📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

မဇ္ဈိမနိကာယေ

မူလပဏ္ဏာသ-ဋီကာ

(ပဌမော ဘာဂေါ)

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

၁။ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ပဘဝနိဿယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ၊ တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အထ ဝါ မင်္ဂလဘာဝတော၊ သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော၊ ပဏ္ဍိတေဟိ သမာစရိတဘာဝတော၊ အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ပူဇနီယပူဇာပုညဝိသေသနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ။ တံ အတ္တနော ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ကမ္မဿ ဗလာနုပ္ပဒါနတ္ထံ။ အန္တရာ စ တဿ အသင်္ကောစနတ္ထံ။ တဒုဘယံ အနန္တရာယေန အဋ္ဌကထာယ ပရိသမာပနတ္ထံ။ ဣဒမေဝ စ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော…ပေ… တဿာနုဘာဝေနာ’’တိ။ ဝတ္ထုတ္တယပူဇာဟိ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသံဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယျပဘာဝေါ ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ လောကသန္နိဝါသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ။ ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝါရေတိ။ ယထာဟ –

‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော။ ဗုဒ္ဓေ ယဒိ ဝ သာဝကေ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၅၊ အပ။ ၁။၁၀။၁)၊ တထာ –

‘‘ယေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာ၊ အဂ္ဂေ တေ ပသန္နာ၊ အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ ၉၁)၊

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ၊

ဝရမေဝ ဟိ သာ ပီတိ၊ ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ။

ဓမ္မောတိ ကိတ္တယန္တဿ…ပေ… ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ၊

သင်္ဃောတိ ကိတ္တယန္တဿ…ပေ… ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၉၀)၊

တထာ –

‘‘ယသ္မိံ မဟာနာမ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)၊

‘‘အရညေ ရုက္ခမူလေ ဝါ…ပေ…

ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ၊

လောမဟံသော န ဟေဿတီ’’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၉)၊

တတ္ထ ယဿ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဝန္ဒနံ ကတ္တုကာမော၊ တဿ ဂုဏာတိသယယောဂသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိနာ ဂါထာတ္တယမာဟ။ ဂုဏာတိသယယောဂေန ဟိ ဝန္ဒနာရဟဘာဝေါ၊ ဝန္ဒနာရဟေ စ ကတာ ဝန္ဒနာ ယထာဓိပ္ပေတံ ပယောဇနံ သာဓေတီတိ။ တတ္ထ ယဿာ ဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော။ သာ န ဝိနယဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပ္ပဓာနာ၊ နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာ၊ အထ ခေါ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာတိ တဒုဘယပ္ပဓာနမေဝ တာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ထောမနံ ကာတုံ တမ္မူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကိရတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကမိတိ သုခံ၊ တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗန္ဓတီတိ အတ္ထော။ ကရုဏာယ သီတလံ ကရုဏာသီတလံ၊ ကရုဏာသီတလံ ဟဒယံ အဿာတိ ကရုဏာသီတလဟဒယော၊ တံ ကရုဏာသီတလဟဒယံ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပရေသံ ဟိတောပသံဟာရသုခါဒိအပရိဟာနိစ္ဆနသဘာဝတာယ၊ ဗျာပါဒါရတီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ စ ပရသတ္တသန္တာနဂတသန္တာပဝိစ္ဆေဒနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ စိတ္တသီတလဘာဝကာရဏတာ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တထာပိ ပရဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ပရူပတာပါသဟနရသာ အဝိဟိံသာဘူတာ ကရုဏာဝ ဝိသေသေန ဘဂဝတော စိတ္တဿ စိတ္တပဿဒ္ဓိ ဝိယ သီတိဘာဝနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။ ကရုဏာမုခေန ဝါ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသနိဗန္ဓနဘူတာ သာတိသယံ နိရဝသေသဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ သဝိသယဗျာပိတာယ မဟာကရုဏာဘာဝံ ဥပဂတာ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော အတိသယေန ဟဒယသီတလဘာဝဟေတူတိ အာဟ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။ အထ ဝါ သတိပိ မေတ္တာမုဒိတာနံ သာတိသယေ ဟဒယသီတိဘာဝနိဗန္ဓနတ္တေ သကလဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသကာရဏတာယ တာသမ္ပိ ကာရဏန္တိ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော ‘‘ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာနိဒါနာ ဟိ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ ကရုဏာနုဘာဝနိဗ္ဗာပိယမာနသံသာရဒုက္ခသန္တာပဿ ဟိ ဘဂဝတော ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာယ အနေကာနိပိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ အကိလန္တရူပဿေဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမ္ဘရဏနိရတဿ သမဓိဂတဓမ္မာဓိပတေယျဿ စ သန္နိဟိတေသုပိ သတ္တသင်္ခါရသမုပနီတဟဒယူပတာပနိမိတ္တေသု န ဤသကမ္ပိ စိတ္တသီတိဘာဝဿ အညထတ္တမဟောသီတိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ တီသုပိ အဝတ္ထာသု ဘဂဝတော ကရုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဇာနာတီတိ ပညာ၊ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ပညာဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနတော ပကာရေဟိ ဓမ္မသဘာဝဇောတနဋ္ဌေန ပဇ္ဇောတောတိ ပညာပဇ္ဇောတော။ သဝါသနပ္ပဟာနတော ဝိသေသေန ဟတံ သမုဂ္ဃာတိတံ ဝိဟတံ၊ ပညာပဇ္ဇောတေန ဝိဟတံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတံ။ မုယှန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ မုယှတိ၊ မောဟနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော၊ အဝိဇ္ဇာ၊ သွေဝ ဝိသယသဘာဝပဋိစ္ဆာဒနတော အန္ဓကာရသရိက္ခတာယ တမော ဝိယာတိ တမော၊ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတော မောဟတမော ဧတဿာတိ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမော၊ တံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ ခီဏာသဝါနံ သတိပိ ပညာပဇ္ဇောတေန အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဿ ဝိဟတဘာဝေ သဒ္ဓါဝိမုတ္တေဟိ ဝိယ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ သာဝကေဟိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ စ သဝါသနပ္ပဟာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ကိလေသပ္ပဟာနဿ ဝိသေသော ဝိဇ္ဇတီတိ သာတိသယေန အဝိဇ္ဇာပဟာနေန ဘဂဝန္တံ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။

အထ ဝါ အန္တရေန ပရောပဒေသံ အတ္တနော သန္တာနေ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဝိဂမဿ နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ၊ တထာ သဗ္ဗညုတာယ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝဿ သမဓိဂတတ္တာ၊ ပရသန္တတိယဉ္စ ဓမ္မဒေသနာတိသယာနုဘာဝေန သမ္မဒေဝ တဿ ပဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါဝ ဝိသေသတော မောဟတမဝိဂမေန ထောမေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတော’’တိ ပဒေန ဘဂဝတော ပဋိဝေဓပညာ ဝိယ ဒေသနာပညာပိ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ဝါ ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဉေယျပရိယန္တိကတ္တာ သကလဉေယျဓမ္မသဘာဝါဝဗောဓနသမတ္ထေန အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတေန ပညာပဇ္ဇောတေန သဗ္ဗဉေယျဓမ္မသဘာဝစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဓမိတတ္တာ အနညသာဓာရဏော ဘဂဝတော မောဟတမဝိနာသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ မောဟတမဝိဓမနန္တေ အဓိဂတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ ကာရဏူပစာရေန သသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ သဝါသနပ္ပဟာနမေဝ ဟိ ကိလေသာနံ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနန္တိ၊ ပရသန္တာနေ ပန မောဟတမဝိဓမနဿ ကာရဏဘာဝတော အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘မောဟတမဝိဓမန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။

ကိံ ပန ကာရဏံ အဝိဇ္ဇာသမုဂ္ဃာတောယေဝေကော ပဟာနသမ္ပတ္တိဝသေန ဘဂဝတော ထောမနာနိမိတ္တံ ဂယှတိ၊ န ပန သာတိသယံ နိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနန္တိ? တပ္ပဟာနဝစနေနေဝ တဒေကဋ္ဌတာယ သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃာတဿ ဇောတိတဘာဝတော။ န ဟိ သော တာဒိသော ကိလေသော အတ္ထိ၊ ယော နိရဝသေသအဝိဇ္ဇာပ္ပဟာနေန န ပဟီယတီတိ။

အထ ဝါ ဝိဇ္ဇာ ဝိယ သကလကုသလဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ နိရဝသေသာကုသလဓမ္မနိဗ္ဗတ္တိယာ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ စ အဝိဇ္ဇာ ပဓာနကာရဏန္တိ တဗ္ဗိဃာတဝစနေန သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃာတော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။

နရာ စ အမရာ စ နရာမရာ၊ သဟ နရာမရေဟီတိ သနရာမရော၊ သနရာမရော စ သော လောကော စာတိ သနရာမရလောကော။ တဿ ဂရူတိ သနရာမရလောကဂရု၊ တံ သနရာမရလောကဂရုံ။ ဧတေန ဒေဝမနုဿာနံ ဝိယ တဒဝသိဋ္ဌသတ္တာနမ္ပိ ယထာရဟံ ဂုဏဝိသေသာဝဟတာယ ဘဂဝတော ဥပကာရိတံ ဒဿေတိ။ န စေတ္ထ ပဓာနာပ္ပဓာနဘာဝေါ စောဒေတဗ္ဗော။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော၊ အညော အတ္ထက္ကမော။ ဧဒိသေသု ဟိ သမာသပဒေသု ပဓာနမ္ပိ အပ္ပဓာနံ ဝိယ နိဒ္ဒိသီယတိ ယထာ ‘‘သရာဇိကာယ ပရိသာယာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၃၆)။ ကာမဉ္စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရောကာသဝသေန တိဝိဓော လောကော၊ ဂရုဘာဝဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂရုကရဏသမတ္ထဿေဝ ယုဇ္ဇနတော သတ္တလောကဿ ဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပါနိ တဗ္ဗိပါကော စာတိ ‘‘လောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အမရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။

အထ ဝါ သမူဟတ္ထော လောကသဒ္ဒေါ သမုဒါယဝသေန လောကီယတိ ပညာပီယတီတိ။ သဟ နရေဟီတိ သနရာ၊ သနရာ စ တေ အမရာ စာတိ သနရာမရာ၊ တေသံ လောကောတိ သနရာမရလောကောတိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အမရသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တေ ဟိ မရဏာဘာဝတော ပရမတ္ထတော အမရာ။ နရာမရာနံယေဝ စ ဂဟဏံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇)။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တူပကာရိတာယ အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမဂါရဝဋ္ဌာနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိ။

သောဘနံ ဂတံ ဂမနံ ဧတဿာတိ သုဂတော။ ဘဂဝတော ဟိ ဝေနေယျဇနုပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတော သောဘနံ၊ တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဒုတဝိလမ္ဗိတ-ခလိတာနုကဍ္ဎန-နိပ္ပီဠနုက္ကုဋိက-ကုဋိလာကုလတာဒိ-ဒေါသရဟိတ-မဝဟသိတ-ရာဇဟံသ- ဝသဘဝါရဏ-မိဂရာဇဂမနံ ကာယဂမနံ ဉာဏဂမနဉ္စ ဝိပုလနိမ္မလကရုဏာ-သတိဝီရိယာဒိ-ဂုဏဝိသေသသဟိတမဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိံ အနဝဇ္ဇတာယ သောဘနမေဝါတိ။ အထ ဝါ သယမ္ဘုဉာဏေန သကလမပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိဇာနန္တော ဉာဏေန သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော။ တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော၊ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော၊ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပဋိပန္နောတိ သုဂတော။ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၃၈၊ စူဠနိ။ ၂၇) နယေန အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သုန္ဒရံ ဌာနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ ယသ္မာ ဝါ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ ဝေနေယျာနံ ယထာရဟံ ကာလယုတ္တမေဝ စ ဓမ္မံ ဘာသတိ၊ တသ္မာ သမ္မာ ဂဒတိ ဝဒတီတိ သုဂတော ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ ဣတိ သောဘနဂမနတာဒီဟိ သုဂတော၊ တံ သုဂတံ။

ပုညပါပကမ္မေဟိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိယော၊ ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသာ။ တာ ပန နိရယာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ တာဟိ သကလဿပိ ဘဝဂါမိကမ္မဿ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အဝိပါကာရဟဘာဝကရဏေန နိဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါ ပဉ္စဟိပိ ဂတီဟိ သုဋ္ဌု မုတ္တော ဝိသံယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ဧတေန ဘဂဝတော ကတ္ထစိပိ ဂတိယာ အပရိယာပန္နတံ ဒဿေတိ၊ ယတော ဘဂဝါ ‘‘ဒေဝါတိဒေဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ၊ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ၊ မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊

တံတံဂတိသံဝတ္တနကာနဉှိ ကမ္မကိလေသာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဗောဓိမူလေယေဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ နတ္ထိ ဘဂဝတော ဂတိပရိယာပန္နတာတိ အစ္စန္တမေဝ ဘဂဝါ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိ-ဝိညာဏဋ္ဌိတိ-သတ္တာဝါသ-သတ္တနိကာယေဟိ ပရိမုတ္တော၊ တံ ဂတိဝိမုတ္တံ။ ဝန္ဒေတိ နမာမိ၊ ထောမေမီတိ ဝါ အတ္ထော။

အထ ဝါ ဂတိဝိမုတ္တန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုပ္ပတ္တိယာ ဘဂဝန္တံ ထောမေတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိတော ပရဟိတပဋိပတ္တိတော စ။ တေသု အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ အနာဝရဏဉာဏာဓိဂမတော သဝါသနာနံ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနတော အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ပရဟိတပဋိပတ္တိ လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မဒေသနတော ဝိရုဒ္ဓေသုပိ နိစ္စံ ဟိတဇ္ဈာသယတော ဉာဏပရိပါကကာလာဂမနတော စ။ သာ ပနေတ္ထ အာသယတော ပယောဂတော စ ဒုဝိဓာ ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ တိဝိဓာ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန အာသယတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ သမ္မာဂဒနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန ပယောဂတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ ဧတေဟိ စတုသစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတသဒ္ဒေန တိဝိဓာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ၊ အဝသိဋ္ဌဋ္ဌေန တေန ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန စာပိ သဗ္ဗာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိပရဟိတပဋိပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတီတိ။

အထ ဝါ တီဟိ အာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဟေတုတော ဖလတော ဥပကာရတော စ။ တတ္ထ ဟေတု မဟာကရုဏာ၊ သာ ပဌမပဒေန ဒဿိတာ။ ဖလံ စတုဗ္ဗိဓံ ဉာဏသမ္ပဒါ ပဟာနသမ္ပဒါ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ ရူပကာယသမ္ပဒါ စာတိ။ တာသု ဉာဏပဟာနသမ္ပဒါ ဒုတိယပဒေန သစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတသဒ္ဒေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ၊ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ ပန တတိယပဒေန၊ ရူပကာယသမ္ပဒါ ယထာဝုတ္တကာယဂမနသောဘနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ဥပကာရော အနန္တရံ အဗာဟိရံ ကရိတွာ တိဝိဓယာနမုခေန ဝိမုတ္တိဓမ္မဒေသနာ။ သော သမ္မာဂဒနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန ပကာသိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ ဒဿေတိ။ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော ဟိ ဘဂဝါ သံသာရပင်္ကတော သတ္တာနံ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရော အနုပုဗ္ဗေန ပါရမိယော ပူရေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောတိ ကရုဏာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဒဿေတိ။ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ သမ္မာဂမနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂသဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာဒိ အန္တဒွယရဟိတာယ ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတော သုဂတသဒ္ဒဿ။ ဣတရေဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဓာနာပ္ပဓာနဘေဒံ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ သံသာရမဟောဃတော သတ္တသန္တာရဏဉှေတ္ထ ပဓာနံ ပယောဇနံ၊ တဒညမပ္ပဓာနံ။ တေသု ပဓာနေန ပရဟိတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ၊ ဣတရေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ၊ တဒုဘယေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဘဂဝတော စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေန စ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဥတ္တမဝန္ဒနီယဘာဝံ အတ္တနော စ ဝန္ဒနကိရိယာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဧတ္ထ စ ကရုဏာဂဟဏေန လောကိယေသု မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာသာဓာရဏဂုဏဒီပနတော ဘဂဝတော သဗ္ဗလောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ၊ ပညာဂဟဏေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏသိဒ္ဓါ ဟိ အတ္ထော ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိအာဒိနာ ဝိပဉ္စီယတီတိ။ ကရုဏာဂဟဏေန စ ဥပဂမနံ နိရုပက္ကိလေသံ ဒဿေတိ၊ ပညာဂဟဏေန အပဂမနံ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန လောကသမညာနုရူပံ ဘဂဝတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ လောကဝေါဟာရဝိသယတ္တာ ကရုဏာယ၊ ပညာဂဟဏေန သမညာယ အနတိဓာဝနံ သဘာဝါနဝဗောဓေန ဟိ ဓမ္မာနံ သမညံ အတိဓာဝိတွာ သတ္တာဒိပရာမသနံ ဟောတီတိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရံ ဒဿေတိ၊ ပညာဂဟဏေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ စတုသစ္စဉာဏံ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ။

ကရုဏာဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏဿ ဂဟိတတ္တာ သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ၊ ဆ အဘိညာ၊ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏာနိ၊ ဒသ ဗလာနိ၊ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ၊ သောဠသ ဉာဏစရိယာ၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ၊ စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ သတ္တသတ္တတိဉာဏဝတ္ထူနီတိ ဧဝမာဒီနံ အနေကေသံ ပညာပဘေဒါနံ ဝသေန ဉာဏစာရံ ဒဿေတိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန စရဏသမ္ပတ္တိံ၊ ပညာဂဟဏေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိံ။ ကရုဏာဂဟဏေန အတ္တာဓိပတိတာ၊ ပညာဂဟဏေန ဓမ္မာဓိပတိတာ။ ကရုဏာဂဟဏေန လောကနာထဘာဝေါ၊ ပညာဂဟဏေန အတ္တနာထဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန ပုဗ္ဗကာရိဘာဝေါ၊ ပညာဂဟဏေန ကတညုတာ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန အပရန္တပတာ၊ ပညာဂဟဏေန အနတ္တန္တပတာ။ ကရုဏာဂဟဏေန ဝါ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသိဒ္ဓိ၊ ပညာဂဟဏေန ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန ပရေသံ တာရဏံ၊ ပညာဂဟဏေန သယံ တရဏံ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန သဗ္ဗသတ္တေသု အနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ၊ ပညာဂဟဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။

သဗ္ဗေသဉ္စ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကရုဏာ အာဒိ တန္နိဒါနဘာဝတော၊ ပညာ ပရိယောသာနံ တတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော။ ဣတိ အာဒိပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော ဟောတိ။ ကရုဏာနိဒါနဉှိ သီလံ တတော ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိပ္ပဝတ္တိတော၊ သာ စ ဈာနတ္တယသမ္ပယောဂိနီတိ။ ပညာဝစနေန ပညာက္ခန္ဓော။ သီလဉ္စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အာဒိ၊ သမာဓိ မဇ္ဈေ၊ ပညာ ပရိယောသာနန္တိ ဧဝမ္ပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဧသော ဧဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော၊ ယဒိဒံ နယဂ္ဂါဟဏံ။ အညထာ ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော။

ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၅၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၇။၂၀၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၄၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၂၂ ပကိဏ္ဏကကထာ)၊

တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိ အနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ၊ ဘန္တေ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အပိစ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆) ဝုတ္တံ။

၂။ ဧဝံ သင်္ခေပေန သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဘာဝေတွာ သစ္ဆိကတွာတိ စ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ယန္တိ အနိယမတော ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဥပဂတောတိ အပရကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ဝန္ဒေတိ ကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ တန္တိ နိယမနံ။ ဓမ္မန္တိ ဝန္ဒနကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဂတမလံ အနုတ္တရန္တိ စ တဗ္ဗိသေသနံ။

တတ္ထ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယေန (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၇) အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဝါသနာယ အညာဏနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမတော၊ ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝတော ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန ဉေယျဝိသေသဿ ကမ္မဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေနေဝ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘုဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ ဝိဟတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသကိလေသော မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ။ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၁၆၁)။

အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ တေန ‘‘ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော သောပိ နာမ ဘဂဝါ’’တိ ဝက္ခမာနဂုဏေ ဓမ္မေ သမ္ဘာဝနံ ဒီပေတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပာဒေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ စ။ သစ္ဆိကတွာတိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဥပဂတောတိ ပတ္တော၊ အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ ဧတဿ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝ’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဂတမလန္တိ ဝိဂတမလံ၊ နိဒ္ဒေါသန္တိ အတ္ထော။ ဝန္ဒေတိ ပဏမာမိ၊ ထောမေမိ ဝါ။ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရရဟိတံ၊ လောကုတ္တရန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယတော စ သံသာရတော စ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဧဝံ ဝိဝိဓဂုဏဂဏသမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓါပိ ဘဂဝါ ယံ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ၊ ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ပန သစ္ဆိကတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတော၊ တမေတံ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဗုဒ္ဓဘာဝဟေတုဘူတံ သဗ္ဗဒေါသမလရဟိတံ အတ္တနော ဥတ္တရိတရာဘာဝေန အနုတ္တရံ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မံ နမာမီတိ။ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မဿာပိ တပ္ပကာသနတ္တာ ဣဓ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အထ ဝါ ‘‘အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ အဓိဂစ္ဆိ၊ တီဏိ ပိဋကာနိ သမ္မသီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မဿပိ သစ္ဆိကိရိယာသမ္မသနပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ သောပိ ဣဓ ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ သစ္စိကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မဘူတာဟိ ပါရမိတာဟိ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိသီလသိက္ခာဒယောပိ ဣဓ ဓမ္မသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာပိ ဟိ မလပဋိပက္ခတာယ ဂတမလာ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရာ စာတိ။ တထာ ဟိ သတ္တာနံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထာယ ကတမဟာဘိနီဟာရော မဟာကရုဏာဓိဝါသပေသလဇ္ဈာသယော ပညာဝိသေသပရိဓောတနိမ္မလာနံ ဒါနဒမသံယမာဒီနံ ဥတ္တမဓမ္မာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ ကပ္ပာနံ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသာနံ ဘာဝနာပစ္စက္ခကရဏေဟိ ကမ္မာဒီသု အဓိဂတဝသီဘာဝေါ အစ္ဆရိယာစိန္တေယျမဟာနုဘာဝေါ အဓိသီလာဓိစိတ္တာနံ ပရမုက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော ဘဂဝါ ပစ္စယာကာရေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ ပေသေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါယ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါယ။ တထာ ပဌမေန ဈာနသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန ဝိမောက္ခသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ သမာဓိသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန သမာပတ္တိသမ္ပဒါယ။ အထ ဝါ ပဌမေန ခယေဉာဏဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အနုပ္ပာဒေဉာဏဘာဝေန။ ပုရိမေန ဝါ ဝိဇ္ဇူပမတာယ၊ ဒုတိယေန ဝဇိရူပမတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဝိရာဂသမ္ပတ္တိယာ၊ ဒုတိယေန နိရောဓသမ္ပတ္တိယာ။ တထာ ပဌမေန နိယျာနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန နိဿ္သရဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဟေတုဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အသင်္ခတဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဒဿနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန ဝိဝေကဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ အဓိပတိဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အမတဘာဝေန ဓမ္မံ ထောမေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဥပဂတော’’တိ ဧတေန သွာက္ခာတတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ။ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သန္ဒိဋ္ဌိကတာယ။ တထာ ပုရိမေန အကာလိကတာယ၊ ပစ္ဆိမေန ဧဟိပဿိကတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဩပနေယျိကတာယ၊ ပစ္ဆိမေန ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ။ ‘‘ဂတမလ’’န္တိ ဣမိနာ သံကိလေသာဘာဝဒီပနေန ဓမ္မဿ ပရိသုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ၊ ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဧတေန အညဿ ဝိသိဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနေန ဝိပုလပရိပုဏ္ဏတံ။ ပဌမေန ဝါ ပဟာနသမ္ပဒံ ဓမ္မဿ ဒဿေတိ၊ ဒုတိယေန သဘာဝသမ္ပဒံ။ ဘာဝေတဗ္ဗတာယ ဝါ ဓမ္မဿ ဂတမလဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဘာဝနာဂုဏေန ဟိ သော ဒေါသာနံ သမုဂ္ဃာတကော ဟောတီတိ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေန အနုတ္တရဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ သစ္ဆိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တိတော ဟိ တဒုတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရောတိ။ တထာ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန သဟ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒီဟိ သေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ၊ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သဟ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ အသေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ။

၃။ ဧဝံ သင်္ခေပေနေဝ သဗ္ဗဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဣဒါနိ အရိယသင်္ဃံ ထောမေတုံ ‘‘သုဂတဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဂတဿာတိ သမ္ဗန္ဓနိဒ္ဒေသော၊ တဿ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဩရသာနန္တိ ပုတ္တဝိသေသနံ။ မာရသေနမထနာနန္တိ ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏနိဒ္ဒေသော။ တေန ကိလေသပ္ပဟာနမေဝ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏံ အနုဇာနာတီတိ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌန္နန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ တေန သတိပိ တေသံ သတ္တဝိသေသဘာဝေန အနေကသဟဿသင်္ခါဘာဝေ ဣမံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ နာတိဝတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝါနာတိဝတ္တနတော။ သမူဟန္တိ သမုဒါယနိဒ္ဒေသော။ အရိယသင်္ဃန္တိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသင်္ဃာဋဘာဝနိဒ္ဒေသော။ တေန အသဘိပိ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ကာယသာမဂ္ဂိယံ အရိယသင်္ဃဘာဝံ ဒဿေတိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝတော။

တတ္ထ ဥရသိ ဘဝါ ဇာတာ သံဝဒ္ဓါ စ ဩရသာ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ ဩရသပုတ္တာ အတ္တဇာတတာယ ပိတု သန္တကဿ ဒါယဇ္ဇဿ ဝိသေသေန ဘာဂိနော ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝ တေပိ အရိယပုဂ္ဂလာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မဿဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ ဘဂဝတော သန္တကဿ ဝိမုတ္တိသုခဿ အရိယဓမ္မရတနဿ စ ဧကန္တဘာဂိနောတိ ဩရသာ ဝိယ ဩရသာ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုဘာဝေန အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနာ ဩက္ကန္တာ စ အရိယသာဝကာ ဘဂဝတော ဥရေန ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတိတာယ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘ဩရသပုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ သာဝကေဟိ ပဝတ္တိယမာနာပိ ဟိ ဓမ္မဒေသနာ ‘‘ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ တံမူလိကတ္တာ လက္ခဏာဒိဝိသေသာဘာဝတော စ။

ယဒိပိ အရိယသာဝကာနံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမသမယေ ဘဂဝတော ဝိယ တဒန္တရာယ ကရဏတ္ထံ ဒေဝပုတ္တမာရော၊ မာရဝါဟိနီ ဝါ န ဧကန္တေန အပသာဒေတိ၊ တေဟိ ပန အပသာဒေတဗ္ဗတာယ ကာရဏေ ဝိမထိတေ တေပိ ဝိမထိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ – ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘‘မာရမာရသေနမထနာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရမာရာနံ ဝိယ ဒေဝပုတ္တမာရဿပိ ဂုဏမာရဏေ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကိလေသဗလကာယော ‘‘သေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ’’တိအာဒိ (သု။ နိ။ ၄၃၈၊ မဟာနိ။ ၂၈၊ ၆၈၊ ၁၄၉)။ သာ စ တေဟိ ဒိယဍ္ဎသဟဿဘေဒါ အနန္တဘေဒါ ဝါ ကိလေသဝါဟိနီ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမထာဒိဂုဏပဟရဏေဟိ ဩဓိသော ဝိမထိတာ ဝိဟတာ ဝိဒ္ဓသ္တာ စာတိ မာရသေနမထနာ၊ အရိယသာဝကာ။ ဧတေန တေသံ ဘဂဝတော အနုဇာတပုတ္တတံ ဒဿေတိ။

အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော အရိယာ နိရုတ္တိနယေန။ အထ ဝါ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ၊ အရိယာနံ သင်္ဃောတိ အရိယသင်္ဃော၊ အရိယော စ သော သင်္ဃော စာတိ ဝါ အရိယသင်္ဃော၊ တံ အရိယသင်္ဃံ။ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဗုဒ္ဓဓမ္မရတနာနမ္ပိ သမဓိဂမော သင်္ဃရတနာဓီနောတိ အရိယသင်္ဃဿ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတုံ ဣဓေဝ ‘‘သိရသာ ဝန္ဒေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသင်္ဃဿ ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ၊ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပဒံ သကလသံကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဉာဏသမ္ပဒံ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝဒီပနတော။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဧတေန ပဘာဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ သဗ္ဗသင်္ဃာနံ အဂ္ဂဘာဝဒီပနတော။ အထ ဝါ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ အရိယသင်္ဃဿ ဝိသုဒ္ဓနိဿယဘာဝဒီပနံ၊ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ သမ္မာဥဇုဉာယသာမီစိပ္ပဋိပန္နဘာဝဒီပနံ၊ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ အာဟုနေယျာဒိဘာဝဒီပနံ၊ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝဒီပနံ။ တထာ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသင်္ဃဿ လောကုတ္တရသရဏဂမနသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ဟိ တေ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ ဇာတာ။ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန အဘိနီဟာရသမ္ပဒါသိဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ကတာဘိနီဟာရာ ဟိ သမ္မာပဋိပန္နာ မာရံ မာရပရိသံ ဝါ အဘိဝိဇိနန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ပဋိဝိဒ္ဓသ္တဝိပက္ခေ သေက္ခာသေက္ခဓမ္မေ ဒဿေတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ ပကာသိတတ္တာ။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဒဿေတိ။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကာနံ သဗ္ဗဂုဏာနံ အာဒိ၊ သပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော မဇ္ဈေ၊ အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ပရိယောသာနန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သင်္ခေပတော သဗ္ဗေ အရိယသင်္ဃဂုဏာ ပကာသိတာ ဟောန္တိ။

၄။ ဧဝံ ဂါထာတ္တယေန သင်္ခေပတော သကလဂုဏသံကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ တံနိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတေ ပယောဇနေ ပရိဏာမေန္တော ‘‘ဣတိ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃာ။ တေသဉှိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဘူတဂုဏေ အာဝဇ္ဇေန္တဿ အမတာဓိဂမဟေတုဘူတံ အနပ္ပကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –

‘‘ယသ္မိံ မဟာနာမ၊ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ…ပေ… ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)။

စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ ဝါ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)၊

စိတ္တိကတဘာဝါဒယော စ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဒီသု ဧဝ လဗ္ဘန္တီတိ။

ဝန္ဒနာဝ ဝန္ဒနာမယံ ယထာ ‘‘ဒါနမယံ သီလမယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀)။ ဝန္ဒနာ စေတ္ထ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိန္နတာ၊ ထောမနာ ဝါ။ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော ပုညံ၊ အတ္တနော သန္တာနံ ပုနာတီတိ ဝါ။ သုဝိဟတန္တရာယောတိ သုဋ္ဌု ဝိဟတန္တရာယော။ ဧတေန အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ ရတနတ္တယဿ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ တံ ပုညံ အတ္ထပ္ပကာသနဿ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝါနံ ဝိဟနနေ သမတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ။ တဿ ‘‘အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ယံ ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ ပုညံ၊ တဿ။ အာနုဘာဝေနာတိ ဗလေန။

၅။ ဧဝံ ရတနတ္တယဿ နိပစ္စကာရေ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဿာ ဓမ္မဒေသနာယ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော၊ တဿာ တာဝ ဂုဏာဘိတ္ထဝနဝသေန ဥပညာပနတ္ထံ ‘‘မဇ္ဈိမပမာဏသုတ္တင်္ကိတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မဇ္ဈိမပမာဏသုတ္တင်္ကိတဿာတိ နာတိဒီဃနာတိခုဒ္ဒကပမာဏေဟိ သုတ္တန္တေဟိ လက္ခိတဿ။ ယထာ ဟိ ဒီဃာဂမေ ဒီဃပမာဏာနိ သုတ္တာနိ၊ ယထာ စ သံယုတ္တင်္ဂုတ္တရာဂမေသု ဒွီသု ခုဒ္ဒကပမာဏာနိ၊ န ဧဝံ ဣဓ။ ဣဓ ပန ပမာဏတော မဇ္ဈိမာနိ သုတ္တာနိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဇ္ဈိမပမာဏသုတ္တင်္ကိတဿာတိ နာတိဒီဃနာတိခုဒ္ဒကပမာဏေဟိ သုတ္တန္တေဟိ လက္ခိတဿတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတေန ‘‘မဇ္ဈိမော’’တိ အယံ ဣမဿ အတ္ထာနုဂတသမညာတိ ဒဿေတိ။ နနု စ သုတ္တာနိ ဧဝ အာဂမော၊ ကဿ ပန သုတ္တေဟိ အင်္ကနန္တိ? သစ္စမေတံ ပရမတ္ထတော၊ သုတ္တာနိ ပန ဥပါဒါယ ပညတ္တော အာဂမော။ ယထေဝ ဟိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမုဒါယေ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဝေါဟာရော၊ ဧဝံ သုတ္တသမုဒါယေ အယံ ‘‘အာဂမော’’တိ ဝေါဟာရော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ အာဂမိဿန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဧတသ္မာ ဝါ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယောတိ အာဂမော၊ အာဒိကလျာဏာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဥတ္တမဋ္ဌေန တံတံအဘိပတ္ထိတသမိဒ္ဓိဟေတုတာယ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝရိတဗ္ဗတော ဝရော၊ အာဂမော စ သော ဝရော စာတိ အာဂမဝရော။ အာဂမသမ္မတေဟိ ဝါ ဝရောတိ အာဂမဝရော၊ မဇ္ဈိမော စ သော အာဂမဝရော စာတိ မဇ္ဈိမာဂမဝရော၊ တဿ။

ဗုဒ္ဓါနံ အနုဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါနံ သစ္စပဋိဝေဓံ အနုဂမ္မ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာ အဂ္ဂသာဝကာဒယော အရိယာ။ တေဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဂုဏသံဝဏ္ဏနာနံ ဝသေန သံဝဏ္ဏိတဿ။ အထ ဝါ ဗုဒ္ဓါ စ အနုဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ ဟိ ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မာနံ ပကိဏ္ဏကဒေသနာဒိဝသေန ယော ပဌမံ အတ္ထော ဝိဘတ္တော၊ သော ဧဝ ပစ္ဆာ တဿ တဿ သံဝဏ္ဏနာဝသေန သင်္ဂီတိကာရေဟိ သင်္ဂဟံ အာရောပိတောတိ။ ပရဝါဒမထနဿာတိ အညတိတ္ထိယာနံ ဝါဒနိမ္မထနဿ၊ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတဘဉ္ဇနဿာတိ အတ္ထော။ အယဉှိ အာဂမော မူလပရိယာယသုတ္တသဗ္ဗာသဝသုတ္တာဒီသု ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဒိဋ္ဌိဂတဒေါသဝိဘာဝနတော သစ္စကသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၃) ဥပါလိသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၅၆) သစ္စကာဒီနံ မိစ္ဆာဝါဒနိမ္မထနဒီပနတော ဝိသေသတော ‘‘ပရဝါဒမထနော’’တိ ထောမိတောတိ။ သံဝဏ္ဏနာသု စာယံ အာစရိယဿ ပကတိ၊ ယာ တံတံသံဝဏ္ဏနာသု အာဒိတော တဿ တဿ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ဝိသေသဂုဏကိတ္တနေန ထောမနာ။ တထာ ဟိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနီသာရတ္ထပကာသိနီမနောရထပူရဏီသု အဋ္ဌသာလိနီအာဒီသု စ ယထာက္ကမံ ‘‘သဒ္ဓါဝဟဂုဏဿ၊ ဉာဏပ္ပဘေဒဇနနဿ၊ ဓမ္မကထိကပုင်္ဂဝါနံ ဝိစိတ္တပဋိဘာနဇနနဿ၊ တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ ဩဂါဠှဿ အဘိဏှသော နာနာနယဝိစိတ္တဿ အဘိဓမ္မဿာ’’တိအာဒိနာ ထောမနာ ကတာ။

၆။ အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ အတ္ထကထာ၊ သာ ဧဝ အဋ္ဌကထာ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၊ ၂။၈) အာဒိတောတိအာဒိမှိ ပဌမသင်္ဂီတိယံ။ ဆဠဘိညတာယ ပရမေန စိတ္တိဿရိယဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ ဈာနာဒီသု ပဉ္စဝိဓဝသိတာသဗ္ဘာဝတော စ ဝသိနော၊ ထေရာ မဟာကဿပါဒယော။ တေသံ သတေဟိ ပဉ္စဟိ။ ယာတိ ယာ အဋ္ဌကထာ။ သင်္ဂီတာတိ အတ္ထံ ပကာသေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘အယံ ဧတဿ အတ္ထော၊ အယံ ဧတဿ အတ္ထော’’တိ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနုသင်္ဂီတာ စ ယသတ္ထေရာဒီဟိ ပစ္ဆာပိ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီသု။ ဣမိနာ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။

၇။ သီဟဿ လာနတော ဂဟဏတော သီဟဠော၊ သီဟကုမာရော။ တံဝံသဇာတတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ခတ္တိယာနံ၊ တေသံ နိဝါသတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဿ စ သီဟဠဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဘတာတိ ဇမ္ဗုဒီပတော အာနီတာ။ အထာတိ ပစ္ဆာ။ အပရဘာဂေ ဟိ နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသင်္ကရတ္ထံ သီဟဠဘာသာယ အဋ္ဌကထာ ဌပိတာတိ။ တေန မူလဋ္ဌကထာ သဗ္ဗသာဓာရဏာ န ဟောတီတိ ဣဒံ အတ္ထပ္ပကာသနံ ဧကန္တေန ကရဏီယန္တိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယာ’’တိ။ တတ္ထ ဒီပဝါသီနန္တိ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ၊ သီဟဠဒီပဝါသီနံ ဝါ အတ္ထာယ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတာတိ ယောဇနာ။

၈။ အပနေတွာနာတိ ကဉ္စုကသဒိသံ သီဟဠဘာသံ အပနေတွာ။ တတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ၊ မနောရမံ ဘာသန္တိ မာဂဓဘာသံ။ သာ ဟိ သဘာဝနိရုတ္တိဘူတာ ပဏ္ဍိတာနံ မနံ ရမယတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တန္တိနယာနုစ္ဆဝိက’’န္တိ၊ ပါဠိဂတိယာ အနုလောမိကံ ပါဠိဘာသာယာနုဝိဓာယိနိန္တိ အတ္ထော။ ဝိဂတဒေါသန္တိ အသဘာဝနိရုတ္တိဘာသန္တရရဟိတံ။

၉။ သမယံ အဝိလောမေန္တောတိ သိဒ္ဓန္တံ အဝိရောဓေန္တော။ ဧတေန အတ္ထဒေါသာဘာဝမာဟ။ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ ထေရဝါဒါပိ ဣဓ ပကာသီယိဿန္တိ။ ထေရဝံသဒီပါနန္တိ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရာ၊ မဟာကဿပါဒယော။ တေဟိ အာဂတာ အာစရိယပရမ္ပရာ ထေရဝံသော၊ တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ပညာပဇ္ဇောတေန တဿ သမုဇ္ဇလနတော ထေရဝံသဒီပါ၊ မဟာဝိဟာရဝါသိနော၊ တေသံ။ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နိစ္ဆီယတီတိ ဝိနိစ္ဆယော၊ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခီလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒနီ ကထာ။ သုဋ္ဌု နိပုဏော သဏှော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ။ အထ ဝါ ဝိနိစ္ဆိနောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော၊ ယထာဝုတ္တတ္ထဝိသယံ ဉာဏံ။ သုဋ္ဌု နိပုဏော ဆေကော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတေန မဟာကဿပါဒိထေရပရမ္ပရာဘတော၊ တတော ဧဝ စ အဝိပရီတော သဏှော သုခုမော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝိနိစ္ဆယောတိ တဿ ပမာဏဘူတတံ ဒဿေတိ။

၁၀။ သုဇနဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ‘‘န ကေဝလံ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနမေဝ အတ္ထာယ၊ အထ ခေါ သာဓုဇနတောသနတ္ထဉ္စာ’’တိ ဒဿေတိ။ တေန စ ‘‘တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသီနမ္ပိ အတ္ထာယာ’’တိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ ဥဂ္ဂဟဏာဒိသုကရတာယ တေသမ္ပိ ဗဟုကာရတ္တာ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထန္တိ စိရဋ္ဌိတိအတ္ထံ၊ စိရကာလဋ္ဌိတိယာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ အတ္ထပ္ပကာသနံ အဝိပရီတပဒဗျဉ္ဇနသုနိက္ခေပဿ အတ္ထသုနယဿ စ ဥပါယဘာဝတော သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိယာ သံဝတ္တတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မဿ ဌိတိယာ အသမ္မောသာယ အနန္တရဓာနာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? သုန္နိက္ခိတ္တဉ္စ ပဒဗျဉ္ဇနံ အတ္ထော စ သုနီတော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၂၀)။

၁၁။ ယံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ တဿာ မဟတ္တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘န တံ ဣဓ ဝိစာရယိဿာမီ’’တိ။ အထ ဝါ ယံ အဋ္ဌကထံ ကတ္တုကာမော၊ တဒေကဒေသဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ကထိကာနံ ဥပဒေသံ ကရောန္တော တတ္ထ ဝိစာရိတဓမ္မေ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒဿေတိ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သီလကထာတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တာဒိဝသေန သီလဿ ဝိတ္ထာရကထာ။ ဓုတဓမ္မာတိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂါဒယော တေရသ ကိလေသဓုနနကဓမ္မာ။ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာနီတိ ပါဠိယံ အာဂတာနိ အဋ္ဌတိံသ၊ အဋ္ဌကထာယံ ဒွေတိ နိရဝသေသာနိ ယောဂကမ္မဿ ဘာဝနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ စရိယာဝိဓာနသဟိတောတိ ရာဂစရိတာဒီနံ သဘာဝါဒိဝိဓာနေန သဟိတော။ ဈာနာနိ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ၊ သမာပတ္တိယော စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော။ အဋ္ဌပိ ဝါ ပဋိလဒ္ဓမတ္တာနိ ဈာနာနိ၊ သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမာပတ္တိယော။ ဈာနာနိ ဝါ ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ၊ သမာပတ္တိယော ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိယော။

၁၂။ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါ ဆ အဘိညာယော သဗ္ဗာ အဘိညာယော။ ဉာဏဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၇၅၁) အာဂတနယေန ဧကဝိဓာဒိနာ ပညာယ သံကလေတွာ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ နိစ္ဆယော ပညာသင်္ကလနနိစ္ဆယော။

၁၃။ ပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော၊ တဿ ဒေသနာ ပစ္စယာကာရဒေသနာ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကထာတိ အတ္ထော။ သာ ပန နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရရဟိတတာယ သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓါ၊ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ သုဒုက္ကရတာယ နိပုဏာ သဏှသုခုမာ၊ ဧကတ္တနယာဒိသဟိတာ စ တတ္ထ ဝိစာရိတာတိ အာဟ ‘‘သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ’’တိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု အာဂတနယံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိစာရိတတ္တာ အဝိမုတ္တတန္တိမဂ္ဂါ။

၁၄။ ဣတိ ပန သဗ္ဗန္တိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ၊ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရေ၊ ဧတံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ။ န တံ ဝိစာရယိဿာမိ ပုနရုတ္တိဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၅။ ဣဒါနိ တဿေဝ အဝိစာရဏဿ ဧကန္တကာရဏံ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘မဇ္ဈေ ဌတွာ’’တိ ဧတေန မဇ္ဈဋ္ဌဘာဝဒီပနေန ဝိသေသတော စတုန္နံ အာဂမာနံ သာဓာရဏဋ္ဌကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ န သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒယော ဝိယ အသာဓာရဏဋ္ဌကထာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝိသေသတော’’တိ စ ဣဒံ ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယထာရဟံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ ဧဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

၁၆။ ဣစ္စေဝါတိ ဣတိ ဧဝ။ တမ္ပီတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမ္ပိ။ ဧတာယာတိ ပပဉ္စသူဒနိယာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီဟဠဒီပံ အာဘတာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာကရဏဿ နိမိတ္တံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယ၊ သုဇနဿ စ တုဋ္ဌတ္ထံ၊ စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မဿာ’’တိ ဧတေန ပယောဇနံ၊ ‘‘မဇ္ဈိမာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန ပိဏ္ဍတ္ထံ၊ ‘‘အပနေတွာန တတောဟံ သီဟဠဘာသ’’န္တိအာဒိနာ၊ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိနာ စ ကရဏပ္ပကာရံ။ သီလကထာဒီနံ အဝိစာရဏမ္ပိ ဟိ ဣဓ ကရဏပ္ပကာရော ဧဝါတိ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ

၁။ ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ ပဌမံ တာဝ ပဏ္ဏာသဝဂ္ဂသုတ္တာဒိဝသေန မဇ္ဈိမာဂမဿ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘မဇ္ဈိမာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ၊ တသ္မိံ ဝစနေ။ ယာ မဇ္ဈိမာဂမပရိယာယေန မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိ ဝုတ္တာ၊ သာ ပဏ္ဏာသာဒိတော ဧဒိသာတိ ဒဿေတိ ‘‘မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထာတိ ဝါ ‘‘ဧတာယ အဋ္ဌကထာယ ဝိဇာနာထ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိယာ အတ္ထ’’န္တိ ဧတ္ထ ယဿာ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိယာ အတ္ထံ ဝိဇာနာထာတိ ဝုတ္တံ၊ သာ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိ နာမ ပဏ္ဏာသာဒိတော ဧဒိသာတိ ဒဿေတိ။ ပဉ္စ ဒသကာ ပဏ္ဏာသာ၊ မူလေ အာဒိမှိ ပဏ္ဏာသာ၊ မူလဘူတာ ဝါ ပဏ္ဏာသာ မူလပဏ္ဏာသာ။ မဇ္ဈေ ဘဝါ မဇ္ဈိမာ၊ မဇ္ဈိမာ စ သာ ပဏ္ဏာသာ စာတိ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသာ။ ဥပရိ ဥဒ္ဓံ ပဏ္ဏာသာ ဥပရိပဏ္ဏာသာ။ ပဏ္ဏာသတ္တယသင်္ဂဟာတိ ပဏ္ဏာသတ္တယပရိဂဏနာ။

အယံ သင်္ဂဟော နာမ ဇာတိသဉ္ဇာတိကိရိယာဂဏနဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဝါစာ၊ ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော၊ ယော စ သမ္မာအာဇီဝေါ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သီလက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ ဇာတိသင်္ဂဟော။ ‘‘ယော စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဝါယာမော။ ယာ စ သမ္မာသတိ၊ ယော စ သမ္မာသမာဓိ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ အယံ သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော။ ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ အယံ ကိရိယာသင်္ဂဟော။ ‘‘ဟဉ္စိ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ၊ တေန ဝတ ရေ ဝတ္တဗ္ဗေ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ကထာ။ ၄၇၁) အယံ ဂဏနသင်္ဂဟော။ အယမေဝ စ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဏ္ဏာသတ္တယသင်္ဂဟာတိ ပဏ္ဏာသတ္တယပရိဂဏနာ’’တိ။

ဝဂ္ဂတောတိ သမူဟတော၊ သော ပနေတ္ထ ဒသကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေဘုယျေန ဟိ သာသနေ ဒသကေ ဝဂ္ဂဝေါဟာရော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကေကာယ ပဏ္ဏာသာယ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝဂ္ဂေ ကတွာ’’တိ။ ပန္နရသဝဂ္ဂသမာယောဂါတိ ပန္နရသဝဂ္ဂသံယောဂါတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန သမာယောဂသဒ္ဒံ သမုဒါယတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ပဒတောတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌက္ခရော ဂါထာပါဒေါ ‘‘ပဒ’’န္တိ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ ‘‘အက္ခရတော ဆ အက္ခရသတသဟဿာနိ စတုရာသီတုတ္တရသတာဓိကာနိ စတုစတ္တာလီသ သဟဿာနိ စ အက္ခရာနီ’’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန နဝက္ခရော ယာဝ ဒွါဒသက္ခရော စ ဂါထာပါဒေါ သံဝိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တာဒိသာနမ္ပိ ဂါထာနံ ဝသေန အဍ္ဎတေယျဂါထာသတံ ဘာဏဝါရော ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘အက္ခရတော သတ္တ အက္ခရသတသဟဿာနိ စတ္တာလီသဉ္စ သဟဿာနိ တေပညာသဉ္စ အက္ခရာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ပဒဘာဏဝါရဂဏနာဟိ အက္ခရဂဏနာ သံသန္ဒတိ၊ နေတရထာ။ ဘာဏဝါရောတိ စ ဒွတ္တိံသက္ခရာနံ ဂါထာနံ ဝသေန အဍ္ဎတေယျဂါထာသတံ၊ အယဉ္စ အက္ခရဂဏနာ ဘာဏဝါရဂဏနာ စ ပဒဂဏနာနုသာရေန လဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဉာပေတုံ သုတ္တဂဏနာနန္တရံ ဘာဏဝါရေ အဂဏေတွာ ပဒါနိ ဂဏိတာနိ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဘာဏဝါရာ ယထာပိ ဟိ၊ မဇ္ဈိမဿ ပကာသိတာ၊

ဥပဍ္ဎဘာဏဝါရော စ၊ တေဝီသတိပဒါဓိကော။

သတ္တ သတသဟဿာနိ၊ အက္ခရာနံ ဝိဘာဝယေ၊

စတ္တာလီသ သဟဿာနိ၊ တေပညာသဉ္စ အက္ခရ’’န္တိ။

အနုသန္ဓိတောတိ ဒေသနာနုသန္ဓိတော။ ဧကသ္မိံ ဧဝ ဟိ သုတ္တေ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ဒေသနာဘာဂါနံ သမ္ဗန္ဓော အနုသန္ဓာနတော အနုသန္ဓိ။ ဧတ္ထ စ အတ္တဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ပရဇ္ဈာသယာနုသန္ဓီတိ ဒုဝိဓော အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ။ သော ပန ကတ္ထစိ ဒေသနာယ ဝိပ္ပကတာယ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံ ပုစ္ဆာဝသေန၊ ကတ္ထစိ ဒေသေန္တဿ သတ္ထု သာဝကဿ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနဉ္စ အဇ္ဈာသယဝသေန၊ ကတ္ထစိ ဒေသေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ဟောတီတိ သမာသတော တိပ္ပကာရော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိယထာနုသန္ဓိဝသေန သင်္ခေပတော တိဝိဓော အနုသန္ဓီ’’တိ။ သင်္ခေပေနေဝ စ စတုဗ္ဗိဓော အနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘ကိံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဩရိမံ တီရံ၊ ကိံ ပါရိမံ တီရံ၊ ကော မဇ္ဈေ သံသီဒေါ၊ ကော ထလေ ဥဿာဒေါ၊ ကော မနုဿဂ္ဂါဟော၊ ကော အမနုဿဂ္ဂါဟော၊ ကော အာဝတ္တဂ္ဂါဟော၊ ကော အန္တောပူတိဘာဝေါ’တိ’’ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁)? ဧဝံ ပုစ္ဆန္တာနံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတဒေသနာဝသေန ပုစ္ဆာနုသန္ဓီ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အထ ခေါ အညတရဿ ဘိက္ခုနော ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘ဣတိ ကိရ ဘော ရူပံ အနတ္တာ… ဝေဒနာ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ အနတ္တာ၊ အနတ္တကတာနိ ကမ္မာနိ ကမတ္တာနံ ဖုသိဿန္တီ’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ တဿ ဘိက္ခုနော စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ ဣဓေကစ္စော မောဃပုရိသော အဝိဒွါ အဝိဇ္ဇာဂတော တဏှာဓိပတေယျေန စေတသာ သတ္ထုသာသနံ အတိဓာဝိတဗ္ဗံ မညေယျ ‘ဣတိ ကိရ ဘော ရူပံ အနတ္တာ…ပေ… ဖုသိဿန္တီ’တိ။ တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၉၀) ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတဒေသနာဝသေန ပရဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘တဿ မယှံ ဗြာဟ္မဏ ဧတဒဟောသိ ‘ယံနူနာဟံ ယာ တာ ရတ္တိယော အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ စာတုဒ္ဒသီ ပဉ္စဒသီ အဋ္ဌမီ စ ပက္ခဿ၊ တထာရူပါသု ရတ္တီသု ယာနိ တာနိ အာရာမစေတိယာနိ ဝနစေတိယာနိ ရုက္ခစေတိယာနိ ဘိံသနကာနိ သလောမဟံသာနိ၊ တထာရူပေသု သေနာသနေသု ဝိဟရေယျံ အပ္ပေဝ နာမာဟံ ဘယဘေရဝံ ပဿေယျ’န္တိ’’ (မ။ နိ။ ၁။၄၉) ဧဝံ ဘဂဝတာ၊ ‘‘တတြာဝုသော လောဘော စ ပါပကော ဒေါသော စ ပါပကော လောဘဿ စ ပဟာနာယ ဒေါသဿ စ ပဟာနာယ အတ္ထိ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ၊ စက္ခုကရဏီ ဉာဏကရဏီ ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၃) ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ပဝတ္တိတဒေသနာဝသေန အတ္တဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေန ပန ဓမ္မေန အာဒိမှိ ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ တဿ အနုရူပဓမ္မဝသေန ဝါ ပဋိပက္ခဓမ္မဝသေန ဝါ ယေသု သုတ္တေသု ဥပရိ ဒေသနာ အာဂစ္ဆတိ၊ တေသံ ဝသေန ယထာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေယျထိဒံ အာကင်္ခေယျသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) ဟေဋ္ဌာ သီလေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ အဘိညာ အာဂတာ။ ဝတ္ထုသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၇၀) ဟေဋ္ဌာ ကိလေသေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ အာဂတာ။ ကောသမ္ဗကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၁) ဟေဋ္ဌာ ဘဏ္ဍနေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ သာရဏီယဓမ္မာ အာဂတာ။ ကကစူပမေ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၂) ဟေဋ္ဌာ အက္ခန္တိယာ ဝသေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ကကစူပမာ အာဂတာတိ။

ဝိတ္ထာရတော ပနေတ္ထာတိ ဧဝံ သင်္ခေပတော တိဝိဓော စတုဗ္ဗိဓော စ အနုသန္ဓိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ မဇ္ဈိမနိကာယေ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ ယထာရဟံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘဇိတွာ ဝိညာယမာနာ နဝသတာဓိကာနိ တီဏိ အနုသန္ဓိသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စေတံ ပဏ္ဏာသာဒိဝိဘာဂဝစနံ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိယာ သရူပဒဿနတ္ထံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပက္ခေပဒေါသပရိဟရဏတ္ထဉ္စ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ ပဏ္ဏာသာဒီသု ဝဝတ္ထိတေသု တဗ္ဗိနိမုတ္တံ ကိဉ္စိ သုတ္တံ ယာဝ ဧကံ ပဒမ္ပိ အာနေတွာ ဣမံ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိယာတိ ကဿစိ ဝတ္တုံ ဩကာသော န သိယာတိ။

ဧဝံ ပဏ္ဏာသဝဂ္ဂသုတ္တဘာဏဝါရာနုသန္ဓိဗျဉ္ဇနတော မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဣဒါနိ နံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သံဝဏ္ဏေတုကာမော အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ တဿာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေနေဝ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ပဏ္ဏာသာသု မူလပဏ္ဏာသာ အာဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ၊ မဟာဝိသယတ္တာ ပူဇနီယတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတီတိ မဟာသင်္ဂီတိ၊ ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ၊ တဿာ ပဝတ္တိတကာလော ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလော၊ တသ္မိံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ။ နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ၊ ယော လောကိယေဟိ ‘‘ဥပေါဂ္ဃာတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သွာယမေတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကော ဂန္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ပန ‘‘သနိဒါနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၂၆) ဝိယ အဇ္ဈာသယာဒိဒေသနုပ္ပတ္တိဟေတု။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒီ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ယဿံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေန သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ သာ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာ။ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ) ပန အတ္တနာ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ တတ္ထေဝ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ မဟန္တတံ ပရိဟရန္တော ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိမာဟ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ မူလပရိယာယဝဂ္ဂေါ

၁။ မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

အဗ္ဘန္တရနိဒါနဝဏ္ဏနာ

၁။ ဧဝံ ဗာဟိရနိဒါနေ ဝတ္တဗ္ဗံ အတိဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဘန္တရနိဒါနံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ယံ ပနေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တေန သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဒဝိဘာဂံ ပဒတ္ထဉ္စ ဒဿေတွာ တတော ပရံ ပိဏ္ဍတ္တာဒိဒဿနဝသေန သံဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ပဒါနိ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝန္တိ နိပါတပဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဒဝိဘာဂေါတိ ပဒါနံ ဝိသေသော၊ န ပဒဝိဂ္ဂဟော။ အထ ဝါ ပဒါနိ စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါ၊ ပဒဝိဂ္ဂဟော စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဝါ ဧကသေသဝသေန ပဒပဒဝိဂ္ဂဟာ ပဒဝိဘာဂသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဒဝိဂ္ဂဟော ‘‘သုဘဂဉ္စ တံ ဝနဉ္စာတိ သုဘဂဝနံ၊ သာလာနံ ရာဇာ၊ သာလော စ သော ရာဇာ စ ဣတိပိ သာလရာဇာ’’တိအာဒိဝသေန သမာသပဒေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အတ္ထတောတိ ပဒတ္ထတော။ တံ ပန ပဒတ္ထံ အတ္ထုဒ္ဓါရက္ကမေန ပဌမံ ဧဝံသဒ္ဒဿ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေါ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝဓာရဏာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဒမတ္ထပုစ္ဆာပရိမာဏာဒိအတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝံဂတာနိ ပုထုသိပ္ပာယတနာနိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၃)၊ ဧဝဝိဓော ဧဝမာကာရော’’တိ စ အာဒီသု ဣဒံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ ဂတ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပကာရပရိယာယော၊ တထာ ဝိဓာကာရ-သဒ္ဒါ စ။ တထာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတ-သဒ္ဒေ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿူ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာဘရဏာ ဩဒါတဝတ္ထဝသနာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေန္တိ၊ သေယျထာပိ တွံ ဧတရဟိ သာစရိယကောတိ။ နော ဟိဒံ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၆) ပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ဧဝံလဟုပရိဝတ္တံ (အ။ နိ။ ၁။၄၈) ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၁၂) စ အာဒီသု ပရိမာဏေ။

နနု စ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ၊ ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ? န၊ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ အာကာရမတ္တဝါစကော ဟိ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော ယထာ ‘‘ဧဝံ ဗျာ ခေါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ၃၉၆)၊ န ပန အာကာရဝိသေသဝါစကော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေနာ’’တိအာဒီနိ ဥပမာဒိဥဒါဟရဏာနိ ဥပပန္နာနိ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယထာပိ…ပေ… ဗဟု’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဧတ္ထ ပုပ္ဖရာသိဋ္ဌာနိယတော မနုဿူပပတ္တိ-သပ္ပုရိသူပနိဿယ-သဒ္ဓမ္မဿဝန-ယောနိသောမနသိကာရ- ဘောဂသမ္ပတ္တိ-အာဒိဒါနာဒိ-ပုညကိရိယဟေတုသမုဒါယတော သောဘာ-သုဂန္ဓတာဒိဂုဏယောဂတော မာလာဂုဏသဒိသိယော ပဟူတာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန သတ္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိ ဇောတိတတ္တာ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဏာဝ ဥပမာ၊ တေသံ ဥပမာကာရော ယထာ-သဒ္ဒေန အနိယမတော ဝုတ္တောတိ ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဥပမာကာရနိဂမနတ္ထော’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ။ သော ပန ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။ တထာ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပာယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ယော တတ္ထ ဥပဒိသနာကာရော၊ သော အတ္ထတော ဥပဒေသော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ တေ…ပေ… ဥပဒေသေ’’တိ။ တထာ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝါ၊ ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိ ဧတ္ထ စ ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ။ ယော တတ္ထ သမ္ပဟံသနာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧဝမေဝံ ပနာယန္တိ ဧတ္ထ ဂရဟဏာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သော စ ဂရဟဏာကာရော ‘‘ဝသလီ’’တိအာဒိခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဣဓ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒါနံ သန္နိဓာနတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေတိ ပန ဓမ္မဿ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေ သန္နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အတ္တနော တတ္ထ ဌိတဘာဝဿ ပဋိဇာနနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော ဝုတ္တော။ တေန ဧဝံ၊ ဘန္တေ သာဓု၊ ဘန္တေ၊ သုဋ္ဌု၊ ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ‘‘ယထာဟံ ဝဒါမိ၊ ဧဝံ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟီ’’တိ ယော ဧဝံ ဝဒနာကာရော ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သော ဧဝံသဒ္ဒေန နိဒဿီယတီတိ ‘‘နိဒဿနေ’’တိ ဝုတ္တောတိ။ ဧဝံ နောတိ ဧတ္ထာပိ တေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေ သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂဟဏဝသေန ‘‘သံဝတ္တန္တိ ဝါ နော ဝါ၊ ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒါကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝိညာယတိ။ သော ပန တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော အဝဓာရဏတ္ထော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိအာဒီသု အဝဓာရဏေ’’တိ။

နာနာနယနိပုဏန္တိ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ၊ နန္ဒိယာဝတ္တတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတအင်္ကုသဒိသာလောစနသင်္ခါတာ ဝါ အာဓာရာဒိဘေဒဝသေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ၊ နယာ ဝါ ပါဠိဂတိယော၊ တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တိအာဒိဝသေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿကာဒိဝသေန ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန သင်္ဂဟာဒိဝသေန သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန ဌပနာဒိဝသေန ကုသလမူလာဒိဝသေန တိကပ္ပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ။ တေဟိ နိပုဏံ သဏှံ သုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။ အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော၊ တေ စ သဿတာဒိဘေဒေန၊ တတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခတာဒိဘေဒေန အနေကေ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒယော ဧဝ ဝါ သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏံ ဥပနေတဗ္ဗာဘာဝတော၊ သင်္ကာသနပကာသန-ဝိဝရဏ-ဝိဘဇန-ဥတ္တာနီကရဏ-ပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ၊ အက္ခရ-ပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတန္တိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယန္တိ ဧတ္ထ ပါဋိဟာရိယပဒဿ ဝစနတ္ထံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁ ဒေဝတာသံယုတ္တ) ‘‘ပဋိပက္ခဟရဏတော၊ ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော စ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ၊ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ။ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ၊ တေသံ ဟရဏတော ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော စ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ၊ တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တီတိ။ ‘‘ပဋီ’’တိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ၊ အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၉၈၅၊ စူဠနိ။ ၄) ဝိယ၊ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ စ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပါဋိဟာရိယံ၊ အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပါဋိဟာရိယံ၊ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပါဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ။ ပါဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ၊ ပါဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကမေကံ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပါဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော၊ တတ္ထ ဇာတံ၊ တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ၊ တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။ တဿ ပန ဣဒ္ဓိအာဒိဘေဒေန ဝိသယဘေဒေန စ ဗဟုဝိဓဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယံ လဗ္ဘမာနတ္တာ အာဟ ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယ’’န္တိ။

န အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော န အညထာတိ အတ္ထော၊ န ပန ဘဂဝတော ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတု’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ၊ ဓာရဏဗလဒဿနဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ သုတာကာရာဝိရဇ္ဈနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကဝိသယတ္တာ။ ဣတရထာ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ သမတ္ထော အသမတ္ထော စာတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ။

‘‘ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာယ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတာယ သသန္တတိယာ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ကရဏသမ္ပဒါနသာမိနိဒ္ဒေသဝသေန ပန ဝိဇ္ဇမာနံ ဘေဒံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ။

ကိဉ္စာပိ ဥပသဂ္ဂေါ ကိရိယံ ဝိသေသေတိ၊ ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတသဒ္ဒေါ ဧဝ တံ တမတ္ထံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂဿ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဥပသဂ္ဂေါ စ အနုပသဂ္ဂေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ သုတသဒ္ဒဿ။ ကမ္မဘာဝသာဓနာနိ ဣဓ သုတသဒ္ဒေ သမ္ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော’’တိ။ မယာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ မေ-သဒ္ဒဿ ကတ္တုဝသေန ကရဏနိဒ္ဒေသော၊ တဒါတိ အတ္ထော။ မမာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ သမ္ဗန္ဓဝသေန သာမိနိဒ္ဒေသော၊ တဒါ။

သုတ-သဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿန’’န္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနံ တဒဘိနီဟဋာနဉ္စ မနောဒွါရိကဝိညာဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါကျာနံ ဧဝ-ကာရတ္ထသဟိတတ္တာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ သုတမေဝါတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဧတေန အဝဓာရဏေန နိရာသင်္ကတံ ဒဿေတိ။ ယထာ စ သုတံ သုတမေဝါတိ နိယမေတဗ္ဗံ၊ တံ သမ္မာ သုတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အထ ဝါ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ သုတန္တိ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမေတဿ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိဝိနိဝတ္တနံ ကရောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘န ဣဒံ မယာ ဒိဋ္ဌံ၊ န သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္ဆိကတံ၊ အထ ခေါ သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ သမ္မဒေဝါ’’တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ ဧဝံ-သဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာ ကရီယတီတိ တဒပေက္ခဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ သဝနသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သုယျတီ’’တိ။

ဧဝံ သဝနဟေတုသုဏန္တပုဂ္ဂလသဝနဝိသေသဝသေန ပဒတ္တယဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေဟိပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ ယာ သာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မဿဝနာကာရေန ပဝတ္တာ မနောဒွါရဝိညာဏဝီထိ၊ တဿာ။ သာ ဟိ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိတုံ သမတ္ထာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေနာ’’တိ။ နာနပ္ပကာရေနာတိ ဝက္ခမာနာနံ အနေကဝိဟိတာနံ ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏာနံ နာနာကာရေန။ ဧတေန ဣမိဿာ ယောဇနာယ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဒီပေတိ။ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနန္တိ ပဝတ္တိယာ အတ္ထိဘာဝပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနန္တိ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဝိညာဏဝီထိ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တာ၊ တဿ ဓမ္မတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န သုတသဒ္ဒဿ ဓမ္မတ္ထတ္တာ။ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋီကရဏံ ‘‘အယဉှေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏဝီထိယာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ မယာတိ ကတ္တုအတ္ထေ။

ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသနန္တိ နိဒဿနတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ နိဒဿေတဗ္ဗဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာဘာဝါဘာဝတော။ တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဒဿေတိ။ သုတ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာသဒ္ဒတ္တာ သဝနကိရိယာယ စ သာဓာရဏဝိညာဏပဗန္ဓပဋိဗဒ္ဓတ္တာ တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသန’’န္တိ။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတီတိ။

ယဿ စိတ္တသန္တာနဿာတိအာဒိပိ အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပုရိမယောဇနာယ အညထာ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာကာရပညတ္တီတိ ဥပါဒါပညတ္တိ ဧဝ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရူပါဒါနဝသေန တထာ ဝုတ္တာ။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသောတိ သောတဗ္ဗဘူတော ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စိတ္တသန္တာနဝိနိမုတ္တဿ ပရမတ္ထတော ကဿစိ ကတ္တု အဘာဝေပိ သဒ္ဒဝေါဟာရေန ဗုဒ္ဓိပရိကပ္ပိတဘေဒဝစနိစ္ဆာယ စိတ္တသန္တာနတော အညံ ဝိယ တံသမင်္ဂိံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂိနော’’တိ။ သဝနကိရိယာဝိသယောပိ သောတဗ္ဗဓမ္မော သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနဿ ဣဓ ပရမတ္ထတော ကတ္တုဘာဝတော၊ သဝနဝသေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ ဝါ သဝနကိရိယာဘာဝတော တံကိရိယာကတ္တု စ ဝိသယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံသမင်္ဂိနော ကတ္တုဝိသယေ’’တိ။ သုတာကာရဿ စ ထေရဿ သမ္မာနိစ္ဆိတဘာဝတော အာဟ ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဧတေန ဝါ အဝဓာရဏတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အယမတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုဗ္ဗေ သုတာနံ နာနာဝိဟိတာနံ သုတ္တသင်္ခါတာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ဥပဓာရိတရူပဿ အာကာရဿ နိဒဿနဿ၊ အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနသဘာဝေါ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ တဒါကာရာဒိဥပဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတဓမ္မပဗန္ဓဗျာပါရတာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ သဝနကိရိယာ ပန ပုဂ္ဂလဝါဒိနောပိ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ နတ္ထီတိ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ‘‘မေ’’တိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသယတ္တာ ဝိညာဏကိစ္စဿ စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗတော ‘‘မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိသဘာဝါ ယထာက္ကမံ ဧဝံ-သဒ္ဒ – သုတ-သဒ္ဒါနံ အတ္ထာတိ တေ တထာရူပ-ပညတ္တိ-ဥပါဒါနဘူတ-ဓမ္မပဗန္ဓဗျာပါရဘာဝေန ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော၊ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကရဏကိရိယာကတ္တုကမ္မဝိသေသပ္ပကာသနဝသေန ပုဂ္ဂလဗျာပါရဝိသယပုဂ္ဂလဗျာပါရနိဒဿနဝသေန ဂဟဏာကာရဂါဟကတဗ္ဗိသယဝိသေသနိဒ္ဒေသဝသေန ကတ္တုကရဏဗျာပါရကတ္တုနိဒ္ဒေသဝသေန စ ဒုတိယာဒယော စတဿော အတ္ထယောဇနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗဿပိ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒိဝသေန ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု အန္တောဂဓတ္တာ တေသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေန္တော အာဟ – ‘‘ဧဝန္တိ စ မေတိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ စ ‘‘မေ’’တိ စ ဝုစ္စမာနဿတ္ထဿ အာကာရာဒိနော ဓမ္မာနံ အသလ္လက္ခဏဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ အာဟ – ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တတ္ထ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာတိ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထဝသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော၊ အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ၊ သော ရူပသဒ္ဒါဒိသဘာဝေါ၊ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝေါ ဝါ အတ္ထော သစ္စိကဋ္ဌော ပရမတ္ထော စာတိ ဝုစ္စတိ၊ န တထာ ‘‘ဧဝံ မေ’’တိ ပဒါနံ အတ္ထောတိ။ ဧတမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကိဉှေတ္ထ တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုတန္တိ ပန သဒ္ဒါယတနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ယဉှိ တံ ဧတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ပန ဝုတ္တေ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိသဗ္ဗံ လဗ္ဘတိ။

တံ တံ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတောတိ သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒိနော ပစ္စာမသနဝသေန ‘‘ဧဝ’’န္တိ၊ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ဥပါဒါယ ‘‘မေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝေါဟာရော ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတွာဝ ပဝတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော’’တိ အသုတံ န ဟောတီတိ ဟိ သုတန္တိ ပကာသိတောယမတ္ထောတိ။ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓါ သုတ္တဿ ပကာရဝိသေသာ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ထေရေန ပစ္စာမဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘အသမ္မောဟံ ဒီပေတီ’’တိ။ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတီတိ ဧတေန ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ နာနပ္ပကာရတံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတဉ္စ ဒဿေတိ။ သုတဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတီတိ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဒဿိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသမ္မောဟေနာတိ သမ္မောဟာဘာဝေန၊ ပညာယ ဧဝ ဝါ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရကာလပညာသိဒ္ဓိ။ ဧဝံ အသမ္မောသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော၊ ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော၊ ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိအာဒိ ‘‘ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိ ကတွာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပဓာနတာ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂) ဝိယ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝါ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ဝိယ အပ္ပဓာနတ္တေ ပညာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဧတိဿာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ယထာသမ္ဘဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဿ၊ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ၊ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတဿာတိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယောနိသောမနသိကာရံ ဒီပေတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝိက္ခေပံ ဒီပေတီတိ ‘‘မူလပရိယာယံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိပုစ္ဆာဝသေန ပကရဏပ္ပတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿာတိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနဒေသကပယောဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ။ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယေဟိ ဝိယ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထေဟိ ယောနိသောမနသိကာရဿ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနေန ဝိယ စ အဝိက္ခေပဿ ယထာ ယောနိသောမနသိကာရေန ဖလဘူတေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာနံ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ တဒဝိနာဘာဝတော၊ ဧဝံ အဝိက္ခေပေန ဖလဘူတေန ကာရဏဘူတာနံ သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာနံ သိဒ္ဓိ ဒဿေတဗ္ဗာ သိယာ အဿုတဝတော သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။ န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တောတိအာဒိနာ သမတ္ထနဝစနေန ပန အဝိက္ခေပေန ကာရဏဘူတေန သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ဖလဘူတဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ သိဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော သိယာ – သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာ န ဧကန္တေန အဝိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဗာဟိရင်္ဂတ္တာ၊ အဝိက္ခေပေါ ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယော ဝိယ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ ဧကန္တကာရဏန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အဝိက္ခေပေန သပ္ပုရိသူပနိဿယသိဒ္ဓိဇောတနာ န သမတ္ထိတာဝ၊ နော န သမတ္ထိတာ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ သပ္ပုရိသပယိရုပါသနာဘာဝဿ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမံ ဖလေန ကာရဏဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိသဗ္ဘာဝဿ၊ ဒုတိယံ ကာရဏေန ဖလဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဧကန္တဝဿိနာ ဝိယ မေဃဝုဋ္ဌာနေန ဝုဋ္ဌိပ္ပဝတ္တိယာ။

ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိဩဂါဟနာကာရော နိရဝသေသပရဟိတပါရိပူရိကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော’’တိ။ ယသ္မာ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာသင်္ခါတံ ဂုဏဒွယံ။ အပရာပရဝုတ္တိယာ စေတ္ထ စက္ကဘာဝေါ၊ စရန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာ သမ္ပတ္တိဘဝေသူတိ ဝါ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁)။ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေါ စေတ္ထ ဒေသနာက္ကမဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာတိ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယဿ အတ္ထိတာယ။ သမ္မာပဏိဟိတတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော သုဒ္ဓါသယော ဟောတိ တဒသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတောတိ အာဟ – ‘‘အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ၊ သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၄၃)၊ ‘‘ကတပုညောသိ တွံ အာနန္ဒ၊ ပဓာနမနုယုဉ္ဇ၊ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇) စ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ။ ပယောဂသုဒ္ဓိယာတိ ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမဿ ဓမ္မဿဝနပယောဂဿ ဝိသဒဘာဝေန။ တထာ စာဟ ‘‘အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ။ သဗ္ဗဿ ဝါ ကာယဝစီပယောဂဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန။ ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂေါ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတီတိ။

နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေနာတိအာဒိနာ အတ္ထဗျဉ္ဇနေသု ထေရဿ ဧဝံသဒ္ဒသုတ-သဒ္ဒါနံ အသမ္မောဟာသမ္မောသဒီပနတော စတုပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သောတဗ္ဗဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာတိ ဧတေန အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော၊ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သာမညေနေဝ သောတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသံ အာမသတီတိ ဒဿေတိ။ မနောဒိဋ္ဌိကရဏာ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ အနုပေက္ခနသုပ္ပဋိဝေဓာ ဝိသေသတော မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ ဝုတ္တနယေန ယောနိသောမနသိကာရဒီပကေန ဧဝံသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ၊ သဝနဓာရဏဝစီပရိစယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ ဝိသေသေန သောတာဝဓာနပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ အဝိက္ခေပဒီပကေန သုတ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဓမ္မဿဝနေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ မနသာနုပေက္ခိတာတိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ၊ ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိယော’’တိအာဒိနာ နယေန မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ။ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိဘူတာယ၊ ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ၊ ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ။

သကလေန ဝစနေနာတိ ပုဗ္ဗေ တီဟိ ပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော အဒဟန္တောတိ ‘‘မမေဒ’’န္တိ အတ္တနိ အဋ္ဌပေန္တော။ အသပ္ပုရိသဘူမိန္တိ အကတညုတံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဧဝံ ဝုတ္တံ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထံ၊ သာ ဧဝ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ အသဒ္ဓမ္မော။ နနု စ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ‘‘မမေဒံ ဝစန’’န္တိ အဓိမာနဿ၊ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ အဘာဝတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမတိက္ကမာဒိဝစနံ နိရတ္ထကန္တိ? နယိဒမေဝံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝဒန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဿနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝတာနံ ပရိဝိတက္ကာပေက္ခံ တထာဝစနန္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ ခဏေ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ဘဂဝါ စ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အယဉ္စ အာယသ္မာ ဒေသနာကုသလော၊ ဣဒါနိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ သကျကုလပ္ပသုတော တထာဂတဿ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော၊ ကိံ နု ခေါ သယံ သစ္ဆိကတံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဥဒါဟု ဘဂဝတောယေဝ ဝစနံ ယထာသုတ’’န္တိ။ ဧဝံ တဒါသင်္ကိတပ္ပကာရတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမောက္ကမာဒိတော အတိက္ကမာဒိ ဝိဘာဝိတန္တိ။ အပ္ပေတီတိ နိဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေသု ယထာရဟံ သတ္တေ နေတီတိ နေတ္တိ၊ ဓမ္မောယေဝ နေတ္တိ ဓမ္မနေတ္တိ။

ဒဠှတရနိဝိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ ကင်္ခါ။ နာတိသံသပ္ပနာ မတိဘေဒမတ္တာ ဝိမတိ။ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ ဘဂဝတာ ဒေသိတတ္တာ၊ သမ္မုခါဝဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ ခလိတဒုရုတ္တာဒိဂဟဏဒေါသာဘာဝတော စ။ ဧတ္ထ စ ပဌမာဒယော တိဿော အတ္ထယောဇနာ အာကာရာဒိအတ္ထေသု အဂ္ဂဟိတဝိသေသမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဒဿိတာ၊ တတော ပရာ စတဿော အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝိဘာဝိတာ၊ ပစ္ဆိမာ ပန တိဿော ယထာက္ကမံ အာကာရတ္ထံ နိဒဿနတ္ထံ အဝဓာရဏတ္ထဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ယောဇိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧက-သဒ္ဒေါ အညသေဋ္ဌာသဟာယသင်္ချာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ၊ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) အညတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈) သေဋ္ဌတ္ထေ၊ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၀၅) အသဟာယေ၊ ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု သင်္ချာယံ။ ဣဓာပိ သင်္ချာယန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စာတိ ယုတ္တကာလဉ္စ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပာဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပဋိလာဘဟေတုတ္တာ။ ခဏော ဧဝ စ သမယော။ ယော ‘‘ခဏော’’တိ စ ‘‘သမယော’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧကောဝါတိ ဟိ အတ္ထော မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ သမယောပိ ခေါတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတုပိ။ သမယပ္ပဝါဒကေတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေ။ တတ္ထ ဟိ နိသိန္နာ တိတ္ထိယာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ပဝဒန္တီတိ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ဟိတပဋိလာဘာ။ အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ အဘိသမယော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ ပီဠနာဒီနိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာနိ။ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ။ တာနေဝ တထာ ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပီဠနံ ဒုက္ခသစ္စဿ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ။ သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ။

တတ္ထ သဟကာရီကာရဏံ သန္နိဇ္ဈံ သမေတိ သမဝေတီတိ သမယော၊ သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ဧတ္ထ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော၊ ခဏော။ သမေတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော၊ သဘာဝဓမ္မော ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော၊ ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကရဏံ ဝိယ စ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတီတိ။ သမံ၊ သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော၊ သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟောတိ။ အဝသေသပစ္စယာနံ သမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော၊ ဒိဋ္ဌိ၊ ဒိဋ္ဌိသညောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမိတိ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော၊ ပဋိလာဘော။ သမယနံ၊ သမ္မာ ဝါ အယနံ အပဂမောတိ သမယော၊ ပဟာနံ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယ-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အဘိသမယသဒ္ဒဿ ဥဒါဟရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဿာတိ သမယသဒ္ဒဿ။ ကာလော အတ္ထော သမဝါယာဒီနံ အတ္ထာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော၊ ဒေသဒေသကပရိသာနံ ဝိယ သုတ္တဿ နိဒါနဘာဝေန ကာလဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော စ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယမိတဝသေနေဝ ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမေတွာတိ? အာဟ – ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမံ အကတွာ သမယသဒ္ဒဿ ဝစနေန အယမ္ပိ ဂုဏော လဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေဝသိကံ ဈာနဖလသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနကာလော၊ ဝိသေသတော သတ္တသတ္တာဟာနိ။ သုပ္ပကာသာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုသံကမ္ပနဩဘာသပါတုဘာဝါဒီဟိ ပါကဋာ။ ယထာဝုတ္တဘေဒေသု ဧဝ သမယေသု ဧကဒေသံ ပကာရန္တရေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယော စာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ ဉာဏကိစ္စသမယော အတ္တဟိတပဋိပတ္တိသမယော စ အဘိသမ္ဗောဓိသမယော၊ အရိယတုဏှီဘာဝသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော၊ ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပဋိပတ္တိဓမ္မိကထာသမယော ဒေသနာသမယော ဧဝ။

ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အဘိဓမ္မတဒညသုတ္တပဒဝိနယေသု။ တထာတိ ဘုမ္မကရဏေဟိ။ အဓိကရဏတ္ထော အာဓာရတ္ထော။ ဘာဝေါ နာမ ကိရိယာ၊ တာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ။ တတ္ထ ယထာ ကာလော သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော သယံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတော၊ သာယနှေ ဂစ္ဆတီ’’တိ စ အာဒီသု၊ သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓါ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ၊ ယဝရာသိယံ သမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု၊ ဧဝံ ဣဓာပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဓိကရဏဉှိ…ပေ… ဓမ္မာန’’န္တိ။ ယသ္မိံ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဧဝ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော၊ ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော’’တိ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ ဣဓာပိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ တသ္မိံ သမယေ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘သတီ’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတိ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတောတိ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒကိရိယာ ဖဿာဒီနံ ဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတိ။ ယသ္မိံ သမယေတိ ယသ္မိံ နဝမေ ခဏေ၊ ယသ္မိံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဟေတုမှိ၊ ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ၊ ဟေတုမှိ၊ ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ ဥဘယတ္ထ သမယသဒ္ဒေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော ကတော လက္ခဏဘူတဘာဝယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ခဏ…ပေ… လက္ခီယတီ’’တိ။

ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ အဇ္ဈေနေန ဝသတိ၊ ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ၊ ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝီတိက္ကမဉှိ သုတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒါနိ ပညပေန္တော ဘဂဝါ ဝိဟရတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော တတိယပါရာဇိကာဒီသု ဝိယ။

အစ္စန္တမေဝ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ ပရဟိတပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဇောတနတ္ထံ။ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ အဇ္ဈေတီ’’တိ။

ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဝိသေသော။ တေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဗျတ္တယော ကတောတိ ဒဿေတိ။

သေဋ္ဌန္တိ သေဋ္ဌဝါစကံ ဝစနံ ‘‘သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော။ တထာ ဥတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော၊ ဂရုကရဏာရဟတာယ ဝါ ဂါရဝယုတ္တော။ ဝုတ္တောယေဝ၊ န ပန ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဧကဒေသဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အပရော နယော (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝိနယာနိသံသကထာဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄၄၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) – ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ၊ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ၊ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ၊ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ၊ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

ဘဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ၊ ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊

ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ၊ ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော။

တတ္ထ ကထံ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ၊ တေ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ တထာဂတဿ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တထာ ဟိဿ သီလံ၊ သမာဓိ၊ ပညာ၊ ဝိမုတ္တိ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ၊ ဟိရီ၊ ဩတ္တပ္ပံ၊ သဒ္ဓါ၊ ဝီရိယံ၊ သတိ သမ္ပဇညံ၊ သီလဝိသုဒ္ဓိ၊ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ၊ သမထော၊ ဝိပဿနာ၊ တီဏိ ကုသလမူလာနိ၊ တီဏိ သုစရိတာနိ၊ တယော သမ္မာဝိတက္ကာ၊ တိဿော အနဝဇ္ဇသညာ၊ တိဿော ဓာတုယော၊ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ၊ စတ္တာရိ အရိယဖလာနိ၊ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ စတုယောနိပဋိစ္ဆေဒကဉာဏံ၊ စတ္တာရော အရိယဝံသာ၊ စတ္တာရိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ၊ ပဉ္စ ပဓာနိယင်္ဂါနိ၊ ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ၊ ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ ပဉ္စ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော၊ ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနဉာဏာနိ၊ ပဉ္စ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ သညာ၊ ဆ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ၊ ဆ ဂါရဝါ၊ ဆ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော၊ ဆ သတတဝိဟာရာ၊ ဆ အနုတ္တရိယာနိ၊ ဆ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ၊ ဆ အဘိညာ၊ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ၊ သတ္တ အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ၊ သတ္တ အရိယဓမ္မာ၊ သတ္တ အရိယဓနာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ သတ္တ သပ္ပုရိသဓမ္မာ၊ သတ္တ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ၊ သတ္တ သညာ၊ သတ္တ ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလဒေသနာ၊ သတ္တ ခီဏာသဝဗလဒေသနာ၊ အဋ္ဌ ပညာပဋိလာဘဟေတုဒေသနာ၊ အဋ္ဌ သမ္မတ္တာနိ၊ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာတိက္ကမာ၊ အဋ္ဌ အာရမ္ဘဝတ္ထူနိ၊ အဋ္ဌ အက္ခဏဒေသနာ၊ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကာ၊ အဋ္ဌ အဘိဘာယတနဒေသနာ၊ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ၊ နဝ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ၊ နဝ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနိ၊ နဝ သတ္တာဝါသဒေသနာ၊ နဝ အာဃာတပဋိဝိနယာ၊ နဝ သညာ၊ နဝ နာနတ္တာ၊ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ၊ ဒသ နာထကရဏာ ဓမ္မာ၊ ဒသ ကသိဏာယတနာနိ၊ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ၊ ဒသ သမ္မတ္တာနိ၊ ဒသ အရိယဝါသာ၊ ဒသ အသေက္ခဓမ္မာ၊ ဒသ တထာဂတဗလာနိ၊ ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ၊ ဒွါဒသ ဓမ္မစက္ကာကာရာ၊ တေရသ ဓုတဂုဏာ၊ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ၊ ပဉ္စဒသ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ၊ သောဠသဝိဓာ အာနာပါနဿတိ၊ သောဠသ အပရန္တပနီယာ ဓမ္မာ၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ၊ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ၊ စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ ပညာသ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာနိ၊ ပရောပဏ္ဏာသ ကုသလဓမ္မာ၊ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏံ၊ အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနပဝိစယပစ္စဝေက္ခဏဒေသနာဉာဏာနိ တထာ အနန္တာသု လောကဓာတူသု အနန္တာနံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဉာဏာနိ စာတိ ဧဝမာဒယော အနန္တာပရိမာဏဘေဒါ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါ ဂုဏဘာဂါ အဿ အတ္ထီတိ ‘‘ဘာဂဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ တာဝ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ။

ယသ္မာ သီလာဒယော သဗ္ဗေ၊ ဂုဏဘာဂါ အသေသတော၊

ဝိဇ္ဇန္တိ သုဂတေ တသ္မာ၊ ဘဂဝါတိ ပဝုစ္စတီတိ။

ကထံ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နေဟိ မနုဿတ္တာဒိကေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတမဟာဘိနီဟာရေဟိ မဟာဗောဓိသတ္တေဟိ ပရိပူရိတဗ္ဗာ ဒါနပါရမီ၊ သီလ၊ နေက္ခမ္မ၊ ပညာ၊ ဝီရိယ၊ ခန္တိ၊ သစ္စ၊ အဓိဋ္ဌာန၊ မေတ္တာ၊ ဥပေက္ခာပါရမီတိ ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော၊ ဒါနာဒီနိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ၊ သစ္စာဒီနိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ၊ အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ နယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂေါတိ ပဉ္စ မဟာပရိစာဂါ၊ ပုဗ္ဗယောဂေါ၊ ပုဗ္ဗစရိယာ၊ ဓမ္မက္ခာနံ၊ ဉာတတ္ထစရိယာ၊ လောကတ္ထစရိယာ၊ ဗုဒ္ဓိစရိယာတိ ဧဝမာဒယော၊ သင်္ခေပတော ဝါ သဗ္ဗေ ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာ၊ တေ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ယထာ ဟာနဘာဂိယာ သံကိလေသဘာဂိယာ ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောန္တိ၊ အထ ခေါ ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ အနဝသေသတော ဘတာ သမ္ဘတာ အဿ အတ္ထီတိ ‘‘ဘတဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော နိရုတ္တိနယေန တ-ကာရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ။ အထ ဝါ ဘတဝါတိ တေယေဝ ယထာဝုတ္တေ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘရိ သမ္ဘရိ၊ ပရိပူရေသီတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ။

သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ သဗ္ဗေ၊ ဒါနပါရမိအာဒိကေ၊

သမ္ဘာရေ ဘတဝါ နာထော၊ တေနာပိ ဘဂဝါ မတောတိ။

ကထံ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိဘာဂါ၊ တေ အနဝသေသတော လောကဟိတတ္ထံ အတ္တနော စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ နိစ္စကပ္ပံ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသီတိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ အဘိညေယျဓမ္မေသု ကုသလာဒီသု ခန္ဓာဒီသု စ ယေ တေ ပရိညေယျာဒိဝသေန သင်္ခေပတော ဝါ စတုဗ္ဗိဓာ အဘိသမယဘာဂါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန ‘‘စက္ခု ပရိညေယျံ သောတံ…ပေ… ဇရာမရဏံ ပရိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁) အနေကေ ပရိညေယျဘာဂါ၊ ‘‘စက္ခုဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော…ပေ… ဇရာမရဏဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဟာတဗ္ဗဘာဂါ၊ ‘‘စက္ခုဿ နိရောဓော…ပေ… ဇရာမရဏဿ နိရောဓော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဂါ၊ ‘‘စက္ခုဿ နိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ စ အနေကဘေဒါ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဂါ စ ဓမ္မာ၊ တေ သဗ္ဗေ ဝနိ ဘဇိ ယထာရဟံ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာနံ ဝသေန သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ‘‘ယေ ဣမေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ၊ ကိန္တိ နု ခေါ တေ ဝိနေယျသန္တာနေသု ပတိဋ္ဌပေယျ’’န္တိ မဟာကရုဏာယ ဝနိ အဘိပတ္ထယိ၊ သာ စဿ အဘိပတ္ထနာ ယထာဓိပ္ပေတဖလာဝဟာ အဟောသိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။

ယသ္မာ ဉေယျသမာပတ္တိဂုဏဘာဂေ အသေသတော၊

ဘဇိ ပတ္ထယိ သတ္တာနံ၊ ဟိတာယ ဘဂဝါ တတောတိ။

ကထံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? သမာသတော တာဝ ကတပုညေဟိ ပယောဂသမ္ပန္နေဟိ ယထာဝိဘဝံ ဘဇီယန္တီတိ ဘဂါ၊ လောကိယလောကုတ္တရာ သမ္ပတ္တိယော။ တတ္ထ လောကိယေ တာဝ တထာဂတော သမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဘူတော ပရမုက္ကံသဂတေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ၊ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ သမန္နာနေန္တော ဗုဒ္ဓဓမ္မေ ပရိပါစေသိ၊ ဗုဒ္ဓဘူတော ပန တေ နိရဝဇ္ဇသုခူပသံဟိတေ အနညသာဓာရဏေ လောကုတ္တရေပိ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန ပဒေသရဇ္ဇဣဿရိယစက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိ-ဒေဝရဇ္ဇသမ္ပတ္တိအာဒိဝသေန- ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တိဉာဏဒဿန-မဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိ- ကိရိယာဒိ-ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝသေန စ အနေကဝိဟိတေ အနညသာဓာရဏေ ဘဂေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။

ယာ တာ သမ္ပတ္တိယော လောကေ၊ ယာ စ လောကုတ္တရာ ပုထု၊

သဗ္ဗာ တာ ဘဇိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတောတိ။

ကထံ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ? ဘတ္တာ ဒဠှဘတ္တိကာ အဿ ဗဟူ အတ္ထီတိ ဘတ္တဝါ။ တထာဂတော ဟိ မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမိတနိရုပမပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိဘာဝတော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော၊ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တူပကာရိတာယ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏ-အသီတိအနုဗျဉ္ဇန-ဗျာမပ္ပဘာဒိအနညသာဓာရဏ- ဝိသေသပဋိမဏ္ဍိတ-ရူပကာယတာယ ယထာဘုစ္စ-ဂုဏာဓိဂတေန ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန လောကတ္တယဗျာပိနာ သုဝိပုလေန သုဝိသုဒ္ဓေန စ ထုတိဃောသေန သမန္နာဂတတ္တာ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာသု အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိအာဒီသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိနိရတိသယဂုဏဝိသေသ-သမင်္ဂိဘာဝတော စ ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော၊ ဃောသပ္ပမာဏော ဃောသပ္ပသန္နော၊ လူခပ္ပမာဏော လူခပ္ပသန္နော၊ ဓမ္မပ္ပမာဏော ဓမ္မပ္ပသန္နောတိ ဧဝံ စတုပ္ပမာဏိကေ လောကသန္နိဝါသေ သဗ္ဗထာပိ ပသာဒါဝဟဘာဝေန သမန္တပါသာဒိကတ္တာ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သဒေဝမနုဿာနံ အာဒရဗဟုမာနဂါရဝါယတနတာယ ပရမပေမသမ္ဘတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယေ တဿ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌိတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ၊ ကေနစိ အသံဟာရိယာ တေသံ ပသာဒဘတ္တိ သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ။ တထာ ဟိ တေ အတ္တနော ဇီဝိတပရိစ္စာဂေပိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပရိစ္စဇန္တိ၊ တဿ ဝါ အာဏံ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော၊

ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅) စ။

ဧဝံ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ နိရုတ္တိနယေန ဧကဿ တ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ဣတရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ။

ဂုဏာတိသယယုတ္တဿ၊ ယသ္မာ လောကဟိတေသိနော၊

သမ္ဘတ္တာ ဗဟဝေါ သတ္ထု၊ ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီတိ။

ကထံ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ယသ္မာ တထာဂတော ဗောဓိသတ္တဘူတောပိ ပုရိမာသု ဇာတီသု ပါရမိယော ပူရေန္တော ဘဂသင်္ခါတံ သိရိံ ဣဿရိယံ ယသဉ္စ ဝမိ၊ ဥဂ္ဂိရိ၊ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ၊ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေပိ ဟတ္ထာဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒေဝလောကာဓိပစ္စသဒိသံ စတုဒီပိဿရိယံ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယံ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသဉ္စ တိဏာယပိ အမညမာနော နိရပေက္ခော ပဟာယ အဘိနိက္ခမိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဣမေ သိရိအာဒိကေ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ၊ တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ၊ သိနေရုယုဂန္ဓရဥတ္တရကုရုဟိမဝန္တာဒိဘာဇနလောကဝိသေသသန္နိဿယာ သောဘာ ကပ္ပဋ္ဌိယဘာဝတော၊ တေပိ ဘဂေ ဝမိ တန္နိဝါသိသတ္တာဝါသသမတိက္ကမနတော၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပဟာနေန ပဇဟီတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

စက္ကဝတ္တိသိရိံ ယသ္မာ၊ ယသံ ဣဿရိယံ သုခံ၊

ပဟာသိ လောကစိတ္တဉ္စ၊ သုဂတော ဘဂဝါ တတောတိ။

ကထံ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ဘာဂါ နာမ သဘာဂဓမ္မကောဋ္ဌာသာ၊ တေ ခန္ဓာယတနဓာတာဒိဝသေန၊ တတ္ထာပိ ရူပဝေဒနာဒိဝသေန၊ ပထဝိယာဒိအတီတာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓာ။ တေ ဘဂဝါ သဗ္ဗံ ပပဉ္စံ သဗ္ဗံ ယောဂံ သဗ္ဗံ ဂန္ထံ သဗ္ဗံ သံယောဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ အမတံ ဓာတုံ သမဓိဂစ္ဆန္တော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ န ပစ္စာဂမိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဗ္ဗတ္ထမေဝ ပထဝိံ အာပံ တေဇံ ဝါယံ၊ စက္ခုံ သောတံ ဃာနံ ဇိဝှံ ကာယံ မနံ၊ ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဓမ္မေ၊ စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ သညံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ စေတနံ၊ ရူပတဏှံ…ပေ… ဓမ္မတဏှံ၊ ရူပဝိတက္ကံ…ပေ… ဓမ္မဝိတက္ကံ၊ ရူပဝိစာရံ…ပေ… ဓမ္မဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ အနုပဒဓမ္မဝိဘာဂဝသေနပိ သဗ္ဗေဝ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ အနဝသေသတော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ အနပေက္ခပရိစ္စာဂေန ဆဍ္ဍယိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ ‘‘ယံ တံ၊ အာနန္ဒ၊ စတ္တံ ဝန္တံ မုတ္တံ ပဟီနံ ပဋိနိဿဋ္ဌံ၊ တံ တထာဂတော ပုန ပစ္စာဂမိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာဂေ ဝမီတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာကုသလေ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ ဟီနပဏီတေ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ အရိယမဂ္ဂဉာဏမုခေန ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခော ပရိစ္စဇိ ပဇဟိ၊ ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ပဂေဝ အဓမ္မာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)၊ ကုလ္လူပမံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ နိတ္ထရဏတ္ထာယ၊ နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

ခန္ဓာယတနဓာတာဒိ-ဓမ္မဘာဂါမဟေသိနာ၊

ကဏှသုက္ကာ ယတော ဝန္တာ၊ တတောပိ ဘဂဝါ မတောတိ။

တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ၊ ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊

ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ၊ ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော’’တိ။

ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတီတိ ‘‘ယော ဝေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဝစနတော ဓမ္မဿ သတ္ထုဘာဝပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရသင်္ဃာတသမာနကာယော ပရေဟိ အဘေဇ္ဇသရီရတ္တာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ရူပကာယေ ကေနစိ သက္ကာ အန္တရာယော ကာတုန္တိ။

ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဝက္ခမာနဿ သကလဿ သုတ္တဿ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဒဿနတော။ သာဝကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန မယာ မဟာသာဝကေန သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ မယာဝ သုတံ၊ န အနုဿုတိကံ၊ န ပရမ္ပရာဘတန္တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒီပနတော။ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဘဂဝါ-သဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တဿ သမယ-သဒ္ဒဿ ကာလဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပဋိမဏ္ဍိတဘာဝဒီပနတော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒါ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ကပ္ပကသာယေ ကလိယုဂေ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ အဟော မဟစ္ဆရိယံ၊

ဟုတာဝဟမဇ္ဈေ ဇာတံ၊ သမုဒိတမကရန္ဒမရဝိန္ဒ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁ ရူပါဒိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ)၊

ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနဘာဝတော။

မင်္ဂလဒိဝသော သုခဏော သုနက္ခတ္တန္တိ အဇ္ဇ မင်္ဂလဒိဝသော၊ တသ္မာ သုနက္ခတ္တံ၊ တတ္ထာပိ အယံ သုခဏော။ မာ အတိက္ကမီတိ မာ ရတ္တိဝိဘာယနံ အနုဒိက္ခန္တာနံ ရတ္တိ အတိက္ကမီတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥက္ကာသု ဌိတာသု ဌိတာတိ ဥက္ကဋ္ဌာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၅၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၃၆)။ ဥက္ကာသု ဝိဇ္ဇောတလန္တီသု ဌိတာ ပတိဋ္ဌိတာတိ မူလဝိဘူဇာဒိပက္ခေပေန (ပါဏိနိ ၃။၂။၅) သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိရုတ္တိနယေန ဝါ ဥက္ကာသု ဌိတာသု ဌိတာ အာသီတိ ဥက္ကဋ္ဌာ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ မနုဿသမ္ပတ္တိယာ ဥပကရဏသမ္ပတ္တိယာ စ သာ နဂရီ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏယောဂတော ‘ဥက္ကဋ္ဌာ’တိ နာမံ လဘီ’’တိ။

