အဋ္ဌကထာ > သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) > မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ)

၁။ တတ္ထ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိ နာမ ပဏ္ဏာသတော မူလပဏ္ဏာသာ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသာ ဥပရိပဏ္ဏာသာတိ ပဏ္ဏာသတ္တယသင်္ဂဟာ။ ဝဂ္ဂတော ဧကေကာယ ပဏ္ဏာသာယ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝဂ္ဂေ ကတွာ ပန္နရသဝဂ္ဂသမာယောဂါ။ သုတ္တတော ဒိယဍ္ဎသုတ္တသတံ ဒွေ စ သုတ္တန္တာ။ ပဒတော တေဝီသုတ္တရပဉ္စသတာဓိကာနိ အသီတိပဒသဟဿာနိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘အသီတိပဒသဟဿာနိ၊ ဘိယျော ပဉ္စသတာနိ စ၊

ပုန တေဝီသတိ ဝုတ္တာ၊ ပဒမေဝံ ဝဝတ္ထိတ’’န္တိ။

အက္ခရတော ¶ သတ္တ အက္ခရသတသဟဿာနိ စတ္တာလီသဉ္စ သဟဿာနိ တေပညာသဉ္စ အက္ခရာနိ။ ဘာဏဝါရတော အသီတိ ဘာဏဝါရာ တေဝီသပဒါဓိကော စ ဥပဍ္ဎဘာဏဝါရော။ အနုသန္ဓိတော ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ-အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ-ယထာနုသန္ဓိဝသေန သင်္ခေပတော တိဝိဓော အနုသန္ဓိ။ ဝိတ္ထာရတော ပနေတ္ထ တီဏိ အနုသန္ဓိသဟဿာနိ နဝ စ သတာနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘တီဏိ ¶ သန္ဓိသဟဿာနိ၊ တထာ နဝသတာနိ စ၊

အနုသန္ဓိနယာ ဧတေ၊ မဇ္ဈိမဿ ပကာသိတာ’’တိ။

တတ္ထ ပဏ္ဏာသာသု မူလပဏ္ဏာသာ အာဒိ၊ ဝဂ္ဂေသု မူလပရိယာယဝဂ္ဂေါ၊ သုတ္တေသု မူလပရိယာယသုတ္တံ။ တဿာပိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒိ။ သာ ပနေသာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ အာဒိမှိ ဝိတ္ထာရိတာ။ တသ္မာ သာ တတ္ထ ဝိတ္ထာရိတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁။ ယံ ¶ ¶ ¶ ပနေတံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကံ နိဒါနံ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ နိပါတပဒံ။ မေတိအာဒီနိ နာမပဒါနိ။ ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝီတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ၊ ဟရတီတိ အာချာတပဒန္တိ ဣမိနာ တာဝ နယေန ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အတ္ထတော ပန ဧဝံ-သဒ္ဒေါ တာဝ ဥပမူပဒေသသမ္ပဟံသနဂရဟဏဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာဟေသ – ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဥပမာယံ အာဂတော။ ‘‘ဧဝံ တေ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ တေ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၂၂) ဥပဒေသေ။ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝါ၊ ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) သမ္ပဟံသနေ။ ‘‘ဧဝမေဝံ ပနာယံ ဝသလီ ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ တဿ မုဏ္ဍကဿ သမဏကဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၇) ဂရဟဏေ။ ‘‘ဧဝံ ဘန္တေတိ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသု’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁) ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟေ။ ‘‘ဧဝံ ဗျာခေါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၉၈) အာကာရေ။ ‘‘ဧဟိ တွံ၊ မာဏဝက၊ ယေန သမဏော အာနန္ဒော တေနုပသင်္ကမ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ မမ ဝစနေန သမဏံ၊ အာနန္ဒံ၊ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆ – ‘သုဘော မာဏဝေါ တောဒေယျပုတ္တော၊ ဘဝန္တံ အာနန္ဒံ၊ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆတီ’တိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟိ သာဓု ကိရ ဘဝံ အာနန္ဒော ယေန သုဘဿ မာဏဝဿ တောဒေယျပုတ္တဿ နိဝေသနံ၊ တေနုပသင်္ကမတု အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၅) နိဒဿနေ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ကာလာမာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ ဝါ အကုသလာ ¶ ဝါတိ? အကုသလာ၊ ဘန္တေ။ သာဝဇ္ဇာ ဝါ အနဝဇ္ဇာ ဝါတိ? သာဝဇ္ဇာ၊ ဘန္တေ။ ဝိညုဂရဟိတာ ဝါ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ ဝါတိ? ဝိညုဂရဟိတာ၊ ဘန္တေ။ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ နော ဝါ၊ ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီတိ? သမတ္တာ၊ ဘန္တေ၊ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) အဝဓာရဏေ။ သွာယမိဓ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တတ္ထ ¶ အာကာရဋ္ဌေန ဧဝံသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏံ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ ¶ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ၊ သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတွာပိ ဧဝံ မေ သုတံ၊ မယာပိ ဧကေနာကာရေန သုတန္တိ။

နိဒဿနဋ္ဌေန ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ၊ န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော ဧဝံ မေ သုတံ၊ မယာပိ ဧဝံ သုတန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ နိဒဿေတိ။

အဝဓာရဏဋ္ဌေန ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုဿုတာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော၊ ဂတိမန္တာနံ၊ သတိမန္တာနံ၊ ဓိတိမန္တာနံ၊ ဥပဋ္ဌာကာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉-၂၂၃) ဧဝံ ဘဂဝတာ၊ ‘‘အာယသ္မာ အာနန္ဒော အတ္ထကုသလော ဓမ္မကုသလော ဗျဉ္ဇနကုသလော နိရုတ္တိကုသလော ပုဗ္ဗာပရကုသလော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၉) ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ပသတ္ထဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒဿေန္တော သတ္တာနံ သောတုကမျတံ ဇနေတိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကံ၊ ဧဝမေဝ န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။

မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဂါထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနေယျ’’န္တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၁) မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓု မေ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၈၈) မယှန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထာ’’တိအာဒီသု ¶ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) မမာတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတ’’န္တိ စ ‘‘မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒွယေ ယုဇ္ဇတိ။

သုတန္တိ အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ စ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဂမန-ဝိဿုတ-ကိလိန္န-ဥပစိတာနုယောဂ-သောတဝိညေယျ-သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟိဿ ‘‘သေနာယ ပသုတော’’တိအာဒီသု ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓမ္မဿ ပဿတော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၁၁) ဝိဿုတဓမ္မဿာတိ အတ္ထော၊ ‘‘အဝဿုတာ အဝဿုတဿာတိ’’အာဒီသု (ပါစိ။ ၆၅၇) ကိလိန္နာ ကိလိန္နဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘တုမှေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၇။၁၂) ဥပစိတန္တိ ¶ အတ္ထော။ ‘‘ယေ ဈာနပသုတာ ဓီရာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၈၁) ဈာနာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) သောတဝိညေယျန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉) သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနဿ သောတဒွါရာနုသာရေန ‘‘ဥပဓာရိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဥပဓာရဏ’’န္တိ ဝါတိ ¶ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒဿ ဟိ မယာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မယာ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။ မမာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မမ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။

ဧဝမေတေသု တီသု ပဒေသု ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿနံ။ မေတိ ဝုတ္တဝိညာဏသမင်္ဂိပုဂ္ဂလနိဒဿနံ။ သုတန္တိ အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿနံ။ တထာ ဧဝန္တိ တဿာ သောတဒွါရာနုသာရေန ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနံ။ မေတိ အတ္တပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပေါ ‘‘နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ မယာ န အညံ ကတံ၊ ဣဒံ ပန ကတံ၊ အယံ ဓမ္မော သုတော’’တိ။

တထာ ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသနံ။ မေတိ ပုဂ္ဂလပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ သုတ္တံ နိဒ္ဒိသိဿာမိ၊ တံ မယာ ဧဝံ သုတန္တိ။

တထာ ဧဝန္တိ ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တဿ ¶ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော။ ဧဝန္တိ ဟိ အယံ အာကာရပညတ္တိ၊ မေတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော၊ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသော။ ဧတ္တာဝတာ နာနာကာရပ္ပဝတ္တေန စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂိနော ကတ္တုဝိသယေ ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာနံ ကတံ ဟောတိ။

အထ ဝါ ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – မယာ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာ ပုဂ္ဂလေန ဝိညာဏဝသေန လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝေါဟာရေန သုတန္တိ။

တတ္ထ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ ကိဉှေတ္ထ တံ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ၊ ယံ ဧဝန္တိ ဝါ မေတိ ဝါ နိဒ္ဒေသံ လဘေထ? သုတန္တိ ¶ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ ယဉှိ တမေတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓံ၊ တံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနန္တိ။

တထာ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ တံ တံ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပါဒါပညတ္တိ။ သုတန္တိ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပနိဓာပညတ္တိ။ ဧတ္ထ စ ဧဝန္တိ ဝစနေန အသမ္မောဟံ ဒီပေတိ။ န ဟိ သမ္မူဠှော နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတိ။ သုတန္တိ ဝစနေန သုတဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတိ။ ယဿ ဟိ သုတံ သမ္မုဋ္ဌံ ဟောတိ ¶ ၊ န သော ကာလန္တရေန မယာ သုတန္တိ ပဋိဇာနာတိ။ ဣစ္စဿ အသမ္မောဟေန ပညာသိဒ္ဓိ၊ အသမ္မောသေန ပန သတိသိဒ္ဓိ။ တတ္ထ ပညာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သတိယာ ဗျဉ္ဇနာဝဓာရဏသမတ္ထတာ၊ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယ အတ္ထပဋိဝေဓသမတ္ထတာ၊ တဒုဘယသမတ္ထတာယောဂေန အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿ ဓမ္မကောသဿ အနုပါလနသမတ္ထတော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကတ္တသိဒ္ဓိ။

အပရော နယော – ဧဝန္တိ ဝစနေန ယောနိသော မနသိကာရံ ဒီပေတိ၊ အယောနိသော မနသိကရောတော ဟိ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓာဘာဝတော။ သုတန္တိ ဝစနေန အဝိက္ခေပံ ဒီပေတိ၊ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿ သဝနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မယာ သုတံ၊ ပုန ဘဏထာ’’တိ ဘဏတိ။ ယောနိသော မနသိကာရေန စေတ္ထ အတ္တသမ္မာပဏိဓိံ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတံ သာဓေတိ၊ သမ္မာ အပဏိဟိတတ္တဿ ပုဗ္ဗေ အကတပုညဿ ဝါ တဒဘာဝတော။ အဝိက္ခေပေန ¶ ပန သဒ္ဓမ္မဿဝနံ သပ္ပုရိသူပနိဿယဉ္စ သာဓေတိ။ န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော သောတုံ သက္ကောတိ၊ န စ သပ္ပုရိသေ အနုပဿယမာနဿ သဝနံ အတ္ထီတိ။

အပရော နယော – ယသ္မာ ဧဝန္တိ ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တဿ နာနာကာရနိဒ္ဒေသောတိ ဝုတ္တံ။ သော စ ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော န သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တနော ပုဗ္ဗေ အကတပုညဿ ဝါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဘဒ္ဒကေန အာကာရေန ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ အတ္တနော ဒီပေတိ၊ သုတန္တိ သဝနယောဂေန ပုရိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိဿယဝိရဟိတဿ ဝါ သဝနံ အတ္ထိ။ ဣစ္စဿ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ပုရိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ ပယောဂသုဒ္ဓိ။ တာယ စ အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိ၊ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိ။ ဣတိ ပယောဂါသယသုဒ္ဓဿ ¶ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နဿ ဝစနံ အရုဏုဂ္ဂံ ဝိယ သူရိယဿ ဥဒယတော ယောနိသောမနသိကာရော ဝိယ စ ကုသလကမ္မဿ အရဟတိ ဘဂဝတော ဝစနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဘဝိတုန္တိ ဌာနေ နိဒါနံ ဌပေန္တော ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။

အပရော နယော – ဧဝန္တိ ဣမိနာ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေန ဝစနေန အတ္တနော အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣမိနာ သောတဗ္ဗဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေန ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ¶ ။ ဧဝန္တိ စ ဣဒံ ယောနိသောမနသိကာရဒီပကံ ဝစနံ ဘာသမာနော – ‘‘ဧတေ မယာ ဓမ္မာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ’’တိ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣဒံ သဝနယောဂဒီပကံ ဝစနံ ဘာသမာနော – ‘‘ဗဟူ မယာ ဓမ္မာ သုတာ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ’’တိ ဒီပေတိ။ တဒုဘယေနပိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပါရိပူရိံ ဒီပေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဉှိ ဓမ္မံ အာဒရေန အဿုဏန္တော မဟတာ ဟိတာ ပရိဗာဟိရော ဟောတီတိ အာဒရံ ဇနေတွာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မော သောတဗ္ဗောတိ။

‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မံ အတ္တနော အဒဟန္တော အသပ္ပုရိသဘူမိံ အတိက္ကမတိ၊ သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနန္တော သပ္ပုရိသဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ တထာ အသဒ္ဓမ္မာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာပေတိ၊ သဒ္ဓမ္မေ စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ‘‘ကေဝလံ သုတမေဝေတံ မယာ ¶ တဿေဝ ပန ဘဂဝတော ဝစန’’န္တိ ဒီပေန္တော အတ္တာနံ ပရိမောစေတိ၊ သတ္ထာရံ အပဒိသတိ၊ ဇိနဝစနံ အပ္ပေတိ၊ ဓမ္မနေတ္တိံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။

အပိစ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမဝစနံ ဝိဝရန္တော ‘‘သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တဿ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒဿ ဒသဗလဓရဿ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဿ ဓမ္မိဿရဿ ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပဿ ဓမ္မသရဏဿ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ၊ န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝါ ဓမ္မေ ဝါ ပဒေ ဝါ ဗျဉ္ဇနေ ဝါ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ ကတ္တဗ္ဗာ’’တိ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနံ ဣမသ္မိံ ဓမ္မေ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ၊ သဒ္ဓါသမ္ပဒံ ဥပ္ပာဒေတီတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဝိနာသယတိ ¶ အဿဒ္ဓံ၊ သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ၊

ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေဝံ၊ ဝဒံ ဂေါတမသာဝကော’’တိ။

ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော။ ဧကံ သမယန္တိ အနိယမိတပရိဒီပနံ။ တတ္ထ သမယသဒ္ဒေါ –

သမဝါယေ ခဏေ ကာလေ၊ သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု၊

ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ၊ ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတိ။

တထာ ဟိဿ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ ဥပသင်္ကမေယျာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၇) သမဝါယော ¶ အတ္ထော။ ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) ခဏော။ ‘‘ဥဏှသမယော ပရိဠာဟသမယော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၃၅၈) ကာလော။ ‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိ’’န္တိအာဒီသု သမူဟော။ ‘‘သမယောပိ ခေါ တေ၊ ဘဒ္ဒါလိ၊ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ အဟောသိ၊ ဘဂဝါ ခေါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ၊ ဘဂဝါပိ မံ ဇာနိဿတိ၊ ‘ဘဒ္ဒါလိ၊ နာမ ဘိက္ခု သတ္ထုသာသနေ သိက္ခာယ န ပရိပူရကာရီ’တိ၊ အယမ္ပိ ခေါ တေ၊ ဘဒ္ဒါလိ၊ သမယော အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ အဟောသီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၃၅) ဟေတု ¶ ။ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဥဂ္ဂါဟမာနော ပရိဗ္ဗာဇကော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော သမယပ္ပဝါဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ ပဋိဝသတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၆၀) ဒိဋ္ဌိ။

‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော၊ ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော၊

အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော၊ ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

အာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉) ပဋိလာဘော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၄) ပဟာနံ။ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အဘိသမယဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၁) ပဋိဝေဓော။ ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထော။ တေန သံဝစ္ဆရ-ဥတု-မာသဍ္ဎမာသ-ရတ္တိ-ဒိဝ-ပုဗ္ဗဏှ-မဇ္ဈနှိက-သာယနှ- ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမယာမ-မုဟုတ္တာဒီသု ကာလပ္ပဘေဒဘူတေသု သမယေသု ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧတေသု သံဝစ္ဆရာဒီသု သမယေသု ယံ ယံ သုတ္တံ ယမှိ ယမှိ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမှိ မာသေ ပက္ခေ ရတ္တိဘာဂေ ဒိဝသဘာဂေ ဝါ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗံ တံ ထေရဿ ¶ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ ပညာယ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကဥတုမှိ အသုကမာသေ အသုကပက္ခေ အသုကရတ္တိဘာဂေ အသုကဒိဝသဘာဂေ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ န သက္ကာ သုခေန ဓာရေတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝါ၊ ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

ယေ ဝါ ဣမေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော ဇာတိသမယော သံဝေဂသမယော အဘိနိက္ခမနသမယော ဒုက္ကရကာရိကသမယော မာရဝိဇယသမယော အဘိသမ္ဗောဓိသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေသနာသမယော ပရိနိဗ္ဗာနသမယောတိ ဧဝမာဒယော ဘဂဝတော ဒေဝမနုဿေသု အတိဝိယ သုပ္ပကာသာ အနေကကာလပ္ပဘေဒါ ဧဝ သမယာ၊ တေသု သမယေသု ဒေသနာသမယသင်္ခါတံ ¶ ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။ ယော စာယံ ဉာဏကရုဏာကိစ္စသမယေသု အရုဏာကိစ္စသမယော၊ အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိသမယေသု ပရဟိတပဋိပတ္တိသမယော၊ သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒွယသမယေသု ဓမ္မိကထာသမယော၊ ဒေသနာပဋိပတ္တိသမယေသု ¶ ဒေသနာသမယော၊ တေသုပိ သမယေသု အညတရံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ အဘိဓမ္မေ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရ’’န္တိ စ ဣတော အညေသု သုတ္တပဒေသု ‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ စ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော၊ ဝိနယေ စ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိ ကရဏဝစနေန၊ တထာ အကတွာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ။ တတ္ထ တထာ ဣဓ စ အညထာ အတ္ထသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ဟိ အဘိဓမ္မေ ဣတော အညေသု သုတ္တပဒေသု စ အဓိကရဏတ္ထော ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ အဓိကရဏဉှိ ကာလတ္ထော စ သမူဟတ္ထော စ သမယော၊ တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဿ စ သမယဿ ဘာဝေန တေသံ ဘာဝေါ လက္ခီယတိ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။

ဝိနယေ စ ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ယော ဟိ သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ ဒုဗ္ဗိညေယျော၊ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေန စ သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။

ဣဓ ¶ ပန အညသ္မိဉ္စ ဧဝံဇာတိကေ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ ဣမံ အညံ ဝါ သုတ္တန္တံ ဒေသေသိ၊ အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ။

‘‘တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိတွာ၊ ဘုမ္မေန ကရဏေန စ၊

အညတြ သမယော ဝုတ္တော၊ ဥပယောဂေန သော ဣဓာ’’တိ။

ပေါရာဏာ ¶ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝါ – ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝါ – ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ¶ ဝါ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါ ဧသ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝ အတ္ထောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဧကသ္မိံ သမယေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘဂဝါတိ ဂရု။ ဂရုဉှိ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဂရု၊ တသ္မာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပေါရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊

ဂရုဂါရဝယုတ္တော သော၊ ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

‘‘ဘာဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော၊ ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊

ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော၊ ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။ –

ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝသေနဿ ပဒဿ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တောယေဝ။

ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဝစနေန ယထာသုတံ ဓမ္မံ ဒဿေန္တော ဘဂဝတော ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတိ။ တေန – ‘‘နယိဒံ အတိက္ကန္တသတ္ထုကံ ပါဝစနံ၊ အယံ ဝေါ သတ္ထာ’’တိ သတ္ထု အဒဿနေန ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဇနံ သမဿာသေတိ။

ဧကံ သမယံ ဘဂဝါတိ ဝစနေန တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝတော အဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ ဒဿေန္တော ရူပကာယပရိနိဗ္ဗာနံ သာဓေတိ။ တေန ‘‘ဧဝံဝိဓဿ ¶ နာမ အရိယဓမ္မဿ ဒေသကော ဒသဗလဓရော ဝဇိရသင်္ဃာတသမာနကာယော၊ သောပိ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ ကေန အညေန ဇီဝိတေ အာသာ ဇနေတဗ္ဗာ’’တိ ဇီဝိတမဒမတ္တံ ဇနံ သံဝေဇေတိ၊ သဒ္ဓမ္မေ စဿ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။

ဧဝန္တိ စ ဘဏန္တော ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ။ မေ သုတန္တိ သာဝကသမ္ပတ္တိံ။ ဧကံ သမယန္တိ ကာလသမ္ပတ္တိံ။ ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ။

ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥက္ကာတိ ဒီပိကာ၊ တဉ္စ နဂရံ ‘‘မင်္ဂလဒိဝသော သုခဏော သုနက္ခတ္တံ ¶ မာ အတိက္ကမီ’’တိ ရတ္တိမ္ပိ ဥက္ကာသု ဌိတာသု မာပိတတ္တာ ဥက္ကဋ္ဌာတိ ဝုစ္စတိ။ ဒဏ္ဍဒီပိကာသု ဇာလေတွာ ဓာရီယမာနာသု မာပိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တဿံ ဥက္ကဋ္ဌာယံ။ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေသု ¶ အညတရဝိဟာရသမင်္ဂိပရိဒီပနမေတံ။ ဣဓ ပန ဌာနဂမနနိသိန္နသယနပ္ပဘေဒေသု ရိယာပထေသု အညတရဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ တေန ဌိတောပိ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ သယာနောပိ ဘဂဝါ ဝိဟရတိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဘဂဝါ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ၊ တသ္မာ ဝိဟရတီတိ ဝုစ္စတိ။

သုဘဂဝနေတိ ဧတ္ထ သုဘဂတ္တာ သုဘဂံ၊ သုန္ဒရသိရိကတ္တာ သုန္ဒရကာမတ္တာ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဟိ ဝနဿ သိရိသမ္ပတ္တိယာ မနုဿာ အန္နပါနာဒီနိ အာဒါယ ဒိဝသံ တတ္ထေဝ ဆဏသမဇ္ဇဥဿဝေ ကရောန္တာ ဘောဂသုခံ အနုဘောန္တိ၊ သုန္ဒရသုန္ဒရေ စေတ္ထ ကာမေ ပတ္ထေန္တိ ‘‘ပုတ္တံ လဘာမ၊ ဓီတရံ လဘာမာ’’တိ၊ တေသံ တံ တထေဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ တံ သုန္ဒရသိရိကတ္တာ သုန္ဒရကာမတ္တာ စ သုဘဂံ။ အပိစ ဗဟုဇနကန္တတာယပိ သုဘဂံ။ ဝနယတီတိ ဝနံ၊ အတ္တသမ္ပဒါယ သတ္တာနံ ဘတ္တိံ ကာရေတိ၊ အတ္တနိ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝနုတေ ဣတိ ဝါ ဝနံ၊ နာနာဝိဓကုသုမ-ဂန္ဓသမ္မောဒမတ္တကောကိလာဒိဝိဟင်္ဂမာဘိရုတေဟိ မန္ဒမာလုတစလိတရုက္ခသာခါဝိဋပပလ္လဝပလာသေဟိ စ ‘‘ဧထ မံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ သဗ္ဗပါဏိနော ယာစတိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ သုဘဂဉ္စ တံ ဝနဉ္စာတိ သုဘဂဝနံ။ တသ္မိံ သုဘဂဝနေ။ ဝနဉ္စ နာမ ရောပိမံ၊ သယံဇာတန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ဝေဠုဝနဇေတဝနာဒီနိ ¶ ရောပိမာနိ။ အန္ဓဝနမဟာဝနအဉ္ဇနဝနာဒီနိ သယံ ဇာတာနိ။ ဣဒမ္ပိ သယံဇာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သာလရာဇမူလေတိ ဧတ္ထ သာလရုက္ခောပိ သာလောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂါမဿ ဝါ နိဂမဿ ဝါ အဝိဒူရေ မဟန္တံ သာလဝနံ၊ တဉ္စဿ ဧဠဏ္ဍေဟိ သဉ္ဆန္န’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ‘‘အန္တရေန ယမကသာလာန’’န္တိ စ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၉၅) ဝနပ္ပတိဇေဋ္ဌကရုက္ခောပိ။ ယထာဟ –

‘‘တဝေဝ ဒေဝ ဝိဇိတေ၊ တဝေဝုယျာနဘူမိယာ၊

ဥဇုဝံသာ မဟာသာလာ၊ နီလောဘာသာ မနောရမာ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၉။၄)၊

ယော ¶ ကောစိ ရုက္ခောပိ။ ယထာဟ ‘‘အထ ခေါ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာလုဝဗီဇံ အညတရသ္မိံ သာလမူလေ နိပတေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၉)။ ဣဓ ¶ ပန ဝနပ္ပတိဇေဋ္ဌကရုက္ခော အဓိပ္ပေတော။ ရာဇသဒ္ဒေါ ပနဿ တမေဝ ဇေဋ္ဌကဘာဝံ သာဓေတိ။ ယထာဟ ‘‘သုပ္ပတိဋ္ဌိတဿ ခေါ ဗြာဟ္မဏ ဓမ္မိက နိဂြောဓရာဇဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၅၄)။ တတ္ထ ဒွေဓာ သမာသော၊ သာလာနံ ရာဇာတိပိ သာလရာဇာ၊ သာလော စ သော ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ရာဇာ စ ဣတိပိ သာလရာဇာ။ မူလန္တိ သမီပံ။ အယဉှိ မူလသဒ္ဒေါ၊ ‘‘မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယျ၊ အန္တမသော ဥသိရနာဠိမတ္တာနိပီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၉၅) မူလမူလေ ဒိဿတိ။ ‘‘လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) အသာဓာရဏဟေတုမှိ။ ‘‘ယာဝ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ၊ နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ’’န္တိအာဒီသု သမီပေ။ ဣဓ ပန သမီပေ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ သာလရာဇဿ သမီပေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရတိ၊ ‘‘သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထ တတ္ထ ဝိဟရတိ၊ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌာယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ ဧကံ သမယံ ဝိဟရိတုန္တိ။ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နနု အဝေါစုမှ ‘‘သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဂင်္ဂါယမုနာဒီနံ သမီပေ ဂေါယူထာနိ စရန္တာနိ ‘‘ဂင်္ဂါယ စရန္တိ၊ ယမုနာယ စရန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ ယဒိဒံ ဥက္ကဋ္ဌာယ သမီပေ သုဘဂဝနံ သာလရာဇမူလံ၊ တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝုစ္စတိ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရတိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထဉှိဿ ¶ ဥက္ကဋ္ဌာဝစနံ၊ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနနိဒဿနတ္ထံ သေသဝစနံ။

တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌာကိတ္တနေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒဿေတိ၊ သုဘဂဝနာဒိကိတ္တနေန ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏံ။ တထာ ပုရိမေန ပစ္စယဂ္ဂဟဏတော အတ္တကိလမထာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနံ၊ ပစ္ဆိမေန ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနတော ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနုပါယဒဿနံ။ ပုရိမေန စ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂံ၊ ပစ္ဆိမေန ဝိဝေကာဓိမုတ္တိံ။ ပုရိမေန ကရုဏာယ ဥပဂမနံ၊ ပစ္ဆိမေန ပညာယ အပဂမနံ။ ပုရိမေန သတ္တာနံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနာဓိမုတ္တတံ၊ ပစ္ဆိမေန ပရဟိတသုခကရဏေ နိရုပလေပနံ။ ပုရိမေန ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂနိမိတ္တံ ¶ ဖာသုဝိဟာရံ၊ ပစ္ဆိမေန ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနုယောဂနိမိတ္တံ ¶ ။ ပုရိမေန မနုဿာနံ ဥပကာရဗဟုလတံ၊ ပစ္ဆိမေန ဒေဝါနံ။ ပုရိမေန လောကေ ဇာတဿ လောကေ သံဝဍ္ဎဘာဝံ၊ ပစ္ဆိမေန လောကေန အနုပလိတ္တတံ။ ပုရိမေန ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော၊ တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀) ဝစနတော ယဒတ္ထံ ဘဂဝါ ဥပ္ပန္နော၊ တဒတ္ထပရိနိပ္ဖာဒနံ၊ ပစ္ဆိမေန ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော၊ တဒနုရူပဝိဟာရံ။ ဘဂဝါ ဟိ ပဌမံ လုမ္ဗိနိဝနေ၊ ဒုတိယံ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝနေယေဝ ဥပ္ပန္နော၊ တေနဿ ဝနေယေဝ ဝိဟာရံ ဒဿေတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတြာတိ ဒေသကာလပရိဒီပနံ။ တဉှိ ယံ သမယံ ဝိဟရတိ၊ တတြ သမယေ။ ယသ္မိဉ္စ သာလရာဇမူလေ ဝိဟရတိ၊ တတြ သာလရာဇမူလေတိ ဒီပေတိ။ ဘာသိတဗ္ဗယုတ္တေ ဝါ ဒေသကာလေ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဘဂဝါ အယုတ္တေ ဒေသေ ကာလေ ဝါ ဓမ္မံ ဘာသတိ။ ‘‘အကာလော ခေါ တာဝ ဗာဟိယာ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀) အာဒိစေတ္ထ သာဓကံ။ ခေါတိ ပဒပူရဏမတ္တေ အဝဓာရဏေ အာဒိကာလတ္ထေ ဝါ နိပါတော။ ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပနံ။ ဘိက္ခူတိ ကထာသဝနယုတ္တပုဂ္ဂလဝစနံ။ အပိစေတ္ထ၊ ‘‘ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၅) နယေန ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာမန္တေသီတိ အာလပိ အဘာသိ သမ္ဗောဓေသီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ အညတြ ¶ ပန ဉာပနေပိ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘အာမန္တယာမိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဝေဒယာမိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ပက္ကောသနေပိ။ ယထာဟ ‘‘ဧဟိ တွံ ဘိက္ခု မမ ဝစနေန သာရိပုတ္တံ အာမန္တေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁)။

ဘိက္ခဝေါတိ အာမန္တနာကာရဒီပနံ။ တဉ္စ ဘိက္ခနသီလတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခနသီလတာဂုဏယုတ္တောပိ ဟိ ဘိက္ခု ဘိက္ခနဓမ္မတာဂုဏယုတ္တောပိ။ ဘိက္ခနေ သာဓုကာရိတာဂုဏယုတ္တောပီတိ သဒ္ဒဝိဒူ မညန္တိ။ တေန စ နေသံ ဘိက္ခနသီလတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓေန ဝစနေန ဟီနာဓိကဇနသေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ¶ ကရောတိ။ ဘိက္ခဝေါတိ ဣမိနာ စ ကရုဏာဝိပ္ဖာရသောမ္မဟဒယနယနနိပါတပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဝစနေန တေ အတ္တနော မုခါဘိမုခေ ကရောတိ။ တေနေဝ စ ကထေတုကမျတာဒီပကေန ဝစနေန နေသံ သောတုကမျတံ ဇနေတိ။ တေနေဝ စ သမ္ဗောဓနဋ္ဌေန ¶ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေပိ နေ နိယောဇေတိ။ သာဓုကသဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။

အပရေသုပိ ဒေဝမနုဿေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ဘိက္ခူယေဝ အာမန္တေသီတိ စေ။ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒါသန္နိဟိတဘာဝတော။ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ။ ပရိသာယ စ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခူ၊ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ။ သေဋ္ဌာ၊ အနဂါရိယဘာဝံ အာဒိံ ကတွာ သတ္ထုစရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သကလသာသနပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ စ။ အာသန္နာ၊ တတ္ထ နိသိန္နေသု သတ္ထုသန္တိကတ္တာ။ သဒါသန္နိဟိတာ၊ သတ္ထုသန္တိကာဝစရတ္တာတိ။ အပိစ တေ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနံ၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ ဝိသေသတော စ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူယေဝ သန္ဓာယ အယံ ဒေသနာတိပိ တေ ဧဝ အာမန္တေသိ။

တတ္ထ သိယာ – ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပဌမံ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ၊ န ဓမ္မမေဝ ဒေသေတီတိ။ သတိဇနနတ္ထံ။ ဘိက္ခူ ဟိ အညံ စိန္တေန္တာပိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာပိ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တာပိ နိသိန္နာ ဟောန္တိ၊ တေ အနာမန္တေတွာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ – ‘‘အယံ ဒေသနာ ကိန္နိဒါနာ ကိံပစ္စယာ ကတမာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဒေသိတာ’’တိ သလ္လက္ခေတုံ အသက္ကောန္တာ ဒုဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဂဏှေယျုံ၊ န ဝါ ဂဏှေယျုံ။ တေန နေသံ သတိဇနနတ္ထံ ဘဂဝါ ပဌမံ အာမန္တေတွာ ပစ္ဆာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

ဘဒန္တေတိ ¶ ဂါရဝဝစနမေတံ၊ သတ္ထုနော ပဋိဝစနဒါနံ ဝါ၊ အပိစေတ္ထ ဘိက္ခဝေါတိ ဝဒမာနော ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ ဘဒန္တေတိ ဝဒမာနာ တေ ဘဂဝန္တံ ပစ္စာလပန္တိ။ တထာ ဘိက္ခဝေါတိ ဘဂဝါ အာဘာသတိ။ ဘဒန္တေတိ တေ ပစ္စာဘာသန္တိ။ ဘိက္ခဝေါတိ ပဋိဝစနံ ဒါပေတိ၊ ဘဒန္တေတိ ပဋိဝစနံ ဒေန္တိ။ တေ ဘိက္ခူတိ ယေ ဘဂဝါ အာမန္တေသိ။ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုန္တိ ဘဂဝတော အာမန္တနံ ပဋိအဿောသုံ၊ အဘိမုခါ ဟုတွာ သုဏိံသု သမ္ပဋိစ္ဆိံသု ပဋိဂ္ဂဟေသုန္တိ ¶ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစာတိ ဘဂဝါ ဧတံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ အဝေါစ။

ဧတ္တာဝတာ စ ယံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ကမလကုဝလယုဇ္ဇလဝိမလသာဒုရသသလိလာယ ပေါက္ခရဏိယာ သုခါဝတရဏတ္ထံ နိမ္မလသိလာတလရစနဝိလာသသောဘိတရတနသောပါနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏမုတ္တာတလသဒိသဝါလိကာကိဏ္ဏပဏ္ဍရဘူမိဘာဂံ ¶ တိတ္ထံ ဝိယ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိဝိစိတြဝေဒိကာပရိက္ခိတ္တဿ နက္ခတ္တပထံ ဖုသိတုကာမတာယ ဝိယ၊ ဝိဇမ္ဘိတသမုဿယဿ ပါသာဒဝရဿ သုခါရောဟဏတ္ထံ ဒန္တမယ-သဏှမုဒုဖလက-ကဉ္စနလတာဝိနဒ္ဓ- မဏိဂဏပ္ပဘာသမုဒယုဇ္ဇလသောဘံ သောပါနံ ဝိယ၊ သုဝဏ္ဏဝလယာနူပုရာဒိသင်္ဃဋ္ဋနသဒ္ဒသမ္မိဿိတကထိတဟသိတမဓုရဿရဂေဟဇနဝိစရိတဿ ဥဠာရဣဿရိယဝိဘဝသောဘိတဿ မဟာဃရဿ သုခပ္ပဝေသနတ္ထံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒိဇုတိဝိဿရဝိဇ္ဇောတိတ-သုပ္ပတိဋ္ဌိတဝိသာလဒွါရဗာဟံ မဟာဒွါရံ ဝိယ စ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဉာဏဂမ္ဘီရဘာဝသံသူစကဿ ဣမဿ သုတ္တဿ သုခါဝဂါဟဏတ္ထံ ကာလဒေသဒေသကဝတ္ထုပရိသာပဒေသပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒါနံ ဘာသိတံ၊ တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

ဣဒါနိ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယံ ဝေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဘဂဝတာ နိက္ခိတ္တဿ သုတ္တဿ ဝဏ္ဏနာယ ဩကာသော အနုပ္ပတ္တော။ သာ ပနေသာ သုတ္တဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတိ၊ တသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပံ တာဝ ဝိစာရယိဿာမ။ စတ္တာရော ဟိ သုတ္တနိက္ခေပါ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော ပုစ္ဆာဝသိကော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ။

တတ္ထ ¶ ယာနိ သုတ္တာနိ ဘဂဝါ ပရေဟိ အနဇ္ဈိဋ္ဌော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေသိ။ သေယျထိဒံ၊ အာကင်္ခေယျသုတ္တံ၊ ဝတ္ထသုတ္တံ၊ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တံ၊ မဟာသဠာယတနဝိဘင်္ဂသုတ္တံ၊ အရိယဝံသသုတ္တံ၊ သမ္မပ္ပဓာနသုတ္တန္တဟာရကော၊ ဣဒ္ဓိပါဒဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂသုတ္တန္တဟာရကောတိ ဧဝမာဒီနိ။ တေသံ အတ္တဇ္ဈာသယော နိက္ခေပေါ။

ယာနိ ပန ‘‘ပရိပက္ကာ ခေါ ရာဟုလဿ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ၊ ယံနူနာဟံ ရာဟုလံ ဥတ္တရိ အာသဝါနံ ခယေ ဝိနေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၂၁) ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ခန္တိံ မနံ အဘိနီဟာရံ ¶ ဗုဇ္ဈနဘာဝဉ္စ အဝေက္ခိတွာ ပရဇ္ဈာသယဝသေန ကထိတာနိ။ သေယျထိဒံ၊ စူဠရာဟုလောဝါဒသုတ္တံ၊ မဟာရာဟုလောဝါဒသုတ္တံ၊ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ၊ ဓာတုဝိဘင်္ဂသုတ္တန္တိ ဧဝမာဒီနိ။ တေသံ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပေါ။

ဘဂဝန္တံ ¶ ပန ဥပသင်္ကမိတွာ စတဿော ပရိသာ စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ နာဂါ သုပဏ္ဏာ ဂန္ဓဗ္ဗာ အသုရာ ယက္ခာ မဟာရာဇာနော တာဝတိံသာဒယော ဒေဝါ မဟာဗြဟ္မာတိ ဧဝမာဒယော ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ၊ ဘန္တေ၊ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘နီဝရဏာ နီဝရဏာ’’တိ၊ ဘန္တေ၊ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမေ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ‘‘ကိံ သူဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၁၈၃) နယေန ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ယာနိ ကထိတာနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တာဒီနိ။ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ ဒေဝတာသံယုတ္တ-မာရသံယုတ္တ-ဗြဟ္မသံယုတ္တ-သက္ကပဉှ-စူဠဝေဒလ္လ-မဟာဝေဒလ္လ-သာမညဖလ- အာဠဝက-သူစိလောမ-ခရလောမသုတ္တာဒီနိ၊ တေသံ ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ။

ယာနိ ပနေတာနိ ဥပ္ပန္နံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ကထိတာနိ။ သေယျထိဒံ၊ ဓမ္မဒါယာဒံ စူဠသီဟနာဒံ စန္ဒူပမံ ပုတ္တမံသူပမံ ဒါရုက္ခန္ဓူပမံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမံ ဖေဏပိဏ္ဍူပမံ ပါရိစ္ဆတ္တကူပမန္တိ ဧဝမာဒီနိ။ တေသံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပေါ။

ဧဝမိမေသု စတူသု နိက္ခေပေသု ဣမဿ သုတ္တဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပေါ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယဉှိ ဣဒံ ဘဂဝတာ နိက္ခိတ္တံ။ ကတရာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ? ပရိယတ္တိံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နေ မာနေ။ ပဉ္စသတာ ကိရ ဗြာဟ္မဏာ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ အပရဘာဂေ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ သမ္ပဿမာနာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ မာနံ ဥပ္ပာဒေသုံ ‘‘ယံ ယံ ဘဂဝါ ကထေတိ၊ တံ တံ မယံ ခိပ္ပမေဝ ဇာနာမ၊ ဘဂဝါ ဟိ တီဏိ လိင်္ဂါနိ ¶ စတ္တာရိ ပဒါနိ သတ္တ ဝိဘတ္တိယော မုဉ္စိတွာ ¶ န ကိဉ္စိ ကထေတိ၊ ဧဝံ ကထိတေ စ အမှာကံ ဂဏ္ဌိပဒံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ တေ ဘဂဝတိ အဂါရဝါ ဟုတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနမ္ပိ ဓမ္မဿဝနမ္ပိ အဘိဏှံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ဘဂဝါ တေသံ တံ စိတ္တစာရံ ဉတွာ ‘‘အဘဗ္ဗာ ဣမေ ဣမံ မာနခိလံ အနုပဟစ္စ မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ သစ္ဆိကာတု’’န္တိ တေသံ သုတပရိယတ္တိံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ မာနံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဒေသနာကုသလော ဘဂဝါ မာနဘဉ္ဇနတ္ထံ သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယန္တိ ဒေသနံ အာရဘိ။

တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယန္တိ သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ မူလပရိယာယံ။ သဗ္ဗေသန္တိ အနဝသေသာနံ။ အနဝသေသဝါစကော ဟိ အယံ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ။ သော ယေန ယေန သမ္ဗန္ဓံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ တဿ အနဝသေသတံ ဒီပေတိ။ ယထာ၊ ‘‘သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စံ သဗ္ဗာ ဝေဒနာ အနိစ္စာ သဗ္ဗသက္ကာယပရိယာပန္နေသု ¶ ဓမ္မေသူ’’တိ။ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပနာယံ ပရိယတ္တိ-သစ္စ-သမာဓိ-ပညာ-ပကတိ-သဘာဝသုညတာ-ပုညာပတ္တိ-ဉေယျာဒီသု ဒိဿတိ။ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၇၃) ဟိ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ပရိယတ္တိယံ ဝတ္တတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝိဒိတဓမ္မော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၉) သစ္စေသု။ ‘‘ဧဝံ ဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော’’တိအာဒီသု သမာဓိမှိ။

‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ၊ ဝါနရိန္ဒ ယထာ တဝ၊

သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ၊ ဒိဋ္ဌံ သော အတိဝတ္တတီ’’တိ။ –

‘‘ဇာတိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ၊ အထော မရဏဓမ္မိနော’’တိအာဒီသု ပကတိယံ။ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁။တိကမာတိကာ) သဘာဝေ။ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၂၁) သုညတာယံ။ ‘‘ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂) ပုညေ။ ‘‘ဒွေ အနိယတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၄၃) အာပတ္တိယံ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု ဉေယျေ။ ဣဓ ပနာယံ သဘာဝေ ဝတ္တတိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ။ မူလ-သဒ္ဒေါ ဝိတ္ထာရိတော ဧဝ။ ဣဓ ပနာယံ အသာဓာရဏဟေတုမှိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပရိယာယသဒ္ဒေါ ¶ ¶ ‘‘မဓုပိဏ္ဍိကပရိယာယောတိ နံ ဓာရေဟီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅) ဒေသနာယံ ဝတ္တတိ။ ‘‘အတ္ထိ ခွေသ ဗြာဟ္မဏ၊ ပရိယာယော၊ ယေန မံ ပရိယာယေန သမ္မာ ဝဒမာနော ဝဒေယျ အကိရိယဝါဒေါ သမဏော ဂေါတမော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃) ကာရဏေ။ ‘‘ကဿ နု ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ အဇ္ဇ ပရိယာယော ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၉၈) ဝါရေ။ ဣဓ ပန ကာရဏေပိ ဒေသနာယမ္ပိ ဝတ္တတိ။ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ အသာဓာရဏဟေတုသညိတံ ကာရဏန္တိ ဝါ သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ ကာရဏဒေသနန္တိ ဝါ ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နေယျတ္ထတ္တာ စဿ သုတ္တဿ၊ န စတုဘူမကာပိ သဘာဝဓမ္မာ သဗ္ဗဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သက္ကာယပရိယာပန္နာ ပန တေဘူမကာ ဓမ္မာဝ အနဝသေသတော ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ။

ဝေါတိ ¶ အယံ ဝေါ-သဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တဥပယောဂကရဏသမ္ပဒါနသာမိဝစနပဒပူရဏေသု ဒိဿတိ။ ‘‘ကစ္စိ ပန ဝေါ၊ အနုရုဒ္ဓါ၊ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၂၆) ဟိ ပစ္စတ္တေ ဒိဿတိ။ ‘‘ဂစ္ဆထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏာမေမိ ဝေါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၅၇) ဥပယောဂေ။ ‘‘န ဝေါ မမ သန္တိကေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၅၇) ကရဏေ။ ‘‘ဝနပတ္ထပရိယာယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉၀) သမ္ပဒါနေ။ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝေါ၊ သာရိပုတ္တ၊ သုဘာသိတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၄၅) သာမိဝစနေ။ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၅) ပဒပူရဏမတ္တေ။ ဣဓ ပနာယံ သမ္ပဒါနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဘိက္ခဝေတိ ပတိဿဝေန အဘိမုခီဘူတာနံ ပုနာလပနံ။ ဒေသေဿာမီတိ ဒေသနာပဋိဇာနနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗဓမ္မာနံ မူလကာရဏံ တုမှာကံ ဒေသေဿာမိ၊ ဒုတိယေန နယေန ကာရဏဒေသနံ တုမှာကံ ဒေသေဿာမီတိ။ တံ သုဏာထာတိ တမတ္ထံ တံ ကာရဏံ တံ ဒေသနံ မယာ ဝုစ္စမာနံ သုဏာထ။ သာဓုကံ မနသိ ကရောထာတိ ဧတ္ထ ပန သာဓုကံ သာဓူတိ ဧကတ္ထမေတံ။ အယဉ္စ သာဓု သဒ္ဒေါ အာယာစနသမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပဟံသနသုန္ဒရဒဠှီကမ္မာဒီသု ဒိဿတိ။ ‘‘သာဓု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၉၅) ဟိ အာယာစနေ ဒိဿတိ။ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေတိ ခေါ သော ¶ ဘိက္ခု ဘဂဝတော ဘာသိတံ ¶ အဘိနန္ဒိတွာ အနုမောဒိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) သမ္ပဋိစ္ဆနေ။ ‘‘သာဓု၊ သာဓု သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၉) သမ္ပဟံသနေ။

‘‘သာဓု ဓမ္မရုစီ ရာဇာ၊ သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊

သာဓု မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘော၊ ပါပဿာကရဏံ သုခ’’န္တိ။

အာဒီသု (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၀၁) သုန္ဒရေ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ သာဓုကံ သုဏာဟီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၁၉၂) သာဓုကသဒ္ဒေါယေဝ ဒဠှီကမ္မေ၊ အာဏတ္တိယန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓာပိ အယံ ဧတ္ထေဝ ဒဠှီကမ္မေ စ အာဏတ္တိယဉ္စ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုန္ဒရတ္ထေပိ ဝတ္တတိ။ ဒဠှီကရဏတ္ထေန ဟိ ဒဠှမိမံ ဓမ္မံ သုဏာထ သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှန္တာ။ အာဏတ္တိအတ္ထေန မမ အာဏတ္တိယာ သုဏာထ။ သုန္ဒရတ္ထေန သုန္ဒရမိမံ ဘဒ္ဒကံ ဓမ္မံ သုဏာထာတိ ဧဝံ ဒီပိတံ ဟောတိ။

မနသိ ¶ ကရောထာတိ အာဝဇ္ဇေထ၊ သမန္နာဟရထာတိ အတ္ထော၊ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တာ ဟုတွာ နိသာမေထ စိတ္တေ ကရောထာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနေတ္ထ တံ သုဏာထာတိ သောတိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏမေတံ။ သာဓုကံ မနသိ ကရောထာတိ မနသိကာရေ ဒဠှီကမ္မနိယောဇနေန မနိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ။ ပုရိမဉ္စေတ္ထ ဗျဉ္ဇနဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏံ၊ ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏံ။ ပုရိမေန စ ဓမ္မဿဝနေ နိယောဇေတိ၊ ပစ္ဆိမေန သုတာနံ ဓမ္မာနံ ဓာရဏူပပရိက္ခာဒီသု။ ပုရိမေန စ သဗျဉ္ဇနော အယံ ဓမ္မော၊ တသ္မာ သဝနီယောတိ ဒီပေတိ။ ပစ္ဆိမေန သာတ္ထော၊ တသ္မာ မနသိ ကာတဗ္ဗောတိ။ သာဓုကပဒံ ဝါ ဥဘယပဒေဟိ ယောဇေတွာ ယသ္မာ အယံ ဓမ္မော ဓမ္မဂမ္ဘီရော ဒေသနာဂမ္ဘီရော စ၊ တသ္မာ သုဏာထ သာဓုကံ၊ ယသ္မာ အတ္ထဂမ္ဘီရော ပဋိဝေဓဂမ္ဘီရော စ၊ တသ္မာ သာဓုကံ မနသိ ကရောထာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဘာသိဿာမီတိ ဒေသေဿာမိ။ ‘‘တံ သုဏာထာ’’တိ ဧတ္ထ ပဋိညာတံ ဒေသနံ န သံခိတ္တတောဝ ဒေသေဿာမိ၊ အပိစ ခေါ ဝိတ္ထာရတောပိ နံ ဘာသိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ သင်္ခေပဝိတ္ထာရဝါစကာနိ ဟိ ဧတာနိ ပဒါနိ။ ယထာဟ ဝင်္ဂီသတ္ထေရော –

‘‘သံခိတ္တေနပိ ¶ ဒေသေတိ၊ ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသတိ၊

သာဠိကာယိဝ နိဂ္ဃောသော၊ ပဋိဘာနံ ဥဒီရယီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၄)၊

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေ ဥဿာဟဇာတာ ဟုတွာ ဧဝံ ဘန္တေတိ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုံ သတ္ထု ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု၊ ပဋိဂ္ဂဟေသုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ နေသံ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ ဧတံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဣဓ ဘိက္ခဝေါတိအာဒိကံ သကလံ သုတ္တံ အဝေါစ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ဒေသာပဒေသေ နိပါတော။ သွာယံ ကတ္ထစိ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀)။ ကတ္ထစိ သာသနံ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော၊ ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ကတ္ထစိ ဩကာသံ။ ယထာဟ –

‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿ၊ ဒေဝဘူတဿ မေ သတော၊

ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓါ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ မာရိသာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၉)၊

ကတ္ထစိ ¶ ပဒပူရဏမတ္တမေဝ။ ယထာဟ ‘‘ဣဓာဟံ – ဘိက္ခဝေ၊ ဘုတ္တာဝီ အဿံ ပဝါရိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀)။ ဣဓ ပန လောကံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂။ ဘိက္ခဝေတိ ယထာပဋိညာတံ ဒေသနံ ဒေသေတုံ ပုန ဘိက္ခူ အာလပတိ။ ဥဘယေနာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမသ္မိံ လောကေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနောတိ ဧတ္ထ ပန အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ ယဿ ဟိ ခန္ဓဓာတုအာယတနသစ္စပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝိနိစ္ဆယရဟိတတ္တာ မညနာပဋိသေဓကော နေဝ အာဂမော၊ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗဿ အနဓိဂတတ္တာ နေဝ အဓိဂမော အတ္ထိ။ သော အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ သွာယံ –

ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ၊ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊

ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ၊ ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။

သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ယထာဟ – ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု အဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခမုလ္လောကိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပ္ပန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာပရိဠာဟေဟိ ပရိဒယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ ¶ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ လဂ္ဂါ လဂိတာ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အာဝုဋာ နိဝုတာ ¶ ဩဝုတာ ပိဟိတာ ပဋိစ္ဆန္နာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာတိ (မဟာနိ။ ၅၁)။ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထမတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမာစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု ဝါ အယံ၊ ဝိသုံယေဝ သင်္ခံ ဂတော၊ ဝိသံသဋ္ဌော သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။ ဧဝမေတေဟိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဒွီဟိပိ ပဒေဟိ ယေတေ –

ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊

အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော၊ ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနောတိ။ –

ဒွေ ¶ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ။ တေသု အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယာနံ အဒဿာဝီတိအာဒီသု အရိယာတိ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ နဣရိယနတော၊ အယေ ဣရိယနတော၊ သဒေဝကေန စ လောကေန အရဏီယတော ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ ဝုစ္စန္တိ၊ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဝါ ဣဓ အရိယာ။ ယထာဟ ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… တထာဂတော အရိယောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၈)။ သပ္ပုရိသာတိ ဧတ္ထ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တထာဂတသာဝကာ စ ‘‘သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ လောကုတ္တရဂုဏယောဂေန သောဘနာ ပုရိသာတိ သပ္ပုရိသာ။ သဗ္ဗေဝ ဝါ ဧတေ ဒွေဓာပိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါပိ ဟိ အရိယာ စ သပ္ပုရိသာ စ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓသာဝကာပိ။ ယထာဟ –

ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတိ၊

ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စံ၊

တထာဝိဓံ သပ္ပုရိသံ ဝဒန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊

ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတီတိ ဧတ္တာဝတာ ဟိ ဗုဒ္ဓသာဝကော ဝုတ္တော၊ ကတညုတာဒီဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ။ ဣဒါနိ ယော တေသံ အရိယာနံ အဒဿနသီလော၊ န စ ဒဿနေ သာဓုကာရီ၊ သော အရိယာနံ အဒဿာဝီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ စက္ခုနာ အဒဿာဝီ ဉာဏေန အဒဿာဝီတိ ဒုဝိဓော၊ တေသု ဉာဏေန အဒဿာဝီ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ မံသစက္ခုနာ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အရိယာ ¶ ဒိဋ္ဌာပိ အဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ။ တေသံ စက္ခူနံ ဝဏ္ဏမတ္တဂ္ဂဟဏတော၊ န အရိယဘာဝဂေါစရတော။ သောဏသိင်္ဂါလာဒယောပိ စ စက္ခုနာ အရိယေ ပဿန္တိ။ န စ တေ အရိယာနံ ဒဿာဝိနော။

တတြိဒံ ¶ ဝတ္ထု – စိတ္တလပဗ္ဗတဝါသိနော ကိရ ခီဏာသဝတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကော ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော ဧကဒိဝသံ ထေရေန သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ထေရဿ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိတော အာဂစ္ဆန္တော ထေရံ ပုစ္ဆိ ‘‘အရိယာ နာမ၊ ဘန္တေ၊ ကီဒိသာ’’တိ။ ထေရော အာဟ ‘‘ဣဓေကစ္စော မဟလ္လကော အရိယာနံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကတွာ သဟစရန္တောပိ နေဝ အရိယေ ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ဒုဇ္ဇာနာ၊ အာဝုသော၊ အရိယာ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ သော နေဝ အညာသိ။ တသ္မာ န စက္ခုနာ ဒဿနံ ဒဿနံ၊ ဉာဏေန ဒဿနမေဝ ဒဿနံ။ ယထာဟ ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန၊ ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ ¶ ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇)။ တသ္မာ စက္ခုနာ ပဿန္တောပိ ဉာဏေန အရိယေဟိ ဒိဋ္ဌံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အပဿန္တော အရိယာဓိဂတဉ္စ ဓမ္မံ အနဓိဂစ္ဆန္တော အရိယကရဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ အဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါတိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ အရိယဓမ္မေ အကုသလော။ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထ ပန –

ဒုဝိဓော ဝိနယော နာမ၊ ဧကမေကေတ္ထ ပဉ္စဓာ၊

အဘာဝတော တဿ အယံ၊ ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတိ။

အယဉှိ သံဝရဝိနယော ပဟာနဝိနယောတိ ဒုဝိဓော ဝိနယော။ ဧတ္ထ စ ဒုဝိဓေပိ ဝိနယေ ဧကမေကော ဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ သံဝရဝိနယောပိ ဟိ သီလသံဝရော သတိသံဝရော ဉာဏသံဝရော ခန္တိသံဝရော ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓော။ ပဟာနဝိနယောပိ တဒင်္ဂပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပဟာနံ သမုစ္ဆေဒပဟာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနံ နိဿရဏပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓော။

တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ သီလသံဝရော။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ ¶ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ)

ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁)၊

အယံ ¶ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ¶ ဝီရိယသံဝရော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော ‘‘သံဝရော’’၊ ဝိနယနတော ‘‘ဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ သံဝရဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တထာ ယံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ပဋိပက္ခဘာဝတော ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ၊ တေန တေန ဝိပဿနာဉာဏေန တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ။ သေယျထိဒံ၊ နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ၊ တဿေဝ အပရဘာဂေန ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ၊ ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂါဟဿ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ၊ ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ၊ ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ၊ အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ အဘိရတိသညာယ၊ မုစ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုစ္စိတုကမျတာယ၊ ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ၊ အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ၊ ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ ပဟာနံ၊ ဧတံ တဒင်္ဂပဟာနံနာမ။

ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ၊ ဧတံ ဝိက္ခမ္ဘနပဟာနံ နာမ။

ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပဟာနံ၊ ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ၊ ဧတံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနံ ¶ နာမ။ ယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ ဧတံ နိဿရဏပဟာနံ နာမ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ပဟာနံ ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ၊ ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော၊ တသ္မာ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံတံပဟာနဝတော ဝါ တဿ တဿ ဝိနယဿ သမ္ဘဝတောပေတံ ¶ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဟာနဝိနယောပိ ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝမယံ သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော၊ ဘေဒတော စ ဒသဝိဓော ဝိနယော ဘိန္နသံဝရတ္တာ ပဟာတဗ္ဗဿ စ အပ္ပဟီနတ္တာ ¶ ယသ္မာ ဧတဿ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အဘာဝတော တဿ အယံ အဝိနီတောတိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧသ နယော သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ သပ္ပုရိသဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထပိ။ နိန္နာနာကရဏဉှိ ဧတံ အတ္ထတော။ ယထာဟ ‘‘ယေဝ တေ အရိယာ၊ တေဝ တေ သပ္ပုရိသာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသာ၊ တေဝ တေ အရိယာ။ ယော ဧဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော၊ သော ဧဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော။ ယော ဧဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော၊ သော ဧဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော။ ယေဝ တေ အရိယဝိနယာ၊ တေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ၊ တေဝ တေ အရိယဝိနယာ။ အရိယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသေတိ ဝါ၊ အရိယဓမ္မေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဓမ္မေတိ ဝါ၊ အရိယဝိနယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဝိနယေတိ ဝါ ဧသေသေ ဧကေ ဧကတ္ထေ သမေ သမဘာဂေ တဇ္ဇာတေ တညေဝါ’’တိ။

‘‘ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမီ’’တိ ဝတွာ တံ အဒေသေတွာဝ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဓမ္မဒေသနာယ တမတ္ထံ အာဝိကာတုံ။ ဘဂဝတော ဟိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ၊ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ၊ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ၊ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာတိ ဓမ္မပုဂ္ဂလဝသေနေဝ တာဝ စတုဗ္ဗိဓာ ဒေသနာ။

တတ္ထ၊ ‘‘တိဿော ဣမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒနာ။ ကတမာ တိဿော? သုခါ ဝေဒနာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ။ ဣမာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဿော ဝေဒနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၀) ဧဝရူပီ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဆ ဓာတုယော အယံ ပုတိသော ဆ ဖဿာယတနော အဋ္ဌာရသ မနောပဝိစာရော စတုရာဓိဋ္ဌာနော’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၃) ဧဝရူပီ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ။ ‘‘တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ ¶ လောကသ္မိံ။ ကတမေ တယော? အန္ဓော ဧကစက္ခု ဒွိစက္ခု။ ကတမော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလော အန္ဓော’’တိ? (အ။ နိ။ ၃။၂၉) ဧဝရူပီ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ။ ‘‘ကတမဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုဂ္ဂတိဘယံ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ၊ ကာယဒုစ္စရိတဿ ခေါ ပါပကော ဝိပါကော အဘိသမ္ပရာယံ…ပေ… သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတိ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုဂ္ဂတိဘယ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၂၁) ဧဝရူပီ ¶ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။

သွာယံ ¶ ဣဓ ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနော အပရိညာတဝတ္ထုကော၊ အပရိညာမူလိကာ စ ဣဓာဓိပ္ပေတာနံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ မူလဘူတာ မညနာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနံ ဒဿေတွာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ တမတ္ထံ အာဝိကာတုံ၊ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တဿ ပထဝီအာဒီသု ဝတ္ထူသု သဗ္ဗသက္ကာယဓမ္မဇနိတံ မညနံ ဒဿေန္တော၊ ပထဝိံ ပထဝိတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လက္ခဏပထဝီ သသမ္ဘာရပထဝီ အာရမ္မဏပထဝီ သမ္မုတိပထဝီတိ စတုဗ္ဗိဓာ ပထဝီ။ တာသု ‘‘ကတမာ စ၊ အာဝုသော၊ အဇ္ဈတ္တိကာ ပထဝီဓာတု? ယံ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တံ ကက္ခဠံ ခရိဂတ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၇၃) ဝုတ္တာ လက္ခဏပထဝီ။ ‘‘ပထဝိံ ခဏေယျ ဝါ ခဏာပေယျ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၅) ဝုတ္တာ သသမ္ဘာရပထဝီ။ ယေ စ ကေသာဒယော ဝီသတိ ကောဋ္ဌာသာ၊ အယောလောဟာဒယော စ ဗာဟိရာ။ သာ ဟိ ဝဏ္ဏာဒီဟိ သမ္ဘာရေဟိ သဒ္ဓိံ ပထဝီတိ သသမ္ဘာရပထဝီ။ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) အာဂတာ ပန အာရမ္မဏပထဝီ၊ နိမိတ္တပထဝီတိပိ ဝုစ္စတိ။ ပထဝီကသိဏဇ္ဈာနလာဘီ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အာဂမနဝသေန ပထဝီဒေဝတာတိ နာမံ လဘတိ။ အယံ သမ္မုတိပထဝီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ သဗ္ဗာပိ ဣဓ လဗ္ဘတိ။ တာသု ယံကဉ္စိ ပထဝိံ အယံ ပုထုဇ္ဇနော ပထဝိတော သဉ္ဇာနာတိ၊ ပထဝီတိ သဉ္ဇာနာတိ၊ ပထဝီဘာဂေန သဉ္ဇာနာတိ၊ လောကဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ သညာဝိပလ္လာသေန သဉ္ဇာနာတိ ပထဝီတိ။ ဧဝံ ပထဝီဘာဂံ အမုဉ္စန္တောယေဝ ဝါ ဧတံ ‘‘သတ္တောတိ ဝါ သတ္တဿာ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန သဉ္ဇာနာတိ။ ကသ္မာ ဧဝံ သဉ္ဇာနာတီတိ န ¶ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ သော ယံကိဉ္စိ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဂဏှာတိ။ အရိယာနံ အဒဿာဝိတာဒိဘေဒမေဝ ဝါ ဧတ္ထ ကာရဏံ။ ယံ ဝါ ပရတော ‘‘အပရိညာတံ တဿာ’’တိ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာဝ ဝုတ္တံ။

ပထဝိံ ပထဝိတော သညတွာတိ သော တံ ပထဝိံ ဧဝံ ဝိပရီတသညာယ သဉ္ဇာနိတွာ၊ ‘‘သညာနိဒါနာ ¶ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀) ဝစနတော အပရဘာဂေ ထာမပတ္တေဟိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပပဉ္စေဟိ ဣဓ မညနာနာမေန ဝုတ္တေဟိ မညတိ ကပ္ပေတိ ဝိကပ္ပေတိ၊ နာနပ္ပကာရတော အညထာ ဂဏှာတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိ။ ဧဝံ ¶ မညတော စဿ တာ မညနာ ဩဠာရိကနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ယာ အယံ ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝီသတိဘေဒါ အဇ္ဈတ္တိကာ ပထဝီ ဝုတ္တာ။ ယာ စာယံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဗာဟိရာ ပထဝီဓာတု? ယံ ဗာဟိရံ ကက္ခဠံ ခရိဂတံ ကက္ခဠတ္တံ ကက္ခဠဘာဝေါ ဗဟိဒ္ဓါ အနုပါဒိန္နံ။ သေယျထိဒံ၊ အယော လောဟံ တိပု သီသံ သဇ္ဈံ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယံ သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လံ တိဏံ ကဋ္ဌံ သက္ခရာ ကဌလံ ဘူမိ ပါသာဏော ပဗ္ဗတော’’တိ (ဝိဘ။ ၁၇၃) ဧဝံ ဗာဟိရာ ပထဝီ ဝုတ္တာ။ ယာ စ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကေ နိမိတ္တပထဝီ၊ တံ ဂဟေတွာ အယမတ္ထယောဇနာ ဝုစ္စတိ။

ပထဝိံ မညတီတိ တီဟိ မညနာဟိ အဟံ ပထဝီတိ မညတိ၊ မမ ပထဝီတိ မညတိ၊ ပရော ပထဝီတိ မညတိ၊ ပရဿ ပထဝီတိ မညတိ၊ အထ ဝါ အဇ္ဈတ္တိကံ ပထဝိံ တဏှာမညနာယ မညတိ၊ မာနမညနာယ မညတိ၊ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတိ။ ကထံ? အယဉှိ ကေသာဒီသု ဆန္ဒရာဂံ ဇနေတိ ကေသေ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ အဘိဝဒတိ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတိ။ လောမေ၊ နခေ၊ ဒန္တေ၊ တစံ၊ အညတရံ ဝါ ပန ရဇ္ဇနီယဝတ္ထုံ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တိကံ ပထဝိံ တဏှာမညနာယ မညတိ။ ဣတိ မေ ကေသာ သိယုံ အနာဂတမဒ္ဓါနံ။ ဣတိ လောမာတိအာဒိနာ ဝါ ပန နယေန တတ္ထ နန္ဒိံ သမန္နာနေတိ။ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဧဝံ သိနိဒ္ဓမုဒုသုခုမနီလကေသော ဘဝိဿာမီ’’တိအာဒိနာ ဝါ ပန နယေန အပ္ပဋိလဒ္ဓါနံ ပဋိလာဘာယ စိတ္တံ ပဏိဒဟတိ။ ဧဝမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကံ ပထဝိံ တဏှာမညနာယ မညတိ။

တထာ အတ္တနော ကေသာဒီနံ သမ္ပတ္တိံ ဝါ ဝိပတ္တိံ ဝါ နိဿာယ မာနံ ဇနေတိ၊ ‘‘သေယျောဟမသ္မီတိ ဝါ သဒိသောဟမသ္မီတိ ဝါ ဟီနောဟမသ္မီတိ ဝါ’’တိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တိကံ ¶ ပထဝိံ မာနမညနာယ မညတိ။ ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇) အာဂတနယေန ပန ကေသံ ‘‘ဇီဝေါ’’တိ အဘိနိဝိသတိ။ ဧသ နယော လောမာဒီသု။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တိကံ ပထဝိံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတိ။

အထ ဝါ ‘‘ယာ စေဝ ခေါ ပနာဝုသော၊ အဇ္ဈတ္တိကာ ပထဝီဓာတု၊ ယာ စ ဗာဟိရာ ပထဝီဓာတု၊ ပထဝီဓာတုရေဝေသာ ¶ ၊ တံ နေတံ မမာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၂) ဣမိဿာ ပဝတ္တိယာ ¶ ပစ္စနီကနယေန ကေသာဒိဘေဒံ ပထဝိံ ဧတံ မမ ဧသောဟမသ္မိ ဧသော မေ အတ္တာတိ အဘိနိဝိသတိ။ ဧဝမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကံ ပထဝိံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတိ။ ဧဝံ တာဝ အဇ္ဈတ္တိကံ ပထဝိံ တီဟိ မညနာဟိ မညတိ။

ယထာ စ အဇ္ဈတ္တိကံ ဧဝံ ဗာဟိရမ္ပိ။ ကထံ? ‘‘အယဉှိ အယလောဟာဒီသု ဆန္ဒရာဂံ ဇနေတိ။ အယလောဟာဒီနိ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ အဘိဝဒတိ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတိ။ မမ အယော မမ လောဟန္တိအာဒိနာ နယေန အယာဒီနိ မမာယတိ ရက္ခတိ ဂေါပယတိ၊ ဧဝံ ဗာဟိရံ ပထဝိံ တဏှာမညနာယ မညတိ။ ဣတိ မေ အယလောဟာဒယော သိယုံ အနာဂတမဒ္ဓါနန္တိ ဝါ ပနေတ္ထ နန္ဒိံ သမန္နာနေတိ၊ ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ တပေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဧဝံ သမ္ပန္နအယလောဟာဒိဥပကရဏော ဘဝိဿာမီ’’တိ အပ္ပဋိလဒ္ဓဿ ပဋိလာဘာယ စိတ္တံ ပဏိဒဟတိ။ ဧဝမ္ပိ ဗာဟိရံ ပထဝိံ တဏှာမညနာယ မညတိ။

တထာ အတ္တနော အယလောဟာဒီနံ သမ္ပတ္တိံ ဝါ ဝိပတ္တိံ ဝါ နိဿာယ မာနံ ဇနေတိ ‘‘ဣမိနာဟံ သေယျောသ္မီတိ ဝါ၊ သဒိသောသ္မီတိ ဝါ ဟီနောသ္မီတိ ဝါ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၃၂) ဧဝံ ဗာဟိရံ ပထဝိံ မာနမညနာယ မညတိ။ အယေ ဇီဝသညီ ဟုတွာ ပန အယံ ‘‘ဇီဝေါ’’တိ အဘိနိဝိသတိ။ ဧသ နယော လောဟာဒီသု။ ဧဝံ ဗာဟိရံ ပထဝိံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတိ။

အထ ဝါ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပထဝီကသိဏံ အတ္တတော သမနုပဿတိ။ ယံ ပထဝီကသိဏံ၊ သော အဟံ။ ယော အဟံ၊ တံ ပထဝီကသိဏန္တိ ပထဝီကသိဏဉ္စ အတ္တဉ္စ အဒွယံ သမနုပဿတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၁) ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တနယေနေဝ နိမိတ္တပထဝိံ ‘‘အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝိသတိ။ ဧဝံ ဗာဟိရံ ပထဝိံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတိ။ ဧဝမ္ပိ ဗာဟိရံ ပထဝိံ တီဟိ မညနာဟိ မညတိ။ ဧဝံ တာဝ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိ ဧတ္ထ တိဿောပိ မညနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတော ပရံ သင်္ခေပေနေဝ ကထယိဿာမ။

ပထဝိယာ ¶ မညတီတိ ဧတ္ထ ပထဝိယာတိ ဘုမ္မဝစနမေတံ။ တသ္မာ အဟံ ပထဝိယာတိ မညတိ၊ မယှံ ¶ ကိဉ္စနံ ပလိဗောဓော ပထဝိယာတိ မညတိ၊ ပရော ပထဝိယာတိ မညတိ၊ ပရဿ ကိဉ္စနံ ပလိဗောဓော ပထဝိယာတိ မညတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။

အထ ဝါ ယွာယံ ‘‘ကထံ ရူပသ္မိံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ? ဣဓေကစ္စော ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ တဿ ဧဝံ ဟောတိ၊ အယံ ခေါ မေ အတ္တာ၊ သော ခေါ ပန မေ အတ္တာ ဣမသ္မိံ ရူပေတိ ဧဝံ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနံ ¶ သမနုပဿတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၁) ဧတဿ အတ္ထနယော ဝုတ္တော၊ ဧတေနေဝ နယေန ဝေဒနာဒိဓမ္မေ အတ္တတော ဂဟေတွာ တတော အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာသု ပထဝီသု ယံကိဉ္စိ ပထဝိံ တဿောကာသဘာဝေန ပရိကပ္ပေတွာ သော ခေါ ပန မေ အယံ အတ္တာ ဣမိဿာ ပထဝိယာတိ မညန္တော ပထဝိယာ မညတိ၊ အယမဿ ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိံယေဝ ပနဿ အတ္တနိ သိနေဟံ တဗ္ဗတ္ထုကဉ္စ မာနံ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒါ ပန တေနေဝ နယေန သော ခေါ ပနဿ အတ္တာ ပထဝိယာတိ မညတိ၊ တဒါ ဒိဋ္ဌိမညနာ ဧဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဣတရာယောပိ ပန ဣစ္ဆန္တိ။

ပထဝိတော မညတီတိ ဧတ္ထ ပန ပထဝိတောတိ နိဿက္ကဝစနံ။ တသ္မာ သဥပကရဏဿ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒတော ပထဝိတော ဥပ္ပတ္တိံ ဝါ နိဂ္ဂမနံ ဝါ ပထဝိတော ဝါ အညော အတ္တာတိ မညမာနော ပထဝိတော မညတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အယမဿ ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိံယေဝ ပနဿ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပရေ အာဟု ပထဝီကသိဏံ ပရိတ္တံ ဘာဝေတွာ တတော အညံ အပ္ပမာဏံ အတ္တာနံ ဂဟေတွာ ပထဝိတော ဗဟိဒ္ဓါပိ မေ အတ္တာတိ မညမာနော ပထဝိတော မညတီတိ။

ပထဝိံ မေတိ မညတီတိ ဧတ္ထ ပန ကေဝလဉှိ မဟာပထဝိံ တဏှာဝသေန မမာယတီတိ ဣမိနာ နယေန ပဝတ္တာ ဧကာ တဏှာမညနာ ဧဝ လဗ္ဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စာယံ မမ ကေသာ၊ မမ လောမာ၊ မမ အယော၊ မမ လောဟန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒါယ သဗ္ဗာယပိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယ ပထဝိယာ ယောဇေတဗ္ဗာတိ။

ပထဝိံ ¶ အဘိနန္ဒတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ပထဝိံ တဏှာဒီဟိ အဘိနန္ဒတိ၊ အဿာဒေတိ၊ ပရာမသတိ ¶ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိ ဧတေနေဝ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သိဒ္ဓေ ကသ္မာ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ စေ။ အဝိစာရိတမေတံ ပေါရာဏေဟိ။ အယံ ပန အတ္တနော မတိ၊ ဒေသနာဝိလာသတော ဝါ အာဒီနဝဒဿနတော ဝါ။ ယဿာ ဟိ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ နာနာနယဝိစိတြဒေသနာဝိလာသသမ္ပန္နော၊ အယံ သာ ဘဂဝတာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗေ မညနာဝသေန ကိလေသုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဘိနန္ဒနာဝသေန ဒဿေန္တော ဒေသနာဝိလာသတော ဝါ ဣဒမာဟ ¶ ။ ယော ဝါ ပထဝိံ မညတိ၊ ပထဝိယာ မညတိ၊ ပထဝိတော မညတိ၊ ပထဝိံ မေတိ မညတိ၊ သော ယသ္မာ န သက္ကောတိ ပထဝီနိဿိတံ တဏှံ ဝါ ဒိဋ္ဌိံ ဝါ ပဟာတုံ၊ တသ္မာ ပထဝိံ အဘိနန္ဒတိယေဝ။ ယော စ ပထဝိံ အဘိနန္ဒတိ၊ ဒုက္ခံ သော အဘိနန္ဒတိ၊ ဒုက္ခဉ္စ အာဒီနဝေါတိ အာဒီနဝဒဿနတောပိ ဣဒမာဟ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပထဝီဓာတုံ အဘိနန္ဒတိ၊ ဒုက္ခံ သော အဘိနန္ဒတိ၊ ယော ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ၊ အပရိမုတ္တော သော ဒုက္ခသ္မာတိ ဝဒါမီ’’တိ။

ဧဝံ ပထဝီဝတ္ထုကံ မညနံ အဘိနန္ဒနဉ္စ ဝတွာ ဣဒါနိ ယေန ကာရဏေန သော မညတိ၊ အဘိနန္ဒတိ စ၊ တံ ကာရဏံ အာဝိကရောန္တော အာဟ တံ ကိဿ ဟေတု၊ အပရိညာတံ တဿာတိ ဝဒါမီတိ။ တဿတ္ထော၊ သော ပုထုဇ္ဇနော တံ ပထဝိံ ကိဿ ဟေတု မညတိ၊ ကေန ကာရဏေန မညတိ၊ အဘိနန္ဒတီတိ စေ။ အပရိညာတံ တဿာတိ ဝဒါမီတိ၊ ယသ္မာ တံ ဝတ္ထု တဿ အပရိညာတံ၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော ဟိ ပထဝိံ ပရိဇာနာတိ၊ သော တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနာတိ ဉာတပရိညာယ တီရဏပရိညာယ ပဟာနပရိညာယာတိ။

တတ္ထ ကတမာ ဉာတပရိညာ။ ပထဝီဓာတုံ ပရိဇာနာတိ၊ အယံ ပထဝီဓာတု အဇ္ဈတ္တိကာ၊ အယံ ဗာဟိရာ၊ ဣဒမဿာ လက္ခဏံ၊ ဣမာနိ ရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီတိ၊ အယံ ဉာတပရိညာ။ ကတမာ တီရဏပရိညာ? ဧဝံ ဉာတံ ကတွာ ပထဝီဓာတုံ တီရေတိ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော ရောဂတောတိ ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ၊ အယံ တီရဏပရိညာ။ ကတမာ ပဟာနပရိညာ? ဧဝံ တီရယိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပထဝီဓာတုယာ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ၊ အယံ ပဟာနပရိညာ။

နာမရူပဝဝတ္ထာနံ ¶ ဝါ ဉာတပရိညာ။ ကလာပသမ္မသနာဒိအနုလောမပရိယောသာနာ တီရဏပရိညာ။ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ ပဟာနပရိညာတိ။ ယော ပထဝိံ ပရိဇာနာတိ၊ သော ဣမာဟိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနာတိ၊ အဿ စ ပုထုဇ္ဇနဿ တာ ပရိညာယော နတ္ထိ၊ တသ္မာ အပရိညာတတ္တာ ¶ ပထဝိံ မညတိ စ အဘိနန္ဒတိ စာတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော…ပေ… ပထဝိံ မညတိ၊ ပထဝိယာ မညတိ၊ ပထဝိတော မညတိ၊ ပထဝိံ မေတိ မညတိ၊ ပထဝိံ အဘိနန္ဒတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? အပရိညာတံ တဿာတိ ဝဒါမီ’’တိ။

အာပံ ¶ အာပတောတိ ဧတ္ထာပိ လက္ခဏသသမ္ဘာရာရမ္မဏသမ္မုတိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော အာပေါ။ တေသု ‘‘တတ္ထ၊ ကတမာ အဇ္ဈတ္တိကာ အာပေါဓာတု။ ယံ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တံ အာပေါ အာပေါဂတံ၊ သိနေဟော သိနေဟဂတံ ဗန္ဓနတ္တံ ရူပဿ အဇ္ဈတ္တံ ဥပါဒိန္န’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၇၄) ဝုတ္တော လက္ခဏအာပေါ။ ‘‘အာပေါကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တော အာပသ္မိံ နိမိတ္တံ ဂဏှာတီ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တော သသမ္ဘာရာပေါ။ သေသံ သဗ္ဗံ ပထဝိယံ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ကေဝလံ ယောဇနာနယေ ပန ‘‘ပိတ္တံ သေမှ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာ ဒွါဒသဘေဒါ အဇ္ဈတ္တိကာ အာပေါဓာတု၊ ‘‘တတ္ထ၊ ကတမာ ဗာဟိရာ အာပေါဓာတု? ယံ ဗာဟိရံ အာပေါ အာပေါဂတံ၊ သိနေဟော သိနေဟဂတံ ဗန္ဓနတ္တံ ရူပဿ ဗဟိဒ္ဓါ အနုပါဒိန္နံ။ သေယျထိဒံ၊ မူလရသော ခန္ဓရသော တစရသော ပတ္တရသော ပုပ္ဖရသော ဖလရသော ခီရံ ဒဓိ သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ ဘုမ္မာနိ ဝါ ဥဒကာနိ အန္တလိက္ခာနိ ဝါ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာ စ ဗာဟိရာ အာပေါဓာတု ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ယော စ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကေ နိမိတ္တအာပေါ။

တေဇံ တေဇတောတိ ဣမသ္မိံ တေဇောဝါရေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယောဇနာနယေ ပနေတ္ထ ‘‘ယေန စ သန္တပ္ပတိ၊ ယေန စ ဇီရီယတိ၊ ယေန စ ပရိဍယှတိ၊ ယေန စ အသိတပီတခါယိတသာယိတံ သမ္မာ ပရိဏာမံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၇၅) ဧဝံ ဝုတ္တာ စတုပ္ပဘေဒါ အဇ္ဈတ္တိကာ တေဇောဓာတု။ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ¶ ဗာဟိရာ တေဇောဓာတု? ယံ ဗာဟိရံ တေဇော တေဇောဂတံ ဥသ္မာ ဥသ္မာဂတံ ဥသုမံ ဥသုမဂတံ ဗဟိဒ္ဓါ အနုပါဒိန္နံ။ သေယျထိဒံ၊ ကဋ္ဌဂ္ဂိ ပလာလဂ္ဂိ တိဏဂ္ဂိ ဂေါမယဂ္ဂိ ထုသဂ္ဂိ သင်္ကာရဂ္ဂိ ဣန္ဒဂ္ဂိ အဂ္ဂိသန္တာပေါ သူရိယသန္တာပေါ ကဋ္ဌသန္နိစယသန္တာပေါ ¶ တိဏသန္နိစယသန္တာပေါ ဓညသန္နိစယသန္တာပေါ ဘဏ္ဍသန္နိစယသန္တာပေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၇၅) ဧဝံ ဝုတ္တာ စ ဗာဟိရာ တေဇောဓာတု ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝါယံ ဝါယတောတိ ဣမဿ ဝါယဝါရဿာပိ ယောဇနာနယေ ပန ‘‘ဥဒ္ဓင်္ဂမာ ဝါတာ အဓောဂမာ ဝါတာ ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာ ကောဋ္ဌာသယာ ဝါတာ အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရိနော ဝါတာ သတ္ထကဝါတာ ခုရကဝါတာ ဥပ္ပလကဝါတာ အဿာသော ပဿာသော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ အဇ္ဈတ္တိကာ ဝါယောဓာတု။ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဗာဟိရာ ဝါယောဓာတု? ယံ ဗာဟိရံ ဝါယော ဝါယောဂတံ ထမ္ဘိတတ္တံ ရူပဿ ဗဟိဒ္ဓါ အနုပါဒိန္နံ။ သေယျထိဒံ၊ ပုရတ္ထိမာ ဝါတာ ပစ္ဆိမာ ဝါတာ ဥတ္တရာ ဝါတာ ဒက္ခိဏာ ဝါတာ သရဇာ ဝါတာ အရဇာ ဝါတာ သီတာ ဝါတာ ဥဏှာ ဝါတာ ပရိတ္တာ ဝါတာ အဓိမတ္တာ ဝါတာ ကာဠဝါတာ ဝေရမ္ဘဝါတာ ¶ ပက္ခဝါတာ သုပဏ္ဏဝါတာ တာလဝဏ္ဋဝါတာ ဝိဓူပနဝါတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၇၆) ဧဝံ ဝုတ္တာ စ ဗာဟိရာ ဝါယောဓာတု ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။ ဧတ္တာဝတာ စ ယွာယံ –

‘‘ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေ၊ ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ တေန၊

ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗေ၊ ဣတိ ဝုတ္တော လက္ခဏော ဟာရော’’တိ။ –

ဧဝံ နေတ္တိယံ လက္ခဏော နာမ ဟာရော ဝုတ္တော၊ တဿ ဝသေန ယသ္မာ စတူသု ဘူတေသု ဂဟိတေသု ဥပါဒါရူပမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဘဝတိ၊ ရူပလက္ခဏံ အနတီတတ္တာ။ ယဉ္စ ဘူတောပါဒါရူပံ သော ရူပက္ခန္ဓော။ တသ္မာ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော ပထဝိံ အာပံ တေဇံ ဝါယံ မညတီ’’တိ ဝဒန္တေန အတ္ထတော ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပထဝိယာ အာပသ္မိံ တေဇသ္မိံ ဝါယသ္မိံ မညတီ’’တိ ဝဒန္တေန ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿတီတိ ဝုတ္တမ္ပိ ဟောတိ။ ‘‘ပထဝိတော အာပတော တေဇတော ဝါယတော မညတီ’’တိ ဝဒန္တေန ရူပတော အညော အတ္တာတိ သိဒ္ဓတ္တာ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ အတ္တနိ ဝါ ရူပံ သမနုပဿတီတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမေတာ စတဿော ရူပဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိမညနာ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဧကာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ၊ တိဿော သဿတဒိဋ္ဌိယောတိ ဒွေဝ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တီတိ အယမ္ပိ အတ္ထဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃။ ဧဝံ ¶ ရူပမုခေန သင်္ခါရဝတ္ထုကံ မညနံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယေ သင်္ခါရေ ဥပါဒါယ သတ္တာ ပညပီယန္တိ၊ တေသု သင်္ခါရေသု သတ္တေသုပိ ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနော မညနံ ကရောတိ၊ တသ္မာ တေ သတ္တေ နိဒ္ဒိသန္တော ဘူတေ ဘူတတော သဉ္ဇာနာတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ ဘူတသဒ္ဒေါ ပဉ္စက္ခန္ဓအမနုဿဓာတုဝိဇ္ဇမာနခီဏာသဝသတ္တရုက္ခာဒီသု ဒိဿတိ။ ‘‘ဘူတမိဒန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမနုပဿထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၀၁) ဟိ အယံ ပဉ္စက္ခန္ဓေသု ဒိဿတိ။ ‘‘ယာနီဓ ဘူတာနိ သမာဂတာနီ’’တိ (သု။ နိ။ ၂၂၄) ဧတ္ထ အမနုဿေသု။ ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ မဟာဘူတာ ဟေတူ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၈၆) ဧတ္ထ ဓာတူသု။ ‘‘ဘူတသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၉) ဝိဇ္ဇမာနေ။ ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော’’တိ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၉၀) ဧတ္ထ ခီဏာသဝေ။ ‘‘သဗ္ဗေဝ နိက္ခိပိဿန္တိ ဘူတာ လောကေ သမုဿယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၀) ဧတ္ထ သတ္တေသု။ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိ ¶ (ပါစိ။ ၉၀) ဧတ္ထ ရုက္ခာဒီသု။ ဣဓ ပနာယံ သတ္တေသု ဝတ္တတိ၊ နော စ ခေါ အဝိသေသေန။ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဟိ ဟေဋ္ဌာ သတ္တာ ဣဓ ဘူတာတိ အဓိပ္ပေတာ။

တတ္ထ ဘူတေ ဘူတတော သဉ္ဇာနာတီတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဘူတေ မညတီတိအာဒီသု ပန တိဿောပိ မညနာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကထံ? အယဉှိ ‘‘သော ပဿတိ ဂဟပတိံ ဝါ ဂဟပတိပုတ္တံ ဝါ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတံ သမင်္ဂိဘူတ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) ဝုတ္တနယေန ဘူတေ သုဘာ သုခိတာတိ ဂဟေတွာ ရဇ္ဇတိ၊ ဒိသွာပိ နေ ရဇ္ဇတိ၊ သုတွာပိ၊ ဃာယိတွာပိ၊ သာယိတွာပိ၊ ဖုသိတွာပိ၊ ဉတွာပိ။ ဧဝံ ဘူတေ တဏှာမညနာယ မညတိ။ ‘‘အဟော ဝတာဟံ ခတ္တိယမဟာသာလာနံ ဝါ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇေယျ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၇) ဝါ ပန နယေန အပ္ပဋိလဒ္ဓဿ ပဋိလာဘာယ စိတ္တံ ပဏိဒဟတိ၊ ဧဝမ္ပိ ဘူတေ တဏှာမညနာယ မညတိ။ အတ္တနော ပန ဘူတာနဉ္စ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိံ နိဿာယ အတ္တာနံ ဝါ သေယျံ ဒဟတိ။ ဘူတေသု စ ယံကိဉ္စိ ဘူတံ ဟီနံ အတ္တာနံ ဝါ ဟီနံ၊ ယံကိဉ္စိ ဘူတံ သေယျံ ¶ ။ အတ္တာနံ ဝါ ဘူတေန၊ ဘူတံ ဝါ အတ္တနာ သဒိသံ ဒဟတိ။ ယထာဟ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဇာတိယာ ဝါ…ပေ… အညတရညတရေန ဝတ္ထုနာ ပုဗ္ဗကာလံ ပရေဟိ သဒိသံ အတ္တာနံ ဒဟတိ။ အပရကာလံ အတ္တာနံ သေယျံ ဒဟတိ။ ပရေ ဟီနေ ဒဟတိ၊ ယော ဧဝရူပေါ မာနော ¶ …ပေ… အယံ ဝုစ္စတိ မာနာတိမာနော’’တိ (ဝိဘ။ ၈၇၆-၈၈၀)။ ဧဝံ ဘူတေ မာနမညနာယ မညတိ။

