿ သံဝဏ္ဏနာက္ကမော အနုပ္ပတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ…ပေ… သုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာတိ အနုက္ကမေန ပဒဝဏ္ဏနာ၊ ပဒံ ပဒံ ပတိ အနုက္ကမေန ဝဏ္ဏနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဉှိ၊ ဥတ္တာနံ ဝါ ပဒမညတြ ဝဏ္ဏနာပိ ‘‘အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ’’ တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ’’တိပိ ပဌန္တိ၊ ပုဗ္ဗေ အဝဏ္ဏိတပဒဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထော။ ဒုဂ္ဂဇနပဒဋ္ဌာနဝိသေသသမ္ပဒါဒိယောဂတော ပဓာနဘာဝေန ရာဇူဟိ ဂဟိတဋ္ဌေန ဧဝံနာမကံ၊ န ပန နာမမတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ နနု မဟာဝဂ္ဂေ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေ အာဂတော ဧသ ပုရောဟိတော ဧဝ၊ န ရာဇာ၊ ကသ္မာ သော ရာဇသဒ္ဒဝစနီယဘာဝေန ဂဟိတောတိ? မဟာဂေါဝိန္ဒေန ပုရောဟိတေန ပရိဂ္ဂဟိတမ္ပိ စေတံ ရေဏုနာ နာမ မဂဓရာဇေန ပရိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ န ပန သော ရာဇသဒ္ဒဝစနီယဘာဝေန ဂဟိတော တဿ ရာဇာဘာဝတော။ မဟာဂေါဝိန္ဒပရိဂ္ဂဟိတဘာဝကိတ္တနဉှိ တဒါ ရေဏုရညာ ပရိဂ္ဂဟိတဘာဝူပလက္ခဏံ။ သော ဟိ တဿ သဗ္ဗကိစ္စကာရကော ပုရောဟိတော၊ ဣဒမ္ပိ စ လောကေ သမုဒါစိဏ္ဏံ ‘‘ရာဇကမ္မပသုတေန ကတမ္ပိ ရညာ ကတ’’န္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မန္ဓာတုရညာ စေဝ မဟာဂေါဝိန္ဒံ ဗောဓိသတ္တံ ပုရောဟိတမာဏာပေတွာ ရေဏုရညာ စ အညေဟိ စ ရာဇူဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ရာဇဂဟန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘မဟာဂေါဝိန္ဒော’’တိ မဟာနုဘာဝေါ ဧကော ပုရာတနော ရာဇာတိ ဝဒန္တိ။ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာတိ ရာဇဓာနီဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဂယှတီတိ ဟိ ဂဟံ၊ ရာဇူနံ၊ ရာဇူဟိ ဝါ ဂဟန္တိ ရာဇဂဟံ။ နဂရသဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။

အညေပေတ္ထ ပကာရေတိ နဂရမာပနေန ရညာ ကာရိတသဗ္ဗဂေဟတ္တာ ရာဇဂဟံ၊ ဂိဇ္ဈကူဋာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဗ္ဗတေဟိ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ပဗ္ဗတရာဇေဟိ ပရိက္ခိတ္တဂေဟသဒိသန္တိပိ ရာဇဂဟံ၊ သမ္ပန္နဘဝနတာယ ရာဇမာနံ ဂေဟန္တိပိ ရာဇဂဟံ၊ သုသံဝိဟိတာရက္ခတာယ အနတ္ထာဝဟိတုကာမေန ဥပဂတာနံ ပဋိရာဇူနံ ဂဟံ ဂဟဏဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ၊ ရာဇူဟိ ဒိသွာ သမ္မာ ပတိဋ္ဌာပိတတ္တာ တေသံ ဂဟံ ဂေဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ၊ အာရာမရာမဏေယျတာဒီဟိ ရာဇတိ၊ နိဝါသသုခတာဒိနာ စ သတ္တေဟိ မမတ္တဝသေန ဂယှတိ ပရိဂ္ဂယှတီတိပိ ရာဇဂဟန္တိ ဧဒိသေ ပကာရေ။ နာမမတ္တမေဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ အတ္ထော။ သော ပန ပဒေသော ဝိသေသဋ္ဌာနဘာဝေန ဥဠာရသတ္တပရိဘောဂေါတိ အာဟ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓကာလေ၊ စက္ကဝတ္တိကာလေ စာ’’တိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ အညဒါပိ ကဒါစိ သမ္ဘဝတော၊ ‘‘နဂရံ ဟောတီ’’တိ စ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမေဝ မနုဿာဝါသဿေဝ အသမ္ဘဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သေသကာလေ သုညံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တေသန္တိ ယက္ခာနံ။ ဝသနဝနန္တိ အာပါနဘူမိဘူတံ ဥပဝနံ။

အဝိသေသေနာတိ ဝိဟာရဘာဝသာမညေန၊ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသိဒ္ဓံ ဝိသေသပရာမသနမန္တရေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ၊ (အ။ နိ။ ၅။၁၀၁၊ ပါစိ။ ၁၄၇၊ ပရိ။ ၄၄၁) ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ (ဓ။ သ။ ၁၆၀) မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၃။၇၁၊ ၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၄၅၉၊ ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉၊ ၃၁၅၊ ၃။၂၃၀၊ ဝိဘ။ ၆၄၂) သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အနိမိတ္တံ စေတောသမာဓိံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၅၉) သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသိဒ္ဓေန ဝိသေသပရာမသနေန ယထာက္ကမံ ဣရိယာပထဝိဟာရာဒိဝိသေသဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနံ၊ န ဧဝမိဒံ၊ ဣဒံ ပန တထာ ဝိသေသပရာမသနမန္တရေန အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနန္တိ။

သတိပိ စ ဝုတ္တနယေန အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနေ ဣဓ ဣရိယာပထသင်္ခါတဝိသေသဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနမေဝ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ကသ္မာ ပန သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသိဒ္ဓဿ ဝိသေသပရာမသနဿာဘာဝေပိ ဣဓ ဝိသေသဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနံ သမ္ဘဝတီတိ? ဝိသေသဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနဿ သဒ္ဒန္တရသင်္ခါတဝိသေသဝစနဿ အဘာဝတော ဧဝ။ ဝိသေသဝစနေ ဟိ အသတိ ဝိသေသမိစ္ဆတာ ဝိသေသော ပယောဇိတဗ္ဗောတိ။ အပိစ ဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနဿ အတ္ထတော သိဒ္ဓတ္တာ တထာဒီပနမေဝ သမ္ဘဝတီတိ။ ကသ္မာ စာယမတ္ထော သိဒ္ဓါတိ? ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီနမ္ပိ သာဓာရဏတော။ ကဒါစိပိ ဟိ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိနာ န ဘဝတိ တမန္တရေန အတ္တဘာဝပရိဟရဏာဘာဝတောတိ။

ဣရိယနံ ပဝတ္တနံ ဣရိယာ၊ ကာယိကကိရိယာ၊ တဿာ ပဝတ္တနုပါယဘာဝတော ပထောတိ ဣရိယာပထော၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒယော။ န ဟိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိအဝတ္ထာဟိ ဝိနာ ကဉ္စိ ကာယိကံ ကိရိယံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကာ၊ တသ္မာ သော တာယ ပဝတ္တနုပါယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဟရတိ ပဝတ္တတိ ဧတေန၊ ဝိဟရဏမတ္တံ ဝါ တန္တိ ဝိဟာရော၊ သော ဧဝ ဝိဟာရော တထာ၊ အတ္ထတော ပနေသ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိအာကာရပ္ပဝတ္တော စတုသန္တတိရူပပ္ပဗန္ဓောဝ။ ဒိဝိ ဘဝေါ ဒိဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဗဟုလံ ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဒေဝလောကေ ဘဝေါတိ အတ္ထော၊ ယော ဝါ တတ္ထ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေါ၊ တဒတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ ဒိဗ္ဗော၊ အဘိညာဘိနီဟာရာဒိဝသေန ဝါ မဟာဂတိကတ္တာ ဒိဗ္ဗော၊ သောဝ ဝိဟာရော၊ ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟော ဝါ ဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရော၊ မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနာနိ။ နေတ္တိယံ [နေတ္တိ။ ၈၆ (အတ္ထတော သမာနံ)] ပန စတဿော အာရုပ္ပသမာပတ္တိယော အာနေဉ္ဇဝိဟာရာတိ ဝိသုံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန မေတ္တာဇ္ဈာနာဒီနံ ဗြဟ္မဝိဟာရတာ ဝိယ တာသံ ဘာဝနာဝိသေသဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာသု ပန ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟသာမညတော တာပိ ‘‘ဒိဗ္ဗဝိဟာရာ’’ တွေဝ ဝုတ္တာ။ ဗြဟ္မာနံ၊ ဗြဟ္မဘူတာ ဝါ ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ သေဋ္ဌဘူတာ ဝိဟာရာတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ မေတ္တာဇ္ဈာနာဒိဝသေန ပဝတ္တာ စတဿော အပ္ပမညာယော။ အရိယာ ဥတ္တမာ၊ အနညသာဓာရဏတ္တာ ဝါ အရိယာနံ ဝိဟာရာတိ အရိယဝိဟာရာ၊ စတဿောပိ ဖလသမာပတ္တိယော။ ဣဓ ပန ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ၊ တဗ္ဗသေန ပဝတ္တာ အပ္ပမညာယော၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကအဂ္ဂဖလသမာပတ္တိ စ ဘဂဝတော ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရာ။

အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနန္တိ တာသမေကတော အပ္ပဝတ္တတ္တာ ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ သမင်္ဂီဘာဝပရိဒီပနံ၊ ဘာဝလောပေနာယံ ဘာဝပ္ပဓာနေန ဝါ နိဒ္ဒေသော။ ဘဂဝါ ဟိ လောဘဒေါသမောဟုဿန္နေ လောကေ သကပဋိပတ္တိယာ ဝေနေယျာနံ ဝိနယနတ္ထံ တံ တံ ဝိဟာရေ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ တထာ ဟိ ယဒါ သတ္တာ ကာမေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ တဒါ ကိရ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗေန ဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အလောဘကုသလမူလုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိမုပ္ပာဒေတွာ ကာမေသု ဝိရဇ္ဇေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ဣဿရိယတ္ထံ သတ္တေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ တဒါ ဗြဟ္မဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အဒေါသကုသလမူလုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိမုပ္ပာဒေတွာ အဒေါသေန ဒေါသံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ပဗ္ဗဇိတာ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဝဒန္တိ၊ တဒါ အရိယဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အမောဟကုသလမူလုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိမုပ္ပာဒေတွာ အမောဟေန မောဟံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣမေဟိ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ သတ္တာနံ ဝိဝိဓံ ဟိတသုခံ ဟရတိ၊ ဣရိယာပထဝိဟာရေန စ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပန’’န္တိ။

‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တသံဝဏ္ဏနာယ ဂုဏဒဿနံ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော၊ ယထာဝုတ္တတ္ထသမတ္ထနံ ဝါ။ တေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ ဝဒမာနော ပန ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝိ-သဒ္ဒေါ ဝိစ္ဆေဒနတ္ထဇောတကော၊ ‘‘ဟရတီ’’တိ ဧတဿ စ နေတိ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထောတိ ဉာပေတိ ‘‘ဌိတောပီ’’တိအာဒိနာ ဝိစ္ဆေဒနယနာကာရေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝဉှိ သတိ တတ္ထ ကဿ ကေန ဝိစ္ဆိန္ဒနံ၊ ကထံ ကဿ နယနန္တိ အန္တောလီနစောဒနံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒီတိ အယမ္ပိ သမ္ဗန္ဓော ဥပပန္နော ဟောတိ။ ယဒိပိ ဘဂဝါ ဧကေနေဝ ဣရိယာပထေန စိရတရံ ကာလံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ၊ တထာပိ ဥပါဒိန္နကဿ နာမ သရီရဿ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပရိပတန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ အပတမာနံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တော ဝေနေယျာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော၊ နာနာသမာပတ္တီဟိ စ ကာလံ ဝီတိနာမေန္တော ဝသတိ၊ သတ္တာနံ၊ အတ္တနော စ ဝိဝိဓံ သုခံ ဟရတိ၊ တသ္မာ ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဝိဟရတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထံ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ ဝတွာ ဗုဒ္ဓါနမနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ပုန ‘‘အမ္ဗဝနေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒမဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ ဘဂဝတော။ တဿာတိ ရာဇဂဟသင်္ခါတဿ ဂေါစရဂါမဿ။ ယဿ သမီပဝသေန ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ ဘုမ္မဝစနံ ပဝတ္တတိ၊ သောပိ တဿ သမီပဝသေန ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ ‘‘ရာဇဂဟသမီပေ အမ္ဗဝနေ’’တိ ဣမိနာ။ သမီပတ္ထေတိ အမ္ဗဝနဿ သမီပတ္ထေ။ ဧတန္တိ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ ဝစနံ။ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဓာရဝစနံ။ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဟိ ဘုမ္မံ၊ အာဓာရော၊ တဒေဝ ဝစနံ တထာ၊ ဘုမ္မေ ပဝတ္တံ ဝါ ဝစနံ ဝိဘတ္တိ ဘုမ္မဝစနံ၊ တေန ယုတ္တံ တထာ၊ သတ္တမီဝိဘတ္တိယုတ္တပဒန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကာမံ ဘဂဝါ အမ္ဗဝနေယေဝ ဝိဟရတိ။ တဿမီပတ္တာ ပန ဂေါစရဂါမဒဿနတ္ထံ ဘုမ္မဝစနဝသေန ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိပိ ဝုတ္တံ ယထာ တံ ‘‘ဂင်္ဂါယံ ဂါဝေါ စရန္တိ၊ ကူပေ ဂဂ္ဂကုလ’’န္တိ စာတိ။ အနေနေဝ ယဒိ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ၊ အထ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘အမ္ဗဝနေ’’တိ။ ယဒိ စ အမ္ဗဝနေ၊ ဧဝမ္ပိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိ။ န ဟိ ‘‘ပါဋလိပုတ္တေ ပါသာဒေ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဣဓ အဓိကရဏာဓိကရဏဿ အဘာဝတော အဓိကရဏဿ ဒွယနိဒ္ဒေသော ယုတ္တော သိယာတိ စောဒနာ အနဝကာသာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုမာရဘတော ဧဝ ကောမာရဘစ္စော သကတ္ထဝုတ္တိပစ္စယေန၊ နိရုတ္တိနယေန ဝါ ယထာ ‘‘ဘိသဂ္ဂမေဝ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ခန္ဓကပါဠိဝသေန တဒတ္ထံ သာဓေတိ။ ကသ္မာ စ အမ္ဗဝနံ ဇီဝကသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂေန မူလတော ပဋ္ဌာယ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဒေါသာဘိသန္နန္တိ ဝါတပိတ္တာဒိဝသေန ဥဿန္နဒေါသံ။ ဝိရေစေတွာတိ ဒေါသပ္ပကောပတော ဝိဝေစေတွာ။ သိဝေယျကံ ဒုဿယုဂန္တိ သိဝိရဋ္ဌေ ဇာတံ မဟဂ္ဃံ ဒုဿယုဂံ။ ဒိဝသဿ ဒွတ္တိက္ခတ္တုန္တိ ဧကဿေဝ ဒိဝသဿ ဒွိဝါရေ ဝါ တိဝါရေ ဝါ ဘာဂေ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ သာမိဝစနံ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ ဒွိဝါရံ ဝါ တိဝါရံ ဝါတိ အတ္ထော။ တမ္ဗပဋ္ဋဝဏ္ဏေနာတိ တမ္ဗလောဟပဋ္ဋဝဏ္ဏေန။ သစီဝရဘတ္တေနာတိ စီဝရေန၊ ဘတ္တေန စ။ ‘‘တံ သန္ဓာယာ’’တိ ဣမိနာ န ဘဂဝါ အမ္ဗဝနမတ္တေယေဝ ဝိဟရတိ၊ အထ ခေါ ဧဝံ ကတေ ဝိဟာရေ။ သော ပန တဒဓိကရဏတာယ ဝိသုံ အဓိကရဏဘာဝေန န ဝုတ္တောတိ သန္ဓာယဘာသိတမတ္ထံ ဒဿေတိ။ သာမညေ ဟိ သတိ သန္ဓာယဘာသိတနိဒ္ဓါရဏံ။

အဍ္ဎေန တေဠသ အဍ္ဎတေဠသ။ တာဒိသေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ။ အဍ္ဎော ပနေတ္ထ သတဿေဝ။ ယေန ဟိ ပယုတ္တော တဗ္ဘာဂဝါစကော အဍ္ဎသဒ္ဒေါ၊ သော စ ခေါ ပဏ္ဏာသာဝ၊ တသ္မာ ပညာသာယ ဦနာနိ တေဠသ ဘိက္ခုသတာနီတိ အတ္ထံ ဝိညာပေတုံ ‘‘အဍ္ဎသတေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဍ္ဎမေဝ သတံ သတဿ ဝါ အဍ္ဎံ တထာ။

ရာဇတီတိ အတ္တနော ဣဿရိယသမ္ပတ္တိယာ ဒိဗ္ဗတိ သောဘတိ စ။ ရဉ္ဇေတီတိ ဒါနာဒိနာ၊ သဿမေဓာဒိနာ စ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ရမေတိ၊ အတ္တနိ ဝါ ရာဂံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ စ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိကပ္ပနတ္ထော။ ဇနပဒဝါစိနော ပုထုဝစနပရတ္တာ ‘‘မဂဓာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဇနပ္ပဒါပဒေသေန ဝါ တဗ္ဗာသိကာနံ ဂဟိတတ္တာ။ ရညောတိ ပိတု ဗိမ္ဗိသာရရညော။ သသတိ ဟိံသတီတိ သတ္တု၊ ဝေရီ၊ အဇာတောယေဝ သတ္တု အဇာတသတ္တု။ ‘‘နေမိတ္တကေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ ဝစနေန စ အဇာတဿ တဿ သတ္တုဘာဝေါ န တာဝ ဟောတိ၊ သတ္တုဘာဝဿ ပန တထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဧဝံ ဝေါဟရီယတီတိ ဒဿေတိ။ အဇာတဿေဝ ပန တဿ ‘‘ရညော လောဟိတံ ပိဝေယျ’’န္တိ ဒေဝိယာ ဒေါဟဠဿ ပဝတ္တတ္တာ အဇာတောယေဝေသ ရညော သတ္တူတိပိ ဝဒန္တိ။

‘‘တသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ၊ သမတ္ထေတိ စ။ ဒေါဟဠောတိ အဘိလာသော။ ဘာရိယေတိ ဂရုကေ၊ အညေသံ အသက္ကုဏေယျေ ဝါ။ အသက္ကောန္တီတိ အသက္ကုဏမာနာ။ အကထေန္တီတိ အကထယမာနာ သမာနာ။ နိဗန္ဓိတွာတိ ဝစသာ ဗန္ဓိတွာ။ သုဝဏ္ဏသတ္ထကေနာတိ သုဝဏ္ဏမယေန သတ္ထကေန၊ ဃနသုဝဏ္ဏကတေနာတိ အတ္ထော။ အယောမယဉှိ ရညော သရီရံ ဥပနေတုံ အယုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ သုဝဏ္ဏပရိက္ခတေန ဝါ အယောမယသတ္ထေနာတိ အတ္ထေပိ အယမေဝါဓိပ္ပာယော။ ဗာဟုံ ဖာလာပေတွာတိ လောဟိတသိရာဝေဓဝသေန ဗာဟုံ ဖာလာပေတွာ။ ကေဝလဿ လောဟိတဿ ဂဗ္ဘိနိယာ ဒုဇ္ဇီရဘာဝတော ဥဒကေန သမ္ဘိန္ဒိတွာ ပါယေသိ။ ဟညိဿတီတိ ဟညိဿတေ၊ အာယတိံ ဟနီယတေတိ အတ္ထော။ နေမိတ္တကာနံ ဝစနံ တထံ ဝါ သိယာ၊ ဝိတထံ ဝါတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပုတ္တောတိ ဝါ ဓီတာတိ ဝါ န ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိနာ အညမ္ပိ ကာရဏံ ဒဿေတွာ နိဝါရေသိ။ ရညော ဘာဝေါ ရဇ္ဇံ၊ ရဇ္ဇဿ သမီပေ ပဝတ္တတီတိ ဩပရဇ္ဇံ၊ ဌာနန္တရံ။

မဟာတိ မဟတီ။ သမာသေ ဝိယ ဟိ ဝါကျေပိ မဟန္တသဒ္ဒဿ မဟာဒေသော။ ဓုရာတိ ဂဏဿ ဓုရဘူတာ၊ ဓောရယှာ ဇေဋ္ဌကာတိ အတ္ထော။ ဓုရံ နီဟရာမီတိ ဂဏဓုရမာဝဟာမိ၊ ဂဏဗန္ဓိယံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သော န သက္ကာ’’တိအာဒိနာ ပုန စိန္တနာကာရံ ဒဿေတိ။ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေနာတိ အဟိမေခလိကကုမာရဝဏ္ဏဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနာ။ တေနာတိ အပ္ပာယုကဘာဝေန။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ တေန ဟီတိ ဝါ ဥယျောဇနတ္ထေ နိပါတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကုမာရံ…ပေ… ဥယျောဇေသီ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿာမီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထော၊ ဣမိနာ ခန္ဓကေ အာဂတနယေနာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ခေါတိအာဒီဟိပိ ခန္ဓကပါဠိယေဝ (စူဠဝ။ ၃၃၉)။

ပေါတ္ထနိယန္တိ ဆုရိကံ။ ယံ ‘‘နခရ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ၊ ဒိဝါ ဒိဝသေတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၀) ဒိဝသဿပိ ဒိဝါ။ သာမျတ္ထေ ဟေတံ ဘုမ္မဝစနံ ‘‘ဒိဝါ ဒိဝသဿာ’’တိ အညတ္ထ ဒဿနတော။ ဒိဝဿ ဒိဝသေတိပိ ဝဋ္ဋတိ အကာရန္တဿပိ ဒိဝသဒ္ဒဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ နေပါတိကမ္ပိ ဒိဝါသဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ၊ မဇ္ဈနှိကဝေလာယန္တိ အတ္ထော။ သာ ဟိ ဒိဝသဿ ဝိသေသော ဒိဝသောတိ။ ‘‘ဘီတော’’တိအာဒိ ပရိယာယော၊ ကာယထမ္ဘနေန ဝါ ဘီတော။ ဟဒယမံသစလနေန ဥဗ္ဗိဂ္ဂေါ။ ‘‘ဇာနေယျုံ ဝါ၊ မာ ဝါ’’တိ ပရိသင်္ကာယ ဥဿင်္ကီ။ ဉာတေ သတိ အတ္တနော အာဂစ္ဆမာနဘယဝသေန ဥတြသ္တော။ ဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ ဒေဝဒတ္တေန ဝုတ္တာကာရံ ဝိပ္ပကာရန္တိ အပကာရံ အနုပကာရံ၊ ဝိပရီတကိစ္စံ ဝါ။ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူတိ ဒေဝဒတ္တပရိသံ သန္ဓာယာဟ။

အစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အပနယနဝသေန ဝိလုမ္ပိတွာ။ ရဇ္ဇေနာတိ ဝိဇိတေန။ ဧကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ‘‘ရဇ္ဇ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ ရာဇဘာဝေန ဝါ။

မနသော အတ္ထော ဣစ္ဆာ မနောရထော ရ-ကာရာဂမံ၊ တ-ကာရလောပဉ္စ ကတွာ၊ စိတ္တဿ ဝါ နာနာရမ္မဏေသု ဝိဗ္ဘမကရဏတော မနသော ရထော ဣဝ မနောရထော၊ မနော ဧဝ ရထော ဝိယာတိ ဝါ မနောရထောတိပိ နေရုတ္တိကာ ဝဒန္တိ။ သုကိစ္စကာရိမှီတိ သုကိစ္စကာရီ အမှိ။ အဝမာနန္တိ အဝမညနံ အနာဒရံ။ မူလဃစ္စန္တိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနံ သန္ဓာယာဟ၊ ဘာဝနပုံသကမေတံ။ ရာဇကုလာနံ ကိရ သတ္ထေန ဃာတနံ ရာဇူနမနာစိဏ္ဏံ၊ တသ္မာ သော ‘‘နနု ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တာပနဂေဟံ နာမ ဥဏှဂဟာပနဂေဟံ၊ တံ ပန ဓူမေနေဝ အစ္ဆိန္နာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဓူမဃရ’’န္တိ။ ကမ္မကရဏတ္ထာယာတိ တာပန ကမ္မကရဏတ္ထမေဝ။ ကေနစိ ဆာဒိတတ္တာ ဥစ္စော အင်္ဂေါတိ ဥစ္စင်္ဂေါ၊ ယဿ ကဿစိ ဂဟဏတ္ထံ ပဋိစ္ဆန္နော ဥန္နတင်္ဂေါတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စင်္ဂံ ကတွာ ပဝိသိတုံ မာ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘ဥစ္ဆင်္ဂေ ကတွာ’’တိပိ ပါဌော၊ ဧဝံ သတိ မဇ္ဈိမင်္ဂေါဝ၊ ဥစ္ဆင်္ဂေ ကိဉ္စိ ဂဟေတဗ္ဗံ ကတွာတိ အတ္ထော။ မောဠိယန္တိ စူဠာယံ ‘‘ဆေတွာန မောဠိံ ဝရဂန္ဓဝါသိတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၅၅၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၇။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘မောဠိံ ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ စတုမဓုရေနာတိ သပ္ပိသက္ကရမဓုနာဠိကေရသ္နေဟသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ မဓုရေဟိ အဘိသင်္ခတပါနဝိသေသေနာတိ ဝဒန္တိ၊ တံ မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တပါဠိယာ (မ။ နိ။ ၁။၄၇၃) န သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဒဓိ စ မဓု စ သပ္ပိ စ ဖာဏိတဉ္စ ဧကဇ္ဈံ သံသဋ္ဌ’’န္တိ၊ (မ။ နိ။ ၁။၄၈၅) တဒဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ဒဓိ စ မဓု စာတိ သုပရိသုဒ္ဓံ ဒဓိ စ သုမဓုရံ မဓု စ။ ဧကဇ္ဈံ သံသဋ္ဌန္တိ ဧကတော ကတွာ မိဿိတံ အာလုဠိတံ။ တဿ တန္တိ တဿ တံ စတုမဓုရဘေသဇ္ဇံ ပိဝတော’’တိ ‘‘အတ္တုပက္ကမေန မရဏံ န ယုတ္တ’’န္တိ မနသိ ကတွာ ရာဇာ တဿာ သရီရံ လေဟိတွာ ယာပေတိ။ န ဟိ အရိယာ အတ္တာနံ ဝိနိပါတေန္တိ။

မဂ္ဂဖလသုခေနာတိ မဂ္ဂဖလသုခဝတာ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလသုခူပသဉှိတေန စင်္ကမေန ယာပေတီတိ အတ္ထော။ ဟာရေဿာမီတိ အပနေဿာမိ။ ဝီတစ္စိတေဟီတိ ဝိဂတအစ္စိတေဟိ ဇာလဝိဂတေဟိ သုဒ္ဓင်္ဂါရေဟိ။ ကေနစိ သညတ္တောတိ ကေနစိ သမ္မာ ဉာပိတော၊ ဩဝဒိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဿုကရဏတ္ထာယာတိ မဿုဝိသောဓနတ္ထာယ။ မနံ ကရောထာတိ ယထာ ရညော မနံ ဟောတိ၊ တထာ ကရောထ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဘဝေ။ စေတိယင်္ဂဏေတိ ဂန္ဓပုပ္ဖာဒီဟိ ပူဇနဋ္ဌာနဘူတေ စေတိယဿ ဘူမိတလေ။ နိသဇ္ဇနတ္ထာယာတိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ နိသီဒနတ္ထာယ။ ပညတ္တကဋသာရကန္တိ ပညပေတဗ္ဗဥတ္တမကိလဉ္ဇံ။ တထာဝိဓော ကိလဉ္ဇော ဟိ ‘‘ကဋသာရကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ ကမ္မဒွယဿ။ တံ ပန မနောပဒေါသဝသေနေဝ တေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ –

‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊

မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊

တတော နံ ဒုက္ခမနွေတိ၊ စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၉၀)၊

ပရိစာရကောတိ သဟာယကော။ အဘေဒေပိ ဘေဒမိဝ ဝေါဟာရော လောကေ ပါကဋောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယက္ခော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။ ဧကာယပိ ဟိ ဥပ္ပာဒကိရိယာယ ဣဓ ဘေဒဝေါဟာရော၊ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဟုတွာ၊ ပဝတ္တိဝသေန နိဗ္ဗတ္တီတိ ဝါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝါ ပဝတ္တနသင်္ခါတံ သာတိသယနိဗ္ဗတ္တနံ ဉာပေတုံ ဧကာယေဝ ကိရိယာ ပဒဒွယေန ဝုတ္တာ။ တထာဝစနဉှိ ပဋိသန္ဓိဝသေန နိဗ္ဗတ္တနေယေဝ ဒိဿတိ ‘‘မက္ကဋကော နာမ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅) ကဏ္ဋကော နာမ…ပေ… နိဗ္ဗတ္တိ၊ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) မဏ္ဍူကော နာမ…ပေ… နိဗ္ဗတ္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဒွိန္နံ ဝါ ပဒါနံ ဘာဝတ္ထမပေက္ခိတွာ ‘‘ယက္ခော’’တိအာဒီသု သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ ကတံ ပုရိမာယ ပစ္ဆိမဝိသေသနတော၊ ပရိစာရကဿ…ပေ… ယက္ခဿ ဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တီတိ အတ္ထော၊ ဟေတွတ္ထေ ဝါ ဧတ္ထ တွာ-သဒ္ဒေါ ယက္ခဿ ဘာဝတော ပဝတ္တနဟေတူတိ။ အဿ ပန ရညော မဟာပုညဿပိ သမာနဿ တတ္ထ ဗဟုလံ နိဗ္ဗတ္တပုဗ္ဗတာယ စိရပရိစိတနိကန္တိ ဝသေန တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တံ ဒိဝသမေဝါတိ ရညော မရဏဒိဝသေယေဝ။ ခေါဘေတွာတိ ပုတ္တသ္နေဟဿ ဗလဝဘာဝတော၊ တံသဟဇာတပီတိ ဝေဂဿ စ သဝိပ္ဖာရတာယ တံ သမုဋ္ဌာနရူပဓမ္မေဟိ ဖရဏဝသေန သကလသရီရံ အာလောဠေတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသီ’’တိ။ ပိတုဂုဏန္တိ ပိတုနော အတ္တနိ သိနေဟဂုဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မယိ ဇာတေပီ’’တိအာဒိ။ ဝိဿဇ္ဇေထ ဝိဿဇ္ဇေထာတိ တုရိတဝသေန၊ သောကဝသေန စ ဝုတ္တံ။

အနုဋ္ဌုဘိတွာတိ အဆဍ္ဍေတွာ။

နာဠာဂိရိဟတ္ထိံ မုဉ္စာပေတွာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော၊ တေန ‘‘အဘိမာရကပုရိသပေသေနာဒိပ္ပကာရေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရတ္တယံ ပစ္စာမသတိ၊ ကတ္ထစိ ပန သော န ဒိဋ္ဌော။ ပဉ္စ ဝတ္ထူနီတိ ‘‘သာဓု ဘန္တေ ဘိက္ခူ ယာဝဇီဝံ အာရညိကာ အဿူ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဝိနယေ ဝုတ္တာနိ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ။ ယာစိတွာတိ ဧတ္ထ ယာစနံ ဝိယ ကတွာတိ အတ္ထော။ န ဟိ သော ပဋိပဇ္ဇိတုကာမော ယာစတီတိ အယမတ္ထော ဝိနယေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၀) ဝုတ္တောယေဝ။ သညာပေဿာမီတိ စိန္တေတွာ သင်္ဃဘေဒံ ကတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒဉ္စ တဿ အနိက္ခိတ္တဓုရတာဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ သော ပန အကတေပိ သင်္ဃဘေဒေ တေဟိ သညာပေတိယေဝ။ ဥဏှလောဟိတန္တိ ဗလဝသောကသမုဋ္ဌိတံ ဥဏှဘူတံ လောဟိတံ။ မဟာနိရယေတိ အဝီစိနိရယေ။ ဝိတ္ထာရကထာနယောတိ အဇာတသတ္တုပသာဒနာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာယ ကထာယ နယမတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ သာ န ဝုတ္တာ၊ နနု သင်္ဂီတိကထာ ဝိယ ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၄၃) အာဂတာပိ သာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ စောဒနာယ အာဟ ‘‘အာဂတတ္တာ ပန သဗ္ဗံ န ဝုတ္တ’’န္တိ၊ ခန္ဓကေ အာဂတတ္တာ၊ ကိဉ္စိမတ္တဿ စ ဝစနက္ကမဿ ဝုတ္တတ္တာ န ဧတ္ထ ကောစိ ဝိရောဓောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ယထာနုသန္ဓိနာ နိဂမနံ။

ကောသလရညောတိ ပသေနဒိကောသလဿ ပိတု မဟာကောသလရညော။ နနု ဝိဒေဟဿ ရညော ဓီတာ ဝေဒေဟီတိ အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘န ဝိဒေဟရညော’’တိ ဣမိနာ။ အထ ကေနဋ္ဌေနာတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတာဓိဝစနမေတ’’န္တိ၊ ပဏ္ဍိတဝေဝစနံ၊ ပဏ္ဍိတနာမန္တိ ဝါ အတ္ထော။ အယံ ပန ပဒတ္ထော ကေန နိဗ္ဗစနေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတြာယ’’န္တိအာဒိ။ ဝိဒန္တီတိ ဇာနန္တိ။ ဝေဒေနာတိ ကရဏဘူတေန ဉာဏေန။ ‘‘ဤဟတီ’’တိ ဧတဿ ပဝတ္တတီတိပိ အတ္ထော ဋီကာယံ ဝုတ္တော။ ဝေဒေဟီတိ ဣဓ နဒါဒိဂဏောတိ အာဟ ‘‘ဝေဒေဟိယာ’’တိ။

သောယေဝ အဟော တဒဟော၊ သတ္တမီဝစနေန ပန ‘‘တဒဟူ’’တိ ပဒသိဒ္ဓိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဒိဝသေ။ ဥပသဒ္ဒေန ဝိသိဋ္ဌော ဝသသဒ္ဒေါ ဥပဝသနေယေဝ၊ န ဝသနမတ္တေ၊ ဥပဝသနဉ္စ သမာဒါနမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သီလေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ သီလေနာတိ သာသနေ အရိယုပေါသထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနသနေနာတိ အဘုဉ္ဇနမတ္တသင်္ခါတံ ဗာဟိရုပေါသထံ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အနိယမတ္ထော၊ တေန ဧကစ္စံ မနောဒုစ္စရိတံ၊ ဒုဿီလျာဒိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ ဟိ ဂေါပါလကုပေါသထော အဘိဇ္ဈာသဟဂတဿ စိတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တော၊ နိဂဏ္ဌုပေါသထော မောသဝဇ္ဇာဒိဝသေန။ ယထာဟ ဝိသာခုပေါသထေ ‘‘သော တေန အဘိဇ္ဈာသဟဂတေန စေတသာ ဒိဝသံ အတိနာမေတီ’’တိ၊ (အ။ နိ။ ၃။၇၁) ‘‘ဣတိ ယသ္မိံ သမယေ သစ္စေ သမာဒပေတဗ္ဗာ၊ မုသာဝါဒေ တသ္မိံ သမယေ သမာဒပေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၁) စ အာဒိ။

ဧဝံ အဓိပ္ပေတတ္ထာနုရူပံ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန နိဗ္ဗစနာနုရူပံ အဓိပ္ပေတတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထသဒ္ဒေ။ သမာနသဒ္ဒဝစနီယာနံ အနေကပ္ပဘေဒါနံ အတ္ထာနမုဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရော သမာနသဒ္ဒဝစနီယေသု ဝါ အတ္ထေသု အဓိပ္ပေတဿေဝ အတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ အနေကတ္ထဒဿနဉှိ အဓိပ္ပေတတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏတ္ထမေဝ။ နနု စ ‘‘အတ္ထမတ္တံ ပတိ သဒ္ဒါ အဘိနိဝိသန္တီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထုဒ္ဓါရေ စောဒနာ၊ သောဓနာ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ အပိစ ဝိသေသသဒ္ဒဿ အဝါစကဘာဝတော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာဒိဝိသယောပိ ဥပေါသထသဒ္ဒေါ သာမညရူပေါ ဧဝ၊ အထ ကသ္မာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာဒိဝိသေသဝိသယော ဝုတ္တောတိ? သစ္စမေတံ၊ အယံ ပနတ္ထော တာဒိသံ သဒ္ဒသာမညမနာဒိယိတွာ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ဘဝတ္ထဒဿနဝသေနေဝ ဝုတ္တောတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ သီလဒိဋ္ဌိဝသေန (သီလသုဒ္ဓိဝသေန ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၀) ဥပေတေဟိ သမဂ္ဂေဟိ ဝသီယတိ န ဥဋ္ဌီယတီတိ ဥပေါသထော၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ သမာဒါနဝသေန၊ အဓိဋ္ဌာနဝသေန ဝါ ဥပေစ္စ အရိယဝါသာဒိအတ္ထာယ ဝသိတဗ္ဗော အာဝသိတဗ္ဗောတိ ဥပေါသထော၊ သီလံ။ အနသနာဒိဝသေန ဥပေစ္စ ဝသိတဗ္ဗော အနုဝသိတဗ္ဗောတိ ဥပေါသထော၊ ဝတသမာဒါနသင်္ခါတော ဥပဝါသော။ နဝမဟတ္ထိကုလပရိယာပန္နေ ဟတ္ထိနာဂေ ကိဉ္စိ ကိရိယမနပေက္ခိတွာ တံကုလသမ္ဘူတတာမတ္တံ ပတိ ရုဠှိဝသေနေဝ ဥပေါသထောတိ သမညာ၊ တသ္မာ တတ္ထ နာမပညတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရယော ဥပဂန္တွာ ဥသေတိ ဒါဟေတီတိ ဥပေါသထော၊ ဥသသဒ္ဒေါ ဒါဟေတိပိ သဒ္ဒဝိဒူ ဝဒန္တိ။ ဒိဝသေ ပန ဥပေါသထ သဒ္ဒပဝတ္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာယေဝ။ ‘‘သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါဖဂ္ဂူ’’တိအာဒီသု သုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗသော ကိလေသမလာဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓဿ။ ဝေတိ နိပါတမတ္တံ၊ ဗျတ္တန္တိ ဝါ အတ္ထော။ သဒါတိ နိစ္စကာလမ္ပိ။ ဖဂ္ဂူတိ ဖဂ္ဂုဏီနက္ခတ္တမေဝ ယုတ္တံ ဘဝတိ၊ နိရုတ္တိနယေန စေတဿ သိဒ္ဓိ။ ယဿ ဟိ သုန္ဒရိကဘာရဒွါဇဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ဖဂ္ဂုဏမာသေ ဥတ္တရဖဂ္ဂုဏီယုတ္တဒိဝသေ တိတ္ထနှာနံ ကရောန္တဿ သံဝစ္ဆရမ္ပိ ကတပါပပဝါဟနံ ဟောတီတိ လဒ္ဓိ။ တတော တံ ဝိဝေစေတုံ ဣဒံ မဇ္ဈိမာဂမာဝရေ မူလပဏ္ဏာသကေ ဝတ္ထသုတ္တေ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓဿုပေါသထော သဒါတိ ယထာဝုတ္တကိလေသမလသုဒ္ဓိယာ ပရိသုဒ္ဓဿ ဥပေါသထင်္ဂါနိ၊ ဝတသမာဒါနာနိ စ အသမာဒိယတောပိ နိစ္စကာလံ ဥပေါသထဝါသော ဧဝ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီသု ‘‘အဘိက္ခုကော အာဝါသော န ဂန္တဗ္ဗော’’တိ နီဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပဝသိတဗ္ဗဒိဝသောတိ ဥပဝသနကရဏဒိဝသော၊ အဓိကရဏေ ဝါ တဗ္ဗသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနိဗ္ဗစနေန သမေတိ။ အန္တောဂဓာဝဓာရဏေန၊ အညတ္ထာပေါဟနေန စ နိဝါရဏံ သန္ဓာယ ‘‘သေသဒွယနိဝါရဏတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပန္နရသေ’’တိ ပဒမာရဗ္ဘ ဒိဝသဝသေန ယထာဝုတ္တနိဗ္ဗစနံ ကတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စဒသန္နံ တိထီနံ ပူရဏဝသေန ‘‘ပန္နရသော’’တိ ဟိ ဒိဝသော ဝုတ္တော။

‘‘တာနိ ဧတ္ထ သန္တီ’’တိ ဧတ္တကေယေဝ ဝုတ္တေ နနွေတာနိ အညတ္ထာပိ သန္တီတိ စောဒနာ သိယာတိ တံ နိဝါရေတုံ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနေန ဗဟုသော၊ အတိသယတော ဝါ ဧတ္ထ တဒ္ဓိတဝိသယော ပယုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ စာတုမာသီ၊ စာတုမာသိနီတိ စ ပစ္စယဝိသေသေန ဣတ္ထိလိင်္ဂေယေဝ ပရိယာယဝစနံ။ ပရိယောသာနဘူတာတိ စ ပူရဏဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ တာယ သဟေဝ စတုမာသပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ ဣဓာတိ ပါဠိယံ။ တီဟိ အာကာရေဟိ ပူရေတီတိ ပုဏ္ဏာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘မာသပုဏ္ဏတာယာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ တဒါ ကတ္တိကမာသဿ ပုဏ္ဏတာယ မာသပုဏ္ဏတာ။ ပုရိမပုဏ္ဏမိတော ဟိ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရာ ပုဏ္ဏမီ၊ တာဝ ဧကော မာသောတိ တတ္ထ ဝေါဟာရော။ ဝဿာနဿ ဥတုနော ပုဏ္ဏတာယ ဥတုပုဏ္ဏတာ။ ကတ္တိကမာသလက္ခိတဿ သံဝစ္ဆရဿ ပုဏ္ဏတာယ သံဝစ္ဆရပုဏ္ဏတာ။ ပုရိမကတ္တိကမာသတော ပဘုတိ ယာဝ အပရကတ္တိကမာသော၊ တာဝ ဧကော ကတ္တိကသံဝစ္ဆရောတိ ဧဝံ သံဝစ္ဆရပုဏ္ဏတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောကိကာနံ မတေန ပန မာသဝသေန သံဝစ္ဆရသမညာ လက္ခိတာ။ တထာ စ လက္ခဏံ ဂရုသင်္ကန္တိဝသေန။ ဝုတ္တဉှိ ဇောတိသတ္ထေ –

‘‘နက္ခတ္တေန သဟောဒယ-မတ္ထံ ယာတိ သူရမန္တိ၊

တဿ သင်္ကံ တတြ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဝဿံ မာသကမေနေဝါ’’တိ။

မိနီယတိ ဒိဝသော ဧတေနာတိ မာ။ တဿ ဟိ ဂတိယာ ဒိဝသော မိနိတဗ္ဗော ‘‘ပါဋိပဒေါ ဒုတိယာ၊ တတိယာ’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထ ပုဏ္ဏောတိ ဧတိဿာ ရတ္တိယာ သဗ္ဗကလာပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏော။ စန္ဒဿ ဟိ သောဠသမော ဘာဂေါ ‘‘ကလာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဒါ စ စန္ဒော သဗ္ဗာသမ္ပိ သောဠသန္နံ ကလာနံ ဝသေန ပရိပုဏ္ဏော ဟုတွာ ဒိဿတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ’’တိ ပဒါနိ ဒိဝသဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ ‘‘ကောမုဒိယာ’’တိအာဒီနိ တဒေကဒေသရတ္တိဝသေန။

ကသ္မာ ပန ရာဇာ အမစ္စပရိဝုတော နိသိန္နော၊ န ဧကကောဝါတိ စောဒနာယ သောဓနာလေသံ ဒဿေတုံ ပါဠိပဒတ္ထမေဝ အဝတွာ ‘‘ဧဝရူပါယာ’’တိအာဒီနိပိ ဝဒတိ။ ဧတေဟိ စာယံ သောဓနာလေသော ဒဿိတော ‘‘ဧဝံ ရုစိယမာနာယ ရတ္တိယာ တဒါ ပဝတ္တတ္တာ တထာ ပရိဝုတော နိသိန္နော’’တိ။ ဓောဝိယမာနဒိသာဘာဂါယာတိ ဧတ္ထာပိ ဝိယသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ရဇတဝိမာနနိစ္ဆရိတေဟီတိ ရဇတဝိမာနတော နိက္ခန္တေဟိ၊ ရဇတဝိမာနပ္ပဘာယ ဝါ ဝိပ္ဖုရိတေဟိ။ ‘‘ဝိသရော’’တိ ဣဒံ မုတ္တာဝဠိအာဒီနမ္ပိ ဝိသေသနပဒံ။ အဗ္ဘံ ဓူမော ရဇော ရာဟူတိ ဣမေ စတ္တာရော ဥပက္ကိလေသာ ပါဠိနယေန (အ။ နိ။ ၄။၅၀၊ ပါစိ။ ၄၄၇)။ ရာဇာမစ္စေဟီတိ ရာဇကုလသမုဒါဂတေဟိ အမစ္စေဟိ။ အထ ဝါ အနုယုတ္တကရာဇူဟိ စေဝ အမစ္စေဟိ စာတိ အတ္ထော။ ကဉ္စနာသနေတိ သီဟာသနေ။ ‘‘ရညံ တု ဟေမမာသနံ၊ သီဟာသနမထော ဝါဠဗီဇနိတ္ထီ စ စာမရ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ နိသိန္နောတိ နိသီဒနမတ္တေ စောဒနာ။ ဧတ န္တိ ကန္ဒနံ၊ ပဗောဓနံ ဝါ။ ဣတီတိ ဣမိနာ ဟေတုနာ။ နက္ခတ္တ န္တိ ကတ္တိကာနက္ခတ္တဆဏံ။ သမ္မာ ဃောသိတဗ္ဗံ ဧတရဟိ နက္ခတ္တန္တိ သင်္ဃုဋ္ဌံ။ ပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမေဟိ လာဇေန၊ ပုဏ္ဏဃဋေဟိ စ ပဋိမဏ္ဍိတံ ဃရေသု ဒွါရံ ယဿ တဒေတံ နဂရံ ပဉ္စ…ပေ… ဒွါရံ။ ဓဇော ဝဋော။ ပဋာကော ပဋ္ဋောတိ သီဟဠိယာ ဝဒန္တိ။ တဒါ ကိရ ပဒီပုဇ္ဇလနသီသေန ကတနက္ခတ္တံ။ တထာ ဟိ ဥမ္မာဒန္တိဇာတကာဒီသုပိ (ဇာ။ ၂။၁၈။၅၇) ကတ္တိကမာသေ ဧဝမေဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သမုဇ္ဇလိတဒီပမာလာလင်္ကတသဗ္ဗဒိသာဘာဂ’’န္တိ။ ဝီထိ နာမ ရထိကာ မဟာမဂ္ဂေါ။ ရစ္ဆာ နာမ အနိဗ္ဗိဒ္ဓါ ခုဒ္ဒကမဂ္ဂေါ။ တတ္ထ တတ္ထ နိသိန္နဝသေန သမာနဘာဂေန ပါဋိယေက္ကံ နက္ခတ္တကီဠံ အနုဘဝမာနေန သမဘိကိဏ္ဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဧဝံ ဝတွာပိ တတ္ထေဝ ဣတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတန္တိ အတ္ထော။

ဥဒါနံ ဥဒါဟာရောတိ အတ္ထတော ဧကံ။ မာနန္တိ မာနပတ္တံ ကတ္တုဘူတံ။ ဆဍ္ဍနဝသေန အဝသေကော။ သောတဝသေန ဩဃော။ ပီတိဝစနန္တိ ပီတိသမုဋ္ဌာနဝစနံ ကမ္မဘူတံ။ ဟဒယန္တိ စိတ္တံ ကတ္တုဘူတံ။ ဂဟေတုန္တိ ဗဟိ အနိစ္ဆရဏဝသေန ဂဏှိတုံ၊ ဟဒယန္တောယေဝ ဌပေတုံ န သက္ကောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဓိကံ ဟုတွာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ဝစနံ ပဋိဂ္ဂါဟက နိရပေက္ခံ ကေဝလံ ဥဠာရာယ ပီတိယာ ဝသေန သရသတော သဟသာဝ မုခတော နိစ္ဆရတိ၊ တဒေဝိဓ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ။

ဒေါသေဟိ ဣတာ ဂတာ အပဂတာတိ ဒေါသိနာ တ-ကာရဿ န-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ကိလေသေ ဇိတော ဝိဇိတာဝီတိ ဇိနော’’တိ အာဟ ‘‘ဒေါသာပဂတာ’’တိ။ ယဒိပိ သုတ္တေ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသာ၊ ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ စန္ဒိမသူရိယာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။ ကတမေ စတ္တာရော? အဗ္ဘာ ဘိက္ခဝေ…ပေ… မဟိကာ။ ဓူမော ရဇော။ ရာဟု ဘိက္ခဝေ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသော’’တိ၊ (စူဠဝ။ ၄၄၇) တထာပိ တတိယုပက္ကိလေသဿ ပဘေဒဒဿန ဝသေန အဋ္ဌကထာနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စဟိ ဥပက္ကိလေသေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယမတ္ထော စ ရမဏီယာဒိသဒ္ဒယောဂတော ဉာယတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ အနီယ-သဒ္ဒေါပိ ဗဟုလာ ကတွတ္ထာဘိဓာယကော ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၉၆) ဒဿေတိ ‘‘ရမယတီ’’တိ ဣမိနာ။ ဇုဏှာဝသေန ရတ္တိယာ သုရူပတ္တမာဟ ‘‘ဝုတ္တဒေါသဝိမုတ္တာယာ’’တိအာဒိနာ။ အဗ္ဘာဒယော စေတ္ထ ဝုတ္တဒေါသာ။ အယဉ္စ ဟေတု ‘‘ဒဿိတုံ ယုတ္တာ’’တိ ဧတ္ထာပိ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော။ တေန ကာရဏေန၊ ဥတုသမ္ပတ္တိယာ စ ပါသာဒိကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဤဒိသာယ ရတ္တိယာ ယုတ္တော ဒိဝသော မာသော ဥတု သံဝစ္ဆရောတိ ဧဝံ ဒိဝသမာသာဒီနံ လက္ခဏာ သလ္လက္ခဏုပါယာ ဘဝိတုံ ယုတ္တာ၊ တသ္မာ လက္ခိတဗ္ဗာတိ လက္ခဏိယာ၊ သာ ဧဝ လက္ခညာ ယ-ဝတော ဏ-ကာရဿ ဉ-ကာရာဒေသဝသေန ယထာ ‘‘ပေါက္ခရညော သုမာပိတာ’’တိ အာဟ ‘‘ဒိဝသမာသာဒီန’’န္တိအာဒိ။

‘‘ယံ နော ပယိရုပါသတော စိတ္တံ ပသီဒေယျာ’’တိ ဝစနတော သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါတိ ဧတ္ထ ပရမတ္ထသမဏော၊ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏော စ အဓိပ္ပေတော၊ န ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တသမဏော၊ န စ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမိတပါပတာယာ’’တိအာဒိ။ ဗဟတိ ပါပေ ဗဟိ ကရောတီတိ ဗြာဟ္မဏော နိရုတ္တိနယေန။ ဗဟုဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနံ၊ ဧကဝစနေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဝစနဗျတ္တယော ဝစနဝိပလ္လာသောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘ပယိရုပါသတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပယိရုပါသတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗဟုဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနဝသေန ဝစနဗျတ္တယော ဒဿိတော။ အတ္တနိ၊ ဂရုဋ္ဌာနိယေ စ ဟိ ဧကသ္မိမ္ပိ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂေါ နိရုဠှော။ ပယိရုပါသတောတိ စ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယနိဒ္ဒေသော ဧသ ယထာ ‘‘ပယိရုဒါဟာသီ’’တိ။ အယဉှိ ဗဟုလံ ဒိဋ္ဌပယောဂေါ၊ ယဒိဒံ ပရိသဒ္ဒေ ယ-ကာရပရေ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော။ တထာ ဟိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ ‘‘ပရိယာဒီနံ ရယာဒိဝဏ္ဏဿ ယရာဒီဟိ ဝိပရိယာယော’’တိ။ ယန္တိ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ။ ဣမိနာ သဗ္ဗေနပိ ဝစနေနာတိ ‘‘ရမဏီယာ ဝတာ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဩဘာသနိမိတ္တကမ္မန္တိ ဩဘာသဘူတံ နိမိတ္တကမ္မံ၊ ပရိဗျတ္တံ နိမိတ္တကရဏန္တိ အတ္ထော။ မဟာပရာဓတာယာတိ မဟာဒေါသတာယ။

‘‘တေန ဟီ’’တိအာဒိ တဒတ္ထဝိဝရဏံ။ ဒေဝဒတ္တော စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယဝသေန အတ္ထုပနယနေ၊ တေန ယထာ ရာဇာ အဇာတသတ္တု အတ္တနော ပိတု အရိယသာဝကဿ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာကဿ ဃာတနေန မဟာပရာဓော၊ ဧဝံ ဘဂဝတော မဟာနတ္ထကရဿ ဒေဝဒတ္တဿ အပဿယဘာဝေနာပီတိ ဣမမတ္ထံ ဥပနေတိ။ တဿ ပိဋ္ဌိဆာယာယာတိ ဝေါဟာရမတ္တံ၊ တဿ ဇီဝကဿ ပိဋ္ဌိအပဿယေန၊ တံ ပမုခံ ကတွာ အပဿာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိက္ခေပပစ္ဆေဒနတ္ထန္တိ ဝက္ခမာနာယ အတ္တနော ကထာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိက္ခေပဿ ပစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ၊ အနုပ္ပဇ္ဇနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တဿံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အသိက္ခိတာနန္တိ ကာယဝစီသံယမနေ ဝိဂတသိက္ခာနံ။ ကုလူပကေတိ ကုလမုပဂတေ သတ္ထာရေ။ ဂဟိတာသာရတာယာတိ ဂဟေတဗ္ဗဂုဏသာရဝိဂတတာယ။ နိဗ္ဗိက္ခေပန္တိ အညေသမပနယနဝိရဟိတံ။

ဘဒ္ဒန္တိ အဝဿယသမ္ပန္နတာယ သုန္ဒရံ။

၁၅၁။ အယဉ္စတ္ထော ဣမာယ ပါဠိစ္ဆာယာယ အဓိဂတော၊ ဣမမတ္ထမေဝ ဝါ အန္တောဂဓံ ကတွာ ပါဠိယမေဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိနာ။ အသတ္ထာပိ သမာနော သတ္ထာ ပဋိညာတော ယေနာတိ သတ္ထုပဋိညာတော၊ တဿ အဗုဒ္ဓဿာပိ သမာနဿ ဗုဒ္ဓပဋိညာတဿ ‘‘အဟမေကော လောကေ အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော’’တိ အာစရိယပဋိညာတဘာဝံ ဝါ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိနာ အနုဿုတိမတ္တံ ပတိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယောဝ ကိရသဒ္ဒေန ဝုတ္တော။ ဧသ နယော ပရတော မက္ခလိပဒနိဗ္ဗစနေပိ။ ဧကူနဒါသသတံ ပူရယမာနောတိ ဧကေနူနဒါသသတံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အနူနဒါသသတံ ကတွာ ပူရယမာနော။ ဧဝံ ဇာယမာနော စေသ မင်္ဂလဒါသော ဇာတော။ ဇာတရူပေနေဝါတိ မာတုကုစ္ဆိတော ဝိဇာတဝေသေနေဝ၊ ယထာ ဝါ သတ္တာ အနိဝတ္ထာ အပါရုတာ ဇာယန္တိ၊ တထာ ဇာတရူပေနေဝ။ ဥပသင်္ကမန္တီတိ ဥပဂတာ ဘဇန္တာ ဟောန္တိ။ တဒေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသီတိ တဒေဝ နဂ္ဂရူပံ ‘‘အယမေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ သိယာ’’တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ကတွာ အဂ္ဂဟေသိ။ ပဗ္ဗဇိံသူတိ တံ ပဗ္ဗဇိတမနုပဗ္ဗဇိံသု။

‘‘ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော’’တိ ဧတေန ပဗ္ဗဇိတသမူဟတာမတ္တေန သင်္ဃော၊ န နိယျာနိကဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓသီလသာမညဝသေန သံဟတတ္တာတိ ဒဿေတိ။ အဿ အတ္ထီတိ အဿ သတ္ထုပဋိညာတဿ ပရိဝါရဘာဝေန အတ္ထိ။ ‘‘သင်္ဃီ ဂဏီ’’တိ စေဒံ ပရိယာယဝစနံ၊ သင်္ကေတမတ္တတော နာနန္တိ အာဟ ‘‘သွေဝါ’’တိအာဒိ။ သွေဝါတိ စ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော ဧဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဗ္ဗဇိတသမူဟဝသေန သင်္ဃီ၊ ဂဟဋ္ဌသမူဟဝသေန ဂဏီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ ဂဏေ ဧဝ လောကေ သင်္ဃ-သဒ္ဒဿ နိရုဠှတ္တာ။ အစေလကဝတစရိယာဒိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတမတ္တံ အာစာရော။ ပညာတော ပါကဋော သင်္ဃီအာဒိဘာဝေန။ အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌောတိ အတ္ထတော ဧကံ။ တတ္ထ လဗ္ဘမာနာပ္ပိစ္ဆတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝတ္ထမ္ပိ န နိဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တသ္မိံ သာသနိကေ ဝိယ သန္တဂုဏနိဂ္ဂူဟဏလက္ခဏာ အပ္ပိစ္ဆတာ လဗ္ဘတိ။ ယသောတိ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ။ တရန္တိ ဧတေန သံသာရောဃန္တိ ဧဝံ သမ္မတတာယ လဒ္ဓိ တိတ္ထံ နာမ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္မတော၊ န စ သာဓူဟိ သမ္မတောတိ အတ္ထမာဟ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိနာ။ န ဟိ တဿ သာဓူဟိ သမ္မတတာ လဗ္ဘတိ။ သုန္ဒရော သပ္ပုရိသောတိ ဒွိဓာ အတ္ထော။ အဿုတဝတောတိ အဿုတာရိယဓမ္မဿ၊ ကတ္တုတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ‘‘ဣမာနိ မေ ဝတသမာဒါနာနိ ဧတ္တကံ ကာလံ သုစိဏ္ဏာနီ’’တိ ဗဟူ ရတ္တိယော ဇာနာတိ။ တာ ပနဿ ရတ္တိယော စိရကာလဘူတာတိ ကတွာ ‘‘စိရံ ပဗ္ဗဇိတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ အန္တတ္ထအညပဒတ္ထသမာသော စေသ ယထာ ‘‘မာသဇာတော’’တိ။ အထ တဿ ပဒဒွယဿ ကော ဝိသေသောတိ စေ? စိရပဗ္ဗဇိတဂ္ဂဟဏေနဿ ဗုဒ္ဓိသီလတာ၊ ရတ္တညူဂဟဏေန တတ္ထ သမ္ပဇာနတာ ဒဿိတာ၊ အယမေတဿ ဝိသေသောတိ။ ကိံ ပန အတ္ထံ သန္ဓာယ သော အမစ္စော အာဟာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစိရပဗ္ဗဇိတဿာ’’တိအာဒိ။ ဩကပ္ပနီယာတိ သဒ္ဒဟနီယာ။ အဒ္ဓါနန္တိ ဒီဃကာလံ။ ကိတ္တကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ’’တိ၊ ဒွိန္နံ၊ တိဏ္ဏံ ဝါ ရာဇူနံ ရဇ္ဇာနုသာသနပဋိပါဋိယောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဒ္ဓဂတော’’တိ ဝတွာပိ ပုန ကတံ ဝယဂ္ဂဟဏံ ဩသာနဝယာပေက္ခံ ပဒဒွယဿ အတ္ထဝိသေသသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေတိ ‘‘ပစ္ဆိမဝယ’’န္တိ ဣမိနာ။ ဥဘယန္တိ ‘‘အဒ္ဓဂတော၊ ဝယောအနုပ္ပတ္တော’’တိ ပဒဒွယံ။

ကာဇရော နာမ ဧကော ရုက္ခဝိသေသော၊ ယော ‘‘ပဏ္ဏကရုက္ခော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဒိသွာ ဝိယ အနတ္တမနောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗေ ပိတရာ သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဒေသနာယ သုတပုဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဈာနာ…ပေ… ကာမော’’တိ။ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတန္တိ တီဟိ လက္ခဏေဟိ အဘိဃဋိတံ။ ဒဿနေနာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ သော ဟိ ဒိသွာ တေန သဒ္ဓိံ အလ္လာပသလ္လာပံ ကတွာ၊ တတော အကိရိယဝါဒံ သုတွာ စ အနတ္တမနော အဟောသိ။ ဂုဏကထာယာတိ အဘူတဂုဏကထာယ။ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌုတရံ အနတ္တမနော’’တိ။ ယဒိ အနတ္တမနော၊ ကသ္မာ တုဏှီ အဟောသီတိ စောဒနံ ဝိသောဓေတိ ‘‘အနတ္တမနော သမာနောပီ’’တိအာဒိနာ။

၁၅၂။ ဂေါသာလာယာတိ ဧဝံနာမကေ ဂါမေတိ ဝုတ္တံ။ ဝဿာနကာလေ ဂုန္နံ ပတိဋ္ဌိတသာလာယာတိ ပန အတ္ထေ တဗ္ဗသေန တဿ နာမံ သာတိသယမုပပန္နံ ဟောတိ ဗဟုလမနညသာဓာရဏတ္တာ၊ တထာပိ သော ပေါရာဏေဟိ အနနုဿုတောတိ ဧကစ္စဝါဒေါ နာမ ကတော။ ‘‘မာ ခလီတိ သာမိကော အာဟာ’’တိ ဣမိနာ တထာဝစနမုပါဒါယ တဿ အာချာတပဒေန သမညာတိ ဒဿေတိ။ သညာယ ဟိ ဝတ္တုမိစ္ဆာယ အာချာတပဒမ္ပိ နာမိကံ ဘဝတိ ယထာ ‘‘အညာသိကောဏ္ဍညော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇)။ သေသန္တိ ‘‘သော ပဏ္ဏေန ဝါ’’တိအာဒိဝစနံ။

၁၅၃။ ဒါသာဒီသု သိရိဝဍ္ဎကာဒိနာမမိဝ အဇိတောတိ တဿ နာမမတ္တံ။ ကေသေဟိ ဝါယိတော ကမ္ဗလော ယဿာတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိကိဋ္ဌတရန္တိ နိဟီနတရံ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ အင်္ဂုတ္တရာဂမေ တိကနိပါတေ မက္ခလိသုတ္တ (အ။ နိ။ ၃။၁၃၈) မာဟရိ။ တန္တာဝုတာနီတိ တန္တေ ဝီတာနိ။ ‘‘သီတေ သီတော’’တိအာဒိနာ ဆဟာကာရေဟိ တဿ ပဋိကိဋ္ဌတရံ ဒဿေတိ။

၁၅၄။ ပကုဇ္ဈတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိကေသု ဗျာပဇ္ဇတီတိ ပကုဓော။ ဝစ္စံ ကတွာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာပိ ကေနစိ အသုစိနာ မက္ခိတွာပီတိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝါလိကာထူပံ ကတွာတိ ဝတသမာဒါနသီသေန ဝါလိကာသဉ္စယံ ကတွာ၊ တထာရူပေ အနုပဂမနီယဋ္ဌာနေ ပုန ဝတံ သမာဒါယ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၅၆။ ‘‘ဂဏ္ဌနကိလေသော’’တိ ဧတဿ ‘‘ပလိဗုန္ဓနကိလေသော’’တိ အတ္ထဝစနံ၊ သံသာရေ ပရိဗုန္ဓနကိစ္စော ခေတ္တဝတ္ထုပုတ္တဒါရာဒိဝိသယော ရာဂါဒိကိလေသောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧဝံဝါဒိတာယာ’’တိ ဣမိနာ လဒ္ဓိဝသေနဿ နာမံ၊ န ပနတ္ထတောတိ ဒဿေတိ။ ယာဝ ဟိ သော မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာဋိတော၊ တာဝ အတ္ထိယေဝ။ အယံ ပန ဝစနတ္ထော – ‘‘နတ္ထိ မယှံ ဂဏ္ဌော’’တိ ဂဏှာတီတိ နိဂဏ္ဌောတိ။ နာဋဿာတိ ဧဝံနာမကဿ။

ကောမာရဘစ္စဇီဝကကထာဝဏ္ဏနာ

၁၅၇။ သဗ္ဗထာ တုဏှီဘူတဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဧသ နာဂ…ပေ… ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုပဏ္ဏောတိ ဂရုဠော၊ ဂရုဍော ဝါ သက္ကဋမတေန။ ‘‘ဍ-ဠာန’မဝိသေသော’’တိ ဟိ တတ္ထ ဝဒန္တိ။ ယထာဓိပ္ပာယံ န ဝတ္တတီတိ ကတွာ ‘‘အနတ္ထော ဝတ မေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပသန္တဿာတိ သဗ္ဗထာ သညမေန ဥပသမံ ဂတဿ။ ဇီဝကဿ တုဏှီဘာဝေါ မမ အဓိပ္ပာယဿ မဒ္ဒနသဒိသော၊ တသ္မာ တဒေဝ တုဏှီဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာ ကထာပနေန မမ အဓိပ္ပာယော သမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ အယမေတ္ထ ရညော အဓိပ္ပာယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟတ္ထိမှိ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိန္တိ ကာရဏပုစ္ဆာယံ နိပါတောတိ ဒဿေတိ ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိ ဣမိနာ၊ ယေန တုဝံ တုဏှီ၊ ကိံ တံ ကာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ ကာရဏံ ဥဒ္ဓရိတွာ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဧတေသန္တိ ဧတေသံ ကုလူပကော အတ္ထိ ယထာ၊ ဣမေသံ နု ခေါ တိဏ္ဏံ ကာရဏာနံ အညတရေန ကာရဏေန တုဏှီ ဘဝသီတိ ပုစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ကထာပေတီတိ ကထာပေတုကာမော ဟောတိ။ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေနာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ အဘိမုခံ ဌိတေနာတိ အတ္ထော၊ ပါဒဇာဏု ကပ္ပရ ဟတ္ထ သီသသင်္ခါတာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ သမံ ကတွာ ဩနာမေတွာ အဘိမုခံ ဌိတေန ပဌမံ ဝန္ဒိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘နဝကတရေနုပါလိ ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’တိအာဒိကံ (ပရိ။ ၄၆၉) ဝိနယပါဠိမာဟရိတွာ ဧကံသကရဏအဉ္ဇလိပဂ္ဂဟဏပါဒသမ္ဗာဟနပေမဂါရဝုပဋ္ဌာပနဝသေန ပဉ္စပတိဋ္ဌိတဝန္ဒနာ’’တိ၊ တမေတ္ထာနဓိပ္ပေတံ ဒူရတော ဝန္ဒနေ ယထာဝုတ္တပဉ္စင်္ဂဿ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ။ ဝန္ဒနာ စေတ္ထ ပဏမနာ အဉ္ဇလိပဂ္ဂဟဏကရပုဋသမာယောဂေါ။ ‘‘ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ’’တိ စ ကာယပဏာမော ဝုတ္တော၊ ‘‘မမ သတ္ထုနော’’တိအာဒိနာ ပန ဝစီပဏာမော၊ တဒုဘယပုရေစရာနုစရဝသေန မနောပဏာမောတိ။ ကာမံ သဗ္ဗာပိ တထာဂတဿ ပဋိပတ္တိ အနညသာဓာရဏာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတရူပါဝ၊ တထာပိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိ အဘိဇာတိ အဘိနိက္ခမန အဘိသမ္ဗောဓိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တန (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၃၀) ယမကပါဋိဟာရိယဒေဝေါရောဟနာနိ သဒေဝကေ လောကေ အတိဝိယ သုပါကဋာနိ၊ န သက္ကာ ကေနစိ ပဋိဗာဟိတုန္တိ တာနိယေဝေတ္ထ ဥဒ္ဓဋာနိ။

ဣတ္ထံ ဣမံ ပကာရံ ဘူတော ပတ္တောတိ ဣတ္ထမ္ဘူတော၊ တဿ အာချာနံ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနံ၊ သောယေဝတ္ထော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထော။ အထ ဝါ ဣတ္ထံ ဧဝံပကာရော ဘူတော ဇာတောတိ ဣတ္ထမ္ဘူတော၊ တာဒိသောတိ အာချာနံ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနံ၊ တဒေဝတ္ထော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထော၊ တသ္မိံ ဥပယောဂဝစနန္တိ အတ္ထော။ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ဧတ္ထ ဟိ အဘိသဒ္ဒေါ ပဓာနဝသေန ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဇောတကော ကမ္မပ္ပဝစနီယော အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂမနကိရိယာပကာရဿ ဒီပနတော၊ တေန ပယောဂတော ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ သာမိအတ္ထေ သမာနမ္ပိ အပ္ပဓာနဝသေန ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဒီပနတော ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘဂဝတောတိ အတ္ထော’’တိ။ နနု စ ‘‘သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒေါ အပ္ပယုတ္တော၊ ကထမေတ္ထ တံပယောဂတော ဥပယောဂဝစနံ သိယာတိ? အတ္ထတော ပယုတ္တတ္တာ။ အတ္ထသဒ္ဒပယောဂေသု ဟိ အတ္ထပယောဂေါယေဝ ပဓာနောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ‘‘သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီ’’တိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒပယောဂတော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဂဝန္တံ အဘိ ဧဝံ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဥဂ္ဂတော’’တိ အဘိသဒ္ဒပယောဂတော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ ဥပယောဂဝစနံ ကတန္တိ။ ယထာ ဟိ ‘‘သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘိ မာတုဝိသယေ၊ မာတုယာ ဝါ သာဓူ’’တိ ဧဝံ အဓိကရဏတ္ထေ၊ သာမိအတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနဿ၊ သာမိဝစနဿ ဝါ ပသင်္ဂေ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနဇောတကေန ကမ္မပ္ပဝစနီယေန အဘိသဒ္ဒေန ပယောဂတော ဥပယောဂဝစနံ ကတံ၊ ဧဝမိဓာပိ သာမိအတ္ထေ သာမိဝစနပ္ပသင်္ဂေ ယထာ စ တတ္ထ ‘‘ဒေဝဒတ္တော မာတုဝိသယေ၊ မာတု သမ္ဗန္ဓီ ဝါ သာဓုတ္တပ္ပကာရပ္ပတ္တော’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ဘဂဝတော သမ္ဗန္ဓီ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂမနပ္ပကာရပ္ပတ္တော’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ တတ္ထ ဟိ ဒေဝဒတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ဣဓ ကိတ္တိသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ၊ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝစနံ ဝိယ ‘‘ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဝစနံ၊ သာဓုသဒ္ဒေါ ဝိယ ဥဂ္ဂတသဒ္ဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကလျာဏောတိ ဘဒ္ဒကော။ ကလျာဏဘာဝေါ စဿ ကလျာဏဂုဏဝိသယတာယာတိ အာဟ ‘‘ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတော’’တိ၊ ကလျာဏေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော တဗ္ဗိသယတာယ ယုတ္တောတိ အတ္ထော။ တံ ဝိသယတာ ဟေတ္ထ သမန္နာဂမော၊ ကလျာဏဂုဏဝိသယတာယ တန္နိဿိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ သေဋ္ဌောတိ ပရိယာယဝစနေပိ ဧသေဝ နယော။ သေဋ္ဌဂုဏဝိသယတာ ဧဝ ဟိ ကိတ္တိသဒ္ဒဿ သေဋ္ဌတာ ‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမ’’န္တိအာဒီသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉) ဝိယ။ ‘‘အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ ဂုဏာနံ သံကိတ္တနတော၊ သဒ္ဒနီယတော စ ဝဏ္ဏောယေဝ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ နာမာတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိယေဝါ’’တိ။ ဝဏ္ဏော ဧဝ ဟိ ကိတ္တေတဗ္ဗတော ကိတ္တိ၊ သဒ္ဒနီယတော သဒ္ဒေါတိ စ ဝုစ္စတိ။ ကိတ္တိပရိယာယော ဟိ သဒ္ဒသဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဥဠာရသဒ္ဒါ ဣသယော၊ ဂုဏဝန္တော တပဿိနော’’တိ။ ကိတ္တိဝသေန ပဝတ္တော သဒ္ဒေါ ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ဘိန္နာဓိကရဏတံ ဒဿေတိ ‘‘ထုတိဃောသော’’တိ ဣမိနာ။ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ထုတိပရိယာယော ကိတ္တနမဘိတ္ထဝနံ ကိတ္တီတိ။ ထုတိဝသေန ပဝတ္တော ဃောသော ထုတိဃောသော၊ အဘိတ္ထဝုဒါဟာရောတိ အတ္ထော။ အဘိသဒ္ဒေါ အဘိဘဝနေ၊ အဘိဘဝနဉ္စေတ္ထ အဇ္ဈောတ္ထရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ’’တိ၊ အနညသာဓာရဏေ ဂုဏေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ အဘိဗျာပေတွာတိ အတ္ထော။ ကိန္တိ-သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ စောဒနာယ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟာတိ အနုသန္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဒါနံ သမ္ဗဇ္ဈနံ ပဒသမ္ဗန္ဓော။ သော ဘဂဝါတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒေဝါနမတိဒေဝေါ သက္ကာနမတိသက္ကော ဗြဟ္မာနမတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ သဒေဝကေ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပတ္ထဋကိတ္တိသဒ္ဒေါ၊ သော ဘဂဝါ။ ယံ တံ-သဒ္ဒါ ဟိ နိစ္စသမ္ဗန္ဓာ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣဒမာဒိပဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တေနာဟ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတံ၊ န ပိတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၆၊ စူဠနိ။ ၂)။ ပရတော ပန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဒံ ဂုဏကိတ္တနံ။ ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနိကေန‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီသု နဝသု ဌာနေသု ပစ္စေကံ ဣတိပိသဒ္ဒံ ယောဇေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အနုဿရီယန္တိ၊ ဧဝမိဓ ဗုဒ္ဓဂုဏသံကိတ္တကေနာပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိပိ အရဟံ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ ဧဝဉှိ သတိ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီဟိ နဝဟိ ပဒေဟိ ယေ သဒေဝကေ လောကေ အတိဝိယ ပါကဋာ ပညာတာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ တေ နာနပ္ပကာရတော ဝိဘာဝိတာ ဟောန္တိ ‘‘ဣတိပီ’’တိ ပဒဒွယေန တေသံ နာနပ္ပကာရတာဒီပနတော။ ‘‘ဣတိပေတံ ဘူတံ၊ ဣတိပေတံ တစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆) ဝိယ ဟိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဓ အာသန္နပစ္စက္ခကရဏတ္ထော၊ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန စ နေသံ နာနပ္ပကာရဘာဝေါ ဒီပိတော၊ တာနိ စ ဂုဏသလ္လက္ခဏကာရဏာနိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာနံ ဝိညုဇာတိကာနံ ပစ္စက္ခာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တာနိ သံကိတ္တေန္တေန ဝိညုနာ စိတ္တဿ သမ္မုခီဘူတာနေဝ ကတွာ သံကိတ္တေတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧဝဉှိ နိရူပေတွာ ကိတ္တေန္တေ ယဿ သံကိတ္တေတိ၊ တဿ ဘဂဝတိ အတိဝိယ ပသာဒေါ ဟောတိ။

အာရကတ္တာတိ ကိလေသေဟိ သုဝိဒူရတ္တာ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ။ အရာနန္တိ သံသာရစက္ကဿ အရာနံ။ ဟတတ္တာတိ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ ပစ္စယာဒီနန္တိ စီဝရာဒိပစ္စယာနဉ္စေဝ ပူဇာ ဝိသေသာနဉ္စ။ ရဟာဘာဝါတိ စက္ခုရဟာဒီနမဘာဝတော။ ရဟောပါပကရဏာဘာဝေါ ဟိ ပဒမနတိက္ကမ္မ ရဟာဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ။ တတောတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃)။ ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော၊ ဧဝံ တံသံဝဏ္ဏနာယ ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၂၄) နေသံ ဝိတ္ထာရော ဂဟေတဗ္ဗော။

ယသ္မာ ဇီဝကော ဗဟုသော သတ္ထု သန္တိကေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ သုတွာ ဌိတော၊ ဒိဋ္ဌသစ္စတာယ စ သတ္ထုသာသနေ ဝိဂတကထံကထော၊ သတ္ထုဂုဏကထနေ စ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော၊ တသ္မာ သော ဧဝံ ဝိတ္ထာရတော ဧဝ အာဟာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇီဝကော ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ သာမတ္ထိယတ္ထမာဟ။ ထာမော ဒေသနာဉာဏမေဝ၊ ဗလံ ပန ဒသဗလဉာဏံ။ ဝိဿတ္ထန္တိ ဘာဝနပုံသကပဒံ၊ အနာသင်္ကန္တိ အတ္ထော။

ပဉ္စဝဏ္ဏာယာတိ ခုဒ္ဒိကာဒိဝသေန ပဉ္စပကာရာယ။ နိရန္တရံ ဖုဋံ အဟောသိ ကတာဓိကာရဘာဝတော။ ကမ္မန္တရာယဝသေန ဟိဿ ရညော ဂုဏသရီရံ ခတူပဟတံ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပနေသ ဇီဝကမေဝ ဂမနသဇ္ဇာယ အာဏာပေတီတိ အာဟ ‘‘ဣမာယာ’’တိအာဒိ။

၁၅၈။ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ ဝတွာ န ကေဝလံ ဥတ္တမဘာဝေါယေဝေတ္ထ ကာရဏံ၊ အထ ခေါ အပ္ပသဒ္ဒတာပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဿယာနရထယာနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထိယာနေသု စ နိဗ္ဗိသေဝနမေဝ ဂဏှန္တော ဟတ္ထိနိယောပိ ကပ္ပာပေသိ။ ပဒါနုပဒန္တိ ပဒမနုဂတံ ပဒံ ပုရတော ဂစ္ဆန္တဿ ဟတ္ထိယာနဿ ပဒေ တေသံ ပဒံ ကတွာ၊ ပဒသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပဒဝဠဉ္ဇေ။ နိဗ္ဗုတဿာတိ သဗ္ဗကိလေသဒရထဝူပသမဿ။ နိဗ္ဗုတေဟေဝါတိ အပ္ပသဒ္ဒတာယ သဒ္ဒသင်္ခေါဘနဝူပသမေဟေဝ။

ကရေဏူတိ ဟတ္ထိနိပရိယာယဝစနံ။ ကဏတိ သဒ္ဒံ ကရောတီတိ ဟိ ကရေဏု၊ ကရောဝ ယဿာ၊ န ဒီဃော ဒန္တောတိ ဝါ ကရေဏု၊ ‘‘ကရေဏုကာ’’တိပိ ပါဌော၊ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ။ အာရောဟနသဇ္ဇနံ ကုထာဒီနံ ဗန္ဓနမေဝ။ ဩပဝယှန္တိ ရာဇာနမုပဝဟိတုံ သမတ္ထံ။ ‘‘ဩပဂုယှ’’န္တိပိ ပဌန္တိ၊ ရာဇာနမုပဂူဟိတုံ ဂေါပိတုံ သမတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဧဝံ ကိရဿာ’’တိအာဒိ ပဏ္ဍိတဘာဝဝိဘာဝနံ။ ကထာ ဝတ္တတီတိ လဒ္ဓါကာသဘာဝေန ဓမ္မကထာ ပဝတ္တတိ။ ‘‘ရညော အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အာသန္နစာရီဘာဝေန ဟတ္ထိနီသု ဣတ္ထိယော နိသဇ္ဇာပိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၈) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣတ္ထိယော နိဿာယ ပုရိသာနံ ဘယံ နာမ နတ္ထိ၊ သုခံ ဣတ္ထိပရိဝုတော ဂမိဿာမီ’’တိ တတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပန အာစရိယေန ဧဝံ ဝုတ္တံ သိယာ။ ရညော ပရေသံ ဒူရုပသင်္ကမနဘာဝဒဿနတ္ထံ တာ ပုရိသဝေသံ ဂါဟာပေတွာ အာဝုဓဟတ္ထာ ကာရိတာ။ ဟတ္ထိနိကာသတာနီတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထိနိယော ဧဝ ဟတ္ထိနိကာ။ ‘‘ပဉ္စ ဟတ္ထိနိယာ သတာနီ’’တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော၊ သော အယုတ္တောဝ ‘‘ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဝိယ ဤဒိသေသု ပစ္ဆိမပဒဿ သမာသဿေဝ ဒဿနတော။ ကဿစိဒေဝါတိ သန္နိပတိတေ မဟာဇနေ ယဿ ကဿစိ ဧဝ၊ တဒညေသမ္ပိ အာယတိံ မဂ္ဂဖလာနမုပနိဿယောတိ အာဟ ‘‘သာ မဟာဇနဿ ဥပကာရာယ ဘဝိဿတီ’’တိ။

ပဋိဝေဒေသီတိ ဉာပေသိ။ ဥပစာရဝစနန္တိ ဝေါဟာရဝစနမတ္တံ တေနေဝ အဓိပ္ပေတတ္ထဿ အပရိယောသာနတော။ တေနာဟ ‘‘တဒေဝ အတ္တနော ရုစိယာ ကရောဟီ’’တိ။ ဣမိနာယေဝ ဟိ တဒတ္ထပရိယောသာနံ။ မညသီတိ ပကတိယာဝ ဇာနာသိ။ တဒေဝါတိ ဂမနာဂမနမေဝ။ ယဒိ ဂန္တုကာမော၊ ဂစ္ဆ၊ အထ န ဂန္တုကာမော၊ မာ ဂစ္ဆ၊ အတ္တနော ရုစိယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၅၉။ ပါဋိဧက္ကာယေဝ သန္ဓိဝသေန ပစ္စေကာ။ ‘‘မဟဉ္စ’’န္တိ ပဒေ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘မဟတာ’’တိ။ မဟန္တဿ ဘာဝေါ မဟဉ္စံ။ န ကေဝလံ နိဂ္ဂဟီတန္တဝသေနေဝ ပါဌော၊ အထ ခေါ အာကာရန္တဝသေနာပီတိ အာဟ ‘‘မဟစ္စာတိပိ ပါဠီ’’တိ။ ယထာ ‘‘ခတ္တိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ခတျာ’’တိ၊ ဧဝံ ‘‘မဟတိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဟတျာ။ ပုန စ-ကာရံ ကတွာ မဟစ္စာတိ သန္ဓိဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ။ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝတ္တဗ္ဗေ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝိပလ္လာသော လိင်္ဂဝိပရိယာယော။ ဝိသေသနဉှိ ဘိယျော ဝိသေသျလိင်္ဂါဒိဂါဟကံ။ တိယောဇနသတာနန္တိ ပစ္စေကံ တိယောဇနသတပရိမဏ္ဍလာနံ။ ဒွိန္နံ မဟာရဋ္ဌာနံ ဣဿရိယသိရီတိ အင်္ဂမဂဓရဋ္ဌာနမာဓိပစ္စမာဟ။ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိနာ။ ပဋိမုက္ကဝေဌနာနီတိ အာဗန္ဓသိရောဝေဌနာနိ။ အာသတ္တခဂ္ဂါနီတိ အံသေ ဩလမ္ဗနဝသေန သန္နဒ္ဓါသီနိ။ မဏိဒဏ္ဍတောမရေတိ မဏိဒဏ္ဍင်္ကုသေ။

‘‘အပရာပီ’’တိအာဒိနာ ပဒသာ ပရိဝါရာ ဝုတ္တာ။ ခုဇ္ဇဝါမနကာ ဝေသဝသေန၊ ကိရာတသဝရအန္ဓကာဒယော ဇာတိဝသေန တာသံ ပရိစာရကိနိယော ဒဿိတာ။ ဝိဿာသိကပုရိသာတိ ဝဿဝရေ သန္ဓာယာဟ။ ကုလဘောဂဣဿရိယာဒိဝသေန မဟတီ မတ္တာ ပမာဏမေတေသန္တိ မဟာမတ္တာ၊ မဟာနုဘာဝါ ရာဇာမစ္စာ။ ဝိဇ္ဇာဓရတရုဏာ ဝိယာတိ မန္တာနုဘာဝေန ဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိသမ္ပန္နာ ဝိဇ္ဇာဓရကုမာရကာ ဝိယ။ ရဋ္ဌိယပုတ္တာတိ ဘောဇပုတ္တာ။ ရဋ္ဌေ ပရိစရန္တီတိ ဟိ လုဒ္ဒကာ ရဋ္ဌိယာ၊ တေသံ နာနာဝုဓပရိစယတာယ ရာဇဘဋဘူတာ ပုတ္တာတိ အတ္ထော၊ အန္တရရဋ္ဌဘောဇကာနံ ဝါ ပုတ္တာ ရဋ္ဌိယပုတ္တာ၊ ခတ္တိယာ ဘောဇရာဇာနော။ ‘‘အနုယုတ္တာ ဘဝန္တု တေ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၉) ဝုတ္တော ဘောဇသဒ္ဒေါ ဘောဇကဝါစကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဿာပေတွာတိ ဥဒ္ဓံ ပသာရေတွာ။ ဇယသဒ္ဒန္တိ ‘‘ဇယတု မဟာရာဇာ’’တိအာဒိဇယပဋိဗဒ္ဓံ သဒ္ဒံ။ ဓနုပန္တိပရိက္ခေပေါတိ ဓနုပန္တိပရိဝါရော။ သဗ္ဗတ္ထ တံဂါဟကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟတ္ထိဃဋာတိ ဟတ္ထိသမူဟာ။ ပဟရမာနာတိ ဖုသမာနာ။ အညမညသင်္ဃဋ္ဋနာတိ အဝိစ္ဆေဒဂမနေန အညမညသမ္ဗန္ဓာ။ သေဏိယောတိ ဂန္ဓိကသေဏီဒုဿိကသေဏီအာဒယော ‘‘အနပလောကေတွာ ရာဇာနံ ဝါ သင်္ဃံ ဝါ ဂဏံ ဝါ ပူဂံ ဝါ သေဏိံ ဝါ အညတြ ကပ္ပာ ဝုဋ္ဌာပေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၈၂) ဝိယ။ ‘‘အဋ္ဌာရသ အက္ခောဘိဏီ သေနိယော’’တိ ကတ္ထစိ လိခန္တိ၊ သော အနေကေသုပိ ပေါတ္ထကေသု န ဒိဋ္ဌော။ အနေကသင်္ချာ စ သေနာ ဟေဋ္ဌာ ဂဏိတာတိ အယုတ္တောယေဝ။ တဒါ သဗ္ဗာဝုဓတော သရောဝ ဒူရဂါမီတိ ကတွာ သရပတနာတိက္ကမပ္ပမာဏေန ရညော ပရိသံ သံဝိဒဟတိ။ ကိမတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။

သယံ ဘာယနဋ္ဌေန စိတ္တုတြာသော ဘယံ ယထာ တထာ ဘာယတီတိ ကတွာ။ ဘာယိတဗ္ဗေ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေ ‘‘ဘာယိတဗ္ဗမိဒ’’န္တိ ဘာယိတဗ္ဗာကာရေန တီရဏတော ဉာဏံ ဘယံ ဘယတော တီရေတီတိ ကတွာ။ တေနေဝါဟ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၅၁) ‘‘ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ ပန ဘာယတိ၊ န ဘာယတီတိ? န ဘာယတိ။ တဉှိ ‘အတီတာ သင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ အနာဂတာ နိရုဇ္ဈိဿန္တီ’တိ တီရဏမတ္တမေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဘာယနဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာရမ္မဏံ ဘယံ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ကတွာ။ ဘာယနဟေတုဋ္ဌေန ဩတ္တပ္ပံ ဘယံ ပါပတော ဘာယတိ ဧတေနာတိ ကတွာ။ ဘယာနကန္တိ ဘာယနာကာရော။ တေပီတိ ဒီဃာယုကာ ဒေဝါပိ။ ဓမ္မဒေသနန္တိ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပန္နရသလက္ခဏပဋိမဏ္ဍိတံ ဓမ္မဒေသနံ။ ယေဘုယျေနာတိ ဌပေတွာ ခီဏာသဝဒေဝေ တဒညေသံ ဝသေန ဗာဟုလ္လတော။ ခီဏာသဝတ္တာ ဟိ တေသံ စိတ္တုတြာသဘယမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကာမံ သီဟောပမသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၃၃) စိတ္တုတြာသဘယမ္ပိ တဒတ္ထဘာဝေန ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ပကရဏာနုရူပတော ဉာဏဘယမေဝ ဂဟိတံ။ သံဝေဂန္တိ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ။ သန္တာသန္တိ သဗ္ဗသော ဥဗ္ဗိဇ္ဇနံ။ ဘာယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘယမေဝ ဘီမဘာဝေန ဘေရဝန္တိ ဘယဘေရဝံ၊ ဘီတဗ္ဗဝတ္ထု။ တေနာဟ ‘‘အာဂစ္ဆတီ’’တိ၊ ဧတံ နရံ တံ ဘယဘေရဝံ အာဂစ္ဆတိ နူနာတိ အတ္ထော။

ဘီရုံ ပသံသန္တီတိ ပါပတော ဘာယနတော ဥတြာသနတော ဘီရုံ ပသံသန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ န ဟိ တတ္ထ သူရန္တိ တသ္မိံ ပါပကရဏေ သူရံ ပဂဗ္ဘဓံသိနံ န ဟိ ပသံသန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဘယာ ဟိ သန္တော န ကရောန္တိ ပါပ’’န္တိ။ တတ္ထ ဘယာတိ ပါပုတြာသတော၊ ဩတ္တပ္ပဟေတူတိ အတ္ထော။

ဆမ္ဘိတဿာတိ ထမ္ဘိတဿ၊ ထ-ကာရဿ ဆ-ကာရာဒေသော။ တဒတ္ထမာဟ ‘‘သကလသရီရစလန’’န္တိ၊ ဘယဝသေန သကလကာယပကမ္ပနန္တိ အတ္ထော။ ဥယျောဓနံ သမ္ပဟာရော။

ဧကေတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိအာဒိ တေသမဓိပ္ပာယဝိဝရဏံ။ ဧကေကသ္မိံ မဟာဒွါရေ ဒွေ ဒွေ ကတွာ စတုသဋ္ဌိ ခုဒ္ဒကဒွါရာနိ။ ‘‘တဒါ’’တိအာဒိနာ အကာရဏဘာဝေ ဟေတုံ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ သကဝါဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဇီဝကော ကိရာ’’တိအာဒိ အာသင်္ကနာကာရဒဿနံ။ အဿာတိ အဇာတသတ္တုရညော။ ဥက္ကဏ္ဌိတောတိ အနဘိရတော။ ဆတ္တံ ဥဿာပေတုကာမော မညေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘာယိတွာတိ ဘာယနဟေတု။ တဿာတိ ဇီဝကဿ။ သမ္မသဒ္ဒေါ သမာနတ္ထော၊ သမာနဘာဝေါ စ ဝယေနာတိ အာဟ ‘‘ဝယဿာဘိလာပေါ’’တိ။ ဝယေန သမာနော ဝယဿော ယထာ ‘‘ဧကရာဇာ ဟရိဿဝဏ္ဏော’’တိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇)။ သမာနသဒ္ဒဿ ဟိ သာဒေသမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ၊ တေန အဘိလာပေါ အာလပနံ တထာ၊ ရုဠှီနိဒ္ဒေသော ဧသ၊ ‘‘မာရိသာ’’တိ အာလပနမိဝ။ ယထာ ဟိ မာရိသာတိ နိဒ္ဒုက္ခတာဘိလာပေါ သဒုက္ခေပိ နေရယိကေ ဝုစ္စတိ ‘‘ယဒါ ခေါ တေ မာရိသ သင်္ကုနာ သင်္ကု ဟဒယေ သမာဂစ္ဆေယျာ’’တိအာဒီသု၊ (မ။ နိ။ ၁။၅၁၂) ဧဝံ ယော ကောစိ သဟာယော အသမာနဝယောပိ ‘‘သမ္မာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ၊ တသ္မာ သဟာယာဘိလာပေါ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ကစ္စိ န ဝဉ္စေသီတိ ပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ပလမ္ဘေသီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဣဓ ပရိကပ္ပတ္ထောဝ သမ္ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န ဝိပ္ပလမ္ဘေယျာသီ’’တိ၊ န ပလောဘေယျာသီတိ အတ္ထော။ ကထာယ သလ္လာပေါ၊ သော ဧဝ နိဂ္ဃောသော တထာ။