အဝိသေသေနာတိ န ဝိသေသေန၊ ဝိဟာရဘာဝသာမညေနာတိ အတ္ထော။ ဣရိယာပထ…ပေ… ဝိဟာရေသူတိ ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရော ဗြဟ္မဝိဟာရော အရိယဝိဟာရောတိ ဧတေသု စတူသု ဝိဟာရေသု။ သမင်္ဂိပရိဒီပနန္တိ သမင်္ဂီဘာဝပရိဒီပနံ။ ဧတန္တိ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဧတံ ပဒံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဂိဟီဟိ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ သဟနန္ဒီ သဟသောကီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဣရိယာပထဝိဟာရေ အာဂတံ၊ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆၀၊ ဝိဘ။ ၆၂၄) ဒိဗ္ဗဝိဟာရေ၊ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၂။၃၀၉၊ ၃။၂၃၀) ဗြဟ္မဝိဟာရေ၊ ‘‘သော ခေါ အဟံ အဂ္ဂိဝေဿန တဿာယေဝ ကထာယ ပရိယောသာနေ တသ္မိံ ဧဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ သမာဒဟာမိ၊ ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) အရိယဝိဟာရေ။

တတ္ထ ဣရိယနံ ဝတ္တနံ ဣရိယာ၊ ကာယပ္ပယောဂေါ။ တဿာ ပဝတ္တနုပါယဘာဝတော ဌာနာဒိ ဣရိယာပထော။ ဌာနသမင်္ဂီ ဝါ ဟိ ကာယေန ကိဉ္စိ ကရေယျ ဂမနာဒီသု အညတရသမင်္ဂီ ဝါ။ အထ ဝါ ဣရိယတိ ပဝတ္တတိ ဧတေန အတ္တဘာဝေါ၊ ကာယကိစ္စံ ဝါတိ ဣရိယာ၊ တဿာ ပဝတ္တိယာ ဥပါယဘာဝတော ပထောတိ ဣရိယာပထော၊ ဌာနာဒိ ဧဝ။ သော စ အတ္ထတော ဂတိနိဝတ္တိအာဒိအာကာရေန ပဝတ္တော စတုသန္တတိရူပပဗန္ဓော ဧဝ။ ဝိဟရဏံ၊ ဝိဟရတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝိဟာရော၊ ဣရိယာပထော ဧဝ ဝိဟာရော ဣရိယာပထဝိဟာရော။ ဒိဝိ ဘဝေါတိ ဒိဗ္ဗော။ တတ္ထ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဒေဝလောကေ ဘဝေါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေါ၊ တဒတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ အဘိညာဘိနီဟာရဝသေန မဟာဂတိကတ္တာ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ ဒိဗ္ဗော စ သော ဝိဟာရော စာတိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော၊ စတဿော ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော။ အာရုပ္ပသမာပတ္တိယောပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဗြဟ္မူနံ၊ ဗြဟ္မာနော ဝါ ဝိဟာရာ ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ စတဿော အပ္ပမညာယော။ အရိယာနံ၊ အရိယာ ဝါ ဝိဟာရာ အရိယဝိဟာရာ၊ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ။ သော ဟိ ဘဂဝါ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနန္တိအာဒိ ယဒိပိ ဘဂဝါ ဧကေနပိ ဣရိယာပထေန စိရတရံ ကာလံ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ၊ တထာပိ ‘‘ဥပါဒိန္နကသရီရဿ နာမ အယံ သဘာဝေါ’’တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ဘဂဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တော ဝေနေယျာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော၊ နာနာသမာပတ္တီဟိ စ ကာလံ ဝီတိနာမေန္တော ဝသတီတိ ဝေနေယျသတ္တာနံ အတ္တနော စ ဝိဝိဓံ ဟိတသုခံ ဟရတိ ဥပနေတိ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တသ္မာ ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သုဘဂတ္တာတိ သိရီကာမာနဝသေန သောဘနတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သုန္ဒရသိရိကတ္တာ သုန္ဒရကာမတ္တာ စာ’’တိ။ ဆဏသမဇ္ဇဥဿဝေတိ ဧတ္ထ ဆဏံ နာမ ဖဂ္ဂုနမာသာဒီသု ဥတ္တရဖဂ္ဂုနာဒိ-အဘိလက္ခိတဒိဝသေသု သပရိဇနာနံ မနုဿာနံ မင်္ဂလကရဏံ။ သမဇ္ဇံ နာမ နဋသမဇ္ဇာဒိ။ ဥဿဝေါ နက္ခတ္တံ။ ယတ္ထ ဂါမနိဂမဝါသိနော တယော သတ္တ ဝါ ဒိဝသေ နက္ခတ္တဃောသနံ ကတွာ ယထာဝိဘဝံ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ဘောဂေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ နက္ခတ္တကီဠနံ ကီဠန္တိ။ တေသံ တံ တထေဝ ဟောတီတိ တေသံ မနုဿာနံ တံ ပတ္ထနံ တန္နိဝါသိဒေဝတာနုဘာဝေန ယေဘုယျေန တထေဝ ဟောတိ၊ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ဗဟုဇနကန္တတာယာတိ ဣမိနာ ‘‘သုန္ဒရကာမတ္တာ’’တိ ဧတဿေဝ ပဒဿ ပကာရန္တရေန အတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ကမနီယဋ္ဌေန သုဋ္ဌု ဘဇီယတီတိ သုဘဂံ၊ သုဘာ အဂါ ရုက္ခာ ဧတ္ထာတိ ဝါ သုဘဂံ၊ သုန္ဒရကိတ္တိယောဂတော ဝါ ‘‘သုဘဂ’’န္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘သုဘာဂဝနေ’’တိ ပဌန္တိ၊ ‘‘သုန္ဒရဘူမိဘာဂေ ဝနေ’’တိ စဿ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ သုဘဂဿ နာမ ယက္ခဿ ဝနံ တေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာတိ ‘‘သုဘဂဝန’’န္တိ အညေ။ ဝနနံ ဘတ္တီတိအတ္ထေ တံ ဝနနံ ကာရေတီတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဝနယတီတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္တနိ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေတီ’’တိ။ ယာစနတ္ထေ ဝနုတေ ဣတိ ဝနန္တိ ဥပစာရကပ္ပနာဝသေန ဝန-သဒ္ဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥဇုဝံသာတိ ဥဇုဘူတဝိဋပါ။ မဟာသာလာတိ မဟာရုက္ခာ။ အညတရသ္မိံ သာလမူလေတိ အညတရဿ ရုက္ခဿ မူလေ။ ဝနပ္ပတိဇေဋ္ဌကရုက္ခောတိ ဝနပ္ပတိဘူတော ဇေဋ္ဌကရုက္ခော။ တမေဝ ဇေဋ္ဌကဘာဝန္တိ ဝနပ္ပတိဘာဝေနာဂတံ သေဋ္ဌဘာဝံ ပဓာနဘာဝံ။ တေန ဟိ သော ‘‘သာလရာဇာ’’တိ ဝုတ္တော။ ဥပဂတာနံ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဇာ၊ အညသ္မိမ္ပိ တာဒိသေ ရုက္ခေ ရာဇဝေါဟာရံ ဒဿေတုံ ‘‘သုပတိဋ္ဌိတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗြာဟ္မဏ ဓမ္မိကာတိ အာလပနံ။ နိပ္ပရိယာယေန သာခါဒိမတော သင်္ဃာတဿ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနေ အဝယဝဝိသေသေ ပဝတ္တမာနော မူလ-သဒ္ဒေါ။ ယသ္မာ တံသဒိသေသု တန္နိဿယေ ပဒေသေ စ ရုဠှီဝသေန ပရိယာယတော ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ‘‘မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယျာ’’တိ ဧတ္ထ နိပ္ပရိယာယမူလံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဧကေန မူလ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ အာဟ ‘‘မူလမူလေ ဒိဿတီ’’တိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခံ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇)၊ ရူပရူပ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၉) စ။ အသာဓာရဏဟေတုမှီတိ အသာဓာရဏကာရဏေ။ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဧဝ အာဝေဏိကေ နေသံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနတော မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကေ ပစ္စယဓမ္မေ ဒိဿတီတိ အတ္ထော။

တတ္ထာတိ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရတိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ ဝါကျံ၊ တတ္တ။ သိယာတိ ကဿစိ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော သိယာ၊ ဝက္ခမာနာကာရေန ကဒါစိ စောဒေယျ ဝါတိ အတ္ထော။ အထ တတ္ထ ဝိဟရတီတိ ယဒိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ ဝိဟရတိ။ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ နာနာဌာနဘူတတ္တာ ဥက္ကဋ္ဌာသုဘဂဝနာနံ၊ ဧကံ သမယန္တိ စ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ စောဒကော တမေဝ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ဣတရော သဗ္ဗမေတံ အဝိပရီတံ အတ္ထံ အဇာနန္တေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရတိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ ဧဝန္တိ ‘‘ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယံ တံ ဘဝတာ စောဒိတံ၊ တံ အတ္ထတော ဧဝံ န ခေါ ပန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဥဘယတ္ထ အပုဗ္ဗအစရိမံ ဝိဟာရဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ အတ္တနော ယထာဓိပ္ပေတံ အဝိပရီတံ အတ္ထံ၊ တဿ စ ပဋိကစ္စေဝ ဝုတ္တဘာဝံ၊ တေန စ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တံ ပကာသေန္တော ‘‘နနု အဝေါစုမှ…ပေ… သာလရာဇမူလေ’’တိ အာဟ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ ဝိဟရတီ’’စ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ‘‘ဥက္ကဋ္ဌာယ’’န္တိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။

အဝဿံ စေတ္ထ ဂေါစရဂါမကိတ္တနံ ကာတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ တံ ယထာ သုဘဂဝနာဒိကိတ္တနံ ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏာဒိအနေကပ္ပယောဇနံ၊ ဧဝံ ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏာဒိဝိဝိဓပ္ပယောဇနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥက္ကဋ္ဌာကိတ္တနေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန ဥပသင်္ကမနပယိရုပါသနာနံ ဩကာသဒါနေန ဓမ္မဒေသနာယ သရဏေသု သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပနေန ယထူပနိဿယံ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမာဝဟနေန စ ဂဟဋ္ဌာနဂ္ဂဟကရဏံ၊ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာနံ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဿ စ အနုရူပဝသနဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟေနေတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကရုဏာယ ဥပဂမနံ၊ န လာဘာဒိနိမိတ္တံ၊ ပညာယ အပဂမနံ၊ န ဝိရောဓာဒိနိမိတ္တန္တိ ဥပဂမနာပဂမနာနံ နိရုပက္ကိလေသတံ ဝိဘာဝေတိ။ ဓမ္မိကသုခံ နာမ အနဝဇ္ဇသုခံ။ ဒေဝါနံ ဥပကာရဗဟုလတာ ဇနဝိဝိတ္တတာယ။ ပစုရဇနဝိဝိတ္တံ ဟိ ဌာနံ ဒေဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗံ မညန္တိ။ တဒတ္ထပရိနိပ္ဖာဒနန္တိ လောကတ္ထနိပ္ဖာဒနံ၊ ဗုဒ္ဓကိစ္စသမ္ပာဒနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥက္ကဋ္ဌာကိတ္တနတော ရူပကာယဿ အနုဂ္ဂဏှနံ ဒဿေတိ၊ သုဘဂဝနာဒိကိတ္တနတော ဓမ္မကာယဿ။ တထာ ပုရိမေန ပရာဓီနကိရိယာကရဏံ၊ ဒုတိယေန အတ္တာဓီနကိရိယာကရဏံ။ ပုရိမေန ဝါ ကရုဏာကိစ္စံ၊ ဣတရေန ပညာကိစ္စံ။ ပုရိမေန စဿ ပရမာယ အနုကမ္ပာယ သမန္နာဂမံ၊ ပစ္ဆိမေန ပရမာယ ဥပေက္ခာယ သမန္နာဂမံ ဒီပေတိ။ ဘဂဝါ ဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရမာယ အနုကမ္ပာယ အနုကမ္ပတိ၊ န စ တတ္ထ သိနေဟဒေါသာနုပတိတော ပရမုပေက္ခကဘာဝတော၊ ဥပေက္ခကော စ န စ ပရဟိတသုခကရဏေ အပ္ပောသုက္ကော မဟာကာရုဏိကဘာဝတော။

တဿ မဟာကာရုဏိကတာယ လောကနာထတာ၊ ဥပေက္ခကတာယ အတ္တနာထတာ။ တထာ ဟေသ ဗောဓိသတ္တဘူတော မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော သကလလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နော မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ တဒတ္ထနိပ္ဖာဒနတ္ထံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရေ သမ္ပာဒေန္တော အပရိမိတံ ကာလံ အနပ္ပကံ ဒုက္ခမနုဘောသိ၊ ဥပေက္ခကတာယ သမ္မာ ပတိတေဟိ ဒုက္ခေဟိ န ဝိကမ္ပိ။ တထာ မဟာကာရုဏိကတာယ သံသာရာဘိမုခတာ၊ ဥပေက္ခကတာယ တတော နိဗ္ဗိန္ဒနာ။ တထာ ဥပေက္ခကတာယ နိဗ္ဗာနာဘိမုခတာ၊ မဟာကာရုဏိကတာယ တဒဓိဂမော။ တထာ မဟာကာရုဏိကတာယ ပရေသံ အဘိံသာပနံ၊ ဥပေက္ခကတာယ သယံ ပရေဟိ အဘာယနံ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ပရံ ရက္ခတော အတ္တနော ရက္ခဏံ၊ ဥပေက္ခကတာယ အတ္တာနံ ရက္ခတော ပရေသံ ရက္ခဏံ။ တေနဿ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တထာ မဟာကာရုဏိကတာယ သစ္စာဓိဋ္ဌာနဿ စာဂါဓိဋ္ဌာနဿ စ ပါရိပူရိ၊ ဥပေက္ခကတာယ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနဿ ပညာဓိဋ္ဌာနဿ စ ပါရိပူရိ။ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓါသယပယောဂဿ မဟာကာရုဏိကတာယ လောကဟိတတ္ထမေဝ ရဇ္ဇသမ္ပဒါဒိဘဝသမ္ပတ္တိယာ ဥပဂမနံ၊ ဥပေက္ခကတာယ တိဏာယပိ အမညမာနဿ တတော အပဂမနံ။ ဣတိ သုဝိသုဒ္ဓဥပဂမာပဂမဿ မဟာကာရုဏိကတာယ လောကဟိတတ္ထမေဝ ဒါနဝသေန သမ္ပတ္တီနံ ပရိစ္စဇနာ၊ ဥပေက္ခကတာယ စဿ ဖလဿ အတ္တနော အပစ္စာသီသနာ။ ဧဝံ သမုဒါဂမနတော ပဋ္ဌာယ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဂုဏသမန္နာဂတဿ မဟာကာရုဏိကတာယ ပရေသံ ဟိတသုခတ္ထံ အတိဒုက္ကရကာရိတာ၊ ဥပေက္ခကတာယ ကာယမ္ပိ အနလံကာရိတာ။

တထာ မဟာကာရုဏိကတာယ စရိမတ္တဘာဝေ ဇိဏ္ဏာတုရမတဒဿနေန သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ၊ ဥပေက္ခကတာယ ဥဠာရေသု ဒေဝဘောဂသဒိသေသု ဘောဂေသု နိရပေက္ခော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိ။ တထာ မဟာကာရုဏိကတာယ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၊ ၁၀) ကရုဏာမုခေနေဝ ဝိပဿနာရမ္ဘော၊ ဥပေက္ခကတာယ ဗုဒ္ဓဘူတဿ သတ္တ သတ္တာဟာနိ ဝိဝေကသုခေနေဝ ဝီတိနာမနံ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ဓမ္မဂမ္ဘီရတံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောသုက္ကတံ အာပဇ္ဇိတွာပိ မဟာဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနာပဒေသေန ဩကာသကရဏံ၊ ဥပေက္ခကတာယ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာဒိ ဝေနေယျာနံ အနနုရူပသမုဒါစာရေပိ အနညထာဘာဝေါ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတာဘာဝေနဿ သဗ္ဗတ္ထ အမိတ္တသညာယ အဘာဝေါ၊ ဥပေက္ခကတာယ ကတ္ထစိပိ အနုရောဓာဘာဝေန သဗ္ဗတ္ထ သိနေဟသန္ထဝါဘာဝေါ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ဂါမာဒီနံ အာသန္နဋ္ဌာနေ ဝသန္တဿပိ ဥပေက္ခကတာယ အရညဋ္ဌာနေ ဧဝ ဝိဟရဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိမေန စဿ ပရမာယ အန္နုကမ္ပာယ သမန္နာဂမံ၊ ပစ္ဆိမေန ပရမာယ ဥပေက္ခာယ သမန္နာဂမံ ဒီပေတီ’’တိ။

တန္တိ ‘‘တတြာ’’တိ ပဒံ။ ဒေသကာလပရိဒီပနန္တိ ယေ ဒေသကာလာ ဣဓ ဝိဟရဏကိရိယာဝိသေသနဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တေသံ ပရိဒီပနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ သမယံ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ အာဟ။ တံ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော၊ တသ္မာ ဣဓ ကာလဿ၊ ဒေသဿ ဝါ ပဋိနိဒ္ဒေသော ဘဝိတုံ အရဟတိ၊ န အညဿ။ အယံ တာဝ တတြ-သဒ္ဒဿ ပဋိနိဒ္ဒေသဘာဝေ အတ္ထဝိဘာဝနာ။ ယသ္မာ ပန ဤဒိသေသု ဌာနေသု တတြ-သဒ္ဒေါ ဓမ္မဒေသနာဝိသိဋ္ဌံ ဒေသံ ကာလဉ္စ ဝိဘာဝေတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာသိတဗ္ဗယုတ္တေ ဝါ ဒေသကာလေ ဒီပေတီ’’တိ။ တေန တတြာတိ ယတ္ထ ဘဂဝါ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဘိက္ခူ အာလပိ အဘာသိ၊ တာဒိသေ ဒေသေ၊ ကာလေ ဝါတိ အတ္ထော။ န ဟီတိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ နနု စ ယတ္ထ ဌိတော ဘဂဝါ ‘‘အကာလော ခေါ တာဝါ’’တိအာဒိနာ ဗာဟိယဿ ဓမ္မဒေသနံ ပဋိက္ခိပိ၊ တတ္ထေဝ အန္တရဝီထိယံ ဌိတော တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ? သစ္စမေတံ၊ အဒေသေတဗ္ဗကာလေ အဒေသနာယ ဣဒံ ဥဒါဟရဏံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အကာလော ခေါ တာဝါ’’တိ။ ယံ ပန တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌမှာ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀)၊ တမ္ပိ တဿ အကာလဘာဝဿေဝ ပရိယာယေန ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ တဒါ အဒ္ဓါနပရိဿမေန ရူပကာယေ အကမ္မညတာ အဟောသိ၊ ဗလဝပီတိဝေဂေန နာမကာယေ၊ တဒုဘယဿ ဝူပသမံ အာဂမေန္တော ပပဉ္စပရိဟာရတ္ထံ ဘဂဝါ ‘‘အကာလော ခေါ’’တိ ပရိယာယေန ပဋိက္ခိပိ။ အဒေသေတဗ္ဗဒေသေ အဒေသနာယ ပန ဥဒါဟရဏံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄)၊ ဝိဟာရတော နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရပစ္ဆာယာယံ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၆၃) စ ဧဝမာဒိကံ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတံ။

‘‘အထ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလော ဣဓ ပုဗ္ဗေ ရသာဒေါ ဣဓ ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၁) ပဒပူရဏမတ္တေ ခေါ-သဒ္ဒေါ၊ ‘‘ဒုက္ခံ ခေါ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၁) အဝဓာရဏေ၊ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတော သာဝကာ ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၁) အာဒိကာလတ္ထေ။ ဝါကျာရမ္ဘေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပဒပူရဏေန ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ ကတံ ဟောတိ၊ အာဒိကာလတ္ထေန ဝါကျဿ ဥပညာသမတ္တံ၊ အဝဓာရတ္ထေန ပန နိယမဒဿနံ၊ တသ္မာ အာမန္တေသိ ဧဝါတိ အာမန္တနေ နိယမော ဒဿိတော ဟောတီတိ။

‘‘ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပန’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ပုဗ္ဗေပိ ဘဂဝါ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ? ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော၊ တံ ပနဿ ယထာဝုတ္တေ ဌာနေ ဝိဟရဏကိရိယာယ ကတ္တုဝိသေသဒဿနတ္ထံ ကတံ၊ န အာမန္တနကိရိယာယ၊ ဣဓ ပန အာမန္တနကိရိယာယ၊ တသ္မာ တဒတ္ထံ ပုန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ တဿတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပန’’န္တိ အာဟ။ ကထာသဝနယုတ္တပုဂ္ဂလဝစနန္တိ ဝက္ခမာနာယ မူလပရိယာယဒေသနာယ သဝနယောဂျပုဂ္ဂလဝစနံ။ စတူသုပိ ပရိသာသု ဘိက္ခူ ဧဝ ဧဒိသာနံ ဒေသနာနံ ဝိသေသေန ဘာဇနဘူတာ၊ ဣတိ သာတိသယသာသနသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဣဓ ဘိက္ခုဂဟဏန္တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဒတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခူတိ ဘိက္ခနဓမ္မတာယ ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိပိ အဇ္ဈုပဂတံ ဘိက္ခာစရိယံ ဥဉ္ဆာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတတ္တာ အနုဋ္ဌိတတ္တာ ဘိက္ခူ။ ယော ဟိ ကောစိ အပ္ပံ ဝါ မဟန္တံ ဝါ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော၊ သော ကသိဂေါရက္ခာဒီဟိ ဇီဝိကာကပ္ပနံ ဟိတွာ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနေနေဝ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတတ္တာ ဘိက္ခု၊ ပရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကတ္တာ ဝါ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ကာဇဘတ္တံ ဘုဉ္ဇမာနောပိ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခု၊ ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဥဿာဟဇာတတ္တာ ဝါ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခူတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဒိနာ နယေနာတိ ‘‘ဘိန္နပဋဓရောတိ ဘိက္ခု၊ ဘိန္ဒတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ ဘိက္ခု၊ ဘိန္နတ္တာ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၁၀) အာဂတနယေန။ ဉာပနေတိ အဝဗောဓနေ၊ ပဋိဝေဒနေတိ အတ္ထော။

ဘိက္ခနသီလတာတိအာဒီသု ဘိက္ခနသီလတာ ဘိက္ခနေန အာဇီဝနသီလတာ၊ န ကသိဝဏိဇ္ဇာဒီဟိ အာဇီဝနသီလတာ။ ဘိက္ခနဓမ္မတာ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁၅၃၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၉) ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခနသဘာဝတာ၊ န သမ္ဘာဝနာကောဟညသဘာဝတာ။ ဘိက္ခနေ သာဓုကာရိတာ ‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၈) ဝစနံ အနုဿရိတွာ တတ္ထ အပ္ပမဇ္ဇနာ။ အထ ဝါ သီလံ နာမ ပကတိသဘာဝေါ၊ ဣဓ ပန တဒဓိဋ္ဌာနံ။ ဓမ္မောတိ ဝတံ။ အပရေ ပန ‘‘သီလံ နာမ ဝတသမာဒါနံ၊ ဓမ္မော နာမ ပဝေဏီအာဂတံ စာရိတ္တံ၊ သာဓုကာရိတာတိ သက္ကစ္စကာရိတာ အာဒရကိရိယာ’’တိ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဟီနာဓိကဇနသေဝိတန္တိ ယေ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတာပိ ဇာတိမဒါဒိဝသေန ဥဒ္ဓတာ ဥန္နဠာ။ ယေ စ ဂိဟိဘာဝေ ပရေသု အတ္ထိကဘာဝမ္ပိ အနုပဂတတာယ ဘိက္ခာစရိယံ ပရမကာပညတံ မညန္တိ၊ တေသံ ဥဘယေသမ္ပိ ယထာက္ကမံ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝစနေန ဟီနဇနေဟိ ဒလိဒ္ဒေဟိ ပရမကာပညတံ ပတ္တေဟိ ပရကုလေသု ဘိက္ခာစရိယာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တေဟိ သေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ၊ အဓိကဇနေဟိ ဥဠာရဘောဂခတ္တိယကုလာဒိတော ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အာဇီဝဝိသောဓနတ္ထံ သေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝစနံ အာမန္တနဘာဝတော အဘိမုခီကရဏံ၊ ပကရဏတော သာမတ္ထိယတော စ သုဿူသာဇနနံ သက္ကစ္စသဝနမနသိကာရနိယောဇနဉ္စ ဟောတိ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခဝေါတိ ဣမိနာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ သာဓုကသဝနမနသိကာရေတိ သာဓုကသဝနေ သာဓုကမနသိကာရေ စ။ ကထံ ပန ပဝတ္တိတာ သဝနာဒယော သာဓုကံ ပဝတ္တိတာ ဟောန္တီတိ? ‘‘အဒ္ဓါ ဣမာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သကလသာသနသမ္ပတ္တိ ဟတ္ထဂတာ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဒရဂါရဝယောဂေန၊ ကထာဒီသု အပရိဘဝနာဒိနာ စ။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? န ကထံ ပရိဘောတိ၊ န ကထိကံ ပရိဘောတိ၊ န အတ္တာနံ ပရိဘောတိ၊ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဓမ္မံ သုဏာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော၊ ယောနိသော စ မနသိ ကရောတိ။ ဣမေဟိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၅၁)။ တေနေဝါဟ ‘‘သာဓုကသဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တီ’’တိ။ သာသနသမ္ပတ္တိ နာမ သီလာဒိနိပ္ဖတ္တိ။

ပဌမံ ဥပ္ပန္နတ္တာ အဓိဂမဝသေန။ သတ္ထုစရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သီလာဒိဂုဏာနုဋ္ဌာနေန။ တိဏ္ဏံ ယာနာနံ ဝသေန အနုဓမ္မပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝတော သကလသာသနပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ။ သန္တိကတ္တာတိ သမီပဘာဝတော။ သန္တိကာဝစရတ္တာတိ သဗ္ဗကာလံ သမ္ပယုတ္တဘာဝတော။ ယထာနုသိဋ္ဌန္တိ အနုသာသနိအနုရူပံ၊ အနုသာသနိံ အနဝသေသတော ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူယေဝ သန္ဓာယာတိ ယေ သုတ္တပရိယောသာနေ ‘‘တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒု’’န္တိ ဝုတ္တာ ပဉ္စသတာ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတာ၊ တေ သန္ဓာယ။

ပုဗ္ဗေ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏတ္တေပိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာယ ‘‘ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခူနံ ဧဝ အာမန္တနေ ကာရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာဝ ဓမ္မဒေသနာယ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ တတ္ထ အညံ စိန္တေန္တာတိ အညဝိဟိတာ။ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာတိ အသမာဟိတစိတ္တာ။ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာတိ တဒါ ဟိယျော တတော ပရဒိဝသေသု ဝါ သုတဓမ္မံ ပတိ ပတိ မနသာ အဝေက္ခန္တာ။ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒေသနံ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောန္တီတိ ဣမမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘တေ အနာမန္တေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဘိက္ခဝေါတီတိ စ သန္ဓိဝသေန ဣ-ကာရလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဘိက္ခဝေါ ဣတီ’’တိ။ အယံ ဟိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတု-ပရိသမာပနာဒိပဒတ္ထဝိပရိယာယ-ပကာရာဝဓာရဏနိဒဿနာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ‘ရူပ’န္တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဟေတုအတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ‘‘တသ္မာ တိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ၊ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’တိ’’အာဒီသု ပရိသမာပနေ၊ ‘‘ဣတိ ဝါ၊ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၃) အာဒိအတ္ထေ၊ ‘‘မာဂဏ္ဌိယောတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ သင်္ခါ သမညာ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တိ ဗျဉ္ဇနမဘိလာပေါ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၇၃) ပဒတ္ထဝိပရိယာယေ၊ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော၊ အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော၊ သဥပဒ္ဒဝေါ ဗာလော၊ အနုပဒ္ဒဝေါ ပဏ္ဍိတော၊ သဥပသဂ္ဂေါ ဗာလော၊ အနုပသဂ္ဂေါ ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄) ပကာရေ၊ ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ ပုဋ္ဌေန သတာ၊ အာနန္ဒ၊ အတ္ထီတိဿ ဝစနီယံ၊ ကိံ ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ စေ ဝဒေယျ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၆) အဝဓာရဏေ၊ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော၊ သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅) နိဒဿနေ။ ဣဓာပိ နိဒဿနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘိက္ခဝေါတိ ဟိ အာမန္တိတာကာရော၊ တမေသ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿေတိ ‘‘ဘိက္ခဝေါတိ အာမန္တေသီ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန ‘‘ဘဒ္ဒန္တေ’’တိအာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဣတိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ အာမန္တေသီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘဂဝတော ပစ္စဿောသု’’န္တိ ဣဓ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ သာမိဝစနံ အာမန္တနမေဝ သမ္ဗန္ဓီအန္တရံ အပေက္ခတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဘဂဝတော အာမန္တနံ ပဋိအဿောသု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ပန ဣဒံ ပဋိဿဝသမ္ဗန္ဓနေန သမ္ပဒါနဝစနံ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ပဋိဿုဏောတီ’’တိ။

ယံ နိဒါနံ ဘာသိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာဟ – ကိမတ္ထံ ပန ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟေ ကရိယမာနေ နိဒါနဝစနံ၊ နနု ဘဂဝတာ ဘာသိတဝစနဿေဝ သင်္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာယ ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယျဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကနိမိတ္တပရိသာပဒေသေဟိ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဌပိတာ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ အသမ္မောသဓမ္မာ သဒ္ဓေယျာ စ၊ ဒေသကာလကတ္တုသောတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗဒ္ဓါ ဝိယ ဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော။ တေနေဝ စ အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ‘‘မူလပရိယာယသုတ္တံ အာဝုသော၊ အာနန္ဒ၊ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသာဒိပုစ္ဆာသု ကတာသု တာသံ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ ဣမဿ သုတ္တဿ နိဒါနံ ဘာသိတံ။ အပိစ သတ္ထုသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ တထာဂတဿ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗရစနာနုမာနာဂမတက္ကာဘာဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပုဗ္ဗရစနာဒီဟိ အတ္ထော အတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ စ ဉေယျဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသာသနသာဝကာနုရောဓာဘာဝတော ခီဏာသဝဘာဝသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သဗ္ဗသော ခီဏာသဝဿ တေ သမ္ဘဝန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓဿ ပရာနုဂ္ဂဟပ္ပဝတ္တိ။ ဧဝံ ဒေသကသံကိလေသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိသီလသမ္ပဒါဒူသကာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အစ္စန္တာဘာဝသံသူစကေဟိ ဉာဏသမ္ပဒါပဟာနသမ္ပဒါဘိဗျဉ္ဇကေဟိ စ သမ္ဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓိ၊ တတော ဧဝ စ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မေသု သမ္မောဟာဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိ စ နိဒါနဝစနေန ပကာသိတာ ဟောတိ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တပရိယာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော၊ ဣဓ ပန ပထဝီအာဒီသု ဝတ္ထူသု ပုထုဇ္ဇနာနံ ပဋိပတ္တိဝိဘာဂဝဝတ္ထာပကဒေသနာဒီပနတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထုသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။

တထာ သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယဿ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထိကာ ပဋိပတ္တိ၊ အတ္တဟိတတ္ထာ ဝါ။ တသ္မာ ပရေသံ ဧဝ အတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ ယထာပဝတ္တံ ဝုစ္စမာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ အနုသာသနဋ္ဌေန သာသနံ၊ န ကဗျရစနာ၊ တယိဒံ သတ္ထုစရိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသေဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထ နိဒါနဝစနေဟိ ယထာရဟံ ပကာသီယတိ၊ ဣဓ ပန ‘‘ပထဝိယာဒီသု ဝတ္ထူသူ’’တိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။ အပိစ သတ္ထုနော ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနေန သာသနဿ ပမာဏဘာဝဒဿနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ၊ တဉ္စ ဒေသကပ္ပမာဏဘာဝဒဿနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣမိနာ ပဒေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဣမိနာ တထာဂတဿ ရာဂဒေါသမောဟာဒိသဗ္ဗကိလေသမလဒုစ္စရိတာဒိဒေါသပ္ပဟာနဒီပနေန ဝစနေန အနညသာဓာရဏသုပရိသုဒ္ဓဉာဏကရုဏာဒိဂုဏဝိသေသယောဂပရိဒီပနေန တတော ဧဝ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဘာဝဒီပနေန အယမတ္ထော သဗ္ဗထာ ပကာသိတော ဟောတီတိ ဣဒမေတ္ထ နိဒါနဝစနပ္ပယောဇနဿ မုခမတ္တဒဿနံ။

အဗ္ဘန္တရနိဒါနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ

နိက္ခိတ္တဿာတိ ဒေသိတဿ။ ဒေသနာပိ ဟိ ဒေသေတဗ္ဗဿ သီလာဒိအတ္ထဿ ဝိနေယျသန္တာနေသု နိက္ခိပနတော ‘‘နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတီတိ သာမညတော ဘဂဝတော ဒေသနာသမုဋ္ဌာနဿ ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ‘‘ဧတ္ထာယံ ဒေသနာ ဧဝံသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနေ ဒဿိတေ သုတ္တဿ သမ္မဒေဝ နိဒါနပရိဇာနနေန ဝဏ္ဏနာယ သုဝိညေယျတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ‘‘အဿုတဝါ ဘိက္ခဝေ ပုထုဇ္ဇနော’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘ယောပိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု အရဟံ ခီဏာသဝေါ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၈)၊ ‘‘တထာဂတောပိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၂) စ ပဝတ္တဒေသနာ အနုသန္ဓိဒဿနသုခတာယ သုဝိညေယျာ ဟောတိ။ တတ္ထ ယထာ အနေကသတအနေကသဟဿဘေဒါနိပိ သုတ္တန္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဓာနနယဝသေန သောဠသဝိဓတံ နာတိဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တနိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော ဟိ သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ယထာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ ‘‘အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပရဇ္ဈာသယော စ၊ အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပရဇ္ဈာသယော စ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စာ’’တိ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနုသန္ဓိသဗ္ဘာဝတော၊ ဧဝံ ယဒိပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အတ္တဇ္ဈာသယေနပိ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒီဟိ ပန ပုရတော ဌိတေဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ သံသဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ နယိဓ နိရဝသေသော ဝိတ္ထာရနယော သမ္ဘဝတီတိ ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝါ သမ္ဘဝန္တာနံ သေသနိက္ခေပါနံ မူလနိက္ခေပဝသေန စတ္တာရောဝ ဒဿိတာ။ တထာဒဿနဉ္စေတ္ထ အယံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။

တတြာယံ ဝစနတ္ထော – နိက္ခိပီယတီတိ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တံ ဧဝ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ အထ ဝါ နိက္ခိပနံ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဿ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော၊ သော အဿ အတ္ထိ ကာရဏဘူတောတိ အတ္တဇ္ဈာသယော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ ဝါ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသော ပုစ္ဆာဝသော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆာဝသိကော။ သုတ္တဒေသနာဝတ္ထုဘူတဿ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ၊ အတ္ထုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ။ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ အထ ဝါ နိက္ခိပီယတိ သုတ္တံ ဧတေနာတိ သုတ္တနိက္ခေပေါ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ ဧဝ။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္တဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ၊ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော။ ပုစ္ဆနဝသေန ပဝတ္တံ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသိကံ၊ တဒေဝ နိက္ခေပ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိစေတ္ထ ပရေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာဒိကာရဏနိရပေက္ခတ္တာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ ဝိသုံ သုတ္တနိက္ခေပဘာဝေါ ယုတ္တော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထံ ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ။ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ဒေသနာပဝတ္တိဟေတုဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တိတာနံ ကထမဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အနဝရောဓော၊ ပုစ္ဆာဝသိကအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာနံ ဝါ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိကာနံ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓောတိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉှိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိမုတ္တဿေဝ သုတ္တဒေသနာကာရဏုပ္ပာဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မဇာလ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁) ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တာဒီနံ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏအာမိသုပ္ပာဒါဒိဒေသနာနိမိတ္တံ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရေသံ ပုစ္ဆံ ဝိနာ အဇ္ဈာသယံ ဧဝ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော၊ ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပါကဋောယမတ္ထောတိ။

အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေသိ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္မပ္ပဓာနသုတ္တန္တဟာရကောတိ အနုပုဗ္ဗေန နိက္ခိတ္တာနံ သံယုတ္တကေ သမ္မပ္ပဓာနပဋိသံယုတ္တာနံ သုတ္တာနံ အာဝဠိ။ တထာ ဣဒ္ဓိပါဒဟာရကာဒယော။

ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒယော။ အဇ္ဈာသယန္တိ အဓိမုတ္တိံ။ ခန္တိန္တိ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ။ မနန္တိ စိတ္တံ။ အဘိနိဟာရန္တိ ပဏိဓာနံ။ ဗုဇ္ဈနဘာဝန္တိ ဗုဇ္ဈနသဘာဝံ၊ ပဋိဝိဇ္ဈနာကာရံ ဝါ။

ဥပ္ပန္နေ မာနေ နိက္ခိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ တီဏိ လိင်္ဂါနိ။ နာမာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ။ ပဌမာဒယော သတ္တ ဝိဘတ္တိယော။ မုဉ္စိတွာ န ကိဉ္စိ ကထေတိ သဘာဝနိရုတ္တိယာ တထေဝ ပဝတ္တနတော။ ဂဏ္ဌိဘူတံ ပဒံ။ ယထာ ဟိ ရုက္ခဿ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနံ ဒုဗ္ဗိနိဗ္ဗေဓံ ဒုတ္တစ္ဆိတဉ္စ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝံ ယံ ပဒံ အတ္ထတော ဝိဝရိတုံ န သက္ကာ၊ တံ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အနုပဟစ္စာတိ အနုဒ္ဓရိတွာ။

ယေန ယေန သမ္ဗန္ဓံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ တဿ အနဝသေသတံ ဒီပေတီတိ ဣမိနာ ဣမဿ သဗ္ဗ-သဒ္ဒဿ သပ္ပဒေသတံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ဟိ သဗ္ဗသဗ္ဗံ ပဒေသသဗ္ဗံ အာယတနသဗ္ဗံ သက္ကာယသဗ္ဗန္တိ စတူသု ဝိသယေသု ဒိဋ္ဌပ္ပယောဂေါ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၆) သဗ္ဗသဗ္ဗသ္မိံ အာဂတော။ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝေါ၊ သာရိပုတ္တ၊ သုဘာသိတံ ပရိယာယေနာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၄၅) ပဒေသသဗ္ဗသ္မိံ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ…ပေ… စက္ခုဉ္စေဝ ရူပါ စ…ပေ… မနော စေဝ ဓမ္မာ စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃) ဧတ္ထ အာယတနသဗ္ဗသ္မိံ။ ‘‘သဗ္ဗံ သဗ္ဗတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၅) သက္ကာယသဗ္ဗသ္မိံ။ တတ္ထ သဗ္ဗသဗ္ဗသ္မိံ အာဂတော နိပ္ပဒေသော၊ ဣတရေသု တီသုပိ အာဂတော သပ္ပဒေသော၊ ဣဓ ပန သက္ကာယသဗ္ဗသ္မိံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သက္ကာယပရိယာပန္နာ ပန တေဘူမကဓမ္မာဝ အနဝသေသတော ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ)။

သစ္စေသူတိ အရိယသစ္စေသု။ ဧတေ စတုရော ဓမ္မာတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေ သစ္စာဒိကေ စတ္တာရော ဓမ္မေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ သစ္စန္တိ ဝစီသစ္စံ။ ဌိတီတိ ဝီရိယံ၊ ‘‘ဓိတီ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ စာဂေါတိ အလောဘော။ ဒိဋ္ဌံ သော အတိဝတ္တတီတိ ယသ္မိံ ဧတေ သစ္စာဒယော ဓမ္မာ ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ သော ဒိဋ္ဌံ အတ္တနော အမိတ္တံ အတိက္ကမတိ၊ န တဿ ဟတ္ထတံ ဂစ္ဆတိ၊ အထ ခေါ နံ အဘိဘဝတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ သဘာဝေ ဝတ္တတိ အသဘာဝဓမ္မဿ ကာရဏာသမ္ဘဝတော။ န ဟိ နိဿဘာဝါ ဓမ္မာ ကေနစိ နိဗ္ဗတ္တီယန္တိ။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရေန္တီတိ ယဒိပိ လက္ခဏဝိနိမုတ္တာ ဓမ္မာ နာမ နတ္ထိ၊ တထာပိ ယထာ ဒိဋ္ဌိတဏှာပရိကပ္ပိတာကာရမတ္တာ အတ္တသုဘသုခသဿတာဒယော၊ ပကတိယာဒယော၊ ဒဗ္ဗာဒယော၊ ဇီဝါဒယော၊ ကာယာဒယော လောကဝေါဟာရမတ္တသိဒ္ဓါ ဂဂဏကုသုမာဒယောဝ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထတော န ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ န ဧဝမေတေ၊ ဧတေ ပန သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဘူတာ ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ တတော ဧဝ သတ္တာဒိဝိသေသဝိရဟတော ဓမ္မမတ္တာ သဘာဝဝန္တောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝတိ ဟိ ဘေဒါဘာဝေပိ သုခါဝဗောဓနတ္ထံ ဥပစာရမတ္တသိဒ္ဓေန ဘေဒေန နိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။ ဓာရီယန္တိ ဝါ ယထာသဘာဝတော အဝဓာရီယန္တိ ဉာယန္တီတိ ဓမ္မာ၊ ကက္ခဠဖုသနာဒယော။

အသာဓာရဏဟေတုမှီတိ အသာဓာရဏကာရဏေ၊ သက္ကာယဓမ္မေသု တဿ တဿ အာဝေဏိကပစ္စယေတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန တန္တိ? တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော၊ အဝိဇ္ဇာဒယောပိ ဝါ။ ယထေဝ ဟိ ပထဝီအာဒီသု မညနာဝတ္ထူသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ တဏှာဒယော မညနာ တေသံ ပဝတ္တိယာ မူလကာရဏံ၊ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဒယောပိ။ တထာ ဟိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိအာဒိနာ ‘‘အပရိညာတံ တဿာတိ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂) ‘‘နန္ဒီ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃) စ အနွယတော၊ ‘‘ခယာ ရာဂဿ…ပေ… ဝီတမောဟတ္တာ’’တိ ဗျတိရေကတော စ တေသံ မူလကာရဏဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော။

ပရိယာယေတိ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ အဝဂမေတိ ဗောဓယတီတိ ပရိယာယော၊ ဒေသနာ။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တတိ တဿ ဝါ ကာရဏဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပရိယာယော၊ ကာရဏံ။ ပရိယာယတိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တတီတိ ပရိယာယော၊ ဝါရော။ ဧဝံ ပရိယာယသဒ္ဒဿ ဒေသနာကာရဏဝါရေသု ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာရုတဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ နိဒ္ဓါရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထံ နေယျတ္ထံ။ တေဘူမကာ ဓမ္မာဝ အနဝသေသတော ဝေဒိတဗ္ဗာ မညနာဝတ္ထုဘူတာနံ သဗ္ဗေသံ ပထဝီအာဒိဓမ္မာနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

ကာရဏဒေသနန္တိ ကာရဏဉာပနံ ဒေသနံ။ တံ အတ္ထန္တိ တံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ မူလကာရဏသင်္ခါတံ၊ ကာရဏဒေသနာသင်္ခါတံ ဝါ အတ္ထံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တံ ကာရဏံ တံ ဒေသန’’န္တိ။ ဧကတ္ထမေတန္တိ ဧတံ ပဒဒွယံ ဧကတ္ထံ။ သာဓု-သဒ္ဒေါ ဧဝ ဟိ က-ကာရေန ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘သာဓုက’’န္တိ ဝုတ္တော။ တေနေဝ ဟိ သာဓုသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒန္တေန အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန သာဓုကသဒ္ဒေါ ဥဒါဟဋော။ ဓမ္မရုစီတိ ပုညကာမော။ ပညာဏဝါတိ ပညဝါ။ အဒ္ဒုဗ္ဘောတိ အဒူသကော၊ အနုပဃာတကောတိ အတ္ထော။ ဣဓာပီတိ ဣမသ္မိံ မူလပရိယာယသုတ္တေပိ။ အယန္တိ သာဓုကသဒ္ဒေါ။ ဧတ္ထေဝ ဒဠှီကမ္မေတိ သက္ကစ္စကိရိယာယံ။ အာဏတ္တိယန္တိ အာဏာပနေ။ ‘‘သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ သာဓုကသဒ္ဒေန သဝနမနသိကာရာနံ သက္ကစ္စကိရိယာ ဝိယ တဒါဏာပနမ္ပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာယာစနတ္ထတာ ဝိယ စဿ အာဏာပနတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနေတ္ထ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သောတိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ သဝနေ နိယောဇနဝသေန ကိရိယန္တရပဋိသေဓနဘာဝတော၊ သောတံ ဩဒဟထာတိ အတ္ထော။ မနိန္ဒြိယဝိက္ခေပနိဝါရဏံ အညစိန္တာပဋိသေဓနတော။ ပုရိမန္တိ ‘‘သုဏာထာ’’တိ ပဒံ။ ဧတ္ထာတိ သုဏာထ၊ မနသိ ကရောထာ’’တိ ပဒဒွယေ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိကာရေ။ ဗျဉ္ဇနဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏံ သောတဒွါရေ ဝိက္ခေပပဋိဗာဟကတ္တာ။ န ဟိ ယာထာဝတော သုဏန္တဿ သဒ္ဒတော ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟော ဟောတိ။ အတ္ထဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏံ မနိန္ဒြိယဝိက္ခေပပဋိဗာဟကတ္တာ။ န ဟိ သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ ဥပဓာရေန္တဿ အတ္ထတော ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟော ဟောတိ။ ဓမ္မဿဝနေ နိယောဇေတိ သုဏာထာတိ ဝိဒဟနတော။ ဓာရဏူပပရိက္ခာသူတိ ဥပပရိက္ခဂ္ဂဟဏေန တုလနတီရဏာဒိကေ ဒိဋ္ဌိယာ စ သုပ္ပဋိဝေဓံ သင်္ဂဏှာတိ။

သဗျဉ္ဇနောတိ ဧတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ သဘာဝနိရုတ္တိ။ သဟ ဗျဉ္ဇနေနာတိ သဗျဉ္ဇနော၊ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ အရဏီယတော ဥပဂန္ဓဗ္ဗတော အနုဋ္ဌာတဗ္ဗတော အတ္ထော၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒိကော။ သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထော၊ အတ္ထသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဂမ္ဘီရောတိအာဒီသု ဓမ္မော နာမ တန္တိ။ ဒေသနာ နာမ တဿာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာ။ အတ္ထော နာမ တန္တိယာ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓော နာမ တန္တိယာ တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ ယသ္မာ စေတေ ဓမ္မဒေသနာအတ္ထပဋိဝေဓာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဠှာ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ၊ တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ အယံ ဓမ္မော…ပေ… သာဓုကံ မနသိ ကရောထာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ၊ ပဋိဝေဓဿ ပန ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒေသနံ နာမ ဥဒ္ဒိသနံ။ တဿ နိဒ္ဒိသနံ ဘာသနန္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရတောပိ နံ ဘာသိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ပရိဗျတ္တံ ကထနံ ဝါ ဘာသနံ။ သာဠိကာယိဝ နိဂ္ဃောသောတိ သာဠိကာယ အာလာပေါ ဝိယ မဓုရော ကဏ္ဏသုခေါ ပေမနီယော။ ပဋိဘာနန္တိ သဒ္ဒေါ။ ဥဒီရယီတိ ဥစ္စာရီယတိ၊ ဝုစ္စတိ ဝါ။

ဧဝံ ဝုတ္တေ ဥဿာဟဇာတာတိ ဧဝံ ‘‘သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ န ကိရ သတ္ထာ သင်္ခေပေနေဝ ဒေသေဿတိ၊ ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသိဿတီတိ သဉ္ဇာတုဿာဟာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟုတွာ။ ဣဓာတိ ဣမိနာ ဝုစ္စမာနအဓိကရဏံ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒေသာပဒေသေ နိပါတော’’တိ။ လောကန္တိ ဩကာသလောကံ။ ဣဓ တထာဂတော လောကေတိ ဟိ ဇာတိခေတ္တံ၊ တတ္ထာပိ အယံ စက္ကဝါဠော အဓိပ္ပေတော။ သမဏောတိ သောတာပန္နော။ ဒုတိယော သမဏောတိ သကဒါဂါမီ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကတမော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ‘‘ကတမော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုတိယော သမဏော? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ သကဒါဂါမီ ဟောတီ’’တိ စ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿာတိ ဣမိဿာ ဧဝ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ တိဋ္ဌမာနဿ။

၂။ အဿုတဝါတိ ဧတ္ထ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၅၁) သုတန္တိ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတံ၊ ဥပဓာရဏံ ဝါ၊ သုတံ အဿတ္ထီတိ သုတဝါ။ ဝါ-သဒ္ဒဿ ဟိ အတ္ထော အတ္ထိတာမတ္တာဒိဝသေန အနေကဝိဓော။ တထာ ဟိ ‘‘အန္တဝါ အယံ လောကော ပရိဝဋုမော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၄၀) အတ္ထိတာမတ္တံ အတ္ထော။ ‘‘ဓနဝါ ဘောဂဝါ၊ လာဘီ အန္နဿာ’’တိ စ အာဒီသု ဗဟုဘာဝေါ။ ‘‘ရောဂဝါ ဟောတိ ရောဂါဘိဘူတော’’တိအာဒီသု ကာယာဗာဓော။ ‘‘ကုဋ္ဌီ ကုဋ္ဌစီဝရေနာ’’တိအာဒီသု နိန္ဒာ၊ ‘‘ဣဿုကီ မစ္ဆရီ သဌော မာယာဝိနော ကေဋုဘိနော’’တိအာဒီသု အဘိဏှယောဂေါ။ ‘‘ဒဏ္ဍီ ဆတ္တီ အလမ္ဗရီ’’တိအာဒီသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂) သံသဂ္ဂေါ။ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၃) ဥပမာနံ၊ သဒိသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိံ ဝေဒယန္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၂၁၃) သမုစ္စယော။ ‘‘ကေ ဝါ ဣမေ ကဿ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၉၆) သံသယော။ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁) ဝိဘာဝနော။ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရော မတ္တမညာသီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ပဒပူရဏံ။ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၇၀) ဝိကပ္ပော။ ‘‘သကျပုတ္တဿ သိရီမတော (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၇)၊ သီလဝတော သီလသမ္ပတ္တိယာ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၀၊ ၃။၃၁၆၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ မဟာဝ။ ၂၈၅) စ အာဒီသု ပသံသာ။ ‘‘ပညဝါ ဟောတိ ဥဒယတ္ထဂါမိနိယာ ပညာယ သမန္နာဂတော အရိယာယ နိဗ္ဗေဓိကာယ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယဂါမိနိယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၇၊ ၃၅၅) အတိသယော။ ဣဓာပိ အတိသယော၊ ပသံသာ ဝါ အတ္ထော၊ တသ္မာ ယဿ ပသံသိတံ၊ အတိသယေန ဝါ သုတံ အတ္ထိ၊ သော သုတဝါတိ သံကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ ပရိယတ္တိဓမ္မဿဝနံ၊ တံ သုတွာ တထတ္တာယ ပဋိပတ္တိ စ ‘‘သုတဝါ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဒေန ပကာသိတာ။ အထ ဝါ သောတဗ္ဗယုတ္တံ သုတွာ ကတ္တဗ္ဗနိပ္ဖတ္တိဝသေန သုဏီတိ သုတဝါ၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန န သုတဝါတိ အဿုတဝါ။

အယဉှိ အ-ကာရော ‘‘အဟေတုကာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ၂။ဒုကမာတိကာ)၊ အဘိက္ခုကော အာဝါသော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၀၄၆၊ ၁၀၄၇) တံသဟယောဂနိဝတ္တိယံ ဣစ္ဆိတော။ ‘‘အပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇။ဒုကမာတိကာ) တံသမ္ဗန္ဓီဘာဝနိဝတ္တိယံ။ ပစ္စယုပ္ပန္နဉှိ ပစ္စယသမ္ဗန္ဓီတိ အပ္ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ အတံသမ္ဗန္ဓိတာ ဧတ္ထ ဇောတိတာ။ ‘‘အနိဒဿနာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၉။ဒုကမာတိကာ) တံသဘာဝနိဝတ္တိယံ။ နိဒဿနဉှိ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ။ အထ ဝါ ပဿတီတိ နိဒဿနံ၊ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝနိဝတ္တိယံ ယထာ ‘‘အနာသဝါ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၅။ဒုကမာတိကာ)၊ ‘‘အပ္ပဋိဃာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ၁၀။ဒုကမာတိကာ)၊ အနာရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၅။ဒုကမာတိကာ) တံကိစ္စနိဝတ္တိယံ၊ ‘‘အရူပိနော ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ၁၁။ဒုကမာတိကာ) အစေတသိကာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၇။ဒုကမာတိကာ) တဗ္ဘာဝနိဝတ္တိယံ။ တဒညထာ ဟိ ဧတ္ထ ပကာသိတာ။ ‘‘အမနုဿော’’တိ တဗ္ဘာဝမတ္တနိဝတ္တိယံ။ မနုဿမတ္တံ နတ္ထိ၊ အညံ သမာနန္တိ။ သဒိသတာ ဟိ ဧတ္ထ သူစိတာ။ ‘‘အဿမဏော သမဏပဋိညော၊ အနရိယော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၃) စ တံသမ္ဘာဝနီယဂုဏနိဝတ္တိယံ။ ဂရဟာ ဟိ ဣဓ ဉာယတိ။ ‘‘ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ၊ အနုဒရာ ကညာ’’တိ (ဇာ။ ၂။၂၀။၁၂၉) တဒနပ္ပဘာဝနိဝတ္တိယံ၊ ‘‘အနုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၇။တိကမာတိကာ) တံသဒိသဘာဝနိဝတ္တိယံ။ အတီတာနဉှိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗတ္တာ ဥပ္ပာဒိဓမ္မာနဉ္စ ပစ္စယေကဒေသနိပ္ဖတ္တိယာ အာရဒ္ဓုပ္ပာဒိဘာဝတော ကာလဝိမုတ္တဿ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဥပ္ပန္နာနုကူလတာ ပဂေဝ ပစ္စုပ္ပန္နာနန္တိ တဗ္ဗိဒူရတာဝ ဧတ္ထ ဝိညာယတိ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁။တိကမာတိကာ) တဒပရိယောသာနနိဝတ္တိယံ။ တန္နိဋ္ဌာနဉှိ ဧတ္ထ ပကာသိတန္တိ။ ဧဝမနေကေသံ အတ္ထာနံ ဇောတကော။ ဣဓ ပန ‘‘အရူပိနော ဓမ္မာ အစေတသိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ တဗ္ဘာဝနိဝတ္တိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အညတ္ထေတိ အတ္ထော။ ဧတေနဿ သုတာဒိဉာဏဝိရဟတံ ဒဿေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတီ’’တိ။

ဣဒါနိ တဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ယသ္မာ ခန္ဓဓာတွာဒိကောသလ္လေနပိ မညနာပဋိသေဓနသမတ္ထံ ဗာဟုသစ္စံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဗဟုဿုတော ဟောတိ? ယတော ခေါ ဘိက္ခု ခန္ဓကုသလော ဟောတိ ဓာတု၊ အာယတန၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကုသလော ဟောတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘိက္ခု ဗဟုဿုတော ဟောတီ’’တိ၊ တသ္မာ ‘‘ယဿ ဟိ ခန္ဓဓာတုအာယတနသစ္စပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနာဒီသူတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော။ အတ္ထပရိပုစ္ဆနံ ပရိပုစ္ဆာ။ ကုသလေဟိ သဟ စောဒနာပရိဟရဏဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ ဝိနိစ္ဆယော။ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ အဓိဂမော။

ဗဟူနံ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁၀၀၇) နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသသက္ကာယဒိဋ္ဌီနံ အဝိဟတတ္တာ တာ ဇနေန္တိ၊ တာဟိ ဝါ ဇနိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဝိဃာတမေဝ ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ ဝဒတိ။ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခမုလ္လောကိကာတိ ဧတ္ထ ပုထု ဇနာ သတ္ထုပဋိညာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာတိ ဝစနတ္ထော။ ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ ဇနေတဗ္ဗာ၊ ဇာယန္တိ ဝါ ဧတ္ထ သတ္တာတိ ဇနာ၊ နာနာဂတိယော၊ တာ ပုထူ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ဣတော ပရေ ဇာယန္တိ ဧတေဟီတိ ဇနာ၊ အဘိသင်္ခါရာဒယော၊ တေ ဧတေသံ ပုထူ ဝိဇ္ဇန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဘိသင်္ခရဏာဒိအတ္ထော ဧဝ ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဩဃာ ကာမောဃာဒယော။ ရာဂဂ္ဂိအာဒယော သန္တာပါ။ တေ ဧဝ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသာ ပရိဠာဟာ။ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာတိ ဧတ္ထ ဇာယတီတိ ဇနော၊ ရာဂေါ ဂေဓောတိ ဧဝမာဒိကော၊ ပုထု ဇနော ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထူသု ဝါ ဇနာ ဇာတာ ရတ္တာတိ ဧဝံ ရာဂါဒိအတ္ထော ဧဝ ဝါ ဇနသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရတ္တာတိ ဝတ္ထံ ဝိယ ရင်္ဂဇာတေန စိတ္တဿ ဝိပရိဏာမကရေန ဆန္ဒရာဂေန ရတ္တာ သာရတ္တာ။ ဂိဒ္ဓါတိ အဘိကင်္ခနသဘာဝေန အဘိဇ္ဈာနေန ဂိဒ္ဓါ ဂေဓံ အာပန္နာ။ ဂဓိတာတိ ဂန္ထိတာ ဝိယ ဒုမ္မောစနီယဘာဝေန တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါ။ မုစ္ဆိတာတိ ကိလေသဝသေန ဝိသညီဘူတာ ဝိယ အနညကိစ္စာ မုစ္ဆံ မောဟမာပန္နာ။ အဇ္ဈောသန္နာတိ အနညသာဓာရဏေ ဝိယ ကတွာ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဌိတာ။ လဂ္ဂါတိ ဝင်္ကဒဏ္ဍကေ ဝိယ အာသတ္တာ မဟာပလိပေ ဝါ ယာဝ နာသိကဂ္ဂါ ပလိပန္နပုရိသော ဝိယ ဥဒ္ဓရိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေန နိမုဂ္ဂါ၊ လဂိတာတိ မက္ကဋာလေပေ အာလဂ္ဂဘာဝေန ပစ္စုဍ္ဍိတော ဝိယ မက္ကဋော ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန အာလဂ္ဂိတာ။ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ဗဒ္ဓါ၊ ဥပဒ္ဒုတာ ဝါ။ အာဝုဋာတိ အာဝုနိတာ၊ နိဝုတာတိ နိဝါရိတာ။ ဩဝုတာတိ ပလိဂုဏ္ဌိတာ၊ ပရိယောနဒ္ဓါ ဝါ။ ပိဟိတာတိ ပိဒဟိတာ၊ ပဋိစ္ဆန္နာတိ ပဋိစ္ဆာဒိတာ။ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတာ။ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထမတီတာနန္တိအာဒိနာ ပုထု ဇနော ပုထုဇ္ဇနောတိ ဒဿေတိ။

‘‘အဿုတဝါ’’တိ ဧတေန အဝိဇ္ဇန္ဓတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော ဟောတီ’’တိ။ အာရကတ္တာ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၁) ကိလေသေဟိ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ အနယေတိ အဝဍ္ဎိယံ၊ အနတ္ထေတိ အတ္ထော။ အနယေ ဝါ အနုပါယေ။ နဣရိယနတော အဝတ္တနတော။ အယေတိ ဝဍ္ဎိယံ၊ အတ္ထေ၊ ဥပါယေ ဝါ။ အရဏီယတောတိ ပယိရုပါသိတဗ္ဗတော။ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ပုရိမေသု အတ္ထဝိကပ္ပေသု။ ပစ္ဆိမေ ပန သဒ္ဒသတ္ထဝသေနပိ။ ယဒိပိ အရိယ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၅) ဝိသုဒ္ဓါသယပယောဂေသု ပုထုဇ္ဇနေသုပိ ဝတ္တတိ။ ဣဓ ပန အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန သဗ္ဗလောကုတ္တရဘာဝေန စ အရိယဘာဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တထာဂတသာဝကာ စ သပ္ပုရိသာ’’တိ ဣဒံ အရိယာ သပ္ပုရိသာတိ ဣဓ ဝုတ္တပဒါနံ အတ္ထံ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန နိပ္ပရိယာယတော အရိယသပ္ပုရိသဘာဝါ အဘိန္နသဘာဝါ။ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗေဝ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧတ္တာဝတာ ဟိ ဗုဒ္ဓသာဝကော ဝုတ္တော။ တဿ ဟိ ဧကန္တေန ကလျာဏမိတ္တော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ပရတောဃောသမန္တရေန ပဌမမဂ္ဂဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ဝိသေသတော စဿ ဘဂဝါဝ ကလျာဏမိတ္တော အဓိပ္ပေတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘မမဉှိ၊ အာနန္ဒ၊ ကလျာဏမိတ္တံ အာဂမ္မ ဇာတိဓမ္မာ သတ္တာ ဇာတိယာ ပရိမုစ္စန္တီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၂)။ သော ဧဝ စ အဝေစ္စပသာဒါဓိဂမေန ဒဠှဘတ္တိ နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (ဥဒါ။ ၄၅)။ ကတညုတာဒီဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ ဧတ္ထ ကတံ ဇာနာတီတိ ကတညူ။ ကတံ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရောတီတိ ကတဝေဒီ။ အနေကေသုပိ ဟိ ကပ္ပသတသဟဿေသု ကတံ ဥပကာရံ ဇာနန္တိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပါကဋဉ္စ ကရောန္တိ သတိဇနနအာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ၊ တထာ သံသာရဒုက္ခဒုက္ခိတဿ သက္ကစ္စံ ကရောန္တိ ကိစ္စံ၊ ယံ အတ္တနာ ကာတုံ သက္ကာ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပန ကပ္ပာနံ အသင်္ချေယျသဟဿေသုပိ ကတံ ဥပကာရံ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယဉ္စ ဇာနာတိ၊ ပါကဋဉ္စ ကရောတိ၊ သီဟော ဝိယ စ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သက္ကစ္စမေဝ ဓမ္မဒေသနံ ကရောန္တော ဗုဒ္ဓကိစ္စံ ကရောတိ။ ယာယ ပဋိပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌာ နာမ ဟောန္တိ၊ တဿာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနဘာဝေါ၊ တတ္ထ စ အာဒရာဘာဝေါ အရိယာနံ အဒဿနသီလတာ စ၊ န စ ဒဿနေ သာဓုကာရိတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စက္ခုနာ အဒဿာဝီတိ ဧတ္တ စက္ခု နာမ န မံသစက္ခု ဧဝ၊ အထ ခေါ ဒိဗ္ဗစက္ခုပီတိ အာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ’’တိ။ အရိယဘာဝေါတိ ယေဟိ ယောဂတော ‘‘အရိယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

တတြာတိ ဉာဏဒဿနဿေဝ ဒဿနဘာဝေ။ ဝတ္ထူတိ အဓိပ္ပေတတ္ထဉာပနကာရဏံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပီတိ ဧဝံ အညာပဒေသေန အတ္တူပနာယိကံ ကတွာ ဝုတ္တေပိ။ ဓမ္မန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မံ၊ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝါ။ အရိယကရဓမ္မာ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော ဝိပဿိယမာနာ အနိစ္စာဒယော၊ စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ။

အဝိနီတောတိ န ဝိနီတော၊ အဓိသီလသိက္ခာဒိဝသေန န သိက္ခိတော။ ယေသံ သံဝရဝိနယာဒီနံ အဘာဝေန အယံ အဝိနီတောတိ ဝုစ္စတိ၊ တေ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဝိဓော ဝိနယော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီလသံဝရောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သော စ အတ္ထတော ကာယိကဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော။ သတိသံဝရောတိ ဣန္ဒြိယရက္ခာ၊ သာ စ တထာပဝတ္တာ သတိ ဧဝ။ ဉာဏသံဝရောတိ ‘‘သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမီ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၄၀) ဝတွာ ‘‘ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ ဝစနတော သောတသင်္ခါတာနံ တဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတအဝိဇ္ဇာအဝသိဋ္ဌကိလေသာနံ သံဝရော ပိဒဟနံ သမုစ္ဆေဒဉာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခန္တိသံဝရောတိ အဓိဝါသနာ၊ သာ စ တထာပဝတ္တာ ခန္ဓာ၊ အဒေါသော ဝါ။ ပညာတိ ဧကေ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဝီရိယသံဝရော ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဝိနောဒနဝသေန ပဝတ္တံ ဝီရိယမေဝ။ တေန တေန ဂုဏင်္ဂေန တဿ တဿ အဂုဏင်္ဂဿ ပဟာနံ တဒင်္ဂပဟာနံ။ ဝိက္ခမ္ဘနေန ပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပဟာနံ။ သေသပဒတ္ထယေပိ ဧသေဝ နယော။

ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေနာတိအာဒိ သီလသံဝရာဒီနံ ဝိဝရဏံ။ တတ္ထ သမုပေတောတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိသတ္ထော။ တေန ‘‘သဟဂတော သမုပဂတော’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အာဂတံ သံဝရဝိဘင်္ဂံ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အနန္တရသုတ္တေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ကာယဒုစ္စရိတာဒီနန္တိ ဒုဿီလျသင်္ခါတာနံ ကာယဝစီဒုစ္စရိတာဒီနံ မုဋ္ဌဿစ္စသင်္ခါတဿ ပမာဒဿ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ဝါ အက္ခန္တိအညာဏကောသဇ္ဇာနဉ္စ။ သံဝရဏတောတိ ပိဒဟနတော ထကနတော။ ဝိနယနတောတိ ကာယဝါစာစိတ္တာနံ ဝိရူပပ္ပဝတ္တိယာ ဝိနယနတော အပနယနတော၊ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ ဝါ ဝိနယနတော၊ ကာယာဒီနံ ဝါ ဇိမှပ္ပဝတ္တိံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥဇုကံ နယနတောတိ အတ္ထော။ ပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ တထာ တထာ အနုပ္ပာဒနမေဝ သံဝရဏံ ဝိနယနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယံ ပဟာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီသု ဝိပဿနာဉာဏေသူ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု နာမရူပပရိစ္ဆေဒပစ္စယပရိဂ္ဂဟကင်္ခါဝိတရဏာနိ န ဝိပဿနာဉာဏာနိ သမ္မသနာကာရေန အပ္ပဝတ္တနတော? သစ္စမေတံ။ ဝိပဿနာဉာဏဿ ပန အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘နာမရူပမတ္တမိဒံ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဉာဏံ နာမရူပဝဝတ္ထာနံ။ သတိ ဝိဇ္ဇမာနေ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ကာယေ၊ သယံ ဝါ သတီ တသ္မိံ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ။ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၁၊ ၄။၃၄၅) ဧဝံ ပဝတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ တဿေဝ ရူပါရူပဿ ကမ္မာဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယပရိဂ္ဂဏှနဉာဏံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော။ ‘‘နတ္ထိ ဟေတု နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ။ ‘‘ဣဿရပုရိသပဇာပတိပကတိအဏုကာလာဒီဟိ လောကော ပဝတ္တတိ နိဝတ္တတိ စာ’’တိ ပဝတ္တာ ဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌိ။ တဿေဝါတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿေဝ။ ကင်္ခါဝိတရဏေနာတိ ယထာ ဧတရဟိ နာမရူပဿ ကမ္မာဒိပစ္စယတော ဥပ္ပတ္တိ၊ ဧဝံ အတီတာနာဂတေသုပီတိ တီသုပိ ကာလေသု ဝိစိကိစ္ဆာပနယနဉာဏေန။ ကထံကထီဘာဝဿာတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) အာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ သံသယပ္ပဝတ္တိယာ။ ကလာပသမ္မသနေနာတိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၆၁၊ ၂။၁၁၃၊ ၃။၈၆၊ ၈၉) ခန္ဓပဉ္စကံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ပက္ခိပိတွာ သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တေန နယဝိပဿနာဉာဏေန။ အဟံ မမာတိ ဂါဟဿာတိ အတ္တတ္တနိယဂဟဏဿ။ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေနာတိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဝိသုဒ္ဓိယာ။ အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယာတိ ဩဘာသာဒိကေ အမဂ္ဂေ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဥပ္ပန္နသညာယ။

ယသ္မာ သမ္မဒေဝ သင်္ခါရာနံ ဥဒယံ ပဿန္တော ‘‘ဧဝမေဝ သင်္ခါရာ အနုရူပကာရဏတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ပန ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန သင်္ခါရာနံ ဝယံ ပဿန္တော ‘‘ယဒိပိမေ သင်္ခါရာ အဝိစ္ဆိန္နာ ဝတ္တန္တိ၊ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာ ပန အပ္ပဋိသန္ဓိကာ နိရုဇ္ဈန္တေ ဝါ’’တိ ပဿတိ၊ တဿေဝံ ပဿတော ကုတော သဿတဂ္ဂါဟော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ’’တိ။ ဘယဒဿနေနာတိ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏေန။ သဘယေတိ သဗ္ဗဘယာနံ အာကရဘာဝတော သကလဒုက္ခဝူပသမသင်္ခါတဿ ပရမဿာသဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော စ သဘယေ ခန္ဓပဉ္စကေ။ အဘယသညာယာတိ ‘‘အဘယံ ခေမ’’န္တိ ဥပ္ပန္နသညာယ။ အဿာဒသညာ နာမ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု အဿာဒဝသေန ပဝတ္တသညာ၊ ယာ ‘‘အာလယာဘိနိဝေသော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ အဘိရတိသညာ တတ္ထေဝ အဘိရတိဝသေန ပဝတ္တသညာ၊ ယာ ‘‘နန္ဒီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ အမုစ္စိတုကမျတာ အာဒါနံ။ အနုပေက္ခာ သင်္ခါရေဟိ အနိဗ္ဗိန္ဒနံ၊ သာလယတာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ပဋိလောမဘာဝေါ သဿတုစ္ဆေဒဂ္ဂါဟော၊ ပစ္စယာကာရပဋိစ္ဆာဒကမောဟော ဝါ၊ နိဗ္ဗာနေ ပဋိလောမဘာဝေါ သင်္ခါရေသု ရတိ၊ နိဗ္ဗာနပဋိစ္ဆာဒကမောဟော ဝါ။ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ ယာဒိသဿ ကိလေသဿ အပ္ပဟီနတ္တာ ဝိပဿနာ သင်္ခါရနိမိတ္တံ န မုဉ္စတိ၊ သော ကိလေသော၊ ယော ‘‘သံယောဂါဘိနိဝေသော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂဟဏဿ အတိက္ကမနမေဝ ဝါ ပဟာနံ။

ပဝတ္တိ ဧဝ ပဝတ္တိဘာဝေါ၊ ပရိယုဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နီဝရဏပက္ခိယာ ကိလေသာ ဝိတက္ကဝိစာရာဒယော စ ဂယှန္တိ။

စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ယံ ပဟာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေန ပဟာနန္တိ? အရိယမဂ္ဂေဟေဝါတိ ဝိညာယမာနောယမတ္ထော တေသံ ဘာဝိတတ္တာ အပ္ပဝတ္တိဝစနတော။ သမုဒယပက္ခိကဿာတိ ဧတ္ထ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ စတုသစ္စာဘိသမယာတိ ကတွာ တေဟိ ပဟာတဗ္ဗေန တေန တေန သမုဒယေန သဟ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ သမုဒယသဘာဂတ္တာ၊ သစ္စဝိဘင်္ဂေ စ သဗ္ဗကိလေသာနံ သမုဒယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သမုဒယပက္ခိကာ’’တိ ဒိဋ္ဌိအာဒယော ဝုစ္စန္တိ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ဝုပသန္တတာ။ သင်္ခတနိဿဋတာ သင်္ခါရသဘာဝါဘာဝေါ။ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတန္တိ ဝိရဟိတသဗ္ဗသင်္ခတံ၊ ဝိသင်္ခါရန္တိ အတ္ထော။ ပဟာနဉ္စ တံ ဝိနယော စာတိ ပဟာနဝိနယော ပုရိမေန အတ္ထေန၊ ဒုတိယေန ပန ပဟီယတီတိ ပဟာနံ၊ တဿ ဝိနယောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဘိန္နသံဝရတ္တာတိ နဋ္ဌသံဝရတ္တာ၊ သံဝရာဘာဝတောတိ အတ္ထော။ တေန အသမာဒိန္နသံဝရောပိ သင်္ဂဟိတော ဟောတိ။ သမာဒါနေန ဟိ သမ္ပာဒေတဗ္ဗော သံဝရော တဒဘာဝေ န ဟောတီတိ။ ဧဝဉှိ လောကေ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ ‘‘မဟာ ဝတ နော ဘောဂေါ၊ သော နဋ္ဌော တထာ အကတတ္တာ’’တိ။ အရိယေတိ အရိယော။ ပစ္စတ္တဝစနဉှေတံ။ ဧသေသေတိ ဧသော သော ဧဝ၊ အတ္ထတော အနညောတိ အတ္ထော။ တဇ္ဇာတေတိ အတ္ထတော တံသဘာဝေါ၊ သပ္ပုရိသော အရိယသဘာဝေါ၊ အရိယော စ သပ္ပုရိသသဘာဝေါတိ အတ္ထော။

တံ အတ္ထန္တိ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တမတ္ထံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာတိ? ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ‘‘ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနော အပရိညာတဝတ္ထုကော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂) သယမေဝ ဝက္ခတိ။ ဓမ္မော အဓိဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ၊ သဘာဝဓမ္မေ နိဿာယ ပဝတ္တိတဒေသနာ။ ဓမ္မဝသေနေဝ ပဝတ္တာ ပဌမာ၊ ပုဂ္ဂလဝသေန ဥဋ္ဌဟိတွာ ပုဂ္ဂလဝသေနေဝ ဂတာ တတိယာ၊ ဣတရာ ဓမ္မပုဂ္ဂလာနံ ဝေါမိဿကဝသေန။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧဝံ ဝိဘာဂေန ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ? ဝေနေယျဇ္ဈာသယေန ဒေသနာဝိလာသေန စ။ ယေ ဟိ ဝေနေယျာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယ ဓမ္မဒေသနာယ သုခေန အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ တေသံ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ယဿာ စ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော ဟောတိ၊ သာယံ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော ဓမ္မိဿရော ဓမ္မရာဇာ ယထာ ယထာ ဣစ္ဆတိ၊ တထာ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဧဝံ ဣမိနာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယေန ဒေသနာဝိလာသေန စ ဧဝံ ဝိဘာဂေန ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဆဓာတုရောတိ ပထဝိဓာတု အာပေါ-တေဇော-ဝါယော-အာကာသဓာတု ဝိညာဏဓာတူတိ ဣမေသံ ဆန္နံ ဓာတူနံ ဝသေန ဆဓာတုရော။ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ သောမနဿဋ္ဌာနိယံ ရူပံ ဥပဝိစရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄) ဝုတ္တာနံ ဆန္နံ သောမနဿူပဝိစာရာနံ၊ ဆန္နံ ဒေါမနဿဥပေက္ခူပဝိစာရာနဉ္စ ဝသေန အဋ္ဌာရသမနောပဝိစာရော။ သစ္စာဓိဋ္ဌာနာဒိဝသေန စတုရာဓိဋ္ဌာနော။ ပညာစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဿ သမ္ပရာယိကဿ စ အတ္ထဿ အဒဿနတော အန္ဓော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဿေဝ ဒဿနတော ဧကစက္ခု၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဒဿနတော ဒွိစက္ခု၊ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သွာယံ နိဒ္ဒိသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သွာယန္တိ စ သော အယံ၊ ယထာဝုတ္တဒေသနာဝိဘာဂကုသလော ဘဂဝါတိ အတ္ထော။ အပရိညာတဝတ္ထုကောတိ တီဟိ ပရိညာဟိ အပရိညာတက္ခန္ဓော။ ခန္ဓာ ဟိ ပရိညာတဝတ္ထု။ အပရိညာမူလိကာတိ ပရိဇာနနာဘာဝနိမိတ္တာ တသ္မိံ သတိ ဘာဝတော။ ပရိညာနဉှိ အဝိဇ္ဇာဒယော ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ တမ္မူလိကာ စ သဗ္ဗမညနာတိ။ အရိယာနံ အဒဿာဝီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ‘‘အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိအာဒိကံ ပုထုဇနဿ ဝိသေသနဘာဝေန ပဝတ္တံ ပါဠိသေသံ ဂဏှာတိ ပုထုဇ္ဇနနိဒ္ဒေသဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီ’’တိ။

သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပထဝီဝါရဝဏ္ဏနာ

တဿာတိ ပုထုဇ္ဇနဿ။ ဝသတိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏကရဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏမ္ပိ ဝတ္ထူတိ ဝုစ္စတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ပထဝီအာဒီသု ဝတ္ထူသူ’’တိ။ သက္ကာယဓမ္မာနမ္ပိ အာရမ္မဏာဒိနာ သတိပိ မညနာဟေတုဘာဝေ မညနာဟေတုကတ္တေနေဝ တေသံ နိဗ္ဗတ္တိတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗသက္ကာယဓမ္မဇနိတံ မညန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ပထဝီဓာတု သေသဓာတူနံ သသမ္ဘာရာသမ္ဘာရဘာဝါ သတိပိ ပမာဏတော သမဘာဝေ သာမတ္ထိယတော အဓိကာနဓိကဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမ္ဘာရန္တီတိ သမ္ဘာရာ၊ ပရိဝါရာ။ တံတံကလာပေဟိ လက္ခဏပထဝိယာ သေသဓမ္မာ ယထာရဟံ ပစ္စယဘာဝေန ပရိဝါရဘာဝေန စ ပဝတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သာ ဟိ ဝဏ္ဏာဒီဟိ သမ္ဘာရေဟိ သဒ္ဓိံ ပထဝီတိ သသမ္ဘာရပထဝီ’’တိ။ ပထဝိတောတိ ဧတ္ထ ပုထုလဋ္ဌေန ပုထုဝီ၊ ပုထုဝီ ဧဝ ပထဝီ။ သာ ဟိ သတိပိ ပရိစ္ဆိန္နဝုတ္တိယံ သဗ္ဗေသံ သကလာပဘာဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ ပုထုလာ ပတ္ထဋာ ဝိတ္ထိဏ္ဏာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ န ပန တံ အနုပဝိသိတွာ ပဝတ္တမာနာ အာပါဒယော။ သသမ္ဘာရပထဝိယာ ပန ပုထုလဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အာရမ္မဏပထဝိယံ ဝဍ္ဎနဖရဏဋ္ဌေဟိ ပုထုလဋ္ဌော၊ ဣတရသ္မိံ ရုဠှိယာဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာရမ္မဏပထဝီတိ ဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတံ ပထဝီသင်္ခါတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘နိမိတ္တပထဝီတိပိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အာဂမနဝသေနာတိ ပထဝီကသိဏဘာဝနာဂမနဝသေန။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အာပေါ စ ဒေဝါ ပထဝီ၊ တေဇော ဝါယော တဒါဂမု’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၀)။

သဗ္ဗာပီတိ စတုဗ္ဗိဓာ ပထဝီပိ။ အနုဿဝါဒိမတ္တလဒ္ဓါ မညနာ ဝတ္ထု ဟောတိယေဝ။ တထာ ဟိ ‘‘ကက္ခဠံ ခရိဂတ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၇၃) လက္ခဏပထဝီပိ ဥဒ္ဓရီယတိ။ ယံ ပနေကေ ဝဒန္တိ ‘‘လက္ခဏေ ဒိဋ္ဌေ မညနာ နတ္ထိ၊ သဉ္ဇာနာတီတိ ဝုတ္တသညာ စ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဿ မူလဘူတာ ပိဏ္ဍဂ္ဂါဟိတာ၊ သာ လက္ခဏေ နက္ခမတိ၊ တသ္မာ လက္ခဏပထဝီ န ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ၊ တဒယုတ္တံ လက္ခဏပဋိဝေဓဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘လောကဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ’’တိ။ န စ သဗ္ဗသညာ ပိဏ္ဍဂ္ဂါဟိကာ၊ နာပိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဿေဝ မူလဘူတာ၊ တသ္မာ လက္ခဏပထဝိယာပိ ကာယဒွါရာနုသာရေန အညထာ စ ဥပဋ္ဌိတာယ မညနာ ပဝတ္တတေဝ။ တေနေဝ စ ‘‘အနုဿဝါဒိမတ္တလဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပထဝိတောတိ ပစ္စတေ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပထဝီတိ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ အာဟ။ ယသ္မာ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ပထဝိံ ‘‘ပထဝီ’တိ သဉ္ဇာနန္တော တေန တေန နယေန ပထဝီကောဋ္ဌာသေနေဝ သဉ္ဇာနာတီတိ ဝုစ္စတိ၊ န အာပါဒိကောဋ္ဌာသေန၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပထဝိဘာဂေန သဉ္ဇာနာတီ’’တိ။ လောကဝေါဟာရံ ဂဟေတွာတိ လောကသမညံ အဝိဇဟိတွာ။ ဧတေန လက္ခဏပထဝိယမ္ပိ ဝေါဟာရမုခေနေဝဿာ ပဝတ္တီတိ ဒဿေတိ။

ယဒိ လောကဝေါဟာရေန တတ္ထ ပဝတ္တိ၊ ကော ဧတ္ထ ဒေါသော၊ နနု အရိယာပိ ‘‘အယဉှိ ဘန္တေ မဟာပထဝီ’’တိအာဒိနာ လောကဝေါဟာရေန ပဝတ္တန္တီတိ? န ဧတ္ထ ဝေါဟာရမတ္တေ အဝဋ္ဌာနံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ ဝေါဟာရမုခေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သညာဝိပလ္လာသေန သဉ္ဇာနာတီ’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – အယောနိသောမနသိကာရသမ္ဘူတာယ ‘‘သုဘ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ ဝိပရီတသညာယ သဉ္ဇာနာတီတိ။ ဧတေန ဒုဗ္ဗလာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိမညနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ သညာ ဂဟိတာတိ? ပါကဋဘာဝတော။ ယထာ နာမ အဂ္ဂိမှိ မထိယမာနေ ယဒါ ဓူမော ဥပလဗ္ဘတိ၊ ကိဉ္စာပိ တဒါ ဝိဇ္ဇတေဝ ပါဝကော အဝိနာဘာဝတော၊ ပါကဋဘာဝတော ပန ဓူမော ဇာတောတိ ဝုစ္စတိ၊ န အဂ္ဂိ ဇာတောတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိပိ တတ္ထ မညနာကိစ္စံ အတ္ထိ၊ န ပန ဝိဘူတံ အပါကဋဘာဝတော သညာကိစ္စမေဝ ဝိဘူတံ၊ တံ ပန မညနာနုကူလံ မညနာသဟိတံ စာတိ အာဟ ‘‘သညာဝိပလ္လာသေန သဉ္ဇာနာတီ’’တိ။ ဧဝံ ပထဝီဘာဂံ အမုဉ္စန္တောယေဝ ဝါ သဉ္ဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော ဟိ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါယ ပထဝိယာ ပထဝိဘာဂံ အမုဉ္စန္တောယေဝ အဝိဇဟန္တောယေဝ သီသပိဏ္ဍေ သုဝဏ္ဏသညီ ဝိယ အနတ္တာဒိသဘာဝံယေဝ တံ အတ္တာဒိဝသေန သဉ္ဇာနာတိ၊ တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ပထဝီ’’တိအာဒိ။ န ဝတ္တဗ္ဗံ ပုထုဇ္ဇနဂ္ဂါဟဿ ယုတ္တိမဂ္ဂနနိဝါရဏတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥမ္မတ္တကော ဝိယ…ပေ… ဂဏှာတီ’’တိ။ အရိယာနံ အဒဿာဝိတာဒိဘေဒန္တိ အရိယာနံ အဒဿာဝိတာဒိဝိသေသံ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာဝ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တသဉ္ဇာနနေ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

ဧဝန္တိ ‘‘ပထဝိဘာဂေန သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ သဉ္ဇာနိတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အပရဘာဂေ…ပေ… ဂဏှာတီ’’တိ။ ပပဉ္စသင်္ခါတိ ပပဉ္စကောဋ္ဌာသာ။ ပပဉ္စန္တိ သတ္တာ သံသာရေ စိရာယန္တိ ဧတေဟီတိ ပပဉ္စာ၊ မညန္တိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ပရိကပ္ပေန္တိ ဧတာဟီတိ မညနာတိ ဒွီဟိပိ ပရိယာယေဟိ တဏှာဒယောဝ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပပဉ္စေဟိ ဣဓ မညနာနာမေန ဝုတ္တေဟီ’’တိ။ အဇညဿ ဇညတော၊ အသေယျာဒိကဿ သေယျာဒိတော ဂဟဏတော ဒိဋ္ဌိမညနာ ဝိယ တဏှာမာနမညနာပိ အညထာ ဂါဟော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အညထာ ဂဏှာတီ’’တိ။ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနာဒိနာ ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ ဝိတက္ကာဒီနံ သာဓာရဏော ဥပနိဇ္ဈာယနသဘာဝေါ ဝိယ အနုဂိဇ္ဈနုဏ္ဏတိပရာမသနသဘာဝါနမ္ပိ တဏှာဒီနံ သာဓာရဏေန အာရမ္မဏပရိကပ္ပနာကာရေန ပဝတ္တိ မညနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘တီဟိ မညနာဟိ မညတီ’’တိအာဒိ။ အဿာတိ ပုထုဇ္ဇနဿ၊ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဒီသု ဝိယ သုခုမနယေနပိ မညနာပဝတ္တိ အတ္ထီတိ ဝိဘာဝနသုခတာယ ထူလံယေဝ တံ ဒဿေတုကာမော ‘‘ဩဠာရိကနယေနာ’’တိအာဟ။ ဩဠာရိကေ ဟိ ဝိဘာဂေ ဒဿိတေ သုခုမဝိဘာဝနာ သုကရာတိ ဒဿေတုံ အယမတ္ထယောဇနာ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဇ္ဈတ္တိကာတိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ နိယကဇ္ဈတ္တာ ဝုတ္တာ ဝိဘင်္ဂေ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ စ။

ဝိဘင်္ဂေတိ ဓာတုဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၇၃)။ ဗာဟိရာတိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ သင်္ခါရသန္တာနပရိယာပန္နာ။ ကက္ခဠန္တိ ထဒ္ဓံ။ ခရိဂတန္တိ ဖရုသံ။ ကက္ခဠဘာဝေါ ကက္ခဠတ္တံ။ ကက္ခဠဘာဝေါတိ ကက္ခဠသဘာဝေါ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓတော ဗဟိဒ္ဓါဘူတံ။ အနုပါဒိန္နန္တိ န ဥပါဒိန္နံ။ အယောတိ ကာဠလောဟံ။ လောဟန္တိ ဇာတိလောဟံ ဝိဇာတိလောဟံ ကိတ္တိမလောဟံ ပိသာစလောဟန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ။ တတ္ထ အယော သဇ္ဈု သုဝဏ္ဏံ တိပု သီသံ တမ္ဗလောဟံ ဝေကန္တကလောဟန္တိ ဣမာနိ သတ္တ ဇာတိလောဟာနိ နာမ။ နာဂနာသိကာလောဟံ ဝိဇာတိလောဟံ နာမ။ ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟံ အာရကုဋန္တိ တီဏိ ကိတ္တိမလောဟာနိ နာမ။ မောရက္ခကံ ပုထုကံ မလိနကံ စပလကံ သလကံ အာဋလံ ဘတ္တကံ ဒုသိလောဟန္တိ အဋ္ဌ ပိသာစလောဟာနိ နာမ။ တေသု ဝေကန္တကလောဟံ နာမ သဗ္ဗလောဟစ္ဆေဒနသမတ္ထာ ဧကာ လောဟဇာတိ။ တထာ ဟိ တံ ဝိကန္တတိ ဆိန္ဒတီတိ ဝိကန္တကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိကန္တကမေဝ ဝေကန္တကံ။ နာဂနာသိကာလောဟံ လောဟသဒိသံ လောဟဝိဇာတိ ဟလိဒ္ဒါဒိဝိဇာတိ ဝိယ။ တထာ ဟိ တံ လောဟာကာရံ လောဟမလံ ဝိယ ဃနသံဟတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ တာပေတွာ တာဠိတံ ပန ဘိန္နံ ဘိန္နံ ဟုတွာ ဝိသရတိ မုဒု မဋ္ဌံ ကမ္မနိယံ ဝါ န ဟောတိ။ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ။ သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ။ ဇသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ အာရကုဋံ။ တေနေဝ တံ ကရဏေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ကိတ္တိမလောဟန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယံ ပန ကေဝလံ ရသကဓာတု ဝိနိဂ္ဂတံ၊ တံ ‘‘ပိတ္တလ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ တံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ၊ ယထာဝုတ္တံ မိဿကမေဝ ကတွာ ယောဇိတံ ကိတ္တိမန္တိ ဝုတ္တံ။ မောရက္ခကာဒီနိ ဧဝံနာမာနေဝေတာနိ။ တေသု ယသ္မာ ပဉ္စ ဇာတိလောဟာနိ ပါဠိယံ ဝိသုံ ဝုတ္တာနေဝ၊ တသ္မာ ဝေကန္တကလောဟေန သဒ္ဓိံ ဝုတ္တာဝသေသံ သဗ္ဗံ ဣဓ လောဟန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တိပူတိ သေတတိပု။ သီသန္တိ ကာဠတိပု။ သဇ္ဈန္တိ ရဇတံ။ မုတ္တာတိ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာဒိကာ အဋ္ဌဝိဓာပိ မုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဟတ္ထိကုမ္ဘံ ဝရာဟဒါဌာ ဘူဇင်္ဂသီသံ ဝလာဟကူဋံ ဝေဠူ မစ္ဆသီရော သင်္ခေါ သိပ္ပီတိ အဋ္ဌ မုတ္တာယောနိယော။ တတ္ထ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာ ပီတဝဏ္ဏာ ပဘာဟီနာ။ ဝရာဟဒါဌာ ဝရာဟဒါဌဝဏ္ဏာဝ။ ဘုဇင်္ဂသီသဇာ နီလာဒိဝဏ္ဏာ သုဝိသုဒ္ဓါ ဝဋ္ဋလာ စ။ ဝလာဟကဇာ ဘာသုရာ ဒုဗ္ဗိဘာဂရူပါ ရတ္တိဘာဂေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တိယော တိဋ္ဌန္တိ၊ ဒေဝူပဘောဂါ ဧဝ စ ဟောန္တိ။ ဝေဠုဇာ ကရကုပလသမာနဝဏ္ဏာ န ဘာသုရာ၊ တေ စ ဝေဠူ အမနုဿဂေါစရေ ဧဝ ပဒေသေ ဇာယန္တိ။ မစ္ဆသီရဇာ ပါဌီနပိဋ္ဌိသမာနဝဏ္ဏာ ဝဋ္ဋလာ လဃဝေါ စ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာ၊ တေ စ မစ္ဆာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ဧဝ ဇာယန္တိ။ သင်္ခဇာ သင်္ခေါဒရစ္ဆဝိဝဏ္ဏာ ကောလပ္ပမာဏာပိ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာဝ။ သိပ္ပိဇာ ပဘာဝိသေသယုတ္တာ ဟောန္တိ နာနာသဏ္ဌာနာ။ ဧဝံ ဇာတိတော အဋ္ဌဝိဓာသုပိ မုတ္တာသု ယာ မစ္ဆသင်္ခသိပ္ပိဇာ၊ တာ သာမုဒ္ဒိကာ ဟောန္တိ၊ ဘုဇင်္ဂဇာပိ ကာစိ သာမုဒ္ဒိကာ ဟောန္တိ၊ ဣတရာ အသာမုဒ္ဒိကာ။ ယသ္မာ ဗဟုလံ သာမုဒ္ဒိကာဝ မုတ္တာ လောကေ ဒိဿန္တိ၊ တတ္ထာပိ သိပ္ပိဇာဝ၊ ဣတရာ ကာဒါစိကာ။ တသ္မာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၃) ‘‘မုတ္တာတိ သာမုဒ္ဒိကာ မုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

မဏီတိ ဌပေတွာ ပါဠိအာဂတေ ဝေဠုရိယာဒိကေ သေသော ဇောတိရသာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ မဏိ။ ဝေဠုရိယန္တိ ဝံသဝဏ္ဏမဏိ။ သင်္ခေါတိ သာမုဒ္ဒိကသင်္ခေါ။ သိလာတိ ကာဠသိလာ ပဏ္ဍုသိလာ သေတသိလာဒိဘေဒါ အဋ္ဌပိ သိလာ။ ရဇတန္တိ ကဟာပဏာဒိကံ ဝုတ္တာဝသေသံ ရဇတသမ္မတံ။ ဇာတရူပန္တိ သုဝဏ္ဏံ။ လောဟိတင်္ဂေါတိ ရတ္တမဏိ။ မသာရဂလ္လန္တိ ကဗရမဏိ တိဏာဒီသု ဗဟိဘာရာ တာလနာဠိကေရာဒယောပိ တိဏံ နာမ။ အန္တောသာရံ ခဒိရာဒိ အန္တမသော ဒါရုခဏ္ဍမ္ပိ ကဋ္ဌံ နာမ။ မုဂ္ဂမတ္တတော ယာဝ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ မရုမ္ဗာ သက္ခရာ နာမ။ မုဂ္ဂမတ္တတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ဝါလိကာ နာမ။ ကဌလန္တိ ကပါလခဏ္ဍံ။ ဘူမီတိ သသမ္ဘာရပထဝီ။ ပါသာဏောတိ အန္တောမုဋ္ဌိယံ အသဏ္ဌဟနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဟတ္ထိပ္ပမာဏံ ပါသာဏံ၊ ဟတ္ထိပ္ပမာဏတော ပန ပဋ္ဌာယ ဥပရိ ပဗ္ဗတောတိ။ အယံ အယောအာဒီသု ဝိဘာဂနိဒ္ဒေသော။ နိမိတ္တပထဝီတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတံ ပထဝိကသိဏံ။ တမ္ပိ ဟိ ‘‘ရူပါဝစရတိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ကုသလတော စ ဝိပါကတော စ ကိရိယတော စ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဝိပါကော ဣမေ ဓမ္မာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’’တိ ဝစနတော ‘‘ဗာဟိရာ ပထဝီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယာ စ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကေ နိမိတ္တပထဝီ၊ တံ ဂဟေတွာ’’တိ။ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဉ္စေတ္ထ တံဂတိကမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပန ပုဗ္ဗေ ဘူမိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတန္တိ။

တီဟိ မညနာဟီတိ ဝုတ္တံ မညနာတ္တယံ သပရသန္တာနေသု သင်္ခေပတော ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အဟံ ပထဝီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဟံ ပထဝီတိအာဒီနာ အဇ္ဈတ္တဝိသယံ ဒိဋ္ဌိမညနံ မာနမညနဉ္စ ဒဿေတိ အတ္တာဘိနိဝေသာဟံကာရဒီပနတော။ မမ ပထဝီတိ ဣမိနာ တဏှာမညနံ မာနမညနမ္ပိ ဝါ ပရိဂ္ဂဟဘူတာယပိ ပထဝိယာ သေယျာဒိတော မာနဇပ္ပနတော။ သေသပဒဒွယေပိ ဣမိနာနယေန မညနာဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပထဝိကသိဏဇ္ဈာနလာဘီ ဈာနစက္ခုနာ ဂဟိတဈာနာရမ္မဏံ ‘‘အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝိသန္တော တဉ္စ သေယျာဒိတော ဒဟန္တော အတ္ထတော ‘‘အဟံ ပထဝီ’’တိ မညတိ နာမ၊ တမေဝ ‘‘အယံ မယှံ အတ္တာ’’တိ ဂဟဏေ ပန ‘‘မမ ပထဝီ’’တိ မညတိ နာမ။ တထာ တံ ‘‘ပရပုရိသော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ ဝါ ဝါဒဝသေန ‘‘အယမေဝ ပရေသံ အတ္တာ’’တိ ဝါ အဘိနိဝိသန္တော ‘‘ပရော ပထဝီ၊ ပရဿ ပထဝီ’’တိ မညတိ နာမ။ ဣမိနာ နယေန သေသပထဝီသုပိ ယထာရဟံ စတုက္ကံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိ ဧတ္ထ စတုက္ကဝသေန မညနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မညနာဝတ္ထုံ မညနာယော စ ဝိဘဇိတွာ အနေကဝိဟိတံ တဿ မညနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အယန္တိ ယထာဝုတ္တော ပုထုဇ္ဇနော။ ဆန္ဒရာဂန္တိ ဗဟလရာဂံ။ အဿာဒေတီတိ နိကာမေတိ၊ ‘‘ဣမေ ကေသာ မုဒုသိနိဒ္ဓကုဉ္စိတနီလောဘာသာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ ရသံ ဝိန္ဒတိ။ အဘိနန္ဒတီတိ သပ္ပီတိကာယ တဏှာယ အဘိမုခေါ နန္ဒတိ ပမောဒတိ။ အဘိဝဒတီတိ ဥပ္ပန္နံ တဏှာဘိနန္ဒနာဝေဂံ ဟဒယေန သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အဟော မေ ကေသာ’’တိ ဝါစံ နိစ္ဆာရေတိ။ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတီတိ ဗလဝတဏှာဘိနိဝေသေန ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ တိဋ္ဌတိ။ အညတရံ ဝါ ပန ရဇ္ဇနီယဝတ္ထုန္တိ ကေသာဒိတော အညတရံ ဝါ ကရစရဏာဒိပ္ပဘေဒံ နိယကဇ္ဈတ္တပရိယာပန္နံ ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ ဝတ္ထုံ။ ဣတီတိ ဣမိနာ သိနိဒ္ဓါဒိပ္ပကာရေနာတိ ပတ္ထယိတဗ္ဗာကာရံ ပရာမသတိ။ တတ္ထ နန္ဒိံ သမန္နာနေတီတိ တေသု ဘာဝီသု ကေသာဒီသု သိဒ္ဓံ ဝိယ ကတွာ နန္ဒိံ တဏှံ သမန္နာဟရတိ သမုပစာရေတိ။ ပဏိဒဟတီတိ ပတ္ထနံ ဌပေတိ။

သမ္ပတ္တိံ နိဿာယ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိ၊ ဝိပတ္တိံ နိဿာယ ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ မာနံ ဇနေတီတိ ယောဇနာ။ ပထဝီကောဋ္ဌာသဘူတာနံ ကေသာဒီနံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တီဟိ မာနဇပ္ပနာ ပထဝိယာ မညနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ အဇ္ဈတ္တိကံ ပထဝိံ မာနမညနာယ မညတီ’’တိ။ အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယဿ အဘာဝတော သမုဒါယော ဇီဝါဘိနိဝေသော အဝယဝေပိ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ အာဂတနယေန ပန ကေသံ ‘ဇီဝေါ’တိ အဘိနိဝိသတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကေသာ နာမေတေ ဣဿရဝိဟိတာ ပဇာပတိနိဿိတာ အဏုသဉ္စယော ပကတိပရိဏာမော’’တိအာဒိနာ နယေနပေတ္ထ ဒိဋ္ဌိမညနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣမိဿာ ပဝတ္တိယာတိ နိကန္တိမာနဒိဋ္ဌီနံ ပရိယာဒါနသမုဂ္ဃာဋပ္ပဝတ္တိယာ။ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ယဒိပိ တိဿန္နမ္ပိ မညနာနံ သမ္ဘဝေါ ဒဿိတော။ တဏှာမာနမညနာနံ ပန ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတတ္တာ ဒိဋ္ဌိမညနာ ဧဝေတ္ထ ဝိသေသတော ဥဒ္ဓဋာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကံ ပထဝိံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတီ’’တိ။

ဗာဟိရမ္ပိ ပထဝိံ တီဟိ မညနာဟိ မညတီတိ ယောဇနာ။ တံ ပန မညနာဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိ အာဟ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

အယံ ဇီဝေါတိ အယံ ကာဠလောဟံ ‘‘ဇီဝေါ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝိသတိ ဧကစ္စေ နိဂဏ္ဌာ ဝိယ။ ဧဝံ ဗာဟိရံ ပထဝိံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယာ စေဝ ခေါ ပန အဇ္ဈတ္တိကာ ပထဝီဓာတု၊ ယာ စ ဗာဟိရာ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ နယေန အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။

ပထဝီကသိဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အယမ္ပိ စ နယော ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧတ္ထေဝ အန္တောဂဓောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ကသိဏာနမ္ပိ ရူပသမညာသမ္ဘာဝတော။ ပထဝိံ မညတီတိ ဧတ္ထ ယာဒိသော မညနာဝတ္ထုမညနာနံ ဝိတ္ထာရနယော ဝုတ္တော၊ တာဒိသော ဣတော ပရံ ဝုတ္တနယောဝါတိ အာဟ ‘‘ဣတော ပရံ သင်္ခေပေနေဝ ကထယိဿာမာ’’တိ၊ အတာဒိသော ပန ဝိတ္ထာရတောပိ ကထယိဿတီတိ အတ္ထော။

တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ပထဝိယာ’’တိ ဣဒံ ဘုမ္မဝစနံ၊ တသ္မာ၊ သော အတ္တပရတ္တဒုပကရဏာနံ အာဓာရဘာဝေန တံ မညနာဝတ္ထုံ ကပ္ပေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အဟံ ပထဝိယာ’’တိအာဒိ။ နနု စ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနိန္ဒြိယဗဒ္ဓပဘေဒဿ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓဿ သသမ္ဘာရပထဝီ စ အာဓာရနိဿယော၊ ဣတရာ အာရမ္မဏနိဿယော တဒါရမ္မဏဿာတိ ဧတ္ထ နိဗ္ဗိရောဓောတိ? န၊ မညနာဝတ္ထုံ နိဿယဘာဝေန ပရိကပ္ပနတော။ အယဉှိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မာနမညနာယ စ ဝတ္ထုဘူတဿ အတ္တနော ပထဝိသန္နိဿယံ ကတွာ ‘‘အဟံ ပထဝိယာ’’တိ မညတိ၊ တဏှာမညနာယ ဝတ္ထုဘူတဿ ဥပကရဏဿ ပထဝိံ သန္နိဿယံ ကတွာ ‘‘မယှံ ကိဉ္စနံ ပလိဗောဓော ပထဝိယာ’’တိ မညတိ။ ပရောတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယွာယံ အတ္ထနယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုတ္တော ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ။ ဧတေနေဝ နယေနာတိ ယွာယံ ‘‘သော ခေါ ပန မေ အတ္တာ ဣမသ္မိံ ရူပေ’’တိ သမုဒါယဿ အာဓာရဘာဝဒီပနော အတ္ထနယော ဝုတ္တော၊ ဧတေနေဝ နယေန။ န ဟိ အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယော လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ သမုဒါယေ ဝုတ္တဝိဓိ အဝယဝေပိ လဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ သော ခေါ ပန မေ အယံ အတ္တာ ဣမိဿာ ပထဝိယာတိ မညန္တောတိ။ တသ္မိံယေဝ ပနဿ အတ္တနီတိ ဧတ္ထ အဿာတိ ပုထုဇ္ဇနဿ။ တသ္မိံယေဝ အတ္တနီတိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရပထဝီသန္နိဿယေ အတ္တနိ။ ‘‘ပထဝိယာ မညတီ’’တိ ပဒဿာယံ ဝဏ္ဏနာ။ ဧဝံ ‘‘ပထဝိယာ မညတီ’’တိ ဧတ္ထ အတ္တဝသေန ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာမညနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယဒါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဿာတိ ပရဿ။ တဒါတိ ပရဝသေန မညနာယံ။ ဒိဋ္ဌိမညနာ ဧဝ ယုဇ္ဇတိ တတ္ထ နိစ္စာဘိနိဝေသာဒယော သမ္ဘဝန္တီတိ ကတွာ။ အဝဓာရဏေန မာနတဏှာမညနာ နိဝတ္တေတိ။ န ဟိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘မယှ’’န္တိ စ ပဝတ္တလက္ခဏာ မာနတဏှာ ပရသ္မိံ ပရဿ သန္တကဘာဝေန ဂဟိတေ စ ပဝတ္တန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရာယောပီတိ မာနတဏှာမညနာယောပိ။ ဣစ္ဆန္တိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ပရဿပိ ဟိ ပထဝီသန္နိဿယေန သမ္ပတ္တိဣဿရိယာဒိကဿ ဝသေန အတ္တနိ သေယျာဒိဘာဝံ ဒဟတော ပဏိဒဟတော စ စိတ္တံ တထာဘာဝါယ မာနတဏှာမညနာ သမ္ဘဝန္တီတိ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပရော ပထဝီ ပရဿ ပထဝီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဣမေ ဒွေ ပကာရာ သာဓိပ္ပာယာ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။

‘‘ပထဝိတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ၊ ‘‘အာဒိတော’’တိ စ အာဒီသု အနိဿက္ကဝစနေပိ တော-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ပထဝိတောတိ နိဿက္ကဝစန’’န္တိ။ သဥပကရဏဿာတိ ဟိရညသုဝဏ္ဏဂတဿ ဒါသပေါရိသာဒိနာ ဝိတ္တုပကရဏေန သဥပကရဏဿ၊ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ တေသံ ဥပကရဏဿ ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒတောတိ လက္ခဏာဒိအဇ္ဈတ္တိကာဒိဝုတ္တပ္ပကာရဝိဘာဂတော။ ဥပ္ပတ္တိံ ဝါ နိဂ္ဂမနံ ဝါတိ ‘‘တံ အဏ္ဍံ အဟောသိ ဟေမမယံ၊ တသ္မိံ သယံ ဗြဟ္မာ ဥပ္ပန္နော’’တိ ဗြဟ္မဏ္ဍဝါဒဝသေန ဝါ ‘‘ဒွီဟိ အဏူဟိ ဒွိအဏုက’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တအဏုကဝါဒဝသေန ဝါ ပထဝိတော ဥပ္ပတ္တိံ ဝါ ‘‘သဗ္ဗောယံ လောကော ဣဿရတော ဝိနိဂ္ဂတော’’တိ ဣဿရဝါဒဝသေန ဣဿရကုတ္တတော ပထဝိတော နိဂ္ဂမနံ ဝါ မညမာနောတိ ယောဇနာ။ ပထဝိတော ဝါ အညော အာပါဒိကော အတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ကာရကလက္ခဏံ နိဿက္ကဝစနံ၊ ဒုတိယသ္မိံ ဥပပဒလက္ခဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတ္တနော ပရိဂ္ဂဟဘူတပထဝိတော သုခပ္ပတ္တိံ တတော ဧဝ စ ပရေဟိ သေယျာဒိဘာဝံ ကပ္ပေန္တဿ ဝသေနပေတ္ထ တဏှာမာနမညနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပရေတိ သာရသမာသာစရိယာ။ တတော အညံ အပ္ပမာဏံ အတ္တာနံ ဂဟေတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဘာဝိတအာပါဒိအပ္ပမာဏကသိဏဝသေန ဝါ ကာပိလကာဏာဒဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ အပ္ပမာဏံ ဗျာပိနံ အတ္တာနံ ဂဟေတွာ။ ပထဝိတောတိ ပစ္ဆာ အဘာဝိတအဝဍ္ဎိတပထဝီကသိဏသင်္ခါတပထဝိတော။ ဗဟိဒ္ဓါပိ မေ အတ္တာတိ ဣတော ပထဝိတော ဗဟိပိ မေ အတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ကေဝလန္တိ အနဝသေသံ။ မဟာပထဝိံ တဏှာဝသေန မမာယတိ၊ အယဉ္စ နယော စတုဒီပိဿရိယေ ဌိတဿ ဒီပစက္ကဝတ္တိနော စ လဗ္ဘေယျ၊ မဏ္ဍလိကရာဇမဟာမတ္တကုဋုမ္ဗိကာနမ္ပိ ဝသေန လဗ္ဘတေဝ တေသမ္ပိ ယထာပရိဂ္ဂဟံ အနဝသေသေတွာ မညနာယ သမ္ဘဝတော။ ‘‘ဧဝံ မမာ’’တိ ဂါဟဿ ‘‘ဧသောဟမသ္မိံ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဂါဟဝိဓူရတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကာ တဏှာမညနာ ဧဝ လဗ္ဘတီ’’တိ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဝုတ္တမတိဒေသံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သာ စာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာ စာယန္တိ သာ စ အယံ တဏှာမညနာ ယောဇေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ ပန ဒိဋ္ဌိမညနာမညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာ သမ္ဘဝန္တိ၊ ဧဝံ တဏှာမညနာမညိတေန ဝတ္ထုနာ အတ္တာနံ သေယျာဒိတော ဒဟတော တဉ္စ အတ္တနိယံ နိစ္စံ တထာ တံသာမိဘူတံ အတ္တာနဉ္စ ပရိကပ္ပေန္တဿ ဣတရမညနာပိ သမ္ဘဝန္တီတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ‘‘မေ’’တိ ဟိ ဣမိနာ အတ္ထဂ္ဂဟဏမုခေနေဝ အတ္တနိယသမ္ဗန္ဓော ပကာသီယတီတိ။

အဘိနန္ဒတီတိ ဣမိနာ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ တေ ဒဿေန္တော ‘‘အဿာဒေတိ ပရာမသတိ စာ’’တိ အာဟ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန စေတဿ ဒွယဿ အသင်္ကရတော ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒေပိ ဝါ အဓိပတိဓမ္မာနံ ဝိယ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန တဿ တဿ ဗလဝဘာဝေန ပဝတ္တိ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန အဘိနန္ဒနတ္ထေ။ ဧတန္တိ ‘‘ပထဝိံ အဘိနန္ဒတီ’’တိ ဧတံ ပဒံ။ ယေသံ ဝိနေယျာနံ ယေဟိ ပကာရဝိသေသေဟိ ဓမ္မာနံ ဝိဘာဝနေ ကတေ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ၊ တေသံ တေဟိ ပကာရဝိသေသေဟိ ဓမ္မဝိဘာဝနံ။ ယေသံ ပန ယေန ဧကေနေဝ ပကာရေန ဓမ္မဝိဘာဝနေ ကတေ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ၊ တေသမ္ပိ တံ ဝတွာ ဓမ္မိဿရတာယ တဒညနိရဝသေသပ္ပကာရဝိဘာဝနဉ္စ ဒေသနာဝိလာသော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ မညနာဝသေန ကိလေသုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဘိနန္ဒနာဝသေန ဒဿေန္တော’’တိ။ ဓမ္မဓာတုယာတိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ။ သာ ဟိ သဗ္ဗဉေယျဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော ဓာရေတိ ဥပဓာရေတိ၊ သကလဉ္စ ဝိနေယျသတ္တသင်္ခါတဓမ္မပ္ပဗန္ဓံ အပါယဒုက္ခသံသာရဒုက္ခပတနတော ဓာရေတိ၊ သယဉ္စ အဝိပရီတပဝတ္တိအာကာရာ ဓာတူတိ ဓမ္မဓာတူတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ သမ္မာသမ္ဗောဓီတိ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝတော၊ သမ္မာ အဓိဂတတ္တာတိ အတ္ထော။ အဘိကင်္ခနသမ္ပဂ္ဂဟပရာမသနာနံ ဝသေန အာရမ္မဏေ ပရိကပ္ပနာပဝတ္တိ မညနာ။ တတ္ထ ‘‘မမံ၊ အဟ’’န္တိ စ အဘိနိဝေသနံ ပရိကပ္ပနံ။ ယေန အဇ္ဈောသာနံ ဟောတိ၊ အယံ အဘိနန္ဒနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ သုတ္တာဒိအဝိရုဒ္ဓါယေဝ အတ္တနောမတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ န ဣတရာတိ သုတ္တေန တဿာ သင်္ဂဟံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒေသနာဝိလာသဝိဘာဝနဿ ပန သဟေတုကဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာဒိဒေသနာယ နိဗဒ္ဓတာ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။

တဿာတိ တေန။ ဉာတသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ဟေတံ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ။ တသ္မာတိ အပရိညာတတ္တာ။ ‘‘အပရိညာတ’’န္တိ ပဋိက္ခေပမုခေန ယံ ပရိဇာနနံ ဝုတ္တံ၊ တံ အတ္ထတော တိဝိဓာ ပရိညာ ဟောတီတိ တံ သရူပတော ပဝတ္တိအာကာရတော စ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယာယ ပညာယ ဝိပဿနာဘူမိံ ပရိဇာနာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ သာ ပရိဇာနနပညာ ဉာတပရိညာ။ သာ ဟိ တေဘူမကဓမ္မဇာတံ ‘‘အယံ ဝိပဿနာဘူမီ’’တိ ဉာတံ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရောန္တီယေဝ လက္ခဏရသာဒိတော အဇ္ဈတ္တိကာဒိဝိဘာဂတော စ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနာတိ။ ဣဓ ပန ပထဝီဓာတုဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပထဝီဓာတုံ ပရိဇာနာတီ’’တိအာဒိ။ တီရဏပရိညာတိ ကီရဏဝသေန ပရိဇာနနကပညာ။ သာ ဟိ ပရိဝါရေဟိ အနိစ္စတာဒိအာကာရေဟိ အနိစ္စတာဒိသဘာဝဿ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကဿ တီရဏဝသေန သမ္မသနဝသေန တံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနာတိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေနာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ သော ဟိ အနဝသေသတော ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေနာတိ ဝါ အဂ္ဂဘူတေန မဂ္ဂေန၊ လောကုတ္တရမဂ္ဂေနာတိ အတ္ထော။ ဥဘယထာပိ ဟိ သမုစ္ဆေဒပဟာနကာရီ ဧဝ ပညာ နိပ္ပရိယာယေန ပဟာနပရိညာတိ ဒဿေတိ။

နာမရူပဝဝတ္ထာနန္တိ ဧတေန ပစ္စယပရိဂ္ဂဟောပိ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော နာမရူပဿ ဟေတုဝဝတ္ထာနဘာဝတော။ သောပိ ဟိ ဟေတုပစ္စယမုခေန နာမရူပဿ ဝဝတ္ထာနမေဝါတိ။ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန တီရဏပရိညာ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မသနဘာဝတော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တာ ပရိညာယော နတ္ထိ၊ တသ္မာ။ အထ ဝါ တသ္မာ အပရိညာတတ္တာတိ ယသ္မာ အပရိညာတာ ပထဝီ၊ တသ္မာ အပရိညာတတ္တာ ပထဝိယာ တံ ပထဝိံ မညတိ စ အဘိနန္ဒတိ စာတိ။

ပထဝီဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာပေါဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

အာပံ အာပတောတိ ဧတ္ထ အပ္ပောတိ၊ အပ္ပာယတီတိ ဝါ အာပေါ၊ ယသ္မိံ သင်္ဃာတေ သယံ အတ္ထိ၊ တံ အာဗန္ဓနဝသေန ဗျာပေတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ပရိဗြူဟေတီတိ ဝါ အတ္ထော။ အတ္ထာနံ အဓိ အဇ္ဈတ္တံ။ ပတိ ပတိ အတ္တာနန္တိ ပစ္စတ္တံ။ ဥဘယေနပိ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နမေဝ ဝဒတိ။ အာပေါ အာပေါဂတန္တိအာဒီသု အာဗန္ဓနမေဝ အာပေါ၊ တဒေဝ အာပေါသဘာဝံ ဂတတ္တာ အာပေါဂတံ၊ သဘာဝေနေဝ အာပဘာဝံ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ သိနေဟနဝသေန သိနေဟော၊ သောယေဝ သိနေဟနသဘာဝံ ဂတတ္တာ သိနေဟဂတံ။ ဗန္ဓနတ္တံ ရူပဿာတိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပဿ ဗန္ဓနဘာဝေါ၊ အဝိပ္ပကိရဏဝသေန သမ္ပိဏ္ဍနန္တိ အတ္ထော။ ဥဂ္ဂဏှန္တောတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ အာပေါမဏ္ဍလေ ယထာ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တထာ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တော။ ဝုတ္တောတိ ‘‘အာပသ္မိ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအာပေါ။ သော ဟိ သသမ္ဘာရအာပေါ၊ န ‘‘အာပေါကသိဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအာပေါ။ သေသန္တိ အာရမ္မဏသမ္မုတိအာပါနံ သရူပဝိဘာဝနံ။ ‘‘အာပံ အာပတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိပါဠိယာ အတ္ထဝိဘာဝနဉ္စေဝ တတ္ထ တတ္ထ မညနာဝိဘာဂဒဿနဉ္စ ပထဝိယံ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ။ တတ္ထ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၅) ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ‘‘အာပေါကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ စ ‘‘ပထဝီတိ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ‘‘အာပေါတိ သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဧဝမာဒိ ဧဝ ဝိသေသော။ သေသံ တာဒိသမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပထဝိယံ ဝုတ္တသဒိသမေဝါ’’တိ။ ယော ပနေတ္ထ ဝိသေသော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မူလရသောတိ မူလံ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တရသော။ ခန္ဓရသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ခီရာဒီနိ ပါကဋာနေဝ။ ယထာ ပန ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၆၁၈-၆၂၅)၊ န ဧဝမိဓ နိယမော အတ္ထိ။ ယံ ကိဉ္စိ ခီရံ ခီရမေဝ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဘုမ္မာနီတိ အာဝါဋာဒီသု ဌိတဥဒကာနိ။ အန္တလိက္ခာနီတိ ပထဝိံ အပ္ပတ္တာနိ ဝဿောဒကာနိ၊ ပတ္တာနိ ပန ဘုမ္မာနေဝ။ ဧဝံ ဝုတ္တာ စာတိ စ-သဒ္ဒေန ဟိမောဒကကပ္ပဝိနာသကဥဒကပထဝိယာအန္တောဥဒကပထဝီသန္ဓာရကဥဒကာဒိံ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တမ္ပိ သမုစ္စိနောတိ။

တေဇံ တေဇတောတိ ဧတ္ထ တေဇနဋ္ဌေန တေဇော၊ တေဇနံ နာမ ဒဟနပစနာဒိသမတ္ထံ နိသာနံ၊ ယံ ဥဏှတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယေန စာတိ ယေန တေဇောဂတေန ကုပိတေန။ သန္တပ္ပတီတိ အယံ ကာယော သမန္တတော တပ္ပတိ ဧကာဟိကဇရာဒိဘာဝေန ဥသုမဇာတော ဟောတိ။ ယေန စ ဇီရီယတီတိ ယေန အယံ ကာယော ဇီရီယတိ၊ ဣန္ဒြိယဝေကလ္လတံ ဗလပရိက္ခယံ ဝလိတာဒိဘာဝဉ္စ ပါပုဏာတိ။ ယေန စ ပရိဍယှတီတိ ယေန ကုပိတေန အယံ ကာယော ပရိတော ဍယှတိ၊ သော စ ပုဂ္ဂလော ဍယှာမီတိ သတဓောတသပ္ပိဂေါသီတစန္ဒနာဒိလေပဉ္စေဝ တာလဝဏ္ဋဝါတဉ္စ ပစ္စာသီသတိ။ ယေန စ အသိတပီတခါယိတသာယိတံ သမ္မာ ပရိဏာမံ ဂစ္ဆတီတိ ယေန အသိတံ ဝါ ဩဒနာဒိ၊ ပီတံ ဝါ ပါနကာဒိ၊ ခါယိတံ ဝါ ပိဌခဇ္ဇကာဒိ၊ သာယိတံ ဝါ အမ္ဗပက္ကမဓုဖာဏိတာဒိ သမ္မဒေဝ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတိ၊ ရသာဒိဘာဝေန ဝိဝေကံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ သရီရဿ ပကတိဥသုမံ အတိက္ကမိတွာ ဥဏှဘာဝေါ သန္တာပေါ၊ သရီရဒဟနဝသေန ပဝတ္တော မဟာဒါဟော ပရိဒါဟော၊ သတဝါရံ တာပေတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋသပ္ပိ သတဓောတသပ္ပိ၊ ရသရုဓိရမံသမေဒအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇသုက္ကာ ရသာဒယော။ တတ္ထ ပုရိမာ တယော တေဇာ စတုသမုဋ္ဌာနာ၊ ပစ္ဆိမော ကမ္မသမုဋ္ဌာနောဝ။

တေဇောဘာဝံ ဂတတ္တာ တေဇောဂတံ။ ဥသ္မာတိ ဥဏှာကာရော။ ဥသ္မာဝ ဥသ္မာဘာဝံ ဂတတ္တာ ဥသ္မာဂတံ။ ဥသုမန္တိ စဏ္ဍဥသုမံ။ တဒေဝ ဥသုမဂတံ၊ သဘာဝေနေဝ ဥသုမဘာဝံ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကဋ္ဌဂ္ဂီတိ ကဋ္ဌုပါဒါနော အဂ္ဂိ။ သကလိကဂ္ဂီအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သင်္ကာရဂ္ဂီတိ ကစဝရံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နအဂ္ဂိ။ ဣန္ဒဂ္ဂီတိ အသနိအဂ္ဂိ။ သန္တာပေါတိ ဇာလာယ ဝါ ဝီတစ္စိတင်္ဂါရာနံ ဝါ သန္တာပေါ။ သူရိယသန္တာပေါတိ အာတပေါ။ ကဋ္ဌသန္နိစယသန္တာပေါတိ ကဋ္ဌရာသိံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နသန္တာပေါ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ဝုတ္တာ စာတိ။ စ-သဒ္ဒေန ပေတဂ္ဂိကပ္ပဝိနာသကဂ္ဂိနိရယဂ္ဂိအာဒိကေ အဝုတ္တေပိ သမုစ္စိနောတိ။

ဝါယံ ဝါယတောတိ ဧတ္ထ ဝါယနဋ္ဌေန ဝါယော။ ကိမိဒံ ဝါယနံ နာမ? ဝိတ္ထမ္ဘနံ၊ သမုဒီရဏံ ဝါ၊ ဝါယနံ ဂမနန္တိ ဧကေ။ ဥဒ္ဓင်္ဂမာ ဝါတာတိ ဥဂ္ဂါရဟိက္ကာဒိပဝတ္တကာ ဥဒ္ဓံ အာရောဟနဝါတာ။ အဓောဂမာ ဝါတာတိ ဥစ္စာရပဿာဝါဒိနီဟရဏတာ အဓော ဩရောဟနဝါတာ။ ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာတိ အန္တာနံ ဗဟိဝါတာ။ ကောဋ္ဌာသယာ ဝါတာတိ အန္တာနံ အန္တောဝါတာ။ အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရိနော ဝါတာတိ ဓမနီဇာလာနုသာရေန သကလသရီရေ အင်္ဂမင်္ဂါနိ အနုသဋာ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒိနိဗ္ဗတ္တကာ ဝါတာ။ သတ္ထကဝါတာတိ သန္ဓိဗန္ဓနာနိ ကတ္တရိယာ ဆိန္ဒန္တာ ဝိယ ပဝတ္တဝါတာ။ ခုရကဝါတာတိ ခုရေန ဝိယ ဟဒယမံသဆေဒနဖာလနကဝါတာ။ ဥပ္ပလကဝါတာတိ ဟဒယမံသဿ သမုပ္ပာဋနကဝါတာ။ အဿာသောတိ အန္တောပဝိသနကနာသိကာဝါတော။ ပဿာသောတိ ဗဟိနိက္ခမနနာသိကာဝါတော။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာ သဗ္ဗေ စတုသမုဋ္ဌာနာ၊ အဿာသပဿာသာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာဝ။

ဝါယောဂတန္တိ ဝါယောဝ ဝါယောဂတံ၊ သဘာဝေနေဝ ဝါယောဘာဝံ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ထမ္ဘိတတ္တံ ရူပဿာတိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပဿ ထမ္ဘိတဘာဝေါ။ ပုရတ္ထိမာ ဝါတာတိ ပုရတ္ထိမဒိသတော အာဂတာ ဝါတာ။ ပစ္ဆိမာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သရဇာဒီသု သဟ ရဇေန သရဇာ၊ ရဇဝိရဟိတာ သုဒ္ဓါ အရဇာ။ သီတဥတုသမုဋ္ဌာနာ၊ သီတဝလာဟကန္တရေ ဝါ ဇာတာ သီတာ။ ဥဏှဥတုသမုဋ္ဌာနာ၊ ဥဏှဝလာဟကန္တရေ ဝါ ဇာတာ ဥဏှာ။ ပရိတ္တာတိ မန္ဒာ တနုကဝါတာ။ အဓိမတ္တာတိ ဗလဝဝါတာ။ ကာဠာတိ ကာဠဝလာဟကန္တရေ သမုဋ္ဌိတာ။ ယေဟိ အဗ္ဘာဟတော ဆဝိဝဏ္ဏော ကာဠကော ဟောတိ၊ တေသံ ဧတံ အဓိဝစနန္တိပိ ဧကေ။ ဝေရမ္ဘဝါတာတိ ယောဇနတော ဥပရိ ဝါယနဝါတာ။ ပက္ခဝါတာတိ အန္တမသော မက္ခိကာယပိ ပက္ခာယူဟနဝါတာ။ သုပဏ္ဏဝါတာတိ ဂရုဠဝါတာ။ ကာမံ စေတေပိ ပက္ခဝါတာဝ၊ ဥဿဒဝသေန ပန ဝိသုံ ဂဟိတာ။ တာလဝဏ္ဋဝါတာတိ တာလဝဏ္ဏေဟိ ကတေန၊ အညေဟိ ဝါ ကတေန ကေနစိ မဏ္ဍလသဏ္ဌာနေန သမုဋ္ဌာပိတဝါတာ။ ဝိဓူပနဝါတာတိ ဗီဇနပတ္တကေန သမုဋ္ဌာပိတဝါတာ။ ဣမာနိ စ တာလဝဏ္ဋဝိဓူပနာနိ အနုပ္ပန္နမ္ပိ ဝါတံ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ ဥပ္ပန္နမ္ပိ ပရိဝတ္တေန္တိ။ ဣဓာပိ စ-သဒ္ဒေါ ဥဒကသန္ဓာရကဝါတကပ္ပဝိနာသကဝါတဇာလာပေလ္လနကဝါတာဒိကေ အဝုတ္တေပိ သမုစ္စိနောတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အာပံ မညတီ’’တိအာဒီသု ယသ္မာ တီဟိ မညနာဟိ – ‘‘အဟံ အာပေါတိ မညတိ၊ မမ အာပေါတိ မညတီ’’တိအာဒိနာ ပထဝီဝါရေ ဝုတ္တနယေန သက္ကာ မညနာဝိဘာဂေါ ဝိဘာဝေတုန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဣမေသု တီသု ဝါရေသု ယထာရဟံ မညနာဝိဘာဂေါ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဣမိနာ စတုဝါရပရိမာဏေန ဒေသနာဝိသေသေန။ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကော။ တေန ဝက္ခမာနံယေဝ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ယွာယန္တိ ယော အယံ လက္ခဏော နာမ ဟာရော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သော ပန လက္ခဏဟာရော ယံလက္ခဏော တတ္ထ ဝုတ္တော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တမှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေတိ ကုသလာဒီသု ခန္ဓာဒီသု ဝါ ယသ္မိံ ကသ္မိဉ္စိ ဧကဓမ္မေ သုတ္တေ သရူပတော နိဒ္ဓါရဏဝသေန ဝါ ကထိတေ။ ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ တေနာတိ ယေ ကေစိ ဓမ္မာ ကုသလာဒိဘာဝေန၊ ရူပက္ခန္ဓာဒိဘာဝေန ဝါ တေန ဝုတ္တဓမ္မေန သမာနလက္ခဏာ။ ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗေတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာဒိသဘာဝါ၊ ခန္ဓာဒိသဘာဝါ ဝါ ဓမ္မာ သုတ္တေ အဝုတ္တာပိ တာယ သမာနလက္ခဏတာယ ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ၊ အာနေတွာ သံဝဏ္ဏနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတ္ထ စ ဧကလက္ခဏာတိ သမာနလက္ခဏာ ဝုတ္တာ။ တေန သဟစရိတာ သမာနကိစ္စတာ သမာနဟေတုတာ သမာနဖလတာ သမာနာရမ္မဏတာတိ ဧဝမာဒီဟိပိ အဝုတ္တာနံ ဝုတ္တာနံ ဝိယ နိဒ္ဓါရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတီတိ ဣမိနာ ပကာရေန။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ နေတ္တိယံ လက္ခဏော နာမ ဟာရော ဝုတ္တော’’တိ၊ နေတ္တိပါဠိယံ (နေတ္တိ။ ၂၃) ပန ‘‘ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ ကေစိ သော ဟာရော လက္ခဏော နာမာ’’တိ ပါဌော အာဂတော။ တဿ ဝသေနာတိ တဿ လက္ခဏဟာရဿ ဝသေန။ ရူပလက္ခဏံ အနတီတတ္တာတိ ရုပ္ပနသဘာဝေန သမာနသဘာဝတ္တာ။ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ။ ဧတာတိ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဒိဋ္ဌီ။ ဧတ္ထ စ သက္ကာယဒိဋ္ဌိမညနာဒဿနေနေဝ သကလရူပဝတ္ထုကာ တဏှာမာနမညနာပိ ဒဿိတာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိံယေဝ ပနဿ ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ အထ ဝါ ပထဝိံ အာပံ တေဇံ ဝါယံ မေတိ မညတိ အဘိနန္ဒတီတိ စ ဝဒန္တေန ဝုတ္တနယေနေဝ သကလရူပဝတ္ထုကာ တဏှာမညနာ တဒနုသာရေန မာနမညနာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဣတရမညနာပိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။

အာပေါဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘူတဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၃။ ‘‘ပထဝိံ မညတိ၊ ပထဝိယာ မညတီ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ ရူပသ္မိံ အတ္တာနံ သမနုပဿတီ’’တိအာဒီနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌီနံ နိဒ္ဓါရိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ရူပမုခေန သင်္ခါရဝတ္ထုကံ မညနံ ဝတွာ’’တိ။ တေသု သင်္ခါရေသု သတ္တေသုပီတိ တဒုပါဒါနေသုပိ သတ္တေသု။ ဓာတူသူတိ ပထဝီအာဒီသု စတူသု ဓာတူသု။ ‘‘ဇာတံ ဘူတံ သင်္ခတ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၉) ဘူတ-သဒ္ဒေါ ဥပ္ပာဒေ ဒိဿတိ၊ သဥပသဂ္ဂေါ ပန ‘‘ပဘူတမရိယော ပကရောတိ ပုည’’န္တိအာဒီသု ဝိပုလေ၊ ‘‘ယေဘုယျေန ဘိက္ခူနံ ပရိဘူတရူပေါ’’တိအာဒီသု ဟိံသနေ၊ ‘‘သမ္ဘူတော သာဏဝါသီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၅၀) ပညတ္တိယံ၊ ‘‘အဘိဘူတော မာရော ဝိဇိတော သင်္ဂါမော’’တိအာဒီသု ဝိမထနေ၊ ‘‘ပရာဘူတရူပေါ ခေါ အယံ အစေလော ပါထိကပုတ္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၃၊ ၂၅၊ ၃၁၊ ၃၂) ပရာဇယေ၊ ‘‘အနုဘူတံ သုခဒုက္ခ’’န္တိအာဒီသု ဝေဒိယနေ၊ ‘‘ဝိဘူတံ ဝိဘာဝိတံ ပညာယာ’’တိအာဒီသု ပါကဋီကရဏေ ဒိဿတိ။ တေ သဗ္ဗေ ရုက္ခာဒီသူတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနီတိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀)၊ ဘူတာ လောကေ သမုဿယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၀၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆) စ အာဒီသု အဝိသေသေန သတ္တဝါစကောပိ ဘူတသဒ္ဒေါ၊ ဥပရိ ဒေဝါဒိပဒေဟိ သတ္တဝိသေသာနံ ဂဟိတတ္တာ ဣဓ တဒဝသိဋ္ဌာ ဘူတသဒ္ဒေန ဂယှန္တီတိ အာဟ ‘‘နော စ ခေါ အဝိသေသေနာ’’တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘စာတုမဟာရာဇိကာနဉှိ ဟေဋ္ဌာ သတ္တာ ဣဓ ဘူတာတိ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။ ယော ဟိ သတ္တနိကာယော ပရိပုဏ္ဏယောနိကော စတူဟိပိ ယောနီဟိ နိဗ္ဗတ္တနာရဟော၊ တတ္ထာယံ ဘူတသမညာ အဏ္ဍဇာဒိဝသေန ဘဝနတော။

ဘူတေတိ ဝုတ္တဒေသအာဒေသိတေ ဘူတေ။ ဘူတတော သဉ္ဇာနာတီတိ ဣမိနာ ‘‘ဘူတာ’’တိ လောကဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ ယထာ တတ္ထ တဏှာဒိမညနာ သမ္ဘဝန္တိ၊ ဧဝံ ဝိပရီတသညာယ သဉ္ဇာနနံ ပကာသီယတိ။ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ‘‘ပထဝိတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သက္ကာ ဇာနိတုန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။ ယထာ သုဒ္ဓါဝါသာ သဗ္ဗဒါ အဘာဝတော ဣမံ ဒေသနံ နာရုဠှာ၊ ဧဝံ နေရယိကာပိ သဗ္ဗမညနာနဓိဋ္ဌာနတော။ ဧတေနေဝ ဧကစ္စပေတာနမ္ပေတ္ထ အသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပရေ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌိမညနာဓိဋ္ဌာနတော တေသမ္ပေတ္ထ သင်္ဂဟော ဣစ္ဆိတောယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သမင်္ဂိဘူတံ ပရိစာရေန္တ’’န္တိအာဒိနာ သုတ္တေ ဝုတ္တနယေန။ ရဇ္ဇတီတိ ‘‘သုဘာ သုခိတာ’’တိ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟေန တတ္ထ ရာဂံ ဇနေတိ။ ဧဝမေတ္ထ ရဇ္ဇန္တော စ န ကေဝလံ ဒဿနဝသေနေဝ၊ သဝနာဒိဝသေနပိ ရဇ္ဇတေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိသွာပိ…ပေ… ဥတွာပီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဃာယနာဒိဝသေန ရဇ္ဇနံ တေဟိ အနုဘူတဂန္ဓမာလာဒိဝသေန စေဝ ဝိသဘာဂဝတ္ထုဘူတာနံ တေသံ ပရိဘောဂဝသေန စ ယထာနုဘဝံ အနုဿရဏဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဘူတေ တဏှာမညနာယ မညတီတိ ဝုတ္တနယေန ဘူတေ ပဋိစ္စ ဆန္ဒရာဂံ ဇနေန္တော တေသံ ပဋိပတ္တိံ အဿာဒေန္တော အဘိနန္ဒန္တော အဘိဝဒန္တော အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌန္တော ‘‘ဤဒိသီ အဝတ္ထာ မမ အနာဂတမဒ္ဓါနံ သိယာ’’တိအာဒိနာ ဝါ ပန နယေန တတ္ထ နန္ဒိံ သမန္နာနေန္တော ဘူတေ တဏှာမညနာယ မညတီတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိလဒ္ဓဿ ခတ္တိယမဟာသာလာဒိဘာဝဿ၊ သမ္ပတ္တိံ ဝိပတ္တိန္တိ ဇာတိဝသေန ဥက္ကဋ္ဋနိဟီနတံ။ ဒဟတီတိ ဌပေတိ။ ယော ဧဝရူပေါ မာနောတိ ယော ဧသော ‘‘အယံ ပုဗ္ဗေ မယာ သဒိသော၊ ဣဒါနိ အယံ သေဋ္ဌော အယံ ဟီနတရော’’တိ ဥပ္ပန္နော မာနော။ အယံ ဝုစ္စတိ မာနာတိမာနောတိ အယံ ဘာရာတိဘာရော ဝိယ ပုရိမံ သဒိသမာနံ ဥပါဒါယ မာနာတိမာနော နာမာတိ အတ္ထော။

နိစ္စာတိအာဒီသု ဥပ္ပာဒါဘာဝတော နိစ္စာ၊ မရဏာဘာဝတော ဓုဝါ၊ သဗ္ဗဒါ ဘာဝတော သဿတာ။ အနိစ္စပဋိပက္ခတော ဝါ နိစ္စာ၊ ထိရဘာဝတော ဓုဝါ၊ သဿတိသမတာယ သဿတာ၊ ဇရာဒိဝသေန ဝိပရိဏာမဿ အဘာဝတော အဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ မညတိ။ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ ဩဋ္ဌဂေါဏဂဒြဘာဒယော အနဝသေသာ သဉ္ဇနဋ္ဌေန သတ္တာ။ သဗ္ဗေ ပါဏာတိ ‘‘ဧကိန္ဒြိယော ပါဏော ဒွိန္ဒြိယော ပါဏော’’တိအာဒိဝသေန ဝုတ္တာ အနဝသေသာ ပါဏနဋ္ဌေန ပါဏာ။ သဗ္ဗေ ဘူတာတိ အနဝသေသာ အဏ္ဍကောသာဒီသု ဘူတာ သဉ္ဇာတာတိ ဘူတာ။ သဗ္ဗေ ဇီဝါတိ သာလိယဝဂေါဓူမာဒယော အနဝသေသာ ဇီဝနဋ္ဌေန ဇီဝါ။ တေသု ဟိ သော ဝိရူဟဘာဝေန ဇီဝသညီ။ အဝသာ အဗလာ အဝီရိယာတိ တေသံ အတ္တနော ဝသော ဝါ ဗလံ ဝါ ဝီရိယံ ဝါ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာတိ ဧတ္ထ နိယတီတိ။ နိယတတာ၊ အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတအဘေဇ္ဇမဏိ ဝိယ အဝိဇဟိတပကတိတာ။ သင်္ဂတီတိ ဆန္နံ အဘိဇာတီနံ တတ္ထ သင်္ဂမော။ ဘာဝေါတိ သဘာဝေါယေဝ၊ ကဏ္ဍကာနံ တိခိဏတာ၊ ကပိဋ္ဌဖလာဒီနံ ပရိမဏ္ဍလာဒိတာ၊ မိဂပက္ခီနံ ဝိစိတ္တဝဏ္ဏာဒိတာတိ ဧဝမာဒိကော။ ဧဝံ နိယတိယာ စ သင်္ဂတိယာ စ ဘာဝေ စ ပရိဏတာ နာနပ္ပကာရတံ ပတ္တာ။ ယေန ဟိ ယထာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သော တထေဝ ဘဝတိ။ ယေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သော န ဘဝတီတိ ဒဿေတိ။ ဆသွေဝါဘိဇာတီသူတိ ကဏှာဘိဇာတိအာဒီသု ဆသု ဧဝ အဘိဇာတီသု ဌတွာ သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တိ၊ အညာ သုခဒုက္ခဘူမိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေန အန္တာဒိဘေဒေ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေ သင်္ဂဏှာတိ။

ဥပပတ္တိန္တိ ဣမိနာ တသ္မိံ တသ္မိံ သတ္တနိကာယေ ဘူတာနံ သဟဗျတံ အာကင်္ခတီတိ ဒဿေတိ။ သုခုပ္ပတ္တိန္တိ ဣမိနာ ပန တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပန္နဿ သုခုပ္ပတ္တိံ။ ဧကစ္စေ ဘူတေ နိစ္စာတိအာဒိနာ ဧကစ္စသဿတိကဒိဋ္ဌိံ ဒဿေတိ။ အဟမ္ပိ ဘူတေသု အညတရောသ္မီတိ ဣမိနာ ပန စတုတ္ထံ ဧကစ္စသဿတိကဝါဒံ ဒဿေတိ။

ယတော ကုတောစီတိ ဣဿရပုရိသာဒိဘေဒတော ယတော ကုတောစိ။ ဧကာ တဏှာမညနာဝ လဗ္ဘတီတိ ဣဓာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဣတရမညနာနမ္ပိ သမ္ဘဝေါ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တပ္ပကာရေယေဝ ဘူတေ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အဘိနန္ဒတီတိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ အာဟ ‘‘ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ‘‘ယော ဘူတပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတေ ခန္ဓေ ပရိဇာနာတိ၊ သော တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အပရေ ပနေတ္ထ ဘူတဂါမောပိ ဘူတ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတောတိ ရုက္ခာဒိဝသေနပိ မညနာဝိဘာဂံ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တိ၊ တထာ မဟာဘူတဝသေနပိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယံ နတ္ထိ။

ဘူမိဝိသေသာဒိနာ ဘေဒေနာတိ ဘူမိဝိသေသဥပပတ္တိဝိသေသာဒိဝိဘာဂေန။ ဣဒ္ဓိယာတိ ပုညဝိသေသနိဗ္ဗတ္တေန အာနုဘာဝေန။ ကိဉ္စာပိ ဒေဝ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝိဒ္ဓေ ဝိဂတဝလာဟကေ ဒေဝေ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ၃။၁၀၂၊ ၅။၁၄၆-၁၄၈၊ မ။ နိ။ ၁။၄၈၆၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၅၊ ဣတိဝု။ ၂၇) အဇဋာကာသေ အာဂတော၊ ‘‘ဒေဝေါ စ ထောကံ ထောကံ ဖုသာယတီ’’တိအာဒီသု မေဃေ၊ ‘‘အယဉှိ ဒေဝ ကုမာရော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၊ ၃၅၊ ၃၆) ခတ္တိယေ အာဂတော၊ ‘‘ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂိဘူတော ပရိစာရေတိ ဒေဝေါ မညေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၃၊ မ။ နိ။ ၂။၂၁၁) ဝိယ ဣဓ ဥပပတ္တိဒေဝေသု အာဂတော၊ ဒေဝ-သဒ္ဒေန ပန ဝတ္တဗ္ဗသတ္တေ အနဝသေသတော ဥဒ္ဓရိတွာ တတော ဣဓာဓိပ္ပေတေ ဒဿေတုံ ‘‘တေ တိဝိဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သေသာ ဆ ကာမာဝစရာ ဣဓ ဒေဝါတိ အဓိပ္ပေတာ ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ နိဝတ္တိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘူတာ ဒေဝါတိ ဂဟိတေသု သတ္တေသု တဏှာဒိမညနာနံ ပဝတ္တာကာရေနပိ တိဝိဓလက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘ဘူတဝါရေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

‘‘အညတရဿ ဥပါသကဿ ပဇာပတိ အဘိရူပါ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၆၈) ပဇာပတိ-သဒ္ဒေါ ဃရဏိယံ အာဂတော၊ ‘‘ပဇာပတိ ကာမဒါယီ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ မေ ပဇာ ဟောတူ’’တိအာဒီသု ဒိဋ္ဌိဂတိကပရိကပ္ပိတေ၊ ‘‘ပဇာပတိဿ ဒေဝရာဇဿ ဓဇဂ္ဂံ ဥလ္လောကေယျာထာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဒေဝဇေဋ္ဌကေ၊ ဣဓ ပန အဓိပတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဥပရိ ဗြဟ္မုနော ဂယှမာနတ္တာ တေသံ မတိမတ္တံ။ ဒေဝါနန္တိ စာတုမဟာရာဇိကာဒိဒေဝါနံ။ မဟာရာဇာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သက္ကသုယာမသန္တုဿိတသုနိမ္မိတဝသဝတ္တိနော ဂဟိတာ။ တေသန္တိ မဟာရာဇာဒီနံ။ သတ္တသင်္ခါတာယာတိ ကာမဘူမိယံ သတ္တသင်္ခါတာယ။ ပဇာပတိန္တိ ပဇာပတိဘာဝံ။ ပဇာပတိဘာဝေန ဟိ မာနံ ဇပ္ပေန္တော ပဇာပတိံ မာနမညနာယ မညတီတိ ဝုတ္တော။

ဧကာ ဒိဋ္ဌိမညနာဝ ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ၊ ပဇာပတိနော ပန သမိပတံ သလောကတံ ဝါ အာကင်္ခတော၊ တထာဘာဝါယ စိတ္တံ ပဏိဒဟတော၊ တထာလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္ပတ္တိယာ အတ္တနော သေယျာဒိဘာဝံ ဒဟတော စ တဏှာမာနမညနာပိ သမ္ဘဝန္တီတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ယေ စ ဓမ္မာတိ အာယုဝဏ္ဏာဒိကေ ဝဒတိ။ ပဇာပတိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဣတရမညနာနမ္ပိ သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဗြူဟိတောတိ ပရိဝုဒ္ဓါ။ ဂုဏဝိသေသေဟီတိ ဈာနာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌေဟိ ဂုဏေဟိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မတာယ။ ဗြဟ္မ-သဒ္ဒဿ သတိပိ အဝိသေသတော ဝိသိဋ္ဌဝါစကတ္တေ ယတ္ထ ယတ္ထ ပနဿ ဂုဏဝိသေသယုတ္တာဒိရူပါ ပဝတ္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဟဿောတိ သဟဿိယာ လောကဓာတုယာ အဓိပတိဘူတော။ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တောတိ ပဏီတေန ပဌမဈာနေန နိဗ္ဗတ္တော၊ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ ဝါ ပဌမံ အဘိနိဗ္ဗတ္တော။ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ပဓာနဂ္ဂဟဏေန အပ္ပဓာနာနမ္ပိ ကေနစိ သမ္ဗန္ဓေန ဂဟိတဘာဝသိဒ္ဓိတော။ ဧတ္ထ စ ဗြဟ္မာတိ မဟာဗြဟ္မာ အဓိပ္ပေတော။ သော ဟိ ဝဏ္ဏဝန္တတာယ စေဝ ဒီဃာယုကတာယ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒီဟိ မဟန္တော ဗြဟ္မာတိ မဟာဗြဟ္မာ၊ တဿ ပန ပုရောဟိတဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ ဗြဟ္မပုရောဟိတာ၊ ပရိသာယံ ဘဝါ ပရိစာရကာတိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥက္ကဋ္ဌေကပုဂ္ဂလဘာဝတော ပဇာပတိသ္မိံ ဝိယ ဗြဟ္မနိ မညနာ ဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဇာပတိဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဗဟုပုဂ္ဂလဘာဝသာမညတော အာဘဿရဝါရာဒီနံ ဘူတဝါရသဒိသတာ ဝုတ္တာ။

ယထာဝုတ္တပဘာယ အာဘာသနသီလာ ဝါ အာဘဿရာ။ ဧကတလဝါသိနောတိ ဣဒံ ဈာနန္တရဘူမီနံ ဝိယ ဟေဋ္ဌုပရိဘာဝါဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ ဌာနာနိ ပန နေသံ ပရိစ္ဆိန္နာနေဝ။ အာဘဿရေဟိ ပရိတ္တာ အာဘာ ဧတေသန္တိ ပရိတ္တာဘာ။ အပ္ပမာဏာ အာဘာ ဧတေသန္တိ အပ္ပမာဏာဘာ။

သုဘာတိ သောဘနာ ပဘာ။ ကဉ္စနပိဏ္ဍော ဝိယ သဿိရိကာ ကဉ္စနပိဏ္ဍသဿိရိကာ။ တတ္ထ သောဘနာယ ပဘာယ ကိဏ္ဏာ သုဘာကိဏ္ဏာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘာ-သဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ၊ အန္တိမ-ဏ-ကာရဿ ဟ-ကာရဉ္စ ကတွာ ‘‘သုဘကိဏှာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သုဘာတိ စ ဧကဂ္ဃနာ နိစ္စလာ ပဘာ ဝုစ္စတိ၊ ပရိတ္တာ သုဘာ ဧတေသန္တိ ပရိတ္တသုဘာ။ အပ္ပမာဏာ သုဘာ ဧတေသန္တိ အပ္ပမာဏသုဘာ။

ဝိပုလဖလာတိ ဝိပုလသန္တသုခါယုဝဏ္ဏာဒိဖလာ။

သတိပိ ဒေဝဗြဟ္မာဒီနံ ပုညဖလေန ဈာနဖလေန စ ပဋိပက္ခာဘိဘဝေ ယေသံ ပန ပုထုဇ္ဇနအသညသတ္တေသု အဘိဘူဝေါဟာရော ပါကဋော နိရုဠှော စ၊ တေသံ ဝသေနာယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အသညဘဝဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ယထာ ပဇာပတိဝါရေ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပဇာပတိသ္မိံယေဝါ’’တိအာဒိနာ မညနာပဝတ္တိ ဒဿိတာ၊ တထာ ဣဓာပိ တံ ဒဿေတုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘သေသံ ပဇာပတိဝါရေ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။

ဘူတဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာကာသာနဉ္စာယတနဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၄။ ဧဝံ သတ္တဝသေန ဘူမိက္ကမဒဿနေ သုဒ္ဓါဝါသာနံ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘ဧဝံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနာဂါမိခီဏာသဝါတိ အနာဂါမိနော စ ခီဏာသဝါ စ။ ကိဉ္စာပိ သုဒ္ဓါဝါသာ အတ္ထေဝ အနေကကပ္ပသဟဿာယုကာ၊ ဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒတော ပန သောဠသကပ္ပသဟဿာယုကာဝ၊ န တတော ပရန္တိ အာဟ ‘‘ကတိပယကပ္ပသဟဿာယုကာ’’တိ။ ကာမရူပဘဝေသု ပဝတ္တမာနာပိ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိဓမ္မာ အရူပါဝစရဘာဝတော တံဘူမိကဝေါဟာရံ န လဘန္တီတိ ‘‘တတြူပပန္နာယေဝါ’’တိ အဝဓာရေတွာ ဝုတ္တံ။ အဘိဘူဝါရေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ ယထာရဟန္တိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟေတ္ထ ဝဏ္ဏဝန္တတာဒိ သမ္ဘဝတီတိ။ ပဇာပတိဝါရေ ဝုတ္တနယေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဟမသ္မိ အရူပေါ ပဟီနရူပပဋိဃသညော’’တိအာဒိနာ မာနမညနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အာကာသာနဉ္စာယတနဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒိဋ္ဌသုတဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၅။ ရူပမုခေန မညနာဝတ္ထုဒဿနံ သင်္ခေပေါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတ္ထာရတောပီ’’တိ။ တမ္ပိ ဟိ ‘‘ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ၊ န အာပေါ၊ န တေဇော၊ န ဝါယော၊ န အာကာသာနဉ္စာယတန’’န္တိအာဒိဂ္ဂဟဏံ ဝိယ သင်္ခေပတော ပဉ္စဝေါကာရဘဝဒဿနံ ဟောတီတိ။

ဒိဋ္ဌန္တိ ယံ စက္ခုဒွါရေန ကတဒဿနကိရိယာသမာပနံ၊ ယဉ္စ စက္ခု ဒွယံ ပဿတိ ပဿိဿတိ သတိ သမ္ဘဝေ ပဿေယျ၊ တံ သဗ္ဗကာလန္တိ ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော ဒိဋ္ဌန္တေဝ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ရူပါယတနဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ အယဉ္စ နယော သုတာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ သတ္တာတိ ရူပါဒီသု သတ္တာ ဝိသတ္တာတိ သတ္တာ။ သဉ္ဇနဋ္ဌေန သာမညသဒ္ဒေါပိ စေသ သတ္တ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတ္ထိရူပေ’’တိ ဝိသယဝိသေသိတတ္တာ ဣဓ ပုရိသဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရတ္တာတိ ဝတ္ထံ ဝိယ ရင်္ဂဇာတေန စိတ္တဿ ဝိပရိဏာမကာရကေန ဆန္ဒရာဂေန ရတ္တာ သာရတ္တာ။ ဂိဒ္ဓါတိ အဘိကင်္ခနသဘာဝေန အဘိဂိဇ္ဈနေန ဂိဒ္ဓါ ဂေဓံ အာပန္နာ။ ဂဓိတာတိ ဂန္ထိတာ ဝိယ လောဘေန ဒုမ္မောစနီယဘာဝေန အာရမ္မဏေ ပဋိဗဒ္ဓါ။ မုစ္ဆိတာတိ ကိလေသဝသေန ဝိသညီဘူတာ ဝိယ အနညကိစ္စာ မုစ္ဆံ မောဟံ အာပန္နာ။ အဇ္ဈောသန္နာတိ ဝိသယေ အညသာဓာရဏေ ဝိယ ကတွာ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ ဝိယ ဌိတာ။ ဣမိနာတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဒိအာကာရေန။ မင်္ဂလံ အမင်္ဂလန္တိ ဤဒိသံ ဒိဋ္ဌံ မင်္ဂလံ၊ ဤဒိသံ အမင်္ဂလန္တိ။ ရူပသ္မိံ အတ္တာနံ သမနုပဿနနယေနာတိ ဣဒံ ဝေဒနာဒိအရူပဓမ္မေ၊ ရူပါယတနဝိနိမုတ္တသဗ္ဗဓမ္မေ ဝါ အတ္တတော ဂဟေတွာ တတော အဇ္ဈတ္တိကံ၊ ဗာဟိရံ ဝါ ရူပါယတနံ တဿောကာသဘာဝေန ပရိကပ္ပေတွာ ‘‘သော ခေါ ပန မေ အယံ အတ္တာ ဣမသ္မိံ ရူပါယတနေ’’တိ မညန္တော ဒိဋ္ဌသ္မိံ မညတီတိ ဣမံ နယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပထဝိတော မညတီ’’တိအာဒီသု ယထာ ‘‘သဥပကရဏဿ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ’’တိအာဒိမညနာပဝတ္တိ ဒဿိတာ၊ ဧဝံ ‘‘ဒိဋ္ဌတော မညတီ’’တိအာဒီသု သက္ကာ တံ ဒဿေတုန္တိ အာဟ ‘‘တေသံ ပထဝီဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

အာဟစ္စာတိ ဝိသယံ အနွာယ၊ ပတွာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပဂန္တွာ’’တိ။ အညမညသံသိလေသေတိ စက္ခုရူပသောတသဒ္ဒါ ဝိယ ဒုရေ အဟုတွာ အညမညံ အလ္လိယနေ။

မနသာ ဝိညာတံ ကေဝလန္တိ အတ္ထော။ ဣတရာနိပိ ဟိ မနသာ ဝိညာယန္တီတိ။ သေသေဟိ သတ္တဟိ အာယတနေဟိ ပညတ္တိယာ အသင်္ဂဟိတတ္တာ တမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မာရမ္မဏဿ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွီသုပိ ဝိကပ္ပေသု လောကုတ္တရာနမ္ပိ သင်္ဂဟော အာပန္နောတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပန သက္ကာယပရိယာပန္နမေဝ လဗ္ဘတီ’’တိ။ ဝိတ္ထာရောတိ မညနာနံ ပဝတ္တနာကာရဝိတ္ထာရော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု သုတဝါရာဒီသု။

ဒိဋ္ဌသုတဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧကတ္တဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၆။ သမာပန္နကဝါရေနာတိ သမာပန္နကပ္ပဝတ္တိယာ၊ ရူပါဝစရာရူပါဝစရဈာနပ္ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော။ သာ ဟိ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ဧကာကာရေန ပဝတ္တတီတိ ကတွာ ‘‘ဧကတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိပါကဇ္ဈာနပ္ပဝတ္တိပိ ဣဓ သမာပန္နကဝါရဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အသမာပန္နကဝါရေနာတိ ကာမာဝစရဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ။ ဥပစာရဇ္ဈာနေနပိ ဟိ စိတ္တံ န သမ္မာ ဧကတ္တံ ဂတန္တိ ဝုစ္စတီတိ။

ယောဇနာတိ မညနာယောဇနာ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဝိဘဇိတွာ။ သာသနနယေနာတိ ပါဠိနယေန။ တတ္ထ ‘‘ဧကတ္တံ မညတီ’’တိအာဒီသု ‘‘ဝေဒနံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ နယေန၊ ‘‘နာနတ္တံ မညတီ’’တိအာဒီသု ပန ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဝိဓိံ အနုဂန္တွာ မညနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပထဝီဝါရာဒီသု ဝုတ္တေန စ အဋ္ဌကထာနယေနာတိ ‘‘အဟံ ဝေဒနာတိ မညတိ၊ မမ ဝေဒနာတိ မညတီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘အဟံ ရူပန္တိ မညတိ၊ မမ ရူပန္တိ မညတီ’’တိအာဒိနာ စာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယထာနုရူပံ ဝီမံသိတွာ’’တိ၊ ဧကတ္တနာနတ္တဘာဝေသု ယော ယောဇနာနယော သမ္ဘဝတိ၊ တဒနုရူပံ ဝိစာရေတွာတိ အတ္ထော။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ အပရေတိ သာရသမာသာစရိယာ။ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသံ ဝဒန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုထုဇ္ဇနဿ မညနာ နာမ သက္ကာယံ ဘိန္ဒိတွာဝ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ န တတ္ထ အယမေကတ္တနယော အယံ နာနတ္တနယောတိ ဝိဘာဂဝသေနေဝ၊ ဧကတ္တသညီ အတ္တာ ဟောတီတိအာဒီသု စ အတ္တနော ဧကတ္တနာနတ္တသညိတာ ဝုတ္တာ၊ န ပန ဧကတ္တံ နာနတ္တန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တဿ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ ဧကတ္တနာနတ္တဘာဝေါတိ ဧဝမေတ္ထ တဒုဘယဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယံ ယထာဝုတ္တပုထုဇ္ဇနော အနဝသေသတော ဂဏှန္တော ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ တံ တဿ အနဝသေသတော ဂဟေတဗ္ဗတံ ဥပါဒါယ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တမေဝါ’’တိ အာဟ၊ သက္ကာယသဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ တေဘူမကဓမ္မေ အာဒီနဝဒဿနေ အသတိ နိဗ္ဗိဒါဘာဝတော အဿာဒါနုပဿနာယ တဏှာ ဝဍ္ဎတေဝါတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ အဿာဒေန္တော သဗ္ဗံ တဏှာမညနာယ မညတီ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘သံယောဇနိယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဝိဟရတော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၃၊ ၅၇)။ ‘‘သဗ္ဗမိဒံ မယာ နိမ္မိတ’’န္တိ တေန နိမ္မိတမညနာယ အတ္တာနံ သေယျာဒိတော ဒဟန္တော တေန မာနေန နိမ္မိတံ မညတိယေဝ နာမ နိမ္မိတမညနာယ ဝိနာ တထာမာနုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အတ္တနာ နိမ္မိတံ မညန္တော သဗ္ဗံ မာနမညနာယ မညတီ’’တိ။ သဗ္ဗံ နတ္ထီတိအာဒိနာ နယေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိယတိဝါဒါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ မဟာ မေ အတ္တာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗတော အတ္တနော ဝိဘူတိပဝတ္တိဝါဒံ ဒဿေတိ။ ‘‘သဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထက’’န္တိ ဒိဋ္ဌိဝသေန – ‘‘အဟံ သဗ္ဗသ္မိံ မယှံ ကိဉ္စနံ ပလိဗောဓော သဗ္ဗသ္မိံ၊ ပရော သဗ္ဗသ္မိံ ပရဿ ကိဉ္စနံ ပလိဗောဓော သဗ္ဗသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ နယေနပေတ္ထ မညနာ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သေသံ ပထဝီဝါရေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အပိစ ‘‘သဗ္ဗောယံ လောကော ပုရိသမယော’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကော ပုရိသသင်္ခါတတော သဗ္ဗတော၊ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိံ ဝါ နိဂ္ဂမနံ ဝါ မညန္တော ဒိဋ္ဌိမညနာယ သဗ္ဗတော မညတိ၊ တသ္မိံယေဝ ပန ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမညနာ မာနမညနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံယေဝ ပန သဗ္ဗံ မယှံ အတ္တာ ကတ္တာ သာမီတိ ဝါ မညန္တော ‘‘သဗ္ဗံ မေ’’တိ မညတိ၊ တထာယံ ဒိဋ္ဌိတဏှာဘိနန္ဒနာဟိ အဘိနန္ဒန္တော သဗ္ဗံ အဘိနန္ဒတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ မညနာနံ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တန္တိ သက္ကာယံ။ ဥက္ကံသဂတသုခသဟိတဉှိ ခန္ဓပဉ္စကံ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒီ နိဗ္ဗာနန္တိ မညတိ၊ တံ ပနတ္ထတော သက္ကာယောယေဝါတိ။ ဧကဓာတိ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ နိဗ္ဗာနဘာဝေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယတောတိ ယသ္မာ။ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟီတိ မနာပိယရူပါဒီဟိ ပဉ္စဟိ ကာမကောဋ္ဌာသေဟိ၊ ဗန္ဓနေဟိ ဝါ။ သမပ္ပိတော သုဋ္ဌု အပ္ပိတော အလ္လီနော ဟုတွာ ဌိတော။ သမင်္ဂိဘူတောတိ သမန္နာဂတော။ ပရိစာရေတီတိ တေသု ကာမဂုဏေသု ကာမကောဋ္ဌာသေသု ယထာသုခံ ဣန္ဒြိယာနိ စာရေတိ သဉ္စာရေတိ ဣတော စိတော စ ဥပနေတိ။ အထ ဝါ လဠတိ ရမတိ ကီဠတိ။ ဧတ္ထ ဒွိဓာ ကာမဂုဏာ မာနုသကာ စေဝ ဒိဗ္ဗာ စ။ မာနုသကာ စ မန္ဓာတုကာမဂုဏသဒိသာ၊ ဒိဗ္ဗာ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝရာဇဿ ကာမဂုဏသဒိသာ။ ဧဝရူပေ ကာမေ ဥပဂတာနဉှိ တေ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ ပညပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ခေါ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မော ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိဗ္ဗာနံ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဒုက္ခဝူပသမနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ။ ပရမံ ဥတ္တမံ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနန္တိ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ၊ တံ ပတ္တော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စဓာ အာဂတန္တိ ယထာဝုတ္တကာမဂုဏသုခဿ စေဝ စတုဗ္ဗိဓရူပါဝစရဇ္ဈာနသုခဿ စ ဝသေန ပါဠိယံ ပဉ္စပ္ပကာရေန အာဂတံ။ နိဗ္ဗာနံ အဿာဒေန္တောတိ ပရမံ သုခံ နိဿရဏန္တိ မညနာယ အဿာဒေန္တော။

‘‘ဣမသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ပတ္တေ န ဇာယတိ၊ န ဇီရတိ၊ န မီယတီ’’တိ ဧဝမ္ပိ နိဗ္ဗာနသ္မိံ မညတိ။ ‘‘ဣတော ပရံ ပရမဿာသဘူတံ နတ္ထီ’’တိ ဂဏှန္တော နိဗ္ဗာနတော မညတိ။ တယိဒံ နိဗ္ဗာနံ မယာ အဓိဂတံ၊ တသ္မာ ‘‘နိဗ္ဗာနံ မေ’’တိ မညတိ။ တတောယေဝ တံ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ အဘိနန္ဒတိ။ အယံ တာဝေတ္ထ ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိံယေဝ ပန ဒိဋ္ဌိမညနာယ မညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ ဥပ္ပာဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။

ယာဒိသောတိ ယထာရူပေါ၊ ယေဟိ ဇေဂုစ္ဆာဒိသဘာဝေဟိ ပဿိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧသာတိ အယံ။ တေနဿ အတ္တနော သုဏန္တာနဉ္စ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓတမာဟ။ အသုဘာဒိသဘာဝေန သဟ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ရူပါဒိဓမ္မာနံ ကာယော သမူဟောတိ သက္ကာယော၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ တထာတိ တဿ ဘာဝဘူတေန ပဋိကူလတာဒိပ္ပကာရေန။ သဗ္ဗမညနာတိ ပထဝီအာဒိကေ သရူပါဝဓာရဏာဒိဝိဘာဂဘိန္နေ ဝိသယေ ပဝတ္တိယာ အနေကဝိဟိတာ သဗ္ဗာ တဏှာမညနာ။

ဇေဂုစ္ဆောတိ ဇိဂုစ္ဆနီယော။ တေနဿ အသုဘာဇညဒုဂ္ဂန္ဓပဋိကူလဘာဝံ ဒဿေတိ။ သိဒုရောတိ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝေါ။ တေနဿ အနိစ္စအဒ္ဓုဝခယဝယပဘင်္ဂုရသဘာဝံ ဒဿေတိ။ အယန္တိ သက္ကာယော။ ဒုက္ခောတိ န သုခေါ။ တေနဿ ကိစ္ဆကသိရာဗာဓဒုက္ခဝုတ္တိတံ ဒဿေတိ။ အပရိဏာယကောတိ ပရိဏာယကရဟိတော။ တေနဿ အတ္တသုညအသာရဝုတ္တိတံ ဒဿေတိ။ တန္တိ သက္ကာယံ။ ပစ္စနီကတောတိ သဘာဝပဋိပက္ခတော၊ သုဘနိစ္စသုခအတ္တာဒိတောတိ အတ္ထော။ ဂဏှန္တိ ဂဏှန္တော၊ တတ္ထ သုဘာဒိဂါဟဝသေန အဘိနိဝိသန္တောတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တိဿောပိ မညနာ ဥပမာဟိ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သုဘတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ မဟာပရိဠာဟေ ဝိပုလာနတ္ထာဝဟေ စ အဂ္ဂိမှိ သလဘဿ ပတနံ သုဘသုခသညာယ၊ ဧဝံ တာဒိသေ သက္ကာယေ သလဘဿ တဏှာမညနာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သုဘတော…ပေ… တဏှာယ မညနာ’’တိ ဣမိနာ။

ဂူထာဒီ ကီဋကော ဂူထရာသိံ လဒ္ဓါ အသမ္ပန္နေပိ တသ္မိံ သမ္ပန္နာကာရံ ပဝတ္တယမာနော အတ္တာနံ ဥက္ကံသေတိ၊ ဧဝမနေကာဒီနဝေ ဧကန္တဘေဒိနိ သက္ကာယေ နိစ္စသညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ သမ္ပတ္တိမဒေန တတ္ထ ဗာလော မာနံ ဇပ္ပေတီတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘နိစ္စသညံ…ပေ… မာနေန မညနာ’’တိ။

ယထာ ဗာလော မုဒ္ဓဓာတုကော သမ္မူဠှော ကောစိ အာဒါသေ အတ္တနော ပဋိဗိမ္ဗံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မညေ အာဒါသသာမိကော၊ ယဒိ အဟမိမံ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌေယျံ၊ အနတ္ထမ္ပိ မေ ကရေယျာ’’တိ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယန္တော တတ္ထ အဝိဇ္ဇမာနမေဝ ကိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနံ ကတွာ ဂဏှိ၊ တထူပမော အယံ ဗာလော သက္ကာယေ အတ္တတ္တနိယဂါဟံ ဂဏှန္တောတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ‘‘အတ္တာ…ပေ… ဒိဋ္ဌိယာ ဟောတိ မညနာ’’တိ ဣမိနာ။

သုခုမံ မာရဗန္ဓနံ ဝေပစိတ္တိဗန္ဓနတောပိ သုခုမတရတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အဟော သုခုမတရံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာရဗန္ဓန’’န္တိ။

ဗဟုန္တိ အတိဝိယ၊ အနေကက္ခတ္တုံ ဝါ။ ဝိပ္ဖန္ဒမာနောပိ သက္ကာယံ နာတိဝတ္တတိ သံသာရံ နာတိဝတ္တနတော။ ယထာဟ ‘‘ယေ တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ သတော သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေန္တိ၊ တေ၊ သက္ကာယံယေဝ အနုပရိဓာဝန္တိ သေယျထာပိ သာ ဂဒ္ဒုလဗန္ဓနော’’တိအာဒိ။ ယထာ ဟိ သတ္တသုပိ ဥစ္ဆေဒဝိကပ္ပေသု သံသာရနာယိကာနံ တဏှာဒိဋ္ဌီနံ ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ၊ ဧဝံ သဿတဝိကပ္ပေသုပီတိ ကထဉ္စိ ပန ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဘဝဝိပ္ပမောက္ခော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သက္ကာယံ နာတိဝတ္တတီ’’တိ။

သသောတိ သော ဧသော ပုထုဇ္ဇနော။ နိစ္စန္တိ သဗ္ဗကာလံ။

တန္တိ တသ္မာ သက္ကာယမလီနဿ ဇာတိယာဒီနမနတိဝတ္တနတော။ အသာတတောတိ ဒုက္ခတော။

ပဿံ ဧဝမိမန္တိ အသုဘာနိစ္စဒုက္ခာနတ္တသဘာဝံ တံ သက္ကာယံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ယထာဘူတဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ပဿန္တော။ ပဟာယာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန သဗ္ဗာ မညနာယော ပဇဟိတွာ။ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ သကလသ္မာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ပမုစ္စတီတိ။

ဧကတ္တဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သေက္ခဝါရဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ

၇။ အဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ အနိယမေတွာ ဝစနံ ဥဒ္ဒေသော၊ နိယမေတွာ ဝစနံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ယောတိ ဥဒ္ဒေသဝစနံ၊ သောတိ နိဒ္ဒေသဝစန’’န္တိ။ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထောတိ သမုစ္စယတ္ထော။ သမ္ပိဏ္ဍနဉ္စ သဘာဂတာဝသေန ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အာရမ္မဏသဘာဂေနာ’’တိ၊ အာရမ္မဏဿ သဘာဂတာယ သဒိသတာယာတိ အတ္ထော။ သေက္ခံ ဒဿေတိ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော၊ သေက္ခဝိသယတ္တာ စ တဿ ဝစနဿ။

ကေနဋ္ဌေနာတိ ယသ္မာ ဉာဏေန အရဏီယတော အတ္ထော သဘာဝေါ၊ တသ္မာ ကေနဋ္ဌေန ကေန သဘာဝေန ကေန လက္ခဏေန သေက္ခော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန သေက္ခဓမ္မာဓိဂမေန ပုဂ္ဂလေ သေက္ခဝေါဟာရပ္ပဝတ္တိ၊ တသ္မာ ‘‘သေက္ခဓမ္မပဋိလာဘတော သေက္ခော’’တိ ဝုတ္တံ။ သေက္ခဓမ္မာ နာမ စတူသု မဂ္ဂေသု၊ ဟေဋ္ဌိမေသု စ တီသု ဖလေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော။ တေနာဟ ‘‘သေက္ခာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ…ပေ… ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘိက္ခု သေက္ခော ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ အဘိဓမ္မပရိယာယေန သေက္ခလက္ခဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သုတ္တန္တိကပရိယာယေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သိက္ခတီတိ ဣမိနာ သိက္ခာတ္တယသမင်္ဂီ အပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခော သေက္ခောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သိက္ခတီ’’တိအာဒိ။ သိက္ခာဟိ နိစ္စသမာယောဂဒီပနတ္ထဉ္စေတ္ထ ‘‘သိက္ခတိ သိက္ခတီ’’တိ အာမေဍိတဝစနံ။ အထ ဝါ သိက္ခနံ သိက္ခာ၊ သာ ဧတဿ သီလန္တိ သေက္ခော။ သော ဟိ အပရိယောသိတသိက္ခတ္တာ တဒဓိမုတ္တတ္တာ စ ဧကန္တေန သိက္ခနသီလော၊ န အသေက္ခော ဝိယ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခော တတ္ထ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓုဿုက္ကော၊ နာပိ ဝိဿဋ္ဌသိက္ခော ပစုရဇနော ဝိယ တတ္ထ အနဓိမုတ္တော။ အထ ဝါ အရိယာယ ဇာတိယာ တီသု သိက္ခာသု ဇာတော၊ တတ္ထ ဝါ ဘဝေါတိ သေက္ခော။ အထ ဝါ ဣက္ခတိ ဧတာယာတိ ဣက္ခာ၊ မဂ္ဂဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သဟ ဣက္ခာယာတိ သေက္ခော။

အနုလောမပဋိပဒါယ ပရိပူရကာရီတိ ယာ သာ သီလာဒိကာ ဝိပဿနန္တာ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ လောကုတ္တရာယ ပဋိပဒါယ အနုလောမနတော အနုလောမပဋိပဒါ၊ တဿာ သမ္ပာဒနေန ပရိပူရကာရီတိ။ ဣဒါနိ တံ ပဋိပဒံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဒဿေတုံ ‘‘သီလသမ္ပန္နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သီလသမ္ပန္နောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေန သမန္နာဂတော၊ ပရိပုဏ္ဏပါတိမောက္ခသီလော ဝါ။ ပါတိမောက္ခသီလဉှိ ဣဓ ‘‘သီလ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ ပဓာနဘာဝတော။ ရူပါဒိအာရမ္မဏေသု အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပဝတ္တိနိဝါရဏသင်္ခါတေန မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပိဓာနေန ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော။ ပရိယေသနာဒိဝသေန ဘောဇနေ ပမာဏဇာနနေန ဘောဇနေ မတ္တညူ။ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓါ ဟုတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေ ယုတ္တတာယ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော။ ကထံ ပန ဇာဂရိယာနုယောဂေါ ဟောတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗရတ္တာ…ပေ… ဝိဟရတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘ကထဉ္စ ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော ဟောတိ? ဣဓ ဘိက္ခု ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ၊ ရတ္တိယာ ပဌမံ ယာမံ စင်္ကမေန…ပေ… သောဓေတိ၊ ဧဝံ ခေါ ဘိက္ခု ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၉)။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေတိ ‘‘မညတိ၊ န မညတီ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝသင်္ခါတေ အတ္ထေ။ နော ပုထုဇ္ဇနော အဓိပ္ပေတော ‘‘အပ္ပတ္တမာနသော၊ အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ ပတ္ထယမာနော’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ။

သမ္ပယုတ္တတ္တာ မနသိ ဘဝေါတိ ရာဂေါ မာနသော၊ မနော ဧဝ မာနသန္တိ ကတွာ စိတ္တံ မာနသံ၊ အနဝသေသတော မာနံ သီယတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ မာနသံ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပန အရဟတ္တဿ မာနသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဇနေသုတာတိ ဇနေ သကလသတ္တလောကေ ဝိဿုတာ၊ ပတ္ထဋယသာတိ အတ္ထော။

နတ္ထိ ဣတော ဥတ္တရန္တိ အနုတ္တရံ။ တံ ပန သဗ္ဗသေဋ္ဌံ ဟောန္တံ ဧကန္တတော သဒိသရဟိတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ၊ အသဒိသန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပတ္ထယမာနဿာတိ တဏှာယန္တဿ။ ပဇပ္ပိတာနီတိ မာနဇပ္ပနာနိ။ ယသ္မိဉှိ ဝတ္ထုသ္မိံ တဏှာယနာ ပတ္ထယမာနမညနာ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မိံယေဝ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒီနိ ပဇပ္ပိတာနိ သမ္ဘဝန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဝေဓီတန္တိ ပရိဝါသိတံ။ ပကပ္ပိတေသူတိ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပေဟိ ပရိကပ္ပိတေသု အာရမ္မဏေသု။ သောတန္တိ ကိလေသသောတံ။ တသ္မိဉှိ ဆိန္နေ ဣတရသောတံ ဆိန္နမေဝါတိ။ ဝိဒ္ဓသ္တန္တိ ဝိနာသိတံ။ တဉ္စ ခေါ လောမဟံသမတ္တမ္ပိ အသေသေတွာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိနဠီကတ’’န္တိ၊ ဝိဂတာဝသေသံ ကတန္တိ အတ္ထော။ အဓိမုတ္တိယာ ဣဓာဓိပ္ပေတပတ္ထနာ ပါကဋာ ဟောတီတိ ‘‘တန္နိန္နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကုသလစ္ဆန္ဒဿ အဓိမုတ္တိဘာဝတော။ အဓိမုစ္စန္တောတိ ဩကပ္ပေန္တော။

သဗ္ဗာကာရဝိပရီတာယာတိ ‘‘သုဘံ သုခံ နိစ္စ’’န္တိအာဒီနံ သဗ္ဗေသံ အတ္တနာ ဂဟေတဗ္ဗာကာရာနံ ဝသေန တဗ္ဗိပရီတတာယ၊ အနဝသေသတော ဓမ္မသဘာဝဝိပရီတာကာရဂါဟိနိယာတိ အတ္ထော။ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေနာတိ အသမ္ပဇာနနမိစ္ဆာဇာနနာနိ ဝိယ န ဓမ္မသဘာဝံ အပ္ပတွာ နာပိ အတိက္ကမိတွာ၊ အထ ခေါ အဝိရဇ္ဈိတွာ ဓမ္မသဘာဝဿ အဘိမုခဘာဝပ္ပတ္တိယာ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန၊ ဉာတပရိညာဓိဋ္ဌာနာယ တီရဏပရိညာယ ပဟာနပရိညေကဒေသေန စာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီတိ…ပေ… ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ပထဝီဘာဝန္တိ ပထဝိယံ အဘိညေယျဘာဝံ။ လက္ခဏပထဝီ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ ပရိညေယျဘာဝေါ ပနဿာ ‘‘အနိစ္စာတိပီ’’တိအာဒိနာ ဂဟိတောတိ။ အဘိညတွာတိ ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာဟိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဉာဏေဟိ စ အဘိဇာနိတွာ။ မာမညီတိ အပ္ပဟီနာနံ မညနာနံ ဝသေန မာတိ မညတီတိ မာ၊ ပဟီနာနံ ပန ဝသေန န မညတီတိ အမညီ၊ မာ စ သော အမညီ စ မာမညီတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒဝိဘာဂတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ယေန ဘာဂေန အမညီ၊ တေန မညီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယေန ပန ဘာဂေန မညီ၊ တေန အမညီတိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ ပဋိက္ခေပပ္ပဓာနံ အတ္ထံ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မညီ စ န မညီ စ န ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိက္ခေပပ္ပဓာနတာ စေတ္ထ လဗ္ဘမာနာနမ္ပိ မညနာနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဣတရာ ပန တနုဘာဝံ ဂတာ’’တိ။ မာတိ စ နိပါတပဒမေတံ၊ အနေကတ္ထာ စ နိပါတာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဧတသ္မိဉှိ အတ္ထေ ဣမံ ပဒံ နိပါတေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိပါတေတွာတိ စ ပကတိအာဒိဝိဘာဂနိဒ္ဓါရဏေ အနုမာနနယံ မုဉ္စိတွာ ယထာဝုတ္တေ အတ္ထေ ပစ္စက္ခတောဝ ဒဿေတွာတိ အတ္ထော။ ပုထုဇ္ဇနော ဝိယာတိ ဧတေနဿ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈတဏှာမာနဝသေန မညနာ န ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဒီပေတိ။

အထ ဝါ မာ မညီတိ ပရိကပ္ပကိရိယာပဋိက္ခေပဝစနမေတံ ‘‘မာ ရန္ဓယုံ၊ မာ ဇီရီ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ န မညေယျာတိ ဝုတ္တဉှောတိ။ ယထာ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော သဗ္ဗသော အပ္ပဟီနမညနတ္တာ ‘‘မညတိ’’စ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ယထာ စ ခီဏာသဝေါ သဗ္ဗသော ပဟီနမညနတ္တာ န မညတိ ဧဝ၊ န ဧဝံ သေက္ခော။ တဿ ဟိ ဧကစ္စာ မညနာ ပဟီနာ၊ ဧကစ္စာ အပ္ပဟီနာ၊ တသ္မာ ဥဘယဘာဝတော ဥဘယထာပိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ နနု စ ဥဘယဘာဝတော ဥဘယထာပိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ? န။ ယာ ဟိ အပ္ပဟီနာ၊ တာပိဿ တနုဘာဝံ ဂတာတိ တာဟိပိ သော န မညေယျ ဝိဘူတတရာယ မညနာယ အဘာဝတော၊ ပဂေဝ ဣတရာဟိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘မာ မညီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မာ မညီတိ ပရိကပ္ပကိရိယာပဋိက္ခေပဝစနမေတံ ‘မာ ရန္ဓယုံ၊ မာ ဇီရီ’တိအာဒီသု ဝိယ၊ န မညေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ အယဉ္စဿ အမညနာ ဝတ္ထုနော ပရိညေယျတ္တာ၊ န အသေက္ခဿ ဝိယ ပရိညာတတ္တာ။ ယဉှိ ဧကန္တတော ပရိဇာနိတဗ္ဗံ ပရိဇာနိတုံ သက္ကာ၊ န တတ္ထ တဗ္ဗိဓုရေ ဝိယ ပုထုဇ္ဇနဿ မညနာ သမ္ဘဝန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပရိညေယျံ တဿာတိ ဝဒါမီ’’တိ။

ဩက္ကန္တနိယာမတ္တာတိ အနုပဝိဋ္ဌသမ္မတ္တနိယာမတ္တာ၊ ဩတိဏ္ဏမဂ္ဂသောတတ္တာတိ အတ္ထော။ သမ္ဗောဓိပရာယဏတ္တာတိ ဥပရိမဂ္ဂသမ္ဗောဓိပဋိသရဏတ္တာ၊ တဒဓိဂမာယ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဥဘယေနပိ တဿ အဝဿံဘာဝိနီ သေသပရိညာတိ ဒဿေတိ။ ပရိညေယျန္တိ ပရိဇာနိတဗ္ဗဘာဝေန ဌိတံ၊ ပရိညာတုံ ဝါ သက္ကုဏေယျံ။ တပ္ပဋိပက္ခတော အပရိညေယျံ။ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝိယာတိ ဧတေန ဣဓာဓိပ္ပေတပုထုဇ္ဇနဿ ပရိညေယျဘာဝါသင်္ကာ ဧဝ နတ္ထိ အနဓိကာရတောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘မာဘိနန္ဒီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သေက္ခဝါရဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခီဏာသဝဝါရတတိယာဒိနယဝဏ္ဏနာ

၈။ သဘာဂေါ ဒိဋ္ဌသစ္စတာဒိသာမညေန။ အာရကာ ကိလေသေဟိ အရဟန္တိ ပဒဿ နိရုတ္တိနယေန အတ္ထံ ဝတွာ တံ ပါဠိယာ သမာနေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉ္စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါပကာတိ လာမကဋ္ဌေန ဒုဂ္ဂတိသမ္ပာပနဋ္ဌေန စ ပါပကာ။ သာဝဇ္ဇဋ္ဌေန အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန စ အကုသလာ။ သံကိလေသံ အရဟန္တိ၊ တတ္ထ ဝါ နိယုတ္တာတိ သံကိလေသိကာ။ ပုနဗ္ဘဝဿ ကရဏသီလာ၊ ပုနဗ္ဘဝဖလံ အရဟန္တီတိ ဝါ ပေါနောဘဝိကာ။ သဟ ဒရထေန ပရိဠာဟေန ပဝတ္တန္တီတိ သဒရာ။ ဒုက္ခော ကဋုကော၊ ဒုက္ခမော ဝါ ဝိပါကော ဧတေသန္တိ ဒုက္ခဝိပါကာ။ အနာဂတေ ဇာတိယာ စေဝ ဇရာမရဏာနဉ္စ ဝဍ္ဎနေန ဇာတိဇရာမရဏိယာတိ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဉ္စာယံ သုတ္တန္တဝဏ္ဏနာ၊ အဘိဓမ္မနယော ပန နိပ္ပရိယာယောတိ တေန ဒဿေန္တော ‘‘စတ္တာရော အာသဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သမုစ္ဆိန္နာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါတိ န ကေဝလံ သမုစ္ဆိန္နာ ဧဝ၊ အထ ခေါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါပီတိ မဂ္ဂကိစ္စေန သဒိသံ ဖလကိစ္စမ္ပိ နိဒ္ဓါရေတိ။

သီလဝိသောဓနာဒိနာ ဂရူနံ ပဋိပတ္တိယာ အနုကရဏံ ဂရုသံဝါသော။ အရိယမဂ္ဂပဋိပတ္တိ ဧဝ အရိယမဂ္ဂသံဝါသော။ ဒသ အရိယာဝါသာ နာမ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာဒယော။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဒသယိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယာဝါသာ၊ ယေ အရိယာ အာဝသိံသု ဝါ အာဝသန္တိ ဝါ အာဝသိဿန္တိ ဝါ။ ကတမေ ဒသ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတော၊ ဧကာရက္ခော၊ စတုရာပဿေနော၊ ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စော၊ သမဝယသဋ္ဌေသနော၊ အနာဝိလသင်္ကပ္ပော၊ ပဿဒ္ဓကာယသင်္ခါရော၊ သုဝိမုတ္တစိတ္တော၊ သုဝိမုတ္တပညော။ ဣမေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒသ အရိယာဝါသာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၉)။

ဝုဿတီတိ ဝါ ဝုသိတံ၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ အရိယဖလဉ္စ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန အရဟာ ‘‘ဝုသိတဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ ကရဏီယန္တိ ပရိညာပဟာနဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယမာဟ။ တံ ပန ယသ္မာ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ စတူသု သစ္စေသု ကတ္တဗ္ဗတ္တာ သောဠသဝိဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကရဏီယ’’န္တိ။ သမ္မာဝိမုတ္တဿာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဖလပညာဟိ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓီနံ ဝသေန သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တဿ။ သန္တစိတ္တဿာတိ တတော ဧဝ သဗ္ဗကိလေသဒရထပရိဠာဟာနံ ဝူပသန္တစိတ္တဿ။ ဘိန္နကိလေသဿ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော။ ကတဿ ပရိညာဒိကိစ္စဿ ပဋိစယော ပုန ကရဏံ နတ္ထိ၊ တတော ဧဝ ကရဏီယံ န ဝိဇ္ဇတိ န ဥပလဗ္ဘတိ။

ဘာရာတိ ဩသီဒါပနဋ္ဌေန ဘာရာ ဝိယာတိ ဘာရာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂)။ အတ္တနော ယောနိသောမနသိကာရာယတ္တန္တိ အတ္တုပနိဗန္ဓံ၊ သသန္တာနပရိယာပန္နတ္တာ အတ္တာနံ အဝိဇဟနံ။ တယိဒံ ယဒိပိ သဗ္ဗသ္မိံ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ သမ္ဘဝတိ၊ အကုပ္ပသဘာဝါပရိဟာနဓမ္မေသု ပန အဂ္ဂဘူတေ အရဟတ္တေ သာတိသယံ၊ နေတရေသူတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အတ္တနော ပရမတ္ထဋ္ဌေန ဝါ’’တိ၊ ဥတ္တမဋ္ဌဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

သုတ္တန္တနယော နာမ ပရိယာယနယောတိ နိပ္ပရိယာယနယေန သံယောဇနာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဝရာဂဣဿာမစ္ဆရိယသံယောဇန’’န္တိ အာဟ၊ န ပန ‘‘ရူပရာဂေါ’’တိအာဒိနာ။ ဘဝေသု သံယောဇန္တီတိ ကိလေသကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာနံ ပစ္စယော ဟုတွာ နိဿရိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန ဗန္ဓန္တိ။ သတိပိ ဟိ အညေသံ တပ္ပစ္စယဘာဝေ န ဝိနာ သံယောဇနာနိ တေသံ တပ္ပစ္စယဘာဝေါ အတ္ထိ၊ ဩရမ္ဘာဂိယဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသင်္ဂဟိတေဟိ စ တေဟိ တံတံဘဝနိဗ္ဗတ္တကကမ္မနိယမော ဘဝနိယမော စ ဟောတိ၊ န စ ဥပစ္ဆိန္နသံယောဇနဿ ကတာနိပိ ကမ္မာနိ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ တေသံယေဝ သံယောဇနဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သမ္မာ အညာယာတိ အာဇာနနဘူတာယ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ သမ္မာ ယထာဘူတံ ဒုက္ခာဒီသု ယော ယထာ ဇာနိတဗ္ဗော၊ တံ တထာ ဇာနိတွာ။ စိတ္တဝိမုတ္တိ သဗ္ဗဿ စိတ္တသံကိလေသဿ ဝိဿဂ္ဂေါ။ နိဗ္ဗာနာဓိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနေ အဓိမုစ္စနံ တတ္ထ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ။ တန္တိ ပထဝီအာဒိကံ။ ပရိညာတံ၊ န ပုထုဇ္ဇနဿ ဝိယ အပရိညာတံ၊ သေက္ခဿ ဝိယ ပရိညေယျံ ဝါ။ တသ္မာတိ ပရိညာတတ္တာ။

စတုတ္ထပဉ္စမဆဋ္ဌဝါရာ တတ္ထ တတ္ထ ကိလေသနိဗ္ဗာနကိတ္တနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ နိဗ္ဗာနဝါရာ နာမ။ တတ္ထ ပထဝီအာဒီနံ ပရိညာတတ္တာ အမညနာ၊ သာ ပန ပရိညာ ရာဂါဒီနံ ခယေန သိဒ္ဓါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒီပနဝသေန ပါဠိ ပဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပရိညာတံ တဿာတိ သဗ္ဗပဒေဟိ ယောဇေတွာ ပုန ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂတ္တာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတရေသူ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣတရေသူတိ ပဉ္စမဆဋ္ဌဝါရေသု။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဠိ ဧဝံ န ဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာ ပန ဧကတ္ထ ဝုတ္တံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ သံခိတ္တာ’’တိ။

န ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂေါ သဗ္ဗသော အပ္ပဟီနရာဂတ္တာ။ ဝိက္ခမ္ဘိတရာဂေါ ဟိ သောတိ။ ဗာဟိရကဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ တထာဘာဝဿေဝ တေသု လဗ္ဘနတော၊ န တေသု ဧဝ တထာဘာဝဿ လဗ္ဘနတော။ ဣဒါနိ ယာ သာ ‘‘ပရိညာတံ တဿာ’’တိ သဗ္ဗပဒေဟိ ယောဇနာ ဝုတ္တာ၊ တံ ဝိနာပိ နိဗ္ဗာနဝါရအတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မညနံ န မညတီတိ မညနာ နပ္ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ မညနာယ မညိတဗ္ဗတ္တေပိ တဿာ ဝတ္ထုအန္တောဂဓတ္တာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယဒိပိ ပရိညာတပဒံ အဂ္ဂဟေတွာ နိဗ္ဗာနဝါရဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ ဧဝမ္ပိ ‘‘ခယာ’’တိအာဒိပဒေဟိ ပရိညာသိဒ္ဓိ ဧဝ ပကာသီယတီတိ ကော တေသံ ဝိသေသောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ မဂ္ဂဘာဝနာပါရိပူရိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော၊ မဂ္ဂကိစ္စန္တာ ဟိ ပရိညာယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရေ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ ဝီတရာဂါဒိကိတ္တနတောတိ။ ဒွီဟိ ဝါ ကာရဏေဟီတိ ယထာဝုတ္တကာရဏဒွယေန။ အဿာတိ ခီဏာသဝဿ။ အယံ ဝိသေသောတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ဝိသေသော။ ယဒိပိ ခီဏာသဝေါ ဧကန္တေန ဝီတရာဂေါ ဝီတဒေါသော ဝီတမောဟော ဧဝ စ ဟောတိ၊ ယာယ ပန ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဝီတရာဂတာဒယော သဝိသေသာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘တီသု ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ရတ္တော အတ္ထံ န ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (နေတ္တိ။ ၁၁) ရာဂေ အာဒီနဝံ ပဿတော ‘‘ရာဂေါ စ နာမ သုခါဘိသင်္ဂေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သုခဉ္စ ဝိပရိဏာမတော ဒုက္ခံ။ ပဂေဝ ဣတရ’’န္တိ သဟေတုကေ ရာဂေ အာဒီနဝဒဿနံ ဒုက္ခာနုပဿနာယ နိမိတ္တံ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ စ ပဏိဓိယာ ပဋိပက္ခဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခံ ပရိပုရေတီတိ အာဟ ‘‘ရာဂေ…ပေ… ဝီတရာဂေါ ဟောတီ’’တိ။ တထာ ‘‘ဒုဋ္ဌော အတ္ထံ န ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (ဣတိဝု။ ၈၈) ဒေါသေ အာဒီနဝံ ပဿတော ‘‘ဒေါသော စ နာမ ဒုက္ခံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ ဥဘယံ အနဝဋ္ဌိတံ ဣတ္တရံ ပဘင်္ဂူ’’တိ သဟေတုကေ ဒေါသေ အာဒီနဝဒဿနံ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိမိတ္တံ၊ အနိစ္စာနုပဿနာ စ နိစ္စနိမိတ္တာဒီနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော အနိမိတ္တဝိမောက္ခံ ပရိပူရေတီတိ အာဟ ‘‘ဒေါသေ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ တထာ ‘‘မူဠှော အတ္ထံ န ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (ဣတိဝု။ ၈၈) မောဟေ အာဒီနဝံ ပဿတော ‘‘မောဟော နာမ ယထာသဘာဝဂ္ဂဟဏဿ ပရိဗ္ဘမန္တော’’တိ မောဟဿ ဝိက္ခမ္ဘနံ အနတ္တာနုပဿနာယ နိမိတ္တံ၊ အနတ္တာနုပဿနာယ စ အတ္တာဘိနိဝေသဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော သုညတံ ဝိမောက္ခံ ပရိပူရေတီတိ အာဟ ‘‘မောဟေ…ပေ… ဝီတမောဟော ဟောတီ’’တိ။

ဧဝံ သန္တေတိ ယဒိ ဝီတရာဂတာဒယော ဝိမောက္ခဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ သန္တေ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိမောက္ခမုခဝိမောက္ခာနံ ဝသေန နိယမေတွာ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ။ ယံ ကိဉ္စိ အရဟတော သမ္ဘဝန္တံ ဝိဘဇိတွာ ဝုစ္စတီတိ ဝါရတ္တယဒေသနာ ကတာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ယံ အရဟတော’’တိအာဒိနာ။

ဧဝံ ဝိမုတ္တိဝိဘာဂေန ခီဏာသဝဿ ဝိဘာဂံ ဝါရတ္တယဒေသနာနိဗန္ဓနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဝိဘာဂေနပိ တတ္ထ ပရိညာဝိသယဿ အနုသယဝိသယဿ စ ဝိဘာဂံ တဿ နိဗန္ဓနံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝိသေသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပေက္ခာဝေဒနာ ဝိသေသတော သင်္ခါရဒုက္ခံ သမ္မောဟာဓိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရ…ပေ… မောဟော’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

ခီဏာသဝဝါရတတိယာဒိနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တထာဂတဝါရသတ္တမနယဝဏ္ဏနာ

၁၂။ ယေဟိ (ဒီ။ နိ။ အဘိ။ ဋီ။ ၁။၇။စူဠသီလဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၀) ဂုဏဝိသေသေဟိ နိမိတ္တဘူတေဟိ ဘဂဝတိ ‘‘တထာဂတော’’တိ အယံ သမညာ ပဝတ္တာ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂုဏနေမိတ္တကာနေဝ ဟိ ဘဂဝတော သဗ္ဗာနိ နာမာနိ။ ယထာဟ –

‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ၊ သဂုဏေန မဟေသိနော၊

ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ၊ အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၆၊ ဒီ။ နိ။ အဘိ။ ဋီ။ ၁။၇။စူဠသီလဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၀) –

တထာ အာဂတောတိ ဧတ္ထ အာကာရနိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ ပဋိပါဒဂမနတ္ထော အာဂတ-သဒ္ဒေါ၊ န ဉာဏဂမနတ္ထော ‘‘တထလက္ခဏံ အာဂတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၇၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဗာဟိရနိဒါန၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄) ဝိယ၊ နာပိ ကာယဂမနာဒိအတ္ထော ‘‘အာဂတော ခေါ မဟာသမဏော၊ မာဂဓာနံ ဂိရိဗ္ဗဇ’’န္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၆၃) ဝိယ။ တတ္ထ ယဒါကာရနိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ၊ တံ ကရုဏာပ္ပဓာနတ္တာ မဟာကရုဏာမုခေန ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ အာဂမနပဋိပဒံ ဥဒါဟရဏဝသေန သာမညတော ဒဿေန္တော ယံတံသဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓဘာဝတော ‘‘ယထာ သဗ္ဗလောက…ပေ… အာဂတာ’’တိ သာဓာရဏတော ဝတွာ ပုန တံ ပဋိပဒံ မဟာပဒါနသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၄) သမ္ဗဟုလနိဒ္ဒေသေန သုပါကဋာနံ အာသန္နာနဉ္စ ဝိပဿီအာဒီနံ ဆန္နံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေန အဘိနီဟာရေနာတိ မနုဿတ္တ-လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ-ဟေတု-သတ္ထာရဒဿန-ပဗ္ဗဇ္ဇာ-အဘိညာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိ-အဓိကာရ-ဆန္ဒာနံ ဝသေန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန ကာယပဏိဓာနမဟာပဏိဓာနေန။ သဗ္ဗေသဉှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ကာယပဏိဓာနံ ဣမိနာဝ နီဟာရေန သမိဇ္ဈတီတိ။

ဧဝံ မဟာဘိနီဟာရဝသေန ‘‘တထာဂတော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ ပါရမီပူရဏဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ…ပေ… ယထာ ကဿပေါ ဘဂဝါ ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ သုတ္တန္တိကာနံ မဟာဗောဓိယာနပဋိပဒါယ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ ပါရမီကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ သာ ပန သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နာ စရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာယ (စရိယာ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ တသ္မာ အတ္ထိကေဟိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ ပန ပုဗ္ဗေ ဝိပဿီအာဒယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌာယ သုဝိသုဒ္ဓါယ ပဋိပဒါယ အနဝသေသတော သမ္မဒေဝ သဗ္ဗာ ပါရမိယော ပရိပူရေသုံ၊ ဧဝံ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ ပရိပူရေသီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သမတ္တိံ သပါရမိယော ပူရေတွာ’’တိ။ သတိပိ အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒီနံ ဒါနပါရမိဘာဝေ ပရိစ္စာဂဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ’’တိ ဝိသုံ ဂဟဏံ၊ တတောယေဝ စ အင်္ဂပရိစ္စာဂတော ဝိသုံ နယနပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏမ္ပိ ကတံ၊ ပရိဂ္ဂဟပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ ဓနရဇ္ဇပရိစ္စာဂတော ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။

ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တပူရဏာဒိကာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ သဒ္ဓိံ အဘိညာသမာပတ္တိနိပ္ဖာဒနံ ပုဗ္ဗယောဂေါ၊ ဒါနာဒီသုယေဝ သာတိသယပဋိပတ္တိနိပ္ဖာဒနံ ပုဗ္ဗစရိယာ၊ သာ စရိယာပိဋကသင်္ဂဟိတာ။ အဘိနီဟာရော ပုဗ္ဗယောဂေါ၊ ဒါနာဒိပဋိပတ္တိ၊ ကာယဝိဝေကဝသေန ဧကစရိယာ ဝါ ပုဗ္ဗစရိယာတိ ကေစိ။ ဒါနာဒီနဉ္စေဝ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနဉ္စ သံသာရနိဗ္ဗာနေသု အာဒီနဝါနိသံသာနဉ္စ ဝိဘာဝနဝသေန သတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယေ ပတိဋ္ဌာပနပရိပါစနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကထာ ဓမ္မက္ခာနံ၊ ဉာတီနံ အတ္ထစရိယာ ဉာတတ္ထစရိယာ၊ သာပိ ကရုဏာယ ဝသေနေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လောကတ္ထစရိယာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ကမ္မဿကတဉာဏဝသေန၊ အနဝဇ္ဇကမ္မာယတနသိပ္ပာယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနပရိစယဝသေန ခန္ဓာယတနာဒိပရိစယဝသေန၊ လက္ခဏတ္တယတီရဏဝသေန စ ဉာဏစာရော ဗုဒ္ဓိစရိယာ၊ သာ ပန အတ္ထတော ပညာပါရမီယေဝ၊ ဉာဏသမ္ဘာရဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ ကောဋီတိ ပရိယန္တော၊ ဥက္ကံသောတိ အတ္ထော။

စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေတွာ ဗြူဟေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ဗြူဟေတွာတိ ဝဍ္ဎေတွာ။ သတိပဋ္ဌာနာဒိဂ္ဂဟဏေန အာဂမနပဋိပဒံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတိ။ ဝိပဿနာသဟဂတာ ဧဝ ဝါ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယေန အဘိနီဟာရေနာ’’တိအာဒိနာ အာဂမနပဋိပဒါယ အာဒိံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဒါနပါရမီ’’တိအာဒိနာ မဇ္ဈံ၊ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သမ္ပတိဇာတောတိ မုဟုတ္တဇာတော မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တော၊ န မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တော။ နိက္ခန္တမတ္တဉှိ မဟာသတ္တံ ပဌမံ ဗြဟ္မာနော သုဝဏ္ဏဇာလေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ တေသံ ဟတ္ထတော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော အဇိနပ္ပဝေဏိယာ၊ တေသံ ဟတ္ထတော မနုဿာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတောတိ။ ယထာဟ ဘဂဝါ မဟာပဒါနဒေသနာယံ။ သေတမှိ ဆတ္တေတိ ဒိဗ္ဗသေတစ္ဆတ္တေ။ အနုဓာရီယမာနေတိ ဓာရီယမာနေ။ ဧတ္ထ စ ဆတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ခဂ္ဂါဒီနိ ပဉ္စ ကကုဓဘဏ္ဋာနိပိ ဝုတ္တာနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ခဂ္ဂတာလဝဏ္ဋမောရဟတ္ထကဝါလဗီဇနီဥဏှီသပဋ္ဋာပိ ဟိ ဆတ္တေန သဟ တဒါ ဥပဋ္ဌိတာ အဟေသုံ၊ ဆတ္တာဒီနိယေဝ စ တဒါ ပညာယိံသု၊ န ဆတ္တာဒိဂ္ဂါဟကာ။ သဗ္ဗာ စ ဒိသာတိ ဒသပိ ဒိသာ။ နယိဒံ သဗ္ဗဒိသာဝိလောကနံ သတ္တပဒဝီတိဟာရုတ္တရကာလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟာသတ္တော ဟိ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပုရတ္ထိမဒိသံ ဩလောကေသိ။ တတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယမာနာ ‘‘မဟာပုရိသ ဣဓ တုမှေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ၊ ကုတော ဥတ္တရိတရော’’တိ အာဟံသု။ ဧဝံ စတဿော ဒိသာ၊ စတဿော အနုဒိသာ၊ ဟေဋ္ဌာ၊ ဥပရီတိ သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုဝိလောကေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အတ္တနာ သဒိသံ အဒိသွာ ‘‘အယံ ဥတ္တရာ ဒိသာ’’တိ တတ္ထ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန အဂမာသိ။ အာသဘိန္တိ ဥတ္တမံ။ အဂ္ဂေါတိ သဗ္ဗပဌမော။ ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌောတိ စ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အယမန္တိမာ ဇာတိ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပတ္တဗ္ဗံ အရဟတ္တံ ဗျာကာသိ။

အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေနာတိ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ –

‘‘အနေကသာခဉ္စ သဟဿမဏ္ဍလံ၊

ဆတ္တံ မရူ ဓာရယုမန္တလိက္ခေ၊

သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ၊

န ဒိဿရေ စာမရဆတ္တဂါဟကာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၉၃)၊

ဣမိဿာ ဂါထာယ။ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿာ’’တိ။ တထာ အယံ ဘဂဝါပိ ဂတော…ပေ… ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေနာတိ ဧတေန အဘိဇာတိယံ ဓမ္မတာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိသေသာ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ သာဓာရဏာတိ ဒဿေတိ။ ပါရမိတာနိဿန္ဒာ ဟိ တေတိ။

ဝိက္ကမီတိ အဂမာသိ။ မရူတိ ဒေဝါ။ သမာတိ ဝိလောကနသမတာယ သမာ သဒိသိယော။ မဟာပုရိသော ဟိ ယထာ ဧကံ ဒိသံ ဝိလောကေသိ၊ ဧဝံ သေသဒိသာပိ၊ န ကတ္ထစိ ဝိလောကနေ ဝိဗန္ဓော တဿ အဟောသီတိ။ သမာတိ ဝါ ဝိလောကေတုံ ယုတ္တာ၊ ဝိသမရဟိတာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ ဝိရူပဗီဘစ္ဆဝိသမရူပါနိ ဝိလောကေတုံ အယုတ္တာနိ ဒိသာသု ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ။

ဧဝံ ‘‘တထာ ဂတော’’တိ ကာယဂမနဋ္ဌေန ဂတ-သဒ္ဒေန တထာဂတ-သဒ္ဒံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ ဉာဏဂမနဋ္ဌေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မေနာတိ အလောဘပ္ပဓာနေန ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေန။ ကုသလာ ဟိ ဓမ္မာ ဣဓ နေက္ခမ္မံ၊ န ပဗ္ဗဇ္ဇာဒယော၊ ‘‘ပဌမဇ္ဈာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဘိ။ ဋီ။ ၁။၇။စူဠသီလဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၀) စ ဝဒန္တိ။ ပဟာယာတိ ပဇဟိတွာ။ ဂတော အဓိဂတော၊ ပဋိပန္နော ဥတ္တရိဝိသေသန္တိ အတ္ထော။ ပဟာယာတိ ဝါ ပဟာနဟေတု၊ ပဟာနလက္ခဏံ ဝါ။ ဟေတုလက္ခဏတ္ထော ဟိ အယံ ပဟာယ-သဒ္ဒေါ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနဟေတုကံ ‘‘ဂတော’’တိ ဟေတ္ထ ဝုတ္တံ ဂမနံ အဝဗောဓော၊ ပဋိပတ္တိ ဧဝ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနေန စ လက္ခီယတီတိ။ ဧသ နယော ပဒါလေတွာတိအာဒီသုပိ။ အဗျာပါဒေနာတိ မေတ္တာယ။ အာလောကသညာယာတိ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကရဏေန (ဒီ။ နိ။ အဘိ။ ဋီ။ ၁။၇။စူဠသီလဝဏ္ဏနာ) ဥပဋ္ဌိတအာလောကသဉ္စာနနေန။ အဝိက္ခေပေနာတိ သမာဓိနာ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနေနာတိ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝနိစ္ဆယေန။ ‘‘သပ္ပစ္စယနာမရူပဝဝတ္ထာနေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။

ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနေန ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဝုတ္တာယ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဘဂဝတော တထာဂတဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟ ဥပါယေန အဋ္ဌဟိ သမာပတ္တီဟိ အဋ္ဌာရသဟိ စ မဟာဝိပဿနာဟိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဉာဏေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ နာမရူပပရိဂ္ဂဟကင်္ခါဝိတရဏာနဉှိ ဝိနိဗန္ဓဘူတဿ မောဟဿ ဒူရီကရဏေန ဉာတပရိညာယံ ဌိတဿ အနိစ္စသညာဒယော သိဇ္ဈန္တိ၊ တထာ ဈာနသမာပတ္တီသု အဘိရတိနိမိတ္တေန ပါမောဇ္ဇေန။ တတ္ထ ‘‘အနဘိရတိယာ ဝိနောဒိတာယ ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမော’’တိ သမာပတ္တိဝိပဿနာနံ အရတိဝိနောဒနအဝိဇ္ဇာပဒါလနာဒီနိ ဥပါယော၊ ဥပ္ပဋိပါဋိနိဒ္ဒေသော ပန နီဝရဏသဘာဝါယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေဋ္ဌာ နိဝရဏေသုပိ သင်္ဂဟဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမာပတ္တိဝိဟာရပ္ပဝေသဝိဗန္ဓနေန နီဝရဏာနိ ကဝါဋသဒိသာနီတိ အာဟ ‘‘နီဝရဏကဝါဋံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ’’တိ။ ‘‘ရတ္တိံ အနုဝိတက္ကေတွာ အနုဝိစာရေတွာ ဒိဝါ ကမ္မန္တေ ပယောဇေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၁) ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဓူမာယနာတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရဓူမ’’န္တိ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနုပစာရေယေဝ ဒုက္ခံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပစာရေ စ သုခံ ပဟီယတိ၊ အတိသယပ္ပဟာနံ ပန သန္ဓာယာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနေန သုခဒုက္ခံ ပဟာယာ’’တိ။

အနိစ္စဿ၊ အနိစ္စန္တိ စ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယေတံ နာမံ။ နိစ္စသညန္တိ သင်္ခတဓမ္မေသု ‘‘နိစ္စာ သဿတာ’’တိ ဧဝံပဝတ္တမိစ္ဆာသညံ။ သညာသီသေန ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ ဝိရာဂါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နိရောဓာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနာယ။ ယထာ ဝါ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ၊ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိရောဓာနုပဿနာယ နိရောဓေတိ၊ နော သမုဒေတီ’’တိ။ မုစ္စိတုကမျတာ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာတိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ၊ ပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ဟိ အယံ။ အာဒါနန္တိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏံ။ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဃနသညာ။ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခရဏံ။ အဝတ္ထာဝိသေသာပတ္တိ ဝိပရိဏာမော။ ဓုဝသညန္တိ ထိရဘာဝဂ္ဂဟဏံ။ နိမိတ္တန္တိ သမူဟာဒိဃနဝသေန သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သင်္ခါရာနံ သဝိဂ္ဂဟဂ္ဂဟဏံ။ ပဏိဓိန္တိ ရာဂါဒိပဏိဓိံ။ သာ ပနတ္ထတော တဏှာဝသေန သင်္ခါရေသု နိန္နတာ။ အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ။

အနိစ္စဒုက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မတီရဏံ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသန္တိ အသာရေသု သာရဂ္ဂဟဏဝိပလ္လာသံ။ ဣဿရကုတ္တာဒိဝသေန လောကော သမုပ္ပန္နောတိ အဘိနိဝေသော သမ္မောဟာဘိနိဝေသော။ ကေစိ ပန ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါနန္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ပဝတ္တသံသယာပတ္တိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသော’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခါရေသု လေဏတာဏဘာဝဂ္ဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော။ ‘‘အာလယရတာ အာလယသမ္မုဒိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇၊ ၈) ဝစနတော အာလယော တဏှာ၊ သာယေဝ စက္ခာဒီသု ရူပါဒီသု စ အဘိနိဝိသနဝသေန ပဝတ္တိယာ အာလယာဘိနိဝေသောတိ ကေစိ။ ‘‘ဧဝံဝိဓာ သင်္ခါရာ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တီ’’တိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ။ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ တတ္ထ အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတေန အနုပဿနေန ပဝတ္တိယာ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ၊ ဂေါတြဘူ။ သံယောဂါဘိနိဝေသန္တိ သံယုဇ္ဇနဝသေန သင်္ခါရေသု နိဝိသနံ။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတေကဋ္ဌေ ပဟာနေကဋ္ဌေ စ။ ဩဠာရိကေတိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ၊ အညထာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာပိ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ ဩဠာရိကာတိ။ အဏုသဟဂတေတိ အဏုဘူတေ။ ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသေတိ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသေ။ န ဟိ ပဌမာဒိမဂ္ဂေဟိ ပဟီနာ ကိလေသာ ပုန ပဟီယန္တီတိ။

ကက္ခဠတ္တံ ကထိနဘာဝေါ။ ပဂ္ဃရဏံ ဒြဝဘာဝေါ။ လောကိယဝါယုနာ ဘသ္တဿ ဝိယ ယေန ဝါယုနာ တံတံကလာပဿ ဥဒ္ဓုမာယနံ၊ ထဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ၊ တံ ဝိတ္ထမ္ဘနံ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ကလာပန္တရဘူတာနံ ကလာပန္တရဘူတေဟိ သမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေ တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာ ရူပပရိယန္တော အာကာသောတိ ယေသံ ယော ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝ၊ အညထာ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒသဘာဝေါ န သိယာ ဗျာပီဘာဝါပတ္တိတော၊ အဗျာပိတာဝ အသမ္ဖုဋ္ဌတာတိ ယသ္မိံ ကလာပေ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေါ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ အာကာသဓာတုနိဒ္ဒေသေ (ဓ။ သ။ ၆၃၇) ‘‘အသမ္ဖုဋ္ဌံ စတူဟိ မဟာဘူတေဟီ’’တိ။

ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ။ စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာဝသေနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏ’’န္တိ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ သင်္ခါရက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၉၂) ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ စေတနာဝ ဝိဘတ္တာ။ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏာ စ စေတနာ။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပုညာဘိသင်္ခါရော? ကုသလာ စေတနာ ကာမာဝစရာ’’တိအာဒိ။ ဖရဏံ သဝိပ္ဖာရိကတာ။ အဿဒ္ဓိယေတိ အသဒ္ဓိယဟေတု။ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဧသ နယော ကောသဇ္ဇေတိအာဒီသု။ ဥပသမလက္ခဏန္တိ ကာယစိတ္တပရိဠာဟူပသမလက္ခဏံ။ လီနုဒ္ဓစ္စရဟိတေ အဓိစိတ္တေ ပဝတ္တမာနေ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာဝဋတာယ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ပဋိသင်္ခါနံ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒတော။

မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ သိနိဒ္ဓဘာဝတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သမ္မာဝါစာပစ္စယသုဘာသိတာနံ သောတာရဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ တဿာ ပရိဂ္ဂါဟလက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ ကာယိကကိရိယာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ သယဉ္စ သမုဋ္ဌဟနံ ဃဋနံ ဟောတီတိ သမ္မာကမ္မန္တ သင်္ခါတာယ ဝိရတိယာ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ သမုဋ္ဌာပနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ ဇီဝမာနဿ သတ္တဿ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဝတ္တိယာ၊ အာဇီဝဿေဝ ဝါ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ။ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ စိတ္တဿ သံကိလေသပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္မဒေဝ ပဂ္ဂဏှနံ ပဂ္ဂဟော။

‘‘သင်္ခါရာ’’တိ ဣဓ စေတနာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရာနံ စေတနာလက္ခဏ’’န္တိ။ နမနံ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေါ။ အာယတနံ ပဝတ္တနံ။ အာယတနာနံ ဝသေန ဟိ အာယသင်္ခါတာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိ။ တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏန္တိ ဝဋ္ဋဿ ဇနကဟေတုဘာဝေါ၊ မဂ္ဂဿ ပန နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကတ္တန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

တထလက္ခဏံ အဝိပရီတသဘာဝေါ။ ဧကရသော အညမညာနတိဝတ္တနံ အနူနာနဓိကဘာဝေါ။ ယုဂနဒ္ဓါ သမထဝိပဿနာဝ။ သဒ္ဓါပညာ ပဂ္ဂဟာဝိက္ခေပါတိပိ ဝဒန္တိ။

ခီဏောတိ ကိလေသေ ခေပတီတိ ခယော၊ မဂ္ဂေါ။ အနုပ္ပာဒပရိယောသာနတာယ အနုပ္ပာဒေါ၊ ဖလံ။ ပဿဒ္ဓိ ကိလေသဝူပသမော။ ဆန္ဒဿာတိ ကတ္တုကာမတာဆန္ဒဿ။ မူလလက္ခဏံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ အာရမ္မဏပဋိပါဒကတာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုတာ။ သမောဓာနံ ဝိသယာဒိသန္နိပါတေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရော၊ ယာ သင်္ဂတီတိ ဝုစ္စတိ။ သမံ သဟ ဩဒဟန္တိ အနေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာတိ ဝါ သမောဓာနံ၊ ဖဿော။ သမောသရန္တိ သန္နိပတန္တိ ဧတ္ထာတိ သမောသရဏံ။ ဝေဒနာယ ဝိနာ အပ္ပဝတ္တမာနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝေဒနာနုဘဝနနိမိတ္တံ သမောသဋာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဂေါပါနသီနံ ကူဋံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တာနံ ပါမောက္ခဘာဝေါ ပမုခလက္ခဏံ။ တတော၊ တေသံ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥတ္တရိ ပဓာနန္တိ တတုတ္တရိ၊ ပညုတ္တရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဿ။ တဉှိ သီလာဒိဂုဏသာရဿ ပရမုက္ကံသဘာဝေန သာရံ။ အယဉ္စ လက္ခဏဝိဘာဂေါ ဆဓာတုပဉ္စဈာနင်္ဂါဒိဝသေန တံတံသုတ္တပဒါနုသာရေန ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေန စ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောပိ ကောစိ ဓမ္မော ပရိယာယန္တရပကာသနတ္ထံ ပုန ဒဿိတော။ တတော ဧဝ စ ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ကုသလာ ဓမ္မာ မနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ ဖဿသမောဓာနာ ဝေဒနာသမောသရဏာ’’တိ၊ ‘‘ပညုတ္တရာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ၊ ‘‘ဝိမုတ္တိသာရမိဒံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ၊ ‘‘နိဗ္ဗာနောဂဓဉှိ အာဝုသော ဗြဟ္မစရိယံ နိဗ္ဗာနပရိယောသာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၆) စ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ‘‘ဆန္ဒဿ မူလလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ။ တထာနိ တံသဘာဝတ္တာ။ အဝိတထာနိ အမုသာသဘာဝတ္တာ။ အနညထာနိ အညာကာရရဟိတတ္တာ။ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌောတိ ဇာတိပစ္စယာ သမ္ဘူတံ ဟုတွာ သဟိတဿ အတ္တနော ပစ္စယာနုရူပဿ ဥဒ္ဓံ အာဂတဘာဝေါ၊ အနုပဝတ္တနဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္ဘူတဋ္ဌော စ သမုဒါဂတဋ္ဌော စ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော၊ န ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န ဟောတိ၊ န စ ဇာတိံ ဝိနာ အညတော ဟောတီတိ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတဋ္ဌော။ ဣတ္ထဉ္စ ဇာတိတော သမုဒါဂစ္ဆတီတိ ဇာတိပစ္စယသမုဒါဂတဋ္ဌော၊ ယာ ယာ ဇာတိ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တဒနုရူပံ ပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ န အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ န စ အဝိဇ္ဇံ ဝိနာ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ယာ ယာ အဝိဇ္ဇာ ယေသံ ယေသံ သင်္ခါရာနံ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အယံ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော ပစ္စယဘာဝေါတိ အတ္ထော။

ဘဂဝါ တံ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေနာတိ ဘဂဝတာ။ တံ ဝိဘဇ္ဇမာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တန္တိ ရုပါယတနံ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဇ္ဈတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တထာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နပရိတ္တအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတဒုဘယာဒိဘေဒံ။ လဗ္ဘမာနကပဒဝသေနာတိ ‘‘ရူပါယတနံ ဒိဋ္ဌံ၊ သဒ္ဒါယတနံ သုတံ၊ ဂန္ဓာယတနံ ရသာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ မုတံ၊ သဗ္ဗံ ရူပံ မနသာ ဝိညာတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၉၆၆) ဝစနတော ဒိဋ္ဌပဒဉ္စ ဝိညာတပဒဉ္စ ရူပါရမ္မဏေ လဗ္ဘတိ၊ ရူပါရမ္မဏံ ဣဋ္ဌံ အနိဋ္ဌံ မဇ္ဈတ္တံ ပရိတ္တံ အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌံ ဝိညာတံ ရူပံ ရူပါယတနံ ရူပဓာတု ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတကန္တိ ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ နာမေဟိ။

တေရသဟိ ဝါရေဟီတိ ရူပကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၆၁၆) အာဂတေ တေရသ နိဒ္ဒေသဝါရေ သန္ဓာယာဟ။ ဧကေကသ္မိဉ္စ ဝါရေ စတုန္နံ စတုန္နံ ဝဝတ္ထာပနနယာနံ ဝသေန ‘‘ဒွေပညာသာယ နယေဟီ’’တိ အာဟ။ တထမေဝ အဝိပရီတဒဿိတာယ အပ္ပဋိဝတ္တိယဒေသနတာယ စ။ ‘‘ဇာနာမိ အဘိညာသိ’’န္တိ ဝတ္တမာနာတီတကာလေသု ဉာဏပ္ပဝတ္တိဒဿနေန အနာဂတေပိ ဉာဏပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိဒိတ-သဒ္ဒေါ အနာမဋ္ဌကာလဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၉၆၆) ဝိယ။ န ဥပဋ္ဌာသီတိ အတ္တတ္တနိယဝသေန န ဥပဂစ္ဆိ။ ယထာ ရူပါရမ္မဏာဒယော ဓမ္မာ ယံသဘာဝါ ယံပကာရာ စ၊ တထာ နေ ပဿတိ ဇာနာတိ ဂစ္ဆတီတိ တထာဂတောတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘နိရုတ္တိနယေန ပိသောဒရာဒိပက္ခေပေန (ပါဏိနိ ၆။၃။၁၀၉) ဝါ ဒဿိ-သဒ္ဒဿ လောပံ၊ အာဂတ-သဒ္ဒဿ စာဂမံ ကတွာ တထာဂတော’’တိ ဝဏ္ဏေန္တိ။

နိဒ္ဒေါသတာယ အနုပဝဇ္ဇံ။ ပက္ခိပိတဗ္ဗာဘာဝေန အနူနံ။ အပနေတဗ္ဗာဘာဝေန အနဓိကံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ။ နော အညထာတိ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကေန သမ္ပာဒေတိ။ တေန ယဒတ္ထံ ဘာသိတံ၊ ဧကန္တေန တဒတ္ထနိပ္ဖာဒနတော ယထာ ဘာသိတံ ဘဂဝတာ၊ တထေဝါတိ အဝိပရီတဒေသနတံ ဒဿေတိ။ ဂဒအတ္ထောတိ ဧတေန တထံ ဂဒတီတိ တထာဂတောတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရော ကတော နိရုတ္တိနယေနာတိ ဒဿေတိ။

တထာ ဂတမဿာတိ တထာဂတော။ ဂတန္တိ စ ကာယဝါစာပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တထာတိ စ ဝုတ္တေ ယံတံသဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိသမ္ဗန္ဓိတာယ ယထာတိ အယမတ္ထော ဥပဋ္ဌိတောယေဝ ဟောတိ၊ ကာယဝစီကိရိယာနဉ္စ အညမညာနုလောမေန ဝစနိစ္ဆာယံ ကာယဿ ဝါစာ၊ ဝါစာယ စ ကာယော သမ္ဗန္ဓီဘာဝေန ဥပတိဋ္ဌတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထေ တထာဝါဒီတာယ တထာဂတောတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ သော ပန ပုဗ္ဗေ ပကာရန္တရေန ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော’’တိ။

တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသူတိ ဧတေန ယဒေကေ ‘‘တိရိယံ ဝိယ ဥပရိ အဓော စ သန္တိ လောကဓာတုယော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပဋိသေဓေတိ။ ဒေသနာဝိလာသောယေဝ ဒေသနာဝိလာသမယော ယထာ ‘‘ပုညမယံ၊ ဒါနမယ’’န္တိအာဒီသု။

နိပါတာနံ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ တဒတ္ထဇောတနဘာဝေန ပဝတ္တနတော ဂတ-သဒ္ဒေါယေဝ အဝဂတတ္ထံ အတီတတ္ထဉ္စ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဂတောတိ အဝဂတော အတီတော’’တိ။

အထ ဝါ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သမ္မာသမ္ဗောဓိ၊ ဧတ္ထန္တရေ မဟာဗောဓိယာနပဋိပတ္တိယာ ဟာနဋ္ဌာနသံကိလေသနိဝတ္တီနံ အဘာဝတော ယထာ ပဏိဓာနံ၊ တထာ ဂတော အဘိနီဟာရာနုရူပံ ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ အထ ဝါ မဟိဒ္ဓိကတာယ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဥက္ကံသာဓိဂမေန အနာဝရဏဉာဏတာယ စ ကတ္ထစိပိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာ ရုစိ၊ တထာ ကာယဝစီစိတ္တာနံ ဂတာနိ ဂမနာနိ ပဝတ္တိယော ဧတဿာတိ တထာဂတော။ ယသ္မာ စ လောကေ ဝိဓ-ယုတ္တ-ဂတ-ပ္ပကာရ-သဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ ဒိဿန္တိ။ တသ္မာ ယထာဝိဓာ ဝိပဿီအာဒယော ဘဂဝန္တော၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော၊ ယထာယုတ္တာ စ တေ ဘဂဝန္တော၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာယုတ္တောတိ တထာဂတော။ အထ ဝါ ယသ္မာ သစ္စံ တစ္ဆံ တထန္တိ ဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တသ္မာ တထေန ဉာဏေန အာဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝမ္ပိ တထာဂတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဟာယ ကာမာဒိမလေ ယထာ ဂတာ၊

သမာဓိဉာဏေဟိ ဝိပဿိအာဒယော၊

မဟေသိနော သကျမုနီ ဇုတိန္ဓရော၊

တထာ ဂတော တေန မတော တထာဂတော။

တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ၊

သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော၊

သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနော သမာဂတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ။

တထာနိ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ၊

တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော၊

အနညနေယျေန ယတော ဝိဘာဝိတာ၊

ယာထာဝတော တေန ဇိနော တထာဂတော။

အနေကဘေဒါသုပိ လောကဓာတုသု၊

ဇိနဿ ရူပါယတနာဒိဂေါစရေ၊

ဝိစိတြဘေဒံ တထမေဝ ဒဿနံ၊

တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။

ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ၊

ကရောတိ ဝါစာယနုလောမမတ္တနော၊

ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယျိရီယတိ၊

တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။

ယထာဘိနီဟာရမတော ယထာရုစိ၊

ပဝတ္တဝါစာ တနုစိတ္တဘာဝတော၊

ယထာဝိဓာ ယေန ပုရာ မဟေသိနော၊

တထာဝိဓော တေန ဇိနော တထာဂတောတိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇ စူဠသီလဝဏ္ဏနာ)၊

အာရကတ္တာတိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၅) ဗုဒ္ဓါနုဿတိသံဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာတိ ဣမိနာဿ ပရောပဒေသရဟိတဿ သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အဓိဂမော ဒဿိတော။

နနု စ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈) သဗ္ဗညုတညာဏတော အညံ အနာဝရဏဉာဏံ၊ အညထာ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနီတိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျာတိ? န ဝိရုဇ္ဈတိ ဝိသယပ္ပဝတ္တိဘေဒဝသေန အညေဟိ အသာဓာရဏဉာဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဧကဿေဝ ဉာဏဿ ဒွိဓာ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မဝိသယတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ စ အာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၉) ‘‘သဗ္ဗံ သင်္ခတာသင်္ခတမနဝသေသံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိအာဒိ၊ တသ္မာ နတ္ထိ နေသံ အတ္ထတော ဘေဒေါ၊ ဧကန္တေန စေတံ ဧဝမိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနံ သာဝရဏတာ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတာ စ အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဉာဏဿ အဏုမတမ္ပိ အာဝရဏံ အတ္ထိ၊ အနာဝရဏဉာဏဿ စ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေ ယတ္ထ တံ နပ္ပဝတ္တတိ၊ တတ္ထာဝရဏသဗ္ဘာဝတော အနာဝရဏဘာဝေါယေဝ န သိယာ။ အထ ဝါ ပန ဟောတု အညမေဝ အနာဝရဏဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏတော၊ ဣဓ ပန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ တဿ စာဓိဂမေန ဘဂဝါ သဗ္ဗညူ သဗ္ဗဝိဒူ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ စ ဝုစ္စတိ၊ န သကိမေဝ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဉာဏသမဓိဂမေန ဟိ ဘဂဝတော သန္တာနေ အနဝသေသဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထတာ အဟောသီတိ။

ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနိဒံ ဉာဏံ ပဝတ္တမာနံ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဥဒါဟု ကမေနာတိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဘေဒေန ဘိန္နာနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ အသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ဥပဋ္ဌာနေ ဒူရတော စိတ္တပဋံ အဝေက္ခန္တဿ ဝိယ ပဋိဝိဘာဂေနာဝဗောဓော န သိယာ၊ တထာ စ သတိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿန္တာနံ အနတ္တာကာရေန ဝိယ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဝိသယာ ဟောန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယေပိ ‘‘သဗ္ဗဉေယျဓမ္မာနံ ဌိတလက္ခဏဝိသယံ ဝိကပ္ပရဟိတံ သဗ္ဗကာလံ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တေန တေ သဗ္ဗဝိဒူတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘စရံ သမာဟိတော နာဂေါ၊ တိဋ္ဌန္တောပိ သမာဟိတော’တိ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သုဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ ဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တိ။ ဌိတလက္ခဏာရမ္မဏတာယ ဟိ အတီတာနာဂတသမ္မုတိဓမ္မာနံ တဒဘာဝတော ဧကဒေသဝိသယမေဝ ဘဂဝတော ဉာဏံ သိယာ၊ တသ္မာ သကိံယေဝ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။

အထ ကမေန သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ နေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ တဿ အနဝသေသပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယျဿ။ ယေ ပန ‘‘အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနေန သဗ္ဗညူ ဘဂဝါ၊ တဉ္စ ဉာဏံ အနနုမာနိကံ သံသယာဘာဝတော။ သံသယာနုဗန္ဓဉှိ လောကေ အနုမာနဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ တံ န ယုတ္တံ။ သဗ္ဗဿ ဟိ အပ္ပစ္စက္ခဘာဝေ အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနေန ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနဿ အသမ္ဘဝတော။ ယဉှိ တံ သေသံ၊ တံ အပ္ပစ္စက္ခန္တိ။ အထ တမ္ပိ ပစ္စက္ခံ၊ တဿ သေသဘာဝေါ ဧဝ န သိယာတိ? သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? အဝိသယဝိစာရဏဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော ဘိက္ခဝေ၊ အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယော စိန္တေယျ၊ ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ သကလမေကဒေသော ဝါ၊ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ နိစ္စသမာဓာနဉ္စ ဝိက္ခေပါဘာဝတော၊ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ စ သကလဿ အဝိသယဘာဝေ တဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာ န သိယာ၊ ဧကန္တေနေဝ စ သာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါ အာကင်္ခပဋိဗဒ္ဓါ မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တုပ္ပာဒပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော။ အတီတာနာဂတဝိသယမ္ပိ ဘဂဝတော ဉာဏံ အနုမာနာဂမတက္ကဂဟဏဝိရဟိတတ္တာ ပစ္စက္ခမေဝ။

နနု စ ဧတသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ ယဒါ သကလံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ၊ တဒါ သကိံယေဝ သကလဝိသယတာယ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တေယျာတိ ဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တိယေဝါတိ? န၊ တဿ ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓိတော ဟိ သော ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျောတိ။ အညထာ ပစုရဇနဉာဏသမာနဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဉာဏဿ အစိန္တေယျတာ န သိယာ၊ တသ္မာ သကလဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ တံ ဧကဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိယ သုဝဝတ္ထာပိတေယေဝ တေ ဓမ္မေ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေတ္ထ အစိန္တေယျံ၊ အနန္တဉ္စ ဉာဏံ ဉေယျံ ဝိယ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယာဝတကံ ဉေယျံ၊ တာဝတကံ ဉာဏံ။ ယာဝတကံ ဉာဏံ၊ တာဝတကံ ဉေယျံ။ ဉေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ၊ ဉာဏပရိယန္တိကံ ဉေယျ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။ ဧဝမေကဇ္ဈံ၊ ဝိသုံ သကိံ၊ ကမေန ဝါ ဣစ္ဆာနုရူပံ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။

တန္တိ ယထာဝုတ္တံ ပထဝီအာဒိဘေဒံ။ ပရိညာတန္တိ ပရိတော သမန္တတော သဗ္ဗာကာရတော ဉာတံ၊ တံ ပရိဇာနိတဗ္ဗဘာဝံ ကိဉ္စိ အသေသေတွာ ဉာတန္တိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဟိ အတ္ထော ‘‘ပရိညာတန္တ’’န္တိ ဣမိနာပိ ပဒေန ပကာသိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပရိညာတန္တံ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန တေန မဂ္ဂေန ကိလေသပ္ပဟာနေန ဝိသေသော နတ္ထီတိ ဣဒံ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ ဗုဒ္ဓါနံ သာဝကာနဉ္စ တေန တေန မဂ္ဂေနေဝ ပဟာတဗ္ဗဘာဝသာမညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သာဝကေဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ကိလေသပ္ပဟာနဝိသေသာဘာဝတော။ တထာ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧဝ သဝါသနကိလေသေ ဇဟန္တိ၊ န သာဝကာ။ ဧကဒေသမေဝါတိ အတ္တနော သန္တာနဂတမေဝ။ သသန္တတိပရိယာပန္နဓမ္မပရိညာမတ္တေနပိ ဟိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာ သမိဇ္ဈတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညပေမိ လောကသမုဒယဉ္စ ပညပေမီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅)။ အဏုပ္ပမာဏမ္ပိ …ပေ… နတ္ထိ၊ ယတော ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန ဗုဒ္ဓါနံ မဟာဝဇိရဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။

တထာဂတဝါရသတ္တမနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တထာဂတဝါရအဋ္ဌမနယဝဏ္ဏနာ

၁၃။ ပုရိမတဏှာတိ ပုရိမတရေသု ဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နတ္တဘာဝဟေတုဘူတာ တဏှာ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ အတီတဒ္ဓသင်္ဂဟာ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ သဒ္ဓိံ ဥပါဒါနေန သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဘဝါ ဇာတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ တေန ဥပပတ္တိဘဝေနာတိ ‘‘ဘဝါ ဇာတီ’’တိ ဇာတိသီသေန ဝုတ္တဥပပတ္တိဘဝေန။ ဘူတဿာတိ နိဗ္ဗတ္တဿ။ သော ပန ယသ္မာ သတ္တော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဿာ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ဇာနိတွာတိ ဣမိနာ ‘‘ဘူတဿ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဣတိ ဝိဒိတွာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

ယဒိပိ တေဘူမကာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၄၄) ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ပက္ခိပိတဗ္ဗာ သမ္မသိတဗ္ဗာ စ၊ တေ ပန ယသ္မာ ဘဂဝတာ ‘‘ကိမှိ နု ခေါ သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတိ၊ ကိံပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၊ ၁၀) ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန သမ္မသိတာ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ စ ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုဘာဝတော ပုရိမသစ္စဒွယမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဒဘိသမယံ ‘‘မညနာဘာဝဟေတု ပစ္စယာကာရပဋိဝေဓော’’တိ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယံ ဗောဓိရုက္ခမူလေ…ပေ… ဒဿေန္တော’’တိ အာဟ။ သံခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စာတိ သင်္ခေပါ၊ အတီတေ ဟေတုအာဒယော ‘‘ဟေတု၊ ဖလ’’န္တိ ဧဝံ သံခိပ္ပန္တီတိ ဝါ သင်္ခေပါ၊ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စ။ သင်္ခေပ-သဒ္ဒေါ ဘာဂါဓိဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော’’တိ။ တေ ပန အတီတေ ဟေတုသင်္ခေပေါ၊ ဧတရဟိ ဖလသင်္ခေပေါ၊ ဧတရဟိ ဟေတုသင်္ခေပေါ၊ အာယတိံ ဖလသင်္ခေပေါတိ စတ္တာရော သင်္ခေပါ ဧတဿာတိ စတုသင်္ခေပေါ၊ တံ စတုသင်္ခေပံ။ ဟေတုဖလသန္ဓိ၊ ဖလဟေတုသန္ဓိ၊ ပုန ဟေတုဖလသန္ဓီတိ ဧဝံ တယော သန္ဓီ ဧတဿာတိ တိသန္ဓိ၊ တံ တိသန္ဓိံ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဘေဒါ တယော အဒ္ဓါ ဧတဿာတိ တိယဒ္ဓါ၊ တံ တိယဒ္ဓံ။ သရူပတော အဝုတ္တာပိ တသ္မိံ တသ္မိံ သင်္ခေပေ အာကိရီယန္တိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ၊ အတီတဟေတုအာဒီနံ ဝါ ပကာရာ အာကာရာ၊ တေ ဧကေကသင်္ခေပေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဝီသတိ အာကာရာ ဧတဿာတိ ဝီသတာကာရော၊ တံ ဝီသတာကာရံ။

ဧသ သဗ္ဗောတိ ဧသ စတုသင်္ခေပါဒိပဘေဒေါ အနဝသေသော ပစ္စယော။ ပစ္စယလက္ခဏေနာတိ ပစ္စယဘာဝေန အတ္တနော ဖလဿ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေန၊ အဝိနာဘာဝလက္ခဏေနာတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ တဏှံ ဝိနာ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏဿ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ၊ ဧဝံ တဏှာပိ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ဝိနာတိ။ ဧတ္ထ ဒုက္ခဂ္ဂဟဏေန ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာနံ၊ ဘဝဂ္ဂဟဏေန စ တဏှာသင်္ခါရုပါဒါနာနံ ဂဟိတတာ ဝုတ္တနယာ ဧဝါတိ န ဥဒ္ဓဋာ။

ဣဒါနိ တေ ဝီသတိ အာကာရေ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိယာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧဝမေတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၇) ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိန္တိ ပုရိမေ ကမ္မဘဝေ၊ အတီတဇာတိယံ ကမ္မဘဝေ ကယိရမာနေတိ အတ္ထော။ မောဟော အဝိဇ္ဇာတိ ယော တဒါ ဒုက္ခာဒီသု မောဟော၊ ယေန မူဠှော ကမ္မံ ကရောတိ၊ သာ အဝိဇ္ဇာ။ အာယူဟနာ သင်္ခါရာတိ တံ တံ ကမ္မံ ကရောန္တော ဒါနုပကရဏာဒိ သဇ္ဇနာဒိဝသေန ယာ ပုရိမစေတနာယော၊ တေ သင်္ခါရာ။ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ပန ဟတ္ထေ ဒေယျဓမ္မံ ပတိဋ္ဌာပယတော စေတနာ ဘဝေါ။ ဧကာဝဇ္ဇနဇဝနေသု ဝါ ပုရိမာ စေတနာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ၊ သတ္တမာ ဘဝေါ။ ယာ ကာစိ ဝါ ပန စေတနာ ဘဝေါ၊ သမ္ပယုတ္တာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ။ နိကန္တိ တဏှာတိ ယံ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ဥပပတ္တိဘဝေ တဿ ဖလဿ နိကာမနာ ပတ္ထနာ၊ သာ တဏှာ နာမ။ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနန္တိ ယံ ကမ္မဘဝဿ ပစ္စယဘူတံ ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ ကတွာ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ကာမေ သေဝိဿာမိ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တံ ဥပဂမနံ ဂဟဏံ ပရာမသနံ၊ ဣဒံ ဥပါဒါနံ နာမ။ စေတနာ ဘဝေါတိ ဒွီသု အတ္ထဝိကပ္ပေသု ဝုတ္တဿ အာယူဟနဿ အဝသာနေ ဝုတ္တစေတနာ၊ တတိယေ ပန အာယူဟနသမ္ပယုတ္တစေတနာ ဘဝေါ။ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ ဣဓ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယာတိ ဣမေ ယထာဝုတ္တာ မောဟာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ အတီတကမ္မဘဝသိဒ္ဓါ ဧတရဟိ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယဘူတာတိ အတ္ထော။

ဣဓ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏန္တိ ယံ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာနဝသေန ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဝိညာဏံ။ ဩက္ကန္တိ နာမရူပန္တိ ယာ ဂဗ္ဘေ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဩက္ကန္တိ အာဂန္တွာ ပဝိသန္တီ ဝိယ၊ ဣဒံ နာမရူပံ။ ပသာဒေါ အာယတနန္တိ ဣဒံ စက္ခာဒိပဉ္စာယတနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဖုဋ္ဌော ဖဿောတိ ယော အာရမ္မဏံ ဖုဋ္ဌော ဖုသန္တော ဥပ္ပန္နော၊ အယံ ဖဿော။ ဝေဒယိတံ ဝေဒနာတိ ယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန ဝါ သဠာယတနပစ္စယေန ဝါ ဖဿေန သဟုပ္ပန္နံ ဝိပါကဝေဒယိတံ၊ သာ ဝေဒနာ။ ဣတိ ဣမေ…ပေ… ပစ္စယာတိ ဣမေ ဝိညာဏာဒယော ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသိကာ ဓမ္မာ ပုရိမဘဝေ ကတဿ ကမ္မဿ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ပစ္စယာ၊ ပစ္စယဘာဝတော တံ ပဋိစ္စ ဣဓ ဧတရဟိ ဥပပတ္တိဘဝသ္မိံ ဥပပတ္တိဘဝဘာဝေန ဝါ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာနံ မောဟောတိ ပရိပက္ကာယတနဿ ကမ္မကရဏကာလေ အသမ္မောဟံ ဒဿေတိ။ ဒဟရဿ ဟိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဘဝင်္ဂဗဟုလာ ယေဘုယျေန ဘဝန္တရဇနကကမ္မာယူဟနသမတ္ထာ န ဟောတီတိ။ ကမ္မကရဏကာလေတိ စ ဣမိနာ သဗ္ဗော ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတော သမ္မောဟော ဂဟိတော၊ န သမ္ပယုတ္တောဝ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပဒယောဇနာယာတိ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ သမ္ဗန္ဓေန သဟ။ အတ္ထနိဂမနန္တိ ဣမသ္မိံ အဋ္ဌမဝါရေ ဒေသနတ္ထနိဂမနံ။ နန္ဒီတိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ သဗ္ဗတဏှာနန္တိ ‘‘နန္ဒီ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိ ဧဝံ နန္ဒနတ္ထသာမညတော ဧကဝစနေန ဝုတ္တာနံ သဗ္ဗတဏှာနံ သန္တာနာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တဓမ္မပ္ပဝတ္တိအာကာရာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒါနံ သဗ္ဗာသံ တဏှာနံ။ ခယဝေဝစနာနေဝါတိ သမုစ္ဆေဒပဟာနဝေဝစနာနေဝ။ ‘‘အစ္စန္တက္ခယာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ စတုမဂ္ဂကိစ္စသာဓာရဏမေတန္တိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ပဟာနကိစ္စဿ သာဓာရဏံ သာမညတော ဂဟဏံ ဧတံ ခယာဒိဝစနန္တိ အတ္ထော။ တေသံ ပန မဂ္ဂါနံ ကမေန ပဝတ္တနံ ကိစ္စကမေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိရာဂါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတော…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တထာ သတိပိ ခယာဒိသဒ္ဒါနံ ပဟာနပရိယာယဘာဝေ ပဟာတဗ္ဗာယ ပန ဝိသယဘေဒဘိန္နာယ တဏှာယ အနဝသေသတော ပဟီနဘာဝဒီပနတ္ထံ ခယာဒိပရိယာယန္တရဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာဝုတ္တသဉ္ဇနနာဒိဟေတုဘူတာယ တဏှာယ ပဟီနတ္တာ တပ္ပဟာနဒီပနံ ကတွာ ဝုစ္စမာနံ ခယာဒိဝစနံ န ကထဉ္စိ ဓမ္မတံ ဝိလောမေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န ကိဉ္စိ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ။

ဥတ္တရဝိရဟိတန္တိ အတ္တာနံ ဥတ္တရိတုံ သမတ္ထတ္တာ ဥတ္တရေန အဓိကေန ဝိရဟိတံ။ အယဉ္စဿ ဥတ္တရဝိရဟတာ အတ္တနော သေဋ္ဌဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗသေဋ္ဌ’’န္တိ။ ယထာ သမ္မာ-သံ-သဒ္ဒါ ‘‘အဝိပရီတံ၊ သာမ’’န္တိ ဣမေသံ ပဒါနံ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ ပါသံသသောဘနတ္ထေပီတိ အာဟ ‘‘သမ္မာ သာမဉ္စ ဗောဓိံ ပသတ္ထံ သုန္ဒရဉ္စ ဗောဓိ’’န္တိ။ ဗုဇ္ဈိ ဧတ္ထ ပဋိဝိဇ္ဈိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ နေယျန္တိ ရုက္ခော ဗောဓိ၊ ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ပန မဂ္ဂေါ ဗောဓိ၊ တထာ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ နိဗ္ဗာနံ ပန ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗတော ဗောဓီတိ အယမေတ္ထ သာဓနဝိဘာဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဏ္ဏတ္တိယမ္ပိ အတ္ထေဝ ဗောဓိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဗောဓိရာဇကုမာရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၂၄၊ စူဠဝ။ ၂၆၈)။ အပရေတိ သာရသမာသာစရိယာ။ ဧတ္ထ စ သဥပသဂ္ဂဿ ဗောဓိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အနုပသဂ္ဂါနံ ဥဒါဟရဏေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

လောကုတ္တရဘာဝတော ဝါ တတ္ထာပိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂါနံ ဝိယ တတုတ္တရိမဂ္ဂါဘာဝတော စ ‘‘သိယာ နု ခေါ အနုတ္တရာ ဗောဓီ’’တိ အာသင်္ကံ သန္ဓာယ တံ ဝိဓမိတုံ ‘‘သာဝကာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ ဖလဝိသေသဘူတေဟိ ဉာဏဝိသေသေဟိ ဧကစ္စေဟိ သကလေဟိ သဒ္ဓိံ သမိဇ္ဈမာနော မဂ္ဂေါ အရိယာနံ တံ တံ ဉာဏဝိသေသာဒိံ ဒေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ တဿ အသဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တံ ဝုတ္တံ။ တေန အနညသာဓာရဏာဘိနီဟာရသမ္ပဒါသိဒ္ဓဿ နိရတိသယ-ဂုဏာနုဗန္ဓဿ ဝသေန အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အနုတ္တရာ ဗောဓိ နာမ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ သာဝကပါရမိဉာဏံ အညေဟိ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏံ မဟာသာဝကာနံယေဝ အာဝေဏိကံ ဉာဏံ။ ပစ္စေကံ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓဝန္တောတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ။ နနု စ သဗ္ဗေပိ အရိယာ ပစ္စေကမေဝ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ ဓမ္မဿ ပစ္စတ္တံ ဝေဒနီယဘာဝတောတိ? သစ္စံ၊ နယိဒမီဒိသံ ပဋိဝေဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ယထာ ပန သာဝကာ အညသန္နိဿယေန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ ပရတောဃောသေန ဝိနာ တေသံ ဒဿနမဂ္ဂဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော၊ ယထာ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အညေသံ နိဿယဘာဝေန သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈန္တိ၊ န ဧဝမေတေ၊ ဧတေ ပန အပရနေယျာ ဟုတွာ အပရိဏာယကဘာဝေန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စေကံ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓဝန္တောတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ’’တိ။

ဣတီတိ ကရီယတိ ဥစ္စာရီယတီတိ ဣတိကာရော၊ ဣတိ-သဒ္ဒေါ။ ကာရဏတ္ထော အနိယမရူပေနာတိ အဓိပ္ပာယော၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ စာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ပန ဣတိ-သဒ္ဒံ ပကာရတ္ထံ ကတွာ ‘‘ဧဝံ ဇာနိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓာပိ တံ ပကာရတ္ထမေဝ ကတွာ အထော ယုဇ္ဇတိ။ ကထံ? ဝိဒိတွာတိ ဟိ ပဒံ ဟေတုအတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ပညာယ စဿ ဒိသွာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁)၊ ‘‘ဃတံ ပိဝိတွာ ဗလံ ဟောတီ’’တိ စ ဧဝမာဒီသု ဝိယ၊ တသ္မာ ပကာရတ္ထေပိ ဣတိ-သဒ္ဒေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဝိဒိတတ္တာတိ အယံ အတ္ထော လဗ္ဘတေဝ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ဝိဒိတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဟေတုအတ္ထေ ဝိဒိတွာ-သဒ္ဒေ ယထာဝုတ္တာ အတ္ထယောဇနာ ယုဇ္ဇတေဝ။ ဧတ္ထ စ ပဌမဝိကပ္ပေ ပဋိစ္စသမုပါဒဿ ဝိဒိတတ္ထံ မညနာဘာဝဿ ကာရဏံ ဝတွာ တဏှာမူလကဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဒဿိတတ္တာ ဧတ္ထ တဏှာပ္ပဟာနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ အဓိဂမနကာရဏံ ဥဒ္ဓတန္တိ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ‘‘ပထဝိံ န မညတီ’’တိအာဒိ နိဂမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝေဒနံ တဏှာပ္ပဟာနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တံ အဘိသမ္ဗောဓိယာ အဘိသမ္ဗောဓိမညနာဘာဝဿာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ အယမေတေသံ ဒွိန္နံ အတ္ထဝိကပ္ပာနံ ဝိသေသော၊ တသ္မာ ‘‘နန္ဒီ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

တံ ကုတော လဗ္ဘတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ။ သာသနယုတ္တိ အယံ သာသနေပိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဒိဿတီတိ ကတွာ။ လောကေပိ ဟိ ယံ-တံ-သဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိသမ္ဗန္ဓတာ သိဒ္ဓါ။

ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒါမီတိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ဂဟိတတ္တာ၊ အသဗ္ဗညုနာ ဧဝံ ဒေသေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ စ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒဿေန္တော’’တိအာဒိမာဟ။

ဝိစိတြနယဒေသနာဝိလာသယုတ္တန္တိ ပုထုဇ္ဇနဝါရာဒိဝိဘာဂဘိန္နေဟိ ဝိစိတ္တေဟိ တန္တိ နယေဟိ၊ လက္ခဏကမ္မတဏှာမညနာဒိဝိဘာဂဘိန္နေဟိ ဝိစိတ္တေဟိ အတ္ထနယေဟိ၊ အဘိနန္ဒနပစ္စယာကာရာဒိဝိသေသာပဒေသသိဒ္ဓေန ဒေသနာဝိလာသေန စ ယုတ္တံ။ ယထာ တေ န ဇာနန္တိ၊ တထာ ဒေသေသီတိ ဣမိနာပိ ဘဂဝတော ဒေသနာဝိလာသံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ တံယေဝ ကိရ ပထဝိန္တိ ဧတ္ထ ပထဝီဂဟဏံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ အာပါဒိဝသေနပိ၊ တထာ ‘‘ကီဒိသာ နု ခေါ ဣဓ ပထဝီ အဓိပ္ပေတာ၊ ကသ္မာ စ ဘူတရူပါနိယေဝ ဂဟိတာနိ၊ န သေသရူပါနီ’’တိအာဒိနာပိ တေသံ သံသယုပ္ပတ္တိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ကထံ နာမိဒန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော။ တေန ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သဗ္ဗာယပိ တေသံ သံသယုပ္ပတ္တိယာ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အန္တန္တိ မရိယာဒံ၊ ဒေသနာယ အန္တံ ပရိစ္ဆေဒန္တိ အတ္ထော၊ ယော အနုသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ကောဋိန္တိ ပရိယန္တံ၊ ဒေသနာယ ပရိယောသာနန္တိ အတ္ထော။ ဥဘယေန သုတ္တေ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓီတိ ဝဒတိ။

အန္တရာကထာတိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနံ အန္တရာ အညာ ဧကာ တထာ။ ဝိပ္ပကထာတိ အနိဋ္ဌိတာ သိခံ အပ္ပတ္တာ။ ကင်္ခဏာနုရူပေနာတိ တသ္မိံ ခဏေ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပေန။ ဣဒန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနံ မူလပရိယာယဇာတကံ။

ဒိသာပါမောက္ခောတိ ပဏ္ဍိတဘာဝေန သဗ္ဗဒိသာသု ပမုခဘူတော။ ဗြာဟ္မဏောတိ ဗြဟ္မံ အဏတီတိ ဗြာဟ္မဏော၊ မန္တေ သဇ္ဈာယတီတိ အတ္ထော။ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနန္တိ ဣရုဝေဒ-ယဇုဝေဒ-သာမဝေဒါနံ။ ပါရဂူတိ အတ္ထသော ဗျဉ္ဇနသော စ ပါရံ ပရိယန္တံ ဂတော။ သဟ နိဃဏ္ဍုနာ စ ကေဋုဘေန စာတိ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာ၊ တေသံ။ နိဃဏ္ဍူတိ ရုက္ခာဒီနံ ဝေဝစနပ္ပကာသကံ သတ္ထံ။ ကေဋုဘန္တိ ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပော၊ ကဝီနံ ဥပကာရာဝဟံ သတ္ထံ။ သဟ အက္ခရပ္ပဘေဒေနာတိ သာက္ခရပ္ပဘေဒါ၊ တေသံ၊ သိက္ခာနိရုတ္တိသဟိတာနန္တိ အတ္ထော။ ဣတိဟာသပဉ္စမာနန္တိ အာထဗ္ဗဏဝေဒံ စတုတ္ထံ ကတွာ ‘‘ဣတိဟ အသ၊ ဣတိဟ အသာ’’တိ ဤဒိသဝစနပဋိသံယုတ္တော ပုရာဏကထာသင်္ခါတော ဣတိဟာသော ပဉ္စမော ဧတေသန္တိ ဣတိဟာသပဉ္စမာ၊ တေသံ။ ပဒံ တဒဝသေသဉ္စ ဗျာကရဏံ ကာယတိ အဇ္ဈေတိ ဝေဒေတိ စာတိ ပဒကော၊ ဝေယျာကရဏော။ လောကာယတံ ဝုစ္စတိ ဝိတဏ္ဍသတ္ထံ။ မဟာပုရိသာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ လက္ခဏဒီပနဂန္ထော မဟာပုရိသလက္ခဏံ။ တေသု အနူနော ပရိပူရကာရီတိ အနဝယော။

မန္တေတိ ဝေဒေ။ ယဒိပိ ဝေဒေါ ‘‘မန္တော၊ ဗြဟ္မံ၊ ကပ္ပော’’တိ တိဝိဓော၊ မန္တော ဧဝ ပန မူလဝေဒေါ၊ တဒတ္ထဝိဝရဏံ ဗြဟ္မံ၊ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ယညကိရိယာဝိဓာနံ ကပ္ပော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မန္တေတိ ဝေဒေ’’တိ။ ပဏ္ဍိတာတိ ပညာဝန္တော။ တထာ ဟိ တေ ပုထုပညာတာယ ဗဟုံ သဟဿဒွိသဟဿာဒိပရိမာဏံ ဂန္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဂဏှန္တိ ဥဂ္ဂဏှန္တိ၊ ဇဝနပညတာယ လဟုံ သီဃံ ဂဏှန္တိ၊ တိက္ခပညတာယ သုဋ္ဌု အဝိရဇ္ဈန္တာ ဥပဓာရေန္တိ၊ သတိနေပက္ကသမ္ပတ္တိယာ ဂဟိတဉ္စ နေသံ န ဝိနဿတိ န သမ္မုဿတီတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ သိပ္ပန္တိ အဋ္ဌာရသဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိဘေဒံ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိပ္ပန္တိ သင်္ချံ ဂတံ သဗ္ဗံ ဗာဟိရကသတ္ထံ မောက္ခာဝဟသမ္မတမ္ပိ န မောက္ခံ အာဝဟတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယဟိတ’’န္တိ။ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဟုတွာတိ ယထာ မိတ္တာ၊ တထာ ပိဏ္ဍိတဝသေန သန္နိပတိတာ ဟုတွာ။ ‘‘ဧဝံ ဂယှမာနေ အာဒိနာ ဝိရုဇ္ဈေယျ၊ ဧဝံ အန္တေနာ’’တိ စိန္တေန္တာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဝိရုဒ္ဓံ နိစ္ဆယံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တာ န အာဒိံ၊ န အန္တံ အဒ္ဒသံသု။

လောမသာနီတိ လောမဝန္တာနိ၊ ဃနကေသမဿုဝါနီတိ အတ္ထော။ ကေသာပိ ဟိ လောမဂ္ဂဟဏေန ဂယှန္တိ ယထာ ‘‘လောမနခံ ဖုသိတွာ သုဒ္ဓိ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ ကဏ္ဏံ ဝိယာတိ ကဏ္ဏံ၊ ပညာ၊ တာယ သုတွာ ကာတဗ္ဗကိစ္စသာဓနတော ဝုတ္တံ ‘‘ကဏ္ဏဝါတိ ပညဝါ’’တိ။

ယသ္မာ သတ္တာနံ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ အာယုဝဏ္ဏာဒိပရိက္ခယော ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ ကာလေန ကတံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘နေသံ အာယု…ပေ… ခါဒတီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

အဘိညာယာတိ ကုသလာဒိဘေဒံ ခန္ဓာဒိဘေဒဉ္စ ဒေသေတဗ္ဗံ ဓမ္မံ၊ ဝေနေယျာနဉ္စ အာသယာနုသယစရိယာဝိမုတ္တိအာဒိဘေဒံ၊ တဿ စ နေသံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ ယာထာဝတော အဘိဇာနိတွာ။ ဓမ္မံ ဒေသေမီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကနိဗ္ဗာနဟိတာဝဟံ သဒ္ဓမ္မံ ကထယာမိ။ နော အနဘိညာယာတိ ယထာ ဗာဟိရကာ အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တဝိဓိံ အဇာနန္တာယံ ကိဉ္စိ တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ သယံပဋိဘာနံ ကထေန္တိ၊ ဧဝံ န ဒေသေမီတိ အတ္ထော။ သနိဒါနန္တိ သကာရဏံ၊ ဝေနေယျာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ပုစ္ဆာယ ဝါ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဝါ သနိမိတ္တံ ဟေတုဥဒါဟရဏသဟိတဉ္စာတိ အတ္ထော။ သပ္ပာဋိဟာရိယန္တိ သနိဿရဏံ သပ္ပဋိဟရဏံ၊ ပစ္စနီကပဋိဟရဏေန သပ္ပာဋိဟာရိယမေဝ ကတွာ ဒေသေမီတိ အတ္ထော။ အပရေ ပန ‘‘ယထာရဟံ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိပါဋိဟာရိယသဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ အနုသာသနိပါဋိဟာရိယဟိတာ ပန ဒေသနာ နတ္ထီတိ။ ဟိတူပဒေသနာ ဩဝါဒေါ၊ သာ ဧဝ အနုသာသနီ။ အနောတိဏ္ဏဝတ္ထုဝိသယော ဝါ ဩဝါဒေါ၊ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုဝိသယာ အနုသာသနီ။ ပဌမူပဒေသော ဝါ ဩဝါဒေါ၊ ဣတရာ အနုသာသနီ။ အလဉ္စ ပနာတိ ယုတ္တမေဝ။ နိဋ္ဌမဂမာသီတိ အတ္ထသိဒ္ဓိံ ဂတာ။

တထာဂတဝါရအဋ္ဌမနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အယံ တာဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ။

နေတ္တိနယဝဏ္ဏနာ

ဣဒါနိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၄၉၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။နေတ္တိနယဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ နေတ္တိနယဝဏ္ဏနာ) ပကရဏနယေန ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။ သာ ပနာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနပယောဇနဘာဇနေသု ပိဏ္ဍတ္ထေသု စ နိဒ္ဓါရိတေသု သုတရာ ဟောတိ သုဝိညေယျာ စ၊ တသ္မာ သုတ္တဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမံ နိဒ္ဓါရယိဿာမ။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာနံ တာဝ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ မာနုပ္ပာဒေါ၊ ပယောဇနံမာနမဒ္ဒနံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုတပရိယတ္တိံ…ပေ… အာရဘီ’’တိ။ အပိစ ဝေနေယျာနံ ပထဝီအာဒိဘူတာဒိဘေဒဘိန္နေ သက္ကာယေ ပုထုဇ္ဇနဿ သေက္ခာဒိအရိယဿ စ သဒ္ဓိံ ဟေတုနာ မညနာမညနဝသေန ပဝတ္တိဝိဘာဂါနဝဗောဓော သမုဋ္ဌာနံ၊ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါဝဗောဓော ပယောဇနံ၊ ဝေနေယျာနဉှိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဝိသယေ ယထာဝုတ္တာနံ ပုဂ္ဂလာနံ သဒ္ဓိံ ဟေတုနာ မညနာမညနဝသေန ပဝတ္တိဝိဘာဂါဝဗောဓော ပယောဇနံ။

အပိစ သမုဋ္ဌာနံ နာမ ဒေသနာနိဒါနံ။ တံ သာဓာရဏံ အသာဓာရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အဇ္ဈတ္တိကသမုဋ္ဌာနံ နာမ လောကနာထဿ မဟာကရုဏာ။ တာယ ဟိ သမုဿာဟိတဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျာနံ ဓမ္မဒေသနာယ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တေသု စ ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေသီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉)။ ဧတ္ထ စ ဟေတာဝတ္ထာယပိ မဟာကရုဏာယ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယာဝဒေဝ သံသာရမဟောဃတော သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထဒါနေဟိ သတ္တသန္တာရဏတ္ထံ တဒုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ စ မဟာကရုဏာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒသဗလဉာဏာဒီနိ စ ဒေသနာယ အဗ္ဘန္တရသမုဋ္ဌာနဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ ဉေယျဓမ္မံ၊ တေသံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ၊ သတ္တာနဉ္စ အာသယာနုသယာဒိံ ယာထာဝတော ဇာနန္တော ဘဂဝါ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီသု ကောသလ္လေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိစိတ္တနယဒေသနံ ပဝတ္တေသီတိ။ ဗာဟိရံ ပန သာဓာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ ဒသသဟဿဗြဟ္မပရိဝါရိတဿ သဟမ္ပတိမဟာဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ။ တဒဇ္ဈေသနုတ္တရကာလဉှိ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏာဇနိတံ အပ္ပောဿုက္ကတံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ ဓမ္မဿာမီ ဓမ္မဒေသနာယ ဥဿာဟဇာတော အဟောသိ။ အသာဓာရဏမ္ပိ အမ္ဘန္တရဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓမေဝ။ တတ္ထ အဗ္ဘန္တရံ ယာယ မဟာကရုဏာယ ယေန စ ဒေသနာဉာဏေန ဣဒံ သုတ္တံ ပဝတ္တိတံ၊ တဒုဘယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗာဟိရံ ပန ပဉ္စသတာနံ ဗြာဟ္မဏဇာတိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ မာနုပ္ပာဒနံ၊ ဝုတ္တမေဝ တံ အဋ္ဌကထာယံ။

ပယောဇနမ္ပိ သာဓာရဏံ အသာဓာရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အနုက္ကမေန ယာဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ဝိမုတ္တိရသတ္တာ ဘဂဝတော ဒေသနာယ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတဒတ္ထာ တထာ၊ ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၃၆၆)။ ဧတေနေဝ စ သံသာရစက္ကနိဝတ္တိ သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိ သဿတာဒိမိစ္ဆာဝါဒနိရာကရဏံ သမ္မာဝါဒပုရေက္ခာရော အကုသလမူလသမူဟနနံ ကုသလမူလသံရောပနံ အပါယဒွါရပိဒဟနံ သဂ္ဂမောက္ခဒွါရဝိဝရဏံ ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနံ အနုသယသမုဂ္ဃာတနံ ‘‘မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈) ပုရိမပဋိညာအဝိသံဝါဒနံ တပ္ပဋိပက္ခမာရမနောရထဝိသံဝါဒနံ တိတ္ထိယဓမ္မနိမ္မထနံ ဗုဒ္ဓဓမ္မပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဧဝမာဒီနမ္ပိ ပယောဇနာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အသာဓာရဏံ ပန တေသံ ဘိက္ခူနံ မာနမဒ္ဒနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ အဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁) ‘‘ဒေသနာကုသလော ဘဂဝါ မာနဘဉ္ဇနတ္ထံ ‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’န္တိ ဒေသနံ အာရဘီ’’တိ။ ဥဘယမ္ပေတံ ဗာဟိယမေဝ။ သစေ ပန ဝေနေယျသန္တာနဂတမ္ပိ ဒေသနာဗလသိဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပယောဇနံ အဓိပ္ပာယသမိဇ္ဈနဘာဝတော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိယာ ယထာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတောပိ ပယောဇနမေဝါတိ ဂဏှေယျ၊ ဣမိနာ ပရိယာယေနဿ အဗ္ဘန္တရတာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အပိစ ဝေနေယျာနံ ပထဝီအာဒိဘူတာဒိဝိဘာဂဘိန္နေ သက္ကာယေ ပုထုဇ္ဇနဿ သေက္ခာဒိအရိယဿ စ သဒ္ဓိံ ဟေတုနာ မညနာမညနဝသေန ပဝတ္တိဝိဘာဂါနဝဗောဓော သမုဋ္ဌာနံ၊ ဣမဿ သုတ္တဿ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါဝဗောဓော ပယောဇနန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဝေနေယျာနဉှိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဝိသယေ ယထာဝုတ္တာနံ ပုဂ္ဂလာနံ သဒ္ဓိံ ဟေတုနာ မညနာမညနာနံ ဝသေန ပဝတ္တိဝိဘာဂါဝဗောဓော ဣမံ ဒေသနံ ပယောဇေတိ ‘‘တန္နိပ္ဖာဒနပရာယံ ဒေသနာ’’တိ ကတွာ။ ယဉှိ ဒေသနာယ သာဓေတဗ္ဗံ ဖလံ၊ တံ အာကင်္ခိတဗ္ဗတ္တာ ဒေသကံ ဒေသနာယ ပယောဇေတီတိ ပယောဇနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဝေနေယျာနံ သဗ္ဗသော ဧကဒေသတော စ မညနာနံ အပ္ပဟာနံ၊ တတ္ထ စ အာဒီနဝါဒဿနံ၊ နိရင်္ကုသာနံ မညနာနံ အနေကာကာရဝေါဟာရဿ သက္ကာယေ ပဝတ္တိဝိသေသဿ အဇာနနံ၊ တတ္ထ စ ပဟီနမညနာနံ ပဋိပတ္တိယာ အဇာနနံ၊ တဏှာမုခေန ပစ္စယာကာရဿ စ အနဝဗောဓောတိ ဧဝမာဒီနိ စ ပယောဇနာနိ ဣဓ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ဘူမိတ္တယပရိယာပန္နေသု အသင်္ခါတဓမ္မဝိပ္ပကတပရိညာဒိကိစ္စသင်္ခါတဓမ္မာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ စ ပဋိပတ္တိံ အဇာနန္တာ အသဒ္ဓမ္မဿဝနဓာရဏပရိစယမနသိကာရပရာ သဒ္ဓမ္မဿဝန-ဓာရဏပရိစယပဋိဝေဓဝိမုခါ စ ဝေနေယျာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဘာဇနံ။ ပိဏ္ဍတ္ထာ ပန ‘‘အဿုတဝါ’’တိအာဒိနာ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော အကုသလမူလ-သမာယောဂေါ ဩလီယနာတိဓာဝနာပရိဂ္ဂဟော ဥပါယဝိနိဗဒ္ဓါနုဗြူဟနာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသသမန္နာဂမော အဝိဇ္ဇာတဏှာ-ပရိသုဒ္ဓိ ဝဋ္ဋတ္တယာနုပရမော အာသဝေါဃယောဂဂန္ထာဂတိတဏှုပ္ပာဒုပါဒါနာဝိယောဂေါ စေတောခိလ-စေတောဝိနိဗဒ္ဓအဘိနန္ဒန-နီဝရဏသင်္ဂါနတိက္ကမော ဝိဝါဒမူလာပရိစ္စာဂေါ အနုသယာနုပစ္ဆေဒေါ မိစ္ဆတ္တာနတိဝတ္တနံ တဏှာမူလဓမ္မသန္နိဿယတာ အကုသလကမ္မပထာနုယောဂေါ သဗ္ဗကိလေသ-ပရိဠာဟသာရဒ္ဓကာယစိတ္တတာတိ ဧဝမာဒယော ဒီပိတာ ဟောန္တိ။ ‘‘ပထဝိံ ပထဝိတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ တဏှာဝိစရိတနိဒ္ဒေသော မာနဇပ္ပနာ ဝိပရိယေသာဘိနိဝေသော သံကိလေသော သက္ကာယပရိဂ္ဂဟော ဗာလလက္ခဏာပဒေသော ဝင်္ကတ္တယဝိဘာဝနာနုယောဂေါ ဗဟုကာရပဋိပက္ခဒီပနာ တိဝိဓနိဿယသံသူစနာ အာသဝက္ခယကထနန္တိ ဧဝမာဒယော ဒီပိတာ ဟောန္တိ။

သောဠသဟာရဝဏ္ဏနာ

၁။ ဒေသနာဟာရဝဏ္ဏနာ

တတ္ထ ယေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပထဝီအာဒိဘူတာဒိဘေဒါ ပညတ္တိ၊ တေ ပညတ္တိပဋိပါဒနဘာဝေန ဇာတိဇရာမရဏဝိသေသနဒုက္ခပရိယာယေန စ ဝုတ္တာ တဏှာဝဇ္ဇာ တေဘူမကဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ။ မညနာဘိနန္ဒနနန္ဒီပရိယာယေဟိ ဝုတ္တာ တဏှာ သမုဒယသစ္စံ။ အယံ တာဝ သုတ္တန္တနယော။ အဘိဓမ္မနယေ ပန ယထာဝုတ္တတဏှာယ သဒ္ဓိံ ‘‘အဿုတဝါ’’တိအာဒိနာ ဒီပိတာ အဝိဇ္ဇာဒယော၊ မညနာပရိယာယေန ဂဟိတာ မာနဒိဋ္ဌိယော၊ ဘဝပဒေန ဂဟိတော ကမ္မဘဝေါ စာတိ သဗ္ဗေပိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာ သမုဒယသစ္စံ။ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ။ အရိယဓမ္မဂ္ဂဟဏေန၊ ပရိညာဘိက္ခုသေက္ခာဘိညာဂဟဏေဟိ၊ ရာဂါဒိခယဝစနေဟိ၊ သမ္မာသမ္ဗောဓိဂဟဏေန စ မဂ္ဂသစ္စံ။ ကေစိ ပန တဏှာက္ခယာဒိဝစနေဟိ နိရောဓသစ္စံ ဥဒ္ဓရန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈတိ တတ္ထ တဏှာက္ခယာဒီနံ မဂ္ဂကိစ္စဘာဝဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ။

တတ္ထ သမုဒယေန အဿာဒေါ၊ ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ၊ မဂ္ဂနိရောဓေဟိ နိဿရဏံ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ မာနဘဉ္ဇနံ ဖလံ၊ တထာ ‘‘ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါဝဗောဓော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ပယောဇနဉ္စ။ တဿ နိပ္ဖတ္တိကာရဏတ္တာ ဒေသနာယ ဝိစိတ္တတာ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ယာထာဝတော သဘာဝူပဓာရဏဉ္စ ဥပါယော၊ ပထဝီအာဒီသု ပုထုဇ္ဇနာဒီနံ ပဝတ္တိဒဿနာပဒေသေန ပထဝီအာဒယော ဧကန္တတော ပရိဇာနိတဗ္ဗာ၊ မညနာ စ ပဟာတဗ္ဗာတိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အာဏတ္တီတိ။ အယံ ဒေသနာဟာရော။

၂။ ဝိစယဟာရဝဏ္ဏနာ

မညနာနံ သက္ကာယဿ အဝိသေသဟေတုဘာဝတော၊ ကဿစိပိ တတ္ထ အသေသိတဗ္ဗတော စ သဗ္ဗဂဟဏံ၊ သဘာဝဓာရဏတော နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝတော စ ဓမ္မဂ္ဂဟဏံ၊ ပတိဋ္ဌာဘာဝတော အာဝေဏိကဟေတုဘာဝတော စ မူလဂ္ဂဟဏံ၊ ကာရဏဘာဝတော ဒေသနတ္ထသမ္ဘဝတော စ ပရိယာယဂ္ဂဟဏံ၊ သမ္မုခဘာဝတော သမ္ပဒါနတ္ထသမ္ဘဝတော စ ‘‘ဝေါ’’တိ ဝစနံ၊ တထာရူပဂုဏယောဂတော အဘိမုခီကရဏတော စ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာလပနံ။ ဒေသေတုံ သမတ္ထဘာဝတော တေသံ သတုပ္ပာဒနတ္ထဉ္စ ‘‘ဒေသေဿာမီ’’တိ ပဋိဇာနနံ၊ ဒေသေတဗ္ဗတာယ ပဋိညာတဘာဝတော၊ ယထာပဋိညဉ္စ ဒေသနတော ‘‘တ’’န္တိ ပစ္စာမသနံ၊ သောတဗ္ဗဘာဝတော၊ သဝနတ္ထဿ စ ဧကန္တေန နိပ္ဖာဒနတော ‘‘သုဏာထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကာတဗ္ဗတော၊ သက္ကစ္စကိရိယာယ ဧဝ စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော ‘‘သာဓုက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဿ မနသိကရဏီယတော တဒဓီနတ္တာ စ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ ‘‘မနသိ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာပရိညာတာယ ဒေသနာယ ပရိဗျတ္တဘာဝတော ဝိတ္ထာရတ္ထသမ္ဘဝတော စ ‘‘ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝတော သဒေဝကေန လောကေန သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗဝစနတ္တာ၊ တဿ စ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနတော ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထု ဥတ္တမဂါရဝဋ္ဌာနဘာဝတော၊ တတ္ထ စ ဂါရဝဿ ဥဠာရပုညဘာဝတော ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခူနံ တထာကိရိယာယ နိစ္ဆိတဘာဝတော ဝစနာလင်္ကာရတော စ ‘‘ခေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဝနဿ ပဋိဇာနိတဗ္ဗတော၊ တထာ တေဟိ ပဋိပန္နတ္တာ စ ‘‘ပစ္စဿောသု’’န္တိ ဝုတ္တံ ပစ္စက္ခဘာဝတော၊ သကလဿပိ ဧကဇ္ဈံ ကရဏတော ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဝုစ္စမာနဿ ပုဂ္ဂလဿ လောကပရိယာပန္နတ္တာ လောကာဓာရတ္တာ စ လောကံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣဓာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စာဘာဝတော ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စာဘာဝတော စ ‘‘အဿုတဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုထူသု၊ ပုထု ဝါ ဇနဘာဝတော ‘‘ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနရိယဓမ္မဝိရဟတော အရိယဓမ္မသမန္နာဂမတော စ ‘‘အရိယာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အရိယဘာဝကရာယ ပဋိပတ္တိယာ အဘာဝတော၊ တတ္ထ ကောသလ္လဒမထာဘာဝတော ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသန္တဓမ္မဿဝနတော သန္တဓမ္မသမန္နာဂမတော သဗ္ဘိ ပါသံသိယတော စ ‘‘သပ္ပုရိသာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပုရိသဘာဝကရာယ ပဋိပတ္တိယာ အဘာဝတော၊ တတ္ထ စ ကောသလ္လဒမထာဘာဝတော ‘‘သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပထဝီဝတ္ထုကာနံ မညနာနံ၊ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာနဉ္စမညနာနံ မူလကတ္တာ ပပဉ္စသင်္ခါနံ ‘‘ပထဝိံ ပထဝိတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဿ အဟံကာရ-မမံကာရာနံ ကတ္ထစိပိ အပ္ပဟီနတ္တာ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ပုဗ္ဗေ အဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ သာမညတော စ ဂယှမာနတ္တာ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပထဝီအာဒိအာရမ္မဏသဘာဂတာယ လဗ္ဘမာနတ္တာ စ ‘‘ယောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော’’တိ အနိယမေန ဂဟိတဿ နိယမေတဗ္ဗတော ပဋိနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတော စ၊ ‘‘သော’’တိ ဝုတ္တံ သာတိသယံ သံသာရေ ဘယဿ ဣက္ခနတော ကိလေသဘေဒနသမ္ဘဝတော စ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိက္ခာဟိ သမန္နာဂမတော သေက္ခဓမ္မပဋိလာဘတော စ ‘‘သေက္ခော’’တိ ဝုတ္တံ။ မနသာ လဒ္ဓဗ္ဗဿ အရဟတ္တဿ အနဓိဂတတ္တာ အဓိဂမနီယတော စ ‘‘အပ္ပတ္တမာနသော’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေန အနုတ္တရဏီယတော၊ ပရံ အနုစ္ဆဝိကဘာဝေန ဥတ္တရိတွာ ဌိတတ္တာ စ ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယောဂေန ဘာဝနာယ ကာမယောဂါဒိတော စ ခေမံ သိဝံ အနုပဒ္ဒဝန္တိ ‘‘ယောဂက္ခေမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ဥဿုက္ကာပတ္တိယာ စ ‘‘ပတ္ထယမာနော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒတ္ထဿ သဗ္ဗသော သဗ္ဗဣရိယာပထဝိဟာရဿ သမထဝိပဿနာဝိဟာရဿ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဿ စ ဝသေန ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေက္ခဿ သဗ္ဗသော အဘိညေယျဘာဝဉ္စေဝ ပရိညေယျဘာဝဉ္စ ဉာဏေန အဘိဘဝိတွာ ဇာနနတော ‘‘အဘိဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေက္ခဿ သဗ္ဗသော အပ္ပဟီနမညနတာယ အဘာဝတော ‘‘မာ မညီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ဣတော ပရံ သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗော။ သက္ကာ ဟိ အဋ္ဌကထံ တဿာ လီနတ္ထဝဏ္ဏနဉ္စ အနုဂန္တွာ အယမတ္ထော ဝိညူဟိ ဝိဘာဝေတုန္တိ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ။ ဣတိ အနုပဒဝိစယတော ဝိစယော ဟာရော။

၃။ ယုတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ

သက္ကာယဿ သဗ္ဗမညနာနံ မူလဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ပရိကပ္ပမတ္တကတ္တာ လောကဝိစိတ္တဿ။ ဗျာဟုသစ္စဒွယရဟိတဿ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ပုထုကိလေသာဘိသင်္ခါရဇနနာဒိသဘာဝတ္တာ။ ယထာဝုတ္တပုထုဇ္ဇနဿ ဝါ ဝုတ္တပ္ပကာရဗာဟုသစ္စာဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ တသ္မိံ သတိ သဗ္ဘာဝတော။ တတ္ထ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ အရိယာနံ သပ္ပုရိသာနဉ္စ အဒဿာဝိတာဒိ ယုဇ္ဇတိ အရိယကရဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ တေန အဒိဋ္ဌတ္တာ အပ္ပဋိပန္နတ္တာ စ တထာ တဿ ပထဝိယာ ‘‘အဟံ ပထဝီ၊ မမ ပထဝီ၊ ပရော ပထဝီ’’တိ သဉ္ဇာနနံ ယုဇ္ဇတိ အဟံကာရမမံကာရာနံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အပ္ပဟီနတ္တာ။ တထာ သဉ္ဇာနတော စဿ ပထဝိံ ကမ္မာဒိကရဏာဒိဝသေန ဂဟေတွာ နာနပ္ပကာရတော မညနာပဝတ္တိ ယုဇ္ဇတိ သညာနိဒါနတ္တာ ပပဉ္စသင်္ခါနံ။ ယော မညတိ၊ တဿ အပရိညာတဝတ္ထုကတာ ယုဇ္ဇတိ ပရိညာယ ဝိနာ မညနာပဟာနာဘာဝတော။ ‘‘အာပံ အာပတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပရိယောသိတသိက္ခဿ အပ္ပတ္တမာနသတာ ယုဇ္ဇတိ ကတကိစ္စတာဘာဝတော။ သေက္ခဿ သတော ယောဂက္ခေမပတ္ထနာ ယုဇ္ဇတိ တဒဓိမုတ္တဘာဝတော။ တထာ တဿ ပထဝိယာ အဘိဇာနနာ ယုဇ္ဇတိ ပရိညာပဟာနေသု မတ္တသော ကာရိဘာဝတော။ တတော ဧဝ စဿ ‘‘မာ မညီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာ ယုဇ္ဇတိ ဝတ္ထုပရိညာယ ဝိယ မညနာပဟာနဿပိ ဝိပ္ပကတဘာဝတော။ သေက္ခဿ ပထဝိယာ ပရိညေယျတာ ယုဇ္ဇတိ ပရိညာတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ သဗ္ဗသော အပရိညာတတ္တာ စ။ ‘‘အာပံ အာပတော’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အရဟတ္တာဒိယုတ္တဿ ပထဝိယာဒီနံ အဘိဇာနနာ မညနာဘာဝေါ စ ယုဇ္ဇတိ သင်္ခါတဓမ္မတ္တာ၊ သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ၊ တတော ဧဝ စဿ ဝီတရာဂါဒိဘာဝေါ တတော သမ္မဒေဝ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ပဋိဝိဒ္ဓတာတိ။ အယံ ယုတ္တိဟာရော။

၄။ ပဒဋ္ဌာနဟာရဝဏ္ဏနာ

ကိဿောပိ မညနာ သက္ကာယဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ မညနာနံ အယောနိသောမနသိကာရော ပဒဋ္ဌာနံ၊ သုတဒွယဝိရဟော အန္ဓပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သော အရိယာနံ အဒဿာဝိတာယ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သာ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒတာယ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သာ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတတာယ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သညာဝိပလ္လာသော မညနာနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါတိ။ မညနာသု စ တဏှာမညနာ ဣတရမညနာနံ ပဒဋ္ဌာနံ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၅-၁၀၉) ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ မဟာဝ။ ၁) စ ဝစနတော၊ တဏှာဂတဿေဝ စ ‘‘သေယျောဟမသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ မာနဇပ္ပနာသဗ္ဘာဝတာ။ သဗ္ဗာပိ ဝါ မညနာ သဗ္ဗာသံ မညနာနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ တဏှာ’’တိ ဟိ ဝစနတော ဒိဋ္ဌိပိ တဏှာယ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘အဟမသ္မိ ဗြဟ္မာ မဟာဗြဟ္မာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၂၊ ၃။၃၉) အာဒိဝစနတော မာနောပိ ဒိဋ္ဌိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ တထာ ‘‘အသ္မီတိ သတိ ဣတ္ထံသ္မီတိ ဟောတိ၊ ဧဝံသ္မီတိ ဟောတိ၊ အညထာသ္မီတိ ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနတော မာနဿပိ တဏှာယ ပဒဋ္ဌာနတာ လဗ္ဘတေဝ။ သေက္ခာ ဓမ္မာ သပ္ပဒေသတော မညနာပဟာနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အသေက္ခာ နိပ္ပဒေသတော မညနာပဟာနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ကမ္မဘဝေါ စ ဇာတိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဇာတိ ဇရာမရဏဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ပစ္စယာကာရဿ ယထာဘူတာဝဗောဓော သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဒဋ္ဌာနန္တိ။ အယံ ပဒဋ္ဌာနော ဟာရော။

၅။ လက္ခဏဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ မူလဂ္ဂဟဏေန မူလပရိယာယဂ္ဂဟဏေန ဝါ ယထာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော ဂယှန္တိ၊ ဧဝံ ဒေါသမောဟာဒီနမ္ပိ သက္ကာယမူလဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော သက္ကာယဿ မူလဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘အဿုတဝါ’’တိ ဣမိနာ ယထာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိယတ္တိပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မာနံ အဘာဝေါ ဂယှတိ၊ ဧဝံ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မဿပိ အဘာဝေါ ဂယှတိ သဒ္ဓမ္မဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ အရိယာနံ အဒဿနကာမတာဒိလက္ခဏာ။ ‘‘အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိ ဣမိနာ အရိယဓမ္မာဓိဂမဿ ဝိဗန္ဓဘူတံ အညာဏံ။ ‘‘အရိယဓမ္မေ အဝိနီတော’’တိ ဣမိနာ အရိယဝိနယာဘာဝေါ။ သော ပနတ္ထတော အရိယဝိနယေ အပ္ပဋိပတ္တိ ဧဝ ဝါတိ တီဟိပိ ပဒေဟိ ယထာဝုတ္တဝိသယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဝိစိကိစ္ဆာ စ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ တဂ္ဂဟဏေန စ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ သံကိလေသလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘ပထဝိံ ပထဝိတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဣဒံ ဒိဋ္ဌိမညနာဒီနံ သညာယ ကာရဏဘာဝဒဿနံ။ တတ္ထ ယထာ သညာ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကဖဿာဝိဇ္ဇာအယောနိသောမနသိကာရာဒယောပိ တာသံ ကာရဏန္တိ အတ္ထတော တေသမ္ပေတ္ထ သင်္ဂဟော ဝုတ္တော ဟောတိ မညနာနံ ကာရဏဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘မညတီ’’တိ ဣမိနာ မညနာကိစ္စေန တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော ဂဟိတာ တာသံ ကိလေသသဘာဝတ္တာ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဝိစိကိစ္ဆာဒိနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ကိလေသလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ တဏှာယ ဟေတုသဘာဝတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ အဝသိဋ္ဌာကုသလဟေတူနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဟေတုလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ တဏှာဒိဋ္ဌီနံ အာသဝါဒိသဘာဝတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ အဝသိဋ္ဌာသဝေါဃယောဂဂန္ထနီဝရဏာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော အာသဝါဒိသဘာဝတ္တာ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိအာဒိနာ ပထဝီအာဒီနံ ရူပသဘာဝတ္တာ တဗ္ဗိသယာနဉ္စ မညနာနံ ရူပဝိသယတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ သကလရူပက္ခန္ဓဝိသယာပိ မညနာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ ရူပဝိသယလက္ခဏေန အာသံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဧဝံ စက္ခာယတနာဒိဝိသယာပိ မညနာ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။ ‘‘အပရိညာတ’’န္တိ ပရိညာပဋိက္ခေပေန တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသာနံ ပဟာနပဋိက္ခေပေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော မဂ္ဂကိစ္စဘာဝေန ပရိညာပဟာနာနံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ယထာရဟံ ဧကလက္ခဏာ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာတိ။ အယံ လက္ခဏော ဟာရော။

၆။ စတုဗျူဟဟာရဝဏ္ဏနာ

ပထဝီအာဒီသု ဝတ္ထူသု ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ဓမ္မဂမ္ဘီရတံ အသလ္လက္ခေတွာ အသဒ္ဓမ္မဿဝနာဒိနာ ဝဉ္စိတာ ဟုတွာ သဒ္ဓမ္မဿဝနဓာရဏပရိစယမနသိကာရဝိမုခါ ပထဝီအာဒီသု ဝတ္ထူသု ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာသေက္ခတထာဂတာနံ ပဋိပတ္တိဝိသေသံ အဇာနန္တာ စ ဝေနေယျာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ နိဒါနံ။ တေ ‘‘ကထံ နု ခေါ ယထာဝုတ္တဒေါသဝိနိမုတ္တာ ယထာဝုတ္တဉ္စ ဝိသေသံ ဇာနန္တာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဥဘယဟိတပရာယဏာ သဝေယျု’’န္တိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။ ပဒနိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တံ၊ တံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနိဒါနပဒါနံ၊ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိအာဒိပါဠိပဒါနဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ၊ တဿာ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာယဉ္စေဝ ဝုတ္တနယေန သုဝိညေယျတ္တာ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ။

ပဒပဒတ္ထဒေသနာနိက္ခေပသုတ္တသန္ဓိဝသေန ပဉ္စဝိဓာ သန္ဓိ။ တတ္ထ ပဒဿ ပဒန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒသန္ဓိ၊ တထာ ပဒတ္ထဿ ပဒတ္ထန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒတ္ထသန္ဓိ၊ ယော ‘‘ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ နာနာနုသန္ဓိကဿ သုတ္တဿ တံတံအနုသန္ဓီဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧကာနုသန္ဓိကဿ ပန ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒေသနာသန္ဓိ။ ယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓီ’’တိ တိဓာ ဝိဘတ္တာ။ အဇ္ဈာသယော စေတ္ထ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယောတိ ဒွိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ နိဒါနဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။ နိက္ခေပသန္ဓိ စတုန္နံ သုတ္တနိက္ခေပါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုတ္တသန္ဓိ ဣဓ ပဌမနိက္ခေပဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ မူလပရိယာယသုတ္တမေဝ ပဌမံ နိက္ခိတ္တန္တိ? နာယမနုယောဂေါ ကတ္ထစိ နပ္ပဝတ္တတိ၊ အပိစ ယသ္မာ မညနာမူလကံ သက္ကာယံ၊ သဗ္ဗမညနာ စ တတ္ထ ဧဝ အနေကဘေဒဘိန္နာ ပဝတ္တတိ၊ န တဿာ သဝိသယာယ လေသမတ္တမ္ပိ သာရံ အတ္ထီတိ ပထဝီအာဒိဝိဘာဂဘိန္နေသု မညနာသု စ သာတိသယံ နိဗ္ဗေဓဝိရာဂသဉ္ဇနနီ ဥပရိ သေက္ခာသေက္ခတထာဂတဂုဏဝိဘာဝနီ စ အယံ ဒေသနာ။ သုတ္တန္တဒေသနာ စ ဝိသေသတော ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာ၊ တသ္မာ သနိဿယဿ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဿ အာဒိတော အသာရဘာဝဒီပနံ ဥပရိ စ သဗ္ဗေသံ အရိယာနံ ဂုဏဝိသေသဝိဘာဝနမိဒံ သုတ္တံ ပဌမံ နိက္ခိတ္တံ။ ကိဉ္စ သက္ကာယေ မညနာမညနာမုခေန ပဝတ္တိနိဝတ္တီသု အာဒီနဝါနိသံသဝိဘာဝနတော သဗ္ဗေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပဋိပတ္တိဝိဘာဂတော စ ဣဒမေဝ သုတ္တံ ပဌမံ နိက္ခိတ္တံ။

ယံ ပန ဧကိဿာ ဒေသနာယ ဒေသနန္တရေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနံ၊ အယမ္ပိ ဒေသနာသန္ဓိ၊ သာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော…ပေ… နိဗ္ဗာနံ အဘိနန္ဒတီ’’တိ အယံ ဒေသနာ။ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော…ပေ… သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတော မနသိကရဏီယေ ဓမ္မေ နပ္ပဇာနာတိ၊ အမနသိကရဏီယေ စ ဓမ္မေ နပ္ပဇာနာတိ၊ သော မနသိကရဏီယေ ဓမ္မေ အပ္ပဇာနန္တော အမနသိကရဏီယေ စ ဓမ္မေ အပ္ပဇာနန္တော ယေ ဓမ္မာ န မနသိကရဏီယာ၊ တေ ဓမ္မေ မနသိ ကရောတိ…ပေ… အနုပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါ ပဝဍ္ဎတိ။ အနုပ္ပန္နော ဝါ ဘဝါသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော ဝါ ဘဝါသဝေါ ပဝဍ္ဎတိ၊ အနုပ္ပန္နော ဝါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော ဝါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။ တထာ ‘‘တဿေတံ ပါဋိကင်္ခံ သုဘနိမိတ္တံ မနသိ ကရိဿတိ၊ တဿ သုဘနိမိတ္တဿ မနသိကာရာ ရာဂေါ စိတ္တံ အနုဒ္ဓံသေဿတိ၊ သော သရာဂေါ သဒေါသော သမောဟော သာင်္ဂဏော သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော ကာလံ ကရိဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၉) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။ တထာ ‘‘စက္ခုဉ္စာဝုသော ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ။ ယံ ဝေဒေတိ တံ သဉ္ဇာနာတိ၊ ယံ သဉ္ဇာနာတိ တံ ဝိတက္ကေတိ၊ ယံ ဝိတက္ကေတိ တံ ပပဉ္စေတိ၊ ယံ ပပဉ္စေတိ တတောနိဒါနံ ပုရိသံ ပပဉ္စသညာသင်္ခါ သမုဒါစရန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။ တထာ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော…ပေ… သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတော ရူပံ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’တိ သမနုပဿတိ။ ဝေဒနံ…ပေ…၊ သညံ…ပေ…၊ သင်္ခါရေ…ပေ…၊ ဝိညာဏံ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’တိ သမနုပဿတိ။ ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌံ…ပေ… ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ သော လောကော သော အတ္တာ သော ပေစ္စ ဘဝိဿာမိ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မော သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿာမီတိ၊ တမ္ပိ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’တိ သမနုပဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။

‘‘ယောပိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု…ပေ… နိဗ္ဗာနံ မာဘိနန္ဒီ’’တိ အယံ ဒေသနာ။ ‘‘ဣဓ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဘိက္ခုနော သုတံ ဟောတိ ‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ နာလံ အဘိနိဝေသာယာ’တိ၊ ဧဝဉ္စေတံ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဘိက္ခုနော သုတံ ဟောတိ ‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ နာလံ အဘိနိဝေသာယာ’တိ၊ သော သဗ္ဗံ ဓမ္မံ အဘိဇာနာတိ၊ သဗ္ဗံ ဓမ္မံ အဘိညာယ သဗ္ဗံ ဓမ္မံ ပရိဇာနာတိ၊ သဗ္ဗံ ဓမ္မံ ပရိညာယ ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ၊ သော တာသု ဝေဒနာသု အနိစ္စာနုပဿီ ဝိဟရတိ၊ ဝိရာဂါနုပဿီ ဝိဟရတိ၊ နိရောဓာနုပဿီ ဝိဟရတိ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၀) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။ ‘‘ယောပိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု အရဟံ…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒါမီ’’တိ အယံ ဒေသနာ ‘‘သုတဝါ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော…ပေ… သပ္ပုရိသဓမ္မေ သုဝိနီတော ရူပံ ‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’တိ သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ…ပေ…၊ သညံ…ပေ…၊ သင်္ခါရေ…ပေ…၊ ဝိညာဏံ ‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’တိ သမနုပဿတိ။ ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌံ သုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ တမ္ပိ ‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’တိ သမနုပဿတိ။ ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ သော လောကော သော အတ္တာ သော ပေစ္စ ဘဝိဿာမိ ‘နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အပိ ပရိဏာမဓမ္မော သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿာမီ’တိ၊ တမ္ပိ ‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’တိ သမနုပဿတိ။ သော ဧဝံ သမနုပဿန္တော န ပရိတဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) ဧဝမာဒိဒေသနာဟိ သံသန္ဒတီတိ၊ အယံ စတုဗျူဟော ဟာရော။

၇။ အာဝတ္တဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဣမိနာ ယောနိသောမနသိကာရပဋိက္ခေပမုခေန အယောနိသောမနသိကာရပရိဂ္ဂဟော ဒီပိတော။ ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိအာဒိနာ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိပဋိက္ခေပမုခေန အသပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိပရိဂ္ဂဟော ဒီပိတော။ တေသု ပုရိမနယေန အာသယဝိပတ္တိ ကိတ္တိတာ၊ ဒုတိယေန ပယောဂဝိပတ္တိ။ ပုရိမေန စဿ ကိလေသဝဋ္ဋံ၊ တဉ္စ ယတော ဝိပါကဝဋ္ဋန္တိ သကလံ သံသာရစက္ကမာဝတ္တတိ။ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တိဿော မညနာ ဝုတ္တာ။ တာသု တဏှာမညနာ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ တဏှာဂ္ဂါဟော၊ မာနမညနာ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ မာနဂ္ဂါဟော၊ ဒိဋ္ဌိမညနာ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော။ တတ္ထ တဏှာဂ္ဂါဟေန ‘‘တဏှံ ပဋိစ္စပရိယေသနာ’’တိအာဒိကာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၂၃၊ ဝိဘ။ ၉၆၃) နဝ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ မာနဂ္ဂါဟေန ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိကာ နဝ မာနဝိဓာ အာဝတ္တန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟေန ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိကာ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၅) ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ အာဝတ္တတိ။ တီသု စ ဂါဟေသု ယာယ သညာယ တဏှာဂ္ဂါဟဿ ဝိက္ခမ္ဘနာ၊ သာ ဒုက္ခသညာ ဒုက္ခာနုပဿနာ။ ယာယ သညာယ မာနဂ္ဂါဟဿ ဝိက္ခမ္ဘနာ၊ သာ အနိစ္စသညာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ ယာယ ပန သညာယ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဿ ဝိက္ခမ္ဘနာ၊ သာ အနတ္တသညာ အနတ္တာနုပဿနာ။ တတ္ထ ပဌမဂ္ဂါဟဝိသဘာဂတော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ အာဝတ္တတိ၊ ဒုတိယဂ္ဂါဟဝိသဘာဂတော အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခံ အာဝတ္တတိ၊ တတိယဂ္ဂါဟဝိသဘာဂတော သုညတဝိမောက္ခမုခံ အာဝတ္တတိ။

သေက္ခဂ္ဂဟဏေန အရိယာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟော၊ တတော စ ပရတောဃောသယောနိသောမနသိကာရာ ဒီပိတာ ဟောန္တိ။ ပရတောဃောသေန စ သုတဝါ အရိယသာဝကောတိ အာဝတ္တတိ၊ ယောနိသောမနသိကာရေန နဝ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ၊ စတုဗ္ဗိဓဉ္စ သမ္ပတ္တိစက္ကံ။ ‘‘မာ မညီ’’တိ မညနာနံ ဝိပ္ပကတပ္ပဟာနတာဂဟဏေန ဧကစ္စာသဝပရိက္ခယော ဒီပိတော ဟောတိ၊ တေန စ သဒ္ဓါဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တကာယသက္ခိဘာဝါ အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘အရဟံ ခီဏာသဝေါ’’တိအာဒိနာ အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဒဿိတာ ဟောန္တိ၊ သီလက္ခန္ဓာဒိပါရိပူရိယာ စ ဒသ နာထကရဏာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘န မညတီ’’တိ မညနာပဋိက္ခေပေန ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဒဿိတာ၊ တာယ စ သာတိသယာ နိကန္တိပရိယာဒါနမာနသမုဂ္ဃာဋနဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋနာနိ ပကာသိတာနီတိ အပ္ပဏိဟိတာနိမိတ္တ-သုညတဝိမောက္ခာ အာဝတ္တန္တိ။

‘‘တထာဂတော’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗညုဂုဏာ ဝိဘာဝိတာတိ တဒဝိနာဘာဝတော ဒသဗလ-စတုဝေသာရဇ္ဇအသာဓာရဏဉာဏအာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘နန္ဒီ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိအာဒိနာ သဒ္ဓိံ ဟေတုနာ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုဝိဘာဝနေန စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘တဏှာနံ ခယာ’’တိအာဒိနာ တဏှပ္ပဟာနာပဒေသေန တဒေကဋ္ဌဘာဝတော ဒိယဍ္ဎဿ ကိလေသသဟဿဿ ပဟာနံ အာဝတ္တတိ။ ‘‘သဗ္ဗသော တဏှာနံ ခယာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နန္ဒီ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိ၊ ‘‘ဣတိ ဝိဒိတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ မညနာဘာဝဟေတုဘူတဿ ပစ္စယာကာရဝေဒနဿ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏဉာဏစာရဘာဝေါ ဒဿိတော၊ တေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိ ဘဂဝတော မဟာဝဇိရဉာဏံ အာဝတ္တတီတိ။ အယံ အာဝတ္တော ဟာရော။

၈။ ဝိဘတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာ နာမ တေဘူမကာ ဓမ္မာ သက္ကာယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေသံ မညနာ ပဒဋ္ဌာနံ ပပဉ္စသင်္ခါနိမိတ္တတ္တာ လောကဝိစိတ္တဿ။ တယိမေ ကုသလာ အကုသလာ အဗျာကတာတိ တိဝိဓာ။ တေသု ကုသလာနံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိ ပဒဋ္ဌာနံ၊ အကုသလာနံ အယောနိသောမနသိကာရာဒိ၊ အဗျာကတာနံ ကမ္မဘဝအာဝဇ္ဇနဘူတရူပါဒိ ပဒဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ကုသလာ ကာမာဝစရာဒိဝသေန ဘူမိတော တိဝိဓာ၊ တထာ အဗျာကတာ စိတ္တုပ္ပာဒသဘာဝါ၊ အစိတ္တုပ္ပာဒသဘာဝါ ပန ကာမာဝစရာဝ တထာ အကုသလာ။ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသုတကိစ္စာဘာဝေန တိဝိဓော အဿုတဝါ။ အန္ဓကလျာဏဝိဘာဂေန ဒုဝိဓော ပုထုဇ္ဇနော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကဘေဒေန တိဝိဓာ အရိယာ။ မံသစက္ခုဒိဗ္ဗစက္ခုပညာစက္ခူဟိ ဒဿနာဘာဝေန တိဝိဓော အဒဿာဝီ။ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဘေဒေန တိဝိဓော၊ နဝဝိဓော ဝါ အရိယဓမ္မော။ သဝနဓာရဏပရိစယမနသိကာရပဋိဝေဓဝသေန ပဉ္စဝိဓာ အရိယဓမ္မဿ ကောဝိဒတာ။ တဒဘာဝတော အကောဝိဒေါ။ သံဝရပဟာနဘေဒေန ဒုဝိဓော၊ ဒသဝိဓော ဝါ အရိယဓမ္မဝိနယော၊ တဒဘာဝတော အရိယဓမ္မေ အဝိနီတော။ ဧတ္ထ ပဒဋ္ဌာနဝိဘာဂေါ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတောယေဝ။ ‘‘သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိအာဒီသု မညနာဝတ္ထုဝိဘာဂေါ ပါဠိယံ အာဂတောဝ၊ တထာ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာဒိကော စ အန္တရဝိဘာဂေါ။

မညနာ ပန တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန သင်္ခေပတော တိဝိဓာ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန တဏှာမညနာ တာဝ ကာမတဏှာဒိဝသေန အဋ္ဌသတဝိဓာ၊ တထာ ‘‘အသ္မီတိ သတိ ဣတ္ထံသ္မီတိ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ။ ဧဝံ မာနမညနာပိ။ ‘‘အသ္မီတိ သတိ ဣတ္ထံသ္မီတိ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပပဉ္စတ္တယံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ နိဒ္ဒိဋ္ဌဉ္စာတိ။ ဧတေန ဒိဋ္ဌိမညနာယပိ အဋ္ဌသတဝိဓတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပိစ သေယျဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ မာနမညနာယ နဝဝိဓတာ တဒန္တရဘေဒေန အနေကဝိဓတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယဉ္စ အတ္ထော ဟီနတ္တိကတ္ထဝဏ္ဏနာယ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌိမညနာယ ပန ဗြဟ္မဇာလေ အာဂတနယေန ဒွါသဋ္ဌိဝိဓတာ တဒန္တရဘေဒေန အနေကဝိဓတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အပရိညာတ’’န္တိ ဧတ္ထ ဉာတပရိညာဒိဝသေန စေဝ ရူပမုခါဒိအဘိနိဝေသဘေဒါဒိဝသေန စ ပရိညာနံ အနေကဝိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အဋ္ဌမကာဒိဝသေန သေက္ခဝိဘာဂေါ ပညာဝိမုတ္တာဒိဝသေန အသေက္ခဝိဘာဂေါ စ။ အယမေတ္ထ ဓမ္မဝိဘာဂေါ။ ပဒဋ္ဌာနဝိဘာဂေါ စ ဘူမိဝိဘာဂေါ စ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ အယံ ဝိဘတ္တိဟာရော။