ဘူတေ ပန ‘‘နိစ္စာ ဓုဝါ သဿတာ အဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ ဝါ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ သဗ္ဗေ ပါဏာ သဗ္ဗေ ဘူတာ သဗ္ဗေ ဇီဝါ အဝသာ အဗလာ အဝီရိယာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာ ဆသွေဝါဘိဇာတီသု သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) ဝါ မညမာနော ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတိ။ ဧဝံ ဘူတေ တီဟိ မညနာဟိ မညတိ။

ကထံ ဘူတေသု မညတိ? တေသု တေသု ဘူတေသု အတ္တနော ဥပပတ္တိံ ဝါ သုခုပ္ပတ္တိံ ဝါ အာကင်္ခတိ။ ဧဝံ တာဝ တဏှာမညနာယ ဘူတေသု မညတိ။ ဘူတေသု ဝါ ဥပပတ္တိံ အာကင်္ခမာနော ဒါနံ ဒေတိ၊ သီလံ သမာဒိယတိ၊ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘူတေသု တဏှာမညနာယ မညတိ။ ဘူတေ ပန သမူဟဂ္ဂါဟေန ဂဟေတွာ တတ္ထ ဧကစ္စေ ဘူတေ သေယျတော ဒဟတိ၊ ဧကစ္စေ သဒိသတော ဝါ ဟီနတော ဝါတိ။ ဧဝံ ဘူတေသု မာနမညနာယ ¶ မညတိ။ တထာ ဧကစ္စေ ဘူတေ နိစ္စာ ဓုဝါတိ မညတိ။ ဧကစ္စေ အနိစ္စာ အဓုဝါတိ၊ အဟမ္ပိ ဘူတေသု အညတရောသ္မီတိ ဝါ မညတိ။ ဧဝံ ဘူတေသု ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတိ။

ဘူတတော မညတီတိ ဧတ္ထ ပန သဥပကရဏဿ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ ယတော ကုတောစိ ဘူတတော ဥပ္ပတ္တိံ မညမာနော ဘူတတော မညတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အယမဿ ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိံယေဝ ပနဿ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘူတေ မေတိ မညတီတိ ဧတ္ထ ပန ဧကာ တဏှာမညနာဝ လဗ္ဘတိ။ သာ စာယံ ‘‘မမ ပုတ္တာ၊ မမ ဓီတာ၊ မမ အဇေဠကာ၊ ကုက္ကုဋသူကရာ၊ ဟတ္ထိဂဝဿဝဠဝါ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန မမာယတော ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘူတေ အဘိနန္ဒတီတိ ဧတံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အပရိညာတံ တဿာတိ ဧတ္ထ ပန ယေ သင်္ခါရေ ဥပါဒါယ ဘူတာနံ ပညတ္တိ၊ တေသံ အပရိညာတတ္တာ ဘူတာ အပရိညာတာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယောဇနာ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ¶ သင်္ခေပတော သင်္ခါရဝသေန စ သတ္တဝသေန စ မညနာဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘူမိဝိသေသာဒိနာ ဘေဒေန ဝိတ္ထာရတောပိ တံ ဒဿေန္တော ဒေဝေ ဒေဝတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗန္တိ ပဉ္စဟိ ¶ ကာမဂုဏေဟိ အတ္တနော ဝါ ဣဒ္ဓိယာတိ ဒေဝါ၊ ကီဠန္တိ ဇောတေန္တိ စာတိ အတ္ထော။ တေ တိဝိဓာ သမ္မုတိဒေဝါ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ သမ္မုတိဒေဝါ နာမ ရာဇာနော ဒေဝိယော ရာဇကုမာရာ။ ဥပပတ္တိဒေဝါ နာမ စာတုမဟာရာဇိကေ ဒေဝေ ဥပါဒါယ တတုတ္တရိဒေဝါ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နာမ အရဟန္တော ခီဏာသဝါ။ ဣဓ ပန ဥပပတ္တိဒေဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ နော စ ခေါ အဝိသေသေန။ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝလောကေ မာရံ သပရိသံ ဌပေတွာ သေသာ ဆ ကာမာဝစရာ ဣဓ ဒေဝါတိ အဓိပ္ပေတာ။ တတ္ထ သဗ္ဗာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဘူတဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဇာပတိန္တိ ဧတ္ထ ပန မာရော ပဇာပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘တေသံ တေသံ ဒေဝါနံ အဓိပတီနံ မဟာရာဇာဒီနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တံ ဒေဝဂ္ဂဟဏေနေဝ တေသံ ဂဟိတတ္တာ အယုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ မာရောယေဝ ပန သတ္တသင်္ခါတာယ ပဇာယ အဓိပတိဘာဝေန ဣဓ ပဇာပတီတိ အဓိပ္ပေတော။ သော ကုဟိံ ဝသတိ? ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝလောကေ ¶ ။ တတြ ဟိ ဝသဝတ္တိရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ။ မာရော ဧကသ္မိံ ပဒေသေ အတ္တနော ပရိသာယ ဣဿရိယံ ပဝတ္တေန္တော ရဇ္ဇပစ္စန္တေ ဒါမရိကရာဇပုတ္တော ဝိယ ဝသတီတိ ဝဒန္တိ။ မာရဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ မာရပရိသာယပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယောဇနာနယော စေတ္ထ ပဇာပတိံ ဝဏ္ဏဝန္တံ ဒီဃာယုကံ သုခဗဟုလံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ ရဇ္ဇန္တော တဏှာမညနာယ မညတိ။ ‘‘အဟော ဝတာဟံ ပဇာပတိနော သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇေယျ’’န္တိအာဒိနာ ဝါ ပန နယေန အပ္ပဋိလဒ္ဓဿ ပဋိလာဘာယ စိတ္တံ ပဏိဒဟန္တောပိ ပဇာပတိံ တဏှာမညနာယ မညတိ။ ပဇာပတိဘာဝံ ပန ပတ္တော သမာနော အဟမသ္မိ ပဇာနမိဿရော အဓိပတီတိ မာနံ ဇနေန္တော ပဇာပတိံ မာနမညနာယ မညတိ။ ‘‘ပဇာပတိ နိစ္စော ဓုဝေါ’’တိ ဝါ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ ဝိနဿိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘အဝသော အဗလော အဝီရိယော နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတော ဆသွေဝါဘိဇာတီသု သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ ဝါ မညမာနော ပန ပဇာပတိံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဇာပတိသ္မိန္တိ ဧတ္ထ ပန ဧကာ ဒိဋ္ဌိမညနာဝ ယုဇ္ဇတိ။ တဿာ ဧဝံ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓေကစ္စော ‘‘ပဇာပတိသ္မိံ ယေ စ ဓမ္မာ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ သဗ္ဗေ တေ နိစ္စာ ဓုဝါ ¶ သဿတာ အဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ မညတိ။ အထ ဝါ ‘‘ပဇာပတိသ္မိံ နတ္ထိ ပါပံ၊ န တသ္မိံ ပါပကာနိ ကမ္မာနိ ဥပလဗ္ဘန္တီ’’တိ မညတိ။

ပဇာပတိတောတိ ¶ ဧတ္ထ တိဿောပိ မညနာ လဗ္ဘန္တိ။ ကထံ? ဣဓေကစ္စော သဥပကရဏဿ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ ပဇာပတိတော ဥပ္ပတ္တိံ ဝါ နိဂ္ဂမနံ ဝါ မညတိ၊ အယမဿ ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိံယေဝ ပနဿ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဇာပတိံ မေတိ ဧတ္ထ ပန ဧကာ တဏှာမညနာဝ လဗ္ဘတိ။ သာ စာယံ ‘‘ပဇာပတိ မမ သတ္ထာ မမ သာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန မမာယတော ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဗြဟ္မံ ဗြဟ္မတောတိ ဧတ္ထ ဗြူဟိတော တေဟိ တေဟိ ဂုဏဝိသေသေဟီတိ ဗြဟ္မာ။ အပိစ ဗြဟ္မာတိ မဟာဗြဟ္မာပိ ဝုစ္စတိ၊ တထာဂတောပိ ဗြာဟ္မဏောပိ မာတာပိတရောပိ သေဋ္ဌမ္ပိ။ ‘‘သဟဿော ဗြဟ္မာ ဒွိသဟဿော ဗြဟ္မာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၆၅-၁၆၆) ဟိ မဟာဗြဟ္မာ ဗြဟ္မာတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဗြဟ္မာတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဧတ္ထ တထာဂတော။

‘‘တမောနုဒေါ ဗုဒ္ဓါ သမန္တစက္ခု၊

သစ္စဝှယော ဗြဟ္မေ ဥပါသိတော မေ’’တိ။ (စူဠနိ။ ၁၀၄) –

‘‘ဗြဟ္မာတိ မာတာပိတရော၊ ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ဝုစ္စရေ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၁၀၆၊ ဇာ။ ၂။၂၀။၁၈၁) –

ဧတ္ထ မာတာပိတရော။ ‘‘ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ အ။ နိ။ ၅။၁၁) ဧတ္ထ သေဋ္ဌံ။ ဣဓ ပန ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တော ကပ္ပာယုကော ဗြဟ္မာ အဓိပ္ပေတော။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ဗြဟ္မပုရောဟိတဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာပိ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပနေတ္ထ ပဇာပတိဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အာဘဿရဝါရေ ¶ ဒဏ္ဍဒီပိကာယ အစ္စိ ဝိယ ဧတေသံ သရီရတော အာဘာ ဆိဇ္ဇိတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပတန္တီ ဝိယ သရတိ ဝိသရတီတိ အာဘဿရာ။ တေသံ ဂဟဏေန ¶ သဗ္ဗာပိ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိ ဂဟိတာ၊ ဧကတလဝါသိနော ဧဝ စေတေ သဗ္ဗေပိ ပရိတ္တာဘာ အပ္ပမာဏာဘာ အာဘဿရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သုဘကိဏှဝါရေ သုဘေန ဩကိဏ္ဏာ ဝိကိဏ္ဏာ သုဘေန သရီရပ္ပဘာဝဏ္ဏေန ဧကဂ္ဃနာ သုဝဏ္ဏမဉ္ဇူသာယ ဌပိတသမ္ပဇ္ဇလိတကဉ္စနပိဏ္ဍသဿိရိကာတိ သုဘကိဏှာ။ တေသံ ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ တတိယဇ္ဈာနဘူမိ ဂဟိတာ။ ဧကတလဝါသိနော ဧဝ စေတေ သဗ္ဗေပိ ပရိတ္တသုဘာ အပ္ပမာဏသုဘာ သုဘကိဏှာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝေဟပ္ဖလဝါရေ၊ ဝိပုလာ ဖလာတိ ဝေဟပ္ဖလာ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိ ဗြဟ္မာနော ဝုစ္စန္တိ။ အတ္ထနယယောဇနာ ပန ဣမေသု တီသုပိ ဝါရေသု ဘူတဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဘိဘူဝါရေ အဘိဘဝီတိ အဘိဘူ။ ကိံ အဘိဘဝိ? စတ္တာရော ခန္ဓေ အရူပိနော။ အသညဘဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ အသညသတ္တာ ဒေဝါ ဝေဟပ္ဖလေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတလာယေဝ ဧကသ္မိံ ဩကာသေ ယေန ဣရိယာပထေန နိဗ္ဗတ္တာ၊ တေနေဝ ယာဝတာယုကံ တိဋ္ဌန္တိ စိတ္တကမ္မရူပသဒိသာ ဟုတွာ။ တေ ဣဓ သဗ္ဗေပိ အဘိဘူဝစနေန ဂဟိတာ။ ကေစိ အဘိဘူ နာမ သဟဿော ဗြဟ္မာတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ အဓိပတိဗြဟ္မာနံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဗြဟ္မဂ္ဂဟဏေနေဝ ပန တဿ ဂဟိတတ္တာ ¶ အယုတ္တမေတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယောဇနာနယော စေတ္ထ အဘိဘူ ဝဏ္ဏဝါ ဒီဃာယုကောတိ သုတွာ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂံ ဥပ္ပာဒေန္တော အဘိဘုံ တဏှာမညနာယ မညတိ။ ‘‘အဟော ဝတာဟံ အဘိဘုနော သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇေယျ’’န္တိအာဒိနာ ပန နယေန အပ္ပဋိလဒ္ဓဿ ပဋိလာဘာယ စိတ္တံ ပဏိဒဟန္တောပိ အဘိဘုံ တဏှာမညနာယ မညတိ။ အတ္တာနံ ဟီနတော အဘိဘုံ သေယျတော ဒဟန္တော ပန အဘိဘုံ မာနမညနာယ မညတိ။ ‘‘အဘိဘူ နိစ္စော ဓုဝေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရာမသန္တော အဘိဘုံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ပဇာပတိဝါရေ ဝုတ္တနယမေဝ။

၄။ ဧဝံ ¶ ဘဂဝါ ပဋိပါဋိယာ ဒေဝလောကေ ဒဿေန္တောပိ အဘိဘူဝစနေန အသညဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ အယံ ဝဋ္ဋကထာ၊ သုဒ္ဓါဝါသာ စ ဝိဝဋ္ဋပက္ခေ ဌိတာ၊ အနာဂါမိခီဏာသဝါ ဧဝ ဟိ တေ ဒေဝါ။ ယသ္မာ ဝါ ကတိပယကပ္ပသဟဿာယုကာ ¶ တေ ဒေဝါ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒကာလေယေဝ ဟောန္တိ။ ဗုဒ္ဓါ ပန အသင်္ခေယေပိ ကပ္ပေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဒါ သုညာပိ သာ ဘူမိ ဟောတိ။ ရညော ခန္ဓာဝါရဋ္ဌာနံ ဝိယ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ သုဒ္ဓါဝါသဘဝေါ။ တေ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသဝသေနပိ န ဂဟိတာ၊ သဗ္ဗကာလိကာ ပန ဣမာ မညနာ။ တသ္မာ တာသံ သဒါဝိဇ္ဇမာနဘူမိံ ဒဿေန္တော သုဒ္ဓါဝါသေ အတိက္ကမိတွာ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာကာသာနဉ္စာယတနန္တိ တဗ္ဘူမိကာ စတ္တာရော ကုသလဝိပါကကိရိယာ ခန္ဓာ။ တေ စ တတြူပပန္နာယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ဘဝပရိစ္ဆေဒကထာ အယန္တိ ကတွာ။ ဧသ နယော ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒီသု။ အတ္ထယောဇနာ ပန စတူသုပိ ဧတေသု ဝါရေသု အဘိဘူဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မာနမညနာ စေတ္ထ ပဇာပတိဝါရေ ဝုတ္တနယေနာပိ ယုဇ္ဇတိ။

အာကာသာနဉ္စာယတနဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဧဝံ ဘူမိဝိသေသာဒိနာ ဘေဒေန ဝိတ္ထာရတောပိ မညနာဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဗ္ဗမညနာဝတ္ထုဘူတံ သက္ကာယပရိယာပန္နံ တေဘူမကဓမ္မဘေဒံ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ စတူဟိ သင်္ဂဏှိတွာ ဒဿေန္တော၊ ဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌတောတိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဒိဋ္ဌန္တိ မံသစက္ခုနာပိ ဒိဋ္ဌံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ဒိဋ္ဌံ။ ရူပါယတနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌံ မညတီတိ ဒိဋ္ဌံ တီဟိ မညနာဟိ မညတိ။ ကထံ? ရူပါယတနံ သုဘသညာယ သုခသညာယ စ ပဿန္တော တတ္ထ ဆန္ဒရာဂံ ဇနေတိ၊ တံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ¶ ဘဂဝတာ ‘‘ဣတ္ထိရူပေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ၊ တေ ဒီဃရတ္တံ သောစန္တိ ဣတ္ထိရူပဝသာနုဂါ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၅၅)။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌံ တဏှာမညနာယ မညတိ။ ‘‘ဣတိ ¶ မေ ရူပံ သိယာ အနာဂတမဒ္ဓါနန္တိ ဝါ ပနေတ္ထ နန္ဒိံ သမန္နာနေတိ၊ ရူပသမ္ပဒံ ဝါ ပန အာကင်္ခမာနော ဒါနံ ဒေတီ’’တိ ဝိတ္ထာရော။ ဧဝမ္ပိ ဒိဋ္ဌံ တဏှာမညနာယ မညတိ။ အတ္တနော ပန ပရဿ စ ရူပသမ္ပတ္တိံ ဝိပတ္တိံ နိဿာယ မာနံ ဇနေတိ။ ‘‘ဣမိနာဟံ သေယျောသ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘သဒိသောသ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘ဟီနောသ္မီ’’တိ ဝါတိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌံ မာနမညနာယ မညတိ။ ရူပါယတနံ ပန နိစ္စံ ဓုဝံ သဿတန္တိ မညတိ၊ အတ္တာနံ အတ္တနိယန္တိ မညတိ၊ မင်္ဂလံ အမင်္ဂလန္တိ မညတိ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌံ တီဟိ မညနာဟိ မညတိ။ ကထံ ဒိဋ္ဌသ္မိံ မညတိ? ရူပသ္မိံ အတ္တာနံ ¶ သမနုပဿနနယေန မညန္တော ဒိဋ္ဌသ္မိံ မညတိ။ ယထာ ဝါ ဓနေ ဓညေ။ ဧဝံ ရူပသ္မိံ ရာဂါဒယောတိ မညန္တောပိ ဒိဋ္ဌသ္မိံ မညတိ။ အယမဿ ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိညေဝ ပနဿ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌသ္မိံ မညတိ။ သေသံ ပထဝီဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သုတန္တိ မံသသောတေနပိ သုတံ၊ ဒိဗ္ဗသောတေနပိ သုတံ၊ သဒ္ဒါယတနဿေတံ အဓိဝစနံ။

မုတန္တိ မုတွာ မုနိတွာ စ ဂဟိတံ၊ အာဟစ္စ ဥပဂန္တွာတိ အတ္ထော၊ ဣန္ဒြိယာနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ အညမညသံသိလေသေ ဝိညာတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနမေတံ အဓိဝစနံ။

ဝိညာတန္တိ မနသာ ဝိညာတံ၊ သေသာနံ သတ္တန္နံ အာယတနာနမေတံ အဓိဝစနံ ဓမ္မာရမ္မဏဿ ဝါ။ ဣဓ ပန သက္ကာယပရိယာပန္နမေဝ လဗ္ဘတိ။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ ဒိဋ္ဌဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒိဋ္ဌသုတ္တဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဧဝံ သဗ္ဗံ သက္ကာယဘေဒံ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ စတူဟိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ သမာပန္နကဝါရေန စ အသမာပန္နကဝါရေန စ ဒွိဓာ ဒဿေန္တော ဧကတ္တံ နာနတ္တန္တိအာဒိမာဟ။

ဧကတ္တန္တိ ဣမိနာ ဟိ သမာပန္နကဝါရံ ဒဿေတိ။ နာနတ္တန္တိ ဣမိနာ အသမာပန္နကဝါရံ။ တေသံ ¶ အယံ ဝစနတ္ထော ဧကဘာဝေါ ဧကတ္တံ။ နာနာဘာဝေါ နာနတ္တန္တိ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ သမာပန္နကဝါရံ ¶ စတူဟိ ခန္ဓေဟိ၊ အသမာပန္နကဝါရဉ္စ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဘိန္ဒိတွာ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ သာသနနယေန ပထဝီဝါရာဒီသု ဝုတ္တေန စ အဋ္ဌကထာနယေန ယထာနုရူပံ ဝီမံသိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ပန ဧကတ္တန္တိ ဧကတ္တနယံ ဝဒန္တိ နာနတ္တန္တိ နာနတ္တနယံ။ အပရေ ‘‘ဧကတ္တသညီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ၊ နာနတ္တသညီ အတ္တာ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသံ။ တံ သဗ္ဗံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတတ္တာ အယုတ္တမေဝ ဟောတိ။

ဧဝံ ¶ သဗ္ဗံ သက္ကာယံ ဒွိဓာ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဧကဓာ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေန္တော သဗ္ဗံ သဗ္ဗတောတိအာဒိမာဟ။ ယောဇနာနယော ပနေတ္ထ သဗ္ဗံ အဿာဒေန္တော သဗ္ဗံ တဏှာမညနာယ မညတိ။ ‘‘မယာ ဧတေ သတ္တာ နိမ္မိတာ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တနာ နိမ္မိတံ မညန္တော သဗ္ဗံ မာနမညနာယ မညတိ။ ‘‘သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေကတကမ္မဟေတု၊ သဗ္ဗံ ဣဿရနိမ္မာနဟေတု၊ သဗ္ဗံ အဟေတုအပစ္စယာ၊ သဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန မညန္တော သဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ သဗ္ဗသ္မိံ မညတိ? ဣဓေကစ္စော ဧဝံဒိဋ္ဌိကော ဟောတိ ‘‘မဟာ မေ အတ္တာ’’တိ။ သော သဗ္ဗလောကသန္နိဝါသံ တဿောကာသဘာဝေန ပရိကပ္ပေတွာ သော ခေါ ပန မေ အယံ အတ္တာ သဗ္ဗသ္မိန္တိ မညတိ၊ အယမဿ ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိံယေဝ ပနဿ အတ္တနိ သိနေဟံ တဗ္ဗတ္ထုကဉ္စ မာနံ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ပထဝီဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ သဗ္ဗံ သက္ကာယံ ဧကဓာ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပရေနပိ နယေန တံ ဧကဓာ ဒဿေန္တော နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာနတောတိ အာဟ။ တတ္ထ နိဗ္ဗာနန္တိ ‘‘ယတော ခေါ၊ ဘော၊ အယံ အတ္တာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂိဘူတော ပရိစာရေတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ၊ ဘော၊ အယံ အတ္တာ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ပတ္တော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဉ္စဓာ အာဂတံ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ နိဗ္ဗာနံ အဿာဒေန္တော တဏှာမညနာယ မညတိ။ တေန နိဗ္ဗာနေန ‘‘အဟမသ္မိ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တော’’တိ မာနံ ဇနေန္တော မာနမညနာယ မညတိ။ အနိဗ္ဗာနံယေဝ သမာနံ တံ နိဗ္ဗာနတော နိစ္စာဒိတော စ ဂဏှန္တော ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

နိဗ္ဗာနတော ပန အညံ အတ္တာနံ ဂဟေတွာ သော ခေါ ပန မေ အယံ အတ္တာ ဣမသ္မိံ နိဗ္ဗာနေတိ ¶ မညန္တော နိဗ္ဗာနသ္မိံ မညတိ၊ အယမဿ ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိံယေဝ ¶ ပနဿ အတ္တနိ သိနေဟံ တဗ္ဗတ္ထုကဉ္စ မာနံ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော နိဗ္ဗာနတော မညနာယပိ။ တတြပိ ဟိ နိဗ္ဗာနတော အညံ အတ္တာနံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒံ နိဗ္ဗာနံ၊ အယံ အတ္တာ၊ သော ခေါ ပန မေ အယံ အတ္တာ ဣတော နိဗ္ဗာနတော အညော’’တိ မညန္တော နိဗ္ဗာနတော မညတိ၊ အယမဿ ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိံယေဝ ပနဿ အတ္တနိ သိနေဟံ တဗ္ဗတ္ထုကဉ္စ မာနံ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အဟော သုခံ မမ နိဗ္ဗာန’’န္တိ မညန္တော ပန နိဗ္ဗာနံ မေတိ မညတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယံ ပနေတ္ထ အနုဂီတိ –

ယာဒိသော ¶ ဧသ သက္ကာယော၊ တထာ နံ အဝိဇာနတော၊

ပုထုဇ္ဇနဿ သက္ကာယေ၊ ဇာယန္တိ သဗ္ဗမညနာ။

ဇေဂုစ္ဆော ဘိဒုရော စာယံ၊ ဒုက္ခော အပရိဏာယကော၊

တံ ပစ္စနီကတော ဗာလော၊ ဂဏှံ ဂဏှာတိ မညနံ။

သုဘတော သုခတော စေဝ၊ သက္ကာယံ အနုပဿတော၊

သလဘဿေဝ အဂ္ဂိမှိ၊ ဟောတိ တဏှာယ မညနာ။

နိစ္စသညံ အဓိဋ္ဌာယ၊ သမ္ပတ္တိံ တဿ ပဿတော၊

ဂူထာဒီ ဝိယ ဂူထသ္မိံ၊ ဟောတိ မာနေန မညနာ။

အတ္တာ အတ္တနိယော မေတိ၊ ပဿတော နံ အဗုဒ္ဓိနော၊

အာဒါသေ ဝိယ ဗောန္ဓိဿ၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဟောတိ မညနာ။

မညနာတိ စ နာမေတံ၊ သုခုမံ မာရဗန္ဓနံ၊

သိထိလံ ဒုပ္ပမုဉ္စဉ္စ၊ ယေန ဗဒ္ဓါ ပုထုဇ္ဇနော။

ဗဟုံ ¶ ဝိပ္ဖန္ဒမာနောပိ၊ သက္ကာယံ နာတိဝတ္တတိ၊

သမုဿိတံ ဒဠှတ္ထမ္ဘံ၊ သာဝ ဂဒ္ဒုလဗန္ဓနော။

သ’သော သက္ကာယမလီနော၊ ဇာတိယာ စ ဇရာယ စ၊

ရောဂါဒီဟိ စ ဒုက္ခေဟိ၊ နိစ္စံ ဟညတိ ဗာဠှသော။

တံ ဝေါ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒန္တေ၊ သက္ကာယံ အနုပဿထ၊

အသာတတော အသုဘတော၊ ဘေဒတော စ အနတ္တတော။

ဧသော သဘာဝေါ ဟေတဿ၊ ပဿံ ဧဝမိမံ ဗုဓော၊

ပဟာယ မညနာ သဗ္ဗာ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ။

ပုထုဇ္ဇနဝသေန ¶ စတုဝီသတိပဗ္ဗာ ပဌမနယကထာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဧဝံ ¶ ဘဂဝါ ပထဝီအာဒီသု ဝတ္ထူသု သဗ္ဗသက္ကာယဓမ္မမူလဘူတံ ပုထုဇ္ဇနဿ ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသွေဝ ဝတ္ထူသု သေက္ခဿ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ယောပိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သေက္ခောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယောတိ ဥဒ္ဒေသဝစနံ။ သောတိ နိဒ္ဒေသဝစနံ။ ပိကာရော သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော အယမ္ပိ ဓမ္မော အနိယတောတိအာဒီသု ဝိယ။ တေန စ အာရမ္မဏသဘာဂေန ပုဂ္ဂလံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ နော ပုဂ္ဂလသဘာဂေန၊ ဟေဋ္ဌတော ဟိ ပုဂ္ဂလာ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နာ၊ ဣဓ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာ၊ န တေသံ သဘာဂတာ အတ္ထိ။ အာရမ္မဏံ ပန ဟေဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလာနမ္ပိ တဒေဝ၊ ဣမေသမ္ပိ တဒေဝါတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာရမ္မဏသဘာဂေန ပုဂ္ဂလံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ နော ပုဂ္ဂလသဘာဂေနာ’’တိ။ ယောပိ သောတိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သေက္ခံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူတိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။

သေက္ခောတိ ¶ ကေနဋ္ဌေန သေက္ခော? သေက္ခဓမ္မပ္ပဋိလာဘတော သေက္ခော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သေက္ခော ဟောတီတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သေက္ခာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော ဟောတိ…ပေ… သေက္ခေန သမ္မာသမာဓိနာ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘိက္ခု၊ သေက္ခော ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃)။ အပိစ သိက္ခတီတိပိ သေက္ခော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သိက္ခတီတိ ခေါ ဘိက္ခု တသ္မာ သေက္ခောတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ သိက္ခတိ? အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ၊ အဓိစိတ္တမ္ပိ သိက္ခတိ၊ အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတိ၊ သိက္ခတီတိ ခေါ ဘိက္ခု တသ္မာ သေက္ခောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၆)။

ယောပိ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော အနုလောမပဋိပဒါယ ပရိပူရကာရီ သီလသမ္ပန္နော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော ဝိဟရတိ – ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ အညတရံ သာမညဖလံ အဓိဂမိဿာမီ’’တိ၊ သောပိ ဝုစ္စတိ သိက္ခတီတိ သေက္ခောတိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တောဝ သေက္ခော အဓိပ္ပေတော၊ နော ပုထုဇ္ဇနော။

အပ္ပတ္တံ မာနသံ ဧတေနာတိ အပ္ပတ္တမာနသော။ မာနသန္တိ ရာဂေါပိ စိတ္တမ္ပိ အရဟတ္တမ္ပိ။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော၊ ယွာယံ ¶ စရတိ မာနသော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဧတ္ထ ဟိ ရာဂေါ ¶ မာနသံ။ ‘‘စိတ္တံ မနော မာနသ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၆၅) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘အပ္ပတ္တမာနသော သေက္ခော၊ ကာလံ ကယိရာ ဇနေသုတာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) ဧတ္ထ အရဟတ္တံ။ ဣဓာပိ အရဟတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တေန အပ္ပတ္တာရဟတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ၊ အသဒိသန္တိ အတ္ထော။ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမံ အနနုယုတ္တန္တိ ယောဂက္ခေမံ၊ အရဟတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ပတ္ထယမာနောတိ ဒွေ ပတ္ထနာ တဏှာပတ္ထနာ စ၊ ဆန္ဒပတ္ထနာ စ။ ‘‘ပတ္ထယမာနဿ ဟိ ပဇပ္ပိတာနိ၊ ပဝေဓိတံ ဝါပိ ပကပ္ပိတေသူ’’တိ (သု။ နိ။ ၉၀၈) ဧတ္ထ တဏှာပတ္ထနာ။

‘‘ဆိန္နံ ပါပိမတော သောတံ၊ ဝိဒ္ဓသ္တံ ဝိနဠီကတံ၊

ပါမောဇ္ဇဗဟုလာ ဟောထ၊ ခေမံ ပတ္တတ္ထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၂) –

ဧတ္ထ ¶ ကတ္တုကမျတာ ကုသလစ္ဆန္ဒပတ္ထနာ။ အယမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တေန ပတ္ထယမာနောတိ တံ ယောဂက္ခေမံ ပတ္တုကာမော အဓိဂန္တုကာမော တန္နိန္နော တပ္ပောဏော တပ္ပဗ္ဘာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဟရတီတိ အညံ ဣရိယာပထဒုက္ခံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တံ ကာယံ ဟရတိ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ အဓိမုစ္စန္တော သဒ္ဓါယ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာပိ နိဒ္ဒေသနယေနေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပထဝိံ ပထဝိတော အဘိဇာနာတီတိ ပထဝိံ ပထဝီဘာဝေန အဘိဇာနာတိ၊ န ပုထုဇ္ဇနော ဝိယ သဗ္ဗာကာရဝိပရီတာယ သညာယ သဉ္ဇာနာတိ။ အပိစ ခေါ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ပထဝီတိ ဧတံ ပထဝီဘာဝံ အဓိမုစ္စန္တော ဧဝ နံ အနိစ္စာတိပိ ဒုက္ခာတိပိ အနတ္တာတိပိ ဧဝံ အဘိဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ နံ အဘိညတွာ ပထဝိံ မာ မညီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မညတီတိ မညိ။ အယံ ပန မညီ စ န မညီ စ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ။ ဧတသ္မိဉှိ အတ္ထေ ဣဒံ ပဒံ နိပါတေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ။ ဝုစ္စတေ၊ ပုထုဇ္ဇနော ¶ တာဝ သဗ္ဗမညနာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ မညတီတိ ဝုတ္တော။ ခီဏာသဝေါ ပဟီနတ္တာ န မညတီတိ။ သေက္ခဿ ပန ဒိဋ္ဌိမညနာ ပဟီနာ၊ ဣတရာ ပန တနုဘာဝံ ဂတာ၊ တေန သော မညတီတိပိ န ဝတ္တဗ္ဗော ပုထုဇ္ဇနော ဝိယ၊ န မညတီတိပိ န ဝတ္တဗ္ဗော ခီဏာသဝေါ ဝိယာတိ။

ပရိညေယျံ တဿာတိ တဿ သေက္ခဿ တံ မညနာဝတ္ထု ဩက္ကန္တနိယာမတ္တာ သမ္ဗောဓိပရာယဏတ္တာ စ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိညေယျံ၊ အပရိညေယျဉ္စ အပရိညာတဉ္စ ¶ န ဟောတိ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝိယ၊ နောပိ ပရိညာတံ ခီဏာသဝဿ ဝိယ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။

သေက္ခဝသေန ဒုတိယနယကထာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဧဝံ ပထဝီအာဒီသု ဝတ္ထူသု သေက္ခဿ ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ခီဏာသဝဿ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ယောပိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု အရဟန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ဣဓ ဥဘယသဘာဂတာပိ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။ သေက္ခော ဟိ ခီဏာသဝေန အရိယပုဂ္ဂလတ္တာ သဘာဂေါ၊ တေန ပုဂ္ဂလသဘာဂတာ လဗ္ဘတိ၊ အာရမ္မဏသဘာဂတာ ပန ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ အရဟန္တိ အာရကကိလေသော၊ ဒူရကိလေသော ပဟီနကိလေသောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ကထဉ္စ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု အရဟံ ဟောတိ? အာရကာဿ ဟောန္တိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သံကိလေသိကာ ပေါနောဗ္ဘဝိကာ သဒရာ ဒုက္ခဝိပါကာ အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏိယာ။ ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု အရဟံ ဟောတီ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၄) ခီဏာသဝေါတိ စတ္တာရော အာသဝါ ကာမာသဝေါ…ပေ… အဝိဇ္ဇာသဝေါ၊ ဣမေ စတ္တာရော အာသဝါ အရဟတော ခီဏာ ပဟီနာ သမုစ္ဆိန္နာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ၊ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကာ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာ၊ တေန ဝုစ္စတိ ခီဏာသဝေါတိ။

ဝုသိတဝါတိ ဂရုသံဝါသေပိ အရိယမဂ္ဂသံဝါသေပိ ဒသသု အရိယဝါသေသုပိ ဝသိ ပရိဝသိ ဝုတ္ထော ပရိဝုတ္ထော၊ သော ဝုတ္ထဝါသော စိဏ္ဏစရဏောတိ ဝုသိတဝါ ကတကရဏီယောတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကံ ဥပါဒါယ သတ္တ သေက္ခာ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကရဏီယံ ကရောန္တိ နာမ၊ ခီဏာသဝဿ သဗ္ဗကရဏီယာနိ ကတာနိ ပရိယောသိတာနိ၊ နတ္ထိ တဿ ဥတ္တရိ ကရဏီယံ ဒုက္ခက္ခယာဓိဂမာယာတိ ကတကရဏီယော။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ –

‘‘တဿ ¶ သမ္မာ ဝိမုတ္တဿ၊ သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊

ကတဿ ပဋိစယော နတ္ထိ၊ ကရဏီယံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၆၄၂)၊

ဩဟိတဘာရောတိ တယော ဘာရာ ခန္ဓဘာရော ကိလေသဘာရော အဘိသင်္ခါရဘာရောတိ၊ တဿိမေ တယော ဘာရာ ဩဟိတာ ဩရောပိတာ နိက္ခိတ္တာ ¶ ပါတိတာ၊ တေန ဝုစ္စတိ ဩဟိတဘာရောတိ။ အနုပ္ပတ္တသဒတ္ထောတိ အနုပ္ပတ္တော သဒတ္ထံ၊ သကတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကကာရဿာယံ ဒကာရော ကတော၊ သဒတ္ထောတိ စ အရဟတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ အတ္တုပနိဗန္ဓနဋ္ဌေန အတ္တာနံ အဝိဇဟနဋ္ဌေန အတ္တနော ပရမတ္ထဋ္ဌေန စ အတ္တနော အတ္ထော သကတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။

ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနောတိ ဘဝသံယောဇနာနီတိ ဒသ သံယောဇနာနိ ကာမရာဂသံယောဇနံ ပဋိဃမာနဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသဘဝရာဂဣဿာမစ္ဆရိယသံယောဇနံ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနံ။ ဣမာနိ ဟိ သတ္တေ ဘဝေသု သံယောဇေန္တိ ဥပနိဗန္ဓန္တိ၊ ဘဝံ ဝါ ဘဝေန သံယောဇေန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘဝသံယောဇနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမာနိ ဘဝသံယောဇနာနိ အရဟတော ပရိက္ခီဏာနိ ပဟီနာနိ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာနိ၊ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနော’’တိ။ သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တောတိ ဧတ္ထ သမ္မဒညာတိ သမ္မာ အညာယ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ခန္ဓာနံ ခန္ဓဋ္ဌံ၊ အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ၊ ဓာတူနံ ¶ ဓာတုဋ္ဌံ၊ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌံ၊ သမုဒယဿ ပဘဝဋ္ဌံ၊ နိရောဓဿ သန္တဋ္ဌံ၊ မဂ္ဂဿ ဒဿနဋ္ဌံ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ ဧဝမာဒိံ ဝါ ဘေဒံ သမ္မာ ယထာဘူတံ အညာယ ဇာနိတွာ တီရယိတွာ တုလယိတွာ ဝိဘာဝေတွာ ဝိဘူတံ ကတွာတိ။

ဝိမုတ္တောတိ ဒွေ ဝိမုတ္တိယော စိတ္တဿ စ ဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ အရဟာ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တစိတ္တတ္တာ စိတ္တဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တော။ နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တတ္တာ နိဗ္ဗာနေပိ ဝိမုတ္တော။ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တော’’တိ။ ပရိညာတံ တဿာတိ တဿ အရဟတော တံ မညနာဝတ္ထု တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိညာတံ။ တသ္မာ သော တံ ဝတ္ထုံ န မညတိ၊ တံ ဝါ မညနံ န မညတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

နိဗ္ဗာနဝါရေ ¶ ပန ခယာ ရာဂဿာတိအာဒယော တယော ဝါရာ ဝုတ္တာ။ တေ ပထဝီဝါရာဒီသုပိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။ အယဉ္စ ပရိညာတဝါရော နိဗ္ဗာနဝါရေပိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။ ဝိတ္ထာရေန္တေန စ ပရိညာတံ တဿာတိ သဗ္ဗပဒေဟိ ယောဇေတွာ ပုန ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂတ္တာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတရေသု။ ဒေသနာ ပန ဧကတ္ထ ဝုတ္တံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ သံခိတ္တာ။

ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂတ္တာတိ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ဗာဟိရကော ကာမေသု ဝီတရာဂေါ၊ န ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂေါ။ အရဟာ ပန ခယာ ယေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ¶ ‘‘ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂတ္တာ’’တိ။ ဧသ နယော ဒေါသမောဟေသုပိ။ ယထာ စ ‘‘ပရိညာတံ တဿာတိ ဝဒါမီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပရိညာတတ္တာ သော တံ ဝတ္ထုံ တံ ဝါ မညနံ န မညတီတိ အတ္ထော ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဝီတရာဂတ္တာ သော တံ ဝတ္ထုံ တံ ဝါ မညနံ န မညတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ပရိညာတံ တဿာတိ အယံ ဝါရော မဂ္ဂဘာဝနာပါရိပူရိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ဣတရေ ပန ဖလသစ္ဆိကိရိယာပါရိပူရိဒဿနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒွီဟိ ဝါ ကာရဏေဟိ အရဟာ န မညတိ ဝတ္ထုဿ စ ပရိညာတတ္တာ အကုသလမူလာနဉ္စ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ တေနဿ ပရိညာတဝါရေန ဝတ္ထုနော ဝတ္ထုပရိညံ ဒီပေတိ၊ ဣတရေဟိ အကုသလမူလသမုစ္ဆေဒန္တိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမေသု တီသု ဝါရေသု အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တီသု ဟိ ဝါရေသု ရာဂေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဒုက္ခာနုပဿီ ဝိဟရန္တော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တော ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂေါ ဟောတိ။ ဒေါသေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ အနိစ္စာနုပဿီ ¶ ဝိဟရန္တော အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တော ခယာ ဒေါသဿ ဝီတဒေါသော ဟောတိ။ မောဟေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ အနတ္တာနုပဿီ ဝိဟရန္တော သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တော ခယာ မောဟဿ ဝီတမောဟော ဟောတီတိ။

ဧဝံ သန္တေ န ဧကော တီဟိ ဝိမောက္ခေဟိ ဝိမုစ္စတီတိ ဒွေ ဝါရာ န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုန္တိ စေ၊ တံ န။ ကသ္မာ? အနိယမိတတ္တာ။ အနိယမေန ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယောပိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု အရဟ’’န္တိ။ န ပန ဝုတ္တံ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ဝါ ဝိမုတ္တော၊ ဣတရေန ဝါတိ၊ တသ္မာ ယံ အရဟတော ယုဇ္ဇတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။

အဝိသေသေန ဝါ ယော ကောစိ အရဟာ သမာနေပိ ရာဂါဒိက္ခယေ ဝိပရိဏာမဒုက္ခဿ ပရိညာတတ္တာ ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဒုက္ခဒုက္ခဿ ပရိညာတတ္တာ ခယာ ဒေါသဿ ဝီတဒေါသောတိ။ သင်္ခါရဒုက္ခဿ ပရိညာတတ္တာ ခယာ မောဟဿ ဝီတမောဟောတိ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဿ ဝါ ပရိညာတတ္တာ ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂေါ။ အနိဋ္ဌာရမ္မဏဿ ပရိညာတတ္တာ ခယာ ဒေါသဿ ဝီတဒေါသော။ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဿ ပရိညာတတ္တာ ¶ ခယာ မောဟဿ ဝီတမောဟော။ သုခါယ ဝါ ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယဿ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂေါ၊ ဣတရာသု ပဋိဃမောဟာနုသယာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ¶ ဝီတဒေါသော ဝီတမောဟော စာတိ။ တသ္မာ တံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂတ္တာ…ပေ… ဝီတမောဟတ္တာ’’တိ။

ခီဏာသဝဝသေန တတိယစတုတ္ထပဉ္စမဆဋ္ဌနယကထာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ဧဝံ ပထဝီအာဒီသု ဝတ္ထူသု ခီဏာသဝဿ ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော တထာဂတောပိ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တထာဂတောတိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ – တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော၊ တထဒဿိတာယ တထာဂတော၊ တထာဝါဒိတာယ တထာဂတော၊ တထာကာရိတာယ တထာဂတော၊ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ။

ကထံ ¶ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတာ၊ ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ အာဂတော၊ ယထာ သိခီ ဘဂဝါ၊ ယထာ ဝေဿဘူ ဘဂဝါ၊ ယထာ ကကုသန္ဓော ဘဂဝါ၊ ယထာ ကောဏာဂမနော ဘဂဝါ၊ ယထာ ကဿပေါ ဘဂဝါ အာဂတောတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေန အဘိနီဟာရေန ဧတေ ဘဂဝန္တော အာဂတာ၊ တေနေဝ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။

အထ ဝါ ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ…ပေ… ယထာ ကဿပေါ ဘဂဝါ ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ၊ သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပါရမိံ ပူရေတွာ၊ ဣမာ ဒသ ပါရမိယော၊ ဒသ ဥပပါရမိယော၊ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ၊ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ၊ အင်္ဂပရိစ္စာဂံ နယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂန္တိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ပူရေတွာ၊ ဗုဒ္ဓိစရိယာယ ကောဋိံ ပတွာ အာဂတော၊ တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။

ယထာ စ ဝိပဿီ ဘဂဝါ…ပေ… ယထာ ကဿပေါ ဘဂဝါ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ သမ္မပ္ပဓာနေ ဣဒ္ဓိပါဒေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ဗြူဟေတွာ အာဂတော၊ တထာ အမှာကံ ¶ ဘဂဝါပိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာတိ။

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာ သမ္ပတိဇာတော ဝိပဿီ ဘဂဝါ ဂတော…ပေ… ကဿပေါ ဘဂဝါ ဂတော။ ကထဉ္စ သော ဂတောတိ၊ သော ဟိ သမ္ပတိဇာတောဝ သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတော။ ယထာဟ – သမ္ပတိဇာတော၊ အာနန္ဒ၊ ဗောဓိသတ္တော သမေဟိ ¶ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂစ္ဆတိ သေတမှိ ဆတ္တေ အနုဓာရီယမာနေ၊ သဗ္ဗာ စ ဒိသာ အနုဝိလောကေတိ၊ အာသဘိဉ္စ ဝါစံ ဘာသတိ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ၊ ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ၊ သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ၊ အယမန္တိမာ ဇာတိ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၇)။

တဉ္စဿ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ ယဉှိ သော သမ္ပတိဇာတောဝ သမေဟိ ပါဒေဟိ ပတိဋ္ဌဟိ၊ ဣဒမဿ စတုရိဒ္ဓိပါဒပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဥတ္တရာဘိမုခဘာဝေါ ပန သဗ္ဗလောကုတ္တရဘာဝဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ သတ္တပဒဝီတိဟာရော သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂရတနပဋိလာဘဿ။ ‘‘သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ’’တိ (သု။ နိ။ ၆၉၃) ဧတ္ထ ဝုတ္တော စာမရုက္ခေပေါ သဗ္ဗတိတ္ထိယနိမ္မထနဿ။ သေတစ္ဆတ္တဓာရဏံ အရဟတ္တဝိမုတ္တိဝရဝိမလသေတစ္ဆတ္တပဋိလာဘဿ။ သဗ္ဗဒိသာနုဝိလောကနံ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿ။ အာသဘီဝါစာဘာသနံ အပ္ပဋိဝတ္တိယဝရဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ တထာ အယံ ဘဂဝါပိ ဂတော။ တဉ္စဿ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ တေသညေဝ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ဂဝမ္ပတီ ယထာ၊

သော ဝိက္ကမီ သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော၊

ဂန္တွာန ¶ ¶ သော သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော၊

အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယီ၊

သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။ –

အထ ¶ ဝါ ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ…ပေ… ယထာ ကဿပေါ ဘဂဝါ၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထေဝ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဟာယ ဂတော။ အဗျာပါဒေန ဗျာပါဒံ၊ အာလောကသညာယ ထိနမိဒ္ဓံ၊ အဝိက္ခေပေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ၊ ဓမ္မဝဝတ္ထာနေန ဝိစိကိစ္ဆံ ပဟာယ၊ ဉာဏေန အဝိဇ္ဇံ ပဒါလေတွာ၊ ပါမောဇ္ဇေန အရတိံ ဝိနောဒေတွာ၊ ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏကဝါဋံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနေန ဝိတက္ကဝိစာရဓူမံ ဝူပသမေတွာ၊ တတိယဇ္ဈာနေန ပီတိံ ဝိရာဇေတွာ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနေန သုခဒုက္ခံ ပဟာယ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ ရူပသညာပဋိဃသညာနာနတ္တသညာယော သမတိက္ကမိတွာ၊ ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ အာကာသာနဉ္စာယတနသညံ၊ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိယာ ဝိညာဏဉ္စာယတနသညံ၊ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ အာကိဉ္စညာယတနသညံ သမတိက္ကမိတွာ ဂတော။

အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ ပဟာယ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သုခသညံ၊ အနတ္တာနုပဿနာယ အတ္တသညံ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နန္ဒိံ၊ ဝိရာဂါနုပဿနာယ ရာဂံ၊ နိရောဓာနုပဿနာယ သမုဒယံ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ အာဒါနံ၊ ခယာနုပဿနာယ ဃနသညံ၊ ဝယာနုပဿနာယ အာယူဟနံ၊ ဝိပရိဏာမာနုပဿနာယ ဓုဝသညံ၊ အနိမိတ္တာနုပဿနာယ နိမိတ္တံ၊ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာယ ပဏိဓိံ၊ သုညတာနုပဿနာယ အဘိနိဝေသံ၊ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာယ သာရာဒါနာဘိနိဝေသံ၊ ယထာဘူတဉာဏဒဿနေန သမ္မောဟာဘိနိဝေသံ၊ အာဒီနဝါနုပဿနာယ အာလယာဘိနိဝေသံ၊ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာယ အပ္ပဋိသင်္ခံ၊ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာယ သံယောဂါဘိနိဝေသံ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေ ကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ၊ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန ဩဠာရိကေ ကိလေသေ ပဟာယ၊ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အဏုသဟဂတေ ကိလေသေ သမုဂ္ဃာဋေတွာ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂတော။ ဧဝမ္ပိ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ ¶ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။ ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ။ အာပေါဓာတုယာ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏံ။ တေဇောဓာတုယာ ဥဏှတ္တလက္ခဏံ။ ဝါယောဓာတုယာ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏံ။ အာကာသဓာတုယာ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ ¶ ။ ဝိညာဏဓာတုယာ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။

ရူပဿ ရုပ္ပနလက္ခဏံ။ ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ။ သညာယ သဉ္ဇာနနလက္ခဏံ။ သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏံ။ ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။

ဝိတက္ကဿ ¶ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ။ ဝိစာရဿ အနုမဇ္ဇနလက္ခဏံ။ ပီတိယာ ဖရဏလက္ခဏံ။ သုခဿ သာတလက္ခဏံ။ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။ ဖဿဿ ဖုသနလက္ခဏံ။

သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ။ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ။ သတိန္ဒြိယဿ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ။ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။ ပညိန္ဒြိယဿ ပဇာနနလက္ခဏံ။

သဒ္ဓါဗလဿ အဿဒ္ဓိယေ အကမ္ပိယလက္ခဏံ။ ဝီရိယဗလဿ ကောသဇ္ဇေ။ သတိဗလဿ မုဋ္ဌသစ္စေ။ သမာဓိဗလဿ ဥဒ္ဓစ္စေ။ ပညာဗလဿ အဝိဇ္ဇာယ အကမ္ပိယလက္ခဏံ။

သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ။ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဝိစယလက္ခဏံ။ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ။ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဖရဏလက္ခဏံ။ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပသမလက္ခဏံ။ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏံ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒဿနလက္ခဏံ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ။ သမ္မာဝါစာယ ပရိဂ္ဂါဟလက္ခဏံ။ သမ္မာကမ္မန္တဿ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ။ သမ္မာအာဇီဝဿ ဝေါဒါနလက္ခဏံ။ သမ္မာဝါယာမဿ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ။ သမ္မာသတိယာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ။ သမ္မာသမာဓိဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။

အဝိဇ္ဇာယ အညာဏလက္ခဏံ။ သင်္ခါရာနံ စေတနာလက္ခဏံ။ ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။ နာမဿ နမနလက္ခဏံ။ ရူပဿ ရုပ္ပနလက္ခဏံ။ သဠာယတနဿ အာယတနလက္ခဏံ။ ဖဿဿ ဖုသနလက္ခဏံ။ ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ။ တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏံ။ ဥပါဒါနဿ ဂဟဏလက္ခဏံ။ ဘဝဿ အာယူဟနလက္ခဏံ။ ဇာတိယာ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ။ ဇရာယ ဇီရဏလက္ခဏံ။ မရဏဿ စုတိလက္ခဏံ။

ဓာတူနံ ¶ သုညတာလက္ခဏံ။ အာယတနာနံ အာယတနလက္ခဏံ။ သတိပဋ္ဌာနာနံ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ။ သမ္မပ္ပဓာနာနံ ပဒဟနလက္ခဏံ။ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ဣဇ္ဈနလက္ခဏံ။ ဣန္ဒြိယာနံ အဓိပတိလက္ခဏံ။ ဗလာနံ အကမ္ပိယလက္ခဏံ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ နိယျာနလက္ခဏံ။ မဂ္ဂဿ ဟေတုလက္ခဏံ။

သစ္စာနံ ¶ တထလက္ခဏံ။ သမထဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။ ဝိပဿနာယ အနုပဿနာလက္ခဏံ။ သမထဝိပဿနာနံ ဧကရသလက္ခဏံ။ ယုဂနန္ဓာနံ ¶ အနတိဝတ္တနလက္ခဏံ။

သီလဝိသုဒ္ဓိယာ သံဝရလက္ခဏံ။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာ ဒဿနလက္ခဏံ။

ခယေဉာဏဿ သမုစ္ဆေဒလက္ခဏံ။ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏဿ ပဿဒ္ဓိလက္ခဏံ။ ဆန္ဒဿ မူလလက္ခဏံ။ မနသိကာရဿ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ။ ဖဿဿ သမောဓာနလက္ခဏံ။ ဝေဒနာယ သမောသရဏလက္ခဏံ။ သမာဓိဿ ပမုခလက္ခဏံ။ သတိယာ အာဓိပတေယျလက္ခဏံ။ ပညာယ တတုတ္တရိလက္ခဏံ။ ဝိမုတ္တိယာ သာရလက္ခဏံ။ အမတောဂဓဿ နိဗ္ဗာနဿ ပရိယောသာနလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ။ ဧဝံ တထလက္ခဏံ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော အဝိရဇ္ဈိတွာ ပတ္တော အနုပ္ပတ္တောတိ တထာဂတော၊ ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ၊ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၅၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ အပိစ ဇရာမရဏဿ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော…ပေ… သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တထာ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော။ သင်္ခါရာနံ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဋ္ဌော…ပေ… ဇာတိယာ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တံ သဗ္ဗံ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာပိ တထာနံ ဓမ္မာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတောတိ ¶ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝါ ယံ သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ။ တံ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ၊ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စ တေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ¶ ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနကပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ၊ ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ¶ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၆၁၆) အာဒိနာ နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွေပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ၊ ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ တမဟံ ဇာနာမိ၊ …တမဟံ အဘိညာသိံ၊ တံ တထာဂတဿ ဝိဒိတံ၊ တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။ ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ တတ္ထ တထဒဿီအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကထံ တထာဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ယဉ္စ ရတ္တိံ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ၊ ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏေ ကာလေ ပဌမဗောဓိယာပိ မဇ္ဈိမဗောဓိယာပိ ပစ္ဆိမဗောဓိယာပိ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တံ ဂေယျံ…ပေ… ဝေဒလ္လံ၊ တံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော စ ဗျဉ္ဇနတော စ အနုပဝဇ္ဇံ အနူနမနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ ဒေါသမောဟမဒနိမ္မဒနံ၊ နတ္ထိ တတ္ထ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ပက္ခလိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ၊ ဧကနာဠိယာ မိတံ ဝိယ၊ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ စ တထမေဝ ဟောတိ အဝိတထံ။ တေနာဟ – ‘‘ယဉ္စ၊ စုန္ဒ၊ ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ၊ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ၊ သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ နော အညထာ။ တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။ ဂဒအတ္ထော ¶ ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထာဝါဒိတာယ တထာဂတော။ အပိစ အာဂဒနံ အာဂဒေါ၊ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတသ္မိံ အတ္ထေ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ ¶ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ၊ ကာယဿပိ ဝါစာ။ တသ္မာ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာ ဝါစာ ¶ ၊ ကာယောပိ တထာဂတော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ကာယော၊ ဝါစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ တထာဂတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာဝါဒီ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ ဣတိ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ၊ တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။

ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝိစိံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ၊ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနပိ၊ န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ၊ အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ရာဇရာဇော ဒေဝဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ တေနာဟ ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ။ တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

တတြေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသမယော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ ဝိယ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ၊ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသမယော စေဝ ပုညဿယော စ အဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။

အပိစ တထာယ ဂတောတိပိ တထာဂတော၊ တထံ ဂတောတိပိ တထာဂတော။ ဂတောတိ အဝဂတော၊ အတီတော၊ ပတ္တော၊ ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ¶ သကလံ လောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော။ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ တေန ယံ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ ‘‘လောကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကသမုဒယော တထာဂတဿ ¶ ပဟီနော။ လောကနိရောဓော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကနိရောဓော တထာဂတဿ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ တထာဂတဿ ဘာဝိတာ။ ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒေဝကဿ ¶ လောကဿ…ပေ… သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ၊ တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။ တဿ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒမ္ပိ စ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝဒီပနေ မုခမတ္တမေဝ။ သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယျ။

အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ပဒဒွယေ ပန အာရကတ္တာ အရီနံ၊ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ၊ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ၊ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါတိ ဣမေဟိ တာဝ ကာရဏေဟိ အရဟန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရတော ပနေတံ ပဒဒွယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိဝဏ္ဏနာယံ ပကာသိတံ။

ပရိညာတန္တံ တထာဂတဿာတိ ဧတ္ထ ပန တံ မညနာဝတ္ထု ပရိညာတံ တထာဂတဿာတိပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိညာတန္တံ နာမ ပရိညာတပါရံ ပရိညာတာဝသာနံ အနဝသေသတော ပရိညာတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သာဝကေဟိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စာပိ တေန တေန မဂ္ဂေန ကိလေသပ္ပဟာနေ ဝိသေသော နတ္ထိ၊ ပရိညာယ ပန အတ္ထိ။ သာဝကာ ဟိ စတုန္နံ ဓာတူနံ ဧကဒေသမေဝ သမ္မသိတွာ နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏန္တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန အဏုပ္ပမာဏမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ ဉာဏေန အဒိဋ္ဌမတုလိတမတီရိတမသစ္ဆိကတံ နတ္ထိ။

တထာဂတဝါရသတ္တမနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ နန္ဒီ ¶ ဒုက္ခဿ မူလန္တိအာဒီသု စ နန္ဒီတိ ပုရိမတဏှာ။ ဒုက္ခန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ မူလန္တိအာဒိ။ ဣတိ ဝိဒိတွာတိ တံ ပုရိမဘဝနန္ဒိံ ‘‘ဣမဿ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိ ဧဝံ ဇာနိတွာ။ ဘဝါတိ ကမ္မဘဝတော။ ဇာတီတိ ဝိပါကက္ခန္ဓာ။ တေ ဟိ ယသ္မာ ဇာယန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဇာတိသီသေန ဝါ အယံ ဒေသနာ။ ဧတမ္ပိ ‘‘ဣတိ ဝိဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယဉှိ ဧတ္ထ အတ္ထော ‘‘ကမ္မဘဝတော ဥပပတ္တိဘဝေါ ဟောတီတိ ဧဝဉ္စ ဇာနိတွာ’’တိ။ ဘူတဿာတိ ¶ သတ္တဿ။ ဇရာမရဏန္တိ ဇရာ စ ¶ မရဏဉ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တေန ဥပပတ္တိဘဝေန ဘူတဿ သတ္တဿ ခန္ဓာနံ ဇရာမရဏံ ဟောတီတိ ဧဝဉ္စ ဇာနိတွာတိ။

ဧတ္တာဝတာ ယံ ဗောဓိရုက္ခမူလေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော သမ္မသိတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော၊ တဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ပဋိဝေဓာ မညနာနံ အဘာဝကာရဏံ ဒဿေန္တော စတုသင်္ခေပံ တိသန္ဓိံ တိယဒ္ဓံ ဝီသတာကာရံ တမေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ဒဿေတိ။

ကထံ ပန ဧတ္တာဝတာ ဧသ သဗ္ဗော ဒဿိတော ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ဟိ နန္ဒီတိ အယံ ဧကော သင်္ခေပေါ။ ဒုက္ခဿာတိ ဝစနတော ဒုက္ခံ ဒုတိယော၊ ဘဝါ ဇာတီတိ ဝစနတော ဘဝေါ တတိယော၊ ဇာတိဇရာမရဏံ စတုတ္ထော။ ဧဝံ တာဝ စတ္တာရော သင်္ခေပါ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော။ တဏှာဒုက္ခာနံ ပန အန္တရံ ဧကော သန္ဓိ၊ ဒုက္ခဿ စ ဘဝဿ စ အန္တရံ ဒုတိယော၊ ဘဝဿ စ ဇာတိယာ စ အန္တရံ တတိယော။ ဧဝံ စတုန္နံ အင်္ဂုလီနံ အန္တရသဒိသာ စတုသင်္ခေပန္တရာ တယော သန္ဓီ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတ္ထ နန္ဒီတိ အတီတော အဒ္ဓါ၊ ဇာတိဇရာမရဏံ အနာဂတော၊ ဒုက္ခဉ္စ ဘဝေါ စ ပစ္စုပ္ပန္နောတိ ဧဝံ တယော အဒ္ဓါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတီတေ ပန ပဉ္စသု အာကာရေသု နန္ဒီဝစနေန တဏှာ ဧကာ အာဂတာ၊ တာယ အနာဂတာပိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရဥပါဒါနဘဝါ ပစ္စယလက္ခဏေန ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ ဇာတိဇရာမရဏဝစနေန ပန ယေသံ ခန္ဓာနံ တဇ္ဇာတိဇရာမရဏံ၊ တေ ဝုတ္တာ ယေဝါတိ ကတွာ အာယတိံ ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။

ဧဝမေတေ ‘‘ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ၊ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ၊ နိကန္တိ တဏှာ၊ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနံ၊ စေတနာ ဘဝေါ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ ¶ ဣဓ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယာ။ ဣဓ ပဋိသန္ဓိ ဝိညာဏံ၊ ဩက္ကန္တိ နာမရူပံ၊ ပသာဒေါ အာယတနံ၊ ဖုဋ္ဌော ဖဿော၊ ဝေဒယိတံ ဝေဒနာ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဣဓူပပတ္တိဘဝသ္မိံ ပုရေကတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယာ။ ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာနံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ၊ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ၊ နိကန္တိ တဏှာ၊ ဥပဂမနမုပါဒါနံ၊ စေတနာ ဘဝေါ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဣဓ ကမ္မဘဝသ္မိံ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယာ။ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိ ဝိညာဏံ၊ ဩက္ကန္တိ နာမရူပံ၊ ပသာဒေါ အာယတနံ၊ ဖုဋ္ဌော ဖဿော ¶ ၊ ဝေဒယိတံ ဝေဒနာ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အာယတိံ ဥပပတ္တိဘဝသ္မိံ ဣဓ ¶ ကတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယာ’’တိ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌလက္ခဏာ ဝီသတိ အာကာရာ ဣဓ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ‘‘နန္ဒီ ဒုက္ခဿ မူလန္တိ ဣတိ ဝိဒိတွာ ဘဝါ ဇာတိ၊ ဘူတဿ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဧတ္တာဝတာ ဧသ သဗ္ဗောပိ စတုသင်္ခေပေါ တိသန္ဓိ တိယဒ္ဓါ ဝီသတာကာရော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒဿိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ တသ္မာ တိဟ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒါမီတိ ဧတ္ထ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနံ ကတွာ ပဒယောဇနာယ အတ္ထနိဂမနံ ကရိဿာမ။ တသ္မာ တိဟာတိ တသ္မာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိကာရဟကာရာ ဟိ နိပါတာ။ သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသဝစနမေတံ။ တဏှာနန္တိ နန္ဒီတိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ သဗ္ဗတဏှာနံ။ ခယာတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေန အစ္စန္တက္ခယာ။ ဝိရာဂါဒီနိ ခယဝေဝစနာနေဝ။ ယာ ဟိ တဏှာ ခီဏာ၊ ဝိရတ္တာပိ တာ ဘဝန္တိ နိရုဒ္ဓါပိ စတ္တာပိ ပဋိနိဿဋ္ဌာပိ။ ခယာတိ ဝါ စတုမဂ္ဂကိစ္စသာဓာရဏမေတံ။ တတော ပဌမမဂ္ဂေန ဝိရာဂါ၊ ဒုတိယေန နိရောဓာ၊ တတိယေန စာဂါ၊ စတုတ္ထေန ပဋိနိဿဂ္ဂါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယာဟိ ဝါ တဏှာဟိ ပထဝိံ ပထဝိတော သဉ္ဇာနေယျ၊ တာသံ ခယာ။ ယာဟိ ပထဝိံ မညေယျ၊ တာသံ ဝိရာဂါ။ ယာဟိ ပထဝိယာ မညေယျ၊ တာသံ နိရောဓာ။ ယာဟိ ပထဝိတော မညေယျ၊ တာသံ စာဂါ။ ယာဟိ ပထဝိံ မေတိ မညေယျ၊ တာသံ ပဋိနိဿဂ္ဂါ။ ယာဟိ ဝါ ပထဝိံ မညေယျ၊ တာသံ ခယာ…ပေ… ယာဟိ ပထဝိံ အဘိနန္ဒေယျ၊ တာသံ ပဋိနိဿဂ္ဂါတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ၊ န ကိဉ္စိ ဝိရုဇ္ဈတိ။

အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရဝိရဟိတံ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ။ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗောဓိံ။ အထ ဝါ ပသတ္ထံ သုန္ဒရဉ္စ ဗောဓိံ။ ဗောဓီတိ ရုက္ခောပိ မဂ္ဂေါပိ သဗ္ဗညုတဉာဏမ္ပိ နိဗ္ဗာနမ္ပိ။ ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁) စ ‘‘အန္တရာ ¶ စ ဗောဓိံ အန္တရာ စ ဂယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅) စ အာဂတဋ္ဌာနေဟိ ရုက္ခော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ၁၂၁) အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂေါ။ ‘‘ပပ္ပောတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၇) အာဂတဋ္ဌာနေ သဗ္ဗညုတဉာဏံ။ ‘‘ပတွာန ဗောဓိံ အမတံ အသင်္ခတ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ပန ဘဂဝတော အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ။ အပရေ သဗ္ဗညုတဉာဏန္တိပိ ဝဒန္တိ။

သာဝကာနံ ¶ ¶ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အနုတ္တရာ ဗောဓိ ဟောတိ န ဟောတီတိ။ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အသဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာ။ တေသဉှိ ကဿစိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အရဟတ္တဖလမေဝ ဒေတိ၊ ကဿစိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ကဿစိ ဆ အဘိညာ၊ ကဿစိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ကဿစိ သာဝကပါရမီဉာဏံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏမေဝ ဒေတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ အဘိသေကော ဝိယ ရညော သဗ္ဗလောကိဿရိယဘာဝံ။ တသ္မာ အညဿ ကဿစိပိ အနုတ္တရာ ဗောဓိ န ဟောတီတိ။

အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ အဘိညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ၊ ပတ္တော အဓိဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတိ ဝဒါမီတိ ဣတိ ဝဒါမိ အာစိက္ခာမိ ဒေသေမိ ပညပေမိ၊ ပဋ္ဌပေမိ ဝိဝရာမိ ဝိဘဇာမိ ဥတ္တာနီကရောမီတိ။ တတြာယံ ယောဇနာ – တထာဂတောပိ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ပထဝိံ န မညတိ…ပေ… ပထဝိံ နာဘိနန္ဒတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု၊ နန္ဒီ ဒုက္ခဿ မူလံ၊ ဘဝါ ဇာတိ၊ ဘူတဿ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ ဝိဒိတွာတိ။ တတ္ထ ဣတိ ဝိဒိတွာတိ ဣတိကာရော ကာရဏတ္ထော။ တေန ဣမဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဝိဒိတတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ယသ္မာ စ ဧဝမိမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ဝိဒိတွာ တထာဂတဿ ယာ နန္ဒီတိ ဝုတ္တတဏှာ သဗ္ဗပ္ပကာရာ၊ သာ ပဟီနာ၊ တာသဉ္စ တထာဂတော သဗ္ဗသော တဏှာနံ ခယာ…ပေ… အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တသ္မာ ပထဝိံ န မညတိ…ပေ… ပထဝိံ နာဘိနန္ဒတီတိ ဝဒါမီတိ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ န မညတိ နာဘိနန္ဒတီတိ ဝဒါမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အထ ဝါ ယသ္မာ ‘‘နန္ဒီ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ဝိဒိတွာ သဗ္ဗသော တဏှာ ခယံ ဂတာ၊ တသ္မာ တိဟ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော သဗ္ဗသော တဏှာနံ ခယာ…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒါမိ။ သော ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ¶ ပထဝိံ န မညတိ…ပေ… နာဘိနန္ဒတီတိ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ ယသ္မာတိ အဝတွာ တသ္မာတိ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ယသ္မာတိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အယံ သာသနယုတ္တိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါတိ ဣဒံ နိဒါနာဝသာနတော ပဘုတိ ယာဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒါမီတိ သကလသုတ္တန္တံ ဘဂဝါ ပရေသံ ပညာယ အလဗ္ဘဏေယျပတိဋ္ဌံ ပရမဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗညုတဉာဏံ ဒဿေန္တော ဧကေန ပုထုဇ္ဇနဝါရေန ဧကေန ¶ သေက္ခဝါရေန စတူဟိ ခီဏာသဝဝါရေဟိ ဒွီဟိ တထာဂတဝါရေဟီတိ အဋ္ဌဟိ ¶ မဟာဝါရေဟိ ဧကမေကသ္မိဉ္စ ဝါရေ ပထဝီအာဒီဟိ စတုဝီသတိယာ အန္တရဝါရေဟိ ပဋိမဏ္ဍေတွာ ဒွေဘာဏဝါရပရိမာဏာယ တန္တိယာ အဝေါစ။

ဧဝံ ဝိစိတြနယဒေသနာဝိလာသယုတ္တံ ပနေတံ သုတ္တံ ကရဝိကရုဒမဉ္ဇုနာ ကဏ္ဏသုခေန ပဏ္ဍိတဇနဟဒယာနံ အမတာဘိသေကသဒိသေန ဗြဟ္မဿရေန ဘာသမာနဿာပိ။ န တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒုန္တိ တေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ဣဒံ ဘဂဝတော ဝစနံ နာနုမောဒိံသု။ ကသ္မာ? အညာဏကေန။ တေ ကိရ ဣမဿ သုတ္တဿ အတ္ထံ န ဇာနိံသု၊ တသ္မာ နာဘိနန္ဒိံသု။ တေသဉှိ တသ္မိံ သမယေ ဧဝံ ဝိစိတြနယဒေသနာဝိလာသယုတ္တမ္ပိ ဧတံ သုတ္တံ ဃနပုထုလေန ဒုဿပဋ္ဋေန မုခေ ဗန္ဓံ ကတွာ ပုရတော ဌပိတမနုညဘောဇနံ ဝိယ အဟောသိ။ နနု စ ဘဂဝါ အတ္တနာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ ပရေ ဉာပေတုံ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော။ သော ကသ္မာ ယထာ တေ န ဇာနန္တိ၊ တထာ ဒေသေသီတိ။ ဝုတ္တမိဒံ ဣမဿ သုတ္တဿ နိက္ခေပဝိစာရဏာယံ ဧဝ ‘‘မာနဘဉ္ဇနတ္ထံ သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယန္တိ ဒေသနံ အာရဘီ’’တိ၊ တသ္မာ န ယိဓ ပုန ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထိ၊ ဧဝံ မာနဘဉ္ဇနတ္ထံ ဒေသိတဉ္စ ပနေတံ သုတ္တံ သုတွာ တေ ဘိက္ခူ တံယေဝ ကိရ ပထဝိံ ဒိဋ္ဌိဂတိကောပိ သဉ္ဇာနာတိ၊ သေက္ခောပိ အရဟာပိ တထာဂတောပိ သဉ္ဇာနာတိ။ ကိန္နာမိဒံ ကထံ နာမိဒန္တိ စိန္တေန္တာ ပုဗ္ဗေ မယံ ဘဂဝတာ ကထိတံ ယံကိဉ္စိ ခိပ္ပမေဝ ဇာနာမ၊ ဣဒါနိ ပနိမဿ မူလပရိယာယဿ အန္တံ ဝါ ကောဋိံ ဝါ န ဇာနာမ န ပဿာမ၊ အဟော ဗုဒ္ဓါ နာမ အပ္ပမေယျာ အတုလာတိ ဥဒ္ဓဋဒါဌာ ဝိယ သပ္ပာ နိမ္မဒါ ဟုတွာ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မဿဝနဉ္စ သက္ကစ္စံ အာဂမံသု။

တေန ¶ ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိသိန္နာ ဣမံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါနံ အာနုဘာဝေါ၊ တေ နာမ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတာ တထာ မာနမဒမတ္တာ ဘဂဝတာ မူလပရိယာယဒေသနာယ နိဟတမာနာ ကတာ’’တိ၊ အယဉ္စရဟိ တေသံ ဘိက္ခူနံ အန္တရာကထာ ဝိပ္ပကတာ။ အထ ¶ ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိယာ နိက္ခမိတွာ တင်္ခဏာနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေန ဓမ္မသဘာယံ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ တေ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ။ တေ တမတ္ထံ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ – ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပိ အဟံ ဣမေ ဧဝံ မာနပဂ္ဂဟိတသိရေ ဝိစရန္တေ နိဟတမာနေ အကာသိ’’န္တိ။ တတော ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဣဒံ အတီတံ အာနေသိ –

ဘူတပုဗ္ဗံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတရော ဒိသာပါမောက္ခော ဗြာဟ္မဏော ဗာရာဏသိယံ ပဋိဝသတိ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ သနိဃဏ္ဋုကေဋုဘာနံ သာက္ခရပ္ပဘေဒါနံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ပဒကော ဝေယျာကရဏော လောကာယတမဟာပုရိသလက္ခဏေသု အနဝယော၊ သော ပဉ္စမတ္တာနိ မာဏဝကသတာနိ မန္တေ ဝါစေတိ။ ပဏ္ဍိတာ မာဏဝကာ ဗဟုဉ္စ ဂဏှန္တိ လဟုဉ္စ၊ သုဋ္ဌု စ ဥပဓာရေန္တိ၊ ဂဟိတဉ္စ တေသံ န ဝိနဿတိ။ သောပိ ဗြာဟ္မဏော အာစရိယမုဋ္ဌိံ အကတွာ ဃဋေ ဥဒကံ အာသိဉ္စန္တော ဝိယ သဗ္ဗမ္ပိ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ တေ မာဏဝကေ ဧတဒဝေါစ ‘‘ဧတ္တကမိဒံ သိပ္ပံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယဟိတ’’န္တိ။ တေ မာဏဝကာ – ‘‘ယံ အမှာကံ အာစရိယော ဇာနာတိ၊ မယမ္ပိ တံ ဇာနာမ၊ မယမ္ပိ ဒါနိ အာစရိယာ ဧဝါ’’တိ မာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ တတော ပဘုတိ အာစရိယေ အဂါရဝါ နိက္ခိတ္တဝတ္တာ ဝိဟရိံသု။ အာစရိယော ဉတွာ ‘‘ကရိဿာမိ နေသံ မာနနိဂ္ဂဟ’’န္တိ စိန္တေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နေ တေ မာဏဝကေ အာဟ ‘‘တာတာ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမိ၊ ကစ္စိတ္ထ သမတ္ထာ ကထေတု’’န္တိ။ တေ ‘‘ပုစ္ဆထ အာစရိယ၊ ပုစ္ဆထ အာစရိယာ’’တိ သဟသာဝ အာဟံသု၊ ယထာ တံ သုတမဒမတ္တာ။ အာစရိယော အာဟ –

‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ၊ သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ၊

ယော စ ကာလဃသော ဘူတော၊ သ ဘူတပစနိံ ပစီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၉၀) –

တေ ¶ စိန္တေတွာ အဇာနမာနာ တုဏှီ အဟေသုံ။ အာစရိယော အာဟ ‘‘အလံ တာတာ ဂစ္ဆထဇ္ဇ၊ သွေ ကထေယျာထာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ တေ ဒသပိ ဝီသတိပိ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဟုတွာ န တဿ ပဉှဿ အာဒိံ၊ န အန္တမဒ္ဒသံသု။ အာဂန္တွာ အာစရိယဿ အာရောစေသုံ ‘‘န ဣမဿ ပဉှဿ အတ္ထံ အာဇာနာမာ’’တိ။ အာစရိယော တေသံ နိဂ္ဂဟတ္ထာယ ဣမံ ဂါထမဘာသိ –

‘‘ဗဟူနိ ¶ နရသီသာနိ၊ လောမသာနိ ဗြဟာနိ စ၊

ဂီဝါသု ပဋိမုက္ကာနိ၊ ကောစိဒေဝေတ္ထ ကဏ္ဏဝါ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၉၁) –

ဂါထာယတ္ထော – ဗဟူနိ နရာနံ သီသာနိ ဒိဿန္တိ၊ သဗ္ဗာနိ စ တာနိ လောမသာနိ သဗ္ဗာနိ စ မဟန္တာနိ ¶ ဂီဝါယမေဝ စ ဌပိတာနိ၊ န တာလဖလံ ဝိယ ဟတ္ထေန ဂဟိတာနိ၊ နတ္ထိ တေသံ ဣမေဟိ ဓမ္မေဟိ နာနာကရဏံ။ ဧတ္ထ ပန ကောစိဒေဝ ကဏ္ဏဝါတိ အတ္တာနံ သန္ဓာယာဟ။ ကဏ္ဏဝါတိ ပညဝါ။ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒံ ပန န ကဿစိ နတ္ထိ၊ တံ သုတွာ တေ မာဏဝကာ မင်္ကုဘူတာ ပတ္တက္ခန္ဓာ အဓောမုခါ အင်္ဂုလိယာ ဘူမိံ ဝိလိခန္တာ တုဏှီ အဟေသုံ။

အထ နေသံ အဟိရိကဘာဝံ ပဿိတွာ အာစရိယော ‘‘ဥဂ္ဂဏှထ တာတာ ပဉှ’’န္တိ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ကာလောတိ ပုရေဘတ္တကာလောပိ ပစ္ဆာဘတ္တကာလောပီတိ ဧဝမာဒိ။ ဘူတာနီတိ သတ္တာဓိဝစနမေတံ။ ကာလော ဟိ ဘူတာနံ န စမ္မမံသာဒီနိ ခါဒတိ၊ အပိစ ခေါ နေသံ အာယုဝဏ္ဏဗလာနိ ခေပေန္တော ယောဗ္ဗညံ မဒ္ဒန္တော အာရောဂျံ ဝိနာသေန္တော ဃသတိ ခါဒတီတိ ဝုစ္စတိ။ သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာတိ ဧဝံ ဃသန္တော စ န ကိဉ္စိ ဝဇ္ဇေတိ၊ သဗ္ဗာနေဝ ဃသတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဘူတာနိယေဝ၊ အပိစ ခေါ သဟတ္တနာ အတ္တာနမ္ပိ ဃသတိ။ ပုရေဘတ္တကာလော ဟိ ပစ္ဆာဘတ္တကာလံ န ပါပုဏာတိ။ ဧသ နယော ပစ္ဆာဘတ္တကာလာဒီသု။ ယော စ ကာလဃသော ဘူတောတိ ခီဏာသဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ သော ဟိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိကာလံ ခေပေတွာ ခါဒိတွာ ဌိတတ္တာ ‘‘ကာလဃသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သ ဘူတပစနိံ ပစီတိ သော ယာယံ တဏှာ အပါယေသု ဘူတေ ပစတိ၊ တံ ဉာဏဂ္ဂိနာ ပစိ ဒယှိ ဘသ္မမကာသိ၊ တေန ‘‘ဘူတပစနိံ ပစီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ပဇနိ’’န္တိပိ ပါဌော။ ဇနိကံ နိဗ္ဗတ္တိကန္တိ အတ္ထော။

အထ တေ မာဏဝကာ ဒီပသဟဿာလောကေန ဝိယ ရတ္တိံ သမဝိသမံ အာစရိယဿ ဝိဿဇ္ဇနေန ပဉှဿ အတ္ထံ ပါကဋံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒါနိ မယံ ယာဝဇီဝံ ဂုရုဝါသံ ¶ ဝသိဿာမ၊ မဟန္တာ ဧတေ အာစရိယာ နာမ၊ မယဉှိ ဗဟုဿုတမာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ စတုပ္ပဒိကဂါထာယပိ အတ္ထံ န ဇာနာမာ’’တိ နိဟတမာနာ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝ အာစရိယဿ ဝတ္တပ္ပဋိပတ္တိံ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏာ အဟေသုံ။

အဟံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေန သမယေန တေသံ အာစရိယော အဟောသိံ၊ ဣမေ ဘိက္ခူ မာဏဝကာ။ ဧဝံ ပုဗ္ဗေပါဟံ ဣမေ ဧဝံ မာနပဂ္ဂဟိတသိရေ ¶ ဝိစရန္တေ နိဟတမာနေ အကာသိန္တိ။

ဣမဉ္စ ဇာတကံ သုတွာ တေ ဘိက္ခူ ပုဗ္ဗေပိ မယံ မာနေနေဝ ဥပဟတာတိ ဘိယျောသောမတ္တာယ နိဟတမာနာ ဟုတွာ အတ္တနော ဥပကာရကကမ္မဋ္ဌာနပရာယဏာ အဟေသုံ။

တတော ¶ ဘဂဝါ ဧကံ သမယံ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော ဝေသာလိံ ပတွာ ဂေါတမကေ စေတိယေ ဝိဟရန္တော ဣမေသံ ပဉ္စသတာနံ ဘိက္ခူနံ ဉာဏပရိပါကံ ဝိဒိတွာ ဣမံ ဂေါတမကသုတ္တံ ကထေသိ –

‘‘အဘိညာယာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေမိ နော အနဘိညာယ၊ သနိဒါနာဟံ…ပေ… သပ္ပာဋိဟာရိယာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေမိ နော အပ္ပာဋိဟာရိယံ။ တဿ မယှံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညာယ ဓမ္မံ ဒေသယတော…ပေ… နော အပ္ပာဋိဟာရိယံ။ ကရဏီယော ဩဝါဒေါ၊ ကရဏီယာ အနုသာသနီ။ အလဉ္စ ပန ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တုဋ္ဌိယာ အလံ အတ္တမနတာယ အလံ သောမနဿာယ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃောတိ။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ၊ ဣမသ္မိဉ္စ ပန ဝေယျာကရဏသ္မိံ ဘညမာနေ ဒသသဟဿိလောကဓာတု အကမ္ပိတ္ထာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၂၆)။

ဣဒဉ္စ သုတ္တံ သုတွာ တေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ တသ္မိံယေဝါသနေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု၊ ဧဝါယံ ဒေသနာ ဧတသ္မိံ ဌာနေ နိဋ္ဌမဂမာသီတိ။

တထာဂတဝါရအဋ္ဌမနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ ဧဝံ ¶ ¶ မေ သုတံ…ပေ… သာဝတ္ထိယန္တိ သဗ္ဗာသဝသုတ္တံ။ တတြာယံ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ – သာဝတ္ထီတိ သဝတ္ထဿ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနဘူတာ နဂရီ၊ ယထာ ကာကန္ဒီ မာကန္ဒီ ကောသမ္ဗီတိ ဧဝံ တာဝ အက္ခရစိန္တကာ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ယံကိဉ္စိ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ သဗ္ဗမေတ္ထ အတ္ထီတိ သာဝတ္ထီ။ သတ္ထသမာယောဂေ စ ကိံ ဘဏ္ဍမတ္ထီတိ ပုစ္ဆိတေ သဗ္ဗမတ္ထီ’’တိ ဝစနမုပါဒါယ သာဝတ္ထီ။

‘‘သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗူပကရဏံ၊ သာဝတ္ထိယံ သမောဟိတံ၊

တသ္မာ သဗ္ဗမုပါဒါယ၊ သာဝတ္ထီတိ ပဝုစ္စတိ။

ကောသလာနံ ¶ ပုရံ ရမ္မံ၊ ဒဿနေယျံ မနောရမံ၊

ဒသဟိ သဒ္ဒေဟိ အဝိဝိတ္တံ၊ အန္နပါနသမာယုတံ။

ဝုဒ္ဓိံ ဝေပုလ္လတံ ပတ္တံ၊ ဣဒ္ဓံ ဖီတံ မနောရမံ၊

အဠကမန္ဒာဝ ဒေဝါနံ၊ သာဝတ္ထိပုရမုတ္တမ’’န္တိ။

တဿံ သာဝတ္ထိယံ။ ဇေတဝနေတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနံ ဇိနာတီတိ ဇေတော၊ ရညာ ဝါ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနေ ဇိတေ ဇာတောတိ ဇေတော၊ မင်္ဂလကမျတာယ ဝါ တဿ ဧဝံနာမမေဝ ကတန္တိ ဇေတော၊ ဇေတဿ ဝနံ ဇေတဝနံ။ တဉှိ ဇေတေန ရာဇကုမာရေန ရောပိတံ သံဝဒ္ဓိတံ ပရိပါလိတံ၊ သော စ တဿ သာမီ အဟောသိ။ တသ္မာ ဇေတဝနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ ဇေတဝနေ။ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေတိ ဧတ္ထ သုဒတ္တော နာမ သော ဂဟပတိ မာတာပိတူဟိ ကတနာမဝသေန။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိတာယ ပန ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာယ ကရုဏာဒိဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ နိစ္စကာလံ အနာထာနံ ပိဏ္ဍမဒါသိ၊ တေန အနာထပိဏ္ဍိကောတိ သင်္ခံ ဂတော။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပါဏိနော ဝိသေသေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော၊ တဿ ပုပ္ဖဖလာဒိသောဘာယ နာတိဒူရနစ္စာသန္နတာဒိပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ စ တတော တတော အာဂမ္မ ¶ ရမန္တိ အဘိရမန္တိ အနုက္ကဏ္ဌိတာ ဟုတွာ နိဝသန္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဝါ သမ္ပတ္တိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရံယေဝ အာနေတွာ ရမေတီတိ အာရာမော။ သော ဟိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဟတ္ထတော အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ကောဋိသန္ထရေန ကီဏိတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ သေနာသနာနိ ကာရာပေတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ဝိဟာရမဟံ နိဋ္ဌာပေတွာ ¶ ဧဝံ စတုပညာသဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ နိယျာဒိတော။ တသ္မာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဇေတဝနေ’’တိ ဝစနံ ပုရိမသာမိပရိကိတ္တနံ။ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ ပစ္ဆိမသာမိပရိကိတ္တနံ။ ကိမေတေသံ ပရိကိတ္တနေ ပယောဇနန္တိ။ ပုညကာမာနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနံ။ တတြ ဟိ ဒွါရကောဋ္ဌကပါသာဒမာပနေ ဘူမိဝိက္ကယလဒ္ဓါ အဋ္ဌာရသ ဟိရညကောဋိယော အနေကကောဋိအဂ္ဃနကာ ရုက္ခာ စ ဇေတဿ ပရိစ္စာဂေါ၊ စတုပညာသ ¶ ကောဋိယော အနာထပိဏ္ဍိကဿ။ ဣတိ တေသံ ပရိကိတ္တနေန ဧဝံ ပုညကာမာ ပုညာနိ ကရောန္တီတိ ဒဿေန္တော အာယသ္မာ အာနန္ဒော အညေပိ ပုညကာမေ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေ နိယောဇေတိ။