ဝိနဿေယျာတိ စိတ္တဝိဃာတေန ဝိဟညေယျ။ ‘‘န တံ ဒေဝါ’’တိအာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ‘‘ဒဠှံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တုရိတဝသေနိဒမာမေဍိတန္တိ ဒဿေတိ ‘‘တရမာနောဝါ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘အဘိက္ကမ မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ သသမ္ဗန္ဓမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘မဟာရာဇ စောရဗလံ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။

သာမညဖလပုစ္ဆာဝဏ္ဏနာ

၁၆၀။ အယံ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကောကာသော နာဂဿ ဘူမိ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဟာရဿာ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝတော တေဇောတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ ရညော သရီရံ ဖရိ ယထာ တံ သောဏဒဏ္ဍဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တဿ အန္တောဝနသဏ္ဍဂတဿ။ ‘‘အတ္တနော အပရာဓံ သရိတွာ မဟာဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ ဣဒံ သေဒမုဉ္စနဿ ကာရဏဒဿနံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝတော သေဒမုဉ္စနံ သမ္ဘဝတိ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိဟေတုဘာဝတော။

ဧကေတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနောယေဝ။ တဒယုတ္တမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိနာ။ အဘိမာရေတိ ဓနုဂ္ဂဟေ။ ဓနပါလန္တိ နာဠာဂိရိံ။ သော ဟိ တဒါ နာဂရေဟိ ပူဇိတဓနရာသိနော လဗ္ဘနတော ‘‘ဓနပါလော’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ န ကေဝလံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတောယေဝ၊ အထ ခေါ ပကတိယာပိ ဘဂဝါ သညာတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာကိဏ္ဏဝရလက္ခဏောတိ ဗတ္တိံသ မဟာပုရိသလက္ခဏေ သန္ဓာယာဟ။ အနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတောတိ အသီတာနုဗျဉ္ဇနေ (ဇိနာလင်္ကာရဋီကာယ ဝိဇာတမင်္ဂလဝဏ္ဏနာယံ ဝိတ္ထာရော)။ ဆဗ္ဗဏ္ဏာဟိ ရသ္မီဟီတိ တဒါ ဝတ္တမာနာ ရသ္မိယော။ ဣဿရိယလီဠာယာတိ ဣဿရိယဝိလာသေန။ နနု စ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဣဿရိယလီလာယ ပုစ္ဆာ အဂါရဝေါယေဝ သိယာတိ စောဒနာယ ‘‘ပကတိ ဟေသာ’’တိအာဒိမာဟ၊ ပကတိယာ ပုစ္ဆနတော န အဂါရဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နေန ဘိက္ခုသင်္ဃေန ပုရေ ကတေပိ အတ္ထတော တဿ ပုရတော နိသိန္နော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဝါရေတွာ’’တိအာဒိ။

၁၆၁။ ယေန၊ တေနာတိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယတ္ထ၊ တတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ။ ယေန မဏ္ဍလဿ ဒွါရံ၊ တေနူပသင်္ကမီတိ သမ္ပတ္တဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ ဥပဂမနမေဝ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥပဂတော’’တိ။ အနုစ္ဆဝိကေ ဧကသ္မိံ ပဒေသေတိ ယတ္ထ ဝိညုဇာတိကာ အဋ္ဌံသု၊ တသ္မိံ။ ကော ပနေသ အနုစ္ဆဝိကပဒေသော နာမ? အတိဒူရတာဒိဆနိသဇ္ဇဒေါသဝိရဟိတော ပဒေသော၊ နပစ္ဆတာဒိအဋ္ဌနိသဇ္ဇဒေါသဝိရဟိတော ဝါ။ ယထာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ –

‘‘န ပစ္ဆတော န ပုရတော၊ နာပိ အာသန္နဒူရတော၊

န ကစ္ဆေ နော ပဋိဝါတေ၊ န စာပိ ဩနတုန္နတေ၊

ဣမေ ဒေါသေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ၊ ဧကမန္တံ ဌိတာ အဟူ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ဧဝမိစ္စာဒိပါဌဝဏ္ဏနာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၁)၊

တဒါ ဘိက္ခုသင်္ဃေ တုဏှီဘာဝဿ အနဝသေသတော ဗျာပိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တုဏှီဘူတံ တုဏှီဘူတ’’န္တိ ဝိစ္ဆာဝစနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယတော…ပေ… မေဝါ’’တိ၊ ယတော ယတော ဘိက္ခုတောတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထေန၊ ဟတ္ထဿ ဝါ ကုကတဘာဝေါ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စံ၊ အသညမော၊ အသမ္ပဇညကိရိယာ စ။ တထာ ပါဒကုက္ကုစ္စန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပနေ၊ တေန တဒညောပိ စက္ခုသောတာဒိအသညမော နတ္ထီတိ ဝိဘာဝိတော။ တတ္ထ ပန စက္ခုအသံယမော သဗ္ဗပဌမော ဒုန္နိဝါရိတော စာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဝိပ္ပသန္နရဟဒမိဝါတိ အနာဝိလောဒကသရမိဝ။ ယေနေတရဟိ…ပေ… ဣမိနာ မေ…ပေ… ဟောတူတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညော ဟိ အတ္ထက္ကမော၊ အညော သဒ္ဒက္ကမောတိ အာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာယိက-ဝါစသိကေန ဥပသမေန လဒ္ဓေန မာနသိကောပိ ဥပသမော အနုမာနတော လဒ္ဓါ ဧဝါတိ ကတွာ ‘‘မာနသိကေန စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သီလူပသမေနာတိ သီလသညမေန။ ဝုတ္တမတ္ထံ လောကပကတိယာ သာဓေန္တော ‘‘ဒုလ္လဘဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။

ဥပသမန္တိ အာစာရသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ သံယမံ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ တထာ ဣစ္ဆာယ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ သောတိ အယျကော၊ ဥဒယဘဒ္ဒေါ ဝါ။ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ တဒတ္ထ-သမတ္ထနံ။ ဃာတေဿတိယေဝါတိ တံကာလာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဃာတေသီ’’တိ။ ဣဒဉှိ သမ္ပတိပေက္ခဝစနံ။ ပဉ္စပရိဝဋ္ဋောတိ ပဉ္စရာဇပရိဝဋ္ဋော။

ကသ္မာ ဧဝမာဟ၊ နနု ဘဂဝန္တမုဒ္ဒိဿ ရာဇာ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝစီဘေဒေတိ ယထာဝုတ္တဥဒါနဝစီဘေဒေ။ တုဏှီ နိရဝေါတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ စိတ္တဇာနနာကာရဒဿနံ။ အယံ…ပေ… န သက္ခိဿတီတိ ဉတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝစနာနန္တရန္တိ ဥဒါနဝစနာနန္တရံ။ ယေနာတိ ယတ္ထ ပဒေသေ၊ ယေန ဝါ သောတပထေန။ ယေန ပေမန္တိ ဧတ္ထာပိ ယထာရဟမေသ နယော။

ကတာပရာဓဿ အာလပနံ နာမ ဒုက္ကရန္တိ သန္ဓာယ ‘‘မုခံ နပ္ပဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဂမာ ခေါ တွံ မဟာရာဇ ယထာပေမ’’န္တိ ဝစနနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝါ တဒါ တဒတ္ထဒီပနာကာရေန ပဝတ္တံ နာနာနယဝိစိတ္တံ ဘဂဝတော မဓုရဝစနမ္ပိ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကမ္ပိ ဟိ အတ္ထံ ဘဂဝါ ယထာ သောတူနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တထာ ဒေသေတိ။ ယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတာ အဗျာကတံ တန္တိပဒံ နာမ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေသညေဝ အတ္ထောပိ ဘာသိတော’’တိ။ ပဉ္စဟာကာရေဟီတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သမဘာဝါဒိသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၃၈၊ ၁၆၂) –

‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ တာဒီ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ၊ စတ္တာဝီတိ တာဒီ၊ တိဏ္ဏာဝီတိ တာဒီ၊ မုတ္တာဝီတိ တာဒီ၊ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ။

ကထံ အရဟာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ? အရဟာ လာဘေပိ တာဒီ၊ အလာဘေပိ၊ ယသေပိ၊ အယသေပိ၊ ပသံသာယပိ၊ နိန္ဒာယပိ၊ သုခေပိ၊ ဒုက္ခေပိ တာဒီ၊ ဧကံ စေ ဗာဟံ ဂန္ဓေန လိမ္ပေယျုံ၊ ဧကံ စေ ဗာဟံ ဝါသိယာ တစ္ဆေယျုံ၊ အမုသ္မိံ နတ္ထိ ရာဂေါ၊ အမုသ္မိံ နတ္ထိ ပဋိဃံ၊ အနုနယပဋိဃဝိပ္ပဟီနော၊ ဥဂ္ဃာတိနိဃာတိဝီတိဝတ္တော၊ အနုရောဓဝိရောဓသမတိက္ကန္တော၊ ဧဝံ အရဟာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ။

ကထံ အရဟာ စတ္တာဝီတိ တာဒီ? အရဟတော…ပေ… ထမ္ဘော၊ သာရမ္ဘော၊ မာနော၊ အတိမာနော၊ မဒေါ၊ ပမာဒေါ၊ သဗ္ဗေ ကိလေသာ၊ သဗ္ဗေ ဒုစ္စရိတာ၊ သဗ္ဗေ ဒရထာ၊ သဗ္ဗေ ပရိဠာဟာ၊ သဗ္ဗေ သန္တာပါ၊ သဗ္ဗာ ကုသလာဘိသင်္ခါရာ စတ္တာ ဝန္တာ မုတ္တာ ပဟီနာ ပဋိနိဿဋ္ဌာ၊ ဧဝံ အရဟာ စတ္တာဝီတိ တာဒီ။

ကထံ အရဟာ တိဏ္ဏာဝီတိ တာဒီ? အရဟာ ကာမောဃံ တိဏ္ဏော၊ ဘဝေါဃံ တိဏ္ဏော၊ ဒိဋ္ဌောဃံ တိဏ္ဏော၊ အဝိဇ္ဇောဃံ တိဏ္ဏော၊ သဗ္ဗံ သံသာရပထံ တိဏ္ဏော ဥတ္တိဏ္ဏော နိတ္တိဏ္ဏော အတိက္ကန္တော သမတိက္ကန္တော ဝီတိဝတ္တော၊ သော ဝုဋ္ဌဝါသော စိဏ္ဏစရဏော ဇာတိမရဏသင်္ခယော၊ ဇာတိမရဏသံသာရော (မဟာနိ။ ၃၈) နတ္ထိ တဿ ပုနဗ္ဘဝေါတိ၊ ဧဝံ အရဟာ တိဏ္ဏာဝီတိ တာဒီ။

ကထံ အရဟာ မုတ္တာဝီတိ တာဒီ? အရဟတော ရာဂါ စိတ္တံ မုတ္တံ ဝိမုတ္တံ သုဝိမုတ္တံ၊ ဒေါသာ၊ မောဟာ၊ ကောဓာ၊ ဥပနာဟာ၊ မက္ခာ၊ ပဠာသာ၊ ဣဿာယ၊ မစ္ဆရိယာ၊ မာယာယ၊ သာဌေယျာ၊ ထမ္ဘာ၊ သာရမ္ဘာ၊ မာနာ၊ အတိမာနာ၊ မဒါ၊ ပမာဒါ၊ သဗ္ဗကိလေသေဟိ၊ သဗ္ဗဒုစ္စရိတေဟိ၊ သဗ္ဗဒရထေဟိ၊ သဗ္ဗပရိဠာဟေဟိ၊ သဗ္ဗသန္တာပေဟိ၊ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရေဟိ စိတ္တံ မုတ္တံ ဝိမုတ္တံ သုဝိမုတ္တံ၊ ဧဝံ အရဟာ မုတ္တာဝီတိ တာဒီ။

ကထံ အရဟာ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ? အရဟာ ‘သီလေ သတိ သီလဝါ’တိ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ၊ ‘သဒ္ဓါယ သတိ သဒ္ဓါ’တိ၊ ‘ဝီရိယေ သတိ ဝီရိယဝါ’တိ၊ ‘သတိယာ သတိ သတိမာ’တိ၊ ‘သမာဓိမှိ သတိ သမာဟိတော’တိ၊ ‘ပညာယ သတိ ပညဝါ’တိ၊ ‘ဝိဇ္ဇာယ သတိ တေဝိဇ္ဇော’တိ၊ ‘အဘိညာယ သတိ ဆဠဘိညော’တိ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ၊ ဧဝံ အရဟာ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီ’’တိ။

ဘဂဝါ ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ တာဒီနမတိသယော တာဒီ။ တေနာဟ ‘‘သုပ္ပတိဋ္ဌိတော’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ ကာဠကာရာမသုတ္တန္တေ ‘‘ဣတိ ခေါ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု တာဒီယေဝ တာဒီ၊ တမှာ စ ပန တာဒိမှာ အညော တာဒီ ဥတ္တရိတရော ဝါ ပဏီတတရော ဝါ နတ္ထီတိ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။ အထ ဝါ ပဉ္စဝိဓာရိယိဒ္ဓိသိဒ္ဓေဟိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ တာဒိလက္ခဏေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ အာယသ္မတာ ဓမ္မသေနာပတိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ –

‘‘ကတမာ အရိယာ ဣဒ္ဓိ? ဣဓ ဘိက္ခု သစေ အာကင်္ခတိ ‘ပဋိကူလေ အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရေယျ’န္တိ၊ အပ္ပဋိကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ၊ သစေ အာကင်္ခတိ ‘အပ္ပဋိကူလေ ပဋိကူလသညီ ဝိဟရေယျ’န္တိ၊ ပဋိကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ၊ သစေ အာကင်္ခတိ ‘ပဋိကူလေ စ အပ္ပဋိကူလေ စ အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရေယျ’န္တိ၊ အပ္ပဋိကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ၊ သစေ အာကင်္ခတိ ‘အပ္ပဋိကူလေ စ ပဋိကူလေ စ ပဋိကူလသညီ ဝိဟရေယျ’န္တိ၊ ပဋိကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ၊ သစေ အာကင်္ခတိ ‘ပဋိကူလေ စ အပ္ပဋိကူလေ စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခကော ဝိဟရေယျံ သတော သမ္ပဇာနော’တိ၊ ဥပေက္ခကော တတ္ထ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၇)။

ဗဟိဒ္ဓါတိ သာသနတော ဗဟိသမယေ။

၁၆၂။ ဧသာတိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဝန္ဒနာကာရော။ တမတ္ထံ လောကသိဒ္ဓါယ ဥပမာယ သာဓေတုံ ‘‘ရာဇာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩကာသန္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။

န မေ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ဘာရော အတ္ထီတိ သတ္ထု သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ အတ္ထတော အာပန္နာယ ဒဿနံ။ ‘‘ယဒိ အာကင်္ခသီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ ဟိ ဧသ အတ္ထော အာပန္နော ဟောတိ။ သဗ္ဗံ တေ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီတိ ဧတ္ထာပိ အယံ နယော။ ‘‘ယံ အာကင်္ခသိ၊ တံ ပုစ္ဆာ’’တိ ဝစနေနေဝ ဟိ အယမတ္ထော သိဇ္ဈတိ။ အသာဓာရဏံ သဗ္ဗညုပဝါရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဒိ ‘‘ယဒါကင်္ခသီ’’တိ န ဝဒန္တိ၊ အထ ကထံ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘သုတွာ’’တိအာဒိ။ ပဒေသဉာဏေယေဝ ဌိတတ္တာ တထာ ဝဒန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗုဒ္ဓါ ပန သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘ပုစ္ဆာဝုသော ယဒါကင်္ခသီ’’တိအာဒီနိ သုတ္တပဒါနိ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန အာဂတာနိ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယက္ခနရိန္ဒဒေဝသမဏဗြာဟ္မဏပရိဗ္ဗာဇကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော ယဒါကင်္ခသီ’’တိ အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဩကာသကရဏံ၊ ‘‘ပုစ္ဆ မဟာရာဇာ’’တိ နရိန္ဒာနံ၊ ‘‘ပုစ္ဆ ဝါသဝါ’’တိအာဒိ ဒေဝါနမိန္ဒဿ၊ ‘‘တေန ဟီ’’တိအာဒိ သမဏာနံ၊ ‘‘ဗာဝရိဿ စာ’’တိအာဒိ ဗြာဟ္မဏာနံ၊ ‘‘ပုစ္ဆ မံ သဘိယာ’’တိအာဒိ ပရိဗ္ဗာဇကာနံ ဩကာသကရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝါသဝါတိ ဒေဝါနမိန္ဒာလပနံ။ တဒေတဉှိ သက္ကပဉှသုတ္တေ။ မနသိစ္ဆသီတိ မနသာ ဣစ္ဆသိ။

ကတာဝကာသာတိ ယသ္မာ တုမှေ မယာ ကတောကာသာ၊ တသ္မာ ဗာဝရိဿ စ တုယှံ အဇိတဿ စ သဗ္ဗေသဉ္စ သေသာနံ ယံ ကိဉ္စိ သဗ္ဗံ သံသယံ ယထာ မနသာ ဣစ္ဆထ၊ တထာ ပုစ္ဆဝှော ပုစ္ဆထာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ဗာဝရိဿ သံသယံ မနသာ ပုစ္ဆဝှော၊ တုမှာကံ ပန သဗ္ဗေသံ သံသယံ မနသာ စ အညထာ စ ယထာ ဣစ္ဆထ၊ တထာ ပုစ္ဆဝှောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဗာဝရီ ဟိ ‘‘အတ္တနော သံသယံ မနသာဝ ပုစ္ဆထာ’’တိ အန္တေဝါသိကေ အာဏာပေသိ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘အနာဝရဏဒဿာဝီ၊ ယဒိ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတိ၊

မနသာ ပုစ္ဆိတေ ပဉှေ၊ ဝါစာယ ဝိဿဇေဿတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၁၁)၊

တဒေတံ ပါရာယနဝဂ္ဂေ။ တထာ ‘‘ပုစ္ဆ မံ သဘိယာ’’တိအာဒိပိ။

ဗုဒ္ဓဘူမိန္တိ ဗုဒ္ဓဋ္ဌာနံ၊ အာသဝက္ခယဉာဏံ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စ။ ဗောဓိသတ္တဘူမိ နာမ ဗောဓိသတ္တဋ္ဌာနံ ပါရမီသမ္ဘရဏဉာဏံ၊ ဘူမိသဒ္ဒေါ ဝါ အဝတ္ထာဝါစကော၊ ဗုဒ္ဓါဝတ္ထံ၊ ဗောဓိသတ္တာဝတ္ထာယန္တိ စ အတ္ထော။ ဧကတ္တနယေန ဟိ ပဝတ္တေသု ခန္ဓေသု အဝတ္ထာယေဝ တံ တဒါကာရနိဿိတာ။

ယော ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ပဒေသဉာဏေ ဌိတော သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသိ၊ တဿ တဒေဝ အစ္ဆရိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ကောဏ္ဍည ပဉှာနီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကောဏ္ဍညာတိ ဂေါတ္တဝသေန သရဘင်္ဂမာလပန္တိ။ ဝိယာကရောဟီတိ ဗျာကရောဟိ။ သာဓုရူပါတိ သာဓုသဘာဝါ။ ဓမ္မောတိ သနန္တနော ပဝေဏီဓမ္မော။ ယန္တိ အာဂမနကိရိယာပရာမသနံ၊ ယေန ဝါ ကာရဏေန အာဂစ္ဆတိ၊ တေန ဝိယာကရောဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုဒ္ဓန္တိ သီလပညာဒီဟိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တံ၊ ဂရုန္တိ အတ္ထော။ ဧသ ဘာရောတိ သံသယုပစ္ဆေဒနသင်္ခါတော ဧသော ဘာရော၊ အာဂတော ဘာရော တယာ အဝဿံ ဝဟိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

မယာ ကတာဝကာသာ ဘောန္တော ပုစ္ဆန္တု။ ကသ္မာတိ စေ? အဟဉှိ တံ တံ ဝေါ ဗျာကရိဿံ ဉတွာ သယံ လောကမိမံ၊ ပရဉ္စာတိ။ သယန္တိ စ သယမေဝ ပရူပဒေသေန ဝိနာ။ ဧဝံ သရဘင်္ဂကာလေ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ပဉှာနန္တိ ဓမ္မယာဂပဉှာနံ။ အန္တကရန္တိ နိဋ္ဌာနကရံ။ သုစိရတေနာတိ ဧဝံ နာမကေန ဗြာဟ္မဏေန။ ပုဋ္ဌုန္တိ ပုစ္ဆိတုံ။ ဇာတိယာတိ ပဋိသန္ဓိယာ၊ ‘‘ဝိဇာတိယာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ပံသုံ ကီဠန္တော သမ္ဘဝကုမာရော နိသိန္နောဝ ဟုတွာ ပဝါရေသီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

တဂ္ဃာတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ယထာပိ ကုသလော တထာတိ ယထာ သဗ္ဗဓမ္မကုသလော သဗ္ဗဓမ္မဝိဒူ ဗုဒ္ဓါ ဇာနာတိ ကထေတိ၊ တထာ တေ အဟမက္ခိဿန္တိ အတ္ထော။ ဇာနာတိ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ သမ္ဗန္ဓမုပဂစ္ဆတိ။ ယထာဟ ‘‘ယေန ယဿ ဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဒူရဋ္ဌမ္ပိ စ တဿ တ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)။ ဇာနနာ စေတ္ထ ကထနာ။ ယထာ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော အာစရိယေန။ ရာဇာ စ ခေါ တံ ယဒိ ကာဟတိ ဝါ၊ န ဝါတိ ယော တံ ဣဓ ပုစ္ဆိတုံ ပေသေသိ၊ သော ကောရဗျရာဇာ တံ တယာ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ၊ တယာ ဝါ ပုဋ္ဌေန မယာ အက္ခာတမတ္ထံ ယဒိ ကရောတု ဝါ၊ န ဝါ ကရောတု၊ အဟံ ပန ယထာဓမ္မံ တေ အက္ခိဿံ အာစိက္ခိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ ပန –

‘‘ရာဇာ စ ခေါ တန္တိ အဟံ တံ ပဉှံ ယထာ တုမှာကံ ရာဇာ ဇာနာတိ ဇာနိတုံ သက္ကောတိ၊ တထာ အက္ခိဿံ။ တတော ဥတ္တရိ ရာဇာ ယထာ ဇာနာတိ၊ တထာ ယဒိ ကရိဿတိ ဝါ၊ န ဝါ ကရိဿတိ၊ ကရောန္တဿ ဝါ အကရောန္တဿ ဝါ တဿေဝေတံ ဘဝိဿတိ၊ မယှံ ပန ဒေါသော နတ္ထီတိ ဒီပေတီ’’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၁၆။၁၇၂) –

ဇာနာတိ-သဒ္ဒေါ ဝါကျဒွယသာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တော။

၁၆၃။ သိပ္ပမေဝ သိပ္ပာယတနံ အာယတနသဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတ္တာ။ အပိစ သိက္ခိတဗ္ဗတာယ သိပ္ပဉ္စ တံ သတ္တာနံ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ ကာရဏဘာဝတော၊ နိဿယဘာဝတော ဝါ အာယတနဉ္စာတိ သိပ္ပာယတနံ။ သေယျထိဒန္တိ ဧကောဝ နိပါတော၊ နိပါတသမုဒါယော ဝါ။ တဿ တေ ကတမေတိ ဣဓ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကတမေ ပန တေ’’တိ။ ဣမေ ကတမေတိပိ ပစ္စေကမတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဣဒဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗာပေက္ခနဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တေ သိပ္ပာယတနိကာ ကတမေတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုထုသိပ္ပာယတနာနီ’’တိ ဟိ သာဓာရဏတော သိပ္ပာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥပရိ တံတံသိပ္ပူပဇီဝိနောဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ။ ကသ္မာတိ စေ? ပပဉ္စံ ပရိဟရိတုကာမတ္တာ။ အညထာ ဟိ ယထာဓိပ္ပေတာနိ တာဝ သိပ္ပာယတနာနိ ဒဿေတွာ ပုန တံတံသိပ္ပူပဇီဝိနောပိ ဒဿေတဗ္ဗာ သိယုံ တေသမေဝေတ္ထ ပဓာနတော အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧဝဉ္စ သတိ ကထာပပဉ္စော ဘဝေယျ၊ တသ္မာ တံ ပပဉ္စံ ပရိဟရိတုံ သိပ္ပူပဇီဝီဟိ တံတံသိပ္ပာယတနာနိ သင်္ဂဟေတွာ ဧဝမာဟာတိ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟတ္ထာရောဟာတိအာဒီဟိ ယေ တံ တံ သိပ္ပံ နိဿာယ ဇီဝန္တိ၊ တေ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ။ သိပ္ပံ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တီတိ သိပ္ပူပဇီဝိနော။

ဟတ္ထိမာရောဟန္တီတိ ဟတ္ထာရောဟာ၊ ဟတ္ထာရုဠှယောဓာ။ ဟတ္ထိံ အာရောဟာပယန္တီတိ ဟတ္ထာရောဟာ၊ ဟတ္ထာစရိယ ဟတ္ထိဝေဇ္ဇ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာဒယော။ ယေန ဟိ ပယောဂေန ပုရိသော ဟတ္ထိနော အာရောဟနယောဂ္ဂေါ ဟောတိ၊ တံ ဟတ္ထိဿ ပယောဂံ ဝိဓာယန္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပေတေသံ ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟတ္ထာစရိယာ နာမ ယေ ဟတ္ထိနော၊ ဟတ္ထာရောဟကာနဉ္စ သိက္ခာပကာ။ ဟတ္ထိဝေဇ္ဇာ နာမ ဟတ္ထိဘိသက္ကာ။ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာ နာမ ဟတ္ထီနံ ပါဒရက္ခကာ။ ဟတ္ထိံ မဏ္ဍယန္တိ ရက္ခန္တီတိ ဟတ္ထိမဏ္ဍာ၊ တေယေဝ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာ၊ ဟတ္ထိံ မိနေန္တိ သမ္မာ ဝိဒဟနေန ဟိံသန္တီတိ ဝါ ဟတ္ထိမေဏ္ဍာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟတ္ထီနံ ယဝပဒါယကာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ အဿာရောဟာတိ ဧတ္ထာပိ သုဒ္ဓဟေတုကတ္တုဝသေန ယထာဝုတ္တောဝ အတ္ထော။ ရထေ နိယုတ္တာ ရထိကာ။ ရထရက္ခာ နာမ ရထဿ အာဏိရက္ခကာ။ ဓနုံ ဂဏှန္တီတိ ဓနုဂ္ဂဟာ၊ ဣဿာသာ၊ ဓနုံ ဂဏှာပေန္တီတိ ဓနုဂ္ဂဟာ၊ ဓနုသိပ္ပသိက္ခာပကာ ဓနွာစရိယာ။

စေလေန စေလပဋာကာယ ယုဒ္ဓေ အကန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ စေလကာ၊ ဇယဒ္ဓဇဂါဟကာတိ အာဟ ‘‘ယေ ယုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ။ ဇယဓဇန္တိ ဇယနတ္ထံ၊ ဇယကာလေ ဝါ ပဂ္ဂဟိတဓဇံ။ ပုရတောတိ သေနာယ ပုဗ္ဗေ။ ယထာ တထာ ဌိတေ သေနိကေ ဗျူဟဝိစာရဏဝသေန တတော တတော စလယန္တိ ဥစ္စာလေန္တီတိ စလကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ရညော’’တိအာဒိ။ သကုဏဂ္ဃိအာဒယော ဝိယ မံသပိဏ္ဍံ ပရသေနာသမူဟသင်္ခါတံ ပိဏ္ဍံ သာဟသိကတာယ ဆေတွာ ဆေတွာ ဒယန္တိ ဥပ္ပတိတွာ ဥပ္ပတိတွာ နိဂ္ဂစ္ဆန္တီတိ ပိဏ္ဍဒါယကာ။ တေနာဟ ‘‘တေ ကိရာ’’တိအာဒိ။ သာဟသံ ကရောန္တီတိ သာဟသိကာ၊ တေယေဝ မဟာယောဓာ။ ပိဏ္ဍမိဝါတိ တာလဖလပိဏ္ဍမိဝါတိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘မံသပိဏ္ဍမိဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၃) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အာစရိယေနာ’’တိ ဝုတ္တေ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပိဏ္ဍေ ဇနသမူဟသင်္ခါတေ သမ္မဒ္ဒေ ဒယန္တိ ဥပ္ပတန္တာ ဝိယ ဂစ္ဆန္တီတိ ပိဏ္ဍဒါယကာ၊ ဒယ-သဒ္ဒေါ ဂတိယံ၊ အယ-သဒ္ဒဿ ဝါ ဒ-ကာရာဂမေန နိပ္ဖတ္တိ။

ဥဂ္ဂတုဂ္ဂတာတိ သင်္ဂါမံ ပတွာ ဇဝပရက္ကမာဒိဝသေန အတိဝိယ ဥဂ္ဂတာ။ တဒေဝါတိ ပရေဟိ ဝုတ္တံ တမေဝ သီသံ ဝါ အာဝုဓံ ဝါ။ ပက္ခန္ဒန္တီတိ ဝီရသူရဘာဝေန အသဇ္ဇမာနာ ပရသေနမနုပဝိသန္တိ။ ထာမဇဝဗလပရက္ကမာဒိသမ္ပတ္တိယာ မဟာနာဂသဒိသတာ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထိအာဒီသုပီ’’တိအာဒိ။ ဧကန္တသူရာတိ ဧကစရသူရာ အန္တသဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတော၊ သူရဘာဝေန ဧကာကိနော ဟုတွာ ယုဇ္ဈနကာတိ အတ္ထော။ သဇာလိကာတိ သဝမ္မိကာ။ သန္နာဟော ကင်္ကဋော ဝမ္မံ ကဝစော ဥရစ္ဆဒေါ ဇာလိကာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ သစမ္မိကာတိ ဇာလိကာ ဝိယ သရီရပရိတ္တာဏေန စမ္မေန သစမ္မိကာ။ စမ္မကဉ္စုကန္တိ စမ္မမယကဉ္စုကံ။ ပဝိသိတွာတိ တဿ အန္တော ဟုတွာ၊ ပဋိမုဉ္စိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သရပရိတ္တာဏံ စမ္မန္တိ စမ္မပဋိသိဗ္ဗိတံ စေလကံ၊ စမ္မမယံ ဝါ ဖလကံ။ ဗလဝသိနေဟာတိ သာမိနိ အတိသယပေမာ။ ဃရဒါသယောဓာတိ အန္တောဇာတဒါသပရိယာပန္နာ ယောဓာ၊ ‘‘ဃရဒါသိကပုတ္တာ’’တိပိ ပါဌော၊ အန္တောဇာတဒါသီနံ ပုတ္တာတိ အတ္ထော။

အာဠာရံ ဝုစ္စတိ မဟာနသံ၊ တတ္ထ နိယုတ္တာ အာဠာရိကာ။ ပူဝိကာတိ ပူဝသမ္ပာဒကာ၊ ယေ ပူဝမေဝ နာနပ္ပကာရတော သမ္ပာဒေတွာ ဝိက္ကိဏန္တာ ဇီဝန္တိ။ ကေသနခသဏ္ဌပနာဒိဝသေန မနုဿာနံ အလင်္ကာရဝိဓိံ ကပ္ပေန္တိ သံဝိဒဟန္တီတိ ကပ္ပကာ။ စုဏ္ဏဝိလေပနာဒီဟိ မလဟရဏဝဏ္ဏသမ္ပာဒနဝိဓိနာ နှာပေန္တိ နဟာနံ ကရောန္တီတိ နှာပိကာ။ နဝန္တာဒိဝိဓိနာ ပဝတ္တော ဂဏနဂန္ထော အန္တရာ ဆိဒ္ဒါဘာဝေန အစ္ဆိဒ္ဒကောတိ ဝုစ္စတိ၊ တဒေဝ ပဌေန္တီတိ အစ္ဆိဒ္ဒကပါဌကာ။ ဟတ္ထေန အဓိပ္ပာယဝိညာပနံ၊ ဂဏနံ ဝါ ဟတ္ထမုဒ္ဒါ။ အင်္ဂုလိသင်္ကောစနဉှိ မုဒ္ဒါတိ ဝုစ္စတိ၊ တေန စ ဝိညာပနံ၊ ဂဏနံ ဝါ ဟောတိ။ ဟတ္ထသဒ္ဒေါ စေတ္ထ တဒေကဒေသေသု အင်္ဂုလီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘န ဘုဉ္ဇမာနော သဗ္ဗံ ဟတ္ထံ မုခေ ပက္ခိပိဿာမီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၁၈) ဝိယ၊ တမုပနိဿာယ ဇီဝန္တီတိ မုဒ္ဒိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒါယာ’’တိအာဒိ။

အယကာရော ကမ္မာရကာရကော။ ဒန္တကာရော ဘမကာရော။ စိတ္တကာရော လေပစိတ္တကာရော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကောဋ္ဋကလေခကဝိလီဝကာရဣဋ္ဌကကာရဒါရုကာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ ကရဏနိပ္ဖာဒနဝသေန ဒဿေတွာ။ သန္ဒိဋ္ဌိကမေဝါတိ အသမ္ပရာယိကတာယ သာမံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ သယမနုဘဝိတဗ္ဗံ အတ္တပစ္စက္ခန္တိ အတ္ထော။ ဥပဇီဝန္တီတိ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တိ။ သုခိတန္တိ သုခပ္ပတ္တံ။ ထာမဗလူပေတဘာဝေါဝ ပီဏနန္တိ အာဟ ‘‘ပီဏိတံ ထာမဗလူပေတ’’န္တိ။ ဥပရီတိ ဒေဝလောကေ။ တထာ ဥဒ္ဓန္တိပိ။ သော ဟိ မနုဿလောကတော ဥပရိမော။ အဂ္ဂံ ဝိယာတိ အဂ္ဂံ၊ ဖလံ။ ‘‘ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနတော တံ ကမ္မဿ အဂ္ဂိသိခါ ဝိယ ဟောတီ’’တိ အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ အပိစ သဂ္ဂန္တိ ဥတ္တမံ၊ ဖလံ။ သဂ္ဂန္တိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂံ၊ ရူပသဒ္ဒါဒိဒသဝိဓံ အတ္တနော ဖလံ နိပ္ဖာဒေတုံ အရဟတီတိ အတ္ထော။ သုအဂ္ဂိကာဝ နိရုတ္တိနယေန သောဝဂ္ဂိကာ၊ ဒက္ခိဏာသဒ္ဒါပေက္ခာယ စ သဗ္ဗတ္ထ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ သုခေါတိ သုခူပါယော ဣဋ္ဌော ကန္တော။ အဂ္ဂေတိ ဥဠာရေ။ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဗာဟိရံ ရူပံ၊ အတ္တနော ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ ဝဏ္ဏောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဒက္ခန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဧတာယာတိ ဒက္ခိဏာ၊ ပရိစ္စာဂမယံ ပုညန္တိ အာဟ ‘‘ဒက္ခိဏံ ဒါန’’န္တိ။

မဂ္ဂေါ သာမညံ သမိတပါပသင်္ခါတဿ သမဏဿ ဘာဝေါတိ ကတွာ၊ တဿ ဝိပါကတ္တာ အရိယဖလံ သာမညဖလံ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ မဟာဝဂ္ဂသံယုတ္တပါဠိဝသေန တဒတ္ထံ သာဓေတိ။ တံ ဧသ ရာဇာ န ဇာနာတိ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒတာယ။ ယသ္မာ ပနေသ ‘‘ဒါသကဿကာဒိဘူတာနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ လောကတော အဘိဝါဒနာဒိလာဘော သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ နာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကောစိ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဤဒိသမတ္ထံ ဇာနန္တော’’တိ ဝီမံသန္တော ပူရဏာဒိကေ ပုစ္ဆိတွာ တေသံ ကထာယ အနဓိဂတဝိတ္တော ဘဂဝန္တမ္ပိ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒါသကဿကောပမံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတီ’’တိ။

ရာဇာမစ္စာတိ ရာဇကုလသမုဒါဂတာ အမစ္စာ၊ အနုယုတ္တကရာဇာနော စေဝ အမစ္စာ စာတိပိ အတ္ထော။ ကဏှပက္ခန္တိ ယထာပုစ္ဆိတေ အတ္ထေ လဗ္ဘမာနဒိဋ္ဌိဂတူပသံဟိတံ သံကိလေသပက္ခံ။ သုက္ကပက္ခန္တိ တဗ္ဗိဓုရံ ဥပရိ သုတ္တာဂတံ ဝေါဒါနပက္ခံ။ သမဏကောလာဟလန္တိ သမဏကောတူဟလံ တံ တံ သမဏဝါဒါနံ အညမညဝိရောဓံ။ သမဏဘဏ္ဍနန္တိ တေနေဝ ဝိရောဓေန ‘‘ဧဝံဝါဒီနံ တေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ အယံ ဒေါသော၊ ဧဝံဝါဒီနံ တေသံ အယံ ဒေါသော’’တိ ဧဝံ တံ တံ ဝါဒဿ ပရိဘာသနံ။ ဣဿရာနုဝတ္တကော ဟိ လောကောတိ ဓမ္မတာဒဿနေန တဒတ္ထသမတ္ထနံ။ အတ္တနော ဒေသနာကောသလ္လေန ရညော ဘာရံ ကရောန္တော၊ န တဒညေန ပရဝမ္ဘနာဒိကာရဏေန။

၁၆၄။ နု-သဒ္ဒေါ ဝိယ နော-သဒ္ဒေါပိ ပုစ္ဆာယံ နိပါတောတိ အာဟ ‘‘အဘိဇာနာသိ နူ’’တိ။ အယဉ္စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ အဘိဇာနာသိပဒေနေဝ၊ အထ ခေါ ‘‘ပုစ္ဆိတာ’’တိ ပဒေန စာတိ သမုစ္စယတ္ထော။ ကထံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အနုယောဂမပနေတိ ‘‘ဣဒဉှီ’’တိအာဒိနာ။ ပုစ္ဆိတာ နူတိ ပုဗ္ဗေ ပုစ္ဆံ ကတ္တာ နု။ နံ ပုဋ္ဌဘာဝန္တိ တာဒိသံ ပုစ္ဆိတဘာဝံ အဘိဇာနာသိ နု။ န တေ သမ္မုဋ္ဌန္တိ တဝ န ပမုဋ္ဌံ ဝတာတိ အတ္ထော။ အဖာသုကဘာဝေါတိ တထာ ဘာသနေန အသုခဘာဝေါ။ ပဏ္ဍိတပတိရူပကာနန္တိ (သာမံ ဝိယ အတ္တနော သက္ကာရာနံ ပဏ္ဍိတဘာသာနံ) အာမံ ဝိယ ပက္ကာနံ ပဏ္ဍိတာ ဘာသာနံ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၃) ပါဠိပဒအတ္ထဗျဉ္ဇနေသူတိ ပါဠိသင်္ခါတေ ပဒေ၊ တဒတ္ထေ တပ္ပရိယာပန္နက္ခရေ စ၊ ဝါကျပရိယာယော ဝါ ဗျဉ္ဇနသဒ္ဒေါ ‘‘အက္ခရံ ပဒံ ဗျဉ္ဇန’’န္တိအာဒီသု (နေတ္တိ။ ၂၈) ဝိယ။ ဘဂဝတော ရူပံ သဘာဝေါ ဝိယ ရူပမဿာတိ ဘဂဝန္တရူပေါ၊ ဘဂဝါ ဝိယ ဧကန္တပဏ္ဍိတောတိ အတ္ထော။

ပူရဏကဿပဝါဒဝဏ္ဏနာ

၁၆၅။ ဧကမိဒါဟန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ ဧကံ သမယမိစ္စေဝ အတ္ထော။ သမ္မောဒေတိ သမ္မောဒနံ ကရောတီတိ သမ္မောဒနီယံ။ အနီယသဒ္ဒေါ ဟိ ဗဟုလာ ကတွတ္ထာဘိဓာယကော ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိ၊ (ဓ။ သ။ သုတ္တန္တဒုကမာတိကာ ၉၇) သမ္မောဒနံ ဝါ ဇနေတီတိ သမ္မောဒနိယံ တဒ္ဓိတဝသေန။ သရိတဗ္ဗန္တိ သာရဏီယံ၊ သရဏဿ အနုစ္ဆဝိကန္တိ ဝါ သာရဏိယံ၊ ဧတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မောဒဇနကံ သရိတဗ္ဗယုတ္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သရိတဗ္ဗယုတ္တကန္တိ စ သရဏာနုစ္ဆဝိကန္တိ အတ္ထော။

၁၆၆။ သဟတ္ထာတိ သဟတ္ထေနေဝ၊ တေန သုဒ္ဓကတ္တာရံ ဒဿေတိ၊ အာဏတ္တိယာတိ ပန ဟေတုကတ္တာရံ၊ နိဿဂ္ဂိယထာဝရာဒယောပိ ဣဓ သဟတ္ထ ကရဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။ ဟတ္ထာဒီနီတိ ဟတ္ထပါဒကဏ္ဏနာသာဒီနိ။ ပစနံ ဒဟနံ ဝိဗာဓနန္တိ အာဟ ‘‘ဒဏ္ဍေန ဥပ္ပီဠေန္တဿာ’’တိ။ ပပဉ္စသူဒနိယံ နာမ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပစတော’’တိ ဧတဿ ‘‘တဇ္ဇေန္တဿ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၉၇) ဒုတိယောပိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပန တဇ္ဇနံ၊ ပရိဘာသနဉ္စ ဒဏ္ဍေန သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဒဏ္ဍေန ဥပ္ပီဠေန္တဿ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၆) အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ အဓုနာ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘တဇ္ဇေန္တဿ ဝါ’’တိ ပါဌောပိ ဗဟုသော ဒိဿတိ။ သောကန္တိ သောကကာရဏံ၊ သောစနန္တိပိ ယုဇ္ဇတိ ကာရဏသမ္ပာဒနေန ဖလဿပိ ကတ္တဗ္ဗတော။ ပရေဟီတိ အတ္တနော ဝစနကရေဟိ ကမ္မဘူတေဟိ။ ဖန္ဒတောတိ ဧတ္ထ ပရဿ ဖန္ဒနဝသေန သုဒ္ဓကတ္တုတ္ထော န လဗ္ဘတိ၊ အထ ခေါ အတ္တနော ဖန္ဒနဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရံ ဖန္ဒန္တံ ဖန္ဒနကာလေ သယမ္ပိ ဖန္ဒတော’’တိ၊ အတ္တနာ ကတေန ပရဿ ဝိဗာဓနပယောဂေန သယမ္ပိ ဖန္ဒတောတိ အတ္ထော။ ‘‘အတိပါတာပယတော’’တိ ပဒံ သုဒ္ဓကတ္တရိ၊ ဟေတုကတ္တရိ စ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဟနန္တဿာပိ ဟနာပေန္တဿာပီ’’တိ ဣမိနာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘အာဒိယတော’’တိအာဒီသု။ ကရဏကာရဏဝသေနာတိ သယံကာရပရံကာရဝသေန။

ဃရဘိတ္တိယာ အန္တော စ ဗဟိ စ သန္ဓိ ဃရသန္ဓိ။ ကိဉ္စိပိ အသေသေတွာ နိရဝသေသော လောပေါ ဝိလုမ္ပနံ နိလ္လောပေါတိ အာဟ ‘‘မဟာဝိလောပ’’န္တိ။ ဧကာဂါရေ နိယုတ္တော ဝိလောပေါ ဧကာဂါရိကော။ တေနာဟ ‘‘ဧကမေဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရိပန္ထေ တိဋ္ဌတော’’တိ ဧတ္ထ အစ္ဆိန္ဒနတ္ထမေဝ တိဋ္ဌတီတိ အယမတ္ထော ပကရဏတော သိဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ ‘‘အာဂတာဂတာန’’န္တိအာဒိနာ။ ‘‘ပရိတော သဗ္ဗသော ပန္ထေ ဟနနံ ပရိပန္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၆) အယမတ္ထောပိ အာစရိယေန ဝုတ္တော။ ကရောမီတိ သညာယာတိ သဉ္စေတနိကဘာဝမာဟ၊ တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘သဉ္စိစ္စ ကရောတောပိ န ကရီယတိ နာမ၊ ပဂေဝ အသဉ္စိစ္စာ’’တိ။ ပါပံ န ကရီယတီတိ ပုဗ္ဗေ အသတော ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ပါပံ အကတမေဝ နာမ။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ပါပ’’န္တိ။

ယဒိ ဧဝံ ကထံ သတ္တာ ပါပေ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္တနော ဝါဒေ ပရေဟိ အာရောပိတံ ဒေါသမပနေတုကာမော ပူရဏော ဣမမတ္ထမ္ပိ ဒဿေတီတိ အာဟ ‘‘သတ္တာ ပနာ’’တိအာဒိ။ သညာမတ္တမေတံ ‘‘ပါပံ ကရောန္တီ’’တိ၊ ပါပံ ပန နတ္ထေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ကိရဿ ဟောတိ – ဣမေသံ သတ္တာနံ ဟိံသာဒိကိရိယာ အတ္တာနံ န ပါပုဏာတိ တဿ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရတ္တာ၊ သရီရံ ပန အစေတနံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမံ၊ တသ္မိံ ဝိကောပိတေပိ န ကိဉ္စိ ပါပန္တိ။ ပရိယန္တော ဝုစ္စတိ နေမိ ပရိယောသာနေ ဌိတတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ အာစရိယေန ‘‘နိသိတခုရမယနေမိနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၆)။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ စက္ကပရိယောသာနမေဝ ပရိယန္တော၊ ခုရေန သဒိသော ပရိယန္တော ယဿာတိ ခုရပရိယန္တော။ ခုရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ခုရဓာရာ ဂဟိတာ တဒဝရောဓတော။ ပါဠိယံ စက္ကေနာတိ စက္ကာကာရကတေန အာဝုဓဝိသေသေန။ တံ မံသခလကရဏသင်္ခါတံ နိဒါနံ ကာရဏံ ယဿာတိ တတောနိဒါနံ၊ ‘‘ပစ္စတ္တဝစနဿ တောအာဒေသော၊ သမာသေ စဿ လောပါဘာဝေါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁) အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော။ ‘‘ပစ္စတ္တတ္ထေ နိဿက္ကဝစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရော။ ‘‘ကာရဏတ္ထေ နိပါတသမုဒါယော’’တိပိ အက္ခရစိန္တကာ။

ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏဒိသာ အပ္ပတိရူပဒေသော၊ ဥတ္တရဒိသာ ပန ပတိရူပဒေသောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဒက္ခိဏဉ္စေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ဒေသဒိသာပဒေသေန တန္နိဝါသိနော သန္ဓာယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒက္ခိဏတီရေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟနနဒါနကိရိယာ ဟိ တဒါယတ္တာ။ မဟာယာဂန္တိ မဟာဝိဇိတရညော ယညသဒိသမ္ပိ မဟာယာဂံ။ ဒမသဒ္ဒေါ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ၊ ဥပေါသထသီလဿ စ ဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယဒမေန ဥပေါသထကမ္မေနာ’’တိ။ ကေစိ ပန ဥပေါသထကမ္မေနာ’တိ ဣဒံ ဣန္ဒြိယဒမဿ ဝိသေသနံ၊ တသ္မာ ‘ဥပေါသထကမ္မဘူတေန ဣန္ဒြိယဒမေနာ’တိ’’ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ တဒုဘယတ္ထဝါစကတ္တာ ဒမသဒ္ဒဿ၊ အတ္ထဒွယဿ စ ဝိသေသဝုတ္တိတော။ အဓုနာ ဟိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ဝါ-သဒ္ဒေါ၊ စ-သဒ္ဒေါပိ ဒိဿတိ။ သီလသံယမေနာတိ တဒညေန ကာယိကဝါစသိကသံဝရေန။ သစ္စဝစနေနာတိ အမောသဝဇ္ဇေန။ တဿ ဝိသုံ ဝစနံ လောကေ ဂရုတရပုညသမ္မတဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ပါပဓမ္မေသု မုသာဝါဒေါ ဂရုတရော၊ ဧဝံ ပုညဓမ္မေသု အမောသဝဇ္ဇော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ဣတိဝုတ္တကေ –

‘‘ဧကဓမ္မံ အတီတဿ၊ မုသာဝါဒိဿ ဇန္တုနော၊

ဝိတိဏ္ဏပရလောကဿ၊ နတ္ထိ ပါပံ အကာရိယ’’န္တိ။ (ဣတိဝု။ ၂၇)၊

ပဝတ္တီတိ ယော ကရောတိ၊ တဿ သန္တာနေ ဖလုပ္ပာဒပစ္စယဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိ။ ဧဝဉှိ ‘‘နတ္ထိ ကမ္မံ၊ နတ္ထိ ကမ္မဖလ’’န္တိ အကိရိယဝါဒဿ ပရိပုဏ္ဏတာ။ သတိ ဟိ ကမ္မဖလေ ကမ္မာနမကိရိယဘာဝေါ ကထံ ဘဝိဿတိ။ သဗ္ဗထာပီတိ ‘‘ကရောတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန သဗ္ဗပ္ပကာရေနပိ။

လဗုဇန္တိ လိကုစံ။ ပါပပုညာနံ ကိရိယမေဝ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ရညာ ပုဋ္ဌံ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ ဗျာကရောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒဉှိ အဝဓာရဏံ ဝိပါကပဋိက္ခေပနိဝတ္တနတ္ထံ။ ယော ဟိ ကမ္မံ ပဋိက္ခိပတိ၊ တေန အတ္ထတော ဝိပါကောပိ ပဋိက္ခိတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကမ္မံ ပဋိဗာဟန္တေနာပီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀-၁၇၂)။

ပဋိရာဇူဟိ အနဘိဘဝနီယဘာဝေန ဝိသေသတော ဇိတန္တိ ဝိဇိတံ၊ ဧကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဒေသော။ ‘‘မာ မယှံ ဝိဇိတေ ဝသထာ’’တိ အပသာဒနာ ပဗ္ဗဇိတဿ ပဗ္ဗာဇနသင်္ခါတာ ဝိဟေဌနာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဟေဌေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေန ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဥပဓာရဏံ သလ္လက္ခဏံ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ တဒမိနာ ပဋိက္ခိပတီတိ အာဟ ‘‘သာရတော အဂ္ဂဏှန္တော’’တိ။ တဿ ပန အတ္ထဿ အဒ္ဓနိယဘာဝါပါဒနဝသေန စိတ္တေန သန္ဓာရဏံ နိက္ကုဇ္ဇနံ၊ တဒမိနာ ပဋိက္ခိပတီတိ ဒဿေတိ ‘‘သာရဝသေနေဝ…ပေ… အဋ္ဌပေန္တော’’တိ ဣမိနာ။ သာရဝသေနေဝါတိ ဥတ္တမဝသေနေဝ၊ အဝိတထတ္တာ ဝါ ပရေဟိ အနုစ္စာလိတော ထိရဘူတော အတ္ထော အဖေဂ္ဂုဘာဝေန သာရောတိ ဝုစ္စတိ၊ တံဝသေနေဝါတိ အတ္ထော။ နိဿရဏန္တိ ဝဋ္ဋတော နိယျာနံ။ ပရမတ္ထောတိ အဝိပရီတတ္ထော၊ ဥတ္တမဿ ဝါ ဉာဏဿာရမ္မဏဘူတော အတ္ထော။ ဗျဉ္ဇနံ ပန တေန ဥဂ္ဂဟိတဉ္စေဝ နိက္ကုဇ္ဇိတဉ္စ တထာယေဝ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဘာသိတတ္တာ။

မက္ခလိဂေါသာလဝါဒဝဏ္ဏနာ

၁၆၈။ ဥဘယေနာတိ ဟေတုပစ္စယပဋိသေဓဝစနေန။ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနမေဝါ’’တိ ဣမိနာ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ပဋိက္ခိပနေ တဿ အညာဏမေဝ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ သံကိလေသပစ္စယန္တိ သံကိလိဿနဿ မလီနဿ ကာရဏံ။ ဝိသုဒ္ဓိပစ္စယန္တိ သံကိလေသတော ဝိသုဒ္ဓိယာ ဝေါဒါနဿ ပစ္စယံ။ အတ္တကာရေတိ ပစ္စတ္တဝစနဿ ဧ-ကာရဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ယထာ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထာ ဖုသိတဂ္ဂေ’’တိ၊ (ခု။ ပါ။ ၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆) ပစ္စတ္တတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနံ ယထာ ‘‘ဣဒမ္ပိဿ ဟောတိ သီလသ္မိ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၄)၊ တဒေဝတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘အတ္တကာရော’’တိ ဣမိနာ။ သော စ တေန တေန သတ္တေန အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကမ္မံ၊ အတ္တနာ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗပယောဂေါ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗညုတန္တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ တန္တိ အတ္တနာ ကတကမ္မံ။ ဒုတိယပဒေနာတိ ‘‘နတ္ထိ ပရကာရေ’’တိ ပဒေန။ ပရကာရော စ နာမ ပရဿ ဝါဟသာ ဣဇ္ဈနကပယောဂေါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ပရကာရ’’န္တိအာဒိ။ ဩဝါဒါနုသာသနိန္တိ ဩဝါဒဘူတမနုသာသနိံ၊ ပဌမံ ဝါ ဩဝါဒေါ၊ ပစ္ဆာ အနုသာသနီ။ ‘‘ပရကာရ’’န္တိ ပဒဿ ဥပလက္ခဏဝသေန အတ္ထဒဿနဉ္စေတံ၊ လောကုတ္တရဓမ္မေ ပရကာရာဝဿယော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ မဟာသတ္တ’’န္တိ။ အတ္ထေဝေသ လောကိယဓမ္မေ ယထာ တံ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တဿ အာဠာရုဒကေ နိဿာယ ပဉ္စာဘိညာလောကိယသမာပတ္တိလာဘော၊ တဉ္စ ပစ္ဆိမဘဝိကမဟာသတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တဿပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော တေသမ္ပိ တဒဘာဝတော။ မနုဿသောဘဂျတန္တိ မနုဿေသု သုဘဂဘာဝံ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ကမ္မဝါဒဿ၊ ကိရိယဝါဒဿ စ ပဋိက္ခိပနေန။ ဇိနစက္ကေတိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ ကမ္မံ ကဏှံ ကဏှဝိပါက’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၂) နယပ္ပဝတ္တေ ကမ္မာနံ၊ ကမ္မဖလာနဉ္စ အတ္ထိတာပရိဒီပနေ ဗုဒ္ဓသာသနေ။ ပစ္စနီကကထနံ ပဟာရဒါနသဒိသန္တိ ‘‘ပဟာရံ ဒေတိ နာမာ’’တိ။

ယထာဝုတ္တအတ္တကာရပရကာရာဘာဝတော ဧဝ သတ္တာနံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရော နာမ ကောစိ နတ္ထီတိ သန္ဓာယ ‘‘နတ္ထိပုရိသကာရေ’’တိ တဿ ပဋိက္ခိပနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒေဝတ္တမ္ပီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘မနုဿသောဘဂျတ’’န္တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တပ္ပကာရာ။ ‘‘ဗလေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ ဝတွာ ဝီရိယမေဝိဓ ဗလန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝီရိယံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တာနဉှိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိက နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိအာဝဟံ ဝီရိယဗလံ နတ္ထီတိ သော ပဋိက္ခိပတိ၊ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ဝေါဒါနိယဗလဿ ပဋိက္ခိပနံ သံကိလေသိကဿာပိ ဗလဿ တေန ပဋိက္ခိပနတော။ ယဒိ ဝီရိယာဒီနိ ပုရိသကာရဝေဝစနာနိ၊ အထ ကသ္မာ တေသံ ဝိသုံ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒံ နော ဝီရိယေနာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ နော ဝီရိယေနာတိ ဣဒံ ဖလံ အမှာကံ ဝီရိယေန ပဝတ္တံ။ ပဝတ္တဝစနပဋိက္ခေပကရဏဝသေနာတိ အညေသံ ပဝတ္တဝေါဟာရဝစနဿ ပဋိက္ခေပကရဏဝသေန။ ဝီရိယထာမပရက္ကမသမ္ဗန္ဓနေန ပဝတ္တဗလဝါဒီနံ ဝါဒဿ ပဋိက္ခေပကရဏဝသေန ‘‘နတ္ထိ ဗလ’’န္တိ ပဒမိဝ သဗ္ဗာနိပေတာနိ တေန အာဒီယန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဉ္စ ဝစနီယတ္ထတော ဝုတ္တံ၊ ဝစနတ္ထတော ပန တဿာ တဿာ ကိရိယာယ ဥဿန္နဋ္ဌေန ဗလံ။ သူရဝီရဘာဝါဝဟဋ္ဌေန ဝီရိယံ။ တဒေဝ ဒဠှဘာဝတော၊ ပေါရိသဓုရံ ဝဟန္တေန ပဝတ္တေတဗ္ဗတော စ ပုရိသထာမော။ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပုရိသပရက္ကမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ သတ္တာ။ အဿသနပဿသနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပါဏနတော ပါဏာတိ ဣမိနာ အတ္ထေန သမာနေပိ ပဒဒွယေ ဧကိန္ဒြိယာဒိဝသေန ပါဏေ ဝိဘဇိတွာ သတ္တတော ဝိသေသံ ကတွာ ဧသ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဧကိန္ဒြိယော’’တိအာဒိ။ ဘဝန္တီတိ ဘူတာတိ သတ္တပါဏပရိယာယေပိ သတိ အဏ္ဍကောသာဒီသု သမ္ဘဝနဋ္ဌေန တတော ဝိသေသာဝ၊ တေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘အဏ္ဍ…ပေ… ဝဒတီ’’တိ ဣမိနာ။ ဝတ္ထိကောသော ဂဗ္ဘာသယော။ ဇီဝနတော ပါဏံ ဓာရေန္တော ဝိယ ဝဍ္ဎနတော ဇီဝါ။ တေနာဟ ‘‘သာလိယဝါ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝိရုဠှဓမ္မာ တိဏရုက္ခာ ဂဟိတာ။ နတ္ထိ ဧတေသံ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီသု ဝသော သာမတ္ထိယန္တိ အဝသာ။ တထာ အဗလာ အဝီရိယာ။ တေနာဟ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ။ နိယတာတိ နိယမနာ၊ အဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတဿ အဘေဇ္ဇမဏိနော ဝိယ နိယတပ္ပဝတ္တိတာယ ဂတိဇာတိဗန္ဓာပဝဂ္ဂဝသေန နိယာမောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တာသု တာသု ဇာတီသု။ ဆန္နံ အဘိဇာတီနံ သမ္ဗန္ဓီဘူတာနံ ဂမနံ သမဝါယေန သမာဂမော။ သမ္ဗန္ဓီနိရပေက္ခောပိ ဘာဝသဒ္ဒေါ သမ္ဗန္ဓီသဟိတော ဝိယ ပကတိယတ္ထဝါစကောတိ အာဟ ‘‘သဘာဝေါယေဝါ’’တိ၊ ယထာ ကဏ္ဋကဿ တိက္ခတာ၊ ကပိတ္ထဖလာဒီနံ ပရိမဏ္ဍလတာ၊ မိဂပက္ခီနံ ဝိစိတ္တာကာရတာ စ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဿာပိ လောကဿ ဟေတုပစ္စယမန္တရေန တထာ တထာ ပရိဏာမော အကုတ္တိမော သဘာဝေါယေဝါတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ ပရိဏမနံ နာနပ္ပကာရတာပတ္တိ။ ယေနာတိ သတ္တပါဏာဒိနာ။ ယထာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တထေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဆဠဘိဇာတိယော ပရတော ဝိတ္ထာရီယိဿန္တိ။ ‘‘သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝဒန္တော မက္ခလိ အဒုက္ခမသုခဘူမိံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အညာ အဒုက္ခမသုခဘူမိ နတ္ထီတိ ဒဿေတီ’’တိ။ အယံ ‘‘သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝစနံ ကရဏဘာဝေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ အာစရိယဿ မတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘အညာ သုခဒုက္ခဘူမိ နတ္ထီတိ ဒဿေတီ’’တိ အယမေဝ ပါဌော ဒိဋ္ဌော၊ န ‘‘အဒုက္ခမသုခဘူမီ’’တိ။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဆသွေဝါဘိဇာတီသူ’’တိ ဝစနံ အဓိကရဏဘာဝေန ဂဟေတွာ ဆသု ဧဝ အဘိဇာတီသု သုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒနံ၊ န တေဟိ အညတ္ထ၊ တာယေဝ သုခဒုက္ခဘူမိ၊ န တဒညာတိ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမေဝ စ ယုတ္တတရော ပဋိက္ခေပိတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဘူမိဝသေန ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ‘‘သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝစနေန ပဋိက္ခေပိတဗ္ဗဿ ဒဿနံ သိယာ၊ အထ ‘‘အညာ အဒုက္ခမသုခါ နတ္ထီ’’တိ ဒဿေယျ၊ န ‘‘အဒုက္ခမသုခဘူမီ’’တိ ဒဿနဟေတုဝစနဿ ဘူမိအတ္ထာဘာဝတော။ ဒဿေတိ စေတံ တာသံ ဘူမိယာ အဘာဝမေဝ၊ တေန ဝိညာယတိ အယံ ပါဌော၊ အယဉ္စတ္ထော ယုတ္တတရောတိ။

ပမုခယောနီနန္တိ မနုဿေသု ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒိဝသေန၊ တိရစ္ဆာနာဒီသု သီဟဗျဂ္ဃာဒိဝသေန ပဓာနယောနီနံ၊ ပဓာနတာ စေတ္ထ ဥတ္တမတာ။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တမယောနီန’’န္တိ။ သဋ္ဌိ သတာနီတိ ဆ သဟဿာနိ။ ‘‘ပဉ္စ စ ကမ္မုနော သတာနီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဒဿနံ ‘‘ပဉ္စ ကမ္မသတာနိ စာ’’တိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကေဝလံ တက္ကမတ္တကေန နိရတ္ထကံ ဒိဋ္ဌိံ ဒီပေတီ’’တိ ဣမမေဝတ္ထမတိဒိသတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တက္ကမတ္တကေနာ’’တိ ဝဒန္တော ယသ္မာ တက္ကိကာ အဝဿယဘူတတထတ္ထဂ္ဂဟဏအင်္ကုသနယမန္တရေန နိရင်္ကုသတာယ ပရိကပ္ပနဿ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတံ သာရတော မညမာနာ တထေဝ အဘိနိဝိဿ တတ္ထ စ ဒိဋ္ဌိဂါဟံ ဂဏှန္တိ၊ တသ္မာ န တေသံ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထုသ္မိံ ဝိညူဟိ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာတိ ဣမမဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတိ။ ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ ပဉ္စိန္ဒြိယဝသေနာတိ စက္ခာဒိပဉ္စိန္ဒြိယဝသေန။ တေ ဟိ ‘‘စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယသင်္ခါတာနိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ‘ပဉ္စ ကမ္မာနီ’တိ တိတ္ထိယာ ပညပေန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ ‘‘ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ စ ‘တီဏိ ကမ္မာနီ’တိ’’။ ကမ္မန္တိ လဒ္ဓီတိ တဒုဘယံ ဩဠာရိကတ္တာ ပရိပုဏ္ဏကမ္မန္တိ လဒ္ဓိ။ မနောကမ္မံ အနောဠာရိကတ္တာ ဥပဍ္ဎကမ္မန္တိ လဒ္ဓီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိ ပဋိပဒါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သဘာဝနိရုတ္တိံ အဇာနန္တော ‘‘ဒွဋ္ဌိပဋိပဒါ’’တိ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိ ပဋိပဒါ’’တိ။ သဒ္ဒရစကာ ပန ‘‘ဒွါသဋ္ဌိယာ သလောပေါ၊ အတ္တမာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ သဘာဝနိရုတ္တိယာ ယောဂတော အသိဒ္ဓတ္တာ။ ယဒိ ဟိ သာ ယောဂေန သိဒ္ဓါ အဿ၊ ဧဝံ သဘာဝနိရုတ္တိယေဝ သိယာ၊ တထာ စ သတိ အာစရိယာနံ မတေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘စုလ္လာသီတိ သဟဿာနီ’’တိအာဒိကာ ပန အညတြ ဒိဋ္ဌပယောဂါ သဘာဝနိရုတ္တိယေဝ။ ဒိဿတိ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီသု –

‘‘စုလ္လာသီတိ သဟဿာနိ၊ ကပ္ပာ တိဋ္ဌန္တိ ယေ မရူ၊

န တွေဝ တေပိ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ သမောဟိတာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၁၅၊ မဟာနိ။ ၁၀၊ ၃၉)၊

ဧကသ္မိံ ကပ္ပေတိ စတုန္နမသင်္ချေယျကပ္ပာနံ အညတရဘူတေ ဧကသ္မိံ အသင်္ချေယျကပ္ပေ။ တတ္ထာပိ စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီသညိတံ ဧကမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဒွဋ္ဌန္တရကပ္ပာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သော အဿုတသာသနဓမ္မော ဣတရေ ဇာနာတိ ဗာဟိရကာနမဝိသယတ္တာ၊ အဇာနန္တော ဧဝမာဟာတိ အတ္ထော။

ဥရဗ္ဘေ ဟနန္တိ၊ ဟန္တွာ ဝါ ဇီဝိတံ ကပ္ပေန္တီတိ ဩရဗ္ဘိကာ။ ဧသ နယော သာကုဏိကာဒီသုပိ။ လုဒ္ဒါတိ ဝုတ္တာဝသေသကာ ယေ ကေစိ စာတုပ္ပဒဇီဝိကာ နေသာဒါ။ မာဂဝိကပဒသ္မိဉှိ ရောဟိတာဒိမိဂဇာတိယေဝ ဂဟိတာ။ ဗန္ဓနာဂါရေ နိယောဇေန္တီတိ ဗန္ဓနာဂါရိကာ။ ကုရူရကမ္မန္တာတိ ဒါရုဏကမ္မန္တာ။ အယံ သဗ္ဗောပိ ကဏှကမ္မပသုတတာယ ကဏှာဘိဇာတီတိ ဝဒတိ ကဏှဿ ဓမ္မဿ အဘိဇာတိ အဗ္ဘုပ္ပတ္တိ ယဿာတိ ကတွာ။ ဘိက္ခူတိ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဘိက္ခူ။ ကဏ္ဋကေတိ ဆန္ဒရာဂေ။ သညောဂဝသေန တေသံ ပက္ခိပနံ။ ကဏ္ဋကသဒိသဆန္ဒရာဂေန သညုတ္တာ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ဟိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ ‘‘တေ ပဏီတပဏီတေ ပစ္စယေ ပဋိသေဝန္တီ’’တိ တဿ မိစ္ဆာဂါဟော၊ တသ္မာ ဉာယလဒ္ဓေပိ ပစ္စယေ ဘုဉ္ဇမာနာ အာဇီဝကသမယဿ ဝိလောမဂါဟိတာယ ပစ္စယေသု ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ ခါဒန္တိ နာမာတိ ဝဒတိ ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာတိ ကဏ္ဋကေန ယထာဝုတ္တေန သဟ ဇီဝိကာ။ အယဉှိဿ ပါဠိယေဝါတိ အယံ မက္ခလိဿ ဝါဒဒီပနာ အတ္တနာ ရစိတာ ပါဠိယေဝါတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာ ဧဝ နာမ ဧကေ အပရေ ပဗ္ဗဇိတာ ဗာဟိရကာ သန္တိ၊ တေ နီလာဘိဇာတီတိ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ တေ ဟိ သဝိသေသံ အတ္တကိလမထာနုယောဂမနုယုတ္တာ။ တထာ ဟိ တေ ကဏ္ဋကေ ဝတ္တန္တာ ဝိယ ဘဝန္တီတိ ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာတိ ဝုတ္တာ။ နီလဿ ဓမ္မဿ အဘိဇာတိ ယဿာတိ နီလာဘိဇာတိ။ ဧဝမိတရေသုပိ။

အမှာကံ သညောဇနဂဏ္ဌော နတ္ထီတိ ဝါဒိနော ဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတာ နိဂဏ္ဌာ။ ဧကမေဝ သာဋကံ ပရိဒဟန္တာ ဧကသာဋကာ။ ကဏှတော ပရိသုဒ္ဓါ နီလော၊ တတော ပန လောဟိတောတိအာဒိနာ ယထာက္ကမံ တဿ ပရိသုဒ္ဓံ ဝါဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဍရတရာတိ ဘုဉ္ဇနနဟာနပဋိက္ခေပါဒိဝတသမာယောဂေန ပရိသုဒ္ဓတရာ ကဏှနီလမုပါဒါယ လောဟိတဿာပိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတော။ ဩဒါတဝသနာတိ ဩဒါတဝတ္ထပရိဒဟနာ။ အစေလကသာဝကာတိ အာဇီဝကသာဝကဘူတာ။ တေ ကိရ အာဇီဝကလဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တတာယ နိဂဏ္ဌေဟိပိ ပဏ္ဍရတရာ ဟလိဒ္ဒါဘာနမ္ပိ ပုရိမေ ဥပါဒါယ ပရိသုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိတော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ တဿ ဆန္ဒာဂမနံ ဒဿေတိ။ နန္ဒာဒီနံ သာဝကဘူတာ ပဗ္ဗဇိတာ အာဇီဝကာ။ တထာ အာဇီဝကိနိယော။ နန္ဒာဒယော ကိရ တထာရူပံ အာဇီဝကပဋိပတ္တိံ ဥက္ကံသံ ပါပေတွာ ဌိတာ၊ တသ္မာ နိဂဏ္ဌေဟိ အာဇီဝကသာဝကေဟိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ပဏ္ဍရတရာ ဝုတ္တာ ပရမသုက္ကာဘိဇာတီတိ အယံ တဿ လဒ္ဓိ။

ပုရိသဘူမိယောတိ ပဓာနနိဒ္ဒေသော။ ဣတ္ထီနမ္ပိ ဟေတာ ဘူမိယော ဧသ ဣစ္ဆတေဝ။ သတ္တ ဒိဝသေတိ အစ္စန္တသညောဂဝစနံ၊ ဧတ္တကမ္ပိ မန္ဒာ မောမူဟာတိ။ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနတောတိ မာတုကုစ္ဆိံ သန္ဓာယာဟ။ ရောဒန္တိ စေဝ ဝိရဝန္တိ စ တမနုဿရိတွာ။ ခေဒနံ၊ ကီဠနဉ္စ ခိဍ္ဍာသဒ္ဒေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ခိဍ္ဍာဘူမိ ဝုတ္တာ။ ပဒဿ နိက္ခိပနံ ပဒနိက္ခိပနံ။ ယဒါ တထာ ပဒံ နိက္ခိပိတုံ သမတ္ထော၊ တဒါ ပဒဝီမံသဘူမိ နာမာတိ ဘာဝေါ။ ဝတာဝတဿ ဇာနနကာလေ။ ဘိက္ခု စ ပန္နကောတိအာဒိပိ တေသံ ဗာဟိရကာနံ ပါဠိယေဝ။ တတ္ထ ပန္နကောတိ ဘိက္ခာယ ဝိစရဏကော၊ တေသံ ဝါ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပန္နကော။ ဇိနောတိ ဇိဏ္ဏော ဇရာဝသေန ဟီနဓာတုကော၊ အတ္တနော ဝါ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပက္ခံ ဇိနိတွာ ဌိတော။ သော ကိရ တထာဘူတော ဓမ္မမ္ပိ ကဿစိ န ကထေသိ။ တေနာဟ ‘‘န ကိဉ္စိ အာဟာ’’တိ။ ဩဋ္ဌဝဒနာဒိဝိပ္ပကာရေ ကတေပိ ခမနဝသေန န ကိဉ္စိ ကထေတီတိပိ ဝဒန္တိ။ အလာဘိန္တိ ‘‘သော န ကုမ္ဘိမုခါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန မဟာသီဟနာဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) ဝုတ္တအလာဘဟေတုသမာယောဂေန အလာဘိံ။ တတောယေဝ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလပရေတတာယ သယနပရာယနဋ္ဌေန သမဏံ ပန္နဘူမီတိ ဝဒတိ။

အာဇီဝဝုတ္တိသတာနီတိ သတ္တာနမာဇီဝဘူတာနိ ဇီဝိကာဝုတ္တိသတာနိ။ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကသတာနီ’’တိ ဝုစ္စမာနေပိ စေသ သဘာဝလိင်္ဂမဇာနန္တော ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကသတေ’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝမညေသုပိ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇာသတာနီ’’တိ။ နာဂဘဝနံ နာဂမဏ္ဍလံ ယထာ ‘‘မဟိံသကမဏ္ဍလ’’န္တိ။ ပရမာဏုအာဒိ ရဇော။ ပသုဂ္ဂဟဏေန ဧဠကဇာတိ ဂဟိတာ။ မိဂဂ္ဂဟဏေန ရုရုဂဝယာဒိ မိဂဇာတိ။ ဂဏ္ဌိမှီတိ ဖဠုမှိ၊ ပဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ စာတုမဟာရာဇိကာဒိဗြဟ္မကာယိကာဒိဝသေန၊ တေသဉ္စ အန္တရဘေဒဝသေန ဗဟူ ဒေဝါ။ တတ္ထ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဧကစ္စအန္တရဘေဒေါ မဟာသမယသုတ္တေန (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁) ဒီပေတဗ္ဗော။ ‘‘သော ပနာ’’တိအာဒိနာ အဇာနန္တော ပနေသ ဗဟူ ဒေဝေပိ သတ္တ ဧဝ ဝဒတီတိ တဿ အပ္ပမာဏတံ ဒဿေတိ။ မနုဿာပိ အနန္တာတိ ဒီပဒေသကုလဝံသာဇီဝါဒိဝိဘာဂဝသေန။ ပိသာစာ ဧဝ ပေသာစာ၊ တေ အပရပေတာဒိဝသေန မဟန္တမဟန္တာ၊ ဗဟုတရာတိ အတ္ထော။ ဗာဟိရကသမယေ ပန ‘‘ဆဒ္ဒန္တဒဟမန္ဒာကိနိယော ကုဝါဠိယမုစလိန္ဒနာမေန ဝေါဟရိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၈) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။

ဂဏ္ဌိကာတိ ပဗ္ဗဂဏ္ဌိကာ။ ပဗ္ဗဂဏ္ဌိမှိ ဟိ ပဝုဋသဒ္ဒေါ။ မဟာပပါတာတိ မဟာတဋာ။ ပါရိသေသနယေန ခုဒ္ဒကပပါတသတာနိ။ ဧဝံ သုပိနေသုပိ။ ‘‘မဟာကပ္ပိနော’’တိ ဣဒံ ‘‘မဟာကပ္ပာန’’န္တိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဒတော ပနေသ အဇာနန္တော ဧဝံ ဝဒတီတိ န ဝိစာရဏက္ခမံ။ တထာ ‘‘စုလ္လာသီတိ သတသဟဿာနီ’’တိ ဣဒမ္ပိ။ သော ဟိ ‘‘စတုရာသီတိ သတသဟဿာနီ’’တိ ဝတ္တုမသက္ကောန္တော ဧဝံ ဝဒတိ။ သဒ္ဒရစကာ ပန ‘‘စတုရာသီတိယာ တုလောပေါ၊ စဿ စု၊ ရဿ လော၊ ဒွိတ္တဉ္စာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္တကာ မဟာသရာတိ ဧတပ္ပမာဏဝတာ မဟာသရတော၊ သတ္တမဟာသရတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိရာတိ တဿ ဝါဒါနုဿဝနေ နိပါတော။ ပဏ္ဍိတောပိ…ပေ… န ဂစ္ဆတိ၊ ကသ္မာ? သတ္တာနံ သံသရဏကာလဿ နိယတဘာဝတော။

‘‘အစေလကဝတေန ဝါ အညေန ဝါ ယေန ကေနစီ’’တိ ဝုတ္တမတိဒိသတိ ‘‘တာဒိသေနေဝါ’’တိ ဣမိနာ။ တပေါကမ္မေနာတိ တပကရဏေန။ ဧတ္ထာပိ ‘‘တာဒိသေနေဝါ’’တိ အဓိကာရော။ ယော…ပေ… ဝိသုဇ္ဈတိ၊ သော အပရိပက္ကံ ကမ္မံ ပရိပါစေတိ နာမာတိ ယောဇနာ။ အန္တရာတိ စတုရာသီတိမဟာကပ္ပသတသဟဿာနမဗ္ဘန္တရေ။ ဖုဿ ဖုဿာတိ ပတွာ ပတွာ။ ဝုတ္တပရိမာဏံ ကာလန္တိ စတုရာသီတိမဟာကပ္ပသတသဟဿပမာဏံ ကာလံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အပရိပက္ကံ သံသရဏနိမိတ္တံ ကမ္မံ သီလာဒိနာ သီဃံယေဝ ဝိသုဒ္ဓပ္ပတ္တိယာ ပရိပါစေတိ နာမ။ ပရိပက္ကံ ကမ္မံ ဖုဿ ဖုဿ ကာလေန ပရိပက္ကဘာဝါနာပါဒနေန ဗျန္တိံ ဝိဂမနံ ကရောတိ နာမာတိ။ ဒေါဏေနာတိ ပရိမိနနဒေါဏတုမ္ဗေန။ ရူပကဝသေနတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မိတံ ဝိယာ’’တိ။ န ဟာပနဝဍ္ဎနံ ပဏ္ဍိတဗာလဝသေနာတိ ဒဿေတိ ‘‘န သံသာရော’’တိအာဒိနာ။ ဝဍ္ဎနံ ဥက္ကံသော။ ဟာပနံ အဝကံသော။

ကတသုတ္တဂုဠေတိ ကတသုတ္တဝဋ္ဋိယံ။ ပလေတီတိ ပရေတိ ယထာ ‘‘အဘိသမ္ပရာယော’’တိ၊ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၄) ရ-ကာရဿ ပန လ-ကာရံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပလိဗုဒ္ဓါ’’တိ (စူဠနိ။ ၁၅၊ မိ။ ပ။ ၃။၆)။ သော စ စုရာဒိဂဏဝသေန ဂတိယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဣမာယ ဥပမာယ စေသ သတ္တာနံ သံသာရော အနုက္ကမေန ခီယတေဝ၊ န ဝဍ္ဎတိ ပရိစ္ဆိန္နရူပတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘သုတ္တေ ခီဏေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထေဝါတိ ခီယနဋ္ဌာနေယေဝ။

အဇိတကေသကမ္ဗလဝါဒဝဏ္ဏနာ

၁၇၁။ ဒိန္နန္တိ ဒေယျဓမ္မသီသေန ဒါနစေတနာယေဝ ဝုတ္တာ။ တံမုခေန စ ဖလန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဒိန္နဿ ဖလာဘာဝ’’န္တိ ဣမိနာ။ ဒိန္နဉှိ မုချတော အန္နာဒိဝတ္ထု၊ တံ ကထမေသ ပဋိက္ခိပိဿတိ။ ဧသ နယော ယိဋ္ဌံ ဟုတန္တိ ဧတ္ထာပိ။ သဗ္ဗသာဓာရဏံ မဟာဒါနံ မဟာယာဂေါ။ ပါဟုနဘာဝေန ကတ္တဗ္ဗသက္ကာရော ပါဟုနကသက္ကာရော။ ဖလန္တိ အာနိသံသဖလံ၊ နိဿန္ဒဖလဉ္စ။ ဝိပါကောတိ သဒိသဖလံ။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ ဒါနေ ဌာနန္တရာဒိပတ္တိ ဝိယ ဟိ အာနိသံသော၊ သင်္ခဗြာဟ္မဏဿ ဒါနေ (ဇာ။ ၁။၁၀။၃၉) တာဏလာဘမတ္တံ ဝိယ နိဿန္ဒော၊ ပဋိသန္ဓိသင်္ခါတံ သဒိသဖလံ ဝိပါကော။ အယံ လောကော၊ ပရလောကောတိ စ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော ဝုတ္တော ဖလာဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ပဋိက္ခိပနတော။ ပစ္စက္ခဒိဋ္ဌော ဟိ လောကော ကထံ တေန ပဋိက္ခိတ္တော သိယာ။ ‘‘သဗ္ဗေ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏမာဟ၊ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝယောနိအာဒီသု ဌိတာ ဣမေ သတ္တာ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဝိနဿန္တီတိ အတ္ထော။ တေသူတိ မာတာပိတူသု။ ဖလာဘာဝဝသေနေဝ ဝဒတိ၊ န မာတာပိတူနံ၊ နာပိ တေသု ဣဒါနိ ကရိယမာနသက္ကာရာသက္ကာရာနမဘာဝဝသေန တေသံ လောကေ ပစ္စက္ခတ္တာ။ ပုဗ္ဗုဠဿ ဝိယ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပာဒေါ နာမ ကေဝလော၊ န စဝိတွာ အာဂမနပုဗ္ဗကော အတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စဝိတွာ ဥပပဇ္ဇနကာ သတ္တာ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ သမဏေန နာမ ယာထာဝတော ဇာနန္တေန ကဿစိ အကထေတွာ သညတေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အဟောပုရိသိကာ နာမ သိယာ။ ကိဉှိ ပရော ပရဿ ကရိဿတိ၊ တထာ စ အတ္တနော သမ္ပာဒနဿ ကဿစိ အဝဿယော ဧဝ န သိယာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတောတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ယေ ဣမဉ္စ…ပေ… ပဝေဒေန္တီ’’တိ အာဟ။ အယံ အဋ္ဌကထာဝသေသကော အတ္ထော။

စတူသု မဟာဘူတေသု နိယုတ္တော စာတုမဟာဘူတိကော၊ အတ္ထမတ္တတော ပန ဒဿေတုံ ‘‘စတုမဟာဘူတမယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ မတ္တိကာယ နိဗ္ဗတ္တံ ဘာဇနံ မတ္တိကာမယံ၊ ဧဝမယမ္ပိ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ နိဗ္ဗတ္တော စတုမဟာဘူတမယောတိ ဝုစ္စတိ။ အဇ္ဈတ္တိကပထဝီဓာတူတိ သတ္တသန္တာနဂတာ ပထဝီဓာတု။ ဗာဟိရပထဝီဓာတုန္တိ ဗဟိဒ္ဓါ မဟာပထဝိံ၊ တေန ပထဝီယေဝ ကာယောတိ ဒဿေတိ။ အနုဂစ္ဆတီတိ အနုဗန္ဓတိ။ ဥဘယေနာပီတိ ပဒဒွယေနပိ။ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဗာဟိရပထဝိကာယတော တဒေကဒေသဘူတာ ပထဝီ အာဂန္တွာ အဇ္ဈတ္တိကဘာဝပ္ပတ္တိ ဟုတွာ သတ္တဘာဝေန သဏ္ဌိတာ၊ သာ စ မဟာပထဝီ ဃဋာဒိဂတပထဝီ ဝိယ ဣဒါနိ တမေဝ ဗာဟိရံ ပထဝိကာယံ သမုဒါယဘူတံ ပုန ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗသော တေန ဗာဟိရပထဝိကာယေန နိဗ္ဗိသေသတံ ဧကီဘာဝမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ အာပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ဧတ္ထ ပဇ္ဇုန္နေန မဟာသမုဒ္ဒတော ဂဟိတအာပေါ ဝိယ ဝဿောဒကဘာဝေန ပုနပိ မဟာသမုဒ္ဒံ၊ သူရိယရံသိတော ဂဟိတဣန္ဒဂ္ဂိသင်္ခါတတေဇော ဝိယ ပုနပိ သူရိယရံသိံ၊ မဟာဝါယုက္ခန္ဓတော နိဂ္ဂတမဟာဝါတော ဝိယ ပုနပိ မဟာဝါယုက္ခန္ဓံ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ ပရိကပ္ပနာမတ္တေန ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ အဓိပ္ပာယော။

မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနီတိ မနမေဝ ဆဋ္ဌံ ယေသံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယာနံ၊ တာနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ အာကာသံ ပက္ခန္ဒန္တိ တေသံ ဝိသယဘာဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဝိသယီဂဟဏေန ဟိ ဝိသယာပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ကထံ ဂဏိတာ မဉ္စပဉ္စမာတိ အာဟ ‘‘မဉ္စော စေဝ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။ အာဠာဟနံ သုသာနန္တိ အတ္ထတော ဧကံ။ ဂုဏာဂုဏပဒါနီတိ ဂုဏဒေါသကောဋ္ဌာသာနိ။ သရီရမေဝ ဝါ ပဒါနိ တံတံကိရိယာယ ပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ ပါရာဝတပက္ခိဝဏ္ဏာနီတိ ပါရာဝတဿ နာမ ပက္ခိနော ဝဏ္ဏာနိ။ ‘‘ပါရာဝတပက္ခဝဏ္ဏာနီ’’တိ ပါဌော၊ ပါရာဝတသကုဏဿ ပတ္တဝဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။ ဘသ္မန္တာတိ ဆာရိကာပရိယန္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဆာရိကာဝသာနမေဝါ’’တိ။ အာဟုတိသဒ္ဒေနေတ္ထ ‘‘ဒိန္နံ ယိဋ္ဌံ ဟုတ’’န္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဒါနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ပါဟုနကသက္ကာရာဒိဘေဒံ ဒိန္နဒါန’’န္တိ ဣမိနာ၊ ဝိရူပေကသေသနိဒ္ဒေသော ဝါ ဧသ။ အတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယတော အတ္ထော သဒ္ဒတော တဿ အနဓိဂမိတတ္တာ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ဒဗ္ဗန္တိ မုယှန္တီတိ ဒတ္တူ၊ ဗာလပုဂ္ဂလာ၊ တေဟိ ဒတ္တူဟိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဗာလာ ဒေန္တီ’’တိအာဒိ။ ပါဠိယံ ‘‘လောကော အတ္ထီ’’တိ မတိ ယေသံ တေ အတ္ထိကာ၊ ‘‘အတ္ထီ’’တိ စေဒံ နေပါတိကပဒံ၊ တေသံ ဝါဒေါ အတ္ထိကဝါဒေါ၊ တံ အတ္ထိကဝါဒံ။

တတ္ထာတိ တေသု ယထာဝုတ္တေသု တီသု မိစ္ဆာဝါဒီသု။ ကမ္မံ ပဋိဗာဟတိ အကိရိယဝါဒိဘာဝတော။ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အာယတိံ ဥပပတ္တိယာ ပဋိက္ခိပနတော။ ဝိပါကန္တိ စ အာနိသံသနိဿန္ဒသဒိသဖလဝသေန တိဝိဓမ္ပိ ဝိပါကံ။ ဥဘယံ ပဋိဗာဟတိ သဗ္ဗသော ဟေတုပဋိသေဓနေနေဝ ဖလဿာပိ ပဋိသေဓိတတ္တာ။ ဥဘယန္တိ စ ကမ္မံ ဝိပါကမ္ပိ။ သော ဟိ ‘‘အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ၊ ဝိသုဇ္ဈန္တိ စာ’’တိ ဝဒန္တော ကမ္မဿ ဝိယ ဝိပါကဿာပိ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီနံ ပစ္စယတ္တာဘာဝဇောတနတော တဒုဘယံ ပဋိဗာဟတိ နာမ။ ဝိပါကော ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ အသတိ ကမ္မသ္မိံ ဝိပါကာဘာဝတော။ ကမ္မံ ပဋိဗာဟိတံ ဟောတိ အသတိ ဝိပါကေ ကမ္မဿ နိရတ္ထကတာပတ္တိတော။ ဣတီတိ ဝုတ္တတ္ထနိဒဿနံ။ အတ္ထတောတိ သရူပတော၊ ဝိသုံ ဝိသုံ တံတံဒိဋ္ဌိဒီပကဘာဝေန ပါဠိယံ အာဂတာပိ တဒုဘယပဋိဗာဟကာဝါတိ အတ္ထော။ ပစ္စေကံ တိဝိဓဒိဋ္ဌိကာ ဧဝ တေ ဥဘယပဋိဗာဟကတ္တာ။ ‘‘ဥဘယပ္ပဋိဗာဟကာ’’တိ ဟိ ဟေတုဝစနံ ဟေတုဂဗ္ဘတ္တာ တဿ ဝိသေသနဿ။ အဟေတုကဝါဒါ စေဝါတိအာဒိ ပဋိညာဝစနံ တပ္ဖလဘာဝေန နိစ္ဆိတတ္တာ။ တသ္မာ ဝိပါကပဋိဗာဟကတ္တာ နတ္ထိကဝါဒါ၊ ကမ္မပဋိဗာဟကတ္တာ အကိရိယဝါဒါ၊ တဒုဘယပဋိဗာဟကတ္တာ အဟေတုကဝါဒါတိ ယထာလာဘံ ဟေတုဖလတာသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော ဟိ ဝိပါကပဋိဗာဟနေန နတ္ထိကဒိဋ္ဌိကော ဥစ္ဆေဒဝါဒီ၊ သော အတ္ထတော ကမ္မပဋိဗာဟနေန အကိရိယဒိဋ္ဌိကော၊ ဥဘယပဋိဗာဟနေန အဟေတုကဒိဋ္ဌိကော စ ဟောတိ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘ယေ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိနာ တေသမနုဒိဋ္ဌိကာနံ နိယာမောက္ကန္တိဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော။ တတ္ထ တေသန္တိ ပူရဏာဒီနံ။ သဇ္ဈာယန္တီတိ တံ ဒိဋ္ဌိဒီပကံ ဂန္ထံ ယထာ တထာ တေဟိ ကတံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဌန္တိ။ ဝီမံသန္တီတိ တဿ အတ္ထံ ဝိစာရေန္တိ။ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ ဝီမံသနာကာရဒဿနံ။ ‘‘ကရောတော…ပေ… ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ဝီမံသန္တာနံ တေသန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ယထာပရိကပ္ပိတေ ကမ္မဖလာဘာဝါဒိကေ ‘‘ကရောတော န ကရီယတိ ပါပ’’န္တိအာဒိ နယပ္ပဝတ္တာယ မိစ္ဆာဒဿနသင်္ခါတာယ လဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏေ။ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ မိစ္ဆာသတိသင်္ခါတာ လဒ္ဓိသဟဂတာ တဏှာ သန္တိဋ္ဌတိ။ ‘‘ကရောတော န ကရီယတိ ပါပ’’န္တိအာဒိဝသေန ဟိ အနုဿဝူပလဒ္ဓေ အတ္ထေ တဒါကာရပရိဝိတက္ကနေဟိ သဝိဂ္ဂဟေ ဝိယ သရူပတော စိတ္တဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ စိရကာလပရိစယေန ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ နိဇ္ဈာနက္ခမဘာဝူပဂမနေ၊ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ စ တထာ တထာ ဂဟိတေ ပုနပ္ပုနံ တထေဝ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကေန သမာနီယမာနာ မိစ္ဆာဝါယာမုပတ္ထမ္ဘိတာ အတံသဘာဝမ္ပိ ‘‘တံသဘာဝ’’န္တိ ဂဏှန္တီ မိစ္ဆာလဒ္ဓိသဟဂတာ တဏှာ မုသာ ဝိတထံ သရဏတော ပဝတ္တနတော မိစ္ဆာသတီတိ ဝုစ္စတိ။ စတုရင်္ဂုတ္တရဋီကာယမ္ပိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၃၀) စေသ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒယော ဝိယ ဟိ မိစ္ဆာသတိ နာမ ပါဋိယေက္ကော ကောစိ ဓမ္မော နတ္ထိ၊ တဏှာသီသေန ဂဟိတာနံ စတုန္နမ္ပိ အကုသလက္ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနန္တိ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယမ္ပိ သလ္လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၃) ဝုတ္တံ။

စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ ယထာသကံ ဝိတက္ကာဒိပစ္စယလာဘေန တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဝဋ္ဌိတတာယ အနေကဂ္ဂတံ ပဟာယ ဧကဂ္ဂံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ၊ စိတ္တသီသေန စေတ္ထ မိစ္ဆာသမာဓိ ဧဝ ဝုတ္တော။ သော ဟိ ပစ္စယဝိသေသေဟိ လဒ္ဓဘာဝနာဗလော ဤဒိသေ ဌာနေ သမာဓာနပတိရူပကကိစ္စကရောယေဝ ဟောတိ ဝါလဝိဇ္ဈနာဒီသု ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီတိ အနေကက္ခတ္တုံ တေနာကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂိယေသု ဇဝနဝါရေသု ပဝတ္တေသု သန္နိဋ္ဌာနဘူတေ သဗ္ဗပစ္ဆိမေ ဇဝနဝါရေ သတ္တ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ‘‘ပဌမဇဝနေ သတေကိစ္ဆာ ဟောန္တိ၊ တထာ ဒုတိယာဒီသူ’’တိ ဣဒံ ဓမ္မသဘာဝဒဿနမေဝ၊ န ပန တသ္မိံ ခဏေ တေသံ တိကိစ္ဆာ ကေနစိ သက္ကာ ကာတုန္တိ ဒဿနံ တေသွေဝ ဌတွာ သတ္တမဇဝနဿ အဝဿမုပ္ပဇ္ဇမာနဿ နိဝတ္တိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တေ စ စိတ္တဝါရေ ဩဝါဒါနုသာသန ဝသေန တိကိစ္ဆာယ အသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ အတေကိစ္ဆာ အနိဝတ္တိနော’’တိ။ အရိဋ္ဌကဏ္ဋကသဒိသာတိ အရိဋ္ဌဘိက္ခုကဏ္ဋကသာမဏေရသဒိသာ၊ တေ ဝိယ အတေကိစ္ဆာ အနိဝတ္တိနော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂတိကာယေဝ ဇာတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထာတိ တေသု တီသု မိစ္ဆာဒဿနေသု။ ကောစိ ဧကံ ဒဿနံ ဩက္ကမတီတိ ယဿ ဧကသ္မိံယေဝ အဘိနိဝေသော၊ အာသေဝနာ စ ပဝတ္တာ၊ သော ဧကမေဝ ဒဿနံ ဩက္ကမတိ။ ကောစိ ဒွေ၊ ကောစိ တီဏိပီတိ ယဿ ဒွီသု၊ တီသုပိ ဝါ အဘိနိဝေသော၊ အာသေဝနာ စ ပဝတ္တာ၊ သော ဒွေ၊ တီဏိပိ ဩက္ကမတိ၊ ဧတေန ပန ဝစနေန ယာ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဣတိ သဗ္ဗေပေတေ အတ္ထတော ဥဘယပ္ပဋိဗာဟကာ’’တိအာဒိနာ ဥဘယပ္ပဋိဗာဟကတာမုခေန ဒီပိတာ အတ္ထတော သိဒ္ဓါ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိကတာ၊ သာ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ။ ယာ ပန မိစ္ဆတ္တနိယာမောက္ကန္တိဘူတာ၊ သာ ယထာသကံ ပစ္စယသမုဒါဂမသိဒ္ဓိတော ဘိန္နာရမ္မဏာနံ ဝိယ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ဧကဇ္ဈံ အနုပ္ပတ္တိယာ အညမညံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧကသ္မိံ ဩက္ကန္တေပီ’’တိအာဒိနာ တိဿန္နမ္ပိ ဒိဋ္ဌီနံ သမာနသာမတ္ထိယတံ၊ သမာနဖလတဉ္စ ဝိဘာဝေတိ။ သဂ္ဂါဝရဏာဒိနာ ဟေတာ သမာနသာမတ္ထိယာ စေဝ သမာနဖလာ စ၊ တသ္မာ တိဿောပိ စေတာ ဧကဿ ဥပ္ပန္နာပိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ ဧဝ၊ ဧကာယ ဝိပါကေ ဒိန္နေ ဣတရာ တဿာ အနုဗလပ္ပဒါယိကာယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပတ္တော သဂ္ဂမဂ္ဂါဝရဏဉ္စေဝါ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘အဘဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ တဒေဝတ္ထံ အာဝိကရောတိ။ မောက္ခမဂ္ဂါဝရဏန္တိ နိဗ္ဗာနပထဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ နိဝါရဏံ။ ပဂေဝါတိ ပဋိက္ခေပတ္ထေ နိပါတော၊ မောက္ခသင်္ခါတံ ပန နိဗ္ဗာနံ ဂန္တုံ ကာ နာမ ကထာတိ အတ္ထော။ အပိစ ပဂေဝါတိ ပါ ဧဝ၊ ပဌမတရမေဝ မောက္ခံ ဂန္တုမဘဗ္ဗော၊ မောက္ခဂမနတောပိ ဒူရတရမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမညတ္ထာပိ ယထာရဟံ။

‘‘ဝဋ္ဋခါဏု နာမေသ သတ္တော’’တိ ဣဒံ ဝစနံ နေယျတ္ထမေဝ၊ န နီတတ္ထံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပပဉ္စသူဒနိယံ နာမ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကိံ ပနေသ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော ဟောတိ၊ ဥဒါဟု အညသ္မိမ္ပီတိ? ဧကသ္မိံယေဝ နိယတော၊ အာသေဝနဝသေန ပန ဘဝန္တရေပိ တံ တံ ဒိဋ္ဌိံ ရောစေတိယေဝါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀၃)။ အကုသလဉှိ နာမေတံ အဗလံ ဒုဗ္ဗလံ၊ န ကုသလံ ဝိယ သဗလံ မဟာဗလံ၊ တသ္မာ ‘‘ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော’’တိ တတ္ထ ဝုတ္တံ။ အညထာ သမ္မတ္တနိယာမော ဝိယ မိစ္ဆတ္တနိယာမောပိ အစ္စန္တိကော သိယာ၊ န စ အစ္စန္တိကော။ ယဒေဝံ ဝဋ္ဋခါဏုဇောတနာ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ အာဟ ‘‘အာသေဝနဝသေနာ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ယထာ သတ္တင်္ဂုတ္တရပါဠိယံ ‘‘သကိံ နိမုဂ္ဂေါပိ နိမုဂ္ဂေါ ဧဝ ဗာလော’’တိ [အ။ နိ။ ၇။၁၅ (အတ္ထတော သမာနံ)] ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဝဋ္ဋခါဏုဇောတနာပိ ဝုတ္တာ။ ယာဒိသေ ဟိ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ အယံ တံ တံ ဒဿနံ ဩက္ကန္တော၊ ပုန ကဒါစိ တပ္ပဋိပက္ခေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ တတော သီသုက္ခိပနမဿ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ တသ္မာ တတ္ထ၊ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀၂) ဣဓ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧဝရူပဿ ဟိ ယေဘုယျေန ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ယေဘုယျဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ ဣတိ အာသေဝနဝသေန ဘဝန္တရေပိ တံတံဒိဋ္ဌိယာ ရောစနတော ယေဘုယျေနဿ ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နတ္ထီတိ ကတွာ ဝဋ္ဋခါဏုကော နာမေသ ဇာတော၊ န ပန မိစ္ဆတ္တနိယာမဿ အစ္စန္တိကတာယာတိ နီဟရိတွာ ဉာတဗ္ဗတ္ထတာယ နေယျတ္ထမိဒံ၊ န နီတတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ သန္ဓာယ အဘိဓမ္မေပိ ‘‘အရဟာ၊ ယေ စ ပုထုဇ္ဇနာ မဂ္ဂံ န ပဋိလဘိဿန္တိ၊ တေ ရူပက္ခန္ဓဉ္စ န ပရိဇာနန္တိ၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓဉ္စ န ပရိဇာနိဿန္တီ’’တိအာဒိ (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက ၂၁၀) ဝုတ္တံ။ ပထဝိဂေါပကောတိ ယထာဝုတ္တကာရဏေန ပထဝိပါလကော။ တဒတ္ထံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပရမသာဝဇ္ဇာနုသာရေန သောတူနံ သတိမုပ္ပာဒေန္တော ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ သံသာရခါဏုဘာဝဿာပိ ပစ္စယော အပဏ္ဏကဇာတော၊ တသ္မာ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အကလျာဏဇနန္တိ ကလျာဏဓမ္မဝိရဟိတဇနံ အသာဓုဇနံ။ အာသီဝိသန္တိ အာသုမာဂတဟလာဟလံ။ ဘူတိကာမောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထာနံ ဝသေန အတ္တနော ဂုဏေဟိ ဝုဍ္ဎိကာမော။ ဝိစက္ခဏောတိ ပညာစက္ခုနာ ဝိဝိဓတ္ထဿ ပဿကော၊ ဓီရောတိ အတ္ထော။

ပကုဓကစ္စာယနဝါဒဝဏ္ဏနာ

၁၇၄။ ‘‘အကဋာ’’တိ ဧတ္ထ တ-ကာရဿ ဋ-ကာရာဒေသောတိ အာဟ ‘‘အကတာ’’တိ၊ သမေန၊ ဝိသမေန ဝါ ကေနစိပိ ဟေတုနာ အကတာ၊ န ဝိဟိတာတိ အတ္ထော။ တထာ အကဋဝိဓာတိ ဧတ္ထာပိ။ နတ္ထိ ကတဝိဓော ကရဏဝိဓိ ဧတေသန္တိ အကဋဝိဓာ။ ပဒဒွယေနာပိ လောကေ ကေနစိ ဟေတုပစ္စယေန နေသံ အနိဗ္ဗတ္တဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ကရောဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာတိ ကဿစိ ဣဒ္ဓိမတော စေတောဝသိပ္ပတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ ဒေဝဿ၊ ဣဿရာဒိနော စ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာ။ အနိမ္မာပိတာတိ ကဿစိ အနိမ္မာပိတာ။ ကာမံ သဒ္ဒတော ယုတ္တံ၊ အတ္ထတော စ ပုရိမေန သမာနံ၊ တထာပိ ပါဠိယမဋ္ဌကထာယဉ္စ အနာဂတမေဝ အဂဟေတဗ္ဗဘာဝေ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ ‘‘တံ နေဝ ပါဠိယ’’န္တိအာဒိနာ။

ဗြဟ္မဇာလသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀) ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဣဒမေတ္ထ ယောဇနာမတ္တံ – ဝဉ္ဈာတိ ဟိ ဝဉ္ဈပသုဝဉ္ဈတာလာဒယော ဝိယ အဖလာ ကဿစိ အဇနကာ၊ တေန ပထဝိကာယာဒီနံ ရူပါဒိဇနကဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ရူပသဒ္ဒါဒယော ဟိ ပထဝိကာယာဒီဟိ အပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကာတိ တဿ လဒ္ဓိ။ ပဗ္ဗတဿ ကူဋမိဝ ဌိတာတိ ကူဋဋ္ဌာ၊ ယထာ ပဗ္ဗတကူဋံ ကေနစိ အနိဗ္ဗတ္တိတံ ကဿစိ စ အနိဗ္ဗတ္တကံ၊ ဧဝမေတေပိ သတ္တကာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယမိဒံ ‘‘ဗီဇတော အင်္ကုရာဒိ ဇာယတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ တတော နိက္ခမတိ၊ န အဝိဇ္ဇမာနံ၊ ဣတရထာ အညတောပိ အညဿ ဥပလဒ္ဓိ သိယာ၊ ဧဝမေတေပိ သတ္တကာယာ၊ တသ္မာ ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတာတိ။ ဌိတတ္တာတိ နိဗ္ဗိကာရဘာဝေန သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ န စလန္တီတိ န ဝိကာရမာပဇ္ဇန္တိ။ ဝိကာရာဘာဝတော ဟိ တေသံ သတ္တန္နံ ကာယာနံ ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတတာ၊ အနိဉ္ဇနဉ္စ အတ္တနော ပကတိယာ အဝဋ္ဌာနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘န ဝိပရိဏမန္တီ’’တိ။ ပကတိန္တိ သဘာဝံ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မတ္တာ ဧဝ န အညမညံ ဥပဟနန္တိ။ သတိ ဟိ ဝိကာရမာပါဒေတဗ္ဗဘာဝေ ဥပဃာတကတာ သိယာ၊ တထာ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေ သတိ အနုဂ္ဂါဟကတာပီတိ တဒဘာဝံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘နာလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပထဝီယေဝ ကာယေကဒေသတ္တာ ပထဝိကာယော ယထာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော’’တိ၊ ပထဝိသမူဟော ဝါ ကာယသဒ္ဒဿ သမူဟဝါစကတ္တာ ယထာ ‘‘ဟတ္ထိကာယော’’တိ။ ဇီဝသတ္တမာနံ ကာယာနံ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရဘာဝတော န ဟန္တဗ္ဗတာ၊ န ဃာတေတဗ္ဗတာ စ၊ တသ္မာ နေဝ ကောစိ ဟန္တာ၊ ဃာတေတာ ဝါ အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘သတ္တန္နံ တွေဝ ကာယာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ကောစိ ဟန္တာ နတ္ထိ၊ ကထံ တေသံ သတ္ထပ္ပဟာရောတိ တတ္ထ စောဒနာယာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သတ္တန္နံ တွေဝါတိ သတ္တန္နမေဝ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ နိပါတမတ္တံ။ ပဟတန္တိ ပဟရိတံ။ ဧကတောဓာရာဒိကံ သတ္ထံ။ အန္တရေနေဝ ပဝိသတိ၊ န တေသု။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကေဝလံ ‘‘အဟံ ဣမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေမီ’’တိ တေသံ တထာ သညာမတ္တမေဝ၊ ဟနနဃာတနာဒိ ပန ပရမတ္ထတော နတ္ထေဝ ကာယာနံ အဝိကောပနီယဘာဝတောတိ။

နိဂဏ္ဌနာဋပုတ္တဝါဒဝဏ္ဏနာ

၁၇၇။ စတ္တာရော ယာမာ ဘာဂါ စတုယာမံ၊ စတုယာမံ ဧဝ စာတုယာမံ။ ဘာဂတ္ထော ဟိ ဣဓ ယာမ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ရတ္တိယာ ပဌမော ယာမော’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၆၈)။ သော ပနေတ္ထ ဘာဂေါ သံဝရလက္ခိတောတိ အာဟ ‘‘စတုကောဋ္ဌာသေန သံဝရေန သံဝုတော’’တိ၊ သံယမတ္ထော ဝါ ယာမသဒ္ဒေါ ယမနံ သညမနံ ယာမောတိ ကတွာ။ ‘‘ယတတ္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ အနုပသဂ္ဂေါပိ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ သညမတ္ထဝါစကော၊ သော ပန စတူဟိ အာကာရေဟီတိ အာဟ ‘‘စတုကောဋ္ဌာသေန သံဝရေနာ’’တိ။ အာကာရော ကောဋ္ဌာသောတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ ဝါရိတော သဗ္ဗဝါရိ ယဿာယံ သဗ္ဗဝါရိဝါရိတော ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝါရိတသဗ္ဗဥဒကော’’တိ။ ဝါရိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝါရိပရိဘောဂေါ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ။ ပဋိက္ခိတ္တော သဗ္ဗသီတောဒကော တပ္ပရိဘောဂေါ ယဿာတိ တထာ။ တန္တိ သီတောဒကံ။ သဗ္ဗဝါရိယုတ္တောတိ သံဝရလက္ခဏမတ္တံ ကထိတံ။ သဗ္ဗဝါရိဓုတောတိ ပါပနိဇ္ဇရလက္ခဏံ။ သဗ္ဗဝါရိဖုဋောတိ ကမ္မက္ခယလက္ခဏန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗေနာ’’တိအာဒိမာဟ၊ သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ယုတ္တောတိ ဟိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သံဝရလက္ခဏေန ပါပဝါရဏေန သမန္နာဂတော။ ဓုတပါပေါတိ သဗ္ဗေန နိဇ္ဇရလက္ခဏေန ပါပဝါရဏေန ဝိဓုတပါပေါ။ ဖုဋ္ဌောတိ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ကမ္မာနံ ခေပနေန မောက္ခပ္ပတ္တိယာ ကမ္မက္ခယလက္ခဏေန သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ဖုဋ္ဌော၊ တံ ပတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒွေယေဝ ဂတိယော ဘဝန္တိ၊ အနညာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၈၊ ၂။၃၄၊ ၃။၁၉၉၊ ၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၄၊ ၃၉၈) ဝိယ ဂမုသဒ္ဒေါ နိဋ္ဌာနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကောဋိပ္ပတ္တစိတ္တော’’တိ၊ မောက္ခာဓိဂမေန ဥတ္တမမရိယာဒပ္ပတ္တစိတ္တောတိ အတ္ထော။ ကာယာဒီသု ဣန္ဒြိယေသု သံယမေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော သံယတစိတ္တော။ အတီတေ ဟေတ္ထ တ-သဒ္ဒေါ။ သံယမေတဗ္ဗဿ အဝသေသဿ အဘာဝတော သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တော။ ကိဉ္စိ သာသနာနုလောမန္တိ ပါပဝါရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အသုဒ္ဓလဒ္ဓိတာယာတိ ‘‘အတ္ထိ ဇီဝေါ၊ သော စ သိယာ နိစ္စော၊ သိယာ အနိစ္စော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၇၇)။ ဧဝမာဒိမလီနလဒ္ဓိတာယ။ သဗ္ဗာတိ ကမ္မပကတိဝိဘာဂါဒိဝိသယာပိ သဗ္ဗာ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယော။ ဒိဋ္ဌိယေဝါတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဇာတာ။

သဉ္စယဗေလဋ္ဌပုတ္တဝါဒဝဏ္ဏနာ

၁၇၉-၁၈၁။ အမရာဝိက္ခေပေ ဝုတ္တနယော ဧဝါတိ ဗြဟ္မဇာလေ အမရာဝိက္ခေပဝါဒဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁) ဝုတ္တနယော ဧဝ။ ကသ္မာ? ဝိက္ခေပဗျာကရဏဘာဝတော၊ တထေဝ စ တတ္ထ ဝိက္ခေပဝါဒဿ အာဂတတ္တာ။

ပဌမသန္ဒိဋ္ဌိကသာမညဖလဝဏ္ဏနာ

၁၈၂။ ပီဠေတွာတိ တေလယန္တေန ဥပ္ပီဠေတွာ၊ ဣမိနာ ရညော အာဘောဂမာဟ။ ဝဒတော ဟိ အာဘောဂဝသေန သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထနိစ္ဆယော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ စ တဒါဘောဂညူ၊ ပရမ္ပရာဘတတ္ထဿာဝိရောဓိနော စ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ ယထာ တထာ ဝစနောကာသလဒ္ဓဘာဝမတ္တေန အတ္ထော န ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ တေသံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတဝသေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ အတ္ထုဒ္ဓါရာဒိဝသေန အတ္ထဝိဝေစနာ ကတာတိ။

၁၈၃။ ယထာ တေ ရုစ္စေယျာတိ ဣဒါနိ မယာ ပုစ္ဆိယမာနော အတ္ထော ယထာ တဝ စိတ္တေ ရုစ္စေယျ၊ တယာ စိတ္တေ ရုစ္စေထာတိ အတ္ထော။ ကမ္မတ္ထေ ဟေတံ ကိရိယာပဒံ။ မယာ ဝါ ဒါနိ ပုစ္ဆိယမာနမတ္ထံ တဝ သမ္ပဒါနဘူတဿ ရောစေယျာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဃရဒါသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဇာတော အန္တောဇာတော။ ဓနေန ကီတော ဓနက္ကီတော။ ဗန္ဓဂ္ဂါဟဂဟိတော ကရမရာနီတော။ သာမမေဝ ယေန ကေနစိ ဟေတုနာ ဒါသဘာဝမုပဂတော သာမံဒါသဗျောပဂတော။ သာမန္တိ ဟိ သယမေဝ။ ဒါသဗျန္တိ ဒါသဘာဝံ။ ကောစိ ဒါသောပိ သမာနော အလသော ကမ္မံ အကရောန္တော ‘‘ကမ္မကာရော’’တိ န ဝုစ္စတိ၊ သော ပန န တထာဘူတောတိ ဝိသေသနမေတန္တိ အာဟ ‘‘အနလသော’’တိအာဒိ။ ဒူရတောတိ ဒူရဒေသတော အာဂတံ။ ပဌမမေဝါတိ အတ္တနော အာသန္နတရဋ္ဌာနုပသင်္ကမနတော ပဂေဝ ပုရေတရမေဝ။ ဥဋ္ဌဟတီတိ ဂါရဝဝသေန ဥဋ္ဌဟိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ပစ္စုဋ္ဌာတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ပစ္ဆာတိ သာမိကဿ နိပဇ္ဇာယ ပစ္ဆာ။ သယနတော အဝုဋ္ဌိတေတိ ရတ္တိယာ ဝိဘာယနဝေလာယ သေယျတော အဝုဋ္ဌိတေ။ ပစ္စူသကာလတောတိ အတီတရတ္တိယာ ပစ္စူသကာလတော။ ယာဝ သာမိနော ရတ္တိံ နိဒ္ဒေါက္ကမနန္တိ အပရာယ ဘာဝိနိယာ ရတ္တိယာ ပဒေါသဝေလာယံ ယာဝ နိဒ္ဒေါက္ကမနံ။ ယာ အတီတရတ္တိယာ ပစ္စူသဝေလာ၊ ဘာဝိနိယာ စ ပဒေါသဝေလာ၊ ဧတ္ထန္တရေ သဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ ပစ္ဆာ နိပတတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ကာရမေဝါတိ ကိံ ကရဏီယမေဝ ကိန္တိ ပုစ္ဆာယ ကာတဗ္ဗတော၊ ပုစ္ဆိတွာ ကာတဗ္ဗဝေယျာဝစ္စန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဿဝေနေဝ သမီပစာရိတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပဋိသုဏန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ ပဋိကုဒ္ဓံ မုခံ ဩလောကေတုံ န ဝိသဟတီတိပိ ဒဿေတိ ‘‘တုဋ္ဌပဟဋ္ဌ’’န္တိ ဣမိနာ။

ဒေဝေါ ဝိယာတိ အာဓိပစ္စပရိဝါရာဒိသမန္နာဂတော ပဓာနဒေဝေါ ဝိယ၊ တေန မညေ-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဥပမတ္ထောတိ ဉာပေတိ ယထာ ‘‘အက္ခာဟတံ မညေ အဋ္ဌာသိ ရညော မဟာသုဒဿနဿ အန္တေပုရံ ဥပသောဘယမာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၅)။ သော ဝတဿာဟန္တိ ဧတ္ထ သော ဝတ အဿံ အဟန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ သော ရာဇာ ဝိယ အဟမ္ပိ ဘဝေယျံ။ ကေနာတိ စေ? ယဒိ ပုညာနိ ကရေယျံ၊ တေနာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သော ဝတ အဟ’’န္တိအာဒိ။ ဝတသဒ္ဒေါ ဥပမာယံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝရူပေါ’’တိ။ ပုညာနီတိ ဥဠာရတရံ ပုညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ အညဒါ ကတပုညတော ဥဠာရာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘သော ဝတဿာယ’’န္တိပိ ပါဌေ သော ရာဇာ ဝိယ အယံ အဟမ္ပိ အဿံ။ ကထံ? ‘‘ယဒိ ပုညာနိ ကရေယျ’’န္တိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ‘‘အယမေဝတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဿန္တိ ဟိ ဥတ္တမပုရိသယောဂေ အဟံ-သဒ္ဒေါ အပ္ပယုတ္တောပိ အယံ-သဒ္ဒေန ပရာမသနတော ပယုတ္တော ဝိယ ဟောတိ။ သော အဟံ ဧဝရူပေါ အဿံ ဝတ၊ ယဒိ ပုညာနိ ကရေယျန္တိ ပဌမပါဌဿ အတ္ထမိစ္ဆန္တိ ကေစိ။ ဧဝံ သတိ ဒုတိယပါဌေ ‘‘အယမေဝတ္ထော’’တိ အဝတ္တဗ္ဗော သိယာ တတ္ထ အယံ-သဒ္ဒေန အဟံ-သဒ္ဒဿ ပရာမသနတော၊ ‘‘သော’’တိ စ ပရာမသိတဗ္ဗဿ အညဿ သမ္ဘဝတော။ ယန္တိ ဒါနံ။ သတဘာဂမ္ပီတိ သတဘူတံ ဘာဂမ္ပိ၊ ရညာ ဒိန္နဒါနံ သတဓာ ကတွာ တတ္ထ ဧကဘာဂမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဝဇီဝံ န သက္ခိဿာမိ ဒါတုန္တိ ယာဝဇီဝံ ဒါနတ္ထာယ ဥဿာဟံ ကရောန္တောပိ သတဘာဂမတ္တမ္ပိ ဒါတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ တသ္မာ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယံ ဥဿာဟံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယံနူနာ’’တိ နိပါတော ပရိဝိတက္ကနတ္ထေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ စိန္တနဘာဝ’’န္တိ။

ကာယေန ပိဟိတောတိ ကာယေန သံဝရိတဗ္ဗဿ ကာယဒွါရေန ပဝတ္တနကဿ ပါပဓမ္မဿ သံဝရဏဝသေန ပိဒဟိတော။ ဥဿုက္ကဝစနဝသေန ပနတ္ထော ဝိဟရေယျ-ပဒေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာတိ အာဟ ‘‘အကုသလပဝေသနဒွါရံ ထကေတွာ’’တိ။ ဟုတွာတိ ဟိ သေသော။ အကုသလပဝေသနဒွါရန္တိ စ ကာယကမ္မဘူတာနမကုသလာနံ ပဝေသနဘူတံ ကာယဝိညတ္တိသင်္ခါတံ ဒွါရံ။ သေသပဒဒွယေပီတိ ‘‘ဝါစာယ သံဝုတော၊ မနသာ သံဝုတော’’တိ ပဒဒွယေပိ။ ဃာသစ္ဆာဒနေန ပရမတာယာတိ ဃာသစ္ဆာဒနပရိယေသနေ သလ္လေခဝသေန ပရမတာယ၊ ဥက္ကဋ္ဌဘာဝေ ဝါ သဏ္ဌိတော ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမေဝ ပရမံ ပမာဏံ ကောဋိ ဧတဿ၊ န တတော ပရံ ကိဉ္စိ အာမိသဇာတံ ပရိယေသတိ၊ ပစ္စာသိသတိ စာတိ ဃာသစ္ဆာဒနပရမော၊ တဿ ဘာဝေါ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာတိပိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော။ ဃသိတဗ္ဗော အသိတဗ္ဗောတိ ဃာသော၊ အာဟာရော၊ အာဘုသော ဆာဒေတိ ပရိဒဟတိ ဧတေနာတိ အစ္ဆာဒနံ၊ နိဝါသနံ၊ အပိစ ဃသနံ ဃာသော၊ အာဘုသော ဆာဒီယတေ အစ္ဆာဒနန္တိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဧတဒတ္ထမ္ပီတိ ဃာသစ္ဆာဒနတ္ထာယာပိ။ အနေသနန္တိ ဧကဝီသတိဝိဓမ္ပိ အနနုရူပမေသနံ။

ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနန္တိ ဂဏသင်္ဂဏိကတော ပဝိဝိတ္တေ ဌိတကာယာနံ၊ သမ္ဗန္ဓီဘူတာနံ ကာယဝိဝေကောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နေက္ခမ္မာဘိရတာနန္တိ ဈာနာဘိရတာနံ။ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနန္တိ တာယ ဧဝ ဈာနာဘိရတိယာ ပရမံ ဥတ္တမံ ဝေါဒါနံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိံ ပတ္တာနံ။ နိရုပဓီနန္တိ ကိလေသူပဓိအဘိသင်္ခါရူပဓီဟိ အစ္စန္တဝိဂတာနံ။ ဝိသင်္ခါရံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ၊ တဒဓိဂမနေတာ ဝိသင်္ခါရဂတာ၊ အရဟန္တော၊ တေသံ။ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ’’တိ ဣမိနာ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၇၊ ၉) အာဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမော ဝိဝေကော ဣတရေဟိ ဒွီဟိ ဝိဝေကေဟိ သဟာပိ ဝတ္တဗ္ဗော ဣတရေသု သိဒ္ဓေသု တဿာပိ သိဇ္ဈနတော၊ ဝိနာ စ တသ္မိံ သိဒ္ဓေပိ ဣတရေ သမသိဇ္ဈနတော။ တထာ ဒုတိယောပိ။ တတိယော ပန ဣတရေဟိ သဟေဝ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဝိနာ ဣတရေသု သိဒ္ဓေသုယေဝ တဿ သိဇ္ဈနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယာ’’တိအာဒိ တဒဓိပ္ပာယဝိဘာဝနံ။ တတ္ထ ဂဏေ ဇနသမာဂမေ သန္နိပတနံ ဂဏသင်္ဂဏိကာ၊ တံ ပဟာယ။ ကာယေန ဧကော ဝိဟရတိ ဝိစရတိ ပုဂ္ဂလဝသေန အသဟာယတ္တာ။ စိတ္တေ ကိလေသာနံ သန္နိပတနံ စိတ္တကိလေသသင်္ဂဏိကာ၊ တံ ပဟာယ။ ဧကော ဝိဟရတိ ကိလေသဝသေန အသဟာယတ္တာ။ မဂ္ဂဿ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ၊ ဂေါတြဘုအာဒီနဉ္စ အာရမ္မဏကရဏမတ္တတ္တာ န တေသံ ဝသေန သာတိသယာ နိဗ္ဗုတိသုခသမ္ဖုသနာ၊ ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိဝသေန ပန သာတိသယာတိ အာဟ ‘‘ဖလသမာပတ္တိံ ဝါ နိရောဓသမာပတ္တိံ ဝါ’’တိ။ ဖလပရိယောသာနော ဟိ နိရောဓော။ ပဝိသိတွာတိ သမာပဇ္ဇနဝသေန အန္တောကတွာ။ နိဗ္ဗာနံ ပတွာတိ ဧတ္ထ ဥဿုက္ကဝစနမေတံ အာရမ္မဏကရဏေန၊ စိတ္တစေတသိကာနံ နိရောဓေန စ နိဗ္ဗုတိပဇ္ဇနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ စောဒနတ္ထေတိ ဇာနာပေတုံ ဥဿာဟကရဏတ္ထေ။

၁၈၄။ အဘိဟရိတွာတိ အဘိမုခဘာဝေန နေတွာ။ နန္တိ တထာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝိဟရန္တံ။ အဘိဟာရောတိ နိမန္တနဝသေန အဘိဟရဏံ။ ‘‘စီဝရာဒီဟိ ပယောဇနံ သာဓေဿာမီ’’တိ ဝစနသေသေန ယောဇနာ။ တထာ ‘‘ယေနတ္ထော၊ တံ ဝဒေယျာထာ’’တိ။ စီဝရာဒိဝေကလ္လန္တိ စီဝရာဒီနံ လူခတာယ ဝိကလဘာဝံ။ တဒုဘယမ္ပီတိ တဒေဝ အဘိဟာရဒွယမ္ပိ။ သပ္ပာယန္တိ သဗ္ဗဂေလညာပဟရဏဝသေန ဥပကာရာဝဟံ။ ဘာဝိနော အနတ္ထဿ အဇနနဝသေန ပရိပါလနံ ရက္ခာဂုတ္တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ပန အနတ္ထဿ နိသေဓဝသေန ပရိပါလနံ အာဝရဏဂုတ္တိ။ ကိမတ္ထိယံ ‘‘ဓမ္မိက’န္တိ ဝိသေသနန္တိ အာဟ ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟာရသီမာယာတိ ဥပစာရသီမာယ၊ လာဘသီမာယ ဝါ။

၁၈၅။ ကေဝလော ယဒိ-ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထာပေက္ခကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒိ တဝ ဒါသော’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ လဗ္ဘမာနေ သတိ။ ဒုတိယံ ဥပါဒါယ ပဌမဘာဝေါ၊ တသ္မာ ‘‘ပဌမ’’န္တိ ဘဏန္တော အညဿာပိ အတ္ထိတံ ဒီပေတိ။ တဒေဝ စ ကာရဏံ ကတွာ ရာဇာပိ ဧဝမာဟာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမန္တိ ဘဏန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါတိ ပဌမသဒ္ဒေန အညဿာပိ အတ္ထိတာဒီပနေနေဝ။

ဒုတိယသန္ဒိဋ္ဌိကသာမညဖလဝဏ္ဏနာ

၁၈၆။ ကသတီတိ ဝိလေခတိ ကသိံ ကရောတိ။ ဂဟပတိကောတိ ဧတ္ထ က-သဒ္ဒေါ အပ္ပတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဂေဟမတ္တေ ဇေဋ္ဌကော’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဂဟဿ ပတိ ဂဟပတိ၊ ခုဒ္ဒကော ဂဟပတိ ဂဟပတိကော ဧကသ္မိညေဝ ဂေဟမတ္တေ ဇေဋ္ဌကတ္တာတိ၊ ခုဒ္ဒကဘာဝေါ ပနဿ ဂေဟဝသေနေဝါတိ ကတွာ ‘‘ဧကဂေဟမတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဟိ အနေကကုလဇေဋ္ဌကဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ဂဟံ၊ ဂေဟန္တိ စ အတ္ထတော သမာနမေဝ။ ကရသဒ္ဒေါ ဗလိမှီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗလိသင်္ခါတ’’န္တိ။ ကရောတီတိ အဘိနိပ္ဖာဒေတိ သမ္ပာဒေတိ။ ဝဍ္ဎေတီတိ ဥပရူပရိ ဥပ္ပာဒနေန မဟန္တံ သန္နိစယံ ကရောတိ။

ကသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ အပ္ပမ္ပိ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဒုက္ကရန္တိ ဒဿနဉ္စ ပဂေဝ မဟန္တန္တိ ဝိညာပနတ္ထံ။ ဧသာ ဟိ ကထိကာနံ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန အတ္ထန္တရဝိညာပနန္တိ။ အပ္ပမ္ပိ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဒုက္ကရဘာဝေါ ပန မဇ္ဈိမနိကာယေ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ လဋုကိကောပမသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၂။၁၄၈ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘သေယျထာပိ ဥဒါယိ ပုရိသော ဒလိဒ္ဒေါ အဿကော အနာဠှိယော၊ တဿ’ဿ ဧကံ အဂါရကံ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂံ ကာကာတိဒါယိံ နပရမရူပံ၊ ဧကာ ခဋောပိကာ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂါ နပရမရူပါ’’တိ ဝိတ္ထာရော။ ယဒိ အပ္ပမ္ပိ ဘောဂံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဒုက္ကရံ၊ ကသ္မာ ဒါသဝါရေပိ ဘောဂဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ အာဟ ‘‘ဒါသဝါရေ ပနာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနောပိ အနိဿရောတိ အတ္တာနမ္ပိ သယမနိဿရော။ ယထာ စ ဒါသဿ ဘောဂါပိ အဘောဂါယေဝ ပရာယတ္တဘာဝတော၊ ဧဝံ ဉာတယောပီတိ ဒါသဝါရေ ဉာတိပရိဝဋ္ဋဂ္ဂဟဏမ္ပိ န ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဝဋ္ဋတိ ပရမ္ပရဘာဝေန သမန္တတော အာဝဋ္ဋတီတိ ပရိဝဋ္ဋော၊ ဉာတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဉာတိယေဝ ဉာတိပရိဝဋ္ဋော’’တိ။

ပဏီတတရသာမညဖလဝဏ္ဏနာ

၁၈၉။ တန္တိ ယထာ ဒါသဝါရေ ‘‘ဧဝမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န တထာ ဣဓ ကဿကဝါရေ၊ တဒဝစနံ ကသ္မာတိ အနုယုဉ္ဇေယျ စေတိ အတ္ထော။ ဧဝမေဝါတိ ဝုစ္စမာနေတိ ယထာ ပဌမဒုတိယာနိ သာမညဖလာနိ ပညတ္တာနိ၊ တထာယေဝ ပညပေတုံ သက္ကာ နု ခေါတိ ဝုတ္တေ။ ဧဝရူပါဟီတိ ယထာဝုတ္တဒါသကဿကူပမာသဒိသာဟိ ဥပမာဟိ။ သာမညဖလံ ဒီပေတုံ ပဟောတိ အနန္တပဋိဘာနတာယ ဝိစိတ္တနယဒေသနဘာဝတော။ တတ္ထာတိ ဧဝံ ဒီပနေ။ ပရိယန္တံ နာမ နတ္ထိ အနန္တနယဒေသနဘာဝတော၊ သဝနေ ဝါ အသန္တောသနေန ဘိယျော ဘိယျော သောတုကာမတာဇနနတော သောတုကာမတာယ ပရိယန္တံ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တထာပီတိ ‘‘ဒေသနာယ ဥတ္တရုတ္တရာဓိကနာနာနယဝိစိတ္တဘာဝေ သတိပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၉) အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ သတိပိ ဧဝံ အပရိယန္တဘာဝေတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ အနုမာနဉာဏေန စိန္တေတွာ။ ဥပရိ ဝိသေသန္တိ တံ ဌပေတွာ တဒုပရိ ဝိသေသမေဝ သာမညဖလံ ပုစ္ဆန္တော။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘သဝနေ’’တိအာဒိ။ ဧတေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ – အနေကတ္ထာ သမာနာပိ သဒ္ဒါ ဝတ္တိစ္ဆာနုပုဗ္ဗိကာယေဝ တံတဒတ္ထဒီပကာတိ။

သာဓုကံ သာဓူတိ ဧကတ္ထမေတံ သာဓုသဒ္ဒဿေဝ က-ကာရေန ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ သာဓုကသဒ္ဒဿတ္ထံ ဝဒန္တေန သာဓုသဒ္ဒေါ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဥဒါဟဋော။ တေန စ နနု သာဓုကသဒ္ဒဿေဝ အတ္ထုဒ္ဓါရော ဝတ္တဗ္ဗော၊ န သာဓုသဒ္ဒဿာတိ စောဒနာ နိသေဓိတာ။ အာယာစနေတိ အဘိမုခံ ယာစနေ၊ အဘိပတ္ထနာယန္တိ အတ္ထော။ သမ္ပဋိစ္ဆနေတိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ။ သမ္ပဟံသနေတိ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏဝသေန ဟံသနေ တောသနေ၊ ဥဒဂ္ဂတာကရဏေတိ အတ္ထော။

သာဓု ဓမ္မရုစီတိ ဂါထာ ဥမ္မာဒန္တီဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၀၁)။ တတ္ထာယမဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယပဝေဏီ – သုစရိတဓမ္မေ ရောစေတီတိ ဓမ္မရုစိ၊ ဓမ္မရတောတိ အတ္ထော။ တာဒိသော ဟိ ဇီဝိတံ ဇဟန္တောပိ အကတ္တဗ္ဗံ န ကရောတိ။ ပညာဏဝါတိ ပညဝါ ဉာဏသမ္ပန္နော။ မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘောတိ မိတ္တာနံ အဒုဿနဘာဝေါ။ ‘‘အဒူသကော အနုပဃာတကော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၉) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အဒြုဗ္ဘော’’တိပိ ပါဌော ဒ-ကာရဿ ဒြ-ကာရံ ကတွာ။

ဒဠှီကမ္မေတိ သာတစ္စကိရိယာယံ။ အာဏတ္တိယန္တိ အာဏာပနေ။ ဣဓာပီတိ သာမညဖလေပိ။ အဿာတိ သာဓုကသဒ္ဒဿ။ ‘‘သုဏောဟိ သာဓုကံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဟိ သာဓုကသဒ္ဒေန သဝနမနသိကာရာနံ သာတစ္စကိရိယာပိ တဒါဏာပနမ္ပိ ဇောတိတံ ဟောတိ။ အာယာစနေနေဝ စ ဥယျောဇနသာမညတော အာဏတ္တိ သင်္ဂဟိတာတိ န သာ ဝိသုံ အတ္ထုဒ္ဓါရေ ဝုတ္တာ။ အာဏာရဟဿ ဟိ အာဏတ္တိ၊ တဒနရဟဿ အာယာစနန္တိ ဝိသေသော။ သုန္ဒရေပီတိ သုန္ဒရတ္ထေပိ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေန သာဓုကသဒ္ဒဿ အတ္ထတ္တယေန ပကာသိတံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ၊ တဿ ဝါ အတ္ထတ္တယဿ ဣဓ ယောဂျတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒဠှီကမ္မတ္ထေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှန္တောတိ သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ ဂဏှန္တော။ သုန္ဒရန္တိ ဘာဝနပုံသကံ။ ဘဒ္ဒကန္တိ ပသတ္ထံ၊ ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သုန္ဒရံ ဘဒ္ဒကန္တိ ဝါ သဝနာနုဂ္ဂဟဏေ ပရိယာယဝစနံ။

မနသိ ကရောဟီတိ ဧတ္ထ န အာရမ္မဏပဋိပါဒနလက္ခဏော မနသိကာရော၊ အထ ခေါ ဝီထိပဋိပါဒနဇဝနပဋိပါဒနမနသိကာရပုဗ္ဗကေ စိတ္တေ ဌပနလက္ခဏောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အာဝဇ္ဇ၊ သမန္နာဟရာ’’တိ အာဟ။ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တောတိ ယထာဝုတ္တမနသိကာရဒွယပုဗ္ဗကာယ စိတ္တပဋိပါဋိယာ ဧကာရမ္မဏေ ဌပနဝသေန အနုဒ္ဓတစိတ္တော ဟုတွာ။ နိသာမေဟီတိ သုဏာဟိ၊ အနဂ္ဃရတနမိဝ ဝါ သုဝဏ္ဏမဉ္ဇုသာယ ဒုလ္လဘဓမ္မရတနံ စိတ္တေ ပဋိသာမေဟီတိပိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တေ ကရောဟီ’’တိ။ ဧဝံ ပဒဒွယဿ ပစ္စေကံ ယောဇနာဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိယောဂီဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သောတိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ သဝနေ နိယောဇနဝသေန ကိရိယန္တရပဋိသေဓနတော၊ တေန သောတံ ဩဒဟာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ မနိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ မနသိကာရေန ဒဠှီကမ္မနိယောဇနေန အညစိန္တာပဋိသေဓနတော။ ဗျဉ္ဇနဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏံ ‘‘သာဓုက’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ အတ္ထဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏေပိ ဧသ နယော။

ဓာရဏူပပရိက္ခာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန တုလနတီရဏာဒိကေ၊ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝေဓေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတိ ပကာသေတိ၊ သယမေတေနာတိ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ၊ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ သဟ ဗျဉ္ဇနေနာတိ သဗျဉ္ဇနော၊ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ သဟပ္ပဝတ္တိ ဟိ ‘‘သမ္ပန္နတာ သမဝါယတာ ဝိဇ္ဇမာနတာ’’တိအာဒိနာ အနေကဝိဓာ၊ ဣဓ ပန သမ္ပန္နတာယေဝ တဒညဿ အသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ ‘‘သဟ ဗျဉ္ဇနေနာ’’တိ နိဗ္ဗစနံ ကတွာပိ ‘‘ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၉) အတ္ထော အာစရိယေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ယထာ တံ ‘‘န ကုသလာ အကုသလာ၊ ကုသလပဋိပက္ခာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော အနုဓာတဗ္ဗတော အတ္ထော၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒိ၊ သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထော၊ ဝုတ္တနယေန အတ္ထသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ သာဓုကပဒံ ဧကမေဝ သမာနံ အာဝုတ္တိနယာဒိဝသေန ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မော နာမ တန္တိ။ ဒေသနာ နာမ တဿာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာ။ အတ္ထော နာမ တန္တိယာ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓော နာမ တန္တိယာ၊ တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ ယသ္မာ စေတေ ဓမ္မဒေသနာတ္ထပဋိဝေဓာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဟာ၊ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ၊ တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ…ပေ… မနသိ ကရောဟီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ ဒုက္ခောဂါဟတာ၊ ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ၊ ဥပ္ပာဒေတုမသက္ကုဏေယျတာယ၊ တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ နိဒါနဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။

‘‘သုဏာဟိ သာဓုက’’န္တိ ‘‘သာဓုကံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဝဒန္တော န ကေဝလံ အတ္ထက္ကမတော ဧဝ အယံ ယောဇနာ၊ အထ ခေါ သဒ္ဒက္ကမတောပိ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သက္ကာ မဟာရာဇာ’’တိ ဣဓာပိ ‘‘အညမ္ပိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ…ပေ… ပဏီတတရဉ္စာ’’တိ ဣဒမနုဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပဋိညာတံ သာမညဖလဒေသန’’န္တိ။ ဝိတ္ထာရတော ဘာသနန္တိ အတ္ထမေဝ ဒဠှံ ကရောတိ ‘‘ဒေသေဿာမီတိ သံခိတ္တဒီပန’’န္တိအာဒိနာ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဒေသနံ နာမ ဥဒ္ဒိသနံ။ ဘာသနံ နာမ နိဒ္ဒိသနံ ပရိဗျတ္တကထနံ။ တေနာယမတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သဂါထာဝဂ္ဂသံယုတ္တေ ဝင်္ဂီသသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၄) ဂါထာပဒေန သာဓေတုံ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သာဠိကာယိဝ နိဂ္ဃောသောတိ သာဠိကာယ နိဂ္ဃောသော ဝိယ၊ ယထာ သာဠိကာယ အာလာပေါ မဓုရော ကဏ္ဏသုခေါ ပေမနီယော၊ ဧဝန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဘာနန္တိ စေတဿ ဝိသေသနံ လိင်္ဂဘေဒဿပိ ဝိသေသနဿ ဒိဿနတော ယထာ ‘‘ဂုဏော ပမာဏ’’န္တိ။ ပဋိဘာနန္တိ စ သဒ္ဒေါ ဝုစ္စတိ ပဋိဘာတိ တံတဒါကာရေန ဒိဿတီတိ ကတွာ။ ဥဒီရယီတိ ဥစ္စာရယိ၊ ဝုစ္စတိ ဝါ၊ ကမ္မဂဗ္ဘဉ္စေတံ ကိရိယာပဒံ။ ဣမိနာ စေတံ ဒီပေတိ – အာယသ္မန္တံ ဓမ္မသေနာပတိံ ထောမေတုကာမေန ဒေသနာဘာသနာနံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တေန ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေန အာယသ္မတာ ဝင်္ဂီသတ္ထေရေန ‘‘သင်္ခိတ္တေန၊ ဝိတ္ထာရေနာ’’တိ စ ဝိသေသနံ ကတံ၊ တေနာယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ။

ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ‘‘ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ။ ‘‘န ကိရ ဘဂဝါ သင်္ခေပေနေဝ ဒေသေဿတိ၊ အထ ခေါ ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသိဿတီ’’တိ ဟိ တံ ပဒံ သုတွာဝ ဥဿာဟဇာတော သဉ္ဇာတုဿာဟော၊ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အယမာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော။ အပိစ ‘‘တေန ဟိ မဟာရာဇ သုဏောဟိ သာဓုကံ မနသိ ကရောဟိ၊ ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဥယျောဇနပဋိညာကရဏပ္ပကာရံ ဥဿာဟဇနနကာရဏံ သဗ္ဗေနေဝ ဥဿာဟသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ‘‘သုဏောဟိ၊ သာဓုကံ မနသိ ကရောဟိ၊ ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေဟေဝ တီဟိပိ ပဒေဟိ ဥဿာဟဇာတောတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္စဿောသီတိ ပတိ အဿောသိ ဘဂဝတော ဝစနသမနန္တရမေဝ ပစ္ဆာ အဿောသိ၊ ‘‘သက္ကာ ပန ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ဝါ ပုစ္ဆိတွာ ပုန ‘‘ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ အဿောသီတိ အတ္ထော။ တံ ပန ပတိဿဝနံ အတ္ထတော သမ္ပဋိစ္ဆနမေဝါတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေသီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ဣတိ အတ္ထော’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၉၀။ ‘‘အထဿ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစာ’’တိ ဝစနသမ္ဗန္ဓမတ္တံ ဒဿေတွာ ‘‘ဧတံ အဝေါစာ’’တိ ပဒံ ဝိဘဇိတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဣဓာ’’တိ ဣမိနာ ဝုစ္စမာနံ အဓိကရဏံ တထာဂတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ လောကမေဝါဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဒေသောပဒေသေ နိပါတော’’တိ ဣမိနာ။ ဒေသဿ ဥပဒိသနံ ဒေသောပဒေသော၊ တသ္မိံ။ ယဒိ သဗ္ဗတ္ထ ဒေသောပဒေသေ၊ အထာယမတ္ထော န ဝတ္တဗ္ဗော အဝုတ္တေပိ လဗ္ဘမာနတ္တာတိ စောဒနာယာဟ ‘‘သွာယ’’န္တိအာဒိ။ သာမညဘူတံ ဣဓသဒ္ဒံ ဂဏှိတွာ ‘‘သွာယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န တု ယထာဝိသေသိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀)။ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ လောကသဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏဘာဝတော။ ဣဓ လောကေတိ စ ဇာတိက္ခေတ္တံ၊ တတ္ထာပိ အယံ စက္ကဝါဠော အဓိပ္ပေတော။ သာသနမုပါဒါယ ဝုစ္စတိ ‘‘သမဏော’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော။ အယဉှိ စတုကင်္ဂုတ္တရပါဠိ။ တတ္ထ ပဌမော သမဏောတိ သောတာပန္နော။ ဒုတိယော သမဏောတိ သကဒါဂါမီ။ ဝုတ္တဉှေတံ တတ္ထေဝ –

‘‘ကတမော စ ဘိက္ခဝေ ပဌမော သမဏော? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတီ’’တိ၊ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ‘‘ကတမော စ ဘိက္ခဝေ ဒုတိယော သမဏော? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ သကဒါဂါမီ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) စ အာဒိ။

ဩကာသန္တိ ကဉ္စိ ပဒေသမုပါဒါယ ဝုစ္စတိ ‘‘တိဋ္ဌမာနဿာ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော။

ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿာတိ ဣမိဿံယေဝ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ ပတိဋ္ဌမာနဿ၊ ဒေဝဘူတဿ မေ သတောတိ ဒေဝဘာဝေန၊ ဒေဝေါ ဟုတွာ ဝါ ဘူတဿ သမာနဿ။ မေတိ အနာဒရယောဂေ သာမိဝစနံ။ ပုန မေတိ ကတ္တုတ္ထေ။ ဣဒဉှိ သက္ကပဉှတော ဥဒါဟဋံ။

ပဒပူရဏမတ္တမေဝ ဩကာသာပဒိသနဿာပိ အသမ္ဘဝေန အတ္ထန္တရဿ အဗောဓနတော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ တထာဂတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတမေဝ သန္ဓာယ ‘‘လောက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမံ ဥယျောဇနပဋိညာကရဏဝိသယေ အာလပနန္တိ ပုန ‘‘မဟာရာဇာ’’တိ အာလပတိ။ ‘‘အရဟ’’န္တိ အာဒယော သဒ္ဒါ ဝိတ္ထာရိတာတိ ယောဇနာ။ အတ္ထတော ဟိ ဝိတ္ထာရဏံ သဒ္ဒမုခေနေဝ ဟောတီတိ ဥဘယတ္ထ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ‘‘အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော’’တိအာဒိနာ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈) တထာဂတ-သဒ္ဒေါ ဥဒါနဋ္ဌကထာဒီသု၊ ‘‘အရဟ’’န္တိ အာဒယော စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၃၀) အပရေဟိပိ ပကာရေဟိ ဝိတ္ထာရိတာ အာစရိယေန၊ တသ္မာ တေသု ဝုတ္တနယေနပိ တေသမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာဂတဿ သတ္တနိကာယန္တောဂဓတာယ ‘‘ဣဓ ပန သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝတွာ တတ္ထာယံ ယသ္မိံ သတ္တနိကာယေ၊ ယသ္မိဉ္စ ဩကာသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဒေဝလောကေ၊ န ဗြဟ္မလောကေတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။

တဿာပရေနာတိ တဿ နိဂမဿ အပရေန၊ တတော ဗဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတောတိ မဟာသာလတော။ ဩရတော မဇ္ဈေတိ အဗ္ဘန္တရံ မဇ္ဈိမပဒေသော။ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နေတိ ပဉ္စနိမိတ္တဗဒ္ဓါ သီမာ ဝိယ ပဉ္စဟိ ယထာဝုတ္တနိမိတ္တေဟိ ပရိစ္ဆိန္နေ။ အဍ္ဎတေယျယောဇနသတေတိ ပဏ္ဏာသယောဇနေဟိ ဦနတိယောဇနသတေ။ အယဉှိ မဇ္ဈိမဇနပဒေါ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနော၊ န သမပရိဝဋ္ဋော၊ န စ သမစတုရဿော၊ ဥဇုကေန ကတ္ထစိ အသီတိယောဇနော ဟောတိ၊ ကတ္ထစိ ယောဇနသတိကော၊ တထာပိ စေသ ကုဋိလပရိစ္ဆေဒေန မိနိယမာနော ပရိယန္တ ပရိက္ခေပတော နဝယောဇနသတိကော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နဝယောဇနသတေ’’တိ။ အသီတိမဟာထေရာတိ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ သုနာပရန္တကဿ ပုဏ္ဏတ္ထေရဿာပိ မဟာသာဝကေသု ပရိယာပန္နတ္တာ။ သုနာပရန္တဇနပဒေါ ဟိ ပစ္စန္တဝိသယော။ တထာ ဟိ ‘‘စန္ဒနမဏ္ဍလမာဠပဋိဂ္ဂဟဏေ ဘဂဝါ န တတ္ထ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတီ’’တိ မဇ္ဈိမာဂမ- (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၄။၃၉၇) သံယုတ္တာဂမဋ္ဌကထာသု (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၈၈-၈၉) ဝုတ္တံ။ သာရပ္ပတ္တာတိ ကုလဘောဂိဿရိယာဒိဝသေန၊ သီလသာရာဒိဝသေန စ သာရဘူတာ။ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာတိဗြဟ္မာယုပေါက္ခရသာတိအာဒိဗြာဟ္မဏာ စေဝ အနာထပိဏ္ဍိကာဒိဂဟပတိကာ စ။

တတ္ထာတိ မဇ္ဈိမပဒေသေ၊ တသ္မိံယေဝ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနေ ဝါ။ သုဇာတာယာတိ ဧဝံနာမိကာယ ပဌမံ သရဏဂမနိကာယ ယသတ္ထေရမာတုယာ။ စတူသု ပနေတေသု ဝိကပ္ပေသု ပဌမော ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အာသန္နတရပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန ဝုတ္တော။ အာသန္နတရာယ ဟိ ပဋိပတ္တိယာ ဌိတောပိ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုစ္စတိ ဥပ္ပာဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ၊ ပဂေဝ ပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကေ ဌိတော။ ဒုတိယော ဗုဒ္ဓဘာဝါဝဟပဗ္ဗဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ အာသန္နမတ္တပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန၊ တတိယော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မပါရိပူရိတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန။ န ဟိ မဟာသတ္တာနံ အန္တိမဘဝူပပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ နာမ အတ္ထိ ဗုဒ္ဓတ္ထာယ ကာလမာဂမယမာနေနေဝ တတ္ထ ပတိဋ္ဌနတော။ စတုတ္ထော ဗုဒ္ဓဘာဝကရဓမ္မသမာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိယာ နိယတဘာဝဒဿနေန။ ဗောဓိယာ ဟိ နိယတဘာဝပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝိညူဟိ ဝတ္တုံ သက္ကာ ဥပ္ပာဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ။ ယထာ ပန ‘‘သန္ဒန္တိ နဒိယော’’တိ သန္ဒနကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ၊ ဧဝံ ဥပ္ပာဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇနကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ စတူသုပိ ဝိကပ္ပေသု ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဝတ္တာပရတဝတ္တမာနဝစနဉ္စေတံ။ စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝတ္တမာနလက္ခဏံ သဒ္ဒသတ္ထေ ပကာသိတံ –

‘‘နိစ္စပဝတ္တိ သမီပေါ၊ ပဝတ္တုပရတော တထာ၊

ပဝတ္တာပရတော စေဝ၊ ဝတ္တမာနော စတုဗ္ဗိဓော’’တိ။

ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓါနံ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပါဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိဂုဏရာသိ အာဂတော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ တေသံ နိပ္ဖတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမာတိ ဧကင်္ဂုတ္တရဝဏ္ဏနာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) ဝုတ္တံ။ အသတိ ဟိ နိပ္ဖတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တေ န တာဝတာ ‘‘ဥပ္ပန္နော’’တိ ဝတ္တုမရဟတိ။ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ စတူသု ဝိကပ္ပေသု သဗ္ဗပဌမံ ‘‘တထာဂတော သုဇာတာယ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ တထာဂတဿ ဥပ္ပန္နတာသင်္ခါတံ အတ္ထိဘာဝံ။ တဒေဝ သန္ဓာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အာသန္နတရပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အယမေဝ ဟိ အတ္ထော မုချတော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘တထာဂတော…ပေ… အတ္ထော’’တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဥပ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ အတီတကာလဝသေန ကောစိ အတ္ထံ ဂဏှေယျာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥပ္ပန္နာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၇) ဝိယ ဟိ ဣဓ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒေါ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကော။ နနု စ အရဟတ္တဖလသမင်္ဂီသင်္ခါတော ဥပ္ပန္နောယေဝ တထာဂတော ပဝေဒနဒေသနာဒီနိ သာဓေတိ၊ အထ ကသ္မာ ယထာဝုတ္တော အရဟတ္တမဂ္ဂပရိယောသာနော ဥပ္ပဇ္ဇမာနောယေဝ တထာဂတော အဓိပ္ပေတော။ န ဟိ သော ပဝေဒနဒေသနာဒီနိ သာဓေတိ မဓုပါယာသဘောဇနတော ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ၊ တာဝ တေသံ ကိစ္စာနမသာဓနတောတိ? န ဟေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အာသန္နတရပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဂဟဏေနေဝ အရဟတ္တဖလသမင်္ဂီသင်္ခါတဿ ဥပ္ပန္နဿာပိ ဂဟိတတ္တာ။ ကာရဏဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ ဖလမ္ပိ ဂဟိတံ တဒဝိနာဘာဝိတ္တာ။ ဣတိ ပဝေဒနဒေသနာဒိသာဓကဿ အရဟတ္တဖလသမင်္ဂိနောပိ တထာဂတဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ နေယျတ္ထမိဒံ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ တထာ ဟိ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) ဥပ္ပဇ္ဇမာနော၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နောတိ တီဟိ ကာလေဟိ အတ္ထဝိဘဇနေ ‘‘ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ လဒ္ဓဗျာကရဏတော ယာဝ အနာဂါမိဖလာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရဿ မတိ။ ယသ္မာ ပန ဧကင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော ဘိက္ခဝေ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀) သုတ္တပဒဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ အရဟတ္တဖလက္ခဏံယေဝ သန္ဓာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) အာဂတံ၊ တသ္မာ ဣဓာပိ အရဟတ္တဖလက္ခဏမေဝ သန္ဓာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝံ သန္ဓာယာ’’တိ ဣမိနာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ စ သဗ္ဗဝေနေယျာနံ ပဌမတရံ အရဟတ္တဖလဝသေန ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ စ ဣမိနာ အရဟတ္တဖလက္ခဏဝသေန အတီတကာလံ ဒဿေတီတိ။ အယမေဝ စ နယော အင်္ဂုတ္တရဋီကာကာရေန အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန အဓိပ္ပေတောတိ။

သော ဘဂဝါတိ ယော သော တထာဂတော ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ပကိတ္တိတဂုဏော၊ သော ဘဂဝါ။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဣမသဒ္ဒေန နိဒဿေတိ ဝုစ္စမာနတ္ထဿ ပရာမသနတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နယိဒံ မဟာဇနဿ သမ္မုခမတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘ဣမံ လောက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ သန္ဓာယာတိ။ ‘‘သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝက’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝါကျံ ပဒနိဗ္ဗစနံ ဝုတ္တံ၊ ယထာပဒံ ပန ‘‘သဒေဝကော’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣမေ စ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏဗာဟိရတ္ထသမာသာ။ ဧတ္ထ ဟိ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော၊ သမုဒါယော သမာသတ္ထော ဟောတိ လောကာဝယဝေန ကတဝိဂ္ဂဟေန လောကသမုဒါယဿ ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ သမဝါယဇောတကသဟသဒ္ဒယောဂေ ဟိ အယမေဝ သမာသော ဝိညာယတိ။ ဒေဝေဟီတိ စ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝေဟိ၊ အရူပါဝစရဒေဝေဟိ ဝါ။ ဗြဟ္မုနာတိ ရူပါဝစရာရူပါဝစရဗြဟ္မုနာ၊ ရူပါဝစရဗြဟ္မုနာ ဧဝ ဝါ၊ ဗဟုကတ္တုကာဒီနမိဝ နေသံ သိဒ္ဓိ။ ပဇာတတ္တာတိ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ ပကာရေန နိဗ္ဗတ္တကတ္တာ။

ဧဝံ ဝစနတ္ထတော အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဝစနီယတ္ထတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ မာရော ဇာတော၊ တန္နိဝါသီ စ။ ယသ္မာ စေသ ဒါမရိကရာဇပုတ္တော ဝိယ တတ္ထ ဝသိတတ္တာ ပါကဋော၊ တသ္မာ သန္တေသုပိ အညေသု ဝသဝတ္တိမဟာရာဇာဒီသု ပါကဋတရေန တေနေဝ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တောတိ၊ အယဉ္စ နယော မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၀) ပကာသိတောဝ။ မာရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တံသမ္ဗန္ဓိနော ဒေဝါပိ ဂဟိတာ ဩကာသလောကေန သဒ္ဓိံ သတ္တလောကဿ ဂဟဏတော။ ဧဝဉှိ ဝသဝတ္တိသတ္တလောကဿ အနဝသေသပရိယာဒါနံ ဟောတိ။ ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏမ္ပိ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ ပစ္စတ္ထိကာ ဧဝ ပစ္စာမိတ္တာ၊ တေယေဝ သမဏဗြာဟ္မဏာ၊ တေသံ ဂဟဏံ တထာ၊ တေန ဗာဟိရကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တံ၊ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တာနမ္ပိ တေသံ ဣမိနာ ဂဟဏတော။ သမိတပါပဗာဟိတပါပသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ ပန သာသနိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေနေဝ သတ္တဝိသယောပိ လောကသဒ္ဒေါ ဝိညာယတိ သမဝါယတ္ထဝသေန တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ၊ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဝသေန အတုလျယောဂဝိသယေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော အဗျဘိစာရေနတ္ထဉာပကံ ပဇာဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ၊ န ပန လောကသဒ္ဒေန သတ္တလောကဿ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကေန သဒ္ဓိံ သတ္တလောကော’’တိ။ သဒေဝကာဒိဝစနေန ဥပပတ္တိဒေဝါနံ၊ သဿမဏဗြာဟ္မဏီဝစနေန ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနဉ္စ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သဒေဝ…ပေ… မနုဿဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ တတ္ထ သမ္မုတိဒေဝါ ရာဇာနော။ အဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏန္တိ သမ္မုတိဒေဝေဟိ၊ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ စ အဝသိဋ္ဌမနုဿာနံ ဂဟဏံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပဒေသု။ တီဟိ ပဒေဟီတိ သဒေဝကသမာရကသဗြဟ္မကပဒေဟိ။ ဒွီဟီတိ သဿမဏဗြာဟ္မဏီသဒေဝမနုဿပဒေဟိ။ သမာသပဒတ္ထေသု သတ္တလောကဿပိ ဝုတ္တနယေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဩကာသလောကေန သဒ္ဓိံ သတ္တလောကော’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိနာ အပရမ္ပိ ဝစနီယတ္ထမာဟ။ အရူပိနောပိ သတ္တာ အတ္တနော အာနေဉ္ဇဝိဟာရေန ဝိဟရန္တော ‘‘ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ’’တိ ဣဒံ နိဗ္ဗစနံ လဒ္ဓုမရဟန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ဗြဟ္မဇာလာဒီသု ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတ’’န္တိအာဒိ၊ (အ။ နိ။ ၃။၁၉၇) အရူပါဝစရဘူတော ဩကာသလောကော၊ သတ္တလောကော စ ဂဟိတောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော၊ ရူပီ ဗြဟ္မလောကောတိ ဧတ္ထာပိ။ ဆကာမာဝစရဒေဝလောကဿ သဝိသေသံ မာရဝသေ ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ ‘‘သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော’’တိ။ သော ဟိ တဿ ဒါမရိကဿ ဝိယ ဝသပဝတ္တနောကာသော။ ရူပီ ဗြဟ္မလောကော ဂဟိတော ပါရိသေသဉာယေန အရူပီဗြဟ္မလောကဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ စတုပရိသဝသေနာတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏစာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသမာရဗြဟ္မသင်္ခါတာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု ခတ္တိယာဒိစတုပရိသဝသေနေဝ တဒညာသံ သဒေဝကာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။ ကထံ ပနေတ္ထ စတုပရိသဝသေန မနုဿလောကော ဂဟိတောတိ? ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိ’’န္တိ ဣမိနာ သမဏပရိသာ၊ ဗြာဟ္မဏပရိသာ စ ဂဟိတာ၊ ‘‘သဒေဝမနုဿ’’န္တိ ဣမိနာ ခတ္တိယပရိသာ၊ ဂဟပတိပရိသာ စာတိ။ ‘‘ပဇ’’န္တိ ဣမိနာ ပန ဣမာယေဝ စတဿော ပရိသာ ဝုတ္တာ။ စတုပရိသသင်္ခါတံ ပဇန္တိ ဟိ ဣဓ အတ္ထော။

အညထာ ဂဟေတဗ္ဗမာဟ ‘‘သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ မနုဿလောကော’’တိ။ ကထံ ပန ဂဟိတောတိ? ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိ’’န္တိ ဣမိနာ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဂဟိတာ၊ ‘‘သဒေဝမနုဿ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္မုတိဒေဝသင်္ခါတာ ခတ္တိယာ၊ ဂဟပတိသုဒ္ဒသင်္ခါတာ စ အဝသေသမနုဿာတိ။ ဣတော ပန အညေသံ မနုဿသတ္တာနမဘာဝတော ‘‘ပဇ’’န္တိ ဣမိနာ ဧတေယေဝ စတူဟိ ပကာရေဟိ ဌိတာ မနုဿသတ္တာ ဝုတ္တာ။ စတုကုလပ္ပဘေဒံ ပဇန္တိ ဟိ ဣဓ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိကပ္ပဒွယေပိ ပဇာဂဟဏေန စတုပရိသာဒိဝသေန မနုဿာနညေဝ ဂဟိတတ္တာ ဣဒါနိ အဝသေသသတ္တေပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာပိ စတုပရိသဝသေန ဂဟိတေန မနုဿလောကေန သဟ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဂဟိတော၊ သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နာဂဂရုဠာဒိဝသေန စ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – စတုပရိသသဟိတော အဝသေသသုဒ္ဒနာဂသုပဏ္ဏနေရယိကာဒိသတ္တလောကော၊ စတုကုလပ္ပဘေဒမနုဿသဟိတော ဝါ အဝသေသနာဂသုပဏ္ဏနေရယိကာဒိသတ္တလောကော ဂဟိတောတိ။

ဧတ္တာဝတာ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေန တေန ဝိသေသေန အဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတောတိ ဥက္ကံသဂတိပရိစ္ဆေဒတော၊ တဗ္ဗိဇာနနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဌမနယေန ဟိ ပဉ္စသု ဂတီသု ဒေဝဂတိပရိယာပန္နာဝ ပဉ္စကာမဂုဏသမင်္ဂိတာယ၊ ဒီဃာယုကတာယာတိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ သေဋ္ဌာ။ ဒုတိယနယေန ပန အရူပိနော ဒူရသမုဂ္ဃာဋိတကိလေသဒုက္ခတာယ၊ သန္တပဏီတအာနေဉ္ဇဝိဟာရသမင်္ဂိတာယ၊ အတိဝိယ ဒီဃာယုကတာယာတိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ အတိဝိယ ဥက္ကဋ္ဌာ။ အာစရိယေဟိ ပန ဒုတိယနယမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဌမပဒေနေဝ ပဓာနနယေန သဗ္ဗလောကဿ သစ္ဆိကတဘာဝေ သိဒ္ဓေပိ ဣမိနာ ကာရဏဝိသေသေန သေသပဒါနိ ဝုတ္တာနီတိ ဒဿေတိ ‘‘တတော ယေသ’’န္တိအာဒိနာ။ တတောတိ ပဌမပဒတော ပရံ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဆကာမာဝစရိဿရော’’ တိယေဝ ဝုတ္တေ သက္ကာဒီနမ္ပိ တဿ အာဓိပစ္စံ သိယာတိ အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝသဝတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေန သာဟသိကကရဏေန ဝသဝတ္တာပနမေဝ တဿာဓိပစ္စန္တိ ဒဿေတိ။ သော ဟိ ဆဋ္ဌဒေဝလောကေပိ အနိဿရော တတ္ထ ဝသဝတ္တိဒေဝရာဇဿေဝ ဣဿရတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ အင်္ဂုတ္တရာဂမဝရေ အဋ္ဌနိပါတေ ဒါနာနိသံသသုတ္တေ ‘‘တတြ ဘိက္ခဝေ ဝသဝတ္တီ ဒေဝပုတ္တော ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထုံ အတိရေကံ ကရိတွာ…ပေ… ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၃၆) ဝိတ္ထာရော။ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘တတြ ဟိ ဝသဝတ္တိရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ၊ မာရော ပန ဧကသ္မိံ ပဒေသေ အတ္တနော ပရိသာယ ဣဿရိယံ ပဝတ္တေန္တော ရဇ္ဇပစ္စန္တေ ဒါမရိကရာဇပုတ္တော ဝိယ ဝသတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၀) ‘‘ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိ ဒသသဟဿိယံ မဟာဗြဟ္မုနော ဝသေန ဝဒတိ။ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော’’တိ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘ဧကင်္ဂုလိယာ’’တိအာဒိ ဧကဒေသေန မဟာနုဘာဝတာဒဿနံ။ အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ နဝလောကုတ္တရံ။ ပုထူတိ ဗဟုကာ၊ ဝိသုံ ဘူတာ ဝါ။ ဥက္ကဋ္ဌဋ္ဌာနာနန္တိ ဥက္ကံသဂတိကာနံ။ ဘာဝါနုက္ကမောတိ ဘာဝဝသေန ပရေသမဇ္ဈာသယာနုရူပံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိပဒါနံ အနုက္ကမော၊ ဘာဝဝသေန အနုသန္ဓိက္ကမော ဝါ ဘာဝါနုက္ကမော၊ အတ္ထာနဉ္စေဝ ပဒါနဉ္စ အနုသန္ဓာနပဋိပါဋီတိ အတ္ထော၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော တထာယေဝ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ ၁) ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) စ ဝဏ္ဏိတတ္တာ။ ‘‘ဝိဘာဝနာနုက္ကမော’’တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော ပန တေသု အဒိဋ္ဌတ္တာ န သုန္ဒရော။

ဣဒါနိ ပေါရာဏကာနံ သံဝဏ္ဏနာနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပေါရာဏာ ပနာဟူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အညပဒေန နိရဝသေသသတ္တလောကဿ ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ အဝသေသလောကန္တိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တိဘဝူပဂေ သတ္တေ’’တိ၊ တေဓာတုကသင်္ခါတေ တယော ဘဝေ ဥပဂတသတ္တေတိ အတ္ထော။ တီဟာကာရေဟီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မသဟိတတာသင်္ခါတေဟိ တီဟိ အာကာရေဟိ။ တီသု ပဒေသူတိ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီသု တီသု ပဒေသု။ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထဝသေန သင်္ဂဟေတွာ။ တေယေဝ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိံ၊ သဒေဝမနုဿ’’န္တိ ပဒဒွယေ ပက္ခိပတီတိ ဉာပေတုံ ‘‘ပုနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန တေနာကာရေနာတိ သဒေဝကတ္တာဒိနာ၊ သဿမဏဗြာဟ္မဏီဘာဝါဒိနာ စ တေန တေန ပကာရေန။ ‘‘တိဘဝူပဂေ သတ္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေဓာတုကမေဝါ’’တိ ဝဒန္တာ ဩကာသလောကေန သဒ္ဓိံ သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တိ။ တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နန္တိ ပေါရာဏာ ပနာဟူတိ ယောဇနာ။

သာမန္တိ အတ္တနာ။ အညတ္ထာပေါဟနေန၊ အန္တောဂဓာဝဓာရဏေန ဝါ တပ္ပဋိသေဓနမာဟ ‘‘အပရနေယျော ဟုတွာ’’တိ၊ အပရေဟိ အနဘိဇာနာပေတဗ္ဗော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အဘိညာတိ ယ-ကာရလောပနိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၄၂၂၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) ဝုတ္တံ ‘‘အဘိညာယာ’’တိ။ အဘိသဒ္ဒေန န ဝိသေသနမတ္တံ ဇောတိတံ၊ အထ ခေါ ဝိသေသနမုခေန ကရဏမ္ပီတိ ဒဿေတိ ‘‘အဓိကေန ဉာဏေနာ’’တိ ဣမိနာ။ အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဥပမာနအတ္ထာပတ္တိသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂသဟစရဏာဒိနာ ကာရဏလေသမတ္တေန ပဝေဒနံ သင်္ဂဏှာတိ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဟိ သဗ္ဗဓမ္မပစ္စက္ခာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ ဗောဓေတိ ဝိညာပေတီတိ သဒ္ဒတော အတ္ထဝစနံ။ ပကာသေတီတိ အဓိပ္ပာယတော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဝိဝေစိတဗ္ဗော။

အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခန္တိ ဖလသမာပတ္တိသုခံ။ ဟိတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဖလသမာပတ္တိယာ အန္တရာ ဌိတိကာပိ ကဒါစိ ဘဂဝတော ဒေသနာ ဟောတီတိ ကတွာ ကတံ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဝါ ဒေတိ၊ ယထာသုတံ ဝါ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ ခဏမ္ပိ ပုဗ္ဗာဘောဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ယထာပရိစ္ဆေဒဉ္စ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗေ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အဋ္ဌကထာသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၇) ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တောတိ ဥဂ္ဃဋိတညုဿ ဝသေန အပ္ပံ ဝါ ဝိပဉ္စိတညုဿ၊ နေယျဿ စ ဝသေန ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော။ ကထံ ဒေသေတီတိ အာဟ ‘‘အာဒိမှိပီ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မဿ ကလျာဏတာ နိယျာနိကတာယ၊ နိယျာနိကတာ စ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇဘာဝေနေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနဝဇ္ဇမေဝ ကတွာ’’တိ။ ဒေသနာယာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဒေသကာယတ္တေန ဟိ အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စာပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ပရမတ္ထတော ကောစိ နတ္ထိ၊ ယေသု ပန အဝယဝေသု သမုဒါယရူပေန အဝေက္ခိတေသု ဂါထာဒိသမညာ၊ တံ တတော ဘိန္နံ ဝိယ ကတွာ သံသာမိဝေါဟာရမာရောပေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထိ ဒေသနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာန’’န္တိ အာဟ။ သာသနဿာတိ ပဋိပတ္တိဓမ္မဿ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ဟိ ယထာပရာဓာဒိနာ သာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ၊ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝိနယနန္တိ ကတွာ ပဋိပတ္တိဓမ္မော ‘‘သာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထိ သာသနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုပ္ပဒိကာယပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ တေန ဧဝံ အပ္ပကတရာယပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ကလျာဏတာ၊ ပဂေဝ ဗဟုတရာယာတိ သမ္ဘာဝေတိ။ ပဒဉ္စေတ္ထ ဂါထာယ စတုတ္ထံသော၊ ယံ ‘‘ပါဒေါ’’တိပိ ဝုစ္စတိ၊ ဧတေနေဝ တိပါဒိကဆပါဒိကာသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဝယဝေ ကလျာဏတ္တယံ ဒဿေတွာ သကလေပိ သုတ္တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကာနုသန္ဓိကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နာတိဗဟုဝိဘာဂံ ယထာနုသန္ဓိနာ ဧကာနုသန္ဓိကံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကာနုသန္ဓိကဿာ’’တိ အာဟ။ ဣတရသ္မိံ ပန တေနေဝ ဓမ္မဝိဘာဂေန အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာ လဗ္ဘန္တီတိ ‘‘အနေကာနုသန္ဓိကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဒါနန္တိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဌပိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာဒိအပဒိသနလက္ခဏံ နိဒါနဂန္ထံ။ ဣဒမဝေါစာတိ နိဂမနံ ဥပလက္ခဏမေဝ ‘‘ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ၊ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တ’’န္တိ နိဂမနဿပိ ဂဟေတဗ္ဗတော။ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဌပိတာနိပိ ဟိ နိဒါနနိဂမနာနိ သတ္ထု ဒေသနာယ အနုဝိဓာနတော တဒန္တောဂဓာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အန္တေ အနုသန္ဓီတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမော အနုသန္ဓိ။

‘‘သီလသမာဓိဝိပဿနာ’’တိအာဒိနာ သာသနဿ ဣဓ ပဋိပတ္တိဓမ္မတံ ဝိဘာဝေတိ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သာသနဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ –

‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ၊ ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊

သစိတ္တပရိယောဒပနံ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀၊ ၅၀၊ ၁၁၆၊ ၁၂၄)၊

ဧဝံ ဝုတ္တဿ သတ္ထုသာသနဿ ပကာသကော ပရိယတ္တိဓမ္မော ဧဝ သီလာဒိအတ္ထဝသေန ကလျာဏတ္တယဝိဘာဝနေ ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန ပဋိပတ္တိယေဝ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ သီလသမာဓိဝိပဿနာ အာဒိ နာမ သာသနသမ္ပတ္တိဘူတာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ မူလဘာဝတော။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ။ ဒိဋ္ဌီတိ ဝိပဿနာ၊ အဝိနာဘာဝတော ပနေတ္ထ သမာဓိဂ္ဂဟဏံ။ မဟာဝဂ္ဂသံယုတ္တေ ဗာဟိယသုတ္တပဒမိဒံ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၁)။ ကာမံ သုတ္တေ အရိယမဂ္ဂဿ အန္တဒွယဝိဂမေန တေသံ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ မဇ္ဈိမဘာဝသာမညတော ပန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အာရမ္ဘနိပ္ဖတ္တီနံ မဇ္ဈိမဘာဝဿာပိ သာဓကဘာဝေ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ၊ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဧဝံ ဝုတ္တော အရိယမဂ္ဂေါ မဇ္ဈံ နာမာ’’တိ၊ သီလသမာဓိဝိပဿနာသင်္ခါတာနံ အာရမ္ဘာနံ၊ ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတာနဉ္စ နိပ္ဖတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈဘာဝတော အရိယမဂ္ဂေါ မဇ္ဈံ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုဝသေန ဖလံ ပရိယောသာနံ နာမ၊ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုဝသေန ပန နိဗ္ဗာနံ။ သာသနပရိယောသာနာ ဟိ နိဗ္ဗာနဓာတု။ မဂ္ဂဿ နိပ္ဖတ္တိ ဖလဝသေန၊ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ စ ဟောတိ တတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတောတိ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ သာသနဿ ပရိယောသာနတံ အာဂမေန သာဓေတုံ ‘‘ဧတဒတ္ထံ ဣဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတဒေဝ ဖလံ အတ္ထော ယဿာတိ ဧတဒတ္ထံ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ပိင်္ဂလကောစ္ဆဗြာဟ္မဏံ ဘဂဝါ အာလပတိ။ ဣဒဉှိ မဇ္ဈိမာဂမေ မူလပဏ္ဏာသကေ စူဠသာရောပမသုတ္တ (မ။ နိ။ ၁။၃၁၂ အာဒယော) ပဒံ။ ဧတဒေဝ ဖလံ သာရံ ယဿာတိ ဧတံသာရံ နိဂ္ဂဟိတာဂမေန။ တထာ ဧတံပရိယောသာနံ။ နိဗ္ဗာနောဂဓန္တိ နိဗ္ဗာနန္တောဂဓံ။ အာဝုသော ဝိသာခါတိ ဓမ္မဒိန္နာယ ထေရိယာ ဝိသာခဂဟပတိမာလပနံ။ ဣဒဉှိ စူဠဝေဒလ္လသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၀ အာဒယော) ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိအာဒိသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော ‘‘ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ သဒ္ဒပဗန္ဓဝသေန ဒေသနာယ ကလျာဏတ္တယဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ တဒတ္ထဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္ထတောပိ ဟိ တဿာဓိပ္ပေတဘာဝံ ဟိ-သဒ္ဒေန သမတ္ထေတိ။ တထာ သမတ္ထနမုခေန စ အတ္ထဝသေန ကလျာဏတ္တယဝိဘာဂံ ဒဿေတီတိ။ အတ္ထတော ပနေတံ ဒဿေန္တော ယော တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ကတဝိဓိ သဒ္ဒပဗန္ဓော ဂါထာသုတ္တဝသေန ဝဝတ္ထိတော ပရိယတ္တိဓမ္မောယေဝ ဣဓ ဒေသနာတိ ဝုတ္တော၊ တဿ စတ္ထော ဝိသေသတော သီလာဒိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အာဒိမှိ သီလ’’န္တိအာဒိ။ ဝိသေသကထနဉှေတံ။ သာမညတော ပန သီလဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရသီလံ ဂဟိတံ၊ တထာ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရမဂ္ဂေါတိ အတ္ထတ္တယဝသေန အနဝသေသတော ပရိယတ္တိအတ္ထံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ။ ဣတရထာ ဟိ ကလျာဏတ္တယဝိဘာဂေါ အသဗ္ဗသာဓာရဏော သိယာ။ ဧတ္ထ စ သီလမူလကတ္တာ သာသနဿ သီလေန အာဒိကလျာဏတာ ဝုတ္တာ၊ သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဝေမဇ္ဈဘာဝတော မဂ္ဂေန မဇ္ဈေကလျာဏတာ။ နိဗ္ဗာနာဓိဂမတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလျာဏတာ။ တေနာတိ သီလာဒိဒဿနေန။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တာနုသာရေန သောတူနမနုသာသနီဒဿနံ။

ဧသာတိ ယထာဝုတ္တာကာရေန ကထနာ။ ကထိကသဏ္ဌိတီတိ ဓမ္မကထိကဿ သဏ္ဌာနံ ကထနဝသေန သမဝဋ္ဌာနံ။

ဝဏ္ဏနာ အတ္ထဝိဝရဏာ၊ ပသံသနာ ဝါ။ န သော သာတ္ထံ ဒေသေတိ နိယျာနတ္ထဝိရဟတော တဿာ ဒေသနာယ။ တသ္မာတိ စတုသတိပဋ္ဌာနာဒိနိယျာနတ္ထဒေသနတော။ ဧကဗျဉ္ဇနာဒိယုတ္တာတိ သိထိလဓနိတာဒိဘေဒေသု ဒသသု ဗျဉ္ဇနေသု ဧကပ္ပကာရေနေဝ၊ ဒွိပ္ပကာရေနေဝ ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ယုတ္တာ ဒမိဠဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗနိရောဋ္ဌဗျဉ္ဇနာတိ ဝိဝဋကရဏတာယ ဩဋ္ဌေ အဖုသာပေတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗတော သဗ္ဗထာ ဩဋ္ဌဖုသနရဟိတဝိမုတ္တဗျဉ္ဇနာ ကိရာတဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗဝိဿဋ္ဌဗျဉ္ဇနာတိ သဗ္ဗဿေဝ ဝိဿဇ္ဇနီယယုတ္တတာယ သဗ္ဗထာ ဝိဿဂ္ဂဗျဉ္ဇနာ သဝရဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗနိဂ္ဂဟိတဗျဉ္ဇနာတိ သဗ္ဗဿေဝ သာနုသာရတာယ သဗ္ဗထာ ဗိန္ဒုသဟိတဗျဉ္ဇနာ ပါရသိကာဒိမိလက္ခုဘာသာ ဝိယ။ ဧဝံ ‘‘ဒမိဠကိရာတသဝရမိလက္ခူနံ ဘာသာ ဝိယာ’’တိ ဣဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မိလက္ခူတိ စ ပါရသိကာဒယော။ သဗ္ဗာပေသာ ဗျဉ္ဇနေကဒေသဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ အပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ အဘာဝတော အဗျဉ္ဇနာ နာမာ’’တိ။

ဌာနကရဏာနိ သိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗမက္ခရံ ပဉ္စသု ဝဂ္ဂေသု ပဌမတတိယံ သိထိလံ။ တာနိ အသိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗမက္ခရံ တေသွေဝ ဒုတိယစတုတ္ထံ ဓနိတံ။ ဒွိမတ္တကာလမက္ခရံ ဒီဃံ။ ဧကမတ္တကာလံ ရဿံ။

ပမာဏံ ဧကမတ္တဿ၊ နိမီသုမီသတော’ ဗြဝုံ၊

အင်္ဂုလိဖောဋကာလဿ၊ ပမာဏေနာပိ အဗြဝုံ။

သညောဂပရံ၊ ဒီဃဉ္စ ဂရုကံ။ အသံယောဂပရံ ရဿံ လဟုကံ။ ဌာနကရဏာနိ နိဂ္ဂဟေတွာ အဝိဝဋေန မုခေန ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ နိဂ္ဂဟိတံ။ ပရပဒေန သမ္ဗဇ္ဈိတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ သမ္ဗန္ဓံ။ တထာ အသမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဝဝတ္ထိတံ။ ဌာနကရဏာနိ ဝိဿဋ္ဌာနိ ကတွာ ဝိဝဋေန မုခေန ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ ဝိမုတ္တံ။ ဒသဓာတိအာဒီသု ဧဝံ သိထိလာဒိဝသေန ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိသင်္ခါတဿ အက္ခရုပ္ပာဒကစိတ္တဿ ဒသဟိ ပကာရေဟိ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဘေဒေါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာနိ ဟိ အက္ခရာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ၊ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဿ စ ဗျဉ္ဇနတော ပကာသနတော ဗျဉ္ဇနာနီတိ၊ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ကရဏဘူတာယ ဗျဉ္ဇနာနံ ဒသဓာ ပဘေဒေါတိပိ ယုဇ္ဇတိ။

အမက္ခေတွာတိ အမိလေစ္ဆေတွာ အဝိနာသေတွာ၊ အဟာပေတွာတိ အတ္ထော။ တဒတ္ထမာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနမေဝ ကတွာ’’တိ၊ ယမတ္ထံ ဘဂဝါ ဉာပေတုံ ဧကဂါထံ၊ ဧကဝါကျမ္ပိ ဒေသေတိ၊ တမတ္ထံ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယ ဧဝ ဒေသနာယ ဒေသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာတိ ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနဓမ္မဒေသနတော။ ကေဝလသဒ္ဒေါ ဣဓ အနဝသေသဝါစကော။ န အဝေါမိဿတာဒိဝါစကောတိ အာဟ ‘‘သကလာဓိဝစန’’န္တိ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏံ။ တံ ပနတ္ထတော ဦနာဓိကနိသေဓနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အနူနာဓိကဝစန’’န္တိ။ တတ္ထ ယဒတ္ထံ ဒေသိတော၊ တဿ သာဓကတ္တာ အနူနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တဗ္ဗိဓုရဿ ပန အသာဓကတ္တာ အနဓိကတာ။ ဥပနေတဗ္ဗဿ ဝါ ဝေါဒါနတ္ထဿ အဝုတ္တဿ အဘာဝတော အနူနတာ၊ အပနေတဗ္ဗဿ သံကိလေသတ္ထဿ ဝုတ္တဿ အဘာဝတော အနဓိကတာ။ သကလန္တိ သဗ္ဗဘာဂဝန္တံ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဒေသေနာပိ အပရိပုဏ္ဏာ နတ္ထီ’’တိ။ အပရိသုဒ္ဓါ ဒေသနာ ဟောတိ တဏှာယ သံကိလိဋ္ဌတ္တာ။ လောကေဟိ တဏှာယ အာမသိတဗ္ဗတော လောကာမိသာ၊ စီဝရာဒယော ပစ္စယာ၊ တေသု အဂဓိတစိတ္တတာယ လောကာမိသနိရပေက္ခော။ ဟိတဖရဏေနာတိ ဟိတတော ဖရဏေန ဟိတူပသံဟာရေန ဝိသေသနဘူတေန။ မေတ္တာဘာဝနာယ ကရဏဘူတာယ မုဒုဟဒယော။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သကလသံကိလေသတော၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ ဥဒ္ဓရဏာကာရသဏ္ဌိတေန၊ ကာရုညာဓိပ္ပာယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒဿာမိ၊ ဧဝဉ္စ ဒဿာမီ’’တိ သမာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါနံ ဝတံ။ ပဏ္ဍိတပညတ္တတာယ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မံ၊ ဗြဟ္မာနံ ဝါ သေဋ္ဌာနံ စရိယန္တိ ဒါနမေဝ ဗြဟ္မစရိယံ။ မစ္ဆရိယလောဘာဒိနိဂ္ဂဟဏေန သမာစိဏ္ဏတ္တာ ဒါနမေဝ သုစိဏ္ဏံ။ ဣဒ္ဓီတိ ဒေဝိဒ္ဓိ။ ဇုတီတိ ပဘာ၊ အာနုဘာဝေါ ဝါ။ ဗလဝီရိယူပပတ္တီတိ မဟတာ ဗလေန၊ ဝီရိယေန စ သမန္နာဂမော။ နာဂါတိ ဝရုဏနာဂရာဇာနံ ဝိဓုရပဏ္ဍိတဿ အာလပနံ။

ဒါနပတီတိ ဒါနသာမိနော။ ဩပါနဘူတန္တိ ဥဒကတိတ္ထမိဝ ဘူတံ။

ဓီရာတိ သော ဝိဓုရပဏ္ဍိတမာလပတိ။

မဓုဿဝေါတိ မဓုရသသန္ဒနံ။ ပုညန္တိ ပုညဖလံ၊ ကာရဏဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ။ ဗြဟ္မံ၊ ဗြဟ္မာနံ ဝါ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ဝေယျာဝစ္စံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

တိတ္တိရိယန္တိ တိတ္တိရသကုဏရာဇေန ဘာသိတံ။

အညတြ တာဟီတိ ပရဒါရဘူတာဟိ ဝဇ္ဇေတွာ။ အမှန္တိ အမှာကံ။

တပဿီ၊ လူခေါ၊ ဇေဂုစ္ဆီ၊ ပဝိဝိတ္တောတိ စတုဗ္ဗိဓဿ ဒုက္ကရဿ ကတတ္တာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ။ သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ လောမဟံသနသုတ္တံ မဇ္ဈိမာဂမေ မူလပဏ္ဏာသကေ၊ ‘‘မဟာသီဟနာဒသုတ္တ’’န္တိပိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆) တံ ဝဒန္တိ။

ဣဒ္ဓန္တိ သမိဒ္ဓံ။ ဖီတန္တိ ဖုလ္လိတံ။ ဝိတ္ထာရိကန္တိ ဝိတ္ထာရဘူတံ။ ဗာဟုဇညန္တိ ဗဟူဟိ ဇနေဟိ နိယျာနိကဘာဝေန ဉာတံ။ ပုထုဘူတန္တိ ဗဟုဘူတံ။ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟီတိ ဧတ္ထ ဒေဝလောကတော ယာဝ မနုဿလောကာ သုပကာသိတန္တိ အဓိပ္ပာယဝသေန ပါသာဒိကသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၇၀) ဝုတ္တံ၊ ယာဝ ဒေဝါ စ မနုဿာ စာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သကလသာသနံ ဣဓ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ။ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏာနိ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧဝံ ဒေသေန္တော စာ’’တိ ဟိ ဣမိနာ ဗြဟ္မစရိယသဒ္ဒေန ဓမ္မသဒ္ဒါဒီနံ သမာနတ္ထတံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဝစနံ သရူပတော အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထန္တိ စ ဝိဘာဝေတိ။

၁၉၁။ ဝုတ္တပ္ပကာရသမ္ပဒန္တိ ယထာဝုတ္တအာဒိကလျာဏတာဒိပ္ပဘေဒဂုဏသမ္ပဒံ။ ဒူရသမုဿာရိတမာနဿေဝ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ သမ္ဘဝတိ၊ န မာနဇာတိကဿာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဟတမာနတ္တာ’’တိ။ ဥဿန္နတ္တာတိ ဗဟုလဘာဝတော။ ဘောဂရူပါဒိဝတ္ထုကာ မဒါ သုပ္ပဟေယျာ ဟောန္တိ နိမိတ္တဿ အနဝဋ္ဌာနတော၊ န တထာ ကုလဝိဇ္ဇာဒိမဒါ နိမိတ္တဿ သမဝဋ္ဌာနတော။ တသ္မာ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလီနာနံ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ ဇာတိဝိဇ္ဇံ နိဿာယ မာနဇပ္ပနံ ဒုပ္ပဇဟန္တိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျေန…ပေ… မာနံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဝိဇာတိတာယာတိ ဝိပရီတဇာတိတာယ၊ ဟီနဇာတိတာယာတိ အတ္ထော။ ယေဘုယျေန ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ သုဇာတိကာ ဧဝ၊ န ဒုဇ္ဇာတိကာတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တီတိ သီလေ ပတိဋ္ဌဟိတုံ န ဥဿဟန္တိ၊ သုဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီလမေဝ ဟိ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ၊ ပတိဋ္ဌာတုန္တိ ဝါ သစ္စပဋိဝေဓေန လောကုတ္တရာယ ပတိဋ္ဌာယ ပတိဋ္ဌာတုံ။ သာ ဟိ နိပ္ပရိယာယတော သာသနေ ပတိဋ္ဌာ နာမ။