၉။ ပရိဝတ္တဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာ’’တိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဂဟိတာ၊ တေသံ မူလကာရဏန္တိ စ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော။ တထာ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော…ပေ… သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတောတိ။ ယာဝကီဝဉ္စ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သုဘတော သုခတော နိစ္စတော အတ္တတော သမနုပဿနဝသေန ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂါဟာ န သမုစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ တာဝ နေသံ ပဗန္ဓူပရမော သုပိနန္တေပိ န ကေနစိ လဒ္ဓပုဗ္ဗော။ ယဒါ ပန နေသံ အသုဘတော ဒုက္ခတော အနိစ္စတော အနတ္တတော သမနုပဿနဝသေန ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ ပဝတ္တမာနာ အပ္ပဏိဟိတာနိမိတ္တသုညတာနုပဿနာ ဥဿက္ကိတွာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ သံဝတ္တန္တိ၊ အထ နေသံ ပဗန္ဓူပရမော ဟောတိ အစ္စန္တအပ္ပညတ္တိကဘာဝူပဂမနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဂဟိတာ၊ တေသံ မူလကာရဏန္တိ စ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော’’တိ။ တထာ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော…ပေ… သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတော တီဟိပိ မညနာဟိ ပထဝိံ မညတိ ယာဝ နိဗ္ဗာနံ အဘိနန္ဒတိ၊ တီဟိပိ ပရိညာဟိ တဿ တံ ဝတ္ထု အပရိညာတန္တိ ကတွာ။ ယဿ ပန တံ ဝတ္ထု တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိညာတံ၊ န သော ဣတရော ဝိယ တံ မညတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သုတဝါ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော…ပေ… သပ္ပုရိသဓမ္မေ သုဝိနီတော ရူပံ ‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’တိ သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ…ပေ… အသတိ န ပရိတဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁)။ သေက္ခော ပထဝိံ မာ မညိ၊ ယာဝ နိဗ္ဗာနံ မာဘိနန္ဒိ၊ အရဟာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ စ ပထဝိံ န မညတိ၊ ယာဝ နိဗ္ဗာနံ နာဘိနန္ဒတိ၊ မညနာမညိတေသု ဝတ္ထူသု မတ္တသော သဗ္ဗသော စ ပရိညာဘိသမယသံသိဒ္ဓိယာ ပဟာနာဘိသမယနိဗ္ဗတ္တိတော။ ယဿ ပန တေသု ဝတ္ထူသု သဗ္ဗသော မတ္တသော ဝါ ပရိညာ ဧဝ နတ္ထိ၊ ကုတော ပဟာနံ၊ သော ယထာပရိကပ္ပံ နိရင်္ကုသာဟိ မညနာဟိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ မညတေဝ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော…ပေ… သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတော ရူပံ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’တိ သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ…ပေ…၊ သည…ပေ…’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁)။ အယံ ပရိဝတ္တော ဟာရော။

၁၀။ ဝေဝစနဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မာ သကလဓမ္မာ အနဝသေသဓမ္မာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘မူလပရိယာယံ မူလကာရဏံ အသာဓာရဏဟေတု’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘မူလပရိယာယန္တိ ဝါ မူလဒေသနံ ကာရဏတထန’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘ဝေါ တုမှာကံ တုမှ’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ တပဿိနော’’တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘ဒေသေဿာမီ ကထေဿာမီ ပညပေဿာမီ’’တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘သုဏာထ သောတံ ဩဒဟထ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရေထာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘သာဓုကံ သမ္မာ သက္ကစ္စ’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘မနသိ ကရောထ စိတ္တေ ဌပေထ သမန္နာဟရထာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘ဘာသိဿာမိ ဗျတ္တံ ကထေဿာမိ ဝိဘဇိဿာမီ’’တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ၊ သာဓု သုဋ္ဌု ဘန္တေ’’တိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘ပစ္စဿောသုံ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု သမ္ပဋိဂ္ဂဟေသု’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု ဝေဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ အယံ ဝေဝစနော ဟာရော။

၁၁။ ပညတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာ နာမ သက္ကာယဓမ္မာ၊ တေ ခန္ဓဝသေန ပဉ္စဓာ ပညတ္တာ၊ အာယတနဝသေန ဒွါဒသဓာ၊ ဓာတုဝသေန အဋ္ဌာရသဓာ ပညတ္တာ။ ‘‘မူလ’’န္တိ ဝါ ‘‘မူလပရိယာယ’’န္တိ ဝါ မညနာ ဝုတ္တာ၊ တာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန တိဓာ အန္တရဘေဒေန အနေကဓာ စ ပညတ္တာ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာ’’တိ တေဘူမကဓမ္မာနံ သင်္ဂဟပညတ္တိ၊ ‘‘မူလပရိယာယ’’န္တိ တေသံ ပဘဝပညတ္တိ၊ ‘‘ဝေါ’’တိ သမ္ပဒါနပညတိ၊ ‘‘ဒေသေဿာမိ ဘာသိဿာမီ’’တိ ပဋိညာပညတ္တိ၊ ‘‘သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထာ’’တိ စ အာဏာပနပညတ္တိ၊ ‘‘အဿုတဝါ’’တိ ပဋိဝေဓဝိမုခတာပညတ္တိ စေဝ ပရိယတ္တိဝိမုခတာပညတ္တိ စ၊ ‘‘ပုထုဇ္ဇနော’’တိ အနရိယပညတ္တိ၊ သာ အရိယဓမ္မပဋိက္ခေပပညတ္တိ စေဝ အရိယဓမ္မဝိရဟပညတ္တိ စ၊ ‘‘အရိယာန’’န္တိ အသမပညတ္တိ စေဝ သမပညတ္တိ စ။ တတ္ထ အသမပညတ္တိ တထာဂတပညတ္တိ၊ သမပညတ္တိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စေဝ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာဒီနဉ္စ ဝသေန အဋ္ဌဝိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိအာဒိ ဒဿနဘာဝနာပဋိက္ခေပပညတ္တိ၊ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိအာဒိ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သမ္မသနုပဂါနံ ဣန္ဒြိယာနံ နိက္ခေပပညတ္တိ စေဝ ပဘဝပညတ္တိ စ၊ တထာ ဝိပလ္လာသာနံ ကိစ္စပညတ္တိ ပရိယုဋ္ဌာနံ ဒဿနပညတ္တိ ကိလေသာနံ ဖလပညတ္တိ အဘိသင်္ခါရာနံ ဝိရူဟနပညတ္တိ တဏှာယ အဿာဒနပညတ္တိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိပ္ဖန္ဒနပညတ္တိ၊ ‘‘သေက္ခာ’’တိ သဒ္ဓါနုသာရီသဒ္ဓါဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တကာယသက္ခီနံ ဒဿနပညတ္တိ စေဝ ဘာဝနာပညတ္တိ စ ‘‘အပ္ပတ္တမာနသော’’တိ သေက္ခဓမ္မာနံ ဌိတိပညတ္တိ၊ ‘‘အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ ပတ္ထယမာနော’’တိ ပညာယ အဘိနိဗ္ဗိဒါပညတ္တိ၊ ‘‘အဘိဇာနာတီ’’တိ အဘိညေယျဓမ္မာနံ အဘိညာပညတ္တိ၊ ဒုက္ခဿ ပရိညာပညတ္တိ၊ သမုဒယဿ ပဟာနပညတ္တိ၊ နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယာပညတ္တိ၊ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာပညတ္တိ၊ ‘‘မာ မညီ’’တိ မညနာနံ ပဋိက္ခေပပညတ္တိ၊ သမုဒယဿ ပဟာနပညတ္တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အယံ ပညတ္တိ ဟာရော။

၁၂။ ဩတရဏဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာ နာမ လောကိယာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော ဒွေ သစ္စာနိ ဧကူနဝိသတိ ဣန္ဒြိယာနိ ဒွါဒသပဒိကော ပစ္စယာကာရောတိ၊ အယံ သဗ္ဗဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ခန္ဓာဒိမုခေန ဒေသနာယ ဩတရဏံ။ ‘‘မူလ’’န္တိ ဝါ ‘‘မူလပရိယာယ’’န္တိ ဝါ မညနာ ဝုတ္တာ၊ တာ အတ္ထတော တဏှာ မာနော ဒိဋ္ဌိ စာတိ တေသံ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟောတိ အယံ ခန္ဓမုခေန ဩတရဏံ။ တထာ ‘‘ဓမ္မာယတနဓမ္မဓာတူဟိ သင်္ဂဟော’’တိ အယံ အာယတနမုခေန ဓာတုမုခေန စ ဩတရဏံ။ ‘‘အဿုတဝါ’’တိ ဣမိနာ သုတဿ ဝိဗန္ဓဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော ဂဟိတာ၊ ‘‘ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဣမိနာ ယေသံ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာနံ ဇနနာဒိနာ ပုထုဇ္ဇနောတိ ဝုစ္စတိ၊ တေ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒယော ဂဟိတာ၊ ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိအာဒိနာ ယေသံ ကိလေသဓမ္မာနံ ဝသေန အရိယာနံ အဒဿာဝိအာဒိဘာဝေါ ဟောတိ၊ တေ ဒိဋ္ဌိမာနာဝိဇ္ဇာဒယော ဂဟိတာတိ သဗ္ဗေဟိ တေဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဩတရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သဉ္ဇာနာတိ မညတိ အဘိဇာနာတိ န မညတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ သဉ္ဇာနနမညနာအဘိဇာနနာနုပဿနာနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဩတရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ သေက္ခဂ္ဂဟဏေန သေက္ခာ၊ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒိနာ အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဂဟိတာတိ ဧဝမ္ပိ ခန္ဓမုခေန ဩတရဏံ၊ အာယတနဓာတာဒိမုခေန စ ဩတရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘န မညတီ’’တိ တဏှာဂါဟာဒိပဋိက္ခေပေန ဒုက္ခာနုပဿနာဒယော ဂဟိတာ၊ တေသံ ဝသေန အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခါဒီဟိ ဩတရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပရိညာတ’’န္တိ ဣမိနာ ပရိဇာနနကိစ္စေန ပဝတ္တမာနာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဂယှန္တီတိ သတိပဋ္ဌာနာဒိမုခေန ဩတရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နန္ဒိဂ္ဂဟဏေန ဘဝဂ္ဂဟဏေန တဏှာဂဟဏေန စ သမုဒယသစ္စံ၊ ဒုက္ခဂ္ဂဟဏေန ဇာတိဇရာမရဏဂ္ဂဟဏေန စ ဒုက္ခသစ္စံ၊ ‘‘တဏှာနံ ခယာ’’တိအာဒိနာ နိရောဓသစ္စံ၊ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဂဟဏေန မဂ္ဂသစ္စံ ဂဟိတန္တိ အရိယသစ္စေဟိ ဩတရဏန္တိ။ အယံ ဩတရဏော ဟာရော။

၁၃။ သောဓနဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝါ…ပေ… ပထဝိံ ပထဝိတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ပထဝိံ ပထဝိယာ သညတွာ ပထဝိံ မညတီ’’တိ ပဒသုဒ္ဓိ၊ နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ တထာ ‘‘ပထဝိယာ မညတိ ပထဝိတော မညတိ ပထဝိံ မေတိ မညတိ ပထဝိံ အဘိနန္ဒတီ’’တိ ပဒသုဒ္ဓိ၊ နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတု အပရိညာတံ တဿာတိ ဝဒါမီ’’တိ ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စ။ သေသဝါရေသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။ အယံ သောဓနော ဟာရော။

၁၄။ အဓိဋ္ဌာနဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မဂ္ဂဟဏံ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ။ ‘‘ပထဝိံ အာပ’’န္တိအာဒိ ပန တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ။ တထာ ‘‘မူလပရိယာယ’’န္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ပထဝိံ မညတိ…ပေ… အဘိနန္ဒတီ’’တိ။ ‘‘ပထဝိံ မညတီ’’တိ စ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ တဏှာဒိဂ္ဂါဟာနံ သာဓာရဏတ္တာ မညနာယ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ၊ ဧဝံ သုတ္တန္တရပဒါနိပိ အာနေတွာ ဝိသေသဝစနံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ။ သေသဝါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘သေက္ခော’’တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ကာယသက္ခီ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော သဒ္ဓါဝိမုတ္တော သဒ္ဓါနုသာရီ ဓမ္မာနုသာရီ’’တိ။ တထာ ‘‘သေက္ခော’’တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သေက္ခာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော ဟောတိ…ပေ… သေက္ခေန သမ္မာသမာဓိနာ သမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃)။ ‘‘အရဟ’’န္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ပညာဝိမုတ္တော (ပု။ ပ။ ၁၃။၂၊ ၁၅။၁ မာတိကာ)၊ တေဝိဇ္ဇော ဆဠဘိညော’’တိ (ပု။ ပ။ ၇။၂၆၊ ၂၇ မာတိကာ) စ။ ‘‘ခီဏာသဝေါ’’တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိတ္ထ၊ ဘဝါသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိတ္ထာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၄)။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘အဘိဇာနာတီ’’တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘မညတီ’’တိ။ မညနာဘာဝေါ ဟိဿ ပဟာနပဋိဝေဓသိဒ္ဓါ၊ ပဟာနပဋိဝေဓော စ ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာပဋိဝေဓေဟိ န ဝိနာတိ သဗ္ဗေပိ အဘိညာဝိသေသာ မညနာပဋိက္ခေပေန အတ္ထတော ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ။ တထာ ‘‘အရဟ’’န္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ဝီတရာဂတ္တာ ဝီတဒေါသတ္တာ ဝီတမောဟတ္တာ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ သာမညဝိသေသနိဒ္ဓါရဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ အဓိဋ္ဌာနော ဟာရော။

၁၄။ ပရိက္ခာရဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာ နာမ ပရိယာပန္နဓမ္မာ၊ တေ ကုသလာကုသလာဗျာကတဘေဒေန တိဝိဓာ။ တေသု ကုသလာနံ ယောနိသောမနသိကာရော အလောဘာဒယော စ ဟေတူ၊ အကုသလာနံ အယောနိသောမနသိကာရော လောဘာဒယော စ ဟေတူ၊ အဗျာကတေသု ဝိပါကာနံ ယထာသကံ ကမ္မံ၊ ဣတရေသံ ဘဝင်္ဂမာဝဇ္ဇနသမန္နာဟာရာဒိ စ ဟေတူ။ ဧတ္ထ စ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိကော ပစ္စယော ဟေတုမှိ ဧဝ သမဝရုဠှော၊ သော တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘မူလ’’န္တိ ဝုတ္တာနံ မညနာနံ ဟေတုဘာဝေါ ပါဠိယံ ဝုတ္တော ဧဝ။ မညနာသု ပန တဏှာမညနာယ အဿာဒါနုပဿနာ ဟေတု။ ‘‘သညောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ မာနမညနာယ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘော ဟေတု ကေဝလံ သံသဂ္ဂဝသေန ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ ပဝတ္တနတော။ ဒိဋ္ဌိမညနာယ ဧကတ္တနယာဒီနံ အယာထာဝဂ္ဂါဟော ဟေတု၊ အဿုတဘာဝေါ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ဟေတု၊ သော အရိယာနံ အဒဿနသီလတာယ၊ သာ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒတာယ၊ သာ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတတာယ ဟေတု၊ သဗ္ဗာ စာယံ ဟေတုပရမ္ပရာ ပထဝီအာဒီသု ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ တိဿန္နံ မညနာနံ ဟေတု၊ သေက္ခာရဟာဒိဘာဝါ ပန မတ္တသော သဗ္ဗသော စ မညနာဘာဝဿ ဟေတူတိ။ အယံ ပရိက္ခာရော ဟာရော။

၁၆။ သမာရောပနဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိအာဒီသု မူလပရိယာယဂ္ဂဟဏေန အဿုတဝါဂဟဏေန သဉ္ဇာနနမညနာပရိညာဂဟဏေဟိ စ သံကိလေသဓမ္မာ ဒဿိတာ၊ တေ စ သင်္ခေပတော တိဝိဓာ တဏှာသံကိလေသော ဒိဋ္ဌိသံကိလေသော ဒုစ္စရိတသံကိလေသောတိ။ တတ္ထ တဏှာသံကိလေသော တဏှာသံကိလေသဿ၊ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ၊ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ စ ပဒဋ္ဌာနံ၊ တထာ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသော ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ၊ တဏှာသံကိလေသဿ၊ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ စ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ဒုစ္စရိတသံကိလေသောပိ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ၊ တဏှာသံကိလေသဿ၊ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ စ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေသု တဏှာသံကိလေသော အတ္ထတော လောဘောဝ၊ ယော ‘‘လောဘော လုဗ္ဘနာ လုဗ္ဘိတတ္တံ သာရာဂေါ သာရဇ္ဇနာ သာရဇ္ဇိတတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၃၈၉) အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ဝိဘတ္တော။ တထာ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသော၊ ယော ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတံ ဒိဋ္ဌိဂဟနံ ဒိဋ္ဌိကန္တာရော ဒိဋ္ဌိဝိသူကံ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၀၅) အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ၊ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀) ဒွါသဋ္ဌိယာ ပဘေဒေဟိ စ ဝိဘတ္တော။ ဒုစ္စရိတသံကိလေသော ပန အတ္ထတော ဒုဿီလျစေတနာ စေဝ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ၊ ယာ ‘‘ကာယဒုစ္စရိတံ ဝစီဒုစ္စရိတံ ကာယဝိသမံ ဝစီဝိသမ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၁၃၊ ၉၂၄)၊ ‘‘ပါဏာတိပါတော အဒိန္နာဒါန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၁၃) စ အာဒိနာ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ၊ အနေကေဟိ ပဘေဒေဟိ စ ဝိဘတ္တာ။

တေသု တဏှာသံကိလေသဿ သမထော ပဋိပက္ခော၊ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ ဝိပဿနာ၊ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ သီလံ ပဋိပက္ခော။ တေ ပန သီလာဒယော ဓမ္မာ ဣဓ ပရိညာဂဟဏေန သေက္ခဂ္ဂဟဏေန ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒိနာ အရိယတာဒိဂ္ဂဟဏေန စ ဂဟိတာ။ တတ္ထ သီလေန ဒုစ္စရိတသံကိလေသပ္ပဟာနံ သိဇ္ဈတိ၊ တထာ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနဉ္စ၊ သမထေန တဏှာသံကိလေသပ္ပဟာနံ သိဇ္ဈတိ၊ တထာ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနဉ္စ။ ဝိပဿနာယ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသပ္ပဟာနံ သိဇ္ဈတိ၊ တထာ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ အနုသယပ္ပဟာနဉ္စ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗဘာဂေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ သမထော၊ သမထေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဝိပဿနာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန သမကာလမေဝ ဘဝန္တိ။ ပုဗ္ဗေယေဝ ဟိ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီကမ္မဿ သုပရိသုဒ္ဓါဇီဝဿ စ သမထဝိပဿနာ အာရဒ္ဓါ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တိယော ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တိယော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနံ ပရိဗြူဟေန္တိ၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တီ မဂ္ဂေန ဃဋေန္တိ မဂ္ဂက္ခဏေ သမထဝိပဿနာ ပရိပူရေတိ။ အထ မဂ္ဂက္ခဏေ သမထဝိပဿနာဘာဝနာပါရိပူရိယာ အနဝသေသသံကိလေသဓမ္မံ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိယော နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောန္တီတိ။ အယံ သမာရောပနော ဟာရော။

သောဠသဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စဝိဓနယဝဏ္ဏနာ

၁။ နန္ဒိယာဝဋ္ဋနယဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိအာဒီသု သဗ္ဗဓမ္မမူလဂ္ဂဟဏေန မညနာဂဟဏေန စ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော ဂဟိတာ။ မညနာနမ္ပိ ဟိ မညနာ ကာရဏန္တိ ဒဿိတောယမတ္ထော။ ‘‘အဿုတဝါ’’တိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာမာနဒိဋ္ဌိယော ဂဟိတာ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ သံကိလေသဓမ္မာ၊ တထာ သညာအပရိညာတဂ္ဂဟဏေန။ ‘‘ခီဏာသဝေါ ပရိက္ခီဏဘဝသညောဇနော’’တိ ဧတ္ထ ပန အာသဝါ သညောဇနာနိ စ သရူပတော ဂဟိတာနိ၊ တထာ နန္ဒိဂ္ဂဟဏေန တဏှာဂဟဏေန စ တဏှာ၊ ဧဝမ္ပေတ္ထ သရူပတော ပရိယာယတော စ တဏှာ အဝိဇ္ဇာ တပ္ပက္ခိယဓမ္မာ စ ဂဟိတာ။ တတ္ထ တဏှာယ ဝိသေသတော ရူပဓမ္မာ အဓိဋ္ဌာနံ၊ အဝိဇ္ဇာယ အရူပဓမ္မာ၊ တေ ပန သဗ္ဗဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ပထဝီအာဒိဂ္ဂဟဏေန စ ဒဿိတာ ဧဝ။ တာသံ သမထော ဝိပဿနာ စ ပဋိပက္ခော၊ တေသမေတ္ထ ဂဟေတဗ္ဗာကာရော ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတော ဧဝ။ သမထဿ စေတောဝိမုတ္တိ ဖလံ၊ ဝိပဿနာယ ပညာဝိမုတ္တိ။ တထာ ဟိ တာ ‘‘ရာဂဝိရာဂါ’’တိအာဒိနာ ဝိသေသေတွာ ဝုစ္စန္တိ၊ ဣမာသမေတ္ထ ဂဟဏံ သမ္မဒညာဝိမုတ္တဝီတရာဂါဒိဝစနေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တဏှာဝိဇ္ဇာ သမုဒယသစ္စံ၊ တပ္ပက္ခိယဓမ္မာ ပန တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသံ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါ ရူပါရူပဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ တေသံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ၊ နိရောဓပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စံ။ တဏှာဂဟဏေန စေတ္ထ မာယာ-သာဌေယျ-မာနာတိမာန-မဒပ္ပမာဒ-ပါပိစ္ဆတာ-ပါပမိတ္တတာ-အဟိရိကာနောတ္တပ္ပာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော၊ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန ဝိပရီတမနသိကာရ-ကောဓူပနာဟ-မက္ခ-ပဠာသ-ဣဿာ-မစ္ဆရိယ- သာရမ္ဘဒေါဝစဿတာ-ဘဝဒိဋ္ဌိ-ဝိဘဝဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အမာယာအသာဌေယျာဒိအဝိပရီတမနသိကာရာဒိဝသေန၊ တထာ သမထပက္ခိယာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ ဝိပဿနာပက္ခိယာနံ အနိစ္စသညာဒီနဉ္စ ဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ။ အယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ န ယဿ ဘူမိ။

၂။ တိပုက္ခလနယဝဏ္ဏနာ

တထာ ဝုတ္တနယေန သရူပတော ပရိယာယတော စ ဂဟိတေသု တဏှာဝိဇ္ဇာတပ္ပက္ခိယဓမ္မေသု တဏှာ လောဘော၊ အဝိဇ္ဇာ မောဟော၊ အဝိဇ္ဇာယ သမ္ပယုတ္တော လောဟိတေ သတိ ပုဗ္ဗော ဝိယ တဏှာယ သတိ သိဇ္ဈမာနော အာဃာတော ဒေါသော၊ ဣတိ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ ဂဟိတေဟိ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော မညနာပဋိက္ခေပပရိညာဂဟဏာဒီဟိ စ ကုသလမူလာနိ သိဒ္ဓါနိယေဝ ဟောန္တိ။ ဣဓာပိ ‘‘လောဘော သဗ္ဗာနိ ဝါ သာသဝကုသလာကုသလမူလာနိ သမုဒယသစ္စံ၊ တေဟိ နိဗ္ဗတ္တာ၊ တေသံ အဓိဋ္ဌာနဂေါစရဘူတာ စ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဖလံ ပနေတ္ထ တယော ဝိမောက္ခာ၊ တီဟိ ပန အကုသလမူလေဟိ တိဝိဓဒုစ္စရိတ-သံကိလေသမလ-ဝိသမအကုသလ-သညာ-ဝိတက္ကာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ တထာ တီဟိ ကုသလမူလေဟိ တိဝိဓသုစရိတ-သမကုသလ-သညာ-ဝိတက္က-သဒ္ဓမ္မ-သမာဓိ-ဝိမောက္ခမုခ-ဝိမောက္ခာ-ဒိဝသေန ကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ။ အယံ တိပုက္ခလဿ နယဿ ဘူမိ။

၃။ သီဟဝိက္ကီဠိတနယဝဏ္ဏနာ

တထာ ဝုတ္တနယေန သရူပတော ပရိယာယတော စ ဂဟိတေသု တဏှာဝိဇ္ဇာတပ္ပက္ခိယဓမ္မေသု ဝိသေသတော တဏှာဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ၊ ဒုက္ခေ ‘‘သုခ’’န္တိ စ ဝိပလ္လာသာ၊ အဝိဇ္ဇာဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ၊ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ စ ဝိပလ္လာသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသံ ပဋိပက္ခတော မညနာပဋိက္ခေပပရိညာဂဟဏာဒိသိဒ္ဓေဟိ သတိဝီရိယသမာဓိပညိန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ သိဒ္ဓါနေဝ ဟောန္တိ။ တတ္ထ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဒုဝိဓော ဟိ တဏှာစရိတော မုဒိန္ဒြိယော တိက္ခိန္ဒြိယောတိ၊ တထာ ဒိဋ္ဌိစရိတော။ တေသံ ပဌမော အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပရိယာသဂ္ဂါဟီ သတိဗလေန ယထာဘူတံ ကာယသဘာဝံ သလ္လက္ခေန္တော တံ ဝိပလ္လာသံ သမုဂ္ဃာဋေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ ဒုတိယော အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပရိယာသဂ္ဂါဟီ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၄၊ ၁၁၄၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) ဝုတ္တေန ဝီရိယသံဝရဘူတေန ဝီရိယဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ ဝိဓမေန္တော သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ တတိယော အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ အယာထာဝဂ္ဂါဟီ သမာဓိဗလေန သမာဟိတစိတ္တော သင်္ခါရာနံ ခဏိကဘာဝသလ္လက္ခဏေန တံ ဝိပလ္လာသံ သမုဂ္ဃာဋေန္တော အရိယဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ စတုတ္ထော သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနဝဉ္စိတတာယ ဖဿာဒိဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသီ စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရေန တံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ဝိဒ္ဓံသေန္တော သာမညဖလံ သစ္ဆိကရောတိ။

ဣဓာပိ သုဘသညာသုခသညာဟိ စတူဟိပိ ဝါ ဝိပလ္လာသေဟိ သမုဒယသစ္စံ၊ တေသံ အဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဖလံ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ၊ စတူဟိ စိတ္တဝိပလ္လာသေဟိ စတုရာသဝေါဃ-ယောဂ-ကာယဂန္ထ-အဂတိ-တဏှုပ္ပာဒ-သလ္လုပါဒါန-ဝိညာဏဋ္ဌိတိ-အပရိညာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ တထာ စတူဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟိ စတုဗ္ဗိဓဈာန-ဝိဟာရာဓိဋ္ဌာန-သုခဘာဂိယဓမ္မ-အပ္ပမညာ-သမ္မပ္ပဓာန-ဣဒ္ဓိပါဒါ- ဒိဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ။ အယံ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ ဘူမိ။

၄-၅။ ဒိသာလောစန-အင်္ကုသနယဒွယဝဏ္ဏနာ

ဣမေသံ ပန တိဏ္ဏံ အတ္ထနယာနံ သိဒ္ဓိယာ ဝေါဟာရေန နယဒွယံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အတ္ထနယာနံ ဒိသာဘူတဓမ္မာနံ သမာလောစနံ ဒိသာလောစနံ၊ တေသံ သမာနယနံ အင်္ကုသောတိ ပဉ္စပိ နယာ နိယုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဉ္စဝိဓနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာသနပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ

ဣဒဉ္စ သုတ္တံ သောဠသဝိဓေ သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ သံကိလေသနိဗ္ဗေဓာသေက္ခဘာဂိယံ၊ သဗ္ဗဘာဂိယမေဝ ဝါ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မဂ္ဂဟဏေန လောကိယကုသလာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေန ပန သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ လောကိယလောကုတ္တရသဗ္ဗဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ဉာဏဉေယျံ ဒဿနဘာဝနံ သကဝစနံ ဝိဿဇ္ဇနီယံ ကုသလာကုသလံ အနုညာတံ ပဋိက္ခိတ္တံ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နေတ္တိနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄။ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂဟိတတာယ အပုဗ္ဗဿ အဘိနဝဿ ပဒဿ ဝဏ္ဏနာ အတ္ထဝိဘဇနာ။ ‘‘ဟိတွာ ပုနပ္ပုနာဂတမတ္ထ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ နိဝါသဋ္ဌာနဘူတာ ဘူတပုဗ္ဗနိဝါသဋ္ဌာနဘူတာ၊ နိဝါသဋ္ဌာနေ ဝါ ဘူတာ နိဗ္ဗတ္တာ နိဝါသဋ္ဌာနဘူတာ၊ တတ္ထ မာပိတာတိ အတ္ထော။ ယထာ ကာကန္ဒီ မာကန္ဒီ ကောသမ္ဗီတိ ယထာ ကာကန္ဒဿ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနေ မာပိတာ နဂရီ ကာကန္ဒီ၊ မာကန္ဒဿ နိဝါသဋ္ဌာနေ မာပိတာ မာကန္ဒီ၊ ကုသမ္ဗဿနိဝါသဋ္ဌာနေ မာပိတာ ကောသမ္ဗီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သာဝတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဥပနေတွာ သမီပေ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဥပဘောဂေါ၊ သဝိညာဏကဝတ္ထု။ ပရိတော သဗ္ဗဒါ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ပရိဘောဂေါ၊ နိဝါသနပါရုပနာဒိ အဝိညာဏကဝတ္ထု။ သဗ္ဗမေတ္ထ အတ္ထီတိ နိရုတ္တိနယေန သာဝတ္ထီ-သဒ္ဒသိဒ္ဓိမာဟ။ သတ္ထသမာယောဂေတိ သတ္ထဿ နဂရိယာ သမာဂမေ၊ သတ္ထေ တံ နဂရံ ဥပဂတေတိ အတ္ထော။ ပုစ္ဆိတေ သတ္ထိကဇနေဟိ။

သမောဟိတန္တိ သန္နိစိတံ။ ရမ္မန္တိ အန္တော ဗဟိ စ ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ စေဝ အာရာမုယျာနသမ္ပတ္တိယာ စ ရမဏီယံ။ ဒဿနေယျန္တိ ဝိသိခါသန္နိဝေသသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ပါသာဒကူဋာဂါရာဒိသမ္ပတ္တိယာ စ ဒဿနီယံ ပဿိတဗ္ဗယုတ္တံ။ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထုသမ္ပတ္တိယာ စေဝ နိဝါသသုခတာယ စ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသန္တာနံ ဣတရေသဉ္စ သတ္တာနံ မနံ ရမေတီတိ မနောရမံ။ ဒသဟိ သဒ္ဒေဟီတိ ဟတ္ထိသဒ္ဒေါ၊ အဿ-ရထ-ဘေရိ-သင်္ခ-မုဒိင်္ဂ-ဝီဏာ-ဂီတ သမ္မတာဠသဒ္ဒေါ၊ အသ္နာထ-ပိဝထ-ခါဒထာတိ-သဒ္ဒေါတိ ဣမေဟိ ဒသဟိ သဒ္ဒေဟိ။ အဝိဝိတ္တန္တိ န ဝိဝိတ္တံ၊ သဗ္ဗကာလံ ဃောသိတန္တိ အတ္ထော။

ဝုဒ္ဓိံ ဝေပုလ္လတံ ပတ္တန္တိ တန္နိဝါသီ သတ္တဝုဒ္ဓိယာ ဝုဒ္ဓိံ၊ တာယ ပရိဝုဒ္ဓိတာယေဝ ဝိပုလဘာဝံ ပတ္တံ၊ ဗဟုဇနံ အာကိဏ္ဏမနုဿန္တိ အတ္ထော။ ဝိတ္တူပကရဏသမိဒ္ဓိယာ ဣဒ္ဓံ။ သဗ္ဗကာလံ သုဘိက္ခဘာဝေန ဖီတံ။ အန္တမသော ဝိဃာသာဒေ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေသံ ကပဏဒ္ဓိကဝနိဗ္ဗကယာစကာနမ္ပိ ဣစ္ဆိ တတ္ထနိပ္ဖတ္တိယာ မနုညံ ဇာတံ၊ ပဂေဝ ဣဿရိယေ ဌိတာနန္တိ ဒဿနတ္ထံ ပုန ‘‘မနောရမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဠကမန္ဒာဝါတိ အာဋာနာဋာဒီသု ဒသသု ဝေဿဝဏမဟာရာဇဿ နဂရီသု အဠကမန္ဒာ နာမ ဧကာ နဂရီ၊ ယာ လောကေ အဠာကာ ဧဝ ဝုစ္စတိ။ သာ ယထာ ပုညကမ္မီနံ အာဝါသဘူတာ အာရာမရာမဏေယျကာဒိနာ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ၊ ဧဝံ သာဝတ္ထီပီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဠကမန္ဒာဝါ’’တိ။ ဒေဝါနန္တိ ဝေဿဝဏပက္ခိယာနံ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝါနံ။

ဇိနာတီတိ ဣမိနာ သောတ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကတ္တုသာဓနော ဇေတ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။ ရညာတိ ပသေနဒိကောသလရာဇေန။ ရာဇဂတံ ဇယံ အာရောပေတွာ ကုမာရော ဇိတဝါတိ ဇေတောတိ ဝုတ္တော။ မင်္ဂလကဗျတာယာတိအာဒိနာ ‘‘ဇေယျော’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ဇေတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိတာယာတိ သဗ္ဗေဟိ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထူဟိ ဖီတဘာဝေန ဝိဘဝသမ္ပန္နတာယာတိ အတ္ထော။ သမိဒ္ဓါပိ မစ္ဆရိနော ကိဉ္စိ န ဒေန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာယာ’’တိ၊ ရာဂဒေါသာဒိမလာနဉ္စေဝ မစ္ဆရိယဿ စ အဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ သမိဒ္ဓါ အမစ္ဆရိနောပိ စ ကရုဏာသဒ္ဓါဒိဂုဏဝိရဟိတာ အတ္တနော သန္တကံ ပရေသံ န ဒဒေယျုန္တိ အာဟ ‘‘ကရုဏာဒိဂုဏသမင်္ဂိတာယ စာ’’တိ။ တေနာတိ အနာထာနံ ပိဏ္ဍဒါနေန။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန ဒါတဗ္ဗဘာဝေန သဗ္ဗကာလံ ဥပဋ္ဌပိတော အနာထာနံ ပိဏ္ဍော ဧတဿ အတ္ထီတိ အနာထပိဏ္ဍိကော။ ပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂသမ္ပတ္တိယာတိ ‘‘နာတိဒူရံ နစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္န’’န္တိ ဧကံ အင်္ဂံ၊ ‘‘ဒိဝါ အပ္ပာကိဏ္ဏံ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသ’’န္တိ ဧကံ၊ ‘‘အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿ’’န္တိ ဧကံ၊ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ အပ္ပကသိရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စီဝရ…ပေ… ပရိက္ခာရာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ထေရာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗဟုဿုတာ’’တိ ဧကံ၊ ဧဝမေတေဟိ ပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နတာယ။ ယဒိ ဇေတဝနံ တထံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမောတိ အာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။

ကီတကာလတော ပဋ္ဌာယ အနာထပိဏ္ဍိကဿေဝ တံ ဝနံ၊ အထ ကသ္မာ ဥဘိန္နံ ပရိကိတ္တနန္တိ အာဟ ‘‘ဇေတဝနေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယဒိပိ သော ဘူမိဘာဂေါ ကောဋိသန္ထရေန မဟာသေဋ္ဌိနာ ကီတော၊ ရုက္ခာ ပန ဇေတေန န ဝိက္ကီတာတိ ဇေတဝနန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ကသ္မာ ဣဒံ သုတ္တမဘာသီတိ ကထေတုကမျတာယ သုတ္တနိက္ခေပံ ပုစ္ဆတိ။ သာမညတော ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာကာရဏံ ပါကဋမေဝါတိ။ ကော ပနာယံ သုတ္တနိက္ခေပေါတိ? အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေဟိ အနဇ္ဈိဋ္ဌော ဧဝ ဟိ ဘဂဝါ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေန ဣမံ သုတ္တံ ဒေသေတီတိ အာစရိယာ။ ယသ္မာ ပနေသ ဘိက္ခူနံ ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တတံ ဝိဒိတွာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ဣမာယ ဒေသနာယ ဥပက္ကိလေသဝိသောဓနံ ကတွာ အာသဝက္ခယာယ ပဋိပဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ပရဇ္ဈာသယောတိ အပရေ။ ဥဘယမ္ပိ ပန ယုတ္တံ။ အတ္တဇ္ဈာသယာဒီနဉှိ သံသဂ္ဂဘေဒဿ သမ္ဘဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတောဝါတိ။ တေသံ ဘိက္ခူနန္တိ တဒါ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟတဘိက္ခူနံ။ ဥပက္ကိလေသဝိသောဓနန္တိ သမထဝိပဿနုပက္ကိလေသတော စိတ္တဿ ဝိသောဓနံ။ ပဌမဉှိ ဘဂဝါ အနုပုဗ္ဗိကထာဒိနာ ပဋိပတ္တိယာ သံကိလေသံ နီဟရိတွာ ပစ္ဆာ သာမုက္ကံသိကံ ဒေသနံ ဒေသေတိ ခေတ္တေ ခါဏုကဏ္ဋကဂုမ္ဗာဒိကေ အဝဟရိတွာ ကသနံ ဝိယ၊ တသ္မာ ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ အဝတွာ ဣမာယ အနုပုဗ္ဗိယာ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

သံဝရဘူတန္တိ သီလသံဝရာဒိသံဝရဘူတံ သံဝရဏသဘာဝံ ကာရဏံ၊ တံ ပန အတ္ထတော ဒဿနာဒိ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သံဝရိတာတိ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန သမ္မာ၊ သဗ္ဗထာ ဝါ ဝါရိတာ။ ဧဝံဘူတာ စ ယသ္မာ ပဝတ္တိဒွါရပိဓာနေန ပိဟိတာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဒဟိတာ ဟုတွာ’’တိ။ ဧဝံ အစ္စန္တိကဿ သံဝရဿ ကာရဏဘူတံ အနစ္စန္တိကံ သံဝရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အစ္စန္တိကမေဝ သံဝရံ ဒဿေန္တော ယသ္မိံ ဒဿနာဒိမှိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ အာသဝါ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သော တေသံ အနုပ္ပာဒေါ နိရောဓော ခယော ပဟာနန္တိ စ ဝုစ္စမာနော အတ္ထတော အပ္ပဝတ္တိမတ္တန္တိ တဿ စ ဒဿနာဒိ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေန အနုပ္ပာဒနိရောဓသင်္ခါတံ ခယံ ဂစ္ဆန္တိ ပဟီယန္တိ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ တံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော’’တိ။

စက္ခုတောပိ…ပေ… မနတောပီတိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁၄-၁၉) စက္ခုဝိညာဏာဒိဝီထီသု တဒနုဂတမနောဝိညာဏဝီထီသု စ ကိဉ္စာပိ ကုသလာဒီနမ္ပိ ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ ကာမာသဝါဒယော ဧဝ ပန ဝဏတော ယူသံ ဝိယ ပဂ္ဃရဏကအသုစိဘာဝေန သန္ဒန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဧဝ ‘‘အာသဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ဟိ ပဂ္ဃရဏအသုစိမှိ နိရုဠှော အာသဝ-သဒ္ဒေါတိ။ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘုန္တိ တတော ပရံ မဂ္ဂဖလေသု အပ္ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ။ ဧတေ ဟိ အာရမ္မဏဝသေန ဓမ္မေ ဂစ္ဆန္တာ တတော ပရံ န ဂစ္ဆန္တိ။ နနု တတော ပရံ ဘဝင်္ဂါဒီနိပိ ဂစ္ဆန္တီတိ စေ? န၊ တေသမ္ပိ ပုဗ္ဗေ အာလမ္ဗိတေသု လောကိယဓမ္မေသု သာသဝဘာဝေန အန္တောဂဓတ္တာ တတော ပရတာဘာဝတော။ ဧတ္ထ စ ဂေါတြဘုဝစနေန ဂေါတြဘုဝေါဒါနဖလသမာပတ္တိပုရေစာရိကပရိကမ္မာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပဌမမဂ္ဂပုရေစာရိကမေဝ ဝါ ဂေါတြဘု အဝဓိနိဒဿနဘာဝေန ဂဟိတံ၊ တတော ပရံ ပန မဂ္ဂဖလသမာနတာယ အညေသု မဂ္ဂေသု မဂ္ဂဝီထိယံ သမာပတ္တိဝီထိယံ နိရောဓာနန္တရဉ္စ ပဝတ္တမာနေသု ဖလေသု နိဗ္ဗာနေ စ အာသဝါနံ ပဝတ္တိ နိဝါရိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဝန္တီတိ ဂစ္ဆန္တိ၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အဝဓိအတ္ထော အာ-ကာရော၊ အဝဓိ စ မရိယာဒါဘိဝိဓိဘေဒတော ဒုဝိဓော။ တတ္ထ မရိယာဒံ ကိရိယံ ဗဟိ ကတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာပါဋလိပုတ္တာ ဝုဋ္ဌော ဒေဝေါ’’တိ။ အဘိဝိဓိ ပန ကိရိယံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာဘဝဂ္ဂါ ဘဂဝတော ယသော ပဝတ္တတီ’’တိ။ အဘိဝိဓိအတ္ထော စာယံ အာ-ကာရော ဣဓ ဂဟိတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တောကရဏတ္ထော’’တိ။

မဒိရာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သိန္ဓဝကာဒမ္ဗရိကာပေါတိကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌော ဝိရပရိဝုတ္ထတာ ပုရာဏဘာဝေါ။ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသီတိအာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ပုရိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋိ န ပညာယတိ ဘဝတဏှာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၂) ဣဒံ သုတ္တံ သင်္ဂဟိတံ။ အဝိဇ္ဇာသဝဘဝါသဝါနံ စိရပရိဝုတ္ထတာယ ဒဿိတာယ တဗ္ဘာဝဘာဝိနော ကာမာသဝဿ စိရပရိဝုတ္ထတာ ဒဿိတာဝ ဟောတိ။ အညေသု စ ယထာဝုတ္တေ ဓမ္မေ ဩကာသဉ္စ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနေသု မာနာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အတ္တတ္တနိယာဒိဂ္ဂါဟဝသေန အဘိဗျာပနံ မဒကရဏဝသေန အာသဝသဒိသတာ စ ဧတေသံယေဝ၊ န အညေသန္တိ ဧတေသွေဝ အာသဝ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န စေတ္ထ ဒိဋ္ဌာသဝေါ နာဂတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ ဘဝတဏှာယ ဝိယ ဘဝဒိဋ္ဌိယာပိ ဘဝါသဝဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ။ အာယတံ အနာဒိကာလိကတ္တာ။ ပသဝန္တီတိ ဖလန္တိ။ န ဟိ တံ ကိဉ္စိ သံသာရဒုက္ခံ အတ္ထိ၊ ယံ အာသဝေဟိ ဝိနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ ပုရိမာနိ စေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဧတေသု စတူသု အတ္ထဝိတပ္ပေသု ပုရိမာနိ တီဏိ။ ယတ္ထာတိ ယေသု သုတ္တာဘိဓမ္မပဒေသေသု။ တတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ ကိလေသေသုယေဝ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထတ္တယဿ သမ္ဘဝတော။ ပစ္ဆိမံ ‘‘အာယတံ ဝါ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တနိဗ္ဗစနံ။ ကမ္မေပိ ယုဇ္ဇတိ ဒုက္ခပ္ပသဝနဿ ကိလေသကမ္မသာဓာရဏတ္တာ။

ဒိဋ္ဌဓမ္မာ ဝုစ္စန္တိ ပစ္စက္ခဘူတာ ခန္ဓာ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဘဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ။ ဝိဝါဒမူလဘူတာတိ ဝိဝါဒဿ မူလကာရဏဘူတာ ကောဓူပနာဟ-မက္ခ-ပဠာသ-ဣဿာ-မစ္ဆရိယ-မာယာ-သာဌေယျ-ထမ္ဘ-သာရမ္ဘ-မာနာတိမာနာ။

ယေန ဒေဝူပပတျဿာတိ ယေန ကမ္မကိလေသပ္ပကာရေန အာသဝေန ဒေဝေသု ဥပပတ္တိ နိဗ္ဗတ္တိ အဿ မယှန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော အာကာသစာရီ အဿန္တိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ယက္ခဂန္ဓဗ္ဗတာယ ဝိနိမုတ္တာ သဗ္ဗာ ဒေဝဂတိ ဒေဝဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာတိ အကုသလကမ္မတော အဝသေသာ အကုသလာ ဓမ္မာ အာသဝါတိ အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ပဋိဃာတာယာတိ ပဋိသေဓနာယ။ ပရူပဝါ…ပေ… ဥပဒ္ဒဝါတိ ဣဒံ ယဒိ ဘဂဝါ သိက္ခာပဒံ န ပညပေယျ၊ တတော အသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသေဝနအဒိန္နာဒါနပါဏာတိပါတာဒိဟေတု ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ ပရူပဝါဒါဒယော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ နာနပ္ပကာရာ အနတ္ထာ၊ ယေ စ တန္နိမိတ္တာ ဧဝ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တဿ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏာဒိဝသေန မဟာဒုက္ခာနုဘဝါဒိပ္ပကာရာ အနတ္ထာ၊ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေ ပနေတေတိ ဧတေ ကာမရာဂါဒိကိလေသ-တေဘူမကကမ္မပရူပဝါဒါဒိဥပဒ္ဒဝပ္ပကာရာ အာသဝါ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိနယာဒိပါဠိပဒေသေ။ ယထာတိ ယေန ဒုဝိဓာဒိပ္ပကာရေန အညေသု စ သုတ္တန္တေသု အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။

နိရယံ ဂမေန္တီတိ နိရယဂါမိနိယာ။ ဆက္ကနိပါတေ အာဟုနေယျသုတ္တေ။ တတ္ထ ဟိ အာသဝါ ဆဓာ အာဂတာ အာသဝ-သဒ္ဒါဘိဓေယျဿ အတ္ထဿ ပဘေဒေါပစာရေန အာသဝ-ပဒေ ပဘေဒေါတိ ဝုတ္တော၊ ကောဋ္ဌာသတ္ထော ဝါ ပဒ-သဒ္ဒေါတိ အာသဝပဒေတိ အာသဝပ္ပကာရေ သဒ္ဒကောဋ္ဌာသေ အတ္ထကောဋ္ဌာသေ ဝါတိ အတ္ထော။

တထာ ဟီတိ တသ္မာ သံဝရဏံ ပိဒဟနံ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနံ၊ တေနေဝ ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ သီလာဒိသံဝရေ အဓိပ္ပေတေ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန ထကနဘာဝသာမညတော ဒွါရံ သံဝရိတွာတိ ဂေဟဒွါရသံဝရဏမ္ပိ ဥဒါဟဋံ။ သီလသံဝရောတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ မူလပရိယာယဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တမ္ပိ ဣမဿ သုတ္တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဝတ္တုကာမော ပုန ဝဒတိ။ ယုတ္တံ တာဝ သီလသတိဉာဏာနံ သံဝရတ္ထော ပါဠိယံ တထာ အာဂတတ္တာ၊ ခန္တိဝီရိယာနံ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘တေသဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ယဒိပိ ‘‘ခမော ဟောတိ…ပေ… သီတဿ ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနိဒ္ဒေသေ ခန္တိဝီရိယာနံ သံဝရပရိယာယော နာဂတော၊ ဥဒ္ဒေသေ ပန သဗ္ဗာသဝသံဝရပရိယာယန္တိ သံဝရပရိယာယေန ဂဟိတတ္တာ အတ္ထေဝ တေသံ သံဝရဘာဝေါတိ။

ပုဗ္ဗေ သီလသတိဉာဏာနံ ပါဌန္တရေန သံဝရဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ဣဒါနိ တံ ဣမိနာပိ သုတ္တေန ဂဟိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခန္တိဝီရိယသံဝရာ ဝုတ္တာယေဝ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၄) ပါဠိယာ ဒဿနဝသေန။ ‘‘တဉ္စ အနာသနံ၊ တဉ္စ အဂေါစရ’’န္တိ အယံ ပနေတ္ထ သီလသံဝရောတိ တဉ္စ ‘‘ယထာရူပေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ အယုတ္တံ အနိယတဝတ္ထုကံ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နာသနံ၊ တဉ္စ ယထာဝုတ္တံ အယုတ္တံ ဝေသိယာဒိဂေါစရံ၊ ‘‘ပဋိသင်္ခါယောနိသော ပရိဝဇ္ဇေတီ’’တိ အာဂတံ ယံ ပရိဝဇ္ဇနံ၊ အယံ ပန ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတော သီလသံဝရောတိ အတ္ထော။ အနာသနပရိဝဇ္ဇနေန ဟိ အနာစာရပရိဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ၊ အနာစာရာဂေါစရပရိဝဇ္ဇနံ စာရိတ္တသီလတာယသီလသံဝရော။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈) သီလသံဝရဝိဘဇနေ အာစာရဂေါစရသမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ‘‘အတ္ထိ အနာစာရော၊ အတ္ထိ အဂေါစရော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၃၊ ၅၁၄) အနာစာရာဂေါစရာ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ။ ဣဒဉ္စ ဧကဒေသေန သမုဒါယနိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သမုဒ္ဒပဗ္ဗတနိဒဿနံ ဝိယ။

သဗ္ဗတ္ထ ပဋိသင်္ခါ ဉာဏသံဝရောတိ ဧတ္ထ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရော၊ ပဋိသင်္ခါ ဉာဏသံဝရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒဿနပဟာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ ပဋိသင်္ခါဂဟဏံ အတ္ထိ၊ ‘‘ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိ ပန ဝုတ္တံ။ ယောနိသောမနသိကရဏမ္ပိ အတ္ထတော ပဋိသင်္ခါ ဉာဏသံဝရမေဝါတိ ဧဝံ ပန အတ္ထေ ဂယှမာနေ ယုတ္တမေတံ သိယာ။ ကေစိ ပန ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ ‘ဣဓ ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’တိ အာဂတံ၊ တံ သဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘သဗ္ဗတ္ထ ပဋိသင်္ခါ ဉာဏသံဝရော’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိကဿ ဉာဏသံဝရေန စ အသင်္ဂဟော သိယာ၊ ‘‘ဒဿနံ ပဋိသေဝနာ ဘာဝနာ စ ဉာဏသံဝရော’’တိ စ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပဋိသင်္ခါ ဉာဏသံဝရော’’တိ ဣမိနာ သတ္တသုပိ ဌာနေသု ယံ ဉာဏံ၊ သော ဉာဏသံဝရောတိ ပရိဝဇ္ဇနာဒိဝသေန ဝုတ္တာ သီလာဒယော သီလသံဝရာဒယောတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော။ ဧဝံ သတိ သံဝရာနံ သင်္ကရော ဝိယ ဟောတီတိ တေ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ ပရိဝဇ္ဇနဝိသေသသံဝရာဓိဝါသနဝိနောဒနာနံ သီလသံဝရာဒိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ၊ တထာ အဂ္ဂဟိတာနံ ဂဟဏေနာတိ အတ္ထော။ တေ ပန အဂ္ဂဟိတေ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘ဒဿနံ ပဋိသေဝနာ ဘာဝနာ’’တိ အာဟ။

ဧတေန သီလသံဝရာဒိနာ ကရဏဘူတေန၊ ကာရဏဘူတေန ဝါ။ ဓမ္မာတိ ကုသလာကုသလဓမ္မာ။ သီလသံဝရာဒိနာ ဟိ သဟဇာတကောဋိယာ၊ ဥပနိဿယကောဋိယာ ဝါ ပစ္စယဘူတေန အနုပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တထာ အနိရုဒ္ဓါ အကုသလာ ဓမ္မာ နိရောဓံ ဂစ္ဆန္တိ နိရုဇ္ဈန္တီတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အနုပ္ပန္နာ စေဝ အာသဝါ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ အာသဝါ ပဟီယန္တီ’’တိ အကုသလဓမ္မာနံ အနုပ္ပာဒပဟာနာနိ ဧဝ ဝုတ္တာနိ၊ န ကုသလဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒါဒယောတိ? နယိဒမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ‘‘ယောနိသော စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနသိကရောတော’’တိအာဒိနာ ကုသလဓမ္မာနမ္ပိ ဥပ္ပတ္တိ ပကာသိတာဝ အာသဝသံဝရဏဿ ပဓာနဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ တထာ ဟိ ပရိယောသာနေပိ ‘‘ယေ အာသဝါ ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာ၊ တေ ဒဿနာ ပဟီနာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၈) အာသဝပ္ပဟာနမေဝ ပဓာနံ ကတွာ နိဂမိတံ။

၁၅။ ဇာနတော ပဿတောတိ ဧတ္ထ ဒဿနမ္ပိ ပညာစက္ခုနာဝ ဒဿနံ အဓိပ္ပေတံ၊ န မံသစက္ခုနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါတိ အာဟ ‘‘ဒွေပိ ပဒါနိ ဧကတ္ထာနီ’’တိ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ပဒဒွယဿ ဧကတ္ထတ္ထေပိ။ ဉာဏလက္ခဏန္တိ ဉာဏဿ သဘာဝံ၊ ဝိသယဿ ယထာသဘာဝါဝဗောဓနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဇာနနလက္ခဏဉှိ ဉာဏ’’န္တိ။ ဉာဏပ္ပဘာဝန္တိ ဉာဏာနုဘာဝံ၊ ဉာဏကိစ္စံ ဝိသယောဘာသနန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာဏေန ဝိဝဋေ ဓမ္မေ’’တိ။ ‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ စ ဇာနနဒဿနမုခေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဉာဏလက္ခဏံ ဉာဏပ္ပဘာဝံ ဥပါဒါယ ပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဒိသတီ’’တိ။ ဇာနတော ပဿတောတိ ‘‘ယောနိသော စ မနသိကာရံ အယောနိသော စ မနသိကာရ’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ယောနိသောမနသိကာရဝိသယဇာနနံ၊ အယောနိသောမနသိကာရဝိသယဒဿနံ။ တဉ္စ ခေါ ပန နေသံ အာသဝါနံ ခယူပါယသဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဥပ္ပာဒနာနုပ္ပာဒနဝသေန န အာရမ္မဏမတ္တေနာတိ အယမတ္ထော ယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရံ…ပေ… အယမေတ္ထ သာရော’’တိ။

‘‘ဇာနတော’’တိ ဝတွာ ဇာနနဉ္စ အနုဿဝါကာရပဋိဝိတက္ကမတ္တဝသေန န ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ ရူပါဒိ ဝိယ စက္ခုဝိညာဏေန ယောနိသောမနသိကာရာယောနိသောမနသိကာရေ ပစ္စက္ခေ ကတွာ တေသံ ဥပ္ပာဒဝသေန ဒဿနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပဿတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညတ္ထာပိ ဟိ ‘‘ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတော (ဣတိဝု။ ၁၀၂)၊ ဇာနံ ဇာနာတိ ပဿံ ပဿတိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃)၊ ဧဝံ ဇာနန္တာ ဧဝံ ပဿန္တာ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၇)၊ အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ စ အာဒီသု ဉာဏကိစ္စဿ သာမညဝိသေသဒီပနဝသေနေတံ ပဒဒွယံ အာဂတန္တိ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိသာရသမာသာစရိယာ။ တေ ဟိ ‘‘သမာဓိနာ ဇာနတော ဝိပဿနာယ ပဿတော ဇာနံ ဇာနာတိ ပဿံ ပဿတိ၊ ဧဝံ ဇာနနာ သမထော၊ ပဿနာ ဝိပဿနာ’’တိ စ အာဒိနာ ပပဉ္စေန္တိ။ တေတိ ပပဉ္စာ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ‘‘ဇာနတော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေ ဣမသ္မိံ သုတ္တပဒအတ္ထေ နိဒ္ဓါရိယမာနေ။ န ယုဇ္ဇန္တိ ဇာနနဒဿနာနံ ယောနိသောမနသိကာရာယောနိသောမနသိကာရဝိသယဘာဝဿ ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ။

အာသဝပ္ပဟာနံ အာသဝါနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ။ သော ပန နေသံ အနုပ္ပာဒေါ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ခီဏတာ အဘာဝေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အာသဝါနံ အစ္စန္တခယမသမုပ္ပာဒံ ခီဏာကာရံ နတ္ထိဘာဝ’’န္တိ။ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနောတိ ကိလေသဝင်္ကဿ ကာယဝင်္ကာဒီနဉ္စ ပဟာနေန ဥဇုဘူတေ သဝိပဿနေ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေ အနုဿရန္တဿ။ တဒေဝ ဟိဿ သိက္ခနံ။ ခယသ္မိံ ပဌမံ ဉာဏံ။ တတော အညာ အနန္တရာတိ ခယသင်္ခါတေ အဂ္ဂမဂ္ဂေ တပ္ပရိယာပန္နမေဝ ဉာဏံ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒနန္တရံ ပန အညံ အရဟတ္တန္တိ။ ယဒိပိ ဂါထာယံ ‘‘ခယသ္မိံ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပန အာသဝေဟိ ခီဏောတီတိ မဂ္ဂေါ ခယောတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော’’တိ။ သမဏောတိ သမိတပါပေါ အဓိပ္ပေတော။ သော ပန ခီဏာသဝေါ ဟောတီတိ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ’’တိ ဣမဿ ဖလပရိယာယတာ ဝုတ္တာ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန အာသဝက္ခယော မဂ္ဂေါ၊ တေန ပတ္တဗ္ဗတော ဖလံ။ ဧတေနေဝ နိဗ္ဗာနဿပိ အာသဝက္ခယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ ဇာနတော ဧဝ ပဿတော ဧဝါတိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဣစ္ဆိတော၊ န အညထာ ဝိသေသာဘာဝတော အနိဋ္ဌသာဓနတော စာတိ တဿ နိယမဿ ဖလံ ဒဿေတုံ ‘‘နော အဇာနတော နော အပဿတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယော ပန န ဇာနာတိ န ပဿတိ၊ တဿ နေဝ ဝဒါမီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဣမိနာ ဒူရီကတာယောနိသောမနသိကာရော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ ယောနိသောမနသိကာရော စ အာသဝက္ခယဿ ဧကန္တိကကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ဧတေနာတိ ‘‘နော အဇာနတော နော အပဿတော’’တိ ဝစနေန။ တေ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ကေ ပန တေတိ? ‘‘ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿန္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၈)၊ အဟေတူ အပစ္စယာ သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၇) ဧဝမာဒိဝါဒါ။ တေသု ဟိ ကေစိ အဘိဇာတိသင်္ကန္တိမတ္တေန ဘဝသင်္ကန္တိမတ္တေန စ သံသာရသုဒ္ဓိံ ပဋိဇာနန္တိ၊ အညေ ဣဿရပဇာပတိကာလာဒိဝသေန၊ တယိဒံ သဗ္ဗံ ‘‘သံသာရာဒီဟီ’’တိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုရိမေန ဝါ ပဒဒွယေနာတိ ‘‘ဇာနတော၊ ပဿတော’’တိ ဣမိနာ ပဒဒွယေန။ ဥပါယော ဝုတ္တော ‘‘အာသဝက္ခယဿာ’’တိ အဓိကာရတော ဝိညာယတိ။ ဣမိနာတိ ‘‘နော အဇာနတော၊ နော အပဿတော’’တိ ဣမိနာ ပဒဒွယေန။ အနုပါယော ဧဝ ဟိ အာသဝါနံ ခယဿ ယဒိဒံ ယောနိသော စ အယောနိသော စ မနသိကာရဿ အဇာနနံ အဒဿနဉ္စ၊ တေန တထတ္တာယ အပ္ပဋိပတ္တိတော မိစ္ဆာပဋိပတ္တိတော စ။ နနု ‘‘ပဿတော’’တိ ဣမိနာ အယောနိသောမနသိကာရော ယထာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဒဿနေ အဓိပ္ပေတေ ပုရိမေနေဝ အနုပါယပဋိသေဓော ဝုတ္တော ဟောတီတိ? န ဟောတိ၊ အယောနိသောမနသိကာရာနုပ္ပာဒနဿပိ ဥပါယဘာဝတော သတိဗလေန သံဝုတစက္ခုန္ဒြိယာဒိတာ ဝိယ သမ္ပဇညဗလေနေဝ နိစ္စာဒိဝသေန အဘူတဇာနနာဘာဝေါ ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခေပေန…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ သင်္ခေပေနာတိ သမာသေန၊ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ဝိတ္ထာရံ အကတွာတိ အတ္ထော။ ဉာဏံ…ပေ… ဒဿိတံ ဟောတိ ‘‘ဇာနတော’’တိအာဒိနာ ဉာဏဿေဝ ဂဟိတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သွာယံ သံဝရော’’တိအာဒိ ကထံ နီယတီတိ? ဉာဏဿ ပဓာနဘာဝဒဿနတ္ထံ ဧဝမယံ ဒေသနာ ကတာတိ နာယံ ဒေါသော၊ တထာ အညတ္ထာပိ ‘‘အရိယံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ သမ္မာသမာဓိံ ဒေသေဿာမိ သဥပနိသံ သပရိက္ခာရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆) ဝိတ္ထာရော။

ဒဗ္ဗဇာတိကောတိ ဒဗ္ဗရူပေါ။ သော ဟိ ဒြဗျောတိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဒြဗျံ ဝိနဿတိ နာဒြဗျ’’န္တိအာဒီသု။ ဒဗ္ဗဇာတိကော ဝါ သာရသဘာဝေါ၊ သာရုပ္ပသီလာစာရောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘န ခေါ ဒဗ္ဗ ဒဗ္ဗာ ဧဝံ နိဗ္ဗေဌေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄၊ ၃၉၁၊ စူဠဝ။ ၁၉၃)။ ဝတ္တသီသေ ဌတွာတိ ဝတ္တံ ဥတ္တမင်္ဂံ၊ ဓုရံ ဝါ ကတွာ။ ယော ဟိ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ကာတုံ အဇာနန္တာနံ သဗြဟ္မစာရီနံ၊ အတ္တနော ဝါ ဝါတာတပါဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဆတ္တာဒီနိ ကရောတိ၊ သော ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ကရောတိ နာမ။ ပဒဋ္ဌာနံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ နာထကရဏဓမ္မဘာဝေန ဥပနိဿယဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ယာနိ တာနိ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥစ္စာဝစာနိ ကိစ္စကရဏီယာနိ၊ တတ္ထ ဒက္ခော ဟောတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၇)။

ဥပါယမနသိကာရောတိ ကုသလဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘူတော မနသိကာရော။ ပထမနသိကာရောတိ တဿာ ဧဝ မဂ္ဂဘူတော မနသိကာရော။ အနိစ္စာဒီသု အနိစ္စန္တိအာဒိနာတိ အနိစ္စဒုက္ခအသုဘအနတ္တသဘာဝေသု ဓမ္မေသု ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အသုဘံ အနတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဧဝ နယေန၊ အဝိပရီတသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ သစ္စာနုလောမိကေန ဝါတိ သစ္စာဘိသမယဿ အနုလောမဝသေန။ စိတ္တဿ အာဝဋ္ဋနာတိအာဒိနာ အာဝဋ္ဋနာယ ပစ္စယဘူတာ တတော ပုရိမုပ္ပန္နာ မနောဒွါရိကာ ကုသလဇဝနပ္ပဝတ္တိ ဖလဝေါဟာရေန တထာ ဝုတ္တာ။ တဿာ ဟိ ဝသေန သာ ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယော ဟောတိ။ အာဝဇ္ဇနာ ဟိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ အာဝဋ္ဋယတီတိ အာဝဋ္ဋနာ။ အနု အနု အာဝဋ္ဋေတီတိ အနွာဝဋ္ဋနာ။ ဘဝင်္ဂါရမ္မဏတော အညံ အာဘုဇတီတိ အာဘောဂေါ။ သမန္နာဟရတီတိ သမန္နာဟာရော။ တဒေဝါရမ္မဏံ အတ္တာနံ အနုဗန္ဓိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ မနသိ ကရောတိ ဌပေတီတိ မနသိကာရော။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဥပါယပထမနသိကာရလက္ခဏော ယောနိသောမနသိကာရော နာမ ဝုစ္စတိ၊ ယဿ ဝသေန ပုဂ္ဂလော ဒုက္ခာဒီနိ သစ္စာနိ အာဝဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ။ အယောနိသောမနသိကာရေ သစ္စပဋိကူလေနာတိ သစ္စာဘိသမယဿ အနနုလောမဝသေန။ သေသံ ယောနိသောမနသိကာရေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယုတ္တိန္တိ ဥပပတ္တိသာဓနယုတ္တိံ၊ ဟေတုန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘အယောနိသော ဘိက္ခဝေ…ပေ… ပဟီယန္တီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပါဌေ။ တတ္ထာတိ ဝါကျောပညာသနံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အယမုဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသော ပရိဝတ္တောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယောနိသော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မနသိကာရပဒံ ဒွိန္နံ သာဓာရဏန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ယောနိသော အယောနိသောတိ ဣမေဟိ တာဝ ဒွီဟိ ပဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယောနိသောတိ ဟိ ယောနိသောမနသိကာရော၊ အယောနိသောတိ စ အယောနိသောမနသိကာရော တတ္ထ အနုဝတ္တနတော ဝက္ခမာနတ္တာ စ။ သတိပိ အနတ္ထုပ္ပတ္တိသာမညေ ဘဝါဒီသု ပုဂ္ဂလဿ ဗဟုလိသာမညံ ဒဿေတွာ တံ ပရိဝတ္တိတွာ ဝိသေသဒဿနတ္တံ နာဝါဒိ ဥပမာတ္တယဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စက္ကယန္တံ အာဟဋဃဋီယန္တန္တိ ဝဒန္တိ။

အနုပ္ပန္နာတိ အနိဗ္ဗတ္တာ။ အာရမ္မဏဝိသေသဝသေန တဿ အနုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ရူပါရမ္မဏာဒိအာရမ္မဏသာမညေန၊ နာပိ အာသဝဝသေန။ တေနာဟ ‘‘အနနုဘူတပုဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ…ပေ… အညထာ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနုပ္ပန္နာ နာမ အာသဝါ န သန္တီ’’တိ။ ဝတ္ထုန္တိ သဝိညာဏကာဝိညာဏကပ္ပဘေဒံ အာသဝုပ္ပတ္တိကာရဏံ။ အာရမ္မဏံ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတရူပါဒီနိ။ ဣဒါနိ အာသဝဝသေနပိ အနုပ္ပန္နပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနုဘူတပုဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပကတိသုဒ္ဓိယာတိ ပုဗ္ဗစရိယတော ကိလေသဒူရီဘာဝသိဒ္ဓါယ သုဒ္ဓိပကတိတာယ။ ပါဠိယာ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသော၊ အတ္ထကထနံ ပရိပုစ္ဆာ။ အဇ္ဈယနံ ပရိယတ္တိ၊ စီဝရသိဗ္ဗာဒိ နဝကမ္မံ၊ သမထဝိပဿနာနုယောဂေါ ယောနိသောမနသိကာရော။ တာဒိသေနာတိ ယာဒိသေန ‘‘မနုညဝတ္ထူ’’တိမနသိကာရာဒိနာ ကာမာသဝါဒယော သမ္ဘဝေယျုံ၊ တာဒိသေန။ အာသဝါနံ ဝဍ္ဎိ နာမ ပရိယုဋ္ဌာနတိဗ္ဗတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သာ စ အဘိဏှုပ္ပတ္တိယာ ဗဟုလီကာရတောတိ တေ လဒ္ဓါသေဝနာ ဗဟုလဘာဝံ ပတ္တာ မဒ္ဒန္တာ ဖရန္တာ ဆာဒေန္တာ အန္ဓာကာရံ ကရောန္တာ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဧကသန္တာနနယေန ‘‘ဥပ္ပန္နာ ပဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပန္နာ ပဝဍ္ဎန္တီတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ ဣတော အညထာတိ ဣတော အပရာပရုပ္ပန္နာနံ ဧကတ္တဂ္ဂဟဏတော အညထာ ဝဍ္ဎိ နာမ နတ္ထိ ခဏိကဘာဝတော။

သော စ ဇာနာတီတိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟာဘာဝမာဟ။ ကာရကဿေဝါတိ ယုတ္တယောဂဿေဝ။ ယဿ ပနာတိအာဒိနာ အနုဒ္ဒေသိကံ ကတွာ ဝုတ္တမတ္ထံ ပုရာတနဿ ပုရိသာတိသယဿ ပဋိပတ္တိဒဿနေန ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘မဏ္ဍလာရာမဝါသီမဟာတိဿဘူတတ္ထေရဿ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ သဗြဟ္မစာရီနံ အာယတိံ တထာပဋိပတ္တိကာရဏံ ဟောတိ၊ ယတော ဧဒိသံ ဝတ္ထု ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ယေဝါတိ မဏ္ဍလာရာမေယေဝ။ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိတွာတိ အတ္တနော ဥဒ္ဒေသာစရိယံ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဂန္တုံ အာပုစ္ဆိတွာ။ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနဒါယကံ မဟာရက္ခိတတ္ထေရံ ဝန္ဒိတွာ။ ဥဒ္ဒေသမဂ္ဂန္တိ ယထာအာရဒ္ဓံ ဥဒ္ဒေသပဗန္ဓံ။ တဒါ ကိရ မုခပါဌေနေဝ ဗဟူ ဧကဇ္ဈံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ မနောသဇ္ဈာယဝသေန ဓမ္မံ သဇ္ဈာယန္တိ။ တတ္ထာယံ ထေရော ပညဝန္တတာယ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဓောရယှော၊ သော ‘‘ဣဒါနာဟံ အနာဂါမီ၊ ကိံ မယှံ ဥဒ္ဒေသေနာ’’တိ သင်္ကောစံ အနာပဇ္ဇိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ဥဒ္ဒေသကာလေ အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိ။ ‘‘ဥပ္ပန္နာ ပဟီယန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဥပ္ပန္နသဒိသာ ‘‘ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ န ပစ္စုပ္ပန္နာ။ န ဟိ ပစ္စုပ္ပန္နေသု အာသဝေသု မဂ္ဂေန ပဟာနံ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ယေ ပန…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နာ ခဏတ္တယသမင်္ဂိနော။ တေသံ ပဋိပတ္တိယာ ပဟာနံ နတ္ထိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ ပစ္စယဃာတေန အနုပ္ပာဒနမေဝ တာယ ပဟာနန္တိ။

၁၆။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယပဒံ ကိမတ္ထိယန္တိ? ပဒဒွယဂ္ဂဟဏံ အာသဝါနံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဘာဝသမ္ဘဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ ပဟာယကဝိဘာဂေန ပဟာတဗ္ဗဝိဘာဂဒဿနတ္ထဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒမေဝ ပဒံ ဂဟေတွာ’’တိ။ အညမ္ပီတိ ဉာဏတော အညမ္ပိ သတိသံဝရာဒိံ။ ဒဿနာတိ ဣဒံ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဒဿနေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနေန တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ဧသ နယောတိ တမေဝတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဒဿနေနာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန။ သော ဟိ ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိပိ တံ ဂေါတြဘု ပဌမတရံ ပဿတိ၊ ဒိသွာ ပန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ ကိလေသပ္ပဟာနဿ အကရဏတော န တံ ဒဿနန္တိ ဝုစ္စတိ။ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနိယဉှိ တံ ဉာဏံ မဂ္ဂဿ၊ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တသာမညေန စေတံ ဝုတ္တံ၊ န နိဗ္ဗာနပဋိဝိဇ္ဈနေန၊ တသ္မာ ဓမ္မစက္ခု ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တနေန ဘာဝနံ အပ္ပတ္တံ ဒဿနံ နာမ၊ ဓမ္မစက္ခုဉ္စ ပရိညာဒိကိစ္စကရဏဝသေန စတုသစ္စဓမ္မဒဿနံ တဒဘိသမယောတိ နုတ္ထေတ္ထ ဂေါတြဘုဿ ဒဿနဘာဝပ္ပတ္တိ။ အယဉ္စ ဝိစာရော ပရတော အဋ္ဌကထာယမေဝ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂) အာဂမိဿတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘သံဝရာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု။ သံဝရာတိ သံဝရေန၊ ‘‘သံဝရော’’တိ စေတ္ထ သတိသံဝရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိသေဝတိ ဧတေနာတိ ပဋိသေဝနံ၊ ပစ္စယေသု ဣဒမတ္ထိကတာဉာဏံ။ အဓိဝါသေတိ ခမတိ ဧတာယာတိ အဓိဝါသနာ၊ သီတာဒီနံ ခမနာကာရေန ပဝတ္တော အဒေါသော၊ တပ္ပဓာနာ ဝါ စတ္တာရော ကုသလက္ခန္ဓာ။ ပရိဝဇ္ဇေတိ ဧတေနာတိ ပရိဝဇ္ဇနံ၊ ဝါဠမိဂါဒီနံ ပရိဟရဏဝသေန ပဝတ္တာ စေတနာ၊ တထာပဝတ္တာ ဝါ စတ္တာရော ကုသလက္ခန္ဓာ။ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ ဝိနောဒေတိ ဝိတုဒတိ ဧတေနာတိ ဝိနောဒနံ၊ ကုသလဝီရိယံ။ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌေ စတုသစ္စဓမ္မေ ဘာဝနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဘာဝနာ၊ သေသမဂ္ဂတ္တယံ။ န ဟိ တံ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ပဿတိ၊ ဧဝံ ဒဿနာဒီနံ ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒဿနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ

၁၇။ ကုသလာကုသလဓမ္မေဟိ အာလမ္ဗိယမာနာပိ အာရမ္မဏဓမ္မာ အာဝဇ္ဇနမုခေနေဝ တဗ္ဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘မနသိကရဏီယေ’’တိ ပဒဿ ‘‘အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗေ’’တိ အတ္ထမာဟ။ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေန မနသိကရဏံ အရဟန္တီတိ မနသိကရဏီယာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အမနသိကရဏီယာတိ အာဟ ‘‘အမနသိကရဏီယေတိ တဗ္ဗိပရီတေ’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘မနသိကရဏီယေ ဓမ္မေ အပ္ပဇာနန္တော’’တိအာဒီသု။ ယသ္မာ ကုသလဓမ္မေသုပိ သုဘသုခနိစ္စာဒိဝသေန မနသိကာရော အဿာဒနာဒိဟေတုတာယ သာဝဇ္ဇော အဟိတဒုက္ခာဝဟော အကုသလဓမ္မေသုပိ အနိစ္စာဒိဝသေန မနသိကာရော နိဗ္ဗိဒါဒိဟေတုတာယ အနဝဇ္ဇော ဟိတသုခါဝဟော၊ တသ္မာ ‘‘ဓမ္မတော နိယမော နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာကာရတော ပန အတ္ထီ’’တိ အာဟ။

ဝါ-သဒ္ဒေါ ယေဘုယျေန ‘‘မမံ ဝါ ဟိ ဘိက္ခဝေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၊ ၆)၊ ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ မ။ နိ။ ၂။၇၉၊ ၈၀) ဝိကပ္ပတ္ထော ဒိဋ္ဌော၊ န သမုစ္စယတ္ထောတိ တတ္ထ သမုစ္စယတ္ထေ ပယောဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သမုစ္စယတ္ထဒီပကံ ပနေတံ သုတ္တပဒံ သမုဒါဟဋံ။

ကာမာသဝေါတိ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတေ ကာမေ အာသဝေါ ကာမာသဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ’’တိ။ ဘဝါသဝံ ပန ဌပေတွာ သဗ္ဗော လောဘော ကာမာသဝေါတိ ယုတ္တံ သိယာ။ ရူပါရူပဘဝေတိ ကမ္မုပပတ္တိဘေဒတော ဒုဝိဓေပိ ရူပါရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂေါ။ ဈာနနိကန္တီတိ ဈာနဿာဒေါ။ ‘‘သုန္ဒရမိဒံ ဌာနံ နိစ္စံ ဓုဝ’’န္တိအာဒိနာ အဿာဒေန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝေ အာသဝေါတိ ဘဝါသဝေါ။ ဧဝန္တိ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟတော ဘဝါသဝေနေဝ ဒိဋ္ဌာသဝေါ ဂဟိတော တံသဟဂတရာဂတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ အပရေ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌာသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေန စ သင်္ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဘဝါသဝေါ စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၆၅) ဝစနတော ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တရာဂဿ ဘဝါသဝဘာဝေါ ဝိစာရေတဗ္ဗော၊ အထ ‘‘ကာမသဟဂတာ သညာမနသိကာရာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၃၃၂) ဝိယ အာရမ္မဏကရဏတ္ထော သဟဂတတ္ထော၊ ဧဝံ သတိ ဘဝါသဝေ ဒိဋ္ဌာသဝဿ သမောဓာနဂမနံ ကတံ န သိယာ။ န ဟိ တမ္ပယောဂတဗ္ဘာဝါဒိကေ အသတိ တံသင်္ဂဟော ယုတ္တော၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တပါဠိံ အနုသာရေန ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တလောဘောပိ ကာမာသဝေါတိ ယုတ္တံ သိယာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဒုက္ခာနဉှိ ကာရဏဘူတာ ကာမာသဝါဒယောပိ ဒွိဓာ ဝုတ္တာ။

အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၁၁၀၃) စ ကာမာသဝနိဒ္ဒေသေ ‘‘ကာမေသူတိ ကာမရာဂဒိဋ္ဌိရာဂါဒီနံ အာရမ္မဏဘူတေသု တေဘူမကေသု ဝတ္ထုကာမေသူ’’တိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ တတ္ထ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သာ တဏှာ သဗ္ဗာပိ န ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနာမံ န လဘတီတိ။ ယဒိ ပန လောဘော ကာမာသဝဘဝါသဝဝိနိမုတ္တောပိ သိယာ၊ သော ယဒါ ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု စိတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ တေန သမ္ပယုတ္တော အဝိဇ္ဇာသဝေါ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တောတိ ဒေါမနဿဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တဿ ဝိယ တဿပိ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တတာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ ‘‘စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပန္နော မောဟော သိယာ အာသဝသမ္ပယုတ္တော၊ သိယာ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တော’’တိ။ ‘‘ကာမာသဝေါ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၆၅)၊ ‘‘ကာမာသဝံ ပဋိစ္စ ဒိဋ္ဌာသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၃။၁၀၉) စ ဝစနတော ဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂေါ ကာမာသဝေါ န ဟောတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ကိဉ္စ အဘိဇ္ဈာကာမရာဂါနံ ဝိသေသော အာသဝဒွယဧကာသဝဘာဝေါ သိယာ၊ န အဘိဇ္ဈာယ စ နောအာသဝဘာဝေါတိ နောအာသဝလောဘဿ သဗ္ဘာဝေါ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ န ဟိ အတ္ထိ အဘိဓမ္မေ ‘‘အာသဝေါ စ နောအာသဝေါ စ ဓမ္မာ အာသဝဿ ဓမ္မဿ အာသဝဿ စ နောအာသဝဿ စ ဓမ္မဿ ဟေတုပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၃။၁၆-၁၇) သတ္တမော နဝမော စ ပဉှော။ ဂဏနာယဉ္စ ‘‘ဟေတုယာ သတ္တာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၃။၄၀) ဝုတ္တံ၊ နော ‘‘နဝါ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေ ပန လောဘေ နောအာသဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ သတ္တမနဝမာပိ ပဉှာ ဝိဿဇ္ဇနံ လဘေယျုံ၊ ဂဏနာယ စ ‘‘ဟေတုယာ နဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န ပန ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေ စ လောဘေ နောအာသဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တမေဝ။ ယသ္မာ ပန သုတ္တန္တဒေသနာ နာမ ပရိယာယကထာ၊ န အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ နိပ္ပရိယာယကထာ၊ တသ္မာ ဗလဝကာမရာဂဿေဝ ကာမာသဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမာသဝေါတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဘဝါဘိနန္ဒနန္တိ။

သာမညေန ဘဝါသဝေါ ဒိဋ္ဌာသဝံ အန္တောဂဓံ ကတွာ ဣဓ တယော ဧဝ အာသဝါ ဝုတ္တာတိ တဿ တဒန္တောဂဓတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ဒိဋ္ဌာသဝေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ဘဝါသဝဿ အနိမိတ္တဝိမောက္ခပဋိပက္ခတံ။ စတူသု သစ္စေသု အညာဏန္တိ ဣဒံ သုတ္တန္တနယံ နိဿာယ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာ ဟေသာတိ၊ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝါ ပုဗ္ဗန္တာဒီနံ။ ယထာ အတ္ထတော ကာမာသဝါဒယော ဝဝတ္ထာပိတာ၊ တထာ နေသံ ဥပ္ပာဒဝဍ္ဎိယော ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဂုဏေ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာဒတော မနသိကရောတောတိ ‘‘သုဘသုခါ’’တိအာဒိနာ အဿာဒနဝသေန မနသိ ကရောန္တဿ။ စတုဝိပလ္လာသပဒဋ္ဌာနဘာဝေနာတိ သုဘသညာဒီနံ ဝတ္ထုဘာဝေန။ ဝုတ္တနယပစ္စနီကတောတိ ‘‘ကာမာ နာမေတေ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ကာမဂုဏေသု အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗကနေက္ခမ္မပဋိပတ္တိယာ ဆန္ဒရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘယတော သမုစ္ဆိန္ဒန္တဿ စ အနုပ္ပန္နော စ ကာမာသဝေါ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော စ ပဟီယတိ။ တထာ မဟဂ္ဂတဓမ္မေသု စေဝ သကလတေဘူမကဓမ္မေသု စ အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗကအနိစ္စာဒိမနသိကာရဝသေန နိဿရဏပဋိပတ္တိယာ အနုပ္ပန္နာ စ ဘဝါသဝအဝိဇ္ဇာသဝါ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ ပဟီယန္တီတိ ဧဝံ တဏှာပက္ခေ ဝုတ္တဿ နယဿ ပဋိပက္ခတော သုက္ကပက္ခေ ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တယော ဧဝါတိ အဘိဓမ္မေ ဝိယ ‘‘စတ္တာရော’’တိ အဝတွာ ကသ္မာ တယော ဧဝ အာသဝါ ဣဓ ဣမိဿံ ဒဿနာပဟာတဗ္ဗကထာယံ ဝုတ္တာ? တတ္ထ ကာမာသဝဿ တဏှာပဏိဓိဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခပဋိပက္ခတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘဝေသု နိစ္စဂ္ဂါဟာနုသာရတော ယေဘုယျတော ဘဝရာဂသမ္ပတ္တိတော ဘဝါသဝဿ အနိမိတ္တဝိမောက္ခပဋိပက္ခတာ၊ ဘဝဒိဋ္ဌိယာ ပန ဘဝါသဝဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ အနတ္တသညာယ ဉာဏာနုဘာဝသိဒ္ဓိတော အဝိဇ္ဇာသဝဿ သုညတဝိမောက္ခပဋိပက္ခတာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ အာသဝကထာယံ။ ဝဏ္ဏိတန္တိ ကထိတံ။ အဘေဒတောတိ သာမညတော။

၁၈။ ကာမာသဝါဒီနန္တိ မနုဿလောကဒေဝလောကဂမနီယာနံ ကာမာသဝါဒီနံ။ နိရယာဒိဂမနီယာ ပန ကာမာသဝါဒယော ‘‘ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗေ အာသဝေ’’တိ ဧတ္ထေဝ သမာရုဠှာ။ အထ ဝါ ယဒဂ္ဂေန သော ပုဂ္ဂလောဒဿနာပဟာတဗ္ဗာနံ အာသဝါနံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ တဒဂ္ဂေန ကာမာသဝါဒီနမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနံ။ န ဟိ သမညာဘေဒေန ဝတ္ထုဘေဒေါ အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သာမညတော ဝုတ္တာန’’န္တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဒဿနာပဟာတဗ္ဗေသု အာသဝေသု ဒဿေတဗ္ဗေသု ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟ’’န္တိအာဒိနာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာသီသေန စေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧဝန္တိ ယထာ သောဠသဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ အယောနိသောမနသိကာရောတိ။

ဝိဇ္ဇမာနတံ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စာတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၂၀) သဿတာသင်္ကံ နိဿာယ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ အတီတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတံ၊ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိအာသင်္ကံ နိဿာယ ‘‘ယတော ပဘုတိ အဟံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ န နု ခေါ အဟောသိ’’န္တိ အတီတေ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ။ ကသ္မာ? ဝိစိကိစ္ဆာယ အာကာရဒွယာဝလမ္ဗနတော။ တဿာ ပန အတီတဝတ္ထုတာယ ဂဟိတတ္တာ သဿတာဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိအာကာရနိဿယတာ ဒဿိတာ။ ဧဝံ အာသပ္ပနပရိသပ္ပနာပဝတ္တိကံ ကတ္ထစိပိ အပ္ပဋိဝတ္တိဟေတုဘူတံ ဝိစိကိစ္ဆံ ကသ္မာ ဥပ္ပာဒေတီတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကိံ ကာရဏန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ သွေဝ ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ ဧဝ။ ယဒိ ဧဝံ တဿ အယောနိသောမနသိကာရေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာပန္နန္တိ အာဟ ‘‘နနု စ ပုထုဇ္ဇနောပိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိ။ တတ္ထာတိ ယောနိသောမနသိကရဏေ။

ဇာတိလိင်္ဂူပပတ္တိယောတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒိဇာတိံ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာဒိလိင်္ဂံ ဒေဝမနုဿာဒိဥပပတ္တိဉ္စ။ နိဿာယာတိ ဥပါဒါယ။

တသ္မိံ ကာလေ သတ္တာနံ မဇ္ဈိမပ္ပမာဏံ၊ တေန ယုတ္တော ပမာဏိကော၊ တဒဘာဝတော၊ တတော အတီတဘာဝတော ဝါ အပ္ပမာဏိကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ။ တေ ဟိ ‘‘ကထံ နု ခေါတိ ဣဿရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ ပုဗ္ဗကတေန ဝါ အဟေတုတော ဝါ နိဗ္ဗတ္တောတိ စိန္တေတီ’’တိ အာဟု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟေတုတော ကင်္ခတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ။ အဟေတုတော နိဗ္ဗတ္တိကင်္ခါပိ ဟိ ဟေတုပရာမသနမေဝါတိ။

ပရမ္ပရန္တိ ပုဗ္ဗာပရပ္ပဝတ္တိံ။ အဒ္ဓါနန္တိ ကာလာဓိဝစနံ၊ တဉ္စ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝိဇ္ဇမာနတံ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စာတိ သဿတာသင်္ကံ နိဿာယ ‘‘ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟမနာဂတမဒ္ဓါန’’န္တိ အနာဂတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတံ၊ ဥစ္ဆေဒါသင်္ကံ နိဿာယ ‘‘ယသ္မိဉ္စ အတ္တဘာဝေ အဟံ၊ တတော ပရံ န နု ခေါ ဘဝိဿာမီ’’တိ အနာဂတေ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတီတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

ပစ္စုပ္ပန္နမဒ္ဓါနန္တိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ပဋိသန္ဓိံ အာဒိံ ကတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ကထံ ဣဒံ ကထ’’န္တိ ပဝတ္တနတော ကထံကထာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ကထံကထီတိ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ။ ကာ ဧတ္ထ စိန္တာ၊ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ဗာလပုထုဇ္ဇနောတိ ပဋိကစ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တံ မဟာမာတာယ ပုတ္တံ။ မုဏ္ဍေသုန္တိ မုဏ္ဍေန အနိစ္ဆန္တံ ဇာဂရဏကာလေ န သက္ကာတိ သုတ္တံ မုဏ္ဍေသုံ ကုလဓမ္မတာယ ယထာ တံ ဧကစ္စေ ကုလတာပသာ၊ ရာဇဘယေနာတိ စ ဝဒန္တိ။

သီတိဘူတန္တိ ဣဒံ မဓုရကဘာဝပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဝစနံ။ ‘‘သေတိဘူတ’’န္တိပိ ပါဌော၊ ဥဒကေ စိရဋ္ဌာနေန သေတဘာဝံ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။

အတ္တနော ခတ္တိယဘာဝံ ကင်္ခတိ ကဏ္ဏော ဝိယ သူတပုတ္တသညီ။ ဇာတိယာ ဝိဘာဝိယမာနာယ ‘‘အဟ’’န္တိ တဿ အတ္တနော ပရာမသနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧဝဉှိ သိယာ ကင်္ခါ’’တိ။ မနုဿာပိ စ ရာဇာနော ဝိယာတိ မနုဿာပိ ကေစိ ဧကစ္စေ ရာဇာနော ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝုတ္တနယမေဝ ‘‘သဏ္ဌာနာကာရံ နိဿာယာ’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ကထံ နု ခေါသ္မီ’’တိ ပဒေ။ အဗ္ဘန္တရေ ဇီဝေါတိ ပရပရိကပ္ပိတံ အန္တရတ္တာနံ ဝဒတိ။ သောဠသံသာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သရီရ-ပရိမာဏ-ပရိမဏ္ဍလ-အင်္ဂုဋ္ဌယဝပရမာဏု-ပရိမာဏတာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။

‘‘သတ္တပညတ္တိ ဇီဝဝိသယာ’’တိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ မတိမတ္တံ၊ ပရမတ္ထတော ပန သာ အတ္တဘာဝဝိသယာဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တဘာဝဿ အာဂတိဂတိဋ္ဌာန’’န္တိ၊ ယတာယံ အာဂတော၊ ယတ္ထ စ ဂမိဿတိ၊ တံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။

၁၉။ ယထာ အယံ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အယံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါ ဝိစိကိစ္ဆာ ယထာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော။ ဧတေန ဝိစိကိစ္ဆာယ အတ္တာဘိနိဝေသသန္နိဿယတမာဟ။ ယထာ ဟိ ဝိစိကိစ္ဆာ အတ္တာဘိနိဝေသံ နိဿာယ ပဝတ္တတိ၊ ယတော သာ သဿတာဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိသဿတုစ္ဆေဒါကာရာဝလမ္ဗိနီ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ အတ္တာဘိနိဝေသောပိ တံ နိဿာယ ပဝတ္တတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟ’’န္တိအာဒိနာ အန္တောဂဓာဟံကာရဿ ကထံကထိဘာဝဿ အတ္တဂ္ဂါဟသန္နိဿယဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘သဝိစိကိစ္ဆဿ အယောနိသောမနသိကာရဿ ထာမဂတတ္တာ’’တိ။ ဝိကပ္ပတ္ထောတိ အနိယမတ္ထော။ ‘‘အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ သုဋ္ဌု ဒဠှဘာဝေနာတိ အဘိနိဝေသဿ အတိဝိယ ထာမဂတဘာဝေန။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဘဝေ။ ပစ္စုပ္ပန္နမေဝါတိ အဝဓာရဏေန အနာဂတေ အတ္ထိဘာဝံ နိဝတ္တေတိ၊ န အတီတေ တတ္ထပိ သတိ အတ္ထိတာယ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟဿ သဗ္ဘာဝတော။ အတီတေ ဧဝ နတ္ထိ၊ န အနာဂတေပီတိ အဓိပ္ပာယော။

သညာက္ခန္ဓသီသေနာတိ သညာက္ခန္ဓပမုခေန၊ သညာက္ခန္ဓံ ပမုခံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ခန္ဓေတိ ပဉ္စပိ ခန္ဓေ။ အတ္တာတိ ဂဟေတွာတိ ‘‘သဉ္ဇာနနသဘာဝေါ မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝိဿ။ ပကာသေတဗ္ဗံ ဝတ္ထုံ ဝိယ၊ အတ္တာနမ္ပိ ပကာသေန္တော ပဒီပေါ ဝိယ၊ သဉ္ဇာနိတဗ္ဗံ နီလာဒိအာရမ္မဏံ ဝိယ အတ္တာနမ္ပိ သဉ္ဇာနာတီတိ ဧဝံဒိဋ္ဌိတောပိ ဒိဋ္ဌိဂတိတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’’တိ။ သွာယမတ္ထော သညံ တဒညတရဓမ္မေ စ ‘‘အတ္တာ အနတ္တာ’’တိ စ ဂဟဏဝသေန ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သညာက္ခန္ဓသီသေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ခန္ဓဝိနိမုတ္တော အတ္တာတိ ဂဏှတော သဿတဒိဋ္ဌိ၊ ခန္ဓံ ပန ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာပိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယောဝါ’’တိ။

အဘိနိဝေသာကာရာတိ ဝိပရိယေသာကာရာ။ ဝဒတီတိ ဣမိနာ ကာရကဝေဒကသတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဗောဓနသမတ္ထတံ အတ္တနော ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝစီကမ္မဿ ကာရကော’’တိ။ ဝေဒေတီတိ ဝေဒိယော၊ ဝေဒိယောဝ ဝေဒေယျော။ ဤဒိသာနဉှိ ပဒါနံ ဗဟုလာ ကတ္တုသာဓနတံ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ မညန္တိ။ ဥပ္ပာဒဝတော ဧကန္တေနေဝ ဝယော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ သတိ စ ဥဒယဗ္ဗယတ္တေ နေဝ နိစ္စတာတိ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဝဒန္တဿ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရန္တော အာဟ ‘‘ဥပ္ပာဒဝယရဟိတော’’တိ။ သာရဘူတောတိ နိစ္စတာယ ဧဝ သာရဘာဝေါ။ သဗ္ဗကာလိကောတိ သဗ္ဗသ္မိံ ကာလေ ဝိဇ္ဇမာနော။ ပကတိဘာဝန္တိ သဘာဝဘူတံ ပကတိံ၊ ‘‘ဝဒေါ’’တိအာဒိနာ ဝါ ဝုတ္တံ ပကတိသင်္ခါတံ သဘာဝံ။ သဿတိသမန္တိ သဿတိယာ သမံ သဿတိသမံ၊ ထာဝရံ နိစ္စကာလန္တိ အတ္ထော။ တထေဝ ဌဿတီတိ ယေနာကာရေန ပုဗ္ဗေ အဋ္ဌာသိ၊ ဧတရဟိ တိဋ္ဌတိ၊ တထေဝ တေနာကာရေန အနာဂတေပိ ဌဿတီတိ အတ္ထော။

ပစ္စက္ခနိဒဿနံ ဣဒံ-သဒ္ဒဿ အာသန္နပစ္စက္ခဘာဝံ ကတွာ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ဂတ-သဒ္ဒဿ ပဒဝဍ္ဎနမတ္တတံ အာဟ။ ဒိဋ္ဌီသုဂတန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ပရိယာပန္နန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဂမနမတ္တန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏမတ္တံ။ ယထာ ပန ပဗ္ဗတဇလဝိဒုဂ္ဂါနိ ဒုန္နိဂ္ဂမနာနိ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟောပီတိ အာဟ ‘‘ဒုန္နိဂ္ဂမနဋ္ဌေန ဂဟန’’န္တိ။ တံ နာမ ဥဒကံ၊ တံ ဂဟေတွာ တံ အတိက္ကမိတဗ္ဗတော ကန္တာရော၊ နိရုဒကဝနံ၊ တံ ပဝနန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ အညော ပန အရညပဒေသော ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ကန္တာရော ဝိယာတိ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိပီတိ အာဟ ‘‘ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိ။ ဝိနိဝိဇ္ဈနံ ဝိတုဒနံ။ ဝိလောမနံ ဝိပရိဏာမဘာဝေါ။ အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ ဝိစလိတံ ဝိပ္ဖန္ဒိတန္တိ အာဟ ‘‘ကဒါစီ’’တိအာဒိ။ အန္ဒုဗန္ဓနာဒိ ဝိယ နိဿရိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန အသေရိဘာဝကရဏံ ဗန္ဓနဋ္ဌော၊ ကိလေသကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာနံ ပစ္စယဘာဝေန ဒူရဂတမ္ပိ အာကဍ္ဎိတွာ သံယောဇနံ သံယောဇနဋ္ဌော၊ ဒိဋ္ဌိပိ တထာရူပါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌိသံယောဇန’’န္တိ။ ဗန္ဓနတ္ထံ ဒဿေန္တော ကိစ္စသိဒ္ဓိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန…ပေ… မုစ္စတီ’’တိ။ တတ္ထ ဧတေဟီတိ ဣမိနာ ဇာတိအာဒိဒုက္ခဿ ပစ္စယဘာဝမာဟ။ ဇာတိအာဒိကေ ဒုက္ခဓမ္မေ သရူပတော ဒဿေတွာပိ ‘‘န ပရိမုစ္စတိ ဒုက္ခသ္မာ’’တိ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ နာမ သဗ္ဗာနတ္ထကရံ မဟာသာဝဇ္ဇံ သဗ္ဗဿပိ ဒုက္ခဿ မူလဘူတန္တိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံ ဝါ ဗဟုနာ၊ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခတောပိ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၀။ နနု စေတ္ထ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနဒဿနေန သီလဗ္ဗတပရာမာသောပိ ဒဿေတဗ္ဗော၊ ဧဝဉှိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ အာသဝါ အနဝသေသတော ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာမာသဝါဒိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတော ဟောတိ ကာမာသဝါဒိဟေတုကတ္တာ တဿ။ အပ္ပဟီနကာမရာဂါဒိကော ဟိ ကာမသုခတ္ထံ ဝါ ဘဝသုဒ္ဓတ္ထံ ဝါ ဧဝံ ဘဝဝိသုဒ္ဓိ ဟောတီတိ သီလဗ္ဗတာနိ ပရာမသန္တိ၊ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ တပေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ မ။ နိ။ ၂။၇၉)၊ ‘‘တတ္ထ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မော သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)၊ ‘‘သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓိ သီလဗ္ဗတေန သုဒ္ဓီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၂၂) စ သုတ္တေဝုတ္တံ သီလဗ္ဗတံ ပရာမသန္တိ။ တတ္ထ ဘဝသုခဘဝဝိသုဒ္ဓိအတ္ထန္တိ ဘဝသုခတ္ထဉ္စ ဘဝဝိသုဒ္ဓိအတ္ထဉ္စ။ တဿ ဂဟိတတ္တာတိ သီလဗ္ဗတပရာမာသဿ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ ယထာ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၇၇)။ တေသန္တိ ဒဿနပဟာတဗ္ဗာနံ။ ဒဿေတုံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ။ တဗ္ဗိပရီတဿာတိ ယောနိသောမနသိကရောတော ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿ။

တဿာတိ ‘‘သုတဝါ’’တိအာဒိပါဌဿ။ တာဝါတိ ‘‘သုတဝါ’’တိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘သော ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ပဒံ၊ တာဝ ဣမံ ပဒံ အဝဓိံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနာတိ အရိယသပ္ပုရိသ-အရိယဓမ္မ-သပ္ပုရိသဓမ္မ-မနသိကရဏီယ-အမနသိကရဏီယပဒါနံ ယထာက္ကမံ မူလပရိယာယေ ဣဓ ဂဟေတွာ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုတ္တပစ္စနီကတောတိ ‘‘သုတဝါ အရိယသာဝကော၊ အရိယာနံ ဒဿာဝီ၊ သပ္ပုရိသာနံ ဒဿာဝီ’’တိ ဧတေသံ ပဒါနံ သဗ္ဗာကာရေန ဝုတ္တဝိပရီတတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကောဝိဒဝိနီတပဒါနံ ပန န သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဝုတ္တဝိပရီတတော။ အရဟာ ဟိ နိပ္ပရိယာယေန အရိယဓမ္မေ ကောဝိဒေါ အရိယဓမ္မေ သုဝိနီတော စ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စနီကတော စ သဗ္ဗာကာရေန…ပေ… အရိယသာဝကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဘင်္ဂဉာဏတော ပဋ္ဌာယ သိခါပတ္တဝိပဿနာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တံ။ တဒနုရူပေန အတ္ထေနာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ အနုရူပေန အရိယဋ္ဌေန၊ န ပဋိဝေဓဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော ဟိ အယံ။ ယထာ စဿ ‘‘ယောပိ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘သောပိ ဝုစ္စတိ သိက္ခတီတိ သေက္ခော’’တိ ပရိယာယေန သေက္ခသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃) သေက္ခဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ ဣဓ အရိယသာဝကဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာလက္ခဏေဟိ ယေ အရိယသပ္ပုရိသဓမ္မဝိနယသင်္ခါတာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ တိဿော သိက္ခာ ဧဝ ဝါ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေသံ ဝသေန ဣမဿ အရိယသာဝကာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘တဒနုရူပေန အတ္ထေနာ’’တိ။ အရိယဿ သာဝကောတိ ဝါ အရိယသာဝကတ္ထေန ဧဝ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ (သု။ နိ။ ၄၁၀)။ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အနိဝတ္တိပဋိပဒါယံ ဌိတဿ ဂဟဏတ္ထန္တိ ယထာဝုတ္တာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ သုဋ္ဌုတရံ ယုဇ္ဇတေဝ။