သဗ္ဗာသဝသံဝရပရိယာယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေတိ ကသ္မာ ဣဒံ သုတ္တမဘာသိ? တေသံ ဘိက္ခူနံ ဥပက္ကိလေသဝိသောဓနံ အာဒိံ ကတွာ အာသဝက္ခယာယ ပဋိပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ တတ္ထ သဗ္ဗာသဝသံဝရပရိယာယန္တိ သဗ္ဗေသံ အာသဝါနံ သံဝရကာရဏံ သံဝရဘူတံ ကာရဏံ၊ ယေန ကာရဏေန တေ သံဝရိတာ ပိဒဟိတာ ဟုတွာ အနုပ္ပာဒနိရောဓသင်္ခါတံ ခယံ ဂစ္ဆန္တိ ပဟီယန္တိ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ တံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အာသဝန္တီတိ အာသဝါ၊ စက္ခုတောပိ…ပေ… မနတောပိ သန္ဒန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘုံ ဩကာသတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ သဝန္တီတိ ဝါ အာသဝါ၊ ဧတေ ဓမ္မေ ဧတဉ္စ ဩကာသံ အန္တော ကရိတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အန္တောကရဏတ္ထော ဟိ အယံ အာကာရော။ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန မဒိရာဒယော အာသဝါ၊ အာသဝါ ဝိယာတိပိ အာသဝါ။ လောကသ္မိဉှိ စိရပါရိဝါသိကာ မဒိရာဒယော အာသဝါတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ စ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန အာသဝါ၊ ဧတေယေဝ ဘဝိတုမရဟန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပုရိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာယ၊ ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁)။ အာယတံ ဝါ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိပိ အာသဝါ။ ပုရိမာနိ စေတ္ထ နိဗ္ဗစနာနိ ယတ္ထ ကိလေသာ အာသဝါတိ ¶ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ၊ ပစ္ဆိမံ ကမ္မေပိ။ န ကေဝလဉ္စ ကမ္မကိလေသာယေဝ အာသဝါ၊ အပိစ ခေါ နာနပ္ပကာရကာ ဥပ္ပဒ္ဒဝါပိ။ သုတ္တေသု ဟိ ‘‘နာဟံ၊ စုန္ဒ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံယေဝ အာသဝါနံ သံဝရာယ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၂) ဧတ္ထ ဝိဝါဒမူလဘူတာ ကိလေသာ အာသဝါတိ အာဂတာ။

‘‘ယေန ¶ ဒေဝူပပတျဿ၊ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ၊ မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊ –

ဧတ္ထ တေဘူမကဉ္စ ကမ္မံ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဧတ္ထ ပရူပဝါဒဝိပ္ပဋိသာရဝဓဗန္ဓာဒယော ¶ စေဝ အပါယဒုက္ခဘူတာ စ နာနပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝါ။ တေ ပနေတေ အာသဝါ ယတ္ထ ယထာ အာဂတာ၊ တတ္ထ တထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတေ ဟိ ဝိနယေ တာဝ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ၊ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ ဒွေဓာ အာဂတာ။ သဠာယတနေ ‘‘တယောမေ အာဝုသော အာသဝါ၊ ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) တိဓာ အာဂတာ။ အညေသု စ သုတ္တန္တေသု အဘိဓမ္မေ စ တေယေဝ ဒိဋ္ဌာသဝေန သဟ စတုဓာ အာဂတာ။ နိဗ္ဗေဓိကပရိယာယေ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ နိရယဂါမိနိယာ၊ အတ္ထိ အာသဝါ တိရစ္ဆာနယောနိဂါမိနိယာ၊ အတ္ထိ အာသဝါ ပေတ္တိဝိသယဂါမိနိယာ၊ အတ္ထိ အာသဝါ မနုဿလောကဂါမိနိယာ၊ အတ္ထိ အာသဝါ ဒေဝလောကဂါမိနိယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) ပဉ္စဓာ အာဂတာ။ ဆက္ကနိပါတေ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ သံဝရာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဆဓာ အာဂတာ။ ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ တေယေဝ ဒဿနာပဟာတဗ္ဗေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တဓာ အာဂတာတိ။ အယံ တာဝ အာသဝပဒေ ဝစနတ္ထော စေဝ ပဘေဒေါ စ။

သံဝရပဒေ ပန သံဝရယတီတိ သံဝရော၊ ပိဒဟတိ နိဝါရေတိ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီတိ အတ္ထော။ တထာ ¶ ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၇၇)၊ ‘‘သောတာနံ သံဝရံဗြဦမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁) စ အာဒီသု ပိဓာနဋ္ဌေန သံဝရမာဟ။ သွာယံ သံဝရော ပဉ္စဝိဓော ဟောတိ သီလသံဝရော သတိဉာဏ ခန္တိ ဝီရိယသံဝရောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ သီလသံဝရော။ ပါတိမောက္ခသီလဉှိ ¶ ဧတ္ထ သံဝရောတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရမာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃) သတိသံဝရော။ သတိ ဟေတ္ထ သံဝရောတိ ဝုတ္တာ။ ‘‘သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ အယံ ဉာဏသံဝရော။ ဉာဏဉှေတ္ထ ပိဓီယရေတိ ဣမိနာ ပိဓာနဋ္ဌေန သံဝရောတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ…ပေ…၊ ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄-၂၆) ပန နယေန ဣဓေဝ ခန္တိဝီရိယသံဝရာ အာဂတာ။ တေသဉ္စ ‘‘သဗ္ဗာသဝသံဝရပရိယာယ’’န္တိ ဣမိနာ ဥဒ္ဒေသေန သင်္ဂဟိတတ္တာ သံဝရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိစ ပဉ္စဝိဓောပိ ¶ အယံ သံဝရော ဣဓ အာဂတောယေဝ၊ တတ္ထ ခန္တိဝီရိယသံဝရာ တာဝ ဝုတ္တာယေဝ။ ‘‘သော တဉ္စ အနာသနံ တဉ္စ အဂေါစရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅) အယံ ပနေတ္ထ သီလသံဝရော။ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စက္ခုန္ဒြိယသံဝရသံဝုတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၂) အယံ သတိသံဝရော။ သဗ္ဗတ္ထ ပဋိသင်္ခါ ဉာဏသံဝရော။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန ဒဿနံ ပဋိသေဝနာ ဘာဝနာ စ ဉာဏသံဝရော။ ပရိယာယန္တိ ဧတေန ဓမ္မာတိ ပရိယာယော၊ ဥပ္ပတ္တိံ နိရောဓံ ဝါ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘သဗ္ဗာသဝသံဝရပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၅။ ဣဒါနိ ဇာနတော အဟန္တိအာဒီသု ဇာနတောတိ ဇာနန္တဿ။ ပဿတောတိ ပဿန္တဿ။ ဒွေပိ ပဒါနိ ဧကတ္ထာနိ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဇာနတောတိ ဉာဏလက္ခဏံ ဥပါဒါယ ပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဒိသတိ၊ ဇာနနလက္ခဏဉှိ ဉာဏံ။ ပဿတောတိ ဉာဏပ္ပဘာဝံ ဥပါဒါယ၊ ပဿနပ္ပဘာဝဉှိ ဉာဏံ။ ဉာဏသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော စက္ခုမာ ဝိယ စက္ခုနာ ရူပါနိ ဉာဏေန ဝိဝဋေ ဓမ္မေ ပဿတိ။ အပိစ ယောနိသောမနသိကာရံ ဥပ္ပာဒေတုံ ဇာနတော၊ အယောနိသောမနသိကာရော ယထာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပဿတောတိ အယမေတ္ထ သာရော။ ကေစိ ပနာစရိယာ ဗဟူ ပပဉ္စေ ဘဏန္တိ၊ တေ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ န ယုဇ္ဇန္တိ။

အာသဝါနံ ¶ ခယန္တိ အာသဝပ္ပဟာနံ အာသဝါနံ အစ္စန္တက္ခယသမုပ္ပာဒံ ခီဏာကာရံ နတ္ထိဘာဝန္တိ အယမေဝ ဟိ ဣမသ္မိဉ္စ သုတ္တေ၊ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) စ အာသဝက္ခယတ္ထော။ အညတ္ထ ပန မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိပိ အာသဝက္ခယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ ဟိ –

‘‘သေခဿ ¶ သိက္ခမာနဿ၊ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနော၊

ခယသ္မိံ ပဌမံ ဉာဏံ၊ တတော အညာ အနန္တရာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၆၂) –

အာဒီသု မဂ္ဂေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော၊

‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) ဖလံ။

‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ၊ နိစ္စံ ဥဇ္ဈာနသညိနော၊

အာသဝါ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ၊ အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၅၃) –

အာဒီသု နိဗ္ဗာနံ ‘‘အာသဝက္ခယော’’တိ ဝုတ္တံ။

နော အဇာနတော နော အပဿတောတိ ယော ပန န ဇာနာတိ န ပဿတိ၊ တဿ နော ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ယေ အဇာနတော အပဿတောပိ သံဝရာဒီဟိယေဝ ¶ သုဒ္ဓိံ ဝဒန္တိ၊ တေ ပဋိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ။ ပုရိမေန ဝါ ပဒဒွယေန ဥပါယော ဝုတ္တော၊ ဣမိနာ အနုပါယပဋိသေဓော။ သင်္ခေပေန စေတ္ထ ဉာဏံ အာသဝသံဝရပရိယာယောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ ယံ ဇာနတော အာသဝါနံ ခယော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုကာမော ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာနတောတိ ပုစ္ဆံ အာရဘိ၊ တတ္ထ ဇာနနာ ဗဟုဝိဓာ။ ဒဗ္ဗဇာတိကော ဧဝ ဟိ ကောစိ ဘိက္ခု ဆတ္တံ ကာတုံ ဇာနာတိ၊ ကောစိ စီဝရာဒီနံ အညတရံ၊ တဿ ဤဒိသာနိ ကမ္မာနိ ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ကရောန္တဿ သာ ဇာနနာ မဂ္ဂဖလာနံ ပဒဋ္ဌာနံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ယော ပန သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒီနိ ကာတုံ ဇာနာတိ၊ တဿေဝံ ဇာနတော အာသဝါ ဝဍ္ဎန္တိယေဝ၊ တသ္မာ ယံ ဇာနတော ¶ ပဿတော စ အာသဝါနံ ခယော ဟောတိ၊ တဒေဝ ဒဿေန္တော အာဟ ယောနိသော စ မနသိကာရံ အယောနိသော စ မနသိကာရန္တိ။

တတ္ထ ယောနိသော မနသိကာရော နာမ ဥပါယမနသိကာရော ပထမနသိကာရော၊ အနိစ္စာဒီသု အနိစ္စန္တိ အာဒိနာ ဧဝ နယေန သစ္စာနုလောမိကေန ဝါ စိတ္တဿ အာဝဋ္ဋနာ အနွာဝဋ္ဋနာ အာဘောဂေါ သမန္နာဟာရော မနသိကာရော၊ အယံ ဝုစ္စတိ ယောနိသော မနသိကာရောတိ။

အယောနိသော မနသိကာရောတိ အနုပါယမနသိကာရော ဥပ္ပထမနသိကာရော။ အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ ဒုက္ခေ သုခန္တိ အနတ္တနိ အတ္တာတိ အသုဘေ သုဘန္တိ အယောနိသော မနသိကာရော ဥပ္ပထမနသိကာရော။ သစ္စပ္ပဋိကုလေန ဝါ စိတ္တဿ အာဝဋ္ဋနာ အနွာဝဋ္ဋနာ အာဘောဂေါ ¶ သမန္နာဟာရော မနသိကာရော၊ အယံ ဝုစ္စတိ အယောနိသော မနသိကာရောတိ။ ဧဝံ ယောနိသော မနသိကာရံ ဥပ္ပာဒေတုံ ဇာနတော၊ အယောနိသော မနသိကာရော စ ယထာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပဿတော အာသဝါနံ ခယော ဟောတိ။

ဣဒါနိ ဣမဿေဝတ္ထဿ ယုတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ အယောနိသော၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ပဟီယန္တီတိ။ တေန ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ယသ္မာ အယောနိသော မနသိကရောတော အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ယောနိသော မနသိကရောတော ပဟီယန္တိ၊ တသ္မာ ဇာနိတဗ္ဗံ ယောနိသော မနသိကာရံ ဥပ္ပာဒေတုံ ဇာနတော၊ အယောနိသော မနသိကာရော စ ယထာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပဿတော အာသဝါနံ ခယော ဟောတီတိ၊ အယံ တာဝေတ္ထ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ။

အယံ ပန ဝိတ္ထာရော – တတ္ထ ‘‘ယောနိသော အယောနိသော’’တိ ဣမေဟိ တာဝ ဒွီဟိ ပဒေဟိ အာဗဒ္ဓံ ဟောတိ ဥပရိ သကလသုတ္တံ။ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဝသေန ¶ ဟိ ဥပရိ သကလသုတ္တံ ဝုတ္တံ။ အယောနိသော မနသိကာရမူလကဉ္စ ဝဋ္ဋံ၊ ယောနိသော မနသိကာရမူလကဉ္စ ဝိဝဋ္ဋံ။ ကထံ? အယောနိသော မနသိကာရော ဟိ ဝဍ္ဎမာနော ဒွေ ဓမ္မေ ပရိပူရေတိ အဝိဇ္ဇဉ္စ ဘဝတဏှဉ္စ။ အဝိဇ္ဇာယ စ သတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ…ပေ… ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတိ။ တဏှာယ သတိ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနံ…ပေ… သမုဒယော ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ အယံ အယောနိသော မနသိကာရဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ဝါတဝေဂါဘိဃာတေန ဝိပ္ပနဋ္ဌနာဝါ ဝိယ ဂင်္ဂါဝဋ္ဋေ ပတိတဂေါကုလံ ဝိယ စက္ကယန္တေ ယုတ္တဗလိဗဒ္ဒေါ ¶ ဝိယ စ ပုနပ္ပုနံ ဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု အာဝဋ္ဋပရိဝဋ္ဋံ ကရောတိ၊ ဧဝံ တာဝ အယောနိသော မနသိကာရမူလကံ ဝဋ္ဋံ။

ယောနိသော မနသိကာရော ပန ဝဍ္ဎမာနော – ‘‘ယောနိသော မနသိကာရသမ္ပန္နဿေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ပါဋိကင်္ခံ၊ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေဿတိ၊ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဗဟုလီကရိဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၅) ဝစနတော သမ္မာဒိဋ္ဌိပမုခံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ပရိပူရေတိ။ ယာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ သာ ဝိဇ္ဇာတိ တဿ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒါ အဝိဇ္ဇာနိရောဓော၊ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော…ပေ… ဧဝံ ဧတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓော ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁) ဧဝံ ယောနိသော မနသိကာရမူလကံ ဝိဝဋ္ဋံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ အာဗဒ္ဓံ ဟောတိ ဥပရိ သကလသုတ္တံ။

ဧဝံ အာဗဒ္ဓေ ¶ စေတ္ထ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ အာသဝပ္ပဟာနံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ဥပ္ပတ္တိ ဝုစ္စမာနာ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ပဟီနာ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဥပ္ပန္နာနံ ပန ပဟာနံ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဥဒ္ဒေသပဋိလောမတောပိ ‘‘အယောနိသော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနသိကရောတော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အယောနိသော မနသိကရောတောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အယောနိသော မနသိကာရံ ဥပ္ပာဒယတော။ အနုပ္ပန္နာ စေဝ အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထ ယေ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဋိလဒ္ဓပုဗ္ဗံ စီဝရာဒိံ ဝါ ပစ္စယံ ဥပဋ္ဌာကသဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကာနံ ဝါ အညတရံ မနုညံ ဝတ္ထုံ ပဋိလဘိတွာ၊ တံ သုဘံ သုခန္တိ အယောနိသော မနသိကရောတော၊ အညတရညတရံ ဝါ ပန အနနုဘူတပုဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အယောနိသော မနသိကရောတော အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အညထာ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနုပ္ပန္နာ နာမ အာသဝါ န သန္တိ။ အနုဘူတပုဗ္ဗေပိ စ ဝတ္ထုမှိ အာရမ္မဏေ ဝါ ယဿ ပကတိသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာပရိယတ္တိနဝကမ္မယောနိသောမနသိကာရာနံ ¶ ဝါ အညတရဝသေန ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ တာဒိသေန ပစ္စယေန သဟသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဣမေပိ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသုယေဝ ပန ဝတ္ထာရမ္မဏေသု ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပန္နာ ပဝဍ္ဎန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣတော အညထာ ဟိ ပဌမုပ္ပန္နာနံ ဝဍ္ဎိ နာမ နတ္ထိ။

ယောနိသော ¶ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ ပန ယဿ ပကတိသုဒ္ဓိယာ ဝါ သေယျထာပိ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ဘဒ္ဒါယ စ ကာပိလာနိယာ၊ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ ဝါ ကာရဏေဟိ အာသဝါ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သော စ ဇာနာတိ ‘‘န ခေါ မေ အာသဝါ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတံ ဂတာ၊ ဟန္ဒ နေသံ သမုဂ္ဃာတာယ ပဋိပဇ္ဇာမီ’’တိ။ တတော မဂ္ဂဘာဝနာယ သဗ္ဗေ သမုဂ္ဃာတေတိ။ တဿ တေ အာသဝါ အနုပ္ပန္နာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဿ ပန ကာရကဿေဝ သတော သတိသမ္မောသေန သဟသာ အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတော သံဝေဂမာပဇ္ဇိတွာ ယောနိသော ပဒဟန္တော တေ အာသဝေ သမုစ္ဆိန္ဒတိ၊ တဿ ဥပ္ပန္နာ ပဟီယန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ မဏ္ဍလာရာမဝါသီမဟာတိဿဘူတတ္ထေရဿ ဝိယ။ သော ကိရ တသ္မိံယေဝ ဝိဟာရေ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှာတိ၊ အထဿ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရတော ဝိသဘာဂါရမ္မဏေ ကိလေသော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ သော တံ ဝိပဿနာယ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ တဿ သုပိနန္တေပိ တံ အာရမ္မဏံ န ဥပဋ္ဌာသိ။ သော ‘‘အယံ ကိလေသော ဝဍ္ဎိတွာ အပါယသံဝတ္တနိကော ဟောတီ’’တိ သံဝေဂံ ဇနေတွာ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိတွာ ဝိဟာရာ နိက္ခမ္မ မဟာသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ ¶ ရာဂပဋိပက္ခံ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂုမ္ဗန္တရံ ပဝိသိတွာ ပံသုကူလစီဝရံ သန္ထရိတွာ နိသဇ္ဇ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂံ ဆိန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ ပုနဒိဝသေ ဥဒ္ဒေသမဂ္ဂံ ပါပုဏိ။ ယေ ပန ဝတ္တမာနုပ္ပန္နာ၊ တေသံ ပဋိပတ္တိယာ ပဟာနံ နာမ နတ္ထိ။

၁၆။ ဣဒါနိ ‘‘ဥပ္ပန္နာ စ အာသဝါ ပဟီယန္တီ’’တိ ဣဒမေဝ ပဒံ ဂဟေတွာ ယေ တေ အာသဝါ ပဟီယန္တိ၊ တေသံ နာနပ္ပကာရတော အညမ္ပိ ပဟာနကာရဏံ အာဝိကာတုံ ဒေသနံ ဝိတ္ထာရေန္တော အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာတိအာဒိမာဟ ယထာ တံ ဒေသနာပဘေဒကုသလော ဓမ္မရာဇာ။ တတ္ထ ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

၁၇။ ဣဒါနိ ¶ တာနိ ပဒါနိ အနုပုဗ္ဗတော ဗျာကာတုကာမော ‘‘ကတမေ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ပုစ္ဆံ ကတွာ မူလပရိယာယဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ဒေသနံ အာရဘိ။ တတ္ထ မနသိကရဏီယေ ဓမ္မေ နပ္ပဇာနာတီတိ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗေ သမန္နာဟရိတဗ္ဗေ ဓမ္မေ န ပဇာနာတိ။ အမနသိကရဏီယေတိ တဗ္ဗိပရီတေ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ယသ္မာ ပန ဣမေ ဓမ္မာ မနသိကရဏီယာ၊ ဣမေ အမနသိကရဏီယာတိ ¶ ဓမ္မတော နိယမော နတ္ထိ၊ အာကာရတော ပန အတ္ထိ။ ယေနာ အာကာရေန မနသိကရိယမာနာ အကုသလုပ္ပတ္တိပဒဋ္ဌာနာ ဟောန္တိ၊ တေနာကာရေန န မနသိကာတဗ္ဗာ။ ယေန ကုသလုပ္ပတ္တိပဒဋ္ဌာနာ ဟောန္တိ၊ တေနာကာရေန မနသိကာတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ‘‘ယ’ဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေ မနသိကရောတော အနုပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယ’ဿာတိ ယေ အဿ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ။ မနသိကရောတောတိ အာဝဇ္ဇယတော သမန္နာဟရန္တဿ။ အနုပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါတိ ဧတ္ထ သမုစ္စယတ္ထော ဝါသဒ္ဒေါ၊ န ဝိကပ္ပတ္ထော။ တသ္မာ ယထာ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ…ပေ… တထာဂတော တေသံ ¶ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀) ဝုတ္တေ အပဒါ စ ဒွိပဒါ စာတိ အတ္ထော၊ ယထာ စ ‘‘ဘူတာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဌိတိယာ သမ္ဘဝေသီနံ ဝါ အနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၂) ဝုတ္တေ ဘူတာနဉ္စ သမ္ဘဝေသီနဉ္စာတိ အတ္ထော၊ ယထာ စ ‘‘အဂ္ဂိတော ဝါ ဥဒကတော ဝါ မိထုဘေဒတော ဝါ’’တိ (ဥဒါ။ ၇၆) ဝုတ္တေ အဂ္ဂိတော စ ဥဒကတော စ မိထုဘေဒတော စာတိ အတ္ထော၊ ဧဝမိဓာပိ အနုပ္ပန္နော စ ကာမာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော စ ကာမာသဝေါ ပဝဍ္ဎတီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သေသေသု။

ဧတ္ထ စ ကာမာသဝေါတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ။ ဘဝါသဝေါတိ ရုပါရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂေါ၊ ဈာနနိကန္တိ စ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတာ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌာသဝေါပိ ဘဝါသဝေ ဧဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ စတူသု သစ္စေသု အညာဏံ။ တတ္ထ ကာမဂုဏေ အဿာဒတော မနသိကရောတော အနုပ္ပန္နော စ ကာမာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော စ ပဝဍ္ဎတိ။ မဟဂ္ဂတဓမ္မေ အဿာဒတော မနသိကရောတော အနုပ္ပန္နော စ ဘဝါသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော စ ပဝဍ္ဎတိ။ တီသု ဘူမီသု ဓမ္မေ စတုဝိပလ္လာသပဒဋ္ဌာနဘာဝေန မနသိကရောတော အနုပ္ပန္နော စ အဝိဇ္ဇာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော စ ပဝဍ္ဎတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တနယပစ္စနီကတော သုက္ကပက္ခော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။

ကသ္မာ ¶ ပန တယော ဧဝ အာသဝါ ဣဓ ဝုတ္တာတိ။ ဝိမောက္ခပဋိပက္ခတော။ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခပဋိပက္ခော ဟိ ကာမာသဝေါ၊။ အနိမိတ္တသုညတဝိမောက္ခပဋိပက္ခာ ဣတရေ။ တသ္မာ ဣမေ တယော အာသဝေ ဥပ္ပာဒေန္တာ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ အဘာဂိနော ဟောန္တိ၊ အနုပ္ပာဒေန္တာ ဘာဂိနောတိ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တေန တယော ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိဋ္ဌာသဝေါပိ ဝါ ဧတ္ထ ဝုတ္တော ယေဝါတိ ဝဏ္ဏိတမေတံ။

တဿ ¶ အမနသိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ မနသိကာရာတိ မနသိကာရဟေတု၊ ယသ္မာ တေ ဓမ္မေ မနသိ ကရောတိ၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဒုတိယပဒေပိ။ ‘‘အနုပ္ပန္နာ စေဝ အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ အာသဝါ ပဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တအာသဝါနံယေဝ အဘေဒတော နိဂမနမေတံ။

၁၈။ ဧတ္တာဝတာ ယော အယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗေ အာသဝေ နိဒ္ဒိသိတုံ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော၊ သော ယသ္မာ ‘‘အယောနိသော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနသိကရောတော အနုပ္ပန္နာ စေဝ အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ သာမညတော ဝုတ္တာနံ အယောနိသော မနသိကာရပစ္စယာနံ ကာမာသဝါဒီနမ္ပိ ¶ အဓိဋ္ဌာနံ၊ တသ္မာ တေပိ အာသဝေ တေနေဝ ပုဂ္ဂလေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗေ အာသဝေ ဒဿေန္တော သော ဧဝံ အယောနိသော မနသိ ကရောတိ၊ အဟောသိံ နု ခေါ အဟန္တိအာဒိမာဟ။ ဝိစိကိစ္ဆာသီသေန စေတ္ထ ဒိဋ္ဌာသဝမ္ပိ ဒဿေတုံ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။

တဿတ္ထော၊ ယဿ တေ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သော ပုထုဇ္ဇနော၊ ယော စာယံ ‘‘အဿုတဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော၊ သော ပုထုဇ္ဇနော ဧဝံ အယောနိသော အနုပါယေန ဥပ္ပထေန မနသိ ကရောတိ။ ကထံ? အဟောသိံ နု ခေါ…ပေ…သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ သော ဧဝံ အယောနိသော မနသိ ကရောတိ၊ ယထာဿ ‘‘အဟံ အဟောသိံ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာ သောဠသဝိဓာပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။

တတ္ထ အဟောသိံ နု ခေါ နနု ခေါတိ သဿတာကာရဉ္စ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိအာကာရဉ္စ နိဿာယ အတီတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတံ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ။ ကိံ ကာရဏန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ဗာလပုထုဇ္ဇနော ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ပဝတ္တတိ။ အပိစ အယောနိသော မနသိကာရောယေဝေတ္ထ ကာရဏံ။ ဧဝံ အယောနိသော မနသိကာရဿ ပန ကိံ ကာရဏန္တိ။ သွေဝ ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ အရိယာနံ အဒဿနာဒီနိ ဝါ။ နနု စ ပုထုဇ္ဇနောပိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီတိ။ ကော ဝါ ဧဝမာဟ န မနသိ ကရောတီတိ။ န ပန တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ ကာရဏံ ¶ ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနကလျာဏမိတ္တာဒီနိ တတ္ထ ကာရဏာနိ။ န ဟိ မစ္ဆမံသာဒီနိ အတ္တနော အတ္တနော ပကတိယာ သုဂန္ဓာနိ၊ အဘိသင်္ခါရပစ္စယာ ပန သုဂန္ဓာနိပိ ဟောန္တိ။

ကိံ ¶ နု ခေါ အဟောသိန္တိ ဇာတိလိင်္ဂူပပတ္တိယော နိဿာယ ခတ္တိယော နု ခေါ အဟောသိံ၊ ဗြာဟ္မဏဝေဿသုဒ္ဒဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတဒေဝမနုဿာနံ အညတရောတိ ကင်္ခတိ။

ကထံ နု ခေါတိ သဏ္ဌာနာကာရံ နိဿာယ ဒီဃော နု ခေါ အဟောသိံ၊ ရဿဩဒါတကဏှပ္ပမာဏိကအပ္ပမာဏိကာဒီနံ အညတရောတိ ကင်္ခတိ။ ကေစိ ပန ဣဿရနိမ္မာနာဒိံ နိဿာယ ကေန နု ခေါ ကာရဏေန အဟောသိန္တိ ဟေတုတော ကင်္ခတီတိ ဝဒန္တိ။

ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိန္တိ ဇာတိအာဒီနိ နိဿာယ ခတ္တိယော ဟုတွာ နု ခေါ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိံ…ပေ… ဒေဝေါ ဟုတွာ မနုဿောတိ အတ္တနော ပရမ္ပရံ ကင်္ခတိ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ ပန အဒ္ဓါနန္တိ ကာလာဓိဝစနမေတံ။

ဘဝိဿာမိ ¶ နု ခေါ နနု ခေါတိ သဿတာကာရဉ္စ ဥစ္ဆေဒါကာရဉ္စ နိဿာယ အနာဂတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတံ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဧတရဟိ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နမဒ္ဓါနန္တိ ဣဒါနိ ဝါ ပဋိသန္ဓိံ အာဒိံ ကတွာ စုတိပရိယန္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝတ္တမာနကာလံ ဂဟေတွာ။ အဇ္ဈတ္တံ ကထံကထီ ဟောတီတိ အတ္တနော ခန္ဓေသု ဝိစိကိစ္ဆော ဟောတိ။ အဟံ နု ခေါသ္မီတိ အတ္တနော အတ္ထိဘာဝံ ကင်္ခတိ။ ယုတ္တံ ပနေတန္တိ? ယုတ္တံ အယုတ္တန္တိ ကာ ဧတ္ထ စိန္တာ။ အပိစေတ္ထ ဣဒံ ဝတ္ထုမ္ပိ ဥဒါဟရန္တိ။ စူဠမာတာယ ကိရ ပုတ္တော မုဏ္ဍော၊ မဟာမာတာယ ပုတ္တော အမုဏ္ဍော၊ တံ ပုတ္တံ မုဏ္ဍေသုံ။ သော ဥဋ္ဌာယ အဟံ နု ခေါ စူဠမာတာယ ပုတ္တောတိ စိန္တေသိ။ ဧဝံ အဟံ နု ခေါသ္မီတိ ကင်္ခါ ဟောတိ။

နော နု ခေါသ္မီတိ အတ္တနော နတ္ထိဘာဝံ ကင်္ခတိ။ တတြာပိ ဣဒံ ဝတ္ထု – ဧကော ကိရ မစ္ဆေ ဂဏှန္တော ဥဒကေ စိရဋ္ဌာနေန သီတိဘူတံ အတ္တနော ဦရုံ မစ္ဆောတိ စိန္တေတွာ ပဟရိ။ အပရော သုသာနပဿေ ခေတ္တံ ရက္ခန္တော ဘီတော သင်္ကုဋိတော သယိ။ သော ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ အတ္တနော ဇဏ္ဏုကာနိ ဒွေ ယက္ခာတိ စိန္တေတွာ ပဟရိ။ ဧဝံ နော နု ခေါသ္မီတိ ကင်္ခတိ။

ကိံ နု ခေါသ္မီတိ ခတ္တိယောဝ သမာနော အတ္တနော ခတ္တိယဘာဝံ ကင်္ခတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ဒေဝေါ ¶ ပန သမာနော ဒေဝဘာဝံ အဇာနန္တော နာမ နတ္ထိ။ သောပိ ပန ‘‘အဟံ ရူပီ နု ခေါ အရူပီ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ကင်္ခတိ။ ခတ္တိယာဒယော ကသ္မာ န ဇာနန္တီတိ စေ။ အပစ္စက္ခာ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ ကုလေ ¶ ဥပ္ပတ္တိ။ ဂဟဋ္ဌာပိ စ ပေါတ္ထလိကာဒယော ပဗ္ဗဇိတသညိနော။ ပဗ္ဗဇိတာပိ ‘‘ကုပ္ပံ နု ခေါ မေ ကမ္မ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဂဟဋ္ဌသညိနော။ မနုဿာပိ စ ရာဇာနော ဝိယ အတ္တနိ ဒေဝသညိနော ဟောန္တိ။

ကထံ နု ခေါသ္မီတိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကေဝလဉ္စေတ္ထ အဗ္ဘန္တရေ ဇီဝေါ နာမ အတ္ထီတိ ဂဟေတွာ တဿ သဏ္ဌာနာကာရံ နိဿာယ ဒီဃော နု ခေါသ္မိ၊ ရဿစတုရံသဆဠံသအဋ္ဌံသသောဠသံသာဒီနံ အညတရပ္ပကာရောတိ ကင်္ခန္တော ကထံ နု ခေါသ္မီတိ ကင်္ခတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သရီရသဏ္ဌာနံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နံ အဇာနန္တော နာမ နတ္ထိ။

ကုတော ¶ အာဂတော၊ သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီတိ အတ္တဘာဝဿ အာဂတိဂတိဋ္ဌာနံ ကင်္ခတိ။

၁၉။ ဧဝံ သောဠသပ္ပဘေဒံ ဝိစိကိစ္ဆံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယံ ဣမိနာ ဝိစိကိစ္ဆာသီသေန ဒိဋ္ဌာသဝံ ဒဿေတုံ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။ တံ ဒဿေန္တော တဿ ဧဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ယထာ အယံ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော တဿေဝ သဝိစိကိစ္ဆဿ အယောနိသော မနသိကာရဿ ထာမဂတတ္တာ ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗပဒေသု ဝါသဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပတ္ထော၊ ဧဝံ ဝါ ဧဝံ ဝါ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထိ မေ အတ္တာတိ စေတ္ထ သဿတဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗကာလေသု အတ္တနော အတ္ထိတံ ဂဏှာတိ။ သစ္စတော ထေတတောတိ ဘူတတော စ ထိရတော စ၊ ‘‘ဣဒံ သစ္စ’’န္တိ ဘူတတော သုဋ္ဌု ဒဠှဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နတ္ထိ မေ အတ္တာတိ အယံ ပန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ၊ သတော သတ္တဿ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘဝဂ္ဂဟဏတော။ အထ ဝါ ပုရိမာပိ တီသု ကာလေသု အတ္ထီတိ ဂဟဏတော သဿတဒိဋ္ဌိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ အတ္ထီတိ ဂဏှန္တော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ပစ္ဆိမာပိ အတီတာနာဂတေသု နတ္ထီတိ ဂဟဏတော ဘသ္မန္တာဟုတိယောတိ ဂဟိတဒိဋ္ဌိကာနံ ဝိယ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ အတီတေ ဧဝ နတ္ထီတိ ဂဏှန္တော အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိကဿေဝ သဿတဒိဋ္ဌိ။

အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီတိ သညာက္ခန္ဓသီသေန ခန္ဓေ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ အဝသေသက္ခန္ဓေ ¶ သဉ္ဇာနတော ဣမိနာ အတ္တနာ ဣမံ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီတိ ဟောတိ။ အတ္တနာဝ အနတ္တာနန္တိ သညာက္ခန္ဓံယေဝ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ၊ ဣတရေ စတ္တာရောပိ အနတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ တေသံ ဇာနတော ဧဝံ ဟောတိ ¶ ။ အနတ္တနာဝ အတ္တာနန္တိ သညာက္ခန္ဓံ အနတ္တာတိ။ ဣတရေ စတ္တာရော အတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ တေသံ ဇာနတော ဧဝံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗာပိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယောဝ။

ဝဒေါ ဝေဒေယျောတိအာဒယော ပန သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ အဘိနိဝေသာကာရာ။ တတ္ထ ဝဒတီတိ ဝဒေါ၊ ဝစီကမ္မဿ ကာရကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒေယျော၊ ဇာနာတိ အနုဘဝတိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ဝေဒေတီတိ၊ တတြ တတြ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ¶ ပဋိသံဝေဒေတိ။ တတြ တတြာတိ တေသု တေသု ယောနိဂတိဋ္ဌိတိနိဝါသနိကာယေသု အာရမ္မဏေသု ဝါ။ နိစ္စောတိ ဥပ္ပာဒဝယရဟိတော။ ဓုဝေါတိ ထိရော သာရဘူတော။ သဿတောတိ သဗ္ဗကာလိကော။ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ အတ္တနော ပကတိဘာဝံ အဝိဇဟနဓမ္မော၊ ကကဏ္ဋကော ဝိယ နာနပ္ပကာရတံ နာပဇ္ဇတိ။ သဿတိသမန္တိ စန္ဒသူရိယသမုဒ္ဒမဟာပထဝီပဗ္ဗတာ လောကဝေါဟာရေန သဿတိယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ သဿတီဟိ သမံ သဿတိသမံ။ ယာဝ သဿတိယော တိဋ္ဌန္တိ၊ တာဝ တထေဝ ဌဿတီတိ ဂဏှတော ဧဝံဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။

ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိအာဒီသု။ ဣဒန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗဿ ပစ္စက္ခနိဒဿနံ။ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ဗန္ဓေန စ ဣဒန္တိ ဝုတ္တံ၊ န ဒိဋ္ဌိသမ္ဗန္ဓေန။ ဧတ္ထ စ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ဂူထဂတံ ဝိယ။ ဒိဋ္ဌီသု ဝါ ဂတမိဒံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာတိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဂတံ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဣဒဉှိ အတ္ထိ မေ အတ္တာတိအာဒိ ဒိဋ္ဌိယာ ဂမနမတ္တမေဝ၊ နတ္ထေတ္ထ အတ္တာ ဝါ နိစ္စော ဝါ ကောစီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာ စာယံ ဒိဋ္ဌိ ဒုန္နိဂ္ဂမနဋ္ဌေန ဂဟနံ။ ဒုရတိက္ကမဋ္ဌေန သပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန စ ကန္တာရော၊ ဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရဝါဠကန္တာရာဒယော ဝိယ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိလောမနဋ္ဌေန ဝါ ဝိသူကံ။ ကဒါစိ သဿတဿ၊ ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒဿ ဂဟဏတော ဝိရူပံ ဖန္ဒိတန္တိ ဝိပ္ဖန္ဒိတံ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနံ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂဟနံ…ပေ… ဒိဋ္ဌိသံယောဇန’’န္တိ။ ဣဒါနိဿ တမေဝ ဗန္ဓနတ္ထံ ဒဿေန္တော ဒိဋ္ဌိသံယောဇနသံယုတ္တောတိအာဒိမာဟ။ တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော။ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန သံယုတ္တော ပုထုဇ္ဇနော ဧတေဟိ ဇာတိအာဒီဟိ န ပရိမုစ္စတီတိ။ ကိံ ဝါ ဗဟုနာ၊ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခတောပိ န မုစ္စတီတိ။

၂၀။ ဧဝံ ¶ ¶ ဆပ္ပဘေဒံ ဒိဋ္ဌာသဝံ ဒဿေတွာ ယသ္မာ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာမာသဝါဒိဝစနေနေဝ ဒဿိတော ဟောတိ။ ကာမသုခတ္ထဉှိ ဘဝသုခဘဝဝိသုဒ္ဓိအတ္ထဉ္စ အဝိဇ္ဇာယ အဘိဘူတာ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာ သီလဗ္ဗတာနိ ပရာမသန္တိ၊ တသ္မာ တံ အဒဿေတွာ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဝါ တဿ ဂဟိတတ္တာပိ တံ အဒဿေတွာဝ ဣဒါနိ ယော ပုဂ္ဂလော ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗေ အာသဝေ ပဇဟတိ၊ တံ ဒဿေတွာ တေသံ အာသဝါနံ ပဟာနံ ဒဿေတုံ ¶ ပုဗ္ဗေ ဝါ အယောနိသော မနသိကရောတော ပုထုဇ္ဇနဿ တေသံ ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဗ္ဗိပရီတဿ ပဟာနံ ဒဿေတုံ သုတဝါ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။

တဿတ္ထော၊ ယာဝ ‘‘သော ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ အာဂစ္ဆတိ၊ တာဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန စ ဝုတ္တပစ္စနီကတော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စနီကတော စ သဗ္ဗာကာရေန အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒါဝိနီတပစ္စနီကတော အယံ ‘‘သုတဝါ အရိယသာဝကော အရိယဓမ္မဿ ကောဝိဒေါ အရိယဓမ္မေ သုဝိနီတော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ ခေါ သိခါပတ္တဝိပဿနတော ပဘုတိ ယာဝ ဂေါတြဘု၊ တာဝ တဒနုရူပေန အတ္ထေန အယံ အရိယသာဝကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၁။ ‘‘သော ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒီသု ပန အယံ အတ္ထဝိဘာဝနာ၊ သော စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကော အရိယသာဝကော တဏှာဝဇ္ဇာ တေဘူမကာ ခန္ဓာ ဒုက္ခံ၊ တဏှာ ဒုက္ခသမုဒယော၊ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓော၊ နိရောဓသမ္ပာပကော မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေဝ အာစရိယသန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနော အပရေန သမယေန ဝိပဿနာမဂ္ဂံ သမာရုဠှော သမာနော တေ တေဘူမကေ ခန္ဓေ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ၊ ဥပါယေန ပထေန သမန္နာဟရတိ စေဝ ဝိပဿတိ စ။ ဧတ္ထ ဟိ ယာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ၊ တာဝ မနသိကာရသီသေနေဝ ဝိပဿနာ ဝုတ္တာ။ ယာ ပနာယံ တဿေဝ ဒုက္ခဿ သမုဋ္ဌာပိကာ ပဘာဝိကာ တဏှာ၊ အယံ သမုဒယောတိ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ။ ယသ္မာ ပန ဒုက္ခဉ္စ သမုဒယော စ ဣဒံ ဌာနံ ပတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ ယဒိဒံ နိဗ္ဗာနံ နာမ၊ အယံ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ။ နိရောဓသမ္ပာပကံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ၊ ဥပါယေန ပထေန သမန္နာဟရတိ စေဝ ဝိပဿတိ စ။

တတြာယံ ¶ ဥပါယော၊ အဘိနိဝေသော နာမ ဝဋ္ဋေ ဟောတိ၊ ဝိဝဋ္ဋေ နတ္ထိ။ တသ္မာ ‘‘အယံ အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ¶ ကာယေ ပထဝီဓာတု၊ အာပေါဓာတူ’’တိအာဒိနာ နယေန သကသန္တတိယံ စတ္တာရိ ဘူတာနိ တဒနုသာရေန ဥပါဒါရူပါနိ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အယံ ရူပက္ခန္ဓောတိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တံ ဝဝတ္ထာပယတော ဥပ္ပန္နေ တဒါရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကေ ဓမ္မေ ဣမေ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာတိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တတော ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒုက္ခန္တိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တေ ပန သင်္ခေပတော ¶ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဒွေ ဘာဂါယေဝ ဟောန္တိ။ ဣဒဉ္စ နာမရူပံ သဟေတု သပ္ပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ အယံ ဟေတု အယံ ပစ္စယောတိ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာကမ္မာဟာရာဒိကေ ဟေတုပစ္စယေ ဝဝတ္ထပေတိ။ တတော တေသံ ပစ္စယာနဉ္စ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနဉ္စ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဣမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ ဟောန္တီတိ အနိစ္စလက္ခဏံ အာရောပေတိ၊ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခာတိ ဒုက္ခလက္ခဏံ အာရောပေတိ။ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တာတိ အနတ္တလက္ခဏံ အာရောပေတိ။ ဧဝံ တီဏိ လက္ခဏာနိ အာရောပေတွာ ပဋိပါဋိယာ ဝိပဿနံ ပဝတ္တေန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ။

တသ္မိံ ခဏေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဧကပဋိဝေဓေနေဝ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ဒုက္ခံ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ သမုဒယံ ပဟာနပဋိဝေဓေန၊ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓေန၊ မဂ္ဂံ ဘာဝနာပဋိဝေဓေန။ ဒုက္ခဉ္စ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတိ…ပေ… မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ၊ နော စ ခေါ အညမညေန ဉာဏေန။ ဧကဉာဏေနေဝ ဟိ ဧသ နိရောဓံ အာရမ္မဏတော၊ သေသာနိ ကိစ္စတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ စေဝ အဘိသမေတိ စ။ န ဟိဿ တသ္မိံ သမယေ ဧဝံ ဟောတိ – ‘‘အဟံ ဒုက္ခံ ပရိဇာနာမီ’’တိ ဝါ…ပေ… ‘‘မဂ္ဂံ ဘာဝေမီ’’တိ ဝါ။ အပိစ ခွဿ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဋိဝေဓဝသေန နိရောဓံ သစ္ဆိကရောတော ဧဝံ တံ ဉာဏံ ဒုက္ခပရိညာကိစ္စမ္ပိ သမုဒယပဟာနကိစ္စမ္ပိ မဂ္ဂဘာဝနာကိစ္စမ္ပိ ကရောတိယေဝ။ တဿေဝံ ဥပါယေန ယောနိသော မနသိကရောတော တီဏိ သံယောဇနာနိ ပဟီယန္တိ၊ ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ၊ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ‘‘သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိ သီလဗ္ဗတာနံ ပရာမသနတော သီလဗ္ဗတပရာမာသောတိ။ တတ္ထ စတူသု အာသဝေသု သက္ကာယဒိဋ္ဌိသီလဗ္ဗတပရာမာသာ ဒိဋ္ဌာသဝေန သင်္ဂဟိတတ္တာ အာသဝါ စေဝ သံယောဇနာ စ။ ဝိစိကိစ္ဆာ သံယောဇနမေဝ၊ န အာသဝေါ ¶ ။ ‘‘ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာ အာသဝါ’’တိ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နတ္တာ ပန အာသဝါတိ။

‘‘ဣမေ ဝုစ္စန္တိ…ပေ… ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမေ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာ နာမ ¶ အာသဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ။ အထ ဝါ ယာ အယံ ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧဝံ သရူပေနေဝ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဝိဘတ္တာ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣမေ ဝုစ္စန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ သာ စ ယသ္မာ သဟဇာတပဟာနေကဋ္ဌေဟိ သဒ္ဓိံ ပဟီယတိ။ ဒိဋ္ဌာသဝေ ဟိ ပဟီယမာနေ တံသဟဇာတော စတူသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တေသု ကာမာသဝေါပိ အဝိဇ္ဇာသဝေါပိ ပဟီယတိ ¶ ။ ပဟာနေကဋ္ဌော ပန စတူသု ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေသု နာဂသုပဏ္ဏာဒိသမိဒ္ဓိပတ္ထနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဘဝါသဝေါ။ တေနေဝ သမ္ပယုတ္တော အဝိဇ္ဇာသဝေါပိ၊ ဒွီသု ဒေါမနဿစိတ္တေသု ပါဏာတိပါတာဒိနိဗ္ဗတ္တကော အဝိဇ္ဇာသဝေါပိ၊ တထာ ဝိစိကိစ္ဆာစိတ္တသမ္ပယုတ္တော အဝိဇ္ဇာသဝေါပီတိ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အဝသေသာ တယောပိ အာသဝါ ပဟီယန္တိ။ တသ္မာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ ပေါရာဏာနံ အဓိပ္ပာယော။

ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဒဿနံ နာမ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ၊ တေန ပဟာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဒဿနံ? ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော။ နနု ဂေါတြဘု ပဌမတရံ ပဿတီတိ? နော န ပဿတိ။ ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ပန န ကရောတိ သံယောဇနာနံ အပ္ပဟာနတော။ တသ္မာ ပဿတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ရာဇာနံ ဒိသွာပိ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ အဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အဇ္ဇာပိ ရာဇာနံ န ပဿာမီ’’တိ ဝဒန္တော ဂါမဝါသီ ပုရိသော စေတ္ထ နိဒဿနံ။

ဒဿနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၂။ ဧဝံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗေ အာသဝေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒနန္တရုဒ္ဒိဋ္ဌေ သံဝရာ ပဟာတဗ္ဗေ ဒဿေတုံ၊ ကတမေ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ သံဝရာ ပဟာတဗ္ဗာတိ အာဟ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတော ပရဉှိ အတ္ထမတ္တမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

နနု စ ဒဿနေန ဘာဝနာယာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ အပ္ပဟာတဗ္ဗော အာသဝေါ နာမ နတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ ဝိသုံ သံဝရာဒီဟိ ပဟာတဗ္ဗေ ဒဿေတီတိ။ သံဝရာဒီဟိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိက္ခမ္ဘိတာ အာသဝါ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ သမုဂ္ဃာတံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ မဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဣမေဟိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ¶ ¶ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ တသ္မာ ယော စာယံ ဝုတ္တော ပဌမော ဒဿနမဂ္ဂေါယေဝ၊ ဣဒါနိ ဘာဝနာနာမေန ဝုစ္စိဿန္တိ တယော မဂ္ဂါ၊ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အယံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတ္ထ ¶ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါယ။ တတ္ထာယံ သင်္ခါသဒ္ဒေါ ဉာဏကောဋ္ဌာသပညတ္တိဂဏနာသု ဒိဿတိ။ ‘‘သင်္ခါယေကံ ပဋိသေဝတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၆၈) ဟိ ဉာဏေ ဒိဿတိ။ ‘‘ပပဉ္စသညာသင်္ခါ သမုဒါစရန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၁) ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သင်္ခါ သမညာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၃၁၃) ပညတ္တိယံ။ ‘‘န သုကရံ သင်္ခါတု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၈) ဂဏနာယံ။ ဣဓ ပန ဉာဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပဋိသင်္ခါ ယောနိသောတိ ဟိ ဥပါယေန ပထေန ပဋိသင်္ခါယ ဉတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ အသံဝရေ အာဒီနဝပဋိသင်္ခါ ယောနိသော ပဋိသင်္ခါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စာယံ ‘‘ဝရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တတ္တာယ အယောသလာကာယ အာဒိတ္တာယ သမ္ပဇ္ဇလိတာယ သဇောတိဘူတာယ စက္ခုန္ဒြိယံ သမ္ပလိမဋ္ဌံ၊ န တွေဝ စက္ခုဝိညေယျေသု ရူပေသု အနုဗျဉ္ဇနသော နိမိတ္တဂ္ဂါဟော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၅) အာဒိတ္တပရိယာယနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စက္ခုန္ဒြိယသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ စက္ခုမေဝ ဣန္ဒြိယံ စက္ခုန္ဒြိယံ၊ သံဝရဏတော သံဝရော၊ ပိဒဟနတော ထကနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော စက္ခုန္ဒြိယသံဝရော။ တိတ္ထကာကော အာဝါဋကစ္ဆပေါ ဝနမဟိံသောတိအာဒယော ဝိယ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ နတ္ထိ။ န ဟိ စက္ခုပသာဒံ နိဿာယ သတိ ဝါ မုဋ္ဌသစ္စံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အပိစ ယဒါ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ တဒါ ဘဝင်္ဂေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ ကိရိယမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ တတော စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ၊ တတော ဝိပါကမနောဓာတု သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စံ၊ တတော ဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု သန္တီရဏကိစ္စံ၊ တတော ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ တဒနန္တရံ ဇဝနံ ဇဝတိ။

တတ္ထပိ ¶ နေဝ ဘဝင်္ဂသမယေ၊ န အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အညတရသမယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ အတ္ထိ။ ဇဝနက္ခဏေ ပန သစေ ဒုဿီလျံ ¶ ဝါ မုဋ္ဌသစ္စံ ဝါ အညာဏံ ဝါ အက္ခန္တိ ဝါ ကောသဇ္ဇံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယံ အသံဝရော ဟောတိ။ ဧဝံ ဟောန္တောပိ သော စက္ခုန္ဒြိယေ အသံဝရောတိ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ? တသ္မိဉှိ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ၊ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ ယထာ ကိံ ¶ ၊ ယထာ နဂရေ စတူသု ဒွါရေသု အသံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တော ဃရကောဋ္ဌကဂဗ္ဘာဒယော သုသံဝုတာ၊ တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ အရက္ခိတံ အဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေန ဟိ ပဝိသိတွာ စောရာ ယဒိစ္ဆန္တိ၊ တံ ကရေယျုံ၊ ဧဝမေဝ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု၊ တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ၊ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပီတိ။

တသ္မိံ ပန သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ၊ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရဒွါရေသု သုသံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တော ဃရာဒယော အသံဝုတာ၊ တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သုရက္ခိတံ သုဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေသု ဟိ ပိဟိတေသု စောရာနံ ပဝေသော နတ္ထိ၊ ဧဝမေဝ ဇဝနေ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ သုဂုတ္တံ ဟောတိ၊ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ တသ္မာ ဇဝနက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရောတိ ဝုတ္တော။ ဣဓ စာယံ သတိသံဝရော အဓိပ္ပေတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ခုန္ဒြိယသံဝရေန သံဝုတော စက္ခုန္ဒြိယသံဝရသံဝုတော၊ ဥပေတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ…ပေ… သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဝုတ္တံ။ တံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ စက္ခုန္ဒြိယသံဝရေန သံဝုတောတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အထ ဝါ သံဝရီတိ သံဝုတော၊ ထကေသိ ပိဒဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရသံဝုတော စက္ခုန္ဒြိယသံဝရသံဝုတော၊ စက္ခုန္ဒြိယသံဝရသညိတံ သတိကဝါဋံ စက္ခုဒွါရေ၊ ဃရဒွါရေ ကဝါဋံ ဝိယ သံဝရိ ထကေသိ ပိဒဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယမေဝ စေတ္ထ အတ္ထော သုန္ဒရတရော။ တထာ ဟိ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယသံဝရံ အသံဝုတဿ ဝိဟရတော သံဝုတဿ ဝိဟရတော’’တိ ဧတေသု ပဒေသု အယမေဝ အတ္ထော ဒိဿတိ။

ဝိဟရတီတိ ဧဝံ စက္ခုန္ဒြိယသံဝရသံဝုတော ယေန ကေနစိ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတိ။ ယဉှိဿာတိအာဒိမှိ ¶ ¶ ယံ စက္ခုန္ဒြိယသံဝရံ အဿ ဘိက္ခုနော အသံဝုတဿ အထကေတွာ အပိဒဟိတွာ ဝိဟရန္တဿာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ၊ ယေ-ကာရဿ ယန္တိ အာဒေသော။ ဟိကာရော စ ပဒပူရဏော၊ ယေ အဿာတိ အတ္ထော။

ဥပ္ပဇ္ဇေယျုန္တိ ¶ နိဗ္ဗတ္တေယျုံ။ အာသဝါ ဝိဃာတပရိဠာဟာတိ စတ္တာရော အာသဝါ စ အညေ စ ဝိဃာတကရာ ကိလေသပရိဠာဟာ ဝိပါကပရိဠာဟာ စ။ စက္ခုဒွါရေ ဟိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ အာပါထဂတံ ကာမဿာဒဝသေန အဿာဒယတော အဘိနန္ဒတော ကာမာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဤဒိသံ အညသ္မိမ္ပိ သုဂတိဘဝေ လဘိဿာမီတိ ဘဝပတ္ထနာယ အဿာဒယတော ဘဝါသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သတ္တောတိ ဝါ သတ္တဿာတိ ဝါ ဂဏှန္တဿ ဒိဋ္ဌာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဗ္ဗေဟေဝ သဟဇာတံ အညာဏံ အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ စတ္တာရော အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေဟိ သမ္ပယုတ္တာ အပရေ ကိလေသာ ဝိဃာတပရိဠာဟာ၊ အာယတိံ ဝါ တေသံ ဝိပါကာ။ တေပိ ဟိ အသံဝုတဿေဝ ဝိဟရတော ဥပ္ပဇ္ဇေယျုန္တိ ဝုစ္စန္တိ။

ဧဝံသ တေတိ ဧဝံ အဿ တေ။ ဧဝံ ဧတေန ဥပါယေန န ဟောန္တိ၊ နော အညထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော သောတိန္ဒြိယသံဝရသံဝုတောတိအာဒီသု။

ဣမေ ဝုစ္စန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ သံဝရာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဣမေ ဆသု ဒွါရေသု စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ စတုဝီသတိ အာသဝါ သံဝရေန ပဟာတဗ္ဗာတိ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ စေတ္ထ သတိသံဝရော ဧဝ သံဝရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သံဝရာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၃။ ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရန္တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ သဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ သီလကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ ယဉှိဿာတိ ယံ စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒီသု ဝါ အညတရံ အဿ။ အပ္ပဋိသေဝတောတိ ဧဝံ ယောနိသော အပ္ပဋိသေဝန္တဿ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကေဝလံ ပနိဓ အလဒ္ဓံ စီဝရာဒိံ ပတ္ထယတော လဒ္ဓံ ဝါ ¶ အဿာဒယတော ကာမာသဝဿ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဤဒိသံ အညသ္မိမ္ပိ သမ္ပတ္တိဘဝေ သုဂတိဘဝေ လဘိဿာမီတိ ဘဝပတ္ထနာယ အဿာဒယတော ဘဝါသဝဿ၊ အဟံ လဘာမိ န လဘာမီတိ ဝါ မယှံ ဝါ ဣဒန္တိ အတ္တသညံ အဓိဋ္ဌဟတော ဒိဋ္ဌာသဝဿ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေဟေဝ ပန သဟဇာတော အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ ဧဝံ စတုန္နံ အာသဝါနံ ဥပ္ပတ္တိ ဝိပါကပရိဠာဟာ စ နဝဝေဒနုပ္ပာဒနတောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣမေ ¶ ဝုစ္စန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ ပဋိသေဝနာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဣမေ ဧကမေကသ္မိံ ပစ္စယေ ¶ စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ သောဠသ အာသဝါ ဣမိနာ ဉာဏသံဝရသင်္ခါတေန ပစ္စဝေက္ခဏပဋိသေဝနေန ပဟာတဗ္ဗာတိ ဝုစ္စန္တိ။

ပဋိသေဝနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄။ ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော ခမော ဟောတိ သီတဿာတိ ဥပါယေန ပထေန ပစ္စဝေက္ခိတွာ ခမော ဟောတိ သီတဿ သီတံ ခမတိ သဟတိ၊ န အဝီရပုရိသော ဝိယ အပ္ပမတ္တကေနပိ သီတေန စလတိ ကမ္ပတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ။ အပိစ ခေါ လောမသနာဂတ္ထေရော ဝိယ အနပ္ပကေနာပိ သီတေန ဖုဋ္ဌော န စလတိ န ကမ္ပတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ မနသိ ကရောတိ။ ထေရော ကိရ စေတိယပဗ္ဗတေ ပိယင်္ဂုဂုဟာယံ ပဓာနဃရေ ဝိဟရန္တော အန္တရဋ္ဌကေ ဟိမပါတသမယေ လောကန္တရိကနိရယေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟန္တောဝ အဗ္ဘောကာသေ ဝီတိနာမေသိ။ ဧဝံ ဥဏှာဒီသုပိ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကေဝလဉှိ ယော ဘိက္ခု အဓိမတ္တမ္ပိ ဥဏှံ သဟတိ သွေဝ ထေရော ဝိယ၊ အယံ ‘‘ခမော ဥဏှဿာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ထေရော ကိရ ဂိမှသမယေ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဗဟိစင်္ကမေ နိသီဒိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တော သေဒါပိဿ ကစ္ဆေဟိ မုစ္စန္တိ။ အထ နံ အန္တေဝါသိကော အာဟ ‘‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ နိသီဒထ၊ သီတလော ဩကာသော’’တိ။ ထေရော ‘‘ဥဏှဘယေနေဝမှိ အာဝုသော ဣဓ နိသိန္နော’’တိ အဝီစိမဟာနိရယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ နိသီဒိယေဝ။ ဥဏှန္တိ စေတ္ထ အဂ္ဂိသန္တာပေါဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သူရိယသန္တာပဝသေန ပနေတံ ဝတ္ထု ဝုတ္တံ။

ယော ¶ စ ဒွေ တယော ဝါရေ ဘတ္တံ ဝါ ပါနီယံ ဝါ အလဘမာနောပိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အတ္တနော ပေတ္တိဝိသယူပပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ အဝေဓေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိယေဝ။ အဓိမတ္တေဟိ ဍံသမကသဝါတာတပသမ္ဖဿေဟိ ဖုဋ္ဌော စာပိ တိရစ္ဆာနူပပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ အဝေဓေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိယေဝ။ သရီသပသမ္ဖဿေန ဖုဋ္ဌော စာပိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ သီဟဗျဂ္ဃာဒိမုခေသု အနေကဝါရံ ပရိဝတ္တိတပုဗ္ဗဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ အဝေဓေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိယေဝ ပဓာနိယတ္ထေရော ဝိယ။ အယံ ‘‘ခမော ဇိဃစ္ဆာယ…ပေ… သရီသပသမ္ဖဿာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ထေရံ ¶ ကိရ ခဏ္ဍစေလဝိဟာရေ ကဏိကာရပဓာနိယဃရေ အရိယဝံသံ သုဏန္တံ ဃောရဝိသော သပ္ပော ဍံသိ။ ထေရော ဇာနိတွာပိ ပသန္နစိတ္တော နိသိန္နော ဓမ္မံယေဝ သုဏာတိ။ ဝိသဝေဂေါ ထဒ္ဓါ အဟောသိ။ ထေရော ဥပသမ္ပဒမဏ္ဍလံ အာဒိံ ကတွာ သီလံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိသုဒ္ဓသီလောဟမသ္မီတိ ပီတိံ ဥပ္ပာဒေသိ။ သဟ ပီတုပ္ပာဒါ ဝိသံ နိဝတ္တိတွာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ ထေရော ¶ တတ္ထေဝ စိတ္တေကဂ္ဂတံ လဘိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

ယော ပန အက္ကောသဝသေန ဒုရုတ္တေ ဒုရုတ္တတ္တာယေဝ စ ဒုရာဂတေ အပိ အန္တိမဝတ္ထုသညိတေ ဝစနပထေ သုတွာ ခန္တိဂုဏံယေဝ ပစ္စဝေက္ခိတွာ န ဝေဓတိ ဒီဃဘာဏကအဘယတ္ထေရော ဝိယ။ အယံ ‘‘ခမော ဒုရုတ္တာနံ ဒုရာဂတာနံ ဝစနပထာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ထေရော ကိရ ပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမတာယ မဟာအရိယဝံသပ္ပဋိပဒံ ကထေသိ၊ သဗ္ဗော မဟာဂါမော အာဂစ္ဆတိ။ ထေရဿ မဟာသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တံ အညတရော မဟာထေရော အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဒီဃဘာဏကော အရိယဝံသံ ကထေမီတိ သဗ္ဗရတ္တိံ ကောလာဟလံ ကရောသီတိအာဒီဟိ အက္ကောသိ။ ဥဘောပိ စ အတ္တနော အတ္တနော ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တာ ဂါဝုတမတ္တံ ဧကပထေန အဂမံသု။ သကလဂါဝုတမ္ပိ သော တံ အက္ကောသိယေဝ။ တတော ယတ္ထ ဒွိန္နံ ဝိဟာရာနံ မဂ္ဂေါ ဘိဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ဌတွာ ဒီဃဘာဏကတ္ထေရော တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဧသ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ မဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ။ သော အသုဏန္တော ဝိယ အဂမာသိ။ ထေရောပိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပါဒေ ပက္ခာလေတွာ နိသီဒိ။ တမေနံ အန္တေဝါသိကော ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ သကလဂါဝုတံ ပရိဘာသန္တံ န ကိဉ္စိ အဝေါစုတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘ခန္တိယေဝ၊ အာဝုသော၊ မယှံ ဘာရော၊ န အက္ခန္တိ။ ဧကပဒုဒ္ဓါရေပိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိယောဂံ န ပဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ ဝစနမေဝ ဝစနပထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယော ¶ ပန ဥပ္ပန္နာ သာရီရိကာ ဝေဒနာ ဒုက္ခမနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ၊ ဗဟလဋ္ဌေန တိဗ္ဗာ၊ ဖရုသဋ္ဌေန ခရာ၊ တိခိဏဋ္ဌေန ကဋုကာ၊ အဿာဒဝိရဟတော အသာတာ၊ မနံ အဝဍ္ဎနတော အမနာပါ၊ ပါဏဟရဏသမတ္ထတာယ ပါဏဟရာ အဓိဝါသေတိယေဝ၊ န ဝေဓတိ။ ဧဝံ သဘာဝေါ ဟောတိ စိတ္တလပဗ္ဗတေ ပဓာနိယတ္ထေရော ဝိယ။ အယံ ‘‘ဥပ္ပန္နာနံ…ပေ… အဓိဝါသနဇာတိကော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ထေရဿ ¶ ကိရ ရတ္တိံ ပဓာနေန ဝီတိနာမေတွာ ဌိတဿ ဥဒရဝါတော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော တံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော အာဝတ္တတိ ပရိဝတ္တတိ။ တမေနံ စင်္ကမပဿေ ဌိတော ပိဏ္ဍပါတိယတ္ထေရော အာဟ ‘‘အာဝုသော၊ ပဗ္ဗဇိတော နာမ အဓိဝါသနသီလော ဟောတီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ အဓိဝါသေတွာ နိစ္စလော သယိ။ ဝါတော နာဘိတော ယာဝ ဟဒယံ ဖာလေတိ။ ထေရော ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ¶ ဝိပဿန္တော မုဟုတ္တေန အနာဂါမီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ။

ယဉှိဿာတိ သီတာဒီသု ယံကိဉ္စိ ဧကဓမ္မမ္ပိ အဿ။ အနဓိဝါသယတောတိ အနဓိဝါသေန္တဿ အက္ခမန္တဿ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အာသဝုပ္ပတ္တိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သီတေန ဖုဋ္ဌဿ ဥဏှံ ပတ္ထယန္တဿ ကာမာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ နတ္ထိ နော သမ္ပတ္တိဘဝေ သုဂတိဘဝေ သီတံ ဝါ ဥဏှံ ဝါတိ ဘဝံ ပတ္ထယန္တဿ ဘဝါသဝေါ။ မယှံ သီတံ ဥဏှန္တိ ဂါဟော ဒိဋ္ဌာသဝေါ။ သဗ္ဗေဟေဝ သမ္ပယုတ္တော အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ။

‘‘ဣမေ ဝုစ္စန္တိ…ပေ… အဓိဝါသနာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမေ သီတာဒီသု ဧကမေကဿ ဝသေန စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ အနေကေ အာသဝါ ဣမာယ ခန္တိသံဝရသင်္ခါတာယ အဓိဝါသနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အယံ ခန္တိ သီတာဒိဓမ္မေ အဓိဝါသေတိ၊ အတ္တနော ဥပရိ အာရောပေတွာ ဝါသေတိယေဝ။ န အသဟမာနာ ဟုတွာ နိရဿတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဓိဝါသနာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဓိဝါသနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၅။ ပဋိသင်္ခါ ¶ ယောနိသော စဏ္ဍံ ဟတ္ထိံ ပရိဝဇ္ဇေတီတိ အဟံ သမဏောတိ စဏ္ဍဿ ဟတ္ထိဿ အာသန္နေ န ဌာတဗ္ဗံ။ တတောနိဒါနဉှိ မရဏမ္ပိ သိယာ မရဏမတ္တမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ ဧဝံ ဥပါယေန ပထေန ပစ္စယေန ပစ္စဝေက္ခိတွာ စဏ္ဍံ ဟတ္ထိံ ပရိဝဇ္ဇေတိ ပဋိက္ကမတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ စဏ္ဍန္တိ စ ဒုဋ္ဌံ၊ ဝါဠန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခါဏုန္တိ ခဒိရခါဏုအာဒိံ။ ကဏ္ဋကဋ္ဌာနန္တိ ကဏ္ဋကာနံ ဌာနံ၊ ယတ္ထ ကဏ္ဋကာ ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ ဩကာသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောဗ္ဘန္တိ သဗ္ဗတော ပရိစ္ဆိန္နတဋံ။ ပပါတန္တိ ဧကတော ဆိန္နတဋံ။ စန္ဒနိကန္တိ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဂဗ္ဘမလာဒီနံ ဆဍ္ဍနဋ္ဌာနံ။ ဩဠိဂလ္လန္တိ တေသံယေဝ ¶ သကဒ္ဒမာဒီနံ သန္ဒနောကာသံ။ တံ ဇဏ္ဏုမတ္တမ္ပိ အသုစိဘရိတံ ဟောတိ၊ ဒွေပိ စေတာနိ ဌာနာနိ အမနုဿဒုဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တာနိ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ။ အနာသနေတိ ဧတ္ထ ပန အယုတ္တံ အာသနံ အနာသနံ၊ တံ အတ္ထတော အနိယတဝတ္ထုကံ ရဟောပဋိစ္ဆန္နာသနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဂေါစရေတိ ဧတ္ထပိ စ အယုတ္တော ဂေါစရော အဂေါစရော၊ သော ဝေသိယာဒိဘေဒတော ပဉ္စဝိဓော။ ပါပကေ မိတ္တေတိ လာမကေ ဒုဿီလေ မိတ္တပတိရူပကေ၊ အမိတ္တေ ဝါ။ ဘဇန္တန္တိ သေဝမာနံ။ ဝိညူ သဗြဟ္မစာရီတိ ပဏ္ဍိတာ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ သဗြဟ္မစာရယော၊ ဘိက္ခူနမေတံ အဓိဝစနံ။ တေ ဟိ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော ¶ သမသိက္ခတာတိ ဣမံ ဗြဟ္မံ သမာနံ စရန္တိ၊ တသ္မာ သဗြဟ္မစာရီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ပါပကေသု ဌာနေသူတိ လာမကေသု ဌာနေသု။ ဩကပ္ပေယျုန္တိ သဒ္ဒဟေယျုံ၊ အဓိမုစ္စေယျုံ ‘‘အဒ္ဓါ အယမာယသ္မာ အကာသိ ဝါ ကရိဿတိ ဝါ’’တိ။

ယဉှိဿာတိ ဟတ္ထိအာဒီသု ယံကိဉ္စိ ဧကမ္ပိ အဿ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အာသဝုပ္ပတ္တိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟတ္ထိအာဒိနိဒါနေန ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌဿ သုခံ ပတ္ထယတော ကာမာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နတ္ထိ နော သမ္ပတ္တိဘဝေ သုဂတိဘဝေ ဤဒိသံ ဒုက္ခန္တိ ဘဝံ ပတ္ထေန္တဿ ဘဝါသဝေါ။ မံ ဟတ္ထီ မဒ္ဒတိ၊ မံ အဿောတိ ဂါဟော ဒိဋ္ဌာသဝေါ။ သဗ္ဗေဟေဝ သမ္ပယုတ္တော အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ။

ဣမေ ဝုစ္စန္တိ…ပေ… ပရိဝဇ္ဇနာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဣမေ ဟတ္ထိအာဒီသု ဧကေကဿ ဝသေန စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ အနေကေ အာသဝါ ဣမိနာ သီလသံဝရသင်္ခါတေန ပရိဝဇ္ဇနေန ပဟာတဗ္ဗာတိ ဝုစ္စန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပရိဝဇ္ဇနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၆။ ပဋိသင်္ခါ ¶ ယောနိသော ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီတိ ‘‘ဣတိ ပါယံ ဝိတက္ကော အကုသလော၊ ဣတိပိ သာဝဇ္ဇော၊ ဣတိပိ ဒုက္ခဝိပါကော၊ သော စ ခေါ အတ္တဗျာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယောနိသော ကာမဝိတက္ကေ အာဒီနဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပန္နံ ဇာတမဘိနိဗ္ဗတ္တံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတိ၊ စိတ္တံ အာရောပေတွာ န ဝါသေတိ၊ အဗ္ဘန္တရေ ဝါ န ဝါသေတီတိပိ အတ္ထော။

အနဓိဝါသေန္တော ကိံ ကရောတီတိ? ပဇဟတိ ဆဍ္ဍေတိ။

ကိံ ကစဝရံ ဝိယ ပိဋကေနာတိ? န ဟိ၊ အပိစ ခေါ နံ ဝိနောဒေတိ တုဒတိ ဝိဇ္ဈတိ နီဟရတိ။

ကိံ ¶ ဗလိဗဒ္ဒံ ဝိယ ပတောဒေနာတိ? န ဟိ၊ အထ ခေါ နံ ဗျန္တီကရောတိ ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ ယထာဿ အန္တောပိ နာဝသိဿတိ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ၊ တထာ နံ ကရောတိ။

ကထံ ပန နံ တထာ ကရောတီတိ? အနဘာဝံ ဂမေတီတိ အနု အနု အဘာဝံ ဂမေတိ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ယထာ သုဝိက္ခမ္ဘိတော ဟောတိ၊ တထာ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကေသု။

ဧတ္ထ စ ကာမဝိတက္ကောတိ ‘‘ယော ကာမပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော’’တိ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၉၁၀) ဝုတ္တော။ ဧသ နယော ဣတရေသု။ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေတိ ဥပ္ပန္နေ ဥပ္ပန္နေ၊ ဥပ္ပန္နမတ္တေယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သကိံ ဝါ ဥပ္ပန္နေ ဝိနောဒေတွာ ဒုတိယဝါရေ ¶ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ န ဟောတိ၊ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဥပ္ပန္နေ ဥပ္ပန္နေ ဝိနောဒေတိယေဝ။ ပါပကေ အကုသလေတိ လာမကဋ္ဌေန ပါပကေ၊ အကောသလ္လတာယ အကုသလေ။ ဓမ္မေတိ တေယေဝ ကာမဝိတက္ကာဒယော သဗ္ဗေပိ ဝါ နဝ မဟာဝိတက္ကေ။ တတ္ထ တယော ဝုတ္တာ ဧဝ။ အဝသေသာ ‘‘ဉာတိဝိတက္ကော ဇနပဒဝိတက္ကော အမရဝိတက္ကော ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တော ¶ ဝိတက္ကော လာဘသက္ကာရသိလောကပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော’’တိ (မဟာနိ။ ၂၀၇) ဣမေ ဆ။

ယဉှိဿာတိ ဧတေသု ဝိတက္ကေသု ယံကိဉ္စိ အဿ၊ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကာမဝိတက္ကော ပနေတ္ထ ကာမာသဝေါ ဧဝ။ တဗ္ဗိသေသော ဘဝါသဝေါ။ တံသမ္ပယုတ္တော ဒိဋ္ဌာသဝေါ။ သဗ္ဗဝိတက္ကေသု အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ ဧဝံ အာသဝုပ္ပတ္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣမေ ဝုစ္စန္တိ…ပေ… ဝိနောဒနာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဣမေ ကာမဝိတက္ကာဒိဝသေန ဝုတ္တပ္ပကာရာ အာသဝါ ဣမိနာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိတက္ကေ အာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏသဟိတေန ဝီရိယသံဝရသင်္ခါတေန ဝိနောဒနေန ပဟာတဗ္ဗာတိ ဝုစ္စန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝိနောဒနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၇။ ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီတိ အဘာဝနာယ အာဒီနဝံ၊ ဘာဝနာယ စ အာနိသံသံ ဥပါယေန ပထေန ပစ္စဝေက္ခိတွာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ¶ ဘာဝေတိ၊ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဣမေ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသမယသမ္ဘူတာ လောကုတ္တရဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ၊ တထာပိ အာဒိကမ္မိကာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု အသမ္မောဟတ္ထံ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကေန နေသံ နယေန အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမိ။ ဣဓ ပန လောကိယနယံ ပဟာယ လောကုတ္တရနယော ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ တတ္ထ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂန္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာနံ သတ္တန္နံ အာဒိပဒါနံယေဝ တာဝ –

အတ္ထတော လက္ခဏာဒီဟိ၊ ကမတော စ ဝိနိစ္ဆယော၊

အနူနာဓိကတော စေဝ၊ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာ။

တတ္ထ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေ တာဝ သရဏဋ္ဌေန သတိ။ သာ ပနေသာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ၊ အပိလာပနလက္ခဏာ ဝါ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ‘‘ယထာ၊ မဟာရာဇ၊ ရညော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ရညော သာပတေယျံ ¶ အပိလာပေတိ၊ ဧတ္တကံ၊ မဟာရာဇ၊ ဟိရညံ၊ ဧတ္တကံ သုဝဏ္ဏံ၊ ဧတ္တကံ သာပတေယျန္တိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ မဟာရာဇ ¶ ၊ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကုသလာကုသလသာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဟီနပဏီတကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ အပိလာပေတိ။ ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၃) ဝိတ္ထာရော။ အပိလာပနရသာ။ ကိစ္စဝသေနေဝ ဟိဿ ဧတံ လက္ခဏံ ထေရေန ဝုတ္တံ။ အသမ္မောသရသာ ဝါ။ ဂေါစရာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သတိ ဧဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ တတ္ထ ဗောဓိယာ ဗောဓိဿ ဝါ အင်္ဂေါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယာ ဟိ အယံ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ၊ ယာယ လောကိယလောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟန-ကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂ-ဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဗုဇ္ဈတီတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတိ၊ စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ တဿာ ဓမ္မသာမဂ္ဂိသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အင်္ဂေါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယ။

ယောပေသ ¶ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဧတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ အရိယသာဝကော ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂေါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ အပိစ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗောဇ္ဈင်္ဂါ? ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အနုဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ ပဋိဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ သမ္ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၇) ပဋိသမ္ဘိဒါနယေနာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဧဝံ သတိ ဧဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ တံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ။ ဧဝံ တာဝ ဧကဿ အာဒိပဒဿ အတ္ထတော လက္ခဏာဒီဟိ စ ဝိနိစ္ဆယော ဝိညာတဗ္ဗော။

ဒုတိယာဒီသု ပန စတုသစ္စဓမ္မေ ဝိစိနာတီတိ ဓမ္မဝိစယော။ သော ပန ဝိစယလက္ခဏော၊ ဩဘာသနရသော၊ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝီရဘာဝတော ဝိဓိနာ ဤရယိတဗ္ဗတော စ ဝီရိယံ။ တံ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ ¶ ၊ ဥပတ္ထမ္ဘနရသံ၊ အနောသီဒနပစ္စုပဋ္ဌာနံ ¶ ။ ပီဏယတီတိ ပီတိ။ သာ ဖရဏလက္ခဏာ၊ တုဋ္ဌိလက္ခဏာ ဝါ၊ ကာယစိတ္တာနံ ပီဏနရသာ၊ တေသံယေဝ ဩဒဂျပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ကာယစိတ္တဒရထပဿမ္ဘနတော ပဿဒ္ဓိ။ သာ ဥပသမလက္ခဏာ၊ ကာယစိတ္တဒရထနိမ္မဒ္ဒနရသာ၊ အာယစိတ္တာနံ အပရိပ္ဖန္ဒနဘူတသီတိဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သမာဓာနတော သမာဓိ။ သော အဝိက္ခေပလက္ခဏော၊ အဝိသာရလက္ခဏော ဝါ၊ စိတ္တစေတသိကာနံ သမ္ပိဏ္ဍနရသော၊ စိတ္တဋ္ဌိတိပစ္စုပဋ္ဌာနော။ အဇ္ဈုပေက္ခနတော ဥပေက္ခာ။ သာ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏာ၊ သမဝါဟိတလက္ခဏာ ဝါ၊ ဦနာဓိကတာနိဝါရဏရသာ၊ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒရသာ ဝါ၊ မဇ္ဈတ္တဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧဝံ သေသပဒါနမ္ပိ အတ္ထတော လက္ခဏာဒီဟိ စ ဝိနိစ္ဆယော ဝိညာတဗ္ဗော။

ကမတောတိ ဧတ္ထ စ ‘‘သတိဉ္စ ခွာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄) ဝစနတော သဗ္ဗေသံ သေသဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဥပကာရကတ္တာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါဝ ပဌမံ ဝုတ္တော။ တတော ပရံ ‘‘သော တထာ သတော ဝိဟရန္တော တံ ဓမ္မံ ပညာယ ပဝိစိနတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၆၉) နယေန သေသဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ပုဗ္ဗာပရိယဝစနေ ပယောဇနံ သုတ္တေယေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေတ္ထ ကမတောပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝိညာတဗ္ဗော။

အနူနာဓိကတောတိ ကသ္မာ ပန ဘဂဝတာ သတ္တေဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဝုတ္တာ အနူနာ အနဓိကာတိ။ လီနုဒ္ဓစ္စပဋိပက္ခတော သဗ္ဗတ္ထိကတော စ။ ဧတ္ထ ဟိ တယော ¶ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ လီနဿ ပဋိပက္ခာ။ ယထာဟ – ‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။ တယော ဥဒ္ဓစ္စဿ ပဋိပက္ခာ။ ယထာဟ – ‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။ ဧကော ပနေတ္ထ သဗ္ဗတ္ထိကော။ ယထာဟ – ‘‘သတိဉ္စ ခွာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထက’’န္တိပိ ပါဌော၊ ဒွိန္နမ္ပိ သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ လီနုဒ္ဓစ္စပဋိပက္ခတော သဗ္ဗတ္ထိကတော ¶ စ သတ္တေဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဝုတ္တာ အနူနာ အနဓိကာတိ၊ ဧဝမေတ္ထ အနူနာဓိကတောပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝိညာတဗ္ဗော။

ဧဝံ ¶ တာဝ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာနံ သတ္တန္နံ အာဒိပဒါနံယေဝ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ဉတွာ ဣဒါနိ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတန္တိအာဒီသု ဧဝံ ဉာတဗ္ဗာ။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ၊ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ ပုနပ္ပုနံ ဇနေတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဝေကနိဿိတန္တိ ဝိဝေကေ နိဿိတံ။ ဝိဝေကောတိ ဝိဝိတ္တတာ။ သွာယံ တဒင်္ဂဝိဝေကော ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ နိဿရဏဝိဝေကောတိ ပဉ္စဝိဓော။ တဿ နာနတ္တံ ‘‘အရိယဓမ္မေ အဝိနီတော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမေဝ ဟိ တတ္ထ ဝိနယောတိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ ဧတသ္မိံ ပဉ္စဝိဓေ ဝိဝေကေ။

ဝိဝေကနိဿိတန္တိ တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတံ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿိတံ နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတဉ္စ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ အယံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာနုယုတ္တော ယောဂီ ဝိပဿနာက္ခဏေ ကိစ္စတော တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတံ၊ အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ၊ မဂ္ဂကာလေ ပန ကိစ္စတော သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿိတံ၊ အာရမ္မဏတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ။ ပဉ္စဝိဓဝိဝေကနိဿိတန္တိပိ ဧကေ၊ တေ ဟိ န ကေဝလံ ဗလဝဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေသု ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဓရန္တိ၊ ဝိပဿနာပါဒကကသိဏဇ္ဈာနအာနာပါနာသုဘဗြဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနေသုပိ ဥဒ္ဓရန္တိ။ န စ ပဋိသိဒ္ဓါ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ။ တသ္မာ တေသံ မတေန ဧတေသံ ဈာနာနံ ပဝတ္တိက္ခဏေ ကိစ္စတော ဧဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကနိဿိတံ။ ယထာ ¶ စ ‘‘ဝိပဿနာက္ခဏေ အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတမ္ပိ ဘာဝေတီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော ဝိရာဂနိဿိတာဒီသု။ ဝိဝေကဋ္ဌာ ဧဝ ဟိ ဝိရာဂါဒယော။

ကေဝလဉှေတ္ထ ဝေါဿဂ္ဂေါ ဒုဝိဓော ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါ စ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂေါ စာတိ။ တတ္ထ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ စ တဒင်္ဂဝသေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ စ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနံ။ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂေါတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ တန္နိန္နဘာဝေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန အာရမ္မဏကရဏေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣမသ္မိံ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကေ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယေ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဟိ အယံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ပက္ခန္ဒတိ။ ဝေါဿဂ္ဂပရိဏာမိန္တိ ¶ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန ဝေါဿဂ္ဂတ္တံ ပရိဏမန္တံ ပရိဏတဉ္စ ပရိပစ္စန္တံ ပရိပက္ကဉ္စာတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘အယဉှိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာနုယုတ္တော ဘိက္ခု ယထာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ကိလေသပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂတ္တံ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂတ္တဉ္စ ¶ ပရိပစ္စတိ၊ ယထာ စ ပရိပက္ကော ဟောတိ၊ တထာ နံ ဘာဝေတီ’’တိ။ ဧသ နယော သေသဗောဇ္ဈင်္ဂေသု။

ဣဓ ပန နိဗ္ဗာနံယေဝ သဗ္ဗသင်္ခတေဟိ ဝိဝိတ္တတ္တာ ဝိဝေကော၊ သဗ္ဗေသံ ဝိရာဂဘာဝတော ဝိရာဂေါ၊ နိရောဓဘာဝတော နိရောဓောတိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂေါ ဧဝ စ ဝေါဿဂ္ဂပရိဏာမီ၊ တသ္မာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တိယာ ဝိဝေကနိဿိတံ။ တထာ ဝိရာဂနိဿိတံ နိရောဓနိဿိတံ။ တဉ္စ ခေါ အရိယမဂ္ဂက္ခဏုပ္ပတ္တိယာ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒတော ပရိစ္စာဂဘာဝေန စ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနဘာဝေန စ ပရိဏတံ ပရိပက္ကန္တိ အယမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသဗောဇ္ဈင်္ဂေသု။

ယဉှိဿာတိ ဧတေသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု ယံကိဉ္စိ အဿ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အာသဝုပ္ပတ္တိယံ ပနေတ္ထ ဣမေသံ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသမ္ပယုတ္တာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အဘာဝိတတ္တာ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ တယော အာသဝါ၊ ဘာဝယတော ဧဝံသ တေ အာသဝါ န ဟောန္တီတိ အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣမေ ဝုစ္စန္တိ…ပေ… ဘာဝနာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဣမေ တယော အာသဝါ ဣမာယ မဂ္ဂတ္တယသမ္ပယုတ္တာယ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဝုစ္စန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၈။ ဣဒါနိ ¶ ဣမေဟိ သတ္တဟာကာရေဟိ ပဟီနာသဝံ ဘိက္ခုံ ထောမေန္တော အာသဝပ္ပဟာနေ စဿ အာနိသံသံ ဒဿေန္တော ဧတေဟေဝ စ ကာရဏေဟိ အာသဝပ္ပဟာနေ သတ္တာနံ ဥဿုက္ကံ ဇနေန္တော ယတော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿာတိ အာဟ။ တတ္ထ ယတော ခေါတိ သာမိဝစနေ တောကာရော၊ ယဿ ခေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပေါရာဏာ ပန ယသ္မိံ ကာလေတိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ယေ အာသဝါ ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ယေ အာသဝါ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ၊ တေ ဒဿနေနေဝ ပဟီနာ ဟောန္တိ၊ န အပ္ပဟီနေသုယေဝ ပဟီနသညီ ဟောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဝိတ္ထာရော။

သဗ္ဗာသဝသံဝရသံဝုတောတိ သဗ္ဗေဟိ အာသဝပိဓာနေဟိ ပိဟိတော၊ သဗ္ဗေသံ ဝါ အာသဝါနံ ပိဓာနေဟိ ပိဟိတော။ အစ္ဆေစ္ဆိ ¶ တဏှန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ တဏှံ ဆိန္ဒိ၊ သံဆိန္ဒိ သမုစ္ဆိန္ဒိ။ ဝိဝတ္တယိ ¶ သံယောဇနန္တိ ဒသဝိဓမ္ပိ သံယောဇနံ ပရိဝတ္တယိ နိမ္မလမကာသိ။ သမ္မာတိ ဟေတုနာ ကာရဏေန။ မာနာဘိသမယာတိ မာနဿ ဒဿနာဘိသမယာ ပဟာနာဘိသမယာ စ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဟိ ကိစ္စဝသေန မာနံ ပဿတိ၊ အယမဿ ဒဿနာဘိသမယော။ တေန ဒိဋ္ဌော ပန သော တာဝဒေဝ ပဟီယတိ ဒိဋ္ဌဝိသေန ဒိဋ္ဌသတ္တာနံ ဇီဝိတံ ဝိယ။ အယမဿ ပဟာနာဘိသမယော။

အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿာတိ ဧဝံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမ္မာ မာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပဟီနတ္တာ စ ယေ ဣမေ ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ အန္တော ဇီရတိ (စူဠဝ။ ၂၇၈)။ ဟရိတန္တံ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၄) ဧဝံ ဝုတ္တအန္တိမမရိယာဒန္တော စ၊ ‘‘အန္တမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇီဝိကာန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၉၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၈၀) ဧဝံ ဝုတ္တလာမကန္တော စ၊ ‘‘သက္ကာယော ဧကော အန္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၆၁) ဧဝံ ဝုတ္တကောဋ္ဌာသန္တော စ၊ ‘‘ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿ သဗ္ဗပစ္စယသင်္ခယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၁) ဧဝံ ဝုတ္တကောဋန္တော စာတိ ဧဝံ စတ္တာရော အန္တာ၊ တေသု သဗ္ဗဿေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ စတုတ္ထကောဋိသင်္ခါတံ အန္တိမကောဋိသင်္ခါတံ အန္တမကာသိ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိဝဋုမံ အကာသိ။ အန္တိမသမုဿယမတ္တာဝသေသံ ဒုက္ခံ အကာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အတ္တမနာ တေ ဘိက္ခူတိ သကမနာ တုဋ္ဌမနာ၊ ပီတိသောမနဿေဟိ ဝါ သမ္ပယုတ္တမနာ ဟုတွာ။ ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒုန္တိ ဣဒံ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာပရိယောသာနံ ¶ ဘဂဝတော ဘာသိတံ သုကထိတံ သုလပိတံ၊ ဧဝမေတံ ဘဂဝါ ဧဝမေတံ သုဂတာတိ မတ္ထကေန သမ္ပဋိစ္ဆန္တာ အဗ္ဘနုမောဒိံသူတိ။