ဧဝံ ဗျတိရေကတော အတ္ထံ ဝတွာ အနွယတောပိ ဝဒတိ ‘‘ဂဟပတိဒါရကာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ကစ္ဆေဟိ သေဒံ မုဉ္စန္တေဟီတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ။ တထာ ပိဋ္ဌိယာ လောဏံ ပုပ္ဖမာနာယာတိ၊ သေဒံ မုဉ္စန္တကစ္ဆာ လောဏံ ပုပ္ဖမာနပိဋ္ဌိကာ ဟုတွာ၊ တေဟိ ဝါ ပကာရေဟိ လက္ခိတာတိ အတ္ထော။ ဘူမိံ ကသိတွာတိ ဘူမိယာ ကဿနတော၊ ခေတ္တူပဇီဝနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တာဒိသဿာတိ ဇာတိမန္တူပနိဿယဿ။ ဒုဗ္ဗလံ မာနံ။ ဗလဝံ ဒပ္ပံ။ ကမ္မန္တိ ပရိကမ္မံ။ ‘‘ဣတရေဟီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဥဿန္နတ္တာ’’တိ ဟေတုပဒံ ဝိဝရတိ။ ‘‘ဣတီ’’တိ ဝတွာ တဒပရာမသိတဗ္ဗံ ဒဿေတိ ‘‘နိဟတမာနတ္တာ’’တိအာဒိနာ၊ ဣတိသဒ္ဒေါ ဝါ နိဒဿနေ၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။

ပစ္စာဇာတောတိ ဧတ္ထ အာကာရော ဥပသဂ္ဂမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပတိဇာတော’’တိ။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ ရာဂါဒီနံ အစ္စန္တမေဝ ပဟာနဒီပနတော နိရုပက္ကိလေသတာယ သဗ္ဗထာ သုဒ္ဓံ။ ဓမ္မဿ သာမီ တဒုပ္ပာဒကဋ္ဌေန၊ ဓမ္မေန ဝါ သဒေဝကဿ လောကဿ သာမီတိ ဓမ္မဿာမီ။ သဒ္ဓန္တိ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါဝသေန သဒ္ဒဟနံ။ ဝိညူဇာတိကာနဉှိ ဓမ္မသမ္ပတ္တိဂဟဏပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဓမ္မပ္ပမာဏဓမ္မပ္ပသန္နပုဂ္ဂလဘာဝတော။ ‘‘ယော ဧဝံ သွာက္ခာတဓမ္မော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတ သော ဘဂဝါ’’တိ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ။ ယောဇနသတန္တရေပိ ဝါ ပဒေသေ။ ဇာယမ္ပတိကာတိ ဇာနိပတိကာ။ ကာမံ ‘‘ဇာယမ္ပတိကာ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ ဃရသာမိကဃရသာမိနီဝသေန ဒွိန္နမေဝ ဂဟဏံ ဝိညာယတိ၊ ယဿ ပန ပုရိသဿ အနေကာ ပဇာပတိယော၊ တဿ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဧကာယပိ တာဝ သံဝါသော သမ္ဗာဓောယေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိနာ ကိဉ္စနံ၊ ခေတ္တဝတ္ထာဒိနာ ပလိဗောဓနံ၊ တဒုဘယေန သဟ ဝတ္တတီတိ သကိဉ္စနပလိဗောဓနော၊ သောယေဝတ္ထော တထာ။ ရာဂေါ ဧဝ ရဇော၊ တဒါဒိကာ ဒေါသမောဟရဇာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၂၀၉၊ စူဠနိ။ ၇၄) အာဂမနပထတာပိ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနတာ ဧဝါတိ ဒွေပိ သံဝဏ္ဏနာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ အလဂ္ဂနဋ္ဌေနာတိ အသဇ္ဇနဋ္ဌေန အပ္ပဋိဗန္ဓသဘာဝေန။ ရူပကဝသေန၊ တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ အဗ္ဘောကာသောတိ ဒဿေတုံ ဝိယ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝံ အကုသလကုသလပ္ပဝတ္တီနံ ဌာနာဌာနဘာဝေန ဃရာဝါသပဗ္ဗဇ္ဇာနံ သမ္ဗာဓဗ္ဘောကာသတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ အဋ္ဌာနဋ္ဌာနဘာဝေန တေသံ တဗ္ဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရဇာနံ သန္နိပါတဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဝိသုံ ဝိသုံ ပဒုဒ္ဓါရမကတွာ သမာသတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ သင်္ခေပကထာ။ ဧကမ္ပိ ဒိဝသန္တိ ဧကဒိဝသမတ္တမ္ပိ။ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ ဒုက္ကဋမတ္တဿာပိ အနာပဇ္ဇနေန အဆိဒ္ဒံ ကတွာ။ စရိမကစိတ္တန္တိ စုတိစိတ္တံ။ ကိလေသမလေနာတိ တဏှာသံကိလေသာဒိမလေန။ အမလီနန္တိ အသံကိလိဋ္ဌံ။ ပရိယောဒါတဋ္ဌေန နိမ္မလဘာဝေန သင်္ခံ ဝိယ လိခိတံ ဓောတန္တိ သင်္ခလိခိတံ။ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘လိခိတသင်္ခသဒိသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓောတသင်္ခသပ္ပဋိဘာဂန္တိ တဒတ္ထဿေဝ ဝိဝရဏံ။ အပိစ လိခိတံ သင်္ခံ သင်္ခလိခိတံ ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ၊ တဿဒိသတ္တာ ပန ဣဒံ သင်္ခလိခိတန္တိပိ ဒဿေတိ၊ ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ။ အဇ္ဈာဝသတာတိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေန ကမ္မပ္ပဝစနီယေန ယောဂတော ‘‘အဂါရ’’န္တိ ဧတံ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဂါရမဇ္ဈေ’’တိ။ ယံ နူန ယဒိ ပန ပဗ္ဗဇေယျံ၊ သာဓု ဝတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသာယေန ရတ္တာနိ ကာသာယာနီတိ ဒဿေတိ ‘‘ကသာယရသပီတတာယာ’’တိ ဣမိနာ။ ကသ္မာ စေတာနိ ဂဟိတာနီတိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာနံ အနုစ္ဆဝိကာနီ’’တိ။ အစ္ဆာဒေတွာတိ ဝေါဟာရဝစနမတ္တံ၊ ပရိဒဟိတွာတိ အတ္ထော၊ တဉ္စ ခေါ နိဝါသနပါရုပနဝသေန။ အဂါရဝါသော အဂါရံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တဿ ဟိတံ ဝုဍ္ဎိအာဝဟံ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ။ တံ အနဂါရိယန္တိ တသ္မိံ အနဂါရိယေ။

၁၉၂။ သဟဿတောတိ ကဟာပဏသဟဿတော။ ဘောဂက္ခန္ဓော ဘောဂရာသိ။ အာဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ ‘‘ပုတ္တော နတ္တာ ပနတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပေမဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဗန္ဓနဋ္ဌေန၊ ဧတေန အာဗန္ဓနတ္ထော ပရိဝဋ္ဋ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ပိတာမဟပိတုပုတ္တာဒိဝသေန ပရိဝတ္တနဋ္ဌေန ပရိဝဋ္ဋောတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘အမှာကမေတေ’’တိ ဉာယန္တီတိ ဉာတယော။

၁၉၃။ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရော သမာနော တေန သံဝရေန ဥပေတော နာမာတိ ကတွာ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရေန သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာစာရဂေါစရာနံ ဝိတ္ထာရော ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာဒီသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၃) ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိအာဒိ စ တဿေဝ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတဘာဝဿ ပစ္စယဒဿနံ။ အဏုသဒိသတာယ အပ္ပမတ္တကံ ‘‘အဏူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တကေသူ’’တိ။ အသဉ္စိစ္စ အာပန္နအနုခုဒ္ဒကာပတ္တိဝသေန၊ သဟသာ ဥပ္ပန္နအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန စ အပ္ပမတ္တကတာ။ ဘယဒဿီတိ ဘယဒဿနသီလော။ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ၊ သုန္ဒရံ ဝါ၊ တဗ္ဘာဝေါ စ သက္ကစ္စံ ယာဝဇီဝံ အဝီတိက္ကမဝသေန။ ‘‘သိက္ခာပဒေသူ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ တဒဝယဝဘူတံ ‘‘သိက္ခာပဒံ သမာဒါယ သိက္ခတီ’’တိ အတ္ထဿ ဂမျမာနတ္တာ ကမ္မပဒံ န ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တံ တံ သိက္ခာပဒ’’န္တိ၊ တံ တံ သိက္ခာကောဋ္ဌာသံ၊ သိက္ခာယ ဝါ အဓိဂမုပါယံ၊ တဿာ ဝါ နိဿယန္တိ အတ္ထော။

ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိဝစနေ။ အာစာရဂေါစရဂ္ဂဟဏေနေဝါတိ ‘‘အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိ ဝစနေနေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလေ ကာယကမ္မဝစီကမ္မေ ဂဟိတေပီ’’တိ။ န ဟိ အာစာရဂေါစရသဒ္ဒမတ္တေန ကုသလကာယဝစီကမ္မဂ္ဂဟဏံ သမ္ဘဝတိ၊ ဣမိနာ ပုနရုတ္တိတာယ စောဒနာလေသံ ဒဿေတိ။ တဿာတိ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလဿ။ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဒဿနတ္ထန္တိ ဥပ္ပတ္တိယာ ကာယဝစီဝိညတ္တိသင်္ခါတဿ ဒွါရဿ ကမ္မာပဒေသေန ဒဿနတ္ထံ၊ ဧတေန ယထာဝုတ္တစောဒနာယ သောဓနံ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သိဒ္ဓေပိ သတိ ပုနာရမ္ဘော နိယမာယ ဝါ ဟောတိ၊ အတ္ထန္တရဗောဓနာယ ဝါ၊ ဣဓ ပန အတ္ထန္တရံ ဗောဓေတိ၊ တသ္မာ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ။ ကုသလေနာတိ စ သဗ္ဗသော အနေသနပဟာနတော အနဝဇ္ဇေန။ ကထံ တေန ဥပ္ပတ္တိဒွါရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကာယဝစီဒွါရေသု ဥပ္ပန္နေန အနဝဇ္ဇေန ကာယကမ္မဝစီကမ္မေန သမန္နာဂတတ္တာ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ တဒုဘယမေဝ ဟိ အာဇီဝဟေတုကံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။

ဣဒါနိ သုတ္တန္တရေန သံသန္ဒိတုံ ‘‘မုဏ္ဍိကပုတ္တသုတ္တန္တဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သုတ္တန္တရသံသန္ဒနာသင်္ခါတအတ္ထန္တရဝိကပ္ပနတ္ထော။ မုဏ္ဍိကပုတ္တသုတ္တန္တံ နာမ မဇ္ဈိမာဂမဝရေ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ၊ ယံ ‘‘သမဏမုဏ္ဍိကပုတ္တသုတ္တ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ထပတီတိ ပဉ္စကင်္ဂံ နာမ ဝဍ္ဎကိံ ဘဂဝါ အာလပတိ။ ထပတိ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဝဍ္ဎကိပရိယာယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ‘‘ကတမေ စ ထပတိ ကုသလာ သီလာ? ကုသလံ ကာယကမ္မံ ကုသလံ ဝစီကမ္မ’’န္တိ သီလဿ ကုသလကာယကမ္မဝစီကမ္မဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓမ္ပိ ခေါ အဟံ ထပတိ သီလသ္မိံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၆၅) ဧဝံ ပဝတ္တာယ မုဏ္ဍိကပုတ္တသုတ္တဒေသနာယ ‘‘ကာယကမ္မဝစီကမ္မေန သမန္နာဂတော ကုသလေနာ’’တိ သီလဿ ကုသလကာယကမ္မဝစီကမ္မဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ အယံ သာမညဖလသုတ္တဒေသနာ ဧကသင်္ဂဟာ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ ယထာ တံ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကံ၊ တသ္မာ ဤဒိသီပိ ဘဂဝတော ဒေသနာဝိဘူတိ အတ္ထေဝါတိ။ သီလသ္မိံ ဝဒါမီတိ သီလန္တိ ဝဒါမိ၊ သီလသ္မိံ ဝါ အာဓာရဘူတေ အန္တောဂဓံ ပရိယာပန္နံ၊ နိဒ္ဓါရဏသမုဒါယဘူတေ ဝါ ဧကံ သီလန္တိ ဝဒါမိ။

တိဝိဓေနာတိ စူဠသီလမဇ္ဈိမသီလမဟာသီလတော တိဝိဓေန။ ‘‘မနစ္ဆဋ္ဌေသူ’’တိ ဣမိနာ ကာယပဉ္စမာနမေဝ ဂဟဏံ နိဝတ္တေတိ။ ဥပရိ နိဒ္ဒေသေ ဝက္ခမာနေသု သတ္တသု ဌာနေသု။ တိဝိဓေနာတိ စတူသု ပစ္စေကံ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပတာဝသေန တိဗ္ဗိဓေန။

စူဠမဇ္ဈိမမဟာသီလဝဏ္ဏနာ

၁၉၄-၂၁၁။ ဧဝန္တိ ‘‘သော ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ နယေန။ ‘‘သီလသ္မိ’’န္တိ ဣဒံ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ တတော ဧကဿ နိဒ္ဓါရဏီယတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဧကံ သီလ’’န္တိ။ အပိစ ဣမိနာ အာဓာရေ ဘုမ္မံ ဒဿေတိ သမုဒါယဿ အဝယဝါဓိဋ္ဌာနတ္တာ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ပဒေန ကတွတ္ထဝသေန သမာနာဓိကရဏံ ဘုမ္မဝစနဿ ကတွတ္ထေ ပဝတ္တနတော ယထာ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထ ဖုသိတဂ္ဂေ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆) ဒဿေတိ ‘‘ပစ္စတ္တဝစနတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဘုမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ။ အယမေဝတ္ထောတိ ပစ္စတ္တဝစနတ္ထော ဧဝ။ ဗြဟ္မဇာလေတိ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ၊ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇) ဗြဟ္မဇာလသုတ္တပဒေ ဝါ။ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ဝုတ္တနယေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒမဿ ဟောတိ သီလသ္မိ’’န္တိ ဧတ္ထ မဟာသီလပရိယောသာနေန နိဒ္ဓါရိယမာနဿ အဘာဝတော ပစ္စတ္တဝစနတ္ထောယေဝ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ အဿ သီလံ ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ၊ တတောယေဝ စ ပါဠိယံ အပိဂ္ဂဟဏမကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၁၂။ အတ္တာနုဝါဒပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဘယာဒီနိ အသံဝရမူလကာနိ ဘယာနိ။ ‘‘သီလဿာသံဝရတောတိ သီလဿ အသံဝရဏတော၊ သီလသံဝရာဘာဝတောတိ အတ္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၀) အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ ‘‘ယဒိဒံ သီလသံဝရတော’’တိ ပန ပဒဿ ‘‘ယံ ဣဒံ ဘယံ သီလသံဝရတော ဘဝေယျာ’’တိ အတ္ထဝစနတော၊ ‘‘သီလသံဝရဟေတု ဘယံ န သမနုပဿတီ’’တိ စ အတ္ထဿ ဥပပတ္တိတော သီလသံဝရတော သီလသံဝရဟေတူတိ အတ္ထောယေဝ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ယံ ဣဒံ ဘယံ သီလသံဝရတော ဘဝေယျာ’’တိ ဟိ ပါဌောပိ ဒိဿတိ။ ‘‘သံဝရတော’’တိ ဟေတုံ ဝတွာ တဒဓိဂမိတအတ္ထဝသေန ‘‘အသံဝရမူလကဿ ဘယဿ အဘာဝါ’’တိပိ ဟေတုံ ဝဒတိ။ ယထာဝိဓာနဝိဟိတေနာတိ ယထာဝိဓာနံ သမ္ပာဒိတေန။ ခတ္တိယာဘိသေကေနာတိ ခတ္တိယဘာဝါဝဟေန အဘိသေကေန။ မုဒ္ဓနိ အဝသိတ္တောတိ မတ္ထကေယေဝ အဘိသိတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယထာဝိဓာနဝိဟိတေနာ’’တိ ဣမိနာ ပေါရာဏကာစိဏ္ဏဝိဓာနသမင်္ဂိတာသင်္ခါတံ ဧကံ အင်္ဂံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ခတ္တိယာဘိသေကေနာ’’တိ ဣမိနာ ခတ္တိယဘာဝါဝဟတာသင်္ခါတံ၊ ‘‘မုဒ္ဓနိ အဝသိတ္တော’’တိ ဣမိနာ မုဒ္ဓနိယေဝ အဘိသိဉ္စိတဘာဝသင်္ခါတံ။ ဣတိ တိဝင်္ဂသမန္နာဂတော ခတ္တိယာဘိသေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ယေန အဘိသိတ္တရာဇူနံ ရာဇာနုဘာဝေါ သမိဇ္ဈတိ။ ကေန ပနာယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ? ပေါရာဏကသတ္ထာဂတနယေန။ ဝုတ္တဉှိ အဂ္ဂညသုတ္တဋ္ဌကထာယံ မဟာသမ္မတာဘိသေကဝိဘာဝနာယ ‘‘တေ ပနဿ ခေတ္တသာမိနော တီဟိ သင်္ခေဟိ အဘိသေကမ္ပိ အကံသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၃၁) မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယဉ္စ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ ‘‘မုဒ္ဓါဝသိတ္တေနာတိ တီဟိ သင်္ခေဟိ ခတ္တိယာဘိသေကေန မုဒ္ဓနိ အဘိသိတ္တေနာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၆၀) သီဟဠဋ္ဌကထာယမ္ပိ စူဠသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ပဌမံ တာဝ အဘိသေကံ ဂဏှန္တာနံ ရာဇူနံ သုဝဏ္ဏမယာဒီနိ တီဏိ သင်္ခါနိ စ ဂင်္ဂေါဒကဉ္စ ခတ္တိယကညဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အယံ ပန တတ္ထာဂတနယေန အဘိသေကဝိဓာနဝိနိစ္ဆယော – အဘိသေကမင်္ဂလတ္ထဉှိ အလင်္ကတပဋိယတ္တဿ မဏ္ဍပဿ အန္တောကတဿ ဥဒုမ္ဗရသာခမဏ္ဍပဿ မဇ္ဈေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတေ ဥဒုမ္ဗရဘဒ္ဒပီဌမှိ အဘိသေကာရဟံ အဘိဇစ္စံ ခတ္တိယံ နိသီဒါပေတွာ ပဌမံ တာဝ မင်္ဂလာဘရဏဘူသိတာ ဇာတိသမ္ပန္နာ ခတ္တိယကညာ ဂင်္ဂေါဒကပုဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏမယသာမုဒ္ဒိကဒက္ခိဏာဝဋ္ဋသင်္ခံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ သီသောပရိ ဥဿာပေတွာ တေန တဿ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စတိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေတိ ‘‘ဒေဝ တံ သဗ္ဗေပိ ခတ္တိယဂဏာ အတ္တာနမာရက္ခတ္ထံ ဣမိနာ အဘိသေကေန အဘိသေကိကံ မဟာရာဇံ ကရောန္တိ၊ တွံ ရာဇဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ၊ ဧတေသု ခတ္တိယဂဏေသု တွံ ပုတ္တသိနေဟာနုကမ္ပာယ သဟိတစိတ္တော၊ ဟိတသမမေတ္တစိတ္တော စ ဘဝ၊ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ တေသံ ရက္ခိတော စ ဘဝါဟီ’’တိ။ တတော ပုန ပုရောဟိတောပိ ပေါရောဟိစ္စဌာနာနုရူပါလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတပဋိယတ္တော ဂင်္ဂေါဒကပုဏ္ဏံ ရဇတမယံ သင်္ခံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ တဿ သီသောပရိ ဥဿာပေတွာ တေန တဿ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စတိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေတိ ‘‘ဒေဝ တံ သဗ္ဗေပိ ဗြာဟ္မဏဂဏာ အတ္တာနမာရက္ခတ္ထံ ဣမိနာ အဘိသေကေန အဘိသေကိကံ မဟာရာဇံ ကရောန္တိ၊ တွံ ရာဇဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ၊ ဧတေသု ဗြာဟ္မဏဂဏေသု တွံ ပုတ္တသိနေဟာနုကမ္ပာယ သဟိတစိတ္တော၊ ဟိတသမမေတ္တစိတ္တော စ ဘဝ၊ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ တေသံ ရက္ခိတော စ ဘဝါဟီ’’တိ။ တတော ပုန သေဋ္ဌိပိ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနဘူသနဘူသိတော ဂင်္ဂေါဒကပုဏ္ဏံ ရတနမယံ သင်္ခံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ တဿ သီသောပရိ ဥဿာပေတွာ တေန တဿ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စတိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေတိ ‘‘ဒေဝ တံ သဗ္ဗေပိ ဂဟပတိဂဏာ အတ္တာနမာရက္ခတ္ထံ ဣမိနာ အဘိသေကေန အဘိသေကိကံ မဟာရာဇံ ကရောန္တိ၊ တွံ ရာဇဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ၊ ဧတေသု ဂဟပတိဂဏေသု တွံ ပုတ္တသိနေဟာနုကမ္ပာယ သဟိတစိတ္တော၊ ဟိတသမမေတ္တစိတ္တော စ ဘဝ၊ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ တေသံ ရက္ခိတော စ ဘဝါဟီ’’တိ။ တေ ပန တဿ ဧဝံ ဝဒန္တာ ‘‘သစေ တွံ အမှာကံ ဝစနာနုရူပံ ရဇ္ဇံ ကရိဿသိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ကရိဿသိ၊ တဝ မုဒ္ဓါ သတ္တဓာ ဖလတူ’’တိ ဧဝံ ရညော အဘိသပန္တိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ ဝဍ္ဎကီသူကရဇာတကာဒီဟိ စာယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော၊ အဘိသေကောပကရဏာနိပိ သမန္တပါသာဒိကာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ) ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ။

ယသ္မာ နိဟတပစ္စာမိတ္တော၊ တသ္မာ န သမနုပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနဝဇ္ဇတာ ကုသလဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ကုသလံ သီလပဒဋ္ဌာနေဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကုသလသီလပဒဋ္ဌာနာ အဝိပ္ပဋိသာရပါမောဇ္ဇပီတိပဿဒ္ဓိဓမ္မာ၊ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိနိမိတ္တဉ္စ ဥပ္ပန္နံ စေတသိကသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ စေတသိကသုခသမုဋ္ဌာနေဟိ စ ပဏီတရူပေဟိ ဖုဋ္ဌသရီရဿ ဥပ္ပန္နံ ကာယိကသုခန္တိ။

ဣန္ဒြိယသံဝရကထာဝဏ္ဏနာ

၂၁၃။ သာမညဿ ဝိသေသာပေက္ခတာယ ဣဓာဓိပ္ပေတောပိ ဝိသေသော တေန အပရိစ္စတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စက္ခုသဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဗုဒ္ဓစက္ခုမှိ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ။ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ ဟိ အဘိဓေယျဘာဝေန ဝိသေသတ္ထံ ဝိသေသန္တရနိဝတ္တနေန ဝိသေသသဒ္ဒေါ ဝိဘာဝေတိ၊ န အဝိဇ္ဇမာနံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓါနမေဝ စက္ခု ဒဿနန္တိ ဗုဒ္ဓစက္ခု၊ အာသယာနုသယဉာဏံ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ။ သမန္တတော သဗ္ဗသော ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခူတိ သမန္တစက္ခု၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တထူပမန္တိ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓူပမံ၊ ဓမ္မမယံ ပါသာဒန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သုမေဓ သမန္တစက္ခု တွံ ဇနတမဝေက္ခဿူတိ အတ္ထော။ အရိယမဂ္ဂတ္တယပညာတိ ဟေဋ္ဌိမာရိယမဂ္ဂတ္တယပညာ။ ‘‘ဓမ္မစက္ခု နာမ ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂါ၊ တီဏိ စ ဖလာနီ’’တိ သဠာယတနဝဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၄၁၈) ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန မဂ္ဂေဟေဝ ဖလာနိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ စတုသစ္စသင်္ခါတေ ဓမ္မေ စက္ခူတိ ဟိ ဓမ္မစက္ခု။ ပညာယေဝ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခူတိ ပညာစက္ခု၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသာသဝက္ခယဉာဏံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုမှီတိ ဒုတိယဝိဇ္ဇာယ။ ဣဓာတိ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပါဌေ။ အယန္တိ စက္ခုသဒ္ဒေါ။ ‘‘ပသာဒစက္ခုဝေါဟာရေနာ’’တိ ဣမိနာ ဣဓ စက္ခုသဒ္ဒေါ စက္ခုပသာဒေယေဝ နိပ္ပရိယာယတော ဝတ္တတိ၊ ပရိယာယတော ပန နိဿယဝေါဟာရေန နိဿိတဿ ဝတ္တဗ္ဗတော စက္ခုဝိညာဏေပိ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ ဒဿေတိ။ ဣဓာပိ သသမ္ဘာရကထာ အဝသိဋ္ဌာတိ ကတွာ သေသပဒေသုပီတိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ၊ ‘‘န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ’’တိအာဒိပဒေသုပီတိ အတ္ထော။ ဝိဝိဓံ အသနံ ခေဒနံ ဗျာသေကော၊ ကိလေသော ဧဝ ဗျာသေကော၊ တေန ဝိရဟိတော တထာ၊ ဝိရဟိတတာ စ အသမ္မိဿတာ၊ အသမ္မိဿဘာဝေါ စ သမ္ပယောဂါဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓတာတိ အာဟ ‘‘အသမ္မိဿံ ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ၊ ကိလေသဒုက္ခေန အဝေါမိဿံ၊ တတော စ သုဝိသုဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ သတိ စ သုဝိသုဒ္ဓေ ဣန္ဒြိယသံဝရေ နီဝရဏေသု ပဓာနဘူတပါပဓမ္မဝိဂမေန အဓိစိတ္တာနုယောဂေါ ဟတ္ထဂတော ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ အဓိစိတ္တသုခမေဝ ‘‘အဗျာသေကသုခ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေတိ ‘‘အဓိစိတ္တသုခ’’န္တိ ဣမိနာ။

သတိသမ္ပဇညကထာဝဏ္ဏနာ

၂၁၄။ သမန္တတော ပကာရေဟိ၊ ပကဋ္ဌံ ဝါ သဝိသေသံ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော၊ တဿ ဘာဝေါ သမ္ပဇညံ၊ တထာပဝတ္တဉာဏံ၊ တဿ ဝိဘဇနံ သမ္ပဇညဘာဇနီယံ၊ တသ္မိံ သမ္ပဇညဘာဇနီယမှိ။ ‘‘ဂမန’’န္တိ ဣမိနာ အဘိက္ကမနံ အဘိက္ကန္တန္တိ ဘာဝသာဓနမာဟ။ တထာ ပဋိက္ကမနံ ပဋိက္ကန္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဝတ္တန’’န္တိ။ ဂမနဉ္စေတ္ထ နိဝတ္တေတွာ၊ အနိဝတ္တေတွာ စ ဂမနံ၊ နိဝတ္တနံ ပန နိဝတ္တိမတ္တမေဝ၊ အညမညမုပါဒါနကိရိယာမတ္တဉ္စေတံ ဒွယံ။ ကထံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဂမနေ’’တိအာဒိ။ အဘိဟရန္တောတိ ဂမနဝသေန ကာယံ ဥပနေန္တော။ ပဋိနိဝတ္တေန္တောတိ တတော ပုန နိဝတ္တေန္တော။ အပနာမေန္တောတိ အပက္ကမနဝသေန ပရိဏာမေန္တော။ အာသနဿာတိ ပီဌကာဒိအာသနဿ။ ပုရိမအင်္ဂါဘိမုခေါတိ အဋနိကာဒိပုရိမာဝယဝါဘိမုခေါ။ သံသရန္တောတိ သံသပ္ပန္တော။ ပစ္ဆိမအင်္ဂပဒေသန္တိ အဋနိကာဒိပစ္ဆိမာယဝပ္ပဒေသံ။ ပစ္စာသံသရန္တောတိ ပဋိအာသပ္ပန္တော။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ နိပန္နဿေဝ အဘိမုခံ သံသပ္ပနပဋိအာသပ္ပနာနိ ဒဿေတိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာသယနေသု ဟိ ယော ဂမနဝိဓုရော ကာယဿ ပုရတော အဘိဟာရော၊ သော အဘိက္ကမော။ ပစ္ဆတော အပဟာရော ပဋိက္ကမောတိ လက္ခဏံ။

သမ္ပဇာနနံ သမ္ပဇာနံ၊ တေန အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ ကရဏသီလော သမ္ပဇာနကာရီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စကာရီ’’တိ။ ‘‘သမ္ပဇညမေဝ ဝါ ကာရီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ပဇာနဿ ကရဏသီလော သမ္ပဇာနကာရီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ ဒုတိယဝိကပ္ပဿ သမတ္ထနံ။ ‘‘သမ္ပဇည’’န္တိ စ ဣမိနာ သမ္ပဇာန-သဒ္ဒဿ သမ္ပဇညပရိယာယတာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘သမန္တတော၊ သမ္မာ၊ သမံ ဝါ ပဇာနနံ သမ္ပဇာနံ၊ တဒေဝ သမ္ပဇည’’န္တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂။၅၂၃) အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ယထာ အတိက္ကန္တာဒီသု အသမ္မောဟံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တထာ သမ္ပဇာနဿ ကာရော ကရဏံ သမ္ပဇာနကာရော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သမ္ပဇာနကာရီတိ။

ဓမ္မတော ဝဍ္ဎိသင်္ခါတေန အတ္ထေန သဟ ဝတ္တတီတိ သာတ္ထကံ၊ အဘိက္ကန္တာဒိ၊ သာတ္ထကဿ သမ္ပဇာနနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ သပ္ပာယဿ အတ္တနော ပတိရူပဿ သမ္ပဇာနနံ သပ္ပာယသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ၊ အညတ္ထ စ ပဝတ္တေသု အဝိဇဟိတကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရေ သမ္ပဇာနနံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ။ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဟိ ဧကသေသနယေန ဝါ ဂေါစရသဒ္ဒေါ တဒတ္ထဒွယေပိ ပဝတ္တတိ။ အတိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနသင်္ခါတံ အသမ္မောဟမေဝ သမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ စိတ္တဝသေနေဝါတိ စိတ္တဿ ဝသေနေဝ၊ စိတ္တဝသမနုဂတေနေဝါတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ တုလယိတွာ တီရေတွာ၊ ပဋိသင်္ခါယာတိ အတ္ထော။ သင်္ဃဒဿနေနေဝ ဥပေါသထပဝါရဏာဒိအတ္ထာယ ဂမနံ သင်္ဂဟိတံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ကသိဏပရိကမ္မာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ တဒတ္ထမေဝ ဝိဝရိတုံ ‘‘စေတိယံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတီတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော ဧသ။ သမထဝိပဿနုပ္ပာဒနမ္ပိ ဟိ ဘိက္ခုနော ဝဍ္ဎိယေဝ။ တတ္ထာတိ အသုဘာရမ္မဏေ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ အာမိသတောတိ စီဝရာဒိအာမိသပစ္စယတော။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘တံ နိဿာယာ’’တိအာဒိ။

တသ္မိန္တိ သာတ္ထကသမ္ပဇညဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတအတ္ထေ။ ယသ္မာ ပန ဓမ္မတော ဝဍ္ဎိယေဝ အတ္ထော နာမ၊ တသ္မာ ယံ ‘‘သာတ္ထက’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ ဂမနံ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ သပ္ပာယမေဝါတိ သိယာ အဝိသေသေန ကဿစိ အာသင်္ကာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘စေတိယဒဿနံ တာဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ မဟာပူဇာယာတိ မဟတိယာ ပူဇာယ၊ ဗဟူနံ ပူဇာဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တကမ္မရူပကာနီ ဝိယာတိ စိတ္တကမ္မကတပဋိမာယော ဝိယ၊ ယန္တပယောဂေန ဝါ နာနပ္ပကာရဝိစိတ္တကိရိယာ ပဋိမာယော ဝိယ။ တတြာတိ တာသု ပရိသာသု။ အဿာတိ ဘိက္ခုနော။ အသမပေက္ခနံ နာမ ဂေဟဿိတအညာဏုပေက္ခာဝသေန အာရမ္မဏဿ အယောနိသော ဂဟဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈) မာတုဂါမသမ္ဖဿဝသေန ကာယသံသဂ္ဂါပတ္တိ။ ဟတ္ထိအာဒိသမ္မဒ္ဒေန ဇီဝိတန္တရာယော။ ဝိသဘာဂရူပဒဿနာဒိနာ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော။ ‘‘ဒသဒွါဒသယောဇနန္တရေ ပရိသာ သန္နိပတန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ။ မဟာပရိသပရိဝါရာနန္တိ ကဒါစိ ဓမ္မဿဝနာဒိအတ္ထာယ ဣတ္ထိပုရိသသမ္မိဿပရိဝါရေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

တဒတ္ထဒီပနတ္ထန္တိ အသုဘဒဿနဿ သာတ္ထကဘာဝသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ။ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဝစနဒါနဝသေန ဘိက္ခူနံ အနုဝတ္တနကထာ အာစိဏ္ဏာ၊ တသ္မာ ပဋိဝစနဿ အဒါနဝသေန အနနုဝတ္တနကထာ တဿ ဒုတိယာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒွေ ကထာ နာမ န ကထိတပုဗ္ဗာ’’တိ။ ဒွေ ကထာတိ ဟိ ဝစနကရဏာကရဏကထာ။ တတ္ထ ဝစနကရဏကထာယေဝ ကထိတပုဗ္ဗာ၊ ဒုတိယာ န ကထိတပုဗ္ဗာ။ တသ္မာ သုဗ္ဗစတ္တာ ပဋိဝစနမဒါသီတိ အတ္ထော။

ဧဝန္တိ ဣမိနာ။ ‘‘သစေ ပန စေတိယဿ မဟာပူဇာယာ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပစ္စာမသတိ၊ န ‘‘ပုရိသဿ မာတုဂါမာသုဘ’’န္တိအာဒိကမေဝ။ ပရိဂ္ဂဟိတံ သာတ္ထကံ၊ သပ္ပာယဉ္စ ယေန သော ပရိဂ္ဂဟိတသာတ္ထကသပ္ပာယော၊ တဿ၊ တေန ယထာနုပုဗ္ဗိကံ သမ္ပဇညပရိဂ္ဂဟဏံ ဒဿေတိ။ ဝုစ္စမာနယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဘာဝနာယ အာရမ္မဏံ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ တဒေဝ ဘာဝနာယ ဝိသယဘာဝတော ဂေါစရန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ဂေါစရ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လဿ သမ္ပာဒနဝသေန ဥဂ္ဂဟဏံ ကတွာ။ ဘိက္ခာစာရဂေါစရေတိ ဘိက္ခာစာရသင်္ခါတေ ဂေါစရေ၊ အနေန ကမ္မဋ္ဌာနေ၊ ဘိက္ခာစာရေ စ ဂေါစရသဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။

ဣဓာတိ သာသနေ။ ဟရတီတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဝတ္တနဝသေန နေတိ၊ ယာဝ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကမာ အနုယုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ န ပစ္စာဟရတီတိ အာဟာရူပယောဂတော ယာဝ ဒိဝါဌာနုပသင်္ကမနာ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပဋိနေတိ။ တတ္ထာတိ တေသု စတူသု ဘိက္ခူသု။ အာဝရဏီယေဟီတိ နီဝရဏေဟိ။ ပဂေဝါတိ ပါတောယေဝ။ သရီရပရိကမ္မန္တိ မုခဓောဝနာဒိသရီရပဋိဇဂ္ဂနံ။ ဒွေ တယော ပလ္လင်္ကေတိ ဒွေ တယော နိသဇ္ဇာဝါရေ။ ဦရုဗဒ္ဓါသနဉှေတ္ထ ပလ္လင်္ကော။ ဥသုမန္တိ ဒွေ တီဏိ ဥဏှာပနာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတွာတိ တဒဟေ မူလဘူတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတွာ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနမုခေနေဝ၊ ကမ္မဋ္ဌာနမဝိဇဟန္တော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တေန ‘‘ပတောပိ အစေတနော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၀၉၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၆၈၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) ဝက္ခမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ယထာပရိဟရိယမာနံ ဝါ အဝိဇဟိတွာတိ ဒဿေတိ။

ဂန္တွာတိ ပါပုဏိတွာ။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ စေ၊ တဒေဝ နိပစ္စကာရသာဓနံ။ အညဉ္စေ၊ အနိပစ္စကာရကရဏမိဝ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတဗ္ဗိသယေန တံ ဌပေတွာ။ ‘‘မဟန္တံ စေတိယံ စေ’’တိအာဒိနာ ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ မူလကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ ပပဉ္စာဘာဝဒဿနံ။ အညေန ပန တထာပိ အညထာပိ ဝန္ဒိတဗ္ဗမေဝ။ တထေဝါတိ တိက္ခတ္တုမေဝ။ ပရိဘောဂစေတိယတော သာရီရိကစေတိယံ ဂရုတရန္တိ ကတွာ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝသေန ဝုတ္တံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘စေတိယံ ဗာဓယမာနာ ဗောဓိသာခါ ဟရိတဗ္ဗာ’’တိ၊ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၂၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၇၅၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၀၉) အယံ အာစရိယဿ မတိ၊ ‘‘ဗောဓိယင်္ဂဏံ ပတ္တေနာပီ’’တိ ပန ဝစနတော ယဒိ စေတိယင်္ဂဏတော ဂတေ ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂေ ဗောဓိယင်္ဂဏံ ဘဝေယျ၊ သာပိ ဝန္ဒိတဗ္ဗာတိ မဂ္ဂါနုက္ကမေနေဝ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝစနံ၊ န တု ဂရုကာတဗ္ဗတာနုက္ကမေန။ ဧဝဉှိ သတိ ဗောဓိယင်္ဂဏံ ပဌမံ ပတ္တေနာပိ ဗောဓိံ ဝန္ဒိတွာ စေတိယံ ဝန္ဒိတဗ္ဗံ၊ ဧကမေဝ ပတ္တေနာပိ တဒေဝ ဝန္ဒိတဗ္ဗံ၊ တဒုဘယမ္ပိ အပ္ပတ္တေန န ဝန္ဒိတဗ္ဗန္တိ အယမတ္ထော သုဝိညာတော ဟောတိ။ ဘိက္ခာစာရဂတမဂ္ဂေန ဟိ ပတ္တဋ္ဌာနေ ကတ္တဗ္ဗအန္တရာဝတ္တဒဿနမေတံ၊ န ပန ဓုဝဝတ္တဒဿနံ။ ပုဗ္ဗေ ဟေသ ကတဝတ္တောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ပဂေဝ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏဝတ္တံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ဗုဒ္ဓဂုဏာနုဿရဏဝသေနေဝ ဗောဓိအာဒိပရိဘောဂစေတိယေပိ နိပစ္စကရဏံ ဥပပန္နန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဝိယ နိပစ္စကာရံ ဒဿေတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ပဋိသာမိတဋ္ဌာနန္တိ သောပါနမူလဘာဝသာမညေန ဝုတ္တံ၊ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏပီတိဝိသယဘူတစေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏတော ဗာဟိရဋ္ဌာနံ ပတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဂါမသမီပေတိ ဂါမူပစာရေ။ တာဝ ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆန္တိ၊ ဓမ္မံ ဝါ သောတုကာမာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇနသင်္ဂဟတ္ထန္တိ ‘‘မယိ အကထေန္တေ ဧတေသံ ကော ကထေဿတီ’’တိ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန မဟာဇနဿ သင်္ဂဟဏတ္ထံ။ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဓမ္မကထာ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တာ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ဓမ္မကထာ နာမ ကာတဗ္ဗာယေဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဒန္တိ၊ ယသ္မာ ဝါ ဓမ္မကထာ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဓမ္မကထံ ကထေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၂၃) ပန ‘‘တသ္မာ’’တိ ဧတဿ ‘‘ကထေတဗ္ဗာယေဝါတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ အတ္တနာ ပရိဟရိယမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟနဝသေန၊ တဒနုဂုဏံယေဝ ဓမ္မကထံ ကထေတွာတိ အတ္ထော၊ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ အနုမောဒနံ ကတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါ’’တိ အဓိကာရော။ တတ္ထာတိ ဂါမတော နိက္ခမနဋ္ဌာနေယေဝ။

‘‘ပေါရာဏကဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ပေါရာဏကာစိဏ္ဏဒဿနေန ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဒဠှံ ကရောတိ။ သမ္ပတ္တပရိစ္ဆေဒေနေဝါတိ ‘‘ပရိစိတော အပရိစိတော’’တိအာဒိဝိဘာဂံ အကတွာ သမ္ပတ္တကောဋိယာ ဧဝ၊ သမာဂမမတ္တေနေဝါတိ အတ္ထော။ အာနုဘာဝေနာတိ အနုဂ္ဂဟဗလေန။ ဘယေတိ ပရစက္ကာဒိဘယေ။ ဆာတကေတိ ဒုဗ္ဘိက္ခေ။

‘‘ပစ္ဆိမယာမေပိ နိသဇ္ဇာစင်္ကမေဟိ ဝီတိနာမေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ။ ကရောန္တဿာတိ ကရမာနဿေဝ၊ အနာဒရေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ကမ္မဇတေဇောတိ ဂဟဏိံ သန္ဓာယာဟ။ ပဇ္ဇလတီတိ ဥဏှဘာဝံ ဇနေတိ။ တတောယေဝ ဥပါဒိန္နကံ ဂဏှာတိ၊ သေဒါ မုစ္စန္တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝီထိံ နာရောဟတိ ခုဒါပရိဿမေန ကိလန္တကာယဿ သမာဓာနာဘာဝတော။ အနုပါဒိန္နံ ဩဒနာဒိဝတ္ထု။ ဥပါဒိန္နံ ဥဒရပဋလံ။ အန္တောကုစ္ဆိယဉှိ ဩဒနာဒိဝတ္ထုသ္မိံ အသတိ ကမ္မဇတေဇော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဒရပဋလံ ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဆာတောသ္မိ၊ အာဟာရံ မေ ဒေထာ’’တိ ဝဒါပေတိ၊ ဘုတ္တကာလေ ဥဒရပဋလံ မုဉ္စိတွာ ဝတ္ထုံ ဂဏှာတိ၊ အထ သတ္တော ဧကဂ္ဂေါ ဟောတိ၊ ယတော ‘‘ဆာယာရက္ခသော ဝိယ ကမ္မဇတေဇော’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော။ သော ပဂေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘တသ္မာ’’တိ သေသော။ ဂေါရူပါနန္တိ ဂုန္နံ၊ ဂေါသမူဟာနံ ဝါ၊ ဝဇတော ဂေါစရတ္ထာယ နိက္ခမနဝေလာယမေဝါတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဝိပရီတနယေန ဥပါဒိန္နကံ မုဉ္စိတွာ အနုပါဒိန္နကံ ဂဏှာတိ။ အန္တရာဘတ္တေတိ ဘတ္တဿ အန္တရေ၊ ယာဝ ဘတ္တံ န ဘုဉ္ဇတိ၊ တာဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန အာဟာရဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ’’တိ။ အဝသေသဋ္ဌာနေတိ ယာဂုယာ အဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ တတောတိ ဘုဉ္ဇနတော။ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနာနုပဋ္ဌာနဿ အနဝစ္ဆေဒဒဿနမေတံ၊ ဥတ္တရုတ္တရိန္တိ အတ္ထော၊ ယထာ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခံ ပဝတ္တာယ သရပဋိပါဋိယာ အနဝစ္ဆေဒေါ၊ ဧဝမေတဿာပိ ကမ္မဋ္ဌာနုပဋ္ဌာနဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဧဒိသာ စာ’’တိအာဒိနာ တထာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿာပိ သာတ္ထကဘာဝံ ဒဿေတိ။ အာသနန္တိ နိသဇ္ဇာသနံ။

နိက္ခိတ္တဓုရောတိ ဘာဝနာနုယောဂေ အနုက္ခိတ္တဓုရော အနာရဒ္ဓဝီရိယော။ ဝတ္တပဋိပတ္တိယာ အပရိပူရဏေန သဗ္ဗဝတ္တာနိ ဘိန္ဒိတွာ။ ပဉ္စဝိဓစေတောခီလဝိနိဗန္ဓစိတ္တောတိ ပဉ္စဝိဓေန စေတောခီလေန၊ ဝိနိဗန္ဓေန စ သမ္ပယုတ္တစိတ္တော။ ဝုတ္တဉှိ မဇ္ဈိမာဂမေ စေတောခီလသုတ္တေ –

‘‘ကတမဿ ပဉ္စ စေတောခီလာ အပ္ပဟီနာ ဟောန္တိ? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု သတ္ထရိ ကင်္ခတိ၊ ဓမ္မေ ကင်္ခတိ၊ သင်္ဃေ ကင်္ခတိ၊ သိက္ခာယ ကင်္ခတိ၊ သဗြဟ္မစာရီသု ကုပိတော ဟောတီ’’တိ၊ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၅)

‘‘ကတမဿ ပဉ္စ စေတသော ဝိနိဗန္ဓာ အသမုစ္ဆိန္နာ ဟောန္တိ? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု ကာမေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ၊ ကာယေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ၊ ရူပေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ၊ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ၊ အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၆)။ စ –

ဝိတ္ထာရော။ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၅) ပန ပဉ္စဝိဓစေတောဝိနိဗန္ဓစိတ္တဘာဝေါယေဝ ပဒေကဒေသမုလ္လိင်္ဂေတွာ ဒဿိတော။ စိတ္တဿ ကစဝရခါဏုကဘာဝေါ ဟိ စေတောခီလော၊ စိတ္တံ ဗန္ဓိတွာ မုဋ္ဌိယံ ဝိယ ကတွာ ဂဏှနဘာဝေါ စေတသော ဝိနိဗန္ဓော။ ပဌမော စေတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာဒေါသဝသေန၊ ဒုတိယော လောဘဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ စရိတွာတိ ဝိစရိတွာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝိရဟဝသေန တုစ္ဆော။

ဘာဝနာသဟိတမေဝ ဘိက္ခာယ ဂတံ၊ ပစ္စာဂတဉ္စ ယဿာတိ ဂတပစ္စာဂတိကံ၊ တဒေဝ ဝတ္တံ၊ တဿ ဝသေန။ အတ္တကာမာတိ အတ္တနော ဟိတသုခမိစ္ဆန္တာ၊ ဓမ္မစ္ဆန္ဒဝန္တောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မော ဟိ ဟိတံ၊ သုခဉ္စ တန္နိမိတ္တကန္တိ။ အထ ဝါ ဝိညူနံ အတ္တတော နိဗ္ဗိသေသတ္တာ၊ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နတ္တာ စ ဓမ္မော အတ္တာ နာမ၊ တံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အတ္တကာမာ။ အဓုနာ ပန အတ္ထကာမာတိ ဟိတဝါစကေန အတ္ထသဒ္ဒေန ပါဌော ဒိဿတိ၊ ဓမ္မသညုတ္တံ ဟိတမိစ္ဆန္တာ၊ ဟိတဘူတံ ဝါ ဓမ္မမိစ္ဆန္တာတိ တဿတ္ထော။ ဣဏဋ္ဋာတိ ဣဏေန ပီဠိတာ။ တထာ သေသပဒဒွယေပိ။ ဧတ္ထာတိ သာသနေ။

ဥသဘံ နာမ ဝီသတိ ယဋ္ဌိယော၊ ဂါဝုတံ နာမ အသီတိ ဥသဘာ။ တာယ သညာယာတိ တာဒိသာယ ပါသာဏသညာယ၊ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနမာဂတာ’’တိ ဇာနန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ နန္တိ ကိလေသံ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ပါဒုဒ္ဓါရဏမကတ္ထုကာမတော တိဋ္ဌတိ၊ ပစ္ဆာဂတော ပန ဌိတိမနတိက္ကမိတုကာမတော။ သောတိ ဥပ္ပန္နကိလေသော ဘိက္ခု။ အယန္တိ ပစ္ဆာဂတော။ ဧတန္တိ ပရဿ ဇာနနံ။ တတ္ထေဝါတိ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေယေဝ။ သောယေဝ နယောတိ ‘‘အယံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိကာ ယော ပတိဋ္ဌာနေ ဝုတ္တော၊ သော ဧဝ နိသဇ္ဇာယပိ နယော။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တာနံ ဆိန္နဘတ္တဘာဝဘယေနာပိ ယောနိသောမနသိကာရံ ပရိဗြူဟေတီတိ ဣဒမ္ပိ ပရဿ ဇာနနေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမပါဒေယေဝါတိ ပဌမံ ကမ္မဋ္ဌာနဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဥဒ္ဓရိတပါဒဝဠဉ္ဇေယေဝ။ ဧတီတိ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘အာလိန္ဒကဝါသီ မဟာဖုဿဒေဝတ္ထေရော ဝိယာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌာနေယေဝေတံ ကထိတံ။ ‘‘ကွာယံ ဧဝံ ပဋိပန္နပုဗ္ဗော’’တိ အာသင်္ကံ နိဝတ္တေတိ။

မဒ္ဒန္တာတိ ဓညကရဏဋ္ဌာနေ သာလိသီသာဒီနိ မဒ္ဒန္တာ။ အဿာတိ ထေရဿ၊ ဥဘယာပေက္ခဝစနမေတံ။ အဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တဒိဝသေ စင်္ကမနကောဋိယန္တိ စ။ အဓိဂမပ္ပိစ္ဆတာယ ဝိက္ခေပံ ကတွာ၊ နိဗန္ဓိတွာ စ ပဋိဇာနိတွာယေဝ အာရောစေသိ။

ပဌမံ တာဝါတိ ပဒသောဘနတ္ထံ ပရိယာယဝစနံ။ မဟာပဓာနန္တိ ဘဂဝတော ဒုက္ကရစရိယံ၊ အမှာကံ အတ္ထာယ လောကနာထေန ဆဗ္ဗဿာနိ ကတံ ဒုက္ကရစရိယံ ‘‘ဧဝါဟံ ယထာဗလံ ပူဇေဿာမီ’’တိ အတ္ထော။ ပဋိပတ္တိပူဇာယေဝ ဟိ ပသတ္ထတရာ သတ္ထုပူဇာ၊ န တထာ အာမိသပူဇာ။ ဌာနစင်္ကမမေဝါတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗဣရိယာပထဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဘောဇနကာလာဒီသု အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗနိသဇ္ဇာယ ပဋိက္ခေပဝသေန။ ဧဝသဒ္ဒေန ဟိ ဣတရာယ နိသဇ္ဇာယ၊ သယနဿ စ နိဝတ္တနံ ကရောတိ။ ဝိပ္ပယုတ္တေန ဥဒ္ဓဋေ ပဋိနိဝတ္တေန္တောတိ သမ္ပယုတ္တေန ဥဒ္ဓရိတပါဒေယေဝ ပုန ဌပနံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ဂါမသမီပံ ဂန္တွာ’’တိ ဝတွာ တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘ဂါဝီ နူ’’တိအာဒိနာ။ ကစ္ဆကန္တရတောတိ ဥပကစ္ဆန္တရတော၊ ဥပကစ္ဆေ လဂ္ဂိတကမဏ္ဍလုတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဒကဂဏ္ဍူသန္တိ ဥဒကာဝဂဏ္ဍကာရကံ။ ကတိနံ တိထီနံ ပူရဏီ ကတိမီ၊ ‘‘ပဉ္စမီ နု ခေါ ပက္ခဿ၊ အဋ္ဌမီ’’တိအာဒိနာ ဒိဝသံ ဝါ ပုစ္ဆိတောတိ အတ္ထော။ အနာရောစနဿ အကတ္တဗ္ဗတ္တာ အာရောစေတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ သဗ္ဗေဟေဝ ပက္ခဂဏနံ ဥဂ္ဂဟေတု’’န္တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၆)။

‘‘ဥဒကံ ဂိလိတွာ အာရောစေတီ’’တိ ဝုတ္တနယေန။ တတ္ထာတိ ဂါမဒွါရေ။ နိဋ္ဌုဘနန္တိ ဥဒကနိဋ္ဌုဘနဋ္ဌာနံ။ တေသူတိ မနုဿေသု။ ဉာဏစက္ခုသမ္ပန္နတ္တာ စက္ခုမာ။ ဤဒိသောတိ သုသမ္မဋ္ဌစေတိယင်္ဂဏာဒိကော။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏန္တိ ခီဏာသဝဘာဝေန ပဝါရဏံ။

ဝီထိံ ဩတရိတွာ ဣတော စိတော စ အနောလောကေတွာ ပဌမမေဝ ဝီထိယော သလ္လက္ခေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝီထိယော သလ္လက္ခေတွာ’’တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေနာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၃၂)။ တံ ဂမနံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န ဟိ ဇဝေန ပိဏ္ဍပါတိယဓုတင်္ဂံ နာမ ကိဉ္စိ အတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ ဇဝေန ဂမနေ လောလုပ္ပစာရိတာ ဝိယ အသာရုပ္ပတံ ဒဿေတိ။ ဥဒကသကဋန္တိ ဥဒကသာရသကဋံ။ တဉှိ ဝိသမဘူမိဘာဂပ္ပတ္တံ နိစ္စလမေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဒနုရူပန္တိ ဘိက္ခာဒါနာနုရူပံ။ ‘‘အာဟာရေ ပဋိကူလသညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ ရထဿ အက္ခာနံ တေလေန အဗ္ဘဉ္ဇနံ၊ ဝဏဿ လေပနံ၊ ပုတ္တမံသဿ ခါဒနဉ္စ တိဓာ ဥပမာ ယဿ အာဟရဏဿာတိ တထာ။ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ၊ ယာပနာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၂။၂၄၊ ၃၈၇၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၅။၉၊ ဝိဘ။ ၅၁၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ကတွာ။ ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိ ပန ပဋိက္ခေပမတ္တဒဿနံ။ ဘတ္တကိလမထန္တိ ဘတ္တဝသေန ဥပ္ပန္နကိလမထံ။ ပုရေဘတ္တာဒိ ဒိဝါဝသေန ဝုတ္တံ။ ပုရိမယာမာဒိ ရတ္တိဝသေန။

ဂတပစ္စာဂတေသု ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဟရဏံ ဝတ္တန္တိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဟရဏပစ္စာဟရဏသင်္ခါတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ယဒိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ’’တိအာဒီသုပိ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပစ္စေကဗောဓိယာ ဥပနိဿယသမ္ပဒါ ကပ္ပာနံ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ၊ သတသဟဿဉ္စ တဇ္ဇာ ပုညဉာဏသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ၊ သာဝကဗောဓိယာ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဧကမသင်္ချေယျံ၊ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ၊ မဟာသာဝကာနံ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဝင်္ဂီသတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ ဝိတ္ထာရော) ကပ္ပသတသဟဿမေဝ၊ ဣတရေသံ ပန အတီတာသု ဇာတီသု ဝိဝဋ္ဋုပနိဿယဝသေန ကာလနိယမမန္တရေန နိဗ္ဗတ္တိတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယကုသလံ။ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိနာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနန္တရေ ဧတဒဂ္ဂဋ္ဌပိတာနံ ထေရာနံ သက္ခိဒဿနံ။ တတ္ထ ထေရော ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယောတိ ဗာဟိယဝိသယေ သဉ္ဇာတသံဝဍ္ဎတာယ ဗာဟိယော၊ ဒါရုစီရပရိဟရဏတော ဒါရုစီရိယောတိ စ သမညိတော ထေရော။ သော ဟာယသ္မာ –

‘‘တသ္မာ တိဟ တေ ဗာဟိယ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ သုတေ၊ မုတေ၊ ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတီ’တိ၊ ဧဝဉှိ တေ ဗာဟိယ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ယတော ခေါ တေ ဗာဟိယ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ သုတေ၊ မုတေ၊ ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ တတော တွံ ဗာဟိယ န တေန။ ယတော တွံ ဗာဟိယ န တေန၊ တတော ဗာဟိယ န တတ္ထ။ ယတော တွံ ဗာဟိယ န တတ္ထ၊ တတော တွံ ဗာဟိယ နေဝိဓ န ဟုရံ န ဥဘယမန္တရေန၊ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’တိ’’ (ဥဒါ။ ၁၀)။

ဧတ္တကာယ ဒေသနာယ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ ဧဝံ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒီနမ္ပိ မဟာပညတာဒိဒီပနာနိ သုတ္တပဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ ဝိသေသတော ပန အင်္ဂုတ္တရာဂမေ ဧတဒဂ္ဂသုတ္တပဒါနိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈) သိခါပတ္တန္တိ ကောဋိပ္ပတ္တံ နိဋ္ဌာနပ္ပတ္တံ သဗ္ဗထာ ပရိပုဏ္ဏတော။

တန္တိ အသမ္မုယှနံ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တာ အဘိက္ကမတီ’’တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိဂါဟဝသေန၊ ‘‘အဟံ အဘိက္ကမာမီ’’တိ ဣမိနာ မာနဂါဟဝသေန၊ တဒုဘယဿ ပန ဝိနာ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တနတော တဏှာဂါဟဝသေနာတိ တီဟိပိ မညနာဟိ အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနဿ အဘိက္ကမေ သမ္မုယှနံ ဒဿေတိ။ ‘‘တထာ အသမ္မုယှန္တော’’တိ ဝတွာ တဒေဝ အသမ္မုယှနံ ယေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိက္ကမာမီ’’တိအာဒိမာဟ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတူတိ တေနေဝ အဘိက္ကမနစိတ္တေန သမုဋ္ဌာနာ၊ တံစိတ္တသမုဋ္ဌာနိကာ ဝါ ဝါယောဓာတု။ ဝိညတ္တိန္တိ ကာယဝိညတ္တိံ။ ဇနယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တဿာ ဝိကာရဘာဝတော။ ဣတီတိ တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရဝသေနာတိ ကိရိယမယစိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုယာ ဝိစလနာကာရသင်္ခါတကာယဝိညတ္တိဝသေန။ တဿာတိ အဋ္ဌိသင်္ဃာဋဿ။ အဘိက္ကမတောတိ အဘိက္ကမန္တဿ။ ဩမတ္တာတိ အဝမတ္တာ လာမကပ္ပမာဏာ။ ဝါယောဓာတုတေဇောဓာတုဝသေန ဣတရာ ဒွေ ဓာတုယော။

ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ စေတ္ထ ဝါယောဓာတုယာ အနုဂတာ တေဇောဓာတု ဥဒ္ဓရဏဿ ပစ္စယော။ ဥဒ္ဓရဏဂတိကာ ဟိ တေဇောဓာတု၊ တေန တဿာ ဥဒ္ဓရဏေ ဝါယောဓာတုယာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ၊ တထာ အဘာဝတော ပန ဣတရာသံ ဩမတ္တတာတိ။ ယသ္မာ ပန တေဇောဓာတုယာ အနုဂတာ ဝါယောဓာတု အတိဟရဏဝီတိဟရဏာနံ ပစ္စယော။ ကိရိယဂတိကာယ ဟိ ဝါယောဓာတုယာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု သာတိသယော ဗျာပါရော၊ တေန တဿာ တတ္ထ တေဇောဓာတုယာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ၊ ဣတရာသဉ္စ တဒဘာဝတော ဩမတ္တတာတိ ဒဿေတိ ‘‘တထာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသူ’’တိ ဣမိနာ။ သတိပိ စေတ္ထ အနုဂမကာနုဂန္တဗ္ဗတာဝိသေသေ တေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယ တထာသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ပဌမေ ဟိ နယေ တေဇောဓာတုယာ အနုဂမကတာ၊ ဝါယောဓာတုယာ အနုဂန္တဗ္ဗတာ၊ ဒုတိယေ ပန ဝါယောဓာတုယာ အနုဂမကတာ၊ တေဇောဓာတုယာ အနုဂန္တဗ္ဗတာတိ။ တတ္ထ အက္ကန္တဋ္ဌာနတော ပါဒဿ ဥက္ခိပနံ ဥဒ္ဓရဏံ၊ ဌိတဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ပုရတော ဟရဏံ အတိဟရဏံ။ ခါဏုအာဒိပရိဟရဏတ္ထံ၊ ပတိဋ္ဌိတပါဒဃဋ္ဋနာပရိဟရဏတ္ထံ ဝါ ပဿေန ဟရဏံ ဝီတိဟရဏံ၊ ယာဝ ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ၊ တာဝ ဟရဏံ အတိဟရဏံ၊ တတော ပရံ ဟရဏံ ဝီတိဟရဏန္တိ ဝါ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

ယသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂတာ အာပေါဓာတု ဝေါဿဇ္ဇနေ ပစ္စယော။ ဂရုတရသဘာဝါ ဟိ အာပေါဓာတု၊ တေန တဿာ ဝေါဿဇ္ဇနေ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ တာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ၊ ဣတရာသဉ္စ တဒဘာဝတော ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေါဿဇ္ဇနေ…ပေ… ဗလဝတိယော’’တိ။ ယသ္မာ ပန အာပေါဓာတုယာ အနုဂတာ ပထဝီဓာတု သန္နိက္ခေပနဿ ပစ္စယော။ ပတိဋ္ဌာဘာဝေ ဝိယ ပတိဋ္ဌာပနေပိ တဿာ သာတိသယကိစ္စတ္တာ အာပေါဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ၊ တထာ ဃဋ္ဋနကိရိယာယ ပထဝီဓာတုယာ ဝသေန သန္နိရုဇ္ဈနဿ သိဇ္ဈနတော တဿာ သန္နိရုဇ္ဈနေပိ အာပေါဓာတုယာ အနုဂတဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တထာ သန္နိက္ခေပနသန္နိရုဇ္ဈနေသူ’’တိ။

အနုဂမကာနုဂန္တဗ္ဗတာဝိသေသေပိ သတိ ပထဝီဓာတုအာပေါဓာတုဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယ တထာသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ပဌမေ ဟိ နယေ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂမကတာ၊ အာပေါဓာတုယာ အနုဂန္တဗ္ဗတာ၊ ဒုတိယေ ပန အာပေါဓာတုယာ အနုဂမကတာ၊ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂန္တဗ္ဗတာတိ။ ဝေါဿဇ္ဇနဉ္စေတ္ထ ပါဒဿ ဩနာမနဝသေန ဝေါဿဂ္ဂေါ၊ တတော ပရံ ဘူမိအာဒီသု ပတိဋ္ဌာပနံ သန္နိက္ခေပနံ၊ ပတိဋ္ဌာပေတွာ နိမ္မဒ္ဒနဝသေန ဂမနဿ သန္နိရောဓော သန္နိရုဇ္ဈနံ။

တတ္ထာတိ တသ္မိံ အတိက္ကမနေ၊ တေသု ဝါ ယထာဝုတ္တေသု ဥဒ္ဓရဏာတိဟရဏဝီတိဟရဏဝေါဿဇ္ဇနသန္နိက္ခေပနသန္နိရုဇ္ဈနသင်္ခါတေသု ဆသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ဥဒ္ဓရဏေတိ ဥဒ္ဓရဏက္ခဏေ။ ရူပါရူပဓမ္မာတိ ဥဒ္ဓရဏာကာရေန ပဝတ္တာ ရူပဓမ္မာ၊ တံသမုဋ္ဌာပကာ စ အရူပဓမ္မာ။ အတိဟရဏံ န ပါပုဏန္တိ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာနတော။ သဗ္ဗတ္ထ ဧသ နယော။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဥဒ္ဓရဏာဒိကေ ဥပ္ပန္နာ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ဒေသန္တရသင်္ကမနံ အတ္ထိ လဟုပရိဝတ္တနတော။ ပဗ္ဗံ ပဗ္ဗန္တိ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိစ္ဆေဒံ။ သန္ဓိ သန္ဓီတိ ဂဏ္ဌိ ဂဏ္ဌိ။ ဩဓိ ဩဓီတိ ဘာဂံ ဘာဂံ။ သဗ္ဗဉ္စေတံ ဥဒ္ဓရဏာဒိကောဋ္ဌာသေ သန္ဓာယ သဘာဂသန္တတိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရော ဧဝ ဟိ ရူပဓမ္မာနမ္ပိ ပဝတ္တိက္ခဏော ဂမနယောဂဂမနဿာဒါနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယေန ပဋိမုခံ ဓာဝန္တာနံ သိရသိ၊ ပါဒေ စ ဗန္ဓခုရဓာရာသမာဂမတောပိ သီဃတရော၊ ယထာ တိလာနံ ဘိဇ္ဇယမာနာနံ ပဋပဋာယနေန ဘေဒေါ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒေနာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋပဋာယန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥပ္ပာဒဝသေန ပဋပဋ-သဒ္ဒံ အကရောန္တာပိ ကရောန္တာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ တိလဘေဒလက္ခဏံ ပဋပဋာယနံ ဝိယ ဟိ သင်္ခတဘေဒလက္ခဏံ ဥပ္ပာဒေါ ဥပ္ပန္နာနမေကန္တတော ဘိန္နတ္တာ။ တတ္ထာတိ အဘိက္ကမနေ။ ကော ဧကော အဘိက္ကမတိ နာဘိက္ကမတိယေဝ။ ကဿ ဝါ ဧကဿ အဘိက္ကမနံ သိယာ၊ န သိယာ ဧဝ။ ကသ္မာ? ပရမတ္ထတော ဟိ…ပေ… ဓာတူနံ သယနံ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနသမ္မူဠှဿ အတ္တနော အဘိက္ကမနနိဝတ္တနဉှေတံ ဝစနံ။ အထ ဝါ ‘‘ကော ဧကော…ပေ… အဘိက္ကမန’’န္တိ စောဒနာယ ‘‘ပရမတ္ထတော ဟီ’’တိအာဒိနာ သောဓနာ ဝုတ္တာ။

တသ္မိံ တသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေတိ ယထာဝုတ္တေ ဆဗ္ဗိဓေပိ ကောဋ္ဌာသေ ဂမနာဒိကဿ အပစ္စာမဋ္ဌတ္တာ။ ‘‘သဒ္ဓိံ ရူပေန ဥပ္ပဇ္ဇတေ၊ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ စ သိလောကပဒေန သဟ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ပဌမပဒသမ္ဗန္ဓေ ရူပေနာတိ ယေန ကေနစိ သဟုပ္ပဇ္ဇနကေန ရူပေန။ ဒုတိယပဒသမ္ဗန္ဓေ ပန ‘‘ရူပေနာ’’တိ ဣဒံ ယံ တတော နိရုဇ္ဈမာနစိတ္တတော ဥပရိ သတ္တရသမစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ တဒေဝ တဿ နိရုဇ္ဈမာနစိတ္တဿ နိရောဓေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈနကံ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညထာ ရူပါရူပဓမ္မာ သမာနာယုကာ သိယုံ။ ယဒိ စ သိယုံ၊ အထ ‘‘ရူပံ ဂရုပရိဏာမံ ဒန္ဓနိရောဓ’’န္တိအာဒိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) အဋ္ဌကထာဝစနေဟိ၊ ‘‘နာဟံ ဘိက္ခဝေ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ယထယိဒံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၈) ဧဝမာဒိပါဠိဝစနေဟိ စ ဝိရောဓော သိယာ။ စိတ္တစေတသိကာ ဟိ သာရမ္မဏသဘာဝါ ယထာဗလံ အတ္တနော အာရမ္မဏပစ္စယဘူတမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ တံသဘာဝနိပ္ဖတ္တိအနန္တရံ နိရောဓော၊ ရူပဓမ္မာ ပန အနာရမ္မဏာ ပကာသေတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ တေသံ ပကာသေတဗ္ဗဘာဝနိပ္ဖတ္တိ သောဠသဟိ စိတ္တေဟိ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတေန သဟ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ရူပဓမ္မာနမိစ္ဆိတာတိ။ လဟုပရိဝတ္တနဝိညာဏဝိသေသဿ သင်္ဂတိမတ္တပစ္စယတာယ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ၊ ဝိသယသင်္ဂတိမတ္တတာယ စ ဝိညာဏဿ လဟုပရိဝတ္တိတာ၊ ဒန္ဓမဟာဘူတပစ္စယတာယ ရူပဿ ဂရုပရိဝတ္တိတာ။ ယထာဘူတံ နာနာဓာတုဉာဏံ ခေါ ပန တထာဂတဿေဝ၊ တေန စ ပုရေဇာတပစ္စယော ရူပဓမ္မောဝ ဝုတ္တော၊ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တထေဝါတိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမာနက္ခဏတာ န ယုဇ္ဇတေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၄) ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိယာ ဝိညတ္တိယာ ဧကနိရောဓဘာဝဿ သုဝိညေယျတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တတော သဝိညတ္တိကေန ပုရေတရံ သတ္တရသမစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေန ရူပေန သဒ္ဓိံ အညံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈတိ၊ အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော၊ အညော အတ္ထက္ကမောတိ။ ယဉှိ ပုရိမုပ္ပန္နံ စိတ္တံ၊ တံ နိရုဇ္ဈန္တံ အညဿ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ အနန္တရာဒိပစ္စယဘာဝေနေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ လဒ္ဓပစ္စယမေဝ အညမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ၊ အဝတ္ထာဝိသေသတော စေတ္ထ အညထာ။ ယဒိ ဧဝံ တေသမုဘိန္နံ အန္တရော လဗ္ဘေယျာတိ စောဒနံ ‘‘နော’’တိ အပနေတုမာဟ ‘‘အဝီစိ မနုသမ္ဗန္ဓော’’တိ၊ ယထာ ဝီစိ အန္တရော န လဗ္ဘတိ၊ တဒေဝေဒန္တိ အဝိသေသံ ဝိဒူ မညန္တိ၊ ဧဝံ အနု အနု သမ္ဗန္ဓော စိတ္တသန္တာနော၊ ရူပသန္တာနော စ နဒီသောတောဝ နဒိယံ ဥဒကပ္ပဝါဟော ဝိယ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အဝီစီတိ ဟိ နိရန္တရတာဝသေန ဘာဝနပုံသကဝစနံ။

အဘိမုခံ လောကိတံ အာလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘ပုရတောပေက္ခန’’န္တိ။ ယံဒိသာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ၊ တိဋ္ဌတိ၊ နိသီဒတိ၊ သယတိ ဝါ၊ တဒဘိမုခံ ပေက္ခနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စ တာဒိသမာလောကိတံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဒနုဂတဒိသာလောကနံ ဝိလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘အနုဒိသာပေက္ခန’’န္တိ၊ အဘိမုခဒိသာနုရူပဂတေသု ဝါမဒက္ခိဏပဿေသု ဝိဝိဓာ ပေက္ခနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာဥပရိပစ္ဆာပေက္ခနဉှိ ‘‘ဩလောကိတဥလ္လောကိတာပလောကိတာနီ’’တိ ဂဟိတာနိ။ သာရုပ္ပဝသေနာတိ သမဏပတိရူပဝသေန၊ ဣမိနာဝ အသာရုပ္ပဝသေန ဣတရေသမဂ္ဂဟဏန္တိ သိဇ္ဈတိ။ သမ္မဇ္ဇနပရိဘဏ္ဍာဒိကရဏေ ဩလောကိတဿ၊ ဥလ္လောကဟရဏာဒီသု ဥလ္လောကိတဿ၊ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တပရိဿယပရိဝဇ္ဇနာဒီသု အပလောကိတဿ စ သိယာ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ ဝါ’’တိအာဒိ၊ ဧတေန ဥပလက္ခဏမတ္တဉ္စေတန္တိ ဒဿေတိ။

ကာယသက္ခိန္တိ ကာယေန သစ္ဆိကတံ ပစ္စက္ခကာရိနံ၊ သာဓကန္တိ အတ္ထော။ သော ဟိ အာယသ္မာ ဝိပဿနာကာလေ ‘‘ယမေဝါဟံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတံ နိဿာယ သာသနေ အနဘိရတိအာဒိဝိပ္ပကာရံ ပတ္တော၊ တမေဝ သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ဥဿာဟဇာတော ဗလဝဟိရောတ္တပ္ပော၊ တတ္ထ စ ကတာဓိကာရတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရေ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော၊ တေနေဝ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ၊ ယဒိဒံ နန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၃၀) ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။ နန္ဒဿာတိ ကတ္တုတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဣတီတိ ဣမိနာ အာလောကနေန။

သာတ္ထကတာ စ သပ္ပာယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ အာလောကိတဝိလောကိတဿာတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဿေဝ အာလောကိတဝိလောကိတေ။ ဂေါစရသမ္ပဇညဘာဝတော ဧတ္ထာတိ အာလောကိတဝိလောကိတေ။ အတ္တနော ကမ္မဋ္ဌာနဝသေနေဝါတိ ခန္ဓာဒိကမ္မဋ္ဌာနဝသေနေဝ အာလောကနဝိလောကနံ ကာတဗ္ဗံ၊ န အညော ဥပါယော ဂဝေသိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ ဝက္ခမာနကမ္မဋ္ဌာနမုခေနေဝ။ ယသ္မာ ပန အာလောကိတာဒိ နာမ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသော၊ တသ္မာ တဿ ယာထာဝတော ဇာနနံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာလောကေတာတိ အာလောကေန္တော။ တထာ ဝိလောကေတာ။ ဝိညတ္တိန္တိ ကာယဝိညတ္တိံ။ ဣတီတိ တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရဝသေနာတိ ကိရိယမယစိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ ဝါယောဓာတုယာ ဝိစလနာကာရသင်္ခါတကာယဝိညတ္တိဝသေန။ အက္ခိဒလန္တိ အက္ခိပဋလံ။ အဓော သီဒတီတိ ဩသီဒန္တံ ဝိယ ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆတိ။ ဥဒ္ဓံ လင်္ဃေတီတိ လင်္ဃေန္တံ ဝိယ ဥပရိ ဂစ္ဆတိ။ ယန္တကေနာတိ အက္ခိဒလေသု ယောဇိတရဇ္ဇုယော ဂဟေတွာ ပရိဗ္ဘမနကစက္ကေန။ တတောတိ တထာ အက္ခိဒလာနမောသီဒနုလ္လင်္ဃနတော။ မနောဒွါရိကဇဝနဿ မူလကာရဏပရိဇာနနံ မူလပရိညာ။ အာဂန္တုကဿ အဗ္ဘာဂတဿ၊ တာဝကာလိကဿ စ တင်္ခဏမတ္တပဝတ္တကဿ ဘာဝေါ အာဂန္တုကတာဝကာလိကဘာဝေါ၊ တေသံ ဝသေန။

တတ္ထာတိ တေသု ဂါထာယ ဒဿိတေသု သတ္တသု စိတ္တေသု။ အင်္ဂကိစ္စံ သာဓယမာနန္တိ ပဓာနဘူတအင်္ဂကိစ္စံ နိပ္ဖာဒေန္တံ၊ သရီရံ ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဝင်္ဂဉှိ ပဋိသန္ဓိသဒိသတ္တာ ပဓာနမင်္ဂံ၊ ပဓာနဉ္စ ‘‘သရီရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေန ဝါ ကာရဏကိစ္စံ သာဓယမာနန္တိ အတ္ထော။ တံ အာဝဋ္ဋေတွာတိ ဘဝင်္ဂသာမညဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပဝတ္တာကာရဝိသေသဝသေန ပန အတီတာဒိနာ တိဗ္ဗိဓံ၊ တတ္ထ စ ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒဿေဝ အာဝဋ္ဋနံ။ တန္နိရောဓာတိ တဿ နိရုဇ္ဈနတော၊ အနန္တရပစ္စယဝသေန ဟေတုဝစနံ။ ‘‘ပဌမဇဝနေပိ…ပေ… သတ္တမဇဝနေပီ’’တိ ဣဒံ ပဉ္စဒွါရိကဝီထိယံ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ၊ အယံ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနာနမဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ ပုရေတရံ ပဝတ္တာယောနိသောမနသိကာရဝသေန အယောနိသော အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာကာရေန ပဝတ္တနတော ဣဋ္ဌေ ဣတ္ထိရူပါဒိမှိ လောဘသဟဂတမတ္တံ ဇဝနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနိဋ္ဌေ စ ဒေါသသဟဂတမတ္တံ၊ န ပနေကန္တရဇ္ဇနဒုဿနာဒိ၊ မနောဒွါရေ ဧဝ ဧကန္တရဇ္ဇနဒုဿနာဒိ ဟောတိ၊ တဿ ပန မနောဒွါရိကဿ ရဇ္ဇနဒုဿနာဒိနော ပဉ္စဒွါရိကဇဝနံ မူလံ၊ ယထာဝုတ္တံ ဝါ သဗ္ဗမ္ပိ ဘဝင်္ဂါဒိ၊ ဧဝံ မနောဒွါရိကဇဝနဿ မူလကာရဏဝသေန မူလပရိညာ ဝုတ္တာ၊ အာဂန္တုကတာဝကာလိကတာ ပန ပဉ္စဒွါရိက ဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗဘာဝဝသေန၊ ဣတ္တရတာဝသေန စ။ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလေတိ သင်္ဂါမပ္ပဒေသေ။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေနာတိ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ပရိဝတ္တမာနဝသေန၊ အပရာပရံ ဘဝင်္ဂုပ္ပတ္တိဝသေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ဘဝင်္ဂုပ္ပာဒဝသေန ဟိ တေသံ ဘိဇ္ဇိတွာ ပတနံ၊ ဣမိနာ ပန ဟေဋ္ဌိမဿ၊ ဥပရိမဿ စ ဘဝင်္ဂဿ အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန ပဉ္စဒွါရိကဇဝနတော ဝိသဒိသဿ မနောဒွါရိကဇဝနဿ ဥပ္ပာဒံ ဒဿေတိ တဿ ဝသေနေဝ ရဇ္ဇနာဒိပဝတ္တနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အာလောကိတဝိလောကိတံ ဟောတီ’’တိ။

အာပါထန္တိ ဂေါစရဘာဝံ။ သကကိစ္စနိပ္ဖာဒနဝသေနာတိ အာဝဇ္ဇနာဒိကိစ္စနိပ္ဖာဒနဝသေန။ တန္တိ ဇဝနံ။ စက္ခုဒွါရေ ရူပဿ အာပါထဂမနေန အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ပဝတ္တနတော ပဝတ္တိကာရဏဝသေနေဝ ‘‘ဂေဟဘူတေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န နိဿယဝသေန။ အာဂန္တုကပုရိသော ဝိယာတိ အဗ္ဘာဂတပုရိသော ဝိယ။ ဒုဝိဓာ ဟိ အာဂန္တုကာ အတိထိအဗ္ဘာဂတဝသေန။ တတ္ထ ကတပရိစယော ‘‘အတိထီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ အကတပရိစယော ‘‘အဗ္ဘာဂတော’’တိ၊ အယမေဝိဓာဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ပရဂေဟေ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ ဇဝနဿ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနံ အယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာသိနေသူတိ နိသိန္နေသု။ အာဏာကရဏန္တိ အတ္တနော ဝသကရဏံ။

သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ ဖဿာဒီဟိ။ တတ္ထ တတ္ထေဝ သကကိစ္စနိပ္ဖာဒနဋ္ဌာနေ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဣတီတိ တသ္မာ အာဝဇ္ဇနာဒိဝေါဋ္ဌဗ္ဗနပရိယောသာနာနံ ဘိဇ္ဇနတော။ ဣတ္တရာနီတိ အစိရဋ္ဌိတိကာနိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝစနေ အယံ ဥပမာတိ အတ္ထော။ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော တာဝ တတ္တကော ကာလော ဧတေသန္တိ တာဝကာလိကာနိ၊ တဿ ဘာဝေါ၊ တံဝသေန။

ဧတန္တိ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ယထာဝုတ္တဓမ္မသမုဒါယေ။ ဒဿနံ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တဿ ဝသေနေဝ အာလောကနဝိလောကနပညာယနတော အာဝဇ္ဇနာဒီနမဂ္ဂဟဏံ။

သမဝါယေတိ သာမဂ္ဂိယံ။ တတ္ထာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန အာလောကနဝိလောကန ပညာယမာနေ။ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ၊ တဗ္ဗိနိမုတ္တကော ကော ဧကော အာလောကေတိ န တွေဝ အာလောကေတိ။ ကော စ ဧကော ဝိလောကေတိ နတွေဝ ဝိလောကေတီတိ အတ္ထော။

‘‘တထာ’’တိအာဒိ အာယတနဝသေန၊ ဓာတုဝသေန စ ဒဿနံ။ စက္ခုရူပါနိ ယထာရဟံ ဒဿနဿ နိဿယာရမ္မဏပစ္စယော၊ တထာ အာဝဇ္ဇနာ အနန္တရာဒိပစ္စယော၊ အာလောကော ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဒဿနဿ သုတ္တန္တနယေန ပရိယာယတော ပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ သဟဇာတပစ္စယောပိ ဒဿနဿေဝ၊ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အညမညသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယာနမ္ပိ လဗ္ဘနတော၊ ‘‘သဟဇာတာဒိပစ္စယာ’’တိပိ အဓုနာ ပါဌော ဒိဿတိ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ နိဂမနံ။

ဣဒါနိ ယထာပါဌံ သမိဉ္ဇနပသာရဏေသု သမ္ပဇာနံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သမိဉ္ဇိတေ ပသာရိတေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဗ္ဗာနန္တိ ပဗ္ဗဘူတာနံ။ တံသမိဉ္ဇနပသာရဏေနေဝ ဟိ သဗ္ဗေသံ ဟတ္ထပါဒါနံ သမိဉ္ဇနပသာရဏံ ဟောတိ၊ ပဗ္ဗမေတေသန္တိ ဝါ ပဗ္ဗာ ယထာ ‘‘သဒ္ဓါ’’တိ၊ ပဗ္ဗဝန္တာနန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တဝသေနေဝါတိ စိတ္တရုစိယာ ဧဝ၊ စိတ္တသာမတ္ထိယာ ဝါ။ ယံ ယံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သာတ္ထေပိ အနတ္ထေပိ သမိဉ္ဇိတုံ၊ ပသာရိတုံ ဝါ၊ တံတံစိတ္တာနုဂတေနေဝ သမိဉ္ဇနပသာရဏမကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထာတိ သမိဉ္ဇနပသာရဏေသု အတ္ထာနတ္ထပရိဂ္ဂဏှနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ခဏေ ခဏေတိ တထာ ဌိတက္ခဏဿ ဗျာပနိစ္ဆာဝစနံ။ ဝေဒနာတိ သန္ထမ္ဘနာဒီဟိ ရုဇ္ဇနာ။ ‘‘ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ပရမ္ပရပယောဇနံ ဒဿေတိ။ တထာ ‘‘တာ ဝေဒနာ နုပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာပိ။ ပုရိမံ ပုရိမဉှိ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ကာရဏဝစနံ။ ကာလေတိ သမိဉ္ဇိတုံ၊ ပသာရိတုံ ဝါ ယုတ္တကာလေ။ ဖာတိန္တိ ဝုဒ္ဓိံ။ ဈာနာဒိ ပန ဝိသေသော။

တတြာယံ နယောတိ သပ္ပာယာသပ္ပာယအပရိဂ္ဂဏှနေ ဝတ္ထုသန္ဒဿနသံင်္ခါတော နယော။ တဒပရိဂ္ဂဟဏေ အာဒီနဝဒဿနေနေဝ ပရိဂ္ဂဟဏေပိ အာနိသံသော ဝိဘာဝိတောတိ တေသမိဓ ဥဒါဟရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာစေတိယင်္ဂဏေတိ ဒုဋ္ဌဂါမဏိရညာ ကတဿ ဟေမမာလီနာမကဿ မဟာစေတိယဿ အင်္ဂဏေ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ဒီပပ္ပသာဒကော ထေရော၊ ရာဇိနော အယျကဿ မေ၊

ဧဝံ ကိရာဟ နတ္တာ တေ၊ ဒုဋ္ဌဂါမဏိ ဘူပတိ။

မဟာပုညော မဟာထူပံ၊ သောဏ္ဏမာလိံ မနောရမံ၊

ဝီသံ ဟတ္ထသတံ ဥစ္စံ၊ ကာရေဿတိ အနာဂတေ’’တိ။

ဘူမိပ္ပဒေသော စေတ္ထ အင်္ဂဏံ ‘‘ဥဒင်္ဂဏေ တတ္ထ ပပံ အဝိန္ဒု’’န္တိအာဒိသု (ဇာ။ ၁။၁။၂) ဝိယ၊ တသ္မာ ဥပစာရဘူတေ သုသင်္ခတေ ဘူမိပ္ပဒေသေတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ကာရဏေန ဂိဟီ ဇာတောတိ ကာယသံသဂ္ဂသမာပဇ္ဇနဟေတုနာ ဥက္ကဏ္ဌိတော ဟုတွာ ဟီနာယာဝတ္တော။ ဈာယီတိ ဈာယနံ ဍယှနမာပဇ္ဇိ။ မဟာစေတိယင်္ဂဏေပိ စီဝရကုဋိံ ကတွာ တတ္ထ သဇ္ဈာယံ ဂဏှန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စီဝရကုဋိဒဏ္ဍကေ’’တိ၊ စီဝရကုဋိယာ စီဝရဆဒနတ္ထာယ ကတဒဏ္ဍကေတိ အတ္ထော။ ‘‘မဏိသပ္ပော နာမ သီဟဠဒီပေ ဝိဇ္ဇမာနာ ဧကာ သပ္ပဇာတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန၊ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၄၂) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၄) စ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကေစိ၊ အပရေ၊ အညေ’’တိ ဝါ အဝတွာ ‘‘ဝဒန္တိ’’စ္စေဝ ဝစနဉ္စ သာရတော ဂဟေတဗ္ဗတာဝိညာပနတ္ထံ အညထာ ဂဟေတဗ္ဗဿ အဝစနတော၊ တသ္မာ န နီလသပ္ပာဒိ ဣဓ ‘‘မဏိသပ္ပော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

မဟာထေရဝတ္ထုနာတိ ဧဝံနာမကဿ ထေရဿ ဝတ္ထုနာ။ အန္တေဝါသိကေဟီတိ တတ္ထ နိသိန္နေသု ဗဟူသု အန္တေဝါသိကေသု ဧကေန အန္တေဝါသိကေန။ တေနာဟ ‘‘တံ အန္တေဝါသိကာ ပုစ္ဆိံသူ’’တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၄) ဝက္ခမာနပ္ပကာရံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ။ ပကရဏတောပိ ဟိ အတ္ထော ဝိညာယတီတိ။ တတ္ထ ဌိတာနံ ပုစ္ဆန္တာနံ သင်္ဂဟဏဝသေန ‘‘တုမှေဟီ’’တိ ပုန ပုထုဝစနကရဏံ။ ဧဝံ ရူပံ သဘာဝေါ ယဿာတိ ဧဝရူပေါ နိဂ္ဂဟိတလောပဝသေန တေန၊ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝမေတ္ထာပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အာလောကိတဝိလောကိတပက္ခမပေက္ခနံ ကရောတိ။ အယံ နယော ဥပရိပိ။

သုတ္တာကဍ္ဎနဝသေနာတိ ယန္တေ ယောဇိတသုတ္တာနံ အာဝိဉ္ဆနဝသေန။ ဒါရုယန္တဿာတိ ဒါရုနာ ကတယန္တရူပဿ။ တံ တံ ကိရိယံ ယာတိ ပါပုဏာတိ၊ ဟတ္ထပါဒါဒီဟိ ဝါ တံ တံ အာကာရံ ကုရုမာနံ ယာတိ ဂစ္ဆတီတိ ယန္တံ၊ နဋကာဒိပဉ္စာလိကာရူပံ၊ ဒါရုနာ ကတံ ယန္တံ တထာ၊ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ။ တထာ ဟိ နံ ပေါတ္ထေန ဝတ္ထေန အလင်္ကရိယတ္တာ ပေါတ္ထလိကာ၊ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ယဿာ သဇီဝဿေဝါတိ ပဉ္စာလိကာတိ စ ဝေါဟရန္တိ။ ဟတ္ထပါဒလဠနန္တိ ဟတ္ထပါဒါနံ ကမ္ပနံ၊ ဟတ္ထပါဒေဟိ ဝါ လီဠာကရဏံ။

သင်္ဃာဋိပတ္တစီဝရဓာရဏေတိ ဧတ္ထ သင်္ဃာဋိစီဝရာနံ သမာနဓာရဏတာယ ဧကတောဒဿနံ ဂန္ထဂရုတာပနယနတ္ထံ၊ အန္တရဝါသကဿ နိဝါသနဝသေန၊ သေသာနံ ပါရုပနဝသေနာတိ ယထာရဟမတ္ထော။ တတ္ထာတိ သင်္ဃာဋိစီဝရဓာရဏပတ္တဓာရဏေသု။ ဝုတ္တပ္ပကာရောတိ ပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိနာ သုတ္တေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ။

ဥဏှပကတိကဿာတိ ဥဏှာလုကဿ ပရိဠာဟဗဟုလကာယဿ။ သီတာလုကဿာတိ သီတဗဟုလကာယဿ။ ဃနန္တိ အပ္ပိတံ။ ဒုပဋ္ဋန္တိ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘ဥတုဒ္ဓဋာနံ ဒုဿာနံ စတုဂ္ဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ၊ ဒိဂုဏံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ၊ ဒိဂုဏံ အန္တရဝါသကံ၊ ပံသုကူလေ ယာဝဒတ္ထ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိပရီတန္တိ တဒုဘယတော ဝိပရီတံ၊ တေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ အသပ္ပာယံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အဂ္ဂဠာဒိဒါနေနာ’’တိအာဒိ။ ဥဒ္ဓရိတွာ အလ္လီယာပနခဏ္ဍံ အဂ္ဂဠံ။ အာဒိသဒ္ဒေန တုန္နကမ္မာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ-သဒ္ဒေါ အနုကဍ္ဎနတ္ထော၊ အသပ္ပာယမေဝါတိ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏဒေသေ ပါဏကေဟိ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ။ ဝါကဝိသေသမယံ သေတဝဏ္ဏံ ဒုကူလံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ကောသေယျကမ္ဗလာဒိကံ သာနုလောမံ ကပ္ပိယစီဝရံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တာဒိသဉှီ’’တိအာဒိ။ အရညေ ဧကကဿ နိဝါသန္တရာယကရန္တိ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယေကဒေသမာဟ။ စောရာဒိသာဓာရဏတော စ တထာ ဝုတ္တံ။ နိပ္ပရိယာယေန တံ အသပ္ပာယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အနေနေဝ ယထာဝုတ္တမသပ္ပာယံ အနေကန္တံ တထာရူပပစ္စယေန ကဿစိ ကဒါစိ သပ္ပာယသမ္ဘဝတော။ ဣဒံ ပန ဒွယံ ဧကန္တမေဝ အသပ္ပာယံ ကဿစိ ကဒါစိပိ သပ္ပာယာဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။ မိစ္ဆာ အာဇီဝန္တိ ဧတေနာတိ မိစ္ဆာဇီဝေါ၊ အနေသနဝသေန ပစ္စယပရိယေသနပယောဂေါ။ နိမိတ္တကမ္မာဒီဟိ ပဝတ္တော မိစ္ဆာဇီဝေါ တထာ၊ ဧတေန ဧကဝီသတိဝိဓံ အနေသနပယောဂမာဟ။ ဝုတ္တဉှိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယံ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယဉ္စ မေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ –

‘‘ယော ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တာနံ န သမ္မာ ပယောဇေတိ၊ ခဏ္ဍသီလော ဟောတိ၊ ဧကဝီသတိဝိဓံ အနေသနံ နိဿာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ။ သေယျထိဒံ? ဝေဠုဒါနံ၊ ပတ္တဒါနံ၊ ပုပ္ဖ၊ ဖလ၊ ဒန္တကဋ္ဌ၊ မုခေါဒက၊ သိနာန၊ စုဏ္ဏ၊ မတ္တိကာဒါနံ၊ စာဋုကမျတံ၊ မုဂ္ဂသူပျတံ၊ ပါရိဘဋုတံ၊ ဇင်္ဃပေသနိကံ၊ ဝေဇ္ဇကမ္မံ၊ ဒူတကမ္မံ၊ ပဟိဏဂမနံ၊ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍံ၊ ဒါနာနုပ္ပဒါနံ၊ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇံ၊ နက္ခတ္တဝိဇ္ဇံ၊ အင်္ဂဝိဇ္ဇ’’န္တိ။