၂၁။ ယထာ ဓာတုမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိဋ္ဌော ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကော အာယတနာဒိမုခေန အဘိနိဝိဋ္ဌော အာယတနာဒိကမ္မဋ္ဌာနိကော၊ ဧဝံ သစ္စမုခေန အဘိနိဝိဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ‘‘စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကော’’တိ။ စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ ကာတဗ္ဗတော ကမ္မံ၊ ဘာဝနာ။ ကမ္မမေဝ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဌာနံ ကာရဏန္တိ၊ ကမ္မေ ဝါ ယထာဝုတ္တနဋ္ဌေန ဌာနံ အဝဋ္ဌာနံ ဘာဝနာရမ္ဘောကမ္မဋ္ဌာနံ၊ တဒေဝ စတုသစ္စမုခေန ပဝတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကော။ ဥဘယံ နပ္ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ အပ္ပဝတ္တိ။ ဥဂ္ဂဟိတစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနောတိ စ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ပါဠိတော အတ္ထတော စ ဥဂ္ဂဟေတွာ မနသိကာရယောဂ္ဂံ ကတွာ ဌိတော။ ဝိပဿနာမဂ္ဂံ သမာရုဠှောတိ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနေ ပတိဋ္ဌာယ တဒေဝ နာမရူပံ အနိစ္စာဒိတော သမ္မသန္တော။ သမန္နာဟရတီတိ ဝိပဿနာဝဇ္ဇနံ သန္ဓာယာဟ၊ တသ္မာ ယထာ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သမန္နာဟရတိ အာဝဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကထံ ပနေတ္ထ ‘‘မနသိ ကရောတီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝိပဿတီ’’တိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ စ ဣမသ္မိံ သုတ္တေတိ အတ္ထော။ ဝိပဿတီတိ စ ယထာ ဥပရိ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဉာဏစက္ခုနာ ဝိပဿတိ၊ ဩလောကေတီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ပုရိမဉှိ သစ္စဒွယံ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဣတရံ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရံ။

အဘိနိဝေသောတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ဝိပဿနာပဋိပတ္တိ။ တဒါရမ္မဏေတိ တံ ရူပက္ခန္ဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တေ။ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ဝဝတ္ထပေတွာတိ အဝိပရီတံ အတ္တနော အာရမ္မဏံ သဘာဝစ္ဆေဒနာဒိကိစ္စဉ္စေဝ အညာဏာဒိလက္ခဏဉ္စ အသင်္ကရတော ဟဒယေ ဌပေတွာ။ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေ ကတေပိ ဓမ္မာနံ သလက္ခဏဝဝတ္ထာပနံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန သုဝဝတ္ထာပိတံ နာမ ဟောတီတိ ဒဿေတိ ယထာ ‘‘ဒွိက္ခတ္တုံ ဗဒ္ဓံ သုဗဒ္ဓ’’န္တိ။ ဧဝဉှိ ဉာတပရိညာယ ကိစ္စံ သိဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ။ ပစ္စယတော ပစ္စယုပ္ပန္နတော စ ဝဝတ္ထာပိတတ္တာ ပါကဋဘာဝေန သိဒ္ဓေနပိ သိဒ္ဓဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဟုတွာ ဟောန္တီ’’တိ။ အနိစ္စလက္ခဏံ အာရောပေတီတိ အသတော ဟိ ဥပ္ပာဒေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န သတော၊ ဥပ္ပာဒဝန္တတော စ နေသံ ဧကန္တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိဘာဝတော၊ သတိ ဥပ္ပာဒေ အဝဿံဘာဝီ နိရောဓောတိ နတ္ထေဝ နိစ္စတာဝကာသောတိ။ သူပဋ္ဌိတာနိစ္စတာယ စ ဥဒယဗ္ဗယဓမ္မေဟိ အဘိဏှပဋိပီဠနတော ဒုက္ခမနဋ္ဌေန ဒုက္ခံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခာတိ ဒုက္ခလက္ခဏံ အာရောပေတီ’’တိ။ ကတ္ထစိပိ သင်္ခါရဂတေ ‘‘မာ ဇီရိ မာ ဗျာဓိယီ’’တိ အလဗ္ဘနတော နတ္ထိ ဝသဝတ္တနန္တိ အာဟ ‘‘အဝသဝတ္တနတော အနတ္တာတိ အနတ္တလက္ခဏံ အာရောပေတီ’’တိ။ ပဋိပါဋိယာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိပရမ္ပရာယ။

တသ္မိံ ခဏေတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ။ ဧကပဋိဝေဓေနေဝါတိ ဧကဉာဏေနေဝ ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ပဋိဝေဓော ပဋိဃာတာဘာဝေန ဝိသယေ နိဿင်္ဂစာရသင်္ခါတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ။ အဘိသမယော အဝိရဇ္ဈိတွာ ဝိသယဿ အဓိဂမသင်္ခါတော အဝဗောဓော။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပရိညာပဋိဝေဓော။ အယံ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော၊ န ပန မဂ္ဂဉာဏဿ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာပိ ဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘န ဟိဿ တသ္မိံ သမယေ’’တိအာဒိ။ ပဟီနဿ ပုန အပ္ပဟာတဗ္ဗတာယ ပကဋ္ဌံ ဟာနံ စဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ ပဟာနံ၊ ပဟာနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပဟာနပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယေန ကိလေသေန အပ္ပဟီယမာနေန မဂ္ဂဘာဝနာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အသတိ စ မဂ္ဂဘာဝနာယ ယော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တဿ ကိလေသဿ ပဒဃာတံ ကရောန္တဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တဿ ဉာဏဿ တထာပဝတ္တိယာ ပဋိဃာတာဘာဝေန နိဿင်္ဂစာရံ ဥပါဒါယ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သစ္ဆိကိရိယာ ပစ္စက္ခကရဏံ၊ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကာဒိကေ မုဉ္စိတွာ သရူပတော အာရမ္မဏကရဏံ ဣဒံ တန္တိ ယထာသဘာဝတော ဂဟဏံ၊ သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော။ အယံ ပန ယဿ အာဝရဏဿ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော ဉာဏံ နိရောဓံ အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ၊ တဿ သမုစ္ဆိန္ဒနတော တံ သရူပတော ဝိဘာဝိတမေဝ ပဝတ္တတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တော။

ဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ ဝဍ္ဎနာ စ၊ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန၊ ဒုတိယာဒီသု ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဝါ ဥဘယထာပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဌမမဂ္ဂေါပိ ဟိ ယထာရဟံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယံ ပဝတ္တံ ပရိဇာနနာဒိံ ဝဍ္ဎေန္တော ပဝတ္တောတိ တတ္ထာပိ ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဒုတိယာဒီသုပိ အပ္ပဟီနကိလေသပ္ပဟာနတော ပုဂ္ဂလန္တရသာဓနတော ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ၊ သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ဘာဝနာ ပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ဟိ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ မဂ္ဂဓမ္မာနံ သရူပပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော၊ တိဋ္ဌတု တာဝ ယထာဓိဂတမဂ္ဂဓမ္မံ ယထာပဝတ္တေသု ဖလဓမ္မေသုပိ အယံ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မေသု ဝိယ ဝိဂတသမ္မောဟောဝ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ပတ္တဓမ္မော ဝိဒိတဓမ္မော ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၉၊ ၃၅၆၊ မဟာဝ။ ၂၇၊ ၅၇)။ ယတော စဿ ဓမ္မတာသဉ္စောဒိတာ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မာဝလမ္ဗိနိယော မဂ္ဂဝီထိတော ပရတော မဂ္ဂဖလပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသနိဗ္ဗာနာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တန္တိ။ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာ ဟိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော။ အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ‘‘ပရိညာဘိသမယေနာ’’တိအာဒီသုပိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘူတတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘နော စ ခေါ အညမညေန ဉာဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂဉာဏံ စတူသု သစ္စေသု နာနာဘိသမယဝသေန ကိစ္စကရဏံ၊ န ဧကာဘိသမယဝသေန။ တဉှိ ကာလေန ဒုက္ခံ ပဇာနာတိ၊ ကာလေန သမုဒယံ ပဇဟတိ၊ ကာလေန နိရောဓံ သစ္ဆိကရောတိ၊ ကာလေန မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ၊ အညထာ ဧကဿ ဉာဏဿ ဧကသ္မိံ ခဏေ စတုကိစ္စကရဏံ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိဒံ ကတ္ထစိ ဒိဋ္ဌမ္ပိ သုတ္တံ အတ္ထီ’’တိ။ သော ဝတ္တဗ္ဗော – ယဒိ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ နာနာဘိသမယဝသေန သစ္စာနိ အဘိသမေတိ၊ န ဧကာဘိသမယဝသေန၊ ဧဝံ သန္တေ ပစ္စေကမ္ပိ သစ္စေသု နာနက္ခဏေနေဝ ပဝတ္တေယျ၊ န ဧကက္ခဏေန၊ တထာ သတိ ဒုက္ခာဒီနံ ဧကဒေသေကဒေသမေဝ ပရိဇာနာတိ ပဇဟတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ နာနာဘိသမယေ ပဌမမဂ္ဂါဒီဟိ ပဟာတဗ္ဗာနံ သညောဇနတ္တယာဒီနံ ဧကဒေသေကဒေသပ္ပဟာနံ သိယာတိ ဧကဒေသသောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌာဒိတာ၊ တတော ဧဝ ဧကဒေသသောတာပန္နာဒိတာ စ အာပဇ္ဇတိ အနန္တရဖလတ္တာ လောကုတ္တရကုသလာနံ၊ န စ တံ ယုတ္တံ။ န ဟိ ကာလဘေဒေန ဝိနာ သော ဧဝ သောတာပန္နော စ အသောတာပန္နော စာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။

အပိစာယံ နာနာဘိသမယဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘မဂ္ဂဉာဏံ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ကိံ အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ ဥဒါဟု ကိစ္စတော’’တိ? ဇာနမာနော ‘‘ကိစ္စတော’’တိ ဝဒေယျ၊ ‘‘ကိစ္စတော ပဋိဝိဇ္ဈန္တဿ ကိံ နာနာဘိသမယေနာ’’တိ ဝတွာ ပဋိပါဋိယာနိဒဿနေန သညာပေတဗ္ဗော။ အထ ‘‘အာရမ္မဏတော’’တိ ဝဒေယျ၊ ဧဝံ သန္တေ တဿ ဉာဏဿ ဝိပဿနာဉာဏဿ ဝိယ ဒုက္ခသမုဒယာနံ အစ္စန္တပရိညာသမုစ္ဆေဒါ န ယုတ္တာ အနိဿဋတ္တာ။ တထာ မဂ္ဂဒဿနံ။ န ဟိ မဂ္ဂေါ သယမေဝ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတီတိ ယုတ္တံ၊ မဂ္ဂန္တရပရိကပ္ပနာယ ပန အနဝဋ္ဌာနံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တီဏိ သစ္စာနိ ကိစ္စတော၊ နိရောဓံ ကိစ္စတော စ အာရမ္မဏတော စ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဧဝံ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈန္တဿ မဂ္ဂဉာဏဿ နတ္ထေဝ နာနာဘိသမယော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယော ဘိက္ခဝေ ဒုက္ခံ ပဿတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိအာဒိ။ န စေတံ ကာလန္တရဒဿနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယော နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဒုက္ခံ ပဿတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ …ပေ… ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) ဧကစ္စဒဿနသမင်္ဂိနော အညသစ္စဒဿနသမင်္ဂိဘာဝဝိစာရဏာယံ တဒတ္ထသာဓနတ္ထံ အာယသ္မတာ ဂဝမ္ပတိတ္ထေရေန အာဘတတ္တာ၊ ပစ္စေကဉ္စ သစ္စတ္တယဒဿနဿ ယောဇိတတ္တာ၊ အညထာ ပုရိမဒိဋ္ဌဿ ပုန အဒဿနတော သမုဒယာဒိဒဿနမယောဇနိယံ သိယာ။ န ဟိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ လောကိယမဂ္ဂေါ ဝိယ ကတကာရီဘာဝေန ပဝတ္တတိ သမုစ္ဆေဒကတ္တာ၊ တထာ ယောဇနေန စ သဗ္ဗဒဿနံ ဒဿနန္တရပရမန္တိ ဒဿနာနုပရမော သိယာတိ ဧဝံ အာဂမတော ယုတ္တိတော စ နာနာဘိသမယော န ယုဇ္ဇတီတိ သညာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ စေ သညတ္တိံ ဂစ္ဆတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ဂစ္ဆတိ၊ အဘိဓမ္မေ (ကထာ။ ၂၇၄) ဩဓိသောကထာယ သညာပေတဗ္ဗောတိ။

နိရောဓံ အာရမ္မဏတောတိ နိရောဓမေဝ အာရမ္မဏတောတိ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗော၊ န အာရမ္မဏတောဝါတိ။ တေန နိရောဓေ ကိစ္စတောပိ ပဋိဝေဓော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တသ္မိံ သမယေတိ သစ္စာနံ အဘိသမယေ။ ဝီသတိဝတ္ထုကာတိအာဒိ ‘‘တီဏိ သညောဇနာနီ’’တိ ဝုတ္တာနံ သရူပဒဿနံ။ စတူသု အာသဝေသူတိ ဣဒံ အဘိဓမ္မနယေန ဝုတ္တံ၊ န သုတ္တန္တနယေန။ န ဟိ သုတ္တေ ကတ္ထစိ စတ္တာရော အာသဝါ အာဂတာ အတ္ထိ။ ယဒိ ဝိစိကိစ္ဆာ န အာသဝေါ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဝိစိကိစ္ဆာ သီလဗ္ဗတပရာမာသော၊ ဣမေ ဝုစ္စန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နတ္တာတိ ဧတေန သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ ဝိယ ပညာက္ခန္ဓေ ကိစ္စသဘာဂတာယ ဣဓ ဝိစိကိစ္ဆာယ အာသဝသင်္ဂဟော ကတောတိ ဒဿေတိ။

သဗ္ဗော အတ္တဂ္ဂါဟော သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ…ပေ… ဝိဘတ္တာ’’တိ။ သာ ဟိ ဒိဋ္ဌိ ဧကသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ သန္တာနေ စ ဌိတံ ဧကဋ္ဌံ၊ တတ္ထ ပဌမံ သဟဇာတေကဋ္ဌံ၊ ဣတရံ ပဟာနေကဋ္ဌံ၊ တဒုဘယမ္ပိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌာသဝေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗထာပီတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန၊ သဟဇာတေကဋ္ဌပဟာနေကဋ္ဌပ္ပကာရေဟီတိ အတ္ထော။ အဝသေသာတိ ဒိဋ္ဌာသဝတော အဝသိဋ္ဌာ။ တယောပိ အာသဝါတိ ကာမာသဝဘဝါသဝအဝိဇ္ဇာသဝါ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ‘‘စတူသု အာသဝေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဗဟူ ဧဝေတ္ထ အာသဝါ ပဟာတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော ‘‘ဣမေ ဝုစ္စန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ။ ပေါရာဏာနန္တိ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ၊ ‘‘ပုရာတနာနံ မဇ္ဈိမဘာဏကာန’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။

ဒဿနာ ပဟာတဗ္ဗာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

ဒဿနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သံဝရာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ

၂၂။ သံဝရာဒီဟီတိ သံဝရပဋိသေဝနအဓိဝါသနပရိဝဇ္ဇနဝိနောဒနေဟိ။ သဗ္ဗေသမ္ပီတိ စတုန္နမ္ပိ အရိယမဂ္ဂါနံ။ အယန္တိ သံဝရာပဟာတဗ္ဗာဒိကထာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဥပက္ကိလေသဝိသောဓနံ အာဒိံ ကတွာ အာသဝက္ခယပဋိပတ္တိဒဿနတ္ထ’’န္တိ သုတ္တန္တဒေသနာယ ပယောဇနံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သက္ကာ အာဒိတော ဧဝ အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတုံ၊ အထ ခေါ သမာဒိန္နသီလော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ‘‘သင်္ခါယေကံ ပဋိသေဝတိ၊ သင်္ခါယေကံ အဓိဝါသေတိ၊ သင်္ခါယေကံ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ သင်္ခါယေကံ ဝိနောဒေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈၊ မ။ နိ။ ၂။၁၆၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ စတုရာပဿေနပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇမာနော သမ္မသနဝိဓိံ ဩတရိတွာ အနုက္ကမေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အာသဝေ ခေပေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာသမုဒ္ဒေါ အနုပုဗ္ဗနိန္နော အနုပုဗ္ဗပေါဏော အနုပုဗ္ဗပဗ္ဘာရော၊ န အာယတကေနေဝ ပပါတော၊ ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အနုပုဗ္ဗသိက္ခာ အနုပုဗ္ဗကိရိယာ အနုပုဗ္ဗပဋိပဒါ၊ န အာယတကေနေဝ အညာပဋိဝေဓော’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅)။

ဣဓာတိ အယံ ဣဓ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗာကာရတော ဣန္ဒြိယသံဝရသံဝုတဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဿယဘူတသာသနပရိဒီပနော၊ အညသာသနဿ တထာဘာဝပဋိသေဓနော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမသ္မိံ သာသနေ’’တိ။ အာဒီနဝပဋိသင်္ခါတိ အာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာ။ သမ္ပလိမဋ္ဌန္တိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၅၈) ဃံသိတံ။ အနုဗျဉ္ဇနသောတိ ဟတ္ထပါဒဟသိတကထိတဝိလောကိတာဒိပ္ပကာရဘာဂသော။ တဉှိ အယောနိသော မနသိကရောတော ကိလေသာနံ အနု အနု ဗျဉ္ဇနတော ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တာဒိကဿ ဝါ ကိလေသဝတ္ထုဘူတဿ ဝါ နိမိတ္တဿ ဂါဟော။ အာဒိတ္တပရိယာယနယေနာတိ အာဒိတ္တပရိယာယေ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄) အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ အာဒီနဝပဋိသင်္ခါတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဣတ္ထိယာ ဣန္ဒြိယန္တိ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ၊ န ဧဝမိဒံ၊ ဣဒံ ပန စက္ခုမေဝ ဣန္ဒြိယန္တိ စက္ခုန္ဒြိယန္တိ။ တိတ္ထကာကော ဝိယာတိ တိတ္ထေ ကာကော တိတ္ထကာကော၊ နဒိယာ သမတိက္ကမနတိတ္ထေ နိယတဋ္ဌိတိကော။ အာဝါဋကစ္ဆပေါတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဧဝံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ စက္ခုန္ဒြိယေ နိယတဋ္ဌာနော သံဝရော စက္ခုန္ဒြိယသံဝရော။ မုဋ္ဌဿစ္စံ သတိပဋိပက္ခာ အကုသလဓမ္မာ။ ယဒိပိ အညတ္ထ အသင်္ခေယျမ္ပိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ နိရန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပသာဒဃဋ္ဋနာဝဇ္ဇနုပ္ပာဒါနံ ပန အန္တရေ ဒွေ ဧဝ ဘဝင်္ဂစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အယံ စိတ္တနိယာမောတိ အာဟ ဘဝင်္ဂေ ‘‘ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ’’တိ။

ဇဝနက္ခဏေ ပန သစေ ဒုဿီလျံ ဝါတိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၊ ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁၃၅၂) ပုန အဝစနတ္ထံ ဣဓေဝ သဗ္ဗံ ဝုတ္တန္တိ ဆသု ဒွါရေသု ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဉ္စဒွါရေ ကာယဝစီဒုစ္စရိတသင်္ခါတော ဒုဿီလျသံဝရော အတ္ထီတိ သော မနောဒွါရဝသေန၊ ဣတရော ဆန္နမ္ပိ ဒွါရာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ မုဋ္ဌဿစ္စာဒီနဉှိ သတိပဋိပက္ခာဒိလက္ခဏာနံ အကုသလဓမ္မာနံ သိယာ ပဉ္စဒွါရေ ဥပ္ပတ္တိ၊ န တွေဝ ကာယိကဝါစသိကဝီတိက္ကမဘူတဿ ဒုဿီလျဿ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနာနံ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာတိ။

ယထာ ကိန္တိ ယေန ပကာရေန ဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အသံဝရော ‘‘စက္ခုဒွါရေ အသံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ နိဒဿနံ ကိန္တိ အတ္ထော။ ယထာတိအာဒိနာ နဂရဒွါရေ အသံဝရေ သတိ တံသမ္ဗန္ဓာနံ ဃရာဒီနံ အသံဝုတတာ ဝိယ ဇဝနေ အသံဝရေ သတိ တံသမ္ဗန္ဓာနံ ဒွါရာဒီနံ အသံဝုတတာတိ အညာသံဝရေ အညာသံဝုတတာသာမညမေဝ နိဒဿေတိ၊ န ပုဗ္ဗာပရသာမညံ၊ အန္တောဗဟိသာမညံ ဝါ။ သမ္ဗန္ဓော စ ဇဝနေန ဒွါရာဒီနံ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္စယဘာဝေန ပုရိမနိပ္ဖန္နံ ဇဝနကာလေ အသန္တမ္ပိ ဘဝင်္ဂါဒိ ဖလနိပ္ဖတ္တိယာ စက္ခာဒိ ဝိယ သန္တံယေဝ နာမ။ န ဟိ ဓရမာနံယေဝ ‘‘သန္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ သတိ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒိကေ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဇဝနံ ဗာဟိရံ ဝိယ ကတွာ နဂရဒွါရသမာနံ ဝုတ္တံ။ ဣတရဉ္စ အန္တောနဂရဃရာဒိသမာနံ။ ဇဝနဿ ဟိ ပရမတ္ထတော အသတိပိ ဗာဟိရဘာဝေ ဣတရဿ စ အဗ္ဘန္တရဘာဝေ ‘‘ပဘဿရမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉) အာဒိဝစနတော အာဂန္တုကဘူတဿ ကဒါစိ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဇဝနဿ ဗာဟိရဘာဝေါ၊ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝဿ ဣတရဿ အဗ္ဘန္တရဘာဝေါ စ ပရိယာယတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇဝနေ ဝါ အသံဝရေ ဥပ္ပန္နေ တတော ပရံ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီနံ အသံဝရဟေတုဘာဝါပတ္တိတော နဂရဒွါရသဒိသေန ဇဝနေန ပဝိသိတွာ ဒုဿီလျာဒိစောရာနံ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီသု မုသနံ ကုသလဘဏ္ဍဝိနာသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပ္ပန္နေ ဟိ အသံဝရေ ဒွါရာဒီနံ တဿ ဟေတုဘာဝေါ ပညာယတိ၊ သော စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောယေဝ ဒွါရာဒီနံ သံဝရူပနိဿယဘာဝံ ပဋိဗာဟေန္တောယေဝ ပဝတ္တတီတိ အယဉှေတ္ထ အသံဝရာဒီနံ ပဝတ္တိနယော။ ပဉ္စဒွါရေ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ယထာပစ္စယံ အကုသလဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏေ မနောဒွါရိကဇဝနံ တံယေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ ပုန တသ္မိံယေဝ ဒွါရေ ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိအာဒိနာ ဝိသယံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဇဝနံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ ပုန ဝါရေ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဇဝနံ ဇဝတိ၊ ပုနပိ ယဒိ တာဒိသံ အာရမ္မဏံ အာပါထမာဂစ္ဆတိ၊ တံသဒိသမေဝ ပဉ္စဒွါရေ ရူပါဒီသု ဇဝနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝမေဝ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တ’’န္တိအာဒိ။ အယံ တာဝ အသံဝရပက္ခေ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

သံဝရပက္ခေပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံဝရေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော သံဝုတောတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဥပေတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဧကဇ္ဈံ ကတွာတိ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိ ပဒဉ္စ အတ္ထတော အဘိန္နံ သမာနံ ကတွာ။ အယမေဝ စေတ္ထ အတ္ထော သုန္ဒရတရော ဥပရိပါဠိယာ သံသန္ဒနတော။ တေနာဟ ‘‘တထာဟီ’’တိအာဒိ။ ယန္တိ အာဒေသောတိ ဣမိနာ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန သဒ္ဓိံ ဝစနဝိပလ္လာသော ကတောတိ ဒဿေတိ၊ နိပါတပဒံ ဝါ ဧတံ ပစ္စတ္တပုထုဝစနတ္ထံ။ ဝိဃာတကရာတိ စိတ္တဝိဃာတကရဏာ စိတ္တဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကာ စ။ ယထာဝုတ္တကိလေသဟေတုကာ ဒါဟာနုဗန္ဓာ ဝိပါကာ ဧဝ ဝိပါကပရိဠာဟာ။ ယထာ ပနေတ္ထ အာသဝါ အညေ စ ဝိဃာတကရာ ကိလေသဝိပါကပရိဠာဟာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဒွါရေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဧတ္ထ စ သံဝရဏူပါယော၊ သံဝရိတဗ္ဗံ၊ သံဝရော၊ ယတော သော သံဝရော၊ ယတ္ထ သံဝရော၊ ယဉ္စ သံဝရဖလန္တိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ပဋိသင်္ခါ ယောနိသောတိ ဟိ သံဝရဏူပါယော။ စက္ခုန္ဒြိယံ သံဝရိတဗ္ဗံ။ သံဝရဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ သတိ သံဝရော။ အသံဝုတဿာတိ သံဝရဏာဝဓိ။ အသံဝရတော ဟိ သံဝရဏံ။ သံဝရိတဗ္ဗဂ္ဂဟဏေန သိဒ္ဓါ ဣဓ သံဝရဝိသယော။ စက္ခုန္ဒြိယဉှိ သံဝရဉာဏံ ရူပါရမ္မဏေ သံဝရီယတီတိ အဝုတ္တသိဒ္ဓါယမတ္ထော။ အာသဝတန္နိမိတ္တကိလေသာဒိပရိဠာဟာဘာဝေါ ဖလံ။ ဧဝံ သောတဒွါရာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ မနောဒွါရေ ပဉ္စဒွါရေ စာတိ သဗ္ဗသ္မိံ ဒွါရေ။

သံဝရာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဋိသေဝနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ

၂၃။ ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရန္တိအာဒီသု ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ပစ္စဝေက္ခဏမေဝ ယောနိသော ပဋိသင်္ခါ။ ဤဒိသန္တိ ဧဝရူပံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ။ ဘဝပတ္ထနာယ အဿာဒယတောတိ ဘဝပတ္ထနာမုခေန ဘာဝိတံ အာရမ္မဏံ အဿာဒေန္တဿ။ စီဝရန္တိ နိဝါသနာဒိ ယံ ကိဉ္စိ စီဝရံ။ ပဋိသေဝတီတိ နိဝါသနာဒိဝသေန ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ယာဝဒေဝါတိ ပယောဇနပရိမာဏနိယမနံ။ သီတပဋိဃာတာဒိယေဝ ဟိ ယောဂိနော စီဝရပဋိသေဝနေ ပယောဇနံ။ သီတဿာတိ ဓာတုက္ခောဘတော ဝါ ဥတုပရိဏာမတော ဝါ ဥပ္ပန္နသီတဿ။ ပဋိဃာတာယာတိ ပဋိဗာဟနတ္ထံ တပ္ပစ္စယဿ ဝိကာရဿ ဝိနောဒနတ္ထံ။ ဥဏှဿာတိ အဂ္ဂိသန္တာပတော ဥပ္ပန္နဿ ဥဏှဿ။ ဍံသာဒယော ပါကဋာယေဝ။ ပုန ယာဝဒေဝါတိ နိယတပယောဇနပရိမာဏနိယမနံ။ နိယတဉှိ ပယောဇနံ စီဝရပဋိသေဝနဿ ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနံ၊ ဣတရံ ကဒါစိ ကဒါစိ။ ဟိရိကောပီနန္တိ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနံ။ ယသ္မိဉှိ အင်္ဂေ ဝိဝဋေ ဟိရီကုပ္ပတိ ဝိနဿတိ၊ တံ ဟိရိယာ ကောပနတော ဟိရိကောပီနံ၊ တဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ စီဝရံ ပဋိသေဝတိ။

ပိဏ္ဍပါတန္တိ ယံ ကိဉ္စိ အာဟာရံ။ သော ဟိ ပိဏ္ဍောလျေန ဘိက္ခနာယ ပတ္တေ ပတနတော တတ္ထ တတ္ထ လဒ္ဓဘိက္ခာပိဏ္ဍာနံ ပါတော သန္နိပါတောတိ ‘‘ပိဏ္ဍပါတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ နေဝ ဒဝါယာတိ န ကီဠနာယ။ န မဒါယာတိ န ဗလမဒမာနမဒပုရိသမဒတ္ထံ။ န မဏ္ဍနာယာတိ န အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ပီဏနဘာဝတ္ထံ။ န ဝိဘူသနာယာတိ န တေသံယေဝ သောဘနတ္ထံ၊ ဆဝိသမ္ပတိအတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဣမာနိ စ ပဒါနိ ယထာက္ကမံ မောဟ-ဒေါသ-သဏ္ဌာန-ဝဏ္ဏ-ရာဂူပနိဿယ-ပဟာနတ္ထာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပုရိမံ ဝါ ဒွယံ အတ္တနော အတ္တနော သံကိလေသုပ္ပတ္တိနိသေဓနတ္ထံ၊ ဣတရံ ပရဿပိ။ စတ္တာရိပိ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဿ ပဟာနတ္ထံ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာယဿာတိ ရူပကာယဿ။ ဌိတိယာ ယာပနာယာတိ ပဗန္ဓဋ္ဌိတတ္ထဉ္စေဝ ပဝတ္တိယာ အဝိစ္ဆေဒနတ္ထဉ္စ စိရကာလဋ္ဌိတတ္ထံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တာပနတ္ထံ။ ဝိဟိံသူပရတိယာတိ ဇိဃစ္ဆာဒုက္ခဿ ဥပရမဏတ္ထံ။ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာတိ သာသနမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယာနံ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ။ ဣတီတိ ဧဝံ ဣမိနာ ဥပါယေန။ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီတိ ပုရာဏံ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနံ ပဋိဟနိဿာမိ။ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပာဒေဿာမီတိ နဝံ ဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနံ န ဥပ္ပာဒေဿာမီတိ။ တဿာ ဟိ အနုပ္ပန္နာယ အနုပ္ပဇ္ဇနတ္ထမေဝ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ဧတ္ထ စ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ နာမ ယထာပဝတ္တာ ဇိဃစ္ဆာနိမိတ္တာ ဝေဒနာ။ သာ ဟိ အဘုဉ္ဇန္တဿ ဘိယျော ဘိယျော ပဝဍ္ဎနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာပိ ခုဒါနိမိတ္တာဝ အင်္ဂဒါဟသူလာဒိဝေဒနာ အပ္ပဝတ္တာ။ သာ ဟိ ဘုတ္တပစ္စယာ အနုပ္ပန္နာဝ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ။ ဝိဟိံသာနိမိတ္တတာ စေတာသံ ဝိဟိံသာယ ဝိသေသော။

ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီတိ ယာပနာ စ မေ စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ဘဝိဿတိ။ ယာပနာယာတိ ဣမိနာ ဇီဝိတိန္ဒြိယယာပနာ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ အဝိစ္ဆေဒသင်္ခါတာ ယာပနာတိ အယမေတာသံ ဝိသေသော။ အနဝဇ္ဇတာ စ ဖာသုဝိဟာရော စာတိ အယုတ္တပရိယေသနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂပရိဝဇ္ဇနေန အနဝဇ္ဇတာ၊ ပရိမိတပရိဘောဂေန ဖာသုဝိဟာရော။ အသပ္ပာယာပရိမိတဘောဇနပစ္စယာ အရတိတန္ဒီဝိဇမ္ဘိတာဝိညုဂရဟာဒိဒေါသာဘာဝေန ဝါ အနဝဇ္ဇတာ၊ သပ္ပာယပရိမိတဘောဇနပစ္စယာ ကာယဗလသမ္ဘဝေန ဖာသုဝိဟာရော။ ယာဝဒတ္ထဥဒရာဝဒေဟကဘောဇနပရိဝဇ္ဇနေန သေယျသုခပဿသုခမိဒ္ဓသုခါဒီနံ အဘာဝတော အနဝဇ္ဇတာ၊ စတုပဉ္စာလောပမတ္တညီနဘောဇနေန စတုဣရိယာပထယောဂျတာပါဒနတော ဖာသုဝိဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ၊ အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ၊

အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ၊ ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၃)၊

ဧတ္တာဝတာ ပယောဇနပရိဂ္ဂဟော၊ မဇ္ဈိမာ စ ပဋိပဒါ ဒီပိတာ ဟောတိ။

သေနာသနန္တိ သယနဉ္စ အာသနဉ္စ။ ယတ္ထ ဟိ ဝိဟာရာဒိကေ သေတိ နိပဇ္ဇတိ၊ အာသတိ နိသီဒတိ၊ တံ သေနာသနံ။ ဥတုပရိဿယဝိနောဒနပဋိသလ္လာနာရာမတ္ထန္တိ ဥတုယေဝ ပရိသဟနဋ္ဌေန ပရိဿယော၊ သရီရာဗာဓစိတ္တဝိက္ခေပကရော၊ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တော ဥတု စ သီဟဗျဂ္ဃာဒိပါကဋပရိဿယော စ ရာဂဒေါသာဒိပဋိစ္ဆန္နပရိဿယော စ ဥတုပရိဿယော၊ တဿ ဝိနောဒနတ္ထဉ္စေဝ ဧကီဘာဝသုခတ္ထဉ္စ။ ဣဒဉ္စ စီဝရပဋိသေဝနေ ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနံ ဝိယ တဿ နိယတပယောဇနန္တိ ပုန ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရန္တိ ရောဂဿ ပစ္စနီကပ္ပဝတ္တိယာ ဂိလာနပစ္စယော၊ တတော ဧဝ ဘိသက္ကဿ အနုညာတဝတ္ထုတာယ ဘေသဇ္ဇံ၊ ဇီဝိတဿ ပရိဝါရသမ္ဘာရဘာဝေဟိ ပရိက္ခာရော စာတိ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရော၊ တံ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဝေယျာဗာဓိကာနန္တိ ဗျာဗာဓတော ဓာတုက္ခောဘတော စ တန္နိဗ္ဗတ္တရောဂတော စ ဇာတာနံ။ ဝေဒနာနန္တိ ဒုက္ခဝေဒနာနံ။ အဗျာဗဇ္ဈပရမတာယာတိ နိဒ္ဒုက္ခပရမဘာဝါယ ပဋိသေဝါမီတိ ယောဇနာ။ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပေနေဝ ပါဠိဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နဝဝေဒနုပ္ပာဒနတောပီတိ န ကေဝလံ အာယတိံ ဧဝ ဝိပါကပရိဠာဟာ၊ အထ ခေါ အတိဘောဇနပစ္စယာ အလံသာဋကာဒီနံ ဝိယ နဝဝေဒနုပ္ပာဒနတောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

ပဋိသေဝနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဓိဝါသနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ

၂၄။ ခမောတိ ခမနကော။ ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ စလနံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနပရိစ္စာဂေါတိ အာဟ ‘‘စလတိ ကမ္ပတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီ’’တိ။ အဓိမတ္တမ္ပိ ဥဏှံ သဟတိ၊ သဟန္တော စ န နဂ္ဂသမဏာဒယော ဝိယ သဟတိ၊ အထ ခေါ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနေနာတိ အာဟ ‘‘သွေဝ ထေရော ဝိယာ’’တိ။ ဗဟိစင်္ကမေတိ လေဏတော ဗဟိ စင်္ကမေ။ ဥဏှဘယေနေဝါတိ နရကဂ္ဂိဥဏှဘယေနေဝ။ တေနာဟ ‘‘အဝီစိမဟာနိရယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ’’တိ၊ တမ္ပိ ‘‘မယာ အနေကက္ခတ္တုံ အနုဘူတံ၊ ဣဒံ ပန တတော မုဒုတရ’’န္တိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ။ အဂ္ဂိသန္တာပေါဝ ဝေဒိတဗ္ဗော သူရိယသန္တာပဿ ပရတော ဝုစ္စမာနတ္တာ။

ပရိသုဒ္ဓသီလောဟမသ္မီတိ သဗ္ဗထာပိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓသီလောဟမသ္မီ’’တိ မရဏံ အဂ္ဂဟေတွာ အဝိပ္ပဋိသာရမူလိကံ ပီတိံ ဥပ္ပာဒေသိ။ သဟ ပီတုပ္ပာဒါတိ ဖရဏပီတိယာ ဥပ္ပာဒေန သဟေဝ။ ဝိသံ နိဝတ္တိတွာတိ ပီတိဝေဂေန အဇ္ဈောတ္ထတံ ဒဋ္ဌမုခေနေဝ ဘဿိတွာ။ တတ္ထေဝါတိ သပ္ပေန ဒဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ။ စိတ္တေကဂ္ဂတံ လဘိတွာတိ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၁၁။၁၂) နယေန သမာဓာနံ ပါပုဏိတွာ။

ပစ္စယေသု သန္တောသော ဘာဝနာယ စ အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ အာရာမော အဿာတိ ပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမော၊ တဿ ဘာဝေါ ပစ္စယ…ပေ… ရာမတာ၊ တာယ။ မဟာထေရောတိ ဝုဍ္ဎတရော ထေရော။ ဝစနမေဝ တဒတ္ထံ ဉာပေတုကာမာနံ ပထောတိ ဝစနပထော။

အသုခဋ္ဌေန ဝါ တိဗ္ဗာ။ ယဉှိ န သုခံ၊ တံ အနိဋ္ဌံ ‘‘တိဗ္ဗ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံသဘာဝေါတိ ‘‘အဓိဝါသနဇာတိယော’’တိ ပဒဿ အတ္ထမာဟ။ မုဟုတ္တေန ခဏေဝ ဝါတေ ဟဒယံ ဖာလေတုံ အာရဒ္ဓေယေဝ။ အနာဂါမီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ အရဟတ္တံ ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။

ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ဥဏှေန ဖုဋ္ဌဿ သီတံ ပတ္ထယတော’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ ဥဏှာဒိနိမိတ္တံ ကာမာသဝုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သီတံ ဝါ ဥဏှံ ဝါ အနိဋ္ဌန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္တဂ္ဂါဟေ သတိ အတ္တနိယဂ္ဂါဟောတိ အာဟ ‘‘မယှံ သီတံ ဥဏှန္တိ ဂါဟော ဒိဋ္ဌာသဝေါ’’တိ။ သီတာဒိကေ ဥပဂတေ သဟန္တီ ခမန္တီ တေ အတ္တနော ဥပရိ ဝါသေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာရောပေတွာ ဝါသေတိယေဝါ’’တိ။ န နိရဿတီတိ န ဝိဓုနတိ။ ယော ဟိ သီတာဒိကေ န သဟတိ၊ သော တေ နိရဿန္တော ဝိဓုနန္တော ဝိယ ဟောတီတိ။

အဓိဝါသနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရိဝဇ္ဇနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ

၂၅။ အဟံ သမဏောတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၅၈) ‘‘အဟံ သမဏော၊ ကိံ မမ ဇီဝိတေန ဝါ မရဏေန ဝါ’’တိ ဧဝံ အစိန္တေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ ဂါမပ္ပဒေသံ ပယောဇနာဒိဉ္စ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ပဋိက္ကမတီတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ သမီပဂမနတော အပက္ကမတိ။ ကဏ္ဋကာ ယတ္ထ တိဋ္ဌန္တိ၊ တံ ကဏ္ဋကဋ္ဌာနံ။ အမနုဿဒုဋ္ဌာနီတိ အမနုဿသဉ္စာရေန ဒူသိတာနိ၊ သပရိဿယာနီတိ အတ္ထော။ သမာနန္တိ သမံ၊ အဝိသမန္တိ အတ္ထော။ အကာသိ ဝါ တာဒိသံ အနာစာရံ။

သီလသံဝရသင်္ခါတေနာတိ ‘‘ကထံ ပရိဝဇ္ဇနံ သီလ’’န္တိ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အပိစ ‘‘စဏ္ဍံ ဟတ္ထိံ ပရိဝဇ္ဇေတီ’’တိ ဝစနတော ဟတ္ထိအာဒိပရိဝဇ္ဇနမ္ပိ ဘဂဝတော ဝစနာနုဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ အာစာရသီလမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပရိဝဇ္ဇနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိနောဒနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ

၂၆။ ဣတိပီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန၊ အယောနိသောမနသိကာရသမုဋ္ဌိတတ္တာပိ လောဘာဒိသဟဂတတ္တာပိ ကုသလပဋိပက္ခတောပီတိအာဒီဟိ ကာရဏေဟိ အယံ ဝိတက္ကော အကုသလောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ နယေန သာဝဇ္ဇောတိအာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ အကုသလောတိအာဒိနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ကာမဝိတက္ကဿ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ၊ ဒုက္ခဝိပါကောတိ ဣမိနာ သမ္ပရာယိကံ။ အတ္တဗျာဗာဓာယ သံဝတ္တတီတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အာဒီနဝဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပ္ပန္နဿ ကာမဝိတက္ကဿ အနဓိဝါသနံ နာမ ပုန တာဒိသဿ အနုပ္ပာဒနံ၊ တံ ပနဿ ပဟာနံ ဝိနောဒနံ ဗျန္တိကရဏံ အနဘာဝဂမနန္တိ စ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပါဠိယံ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပဇဟတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အနဓိဝါသေန္တော ကိံ ကရောတီတိ ပဇဟတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဟာနဉ္စေတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနမေဝ၊ န သမုစ္ဆေဒေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိနောဒေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ အတ္ထော ဒဿိတော။

ကာမဝိတက္ကောတိ သမ္ပယောဂတော အာရမ္မဏတော စ ကာမသဟဂတော ဝိတက္ကော။ တေနာဟ ‘‘ကာမပဋိသံယုတ္တော တက္ကော’’တိအာဒိ။ ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ ဟိ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန သမ္ပယုတ္တော ဝတ္ထုကာမသင်္ခါတေန ပဋိဗဒ္ဓါ စ။ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေတိ တေသံ ပါပဝိတက္ကာနံ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာဂဟဏံ ဝါ ကတံ သိယာ အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ ဝါ။ တေသု ပဌမံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဥပန္နမတ္တေ’’တိ၊ သမ္ပတိဇာတေတိ အတ္ထော။ အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ ဗျာပနိစ္ဆာယ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဥပ္ပန္နေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဉာတိဝိတက္ကောတိ ‘‘အမှာကံ ဉာတယော သုခဇီဝိနော သမ္ပတ္တိယုတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဂေဟဿိတပေမဝသေန ဉာတကေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော။ ဇနပဒဝိတက္ကောတိ ‘‘အမှာကံ ဇနပဒေါ သုဘိက္ခော သမ္ပန္နသဿော ရမဏီယော’’တိအာဒိနာ ဂေဟဿိတပေမဝသေနေဝ ဇနပဒံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော။ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနာဒီဟိ ဒုက္ခေ နိဇ္ဇိဏ္ဏေ သမ္ပရာယေ အတ္တာ သုခီ ဟောတိ အမရောတိ ဒုက္ကရကာရိကာယ ပဋိသံယုတ္တော အမရတ္ထာယ ဝိတက္ကော၊ တံ ဝါ အာရဗ္ဘ အမရာဝိက္ခေပဒိဋ္ဌိသဟဂတော အမရော စ သော ဝိတက္ကော စာတိ အမရဝိတက္ကော။ ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တောတိ ပရေသု ဥပဋ္ဌာကာဒီသု သဟနန္ဒိကာဒိဝသေန ပဝတ္တော အနုဒ္ဒယတာပတိရူပကော ဂေဟဿိတပေမေန ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော။ လာဘသက္ကာရသိလောကပဋိသံယုတ္တောတိ စီဝရာဒိလာဘေန စေဝ သက္ကာရေန စ ကိတ္တိသဒ္ဒေန စ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဋိသံယုတ္တော။ အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တောတိ ‘‘အဟော ဝတ မံ ပရေ န အဝဇာနေယျုံ၊ န ဟေဋ္ဌာ ကတွာ မညေယျုံ၊ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုံ ကရေယျု’’န္တိ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော။

ကာမဝိတက္ကော ကာမသင်္ကပ္ပနသဘာဝတ္တာ ကာမသင်္ကပ္ပပဝတ္တိယာ သာတိသယတ္တာ စ ကာမနာကာရောတိ အာဟ ‘‘ကာမဝိတက္ကော ပနေတ္ထ ကာမာသဝေါ’’တိ။ တဗ္ဗိသေသောတိ ကာမာသဝဝိသေသော၊ ရာဂသဟဝုတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ ဝိနောဒေတိ အတ္တနော သန္တာနတော နီဟရတိ ဧတေနာတိ ဝိနောဒနံ၊ ဝီရိယန္တိ အာဟ ‘‘ဝီရိယသံဝရသင်္ခါတေန ဝိနောဒနေနာ’’တိ။

ဝိနောဒနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘာဝနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ

၂၇။ ‘‘သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိယော ပရိပူရေန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၇) ဝစနတော ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တီနံ အနဓိဂမော တတော စ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခာနတိဝတ္တိ အဘာဝနာယ အာဒီနဝေါ၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝါဒိဝသေန စ ဘာဝနာယ အာနိသံသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသမယသမ္ဘူတာတိ ဒုတိယာဒိမဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတာ၊ ဘာဝနာဓိကာရတော ဒုတိယမဂ္ဂါဒိပရိယာပန္နာတိ အတ္ထော။ နနု စ တေ လောကုတ္တရာ ဧဝ၊ ကသ္မာ ဝိသေသနံ ကတန္တိ? နယိဒံ ဝိသေသနံ၊ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ပနေတံ၊ လောကုတ္တရဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ၊ တေ စ ခေါ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသမယသမ္ဘူတာတိ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု အသမ္မောဟတ္ထန္တိ ဝိပဿနာဈာနမဂ္ဂဖလဗောဇ္ဈင်္ဂေသု သမ္မောဟာဘာဝတ္ထံ။ မိဿကနယေန ဟိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု ဝုစ္စမာနေသု တဒင်္ဂါဒိဝိဝေကဒဿနဝသေန ဝိပဿနာဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဝိဘဇိတွာ ဝုစ္စန္တိ၊ န နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဧဝါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု သမ္မောဟော န ဟောတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာပဋိပတ္တိယာ စ သမ္မဒေဝ ပကာသိတတ္တာ။ ဣဓ ပနာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ၊ ဣမသ္မိံ ဝါ အဓိကာရေ။ လောကုတ္တရနယော ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗော ဘာဝနာမဂ္ဂဿ အဓိကတတ္တာ။

အာဒိပဒါနန္တိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၄၁၈) ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂ’’န္တိ ဧဝမာဒီနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါကျေ အာဒိဘူတာနံ ပဒါနံ။ အတ္ထတောတိ ဝိသေသဝသေန သာမညဝသေန စ ပဒတ္ထတော။ လက္ခဏာဒီဟီတိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနတော။ ကမတောတိ အနုပုဗ္ဗိတော။ အနူနာဓိကတောတိ တာဝတ္တကတော။ ဝိဘာဝိနာတိ ဝိညုနာ။

သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂပဒေ။ သရဏဋ္ဌေနာတိ အနုဿရဏဋ္ဌေန။ စိရကတာဒိဘေဒံ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ။ ဥဒကေ အလာဗု ဝိယ ပိလဝိတွာ ဂန္တုံ အဒတွာ ပါသာဏဿ ဝိယ နိစ္စလဿ အာရမ္မဏဿ ဌပနံ သာရဏံ အသမ္မုဋ္ဌတာကရဏံ အပိလာပနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ မိလိန္ဒပဉှေ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကောတိ ဘဏ္ဍဂေါပကော။ အပိလာပေ ကရောတိ အပိလာပေတိ။ ထေရေနာတိ နာဂသေနတ္ထေရေန။ သမ္မောသပစ္စနီကံ ကိစ္စံ အသမ္မောသော၊ န သမ္မောသာဘာဝမတ္တံ။ ဂေါစရာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ကာယာဒိအာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

ဗောဓိယာ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ၊ အင်္ဂေါ အဝယဝေါ၊ ဗောဓိဿ ဝါ အရိယသာဝကဿ အင်္ဂေါ ကာရဏံ။ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁) –

‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ အာယူဟနာ။ တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟနာ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ။ လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ။ ကာမသုခါနုယောဂဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန အာယူဟနာ။ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ သဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ’’တိ –

ဝုတ္တေသု ပကာရေသု ဣဓ အဝုတ္တာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယာ ဟိ အယံ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဗုဇ္ဈတီ’’တိ ပဒဿ ပဋိဗုဇ္ဈတီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ။ တံ ပန ပဋိဗုဇ္ဈနံ အတ္ထတော စတုန္နံ သစ္စာနံ ပဋိဝေဓော၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ ဝါ သစ္ဆိကိရိယာတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရီ’’တိအာဒိ။ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယာတိ ယထာ အင်္ဂါနိ ဧဝ ဈာနမဂ္ဂါ၊ န အင်္ဂဝိနိမုတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပီတိ အတ္ထော။ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယာတိ ဧတေန ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဣဒံ ကာရဏတ္ထော အင်္ဂ-သဒ္ဒေါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဓိယော၊ ဗောဓိယော ဧဝ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ အနုဗုဇ္ဈန္တီတိ ဝိပဿနာဒီနံ ကာရဏာနံ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗာနဉ္စ သစ္စာနံ အနုရူပံ ဗုဇ္ဈန္တိ။ ပဋိဗုဇ္ဈန္တီတိ ကိလေသနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟနတော ပစ္စက္ခဘာဝေန ဝါ ပဋိမုခံ ဗုဇ္ဈန္တိ။ သမ္ဗုဇ္ဈန္တီတိ အဝိပရီတဘာဝေန သမ္မာ စ ဗုဇ္ဈန္တိ။ ဧဝံ ဥပသဂ္ဂါနံ အတ္ထဝိသေသဒီပနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဗောဓိ-သဒ္ဒေါ ဟိ သဗ္ဗဝိသေသယုတ္တံ ဗုဇ္ဈနံ သာမညေန ဂဟေတွာ ဌိတော။

ဝိစိနာတီတိ ‘‘တယိဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဝီမံသတိ။ ဩဘာသနံ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝပဋိစ္ဆာဒကဿ သမ္မောဟဿ ဝိဒ္ဓံသနံ ယထာ အာလောကော အန္ဓကာရဿ။ ယသ္မိံ ဓမ္မေ သတိ ဝီရော နာမ ဟောတိ၊ သော ဓမ္မော ဝီရဘာဝေါ။ ဤရယိတဗ္ဗတောတိ ပဝတ္တေတဗ္ဗတော။ ကောသဇ္ဇပက္ခတော ပတိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန သမ္ပယုတ္တာနံ ပဂ္ဂဏှနံ ပဂ္ဂဟော။ ဥပတ္ထမ္ဘနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ။ ဩသီဒနံ လယာပတ္တိ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အနောသီဒနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပီဏယတီတိ တပ္ပေတိ ဝဍ္ဎေတိ ဝါ။ ဖရဏံ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ဗျာပနံ။ တုဋ္ဌိ နာမ ပီတိ။ ဥဒဂ္ဂဘာဝေါ ဩဒဂျံ၊ ကာယစိတ္တာနံ ဥက္ခိပနန္တိ အတ္ထော။ ကာယစိတ္တဒရထပဿမ္ဘနတောတိ ကာယဒရထဿ စိတ္တဒရထဿ စ ပဿမ္ဘနတော ဝူပသမနတော။ ကာယောတိ စေတ္ထ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ။ ဒရထော သာရမ္ဘော၊ ဒုက္ခဒေါမနဿပစ္စယာနံ ဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသာနံ၊ တပ္ပဓာနာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ အဓိဝစနံ။ ဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသပဋိပက္ခဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဧဝဉ္စေတ္ထ ပဿဒ္ဓိယာ အပရိပ္ဖန္ဒနသီတိဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော အသာရဒ္ဓဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ပဿဒ္ဓါ ကာယော အသာရဒ္ဓါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၂)။

သမာဓာနတောတိ သမ္မာ စိတ္တဿ အာဓာနတော ဌပနတော။ အဝိက္ခေပေါ သမ္ပယုတ္တာနံ အဝိက္ခိတ္တတာ၊ ယေန သသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သော ဓမ္မော အဝိက္ခေပေါတိ။ အဝိသာရော အတ္တနော ဧဝ အဝိသရဏသဘာဝေါ။ သမ္ပိဏ္ဍနံ သမ္ပယုတ္တာနံ အဝိပ္ပကိဏ္ဏဘာဝါပါဒနံ နှာနီယစုဏ္ဏာနံ ဥဒကံ ဝိယ။ စိတ္တဋ္ဌိတိပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁) ဝစနတော စိတ္တဿ ပဗန္ဓဌိတိပစ္စုပဋ္ဌာနော။ အဇ္ဈုပေက္ခနတောတိ ဥဒါသီနဘာဝတော။ သာတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဥပေက္ခာ။ သမပ္ပဝတ္တေ ဓမ္မေ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတိ တဒါကာရာ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ’’တိ ဥပေက္ခာကိစ္စာဓိမတ္တတာယ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝုတ္တာ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ယထာသကကိစ္စကရဏဝသေန သမံ ပဝတ္တနပစ္စယတာ သမဝါဟိတာ။ အလီနာနုဒ္ဓတပ္ပဝတ္တိပစ္စယတာ ဦနာဓိကတာနိဝါရဏံ။ သမ္ပယုတ္တာနံ အသမပ္ပဝတ္တိဟေတုကပက္ခပါတံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒရသာ’’တိ။ အဇ္ဈုပေက္ခနမေဝ မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ။

သဗ္ဗသ္မိံ လီနပက္ခေ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခေ စ အတ္ထိကာ ပတ္ထနီယာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ သဗ္ဗတ္ထိကာ၊ တံ သဗ္ဗတ္ထိကံ။ သမာနက္ခဏပဝတ္တီသု သတ္တသုပိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု ဝါစာယ ကမပ္ပဝတ္တိတော ပဋိပါဋိယာ ဝတ္တဗ္ဗေသု ယံ ကိဉ္စိ ပဌမံ အဝတွာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿေဝ ပဌမံ ဝစနဿ ကာရဏံ သဗ္ဗေသံ ဥပကာရကတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိအာဒိ။ သဗ္ဗေသန္တိ စ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ၊ အညထာ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗေသံ ပစ္စယာတိ။

‘‘ကသ္မာ သတ္တေဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဝုတ္တာ’’တိ စောဒကော သဒ္ဓါလောဘာဒီနမ္ပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝံ အာသင်္ကတိ၊ ဣတရော သတိအာဒီနံယေဝ ဘာဝနာယ ဥပကာရတံ ဒဿေန္တော ‘‘လီနုဒ္ဓစ္စပဋိပက္ခတော သဗ္ဗတ္ထိကတော စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လီနဿာတိ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ ဘာဝနာဝီထိံ အနောတရိတွာ သံကုဋိတဿ စိတ္တဿ။ တဒါ ဟိ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ န ဘာဝေတဗ္ဗာ။ တဉှိ ဧတေဟိ အလ္လတိဏာဒီဟိ ဝိယ ပရိတ္တော အဂ္ဂိ ဒုဿမုဋ္ဌာပိယံ ဟောတီတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ အလ္လာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပန ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ သုက္ခတိဏာဒီဟိ ဝိယ ပရိတ္တော အဂ္ဂိ လီနံ စိတ္တံ ဧတေဟိ သုသမုဋ္ဌာပိယံ ဟောတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ…ပေ… ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘိယျောဘာဝါယ…ပေ… သံဝတ္တတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။ တတ္ထ သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝေဓဝသေန ပဝတ္တမနသိကာရော…ပေ… ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဘာဝေတိ နာမ။

ဥဒ္ဓစ္စဿာတိ စိတ္တဿ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ သီတိဘာဝပတိဋ္ဌိတဘာဝံ အနောတိဏ္ဏတာယ၊ တဒါ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ န ဘာဝေတဗ္ဗာ။ တဉှိ ဧတေဟိ သုက္ခတိဏာဒီဟိ ဝိယ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဒုဝူပသမယံ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ သုက္ခာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပန ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ အလ္လတိဏာဒီဟိ ဝိယ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဧတေဟိ သုဝူပသမယံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာပိ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယပဿဒ္ဓိ စိတ္တပဿဒ္ဓိ…ပေ… ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘိယျောဘာဝါယ သံဝတ္တတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။ တတ္ထ ယထာဿ ပဿဒ္ဓိအာဒယော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ၊ တံ အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ တေသံ ဥပ္ပာဒနဝသေန တထာ မနသိကရောန္တောဝ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဘာဝေတိ နာမ။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗဟူပကာရော။ သော ဟိ စိတ္တံ လီနပက္ခိကာနံ ပဿဒ္ဓိအာဒီနံ ဝသေန လယာပတ္တိတော၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနဉ္စ ဓမ္မဝိစယာဒီနံ ဝသေန ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခတိ၊ တသ္မာ သော လောဏဓူပနံ ဝိယ သဗ္ဗဗျဉ္ဇနေသု သဗ္ဗကမ္မိကအမစ္စော ဝိယ စ ရာဇကိစ္စေသု သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘သတိဉ္စ ခွာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဉတွာ ဉာတဗ္ဗာတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၂၉) သမ္ဗန္ဓော။ ဝဍ္ဎိ နာမ ဝေပုလ္လံ ဘိယျောဘာဝေါ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပာဒေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဇနေတီ’’တိ။ အဘိဝုဒ္ဓိံ ပါပေန္တော နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဝိဝိတ္တတာတိ ဝိဝိတ္တဘာဝေါ။ ယော ဟိ ဝိဝေစနီယတော ဝိဝိစ္စတိ၊ ယံ ဝိဝိစ္စိတွာ ဌိတံ၊ တဒုဘယံ ဣဓ ဝိဝိတ္တဘာဝသာမညေန ‘‘ဝိဝိတ္တတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသု ပုရိမော ဝိဝေစနီယတော ဝိဝိစ္စမာနတာယ ဝိဝေကသင်္ခါတာယ ဝိဝိစ္စနကိရိယာယ သမင်္ဂီ ဓမ္မသမူဟော တာယ ဧဝ ဝိဝိစ္စနကိရိယာယ ဝသေန ဝိဝေကောတိ ဂဟိတော။ ဣတရော သဗ္ဗသော တတော တတော ဝိဝိတ္တသဘာဝတာယ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ဓမ္မပုဉ္ဇေ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဝိဝိစ္စနကိရိယာယ ပဝတ္တတိ၊ တံ ယထာဝုတ္တာယ ဝိဝိစ္စမာနတာယ ဝိဝေကသင်္ခါတံ နိဿာယေဝ ပဝတ္တတိ၊ ဣတရံ ပန တန္နိန္နတာတဒါရမ္မဏတာဟီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝေကေ နိဿိတ’’န္တိ။ ယထာ ဝါ ဝိဝေကဝသေန ပဝတ္တံ ဈာနံ ‘‘ဝိဝေကဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဝိဝေကဝသေန ပဝတ္တော ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ‘‘ဝိဝေကနိဿိတော’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိဿယဋ္ဌော စ ဝိပဿနာမဂ္ဂါနံ ဝသေန မဂ္ဂဖလာနံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသတိပိ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယာနံ သမုပ္ပာဒနံ ဝိယ အဘိန္နဓမ္မာဓာရာ နိဿယနဘာဝနာ သမ္ဘဝန္တီတိ။ အယမေဝါတိ ဝိဝေကော ဧဝ။ ဝိဝေကော ဟိ ပဟာနဝိနယဝိရာဂနိရောဓာ စ သမာနတ္ထာ။

တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒနိဿရဏဝိဝေကနိဿိတတံ ဝတွာ ပဋိပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတတာယ အဝစနံ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ ဘာဝေတဗ္ဗာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဣဓ ဝုတ္တတ္တာ။ ဘာဝိတဗ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဟိ ယေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ တေသံ ကိစ္စံ ပဋိပဿဒ္ဓိဝိဝေကော။ အဇ္ဈာသယတောတိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရိဿာမီ’’တိ မဟန္တအဇ္ဈာသယတော။ ယဒိပိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏံ စိတ္တံ၊ သင်္ခါရေသု ပန အာဒီနဝံ သုဋ္ဌု ဒိသွာ တပ္ပဋိပက္ခေ နိဗ္ဗာနေ အဓိမုတ္တတာယ အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတတာ ဒါဟာဘိဘူတဿ ပုဂ္ဂလဿ သီတနိန္နစိတတ္တာ ဝိယ။ န ပဋိသိဒ္ဓါ ဝိပဿနာပါဒကေသု ကသိဏာရမ္မဏာဒိဈာနေသု သတိအာဒီနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တာ။ အနုဒ္ဓရန္တာ ပန ဝိပဿနာ ဝိယ ဗောဓိယာ မဂ္ဂဿ အာသန္နကာရဏံ ဈာနံ န ဟောတိ၊ နာပိ တထာ ဧကန္တိကံ ကာရဏံ၊ န စ ဝိပဿနာကိစ္စဿ ဝိယ ဈာနကိစ္စဿ နိဋ္ဌာနံ မဂ္ဂေါတိ ကတွာ န ဥဒ္ဓရန္တိ။ ဧတ္ထ စ ကသိဏဂ္ဂဟဏေန တဒါယတ္တာနိ အာရုပ္ပာနိပိ ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ တာနိပိ ဟိ ဝိပဿနာပါဒကာနိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာနိ စ ဟောန္တီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ တန္နိန္နဘာဝသဗ္ဘာဝတော။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာ၊ တဒဂ္ဂေန ဖလနိန္နတာပိ သိယာ။ ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) အာဒိဝစနမ္ပေတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။

ဝေါဿဂ္ဂ-သဒ္ဒေါ ပရိစ္စာဂတ္ထော ပက္ခန္ဒနတ္ထော စာတိ ဝေါဿဂ္ဂဿ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ဝေါဿဇ္ဇနဉှိ ပဟာနံ၊ ဝိဿဋ္ဌဘာဝေန နိရာသင်္ကပဝတိ စ၊ တသ္မာ ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂဝသေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဋိပက္ခဿ ပဟာနံ ဝေါဿဂ္ဂေါ၊ တထာ ဝိပဿနာက္ခဏေ တန္နိန္နဘာဝေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ အာရမ္မဏကရဏေန ဝိဿဋ္ဌသဘာဝတော ဝေါဿဂ္ဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေနာတိ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပကာရေန တန္နိန္နတဒါရမ္မဏကရဏပကာရေန စ။ ပုဗ္ဗေ ဝေါဿဂ္ဂ-ပဒဿေဝ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘သကလေန ဝစနေနာ’’တိ။ ပရိဏမန္တံ ဝိပဿနာက္ခဏေ၊ ပရိဏတံ မဂ္ဂက္ခဏေ။ ပရိဏာမော နာမ ပရိပါကောတိ အာဟ ‘‘ပရိပစ္စန္တံ ပရိပက္ကဉ္စာ’’တိ။ ပရိပါကော စ အာသေဝနလာဘေန အာဟိတသာမတ္ထိယဿ ကိလေသဿ ပရိစ္စဇိတုံ နိဗ္ဗာနဉ္စ ပက္ခန္ဒိတုံ တိက္ခဝိသဒသဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယောတိ ယွာယံ ‘‘တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိနာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဝုတ္တော၊ သေသေသု ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီသုပိ ဧသ နယောတိ ဧဝံ တတ္ထ နေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ဧဝံ အာဒိကမ္မိကာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု အသမ္မောဟတ္ထံ မိဿကနယံ ဝတွာ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရဗောဇ္ဈင်္ဂဝသေန အတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပနာတိ ဣမသ္မိံ သဗ္ဗာသဝသုတ္တန္တေ။ မဂ္ဂေါ ဧဝ ဝေါဿဂ္ဂဝိပရိဏာမီ ဘာဝနာမဂ္ဂဿ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တဉ္စ ခေါတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ။ သမုစ္ဆေဒတောတိ သမုစ္ဆိန္ဒနတော။

ဒိဋ္ဌာသဝဿ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈတ္တာ ‘‘တယော အာသဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေပိ အနပါယဂမနီယာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ အပါယဂမနီယာနံ ဒဿနေနေဝ ပဟီနတ္တာ။ သတိပိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ယေဘုယျေန မဂ္ဂဘာဝေ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသဘာဝါနံ မဂ္ဂဓမ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တမဂ္ဂတ္တယသမ္ပယုတ္တာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ပစ္စေကဗောဇ္ဈင်္ဂေ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယာ’’တိ ဣမိနာ ဂဏှန္တော ‘‘မဂ္ဂတ္တယသမ္ပယုတ္တာယာ’’တိ အာဟ။

ဘာဝနာပဟာတဗ္ဗအာသဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၈။ ထောမေန္တောတိ အာသဝပ္ပဟာနဿ သုဒုက္ကရတ္တာ တာယ ဧဝ ဒုက္ကရကိရိယာယ တံ အဘိတ္ထဝန္တော။ အဿာတိ ပဟီနာသဝဘိက္ခုနော။ အာနိသံသန္တိ တဏှာစ္ဆေဒါဒိဒုက္ခက္ခယပရိယောသာနံ ဥဒြယံ။ ဧတေဟိ ပဟာနာဒိသံကိတ္တနေဟိ။ ဥဿုက္ကံ ဇနေန္တောတိ ဧဝံ ဓမ္မဿာမိနာပိ အဘိတ္ထဝနီယံ မဟာနိသံသဉ္စ အာသဝပ္ပဟာနန္တိ တတ္ထ အာဒရသဟိတံ ဥဿာဟံ ဥပ္ပာဒေန္တော။ ဒဿနေနေဝ ပဟီနာတိ ဒဿနေန ပဟီနာ ဧဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န အပ္ပဟီနေသုယေဝ ပဟီနသညီ’’တိ။

သဗ္ဗ-သဒ္ဒေန အာသဝါနံ၊ အာသဝသံဝရာနဉ္စ သမ္ဗန္ဓဝသေန ဒုတိယပဌမဝိကပ္ပာနံ ဘေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒဿနာဘိသမယာတိ ပရိညာဘိသမယာ ပရိညာကိစ္စသိဒ္ဓိယာ။ တေနာဟ ‘‘ကိစ္စဝသေနာ’’တိ၊ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေနာတိ အတ္ထော။ သမုဿယော ကာယော၊ အတ္တဘာဝေါ ဝါ။

အနဝဇ္ဇပီတိသောမနဿသဟိတံ စိတ္တံ ‘‘အတ္တနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ အတ္ထာဝဟတ္တာ၊ န တဗ္ဗိပရီတံ အနတ္ထာဝဟတ္တာတိ ပီတိသမ္ပယုတ္တစိတ္တတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အတ္တမနာတိ သကမနာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တုဋ္ဌမနာ’’တိ။ အတ္တမနာတိ ဝါ ပီတိသောမနဿေဟိ ဂဟိတမနာ။ ယသ္မာ ပန တေဟိ ဂဟိတတာ သမ္ပယုတ္တတာဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပီတိသောမနဿေဟိ ဝါ သမ္ပယုတ္တမနာ’’တိ။ ယဒေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျတ္တာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉။ တသ္မာ တံ ဒဿေတွာတိ ယသ္မာ သုတ္တန္တဝဏ္ဏနာ သုတ္တနိက္ခေပံ ဒဿေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတိ၊ ယသ္မာ စဿ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပေါ၊ တသ္မာ တံ နိက္ခေပံ ဒဿေတွာ၊ ကထေတွာတိ အတ္ထော။ လာဘသက္ကာရေတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၆၃) လာဘသက္ကာရသင်္ခါတာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာတိ ကေစိ၊ လာဘသက္ကာရေ ဝါ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာတိ အပရေ။ ယာ ဟိ လာဘသက္ကာရနိမိတ္တံ တဒါ ဘိက္ခူသု ပစ္စယဗာဟုလ္လိကတာ ဇာတာ၊ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဘဂဝါ ဣမံ ဒေသေသီတိ။ ယမကမဟာမေဃောတိ ဟေဋ္ဌာဩလမ္ဗနဥပရိဥဂ္ဂမနဝသေန သတပဋလော သဟဿပဋလော ယုဂဠမဟာမေဃော။ တိဋ္ဌန္တိ စေဝ ဘဂဝတိ ကတ္ထစိ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသန္တေ၊ စာရိကံ ပန ဂစ္ဆန္တေ အနုဗန္ဓန္တိ စ။ ဘိက္ခူနမ္ပိ ယေဘုယျေန ကပ္ပသတသဟဿံ တတော ဘိယျောပိ ပူရိတဒါနပါရမိသဉ္စယတ္တာ တဒါ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿပီ’’တိ။

သက္ကတောတိ သက္ကာရပ္ပတော။ ဂရုကတောတိ ဂရုကာရပ္ပတ္တော။ မာနိတောတိ ဗဟုမတော မနသာ ပိယာယိတော စ။ ပူဇိတောတိ မာလာဒိပူဇာယ စေဝ စတုပစ္စယာဘိပူဇာယ စ ပူဇိတော။ အပစိတောတိ အပစာယနပ္ပတ္တော။ ယဿ ဟိ စတ္တာရော ပစ္စယေ သက္ကတွာပိ အဘိသင်္ခတေ ပဏီတပဏီတေ ဥပနေန္တိ၊ သော သက္ကတော။ ယသ္မိံ ဂရုဘာဝံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ တေ ဒေန္တိ၊ သော ဂရုကတော။ ယံ မနသာ ပိယာယန္တိ ဗဟုမညန္တိ စ၊ သော ဗဟုမတော။ ယဿ သဗ္ဗမေတံ ပူဇာဝသေန ကရောန္တိ၊ သော ပူဇိတော။ ယဿ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနဉ္ဇလိကမ္မာဒိဝသေန ပရမနိပစ္စကာရံ ကရောန္တိ၊ သော အပစိတော။ ဘဂဝတိ ဘိက္ခုသင်္ဃေ စ လောကော ဧဝံ ပဋိပန္နော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေန ခေါ ပန…ပေ… ပရိက္ခာရာန’’န္တိ။ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပတ္တန္တိ လာဘဿ စ ယသဿ စ အဂ္ဂံ ဥက္ကံသံ ပတ္တံ။

ပစ္စယာ စီဝရာဒယော ဂရုကာတဗ္ဗာ ဧတေသန္တိ ပစ္စယဂရုကာ၊ အာမိသစက္ခုကာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယေသု ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ ပစ္စယာနံ ဗဟုလဘာဝါယ ပဋိပန္နာတိ ပစ္စယဗာဟုလိကာ။ ဘဂဝတောပိ ပါကဋာ အဟောသိ ပကတိစာရိတ္တဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော အညထာ အပါကဋဿေဝ အဘာဝတော။ ဓမ္မသဘာဝစိန္တာဝသေန ပဝတ္တံ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ ဓမ္မသံဝေဂေါ၊ ဣဓ ပန သော ဘိက္ခူနံ လာဘဂရုတာဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမဏဓမ္မဝုတ္တီတိ သမဏဓမ္မကရဏံ။ သာတိ ဓမ္မဒါယာဒဒေသနာ။ ပဋိဗိမ္ဗဒဿနဝသေန သဗ္ဗကာယဿ ဒဿနယောဂ္ဂေါ အာဒါသောတိ သဗ္ဗကာယိကအာဒါသော။

ပိတု-ဒါယံ၊ တေန ဒါတဗ္ဗံ၊ တတော လဒ္ဓဗ္ဗံ အရဟဘာဝေန အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ၊ ပုတ္တာ။ တဉ္စ လောကေ အာမိသမေဝ၊ သာသနေ ပန ဓမ္မောပီတိ တတ္ထ ယံ သာဝဇ္ဇံ အနိယျာနိကဉ္စ၊ တံ ပဋိက္ခိပိတွာ၊ ယံ နိယျာနိကံ အနဝဇ္ဇဉ္စ၊ တတ္ထ ဘိက္ခူ နိယောဇေန္တော ဘဂဝါ အဝေါစ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိ။ ဓမ္မဿ မေ ဒါယာဒါတိ မမ ဓမ္မဿ ဩဂါဟိနော၊ ဓမ္မဘာဂဘာဂိနောတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဓမ္မကောဋ္ဌာသဿေဝ သာမိနော’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။၁။၂၉)။ နိဗ္ဗတ္တိတဓမ္မောတိ အသံကိလေသိကာနုတ္တရာဒိဘာဝေန ဓမ္မသာမညတော နိဒ္ဓါရိတဓမ္မော။ ပရိယာယေတိ သဘာဝတော ပရိဝတ္တေတွာ ဉာပေတိ ဧတေနာတိ ပရိယာယော၊ လေသော၊ လေသကာရဏံ ဝါ။ တဒဘာဝတော နိပ္ပရိယာယဓမ္မော မဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ အပါယပတနာဒိတော အစ္စန္တမေဝ ဝါရဏတော။ ဣတရော ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ပရိယာယဓမ္မော အစ္စန္တံ အပါယဒုက္ခဝဋ္ဋဒုက္ခပါတနတော ပရမ္ပရာယ ဝါရဏတော။ ယထာ ဟိ လောကိယံ ကုသလံ ဒါနသီလာဒိ ဝိဝဋ္ဋံ ဥဒ္ဒိဿ နိဗ္ဗတ္တိတံ၊ အယံ တံ အသမ္ပာဒေန္တမ္ပိ တံ သမ္ပာပကဿ ဓမ္မဿ နိဗ္ဗတ္တကာရဏဘာဝပရိယာယေန ပရိယာယဓမ္မော နာမ ဟောတိ၊ ဧဝံ တံ ဝဋ္ဋံ ဥဒ္ဒိဿ နိဗ္ဗတ္တိတံ၊ ယံ တဏှာဒီဟိ သဝိသေသံ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသန္တိ လောကေ ပါကဋံ အစ္ဆာဒနဘောဇနာဒိ၊ တဿ၊ တံသဒိသဿ စ ဖလဝိသေသဿ နိမိတ္တဘာဝပရိယာယေန ပရိယာယာမိသန္တိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယံ ပနိဒံ…ပေ… ဣဒံ ပရိယာယာမိသံ နာမာ’’တိ။

‘‘သကလမေဝ ဟိဒံ၊ အာနန္ဒ၊ ဗြဟ္မစရိယဿ ယဒိဒံ ကလျာဏမိတ္တတာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၊ ၃) အာဒိဝစနတော သာဝကေဟိ အဓိဂတောပိ လောကုတ္တရဓမ္မော သတ္ထုယေဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိပ္ပရိယာယဓမ္မောပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကော’’တိ။ သာဝကာနဉှိ ဓမ္မဒိဋ္ဌိပစ္စယဿပိ ယောနိသောမနသိကာရဿ ဝိသေသပစ္စယော ပရတောဃောသော စ တထာဂတာဓီနောတိ တေဟိ ပဋိဝိဒ္ဓါပိ ဓမ္မော ဓမ္မဿာမိနောယေဝါတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿာတိ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဘုတိ ယာဝ ဣမသ္မာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒါ အသမ္ဗောဓဝသေန န ဥပ္ပန္နဿ အရိယမဂ္ဂဿ။ ဥပ္ပာဒေတာတိ နိဗ္ဗတ္တေတာ။ တံ ပနေတံ မဂ္ဂဿ ဘဂဝတော နိဗ္ဗတ္တနံ၊ န ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဝိယ သသန္တာနေယေဝ၊ အထ ခေါ ပရသန္တာနေပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာ၊ အနက္ခာတဿ မဂ္ဂဿ အက္ခာတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒနံ သဉ္ဇာနနဉ္စ အတ္ထတော ဇာနနညေဝ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂညူ မဂ္ဂဝိဒူ’’တိ။ အက္ခာနံ ပနဿ သုကုသလဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂကောဝိဒေါ’’တိ။ သတ္ထာရာ ယထာဂတံ မဂ္ဂံ အနုဂစ္ဆန္တီတိ မဂ္ဂါနုဂါ ဘဂဝတော ဧဝ တံ မဂ္ဂံ သုဋ္ဌု အဓိဂမနတော။ ပစ္ဆာ ပရတော သမ္မာ အနု အနု အာဂတာ ပဋိပန္နာတိ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာ။

ဇာနံ ဇာနာတီတိ ဇာနိတဗ္ဗမေဝ အဘိညေယျာဒိဘေဒံ ဇာနာတိ ဧကန္တဟိတပဋိပတ္တိတော။ ပဿံ ပဿတီတိ တထာ ပဿိတဗ္ဗမေဝ ပဿတိ။ အထ ဝါ ဇာနံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ ဇာနာတိယေဝ။ န ဟိ ပဒေသဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ဧကန္တတော ဇာနာတိ။ ပဿံ ပဿတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု ပညာစက္ခု ဓမ္မစက္ခု ဗုဒ္ဓစက္ခု သမန္တစက္ခုသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိယေဝ။ အထ ဝါ ဇာနံ ဇာနာတီတိ ယထာ အညေ သဝိပလ္လာသာ ကာမရူပပရိညာဝါဒိနော ဇာနန္တာပိ ဝိပလ္လာသဝသေန ဇာနန္တိ၊ န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ ဇာနန္တော ဇာနာတိယေဝ၊ ဒိဋ္ဌိဒဿနဿ စ အဘာဝါ ပဿန္တော ပဿတိယေဝါတိ အတ္ထော။ စက္ခုဘူတောတိ ပညာစက္ခုမယတ္တာ တဿ စ ပတ္တတ္တာ သတ္တေသု စ တဒုပ္ပာဒနတော ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေန လောကဿ စက္ခု ဝိယ ဘူတော။ ဉာဏဘူတောတိ ဧတဿ စ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မာ ဗောဓိပက္ခိယာ၊ ဗြဟ္မာ မဂ္ဂေါ၊ တေဟိ ဥပ္ပန္နတ္တာ၊ တေသံဝါ ပတ္တတ္တာ အဓိဂတတ္တာ၊ လောကဿ စ တဒုပ္ပာဒနတော ‘‘ဓမ္မဘူတော၊ ဗြဟ္မဘူတော’’တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝတ္တာတိ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝဒတီတိ ဝတ္တာ။ စိရံ သစ္စပ္ပဋိဝေဓံ ပဝတ္တေန္တော ဝဒတီတိ ပဝတ္တာ။ အတ္ထဿ နိန္နေတာတိ ဓမ္မတာသင်္ခါတံ ပရမတ္ထံ နိဗ္ဗာနဉ္စ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတာ၊ ပါပယိတာ ဝါ။ အမတဿ ဒါတာတိ အမတံ သစ္ဆိကိရိယံ သတ္တေသု ဥပ္ပာဒေန္တော အမတံ ဒဒါတီတိ အမတဿ ဒါတာ။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ တဒါယတ္တဘာဝတော ဓမ္မဿာမီ။

‘‘ယာ စ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိ၊ သဗ္ဗမေတေန လဗ္ဘတိ၊

သုခေါ ဝိပါကော ပုညာနံ၊ အဓိပ္ပာယော သမိဇ္ဈတိ။ (ပေဋကော။ ၂၃)၊

နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တော၊ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဒါယကော’’တိ –

ဧဝမာဒိံ ဘဂဝတော ဝစနံ သုတွာ ဧဝ ဘိက္ခူ ဒါနာဒိပုညာနံ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿယတံ ဇာနန္တိ၊ န အညထာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယာယဓမ္မောပိ…ပေ… ပဋိလဘတီ’’တိ။ ‘‘ဧဒိသံ ပရိဘုဉ္စိတဗ္ဗ’’န္တိ ကပ္ပိယဿ စ စီဝရာဒိပစ္စယဿ ဘဂဝတော ဝစနေန ဝိနာ ပဋိဂ္ဂဟောပိ ဘိက္ခူနံ န သမ္ဘဝတိ၊ ကုတော ပရိဘောဂေါတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပရိယာယာမိသမ္ပီ’’တိအာဒိ။

ပရိယာယာမိသဿ ဘဂဝတော သန္တကဘာဝေါ ပရိယာယဓမ္မဿ တဗ္ဘာဝေနေဝ ဒီပိတော။ တဒေဝ သာမိဘာဝံ ဒဿေန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာတိ အတ္တာဓီနပဋိလာဘပဋိဂ္ဂဟတာယ အတ္တနော သန္တကတ္တာ စ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဓမ္မာမိသေ။

ပစ္စယာ စီဝရာဒယော ပရမာ ပါပုဏိတဗ္ဗဘာဝေန ဥတ္တမမရိယာဒါ ဧတဿ န ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော စာတိ ပစ္စယပရမော၊ လာဘဂရူတိ အတ္ထော။ တဏှုပ္ပာဒေသူတိ ‘‘စီဝရဟေတု ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပိဏ္ဍပါတသေနာသနဣတိဘဝါဘဝဟေတု ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၁၊ အ။ နိ။ ၄။၉၊ ဣတိဝု။ ၁၀၅) ဧဝံ ဝုတ္တေသု စတူသု တဏှုပ္ပတ္တိကောဋ္ဌာသေသု။ အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိသလ္လေခပဝိဝေကာဒယော အပ္ပိစ္ဆတာဒယော။

တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဩဝါဒေ၊ တေသု ဝါ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကေသု ဘိက္ခူသု။ ဘဝိဿတိ ဝါ ယေသံ တတ္ထာတိ ယောဇနာ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဩဝါဒေ ဣစ္စေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဓိပ္ပာယော အာမိသဒါယာဒတာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကအနတ္ထာနုပ္ပာဒဿ ဓမ္မဒါယာဒတာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကအဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ အာကင်္ခါ။ တေနာဟ ‘‘ပဿတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာမိသေ ဥပက္ခလိတာနန္တိ အာမိသဟေတု ဝိပ္ပဋိပန္နာနံ။ အတီတကာလေတိ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ။ ကပိလဿ ဘိက္ခုနော ဝတ္ထု ကပိလသုတ္တေန၊ ‘‘သင်္ဃာဋိပိအာဒိတ္တာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ လက္ခဏသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၂။၂၁၈) စ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။ အာမိသဂရုကော အပ္ပဂ္ဃဘာဝေန ကူဋကဟာပဏော ဝိယ နိတ္တေဇော သမဏတေဇေန အနုဇ္ဇလတော နိဗ္ဗုတင်္ဂါရော ဝိယ နိပ္ပဘော စ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တတောတိ ပစ္စယဂရုကဘာဝတော။ ဝိဝတ္တိတစိတ္တောတိ ဝိနိဝတ္တိတမာနသော၊ သလ္လေခဝုတ္တီတိ အတ္ထော။

ဓမ္မဒါယာဒါတိ ဧတ္တာဝတာ အန္တောဂဓာဝဓာရဏံ ဝစနန္တိ တေန အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိ ပဋိက္ခေပေါ ဒဿိတော။ တထေဝ စ ဝိဘာဝေတုံ အဓိပ္ပာယာနိသံသဝိဘာဝနေသုပိ ဒဿိတော၊ တထာ အာဒီနဝဝိဘာဝနေန ဓမ္မဒါယာဒတာပဋိက္ခေပေါ။ အပဒိသိတဗ္ဗာတိ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ။ အာဒိယာတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ အာ-ကာရော မရိယာဒတ္ထော၊ တသ္မာ ဓမ္မဒါယာဒတာဝိဓုရေန အာမိသဒါယာဒဘာဝေန ဟေတုဘူတေန၊ ကရဏဘူတေန ဝါ အာဒိယံ ဝိဝေစနံ ဝိညူဟိ ဝိသုံ ကရဏံ ဝဝတ္ထာနဿ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသုံ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိညူဟိ ဂါရယှာ ဘဝေယျာထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။

‘‘အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ…ပေ… နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ ဘိက္ခူသု အတ္တနော ကရုဏာယနာကိတ္တနံ တေသံ မုဒုကရဏံ၊ ‘‘အဟမ္ပိ တေနာ’’တိအာဒိ ပန တတောပိ သဝိသေသံ မုဒုကရဏန္တိ အာဟ ‘‘အတီဝ မုဒုကရဏတ္ထ’’န္တိ။

နာဠကပဋိပဒါဒယော နာဠကသုတ္တာဒီသု (သု။ နိ။ ၆၈၄-၇၂၈) အာဂတပဋိပတ္တိယော။ တာ ပန ယသ္မာ နာဠကတ္ထေရာဒီဟိ ပဋိပန္နာ ပရမသလ္လေခဝုတ္တိဘူတာ အတိဥက္ကဋ္ဌပဋိပတ္တိယော၊ တသ္မာ ဣဓ ဓမ္မဒါယာဒပဋိပဒါယ ဥဒါဟရဏဘာဝေန ဥဒ္ဓဋာ။ သက္ခိဘူတာတိ တာယ ပဋိပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနာယ ‘‘ကိံ မေ ဝိနာ ပဋိပဇ္ဇနကော အတ္ထီ’’တိ အသဒ္ဒဟန္တာနံ ပစ္စက္ခကရဏေန သက္ခိဘူတာ။ ဣမသ္မိန္တိ ‘‘တုမှေ စ မေ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မဒါယာဒါ’’တိအာဒိကေ ဝါကျေ။ သေသန္တိ ‘‘တုမှေ စ မေ’’တိအာဒိကံ သုက္ကပက္ခေ အာဂတံ ပါဠိပဒံ။ ဝုတ္တနယပစ္စနီကေနာတိ ‘‘တေန ဓမ္မဒါယာဒဘာဝေန နော အာမိသဒါယာဒဘာဝေနာ’’တိ ဧဝံ ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တနယဿ ပဋိပက္ခေန။

၃၀။ ထောမနံ သုတွာတိ ပဋိပဇ္ဇနကဿ ပုဂ္ဂလဿ ပသံသနံ သုတွာ ယထာ တံ သပရိသဿ အာယသ္မတော ဥပသေနဿ ပဋိပတ္တိယာ သီလထောမနံ သုတွာ။ နိပါတပဒန္တိ ဣမိနာ ဣဓ-သဒ္ဒဿ အနတ္ထကတမာဟ။ ပဝါရိတောတိ ပဋိက္ခေပိတော။ ယော ဟိ ဘုဉ္ဇန္တော ဘောဇနေန တိတ္တော ပရိဝေသကေန ဥပနီတဘောဇနံ ပဋိက္ခိပတိ၊ သော တေန ပဝါရိတေန ပဋိက္ခေပိတော နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဝါရိတောတိ…ပေ… ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ပကာရေဟိ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ ဝါရေတိ သင်္ဃာဒိကေ ယာစာပေတိ ဘတ္တေ ကရောတိ ဧတာယာတိ ပဝါရဏာ၊ အာပတ္တိဝိသောဓနာယ အတ္တဝေါဿဂ္ဂေါ ဩကာသဒါနံ။ သာ ပန ယသ္မာ ယေဘုယျေန ဝဿံဝုတ္ထေဟိ ကာတဗ္ဗာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထပဝါရဏာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဝါရေတိ ပစ္စယေ ဣစ္ဆာပေတိ ဧတာယာတိ ပဝါရဏာ၊ စီဝရာဒီဟိ ဥပနိမန္တနာ။ ပကာရယုတ္တာ ဝါရဏာတိ ပဝါရဏာ၊ ဝိပ္ပကတဘောဇနတာဒိစတုရင်္ဂသဟိတော ဘောဇနပဋိက္ခေပေါ။ သာ ပန ယသ္မာ အနတိရိတ္တဘောဇနနိမိတ္တာယ အာပတ္တိယာ ကာရဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အနတိရိတ္တပဝါရဏာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယာဝဒတ္ထဘောဇနဿ ပဝါရဏာ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာ၊ ပရိယောသိတဘောဇနဿ ဥပနီတာဟာရပဋိက္ခေပေါတိ အတ္ထော။

‘‘ဘုတ္တာဝီ’’တိ ဝစနတော ဘောဇနပါရိပူရိတာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏောတိ ဘောဇနေန ပရိပုဏ္ဏော’’တိ။ ပရိယောသိတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော ‘‘ဘောဇနေန ဘောဇနကိရိယာယ ပရိယောသိတော’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အဓိပ္ပေတတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ဘောဇန-သဒ္ဒဿ လောပေါ ဝုတ္တော။ ဓာတောတိ တိတ္တော။ သာဓကာနီတိ ဉာပကာနိ။ ပရိယောသိတဘောဇနံ သုဟိတယာဝဒတ္ထတာဂဟဏေဟိ ဘုတ္တာဝိတာဒယော၊ ဘုတ္တာဝိတာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ဝါ ဣတရေ ဗောဓိတာ ဟောန္တီတိ အညမညံ နေသံ ဉာပကဉာပေတဗ္ဗတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဆဟိပိ ပဒေဟိ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘောဇနံ ဒဿိတံ၊ တဉ္စ ခေါ ပရိကပ္ပနာဝသေန။ န ဟိ ဘဂဝါ ဧဝံ ဘုဉ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဉ္စေတံ ပရိကပ္ပေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ။

‘‘သိယာ ဧဝ၊ နာပိ သိယာ’’တိ စ ဣဒံ အတ္ထဒွယမ္ပိ ဣဓ သမ္ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ဥဘယမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အထာတိ အနန္တရံ၊ မမ ဘောဇနသမနန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ တံ ပန ယသ္မာ ယထာဝုတ္တကာလပစ္စာမသနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘တမှိ ကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပရုဠှဟရိတေတိ ရုဟမာနတိဏာဒိဟရိတရဟိတေ။ အဘာဝတ္ထော စ အယံ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၅၂၊ ၃၃၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၄၈) ဝိယ။

ကထိတေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော။ တေန ဝါပသမီကရဏာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ ဟေသ ဝုတ္တ-သဒ္ဒေါ ‘‘နော စ ခေါ ပဋိဝုတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၈၉) ဝါပသမီကရဏေ ဒိဿတိ၊ ‘‘ပန္နလောမော ပရဒတ္တဝုတ္တော’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၃၂) ဇီဝိတဝုတ္တိယံ၊ ‘‘ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၉၂၊ ပါစိ။ ၆၆၆၊ မဟာဝ။ ၁၂၉၊ မ။ နိ။ ၃။၅၉) အပဂမေ၊ ‘‘ဂီတံ ပဝုတ္တံ သမိဟိတ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၅) ပါဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ၊ လောကေ ပန ‘‘ဝုတ္တံ ပရာယဏ’’န္တိအာဒီသု (မဟာဘာသ ၇။၂။၂၆) အဇ္ဈေနေ ဒိဿတီတိ။

န ဧတ္ထ ပိဏ္ဍပါတဘောဇနေန ဓမ္မဒါယာဒတာ နိဝါရိတာ၊ ပိဏ္ဍပါတဘောဇနံ ပန အနာဒရိတွာ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍပါတံ…ပေ… ဝီတိနာမေယျာ’’တိ။ တတ္ထ ဝီတိနာမေယျာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေန ခေပေယျ။ တေနာဟ ‘‘အာဒိတ္တသီသူပမံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ’’တိ။ အာဒိတ္တသီသူပမန္တိအာဒိတ္တသီသူပမသုတ္တံ။

ကိဉ္စာပီတိ အယံ ‘‘ယဒိပီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော နိပါတော။ နိပါတော စ နာမ ယတ္ထ ယတ္ထ ဝါကျေ ပယုဇ္ဇတိ၊ တေန တေန ဝတ္တဗ္ဗတ္ထဇောတကော ဟောတီတိ ဣဓ ‘‘ပိဏ္ဍပါတ’’န္တိအာဒိနာ အနုညာပသံသာဝသေန ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ ဇောတကောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အနုဇာနနပသံသနတ္ထေ နိပါတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အနုညာပသံသာရမ္ဘေ ပန ‘‘အသမ္ဘာဝနတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ ပုရိမေယေဝ သမ္ဘာဝနာဝိဘာဝနတော အဓိကတ္တာနုလောမတော စ။

ဧကဝါရံ ပဝတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ခိပနံ ကထံ ဒီဃရတ္တံ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနံ ကာရဏံ ဟောတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အတြိစ္ဆတာတိ အတြ ဣစ္ဆတီတိ အတြိစ္ဆော၊ တဿ ဘာဝေါ အတြိစ္ဆတာ၊ အတ္ထတော ပရလာဘပတ္ထနာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိမေယေဝ သကလာဘေန အသန္တုဋ္ဌိ၊ ပရလာဘေ စ ပတ္ထနာ၊ ဧတံ အတြိစ္ဆတာလက္ခဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၄၉)။ ပါပိစ္ဆတာတိ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယတာ။ ပါပါ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ ပါပိစ္ဆော၊ တဿ ဘာဝေါ ပါပိစ္ဆတာ။ ယထာဟ ‘‘အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ အမတ္တညုတာ၊ ဧတံ ပါပိစ္ဆလက္ခဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၅၁)။ မဟန္တာနိ ဝတ္ထူနိ ဣစ္ဆတိ၊ မဟတီ ဝါ တဿ ဣစ္ဆာတိ မဟိစ္ဆော၊ တဿ ဘာဝေါ မဟိစ္ဆတာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ အမတ္တညုတာ၊ ဧတံ မဟိစ္ဆလက္ခဏ’’န္တိ။ ပစ္စဝေက္ခမာနော နိဝါရေဿတီတိ ယောဇနာ။ အဿ ဘိက္ခုနော သံဝတ္တိဿတိ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ခေပေါ။

မဟိစ္ဆော ပုဂ္ဂလော ယထာ ပစ္စယဒါနဝသေန ပစ္စယဒါယကေဟိ ဘရိတုံ အသက္ကုဏေယျော၊ ဧဝံ ပစ္စယပရိယေသနဝသေန အတ္တနာပီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနောပိ ဥပဋ္ဌာကာနမ္ပိ ဒုဗ္ဘရော ဟောတီ’’တိ။ သဒ္ဓါဒေယျဿ ဝိနိပါတဝသေန ပဝတ္တိယာ အညဿ ဃရေ ဆဍ္ဍေန္တော။ ရိတ္တပတ္တောဝါတိ ယေသု ကုလေသု ပဋိပိဏ္ဍဝသေန ပဝတ္တတိ၊ တေသံ သဗ္ဗပစ္ဆိမံ အတ္တနော ယထာလဒ္ဓံ ဒတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ ရိတ္တပတ္တော ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇတိ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလျေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာလဒ္ဓပစ္စယပရိဘောဂေန၊ ပုန ပရိယေသနာနာပဇ္ဇနေန အတ္တနော သုဘရတာ၊ ယထာလဒ္ဓပစ္စယေန အဝညံ အကတွာ သန္တောသာပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌာကာနံ သုဘရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထာဝတ္ထူနီတိ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိသံယုတ္တာနံ ကထာနံ ဝတ္ထူနီတိ ကထာဝတ္ထူနိ၊ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော ဧဝ။ တီဏီတိ တီဏိ ကထာဝတ္ထူနိ။ အဘိသလ္လေခိကာတိ အတိဝိယ ကိလေသေ သလ္လိခတီတိ အဘိသလ္လေခေါ၊ အပ္ပိစ္ဆ တာဒိဂုဏသမုဒါယော၊ သော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ အဘိသလ္လေခိကာ၊ မဟိစ္ဆတာဒီနံ တနုဘာဝါယ ယုတ္တရူပါ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိသံယုတ္တတာ။ စေတောဝိနီဝရဏသပ္ပာယာတိ ကုသလစိတ္တုပ္ပတ္တိယာ နိဝါရကာနံ နီဝရဏာနံ ဒူရီဘာဝကရဏေန စေတောဝိနီဝရဏသင်္ခါတာနံ သမထဝိပဿနာနံ သပ္ပာယာ။ သမထဝိပဿနာစိတ္တဿေဝ ဝါ ဝိဘူတိဘာဝကရဏာယ သပ္ပာယာ ဥပကာရိကာတိ စေတောဝိနီဝရဏသပ္ပာယာ။ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိအာဒိ ယေန နိဗ္ဗိဒါဒိအာနိသံသေန အယံ ကထာ အဘိသလ္လေခိကာ စေတောဝိနီဝရဏသပ္ပာယာ စ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိ ဧကံသေန ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ။ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယာတိ တဿေဝ ဝိရဇ္ဇနတ္ထဉ္စ နိရုဇ္ဈနတ္ထဉ္စ။ ဥပသမာယာတိ သဗ္ဗကိလေသဝူပသမာယ။ အဘိညာယာတိ သဗ္ဗဿပိ အဘိညေယျဿ အဘိဇာနနာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ စတုမဂ္ဂသမ္ဗောဓာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနာယ။ ဧတေသု ဟိ အာဒိတော တီဟိ ဝိပဿနာ ဝုတ္တာ၊ ပုန တီဟိ မဂ္ဂေါ၊ ဣတရေန နိဗ္ဗာနံ။ တေန သမထဝိပဿနာ အာဒိံ ကတွာ နိဗ္ဗာနပရိယောသာနော အယံ သဗ္ဗော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနော သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ။ ပရိပူရေဿန္တီတိ တံသဘာဝတော ဥပကာရတော စ သံဝတ္တိဿန္တိ။ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော ဟိ ဧကဝါရဥပ္ပန္နာ ဥပရိ တဒတ္ထာယ သံဝတ္တိဿန္တိ။ ကထာဝတ္ထုပရိပူရဏံ သိက္ခာပရိပူရဏဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အမတံ နိဗ္ဗာနန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုံ။ ဣတရာ ပန သေက္ခာသေက္ခဓမ္မပါရိပူရိယာ ပရိပုဏ္ဏာ။ နိဗ္ဗာနပါရိပူရိ စေတ္ထ တဒါဝဟဓမ္မပါရိပူရိဝသေန ပရိယာယတော ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒါနိ ယာယံ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနံ အနုက္ကမပရိဝုဒ္ဓိယာ ဂုဏပါရိပူရိတာ၊ တံ ဥပမာယ သာဓေန္တော ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါဝုဿကောတိ ဝဿာနမာသေ ဥဋ္ဌိတော။ သော ဟိ စိရာနုပ္ပဝတ္တိ ဟောတိ။ ပဗ္ဗတကန္ဒရာ ပဗ္ဗတေသု ဥပစ္စကာဓိစ္စကာပဘဝနိဇ္ဈရာဒိနဒိယော။ သရသာခါတိ ယတ္ထ ဥပရိဥန္နတပဒေသတော ဥဒကံ အာဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ စေဝ သန္ဒတိ စ၊ တေ။ ကုသောဗ္ဘာ ခုဒ္ဒကတဠာကာ။ ကုန္နဒိယောတိ ပဗ္ဗတပါဒတော နိက္ခန္တာ ခုဒ္ဒကနဒိယော။ တာ ဟိ မဟာနဒိယော ဩတရန္တိယော ပရိပူရေန္တိ။ ပရမဓမ္မဒါယာဒန္တိ ပရမံ ဥတ္တမံ ဓမ္မဒါယာဒဘာဝံ၊ ပရမံ ဓမ္မဒါယဇ္ဇံ ဝါ။ တေ ဘိက္ခူတိ တေ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကေ ဘိက္ခူ။ သန္နိယောဇေန္တောတိ မူလဂုဏေဟိ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိ ယောဇေန္တော။

ဥဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ ဥပဓာရဏဝသေန ဂဟေတွာ အဝိပရီတံ ဂဟေတွာ။ သံသန္ဒေတွာတိ မမ ဒေသနာနုသာရေန မမဇ္ဈာသယံ အဝိရဇ္ဈိတွာ။ ယထာ ဣဓေဝ စိန္တေသီတိ ယထာ ဣမိဿာ ဓမ္မဒါယာဒဒေသနာယ စိန္တေသိ၊ ဧဝံ အညတ္ထာပိ ဓမ္မထောမနတ္ထံ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသန္တော စိန္တေသိ။ ဧကဇ္ဈာသယာယာတိ သမာနာဓိပ္ပာယာယ။ မတိယာတိ ပညာယ။ အယံ ဒေသနာ အဂ္ဂါတိအာဒိ ဘဂဝါ ဓမ္မသေနာပတိံ ဂုဏတော ဧဝ ပဂ္ဂဏှာတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

စိတ္တဂတိယာတိ စိတ္တဝသေန ကာယဿ ပရိဏာမနေန ‘‘အယံ ကာယော ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ ဟောတူ’’တိ ကာယဿ စိတ္တေန သမာနဂတိကတာဓိဋ္ဌာနေန။ ကထံ ပန ကာယော ဒန္ဓပ္ပဝတ္တိကော လဟုပရိဝတ္တနစိတ္တေန သမာနဂတိကော ဟောတီတိ? န သဗ္ဗထာ သမာနဂတိကော။ ယထေဝ ဟိ ကာယဝသေန စိတ္တပရိဏာမနေ စိတ္တံ သဗ္ဗထာ ကာယေန သမာနဂတိကံ န ဟောတိ။ န ဟိ တဒါ စိတ္တံ သဘာဝသိဒ္ဓေန အတ္တနော ခဏေန အဝတ္တိတွာ ဒန္ဓဝုတ္တိကဿ ရူပဓမ္မဿ ခဏေန ဝတ္တိတုံ သက္ကောတိ၊ ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ အယံ ကာယော ဝိယ ဟောတူ’’တိ ပန အဓိဋ္ဌာနေန ဒန္ဓဂတိကဿ ကာယဿ အနုဝတ္တနတော ယာဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိ၊ တာဝ ကာယဂတိံ အနုလောမေန္တမေဝ ဟုတွာ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ ကာယဂတိကံ ကတွာ ပရိဏာမိတံ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝံ ‘‘အယံ ကာယော ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနေန ပဂေဝ လဟုသညာယ သုခုမသညာယ စ သမ္ပာဒိတတ္တာ အဘာဝိတိဒ္ဓိပါဒါနံ ဝိယ ဒန္ဓံ အဝတ္တိတွာ ယထာ လဟုံ ကတိပယစိတ္တဝါရေဟေဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဝတ္တမာနော ကာယော စိတ္တဂတိကဘာဝေနေဝ ပရိဏာမိတော နာမ ဟောတိ၊ န ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ ပဝတ္တိယာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဗာဟုသမိဉ္ဇနပ္ပသာရဏူပမာပိ ဥပစာရေန ဝိနာ သုဋ္ဌုတရံ ယုတ္တာ ဟောတိ၊ အညထာ ဓမ္မတာဝိလောမိတာ သိယာ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ လက္ခဏညထတ္တံ ဣဒ္ဓိဗလေန ကာတုံ သက္ကာ၊ ဘာဝညထတ္တမေဝ ပန သက္ကာတိ။