သေသမေတ္ထ ယံ န ဝုတ္တံ၊ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ စ သုဝိညေယျတ္တာ စ န ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သဗ္ဗံ ဝုတ္တာနုသာရေန အနုပဒသော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။

ဘာဝနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၉။ ဧဝံ ¶ မေ သုတန္တိ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တံ။ ယသ္မာ ပနဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပေါ၊ တသ္မာ တံ ဒဿေတွာ ဝဿ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။ ကတရာယ စ ပနိဒံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ နိက္ခိတ္တန္တိ။ လာဘသက္ကာရေ။ ဘဂဝတော ကိရ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ယထာ တံ စတ္တာရော အသင်္ချေယျေ ပူရိတဒါနပါရမီသဉ္စယဿ။ သဗ္ဗဒိသာသု ယမကမဟာမေဃော ¶ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဟောဃံ ဝိယ သဗ္ဗပါရမိယော ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒဿာမာတိ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဝိယ လာဘသက္ကာရမဟောဃံ နိဗ္ဗတ္တယိံသု။ တတော တတော အန္နပါနယာနဝတ္ထမာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိဟတ္ထာ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒယော အာဂန္တွာ – ‘‘ကဟံ ဗုဒ္ဓါ၊ ကဟံ ဘဂဝါ၊ ကဟံ ဒေဝဒေဝေါ၊ နရာသဘော၊ ပုရိသသီဟော’’တိ ဘဂဝန္တံ ပရိယေသန္တိ။ သကဋသတေဟိပိ ပစ္စယေ အာဟရိတွာ ဩကာသံ အလဘမာနာ သမန္တာ ဂါဝုတပ္ပမာဏမ္ပိ သကဋဓုရေန သကဋဓုရမာဟစ္စတိဋ္ဌန္တိ စေဝ အနုဗန္ဓန္တိ စ။ အန္ဓကဝိန္ဒဗြာဟ္မဏာဒယော ဝိယ။ သဗ္ဗံ ခန္ဓကေ တေသု တေသု သုတ္တေသု စ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဘဂဝတော၊ ဧဝံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿာပိ။

ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သက္ကတော ဟောတိ ဂရုကတော မာနိတော ပူဇိတော အပစိတော လာဘီ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာနံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃောပိ ခေါ သက္ကတော ဟောတိ…ပေ… ပရိက္ခာရာန’’န္တိ (ဥဒါ။ ၁၄)။ တထာ – ‘‘ယာဝတာ ¶ ခေါ၊ စုန္ဒ၊ ဧတရဟိ သင်္ဃော ဝါ ဂဏော ဝါ လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ နာဟံ၊ စုန္ဒ၊ အညံ ဧကသင်္ဃမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ဧဝံ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပတ္တံ၊ ယထရိဝ၊ စုန္ဒ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၆)။

သွာယံ ဘဂဝတော စ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဥပ္ပန္နော လာဘသက္ကာရော ဧကတော ဟုတွာ ဒွိန္နံ မဟာနဒီနံ ဥဒကမိဝ အပ္ပမေယျော အဟောသိ။ ကမေန ဘိက္ခူ ပစ္စယဂရုကာ ပစ္စယဗာဟုလိကာ အဟေသုံ။ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ တေလမဓုဖာဏိတာဒီသု အာဟဋေသု ဂဏ္ဍိံယေဝ ပဟရိတွာ ‘‘အမှာကံ အာစရိယဿ ဒေထ၊ ဥပဇ္ဈာယဿ ဒေထာ’’တိ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ သာ စ နေသံ ပဝတ္တိ ဘဂဝတောပိ ¶ ပါကဋာ အဟောသိ။ တတော ဘဂဝါ အနနုစ္ဆဝိကန္တိ ဓမ္မသံဝေဂံ ဥပ္ပာဒေတွာ စိန္တေသိ –

‘‘ပစ္စယာ အကပ္ပိယာတိ န သက္ကာ သိက္ခာပဒံ ပညပေတုံ။ ပစ္စယပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ ကုလပုတ္တာနံ သမဏဓမ္မဝုတ္တိ။ ဟန္ဒာဟံ ဓမ္မဒါယာဒပဋိပဒံ ဒေသေမိ။ သာ သိက္ခာကာမာနံ ကုလပုတ္တာနံ သိက္ခာပဒပညတ္တိ ဝိယ ဘဝိဿတိ နဂရဒွါရေ ဌပိတသဗ္ဗကာယိကအာဒါသော ဝိယ စ၊ ယထာ ဟိ နဂရဒွါရေ ဌပိတေ သဗ္ဗကာယိကေ အာဒါသေ စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ အတ္တနော ဆာယံ ဒိသွာ ဝဇ္ဇံ ပဟာယ နိဒ္ဒေါသာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝ သိက္ခာကာမာ ကုလပုတ္တာ ပယောဂမဏ္ဍနေန အတ္တာနံ မဏ္ဍေတုကာမာ ဣမံ သဗ္ဗကာယိကာဒါသူပမံ ¶ ဒေသနံ အာဝဇ္ဇိတွာ အာမိသဒါယာဒပဋိပဒံ ဝဇ္ဇေတွာ ဓမ္မဒါယာဒပဋိပဒံ ပူရေန္တာ ခိပ္ပမေဝ ဇာတိဇရာမရဏဿ အန္တံ ကရိဿန္တီ’’တိ။ ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသိ။

တတ္ထ ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါတိ ဓမ္မဿ မေ ဒါယာဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဿ။ ယော မယှံ ဓမ္မော၊ တဿ ပဋိဂ္ဂါဟကာ ဘဝထ၊ ယဉ္စ ခေါ မယှံ အာမိသံ၊ တဿ မာ ပဋိဂ္ဂါဟကာ ဘဝထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဓမ္မောပိ ဒုဝိဓော – နိပ္ပရိယာယဓမ္မော၊ ပရိယာယဓမ္မောတိ။ အာမိသမ္ပိ ဒုဝိဓံ – နိပ္ပရိယာယာမိသံ၊ ပရိယာယာမိသန္တိ။ ကထံ? မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဘေဒေါ ဟိ နဝဝိဓောပိ လောကုတ္တရဓမ္မော နိပ္ပရိယာယဓမ္မော နိဗ္ဗတ္တိတဓမ္မော၊ န ယေန ကေနစိ ပရိယာယေန ကာရဏေန ဝါ လေသေန ဝါ ဓမ္မော။ ယံ ပနိဒံ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတံ ကုသလံ၊ သေယျထိဒံ၊ ဣဓေကစ္စော ¶ ဝိဝဋ္ဋံ ပတ္ထေန္တော ဒါနံ ဒေတိ၊ သီလံ သမာဒိယတိ၊ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောတိ၊ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ဝတ္ထုပူဇံ ကရောတိ၊ ဓမ္မံ သုဏာတိ ဒေသေတိ ဈာနသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ ဧဝံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗေန နိပ္ပရိယာယဓမ္မံ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပဋိလဘတိ၊ အယံ ပရိယာယဓမ္မော။ တထာ စီဝရာဒယော စတ္တာရော ပစ္စယာ နိပ္ပရိယာယာမိသမေဝ၊ န အညေန ပရိယာယေန ကာရဏေန ဝါ လေသေန ဝါ အာမိသံ။ ယံ ပနိဒံ ဝဋ္ဋဂါမိကုသလံ၊ သေယျထိဒံ၊ ဣဓေကစ္စော ဝဋ္ဋံ ပတ္ထေန္တော သမ္ပတ္တိဘဝံ ဣစ္ဆမာနော ဒါနံ ဒေတိ…ပေ… သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ ဧဝံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗေန ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘတိ၊ ဣဒံ ပရိယာယာမိသံ နာမ။

တတ္ထ နိပ္ပရိယာယဓမ္မောပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကော။ ဘဂဝတာ ဟိ ကထိတတ္တာ ဘိက္ခူ ¶ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ အဓိဂစ္ဆန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သော ဟိ ဗြာဟ္မဏ ဘဂဝါ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာ၊ အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာ၊ အနက္ခာတဿ မဂ္ဂဿ အက္ခာတာ၊ မဂ္ဂညူ မဂ္ဂဝိဒူ မဂ္ဂကောဝိဒေါ။ မဂ္ဂါနုဂါ စ ပန ဧတရဟိ သာဝကာ ဝိဟရန္တိ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၉) စ – ‘‘သော ဟာဝုသော၊ ဘဂဝါ ဇာနံ ဇာနာတိ၊ ပဿံ ပဿတိ စက္ခုဘူတော ဉာဏဘူတော ဓမ္မဘူတော ဗြဟ္မဘူတော ဝတ္တာ ပဝတ္တာ အတ္ထဿ နိန္နေတာ အမတဿ ဒါတာ ဓမ္မဿာမီ တထာဂတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃) စ။ ပရိယာယဓမ္မောပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကော။ ဘဂဝတာ ¶ ဟိ ကထိတတ္တာ ဧဝံ ဇာနန္တိ ‘‘ဝိဝဋ္ဋံ ပတ္ထေတွာ ဒါနံ ဒေန္တော…ပေ… သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေန္တော အနုက္ကမေန အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပဋိလဘတီ’’တိ။ နိပ္ပရိယာယာမိသမ္ပိ စ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကံ။ ဘဂဝတာ ဟိ အနုညာတတ္တာယေဝ ဘိက္ခူဟိ ဇီဝကဝတ္ထုံ အာဒိံ ကတွာ ပဏီတစီဝရံ လဒ္ဓံ။ ယထာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂဟပတိစီဝရံ။ ယော ဣစ္ဆတိ၊ ပံသုကူလိကော ဟောတု၊ ယော ဣစ္ဆတိ၊ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယတု။ ဣတရီတရေနပါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သန္တုဋ္ဌိံယေဝ ဝဏ္ဏေမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇)။

ပုဗ္ဗေ စ ဘိက္ခူ ပဏီတပိဏ္ဍပါတံ နာလတ္ထုံ။ သပဒါနပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနာ ဧဝါဟေသုံ။ တေဟိ ရာဇဂဟေ ဝိဟရန္တေန ဘဂဝတာ – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ နိမန္တနံ သလာကဘတ္တံ ပက္ခိကံ ¶ ဥပေါသထိကံ ပါဋိပဒိက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၅) ဧဝံ အနုညာတတ္တာယေဝ ပဏီတဘောဇနံ လဒ္ဓံ။ တထာ သေနာသနံ။ ပုဗ္ဗေ ဟိ အကတပဗ္ဘာရရုက္ခမူလာဒိသေနာသနာယေဝ ဘိက္ခူ အဟေသုံ။ တေ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ လေဏာနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၉၄) ဧဝံ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာယေဝ ဝိဟာရော အဍ္ဎယောဂေါ ပါသာဒေါ ဟမ္မိယံ ဂုဟာတိ ဣမာနိ သေနာသနာနိ လဘိံသု။ ပုဗ္ဗေ စ မုတ္တဟရီတကေနေဝ ဘေသဇ္ဇံ အကံသု။ တေ ဘဂဝတာယေဝ – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ သေယျထိဒံ၊ သပ္ပိ၊ နဝနီတံ၊ တေလံ၊ မဓု၊ ဖာဏိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၀) ဧဝမာဒိနာ နယေန အနုညာတတ္တာ နာနာဘေသဇ္ဇာနိ လဘိံသု။

ပရိယာယာမိသမ္ပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကံ။ ဘဂဝတာ ဟိ ကထိတတ္တာ ယေဝ ဇာနန္တိ – ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝံ ပတ္ထေန္တော ဒါနံ ဒတွာ သီလံ…ပေ… သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ပရိယာယာမိသံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ မနုဿသမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘတီ’’တိ။ တဒေဝ၊ ယသ္မာ နိပ္ပရိယာယဓမ္မောပိ ပရိယာယဓမ္မောပိ ¶ နိပ္ပရိယာယာမိသမ္ပိ ပရိယာယာမိသမ္ပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကံ၊ တသ္မာ တတ္ထ အတ္တနော သာမိဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိ။

ယော မယှံ သန္တကော ဒုဝိဓောပိ ဓမ္မော၊ တဿ ဒါယာဒါ ဘဝထ။ ယဉ္စ ခေါ ဧတံ မယှမေဝ သန္တကံ အာမိသံ၊ တဿ ¶ ဒါယာဒါ မာ ဘဝထ။ ဓမ္မကောဋ္ဌာသဿေဝ သာမိနော ဘဝထ၊ မာ အာမိသကောဋ္ဌာသဿ။ ယော ဟိ ဇိနသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပစ္စယပရမော ဝိဟရတိ စတူသု တဏှုပ္ပာဒေသု သန္ဒိဿမာနော နိက္ခိတ္တဓုရော ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိယံ၊ အယံ အာမိသဒါယာဒေါ နာမ။ တာဒိသာ မာ ဘဝထ။ ယော ပန အနုညာတပစ္စယေသု အပ္ပိစ္ဆတာဒီနိ နိဿာယ ပဋိသင်္ခါ သေဝမာနော ပဋိပတ္တိပရမော ဝိဟရတိ စတူသု အရိယဝံသေသု သန္ဒိဿမာနော၊ အယံ ဓမ္မဒါယာဒေါ နာမ။ တာဒိသာ ဘဝထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ ယေသံ တတ္ထ ဧတဒဟောသိ၊ ဘဝိဿတိ ဝါ အနာဂတမဒ္ဓါနံ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဂဝါ သာဝကာနံ အလာဘတ္ထိကော ဧဝမာဟာ’’တိ၊ တေသံ အတိပဏီတလာဘတ္ထိကော အဟံ ဧဝံ ဝဒါမီတိ ဒဿေတုမာဟ အတ္ထိ မေ တုမှေသု…ပေ… နော အာမိသဒါယာဒါတိ။

တဿာယမတ္ထော ¶ – အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ အနုဒ္ဒယာ ဟိတေသိတာ၊ ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ကေန ဥပါယေန သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ အဿု ဓမ္မကောဋ္ဌာသသာမိနော၊ နော အာမိသဒါယာဒါတိ။ အယံ ပန အဓိပ္ပာယော၊ ပဿတိ ကိရ ဘဂဝါ အာမိသဂရုကာနံ အာမိသေ ဥပက္ခလိတာနံ အတီတကာလေ တာဝ ကပိလဿ ဘိက္ခုနော၊ ‘‘သင်္ဃာဋိပိ အာဒိတ္တာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၃၀၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၈) နယေန အာဂတပါပဘိက္ခုဘိက္ခုနီသိက္ခမာနာဒီနဉ္စ အနေကသတာနံ အပါယပရိပူရဏတ္တံ အတ္တနော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ။ ဓမ္မဂရုကာနံ ပန သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနမဟာကဿပါဒီနံ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါဒိဂုဏပ္ပဋိလာဘံ။ တသ္မာ တေသံ အပါယာ ပရိမုတ္တိံ သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိဉ္စ ဣစ္ဆန္တော အာဟ – ‘‘အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ။ ပစ္စယဂရုကော စ စတုပရိသန္တရေ ကူဋကဟာပဏော ဝိယ နိဗ္ဗုတင်္ဂါရော ဝိယ စ နိတ္တေဇော နိပ္ပဘော ဟောတိ။ တတော ဝိဝတ္တိတစိတ္တော ဓမ္မဂရုကော ¶ တေဇဝါ သီဟောဝ အဘိဘုယျစာရီ၊ တသ္မာပိ ဧဝမာဟ – ‘‘အတ္ထိ မေ…ပေ… နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ။

ဧဝံ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိ ဣဒံ အနုကမ္ပာယ ပဏီတတရံ လာဘံ ဣစ္ဆန္တေန ဝုတ္တံ၊ နော အလာဘတ္ထိကေနာတိ သာဝေတွာ ဣဒါနိ ဣမဿ ဩဝါဒဿ အကရဏေ အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တုမှေ စ မေ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… နော ဓမ္မဒါယာဒါ’’တိ။ တတ္ထ တုမှေပိ တေန ¶ အာဒိယာ ဘဝေယျာထာတိ တုမှေပိ တေန အာမိသဒါယာဒဘာဝေန နော ဓမ္မဒါယာဒဘာဝေန အာဒိယာ ဘဝေယျာထ။ အပဒိသိတဗ္ဗာ ဝိသုံ ကာတဗ္ဗာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ၊ ဝိညူဟိ ဂါရယှာ ဘဝေယျာထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိန္တိ? အာမိသဒါယာဒါ သတ္ထုသာဝကာ ဝိဟရန္တိ၊ နော ဓမ္မဒါယာဒါတိ။

အဟမ္ပိ တေန အာဒိယော ဘဝေယျန္တိ အဟမ္ပိ တေန တုမှာကံ အာမိသဒါယာဒဘာဝေန နော ဓမ္မဒါယာဒဘာဝေန ဂါရယှော ဘဝေယျံ။ ကိန္တိ? အာမိသ…ပေ… ဒါယာဒါတိ။ ဣဒံ ဘဂဝါ တေသံ အတီဝ မုဒုကရဏတ္ထမာဟ။ အယဉှိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယော – သစေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တုမှေ အာမိသလောလာ စရိဿထ၊ တတ္ထ ဝိညူ မံ ဂရဟိဿန္တိ ‘‘ကထဉှိ နာမ သဗ္ဗညူ သမာနော အတ္တနော သာဝကေ ¶ ဓမ္မဒါယာဒေ နော အာမိသဒါယာဒေ ကာတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ သေယျထာပိ နာမ အနာကပ္ပသမ္ပန္နေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ဂရဟန္တိ ‘‘ကဿိမေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ၊ ကဿန္တေဝါသိကာ’’တိ၊ သေယျထာ ဝါ ပန ကုလကုမာရကေ ဝါ ကုလကုမာရိကာယော ဝါ ဒုဿီလေ ပါပဓမ္မေ ဒိသွာ မာတာပိတရော ဂရဟန္တိ ‘‘ကဿိမေ ပုတ္တာ၊ ကဿ ဓီတရော’’တိ၊ ဧဝမေဝ မံ ဝိညူ ဂရဟိဿန္တိ ‘‘ကထဉှိ နာမ သဗ္ဗညူ သမာနော အတ္တနော သာဝကေ ဓမ္မဒါယာဒေ နော အာမိသဒါယာဒေ ကာတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။

ဧဝံ ဣမဿ ဩဝါဒဿ အကရဏေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ကရဏေ အာနိသံသံ ဒဿေန္တော တုမှေ စ မေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဟမ္ပိ တေန န အာဒိယော ဘဝေယျန္တိ သေယျထာပိ နာမ ဝတ္တပရိပူရကေ ဒဟရဘိက္ခူ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာသမ္ပန္နေ ဝဿသတိကတ္ထေရေ ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပန္နေ ဒိသွာ၊ ကဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ၊ ကဿန္တေဝါသိကာတိ၊ အသုကဿာတိ၊ ‘‘ပတိရူပံ ထေရဿ၊ ပဋိဗလော ဝတ ဩဝဒိတုံ အနုသာသိတု’’န္တိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ န အာဒိယာ န ဂါရယှာ ဘဝန္တိ၊ ဧဝမေဝ အဟမ္ပိ တေန တုမှာကံ ဓမ္မဒါယာဒဘာဝေန နော အာမိသဒါယာဒဘာဝေန ကဿ သာဝကာ နာလကပဋိပဒံ ¶ တုဝဋ္ဋကပဋိပဒံ စန္ဒူပမပဋိပဒံ ရထဝိနီတပဋိပဒံ မဟာဂေါသိင်္ဂသာလပဋိပဒံ မဟာသုညတပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ စတုပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမအရိယဝံသေသု သက္ခိဘူတာ ပစ္စယဂေဓတော ဝိဝတ္တမာနသာ အဗ္ဘာ မုတ္တစန္ဒသမာ ဝိဟရန္တီတိ၊ ‘‘သမဏဿ ¶ ဂေါတမဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သဗ္ဗညူ ဝတ ဘဂဝါ၊ အသက္ခိ ဝတ သာဝကေ အာမိသဒါယာဒပဋိပဒံ ဆဍ္ဍာပေတွာ ဓမ္မဒါယာဒပဋိပတ္တိပူရကေ ကာတု’’န္တိ ဝိညူနံ န အာဒိယော န ဂါရယှော ဘဝေယျန္တိ။ ဧဝမိမသ္မိံ ပဒေ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာ သေသံ ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တနယပစ္စနီကေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဣမဿ ဩဝါဒဿ ကရဏေ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တံ ဩဝါဒံ နိယျာတေန္တော အာဟ – ‘‘တသ္မာ တိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ။

၃၀။ ဧဝမိမံ ဩဝါဒံ နိယျာတေတွာ ဣဒါနိ တဿာ ဓမ္မဒါယာဒပဋိပတ္တိယာ ပရိပူရကာရိံ ထောမေတုံ ဣဓာဟံ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝတော ဟိ ထောမနံ သုတွာပိ ဟောန္တိယေဝ တဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇိတာရော။

တတ္ထ ¶ ဣဓာတိ နိပါတပဒမေတံ။ ဘုတ္တာဝီတိ ဘုတ္တဝါ၊ ကတဘတ္တကိစ္စောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝါရိတောတိ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာယ ပဝါရိတော၊ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ ပဋိက္ခိတ္တဘောဇနော တိတ္တောဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ ပဝါရဏာ ဝဿံဝုဋ္ဌပဝါရဏာ ပစ္စယပဝါရဏာ အနတိရိတ္တပဝါရဏာ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာတိ။ တတ္ထ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿံဝုဋ္ဌာနံ ဘိက္ခူနံ တီဟိ ဌာနေဟိ ပဝါရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၉) အယံ ဝဿံဝုဋ္ဌပဝါရဏာ။ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ စတုမာသံ ဘေသဇ္ဇေန ပဝါရေတု’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၀၃) စ ‘‘အညတြ ပုနပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၇) စ အယံ ပစ္စယပဝါရဏာ။ ‘‘ပဝါရိတော နာမ အသနံ ပညာယတိ၊ ဘောဇနံ ပညာယတိ၊ ဟတ္ထပါသေ ဌိတော အဘိဟရတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ ပညာယတိ၊ ဧသော ပဝါရိတော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၉) အယံ အနတိရိတ္တပဝါရဏာ။ ‘‘ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန သဟတ္ထာ သန္တပ္ပေသိ သမ္ပဝါရေသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၇၊ ၃၅၈) အယံ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာ။ အယမိဓ အဓိပ္ပေတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဝါရိတောတိ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာယ ပဝါရိတော’’တိ။

ပရိပုဏ္ဏောတိ ဘောဇနေန ပရိပုဏ္ဏော။ ပရိယောသိတောတိ ပရိယောသိတဘောဇနော၊ ဥတ္တရပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ¶ ။ ယာဝတကံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တာဝတကံ ဘုတ္တံ ဟောတိ၊ အဝသိတာ မေ ဘောဇနကိရိယာတိ အတ္ထော။ သုဟိတောတိ ဓာတော၊ ဇိဃစ္ဆာဒုက္ခာဘာဝေန ဝါ သုခိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဝဒတ္ထောတိ ယာဝတကော ¶ မေ ဘောဇနေန အတ္ထော၊ သော သဗ္ဗော ပတ္တောတိ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ ပစ္ဆိမာနိ သာဓကာနိ။ ယော ဟိ ပရိယောသိတော၊ သော ဘုတ္တာဝီ ဟောတိ။ ယော စ သုဟိတော၊ သော ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာယ ပဝါရိတော။ ယော ယာဝဒတ္ထော၊ သော ပရိပုဏ္ဏောတိ။ ပုရိမာနိ ဝါ ပစ္ဆိမာနံ။ ယသ္မာ ဟိ ဘုတ္တာဝီ၊ တသ္မာ ပရိယောသိတော။ ယသ္မာ ပဝါရိတော၊ တသ္မာ သုဟိတော။ ယသ္မာ ပရိပုဏ္ဏော၊ တသ္မာ ယာဝဒတ္ထောတိ။ သဗ္ဗဉ္စေတံ ပရိကပ္ပေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သိယာတိ ဧကံသေ စ ဝိကပ္ပနေ စ။ ‘‘ပထဝီဓာတု သိယာ အဇ္ဈတ္တိကာ၊ သိယာ ဗာဟိရာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၉) ဧကံသေ။ ‘‘သိယာ အညတရဿ ဘိက္ခုနော အာပတ္တိ ဝီတိက္ကမော’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၉) ဝိကပ္ပနေ။ ဣဓ ဥဘယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အတိရေကောဝ အတိရေကဓမ္မော။ တထာ ဆဍ္ဍနီယ ဓမ္မော။ အဓိကော စ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗော စ၊ န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗောတိ ¶ အတ္ထော။ အထာတိ တမှိ ကာလေ။ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလျပရေတာတိ ဇိဃစ္ဆာယ စ ဒုဗ္ဗလျေန စ ပရေတာ ဖုဋ္ဌာ အနုဂတာ စ အဋ္ဌပိ ဒသပိ ဒိဝသာနိ။ တတ္ထ ကေစိ ဇိဃစ္ဆိတာပိ န ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ၊ သက္ကောန္တိ ဇိဃစ္ဆံ သဟိတုံ။ ဣမေ ပန န တာဒိသာတိ ဒဿေတုံ ဥဘယမာဟ။ တျာဟန္တိ တေ အဟံ။ သစေ အာကင်္ခထာတိ ယဒိ ဣစ္ဆထ။

အပ္ပဟရိတေတိ အပ္ပရုဠှဟရိတေ၊ ယသ္မိံ ဌာနေ ပိဏ္ဍပါတဇ္ဈောတ္ထရဏေန ဝိနဿနဓမ္မာနိ တိဏာနိ နတ္ထိ၊ တသ္မိန္တိ အတ္ထော။ တေန နိတ္တိဏဉ္စ မဟာတိဏဂဟနံ စ၊ ယတ္ထ သကဋေနပိ ဆဍ္ဍိတေ ပိဏ္ဍပါတေ တိဏာနိ န ဝိနဿန္တိ၊ တဉ္စ ဌာနံ ပရိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဿ ဟိ အဝိကောပနတ္ထမေတံ ဝုတ္တံ။

အပ္ပာဏကေတိ နိပ္ပာဏကေ ပိဏ္ဍပါတဇ္ဈောတ္ထရဏေန မရိတဗ္ဗပါဏကရဟိတေ ဝါ မဟာဥဒကက္ခန္ဓေ။ ပရိတ္တောဒကေ ဧဝ ဟိ ဘတ္တပက္ခေပေန အာဠုလိတေ သုခုမပါဏကာ မရန္တိ၊ န မဟာတဠာကာဒီသူတိ။ ပါဏကာနုရက္ခဏတ္ထဉှိ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဩပိလာပေဿာမီတိ နိမုဇ္ဇာပေဿာမိ။

တတြေကဿာတိ တေသု ဒွီသု ဧကဿ။ ယော ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သုဋ္ဌု သုတဝါ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇေတိ စ ¶ ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ဝုတ္တံ ခေါ ပနေတန္တိ။ အယံ ဝုတ္တ-သဒ္ဒေါ ကေသောဟာရဏေပိ ဒိဿတိ ‘‘ကာပဋိကော မာဏဝေါ ဒဟရော ဝုတ္တသိရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၄၂၆)။ ရောပိတေပိ ‘‘ယထာ သာရဒိကံ ဗီဇံ၊ ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဝိရူဟတီ’’တိအာဒီသု ¶ (ဇာ။ ၁။၃။၃၁)။ ကထိတေပိ ‘‘ဝုတ္တမိဒံ ဘဂဝတာ၊ ဝုတ္တမိဒံ အရဟတာ’’တိအာဒီသု။ ဣဓ ပန ကထိတေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကထိတံ ခေါ ပနေတန္တိ အယဉှိဿ အတ္ထော။ အာမိသညတရန္တိ စတုန္နံ ပစ္စယာမိသာနံ အညတရံ၊ ဧကန္တိ အတ္ထော။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော၊ သဗ္ဗလိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနေသု တာဒိသောဝ တတ္ထ တတ္ထ အတ္ထတော ပရိဏာမေတဗ္ဗော။ ဣဓ ပနာဿ ယော ဧသောတိ အတ္ထော။ ယော ဧသော ပိဏ္ဍပါတော နာမ။ ဣဒံ အာမိသညတရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယံနူနာဟန္တိ သာဓု ဝတာဟံ။ ဧဝန္တိ ယထာ ဣဒါနိ ဣမံ ခဏံ ဝီတိနာမေမိ၊ ဧဝမေဝ ရတ္တိန္ဒိဝံ။ ဝီတိနာမေယျန္တိ ခေပေယျံ အတိဝတ္တာပေယျံ။

သော တံ ပိဏ္ဍပါတန္တိ သော တံ သဒေဝကေန လောကေန သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗရူပံ သုဂတာတိရိတ္တမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဓမ္မဒါယာဒဘာဝံ အာကင်္ခမာနော ¶ အာဒိတ္တသီသူပမံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တေနေဝ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလျေန ဧဝံ တံ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝီတိနာမေယျ။

အထ ဒုတိယဿာတိ ဣမသ္မိံ ပန ဝါရေ ဧသ သင်္ခေပေါ၊ သစေ သော ဘိက္ခု၊ ယံနူနာဟံ…ပေ… ဝီတိနာမေယျန္တိ စိန္တေန္တော ဧဝမ္ပိ စိန္တေယျ၊ ပဗ္ဗဇိတေန ခေါ ဝါဠမိဂါကုလေ အရညေ ဘေသဇ္ဇံ ဝိယ ပဉ္စကာမဂုဏဝါဠာကုလေ ဂါမေ ပိဏ္ဍပါတောပိ ဒုက္ခံ ပရိယေသိတုံ။ အယံ ပန ပိဏ္ဍပါတော ဣတိ ပရိယေသနာဒီနဝဝိမုတ္တော စ သုဂတာတိရိတ္တော စာတိ ဥဘတော သုဇာတခတ္တိယကုမာရော ဝိယ ဟောတိ၊ ယေဟိ စ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ပိဏ္ဍပါတော န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ။ သေယျထိဒံ၊ ပုဂ္ဂလံ ဂရဟိတွာ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ ‘‘အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလဿ သန္တကော’’တိ။ အပရိသုဒ္ဓဥပ္ပတ္တိတာယ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ ‘‘ဘိက္ခုနိပရိပါစနအသန္တသမ္ဘာဝနုပ္ပန္နော’’တိ။ သာမိကာနုကမ္ပာယ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ ‘‘ပိဏ္ဍပါတသာမိကော ဘိက္ခု ဇိဃစ္ဆိတော’’တိ။ သော ဓာတော တဿေဝ အန္တေဝါသိကာဒီသု အနုကမ္ပာယ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ ‘‘အန္တေဝါသိကာ အညေ ဝါ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ ဇိဃစ္ဆိတာ’’တိ၊ တေပိ ဓာတာ သုဟိတာ၊ အပိစ ခေါ အဿဒ္ဓတာယ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ ‘‘ပိဏ္ဍပါတသာမိကော ဘိက္ခု အဿဒ္ဓါ’’တိ။ တေဟိ စ ကာရဏေဟိ အယံ ဝိမုတ္တော။ ဘဂဝါ ဟိ လဇ္ဇီနံ အဂ္ဂေါ၊ ပရိသုဒ္ဓုပ္ပတ္တိကော ပိဏ္ဍပါတော၊ ဘဂဝါ စ ဓာတော သုဟိတော၊ ပစ္စာသီသကောပိ အညော ပုဂ္ဂလော နတ္ထိ၊ ယေ လောကေ သဒ္ဓါ၊ ဘဂဝါ တေသံ အဂ္ဂေါတိ ဧဝံ စိန္တေတွာ ¶ စ သော တံ ပိဏ္ဍပါတံ ဘုဉ္ဇိတွာ…ပေ… ဝီတိနာမေယျ။ ဧတ္တာဝတာ ¶ ယောပိ အဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ၊ သောပိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗကမေဝ ပိဏ္ဍပါတံ န ဘုတ္တော ဟောတိ။ ယောပိ ဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ၊ သောပိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗကမေဝ ဘုတ္တော ဟောတိ။ နတ္ထိ ပိဏ္ဍပါတေ ဝိသေသော။ ပုဂ္ဂလေ ပန အတ္ထိ ဝိသေသော။ တသ္မာ တံ ဒဿေန္တော ကိဉ္စာပိ သောတိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပီတိ အနုဇာနနပ္ပသံသနတ္ထေ နိပါတော။ ကိံ အနုဇာနာတိ? တဿ ဘိက္ခုနော တံ အနဝဇ္ဇပရိဘောဂံ။ ကိံ ပသံသတိ? ဘုတွာ သမဏဓမ္မကရဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ယဒိပိ သော ဘိက္ခု ဧဝံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗမေဝ ဘုဉ္ဇိတွာ ကာတဗ္ဗမေဝ ကရေယျ။ အထ ခေါ အသုယေဝ မေ ပုရိမော ဘိက္ခူတိ ယော ပုရိမော ဘိက္ခု တမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိက္ခိပိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ၊ သောယေဝ မမ ဒွီသု သူရေသု သူရတရော ဝိယ ဒွီသု ပဏ္ဍိတေသု ပဏ္ဍိတတရော ဝိယ စ ပုဇ္ဇတရော ¶ စ ပါသံသတရော စ၊ ဒုတိယဘိက္ခုတော အတိရေကေန ပူဇနီယော စ ပသံသနီယော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ တမတ္ထံ ကာရဏေန သာဓေန္တော တံ ကိဿ ဟေတူတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော၊ တတ္ထ သိယာ တုမှာကံ၊ ကသ္မာ သော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ပုဇ္ဇတရော စ ပါသံသတရော စာတိ? တဉှိ တဿာတိ ယသ္မာ တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ခိပနံ တဿ ဘိက္ခုနော ဒီဃရတ္တံ အပ္ပိစ္ဆတာယ…ပေ… ဝီရိယာရမ္ဘာယ သံဝတ္တိဿတိ။ ကထံ? တဿ ဟိ သစေ အပရေန သမယေန ပစ္စယေသု အတြိစ္ဆတာ ဝါ ပါပိစ္ဆတာ ဝါ မဟိစ္ဆတာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ။ တတော နံ ဣမိနာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ခေပင်္ကုသေန နိဝါရေဿတိ ‘‘အရေ တွံ သုဂတာတိရိတ္တမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဤဒိသံ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေသီ’’တိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခမာနော။ ဧသ နယော အသန္တုဋ္ဌိယာ အသံလေခဿ စုပ္ပန္နဿ နိဝါရဏေ။ ဧဝံ တာဝဿ အပ္ပိစ္ဆတာယ သန္တုဋ္ဌိယာ သံလေခါယ သံဝတ္တိဿတိ။

သုဘရတာယာတိ ဧတ္ထ အယံ သံဝဏ္ဏနာ – ဣဓေကစ္စော အတ္တနောပိ ဥပဋ္ဌာကာနမ္ပိ ဒုဗ္ဘရော ဟောတိ ဒုပ္ပောသော။ ဧကစ္စော အတ္တနောပိ ဥပဋ္ဌာကာနမ္ပိ သုဘရော ဟောတိ သုပေါသော။ ကထံ? ယော ဟိ အမ္ဗိလာဒီနိ လဒ္ဓါ အနမ္ဗိလာဒီနိ ပရိယေသတိ၊ အညဿ ဃရေ လဒ္ဓံ အညဿ ဃရေ ဆဍ္ဍေန္တော သဗ္ဗံ ဂါမံ ဝိစရိတွာ ရိတ္တပတ္တောဝ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇတိ၊ အယံ အတ္တနော ဒုဗ္ဘရော။ ယော ပန သာလိမံသောဒနာဒီနံ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဒိန္နေပိ ဒုမ္မုခဘာဝံ အနတ္တမနဘာဝမေဝ စ ဒဿေတိ၊ တေသံ ဝါ သမ္မုခါဝ တံ ပိဏ္ဍပါတံ ‘‘ကိံ တုမှေဟိ ဒိန္န’’န္တိ အပသာဒေန္တော ¶ သာမဏေရဂဟဋ္ဌာဒီနမ္ပိ ဒေတိ ¶ ၊ အယံ ဥပဋ္ဌာကာနံ ဒုဗ္ဘရော။ ဧတံ ဒိသွာ မနုဿာ ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇန္တိ ဒုဗ္ဘရော ဘိက္ခု န သက္ကာ ပေါသိတုန္တိ။ ယော ပန ယံကိဉ္စိ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ လဒ္ဓါ တုဋ္ဌစိတ္တောဝ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အတ္တနော ကမ္မံ ကရောတိ၊ အယံ အတ္တနော သုဘရော။ ယော စ ပရေသမ္ပိ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ဒါနံ အဟီဠေတွာ အတ္တမနော ဝိပ္ပသန္နမုခေါ ဟုတွာ တေသံ သမ္မုခါဝ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ယာတိ၊ အယံ ဥပဋ္ဌာကာနံ သုဘရော။ ဧတံ ဒိသွာ မနုဿာ အတိဝိယ ဝိဿတ္ထာ ဟောန္တိ – ‘‘အမှာကံ ဘဒန္တော သုဘရော ထောကေနပိ တုဿတိ၊ မယမေဝ နံ ပေါသိဿာမာ’’တိ ပဋိညံ ကတွာ ပေါသေန္တိ။

တတ္ထ သစေ အပရေန သမယေန အဿ အတ္တနော ဝါ ဥပဋ္ဌာကာနံ ဝါ ဒုဗ္ဘရတာနယေန စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ။ တတော နံ ဣမိနာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ခေပင်္ကုသေန နိဝါရေဿတိ – ‘‘အရေ တွံ သုဂတာတိရိတ္တမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဤဒိသံ ¶ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသီ’’တိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခမာနော၊ ဧဝမဿ သုဘရတာယ သံဝတ္တိဿတိ။ သစေ ပနဿ ကောသဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တမ္ပိ ဧတေနေဝင်္ကုသေန နိဝါရေဿတိ – ‘‘အရေ တွံ နာမ တဒါ သုဂတာတိရိတ္တမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိက္ခိပိတွာ တထာ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလျပရေတောပိ သမဏဓမ္မံ ကတွာ အဇ္ဇ ကောသဇ္ဇမနုယုဉ္ဇသီ’’တိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခမာနော၊ ဧဝမဿ ဝီရိယာရမ္ဘာယ သံဝတ္တိဿတိ။ ဧဝမဿ ဣဒံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ခိပနံ ဒီဃရတ္တံ အပ္ပိစ္ဆတာယ…ပေ… ဝီရိယာရမ္ဘာယ သံဝတ္တိဿတိ။ ဧဝမဿိမေ ပဉ္စ ဂုဏာ ပရိပူရာ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ပရိပူရေဿန္တိ။

ကထံ? အတြ ဟိ ပါဠိယံယေဝ အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာဝီရိယာရမ္ဘဝသေန တီဏိ အာဂတာနိ၊ သေသာနိ သလ္လေခေန သင်္ဂဟိတာနိ။ ဣဒဉှိ သဗ္ဗကထာဝတ္ထူနံ နာမမေဝ၊ ယဒိဒံ သလ္လေခေါ။ ယထာဟ – ‘‘ယာ စ ခေါ အယံ၊ အာနန္ဒ၊ ကထာ အဘိသလ္လေခိကာ စေတောဝိနီဝရဏသပ္ပာယာ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယ ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ သေယျထိဒံ၊ အပ္ပိစ္ဆကထာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၉၊ ၁၉၂) ဝိတ္ထာရော။ ဧဝံ ဣမေ ပဉ္စ ဂုဏာ ပရိပူရာ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ပရိပူရေဿန္တိ။ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ပရိပူရာနိ တိဿော သိက္ခာ ပရိပူရေဿန္တိ။

ကထံ? ဧတေသု ဟိ အပ္ပိစ္ဆကထာ သန္တောသကထာ အသံသဂ္ဂကထာ သီလကထာတိ ဣမာ စတဿော ကထာ အဓိသီလသိက္ခာသင်္ဂဟိတာယေဝ ¶ ။ ပဝိဝေကကထာ ဝီရိယာရမ္ဘကထာ သမာဓိကထာတိ ဣမာ တိဿော အဓိစိတ္တသိက္ခသင်္ဂဟိတာ ¶ ။ ပညာကထာ ဝိမုတ္တိကထာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနကထာတိ ဣမာ တိဿော အဓိပညာသိက္ခာသင်္ဂဟိတာတိ။ ဧဝံ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ပရိပူရာနိ တိဿော သိက္ခာ ပရိပူရေဿန္တိ။ တိဿော သိက္ခာ ပရိပူရာ ပဉ္စ အသေက္ခဓမ္မက္ခန္ဓေ ပရိပူရေဿန္တိ။

ကထံ? ပရိပူရာ ဟိ အဓိသီလသိက္ခာ အသေက္ခော သီလက္ခန္ဓောယေဝ ဟောတိ၊ အဓိစိတ္တသိက္ခာ အသေက္ခော သမာဓိက္ခန္ဓော၊ အဓိပညာသိက္ခာ အသေက္ခာ ပညာ-ဝိမုတ္တိ-ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓာ ဧဝါတိ ဧဝံ တိဿော သိက္ခာ ပရိပူရာ ပဉ္စ အသေက္ခဓမ္မက္ခန္ဓေ ပရိပူရေဿန္တိ။ ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓာ ပရိပူရာ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပရိပူရေဿန္တိ။ သေယျထာပိ ဥပရိပဗ္ဗတေ ပါဝုဿကော မဟာမေဃော အဘိဝုဋ္ဌော ¶ ပဗ္ဗတကန္ဒရသရသာခါ ပရိပူရေတိ။ တာ ပရိပူရာ ကုသောဗ္ဘေ၊ ကုသောဗ္ဘာ မဟာသောဗ္ဘေ၊ မဟာသောဗ္ဘာ ကုန္နဒိယော၊ ကုန္နဒိယော မဟာနဒိယော၊ မဟာနဒိယော မဟာသမုဒ္ဒသာဂရံ ပရိပူရေန္တိ၊ ဧဝမေဝ တဿ ဘိက္ခုနော ဣမေ ပဉ္စ ဂုဏာ ပရိပူရာ ဒသ ကထာဝတ္ထုနိ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပရိပူရေဿန္တိ။ ဧဝမယံ ဘိက္ခု ဓမ္မဒါယာဒပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ပရမဓမ္မဒါယာဒံ လဘတီတိ ဧတမတ္ထံ သမ္ပဿမာနော ဘဂဝါ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတု တဉှိ တဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိမာဟ။

ဧဝံ တဿ ဘိက္ခုနော ပုဇ္ဇတရပါသံသတရဘာဝံ ကာရဏေန သာဓေတွာ ဣဒါနိ တေ ဘိက္ခူ တထတ္တာယ သန္နိယောဇေန္တော တသ္မာ တိဟ မေ ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ယသ္မာ ယော တံ ပိဏ္ဍပါတံ ဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရေယျ၊ သော ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ မူလဂုဏေဟိ ပရိဗာဟိရော။ ယော ပန အဘုဉ္ဇိတွာ ကရေယျ၊ သော ဣမေသံ ဘာဂီ ဟောတိ – ‘‘တသ္မာ တိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ။

ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါတိ ဣဒံ နိဒါနပရိယောသာနတော ပဘုတိ ယာဝ နော အာမိသဒါယာဒါတိ သုတ္တပ္ပဒေသံ ဘဂဝါ အဝေါစ။ ဣဒံ ဝတွာန သုဂတောတိ ဣဒဉ္စ သုတ္တပ္ပဒေသံ ဝတွာဝ သောဘနာယ ပဋိပဒါယ ဂတတ္တာ သုဂတောတိ သင်္ခံ ပတ္တောယေဝ ဘဂဝါ။ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဝိဟာရံ ပါဝိသီ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝိဟာရံ အတ္တနော မဟာဂန္ဓကုဋိံ ပါဝိသိ အသမ္ဘိန္နာယ ဧဝ ပရိသာယ။ ကသ္မာ ¶ ဓမ္မထောမနတ္ထံ။

ဗုဒ္ဓါ ¶ ကိရ အပရိနိဋ္ဌိတာယ ဒေသနာယ ဝိဟာရံ ပဝိသန္တာ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ပဝိသန္တိ ပုဂ္ဂလထောမနတ္ထံ ဝါ ဓမ္မထောမနတ္ထံ ဝါ။ ပုဂ္ဂလထောမနတ္ထံ ပဝိသန္တော ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမံ မယာ သံခိတ္တေန ဥဒ္ဒေသံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ဝိတ္ထာရေန အဝိဘတ္တံ၊ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာ ဘိက္ခူ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာနန္ဒံ ဝါ ကစ္စာနံ ဝါ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿန္တိ၊ တေ မယှံ ဉာဏေန သံသန္ဒေတွာ ကထေဿန္တိ၊ တတော ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာ ပုန မံ ပုစ္ဆိဿန္တိ၊ တေသံ အဟံ သုကထိတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာနန္ဒေန သုကထိတံ ကစ္စာနေန၊ မံ စေပိ တုမှေ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆေယျာထ၊ အဟမ္ပိ နံ ဧဝမေဝ ဗျာကရေယျန္တိ ဧဝံ တေ ပုဂ္ဂလေ ထောမေဿာမိ၊ တတော တေသု ဂါရဝံ ဇနေတွာ ဘိက္ခူ ဥပသင်္ကမိဿန္တိ၊ တေပိ ဘိက္ခူ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ ¶ နိယောဇေဿန္တိ၊ တေ တေဟိ နိယောဇိတာ တိဿော သိက္ခာ ပရိပူရေန္တာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿန္တီ’’တိ။

ဓမ္မထောမနတ္ထံ ပဝိသန္တော ဧဝံ စိန္တေသိ၊ ယထာ ဣဓေဝ စိန္တေသိ – ‘‘မယိ ဝိဟာရံ ပဝိဋ္ဌေ တမေဝ အာမိသဒါယာဒံ ဂရဟန္တော ဓမ္မဒါယာဒဉ္စ ထောမေန္တော ဣမိဿံယေဝ ပရိသတိ နိသိန္နော သာရိပုတ္တော ဓမ္မံ ဒေသေဿတိ၊ ဧဝံ ဒွိန္နမ္ပိ အမှာကံ ဧကဇ္ဈာသယာယ မတိယာ ဒေသိတာ အယံ ဒေသနာ အဂ္ဂါ စ ဂရုကာ စ ဘဝိဿတိ ပါသာဏစ္ဆတ္တသဒိသာ။ စတုရောဃနိတ္ထရဏဋ္ဌေန တိတ္ထေ ဌပိတာ နာဝါ ဝိယ မဂ္ဂဂမနဋ္ဌေန စတုယုတ္တအာဇညရထော ဝိယ စ ဘဝိဿတိ။ ယထာ စ ‘ဧဝံ ကရောန္တဿ အယံ ဒဏ္ဍော’တိ ပရိသတိ အာဏံ ဌပေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပါသာဒံ အာရုဠှေ ရာဇိနိ တတ္ထေဝ နိသိန္နော သေနာပတိ တံ ရညာ ဌပိတံ အာဏံ ပဝတ္တေတိ၊ ဧဝမ္ပိ မယာ ဌပိတံ ဒေသနံ ဣမိဿံယေဝ ပရိသတိ နိသိန္နော သာရိပုတ္တော ထောမေတွာ ဒေသေဿတိ၊ ဧဝံ ဒွိန္နမ္ပိ အမှာကံ မတိယာ ဒေသိတာ အယံ ဒေသနာ ဗလဝတရာ မဇ္ဈနှိကသူရိယော ဝိယ ပဇ္ဇလိဿတီ’’တိ။ ဧဝမိဓ ဓမ္မထောမနတ္ထံ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဝိဟာရံ ပါဝိသိ။

ဤဒိသေသု စ ဌာနေသု ဘဂဝါ နိသိန္နာသနေယေဝ အန္တရဟိတော စိတ္တဂတိယာ ဝိဟာရံ ပဝိသတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိ ဟိ ကာယဂတိယာ ဂစ္ဆေယျ၊ သဗ္ဗာ ပရိသာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ ဂစ္ဆေယျ၊ သာ ဧကဝါရံ ဘိန္နာ ပုန ဒုဿန္နိပါတာ ဘဝေယျာတိ ဘဂဝါ စိတ္တဂတိယာ ဧဝ ပါဝိသိ။

၃၁။ ဧဝံ ¶ ပဝိဋ္ဌေ ပန ဘဂဝတိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယာနုရူပံ တံ ဓမ္မံ ထောမေတုကာမော တတြ ခေါ ¶ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော…ပေ…ဧတဒဝေါစ။ တတ္ထ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနမေတံ။ သာရိပုတ္တောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ၊ တဉ္စ ခေါ မာတိတော၊ န ပိတိတော။ ရူပသာရိယာ ဟိ ဗြာဟ္မဏိယာ သော ပုတ္တော၊ တသ္မာ သာရိပုတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ အစိရပက္ကန္တဿာတိ ပက္ကန္တဿ သတော နစိရေန။ အာဝုသော၊ ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ ပန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော သာဝကေ အာလပန္တာ ဘိက္ခဝေတိ အာလပန္တိ။ သာဝကာ ပန ဗုဒ္ဓေဟိ သဒိသာ မာ ဟောမာတိ အာဝုသောတိ ပဌမံ ဝတွာ ပစ္ဆာ ဘိက္ခဝေတိ ဘဏန္တိ။ ဗုဒ္ဓေဟိ စ အာလပိတော ဘိက္ခုသင်္ဃော ဘဒန္တေတိ ပဋိဝစနံ ဒေတိ၊ သာဝကေဟိ အာဝုသောတိ။

ကိတ္တာဝတာ ¶ နု ခေါ၊ အာဝုသောတိ ဧတ္ထ ကိတ္တာဝတာတိ ပရိစ္ဆေဒဝစနံ၊ ကိတ္တကေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နုကာရော ပုစ္ဆာယံ။ ခေါကာရော နိပါတမတ္တံ။ သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတောတိ၊ တီဟိ ဝိဝေကေဟိ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကေဟိ သတ္ထုနော ဝိဟရန္တဿ။ ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီတိ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ အညတရမ္ပိ နာနုသိက္ခန္တိ၊ အာမိသဒါယာဒါဝ ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထံ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိ။ ဧသ နယော သုက္ကပက္ခေပိ။

ဧဝံ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ သောတုကာမာ ဘိက္ခူ ဒူရတောပိ ခေါတိအာဒိမာဟံသု။ တတ္ထ ဒူရတောပီတိ တိရောရဋ္ဌတောပိ တိရောဇနပဒတောပိ အနေကယောဇနဂဏနတောပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္တိကေတိ သမီပေ။ အညာတုန္တိ ဇာနိတုံ ဗုဇ္ဈိတုံ။ အာယသ္မန္တံယေဝ သာရိပုတ္တံ ပဋိဘာတူတိ အာယသ္မတောယေဝ သာရိပုတ္တဿ ဘာဂေါ ဟောတု၊ အာယသ္မာ ပန သာရိပုတ္တော အတ္တနော ဘာဂံ ကတွာ ဝိဘဇတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာယသ္မတော ဟိ ဘာဂေါ ယဒိဒံ အတ္ထက္ခာနံ၊ အမှာကံ ပန သဝနံ ဘာဂေါတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော၊ ဧဝံ သဒ္ဒလက္ခဏေန သမေတိ။ ကေစိ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ပဋိဘာတူတိ ဒိဿတူ’’တိ။ အပရေ ‘‘ဥပဋ္ဌာတူ’’တိ။ ဓာရေဿန္တီတိ ဥဂ္ဂဟေဿန္တိ ပရိယာပုဏိဿန္တိ။ တတော နေသံ ကထေတုကာမော ထေရော တေန ဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေနာတိ ကာရဏဝစနံ။ ဟိကာရော နိပါတော။ ယသ္မာ သောတုကာမာတ္ထ၊ ယသ္မာ စ မယှံ ဘာရံ အာရောပယိတ္ထ၊ တသ္မာ သုဏာထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေပိ ဘိက္ခူ ထေရဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု၊ တေနာဟ ‘‘ဧဝမာဝုသောတိ…ပေ…ပစ္စဿောသု’’န္တိ။

အထ နေသံ၊ အာမိသဒါယာဒံ ဂရဟန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘တုမှေပိ တေန အာဒိယာ ဘဝေယျာထာ’’တိ ဧကေနေဝါကာရေန ¶ ဝုတ္တမတ္ထံ တီဟိ အာကာရေဟိ ဒဿေန္တော အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဣဓာဝုသော ¶ ၊ သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတော…ပေ… ဧတ္တာဝတာ ခေါ၊ အာဝုသော၊ သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတော သာဝကာ ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’’တိ။

ဧတ္တာဝတာ ယဉ္စ ဘဂဝါ အာမိသဒါယာဒပဋိပဒံ ဂရဟန္တော ‘‘တုမှေပိ တေန အာဒိယာ ဘဝေယျာထာ’’တိ အာဟ၊ ယဉ္စ အတ္တနာ ပုစ္ဆံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ…ပေ… နာနုသိက္ခန္တီ’’တိ၊ တဿ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော သုဝိဘတ္တော ဟောတိ။ သော စ ခေါ ဘဂဝတော အာဒိယဘာဝံ အနာမသိတွာဝ။ ဘဂဝတောယေဝ ဟိ ယုတ္တံ သာဝကေ အနုဂ္ဂဏှန္တဿ ‘‘အဟမ္ပိ ¶ တေန အာဒိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝတ္တုံ၊ န သာဝကာနံ။ ဧသ နယော သုက္ကပက္ခေပိ၊ အယံ တာဝေတ္ထ အနုသန္ဓိက္ကမယောဇနာ။

အယံ ပနတ္ထဝဏ္ဏနာ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ၊ သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿာတိ သတ္ထုနော တီဟိ ဝိဝေကေဟိ အစ္စန္တပဝိဝိတ္တဿ။ ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီတိ ကာယဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တိ၊ န ပရိပူရေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ ပန တိဝိဓံ ဝိဝေကံ သန္ဓာယ ဝဒေယျ၊ ပုစ္ဆာယ အဝိသေသော သိယာ။ ဗျာကရဏပက္ခော ဟိ အယံ။ တသ္မာ ဣမိနာ ပဒေန ကာယဝိဝေကံ၊ ‘‘ယေသဉ္စ ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိနာ စိတ္တဝိဝေကံ၊ ‘‘ဗာဟုလိကာ’’တိအာဒိနာ ဥပဓိဝိဝေကဉ္စ ဒဿေတီတိ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယေသဉ္စ ဓမ္မာနန္တိ လောဘာဒယော သန္ဓာယာဟ၊ ယေ ပရတော ‘‘တတြာဝုသော လောဘော စ ပါပကော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝက္ခတိ။ နပ္ပဇဟန္တီတိ န ပရိစ္စဇန္တိ၊ စိတ္တဝိဝေကံ န ပရိပူရေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗာဟုလိကာတိ စီဝရာဒိဗာဟုလ္လာယ ပဋိပန္နာ။ သာသနံ သိထိလံ ဂဏှန္တီတိ သာထလိကာ။ ဩက္ကမနေ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ဧတ္ထ ဩက္ကမနံ ဝုစ္စန္တိ အဝဂမနဋ္ဌေန ပဉ္စ နီဝရဏာနိ၊ တေန ပဉ္စနီဝရဏပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝိဝေကေတိ ဥပဓိဝိဝေကေ နိဗ္ဗာနေ။ နိက္ခိတ္တဓုရာတိ ဩရောပိတဓုရာ၊ တဒဓိဂမာယ အာရမ္ဘမ္ပိ အကုရုမာနာတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ဥပဓိဝိဝေကံ န ပရိပူရေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧတ္တာဝတာ အနိယမေနေဝ ဝတွာ ဣဒါနိ ဒေသနံ နိယမေန္တော ‘‘တတြာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ။ ကသ္မာ? သာဝကာ ‘‘တီဟိ ဌာနေဟီ’’တိ ဧဝဉှိ အနိယမေတွာဝ ဝုစ္စမာနေ ‘‘ကမ္ပိ မညေ ဘဏတိ ¶ ၊ န အမှေ’’တိ ဥဒါသိနာပိ ဟောန္တိ။ ‘‘ထေရာ နဝါ မဇ္ဈိမာ’’တိ ဧဝံ ပန နိယမေတွာ ဝုစ္စမာနေ အမှေ ဘဏတီတိ အာဒရံ ကရောန္တိ ¶ ။ ယထာ ရညာ ‘‘အမစ္စေဟိ နဂရဝီထိယော သောဓေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ကေန နု ခေါ သောဓေတဗ္ဗာ’’တိ မညမာနာ န သောဓေန္တိ၊ အတ္တနော အတ္တနော ဃရဒွါရံ သောဓေတဗ္ဗန္တိ ပန ဘေရိယာ နိက္ခန္တာယ သဗ္ဗေ မုဟုတ္တေန သောဓေန္တိ စ အလင်္ကရောန္တိ စ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ တတြာတိ တေသု သာဝကေသု။ ထေရာတိ ဒသဝဿေ ဥပါဒါယ ဝုစ္စန္တိ။ တီဟိ ဌာနေဟီတိ တီဟိ ကာရဏေဟိ။ အယဉှိ ဌာနသဒ္ဒေါ ဣဿရိယဋ္ဌိတိခဏကာရဏေသု ဒိဿတိ။ ‘‘ကိံ ပနာယသ္မာ ဒေဝါနမိန္ဒော ကမ္မံ ကတွာ ¶ ဣမံ ဌာနံ ပတ္တော’’တိအာဒီသု ဟိ ဣဿရိယေ ဒိဿတိ။ ‘‘ဌာနကုသလော ဟောတိ အက္ခဏဝေဓီ’’တိအာဒီသု ဌိတိယံ။ ‘‘ဌာနသောဝေတံ တထာဂတံ ပဋိဘာတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၈၇) ခဏေ။ ‘‘ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၈၀၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၈) ကာရဏေ။ ဣဓ ပန ကာရဏေယေဝ။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ တတ္ထ ဖလံ တိဋ္ဌတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိဘာဝေန၊ တသ္မာ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။

ဣမိနာ ပဌမေန ဌာနေန ထေရာ ဘိက္ခူ ဂါရယှာတိ ဧတ္ထ ဂါရယှာတိ ဂရဟိတဗ္ဗာ။ ထေရာ နာမ သမာနာ အရညဝနပတ္ထာနိ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ န ဥပေန္တိ၊ ဂါမန္တသေနာသနံ န မုဉ္စန္တိ၊ သင်္ဂဏိကာရာမတံ ဝဍ္ဎေန္တာ ဝိဟရန္တိ၊ ကာယဝိဝေကမ္ပိ န ပရိပူရေန္တိ၊ နဝမဇ္ဈိမကာလေ ကီဒိသာ အဟေသုန္တိ ဧဝံ နိန္ဒိတဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ ဣမံ နိန္ဒံ အာဝုသော လဘန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဒုတိယေန ဌာနေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဣမေ နာမ အာဝုသော ထေရာပိ သမာနာ ယေသံ ဓမ္မာနံ သတ္ထာ ပဟာနမာဟ၊ တေ လောဘာဒိဓမ္မေ န ဇဟန္တိ၊ အစ္ဆရာသင်္ဃာတမတ္တမ္ပိ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ စိတ္တေကဂ္ဂတံ န လဘန္တိ၊ နဝမဇ္ဈိမကာလေ ကီဒိသာ အဟေသုန္တိ ဧဝံ နိန္ဒိတဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ ဣမံ နိန္ဒံ အာဝုသော လဘန္တီတိ ဒဿေတီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တတိယေန ဌာနေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဣမေ နာမာဝုသော၊ ထေရာပိ သမာနာ ဣတရီတရေန န ယာပေန္တိ၊ စီဝရပတ္တသေနာသနပူတိကာယမဏ္ဍနာနုယောဂမနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ ဥပဓိဝိဝေကံ အပူရယမာနာ၊ နဝမဇ္ဈိမကာလေ ကီဒိသာ အဟေသုန္တိ ဧဝံ နိန္ဒိတဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ ဣမံ နိန္ဒံ၊ အာဝုသော၊ လဘန္တီတိ ဒဿေတီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော မဇ္ဈိမနဝဝါရေသု။

အယံ ပန ဝိသေသော။ မဇ္ဈိမာတိ ပဉ္စဝဿေ ဥပါဒါယ ယာဝ နဝ ဝဿာ ဝုစ္စန္တိ။ နဝါတိ ¶ ဦနပဉ္စဝဿာ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာ စ တတ္ထ နဝမဇ္ဈိမကာလေ ကီဒိသာ အဟေသုန္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓ ¶ နဝကာလေ ကီဒိသာ အဟေသုံ၊ ထေရကာလေ ကီဒိသာ ဘဝိဿန္တိ၊ မဇ္ဈိမထေရကာလေ ကီဒိသာ ဘဝိဿန္တီတိ ဝတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၃၂။ ဣမသ္မိဉ္စ ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တပစ္စနီကနယေန သုက္ကပက္ခေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဣမေ ဝတ ထေရာပိ သမာနာ ယောဇနပရမ္ပရာယ အရညဝနပတ္ထာနိ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ သေဝန္တိ၊ ဂါမန္တသေနာသနံ ဥပဂန္တုံ ယုတ္တကာလေပိ န ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ဇိဏ္ဏသရီရာပိ အာရဒ္ဓဝီရိယာ ¶ ပစ္စယဒါယကာနံ ပသာဒံ ဇနေန္တိ၊ နဝမဇ္ဈိမကာလေ ကီဒိသာ အဟေသုန္တိ ဣမိနာ ပဌမေန ဌာနေန ထေရာ ပါသံသာ ဘဝန္တိ၊ ပသံသံ လဘန္တိ။ လောဘာဒယော ပဟာယ စိတ္တဝိဝေကံ ပူရေန္တိ၊ အယမ္ပိ မဟာထေရော သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကပရိဝါရိတော ဟုတွာ နိသီဒိတုံ ယုတ္တကာလေပိ ဤဒိသေပိ ဝယေ ဝတ္တမာနေ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ပဝိဋ္ဌော သာယံ နိက္ခမတိ၊ သာယံ ပဝိဋ္ဌော ပါတော နိက္ခမတိ၊ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောတိ၊ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ မဂ္ဂဖလာနိ အဓိဂစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗထာပိ စိတ္တဝိဝေကံ ပူရေတီတိ ဣမိနာ ဒုတိယေန ဌာနေန ထေရာ ဘိက္ခူ ပါသံသာ ဘဝန္တိ၊ ပသံသံ လဘန္တိ။ ယသ္မိံ ကာလေ ထေရဿ ပဋ္ဋဒုကူလကောသေယျာဒီနိ သုခသမ္ဖဿာနိ လဟုစီဝရာဒီနိ ယုတ္တာနိ၊ တသ္မိမ္ပိ နာမ ကာလေ အယံ မဟာထေရော ပံသုကူလာနိ ဓာရေတိ၊ အသိထိလံ သာသနံ ဂဟေတွာ ဝိဂတနီဝရဏော ဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ ဥပဓိဝိဝေကံ ပရိပူရယမာနော ဝိဟရတိ၊ နဝမဇ္ဈိမကာလေ ကီဒိသော အဟောသီတိ ဣမိနာ တတိယေန ဌာနေန ထေရာ ပါသံသာ ဘဝန္တိ၊ ပသံသံ လဘန္တီတိ။ ဧသ နယော မဇ္ဈိမနဝဝါရေသု။

၃၃။ တတြာဝုသောတိ ကော အနုသန္ဓိ၊ ဧဝံ နဝဟာကာရေဟိ အာမိသဒါယာဒပဋိပဒံ ဂရဟန္တော၊ နဝဟိ ဓမ္မဒါယာဒပဋိပဒံ ထောမေန္တော၊ အဋ္ဌာရသဟာကာရေဟိ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေတွာ၊ ယေ တေ ‘‘ယေသဉ္စ ဓမ္မာနံ သတ္ထာ ပဟာနမာဟ၊ တေ စ ဓမ္မေ န ပဇဟန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ တေ သရူပတော ‘‘ဣမေ တေ’’တိ ဒဿေတုမိဒံ ‘‘တတြာဝုသော၊ လောဘော စာ’’တိအာဒိမာဟ၊ အယံ အနုသန္ဓိ။

အပိစ ဟေဋ္ဌာ ပရိယာယေနေဝ ဓမ္မော ကထိတော။ အာမိသံ ပန ပရိယာယေနပိ နိပ္ပရိယာယေနပိ ကထိတံ။ ဣဒါနိ နိပ္ပရိယာယဓမ္မံ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ ကထေတုမိဒမာဟ။ အယံ ပေတ္ထ အနုသန္ဓိ။

တတ္ထ ¶ တတြာတိ အတီတဒေသနာနိဒဿနံ၊ ‘‘သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတော သာဝကာ ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဒေသနာယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောဘော စ ပါပကော၊ ဒေါသော စ ပါပကောတိ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ ပါပကာ လာမကာ၊ ဣမေ ပဟာတဗ္ဗာတိ ¶ ဒဿေတိ။ တတ္ထ လုဗ္ဘနလက္ခဏော လောဘော။ ဒုဿနလက္ခဏော ဒေါသော။ တေသု လောဘော အာမိသဒါယာဒဿ ပစ္စယာနံ လာဘေ ဟောတိ၊ ဒေါသော အလာဘေ။ လောဘေန ¶ အလဒ္ဓံ ပတ္ထေတိ၊ ဒေါသေန အလဘန္တော ဝိဃာတဝါ ဟောတိ။ လောဘော စ ဒေယျဓမ္မေ ဟောတိ၊ ဒေါသော အဒါယကေ ဝါ အမနုညဒါယကေ ဝါ။ လောဘေန နဝတဏှာမူလကေ ဓမ္မေ ပရိပူရေတိ၊ ဒေါသေန ပဉ္စ မစ္ဆရိယာနိ။

ဣဒါနိ တေသံ ပဟာနူပါယံ ဒဿေန္တော လောဘဿ စ ပဟာနာယာတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော၊ တဿ ပန ပါပကဿ လောဘဿ စ ဒေါသဿ စ ပဟာနာယ။ အတ္ထိ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါတိ မဂ္ဂံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂေါ ဟိ လောဘော ဧကော အန္တော၊ ဒေါသော ဧကော အန္တောတိ ဧတေ ဒွေ အန္တေ န ဥပေတိ၊ န ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဝိမုတ္တော ဧတေဟိ အန္တေဟိ၊ တသ္မာ ‘‘မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတေသံ မဇ္ဈေ ဘဝတ္တာ ‘‘မဇ္ဈိမာ၊ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော စ ပဋိပဒါတိ။ တထာ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ ဧကော အန္တော၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ ဧကော အန္တော၊ သဿတံ ဧကော အန္တော၊ ဥစ္ဆေဒေါ ဧကော အန္တောတိ ပုရိမနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

စက္ခုကရဏီတိအာဒီဟိ ပန တမေဝ ပဋိပဒံ ထောမေတိ။ သာ ဟိ သစ္စာနံ ဒဿနာယ သံဝတ္တတိ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ စက္ခုကရဏီ။ သစ္စာနံ ဉာဏာယ သံဝတ္တတိ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနာတိ ဉာဏကရဏီ။ ရာဂါဒီနဉ္စ ဝူပသမနတော ဥပသမာယ သံဝတ္တတိ။ စတုန္နမ္ပိ သစ္စာနံ အဘိညေယျဘာဝဒဿနတော အဘိညာယ သံဝတ္တတိ။ သမ္ဗောဓောတိ မဂ္ဂေါ၊ တဿတ္ထာယ သံဝတ္တနတော သမ္ဗောဓာယ သံဝတ္တတိ။ မဂ္ဂေါယေဝ ဟိ မဂ္ဂတ္ထာယ သံဝတ္တတိ မဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗကိစ္စကရဏတော။ နိဗ္ဗာနံ နာမ အပ္ပစ္စယံ တဿ ပန သစ္ဆိကိရိယာယ ပစ္စက္ခကမ္မာယ သံဝတ္တနတော နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတီတိ ဝုစ္စတိ။ အယမေတ္ထ သာရော။ ဣတော အညထာ ဝဏ္ဏနာ ပပဉ္စာ။

ဣဒါနိ တံ မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ သရူပတော ဒဿေတုကာမော ‘‘ကတမာ စ သာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အယမေဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇေတိ။

တတ္ထ ¶ အယမေဝါတိ အဝဓာရဏဝစနံ၊ အညမဂ္ဂပ္ပဋိသေဓနတ္ထံ၊ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ သာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ဧသေဝ ¶ မဂ္ဂေါ နတ္ထညော ဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၄)။ သွာယံ ကိလေသာနံ အာရကတ္တာပိ အရိယော။ အရိပဟာနာယ သံဝတ္တတီတိပိ အရိယေန ဒေသိတောတိပိ အရိယဘာဝပ္ပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတီတိပိ အရိယော။ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ ဥပေတတ္တာ ¶ အဋ္ဌင်္ဂိကော၊ န စ အင်္ဂဝိနိမုတ္တော ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယာဒီနိ ဝိယ။ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ မဂ္ဂတိ ဝါ နိဗ္ဗာနံ၊ မဂ္ဂီယတိ ဝါ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ၊ ဂမ္မတိ ဝါ တေဟိ ပဋိပဇ္ဇီယတီတိ မဂ္ဂေါ။ သေယျထိဒန္တိ နိပါတော၊ တဿ ကတမော သော ဣတိ စေတိ အတ္ထော၊ ကတမာနိ ဝါ တာနိ အဋ္ဌင်္ဂါနီတိ။ ဧကမေကဉှိ အင်္ဂံ မဂ္ဂေါယေဝ။ ယထာဟ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂေါ စေဝ ဟေတု စာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၃၉)။ ပေါရာဏာပိ ဘဏန္တိ – ‘‘ဒဿနမဂ္ဂေါ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ အဘိနိရောပနမဂ္ဂေါ သမ္မာသင်္ကပ္ပော…ပေ… အဝိက္ခေပမဂ္ဂေါ သမ္မာသမာဓီ’’တိ။

သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီသု စေတေသု သမ္မာ ဒဿနလက္ခဏာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာ အဘိနိရောပနလက္ခဏော သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ သမ္မာဝါစာ။ သမ္မာ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော။ သမ္မာ ဝေါဒါနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝေါ။ သမ္မာ ပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝါယာမော။ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ။ သမ္မာ သမာဓာနလက္ခဏော သမ္မာသမာဓိ။ နိဗ္ဗစနမ္ပိ နေသံ သမ္မာ ပဿတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဧတေနေဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ တပ္ပစ္စနီယကိလေသေ စ အဝိဇ္ဇဉ္စ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပဿတိ၊ တေ စ ခေါ အသမ္မောဟတော၊ နော အာရမ္မဏတော၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမ္မာသင်္ကပ္ပော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပံ တပ္ပစ္စနီယကိလေသေ စ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမ္မာ အဘိနိရောပေတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မာသင်္ကပ္ပော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမ္မာဝါစာ မိစ္ဆာဝါစံ တပ္ပစ္စနီယကိလေသေ စ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မာဝါစာ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမ္မာကမ္မန္တော ¶ မိစ္ဆာကမ္မန္တံ တပ္ပစ္စနီယကိလေသေ စ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမ္မာ ¶ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မာကမ္မန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမ္မာအာဇီဝေါ ¶ မိစ္ဆာအာဇီဝံ တပ္ပစ္စနီယကိလေသေ စ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမ္မာ ဝေါဒါပေတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မာအာဇီဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမ္မာဝါယာမော မိစ္ဆာဝါယာမံ တပ္ပစ္စနီယကိလေသေ စ ကောသဇ္ဇဉ္စ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမ္မာ ပဂ္ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မာဝါယာမော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမ္မာသတိ မိစ္ဆာသတိံ တပ္ပစ္စနီယကိလေသေ စ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာပေတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မာသတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမ္မာသမာဓိ မိစ္ဆာသမာဓိံ တပ္ပစ္စနီယကိလေသေ စ ဥဒ္ဓစ္စဉ္စ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမ္မာ သမာဓိယတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒါနိ အယံ ခေါ သာ၊ အာဝုသောတိ တမေဝ ပဋိပဒံ နိဂမေန္တော အာဟ။ တဿတ္ထော၊ ယွာယံ စတ္တာရောပိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေ ဧကတော ကတွာ ကထိတော ‘‘အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’၊ အယံ ခေါ သာ၊ အာဝုသော…ပေ… နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတီတိ။

ဧဝံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မေသု လောဘဒေါသေ တပ္ပဟာနုပါယဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညေပိ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မေ တေသံ ပဟာနုပါယဉ္စ ဒဿေန္တော တတြာဝုသော၊ ကောဓော စာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓော၊ စဏ္ဍိက္ကလက္ခဏော ဝါ၊ အာဃာတကရဏရသော၊ ဒုဿနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဥပနန္ဓနလက္ခဏော ဥပနာဟော၊ ဝေရ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနရသော၊ ကောဓာနုပဗန္ဓဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ – ‘‘ပုဗ္ဗကာလေ ကောဓော၊ အပရကာလေ ဥပနာဟော’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၈၉၁)။

ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော၊ တေသံ ဝိနာသနရသော၊ တဒဝစ္ဆာဒနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ¶ ပဠာသော၊ ပရဂုဏေဟိ အတ္တနော ဂုဏာနံ သမီကရဏရသော၊ ပရေသံ ဂုဏပ္ပမာဏေန ဥပဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနော။

ပရသမ္ပတ္တိခီယနလက္ခဏာ ဣဿာ၊ တဿာ အက္ခမနလက္ခဏာ ဝါ၊ တတ္ထ အနဘိရတိရသာ၊ တတော ဝိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏံ ¶ မစ္ဆေရံ၊ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝအသုခါယနရသံ၊ သင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ၊ တဿ နိဂူဟနရသာ၊ တဒါဝရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ၊ တေသံ သမုဒါဟရဏရသံ၊ သရီရာကာရေဟိပိ တေသံ ဝိဘူတကရဏပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

စိတ္တဿ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝလက္ခဏော ¶ ထမ္ဘော၊ အပ္ပတိဿယဝုတ္တိရသော၊ အမဒ္ဒဝတာပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော သာရမ္ဘော၊ ဝိပစ္စနီကတာရသော၊ အဂါရဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။

ဥဏ္ဏတိလက္ခဏော မာနော၊ အဟံကာရရသော၊ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ အဗ္ဘုဏ္ဏတိလက္ခဏော အတိမာနော၊ အတိဝိယ အဟင်္ကာရရသော။ အစ္စုဒ္ဓုမာတဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။

မတ္တဘာဝလက္ခဏော မဒေါ၊ မဒဂ္ဂါဟဏရသော၊ ဥမ္မာဒပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါဿဂ္ဂလက္ခဏော ပမာဒေါ၊ ဝေါဿဂ္ဂါနုပ္ပဒါနရသော၊ သတိဝိပ္ပဝါသပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ဧဝံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ လက္ခဏာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ‘‘တတ္ထ ကတမော ကောဓော’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၉၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိသေသတော စေတ္ထ အာမိသဒါယာဒေါ အတ္တနာ အလဘန္တော အညဿ လာဘိနော ကုဇ္ဈတိ၊ တဿ သကိံ ဥပ္ပန္နော ကောဓော ကောဓောယေဝ၊ တတုတ္တရိ ဥပနာဟော။ သော ဧဝံ ကုဒ္ဓါ ဥပနယှန္တော စ သန္တေပိ အညဿ လာဘိနော ဂုဏေ မက္ခေတိ၊ အဟမ္ပိ တာဒိသောတိ စ ယုဂဂ္ဂါဟံ ဂဏှာတိ၊ အယမဿ မက္ခော စ ပဠာသော စ၊ ဧဝံ မက္ခီ ပဠာသီ တဿ လာဘသက္ကာရာဒီသု ကိံ ဣမဿ ဣမိနာတိ ဣဿတိ ပဒုဿတိ၊ အယမဿ ဣဿာ။ သစေ ပနဿ ကာစိ သမ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ တဿာ တေန သာဓာရဏဘာဝံ ¶ န သဟတိ၊ ဣဒမဿ မစ္ဆေရံ။ လာဘဟေတု ခေါ ပန အတ္တနော သန္တေပိ ဒေါသေ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ အယမဿ မာယာ။ အသန္တေပိ ဂုဏေ ပကာသေတိ။ ဣဒမဿ သာဌေယျံ။ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော သစေ ယထာဓိပ္ပာယံ လာဘံ လဘတိ၊ တေန ထဒ္ဓါ ဟောတိ အမုဒုစိတ္တော၊ နယိဒံ ဧဝံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဩဝဒိတုံ အသက္ကုဏေယျော၊ အယမဿ ထမ္ဘော။ သစေ ပန နံ ကောစိ ကိဉ္စိ ဝဒတိ ‘‘နယိဒံ ဧဝံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ၊ တေန သာရဒ္ဓစိတ္တော ဟောတိ ဘာကုဋိကမုခေါ ‘‘ကော မေ ¶ တွ’’န္တိ ပသယှ ဘာဏီ၊ အယမဿ သာရမ္ဘော။ တတော ထမ္ဘေန ‘‘အဟမေဝ သေယျော’’တိ အတ္တာနံ မညန္တော မာနီ ဟောတိ။ သာရမ္ဘေန ‘‘ကေ ဣမေ’’တိ ပရေ အတိမညန္တော အတိမာနီ၊ အယမဿ မာနော စ အတိမာနော စ။ သော တေဟိ မာနာတိမာနေဟိ ဇာတိမဒါဒိအနေကရူပံ မဒံ ဇနေတိ။ မတ္တော သမာနော ကာမဂုဏာဒိဘေဒေသု ဝတ္ထူသု ပမဇ္ဇတိ၊ အယမဿ မဒေါ စ ပမာဒေါ စာတိ။

ဧဝံ အာမိသဒါယာဒေါ အပရိမုတ္တော ဟောတိ ဣမေဟိ ပါပကေဟိ ဓမ္မေဟိ အညေဟိ စ ဧဝရူပေဟိ။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဟာနုပါယော ¶ ပါဌတော စ အတ္ထတော စ သဗ္ဗတ္ထ နိဗ္ဗိသေသောယေဝ။

ဉာဏပရိစယပါဋဝတ္ထံ ပနေတ္ထ အယံ ဘေဒေါ စ ကမော စ ဘာဝနာနယော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဘေဒေါ တာဝ၊ အယဉှိ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ ကဒါစိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတိ၊ ကဒါစိ သတ္တင်္ဂိကော။ အယဉှိ လောကုတ္တရပဌမဇ္ဈာနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတိ၊ အဝသေသဇ္ဈာနဝသေန သတ္တင်္ဂိကော။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော ပနိဓ အဋ္ဌင်္ဂိကောတိ ဝုတ္တော။ ဣတော ပရဉှိ မဂ္ဂင်္ဂံ နတ္ထိ။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယသ္မာ ပန သဗ္ဗကုသလာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သေဋ္ဌာ၊ ယထာဟ ‘‘ပညာ ဟိ သေဋ္ဌာ ကုသလာ ဝဒန္တီ’’တိ (ဇာ။ ၂။၁၇။၈၁)။ ကုသလဝါရေ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ၊ ယထာဟ ‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ပဇာနာတိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ပဇာနာတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆) ဝိတ္ထာရော။ ယထာ စာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇာ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ’’တိ။ တပ္ပဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တာနိ သေသင်္ဂါနိ၊ ယထာဟ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပဟောတိ…ပေ… သမ္မာသတိဿ သမ္မာသမာဓိ ပဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၁)။ တသ္မာ ¶ ဣမိနာ ကမေန ဧတာနိ အင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနီတိ ဧဝမေတ္ထ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘာဝနာနယောတိ ကောစိ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝေတိ၊ ကောစိ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ သမထံ။ ကထံ? ဣဓေကစ္စော ပဌမံ ဥပစာရသမာဓိံ ဝါ အပ္ပနာသမာဓိံ ဝါ ဥပ္ပာဒေတိ၊ အယံ သမထော၊ သော တဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဓမ္မေ အနိစ္စာဒီဟိ ဝိပဿတိ၊ အယံ ဝိပဿနာ။ ဣတိ ပဌမံ သမထော၊ ပစ္ဆာ ဝိပဿနာ။ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝေတီ’’တိ။ တဿ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝယတော မဂ္ဂေါ သဉ္ဇာယတိ၊ သော တံ မဂ္ဂံ အာသေဝတိ ¶ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတိ၊ တဿ တံ မဂ္ဂံ အာသေဝတော ဘာဝယတော ဗဟုလီကရောတော သံယောဇနာနိ ပဟီယန္တိ၊ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ၊ ဧဝံ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝေတိ။

ဣဓ ပနေကစ္စော ဝုတ္တပ္ပကာရံ သမထံ အနုပ္ပာဒေတွာဝ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ အနိစ္စာဒီဟိ ဝိပဿတိ၊ အယံ ¶ ဝိပဿနာ။ တဿ ဝိပဿနာပါရိပူရိယာ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ ဝေါဿဂ္ဂါရမ္မဏတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ၊ အယံ သမထော။ ဣတိ ပဌမံ ဝိပဿနာ ပစ္ဆာ သမထော။ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ သမထံ ဘာဝေတီ’’တိ။ တဿ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ သမထံ ဘာဝယတော မဂ္ဂေါ သဉ္ဇာယတိ၊ သော တံ မဂ္ဂံ အာသေဝတိ…ပေ… ဗဟုလီကရောတိ၊ တဿ တံ မဂ္ဂံ အာသေဝတော…ပေ… အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁)၊ ဧဝံ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ သမထံ ဘာဝေတိ။

သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပန ဝိပဿနံ ဘာဝယတောပိ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ သမထံ ဘာဝယတောပိ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ သမထဝိပဿနာ ယုဂနဒ္ဓါဝ ဟောန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ ဘာဝနာနယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၄။ ဧဝံ ¶ မေ သုတန္တိ ဘယဘေရဝသုတ္တံ။ တတြာယံ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ – အထာတိ အဝိစ္ဆေဒနတ္ထေ နိပါတော။ ခေါတိ အဝဓာရဏတ္ထေ၊ ဘဂဝတော သာဝတ္ထိယံ ဝိဟာရေ အဝိစ္ဆိန္နေယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇာဏုဿောဏီတိ နေတံ တဿ မာတာပိတူဟိ ကတနာမံ၊ အပိစ ခေါ ဌာနန္တရပဋိလာဘလဒ္ဓံ။ ဇာဏုဿောဏိဋ္ဌာနံ ကိရ နာမေတံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ၊ တံ တဿ ရညာ ဒိန္နံ၊ တသ္မာ ‘‘ဇာနုဿောဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဗြဟ္မံ အဏတီတိ ဗြာဟ္မဏော၊ မန္တေ သဇ္ဈာယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ ဟိ ဇာတိဗြာဟ္မဏာနံ နိရုတ္တိဝစနံ။ အရိယာ ပန ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏာတိ ဝုစ္စန္တိ။

ယေန ¶ ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ယေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ တသ္မာ ယတ္ထ ဘဂဝါ၊ တတ္ထ ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန ဝါ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဒေဝမနုဿေဟိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော၊ တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေန စ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမာဓိပ္ပာယေန၊ သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပာယေန ¶ ဒိဇဂဏေဟိ နိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခော ဝိယ။

ဥပသင်္ကမီတိ စ ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ဧဝံ ဂတော တတော အာသန္နတရံ ဌာနံ ဘဂဝတော သမီပသင်္ခါတံ ဂန္တွာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒီတိ ယထာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော ဘဂဝါ တေန၊ ဧဝံ သောပိ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ၊ သီတောဒကံ ဝိယ ဥဏှောဒကေန သမ္မောဒိတံ ဧကီဘာဝံ အဂမာသိ။ ယာယ စ ‘‘ကစ္စိ တေ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယံ၊ ကစ္စိ ဘောတော ဂေါတမဿ ဂေါတမသာဝကာနဉ္စ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရော’’တိအာဒိကာယ ကထာယ သမ္မောဒိ၊ တံ ပီတိပါမောဇ္ဇသင်္ခါတသမ္မောဒဇနနတော သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော စ သမ္မောဒနီယံ၊ အတ္ထဗျဉ္ဇနမဓုရတာယ သုစိရမ္ပိ ကာလံ သာရေတုံ နိရန္တရံ ပဝတ္တေတုံ အရဟရူပတော သရိတဗ္ဗဘာဝတော စ သာရာဏီယံ။ သုယျမာနသုခတော စ သမ္မောဒနီယံ၊ အနုဿရိယမာနသုခတော စ သာရဏီယံ။ တထာ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယ သမ္မောဒနီယံ၊ အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယ သာရဏီယန္တိ ဧဝံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ သမ္မောဒနီယံ ¶ ကထံ သာရဏီယံ ဝီတိသာရေတွာ ပရိယောသာပေတွာ နိဋ္ဌာပေတွာ ယေနတ္ထေန အာဂတော၊ တံ ပုစ္ဆိတုကာမော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

ဧကမန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ။ တသ္မာ ယထာ နိသိန္နော ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတိ၊ တထာ နိသီဒီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နိသီဒီတိ ဥပါဝိသိ။ ပဏ္ဍိတာ ဟိ ပုရိသာ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာသနကုသလတာယ ဧကမန္တံ နိသီဒန္တိ၊ အယဉ္စ နေသံ အညတရော၊ တသ္မာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

ကထံ နိသိန္နော ပန ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတီတိ။ ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ။ သေယျထိဒံ၊ အတိဒူရံ အစ္စာသန္နံ ဥပရိဝါတံ ဥန္နတပဒေသံ အတိသမ္မုခံ အတိပစ္ဆာတိ။ အတိဒူရေ နိသိန္နော ဟိ သစေ ကထေတုကာမော ဟောတိ၊ ဥစ္စာသဒ္ဒေန ¶ ကထေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အစ္စာသန္နေ နိသိန္နော သင်္ဃဋ္ဋနံ ကရောတိ။ ဥပရိဝါတေ နိသိန္နော သရီရဂန္ဓေန ဗာဓတိ။ ဥန္နတပ္ပဒေသေ နိသိန္နော အဂါရဝံ ပကာသေတိ။ အတိသမ္မုခါ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ¶ ဟောတိ၊ စက္ခုနာ စက္ခုံ အာဟစ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ အတိပစ္ဆာ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ၊ ဂီဝံ ပသာရေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ ဧတေ ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ နိသီဒိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒီ’’တိ။

ယေမေတိ ယေ ဣမေ။ ကုလပုတ္တာတိ ဒုဝိဓာ ကုလပုတ္တာ ဇာတိကုလပုတ္တာ အာစာရကုလပုတ္တာ။ တတ္ထ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ရဋ္ဌပါလော နာမ ကုလပုတ္တော တသ္မိံယေဝ ထုလ္လကောဋ္ဌိကေ အဂ္ဂကုလဿ ပုတ္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၉၄) ဧဝံ အာဂတာ ဥစ္စာကုလပ္ပသုတာ ဇာတိကုလပုတ္တာ နာမ။ ‘‘ယေ တေ ကုလပုတ္တာ သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၈) ဧဝံ အာဂတာ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကုလေ ပသုတာပိ အာစာရသမ္ပန္နာ အာစာရကုလပုတ္တာ နာမ။ ဣဓ ပန ဒွီဟိပိ ကာရဏေဟိ ကုလပုတ္တာယေဝ။