အဘိဓမ္မဋီကာကာရေန ပန အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန ဧဝံ ဝုတ္တံ –

‘‘ဧကဝီသတိ အနေသနာ နာမ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကရောတိ၊ ဒူတကမ္မံ ကရောတိ၊ ပဟိဏကမ္မံ ကရောတိ၊ ဂဏ္ဍံ ဖာလေတိ၊ အရုမက္ခနံ ဒေတိ၊ ဥဒ္ဓံဝိရေစနံ ဒေတိ၊ အဓောဝိရေစနံ ဒေတိ၊ နတ္ထုတေလံ ပစတိ၊ ဝဏတေလံ ပစတိ၊ ဝေဠုဒါနံ ဒေတိ၊ ပတ္တ၊ ပုပ္ဖ၊ ဖလ၊ သိနာန၊ ဒန္တကဋ္ဌ၊ မုခေါဒက၊ စုဏ္ဏ၊ မတ္တိကာဒါနံ ဒေတိ၊ စာဋုကမ္မံ ကရောတိ၊ မုဂ္ဂသူပိယံ၊ ပါရိဘဋုံ၊ ဇင်္ဃပေသနိကံ ဒွါဝီသတိမံ ဒူတကမ္မေန သဒိသံ၊ တသ္မာ ဧကဝီသတီ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁၅၀-၅၁)။

အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စေတ္ထ ဗြဟ္မဇာလာဒိသုတ္တန္တနယေန ဝုတ္တံ၊ ဋီကာဝစနံ ပန ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂါဒိအဘိဓမ္မနယေန၊ အတော စေတ္ထ ကေသဉ္စိ ဝိသမတာတိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ ‘‘နိမိတ္တကမ္မာဒီ’’တိ ဣမိနာ နိမိတ္တောဘာသပရိကထာယော ဝုတ္တာ။ ‘‘မိစ္ဆာဇီဝေါ’’တိ ပန ယထာဝုတ္တပယောဂေါ၊ တသ္မာ နိမိတ္တကမ္မဉ္စ မိစ္ဆာဇီဝေါ စ၊ တဗ္ဗသေန ဥပ္ပန္နံ အသပ္ပာယံ သီလဝိနာသနေန အနတ္ထာဝဟတ္တာတိ အတ္ထော။ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ဟိ ကတ္ထစိ ပုလ္လိင်္ဂပယောဂေါ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ။ အတိရုစိယေ ရာဂါဒယော၊ အတိအရုစိယေ စ ဒေါသာဒယောတိ အာဟ ‘‘အကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တီ’’တိ။ တန္တိ တဒုဘယံ။ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဝသေနာတိ ဝက္ခမာနကမ္မဋ္ဌာနဿ အဝိဇဟနဝသေန။

‘‘အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဒဿေတွာ ‘‘တတ္ထ စီဝရမ္ပိ အစေတန’’န္တိအာဒိနာ စီဝရဿ ဝိယ ‘‘ကာယောပိ အစေတနော’’တိ ကာယဿ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနေန တမတ္ထံ ပရိဒီပေန္တော ‘‘တသ္မာ နေဝ သုန္ဒရံ စီဝရံ လဘိတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ ဣတရီတရသန္တောသဿ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သမ္ဗန္ဓော ဝတ္တဗ္ဗော – အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဒဿေန္တော ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနေန ပန တဒတ္ထံ ပရိဒီပိတုံ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ စီဝရ’’န္တိအာဒိ။ ဣဒါနိ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနဿ ပယောဇနဘူတံ ဣတရီတရသန္တောသသင်္ခါတံ လဒ္ဓဂုဏံ ပကာသေန္တော အာဟ ‘‘တသ္မာ နေဝ သုန္ဒရ’’န္တိအာဒီတိ။

တတ္ထ အဗ္ဘန္တရေတိ အတ္တနော သန္တာနေ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ စီဝရပါရုပနေ။ တေသု ဝါ ပါရုပကတ္တပါရုပိတဗ္ဗစီဝရေသု။ ကာယောပီတိ အတ္တပညတ္တိမတ္တော ကာယောပိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ အစေတနတ္တာတိ အတ္ထော။ အဟန္တိ ကမ္မဘူတော ကာယော။ ဓာတုယောတိ စီဝရသင်္ခါတော ဗာဟိရာ ဓာတုယော။ ဓာတုသမူဟန္တိ ကာယသင်္ခါတံ အဇ္ဈတ္တိကံ ဓာတုသမူဟံ။ ပေါတ္ထကရူပပဋိစ္ဆာဒနေ ဓာတုယော ဓာတုသမူဟံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုသနံ သ္နေဟသေစနံ၊ ပူရဏံ ဝါ ပေါတ္ထံ၊ လေပနခနနကိရိယာ၊ တေန ကတန္တိ ပေါတ္ထကံ၊ တမေဝ ရူပံ တထာ၊ ခနနကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ဒါရုမတ္တိကာဒိရူပမိဓာဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာတိ အစေတနတ္တာ၊ အတ္တသုညဘာဝတော ဝါ။

နာဂါနံ နိဝါသော ဝမ္မိကော နာဂဝမ္မိကော။ စိတ္တီကရဏဋ္ဌာနဘူတော ရုက္ခော စေတိယရုက္ခော။ ကေဟိစိ သက္ကတဿာပိ ကေဟိစိ အသက္ကတဿ ကာယဿ ဥပမာနဘာဝေန ယောဂျတ္တာ တေသမိဓ ကထနံ။ တေဟီတိ မာလာဂန္ဓဂူထမုတ္တာဒီဟိ။ အတ္တသုညတာယ နာဂဝမ္မိကစေတိယရုက္ခာဒီဟိ ဝိယ ကာယသင်္ခါတေန အတ္တနာ သောမနဿံ ဝါ ဒေါမနဿံ ဝါ န ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘လဘိဿာမိ ဝါ၊ နော ဝါ’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏပုဗ္ဗကေန ‘‘လဘိဿာမီ’’တိ အတ္ထသမ္ပဿနေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘သဟသာဝ အဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။

ဂရုပတ္တောတိ အတိဘာရဘူတော ပတ္တော။ စတ္တာရော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ဂဏ္ဌိကာ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာ ယထာ ‘‘ဒွတ္တိပတ္တာ (ပါစိ။ ၂၃၂)၊ ဆပ္ပဉ္စဝါစာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၁) အညပဒဘူတဿ ဟိ ဝါ-သဒ္ဒဿေဝ အတ္ထော ဣဓ ပဓာနော စတုဂဏ္ဌိကာဟတော ဝါ ပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတော ဝါ ပတ္တော ဒုဗ္ဗိသောဓနီယောတိ ဝိကပ္ပနဝသေန အတ္ထဿ ဂယှမာနတ္တာ။ အာဟတာ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာ ယဿာတိ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတော ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ၊ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟိ ဝါ အာဟတော တထာ၊ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယဘာဝဿ ဟေတုဂဗ္ဘဝစနဉ္စေတံ။ ကာမဉ္စဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၆၁၂) ပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတောပိ ပတ္တော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တော၊ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတာမတ္တေန ပန ပလိဗောဓကရဏတော ဣဓ အသပ္ပာယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုဒ္ဓါတပတ္တောတိ အဂဏ္ဌိကာဟတမ္ပိ ပကတိယာဝ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယပတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘တံ ဓောဝန္တဿေဝါ’’တိအာဒိ တဒုဘယဿာပိ အသပ္ပာယဘာဝေ ကာရဏံ။ ‘‘မဏိဝဏ္ဏပတ္တော ပန လောဘနီယော’’တိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ သော ဝိနယပရိယာယေန ကပ္ပိယော၊ သုတ္တန္တပရိယာယေန ပန အန္တရာယကရဏတော အသပ္ပာယောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပတ္တံ ဘမံ အာရောပေတွာ မဇ္ဇိတွာ ပစန္တိ ‘မဏိဝဏ္ဏံ ကရိဿာမာ’တိ၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော) ဟိ ဝိနယဋ္ဌကထာသု ပစနကိရိယာမတ္တမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘မဏိဝဏ္ဏံ ပန ပတ္တံ အညေန ကတံ လဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅) ‘‘တာဒိသဉှိ အရညေ ဧကကဿ နိဝါသန္တရာယကရ’’န္တိအာဒိနာ စီဝရေ ဝုတ္တနယေန ‘‘နိမိတ္တကမ္မာဒိဝသေန လဒ္ဓါ ပန ဧကန္တအကပ္ပိယော သီလဝိနာသနေန အနတ္ထာဝဟတ္တာ’’တိအာဒိနာ အမှေဟိ ဝုတ္တနယောပိ ယထာရဟံ နေတဗ္ဗော။ သေဝမာနဿာတိ ဟေတွန္တော ဂဓဝစနံ အဘိဝဍ္ဎနပရိဟာယနဿ။

‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိ သင်္ခေပေါ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနေန ဝိတ္ထာရော။ သဏ္ဍာသေနာတိ ကမ္မာရာနံ အယောဂဟဏဝိသေသေန။ အဂ္ဂိဝဏ္ဏပတ္တဂ္ဂဟဏေတိ အဂ္ဂိနာ ဈာပိတတ္တာ အဂ္ဂိဝဏ္ဏဘူတပတ္တဿ ဂဟဏေ။ ရာဂါဒိပရိဠာဟဇနကပတ္တဿ ဤဒိသမေဝ ဥပမာနံ ယုတ္တန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ သင်္ဃာဋိစီဝရပတ္တဓာရဏေသု ဧကတော အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဒဿေတိ။ ဆိန္နဟတ္ထပါဒေ အနာထမနုဿေတိ သမ္ဗန္ဓော။ နီလမက္ခိကာ နာမ အာသာဋိကကာရိကာ။ ဂဝါဒီနဉှိ ဝဏေသု နီလမက္ခိကာဟိ ကတာ အနယဗျသနဟေတုဘူတာ အဏ္ဍကာ အာသာဋိကာ နာမ ဝုစ္စတိ။ အနာထသာလာယန္တိ အနာထာနံ နိဝါသသာလာယံ။ ဒယာလုကာတိ ကရုဏာဗဟုလာ။ ဝဏမတ္တစောဠကာနီတိ ဝဏပ္ပမာဏေန ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထာယ ဆိန္နစောဠခဏ္ဍကာနိ။ ကေသဉ္စီတိ ဗဟူသု ကေသဉ္စိ အနာထမနုဿာနံ။ ထူလာနီတိ ထဒ္ဓါနိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပါပုဏနေ၊ ဘာဝလက္ခဏေ၊ နိမိတ္တေ ဝါ ဧတံ ဘုမ္မံ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏပဋိစ္ဆာဒနမတ္တေနေဝါ’’တိအာဒိ။ စောဠကေန၊ ကပါလေနာတိ စ အတ္ထယောဂေ ကမ္မတ္ထေ တတိယာ၊ ကရဏတ္ထေ ဝါ။ ဝဏပဋိစ္ဆာဒနမတ္တေနေဝ ဘေသဇ္ဇကရဏမတ္တေနေဝါတိ ပန ဝိသေသနံ၊ န ပန မဏ္ဍနာနုဘဝနာဒိပ္ပကာရေန အတ္ထောတိ။ သင်္ခါရဒုက္ခတာဒီဟိ နိစ္စာတုရဿ ကာယဿ ပရိဘောဂဘူတာနံ ပတ္တစီဝရာနံ ဧဒိသမေဝ ဥပမာနမုပပန္နန္တိ တထာ ဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုခုမတ္တသလ္လက္ခဏေန ဥတ္တမဿ သမ္ပဇာနဿ ကရဏသီလတ္တာ၊ ပုရိမေဟိ စ သမ္ပဇာနကာရီဟိ ဥတ္တမတ္တာ ဥတ္တမသမ္ပဇာနကာရီ။

အသနာဒိကိရိယာယ ကမ္မဝိသေသယောဂတော အသိတာဒိပဒေဟေဝ ကမ္မဝိသေသသဟိတော ကိရိယာဝိသေသော ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အသိတေတိ ပိဏ္ဍပါတဘောဇနေ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌဝိဓောပိ အတ္ထောတိ အဋ္ဌပ္ပကာရောပိ ပယောဇနဝိသေသော။

တတ္ထ ပိဏ္ဍပါတဘောဇနာဒီသု အတ္ထော နာမ ဣမိနာ မဟာသိဝတ္ထေရဝါဒဝသေန ‘‘ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၈။၉၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၅၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) သုတ္တေ ဝုတ္တံ အဋ္ဌဝိဓမ္ပိ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ မဟာသိဝတ္ထေရော (ဓ။ သ။ ၁။၁၃၅၅) ဟိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ပဋိက္ခေပေါ နာမ၊ ဥပရိ ပန အဋ္ဌင်္ဂါနိ ပယောဇနဝသေန သမောဓာနေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဒတိ။ တတ္ထ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိ ဧကမင်္ဂံ၊ ‘‘ယာပနာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စာ’’တိ ဧကံ၊ ဖာသုဝိဟာရော ပန ဘောဇနာနိသံသမတ္တန္တိ ဧဝံ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ ပယောဇနဝသေန သမောဓာနေတဗ္ဗာနိ။ အညထာ ပန ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိ ဧကမင်္ဂံ၊ ‘‘န မဒါယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘န မဏ္ဍနာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘န ဝိဘူသနာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ ယာပနာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမိ၊ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စ ဖာသုဝိဟာရော စာ’’တိ ပန ဘောဇနာနိသံသမတ္တန္တိ ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဣဓာနဓိပ္ပေတာနိ။ ကသ္မာတိ စေ? ပယောဇနာနမေဝ အဘာဝတော၊ တေသမေဝ စ ဣဓ အတ္ထသဒ္ဒေန ဝုတ္တတ္တာ။ နနု စ ‘‘နေဝဒဝါယာတိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော’’တိ မရိယာဒဝစနေန ဒုတိယနယဿေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ? န၊ ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခေပင်္ဂဒဿနမုခေန ပစ္စဝေက္ခဏပါဠိယာ ဒေသိတတ္တာ၊ ယထာဒေသိတတန္တိက္ကမဿေဝ မရိယာဒဘာဝေန ဒဿနတော။ ပါဌက္ကမေနေဝ ဟိ ‘‘နေဝ ဒဝါယာတိအာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န အတ္ထက္ကမေန၊ တေန ပန ‘‘ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာတိအာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။

တိဓာ ဒေန္တေ ဒွိဓာ ဂါဟံ သန္ဓာယ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဘောဇနာဒိဂဟဏတ္ထာယ ဟတ္ထဩတာရဏံ ဘုဉ္ဇနာဒိအတ္ထာယ အာလောပကရဏန္တိအာဒိနာ အနုက္ကမေန ဘုဉ္ဇနာဒိပယောဂေါ ဝါယောဓာတုဝသေနေဝ ဝိဘာဝိတော။ ဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေန နိဝတ္တေတဗ္ဗံ ဒဿေတိ ‘‘န ကောစီ’’တိအာဒိနာ။ ကုဉ္စိကာ နာမ အဝါပုရဏံ၊ ယံ ‘‘တာဠော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ယန္တကေနာတိ စက္ကယန္တကေန။ ယတတိ ဥဂ္ဃာဋနနိဂ္ဃာဋနဥက္ခိပနနိက္ခိပနာဒီသု ဝါယမတိ ဧတေနာတိ ဟိ ယန္တကံ။ သဉ္စုဏ္ဏကရဏံ မုသလကိစ္စံ။ အန္တောကတွာ ပတိဋ္ဌာပနံ ဥဒုက္ခလကိစ္စံ။ အာလောဠိတဝိလောဠိတဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဟတ္ထကိစ္စံ။ ဣတီတိ ဧဝံ။ တတ္ထာတိ ဟတ္ထကိစ္စသာဓနေ၊ ဘာဝလက္ခဏေ၊ နိမိတ္တေ ဝါ ဘုမ္မံ။ တနုကခေဠောတိ ပသန္နခေဠော။ ဗဟလခေဠောတိ အာဝိလခေဠော။ ဇိဝှာသင်္ခါတေန ဟတ္ထေန အာလောဠိတဝိလောဠိတဝသေန ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တကံ ဇိဝှာဟတ္ထပရိဝတ္တကံ။ ကဋစ္ဆု၊ ဒဗ္ဗီတိ ကတ္ထစိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ပုမေ ကဋစ္ဆု ဒဗ္ဗိတ္ထီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ယေန ဘောဇနာဒီနိ အန္တောကတွာ ဂဏှာတိ၊ သော ကဋစ္ဆု၊ ယာယ ပန တေသမုဒ္ဓရဏာဒီနိ ကရောတိ၊ သာ ဒဗ္ဗီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပလာလသန္ထာရန္တိ ပတိဋ္ဌာနဘူတံ ပလာလာဒိသန္ထာရံ။ နိဒဿနမတ္တဉှေတံ။ ဓာရေန္တောတိ ပတိဋ္ဌာနဘာဝေန သမ္ပဋိစ္ဆန္တော။ ပထဝီသန္ဓာရကဇလဿ တံသန္ဓာရကဝါယုနာ ဝိယ ပရိဘုတ္တာဟာရဿ ဝါယောဓာတုနာဝ အာမာသယေ အဝဋ္ဌာနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဝါယောဓာတုဝသေနေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဣမိနာ။ တထာ ပရိဘုတ္တဉှိ အာဟာရံ ဝါယောဓာတု ဟေဋ္ဌာ စ တိရိယဉ္စ ဃနံ ပရိဝဋုမံ ကတွာ ယာဝ ပက္ကာ သန္နိရုဇ္ဈနဝသေန အာမာသယေ ပတိဋ္ဌိတံ ကရောတီတိ။ ဥဒ္ဓနံ နာမ ယတ္ထ ဥက္ခလိယာဒီနိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပစန္တိ၊ ယာ ‘‘စုလ္လီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ရဿဒဏ္ဍော ဒဏ္ဍကော။ ပတောဒေါ ယဋ္ဌိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရမတိဒိသတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရဿေဝ ဟိ ဓာတုဝသေန ဝိဘာဝနာ။ တတ္ထ အတိဟရတီတိ ယာဝ မုခါ အဘိဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ တတော ကုစ္ဆိယံ ဝိမိဿံ ကရောန္တော ဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၄) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော၊ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရော ပန ‘‘တတော ယာဝ ကုစ္ဆိ၊ တာဝ ဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၂၃) အာဟ။ တဒုဘယမ္ပိ အတ္ထတော ဧကမေဝ ဥဘယတ္ထာပိ ကုစ္ဆိသမ္ဗန္ဓမတ္တံ ဟရဏဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

အပိစ အတိဟရတီတိ မုခဒွါရံ အတိက္ကာမေန္တော ဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ ကုစ္ဆိဂတံ ပဿတော ဟရတိ။ ဓာရေတီတိ အာမာသယေ ပတိဋ္ဌိတံ ကရောတိ။ ပရိဝတ္တေတီတိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တနံ ကရောတိ။ သဉ္စုဏ္ဏေတီတိ မုသလေန ဝိယ သဉ္စုဏ္ဏနံ ကရောတိ။ ဝိသောသေတီတိ ဝိသောသနံ နာတိသုက္ခံ ကရောတိ။ နီဟရတီတိ ကုစ္ဆိတော ဗဟိ နိဒ္ဓါရေတိ။ ပထဝီဓာတုကိစ္စေသုပိ ယထာဝုတ္တောယေဝ အတ္ထော။ တာနိ ပန အာဟာရဿ ဓာရဏပရိဝတ္တနသဉ္စုဏ္ဏနဝိသောသနာနိ ပထဝီသဟိတာ ဧဝ ဝါယောဓာတု ကာတုံ သက္ကောတိ၊ န ကေဝလာ၊ တသ္မာ တာနိ ပထဝီဓာတုယာပိ ကိစ္စဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ သိနေဟေတီတိ တေမေတိ။ အလ္လတ္တဉ္စ အနုပါလေတီတိ ယထာ ဝါယောဓာတုအာဒီဟိ အတိဝိယ သောသနံ န ဟောတိ၊ တထာ အလ္လဘာဝဉ္စ နာတိအလ္လတာကရဏဝသေန အနုပါလေတိ။ အဉ္ဇသောတိ အာဟာရဿ ပဝိသနပရိဝတ္တနနိက္ခမနာဒီနံ မဂ္ဂေါ။ ဝိညာဏဓာတူတိ မနောဝိညာဏဓာတု ပရိယေသနဇ္ဈောဟရဏာဒိဝိဇာနနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပရိယေသနဇ္ဈောဟရဏာဒိကိစ္စေ။ တံတံဝိဇာနနဿ ပစ္စယဘူတော တံနိပ္ဖာဒကောယေဝ ပယောဂေါ သမ္မာပယောဂေါ နာမ။ ယေန ဟိ ပယောဂေန ပရိယေသနာဒိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊။ သော တဗ္ဗိသယဝိဇာနနမ္ပိ နိပ္ဖာဒေတိ နာမ တဒဝိနာဘာဝတော။ တမနွာယ အာဂမ္မာတိ အတ္ထော။ အာဘုဇတီတိ ပရိယေသနဝသေန၊ အဇ္ဈာဟရဏဇိဏ္ဏာဇိဏ္ဏတာဒိပဋိသံဝေဒနဝသေန စ တာနိ ပရိယေသနဇ္ဈောဟရဏဇိဏ္ဏာဇိဏ္ဏတာဒီနိ အာဝဇ္ဇေတိ ဝိဇာနာတိ။ အာဝဇ္ဇနပုဗ္ဗကတ္တာ ဝိဇာနနဿ ဝိဇာနနမ္ပေတ္ထ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သမ္မာပယောဂေါ နာမ သမ္မာပဋိပတ္တိ။ တမနွာယ အာဂမ္မ။ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ ကောစိ ဘုဉ္ဇနကော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ အာဘုဇတိ သမန္နာဟရတိ၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အာဘောဂပုဗ္ဗကော ဟိ သဗ္ဗော ဝိညာဏဗျာပါရောတိ ‘‘အာဘုဇတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ဂမနတောတိ ဘိက္ခာစာရဝသေန ဂေါစရဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂမနတော။ ပစ္စာဂမနမ္ပိ ဂမနသဘာဝတ္တာ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတံ။ ပရိယေသနတောတိ ဂေါစရဂါမေ ဘိက္ခာယ အာဟိဏ္ဍနတော။ ပရိယေသနသဘာဝတ္တာ ဣမိနာဝ ပဋိက္ကမနသာလာဒိဥပသင်္ကမနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ။ ပရိဘောဂတောတိ ဒန္တမုသလေဟိ သဉ္စုဏ္ဏေတွာ ဇိဝှာယ သမ္ပရိဝတ္တနက္ခဏေယေဝ အန္တရဟိတဝဏ္ဏဂန္ဓသင်္ခါရဝိသေသံ သုဝါနဒေါဏိယံ သုဝါနဝမထု ဝိယ ပရမဇေဂုစ္ဆံ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇနတော။ အာသယတောတိ ဧဝံ ပရိဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ပိတ္တသေမှပုဗ္ဗလောဟိတာသယဘာဝူပဂမနေန ပရမဇိဂုစ္ဆနဟေတုဘူတတော အာမာသယဿ ဥပရိ ပတိဋ္ဌာနကပိတ္တာဒိစတုဗ္ဗိဓာသယတော။ အာသယတိ ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တမာနောပိ ကမ္မဗလဝဝတ္ထိတော ဟုတွာ မရိယာဒဝသေန အညမညံ အသင်္ကရတော တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဟိ အာသယော၊ အာမာသယဿ ဥပရိ ပတိဋ္ဌာနကော ပိတ္တာဒိ စတုဗ္ဗိဓာသယော။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော။ နိဓာနတောတိ အာမာသယတော။ နိဓေတိ ယထာဘုတ္တော အာဟာရော နိစိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဟိ အာမာသယော ‘‘နိဓာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အပရိပက္ကတောတိ ဘုတ္တာဟာရပရိပါစနေန ဂဟဏီသင်္ခါတေန ကမ္မဇတေဇသာ အပရိပါကတော။ ပရိပက္ကတောတိ ယထာဝုတ္တကမ္မဇတေဇသာဝ ပရိပါကတော။ ဖလတောတိ နိပ္ဖတ္တိတော၊ သမ္မာပရိပစ္စမာနဿ၊ အသမ္မာပရိပစ္စမာနဿ စ ဘုတ္တာဟာရဿ ယထာက္ကမံ ကေသာဒိကုဏပဒဒ္ဒုအာဒိရောဂါဘိနိပ္ဖတ္တိသင်္ခါတပယောဇနတောတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒမဿ ဖလ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ နိဿန္ဒနတောတိ အက္ခိကဏ္ဏာဒီသု အနေကဒွါရေသု ဣတော စိတော စ ဝိဿန္ဒနတော။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘အန္နံ ပါနံ ခါဒနီယံ၊ ဘောဇနဉ္စ မဟာရဟံ၊

ဧကဒွါရေန ပဝိသိတွာ၊ နဝဒွါရေဟိ သန္ဒတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၃)၊

သမ္မက္ခနတောတိ ဟတ္ထဩဋ္ဌာဒိအင်္ဂေသု နဝသု ဒွါရေသု ပရိဘောဂကာလေ၊ ပရိဘုတ္တကာလေ စ ယထာရဟံ သဗ္ဗသော မက္ခနတော။ သဗ္ဗတ္ထ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလတာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာတိ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇနာ။ တံတံကိရိယာနိပ္ဖတ္တိပဋိပါဋိဝသေန စာယံ ‘‘ဂမနတော’’တိအာဒိကာ အနုပုဗ္ဗီ ဌပိတာ။ သမ္မက္ခနံ ပန ပရိဘောဂါဒီသု လဗ္ဘမာနမ္ပိ နိဿန္ဒဝသေန ဝိသေသတော ပဋိက္ကူလန္တိ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပတ္တကာလေတိ ယုတ္တကာလေ၊ ယထာဝုတ္တေန ဝါ တေဇေန ပရိပစ္စနတော ဥစ္စာရပဿာဝဘာဝံ ပတ္တကာလေ။ ဝေဂသန္ဓာရဏေန ဥပ္ပန္နပရိဠာဟတ္တာ သကလသရီရတော သေဒါ မုစ္စန္တိ။ တတောယေဝ အက္ခီနိ ပရိဗ္ဘမန္တိ၊ စိတ္တဉ္စ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ။ အညေ စ သူလဘဂန္ဒရာဒယော ရောဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သဗ္ဗံ တန္တိ သေဒမုစ္စနာဒိကံ။

အဋ္ဌာနေတိ မနုဿာမနုဿပရိဂ္ဂဟိတေ ခေတ္တဒေဝါယတနာဒိကေ အယုတ္တဋ္ဌာနေ။ တာဒိသေ ဟိ ကရောန္တံ ကုဒ္ဓါ မနုဿာ၊ အမနုဿာ ဝါ ဇီဝိတက္ခယမ္ပိ ပါပေန္တိ။ အာပတ္တီတိ ပန ဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ ယထာရဟံ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာ။ ပတိရူပေ ဌာနေတိ ဝုတ္တဝိပရီတေ ဌာနေ။ သဗ္ဗံ တန္တိ အာပတ္တိအာဒိကံ။

နိက္ခမာပေတာ အတ္တာ နာမ အတ္ထိ၊ တဿ ကာမတာယ နိက္ခမနန္တိ ဗာလမညနံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘အကာမတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အတ္တနော အနိစ္ဆာယ အပယောဂေန ဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရေနေဝ နိက္ခမတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္နိစိတာတိ သမုစ္စယေန ဌိတာ။ ဝါယုဝေဂသမုပ္ပီဠိတာတိ ဝါယောဓာတုယာ ဝေဂေန သမန္တတော အဝပီဠိတာ၊ နိက္ခမနဿ စေတံ ဟေတုဝစနံ။ ‘‘သန္နိစိတာ ဥစ္စာရပဿာဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘သော ပနာယံ ဥစ္စာရပဿာဝေါ’’တိ ပုန ဝစနံ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ပုလ္လိင်္ဂပယောဂဿ သမ္ဘဝတာဒဿနတ္ထံ။ ဧကတ္တမေဝ ဟိ တဿ နိယတလက္ခဏန္တိ။ အတ္တနာ နိရပေက္ခံ နိဿဋ္ဌတ္တာ နေဝ အတ္တနော အတ္ထာယ သန္တကံ ဝါ ဟောတိ၊ ကဿစိပိ ဒီယနဝသေန အနိဿဇ္ဇိတတ္တာ၊ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ စ န ပရဿပီတိ အတ္ထော။ သရီရနိဿန္ဒောဝါတိ သရီရတော ဝိဿန္ဒနမေဝ နိက္ခမနမတ္တံ။ သရီရေ သတိ သော ဟောတိ၊ နာသတီတိ သရီရဿ အာနိသံသမတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။ တဒယုတ္တမေဝ နိဒဿနေန ဝိသမဘာဝတော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ပဋိဇဂ္ဂနမတ္တမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဋိသောဓနမတ္တံ ဧဝါတိ စဿ အတ္ထော။ ဝေဠုနာဠိအာဒိဥဒကဘာဇနံ ဥဒကတုမ္ဗော။ တန္တိ ဆဍ္ဍိတဥဒကံ။

‘‘ဂတေတိ ဂမနေ’’တိ ပုဗ္ဗေ အဘိက္ကမပဋိက္ကမဂဟဏေန ဂမနေပိ ပုရတော၊ ပစ္ဆတော စ ကာယဿ အတိဟရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဣဓ ဂမနမေဝ ဂဟိတ’’န္တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၂၅) အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရေန ဝုတ္တံ၊ တံ ကေစိဝါဒေါ နာမ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ကတံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဂမနေ ပဝတ္တဿ ပုရတော၊ ပစ္ဆတော စ ကာယာတိဟရဏဿ တဒဝိနာဘာဝတော ပဒဝီတိဟာရနိယမိတာယ ဂမနကိရိယာယ ဧဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ၊ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာဒီဟိ (အဘိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃) စ ဝိရောဓနတော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ဂမနဿ ဥဘယတ္ထ သမဝရောဓတ္တံ၊ ဘေဒတ္တဉ္စ –

‘‘ဧတ္ထ စ ဧကော ဣရိယာပထော ဒွီသု ဌာနေသု အာဂတော။ သော ဟေဋ္ဌာ ‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေ’တိ ဧတ္ထ ဘိက္ခာစာရဂါမံ ဂစ္ဆတော စ အာဂစ္ဆတော စ အဒ္ဓါနဂမနဝသေန ကထိတော။ ‘ဂတေ ဌိတေ နိသိန္နေ’တိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ စုဏ္ဏိကပါဒုဒ္ဓါရဣရိယာပထဝသေန ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

‘‘ဂတေ’’တိအာဒီသု အဝတ္ထာဘေဒေန ကိရိယာဘေဒေါယေဝ၊ န ပန အတ္ထဘေဒေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သုတ္တေတိ ဒီဃနိကာယေ၊ မဇ္ဈိမနိကာယေ စ သင်္ဂီတေ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၅) အဒ္ဓါနဣရိယာပထာတိ စိရပဝတ္တကာ ဒီဃကာလိကာ ဣရိယာပထာ အဒ္ဓါနသဒ္ဒဿ စိရကာလဝစနတော ‘‘အဒ္ဓနိယံ အဿ စိရဋ္ဌိတိက’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ ၃။၁၇၇၊ ပါရာ။ ၂၁) ဝိယ၊ အဒ္ဓါနဂမနပဝတ္တကာ ဝါ ဒီဃမဂ္ဂိကာ ဣရိယာပထာ။ အဒ္ဓါနသဒ္ဒေါ ဟိ ဒီဃမဂ္ဂပရိယာယော ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၂၁၃၊ ၂၁၇) ဝိယ။ မဇ္ဈိမာတိ ဘိက္ခာစာရာဒိဝသေန ပဝတ္တာ နာတိစိရကာလိကာ၊ နာတိဒီဃမဂ္ဂိကာ ဝါ ဣရိယာပထာ။ စုဏ္ဏိယဣရိယာပထာတိ ဝိဟာရေ၊ အညတ္ထ ဝါ ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တနာဒိဝသေန ပဝတ္တာ အပ္ပမတ္တကဘာဝေန စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏိယဘူတာ ဣရိယာပထာ။ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဟိ ‘‘စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏ’’န္တိ လောကေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ခုဒ္ဒကစုဏ္ဏိကဣရိယာပထာ’’တိပိ ပါဌော၊ ခုဒ္ဒကာ ဟုတွာ ဝုတ္တနယေန စုဏ္ဏိကာ ဣရိယာပထာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ဧဝံ အဝတ္ထာဘေဒေန ဣရိယာပထဘေဒမတ္တဿ ကထနတော။ တေသုပီတိ ‘‘ဂတေ ဌိတေ’’တိအာဒီသုပိ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အဘိက္ကန္တေ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယေန။

အပရဘာဂေတိ ဂမနဣရိယာပထတော အပရဘာဂေ။ ဌိတောတိ ဌိတဣရိယာပထသမ္ပန္နော။ ဧတ္ထေဝါတိ စင်္ကမနေယေဝ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယထာရဟံ။

ဂမနဌာနနိသဇ္ဇာနံ ဝိယ နိသီဒနသယနဿ ကမဝစနမယုတ္တံ ယေဘုယျေန တထာ ကမာဘာဝတောတိ ‘‘ဥဋ္ဌာယ’’ မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ဇာဂရိတသဒ္ဒသန္နိဓာနတော စေတ္ထ ဘဝင်္ဂေါတရဏဝသေန နိဒ္ဒေါက္ကမနမေဝ သယနံ၊ န ပန ပိဋ္ဌိပသာရဏမတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ကိရိယာမယပဝတ္တာန’’န္တိအာဒိနာ။ ဒိဝါသေယျသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၇၇) ဝိယ ပိဋ္ဌိပသာရဏဿာပိ သယနဣရိယာပထဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ ဧတ္ထာဝရောဓနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကရဏံ ကိရိယာ၊ ကာယာဒိကိစ္စံ၊ တံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ကိရိယာမယာနိ တဒ္ဓိတသဒ္ဒါနမနေကတ္ထဝုတ္တိတော။ အထ ဝါ အာဝဇ္ဇနဒွယကိစ္စံ ကိရိယာ၊ တာယ ပကတာနိ၊ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဝါ ကိရိယာမယာနိ။ အာဝဇ္ဇနဝသေန ဟိ ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒေ သတိ ဝီထိစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ နာနပ္ပကာရတော ဝတ္တန္တိ ပရိဝတ္တန္တီတိ ပဝတ္တာနိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘စိတ္တာန’’န္တိ ပါဌော၊ သော အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာဒီဟိ၊ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) တဋ္ဋီကာဟိ စ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ န ပေါရာဏပါဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိရိယာမယာနိ ဧဝ ပဝတ္တာနိ တထာ၊ ဇဝနံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရိကဝီထိစိတ္တံ။ တေနာဟ အဘိဓမ္မဋီကာယံ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၂၅) ‘‘ကာယာဒိကိရိယာမယတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇနကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာ စ ဇဝနံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တံ ကိရိယာမယပဝတ္တံ နာမာ’’တိ။ အပ္ပဝတ္တန္တိ နိဒ္ဒေါက္ကမနကာလေ အနုပ္ပဇ္ဇနံ သုတ္တံ နာမာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ နေယျတ္ထဝစနဉှိ ဣဒံ၊ ဣတရထာ ဆဒွါရိကစိတ္တာနံ ပုရေစရာနုစရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒွါရဝိမုတ္တစိတ္တာနံ ပဝတ္တံ သုတ္တံ နာမ သိယာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ နိဒ္ဒေါက္ကမနကာလတော အညသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာနံ ဒွါရဝိမုတ္တစိတ္တာနမ္ပိ ပဝတ္တံ ဇာဂရိတေ သင်္ဂယှတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စိတ္တဿ ပယောဂကာရဏဘူတေ ဩဋ္ဌာဒိကေ ပဋိစ္စ ယထာသကံ ဌာနေ သဒ္ဒေါ ဇာယတီတိ အာဟ ‘‘ဩဋ္ဌေ စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ သဒ္ဒေါ ယထာဌာနံ ဇာယတိ၊ ဩဋ္ဌာလနာဒိနာ ပန ပယောဂေနေဝ ဇာယတိ၊ န ဝိနာ တေန ပယောဂေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဩဋ္ဌေ စာတိအာဒိ သဒ္ဒုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနနိဒဿန’’န္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ တထာ အဝစနတော။ န ဟိ ‘‘ဩဋ္ဌေ စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိနာ သသမုစ္စယေန ကမ္မဝစနေန ဌာနဝစနံ သမ္ဘဝတီတိ။ တဒနုရူပန္တိ တဿ သဒ္ဒဿ အနုရူပံ။ ဘာသနဿ ပဋိသဉ္စိက္ခနဝိရောဓတော တုဏှီဘာဝပက္ခေ ‘‘အပရဘာဂေ ဘာသိတော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတီ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ တေန စ ဝိညာယတိ ‘‘တုဏှီဘူတောဝ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ အတ္ထော’’တိ။

ဘာသနတုဏှီဘာဝါနံ သဘာဝတော ဘေဒေ သတိ အယံ ဝိဘာဂေါ ယုတ္တော သိယာ၊ နာသတီတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘ဥပါဒါရူပပဝတ္တိယဉှီ’’တိအာဒိ။ ဥပါဒါရူပဿ သဒ္ဒါယတနဿ ပဝတ္တိ တထာ၊ သဒ္ဒါယတနဿ ပဝတ္တနံ ဘာသနံ၊ အပ္ပဝတ္တနံ တုဏှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယသ္မာ ပန မဟာသိဝတ္ထေရဝါဒေ အနန္တရေ အနန္တရေ ဣရိယာပထေ ပဝတ္တရူပါရူပဓမ္မာနံ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရောဓဒဿနဝသေန သမ္ပဇာနကာရိတာ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ တံ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၆၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၉) အာဂတအသမ္မောဟသမ္ပဇညဝိပဿနာဝါရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န စတုဗ္ဗိဓသမ္ပဇညဝိဘာဂဝသေန၊ အတော တတ္ထေဝ တမဓိပ္ပေတံ၊ န ဣဓာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တယိဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အသမ္မောဟသင်္ခါတံ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ယဿ ဝစနဿာတိ အသမ္မောဟဓုရံ၊ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေယေဝ တဿ ဝစနဿ အဓိပ္ပေတဘာဝဿ ဟေတုဂဗ္ဘမိဒံ ဝစနံ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ သမ္ပဇညံ လဗ္ဘတိ ယာဝဒေဝ သာမညဖလဝိသေသဒဿနပဓာနတ္တာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ၊ တသ္မာ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမသ္မိံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အဘိက္ကန္တာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ။ နနု ‘‘သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော’’တိ ဧတဿ ဥဒ္ဒေသဿာယံ နိဒ္ဒေသော၊ အထ ကသ္မာ သမ္ပဇညဝသေနေဝ ဝိတ္ထာရော ကတောတိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘သမ္ပဇာနကာရီတိ စာ’’တိအာဒိမာဟ၊ သတိသမ္ပယုတ္တဿေဝ သမ္ပဇာနဿ ဝသေန အတ္ထဿ ဝိဒိတဗ္ဗတ္တာ ဧဝံ ဝိတ္ထာရော ကတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သတိသမ္ပယုတ္တဿေဝါ’’တိ စ ဣမိနာ ယထာ သမ္ပဇညဿ ကိစ္စတော ပဓာနတာ ဂဟိတာ၊ ဧဝံ သတိယာပီတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ၊ န ပနေတံ သတိယာ သမ္ပဇညေန သဟ ဘာဝမတ္တဒဿနံ။ န ဟိ ကဒါစိ သတိရဟိတာ ဉာဏပ္ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ။

နနု စ သမ္ပဇညဝသေနေဝါယံ ဝိတ္ထာရော၊ အထ ကသ္မာ သတိသမ္ပယုတ္တဿ သမ္ပဇညဿ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စောဒနမ္ပိ သောဓေတိ ‘‘သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတောတိ ဧတဿ ဟိ ပဒဿ အယံ ဝိတ္ထာရော’’တိ ဣမိနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော’’တိ ဧဝံ ဧကတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ဝိတ္ထာရတ္တာ ဥဒ္ဒေသေ ဝိယ နိဒ္ဒေသေပိ တဒုဘယံ သမဓုရဘာဝေနေဝ ဂဟိတန္တိ။ ဣမိနာပိ ဟိ သတိယာ သမ္ပဇညေန သမဓုရတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ ဧကတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ဝိတ္ထာရဘာဝဒဿနေန တဒတ္ထဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဣဒါနိ ဝိဘင်္ဂနယေနာပိ တဒတ္ထံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာပိ ဟိ သမ္ပဇညဿ ဝိယ သတိယာပေတ္ထ ပဓာနတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ဧတာနိ ပဒါနီတိ ‘‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဥဒ္ဒေသပဒါနိ။ ဝိဘတ္တာနေဝါတိ သတိယာ သမ္ပဇညေန သမ္ပယောဂမကတွာ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိဘတ္တာနိယေဝ။

မဇ္ဈိမဘာဏကာ၊ ပန အာဘိဓမ္မိကာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) စ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ဧကော ဘိက္ခု ဂစ္ဆန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဂစ္ဆတိ။ တထာ ဧကော တိဋ္ဌန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော တိဋ္ဌတိ၊ ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ တိဋ္ဌတိ။ ဧကော နိသီဒန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော နိသီဒတိ၊ ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ နိသီဒတိ။ ဧကော သယန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော သယတိ၊ ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယတိ။ ဧတ္တကေန ပန ဂေါစရသမ္ပဇညံ န ပါကဋံ ဟောတီတိ စင်္ကမနေန ဒီပေန္တိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု စင်္ကမံ ဩတရိတွာ စင်္ကမနကောဋိယံ ဌိတော ပရိဂ္ဂဏှာတိ ‘‘ပါစီနစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာပိ ပါစီနစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ စင်္ကမနဝေမဇ္ဈေ ပဝတ္တာ ဥဘော ကောဋိယော အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ စင်္ကမနေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဌာနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ ဌာနေ ပဝတ္တာ နိသဇ္ဇံ၊ နိသဇ္ဇာယ ပဝတ္တာ သယနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တောယေဝ ဘဝင်္ဂံ ဩတာရေတိ၊ ဥဋ္ဌဟန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ အယံ ဘိက္ခု ဂတာဒီသု သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။

ဧဝံ ပန သုတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ ဟောတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ န ကာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ယော ဘိက္ခု ယာဝ သက္ကောတိ၊ တာဝ စင်္ကမိတွာ ဌတွာ နိသီဒိတွာ သယမာနော ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သယတိ ‘‘ကာယော အစေတနော၊ မဉ္စော အစေတနော၊ ကာယော န ဇာနာတိ ‘အဟံ မဉ္စေ သယိတော’တိ၊ မဉ္စောပိ န ဇာနာတိ ‘မယိ ကာယော သယိတော’တိ။ အစေတနော ကာယော အစေတနေ မဉ္စေ သယိတော’’တိ။ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တောယေဝ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတာရေတိ၊ ပဗုဇ္ဈန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ပဗုဇ္ဈတိ၊ အယံ သုတ္တေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။

‘‘ကာယာဒိကိရိယာနိပ္ဖတ္တနေန တမ္မယတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇနကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာ စ ဇဝနံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တံ ကိရိယာမယပဝတ္တံ နာမ၊ တသ္မိံ သတိ ဇာဂရိတံ နာမ ဟောတီ’’တိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဘိက္ခု ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ အပိစ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ ဇဂ္ဂန္တောပိ ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။

ဝိမုတ္တာယတနသီသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တောပိ၊ ဗာတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာ ပဟာယ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတံ သပ္ပာယကထံ ကထေန္တောပိ ဘာသိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။

အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု စိတ္တရုစိယံ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တောပိ ဒုတိယဇ္ဈာနံ သမာပန္နောပိ တုဏှီဘာဝေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ ဒုတိယဉှိ ဈာနံ ဝစီသင်္ခါရဝိရဟတော ဝိသေသတော တုဏှီဘာဝေါ နာမာတိ။ အယမ္ပိ နယော ပုရိမနယတော ဝိသေသနယတ္တာ ဣဓာပိ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ တထာ ဟေသ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာဒီသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) ‘‘အယံ ပနေတ္ထ အပရောပိ နယော’’တိ အာရဘိတွာ ယထာဝုတ္တနယော ဝိဘာဝိတောတိ။ ‘‘ဧဝံ ခေါ မဟာရာဇာ’’တိအာဒိ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ၊ တသ္မာ တတ္ထ နိဒ္ဒေသာနုရူပံ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သတိသမ္ပယုတ္တဿ သမ္ပဇညဿာတိ ဟိ နိဒ္ဒေသာနုရူပံ အတ္ထဝစနံ။ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တောယေဝ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အဘိက္ကန္တပဋိက္ကန္တာဒီသု သတ္တသု ဌာနေသု ပစ္စေကံ စတုဗ္ဗိဓေန ပကာရေနာတိ အတ္ထော။

သန္တောသကထာဝဏ္ဏနာ

၂၁၅။ အတ္ထဒဿနေန ပဒဿပိ ဝိညာယမာနတ္တာ ပဒမနပေက္ခိတွာ သန္တောသဿ အတ္တနိ အတ္ထိတာယ ဘိက္ခု သန္တုဋ္ဌောတိ ပဝုစ္စတီတိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသေန သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သန္တုဿတိ န လုဒ္ဓါ ဘဝတီတိ ဟိ ပဒနိဗ္ဗစနံ။ အပိစ ပဒနိဗ္ဗစနဝသေန အတ္ထေ ဝုတ္တေ ယဿ သန္တောသဿ အတ္တနိ အတ္ထိဘာဝတော သန္တုဋ္ဌော နာမ၊ သော အပါကဋောတိ တံ ပါကဋကရဏတ္ထံ ‘‘ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသေန သမန္နာဂတော’’တိ အတ္ထမတ္တမာဟ၊ စီဝရာဒိကေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကပ္ပိယပစ္စယေ သန္တောသေန သမင်္ဂီဘူတောတိ အတ္ထော။ ဣတရ-သဒ္ဒေါ ဟိ အနိယမဝစနော ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနော ယံ ကိဉ္စိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကပ္ပိယပစ္စယေ’’တိ။ အထ ဝါ ဣတရံ ဝုစ္စတိ ဟီနံ ပဏီတတော အညတ္တာ၊ တထာ ပဏီတမ္ပိ ဟီနတော အညတ္တာ။ အညမညာပေက္ခာသိဒ္ဓါ ဟိ ဣတရတာ၊ တသ္မာ ဟီနေန ဝါ ပဏီတေန ဝါ စီဝရာဒိကပ္ပိယပစ္စယေန သန္တောသေန သမင်္ဂီဘူတောတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သန္တုဿတိ တေန၊ သန္တုဿနမတ္တန္တိ ဝါ သန္တောသော၊ တထာ ပဝတ္တော အလောဘော၊ အလောဘပဓာနာ ဝါ စတ္တာရော ခန္ဓာ။ လဘနံ လာဘော၊ အတ္တနော လာဘဿ အနုရူပံ သန္တောသော ယထာလာဘသန္တောသော။ ဗလန္တိ ကာယဗလံ၊ အတ္တနော ဗလဿ အနုရူပံ သန္တောသော ယထာဗလသန္တောသော။ သာရုပ္ပန္တိ သပ္ပာယံ ပတိရူပံ ဘိက္ခုနော အနုစ္ဆဝိကတာ၊ အတ္တနော သာရုပ္ပဿ အနုရူပံ သန္တောသော ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

အပရော နယော – လဗ္ဘတေတိ လာဘော၊ ယော ယော လာဘော ယထာလာဘံ၊ ဣတရီတရပစ္စယော၊ ယထာလာဘေန သန္တောသော ယထာလာဘသန္တောသော။ ဗလဿ အနုရူပံ ပဝတ္တတီတိ ယထာဗလံ၊ အတ္တနော ဗလာနုစ္ဆဝိကပစ္စယော၊ ယထာ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သသာဓနံ အနုရူပကိရိယံ ဝဒတိ၊ ယထာ တံ ‘‘အဓိစိတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေါ သသာဓနံ အဓိကရဏကိရိယန္တိ။ ယထာဗလေန သန္တောသော ယထာဗလသန္တောသော။ သာရုပ္ပတိ ပတိရူပံ ဘဝတိ၊ သောဘနံ ဝါ အာရောပေတီတိ သာရုပ္ပံ၊ ယံ ယံ သာရုပ္ပံ ယထာသာရုပ္ပံ၊ ဘိက္ခုနော သပ္ပာယပစ္စယော၊ ယထာသာရုပ္ပေန သန္တောသော ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။ ယထာဝုတ္တံ ပဘေဒမနုဂတာ ဝဏ္ဏနာ ပဘေဒဝဏ္ဏနာ။

ဣဓာတိ သာသနေ။ အညံ န ပတ္ထေတီတိ အပ္ပတ္တပတ္ထနဘာဝမာဟ၊ လဘန္တောပိ န ဂဏှာတီတိ ပတ္တပတ္ထနာဘာဝံ။ ပဌမေန အပ္ပတ္တပတ္ထနာဘာဝေယေဝ ဝုတ္တေ ယထာလဒ္ဓတော အညဿ အပတ္ထနာ နာမ အပ္ပိစ္ဆတာယပိ သိယာ ပဝတ္တိအာကာရောတိ အပ္ပိစ္ဆတာပသင်္ဂဘာဝတော တတောပိ နိဝတ္တမေဝ သန္တောသဿ သရူပံ ဒဿေတုံ ဒုတိယေန ပတ္တပတ္ထနာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမုပရိပိ။ ပကတိဒုဗ္ဗလောတိ အာဗာဓာဒိဝိရဟေပိ သဘာဝဒုဗ္ဗလော။ သမာနော သီလာဒိဘာဂေါ ယဿာတိ သဘာဂေါ၊ သဟ ဝါ သီလာဒီဟိ ဂုဏဘာဂေဟိ ဝတ္တတီတိ သဘာဂေါ၊ လဇ္ဇီပေသလော ဘိက္ခု၊ တေန။ တံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ပကတိဒုဗ္ဗလာဒီနံ ဂရုစီဝရံ န ဖာသုဘာဝါဝဟံ၊ သရီရခေဒါဝဟဉ္စ ဟောတီတိ ပယောဇနဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဝုတ္တံ၊ န အတြိစ္ဆတာဒိဝသေန။ အတြိစ္ဆတာဒိပ္ပကာရေန ဟိ ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါ သန္တောသဝိရောဓီ ဟောတိ၊ တဿ ပန တဒဘာဝတော ယထာဝုတ္တပ္ပယောဇနဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါပိ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ ပယောဇနဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါပိ န တာဝ သန္တောသဝိရောဓီ၊ ပဂေဝ တထာ အပရိဝတ္တေတွာ ပရိဘောဂေတိ သမ္ဘာဝိတဿ အတ္ထဿ ဒဿနတ္ထဉှေတ္ထ အပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ စီဝရနိဒ္ဒေသေပိ ‘‘ပတ္တစီဝရာဒီနံ အညတရ’’န္တိ ဝစနံ ယထာရုတံ ဂဟိတာဝသေသပစ္စယသန္တောသဿ စီဝရသန္တောသေ သမဝရောဓိတာဒဿနတ္ထံ။ ‘‘ထေရကော အယမာယသ္မာ မလ္လကော’’တိအာဒီသု ထေရဝေါဟာရဿ ပညတ္တိမတ္တေပိ ပဝတ္တိတော ဒသဝဿတော ပဘုတိ စိရဝဿပဗ္ဗဇိတေသွေဝ ဣဓ ပဝတ္တိဉာပနတ္ထံ ‘‘ထေရာနံ စိရပဗ္ဗဇိတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ထေရာနန္တိ ဝါ သင်္ဃတ္ထေရံ ဝဒတိ။ စိရပဗ္ဗဇိတာနန္တိ ပန တဒဝသေသေ ဝုဍ္ဎဘိက္ခူ။ သင်္ကာရကူဋာဒိတောတိ ကစဝရရာသိအာဒိတော။ အနန္တကာနီတိ နန္တကာနိ ပိလောတိကာနိ။ ‘‘အ-ကာရော စေတ္ထ နိပါတမတ္တ’’န္တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆၅) ဝိမာနဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တထာ စာဟု ‘‘နန္တကံ ကပ္ပဋော ဇိဏ္ဏဝသနံ တု ပဋစ္စရ’’န္တိ နတ္ထိ ဒသာသင်္ခါတော အန္တော ကောဋိ ယေသန္တိ ဟိ နန္တကာနိ၊ န-သဒ္ဒဿ တု အနာဒေသေ အနန္တကာနီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ သင်္ကေတကောဝိဒါနံ ပန အာစရိယာနံ တထာ အဝုတ္တတ္တာ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘သနန္တကာနီ’’တိပိ ပါဌော၊ နန္တကေန သဟ သံသိဗ္ဗိတာနိ ပံသုကူလာနိ စီဝရာနီတိ အတ္ထော။ သင်္ဃာဋိန္တိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ။ တီဏိပိ ဟိ စီဝရာနိ သင်္ဃဋိတတ္တာ ‘‘သင်္ဃာဋီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ မဟဂ္ဃံ စီဝရံ၊ ဗဟူနိ ဝါ စီဝရာနိ လဘိတွာ တာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဒညဿ ဂဟဏမ္ပိ မဟိစ္ဆတာဒိနယေ အဋ္ဌတွာ ယထာသာရုပ္ပနယေ ဧဝ ဌိတတ္တာ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘တေသံ…ပေ… ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ ယထာသာရုပ္ပနယေန ယထာလဒ္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဒညဂဟဏမ္ပိ န တာဝ သန္တောသဝိရောဓီ၊ ပဂေဝ အနညဂဟဏေန ယထာလဒ္ဓဿေဝ ယထာသာရုပ္ပံ ပရိဘောဂေတိ သမ္ဘာဝိတဿ အတ္ထဿ ဒဿနတ္ထဉှေတ္ထ အပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ၊ ဧဝံ သေသပစ္စယေသုပိ ယထာဗလယထာသာရုပ္ပနိဒ္ဒေသေသု အပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပကတိဝိရုဒ္ဓန္တိ သဘာဝေနေဝ အသပ္ပာယံ။ သမဏဓမ္မကရဏသီသေန သပ္ပာယပစ္စယပရိယေသနံ၊ ပရိဘုဉ္ဇနဉ္စ ဝိသေသတော ယုတ္တတရန္တိ အတ္ထန္တရံ ဝိညာပေတုံ ‘‘ယာပေန္တောပီ’’တိ အဝတွာ ‘‘သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မိဿကာဟာရန္တိ တဏ္ဍုလမုဂ္ဂါဒီဟိ နာနာဝိဓပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏေဟိ မိဿေတွာ ကတံ အာဟာရံ။

အညမ္ပိ သေနာသနေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဌမေ ဟိ နယေ ယထာလဒ္ဓဿ ဝိဿဇ္ဇနေန၊ ဒုတိယေ ပန ယထာပတ္တဿ အသမ္ပဋိစ္ဆနေန ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော ဝုတ္တောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဟိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပက္ခန္တရဇောတကော။ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ပိ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ။ ‘‘ဥတ္တမသေနာသနံ နာမ ပမာဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတွာ တဗ္ဘာဝမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ နိသိန္နဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဒ္ဒါဘိဘူတဿာတိ ထိနမိဒ္ဒေါက္ကမနေန စိတ္တစေတသိကဂေလညဘာဝတော ဘဝင်္ဂသန္တတိသင်္ခါတာယ နိဒ္ဒါယ အဘိဘူတဿ၊ နိဒ္ဒါယန္တဿာတိ အတ္ထော။ ပဋိဗုဇ္ဈတောတိ တထာရူပေန အာရမ္မဏန္တရေန ပဋိဗုဇ္ဈန္တဿ ပဋိဗုဇ္ဈနဟေတု ကာမဝိတက္ကာ ပါတုဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပဋိဗုဇ္ဈနတော’’တိပိ ဟိ ကတ္ထစိ ပါဌော ဒိဿတိ။ အယမ္ပီတိ ပဌမနယံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။

တေသံ အာဘတေနာတိ တေဟိ ထေရာဒီဟိ အာဘတေန၊ တေသံ ဝါ ယေန ကေနစိ သန္တကေနာတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော။ မုတ္တဟရီတကန္တိ ဂေါမုတ္တပရိဘာဝိတံ၊ ပူတိဘာဝေန ဝါ မောစိတံ ဆဍ္ဍိတံ ဟရီတကံ၊ ဣဒါနိ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဂေါမုတ္တဟရီတက’’န္တိ ပါဌော၊ သော န ပေါရာဏပါဌော တဗ္ဗဏ္ဏနာယ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၅) ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ စတုမဓုရန္တိ မဇ္ဈိမာဂမဝရေ မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၈၄ အာဒယော) ဝုတ္တံ ဒဓိမဓုသပ္ပိဖာဏိတသင်္ခါတံ စတုမဓုရံ၊ ဧကသ္မိဉ္စ ဘာဇနေ စတုမဓုရံ ဌပေတွာ တေသု ယဒိစ္ဆသိ၊ တံ ဂဏှာဟိ ဘန္တေတိ အတ္ထော။ ‘‘သစဿာ’’တိအာဒိနာ တဒုဘယဿ ရောဂဝူပသမနဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတန္တိ ‘‘ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၇၃၊ ၁၂၈) သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပသတ္ထံ။ အပ္ပိစ္ဆတာဝိသိဋ္ဌာယ သန္တုဋ္ဌိယာ နိယောဇနတော ပရမေန ဥက္ကံသဂတေန သန္တောသေန သန္တုဿတီတိ ပရမသန္တုဋ္ဌော။

ကာမဉ္စ သန္တောသပ္ပဘေဒါ ယထာဝုတ္တတောပိ အဓိကတရာ စီဝရေ ဝီသတိ သန္တောသာ၊ ပိဏ္ဍပါတေ ပန္နရသ၊ သေနာသနေ စ ပန္နရသ၊ ဂိလာနပစ္စယေ ဝီသတီတိ၊ ဣဓ ပန သင်္ခေပေန ဒွါဒသဝိဓောယေဝ သန္တောသော ဝုတ္တော။ တဒဓိကတရပ္ပဘေဒေါ ပန စတုရင်္ဂုတ္တရေ မဟာအရိယဝံသသုတ္တဋ္ဌကထာယ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၈) ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ‘‘ဣဓ မဟာရာဇ ဘိက္ခု သန္တုဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနနိဒ္ဒိဋ္ဌေန သန္တုဋ္ဌပဒေနေဝ သန္တောသပ္ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကာယပရိဟာရိကေန စီဝရေန ကုစ္ဆိပရိဟာရိကေန ပိဏ္ဍပါတေနာ’’တိအာဒိ ဒေသနာနုရူပံ တေန သန္တောသေန သန္တုဋ္ဌဿ အနုစ္ဆဝိကံ ပစ္စယပ္ပဘေဒံ၊ တဿ စ ကာယကုစ္ဆိပရိဟာရိယဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ဧဝမာဟာတိ အယမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ ကာမဉ္စဿ စီဝရပိဏ္ဍပါတေဟေဝ ယထာက္ကမံ ကာယကုစ္ဆိပရိဟာရိယေဟိ သန္တုဋ္ဌတာ ပါဠိယံ ဝုတ္တာ၊ တထာပိ သေသပရိက္ခာရစတုက္ကေန စ ဝိနာ ဝိစရဏမယုတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္ထ စ ကာယကုစ္ဆိပရိဟာရိယတာ လဒ္ဓဗ္ဗာတိ အဋ္ဌကထာယံ အယံ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနဝါသီတိ လက္ခဏမတ္တံ တဒညကိစ္စဿာပိ တာယ သာဓေတဗ္ဗတ္တာ၊ တေန ဝက္ခတိ ‘‘မဉ္စပီဌာနံ အင်္ဂပါဒစီဝရကုဋိဒဏ္ဍကသဇ္ဇနကာလေ စာ’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု ‘‘န ဟေတံ ကတ္ထစိပိ ပါဠိယမာဂတ’’န္တိ။

ဗန္ဓနန္တိ ကာယဗန္ဓနံ။ ပရိဿာဝနေန ပရိဿာဝနဉ္စ၊ တေန သဟာတိ ဝါ အတ္ထော။ ယုတ္တော ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာသင်္ခါတော ယောဂေါ ယဿ၊ တသ္မိံ ဝါ ယောဂေါ ယုတ္တောတိ ယုတ္တယောဂေါ၊ တဿ။

ကာယံ ပရိဟရန္တိ ပေါသေန္တိ၊ ကာယဿ ဝါ ပရိဟာရော ပေါသနမတ္တံ ပယောဇနမေတေဟီတိ ကာယပရိဟာရိယာ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ။ ပေါသနဉ္စေတ္ထ ဝဍ္ဎနံ၊ ဘရဏံ ဝါ၊ တထာ ကုစ္ဆိပရိဟာရိယာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗဟိဒ္ဓါဝ ကာယဿ ဥပကာရကဘာဝေန ကာယပရိဟာရိယတာ၊ အဇ္ဈောဟရဏဝသေန သရီရဋ္ဌိတိယာ ဥပကာရကဘာဝေန ကုစ္ဆိပရိဟာရိယတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘တိစီဝရံ တာဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရိဟရတီ’’တိ ဧတဿ ပေါသေတီတိ အတ္ထဝစနံ။ ဣတီတိ နိဒဿနေ နိပါတော၊ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန ကာယပရိဟာရိယံ ဟောတီတိ ကာရဏဇောတနေ ဝါ၊ တသ္မာ ပေါသနတော ကာယပရိဟာရိယံ ဟောတီတိ။ ဧဝမုပရိပိ။ စီဝရကဏ္ဏေနာတိ စီဝရပရိယန္တေန။

ကုဋိပရိဘဏ္ဍကရဏကာလေတိ ကုဋိယာ သမန္တတော ဝိလိမ္ပနေန သမ္မဋ္ဌကရဏကာလေ။

အင်္ဂံ နာမ မဉ္စပီဌာနံ ပါဒူပရိ ဌပိတော ပဓာနသမ္ဘာရဝိသေသော။ ယတ္ထ ပဒရသဉ္စိနနပိဋ္ဌိအပဿယနာဒီနိ ကရောန္တိ၊ ယော ‘‘အဋနီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။

မဓုဒ္ဒုမပုပ္ဖံ မဓုကံ နာမ၊ မက္ခိကာမဓူဟိ ကတပူဝံ ဝါ။ ပရိက္ခာရမတ္တာ ပရိက္ခာရပမာဏံ။ သေယျံ ပဝိသန္တဿာတိ ပစ္စတ္ထရဏကုဉ္စိကာနံ တာဒိသေ ကာလေ ပရိဘုတ္တဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တတြဋ္ဌကံ ပစ္စတ္ထရဏ’’န္တိ။ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ပစ္စတ္ထရဏာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတ္ထေဝ သေနာသနေ တိဋ္ဌနကဉှိ ‘‘တတြဋ္ဌက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိကပ္ပနဝစနတော ပန တေသမညတရဿ နဝမတာ၊ ယထာဝုတ္တပဋိပါဋိယာ စေတ္ထ နဝမဘာဝေါ၊ န တု တေသံ တထာပတိနိယတဘာဝေန။ ကသ္မာတိ စေ? တထာယေဝ တေသမဓာရဏတော။ ဧသ နယော ဒသမာဒီသုပိ။ တေလံ ပဋိသာမေတွာ ဟရိတာ ဝေဠုနာဠိအာဒိကာ တေလနာဠိ။ နနု သန္တုဋ္ဌပုဂ္ဂလဒဿနေ သန္တုဋ္ဌောဝ အဋ္ဌပရိက္ခာရိကော ဒဿေတဗ္ဗောတိ အနုယောဂေ ယထာရဟံ တေသမ္ပိ သန္တုဋ္ဌဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတေသု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဟန္တော ပရိက္ခာရသင်္ခါတော ဘာရော ဧတေသန္တိ မဟာဘာရာ၊ အယံ အဓုနာ ပါဌော၊ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘မဟာဂဇာ’’တိ ပါဌဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘ဒုပ္ပောသဘာဝေန မဟာဂဇာ ဝိယာတိ မဟာဂဇာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၅) ဝုတ္တံ၊ န တေ ဧတ္တကေဟိ ပရိက္ခာရေဟိ ‘‘မဟိစ္ဆာ၊ အသန္တုဋ္ဌာ၊ ဒုဗ္ဘရာ၊ ဗာဟုလ္လဝုတ္တိနော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဣတရေပိ သန္တုဋ္ဌာ အပ္ပိစ္ဆတာဒိသဘာဝါ၊ ကိမေတေသမ္ပိ ဝသေန အယံ ဒေသနာ ဣစ္ဆိတာတိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌပရိက္ခာရိကဿ ဝသေန ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဣစ္ဆိတဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ အနုယောဂမ္ပိ အပနေတိ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိနာ၊ တဿေဝ တထာ ပက္ကန္တဘာဝေန ‘‘ကာယပရိဟာရိကေန စီဝရေနာ’’တိအာဒိ ပါဠိယာ ယောဂျတော တဿ ဝသေန ဣစ္ဆိတဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝစနီယဿ ဟေတုဘာဝဒဿနေန ဟိ ဝါစကဿာပိ ဟေတုဘာဝေါ ဒဿိတောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဣတိ ဣမဿာ’’တိအာဒိ လဒ္ဓဂုဏဝစနမ္ပိ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ သလ္လဟုကာ ဝုတ္တိ ဇီဝိကာ ယဿာတိ သလ္လဟုကဝုတ္တိ၊ တဿ ဘာဝေါ သလ္လဟုကဝုတ္တိတာ၊ တံ။ ကာယပါရိဟာရိယေနာတိ ဘာဝပ္ပဓာနနိဒ္ဒေသော၊ ဘာဝလောပနိဒ္ဒေသော ဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ကာယံ ပရိဟရဏမတ္တကေနာ’’တိ ဣမိနာ၊ ကာယပေါသနပ္ပမာဏေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ကုစ္ဆိပရိဟာရိယေနာတိ ဧတ္ထာပိ။ ဝုတ္တနယေန စေတ္ထ ဒွိဓာ ဝစနတ္ထော၊ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၅) ပန ပဌမဿ ဝစနတ္ထဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ဒုတိယောဝ ဣဓ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မမာယနတဏှာယ အာသင်္ဂေါ။ ပရိဂ္ဂဟတဏှာယ ဗန္ဓော။ ဇိယာမုတ္တောတိ ဓနုဇိယာယ မုတ္တော။ ယူထာတိ ဟတ္ထိဂဏတော။ တိဓာ ပဘိန္နမဒေါ မဒဟတ္ထီ။ ဝနပဗ္ဘာရန္တိ ဝနေ ပဗ္ဘာရံ။

စတူသု ဒိသာသု သုခဝိဟာရိတာယ သုခဝိဟာရဋ္ဌာနဘူတာ၊ ‘‘ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၄၅၉၊ ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉) ဝါ နယေန ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာဖရဏဋ္ဌာနဘူတာ စတဿော ဒိသာ ဧတဿာတိ စတုဒ္ဒိသော၊ သော ဧဝ စာတုဒ္ဒိသော၊ စတဿော ဝါ ဒိသာ စတုဒ္ဒိသံ၊ ဝုတ္တနယေန တမဿာတိ စာတုဒ္ဒိသော ယထာ ‘‘သဒ္ဓါ’’တိ။ တာသွေဝ ဒိသာသု ကတ္ထစိပိ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဘယေန န ပဋိဟနတိ၊ သယံ ဝါ တေဟိ န ပဋိဟညတေတိ အပ္ပဋိဃော။ သန္တုဿမာနောတိ သကေန၊ သန္တေန ဝါ၊ သမမေဝ ဝါ တုဿနကော။ ဣတရီတရေနာတိ ယေန ကေနစိ ပစ္စယေန၊ ဥစ္စာဝစေန ဝါ။ ပရိစ္စ သယန္တိ ပဝတ္တန္တိ ကာယစိတ္တာနိ၊ တာနိ ဝါ ပရိသယန္တိ အဘိဘဝန္တီတိ ပရိဿယာ၊ သီဟဗျဂ္ဃာဒယော ဗာဟိရာ၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော စ အဇ္ဈတ္တိကာ ကာယစိတ္တုပဒ္ဒဝါ၊ ဥပယောဂတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ သဟိတာတိ အဓိဝါသနခန္တိယာ၊ ဝီရိယာဒိဓမ္မေဟိ စ ယထာရဟံ ခန္တာ၊ ဂဟန္တာ စာတိ အတ္ထော။ ထဒ္ဓဘာဝကရဘယာဘာဝေန အဆမ္ဘီ။ ဧကော စရေတိ အသဟာယော ဧကာကီ ဟုတွာ စရိတုံ ဝိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျ။ သမတ္ထနေ ဟိ ဧယျ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ကော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃) ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပတာယ ဧကဝိဟာရီတိ ဒဿေတိ ‘‘ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော’’တိ ဣမိနာ။ သဏ္ဌာနေန ခဂ္ဂသဒိသံ ဧကမေဝ မတ္ထကေ ဥဋ္ဌိတံ ဝိသာဏံ ယဿာတိ ခဂ္ဂေါ၊ ခဂ္ဂသဒ္ဒေန တံသဒိသဝိသာဏဿ ဂဟိတတ္တာ၊ မဟိံသပ္ပမာဏော မိဂဝိသေသော၊ ယော လောကေ ‘‘ပလာသာဒေါ၊ ဂဏ္ဌကော’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဝိသာဏေန ဧကီဘာဝေန သဒိသောတိ အတ္ထော။ အပိစ ဧကဝိဟာရိတာယ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပောတိ ဒဿေတုမ္ပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝိတ္ထာရော ပနဿာ အတ္ထော ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ၊ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၂) စူဠနိဒ္ဒေသေ (စူဠနိ။ ၁၂၈) စ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ဝဏ္ဏိတန္တိ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ ဘဂဝတာ တထာ ဒေသနာယ ဝိဝရိတံ၊ ထောမိတံ ဝါ။ ခဂ္ဂဿ နာမ မိဂဿ ဝိသာဏေန ကပ္ပော သဒိသော တထာ။ ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ‘‘သတ္ထုကပ္ပေန ဝတ ဘော ကိရ သာဝကေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၆၀) ဝိယ ပဋိဘာဂေ ဝတ္တတိ၊ တဿ ဘာဝေါ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပတာ၊ တံ သော အာပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဝါတာဘိဃာတာဒီဟိ သိယာ သကုဏော ဆိန္နပက္ခော၊ အသဉ္ဇာတပက္ခော ဝါ၊ ဣဓ ပန ဍေတုံ သမတ္ထော သပက္ခိကောဝ အဓိပ္ပေတောတိ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘ပက္ခီ သကုဏော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န တု ‘‘အာကာသေ အန္တလိက္ခေ စင်္ကမတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁) ဝိယ ပရိယာယမတ္တဒဿနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ပက္ခယုတ္တော သကုဏော’’တိ။ ဥပ္ပတတီတိ ဥဒ္ဓံ ပတတိ ဂစ္ဆတိ၊ ပက္ခန္ဒတီတိ အတ္ထော။ ဝိဓုနန္တာတိ ဝိဘိန္ဒန္တာ၊ ဝိစာလေန္တာ ဝါ။ အဇ္ဇတနာယာတိ အဇ္ဇဘာဝတ္ထာယ။ တထာ သွာတနာယာတိ ဧတ္ထာပိ။ အတ္တနော ပတ္တံ ဧဝ ဘာရော ယဿာတိ သပတ္တဘာရော။ မမာယနတဏှာဘာဝေန နိဿင်္ဂေါ။ ပရိဂ္ဂဟတဏှာဘာဝေန နိရပေက္ခော။ ယေန ကာမန္တိ ယတ္ထ အတ္တနော ရုစိ၊ တတ္ထ။ ဘာဝနပုံသကံ ဝါ ဧတံ။ ယေန ယထာ ပဝတ္တော ကာမောတိ ဟိ ယေနကာမော၊ တံ၊ ယထာကာမန္တိ အတ္ထော။

နီဝရဏပ္ပဟာနကထာဝဏ္ဏနာ

၂၁၆။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထစတုက္ကဿ ပုန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ကထနံ ကိမတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယေန အနုယောဂံ ဥဒ္ဓရိတွာ သောဓေတိ ‘‘သော…ပေ… ကိံ ဒဿေတီ’’တိအာဒိနာ။ ပစ္စယသမ္ပတ္တိန္တိ သမ္ဘာရပါရိပူရိံ။ ဣမေ စတ္တာရောတိ သီလသံဝရော ဣန္ဒြိယသံဝရော သမ္ပဇညံ သန္တောသောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ စတ္တာရော အာရညိကဿ သမ္ဘာရာ။ န ဣဇ္ဈတီတိ န သမ္ပဇ္ဇတိ န သဖလော ဘဝတိ။ န ကေဝလံ အနိဇ္ဈနမတ္တံ၊ အထ ခေါ အယမ္ပိ ဒေါသောတိ ဒဿေတိ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘အသုကဿ ဘိက္ခုနော အရညေ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဝိယ၊ ဝနစရကာနံ ဝိယ စ နိဝါသနမတ္တမေဝ၊ န ပန အရညဝါသာနုစ္ဆဝိကာ ကာစိ သမ္မာပဋိပတ္တိ အတ္ထီ’’တိ အပဝါဒဝသေန ဝစနီယဘာဝမာပဇ္ဇတိ၊ ဣမဿတ္ထဿ ပန ဒဿနေန ဝိရုဇ္ဈနတော သဒ္ဓိံ-သဒ္ဒေါ န ပေါရာဏောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အာရညကေဟိ တိရစ္ဆာနဂတေဟိ၊ ဝနစရဝိသဘာဂဇနေဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိဝသေန ဝသနီယဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပဏိဓာယ အရညေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ ယော ဝသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၂၃) ဝိယ ဟိ ဝတ္ထဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ဝသိတဗ္ဗပရိယာယော။ တထာ ဟိ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝရူပဿ ဟိ အရညဝါသော ကာဠမက္ကဋအစ္ဆတရစ္ဆဒီပိမိဂါနံ အဋဝိဝါသသဒိသော ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၆) အဓိဝတ္ထာတိ အဓိဝသန္တာ။ ပဌမံ ဘေရဝသဒ္ဒံ သာဝေန္တိ။ တာဝတာ အပလာယန္တဿ ဟတ္ထေဟိပိ သီသံ ပဟရိတွာ ပလာပနာကာရံ ကရောန္တီတိ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ကထိတံ။ ဧဝံ ဗျတိရေကတော ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဒဿိတဘာဝံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ အနွယတောပိ ပကာသေတုံ ‘‘ယဿ ပနေတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ ကာဠကော တိလကောတိ ဝဏ္ဏဝိကာရာပနရောဂဝသေန အညတ္ထ ပရိယာယဝစနံ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ဒုန္နာမကဉ္စ အရိသံ၊ ဆဒ္ဒိကော ဝမထူရိတော၊

ဒဝထု ပရိတာပေါထ၊ တိလကော တိလကာဠကော’’တိ။

တိလသဏ္ဌာနံ ဝိယ ဇာယတီတိ ဟိ တိလကော၊ ကာဠော ဟုတွာ ဇာယတီတိ ကာဠကော။ ဣဓ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ထုလ္လဝဇ္ဇံ ကာဠကသဒိသတ္တာ ကာဠကံ၊ မိစ္ဆာဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ အဏုမတ္တဝဇ္ဇံ တိလကသဒိသတ္တာ တိလကန္တိ အယံ ဝိသေသော။ တန္တိ တထာ ဥပ္ပာဒိတံ ပီတိံ။ ဝိဂတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ခယဝယဝသေန သမ္မသနံ။ ခီယနဋ္ဌေန ဟိ ခယောဝ ဝိဂတော၊ ဝိပရီတော ဝါ ဟုတွာ အယနဋ္ဌေန ဝယောတိပိ ဝုစ္စတိ။ အရိယဘူမိ နာမ လောကုတ္တရဘူမိ။ ဣတီတိ အရိယဘူမိဩက္ကမနတော၊ ဒေဝတာနံ ဝဏ္ဏဘဏနတော ဝါ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဒေဝတာနံ ဝစနံ သုတွာ တဿ ယသော ပတ္ထဋောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အယသပတ္ထရဏမ္ပိ ဒေဝတာနမာရောစနဝသေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဝိဝိတ္တ-သဒ္ဒေါ ဇနဝိဝေကေတိ အာဟ ‘‘သုည’’န္တိ။ တံ ပန ဇနသဒ္ဒနိဂ္ဃောသာဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ဈာနဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇနကဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ ဣဓ ဇညံ ဂဟိတံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ယဒေဝ တံ အပ္ပနိဂ္ဃောသံ၊ တဒေဝ တံ ဝိဇနဝါတ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၃၃)။ အပ္ပသဒ္ဒန္တိ စ ပကတိသဒ္ဒါဘာဝမာဟ။ အပ္ပနိဂ္ဃောသန္တိ နဂရနိဂ္ဃောသာဒိသဒ္ဒါဘာဝံ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ ဝိယ၊ အတ္ထော ပန နိရဝသေသောတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၆၄) ပန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ဧဝမာဟ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒဿ ပရိတ္တပရိယာယံ မနသိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ သိယာ’တိ။ တေနာဟ ‘န ဟိ တဿာ’တိအာဒိ။ အပ္ပသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အဘာဝတ္ထောတိပိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ‘အပ္ပာဗာဓတဉ္စ သဉ္ဇာနာမီ’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ဝိယာ’’တိ။ တမတ္ထံ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ (ဝိဘ။ ၅၂၈) သံသန္ဒန္တော ‘‘ဧတဒေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတဒေဝါတိ စ မယာ သံဝဏ္ဏိယမာနံ နိဿဒ္ဒတံ ဧဝါတိ အတ္ထော။ သန္တိကေပီတိ ဂါမာဒီနံ သမီပေပိ ဧဒိသံ ဝိဝိတ္တံ နာမ၊ ပဂေဝ ဒူရေတိ အတ္ထော။ အနာကိဏ္ဏန္တိ အသင်္ကိဏ္ဏံ အသမ္ဗာဓံ။ ယဿ သေနာသနဿ သမန္တာ ဂါဝုတမ္ပိ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဝနဂဟနံ နဒီဂဟနံ ဟောတိ၊ န ကောစိ အဝေလာယ ဥပသင်္ကမိတုံ သက္ကောတိ၊ ဣဒံ သန္တိကေပိ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။ သေတီတိ သယတိ။ အာသတီတိ နိသီဒတိ။ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ သေန-သဒ္ဒဿ၊ အာသန-သဒ္ဒဿ စ အဓိကရဏတ္ထဘာဝံ ဒဿေတိ၊ စ-သဒ္ဒေန စ တဒုဘယပဒဿ စတ္ထသမာသဘာဝံ။ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂပါဠိမေဝ အာဟရတိ။

ဣဒါနိ တဿာယေဝတ္ထံ သေနာသနပ္ပဘေဒဒဿနဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ နိဒဿနနယေန သရူပတော ဒဿိတသေနာသနဿေဝ ဟိ အယံ ဝိဘာဂေါ။ တတ္ထ ဝိဟာရော ပါကာရပရိစ္ဆိန္နော သကလော အာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါ ဒီဃပါသာဒေါ၊ ‘‘ဂရုဠသဏ္ဌာနပါသာဒေါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ပါသာဒေါ စတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ အဋ္ဋော ပဋိရာဇူနံ ပဋိဗာဟနယောဂ္ဂေါ စတုပဉ္စဘူမကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော အနေကကောဏဝန္တော ပတိဿယဝိသေသော။ အပရော နယော – ဝိဟာရော ဒီဃမုခပါသာဒေါ။ အဍ္ဎယောဂေါ ဧကပဿဆဒနကဂေဟံ။ တဿ ကိရ ဧကပဿေ ဘိတ္တိ ဥစ္စတရာ ဟောတိ၊ ဣတရပဿေ နီစာ၊ တေန တံ ဧကဆဒနကံ ဟောတိ။ ပါသာဒေါ အာယတစတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနကံ စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တံ။ ဂုဟာ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ လေဏံ ဒွါရဗန္ဓံ ပဗ္ဘာရံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ‘‘မဏ္ဍပေါတိ သာခါမဏ္ဍပေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၆) ဧဝံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန၊ အင်္ဂုတ္တရဋီကာကာရေန စ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။

ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၇) ပန ဝိဟာရောတိ သမန္တာ ပရိဟာရပထံ၊ အန္တောယေဝ စ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ ဒဿေတွာ ကတသေနာသနံ။ အဍ္ဎယောဂေါတိ သုပဏ္ဏဝင်္ကဂေဟံ။ ပါသာဒေါတိ ဒွေ ကဏ္ဏိကာနိ ဂဟေတွာ ကတော ဒီဃပါသာဒေါ။ အဋ္ဋောတိ ပဋိရာဇာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠောတိ ဘောဇနသာလာသဒိသော မဏ္ဍလမာဠော။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၈၂-၄၈၇) ဝုတ္တံ။ လေဏန္တိ ပဗ္ဗတံ ခဏိတွာ ဝါ ပဗ္ဘာရဿ အပ္ပဟောနကဋ္ဌာနေ ကုဋ္ဋံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဝါ ကတသေနာသနံ။ ဂုဟာတိ ဘူမိဒရိ ဝါ ယတ္ထ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဒီပံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဗ္ဗတဂုဟာ ဝါ ဘူမိဂုဟာ ဝါတိ ဝုတ္တံ။

တံ အာဝသထဘူတံ ပတိဿယသေနာသနံ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန၊ ဝိဟာရဋ္ဌာနဋ္ဌေန စ ဝိဟာရသေနာသနံ နာမ။ မသာရကာဒိစတုဗ္ဗိဓော မဉ္စော။ တထာ ပီဌံ။ ဥဏ္ဏဘိသိအာဒိပဉ္စဝိဓာ ဘိသိ။ သီသပ္ပမာဏံ ဗိမ္ဗောဟနံ။ ဝိတ္ထာရတော ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလတာ၊ ဒီဃတော မဉ္စဝိတ္ထာရပ္ပမာဏတာ စေတ္ထ သီသပ္ပမာဏံ။ မသာရကာဒီနိ မဉ္စပီဌဘာဝတော၊ ဘိသိဥပဓာနဉ္စ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓတော မဉ္စပီဌသေနာသနံ။ မဉ္စပီဌဘူတဉှိ သေနာသနံ၊ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓဉ္စ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသေန ဝါ ‘‘မဉ္စပီဌသေနာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ ဧဝမေဝ ဝဒတိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘မဉ္စပီဌသေနာသနန္တိ မဉ္စပီဌဉ္စေဝ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓသေနာသနဉ္စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၆) ဝုတ္တံ။ စိမိလိကာ နာမ သုဓာပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ ဝဏ္ဏာနုရက္ခဏတ္ထံ ပဋခဏ္ဍာဒီဟိ သိဗ္ဗေတွာ ကတာ။ စမ္မခဏ္ဍော နာမ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိတရစ္ဆစမ္မာဒီသုပိ ယံ ကိဉ္စိ စမ္မံ။ အဋ္ဌကထာသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၂၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၈၂) ဟိ သေနာသနပရိဘောဂေ ပဋိက္ခိတ္တစမ္မံ န ဒိဿတိ။ တိဏသန္ထာရောတိ ယေသံ ကေသဉ္စိ တိဏာနံ သန္ထာရော။ ဧသေဝ နယော ပဏ္ဏသန္ထာရေပိ။ စိမိလိကာဒိ ဘူမိယံ သန္ထရိတဗ္ဗတာယ သန္ထတသေနာသနံ။ ယတ္ထ ဝါ ပန ဘိက္ခူ ပဋိက္ကမန္တီတိ ဌပေတွာ ဝါ ဧတာနိ မဉ္စာဒီနိ ယတ္ထ ဘိက္ခူ သန္နိပတန္တိ၊ သဗ္ဗမေတံ သေနာသနံ နာမာတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အဝသေသံ ရုက္ခမူလာဒိပဋိက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ အဘိသင်္ခရဏာဘာဝတော ကေဝလံ သယနဿ၊ နိဿဇ္ဇာယ စ ဩကာသဘူတတ္တာ ဩကာသသေနာသနံ။ သေနာသနဂ္ဂဟဏေနာတိ ‘‘ဝိဝိတ္တံ သေနာသန’’န္တိ ဣမိနာ သေနာသနသဒ္ဒေန ဝိဝိတ္တသေနာသနဿ ဝါ အာဒါနေန၊ ဝစနေန ဝါ ဂဟိတမေဝ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော၊ ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသဿ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗတော။

ယဒေဝံ ကသ္မာ ‘‘အရည’’န္တိအာဒိ ပုန ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂေန ‘‘ဣဓ ပနဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ ဂဟိတေသုပိ သေနာသနေသု ယထာဝုတ္တဿ ဘိက္ခုနော အနုစ္ဆဝိကမေဝ သေနာသနံ ဒဿေတုကာမတ္တာ ပုန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဘိက္ခုနီနံ ဝသေန အာဂတ’’န္တိ ဣဒံ ဝိနယေ အာဂတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အဘိဓမ္မေ။ ဝိနယေ ဟိ ဂဏမှာဩဟီယနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၆၉၁) ဘိက္ခုနီနံ အာရညကဓုတင်္ဂဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဣဒမ္ပိ စ တာသံ အရညံ နာမ၊ န ပန ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမံ အရညမေဝ သေနာသနံ၊ ဣဒမ္ပိ စ တာသံ ဂဏမှာဩဟီယနာပတ္တိကရံ၊ န တု ပဉ္စဓနုသတိကာဒိမေဝ အရညံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘ဧကာ ဝါ ဂဏမှာ ဩဟီယေယျာတိ အဂါမကေ အရညေ ဒုတိယိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဒဿနူပစာရံ ဝါ သဝနူပစာရံ ဝါ ဝိဇဟန္တိယာ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ၊ ဝိဇဟိတေ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ။

ဝိနယဋ္ဌကထာသုပိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) ဟိ တထာဝ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ။ အဘိဓမ္မေ ပန ‘‘အရညန္တိ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၉) အာဂတံ။ ဝိနယသုတ္တန္တာ ဟိ ဥဘောပိ ပရိယာယဒေသနာ နာမ၊ အဘိဓမ္မော ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနာ၊ တသ္မာ ယံ န ဂါမပဒေသန္တောဂဓံ၊ တံ အရညန္တိ နိပ္ပရိယာယေန ဒဿေတုံ တထာ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒခီလာ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ယံ ဌာနံ ပဝတ္တံ၊ သဗ္ဗမေတံ အရညံ နာမာတိ စေတ္ထ အတ္ထော။ အာရညကံ နာမ…ပေ… ပစ္ဆိမန္တိ ဣဒံ ပန သုတ္တန္တနယေန အာရညကသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၆၅၂) အာရညိကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အနုရူပံ၊ တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) ယံ တဿ လက္ခဏံ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တမေဝ၊ အတော တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

သန္ဒစ္ဆာယန္တိ သီတစ္ဆာယံ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ။ ရုက္ခမူလန္တိ ရုက္ခသမီပံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယာဝတာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ၊ နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ နိပတန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ’’န္တိ။ ပဗ္ဗတန္တိ သုဒ္ဓပါသာဏသုဒ္ဓပံသုဥဘယမိဿကဝသေန တိဝိဓောပိ ပဗ္ဗတော အဓိပ္ပေတော၊ န သိလာမယော ဧဝ။ သေလ-သဒ္ဒေါ ပန အဝိသေသတော ပဗ္ဗတပရိယာယောတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိနာ တဒုဘယဿ အနုရူပတံ ဒဿေတိ။ ဒိသာသု ခါယမာနာသူတိ ဒသသု ဒိသာသု အဘိမုခီဘာဝေန ဒိဿမာနာသု။ တထာရူပေနပိ ကာရဏေန သိယာ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာတိ ဧတံ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗဒိသာဟိ အာဂတေန ဝါတေန ဗီဇိယမာနဘာဝဟေတုဒဿနတ္ထန္တိ ကေစိ။ ကံ ဝုစ္စတိ ဥဒကံ ပိပါသဝိနောဒနဿ ကာရကတ္တာ။ ‘‘ယံ နဒီတုမ္ဗန္တိပိ နဒီကုဉ္ဇန္တိပိ ဝဒန္တိ၊ တံ ကန္ဒရန္တိ အပဗ္ဗတပဒေသေပိ ဝိဒုဂ္ဂနဒီနိဝတ္တနပဒေသံ ကန္ဒရန္တိ ဒဿေတီ’’တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၃၀) အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရော၊ တေနေဝ ဝိညာယတိ ‘‘နဒီတုမ္ဗနဒီကုဉ္ဇသဒ္ဒါ နဒီနိဝတ္တနပဒေသဝါစကာ’’တိ။ နဒီနိဝတ္တနပဒေသော စ နာမ နဒိယာ နိက္ခမနဥဒကေန ပုန နိဝတ္တိတွာ ဂတော ဝိဒုဂ္ဂပဒေသော။ ‘‘အပဗ္ဗတပဒေသေပီ’’တိ ဝဒန္တော ပန အဋ္ဌကထာယံ နိဒဿနမတ္တေန ပဌမံ ပဗ္ဗတပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာဝုတ္တော ပန နဒီပဒေသောပိ ကန္ဒရော ဧဝါတိ ဒဿေတိ။

‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိနာပိ နိဒဿနမတ္တေနေဝ တဿာနုရူပဘာဝမာဟ။ ဥဿာပေတွာတိ ပုဉ္ဇံ ကတွာ။ ‘‘ဒွိန္နံ ပဗ္ဗတာနမ္ပိ အာသန္နတရေ ဌိတာနံ ဩဝရကာဒိသဒိသံ ဝိဝရံ ဟောတိ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ပန ပဗ္ဗတေ ဥမင်္ဂသဒိသ’’န္တိ ဝဒန္တိ အာစရိယာ။ ဧကသ္မိံယေဝ ဟိ ဥမင်္ဂသဒိသံ အန္တောလေဏံ ဟောတိ ဥပရိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ၊ န ဒွီသု တထာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘ဥမင်္ဂသဒိသ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဧကသ္မိံ ယေဝါ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ‘‘မဟာဝိဝရ’’န္တိ ဣဒံ ပန ဥဘယေဟိပိ။ ဥမင်္ဂသဒိသန္တိ စ ‘‘သုဒုင်္ဂါသဒိသ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၆) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ သုဒုင်္ဂါတိ ဟိ ဘူမိဃရဿေတံ အဓိဝစနံ၊ ‘‘တံ ဂဟေတွာ သုဒုင်္ဂါယ ရဝန္တံ ယက္ခိနီ ခိပီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ မနုဿာနံ အနုပစာရဋ္ဌာနန္တိ ပကတိသဉ္စာရဝသေန မနုဿေဟိ န သဉ္စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ကဿနဝပ္ပနာဒိဝသေန ဟိ ပကတိသဉ္စာရပဋိက္ခေပေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ န ကသန္တိ န ဝပန္တီ’’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပန ‘‘ဝနပတ္ထန္တိ ဝနသဏ္ဌာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစနံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ ဘီသနကာနမေတံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ သလောမဟံသာနမေတံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ ပရိယန္တာနမေတံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ န မနုဿူပစာရာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၃၁) ဣမံ ဝိဘင်္ဂပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပတ္ထောတိ ဟိ ပဗ္ဗတဿ သမာနဘူမိ၊ ယော ‘‘သာနူ’’တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တဿဒိသတ္တာ ပန မနုဿာနမသဉ္စရဏဘူတံ ဝနံ၊ တသ္မာ ပတ္ထသဒိသံ ဝနံ ဝနပတ္ထောတိ ဝိသေသနပရနိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗာသု ဒိသာသု အဘိမုခေါ ဩကာသော အဗ္ဘောကာသောတိ အာဟ ‘‘အစ္ဆန္န’’န္တိ၊ ကေနစိ ဆဒနေန အန္တမသော ရုက္ခသာခါယပိ န ဆာဒိတန္တိ အတ္ထော။ ဒဏ္ဍကာနံ ဥပရိ စီဝရံ ဆာဒေတွာ ကတာ စီဝရကုဋိ။ နိက္ကဍ္ဎိတွာတိ နီဟရိတွာ။ အန္တောပဗ္ဘာရလေဏသဒိသော ပလာလရာသိယေဝ အဓိပ္ပေတော၊ ဣတရထာ တိဏပဏ္ဏသန္ထာရသင်္ဂေါပိ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဗ္ဘာရလေဏသဒိသေ အာလယေ’’တိ၊ ပဗ္ဘာရသဒိသေ၊ လေဏသဒိသေ ဝါတိ အတ္ထော။ ဂစ္ဆဂုမ္ဗာဒီနမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပုရိမနယံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။