၃၁။ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယာနုရူပံ ဘိက္ခူနဉ္စ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာတိ ဝစနသေသော။ ဒေသကာလေ ဝိယ ဘာဇနမ္ပိ ဩလောကေတွာ ဧဝ မဟာထေရော ဓမ္မံ ကထေတိ။ ပက္ကန္တဿာတိ ဣဒံ အနာဒရေ သာမိဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပက္ကန္တဿ သတော’’တိအာဒိမာဟ။ ကိတ္တကေနာတိ ကေန ပရိမာဏေန။ တံ ပန ပရိမာဏံ ယသ္မာ ပရိမေယျဿ အတ္ထဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကိတ္တာဝတာတိ ပရိစ္ဆေဒဝစန’’န္တိ အာဟ။ နုကာရော ပုစ္ဆာယန္တိ အယံ နု-သဒ္ဒေါ ဣဓေဝ ပုစ္ဆာယံ အာဂတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ နု-သဒ္ဒေန ဟေတ္ထ ဇောတိယမာနော အတ္ထော ကိံ-သဒ္ဒေန ပရိမာဏော အတ္ထော ပရိမေယျတ္ထော စ။ ဧတ္ထ သံကိလေသပက္ခော ဝိဝေကဿ အနနုသိက္ခနံ အာမိသဒါယာဒတာ၊ ဝေါဒါနပက္ခော တဿ အနုသိက္ခနံ ဓမ္မဒါယာဒတာတိ။ တီဟိ ဝိဝေကေဟီတိ ဝိဝေကတ္တယဂ္ဂဟဏံ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝိဝေကပဉ္စကဿ။ ဝိဝေကပဉ္စကဂ္ဂဟဏေ ပနဿ သရူပေန ကာယဝိဝေကော ဂဟိတော န သိယာ၊ တဒါယတ္တတ္တာ ဝါ သတ္ထာရာ တဒါ ပယုဇ္ဇမာနဝိဝေကဒဿနဝသေန ‘‘တီဟိ ဝိဝေကေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညတရမ္ပီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ကာယဝိဝေကမတ္တေန ဓမ္မဒါယာဒဘာဝေါ သိဇ္ဈတီတိ? န၊ ဝိဝေကဒွယသန္နိဿယဿေဝ ကာယဝိဝေကဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ စိတ္တဝိဝေကဂ္ဂဟဏမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ န ဟိ လောကိယဇ္ဈာနာဓိဂမမတ္တေန နိပ္ပရိယာယတော သတ္ထုဓမ္မဒါယာဒဘာဝေါ ဣစ္ဆိတော၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမေန ပန သော ဣစ္ဆိတော၊ တသ္မာ သဗ္ဗာပိ သာသနေ ဝိဝေကာနုသိက္ခနာ နိဗ္ဗာနပေါဏာ နိဗ္ဗာနပဗ္ဘာရာ နိဗ္ဗာနောဂဓာ စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ အညတရမ္ပီ’’တိ။ အသတိ အာလောကေ အန္ဓကာရော ဝိယ အသတိ ဓမ္မဒါယာဒတာယ ဧကံသိယာ အာမိသဒါယာဒတာတိ အာဟ ‘‘အာမိသဒါယာဒါဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧသ နယော သုက္ကပက္ခေပီတိ ကဏှပက္ခတော သာဓာရဏဝသေန လဗ္ဘမာနံ အတ္ထသာမညံ အတိဒိသတိ၊ န အတ္ထဝိသေသံ တဿ ဝိသဒိသတ္တာ၊ အတ္ထဝိသေသမေဝ ဝါ အတိဒိသတိ ဝိသဒိသူဒါဟရဏူပါယဉာယေန။ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ အညတရ’’န္တိ ဣဒံ ဣဓ န လဗ္ဘတိ။ တယောပိ ဟိ ဝိဝေကာ၊ တေသု ဧကော ဝါ ဣတရဒွယသန္နိဿယော ဣဓ လဗ္ဘတိ။

ဒူရတောပီတိ ဒူရဋ္ဌာနတောပိ။ တေနာဟ ‘‘တိရောရဋ္ဌတောပီ’’တိအာဒိ။ ကာမံ ‘‘ပဋိဘာတူ’’တိ ဧတ္ထ ပဋိ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘သာရိပုတ္တ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ၊ အတ္ထော ပန သာမိဝစနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အာယသ္မတောယေဝ သာရိပုတ္တဿာ’’တိ။ ဘာဂေါ ဟောတူတိ ဣမိနာဘာဂတ္ထော ပဋိ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ လက္ခဏာဒိအတ္ထာနံ ဣဓ အယုဇ္ဇနတော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ သဒ္ဒလက္ခဏေန သမေတီ’’တိ။ ဒိဿတူတိ ဉာဏေန ဒိဿတု၊ ပဿတူတိ ဝါ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌာတူတိ ဉာဏဿ ပစ္စုပတိဋ္ဌတု။ ဥဂ္ဂဟေဿန္တီတိ ဝါစုဂ္ဂတံ ကရိဿန္တိ။ ဝါစုဂ္ဂတကရဏဉှိ ဥဂ္ဂဟော။ ပရိယာပုဏိဿန္တီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပုရိပုစ္ဆနာဒိနာ ဝါ အတ္ထဿ စိတ္တေ အာပါဒနံ ပဋ္ဌပနံ ပရိယာပုဏနံ။ ကာရဏဝစနန္တိ ယထာဝုတ္တဿ ကာရဏဘာဝေန ဝစနံ ‘‘ဟေတုမှိ ကရဏဝစန’’န္တိ ကတွာ။ ဝုတ္တတ္ထပစ္စာမသနံ တံ-သဒ္ဒေန ကရီယတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။

ဧကေနေဝါကာရေနာတိ အာမိသဒါယာဒတာသိဒ္ဓေန အာဒိယတာသင်္ခါတေန ဧကေနေဝ ပကာရေန။ တမေဝ ဟိ အာကာရံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘဂဝတာ ဝုတ္တမတ္ထ’’န္တိ။ အညထာ ‘‘သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတော သာဝကာ ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’တိ ဧကေနေဝ အာကာရေန သော အတ္ထော ထေရေနပိ ဝုတ္တော။ တီဟိ အာကာရေဟီတိ အာမိသဒါယာဒပဋိပဒါဘူတေဟိ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ အနနုသိက္ခနာကာရေဟိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဣဓာဝုသော…ပေ… နာနုသိက္ခန္တီ’’တိ ဧတ္တကေန ကဏှပက္ခေ ဥဒ္ဒေသပါဌေန။

ဝိတ္ထာရတော သုဝိဘတ္တော ဟောတိ အနဝသေသတော သမ္မဒေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ နနု စ ဥဒ္ဒေသေ သတ္ထုနောပိ အာဒိယတာ ဘဂဝတာ ဂဟိတာ၊ သာ န နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော စ ခေါ’’တိအာဒိ။ သာဝကေ အနုဂ္ဂဏှန္တဿာတိ ‘‘အာမိသဒါယာဒါ သတ္ထု သာဝကာ’’တိ သတ္ထု ပရပ္ပဝါဒပရိဟရဏတ္ထမ္ပိ ‘‘တုမှေဟိ ဓမ္မဒါယာဒေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ သာဝကေ အနုကမ္ပမာနဿ။ သာဝကာနံ တံ န ယုတ္တံ သာမီစိအဘာဝတောတိ ယောဇနာ။ ဧသ နယောတိ ယဒိဒံ ‘‘ဧတ္တာဝတာယံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ကဏှပက္ခေ ဥဒ္ဒေသဿ အတ္ထဝိဘာဂဒဿနမုခေန သမ္ဗန္ဓဒဿနံ၊ ဧသ နယော သုက္ကပက္ခေပိ သမ္ဗန္ဓဒဿနေတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အယံ တာဝေတ္ထ အနုသန္ဓိက္ကမယောဇနာ’’တိ၊ သတ္ထာရာ ဒေသိတာယ ဥဒ္ဒေသဒေသနာယ မဟာထေရေန ဒေသိတာယ စ အနုသန္ဓိက္ကမေန သမ္ဗန္ဓောတိ အတ္ထော။ ယထာနုသန္ဓိ ဧဝ စေတ္ထ အနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အစ္စန္တပဝိဝိတ္တဿာတိ ဧကန္တဥပဓိဝိဝေကော ဝိယ ဣတရေပိ ဝိဝေကော သတ္ထု ဧကန္တိကာဝါတိ။ အနုသိက္ခနံ နာမ အနု အနု ပူရဏန္တိ တပ္ပဋိက္ခေပေန အာဟ ‘‘န ပရိပူရေန္တီ’’တိ၊ န ပရိဗြူဟေန္တီတိ အတ္ထော၊ န ပရိပူရေန္တီတိ ဝါ န ပရိပါလေန္တီတိ အတ္ထော။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တိ၊ တဒဂ္ဂေန န ပရိဗြူဟေန္တိ၊ န ပရိပါလေန္တီတိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တီတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’’တိ ဥဒ္ဒေသေ ဝိယ အဝိသေသဝစနေ ကာယဝိဝေကဿေဝ ဂဟဏံ ကတန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယဒိ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပုစ္ဆာယာတိ ပုစ္ဆာတော အဝိသေသော သိယာ ဝိဘာဂဿ အလဗ္ဘမာနတ္တာ ဝိဿဇ္ဇနဿ။ နနု စ ‘‘ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’’တိ အဝိသေသဝစနတော ပါဠိယံ ဝိဘာဂေါ န လဗ္ဘတေဝါတိ? န၊ ပဒန္တရေန ဝိဘာဝိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယေသဉ္စ ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ ဗျာကရဏပက္ခောတိ ဝိဿဇ္ဇနပက္ခော။ ဝိဿဇ္ဇနဉ္စ န ပုစ္ဆာ ဝိယ အဝိသေသဇောတနာ၊ အထ ခေါ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဝိဘဇနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမိနာ ပဒေနာတိ ‘‘ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန ကာယဝိဝေကံ အပရိပူရိယမာနံ ဒဿေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တဝိဝေကံ ဥပဓိဝိဝေကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ဧတ္ထ စ နပ္ပဇဟန္တီတိ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ ပဟာနာဘာဝဝစနံ ပဟာနလက္ခဏဝိဝေကာဘာဝဒီပနံ၊ တံ ဝတွာ ပုန ‘‘ဝိဝေကေ နိက္ခိတ္တဓုရာ’’တိ ဝစနံ တတော သာတိသယဝိဝေကာဘာဝဒီပနန္တိ တဒုဘယဝိဝေကာဘာဝဒဿနေန ‘‘ယေသဉ္စ ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိနာဝ ပါရိသေသဉာယေန ‘‘ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဝိဝေကဒွယမူလဘူတကာယဝိဝေကာဘာဝဒဿနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိဂတတဏှတာယ တံ တံ ပရိက္ခာရဇာတံ ဗဟုံ လန္တိ အာဒိယန္တီတိ ဗဟုလာ၊ ဗဟုလာ ဧဝ ဗာဟုလိကာ ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈)။ တေ ပန ယသ္မာ ပစ္စယဗဟုလဘာဝါယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘စီဝရာဒိဗာဟုလ္လာယ ပဋိပန္နာ’’တိ။ သိက္ခာယ အာဒရဘာဝါဘာဝတော သိထိလံ အဒဠှံ ဂဏှန္တီတိ ‘‘သာထလိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိထိလန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ သိထိလ-သဒ္ဒေန ဝါ သမာနတ္ထဿ သာထလ-သဒ္ဒဿ ဝသေန ‘‘သာထလိကာ’’တိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝဂမနဋ္ဌေနာတိ အဓောဂမနဋ္ဌေန၊ ဩရမ္ဘာဂိယဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဥပဓိဝိဝေကေတိ သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂတာယ ဥပဓီဟိ ဝိဝိတ္တေ။ ဩရောပိတဓုရာတိ ဥဇ္ဈိတုဿာဟာ။

အနိယမေနေဝါတိ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ အနာမသိတွာ ‘‘သာဝကာ’’တိ အဝိသေသေနေဝ။ နိယမေန္တော‘‘ထေရာ’’တိအာဒိနာ။ ဒသဝဿေ ဥပါဒါယာတိ ဒသဝဿတော ပဋ္ဌာယ။ ဣဿရိယေတိ ‘‘သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ သေနာပတိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အစိရက္ခဏောဘာသေန လက္ခဝေဓကော အက္ခဏဝေဓိ။ ဌိတိယန္တိ အဝဋ္ဌာနေ။ ဌာနသောတိ တင်္ခဏေယေဝ။ တိဋ္ဌတီတိ အာဓာရာဓေယျဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘တဒါယတ္တဝုတ္တိဘာဝေနာ’’တိ။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ သတ္တသင်္ခါရေသု ဥဒါသီနတာပိ အသင်္ခတာဓိဂမဿ ဥပါယောတိ တဗ္ဗိပရိယာယတော စီဝရာဒိမဏ္ဍနာ န ဥပဓိဝိဝေကပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘စီဝရပတ္တ…ပေ… အပူရယမာနာ’’တိ။ တတ္ထာတိ ထေရဝါရေ။ ဣဓာတိ မဇ္ဈိမနဝကဝါရေသု။ တထာ ဟိ ‘‘မဇ္ဈိမထေရကာလေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၃၂။ ဣမသ္မိဉ္စ ကဏှပက္ခေတိ ဣမသ္မိဉ္စ နိဒ္ဒေသဝါရေ ကဏှပက္ခေ၊ န ဥဒ္ဒေသဝါရေ ကဏှပက္ခေ။ ဥဒ္ဒေသဝါရေ ပန ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဂဟေတဗ္ဗတ္ထော ‘‘ဧသ နယော သုက္ကပက္ခေပီ’’တိ အတိဒေသေန ဒဿိတော။ ဝုတ္တပစ္စနီကနယေနာတိ ‘‘ကာယဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တိ န ပရိပူရေန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပစ္စနီကနယေန၊ ‘‘ကာယဝိဝေကံ အနုသိက္ခန္တိ ပရိပူရေန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သုက္ကပက္ခေ။ သင်္ခေပေါတိ အတ္ထသင်္ခေပေါ။ ယောဇနပရမ္ပရာယာတိ ဂါမန္တတော ဒူရဘာဝေန ဧကံ ဒွေ တီဏီတိ ဧဝံ ယောဇနာနံ ပဋိပါဋိယာ။ အရညဝနပတ္ထာနီတိ အရညေသု ဝနသဏ္ဍဘူတာနိ။ ပန္တာနီတိ ပရိယန္တာနိ။ ဥပဂန္တုံ ယုတ္တကာလော ဇရာဇိဏ္ဏကာလော ဂေါစရဂါမေ ဒူရေ ဂမနာဂမနသမတ္ထတာဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ ဂုဏဝန္တေသု ဒိန္နံ အဟော သုဒိန္န’’န္တိ ပစ္စယဒါယကာနံ ပသာဒံ ဇနေန္တိ။ ပါသံသာတိ ပသံသိတဗ္ဗာ။ အယမ္ပိ မဟာထေရောတိအာဒိ ဧကံ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနံ ဝုဒ္ဓတရံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဝဒန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ပဝိဋ္ဌော ဝိဝေကဋ္ဌာနံ။ သာယံ နိက္ခမတိ ယောနိသောမနသိကာရံ ဥပဗြူဟေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောတိ၊ န ယံ ကိဉ္စိ ကိစ္စန္တရံ။ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ န မောဃမနသိကာရံ။ သဗ္ဗထာတိအာဒိတော တာဝ တဒင်္ဂဝသေန ကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိဝေစေန္တော တတော ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဋိပဿဒ္ဓိဝသေနာတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန စိတ္တဝိဝေကံ ပူရေတိ။ ပံသုကူလာနိ ဓာရေတီတိ ဣမိနာ ဗာဟုလိကတာဘာဝံ ဒဿေတိ၊ အသိထိလံ သာသနံ ဂဟေတွာတိ ဣမိနာ သာထလိကတာဘာဝံ၊ ဝိဂတနီဝရဏောတိ ဣမိနာ ဩက္ကမနေ နိက္ခိတ္တဓုရတံ၊ ဖလသမာပတ္တိန္တိအာဒိနာ ပဝိဝေကပုဗ္ဗင်္ဂမတံ ဒဿေတိ။

၃၃။ တတြာဝုသောတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ‘‘လောဘော စ ပါပကော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ဥပရိဒေသနံ အနဝသေသတော ပရိယာဒိယတိ။ ကော အနုသန္ဓီတိ ယာ သာ ဘဂဝတာ သံကိလေသပက္ခေန သဟ ဓမ္မဒါယာဒပဋိပတ္တိဘာဝိနီ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ တံ ‘‘သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတော’’တိအာဒိနာ အာရဘိတွာ အဋ္ဌာရသဝါရပဋိမဏ္ဍိတာယ နိဒ္ဒေသဒေသနာယ ဝိဘဇိတွာ တတော ပရံ ‘‘တတြာဝုသော လောဘော စ ပါပကော’’တိအာဒိနယာယ ဥပရိဒေသနာယ သမ္ဗန္ဓံ ပုစ္ဆတိ။ ဧဝန္တိ သံကိလေသပက္ခေ ‘‘နပ္ပဇဟန္တီ’’တိ ပဟာနာဘာဝဒဿနဝသေန၊ ဝေါဒါနပက္ခေ ‘‘ပဇဟန္တီ’’တိ ပဟာနသဗ္ဘာဝဒဿနဝသေနာတိ ဧဝံ။ အနိဒ္ဓါရိတသရူပါ ယံ-တံ-သဒ္ဒေဟိ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန သာမညတော ယေ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ တေ သရူပတော ဒဿေတုန္တိ ယောဇနာ။ ဣမေ တေတိ ဧတ္ထ ကသ္မာ လောဘာဒယော ဧဝ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ နနု ဣတော အညေပိ မောဟဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒယော ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာ သန္တီတိ? သစ္စံ သန္တိ၊ တေ ပန လောဘာဒီဟိ တဒေကဋ္ဌတာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ ဣမေသံယေဝေတ္ထ ဂဟဏေ ကာရဏံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ဣဒါနိ ဥပစယေန အနုသန္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာဝကာနံ ယဿ ဓမ္မဿ ဒါယာဒဘာဝေါ သတ္ထု အဘိရုစိတော၊ သော ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ အကတ္ထေတွာ ‘‘ဝိဝေကံ အနုသိက္ခန္တိ၊ တေ စ ဓမ္မေ ပဇဟန္တိ၊ န စ ဗာဟုလိကာ’’တိအာဒိနာ ကထိတတ္တာ ဟေဋ္ဌာ ပရိယာယေနေဝ ဓမ္မော ကထိတောတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တေ စ ဓမ္မေ နပ္ပဇဟန္တိ၊ ဩက္ကမနေ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒိနာ အာမိသံ ပရိယာယေနပိ ကထိတံ။ ‘‘သိယာ စ မေ ပိဏ္ဍပါတော’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘ဗာဟုလိကာ စ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ စ အာမိသံ နိပ္ပရိယာယေနပိ ကထိတံ။ အထ ဝါ ယာယံ ဘဂဝတာ အာမိသဒါယာဒပဋိက္ခေပနာ ဓမ္မဒါယာဒတာ ဝုတ္တာ၊ ယဉ္စ တဒတ္ထံ ဝိဘဇန္တေန မဟာထေရေန အတ္တနာ ဝိဝေကာနုသိက္ခနာဒိ ဝုတ္တံ၊ တဒုဘယံ ဟေတုဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတြာဝုသော၊ လောဘော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟေတုနိရောဓေန ဟိ သံကိလေသပက္ခဿ၊ နိရောဓဟေတုသမ္ပာဒနေန စ ဝေါဒါနပက္ခဿ တပ္ပာပကတာ။

အတီတဒေသနာနိဒဿနန္တိ အတီတာယ ထေရေန ယထာဒေသိတာယ ဒေသနာယ စ ပစ္စာမသနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ…ပေ… ဒေသနာယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထာတိ ယံ ဝုတ္တံ ဝိသေသတော ‘‘ယေသံ ဓမ္မာနံ သတ္ထာ ပဟာနမာဟာ’’တိ၊ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ တတ္ထ ဟိ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာ လောဘာဒယော သာမညတော ဝုတ္တာ။ လာမကာတိ နိဟီနာ။ လောဘဒေါသာ ဟိ ဟေတုတော ပစ္စယတော သဘာဝတော ဖလတော နိဿန္ဒတော သံကိလိဋ္ဌပကတိကာ၊ အာယတိံ ဒုက္ခဿ ပါပနဋ္ဌေန ဝါ ပါပကာ။ လုဗ္ဘနလက္ခဏောတိ အာရမ္မဏဿ အဘိဂိဇ္ဈနလက္ခဏော။ တထာ ဟိ သော လုဗ္ဘန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ လုဗ္ဘတိ၊ လုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ ‘‘လောဘော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ရသာဒီသု အဘိသင်္ဂရသော၊ အပရိစ္စာဂပစ္စုပဋ္ဌာနော၊ သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒဒဿနပဒဋ္ဌာနော။ ဒုဿနလက္ခဏောတိ အာရမ္မဏေ ဗျာပဇ္ဇနလက္ခဏော။ တထာ ဟိ သော ဒုဿန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ ဒုဿတိ၊ ဒုဿနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ ‘‘ဒေါသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ရသာဒီသု ဝိသပ္ပနရသော၊ သနိဿယဒဟနရသော ဝါ၊ ဒုဿနပစ္စုပဋ္ဌာနော၊ အာဃာတဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနော။

တေသူတိအာဒိနာ ဒဿနေန လောဘဒေါသာနံ ဧကန္တတော ပဟာတဗ္ဗတာဒဿနံ။ အာမိသဒါယာဒဿ ပစ္စယာနံ လာဘေ ဟောတီတိ ဣဒံ လောဘဿ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏသဘာဝတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဏှာယ ဝသေန ပန အနုဂိဇ္ဈနံ သန္ဓာယ ‘‘အလဒ္ဓံ ပတ္ထေတီ’’တိ အာဟ။ အလာဘေ ပစ္စယာနံ အာမိသဒါယာဒဿ ဟောတီတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ အလဘန္တောတိ ဧတ္ထ ‘‘ပစ္စယေ’’တိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဃာတဝါတိ ‘‘ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတိ၊ တမ္ပိ ဒုက္ခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၂၀၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) ဝစနတော ဣစ္ဆာဝိဃာတဝါ။ လောဘော စ ဒေယျဓမ္မေ ဟောတိ အာမိသဒါယာဒဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော အနန္တရပဒေပိ။ ဒေယျဓမ္မေတိ စ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ သတ္တကေလာယနာဒိဝသေနပိ တဿ လောဘုပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ ‘‘တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ၊ ပရိယေသနံ ပဋိစ္စ လာဘော’’တိ ဧဝမာဒယော နဝ တဏှာမူလကာ။ ပရိပူရေတိ အာမိသဒါယာဒေါတိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဝါသမစ္ဆရိယာဒီနိ ပဉ္စ မစ္ဆရိယာနိ။

မဂ္ဂန္တိ အရိယမဂ္ဂံ။ သော ဟိ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ စ မဂ္ဂီယတိ၊ သယံ ဝါ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတီတိ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကော အန္တောတိ ဣတရေန အသမ္မိဿော ဧကော ကောဋ္ဌာသော၊ ဟီနတာယ ဝါ လာမကဋ္ဌေန ဧကော အန္တော။ ကာမံ အညေပိ ကုသလဓမ္မာ ဧတေ အန္တေ အသမ္ပယောဂတော န ဥပေန္တိ၊ တေဟိ ဝိမုတ္တာ ဧဝ၊ အယံ ပန အစ္စန္တဝိမုတ္တိယာ န ဥပေတီတိ အာဟ ‘‘ဝိမုတ္တော ဧတေဟိ အန္တေဟီ’’တိ။ တသ္မာတိ အန္တဒွယဝိမုတ္တတ္တာ။ ဧတေသံ မဇ္ဈေ ဘဝတ္တာတိ ဣဒံ မဂ္ဂဿ ဥဘယန္တဝိမုတ္တတာယ ဧဝ ဝုတ္တံ၊ န တပ္ပရိယာပန္နတာယ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော စ။ တထာတိ ယထာ ဣတရေန အသမ္မိဿဋ္ဌေန လာမကဋ္ဌေန စ လောဘော ဧကော အန္တော၊ တထာ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ မဂ္ဂဿ အနုပဂမနဉ္စ နေသံ အန္တာနံ သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိကရဏေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမနယေနာတိ ‘‘ဧတေ ဒွေ အန္တေ န ဥပေတီ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။

သစ္စာနန္တိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ။ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ ဒဿနဿ ပရိညာဘိသမယာဒိဘေဒဿ ပရိတော သဗ္ဗထာ နယနဋ္ဌေန ပဝတ္တနဋ္ဌေန။ စက္ခုကရဏီတိ ဓမ္မစက္ခုဿ ကရဏီ နိပ္ဖာဒိကာ။ တယိဒံ သတိပိ ပဋိပဒါယ ဓမ္မစက္ခုတော အနညတ္တေ အဝယဝဝသေန သိဇ္ဈမာနော အတ္ထော သမုဒါယေန ကတော နာမ ဟောတီတိ ဥပစာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘မဂ္ဂေါယေဝ ဟိ မဂ္ဂတ္ထာယ သံဝတ္တတိ မဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗကိစ္စကရဏတော’’တိ။ ဉာဏာယာတိ ယာထာဝတော ဇာနနာယ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဝိသေသဉာတဘာဝါပါဒနဉှိ ဝိဒိတကရဏံ။ ဝူပသမနတောတိ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန ဝူပသမနတော။ ဒုက္ခာဒီနံ ပရိညေယျာဒိဘာဝေါ ဝိယ အဘိညေယျဘာဝေါပိ မဂ္ဂဝသေနေဝ ပါကဋော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတုန္နမ္ပိ သစ္စာနံ အဘိညေယျဘာဝဒဿနတော’’တိ၊ ဝိဘာဝနတောတိ အတ္ထော။ သမ္ဗောဓောတိ မဂ္ဂေါ ‘‘သမ္ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ။ တဿတ္ထာယာတိ မဂ္ဂကိစ္စတ္ထာယ။ န ဟိ မဂ္ဂတော အညော မဂ္ဂကိစ္စကရော အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါယေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေန ဣတရေ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဧဝံ သေသမဂ္ဂဓမ္မာပီတိ ဧဝမ္ပိ မဂ္ဂတ္ထာယ သံဝတ္တနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစ္ဆိကိရိယာယ ပစ္စက္ခကမ္မာယာတိ သစ္ဆိကရဏသင်္ခါတပစ္စက္ခကမ္မာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ ဝါ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနာယ။ ဥပသမာယာတိ ဣမိနာ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဂဟိတန္တိ။ အယန္တိ ‘‘သာ ဟိ သစ္စာန’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တော အတ္ထနယော။ ဧတ္ထာတိ ‘‘စက္ခုကရဏီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု။ သာရော သုန္ဒရော အနပနီတော။ ဣတော အညထာတိ ‘‘ဒုက္ခဿ ပရိညာယ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိံ ကရောတီတိ စက္ခုကရဏီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထဝဏ္ဏနာပပဉ္စော ကေဝလံ ဝိတ္ထာရတ္ထာယ။

အယမေဝါတိ ဧတ္ထ အယန္တိ ဣမိနာ အတ္တနော အညေသဉ္စ တဿံ ပရိသာယံ အရိယာနံ မဂ္ဂဿ ပစ္စက္ခဘာဝံ ဒဿေတိ။ အာသန္နပစ္စက္ခဝါစီ ဟိ အယံ-သဒ္ဒေါ။ အညမဂ္ဂပဋိသေဓနတ္ထန္တိ အညဿ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဿ အတ္ထိဘာဝပဋိသေဓနတ္ထံ။ သတ္တာပဋိက္ခေပေါ ဟိ ဣဓ ပဋိသေဓနံ အလဗ္ဘမာနတ္တာ အညဿ မဂ္ဂဿ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ သာဓာရဏဘာဝေါ အနညတာ။ တေနာဟ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ –

‘‘ဧကာယနံ ဇာတိခယန္တဒဿီ၊

မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ၊

ဧတေန မဂ္ဂေန တရိံသု ပုဗ္ဗေ၊

တရိဿန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄၊ ၄၀၉၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ၁၀၇၊ ၁၂၁၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀)၊

အာရကတ္တာတိ ဣမိနာ နိရုတ္တိနယေန အရိယ-သဒ္ဒသိဒ္ဓိမာဟ။ အရိပဟာနာယာတိ အတ္ထဝစနမတ္တံ။ အရယော ပါပဓမ္မာ ယန္တိ အပဂမန္တိ ဧတေနာတိ အရိယော။ အရိယေန ဒေသိတောတိ ဧတ္ထ အရိယဿ ဘဂဝတော အယန္တိ အရိယော။ အရိယဘာဝပ္ပဋိလာဘာယာတိ ဧတ္ထ အရိယကရော အရိယောတိ ဥတ္တရပဒလောပေန အရိယ-သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ မဂ္ဂင်္ဂသမုဒါယေ မဂ္ဂဝေါဟာရော ဟောတိ၊ သမုဒါယော စ သမုဒါယီဟိ သမန္နာဂတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ ဥပေတတ္တာ’’တိ၊ တသ္မာ အတ္တနော အဝယဝဘူတာနိ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ ဧတဿ သန္တီတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ ယသ္မာ ပန ပရမတ္ထတော အင်္ဂါနိယေဝ မဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န စ အင်္ဂဝိနိမုတ္တော’’တိ ယထာ ‘‘ဆဠင်္ဂေါ ဝေဒေါ’’တိ။ သဒိသူဒါဟရဏံ ပန ဒဿေန္တော ‘‘ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယာဒီနိ ဝိယာ’’တိ အာဟ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စတုရင်္ဂိနီ သေနာတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ နိရုတ္တိနယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိမာဟ။ မဂ္ဂတီတိ ဂဝေသတိ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောန္တော တံ ဂဝေသန္တော ဝိယ ဟောတီတိ။ မဂ္ဂီယတိ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယပုညကရဏတော ပဋ္ဌာယ တဒတ္ထံ ပဋိပတ္တိတော။ ဂမ္မတီတိ ဧတေန အာဒိအန္တဝိပရိယာယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိမာဟ ယထာ ‘‘ကကူ’’တိ။ ‘‘သေယျထိဒန္တိ နိပါတော’’တိ ဝတွာ တဿ သဗ္ဗလိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနသာဓာရဏတာယ ‘‘ကတမာနိ တာနိ အဋ္ဌင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု စ အင်္ဂါနိ သမုဒိတာနိ မဂ္ဂေါ အန္တမသော သတ္တင်္ဂဝိကလဿ အရိယမဂ္ဂဿ အဘာဝတောတိ? သစ္စမေတံ သစ္စပဋိဝေဓေန၊ မဂ္ဂပစ္စယတာယ ပန ယထာသကံ ကိစ္စကရဏေန ပစ္စေကမ္ပိ တာနိ မဂ္ဂေါယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဧကမေကဉှိ အင်္ဂံ မဂ္ဂေါယေဝါ’’တိ၊ အညထာ သမုဒိတာနမ္ပိ နေသံ မဂ္ဂကိစ္စံ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိမဂ္ဂေါ စေဝ ဟေတု စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သမ္မာ အဝိပရီတံ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန စတုန္နံ သစ္စာနံ ဒဿနံ ပဋိဝိဇ္ဈနံ လက္ခဏံ ဧတိဿာတိ သမ္မာဒဿနလက္ခဏာ။ သမ္မာ အဝိပရီတံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ အဘိနိရောပနံ အပ္ပနာလက္ခဏံ ဧတဿာတိ သမ္မာအဘိနိရောပနလက္ခဏော မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော သိနိဒ္ဓသဘာဝတ္တာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ၊ သမ္မာဝါစပ္ပစ္စယသုဘာသိတသောတာရဉ္စ ဇနံ သမ္မဒေဝ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ သမ္မာဝါစာ သမ္မာပရိဂ္ဂဟော လက္ခဏံ ဧတိဿာတိ သမ္မာပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ။ ယထာ ကာယိကာ ကိရိယာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ သယဉ္စ သမုဋ္ဌဟနံ ဃဋနံ ဟောတိ၊ တထာ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ဝိရတိပီတိ သမ္မာသမုဋ္ဌာနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ သမုဋ္ဌာနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ ဇီဝမာနဿ သတ္တဿ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ၊ အာဇီဝဿေဝ ဝါ ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိယာ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ ဧတေနာတိ သမ္မာဝေါဒါနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝေါ။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ ပဂ္ဂဟော။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ တဿ ဝါ အနိဿဇ္ဇနံ ဥပဋ္ဌာနံ။ အာရမ္မဏေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သမ္မာ၊ သမံ ဝါ အာဓာနံ သမာဓာနံ။ သမ္မာ သင်္ကပ္ပေတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏေ အဘိနိရောပေတီတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ သမ္မာ ဝဒတိ ဧတာယာတိ သမ္မာဝါစာ။ သမ္မာ ကရောတိ ဧတေနာတိ သမ္မာကမ္မံ၊ တဒေဝ သမ္မာကမ္မန္တော။ သမ္မာ အာဇီဝတိ ဧတေနာတိ သမ္မာအာဇီဝေါ။ သမ္မာ ဝါယမတိ ဥဿဟတိ ဧတေနာတိ သမ္မာဝါယာမော။ သမ္မာ သရတိ အနုဿရတီတိ သမ္မာသတိ။ သမ္မာ သမာဓိယတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ သမ္မာသမာဓီတိ ဧဝံ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနံ နိဗ္ဗစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ မိစ္ဆာဒဿနံ။ တပ္ပစ္စနီယကိလေသေတိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ န ဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ကိလေသာ ပစ္စနီယာ၊ အထ ခေါ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ အဝိဇ္ဇဉ္စာတိ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏံ တဿာ သံကိလေသဓမ္မာနံ ပမုခဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁)။ ဒဿနနိဝါရကဿ သမ္မောဟဿ သမုဂ္ဃာတေန အသမ္မောဟတော။ ဧတ္ထ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ…ပေ… ပဇဟတီတိ ဧတေန ပဟာနာဘိသမယံ၊ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ ဧတေန သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယံ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေတိအာဒိနာ ဘာဝနာဘိသမယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိကိစ္စံ ဒဿေတိ။ ပရိညာဘိသမယော ပန နာနန္တရိယတာယ အတ္ထတော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကထံ ပန ဧကမေဝ ဉာဏံ ဧကသ္မိံ ခဏေ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ သာဓေန္တံ ပဝတ္တတိ။ န ဟိ တာဒိသံ လောကေ ဒိဋ္ဌံ၊ န အာဂမော ဝါ တာဒိသော အတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ပဒီပေါ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ ဝဋ္ဋိံ ဒဟတိ၊ သ္နေဟံ ပရိယာဒိယတိ၊ အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ၊ အာလောကဉ္စ ဝိဒံသေတိ၊ ဧဝမေတံ ဉာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏံ ဒုက္ခေပေတံ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခသမုဒယေပေတံ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓေပေတံ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယပေတံ ဉာဏန္တိ သုတ္တပဒံ (ဝိဘ။ ၇၅၄) ဧတ္ထ ဥဒါဟရိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒုက္ခာဒီသု ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တိတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကာဝ စတုန္နံ ဉာဏာနံ ကိစ္စံ သာဓေန္တီ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယော ပုဗ္ဗဘာဂေ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒိနာမကာ ဟုတွာ ကာမသင်္ကပ္ပာဒီနံ ပဇဟနဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တိတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ တိဏ္ဏံ စတုန္နဉ္စ ကိစ္စံ သာဓေန္တာ ပဝတ္တန္တိ။ သမ္မာသမာဓိ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ နာနာယေဝ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ကာမဉ္စေတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗေပိ ပါပဓမ္မာ ပဋိပက္ခာ၊ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာဒဿနဝသေန ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ကိစ္စနိဒ္ဒေသေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တေနေဝ စ ‘‘တပ္ပစ္စနီယကိလေသေ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယေသံ ကိလေသာနံ အနုပစ္ဆိန္ဒနေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ န ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သဟဇေကဋ္ဌတာယ တဒေကဋ္ဌာဝ တပ္ပစ္စနီယကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနံ ကိစ္စနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိဝသေန စတ္တာရော လောကုတ္တရမဂ္ဂဘာဝသာမညေန ဧကတော ကတွာ။ လောဘဒေါသာ သမုဒယသစ္စံ၊ ယဿ ပန သော သမုဒယော တံ ဒုက္ခသစ္စံ၊ ပဟာနဘာဝေါ မဂ္ဂသစ္စံ၊ ယတ္ထ တံ ပဟာနံ၊ တံ နိရောဓသစ္စန္တိ ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ လောဘဒေါသာနံ ဝိသုံ အာဒိတော စ ဂဟဏံ? ဝိသုံ ဂဟဏံ တာဝ တထာဗုဇ္ဈနကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန၊ ဣမေဟိ လောဘဒေါသေဟိ အာမိသဒါယာဒတာ၊ တပ္ပဟာနေန စ ဓမ္မဒါယာဒတာတိ ဒဿနတ္ထံ၊ တဒနုသာရေန စတုသစ္စယောဇနာယ ဧဝံ ဧကေကဿ နိယျာနမုခံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ။ သေသဝါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာဒိတော ဂဟဏံ ပန အတိဝိယ ဩဠာရိကတာယ သုပါကဋဘာဝတော ဝက္ခမာနာနံ အညေသဉ္စ ပါပဓမ္မာနံ မူလဘာဝတော တဒေကဋ္ဌတာယ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကုဇ္ဈနလက္ခဏောတိ ကုပ္ပနသဘာဝေါ၊ စိတ္တဿ ဗျာပဇ္ဇနာတိ အတ္ထော။ စဏ္ဍိက္ကံ လုဒ္ဒတာ၊ ကုရုရဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အာဃာတကရဏရသောတိ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနာ စိတ္တေ အာဃာတဿ ကရဏရသော။ ဒုဿနပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ သပရသန္တာနဿ ဝိနာသနပစ္စုပဋ္ဌာနော လဒ္ဓါကာသော ဝိယ သပတ္တော။ ဥပနန္ဓနံ နာနပ္ပကာရဿ ဥပရူပရိ နန္ဓနံ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဝေရအပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနရသော၊ ကောဓာနုပဗန္ဓဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ စ ဝုတ္တော။ အပရကာလေ ဥပနာဟောတိအာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဥပနယှနာ ဥပနယှိတတ္တံ အာဌပနာ ဌပနာ သဏ္ဌပနာ အနုသံသန္ဒနာ အနုပ္ပဗန္ဓနာ ဒဠှီကမ္မ’’န္တိအာဒီနံ (ဝိဘ။ ၈၉၁) နိဒ္ဒေသပဒါနံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ သင်္ဂယှတိ။ ဥပနာဟသမင်္ဂီ ဟိ ပုဂ္ဂလော ဝေရဿ အနိဿဇ္ဇနတော အာဒိတ္တပူတိအလာတံ ဝိယ ဇလတိ ဧဝ၊ စိတ္တဉ္စဿ ဓောဝိယမာနံ အစ္ဆစမ္မံ ဝိယ၊ မသိမက္ခိတပိလောတိကာ ဝိယ စ န သုဇ္ဈတေဝ။

ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏောတိ ဥဒကပုဉ္ဆနိယာ ဥဒကံ ဝိယ ပရေသံ ဂုဏာနံ မက္ခနသဘာဝေါ။ တထာဘူတော စာယံ အတ္တနော ကာရကံ ဂူထေန ပဟရန္တံ ဂူထော ဝိယ ပဌမတရံ မက္ခေတိ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟေဿ သပရသန္တာနေသု ဂုဏံ မက္ခေတီတိ မက္ခောတိ ဝုစ္စတိ။ ယုဂဂ္ဂါဟော သမဓုရဂ္ဂဟဏံ အသမာနဿပိ အဘူတဿ သမာရောပနံ။ သမဘာဝကရဏံ သမီကရဏံ။ ပရေသံ ဂုဏပ္ပမာဏေန အတ္တနော ဂုဏာနံ ဥပဋ္ဌာနံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အာဟ ‘‘ပရေသံ ဂုဏပ္ပမာဏေန ဥပဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ။ တထာ ဟေသ ပရေသံ ဂုဏေ ဍံသိတွာ ဝိယ အတ္တနော ဂုဏေဟိ သမေ ကရောတီတိ ပဠာသောတိ ဝုစ္စတိ။

ပရသမ္ပတ္တိခီယနံ ပရသမ္ပတ္တိယာ ဥသူယနံ။ ဣဿတိ ပရသမ္ပတ္တိံ န သဟတီတိ ဣဿာ။ တထာ ဟေသာ ‘‘ပရသမ္ပတ္တိယာ အက္ခမနလက္ခဏာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထာတိ ပရသမ္ပတ္တိယံ။ အနဘိရတိရသာ အဘိရတိပဋိပက္ခကိစ္စာ။ ဝိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ပရသမ္ပတ္တိံ ပဿိတုမ္ပိ အပ္ပဒါနတော။ နိဂူဟနလက္ခဏံ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝါသဟနတော။ အသုခါယနံ န သုခနံ ဒုက္ခနံ၊ အရောစနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ကတဿ ကာယဒုစ္စရိတာဒိပါပဿ ပဋိစ္ဆာဒနံ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနံ။ တဿ ပါပဿ အာဝရဏဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ တဒါဝရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ မာယာ၊ ယာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘသ္မဆန္နော ဝိယ အင်္ဂါရော၊ ဥဒကဆန္နော ဝိယ ခါဏု၊ ပိလောတိကပဋိစ္ဆာဒိတံ ဝိယ စ သတ္ထံ ဟောတိ။ အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနံ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနသီလာဒိဂုဏဝိဘာဝနံ၊ ယေန သာဌေယျေန သမန္နာဂတဿ ပုဂ္ဂလဿ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနေန စိတ္တာနုရူပကိရိယာဝိဟရတော ‘‘ဧဝံစိတ္တော၊ ဧဝံကိရိယော’’တိ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ ကုစ္ဆိံ ဝါ ပိဋ္ဌိံ ဝါ ဇာနိတုံ န သက္ကာ။ ယတော –

‘‘ဝါမေန သူကရော ဟောတိ၊ ဒက္ခိဏေန အဇာမိဂေါ၊

သရေန နေလကော ဟောတိ၊ ဝိသာဏေန ဇရဂ္ဂဝေါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၆၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၉၄၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၆) –

ဧဝံ ဝုတ္တယက္ကသူကရသဒိသော ဟောတိ။

စိတ္တဿ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝေါ ထဒ္ဓလူခဘာဝေါ။ အပ္ပတိဿယဝုတ္တီတိ အနိဝါတဝုတ္တိ။ အမဒ္ဒဝါကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ အမဒ္ဒဝတံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အမဒ္ဒဝတာပစ္စုပဋ္ဌာနော၊ ထမ္ဘော၊ ယေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဂိလိတနင်္ဂလသီသော ဝိယ အဇဂရော၊ ဝါတဘရိတဘသ္တာ ဝိယ စ ထဒ္ဓါ ဟုတွာ ဂရုဋ္ဌာနိယေ စ ဒိသွာ ဩနမိတုမ္ပိ န ဣစ္ဆတိ၊ ပရိယန္တေနေဝ စရတိ။ ကရဏဿ ဥတ္တရကိရိယာ ကရဏုတ္တရိယံ။ ဝိသေသတော ပစ္စနီကဘာဝေါ ဝိပစ္စနီကတာ။ ပရေန ဟိ ကိသ္မိဉ္စိ ကတေ တဒ္ဒိဂုဏံ ကရဏဝသေန သာရမ္ဘော ပဝတ္တတိ။

သေယျာဒိအာကာရေဟိ ဥန္နမနံ ဥန္နတိ။ ဩမာနောပိ ဟိ ဧဝံ ကရဏမုခေန သမ္ပဂ္ဂဟဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ။ ‘‘အဟမသ္မိ သေယျော’’တိအာဒိနာ အဟံကရဏံ သမ္ပဂ္ဂဟော အဟင်္ကာရော။ ပရေ အဘိဘဝိတွာ အဓိကံ ဥန္နမနံ အဗ္ဘုန္နတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗကာလေ အတ္တာနံ ဟီနတော ဒဟတိ အပရကာလေ သေယျတော’’တိ (ဝိဘ။ ၈၇၇)။

မတ္တဘာဝေါ ဇာတိအာဒိံ ပဋိစ္စ စိတ္တဿ မဇ္ဇနာကာရော၊ ယဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝသေန ပုဂ္ဂလော မတ္တော နာမ ဟောတိ၊ သော ဓမ္မော မတ္တဘာဝေါ။ မဒဂ္ဂါဟဏရသော မဒဿ ဂါဟဏကိစ္စော။ မဒေါ ဟိ အတ္တနော မဇ္ဇနာကာရံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဂါဟေန္တော ဝိယ ပဝတ္တမာနော တံသမင်္ဂိံ ပုဂ္ဂလမ္ပိ တထာ ကရောန္တော ဝိယ ဟောတိ။ အဟင်္ကာရဝသေန ပုဂ္ဂလံ အနိဋ္ဌံ ကရောန္တော စိတ္တဿ ဥမ္မာဒဘာဝေါ ဝိယ ဟောတီတိ ဥမ္မာဒပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သတိယာ အနိဂ္ဂဏှိတွာ စိတ္တဿ ဝေါဿဇ္ဇနံ စိတ္တဝေါဿဂ္ဂေါ၊ သတိဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂဿ အနုပ္ပဒါနံ ပုနပ္ပုနံ ဝိဿဇ္ဇနံ ဝေါဿဂ္ဂါနုပ္ပဒါနံ။ ဣမေသံ ကောဓာဒီနံ လောဘာဒီနမ္ပိ ဝါ။ လက္ခဏာဒီနီတိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ။ ပဒဋ္ဌာနံ ပန ဓမ္မန္တရတာယ န ဂဟိတံ။ နိဗ္ဗစနံ ‘‘ကုဇ္ဈတီတိ ကောဓော၊ ဥပနယှတီတိ ဥပနာဟော’’တိအာဒိနာ သုဝိညေယျမေဝါတိ န ဝုတ္တံ၊ အတ္ထတော ပန ကောဓော ဒေါသော ဧဝ၊ တထာ ဥပနာဟော။ ပဝတ္တိအာကာရမတ္တတော ဟိ ကတော နေသံ ဘေဒေါ၊ မက္ခပဠာသသာရမ္ဘာ တဒါကာရပ္ပဝတ္တာ ပဋိဃသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဓမ္မာ၊ မာယာသာဌေယျထမ္ဘမဒပ္ပမာဒါ တဒါကာရပ္ပဝတ္တာ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဓမ္မာ။ ထမ္ဘော ဝါ မာနဝိသေသော စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတော၊ တထာ မဒေါ။ တထာ ဟိ သော ‘‘မာနော မညနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၇၈) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဣဓ ပန မာနာတိမာနာနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ မဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တဓမ္မာ ဧဝ ‘‘မဒေါ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ သေသာနံ ဓမ္မန္တရဘာဝေါ ပါကဋော ဧဝ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဧတေ ဧဝ အဋ္ဌ ဒုကာ ဂဟိတာ၊ ကိမိတော အညေပိ ကိလေသဓမ္မာ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ၊ ဣမေ ပန အာမိသဒါယာဒဿ သဝိသေသံ ကိလေသာယ သံဝတ္တန္တီတိ တံ ဝိသေသံ ဝိဘာဝေန္တေန အာမိသဒါယာဒဿ လောဘာဒီနံ ပဝတ္တနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသတော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု လောဘာဒီသု။ အလဘန္တော အာမိသန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တတုတ္တရိ ဥပ္ပန္နော ကောဓောတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ သန္တေပီတိ ဝိဇ္ဇမာနေပိ။ ဣဿတီတိ ဣဿံ ဇနေတိ။ ပဒုဿတီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘ဣဿတိ ဒုဿတိ ပဒုဿတီ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ယသ္မာ ဝါ ဣဿံ ဇနေန္တော ဧကံသတော ပဒုဋ္ဌစိတ္တော ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဒုဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ အာမိသဒါယာဒဿ။ ဧဝံ ပဋိပန္နောတိ ဧဝံ အသန္တဂုဏပ္ပကာသနံ ပဋိပဒံ ပဋိပန္နော။ ဩဝဒိတုံ အသက္ကုဏေယျောတိ ဧတေန ထမ္ဘော နာမ ဒေါဝစဿကရဏော ဓမ္မောတိ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စိ ဝဒတိ ဩဝါဒဒါနဝသေန။ ထမ္ဘေန…ပေ… မညန္တောတိ ဣမိနာ စ ထမ္ဘဿ မာနဝိသေသဘာဝံ ဒဿေတိ၊ ထမ္ဘေန ဝါ ဟေတုနာတိ အတ္ထော။ မတ္တော သမာနောတိ မတ္တော ဟောန္တော။ ကာမ…ပေ… ပမဇ္ဇတီတိ ဧတေန မဒဝသေန ဧကံသတော ပမာဒမာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။

ဧဝန္တိ ဣမိနာ အာမိသဒါယာဒဿ လောဘာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမဒဿနေနေဝ ဣဓ ပါဠိယံ နေသံ ဒေသနာက္ကမောပိ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ကေဝလံ ဣမေဟေဝ၊ အထ ခေါ အညေဟိ စ ဧဝရူပေဟိ ပါပကေဟိ ဓမ္မေဟိ အပရိမုတ္တော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေ ပန တေတိ? အတြိစ္ဆတာမဟိစ္ဆတာဒယောတိ။ ဧဝံ မဟာဒီနဝါ အာမိသဒါယာဒတာတိ တတော ဗလဝတရော သံဝေဂေါ ဇနေတဗ္ဗောတိ အယမေတ္ထ ဩဝါဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သုတ္တေ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဝါရေသု။ နိဗ္ဗိသေသောယေဝါတိ ဧတေနေဝ ပဌမတရံ ဣဓ ဒဿိတသစ္စယောဇနာနယေန သဗ္ဗဝါရေသု ယောဇေတဗ္ဗောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဉာဏပရိစယပါဋဝတ္ထန္တိ မဂ္ဂဿ အဋ္ဌင်္ဂသတ္တင်္ဂတာဒိဝိသေသဝိဘာဝနာယ ဉာဏဿ အာသေဝနဋ္ဌေန ပရိစယော ဉာဏပရိစယော၊ တဿ ပဋုဘာဝတ္ထံ ကောသလ္လတ္ထံ။ ဧတ္ထာတိ အရိယမဂ္ဂေ။ ဘေဒေါတိ ဝိသေသော။ ကမောတိ အင်္ဂါနံ ဒေသနာနုပုဗ္ဗီ။ ဘာဝနာနယောတိ ဘာဝနာဝိဓိ။ ‘‘ကဒါစိ အဋ္ဌင်္ဂိကော၊ ကဒါစိ သတ္တင်္ဂိကော’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ပုန ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လောကုတ္တရပဌမဇ္ဈာနဝသေနာတိ လောကုတ္တရဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဝသေန။ ဧတ္ထ စ ကေစိ ဈာနဓမ္မာ မဂ္ဂသဘာဝါတိ ဧကန္တတော ဈာနံ မဂ္ဂတော ဝိသုံ ကတွာ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ ‘‘လောကုတ္တရပဌမဇ္ဈာနသဟိတော’’တိ အဝတွာ ‘‘လောကုတ္တရပဌမဇ္ဈာနဝသေန’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ လောကုတ္တရပဌမဇ္ဈာနဝသေနာတိ လောကုတ္တရာ ဟုတွာ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဝသေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘူတဿ၊ သမ္မသိတဿ ဝါ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဝသေန အဋ္ဌင်္ဂိကော ဟောတိ။ အထ ဝါ အဈာနလာဘိနော သုက္ခဝိပဿကဿ၊ ဈာနလာဘိနော ဝါ ပါဒကမကတွာ ပဌမဇ္ဈာနဿ၊ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရာနံ ဝါ သမ္မသနေ ဥပ္ပန္နော အရိယမဂ္ဂေါ အဋ္ဌင်္ဂိကော ဟောတိ၊ သွာဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဘာဝေါ ပဌမဇ္ဈာနိကဘာဝေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ‘‘အဝသေသဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိ ဧတ္ထာတိ ယထာရဟံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယဒိ အရိယမဂ္ဂေါ သတ္တင်္ဂိကောပိ ဟောတိ၊ အထ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂိကော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော’’တိအာဒိ။ ယထာ စေတ္ထ ပဋိပဒါယ မဂ္ဂဝသေန အဋ္ဌင်္ဂိကသတ္တင်္ဂိကဘေဒေါ၊ ဧဝံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝသေန သတ္တင်္ဂိကဆဠင်္ဂိကဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော အပ္ပီတိကဇ္ဈာနဝသေန ဆဠင်္ဂိကတ္တာ၊ မဂ္ဂဝသေန ပန ဒေသနာ အာဂတာတိ သွာယံ ဘေဒေါ အဋ္ဌကထာယံ န ဥဒ္ဓဋော။ ဣတော ပရန္တိ ဣတော အဋ္ဌင်္ဂတော ပရံ ဥက္ကံသတော၊ အဝကံသတော ပန သတ္တင်္ဂတော ပရံ မဂ္ဂင်္ဂံ နာမ နတ္ထီတိ။ နနု မဂ္ဂဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၄၉၃-၅၀၂) ပဉ္စင်္ဂိကဝါရေ ပဉ္စေဝ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဥဒ္ဓဋာနိ၊ မဟာသဠာယတနေ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁) စ ‘‘ယာ တထာဘူတဿ ဒိဋ္ဌိ၊ ယော တထာဘူတဿ သင်္ကပ္ပော၊ ယော တထာဘူတဿ ဝါယာမော၊ ယာ တထာဘူတဿ သတိ၊ ယော တထာဘူတဿ သမာဓိ၊ သွာဿ ဟောတိ သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဝတွာ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ပန ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ သမ္မာဝါစာဒယော အာဂတာတိ? သစ္စမေတံ၊ တံ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ကာရာပကင်္ဂါနံ အတိရေကကိစ္စဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ န အရိယမဂ္ဂေါ သမ္မာဝါစာဒိဝိရဟိတော အတ္ထီတိ ‘‘ဣတော ပရဉှိ မဂ္ဂင်္ဂံ နတ္ထီ’’တိ သုဝုတ္တမေတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗကုသလာနန္တိ သဗ္ဗေသံ ကုသလဓမ္မာနံ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ကာမာဝစရာဒိဝသေန တံတံကုသလဓမ္မေသု သာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သေဋ္ဌာ။ တဿာ သေဋ္ဌဘာဝေန ဟိ ‘‘ပညာဇီဝိံ ဇီဝိတမာဟု သေဋ္ဌ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၄) ဝုတ္တံ၊ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပန သဗ္ဗသေဋ္ဌဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ကုသလဝါရေတိ ကုသလုပ္ပတ္တိသမယေ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝသဘာဝဗောဓေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပရိဏာယကဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ။ သာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပဘဝေါ ဧတဿာတိ တပ္ပဘဝေါ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ သမ္မာဒဿနဝသေန ဟိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဟောတိ။ တတော အဘိနိဗ္ဗတ္တာနီတိ တပ္ပဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တာနိ။ တပ္ပဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တာနိပိ ‘‘တဒဘိနိဗ္ဗတ္တာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ ကာရဏကာရဏေပိ ကာရဏူပစာရတောတိ အာဟ ‘‘တပ္ပဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တာနိ သေသင်္ဂါနီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဟိ သမ္မာဒဿနံ သမ္မာဝိတက္ကနဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ ဧဝံ သမ္မာဝိတက္ကနံ သမ္မာပရိဂ္ဂဟဿ သမ္မာပရိဂ္ဂဟော သမ္မာသမုဋ္ဌာနဿ၊ သမ္မာသမုဋ္ဌာနံ သမ္မာဝေါဒါနဿ၊ သမ္မာဝေါဒါနံ သမ္မာဝါယာမဿ၊ သမ္မာဝါယာမော သမ္မာဥပဋ္ဌာနဿ၊ သမ္မာဥပဋ္ဌာနံ သမ္မာဓာနဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ တသ္မာ ‘‘ပုရိမံ ပုရိမံ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဝိသေသပစ္စယဘာဝဒဿနတ္ထေန ကမေန ဧတာနိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနီတိ ဒဿိတာနိ။

ဘာဝနာနယောတိ သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနဒ္ဓဘာဝေန ပဝတ္တော ဘာဝနာဝိဓိ။ အယဉှိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ဘာဝနာဝိဓိ။ တဿ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘာဝနာနယော ကဿစိ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမော ဟောတိ၊ ကဿစိ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ။ တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ကောစီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဌမော သမထယာနိကဿ ဝသေန ဝုတ္တော၊ ဒုတိယော ဝိပဿနာယာနိကဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိအာဒိ။ တန္တိ သမထံ သမာဓိံ၊ ဈာနဓမ္မေတိ ဝါ အတ္ထော။ တံသမ္ပယုတ္တေတိ သမာဓိသမ္ပယုတ္တေ၊ ဈာနသမ္ပယုတ္တေ ဝါ ဓမ္မေ။ အယဉ္စ နယော ယေဘုယျေန သမထယာနိကာ အရူပမုခေန၊ တတ္ထာပိ ဈာနမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ ကရောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တော။ ဝိပဿနံ ဘာဝယတောတိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ အာရဘိတွာ ယထာဓိဂတံ တရုဏဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တဿ။ မဂ္ဂေါ သဉ္ဇာယတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂိယော လောကိယမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အာသေဝတိ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဝသေန။ ဘာဝေတိ မုဉ္စိတုကမျတာဝသေန။ ဗဟုလီကရောတိ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဝသေန။ အာသေဝတိ ဝါ ဘယတူပဋ္ဌာနဉာဏဝသေန။ ဗဟုလီကရောတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာဝသေန။ သံယောဇနာနိ ပဟီယန္တိ၊ အနုသယာ ဗျန္တီ ဟောန္တိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ။

သမထံ အနုပ္ပာဒေတွာဝါတိ အဝဓာရဏေန ဥပစာရသမာဓိံ နိဝတ္တေတိ၊ န ခဏိကသမာဓိံ။ န ဟိ ခဏိကသမာဓိံ ဝိနာ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ။ ဝိပဿနာပါရိပူရိယာတိ ဝိပဿနာယ ပရိပုဏ္ဏတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ တတ္ထဇာတာနန္တိ တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဓမ္မာနံ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဝဝဿဂ္ဂါရမ္မဏတောတိ ဝဝဿဂ္ဂဿ အာရမ္မဏတာယ။ ဝဝဿဂ္ဂေါ ဝေါဿဂ္ဂေါ ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ စ အပဝဂ္ဂေါတိ စ အတ္ထတော ဧကံ၊ နိဗ္ဗာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနဿ အာရမ္မဏကရဏေနာတိ အတ္ထော။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာတိ မဂ္ဂသမ္မာသမာဓိမာဟ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ဧကန္တ သမာဟိတော အသမာဓာနဟေတူနံ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒနတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ယုဂနဒ္ဓါဝ ဟောန္တိ တဒါ သမာဓိပညာနံ သမရသတာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတော။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ န သမထဘာဝနာယံ ဝိယ သမာဓိ၊ ဝိပဿနာဘာဝနာယံ ဝိယ စ ပညာ ကိစ္စတော အဓိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သမရသတာယ ပန အညမညဿ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန ဒွေပိ ယုဂနဒ္ဓါ ဝိယ ပဝတ္တန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမထဝိပဿနာ ယုဂနဒ္ဓါဝ ဟောန္တီ’’တိ။

ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ဘယဘေရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄။ ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဘယဘေရဝသုတ္တံ။ ကော နိက္ခေပေါ? ကေစိ တာဝ ဧဝမာဟု ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ’’တိ။ ဒုဝိဓာ ဟိ ပုစ္ဆာ ပါကဋာပါကဋဘေဒတော။ တတ္ထ ယဿာ ဒေသနာယ နိမိတ္တဘူတော ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော ကိံ-သဒ္ဒပုဗ္ဗကေန ပကာသီယတိ၊ သာ ပါကဋာ ပုစ္ဆာ ယထာ ‘‘ကိံသူဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌ’’န္တိ ဧဝမာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၃)။ ယဿာ ပန ဒေသနာယ နိမိတ္တဘူတော ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော ကိံ-သဒ္ဒရဟိတေန ကေဝလေနေဝ သဒ္ဒပယောဂေန ပကာသီယတိ၊ သာ အပါကဋာ ပုစ္ဆာ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ဟိ အတ္ထော ‘‘ပဉှာ၊ ပုစ္ဆာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာယေဝ ဣဓ ‘‘ယေ မေ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိကာ အပါကဋာတိ ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ’’တိ။ တယိဒံ အကာရဏံ၊ ယသ္မာ သော ဗြာဟ္မဏော ‘‘ယေမေ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော န တတ္ထ ကင်္ခီ ဝိစိကိစ္ဆီ သံသယမာပန္နော အဝေါစ၊ အထ ခေါ အတ္တနာ ယထာနိစ္ဆိတမတ္ထံ ဘဂဝတိ ပသာဒဘာဝဗဟုမာနံ ပဝေဒေန္တော ကထေသိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတိ ပသာဒံ အလတ္ထာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄)။ ဝိဟာရေတိ ဝိဟာရကေ နိဝါသေ။ အဝိစ္ဆိန္နေယေဝါတိ ပဝတ္တမာနေယေဝ။ ပဒဒွယဿပိ ဝသန္တေ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဧတံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ ဥဏှီသာဒိကကုဓဘဏ္ဍေဟိ သဒ္ဓိံ လဒ္ဓံ၊ တထာ စ ‘‘အဿ ရညာ ဒိန္န’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တံ တဿ ရညာ ဒိန္န’’န္တိ။ ဗြဟ္မန္တိ ဝေဒံ။ သော ပန မန္တဗြဟ္မကပ္ပဝသေန တိဝိဓော။ တတ္ထ မန္တာ ပဓာနံ မူလဘာဝတော၊ ယေ အဋ္ဌကာဒီဟိ ပဝုတ္တာ၊ ဣတရေ တန္နိဿယေန ဇာတာ၊ တေန တေသံယေဝ ဂဟဏံ ‘‘မန္တေ သဇ္ဈာယတီ’’တိ။ တေ ဟိ ဂုတ္တဘာသိတဗ္ဗတာယ ‘‘မန္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဒမေဝ ဟီတိ အဝဓာရဏေန ‘‘ဗြဟ္မတော ဇာတာ’’တိအာဒိကံ နိရုတ္တိံ ပဋိက္ခိပတိ။

ယေန ဝါ ကာရဏေနာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ ၂၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁၆) ဟေတုမှိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ ကိရိယာကာရဏံ၊ န ကရဏံ ဝိယ ကိရိယတ္ထော၊ တသ္မာ နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမတ္ထာ ဣဓ ဥပသင်္ကမနကိရိယာတိ ‘‘အန္နေန ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထမေဝေတံ ကရဏဝစနံ ယုတ္တံ၊ န ကရဏတ္ထံ တဿ အယုဇ္ဇမာနတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ဝါ ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝတော သတတပ္ပဝတ္တနိရတိသယသာဒုဝိပုလာမတရသသဒ္ဓမ္မဖလတာယ သာဒုဖလနိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခေန ဘဂဝါ ဥပမိတော၊ သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ မဟာရုက္ခဿ သာဒုဖလတာ ဂဟိတာတိ။

ဥပသင်္ကမီတိ ဥပသင်္ကန္တော။ သမ္ပတ္တုကာမတာယ ဟိ ကိဉ္စိ ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော တံတံပဒေသာတိက္ကမနေန ဥပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကန္တောတိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ၊ ဥပဂတောတိ အတ္ထော။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပန’’န္တိ။ တတောတိ ယံ ဌာနံ ပတ္တော ‘‘ဥပသင်္ကမီ’’တိ ဝုတ္တော၊ တတော ဥပဂတဋ္ဌာနတော။ ယထာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တောတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၁၂) ယထာ ဘဂဝါ ‘‘ကစ္စိ တေ ဗြာဟ္မဏ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယ’’န္တိအာဒိနာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော တေန ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ ပုဗ္ဗဘာသိတာယ၊ တဒနုကရဏေန ဧဝံ သောပိ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသီတိ ယောဇနာ။ တံ ပန သမပ္ပဝတ္တမောဒတံ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘သီတောဒကံ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္မောဒိတန္တိ သံသန္ဒိတံ။ ဧကီဘာဝန္တိ သမ္မောဒနကိရိယာယ သမာနတံ ဧကရူပတံ။ ခမနီယန္တိ ‘‘ဣဒံ စတုစက္ကံ နဝဒွါရံ သရီရယန္တံ ခဏဘင်္ဂုရတာယ သဘာဝတော ဒုဿဟံ၊ ကစ္စိ ခမိတုံ သက္ကုဏေယျ’’န္တိ ပုစ္ဆတိ။ ယာပနီယန္တိ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကံ စိရပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာယ ယာပနာယ ကစ္စိ ယာပေတုံ သက္ကုဏေယျံ။ သီသရောဂါဒိအာဗာဓာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပာဗာဓံ။ ဒုက္ခဇီဝိကာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပာတင်္ကံ။ တံတံကိစ္စကရဏေ ဥဋ္ဌာနသုခတာယ ကစ္စိ လဟုဋ္ဌာနံ။ တဒနရူပဗလယောဂတော ကစ္စိ ဗလံ။ သုခဝိဟာရသဗ္ဘာဝေန ကစ္စိ ဖာသုဝိဟာရော အတ္ထီတိ တတ္ထ တတ္ထ ကစ္စိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဗလဝပ္ပတ္တာ ပီတိ ပီတိယေဝ။ တရုဏပီတိ ပါမောဇ္ဇံ။ သမ္မောဒနံ ဇနေတိ ကရောတီတိ သမ္မောဒနိကံ၊ တဒေဝ သမ္မောဒနီယန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မောဒဇနနတော’’တိ။ သမ္မောဒိတဗ္ဗတော သမ္မောဒနီယန္တိ ဣမံ ပန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော’’တိ အာဟ။ သရိတဗ္ဗဘာဝတောတိ အနုဿရိတဗ္ဗဘာဝတော။ ‘‘သရဏီယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုယျမာနသုခတောတိ အာပါထမဓုရတံ အာဟ၊ အနုဿရိယမာနသုခတောတိ ဝိမဒ္ဒရမဏီယတံ။ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယာတိ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝေန တဿာ ကထာယ ဝစနစာတုရိယမာဟ၊ အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အတ္ထဿ နိရုပက္ကိလေသတံ။ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟီတိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ။

အဘိဒူရအစ္စာသန္နပဋိက္ခေပေန နာတိဒူရနာစ္စာသန္နံ နာမ ဂဟိတံ၊ တံ ပန အဝကံသတော ဥဘိန္နံ ပသာရိတဟတ္ထသင်္ဃဋ္ဋနေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂီဝံ ပသာရေတွာတိ ဂီဝံ ပရိဝတ္တနဝသေန ပသာရေတွာ။

ယေမေတိ ဧတ္ထ သန္ဓိဝသေန ဣကာရလောပေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥစ္စာကုလီနတာယ ဇာတိဝသေန အဘိဇာတာ ဇာတိကုလပုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဥစ္စာကုလပ္ပသုတာ’’တိ။ အာစာရသမ္ပတ္တိယာ အဘိဇာတာ အာစာရကုလပုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အာစာရသမ္ပန္နာ’’တိ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အပါကဋေပိ ကုလေ။ တေန ဗြာဟ္မဏေန အဓိပ္ပေတာ ဘိက္ခူသု ဒုဝိဓာပိ သံဝိဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပန ဒွီဟိပိ ကာရဏေဟိ ကုလပုတ္တာယေဝါ’’တိ။

သဒ္ဓါတိ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓါယာ’’တိ၊ သဒ္ဓါတိ ဝါ သဒ္ဒဟိတွာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ပါဠိယံ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဂါရတောတိ အဂါရဝါသတော၊ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ နိဿယူပစာရေန ဝါ အယံ နိဒ္ဒေသောတိ။ ဘိက္ခနသီလတာဒိလက္ခဏော ဘိက္ခုဘာဝေါ ပဗ္ဗဇ္ဇာသဟစရိတာယ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုဘာဝံ အနွာစိနန္တောတိ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဘိက္ခုဘာဝဉ္စာ’’တိ။ ကမ္မဝါစာလက္ခဏေ ပန ဘိက္ခုဘာဝေ အဓိပ္ပေတေ သမုစ္စယတ္ထော စ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနဂါရဿ ဘာဝေါတိ ဧတေန ပဗ္ဗဇ္ဇာနိဿိတော သုဝိသုဒ္ဓါ သီလာစာရဂုဏဝိသေသော ဂဟိတော၊ ကသိဂေါရက္ခာဒိကမ္မပဋိက္ခေပေါ ဣဓ အနုပ္ပာဒါဒီဟိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသဂ္ဂဟဏေ ပန သရဏဂမနာဒိဝသေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ၊ သရဏဂမနာဒိဝသေန ဥပသမ္ပဒါယ စ အနေကဘေဒတ္တာ အာဟ ‘‘သဗ္ဗထာပီ’’တိ၊ တေန တေန ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ ပုရတောဂါမိတာ ပဋိပတ္တိဂမနေန၊ န ကာယဂမနေနာတိ အာဟ ‘‘နာယကော’’တိ၊ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကောတိ အတ္ထော။ ဟိတကိရိယာယာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဟိတစရိယာယ။ ဂါဟဏံ အဓိသီလာဒီသု အစ္စန္တာယ နိယောဇနံ၊ န ကထနမတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂါဟေတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သိက္ခာပေတာ’’တိ အာဟ။ ဒိဋ္ဌာနုဂတိန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ အနုဂမနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒဿနာနုဂတိ’’န္တိ ဝတွာ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟံ ဘဂဝတော သာသနံ တေန ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌိ၊ တဿ တဿေဝ ခမနဝသေန ခန္တိ၊ ရုစ္စနဝသေန ရုစိ၊ တံဒိဋ္ဌိခန္တိရုစိကာဝ ဘဂဝတော သာဝကာတိ အာဟ ‘‘ယံဒိဋ္ဌိကော’’တိအာဒိ။

ဧသ ကိရ အလတ္ထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒေဝပုတ္တေ ဝိယာတိအာဒိ ကဿစိ ပါရိဇုညဿ အဘာဝဒီပနတော ‘‘သဒ္ဓါယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝဿ ပါကဋီကရဏံ။ သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတွာတိ ဣဒံ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာဒိဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာယ သန္တုဋ္ဌေတိ ဣဒံ အနုဿင်္ကိတာပရိသင်္ကိတတာယ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝမေတန္တိအာဒိနာ အာမေဍိတဝစနံ သမ္ပဟံသနဝသေန၊ ပသာဒဝသေန ဝါ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ သမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော အဗ္ဘနုမောဒနတ္ထော စ ဝုတ္တော။ မမန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ နိပါတပဒံ ဝါ ဧတံ ‘‘မ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နဇီဝိကာပကတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ ဤဒိသာနံယေဝါတိ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝိဘာဝိတအနဘိဇ္ဈာလုအာဒိသဘာဝါနံယေဝ၊ န ဣတရေသံ အဘိဇ္ဈာလုသဘာဝါနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သင်္ဃာဋိကဏ္ဏေ စေပိ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓော အဿ ပဒေ ပဒံ နိက္ခိပန္တော၊ သော စ ဟောတိ အဘိဇ္ဈာလု ကာမေသု တိဗ္ဗသာရာဂေါ ဗျာပန္နစိတ္တော ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပော မုဋ္ဌဿတိ အသမ္ပဇာနော အသမာဟိတော ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တော ပါကဋိန္ဒြိယော၊ အထ ခေါ အာရကာဝ မမ အဟဉ္စ တဿာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၂)။

အဇ္ဈောဂါဟေတွာ အဓိပ္ပေတတ္ထံ သမ္ဘဝိတုံ သာဓေတုံ ဒုက္ခာနီတိ ဒုရဘိသမ္ဘဝါနိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တတ္ထ နိဝါသောယေဝ ဒုက္ခောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ဘဝိတုံ ဒုက္ခာနိ ဒုဿဟာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရညဝနပတ္ထာနီတိ အရညလက္ခဏပ္ပတ္တာနိ ဝနသဏ္ဍာနိ။ ဝနပတ္ထ-သဒ္ဒေါ ဟိ သဏ္ဍဘူတေ ရုက္ခသမူဟေပိ ဝတ္တတီတိ အရညဂ္ဂဟဏံ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဇာနနသမ္ဘာဝနတ္ထေ နိပါတော။ ကိံ အနုဇာနာတိ? နိပ္ပရိယာယတော အရညာဘာဝံ ‘‘ဂါမတော ဗဟိ အရည’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘နိပ္ပရိယာယေနာ’’တိအာဒိ။ ကိံ သမ္ဘာဝေတိ? အာရညကင်္ဂနိပ္ဖာဒကတ္တံ။ ယဉှိ အာရညကင်္ဂနိပ္ဖာဒကံ၊ တံ ဝိသေသတော ‘‘အရည’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယံ တံ ပဉ္စဓနုသတိက’’န္တိအာဒိ။ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာတိ ဣန္ဒခီလတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာ၊ တတော ဗဟိ ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာတိ ယတ္ထ ဒွေ တီဏိ ဣန္ဒခီလာနိ၊ တတ္ထ ဗဟိဒ္ဓါ ဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ၊ ယတ္ထ တံ နတ္ထိ၊ တတ္ထ တဒရဟဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ မနုဿူပစာရေ ဘယဘေရဝံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဣဓ နာဓိပ္ပေတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဂါမန္တန္တိ ဂါမသမီပံ။ အနုပစာရဋ္ဌာနန္တိ နိစ္စကိစ္စဝသေန နုပစရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ န ကသီယတိ န ဝပီယတီ’’တိ။ ပန္တာနီတိ ဣမိနာ ‘‘ပရိယန္တာန’’န္တိ ဣမဿ ပရိယာယဿ ဣဓ ပါဠိယံ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယန္တာနန္တိ ဣမမေကံ ပရိယာယံ ဌပေတွာ’’တိ။ ဒူရာနန္တိ ပန အယံ ပရိယာယော ဌပေတဗ္ဗော သိယာ တဿာပိ ‘‘ပန္တာနီ’’တိ ဣမိနာဝ အတ္ထတော ဂဟိတတ္တာ၊ တထာ သတိ ‘‘န မနုဿူပစာရာန’’န္တိ ဧဒိသာနမ္ပိ ဌပေတဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ သဒ္ဒတော ဧဝ ဌပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဝိဝေကန္တိ ပကာရတော၊ ပကာရေဟိ ဝါ ဝိဝေစနံ၊ ရူပါဒိပုထုတ္တာရမ္မဏေ ပကာရတော ဂမနာဒိဣရိယာပထပ္ပကာရေဟိ အတ္တနော ကာယဿ ဝိဝေစနံ ဂစ္ဆတောပိ တိဋ္ဌတောပိ နိသဇ္ဇတောပိ ဧကဿေဝ ပဝတ္တတိ။ တေနေဝ ဟိ ဝိဝေစေတဗ္ဗာနံ ဝိဝေစနာကာရဿ စ ဘေဒတော ဗဟုဝိဓတ္တာ တေ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ‘‘ပဝိဝေက’’န္တိ ဧကဝစနေန ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကရံ ပဝိဝေကန္တိ ဝါ ပဝိဝေကံ ကတ္တုံ န သုခန္တိ အတ္ထော။ ဧကီဘာဝေတိ ဧကိကဘာဝေ။ ဒွယံဒွယာရာမောတိ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဘာဝါဘိရတော။ ဟရန္တိ ဝိယာတိ သံဟရန္တိ ဝိယ ဝိဃာတုပ္ပာဒနေန။ တေနာဟ ‘‘ဃသန္တိ ဝိယာ’’တိ၊ ဘယသန္တာသုပ္ပာဒနေန ခါဒိတုံ အာဂတာ ယက္ခရက္ခသပိသာစာဒယော ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဤဒိသဿာတိ အလဒ္ဓသမာဓိနော။ တိဏပဏ္ဏမိဂါဒိသဒ္ဒေဟီတိ ဝါတေရိတာနံ တိဏပဏ္ဏာဒီနံ မိဂပက္ခိအာဒီနဉ္စ ဘိံသနကေဟိ ဘေရဝေဟိ သဒ္ဒေဟိ ဝိဝိဓေဟိ စ အညေဟိ ခါဏုအာဒီဟိ ယက္ခာဒိအာကာရေဟိ ဥပဋ္ဌိတေဟိ ဘိံသနကေဟိ။ ဧဝံ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ နာမ ကရောန္တော အဟော အစ္ဆရိယာ ဧတေတိ ဝိမှိတော။

ကာယကမ္မန္တဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၃၅။ သောဠသသု ဌာနေသူတိ ‘‘ယေ ခေါ ကေစီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ဝက္ခမာနေသု သောဠသသု ကာရဏေသု။ အပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တတာဒယော အရညေ ဝိဟရန္တာနံ စိတ္တုတြာသနိမိတ္တတာယ ဝိသေသတော ဝိက္ခေပါဝဟာ၊ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တတာဒယော ပန တဒဘာဝတော တေသံ အဝိက္ခေပါဝဟာ။ တေနာဟ ‘‘အပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တသန္ဒောသဟေတူ’’တိအာဒိ။ သောဠသသူတိ စ ဝေါဒါနပက္ခံယေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ သံကိလေသဂ္ဂဟဏမ္ပိ ယာဝဒေဝ ဝေါဒါနဒဿနတ္ထန္တိ။ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟရဟိတာနန္တိ အပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာဒိကဿ အရညေ ဒိဋ္ဌဿ တဿ အာရမ္မဏဿ ‘‘ယေ ခေါ ကေစီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ အာဂတနယေန ပရိဂ္ဂဏှနဉာဏရဟိတာနံ။ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟယုတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနာတိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ သယန္တိ အတ္ထော။ တာဒိသောတိ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟယုတ္တော။

သမ္ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ သမ္ဗောဓော၊ အရိယမဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂပ္ပတ္တိတော’’တိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမာဓီနော ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမောတိ အာဟ ‘‘အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿာတိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓစတုသစ္စဿာ’’တိ။ အနဝသေသတော ဉေယျံ၊ ဗုဇ္ဈိတုံ အရဟတီတိ ဗောဓိ၊ မဟာဝီရိယတာဒိနာ တတ္ထ ဝိသေသယောဂတော သတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဗုဇ္ဈနကသတ္တဿာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓိ’’န္တိအာဒိ။ နိယတဘာဝပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ မဟာသတ္တာ ယထာ မဟာဗောဓိယာနပဋိပဒါ ဟာနဘာဂိယာ၊ ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဝိသေသဘာဂိယာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ စ ဟောတိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇနတော ဗောဓိယံ နိန္နဂေါဏပဗ္ဘာရာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဗောဓိယာ ဝါ သတ္တဿေဝ လဂ္ဂဿေဝါ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒီပင်္ကရဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနေနာတိ –

‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –

ဣမေသံ အဘိနီဟာရဿ အင်္ဂဘူတာနံ အဋ္ဌန္နံ ဓမ္မာနံ သမောဓာနေန သမဝဓာနေန။

ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတာ။ တေန ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တေန သမဏာ၊ န သမိတပါပတာယာတိ ဒဿေတိ။ ဇာတိမတ္တေန ဣဓ ဗြာဟ္မဏာတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဘောဝါဒိနော ဝါ’’တိ။ တေ ဟိ ‘‘ဘော ဘော’’တိ ဝဒနသီလာ၊ တေနာဟ ‘‘ဘောဝါဒီ နာမ သော ဟောတိ၊ သစေ ဟောတိ သကိဉ္စနော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၉၆၊ သု။ နိ။ ၆၂၅)။ ပါဏာတိပါတာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနံ အဗြဟ္မစရိယဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ အပရိသုဒ္ဓေနာတိ စ ဝိသေသနံ ကာယကမ္မန္တာပေက္ခာယ၊ န ပါဏာတိပါတာဒိအပေက္ခာယ။ န ဟိ ပါဏာတိပါတာဒိကော တဿ ပုဗ္ဗဘာဂပယောဂေါ စ ကောစိ ပရိသုဒ္ဓါ နာမ အတ္ထိ။ ဘာယနဋ္ဌေန ဘယံ၊ ဘီရုတာဝဟဋ္ဌေန ဘေရဝံ။ သန္ဒောသဟေတူတိ သဒေါသဟေတု။ သ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ သာနုသာရော ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ဒေါသဿ ဟေတူ’’တိ။ ဧကန္တေန စိတ္တုတြာသလက္ခဏဿ ဘယဿ ဝသေန ‘‘သာဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တုတြာသော ဟိ ဧကန္တသာဝဇ္ဇော ဘာယနဋ္ဌေန ဘယဉ္စာတိ။ အက္ခေမန္တိ ဣဒံ ဥဘယဝသေန။ စိတ္တုတြာသောပိ ဟိ သရီရစိတ္တာနံ အနတ္ထာဝဟတော အက္ခေမ၊ တထာ ဘယာနကာရမ္မဏမ္ပီတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အတ္ထဒွယံ ယထာသင်္ချံ ယောဇိတံ။ သယံ ပရိကပ္ပိတဘယာနကာရမ္မဏနိမိတ္တံ စိတ္တုတြာသသမုပ္ပာဒနဝသေန အာနေန္တာ ဘယဘေရဝံ အဝှာယန္တိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝှာယန္တီတိ ပက္ကောသန္တီ’’တိ။ တေတိ မာရိတမနုဿာနံ ဉာတိမိတ္တာဒယော။ ဂစ္ဆံ ဂဟနဘူတံ မဟန္တံ ကဏ္ဋကသဏ္ဍံ၊ ဂုမ္ဗံ နာတိမဟန္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ဂစ္ဆန္တိ ပန တိဏဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဂစ္ဆေ ရုဠှတိဏေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဂုမ္ဗံ ကဏ္ဋကလတာဒိဘရိတာဝိရုဠှံ။ ဗဒ္ဓါ ဝဓိတာ ဝိယာတိ ဗဒ္ဓါ ဟုတွာ တာဠိယမာနာ ဝိယ။

‘‘န ခေါ ပနာတိ ဧတ္ထ ခေါတိ အဝဓာရဏတ္ထေ နိပါတော၊ ပနာ’’တိ ဝိသေသတ္ထေ။ တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘အညေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဝိယ အဟံ အပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တော ဟုတွာ အရညဝနပတ္ထာနိ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ န ခေါ ပန ပဋိသေဝါမိ၊ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တောယေဝ ပန ဟုတွာ တာနိ ပဋိသေဝါမီ’’တိ။ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တောဟမသ္မီ’’တိ ဟိ တေန အဝဓာရဏေန ဝိဘာဝိတတ္ထဒဿနံ။ တေသမဟံ အညတရောတိ တာယ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မတာယ တေသံ အရိယာနံ အဟံ အညတရောတိ ကာယကမ္မပါရိသုဒ္ဓိယာ မဟာသတ္တော အတ္တာနံ အရိယေသု ပက္ခိပတိ။ ပရမသလ္လေခဘာဝပ္ပတ္တာ ဟိ တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ ကာယကမ္မပါရိသုဒ္ဓိ၊ တထာ ဝစီကမ္မာဒိပါရိသုဒ္ဓိ၊ ယတော မာရော ရန္ဓဂဝေသီ ဟုတွာ ဆဗ္ဗဿာနိ နိရန္တရံ အနုဗန္ဓော အန္တရံ န လဘတိ။ တေနာဟ –

‘‘သတ္တ ဝဿာနိ ဘဂဝန္တံ၊ အနုဗန္ဓိံ ပဒါပဒံ၊

ဩတာရံ နာဓိဂစ္ဆိဿံ၊ သမ္ဗုဒ္ဓဿ သတီမတော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၄၈)၊

ဘိယျောတိ အဓိကံ သဝိသေသံ၊ ဥပရူပရိ ဝါ။ ဘီတတသိတာ ဘယူပဒ္ဒဝေန ဆမ္ဘိတသရီရာ ဟဋ္ဌလောမာ ဟောန္တိ၊ အဘီတာတသိတာ ပန ဘယူပဒ္ဒဝါဘာဝတော အဟဋ္ဌလောမာ ခေမေန သောတ္ထိနာ တိဋ္ဌန္တီတိ တေသံ ခေမပ္ပတ္တိ သောတ္ထိဘာဝေါ ဝါ ပန္နလောမတာယ ပါကဋော ဟောတီတိ ပါဠိယံ ‘‘ပလ္လောမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပန္နလောမတ’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ဘိယျော ပလ္လောမမာပါဒိံ အရညေ ဝိဟာရာယာတိ ပဋိညာနိဒ္ဒေသော။ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တောဟမသ္မီတိ ဟေတုဒဿနံ။ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ’’တိ သဒိသူဒါဟရဏဒဿနံ။ ယေ ခေါ ကေစိ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါတိ ဝိသဒိသူဒါဟရဏဒဿနံ။ သေသာနိ အနွယဗျတိရေကဝိဘာဝနာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ ယုတ္တိဝိဘာဝနာ။ ဣမိနာ နယေန သေသဝါရေသုပိ ယုတ္တိဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကာယကမ္မန္တဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝစီကမ္မန္တဝါရာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၃၆။ အပရိသုဒ္ဓေန မုသာဝါဒါဒိနာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပန သင်္ဂဟိတံ တေသဉ္စ မုသာဝါဒါဒီနံ ပဝတ္တိဘေဒံ ဘယဘေရဝါဝှာနမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

ဘဏ္ဍေသူတိ သဝိညာဏကာဝိညာဏကေသု ဘဏ္ဍေသု။ ဥပ္ပာဒေတွာတိ အတ္တနော ပရိဏာမဝသေန အဘိဇ္ဈာသင်္ခါတံ ဝိသမလောဘံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ကုဇ္ဈိတွာတိ ဝိနာသစိန္တာဝသေန ပရဿ ကုဇ္ဈိတွာ။ ဧဝဉှိ နေသံ ‘‘ယေသံ အပရဇ္ဈိမှာ၊ တေ ဣဒါနိ အနုဗန္ဓိတွာ’’တိအာဒိနာ ပစ္ဆာ အာသင်္ကုပ္ပတ္တိ သိယာ။ ‘‘ဧတေ အမှာကံ ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထုံ ဂဟေတုကာမာ မညေ၊ ဝိနာသံ ကာတုကာမာ မညေ’’တိ ယထာ ပရေ ပရတော တေသံ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒပ္ပဝတ္တိံ ပရိဂ္ဂဏှန္တိ၊ တာဒိသံ မနောကမ္မန္တံ သန္ဓာယ ‘‘တေ ပရေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာမံ အကုသလကာယကမ္မဝစီကမ္မပဝတ္တိကာလေပိ အဘိဇ္ဈာဒယော ပဝတ္တန္တိယေဝ၊ တဒါ ပန တေ စေတနာပက္ခိကာ ဝါ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါတိ မနောကမ္မန္တဝါရေ ဧဝ အဘိဇ္ဈာဒိဝသေန ယောဇနာ ကတာ။ အထ ဝါ ဒွါရန္တရေ ပဝတ္တာနမ္ပိ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ဝစီကမ္မာဒိဘာဝါဘာဝေါ ဝိယ ဒွါရန္တရေ ပဝတ္တာနမ္ပိ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ကာယကမ္မာဒိဘာဝါဘာဝေါ၊ မနောကမ္မဘာဝေါ ဧဝ ပန သိဒ္ဓါတိ ကတွာ မနောကမ္မန္တဝါရေ ဧဝ အဘိဇ္ဈာဒယော ဥဒ္ဓဋာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဒွါရေ စရန္တိ ကမ္မာနိ၊ န ဒွါရာ ဒွါရစာရိနော၊

တသ္မာ ဒွါရေဟိ ကမ္မာနိ၊ အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁။ကာယကမ္မဒွါရ)၊

ကိဉ္စာပိ အဋ္ဌကထာယံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတဝသေန အာဇီဝဝါရေ ဘယဘေရဝါဝှာနံ ယောဇိတံ၊ ‘‘ယေ ခေါ ကေစိ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ’’တိ ပန ဝစနတော ဗာဟိရကဝသေန ဂဟဋ္ဌဝသေန စ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂဟဋ္ဌာနမ္ပိ ဟိ ဇာတိဓမ္မကုလဓမ္မဒေသဓမ္မဝိလောမနဝသေန အညထာပိ မိစ္ဆာဇီဝေါ လဗ္ဘတေဝ၊ တာယ ဧဝ စ အာဇီဝဝိပတ္တိယာ အညထာ ဝါ နေသံ အရညဝါသော သမ္ဘဝေယျာတိ။

၃၇။ ဧဝံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလဝသေန ဘယဘေရဝံ ဒဿေတွာ တတော ပရံ နီဝရဏပ္ပဟာနာဒိဝသေန တံ ဒဿေတုံ ဒေသနာ ဝဍ္ဎိတာတိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဣတော ပရ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နီဝရဏဝသေန ပုန ဝုတ္တာတိ အယမဓိပ္ပာယော – ဧဝံ သီလဝိသုဒ္ဓိမတ္တမ္ပိ အရညေ ဝိဟရတော ဘယဘေရဝါဘာဝံ အာဝဟတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန နီဝရဏာနိ ပဟာယ အပ္ပနာသမာဓိံ၊ ဥပစာရသမာဓိမေဝ ဝါ သမ္ပာဒယတောတိ သမာဓိသမ္ပဒါယ ဘယဘေရဝါဘာဝဟေတုကံ ဒဿေတုံ ဥပရိ ဒေသနာ ဝဍ္ဎိတာတိ အကုသလမနောကမ္မန္တဘာဝေန ဂဟိတာပိ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါ နီဝရဏဝသေန ပုန ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဘိ-ပုဗ္ဗော ဈာ-သဒ္ဒေါ အဘိဇ္ဈာယနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပရဘဏ္ဍာဒိအဘိဇ္ဈာယနသီလာ’’တိ။ ဝတ္ထုကာမေသူတိ ရူပါဒီသု ကိလေသကာမဿ ဝတ္ထုဘူတေသု ကာမေသု။ ဗဟလကိလေသရာဂါတိ ထိရမူလဒုမ္မောစနီယတာဟိ အဇ္ဈောသာနေ ပဘူတကိလေသကာမာ။ အဘိဇ္ဈာ စေတ္ထ အပ္ပတ္တဝိသယပတ္ထနာ၊ တိဗ္ဗသာရာဂေါ သမ္ပတ္တိဝိသယာဘိနိဝေသော။ တေ ဟိ လောဘာဘိဘူတာ ပုဂ္ဂလာ အတ္တနိ တိဗ္ဗသာပေက္ခတာယ ဧဝ လောဘာဘိဘူတတာယ အဝဝတ္ထိတာရမ္မဏာ အဝိနိစ္ဆိတဝိသယာ အရညေ တံ တံ ဝိသယံ အနုပဓာရိတွာ ဝိဟရန္တိ၊ ရဇ္ဇုအာဒီနိ ယာထာဝတော န သလ္လက္ခေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ။ ဥပဋ္ဌာတိ သန္တစိတ္တတာယ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကုလစိတ္တာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိမှ နဋ္ဌာ’’တိ တသန္တိ ဝိတသန္တိ၊ အာဂန္တွာ ဗာဓိယမာနာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ တံ ဘယဘေရဝံ အတ္တနိ သမာရောပနဋ္ဌေန အဝှာယန္တိ ပက္ကောသန္တီတိ ယောဇနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သေသံ တာဒိသမေဝါ’’တိ။ ‘‘အနဘိဇ္ဈာလုဟမသ္မီ’’တိ ပါဠိပဒေ စိရပရိစိတအလောဘဇ္ဈာသယတာယ ကမလဒလေ ဇလဗိန္ဒု ဝိယ အလဂ္ဂမာနသတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ အနပေက္ခောဟမသ္မီတိ အတ္ထော။

၃၈။ ပကတိဘာဝဝိဇဟနေနာတိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝသင်္ခါတဿ စ ပကတိဘာဝဿ ဝိဇဟနေန။ သာဝဇ္ဇဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ ဟိ စိတ္တဿ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ ဇဟိတော ဟောတီတိ။ ဝိပန္နစိတ္တာတိ ကိလေသာသုစိဒူသိတတာယ ကုထိတစိတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသာနုဂတံ…ပေ… ပူတိကံ ဟောတီ’’တိ။ ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပာတိ ဝိသသံသဋ္ဌမုတ္တံ ဝိယ ဒေါသေန ပဒူသိတစိတ္တသင်္ကပ္ပာ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘တေ အဝဝတ္ထိတာရမ္မဏာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ အဘိဇ္ဈာလုဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ယထာ ဟိ လောဘဝသေန၊ ဧဝံ ဒေါသာဒိဝသေနပိ အဝဝတ္ထိတာရမ္မဏာ ဟောန္တီတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဌာနေသု ဝဏ္ဏေတဗ္ဗာ။

၃၉။ ‘‘ယာ စိတ္တဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ’’တိ ဝစနတော ထိနံ စိတ္တဿ ဂေလညဘာဝေန ဂဟဏံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တဂေလညဘူတေန ထိနေနာ’’တိ။ တထာ ‘‘ယာ ကာယဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၃) ဝစနတော မိဒ္ဓံ ဝိသေသတော နာမကာယဿ ဂေလညဘာဝေန ဂဟဏံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သေသနာမကာယဂေလညဘူတေန မိဒ္ဓေနာ’’တိ။ သေသဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ စိတ္တနိဝတ္တနတ္ထံ။ ဣဒဉ္စ မိဒ္ဓံ ရူပကာယဿပိ ဂေလညာဝဟန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ နိဒ္ဒါယ ဟေတုဘာဝတော။ တထာ ဟိ တံ ‘‘နိဒ္ဒါ စပလာယိကာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တေနာဟ ‘‘တေ နိဒ္ဒါဗဟုလာ ဟောန္တီ’’တိ။

၄၀။ ဥဒ္ဓစ္စပကတိကာတိ ဥဒ္ဓစ္စသီလာ အနဝဋ္ဌိတသဘာဝါ။ အနဝဋ္ဌာနရသဉှိ ဥဒ္ဓစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပ္ဖန္ဒမာနစိတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဣဓာတိ ‘‘အဝူပသန္တစိတ္တာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ။ ကုက္ကုစ္စံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ပစ္ဆာနုတာပဿပိ စိတ္တဿ အဝူပသမကရတ္တာ။ ဥဒ္ဓစ္စံ ပန သရူပေနေဝ ဂဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၄၁။ ဧကမေဝိဒံ ပဉ္စမံ နီဝရဏံ ယဒိဒံ ကင်္ခါ ဝိစိကိစ္ဆာတိ စ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကိံ နု ခေါ’’တိအာဒိ။ ကင်္ခနတောတိ သံသယနတော။ ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဓမ္မသဘာဝံ ဝိစိနန္တော ဧတာယ ကိစ္ဆတိ၊ ဝိဂတာ တိကိစ္ဆာ ဝါ’’တိ ကတွာ။

၄၂။ ဧဝံ နီဝရဏာဘာဝကိတ္တနမုခေန သမာဓိသမ္ပဒါယ ဘယဘေရဝါဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တုက္ကံသနာဒိအဘာဝကိတ္တနမုခေန ပညာသမ္ပဒါယ ဘယဘေရဝါဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ခေါ ကေစီ’’တိအာဒိနာ ဥပရိ ဒေသနာ ဝဍ္ဎိတာ၊ တဒတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အတ္တုက္ကံသနကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥက္ကံသေန္တိ မာနဝသေန ပဂ္ဂဏှနေန။ တေနာဟ ‘‘ဥစ္စေ ဌာနေ ဌပေန္တီ’’တိ။ ထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝါရေသု ဂယှမာနံ အဘိဇ္ဈာလုဝါရသဒိသန္တိ တတ္ထ တံ အနာမသိတွာ အတ္တုက္ကံသကဝါရေ ကိဉ္စိ ဝိသဒိသံ အတ္ထီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၄၃။ ဆမ္ဘနံ ဆမ္ဘော၊ ကာယဿ ဆမ္ဘိတတ္တဟေတုဘူတော ဗလဝစိတ္တုတြာသော။ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဆမ္ဘီ။ တေနာဟ ‘‘ကာယထမ္ဘနာ’’တိအာဒိ။ ဘီရုကဇာတိကာတိ ဘာယနကသီလာ။ ဧကမေဝ စေတံ သာဝဇ္ဇဘယံ ကာယေ ဆမ္ဘိတတ္တဿ၊ စိတ္တေ စ ကာယေ စ ထဒ္ဓဘာဝဿ ဥပ္ပာဒနဝသေန ‘‘ဆမ္ဘော ဘီရုတာ’’တိ စ ဝုစ္စတီတိ တံသမင်္ဂိနော သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဆမ္ဘီ ဘီရုကဇာတိကာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ဘယဘေရဝံ သရူပေနေဝ ဂဟိတံ။

၄၄။ လဗ္ဘတိ ပါပုဏီယတီတိ လာဘသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတ္တမာဟ။ သက္ကစ္စံ ကာတဗ္ဗော ဒါတဗ္ဗောတိ သက္ကာရော။ တဒတ္ထဒီပကန္တိ လာဘာဒိံ ပဟာယ အရညေ ဝသတော ဘယဘေရဝါဝှာယနံ နတ္ထီတိ ဒီပကံ။ သော ကိရ လာဘဂရုတာယေဝ ပိယော ဂါမော ဧတဿာတိ ‘‘ပိယဂါမိကော’’တိ နာမံ လဘတိ။ ကမ္မမုတ္တောတိ ဇရာဇိဏ္ဏတ္တာ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ သာမိကေဟိ ဝိဿဋ္ဌော။

၄၅။ အလသဘာဝေန သမ္မာဝါယာမဿ အကရဏတော ကုစ္ဆိတံ သီဒန္တီတိ ကုသီတာ။ ဝီရဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါ ဝီရိယံ၊ ဝိဓိနာ ဝါ ဤရေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ၊ သမ္မာဝါယာမော။ တေန ဟီနာ ဟီနဝီရိယာ။ ကာယဝိညတ္တိယာ သမုဋ္ဌာနဝသေန ပဝတ္တဝီရိယံ ကာယိကဝီရိယံ၊ ဝတ္တကရဏစင်္ကမနာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိသဇ္ဇ သယိတွာ စ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဝသေန ပဝတ္တဝီရိယံ စေတသိကဝီရိယံ။ တတ္ထ ပုရိမံ ဝိသေသတော ကောသဇ္ဇပဋိပက္ခတာဝသေန၊ ဒုတိယံ ဝီရိယာရမ္ဘတာဝသေန ပါကဋံ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကုသီတာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေ ဟိ ဟီနဝီရိယာ အလသတာယေဝ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနမတ္တမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။