သဒ္ဓါတိ သဒ္ဓါယ။ အဂါရသ္မာတိ အဂါရတော။ အနဂါရိယန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဘိက္ခုဘာဝဉ္စ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ ဟိ နတ္ထေတ္ထ အဂါရိယန္တိ အနဂါရိယာ၊ အဂါရဿ ဟိတံ ကသိဂေါရက္ခာဒိကမ္မမေတ္ထ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုပိ နတ္ထေတဿ အဂါရန္တိ အနဂါရော၊ အနဂါရဿ ဘာဝေါ အနဂါရိယံ။ ပဗ္ဗဇိတာတိ ¶ ဥပဂတာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အနဂါရိယသင်္ခါတံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဘိက္ခုဘာဝံ ဝါ ဥပဂတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ပုရတော ဂါမီ နာယကော။ ဗဟုကာရောတိ ဟိတကိရိယာယ ဗဟူပကာရော။ ဘဝံ တေသံ ဂေါတမော သမာဒပေတာတိ တေ ကုလပုတ္တေ ဘဝံ ဂေါတမော အဓိသီလာဒီနိ ဂါဟေတာ သိက္ခာပေတာ။ သာ ဇနတာတိ သော ဇနသမူဟော။ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿနာနုဂတိံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ယန္ဒိဋ္ဌိကော ဘဝံ ဂေါတမော ယံခန္တိကော ယံရုစိကော၊ တေပိ တန္ဒိဋ္ဌိကာ ဟောန္တိ တံခန္တိကာ တံရုစိကာတိ အတ္ထော။

ကသ္မာ ပနာယံ ဧဝမာဟာတိ? ဧသ ကိရ ပုဗ္ဗေ အနေကေ ကုလပုတ္တေ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တေ ဒေဝပုတ္တေ ဝိယ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ပရိစာရိယမာနေ အန္တော စ ဗဟိ စ သုသံဝိဟိတာရက္ခေ ဒိသွာ၊ တေ အပရေန သမယေန ဘဂဝတော မဓုရရသံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတွာ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာယ ¶ သန္တုဋ္ဌေ အာရညကေသု သေနာသနေသု ကေနစိ အရက္ခိယမာနေပိ အနုဿင်္ကိတာပရိသင်္ကိတေ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌေ ¶ ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေ အဒ္ဒသ၊ ဒိသွာ စ ဣမေသံ ကုလပုတ္တာနံ ‘‘အယံ ဖာသုဝိဟာရော ကံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘သမဏံ ဂေါတမ’’န္တိ ဘဂဝတိ ပသာဒံ အလတ္ထ။ သော တံ ပသာဒံ နိဝေဒေတုံ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာဂတော၊ တသ္မာ ဧဝမာဟ။

အထဿ ဘဂဝါ တံ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော အဗ္ဘနုမောဒန္တော စ ဧဝမေတံ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိမာဟ။ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနာနုမောဒနတ္ထောယေဝ ဟိ ဧတ္ထ အယံ ဧဝန္တိ နိပါတော။ မမံ ဥဒ္ဒိဿာတိ မံ ဥဒ္ဒိဿ။ သဒ္ဓါတိ သဒ္ဓါယေဝ။ န ဣဏဋ္ဌာ န ဘယဋ္ဋာတိအာဒီနိ သန္ဓာယာဟ။ ဤဒိသာနံယေဝ ဟိ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ န ဣတရေသံ။ ဒုရဘိသမ္ဘဝါနိ ဟီတိ သမ္ဘဝိတုံ ဒုက္ခာနိ ဒုဿဟာနိ၊ န သက္ကာ အပ္ပေသက္ခေဟိ အဇ္ဈောဂါဟိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အရညဝနပတ္ထာနီတိ အရညာနိ စ ဝနပတ္ထာနိ စ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အဘိဓမ္မေ နိပ္ပရိယာယေန၊ ‘‘နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခိလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ယန္တံ ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ အာရညိကင်္ဂနိပ္ဖာဒကံ သေနာသနံ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝနပတ္ထန္တိ ဂါမန္တံ အတိက္ကမိတွာ မနုဿာနံ အနုပစာရဋ္ဌာနံ၊ ယတ္ထ န ကသီယတိ န ဝပီယတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဝနပတ္ထန္တိ ဒူရာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစနံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ ဝနသဏ္ဍာနမေတံ သေနာသနာနံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ ဘိံသနကာနမေတံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ သလောမဟံသာနမေတံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ ¶ ပရိယန္တာနမေတံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ န မနုဿူပစာရာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ပရိယန္တာနန္တိ ဣမမေကံ ပရိယာယံ ဌပေတွာ သေသပရိယာယေဟိ ဝနပတ္ထာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီ။ ပန္တာနီတိ ပရိယန္တာနိ အတိဒူရာနိ။ ဒုက္ကရံ ပဝိဝေကန္တိ ကာယဝိဝေကံ ဒုက္ကရံ။ ဒုရဘိရမန္တိ အဘိရမိတုံ န သုခံ။ ဧကတ္တေတိ ဧကီဘာဝေ။ ကိံ ဒဿေတိ? ကာယဝိဝေကေ ကတေပိ တတ္ထ စိတ္တံ အဘိရမာပေတုံ ဒုက္ကရံ။ ဒွယံဒွယာရာမော ဟိ အယံ လောကောတိ။ ဟရန္တိ ¶ မညေတိ ဟရန္တိ ဝိယ ဃသန္တိ ဝိယ။ မနောတိ မနံ။ သမာဓိံ အလဘမာနဿာတိ ဥပစာရသမာဓိံ ဝါ အပ္ပနာသမာဓိံ ဝါ အလဘန္တဿ။ ကိံ ဒဿေတိ? ဤဒိသဿ ဘိက္ခုနော တိဏပဏ္ဏမိဂါဒိသဒ္ဒေဟိ ဝိဝိဓေဟိ စ ဘိံသနကေဟိ ဝနာနိ စိတ္တံ ဝိက္ခိပန္တိ မညေတိ၊ သဗ္ဗံ ဗြာဟ္မဏော သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာနံ ကုလပုတ္တာနံ အရညဝါသေ (ဝိဘ။ ၅၂၉) ဝိမှိတော အာဟ။

၃၅။ အထဿ ¶ ဘဂဝါ ပုရိမနယေနေဝ ‘‘ဧဝမေတံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒီဟိ တံ တံ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အဗ္ဘနုမောဒိတွာ စ ယသ္မာ သောဠသသု ဌာနေသု အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟရဟိတာနံယေဝ တာဒိသာနိ သေနာသနာနိ ဒုရဘိသမ္ဘဝါနိ၊ န တေသု အာရမ္မဏပရိဂ္ဂါဟယုတ္တာနံ၊ အတ္တနာ စ ဗောဓိသတ္တော သမာနော တာဒိသော အဟောသိ၊ တသ္မာ အတ္တနော တာဒိသာနံ သေနာသနာနံ ဒုရဘိသမ္ဘဝတံ ဒဿေတုံ၊ မယှမ္ပိ ခေါတိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ပုဗ္ဗေဝ သမ္ဗောဓာတိ သမ္ဗောဓတော ပုဗ္ဗေဝ၊ အရိယမဂ္ဂပ္ပတ္တိတော အပရဘာဂေယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿာတိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓစတုသစ္စဿ။ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတောတိ ဗုဇ္ဈနကသတ္တဿေဝ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂန္တုံ အရဟသတ္တဿေဝ သတော၊ ဗောဓိယာ ဝါ သတ္တဿေဝ လဂ္ဂဿေဝ သတော။ ဒီပင်္ကရဿ ဟိ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနေန အဘိနီဟာရသမိဒ္ဓိတော ပဘုတိ တထာဂတော ဗောဓိယာ သတ္တော လဂ္ဂေါ ‘‘ပတ္တဗ္ဗာ မယာ ဧသာ’’တိ တဒဓိဂမာယ ပရက္ကမံ အမုဉ္စန္တောယေဝ အာဂတော၊ တသ္မာ ဗောဓိသတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ တဿ မယှန္တိ တဿ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတော မယှံ။ ယေ ခေါ ကေစိ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါတိ ယေ ကေစိ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာ ဝါ ဘောဝါဒိနော ဝါ။

အပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာတိ အပရိသုဒ္ဓေန ပါဏာတိပါတာဒိနာ ကာယကမ္မန္တေန သမန္နာဂတာ။ အပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တသန္ဒောသဟေတူတိ ¶ အပရိသုဒ္ဓဿ ကာယကမ္မန္တသင်္ခါတဿ အတ္တနော ဒေါသဿ ဟေတု၊ အပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တကာရဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟဝေတိ ဧကံသဝစနေ နိပါတော။ အကုသလန္တိ သာဝဇ္ဇံ အက္ခေမဉ္စ။ ဘယဘေရဝန္တိ ဘယဉ္စ ဘေရဝဉ္စ။ စိတ္တုတြာသဿ စ ဘယာနကာရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနံ။ တတြ ¶ ဘယံ သာဝဇ္ဇဋ္ဌေန အကုသလံ၊ ဘေရဝံ အက္ခေမဋ္ဌေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝှာယန္တီတိ ပက္ကောသန္တိ။ ကထံ? တေ ဟိ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ကတွာ ‘‘မယံ အယုတ္တမကမှာ၊ သစေ နော တေ ဇာနေယျုံ၊ ယေသံ အပရဇ္ဈိမှာ၊ ဣဒါနိ အနုဗန္ဓိတွာ အနယဗျသနံ အာပါဒေယျု’’န္တိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တရေ ဝါ ဂုမ္ဗန္တရေ ဝါ နိသီဒန္တိ။ တေ ‘‘အပ္ပမတ္တကမ္ပိ တိဏသဒ္ဒံ ဝါ ပဏ္ဏသဒ္ဒံ ဝါ သုတွာ၊ ဣဒါနိမှာ နဋ္ဌာ’’တိ တသန္တိ ဝိတ္တသန္တိ၊ အာဂန္တွာ ပရေဟိ ပရိဝါရိတာ ဝိယ ဗဒ္ဓါ ဝဓိတာ ဝိယ စ ဟောန္တိ။ ဧဝံ တံ ဘယဘေရဝံ အတ္တနိ သမာရောပနဋ္ဌေန အဝှာယန္တိ ပက္ကောသန္တိ။

န ¶ ခေါ ပနာဟံ…ပေ… ပဋိသေဝါမီတိ အဟံ ခေါ ပန အပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တော ဟုတွာ အရညဝနပတ္ထာနိ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ န ပဋိသေဝါမိ။ ယေ ဟိ ဝေါတိ ဧတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ။ အရိယာ ဝုစ္စန္တိ ဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ။ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာတိ ဤဒိသာ ဟုတွာ။ တေသမဟံ အညတရောတိ တေသံ အဟမ္ပိ ဧကော အညတရော။ ဗောဓိသတ္တော ဟိ ဂဟဋ္ဌောပိ ပဗ္ဗဇိတောပိ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တောဝ ဟောတိ။ ဘိယျောတိ အတိရေကတ္ထေ နိပါတော။ ပလ္လောမန္တိ ပန္နလောမတံ၊ ခေမံ သောတ္ထိဘာဝန္တိ အတ္ထော။ အာပါဒိန္တိ အာပဇ္ဇိံ၊ အတိရေကံ သောတ္ထိဘာဝံ အတိရေကေန ဝါ သောတ္ထိဘာဝမာပဇ္ဇိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အရညေ ဝိဟာရာယာတိ အရညေ ဝိဟာရတ္ထာယ။

၃၆။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အယံ ပန ဝိသေသော၊ ဝစီကမ္မန္တဝါရေ တာဝ အပရိသုဒ္ဓဝစီကမ္မန္တာတိ အပရိသုဒ္ဓေန မုသာဝါဒါဒိနာ ဝစီကမ္မန္တေန သမန္နာဂတာ။ တေ ကထံ ဘယဘေရဝံ အဝှာယန္တိ? တေ မုသာဝါဒေန ပရဿ အတ္ထံ ဘဉ္ဇိတွာ၊ ပိသုဏဝါစာယ မိတ္တဘေဒံ ကတွာ ဖရုသဝါစာယ ပရေသံ ပရိသမဇ္ဈေ မမ္မာနိ တုဒိတွာ နိရတ္ထကဝါစာယ ပရသတ္တာနံ ကမ္မန္တေ နာသေတွာ ¶ ‘‘မယံ အယုတ္တမကမှာ၊ သစေ နော တေ ဇာနေယျုံ၊ ယေသံ အပရဇ္ဈိမှာ၊ ဣဒါနိ အနုဗန္ဓိတွာ အနယဗျသနံ ပါပေယျု’’န္တိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တရေ ဝါ ဂုမ္ဗန္တရေ ဝါ နိသီဒန္တိ။ တေ ‘‘အပ္ပမတ္တကမ္ပိ တိဏသဒ္ဒံ ဝါ ပဏ္ဏသဒ္ဒံ ဝါ သုတွာ ဣဒါနိမှာ နဋ္ဌာ’’တိ တသန္တိ ဝိတ္တသန္တိ အာဂန္တွာ ပရေဟိ ပရိဝါရိတာ ဝိယ ဗဒ္ဓါ ဝဓိတာ ဝိယ စ ဟောန္တိ။ ဧဝံ တံ ဘယဘေရဝံ ¶ အတ္တနိ သမာရောပနဋ္ဌေန အဝှာယန္တိ၊ ပက္ကောသန္တိ။

မနောကမ္မန္တဝါရေ အပရိသုဒ္ဓမနောကမ္မန္တာတိ အပရိသုဒ္ဓေန အဘိဇ္ဈာဒိနာ မနောကမ္မန္တေန သမန္နာဂတာ။ တေ ကထံ ဘယဘေရဝံ အဝှာယန္တိ? တေ ပရေသံ ရက္ခိတဂေါပိတေသု ဘဏ္ဍေသု အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပရဿ ကုဇ္ဈိတွာ ပရသတ္တေ မိစ္ဆာဒဿနံ ဂါဟာပေတွာ မယံ အယုတ္တမကမှာ…ပေ… အတ္တနိ သမာရောပနဋ္ဌေန အဝှာယန္တိ ပက္ကောသန္တိ။

အာဇီဝဝါရေ ¶ အပရိသုဒ္ဓါဇီဝါတိ အပရိသုဒ္ဓေန ဝေဇ္ဇကမ္မဒူတကမ္မဝဍ္ဎိပယောဂါဒိနာ ဧကဝီသတိအနေသနဘေဒေန အာဇီဝေန သမန္နာဂတာ။ တေ ကထံ ဘယဘေရဝံ အဝှာယန္တိ? တေ ဧဝံ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတွာ သုဏန္တိ – ‘‘သာသနသောဓကာ ကိရ တေပိဋကာ ဘိက္ခူ သာသနံ သောဓေတုံ နိက္ခန္တာ၊ အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ ဣဓာဂမိဿန္တီ’’တိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တရေ ဝါ…ပေ… တသန္တိ ဝိတ္တသန္တိ။ တေ ဟိ အာဂန္တွာ ပရိဝါရေတွာ ဂဟိတာ ဝိယ ဩဒါတဝတ္ထနိဝါသိတာ ဝိယ စ ဟောန္တီတိ။ သေသံ တာဒိသမေဝ။

၃၇။ ဣတော ပရံ အဘိဇ္ဈာလူတိအာဒီသု ကိဉ္စာပိ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါ မနောကမ္မန္တေန သင်္ဂဟိတာ တထာပိ နီဝရဏဝသေန ပုန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ အဘိဇ္ဈာလူတိ ပရဘဏ္ဍာဒိအဘိဇ္ဈာယနသီလာ။ ကာမေသု တိဗ္ဗသာရာဂါတိ ဝတ္ထုကာမေသု ဗဟလကိလေသရာဂါ၊ တေ ကထံ ဘယဘေရဝံ အဝှာယန္တိ? တေ အဝဝတ္ထိတာရမ္မဏာ ဟောန္တိ၊ တေသံ အဝဝတ္ထိတာရမ္မဏာနံ အရညေ ဝိဟရန္တာနံ ဒိဝါ ဒိဋ္ဌံ ရတ္တိံ ဘယဘေရဝံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ – ‘‘တေ အာကုလစိတ္တာ အပ္ပမတ္တကေနပိ တသန္တိ ဝိတ္တသန္တိ၊ ရဇ္ဇုံ ဝါ လတံ ဝါ ဒိသွာ သပ္ပသညိနော ဟောန္တိ၊ ခါဏုံ ဒိသွာ ယက္ခသညိနော၊ ထလံ ဝါ ပဗ္ဗတံ ဝါ ဒိသွာ ဟတ္ထိသညိနော သပ္ပာဒီဟိ အနယဗျသနံ အာပါဒိတာ ဝိယ ဟောန္တီ’’တိ။ သေသံ တာဒိသမေဝ။

၃၈။ ဗျာပန္နစိတ္တာတိ ¶ ပကတိဘာဝဝိဇဟနေန ဝိပန္နစိတ္တာ။ ကိလေသာနုဂတဉှိ စိတ္တံ ပကတိဘာဝံ ဝိဇဟတိ၊ ပုရာဏဘတ္တဗျဉ္ဇနံ ဝိယ ပူတိကံ ဟောတိ။ ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပာတိ ပဒုဋ္ဌစိတ္တသင်္ကပ္ပာ၊ အဘဒြကေန ပရေသံ အနတ္ထဇနကေန စိတ္တသင်္ကပ္ပေန သမန္နာဂတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ကထံ ဘယဘေရဝံ အဝှာယန္တိ? ဘယဘေရဝါဝှာယနံ ¶ ဣတော ပဘုတိ အဘိဇ္ဈာလုဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန ဝိသေသော ဘဝိဿတိ၊ တတ္ထ ဝက္ခာမ။ န ခေါ ပနာဟံ ဗျာပန္နစိတ္တောတိ ဧတ္ထ ပန မေတ္တစိတ္တော အဟံ ဟိတစိတ္တောတိ ဒဿေတိ၊ ဤဒိသာ ဟိ ဗောဓိသတ္တာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တဒေါသပဋိပက္ခဝသေန ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏာ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗာ။

၃၉။ ထိနမိဒ္ဓပရိယုဋ္ဌိတာတိ စိတ္တဂေလညဘူတေန ထိနေန သေသနာမကာယဂေလညဘူတေန မိဒ္ဓေန စ ပရိယုဋ္ဌိတာ၊ အဘိဘူတာ ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ နိဒ္ဒါဗဟုလာ ဟောန္တိ။

၄၀။ ဥဒ္ဓတာတိ ¶ ဥဒ္ဓစ္စပကတိကာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနစိတ္တာ၊ ဥဒ္ဓစ္စေန ဟိ ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိပ္ဖန္ဒတိ ဓဇယဋ္ဌိယံ ဝါတေန ပဋာကာ ဝိယ။ အဝူပသန္တစိတ္တာတိ အနိဗ္ဗုတစိတ္တာ၊ ဣဓ ကုက္ကုစ္စံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၄၁။ ကင်္ခီ ဝိစိကိစ္ဆီတိ ဧတ္ထ ဧကမေဝိဒံ ပဉ္စမံ နီဝရဏံ။ ကိံ နု ခေါ ဣဒန္တိ အာရမ္မဏံ ကင်္ခနတော ကင်္ခါ၊ ဣဒမေဝိဒန္တိ နိစ္ဆေတုံ အသမတ္ထဘာဝတော ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဝုစ္စတိ၊ တေန သမန္နာဂတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘ကင်္ခီ ဝိစိကိစ္ဆီ’’တိ ဝုတ္တာ။

၄၂။ အတ္တုက္ကံသနကာ ပရဝမ္ဘီတိ ယေ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တိ ဥက္ခိပန္တိ၊ ဥစ္စေ ဌာနေ ဌပေန္တိ၊ ပရဉ္စ ဝမ္ဘေန္တိ ဂရဟန္တိ နိန္ဒန္တိ၊ နီစေ ဌာနေ ဌပေန္တိ၊ တေသမေတံ အဓိဝစနံ။ တေ ကထံ ဘယဘေရဝံ အဝှာယန္တိ? တေ ပရေဟိ ‘‘အသုကော စ ကိရ အသုကော စ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တိ၊ အမှေ ဂရဟန္တိ၊ ဒါသေ ဝိယ ကရောန္တိ၊ ဂဏှထ နေ’’တိ အနုဗဒ္ဓါ ပလာယိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တရေ ဝါ ဂုမ္ဗန္တရေ ဝါတိ ကာယကမ္မန္တသဒိသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

၄၃။ ဆမ္ဘီတိ ကာယထမ္ဘနလောမဟံသနကရေန ထမ္ဘေန သမန္နာဂတာ။ ဘီရုကဇာတိကာတိ ဘီရုကပကတိကာ၊ ဂါမဒါရကာ ဝိယ ဘယဗဟုလာ အသူရာ ကာတရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၄။ လာဘသက္ကာရသိလောကန္တိ ¶ ဧတ္ထ လဗ္ဘတီတိ လာဘော၊ စတုန္နံ ပစ္စယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သက္ကာရောတိ သုန္ဒရကာရော၊ ပစ္စယာ ဧဝ ဟိ ပဏီတပဏီတာ သုန္ဒရသုန္ဒရာ စ အဘိသင်္ခရိတွာ ကတာ သက္ကာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယာ စ ပရေဟိ အတ္တနော ဂါရဝကိရိယာ ပုပ္ဖာဒီဟိ ဝါ ပူဇာ။ သိလောကောတိ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဧတံ ¶ ၊ လာဘဉ္စ သက္ကာရဉ္စ သိလောကဉ္စ လာဘသက္ကာရသိလောကံ။ နိကာမယမာနာတိ ပတ္ထယမာနာ။ ဘယဘေရဝါဝှာယနံ အဘိဇ္ဈာလုဝါရသဒိသမေဝ။ တဒတ္ထဒီပကံ ပနေတ္ထ ပိယဂါမိကဝတ္ထုံ ကထေန္တိ –

ဧကော ကိရ ပိယဂါမိကော နာမ ဘိက္ခု သမာဒိန္နဓုတင်္ဂါနံ ဘိက္ခူနံ လာဘံ ဒိသွာ ‘‘အဟမ္ပိ ဓုတင်္ဂံ သမာဒိယိတွာ လာဘံ ဥပ္ပာဒေမီ’’တိ စိန္တေတွာ သောသာနိကင်္ဂံ သမာဒါယ သုသာနေ ဝသတိ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော ကမ္မမုတ္တော ဇရဂ္ဂဝေါ ဒိဝါ ဂေါစရေ စရိတွာ ရတ္တိံ တသ္မိံ သုသာနေ ပုပ္ဖဂုမ္ဗေ သီသံ ကတွာ ရောမန္ထယမာနော အဋ္ဌာသိ။ ပိယဂါမိကော ရတ္တိံ စင်္ကမနာ နိက္ခန္တော ¶ တဿ ဟနုသဒ္ဒံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘အဒ္ဓါ မံ လာဘဂိဒ္ဓါ ဧသ သုသာနေ ဝသတီတိ ဉတွာ ဒေဝရာဇာ ဝိဟေဌေတုံ အာဂတော’’တိ၊ သော ဇရဂ္ဂဝဿ ပုရတော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သပ္ပုရိသ ဒေဝရာဇ အဇ္ဇ မေ ဧကရတ္တိံ ခမ၊ သွေ ပဋ္ဌာယ န ဧဝံ ကရိဿာမီ’’တိ နမဿမာနော သဗ္ဗရတ္တိံ ယာစန္တော အဋ္ဌာသိ။ တတော သူရိယေ ဥဋ္ဌိတေ တံ ဒိသွာ ကတ္တရယဋ္ဌိယာ ပဟရိတွာ ပလာပေသိ ‘‘သဗ္ဗရတ္တိံ မံ ဘိံသာပေသီ’’တိ။

၄၅။ ကုသီတာတိ ကောသဇ္ဇာနုဂတာ။ ဟီနဝီရိယာတိ ဟီနာ ဝီရိယေန ဝိရဟိတာ ဝိယုတ္တာ၊ နိဗ္ဗီရိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကုသီတာ ကာယိကဝီရိယာရမ္ဘဝိရဟိတာ ဟောန္တိ၊ ဟီနဝီရိယာ စေတသိကဝီရိယာရမ္ဘဝိရဟိတာ။ တေ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနမတ္တမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။ တေသံ အဝဝတ္ထိတာရမ္မဏာနန္တိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝ။

၄၆။ မုဋ္ဌဿတီတိ နဋ္ဌဿတီ။ အသမ္ပဇာနာတိ ပညာရဟိတာ၊ ဣမဿ စ ပဋိပက္ခေ ‘‘ဥပဋ္ဌိတဿတီဟမသ္မီ’’တိ ဝစနတော သတိဘာဇနိယမေဝေတံ။ ပညာ ပနေတ္ထ သတိဒုဗ္ဗလျဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ ဒုဝိဓာ ဟိ သတိ ပညာသမ္ပယုတ္တာ ပညာဝိပ္ပယုတ္တာ စ။ တတ္ထ ပညာသမ္ပယုတ္တာ ဗလဝတီ၊ ဝိပ္ပယုတ္တာ ဒုဗ္ဗလာ၊ တသ္မာ ယဒါပိ တေသံ သတိ ဟောတိ၊ တဒါပိ အသမ္ပဇာနန္တာ မုဋ္ဌဿတီယေဝ တေ၊ ဒုဗ္ဗလာယ သတိယာ သတိကိစ္စာဘာဝတောတိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေတုံ ‘‘အသမ္ပဇာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဧဝံ ¶ မုဋ္ဌဿတီ အသမ္ပဇာနာ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနမတ္တမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောန္တီတိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝ။

၄၇။ အသမာဟိတာတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝိရဟိတာ။ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာတိ ဥဗ္ဘန္တစိတ္တာ။ သမာဓိဝိရဟေန လဒ္ဓါကာသေန ဥဒ္ဓစ္စေန တေသံ သမာဓိဝိရဟာနံ စိတ္တံ နာနာရမ္မဏေသု ¶ ပရိဗ္ဘမတိ၊ ဝနမက္ကဋော ဝိယ ဝနသာခါသု ဥဒ္ဓစ္စေန ဧကာရမ္မဏေ ဝိပ္ဖန္ဒတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေန တေ ဧဝံ အသမာဟိတာ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနမတ္တမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောန္တီတိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝ။

၄၈။ ဒုပ္ပညာတိ နိပ္ပညာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ပညာ ပန ဒုဋ္ဌာ နာမ နတ္ထိ။ ဧဠမူဂါတိ ဧလမုခါ၊ ခ-ကာရဿ ဂ-ကာရော ကတော။ လာလမုခါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုပ္ပညာနဉှိ ကထေန္တာနံ လာလာ မုခတော ဂလတိ၊ လာလာ စ ဧလာတိ ¶ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ပဿေလမူဂံ ဥရဂံ ဒုဇ္ဇိဝှ’’န္တိ။ တသ္မာ တေ ‘‘ဧဠမူဂါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘ဧလမုခါ’’တိပိ ပါဌော။ ‘‘ဧလမုဂါ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ၊ အပရေ ‘‘ဧလမုကာ’’တိပိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဧလမုခါ’’တိ အတ္ထော။ တေ ကထံ ဘယဘေရဝံ အဝှာယန္တိ? တေ ဒုပ္ပညာ ဧဠမူဂါ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနမတ္တမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။ တေသံ အဝဝတ္ထိတာရမ္မဏာနံ အရညေ ဝိဟရန္တာနံ ဒိဝါ ဒိဋ္ဌံ ရတ္တိံ ဘယဘေရဝံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ ‘‘တေ အာကုလစိတ္တာ အပ္ပမတ္တကေနပိ တသန္တိ ဝိတ္တသန္တိ၊ ရဇ္ဇုံ ဝါ လတံ ဝါ ဒိသွာ သပ္ပသညိနော ဟောန္တိ၊ ခါဏုံ ဒိသွာ ယက္ခသညိနော၊ ထလံ ဝါ ပဗ္ဗတံ ဝါ ဒိသွာ ဟတ္ထိသညိနော သပ္ပာဒီဟိ အနယဝျသနံ အာပါဒိတာ ဝိယ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧဝံ တံ ဘယဘေရဝံ အတ္တနိ သမာရောပနဋ္ဌေန အဝှာယန္တိ ပက္ကောသန္တိ။ ပညာသမ္ပန္နောဟမသ္မီတိ ဧတ္ထ ပညာသမ္ပန္နောတိ ပညာယ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော၊ နော စ ခေါ ဝိပဿနာပညာယ၊ န မဂ္ဂပညာယ၊ အပိစ ခေါ ပန ဣမေသု သောဠသသု ဌာနေသု အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနပညာယာတိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ဝစီကမ္မန္တဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သောဠသဋ္ဌာနာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟော နိဋ္ဌိတော။

၄၉။ တဿ ¶ မယှန္တိ ကော အနုသန္ဓိ? ဗောဓိသတ္တော ကိရ ဣမာနိ သောဠသာရမ္မဏာနိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော စ ဘယဘေရဝံ အဒိသွာ ဘယဘေရဝံ နာမ ဧဝရူပါသု ရတ္တီသု ဧဝရူပေ သေနာသနေ စ ပညာယတိ၊ ဟန္ဒ နံ တတ္ထာပိ ဂဝေသိဿာမီတိ ဘယဘေရဝဂဝေသနမကာသိ၊ ဧတမတ္ထံ ဘဂဝါ ဣဒါနိ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေန္တော တဿ မယှန္တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယာ တာတိ ဥဘယမေတံ ရတ္တီနံယေဝ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝစနံ။ အဘိညာတာတိ ¶ ဧတ္ထ အဘီတိ လက္ခဏတ္ထေ ဥပသဂ္ဂေါ။ တသ္မာ အဘိညာတာတိ စန္ဒပါရိပူရိယာ စန္ဒပရိက္ခယေနာတိ ဧဝမာဒီဟိ လက္ခဏေဟိ ဉာတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိလက္ခိတာတိ ဧတ္ထ ဥပသဂ္ဂမတ္တမေဝ၊ တသ္မာ အဘိလက္ခိတာတိ လက္ခဏီယာ ဣစ္စေဝ အတ္ထော၊ ဥပေါသထသမာဒါနဓမ္မဿဝနပူဇာသက္ကာရာဒိကရဏတ္ထံ လက္ခေတဗ္ဗာ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ ဥပလက္ခေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

စာတုဒ္ဒသီတိ ¶ ပက္ခဿ ပဌမဒိဝသတော ပဘုတိ စတုဒ္ဒသန္နံ ပူရဏီ ဧကာ ရတ္တိ။ ဧဝံ ပဉ္စဒသီ အဋ္ဌမီ စ။ ပက္ခဿာတိ သုက္ကပက္ခဿ ကဏှပက္ခဿ စ။ ဧတာ တိဿော တိဿော ကတွာ ဆ ရတ္တိယော၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ ပက္ခဝစနံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသီ ပက္ခဿ ပဉ္စဒသီ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ’’တိ။ အထ ပဉ္စမီ ကသ္မာ န ဂဟိတာတိ? အသဗ္ဗကာလိကတ္တာ။ ဗုဒ္ဓေ ကိရ ဘဂဝတိ အနုပ္ပန္နေပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အပရိနိဗ္ဗုတေပိ ပဉ္စမီ အနဘိလက္ခိတာယေဝ၊ ပရိနိဗ္ဗုတေ ပန ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရာ စိန္တေသုံ ‘‘ဓမ္မဿဝနံ စိရေန ဟောတီ’’တိ။ တတော သမ္မန္နိတွာ ပဉ္စမီတိ ဓမ္မဿဝနဒိဝသံ ဌပေသုံ၊ တတော ပဘုတိ သာ အဘိလက္ခိတာ ဇာတာ၊ ဧဝံ အသဗ္ဗကာလိကတ္တာ ဧတ္ထ န ဂဟိတာတိ။

တထာရူပါသူတိ တထာဝိဓာသု။ အာရာမစေတိယာနီတိ ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာဒယော အာရာမာ ဧဝ အာရာမစေတိယာနိ။ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ဟိ စေတိယာနီတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ပူဇနီယဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝနစေတိယာနီတိ ဗလိဟရဏဝနသဏ္ဍသုဘဂဝနဒေဝသာလဝနာဒီနိ ဝနာနိယေဝ ဝနစေတိယာနိ။ ရုက္ခစေတိယာနီတိ ဂါမနိဂမာဒိဒွါရေသု ပူဇနီယရုက္ခာယေဝ ရုက္ခစေတိယာနိ။ လောကိယာ ဟိ ဒိဗ္ဗာဓိဝတ္ထာတိ ဝါ မညမာနာ တေသုယေဝ ဝါ ဒိဗ္ဗသညိနော ဟုတွာ အာရာမဝနရုက္ခေ စိတ္တီကရောန္တိ ¶ ၊ ပူဇေန္တိ၊ တေန တေ သဗ္ဗေပိ စေတိယာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဘိံသနကာနီတိ ဘယဇနကာနိ၊ ပဿတောပိ သုဏတောပိ ဘယံ ဇနေန္တိ။ သလောမဟံသာနီတိ သဟေဝ လောမဟံသေန ဝတ္တန္တိ၊ ပဝိသမာနဿေဝ လောမဟံသဇနနတော။ အပ္ပေဝ နာမ ပဿေယျန္တိ အပိ နာမ တံ ဘယဘေရဝံ ပဿေယျမေဝ။ အပရေန သမယေနာတိ၊ ‘‘ဧတဒဟောသိ ယံနူနာဟ’’န္တိ ဧဝံ စိန္တိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အညေန ကာလေန။

တတ္ထ စ မေ ဗြာဟ္မဏ ဝိဟရတောတိ ¶ တထာရူပေသု သေနာသနေသု ယံ ယံ မနုဿာနံ အာယာစနဥပဟာရကရဏာရဟံ ယက္ခဋ္ဌာနံ ပုပ္ဖဓူပမံသရုဟိရဝသာမေဒပိဟကပပ္ဖာသသုရာမေရယာဒီဟိ ဩကိဏ္ဏကိလိန္နဓရဏိတလံ ဧကနိပါတံ ဝိယ ယက္ခရက္ခသပိသာစာနံ၊ ယံ ဒိဝါပိ ပဿန္တာနံ ဟဒယံ မညေ ဖလတိ၊ တံ ဌာနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထ စ မေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဝိဟရတော’’တိ။ မဂေါ ဝါ အာဂစ္ဆတီတိ သိင်္ဂါနိ ဝါ ခုရာနိ ဝါ ကောဋ္ဋေန္တော ဂေါကဏ္ဏခဂ္ဂဒီပိဝရာဟာဒိဘေဒေါ မဂေါ ဝါ အာဂစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနဉှိ ဣဓ မဂေါတိ နာမံ။ ကတ္ထစိ ပန ကာဠသိင်္ဂါလောပိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဥသဘဿေဝ ¶ တေ ခန္ဓော၊ သီဟဿေဝ ဝိဇမ္ဘိတံ၊

မဂရာဇ နမော တျတ္ထု၊ အပိ ကိဉ္စိ လဘာမသေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၃။၁၃၃)၊

မောရော ဝါ ကဋ္ဌံ ပါတေတီတိ မောရော ဝါ သုက္ခကဋ္ဌံ ရုက္ခတော စာလေတွာ ပါတေတိ။ မောရဂ္ဂဟဏေန စ ဣဓ သဗ္ဗပက္ခိဂ္ဂဟဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ တေန ယော ကောစိ ပက္ခီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ မောရော ဝါတိ ဝါ သဒ္ဒေန အညော ဝါ ကောစိ ပက္ခီတိ။ ဧသ နယော ပုရိမေ မဂဂ္ဂဟဏေပိ။ ဝါတော ဝါ ပဏ္ဏကသဋံ ဧရေတီတိ ဝါတော ဝါ ပဏ္ဏကစဝရံ ဃဋ္ဋေတိ။ ဧတံ နူန တံ ဘယဘေရဝံ အာဂစ္ဆတီတိ ယမေတံ အာဂစ္ဆတိ၊ တံ ဘယဘေရဝံ နူနာတိ။ ဣတော ပဘုတိ စ အာရမ္မဏမေဝ ဘယဘေရဝန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိတ္တဿ စ အဓိမတ္တဿ စ ဘယဿ အာရမ္မဏတ္တာ သုခါရမ္မဏံ ရူပံ သုခမိဝ။ ကိံ နု ခေါ အဟံ အညဒတ္ထု ဘယပဋိကင်္ခီ ဝိဟရာမီတိ အဟံ ခေါ ကိံ ကာရဏံ ဧကံသေနေဝ ဘယံ အာကင်္ခမာနော ဣစ္ဆမာနော ဟုတွာ ဝိဟရာမိ။

ယထာဘူတံ ယထာဘူတဿာတိ ယေန ယေန ဣရိယာပထေန ဘူတဿ ဘဝိတဿ သတော ဝတ္တမာနဿ သမင်္ဂီဘူတဿ ¶ ဝါ။ မေတိ မမ သန္တိကေ။ တထာဘူတံ တထာဘူတော ဝါတိ တေန တေနေဝ ဣရိယာပထေန ဘူတော ဘဝိတော သန္တော ဝတ္တမာနော သမင်္ဂီဘူတော ဝါတိ အတ္ထော။ သော ခေါ အဟံ…ပေ… ပဋိဝိနေမီတိ ဗောဓိသတ္တဿ ကိရ စင်္ကမန္တဿ တသ္မိံ မဂသိင်္ဂခုရသဒ္ဒါဒိဘေဒေ ဘယဘေရဝါရမ္မဏေ အာဂတေ နေဝ မဟာသတ္တော တိဋ္ဌတိ၊ န ¶ နိသီဒတိ န သယတိ၊ အထ ခေါ စင်္ကမန္တောဝ ပရိဝီမံသန္တော ပရိဝိစိနန္တော ဘယဘေရဝံ န ပဿတိ၊ မဂသိင်္ဂခုရသဒ္ဒါဒိမတ္တမေဝ စေတံ ဟောတိ၊ သော တံ ဉတွာ ဣဒံ နာမေတံ၊ န ဘယဘေရဝန္တိ တတော တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သယတိ ဝါ။ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ခေါ အဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧသ နယော သဗ္ဗပေယျာလေသု။ ဣတော ပရဉ္စ ဣရိယာပထပဋိပါဋိယာ အဝတွာ အာသန္နပဋိပါဋိယာ ဣရိယာပထာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ စင်္ကမန္တဿ ဟိ ဘယဘေရဝေ အာဂတေ န ဌိတော န နိသိန္နော န နိပန္နော ဌိတဿာပိ အာဂတေ န စင်္ကမီတိ ဧဝံ တဿ အာသန္နပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တာတိ။

ဘယဘေရဝသေနာသနာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၀။ ဧဝံ ¶ ဘိံသနကေသုပိ ဌာနေသု အတ္တနော ဘယဘေရဝါဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဈာယီနံ သမ္မောဟဋ္ဌာနေသု အတ္တနော အသမ္မောဟဝိဟာရံ ဒဿေတုံ သန္တိ ခေါ ပန၊ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ သန္တီတိ အတ္ထိ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ ရတ္တိံယေဝ သမာနန္တိ ရတ္တိံယေဝ သန္တံ၊ ဒိဝါတိ သဉ္ဇာနန္တီတိ ‘‘ဒိဝသော အယ’’န္တိ သဉ္ဇာနန္တိ။ ဒိဝါယေဝ သမာနန္တိ ဒိဝသံယေဝ သန္တံ။ ရတ္တီတိ သဉ္ဇာနန္တီတိ ‘‘ရတ္တိ အယ’’န္တိ သဉ္ဇာနန္တိ။ ကသ္မာ ပနေတေ ဧဝံသညိနော ဟောန္တီတိ။ ဝုဋ္ဌာနကောသလ္လာဘာဝတော ဝါ သကုဏရုတတော ဝါ။ ကထံ? ဣဓေကစ္စော ဩဒါတကသိဏလာဘီ ဒိဝါ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဒိဝါ သမာပန္နော ဒိဝါယေဝ ဝုဋ္ဌဟာမီတိ မနသိကာရံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ နော စ ခေါ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေ ကုသလော ဟောတိ။ သော ဒိဝသံ အတိက္ကမိတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဝုဋ္ဌာတိ။ ဩဒါတကသိဏဖရဏဝသေန စဿ ဝိသဒံ ဟောတိ ဝိဘူတံ သုဝိဘူတံ။ သော၊ ဒိဝါ ဝုဋ္ဌဟာမီတိ ဥပ္ပာဒိတမနသိကာရတာယ ဩဒါတကသိဏဖရဏဝိသဒဝိဘူတတာယ စ ရတ္တိံယေဝ သမာနံ ဒိဝါတိ သဉ္ဇာနာတိ။ ဣဓ ပနေကစ္စော နီလကသိဏလာဘီ ရတ္တိံ ပရိကမ္မံ ကတွာ ရတ္တိံ သမာပန္နော ရတ္တိံယေဝ ဝုဋ္ဌဟာမီတိ ¶ မနသိကာရံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ နော စ ခေါ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေ ကုသလော ဟောတိ။ သော ရတ္တိံ အတိက္ကမိတွာ ဒိဝသဘာဂေ ဝုဋ္ဌာတိ။ နီလကသိဏဖရဏဝသေန စဿ အဝိသဒံ ဟောတိ အဝိဘူတံ။ သော ရတ္တိံ ဝုဋ္ဌဟာမီတိ ဥပ္ပာဒိတမနသိကာရတာယ နီလကသိဏဖရဏာဝိသဒါဝိဘူတတာယ စ ဒိဝါယေဝ သမာနံ ရတ္တီတိ သဉ္ဇာနာတိ။ ဧဝံ တာဝ ဝုဋ္ဌာနကောသလ္လာဘာဝတော ဧဝံသညိနော ဟောန္တိ။

သကုဏရုတတော ပန ဣဓေကစ္စော အန္တောသေနာသနေ နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ ဒိဝါ ရဝနကသကုဏာ ကာကာဒယော စန္ဒာလောကေန ဒိဝါတိ ¶ မညမာနာ ရတ္တိံ ရဝန္တိ၊ အညေဟိ ဝါ ကာရဏေဟိ။ သော တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ရတ္တိံယေဝ သမာနံ ဒိဝါတိ သဉ္ဇာနာတိ။ ဣဓ ပနေကစ္စော ပဗ္ဗတန္တရေ ဂမ္ဘီရာယ ဃနဝနပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဂိရိဂုဟာယ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာယ ဝတ္တမာနာယ အန္တရဟိတသူရိယာလောကေ ကာလေ နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ ရတ္တိံ ရဝနကသကုဏာ ဥလူကာဒယော မဇ္ဈနှိကသမယေပိ တတ္ထ တတ္ထ သမန္ဓကာရေ နိလီနာ ရတ္တိသညာယ ဝါ အညေဟိ ဝါ ကာရဏေဟိ ရဝန္တိ။ သော တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဒိဝါယေဝ သမာနံ ရတ္တီတိ သဉ္ဇာနာတိ။ ဧဝံ သကုဏရုတတော ဧဝံသညိနော ဟောန္တီတိ။ ဣဒမဟန္တိ ဣဒံ အဟံ ဧဝံ သဉ္ဇာနနံ ¶ ။ သမ္မောဟဝိဟာရသ္မိံ ဝဒါမီတိ သမ္မောဟဝိဟာရပရိယာပန္နံ အန္တောဂဓံ၊ သမ္မောဟဝိဟာရာနံ အညတရံ ဝဒါမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဟံ ခေါ ပန ဗြာဟ္မဏ…ပေ… သဉ္ဇာနာမီတိ ပါကဋော ဗောဓိသတ္တဿ ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒေါ သတ္တာဟဝဒ္ဒလေပိ စန္ဒိမသူရိယေသု အဒိဿမာနေသုပိ ဇာနာတိယေဝ ‘‘ဧတ္တကံ ပုရေဘတ္တကာလော ဂတော၊ ဧတ္တကံ ပစ္ဆာဘတ္တကာလော၊ ဧတ္တကံ ပဌမယာမော၊ ဧတ္တကံ မဇ္ဈိမယာမော၊ ဧတ္တကံ ပစ္ဆိမယာမော’’တိ၊ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ အနစ္ဆရိယဉ္စေတံ ယံ ပူရိတပါရမီ ဗောဓိသတ္တော ဧဝံ ဇာနာတိ။ ပဒေသဉာဏေ ဌိတာနံ သာဝကာနမ္ပိ ဟိ ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒေါ ပါကဋော ဟောတိ။

ကလျာဏိယမဟာဝိဟာရေ ကိရ ဂေါဒတ္တတ္ထေရော ဒွင်္ဂုလကာလေ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ အင်္ဂုလကာလေ ဘုဉ္ဇတိ။ သူရိယေ အဒိဿမာနေပိ ပါတောယေဝ သေနာသနံ ပဝိသိတွာ တာယ ဝေလာယ နိက္ခမတိ။ ဧကဒိဝသံ အာရာမိကာ ‘‘သွေ ထေရဿ နိက္ခမနကာလေ ပဿာမာ’’တိ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ ကာလတ္ထမ္ဘမူလေ နိသီဒိံသု။ ထေရော ဒွင်္ဂုလကာလေယေဝ နိက္ခမတိ။ တတော ပဘုတိ ကိရ သူရိယေ အဒိဿမာနေပိ ထေရဿ နိက္ခမနသညာယ ဧဝ ဘေရိံ အာကောဋေန္တိ။

အဇဂရဝိဟာရေပိ ¶ ကာဠဒေဝတ္ထေရော အန္တောဝဿေ ယာမဂဏ္ဍိကံ ပဟရတိ၊ အာစိဏ္ဏမေတံ ထေရဿ။ န စ ယာမယန္တနာဠိကံ ပယောဇေတိ၊ အညေ ဘိက္ခူ ပယောဇေန္တိ။ အထ နိက္ခန္တေ ပဌမေ ယာမေ ထေရေ မုဂ္ဂရံ ဂဟေတွာ ဌိတမတ္တေယေဝ ဧကံ ဒွေ ဝါရေ ပဟရန္တေယေဝ ဝါ ယာမယန္တံ ပတတိ၊ ဧဝံ တီသု ယာမေသု သမဏဓမ္မံ ကတွာ ထေရော ပါတောယေဝ ဂါမံ ပဝိသိတွာ ပိဏ္ဍပါတံ အာဒါယ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ဘောဇနဝေလာယ ¶ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဒိဝါ ဝိဟာရဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ ဘိက္ခူ ကာလတ္ထမ္ဘံ ဒိသွာ ထေရဿ အဒိသွာ အာဂမနတ္ထာယ ပေသေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ထေရံ ဒိဝါ ဝိဟာရဋ္ဌာနာ နိက္ခမန္တမေဝ ဝါ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝါ ပဿတိ။ ဧဝံ ပဒေသဉာဏေ ဌိတာနံ သာဝကာနမ္ပိ ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒေါ ပါကဋော ဟောတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဗောဓိသတ္တာနန္တိ။

ယံ ခေါ တံ ဗြာဟ္မဏ…ပေ… ဝဒေယျာတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယံ ခေါ တံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ အသမ္မောဟဓမ္မော သတ္တော လောကေ ဥပ္ပန္နော…ပေ… သုခါယ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ ဝစနံ ¶ ဝဒမာနော ကောစိ သမ္မာ ဝဒေယျ၊ သမ္မာ ဝဒမာနော သိယာ၊ န ဝိတထဝါဒီ အဿ။ မမေဝ တံ ဝစနံ ဝဒမာနော သမ္မာ ဝဒေယျ၊ သမ္မာ ဝဒမာနော သိယာ၊ န ဝိတထဝါဒီ အဿာတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ အသမ္မောဟဓမ္မောတိ အသမ္မောဟသဘာဝေါ။ လောကေတိ မနုဿလောကေ။ ဗဟုဇနဟိတာယာတိ ဗဟုဇနဿ ဟိတတ္ထာယ၊ ပညာသမ္ပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဟိတူပဒေသကောတိ။ ဗဟုဇနသုခါယာတိ ဗဟုဇနဿ သုခတ္ထာယ၊ စာဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပကရဏသုခဿ ဒါယကောတိ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ လောကဿ အနုကမ္ပတ္ထာယ၊ မေတ္တာကရုဏာသမ္ပတ္တိယာ မာတာပိတရော ဝိယ လောကဿ ရက္ခိတာ ဂေါပယိတာတိ။ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဣဓ ဒေဝမနုဿဂ္ဂဟဏေန စ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလဝေနေယျသတ္တေယေဝ ဂဟေတွာ တေသံ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဖလာဓိဂမာယ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထာယာတိ ဟိ ဝုတ္တေ ပရမတ္ထတ္ထာယ နိဗ္ဗာနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟိတာယာတိ ဝုတ္တေ တံ သမ္ပာပကမဂ္ဂတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကမဂ္ဂတော ဟိ ဥတ္တရိ ဟိတံ နာမ နတ္ထိ။ သုခါယာတိ ဝုတ္တေ ဖလသမာပတ္တိသုခတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တတော ဥတ္တရိ သုခါဘာဝတော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘အယံ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ စေဝ အာယတိဉ္စ သုခဝိပါကော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၇၊ ဝိဘ။ ၈၀၄)။

အသမ္မောဟဝိဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၁။ ဧဝံ ¶ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓဂုဏပဋိလာဘာဝသာနံ အတ္တနော အသမ္မောဟဝိဟာရံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယာယ ပဋိပဒါယ တံ ကောဋိပ္ပတ္တံ အသမ္မောဟဝိဟာရံ အဓိဂတော၊ တံ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဘုတိ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိမာဟ။

ကေစိ ပနာဟု ‘‘ဣမံ အသမ္မောဟဝိဟာရံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏဿ စိတ္တမေဝံ ဥပ္ပန္နံ ‘ကာယ နု ခေါ ပဋိပဒါယ ဣမံ ပတ္တော’တိ၊ တဿ စိတ္တမညာယ ဣမာယာဟံ ပဋိပဒါယ ဣမံ ဥတ္တမံ အသမ္မောဟဝိဟာရံ ပတ္တောတိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟာ’’တိ။

တတ္ထ ¶ ¶ အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဝီရိယံ အဟောသီတိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ န မယာ အယံ ဥတ္တမော အသမ္မောဟဝိဟာရော ကုသီတေန မုဋ္ဌဿတိနာ သာရဒ္ဓကာယေန ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေန ဝါ အဓိဂတော၊ အပိစ ခေါ တဒဓိဂမာယ အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဝီရိယံ အဟောသိ၊ ဗောဓိမဏ္ဍေ နိသိန္နေန မယာ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အာရဒ္ဓံ အဟောသိ၊ ပဂ္ဂဟိတံ အသိထိလပ္ပဝတ္တိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရဒ္ဓတ္တာယေဝ စ မေတံ အသလ္လီနံ အဟောသိ။

ဥပဋ္ဌိတာ သတိ အသမ္မုဋ္ဌာတိ န ကေဝလဉ္စ ဝီရိယမေဝ၊ သတိပိ မေ အာရမ္မဏာဘိမုခီဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတာ အဟောသိ။ ဥပဋ္ဌိတတ္တာယေဝ စ အသမ္မုဋ္ဌာ။ ပဿဒ္ဓါ ကာယောတိ ကာယစိတ္တပ္ပဿဒ္ဓိသမ္ဘဝေန ကာယောပိ မေ ပဿဒ္ဓါ အဟောသိ။ တတ္ထ ယသ္မာ နာမကာယေ ပဿဒ္ဓေ ရူပကာယောပိ ပဿဒ္ဓါယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ နာမကာယော ရူပကာယောတိ အဝိသေသေတွာဝ ပဿဒ္ဓါ ကာယောတိ ဝုတ္တံ။ အသာရဒ္ဓါတိ သော စ ခေါ ပဿဒ္ဓတ္တာယေဝ အသာရဒ္ဓါ၊ ဝိဂတဒရထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂန္တိ စိတ္တမ္ပိ မေ သမ္မာ အာဟိတံ သုဋ္ဌု ဌပိတံ အပ္ပိတံ ဝိယ အဟောသိ။ သမာဟိတတ္တာ ဧဝ စ ဧကဂ္ဂံ အစလံ နိပ္ဖန္ဒနန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ကထိတာ ဟောတိ။

ဣဒါနိ ဣမာယ ပဋိပဒါယ အဓိဂတံ ပဌမဇ္ဈာနံ အာဒိံ ကတွာ ဝိဇ္ဇာတ္တယပရိယောသာနံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော သော ခေါ အဟန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ¶ ဝိဟာသိန္တိ ဧတ္ထ တာဝ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တံ သဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပထဝီကသိဏကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ အာဂတံ၊ ဣဓ ‘‘ဝိဟာသိ’’န္တိ၊ အယမေဝ ဝိသေသော။ ကိံ ကတွာ ပန ဘဂဝါ ဣမာနိ ဈာနာနိ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသီတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ။ ကတရံ? အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ။

ဣမာနိ စ ပန စတ္တာရိ ဈာနာနိ ကေသဉ္စိ စိတ္တေကဂ္ဂတတ္ထာနိ ဟောန္တိ၊ ကေသဉ္စိ ဝိပဿနာပါဒကာနိ၊ ကေသဉ္စိ အဘိညာပါဒကာနိ၊ ကေသဉ္စိ နိရောဓပါဒကာနိ၊ ကေသဉ္စိ ဘဝေါက္ကမနတ္ထာနိ။ တတ္ထ ခီဏာသဝါနံ စိတ္တေကဂ္ဂတတ္ထာနိ ဟောန္တိ။ တေ ဟိ သမာပဇ္ဇိတွာ ¶ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ သုခံ ဒိဝသံ ဝိဟရိဿာမာတိ ဣစ္စေဝံ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ သမာဟိတေန စိတ္တေန ဝိပဿိဿာမာတိ နိဗ္ဗတ္တေန္တာနံ ဝိပဿနာပါဒကာနိ ဟောန္တိ။ ယေ ပန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကောပိ ¶ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၂) ဝုတ္တနယာ အဘိညာယော ပတ္ထေန္တာ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ တေသံ အဘိညာပါဒကာနိ ဟောန္တိ။ ယေ ပန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ သတ္တာဟံ အစိတ္တာ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ သုခံ ဝိဟရိဿာမာတိ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ တေသံ နိရောဓပါဒကာနိ ဟောန္တိ။ ယေ ပန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿာမာတိ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ တေသံ ဘဝေါက္ကမနတ္ထာနိ ဟောန္တိ။

ဘဂဝတာ ပနိဒံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိဗ္ဗတ္တိတံ၊ တံ တဿ ဝိပဿနာပါဒကဉ္စေဝ အဟောသိ အဘိညာပါဒကဉ္စ သဗ္ဗကိစ္စသာဓကဉ္စ၊ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဒါယကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၂။ ယေသဉ္စ ¶ ဂုဏာနံ ဒါယကံ အဟောသိ၊ တေသံ ဧကဒေသံ ဒဿေန္တော သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွိန္နံ ဝိဇ္ဇာနံ အနုပဒဝဏ္ဏနာ စေဝ ဘာဝနာနယော စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတော။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ…ပေ… အဘိနိန္နာမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ‘‘အဘိနိန္နာမေသိ’’န္တိ။ အယံ ခေါ မေ ဗြာဟ္မဏာတိ အယဉ္စ အပ္ပနာဝါရော တတ္ထ အနာဂတောတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ တတ္ထ သောတိ သော အဟံ။ အဘိနိန္နာမေသိန္တိ အဘိနီဟရိံ။ အဘိနိန္နာမေသိန္တိ စ ဝစနတော သောတိ ဧတ္ထ သော အဟန္တိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယသ္မာ စိဒံ ဘဂဝတော ဝသေန ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ အာဂတံ၊ တသ္မာ ‘‘သော တတော စုတော ဣဓူပပန္နော’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ဟိ သော တတော စုတောတိ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ။ တသ္မာ ဣဓူပပန္နောတိ ဣမိဿာ ဣဓူပပတ္တိယာ အနန္တရံ။ အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ တုသိတဘဝနံ သန္ဓာယာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတြာပါသိံ ဧဝံနာမောတိ တတြာပိ တုသိတဘဝနေ သေတကေတု နာမ ဒေဝပုတ္တော အဟောသိံ။ ဧဝံဂေါတ္တောတိ တာဟိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဂေါတ္တော။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော။ ဧဝမာဟာရောတိ ဒိဗ္ဗသုဓာဟာရော။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ ဧဝံ ဒိဗ္ဗသုခပဋိသံဝေဒီ။ ဒုက္ခံ ပန သင်္ခါရဒုက္ခမတ္တမေဝ ¶ ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ သတ္တပညာသဝဿကောဋိသဋ္ဌိဝဿသတသဟဿာယုပရိယန္တော။ သော ¶ တတော စုတောတိ သော အဟံ တတော တုသိတဘဝနတော စုတော။ ဣဓူပပန္နောတိ ဣဓ မဟာမာယာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော။

အယံ ခေါ မေ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒီသု မေတိ မယာ။ ဝိဇ္ဇာတိ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ကိံ ဝိဒိတံ ကရောတိ? ပုဗ္ဗေနိဝါသံ။ အဝိဇ္ဇာတိ တဿေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသဿ အဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန တပ္ပဋိစ္ဆာဒကော မောဟော ဝုစ္စတိ။ တမောတိ သွေဝ မောဟော ပဋိစ္ဆာဒကဋ္ဌေန ‘‘တမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာလောကောတိ သာယေဝ ဝိဇ္ဇာ ဩဘာသကရဏဋ္ဌေန ‘‘အာလောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာတိ အယံ အတ္ထော၊ သေသံ ပသံသာဝစနံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ အယံ ခေါ မေ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ၊ တဿ မေ အဓိဂတဝိဇ္ဇဿ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ၊ ဝိနဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေ။

ယထာ ¶ တန္တိ ဧတ္ထ ယထာတိ ဩပမ္မေ။ တန္တိ နိပါတော။ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တဿ။ ဝီရိယာတာပေန အာတာပိနော။ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတာယ ပဟိတတ္တဿ၊ ပေသိတတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ယထာ အပ္ပမတ္တဿ အာတာပိနော ပဟိတတ္တဿ ဝိဟရတော အဝိဇ္ဇာ ဝိဟညေယျ၊ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ တမော ဝိဟညေယျ၊ အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ ဧဝမေဝ မမ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ၊ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ။ တမော ဝိဟတော၊ အာလောကော ဥပ္ပန္နော။ ဧတဿ မေ ပဓာနာနုယောဂဿ အနုရူပမေဝ ဖလံ လဒ္ဓ’’န္တိ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၃။ စုတူပပါတကထာယံ ယသ္မာ ဣဓ ဘဂဝတော ဝသေန ပါဠိ အာဂတာ၊ တသ္မာ ‘‘ပဿာမိ ပဇာနာမီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အယံ ဝိသေသော။ သေသံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။

ဧတ္ထ ပန ဝိဇ္ဇာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။ ယသ္မာ စ ပူရိတပါရမီနံ မဟာသတ္တာနံ ပရိကမ္မကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ။ တေ ဟိ စိတ္တေ အဘိနိန္နာမိတမတ္တေယေဝ အနေကဝိဟိတံ ¶ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တိ၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ သတ္တေ ပဿန္တိ။ တသ္မာ ယော တတ္ထ ပရိကမ္မံ အာဒိံ ကတွာ ဘာဝနာနယော ဝုတ္တော၊ န တေန ဣဓ အတ္ထောတိ။

ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၄။ တတိယဝိဇ္ဇာယ သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ဝိပဿနာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာတိ ¶ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏတ္ထာယ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဟိ အာသဝဝိနာသနတော အာသဝါနံ ခယောတိ ဝုစ္စတိ၊ တတြ စေတံ ဉာဏံ၊ တပ္ပရိယာပန္နတ္တာတိ။ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေသိန္တိ ¶ ဝိပဿနာစိတ္တံ အဘိနီဟရိံ။ သော ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဧဝမာဒီသု ‘‘ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စံ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေန ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ ဇာနိံ ပဋိဝိဇ္ဈိံ။ တဿ စ ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တိကံ တဏှံ အယံ ဒုက္ခသမုဒယောတိ။ တဒုဘယမ္ပိ ယံ ဌာနံ ပတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ တံ တေသံ အပ္ပဝတ္တိံ နိဗ္ဗာနံ အယံ ဒုက္ခနိရောဓောတိ။ တဿ သမ္ပာပကံ အရိယမဂ္ဂံ အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေန ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ ဇာနိံ ပဋိဝိဇ္ဈိန္တိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ သရူပတော သစ္စာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကိလေသဝသေန ပရိယာယတော ဒဿေန္တော ဣမေ အာသဝါတိအာဒိမာဟ။ တဿ မေ ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတောတိ တဿ မယှံ ဧဝံ ဇာနန္တဿ ဧဝံ ပဿန္တဿ။ သဟ ဝိပဿနာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ မဂ္ဂံ ကထေတိ။ ကာမာသဝါတိ ကာမာသဝတော။ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ဣမိနာ ဖလက္ခဏံ ဒဿေတိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ၊ ဖလက္ခဏေ ဝိမုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏန္တိ ဣမိနာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဒဿေတိ။ ခီဏာ ဇာတီတိအာဒီဟိ တဿ ဘူမိံ၊ တေန ဟိ ဉာဏေန ဘဂဝါ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီနိ အဗ္ဘညာသိ။ ကတမာ ပန ဘဂဝတော ဇာတိ ခီဏာ၊ ကထဉ္စ နံ အဗ္ဘညာသီတိ? န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ၊ ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ၊ န အနာဂတာ၊ အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော၊ န ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယာ ပန မဂ္ဂဿ အဘာဝိတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓဘေဒါ ဇာတိ၊ သာ မဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ အနုပ္ပာဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ခီဏာ၊ တံ သော မဂ္ဂဘာဝနာယ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘ကိလေသာဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကမ္မံ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ဟောတီ’’တိ ဇာနန္တော အဗ္ဘညာသိ။

ဝုသိတန္တိ ¶ ဝုတ္ထံ ပရိဝုတ္ထံ၊ ကတံ စရိတံ နိဋ္ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ၊ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန ဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တသေက္ခာ ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသန္တိ နာမ၊ ခီဏာသဝေါ ဝုတ္ထဝါသော။ တသ္မာ ဘဂဝါ အတ္တနော ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဗ္ဘညာသိ။ ကတံ ကရဏီယန္တိ စတူသု ¶ သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဝသေန သောဠသဝိဓမ္ပိ ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာဒယော ဟိ တံ ကိစ္စံ ကရောန္တိ၊ ခီဏာသဝေါ ကတကရဏီယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ အတ္တနော ကရဏီယံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ အဗ္ဘညာသိ။

နာပရံ ¶ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣဒါနိ ပုန ဣတ္ထဘာဝါယ ဧဝံသောဠသကိစ္စဘာဝါယ၊ ကိလေသက္ခယာယ ဝါ မဂ္ဂဘာဝနာကိစ္စံ မေ နတ္ထီတိ အဗ္ဘညာသိ။ အထ ဝါ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣတ္ထဘာဝတော ဣမသ္မာ ဧဝံပကာရာ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓသန္တာနာ အပရံ ခန္ဓသန္တာနံ မယှံ နတ္ထိ။ ဣမေ ပန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ ဝိယ။ တေ စရိမကဝိညာဏနိရောဓေန အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ နိဗ္ဗာယိဿန္တီတိ အဗ္ဘညာသိ။

ဣဒါနိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏပရိဂ္ဂဟိတံ အာသဝါနံ ခယဉာဏာဓိဂမံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေန္တော၊ အယံ ခေါ မေ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧတ္တာဝတာ စ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတံသဉာဏံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏံ၊ အာသဝက္ခယေန သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏန္တိ ဧဝံ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဂုဏေ သင်္ဂဟေတွာ ပကာသေန္တော အတ္တနော အသမ္မောဟဝိဟာရံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေသိ။

အာသဝက္ခယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၅။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ကိရ ဗြာဟ္မဏော စိန္တေသိ – ‘‘သမဏော ဂေါတမော သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနာတိ၊ အဇ္ဇာပိ စ အရညဝါသံ န ဝိဇဟတိ၊ အတ္ထိ နု ခွဿ အညမ္ပိ ကိဉ္စိ ကရဏီယ’’န္တိ။ အထဿ ဘဂဝါ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဣမိနာ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိနာ၊ သိယာ ခေါ ပန တေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သိယာ ခေါ ပန တေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဧဝမဿာတိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ကဒါစိ တုယှံ ဧဝံ ဘဝေယျ။ န ခေါ ပနေတံ ဗြာဟ္မဏ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဧတံ ခေါ ပန၊ ဗြာဟ္မဏ၊ တယာ မယှံ ပန္တသေနာသနပဋိသေဝနံ ¶ အဝီတရာဂါဒိတာယာတိ ဧဝံ န ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပန္တသေနာသနပဋိသေဝနေ အကာရဏံ ပဋိက္ခိပိတွာ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ဒွေ ခေါ အဟန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္ထောယေဝ အတ္ထဝသော။ တသ္မာ ဒွေ ခေါ အဟံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ အတ္ထဝသေတိ အဟံ ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဒွေ အတ္ထေ ဒွေ ကာရဏာနိ သမ္ပဿမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္တနော စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရန္တိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မော နာမ အယံ ပစ္စက္ခော အတ္တဘာဝေါ။ သုခဝိဟာရော နာမ စတုန္နမ္ပိ ဣရိယာပထဝိဟာရာနံ ဖာသုတာ၊ ဧကကဿ ဟိ ¶ ¶ အရညေ အန္တမသော ဥစ္စာရပဿာဝကိစ္စံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေဝ ဣရိယာပထာ ဖာသုကာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ သုခဝိဟာရန္တိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္ဆိမဉ္စ ဇနတံ အနုကမ္ပမာနောတိ ကထံ အရညဝါသေန ပစ္ဆိမာ ဇနတာ အနုကမ္ပိတာ ဟောတိ? သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာ ဟိ ကုလပုတ္တာ ဘဂဝတော အရညဝါသံ ဒိသွာ ဘဂဝါပိ နာမ အရညသေနာသနာနိ န မုဉ္စတိ၊ ယဿ နေဝတ္ထိ ပရိညာတဗ္ဗံ န ပဟာတဗ္ဗံ န ဘာဝေတဗ္ဗံ န သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မယန္တိ စိန္တေတွာ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗမေဝ မညိဿန္တိ။ ဧဝံ ခိပ္ပမေဝ ဒုက္ခဿန္တကရာ ဘဝိဿန္တိ။ ဧဝံ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ အနုကမ္ပိတာ ဟောတိ။ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမဉ္စ ဇနတံ အနုကမ္ပမာနော’’တိ။

၅၆။ တံ သုတွာ အတ္တမနော ဗြာဟ္မဏော အနုကမ္ပိတရူပါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုကမ္ပိတရူပါတိ အနုကမ္ပိတဇာတိကာ အနုကမ္ပိတသဘာဝါ။ ဇနတာတိ ဇနသမူဟော။ ယထာ တံ အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ ယထာ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အနုကမ္ပေယျ၊ တထေဝ အနုကမ္ပိတရူပါတိ။

ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန တံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ အဗ္ဘနုမောဒမာနော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ အဘိက္ကန္တံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ အဘိက္ကန္တံ၊ ဘော ဂေါတမာတိ။ တတ္ထာယံ အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေါ ခယသုန္ဒရာဘိရူပအဗ္ဘနုမောဒနေသု ဒိဿတိ။ ‘‘အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော၊ စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၈၃၊ အ။ နိ။ ၈။၂၀) ဟိ ခယေ ဒိဿတိ။ ‘‘အယံ ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အဘိက္ကန္တတရော စ ပဏီတတရော စာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၀၀) သုန္ဒရေ။

‘‘ကော ¶ မေ ဝန္ဒတိ ပါဒါနိ၊ ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလံ၊

အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန၊ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာ’’တိ။ –

အာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၇) အဘိရူပေ။ ‘‘အဘိက္ကန္တံ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၀၊ ပါရာ။ ၁၅) အဗ္ဘနုမောဒနေ ¶ ။ ဣဓာပိ အဗ္ဘနုမောဒနေယေဝ။ ယသ္မာ စ အဗ္ဘနုမောဒနေ၊ တသ္မာ သာဓု သာဓု ဘော၊ ဂေါတမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ဘယေ ကောဓေ ပသံသာယံ၊ တုရိတေ ကောတူဟလစ္ဆရေ၊

ဟာသေ သောကေ ပသာဒေ စ၊ ကရေ အာမေဍိတံ ဗုဓော’’တိ။ –

ဣမိနာ စ လက္ခဏေန ဣဓ ပသာဒဝသေန ပသံသာဝသေန စာယံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ¶ ဝါ အဘိက္ကန္တန္တိ အဘိကန္တံ။ အတိဣဋ္ဌံ အတိမနာပံ၊ အတိသုန္ဒရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ ဧကေန အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေန ဒေသနံ ထောမေတိ၊ ဧကေန အတ္တနော ပသာဒံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အဘိက္ကန္တံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ယဒိဒံ ဘောတော ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနာ၊ အဘိက္ကန္တံ ယဒိဒံ ဘောတော ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနံ အာဂမ္မ မမ ပသာဒေါတိ။ ဘဂဝတောယေဝ ဝါ ဝစနံ ဒွေ ဒွေ အတ္ထေ သန္ဓာယ ထောမေတိ – ဘောတော ဂေါတမဿ ဝစနံ အဘိက္ကန္တံ ဒေါသနာသနတော၊ အဘိက္ကန္တံ ဂုဏာဓိဂမနတော၊ တထာ သဒ္ဓါဇနနတော၊ ပညာဇနနတော၊ သာတ္ထတော၊ သဗျဉ္ဇနတော၊ ဥတ္တာနပဒတော၊ ဂမ္ဘီရတ္ထတော၊ ကဏ္ဏသုခတော၊ ဟဒယင်္ဂမတော၊ အနတ္တုက္ကံသနတော၊ အပရဝမ္ဘနတော၊ ကရုဏာသီတလတော၊ ပညာဝဒါတတော၊ အာပါထရမဏီယတော၊ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော၊ သုယျမာနသုခတော၊ ဝီမံသီယမာနဟိတတောတိ ဧဝမာဒီဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

တတော ပရမ္ပိ စတူဟိ ဥပမာဟိ ဒေသနံယေဝ ထောမေတိ။ တတ္ထ နိက္ကုဇ္ဇိတန္တိ အဓောမုခဌပိတံ၊ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ ဝါ။ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ ဥပရိ မုခံ ကရေယျ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ တိဏပဏ္ဏာဒိစ္ဆာဒိတံ။ ဝိဝရေယျာတိ ဥဂ္ဃာဋေယျ။ မူဠှဿာတိ ဒိသာမူဠှဿ။ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျာတိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဒေယျ။ အန္ဓကာရေတိ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီအဍ္ဎရတ္တဃနဝနသဏ္ဍမေဃပဋလေဟိ စတုရင်္ဂေ တမေ၊ အယံ တာဝ အနုတ္တာနပဒတ္ထော။

အယံ ပန အဓိပ္ပာယယောဇနာ – ယထာ ကောစိ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတံ မံ အသဒ္ဓမ္မာ ဝုဋ္ဌာပေန္တေန၊ ယထာ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝရေယျ ¶ ။ ဧဝံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဘုတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္နံ သာသနံ ဝိဝရန္တေန၊ ယထာ ¶ မူဠှဿ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျ၊ ဧဝံ ကုမ္မဂ္ဂမိစ္ဆာမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ မေ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တေန၊ ယထာ အန္ဓကာရေ တေလပဇ္ဇောတံ ဓာရေယျ၊ ဧဝံ မောဟန္ဓကာရေ နိမုဂ္ဂဿ မေ ဗုဒ္ဓါဒိရတနရူပါနိ အပဿတော တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသကဒေသနာပဇ္ဇောတဓာရဏေန မယှံ ဘောတာ ဂေါတမေန ဧတေဟိ ပရိယာယေဟိ ပကာသိတတ္တာ အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတောတိ။

ဒေသနာနုမောဒနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧဝံ ဒေသနံ ထောမေတွာ ဣမာယ ဒေသနာယ ရတနတ္တယပသန္နစိတ္တော ပသန္နာကာရံ ကရောန္တော ဧသာဟန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧသာဟန္တိ ဧသော အဟံ။ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီတိ ဘဝံ မေ ဂေါတမော သရဏံ ပရာယဏံ၊ အဃဿ တာတာ ¶ ၊ ဟိတဿ စ ဝိဓာတာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဘဝန္တံ ဂေါတမံ ဂစ္ဆာမိ၊ ဘဇာမိ၊ သေဝါမိ၊ ပယိရုပါသာမိ၊ ဧဝံ ဝါ ဇာနာမိ၊ ဗုဇ္ဈာမီတိ။ ယေသဉှိ ဓာတူနံ ဂတိအတ္ထော၊ ဗုဒ္ဓိပိ တေသံ အတ္ထော။ တသ္မာ ဂစ္ဆာမီတိ ဣမဿ ဇာနာမိ၊ ဗုဇ္ဈာမီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော။ ဓမ္မဉ္စ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စာတိ ဧတ္ထ ပန အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စ အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ သော အတ္ထတော အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄) ဝိတ္ထာရော။ န ကေဝလဉ္စ အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ အပိစ ခေါ အရိယဖလေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနေ –

‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ၊ ဓမ္မမသင်္ခတမပ္ပဋိကူလံ၊

မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တံ၊ ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇)၊

ဧတ္ထ ရာဂဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ ကထိတော။ အနေဇမသောကန္တိ ဖလံ။ ဓမ္မမသင်္ခတန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အပ္ပဋိကူလံ မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တန္တိ ပိဋကတ္တယေန ဝိဘတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မက္ခန္ဓာတိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသင်္ဃာတေန ¶ သံဟတောတိ သင်္ဃော၊ သော အတ္ထတော အဋ္ဌ အရိယပုဂ္ဂလသမူဟော။ ဝုတ္တဉှေတံ တသ္မိံယေဝ ဝိမာနေ။

‘‘ယတ္ထ ¶ စ ဒိန္နမဟပ္ဖလမာဟု၊ စတူသု သုစီသု ပုရိသယုဂေသု၊

အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလ ဓမ္မဒသာ တေ၊ သင်္ဃမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၈)၊

ဘိက္ခူနံ သင်္ဃော ဘိက္ခုသင်္ဃော။ ဧတ္တာဝတာ ဗြာဟ္မဏော တီဏိ သရဏဂမနာနိ ပဋိဝေဒေသိ။

ဣဒါနိ တေသု သရဏဂမနေသု ကောသလ္လတ္ထံ သရဏံ၊ သရဏဂမနံ။ ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတိ၊ သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါ ¶ ၊ သရဏဂမနဿ ဖလံ၊ သံကိလေသော၊ ဘေဒေါတိ အယံ ဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေယျထိဒံ – ပဒတ္ထတော တာဝ ဟိံသတီတိ သရဏံ၊ သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုက္ခံ ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသံ ဟနတိ ဝိနာသေတီတိ အတ္ထော၊ ရတနတ္တယဿေဝေတံ အဓိဝစနံ။

အထ ဝါ ဟိတေ ပဝတ္တနေန အဟိတာ စ နိဝတ္တနေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတိ ဗုဒ္ဓါ။ ဘဝကန္တာရာ ဥတ္တာရဏေန အဿာသဒါနေန စ ဓမ္မော။ အပ္ပကာနမ္ပိ ကာရာနံ ဝိပုလဖလပဋိလာဘကရဏေန သင်္ဃော။ တသ္မာ ဣမိနာပိ ပရိယာယေန ရတနတ္တယံ သရဏံ။ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာဟိ ဝိဟတကိလေသော တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ သရဏဂမနံ။ တံသမင်္ဂိသတ္တော သရဏံ ဂစ္ဆတိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စိတ္တုပ္ပာဒေန ဧတာနိ မေ တီဏိ သရဏာနိ သရဏံ၊ ဧတာနိ ပရာယဏန္တိ ဧဝံ ဥပေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တာဝ သရဏံ သရဏဂမနံ ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတီတိ ဣဒံ တယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သရဏဂမနပ္ပဘေဒေ ပန ဒုဝိဓံ သရဏဂမနံ လောကုတ္တရံ လောကိယဉ္စ။ တတ္ထ လောကုတ္တရံ ဒိဋ္ဌသစ္စာနံ ¶ မဂ္ဂက္ခဏေ သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေန အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတိ။ လောကိယံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သရဏဂမနုပက္ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေန အာရမ္မဏတော ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏံ ဟုတွာ ဣဇ္ဈတိ၊ တံ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓါဒီသု ဝတ္ထူသု သဒ္ဓါပဋိလာဘော၊ သဒ္ဓါမူလိကာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒသသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။

တယိဒံ စတုဓာ ပဝတ္တတိ အတ္တသန္နိယျာတနေန တပ္ပရာယဏတာယ သိဿဘာဝူပဂမနေန ပဏိပါတေနာတိ။ တတ္ထ အတ္တသန္နိယျာတနံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ ¶ အာဒိံ ကတွာ အဟံ အတ္တာနံ ဗုဒ္ဓဿ နိယျာတေမိ၊ ဓမ္မဿ၊ သင်္ဃဿာ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အတ္တပရိစ္စဇနံ။ တပ္ပရာယဏတာ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ ဗုဒ္ဓပရာယဏော၊ ဓမ္မပရာယဏော၊ သင်္ဃပရာယဏော ဣတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ ဧဝံ တပ္ပရာယဏဘာဝေါ။ သိဿဘာဝူပဂမနံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ ဗုဒ္ဓဿ အန္တေဝါသိကော၊ ဓမ္မဿ၊ သင်္ဃဿာတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ ဧဝံ သိဿဘာဝူပဂမော။ ပဏိပါတော နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မံ ဗုဒ္ဓါဒီနံယေဝ တိဏ္ဏံ ဝတ္ထူနံ ကရောမိ၊ ဣတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒီသု ¶ ပရမနိပစ္စကာရော။ ဣမေသဉှိ စတုန္နံ အာကာရာနံ အညတရမ္ပိ ကရောန္တေန ဂဟိတံယေဝ ဟောတိ သရဏဂမနံ။

အပိစ ဘဂဝတော အတ္တာနံ ပရိစ္စဇာမိ၊ ဓမ္မဿ၊ သင်္ဃဿ အတ္တာနံ ပရိစ္စဇာမိ။ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇာမိ၊ ပရိစ္စတ္တောယေဝ မေ အတ္တာ၊ ပရိစ္စတ္တံယေဝ မေ ဇီဝိတံ၊ ဇီဝိတပရိယန္တိကံ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ၊ ဗုဒ္ဓါ မေ သရဏံ လေဏံ တာဏန္တိ ဧဝမ္ပိ အတ္တသန္နိယျာတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္ထာရဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျံ၊ သုဂတဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဧဝမ္ပိ မဟာကဿပဿ သရဏဂမနံ ဝိယ သိဿဘာဝူပဂမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ၊ ဂါမာ ဂါမံ ပုရာ ပုရံ၊

နမဿမာနော သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မဿ စ သုဓမ္မတ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁၉၄၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆) –

ဧဝမ္ပိ အာဠဝကာဒီနံ သရဏဂမနံ ဝိယ တပ္ပရာယဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အထ ခေါ ဗြဟ္မာယု ဗြာဟ္မဏော ¶ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဘဂဝတော ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ ဘဂဝတော ပါဒါနိ မုခေန စ ပရိစုမ္ဗတိ၊ ပါဏီဟိ စ ပရိသမ္ဗာဟတိ၊ နာမဉ္စ သာဝေတိ ဗြဟ္မာယု အဟံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဗြာဟ္မဏော၊ ဗြဟ္မာယု အဟံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဗြာဟ္မဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၄) ဧဝမ္ပိ ပဏိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သော ပနေသ ဉာတိဘယာစရိယဒက္ခိဏေယျဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတေန သရဏဂမနံ ဟောတိ၊ န ဣတရေဟိ။ သေဋ္ဌဝသေနေဝ ဟိ သရဏံ ဂယှတိ၊ သေဋ္ဌဝသေန ဘိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ယော သာကိယော ¶ ဝါ ကောလိယော ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓါ အမှာကံ ဉာတကော’’တိ ဝန္ဒတိ၊ အဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ သရဏံ။ ယော ဝါ ‘‘သမဏော ဂေါတမော ရာဇပူဇိတော မဟာနုဘာဝေါ၊ အဝန္ဒိယမာနော အနတ္ထမ္ပိ ကရေယျာ’’တိ ဘယေန ဝန္ဒတိ၊ အဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ သရဏံ။ ယော ဝါ ဗောဓိသတ္တကာလေ ဘဂဝတော သန္တိကေ ကိဉ္စိ ဥဂ္ဂဟိတံ သရမာနော ဗုဒ္ဓကာလေ ဝါ –

‘‘ဧကေန ဘောဂေ ဘုဉ္ဇေယျ၊ ဒွီဟိ ကမ္မံ ပယောဇယေ၊

စတုတ္ထဉ္စ နိဓာပေယျ၊ အာပဒါသု ဘဝိဿတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၅) –

ဧဝရူပံ အနုသာသနိံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အာစရိယော မေ’’တိ ဝန္ဒတိ၊ အဂ္ဂဟိတမေဝ ¶ ဟောတိ သရဏံ။ ယော ပန ‘‘အယံ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော’’တိ ဝန္ဒတိ၊ တေနေဝ ဂဟိတံ ဟောတိ သရဏံ။

ဧဝံ ဂဟိတသရဏဿ စ ဥပါသကဿ ဝါ ဥပါသိကာယ ဝါ အညတိတ္ထိယေသု ပဗ္ဗဇိတမ္ပိ ဉာတိံ ‘‘ဉာတကော မေ အယ’’န္တိ ဝန္ဒတော သရဏဂမနံ န ဘိဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ အပဗ္ဗဇိတံ။ တထာ ရာဇာနံ ဘယဝသေန ဝန္ဒတော၊ သော ဟိ ရဋ္ဌပူဇိတတ္တာ အဝန္ဒိယမာနော အနတ္ထမ္ပိ ကရေယျာတိ။ တထာ ယံကိဉ္စိ သိပ္ပံ သိက္ခာပကံ တိတ္ထိယံ ‘‘အာစရိယော မေ အယ’’န္တိ ဝန္ဒတောပိ န ဘိဇ္ဇတီတိ ဧဝံ သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ လောကုတ္တရဿ သရဏဂမနဿ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလံ၊ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယော အာနိသံသဖလံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော ¶ စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ၊ သင်္ဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊

စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။

ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ၊ ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမံ၊

အရိယဉ္စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ၊ ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။

ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ၊ ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊

ဧတံ သရဏမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀-၁၉၂)၊

အပိစ နိစ္စတော အနုပဂမနာဒိဝသေန ပေတဿ အာနိသံသဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ၊ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အတ္တတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ ပိတရံ အရဟန္တံ ¶ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ ဒုဋ္ဌစိတ္တော တထာဂတဿ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျ၊ အညံ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိသေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၈၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈-၂၇၆)။

လောကိယဿ ပန သရဏဂမနဿ ဘဝသမ္ပဒါပိ ဘောဂသမ္ပဒါပိ ဖလမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

အပရမ္ပိ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အသီတိယာ ဒေဝတာသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ယေနာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော၊ တေနုပသင်္ကမိ…ပေ… ဧကမန္တံ ဌိတံ ခေါ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဧတဒဝေါစ ‘သာဓု ခေါ ဒေဝါနမိန္ဒ ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနံ ဟောတိ၊ ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ ဒေဝါနမိန္ဒ ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ¶ ဥပပဇ္ဇန္တီ’တိ။ တေ အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှန္တိ ဒိဗ္ဗေန အာယုနာ ဒိဗ္ဗေန ဝဏ္ဏေန သုခေန ယသေန အာဓိပတေယျေန ဒိဗ္ဗေဟိ ရူပေဟိ သဒ္ဒေဟိ ဂန္ဓေဟိ ရသေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁)။ ဧသ နယော ဓမ္မေ သင်္ဃေ စ။ အပိစ ဝေလာမသုတ္တာဒိဝသေနာပိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) သရဏဂမနဿ ဖလဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သရဏဂမနဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ လောကိယသရဏဂမနံ တီသု ဝတ္ထူသု အညာဏသံသယမိစ္ဆာဉာဏာဒီဟိ သံကိလိဿတိ၊ န မဟာဇုတိကံ ဟောတိ၊ န မဟာဝိပ္ဖာရံ။ လောကုတ္တရဿ နတ္ထိ သံကိလေသော။ လောကိယဿ စ သရဏဂမနဿ ဒုဝိဓော ဘေဒေါ သာဝဇ္ဇော အနဝဇ္ဇော စ။ တတ္ထ သာဝဇ္ဇော အညသတ္ထာရာဒီသု အတ္တသန္နိယျာတနာဒီဟိ ဟောတိ၊ သော အနိဋ္ဌဖလော။ အနဝဇ္ဇော ကာလံ ကိရိယာယ၊ သော အဝိပါကတ္တာ အဖလော။ လောကုတ္တရဿ ပန နေဝတ္ထိ ဘေဒေါ။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ အရိယသာဝကော အညသတ္ထာရံ န ဥဒ္ဒိသတီတိ ဧဝံ သရဏဂမနဿ သံကိလေသော စ ဘေဒေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဥပါသကံ မံ ဘဝံ ဂေါတမော ဓာရေတူတိ မံ ဘဝံ ဂေါတမော ‘‘ဥပါသကော အယ’’န္တိ ဧဝံ ဓာရေတု၊ ဇာနာတူတိ အတ္ထော။

ဥပါသကဝိဓိကောသလ္လတ္ထံ ¶ ပနေတ္ထ ကော ဥပါသကော၊ ကသ္မာ ဥပါသကောတိ ဝုစ္စတိ၊ ကိမဿ သီလံ၊ ကော အာဇီဝေါ၊ ကာ ဝိပတ္တိ၊ ကာ သမ္ပတ္တီတိ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ကော ဥပါသကောတိ ယော ကောစိ တိသရဏဂတော ဂဟဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ယတော ခေါ မဟာနာမ ဥပါသကော ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတော ဟောတိ၊ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတော ဟောတိ၊ သင်္ဃံ သရဏံ ဂတော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ မဟာနာမ ဥပါသကော ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၃)။

ကသ္မာ ဥပါသကောတိ ရတနတ္တယဿ ဥပါသနတော။ သော ဟိ ဗုဒ္ဓံ ဥပါသတီတိ ဥပါသကော။ ဓမ္မံ၊ သင်္ဃံ ဥပါသတီတိ ဥပါသကော။

ကိမဿ ¶ သီလန္တိ ပဉ္စ ဝေရမဏိယော။ ယထာဟ ‘‘ယတော ခေါ မဟာနာမ ဥပါသကော ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ အဒိန္နာဒါနာ ¶ ၊ ကာမေသု မိစ္ဆာစာရာ၊ မုသာဝါဒါ၊ သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ မဟာနာမ ဥပါသကော သီလဝါ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၃)။

ကော အာဇီဝေါတိ ပဉ္စ မိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာ ပဟာယ ဓမ္မေန သမေန ဇီဝိတကပ္ပနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပဉ္စိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဏိဇ္ဇာ ဥပါသကေန အကရဏီယာ။ ကတမာ ပဉ္စ? သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ၊ သတ္တဝဏိဇ္ဇာ၊ မံသဝဏိဇ္ဇာ၊ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာ၊ ဝိသဝဏိဇ္ဇာ။ ဣမာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ဝဏိဇ္ဇာ ဥပါသကေန အကရဏီယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၇၇)။