ပိဏ္ဍပါတဿ ပရိယေသနံ ပိဏ္ဍပါတော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တတော ပဋိက္ကန္တော ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တောတိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍပါတပရိယေသနတော ပဋိက္ကန္တော’’တိ။ ပလ္လင်္ကန္တိ ဧတ္ထ ပရိ-သဒ္ဒေါ ‘‘သမန္တတော’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ၊ တသ္မာ ပရိသမန္တတော အင်္ကနံ အာသနံ ပလ္လင်္ကော ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ၊ ဒွိဘာဝဉ္စ ကတွာ ယထာ ‘‘ပလိဗုဒ္ဓါ’’တိ၊ (မိ။ ပ။ ၆။၃။၆) သမန္တဘာဝေါ စ ဝါမောရုံ၊ ဒက္ခိဏောရုဉ္စ သမံ ဌပေတွာ ဥဘိန္နံ ပါဒါနံ အညမညသမ္ဗန္ဓနကရဏံ။ တေနာဟ ‘‘သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသန’’န္တိ။ ဦရူနံ ဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇာဝ ဣဓ ပလ္လင်္ကော၊ န အာဟရိမေဟိ ဝါဠေဟိ ကတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဘုဇိတွာတိ စ ယထာ ပလ္လင်္ကဝသေန နိသဇ္ဇာ ဟောတိ၊ တထာ ဥဘော ပါဒေ အာဘုဂ္ဂေ သမိဉ္ဇိတေ ကတွာ၊ တံ ပန ဥဘိန္နံ ပါဒါနံ တထာဗန္ဓတာကရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ ဥဇုံ ကာယန္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယော ဟေဋ္ဌိမကာယဿ အနုဇုကံ ဌပနဿ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဝိညာပိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန ဥပရိမကာယဿ ဥဇုကံ ဌပနံ သရူပတော ဒဿေတိ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိနာ၊ အဋ္ဌာရသန္နံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကဋ္ဌိကာနံ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒနမေဝ တထာ ဌပနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒါနိ တထာ ဌပနဿ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ တထာ ဌပနေ သတိ၊ ဣမိနာ ဝါ တထာဌပနဟေတုနာ။ န ပဏမန္တီတိ န ဩနမန္တိ။ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ ပန ပရမ္ပရပယောဇနဒဿနံ။ အထာတိ ဧဝံ အနောနမနေ။ ဝေဒနာတိ ပိဋ္ဌိဂိလာနာဒိဝေဒနာ။ န ပရိပတတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ ဝီထိံ န ဝိလင်္ဃေတိ။ တတော ဧဝ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသပ္ပတ္တိယာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဝေပုလ္လံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ပရိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ အဘိသဒ္ဒပရိယာယော အဘိမုခတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ ပရိသဒ္ဒဿ သမီပတ္ထတံ ဒဿေတိ ‘‘မုခသမီပေ ဝါ ကတွာ’’တိ ဣမိနာ၊ မုခဿ သမီပေ ဝိယ စိတ္တေ နိဗဒ္ဓံ ဥပဋ္ဌာပနဝသေန ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိသဒ္ဒဿ သမီပတ္ထတံ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ (ဝိဘ။ ၅၃၇) သာဓေတုံ ‘‘တေနေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နာသိကဂ္ဂေတိ နာသပုဋဂ္ဂေ။ မုခနိမိတ္တံ နာမ ဥတ္တရောဋ္ဌဿ ဝေမဇ္ဈပ္ပဒေသော၊ ယတ္ထ နာသိကဝါတော ပဋိဟညတိ။

ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ ဘဇတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဒဿိတံ၊ ဧဝံ ‘‘နိသီဒတီ’’တိ ဣမိနာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကော သန္တော ဣရိယာပထော ဒဿိတော၊ ‘‘ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ’’တိ ဣမိနာ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝေါ၊ ‘‘ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟဏူပါယောတိ။ ပရိ-သဒ္ဒေါ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆) ဝိယ။ မုခ-သဒ္ဒေါ နိယျာနဋ္ဌော ‘‘သုညတဝိမောက္ခမုခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပဋိပက္ခတော နိက္ခမနမေဝ ဟိ နိယျာနံ။ အသမ္မောသနဘာဝေါ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော။ တတြာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါနယေ။ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသတာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသပဋိပက္ခတာယ စ နိယျာနံ သတိံ ကတွာ၊ ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရဿ၊ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ စ မတိ။ အထ ဝါ ‘‘ကာယာဒီသု သုဋ္ဌုပဝတ္တိယာ ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ တတော ဧဝ စ နိယျာနဘာဝယုတ္တံ၊ ကာယာဒိပရိဂ္ဂဟဏဉာဏသမ္ပယုတ္တတာယ ဝါ ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ တတောယေဝ စ နိယျာနဘူတံ ဥပဋ္ဌာနံ ကတွာတိ အတ္ထော’’တိ အယံ အာစရိယာနန္ဒတ္ထေရဿ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၅၃၇) မတိ။

၂၁၇။ အဘိဇ္ဈာယတိ ဂိဇ္ဈတိ အဘိကင်္ခတိ ဧတာယာတိ အဘိဇ္ဈာ၊ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ။ လုစ္စနဋ္ဌေနာတိ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေန၊ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထောတိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန၊ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၇) အင်္ဂုတ္တရဋီကာကာရေန စ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ သုတ္တေသု စ ဒိဿတိ ‘‘လုစ္စတီတိ ခေါ ဘိက္ခု လောကောတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ လုစ္စတိ? စက္ခု ခေါ ဘိက္ခု လုစ္စတိ၊ ရူပါ လုစ္စန္တိ၊ စက္ခုဝိညာဏံ လုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၈၂) အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ၊ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၇-၁၃) ပန ဣဓ စ အဓုနာ ပေါတ္ထကေ ‘‘လုစ္စနပလုစ္စနဋ္ဌေနာ’’တိ လိခိတံ။ တတ္ထ လုစ္စနမေဝ ပလုစ္စနပရိယာယေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ လုစသဒ္ဒေါ ဟိ အပေက္ခနာဒိအတ္ထောပိ ဘဝတိ ‘‘ဩလောကေတီ’’တိအာဒီသု၊ ဘိဇ္ဇနပဘိဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဝံသတ္ထပကာသိနိယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ခဏဘင်္ဂဝသေန လုစ္စနသဘာဝတော၊ စုတိဘင်္ဂဝသေန စ ပလုစ္စနသဘာဝတော လောကော နာမာ’’တိ (ဝံသတ္ထပကာသိနိယံ နာမ မဟာဝံသဋီကာယံ ပဌမပရိစ္ဆေဒေ ပဉ္စမဂါထာ ဝဏ္ဏနာယံ) ကေစိ ပန ‘‘ဘိဇ္ဇနဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌေနာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ အာဟစ္စဘာသိတဝစနတ္ထေန ဝိရုဇ္ဈနတော၊ လုစသဒ္ဒဿ စ အနုပ္ပာဒဝါစကတ္တာ အယုတ္တမေဝေတံ။ အပိစ အာစရိယေဟိပိ ‘‘လုစ္စနပလုစ္စနဋ္ဌေနာ’’တိ ပါဌမေဝ ဥလ္လိင်္ဂေတွာ တထာ အတ္ထော ဝုတ္တော သိယာ၊ ပစ္ဆာ ပန ပရမ္ပရာဘတဝသေန ပမာဒလေခတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ န ဒိဋ္ဌောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န လုစ္စတိ န ပလုစ္စတီတိ ယော ဂဟိတောပိ တထာ န ဟောတိ၊ သွေဝ လောကော၊ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝါ လုစ္စတိ ဘိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီတိ ဂဟေတဗ္ဗောဝ လောကောတိ တံဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ၊ ဒုက္ခသစ္စံ ဝါ လောကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ လောကော’’တိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဝစနတောပိ ယထာဝုတ္တော ကေသဉ္စိ အတ္ထော န ယုတ္တောတိ။

တသ္မာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာနမေဝ လောကဘာဝတော။ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေနေဝ အနုပ္ပာဒနံ အပ္ပဝတ္တနံ၊ န ပန ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဝသေန ပဋိပက္ခာနံ သုဋ္ဌုပဟီနံ။ ‘‘ပဟီနတ္တာ’’တိ ဟိ တထာပဟီနသဒိသတံ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဈာနဿ အနဓိဂတတ္တာ။ ဧဝံ ပန ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ တထာ ပဟာနတောယေဝေတံ စိတ္တံ ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ နာမ၊ န တု စက္ခုဝိညာဏမိဝ သဘာဝတော အဘိဇ္ဈာဝိရဟိတတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘န စက္ခုဝိညာဏသဒိသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ တံ စိတ္တံ ဝါ။ အဓုနာ မုဉ္စနဿ၊ အနာဂတေ စ ပုန အနာဒါနဿ ကရဏံ ပရိသောဓနံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ စ ဣမဿ စိတ္တဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ပရိသောဓိတတ္တာ ဝိဂတာဘိဇ္ဈတာ၊ ဧဝံ အဗျာပန္နတာ၊ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓတာ၊ အနုဒ္ဓတတာ၊ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ နိဒဿေန္တော ‘‘ဗျာပါဒပဒေါသံ ပဟာယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ အာဟ။ ပူတိကုမ္မာသာဒယောတိ အာဘိဒေါသိကယဝကုမ္မာသာဒယော။ ပုရိမပကတိန္တိ ပရိသုဒ္ဓပဏ္ဍရသဘာဝံ၊ ဣမိနာ ဝိကာရမာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဝိကာရာပတ္တိယာတိ ပုရိမပကတိဝိဇဟနသင်္ခါတေန ဝိကာရမာပဇ္ဇနေန။ ‘‘ဥဘယ’’န္တိအာဒိနာ တုလျတ္ထသမာသဘာဝမာဟ။ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ အကလ္လတာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂၊ ဝိဘ။ ၅၄၆) ထိနဿ၊ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ကာယဿ အကလ္လတာ’’တိအာဒိနာ စ မိဒ္ဓဿ အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘ထိနံ စိတ္တဂေလညံ၊ မိဒ္ဓံ စေတသိကဂေလည’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ ဟိ ထိနမိဒ္ဓဿ အညမညံ အဝိပ္ပယောဂေ စိတ္တကာယလဟုတာဒီနံ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ ယထာက္ကမံ တံတံဝိသေသဿ ယာ တေသံ အကလ္လတာဒီနံ ဝိသေသပစ္စယတာ၊ အယမေတေသံ သဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌာလောကော နာမ ပဿိတော ရတ္တိံ စန္ဒာလောကဒီပါလောကဥက္ကာလောကာဒိ၊ ဒိဝါ စ သူရိယာလောကာဒိ။ ရတ္တိမ္ပိ ဒိဝါပိ တဿ သဉ္ဇာနနသမတ္ထာ သညာ အာလောကသညာ၊ တဿာ စ ဝိဂတနီဝရဏာယ ပရိသုဒ္ဓါယ အတ္ထိတာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ အတိသယတ္ထဝိသိဋ္ဌဿ ဟိ အတ္ထိအတ္ထဿ အဝဗောဓကော အယမီကာရောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ရတ္တိမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ၊ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓဘာဝဿ ကာရဏတ္တာ စေတံ ဝုတ္တံ။ သုတ္တေသု ပါကဋောဝါယမတ္ထော။

သရတီတိ သတော၊ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနောတိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတိ ‘‘သတိယာ စ ဉာဏေန စ သမန္နာဂတော’’တိ ဣမိနာ။ သန္တေသုပိ အညေသု ဝီရိယသမာဓိအာဒီသု ကသ္မာ ဣဒမေဝ ဥဘယံ ဝုတ္တံ၊ ဝိဂတာဘိဇ္ဈာဒီသု ဝါ ဣဒံ ဥဘယံ အဝတွာ ကသ္မာ ဣဓေဝ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂမပနေတုံ ‘‘ဣဒံ ဥဘယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌသတိသမ္ပဇညသင်္ခါတံ ဣဒံ ဥဘယန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမိတွာ ဌိတောတိ တ-သဒ္ဒဿ အတီတတ္ထတံ အာဟ၊ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ပဇဟနမေဝ စ အတိက္ကမနံ။ ‘‘ကထံ ဣဒံ ကထံ ဣဒ’’န္တိ ပဝတ္တတီတိ ကထံကထာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကထံကထီ၊ န ကထံကထီ အကထံကထီ၊ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆောတိ ဝစနတ္ထော၊ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ကထံ ဣဒံ ကထံ ဣဒ’န္တိ ဧဝံ နပ္ပဝတ္တတီတိ အကထံကထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ဣဒံ ‘‘အကထံကထီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န ဝိစိကိစ္ဆတိ၊ န ကင်္ခတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဝစနတ္ထလက္ခဏာဒိဘေဒတောတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ပစ္စယပဟာနပဟာယကာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေပိ ဟိ ပဘေဒတော ဝတ္တဗ္ဗာတိ။

၂၁၈။ ဝဍ္ဎိယာ ဂဟိတံ ဓနံ ဣဏံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဍ္ဎိယာ ဓနံ ဂဟေတွာ’’တိ။ ဝိဂတော အန္တော ဗျန္တော၊ သော ယဿာတိ ဗျန္တီ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဂတန္တ’’န္တိ၊ ဝိရဟိတဒါတဗ္ဗဣဏပရိယန္တံ ကရေယျာတိ စေတဿ အတ္ထော။ တေသန္တိ ဝဍ္ဎိယာ ဂဟိတာနံ ဣဏဓနာနံ။ ပရိယန္တော နာမ တဒုတ္တရိ ဒါတဗ္ဗဣဏသေသော။ နတ္ထိ ဣဏမဿာတိ အဏဏော။ တဿ ဘာဝေါ အာဏဏျံ။ တမေဝ နိဒါနံ အာဏဏျနိဒါနံ၊ အာဏဏျဟေတု အာဏဏျကာရဏာတိ အတ္ထော။ အာဏဏျမေဝ ဟိ နိဒါနံ ကာရဏမဿာတိ ဝါ အာဏဏျနိဒါနံ၊ ‘‘ပါမောဇ္ဇံ သောမနဿ’’န္တိ ဣမေဟိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဣဏပလိဗောဓတော မုတ္တောမှီ’’တိ ဗလဝပါမောဇ္ဇံ လဘတိ။ ‘‘ဇီဝိကာနိမိတ္တမ္ပိ မေ အဝသိဋ္ဌံ အတ္ထီ’’တိ သောမနဿံ အဓိဂစ္ဆတိ။

၂၁၉။ ဝိသဘာဂဝေဒနာ နာမ ဒုက္ခဝေဒနာ။ သာ ဟိ ကုသလဝိပါကသန္တာနဿ ဝိရောဓိဘာဝတော သုခဝေဒနာယ ဝိသဘာဂါ၊ တဿာ ဥပ္ပတ္တိယာ ကရဏဘူတာယ။ ကကစေနေဝါတိ ကကစေန ဣဝ။ စတုဣရိယာပထန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဣရိယာပထံ။ ဗျာဓိတော ဟိ ယထာ ဌာနဂမနေသု အသမတ္ထော၊ ဧဝံ နိသဇ္ဇာဒီသုပိ။ အာဗာဓေတီတိ ပီဠေတိ။ ဝါတာဒီနံ ဝိကာရဘူတာ ဝိသမာဝတ္ထာယေဝ ‘‘အာဗာဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘တံသမုဋ္ဌာနေန ဒုက္ခေန ဒုက္ခိတော’’တိ၊ အာဗာဓသမုဋ္ဌာနေန ဒုက္ခဝေဒနာသင်္ခါတေန ဒုက္ခေန ဒုက္ခိတော ဒုက္ခသမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဝေဒနာယ ပန အာဗာဓဘာဝေန အာဒိမှိ ဗာဓတီတိ အာဗာဓောတိ ကတွာ အာဗာဓသင်္ခါတေန မူလဗျာဓိနာ အာဗာဓိကော၊ အပရာပရံ သဉ္ဇာတဒုက္ခသင်္ခါတေန အနုဗန္ဓဗျာဓိနာ ဒုက္ခိတောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ ဒုက္ခဝေဒနာဝသေန ဝုတ္တဿ ဒုက္ခိတပဒဿ အာဗာဓိကပဒေန ဝိသေသိတဗ္ဗတာ ပါကဋာ ဟောတီတိ အယမေတ္ထ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၉) ဝုတ္တနယော။ အဓိကံ မတ္တံ ပမာဏံ အဓိမတ္တံ၊ ဗာဠှံ၊ အဓိမတ္တံ ဂိလာနော ဓာတုသင်္ခယေန ပရိက္ခီဏသရီရောတိ အဓိမတ္တဂိလာနော။ အဓိမတ္တဗျာဓိပရေတတာယာတိ အဓိမတ္တဗျာဓိပီဠိတတာယ။ န ရုစ္စေယျာတိ န ရုစ္စေထ၊ ကမ္မတ္ထပဒဉ္စေတံ ‘‘ဘတ္တဉ္စဿာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အဿာ’’တိ ကတ္တုဒဿနတော။ မတ္တာသဒ္ဒေါ အနတ္ထကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗလမတ္တာတိ ဗလမေဝါ’’တိ၊ အပ္ပမတ္တကံ ဝါ ဗလံ ဗလမတ္တာ။ တဒုဘယန္တိ ပါမောဇ္ဇံ၊ သောမနဿဉ္စ။ လဘေထ ပါမောဇ္ဇံ ‘‘ရောဂတော မုတ္တောမှီ’’တိ။ အဓိဂစ္ဆေယျ သောမနဿံ ‘‘အတ္ထိ မေ ကာယဗလ’’န္တိ ပါဠိယာ အတ္ထော။

၂၂၀။ ကာကဏိကမတ္တံ နာမ ‘‘ဧကဂုဉ္ဇမတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဒိယဍ္ဎဝီဟိမတ္တ’’န္တိ ဝိနယဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ အပိစ ကဏ-သဒ္ဒေါ ကုဏ္ဍကေ –

‘‘အကဏံ အထုသံ သုဒ္ဓံ၊ သုဂန္ဓံ တဏ္ဍုလပ္ဖလံ၊

တုဏ္ဍိကီရေ ပစိတွာန၊ တတော ဘုဉ္ဇန္တိ ဘောဇန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၁) အာဒီသု ဝိယ၊

‘‘ကဏော တု ကုဏ္ဍကော ဘဝေ’’တိ (အဘိဓာနေ ဘကဏ္ဍေ စတုဗ္ဗဏ္ဏဝဂ္ဂေ ၄၅၄ ဂါထာ) ဟိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပကော ပန ကဏော ကာကဏောတိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ကာလဝဏ’’န္တိ၊ တသ္မာ ကာကဏောဝ ပမာဏမဿာတိ ကာကဏိကံ၊ ကာကဏိကမေဝ ကာကဏိကမတ္တံ၊ ခုဒ္ဒကကုဏ္ဍကပ္ပမာဏမေဝါတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ရာဇဒါယော နာမ ကာကဏိကမတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အဍ္ဎမာသဂ္ဃနိကံ မံသံ ဒေတီ’’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၆။ဥမင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာယ) ဝုတ္တေန ဥမင်္ဂဇာတကဝစနေန စ အဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဝယောတိ ခယော ဘင်္ဂေါ၊ တဿ ‘‘ဗန္ဓနာ မုတ္တောမှီ’’တိ အာဝဇ္ဇယတော တဒုဘယံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လဘေထ ပါမောဇ္ဇံ၊ အဓိဂစ္ဆေယျ သောမနဿ’’န္တိ။ ဝစနာဝသေသံ သန္ဓာယ ‘‘သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ စ ပဌမဒုတိယပဒေသု ဝုတ္တနယေနေဝ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ တတိယာဒီသု တီသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ဧကေကော ဟိ ဥပမာပက္ခော ‘‘ပဒ’’န္တိ ဝုတ္တော။

၂၂၁-၂၂၂။ အဓီနောတိ အာယတ္တော၊ န သေရိဘာဝယုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ရုစိယာ ကိဉ္စိ ကာတုံ န လဘတီ’’တိ။ ဧဝမိတရသ္မိမ္ပိ။ ယေန ဂန္တုကာမော၊ တေန ကာမံ ဂမော န ဟောတီတိ သပါဌသေသယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမန္တိ စေတံ ဘာဝနပုံသကဝစနံ၊ ကာမေန ဝါ ဣစ္ဆာယ ဂမော ကာမံဂမော နိဂ္ဂဟီတာဂမေန။ ဒါသဗျာတိ ဧတ္ထ ဗျ-သဒ္ဒဿ ဘာဝတ္ထတံ ဒဿေတိ ‘‘ဒါသဘာဝါ’’တိ ဣမိနာ။ အပရာဓီနတာယ အတ္တနော ဘုဇော ဝိယ သကိစ္စေ ဧသိတဗ္ဗော ပေသိတဗ္ဗောတိ ဘုဇိဿော၊ သယံဝသီတိ နိဗ္ဗစနံ။ ‘‘ဘုဇော နာမ အတ္တနော ယထာသုခံ ဝိနိယောဂေါ၊ သော ဣဿော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဧတ္ထာတိ ဘုဇိဿော၊ အဿာမိကော’’တိ မူလပဏ္ဏာသကဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေန္တော ‘‘အတ္တနော သန္တကော’’တိ အာဟ၊ အတ္တာဝ အတ္တနော သန္တကော၊ န ပရဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုဒကတာယ ကံ ပါနီယံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရော၊ အဒ္ဓါနသဒ္ဒေါ စ ဒီဃပရိယာယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိရုဒကံ ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ။

၂၂၃။ သေသာနီတိ ဗျာပါဒါဒီနိ။ တတြာတိ ဒဿနေ။ အယန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ သဒိသတာ၊ ယေန ဣဏာဒီနံ ဥပမာဘာဝေါ၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနဉ္စ ဥပမေယျဘာဝေါ ဟောတိ၊ သော နေသံ ဥပမောပမေယျသမ္ဗန္ဓော သဒိသတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေဟီတိ ပရေဟိ ဣဏသာမိကေဟိ။ ကိဉ္စိ ပဋိဗာဟိတုန္တိ ဖရုသဝစနာဒိကံ ကိဉ္စိပိ ပဋိသေဓေတုံ န သက္ကောတိ ဣဏံ ဒါတုမသက္ကုဏတ္တာ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တိတိက္ခာကာရဏ’’န္တိအာဒိ၊ ဣဏဿ တိတိက္ခာကာရဏတ္တာတိ အတ္ထော။ ယော ယမှိ ကာမစ္ဆန္ဒေန ရဇ္ဇတီတိ ယော ပုဂ္ဂလော ယမှိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝတ္ထုဘူတေ ပုဂ္ဂလေ ကာမစ္ဆန္ဒေန ရဇ္ဇတိ။ တဏှာသဟဂတေန တံ ဝတ္ထုံ ဂဏှာတီတိ တဏှာဘူတေန ကာမစ္ဆန္ဒေန တံ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘မမေတ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ သဟဂတသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ တဗ္ဘာဝမတ္တော ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဘဝိကာ နန္ဒီရာဂသဟဂတာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ၄၈၀၊ ၃။၃၇၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဝိယ။ တေနာတိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝတ္ထုဘူတေန ပုဂ္ဂလေန။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘တိတိက္ခာကာရဏ’’န္တိအာဒိ၊ ကာမစ္ဆန္ဒဿ တိတိက္ခာကာရဏတ္တာတိ အတ္ထော။ တိတိက္ခာသဒိသော စေတ္ထ ရာဂပဓာနော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ ‘‘တိတိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တော၊ န တု ‘‘ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၁၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၄) ဝိယ တပဘူတော အဒေါသပဓာနော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ဃရသာမိကေဟီတိ ဃရဿ သာမိကဘူတေဟိ သဿုသသုရသာမိကေဟိ။ ဣတ္ထီနံ ကာမစ္ဆန္ဒော တိတိက္ခာကာရဏံ ဟောတိ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာ သေသာနံ ရောဂါဒိသဒိသတာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပိတ္တဒေါသကောပနဝသေန ပိတ္တရောဂါတုရော။ တဿ ပိတ္တကောပနတော သဗ္ဗမ္ပိ မဓုသက္ကရာဒိကံ အမဓုရဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တိတ္တကံ တိတ္တကန္တိ ဥဂ္ဂိရတိယေဝါ’’တိ။ တုမှေ ဥပဒ္ဒဝေထာတိ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၂၃) ဥဒ္ဓဋပါဌော၊ ‘‘ဥပဒ္ဒဝံ ကရောထာ’’တိ နာမဓာတုဝသေန အတ္ထော၊ ဣဒါနိ ပန ‘‘တုမှေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဝိဗ္ဘမတီတိ ဣတော စိတော စ အာဟိဏ္ဍတိ၊ ဟီနာယ ဝါ အာဝတ္တတိ။ မဓုသက္ကရာဒီနံ ရသံ န ဝိန္ဒတိ နာနုဘဝတိ န ဇာနာတိ န လဘတိ စ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာသနရသန္တိ သာသနဿ ရသံ၊ သာသနမေဝ ဝါ ရသံ။

နက္ခတ္တဆဏံ နက္ခတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အဟော နစ္စံ၊ အဟော ဂီတ’’န္တိ။ မုတ္တောတိ ဗန္ဓနတော ပမုတ္တော။ ဓမ္မဿဝနဿာတိ သောတဗ္ဗဓမ္မဿ။

သီဃံ ပဝတ္တေတဗ္ဗကိစ္စံ အစ္စာယိကံ။ သီဃတ္ထော ဟိ အတိသဒ္ဒေါ ‘‘ပါဏာတိပါတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၉၃၊ ဝိဘ။ ၉၆၈) ဝိယ။ ဝိနယေ အပကတညုနာတိ ဝိနယက္ကမေ အကုသလေန။ ပကတံ နိဋ္ဌာနံ ဝိနိစ္ဆယံ ဇာနာတီတိ ပကတညူ၊ န ပကတညူ တထာ။ သော ဟိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ယာထာဝတော န ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ကိသ္မိဉ္စိဒေဝါ’’တိအာဒိ။ ကပ္ပိယမံသေပီတိ သူကရမံသာဒိကေပိ။ အကပ္ပိယမံသသညာယာတိ အစ္ဆမံသာဒိသညာယ။

ဒဏ္ဍကသဒ္ဒေနာပီတိ သာခါဒဏ္ဍကသဒ္ဒေနပိ။ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတောတိ အဝသင်္ကိတော စေဝ သမန္တတော သင်္ကိတော စ၊ အတိဝိယ သင်္ကိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဒါကာရဒဿနံ ‘‘ဂစ္ဆတိပီ’’တိအာဒိ။ သော ဟိ ထောကံ ဂစ္ဆတိပိ။ ဂစ္ဆန္တော ပန တာယ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတတာယ တတ္ထ တတ္ထ တိဋ္ဌတိပိ။ ဤဒိသေ ကန္တာရေ ဂတေ ‘‘ကော ဇာနာတိ၊ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ နိဝတ္တတိပိ၊ တသ္မာ စ ဂတဋ္ဌာနတော အဂတဋ္ဌာနမေဝ ဗဟုတရံ ဟောတိ၊ တတော ဧဝ စ သော ကိစ္ဆေန ကသိရေန ခေမန္တဘူမိံ ပါပုဏာတိ ဝါ၊ န ဝါ ပါပုဏာတိ။ ကိစ္ဆေန ကသိရေနာတိ ပရိယာယဝစနံ၊ ကာယိကဒုက္ခေန ခေဒနံ ဝါ ကိစ္ဆံ၊ စေတသိကဒုက္ခေန ပီဠနံ ကသိရံ။ ခေမန္တဘူမိန္တိ ခေမဘူတံ ဘူမိံ အန္တသဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝတ္တာ၊ ဘယဿ ခီယနံ ဝါ ခေမော၊ သောဝ အန္တော ပရိစ္ဆေဒေါ ယဿာ တထာ၊ သာ ဧဝ ဘူမီတိ ခေမန္တဘူမိ၊ တံ နိဗ္ဘယပ္ပဒေသန္တိ အတ္ထော။ အဋ္ဌသု ဌာနေသူတိ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဝိစိကိစ္ဆာ? သတ္ထရိ ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတိ။ ဓမ္မေ။ သင်္ဃေ။ သိက္ခာယ။ ပုဗ္ဗန္တေ။ အပရန္တေ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၅) ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု ဌာနေသု။ အဓိမုစ္စိတွာတိ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ၊ သဒ္ဒဟိတွာ ဝါ။ သဒ္ဓါယ ဂဏှိတုန္တိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ ‘‘ဣဒမေဝ’’န္တိ သဒ္ဒဟနဝသေန ဂဏှိတုံ၊ သဒ္ဒဟိတုံ န သက္ကောတီတိ အတ္ထော။ ဣတီတိ တသ္မာ ဝုတ္တနယေန အသက္ကုဏနတော အန္တရာယံ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ နတ္ထိ နု ခေါ’’တိ အရညံ ပဝိဋ္ဌဿ အာဒိမှိ ဧဝ သပ္ပနံ သံသယော အာသပ္ပနံ။ တတော ပရံ သမန္တတော၊ ဥပရူပရိ ဝါ သပ္ပနံ ပရိသပ္ပနံ။ ဥဘယေနပိ တတ္ထေဝ သံသယဝသေန ပရိဗ္ဘမနံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အပရိယောဂါဟန’’န္တိ၊ ‘‘ဧဝမိဒ’’န္တိ သမန္တတော အနောဂါဟနန္တိ အတ္ထော။ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ အရညသညာယ ဥပ္ပန္နံ ဆမ္ဘိတဘာဝံ ဟဒယမံသစလနံ၊ ဥတြာသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပမေယျပက္ခေပိ ယထာရဟမေသမတ္ထော။

၂၂၄။ တတြာယံ သဒိသတာတိ ဧတ္ထ ပန အပ္ပဟီနပက္ခေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ဣဏာဒိသဒိသာ၊ တဒဂ္ဂေန စ တေသံ ပဟာနံ အာဏဏျာဒိသဒိသတာတိ။ ဣဒံ ပန အနုတ္တာနပဒတ္ထမတ္တံ – သမိဒ္ဓတန္တိ အဍ္ဎတံ။ ပုဗ္ဗေ ပဏ္ဏမာရောပိတာယ ဝဍ္ဎိယာ သဟ ဝတ္တတီတိ သဝဍ္ဎိကံ။ ပဏ္ဏန္တိ ဣဏဒါနဂ္ဂဟဏေ သလ္လက္ခဏဝသေန လိခိတပဏ္ဏံ။ ပုန ပဏ္ဏန္တိ ဣဏယာစနဝသေန သာသနလိခိတပဏ္ဏံ။ နိလ္လေပတာယာတိ ဓနသမ္ဗန္ဓာဘာဝေန အဝိလိမ္ပနတာယ။ တထာ အလဂ္ဂတာယ။ ပရိယာယဝစနဉှေတံ ဒွယံ။ အထ ဝါ နိလ္လေပတာယာတိ ဝုတ္တနယေန အဝိလိမ္ပနဘာဝေန ဝိသေသနဘူတေန အလဂ္ဂတာယာတိ အတ္ထော။ ဆ ဓမ္မေတိ အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော၊ အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ၊ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ၊ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ ဘာဝေတွာတိ ဗြူဟေတွာ၊ အတ္တနိ ဝါ ဥပ္ပာဒေတွာ။ အနုပ္ပန္နအနုပ္ပာဒနဥပ္ပန္နပ္ပဟာနာဒိဝိဘာဝနဝသေန မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ သဝိသေသံ ပါဠိယာ အာဂတတ္တာ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏယိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနေ’’တိ စ ဣမသ္မိံ ဒီဃာဂမေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂ အာဒယော) သင်္ဂီတမာဟ၊ န မဇ္ဈိမာဂမေ နိကာယန္တရတ္တာ။ နိကာယန္တရာဂတောပိ ဟိ အတ္ထော အာစရိယေဟိ အညတ္ထ ယေဘုယျေန ဝုတ္တောတိ ဝဒန္တိ။ ဧသ နယော ဗျာပါဒါဒိပ္ပဟာနဘာဂေပိ။ ပရဝတ္ထုမှီတိ အာရမ္မဏဘူတေ ပရသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ။ မမာယနာဘာဝေန နေဝ သင်္ဂေါ။ ပရိဂ္ဂဟာဘာဝေန န ဗဒ္ဓါ။ ဒိဗ္ဗာနိပိ ရူပါနိ ပဿတော ကိလေသော န သမုဒါစရတိ၊ ပဂေဝ မာနုသိယာနီတိ သမ္ဘာဝနေ အပိ-သဒ္ဒေါ။

အနတ္ထကရောတိ အတ္တနော၊ ပရဿ စ အဟိတကရော။ ဆ ဓမ္မေတိ မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော၊ မေတ္တာဘာဝနာနုယောဂေါ၊ ကမ္မဿကတာ၊ ပဋိသင်္ခါနဗဟုလတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ တတ္ထေဝါတိ မဟာသတိပဋ္ဌာနေယေဝ။ စာရိတ္တသီလမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ပညတ္တသိက္ခာပဒံ ‘‘အာစာရပဏ္ဏတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါရိတ္တပဏ္ဏတ္တိသိက္ခာပဒံ သင်္ဂဏှာတိ။

ပဝေသိတောတိ ပဝေသာပိတော။ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသာပိတတ္တာ အလဒ္ဓနက္ခတ္တာနုဘဝနော ပုရိသော ဟိ ‘‘နက္ခတ္တဒိဝသေ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသိတော ပုရိသော’’တိ ဝုတ္တော၊ နက္ခတ္တဒိဝသေ ဧဝ ဝါ တဒနနုဘဝနတ္ထံ တထာ ကတော ပုရိသော ဧဝံ ဝုတ္တောတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ အပရသ္မိန္တိ တတော ပစ္ဆိမေ၊ အညသ္မိံ ဝါ နက္ခတ္တဒိဝသေ။ ဩကာသန္တိ ကမ္မကာရဏာကာရဏံ၊ ကမ္မကာရဏက္ခဏံ ဝါ။ မဟာနတ္ထကရန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထဟာပနမုခေန မဟတော အနတ္ထဿ ကာရကံ။ ဆ ဓမ္မေတိ အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော၊ ဣရိယာပထသမ္ပရိဝတ္တနတာ၊ အာလောကသညာမနသိကာရော၊ အဗ္ဘောကာသဝါသော၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ၊ ဓမ္မနက္ခတ္တဿာတိ ယထာဝုတ္တသောတဗ္ဗဓမ္မသင်္ခါတဿ မဟဿ။ သာဓူနံ ရတိဇနနတော ဟိ ဓမ္မောပိ ဆဏသဒိသဋ္ဌေန ‘‘နက္ခတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တော။

ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေ မဟာနတ္ထကရန္တိ ပရာယတ္တတာပါဒနေန ဝုတ္တနယေန မဟတော အနတ္ထဿ ကာရကံ။ ဆ ဓမ္မေတိ ဗဟုဿုတတာ၊ ပရိပုစ္ဆကတာ၊ ဝိနယေ ပကတညုတာ၊ ဝုဍ္ဎသေဝိတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ ဗလဿ၊ ဗလေန ဝါ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဿ ကရဏံ ဗလက္ကာရော၊ တေန။ နေက္ခမ္မပဋိပဒန္တိ နီဝရဏတော နိက္ခမနပဋိပဒံ ဥပစာရဘာဝနမေဝ၊ န ပဌမံ ဈာနံ။ အယဉှိ ဥပစာရဘာဝနာဓိကာရော။

ဗလဝါတိ ပစ္စတ္ထိကဝိဓမနသမတ္ထေန ဗလေန ဗလဝါ ဝန္တု-သဒ္ဒဿ အဘိသယတ္ထဝိသိဋ္ဌဿ အတ္ထိယတ္ထဿ ဗောဓနတော။ ဟတ္ထသာရန္တိ ဟတ္ထဂတဓနသာရံ။ သဇ္ဇာဝုဓောတိ သဇ္ဇိတဓနွာဒိအာဝုဓော၊ သန္နဒ္ဓပဉ္စာဝုဓောတိ အတ္ထော။ သူရဝီရသေဝကဇနဝသေန သပရိဝါရော။ တန္တိ ယထာဝုတ္တံ ပုရိသံ။ ဗလဝန္တတာယ၊ သဇ္ဇာဝုဓတာယ၊ သပရိဝါရတာယ စ စောရာ ဒူရတောဝ ဒိသွာ ပလာယေယျုံ။ အနတ္ထကာရိကာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓကရဏတော ဝုတ္တနယေန အဟိတကာရိကာ။ ဆ ဓမ္မေတိ ဗဟုဿုတတာ၊ ပရိပုစ္ဆကတာ၊ ဝိနယေ ပကတညုတာ၊ အဓိမောက္ခဗဟုလတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ ဣမေ ဆ ဓမ္မေ။ ယထာ ဗာဟုသစ္စာဒီနိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ ဝိစိကိစ္ဆာယပီတိ ဣဓာပိ ဗဟုဿုတတာဒယော တယောပိ ဓမ္မာ ဂဟိတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ ပန သပ္ပာယကထာ စ ပဉ္စန္နမ္ပိ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ တာသု တဿ တဿ နီဝရဏဿ အနုစ္ဆဝိကသေဝနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တိဏံ ဝိယာတိ တိဏံ ဘယဝသေန န ဂဏေတိ ဝိယ။ ဒုစ္စရိတကန္တာရံ နိတ္ထရိတွာတိ ဒုစ္စရိတစရဏူပါယဘူတာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ နိတ္ထရဏဝသေန ဒုစ္စရိတသင်္ခါတံ ကန္တာရံ နိတ္ထရိတွာ။ ဝိစိကိစ္ဆာ ဟိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနနိမိတ္တတာမုခေန မိစ္ဆာပဋိပတ္တိမေဝ ပရိဗြူဟေတီတိ တဿာ အပ္ပဟာနံ ဒုစ္စရိတစရဏူပါယော၊ ပဟာနဉ္စ ဒုစ္စရိတဝိဓူနနူပါယောတိ။

၂၂၅။ ‘‘တုဋ္ဌာကာရော’’တိ ဣမိနာ ပါမောဇ္ဇံ နာမ တရုဏပီတိံ ဒဿေတိ။ သာ ဟိ တရုဏတာယ ကထဉ္စိပိ တုဋ္ဌာဝတ္ထာ တုဋ္ဌာကာရမတ္တံ။ ‘‘တုဋ္ဌဿာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပမုဒိတဿာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထဝစနံ၊ တဿတ္ထော ‘‘ဩက္ကန္တိကဘာဝပ္ပတ္တာယ ပီတိယာ ဝသေန တုဋ္ဌဿာ’’တိ ဋီကာယံ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သတိ ပါမောဇ္ဇပဒေန ဩက္ကန္တိကာ ပီတိယေဝ ဂဟိတာ သိယာ။ ‘‘သကလသရီရံ ခေါဘယမာနာ ပီတိ ဇာယတီ’’တိ ဧတဿာ စတ္ထော ‘‘အတ္တနော သဝိပ္ဖာရိကတာယ၊ အတ္တသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပုပ္ပတ္တိယာ စ သကလသရီရံ ခေါဘယမာနာ ဖရဏလက္ခဏာ ပီတိ ဇာယတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ဧဝဉ္စ သတိ ပီတိပဒေန ဖရဏာ ပီတိယေဝ ဂဟိတာ သိယာ၊ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဂဝေသိတဗ္ဗံ။ ဣဓ၊ ပန အညတ္ထ စ တရုဏဗလဝတာမတ္တသာမညေန ပဒဒွယဿ အတ္ထဒီပနတော ယာ ကာစိ တရုဏာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇံ၊ ဗလဝတီ ပီတိ၊ ပဉ္စဝိဓာယ ဝါ ပီတိယာ ယထာက္ကမံ တရုဏဗလဝတာသမ္ဘဝတော ပုရိမာ ပုရိမာ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ပီတီတိပိ ဝဒန္တိ၊ အယမေတ္ထ တဒနုစ္ဆဝိကော အတ္ထော။ တုဋ္ဌဿာတိ ပါမောဇ္ဇသင်္ခါတာယ တရုဏပီတိယာ ဝသေန တုဋ္ဌဿ။ တ-သဒ္ဒေါ ဟိ အတီတတ္ထော၊ ဣတရထာ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓာဘာဝါပတ္တိတော၊ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓဘာဝဿ စ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သကလသရီရံ ခေါဘယမာနာ’’တိ ဣမိနာ ပီတိ နာမ ဧတ္ထ ဗလဝပီတီတိ ဒဿေတိ။ သာ ဟိ အတ္တနော သဝိပ္ဖာရိကတာယ၊ အတ္တသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပုပ္ပတ္တိယာ စ သကလသရီရံ သင်္ခေါဘယမာနာ ဇာယတိ။ သကလသရီရေ ပီတိဝေဂဿ ပီတိဝိပ္ဖာရဿ ဥပ္ပာဒနဉ္စေတ္ထ သင်္ခေါဘနံ။

ပီတိသဟိတံ ပီတိ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ကိံ ပန တံ? မနော၊ ပီတိ မနော ဧတဿာတိ သမာသော။ ပီတိယာ သမ္ပယုတ္တံ မနော ယဿာတိပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တဿ။ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ပီတိသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာယောတိ ဣဓ သဗ္ဗောပိ အရူပကလာပေါ အဓိပ္ပေတော၊ န ပန ကာယလဟုတာဒီသု ဝိယ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယမေဝ၊ န စ ကာယာယတနာဒီသု ဝိယ ရူပကာယမ္ပီတိ ဒဿေတိ ‘‘နာမကာယော’’တိ ဣမိနာ။ ပဿဒ္ဓိဒွယဝသေနေဝ ဟေတ္ထ ပဿမ္ဘနမဓိပ္ပေတံ၊ ပဿမ္ဘနံ ပန ဝိဂတကိလေသဒရထတာတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတဒရထော ဟောတီ’’တိ၊ ပဟီနဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသဒရထောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝသေန စေတသိကသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တောယေဝ တံသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋသရီရတာယ ကာယိကမ္ပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယိကမ္ပိ စေတသိကမ္ပိ သုခံ ဝေဒယတီ’’တိ။ ဣမိနာ နေက္ခမ္မသုခေနာတိ ‘‘သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေန သံကိလေသနီဝရဏပက္ခတော နိက္ခန္တတ္တာ၊ ပဌမဇ္ဈာနပက္ခိကတ္တာ စ ယထာရဟံ နေက္ခမ္မသင်္ခါတေန ဥပစာရသုခေန အပ္ပနာသုခေန စ။ သမာဓာနမ္ပေတ္ထ တဒုဘယေနေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပစာရဝသေနာပိ အပ္ပနာဝသေနာပီ’’တိ။

ဧတ္ထ ပနာယမဓိပ္ပာယော – ကာမစ္ဆန္ဒပ္ပဟာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဿဒ္ဓကာယဿ သုခပဋိသံဝေဒနာ၊ တာဝ ယထာ ပုဗ္ဗေ၊ တထာ ဣဓာပိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယေဝ ဝုတ္တာ၊ န အပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒပ္ပဟာနေ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနံ အနုပ္ပာဒနံ အပ္ပဝတ္တနံ၊ န ပဋိပက္ခာနံ သုပ္ပဟီနတာ၊ ပဟီနတ္တာတိ စ ပဟီနသဒိသတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဈာနဿ အနဓိဂတတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၁)။ ပဿဒ္ဓကာယဿ သုခပဋိသံဝေဒနာယ စ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝသေန စေတသိကသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တောယေဝ တံသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋသရီရတာယ ကာယိကမ္ပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ။ အပိစ ကာ နာမ ကထာ အညေဟိ ဝတ္တဗ္ဗာ အဋ္ဌကထာယမေဝ ‘‘ဆ ဓမ္မေ ဘာဝေတွာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝုတ္တတ္တာ။ သုခိနော စိတ္တသမာဓာနေ ပန သုခဿ ဥပစာရဘာဝနာယ ဝိယ အပ္ပနာယပိ ကာရဏတ္တာ၊ ‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ စ ဝက္ခမာနာယ အပ္ပနာယ ဟေတုဖလဝသေန သမ္ဗဇ္ဈနတော ပုဗ္ဗဘာဂသမာဓိ၊ အပ္ပနာသမာဓိ စ ဝုတ္တော၊ ပုဗ္ဗဘာဂသုခမိဝ ဝါ အပ္ပနာသုခမ္ပိ အပ္ပနာသမာဓိဿ ကာရဏမေဝါတိ တမ္ပိ အပ္ပနာသုခံ အပ္ပနာသမာဓိနော ကာရဏဘာဝေန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဂဟိတန္တိ ဣမမတ္ထမသလ္လက္ခေန္တာ နေက္ခမ္မပဒတ္ထံ ယထာတထံ အဂ္ဂဟေတွာ ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ သံကိဏ္ဏာကုလံ ကေစိ ကရောန္တီတိ။

ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၂၂၆။ ယဒေဝံ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ ဧတေနေဝ ဥပစာရဝသေနပိ အပ္ပနာဝသေနပိ စိတ္တဿ သမာဓာနံ ကထိတံ သိယာ၊ ဧဝံ သန္တေ ‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ ကိမတ္ထိယာတိ စောဒနာယ ‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ…ပေ… ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သမာဟိတေ’’တိ ပဒဒွယံ ‘‘ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမေဟိ သမ္ဗန္ဓိတွာ သမာဟိတတ္တာ တထာ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပရိဝိသေသဒဿနတ္ထန္တိ ဥပစာရသမာဓိတော၊ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမာဓိတော စ ဥပရိ ပတ္တဗ္ဗဿ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ။ ဥပစာရသမာဓိသမဓိဂမေနေဝ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝိသေသော သမဓိဂန္တုံ သက္ကာ၊ န ပန တေန ဝိနာ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိသမဓိဂမေပိ ပါမောဇ္ဇုပ္ပာဒါဒိကာရဏပရမ္ပရာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ ဒုတိယမဂ္ဂါဒိသမဓိဂမေ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပ္ပနာသမာဓိနာတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိအပ္ပနာသမာဓိနာ။ တဿ သမာဓိနောတိ ယော အပ္ပနာလက္ခဏော သမာဓိ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တော၊ တဿ သမာဓိနော။ ပဘေဒဒဿနတ္ထန္တိ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဝိဘာဂဿ စေဝ ပဌမာဘိညာဒိဝိဘာဂဿ စ ပဘေဒဒဿနတ္ထံ။ ကရဇကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပသမုဒါယဘူတံ စာတုမဟာဘူတိကကာယံ။ သော ဟိ ဂဗ္ဘာသယေ ကရီယတီတိ ကတွာ ကရသင်္ခါတတော ပုပ္ဖသမ္ဘဝတော ဇာတတ္တာ ကရဇောတိ ဝုစ္စတိ။ ကရောတိ ဟိ မာတု သောဏိတသင်္ခါတပုပ္ဖဿ၊ ပိတု သုက္ကသင်္ခါတသမ္ဘဝဿ စ နာမံ၊ တတော ဇာတော ပန အဏ္ဍဇဇလာဗုဇဝသေန ဂဗ္ဘသေယျကကာယောဝ။ ကာမံ ဩပပါတိကာဒီနမ္ပိ ဟေတုသမ္ပန္နာနံ ယထာဝုတ္တသမာဓိသမဓိဂမော သမ္ဘဝတိ၊ တထာပိ ယေဘုယျတ္တာ၊ ပါကဋတ္တာ စ သွေဝ ကာယော ဝုတ္တောတိ။ ကရောတိ ပုတ္တေ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ကရော၊ သုက္ကသောဏိတံ၊ ကရေန ဇာတော ကရဇောတိပိ ဝဒန္တိ။

နနု စ နာမကာယောပိ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန တထာ လဒ္ဓူပကာရောဝ သိယာ၊ အထ ကသ္မာ ယထာဝုတ္တော ရူပကာယောဝ ဣဓ ဂဟိတောတိ? သဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓေန အဓိဂတတ္တာ။ ‘‘အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိသဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓတော ဟိ ရူပကာယော ဧဝ ဣဓ ဘဂဝတာ ဝုတ္တောတိ အဓိဂမီယတိ တဿေဝ အဘိသန္ဒနာဒိကိရိယာယောဂျတ္တာတိ။ အဘိသန္ဒေတီတိ အဘိသန္ဒနံ ကရောတိ၊ သော ဣမမေဝ ကာယံ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေနာတိ ဟိ ဘေဒဝသေန၊ သမုဒါယာဝယဝဝသေန စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓါ ဟေတုကိရိယာ ဧတ္ထ လဗ္ဘတိ၊ အဘိသန္ဒနံ ပနေတံ ဈာနမယေန ပီတိသုခေန ကရဇကာယဿ တိန္တဘာဝါပါဒနံ၊ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ စ လူခဘာဝဿာပနယနန္တိ အာဟ ‘‘တေမေတိ သ္နေဟေတီ’’တိ၊ အဝဿုတဘာဝံ၊ အလ္လဘာဝဉ္စ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အတ္ထတော ပန အဘိသန္ဒနံ နာမ ယထာဝုတ္တပီတိသုခသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ပရိပ္ဖရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိ သုခံ ကရောတီ’’တိ။ တံသမုဋ္ဌာနရူပဖရဏဝသေနေဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိသုခတာ။ ပရိသန္ဒေတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဘသ္တံ နာမ စမ္မပသိဗ္ဗကံ။ ပရိပ္ဖရတီတိ သုဒ္ဓကိရိယာပဒံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမန္တတော ဖုသတီ’’တိ၊ သော ဣမမေဝ ကာယံ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန သမန္တတော ဖုဋ္ဌော ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ဖုသနကိရိယာယေဝေတ္ထ ဥပပန္နာ၊ န ဗျာပနကိရိယာ ဘိက္ခုဿေဝ သုဒ္ဓကတ္တုဘာဝတော။ သဗ္ဗံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗဝါ ယထာ ‘‘ဂုဏဝါ’’တိ၊ တဿ သဗ္ဗဝတော၊ ‘‘အဝယဝါဝယဝီသမ္ဗန္ဓေ အဝယဝိနိ သာမိဝစန’’န္တိ သဒ္ဒလက္ခဏေန ပနေတဿ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိ အဝယဝေန သမ္ဗဇ္ဈနတော အဝယဝီဝိသယောယေဝေသ သဗ္ဗသဒ္ဒေါတိ မန္တွာ ဆဝိမံသာဒိကောဋ္ဌာသသင်္ခါတေန အဝယဝေန အဝယဝီဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗကောဋ္ဌာသဝတော ကာယဿာ’’တိ။ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဥပါ…ပေ… ဌာန’’န္တိ အတ္ထဝစနံ။ ဥပါဒိန္နကသန္တတိပဝတ္တိဋ္ဌာနေတိ ကမ္မဇရူပသန္တတိယာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနေ အဖုဋံ နာမ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆဝိမံသလောဟိတာနုဂတန္တိ ဆဝိမံသလောဟိတာဒိကမ္မဇရူပမနုဂတံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ကမ္မဇရူပံ၊ တတ္ထ တတ္ထ စိတ္တဇရူပဿာပိ ဗျာပနတော တေန တဿ ကာယဿ ဖုဋဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘အဖုဋံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၂၇။ ဆေကောတိ ကုသလော၊ တံ ပန ကောသလ္လံ ‘‘ကံသထာလေ နှာနိယစုဏ္ဏာနိ အာကိရိတွာ’’တိအာဒိသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော၊ ပကရဏတော စ နှာနိယစုဏ္ဏာနံ ကရဏေ၊ ပယောဇနေ၊ ပိဏ္ဍနေ စ သမတ္ထတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ပဋိဗလော’’တိအာဒိနာ။ ကံသသဒ္ဒေါ ပန ‘‘မဟတိယာ ကံသပါတိယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၁) သုဝဏ္ဏေ အာဂတော၊ ‘‘ကံသော ဥပဟတော ယထာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၃၄) ကိတ္တိမလောဟေ၊ ‘‘ဥပကံသော နာမ ရာဇာ မဟာကံသဿ အတြဇော’’တိအာဒီသု [ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၀။၁၆၄ (အတ္ထတော သမာနံ)] ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ။ ဣဓ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ လောဟေတိ အာဟ ‘‘ယေန ကေနစိ လောဟေန ကတဘာဇနေ’’တိ။ နနု ဥပမာကရဏမတ္တမေဝိဒံ၊ အထ ကသ္မာ ကံသထာလကဿ သဝိသေသဿ ဂဟဏံ ကတန္တိ အနုယောဂံ ပရိဟရတိ ‘‘မတ္တိကာဘာဇန’’န္တိအာဒိနာ။ ‘‘သန္ဒေန္တဿာ’’တိ ပရိမဒ္ဒေတွာ ပိဏ္ဍံ ကရောန္တဿေဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ န ပန သန္ဒနက္ခမံ ဟောတိ၊ အနာဒရလက္ခဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ကိရိယန္တရဿ ပဝတ္တနက္ခဏေယေဝ ကိရိယန္တရဿ ပဝတ္တနဉှိ အနာဒရလက္ခဏံ။ ‘‘ပရိပ္ဖောသကံ ပရိပ္ဖောသက’’န္တိ ဣဒံ ဘာဝနပုံသကန္တိ ဒဿေတိ ‘‘သိဉ္စိတွာ သိဉ္စိတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ဖုသသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပရိသိဉ္စနေ ယထာ တံ ဝါတဝုဋ္ဌိသမယေ ‘‘ဒေဝေါ စ ထောကံ ထောကံ ဖုသာယတီ’’တိ၊ (ပါစိ။ ၃၆၂) တသ္မာ တတော တတော နှာနိယစုဏ္ဏတော ဥပရိ ဥဒကေန ဗျာပနကရဏဝသေန ပရိသိဉ္စိတွာ ပရိသိဉ္စိတွာတိ အတ္ထော။ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဟိ သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ ပကရဏာဓိဂတဿ အတ္ထဿ ဒီပကော၊ ‘‘သိဉ္စိတွာ သိဉ္စိတွာ’’တိ ပန ဝစနံ ‘‘ပရိပ္ဖောသကံ ပရိပ္ဖောသက’’န္တိ ဧတဿ ‘‘သန္ဒေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနဘာဝဝိညာပနတ္ထံ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ‘‘သန္ဒေယျာ’’တိ ဧတ္ထ သန္ဒ-သဒ္ဒေါ ပိဏ္ဍကရဏေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပိဏ္ဍံ ကရေယျာ’’တိ။ အနုဂတာတိ အနုပဝိသနဝသေန ဂတာ ဥပဂတာ။ ပရိဂ္ဂဟိတာတိ ပရိတော ဂဟိတာ သမန္တတော ဖုဋ္ဌာ။

အန္တရော စ ဗာဟိရော စ ပဒေသော၊ တေဟိ သဟ ပဝတ္တတီတိ သန္တရဗာဟိရာ၊ နှာနိယပိဏ္ဍိ၊ ‘‘သမန္တရဗာဟိရာ’’တိပိ ပါဌော၊ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန အာဂမော။ ယထာဝုတ္တေန ပရိဂ္ဂဟိတတာကာရဏေနေဝ သန္တရဗာဟိရော နှာနိယပိဏ္ဍိ ဖုဋာ ဥဒကသ္နေဟေနာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဥဒကသိနေဟေန ဖုဋာ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တနံ သဗ္ဗတ္ထကံ၊ ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ၊ သဗ္ဗပဒေသေ ဟုတွာ ဧဝ ဖုဋာတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္တရဗာဟိရာ ဖုဋာ’’တိ စ ဣမိနာ နှာနိယပိဏ္ဍိယာ သဗ္ဗသော ဥဒကေန တေမိတဘာဝမာဟ၊ ‘‘န စ ပဂ္ဃရဏီ’’တိ ပန ဣမိနာ တိန္တာယပိ တာယ ဃနထဒ္ဓဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘န စ ဗိန္ဒုံ ဗိန္ဒု’’န္တိအာဒိ။ ဥဒကဿ ဖုသိတံ ဖုသိတံ၊ န စ ပဂ္ဃရဏီ သူဒနီတိ အတ္ထော၊ ‘‘ဗိန္ဒုံ ဥဒကံ’’ တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော၊ ဥဒကသင်္ခါတံ ဗိန္ဒုန္တိ တဿတ္ထော။ ဗိန္ဒုသဒ္ဒေါ ဟိ ‘‘ဗျာလမ္ဗမ္ဗုဓရဗိန္ဒူ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဓာရာဝယဝေ။ ဧဝံ ပန အပဂ္ဃရဏတော ဟတ္ထေနပိ ဒွီဟိပိ တီဟိပိ အင်္ဂုလေဟိ ဂဟေတုံ၊ ဩဝဋ္ဋိကာယ ဝါ ကာတုံ သက္ကာ။ ယဒိ ဟိ သာ ပဂ္ဃရဏီ အဿ၊ ဧဝံ သတိ သ္နေဟဝိဂမနေန သုက္ခတ္တာ ထဒ္ဓါ ဟုတွာ တထာ ဂဟေတုံ၊ ကာတုံ ဝါ န သက္ကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩဝဋ္ဋိကာယာတိ ပရိဝဋ္ဋုလဝသေန၊ ဂုဠိကာဝသေန သာ ပိဏ္ဍိ ကာတုံ သက္ကာတိ အတ္ထော။

ဒုတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၂၂၉။ တာဟိ တာဟိ ဥဒကသိရာဟိ ဥဗ္ဘိဇ္ဇတိ ဥဒ္ဓံ နိက္ခမတီတိ ဥဗ္ဘိဒံ၊ တာဒိသံ ဥဒကံ ယဿာတိ ဥဗ္ဘိဒေါဒကော၊ ဒ-ကာရဿ ပန တ-ကာရေ ကတေ ဥဗ္ဘိတောဒကော၊ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဗ္ဘိန္နဥဒကော’’တိ ဝုတ္တံ၊ နဒီတီရေ ခတကူပကော ဝိယ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကဥဒကောတိ အတ္ထော။ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကမ္ပိ ဥဒကံ ကတ္ထစိ ဟေဋ္ဌာ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ ဓာရာဝသေန ဥဋ္ဌဟိတွာ ဗဟိ ဂစ္ဆတိ၊ န တံ ကောစိ အန္တောယေဝ ပတိဋ္ဌိတံ ကာတုံ သက္ကောတိ ဓာရာဝသေန ဥဋ္ဌဟနတော၊ ဣဓ ပန ဝါလိကာတဋေ ဝိယ ဥဒကရဟဒဿ အန္တောယေဝ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌတိ၊ န ဓာရာဝသေန ဥဋ္ဌဟိတွာ ဗဟိ ဂစ္ဆတီတိ ဝိညာယတိ အခေါဘကဿ သန္နိသိန္နဿေဝ ဥဒကဿ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န ဟေဋ္ဌာ’’တိအာဒိ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဥဒကရဟဒဿ ဟေဋ္ဌာ မဟာဥဒကသိရာ၊ လောဟိတာနုဂတာ လောဟိတသိရာ ဝိယ ဥဒကာနုဂတော ပထဝိပဒေသော ‘‘ဥဒကသိရာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဂ္ဂစ္ဆနကဥဒကောတိ ဓာရာဝသေန ဥဋ္ဌဟနကဥဒကော။ အန္တောယေဝါတိ ဥဒကရဟဒဿ အန္တော သမတလပဒေသေ ဧဝ။ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကဥဒကောတိ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌနကဥဒကော။ အာဂမနမဂ္ဂေါတိ ဗာဟိရတော ဥဒကရဟဒါဘိမုခံ အာဂမနမဂ္ဂေါ။ ကာလေန ကာလန္တိ ရုဠှီပဒံ ‘‘ဧကော ဧကာယာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၄၃၊ ၄၄၄၊ ၄၅၂) ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလေ ကာလေ’’တိ။ အနွဒ္ဓမာသန္တိ ဧတ္ထ အနုသဒ္ဒေါ ဗျာပနေ။ ဝဿာနဿ အဒ္ဓမာသံ အဒ္ဓမာသန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ အနုဒသာဟန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဝုဋ္ဌိန္တိ ဝဿနံ။ အနုပ္ပဝစ္ဆေယျာတိ န ဥပဝစ္ဆေယျ။ ဝဿသဒ္ဒတော စဿ သိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ ‘‘န ဝဿေယျာ’’တိ ဣမိနာ။

‘‘သီတာ ဝါရိဓာရာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂပဒဿ ‘‘သီတံ ဓာရ’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂေန အတ္ထဝစနံ ဓာရသဒ္ဒဿ ဒွိလိင်္ဂိကဘာဝဝိညာပနတ္ထံ။ သီတန္တိ ခေါဘနာဘာဝေန သီတလံ၊ ပုရာဏပဏ္ဏတိဏကဋ္ဌာဒိသံကိဏ္ဏာဘာဝေန ဝါ သေတံ ပရိသုဒ္ဓံ။ သေတံ သီတန္တိ ဟိ ပရိယာယော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဗ္ဘိဒေါဒကောယေဝ ရဟဒေါ ဂဟိတော၊ န ဣတရေတိ အနုယောဂမပနေတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဥဂ္ဂစ္ဆနဥဒကဉှီ’’တိအာဒိနာ။ ဥဂ္ဂန္တွာ ဥဂ္ဂန္တွာ ဘိဇ္ဇန္တန္တိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဓာရာကိရဏဝသေန ဥဗ္ဘိဇ္ဇန္တံ၊ ဝိနဿန္တံ ဝါ။ ခေါဘေတီတိ အာလောဠေတိ။ ဝုဋ္ဌီတိ ဝဿနံ။ ဓာရာနိပါတပုဗ္ဗုဠကေဟီတိ ဥဒကဓာရာနိပါတေဟိ စ တတောယေဝ ဥဋ္ဌိတဥဒကပုဗ္ဗုဠကသင်္ခါတေဟိ ဖေဏပဋလေဟိ စ။ ဧဝံ ယထာက္ကမံ တိဏ္ဏမ္ပိ ရဟဒါနမဂဟေတဗ္ဗတံ ဝတွာ ဥဗ္ဘိဒေါဒကဿေဝ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဝဒတိ ‘‘သန္နိသိန္နမေဝါ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သန္နိသိန္နမေဝါတိ သမ္မာ၊ သမံ ဝါ နိသိန္နမေဝ၊ အပရိက္ခောဘတာယ နိစ္စလမေဝ၊ သုပ္ပသန္နမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒ္ဓိနိမ္မိတမိဝါတိ ဣဒ္ဓိမတာ ဣဒ္ဓိယာ တထာ နိမ္မိတံ ဣဝ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဥပမောပမေယျဝစနေ။ သေသန္တိ ‘‘အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိကံ။

တတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၁။ ‘‘ဥပ္ပလိနီ’’တိအာဒိ ဂစ္ဆဿပိ ဝနဿပိ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ပန ‘‘ယာဝ အဂ္ဂါ၊ ယာဝ စ မူလာ’’တိ ဝစနယောဂေန ‘‘အပ္ပေကစ္စာနီ’’တိအာဒိနာ ဥပ္ပလဂစ္ဆာဒီနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗတာယ ဝနမေဝါဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ ‘‘ဥပ္ပလာနီတိ ဥပ္ပလဂစ္ဆာနိ။ ဧတ္ထာတိ ဥပ္ပလဝနေ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝယဝေန ဟိ သမုဒါယဿ နိဗ္ဗစနံ ကတံ။ ဧကဉှိ ဥပ္ပလဂစ္ဆာဒိ ဥပ္ပလာဒိယေဝ၊ စတုပဉ္စမတ္တမ္ပိ ပန ဥပ္ပလာဒိဝနန္တိ ဝေါဟရီယတိ၊ သာရတ္ထဒီပနိယံ ပန ဇလာသယောပိ ဥပ္ပလိနိအာဒိဘာဝေန ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စာတိ ဧတသ္မိံ ပဒတ္တယေ၊ ဧတေသု ဝါ တီသု ဥပ္ပလပဒုမပုဏ္ဍရီကသင်္ခါတေသု အတ္ထေသု။ ‘‘သေတရတ္တနီလေသူ’’တိ ဥပ္ပလမေဝ ဝုတ္တံ၊ သေတုပ္ပလရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလေသူတိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိ ဥပ္ပလံ ဥပ္ပလမေဝ ဥပ္ပလသဒ္ဒဿ သာမညနာမဝသေန တေသု သဗ္ဗေသုပိ ပဝတ္တနတော။ သတပတ္တန္တိ ဧတ္ထ သတသဒ္ဒေါ ဗဟုပရိယာယော ‘‘သတဂ္ဃီ သတရံသိ သူရိယော’’တိအာဒီသု ဝိယ အနေကသင်္ချာဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အနေကပတ္တဿာပိ ပဒုမဘာဝေ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ပတ္တန္တိ စ ပုပ္ဖဒလမဓိပ္ပေတံ။ ဝဏ္ဏနိယမေန သေတံ ပဒုမံ၊ ရတ္တံ ပုဏ္ဍရီကန္တိ သာသနဝေါဟာရော၊ လောကေ ပန ‘‘ရတ္တံ ပဒုမံ၊ သေတံ ပုဏ္ဍရီက’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပုဏ္ဍရီကံ သိတံ ရတ္တံ၊ ကောကနဒံ ကောကာသကော’’တိ။ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ဟိ ကောကနာမကာနံ သုနခါနံ နာဒယတော သဒ္ဒါပယတော၊ တေဟိ စ အသိတဗ္ဗတော ‘‘ကောကနဒံ၊ ကောကာသကော’’တိ စ ပဒုမံ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ပဒ္မံ ယထာ ကောကနဒံ သုဂန္ဓ’’န္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ ဝစနတ္ထော ဥဒကံ ပါတိ၊ ဥဒကေ ဝါ ပ္လဝတီတိ ဥပ္ပလံ။ ပင်္ကေ ဒဝတိ ဂစ္ဆတိ၊ ပကာရေန ဝါ ဒဝတိ ဝိရုဟတီတိ ပဒုမံ။ ပဏ္ဍရံ ဝဏ္ဏမဿ၊ မဟန္တတာယ ဝါ မုဍိတဗ္ဗံခဏ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ပုဏ္ဍရီကံ မ-ကာရဿ ပ-ကာရာဒိဝသေန။ မုဍိသဒ္ဒဉှိ မုဍရိသဒ္ဒံ ဝါ ခဏ္ဍနတ္ထမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ၊ သဒ္ဒသတ္ထတော စေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ။ ယာဝ အဂ္ဂါ၊ ယာဝ စ မူလာ ဥဒကေန အဘိသန္ဒနာဒိဘာဝဒဿနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘ဥဒကာနုဂ္ဂတာနီ’’တိ ဝစနံ၊ တသ္မာ ဥဒကတော န ဥဂ္ဂတာနိစ္စေဝ အတ္ထော၊ န တု ဥဒကေ အနုရူပဂတာနီတိ အာဟ ‘‘ဥဒကာ…ပေ… ဂတာနီ’’တိ။ ဣဓ ပန ဥပ္ပလာဒီနိ ဝိယ ကရဇကာယော၊ ဥဒကံ ဝိယ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၃။ ယသ္မာ ပန စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တမေဝ ‘‘စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ရာဂါဒိဥပက္ကိလေသမလာပဂမတော နိရုပက္ကိလေသံ နိမ္မလံ၊ တသ္မာ ဥပက္ကိလေသဝိဂမနမေဝ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘နိရုပက္ကိလေသဋ္ဌေန ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ ယသ္မာ စ ပရိသုဒ္ဓဿေဝ ပစ္စယဝိသေသေန ပဝတ္တိဝိသေသော ပရိယောဒါတတာ သုဒ္ဓန္တသုဝဏ္ဏဿ နိဃံသနေန ပဘဿရတာ ဝိယ၊ တသ္မာ ပဘဿရတာယေဝ ပရိယောဒါတတာတိ အာဟ ‘‘ပဘဿရဋ္ဌေန ပရိယောဒါတ’’န္တိ။ ဝိဇ္ဇု ဝိယ ပဘာယ ဣတော စိတော စ နိစ္ဆရဏံ ပဘဿရံ ယထာ ‘‘အာဘဿရာ’’တိ။ ဩဒါတေန ဝတ္ထေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဩဒါတေနာ’’တိ ဂုဏဝစနံ သန္ဓာယ ‘‘ဩဒါတေန…ပေ… ဣဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥတုဖရဏတ္ထန္တိ ဥဏှဿ ဥတုနော ဖရဏဒဿနတ္ထံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ကိလိဋ္ဌဝတ္ထေနာ’’တိအာဒိ။ ဥတုဖရဏံ န ဟောတီတိ ဩဒါတဝတ္ထေန ဝိယ သဝိသေသံ ဥတုဖရဏံ န ဟောတိ၊ အပ္ပကမတ္တမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တင်္ခဏ…ပေ… ဗလဝံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘တင်္ခဏဓောတပရိသုဒ္ဓေနာ’’တိ စ ဧတေန ဩဒါတသဒ္ဒေါ ဧတ္ထ ပရိသုဒ္ဓဝစနော ဧဝ ‘‘ဂိဟီ ဩဒါတဝတ္ထဝသနော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ န သေတဝစနော ယေန ကေနစိ တင်္ခဏဓောတပရိသုဒ္ဓေနေဝ ဥတုဖရဏသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေတိ။

နနု စ ပါဠိယံ ‘‘နာဿ ကိဉ္စိ သဗ္ဗာဝတော ကာယဿ ဩဒါတေန ဝတ္ထေန အဖုဋံ အဿာ’’တိ ကာယဿ ဩဒါတဝတ္ထဖရဏံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဝတ္ထဿ ဥတုဖရဏံ၊ အထ ကသ္မာ ဥတုဖရဏံ ဣဓ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘ဣမိဿာယ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဝတ္ထံ ဝိယ ကရဇကာယော၊ ဥတုဖရဏံ ဝိယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ၊ တသ္မာ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧတေန စ ဩဒါတေန ဝတ္ထေန သဗ္ဗာဝတော ကာယဿ ဖရဏာသမ္ဘဝတော၊ ဥပမေယျေန စ အယုတ္တတ္တာ ကာယဂ္ဂဟဏေန တန္နိဿိတဝတ္ထံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဝတ္ထဂ္ဂဟဏေန စ တပ္ပစ္စယံ ဥတုဖရဏန္တိ ဒဿေတိ။ နေယျတ္ထတော ဟိ အယံ ဥပမာ ဝုတ္တာ။ ဝိစိတြဒေသနာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တောတိ။ ယောဂိနော ဟိ ကရဇကာယော ဝတ္ထံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဥတုဖရဏသဒိသေန စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခေန ဖရိတဗ္ဗတ္တာ၊ ဥတုဖရဏံ ဝိယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ ဝတ္ထဿ ဝိယ တေန ကရဇကာယဿ ဖရဏတော၊ ပုရိသဿ သရီရံ ဝိယ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥတုဖရဏဋ္ဌာနိယဿ သုခဿ နိဿယဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဣဒဉှိ ယထာဝုတ္တဝစနဿ ဂုဏဒဿနံ။ ဧတ္ထ စ ပါဠိယံ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေန စေတသာ’’တိ စေတောဂဟဏေန စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ ဉာပေတုံ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခေနာ’’တိ စ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ နာမ သာတလက္ခဏံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ၊ သန္တသဘာဝတ္တာ ပနေတ္ထ ဥပေက္ခာယေဝ ‘‘သုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေန ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၄၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၅)။

ဧတ္တာဝတာတိ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမပရိဒီပနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဓိဂမပရိဒီပနာ၊ တာဝတာ ဝစနက္ကမေန။ လဘနံ လာဘော၊ သော ဧတဿာတိ လာဘီ၊ ရူပဇ္ဈာနာနံ လာဘီ ရူပဇ္ဈာနလာဘီ ယထာ ‘‘လာဘီ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’’န္တိ၊ (သံ။ နိ။ ၂။၇၀၊ ဥဒါ။ ၃၈) လဘနသီလော ဝါ လာဘီ။ ကိံ လဘနသီလော? ရူပဇ္ဈာနာနီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝမိတရသ္မိမ္ပိ။ န အရူပဇ္ဈာနလာဘီတိ န ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ၊ အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမာပတ္တီနံ ဥပရိ အဘိညာဓိဂမေ အဝိနာဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟီတိ ‘‘ကသိဏာနုလောမတော၊ ကသိဏပဋိလောမတော ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတော၊ ဈာနာနုလောမတော၊ ဈာနပဋိလောမတော၊ ဈာနာနုလောမပဋိလောမတော၊ ဈာနုက္ကန္တိကတော၊ ကသိဏုက္ကန္တိကတော၊ ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတော၊ အင်္ဂသင်္ကန္တိတော၊ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိတော၊ အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိတော အင်္ဂဝဝတ္ထာနတော၊ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၅) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ။ သတိပိ ဈာနေသု အာဝဇ္ဇနာဒိပဉ္စဝိဓဝသီဘာဝေ အယမေဝ စုဒ္ဒသဝိဓော ဝသီဘာဝေါ အဘိညာ နိဗ္ဗတ္တနေ ဧကန္တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တေန ‘‘စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသီဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ စ အရူပသမာပတ္တီသု စိဏ္ဏဝသီဘာဝံ ဝိနာ ရူပသမာပတ္တီသု ဧဝ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေန သမာပတ္တိ န ဣဇ္ဈတီတိ တာသံ အဘိညာဓိဂမေ အဝိနာဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နနု ယထာပါဌမေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝတ္တဗ္ဗောတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘ပါဠိယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ၊ သာဝသေသပါဌဘာဝတော နီဟရိတွာ ဧသ ဝိနိစ္ဆယော ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဇ္ဇေဝံ အရူပဇ္ဈာနာနိပိ ပါဠိယံ ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ အထ ကသ္မာ တာနိ အဂ္ဂဟေတွာ သာဝသေသပါဌော ဘဂဝတာ ကတောတိ? သဗ္ဗာဘိညာနံ ဝိသေသတော ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒကတ္တာ။ သတိပိ ဟိ တာသံ တထာ အဝိနာဘာဝေ ဝိသေသတော ပနေတာ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒကာ၊ တသ္မာ တာသံ တပ္ပာဒကဘာဝဝိညာပနတ္ထံ တတ္ထေဝ ဌတွာ ဒေသနာ ကတာ၊ န ပန အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ ဣဓ အနနုပယောဂတော။ တေနာဟ ‘‘အရူပဇ္ဈာနာနိ အာဟရိတွာ ကထေတဗ္ဗာနီ’’တိ။

ဝိပဿနာဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၄။ ‘‘ပုန စပရံ မဟာရာဇ (ပါဠိယံ နတ္ထိ) ဘိက္ခူ’’တိ ဝတွာပိ ကိမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သော’’တိ ပဒံ ပုန ဝုတ္တန္တိ စောဒနာယာဟ ‘‘သော…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ၊ ယထာရုတဝသေန၊ နေယျတ္ထဝသေန စ ဝုတ္တာသု အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိဏ္ဏဝသိတာဝိသိဋ္ဌံ ဘိက္ခုံ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သေသန္တိ ‘‘သော’’တိ ပဒတ္ထတော သေသံ ‘‘ဧဝံ သမာဟိတေ’’တိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ သာဓိပ္ပာယမတ္ထဇာတံ။ ဉေယျံ ဇာနာတီတိ ဉာဏံ၊ တဒေဝ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ပဿတီတိ ဒဿနံ၊ ဉာဏမေဝ ဒဿနံ န စက္ခာဒိကန္တိ ဉာဏဒဿနံ၊ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ဉာဏံ၊ တယိဒံ ပန ဉာဏဒဿနပဒံ သာသနေ ယေသု ဉာဏဝိသေသေသု နိရုဠှံ၊ တံ သဗ္ဗံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဉာဏဒဿနန္တိ မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓတ္ထန္တိ ဉာဏဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိပယောဇနာယ။ ဖာသုဝိဟာရောတိ အရိယဝိဟာရဘူတော သုခဝိဟာရော။ ဘဂဝတောပီတိ န ကေဝလံ ဒေဝတာရောစနမေဝ၊ အထ ခေါ တဒါ ဘဂဝတောပိ ဉာဏဒဿနံ ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟံ ကာလင်္ကတဿ အဿာတိ သတ္တာဟကာလင်္ကတော။ ‘‘ကာလာမော’’တိ ဂေါတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ စေတောဝိမုတ္တိ [ဝိမုတ္တိ (အဋ္ဌကထာယံ)] နာမ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ ယသ္မာ ဝိပဿနာဉာဏံ ဉေယျသင်္ခါတေ တေဘူမကသင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိတော ဇာနာတိ၊ ဘင်္ဂါနုပဿနတော စ ပဋ္ဌာယ ပစ္စက္ခတော တေ ပဿတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန ဉာဏဒဿနံ နာမ ဇာတန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိနာ။

အဘိနီဟရတီတိ ဝိပဿနာဘိမုခံ စိတ္တံ တဒညကရဏီယတော နီဟရိတွာ ဟရတီတိ အယံ သဒ္ဒတော အတ္ထော၊ အဓိပ္ပာယတော ပန တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဒဘိမုခဘာဝေါယေဝ ဟိဿ တန္နိန္နတာဒိကရဏံ၊ တံ ပန ဝုတ္တနယေန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေ တသ္မိံ စိတ္တေ ဝိပဿနာက္ကမေန ဇာတေ ဝိပဿနာဘိမုခံ စိတ္တပေသနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္နိန္နန္တိ တဿံ ဝိပဿနာယံ နိန္နံ။ ဣတရဒွယံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ တဿံ ပေါဏံ ဝင်္ကံ ပဗ္ဘာရံ နီစန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မဇာလေ ဝုတ္တောယေဝ။ ဩဒနကုမ္မာသေဟိ ဥပစီယတိ ဝဍ္ဎာပီယတိ၊ ဥပစယတိ ဝါ ဝဍ္ဎတီတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဩဒနေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စုစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနဘေဒနဝိဒ္ဓံသနဓမ္မောတိ ဧတ္ထ ‘‘အနိစ္စဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနိစ္စဓမ္မောတိ ပဘင်္ဂုတာယ အဒ္ဓုဝသဘာဝေါ။ ဒုဂ္ဂန္ဓဝိဃာတတ္ထာယာတိ သရီရေ ဒုဂ္ဂန္ဓဿ ဝိဂမာယ။ ဥစ္ဆာဒနဓမ္မောတိ ဥစ္ဆာဒေတဗ္ဗတာသဘာဝေါ၊ ဣမဿ ပူတိကာယဿ ဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝတော ဂန္ဓောဒကာဒီဟိ ဥဗ္ဗဋ္ဋနဝိလိမ္ပနဇာတိကောတိ အတ္ထော။ ဥစ္ဆာဒနေန ဟိ ပူတိကာယေ သေဒဝါတပိတ္တသေမှာဒီဟိ ဂရုဘာဝဒုဂ္ဂန္ဓာနမပဂမော ဟောတိ။ မဟာသမ္ဗာဟနံ မလ္လာဒီနံ ဗာဟုဝဍ္ဎနာဒိအတ္ထံဝ ဟောတိ၊ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါဗာဓဝိနောဒနတ္ထံ ပန ခုဒ္ဒကသမ္ဗာဟနမေဝ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ခုဒ္ဒကသမ္ဗာဟနေနာ’’တိ၊ မန္ဒသမ္ဗာဟနေနာတိ အတ္ထော။ ပရိမဒ္ဒနဓမ္မောတိ ပရိမဒ္ဒိတဗ္ဗတာသဘာဝေါ။

ဧဝံ အနိယမိတကာလဝသေန အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ နိယမိတကာလဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ ‘‘ဒဟရကာလေ’’တိအာဒိနာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အတ္ထဒဿနဝသေနေဝ အတ္ထန္တရဝိကပ္ပနဿ ဝိညာယမာနတ္တာ န ပယုတ္တော၊ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဝါ။ ဒဟရကာလေတိ အစိရဝိဇာတကာလေ။ သယာပေတွာ အဉ္ဆနပီဠနာဒိဝသေန ပရိမဒ္ဒနဓမ္မောတိ သမ္ဗန္ဓော။ မိတန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ တေန ယထာပမာဏံ၊ မန္ဒံ ဝါ အဉ္ဆနပီဠနာဒီနိ ဒဿေတိ။ အဉ္ဆနဉ္စေတ္ထ အာကဍ္ဎနံ။ ပီဠနံ သမ္ဗာဟနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန သမိဉ္ဇနဥဂ္ဂမနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပရိဟရိတောပီတိ ဥစ္ဆာဒနာဒိနာ သုခေဓိတောပိ။ ဘိဇ္ဇတိ စေဝါတိ အနိစ္စတာဒိဝသေန နဿတိ စ။ ဝိကိရတိ စာတိ ဧဝံ ဘိန္ဒန္တော စ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အသာဓေန္တော ဝိပ္ပကိဏ္ဏောဝ ဟောတိ။ ဧဝံ နဝဟိ ပဒေဟိ ယထာရဟံ ကာယေ သမုဒယဝယဓမ္မာနုပဿိတာ ဒဿိတာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဆဟိ ပဒေဟီတိ ‘‘ရူပီ၊ စာတုမဟာဘူတိကော၊ မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ၊ ဩဒနကုမ္မာသူပစယော၊ ဥစ္ဆာဒနဓမ္မော၊ ပရိမဒ္ဒနဓမ္မော’’တိ ဣမေဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ။ ယုတ္တံ တာဝ ဟောတု မဇ္ဈေ တီဟိပိ ပဒေဟိ ကာယဿ သမုဒယကထနံ တေသံ တဒတ္ထဒီပနတော၊ ‘‘ရူပီ၊ ဥစ္ဆာဒနဓမ္မော၊ ပရိမဒ္ဒနဓမ္မော’’တိ ပန တီဟိ တ္ပဒေဟိ ကထံ တဿ တထာကထနံ ယုတ္တံ သိယာ တေသံ တဒတ္ထဿ အဒီပနတောတိ? ယုတ္တမေဝ တေသမ္ပိ တဒတ္ထဿ ဒီပိတတ္တာ။ ‘‘ရူပီ’’တိ ဟိ ဣဒံ အတ္တနော ပစ္စယဘူတေန ဥတုအာဟာရလက္ခဏေန ရူပေန ရူပဝါတိ အတ္ထဿ ဒီပကံ။ ပစ္စယသင်္ဂမဝိသိဋ္ဌေ ဟိ တဒဿတ္ထိအတ္ထေ အယမီကာရော။ ‘‘ဥစ္ဆာဒနဓမ္မော၊ ပရိမဒ္ဒနဓမ္မော’’တိ စ ဣဒံ ပဒဒွယံ တထာဝိဓရူပုပ္ပာဒနေန သဏ္ဌာနသမ္ပာဒနတ္ထဿ ဒီပကန္တိ။ ဒွီဟီတိ ‘‘ဘေဒနဓမ္မော၊ ဝိဒ္ဓံသနဓမ္မော’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ။ နိဿိတဉ္စ ကာယပရိယာပန္နေ ဟဒယဝတ္ထုမှိ နိဿိတတ္တာ ဝိပဿနာစိတ္တဿ။ တဒါ ပဝတ္တဉှိ ဝိပဿနာစိတ္တမေဝ ‘‘ဣဒဉ္စ မေ ဝိညာဏ’’န္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝသေန ဝုတ္တံ။ ပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ကာယေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော၊ ကာယသညိတာနဉ္စ ရူပဓမ္မာနံ အာရမ္မဏကရဏတော။

၂၃၅။ သုဋ္ဌု ဩဘာသတီတိ သုဘော၊ ပဘာသမ္ပန္နော မဏိ၊ တာယ ဧဝ ပဘာသမ္ပတ္တိယာ မဏိနော ဘဒြတာတိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဘောတိ သုန္ဒရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိသုဒ္ဓါကရသမုဋ္ဌာနမေဝ မဏိနော သုဝိသုဒ္ဓဇာတိတာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိမာတိ ပရိသုဒ္ဓါကရသမုဋ္ဌိတော’’တိ။ သုဝိသုဒ္ဓရတနာကရတော သမုဋ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ အာကရပရိဝိသုဒ္ဓိမူလကော ဧဝ ဟိ မဏိနော ကုရုဝိန္ဒဇာတိအာဒိဇာတိဝိသေသောတိ။ ဣဓာဓိပ္ပေတဿ ပန ဝေဠုရိယမဏိနော ဝိဠူရ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄ အာဒယော ဝါကျက္ခ္ခ္န္ဓေသု ပဿိတဗ္ဗံ) ပဗ္ဗတဿ၊ ဝိဠူရ ဂါမဿ စ အဝိဒူရေ ပရိသုဒ္ဓါကရော။ ယေဘုယျေန ဟိ သော တတော သမုဋ္ဌိတော။ တထာ ဟေသ ဝိဠူရနာမကဿ ပဗ္ဗတဿ၊ ဂါမဿ စ အဝိဒူရေ သမုဋ္ဌိတတ္တာ ဝေဠုရိယောတိ ပညာယိတ္ထ၊ ဒေဝလောကေ ပဝတ္တဿပိ စ တံသဒိသဝဏ္ဏနိဘတာယ တဒေဝ နာမံ ဇာတံ ယထာ တံ မနုဿလောကေ လဒ္ဓနာမဝသေန ဒေဝလောကေ ဒေဝတာနံ၊ သော ပန မယူရဂီဝါဝဏ္ဏော ဝါ ဟောတိ ဝါယသပတ္တဝဏ္ဏော ဝါ သိနိဒ္ဓဝေဏုပတ္တဝဏ္ဏော ဝါတိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပရမတ္ထဒီပနိယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄) ဝုတ္တံ။ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ပန ‘‘အလ္လဝေဠုဝဏ္ဏော’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဝံသဝဏ္ဏော’’တိပိ နာမံ ဇာတံ။ ‘‘မဉ္ဇာရက္ခိမဏ္ဍလဝဏ္ဏော’’တိ စ ဝုတ္တော၊ တတောယေဝ သော ဣဓ ပဒေသေ မဉ္ဇာရမဏီတိ ပါကဋော ဟောတိ။ စက္ကဝတ္တိပရိဘောဂါရဟပဏီတတရမဏိဘာဝတော ပန တဿေဝ ပါဠိယံ ဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘ပုန စပရံ အာနန္ဒ ရညော မဟာသုဒဿနဿ မဏိရတနံ ပါတုရဟောသိ၊ သော အဟောသိ မဏိ ဝေဠုရိယော သုဘော ဇာတိမာ အဋ္ဌံသော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၈)။ ပါသာဏသက္ခရာဒိဒေါသနီဟရဏဝသေနေဝ ပရိကမ္မနိပ္ဖတ္တီတိ ဒဿေတိ ‘‘အပနီတပါသာဏသက္ခရော’’တိ ဣမိနာ။

ဆဝိယာ ဧဝ သဏှဘာဝေန အစ္ဆတာ၊ န သင်္ဃာတဿာတိ အာဟ ‘‘အစ္ဆောတိ တနုစ္ဆဝီ’’တိ။ တတော စေဝ ဝိသေသေန ပသန္နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သုဋ္ဌု ပသန္နော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဘောဂမဏိရတနာကာရသမ္ပတ္တိ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နတာ။ တေနာဟ ‘‘ဓောဝနဝေဓနာဒီဟီ’’တိအာဒိ။ ပါသာဏာဒီသု ဓောတတာ ဓောဝနံ၊ ကာဠကာဒိအပဟရဏတ္ထာယ စေဝ သုတ္တေန အာဝုနတ္ထာယ စ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာ ဝေဓနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန တာပသဏှကရဏာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိန္တိ အာဝုနိတသုတ္တဿ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တာဒိသ’’န္တိအာဒိ၊ တာဒိသဿေဝ အာဝုတဿ ပါကဋဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

မဏိ ဝိယ ကရဇကာယော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗတော။ အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိညာဏံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတတ္တာ။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ ဝိပဿနာလာဘီ ဘိက္ခု သမ္မဒေဝ တဿ ဒဿနတော၊ တဿ ပုရိသဿ မဏိနော အာဝိဘူတကာလော ဝိယ တဿ ဘိက္ခုနော ကာယဿ အာဝိဘူတကာလော တန္နိဿယဿ ပါကဋဘာဝတော။ သုတ္တဿာဝိဘူတကာလော ဝိယ တေသံ ဓမ္မာနမာဝိဘူတကာလော တန္နိဿိတဿ ပါကဋဘာဝတောတိ အယမေတ္ထ ဥပမာသမ္ပာဒနေ ကာရဏဝိဘာဝနာ၊ ‘‘အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိ ကတ္ထစိ ပါဌော၊ ‘‘ဣဒဉ္စ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝစနတော ပန ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိ ပါဌောဝ သုန္ဒရတရော၊ ‘‘ဝိပဿနာဝိညာဏ’’န္တိ ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာဉာဏံ အဘိနီဟရိတွာတိ ဝိပဿနာဉာဏာဘိမုခံ စိတ္တံ နီဟရိတွာ။

တတြာတိ ဝေဠုရိယမဏိမှိ။ တဒါရမ္မဏာနန္တိ ကာယသညိတရူပဓမ္မာရမ္မဏာနံ။ ‘‘ဖဿပဉ္စမကာန’’န္တိအာဒိပဒတ္တယဿေတံ ဝိသေသနံ အတ္ထဝသာ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနဝိပရိဏာမောတိ ကတွာ ပစ္ဆိမပဒဿာပိ ဝိသေသနဘာဝတော။ ဖဿပဉ္စမကဂ္ဂဟဏေန၊ သဗ္ဗစိတ္တစေတသိကဂ္ဂဟဏေန စ ဂဟိတဓမ္မာ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တေသံ ဝိပဿနာဝိညာဏဂတိကတ္တာ အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ‘‘ဝိပဿနာဝိညာဏ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝစနံ အဝိရောဓိတံ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပန ဝိပဿနာဝိညာဏဿေဝ ဂဟဏန္တိ? ‘‘ဣဒဉ္စ မေ ဝိညာဏံ ဧတ္ထ သိတံ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓ’’န္တိ ဣမိနာ တဿေဝ ဝစနတော။ ‘‘အယံ ခေါ မေ ကာယော’’တိအာဒိနာ ဟိ ဝိပဿနာဉာဏေန ဝိပဿိတွာ ‘‘တဒေဝ ဝိပဿနာဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဝိညာဏံ ဧတ္ထ သိတံ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓ’’န္တိ နိဿယဝိသယာဒိဝသေန မနသိ ကရောတိ၊ တသ္မာ တဿေဝ ဣဓ ဂဟဏံ သမ္ဘဝတိ၊ နာညဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာဝိညာဏဿေဝ ဝါ အာဝိဘူတကာလော’’တိ။ ဓမ္မသင်္ဂဟာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂ အာဒယော) ဒေသိတနယေန ပါကဋဘာဝတော စေတ္ထ ဖဿပဉ္စမကာနံ ဂဟဏံ၊ နိရဝသေသပရိဂ္ဂဟဏတော သဗ္ဗစိတ္တစေတသိကာနံ၊ ယထာရုတံ ဒေသိတဝသေန ပဓာနဘာဝတော ဝိပဿနာဝိညာဏဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိံ ပနေတေ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ အာဝိဘဝန္တိ၊ ဥဒါဟု ပုဂ္ဂလဿာတိ? ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿေဝ၊ တဿ ပန အာဝိဘူတတ္တာ ပုဂ္ဂလဿာပိ အာဝိဘူတာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘိက္ခုနော အာဝိဘူတကာလော’’တိ ဝုတ္တန္တိ။