ကာ ဝိပတ္တီတိ ယာ တဿေဝ သီလဿ စ အာဇီဝဿ စ ဝိပတ္တိ၊ အယမဿ ဝိပတ္တိ။ အပိစ ယာယ ဧသ စဏ္ဍာလော စေဝ ဟောတိ မလဉ္စ ပတိကုဋ္ဌော စ။ သာပိဿ ဝိပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ စ အတ္ထတော အဿဒ္ဓိယာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဥပါသကော ဥပါသကစဏ္ဍာလော စ ဟောတိ ဥပါသကမလဉ္စ ဥပါသကပတိကုဋ္ဌော စ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? အဿဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဒုဿီလော ဟောတိ၊ ကောတူဟလမင်္ဂလိကော ဟောတိ၊ မင်္ဂလံ ပစ္စေတိ နော ကမ္မံ၊ ဣတော စ ဗဟိဒ္ဓါ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသတိ တတ္ထ စ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၇၅)။

ကာ ¶ သမ္ပတ္တီတိ ယာ စဿ သီလသမ္ပဒါ စ အာဇီဝသမ္ပဒါ စ၊ သာ သမ္ပတ္တိ။ ယေ စဿ ရတနဘာဝါဒိကရာ သဒ္ဓါဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ။ ယထာဟ ‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဥပါသကော ဥပါသကရတနဉ္စ ဟောတိ ဥပါသကပဒုမဉ္စ ဥပါသကပုဏ္ဍရီကဉ္စ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? သဒ္ဓါ ဟောတိ၊ သီလဝါ ဟောတိ၊ န ကောတူဟလမင်္ဂလိကော ဟောတိ၊ ကမ္မံ ပစ္စေတိ နော မင်္ဂလံ၊ န ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ဒက္ခိဏေယျံ ဂဝေသတိ၊ ဣဓ စ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၇၅)။

အဇ္ဇတဂ္ဂေတိ ဧတ္ထ အယံ အဂ္ဂသဒ္ဒေါ အာဒိကောဋိကောဋ္ဌာသသေဋ္ဌေသု ဒိဿတိ။ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ၊ သမ္မ ဒေါဝါရိက၊ အာဝရာမိ ဒွါရံ နိဂဏ္ဌာနံ နိဂဏ္ဌီန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၇၀) ဟိ အာဒိမှိ ¶ ဒိဿတိ။ ‘‘တေနေဝ အင်္ဂုလဂ္ဂေန တံ အင်္ဂုလဂ္ဂံ ပရာမသေယျ၊ (ကထာ။ ၄၄၁) ဥစ္ဆဂ္ဂံ ဝေဠဂ္ဂ’’န္တိအာဒီသု ကောဋိယံ။ ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂံ ဝါ မဓုရဂ္ဂံ ဝါ တိတ္တကဂ္ဂံ ဝါ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၄)၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟာရဂ္ဂေန ဝါ ပရိဝေဏဂ္ဂေန ဝါ ဘာဇေတု’’န္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၁၈) ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ အပဒါ ဝါ…ပေ… တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၄) သေဋ္ဌေ။ ဣဓ ပနာယံ ¶ အာဒိမှိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အဇ္ဇတဂ္ဂေတိ အဇ္ဇတံ အာဒိံ ကတွာ၊ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဇ္ဇတန္တိ အဇ္ဇဘာဝံ။ အဇ္ဇဒဂ္ဂေတိ ဝါ ပါဌော၊ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ အဇ္ဇ အဂ္ဂံ ကတွာတိ အတ္ထော။

ပါဏုပေတန္တိ ပါဏေဟိ ဥပေတံ၊ ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ၊ တာဝ ဥပေတံ။ အနညသတ္ထုကံ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သရဏံ ဂတံ ဥပါသကံ ကပ္ပိယကာရကံ မံ ဘဝံ ဂေါတမော ဓာရေတု ဇာနာတု။ အဟဉှိ သစေပိ မေ တိခိဏေန အသိနာ သီသံ ဆိန္ဒေယျ၊ နေဝ ဗုဒ္ဓံ ‘‘န ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝါ ဓမ္မံ ‘‘န ဓမ္မော’’တိ ဝါ၊ သင်္ဃံ ‘‘န သင်္ဃော’’တိ ဝါ ဝဒေယျန္တိ။ ဧဝံ အတ္တသန္နိယျာတနေန သရဏံ ဂန္တွာ စတူဟိ စ ပစ္စယေဟိ ပဝါရေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမီတိ။

ဥပါသကဝိဓိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

၅၇။ ဧဝံ ¶ ¶ မေ သုတံ…ပေ… အာယသ္မာ သာရိပုတ္တောတိ အနင်္ဂဏသုတ္တံ။ တတြာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ သဗ္ဗသုတ္တေသု။ တသ္မာ ဣတော ပရံ ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနံယေဝ ကရိဿာမ။

စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ပုဂ္ဂလာတိ သတ္တာ နရာ ပေါသာ။ ဧတ္တာဝတာ စ ပုဂ္ဂလဝါဒီ မဟာထေရောတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အယဉှိ အာယသ္မာ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ သေဋ္ဌော၊ သော ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဒေသနံ အဝိလောမေန္တောယေဝ ဒေသေတိ။

သမ္မုတိပရမတ္ထဒေသနာကထာဝဏ္ဏနာ

ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာ ဒေသနာ သမ္မုတိဒေသနာ၊ ပရမတ္ထဒေသနာ စာတိ။ တတ္ထ ပုဂ္ဂလော သတ္တော ဣတ္ထီ ပုရိသော ခတ္တိယော ဗြာဟ္မဏော ဒေဝေါ မာရောတိ ဧဝရူပါ သမ္မုတိဒေသနာ။ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ၊ ခန္ဓာ ဓာတူ အာယတနာနိ သတိပဋ္ဌာနာတိ ဧဝရူပါ ပရမတ္ထဒေသနာ။

တတ္ထ ဘဂဝါ ယေ သမ္မုတိဝသေန ဒေသနံ သုတွာ အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ မောဟံ ပဟာယ ဝိသေသံ အဓိဂန္တုံ သမတ္ထာ၊ တေသံ သမ္မုတိဒေသနံ ဒေသေတိ။ ယေ ပန ပရမတ္ထဝသေန ဒေသနံ သုတွာ အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ မောဟံ ပဟာယ ဝိသေသမဓိဂန္တုံ သမတ္ထာ၊ တေသံ ပရမတ္ထဒေသနံ ဒေသေတိ။ တတ္ထာယံ ဥပမာ၊ ယထာ ဟိ ဒေသဘာသာကုသလော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ အတ္ထသံဝဏ္ဏနကော အာစရိယော ယေ ဒမိဠဘာသာယ ဝုတ္တေ ¶ အတ္ထံ ဇာနန္တိ၊ တေသံ ဒမိဠဘာသာယ အာစိက္ခတိ။ ယေ အန္ဓကဘာသာဒီသု အညတရာယ၊ တေသံ တာယ တာယ ဘာသာယ။ ဧဝံ တေ မာဏဝကာ ဆေကံ ဗျတ္တံ အာစရိယမာဂမ္မ ခိပ္ပမေဝ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တိ။ တတ္ထ အာစရိယော ဝိယ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ။ တယော ဝေဒါ ဝိယ ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ဌိတာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ။ ဒေသဘာသာကောသလ္လမိဝ သမ္မုတိပရမတ္ထကောသလ္လံ။ နာနာဒေသဘာသာ မာဏဝကာ ဝိယ သမ္မုတိပရမတ္ထဒေသနာပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထာ ဝေနေယျသတ္တာ။ အာစရိယဿ ¶ ဒမိဠဘာသာဒိအာစိက္ခနံ ဝိယ ဘဂဝတော သမ္မုတိပရမတ္ထဝသေန ဒေသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဟ စေတ္ထ –

‘‘ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသိ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ဝဒတံ ဝရော၊

သမ္မုတိံ ပရမတ္ထဉ္စ၊ တတိယံ နူပလဗ္ဘတိ။

သင်္ကေတဝစနံ ¶ သစ္စံ၊ လောကသမ္မုတိကာရဏာ၊

ပရမတ္ထဝစနံ သစ္စံ၊ ဓမ္မာနံ ဘူတကာရဏာ။

တသ္မာ ဝေါဟာရကုသလဿ၊ လောကနာထဿ သတ္ထုနော၊

သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿ၊ မုသာဝါဒေါ န ဇာယတီ’’တိ။

အပိစ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ – ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ၊ ကမ္မဿကတာဒီပနတ္ထံ၊ ပစ္စတ္တပုရိသကာရဒီပနတ္ထံ၊ အာနန္တရိယဒီပနတ္ထံ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရဒီပနတ္ထံ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒီပနတ္ထံ၊ ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဒီပနတ္ထံ၊ လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထဉ္စာတိ။ ‘‘ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ ဟိရီယန္တိ ဩတ္တပ္ပန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ မဟာဇနော န ဇာနာတိ၊ သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ၊ ပဋိသတ္တု ဟောတိ ‘‘ကိမိဒံ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ ဟိရီယန္တိ ဩတ္တပ္ပန္တိ နာမာ’’တိ။ ‘‘ဣတ္ထီ ဟိရီယတိ ဩတ္တပ္ပတိ ပုရိသော ခတ္တိယော ဗြာဟ္မဏော ဒေဝေါ မာရော’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဇာနာတိ၊ န သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ၊ န ပဋိသတ္တု ဟောတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

‘‘ခန္ဓာ ကမ္မဿကာ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ကမ္မဿကတာဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

‘‘ဝေဠုဝနာဒယော မဟာဝိဟာရာ ခန္ဓေဟိ ကာရာပိတာ ဓာတူဟိ အာယတနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ပစ္စတ္တပုရိသကာရဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

‘‘ခန္ဓာ ¶ မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တိ ပိတရံ အရဟန္တံ ရုဟိရုပ္ပာဒကမ္မံ ¶ ကရောန္တိ၊ သင်္ဃဘေဒကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ အာနန္တရိယဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ ‘‘ခန္ဓာ မေတ္တာယန္တိ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဗြဟ္မဝိဟာရဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

‘‘ခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသမနုဿရန္တိ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ ‘‘ခန္ဓာ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ မဟာဇနော န ဇာနာတိ၊ သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ၊ ပဋိသတ္တု ဟောတိ ‘‘ကိမိဒံ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ နာမာ’’တိ။ ‘‘ပုဂ္ဂလာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ သီလဝန္တော ကလျာဏဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဇာနာတိ၊ န သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ၊ န ပဋိသတ္တု ဟောတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

လောကသမ္မုတိဉ္စ ¶ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော နပ္ပဇဟန္တိ၊ လောကသမညာယ လောကနိရုတ္တိယံ လောကာဘိလာပေ ဌိတာယေဝ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထမ္ပိ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ အာယသ္မာ လောကဝေါဟာရကုသလတာယ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဒေသနံ အဝိလောမေန္တော လောကသမ္မုတိယံ ဌတွာဝ စတ္တာရောမေ၊ အာဝုသော၊ ပုဂ္ဂလာတိ အာဟ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ပရမတ္ထဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ သမ္မုတိဝသေနေဝ ပုဂ္ဂလော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာတိ လောကသင်္ကေတဝသေန အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘမာနာ။ လောကသ္မိန္တိ သတ္တလောကေ။ သာင်္ဂဏောဝ သမာနောတိအာဒီသု ပန အင်္ဂဏန္တိ ကတ္ထစိ ကိလေသာ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမာနိ တီဏိ အင်္ဂဏာနိ? ရာဂေါ အင်္ဂဏံ၊ ဒေါသော အင်္ဂဏံ၊ မောဟော အင်္ဂဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄)။ ကတ္ထစိ ယံကိဉ္စိ မလံ ဝါ ပင်္ကော ဝါ၊ ယထာဟ ‘‘တဿေဝ ရဇဿ ဝါ အင်္ဂဏဿ ဝါ ပဟာနာယ ဝါယမတီ’’တိ။ ကတ္ထစိ တထာရူပေါ ဘူမိဘာဂေါ၊ သော ဗောဓိယင်္ဂဏံ စေတိယင်္ဂဏန္တိအာဒီနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓ ပန နာနပ္ပကာရာ တိဗ္ဗကိလေသာ ‘‘အင်္ဂဏ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ပါပကာနံ ခေါ ဧတံ၊ အာဝုသော၊ အကုသလာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဓိဝစနံ၊ ယဒိဒံ အင်္ဂဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၀)။ သဟ အင်္ဂဏေန သာင်္ဂဏော။

သာင်္ဂဏောဝ ¶ သမာနောတိ သကိလေသောယေဝ သန္တော ¶ ။ အတ္ထိ မေ အဇ္ဈတ္တံ အင်္ဂဏန္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီတိ မယှံ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ ကိလေသော အတ္ထီတိပိ န ဇာနာတိ။ ‘‘ဣမေ ကိလေသာ နာမ ကက္ခဠာ ဝါဠာ ဇဟိတဗ္ဗာ န ဂဟိတဗ္ဗာ ဝိသဒုဋ္ဌသလ္လသဒိသာ’’တိ ဧဝံ ယာထာဝသရသတောပိ န ဇာနာတိ။ ယော အတ္ထီတိ စ ဇာနာတိ၊ ဧဝဉ္စ ဇာနာတိ။ သော ‘‘အတ္ထိ မေ အဇ္ဈတ္တံ အင်္ဂဏန္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ ပန န စ မဂ္ဂေန သမူဟတာ ကိလေသာ၊ န စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ယေန ဝါ တေန ဝါ ဝါရိတတ္တာ၊ အယမိဓ အနင်္ဂဏောတိ အဓိပ္ပေတော။ နတ္ထိ မေ အဇ္ဈတ္တံ အင်္ဂဏန္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီတိ ‘‘မယှံ ကိလေသာ ယေန ဝါ တေန ဝါ ဝါရိတတ္တာ နတ္ထိ၊ န မဂ္ဂေန သမူဟတတ္တာ’’တိ န ဇာနာတိ၊ ‘‘တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ မဟာအနတ္ထံ ကရိဿန္တိ ကက္ခဠာ ဝါဠာ ဝိသဒုဋ္ဌသလ္လသဒိသာ’’တိ ဧဝံ ယာထာဝသရသတောပိ န ဇာနာတိ။ ယော ပန ‘‘ဣမိနာ ကာရဏေန နတ္ထီ’’တိ စ ဇာနာတိ၊ ဧဝဉ္စ ဇာနာတိ၊ သော ‘‘နတ္ထိ မေ အဇ္ဈတ္တံ အင်္ဂဏန္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုစ္စတိ ¶ ။ တတြာတိ တေသု စတူသု ပုဂ္ဂလေသု၊ တေသု ဝါ ဒွီသု သာင်္ဂဏေသု၊ ယွာယန္တိ ယော အယံ၊ ယာယန္တိပိ ပါဌော။

၅၈။ ကော နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ သာရိပုတ္တ၊ ဟေတု ကော ပစ္စယောတိ ဥဘယေနာပိ ကာရဏမေဝ ပုစ္ဆတိ။ ယေနိမေသန္တိ ယေန ဟေတုနာ ယေန ပစ္စယေန ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဧကော သေဋ္ဌပုရိသော ဧကော ဟီနပုရိသောတိ အက္ခာယတိ၊ သော ကော ဟေတု ကော ပစ္စယောတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘နပ္ပဇာနာတိ ပဇာနာတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ပဇာနနာ နပ္ပဇာနနာတိ ဣဒမေဝ ဥဘယံ ဟေတု စေဝ ပစ္စယော စ။

၅၉။ ထေရော ပန အတ္တနော ဝိစိတြပဋိဘာနတာယ တံ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ပုန တတြာဝုသောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿေတံ ပါဋိကင်္ခန္တိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧတံ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေဝ ဧသ ပါပုဏိဿတိ၊ န အညန္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အဝဿံ ဘာဝီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘န ဆန္ဒံ ဇနေဿတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ အဆန္ဒဇနနာဒိံ သန္ဓာယာဟ။

တတ္ထ စ န ဆန္ဒံ ဇနေဿတီတိ အပ္ပဇာနန္တော တဿ အင်္ဂဏဿ ပဟာနတ္ထံ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ န ဇနေဿတိ။ န ဝါယမိဿတီတိ တတော ဗလဝတရံ ဝါယာမံ န ကရိဿတိ၊ န ဝီရိယံ အာရဘိဿတီတိ ထာမဂတဝီရိယံ ပန နေဝ အာရဘိဿတိ၊ န ပဝတ္တေဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာင်္ဂဏောတိ ဣမေဟိ ရာဂါဒီဟိ အင်္ဂဏေဟိ ¶ သာင်္ဂဏော။ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တောတိ တေဟိယေဝ သုဋ္ဌုတရံ ¶ ကိလိဋ္ဌစိတ္တော မလီနစိတ္တော ဝိဗာဓိတစိတ္တော ဥပတာပိတစိတ္တော စ ဟုတွာ။ ကာလံ ကရိဿတီတိ မရိဿတိ။

သေယျထာပီတိ ယထာ နာမ။ ကံသပါတီတိ ကံသလောဟဘာဇနံ။ အာဘတာတိ အာနီတာ။ အာပဏာ ဝါ ကမ္မာရကုလာ ဝါတိ အာပဏတော ဝါ ကံသပါတိကာရကာနံ ကမ္မာရာနံ ဃရတော ဝါ။ ရဇေနာတိ အာဂန္တုကရဇေန ပံသုအာဒိနာ။ မလေနာတိ တတ္ထေဝ ဥဋ္ဌိတေန လောဟမလေန။ ပရိယောနဒ္ဓါတိ သဉ္ဆန္နာ။ န စေဝ ပရိဘုဉ္ဇေယျုန္တိ ဥဒကခါဒနီယပက္ခိပနာဒီဟိ ပရိဘောဂံ န ကရေယျုံ။ န စ ပရိယောဒပေယျုန္တိ ဓောဝနဃံသနာဒီဟိ န ပရိသုဒ္ဓံ ကာရာပေယျုံ။ ရဇာပထေတိ ရဇပထေ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော၊ ရဇဿ အာဂမနဋ္ဌာနေ ဝါ ဝုဋ္ဌာနုဋ္ဌာနေ ဝါ ဟေဋ္ဌာမဉ္စေ ဝါ ထုသကောဋ္ဌကေ ဝါ ဘာဇနန္တရေ ဝါ၊ ယတ္ထ ရဇေန ဩကိရီယတီတိ အတ္ထော။ သံကိလိဋ္ဌတရာ အဿ မလဂ္ဂဟိတာတိ ဧတ္ထ ရဇာပထေ နိက္ခိပနေန သံကိလိဋ္ဌတရာ၊ အပရိဘောဂါပရိယောဒပနေဟိ ¶ မလဂ္ဂဟိတတရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ပဋိပုစ္ဆာဝစနဉ္စေတံ။ တေနဿ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အာဝုသော၊ သာ ကံသပါတိ ဧဝံ ကရီယမာနာ အပရေန ကာလေန သံကိလိဋ္ဌတရာ စ မလဂ္ဂဟိတတရာ စ မတ္တိကပါတီတိ ဝါ ကံသပါတီတိ ဝါ ဣတိပိ ဒုဇ္ဇာနာ ဘဝေယျ နု ခေါ နောတိ၊ ထေရော တံ ပဋိဇာနန္တော အာဟ ‘‘ဧဝမာဝုသော’’တိ။ ပုန ဓမ္မသေနာပတိ ဩပမ္မံ သမ္ပဋိပါဒေန္တော၊ ဧဝမေဝ ခေါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထေဝံ ဩပမ္မသံသန္ဒနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ကိလိဋ္ဌကံသပါတိသဒိသော သာင်္ဂဏော ပုဂ္ဂလော။ သံကိလိဋ္ဌကံသပါတိယာ နပရိဘုဉ္ဇနမာဒိံ ကတွာ ရဇာပထနိက္ခေပေါ ဝိယ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘမာနဿ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒီသု ပသုတပုဂ္ဂလသန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇာပဋိလာဘော။ သံကိလိဋ္ဌကံသပါတိယာ ပုန သံကိလိဋ္ဌတရဘာဝေါ ဝိယ တဿ ပုဂ္ဂလဿ အနုက္ကမေန အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အနုသိက္ခတော ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိကရဏံ၊ ဧတ္ထ ဌိတဿ သာင်္ဂဏကာလကိရိယာ။ အထ ဝါ အနုက္ကမေန ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတဝီတိက္ကမနံ၊ ဧတ္ထ ဌိတဿ သာင်္ဂဏကာလကိရိယာ။ အထ ဝါ အနုက္ကမေန ပါစိတ္တိယထုလ္လစ္စယဝီတိက္ကမနံ၊ သင်္ဃာဒိသေသဝီတိက္ကမနံ၊ ပါရာဇိကဝီတိက္ကမနံ၊ မာတုဃာတာဒိအာနန္တရိယကရဏံ၊ ဧတ္ထ ဌိတဿ သာင်္ဂဏကာလကိရိယာတိ။

သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော ကာလံ ကရိဿတီတိ ဧတ္ထ စ အကုသလစိတ္တေန ကာလံ ကရိဿတီတိ န ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗသတ္တာ ဟိ ပကတိစိတ္တေန ဘဝင်္ဂစိတ္တေနေဝ ကာလံ ကရောန္တိ။ အယံ ¶ ပန အဝိသောဓေတွာ စိတ္တသန္တာနံ ကာလံ ကရိဿတီတိ ဧတမတ္ထံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုတိယဝါရေ ¶ ပရိယောဒပေယျုန္တိ ဓောဝနဃံသနသဏှဆာရိကာပရိမဇ္ဇနာဒီဟိ ပရိသုဒ္ဓံ အာဒါသမဏ္ဍလသဒိသံ ကရေယျုံ။ န စ နံ ရဇာပထေတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဌာနေ အနိက္ခိပိတွာ ကရဏ္ဍမဉ္ဇူသာဒီသု ဝါ ဌပေယျုံ၊ ပလိဝေဌေတွာ ဝါ နာဂဒန္တေ လဂေယျုံ။ သေသံ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဥပမာသံသန္ဒနာ စေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ကိလိဋ္ဌကံသပါတိသဒိသော သာင်္ဂဏော ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလော။ ကိလိဋ္ဌကံသပါတိယာ ပရိဘုဉ္ဇနမာဒိံ ကတွာ သုဒ္ဓဋ္ဌာနေ ဌပနံ ဝိယ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘမာနဿ ပေသလဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇာပဋိလာဘော။ ယေ ဩဝဒန္တိ အနုသာသန္တိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ပမာဒံ ဒိသွာ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတွာ ပုနပ္ပုနံ သိက္ခာပေန္တိ၊ သံကိလိဋ္ဌကံသပါတိယာ အပရကာလေ ¶ ပရိသုဒ္ဓပရိယောဒါတဘာဝေါ ဝိယ တဿ ပုဂ္ဂလဿ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အနုသိက္ခတော အနုက္ကမေန သမ္မာဝတ္တပဋိပတ္တိ၊ ဧတ္ထ ဌိတဿ အနင်္ဂဏကာလကိရိယာ။ အထ ဝါ အနုက္ကမေန ပရိသုဒ္ဓေ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ အတ္တနော အနုရူပံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒါယ အတ္တနော အနုကူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂါမန္တသေနာသနဝါသံ မုဉ္စိတွာ ပန္တသေနာသနဝါသော၊ ဧတ္ထ ဌိတဿ အနင်္ဂဏကာလကိရိယာ။ အထ ဝါ အနုက္ကမေန ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ အဋ္ဌသမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနေန ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ၊ ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿနာယ ကိလေသာနံ တဒင်္ဂနိဝါရဏံ၊ သောတာပတ္တိဖလာဓိဂမော…ပေ… အရဟတ္တသစ္ဆိကိရိယာတိ ဧတ္ထ ဌိတဿ အစ္စန္တံ အနင်္ဂဏကာလကိရိယာ ဧဝ။

တတိယဝါရေ သုဘနိမိတ္တန္တိ ရာဂဋ္ဌာနိယံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ။ မနသိ ကရိဿတီတိ တသ္မိံ ဝိပန္နဿတိ တံ နိမိတ္တံ အာဝဇ္ဇိဿတိ။ တဿ သုဘနိမိတ္တဿ မနသိကာရာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ သုဘနိမိတ္တမနသိကာရကာရဏာ။ အနုဒ္ဓံသေဿတီတိ ဟိံသိဿတိ အဓိဘဝိဿတိ။ ရာဂေါ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော ကုသလဝါရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ သယမေဝ အကုသလဇဝနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တော ကုသလစိတ္တံ အနုဒ္ဓံသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဩပမ္မသံသန္ဒနာ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ပရိသုဒ္ဓကံသပါတိသဒိသော ပကတိယာ ¶ အပ္ပကိလေသော အနင်္ဂဏပုဂ္ဂလော။ ပရိသုဒ္ဓကံသပါတိယာ နပရိဘုဉ္ဇနံ အာဒိံ ကတွာ ရဇာပထေ နိက္ခေပေါ ဝိယ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘမာနဿာတိ ဣတော ပရံ သဗ္ဗံ ပဌမဝါရသဒိသမေဝ။

စတုတ္ထဝါရေ ¶ သုဘနိမိတ္တံ န မနသိ ကရိဿတီတိ တသ္မိံ သတိဝိရဟာဘာဝတော တံ နိမိတ္တံ နာဝဇ္ဇိဿတိ၊ သေသံ ဒုတိယဝါရာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အယံ ခေါ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိ ‘‘ကော နု ခေါ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိမှိ ဝုတ္တနယမေဝ။

၆၀။ ဣဒါနိ တံ အင်္ဂဏံ နာနပ္ပကာရတော ပါကဋံ ကာရာပေတုကာမေနာယသ္မတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနေန ‘‘အင်္ဂဏံ အင်္ဂဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပုဋ္ဌော တံ ဗျာကရောန္တော ပါပကာနံ ခေါ ဧတံ၊ အာဝုသောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာယ အဝစရာနံ၊ ဣစ္ဆာဝသေန ဩတိဏ္ဏာနံ ပဝတ္တာနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကောပအပ္ပစ္စယာနန္တိ အတ္ထော။ ယံ ဣဓေကစ္စဿာတိ ယေန ဣဓေကစ္စဿ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တံ ဌာနံ တံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတိ အတ္ထိ၊ ဥပလဗ္ဘတီတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာပန္နော အဿန္တိ အာပန္နော ဘဝေယျံ။ န စ မံ ဘိက္ခူ ဇာနေယျုန္တိ ဘိက္ခူ စ မံ န ဇာနေယျုံ။ ကိံ ပနေတ္ထ ဌာနံ၊ လာဘတ္ထိကတာ။ လာဘတ္ထိကော ဟိ ဘိက္ခု ပကတိယာပိ စ ကတပုညော မနုဿေဟိ သက္ကတော ဂရုကတော ဧဝံ စိန္တေတိ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နံ ဘိက္ခုံ ထေရာ ဉတွာ မဇ္ဈိမာနံ အာရောစေန္တိ၊ တေ နဝကာနံ၊ နဝကာ ဝိဟာရေ ဝိဃာသာဒါဒီနံ၊ တေ ဩဝါဒံ အာဂတာနံ ဘိက္ခုနီနံ၊ ဧဝံ ကမေန စတဿော ပရိသာ ဇာနန္တိ။ ဧဝမဿ လာဘန္တရာယော ဟောတိ။ အဟော ဝတာဟံ အာပတ္တိဉ္စ ဝတ အာပန္နော အဿံ၊ န စ မံ ဘိက္ခူ ဇာနေယျု’’န္တိ။

ယံ တံ ဘိက္ခုံ ဘိက္ခူ ဇာနေယျုန္တိ ယေန ကာရဏေန တံ ဘိက္ခုံ အညေ ဘိက္ခူ ဇာနေယျုံ၊ တံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတိ ခေါ ပန အတ္ထိယေဝ၊ နော နတ္ထိ။ ထေရာ ဟိ ဉတွာ မဇ္ဈိမာနံ အာရောစေန္တိ။ ဧဝံ သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန စတူသု ပရိသာသု ပါကဋော ဟောတိ။ ဧဝံ ပါကဋော စ အယသာဘိဘူတော ဂါမသတမ္ပိ ပဝိသိတွာ ဥမ္မာရသတေသု ဌာနေသု ဥဉ္ဆိတွာ ယထာဓောတေန ပတ္တေန နိက္ခမတိ။ တတော ဇာနန္တိ မံ ဘိက္ခူ အာပတ္တိံ အာပန္နောတိ တေဟိ စမှိ ဧဝံ နာသိတောတိ စိန္တေတွာ၊ ဣတိ သော ကုပိတော ဟောတိ အပ္ပတီတော သော ဣမိနာ ကာရဏေန ကုပိတော စေဝ ဟောတိ ကောဓာဘိဘူတော အပ္ပတီတော စ ဒေါမနဿာဘိဘူတော။

ယော စေဝ ခေါ ¶ ၊ အာဝုသော၊ ကောပေါ ယော စ အပ္ပစ္စယော ဥဘယမေတံ အင်္ဂဏန္တိ၊ အာဝုသော၊ ယော စာယံ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတော ကောပေါ၊ ယော စ ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတော အပ္ပစ္စယော၊ ဧတံ ဥဘယံ အင်္ဂဏန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒဉ္စ တာဒိသာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ လောဘော ပန ဣမဿ အင်္ဂဏဿ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန၊ မောဟော သမ္ပယောဂဝသေနာပိ ဂဟိတောယေဝ ဟောတိ။

အနုရဟော ¶ မန္တိ ပုရိမသဒိသမေဝ ဘိက္ခုံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရပစ္စန္တေ သေနာသနံ ပဝေသေတွာ ဒွါရံ ထကေတွာ စောဒေန္တေ ဣစ္ဆတိ။ ဌာနံ ခေါ ပနေတန္တိ ဧတံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ တံ ဘိက္ခုံ စတုပရိသမဇ္ဈေ အာနေတွာ ဗျတ္တာ ဝိနီတာ ‘‘တယာ အသုကမှိ နာမ ဌာနေ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကတ’’န္တိအာဒိနာ နယေန စောဒေယျုံ။ သော စတူသု ပရိသာသု ပါကဋော ဟောတိ။ ဧဝံ ပါကဋော စ အယသာဘိဘူတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။

သပ္ပဋိပုဂ္ဂလောတိ ¶ သမာနော ပုဂ္ဂလော။ သမာနောတိ သာပတ္တိကော။ ပဋိပုဂ္ဂလောတိ စောဒကော။ အယံ သာပတ္တိကေနေဝ စောဒနံ ဣစ္ဆတိ၊ တွမ္ပိ ဣမဉ္စိမဉ္စ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ တံ တာဝ ပဋိကရောဟိ ပစ္ဆာ မံ စောဒေဿသီတိ ဝတ္တုံ သက္ကာတိ မညမာနော။ အပိစ ဇာတိအာဒီဟိပိ သမာနော ပုဂ္ဂလော သပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။ အယဉှိ အတ္တနော ဇာတိယာ ကုလေန ဗာဟုသစ္စေန ဗျတ္တတာယ ဓုတင်္ဂေနာတိ ဧဝမာဒီဟိပိ သမာနေနေဝ စောဒနံ ဣစ္ဆတိ၊ တာဒိသေန ဝုတ္တံ နာတိဒုက္ခံ ဟောတီတိ မညမာနော။ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလောတိ ဧတ္ထ အယုတ္တော ပဋိပုဂ္ဂလော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။ ဣမေဟိ အာပတ္တာဒီဟိ အသဒိသတ္တာ ပဋိသတ္တု ပဋိသလ္လော စောဒကော ဘဝိတုံ အယုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတိ သော ကုပိတောတိ ဣတိ သော ဣမာယ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလစောဒနာယ ဧဝံ ကုပိတော ဟောတိ။

စတုတ္ထဝါရေ အဟော ဝတာတိ ‘‘အဟော ဝတ ရေ အမှာကံ ပဏ္ဍိတကာ၊ အဟော ဝတ ရေ အမှာကံ ဗဟုဿုတကာ တေဝိဇ္ဇကာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၁) ဂရဟာယံ ဒိဿတိ။ ‘‘အဟော ဝတ မံ ဒဟရံယေဝ သမာနံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စေယျု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၅၇) ပတ္ထနာယံ။ ဣဓ ပတ္ထနာယမေဝ။ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ပဋိပုစ္ဆိတွာတိ ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆိတွာ။ အယံ ဘိက္ခု လာဘတ္ထိကော ဘဂဝတော အတ္တာနံ ပဋိပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ဣစ္ဆတိ၊ တဉ္စ ခေါ အနုမတိပုစ္ဆာယ၊ နော မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ အန္တရံ ကတွာ။ အယဉှိ ပဿတိ ဘဂဝန္တံ သာရိပုတ္တာဒယော မဟာထေရေ ‘‘တံ ကိံ မညသိ၊ သာရိပုတ္တ၊ မောဂ္ဂလ္လာန၊ ကဿပ ¶ ၊ ရာဟုလ စက္ခုံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိ ဧဝံ ပရိသမဇ္ဈေ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ၊ မနုဿေ စ ‘‘တေသ ပဏ္ဍိတာ ထေရာ သတ္ထု စိတ္တံ အာရာဓေန္တီ’’တိ ဝဏ္ဏံ ဘဏန္တေ၊ လာဘသက္ကာရဉ္စ ဥပဟရန္တေ။ တသ္မာ တံ လာဘသက္ကာရံ ဣစ္ဆန္တော ဧဝံ စိန္တေတွာ နိခဏိတွာ ဌပိတခါဏု ဝိယ ဘဂဝတော ပုရတောဝ ဟောတိ။

ဣတိ သော ကုပိတောတိ အထ ဘဂဝါ တံ အမနသိကရိတွာဝ အညံ ထေရံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ¶ ၊ တေန သော ကုပိတော ဟောတိ ဘဂဝတော စ ထေရဿ စ။ ကထံ ဘဂဝတော ကုပ္ပတိ? ‘‘အဟံ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဘုတိ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏတော ဗဟိနိက္ခမနံ န ဇာနာမိ၊ သဗ္ဗကာလံ ဆာယာဝ န ဝိဇဟာမိ၊ မံ နာမ ပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မဒေသနာမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ။ တံမုဟုတ္တံ ဒိဋ္ဌမတ္တကမေဝ ထေရံ ပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတော ကုပ္ပတိ။ ကထံ ထေရဿ ကုပ္ပတိ? ‘‘အယံ မဟလ္လကတ္ထေရော ဘဂဝတော ပုရတော ခါဏု ¶ ဝိယ နိသီဒတိ၊ ကဒါ နု ခေါ ဣမံ ဓမ္မကမ္မိကာ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပါပေတွာ နီဟရိဿန္တိ၊ အယဉှိ ယဒိ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ န ဘဝေယျ၊ အဝဿံ ဘဂဝါ မယာ သဒ္ဓိံ သလ္လပေယျာ’’တိ ဧဝံ ထေရဿ ကုပ္ပတိ။

ပုရက္ခတွာ ပုရက္ခတွာတိ ပုရတော ပုရတော ကတွာ၊ သမ္ပရိဝါရေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယမ္ပိ လာဘတ္ထိကောယေဝ၊ အယဉှိ ပဿတိ ဗဟုဿုတေ ဘိက္ခူ မဟာပရိဝါရေန ဂါမံ ပဝိသန္တေ၊ စေတိယံ ဝန္ဒန္တေ၊ တေသဉ္စ တံ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဥပါသကေ ပသန္နေ ပသန္နာကာရံ ကရောန္တေ။ တသ္မာ ဧဝံ ဣစ္ဆတိ။ ကုပိတောတိ အယမ္ပိ ဒွီသု ဌာနေသု ကုပ္ပတိ ဘိက္ခူနံ ထေရဿ စ။ ကထံ ဘိက္ခူနံ? ‘‘ဣမေ ယဒေဝ မယှံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စီဝရံ ဝါ ပိဏ္ဍပါတော ဝါ၊ တံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ မယှံ ပန ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိတော အာဂစ္ဆန္တောပိ နတ္ထီ’’တိ ဧဝံ ဘိက္ခူနံ ကုပ္ပတိ။ ကထံ ထေရဿ? ‘‘ဧသော မဟလ္လကတ္ထေရော တေသု တေသု ဌာနေသု သယမေဝ ပညာယတိ၊ ကုဒါဿု နာမ နံ ဓမ္မကမ္မိကာ နိက္ကဍ္ဎိဿန္တိ၊ ဣမသ္မိံ အသတိ အဝဿံ မံယေဝ ပရိဝါရေဿန္တီ’’တိ။

ဘတ္တဂ္ဂေတိ ဘောဇနဋ္ဌာနေ။ အဂ္ဂါသနန္တိ သင်္ဃတ္ထေရာသနံ။ အဂ္ဂေါဒကန္တိ ဒက္ခိဏောဒကံ။ အဂ္ဂပိဏ္ဍန္တိ သင်္ဃတ္ထေရပိဏ္ဍံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ အဂ္ဂန္တိ ပဏီတာဓိဝစနမေတံ။ တတ္ထ အဟမေဝ လဘေယျန္တိ ဣစ္ဆာ နာတိမဟာသာဝဇ္ဇာ။ န အညော ဘိက္ခု လဘေယျာတိ ပန အတိမဟာသာဝဇ္ဇာ ¶ ။ အယမ္ပိ လာဘတ္ထိကော ပါသာဒိကော ဟောတိ စီဝရဓာရဏာဒီဟိ၊ ကဒါစိ ပဗ္ဗဇတိ၊ ကဒါစိ ဝိဗ္ဘမတိ။ တေန သော ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓပုဗ္ဗံ အာသနာဒိံ ပစ္ဆာ အလဘန္တော ဧဝံ စိန္တေသိ။ န သော ဘိက္ခု လဘေယျာတိ န သော ဘိက္ခု ထေရာနံ အဂ္ဂါသနာဒီသု တဒနုသာရေန မဇ္ဈိမာနံ အညေသဉ္စ နဝါနံ ကဒါစိ ယံ ဝါ တံ ဝါ သဗ္ဗနိဟီနံ အာသနာဒိံ လဘတိ။ ကုပိတောတိ အယမ္ပိ ဒွီသု ဌာနေသု ကုပ္ပတိ မနုဿာနဉ္စ ထေရာနဉ္စ။ ကထံ မနုဿာနံ? ‘‘ဣမေ မင်္ဂလာဒီသု မံ နိဿာယ ဘိက္ခူ လဘန္တိ၊ ဧတေ၊ ‘ဘန္တေ၊ ဧတ္တကေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အမှာကံ အနုကမ္ပံ ကရောထာ’တိ ဝဒန္တိ၊ ဣဒါနိ တံမုဟုတ္တံ ဒိဋ္ဌမတ္တကံ မဟလ္လကတ္ထေရံ ဂဟေတွာ ဂတာ၊ ဟောတု ဣဒါနိ၊ နေသံ ကိစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ¶ မနုဿာနံ ကုပ္ပတိ။ ကထံ ထေရာနံ? ‘‘ဣမေ နာမ ယဒိ န ဘဝေယျုံ၊ မံယေဝ မနုဿာ နိမန္တေယျု’’န္တိ ဧဝံ ထေရာနံ ကုပ္ပတိ။

အနုမောဒေယျန္တိ ¶ အနုမောဒနံ ကရေယျံ။ အယမ္ပိ လာဘတ္ထိကော ယံ ဝါ တံ ဝါ ခဏ္ဍာနုမောဒနံ ဇာနာတိ၊ ‘‘သော အနုမောဒနဋ္ဌာနေ ဗဟူ မာတုဂါမာ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တာ မံ သဉ္ဇာနိတွာ တတော ပဘုတိ ထာလကဘိက္ခံ ဒဿန္တီ’’တိ ပတ္ထေန္တော ဧဝံ စိန္တေသိ။ ဌာနန္တိ ဗဟုဿုတာနံ အနုမောဒနာ ဘာရော၊ တေန ဗဟုဿုတော အနုမောဒေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုပိတောတိ အယမ္ပိ တီသု ဌာနေသု ကုပ္ပတိ မနုဿာနံ ထေရဿ ဓမ္မကထိကဿ စ။ ကထံ မနုဿာနံ? ‘‘ဣမေ ပုဗ္ဗေ မံယေဝ ဥပသင်္ကမိတွာ ယာစန္တိ ‘အမှာကံ နာဂတ္ထေရော အမှာကံ သုမနတ္ထေရော အနုမောဒတူ’တိ၊ အဇ္ဇ ပန နာဝေါစု’’န္တိ ဧဝံ မနုဿာနံ ကုပ္ပတိ။ ကထံ ထေရဿ? ‘‘အယံ သင်္ဃတ္ထေရော ‘တုမှာကံ ကုလုပကံ နာဂတ္ထေရံ သုမနတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမထ၊ အယံ အနုမောဒိဿတီ’တိ န ဘဏတီ’’တိ ဧဝံ ထေရဿ ကုပ္ပတိ။ ကထံ ဓမ္မကထိကဿ? ‘‘ထေရေန ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ပဟာရံ လဒ္ဓကုက္ကုဋော ဝိယ တုရိတတုရိတံ ဝဿတိ၊ ဣမံ နာမ နိက္ကဍ္ဎန္တာ နတ္ထိ၊ ဣမသ္မိဉှိ အသတိ အဟမေဝ အနုမောဒေယျ’’န္တိ ဧဝံ ဓမ္မကထိကဿ ကုပ္ပတိ။

အာရာမဂတာနန္တိ ဝိဟာရေ သန္နိပတိတာနံ။ အယမ္ပိ လာဘတ္ထိကော ယံ ဝါ တံ ဝါ ခဏ္ဍဓမ္မကထံ ဇာနာတိ၊ သော ပဿတိ တာဒိသေသု ဌာနေသု ဒွိယောဇနတိယောဇနတော သန္နိပတိတွာ ဘိက္ခူ သဗ္ဗရတ္တိကာနိ ဓမ္မဿဝနာနိ သုဏန္တေ၊ တုဋ္ဌစိတ္တေ ¶ စ ဒဟရေ ဝါ သာမဏေရေ ဝါ သာဓု သာဓူတိ မဟာသဒ္ဒေန သာဓုကာရံ ဒေန္တေ၊ တတော ဒုတိယဒိဝသေ အန္တောဂါမဂတေ ဘိက္ခူ ဥပါသကာ ပုစ္ဆန္တိ ‘‘ကေ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မံ ကထေသု’’န္တိ။ တေ ဘဏန္တိ ‘‘အသုကော စ အသုကော စာ’’တိ။ တံ သုတွာ ပသန္နာ မနုဿာ ဓမ္မကထိကာနံ မဟာသက္ကာရံ ကရောန္တိ။ သော တံ ဣစ္ဆမာနော ဧဝံ စိန္တေသိ။ ဌာနန္တိ ဗဟုဿုတာနံ ဝိနိစ္ဆယကုသလာနံ ဓမ္မဒေသနာ ဘာရော၊ တေန ဗဟုဿုတော ဒေသေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုပိတောတိ စတုပ္ပဒိကံ ဂါထမ္ပိ ဝတ္တုံ ဩကာသံ အလဘမာနော ကုပိတော ဟောတိ အတ္တနော မန္ဒဘာဝဿ ‘‘အဟဉှိ မန္ဒော ဒုပ္ပညော ကုတော လဘိဿာမိ ဒေသေတု’’န္တိ။

ဘိက္ခုနီနန္တိ ဩဝါဒတ္ထံ ဝါ ဥဒ္ဒေသတ္ထံ ဝါ ပရိပုစ္ဆတ္ထံ ဝါ ပူဇာကရဏတ္ထံ ဝါ အာရာမံ အာဂန္တွာ သန္နိပတိတဘိက္ခုနီနံ။ အယမ္ပိ လာဘတ္ထိကော၊ တဿေဝံ ဟောတိ ဣမာ မဟာကုလာ ပဗ္ဗဇိတာ ဘိက္ခုနိယော၊ တာသု ကုလေသု ပဝိသေတွာ နိသိန္နာသု မနုဿာ ပုစ္ဆိဿန္တိ ‘‘ကဿ သန္တိကေ ¶ ဩဝါဒံ ဝါ ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ပရိပုစ္ဆံ ဝါ ဂဏှထာ’’တိ။ တတော ဝက္ခန္တိ ‘‘အသုကော နာမ အယျော ¶ ဗဟုဿုတော၊ တဿ ဒေထ ကရောထာ’’တိ၊ တေနဿ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဌာနန္တိ ဩဝါဒါဒယော နာမ ဗဟုဿုတာနံ ဘာရော၊ တေန ဗဟုဿုတော ဒေသေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုပိတောတိ အယမ္ပိ ဒွီသု ဌာနေသု ကုပ္ပတိ၊ တာသဉ္စ ဘိက္ခုနီနံ ‘‘ဣမာ ပုဗ္ဗေ မံ နိဿာယ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာဒီနိ လဘန္တိ၊ တာ ဣဒါနိ တံမုဟုတ္တံ ဒိဋ္ဌမတ္တကမဟလ္လကတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂတာ’’တိ။ ဓမ္မကထိကဿ စ ‘‘ဧသ ဣမာသံ သဟသာ ဩဝါဒံ အဒါသိယေဝါ’’တိ။

ဥပါသကာနန္တိ၊ အာရာမဂတာနံ ဥပါသကာနံ။ နိဿဋ္ဌကမ္မန္တာ နာမ မဟာဥပါသကာ ဟောန္တိ၊ တေ ပုတ္တဘာတုကာနံ ကမ္မံ နိယျာတေတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တာ ဝိစရန္တိ၊ အယံ တေသံ ဒေသေတုံ ဣစ္ဆတိ၊ ကိံ ကာရဏာ? ဣမေ ပသီဒိတွာ ဥပါသိကာနမ္ပိ အာရောစေဿန္တိ၊ တတော သဒ္ဓိံ ဥပါသိကာဟိ မယှမေဝ လာဘသက္ကာရံ ဥပဟရိဿန္တီတိ။ ဌာနံ ဗဟုဿုတေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကုပိတောတိ အယမ္ပိ ဒွီသု ဌာနေသု ကုပ္ပတိ၊ ဥပါသကာနဉ္စ ‘‘ဣမေ အညတ္ထ သုဏန္တိ၊ အမှာကံ ကုလုပကဿ သန္တိကေ သုဏာမာတိ နာဂစ္ဆန္တိ၊ ဟောတု ဣဒါနိ၊ တေသံ ဥပ္ပန္နေ ကိစ္စေ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဓမ္မကထိကဿ စ၊ ‘‘အယမေတေသံ ဒေသေတီ’’တိ။

ဥပါသိကာနန္တိ ¶ အာရာမဂတာနံ။ ဥပါသိကာ နာမ အာသနပူဇာဒိကရဏတ္ထံ ဝါ ဥပေါသထဒိဝသေ ဝါ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ သန္နိပတိတာ။ သေသံ ဥပါသကဝါရေ ဝုတ္တနယမေဝ။

သက္ကရေယျုန္တိ သက္ကစ္စဉ္စ ကရေယျုံ၊ သုန္ဒရဉ္စ ကရေယျုံ။ ဣမိနာ အတ္တနိ ကာရံ ကရီယမာနံ သက္ကစ္စံ ကတဉ္စ သုန္ဒရဉ္စ ပတ္ထေတိ။ ဂရုံ ကရေယျုန္တိ ဘာရိယံ ကရေယျုံ။ ဣမိနာ ဘိက္ခူဟိ အတ္တာနံ ဂရုဋ္ဌာနေ ဌပီယမာနံ ပတ္ထေတိ။ မာနေယျုန္တိ ပိယာယေယျုံ။ ပူဇေယျုန္တိ ဧဝံ သက္ကရောန္တာ ဂရုံ ကရောန္တာ မာနေန္တာ ပစ္စယေဟိ ပူဇေယျုန္တိ ပစ္စယပူဇံ ပတ္ထေတိ။ ဌာနန္တိ ‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနိယော’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဗဟုဿုတော စ သီလဝါ စ ဧတံ ဝိဓိံ အရဟတိ တေန ဘိက္ခူ ဧဝရူပံ ဧဝံ ကရေယျုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုပိတောတိ အယမ္ပိ ဒွီသု ဌာနေသု ကုပ္ပတိ ဘိက္ခူနဉ္စ ‘‘ဣမေ ဧတံ သက္ကရောန္တီ’’တိ ထေရဿ စ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ မံယေဝ သက္ကရေယျု’’န္တိ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသု တီသု ဝါရေသု။

ပဏီတာနံ ¶ ¶ စီဝရာနန္တိ ပဋ္ဋဒုကူလပဋ္ဋုဏ္ဏကောသေယျာဒီနံ မဟဂ္ဃသုခုမသုခသမ္ဖဿာနံ စီဝရာနံ။ ဣဓာပိ အဟမေဝ လာဘီ အဿန္တိ ဣစ္ဆာ နာတိမဟာသာဝဇ္ဇာ။ န အညော ဘိက္ခု လာဘီ အဿာတိ ပန မဟာသာဝဇ္ဇာ။

ပဏီတာနံ ပိဏ္ဍပါတာနန္တိ သပ္ပိတေလမဓုသက္ကရာဒိပူရိတာနံ သေဋ္ဌပိဏ္ဍပါတာနံ။ ပဏီတာနံ သေနာသနာနန္တိ အနေကသတသဟဿဂ္ဃနကာနံ မဉ္စပီဌာဒီနံ ပဏီတာနံ။ ဂိလာနပ္ပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာနန္တိ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီနံ ဥတ္တမဘေသဇ္ဇာနံ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ ဌာနံ ဗဟုဿုတေဟိ ပုညဝန္တေဟိ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကုပိတောတိ သဗ္ဗတ္ထာပိ ဒွီသု ဌာနေသု ကုပ္ပတိ၊ မနုဿာနဉ္စ ‘‘ဣမေသံ နာမ ပရိစိတဘာဝေါပိ နတ္ထိ၊ ဒီဃရတ္တံ ဧကတော ဝသန္တဿ ပံသုကူလတ္ထာယ ဝါ ပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ ဝါ သပ္ပိတေလာဒိကာရဏာ ဝါ ဃရပဋိပါဋိယာ စရန္တဿာပိ မေ ဧကဒိဝသမ္ပိ ကိဉ္စိ ပဏီတံ ပစ္စယံ န ဒေန္တိ။ အာဂန္တုကံ မဟလ္လကံ ပန ဒိသွာဝ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ ဒေန္တီ’’တိ၊ ထေရဿ စ ‘‘အယမ္ပိ မဟလ္လကော ဣမေသံ အတ္တာနံ ဒဿေန္တောယေဝ စရတိ၊ ကုဒါဿု နာမ နံ ဓမ္မကမ္မိကာ နိက္ကဍ္ဎေယျုံ၊ ဧဝံ ဣမသ္မိံ အသတိ အဟမေဝ လာဘီ အဿ’’န္တိ။

ဣမေသံ ခေါ၊ ဧတံ အာဝုသောတိ ဣမေသံ ဟေဋ္ဌာ ဧကူနဝီသတိဝါရေဟိ ဝုတ္တာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ။

၆၁။ ဒိဿန္တိ စေဝ သူယန္တိ စာတိ ¶ န ဣစ္ဆာဝစရာ စက္ခုနာ ဒိဿန္တိ၊ န သောတေန သူယန္တိ၊ မနောဝိညာဏဝိသယတ္တာ။ အပ္ပဟီနဣစ္ဆာဝစရဿ ပန ပုဂ္ဂလဿ ဣစ္ဆာဝစရဝသေန ပဝတ္တကာယကမ္မံ ဒိသွာ ဒိဋ္ဌာ ဝိယ ဝစီကမ္မံ သုတွာ သုတာ ဝိယ စ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဿန္တိ စေဝ သူယန္တိ စာ’’တိ။ ပစ္စက္ခကာလေ ဒိဿန္တိ၊ ‘‘အသုကော ကိရ ဘိက္ခု ဤဒိသော’’တိ တိရောက္ခကာလေ သူယန္တိ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဂ္ဂဟဂရဟဝစနံ။ တေန အာရညိကတ္တံ အနုဂ္ဂဏှာတိ၊ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အပ္ပဟာနံ ဂရဟတိ။

တတြာယံ ယောဇနာ၊ ကိဉ္စာပိ သော ဘိက္ခု ဂါမန္တသေနာသနံ ပဋိက္ခိပိတွာ အာရညိကော ဟောတိ၊ အန္တေ ပန္တသေနာသနေ ဝသတိ၊ ဣမေ စဿ ဧတ္တကာ ဣစ္ဆာဝစရာ အပ္ပဟီနာ။ ကိဉ္စာပိ သော အတိရေကလာဘံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပိဏ္ဍပါတိကော ¶ ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ သော လောလုပ္ပစာရံ ဝဇ္ဇေတွာ သပဒါနစာရီ ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ သော ဂဟပတိစီဝရံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပံသုကူလိကော ဟောတိ။

လူခစီဝရဓရောတိ ¶ ဧတ္ထ ပန လူခန္တိ သတ္ထလူခံ သုတ္တလူခံ ရဇနလူခန္တိ တီဟိ ကာရဏေဟိ လူခံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သတ္ထေန ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္နံ သတ္ထလူခံ နာမ၊ တံ အဂ္ဃေန ပရိဟာယတိ၊ ထူလဒီဃသုတ္တကေန သိဗ္ဗိတံ သုတ္တလူခံ နာမ၊ တံ ဖဿေန ပရိဟာယတိ ခရသမ္ဖဿံ ဟောတိ။ ရဇနေန ရတ္တံ ရဇနလူခံ နာမ၊ တံ ဝဏ္ဏေန ပရိဟာယတိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ သော ဘိက္ခု ဧဝံ သတ္ထလူခသုတ္တလူခရဇနလူခစီဝရဓရော ဟောတိ၊ ဣမေ စဿ ဧတ္တကာ ဣစ္ဆာဝစရာ အပ္ပဟီနာ ဒိဿန္တိ စေဝ သူယန္တိ စ၊ အထ ခေါ နံ ဝိညူ သဗြဟ္မစာရီ နေဝ သက္ကရောန္တိ…ပေ… န ပူဇေန္တီတိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ ကိဿ ဟေတူတိ ကိံ ကာရဏာ။ တေ ဟိ တဿ…ပေ… သူယန္တိ စ ယသ္မာ တဿ တေ ပါပကာ သူယန္တိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမေသံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အပ္ပဟီနတ္တာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ပါကဋံ ကရောန္တော သေယျထာပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုဏပန္တိ မတကဠေဝရံ။ အဟိဿ ကုဏပံ အဟိကုဏပံ။ ဧဝံ ဣတရာနိ။ အတိပဋိကူလဇိဂုစ္ဆနီယဘာဝတော စေတ္ထ ဣမာနေဝ တီဏိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အညေသဉှိ သသသူကရာဒီနံ ကုဏပံ မနုဿာ ကဋုကဘဏ္ဍာဒီဟိ အဘိသင်္ခရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိပိ။ ဣမေသံ ပန ကုဏပံ အဘိနဝမ္ပိ ဇိဂုစ္ဆန္တိယေဝ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ကာလာတိက္ကမေန ပူတိဘူတေ။ ရစယိတွာတိ ဝဍ္ဎေတွာ၊ ပရိပူရေတွာတိ အတ္ထော၊ ကုဏပံ ဂဟေတွာ ကံသပါတိယံ ပက္ခိပိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညိဿာတိ အပရာယ။ ပဋိကုဇ္ဇိတွာတိ ပိဒဟိတွာ ¶ ။ အန္တရာပဏန္တိ အာပဏာနမန္တရေ မဟာဇနသံကိဏ္ဏံ ရစ္ဆာမုခံ။ ပဋိပဇ္ဇေယျုန္တိ ဂစ္ဆေယျုံ။ ဇညဇညံ ဝိယာတိ စောက္ခစောက္ခံ ဝိယ မနာပမနာပံ ဝိယ။ အပိစ ဝဓုကာပဏ္ဏာကာရံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဓုကာတိ ဇနေတ္တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿာ နီယမာနံ ပဏ္ဏာကာရံ ဇညံ၊ ဥဘယတ္ထာပိ အာဒရဝသေန ဝါ ပသံသာဝသေန ဝါ ပုနရုတ္တံ။ ‘‘ဇညဇညံ ဗျာ’’တိပိ ပါဌော။

အပါပုရိတွာတိ ဝိဝရိတွာ။ တဿ သဟ ဒဿနေန အမနာပတာ စ သဏ္ဌဟေယျာတိ တဿ ကုဏပဿ ဒဿနေန သဟေဝ တဿ ဇနဿ အမနာပတာ ¶ တိဋ္ဌေယျ။ အမနာပတာတိ စ ‘‘အမနာပမိဒ’’န္တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တစေတသိကာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဧသ နယော ပဋိကုလျဇေဂုစ္ဆတာသု။ ဇိဃစ္ဆိတာနမ္ပီတိ ဆာတာနမ္ပိ။ န ဘောတ္တုကမျတာ အဿာတိ ဘုဉ္ဇိတုကာမတာ န ဘဝေယျ။ ပဂေဝ သုဟိတာနန္တိ ဓာတာနံ ပန ပဌမတရမေဝ ဘုဉ္ဇိတုကာမတာ န ဘဝေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတြာယံ ¶ ဥပမာသံသန္ဒနာ – ပရိသုဒ္ဓကံသပါတိသဒိသံ ဣမဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာလိင်္ဂံ၊ ကုဏပရစနံ ဝိယ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အပ္ပဟာနံ၊ အပရကံသပါတိယာ ပဋိကုဇ္ဈနံ ဝိယ အာရညိကင်္ဂါဒီဟိ ဣစ္ဆာဝစရပ္ပဋိစ္ဆာဒနံ၊ ကံသပါတိံ ဝိဝရိတွာ ကုဏပဒဿနေန ဇနဿ အမနာပတာ ဝိယ အာရညိကင်္ဂါဒီနိ အနာဒိယိတွာ ဣစ္ဆာဝစရဒဿနေန သဗြဟ္မစာရီနံ အသက္ကာရကရဏာဒိတာတိ။

၆၂။ သုက္ကပက္ခေ ပန၊ ကိဉ္စာပီတိ အနုဂ္ဂဟပသံသာဝစနံ၊ တေန အာရညိကတ္တံ အနုဂ္ဂဏှာတိ၊ ဣစ္ဆာဝစရပ္ပဟာနံ ပသံသတိ။ နေမန္တနိကောတိ နိမန္တနပဋိဂ္ဂါဟကော။ ဝိစိတကာဠကန္တိ ဝိစိနိတွာ အပနီတကာဠကံ။ အနေကသူပံ အနေကဗျဉ္ဇနန္တိ ဧတ္ထ သူပေါ နာမ ဟတ္ထဟာရိယော ဝုစ္စတိ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ ဥတ္တရိဘင်္ဂံ၊ တေန မစ္ဆမံသမုဂ္ဂသူပါဒီဟိ အနေကသူပံ၊ နာနပ္ပကာရမံသာဒိဗျဉ္ဇနေဟိ အနေကဗျဉ္ဇနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဥပမာသံသန္ဒနေ စ သာလိဝရဘတ္တရစနံ ဝိယ ဣစ္ဆာဝစရပ္ပဟာနံ၊ အပရကံသပါတိယာ ပဋိကုဇ္ဈနံ ဝိယ အပ္ပိစ္ဆတာသမုဋ္ဌာနေဟိ ဂါမန္တဝိဟာရာဒီဟိ ဣစ္ဆာဝစရပ္ပဟာနပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ၊ ကံသပါတိံ ဝိဝရိတွာ သာလိဝရဘတ္တဒဿနေန ဇနဿ မနာပတာ ¶ ဝိယ ဂါမန္တဝိဟာရာဒီနိ အနာဒိယိတွာ ဣစ္ဆာဝစရပ္ပဟာနဒဿနေန သဗြဟ္မစာရီနံ သက္ကာရကရဏာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၆၃။ ဥပမာ မံ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ ပဋိဘာတီတိ မယှံ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ ဥပမာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧကံ ဥပမံ ဝတ္တုကာမော အဟန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိဘာတု တန္တိ တုယှံ ပဋိဘာတု ဥပဋ္ဌာတု၊ ဝဒ တွန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧကမိဒါဟန္တိ ဧတ္ထ ဣဒါတိ နိပါတမတ္တံ၊ ဧကသ္မိံ သမယေ အဟန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ရာဇဂဟေ ဝိဟရာမိ ဂိရိဗ္ဗဇေတိ၊ ရာဇဂဟန္တိ တဿ နဂရဿ နာမံ။ သမန္တတော ပန ဂိရိပရိက္ခေပေန ဝဇော ဝိယ သဏ္ဌိတတ္တာ ဂိရိဗ္ဗဇန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ နဂရေ ဝိဟရာမိ၊ တံ နိဿာယ အဟံ ¶ ဝိဟရာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ခွာဟန္တိ အထ ခေါ အဟံ။ ဧတ္ထ စ အထာတိ အညာဓိကာရဝစနာရမ္ဘေ နိပါတော။ ခေါတိ ပဒပူရဏမတ္တေ။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ဒိဝသဿ ပုဗ္ဗဘာဂသမယံ။ ပုဗ္ဗဏှသမယေတိ အတ္ထော၊ ပုဗ္ဗဏှေ ဝါ သမယံ ပုဗ္ဗဏှသမယံ၊ ပုဗ္ဗဏှေ ဧကံ ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ လဗ္ဘတိ။ နိဝါသေတွာတိ ပရိဒဟိတွာ၊ ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေနေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂါမပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဝါ သဏ္ဌပေတွာ နိဝါသနဝသေန၊ န ဟိ သော တတော ပုဗ္ဗေ အနိဝတ္ထော အဟောသိ။

ပတ္တစီဝရမာဒါယာတိ ¶ ပတ္တံ ဟတ္ထေန စီဝရံ ကာယေန အာဒိယိတွာ။ ပိဏ္ဍာယာတိ ပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ။ သမီတီတိ တဿ နာမံ။ ယာနကာရပုတ္တောတိ ရထကာရပုတ္တော။ ပဏ္ဍုပုတ္တောတိ ပဏ္ဍုဿ ပုတ္တော။ အာဇီဝကောတိ နဂ္ဂသမဏကော။ ပုရာဏယာနကာရပုတ္တောတိ ပေါရာဏယာနကာရကုလဿ ပုတ္တော။ ပစ္စုပဋ္ဌိတောတိ ဥပဂန္တွာ ဌိတော။ ဝင်္ကံ နာမ ဧကတော ကုဋိလံ။ ဇိမှံ နာမ သပ္ပဂတမဂ္ဂသဒိသံ။ ဒေါသန္တိ ဖေဂ္ဂုဝိသမဂဏ္ဌိကာဒိ။ ယထာ ယထာတိ ကာလတ္ထေ နိပါတော၊ ယဒါ ယဒါ ယသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ တထာတိ အယမ္ပိ ကာလတ္ထောယေဝ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော အတ္တနော သုတ္တာနုလောမေန စိန္တေသိ၊ ဣတရော တေန စိန္တိတက္ခဏေ စိန္တိတဋ္ဌာနမေဝ တစ္ဆတိ။ အတ္တမနောတိ သကမနော တုဋ္ဌမနော ပီတိသောမနဿေဟိ ဂဟိတမနော။ အတ္တမနဝါစံ နိစ္ဆာရေသီတိ အတ္တမနတာယ ဝါစံ ¶ ၊ အတ္တမနဘာဝဿ ဝါ ယုတ္တံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသိ ဥဒီရယိ၊ ပဗျာဟရီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယာတိ စိတ္တေန စိတ္တံ ဇာနိတွာ ဝိယ။

အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃေသု သဒ္ဓါဝိရဟိတာ။ ဇီဝိကတ္ထာတိ ဣဏဘယာဒီဟိ ပီဠိတာ ဗဟိ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တာ ဣဓ ဇီဝိကတ္ထိကာ ဟုတွာ။ န သဒ္ဓါတိ န သဒ္ဓါယ။ သဌာ မာယာဝိနောတိ မာယာသာဌေယျေဟိ ယုတ္တာ။ ကေတဗိနောတိ သိက္ခိတကေရာဋိကာ၊ နိပ္ဖန္နထာမဂတသာဌေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာဌေယျဉှိ အဘူတဂုဏဒဿနတော အဘူတဘဏ္ဍဂုဏဒဿနသမံ ကတွာ ‘‘ကေရာဋိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥန္နဠာတိ ဥဂ္ဂတနဠာ၊ ဥဋ္ဌိတတုစ္ဆမာနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ¶ ။ စပလာတိ ပတ္တစီဝရမဏ္ဍနာဒိနာ စာပလ္လေန ယုတ္တာ။ မုခရာတိ မုခခရာ၊ ခရဝစနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဝိကိဏ္ဏဝါစာတိ အသံယတဝစနာ၊ ဒိဝသမ္ပိ နိရတ္ထကဝစနပ္ပလာပိနော။ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရာတိ ဆသု ဣန္ဒြိယေသု အသံဝုတကမ္မဒွါရာ။ ဘောဇနေ အမတ္တညုနောတိ ဘောဇနေ ယာ မတ္တာ ဇာနိတဗ္ဗာ ပရိယေသနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု ယုတ္တတာ၊ တဿာ အဇာနနကာ။ ဇာဂရိယံ အနနုယုတ္တာတိ ဇာဂရေ အနနုယုတ္တာ။ သာမညေ အနပေက္ခဝန္တောတိ သမဏဓမ္မေ နိရပေက္ခာ၊ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိရဟိတာတိ အတ္ထော။ သိက္ခာယ န တိဗ္ဗဂါရဝါတိ သိက္ခာပဒေသု ဗဟုလဂါရဝါ န ဟောန္တိ၊ အာပတ္တိဝီတိက္ကမဗဟုလာ ဝါ။ ဗာဟုလိကာတိအာဒိ ဓမ္မဒါယာဒေ ဝုတ္တံ၊ ကုသီတာတိအာဒိ ဘယဘေရဝေ။ ဓမ္မပရိယာယေနာတိ ဓမ္မဒေသနာယ။

သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာတိ ပကတိယာပိ သဒ္ဓါ၊ ပဗ္ဗဇိတာပိ သဒ္ဓါယ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတာ။ ပိဝန္တိ မညေ ဃသန္တိ မညေတိ ပိဝန္တိ ဝိယ ဃသန္တိ ဝိယ။ အတ္တမနဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တာ ဝစသာ ပိဝန္တိ ဝိယ၊ အဗ္ဘနုမောဒန္တာ မနသာ ဃသန္တိ ဝိယ။ သာဓု ဝတာတိ သုန္ဒရံ ဝတ ¶ ။ သဗြဟ္မစာရီတိ ရဿမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဒီဃမ္ပိ။ ရဿေ သတိ သာရိပုတ္တဿ ဥပရိ ဟောတိ၊ ဒီဃေ သတိ သဗြဟ္မစာရီနံ။ ယဒါ သာရိပုတ္တဿ ဥပရိ ဟောတိ၊ တဒါ သဗြဟ္မစာရီ သာရိပုတ္တော အမှေ အကုသလာ ဝုဋ္ဌာပေတွာတိ အတ္ထော။ ယဒါ သဗြဟ္မစာရီနံ၊ တဒါ သဗြဟ္မစာရယော အကုသလာ ဝုဋ္ဌာပေတွာတိ အတ္ထော။ ဒဟရောတိ တရုဏော။ ယုဝါတိ ယောဗ္ဗနဘာဝေ ဌိတော။ မဏ္ဍနကဇာတိကောတိ ¶ အလင်္ကာရကသဘာဝေါ။ တတ္ထ ကောစိ တရုဏောပိ ယုဝါ န ဟောတိ ယထာ အတိတရုဏော၊ ကောစိ ယုဝါပိ မဏ္ဍနကဇာတိကော န ဟောတိ ယထာ ဥပသန္တသဘာဝေါ၊ အာလသိယဗျသနာဒီဟိ ဝါ အဘိဘူတော၊ ဣဓ ပန ဒဟရော စေဝ ယုဝါ စ မဏ္ဍနကဇာတိကော စ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဥပ္ပလာဒီနိ လောကသမ္မတတ္တာ ဝုတ္တာနိ။ ဣတိဟ တေတိ ဧဝံ တေ။ ဥဘော မဟာနာဂါတိ ဒွေပိ မဟာနာဂါ၊ ဒွေပိ ဟိ ဧတေ အဂ္ဂသာဝကာ ‘‘မဟာနာဂါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော၊ ဆန္ဒာဒီဟိ န ဂစ္ဆန္တီတိ နာဂါ၊ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနေ ကိလေသေ န အာဂစ္ဆန္တီတိ နာဂါ၊ နာနပ္ပကာရကံ အာဂုံ န ကရောန္တီတိ နာဂါ၊ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၈၀) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ –

‘‘အာဂုံ ¶ န ကရောတိ ကိဉ္စိ လောကေ၊

သဗ္ဗသံယောဂေ ဝိသဇ္ဇ ဗန္ဓနာနိ၊

နာဂေါ တာဒိ ပဝုစ္စတေ တထတ္တာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၂၇၊ မဟာနိ။ ၈၀)၊

ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟန္တာ နာဂါ မဟာနာဂါ၊ အညေဟိ ခီဏာသဝနာဂေဟိ ပုဇ္ဇတရာ စ ပါသံသတရာ စာတိ အတ္ထော။ အညမညဿာတိ အညော အညဿ။ သမနုမောဒိံသူတိ သမံ အနုမောဒိံသု။ တတ္ထ ဣမာယ ဥပမာယ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော အနုမောဒိ၊ ပဋိဘာတု တံ အာဝုသောတိ ဓမ္မသေနာပတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အညမညဿ သုဘာသိတံ သမနုမောဒိံသူ’’တိ။

သမ္မုတိပရမတ္ထဒေသနာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

အနင်္ဂဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၄။ ဧဝံ ¶ မေ သုတန္တိ အာကင်္ခေယျသုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္ပန္နသီလာတိ တိဝိဓံ သမ္ပန္နံ ပရိပုဏ္ဏသမင်္ဂိမဓုရဝသေန။ တတ္ထ –

‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရံ၊ သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊

ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ၊ န နံ ဝါရေတုမုဿဟေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁)၊

ဣဒံ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပါဂတော သမုပါဂတော ဥပပန္နော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဣဒံ သမင်္ဂိသမ္ပန္နံ ¶ နာမ။ ‘‘ဣမိဿာ၊ ဘန္တေ၊ မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလံ သမ္ပန္နံ၊ သေယျထာပိ ခုဒ္ဒမဓုံ အနေဠကံ၊ ဧဝမဿာဒ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၇) ဣဒံ မဓုရသမ္ပန္နံ နာမ။ ဣဓ ပန ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နမ္ပိ သမင်္ဂိသမ္ပန္နမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ သမ္ပန္နသီလာတိ ပရိပုဏ္ဏသီလာ ဟုတွာတိပိ သီလသမင်္ဂိနော ဟုတွာတိပိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိဗ္ဗော။ သီလန္တိ ကေနဋ္ဌေန သီလံ? သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ တဿ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တာ။

တတ္ထ ¶ ‘‘ပရိပုဏ္ဏသီလာ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန ခေတ္တဒေါသဝိဂမေန ခေတ္တပါရိပူရီ ဝိယ သီလဒေါသဝိဂမေန သီလပါရိပူရီ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ခေတ္တံ ဗီဇခဏ္ဍံ ဝပ္ပခဏ္ဍံ ဥဒကခဏ္ဍံ ဦသခဏ္ဍန္တိ စတုဒေါသသမန္နာဂတံ အပရိပူရံ ဟောတိ။

တတ္ထ ဗီဇခဏ္ဍံ နာမ ယတ္ထ အန္တရန္တရာ ဗီဇာနိ ခဏ္ဍာနိ ဝါ ပူတီနိ ဝါ ဟောန္တိ၊ တာနိ ယတ္ထ ဝပန္တိ၊ တတ္ထ သဿံ န ဥဋ္ဌေတိ၊ ခေတ္တံ ခဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဝပ္ပခဏ္ဍံ နာမ ယတ္ထ အကုသလော ဗီဇာနိ ဝပန္တော အန္တရန္တရာ နိပါတေတိ။ ဧဝဉှိ သဗ္ဗတ္ထ သဿံ န ဥဋ္ဌေတိ၊ ခေတ္တံ ခဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဥဒကခဏ္ဍံ နာမ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥဒကံ အတိဗဟု ဝါ န ဝါ ဟောတိ၊ တတြာပိ ဟိ သဿာနိ န ဥဋ္ဌေန္တိ၊ ခေတ္တံ ခဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဦသခဏ္ဍံ နာမ ယတ္ထ ကဿကော ကိသ္မိဉ္စိ ပဒေသေ နင်္ဂလေန ¶ ဘူမိံ စတ္တာရော ပဉ္စ ဝါရေ ကသန္တော အတိဂမ္ဘီရံ ကရောတိ၊ တတော ဦသံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတြာပိ ဟိ သဿံ န ဥဋ္ဌေတိ၊ ခေတ္တံ ခဏ္ဍံ ဟောတိ၊ တာဒိသဉ္စ ခေတ္တံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ န မဟာနိသံသံ၊ တတြာပိ ဟိ ဗဟုမ္ပိ ဝပိတွာ အပ္ပံ လဘတိ။ ဣမေသံ ပန စတုန္နံ ဒေါသာနံ ဝိဂမာ ခေတ္တံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ။ တာဒိသဉ္စ ခေတ္တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။ ဧဝမေဝ ခဏ္ဍံ ဆိဒ္ဒံ သဗလံ ကမ္မာသန္တိ စတုဒေါသသမန္နာဂတံ သီလံ အပရိပူရံ ဟောတိ။ တာဒိသဉ္စ သီလံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ၊ န မဟာနိသံသံ။ ဣမေသံ ပန စတုန္နံ ဒေါသာနံ ဝိဂမာ သီလခေတ္တံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တာဒိသဉ္စ သီလံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။

‘‘သီလသမင်္ဂိနော’’တိ ဣမိနာ ပနတ္ထေန သီလေန သမင်္ဂိဘူတာ သမောဓာနံ ဂတာ သမန္နာဂတာ ဟုတွာ ဝိဟရထာတိ ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သမ္ပန္နသီလတာ ဟောတိ သီလဝိပတ္တိယာ စ အာဒီနဝဒဿနေန သီလသမ္ပတ္တိယာ ¶ စ အာနိသံသဒဿနေန။ တဒုဘယမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတံ။

တတ္ထ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ကိရ ဘဂဝါ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာ’’တိ ဣမိနာ တတ္ထ ဇေဋ္ဌကသီလံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေသီတိ ဒီပဝိဟာရဝါသီ သုမနတ္ထေရော အာဟ။ အန္တေဝါသိကော ပနဿ တေပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော အာဟ – ဥဘယတ္ထာပိ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဘဂဝတာ ဝုတ္တော၊ ပါတိမောက္ခသံဝရောယေဝ ဟိ သီလံ။ ဣတရာနိ ပန တီဏိ သီလန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ အတ္ထီတိ အနနုဇာနန္တော ဝတွာ အာဟ ¶ – ‘‘ဣန္ဒြိယသံဝရော နာမ ဆဒွါရရက္ခာမတ္တကမေဝ၊ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယုပ္ပတ္တိမတ္တကံ၊ ပစ္စယနိဿိတံ ပဋိလဒ္ဓပစ္စယေ ဣဒမတ္ထန္တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနမတ္တကံ။ နိပ္ပရိယာယေန ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလံ။ ယဿ သော ဘိန္နော၊ အယံ ဆိန္နသီသော ဝိယ ပုရိသော ဟတ္ထပါဒေ သေသာနိ ရက္ခိဿတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဿ ပန သော အရောဂေါ၊ အယံ အစ္ဆိန္နသီသော ဝိယ ပုရိသော ဇီဝိတံ သေသာနိ ပုန ပါကတိကာနိ ကတွာ ရက္ခိတုံ သက္ကောတိ။ တသ္မာ ‘သမ္ပန္နသီလာ’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘သမ္ပန္နပါတိမောက္ခာ’တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ ဝတွာ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေန္တော ‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာ’တိအာဒိမာဟာ’’တိ။

တတ္ထ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာတိ ပါတိမောက္ခသံဝရေန သမန္နာဂတာ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နာတိ အာစာရေန ¶ စ ဂေါစရေန စ သမ္ပန္နာ။ အဏုမတ္တေသူတိ အပ္ပမတ္တကေသု။ ဝဇ္ဇေသူတိ အကုသလဓမ္မေသု။ ဘယဒဿာဝီတိ ဘယဒဿိနော။ သမာဒါယာတိ သမ္မာ အာဒိယိတွာ။ သိက္ခထ သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခာပဒေသု တံ တံ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယိတွာ သိက္ခထ။ အပိစ သမာဒါယ သိက္ခထ သိက္ခာပဒေသူတိ ယံကိဉ္စိ သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသု သိက္ခိတဗ္ဗံ ကာယိကံ ဝါစသိကဉ္စ၊ တံ သဗ္ဗံ သမာဒါယ သိက္ခထာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန သဗ္ဗာနေတာနိ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒီနိ ပဒါနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တာနိ။

၆၅။ အာကင်္ခေယျ စေတိ ဣဒံ ကသ္မာ အာရဒ္ဓံ? သီလာနိသံသဒဿနတ္ထံ။ သစေပိ အစိရပဗ္ဗဇိတာနံ ဝါ ဒုပ္ပညာနံ ¶ ဝါ ဧဝမဿ ‘‘ဘဂဝါ သီလံ ပူရေထာတိ ဝဒတိ၊ ကော နု ခေါ သီလပူရဏေ အာနိသံသော၊ ကော ဝိသေသော၊ ကာ ဝဍ္ဎီ’’တိ? တေသံ သတ္တရသ အာနိသံသေ ဒဿေတုံ ဧဝမာဟ။ အပ္ပေဝ နာမ ဧတံ သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယမနာပတာဒိအာသဝက္ခယပရိယောသာနံ အာနိသံသံ သုတွာပိ သီလံ ပရိပူရေယျုန္တိ။ ဝိသကဏ္ဋကဝါဏိဇော ဝိယ။ ဝိသကဏ္ဋကဝါဏိဇော နာမ ဂုဠဝါဏိဇော ဝုစ္စတိ။

သော ကိရ ဂုဠဖာဏိတခဏ္ဍသက္ခရာဒီနိ သကဋေနာဒါယ ပစ္စန္တဂါမံ ဂန္တွာ ‘‘ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏှထ၊ ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏှထာ’’တိ ဥဂ္ဃောသေသိ။ တံ သုတွာ ဂါမိကာ ‘‘ဝိသံ နာမ ကက္ခဠံ၊ ယော နံ ခါဒတိ၊ သော မရတိ၊ ကဏ္ဋကမ္ပိ ဝိဇ္ဈိတွာ မာရေတိ၊ ဥဘောပေတေ ကက္ခဠာ၊ ကော ဧတ္ထ အာနိသံသော’’တိ ဂေဟဒွါရာနိ ထကေသုံ၊ ဒါရကေ စ ပလာပေသုံ။ တံ ဒိသွာ ဝါဏိဇော ¶ ‘‘အဝေါဟာရကုသလာ ဣမေ ဂါမိကာ၊ ဟန္ဒ နေ ဥပါယေန ဂဏှာပေမီ’’တိ ‘‘အတိမဓုရံ ဂဏှထ၊ အတိသာဒုံ ဂဏှထ၊ ဂုဠံ ဖာဏိတံ သက္ခရံ သမဂ္ဃံ လဗ္ဘတိ၊ ကူဋမာသကကူဋကဟာပဏာဒီဟိပိ လဗ္ဘတီ’’တိ ဥဂ္ဃောသေသိ။ တံ သုတွာ ဂါမိကာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ အာဂန္တွာ ဗဟုမ္ပိ မူလံ ဒတွာ ဂဟေသုံ။ တတ္ထ ဝါဏိဇဿ ‘‘ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏှထာ’’တိ ဥဂ္ဃောသနံ ဝိယ ဘဂဝတော ‘‘သမ္ပန္နသီလာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟရထ…ပေ… သမာဒါယ သိက္ခထ သိက္ခာပဒေသူ’’တိ ဝစနံ။ ‘‘ဥဘောပေတေ ကက္ခဠာ၊ ကော ဧတ္ထ အာနိသံသော’’တိ ဂါမိကာနံ စိန္တနံ ဝိယ ဘဂဝါ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ ဝိဟရထာ’’တိ အာဟ၊ ‘‘သီလဉ္စ နာမေတံ ကက္ခဠံ ဖရုသံ ခိဍ္ဍာဒိပစ္စနီကံ၊ ကော နု ခေါ သမ္ပန္နသီလာနံ အာနိသံသော’’တိ ဘိက္ခူနံ စိန္တနံ။ အထ တဿ ဝါဏိဇဿ ‘‘အတိမဓုရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝိယ ¶ ဘဂဝတော ပိယမနာပတာဒိအာသဝက္ခယပရိယောသာနံ သတ္တရသအာနိသံသပ္ပကာသနတ္ထံ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ’’တိအာဒိဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ အာကင်္ခေယျ စေတိ ယဒိ အာကင်္ခေယျ ယဒိ ဣစ္ဆေယျ။ ပိယော စ အဿန္တိ ပိယစက္ခူဟိ သမ္ပဿိတဗ္ဗော၊ သိနေဟုပ္ပတ္တိယာ ပဒဋ္ဌာနဘူတော ဘဝေယျန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မနာပေါတိ တေသံ မနဝဍ္ဎနကော၊ တေသံ ဝါ မနေန ပတ္တဗ္ဗော၊ မေတ္တစိတ္တေန ဖရိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂရူတိ တေသံ ဂရုဋ္ဌာနိယော ပါသာဏစ္ဆတ္တသဒိသော။ ဘာဝနီယောတိ ‘‘အဒ္ဓါ အယမာယသ္မာ ဇာနံ ဇာနာတိ ပဿံ ပဿတီ’’တိ ဧဝံ သမ္ဘာဝနီယော။ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေသုယေဝ ပရိပူရကာရီ အဿ၊ အနူနေန ပရိပူရိတာကာရေန သမန္နာဂတော ¶ ဘဝေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တောတိ အတ္တနော စိတ္တသမထေ ယုတ္တော၊ ဧတ္ထ ဟိ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဝါ အတ္တနောတိ ဝါ ဧတံ ဧကတ္ထံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ပနေတံ သမထန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ အနူတိ ဣမိနာ ဥပသဂ္ဂေန ယောဂေ သိဒ္ဓံ။ အနိရာကတဇ္ဈာနောတိ ဗဟိ အနီဟဋဇ္ဈာနော၊ အဝိနာသိတဇ္ဈာနော ဝါ၊ နီဟရဏဝိနာသတ္ထဉှိ ဣဒံ နိရာကရဏံ နာမ။ ထမ္ဘံ နိရံကတွာ နိဝါတဝုတ္တီတိအာဒီသု စဿ ပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိပဿနာယ သမန္နာဂတောတိ သတ္တဝိဓာယ အနုပဿနာယ ယုတ္တော၊ သတ္တဝိဓာ အနုပဿနာ နာမ အနိစ္စာနုပဿနာ ဒုက္ခာနုပဿနာ အနတ္တာနုပဿနာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ဝိရာဂါနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာတိ။ တာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတာ။ ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာနန္တိ ဝဍ္ဎေတာ ¶ သုညာဂါရာနံ၊ ဧတ္ထ စ သမထဝိပဿနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ သုညာဂါရံ ပဝိသိတွာ နိသီဒမာနော ဘိက္ခု ‘‘ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကဘူမကာဒိပါသာဒေ ကုရုမာနောပိ ပန နေဝ သုညာဂါရာနံ ဗြူဟေတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။

ဧတ္တာဝတာ စ ယထာ တဏှာဝိစရိတဒေသနာ ပဌမံ တဏှာဝသေန အာရဒ္ဓါပိ တဏှာပဒဋ္ဌာနတ္တာ မာနဒိဋ္ဌီနံ မာနဒိဋ္ဌိယော ဩသရိတွာ ကမေန ပပဉ္စတ္တယဒေသနာ ဇာတာ၊ ဧဝမယံ ဒေသနာ ပဌမံ အဓိသီလသိက္ခာဝသေန အာရဒ္ဓါပိ သီလပဒဋ္ဌာနတ္တာ သမထဝိပဿနာနံ သမထဝိပဿနာယော ဩသရိတွာ ကမေန သိက္ခတ္တယဒေသနာ ဇာတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ ¶ ဟိ ‘‘သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ ဧတ္တာဝတာ အဓိသီလသိက္ခာ ဝုတ္တာ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တော အနိရာကတဇ္ဈာနော’’တိ ဧတ္တာဝတာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ ‘‘ဝိပဿနာယ သမန္နာဂတော’’တိ ဧတ္တာဝတာ အဓိပညာသိက္ခာ၊ ‘‘ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာန’’န္တိ ဣမိနာ ပန သမထဝသေန သုညာဂါရဝဍ္ဎနေ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ ဝိပဿနာဝသေန အဓိပညာသိက္ခာတိ ဧဝံ ဒွေပိ သိက္ခာ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တော အနိရာကတဇ္ဈာနော’’တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ သီလာနုရက္ခိကာ ဧဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ကထိတာ။ ‘‘ဝိပဿနာယာ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန သီလာနုရက္ခိကော သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟော။

ကထံ ¶ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သီလမနုရက္ခတိ? ယဿ ဟိ စိတ္တေကဂ္ဂတာ နတ္ထိ၊ သော ဗျာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ ဝိဟညတိ၊ သော ဗျာဓိဝိဟတော ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော သီလံ ဝိနာသေတွာပိ ဗျာဓိဝူပသမံ ကတ္တာ ဟောတိ။ ယဿ ပန စိတ္တေကဂ္ဂတာ အတ္ထိ၊ သော တံ ဗျာဓိဒုက္ခံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ သမာပန္နက္ခဏေ ဒုက္ခံ ဒူရာပကတံ ဟောတိ၊ ဗလဝတရသုခမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သီလံ အနုရက္ခတိ။

ကထံ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟော သီလမနုရက္ခတိ? ယဿ ဟိ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟော နတ္ထိ၊ တဿ ‘‘မမ ရူပံ မမ ဝိညာဏ’’န္တိ အတ္တဘာဝေ ဗလဝမမတ္တံ ဟောတိ၊ သော တထာရူပေသု ဒုဗ္ဘိက္ခဗျာဓိဘယာဒီသု သမ္ပတ္တေသု သီလံ ဝိနာသေတွာပိ အတ္တဘာဝံ ပေါသေတာ ဟောတိ။ ယဿ ပန သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟော အတ္ထိ၊ တဿ အတ္တဘာဝေ ဗလဝမမတ္တံ ဝါ သိနေဟော ဝါ န ဟောတိ၊ သော တထာရူပေသု ဒုဗ္ဘိက္ခဗျာဓိဘယာဒီသု သမ္ပတ္တေသု သစေပိဿ အန္တာနိ ဗဟိ နိက္ခမန္တိ၊ သစေပိ ¶ ဥဿုဿတိ ဝိသုဿတိ၊ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကော ဝါ ဟောတိ သတဓာပိ သဟဿဓာပိ၊ နေဝ သီလံ ဝိနာသေတွာ အတ္တဘာဝံ ပေါသေတာ ဟောတိ။ ဧဝံ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟော သီလမနုရက္ခတိ။ ‘‘ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာန’’န္တိ ဣမိနာ ပန တဿေဝ ဥဘယဿ ဗြူဟနာ ဝဍ္ဎနာ သာတစ္စကိရိယာ ဒဿိတာ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ယသ္မာ ‘‘သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော စဿံ မနာပေါ စ ဂရု စ ဘာဝနီယော စာ’’တိ ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မေ အာကင်္ခန္တေန နတ္ထညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗံ၊ အညဒတ္ထု သီလာဒိဂုဏသမန္နာဂတေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဣဒိသော ဟိ သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ ဂရု ဘာဝနီယော။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ –

‘‘သီလဒဿနသမ္ပန္နံ ¶ ၊ ဓမ္မဋ္ဌံ သစ္စဝါဒိနံ၊

အတ္တနော ကမ္မ ကုဗ္ဗာနံ၊ တံ ဇနော ကုရုတေ ပိယ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၁၇)၊

တသ္မာ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော စဿံ မနာပေါ စ ဂရု စ ဘာဝနီယော စာတိ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ…ပေ… သုညာဂါရာန’’န္တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ ပစ္စယလာဘာဒိံ ပတ္ထယန္တေနာပိ ဣဒမေဝ ကရဏီယံ၊ န အညံ ကိဉ္စိ၊ တသ္မာ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု လာဘီ အဿ’’န္တိအာဒိမာဟ။ န စေတ္ထ ဘဂဝါ လာဘနိမိတ္တံ သီလာဒိပရိပူရဏံ ကထေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘဂဝါ ဟိ ဃာသေသနံ ¶ ဆိန္နကထော န ဝါစံ ပယုတ္တံ ဘဏေတိ၊ ဧဝံ သာဝကေ ဩဝဒတိ၊ သော ကထံ လာဘနိမိတ္တံ သီလာဒိပရိပူရဏံ ကထေဿတိ၊ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန ပနေတံ ဝုတ္တံ။ ယေသဉှိ ဧဝံ အဇ္ဈာသယော ဘဝေယျ ‘‘သစေ မယံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ န ကိလမေယျာမ၊ သီလာဒိံ ပူရေတုံ သက္ကုဏေယျာမာ’’တိ၊ တေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဘဂဝါ ဧဝမာဟ။ အပိစ ရသာနိသံသော ဧသ သီလဿ၊ ယဒိဒံ စတ္တာရော ပစ္စယာ နာမ။ တထာ ဟိ ပဏ္ဍိတမနုဿာ ကောဋ္ဌာဒီသု ဌပိတံ နီဟရိတွာ ပုတ္တာဒီနမ္ပိ အဒတွာ အတ္တနာပိ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ သီလဝန္တာနံ ဒေန္တီတိ သီလဿ သရသာနိသံသဒဿနတ္ထံ ပေတံ ဝုတ္တံ။

တတိယဝါရေ ယေသာဟန္တိ ယေသံ အဟံ။ တေသံ တေ ကာရာတိ တေသံ ဒေဝါနံ ဝါ မနုဿာနံ ဝါ တေ မယိ ကတာ ပစ္စယဒါနကာရာ။ ဒေဝါပိ ဟိ သီလာဒိဂုဏယုတ္တာနံ ပစ္စယေ ဒေန္တိ၊ န ကေဝလံ မနုဿာယေဝ၊ သက္ကော ဝိယ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ။ မဟပ္ဖလာ မဟာနိသံသာတိ ဥဘယမေတံ အတ္ထတော ဧကံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ မဟန္တံ ဝါ လောကိယသုခံ ဖလန္တီတိ မဟပ္ဖလာ ¶ ။ မဟတော လောကုတ္တရသုခဿ စ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ မဟာနိသံသာ။ သီလာဒိဂုဏယုတ္တဿ ဟိ ကဋစ္ဆုဘိက္ခာပိ ပဉ္စရတနမတ္တာယ ဘူမိယာ ပဏ္ဏသာလာပိ ကတွာ ဒိန္နာ အနေကာနိ ကပ္ပသဟဿာနိ ဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတတော ရက္ခတိ၊ ပရိယောသာနေ စ အမတာယ ပရိနိဗ္ဗာနဓာတုယာပစ္စယော ဟောတိ။ ‘‘ခီရောဒနံ အဟမဒါသိ’’န္တိအာဒီနိ (ဝိ။ ဝ။ ၄၁၃) စေတ္ထ ဝတ္ထူနိ၊ သကလမေဝ ဝါ ပေတဝတ္ထု ဝိမာနဝတ္ထု စ သာဓကံ။ တသ္မာ ပစ္စယဒါယကေဟိ အတ္တနိ ကတာနံ ကာရာနံ မဟပ္ဖလတံ ဣစ္ဆန္တေနာပိ သီလာဒိဂုဏယုတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

စတုတ္ထဝါရေ ဉာတီတိ သဿုသသုရပက္ခိကာ။ သာလောဟိတာတိ ဧကလောဟိတသမ္ဗဒ္ဓါ ပီတိပိတာမဟာဒယော ¶ ။ ပေတာတိ ပေစ္စဘာဝံ ဂတာ။ ကာလင်္ကတာတိ မတာ။ တေသံ တန္တိ တေသံ တံ မယိ ပသန္နစိတ္တတံ ဝါ ပသန္နေန စိတ္တေန အနုဿရဏံ ဝါ။ ယဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ကာလင်္ကတော ပိတာ ဝါ မာတာ ဝါ ‘‘အမှာကံ ဉာတကော ထေရော သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော’’တိ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ တံ ဘိက္ခုံ အနုဿရတိ၊ တဿ သော စိတ္တပ္ပသာဒေါပိ တံ အနုဿရဏမတ္တမ္ပိ မဟပ္ဖလံ မဟာနိသံသမေဝ ဟောတိ၊ အနေကာနိ ကပ္ပသတသဟဿာနိ ¶ ဒုဂ္ဂတိတော ဝါရေတုံ အန္တေ စ အမတံ ပါပေတုံ သမတ္ထမေဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယေ တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ သီလသမ္ပန္နာ သမာဓိသမ္ပန္နာ ပညာ၊ ဝိမုတ္တိ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသမ္ပန္နာ၊ ဒဿနံပါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုကာရံ ဝဒါမိ။ သဝနံ၊ အနုဿတိံ၊ အနုပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ ဥပသင်္ကမနံ၊ ပယိရုပါသနံပါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုကာရံ ဝဒါမီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၄)။ တသ္မာ ဉာတိသာလောဟိတာနံ အတ္တနိ စိတ္တပ္ပသာဒဿ အနုဿတိယာ စ မဟပ္ဖလတံ ဣစ္ဆန္တေနာပိ သီလာဒိဂုဏယုတ္တေနေဝ၊ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

၆၆။ ပဉ္စမဝါရေ အရတိရတိသဟော အဿန္တိ အရတိယာ ရတိယာ စ သဟော အဘိဘဝိတာ အဇ္ဈောတ္ထရိတာ ဘဝေယျံ။ ဧတ္ထ စ အရတီတိ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု ပန္တသေနာသနေသု စ ဥက္ကဏ္ဌာ။ ရတီတိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိ။ န စ မံ အရတိ သဟေယျာတိ မဉ္စ အရတိ န အဘိဘဝေယျ န မဒ္ဒေယျ န အဇ္ဈောတ္ထရေယျ။ ဥပ္ပန္နန္တိ ဇာတံ နိဗ္ဗတ္တံ။ သီလာဒိဂုဏယုတ္တော ဟိ အရတိဉ္စ ရတိဉ္စ သဟတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ မဒ္ဒိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာ ဤဒိသံ အတ္တာနံ ဣစ္ဆန္တေနာပိ သီလာဒိဂုဏယုတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

ဆဋ္ဌဝါရေ ¶ ဘယံ စိတ္တုတြာသောပိ အာရမ္မဏမ္ပိ။ ဘေရဝံ အာရမ္မဏမေဝ။ သေသံ ပဉ္စမဝါရေ ဝုတ္တနယမေဝ။ သီလာဒိဂုဏယုတ္တော ဟိ ဘယဘေရဝံ သဟတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ မဒ္ဒိတွာ တိဋ္ဌတိ အရိယကောဋိယဝါသီမဟာဒတ္တတ္ထေရော ဝိယ။

ထေရော ကိရ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အညတရံ ပါသာဒိကံ အရညံ ဒိသွာ ‘‘ဣဓေဝဇ္ဇ သမဏဓမ္မံ ကတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သင်္ဃာဋိံ ပညပေတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ နိသီဒိ။ ရုက္ခဒေဝတာယ ဒါရကာ ထေရဿ သီလတေဇေန သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ ဝိဿရမကံသု။ ဒေဝတာပိ ရုက္ခံ စာလေသိ။ ထေရော အစလောဝ နိသီဒိ။ သာ ဒေဝတာ ဓူမာယိ၊ ပဇ္ဇလိ၊ နေဝ သက္ခိ ထေရံ စာလေတုံ၊ တတော ဥပါသကဝဏ္ဏေနာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ကော ¶ ဧသော’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧတသ္မိံ ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ’’တိ အဝေါစ။ တွံ ဧတေ ဝိကာရေ အကာသီတိ။ အာမ ဘန္တေတိ။ ကသ္မာတိ စ ဝုတ္တာ အာဟ – ‘‘တုမှာကံ၊ ဘန္တေ ¶ ၊ သီလတေဇေန ဒါရကာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ ဝိဿရမကံသု၊ သာဟံ တုမှေ ပလာပေတုံ ဧဝမကာသိ’’န္တိ။ ထေရော အာဟ – ‘‘အထ ကသ္မာ ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ မာ ဝသထ၊ မယှံ အဖာသူတိ ပဋိကစ္စေဝ နာဝစာသိ။ ဣဒါနိ ပန မာ ကိဉ္စိ အဝစ၊ အရိယကောဋိယမဟာဒတ္တော အမနုဿဘယေန ဂတောတိ ဝစနတော လဇ္ဇာမိ၊ တေနာဟံ ဣဓေဝ ဝသိဿံ၊ တွံ ပန အဇ္ဇေကဒိဝသံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသာဟီ’’တိ။ ဧဝံ သီလာဒိဂုဏယုတ္တော ဘယဘေရဝသဟော ဟောတိ။ တသ္မာ ဤဒိသမတ္တာနံ ဣစ္ဆန္တေနာပိ သီလာဒိဂုဏယုတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

သတ္တမဝါရေ အာဘိစေတသိကာနန္တိ အဘိစေတောတိ အဘိက္ကန္တံ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တံ ဝုစ္စတိ၊ အဓိစိတ္တံ ဝါ၊ အဘိစေတသိ ဇာတာနိ အာဘိစေတသိကာနိ၊ အဘိစေတော သန္နိဿိတာနီတိ ဝါ အာဘိစေတသိကာနိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ သုခဝိဟာရာနံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခော အတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ သုခဝိဟာရဘူတာနန္တိ အတ္ထော၊ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တာနိ ဟိ အပ္ပေတွာ နိသိန္နာ ဈာယိနော ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အသံကိလိဋ္ဌံ နေက္ခမ္မသုခံ ဝိန္ဒန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ နိကာမလာဘီတိ နိကာမေန လာဘီ အတ္တနော ဣစ္ဆာဝသေန လာဘီ၊ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ¶ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိစ္ဆလာဘီတိ သုခေနေဝ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကသိရလာဘီတိ အကသိရာနံ ဝိပုလာနံ လာဘီ၊ ယထာပရိစ္ဆေဒေယေဝ ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကစ္စော ဟိ လာဘီယေဝ ဟောတိ၊ န ပန သက္ကောတိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတုံ။ ဧကစ္စော သက္ကောတိ တထာ သမာပဇ္ဇိတုံ၊ ပါရိဗန္ဓိကေ ပန ကိစ္ဆေန ဝိက္ခမ္ဘေတိ။ ဧကစ္စော တထာ သမာပဇ္ဇတိ၊ ပါရိဗန္ဓိကေ စ အကိစ္ဆေနေဝ ဝိက္ခမ္ဘေတိ၊ န သက္ကောတိ နာဠိကာယန္တံ ဝိယ ယထာပရိစ္ဆေဒေယေဝ စ ဝုဋ္ဌာတုံ။ ယော ပန ဣမံ တိဝိဓမ္ပိ သမ္ပဒံ ဣစ္ဆတိ၊ သောပိ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီတိ။

ဧဝံ အဘိညာပါဒကေ ဈာနေ ဝုတ္တေ ကိဉ္စာပိ အဘိညာနံ ဝါရော အာဂတော၊ အထ ခေါ နံ ဘဂဝါ အဂ္ဂဟေတွာဝ ယသ္မာ န ကေဝလံ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနာနိ စ အဘိညာယောယေဝ စ သီလာနံ ¶ အာနိသံသော၊ အပိစ ခေါ စတ္တာရိ အာရုပ္ပဈာနာနိပိ ¶ တယော စ ဟေဋ္ဌိမာ အရိယမဂ္ဂါ၊ တသ္မာ တံ သဗ္ဗံ ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေတုံ အာကင်္ခေယျ စေ…ပေ… ယေ တေ သန္တာတိ ဧဝမာဒိမာဟ။

တတ္ထ သန္တာတိ အင်္ဂသန္တတာယ စေဝ အာရမ္မဏသန္တတာယ စ။ ဝိမောက္ခာတိ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တတ္တာ။ အတိက္ကမ္မ ရူပေတိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနေ အတိက္ကမိတွာ၊ ယေ တေ ဝိမောက္ခာ အတိက္ကမ္မ ရူပေ သန္တာတိ ပဒသမ္ဗန္ဓော၊ ဣတရထာ ဟိ အတိက္ကမ္မ ရူပေ ကိံ ကရောတီတိ န ပညာယေယျုံ။ အာရုပ္ပာတိ အာရမ္မဏတော စ ဝိပါကတော စ ရူပဝိရဟိတာ။ ကာယေန ဖုသိတွာတိ နာမကာယေန ဖုသိတွာ ပါပုဏိတွာ၊ အဓိဂန္တွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တာနမေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ယောပိ ဘိက္ခု ဣမေ ဝိမောက္ခေ ဖုသိတွာ ဝိဟရိတုကာမော၊ သောပိ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ။

၆၇။ နဝမဝါရေ တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနန္တိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ဗန္ဓနာနံ။ တာနိ ဟိ သံယောဇေန္တိ ခန္ဓဂတိဘဝါဒီဟိ ခန္ဓဂတိဘဝါဒယော၊ ကမ္မံ ဝါ ဖလေန၊ တသ္မာ သံယောဇနာနီတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဗန္ဓနာနီတိ အတ္ထော။ ပရိက္ခယာတိ ပရိက္ခယေန။ သောတာပန္နောတိ သောတံ ¶ အာပန္နော။ သောတောတိ စ မဂ္ဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ သောတာပန္နောတိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလဿ။ ယထာဟ ‘‘သောတော သောတောတိ ဟိဒံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဝုစ္စတိ။ ကတမော နု ခေါ၊ သာရိပုတ္တ၊ သောတောတိ? အယမေဝ ဟိ၊ ဘန္တေ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ သေယျထိဒံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီတိ။ သောတာပန္နော သောတာပန္နောတိ ဟိဒံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဝုစ္စတိ။ ကတမော နု ခေါ၊ သာရိပုတ္တ၊ သောတာပန္နောတိ? ယော ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဣမိနာ အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန သမန္နာဂတော၊ အယံ ဝုစ္စတိ သောတာပန္နော၊ ယောယံ အာယသ္မာ ဧဝံနာမော ဧဝံဂေါတ္တော’’တိ။ ဣဓ ပန မဂ္ဂေန ဖလဿ နာမံ ဒိန္နံ၊ တသ္မာ ဖလဋ္ဌော ‘‘သောတာပန္နော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိနိပါတဓမ္မောတိ ဝိနိပါတေတီတိ ဝိနိပါတော၊ နာဿ ဝိနိပါတော ဓမ္မောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော၊ န အတ္တာနံ အပါယေ ဝိနိပါတသဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယေ ဓမ္မာ အပါယဂမနိယာ၊ တေသံ ပဟီနတ္တာ။ သမ္ဗောဓိ ပရံ အယနံ ဂတိ အဿာတိ သမ္ဗောဓိပရာယဏော၊ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယံ အဝဿံ သမ္ပာပကောတိ ¶ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ပဋိလဒ္ဓပဌမမဂ္ဂတ္တာ။ သီလေသွေဝါတိ ဤဒိသော ဟောတုကာမောပိ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရဏာရီတိ။

ဒသမဝါရေ ¶ ပဌမမဂ္ဂေန ပရိက္ခီဏာနိပိ တီဏိ သံယောဇနာနိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာတိ ဧတေသံ တနုဘာဝေန၊ တနုတ္တကရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ တနုတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စ။ သကဒါဂါမိဿ ဟိ ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿေဝ ကိလေသာ အဘိဏှံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝိရဠာကာရာ ဟုတွာ၊ ဝိရဠဝါပိတေ ခေတ္တေ အင်္ကုရာ ဝိယ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ စ ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿေဝ မဒ္ဒန္တာ ဖရန္တာ ဆာဒေန္တာ အန္ဓကာရံ ကရောန္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ မန္ဒမန္ဒာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တနုကာကာရာ ဟုတွာ၊ အဗ္ဘပဋလမိဝ မက္ခိကာပတ္တမိဝ စ။

တတ္ထ ကေစိ ထေရာ ဘဏန္တိ ‘‘သကဒါဂါမိဿ ကိလေသာ ကိဉ္စာပိ စိရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဗဟလာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တထာ ဟိဿ ပုတ္တာ စ ဓီတရော စ ဒိဿန္တီ’’တိ၊ ဧတံ ပန အပ္ပမာဏံ။ ပုတ္တဓီတရော ဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂပရာမသနမတ္တေနပိ ဟောန္တီတိ။ ဒွီဟိယေဝ ကာရဏေဟိဿ ကိလေသာနံ တနုတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စာတိ။

သကဒါဂါမီတိ ¶ သကိံ အာဂမနဓမ္မော။ သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာတိ ဧကဝါရံယေဝ ဣမံ မနုဿလောကံ ပဋိသန္ဓိဝသေန အာဂန္တွာ။ ယောပိ ဟိ ဣဓ သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ဣဓေဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ၊ သောပိ ဣဓ န ဂဟိတော။ ယောပိ ဣဓ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ဒေဝေသု ဥပပဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ။ ယောပိ ဒေဝလောကေ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ။ ယောပိ ဒေဝလောကေ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ဣဓေဝ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ။ ယော ပန ဣဓ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော၊ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပုန ဣဓေဝ ဥပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ၊ အယမိဓ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုက္ခဿန္တံ ကရေယျန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပရိစ္ဆေဒံ ကရေယျံ။ သီလေသွေဝါတိ ဤဒိသော ဟောတုကာမောပိ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီတိ။

ဧကာဒသမဝါရေ ပဉ္စန္နန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဩရမ္ဘာဂိယာနန္တိ ဩရံ ဝုစ္စတိ ဟေဋ္ဌာ၊ ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာနန္တိ အတ္ထော၊ ကာမာဝစရလောကေ ဥပ္ပတ္တိပစ္စယာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သံယောဇနာနန္တိ ဗန္ဓနာနံ၊ တာနိ ကာမရာဂဗျာပါဒသံယောဇနေဟိ ¶ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသံယောဇနာနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယဿ ဟိ ဧတာနိ အပ္ပဟီနာနိ၊ သော ကိဉ္စာပိ ဘဝဂ္ဂေ ဥပ္ပန္နော ဟောတိ၊ အထ ခေါ အာယုပရိက္ခယာ ကာမာဝစရေ နိဗ္ဗတ္တတိယေဝ၊ ဂိလိတဗလိသမစ္ဆူပမော သွာယံ ပုဂ္ဂလော ဒီဃသုတ္တကေန ပါဒေ ¶ ဗဒ္ဓဝိဟင်္ဂူပမော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနမ္ပိ စေတ္ထ ဝစနံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဩပပါတိကောတိ သေသယောနိပဋိက္ခေပဝစနမေတံ။ တတ္ထပရိနိဗ္ဗာယီတိ တတ္ထေဝ ဗြဟ္မလောကေ ပရိနိဗ္ဗာယီ။ အနာဝတ္တိဓမ္မော တသ္မာ လောကာတိ တတော ဗြဟ္မလောကာ ပဋိသန္ဓိဝသေန ပုန အနာဝတ္တိသဘာဝေါ။ သီလေသွေဝါတိ ဤဒိသော ဟောတုကာမောပိ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီတိ။

၆၈။ ဧဝံ အနာဂါမိမဂ္ဂေ ဝုတ္တေ ကိဉ္စာပိ စတုတ္ထမဂ္ဂဿ ဝါရော အာဂတော၊ အထ ခေါ နံ ဘဂဝါ အဂ္ဂဟေတွာဝ ယသ္မာ န ကေဝလာ အာသဝက္ခယာဘိညာ ဧဝ သီလာနံ အာနိသံသော၊ အပိစ ခေါ လောကိယပဉ္စာဘိညာယောပိ၊ တသ္မာ တာပိ ဒဿေတုံ၊ ယသ္မာ စ အာသဝက္ခယေ ကထိတေ ဒေသနာ နိဋ္ဌိတာ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ဣမေသံ ဂုဏာနံ အကထိတတ္တာ အယံ ကထာ မုဏ္ဍာဘိညာကထာ နာမ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ စ အဘိညာပါရိပူရိံ ကတွာ ဒဿေတုမ္ပိ၊ ယသ္မာ စ အနာဂါမိမဂ္ဂေ ဌိတဿ သုခေန ဣဒ္ဓိဝိကုပ္ပနာ ¶ ဣဇ္ဈတိ၊ သမာဓိပရိဗန္ဓာနံ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ သမူဟတတ္တာ၊ အနာဂါမီ ဟိ သီလေသု စ သမာဓိမှိ စ ပရိပူရကာရီ၊ တသ္မာ ယုတ္တဋ္ဌာနေယေဝ လောကိယာဘိညာယော ဒဿေတုမ္ပိ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ…ပေ… အနေကဝိဟိတ’’န္တိ ဧဝမာဒိမာဟာတိ အယမနုသန္ဓိ။

တတ္ထ ‘‘အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိဓ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာဂတာနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ လောကိယာဘိညာနံ ပါဠိဝဏ္ဏနာ သဒ္ဓိံ ဘာဝနာနယေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တာ။

၆၉။ ဆဋ္ဌာဘိညာယ အာသဝါနံ ခယာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသာနံ ခယာ။ အနာသဝန္တိ အာသဝဝိရဟိတံ။ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ ဧတ္ထ စေတောဝစနေန အရဟတ္တဖလသမ္ပယုတ္တောဝ သမာဓိ၊ ပညာဝစနေန တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာဝ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ စ သမာဓိ ရာဂတော ဝိမုတ္တတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ၊ ပညာ အဝိဇ္ဇာယ ဝိမုတ္တတ္တာ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယော ဟိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမာဓိ၊ တဒဿ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ယာ ဟိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပညာ၊ တဒဿ ပညိန္ဒြိယံ။ ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ၊ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ၊ အပိစေတ္ထ သမထဖလံ စေတောဝိမုတ္တိ၊ ဝိပဿနာဖလံ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနောယေဝ ပညာယ ပစ္စက္ခံ ¶ ကတွာ၊ အပရပစ္စယေန ဉတွာတိ အတ္ထော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျန္တိ ပါပုဏိတွာ သမ္ပာဒေတွာ ဝိဟရေယျံ။ သီလေသွေဝါတိ ဧဝံ သဗ္ဗာသဝေ နိဒ္ဓုနိတွာ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ အဓိဂန္တုကာမောပိ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ သီလာနိသံသကထံ ယာဝ အရဟတ္တာ ကထေတွာ ဣဒါနိ သဗ္ဗမ္ပိ တံ သီလာနိသံသံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေန္တော နိဂမနံ အာဟ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော၊ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟရထ…ပေ… သမာဒါယ သိက္ခထ သိက္ခာပဒေသူ’’တိ ဣတိ ယံ တံ မယာ ပုဗ္ဗေ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ သမ္ပန္နသီလော ဘိက္ခု သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ၊ ဂရု ဘာဝနီယော ပစ္စယာနံ လာဘီ၊ ပစ္စယဒါယကာနံ မဟပ္ဖလကရော၊ ပုဗ္ဗဉာတီနံ အနုဿရဏစေတနာယ ဖလမဟတ္တကရော၊ အရတိရတိသဟော၊ ဘယဘေရဝသဟော၊ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနဉ္စ လာဘီ၊ ဟေဋ္ဌိမာနိ တီဏိ သာမညဖလာနိ ပဉ္စ လောကိယာဘိညာ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ စ ဣမေ စ ဂုဏေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတ္တာ ¶ ဟောတိ၊ ဧတံ ပဋိစ္စ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ၊ အတ္တမနာ တေ ဘိက္ခု ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒုန္တိ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

အာကင်္ခေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၀။ ဧဝံ ¶ မေ သုတန္တိ ဝတ္ထသုတ္တံ။ တတ္ထ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝတ္ထန္တိ ဥပမာဝစနမေဝေတံ။ ဥပမံ ကရောန္တော စ ဘဂဝါ ကတ္ထစိ ပဌမံယေဝ ဥပမံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ အတ္ထံ ဒဿေတိ၊ ကတ္ထစိ ¶ ပဌမမတ္ထံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ဥပမံ၊ ကတ္ထစိ ဥပမာယ အတ္ထံ ပရိဝါရေတွာ ဒဿေတိ၊ ကတ္ထစိ အတ္ထေန ဥပမံ။

တထာ ဟေသ – ‘‘သေယျထာပိဿု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ အဂါရာ သဒွါရာ၊ တတ္ထ စက္ခုမာ ပုရိသော မဇ္ဈေ ဌိတော ပဿေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၆၁) သကလမ္ပိ ဒေဝဒူတသုတ္တံ ဥပမံ ပဌမံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ‘‘တိရောကုဋ္ဋံ တိရောပါကာရံ တိရောပဗ္ဗတံ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆတိ၊ သေယျထာပိ အာကာသေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၂) ပန နယေန သကလမ္ပိ ဣဒ္ဓိဝိဓမတ္ထံ ပဌမံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ဥပမံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ‘‘သေယျထာပိ ဗြာဟ္မဏပုရိသော သာရတ္ထိကော သာရဂဝေသီ’’တိအာဒိနာဝ (မ။ နိ။ ၁။၃၁၈) နယေန သကလမ္ပိ စူဠသာရောပမသုတ္တံ ဥပမာယ အတ္ထံ ပရိဝါရေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ။ ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စေ ကုလပုတ္တာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ သုတ္တံ…ပေ… သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော အလဂဒ္ဒတ္ထိကော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၈) နယေန သကလမ္ပိ အလဂဒ္ဒသုတ္တံ မဟာသာရောပမသုတ္တန္တိ ဧဝမာဒီနိ သုတ္တာနိ အတ္ထေန ဥပမံ ပရိဝါရေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ။

သွာယံ ဣဓ ပဌမံ ဥပမံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ ပနေဝံ ဘဂဝါ ဒဿေတီတိ? ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယေန ဝါ ဒေသနာဝိလာသေန ဝါ။ ယေ ဟိ ပုဂ္ဂလာ ပဌမံ ဥပမံ ဒဿေတွာ ဝုစ္စမာနမတ္ထံ သုခေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ တေသံ ¶ ပဌမံ ဥပမံ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ယဿာ စ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဒေသနာဝိလာသံ ပတ္တော ဟောတိ၊ တဿာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ။ တသ္မာ ဧသ ဒေသနာဝိလာသမ္ပတ္တော ဓမ္မိဿရော ဓမ္မရာဇာ၊ သော ယထာ ယထာ ဣစ္ဆတိ၊ တထာ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဧဝံ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယေန ဝါ ဒေသနာဝိလာသေန ဝါ ဧဝံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ¶ ဝတ္ထန္တိ ပကတိပရိသုဒ္ဓံ ဝတ္ထံ။ သံကိလိဋ္ဌံ မလဂ္ဂဟိတန္တိ အာဂန္တုကေန ပံသုရဇာဒိနာ သံကိလေသေန သံကိလိဋ္ဌံ၊ သေဒဇလ္လိကာဒိနာ မလေန ဂဟိတတ္တာ မလဂ္ဂဟိတံ။ ရင်္ဂဇာတေတိ ဧတ္ထ ရင်္ဂမေဝ ရင်္ဂဇာတံ။ ဥပသံဟရေယျာတိ ဥပနာမေယျ။ ယဒိ နီလကာယာတိ နီလကာယ ဝါ၊ နီလကတ္ထာယ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ရဇကော ဟိ နီလကတ္ထာယ ဥပသံဟရန္တော ကံသနီလပလာသနီလာဒိကေ နီလရင်္ဂေ ဥပသံဟရတိ။ ပီတကတ္ထာယ ဥပသံဟရန္တော ကဏိကာရပုပ္ဖသဒိသေ ပီတကရင်္ဂေ။ လောဟိတကတ္ထာယ ဥပသံဟရန္တော ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖသဒိသေ ¶ လောဟိတကရင်္ဂေ။ မဉ္ဇိဋ္ဌကတ္ထာယ ဥပသံဟရန္တော ကဏဝီရပုပ္ဖသဒိသေ မန္ဒရတ္တရင်္ဂေ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယဒိ နီလကာယ…ပေ… ယဒိ မဉ္ဇိဋ္ဌကာယာ’’တိ။

ဒုရတ္တဝဏ္ဏမေဝဿာတိ ဒုဋ္ဌု ရဉ္ဇိတဝဏ္ဏမေဝ အဿ။ အပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏမေဝဿာတိ နီလဝဏ္ဏောပိဿ ပရိသုဒ္ဓါ န ဘဝေယျ၊ သေသဝဏ္ဏောပိ။ တာဒိသဉှိ ဝတ္ထံ နီလကုမ္ဘိယာ ပက္ခိတ္တမ္ပိ သုနီလံ န ဟောတိ၊ သေသကုမ္ဘီသု ပက္ခိတ္တမ္ပိ ပီတကာဒိဝဏ္ဏံ န ဟောတိ၊ မိလာတနီလ ကုရဏ္ဍ-ကဏိကာရ-ဗန္ဓုဇီဝက-ကဏဝီရပုပ္ဖဝဏ္ဏမေဝ ဟောတိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ ဝတ္ထံ ကိဿ ဟေတု ကိံ ကာရဏာ ဤဒိသံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဝါ ဝတ္ထေ ရင်္ဂဇာတံ ကိဿ ဟေတု ဤဒိသံ ဒုရတ္တဝဏ္ဏံ အပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏံ ဟောတီတိ? ယသ္မာ ပနဿ ဝတ္ထဿ သံကိလိဋ္ဌဘာဝေါယေဝေတ္ထ ကာရဏံ၊ န အညံ ကိဉ္စိ၊ တသ္မာ ‘‘အပရိသုဒ္ဓတ္တာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝတ္ထဿာ’’တိ အာဟ။

ဧဝမေဝ ခေါတိ ဥပမာသမ္ပဋိပါဒနံ။ စိတ္တေ သံကိလိဋ္ဌေတိ စိတ္တမှိ သံကိလိဋ္ဌမှိ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ သံကိလိဋ္ဌဝတ္ထေန ဩပမ္မံ အကာသီတိ စေ၊ ဝါယာမမဟပ္ဖလဒဿနတ္ထံ။ ယထာ ဟိ အာဂန္တုကေဟိ မလေဟိ သံကိလိဋ္ဌံ ဝတ္ထံ ပကတိယာ ပဏ္ဍရတ္တာ ပုန ဓောဝီယမာနံ ပဏ္ဍရံ ဟောတိ၊ န တတ္ထ ဇာတိကာဠကေ ဝိယ ဧဠကလောမေ ဝါယာမော နိပ္ဖလော ဟောတိ၊ ဧဝံ စိတ္တမ္ပိ အာဂန္တုကေဟိ ကိလေသေဟိ သံကိလိဋ္ဌံ။ ပကတိယာ ပန တံ သကလေပိ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂဝါရေ ပဏ္ဍရမေဝ။ ယထာဟ – ‘‘ပဘဿရမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ¶ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၅၁)။ တံ ဝိသောဓီယမာနံ သက္ကာ ပဘဿရတရံ ကာတုံ၊ န တတ္ထ ဝါယာမော နိပ္ဖလောတိ ဧဝံ ဝါယာမမဟပ္ဖလဒဿနတ္ထံ သံကိလိဋ္ဌဝတ္ထေန ဩပမ္မံ အကာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါတိ ဤဒိသေ စိတ္တေ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ၊ ဒုဂ္ဂတိံ ဧဝ ဧသ ပါပုဏိဿတိ ¶ ၊ နာညန္တိ ဧဝံ ဒုဂ္ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ အဝဿံ ဘာဝီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာ စာယံ ဒုဂ္ဂတိ နာမ ပဋိပတ္တိဒုဂ္ဂတိ၊ ဂတိဒုဂ္ဂတီတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ ပဋိပတ္တိဒုဂ္ဂတိပိ အဂါရိယပဋိပတ္တိဒုဂ္ဂတိ၊ အနဂါရိယပဋိပတ္တိဒုဂ္ဂတီတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။

အဂါရိယော ဟိ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော ပါဏမ္ပိ ¶ ဟနတိ၊ အဒိန္နမ္ပိ အာဒိယတိ၊ သကလေပိ ဒသ အကုသလကမ္မပထေ ပူရေတိ၊ အယမဿ အဂါရိယပဋိပတ္တိဒုဂ္ဂတိ။ သော တတ္ထ ဌိတော ကာယဿ ဘေဒါ နိရယမ္ပိ ဂစ္ဆတိ၊ တိရစ္ဆာနယောနိမ္ပိ၊ ပေတ္တိဝိသယမ္ပိ ဂစ္ဆတိ၊ အယမဿ ဂတိဒုဂ္ဂတိ။

အနဂါရိယောပိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတော သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော ဒူတေယျပဟိဏဂမနံ ဂစ္ဆတိ၊ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကရောတိ၊ သင်္ဃဘေဒါယ စေတိယဘေဒါယ ပရက္ကမတိ၊ ဝေဠုဒါနာဒီဟိ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ၊ သကလမ္ပိ အနာစာရံ အဂေါစရဉ္စ ပရိပူရေတိ၊ အယမဿ အနဂါရိယပဋိပတ္တိဒုဂ္ဂတိ။သော တတ္ထ ဌိတော ကာယဿ ဘေဒါ နိရယမ္ပိ ဂစ္ဆတိ၊ တိရစ္ဆာနယောနိမ္ပိ၊ ပေတ္တိဝိသယမ္ပိ ဂစ္ဆတိ သမဏယက္ခော နာမ ဟောတိ သမဏပေတော၊ အာဒိတ္တေဟိ သင်္ဃာဋိအာဒီဟိ သမ္ပဇ္ဇလိတကာယော အဋ္ဋဿရံ ကရောန္တော ဝိစရတိ၊ အယမဿ ဂတိဒုဂ္ဂတိ။

သေယျထာပီတိ သုက္ကပက္ခံ ဒဿေတုမာရဒ္ဓါ၊ တဿတ္ထော ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တပစ္စနီကေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာပိ စ သုဂတိ နာမ ပဋိပတ္တိသုဂတိ ဂတိသုဂတီတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ ပဋိပတ္တိသုဂတိပိ အဂါရိယပဋိပတ္တိသုဂတိ အနဂါရိယပဋိပတ္တိသုဂတီတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ အဂါရိယော ဟိ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တော ပါဏာတိပါတာပိ ဝိရမတိ၊ အဒိန္နာဒါနာပိ၊ သကလေပိ ဒသ ကုသလကမ္မပထေ ပရိပူရေတိ၊ အယမဿ အဂါရိယပဋိပတ္တိသုဂတိ။ သော တတ္ထ ဌိတော ကာယဿ ဘေဒါ မနုဿမဟန္တတမ္ပိ ဒေဝမဟန္တတမ္ပိ ဥပပဇ္ဇတိ၊ အယမဿ ဂတိသုဂတိ။

အနဂါရိယောပိ ¶ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တော စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ သောဓေတိ၊ တေရသ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယတိ၊ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏေသု အတ္တနော အနုကူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ပန္တသေနာသနေ ပဋိသေဝမာနော ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဘာဝေတိ…ပေ… အနာဂါမိမဂ္ဂံ ဘာဝေတိ၊ အယမဿ အနဂါရိယပဋိပတ္တိသုဂတိ။ သော တတ္ထ ဌိတော ကာယဿ ဘေဒါ မနုဿလောကေ ဝါ တီသု မဟာကုလေသု၊ ဆသု ဝါ ကာမာဝစရဒေဝေသု၊ ဒသသု ဝါ ဗြဟ္မဘဝနေသု ¶ ၊ ပဉ္စသု ဝါ သုဒ္ဓါဝါသေသု၊ စတူသု ဝါ အာရုပ္ပေသု ဥပပဇ္ဇတိ၊ အယမဿ ဂတိသုဂတီတိ။

၇၁။ ဧဝံ သံကိလိဋ္ဌေ စိတ္တေ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ၊ အသံကိလိဋ္ဌေ စ သုဂတီတိ ဝတွာ ဣဒါနိ ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ စိတ္တံ သံကိလိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ တေ ဒဿေန္တော ကတမေ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာ ¶ ? အဘိဇ္ဈာ ဝိသမလောဘောတိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂေါ အဘိဇ္ဈာ၊ ပရဘဏ္ဍေ ဝိသမလောဘော။ အထ ဝါ သကဘဏ္ဍေ ဝါ ပရဘဏ္ဍေ ဝါ ဟောတု၊ ယုတ္တပတ္တဋ္ဌာနေ ဆန္ဒရာဂေါ အဘိဇ္ဈာ၊ အယုတ္တာပတ္တဋ္ဌာနေ ဝိသမလောဘော။ ထေရော ပနာဟ ‘‘ကိဿ ဝိနိဗ္ဘောဂံ ကရောထ၊ ယုတ္တေ ဝါ အယုတ္တေ ဝါ ဟောတု၊ ‘ရာဂေါ ဝိသမံ ဒေါသော ဝိသမံ မောဟော ဝိသမ’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဝစနတော န ကောစိ လောဘော အဝိသမော နာမ၊ တသ္မာ လောဘောယေဝ အဘိဇ္ဈာယနဋ္ဌေန အဘိဇ္ဈာ၊ ဝိသမဋ္ဌေန ဝိသမံ၊ ဧကတ္ထမေတံ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ။ သော ပနေသ အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စိတ္တံ ဒူသေတိ၊ ဩဘာသိတုံ န ဒေတိ။ တသ္မာ ‘‘စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ယထာ စေသ၊ ဧဝံ နဝဝိဓအာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝေါ ဗျာပါဒေါ။ ဒသဝိဓအာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝေါ ကောဓော။ ပုနပ္ပုနံ စိတ္တပရိယောနန္ဓနော ဥပနာဟော။ အဂါရိယဿ ဝါ အနဂါရိယဿ ဝါ သုကတကရဏဝိနာသနော မက္ခော။ အဂါရိယောပိ ဟိ ကေနစိ အနုကမ္ပကေန ဒလိဒ္ဒေါ သမာနော ဥစ္စေ ဌာနေ ဌပိတော၊ အပရေန သမယေန ‘‘ကိံ တယာ မယှံ ကတ’’န္တိ တဿ သုကတကရဏံ ဝိနာသေတိ။ အနဂါရိယောပိ သာမဏေရကာလတော ပဘုတိ ¶ အာစရိယေန ဝါ ဥပဇ္ဈာယေန ဝါ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဟိ စ အနုဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မကထာနယပကရဏကောသလ္လာဒီနိ သိက္ခာပိတော၊ အပရေန သမယေန ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီဟိ သက္ကတော ဂရုကတော အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု အစိတ္တီကတော စရမာနော ‘‘အယံ အမှေဟိ ဒဟရကာလေ ဧဝံ အနုဂ္ဂဟိတော သံဝဍ္ဎိတော စ၊ အထ ပနိဒါနိ နိဿိနေဟော ဇာတော’’တိ ဝုစ္စမာနော ‘‘ကိံ မယှံ တုမှေဟိ ကတ’’န္တိ တေသံ သုကတကရဏံ ဝိနာသေတိ၊ တဿ သော သုကတကရဏဝိနာသနော မက္ခော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စိတ္တံ ဒူသေတိ၊ ဩဘာသိတုံ န ဒေတိ။ တသ္မာ ‘‘စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ယထာ ¶ စာယံ၊ ဧဝံ ဗဟုဿုတေပိ ပုဂ္ဂလေ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ‘‘ဤဒိသဿ စေဝ ဗဟုဿုတဿ အနိယတာ ဂတိ၊ တဝ ဝါ မမ ဝါ ကော ဝိသေသော’’တိအာဒိနာ နယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ယုဂဂ္ဂါဟဂါဟီ ပဠာသော။ ပရေသံ သက္ကာရာဒီနိ ခီယနာ ဣဿာ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝံ အသဟမာနံ မစ္ဆရိယံ။ ဝဉ္စနိကစရိယဘူတာ မာယာ။ ကေရာဋိကဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သာဌေယျံ။ ကေရာဋိကော ဟိ အာယတနမစ္ဆော ဝိယ ဟောတိ။ အာယတနမစ္ဆော နာမ ကိရ မစ္ဆာနံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ဒဿေတိ သပ္ပာနံ သီသံ ¶ ၊ ‘‘တုမှေဟိ သဒိသော အဟ’’န္တိ ဇာနာပေတုံ။ ဧဝမေဝ ကေရာဋိကော ပုဂ္ဂလော ယံ ယံ သုတ္တန္တိကံ ဝါ အာဘိဓမ္မိကံ ဝါ ဥပသင်္ကမတိ၊ တံ တံ ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘အဟံ တုမှာကံ ဗဒ္ဓစရော၊ တုမှေ မယှံ အနုကမ္ပကာ၊ နာဟံ တုမှေ မုဉ္စာမီ’’တိ ‘‘ဧဝမေတေ ‘သဂါရဝေါ အယံ အမှေသု သပ္ပတိဿော’တိ မညိဿန္တီ’’တိ။ တဿေတံ ကေရာဋိကဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သာဌေယျံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စိတ္တံ ဒူသေတိ၊ ဩဘာသိတုံ န ဒေတိ။ တသ္မာ ‘‘စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ယထာ စေတံ၊ ဧဝံ ဝါတဘရိတဘသ္တသဒိသထဒ္ဓဘာဝပဂ္ဂဟိတသိရအနိဝါတဝုတ္တိကာရကရဏော ထမ္ဘော။ တဒုတ္တရိကရဏော သာရမ္ဘော။ သော ဒုဝိဓေန လဗ္ဘတိ အကုသလဝသေန စေဝ ကုသလဝသေန စ။ တတ္ထ အဂါရိယဿ ပရေန ကတံ အလင်္ကာရာဒိံ ဒိသွာ တဒ္ဒိဂုဏကရဏေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော၊ အနဂါရိယဿ စ ယတ္တကံ ယတ္တကံ ပရော ပရိယာပုဏာတိ ဝါ ကထေတိ ဝါ၊ မာနဝသေန တဒ္ဒိဂုဏတဒ္ဒိဂုဏကရဏေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အကုသလော။ အဂါရိယဿ ပန ပရံ ဧကံ သလာကဘတ္တံ ဒေန္တံ ဒိသွာ အတ္တနာ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဒါတုကာမတာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော၊ အနဂါရိယဿ စ ပရေန ဧကနိကာယေ ¶ ဂဟိတေ မာနံ အနိဿာယ ကေဝလံ တံ ဒိသွာ အတ္တနာ အာလသိယံ အဘိဘုယျ ဒွေ နိကာယေ ဂဟေတုကာမတာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ကုသလော။ ဣဓ ပန အကုသလော အဓိပ္ပေတော။ အယဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စိတ္တံ ဒူသေတိ၊ ဩဘာသိတုံ န ဒေတိ။ တသ္မာ ‘‘စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ယထာ စာယံ၊ ဧဝံ ဇာတိအာဒီနိ နိဿာယ စိတ္တဿ ဥဏ္ဏတိဝသေန ပဝတ္တမာနော မာနော၊ အစ္စုဏ္ဏတိဝသေန အတိမာနော၊ မဒဂ္ဂဟဏာကာရော မဒေါ၊ ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါဿဂ္ဂဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပမာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စိတ္တံ ဒူသေတိ၊ ဩဘာသိတုံ န ဒေတိ။ တသ္မာ ‘‘စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ကသ္မာ ¶ ပန ဘဂဝါ ဥပက္ကိလေသံ ဒဿေန္တော လောဘမာဒိံ ကတွာ ဒဿေတီတိ? တဿ ပဌမုပ္ပတ္တိတော။ သဗ္ဗသတ္တာနဉှိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပပန္နာနံ အန္တမသော သုဒ္ဓါဝါသဘူမိယမ္ပိ သဗ္ဗပဌမံ ဘဝနိကန္တိဝသေန လောဘော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတော အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပပစ္စယံ ပဋိစ္စ ယထာသမ္ဘဝံ ဣတရေ၊ န စ ဧတေ သောဠသေဝ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာ၊ ဧတေန ပန နယေန သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ ဂဟိတာယေဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၇၂။ ဧတ္တာဝတာ ¶ သံကိလေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝေါဒါနံ ဒဿေန္တော သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတိ ဝိဒိတွာတိ ဧဝံ ဇာနိတွာ။ ပဇဟတီတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန အရိယမဂ္ဂေန ပဇဟတိ။ တတ္ထ ကိလေသပဋိပါဋိယာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာတိ ဒွိဓာ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ တာဝ အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘော ထမ္ဘော သာရမ္ဘော မာနော အတိမာနော မဒေါတိ ဣမေ ဆ ကိလေသာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ။ ဗျာပါဒေါ ကောဓော ဥပနာဟော ပမာဒေါတိ ဣမေ စတ္တာရော ကိလေသာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ။ မက္ခော ပဠာသော ဣဿာ မစ္ဆရိယံ မာယာ သာဌေယျန္တိ ဣမေ ဆ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တီတိ။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ပန၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန မက္ခော ပဠာသော ဣဿာ မစ္ဆရိယံ မာယာ သာဌေယျန္တိ ဣမေ ဆ ပဟီယန္တိ။ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဗျာပါဒေါ ကောဓော ဥပနာဟော ပမာဒေါတိ ဣမေ စတ္တာရော။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘော ထမ္ဘော သာရမ္ဘော မာနော အတိမာနော မဒေါတိ ဣမေ ဆ ပဟီယန္တီတိ။

ဣမသ္မိံ ¶ ပန ဌာနေ ဣမေ ကိလေသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ဝါ ဟောန္တု၊ သေသမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ဝါ၊ အထ ခေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေနေဝ ပဟာနံ သန္ဓာယ ‘‘အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ ပဝေဏိမဂ္ဂါဂတော သမ္ဘဝေါ၊ သော စ ဥပရိ စတုတ္ထမဂ္ဂဿေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ယုဇ္ဇတိ၊ တတိယမဂ္ဂေန ပဟီနာဝသေသာနဉှိ ဝိသမလောဘာဒီနံ တေန ပဟာနံ ဟောတိ၊ သေသာနံ ဣမိနာဝ။ ယေပိ ဟိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ၊ တေပိ တံသမုဋ္ဌာပကစိတ္တာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ အနာဂါမိမဂ္ဂေနေဝ သုပ္ပဟီနာ ဟောန္တီတိ။ ကေစိ ပန ပဌမမဂ္ဂေန စေတ္ထ ပဟာနံ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ တံ ပုဗ္ဗာပရေန န သန္ဓိယတိ။ ကေစိ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနမ္ပိ၊ တံ တေသံ ဣစ္ဆာမတ္တမေဝ။

၇၃။ ယတော ¶ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ ယတောတိ ယမှိ ကာလေ။ ပဟီနော ဟောတီတိ အနာဂါမိမဂ္ဂက္ခဏေ ပဟာနံ သန္ဓာယေဝါဟ။

၇၄။ သော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေနာတိ ဧတံ ‘‘ယတော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘော ပဟီနော ဟောတိ၊ သော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဧကမေကေန ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော အနာဂါမိမဂ္ဂေန လောကုတ္တရပ္ပသာဒေါ အာဂတော၊ အထဿ အပရေန သမယေန ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဓမ္မဂုဏေ သင်္ဃဂုဏေ စ အနုဿရတော လောကိယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တမဿ သဗ္ဗမ္ပိ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကံ ¶ ပသာဒံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေနာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အဝေစ္စပ္ပသာဒေနာတိ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃဂုဏာနံ ယာထာဝတော ဉာတတ္တာ အစလေန အစ္စုတေန ပသာဒေန။ ဣဒါနိ ယထာ တဿ ဘိက္ခုနော အနုဿရတော သော အဝေစ္စပ္ပသာဒေါ ဥပ္ပန္နော၊ တံ ဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန တီဏိ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ ဝိတ္ထာရေသိ။ တေသံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ အနုဿတိကထာယံ ဝုတ္တာ။

၇၅။ ဧဝမဿ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကံ ပသာဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကိလေသပ္ပဟာနံ အဝေစ္စပ္ပသာဒသမန္နာဂတဉ္စ ပစ္စဝေက္ခတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သောမနဿာဒိအာနိသံသံ ¶ ဒဿေန္တော ယထောဓိ ခေါ ပနဿာတိအာဒိမာဟ။ အနာဂါမိဿ ဟိ ပစ္စန္တေ ဝုဋ္ဌိတံ စောရုပဒ္ဒဝံ ဝူပသမေတွာ တံ ပစ္စဝေက္ခတော မဟာနဂရေ ဝသန္တဿ ရညော ဝိယ ဣမေ စိမေ စ မမ ကိလေသာ ပဟီနာတိ အတ္တနော ကိလေသပ္ပဟာနံ ပစ္စဝေက္ခတော ဗလဝသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ယထောဓိ ခေါ ပနဿာ’’တိအာဒိမာဟ။

တဿတ္ထော – ယွာယံ အနာဂါမီ ဘိက္ခု ဧဝံ ‘‘ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတိ…ပေ… ဓမ္မေ…ပေ… သင်္ဃေ…ပေ… အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’’တိ၊ တဿ ယထောဓိ ခေါ စတ္တံ ဟောတိ ပဋိနိဿဋ္ဌံ၊ သကသကဩဓိဝသေန စတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တံ တံ ကိလေသဇာတံ ဝန္တံ မုတ္တံ ပဟီနံ ပဋိနိဿဋ္ဌံ။ သကသကဩဓိဝသေနာတိ ဒွေ ဩဓီ ကိလေသောဓိ စ မဂ္ဂေါဓိ စ။ တတ္ထ ကိလေသောဓိဝသေနာပိ ယေ ကိလေသာ ယံ မဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ တေ အညမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ အမိဿာ ဟုတွာ သကေနေဝ ဩဓိနာ ပဟီနာ။ မဂ္ဂေါဓိဝသေနာပိ ယေ ကိလေသာ ယေန မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာ၊ တေန တေယေဝ ပဟီနာ ¶ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သကသကဩဓိဝသေန တံ တံ ကိလေသဇာတံ စတ္တမေဝ ဟောတိ ပဋိနိဿဋ္ဌံ၊ တံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ စ လဒ္ဓသောမနဿော တတုတ္တရိပိ သော ‘‘ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတောမှီ’’တိ လဘတိ အတ္ထဝေဒန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

ယတောဓိ ¶ ခေါတိပိ ပါဌော။ တဿ ဝသေန အယမတ္ထော၊ အဿ ဘိက္ခုနော ယတောဓိ ခေါ ပန စတ္တံ ဟောတိ ပဋိနိဿဋ္ဌံ။ တတ္ထ ယတောတိ ကာရဏဝစနံ၊ ယသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩဓီတိ ဟေဋ္ဌာ တယော မဂ္ဂါ ဝုစ္စန္တိ။ ကသ္မာ? တေ ဟိ ဩဓိံ ကတွာ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ဥပရိမဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗကိလေသေ ဌပေတွာ ပဇဟန္တိ၊ တသ္မာ ဩဓီတိ ဝုစ္စန္တိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ပန ကိဉ္စိ ကိလေသံ အနဝသေသေတွာ ပဇဟတိ၊ တသ္မာ အနောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမဿ စ ဘိက္ခုနော ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂတ္တယေန စတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယတောဓိ ခေါ ပနဿ စတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ခေါ ပနာတိ နိပါတမတ္တံ။ အယံ ပန ပိဏ္ဍတ္ထော။ ယသ္မာ အဿ ဩဓိ စတ္တံ ဟောတိ ပဋိနိဿဋ္ဌံ၊ တသ္မာ တံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ စ လဒ္ဓသောမနဿော တတုတ္တရိပိ သော ‘‘ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတောမှီ’’တိ လဘတိ အတ္ထဝေဒန္တိ ယထာပါဠိ နေတဗ္ဗံ။

တတ္ထ စတ္တန္တိ ဣဒံ သကဘာဝပရိစ္စဇနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝန္တန္တိ ဣဒံ ပန အနာဒိယနဘာဝဒဿနဝသေန။ မုတ္တန္တိ ဣဒံ သန္တတိတော ဝိနိမောစနဝသေန။ ပဟီနန္တိ ဣဒံ မုတ္တဿပိ ကွစိ အနဝဋ္ဌာနဒဿနဝသေန။ ပဋိနိဿဋ္ဌန္တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ အာဒိန္နပုဗ္ဗဿ ¶ ပဋိနိဿဂ္ဂဒဿနဝသေန ပဋိမုခံ ဝါ နိဿဋ္ဌဘာဝဒဿနဝသေန ဘာဝနာဗလေန အဘိဘုယျ နိဿဋ္ဌဘာဝဒဿနဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဘတိ အတ္ထဝေဒံ လဘတိ ဓမ္မဝေဒန္တိ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒီသု အဝေစ္စပ္ပသာဒေါယေဝ အရဏီယတော အတ္ထော၊ ဥပဂန္တဗ္ဗတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓာရဏတော ဓမ္မော၊ ဝိနိပတိတုံ အပ္ပဒါနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဒေါတိ ဂန္ထောပိ ဉာဏမ္ပိ သောမနဿမ္ပိ။ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၆) ဟိ ဂန္ထော ‘‘ဝေဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ယံ ဗြာဟ္မဏံ ဝေဒဂုမာဘိဇညာ၊ အကိဉ္စနံ ကာမဘာဝေ အသတ္တ’’န္တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၆၅) ဉာဏံ။ ‘‘ယေ ဝေဒဇာတာ ဝိစရန္တိ လောကေ’’တိအာဒီသု သောမနဿံ။ ဣဓ ပန သောမနဿဉ္စ သောမနဿသမ္ပယုတ္တဉာဏဉ္စ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ ‘‘လဘတိ အတ္ထဝေဒံ လဘတိ ဓမ္မဝေဒန္တိ အဝေစ္စပ္ပသာဒါရမ္မဏသောမနဿဉ္စ သောမနဿမယဉာဏဉ္စ လဘတီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အထ ¶ ဝါ အတ္ထဝေဒန္တိ အဝေစ္စပ္ပသာဒံ ပစ္စဝေက္ခတော ဥပ္ပန္နံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ဝေဒံ။ ဓမ္မဝေဒန္တိ ¶ အဝေစ္စပ္ပသာဒဿ ဟေတုံ ဩဓိသော ကိလေသပ္ပဟာနံ ပစ္စဝေက္ခတော ဥပ္ပန္နံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ဝေဒန္တိ ဧဝမ္ပိ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈-၇၁၉)။ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇန္တိ တမေဝ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အတ္ထဓမ္မာနိသံသဘူတံ ဝေဒဉ္စ ပစ္စဝေက္ခတော ဥပ္ပန္နံ ပါမောဇ္ဇံ။ တဉှိ အနဝဇ္ဇလက္ခဏေန ပစ္စဝေက္ခဏာကာရပ္ပဝတ္တေန ဓမ္မေန ဥပသဉှိတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီတိ ဣမိနာ ပါမောဇ္ဇေန ပမုဒိတဿ နိရာမိသာ ပီတိ ဇာယတိ။ ပီတိမနဿာတိ တာယ ပီတိယာ ပီဏိတမနဿ။ ကာယော ပဿမ္ဘတီတိ ကာယောပိ ပဿဒ္ဓါ ဟောတိ ဝူပသန္တဒရထော။ ပဿဒ္ဓကာယော သုခန္တိ ဧဝံ ဝူပသန္တကာယဒရထော စေတသိကံ သုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ စိတ္တံ သမာဓိယတီတိ စိတ္တံ သမ္မာ အာဓိယတိ အပ္ပိတံ ဝိယ အစလံ တိဋ္ဌတိ။

၇၆။ ဧဝမဿ ကိလေသပ္ပဟာနံ အဝေစ္စပ္ပသာဒသမန္နာဂတံ ပစ္စဝေက္ခတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သောမနဿာဒိအာနိသံသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ယထောဓိ ခေါ ပန မေ’’တိ ဝါရေန တဿ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပဝတ္တာကာရံ ပကာသေတွာ တဿေဝ ¶ အနာဂါမိမဂ္ဂါနုဘာဝသူစကံ ဖလံ ဒဿေန္တော သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဧဝံသီလောတိ တဿ အနာဂါမိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ သီလက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ။ ဧဝံဓမ္မော ဧဝံပညောတိ တံသမ္ပယုတ္တမေဝ သမာဓိက္ခန္ဓံ ပညာက္ခန္ဓဉ္စ ဒဿေတိ။ သာလီနန္တိ လောဟိတသာလိဂန္ဓသာလိအာဒီနံ အနေကရူပါနံ။ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ဩဒနံ။ ဝိစိတကာဠကန္တိ အပနီတကာဠကံ။ နေဝဿ တံ ဟောတိ အန္တရာယာယာတိ တဿ ဧဝံဝိဓဿ ဘိက္ခုနော တံ ဝုတ္တပ္ပကာရပိဏ္ဍပါတဘောဇနံ မဂ္ဂဿ ဝါ ဖလဿ ဝါ နေဝ အန္တရာယာယ ဟောတိ၊ ပဋိလဒ္ဓဂုဏဿ ဟိ တံ ကိမန္တရာယံ ကရိဿတိ? ယောပိဿ အပ္ပဋိလဒ္ဓါ စတုတ္ထမဂ္ဂေါ စ ဖလံ စ တပ္ပဋိလာဘာယ ဝိပဿနံ အာရဘတောပိ နေဝဿ တံ ဟောတိ အန္တရာယာယ၊ အန္တရာယံ ကာတုံ အသမတ္ထမေဝ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ဝုတ္တပ္ပကာရသီလဓမ္မပညာသင်္ဂဟေန မဂ္ဂေန ဝိသုဒ္ဓစိတ္တတ္တာ။

ယသ္မာ ¶ စေတ္ထ ဧတဒေဝ ကာရဏံ၊ တသ္မာ တဒနုရူပံ ဥပမံ ဒဿေန္တော သေယျထာပီတိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ¶ အစ္ဆန္တိ ဝိပ္ပသန္နံ။ ပရိသုဒ္ဓံ မလဝိဂမေန။ ပရိယောဒါတံ ပဘဿရတာယ။ ဥက္ကာမုခန္တိ သုဝဏ္ဏကာရာနံ မူသာမုခံ။ သုဝဏ္ဏကာရာနံ မူသာ ဟိ ဣဓ ဥက္ကာ၊ အညတ္ထ ပန ဒီပိကာဒယောပိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘ဥက္ကာသု ဓာရီယမာနာသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၉) ဟိ အာဂတဋ္ဌာနေ ဒီပိကာ ‘‘ဥက္ကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဥက္ကံ ဗန္ဓေယျ၊ ဥက္ကံ ဗန္ဓိတွာ ဥက္ကာမုခံ အာလိမ္ပေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၆၀) အာဂတဋ္ဌာနေ အင်္ဂါရကပလ္လံ။ ‘‘ကမ္မာရာနံ ယထာ ဥက္ကာ၊ အန္တော ဈာယတိ နော ဗဟီ’’တိ (ဇာ။ ၂။၂၂။၆၄၉) အာဂတဋ္ဌာနေ ကမ္မာရုဒ္ဓနံ။ ‘‘ဧဝံဝိပါကော ဥက္ကာပါတော ဘဝိဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄) အာဂတဋ္ဌာနေ ဝါတဝေဂေါ ‘‘ဥက္ကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ အညေသု စ ဧဝရူပေသု ‘‘သဏ္ဍာသေန ဇာတရူပံ ဂဟေတွာ ဥက္ကာမုခေ ပက္ခိပတီ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေသု သုဝဏ္ဏကာရာနံ မူသာ ‘‘ဥက္ကာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတြာယံ ဥပမာသံသန္ဒနာ – သံကိလိဋ္ဌဝတ္ထံ ဝိယ ဟိ သံကိလိဋ္ဌဇာတရူပံ ဝိယ စ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ပုထုဇ္ဇနကာလေ ကာမရာဂါဒိမလာနုဂတံ စိတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အစ္ဆောဒကံ ဝိယ ဥက္ကာမုခံ ဝိယ စ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ။ တံ ဥဒကံ ဥက္ကာမုခဉ္စ ¶ အာဂမ္မ ဝတ္ထသုဝဏ္ဏာနံ ပရိသုဒ္ဓတာ ဝိယ တဿ ဘိက္ခုနော ဝုတ္တပ္ပကာရသီလဓမ္မပညာသင်္ဂဟံ အနာဂါမိမဂ္ဂံ အာဂမ္မ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တတာတိ။

၇၇။ သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာတိ ယထာနုသန္ဓိဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ။ တယော ဟိ အနုသန္ဓီ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓီတိ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘သိယာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဗဟိဒ္ဓါ အသတိ ပရိတဿနာ’တိ? ‘သိယာ ဘိက္ခူ’တိ ဘဂဝါ အဝေါစာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၂)။ ဧဝံ ပုစ္ဆန္တာနံ ဝိဿဇ္ဇိတသုတ္တဝသေန ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သိယာ ခေါ ပန တေ ဗြာဟ္မဏ ဧဝမဿ၊ အဇ္ဇာပိ နူန သမဏော ဂေါတမော အဝီတရာဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၅) ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဝုတ္တဿ သုတ္တဿ ဝသေန အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေန ပန ဓမ္မေန အာဒိမှိ ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ တဿ ဓမ္မဿ အနုရူပဓမ္မဝသေန ဝါ ပဋိပက္ခဝသေန ဝါ ယေသု သုတ္တေသု ဥပရိ ဒေသနာ အာဂစ္ဆတိ၊ တေသံ ဝသေန ယထာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော ¶ ။ သေယျထိဒံ၊ အာကင်္ခေယျသုတ္တေ ဟေဋ္ဌာ သီလေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ဆ အဘိညာ အာဂတာ။ ကကစူပမေ ဟေဋ္ဌာ အက္ခန္တိယာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ကကစူပမောဝါဒေါ အာဂတော။ အလဂဒ္ဒေ ဟေဋ္ဌာ ဒိဋ္ဌိပရိဒီပနေန ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ တိပရိဝဋ္ဋသုညတာပကာသနာ အာဂတာ၊ စူဠအဿပုရေ ဟေဋ္ဌာ ကိလေသပရိဒီပနေန ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ ¶ အာဂတာ။ ကောသမ္ဗိယသုတ္တေ ဟေဋ္ဌာ ဘဏ္ဍနေန ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ သာရဏီယဓမ္မာ အာဂတာ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ဝတ္ထသုတ္တေ ဟေဋ္ဌာ ကိလေသပရိဒီပနေန ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ အာဂတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာနုသန္ဓိဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ’’တိ။ ဗြဟ္မဝိဟာရေသု ပန အနုပဒဝဏ္ဏနာ စ ဘာဝနာနယော စ သဗ္ဗော သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တော။

၇၈။ ဧဝံ ဘဂဝါ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ဥပက္ကိလေသာနံ ပဋိပက္ခဘူတံ သဗ္ဗသော စ ကာမရာဂဗျာပါဒပ္ပဟာနေန ဝိဟတပစ္စတ္ထိကတ္တာ လဒ္ဓပဒဋ္ဌာနံ တဿ အနာဂါမိနော ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိဿ အရဟတ္တာယ ဝိပဿနံ ဒဿေတွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ သော အတ္ထိ ဣဒန္တိအာဒိမာဟ။

တဿတ္ထော – သော အနာဂါမီ ဧဝံ ဘာဝိတဗြဟ္မဝိဟာရော ဧတေသံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ ယတော ကုတောစိ ဝုဋ္ဌာယ တေ ဧဝ ဗြဟ္မဝိဟာရဓမ္မေ နာမဝသေန ¶ တေသံ နိဿယံ ဟဒယဝတ္ထုံ ဝတ္ထုနိဿယာနိ ဘူတာနီတိ ဣမိနာ နယေန ဘူတုပါဒါယဓမ္မေ ရူပဝသေန စ ဝဝတ္ထပေတွာ အတ္ထိ ဣဒန္တိ ပဇာနာတိ၊ ဧတ္တာဝတာနေန ဒုက္ခသစ္စဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။ တတော တဿ ဒုက္ခဿ သမုဒယံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော အတ္ထိ ဟီနန္တိ ပဇာနာတိ၊ ဧတ္တာဝတာနေန သမုဒယသစ္စဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။ တတော တဿ ပဟာနုပါယံ ဝိစိနန္တော အတ္ထိ ပဏီတန္တိ ပဇာနာတိ၊ ဧတ္တာဝတာနေန မဂ္ဂသစ္စဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။ တတော တေန မဂ္ဂေန အဓိဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဝိစိနန္တော အတ္ထိ ဥတ္တရိ ဣမဿ သညာဂတဿ နိဿရဏန္တိ ပဇာနာတိ၊ ဣမဿ မယာ အဓိဂတဿ ဗြဟ္မဝိဟာရသညာဂတဿ ဥတ္တရိ နိဿရဏံ နိဗ္ဗာနံ အတ္ထီတိ ဧဝံ ပဇာနာတီတိ အဓိပ္ပာယော၊ ဧတ္တာဝတာနေန နိရောဓသစ္စဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။ တဿ ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတောတိ တဿ ဝိပဿနာပညာယ ဧဝံ စတူဟိ ¶ အာကာရေဟိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဇာနတော၊ မဂ္ဂပညာယ ဧဝံ ပဿတော၊ ဘယဘေရဝေ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ…ပေ… ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီတိ။

ဧဝံ ယာဝ အရဟတ္တာ ဒေသနံ ပါပေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တဿံ ပရိသတိ နှာနသုဒ္ဓိကော ဗြာဟ္မဏော နိသိန္နော၊ သော ဧဝံ နှာနသုဒ္ဓိယာ ဝဏ္ဏံ ဝုစ္စမာနံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီတိ ဘဂဝတာ ဝိဒိတော၊ တသ္မာ တဿ စောဒနတ္ထာယ ‘‘အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ¶ သိနာတော အန္တရေန သိနာနေနာ’’တိ ဣမံ ပါဋိယေက္ကံ အနုသန္ဓိမာဟ။ တတ္ထ အန္တရေန သိနာနေနာတိ အဗ္ဘန္တရေန ကိလေသဝုဋ္ဌာနသိနာနေန။

၇၉။ သုန္ဒရိကဘာရဒွါဇောတိ ဘာရဒွါဇော နာမ သော ဗြာဟ္မဏော အတ္တနော ဂေါတ္တဝသေန၊ သုန္ဒရိကာယ ပန နဒိယာ သိနာတဿ ပါပပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ အယမဿ ဒိဋ္ဌိ၊ တသ္မာ ‘‘သုန္ဒရိကဘာရဒွါဇော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော တံ ဘဂဝတော ဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘မယံ သိနာနသုဒ္ဓိံ ဝဏ္ဏေမ၊ သမဏောပိ ဂေါတမော တထေဝ ဝဏ္ဏေတိ၊ သမာနစ္ဆန္ဒော ဒါနိ ဧသ အမှေဟီ’’တိ။ အထ ဘဂဝန္တံ ဗာဟုကံ နဒိံ ဂန္တွာ တံ တတ္ထ ပါပံ ပဝါဟေတွာ အာဂတံ ဝိယ မညမာနော အာဟ ‘‘ဂစ္ဆတိ ပန ဘဝံ ဂေါတမော ဗာဟုကံ နဒိံ သိနာယိတု’’န္တိ? ဘဂဝါ တဿ ဂစ္ဆာမီတိ ဝါ န ဂစ္ဆာမီတိ ဝါ အဝတွာယေဝ ဗြာဟ္မဏဿ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတံ ကတ္တုကာမော ‘‘ကိံ ဗြာဟ္မဏ ဗာဟုကာယ နဒိယာ ¶ ၊ ကိံ ဗာဟုကာ နဒီ ကရိဿတီ’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော ကိံ ပယောဇနံ ဗာဟုကာယ၊ ကိံ သာ ကရိဿတိ? အသမတ္ထာ သာ ကဿစိ အတ္ထာယ၊ ကိံ တတ္ထ ဂမိဿာမီတိ?

အထ ဗြာဟ္မဏော တံ ပသံသန္တော လောက္ခသမ္မတာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လောက္ခသမ္မတာတိ လူခဘာဝသမ္မတာ၊ လူခဘာဝန္တိ စောက္ခဘာဝံ၊ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ဒေတီတိ ဧဝံ သမ္မတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောကျသမ္မတာတိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော၊ သေဋ္ဌံ လောကံ ဂမယတီတိ ဧဝံ သမ္မတာတိ။ ပုညသမ္မတာတိ ပုညန္တိ သမ္မတာ။ ပဝါဟေတီတိ ဂမယတိ ဝိသောဓေတိ။ ဂါထာဟိ အဇ္ဈဘာသီတိ ဂါထာဟိ အဘာသိ။ ဂါထာ စ ဝုစ္စမာနာ တဒတ္ထဒီပနတ္ထမေဝ ဝါ ဂါထာရုစိကာနံ ဝုစ္စတိ၊ ဝိသေသတ္ထဒီပနတ္ထံ ဝါ။ ဣဓ ပနေတာ ဥဘယတ္ထဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဗာဟုကန္တိ ဣဒမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ဝစနံ တဒတ္ထဒီပကံ၊ သေသာနိ ဝိသေသတ္ထဒီပကာနိ။ ယထေဝ ဟိ ဗာဟုကံ၊ ဧဝံ အဓိကက္ကာဒီနိပိ လောကော ဂစ္ဆတိ နှာနေန ပါပံ ပဝါဟေတုံ။ တတ္ထ ယေ တေသံ ဌာနာနံ အာသန္နာ ဟောန္တိ၊ တေ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ နှာယန္တိ။ ယေ ဒူရာ၊ တေ ယထာက္ကမံ ဒွိက္ခတ္တုံ သကိံ ဧကဒိဝသန္တရံ၊ ဧဝံ ယာဝ သံဝစ္ဆရန္တရံ နှာယန္တိ။ ယေ ပန သဗ္ဗထာပိ ဂန္တုံ န သက္ကောန္တိ၊ တေ ဃဋေဟိပိ တတော ဥဒကံ အာဟရာပေတွာ နှာယန္တိ။ သဗ္ဗဉ္စေတံ နိရတ္ထကံ၊ တသ္မာ ဣမံ ဝိသေသတ္ထံ ဒီပေတုံ အဓိကက္ကာဒီနိပီတိ အာဟ။

တတ္ထ ¶ အဓိကက္ကန္တိ နှာနသမ္ဘာရဝသေန လဒ္ဓဝေါဟာရံ ဧကံ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ။ ဂယာတိပိ မဏ္ဍလဝါပိသဏ္ဌာနံ တိတ္ထမေဝ ဝုစ္စတိ။ ပယာဂါတိ ဧတမ္ပိ ဂင်္ဂါယ ဧကံ တိတ္ထမေဝ မဟာပနာဒဿ ရညော ဂင်္ဂါယံ နိမုဂ္ဂပါသာဒဿ သောပါနသမ္မုခဋ္ဌာနံ၊ ဗာဟုကာ သုန္ဒရိကာ သရဿတီ ဗာဟုမတီတိ ဣမာ ပန စတဿော နဒိယော။ ဗာလောတိ ဒုပ္ပညော။ ပက္ခန္ဒောတိ ပဝိသန္တော။ န သုဇ္ဈတီတိ ကိလေသသုဒ္ဓိံ န ပါပုဏာတိ၊ ကေဝလံ ရဇောဇလ္လမေဝ ပဝါဟေတိ။

ကိံ သုန္ဒရိကာ ကရိဿတီတိ သုန္ဒရိကာ ကိလေသဝိသောဓနေ ကိံ ကရိဿတိ? န ကိဉ္စိ ကာတုံ သမတ္ထာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသ နယော ပယာဂဗာဟုကာသု။ ဣမေဟိ စ တီဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တေဟိ ဣတရာနိပိ စတ္တာရိ လက္ခဏာဟာရနယေန ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ယထေဝ သုန္ဒရိကာ ပယာဂါ ¶ ဗာဟုကာ န ကိဉ္စိ ကရောန္တိ၊ တထာ အဓိကက္ကာဒယောပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝေရိန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဝေရသမန္နာဂတံ။ ကတကိဗ္ဗိသန္တိ ကတလုဒ္ဒကမ္မံ။ န ဟိ နံ သောဓယေတိ သုန္ဒရိကာ ဝါ ပယာဂါ ဝါ ဗာဟုကာ ဝါ န သောဓယေ၊ န သောဓေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါပကမ္မိနန္တိ ပါပကေဟိ ဝေရကိဗ္ဗိသကမ္မေဟိ ယုတ္တံ၊ လာမကကမ္မေ ယုတ္တံ ဝါ ဝေရကိဗ္ဗိသဘာဝံ အပ္ပတ္တေဟိ ခုဒ္ဒကေဟိပိ ပါပေဟိ ယုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သုဒ္ဓဿာတိ ¶ နိက္ကိလေသဿ။ သဒါ ဖဂ္ဂူတိ နိစ္စမ္ပိ ဖဂ္ဂုနီနက္ခတ္တမေဝ။ ဖဂ္ဂုနမာသေ ကိရ ‘‘ဥတ္တရဖဂ္ဂုနဒိဝသေ ယော နှာယတိ၊ သော သံဝစ္ဆရံ ကတပါပံ သောဓေတီ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိကော သော ဗြာဟ္မဏော၊ တေနဿ ဘဂဝါ တံ ဒိဋ္ဌိံ ပဋိဟနန္တော အာဟ ‘‘သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါ ဖဂ္ဂူ’’တိ။ နိက္ကိလေသဿ နိစ္စံ ဖဂ္ဂုနီနက္ခတ္တံ၊ ဣတရော ကိံ သုဇ္ဈတီတိ? ဥပေါသထော သဒါတိ သုဒ္ဓဿ စ စာတုဒ္ဒသပန္နရသာဒီသု ဥပေါသထင်္ဂါနိ အသမာဒိယတောပိ နိစ္စမေဝ ဥပေါသထော။ သုဒ္ဓဿ သုစိကမ္မဿာတိ နိက္ကိလေသတာယ သုဒ္ဓဿ သုစီဟိ စ ကာယကမ္မာဒီဟိ သမန္နာဂတဿ။ သဒါ သမ္ပဇ္ဇတေ ဝတန္တိ ဤဒိသဿ စ ကုသလူပသဉှိတံ ဝတသမာဒါနမ္ပိ နိစ္စံ သမ္ပန္နမေဝ ဟောတီတိ။ ဣဓေဝ သိနာဟီတိ ဣမသ္မိံယေဝ မမ သာသနေ သိနာဟိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘သစေ အဇ္ဈတ္တိကကိလေသမလပ္ပဝါဟနံ ဣစ္ဆသိ၊ ဣဓေဝ မမ သာသနေ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂသလိလေန သိနာဟိ၊ အညတြ ဟိ ဣဒံ နတ္ထီ’’တိ။

ဣဒါနိဿ ¶ သပ္ပာယဒေသနာဝသေန တီသုပိ ဒွါရေသု သုဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော သဗ္ဗဘူတေသု ကရောဟိ ခေမတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခေမတန္တိ အဘယံ ဟိတဘာဝံ၊ မေတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေနဿ မနောဒွါရသုဒ္ဓိ ဒဿိတာ ဟောတိ။

သစေ မုသာ န ဘဏသီတိ ဧတေနဿ ဝစီဒွါရသုဒ္ဓိ။ သစေ ပါဏံ န ဟိံသသိ သစေ အဒိန္နံ နာဒိယသီတိ ဧတေဟိ ကာယဒွါရသုဒ္ဓိ။ သဒ္ဒဟာနော အမစ္ဆရီတိ ဧတေဟိ ပန နံ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓဒွါရံ သဒ္ဓါသမ္ပဒါယ စာဂသမ္ပဒါယ စ နိယောဇေသိ။ ကိံ ကာဟသိ ဂယံ ဂန္တွာ၊ ဥဒပါနောပိ တေ ဂယာတိ အယံ ပန ဥပဍ္ဎဂါထာ၊ သစေ သဗ္ဗဘူတေသု ခေမတံ ကရိဿသိ၊ မုသာ န ဘဏိဿသိ၊ ပါဏံ န ဟနိဿသိ၊ အဒိန္နံ နာဒိယိဿသိ၊ သဒ္ဓဟာနော အမစ္ဆရီ ဘဝိဿသိ၊ ကိံ ကာဟသိ ဂယံ ဂန္တွာ ဥဒပါနောပိ တေ ဂယာ ¶ ၊ ဂယာယပိ ဟိ တေ နှာယန္တဿ ဥဒပါနေပိ ဣမာယ ဧဝ ပဋိပတ္တိယာ ကိလေသသုဒ္ဓိ၊ သရီရမလသုဒ္ဓိ ပန ဥဘယတ္ထ သမာတိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စ လောကေ ဂယာ သမ္မတတရာ၊ တသ္မာ တဿ ဘဂဝါ ‘‘ဂစ္ဆတိ ပန ဘဝံ ဂေါတမော ဗာဟုက’’န္တိ ပုဋ္ဌောပိ ‘‘ကိံ ကာဟသိ ဗာဟုကံ ဂန္တွာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ကိံ ကာဟသိ ဂယံ ဂန္တွာ’’တိ အာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၈၀။ ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ဧဝမာဒိ ဘယဘေရဝေ ဝုတ္တတ္တာ ပါကဋမေဝ။ ဧကော ဝူပကဋ္ဌောတိအာဒီသု ပန ဧကော ကာယဝိဝေကေန ¶ ။ ဝူပကဋ္ဌော စိတ္တဝိဝေကေန။ အပ္ပမတ္တော ကမ္မဋ္ဌာနေ သတိ အဝိဇဟနေန။ အာတာပီ ကာယိကစေတသိကဝီရိယသင်္ခါတေန အာတာပေန။ ပဟိတတ္တော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတာယ။ ဝိဟရန္တော အညတရဣရိယာပထဝိဟာရေန။ နစိရဿေဝါတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ကုလပုတ္တာတိ ဒုဝိဓာ ကုလပုတ္တာ ဇာတိကုလပုတ္တာ စ အာစာရကုလပုတ္တာ စ၊ အယံ ပန ဥဘယထာပိ ကုလပုတ္တော။ အဂါရသ္မာတိ ဃရာ။ အဂါရဿ ဟိတံ အဂါရိယံ၊ ကသိဂေါရက္ခာဒိကုဋုမ္ဗပေါသနကမ္မံ ဝုစ္စတိ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဂါရိယန္တိ အနဂါရိယံ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယေတံ အဓိဝစနံ။ ပဗ္ဗဇန္တီတိ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဥပသင်္ကမန္တိ။ တဒနုတ္တရန္တိ တံ အနုတ္တရံ။ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ပရိယောသာနံ၊ အရဟတ္တဖလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဟိ အတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ ပဗ္ဗဇန္တိ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနာယေဝ ပညာယ ပစ္စက္ခံ ကတွာ၊ အပရပ္ပစ္စယံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသီတိ ပါပုဏိတွာ သမ္ပာဒေတွာ ဝိဟာသီတိ၊ ဧဝံ ဝိဟရန္တော စ ခီဏာ ဇာတိ…ပေ… အဗ္ဘညာသိ။ ဧတေနဿ ပစ္စဝေက္ခဏဘူမိံ ဒဿေတိ။

ကတမာ ¶ ပနဿ ဇာတိ ခီဏာ? ကထဉ္စ နံ အဗ္ဘညာသီတိ? ဝုစ္စတေ၊ ကာမဉ္စေတံ ဘယဘေရဝေပိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ နံ ဣဓ ပဌမပုရိသဝသေန ယောဇနာနယဿ ဒဿနတ္ထံ ပုန သင်္ခေပတော ဘဏာမ။ န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ၊ ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ။ န အနာဂတာ၊ တတ္ထ ဝါယာမာဘာဝတော။ န ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ မဂ္ဂဿ ပန အဘာဝိတတ္တာ ယာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒါ ဇာတိ၊ သာ မဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ အနုပ္ပာဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ခီဏာ၊ တံ သော မဂ္ဂဘာဝနာယ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကိလေသာဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကမ္မံ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ဟောတီတိ ဇာနန္တော ဇာနာတိ။

ဝုသိတန္တိ ¶ ဝုတ္ထံ ပရိဝုတ္ထံ၊ ကတံ စရိတံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ကတံ ကရဏီယန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယဘာဝနာဝသေန သောဠသဝိဓမ္ပိ ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣဒါနိ ပုနဣတ္ထဘာဝါယ ¶ ဧဝံသောဠသကိစ္စဘာဝါယ၊ ကိလေသက္ခယာယ ဝါ မဂ္ဂဘာဝနာ နတ္ထီတိ။ အထ ဝါ၊ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣတ္ထဘာဝတော ဣမသ္မာ ဧဝံပကာရာ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓသန္တာနာ အပရံ ခန္ဓသန္တာနံ နတ္ထိ။ ဣမေ ပန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဆိန္နမူလကော ရုက္ခော ဝိယာတိ အဗ္ဘညာသိ။ အညတရောတိ ဧကော။ အရဟတန္တိ အရဟန္တာနံ၊ ဘဂဝတော သာဝကာနံ အရဟတံ အဗ္ဘန္တရော အဟောသီတိ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

၈၁။ ဧဝံ ¶ မေ သုတန္တိ သလ္လေခသုတ္တံ။ တတ္ထ မဟာစုန္ဒောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သာယနှသမယန္တိ သာယနှကာလေ။ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဧတ္ထ ပဋိသလ္လာနန္တိ တေဟိ တေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ သလ္လာနံ နိလီယနံ၊ ဧကီဘာဝေါ ပဝိဝေကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော တတော ဝုဋ္ဌိတော၊ သော ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။ အယံ ပန ယသ္မာ ပဋိသလ္လာနာနံ ဥတ္တမတော ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာသိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော’’တိ ဝုတ္တော။ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာတိ သမဒသနခုဇ္ဇလဝိဘူသိတေန သိရသာ ဘဂဝန္တံ သက္ကစ္စံ ဝန္ဒိတွာ၊ အဘိဝါဒါပေတွာ ဝါ ‘‘သုခီ ဘဝ၊ စုန္ဒာ’’တိ ဧဝံ ဝစီဘေဒံ ကာရာပေတွာ၊ ဘဂဝါ ပန ကိရ ဝန္ဒိတော သမာနော သုဝဏ္ဏဒုန္ဒုဘိသဒိသံ ဂီဝံ ပဂ္ဂယှ ကဏ္ဏသုခံ ပေမနိယံ အမတာဘိသေကသဒိသံ ဗြဟ္မဃောသံ နိစ္ဆာရေန္တော ‘‘သုခီ ဟောဟီ’’တိ တဿ တဿ နာမံ ဂဟေတွာ ဝဒတိ၊ ဧတံ အာစိဏ္ဏံ တထာဂတာနံ။ တတြိဒံ သာဓကသုတ္တံ၊ ‘‘သက္ကော၊ ဘန္တေ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော သာမစ္စော သပရိဇနော ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒတီတိ၊ သုခီ ဟောတု ပဉ္စသိခ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော သာမစ္စော သပရိဇနော၊ သုခကာမာ ဟိ ဒေဝါ မနုဿာ အသုရာ နာဂါ ဂန္ဓဗ္ဗာ၊ ယေ စညေ ¶ သန္တိ ပုထုကာယာ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန တထာဂတာ ဧဝရူပေ မဟေသက္ခေ ယက္ခေ အဘိဝဒန္တီတိ။

ယာ ဣမာတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာဘိမုခံ ကရောန္တော ဝိယ အာဟ။ အနေကဝိဟိတာတိ နာနပ္ပကာရာ။ ဒိဋ္ဌိယောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ¶ ။ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သတ္တေသု ပါတုဘဝန္တိ။ အတ္တဝါဒပ္ပဋိသံယုတ္တာတိ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန အတ္တဝါဒေန ပဋိသံယုတ္တာ၊ တာ ဝီသတိ ဘဝန္တိ။ လောကဝါဒပ္ပဋိသံယုတ္တာတိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန လောကဝါဒေန ပဋိသံယုတ္တာ၊ တာ အဋ္ဌ ဟောန္တိ သဿတော၊ အသဿတော၊ သဿတော စ အသဿတော စ၊ နေဝ သဿတော နာသဿတော၊ အန္တဝါ၊ အနန္တဝါ၊ အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ၊ နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါ အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဧဝံ ပဝတ္တတ္တာ။

အာဒိမေဝါတိအာဒီသု အယမတ္ထော ကိံ နု ခေါ ဘန္တေ အာဒိမေဝ မနသိကရောန္တဿ အပ္ပတွာပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ¶ ဝိပဿနာမိဿကပဌမမနသိကာရမေဝ မနသိကရောန္တဿ ဘိက္ခုနော ဧဝမေတာသံ ဧတ္တကေနေဝ ဥပါယေန ဧတာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ပဟာနဉ္စ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ ဟောတီတိ။ ဣဒဉ္စ ထေရော အတ္တနာ အနဓိမာနိကောပိ သမာနော အဓိမာနိကာနံ အဓိမာနပ္ပဟာနတ္ထံ အဓိမာနိကော ဝိယ ဟုတွာ ပုစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ထေရဿ အန္တေဝါသိကာ အာဒိမနသိကာရေနေဝ ဒိဋ္ဌီနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ ဧဝံသညိနောပိ၊ သမာပတ္တိဝိဟာရာ သလ္လေခဝိဟာရာတိ ဧဝံသညိနောပိ အတ္ထိ။ သော တေသံ အတ္ထာယ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။

၈၂။ အထဿ ဘဂဝါ တာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ပဟာနူပါယံ ဒဿေန္တော ယာ ဣမာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတ္ထ စေတာ ဒိဋ္ဌိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိအာဒိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတေသု ဟိ ဧတာ ဒိဋ္ဌိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ရူပေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတိ ရူပံ အဘိနိဝိဿ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော အတ္တာ သော လောကော သော ပေစ္စ ဘဝိဿာမိ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မော’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၂) ဝိတ္ထာရော။ အာရမ္မဏဝသေန ပန ဧကဝစနံ ကတွာ ယတ္ထ စာတိ အာဟ၊ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အနုသေန္တိ သမုဒါစရန္တီတိ ဣမေသံ ဧဝံ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတိဝသေန ဟိ အဇာတာ ဇာယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ပုနပ္ပုနံ အာသေဝိတာ ထာမဂတာ ¶ အပ္ပဋိဝိနီတာ အနုသေန္တီတိ။ ကာယဝစီဒွါရံ သမ္ပတ္တာ သမုဒါစရန္တီတိ၊ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏံ။ တံ နေတံ မမာတိအာဒီသု တံ ပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒံ အာရမ္မဏမေတံ မယှံ န ဟောတိ၊ အဟမ္ပိ ဧသော န ¶ အသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာပိ န ဟောတီတိ ဧဝမေတံ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတောတိ ဧဝံ တာဝ ပဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယသ္မာ ပန ဧတ္ထ ဧတံ မမာတိ တဏှာဂါဟော၊ တဉ္စ ဂဏှန္တော အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပ္ပဘေဒံ တဏှာပပဉ္စံ ဂဏှာတိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနဂါဟော၊ တဉ္စ ဂဏှန္တော နဝပ္ပဘေဒံ မာနပပဉ္စံ ဂဏှာတိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂါဟော၊ တဉ္စ ဂဏှန္တော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတပ္ပဘေဒံ ဒိဋ္ဌိပပဉ္စံ ဂဏှာတိ။ တသ္မာ နေတံ မမာတိ ဝဒန္တော ဘဂဝါ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒံ တဏှာပပဉ္စံ ပဋိက္ခိပတိ။ နေသောဟမသ္မီတိ မာနပပဉ္စံ။ န မေသော အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိပပဉ္စံ။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာယေဝ စေတ္ထ တဏှာမာနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမေတန္တိ ဧဝံ ‘‘နေတံ မမာ’’တိအာဒိနာ အာကာရေန ဧတံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ယထာဘူတန္တိ ယထာ သဘာဝံ၊ ယထာ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခန္ဓပဉ္စကဉှိ ဧတေနေဝ အာကာရေန အတ္ထိ။ မမန္တိအာဒိနာ ပန ဂယှမာနမ္ပိ တေနာကာရေန နေဝတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂပညာပရိယောသာနာယ ¶ ဝိပဿနာပညာယ သုဋ္ဌု ပဿန္တဿ။ ဧဝမေတာသန္တိ ဧတေန ဥပါယေန ဧတာသံ။ ပဟာနံ ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ဥဘယမ္ပေတံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဿေဝါဓိဝစနံ။

ဧဝံ ဘဂဝါ အာဒိမနသိကာရေနေဝ ဒိဋ္ဌီနံ ပဟာနံ ဟောတိ နု ခေါ နောတိ အာယသ္မတာ မဟာစုန္ဒေန အဓိမာနိကာနံ ဝသေန ပဉှံ ပုဋ္ဌော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သယမေဝ အဓိမာနိကာနံ ဈာနံ ဝိဘဇန္တော ဌာနံ ခေါ ပနေတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဓိမာနိကာ နာမ ယေသံ အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညာယ အဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သွာယံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နေဝ လောကဝဋ္ဋာနုသာရီနံ ဗာလပုထုဇ္ဇနာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အရိယသာဝကာနံ။ န ဟိ သောတာပန္နဿ ‘‘သကဒါဂါမီ အဟ’’န္တိ အဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န သကဒါဂါမိဿ ‘‘အနာဂါမီ အဟ’’န္တိ၊ န အနာဂါမိနော ‘‘အရဟာ အဟ’’န္တိ၊ ကာရကဿေဝ ပန သမထဝသေန ဝါ ဝိပဿနာဝသေန ဝါ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဿ နိစ္စံ ယုတ္တပယုတ္တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ ဟိ သမထဝိက္ခမ္ဘိတာနံ ဝါ ဝိပဿနာဝိက္ခမ္ဘိတာနံ ဝါ ကိလေသာနံ သမုဒါစာရံ အပဿတော ‘‘သောတာပန္နော ¶ အဟန္တိ ဝါ၊ သကဒါဂါမီ၊ အနာဂါမီ ¶ ၊ အရဟာ အဟ’’န္တိ ဝါ အဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တလင်္ဂရတိဿပဗ္ဗတဝါသိဓမ္မဒိန္နတ္ထေရေန ဩဝါဒိယမာနတ္ထေရာနံ ဝိယ။

ထေရဿ ကိရ အစိရူပသမ္ပန္နဿေဝ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆိံသု။ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တိဿမဟာဝိဟာရဝါသီ ဘိက္ခုသင်္ဃော ‘‘န အဋ္ဌာနနိယောဇကော ထေရောတိ ထေရံ အာနေထာ’’တိ သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ ပါဟေသိ။ တေ ဂန္တွာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဓမ္မဒိန္န ဘိက္ခုသင်္ဃော တံ ပက္ကောသာပေတီ’’တိ အာဟံသု။ သော အာဟ ‘‘ကိံ ပန တုမှေ၊ ဘန္တေ၊ အတ္တာနံ ဂဝေသထ ပရ’’န္တိ? အတ္တာနံ သပ္ပုရိသာတိ၊ သော တေသံ ကမ္မဋ္ဌာနမဒါသိ၊ သဗ္ဗေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ ဘိက္ခုသင်္ဃော ပုန အညေ ဘိက္ခူ ပါဟေသိ၊ ဧဝံ ယာဝတတိယံ ပဟိတာ သဗ္ဗေပိ တတ္ထေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဝိဟရိံသု။

တတော သင်္ဃော ဂတဂတာ နာဂစ္ဆန္တီတိ အညတရံ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတံ ပါဟေသိ။ သော ဂန္တွာ စ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဓမ္မဒိန္န တိက္ခတ္တုံ တိဿမဟာဝိဟာရဝါသီ ဘိက္ခုသင်္ဃော တုယှံ သန္တိကေ ပေသေသိ၊ တွံ နာမ သင်္ဃဿ အာဏံ ဂရုံ န ကရောသိ၊ နာဂစ္ဆသီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ကိမေတန္တိ ပဏ္ဏသာလံ အပ္ပဝိသိတွာဝ ပတ္တစီဝရံ ဂါဟာပေတွာ တာဝဒေဝ နိက္ခမိ၊ သော အန္တရာမဂ္ဂေ ဟင်္ကနဝိဟာရံ ပါဝိသိ။ တတ္ထ စေကော မဟာထေရော သဋ္ဌိဝဿာတီတော အဓိမာနေန အရဟတ္တံ ပဋိဇာနာတိ။ ထေရော တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ¶ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ အဓိဂမံ ပုစ္ဆိ။ ထေရော အာဟ ‘‘အာမ ဓမ္မဒိန္န၊ ယံ ပဗ္ဗဇိတေန ကာတဗ္ဗံ၊ စိရကတံ တံ မယာ၊ အတီတသဋ္ဌိဝဿောမှိ ဧတရဟီ’’တိ။ ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ဣဒ္ဓိမ္ပိ ဝဠဉ္ဇေထာတိ။ အာမ ဓမ္မဒိန္နာတိ။ သာဓု ဝတ၊ ဘန္တေ၊ ဟတ္ထိံ တုမှာကံ ပဋိမုခံ အာဂစ္ဆန္တံ မာပေထာတိ။ သာဓာဝုသောတိ ထေရော သဗ္ဗသေတံ သတ္တပ္ပတိဋ္ဌံ တိဓာပဘိန္နံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ဗီဇယမာနံ သောဏ္ဍံ မုခေ ပက္ခိပိတွာ ဒွီဟိ ဒန္တေဟိ ဝိဇ္ဈိတုကာမံ ဝိယ ပဋိမုခံ အာဂစ္ဆန္တံ မဟာဟတ္ထိံ မာပေသိ။ သော တံ အတ္တနာယေဝ မာပိတံ ဟတ္ထိံ ဒိသွာ ဘီတော ပလာယိတုံ အာရဘိ။ တဒါဝ အတ္တာနံ ‘‘နာဟံ အရဟာ’’တိ ဉတွာ ဓမ္မဒိန္နဿ ပါဒမူလေ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ ‘‘ပတိဋ္ဌာ မေ ဟောဟိ၊ အာဝုသော’’တိ အာဟ။ ဓမ္မဒိန္နော ‘‘မာ၊ ဘန္တေ၊ သောစိ၊ မာ အနတ္တမနော အဟောသိ၊ ကာရကာနံယေဝ အဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ¶ ထေရံ သမဿာသေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနမဒါသိ။ ထေရော တဿောဝါဒေ ဌတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

စိတ္တလပဗ္ဗတေပိ ¶ တာဒိသောဝ ထေရော ဝသတိ။ ဓမ္မဒိန္နော တမ္ပိ ဥပသင်္ကမိတွာ တထေဝ ပုစ္ဆိ။ သောပိ တထေဝ ဗျာကာသိ။ တတော နံ ဓမ္မဒိန္နော ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ဣဒ္ဓိမ္ပိ ဝဠဉ္ဇေထာတိ အာဟ။ အာမာဝုသောတိ။ သာဓု ဝတ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ပေါက္ခရဏိံ မာပေထာတိ။ ထေရော မာပေသိ။ ဧတ္ထ၊ ဘန္တေ၊ ပဒုမဂုမ္ဗံ မာပေထာတိ။ တမ္ပိ မာပေသိ။ ပဒုမဂုမ္ဗေ မဟာပဒုမံ မာပေထာတိ။ တမ္ပိ မာပေသိ။ ဧတသ္မိံ ပဒုမဂုမ္ဗေ ဌတွာ မဓုရဿရေန ဂါယန္တံ နစ္စန္တဉ္စ ဧကံ ဣတ္ထိဝိဂ္ဂဟံ မာပေထာတိ။ တမ္ပိ မာပေသိ။ သော ဧတံ၊ ဘန္တေ၊ ပုနပ္ပုနံ ဥပနိဇ္ဈာယထာတိ ဝတွာ သယံ ပါသာဒံ ပါဝိသိ။ ထေရဿ တံ ဥပနိဇ္ဈာယတော သဋ္ဌိဝဿာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသာ စလိံသု၊ သော တဒါ အတ္တာနံ ဉတွာ ပုရိမတ္ထေရော ဝိယ ဓမ္မဒိန္နတ္ထေရဿ သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

ဓမ္မဒိန္နောပိ အနုပုဗ္ဗေန တိဿမဟာဝိဟာရံ အဂမာသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ထေရာ စေတိယင်္ဂဏံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ ဥပ္ပာဒေတွာ နိသိန္နာ ဟောန္တိ၊ ဧတံ ကိရ တေသံ ဝတ္တံ။ တေန နေသံ ဧကောပိ ‘‘ဣဓ ပတ္တစီဝရံ ဌပေဟီ’’တိ ဓမ္မဒိန္နံ ဝတ္တာ ပုစ္ဆိတာပိ နာဟောသိ။ ဓမ္မဒိန္နော ဧသော ဘဝေယျာတိ ဉတွာ ပန ပဉှံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ပုစ္ဆိတပဉှေ တိဏှေန အသိနာ ကုမုဒနာဠကလာပံ ဝိယ ဆိန္ဒိတွာ ပါဒင်္ဂုလိယာ မဟာပထဝိံ ပဟရိ။ ဘန္တေ အယံ အစေတနာ မဟာပထဝီပိ ဓမ္မဒိန္နဿ ဂုဏံ ဇာနာတိ။ တုမှေ ပန န ဇာနိတ္ထာတိ စ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘အစေတနာယံ ¶ ပထဝီ၊ ဝိဇာနာတိ ဂုဏာဂုဏံ၊

သစေတနာထ ခေါ ဘန္တေ၊ န ဇာနာထ ဂုဏာဂုဏ’’န္တိ။

တာဝဒေဝ စ အာကာသေ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ တလင်္ဂရတိဿပဗ္ဗတမေဝ အဂမာသိ။ ဧဝံ ကာရကဿေဝ အဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ တာဒိသာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ဈာနံ ဝိဘဇန္တော ဌာနံ ခေါ ပနေတန္တိအာဒိမာဟ။

တဿတ္ထော၊ အတ္ထေတံ ကာရဏံ၊ နော နတ္ထိ။ ယေန ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု ဗာဟိရပရိဗ္ဗာဇကေဟိ ¶ သာဓာရဏံ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျ၊ ယံ ပန တဿ ဧဝမဿ သလ္လေခေန ဝိဟရာမီတိ၊ ယံ ပဋိပတ္တိဝိဓာနံ ကိလေသေ သံလိခတိ၊ တေနာဟံ ဝိဟရာမီတိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ န ¶ ဟိ အဓိမာနိကဿ ဘိက္ခုနော ဈာနံ သလ္လေခေါ ဝါ သလ္လေခပဋိပဒါ ဝါ ဟောတိ။ ကသ္မာ? အဝိပဿနာပါဒကတ္တာ။ န ဟိ သော ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ၊ ဈာနံ ပနဿ စိတ္တေကဂ္ဂမတ္တံ ကရောတိ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော ဟောတိ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘န ခေါ ပနေတေ၊ စုန္ဒ၊ အရိယဿ ဝိနယေ သလ္လေခါ ဝုစ္စန္တိ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာ ဧတေ အရိယဿ ဝိနယေ ဝုစ္စန္တီ’’တိ အာဟ။

တတ္ထ ဧတေတိ ဈာနဓမ္မဝသေန ဗဟုဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဧတေ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာပတ္တိဝသေန ဝါ၊ ဧကမ္ပိ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနံ ပုနပ္ပုနံ သမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဗဟုတ္တံ ဂစ္ဆတိ။ အာရမ္မဏဝသေန ဝါ၊ ဧကမ္ပိ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနံ ပထဝီကသိဏာဒီသု ပဝတ္တိဝသေန ဗဟုတ္တံ ဂစ္ဆတီတိ။ ဧသ နယော ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနေသု။ အာရုပ္ပဈာနေသု ပန အာရမ္မဏဘေဒါဘာဝတော ပုရိမကာရဏဒွယဝသေနေဝ ဗဟုဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယသ္မာ စေတေသံ အင်္ဂါနိပိ သန္တာနိ အာရမ္မဏာနိပိ၊ နိဗ္ဗုတာနိ စေဝ သုခုမာနိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ တာနိ သန္တာ ဧတေ ဝိဟာရာတိ ဧဝံ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အယံ တာဝ တေသံ စတုန္နမ္ပိ သာဓာရဏာ ဝဏ္ဏနာ။ ဝိသေသဝဏ္ဏနာ ပန ‘‘သဗ္ဗသော ရူပသညာန’’န္တိအာဒိပဒါနုသာရတော ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ သာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ သဗ္ဗာကာရေန ဝုတ္တာယေဝ။

၈၃။ ဧဝံ ¶ ယသ္မာ အဓိမာနိကဿ ဘိက္ခုနော ဈာနဝိဟာရော အဝိပဿနာပါဒကတ္တာ သလ္လေခဝိဟာရော န ဟောတိ၊ န ဟိ သော ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ၊ စိတ္တေကဂ္ဂကရော ဒိဋ္ဌဓမ္မေ သုခဝိဟာရော ပနဿ ဟောတိ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ရူပဇ္ဈာနာနိ စ အရူပဇ္ဈာနာနိ စ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ စ ယတ္ထ သလ္လေခေါ ကာတဗ္ဗော စတုစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ၊ တဉ္စ ဝတ္ထုံ တဉ္စ သလ္လေခံ ဒဿေန္တော ဣဓ ခေါ ပန ဝေါတိအာဒိမာဟ။

ကသ္မာ ပန ‘‘အဋ္ဌဟိ သမာပတ္တီဟိ အဝိဟိံသာဒယော သလ္လေခါ’’တိ ဝုတ္တာ? လောကုတ္တရပါဒကတ္တာ။ ဗာဟိရကာနဉှိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ဝဋ္ဋပါဒကာယေဝ။ သာသနေ ¶ သရဏဂမနမ္ပိ လောကုတ္တရပါဒကံ၊ ပဂေဝ အဝိဟိံသာဒယော။ ဣမိနာယေဝ စ သုတ္တေန ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘ယထာ ဗာဟိရကဿ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ပဉ္စာဘိညဿာပိ ဒိန္နဒါနတော သာသနေ တိသရဏဂတဿ ¶ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ ဟောတီ’’တိ။ ဣဒဉှိ သန္ဓာယ ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိသုတ္တေ ‘‘ဗာဟိရကေ ကာမေသု ဝီတရာဂေ ဒါနံ ဒတွာ ကောဋိသတသဟဿဂုဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နေ ဒါနံ ဒတွာ အသင်္ခေယျာ အပ္ပမေယျာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ၊ ကော ပန ဝါဒေါ သောတာပန္နေ’’တိ ဝုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉)။ သရဏဂမနတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တတ္ထ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော အဓိပ္ပေတောတိ၊ အယံ တာဝေတ္ထ ပါဠိယောဇနာ။

အနုပဒဝဏ္ဏနာယံ ပန ဣဓာတိ ဝိဟိံသာဒိဝတ္ထုဒီပနမေတံ။ ခေါ ပနာတိ နိပါတမတ္တံ။ ဝေါတိ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ အယံ ပန သင်္ခေပတ္ထော၊ ယဒေတံ ‘‘ပရေ ဝိဟိံသကာ ဘဝိဿန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဟိံသာဒိဝတ္ထုံ ဝဒါမ။ ဣဓ၊ စုန္ဒ၊ တုမှေဟိ သလ္လေခေါ ကာတဗ္ဗောတိ။

ဧဝံ သင်္ခေပတော ဝတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရေန္တော ‘‘ပရေ ဝိဟိံသကာ ဘဝိဿန္တိ၊ မယမေတ္ထ အဝိဟိံသကာ ဘဝိဿာမာတိ သလ္လေခေါ ကရဏီယော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ပရေတိ ယေ ကေစိ ဣမံ သလ္လေခမနနုယုတ္တာ။ ဝိဟိံသကာ ဘဝိဿန္တီတိ ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါတိအာဒီဟိ သတ္တာနံ ဝိဟေသကာ ဘဝိဿန္တိ။ မယမေတ္ထ အဝိဟိံသကာ ဘဝိဿာမာတိ မယံ ပန ယတ္ထေဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ပရေ ဧဝံ ဝိဟိံသကာ ဘဝိဿန္တိ၊ ဧတ္ထေဝ အဝိဟိံသကာ ဘဝိဿာမ၊ အဝိဟိံသံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဝိဟရိဿာမ။ ဣတိ သလ္လေခေါ ကရဏီယောတိ ဧဝံ တုမှေဟိ သလ္လေခေါ ကာတဗ္ဗော ¶ ။ သလ္လေခေါတိ စ ဣဓ အဝိဟိံသာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိဟိံသာ ဟိ ဝိဟိံသံ သလ္လေခတိ၊ တံ ဆိန္ဒတိ၊ တသ္မာ သလ္လေခေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အယံ ပန ဝိသေသော။ ပရေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ဧတ္ထ ကမ္မပထာနံ အန္တမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဉ္စ မိစ္ဆတ္တာနံ အာဒိမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဉ္စ မိဿေတွာ ဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ မယမေတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မပထကထာ ဝိတ္ထာရတော သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ မိစ္ဆတ္တေသု မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဒွေဓာဝိတက္ကေ။

အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ပါဏံ အတိပါတေန္တီတိ ပါဏာတိပါတီ ¶ ပါဏဃာတကာတိ အတ္ထော။ အဒိန္နံ အာဒိယန္တီတိ အဒိန္နာဒါယီ၊ ပရဿ ဟာရိနောတိ အတ္ထော။ အဗြဟ္မံ ဟီနံ လာမကဓမ္မံ စရန္တီတိ အဗြဟ္မစာရီ၊ မေထုနဓမ္မပ္ပဋိသေဝကာတိ ¶ အတ္ထော။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ ပဋိပဒံ စရန္တီတိ ဗြဟ္မစာရီ၊ မေထုနာ ပဋိဝိရတာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဗြဟ္မစရိယံ သလ္လေခေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗြဟ္မစရိယဉှိ အဗြဟ္မစရိယံ သလ္လေခတိ။ မုသာ ဝဒန္တီတိ မုသာဝါဒီ၊ ပရေသံ အတ္ထဘဉ္ဇနကံ တုစ္ဆံ အလိကံ ဝါစံ ဘာသိတာရောတိ အတ္ထော။ ပိသုဏာ ဝါစာ ဧတေသန္တိ ပိသုဏဝါစာ။ ပရေသံ မမ္မစ္ဆေဒိကာ ဖရုသာ ဝါစာ ဧတေသန္တိ ဖရုသဝါစာ။ သမ္ဖံ နိရတ္ထကဝစနံ ပလပန္တီတိ သမ္ဖပ္ပလာပီ။ အဘိဇ္ဈာယန္တီတိ အဘိဇ္ဈာလူ၊ ပရဘဏ္ဍလုဗ္ဘနသီလာတိ အတ္ထော။ ဗျာပန္နံ ပူတိဘူတံ စိတ္တမေတေသန္တိ ဗျာပန္နစိတ္တာ။ မိစ္ဆာ ပါပိကာ ဝိညုဂရဟိတာ ဧတေသံ ဒိဋ္ဌီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ၊ ကမ္မပထပရိယာပန္နာယ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိအာဒိဝတ္ထုကာယ၊ မိစ္ဆတ္တပရိယာပန္နာယ အနိယျာနိကဒိဋ္ဌိယာ စ သမန္နာဂတာတိ အတ္ထော။ သမ္မာ သောဘနာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ ဧတေသံ ဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီ၊ ကမ္မပထပရိယာပန္နာယ အတ္ထိ ဒိန္နန္တိအာဒိကာယ ကမ္မဿကတာဒိဋ္ဌိယာ၊ သမ္မတ္တပရိယာပန္နာယ မဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ စ သမန္နာဂတာတိ အတ္ထော။

မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာတိ အယာထာဝအနိယျာနိကအကုသလသင်္ကပ္ပာ။ ဧသ နယော မိစ္ဆာဝါစာတိအာဒီသု။ အယံ ပန ဝိသေသော၊ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒယော ဝိယ ဟိ မိစ္ဆာသတိ နာမ ပါဋိဧက္ကော ကောစိ ဓမ္မော နတ္ထိ၊ အတီတံ ပန စိန္တယတော ပဝတ္တာနံ စတုန္နမ္ပိ အကုသလက္ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ – ‘‘အတ္ထေသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုဿတိ၊ နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ၊ ပုတ္တလာဘံ ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုဿရတော၊ ဓနလာဘံ ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုဿရတော၊ ယသလာဘံ ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုဿရတော’’တိ၊ တမ္ပိ တံ တံ စိန္တေန္တဿ သတိပတိရူပကေန ဥပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ မိစ္ဆာဉာဏီတိ ဧတ္ထ စ မိစ္ဆာဉာဏန္တိ ပါပကိရိယာသု ဥပါယစိန္တာဝသေန ပါပံ ကတွာ ‘‘သုကတံ မယာ’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရေန စ ဥပ္ပန္နော မောဟော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တေန သမန္နာဂတာ ပုဂ္ဂလာ မိစ္ဆာဉာဏီ။ သမ္မာဉာဏီတိ ဧတ္ထ ပန ဧကူနဝီသတိဘေဒံ ¶ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏံ ‘‘သမ္မာဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တေန သမန္နာဂတာ ပုဂ္ဂလာ သမ္မာဉာဏီ။ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ အဝိမုတ္တာယေဝ သမာနာ ‘‘ဝိမုတ္တာ မယ’’န္တိ ဧဝံသညိနော၊ အဝိမုတ္တိယံ ဝါ ဝိမုတ္တိသညိနော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော၊ မိစ္ဆာ ပါပိကာ ဝိပရီတာ ဝိမုတ္တိ ဧတေသံ အတ္ထီတိ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီ။ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ စ ယထာဝုတ္တေနာကာရေန ပဝတ္တာနံ အကုသလက္ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဖလသမ္ပယုတ္တာနိ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဌပေတွာ သေသဓမ္မာ သမ္မာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိံ သလ္လိခိတွာ ဌိတတ္တာ သလ္လေခေါတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘မယမေတ္ထ သမ္မာဝိမုတ္တီ ဘဝိဿာမာတိ သလ္လေခေါ ကရဏီယော’’တိ။

ဣတော ပရာနိ တီဏိ နီဝရဏဝသေန ဝုတ္တာနိ။ အဘိဇ္ဈာလူ ဗျာပန္နစိတ္တာတိ ဧဝံ ကမ္မပထေသု ဝုတ္တတ္တာ ပနေတ္ထ ပဌမာနိ ဒွေ နီဝရဏာနိ န ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ထိနမိဒ္ဓေန ပရိယုဋ္ဌိတာ အဘိဘူတာတိ ထိနမိဒ္ဓပရိယုဋ္ဌိတာ။ ဥဒ္ဓစ္စေန သမန္နာဂတာတိ ဥဒ္ဓတာ။ ဝိစိနန္တာ ကိစ္ဆန္တိ န သက္ကောန္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကာတုန္တိ ဝိစိကိစ္ဆီ။ ကောဓနာတိအာဒီနိ ဒသ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ကောဓာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တံ သဗ္ဗံ ဓမ္မဒါယာဒဝတ္ထသုတ္တေသု ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ ဝစနတ္ထော – ကောဓနာတိ ကုဇ္ဈနသီလာ။ ဥပနာဟီတိ ဥပနာဟနသီလာ၊ ဥပနာဟော ဝါ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဥပနာဟီ။ တထာ မက္ခီ ပလာသီ စ။ ဣဿန္တီတိ ဣဿုကီ။ မစ္ဆရာယန္တီတိ မစ္ဆရီ၊ မစ္ဆေရံ ဝါ ဧတေသံ အတ္ထီတိ မစ္ဆရီ။ သဌယန္တီတိ သဌာ၊ န သမ္မာ ဘာသန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ကေရာဋိကယုတ္တာနမေတံ အဓိဝစနံ။ မာယာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ မာယာဝီ။ ထမ္ဘသမင်္ဂိတာယ ထဒ္ဓါ။ အတိမာနယောဂေန အတိမာနီ။ ဝုတ္တပစ္စနီကနယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုဗ္ဗစာတိ ဝတ္တုံ ဒုက္ခာ ကိဉ္စိ ဝုစ္စမာနာ န သဟန္တိ။ တဗ္ဗိပရီတာ သုဝစာ။ ဒေဝဒတ္တာဒိသဒိသာ ပါပကာ မိတ္တာ ဧတေသန္တိ ပါပမိတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါ ဝါ သာရိပုတ္တာဒိသဒိသာ ဝါ ကလျာဏာ မိတ္တာ ဧတေသန္တိ ကလျာဏမိတ္တာ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီသု စိတ္တဝေါဿဂ္ဂဝသေန ပမတ္တာ။ ဝိပရီတာ အပ္ပမတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမာနိ ¶ တီဏိ ပကိဏ္ဏကဝသေန ဝုတ္တာနိ။ အဿဒ္ဓါတိအာဒီနိ သတ္တ အသဒ္ဓမ္မဝသေန။ တတ္ထ တီသု ဝတ္ထူသု သဒ္ဓါ ဧတေသံ နတ္ထီတိ အဿဒ္ဓါ။ သုက္ကပက္ခေ ¶ သဒ္ဒဟန္တီတိ သဒ္ဓါ၊ သဒ္ဓါ ဝါ ဧတေသံ အတ္ထီတိပိ သဒ္ဓါ။ နတ္ထိ ဧတေသံ ဟိရီတိ အဟိရိကာ၊ အကုသလသမာပတ္တိယာ အဇိဂုစ္ဆမာနာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဟိရီ ဧတေသံ မနေ၊ ဟိရိယာ ဝါ ယုတ္တမနာတိ ဟိရိမနာ။ န ဩတ္တပ္ပန္တီတိ အနောတ္တပ္ပီ၊ အကုသလသမာပတ္တိယာ န ဘာယန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဗ္ဗိပရီတာ ဩတ္တပ္ပီ။ အပ္ပံ သုတမေတေသန္တိ အပ္ပဿုတာ၊ အပ္ပန္တိ စ ထောကန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အပ္ပဿုတာ’’တိ ဟိ နိဿုတာ သုတဝိရဟိတာ ဝုစ္စန္တိ။ ဗဟု သုတမေတေသန္တိ ဗဟုဿုတာ၊ တထာဂတဘာသိတံ ဧကမ္ပိ ဂါထံ ယာထာဝတော ဉတွာ အနုရူပပဋိပန္နာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ကုစ္ဆိတာ သီဒန္တီတိ ကုသီတာ၊ ဟီနဝီရိယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ အာရဒ္ဓံ ¶ ဝီရိယမေတေသန္တိ အာရဒ္ဓဝီရိယာ၊ သမ္မပ္ပဓာနယုတ္တာနမေတံ အဓိဝစနံ၊ မုဋ္ဌာ သတိ ဧတေသန္တိ မုဋ္ဌဿတီ၊ နဋ္ဌဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပဋ္ဌိတာ သတိ ဧတေသန္တိ ဥပဋ္ဌိတဿတီ၊ နိစ္စံ အာရမ္မဏာဘိမုခပ္ပဝတ္တသတီနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဒုဋ္ဌာ ပညာ ဧတေသန္တိ ဒုပ္ပညာ၊ နဋ္ဌပညာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပညာယ သမ္ပန္နာတိ ပညာသမ္ပန္နာ၊ ပညာတိ စ ဣဓ ဝိပဿနာပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပဿနာသမ္ဘာရော ဟိ ပရိပူရော ဣမသ္မိံ ဌာနေ အာဂတော၊ တသ္မာ ဝိပဿနာပညာဝ အယန္တိ ပေါရာဏာနံ အာဏာ။

ဣဒါနိ ဧကမေဝ လောကုတ္တရဂုဏာနံ အန္တရာယကရံ အနိယျာနိကဒိဋ္ဌိံ တီဟာကာရေဟိ ဒဿေန္တော သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌိံ ပရာမသန္တီတိ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ။ အာဓာနံ ဂဏှန္တီတိ အာဓာနဂ္ဂါဟီ၊ အာဓာနန္တိ ဒဠှံ ဝုစ္စတိ၊ ဒဠှဂ္ဂါဟီတိ အတ္ထော။ ယုတ္တကာရဏံ ဒိသွာဝ လဒ္ဓိံ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တီတိ ပဋိနိဿဂ္ဂီ၊ ဒုက္ခေန ကိစ္ဆေန ကသိရေန ဗဟုမ္ပိ ကာရဏံ ဒဿေတွာ န သက္ကာ ပဋိနိဿဂ္ဂံ ကာတုန္တိ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ၊ ယေ အတ္တနော ဥပ္ပန္နံ ဒိဋ္ဌိံ ဣဒမေဝ သစ္စန္တိ ဒဠှံ ဂဏှိတွာ အပိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ကာရဏံ ဒဿေတွာ ဝုစ္စမာနာ န ပဋိနိဿဇ္ဇန္တိ၊ တေသမေတံ အဓိဝစနံ။ တာဒိသာ ဟိ ပုဂ္ဂလာ ယံ ယဒေဝ ဓမ္မံ ဝါ အဓမ္မံ ဝါ ဂဏှန္တိ၊ တံ သဗ္ဗံ ‘‘ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယေဟိ ကထိတံ၊ ဧဝံ အမှေဟိ ¶ သုတ’’န္တိ ကုမ္မောဝ အင်္ဂါနိ သကေ ကပါလေ အန္တောယေဝ သမောဒဟန္တိ၊ ကုမ္ဘီလဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တိ န ဝိဿဇ္ဇန္တိ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၈၄။ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ သလ္လေခံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တသ္မိံ သလ္လေခေ စိတ္တုပ္ပာဒဿာပိ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတုံ စိတ္တုပ္ပာဒမ္ပိ ခေါ အဟန္တိအာဒိမာဟ။

တဿတ္ထော ¶ ၊ အဟံ၊ စုန္ဒ၊ ကုသလေသု ဓမ္မေသု စိတ္တုပ္ပာဒမ္ပိ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမိ၊ ယာ ပနေတာ ကာယေန စ ဝါစာယ စ အနုဝိဓိယနာ၊ ယထာ ပဌမံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ တထေဝ တေသံ ဓမ္မာနံ ကာယေန ကရဏံ၊ ဝါစာယ စ ‘‘ကရောထာ’’တိ အာဏာပနံ ဝါ၊ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒီနိ ဝါ၊ တတ္ထ ဝါဒေါယေဝ ကော၊ ဧကန္တဗဟူပကာရာယေဝ ဟိ တာ အနုဝိဓိယနာတိ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ စိတ္တုပ္ပာဒေါပိ ဗဟူပကာရောတိ? ဧကန္တဟိတသုခါဝဟတ္တာ အနုဝိဓိယနာနံ ဟေတုတ္တာ စ။

‘‘ဒါနံ ¶ ဒဿာမီ’’တိ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ သယမ္ပိ ဧကန္တဟိတသုခါဝဟော အနုဝိဓိယနာနမ္ပိ ဟေတု၊ ဧဝဉှိ ဥပ္ပန္နစိတ္တတ္တာယေဝ ဒုတိယဒိဝသေ မဟာဝီထိံ ပိဒဟိတွာ မဟာမဏ္ဍပံ ကတွာ ဘိက္ခုသတဿ ဝါ ဘိက္ခုသဟဿဿ ဝါ ဒါနံ ဒေတိ၊ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိမန္တေထ ပူဇေထ ပရိဝိသထာ’’တိ ပရိဇနေ အာဏာပေတိ။ ဧဝံ ‘‘သင်္ဃဿ စီဝရံ သေနာသနံ ဘေသဇ္ဇံ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ သယမ္ပိ ဧကန္တဟိတသုခါဝဟော အနုဝိဓိယနာနမ္ပိ ဟေတု၊ ဧဝံ ဥပ္ပန္နစိတ္တတ္တာယေဝ ဟိ စီဝရာဒီနိ အဘိသင်္ခရောတိ ဒေတိ ဒါပေတိ စ။ ဧသ နယော သရဏဂမနာဒီသု။

‘‘သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဟိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာဝ ပစ္ဆာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ သရဏံ ဂဏှာတိ။ တထာ ‘‘ပဉ္စင်္ဂံ အဋ္ဌင်္ဂံ ဒသင်္ဂံ ဝါ သီလံ သမာဒိယိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ သမာဒိယတိ၊ ‘‘ပဗ္ဗဇိတွာ စတူသု သီလေသု ပတိဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ စ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ ကာယေန ဝါစာယ စ ပူရေတဗ္ဗံ သီလံ ပူရေတိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာဝ ဧကံ ဝါ နိကာယံ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ စတ္တာရော ဝါ ပဉ္စ ဝါ နိကာယေ ဝါစာယ ဥဂ္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ဓုတင်္ဂသမာဒါန-ကမ္မဋ္ဌာနုဂ္ဂဟ-ကသိဏပရိကမ္မ-ဈာနသမာပတ္တိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလ- ပစ္စေကဗောဓိ-သမ္မာသမ္ဗောဓိဝသေန နေတဗ္ဗံ။

‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ သယမ္ပိ ဧကန္တဟိတသုခါဝဟော အနုဝိဓိယနာနမ္ပိ ဟေတု၊ ဧဝဉှိ ဥပ္ပန္နစိတ္တတ္တာယေဝ ¶ အပရေန သမယေန ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ကာယေန ဝါစာယ စ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဒေဝကံ လောကံ တာရေန္တော ဝိစရတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ စိတ္တုပ္ပာဒေါပိ ဗဟူပကာရော။ ကာယဝါစာဟိ ပန အနုဝိဓိယနာ အတိဗဟူပကာရာယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ¶ ကုသလေသု ဓမ္မေသု စိတ္တုပ္ပာဒဿာပိ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ နိယောဇေန္တော ‘‘တသ္မာ တိဟ စုန္ဒာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ အတ္ထတော ပါကဋမေဝ။

၈၅။ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ ဒဿိတေ သလ္လေခေ စိတ္တုပ္ပာဒဿာပိ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿေဝ သလ္လေခဿ ဟိတာဓိဂမာယ မဂ္ဂဘာဝံ ဒဿေန္တော သေယျထာပီတိအာဒိမာဟ။

တဿတ္ထော ¶ ၊ ယထာ နာမ၊ စုန္ဒ၊ ခါဏုကဏ္ဋကပါသာဏာဒီဟိ ဝိသမော မဂ္ဂေါ ဘဝေယျ၊ တဿ ပရိက္ကမနာယ ပရိဝဇ္ဇနတ္ထာယ အညော သုပရိကမ္မကတော ဝိယ ဘူမိဘာဂေါ သမော မဂ္ဂေါ ဘဝေယျ၊ ယထာ စ ရုက္ခမူလပါသာဏပပါတကုမ္ဘီလမကရာဒိ ပရိဗျာကုလံ ဝိသမံ တိတ္ထမဿ၊ တဿ ပရိက္ကမနာယ ပရိဝဇ္ဇနတ္ထာယ အညံ အဝိသမံ အနုပုဗ္ဗဂမ္ဘီရံ သောပါနဖလကသဒိသံ တိတ္ထံ ဘဝေယျ၊ ယံ ပဋိပန္နော သုခေနေဝ တံ နဒိံ ဝါ တဠာကံ ဝါ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ နှာယေယျ ဝါ ဥတ္တရေယျ ဝါ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ စုန္ဒ၊ ဝိသမမဂ္ဂဝိသမတိတ္ထသဒိသာယ ဝိဟိံသာယ သမန္နာဂတဿ ဝိဟိံသကပုဂ္ဂလဿ သမမဂ္ဂသမတိတ္ထသဒိသာ အဝိဟိံသာ ဟောတိ ပရိက္ကမနာယ။ ယထေဝ ဟိ ဝိသမမဂ္ဂတိတ္ထပရိဝဇ္ဇနတ္ထာယ သမော မဂ္ဂေါ စ တိတ္ထဉ္စ ပဋိယတ္တံ၊ ဧဝံ ဝိဟိံသာပရိဝဇ္ဇနတ္ထာယ အဝိဟိံသာ ပဋိယတ္တာ၊ ယံ ပဋိပန္နော သုခေနေဝ မနုဿဂတိံ ဝါ ဒေဝဂတိံ ဝါ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ သမ္ပတ္တိံ ဝါ အနုဘဝေယျ ဥတ္တရေယျ ဝါ လောကာ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

၈၆။ ဧဝံ တဿေဝ ဟိတာဓိဂမာယ မဂ္ဂဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥပရိဘာဂင်္ဂမနီယတံ ဒဿေန္တော၊ သေယျထာပီတိအာဒိမာဟ။

တဿတ္ထော၊ ယထာ နာမ၊ စုန္ဒ၊ ယေ ကေစိ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဋိသန္ဓိယာ ဇနကာ ဝါ အဇနကာ ဝါ၊ ဒိန္နာယပိ ပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကဇနကာ ဝါ အဇနကာ ဝါ၊ သဗ္ဗေ တေ ဇာတိဝသေန အဓောဘာဂင်္ဂမနီယာတိ ဧဝံနာမာဝ ဟောန္တိ၊ ဝိပါကကာလေ အနိဋ္ဌာကန္တဝိပါကတ္တာ။ ယထာ စ ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ ¶ ပဋိသန္ဓိယာ ဇနကာ ဝါ အဇနကာ ဝါ ဒိန္နာယပိ ပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကဇနကာ ဝါ အဇနကာ ဝါ၊ သဗ္ဗေ တေ ဇာတိဝသေန ဥပရိဘာဂင်္ဂမနီယာတိ ဧဝံနာမာဝ ဟောန္တိ၊ ဝိပါကကာလေ ဣဋ္ဌကန္တဝိပါကတ္တာ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ စုန္ဒ၊ ဝိဟိံသကဿ…ပေ… ဥပရိဘာဂါယာတိ။ တတြာယံ ဩပမ္မသံသန္ဒနာ – ယထာ သဗ္ဗေ အကုသလာ အဓောဘာဂင်္ဂမနီယာ၊ ဧဝံ ဝိဟိံသကဿ ¶ ဧကာ ဝိဟိံသာပိ။ ယထာ စ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဥပရိဘာဂင်္ဂမနီယာ၊ ဧဝံ အဝိဟိံသကဿ ဧကာ အဝိဟိံသာပိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန အကုသလံ အကုသလေန ကုသလဉ္စ ကုသလေန ဥပမေတဗ္ဗံ၊ အယံ ကိရေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ။

၈၇။ ဧဝံ တဿေဝ သလ္လေခဿ ဥပရိဘာဂင်္ဂမနီယတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရိနိဗ္ဗာပနေ သမတ္ထဘာဝံ ဒဿေတုံ သော ဝတ စုန္ဒာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ¶ သောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော။ တဿ ယောတိ ဣမံ ဥဒ္ဒေသဝစနံ အာဟရိတွာ ယော အတ္တနာ ပလိပပလိပန္နော၊ သော ဝတ၊ စုန္ဒ၊ ပရံ ပလိပပလိပန္နံ ဥဒ္ဓရိဿတီတိ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပလိပပလိပန္နောတိ ဂမ္ဘီရကဒ္ဒမေ နိမုဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ၊ နော စ ခေါ အရိယဿ ဝိနယေ။ အရိယဿ ပန ဝိနယေ ပလိပန္တိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ဝုစ္စန္တိ။ ပလိပန္နောတိ တတ္ထ နိမုဂ္ဂေါ ဗာလပုထုဇ္ဇနော၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ၊ စုန္ဒ၊ ကောစိ ပုရိသော ယာဝ နာသိကဂ္ဂါ ဂမ္ဘီရေ ကဒ္ဒမေ နိမုဂ္ဂေါ အပရံ တတ္ထေဝ နိမုဂ္ဂံ ဟတ္ထေ ဝါ သီသေ ဝါ ဂဟေတွာ ဥဒ္ဓရိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ၊ န ဟိ တံ ကာရဏမတ္ထိ၊ ယေန သော တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ထလေ ပတိဋ္ဌပေယျ၊ ဧဝမေဝ ယော အတ္တနာ ပဉ္စကာမဂုဏပလိပေ ပလိပန္နော၊ သော ဝတ ပရံ တထေဝ ပလိပပလိပန္နံ ဥဒ္ဓရိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။

တတ္ထ သိယာ အယုတ္တမေတံ၊ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီဥပါသကဥပါသိကာနံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဟောန္တိယေဝ ဓမ္မံ အဘိသမေတာရော၊ တသ္မာ ပလိပပလိပန္နော ဥဒ္ဓရတီတိ၊ တံ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘဂဝါယေဝ ဟိ တတ္ထ ဥဒ္ဓရတိ၊ ပသံသာမတ္တမေဝ ပန ဓမ္မကထိကာ လဘန္တိ ရညာ ပဟိတလေခဝါစကော ဝိယ။ ယထာ ဟိ ရညော ပစ္စန္တဇနပဒေ ပဟိတံ လေခံ တတ္ထ မနုဿာ လေခံ ဝါစေတုံ အဇာနန္တာ ယော ဝါစေတုံ ဇာနာတိ၊ တေန ဝါစာပေတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ‘‘ရညော အာဏာ’’တိ အာဒရေန သမ္ပာဒေန္တိ၊ န စ နေသံ ¶ ဟောတိ ‘‘လေခဝါစကဿ အယံ အာဏာ’’တိ။ လေခဝါစကော ပန ‘‘ဝိဿဋ္ဌာယ ဝါစာယ ဝါစေသိ အနေလဂဠာယာ’’တိ ပသံသာမတ္တမေဝ လဘတိ၊ ဧဝမေဝ ကိဉ္စာပိ သာရိပုတ္တပဘုတယော ဓမ္မကထိကာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ၊ အထ ခေါ လိခိတပဏ္ဏဝါစကော ဝိယ တေ ဟောန္တိ။ ဘဂဝတောယေဝ ပန သာ ဓမ္မဒေသနာ ရညော အာဏာ ဝိယ။ ယေ စ တံ သုတွာ ဓမ္မံ အဘိသမေန္တိ၊ တေ ဘဂဝါယေဝ ဥဒ္ဓရတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မကထိကာ ပန ‘‘ဝိဿဋ္ဌာယ ဝါစာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ အနေလဂဠာယာ’’တိ ပသံသာမတ္တမေဝ လဘန္တီတိ။ တသ္မာ ယုတ္တမေဝေတန္တိ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဒန္တော ¶ အဝိနီတော အပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဧတ္ထ ပန အနိဗ္ဗိသတာယ အဒန္တော။ အသိက္ခိတဝိနယတာယ အဝိနီတော။ အနိဗ္ဗုတကိလေသတာယ အပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော တာဒိသော ပရံ ဒမေဿတိ၊ နိဗ္ဗိသံ ကရိဿတိ ¶ ၊ ဝိနေဿတိ ဝါ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခာပေဿတိ၊ ပရိနိဗ္ဗာပေဿတိ ဝါ တဿ ကိလေသေ နိဗ္ဗာပေဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝမေဝ ခေါ၊ စုန္ဒ၊ ဝိဟိံသကဿ…ပေ… ပရိနိဗ္ဗာနာယာတိ ဧတ္ထ ပန ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ယထာ ဟိ အတ္တနာ အပလိပပလိပန္နော ပရံ ပလိပပလိပန္နံ ဥဒ္ဓရိဿတိ၊ ဒန္တော ဒမေဿတိ၊ ဝိနီတော ဝိနေဿတိ၊ ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေဿတီတိ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတီတိ။ ကိံ ပန တန္တိ? အပလိပပလိပန္နတ္တံ၊ ဒန္တတ္တံ ဝိနီတတ္တံ ပရိနိဗ္ဗုတတ္တဉ္စ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ စုန္ဒ၊ ဝိဟိံသကဿ ပုရိသပုဂ္ဂလဿ အဝိဟိံသာ ဟောတိ ပရိနိဗ္ဗာနာယ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော အတ္တနာ အဝိဟိံသကော၊ တဿ ယာ အဝိဟိံသာ၊ အယံ ယာ ဧသာ ဝိဟိံသကဿ ပရဿ ဝိဟိံသာ၊ တဿာ ပရိနိဗ္ဗာနာယ ဟောတိ၊ အတ္တနာ ဟိ အဝိဟိံသကော ပရဿ ဝိဟိံသာစေတနံ နိဗ္ဗာပေဿတီတိ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ။ ကိံ ပန တန္တိ? အဝိဟိံသကတ္တမေဝ။ ယဉှိ ယေန အတ္တနာ အဓိဂတံ ဟောတိ၊ သော ပရံ တဒတ္ထာယ သမာဒပေတုံ သက္ကောတီတိ။

အထ ဝါ ယထာ အတ္တနာ အပလိပန္နော ဒန္တော ဝိနီတော ပရိနိဗ္ဗုတော ပရံ ပလိပပလိပန္နံ အဒန္တံ အဝိနီတံ အပရိနိဗ္ဗုတဉ္စ ဥဒ္ဓရိဿတိ ဒမေဿတိ ဝိနေဿတိ ပရိနိဗ္ဗာပေဿတီတိ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝ ဝိဟိံသကဿ ပုရိသပုဂ္ဂလဿ ဝိဟိံသာပဟာနာယ မဂ္ဂံ ဘာဝယတော ဥပ္ပန္နာ အဝိဟိံသာ ဟောတိ ပရိနိဗ္ဗာနာယ။ ပရိနိဗ္ဗုတော ဝိယ ဟိ အပရိနိဗ္ဗုတံ အဝိဟိံသာစေတနာဝ ဝိဟိံသာစေတနံ ပရိနိဗ္ဗာပေတုံ ¶ သမတ္ထာ။ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ၊ စုန္ဒာ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု။ အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန အနုပဒယောဇနာ န ကတာတိ။

၈၈။ ဧဝံ တဿ ပရိနိဗ္ဗာပနေ သမတ္ထဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တံ ဒေသနံ နိဂမေတွာ ဓမ္မပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေတုံ ဣတိ ခေါ၊ စုန္ဒာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သလ္လေခပရိယာယောတိ သလ္လေခကာရဏံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ဧတ္ထ အဝိဟိံသာဒယော ဧဝ ဝိဟိံသာဒီနံ သလ္လေခနတော သလ္လေခကာရဏံ ¶ ။ တေသံ ဝသေန စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗတော စိတ္တုပါဒကာရဏံ၊ ဝိဟိံသာဒိ၊ ပရိက္ကမနဿ ဟေတုတော ပရိက္ကမနကာရဏံ၊ ဥပရိဘာဂနိပ္ဖာဒနတော ဥပရိဘာဂကာရဏံ ¶ ၊ ဝိဟိံသာဒီနံ ပရိနိဗ္ဗာပနတော ပရိနိဗ္ဗာနကာရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟိတေသိနာတိ ဟိတံ ဧသန္တေန။ အနုကမ္ပကေနာတိ အနုကမ္ပမာနေန။ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာတိ အနုကမ္ပံ စိတ္တေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ၊ ပရိစ္စာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကတံ ဝေါ တံ မယာတိ တံ မယာ ဣမေ ပဉ္စ ပရိယာယေ ဒဿေန္တေန တုမှာကံ ကတံ။ ဧတ္တကမေဝ ဟိ အနုကမ္ပကဿ သတ္ထု ကိစ္စံ၊ ယဒိဒံ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာ။ ဣတော ပရံ ပန ပဋိပတ္တိ နာမ သာဝကာနံ ကိစ္စံ။ တေနာဟ ဧတာနိ၊ စုန္ဒ၊ ရုက္ခမူလာနိ…ပေ… အမှာကံ အနုသာသနီတိ။

တတ္ထ စ ရုက္ခမူလာနီတိ ဣမိနာ ရုက္ခမူလသေနာသနံ ဒဿေတိ။ သုညာဂါရာနီတိ ဣမိနာ ဇနဝိဝိတ္တဋ္ဌာနံ။ ဥဘယေနာပိ စ ယောဂါနုရူပသေနာသနမာစိက္ခတိ၊ ဒါယဇ္ဇံ နိယျာတေတိ။ ဈာယထာတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏာနိ၊ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စ အနိစ္စာဒိတော ခန္ဓာယတနာဒီနိ ဥပနိဇ္ဈာယထ၊ သမထဉ္စ ဝိပဿနဉ္စ ဝဍ္ဎေထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မာ ပမာဒတ္ထာတိ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထ။ မာ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော အဟုဝတ္ထာတိ ယေ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဒဟရကာလေ၊ အာရောဂျကာလေ၊ သတ္တသပ္ပာယာဒိသမ္ပတ္တိကာလေ၊ သတ္ထု သမ္မုခီဘာဝကာလေ စ ယောနိသောမနသိကာရဝိရဟိတာ ရတ္တိန္ဒိဝံ မင်္ဂုလဘတ္တာ ဟုတွာ သေယျသုခံ မိဒ္ဓသုခမနုဘောန္တာ ပမဇ္ဇန္တိ၊ တေ ပစ္ဆာ ဇရာကာလေ၊ ရောဂကာလေ၊ မရဏကာလေ၊ ဝိပတ္တိကာလေ၊ သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗုတကာလေ စ တံ ပုဗ္ဗေ ပမာဒဝိဟာရံ အနုဿရန္တာ၊ သပ္ပဋိသန္ဓိကာလကိရိယဉ္စ ဘာရိယံ သမ္ပဿမာနာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဟောန္တိ၊ တုမှေ ပန တာဒိသာ မာ အဟုဝတ္ထာတိ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မာ ¶ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော အဟုဝတ္ထာ’’တိ။ အယံ ဝေါ အမှာကံ အနုသာသနီတိ အယံ အမှာကံ သန္တိကာ ‘‘ဈာယထ မာ ပမာဒတ္ထာ’’တိ တုမှာကံ အနုသာသနီ၊ ဩဝါဒေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

၈၉။ ဧဝံ ¶ မေ သုတန္တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ၊ အာဝုသော၊ ဝုစ္စတိ၊ ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ကတမံ ပနာဝုသော ¶ ၊ အကုသလ’’န္တိ ဝါ ဧဝံ ယတ္တကာ ထေရေန ပုစ္ဆာ ဝုတ္တာ၊ သဗ္ဗာ ကထေတုကမျတာ ပုစ္ဆာ ဧဝ။

တတ္ထ ယသ္မာ ဇာနန္တာပိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဝဒန္တိ အဇာနန္တာပိ ဗာဟိရကာပိ သာသနိကာပိ အနုဿဝါဒိဝသေနာပိ အတ္တပစ္စက္ခေနာပိ၊ တသ္မာ တံ ဗဟူနံ ဝစနံ ဥပါဒါယ ဒွိက္ခတ္တုံ အာမသန္တော ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ၊ အာဝုသော၊ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ အယဉှိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယော၊ အပရေဟိပိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ၊ အထာပရေဟိပိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ၊ သွာယံ ဧဝံ ဝုစ္စမာနော အတ္ထဉ္စ လက္ခဏဉ္စ ဥပါဒါယ ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ အရိယသာဝကော သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတီတိ။ တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ သောဘနာယ ပသတ္ထာယ စ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော။ ယဒါ ပန ဓမ္မေယေဝ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိသဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ၊ တဒါဿ သောဘနာ ပသတ္ထာ စ ဒိဋ္ဌိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သာ စာယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ လောကိယာ လောကုတ္တရာတိ။ တတ္ထ ကမ္မဿကတာဉာဏံ သစ္စာနုလောမိကဉာဏဉ္စ လောကိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ သင်္ခေပတော ဝါ သဗ္ဗာပိ သာသဝါ ပညာ။ အရိယမဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ ပညာ လောကုတ္တရာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ပုဂ္ဂလော ပန တိဝိဓော ဟောတိ ပုထုဇ္ဇနော သေက္ခော အသေက္ခော စ။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနော ဒုဝိဓော ဟောတိ ဗာဟိရကော သာသနိကော စ။ တတ္ထ ဗာဟိရကော ကမ္မဝါဒီ ကမ္မဿကတာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ၊ နော သစ္စာနုလောမိကာယ အတ္တဒိဋ္ဌိပရာမာသကတ္တာ။ သာသနိကော ဒွီဟိပိ။ သေက္ခော နိယတာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ အသေက္ခော အသေက္ခာယ။ ဣဓ ပန နိယတာယ နိယျာနိကာယ လောကုတ္တရကုသလသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဇုဂတာဿ ဒိဋ္ဌိ ဓမ္မေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော အာဂတော ဣမံ သဒ္ဓမ္မ’’န္တိ၊ လောကုတ္တရကုသလသမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ ဟိ အန္တဒွယမနုပဂမ္မ ဥဇုဘာဝေန ဂတတ္တာ ¶ ၊ ကာယဝင်္ကာဒီနိ စ သဗ္ဗဝင်္ကာနိ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂတတ္တာ ဥဇုဂတာ ဟောတိ၊ တာယေဝ ¶ စ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော နဝပ္ပကာရေပိ လောကုတ္တရဓမ္မေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန အစလပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတိ၊ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂဟနာနိ စ ဝိနိဗ္ဗေဌေန္တော သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟန္တော ဇာတိသံသာရာ နိက္ခမန္တော ပဋိပတ္တိံ ပရိနိဋ္ဌပေန္တော အရိယေန မဂ္ဂေန အာဂတော ဣမံ သမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတံ အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ သဒ္ဓမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။

ယတော ခေါတိ ကာလပရိစ္ဆေဒဝစနမေတံ၊ ယသ္မိံ ကာလေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကုသလဉ္စ ပဇာနာတီတိ ဒသာကုသလကမ္မပထသင်္ခါတံ အကုသလဉ္စ ¶ ပဇာနာတိ၊ နိရောဓာရမ္မဏာယ ပဇာနနာယ ကိစ္စဝသေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော အကုသလံ ပဇာနာတိ။ အကုသလမူလဉ္စ ပဇာနာတီတိ တဿ မူလပစ္စယဘူတံ အကုသလမူလဉ္စ ပဇာနာတိ၊ တေနေဝ ပကာရေန ‘‘အယံ ဒုက္ခသမုဒယော’’တိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော။ ဧသ နယော ကုသလဉ္စ ကုသလမူလဉ္စာတိ ဧတ္ထာပိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဣတော ပရေသု သဗ္ဗဝါရေသု ကိစ္စဝသေနေဝ ဝတ္ထုပဇာနနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္တာဝတာပီတိ ဧတ္တကေန ဣမိနာ အကုသလာဒိပ္ပဇာနနေနာပိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ ဥဇုဂတာဿ…ပေ… ဣမံ သဒ္ဓမ္မန္တိ ဧတ္တာဝတာ သံခိတ္တဒေသနာ နိဋ္ဌိတာ ဟောတိ။ ဒေသနာယေဝ စေသာ သံခိတ္တာ၊ တေသံ ပန ဘိက္ခူနံ ဝိတ္ထာရဝသေနေဝ သမ္မာမနသိကာရပ္ပဋိဝေဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုတိယဝါရေ ပန ဒေသနာပိ ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရပ္ပဋိဝေဓောပိ ဝိတ္ထာရေနေဝ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘သံခိတ္တဒေသနာယ ဒွေ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂါ၊ ဝိတ္ထာရဒေသနာယ ဒွေ ဥပရိမမဂ္ဂါ ကထိတာ’’တိ ဘိက္ခူ အာဟံသု ဝိတ္ထာရဒေသနာဝသာနေ ‘‘သဗ္ဗသော ရာဂါနုသယံ ပဟာယာ’’တိအာဒိဝစနံ သမ္ပဿမာနာ။ ထေရော ပနာဟ ‘‘သံခိတ္တဒေသနာယပိ စတ္တာရော မဂ္ဂါ ရာသိတော ကထိတာ၊ ဝိတ္ထာရဒေသနာယပီ’’တိ။ ယာ စာယံ ¶ ဣဓ သံခိတ္တဝိတ္ထာရဒေသနာသု ဝိစာရဏာ အာဝိကတာ၊ သာ သဗ္ဗဝါရေသု ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပုဗ္ဗာနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာမတ္တမေဝ ဟိ ဣတော ပရံ ကရိဿာမ။

တတ္ထ ပဌမဝါရဿ တာဝ ဝိတ္ထာရဒေသနာယ ‘‘ပါဏာတိပါတော ခေါ၊ အာဝုသော၊ အကုသလ’’န္တိအာဒီသု အကောသလ္လပ္ပဝတ္တိယာ အကုသလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ပရတော ဝတ္တဗ္ဗကုသလပ္ပဋိပက္ခတော ¶ ဝါ။ တံ လက္ခဏတော သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကံ သံကိလိဋ္ဌံ ဝါ။ အယံ တာဝေတ္ထ သာဓာရဏပဒဝဏ္ဏနာ။

အသာဓာရဏေသု ပန ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏဝဓော ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏောတိ စေတ္ထ ဝေါဟာရတော သတ္တော၊ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တသ္မိံ ပန ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ ပါဏာတိပါတော။ သော ဂုဏဝိရဟိတေသု တိရစ္ဆာနဂတာဒီသု ပါဏေသု ခုဒ္ဒကေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာသရီရေ ¶ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ။ ပယောဂသမတ္တေပိ ဝတ္ထုမဟန္တတာယ။ ဂုဏဝန္တေသု မနုဿာဒီသု အပ္ပဂုဏေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ သရီရဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ ပါဏော၊ ပါဏသညိတာ၊ ဝဓကစိတ္တံ၊ ဥပက္ကမော၊ တေန မရဏန္တိ။ ဆ ပယောဂါ သာဟတ္ထိကော၊ အာဏတ္တိကော၊ နိဿဂ္ဂိယော၊ ထာဝရော၊ ဝိဇ္ဇာမယော၊ ဣဒ္ဓိမယောတိ။ ဣမသ္မိံ ပနေတ္ထ ဝိတ္ထာရီယမာနေ အတိပပဉ္စော ဟောတိ၊ တသ္မာ နံ န ဝိတ္ထာရယာမ၊ အညဉ္စ ဧဝရူပံ။ အတ္ထိကေဟိ ပန သမန္တပါသာဒိကံ ဝိနယဋ္ဌကထံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

အဒိန္နဿ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ၊ ပရဿ ဟရဏံ ထေယျံ၊ စောရိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အဒိန္နန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ယတ္ထ ပရော ယထာကာမကာရိတံ အာပဇ္ဇန္တော အဒဏ္ဍာရဟော အနုပဝဇ္ဇော စ ဟောတိ။ တသ္မိံ ပန ပရပရိဂ္ဂဟိတေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အဒိန္နာဒါနံ။ တံ ဟီနေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ ¶ ၊ ပဏီတေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုပဏီတတာယ။ ဝတ္ထုသမတ္တေ သတိ ဂုဏာဓိကာနံ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ တံ တံ ဂုဏာဓိကံ ဥပါဒါယ တတော တတော ဟီနဂုဏဿ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။ တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ၊ ထေယျစိတ္တံ၊ ဥပက္ကမော၊ တေန ဟရဏန္တိ။ ဆ ပယောဂါ သာဟတ္ထိကာဒယောဝ။ တေ စ ခေါ ယထာနုရူပံ ထေယျာဝဟာရော၊ ပသယှာဝဟာရော၊ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော၊ ပရိကပ္ပာဝဟာရော၊ ကုသာဝဟာရောတိ ဣမေသံ အဝဟာရာနံ ဝသေန ပဝတ္တာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ဝုတ္တော။

ကာမေသုမိစ္ဆာစာရောတိ ¶ ဧတ္ထ ပန ကာမေသူတိ မေထုနသမာစာရေသု။ မိစ္ဆာစာရောတိ ဧကန္တနိန္ဒိတော လာမကာစာရော။ လက္ခဏတော ပန အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပာယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော။

တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိသာနံ တာဝ မာတုရက္ခိတာ၊ ပိတုရက္ခိတာ၊ မာတာပိတုရက္ခိတာ၊ ဘာတုရက္ခိတာ၊ ဘဂိနိရက္ခိတာ၊ ဉာတိရက္ခိတာ၊ ဂေါတ္တရက္ခိတာ၊ ဓမ္မရက္ခိတာ၊ သာရက္ခာ၊ သပရိဒဏ္ဍာတိ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ ¶ ၊ ဓနက္ကီတာ၊ ဆန္ဒဝါသိနီ၊ ဘောဂဝါသိနီ၊ ပဋဝါသိနီ၊ ဩဒပတ္တကိနီ၊ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ၊ ဒါသီ စ ဘရိယာ စ၊ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ၊ ဓဇာဟတာ၊ မုဟုတ္တိကာတိ ဧတာ စ ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထီသု ပန ဒွိန္နံ သာရက္ခာသပရိဒဏ္ဍာနံ၊ ဒသန္နဉ္စ ဓနက္ကီတာဒီနန္တိ ဒွါဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ အညေ ပုရိသာ၊ ဣဒံ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ။ သော ပနေသ မိစ္ဆာစာရော သီလာဒိဂုဏရဟိတေ အဂမနီယဋ္ဌာနေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ အဂမနီယဝတ္ထု၊ တသ္မိံ သေဝနစိတ္တံ၊ သေဝနပယောဂေါ၊ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကော ဧဝ။

မုသာတိ ¶ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇကော ဝစီပယောဂေါ ကာယပယောဂေါ ဝါ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပာယေန ပနဿ ပရဝိသံဝါဒနကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ အပရော နယော မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု။ ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ။ လက္ခဏတော ပန အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ သော ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ၊ တဿ အပ္ပတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ အပိစ ဂဟဋ္ဌာနံ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ နတ္ထီတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ သက္ခိနာ ဟုတွာ အတ္ထဘဉ္ဇနတ္ထံ ဝုတ္တော မဟာသာဝဇ္ဇော။ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပကမ္ပိ တေလံ ဝါ သပ္ပိံ ဝါ လဘိတွာ ဟသာဓိပ္ပာယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ တေလံ နဒီမညေ သန္ဒတီ’’တိ ပုရာဏကထာနယေန ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ အဒိဋ္ဌံယေဝ ပန ဒိဋ္ဌန္တိအာဒိနာ နယေန ဝဒန္တာနံ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ အတထံ ဝတ္ထု၊ ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ၊ တဇ္ဇော ဝါယာမော၊ ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝ။ သော ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဝိသံဝါဒကကိရိယာကရဏေ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာယ စေ ကိရိယာယ ပရော တမတ္ထံ ဇာနာတိ၊ အယံ ကိရိယာသမုဋ္ဌာပိကစေတနာက္ခဏေယေဝ မုသာဝါဒကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ။

ပိသုဏာ ဝါစာတိအာဒီသု ယာယ ဝါစာယ ယဿ တံ ဝါစံ ဘာသတိ၊ တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ပရဿ စ သုညဘာဝံ ကရောတိ၊ သာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ယာယ ပန အတ္တာနမ္ပိ ပရမ္ပိ ဖရုသမ္ပိ ကရောတိ၊ သာ ဝါစာ သယမ္ပိ ဖရုသာ နေဝ ကဏ္ဏသုခါ န ဟဒယသုခါ ဝါ၊ အယံ ဖရုသာ ဝါစာ။ ယေန ¶ သမ္ဖံ ပလပတိ နိရတ္ထကံ၊ သော သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ တေသံ မူလဘူတာ စေတနာပိ ပိသုဏာဝါစာဒိနာမမေဝ လဘတိ၊ သာ ဧဝ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ။ တတ္ထ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ပရေသံ ဝါ ဘေဒါယ အတ္တနော ပိယကမျတာယ ဝါ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ သာ ယဿ ဘေဒံ ကရောတိ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗော ပရော၊ ‘‘ဣတိ ဣမေ နာနာ ဘဝိဿန္တိ ဝိနာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဘေဒပုရေက္ခာရတာ ဝါ၊ ‘‘အဟံ ¶ ပိယော ဘဝိဿာမိ ဝိဿာသိကော’’တိ ပိယကမျတာ ဝါ၊ တဇ္ဇော ဝါယာမော၊ တဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။

ပရဿ မမ္မစ္ဆေဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဧကန္တဖရုသာ စေတနာ ဖရုသာ ဝါစာ။ တဿ အာဝိဘာဝတ္ထမိဒံ ဝတ္ထု – ဧကော ကိရ ဒါရကော မာတုဝစနံ အနာဒိယိတွာ အရညံ ဂစ္ဆတိ၊ တံ မာတာ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘စဏ္ဍာ တံ မဟိံသီ အနုဗန္ဓတူ’’တိ အက္ကောသိ။ အထဿ တတ္ထေဝ အရညေ မဟိံသီ ဥဋ္ဌာသိ။ ဒါရကော ‘‘ယံ မမ မာတာ မုခေန ကထေသိ တံ မာ ဟောတု၊ ယံ စိတ္တေန စိန္တေသိ တံ ဟောတူ’’တိ သစ္စကိရိယမကာသိ။ မဟိံသီ တတ္ထေဝ ဗဒ္ဓါ ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ ဧဝံ မမ္မစ္ဆေဒကောပိ ပယောဂေါ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသာ ဝါစာ န ဟောတိ။ မာတာပိတရော ဟိ ကဒါစိ ပုတ္တကေ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘စောရာ ဝေါ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကရောန္တူ’’တိ၊ ဥပ္ပလပတ္တမ္ပိ စ နေသံ ဥပရိ ပတန္တံ န ဣစ္ဆန္တိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စ ကဒါစိ နိဿိတကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံ ဣမေ အဟိရိကာ အနောတ္တပ္ပိနော စရန္တိ နိဒ္ဓမထ နေ’’တိ။ အထ ခေါ နေသံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိံ ဣစ္ဆန္တိ။ ယထာ စ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသာ ဝါစာ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝစနသဏှတာယ အဖရုသာ ဝါစာပိ န ဟောတိ။ န ဟိ မာရာပေတုကာမဿ ‘‘ဣမံ သုခံ သယာပေထာ’’တိ ဝစနံ အဖရုသာ ဝါစာ ဟောတိ။ စိတ္တဖရုသတာယ ပနေသာ ဖရုသာ ဝါစာဝ။ သာ ယံ ¶ သန္ဓာယ ပဝတ္တိတာ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ တယော သမ္ဘာရာ အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရော၊ ကုပိတစိတ္တံ၊ အက္ကောသနာတိ။

အနတ္ထဝိညာပကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ အကုသလစေတနာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ သော အာသေဝနမန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ အာသေဝနမဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိနိရတ္ထကကထာပုရေက္ခာရတာ၊ တထာရူပီကထာကထနန္တိ။

အဘိဇ္ဈာယတီတိ ¶ အဘိဇ္ဈာ၊ ပရဘဏ္ဍာဘိမုခီ ဟုတွာ တန္နိန္နတာယ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သာ ‘‘အဟော ဝတ ဣဒံ မမဿာ’’တိ ဧဝံ ပရဘဏ္ဍာဘိဇ္ဈာယနလက္ခဏာ။ အဒိန္နာဒါနံ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ စ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ တဿာ ဒွေ သမ္ဘာရာ ပရဘဏ္ဍံ၊ အတ္တနော ပရိဏာမနဉ္စ။ ပရဘဏ္ဍဝတ္ထုကေ ဟိ လောဘေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ၊ ယာဝ ‘‘အဟော ဝတီဒံ မမဿာ’’တိ အတ္တနော န ပရိဏာမေတိ။

ဟိတသုခံ ဗျာပါဒယတီတိ ဗျာပါဒေါ။ သော ပရဝိနာသာယ မနောပဒေါသလက္ခဏော ¶ ၊ ဖရုသာ ဝါစာ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော မဟာသာဝဇ္ဇော စ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ ပရသတ္တော စ၊ တဿ စ ဝိနာသစိန္တာ။ ပရသတ္တဝတ္ထုကေ ဟိ ကောဓေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ၊ ယာဝ ‘‘အဟော ဝတာယံ ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျ ဝိနဿေယျာ’’တိ တဿ ဝိနာသံ န စိန္တေတိ။

ယထာဘုစ္စဂဟဏာဘာဝေန မိစ္ဆာ ပဿတီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သာ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိပရီတဒဿနလက္ခဏာ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ အပိစ အနိယတာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ နိယတာ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ ဒွေ သမ္ဘာရာ ဝတ္ထုနော စ ဂဟိတာကာရဝိပရီတတာ၊ ယထာ စ တံ ဂဏှာတိ၊ တထာဘာဝေန တဿုပဋ္ဌာနန္တိ။

ဣမေသံ ပန ဒသန္နံ အကုသလကမ္မပထာနံ ဓမ္မတော ကောဋ္ဌာသတော အာရမ္မဏတော ဝေဒနာတော မူလတောတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ¶ ဓမ္မတောတိ ဧတေသု ဟိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ၊ စေတနာဓမ္မာဝ ဟောန္တိ၊ အဘိဇ္ဈာဒယော တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တာ။

ကောဋ္ဌာသတောတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ စာတိ ဣမေ အဋ္ဌ ကမ္မပထာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ နော မူလာနိ။ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါ ကမ္မပထာ စေဝ မူလာနိ စ။ အဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာ လောဘော အကုသလမူလံ ဟောတိ။ ဗျာပါဒေါ ဒေါသော အကုသလမူလံ။

အာရမ္မဏတောတိ ပါဏာတိပါတော ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏတော သင်္ခါရာရမ္မဏော ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ သတ္တာရမ္မဏံ ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဝါ။ မိစ္ဆာစာရော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏော။ သတ္တာရမ္မဏောတိပိ ဧကေ။ မုသာဝါဒေါ သတ္တာရမ္မဏော ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ။ တထာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ဖရုသာ ဝါစာ သတ္တာရမ္မဏာဝ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေန သတ္တာရမ္မဏော ¶ ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ၊ တထာ အဘိဇ္ဈာ။ ဗျာပါဒေါ သတ္တာရမ္မဏောဝ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တေဘူမကဓမ္မဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏာ။

ဝေဒနာတောတိ ပါဏာတိပါတော ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ရာဇာနော စောရံ ဒိသွာ ဟသမာနာပိ ‘‘ဂစ္ဆထ နံ ဃာတေထာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ပန နေသံ ဒုက္ခသမ္ပယုတ္တာဝ ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ တိဝေဒနံ။ မိစ္ဆာစာရော သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနော၊ သန္နိဋ္ဌာပကစိတ္တေ ပန မဇ္ဈတ္တဝေဒနော န ဟောတိ။ မုသာဝါဒေါ တိဝေဒနော၊ တထာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ဖရုသာ ဝါစာ ဒုက္ခဝေဒနာဝ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ တိဝေဒနော ¶ ။ အဘိဇ္ဈာ သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနာ၊ တထာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ဗျာပါဒေါ ဒုက္ခဝေဒနော။

မူလတောတိ ပါဏာတိပါတော ဒေါသမောဟဝသေန ဒွိမူလကော ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ။ မိစ္ဆာစာရော လောဘမောဟဝသေန။ မုသာဝါဒေါ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ၊ တထာ ပိသုဏာ ဝါစာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ စ။ ဖရုသာ ဝါစာ ဒေါသမောဟဝသေန။ အဘိဇ္ဈာ မောဟဝသေန ဧကမူလာ၊ တထာ ဗျာပါဒေါ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ လောဘမောဟဝသေန ဒွိမူလာတိ။

လောဘော အကုသလမူလန္တိအာဒီသု လုဗ္ဘတီတိ လောဘော။ ဒုဿတီတိ ဒေါသော။ မုယှတီတိ မောဟော။ တေသု လောဘော သယဉ္စ အကုသလော သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကဋ္ဌေန၊ ဣမေသဉ္စ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အကုသလာနံ ¶ ကေသဉ္စိ သမ္ပယုတ္တပ္ပဘာဝကဋ္ဌေန ကေသဉ္စိ ဥပနိဿယပစ္စယဋ္ဌေန မူလန္တိ အကုသလမူလံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ရတ္တော ခေါ အာဝုသော ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပါဏမ္ပိ ဟနတီ’’တိအာဒိ။ ဒေါသမောဟာနံ အကုသလမူလဘာဝေပိ ဧသေဝ နယော။

ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ ကုသလန္တိအာဒီသု ပါဏာတိပါတာဒယော ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ဝေရံ မဏတီတိ ဝေရမဏီ၊ ဝေရံ ပဇဟတီတိ အတ္ထော။ ဝိရမတိ ဝါ ဧတာယ ကရဏဘူတာယ၊ ဝိကာရဿ ဝေကာရံ ကတွာပိ ဝေရမဏီ။ အယံ တာဝေတ္ထ ဗျဉ္ဇနတော ဝဏ္ဏနာ။ အတ္ထတော ပန ဝေရမဏီတိ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိ။ ယာ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရမန္တဿ၊ ယာ တသ္မိံ သမယေ ¶ ပါဏာတိပါတာ အာရတိ ဝိရတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိ၊ သာ ဘေဒတော တိဝိဓော ဟောတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ။ တတ္ထ အသမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ အတ္တနော ဇာတိဝယဗာဟုသစ္စာဒီနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘အယုတ္တံ အမှာကံ ဧဝရူပံ ကာတု’’န္တိ သမ္ပတ္တဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ သီဟဠဒီပေ စက္ကနဥပါသကဿ ဝိယ။

တဿ ကိရ ဒဟရကာလေယေဝ မာတုယာ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဝေဇ္ဇေန စ ‘‘အလ္လသသမံသံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော စက္ကနဿ ဘာတာ ‘‘ဂစ္ဆ တာတ ခေတ္တံ အာဟိဏ္ဍာဟီ’’တိ စက္ကနံ ပေသေသိ။ သော တတ္ထ ဂတော။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဧကော သသော တရုဏသဿံ ခါဒိတုံ အာဂတော ဟောတိ၊ သော တံ ဒိသွာ ဝေဂေန ဓာဝေန္တော ဝလ္လိယာ ဗဒ္ဓါ ‘‘ကိရိ ကိရီ’’တိ သဒ္ဒမကာသိ။ စက္ကနော တေန သဒ္ဒေန ဂန္တွာ တံ ဂဟေတွာ စိန္တေသိ ‘‘မာတု ¶ ဘေသဇ္ဇံ ကရောမီ’’တိ။ ပုန စိန္တေသိ ‘‘န မေတံ ပတိရူပံ၊ ယွာဟံ မာတု ဇီဝိတကာရဏာ ပရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ’’န္တိ။ အထ နံ ‘‘ဂစ္ဆ အရညေ သသေဟိ သဒ္ဓိံ တိဏောဒကံ ပရိဘုဉ္ဇာ’’တိ မုဉ္စိ။ ဘာတရာ စ ‘‘ကိံ တာတ သသော လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိတော တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ တတော နံ ဘာတာ ပရိဘာသိ။ သော မာတုသန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ယတောဟံ ¶ ဇာတော၊ နာဘိဇာနာမိ သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတာ’’တိ သစ္စံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တာဝဒေဝဿ မာတာ အရောဂါ အဟောသိ။

သမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ ပန သိက္ခာပဒသမာဒါနေ စ တတုတ္တရိ စ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဥတ္တရဝဍ္ဎမာနပဗ္ဗတဝါသီဥပါသကဿ ဝိယ။

သော ကိရ အမ္ဗရိယဝိဟာရဝါသီပိင်္ဂလဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ သိက္ခာပဒါနိ ဂဟေတွာ ခေတ္တံ ကဿတိ။ အထဿ ဂေါဏော နဋ္ဌော၊ သော တံ ဂဝေသန္တော ဥတ္တရဝဍ္ဎမာနပဗ္ဗတံ အာရုဟိ၊ တတြ နံ မဟာသပ္ပော အဂ္ဂဟေသိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘ဣမာယဿ တိခိဏဝါသိယာ သီသံ ဆိန္ဒာမီ’’တိ။ ပုန စိန္တေသိ ‘‘န မေတံ ပတိရူပံ၊ ယွာဟံ ဘာဝနီယဿ ဂရုနော သန္တိကေ သိက္ခာပဒံ ဂဟေတွာ ဘိန္ဒေယျ’’န္တိ။ ဧဝံ ယာဝတတိယံ စိန္တေတွာ ‘‘ဇီဝိတံ ¶ ပရိစ္စဇာမိ၊ န သိက္ခာပဒ’’န္တိ အံသေ ဌပိတံ တိခိဏဒဏ္ဍဝါသိံ အရညေ ဆဍ္ဍေသိ။ တာဝဒေဝ နံ မဟာဝါဠော မုဉ္စိတွာ အဂမာသီတိ။

အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ပန ဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဿာ ဥပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ‘‘ပါဏံ ဃာတေဿာမီ’’တိ အရိယပုဂ္ဂလာနံ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ သာ ပနာယံ ဝိရတိ ကောသလ္လပ္ပဝတ္တိယာ ကုသလန္တိ ဝုတ္တာ။ ကုစ္ဆိတသယနတော ဝါ ကုသန္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ ဒုဿီလျံ လုနာတီတိပိ ကုသလံ။ ကတမဉ္စာဝုသော ကုသလန္တိ ဣမဿ ပန ပဉှဿ အနနုရူပတ္တာ ကုသလာတိ န ဝုတ္တာ။

ယထာ စ အကုသလာနံ၊ ဧဝံ ဣမေသမ္ပိ ကုသလကမ္မပထာနံ ဓမ္မတော ကောဋ္ဌာသတော အာရမ္မဏတော ဝေဒနာတော မူလတောတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ဓမ္မတောတိ ဧတေသု ဟိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ စေတနာပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဝိရတိယောပိ။ အန္တေ တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တာဝ။

ကောဋ္ဌာသတောတိ ¶ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကမ္မပထာ ဧဝ၊ နော မူလာနိ။ အန္တေ တယော ကမ္မပထာ စေဝ ¶ မူလာနိ စ။ အနဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာ အလောဘော ကုသလမူလံ ဟောတိ။ အဗျာပါဒေါ အဒေါသော ကုသလမူလံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အမောဟော ကုသလမူလံ။

အာရမ္မဏတောတိ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာရမ္မဏာနေဝ ဧတေသံ အာရမ္မဏာနိ၊ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတောယေဝ ဟိ ဝေရမဏီ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော အရိယမဂ္ဂေါ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ ဧဝံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိအာရမ္မဏာပေတေ ကမ္မပထာ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝေဒနာတောတိ သဗ္ဗေ သုခဝေဒနာ ဝါ ဟောန္တိ၊ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာ ဝါ။ ကုသလံ ပတွာ ဟိ ဒုက္ခဝေဒနာ နာမ နတ္ထိ။

မူလတောတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကမ္မပထာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘအဒေါသအမောဟဝသေန တိမူလာ ဟောန္တိ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ ဒွိမူလာ။ အနဘိဇ္ဈာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ ¶ ဒွိမူလာ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဧကမူလာ။ အလောဘော ပန အတ္တနာဝ အတ္တနော မူလံ န ဟောတိ၊ အဗျာပါဒေပိ ဧသေဝ နယော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အလောဘာဒေါသဝသေန ဒွိမူလာဝါတိ။

အလောဘော ကုသလမူလန္တိအာဒီသု န လောဘောတိ အလောဘော၊ လောဘပဋိပက္ခဿ ဓမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဒေါသာမောဟေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေသု အလောဘော သယဉ္စ ကုသလံ၊ ဣမေသဉ္စ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီအာဒီနံ ကုသလာနံ ကေသဉ္စိ သမ္ပယုတ္တပ္ပဘာဝကဋ္ဌေန ကေသဉ္စိ ဥပနိဿယပစ္စယဋ္ဌေန မူလန္တိ ကုသလမူလံ။ အဒေါသာမောဟာနမ္ပိ ကုသလမူလဘာဝေ ဧသေဝ နယော။

ဣဒါနိ သဗ္ဗမ္ပိ တံ သင်္ခေပေန စ ဝိတ္ထာရေန စ ဒေသိတမတ္ထံ နိဂမေန္တော ယတော ခေါ အာဝုသောတိအာဒိအပ္ပနာဝါရမာဟ။ တတ္ထ ဧဝံ အကုသလံ ပဇာနာတီတိ ဧဝံ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌဒသာကုသလကမ္မပထဝသေန အကုသလံ ပဇာနာတိ။ ဧဝံ အကုသလမူလန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္တာဝတာ ဧကေန နယေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ယာဝ အရဟတ္တာ နိယျာနံ ကထိတံ ဟောတိ။ ကထံ? ဧတ္ထ ဟိ ဌပေတွာ အဘိဇ္ဈံ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ စ ကုသလကမ္မပထာ စ ဒုက္ခသစ္စံ။ အဘိဇ္ဈာ စ လောဘော အကုသလမူလဉ္စာတိ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ နိပ္ပရိယာယေန သမုဒယသစ္စံ။ ပရိယာယေန ပန သဗ္ဗေပိ ကမ္မပထာ ဒုက္ခသစ္စံ။ သဗ္ဗာနိ ကုသလာကုသလမူလာနိ သမုဒယသစ္စံ။ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ ¶ ။ ဒုက္ခံ ပရိဇာနန္တော သမုဒယံ ပဇဟမာနော နိရောဓံ ¶ ပဇာနန္တော အရိယမဂ္ဂေါ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဣတိ ဒွေ သစ္စာနိ သရူပေန ဝုတ္တာနိ၊ ဒွေ အာဝတ္တဟာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

သော သဗ္ဗသော ရာဂါနုသယံ ပဟာယာတိ သော ဧဝံ အကုသလာဒီနိ ပဇာနန္တော သဗ္ဗာကာရေန ရာဂါနုသယံ ပဇဟိတွာ။ ပဋိဃာနုသယံ ပဋိဝိနောဒေတွာတိ ပဋိဃာနုသယဉ္စ သဗ္ဗာကာရေနေဝ နီဟရိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ကထိတော။ အသ္မီတိ ဒိဋ္ဌိမာနာနုသယံ သမူဟနိတွာတိ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနဝကာရီကရိတွာ ‘‘အသ္မီ’’တိ ဣမိနာ သမူဟဂ္ဂဟဏာကာရေန ပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌိမာနာနုသယံ သမုဂ္ဃာဋေတွာ။

တတ္ထ ဒိဋ္ဌိမာနာနုသယန္တိ ဒိဋ္ဌိသဒိသံ မာနာနုသယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယဉှိ မာနာနုသယော အသ္မီတိ ပဝတ္တတ္တာ ဒိဋ္ဌိသဒိသော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တော ¶ ။ ဣမဉ္စ အသ္မိမာနံ ဝိတ္ထာရတော ဝိညာတုကာမေန ခန္ဓိယဝဂ္ဂေ ခေမကသုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၃။၈၉) ဩလောကေတဗ္ဗန္တိ။

အဝိဇ္ဇံ ပဟာယာတိ ဝဋ္ဋမူလံ အဝိဇ္ဇံ ပဇဟိတွာ။ ဝိဇ္ဇံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ တဿာ အဝိဇ္ဇာယ သမုဂ္ဃာဋိကံ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ဧတ္တာဝတာ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ကထိတော။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဒုက္ခဿန္တကရော ဟောတီတိ အသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပရိစ္ဆေဒကရော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာပိ ခေါ၊ အာဝုသောတိ ဒေသနံ နိယျာတေတိ၊ ဣမာယ ကမ္မပထဒေသနာယ ဝုတ္တမနသိကာရပ္ပဋိဝေဓဝသေနပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧဝံ အနာဂါမိမဂ္ဂအရဟတ္တမဂ္ဂေဟိ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသီတိ။

၉၀။ သာဓာဝုသောတိ ခေါ…ပေ… အာဂတော ဣမံ သဒ္ဓမ္မန္တိ ဧဝံ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ကုသလာကုသလမုခေန စတုသစ္စဒေသနံ သုတွာ တံ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ဘာသိတံ ‘‘သာဓာဝုသော’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန တေ ဘိက္ခူ အဘိနန္ဒိတွာ ဣမဿေဝ ဝစနဿ သမုဋ္ဌာပကေန စိတ္တေန အနုမောဒိတွာ ဝစသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ စေတသာ သမ္ပိယာယိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ထေရော နာနပ္ပကာရေန ¶ စတုသစ္စဒေသနံ ဒေသေတုံ ပဋိဗလော၊ ယထာဟ ‘‘သာရိပုတ္တော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟောတိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဝိတ္ထာရေန အာစိက္ခိတုံ ဒေသေတု’’န္တိ ယသ္မာ ဝါ ဥတ္တရိမ္ပိ ဒေသေတုကာမောဝ ဟုတွာ ‘‘ဧတ္တာဝတာပိ ခေါ’’တိ ¶ အဝစ၊ တသ္မာ အပရေနပိ နယေန သစ္စဒေသနံ သောတုကာမာ တေ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဥတ္တရိံ ပဉှံ အပုစ္ဆိံသု။ တေန သယမေဝ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇိတပဉှတော ဥတ္တရိံ သိယာ ခေါ ပနာဝုသော၊ အညောပိ ပရိယာယော ဘဝေယျ အညမ္ပိ ကာရဏန္တိ ဣမိနာ နယေန အညံ အတိရေကံ ပဉှံ ပုစ္ဆိံသု၊ ပုရိမပဉှဿ ဝါ ဥပရိဘာဂေ ပုစ္ဆိံသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ နေသံ ဗျာကရမာနော ထေရော သိယာ၊ အာဝုသောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ၊ အာဟာရန္တိ ပစ္စယံ။ ပစ္စယော ဟိ အာဟရတိ အတ္တနော ဖလံ၊ တသ္မာ ‘‘အာဟာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဘူတာနံ ¶ ဝါ သတ္တာနန္တိအာဒီသု ဘူတာတိ သဉ္ဇာတာ၊ နိဗ္ဗတ္တာ။ သမ္ဘဝေသီနန္တိ ယေ သမ္ဘဝံ ဇာတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဧသန္တိ ဂဝေသန္တိ။ တတ္ထ စတူသု ယောနီသု အဏ္ဍဇဇလာဗုဇာ သတ္တာ ယာဝ အဏ္ဍကောသံ ဝတ္ထိကောသဉ္စ န ဘိန္ဒန္တိ၊ တာဝ သမ္ဘဝေသိနော နာမ။ အဏ္ဍကောသံ ဝတ္ထိကောသဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ ဗဟိ နိက္ခန္တာ ဘူတာ နာမ။ သံသေဒဇာ ဩပပါတိကာ စ ပဌမစိတ္တက္ခဏေ သမ္ဘဝေသိနော နာမ။ ဒုတိယစိတ္တက္ခဏတော ပဘုတိ ဘူတာ နာမ။ ယေန ယေန ဝါ ဣရိယာပထေန ဇာယန္တိ၊ ယာဝ တေ တတော အညံ န ပါပုဏန္တိ၊ တာဝ သမ္ဘဝေသိနော နာမ။ တတော ပရံ ဘူတာ နာမ။

အထ ဝါ ဘူတာတိ ဇာတာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ၊ ယေ ဘူတာယေဝ န ပုန ဘဝိဿန္တီတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ ခီဏာသဝါနမေတံ အဓိဝစနံ။ သမ္ဘဝမေသန္တီတိ သမ္ဘဝေသိနော။ အပ္ပဟီနဘဝသံယောဇနတ္တာ အာယတိမ္ပိ သမ္ဘဝံ ဧသန္တာနံ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယတိ။ ဝါသဒ္ဒေါ စေတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တသ္မာ ဘူတာနဉ္စ သမ္ဘဝေသီနဉ္စာတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။