ယသ္မာ ပနိဒံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂဉာဏာနန္တရံ ဟောတိ၊ တသ္မာ လောကိယာဘိညာနံ ပရတော၊ ဆဋ္ဌဘိညာယ စ ပုရတော ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထ ကသ္မာ သဗ္ဗာဘိညာနံ ပုရတောဝ ဝုတ္တန္တိ စောဒနာလေသံ ဒဿေတွာ ပရိဟရန္တော ‘‘ဣဒဉ္စ ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဣဒဉ္စ မဂ္ဂဉာဏာနန္တရ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တံ စောဒနာလေသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘မဂ္ဂဉာဏာနန္တရ’’န္တိ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာဘူတံ ဂေါတြဘုဉာဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒေဝ ဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ၊ သဗ္ဗေသံ ဝါ မဂ္ဂဖလာနမနန္တရံ ဟောတိ၊ ပဓာနတော ပန တဗ္ဗစနေနေဝ သဗ္ဗဿပိ ဝိပဿနာဉာဏဿ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အဝိသေသတော တဿ ဣဓ ဝုတ္တတ္တာ။ မဂ္ဂသဒ္ဒေန စ အရဟတ္တမဂ္ဂဿေဝ ဂဟဏံ တဿေဝါဘိညာပရိယာပန္နတ္တာ၊ အဘိညာသမ္ဗန္ဓေန စ စောဒနာသမ္ဘဝတော။ လောကိယာဘိညာနံ ပုရတော ဝုတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ တာသံ နာနန္တရတာယ အနုပကာရံ၊ အာသဝက္ခယဉာဏသင်္ခါတာယ ပန လောကုတ္တရာဘိညာယ ပုရတော ဝုတ္တံ တဿာ အနန္တရတာယ ဥပကာရံ၊ တသ္မာ ဣဒံ လောကိယာဘိညာနံ ပရတော၊ ဆဋ္ဌာဘိညာယ စ ပုရတော ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပန ဥပကာရဋ္ဌာနေ တထာ အဝတွာ အနုပကာရဋ္ဌာနေဝ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ ဟိ စောဒနာ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ ပရိဟာရဒဿနံ။ တတ္ထ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ ဉာဏာနုပုဗ္ဗိယာ မဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရတာယ ဥပကာရံ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိပီတိ အတ္ထော။

အဘိညာဝါရေတိ ဆဠဘိညာဝသေန ဝုတ္တေ ဒေသနာဝါရေ။ ဧတဿ အန္တရာ ဝါရော နတ္ထီတိ ပဉ္စသု လောကိယာဘိညာသု ကထိတာသု အာကင်္ခေယျသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၅) ဝိယ ဆဋ္ဌာဘိညာပိ အဝဿံ ကထေတဗ္ဗာ အဘိညာလက္ခဏဘာဝေန တပ္ပရိယာပန္နတော၊ န စ ဝိပဿနာဉာဏံ လောကိယာဘိညာနံ၊ ဆဋ္ဌာဘိညာယ စ အန္တရာ ပဝေသေတွာ ကထေတဗ္ဗံ အနဘိညာလက္ခဏဘာဝေန တဒပရိယာပန္နတော။ ဣတိ ဧတဿ ဝိပဿနာဉာဏဿ တာသမဘိညာနံ အန္တရာ ဝါရော နတ္ထိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အဝသရာဘာဝတော ဣဓေဝ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနာနန္တရံ ဝိပဿနာဉာဏံ ကထိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယသ္မာ စာ’’တိအာဒိနာ အတ္ထန္တရမာဟ။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ တေန န ကေဝလံ ဝိပဿနာဉာဏဿ ဣဓ ဒဿနေ တဒေဝ ကာရဏံ၊ အထ ခေါ ဣဒမ္ပီတိ ဣမမတ္ထံ သမုစ္စိနာတီတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၃၅) ဝုတ္တံ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဤဒိသေ ဌာနေ စ-သဒ္ဒေါ ဝါ-သဒ္ဒတ္ထော၊ သော စ ဝိကပ္ပတ္ထောတိ ဝဒန္တိ၊ တမ္ပိ ယုတ္တမေဝ အတ္ထန္တရဒဿနေ ပယုတ္တတ္တာ။ အတ္တနာ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗဿ ဟိ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဿေဝ ဇောတကာ ဥပသဂ္ဂနိပါတာ ယထာ မဂ္ဂနိဒဿနေ သာခါဘင်္ဂါ၊ ယထာ စ အဒိဿမာနာ ဇောတနေ ပဒီပါတိ ဧဝမီဒိသေသု။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘အတ္ထန္တရဒဿနမှိ၊ စ သဒ္ဒေါ ယဒိ ဒိဿတိ၊

သမုစ္စယေ ဝိကပ္ပေ သော၊ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာ’’တိ။

အကတသမ္မသနဿာတိ ဟေတုဂဗ္ဘပဒံ။ တထာ ကတသမ္မသနဿာတိ စ။ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဘေရဝမ္ပိ ရူပံ ပဿတောတိ ဧတ္ထ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏေန ဘေရဝံ ရူပံ နိမ္မိနိတွာ မံသစက္ခုနာ ပဿတောတိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ အဘိညာလာဘိနော အပရိညာတဝတ္ထုကဿ ဘယံ သန္တာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥစ္စဝါလိကဝါသိမဟာနာဂတ္ထေရဿ ဝိယာ’’တိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၃၅) ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဘေရဝံ သဒ္ဒံ သုဏတောတိ ဧတ္ထာပိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏေန ဘေရဝံ သဒ္ဒံ နိမ္မိနိတွာ မံသသောတေန သုဏတောပီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ အဘိညာလာဘိနော အပရိညာတဝတ္ထုကဿ ဘယံ သန္တာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥစ္စဝါလိကဝါသိမဟာနာဂတ္ထေရဿ ဝိယ။ ထေရော ဟိ ကောဉ္စနာဒသဟိတံ သဗ္ဗသေတံ ဟတ္ထိနာဂံ မာပေတွာ ဒိသွာ၊ သုတွာ စ သဉ္ဇာတဘယသန္တာသောတိ အဋ္ဌကထာသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂။၈၈၂၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၃) ဝုတ္တော။ အနိစ္စာဒိဝသေန ကတသမ္မသနဿ ဒိဗ္ဗာယ…ပေ… ဘယံ သန္တာသော န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘယဝိနောဒနဟေတု နာမ ဝိပဿနာဉာဏေန ကတသမ္မသနတာ၊ တဿ၊ တေန ဝါ သမ္ပာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဣဓေဝါတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနာနန္တရမေဝ။ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ ယထာပါဌံ ယုတ္တတရနယံ ဒဿေတိ။ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တံ ပါမောဇ္ဇပီတိပဿဒ္ဓိပရမ္ပရာဂတသုခံ ဝိပဿနာသုခံ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ဈာနာဘိညာဒီဟိ အသမ္မိဿံ ဝိသုံ ဘူတံ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ဓမ္မပဒေ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိအာဒိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊

ဣဓာပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒမ္ပိ ခေါ မဟာရာဇ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ…ပေ… ပဏီတတရဉ္စာ’’တိ၊ တသ္မာ ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ဣမမေဝ နယံ ယုတ္တတရန္တိ ဝဒန္တိ။ အာဒိတောဝါတိ အဘိညာနမာဒိမှိယေဝ။

မနောမယိဒ္ဓိဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၆-၇။ မနောမယန္တိ ဧတ္ထ ပန မယသဒ္ဒေါ အပရပညတ္တိဝိကာရပဒပူရဏနိဗ္ဗတ္တိအာဒီသု အနေကေသွတ္ထေသု အာဂတော။ ဣဓ ပန နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထေတိ ဒဿေတုံ ‘‘မနေန နိဗ္ဗတ္တိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဘိညာမနေန နိဗ္ဗတ္တိတ’’န္တိ အတ္ထောတိ အာစရိယေနာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၃၆၊ ၂၃၇) ဝုတ္တံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၉၇) ပန ‘‘အဓိဋ္ဌာနမနေန နိမ္မိတတ္တာ မနောမယ’’န္တိ အာဂတံ၊ အဘိညာမနေန၊ အဓိဋ္ဌာနမနေန စာတိ ဥဘယထာပိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဥဘယမ္ပေတံ ယုတ္တမေဝ။ အင်္ဂံ နာမ ဟတ္ထပါဒါဒိတံတံသမုဒါယံ၊ ပစ္စင်္ဂံ နာမ ကပ္ပရဇဏ္ဏုအာဒိ တသ္မိံ တသ္မိံ သမုဒါယေ အဝယဝံ။ ‘‘အဟီနိန္ဒြိယ’’န္တိ ဧတ္ထ ပရိပုဏ္ဏတာယေဝ အဟီနတာ၊ န တု အပ္ပဏီတတာ၊ ပရိပုဏ္ဏဘာဝေါ စ စက္ခုသောတာဒီနံ သဏ္ဌာနဝသေနေဝ။ နိမ္မိတရူပေ ဟိ ပသာဒေါ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဏ္ဌာနဝသေန အဝိကလိန္ဒြိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာဝ တဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒီနမ္ပိ အဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဏ္ဌာနဝသေနာတိ စ ကမလဒလာဒိသဒိသသဏ္ဌာနမတ္တဝသေန၊ န ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒါဒိဣန္ဒြိယဝသေန။ ‘‘သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂိံ အဟီနိန္ဒြိယ’’န္တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေန္တော ‘‘ဣဒ္ဓိမတာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝိဒ္ဓကဏ္ဏောတိ ကုလစာရိတ္တဝသေန ကဏ္ဏာလင်္ကာရပိဠန္ဓနတ္ထံ အဝိဇ္ဈိတကဏ္ဏော၊ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာကာရေဟီ’’တိ၊ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဝယဝဝိသေသာဒိသဗ္ဗာကာရေဟီတိ အတ္ထော။ တေနာတိ ဣဒ္ဓိမတာ။

အယမေဝတ္ထော ပါဠိယမ္ပိ ဝိဘာဝိတောတိ အာဟ ‘‘မုဉ္ဇမှာ ဤသိကန္တိအာဒိဥပမာတ္တယမ္ပိ ဟိ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘မုဉ္ဇမှာ ဤသိကန္တိအာဒိ ဥပမာမတ္တံ။ ယမ္ပိ ဟိ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘ဥပမာမတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ အတ္ထန္တရဒဿနံ နိဝတ္တေတိ၊ ‘‘ယမ္ပိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပန တဿ ဥပမာဘာဝံ သမတ္ထေတိ။ နိယတာနပေက္ခေန စ ယံ-သဒ္ဒေန ‘‘မုဉ္ဇမှာ ဤသိက’’န္တိအာဒိဝစနမေဝ ပစ္စာမသတိ။ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝါတိ သဏ္ဌာနတောပိ ဝဏ္ဏတောပိ အဝယဝဝိသေသတောပိ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထံယေဝ။ ကထံ သဒိသဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘မုဉ္ဇသဒိသာ ဧဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ မုဉ္ဇံ နာမ တိဏဝိသေသော၊ ယေန ကောစ္ဆာဒီနိ ကရောန္တိ။ ‘‘ပဝါဟေယျာ’’တိ ဝစနတော အန္တော ဌိတာ ဧဝ ဤသိကာ အဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတိ ‘‘အန္တော ဤသိကာ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ။ ဤသိကာတိ စ ကဠီရော။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ ပန ‘‘ကဏ္ဍ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၃၉၉) ဝုတ္တံ။ ဝဋ္ဋာယ ကောသိယာတိ ပရိဝဋ္ဋုလာယ အသိကောသိယာ။ ပတ္ထဋာယာတိ ပဋ္ဋိကာယ။ ကရဍိတဗ္ဗော ဘာဇေတဗ္ဗောတိ ကရဏ္ဍော၊ ပေဠာ။ ကရဍိတဗ္ဗော ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ကရဏ္ဍော၊ နိမ္မောကံ။ ဣဓာပိ နိမ္မောကမေဝါတိ အာဟ ‘‘ကရဏ္ဍာတိ ဣဒမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ဝိလီဝကရဏ္ဍော နာမ ပေဠာ။ ကသ္မာ အဟိကဉ္စုကဿေဝ နာမံ၊ န ဝိလီဝကရဏ္ဍကဿာတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘အဟိကဉ္စုကော ဟီ’’တိအာဒိနာ၊ သွေဝ အဟိနာ သဒိသော၊ တသ္မာ တဿေဝ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ ပန ‘‘ကရဏ္ဍာယာတိ ပေဠာယ၊ နိမ္မောကတောတိ စ ဝဒန္တီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၃၉၉) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပေဠာဂဟဏံ အဟိနာ အသဒိသတာယ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။

ယဇ္ဇေဝံ ‘‘သေယျထာပိ ပန မဟာရာဇ ပုရိသော အဟိံ ကရဏ္ဍာ ဥဒ္ဓရေယျာ’’တိ ပုရိသဿ ကရဏ္ဍတော အဟိဥဒ္ဓရဏူပမာယ အယမတ္ထော ဝိရုဇ္ဈေယျ။ န ဟိ သော ဟတ္ထေန တတော ဥဒ္ဓရိတုံ သက္ကာတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဥဒ္ဓရေယျာ’’တိ ဟိ အနိယမဝစနေပိ ဟတ္ထေန ဥဒ္ဓရဏဿေဝ ပါကဋတ္တာ တံဒဿနမိဝ ဇာတံ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထေန ဥဒ္ဓရမာနော ဝိယ ဒဿိတော’’တိ။ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ စိတ္တေန ဥဒ္ဓရဏဿ ဟေတုဒဿနံ။ အဟိနော နာမ ပဉ္စသု ဌာနေသု သဇာတိံ နာတိဝတ္တန္တိ ဥပပတ္တိယံ၊ စုတိယံ၊ ဝိဿဋ္ဌနိဒ္ဒေါက္ကမနေ၊ သမာနဇာတိယာ မေထုနပဋိသေဝနေ၊ ဇိဏ္ဏတစာပနယနေတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဇာတိယံ ဌိတော’’တိ။ ဥရဂဇာတိယမေဝ ဌိတော ပဇဟတိ၊ န နာဂိဒ္ဓိယာ အညဇာတိရူပေါတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ မဟိဒ္ဓိကေ နာဂေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သရီရံ ခါဒယမာနံ ဝိယာတိ အတ္တနောယေဝ တစံ အတ္တနော သရီရံ ခါဒယမာနံ ဝိယ။ ပုရာဏတစံ ဇိဂုစ္ဆန္တောတိ ဇိဏ္ဏတာယ ကတ္ထစိ မုတ္တံ ကတ္ထစိ ဩလမ္ဗိတံ ဇိဏ္ဏတစံ ဇိဂုစ္ဆန္တော။ စတူဟီတိ ‘‘သဇာတိယံ ဌိတော၊ နိဿာယ၊ ထာမေန၊ ဇိဂုစ္ဆန္တော’’တိ ယထာဝုတ္တေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ တတောတိ ကဉ္စုကတော။ အညေနာတိ အတ္တတော အညေန။ စိတ္တေနာတိ ပုရိသဿ စိတ္တေနေဝ၊ န ဟတ္ထေန။ သေယျထာပိ နာမ ပုရိသော အဟိံ ပဿိတွာ ‘‘အဟော ဝတာဟံ ဣမံ အဟိံ ကဉ္စုကတော ဥဒ္ဓရေယျ’’န္တိ အဟိံ ကရဏ္ဍာ စိတ္တေန ဥဒ္ဓရေယျ၊ တဿ ဧဝမဿ ‘‘အယံ အဟိ၊ အယံ ကရဏ္ဍော၊ အညော အဟိ၊ အညော ကရဏ္ဍော၊ ကရဏ္ဍာ တွေဝ အဟိ ဥဗ္ဘတော’’တိ၊ ဧဝမေဝ…ပေ… သော ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတိ…ပေ… အဟီနိန္ဒြိယန္တိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၉။ ဘာဇနာဒိဝိကတိကိရိယာနိဿယဘူတာ သုပရိကမ္မကတမတ္တိကာဒယော ဝိယ ဝိကုဗ္ဗနကိရိယာနိဿယဘာဝတော ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၄၁။ ပုဗ္ဗေ နီဝရဏပ္ပဟာနဝါရေ ဝိယ ကန္တာရဂ္ဂဟဏံ အကတွာ ကေဝလံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဂ္ဂဟဏံ ခေမမဂ္ဂဒဿနတ္ထံ။ ကသ္မာ ပန ခေမမဂ္ဂဿေဝ ဒဿနံ၊ န ကန္တာရမဂ္ဂဿ၊ နနု ဥပမာဒဿနမတ္တမေတန္တိ စောဒနံ ပရိဟရန္တော ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အပ္ပဋိဘယဉှီ’’တိအာဒိ ပန ခေမမဂ္ဂဿေဝ ဂဟဏကာရဏဒဿနံ။ ဝါတာတပါဒိနိဝါရဏတ္ထံ သီသေ သာဋကံ ကတွာ။ တထာ တထာ ပန ပရိပုဏ္ဏဝစနံ ဥပမာသမ္ပတ္တိယာ ဥပမေယျသမ္ပာဒနတ္ထံ၊ အဓိပ္ပေတဿ စ ဥပမေယျတ္ထဿ သုဝိညာပနတ္ထံ၊ ဟေတုဒါဟရဏဘေဒျဘေဒကာဒိသမ္ပန္နဝစနေန စ ဝိညူဇာတိကာနံ စိတ္တာရာဓနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ သုခံ ဝဝတ္ထပေတီတိ အကိစ္ဆံ အကသိရေန သလ္လက္ခေတိ၊ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ စ။

၂၄၃။ မန္ဒော ဥတ္တာနသေယျကဒါရကောပိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ယုဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ မန္တွာ ယုဝသဒ္ဒေန ဝိသေသိတဗ္ဗမေဝ ဒဟရသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တရုဏော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ယုဝါပိ ကောစိ အနိစ္ဆနကော၊ အနိစ္ဆနတော စ အမဏ္ဍနဇာတိကောတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘မဏ္ဍနဇာတိကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ မန္တွာ မဏ္ဍနဇာတိကာဒိသဒ္ဒေန ဝိသေသိတဗ္ဗမေဝ ယုဝသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယောဗ္ဗန္နေန သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယဉှိ ယထာက္ကမံ ပဒတ္တယဿ ဝိသေသိတဗ္ဗဝိသေသကဘာဝေန ဝစနတော တထာ သံဝဏ္ဏနာ ကတာ၊ ဣတရထာ ဧကကေနာပိ ပဒေန အဓိပ္ပေတတ္ထာဓိဂမိကာ သပရိဝါရာ သံဝဏ္ဏနာဝ ကာတဗ္ဗာ သိယာတိ။ ‘‘မဏ္ဍနပကတိကော’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒိဝသဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကဏိကသဒ္ဒေါ ဒေါသပရိယာယော၊ ဒေါသော စ နာမ ကာဠတိလကာဒီတိ ဒဿေတိ ‘‘ကာဠတိလကာ’’တိအာဒိနာ။ ကာဠတိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ ကာဠတိလကာနိ၊ ကာဠာ ဝါ ကမ္မာသာ၊ ယေ ‘‘သာသပဗီဇိကာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ။ တိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ တိလကာနိ။ ဝင်္ဂံ နာမ ဝိယင်္ဂံ ဝိပရိဏာမိတမင်္ဂံ။ ယောဗ္ဗန္နပီဠကာဒယော မုခဒူသိပီဠကာ၊ ယေ ‘‘ခရပီဠကာ’’ တိပိ ဝုစ္စန္တိ။ မုခနိမိတ္တန္တိ မုခစ္ဆာယံ။ မုခေ ဂတော ဒေါသော မုခဒေါသော။ လက္ခဏဝစနမတ္တမေတံ မုခေ အဒေါသဿပိ ပါကဋဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ယထာ ဝါ မုခေ ဒေါသော၊ ဧဝံ မုခေ အဒေါသောပိ မုခဒေါသောတိ သရလောပေန ဝုတ္တော သာမညနိဒ္ဒေသတောပိ အနေကတ္ထဿ ဝိညာတဗ္ဗတ္တာ၊ ပိသဒ္ဒလောပေန ဝါ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝုတ္တောပိ ဟိ အတ္ထော သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန ဝုတ္တော ဝိယ ဝိညာယတိ၊ မုခဒေါသော စ မုခအဒေါသော စ မုခဒေါသောတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ အတ္ထဿ ပရိပုဏ္ဏတာယ ‘‘ပရေသံ သောဠသဝိဓံ စိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဝတ္တဗ္ဗဿာဝသိဋ္ဌဿ၊ ဂါဟော နိဒဿနာဒိနာ၊

အပိသဒ္ဒါဒိလောပေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ။

အသမာနေ သဒ္ဒေ တိဓာ၊ စတုဓာ စ သမာနကေ၊

သာမညနိဒ္ဒေသတောပိ၊ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာ’’တိ။

‘‘သရာဂံ ဝါ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ သောဠသဝိဓံ စိတ္တံ။

၂၄၅။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏူပမာယန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေ ဝါ ဒဿိတာယ ဥပမာယ။ ကသ္မာ ပန ပါဠိယံ ဂါမတ္တယမေဝ ဥပမာနေ ဂဟိတန္တိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘တံ ဒိဝသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဒိဝသံ ကတကိရိယာ နာမ ပါကတိကသတ္တဿာပိ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတိ။ တသ္မာ တံ ဒိဝသံ ဂန္တုံ သက္ကုဏေယျံ ဂါမတ္တယမေဝ ဘဂဝတာ ဂဟိတံ၊ န တဒုတ္တရီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ တံဒိဝသဂ္ဂဟဏံ နတ္ထိ၊ ဂါမတ္တယဂ္ဂဟဏေန ပန တဒဟေဝ ကတကိရိယာ အဓိပ္ပေတာတိ မန္တွာ အဋ္ဌကထာယံ တံဒိဝသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံဒိဝသဂတဂါမတ္တယဂ္ဂဟဏေနေဝ စ မဟာဘိနီဟာရေဟိ အညေသမ္ပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘီနံ တီသုပိ ဘဝေသု ကတကိရိယာ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒီပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတဒတ္ထမ္ပိ ဟိ ဂါမတ္တယဂ္ဂဟဏန္တိ။ တီသု ဘဝေသု ကတကိရိယာယာတိ အဘိသမ္ပရာယေသု ပုဗ္ဗေ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ပန ဣဒါနိ၊ ပုဗ္ဗေ စ ကတကိစ္စဿ။

၂၄၇။ ပါဠိယံ ရထိကာယ ဝီထိံ သဉ္စရန္တေတိ အညာယ ရထိကာယ အညံ ရထိံ သဉ္စရန္တေတိ အတ္ထော၊ တေန အပရာပရံ သဉ္စရဏံ ဒဿိတန္တိ အာဟ ‘‘အပရာပရံ သဉ္စရန္တေ’’တိ၊ တံတံကိစ္စဝသေန ဣတော စိတော စ သဉ္စရန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အယမေဝတ္ထော ရထိဝီထိသဒ္ဒါနမေကတ္ထတ္တာ။ သိင်္ဃာဋကမှီတိ ဝီထိစတုက္ကေ။ ပါသာဒေါ ဝိယ ဘိက္ခုဿ ကရဇကာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗဒဿနသိဒ္ဓိတော။ မံသစက္ခုမတော ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုသမဓိဂမော။ ယထာဟ ‘‘မံသစက္ခုဿ ဥပ္ပာဒေါ၊ မဂ္ဂေါ ဒိဗ္ဗဿ စက္ခုနော’’တိ (ဣတိဝု။ ၆၁)။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ အယမေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ပတွာ ဌိတော ဘိက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗဿ ဒဿနတော။ ဂေဟံ ပဝိသန္တော၊ တတော နိက္ခမန္တော ဝိယ စ မာတုကုစ္ဆိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန ပဝိသန္တော၊ တတော စ ဝိဇာတိဝသေန နိက္ခမန္တော မာတုကုစ္ဆိယာ ဂေဟသဒိသတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မာတရံ ကုဋိကံ ဗြူသိ၊ ဘရိယံ ဗြူသိ ကုလာဝက’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉)။ အယံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ဂေဟံ ပဝိသန္တော ဝိယ အတ္တဘာဝံ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဩက္ကမန္တော၊ ဂေဟာ နိက္ခမန္တော ဝိယ စ အတ္တဘာဝတော စဝနဝသေန အပက္ကမန္တော အတ္တဘာဝဿ ဂေဟသဒိသတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ၊ ပုန ဂေဟံ န ကာဟသီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၅၄)။

အပရာပရံ သဉ္စရဏကသတ္တာတိ ပုနပ္ပုနံ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမနကသတ္တာ။ အဗ္ဘောကာသဋ္ဌာနေတိ အဇ္ဈောကာသဒေသဘူတေ။ မဇ္ဈေတိ နဂရဿ မဇ္ဈဘူတေ သိင်္ဃာဋကေ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေကဒေသေ။ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကသတ္တာ။ ဣမိနာ ဟိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ ဇာတသံဝဒ္ဓေ သတ္တေ ဝဒတိ၊ ‘‘အပရာပရံ သဉ္စရဏကသတ္တာ’’တိ ပန ဧတေန တထာ အနိယမိတကာလိကေ သာဓာရဏသတ္တေ။ ဧဝဉှိ တေသံ ယထာက္ကမံ သဉ္စရဏကသန္နိသိန္နကဇနောပမတာ ဥပပန္နာ ဟောတီတိ။ တီသု ဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ အာဝိဘူတကာလောတိ ဧတ္ထ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အနိယမတော ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နနု စာယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကထာ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘တီသု ဘဝေသူ’’တိ စတုဝေါကာရဘဝဿာပိ သင်္ဂဟော ကတော။ န ဟိ သော အရူပဓမ္မာရမ္မဏောတိ အနုယောဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘ဣဒဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဣဒန္တိ တီသု ဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနန္တိ ဣဒံ ဝစန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၇) အယမေတ္ထ အာစရိယဿ မတိ၊ ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ အဋ္ဌကထာယမေဝ ယထာဝုတ္တော အနုယောဂေါ ပရိဟရိတောတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ – နနု စာယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကထာ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပဿတိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ’’တိအာဒိနာ အဝိသေသတော စတုဝေါကာရဘဝူပဂဿာပိ သင်္ဂဟော ကတော။ န ဟိ သော အရူပဓမ္မာရမ္မဏောတိ အနုယောဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘ဣဒဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ‘‘သတ္တေ ပဿတိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ’’တိအာဒိဝစနံ။ ဧဝဉှိ သတိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ပါဠိယမေဝ ယထာဝုတ္တော အနုယောဂေါ ပရိဟရိတောတိ။ ယဒဂ္ဂေန သော ပါဠိယံ ပရိဟရိတော၊ တဒဂ္ဂေန အဋ္ဌကထာယမ္ပိ တဿာ အတ္ထဝဏ္ဏနာဘာဝတော။ ဒေသနာသုခတ္ထမေဝါတိ ကေဝလံ ဒေသနာသုခတ္ထံ ဧဝ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ န ပန စတုဝေါကာရဘဝူပဂါနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ အာဝိဘာဝသဗ္ဘာဝတော။ ‘‘ဌပေတွာ အရူပဘဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒွီသု ဘဝေသူ’’တိ ဝါ သတ္တေ ပဿတိ ကာမာဝစရဘဝတော၊ ရူပါဝစရဘဝတော စ စဝမာနေတိ ဝါ ကာမာဝစရဘဝေ၊ ရူပါဝစရဘဝေ စ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဝါ ဝုစ္စမာနာ ဟိ ဒေသနာ ယထာရဟံ ဘေဒျဘေဒကာဒိဝိဘာဝနေန သုခါသုခါဝဗောဓာ စ န ဟောတိ၊ အဝိသေသေန ပန ဧဝမေဝ ဝုစ္စမာနာ သုခါသုခါဝဗောဓာ စ။ ဒေသေတုံ၊ အဝဗောဓေတုဉ္စ သုကရတာပယောဇနဉှိ ‘‘ဒေသနာသုခတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အာရုပ္ပေ…ပေ… နတ္ထီ’’တိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဂေါစရဘူတာနံ ရူပဓမ္မာနမဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အာသဝက္ခယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ

၂၄၈။ ဣဓ ဝိပဿနာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န လောကိယာဘိညာသု ဝိယ အဘိညာပါဒကံ။ ဝိပဿနာပါဒကန္တိ စ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ၊ ဝိပဿနာ စ နာမေသာ တိဝိဓာ ဝိပဿကပုဂ္ဂလဘေဒေန မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ဝိပဿနာ၊ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနံ ဝိပဿနာ၊ သာဝကာနံ ဝိပဿနာ စာတိ။ တတ္ထ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ၊ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနဉ္စ ဝိပဿနာ စိန္တာမယဉာဏသမ္ဗန္ဓိကာ သယမ္ဘုဉာဏဘူတာ၊ သာဝကာနံ ပန သုတမယဉာဏသမ္ဗန္ဓိကာ ပရောပဒေသသမ္ဘူတာ။ သာ ‘‘ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ အဝသေသရူပါရူပဇ္ဈာနာနံ အညတရတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ အနေကဓာ၊ အရူပမုခဝသေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တာနံ တေသံ တေသံ ဓာတုပရိဂ္ဂဟမုခါနဉ္စ အညတရမုခဝသေန အနေကဓာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၆၄) နာနာနယတော ဝိဘာဝိတာ၊ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန ပဘေဒဂမနတော နာနာနယံ သဗ္ဗညုတညာဏသန္နိဿယဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ ပရမဂမ္ဘီရံ သဏှသုခုမတရံ အနညသာဓာရဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဟောတိ၊ ယံ အဋ္ဌကထာသု ‘‘မဟာဝဇိရဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ယဿ စ ပဝတ္တိဝိဘာဂေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿပ္ပဘေဒဿ ပါဒကဘာဝေန သမာပဇ္ဇိယမာနာ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ချာ ဒေဝသိကံ သတ္ထု ဝဠဉ္ဇနသမာပတ္တိယော ဝုစ္စန္တိ။ သွာယံ ဗုဒ္ဓါနံ ဝိပဿနာစာရော ပရမတ္ထမဉ္ဇုသာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၄၄) ဥဒ္ဒေသတော အာစရိယေန ဒဿိတော၊ တတော သော အတ္ထိကေဟိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣဓ ပန သာဝကာနံ ဝိပဿနာဝ အဓိပ္ပေတာ။

‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ ဣဒံ ကိရိယာပယောဇနဘူတေ တဒတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ၊ တသ္မာ အသတိပိ ပယောဇနဝါစကေ ပယောဇနဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ခယဉာဏနိဗ္ဗတ္တနတ္ထာယာ’’တိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ နိဗ္ဗာနံ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ စ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဣဓ ခယော နာမ၊ တတ္ထ ဉာဏံ ခယဉာဏံ၊ တဿ နိဗ္ဗတ္တနသင်္ခါတော အတ္ထော ပယောဇနံ၊ တဒတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ခေပေတိ ပါပဓမ္မေ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ ခယော၊ မဂ္ဂေါ။ သော ပန ပါပက္ခယော အာသဝက္ခယေန ဝိနာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ သုတ္တန္တဒုကမာတိကာ ၁၄၈) ဧတ္ထ ခယဂ္ဂဟဏေန အာသဝက္ခယောဝ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ ‘‘အာသဝါနံ ခယော’’တိ ဣမိနာ။ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏန္တိ အာသဝါနမနုပ္ပာဒဘူတေ အရိယဖလေ ဉာဏံ။ ခီယိံသု အာသဝါ ဧတ္ထာတိ ခယော၊ ဖလံ။ သမိတပါပတာယ သမဏော၊ သမိတပါပတာ စ နိပ္ပရိယာယတော အရဟတ္တဖလေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဖလ’’န္တိ။ ခယာတိ စ ခီဏတ္တာတိ အတ္ထော။ ခီယန္တိ အာသဝါ ဧတ္ထာတိ ခယော၊ နိဗ္ဗာနံ။ ‘‘အာသဝက္ခယာ’’တိ ပန သမာသဝသေန ဒွိဘာဝံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အာသဝါနံ ခယော’’တိ ပဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အာသဝက္ခယပဒဂ္ဂဟဏံ။

‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿာ’’တိအာဒိဂါထာ ဓမ္မပဒေ (ဓ။ ပ။ ၂၅၃)။ တတ္ထ ဥဇ္ဈာနသညိနောတိ ဂရဟသညိနော။ အရာတိ ဒူရာ။ ‘‘အရာ သိင်္ဃာမိ ဝါရိဇ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ဇာ။ ၁။၆။၁၁၆) ဝိယ ဟိ ဒူရတ္ထောယံ နိပါတော။ ‘‘အာရာ’’တိပိ ပါဌော။ အရာသဒ္ဒေါ ဝိယ အာရာသဒ္ဒေါပိ ဒူရတ္ထေ ဧကော နိပါတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒေဝ ဟိ ပဒံ သဒ္ဒသတ္ထေ ဥဒါဟဋံ။ ကာမဉ္စ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂသင်္ခါတာ အာရာ ဒူရံ ဂတောဝ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၅၃) ဝုတ္တံ၊ တထာပိ အာသဝဝဍ္ဎိယာ သင်္ခါရေ ဝဍ္ဎေန္တော ဝိသင်္ခါရတော သုဝိဒူရဒူရော၊ တသ္မာ ‘‘အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ ဧတ္ထ အာသဝက္ခယပဒံ ဝိသင်္ခါရာဓိဝစနမ္ပိ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ ခယနံ ခယော၊ အာသဝါနံ ခဏနိရောဓော။ သေသံ တဿ ပရိယာယဝစနံ။ ဘင်္ဂေါ အာသဝါနံ ခယောတိ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ ဣဓ ပန နိဗ္ဗာနမ္ပိ မဂ္ဂေါပိ အဝိနာဘာဝတော။ န ဟိ နိဗ္ဗာနမနာရဗ္ဘ မဂ္ဂေနေဝ အာသဝါနံ ခယော ဟောတီတိ။

တန္နိန္နန္တိ တသ္မိံ အာသဝါနံ ခယဉာဏေ နိန္နံ။ သေသံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပါဠိယံ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ၊ အနဝသေသေတွာ စ တဒါ တဿ ဘိက္ခုနော ပစ္စက္ခတော ဂဟိတဘာဝဒဿနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ဧတ္တကံ ဒုက္ခန္တိ တဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ န ဣတော ဘိယျောတိ အနဝသေသေတွာ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိအာဒိ။ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓဝသေန ပဇာနနမေဝ ယထာဘူတံ ပဇာနနံ နာမာတိ ဒဿေတိ ‘‘သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေနာ’’တိ ဣမိနာ။ ရသောတိ သဘာဝေါ ရသိတဗ္ဗော ဇာနိတဗ္ဗောတိ ကတွာ၊ အတ္တနော ရသော သရသော၊ သော ဧဝ လက္ခဏံ၊ တဿ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနေနာတိ အတ္ထော။ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနဉ္စ နာမ ယထာ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခသစ္စဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ တဿ ပဝတ္တိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိက’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ဒုက္ခံ သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ ဒုက္ခသမုဒယော’’တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ။ တဒုဘယန္တိ ဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခသမုဒယော စ။ ယံ ဌာနံ ပတွာတိ ယံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏဘူတံ အာဂမ္မ။ ဌာနန္တိ ဟိ ကာရဏံ ဝုစ္စတိ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တတာယာတိ ကတွာ။ တဒုဘယံ ပတွာတိ စ တဒုဘယဝတော ပုဂ္ဂလဿ တဒုဘယဿ ပတ္တိ ဝိယ ဝုတ္တာ။ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဟိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိ၊ န တဒုဘယဿ။ အပိစ ပတွာတိ ပါပုဏနဟေတု၊ ပုဂ္ဂလဿ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမာပဇ္ဇနတောတိ အတ္ထော။ အသမာနကတ္တုကေ ဝိယ ဟိ သမာနကတ္တုကေပိ တွာပစ္စယဿ ဟေတွတ္ထေ ပဝတ္တိ သဒ္ဒသတ္ထေသု ပါကဋာ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ‘‘န ပဝတ္တတိ တဒုဘယမေတေနာ’’တိ ကတွာ၊ အပ္ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ ‘‘န ပဝတ္တတိ တဒုဘယမေတ္ထာ’’တိ ကတွာ၊ အနေန စ ‘‘ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ဝါ ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယဿ ပန ဂဟဏံ တံနိဗ္ဗတ္တကဿ နိရုဇ္ဈနတော တဿာပိ နိရုဇ္ဈနဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာနပဒေယေဝ တ-သဒ္ဒေါ နိဝတ္တတီတိ အယံ-သဒ္ဒေါ ပုန ဝုတ္တော။ သဗ္ဗနာမိကဉှိ ပဒံ ဝုတ္တဿ ဝါ လိင်္ဂဿ ဂါဟကံ၊ ဝုစ္စမာနဿ ဝါ။ တဿာတိ ဒုက္ခနိရောဓဿ။ သမ္ပာပကန္တိ သစ္ဆိကရဏဝသေန သမ္မဒေဝ ပါပကံ၊ ဧတေန စ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓံ ဂမယတိ၊ ဂစ္ဆတိ ဝါ ဧတာယာတိ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ၊ သာယေဝ ပဋိပဒါ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါ’’တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ။

ကိလေသဝသေနာတိ အာသဝသင်္ခါတကိလေသဝသေန။ တဒေဝ အာသဝပရိယာယေန ဒဿေန္တော ပုန အာဟ၊ တသ္မာ န ဧတ္ထ ပုနရုတ္တိဒေါသောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိယာယဒေသနာဘာဝေါ နာမ ဟိ အာဝေဏိကော ဗုဒ္ဓဓမ္မောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ နနု စ အာသဝါနံ ဒုက္ခသစ္စပရိယာယောဝ အတ္ထိ၊ န သေသသစ္စပရိယာယော၊ အထ ကသ္မာ သရူပတော ဒဿိတသစ္စာနိယေဝ ကိလေသဝသေန ပရိယာယတော ပုန ဒဿေန္တော ဧဝမာဟာတိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ၊ တံသမ္ဗန္ဓတ္တာ ပန သေသသစ္စာနံ တံသမုဒယာဒိပရိယာယောပိ လဗ္ဘတီတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုက္ခသစ္စပရိယာယဘူတအာသဝသမ္ဗန္ဓာနိ ဟိ အာသဝသမုဒယာဒီနီတိ၊ သစ္စာနိ ဒဿေန္တောတိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ အာရဒ္ဓတ္တာ စေတ္ထ အာသဝါနမေဝ ဂဟဏံ၊ န သေသကိလေသာနံ တထာ အနာရဒ္ဓတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ‘‘ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၈၊ မ။ နိ။ ၁။၄၃၃၊ ၃။၁၉) အာသဝဝိမုတ္တသီသေနေဝ သဗ္ဗကိလေသဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ မိဿကမဂ္ဂေါဝ ဣဓ ကထိတော လောကိယဝိပဿနာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ မိဿကတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဟ ဝိပဿနာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ မဂ္ဂံ ကထေသီ’’တိ။ ‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ ဣမိနာ တယောပိ ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယာ ဝုတ္တာ စတုသစ္စပဇာနနာယ ဧဝ စတုကိစ္စသိဒ္ဓိတော၊ ပဟာနာဘိသမယော ပန ပါရိသေသတော ‘‘ဝိမုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏံ ဒဿေတီ’’တိ။ စတ္တာရိ ဟိ ကိစ္စာနိ စတုသစ္စပဇာနနာယ ဧဝ သိဒ္ဓါနိ။ ယထာဟ ‘‘တံ ခေါ ပနိဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပရိညာတန္တိ မေ ဘိက္ခဝေ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု စက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၂၉)။ အယံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – ဇာနတော ပဿတောတိ စ ဟေတုနိဒ္ဒေသော၊ ‘‘ဇာနနဟေတု ပဿနဟေတု ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇနာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဇာနနပဿနကိရိယာနံ၊ ဝိမုစ္စနကိရိယာယ စ သမာနကာလတာ၊ တထာပိ ဓမ္မာနံ သမာနကာလိကာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာ သဟဇာတာဒိကောဋိယာ လဗ္ဘတီတိ၊ ဟေတုဂဗ္ဘဝိသေသနတာဒဿနမေတန္တိပိ ဝဒန္တိ။

ဘဝါသဝဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဘဝရာဂဿ ဝိယ ဘဝဒိဋ္ဌိယာပိ သမဝရောဓောတိ ဒိဋ္ဌာသဝဿာပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အဓုနာ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိ ကတ္ထစိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော န ပေါရာဏော၊ ပစ္ဆာ ပမာဒလိခိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘယဘေရဝသုတ္တသံဝဏ္ဏနာဒီသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၄) အနေကာသုပိ တထေဝ သံဝဏ္ဏိတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ သစ္စပဋိဝေဓော အနိယမိတပုဂ္ဂလဿ အနိယမိတကာလဝသေန ဝုတ္တော၊ တထာပိ အဘိသမယကာလေ တဿ ပစ္စုပ္ပန္နတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတော’’တိ ဝတ္တမာနကာလနိဒ္ဒေသော ကတော၊ သော စ ကာမံ ကဿစိ မဂ္ဂက္ခဏတော ပရံ ယာဝဇ္ဇတနာ အတီတကာလိကော ဧဝ၊ သဗ္ဗပဌမံ ပနဿ အတီတကာလိကတ္တံ ဖလက္ခဏေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိန္တိ ဣမိနာ ဖလက္ခဏ’’န္တိ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ ဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ တထာ စေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ တဂ္ဂဟဏေန ပန တဒဝိနာဘာဝတော သေသာနိ နိရဝသေသာနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ ဧကဒေသာနိ ဝါ အပရိပုဏ္ဏာယပိ ပစ္စဝေက္ခဏာယ သမ္ဘဝတော။ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ‘‘နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာ’’တိ ပဒပရိယောသာနေဟိ။ တဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ။ ဘူမိန္တိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ နနု စ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဖလမေဝ တဿ အာရမ္မဏသင်္ခါတာ ဘူမိ၊ အထ ကထံ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီဟိ တဿ ဘူမိဒဿနန္တိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘တေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏေန ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ ကမ္မဿ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝတော ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိ ပဇာနာတိ၊ ယသ္မာ စ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ‘‘ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိအာဒီနိ ပဇာနာတိ၊ တသ္မာ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီဟိ တဿ ဘူမိဒဿနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တေန ဉာဏေနာ’’တိ ဟိ ယထာရုတတော၊ အဝိနာဘာဝတော စ ဂဟိတေန ပဉ္စဝိဓေန ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေနာတိ အတ္ထော။

‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိ ဧတ္ထ သောတုဇနာနံ သုဝိညာပနတ္ထံ ပရမ္မုခါ ဝိယ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ ‘‘ကတမာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ယေန ပနာဓိပ္ပာယေန စောဒနာ ကတာ၊ တဒဓိပ္ပာယံ ပကာသေတွာ ပရိဟာရံ ဝတ္တုကာမော ‘‘န တာဝဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န တာဝ…ပေ… ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ’’တိ ဝက္ခမာနမေဝ ဟိ အတ္ထံ မနသိ ကတွာ အယံ စောဒနာ သမုဋ္ဌာပိတာ၊ တတ္ထ န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာတိ အဿ ဘိက္ခုနော အတီတာ ဇာတိ၊ န တာဝ မဂ္ဂဘာဝနာယ ခီဏာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ’’တိ၊ မဂ္ဂဘာဝနာယ ပုရိမတရမေဝ နိရုဇ္ဈနဝသေန ခီဏတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ န အနာဂတာ အဿ ဇာတိ ခီဏာ မဂ္ဂဘာဝနာယာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော’’တိ၊ ဣဒဉ္စ အနာဂတဘာဝသာမညမေဝ ဂဟေတွာ လေသေန စောဒနာဓိပ္ပာယဝိဘာဝနတ္ထံ ဝဒတိ၊ န အနာဂတဝိသေသံ အနာဂတေ မဂ္ဂဘာဝနာယ ခေပနပယောဂါဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ ဟိ ပယောဂေါ သမ္ဘဝတိ၊ န အဝိဇ္ဇမာနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနာဂတဝိသေသော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတော၊ တဿ စ ခေပနေ ဝါယာမောပိ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယာ ပန မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ အနာဂတဝိသေသောတိ စ အဘာဝိတေ မဂ္ဂေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော အနန္တရဇာတိဘေဒေါ ဝုစ္စတိ။ န ပစ္စုပ္ပန္နာ အဿ ဇာတိ ခီဏာ မဂ္ဂဘာဝနာယာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ’’တိ၊ ဧကဘဝပရိယာပန္နတာယ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ ဟိ ဇာတိ။ ‘‘ယာ ပနာ’’တိအာဒိနာ ပန မဂ္ဂဘာဝနာယ ကိလေသဟေတုဝိနာသနမုခေန အနာဂတဇာတိယာ ဧဝ ခီဏဘာဝေါ ပကာသိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသူတိ ဘဝတ္တယဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တနယေန အနဝသေသတော ဇာတိယာ ခီဏဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ ပုဗ္ဗပဒဒွယေပေတ္ထ ဥတ္တရပဒလောပေါ။ ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တံ သော’’တိအာဒိ ‘‘ကထဉ္စ နံ ပဇာနာတီ’’တိ စောဒနာယ သောဓနာဝစနံ။ တတ္ထ တန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဇာတိံ။ သောတိ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု။ ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ ပဇာနနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဒဿနံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏပရမ္ပရာယ တထာ ပဇာနနာ သိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စဝေက္ခဏန္တရဝိဘာဝနတ္ထမေဝ ဟိ ‘‘ဇာနန္တော ပဇာနာတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနဒွယံ ဝုတ္တံ၊ ဇာနန္တော ဟုတွာ၊ ဇာနနဟေတု ဝါ ပဇာနာတိ နာမာတိ အတ္ထော။

ဗြဟ္မစရိယဝါသော နာမ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ နိဗ္ဗတ္တနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိဝုတ္ထ’’န္တိ၊ သမန္တတော နိရဝသေသေန ဝသိတံ ပရိစိဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနိဒံ သော အတီတကာလဝသေန ပဇာနာတီတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန ဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကောပိ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တလက္ခဏော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော နာမ ဒက္ခိဏဝိဘင်္ဂသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) တထာ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝသန္တိ နာမာတိ ဝသန္တာ ဧဝ နာမ ဟောန္တိ၊ န ဝုတ္ထဝါသာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္ထဝါသတ္တာ။ နနု စ ‘‘သော ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ ဝုတ္တာ၊ န သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယော၊ အထ ကသ္မာ ‘‘စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဝသေန သောဠသဝိဓံ ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပိတ’’န္တိ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ သာဓာရဏတော ဝုတ္တန္တိ? သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနမ္ပိ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တိတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဟိ စတူသု သစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနမ္ပိ သေသာနံ ဒုက္ခသစ္စေ ပရိညာဘိသမယာနုဂုဏာဝ ပဝတ္တိ၊ ဣတရသစ္စေသု စ နေသံ ပဟာနာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တိ ပါကဋာ ဧဝါတိ။ ဒုက္ခနိရောဓမဂ္ဂေသု ယထာက္ကမံ ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာပိ ယာဝဒေဝ သမုဒယပဟာနတ္ထာတိ ကတွာ တဒတ္ထေယေဝ တာသံ ပက္ခိပနေန ‘‘ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ ပဒဿ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒုက္ခမူလံ သမုစ္ဆိန္န’’န္တိ ဣမိနာပိ တဒေဝ ပကာရန္တရေန ဝိဘာဝေတိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ အတီတနိဒ္ဒေသော ကတောတိ အာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာဒယော’’တိအာဒိ။ ဣမေ ပကာရာ ဣတ္ထံ၊ တဗ္ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဣတ္ထဘာဝါယာ’’တိ ဣမိနာ၊ အာယ-သဒ္ဒေါ စ သမ္ပဒါနတ္ထေ၊ တဒတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ တေ ပန ပကာရာ အရိယမဂ္ဂဗျာပါရဘူတာ ပရိညာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ သောဠသကိစ္စဘာဝါယာ’’တိ။ တေ ဟိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတော မဂ္ဂါနုဘာဝေန ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ မဂ္ဂေ ပစ္စဝေက္ခိတေ တံကိစ္စပစ္စဝေက္ခဏာယပိ သုခေန သိဒ္ဓိတော။ ဧဝံ သာဓာရဏတော စတူသု မဂ္ဂေသု ပစ္စေကံ စတုကိစ္စဝသေန သောဠသကိစ္စဘာဝံ ပကာသေတွာ တေသုပိ ကိစ္စေသု ပဟာနမေဝ ပဓာနံ တဒတ္ထတ္တာ ဣတရေသံ ပရိညာဒီနန္တိ တဒေဝ ဝိသေသတော ပကာသေတုံ ‘‘ကိလေသက္ခယဘာဝါယ ဝါ’’တိ အာဟ။

အပိစ ပုရိမနယေန ပစ္စဝေက္ခဏပရမ္ပရာယ ပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဓာနတ္တာ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိမေဝ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အယံ ပကာရော ဣတ္ထံ၊ တဗ္ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ၊ အာယသဒ္ဒေါ စေတ္ထ သမ္ပဒါနဝစနဿ ကာရိယဘူတော နိဿက္ကတ္ထေတိ ဒဿေတိ ‘‘ဣတ္ထဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘ဣမသ္မာ ဧဝံ ပကာရာ’’တိ ပန ဝဒန္တော ပကာရော နာမ ပကာရဝန္တတော အတ္ထတော ဘေဒေါ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ သော ဘေဒေါ အဿ၊ တဿေဝ သော ပကာရော န သိယာ၊ တသ္မာ ဣတ္ထံ-သဒ္ဒေါ ပကာရဝန္တဝါစကော၊ အတ္ထတော ပန အဘေဒေပိ သတိ အဝယဝါဝယဝိတာဒိနာ ဘေဒပရိကပ္ပနာဝသေန သိယာ ကိဉ္စိ ဘေဒမတ္ထံ၊ တသ္မာ ဣတ္ထတ္တသဒ္ဒေါ ပကာရဝါစကောတိ ဒဿေတိ။ အယမိဓ ဋီကာယံ၊ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၈) မဇ္ဈိမာဂမဋီကာဝိနယဋီကာဒီသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၄) စ အာဂတနယော။

သဒ္ဒဝိဒူ ပန ပဝတ္တိနိမိတ္တာနုသာရေန ဧဝမိစ္ဆန္တိ – အယံ ပကာရော အဿာတိ ဣတ္ထံ၊ ပကာရဝန္တော။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ။ တဿ ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ၊ ပကာရော၊ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတ္ထဘာဝတော ဣမသ္မာ ဧဝံ ပကာရာ’’တိ အာဟာတိ။ ပဌမဝိကပ္ပေပိ ယထာရဟံ ဧသ နယော။ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနခန္ဓသန္တာနာတိ သရူပကထနံ။ အပရန္တိ အနာဂတံ။ ‘‘ဣမေ ပန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ ဣဒါနိ ပါဌော၊ ‘‘ဣမေ ပန စရိမကတ္တဘာဝသင်္ခါတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ ပန မဇ္ဈိမာဂမဝိနယဋီကာဒီသု၊ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၄) ဣဓ စ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၈) ဥလ္လိင်္ဂိတပါဌော။ တတ္ထ စရိမကတ္တဘာဝသင်္ခါတာတိ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နဘာဝေန ပစ္ဆိမကတ္တဘာဝကထိတာ။ ပရိညာတာတိ မဂ္ဂေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဉာတာ။ တိဋ္ဌန္တီတိ အပ္ပတိဋ္ဌာ အနောကာသာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧတေန ဟိ တေသံ ခန္ဓာနံ အပရိညာမူလာဘာဝေန အပတိဋ္ဌာဘာဝံ ဒဿေတိ။ အပရိညာမူလိကာ ဟိ ပတိဋ္ဌာ၊ တဒဘာဝတော ပန အပ္ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ ယထာဟ ‘‘ကဗဠီကာရေ စေ ဘိက္ခဝေ အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ၊ အတ္ထိ နန္ဒီ၊ အတ္ထိ တဏှာ၊ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ကထာ။ ၂၉၆၊ မဟာနိ။ ၇)။ တဒုပမံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ ဝိယာ’’တိ ဣမိနာ၊ ယထာ ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ မူလာဘာဝတော အပ္ပတိဋ္ဌာ အနောကာသာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ အပရိညာမူလာဘာဝတောတိ။ အယမေတ္ထ ဩပမ္မသံသန္ဒနာ။ စရိမကစိတ္တနိရောဓေနာတိ ပရိနိဗ္ဗာနစိတ္တနိရောဓေန။ အနုပါဒါနောတိ အနိန္ဓနော။ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝန္တိ ယေသု ခန္ဓေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု တထာ တထာ ပရိကပ္ပနာသိဒ္ဓါ ပညတ္တိ၊ တဒဘာဝတော တဿာပိ ဓရမာနကပညတ္တိယာ အဘာဝေန အပညတ္တိကဘာဝံ ဂမိဿန္တိ။ ပဏ္ဏတ္တိ ပညတ္တီတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ ယထာ ‘‘ပညာသ ပဏ္ဏာသာ’’တိ။ ပညာသ ပဏ္ဏာဒေသောတိ ဟိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ။

၂၄၉။ ယေဘုယျေန သံခိပတိ သင်္ကုစိတော ဘဝတီတိ သင်္ခေပေါ၊ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ။ တဉှိ ပဗ္ဗတပါဒတော အနုက္ကမေန ဗဟုလံ သံခိတ္တံ သင်္ကုစိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဗ္ဗတမတ္ထကေ’’တိ၊ ပဗ္ဗတသိခရေတိ အတ္ထော။ အယံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော – သင်္ခိပီယတိ ပဗ္ဗတဘာဝေန ဂဏီယတီတိ သင်္ခေပေါ၊ ပဗ္ဗတပရိယာပန္နော ပဒေသော၊ တသ္မိံ ပဗ္ဗတပရိယာပန္နေ ပဒေသေတိ အတ္ထောတိ။ အနာဝိလောတိ အကာလုသိယော၊ သာ စဿ အနာဝိလတာ ကဒ္ဒမာဘာဝေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိက္ကဒ္ဒမော’’တိ။ သပတိ အပဒါပိ သမာနာ ဂစ္ဆတီတိ သိပ္ပိ၊ ခုဒ္ဒကာ သိပ္ပိ သိပ္ပိယော ကာ-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ၊ ယော ‘‘မုတ္တိကော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ သဝတိ ပသဝတီတိ သမ္ဗုကော၊ ယံ ‘‘ဇလသုတ္တိ၊ သင်္ခလိကာ’’တိ စ ဝေါဟရန္တိ။ သမာဟာရေ ယေဘုယျတော နပုံသကပယောဂေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သိပ္ပိယသမ္ဗုက’’န္တိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ သက္ခရာတိ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ ပါသာဏာ။ ကထလာနီတိ ကပါလခဏ္ဍာနိ။ သမူဟဝါစကဿ ဃဋာသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိ လိင်္ဂဿာပိ ဒိဿနတော ‘‘ဂုမ္ဗ’’န္တိ ပဒဿတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဃဋာ’’တိ ဣမိနာ။

ကာမဉ္စ ‘‘သိပ္ပိယသမ္ဗုကမ္ပိ သက္ခရကထလမ္ပိ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ တိဋ္ဌန္တမ္ပိ စရန္တမ္ပီ’’တိ ဧတ္ထ သက္ခရကထလံ တိဋ္ဌတိယေဝ၊ သိပ္ပိယသမ္ဗုကမစ္ဆဂုမ္ဗာနိ စရန္တိပိ တိဋ္ဌန္တိပိ၊ တထာပိ သဟစရဏနယေန သဗ္ဗာနေဝ စရန္တိ ဝိယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တိဋ္ဌန္တမ္ပိ စရန္တမ္ပီတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘သက္ခရကထလံ တိဋ္ဌတိယေဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာသမ္ဘဝမတ္ထံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာ ပန သဟစရဏနယံ။ ပန-သဒ္ဒေါ အရုစိသံသူစနေ၊ တထာပီတိ အတ္ထော။ အန္တရန္တရာတိ ဗဟူနံ ဂါဝီနမန္တရန္တရာ ဌိတာသု ဂါဝီသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ။ ဂါဝေါတိ ဂါဝိယော။ ဣတရာပီတိ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ။ စရန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ သဟစရဏနယေန။ တိဋ္ဌန္တမေဝါတိအာဒီသု အယမဓိပ္ပာယော – သိပ္ပိယသမ္ဗုကမစ္ဆဂုမ္ဗာနံ စရဏကိရိယာယပိ ယောဂတော ဌာနကိရိယာယ အနေကန္တတ္တာ ဧကန္တတော တိဋ္ဌန္တမေဝ န ကဒါစိပိ စရန္တံ သက္ခရကထလံ ဥပါဒါယ သိပ္ပိယသမ္ဗုကမ္ပိ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ တိဋ္ဌန္တန္တိ ဝုတ္တံ၊ န တု တေသံ ဌာနကိရိယမုပါဒါယ။ တေသံ ပန စရဏကိရိယမုပါဒါယ ‘‘စရန္တမ္ပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒလောပေါ ဟေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရမ္ပိ ဒွယန္တိ သိပ္ပိယသမ္ဗုကမစ္ဆဂုမ္ဗံ ပဒဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဣတရဉ္စ ဒွယန္တိ သိပ္ပိယသမ္ဗုကမစ္ဆဂုမ္ဗမေဝ။ စရန္တန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ တေသံ ဌာနကိရိယမုပါဒါယ ‘‘တိဋ္ဌန္တမ္ပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒလောပေါ၊ ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ သဟစရဏနယော ဒဿိတော၊ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ယထာလာဘနယောပိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကိံ ဝါ ဣမာယ သဟစရိယာယ၊ ယထာလာဘဂ္ဂဟဏံ ပနေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သက္ခရကထလဿ ဟိ ဝသေန တိဋ္ဌန္တန္တိ၊ သိပ္ပိသမ္ဗုကဿ မစ္ဆဂုမ္ဗဿ စ ဝသေန တိဋ္ဌန္တမ္ပိ စရန္တမ္ပီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၉)။ အလဗ္ဘမာနဿာပိ အတ္ထဿ သဟယောဂီဝသေန ဒေသနာမတ္တံ ပတိ သဟစရဏနယော၊ သာဓာရဏတော ဒေသိတဿာပိ အတ္ထဿ သမ္ဘဝဝသေန ဝိဝေစနံ ပတိ ယထာလာဘနယောတိ ဥဘယထာပိ ယုဇ္ဇတိ။

ဧဝမ္ပေတ္ထ ဝဒန္တိ – အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သက္ခရကထလံ တိဋ္ဌတိယေဝ၊ ဣတရာနိ စရန္တိပိ တိဋ္ဌန္တိပီ’’တိ ဣမိနာ ယထာလာဘနယော ဒဿိတော ယထာသမ္ဘဝံ အတ္ထဿ ဝိဝေစိတတ္တာ၊ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာ ပန သဟစရဏနယော အလဗ္ဘမာနဿာပိ အတ္ထဿ သဟယောဂီဝသေန ဒေသနာမတ္တဿ ဝိဘာဝိတတ္တာတိ၊ တဒေတမ္ပိ အနုပဝဇ္ဇမေဝ အတ္ထဿ ယုတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ တထာ ဒဿနဿာပိ သမ္ဘဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ တီရေတိ ဥဒကရဟဒဿ တီရေ။ ဥဒကရဟဒေါ စ နာမ ကတ္ထစိ သမုဒ္ဒေါပိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရဟဒေါပိ တတ္ထ ဂမ္ဘီရော၊ သမုဒ္ဒေါ သရိတောဒကော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၈)။ ကတ္ထစိ ဇလာသယောပိ ‘‘ရဟဒေါပိ တတ္ထ ဓရဏီ နာမ၊ ယတော မေဃာ ပဝဿန္တိ၊ ဝဿာ ယတော ပတာယန္တီ’’တိအာဒီသု၊ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၁) ဣဓာပိ ဇလာသယောယေဝ။ သော ဟိ ဥဒကဝသေန ရဟော စက္ခုရဟာဒိကံ ဒဒါတီတိ ဥဒကရဟဒေါ ဩ-ကာရဿ အ-ကာရံ ကတွာ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘ဥဒကံ ဟရတီတိ ဥဒကရဟဒေါ နိရုတ္တိနယေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။

‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိနာ စတုတ္ထဇ္ဈာနာန္တရံ ဒဿိတဝိပဿနာဉာဏတော ပဋ္ဌာယ ယထာဝုတ္တတ္ထဿ သမ္ပိဏ္ဍနံ။ တတ္ထ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ပုန စပရံ မဟာရာဇ ဘိက္ခု ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ…ပေ… ဉာဏဒဿနာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီ’’တိအာဒိနာ ဧတ္တကေန၊ ဧတပရိမာဏဝန္တေန ဝါ ဝစနက္ကမေန။ ဝိပဿနာဉာဏန္တိ ဉာဏဒဿနနာမေန ဒဿိတံ ဝိပဿနာဉာဏံ၊ တဿ စ ဝိသုံ ဂဏနဒဿနေန ဟေဋ္ဌာ စတုတ္ထဇ္ဈာနာနန္တရံ ဝတ္တဗ္ဗတာကာရဏေသု တီသု နယေသု တတိယနယဿေဝ ယုတ္တတရဘာဝေါပိ ဒီပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မနောမယဉာဏဿ ဣဒ္ဓိဝိဓသမဝရောဓိတဘာဝေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၉ အာဒယော) ဝုတ္တေပိ ဣဓ ပါဠိယံ ဝိသုံ ဒေသိတတ္တာ ဝိသုံ ဧဝ ဂဟဏံ၊ တထာ ဒေသနာ စ ပါဋိယေက္ကသန္ဒိဋ္ဌိကသာမညဖလတ္ထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အနာဂတံသဉာဏယထာကမ္မူပဂဉာဏဒွယဿ ပါဠိယံ အနာဂတတ္တာ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဝသေန နိပ္ဖန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဗ္ဗသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ တံ ဉာဏဒွယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ဟိ အနာဂတံသဉာဏံ၊ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဉ္စာတိ ဒွေပိ ဉာဏာနိ ပရိဘဏ္ဍာနိ ဟောန္တီတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏန္တိ စုတူပပါတဉာဏနာမေန ဒဿိတံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ။

သဗ္ဗေသံ ပန ဒသန္နံ ဉာဏာနံ အာရမ္မဏဝိဘာဂဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ အနာဂတတ္တာ တတ္ထာနာဂတဉာဏာနံ အာရမ္မဏဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ ဒသန္နံ ဉာဏာနံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အာရမ္မဏဝိဘာဂေ၊ တေသု ဝါ ဒသသု ဉာဏေသု။ ဘူမိဘေဒတော ပရိတ္တမဟဂ္ဂတံ၊ ကာလဘေဒတော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ၊ သန္တာနဘေဒတော အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ စာတိ ဝိပဿနာဉာဏံ သတ္တဝိဓာရမ္မဏံ။ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတိကတ္တယေနေဝ ဟိ တဿ အာရမ္မဏဝိဘာဂေါ၊ န မဂ္ဂါရမ္မဏတိကေန။ နိမ္မိတရူပါယတနမတ္တမေဝါတိ အတ္တနာ နိမ္မိတံ ရူပါရမ္မဏမေဝ၊ အတ္တနာ ဝါ နိမ္မိတေ မနောမယေ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနံ ရူပါယတနမေဝါတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဣဒဉှိ တဿ ဉာဏဿ အဘိနိမ္မိယမာနေ မနောမယေ ကာယေ ရူပါယတနမေဝါရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ၊ န ပန တတ္ထ ဂန္ဓာယတနာဒီနမဘာဝတော။ န ဟိ ရူပကလာပေါ ဂန္ဓာယတနာဒိဝိရဟိတော အတ္ထီတိ သဗ္ဗထာ ပရိနိပ္ဖန္နမေဝ နိမ္မိတရူပံ။ တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏ’’န္တိ၊ ယထာက္ကမံ ဘူမိကာလသန္တာနဘေဒတော တိဗ္ဗိဓာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနဝသေန ဧကဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ သမာနံ အာသဝက္ခယဉာဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတိကဝသေန တိဝိဓာရမ္မဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပမာဏဗဟိဒ္ဓါနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ပရိတ္တတိကဝသေန အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ၊ အဇ္ဈတ္တိကဝသေန ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ၊ အတီတတိကဝသေန နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဉ္စ ဟောတိ။

ဥတ္တရိတရသဒ္ဒေါ၊ ပဏီတတရသဒ္ဒေါ စ ပရိယာယောတိ ဒဿေတိ ‘‘သေဋ္ဌတရ’’န္တိ ဣမိနာ။ ရတနကူဋံ ဝိယ ကူဋာဂါရဿ အရဟတ္တံ ကူဋံ ဥတ္တမင်္ဂဘူတံ ဘဂဝတော ဒေသနာယ အရဟတ္တပရိယောသာနတ္တာတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တနိကူဋေနာ’’တိ။ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ တိတ္ထကရမတဟရဝိဘာဝိနိံ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသိနိံ တိဝိဓသီလာလင်္ကတပရမသလ္လေခပဋိပတ္တိပရိဒီပိနိံ ဈာနာဘိညာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝိဘူသိနိံ စုဒ္ဒသဝိဓမဟာသာမည္ဖလပဋိမဏ္ဍိတံ အနညသာဓာရဏံ သာမညဖလဒေသနံ ရတနာဂါရံ ဝိယ ရတနကူဋေန အရဟတ္တကူဋေန နိဋ္ဌာပေသိ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ၊ အရဟတ္တဖလဿ ဒေသိတတ္တာတိ အတ္ထော။

အဇာတသတ္တုဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ

၂၅၀။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝတာ ဒေသိတဿ သာမညဖလသုတ္တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ သင်္ဂီတဿ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ’’တိအာဒိပါဌဿပိ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ပဌမံ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ရာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သာမညဖလေ၊ သုတ္တပဒေသေ ဝါ။ ကရဏံ ကာရော၊ သာဓု ဣတိ ကာရော တထာ၊ ‘‘သာဓု ဘဂဝါ၊ သာဓု သုဂတာ’’တိအာဒိနာ တံ ပဝတ္တေန္တော။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ ဒေသနာယ အာဒိဉ္စ မဇ္ဈဉ္စ ပရိယောသာနဉ္စ။ သက္ကစ္စံ သာဒရံ ဂါရဝံ သုတွာ၊ ‘‘စိန္တေတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဣဒံ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝစနံ။ ဣမေ ပဉှေ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆန္တော အဟံ စိရံ ဝတ အမှိ၊ ဧဝံ ပုစ္ဆန္တောပိ အဟံ ထုသေ ကောဋ္ဋေန္တော ဝိယ ကဉ္စိ သာရံ နာလတ္ထန္တိ ယောဇနာ။ တထာ ယော…ပေ… ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ တဿ ဘဂဝတော ဂုဏသမ္ပဒါ အဟော ဝတ။ ဒသဗလဿ ဂုဏာနုဘာဝံ အဇာနန္တော အဟံ ဝဉ္စိတော သုစိရံ ဝတ အမှီတိ။ ဝဉ္စိတောတိ စ အညာဏေန ဝဉ္စိတော အာဝဋ္ဋိတော၊ မောဟေန ပဋိစ္ဆာဒိတော အမှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒသဗလဿ ဂုဏာနုဘာဝံ အဇာနန္တော’’တိ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတိ။ စိန္တေတွာ အာဝိကရောန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥလ္လင်္ဃနသမတ္ထာယပိ ဥဗ္ဗေဂပီတိယာ အနုလ္လင်္ဃနမ္ပိ သိယာတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စဝိဓာယ ပီတိယာ ဖုဋသရီရော’’တိ။ ဖုဋသရီရောတိ စ ဖုသိတသရီရောတိ အတ္ထော၊ န ဗျာပိတသရီရောတိ သဗ္ဗာယ ပီတိယာ အဗျာပိတတ္တာ။ တန္တိ အတ္တနော ပသာဒဿ အာဝိကရဏံ၊ ဥပါသကတ္တပဝေဒနဉ္စ။ အာရဒ္ဓံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ။

အဘိက္ကန္တာတိ အတိက္ကန္တာ ဝိဂတာ၊ ဝိဂတဘာဝေါ စ ခယော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ အတိဝိယ ကန္တတရော မနောရမော၊ တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုန္ဒရေ’’တိ။

‘‘ကော မေ’’တိအာဒိ ဂါထာ ဝိမာနဝတ္ထုမှိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၇)။ တတ္ထ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကတမော။ မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ၊ လိင်္ဂဝိပရိယာယောယံ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဤဒိသာယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဤဒိသေန ပရိဝါရေန၊ ပရိဇနေန စ။ ဇလန္တိ ဇလန္တော ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန၊ အဘိရူပေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ သဗ္ဗာ ဒသပိ ဒိသာ ဩဘာသယန္တော။ စန္ဒော ဝိယ၊ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တော ကော ဝန္ဒတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

အဘိရူပေတိ အတိရေကရူပေ ဥဠာရဝဏ္ဏေန သမ္ပန္နရူပေ။ အဗ္ဘာနုမောဒနေတိ အဘိအနုမောဒနေ အဘိပ္ပမောဒိတဘာဝေ။ ကိမတ္ထိယံ ‘‘အဗ္ဘာနုမောဒနေ’’တိ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ယုတ္တံ တာဝ ဟောတု အဗ္ဘာနုမောဒနေ၊ ကသ္မာ ပနာယံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောတိ စောဒနာယ သောဓနာမုခေန အာမေဍိတဝိသယံ နိဒ္ဓါရေတိ ‘‘ဘယေ ကောဓေ’’တိအာဒိနာ၊ ဣမိနာ သဒ္ဒလက္ခဏေန ဟေတုဘူတေန ဧဝံ ဝုတ္တော၊ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဝိသယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သာဓု သာဓု ဘန္တေ’’တိ အာမေဍိတဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ တဿ ဝိသယံ နိဒ္ဓါရေန္တော ဧဝမာဟာတိပိ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ‘‘စောရော စောရော၊ သပ္ပော သပ္ပော’’တိအာဒီသု ဘယေ အာမေဍိတံ၊ ‘‘ဝိဇ္ဈ ဝိဇ္ဈ၊ ပဟရ ပဟရာ’’တိအာဒီသု ကောဓေ၊ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၇၊ ၃။၃၅၊ ၅။၁၀၈၅) ပသံသာယံ၊ ‘‘ဂစ္ဆ ဂစ္ဆ၊ လုနာဟိ လုနာဟီ’’တိအာဒီသု တုရိတေ၊ ‘‘အာဂစ္ဆ အာဂစ္ဆာ’’တိအာဒီသု ကောတူဟလေ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ စိန္တေန္တော’’တိအာဒီသု (ဗု။ ဝံ။ ၂။၄၄) အစ္ဆရေ၊ ‘‘အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၀၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဟာသေ၊ ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက၊ ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၆၃) သောကေ၊ ‘‘အဟော သုခံ၊ အဟော သုခ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ပသာဒေ။ စသဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော၊ တေန ဂရဟာ အသမ္မာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ပါပေါ ပါပေါ’’တိအာဒီသု ဟိ ဂရဟာယံ၊ ‘‘အဘိရူပက အဘိရူပကာ’’တိအာဒီသု အသမ္မာနေ။ ဧဝမေတေသု နဝသု၊ အညေသု စ ဝိသယေသု အာမေဍိတဝစနံ ဗုဓော ကရေယျ၊ ယောဇေယျာတိ အတ္ထော။ အာမေဍနံ ပုနပ္ပုနမုစ္စာရဏံ၊ အာမေဍီယတိ ဝါ ပုနပ္ပုနမုစ္စာရီယတီတိ အာမေဍိတံ၊ ဧကဿေဝတ္ထဿ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဝစနံ။ မေဍိသဒ္ဒေါ ဟိ ဥမ္မာဒနေ၊ အာပုဗ္ဗော တု ဒွတ္တိက္ခတ္တုမုစ္စာရဏေ ဝတ္တတိ ယထာ ‘‘ဧတဒေဝ ယဒါ ဝါကျ-မာမေဍယတိ ဝါသဝေါ’’တိ။

ဧဝံ အာမေဍိတဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နယိဒံ အာမေဍိတဝသေနေဝ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ပစ္စေကမတ္ထဒွယဝသေနပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အာမေဍိတဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဝိစ္ဆာဝသေနာပိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟာတိပိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ ဗျာပေတဗ္ဗဿ ဒွိက္ခတ္တုမဝုတ္တတ္တာ။ ဗျာပေတဗ္ဗဿ ဟိ ဗျာပကေန ဂုဏကိရိယာဒဗ္ဗေန ဗျာပနိစ္ဆာယ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဝစနံ ဝိစ္ဆာ ယထာ ‘‘ဂါမော ဂါမော ရမဏီယော’’တိ။ တတ္ထ အဘိက္ကန္တန္တိ အဘိက္ကမနီယံ၊ တဗ္ဘာဝေါ စ အတိဣဋ္ဌတာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတိဣဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ၊ ပဒတ္တယဉ္စေတံ ပရိယာယဝစနံ။ ဧတ္ထာတိ ဒွီသု အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေသု။ ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိ ဝစနံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကလိင်္ဂေန ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ဘဂဝတော ဝစနံ ဓမ္မဒေသနာယေဝါတိ ကတွာ ‘‘ယဒိဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ’’တိ အာဟ၊ ယာယံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ မယာ သုတာ၊ တဒိဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာသင်္ခါတံ ဝစနံ အဘိက္ကန္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပဋိနိဒ္ဒေသောပိ ဟိ အတ္ထတော အဘေဒတ္တာ ယုတ္တော ဧဝ ‘‘ယတ္ထ စ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလမာဟူ’’တိအာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၈) ဝိယ။ ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိ ဝုတ္တဿ ဝါ အတ္ထမတ္တဒဿနံ ဧတံ၊ တသ္မာ အတ္ထဝသေန လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကာရိယဝိပရိဏာမဝသေန စေတ္ထ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမတာ။ ဝစနန္တိ ဟေတ္ထ သေသော၊ အဘိက္ကန္တံ ဘဂဝတော ဝစနံ၊ ယာယံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ မယာ သုတာ၊ သာ အဘိက္ကန္တံ အဘိက္ကန္တာတိ အတ္ထော။ ဒုတိယပဒေပိ ‘‘အဘိက္ကန္တန္တိ ပသာဒနံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကလိင်္ဂေန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ယထာရဟမေသ နယော နေတဗ္ဗော။

‘‘ဘဂဝတော ဝစန’’န္တိအာဒိနာ အတ္ထဒွယသရူပံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဒေါသနာသနတောတိ ရာဂါဒိကိလေသဒေါသဝိဒ္ဓံသနတော။ ဂုဏာဓိဂမနတောတိ သီလာဒိဂုဏာနံ သမ္ပာဒနဝသေန အဓိဂမာပနတော။ ယေ ဂုဏေ ဒေသနာ အဓိဂမေတိ၊ တေသု ‘‘ဂုဏာဓိဂမနတော’’တိ ဝုတ္တေသုယေဝ ဂုဏေသု ပဓာနဘူတာ ဂုဏာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ တေ ပဓာနဘူတေ ဂုဏေ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓါဇနနတော ပညာဇနနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓါပဓာနာ ဟိ လောကိယာ ဂုဏာ၊ ပညာပဓာနာ လောကုတ္တရာတိ၊ ပဓာနနိဒ္ဒေသော စေသ ဒေသနာယ အဓိဂမေတဗ္ဗေဟိ သီလသမာဓိဒုကာဒီဟိပိ ယောဇနာသမ္ဘဝတော။ အညမ္ပိ အတ္ထဒွယံ ဒဿေတိ ‘‘သာတ္ထတော’’တိအာဒိနာ။ သီလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထတော။ သဘာဝနိရုတ္တိသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနတော။ သုဝိညေယျသဒ္ဒပယောဂတာယ ဥတ္တာနပဒတော။ သဏှသုခုမဘာဝေန ဒုဗ္ဗိညေယျတ္ထတာယ ဂမ္ဘီရတ္ထတော။ သိနိဒ္ဓမုဒုမဓုရသဒ္ဒပယောဂတာယ ကဏ္ဏသုခတော။ ဝိပုလဝိသုဒ္ဓပေမနီယတ္ထတာယ ဟဒယင်္ဂမတော။ မာနာတိမာနဝိဓမနေန အနတ္တုက္ကံသနတော။ ထမ္ဘသာရမ္ဘနိမ္မဒ္ဒနေန အပရဝမ္ဘနတော။ ဟိတာဓိပ္ပာယပ္ပဝတ္တိယာ ပရေသံ ရာဂပရိဠာဟာဒိဝူပသမနေန ကရုဏာသီတလတော။ ကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနေန ပညာဝဒါတတော။ အဝဒါတံ၊ ဩဒါတန္တိ စ အတ္ထတော ဧကံ။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ အာပါထရမဏီယတော။ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓသုဝိသုဒ္ဓတာယ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော။ အာပါထရမဏီယတာယ ဧဝ သုယျမာနသုခတော။ ဝိမဒ္ဒက္ခမတာယ၊ ဟိတဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိတာယ စ ဝီမံသိယမာနဟိတတောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန ပန သံသာရစက္ကနိဝတ္တနတော၊ သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော၊ မိစ္ဆာဝါဒဝိဒ္ဓံသနတော၊ သမ္မာဝါဒပတိဋ္ဌာပနတော၊ အကုသလမူလသမုဒ္ဓရဏတော၊ ကုသလမူလသံရောပနတော၊ အပါယဒွါရဝိဓာနတော၊ သဂ္ဂမဂ္ဂဒွါရဝိဝရဏတော၊ ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနတော၊ အနုသယသမုဂ္ဃာဋနတောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

န ကေဝလံ ပဒဒွယေနေဝ၊ တတော ပရမ္ပိ စတူဟိ ဥပမာဟီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ‘‘စက္ခုမန္တော ရူပါနိ ဒက္ခန္တီ’’တိ ဣဒံ ‘‘တေလပဇ္ဇောတံ ဓာရေယျာ’’တိ စတုတ္ထဥပမာယ အာကာရမတ္တဒဿနံ၊ န ပန ဥပမန္တရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘စတူဟိ ဥပမာဟီ’’တိ။ အဓောမုခဋ္ဌပိတန္တိ ကေနစိ အဓောမုခံ ဌပိတံ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတန္တိ သဘာဝေနေဝ ဟေဋ္ဌာမုခံ ဇာတံ။ ဥဂ္ဃာဋေယျာတိ ဝိဝဋံ ကရေယျ။ ‘‘ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ’’တိ သမာစိက္ခဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပုရတ္ထာဘိမုခေါ၊ ဥတ္တရာဘိမုခေါ ဝါ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဝစနမတ္တံ အဝတွာ ‘‘ဧသ မဂ္ဂေါ၊ ဧဝံ ဂစ္ဆာ’’တိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ နိဿန္ဒေဟံ ဒဿေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသီ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီ။ နိရန္တရရုက္ခဂဟနေန ဧကဂ္ဃနော ဝနသဏ္ဍော ဃနဝနသဏ္ဍော။ မေဃဿ ပဋလံ မေဃပဋလံ၊ မေဃစ္ဆန္နတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ ကဿစိပိ အာဓေယျဿ အနာဓာရဘူတံ ကိဉ္စိ ဘာဇနံ အာဓာရဘာဝါပါဒနဝသေန ဥက္ကုဇ္ဇေယျ ဥပရိ မုခံ ဌပေယျ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတတာယ ဝိမုခံ၊ အဓောမုခဋ္ဌပိတတာယ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတန္တိ ဧဝံ ပဒဒွယံ နိက္ကုဇ္ဇိတပဒဿ ယထာဒဿိတေန အတ္ထဒွယေန ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န ယထာသင်္ချံ။ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ဟိ ဧသ ရာဇာ သဒ္ဓမ္မဝိမုခေါ၊ ပါပမိတ္တေန ပန ဒေဝဒတ္တေန ပိတုဃာတာဒီသု ဥယျောဇိတတ္တာ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတောတိ။ ဝုဋ္ဌာပေန္တေန ဘဂဝတာတိ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘ကဿပဿ ဘဂဝတော’’တိအာဒိနာ တဒါ ရညာ အဝုတ္တဿာပိ အတ္ထာပတ္တိမတ္တဒဿနံ။ ကာမဉ္စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယောပိ ပဋိစ္ဆာဒကာ နီဝရဏဘာဝတော၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန သဝိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒိကာ သတ္တေ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေနာတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ ဘိက္ခဝေ ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ၊ [အ။ နိ။ ၁။၃၁၀ (အတ္ထတော သမာနံ)] မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဂုမ္ဗပဋိစ္ဆန္နန္တိ အတ္ထော။ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္နံ သာသနံ ဝိဝရန္တေနာ’’တိ ဝဒန္တော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဧကာဝ အနုသန္ဓိ၊ ဧကံဝ သာသနန္တိ ကတွာ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနမ္ပိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဧကသာသနံ ကရောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာဒီသုပိ ဟိ တထာ စေဝ ဝုတ္တံ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္နဿ သာသနဿ ဝိဝရဏဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတီတိ။

သဗ္ဗော အကုသလဓမ္မသင်္ခါတော အပါယဂါမိမဂ္ဂေါ ကုမ္မဂ္ဂေါ ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂေါတိ ကတွာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တဓမ္မာ မိစ္ဆာမဂ္ဂေါ မောက္ခမဂ္ဂတော မိစ္ဆာ ဝိတထော မဂ္ဂေါတိ ကတွာ။ တေနေဝ ဟိ တဒုဘယဿ ပဋိပက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာဝိကရောန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗော ဟိ ကုသလဓမ္မော သဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ သမ္မတ္တဓမ္မာ မောက္ခမဂ္ဂေါ။ သပ္ပိအာဒိသန္နိဿယော ပဒီပေါ န တထာ ဥဇ္ဇလော၊ ယထာ တေလသန္နိဿယောတိ တေလပဇ္ဇောတဂ္ဂဟဏံ။ ဓာရေယျာတိ ဓရေယျ၊ သမာဟရေယျ သမာဒဟေယျာတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါဒိရတနရူပါနီတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဝဏ္ဏာယတနာနိ။ တေသံ ဗုဒ္ဓါဒိရတနရူပါနံ ပဋိစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဒ္ဓံသကံ တထာ။ ဒေသနာသင်္ခါတံ ပဇ္ဇောတံ တထာ။ တဒုဘယံ တုလျာဓိကရဏဝသေန ဝိယူဟိတွာ တဿ ဓာရကော သမာဒဟကောတိ အတ္ထေန ‘‘တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသကဒေသနာပဇ္ဇောတဓာရကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ နိက္ကုဇ္ဇိတုက္ကုဇ္ဇနပဋိစ္ဆန္နဝိဝရဏမဂ္ဂါစိက္ခဏတေလပဇ္ဇောတဓာရဏ သင်္ခါတ စတုဗ္ဗိဓောပမောပမိတဗ္ဗပ္ပကာရေဟိ၊ ယထာဝုတ္တေဟိ ဝါ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဓမနာဒိဝိဘာဝနပရိယာယေဟိ။ တေနာဟ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတော’’တိ။

‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘ဧသာဟ’’န္တိအာဒိပါဌဿ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတိ။ ပသန္နစိတ္တတာယပသန္နာကာရံ ကရောတိ။ ပသန္နစိတ္တတာ စ ဣမံ ဒေသနံ သုတွာ ဧဝါတိ အတ္ထံ ဉာပေတုံ ‘‘ဣမာယ ဒေသနာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမာယ ဒေသနာယ ဟေတုဘူတာယ။ ပသန္နာကာရန္တိ ပသန္နေဟိ သာဓုဇနေဟိ ကတ္တဗ္ဗသက္ကာရံ။ သရဏန္တိ ပဋိသရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပရာယဏ’’န္တိ။ ပရာယဏတာ ပန အနတ္ထနိသေဓနေန၊ အတ္ထသမ္ပာဒနေန စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဃဿ တာတာ၊ ဟိတဿ စ ဝိဓာတာ’’တိ။ အဃဿာတိ နိဿက္ကေ သာမိဝစနံ၊ ပါပတောတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခတောတိပိ ဝဒန္တိ ကေစိ။ တာယတိ အဝဿယံ ကရောတီတိ တာတာ။ ဟိတဿာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဝိဒဟတိ သံဝိဓာနံ ကရောတီတိ ဝိဓာတာ။ ‘‘ဣတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာ’’တိ ဝဒန္တော ‘‘ဣတိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ သော စ အာကာရတ္ထော’’တိ ဒဿေတိ။ သရဏန္တိ ဂမနံ။ ဟိတာဓိပ္ပာယေန ဘဇနံ၊ ဇာနနံ ဝါ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိနယဋ္ဌကထာဒီသု ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ သဟေဝ ဣတိသဒ္ဒေန အတ္ထော ဝုတ္တောတိ။ ဧတ္ထ ဟိ နာယံ ဂမိ-သဒ္ဒေါ နီ-သဒ္ဒါဒယော ဝိယ ဒွိကမ္မိကော၊ တသ္မာ ယထာ ‘‘အဇံ ဂါမံ နေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဘဂဝန္တံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ယော ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆတိ၊ သော ဗုဒ္ဓံ ဝါ ဂစ္ဆေယျ သရဏံ ဝါ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂမတီယဒီပနာ) ခုဒ္ဒကနိကာယဋ္ဌကထာယ ဥဒ္ဓဋာ စောဒနာ အနဝကာသာ။ န ဟိ ဂမိ-သဒ္ဒံ ဒုဟာဒိနျာဒိဂဏိကံ ကရောန္တိ အက္ခရစိန္တကာတိ။ ဟောတု တာဝ ဂမိ-သဒ္ဒဿ ဧကကမ္မဘာဝေါ၊ တထာပိ ‘‘ဂစ္ဆတေဝ ပုဗ္ဗံ ဒိသံ၊ ဂစ္ဆတိ ပစ္ဆိမံ ဒိသ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉၊ ၃။၈၇) ဝိယ ‘‘ဘဂဝန္တံ၊ သရဏ’’န္တိ ပဒဒွယဿ သမာနာဓိကရဏတာ ယုတ္တာတိ? န၊ တဿ ပဒဒွယဿ သမာနာဓိကရဏဘာဝါနုပပတ္တိတော။ တဿ ဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေ အဓိပ္ပေတေ ပဋိဟတစိတ္တောပိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမန္တော ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတော နာမ သိယာ။ ယဉှိ တံ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝိသေသိတံ သရဏံ၊ တမေဝေသ ဂတောတိ၊ န စေတ္ထ အနုပပတ္တိကေန အတ္ထေန အတ္ထော၊ တသ္မာ ‘‘ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဂမနီယတ္ထဿ ဒီပနံ၊ ‘‘သရဏ’’န္တိ ပန ဂမနာကာရဿာတိ ဝုတ္တနယေန ဣတိလောပဝသေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဓမ္မဉ္စ သင်္ဃဉ္စာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘ဂမိဿ ဧကကမ္မတ္တာ၊ ဣတိလောပံ ဝိဇာနိယာ၊

ပဋိဃာတပ္ပသင်္ဂတ္တာ၊ န စ တုလျတ္ထတာ သိယာ။

တသ္မာ ဂမနီယတ္ထဿ၊ ပုဗ္ဗပဒံဝ ဇောတကံ၊

ဂမနာကာရဿ ပရံ၊ ဣတျုတ္တံ သရဏတ္တယေ’’တိ။

‘‘ဣတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဘဂဝန္တံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပန ဝဒန္တော အနေနေဝ အဓိပ္ပာယေန ဘဇနံ၊ ဇာနနံ ဝါ သရဏဂမနံ နာမာတိ နိယမေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိအာဒီသု ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝစနံ၊ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧတဿ ဝါ အနညသာဓာရဏတာဒဿနဝသေန ပါဋိယေက္ကမေဝ အတ္ထဝစနံ ‘‘ဘဇာမီ’’တိအာဒိပဒတ္တယံ။ ဘဇနဉှိ သရဏာဓိပ္ပာယေန ဥပသင်္ကမနံ၊ သေဝနံ သန္တိကာဝစရဘာဝေါ၊ ပယိရုပါသနံ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အနညသာဓာရဏတံယေဝ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဒဿ ဂတိအတ္ထံ ဒဿေတွာ ဗုဒ္ဓိအတ္ထမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ၊ တတ္ထ ဧဝန္တိ ‘‘ဘဂဝါ မေ သရဏ’’န္တိအာဒိနာ အဓိပ္ပာယေန။ ကသ္မာ ပန ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဗုဇ္ဈာမီ’’တိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘ယေသဉှီ’’တိအာဒိနာ၊ အနေန စ နိရုတ္တိနယမန္တရေန သဘာဝတောဝ ဂမုဓာတုဿ ဗုဒ္ဓိအတ္ထောတိ ဒီပေတိ။ ဓာတူနန္တိ မူလသဒ္ဒသင်္ခါတာနံ ဣ၊ ယာ၊ ကမု၊ ဂမုဣစ္စာဒီနံ။

‘‘အဓိဂတမဂ္ဂေ၊ သစ္ဆိကတနိရောဓေ’’တိ ပဒဒွယေနာပိ ဖလဋ္ဌာ ဧဝ ဒဿိတာ၊ န မဂ္ဂဋ္ဌာတိ တေ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စာ’’တိ အာဟ။ နနု စ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနောပိ ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ? ကိဉ္စာပိ ဝုစ္စတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန မဂ္ဂဋ္ဌာ ဧဝ တထာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ဣတရော နိယာမောက္ကမနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ဧဝ ‘‘အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနေန ဟိ အပါယဝိနိမုတ္တိသမ္ဘဝေါတိ။ ဧဝံ အနေကေဟိပိ ဝိနယ- (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) သုတ္တန္တဋီကာကာရေဟီ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၀) ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနဝသေန နိပ္ပရိယာယတော အပါယဝိနိမုတ္တကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဒနုပပတ္တိဝသေန ပန ပရိယာယတော အပါယဝိနိမုတ္တကံ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနမ္ပိ ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ’’တိ ပဒေန ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟေသ ဒက္ခိဏဝိဘင်္ဂသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နဘာဝေန ဝုတ္တောတိ၊ ဆတ္တဝိမာနေ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၆ အာဒယော) ဆတ္တမာဏဝကော စေတ္ထ နိဒဿနံ။ အဓိဂတမဂ္ဂေ၊ သစ္ဆိကတနိရောဓေ စ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စ ပုဂ္ဂလေ အပါယေသု အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ သပါဌသေသယောဇနာ။ အတီတကာလိကေန ဟိ ပုရိမပဒဒွယေန ဖလဋ္ဌာနမေဝ ဂဟဏံ၊ ဝတ္တမာနကာလိကေန စ ပစ္ဆိမေန ပဒေန သဟ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန မဂ္ဂဋ္ဌာနမေဝ။ ‘‘အပတမာနေ’’တိ ပန ပဒေန ဓာရဏာကာရဒဿနံ အပတနကရဏဝသေနေဝ ဓာရေတီတိ၊ ဓာရဏသရူပဒဿနံ ဝါ။ ဓာရဏံ နာမ အပတနကရဏမေဝါတိ၊ အပတနကရဏဉ္စ အပါယာဒိနိဗ္ဗတ္တကကိလေသဝိဒ္ဓံသနဝသေန ဝဋ္ဋတော နိယျာနမေဝ။ ‘‘အပါယေသူ’’တိ ဟိ ဒုက္ခဗဟုလဋ္ဌာနတာယ ပဓာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခေသု ပန သဗ္ဗေသုပိ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ စေတ္ထ အပါယဘဝတော ဝုဋ္ဌာတိ၊ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ သုဂတိကာမဘဝေကဒေသတော၊ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ကာမဘဝတော၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ရူပါရူပဘဝတော၊ သဗ္ဗဘဝေဟိပိ ဝုဋ္ဌာတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) ဧဝဉ္စ ကတွာ အရိယမဂ္ဂေါ နိယျာနိကတာယ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယာတိ ဥဘယမေဝ နိပ္ပရိယာယေန ဓမ္မော နာမာတိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘သော အတ္ထတော အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏံ လဘိတွာ အရိယမဂ္ဂဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိ၊ သွာယမတ္ထော စ ပါဠိယာ ဧဝ သိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ။ ယာဝတာတိ ယတ္တကာ။ တေသန္တိ တတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ။ ‘‘အဂ္ဂေါ အက္ခာယတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဩ-ကာရဿ အ-ကာရံ၊ မ-ကာရာဂမဉ္စ ကတွာ ‘‘အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အက္ခာယတီ’’တိ စေတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ၊ တေန ‘‘ယာဝတာ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) သုတ္တပဒံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဝိတ္ထာရော’’တိ ဣမိနာ ဝါ တဒဝသေသသင်္ဂဟော။

ယသ္မာ ပန အရိယဖလာနံ ‘‘တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိအာဒိ ဝစနတော မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာနံ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စတာယ နိယျာနာနုဂုဏတာ၊ နိယျာနပရိယောသာနတာ စ၊ ပရိယတ္တိယာ ပန နိယျာနဓမ္မသမဓိဂမဟေတုတာယ နိယျာနာနုဂုဏတာတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဝုတ္တနယေန ဓမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ သင်္ဂဏှန္တော ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သွာယမတ္ထော စ ပါဌာရုဠှော ဧဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနေတိ ဆတ္တော ကိရ နာမ သေတဗျာယံ ဗြာဟ္မဏမာဏဝကော၊ သော ဥက္ကဋ္ဌာယံ ပေါက္ခရသာတိဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဂရုဒက္ခိဏံ ဒဿာမီ’’တိ ဥက္ကဋ္ဌာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ၊ အထဿ ဘဂဝါ အန္တရာမဂ္ဂေ စောရန္တရာယံ၊ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တမာနဉ္စ ဒိသွာ ဂါထာဗန္ဓဝသေန သရဏဂမနဝိဓိံ ဒေသေသိ၊ တဿ တာဝတိံသဘဝနုပဂဿ တိံသယောဇနိကံ ဝိမာနံ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနံ။ ဒေဝလောကေပိ ဟိ တဿ မနုဿကာလေ သမညာ ယထာ ‘‘မဏ္ဍူကော ဒေဝပုတ္တော၊ (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၈ အာဒယော) ကုဝေရော ဒေဝရာဇာ’’တိ၊ ဣဓ ပန ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနံ ဝတ္ထု ကာရဏံ ဧတဿာတိ ကတွာ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘န တထာ တပတိ နဘေ သူရိယော၊ စန္ဒော စ န ဘာသတိ န ဖုဿော၊ ယထာ’’တိအာဒိကာ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၉) ဒေသနာ ‘‘ဆတ္တမာဏဝကဝိမာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တတြာယံ ဂါထာ ပရိယာပန္နာ၊ တသ္မာ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနဝတ္ထုဒေသနာယန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကာမရာဂေါ ဘဝရာဂေါတိ ဧဝမာဒိဘေဒေါ အနာဒိကာလဝိဘာဝိတော သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ ဝိရဇ္ဇတိ ပဟီယတိ ဧတေနာတိ ရာဂဝိရာဂေါ၊ မဂ္ဂေါ။ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ၊ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏဿ စ သောကဿ တဒုပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏတ္တာ နတ္ထိ ဧဇာ၊ သောကော စ ဧတသ္မိန္တိ အနေဇံ၊ အသောကဉ္စ၊ ဖလံ။ တဒဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၈၇) ပန ‘‘တဏှာဝသိဋ္ဌာနံ သောကနိမိတ္တာနံ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတော အသောက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မမသင်္ခတန္တိ သမ္ပဇ္ဇ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ အပ္ပဋိသင်္ခတတ္တာ အသင်္ခတံ အတ္တနော သဘာဝဓာရဏတော ပရမတ္ထဓမ္မဘူတံ နိဗ္ဗာနံ။ တဒဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဓမ္မန္တိ သဘာဝဓမ္မံ။ သဘာဝတော ဂဟေတဗ္ဗဓမ္မော ဟေသ၊ ယဒိဒံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ၊ န ပရိယတ္တိဓမ္မော ဝိယ ပညတ္တိဓမ္မဝသေနာ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၈၇) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ဓမ္မသဒ္ဒေါ တီသုပိ ဌာနေသု ယောဇေတဗ္ဗော။ အပ္ပဋိကူလသဒ္ဒေန စ တတ္ထ နိဗ္ဗာနမေဝ ဂဟိတံ ‘‘နတ္ထိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိပိ ပဋိကူလ’’န္တိ ကတွာ၊ အပ္ပဋိကူလန္တိ စ အဝိရောဓဒီပနတော ကိဉ္စိ အဝိရုဒ္ဓံ၊ ဣဋ္ဌံ ပဏီတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ပဂုဏရူပေန ပဝတ္တိတတ္တာ၊ ပကဋ္ဌဂုဏဝိဘာဝနတော ဝါ ပဂုဏံ။ ယထာဟ ‘‘ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ၊ ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉၊ မဟာဝ။ ၉)။

ဓမ္မက္ခန္ဓာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဣဓ စတူဟိပိ ပဒေဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မောယေဝ ဂဟိတော၊ တဒဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သဝနဝေလာယံ၊ ဥပပရိက္ခဏဝေလာယံ၊ ပဋိပဇ္ဇနဝေလာယန္တိ သဗ္ဗဒါပိ ဣဋ္ဌမေဝါတိ မဓုရံ၊ သဗ္ဗညုတညာဏသန္နိဿယာယ ပဋိဘာနသမ္ပဒါယ ပဝတ္တိတတ္တာ သုပ္ပဝတ္တိဘာဝတော၊ နိပုဏဘာဝတော စ ပဂုဏံ၊ ဝိဘဇိတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ခန္ဓာဒိဝသေန၊ ကုသလာဒိဝသေန၊ ဥဒ္ဒေသာဒိဝသေန စ သုဋ္ဌု ဝိဘဇနတော သုဝိဘတ္တန္တိ တီဟိပိ ပဒေဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မမေဝ ဝဒတီ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၈၇) ဝုတ္တံ။ အာပါထကာလေ ဝိယ မဇ္ဇနကာလေပိ၊ ကထေန္တဿ ဝိယ သုဏန္တဿာပိ သမ္မုခီဘာဝတော ဥဘတောပစ္စက္ခတာဒဿနတ္ထံ ဣဓေဝ ‘‘ဣမ’’န္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနမာဟ။ ပုန ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဿ စတုဗ္ဗိဓဿာပိ ဓမ္မဿ သာဓာရဏဝစနံ။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ဟိ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာနမတ္တာယပိ ယာထာဝပဋိပတ္တိယာ အပါယပတနတော ဓာရေတိ၊ ဣမဿ စ အတ္ထဿ ဣဒမေဝ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနံ သာဓကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာဓာရဏဘာဝေန ယထာဝုတ္တံ ဓမ္မံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဒဿေန္တော ပုန ‘‘ဣမ’’န္တိ အာဟ။ ယသ္မာ စေသာ ဘ-ကာရတ္တယေန စ ပဋိမဏ္ဍိတာ ဒေါဓကဂါထာ၊ တသ္မာ တတိယပါဒေ မဓုရသဒ္ဒေ မ-ကာရော အဓိကောပိ အရိယစရိယာဒိပဒေဟိ ဝိယ အနေကက္ခရပဒေန ယုတ္တတ္တာ အနုပဝဇ္ဇောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒိဋ္ဌိသီလသင်္ဃာတေနာတိ ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၁၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ စေဝ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ၊ တထာရူပေဟိ သီလေဟိ သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၉၂၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနံ သီလာနဉ္စ သံဟတဘာဝေန၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေနာတိ အတ္ထော။ သံဟတောတိ သင်္ဃဋိတော၊ သမေတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အရိယပုဂ္ဂလာ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတာ ဧဝ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ အာဟစ္စပါဌေန သမတ္ထေတိ။

ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ သင်္ဃေ။ ဒိန္နန္တိ ပရိစ္စတ္တံ အန္နာဒိဒေယျဓမ္မံ၊ ဂါထာဗန္ဓတ္တာ စေတ္ထ အနုနာသိကလောပေါ။ ဒေါဓကဂါထာ ဟေသာ။ မဟပ္ဖလမာဟူတိ ‘‘မဟပ္ဖလ’’န္တိ ဗုဒ္ဓါဒယော အာဟု။ စတူသူတိ စေတ္ထ စ-ကာရော အဓိကောပိ ဝုတ္တနယေန အနုပဝဇ္ဇော။ အစ္စန္တမေဝ ကိလေသာသုစိတော ဝိသုဒ္ဓတ္တာ သုစီသု။ ‘‘သောတာပန္နော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၄၈၈) ဝုတ္တေသု စတူသု ပုရိသယုဂေသု။ စတုသစ္စဓမ္မဿ၊ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ စ ပစ္စက္ခတော ဒဿနေန၊ အရိယဓမ္မဿ ပစ္စက္ခဒဿာဝိတာယ ဝါ ဓမ္မဒသာ။ တေ ပုဂ္ဂလာ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌေ ယုဂလေ အကတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ပုဂ္ဂလဂဏနေန အဋ္ဌ စ ဟောန္တိ။ ဣမံ သင်္ဃံ သရဏတ္ထံ သရဏာယ ပရာယဏာယ အပါယဒုက္ခဝဋ္ဋဒုက္ခပရိတာဏာယ ဥပေဟိ ဥပဂစ္ဆ ဘဇ သေဝ၊ ဧဝံ ဝါ ဇာနာဟိ ဗုဇ္ဈဿူတိ သဟ ယောဇနာယ အတ္ထော။ ယတ္ထ ယေသု သုစီသု စတူသု ပုရိသယုဂေသု ဒိန္နံ မဟပ္ဖလမာဟု၊ ဓမ္မဒသာ တေ ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌ စ၊ ဣမံ သင်္ဃံ သရဏတ္ထမုပေဟီတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ပဋိနိဒ္ဒေသော ယုတ္တော ဧဝ အတ္ထတော အဘိန္နတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂါထာသုခတ္ထဉ္စေတ္ထ ပုရိသပဒေ ဤကာရံ၊ ပုဂ္ဂလာပဒေ စ ရဿံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။

ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဧသာဟ’’န္တိအာဒိဝစနက္ကမေန။ တီဏိ ဝတ္ထူနိ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနာနိ၊ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနာနီတိ သရဏဂမနာနိ။ ပဋိဝေဒေသီတိ အတ္တနော ဟဒယဂတံ ဝါစာယ ပဝေဒေသိ။

သရဏဂမနကထာဝဏ္ဏနာ

သရဏဂမနဿ ဝိသယပ္ပဘေဒဖလသံကိလေသဘေဒါနံ ဝိယ၊ ကတ္တု စ ဝိဘာဝနာ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတိ ယေဝါတိ သဟ ကတ္တုနာ တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနိ တေသု သရဏဂမနေသု ကောသလ္လတ္ထံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ ဟိ ကတ္တာရံ ဝိဘာဝေတိ တေန ဝိနာ သရဏဂမနဿေဝ အသမ္ဘဝတော၊ ‘‘သရဏဂမန’’န္တိ ဣမိနာ စ သရဏဂမနမေဝ၊ ‘‘သရဏ’’န္တိအာဒီဟိ ပန ယထာက္ကမံ ဝိသယာဒယော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝေါဒါနံ န ဂဟိတံ၊ နနု ဝေါဒါနဝိဘာဝနာပိ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတီတိ? သစ္စမေတံ၊ တံ ပန သံကိလေသဂ္ဂဟဏေနေဝ အတ္ထတော ဝိဘာဝိတံ ဟောတီတိ န ဂဟိတံ။ ယာနိ ဟိ နေသံ သံကိလေသကာရဏာနိ အညာဏာဒီနိ၊ တေသံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပာဒနေန၊ ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ပဟာနေန ဝေါဒါနံ ဟောတီတိ။ အတ္ထတောတိ သရဏသဒ္ဒတ္ထတော၊ ‘‘သရဏတ္ထတော’’တိပိ ပါဌော၊ အယမေဝတ္ထော။ ဟိံသတ္ထဿ သရသဒ္ဒဿ ဝသေနေတံ သိဒ္ဓန္တိ ဒဿေန္တော ဓာတွတ္ထဝသေန ‘‘ဟိံသတီတိ သရဏ’’န္တိ ဝတွာ တံ ပန ဟိံသနံ ကေသံ၊ ကထံ၊ ကဿ ဝါတိ စောဒနံ သောဓေတိ ‘‘သရဏဂတာန’’န္တိအာဒိနာ။ ကေသန္တိ ဟိ သရဏဂတာနံ။ ကထန္တိ တေနေဝ သရဏဂမနေန။ ကဿာတိ ဘယာဒီနန္တိ ယထာက္ကမံ သောဓနာ။ တတ္ထ သရဏဂတာနန္တိ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂတာနံ။ သရဏဂမနေနာတိ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနေန ကုသလဓမ္မေန။ ဘယန္တိ ဝဋ္ဋဘယံ။ သန္တာသန္တိ စိတ္တုတြာသံ တေနေဝ စေတသိကဒုက္ခဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ဒုက္ခန္တိ ကာယိကဒုက္ခဂ္ဂဟဏံ။ ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသန္တိ ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ ‘‘ဒုဂ္ဂတိယံ ပရိကိလိဿနံ သံဝိဗာဓနံ၊ သမုပတာပနံ ဝါ’’တိ ကတွာ၊ တယိဒံ သဗ္ဗံ ပရတော ဖလကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဟိံသနဉ္စေတ္ထ ဝိနာသနမေဝ၊ န ပန သတ္တဟိံသနမိဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဟနတိ ဝိနာသေတီ’’တိ ဣမိနာ။ ဧတန္တိ သရဏပဒံ။ အဓိဝစနန္တိ နာမံ၊ ပသိဒ္ဓဝစနံ ဝါ၊ ယထာဘုစ္စံ ဝါ ဂုဏံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ရတနတ္တယဿေဝါ’’တိ။

ဧဝံ ဟိံသနတ္ထဝသေန အဝိသေသတော သရဏသဒ္ဒတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒတ္ထဝသေနေဝ ဝိသေသတော ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရတနတ္တယဿ ပစ္စေကံ ဟိံသနကာရဏဒဿနမေဝ ဟိ ပုရိမနယတော ဣမဿ ဝိသေသောတိ။ တတ္ထ ဟိတေ ပဝတ္တနေနာတိ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ ဘိက္ခဝေ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၆၄၊ ၆၉) အတ္ထေ သတ္တာနံ နိယောဇနေန။ အဟိတာ စ နိဝတ္တနေနာတိ ‘‘ပါဏာတိပါတဿ ခေါ ပါပကော ဝိပါကော၊ ပါပကံ အဘိသမ္ပရာယ’’န္တိအာဒိနာ အာဒီနဝဒဿနာဒိမုခေန အနတ္ထတော စ သတ္တာနံ နိဝတ္တနေန။ ဘယံ ဟိံသတီတိ ဟိတာဟိတေသု အပ္ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုကံ ဗျသနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ဝိနာသေတိ။ ဘဝကန္တာရာ ဥတ္တာရဏေန မဂ္ဂသင်္ခါတော ဓမ္မော၊ ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတော ပန အဿာသဒါနေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ ယောဇနာ။ ကာရာနန္တိ ဒါနဝသေန၊ ပူဇာဝသေန စ ဥပနီတာနံ သက္ကာရာနံ။ အနုပသဂ္ဂေါပိ ဟိ သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ အတ္ထဝိသေသဝါစကော ‘‘အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ကာရံ၊ ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝတော ဝိပုလဖလပဋိလာဘကရဏေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံ သတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာပိ ပရိယာယေနာတိ ရတနတ္တယဿ ပစ္စေကံ ဟိံသကဘာဝကာရဏဒဿနဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တေန ဣမိနာပိ ကာရဏေန။ ယသ္မာ ပနိဒံ သရဏပဒံ နာထပဒံ ဝိယ သုဒ္ဓနာမပဒတ္တာ ဓာတွတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ သင်္ကေတတ္ထမ္ပိ ဝဒတိ၊ တသ္မာ ဟေဋ္ဌာ သရဏံ ပရာယဏန္တိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ သရဏတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သရဏဂမနတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တပ္ပသာဒါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော’’တိ ဧဝမာဒိနာ တသ္မိံ ရတနတ္တယေ ပသာဒေါ တပ္ပသာဒေါ၊ တဒေဝ ရတနတ္တယံ ဂရု ဧတဿာတိ တဂ္ဂရု၊ တဿ ဘာဝေါ တဂ္ဂရုတာ၊ တပ္ပသာဒေါ စ တဂ္ဂရုတာ စ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာ၊ တာဟိ။ ဝိဟတကိလေသော ဝိဓုတဝိစိကိစ္ဆာသမ္မောဟာသဒ္ဓိယာဒိပါပဓမ္မတ္တာ၊ တဒေဝ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ပရာဂတိ တာဏံ လေဏံ ဧတဿာတိ တပ္ပရာယဏော၊ တဿ ဘာဝေါ တပ္ပရာယဏတာ၊ သာယေဝ အာကာရော တပ္ပရာယဏတာကာရော၊ တေန ပဝတ္တော တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော။ ဧတ္ထ စ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန လောကိယံ သရဏဂမနမာဟ။ တဉှိ သဒ္ဓါပဓာနံ၊ န ဉာဏပဓာနံ၊ ဂရုတာဂဟဏေန ပန လောကုတ္တရံ။ အရိယာ ဟိ ရတနတ္တယံ ဂုဏာဘိညတာယ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုံ ကတွာ ပဿန္တိ၊ တသ္မာ တပ္ပသာဒေန တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ဝိဟတကိလေသော၊ တဂ္ဂရုတာယ စ အဂါရဝကရဏဟေတူနံ သမုစ္ဆေဒဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တပ္ပရာယဏတာ ပနေတ္ထ တဂ္ဂတိကတာတိ တာယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝက္ခမာနံ သရဏဂမနံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိသေသေန ဝါ ပသာဒဂရုတာ ဇောတိတာတိ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန အနဝေစ္စပ္ပသာဒဿ လောကိယဿ၊ အဝေစ္စပ္ပသာဒဿ စ လောကုတ္တရဿ ဂဟဏံ၊ တထာ ဂရုတာဂဟဏေန လောကိယဿ ဂရုကရဏဿ၊ လောကုတ္တရဿ စာတိ ဥဘယေနပိ ပဒေန ဥဘယမ္ပိ လောကိယလောကုတ္တရသရဏဂမနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တမေတေနာတိ ဥပ္ပာဒေါ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မသမူဟော၊ စိတ္တဉ္စ တံ ဥပ္ပာဒေါ စာတိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ဟိ ကတ္ထစိ ပုလ္လိင်္ဂမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ၊ တဒါကာရပ္ပဝတ္တံ သဒ္ဓါပညာဒိသမ္ပယုတ္တဓမ္မသဟိတံ စိတ္တံ သရဏဂမနံ နာမ ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တံသမင်္ဂီ’’တိအာဒိ ကတ္တုဝိဘာဝနာ။ တေန ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေန သမင်္ဂီတိ တံသမင်္ဂီ။ တေနာဟ ‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရေန စိတ္တုပ္ပာဒေနာ’’တိ။ ဥပေတီတိ ဘဇတိ သေဝတိ ပယိရုပါသတိ၊ ဇာနာတိ ဝါ၊ ဗုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။

လောကုတ္တရံ သရဏဂမနံ ကေသန္တိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌသစ္စာန’’န္တိ၊ အဋ္ဌန္နံ အရိယပုဂ္ဂလာနန္တိ အတ္ထော။ ကဒါ တံ ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ’’တိ၊ ‘‘ဣဇ္ဈတီ’’တိ ပဒေန စေတဿ သမ္ဗန္ဓော။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဣဇ္ဈမာနေနေဝ ဟိ စတုသစ္စာဓိဂမေန ဖလဋ္ဌာနမ္ပိ သရဏဂမကတာ သိဇ္ဈတိ လောကုတ္တရသရဏဂမနဿ ဘေဒါဘာဝတော၊ တေသဉ္စ ဧကသန္တာနတ္တာ။ ကထံ တံ ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေနာ’’တိအာဒိ၊ ဥပပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒတော၊ အာရမ္မဏတော၊ ကိစ္စတော စ သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေနာတိ စေတ္ထ ပဟာနာဘိသမယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အာရမ္မဏတောတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယံ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ အာရမ္မဏတော ဣဇ္ဈတီတိ ဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ တွာ-သဒ္ဒေါ စ ဟေတုတ္ထဝါစကော ယထာ ‘‘သက္ကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂။၂၉)။ အပိစ ‘‘အာရမ္မဏတော’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သရူပတော နိယမေတိ ‘‘နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘ကိစ္စတော’’တိ တဒဝသေသံ ဘာဝနာဘိသမယံ ပရိညာဘိသမယဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ’’တိ ဧတေန ဝါ မဂ္ဂက္ခဏာနုရူပံ ဧကာရမ္မဏတံ ဒဿေတွာ ‘‘ကိစ္စတော’’တိ ဣမိနာ ပဟာနတော အဝသေသံ ကိစ္စတ္တယံ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ၊ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထတော မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတော စတုသစ္စာဓိဂမော ဧဝ လောကုတ္တရသရဏဂမနန္တိ ဝိညာယတိ။ တတ္ထ ဟိ စတုသစ္စာဓိဂမနေ သရဏဂမနုပက္ကိလေသဿ ပဟာနာဘိသမယဝသေန သမုစ္ဆိန္ဒနံ ဘဝတိ၊ နိဗ္ဗာနဓမ္မော ပန သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန၊ မဂ္ဂဓမ္မော စ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနောယေဝ သရဏဂမနတ္ထံ သာဓေတိ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပန သာဝကဂေါစရဘူတာ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနာ သရဏဂမနတ္ထံ သာဓေန္တိ၊ တထာ အရိယသင်္ဃဂုဏာ။ တေနာဟ ‘‘သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။

ဖလပရိယတ္တီနမ္ပေတ္ထ ဝုတ္တနယေန မဂ္ဂါနုဂုဏပ္ပဝတ္တိယာ ဂဟဏံ၊ အပရိညေယျဘူတာနဉ္စ ဗုဒ္ဓသင်္ဃဂုဏာနံ တဂ္ဂုဏသာမညတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သကလဘာဝဝိသိဋ္ဌဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတီတိ။ ဣဇ္ဈန္တဉ္စ သဟေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န လောကိယံ ဝိယ ပဋိပါဋိယာ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဒီပဿ ဝိယ ဟိ ဧကက္ခဏေယေဝ မဂ္ဂဿ စတုကိစ္စသာဓနန္တိ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သရဏဂမနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ န ပဝတ္တတိ၊ မဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ ပန အဓိဂတမေဝ တံ ဟောတိ ဧကစ္စာနံ တေဝိဇ္ဇာဒီနံ လောကိယဝိဇ္ဇာဒယော ဝိယာ’’တိ၊ တေသံ ပန ဝစနေ လောကိယမေဝ သရဏဂမနံ သိယာ၊ န လောကုတ္တရံ၊ တဉ္စ အယုတ္တမေဝ ဒုဝိဓဿာပိ တဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန သရဏဂမနုပက္ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ။ အာရမ္မဏတော ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏံ ဟုတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော၊ သရဏဂမနုပက္ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနတော၊ အာရမ္မဏတော စ သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တန္တိ လောကိယသရဏဂမနံ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဓါပဋိလာဘော။ သဒ္ဓါမူလိကာတိ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ သဟဇာတဝသေန ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယေဝ ဟိ တမ္မူလိကတာ သဒ္ဓါဝိရဟိတဿ ဗုဒ္ဓါဒီသု သမ္မာဒဿနဿ အသမ္ဘဝတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ၊ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပန္နတဉ္စ လောကိယာဝဗောဓဝသေန သမ္မာ ဉာယေန ဒဿနတော။ ‘‘သဒ္ဓါပဋိလာဘော’’တိ ဣမိနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိရဟိတာပိ သဒ္ဓါ လောကိယသရဏဂမနန္တိ ဒဿေတိ၊ ‘‘သဒ္ဓါမူလိကာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ပန ဧတေန သဒ္ဓူပနိဿယာ ယထာဝုတ္တာ ပညာတိ။ လောကိယမ္ပိ ဟိ သရဏဂမနံ ဒုဝိဓံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ၊ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တဉ္စ။ တတ္ထ ပဌမေန ပဒေန မာတာဒီဟိ ဥဿာဟိတဒါရကာဒီနံ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ သရဏဂမနံ ဂဟိတံ၊ ဒုတိယေန ပန ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ။ တဒုဘယမေဝ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဝိသေသဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘ဒသသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥဇုံ ကရီယတီတိ ဟိ အတ္ထေန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မဘာဝေါ၊ ဒိဋ္ဌိ ဥဇုံ ကရီယတိ ဧတေနာတိ အတ္ထေန ပန သဒ္ဓါယပိ။ သဒ္ဓါသမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တပ္ပဓာနဿာပိ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဂဟဏံ၊ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မပဒေန စ ယထာဝုတ္တေန ကရဏသာဓနေန၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓါသမ္မာဒိဋ္ဌီနံ ပန ဝိသုံ ဂဟဏံ တံသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒဿ တပ္ပဓာနတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တယိဒန္တိ လောကိယံ သရဏဂမနမေဝ ပစ္စာမသတိ လောကုတ္တရဿ တထာ ဘေဒါဘာဝတော။ တဿ ဟိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ဝုတ္တနယေန ဣဇ္ဈနတော တထာဝိဓဿ သမာဒါနဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဧသ ဘေဒေါ န သမ္ဘဝတီတိ။ အတ္တာ သန္နိယျာတီယတိ အပ္ပီယတိ ပရိစ္စဇီယတိ ဧတေနာတိ အတ္တသန္နိယျာတနံ၊ ယထာဝုတ္တံ သရဏဂမနသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ။ တံ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ပဋိသရဏမေတဿာတိ တပ္ပရာယဏော၊ ပုဂ္ဂလော၊ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝါ၊ တဿ ဘာဝေါ တပ္ပရာယဏတာ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ။ ‘‘သရဏ’’န္တိ အဓိပ္ပာယေန သိဿဘာဝံ အန္တေဝါသိကဘာဝသင်္ခါတံ ဝတ္တပဋိဝတ္တာဒိကရဏံ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ သိဿဘာဝူပဂမနံ။ သရဏဂမနာဓိပ္ပာယေနေဝ ပဏိပတတိ ဧတေနာတိ ပဏိပါတော၊ ပဏိပတနဉ္စေတ္ထ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မမေဝ၊ သဗ္ဗတ္ထ စ အတ္ထတော ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိဇုကမ္မမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သံသာရဒုက္ခနိတ္ထရဏတ္ထံ အတ္တနော အတ္တဘာဝဿ ပရိစ္စဇနံ အတ္တပရိစ္စဇနံ။ တပ္ပရာယဏတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဟိတောပဒေသကထာပရိယာယေန ဓမ္မဿာပိ အာစရိယဘာဝေါ သမုဒါစရီယတိ ‘‘ဖလော အမ္ဗော အဖလော စ၊ တေ သတ္ထာရော ဥဘော မမာ’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဿ အန္တေဝါသိကော’’တိ။ ‘‘အဘိဝါဒနာ’’တိအာဒိ ပဏိပါတဿ အတ္ထဒဿနံ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံယေဝါတိ အဝဓာရဏဿ အတ္တသန္နိယျာတနာဒီသုပိ သီဟဂတိကဝသေန အဓိကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ တဒညနိဝတ္တနံ ကတံ ဟောတီတိ။ ‘‘ဣမေသဉှီ’’တိအာဒိ စတုဓာ ပဝတ္တနဿ သမတ္ထနံ၊ ကာရဏဒဿနံ ဝါ။

ဧဝံ အတ္တသန္နိယျာတနာဒီနိ ဧကေန ပကာရေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပရေဟိပိ ပကာရေဟိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ၊ ဧတေန အတ္တသန္နိယျာတနတပ္ပရာယဏတာဒီနံ စတုန္နံ ပရိယာယန္တရေဟိပိ အတ္တသန္နိယျာတနတပ္ပရာယဏတာဒိ ကတမေဝ ဟောတိ အတ္ထဿ အဘိန္နတ္တာ ယထာ တံ ‘‘သိက္ခာပစ္စက္ခာနအဘူတာရောစနာနီ’’တိ ဒဿေတိ။ ဇီဝိတပရိယန္တိကန္တိ ဘာဝနပုံသကဝစနံ၊ ယာဝဇီဝံ ဂစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ မဟာကဿပေါ ကိရ သယမေဝ ပဗ္ဗဇိတဝေသံ ဂဟေတွာ မဟာတိတ္ထဗြာဟ္မဏဂါမတော နိက္ခမိတွာ ဂစ္ဆန္တော တိဂါဝုတမဂ္ဂံ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ အန္တရာ စ ရာဇဂဟံ၊ အန္တရာ စ နာဠန္ဒံ ဗဟုပုတ္တကနိဂြောဓရုက္ခမူလေ ဧကကမေဝ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ‘‘အယံ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ အဇာနန္တောယေဝ ‘‘သတ္ထာရဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) သရဏဂမနမကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဟာကဿပဿ သရဏဂမနံ ဝိယာ’’တိ။ ဝိတ္ထာရော ကဿပသံယုတ္တဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၅၄) ဂဟေတဗ္ဗော။ တတ္ထ သတ္ထာရဉ္စဝတာဟံ ပဿေယျံ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျန္တိ သစေ အဟံ သတ္ထာရံ ပဿေယျံ၊ ဣမံ ဘဂဝန္တံယေဝ ပဿေယျံ။ န ဟိ မေ ဣတော အညေန သတ္ထာရာ ဘဝိတုံ သက္ကာ။ သုဂတဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျန္တိ သစေ အဟံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဂတတ္တာ သုဂတံ နာမ ပဿေယျံ၊ ဣမံ ဘဂဝန္တံယေဝ ပဿေယျံ။ န ဟိ မေ ဣတော အညေန သုဂတေန ဘဝိတုံ သက္ကာ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျန္တိ သစေ အဟံ သမ္မာ သာမဉ္စ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ နာမ ပဿေယျံ၊ ဣမံ ဘဂဝန္တံယေဝ ပဿေယျံ၊ န ဟိ မေ ဣတော အညေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတုံ သက္ကာတိ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာ။ သဗ္ဗတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ၊ ဝတ-သဒ္ဒေါ စ ပဒပူရဏမတ္တံ၊ စေ-သဒ္ဒေန ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ ‘‘သစေ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ။ ဝတ-သဒ္ဒေါ စ ပဿိတုကာမတာယ ဧကံသတ္ထံ ဒီပေတီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။

‘‘သော အဟ’’န္တိအာဒိ သုတ္တနိပါတေ အာဠဝကသုတ္တေ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂေနေဝ တဿ သရဏဂမနမာဂတံ၊ သောတာပန္နဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ ပန ပသာဒါနုရူပဒဿနတ္ထဉ္စ ဧဝံ ဝါစံ ဘိန္ဒတီတိ တဒဋ္ဌကထာယံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၁) ဝုတ္တံ။ ဂါမာ ဂါမန္တိ အညသ္မာ ဒေဝဂါမာ အညံ ဒေဝဂါမံ၊ ဒေဝတာနံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ၊ မဟန္တဉ္စ ဂါမန္တိပိ အတ္ထော။ ပုရာ ပုရန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဓမ္မဿ စ သုဓမ္မတန္တိ ဗုဒ္ဓဿ သုဗုဒ္ဓတံ၊ ဓမ္မဿ သုဓမ္မတံ၊ သင်္ဃဿ သုပ္ပဋိပန္နတဉ္စ အဘိတ္ထဝိတွာတိ သဟ သမုစ္စယေန၊ ပါဌသေသေန စ အတ္ထော၊ သမ္ဗုဒ္ဓံ နမဿမာနော ဓမ္မဃောသကော ဟုတွာ ဝိစရိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အာဠဝကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာတာဂိရဟေမဝတာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ နနု စ ဧတေ အာဠဝကာဒယော အဓိဂတမဂ္ဂတ္တာ မဂ္ဂေနေဝ အာဂတသရဏဂမနာ၊ ကသ္မာ တေသံ တပ္ပရာယဏတာသရဏဂမနံ ဝုတ္တန္တိ? မဂ္ဂေနာဂတသရဏဂမနေဟိပိ တေဟိ တပ္ပရာယဏတာကာရဿ ပဝေဒိတတ္တာ။ ‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ…ပေ… သုဓမ္မတံ၊ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၄) တေ မယံ ဝိစရိဿာမ၊ ဂါမာ ဂါမံ နဂါ နဂံ…ပေ… သုဓမ္မတ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၁၈၂) စ ဟိ ဧတေဟိ တပ္ပရာယဏတာကာရော ပဝေဒိတော။ တသ္မာ သရဏဂမနဝိသေသမနပေက္ခိတွာ ပဝေဒနာကာရမတ္တံ ဥပဒိသန္တေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထာတိ ‘‘ကထံ ခေါ ဗြာဟ္မဏော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပုဋ္ဌဿ အဋ္ဌဝိဓပဉှဿ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ယော ဝေဒီ’’တိအာဒိနာ ဗျာကရဏပရိယောသာနကာလေ။ ဣဒဉှိ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ ဗြဟ္မာယုသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၄) ပရိစုမ္ဗတီတိ ပရိဖုသတိ။ ပရိသမ္ဗာဟတီတိ ပရိမဇ္ဇတိ။ ဧဝမ္ပိ ပဏိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဧဝမ္ပိ ပရမနိပစ္စကာရေန ပဏိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သော ပနေသာတိ ပဏိပါတော။ ဉာတိ…ပေ… ဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဉာတိဝသေန၊ ဘယဝသေန၊ အာစရိယဝသေန၊ ဒက္ခိဏေယျဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ ဒွန္ဒပရတော သုယျမာနတ္တာ။ တတ္ထ ဉာတိဝသေနာတိ ဉာတိဘာဝဝသေန။ ဘာဝပ္ပဓာနနိဒ္ဒေသော ဟိ အယံ၊ ဘာဝလောပနိဒ္ဒေသော ဝါ တဗ္ဘာဝဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ပဏိပါတပဒေန စေတေသံ သမ္ဗန္ဓော တဗ္ဗသေန ပဏိပါတဿ စတုဗ္ဗိဓတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတေနာ’’တိ၊ ဒက္ခိဏေယျတာဟေတုကေန ပဏိပါတေနေဝါတိ အတ္ထော။ ဣတရေဟီတိ ဉာတိဘာဝါဒိဟေတုကေဟိ ပဏိပါတေဟိ။ ‘‘သေဋ္ဌဝသေနေဝါ’’တိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနံ။ ဣဒါနိ ‘‘န ဣတရေဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထတ္တယံ ယထာက္ကမံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သာကိယော ဝါ’’တိ ပိတုပက္ခတော ဉာတိကုလဒဿနံ၊ ‘‘ကောလိယော ဝါ’’တိ ပန မာတုပက္ခတော။ ဝန္ဒတီတိ ပဏိပါတဿ ဥပလက္ခဏဝစနံ။ ရာဇပူဇိတောတိ ရာဇူဟိ၊ ရာဇူနံ ဝါ ပူဇိတော ယထာ ‘‘ဂါမပူဇိတော’’တိ။ ပူဇာဝစနပယောဂေ ဟိ ကတ္တရိ သာမိဝစနမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ဘဂဝတောတိ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ၊ ဗုဒ္ဓဘူတဿ ဝါ ဘဂဝတော။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ သိက္ခိတသိပ္ပံ။

‘‘စတုဓာ’’တိအာဒိ သိင်္ဂါလောဝါဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၅) ဃရမာဝသန္တိ ဃရေ ဝသန္တော၊ ကမ္မပ္ပဝစနီယယောဂတော စေတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ကမ္မံ ပယောဇယေတိ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ ပယောဇေယျ။ ကုလာနဉှိ န သဗ္ဗကာလံ ဧကသဒိသံ ဝတ္တတိ၊ ကဒါစိ ရာဇာဒိဝသေန အာပဒါပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘အာပဒါသု ဥပ္ပန္နာသု ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ မနသိ ကတွာ နိဓာပေယျာတိ အာဟ ‘‘အာပဒါသု ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဣမေသု ပန စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ‘‘ဧကေန ဘောဂေ ဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ ဝုတ္တကောဋ္ဌာသတောယေဝ ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနမ္ပိ ကပဏဒ္ဓိကာဒီနမ္ပိ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ ပေသကာရနှာပိတကာဒီနမ္ပိ ဝေတနံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အယံ ဘောဂပရိဂ္ဂဟဏာနုသာသနီ၊ ဧဝရူပံ အနုသာသနိံ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံယေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ သမ္ပရာယိကံ၊ ပန နိယျာနိကံ ဝါ အနုသာသနိံ ပစ္စာသိသန္တောပိ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတမေဝ ကရောတိ နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ ‘‘သေဋ္ဌဝသေနေဝ…ပေ… ဂဏှာတီ’’တိ ဝုတ္တဿတ္ထဿ ဝိတ္ထာရဝစနံ။

‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ပန ‘‘သေဋ္ဌဝသေန စ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တဿ ဗျတိရေကဒဿနံ။ အတ္ထဝသာ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမောတိ ကတွာ ဂဟိတသရဏာယ ဥပါသိကာယ ဝါတိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ပဗ္ဗဇိတမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဂေဝ အပဗ္ဗဇိတ’’န္တိ။ သရဏဂမနံ န ဘိဇ္ဇတိ သေဋ္ဌဝသေန အဝန္ဒိတတ္တာ။ တထာတိ အနုကဍ္ဎနတ္ထေ နိပါတော ‘‘သရဏဂမနံ န ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ ရဋ္ဌပူဇိတတ္တာတိ ရဋ္ဌေ၊ ရဋ္ဌဝါသီနံ ဝါ ပူဇိတတ္တာ။ တယိဒံ ဘယဝသေန ဝန္ဒိတဗ္ဗဘာဝဿေဝ သမတ္ထနံ၊ န တု အဘေဒဿ ကာရဏဒဿနံ၊ တဿ ပန ကာရဏံ သေဋ္ဌဝသေန အဝန္ဒိတတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သေဋ္ဌဝသေန စ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ သေဋ္ဌဝသေနာတိ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတာယ သေဋ္ဌဘာဝဝသေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အယံ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျောတိ ဝန္ဒတီ’’တိ။ တိတ္ထိယမ္ပိ ဝန္ဒတော န ဘိဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ ဣတရံ။ သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါတိ သရဏဂမနဝိဘာဂေါ၊ တဗ္ဗိဘာဂသမ္ဗန္ဓတော စေတ္ထ သက္ကာ အဘေဒေါပိ သုခေန ဒဿေတုန္တိ အဘေဒဒဿနံ ကတံ။

အရိယမဂ္ဂေါ ဧဝ လောကုတ္တရသရဏဂမနန္တိ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယောတိ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓော နိဗ္ဗာနံ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မသဒိသံ ဝိပါကဖလံ၊ တဗ္ဗိပရီတံ အာနိသံသဖလန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ သာလိဗီဇာဒီနံ ဖလာနိ တံသဒိသာနိ ဝိပက္ကာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ဝိပါကနိရုတ္တိဉ္စ လဘန္တိ၊ န မူလင်္ကုရပတ္တက္ခန္ဓနာဠာနိ၊ ဧဝံ ကုသလာကုသလာနံ ဖလာနိ အရူပဓမ္မဘာဝေန၊ သာရမ္မဏဘာဝေန စ သဒိသာနိ ဝိပက္ကာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ဝိပါကနိရုတ္တိဉ္စ လဘန္တိ၊ န တဒညာနိ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာနိပိ ကမ္မအသဒိသာနိ၊ တာနိ ပန အာနိသံသာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ အာနိသံသနိရုတ္တိမတ္တဉ္စ လဘန္တီတိ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ ဓမ္မပဒေ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဠိမာဟရိတွာ ဒဿေတိ။

ယော စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ၊ ယော ပနာတိ အတ္ထော။ တတြာယမဓိပ္ပာယော – ဗျတိရေကတ္ထဒီပနေ ယဒိ ‘‘ဗဟုံ ဝေ သရဏံ ယန္တိ၊ ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၁၈၈) ဝုတ္တံ ခေမံ သရဏံ န ဟောတိ၊ န ဥတ္တမံ သရဏံ၊ ဧတဉ္စ သရဏမာဂမ္မ သဗ္ဗဒုက္ခာ န ပမုစ္စတိ၊ ဧဝံ သတိ ကိံ နာမ ဝတ္ထု ခေမံ သရဏံ ဟောတိ၊ ဥတ္တမံ သရဏံ၊ ကိံ နာမ ဝတ္ထုံ သရဏမာဂမ္မ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ စေ?

ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ၊ သင်္ဃဉ္စ သရဏံ ဂတော…ပေ…

ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ၊ ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊

ဧတံ သရဏမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀-၉၂)၊

ဧဝမီဒိသေသု။ လောကိယဿ သရဏဂမနဿ အညတိတ္ထိယာဝန္ဒနာဒိနာ ကုပ္ပနတော၊ စလနတော စ အကုပ္ပံ အစလံ လောကုတ္တရမေဝ သရဏဂမနံ ပကာသေတုံ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါစာသိလိဋ္ဌတ္ထဉ္စေတ္ထ သမ္မာသဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ။ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ ဝုတ္တဿ သရူပဒဿနံ။ ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမန္တိ ဒုက္ခနိရောဓံ။ ဒုက္ခူပသမဂါမိနန္တိ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိံ။ ‘‘ဧတ’’န္တိ ‘‘စတ္တာရိ…ပေ… ပဿတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ လောကုတ္တရသရဏဂမနသင်္ခါတံ အရိယသစ္စဒဿနံ။ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော ပဒတ္တယေပိ ယောဇေတဗ္ဗော။

နိစ္စတော အနုပဂမနာဒိဝသေနာတိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ အဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန၊ ဣတိနာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေဟိ တော-သဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ ဉာဏဝိဘင်္ဂါဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈) အာဂတံ ပါဠိံ သာဓကဘာဝေန အာဟရတိ။ အဋ္ဌာနန္တိ ဇနကဟေတုပဋိက္ခေပေါ။ အနဝကာသောတိ ပစ္စယဟေတုပဋိက္ခေပေါ။ ဥဘယေနာပိ ကာရဏမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နောတိ မဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပန္နော သောတာပန္နော။ ကဉ္စိ သင်္ခါရန္တိ စတုဘူမကေသု သင်္ခတသင်္ခါရေသု ဧကမ္ပိ သင်္ခါရံ။ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဏှေယျ။ သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ‘‘ဧကန္တသုခီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၆) ဧဝံ အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘သုခေါ’’တိ ဂဏှေယျ၊ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ပန အရိယသာဝကော ပရိဠာဟဝူပသမတ္ထံ မတ္တဟတ္ထိပရိတ္တာသိတော စောက္ခဗြာဟ္မဏော ဝိယ ဥက္ကာရဘူမိံ ကဉ္စိ သင်္ခါရံ သုခတော ဥပဂစ္ဆတိ။ အတ္တဝါရေ ကသိဏာဒိပဏ္ဏတ္တိသင်္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘သင်္ခါရ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ပရိဝါရေ –

‘‘အနိစ္စာ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ၊ ဒုက္ခာနတ္တာ စ သင်္ခတာ၊

နိဗ္ဗာနဉ္စေဝ ပညတ္တိ၊ အနတ္တာ ဣတိ နိစ္ဆယာ’’တိ။ (ပရိ။ ၂၅၇)၊

ဣမေသု ပန တီသုပိ ဝါရေသု အရိယသာဝကဿ စတုဘူမကဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တေဘူမကဝသေနေဝ ဝါ။ ယံ ယဉှိ ပုထုဇ္ဇနော ‘‘နိစ္စံ သုခံ အတ္တာ’’တိ ဂါဟံ ဂဏှာတိ၊ တံ တံ အရိယသာဝကော ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ဂဏှန္တော ဂါဟံ ဝိနိဝေဌေတိ။

‘‘မာတရ’’န္တိအာဒီသု ဇနိကာ မာတာ၊ ဇနကော ပိတာ၊ မနုဿဘူတော ခီဏာသဝေါ အရဟာတိ အဓိပ္ပေတော။ ကိံ ပန အရိယသာဝကော တေဟိ အညမ္ပိ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ? ဧတမ္ပိ အဋ္ဌာနမေဝ။ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇသကဇီဝိတဟေတုပိ ဟိ သော တံ ဇီဝိတာ န ဝေါရောပေယျ၊ တထာပိ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ မဟာသာဝဇ္ဇတာဒဿနတ္ထံ အရိယဘာဝဿ စ ဗလဝတာပကာသနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ ဝဓကစိတ္တေန ပဒူသနစိတ္တော၊ ပဒူသိတစိတ္တော ဝါ။ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျာတိ ဇီဝမာနကသရီရေ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျ။ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျာတိ သမာနသံဝါသကံ သမာနသီမာယံ ဌိတံ သင်္ဃံ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဘိန္ဒေယျ၊ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပဉ္စဟုပါလိ အာကာရေဟိ သင်္ဃော ဘိဇ္ဇတိ ကမ္မေန၊ ဥဒ္ဒေသေန၊ ဝေါဟရန္တော၊ အနုဿာဝနေန၊ သလာကဂ္ဂါဟေနာ’’တိ (ပရိ။ ၄၅၈) အညံ သတ္ထာရန္တိ ဣတော အညံ တိတ္ထကရံ ‘‘အယံ မေ သတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ဂဏှေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဘဝသမ္ပဒါတိ သုဂတိဘဝေန သမ္ပဒါ၊ ဣဒံ ဝိပါကဖလံ။ ဘောဂသမ္ပဒါတိ မနုဿဘောဂဒေဝဘောဂေဟိ သမ္ပဒါ၊ ဣဒံ ပန အာနိသံသဖလံ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိပါဠိံ (သံ။ နိ။ ၁။၃၇) သာဓကဘာဝေန ဒဿေတိ။

ဂတာ သေတိ ဧတ္ထ သေ-ဣတိ နိပါတမတ္တံ။ န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိန္တိ တေ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ တန္နိမိတ္တံ အပါယံ န ဂမိဿန္တိ။ မာနုသန္တိ စ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝိသညောဂနိဒ္ဒေသော၊ မနုဿေသု ဇာတန္တိ အတ္ထော။ ဒေဝကာယန္တိ ဒေဝသင်္ဃံ၊ ဒေဝပုရံ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံ ကာယော သမူဟော ဧတ္ထာ’’တိ ကတွာ။

‘‘အပရမ္ပီ’’တိအာဒိနာ သဠာယတနဝဂ္ဂေ မောဂ္ဂလ္လာနသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) အာဂတံ အညမ္ပိ ဖလမာဟ၊ အပရမ္ပိ ဖလံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အညေ ဒေဝေတိ အသရဏင်္ဂတေ ဒေဝေ။ ဒသဟိ ဌာနေဟီတိ ဒသဟိ ကာရဏေဟိ။ ‘‘ဒိဗ္ဗေနာ’’တိအာဒိ တဿရူပဒဿနံ။ အဓိဂဏှန္တီတိ အဘိဘဝန္တိ အတိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ‘‘ဧသ နယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘သာဓု ခေါ ဒေဝါနမိန္ဒ ဓမ္မသရဏဂမနံ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) သုတ္တပဒံ အတိဒိသတိ။ ဝေလာမသုတ္တံ နာမ အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ နဝနိပါတေ ဇာတိဂေါတ္တရူပဘောဂသဒ္ဓါပညာဒီဟိ မရိယာဒဝေလာတိက္ကန္တေဟိ ဥဠာရေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဝေလာမနာမကဿ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ စတုရာသီတိသဟဿရာဇူနံ အာစရိယဗြာဟ္မဏဿ ဒါနကထာပဋိသညုတ္တံ သုတ္တံ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) တတ္ထ ဟိ ကရီသဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏာနံ စတုရာသီတိသဟဿသင်္ချာနံ သုဝဏ္ဏပါတိရူပိယပါတိကံသပါတီနံ ယထာက္ကမံ ရူပိယသုဝဏ္ဏ ဟိရညပူရာနံ၊ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ဟတ္ထိသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ အဿသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ရထသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ဓေနုသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ကညာသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ပလ္လင်္ကသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ဝတ္ထကောဋိသဟဿာနံ၊ အပရိမာဏဿ စ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိဘေဒဿ အာဟာရဿ ပရိစ္စဇနဝသေန သတ္တမာသာဓိကာနိ သတ္တသံဝစ္ဆရာနိ နိရန္တရံ ပဝတ္တဝေလာမမဟာဒါနတော ဧကဿ သောတာပန္နဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ၊ တတော သတံသောတာပန္နာနံ ဒိန္နဒါနတော ဧကဿ သကဒါဂါမိနော၊ တတော ဧကဿ အနာဂါမိနော၊ တတော ဧကဿ အရဟတော၊ တတော ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ၊ တတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ တတော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ၊ တတော စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟာရကရဏံ၊ တတော သရဏဂမနံ မဟပ္ဖလတရန္တိ အယမတ္ထော ပကာသိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယံ ဂဟပတိ ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော ဒါနံ အဒါသိ မဟာဒါနံ၊ ယော စေကံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နံ ဘောဇေယျ၊ ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရံ၊ ယော စ သတံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာနံ ဘောဇေယျ၊ ယော စေကံ သကဒါဂါမိံ ဘောဇေယျ၊ ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀)။

ဣမိနာ စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော လောကုတ္တရဿေဝ သရဏဂမနဿ ဖလံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝေလာမသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သရဏံ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂေနာဂတံ အနိဝတ္တနသရဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ အပရေ ပနာဟု ‘အတ္တာနံ နိယျာတေတွာ ဒိန္နတ္တာ သရဏဂမနံ တတော မဟပ္ဖလတရ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၉။၂၀) ကူဋဒန္တသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ပန ဝက္ခတိ ‘‘ယသ္မာ စ သရဏဂမနံ နာမ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဇီဝိတပရိစ္စာဂမယံ ပုညကမ္မံ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ၊ တသ္မာ မဟပ္ဖလတရဉ္စ မဟာနိသံသတရဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၅၀၊ ၃၅၁) ဣမိနာ ပန နယေန လောကိယဿာပိ သရဏဂမနဿ ဖလံ ဣဓ ဒဿိတမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနပိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၀) ဟိ အယမေဝတ္ထော ဣစ္ဆိတောတိ ဝိညာယတိ ဣဓ စေဝ အညာသု စ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာဒီသု အဝိသေသတောယေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ အယမတ္ထော အဘိမတော သိယာ သာရတ္ထဒီပနိယံ၊ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ဝေရဉ္ဇကအဏ္ဍဝဏ္ဏနာ။၁၅) အင်္ဂုတ္တရဋီကာယဉ္စ တဒုဘယသာဓာရဏဝစနတော။ အပရေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ကူဋဒန္တသုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၉) လောကုတ္တရဿေဝ သရဏဂမနဿ ဖလံ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ယသ္မာ…ပေ… ဒေတီ’’တိ ဟိ တဒုဘယသာဓာရဏကာရဏဝသေန တဒုဘယဿာပိ ဖလံ တတ္ထ ဝုတ္တန္တိ။ ဝေလာမသုတ္တာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တဆတ္တမာဏဝကဝိမာနာဒီနံ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၆ အာဒယော) သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အညာဏံ နာမ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဂုဏာနမဇာနနံ တတ္ထ သမ္မောဟော။ သံသယော နာမ ‘‘ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၆) ဝိစိကိစ္ဆာ။ မိစ္ဆာဉာဏံ နာမ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဂုဏာနံ အဂုဏဘာဝပရိကပ္ပနေန ဝိပရီတဂ္ဂါဟော။ အာဒိသဒ္ဒေန အနာဒရာဂါရဝါဒီနံ သင်္ဂဟော။ သံကိလိဿတီတိ သံကိလိဋ္ဌံ မလီနံ ဘဝတိ။ န မဟာဇုတိကန္တိအာဒိပိ သံကိလေသပရိယာယော ဧဝ။ တတ္ထ န မဟာဇုတိကန္တိ န မဟုဇ္ဇလံ၊ အပရိသုဒ္ဓံ အပရိယောဒါတန္တိ အတ္ထော။ န မဟာဝိပ္ဖာရန္တိ န မဟာနုဘာဝံ၊ အပဏီတံ အနုဠာရန္တိ အတ္ထော။ သာဝဇ္ဇောတိ တဏှာဒိဋ္ဌာဒိဝသေန သဒေါသော။ တဒေဝ ဖလဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အနိဋ္ဌဖလော’’တိ ဝုတ္တံ၊ သာဝဇ္ဇတ္တာ အကန္တိဖလော ဟောတီတိ အတ္ထော။ လောကိယသရဏဂမနံ သိက္ခာသမာဒါနံ ဝိယ အဂဟိတကာလပရိစ္ဆေဒံ ဇီဝိတပရိယန္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ ခန္ဓဘေဒေန ဘေဒေါ၊ သော စ တဏှာဒိဋ္ဌာဒိဝိရဟိတတ္တာ အဒေါသောတိ အာဟ ‘‘အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယ ဟောတီ’’တိ။ သောတိ အနဝဇ္ဇော သရဏဂမနဘေဒေါ။ သတိပိ အနဝဇ္ဇတ္တေ ဣဋ္ဌဖလောပိ န ဟောတိ၊ ပဂေဝ အနိဋ္ဌဖလော အဝိပါကတ္တာ။ န ဟိ တံ အကုသလံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဘေဒနမတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဝန္တရေပီတိ အညသ္မိမ္ပိ ဘဝေ။

ဓရသဒ္ဒဿ ဒွိကမ္မိကတ္တာ ‘‘ဥပါသက’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ကမ္မမေဝ၊ တဉ္စ ခေါ အာကာရဋ္ဌာနေတိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပါသကော အယန္တိ ဧဝံ ဓာရေတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓာရေတူတိ စ ဥပဓာရေတူတိ အတ္ထော။ ဥပဓာရဏဉ္စေတ္ထ ဇာနနမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဇာနာတူ’’တိ ဣမိနာ။ ဥပါသကဝိဓိကောသလ္လတ္ထန္တိ ဥပါသကဘာဝဝိဓာနကောသလ္လတ္ထံ။ ကော ဥပါသကောတိ သရူပပုစ္ဆာ၊ ကိံ လက္ခဏော ဥပါသကော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာတိ ဟေတုပုစ္ဆာ၊ ကေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဥပါသကသဒ္ဒေါ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ နိရုဠှောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ ဥပါသကောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ သဒ္ဒဿ ဟိ အဘိဓေယျေ ပဝတ္တိနိမိတ္တမေဝ တဒတ္ထဿ တဗ္ဘာဝကာရဏံ။ ကိမဿ သီလန္တိ ဝတသမာဒါနပုစ္ဆာ၊ ကီဒိသံ အဿ ဥပါသကဿ သီလံ၊ ကိတ္တကေန ဝတသမာဒါနေနာယံ သီလသမ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကော အာဇီဝေါတိ ကမ္မသမာဒါနပုစ္ဆာ၊ ကော အဿ သမ္မာအာဇီဝေါ၊ ကေန ကမ္မသမာဒါနေန အဿ အာဇီဝေါ သမ္ဘဝတီတိ ပုစ္ဆတိ၊ သော ပန မိစ္ဆာဇီဝဿ ပရိဝဇ္ဇနေန ဟောတီတိ မိစ္ဆာဇီဝေါပိ ဝိဘဇီယတိ။ ကာ ဝိပတ္တီတိ တဒုဘယေသံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိပုစ္ဆာ၊ ကာ အဿ ဥပါသကဿ သီလဿ၊ အာဇီဝဿ စ ဝိပတ္တီတိ အတ္ထော။ သာမညနိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဟိ သတိ အနန္တရဿေဝ ဝိဓိ ဝါ ပဋိသေဓော ဝါတိ အနန္တရဿ ဂဟဏံ။ ကာ သမ္ပတ္တီတိ တဒုဘယေသမေဝ သမ္မာပဋိပတ္တိပုစ္ဆာ၊ ကာ အဿ ဥပါသကဿ သီလဿ၊ အာဇီဝဿ စ သမ္ပတ္တီတိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော။ သရူပဝစနတ္ထာဒိသင်္ခါတေန ပကာရေန ကိရတီတိ ပကိဏ္ဏံ၊ တဒေဝ ပကိဏ္ဏကံ၊ အနေကာကာရေန ပဝတ္တံ အတ္ထဝိနိစ္ဆယန္တိ အတ္ထော။

ယော ကောစီတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒီသု ယော ကောစိ၊ ဣမိနာ ပဒေန အကာရဏမေတ္ထ ဇာတိအာဒိဝိသေသောတိ ဒဿေတိ၊ ‘‘သရဏဂတော’’တိ ဣမိနာ ပန သရဏဂမနမေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ။ ‘‘ဂဟဋ္ဌော’’တိ စ ဣမိနာ အာဂါရိကေသွေဝ ဥပါသကသဒ္ဒေါ နိရုဠှော၊ န ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတေသူတိ။ တမတ္ထံ မဟာဝဂ္ဂသံယုတ္တေ မဟာနာမသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၃) သာဓေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတောတိ ဗုဒ္ဓါဒိသရဏဂမနတော။ မဟာနာမာတိ အတ္တနော စူဠပိတုနော သုက္ကောဒနဿ ပုတ္တံ မဟာနာမံ နာမ သကျရာဇာနံ ဘဂဝါ အာလပတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဗုဒ္ဓါဒိသရဏဂမနေန ဥပါသကော နာမ ဟောတိ၊ န ဇာတိအာဒီဟိ ကာရဏေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမဉ္စ တပုဿဘလ္လိကာနံ ဝိယ ဒွေဝါစိကဥပါသကဘာဝေါပိ အတ္ထိ၊ သော ပန တဒါ ဝတ္ထုတ္တယာဘာဝတော ကဒါစိယေဝ ဟောတီတိ သဗ္ဗဒါ ပဝတ္တံ တေဝါစိကဥပါသကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သရဏဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေပိ ဟိ ပစ္ဆာ တိသရဏဂတာ ဧဝ၊ န စေတ္ထ သမ္ဘဝတိ အညံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ သရဏဂတော ဥပါသကော နာမာတိ ဣမမတ္ထမ္ပိ ဉာပေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဥပါသနတောတိ တေနေဝ သရဏဂမနေန၊ တတ္ထ စ သက္ကစ္စကာရိတာယ ဂါရဝဗဟုမာနာဒိယောဂေန ပယိရုပါသနတော၊ ဣမိနာ ကတွတ္ထံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။

ဝေရမဏိယောတိ ဧတ္ထ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျံ၊ တဿ မဏနတော ဟနနတော ဝိနာသနတော ဝေရမဏိယော နာမ၊ ပဉ္စ ဝိရတိယော ဝိရတိပဓာနတ္တာ တဿ သီလဿ။ တထာ ဟိ ဥဒါဟဋေ မဟာနာမသုတ္တေ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၃) ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ သာဓကံ၊ သရူပဉ္စ ဒဿေတိ ယထာ တံ ဥယျာနပါလဿ ဧကေနေဝ ဥဒကပတိဋ္ဌာနပယောဂေန အမ္ဗသေစနံ၊ ဂရုသိနာနဉ္စ။ ယထာဟ အမ္ဗဝိမာနေ (ဝိ။ ဝ။ ၁၁၅၁ အာဒယော) –

‘‘အမ္ဗော စ သိတ္တော သမဏော စ နှာပိတော၊

မယာ စ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပကံ၊

ဣတိ သော ပီတိယာ ကာယံ၊ သဗ္ဗံ ဖရတိ အတ္တနော’’တိ။

[‘‘အမ္ဗော စ သိဉ္စတော အာသိ၊ သမဏော စ နဟာပိတော၊

ဗဟုဉ္စ ပုညံ ပသုတံ၊ အဟော သဖလံ ဇီဝိတ’’န္တိ။ (ဣဓ ဋီကာယံ မူလပါဌော)]

ဧဝမီဒိသေသု။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ပဉ္စဝေရဝိရတိမတ္တေန။

မိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာတိ အယုတ္တဝဏိဇ္ဇာ၊ န သမ္မာဝဏိဇ္ဇာ၊ အသာရုပ္ပဝဏိဇ္ဇကမ္မာနီတိ အတ္ထော။ ပဟာယာတိ အကရဏေနေဝ ပဇဟိတွာ။ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မတော အနပေတေန၊ တေန မိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇကမ္မေန အာဇီဝနတော အညမ္ပိ အဓမ္မိကံ အာဇီဝနံ ပဋိက္ခိပတိ။ သမေနာတိ အဝိသမေန၊ တေန ကာယဝိသမာဒိဒုစ္စရိတံ ဝဇ္ဇေတွာ ကာယသမာဒိနာ သုစရိတေန အာဇီဝနံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိနာ ပဉ္စင်္ဂုတ္တရပါဠိမာဟရိတွာ သာဓကံ၊ သရူပဉ္စ ဒဿေတိ။ ဝါဏိဇာနံ အယန္တိ ဝဏိဇ္ဇာ၊ ယဿ ကဿစိ ဝိက္ကယော၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂပဒမေတံ။ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာတိ အာဝုဓဘဏ္ဍံ ကတွာ ဝါ ကာရေတွာ ဝါ ယထာကတံ ပဋိလဘိတွာ ဝါ တဿ ဝိက္ကယော။ သတ္တဝဏိဇ္ဇာတိ မနုဿဝိက္ကယော။ မံသဝဏိဇ္ဇာတိ သူနကာရာဒယော ဝိယ မိဂသူကရာဒိကေ ပေါသေတွာ မံသံ သမ္ပာဒေတွာ ဝိက္ကယော။ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာတိ ယံ ကိဉ္စိ မဇ္ဇံ ယောဇေတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ ဝိသဝဏိဇ္ဇာတိ ဝိသံ ယောဇေတွာ၊ သင်္ဂဟေတွာ ဝါ တဿ ဝိက္ကယော။ တတ္ထ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ ပရောပရောဓနိမိတ္တတာယ အကရဏီယာတိ ဝုတ္တာ၊ သတ္တဝဏိဇ္ဇာ အဘုဇိဿဘာဝကရဏတော၊ မံသဝဏိဇ္ဇာ ဝဓဟေတုတော၊ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာ ပမာဒဋ္ဌာနတော၊ ဝိသဝဏိဇ္ဇာ ပရူပဃာတကာရဏတော။

တဿေဝါတိ ယထာဝုတ္တဿ ပဉ္စဝေရမဏိလက္ခဏဿ သီလဿ စေဝ ပဉ္စမိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာဒိပ္ပဟာနလက္ခဏဿ အာဇီဝဿ စ ပဋိနိဒ္ဒေသော။ ဝိပတ္တီတိ ဘေဒေါ၊ ပကောပေါ စ။ ဧဝံ သီလအာဇီဝဝိပတ္တိဝသေန ဥပါသကဿ ဝိပတ္တိံ ဒဿေတွာ အဿဒ္ဓိယာဒိဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာယာတိ အဿဒ္ဓိယာဒိဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ။ စဏ္ဍာလောတိ နီစဓမ္မဇာတိကဋ္ဌေန ဥပါသကစဏ္ဍာလော။ မလန္တိ မလီနဋ္ဌေန ဥပါသကမလံ။ ပတိကိဋ္ဌောတိ လာမကဋ္ဌေန ဥပါသကနိဟီနော။ သာပိဿာတိ သာပိ အဿဒ္ဓိယာဒိဝိပ္ပဋိပတ္တိ အဿ ဥပါသကဿ ဝိပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာ ပနာယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘တေ စာ’’တိအာဒိ။ ဥပါသကစဏ္ဍာလသုတ္တံ၊ (အ။ နိ။ ၅။၁၇၅) ဥပါသကရတနသုတ္တဉ္စ ပဉ္စင်္ဂုတ္တရေ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒီသု၊ ကမ္မကမ္မဖလေသု စ သဒ္ဓါဝိပရိယာယော မိစ္ဆာဝိမောက္ခော အဿဒ္ဓိယံ၊ တေန သမန္နာဂတော အဿဒ္ဓါ။ ယထာဝုတ္တသီလဝိပတ္တိအာဇီဝဝိပတ္တိဝသေန ဒုဿီလော။ ‘‘ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိနာ ဣဒံ နာမ မင်္ဂလံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတေန ကောတူဟလသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌသုတမုတမင်္ဂလေန သမန္နာဂတော ကောတူဟလမင်္ဂလိကော။ မင်္ဂလံ ပစ္စေတီတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒိဘေဒံ မင်္ဂလမေဝ ပတ္တိယာယတိ နော ကမ္မန္တိ ကမ္မဿကတံ နော ပတ္တိယာယတိ။ ဣတော စ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣတော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဗာဟိရကသမယေ။ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပယုတ္တော၊ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အဿဒ္ဓါ’’တိအာဒီသု ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသတီတိ ဒုပ္ပဋိပန္နံ ဒက္ခိဏာရဟသညီ ဂဝေသတိ။ တတ္ထာတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဗာဟိရကသမယေ။ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီတိ ပဌမတရံ ဒါနမာနနာဒိကံ ကုသလကိရိယံ ကရောတိ၊ ဗာဟိရကသမယေ ပဌမတရံ ကုသလကိရိယံ ကတွာ ပစ္ဆာ သာသနေ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ တတ္ထာတိ ဝါ တေသံ ဗာဟိရကာနံ တိတ္ထိယာနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဒက္ခိဏေယျပရိယေသနပုဗ္ဗကာရေ ဧကံ ကတွာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဿာတိ ဥပါသကဿ။ သီလသမ္ပဒါတိ ယထာဝုတ္တေန ပဉ္စဝေရမဏိလက္ခဏေန သီလေန သမ္ပဒါ။ အာဇီဝသမ္ပဒါတိ ပဉ္စမိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာဒိပ္ပဟာနလက္ခဏေန အာဇီဝေန သမ္ပဒါ။ ဧဝံ သီလသမ္ပဒါအာဇီဝသမ္ပဒါဝသေန ဥပါသကဿ သမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ သဒ္ဓါဒိဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ စဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယေ စ ပဉ္စ ဓမ္မာ၊ တေပိ အဿ သမ္ပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဓမ္မေဟီတိ ဂုဏေဟိ။ စတုန္နံ ပရိသာနံ ရတိဇနနဋ္ဌေန ဥပါသကောဝ ရတနံ ဥပါသကရတနံ။ ဂုဏသောဘာကိတ္တိသဒ္ဒသုဂန္ဓတာဒီဟိ ဥပါသကောဝ ပဒုမံ ဥပါသကပဒုမံ။ တထာ ဥပါသကပုဏ္ဍရီကံ။ သေသံ ဝိပတ္တိယံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နိဂဏ္ဌီနန္တိ နိဂဏ္ဌသမဏီနံ။ အာဒိမှီတိ ပဌမတ္ထေ။ ဥစ္ဆဂ္ဂန္တိ ဥစ္ဆုအဂ္ဂံ ဥစ္ဆုကောဋိ။ တထာ ဝေဠဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ကောဋိယန္တိ ပရိယန္တကောဋိယံ၊ ပရိယန္တတ္ထေတိ အတ္ထော။ အမ္ဗိလဂ္ဂန္တိ အမ္ဗိလကောဋ္ဌာသံ။ တထာ တိတ္တကဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဝိဟာရဂ္ဂေနာတိ ဩဝရကကောဋ္ဌာသေန ‘‘ဣမသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တာနံ ဣဒံ နာမ ဖလံ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒိနာ တံတံဝသနဋ္ဌာနကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ ပရိဝေဏဂ္ဂေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဂ္ဂေတိ ဧတ္ထ ဥပယောဂဝစနဿ ဧကာရာဒေသော၊ ဝစနဝိပလ္လာသော ဝါ၊ ကတွာ-သဒ္ဒေါ စ သေသောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဒိံ ကတွာ’’တိ။ ဘာဝတ္ထေ တာ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ ‘‘အဇ္ဇဘာဝ’’န္တိ ဣမိနာ၊ အဇ္ဇဘာဝေါ စ နာမ တသ္မိံ ဓမ္မဿဝနသမယေ ဓရမာနကတာပါပုဏကဘာဝေါ။ တဒါ ဟိ တံ နိဿယဝသေန ဓရမာနတံ နိမိတ္တံ ကတွာ တံဒိဝသနိဿိတအရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပုန အရုဏုဂ္ဂမနာ ဧတ္ထန္တရေ အဇ္ဇသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ သမယေ ဓရမာနကတာသင်္ခါတံ အဇ္ဇဘာဝံ အာဒိံ ကတွာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဇ္ဇတန္တိ ဝါ အဇ္ဇဣစ္စေဝ အတ္ထော တာ-သဒ္ဒဿ သကတ္ထဝုတ္တိတော ယထာ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ၊ အယံ အာစရိယာနံ မတိ။ ဧဝံ ပဌမက္ခရေန ဒိဿမာနပါဌာနုရူပံ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတိယက္ခရေန ဒိဿမာနပါဌာနုရူပံ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အဇ္ဇဒဂ္ဂေတိ ဝါ ပါဌော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဂမမတ္တတ္တာ ဒကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဇ္ဇာတိ ဟိ နေပါတိကမိဒံ ပဒံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဇ အဂ္ဂန္တိ အတ္ထော’’တိ။

‘‘ပါဏော’’တိ ဣဒံ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဧဝ၊ ‘‘ပါဏုပေတ’’န္တိ စ ကရဏတ္ထေနေဝ သမာသောတိ ဉာပေတုံ ‘‘ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ၊ တာဝ ဥပေတ’’န္တိ အာဟ။ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဟိ ဥပေတော၊ ပါဏေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဥပေတော ပါဏုပေတောတိ အတ္ထော အာစရိယေဟိ အဘိမတော။ ဣမိနာ စ ‘‘ပါဏုပေတန္တိ ဣဒံ ပဒံ တဿ သရဏဂမနဿ အာပါဏကောဋိကတာဒဿန’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘ပါဏုပေတ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာ ယာဝ မေ ပါဏာ ဓရန္တိ၊ တာဝ သရဏံ ဥပေတော၊ ဥပေန္တော စ န ဝါစာမတ္တေန၊ န စ ဧကဝါရံ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန၊ အထ ခေါ ပါဏာနံ ပရိစ္စဇနဝသေန ယာဝဇီဝံ ဥပေတောတိ အာပါဏကောဋိကတာ ဒဿိတာ။ ‘‘တီဟိ…ပေ… ဂတ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သရဏံ ဂတ’’န္တိ ဧတဿ အတ္ထဝစနံ။ ‘‘အနညသတ္ထုက’’န္တိ ဣဒံ ပန အန္တောဂဓာဝဓာရဏေန၊ အညတ္ထာပေါဟနေန စ နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္ထဒဿနံ။ ဧကစ္စော ကပ္ပိယကာရကသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဥပါသကသဒ္ဒဿ ဝစနီယောပိ ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပါသကံ ကပ္ပိယကာရက’’န္တိ၊ အတ္တသန္နိယျာတနသရဏဂမနံ ဝါ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘‘ပါဏုပေတ’’န္တိ ဣမိနာ နီတတ္ထတော ဒဿိတံ တဿ သရဏဂမနဿ အာပါဏကောဋိကတံ ဒဿေတွာ ဧဝံ ဝဒန္တော ပနေသ ရာဇာ ‘‘ဇီဝိတေန သဟ ဝတ္ထုတ္တယံ ပဋိပူဇေန္တော သရဏဂမနံ ရက္ခာမီ’’တိ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတီတိ နေယျတ္ထတော ဝိဘာဝိတံ တဿ ရညော အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အဟဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ သမတ္ထနေ၊ ကာရဏတ္ထေ ဝါ၊ တေန ဣမာယ ယုတ္တိယာ၊ ဣမိနာ ဝါ ကာရဏေန ဥပါသကံ မံ ဘဂဝါ ဓာရေတူတိ အယမတ္ထော ပကာသိတော။

အစ္စယနံ သာဓုမရိယာဒံ အတိက္ကမ္မ မဒ္ဒိတွာ ပဝတ္တနံ အစ္စယော၊ ကာယိကာဒိအဇ္ဈာစာရသင်္ခါတော ဒေါသောတိ အာဟ ‘‘အပရာဓော’’တိ၊ အစ္စေတိ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တတိ ဧတေနာတိ ဝါ အစ္စယော၊ ကာယိကာဒိဝီတိက္ကမဿ ပဝတ္တနကော အကုသလဓမ္မသင်္ခါတော ဒေါသော ဧဝ၊ သော စ အပရဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ အပရာဓောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ဟိ အပရဇ္ဈန္တံ ပုရိသံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘အတိက္ကမ္မ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော’’တိ။ ဓမ္မန္တိ ဒသရာဇဓမ္မံ။ ဝိတ္ထာရော ပနေတဿ မဟာဟံသဇာတကာဒီဟိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ စရတီတိ အာစရတိ ကရောတိ။ ဓမ္မေနေဝါတိ ဓမ္မတော အနပေတေနေဝ၊ အနပေတကုသလဓမ္မေနေဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န ပိတုဃာတနာဒိနာ အဓမ္မေနာ’’တိ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတူ’’တိ ဧတဿ အဓိဝါသနံ သမ္ပဋိစ္ဆတူတိ သဒ္ဒတော အတ္ထော၊ အဓိပ္ပာယတော ပန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ခမတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုန အကရဏမေတ္ထ သံဝရောတိ ဒဿေတိ ‘‘ပုန ဧဝရူပဿာ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘အပရာဓဿာ’’တိအာဒိ အညမညံ ဝေဝစနံ။

၂၅၁။ ‘‘ယထာဓမ္မော ဌိတော၊ တထေဝါ’’တိ ဣမိနာပိ ယထာ-သဒ္ဒဿ အနုရူပတ္ထမာဟ၊ သာဓုသမာစိဏ္ဏကုသလဓမ္မာနုရူပန္တိ အတ္ထော။ ပဋိသဒ္ဒဿ အနတ္ထကတံ ဒဿေတိ ‘‘ကရောသီ’’တိ ဣမိနာ။ ပဋိကမ္မံ ကရောသီတိပိ ဝဒန္တိ။ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရဏံ နာမ ကတာပရာဓဿ ခမာပနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ခမာပေသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဧတဿ အဓိဝါသနံ သမ္ပဋိစ္ဆာမာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ခမာမာ’’တိ ဣမိနာ။ ဝုဒ္ဓိ ဟေသာတိ ဧတ္ထ ဟ-ကာရော ပဒသိလိဋ္ဌတာယ အာဂမော၊ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဝါ နိပါတမတ္တံ။ ဧသာတိ ယထာဓမ္မံ ပဋိကိရိယာ၊ အာယတိံ သံဝရာပဇ္ဇနာ စ။ တေနာဟ ‘‘ယော အစ္စယံ…ပေ… အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော တထာဂတော အရိယော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော’’တိ။ ဝိနေတိ သတ္တေ ဧတေနာတိ ဝိနယော၊ သာသနံ။ ဝဒ္ဓတိ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိ ဧတာယာတိ ဝုဒ္ဓိ။ ကတမာ ပန သာ၊ ယာ ‘‘ဧသာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဝုဒ္ဓီတိ စောဒနမပနေတုံ ‘‘ယော အစ္စယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတိ ‘‘ကတမာ’’တိအာဒိနာ၊ ယာ အယံ သံဝရာပဇ္ဇနာ၊ သာ ‘‘ဧသာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဝုဒ္ဓိ နာမာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတီ’’တိ ဣဒံ အာယတိံ သံဝရာပဇ္ဇနာယ ပုဗ္ဗကိရိယာဒဿနန္တိ ဝိညာပနတ္ထံ ‘‘ယထာဓမ္မံ ပဋိကရိတွာ အာယတိံ သံဝရာပဇ္ဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယာနံ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန အဓိပ္ပာယန္တရဝိညာပနံ၊ ဧတပဒေန ပန တဿာပိ ပဋိနိဒ္ဒေသော သမ္ဘဝတိ ‘‘ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတီ’’ တိပိ ပဋိနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿ ဒဿနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတီ’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗကိရိယာမတ္တဿေဝ ဒဿနံ၊ န ပဋိနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿ။ ‘အာယတိဉ္စ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’တိ ဣဒံ ပန ပဋိနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿေဝါတိ ဝိညာပနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ ခမာပနဿာပိ ဝုဒ္ဓိဟေတုဘာဝေန အရိယူပဝါဒေ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣတရထာ ဟိ ခမာပနာဘာဝေပိ အာယတိံ သံဝရာပဇ္ဇနာယ ဧဝ အရိယူပဝါဒါပဂမနံ ဝုတ္တံ သိယာ၊ န စ ပန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

ကသ္မာ ပန ‘‘ယာယ’’န္တိအာဒိနာ ဓမ္မနိဒ္ဒေသော ဒဿိတော၊ နနု ပါဠိယံ ‘‘ယော အစ္စယ’’န္တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော ကတောတိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘ဒေသနံ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တောတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဓမ္မဒေသနံ ကရောန္တော။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာပိ ဟိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဓမ္မဒေသနာ၊ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနပုဂ္ဂလဒေသနာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ကိဉ္စာပိ ‘‘ဝုဒ္ဓိ ဟေသာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဒေသနာ အာရဒ္ဓါ၊ တထာပိ ပုန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တေန ‘‘ယော အစ္စယ’’န္တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနာ အာရဒ္ဓါ ဒေသနာဝိလာသဝသေန၊ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန စာတိ။ တဒုဘယဝသေနေဝ ဟိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာဒိဘေဒေန စတုဗ္ဗိဓာ ဒေသနာ။

၂၅၂။ ဝစသာယတ္တေတိ ဝစသာ အာယတ္တေ။ ဝါစာပဋိဗန္ဓတ္တေတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝစသာယတ္ထေတိ ပန ဝါစာပရိယောသာနတ္ထေတိ အတ္ထော ယုတ္တော ဩသာနကရဏတ္ထဿ သာသဒ္ဒဿ ဝသေန သာယသဒ္ဒနိပ္ဖတ္တိတော ယထာ ‘‘ဒါယော’’တိ။ ဧဝဉှိ သမတ္ထနဝစနမ္ပိ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဂမနာယ ကတံ ဝါစာပရိယောသာနံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ တသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဝတ္တတီတိ။ ဟန္ဒသဒ္ဒဉှိ စောဒနတ္ထေ၊ ဝစသဂ္ဂတ္ထေ စ ဣစ္ဆန္တိ။ ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ ဘိက္ခဝေ အာမန္တယာမီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆) ဟိ စောဒနတ္ထေ၊ ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ အပါယာမီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၈၄၃) ဝစသဂ္ဂတ္ထေ၊ ဝစသဂ္ဂေါ စ နာမ ဝါစာဝိဿဇ္ဇနံ၊ တဉ္စ ဝါစာပရိယောသာနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုက္ကရကိစ္စဝသေန ဗဟုကိစ္စတာတိ အာဟ ‘‘ဗလဝကိစ္စာ’’တိ။ ‘‘အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ၊ ဣတရံ ကရဏီယံ။ ပဌမံ ဝါ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ၊ ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရဏီယံ။ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ကိစ္စံ၊ မဟန္တံ ကရဏီယ’’န္တိပိ ဥဒါနဋ္ဌကထာဒီသု (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၅) ဝုတ္တံ။ ယံ-တံ-သဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓတ္တာ၊ ဂမနကာလဇာနနတော၊ အညကိရိယာယ စ အနုပယုတ္တတ္တာ ‘‘တဿ ကာလံ တွမေဝ ဇာနာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘တယာ ဉာတံ ဂမနကာလံ တွမေဝ ဉတွာ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ။ အထ ဝါ ယထာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စနိယောဇနေ ‘‘ဣမံ ဇာန၊ ဣမံ ဒေဟိ၊ ဣမံ အာဟရာ’’တိ (ပါစိ။ ၈၈၊ ၉၃) ဝုတ္တံ၊ တထာ ဣဓာပိ တယာ ဉာတံ ကာလံ တွမေဝ ဇာနာသိ၊ ဂမနဝသေန ကရောဟီတိ ဂမနေ နိယောဇေတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တွမေဝ ဇာနာသီ’’တိ ပါဌသေသော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ’’တိအာဒိ ယထာသမာစိဏ္ဏံ ပကရဏာဓိဂတမတ္တံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဒက္ခိဏန္တိ ပကာရတော ကတံ ဒက္ခိဏံ။ တေနာဟ ‘‘တိက္ခတ္တု’’န္တိ။ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလန္တိ ဒွီသု ဟတ္ထေသု ဇာတာနံ ဒသန္နံ နခါနံ သမောဓာနေန ဧကီဘာဝေန သမုဇ္ဇလန္တံ၊ တေန ဒွိန္နံ ကရတလာနံ သမဋ္ဌပနံ ဒဿေတိ။ အဉ္ဇလိန္တိ ဟတ္ထပုဋံ။ အဉ္ဇတိ ဗျတ္တိံ ပကာသေတိ ဧတာယာတိ အဉ္ဇလိ။ အဉ္ဇု-သဒ္ဒဉှိ ဗျတ္တိယံ၊ အလိပစ္စယဉ္စ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ အဘိမုခေါဝါတိ သမ္မုခေါ ဧဝ၊ န ဘဂဝတော ပိဋ္ဌိံ ဒဿေတွာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စပ္ပတိဋ္ဌိတဝန္ဒနာနယော ဝုတ္တော ဧဝ။

၂၅၃။ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပစ္စနကာနံ အတ္တနော ပုဗ္ဗေ ကတကုသလမူလာနံ ခဏနေန ခတော၊ တေသမေဝ ဥပဟနနေန ဥပဟတော၊ ပဒဒွယေနပိ တဿ ကမ္မာပရာဓမေဝ ဒဿေတိ ပရိယာယဝစနတ္တာ ပဒဒွယဿ။ ကုသလမူလသင်္ခါတပတိဋ္ဌာဘေဒနေန ခတူပဟတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိန္နပတိဋ္ဌော ဇာတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတိဋ္ဌာ၊ မူလန္တိ စ အတ္ထတော ဧကံ။ ပတိဋ္ဌဟတိ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနံ ဧတာယာတိ ဟိ ပတိဋ္ဌာ၊ တဿ ကုသလူပနိဿယသမ္ပဒါ၊ သာ ကိရိယာပရာဓေန ဘိန္နာ ဝိနာသိတာ ဧတေနာတိ ဘိန္နပတိဋ္ဌော။ တဒေဝ ဝိတ္ထာရေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ကုသလမူလသင်္ခါတာ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာနဇာတာ၊ တထာ အနေန ရညာ အတ္တနာဝ အတ္တာ ခတော ခနိတောတိ ယောဇနာ။ ခတောတိ ဟိ ဣဒံ ဣဓ ကမ္မဝသေန သိဒ္ဓံ၊ ပါဠိယံ ပန ကတ္တုဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဒဒွယဿ ပရိယာယတ္တာ ‘‘ဥပဟတော’’တိ ဣဓ န ဝုတ္တံ။

‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၂၀၉၊ စူဠနိ။ ၇၄) ဝစနတော ရာဂဒေါသမောဟာဝ ဣဓ ရဇော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂရဇာဒိဝိရဟိတ’’န္တိ။ ဝီတသဒ္ဒဿ ဝိဂတပရိယာယတံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဂတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ။ ဓမ္မေသု စက္ခုန္တိ စတုသစ္စဓမ္မေသု ပဝတ္တံ တေသံ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခုံ။ ဓမ္မေသူတိ ဝါ ဟေဋ္ဌိမေသု တီသု မဂ္ဂဓမ္မေသု။ စက္ခုန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဧကံ စက္ခုံ၊ သမုဒါယေကဒေသဝသေန အာဓာရတ္ထသမာသောယံ၊ န တု နိဒ္ဓါရဏတ္ထသမာသော။ သော ဟိ သာသနဂန္ထေသု၊ သက္ကတဂန္ထေသု စ သဗ္ဗတ္ထ ပဋိသိဒ္ဓါတိ။ ဓမ္မမယန္တိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေန နိဗ္ဗတ္တံ၊ ဣမိနာ ‘‘ဓမ္မေန နိဗ္ဗတ္တံ စက္ခု ဓမ္မစက္ခူ’’တိ အတ္ထမာဟ။ အပိစ ဓမ္မမယန္တိ သီလာဒိတိဝိဓဓမ္မက္ခန္ဓောယေဝ မယ-သဒ္ဒဿ သကတ္ထေ ပဝတ္တနတော၊ အနေန ‘‘ဓမ္မောယေဝ စက္ခု ဓမ္မစက္ခူ’’တိ အတ္ထမာဟ။ အညေသု ဌာနေသူတိ အညေသု သုတ္တပဒေသေသု၊ ဧတေန ယထာပါဌံ တိဝိဓတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ဣဓ ပန သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿေဝေတံ အဓိဝစနံ၊ တသ္မိမ္ပိ အနဓိဂတေ အညေသံ ဝတ္တဗ္ဗတာယေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒါနိ ‘‘ခတာယံ ဘိက္ခဝေ ရာဇာ’’တိအာဒိပါဌဿ သုဝိညေယျမဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နာဘဝိဿာတိ သစေ န အဘဝိဿထ၊ ဧဝံ သတီတိ အတ္ထော။ အတီတေ ဟိ ဣဒံ ကာလာတိပတ္တိဝစနံ၊ န အနာဂတေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပတ္တော အဘဝိဿာတိ ဧတ္ထာပိ။ နနု စ မဂ္ဂပါပုဏနဝစနံ ဘဝိဿမာနတ္တာ အနာဂတကာလိကန္တိ? သစ္စံ အနိယမိတေ၊ ဣဓ ပန ‘‘ဣဓေဝါသနေ နိသိန္နော’’တိ နိယမိတတ္တာ အတီတကာလိကမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒဉှိ ဘဂဝါ ရညော အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ အစိရပက္ကန္တဿေဝ အဝေါစာတိ။ ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂေနာတိ ဒေဝဒတ္တေန၊ ဒေဝဒတ္တပရိသာသင်္ခါတေန စ ပါပမိတ္တေန သံသဂ္ဂတော။ အဿာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိနာ ပါဌာနာရုဠှံ ဝစနာဝသေသံ ဒဿေတိ။ တသ္မာတိ သရဏံ ဂတတ္တာ မုစ္စိဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘မမ စ သာသနမဟန္တတာယာ’’တိ ပါဌော ယုတ္တော၊ ကတ္ထစိ ပန စ-သဒ္ဒေါ န ဒိဿတိ၊ တတ္ထ သော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ကေဝလံ သရဏံ ဂတတ္တာယေဝ မုစ္စိဿတိ၊ အထ ခေါ ယတ္ထ ဧသ ပသန္နော၊ ပသန္နာကာရဉ္စ ကရောတိ၊ တဿ စ တိဝိဓဿပိ သာသနဿ ဥတ္တမတာယာတိ ဟိ သဟ သမုစ္စယေန အတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ။

‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ဒုက္ကရကမ္မဝိပါကတော သုကရေန မုစ္စနေန ဥပမာဒဿနံ။ ကောစီတိ ကောစိ ပုရိသော။ ကဿစီတိ ကဿစိ ပုရိသဿ၊ ‘‘ဝဓ’’န္တိ ဧတ္ထ ဘာဝယောဂေ ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိမတ္တေန ဒဏ္ဍေနာတိ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိမတ္တသင်္ခါတေန ဓနဒဏ္ဍေန။ မုစ္စေယျာတိ ဝဓကမ္မဒဏ္ဍတော မုစ္စေယျ၊ ဒဏ္ဍေနာတိ ဝါ နိဿက္ကတ္ထေ ကရဏဝစနံ ‘‘သုမုတ္တာ မယံ တေန မဟာသမဏေနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၃၂၊ စူဠဝ။ ၄၃၇) ဝိယ၊ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိမတ္တေန ဓနဒဏ္ဍတော၊ ဝဓဒဏ္ဍတော စ မုစ္စေယျာတိ အတ္ထော။ လောဟကုမ္ဘိယန္တိ လောဟကုမ္ဘိနရကေ။ တတ္ထ ဟိ တဒနုဘဝနကာနံ သတ္တာနံ ကမ္မဗလေန လောဟမယာ မဟတီ ကုမ္ဘီ နိဗ္ဗတ္တာ၊ တသ္မာ တံ ‘‘လောဟကုမ္ဘီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပရိမတလတော အဓော ပတန္တော၊ ဟေဋ္ဌိမတလတော ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တော၊ ဥဘယထာ ပန သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ –

‘‘သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ၊ ပရိပုဏ္ဏာနိ သဗ္ဗသော၊

နိရယေ ပစ္စမာနာနံ၊ ကဒါ အန္တော ဘဝိဿတီ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၈၀၂၊ ဇာ။ ၁။၄။၅၄)၊

‘‘ဟေဋ္ဌိမတလံ ပတွာ၊ ဥပရိမတလံ ပါပုဏိတွာ မုစ္စိဿတီ’’တိ ဝဒန္တော ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ – ယထာ အညေ သေဋ္ဌိပုတ္တာဒယော အပရာပရံ အဓော ပတန္တာ၊ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တာ စ အနေကာနိ ဝဿသတသဟဿာနိ တတ္ထ ပစ္စန္တိ၊ န တထာ အယံ၊ အယံ ပန ရာဇာ ယထာဝုတ္တကာရဏေန ဧကဝါရမေဝ အဓော ပတန္တော၊ ဥဒ္ဓဉ္စ ဂစ္ဆန္တော သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိယေဝ ပစ္စိတွာ မုစ္စိဿတီတိ။ အယံ ပန အတ္ထော ကုတော လဒ္ဓါတိ အနုယောဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘ဣဒမ္ပိ ကိရ ဘဂဝတာ ဝုတ္တမေဝါ’’တိ အာဟ။ ကိရသဒ္ဒေါ စေတ္ထ အနုဿဝနတ္ထော၊ တေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တဘာဝဿ အာစရိယပရမ္ပရတော သုယျမာနတံ၊ ဣမဿ စ အတ္ထဿ အာစရိယပရမ္ပရာဘတဘာဝံ ဒီပေတိ။ အထ ပါဠိယံ သင်္ဂီတံ သိယာတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘ပါဠိယံ ပန န အာရုဠှ’’န္တိ ဣမိနာ၊ ပကိဏ္ဏကဒေသနာဘာဝေန ပါဠိယမနာရုဠှတ္တာ ပါဌဘာဝေန န သင်္ဂီတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပကိဏ္ဏကဒေသနာ ဟိ ပါဠိယမနာရုဠှာတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။

ယဒိ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ နရကေ ပစ္စတိ၊ ဧဝံ သတိ ဣမံ ဒေသနံ သုတွာ ကော ရညော အာနိသံသော လဒ္ဓါတိ ကဿစိ အာသင်္ကာ သိယာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ စောဒနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒါလာဘာဒိကံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အနေကဝိဓံ မဟာနိသံသံ သရူပတော နိယမေတွာ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘အယံ…ပေ… နိဒ္ဒံ လဘတီ’’တိ ဣမိနာ နိဒ္ဒါလာဘံ ဒဿေတိ၊ တဒါ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခာပဂတဘာဝဉ္စ နိဒ္ဒါလာဘသီသေန၊ ‘‘တိဏ္ဏံ…ပေ… အကာသီ’’တိ ဣမိနာ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ မဟာသက္ကာရကိရိယံ၊ ‘‘ပေါထုဇ္ဇနိကာယ…ပေ… နာဟောသီ’’တိ ဣမိနာ သာတိသယံ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါပဋိလာဘံ ဒဿေတီတိ ဧဝမာဒိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော၊ ‘‘အနာဂတေ…ပေ… ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ပန ဥက္ကံသတော သမ္ပရာယိကော ဒဿိတော၊ အနဝသေသတော ပန အပရာပရေသု ဘဝေသု အပရိမာဏောယေဝ သမ္ပရာယိကော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ မဓုရာယာတိ မဓုရရသဘူတာယ။ ဩဇဝန္တိယာတိ မဓုရရသဿာပိ သာရဘူတာယ ဩဇာယ ဩဇဝတိယာ။ ပုထုဇ္ဇနေ ဘဝါ ပေါထုဇ္ဇနိကာ။ ပဉ္စ မာရေ ဝိသေသတော ဇိတဝါတိ ဝိဇိတာဝီ၊ ပရူပဒေသဝိရဟတာ စေတ္ထ ဝိသေသဘာဝေါ။ ပစ္စေကံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ အနာစရိယကော ဟုတွာ သာမညေဝ သမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သယမေဝ ဗုဇ္ဈန္တိ၊ န ပရေ ဗောဓေန္တိ၊ အတ္ထရသမေဝ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ န ဓမ္မရသံ။ န ဟိ တေ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပညတ္တိံ အာရောပေတွာ ဒေသေတုံ သက္ကောန္တိ၊ မူဂေန ဒိဋ္ဌသုပိနော ဝိယ၊ ဝနစရကေန နဂရေ သာယိတဗျဉ္ဇနရသော ဝိယ စ နေသံ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ၊ သဗ္ဗံ ဣဒ္ဓိသမ