၄၆။ နဋ္ဌဿတီတိ အလဗ္ဘမာနဿတိ၊ ပစ္စယဝေကလ္လေန ဝိဇ္ဇမာနာယပိ သတိယာ သတိကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ န သမ္ပဇာနာတိ အသမ္ပဇာနာ။ တံယောဂနိဝတ္တိယဉ္စာယံ အ-ကာရော ‘‘အဟေတုကာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ၂။ဒုကမာတိကာ)၊ အဘိက္ခုကော အာဝါသော’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၇၆) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပညာရဟိတာ’’တိ။ နနု သောဠသမော ပညာဝါရော၊ အယံ သတိဝါရော၊ တတ္ထ ကသ္မာ သံကိလေသပက္ခေ ပညာ ဂဟိတာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣမဿ စာ’’တိအာဒိ။ သတိဘာဇနီယမေဝေတံ၊ ယဒိဒံ စုဒ္ဒသမော ဝါရော၊ ပညာ ပနေတ္ထ စုဒ္ဒသမေ ဝါရေ ကေဝလာ သတိ ဒုဗ္ဗလာတိ သတိဒုဗ္ဗလျဒီပနတ္ထံ ‘‘အသမ္ပဇာနာ’’တိ ပဋိက္ခေပမုခေန ဝုတ္တာ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ဒုဝိဓာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၄၇။ အပ္ပနာသမာဓိနာ၊ ဥပစာရသမာဓိနာ ဝါ စိတ္တံ အာရမ္မဏေ သမံ၊ သမ္မာ ဝါ အာဟိတံ နာမ ဟောတိ၊ နာညထာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အသမာဟိတာတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝိရဟိတာ’’တိ အာဟ။ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာတိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တာ။ ပုဗ္ဗေ နီဝရဏဘာဝသာမညေန ဥဒ္ဓစ္စံ ဂဟိတံ ‘‘ဥဒ္ဓတာ အဝူပသန္တစိတ္တာ’’တိ၊ ဣဓ သမာဓာနာဘာဝေန ဥဒ္ဓစ္စဟေတုကော စိတ္တဝိဗ္ဘမော ဝုတ္တော ‘‘အသမာဟိတာ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာ’’တိ၊ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စေန ဟိ ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိပ္ဖန္ဒတိ ဓဇယဋ္ဌိယံ ဝါတေန ပဋာကာ ဝိယာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၀) ဝုတ္တနယေန။ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝါတိ ဘယဘေရဝါဝှာယနဿ အဘိဇ္ဈာလုဝါရေ ဝုတ္တသဒိသတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၄၈။ ဒုပ္ပညာတိ ဧတ္ထ ဒု-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒုဿီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဘာဝတ္ထော၊ န ‘‘ဒုဂ္ဂတိ၊ ဒုပ္ပဋိပန္နော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဂရဟတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိပ္ပညာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ပညာ ပန ဒုဋ္ဌာ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေတိ ဒုပ္ပညာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ စတူသုပိ ပါဌဝိကပ္ပေသု။ ဧလန္တိ ဝါ ဒေါသော ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ယာ သာ ဝါစာ နေလာ ကဏ္ဏသုခါ’’တိ။ တထာ ဟိ သီလံ ‘‘နေလင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒုပ္ပညာ စ ကထေန္တာ သဒေါသမေဝ ကထံ ကထေန္တိ အပဏ္ဍိတဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ’’တိ။ တသ္မာ ဧလသဗ္ဘာဝတော ဧလံ မုခံ ဧတေသန္တိ ဧလမူဂါတိ ဝုတ္တာတိ ဧဝမ္ပိ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယာယ ပညာယ ဝသေန ‘‘ပညာသမ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘နော စ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဗောဓိသတ္တာ ဗဟုလဝိပဿနာပညာယ သမန္နာဂတာ ဟောန္တီတိ? ဟောန္တိ၊ တဒါ ပန ဗောဓိသတ္တေန န ဝိပဿနာရမ္ဘော ကတော၊ နော စ ဝိပဿနာပညာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နော စ ခေါ ဝိပဿနာပညာယာ’’တိ။

ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘သဒ္ဓါဝိရဟိတာ အပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာဒယော ဝိယ ဘယဘေရဝါဝှာယနဿ ဝိသေသကာရဏံ၊ နာပိ သဒ္ဓါလုတာ ပလ္လောမတာယာတိ သဒ္ဓါဝါရော အနုဒ္ဓဋော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အကာရဏံ။ ကမ္မဖလေ ဟိ သဒ္ဒဟန္တော ကမ္မပဋိသရဏတံယေဝ နိဿာယ ဘယဘေရဝံ တိဏာယပိ အမညမာနော ပလ္လောမတမာပဇ္ဇေယျ။ ယသ္မာ ပန ဝီရိယာဒယော သဒ္ဓါယ ဝိနာ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ တေသံ ဥပနိဿယဘူတာ သဟဇာတာ စ သာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ ဟောတီတိ ဝိသုံ န ဥဒ္ဓဋာ။ တထာ ဟိ သာ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယမ္ပိ န ဥဒ္ဓဋာ၊ ကိံ ဝါ ဧတာယ သဒ္ဓါယ၊ အဒ္ဓါ သာ ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟဋ္ဌာနေ န ဂဟေတဗ္ဗာဝ၊ တတော ဓမ္မဿာမိနာ ဣဓ န ဥဒ္ဓဋာ၊ ဧဝံ အညေသုပိ ဧဒိသေသု ဌာနေသု နိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗော။ ယထာနုလောမဒေသနာ ဟိ သုတ္တန္တကထာတိ။

ဝစီကမ္မန္တဝါရာဒိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သောဠသဋ္ဌာနာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟော နိဋ္ဌိတော။

ဘယဘေရဝသေနာသနာဒိဝဏ္ဏနာ

၄၉။ သောဠသာရမ္မဏာနီတိ သောဠသဋ္ဌာနာနိ အာရမ္မဏာနိ။ ဧဝရူပါသု ရတ္တီသူတိ စာတုဒ္ဒသီအာဒိကာ ဥပရိ ဝက္ခမာနာ ရတ္တိယော သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧဝရူပေ သေနာသနေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယာတိ အနိယမတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပုန ‘‘တာ’’တိ ဝစနံ နိဒ္ဒေသော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာ တာတိ ဥဘယမေတံ ရတ္တီနံယေဝ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝစန’’န္တိ။ အဘီတိ လက္ခဏတ္ထေ ‘‘အညေ စ အဘိညာတာ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ကထံ ပနေတ္ထ လက္ခဏတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ? လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘စန္ဒပါရိပူရိယာ’’တိအာဒိ။ ပုဏ္ဏမာသိယံ စန္ဒပါရိပူရိယာ အမာဝါသိယံ စန္ဒပရိက္ခယေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စန္ဒဿ ဥပဍ္ဎမဏ္ဍလတာရာဟုဂ္ဂဟတာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပသဂ္ဂမတ္တမေဝ အဘိ-သဒ္ဒေါ လက္ခိတသဒ္ဒေနေဝ လက္ခဏတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပဌမဒိဝသတော ပဘုတီတိ ပဌမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ ယသ္မာ စောဒကော ဘဂဝတော ကာလေ အနဘိလက္ခိတာပိ အပရဘာဂေ အဘိလက္ခိတာ ဇာတာ၊ တသ္မာ တံ အဘိလက္ခဏီယတံ ဥပါဒါယ ‘‘သဗ္ဗဒဿိနာ ဘဂဝတာ ပဉ္စမီ ကသ္မာ န ဂဟိတာ’’တိ စောဒေတိ၊ ဣတရော သဗ္ဗကာလိကာသု စာတုဒ္ဒသီအာဒီသု ဂယှမာနာသု အသဗ္ဗကာလိကာယ ကထံ ဂဟဏန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အသဗ္ဗကာလိကတ္တာ’’တိ ပရိဟရတိ။

တထာဝိဓာသူတိ ‘‘အဘိညာတာ’’တိအာဒိနာ ယထာ ဝုတ္တာ၊ တထာဝိဓာသု။ ဒေဝတာဓိဋ္ဌိတဘာဝေန အာရာမာဒီနံ လောကဿ စေတိယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ပူဇနီယဋ္ဌေနာ’’တိ။ မနုဿာ ယေဘုယျေန ဂါမာဒီနံ ဒွါရေသု တထာရူပေ ရုက္ခေ စေတိယဋ္ဌာနိယေ ကတွာ ဝေါဟရန္တီတိ အာဟ ‘‘ဂါမနိဂမာဒိဒွါရေသူ’’တိအာဒိ။ ဒဿနမတ္တေနပိ သဝနမတ္တေနပိ ဘယုပ္ပာဒနေန ပါကတိကသတ္တေ ဘိံသေန္တီတိ ဘိံသနကာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဘယဇနကာနီ’’တိအာဒိ။ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ အတိဝိယ သပ္ပဋိဘယံ ဘေရဝံ။

အာယာစနဥပဟာရကရဏာရဟန္တိ တံတံဗလိကမ္မပဏိဓိကမ္မကရဏယောဂ္ဂံ။ ပုပ္ဖဓူပ…ပေ… ဓရဏိတလန္တိ ဣဒံ ယထာပဋိသူတေန သုပ္ပာဒိနာ ဥပဟာရကရဏဒဿနံ။ ကောဋ္ဋေန္တောတိ ပဟရန္တော၊ သိင်္ဂပ္ပဟာရခုရပ္ပဟာရေဟိ သဒ္ဒံ ကရောန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနံ ဣဓ မဂေါတိ နာမံ၊ န ‘‘အစ္ဆစမ္မံ မိဂစမ္မံ ဧဠကစမ္မ’’န္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဝိယ၊ ရောဟိတောတိအာဒိ မိဂဝိသေသာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ စာလေတွာတိ အဂ္ဂမဒ္ဒနေန စာလေတွာ။ မောရဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥပလက္ခဏန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣဓ သဗ္ဗပက္ခိဂဟဏံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ဧသ နယောတိ ဣဒံ ယထာ ‘‘မောရော ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပနတ္ထော၊ ဧဝံ ‘‘မိဂေါ ဝါ’’တိ ဧတ္ထာပီတိ မိဂသဒ္ဒဿ ဝိသေသတ္ထဝုတ္တိတံ သန္ဓာယာဟ။ ဣတော ပဘူတီတိ ‘‘ယံနူနာဟံ ယာ တာ ရတ္တိယော’’တိအာဒိနာ ဘယဘေရဝဿ ဂဝေသနစိန္တနတော ပဘုတိ၊ န ဂဝေသနာရမ္ဘတော ပဘုတိ။ ‘‘အပ္ပေဝ နာမာဟံ ဘယဘေရဝံ ပဿေယျ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဟိ အာရမ္မဏမေဝ ဘယဘေရဝံ။ သုခါရမ္မဏံ ရူပံ သုခမိဝ ‘‘ရူပံ သုခံ သုခါနုပတိတံ သုခါဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၀)။ ကထံ ဘယဂ္ဂဟဏေန စ ရူပါရမ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပရိတ္တဿ စာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အာဂစ္ဆတီ’’တိ ဝစနတော ဂဝေသနာရမ္ဘတော ပဘုတိ ‘‘ဧတံ ဘယ’’န္တိ အာရမ္မဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ ကေစိ ‘‘တံ န ပဿေယျ’’န္တိ စက္ခုနာ ဒဿနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဘယံ အာကင်္ခမာနောတိ ဥပပရိက္ခနဝသေန အဟံ ဘယဝတ္ထုံ အာကင်္ခန္တော ဝိဟရာမိ၊ တံ ကိမတ္ထိယံ၊ ဧတ္တကောပိ ဘယသမန္နာဟာရော မယှံ အယုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။

ယံ ပကာရံ ဘူတော ယထာဘူတော၊ သော ပနေတ္ထ ပကာရော ဣရိယာပထဝသေန ယုတ္တော ပါဠိယံ တထာ အာဂတတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယေန ယေန ဣရိယာပထေန ဘူတဿာ’’တိ။ ဘဝိတဿာတိ ဣဒံ ‘‘ဘူတဿာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သမင်္ဂီဘူတဿာ’’တိ ပဒံ ပုရိမပဒလောပေန ဘူတဿာတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သမင်္ဂီဘူတဿ ဝါ’’တိ အာဟ။ ဘယဘေရဝါရမ္မဏေတိ ဘယဘေရဝါဘိမတေ အာရမ္မဏေ။ နေဝ မဟာသတ္တော တိဋ္ဌတီတိအာဒိ ‘‘တထာဘူတော စ တံ ပဋိဝိနေယျ’’န္တိ ယထာ စိန္တိတံ၊ တထာ ပဋိပန္နဘာဝဒဿနံ။ ဣရိယာပထပဋိပါဋိ နာမ ဌာနဂမနနိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇာတိ ဝဒန္တိ၊ ဥပ္ပဋိပါဋိ ပန ပဌမံ နိပဇ္ဇာ၊ ပုန နိသဇ္ဇာ၊ ပုန ဌာနံ၊ ပစ္ဆာ ဂမနန္တိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာသန္နပဋိပါဋိယာတိ ဂမနဿ တာဝ ဌာနံ အာသန္နံ၊ ဌာနဿ နိသဇ္ဇာ ဂမနဉ္စ၊ နိသဇ္ဇာယ နိပဇ္ဇာ ဌာနဉ္စ၊ နိပဇ္ဇာယ နိသဇ္ဇာ အာသန္နာ။ ဣဓ ပန ဂမနဿ ဌာနံ၊ ဌာနဿ စ ဂမနံ၊ နိသဇ္ဇာယ စ နိပဇ္ဇာ၊ နိပဇ္ဇာယ စ နိသဇ္ဇာ အာသန္နဘာဝေန ဂဟိတာ၊ ဣတရေ ပရမ္ပရာဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘိက္ခုဿ ပန ဣရိယာပထာ သမ္ပတ္တပဋိပါဋိယာ ဝိယ အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန ဝုစ္စန္တိ။

ဘယဘေရဝသေနာသနာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အသမ္မောဟဝိဟာရဝဏ္ဏနာ

၅၀။ အယဉ္စ မေ သဗ္ဗသော ဘယဘေရဝါဘာဝေါ ဝိသေသတော အသမ္မောဟဓမ္မတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သန္တိ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဥပရိ ဒေသနာ ဝဍ္ဎိတာတိ အယံ ဝါ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိ။ ဈာယီနံ သမ္မောဟဋ္ဌာနေသူတိ ဣမိနာ အဇ္ဈာယီနံ သမ္မောဟဋ္ဌာနေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ အတ္ထီတိ ဣဒံ နိပါတပဒံ ပုထုဝစနမ္ပိ ဟောတိ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃-၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ၃။၁၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၇၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတိံသာကာရ) ဝိယာတိ ‘‘သန္တီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ကိံ ခဏတ္တယသမင်္ဂိတာယ တေ အတ္ထိ၊ နောတိ အာဟ ‘‘သံဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တီ’’တိ၊ မဟတိ လောကသန္နိဝါသေ ဧဒိသာပိ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဉာဏေန ဂဟေတဗ္ဗတာယ ဥပလဗ္ဘန္တီတိ။ ဩဒါတကသိဏလာဘီတိ အပ္ပမာဏဩဒါတကသိဏလာဘီ။ ဧဝံ ဟိဿ သမန္တတော အာလောကော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ။ ပရိကမ္မန္တိ သမာပတ္တိပုဗ္ဗဘာဂမာဟ။ ဧတ္တကံ သူရိယေ ဂတေ ဝုဋ္ဌဟာမီတိ၊ နော စ ခေါ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေ ကုသလော ဟောတိ၊ ကေဝလံ ‘‘ဒိဝါ ဧဝ ဝုဋ္ဌဟာမီ’’တိ မနသိကာရံ ဥပ္ပာဒေသိ။ ဝိသဒံ ဟောတိ သဗ္ဗံ အာရမ္မဏဇာတံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿန္တဿ ဝိယ ဝိဘူတံ။ အဝိသဒန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံသညိနောတိ ရတ္တိံ ‘‘ဒိဝါ’’တိ၊ ဒိဝါ စ ‘‘ရတ္တီ’’တိ ဧဝံသညိနော။

အန္တောသေနာသနေ ရတ္တိံ နိသိန္နော ဟောတီတိ ရတ္တိ-သဒ္ဒေါ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော။ ပရိတ္တာသနာဒီဟိ၊ အညေဟိ ဝါ ကာရဏေဟိ။ ဂမ္ဘီရာယ ဘူမိဂဗ္ဘသဒိသာယ ဃနဝနပဋိစ္ဆန္နာယ ဗဟလတရဇာလဝနပဋလပဋိစ္ဆန္နာယ။ အန္တရဟိတသူရိယာလောကေ ကာလေတိ ဧတေနေဝ ဒိဝါတိ အဝုတ္တသိဒ္ဓါ။ သမ္မောဟဝိဟာရော နာမ ဗဟုဝိဓောတိ အာဟ ‘‘သမ္မောဟဝိဟာရာနံ အညတရ’’န္တိ။

ပါကဋော ဗောဓိသတ္တဿ ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒေါ အန္တမသော လဝတုဋိခဏဿပိ ဥပါဒါယ သုဝဝတ္ထိတတ္တာ၊ တထာ ရတ္တိဒိဝသကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒေါ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စဝသေန ကာလဉာဏဝသေန စ။

ကာလထမ္ဘေ လဒ္ဓဗ္ဗဆာယာဝသေန ဒွင်္ဂုလကာလေ။ ယာမဃဏ္ဋိကံ ပဟရတိ သင်္ဃဿ တံတံဝတ္တကရဏတ္ထံ။ မုဂ္ဂရန္တိ ဃဏ္ဋိကပ္ပဟရဏမုဂ္ဂရံ။ ယာမယန္တံ ပတတိ အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ယောဇိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယာဝ အညေ ဘိက္ခူ ဘောဇနသာလံ ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ တာဝ ဒိဝါဝိဟာရဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။

ယံ ခေါ တန္တိ ဧတ္ထ ယန္တိ အနိယမုဒ္ဒေသော၊ ခေါတိ အဝဓာရဏေ၊ ယမေဝ ပုဂ္ဂလန္တိ အတ္ထော။ တန္တိ ဝုစ္စမာနာကာရဝစနံ။ မမေဝါတိ မံ ဧဝ။ အသမ္မောဟသဘာဝေါတိ သဘာဝဘူတအသမ္မောဟော။ ‘‘ဥပ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မနုဿလောကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပညာသမ္ပတ္တိယာတိ ယာထာဝတော ဟိတဿ ဇာနနသမတ္ထေန အတ္တနော ပညာဂုဏေန၊ န ကေဝလံ အဇ္ဈာသယေနေဝ ဟိတေသိတာ၊ အထ ခေါ ပယောဂေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟိတူပဒေသကော’’တိ အာဟ။ အဇ္ဈာသယေန ပန ဟိတေသိတာ ‘‘လောကာနုကမ္ပာယာ’’တိ ဣမိနာ ဒဿိတာ။ ဥပကရဏေဟိ ဝိနာ န ကဒါစိ ဘောဂသုခံ ဥပကရဏဒါနဉ္စ စာဂသမ္ပတ္တိဟေတုကန္တိ အာဟ ‘‘စာဂသမ္ပတ္တိယာ…ပေ… ဒါယကော’’တိ။ မေတ္တာသမ္ပတ္တိယာ ဟိတူပသံဟာရေန ရက္ခိတာ။ ကရုဏာသမ္ပတ္တိယာ ဒုက္ခာပနယနေန ဂေါပါယိတာ။ နနု စ ပုဗ္ဗေပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ၊ အထ ကသ္မာ ပုန တံ ဂဟိတန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣဓ ဒေဝမနုဿဂ္ဂဟဏေနာ’’တိအာဒိ။ တေန ပုဗ္ဗေ အဝိသေသတော ဟိတာဒီနိ ဒဿိတာနိ၊ ဣဒါနိ ဝိသေသတော သဟ ပယောဇနေန တာနိ ဒဿိတာနီတိ ဒီပေတိ။ နိဗ္ဗာနတော ပရော ပရမော အတ္ထော နာမ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပရမတ္ထတ္တာယာ’’တိ။ ဟိနောတိ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတီတိ ဟိတံ၊ မဂ္ဂေါ။ ဥက္ကံသတော သုခတ္ထံ အရိယဖလန္တိ အာဟ ‘‘တတော ဥတ္တရိ သုခါဘာဝတော’’တိ။

အသမ္မောဟဝိဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဒိဝဏ္ဏနာ

၅၁။ အသမ္မောဟဝိဟာရန္တိ အသမ္မောဟဝုတ္တိံ၊ အသမ္မောဟသမ္ဗောဓိန္တိ ဝါ အတ္ထော။ တန္တိ သမထဝိပဿနာဘာဝနာသင်္ခါတံ ပဋိပဒံ။ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဘုတီတိ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗဘာဂဝီရိယာရမ္ဘာဒိတော ပဋ္ဌာယ။ ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။

ဗောဓိမဏ္ဍေတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၁၁) ဗောဓိသင်္ခါတဿ ဉာဏဿ မဏ္ဍဘာဝပ္ပတ္တေ ဌာနေ။ စတုရင်္ဂန္တိ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ၊ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတူ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၃၇၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ ၈။၁၃၊ မဟာနိ။ ၁၇၊ ၁၉၆) ဝုတ္တစတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ။ ပဂ္ဂဟိတန္တိ အာရမ္ဘံ သိထိလံ အကတွာ ဒဠှပရက္ကမသင်္ခါတုဿဟနဘာဝေန ဂဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘အသိထိလပ္ပဝတ္တိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ အသလ္လီနန္တိ အသင်္ကုစိတံ ကောသဇ္ဇဝသေန သင်္ကောစံ အနာပန္နံ။

ဥပဋ္ဌိတာတိ ဩဂါဟနသင်္ခါတေန အပိလာပနဘာဝေန အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏာဘိမုခီဘာဝေနာ’’တိ။ သမ္မောသဿ ဝိဒ္ဓံသနဝသေန ပဝတ္တိယာ န သမ္မုဋ္ဌာတိ အသမ္မုဋ္ဌာ။ ကိဉ္စာပိ စိတ္တမိဝ စိတ္တပဿဒ္ဓိဝသေန ကာယပဿဒ္ဓိဝသေနေဝ ကာယော ပဿဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တထာပိ ယသ္မာ ကာယပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စိတ္တပဿဒ္ဓိယာ သဟေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ဝိနာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိသမ္ဘဝေနာ’’တိ။ ရူပကာယောပိ ပဿဒ္ဓါယေဝ ဟောတိ ကာယပဿဒ္ဓိယာ ဥဘယေသမ္ပိ ကာယာနံ ပဿမ္ဘနာဝဟတ္တာ။ သော စ ခေါ ကာယော။ ဝိဂတဒရထောတိ ဝိဂတကိလေသဒရထော။ နာမကာယေ ဟိ ဝိဂတဒရထေ ရူပကာယောပိ ဝူပသန္တဒရထပရိဠာဟော ဟောတိ။ သမ္မာ အာဟိတန္တိ နာနာရမ္မဏေသု ဝိဓာဝနသင်္ခါတဝိက္ခေပံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ အဝိက္ခိတ္တဘာဝါပါဒါနေန သမ္မဒေဝ အာဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ဌပိတ’’န္တိအာဒိ။ စိတ္တဿ အနေကဂ္ဂဘာဝေါ ဝိက္ခေပဝသေန စဉ္စလတာ၊ သာ သတိ ဧကဂ္ဂတာယ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကဂ္ဂံ အစလံ နိပ္ဖန္ဒန’’န္တိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝီရိယသတိပဿဒ္ဓိသမာဓီနံ ကိစ္စသိဒ္ဓိဒဿနေန။ နနု စ သဒ္ဓါပညာနမ္ပိ ကိစ္စသိဒ္ဓိ ဈာနဿ ပုဗ္ဗပဋိပဒါယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ? သစ္စံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သာ ပန နာနန္တရိယဘာဝေန အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ န ဂဟိတာ။ အသတိ ဟိ သဒ္ဓါယ ဝီရိယာရမ္ဘာဒီနံ အသမ္ဘဝေါယေဝ၊ ပညာပရိဂ္ဂဟေ စ နေသံ အသတိ ပညာယာရမ္ဘာဒိဘာဝေါ န သိယာ။ တထာ အသလ္လီနာသမ္မောသတာဒယော ဝီရိယာဒီနန္တိ အသလ္လီနတာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝေတ္ထ ပညာကိစ္စသိဒ္ဓိ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဈာနဘာဝနာယံ ဝါ သမာဓိကိစ္စံ အဓိကံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ သမာဓိပရိယောသာနာဝ ဈာနဿ ပုဗ္ဗပဋိပဒါ ကထိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဓ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဟိ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ ဧကဒေသဘူတောတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထောတိ။ ဝိဟရတီတိ အာဂတံ ပရုဒ္ဒေသိကတ္တာ ဝိဟာရဿ။ ဣဓ ဝိဟာသိန္တိ အာဂတံ အတ္ထုဒ္ဒေသိကတ္တာ။ ဣဒံ ကိရ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အဝိဇဟိတန္တိ အာဟ ‘‘အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ။ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝသေန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၂။နေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) ပဝတ္တော စတုဗ္ဗိဓောပိ အရူပဇ္ဈာနဝိသေသော စတုတ္ထဇ္ဈာနသင်္ဂဟော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရိ ဈာနာနီ’’တိ။ ယုတ္တံ တာဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဘဝေါက္ကမနတ္ထတာ ဝိယ ဝိပဿနာပါဒကတာပိ စတုန္နံ ဈာနာနံ သာဓာရဏာတိ တေသံ ဝသေန ‘‘စတ္တာရိ ဈာနာနီ’’တိ ဝစနံ၊ အဘိညာပါဒကတာ ပန နိရောဓပါဒကတာ စ စတုတ္ထဿေဝ ဈာနဿ အာဝေဏိကာ၊ သာ ကထံ စတုန္နံ ဈာနာနံ သာဓာရဏာ ဝုတ္တာတိ? ပရမ္ပရာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ပဒဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနမ္ပိ ဟိ ပဒဋ္ဌာနန္တေဝ ဝုစ္စတိ၊ ကာရဏကာရဏမ္ပိ ကာရဏန္တိ ယထာ ‘‘တိဏေဟိ သတ္တံ သိဒ္ဓ’’န္တိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပယောဇနနိဒ္ဒေသေ အဋ္ဌသမာပတ္တိဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ စိတ္တေကဂ္ဂတတ္ထာနီတိ စိတ္တသမာဓာနတ္ထာနိ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာနီတိ အတ္ထော။ စိတ္တေကဂ္ဂတာသီသေန ဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော ဝုတ္တော၊ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာ သုခံ ဒိဝသံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ။ ဘဝေါက္ကမနတ္ထာနီတိ ဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထာနိ။

ယသ္မာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၂။နေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) ဗောဓိသတ္တေန ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနတော ပုဗ္ဗေပိ စရိမဘဝေ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တိတပုဗ္ဗံ၊ တဒါ ပန တံ နိဗ္ဗတ္တိတမတ္တမေဝ အဟောသိ၊ န ဝိပဿနာဒိပါဒကံ၊ တသ္မာ ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိဗ္ဗတ္တိတ’’န္တိ တတော ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာပါဒကန္တိ ဝိပဿနာရမ္ဘေ ဝိပဿနာယ ပါဒကံ။ အဘိညာပါဒကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ပဌမာရမ္ဘေ ဧဝ ပါဒကဇ္ဈာနေန ပယောဇနံ အဟောသိ၊ န တတော ပရံ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမဖလသမာပတ္တိအဘိညာဝဠဉ္ဇနာဒိအတ္ထံ။ အဘိသမ္ဗောဓိသမဓိဂမတော ပဋ္ဌာယ ဟိ သဗ္ဗံ ဉာဏသမာဓိကိစ္စံ အာကင်္ခမတ္တပဋိဗဒ္ဓမေဝါတိ။ သဗ္ဗကိစ္စသာဓကန္တိ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာဒိသဗ္ဗကိစ္စသာဓကံ။ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဒါယကန္တိ ဧတ္ထ ဝိပဿနာဘိညာပါဒကတ္တာ ဧဝ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဒါယကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဘိသမ္ဗောဓိ၊ တဒဓိဂမသမကာလမေဝ ဘဂဝတော သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဟတ္ထဂတာ အဟေသုံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနသန္နိဿယော စ မဂ္ဂါဓိဂမောတိ။

ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ

၅၂။ ဒွိန္နံ ဝိဇ္ဇာနန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ ဝိဇ္ဇာနံ။ အနုပဒဝဏ္ဏနာတိ တာသံ ဝိဇ္ဇာနံ နိဒ္ဒေသပါဠိယာ အနုပဒဝဏ္ဏနာ။ ဘာဝနာနယောတိ ဥပ္ပာဒနဝိဓိ။ ‘‘သော’’တိ ပစ္စတ္တဝစနဿ အဟံ-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓနေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိနိန္နာမေသိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ဝါ ‘‘အဘိနိန္နာမေသိ’’န္တိ ဥတ္တမပုရိသဿ ယောဂေါတိ အဟံ-သဒ္ဒေန အာနေတွာ ဝုစ္စမာနေ တဒတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘သော အဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဘိနီဟရိန္တိ စိတ္တံ ဈာနာရမ္မဏတော အပနေတွာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဘိမုခံ ပေသေသိံ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသနိန္နံ ပုဗ္ဗေနိဝါသပေါဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဗ္ဘာရံ အကာသိန္တိ အတ္ထော။

ပုဗ္ဗေအတီတဇာတီသု နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသော။ နိဝုတ္ထာတိ စ အဇ္ဈာဝုတ္ထာ အနုဘူတာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ၊ ဂေါစရနိဝါသေန နိဝုတ္ထဓမ္မာ ဝါ အတ္တနော ဝိညာဏေနဝိညာတာ၊ ပရဝိညာဏဝိညာတာပိ ဝါ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသု၊ တံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ယာယ သတိယာ အနုဿရတိ၊ တာယ သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိညာဏံ။ ပဋိနိဝတ္တန္တဿာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရဏဝသေန ယာဝဒိစ္ဆကံ ဂန္တွာ ပစ္စာဂစ္ဆန္တဿ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသနံ၊ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓူပပတ္တိယာတိ ဣဓ စရိမဘဝေ ဥပပတ္တိယာ။ အနန္တရန္တိ အတီတာနန္တရမာဟ။ အမုတြာတိ အမုကသ္မိံ ဘဝေတိ အတ္ထော။ ဥဒပါဒိန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇိံ။ တာဟိ ဒေဝတာဟီတိ တုသိတာဒေဝတာဟိ။ ဧကဂေါတ္တောတိ တုသိတဂေါတ္တေန ဧကဂေါတ္တော။ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ သန္တာနဿ ပရိယောသာနာဝတ္ထာယ ဒေဝလောကူပပတ္တိဇနကံ နာမ အကုသလေန ကမ္မုနာ အနုပဒ္ဒုတမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဒုက္ခံ ပန သင်္ခါရဒုက္ခမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပုညာနမ္ပိ ပန ဒေဝပုတ္တာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တုပ္ပတ္တိကာလာဒီသု အနိဋ္ဌာရမ္မဏသမာယောဂေါ ဟောတိယေဝါတိ ‘‘ကဒါစိ ဒုက္ခဒုက္ခဿပိ သမ္ဘဝေါ နတ္ထီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ သတ္တပညာသ…ပေ… ပရိယန္တောတိ ဣဒံ မနုဿာနံ ဝဿဂဏနာဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒေဝါနံ ဝဿဂဏနာယ ပန စတုသဟဿမေဝ။

အတီတဘဝေ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၂။ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာယံ) ခန္ဓာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓနာမဂေါတ္တာနိ စ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ကိံ ဝိဒိတံ ကရောတိ? ပုဗ္ဗေနိဝါသ’’န္တိ။ မောဟော ပဋိစ္ဆာဒကဋ္ဌေန ‘‘တမော’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘တမော ဝိယာ’’တိ ကတွာ။ ဩဘာသကရဏဋ္ဌေနာတိ ကာတဗ္ဗတော ကရဏံ၊ ဩဘာသောဝ ကရဏံ၊ အတ္တနော ပစ္စယေန ဩဘာသဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ သေသံ ပသံသာဝစနန္တိ ပဋိပက္ခဝိဓမနပဝတ္တိဝိသေသာနံ ဗောဓနတော ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာတိ ဧတေန ဝိဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာတိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခာ အဝိဇ္ဇာ၊ ပဋိပက္ခတာ စဿာ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဝိဇ္ဇာယ စ ပဟာယကဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေတိ ဣမိနာ တမော ဝိဟတော ဝိနဋ္ဌော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အာလောကော ဥပ္ပန္နောတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ပေသိတတ္တဿာတိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိံ ပတိ ဝိဿဋ္ဌစိတ္တဿ။ ယထာ အပ္ပမတ္တဿာတိ အညဿပိ ကဿစိ မာဒိသဿာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ

၅၃။ ဣဓာတိ ဘယဘေရဝသုတ္တေ ဝုတ္တံ။ ဣဓ အယံ ဝိသေသောတိ ယောဇနာ။ ဝုတ္တသဒိသမေဝ ‘‘မေတိ မယာ’’တိအာဒိနာ။ ပရိကမ္မကိစ္စန္တိ ‘‘အဘိညာပါဒကစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ သဗ္ဗပစ္ဆိမာ နိသဇ္ဇာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ၊ ကသိဏာရမ္မဏံ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သဗ္ဗာကာရေန အဘိနီဟာရက္ခမံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တေန ပရိကမ္မေန ကိစ္စံ ပယောဇနံ နတ္ထိ။ န တေန ဣဓ အတ္ထောတိ တေန ဘာဝနာနယေန ဣဓ ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ အတ္ထော နတ္ထိ တထာဘာဝနာယ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာသဝက္ခယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ

၅၄။ ဝိပဿနာပါဒကန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၄။အာသဝက္ခယဉာဏကထာယံ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၄၈၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၅၉) ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။ ဝိပဿနာ စ တိဝိဓာ ဝိပဿနကပုဂ္ဂလဘေဒေန။ မဟာဗောဓိသတ္တာနဉှိ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနဉ္စ ဝိပဿနာ စိန္တာမယဉာဏသံဝဒ္ဓိတတ္တာ သယမ္ဘုဉာဏဘူတာ၊ ဣတရေသံ သုတမယဉာဏသံဝဒ္ဓိတတ္တာ ပရောပဒေသသမ္ဘူတာ၊ သာ ‘‘ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ အဝသေသရူပါရူပဇ္ဈာနာနံ အညတရတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ အနေကဓာ အရူပမုခဝသေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တာနံ တေသံ တေသံ ဓာတုပရိဂ္ဂဟမုခါနံ အညတရမုခဝသေန အနေကဓာဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၆) နာနာနယတော ဝိဘာဝိတာ။ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန ပဘေဒဂမနတော နာနာနယံ သဗ္ဗညုတညာဏသန္နိဿယဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ ပရမဂမ္ဘီရသဏှသုခုမတရံ အနညသာဓာရဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဟောတိ၊ ယံ အဋ္ဌကထာသု မဟာဝဇိရဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ စ ပဝတ္တိဝိဘာဂေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿပ္ပဘေဒဿ ပါဒကဘာဝေန သမာပဇ္ဇိယမာနာ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ သတ္ထု ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိယော ဝုစ္စန္တိ၊ သွာယံ ဗုဒ္ဓါနံ ဝိပဿနာစာရော ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄၄) ဥဒ္ဒေသတော ဒဿိတော၊ အတ္ထိကေဟိ တတော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။

အာသဝါနံ ခေပနတော သမုစ္ဆိန္ဒနတော အာသဝက္ခယော၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန အရဟတ္တမဂ္ဂဂ္ဂဟဏံ။ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတြ စေတံ ဉာဏ’’န္တိ ဝတွာ ခယေတိ စ အာဓာရေ ဘုမ္မံ၊ န ဝိသယေတိ ဒဿေန္တော ‘‘တပ္ပရိယာ ပန္နတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ တဒါ ပစ္စက္ခတော ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ ဧတ္တကံ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ တဒါ ပစ္စက္ခတော ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ ဧတ္တကံ ဒုက္ခန္တိ တဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ န ဣတော ဘိယျောတိ အနဝသေသေတွာ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိအာဒိ။ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေနာတိ သဘာဝသင်္ခါတဿ လက္ခဏဿ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ အသမ္မောဟပဋိဝေဓောတိ စ ယထာ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိ’’န္တိ။ ယံ ဌာနံ ပတွာတိ ယံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏဘူတံ အာဂမ္မ။ တဒုဘယဝတော ဟိ ပုဂ္ဂလဿ ပတ္တိ တဒုဘယဿ ပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ပတွာတိ ဝါ ပါပုဏနဟေတု။ အပ္ပဝတ္တိန္တိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ။ တေ ဝါ နပ္ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ အပ္ပဝတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနံ။ တဿာတိ ဒုက္ခနိရောဓဿ။ သမ္ပာပကန္တိ သစ္ဆိကိရိယာဝသေန သမ္မဒေဝ ပါပကံ။

ကိလေသဝသေနာတိ အာသဝသင်္ခါတကိလေသဝသေန။ ယသ္မာ အာသဝါနံ ဒုက္ခသစ္စပရိယာယော တပ္ပရိယာပန္နတ္တာ၊ သေသသစ္စာနဉ္စ တံသမုဒယာဒိပရိယာယော အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိယာယတော’’တိ။ ဒဿေန္တော သစ္စာနီတိ ယောဇနာ။ အာသဝါနံယေဝ စေတ္ထ ဂဟဏံ ‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ အာသဝဝိမုတ္တိ သီသေနေဝ သဗ္ဗသံကိလေသဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိ’’န္တိအာဒိနာ မိဿကမဂ္ဂေါ ဣဓ ကထိတောတိ ‘‘သဟ ဝိပဿနာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ မဂ္ဂံ ကထေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ သစ္စပဋိဝေဓဿ တဒါ အတီတကာလိကတ္တာ ‘‘ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိ’’န္တိ ဝတွာပိ အဘိသမယကာလေ တဿ ပစ္စုပ္ပန္နတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတော’’တိ ဝတ္တမာနကာလေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ သော စ ကာမံ မဂ္ဂက္ခဏတော ပရံ ယာဝဇ္ဇတနာ အတီတကာလိကော ဧဝ၊ သဗ္ဗပဌမံ ပနဿ အတီတကာလိကတ္တံ ဖလက္ခဏေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ဣမိနာ ဖလက္ခဏံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဇာနတော ပဿတောတိ ဝါ ဟေတုနိဒ္ဒေသောယံ။ ဇာနနဟေတု ဒဿနဟေတု ကာမာသဝါ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ယောဇနာ။ ဘဝါသဝဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဘဝရာဂဿ ဝိယ ဘဝဒိဋ္ဌိယာပိ သမဝရောဓောတိ ဒိဋ္ဌာသဝဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ခီဏာဇာတီတိအာဒီဟိ ပဒေဟိ။ တဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ။ ဘူမီန္တိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ မဂ္ဂဘာဝနာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ’’တိ။ န အနာဂတာ အဿဇာတိ ခီဏာတိ ယောဇနာ။ န အနာဂတာတိ စ အနာဂတတ္တသာမညံ ဂဟေတွာ လေသေန စောဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော’’တိ၊ အနာဂတဝိသေသော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတော၊ တဿ စ ခေပနေ ဝါယာမောပိ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယာ ပန မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသူတိ ဘဝတ္တယဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တနယေန အနဝသေသတော ဇာတိယာ ခီဏဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဇာတိံ။ သောတိ ဘဂဝါ။

ဗြဟ္မစရိယဝါသော နာမ ဣဓ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ နိဗ္ဗတ္တနမေဝါတိ အာဟ ‘‘နိဋ္ဌိတ’’န္တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စတူသု သစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ သမ္မာ သင်္ကပ္ပာဒီနမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စေ ပရိညာဘိသမယာနုဂုဏာ ပဝတ္တိ၊ ဣတရသစ္စေသု စ နေသံ ပဟာနာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တိ ပါကဋာ ဧဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဝသေနာ’’တိ။ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣမေ ပကာရာ ဣတ္ထံ၊ တဗ္ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ၊ တဒတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ပန ပကာရာ အရိယမဂ္ဂဗျာပါရဘူတာ ပရိညာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံသောဠသကိစ္စဘာဝါယာ’’တိ။ တေ ဟိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတော မဂ္ဂါနုဘာဝေန ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ပရိညာဒီသု စ ပဟာနမေဝ ပဓာနံ တဒတ္ထတ္တာ ဣတရေသန္တိ အာဟ ‘‘ကိလေသက္ခယာယဝါ’’တိ။ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထတ္တာယာတိ နိဿက္ကေ သမ္ပဒါနဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထဘာဝတော’’တိ။ အပရံ အနာဂတံ။ ဣမေ ပန စရိမတ္တဘာဝသင်္ခါတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တီတိ ဧတေန တေသံ အပ္ပတိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။ အပရိညာမူလကာ ဟိ ပတိဋ္ဌာ။ ယထာဟ ‘‘ကဗဠီကာရေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ အတ္ထိ နန္ဒီ အတ္ထိ တဏှာ၊ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရူဠှ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄၊ မဟာနိ။ ၇၊ ကထာ။ ၂၉၆)။ တေနေဝါဟ ‘‘ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ ဝိယာ’’တိအာဒိ။

ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏပရိဂ္ဂဟိတံ၊ န ပဌမဒုတိယဉာဏဒွယာဓိဂမံ ဝိယ ကေဝလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဒဿေန္တော နိဂမနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ သရူပတော ဟိ တံ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတမေဝါတိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတာရမ္မဏသဘာဂတာယ တဗ္ဘာဝီဘာဝတော စ အတီတံသဉာဏံ သင်္ဂဟေတွာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ အတီတံသဉာဏန္တိ အတီတခန္ဓာယတနဓာတုသင်္ခါတေ အတီတကောဋ္ဌာသေ အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာတိ သပရိဘဏ္ဍေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန။ ပစ္စုပ္ပန္နံသော စ အနာဂတံသော စ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသံ၊ တတ္ထ ဉာဏံ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏံ။ သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏန္တိ ဧတေန သဗ္ဗံ လောကံ ဥတ္တရိတွာ အဘိဘုယျ ဌိတတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိယ သေသာသာဓာရဏဉာဏဿ ဗလဉာဏအာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မာဒီနမ္ပိ အနညသာဓာရဏာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဂုဏေ သင်္ဂဟေတွာ’’တိ။

အာသဝက္ခယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အရညဝါသကာရဏဝဏ္ဏနာ

၅၅။ သိယာ ခေါ ပန တေ ဗြာဟ္မဏာတိ ဧတ္ထ သိယာတိ ‘‘အပ္ပေဝါ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော နိပါတော၊ တသ္မာ ‘ဗြာဟ္မဏ၊ အပ္ပေဝ ခေါ ပန တေ ဧဝမဿာ’တိ အတ္ထော။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကဒါစီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဣမမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ အကာရဏံ ဗြာဟ္မဏေန ပရိကပ္ပိတမတ္ထံ ပဋိပက္ခိပိတွာ အတ္တနော အဓိပ္ပေတံ ကာရဏံ ဒဿေန္တော။ အတ္ထောဝ ဖလံ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဝသော ဧတဿာတိ အတ္ထဝသော၊ ဟေတူတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္တနော စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရန္တိ ဧတေန သတ္ထာ အတ္တနော ဝိဝေကာဘိရတိံ ပကာသေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣရိယာပထဝိဟာရာနန္တိ ဣရိယာပထပဝတ္တီနံ။ တပ္ပဝတ္တိယော ဟိ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နဒုက္ခံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဟရဏတော ဝိဟာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ပစ္ဆိမဉ္စ ဇနတံ အနုကမ္ပမာနောတိ ဧတေန ယော အာဒိတော ဗြာဟ္မဏေန ‘‘ဘဝံ တေသံ ဂေါတမော ပုဗ္ဗင်္ဂမော…ပေ… ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ယော စ တထာ ‘‘ဧဝမေတံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ သမ္ပဋိစ္ဆိတော၊ တမေဝ အတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ယထာနုသန္ဓိနာဝ သတ္ထာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

အရညဝါသကာရဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒေသနာနုမောဒနာဝဏ္ဏနာ

၅၆။ ဧဝံ နိဋ္ဌာပိတာယ ဒေသနာယ ဗြာဟ္မဏော တတ္ထ ဘဂဝတိ ပသာဒံ ပဝေဒေန္တော ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဘိက္ကန္တာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၅။ဒေသနာနုမောဒနကထာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၀၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁၆) အတိက္ကန္တာ၊ ဝိဂတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ အတိဝိယ ကန္တတရော မနောရမော။ တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရေ ဒိဿတီ’’တိ။

ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော ကတမော။ မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝါရေန ပရိဇနေန။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန အဘိရူပေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ ဒသပိ ဒိသာ ဩဘာသေန္တော ပဘာသေန္တော၊ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ ဂါထာယ အတ္ထော။ အဘိရူပေတိ ဥဠာရရူပေ သမ္ပန္နရူပေ။

‘‘စောရော စောရော၊ သပ္ပော သပ္ပော’’တိအာဒီသု ဘယေ အာမေဍိတံ။ ‘‘ဝိဇ္ဈ ဝိဇ္ဈ၊ ပဟရ ပဟရာ’’တိအာဒီသု ကောဓေ၊ ‘‘သာဓု သာဓူတိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၂၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂၇၊ ၃။၃၅၊ ၅။၁၀၈၅) ပသံသာယံ၊ ‘‘ဂစ္ဆ ဂစ္ဆ၊ လုနာဟိ လုနာဟီ’’တိအာဒီသု တုရိတေ၊ ‘‘အာဂစ္ဆ အာဂစ္ဆာ’’တိအာဒီသု ကောတူဟလေ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ စိန္တေန္တော’’တိအာဒီသု (ဗု။ ဝံ။ ၂။၄၄) အစ္ဆရေ၊ ‘‘အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော၊ အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၀၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဟာသေ၊ ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက၊ ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၅၃၊ သံ။ နိ။ ၂။၆၃) သောကေ၊ ‘‘အဟော သုခံ အဟော သုခ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ စူဠဝ။ ၃၃၂) ပသာဒေ။ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော။ တေန ဂရဟာအသမ္မာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘ပါပေါ ပါပေါ’’တိအာဒီသု ဂရဟာယံ။ ‘‘အဘိရူပက အဘိရူပကာ’’တိအာဒီသု အသမ္မာနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နယိဒံ အာမေဍိတဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အတ္ထဒွယဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အဘိက္ကန္တန္တိ ဝစနံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ဘဂဝတော ဝစနံ ဓမ္မဿ ဒေသနာတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ အတ္ထမတ္တဒဿနံ ဝါ ဧတံ၊ တသ္မာ အတ္ထဝသေန လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒေါသနာသနတောတိ ရာဂါဒိကိလေသဒေါသဝိဓမနတော၊ ဂုဏာဓိဂမနတောတိ သီလာဒိဂုဏာနံ သမ္ပာပနတော။ ယေ ဂုဏေ ဒေသနာ အဓိဂမေတိ၊ တေသု ပဓာနဘူတာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ တေ ပဓာနဘူတေ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓါဇနနတော ပညာဇနနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓါပမုခါ ဟိ လောကိယာ ဂုဏာ၊ ပညာပမုခါ လောကုတ္တရာ။ သီလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထတော၊ သဘာဝနိရုတ္တိသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနတော။ သုဝိညေယျသဒ္ဒပယောဂတာယ ဥတ္တာနပဒတော၊ သဏှသုခုမဘာဝေန ဒုဗ္ဗိညေယျတ္ထတာယ ဂမ္ဘီရတ္ထတော။ သိနိဒ္ဓမုဒုမဓုရသဒ္ဒပယောဂတာယ ကဏ္ဏသုခတော၊ ဝိပုလဝိသုဒ္ဓပေမနီယတ္ထတာယ ဟဒယင်္ဂမတော။ မာနာတိမာနဝိဓမနေန အနတ္တုက္ကံသနတော၊ ထမ္ဘသာရမ္ဘမဒ္ဒနေန အပရဝမ္ဘနတော။ ဟိတာဓိပ္ပာယပဝတ္တိယာ ပရေသံ ရာဂပရိဠာဟာဒိဝူပသမနေန စ ကရုဏာသီတလတော၊ ကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနေန ပညာဝဒါတတော။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ အာပါထရမဏီယတော၊ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓသုဝိသုဒ္ဓတ္ထတာယ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော။ အာပါထရမဏီယတာယ ဧဝ သုယျမာနသုခတော၊ ဝိမဒ္ဒက္ခမတာယ ဟိတဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိတတာယ စ ဝီမံသိယမာနဟိတတော။ ဧဝမာဒီဟီတိ အာဒိသဒ္ဒေန သံသာရစက္ကနိဝတ္တနတော၊ သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော၊ မိစ္ဆာဝါဒဝိဓမနတော၊ သမ္မာဝါဒပတိဋ္ဌာပနတော၊ အကုသလမူလသမုဒ္ဓရဏတော၊ ကုသလမူလသံရောပနတော၊ အပါယဒွါရပိဓာနတော၊ သဂ္ဂမဂ္ဂဒွါရဝိဝရဏတော၊ ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနတော၊ အနုသယသမုဂ္ဃာတနတောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အဓောမုခဋ္ဌပိတန္တိ ကေနစိ အဓောမုခံ ဌပိတံ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတန္တိ သဘာဝေနေဝ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ။ ဥဂ္ဃာဋေယျာတိ ဝိဝဋံ ကရေယျ။ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာတိ ‘‘ပုရတ္ထာဘိမုခေါ၊ ဥတ္တရာဘိမုခေါ ဝါ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒီနိ အဝတွာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘နိဿန္ဒေဟံ ဧသ မဂ္ဂေါ၊ ဧဝံ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝဒေယျ။ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီတိ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသီ။

နိကုဇ္ဇိတံ အာဓေယျဿ အနာဓာရဘူတံ ဘာဇနံ အာဓာရဘာဝါပါဒနဝသေန ဥက္ကုဇ္ဇေယျ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတတာယ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ၊ အဓောမုခဋ္ဌပိတတာယ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတန္တိ ဧဝံ ပဒဒွယံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န ယထာသင်္ချံ။ ကာမံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယောပိ ပဋိစ္ဆာဒကာ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန သဝိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒိကာတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။ သဗ္ဗော အပါယဂါမိမဂ္ဂေါ ကုမ္မဂ္ဂေါ ‘‘ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂေါ’’တိ ကတွာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တဓမ္မာ မိစ္ဆာမဂ္ဂေါ။ တေနေဝ ဟိ တဒုဘယပဋိပက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပိအာဒိသန္နိဿယော ပဒီပေါ န တထာ ဥဇ္ဇလော၊ ယထာ တေလသန္နိဿယောတိ တေလပဇ္ဇောတဂ္ဂဟဏံ။ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟီတိ ဧတေဟိ နိကုဇ္ဇိတုက္ကုဇ္ဇနပဋိစ္ဆန္နဝိဝရဏာဒိဥပမောပမိတဗ္ဗပကာရေဟိ၊ ဧတေဟိ ဝါ ယထာဝုတ္တေဟိ သောဠသာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟအသမ္မောဟဝိဟာရဒိဗ္ဗဝိဟာရဝိဘာဝနပရိယာယေဟိ ဝိဇ္ဇာတ္တယဝိဘာဝနာပဒေသေန အတ္တနော သဗ္ဗညုဂုဏဝိဘာဝနပရိယာယေဟိ စ။ တေနာဟ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတော’’တိ။

ဒေသနာနုမောဒနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပသန္နကာရဝဏ္ဏနာ

ပသန္နကာရန္တိ ပသန္နေဟိ ကာတဗ္ဗံ သက္ကာရံ။ သရဏန္တိ ပဋိသရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပရာယဏ’’န္တိ။ ပရာယဏဘာဝေါ စ အနတ္ထနိသေဓနေန အတ္ထသမ္ပဋိပါဒနေန စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဃဿ တာတာ ဟိတဿ စ ဝိဓာတာ’’တိ။ အဃဿာတိ ဒုက္ခတောတိ ဝဒန္တိ၊ ပါပတောတိ ပန ယုတ္တံ။ နိဿက္ကေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဧတ္ထ စ နာယံ ဂမိ-သဒ္ဒေါ နီ-သဒ္ဒါဒယော ဝိယ ဒွိကမ္မကော၊ တသ္မာ ယထာ ‘‘အဇံ ဂါမံ နေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဂေါတမံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ တဿ စာယမတ္ထော – ဂမနဉ္စ တဒဓိပ္ပာယေန ဘဇနံ၊ တထာ ဇာနနံ ဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဇာမီတိအာဒီသု ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝစနံ။ ဘဇနံ ဝါ သရဏာဓိပ္ပာယေန ဥပသင်္ကမနံ၊ သေဝနံ သန္တိကာဝစရတာ၊ ပယိရုပါသနံ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အနညသရဏတံယေဝ ဒီပေတိ။ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဒဿ ကထံ ‘‘ဗုဇ္ဈာမီ’’တိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ယေသဉှီ’’တိအာဒိ။

အဓိဂတမဂ္ဂေ၊ သစ္ဆိကတနိရောဓေတိ ပဒဒွယေနပိ ဖလဋ္ဌာ ဧဝ ဒဿိတာ၊ န မဂ္ဂဋ္ဌာတိ တေ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စာ’’တိ အာဟ။ နနု စ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနောပိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတီတိ? ကိဉ္စာပိ ဝုစ္စတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန မဂ္ဂဋ္ဌာ ဧဝ တထာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ဣတရေ နိယာမောက္ကမနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ဧဝ ‘‘အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနေန ဟိ အပါယဝိနိမုတ္တိသမ္ဘဝေါ။ အက္ခာယတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ။ တေန ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ သုတ္တပဒံ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) သင်္ဂဏှာတိ၊ ဝိတ္ထာရောတိ ဝါ ဣမိနာ။ ဧတ္ထ စ အရိယမဂ္ဂေါ နိယျာနိကတာယ၊ နိဗ္ဗာနံ တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယာတိ ဥဘယမေဝေတ္ထ နိပ္ပရိယာယေန ဓမ္မောတိ ဝုတ္တော။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတံ လဘိတွာ အရိယမဂ္ဂဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိ၊ အရိယဖလာနံ ‘‘ယသ္မာ တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိအာဒိဝစနတော မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာနံ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနကိစ္စတာယ နိယျာနာနုဂုဏတာယ နိယျာနပရိယောသာနတာယ စ။ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ပန နိယျာနဓမ္မသမဓိဂမဟေတုတာယာတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဓမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတိ ဧဝ၊ သွာယမတ္ထော ပါဌာရုဠှော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ကာမရာဂေါ ဘဝရာဂေါတိ ဧဝမာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ ဝိရဇ္ဇတိ ပဟီယတိ ဧတေနာတိ ရာဂဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ ကထိတော။ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏဿ သောကဿ စ တဒုပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏတ္တာ အနေဇမသောကန္တိ ဖလံ ကထိတံ။ အပ္ပဋိကူလန္တိ အဝိရောဓဒီပနတော ကေနစိ အဝိရုဒ္ဓံ၊ ဣဋ္ဌံ ပဏီတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ပဂုဏရူပေန ပဝတ္တိတတ္တာ၊ ပကဋ္ဌဂုဏဝိဘာဝနတော ဝါ ပဂုဏံ။ ယထာဟ ‘‘ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ၊ ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’တိ။ သဗ္ဗဓမ္မက္ခန္ဓာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။

ဒိဋ္ဌိသီလသင်္ဃာတေနာတိ ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ၊ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ၊ တထာရူပေဟိ သီလေဟိ သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၂၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနံ သီလာနဉ္စ သံဟတဘာဝေန၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေနာတိ အတ္ထော။ သံဟတောတိ ဃဋိတော။ အရိယပုဂ္ဂလာ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတာ ဧဝ။ အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလ ဓမ္မဒသာ တေတိ တေ ပုရိသယုဂဝသေန စတ္တာရောပိ ပုဂ္ဂလဝသေန အဋ္ဌေဝ အရိယဓမ္မဿ ပစ္စက္ခဒဿာဝိတာယ ဓမ္မဒသာ။ တီဏိ ဝတ္ထူနိ သရဏန္တိ ဂမနေန တိက္ခတ္တုံ ဂမနေန စ တီဏိ သရဏဂမနာနိ။ ပဋိဝေဒေသီတိ အတ္တနော ဟဒယဂတံ ဝါစာယ ပဝေဒေသိ။

ပသန္နကာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သရဏဂမနကထာဝဏ္ဏနာ

သရဏဂမနဿ ဝိသယပဘေဒဖလသံကိလေသဘေဒါနံ ဝိယ ကတ္တု စ ဝိဘာဝနာ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတီတိ ‘‘သရဏဂမနေသု ကောသလ္လတ္ထံ သရဏံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ တေန ဝိနာ သရဏဂမနဿေဝ အသမ္ဘဝတော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝေါဒါနံ န ဂဟိတံ၊ နနု ဝေါဒါနဝိဘာဝနာပိ တတ္ထ ကောသလ္လာဝဟာတိ? သစ္စမေတံ၊ တံ ပန သံကိလေသဂ္ဂဟဏေနေဝ အတ္ထတော ဒီပိတံ ဟောတီတိ န ဂဟိတံ။ ယာနိ ဟိ တေသံ သံကိလေသကာရဏာနိ အညာဏာဒီနိ၊ တေသံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပာဒနေန၊ ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ပဟာနေန ဝေါဒါနံ ဟောတီတိ။ ဟိံသတ္ထဿ သရ-သဒ္ဒဿ ဝသေနေတံ ပဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ‘‘ဟိံသတီတိ သရဏ’’န္တိ ဝတွာ တံ ပန ဟိံသနံ ကေသံ၊ ကထံ၊ ကဿ ဝါတိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘သရဏဂတာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘယန္တိ ဝဋ္ဋဘယံ။ သန္တာသန္တိ စိတ္တုတြာသံ။ တေနေဝ စေတသိကဒုက္ခဿ ဂဟိတတ္တာ ဒုက္ခန္တိ ဣဓ ကာယိကံ ဒုက္ခံ။ ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသန္တိ ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နံ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ ပရတော ဖလကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧတန္တိ ‘‘သရဏ’’န္တိ ပဒံ။

ဧဝံ အဝိသေသတော သရဏသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသေသတော ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟိတေ ပဝတ္တမာနေနာတိ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၆၄၊ ၆၉) အတ္ထေ နိယောဇနေန။ အဟိတာ စ နိဝတ္တနေနာတိ ‘‘ပါဏာတိပါတဿ ခေါ ပါပကော ဝိပါကော ပါပကံ အဘိသမ္ပရာယ’’န္တိအာဒိနာ အာဒီနဝဒဿနာဒိမုခေန အနတ္ထတော ဝိနိဝတ္တနေန။ ဘယံ ဟိံသတီတိ ဟိတာဟိတေသု အပ္ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုကံ ဗျသနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ဝိနာသေတိ။ ဘဝကန္တာရာ ဥတ္တာရဏေန မဂ္ဂသင်္ခါတော ဓမ္မော၊ ဣတရော အဿာသဒါနေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ ယောဇနာ။ ကာရာနန္တိ ဒါနဝသေန ပူဇာဝသေန စ ဥပနီတာနံ သက္ကာရာနံ။ ဝိပုလဖလပဋိလာဘကရဏေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတိ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမိနာပိ ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာပိ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တေန ကာရဏေန။

‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော တတ္ထ ရတနတ္တယေ ပသာဒေါ တပ္ပသာဒေါ၊ တဒေဝ ရတနတ္တယံ ဂရု ဧတဿာတိ တဂ္ဂရု၊ တဿ ဘာဝေါ တဂ္ဂရုတာ၊ တပ္ပသာဒေါ စ တဂ္ဂရုတာ စ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာ၊ တာဟိ။ ဝိဓုတဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသမ္မောဟအဿဒ္ဓိယာဒိတာယ ဝိဟတကိလေသော။ ‘‘တဒေဝ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ဂတိ တာဏံ လေဏ’’န္တိ ဧဝံ အာကာရေန ပဝတ္တိယာ တပ္ပရာယဏတာကာရပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ သရဏဂမနံ ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာ’’တိ။ တံသမင်္ဂီတိ တေန ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေန သမန္နာဂတော။ ဧဝံ ဥပေတီတိ ဧဝံ ဘဇတိ သေဝတိ ပယိရုပါသတိ၊ ဧဝံ ဝါ ဇာနာတိ ဗုဇ္ဈတီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန လောကိယသရဏဂမနမာဟ။ တဉှိ ပသာဒပ္ပဓာနံ၊ န ဉာဏပ္ပဓာနံ။ ဂရုတာဂဟဏေန လောကုတ္တရံ။ အရိယာ ဟိ ရတနတ္တယံ ဂုဏာဘိညာတာယ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုံ ကတွာ ပဿန္တိ၊ တသ္မာ တပ္ပသာဒေန ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝိဟတကိလေသော တဂ္ဂရုတာယ သမုစ္ဆေဒဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တပ္ပရာယဏတာ ပနေတ္ထ တဂ္ဂတိကတာတိ တာယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝက္ခမာနံ သရဏဂမနံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိသေသေန ဝါ ပသာဒဂရုတာ ဇောတိတာတိ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန အဝေစ္စပ္ပသာဒဿ ဣတရဿ စ ဂဟဏံ၊ တထာ ဂရုတာဂဟဏေနာတိ ဥဘယေနပိ ဥဘယံ သရဏဂမနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

မဂ္ဂက္ခဏေ ဣဇ္ဈတီတိ ယောဇနာ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာတိ ဧတေန အတ္ထတော စတုသစ္စာဓိဂမောယေဝ လောကုတ္တရံ သရဏဂမနန္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ နိဗ္ဗာနဓမ္မော သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန၊ မဂ္ဂဓမ္မော ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနောယေဝ သရဏဂမနတ္တံ သာဓေတိ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပန သာဝကဂေါစရဘူတာ ပရိညာဘိသမယဝသေန၊ တထာ အရိယသင်္ဃဂုဏာ။ တေနာဟ ‘‘ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီ’’တိ၊ ဣဇ္ဈန္တဉ္စ သဟေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န လောကိယံ ဝိယ ပဋိပါဋိယာ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘န သရဏဂမနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ၊ မဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ ပန အဓိဂတမေဝ ဟောတိ ဧကစ္စာနံ တေဝိဇ္ဇာဒီနံ လောကိယဝိဇ္ဇာဒယော ဝိယာ’’တိ၊ တေသံ လောကိယမေဝ သရဏဂမနံ သိယာ၊ န လောကုတ္တရံ၊ တဉ္စ အယုတ္တံ ဒုဝိဓဿပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ တန္တိ လောကိယသရဏဂမနံ။ သဒ္ဓါပဋိလာဘော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ။ သဒ္ဓါမူလိကာတိ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတိဉ္စ လောကိယာဝဗောဓဝသေနေဝ သမ္မာ ဉာယေန ဒဿနတော။ ‘‘သဒ္ဓါမူလိကာ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဧတေန သဒ္ဓူပနိဿယာ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာ ပညာ လောကိယသရဏဂမနန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ‘‘ဒိဋ္ဌိ ဧဝ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥဇုံ ကရီယတီ’’တိ ကတွာ။ ဒိဋ္ဌိ ဝါ ဥဇုံ ကရီယတိ ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ၊ တထာ ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တပ္ပရာယဏတာကာရပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမသမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ပန စိတ္တုပ္ပာဒဿ တပ္ပဓာနတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သဒ္ဓါပဋိလာဘော’’တိ ဣမိနာ မာတာဒီဟိ ဥဿာဟိတဒါရကာဒီနံ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တသရဏဂမနံ ဒဿေတိ၊ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဣမိနာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တသရဏဂမနံ။

တယိဒံ လောကိယံ သရဏဂမနံ။ အတ္တာ သန္နိယျာတီယတိ အပ္ပီယတိ ပရိစ္စဇီယတိ ဧတေနာတိ အတ္တသန္နိယျာတနံ၊ ယထာဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ။ တံ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ပဋိသရဏံ ဧတဿာတိ တပ္ပရာယဏော၊ ပုဂ္ဂလော၊ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝါ၊ တဿ ဘာဝေါ တပ္ပရာယဏတာ၊ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိဇုကမ္မမေဝ။ သရဏန္တိ အဓိပ္ပာယေန သိဿဘာဝံ အန္တေဝါသိကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ သိဿဘာဝူပဂမနံ။ သရဏဂမနာဓိပ္ပာယေနေဝ ပဏိပတတိ ဧတေနာတိ ပဏိပါတော။ သဗ္ဗတ္ထ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိဇုကမ္မဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တပရိစ္စဇနန္တိ သံသာရဒုက္ခနိတ္ထရဏတ္ထံ အတ္တနော အတ္တဘာဝဿ ပရိစ္စဇနံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံယေဝါတိ အဝဓာရဏံ ဣတရေသုပိ သရဏဂမနဝိသေသေသု ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တဒညနိဝတ္တနံ ကတံ ဟောတိ။

ဧဝံ အတ္တသန္နိယာတနာဒီနိ ဧကေန ပကာရေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပရေဟိပိ ပကာရေဟိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တေန ပရိယာယန္တရေဟိပိ အတ္တသန္နိယျာတနာဒိ ကတမေဝ ဟောတိ အတ္ထဿ အဘိန္နတ္တာတိ ဒဿေတိ။ အာဠဝကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာတာဂိရိဟေမဝတာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု စေတေ အာဠဝကာဒယော မဂ္ဂေနေဝ အာဂတသရဏဂမနာ၊ ကထံ တေသံ တပ္ပရာယဏတာသရဏဂမနံ ဝုတ္တန္တိ? မဂ္ဂေနာဂတသရဏဂမနေဟိပိ ‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ ဂါမာ ဂါမ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆) တေဟိ တပ္ပရာယဏတာကာရဿ ပဝေဒိတတ္တာ တထာ ဝုတ္တံ။

ဉာတိ…ပေ… ဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဉာတိဝသေန ဘယဝသေန အာစရိယဝသေန ဒက္ခိဏေယျဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ‘‘ဝသေနာ’’တိ ပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဉာတိဝသေနာတိ ဉာတိဘာဝဝသေန။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတေနာတိ ဒက္ခိဏေယျတာဟေတုကေန ပဏိပါတေန။ ဣတရေဟီတိ ဉာတိဘာဝါဒိဝသပ္ပဝတ္တေဟိ တီဟိ ပဏိပါတေဟိ။ ဣတရေဟီတိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝန္ဒတီတိ ပဏိပါတဿ လက္ခဏဝစနံ။ ဧဝရူပန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သမ္ပရာယိကဉှိ နိယျာနိကံ ဝါ အနုသာသနံ ပစ္စာသီသန္တော ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတမေဝ ကရောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါတိ သရဏဂမနဝိဘာဂေါ။

အရိယမဂ္ဂေါယေဝ လောကုတ္တရသရဏဂမနန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလ’’န္တိ။ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယောတိ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ ဧတန္တိ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ အရိယသစ္စဒဿနံ။

နိစ္စတော အနုပဂမနာဒိဝသေနာတိ နိစ္စန္တိ အဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန။ အဋ္ဌာနန္တိ ဟေတုပဋိက္ခေပေါ။ အနဝကာသောတိ ပစ္စယပဋိက္ခေပေါ။ ဥဘယေနပိ ကာရဏမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နောတိ မဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပန္နော သောတာပန္နော။ ကဉ္စိ သင်္ခါရန္တိ စတုဘူမကေသု သင်္ခတသင်္ခါရေသု ဧကသင်္ခါရမ္ပိ။ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဏှေယျ။ သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ‘‘ဧကန္တသုခီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၆) ဧဝံ အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေန သုခတော ဂါဟံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ပန အရိယသာဝကော ပရိဠာဟဝူပသမနတ္ထံ မတ္တဟတ္ထိပရိတ္တာသိတော ဝိယ စောက္ခဗြာဟ္မဏော ဥက္ကာရဘူမိံ ကဉ္စိ သင်္ခါရံ သုခတော ဥပဂစ္ဆတိ။ အတ္တဝါရေ ကသိဏာဒိပညတ္တိသင်္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘သင်္ခါရ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ကဉ္စိ ဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမေသုပိ ဝါရေသု စတုဘူမကဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော တေဘူမကဝသေနေဝ ဝါ။ ယံ ယဉှိ ပုထုဇ္ဇနော ဂါဟဝသေန ဂဏှာတိ၊ တတော တတော အရိယသာဝကော ဂါဟံ ဝိနိဝေဌေတိ။ မာတရန္တိအာဒီသု ဇနိကာ မာတာ၊ ဇနကော ပိတာ၊ မနုဿဘူတော ခီဏာသဝေါ အရဟာတိ အဓိပ္ပေတော။ ကိံ ပန အရိယသာဝကော အညံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ? ဧတမ္ပိ အဋ္ဌာနံ၊ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ပန မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ အရိယသာဝကဿ ဖလဒီပနတ္ထဉ္စေဝံ ဝုတ္တံ။ ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဝဓကစိတ္တေန ပဒုဋ္ဌစိတ္တော။ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျာတိ ဇီဝမာနကသရီရေ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျ။ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျာတိ သမာနသံဝါသကံ သမာနသီမာယံ ဌိတံ သင်္ဃံ ‘ကမ္မေန ဥဒ္ဒေသေန ဝေါဟရန္တော အနုဿာဝနေန သလာကဂ္ဂါဟေနာ’’တိ (ပရိ။ ၄၅၈) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဘိန္ဒေယျ။ အညံ သတ္ထာရန္တိ အညံ တိတ္ထကရံ ‘‘အယံ မေ သတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ဂဏှေယျာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိန္တိ တေ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ တန္နိမိတ္တံ အပါယဘူမိံ န ဂမိဿန္တိ၊ ဒေဝကာယံ ပန ပရိပူရေဿန္တီတိ အတ္ထော။

ဒသဟိ ဌာနေဟီတိ ဒသဟိ ကာရဏေဟိ။ အဓိဂ္ဂဏှန္တီတိ အဓိဘဝန္တိ။ ဝေလာမသုတ္တာဒိဝသေနာပီတိ ဧတ္ထ ‘‘စတုရာသီတိသဟဿသင်္ခါနံ သုဝဏ္ဏပါတိရူပိယပါတိကံသပါတီနံ ယထာက္ကမံ ရူပိယသုဝဏ္ဏဟိရညပူရာနံ ကရီသဿ စတုတ္ထဘာဝပ္ပမာဏာနံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာနံ စတုရာသီတိယာ ဟတ္ထိသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ အဿသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ရထသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ဓေနုသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ကညာသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ပလ္လင်္ကသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ဝတ္ထကောဋိသဟဿာနံ အပရိမာဏဿ စ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိဘေဒဿ အာဟာရဿ ပရိစ္စဇနဝသေန သတ္တမာသာဓိကာနိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ နိရန္တရံ ပဝတ္တဝေလာမမဟာဒါနတော ဧကဿ သောတာပန္နဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ၊ တတော သတံ သောတာပန္နာနံ ဒိန္နဒါနတော ဧကဿ သကဒါဂါမိဿ၊ တတော ဧကဿ အနာဂါမိဿ၊ တတော ဧကဿ အရဟတော၊ တတော ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ၊ တတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ တတော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ၊ တတော စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟာရကရဏံ၊ တတော သရဏဂမနံ မဟပ္ဖလတရ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေန္တဿ ဝေလာမသုတ္တဿ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) ဝသေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ ဂဟပတိ၊ ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော ဒါနံ အဒါသိ မဟာဒါနံ၊ ယော ဧကံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နံ ဘောဇေယျ၊ ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀)။ ဝေလာမသုတ္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တာဒီနံ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အညာဏံ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဂုဏာနံ အဇာနနံ တတ္ထ သမ္မောဟော၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ၊ န နု ခေါ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ ဝိစိကိစ္ဆာ သံသယော၊ မိစ္ဆာဉာဏံ တဿ ဂုဏာနံ အဂုဏဘာဝပရိကပ္ပနေန ဝိပရီတဂ္ဂါဟော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနာဒရာဂါရဝါဒီနံ သင်္ဂဟော။ န မဟာဇုတိကန္တိ န ဥဇ္ဇလံ၊ အပရိသုဒ္ဓံ အပရိယောဒါတန္တိ အတ္ထော။ န မဟာဝိပ္ဖာရန္တိ အနုဠာရံ။ သာဝဇ္ဇောတိ ဒိဋ္ဌိတဏှာဒိဝသေန သဒေါသော။ လောကိယံ သရဏဂမနံ သိက္ခာသမာဒါနံ ဝိယ အဂ္ဂဟိတကာလပရိစ္ဆေဒံ ဇီဝိတပရိယန္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ ခန္ဓဘေဒေန ဘေဒေါတိ အာဟ ‘‘အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယာ’’တိ။ သောတိ အနဝဇ္ဇော သရဏဂမနဘေဒေါ။ သတိပိ အနဝဇ္ဇတ္တေ ဣဋ္ဌဖလောပိ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဖလော’’တိ။

သရဏဂမနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပါသကဝိဓိကထာဝဏ္ဏနာ

ကော ဥပါသကောတိ သရူပပုစ္ဆာ၊ တသ္မာ ကိံလက္ခဏော ဥပါသကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာတိ ဟေတုပုစ္ဆာ။ တေန ကေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဥပါသကသဒ္ဒေါ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ နိရုဠှောတိ ဒဿေတိ။ ကိမဿ သီလန္တိ ကီဒိသံ အဿ ဥပါသကဿ သီလံ၊ ကိတ္တကေန သီလေနာယံ သီလသမ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကော အာဇီဝေါတိ ကော အဿ သမ္မာအာဇီဝေါ၊ သော ပန မိစ္ဆာဇီဝဿ ပရိဝဇ္ဇနေန ဟောတီတိ သောပိ ဝိဘဇီယတီတိ။ ကာ ဝိပတ္တီတိ ကာ အဿ သီလဿ၊ အာဇီဝဿ ဝါ ဝိပတ္တိ။ အနန္တရဿ ဟိ ဝိဓိ ဝါ ပဋိသေဓော ဝါ။ ကာ သမ္ပတ္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ယော ကောစီတိ ခတ္တိယာဒီသု ယော ကောစိ။ တေန သရဏဂမနမေဝေတ္ထ ကာရဏံ၊ န ဇာတိအာဒိဝိသေသောတိ ဒဿေတိ။ ဥပါသနတောတိ တေနေဝ သရဏဂမနေန တတ္ထ စ သက္ကစ္စကာရိတာယ အာဒရဂါရဝဗဟုမာနာဒိယောဂေန ပယိရုပါသနတော။ ဝေရမဏိယောတိ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျံ၊ တဿ မဏနတော ဟနနတော ဝိနာသနတော ဝေရမဏိယော၊ ပဉ္စ ဝိရတိယော ဝိရတိပ္ပဓာနတ္တာ တဿ သီလဿ။ တေနေဝါဟ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ။

မိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာတိ န သမ္မာဝဏိဇ္ဇာ အယုတ္တဝဏိဇ္ဇာ အသာရုပ္ပဝဏိဇ္ဇာ။ ပဟာယာတိ အကရဏေနေဝ ပဇဟိတွာ။ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မတော အနပေတေန။ တေန အညမ္ပိ အဓမ္မိကံ ဇီဝိကံ ပဋိက္ခိပတိ။ သမေနာတိ အဝိသမေန။ တေန ကာယဝိသမာဒိဒုစ္စရိတံ ဝဇ္ဇေတွာ ကာယသမာဒိနာ သုစရိတေန ဇီဝနံ ဒဿေတိ။ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာတိ အာဝုဓဘဏ္ဍံ ကတွာ ဝါ ကာရေတွာ ဝါ ယထာကတံ ဝါ ပဋိလဘိတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာတိ မနုဿဝိက္ကယော။ မံသဝဏိဇ္ဇာတိ သူနကာရာဒယော ဝိယ မိဂသူကရာဒိကေ ပေါသေတွာ မံသံ သမ္ပာဒေတွာ ဝိက္ကယော။ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာတိ ယံ ကိဉ္စိ မဇ္ဇံ ယောဇေတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ ဝိသဝဏိဇ္ဇာတိ ဝိသံ ယောဇေတွာ၊ ဝိသံ ဂဟေတွာ ဝါ တဿ ဝိက္ကယော။ တတ္ထ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ ပရောပရောဓနိမိတ္တတာယ အကရဏီယာ ဝုတ္တာ၊ သတ္တဝဏိဇ္ဇာ အဘုဇိဿဘာဝကရဏတော၊ မံသဝိသဝဏိဇ္ဇာ ဝဓဟေတုတော၊ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာ ပမာဒဋ္ဌာနတော။

တဿေဝါတိ ပဉ္စဝေရမဏိလက္ခဏဿ သီလဿ စေဝ ပဉ္စမိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာလက္ခဏဿ အာဇီဝဿ စ။ ဝိပတ္တီတိ ဘေဒေါ ပကောပေါ စ။ ယာယာတိ ယာယ ပဋိပတ္တိယာ။ စဏ္ဍာလောတိ ဥပါသကစဏ္ဍာလော။ မလန္တိ ဥပါသကမလံ။ ပတိကိဋ္ဌောတိ ဥပါသကနိဟီနော။ ဗုဒ္ဓါဒီသု ကမ္မကမ္မဖလေသု စ သဒ္ဓါဝိပရိယာယော အဿဒ္ဓိယံ မိစ္ဆာဓိမောက္ခော။ ယထာဝုတ္တေန အဿဒ္ဓိယေန သမန္နာဂတော အဿဒ္ဓါ။ ယထာဝုတ္တ သီလဝိပတ္တိ အာဇီဝဝိပတ္တိဝသေန ဒုဿီလော။ ‘‘ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိနာ ဣဒံ နာမ မင်္ဂလံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတကောတူဟလသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌသုတမုတမင်္ဂလေန သမန္နာဂတော ကောတူဟလမင်္ဂလိကော။ မင်္ဂလံ ပစ္စေတီတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒိဘေဒံ မင်္ဂလမေဝ ပတ္တိယာယတိ။ နော ကမ္မန္တိ ကမ္မဿကတံ နော ပတ္တိယာယတိ။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣတော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဗာဟိရကသမယေ။ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသတီတိ ဒုပ္ပဋိပန္နံ ဒက္ခိဏာရဟသညီ ဂဝေသတိ။ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီတိ ဒါနမာနနာဒိကံ ကုသလကိရိယံ ပဌမံ ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒက္ခိဏေယျပရိယေသနပုဗ္ဗကာရေ ဧကံ ကတွာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝိပတ္တိယံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သမ္ပတ္တိ ဉာတဗ္ဗာ။ အယံ ပန ဝိသေသော – စတုန္နမ္ပိ ပရိသာနံ ရတိဇနနဋ္ဌေန ဥပါသကောဝ ရတနံ ဥပါသကရတနံ။ ဂုဏသောဘာကိတ္တိသဒ္ဒသုဂန္ဓတာဟိ ဥပါသကောဝ ပဒုမံ ဥပါသကပဒုမံ။ တထာ ဥပါသကပုဏ္ဍရီကော။

အာဒိမှီတိ အာဒိအတ္ထေ။ ကောဋိယန္တိ ပရိယန္တကောဋိယံ။ ဝိဟာရဂ္ဂေနာတိ ဩဝရကကောဋ္ဌာသေန၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တာနံ ဣဒံ နာမ ပနသဖလံ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒိနာ တံတံဝသနဋ္ဌာနကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ အဇ္ဇတန္တိ အဇ္ဇဣစ္စေဝ အတ္ထော။

ပါဏေဟိ ဥပေတန္တိ ဣမိနာ တဿ သရဏဂမနဿ အာပါဏကောဋိကတံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတီ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ ပုန ဇီဝိတေန တံ ဝတ္ထုတ္တယံ ပဋိပူဇေန္တော ‘‘သရဏဂမနံ ရက္ခာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နံ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အဟဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါဏေဟိ ဥပေတန္တိ ဟိ ယာဝ မေ ပါဏာ ဓရန္တိ၊ တာဝ သရဏံ ဥပေတံ၊ ဥပေန္တော စ န ဝါစာမတ္တေန၊ န ဧကဝါရံ စိတ္တုပ္ပာဒနမတ္တေန၊ အထ ခေါ ပါဏေ ပရိစ္စဇိတွာပိ ယာဝဇီဝံ ဥပေတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

ဥပါသကဝိဓိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘယဘေရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ အနင်္ဂဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၇။ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တောတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ဧဝမာဒိကန္တိ အတ္ထော။ တေန ‘‘ဘိက္ခူ အာမန္တေသီ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗံ သုတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘အနင်္ဂဏသုတ္တ’’န္တိ။ တဿ ကော နိက္ခေပေါ? အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေဟိ အနဇ္ဈိဋ္ဌောယေဝ ဟိ မဟာထေရော ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တေ ဒိသွာ တေသံ စိတ္တသံကိလေသပ္ပဟာနာယ စေဝ ဧကစ္စာနံ အာယတိံ အနုပ္ပာဒနာယ စ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ’’တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗသုတ္တေသူတိ ယထာ ဧတ္ထ အနင်္ဂဏသုတ္တေ၊ ဧဝံ ဣတော ပရေသူတိ သဗ္ဗေသုပိ သုတ္တေသု အနုတ္တာနအပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ ဧဝ ကရီယတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါတိ ဂဏနေန ပရိစ္ဆိန္ဒနံ။ ဣဒဉှိ အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခတာဝသေန ဒုဝိဓေ သတ္တေ ပစ္စေကံ အတ္ထညုတာနတ္ထညုတာဝသေန ဒွိဓာ ကတွာ ‘‘စတ္တာရော’’တိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ဝဇ္ဇီပုတ္တကာဒယော ဝိယ ပုဂ္ဂလဝါဒီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ လောကသမညာနုသာရေန အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထာနံ ဝသေန ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ၊ အယဉ္စ ဒေသနာနယော သတ္ထု နိဿာယ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။

သမ္မုတိပရမတ္ထဒေသနာကထာဝဏ္ဏနာ

တတ္ထ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၀) သမ္မုတိယာ ဒေသနာ သမ္မုတိဒေသနာ၊ ပရမတ္ထဿ ဒေသနာ ပရမတ္ထဒေသနာ။ တတ္ထာတိ သမ္မုတိပရမတ္ထဒေသနာသု၊ န သမ္မုတိပရမတ္ထေသု။ တေနာဟ ‘‘ဧဝရူပါ သမ္မုတိဒေသနာ၊ ဧဝရူပါ ပရမတ္ထဒေသနာ’’တိ။ တတြိဒံ သမ္မုတိပရမတ္ထာနံ လက္ခဏံ – ယသ္မိံ ဘိန္နေ၊ ဗုဒ္ဓိယာ အဝယဝဝိနိဗ္ဘောဂေ ဝါ ကတေ န တံသမညာ၊ သာ ဃဋပဋာဒိပ္ပဘေဒါ သမ္မုတိ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော ပရမတ္ထော။ န ဟိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝေ အယံ နယော လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ ရူပါဒိဓမ္မံ သမူဟသန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဥပါဒါယ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလောတိ သမ္မုတိဒေသနာ’’တိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပ္ပာဒဝယဝန္တော သဘာဝဓမ္မာ န နိစ္စာတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စန္တိ ပရမတ္ထဒေသနာ’’တိ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ နနု ခန္ဓဒေသနာပိ သမ္မုတိဒေသနာဝ။ ခန္ဓဋ္ဌော ဟိ ရာသဋ္ဌော၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌော ဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ အယံ ပန ခန္ဓသမညာ ဖဿာဒီသု တဇ္ဇာပညတ္တိ ဝိယ ပရမတ္ထသန္နိဿယာ တဿ အာသန္နတရာ၊ ပုဂ္ဂလသမညာဒယော ဝိယ န ဒူရေတိ ပရမတ္ထသင်္ဂဟတာ ဝုတ္တာ၊ ခန္ဓသီသေန ဝါ တဒုပါဒါနာ သဘာဝဓမ္မာ ဧဝ ဂဟိတာ။ နနု စ သဘာဝဓမ္မာ သဗ္ဗေပိ သမ္မုတိမုခေနေဝ ဒေသနံ အာရောဟန္တိ၊ န သမုခေနာတိ သဗ္ဗာပိ ဒေသနာ သမ္မုတိဒေသနာဝ သိယာတိ? နယိဒမေဝံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန ဒေသနာဝိဘာဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ န စ သဒ္ဒေါ ကေနစိ ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဝိနာ အတ္ထံ ပကာသေတီတိ။

သမ္မုတိဝသေန ဒေသနံ သုတွာတိ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော အတ္တန္တပေါ ဟောတိ အတ္တပရိတာပါနုယောဂမနုယုတ္တော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၄၁၃၊ ပု။ ပ။ ၁၀။၂၅ မာတိကာ) သမ္မုတိမုခေန ပဝတ္တိတံ ဒေသနံ သုတမယဉာဏုပ္ပာဒနဝသေန သုတွာ။ အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ တဒနုသာရေန စတုသစ္စသင်္ခါတံ အတ္ထံ သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ မောဟံ ပဟာယာတိ တဒေကဋ္ဌေဟိ ကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ အနဝသေသံ မောဟံ ပဇဟိတွာ။ ဝိသေသန္တိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ အရဟတ္တသင်္ခါတဉ္စ ဝိသေသံ။ တေသန္တိ တာဒိသာနံ ဝိနေယျာနံ။ ပရမတ္ထဝသေနာတိ ‘‘ပဉ္စိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၄၇၂-၄၇၄) ပရမတ္ထဓမ္မဝသေန။ သေသံ အနန္တရနယေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ တတ္ထာတိ တဿံ သမ္မုတိဝသေန ပရမတ္ထဝသေန စ ဒေသနာယံ။ ဒေသဘာသာကုသလောတိ နာနာဒေသဘာသာသု ကုသလော။ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနန္တိ နိဒဿနမတ္တံ၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ သိပ္ပဂန္ထာနမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော သိပ္ပုဂ္ဂဟဏဉှိ ပရတော ဝက္ခတိ။ သိပ္ပာနိ ဝါ ဝေဒန္တောဂဓေ ကတွာ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝေဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ဌိတာနိ၊ န ကတ္ထစိ သန္နိဟိတဘာဝေနာတိ ဝေဒါနမ္ပိ ကထေတဗ္ဗဘာဝေနေဝ အဝဋ္ဌာနံ ဒီပေန္တော ‘‘ဂုယှာ တယီ နိဟိတာ ဂယှတီ’’တိ မိစ္ဆာဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ နာနာဝိဓာ ဒေသဘာသာ ဧတေသန္တိ နာနာဒေသဘာသာ။

ပရမော ဥတ္တမော အတ္ထော ပရမတ္ထော၊ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝေါ။ လောကသင်္ကေတမတ္တသိဒ္ဓါ သမ္မုတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သမ္မုတိကထာယ သစ္စတာတိအာဟ ‘‘လောကသမ္မုတိကာရဏာ’’တိ၊ လောကသမညံ နိဿာယ ပဝတ္တနတော။ လောကသမညာယ ဟိ အဘိနိဝေသေန ဝိနာ ဉာပနာ ဧကစ္စဿ သုတဿ သာဝနာ ဝိယ န မုသာ အနတိဓာဝိတဗ္ဗတော တဿာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဇနပဒနိရုတ္တိံ နာဘိနိဝေသေယျ၊ သမညံ နာတိဓာဝေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၃၂)။ ဓမ္မာနန္တိ သဘာဝဓမ္မာနံ။ ဘူတကာရဏာတိ ယထာဘူတသဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တနတော။ သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿာတိ ‘‘ပုဂ္ဂလော သတ္တော’’တိအာဒိနာ လောကသမညံ ကထေန္တဿ။

ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထန္တိ လောကပါလနကိစ္စေ ဟိရောတ္တပ္ပဓမ္မေ ကိစ္စတော ပကာသေတုံ။ တေသဉှိ ကိစ္စံ သတ္တသန္တာနေယေဝ ပါကဋံ ဟောတီတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ယသ္မိဉှိ စိတ္တုပ္ပာဒေ ကမ္မံ ဥပ္ပန္နံ၊ တံသန္တာနေ ဧဝ တဿ ဖလဿ ဥပ္ပတ္တိ ကမ္မဿကတာ။ ဧဝဉှိ ကတဝိညာဏနာသော အကတာဂမော ဝါ နတ္ထီတိ သာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဧဝ ကထာယ ဒီပေတဗ္ဗာ။ တေဟိ သတ္တေဟိ ကာတဗ္ဗာ ပုညာဒိကိရိယာ ပစ္စတ္တပုရိသကာရောပိ သန္တာနဝသေန နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗတော ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဧဝ ကထာယ ဒီပေတဗ္ဗော။

အာနန္တရိယဒီပနတ္ထန္တိ စုတိအနန္တရံ ဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာနိ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာနိ၊ အနန္တရပယောဇနာနိ ဝါတိ အာနန္တရိယာနိ၊ မာတုဃာတာဒီနိ၊ တေသံ ဒီပနတ္ထံ။ တာနိပိ ဟိ သန္တာနဝသေန နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗတော ‘‘မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃) ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဧဝ ကထာယ ဒီပေတဗ္ဗာနိ၊ တထာ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၂။၃၀၉၊ ၃။၂၃၀၊ ဝိဘ။ ၆၄၂၊ ၆၄၃) ‘‘သော အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ ဧကမ္ပိ ဇာတိ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄၊ ၂၄၅၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ ၃၈၄၊ ၄၃၁၊ ပါရာ။ ၁၂) ‘‘အတ္ထိ ဒက္ခိဏာ ဒါယကတော ဝိသုဇ္ဈတိ၊ နော ပဋိဂ္ဂါဟကတော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၁) စ ပဝတ္တာ ဗြဟ္မဝိဟာရပုဗ္ဗေနိဝါသဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိကထာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဧဝ ကထာယ ဒီပေတဗ္ဗာ သတ္တသန္တာနဝိသယတ္တာ။ ‘‘အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉)၊ န သမယဝိမုတ္တော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိနာ (ပု။ ပ။ ၁) စ ပရမတ္ထံ ကထေန္တောပိ လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေသိ။ ဧတေန ဝုတ္တာဝသေသာယ ကထာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဘာဝေ ပယောဇနံ သာမညဝသေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာမဉ္စေတံ သဗ္ဗံ အပရိညာတဝတ္ထုကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပရိညာတဝတ္ထုကာနမ္ပိ ပန ဧဝံ ဒေသနာ သုခါဝဟာ ဟောတိ။

မဟာဇနောတိ လောကိယမဟာဇနော။ န ဇာနာတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝေန ဓမ္မကိစ္စဿ အသလ္လက္ခဏေန။ တတ္ထ ‘‘ကိံ နာမေတံ၊ ကထံ နာမေတ’’န္တိ သံသယပက္ခန္ဒတာယ သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတိ။ ဝိရုဒ္ဓါဘိနိဝေသိတာယ ပဋိသတ္တု ဟောတိ။ ဇာနာတိ စိရပရိစိတတ္ထာ ဝေါဟာရကထာယ။ တတော ဧဝ န သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ၊ န ပဋိသတ္တု ဟောတိ။

နပ္ပဇဟန္တိ ဝေါဟာရမုခေန ပရမတ္ထဿ ဒီပနတော။ သမညာဂဟဏဝသေန လောကေန ဉာယတိ သမညာယတိ ဝေါဟရီယတီတိ လောကသမညာ၊ တာယ လောကသမညာယ။ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝိဘာဝနေ လောကေန နိစ္ဆိတံ၊ နိယတံ ဝါ ဝုစ္စတိ ဝေါဟရီယတီတိ လောကနိရုတ္တိ၊ တဿံ လောကနိရုတ္တိယံ။ တထာ လောကေန အဘိလပီယတီတိ လောကသမညတာယ လောကာဘိလာပေါ၊ တသ္မိံ လောကာဘိလာပေ ဌိတာယေဝ အပ္ပဟာနတော။ ပုဂ္ဂလဝါဒိနော ဝိယ ပရမတ္ထဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ။

သန္တောတိ ဧတ္ထ သန္တသဒ္ဒေါ ‘‘ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇန’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၇၀) ကိလန္တဘာဝေ အာဂတော၊ ‘‘အယဉ္စ ဝိတက္ကော အယဉ္စ ဝိစာရော သန္တာ ဟောန္တိ သမိတာ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၅၇၆) နိရုဒ္ဓဘာဝေ အာဂတော၊ ‘‘အဓိဂတော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇) သန္တဉာဏဂေါစရတာယ၊ ‘‘ဥပသန္တဿ သဒါ သတိမတော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၇) ကိလေသဝူပသမေ၊ ‘‘သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၅) သာဓူသု၊ ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာစောရာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၉၅) အတ္ထိဘာဝေ၊ ဣဓာပိ အတ္ထိဘာဝေယေဝ။ သော စ ပုဂ္ဂလသမ္ဗန္ဓေန ဝုတ္တတ္တာ လောကသမညာဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘လောကသင်္ကေတဝသေန အတ္ထီ’’တိ အာဟ။ အတ္ထီတိ စေတံ နိပါတပဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃-၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ၃။၁၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၂၉၊ ၁၀။၆၀) ဝိယ။ သံဝိဇ္ဇမာနာတိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပလဗ္ဘမာနာ’’တိ အာဟ။ ယဉှိ သံဝိဇ္ဇတိ၊ တံ ဥပလဗ္ဘတီတိ။ အင်္ဂန္တိ ဧတေဟိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလာ နိဟီနဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အင်္ဂဏာနိ၊ ရာဂါဒယော။ အဉ္ဇတိ မက္ခေတီတိ အင်္ဂဏံ၊ မလာဒိ။ အဉ္ဇေတိ တတ္ထ ဌိတံ အဟုန္ဒရတာယ အဘိဗျဉ္ဇေတီတိ အင်္ဂဏံ၊ ဝိဝဋော ဘူမိပဒေသော။ ဒေါသာဒီနံ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသတာယ နာနပ္ပကာရာ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိယာ တိဗ္ဗကိလေသာ။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ အကုသလာနန္တိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ။ ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တာနံ။ သဟ အင်္ဂဏေနာတိ အင်္ဂဏန္တိ လဒ္ဓနာမေန ယထာဝုတ္တကိလေသေန သဟ ဝတ္တတိ။

အတ္ထီတိပိ န ဇာနာတိ တာဒိသဿ ယောနိသောမနသိကာရဿ အဘာဝါ။ ယေသံ ကိလေသာနံ အတ္ထိတာ၊ တေသံ သပ္ပဋိဘယတာ ဝိသေသတော ဇာနိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေ ကိလေသာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကက္ခဠာတိ ဖရုသာ။ ဝါဠာတိ ကုရုရာ။ န ဂဟိတဗ္ဗာတိ န ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ ယာထာဝသရသတောတိ ယထာဘူတသဘာဝတော။ ဧဝဉ္စာတိ ‘‘ဣမေ ကိလေသာ နာမာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ယေန ဝါ တေန ဝါတိ နဝကမ္မေသု ဝါ ပရိယတ္တိဓုတင်္ဂါဒီသု ဝါ ယေန ဝါ တေန ဝါ။ တတြာတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ တံ ပန နိဒ္ဓါရဏံ သင်္ဂဏာနင်္ဂဏသမုဒါယတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘စတူသု ပုဂ္ဂလေသူ’’တိ ဝတွာ ပုန တဒေကဒေသတော ဒဿေန္တော ‘‘တေသု ဝါ ဒွီသု သာင်္ဂဏေသူ’’တိ အာဟ။ တဉှိ ဒွယံ ပဌမံ ဟီနသေဋ္ဌဘာဝေန နိဒ္ဓါရီယတိ ပဌမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ နိဒ္ဓါရဏဉှိ ကွစိ ကုတောစိ ကေနစိ ဟောတီတိ။

၅၈။ ကိဉ္စာပိ အညတ္ထ ‘‘ဇနကော ဟေတု၊ ပရိဂ္ဂါဟတော ပစ္စယော၊ အသာဓာရဏော ဟေတု၊ သာဓာရဏော ပစ္စယော၊ သဘာဂေါ ဟေတု၊ အသဘာဂေါ ပစ္စယော၊ ပုဗ္ဗကာလိကော ဟေတု၊ သဟပ္ပဝတ္တော ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ ဟေတုပစ္စယာ ဝိဘဇ္ဇ ဝုစ္စန္တိ၊ ဣဓ ပန ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာဘူတာ ဟေတူ၊ စတ္တာရော မဟာဘူတာ ပစ္စယာ ရူပက္ခန္ဓဿ ပညာပနာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၅) ဝိယ ဟေတုပစ္စယသဒ္ဒါ သမာနတ္ထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဘယေနပိ ကာရဏမေဝ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဘယေနာတိ ဟေတုပစ္စယဝစနဒွယေန။ ပုစ္ဆတိ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေသနံ ဝဍ္ဎေတုကာမော။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဇာနနသမ္ဘာဝနတ္ထေ နိပါတော။ ကိံ အနုဇာနာတိ? သမာနေပိ ဒွိန္နံ သာင်္ဂဏဘာဝေ တဿာ ပဇာနနာပ္ပဇာနနဟေတုကတံ တေသံ သေဋ္ဌဟီနတံ။ ကိံ သမ္ဘာဝေတိ? ထေရဿ ဝိစိတ္တပဋိဘာနတာယ နာနာဟေတူပမာဟိ အလင်္ကတွာ ယထာပုစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏံ။ တေနာဟ ‘‘နပ္ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ။ ဟေတု စေဝ ပစ္စယော စ သေဋ္ဌဟီနဘာဝေ။ တထာအက္ခာတဗ္ဗတာပိ ဟိ တေသံ တန္နိမိတ္တာ ဧဝါတိ။

၅၉။ တန္တိ တေသံ ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဟီနသေဋ္ဌတာယ ကာရဏံ။ ဩပမ္မေဟိ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ။ ဧတန္တိ သုတ္တေ အနန္တရံ ဝုစ္စမာနံ ဝီရိယာရမ္ဘာဘာဝေန အင်္ဂဏဿ အပ္ပဟာနံ။ တေနာဟ ‘‘န ဆန္ဒံ…ပေ… သန္ဓာယာဟာ’’တိ။ ကတ္တုကမျတာဆန္ဓန္တိ ကတ္တုကမျတာသင်္ခါတံ အင်္ဂဏဿ ပဟာတုကမျတာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကကုသလဓမ္မစ္ဆန္ဒံ။ န ဇနေဿတီတိ န ဥပ္ပာဒေဿတိ။ ကုသလော ဝါယာမော နာမ ဆန္ဒတော ဗလဝါတိ အာဟ ‘‘တတော ဗလဝတရံ ဝါယာမံ န ကရိဿတီ’’တိ၊ ဆန္ဒမ္ပိ အနုပ္ပာဒေန္တော ကထံ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ကရိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ထာမဂတဝီရိယံ ဥဿောဠှီဘာဝပ္ပတ္တံ ဒဠှံ ဝီရိယံ။ သာင်္ဂဏဂ္ဂဟဏေနေဝ အင်္ဂဏာနံ ကိလေသဝတ္ထုတာယ စိတ္တဿ သံကိလိဋ္ဌတာယ သဒ္ဓါယ ပုန သံကိလိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ သဝိသေသံ ကိလိဋ္ဌဘာဝဝိဘာဝနန္တိ အာဟ ‘‘သုဋ္ဌုတရံ ကိလိဋ္ဌစိတ္တော’’တိ။ မလိနစိတ္တောတိအာဒီသုပိ ‘‘တေဟိယေဝါ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဥက္ခလိပုစ္ဆနစောဠကဿ ဝိယ ဝသာပီတပိလောတိကာ ဝိယ စ ဒုမ္မောစနီယဘာဝေန မလဂ္ဂဟဏံ မလီနတာ၊ ပီဠနံ ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ ဝိဗာဓနံ ဒရထပရိဠာဟုပ္ပာဒနေန ပရိဒဟနံ ဥပတာပနံ၊ ကာလန္တိ ကာလနံ၊ ယထာဂဟိတဿ အတ္တဘာဝဿ ခေပနံ အာယုက္ခယန္တိ အတ္ထော။ ကရိဿတီတိ ပဝတ္တေဿတိ၊ ပါပုဏိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာဘူတော စ ပါဏံ စဇိဿတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘မရိဿတီ’’တိ။

သေယျထာပီတိ ဥပမာနိဒဿနေ နိပါတော။ တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမာ’’တိ အာဟ။ ပံသုအာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇလ္လာဒီနံ သင်္ဂဟော၊ ဃံသနာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဆာရိကာပရိမဇ္ဇနာဒီနံ သင်္ဂဟောတိ။ ‘‘အဘိရူပါယ ကညာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု ဝိယ အန္တရေနပိ အတိသယတ္ထဗောဓကသဒ္ဒေန အတိသယတ္ထော ဉာယတီတိ အာဟ ‘‘မလဂ္ဂဟိတတရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ပဋိပုစ္ဆာဝစနန္တိ အနုမတိပုစ္ဆာဝိသေသော။ ဧဝံ ကရိယမာနာတိ အပရိဘောဂ-အပရိယောဒပနရဇောပထနိက္ခိပနေဟိ ကိလိဋ္ဌဘာဝံ အာပါဒိယမာနာ။ ဩပမ္မံ သမ္ပဋိပါဒေန္တောတိ ယထူပနီတံ ဥပမံ ဥပမေယျတ္ထေန သမံ ကတွာ ပဋိပါဒေန္တော၊ သံသန္ဒေန္တောတိ အတ္ထော။ သာင်္ဂဏော ပုဂ္ဂလောတိ သာင်္ဂဏော တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အသုဇ္ဈနကပုဂ္ဂလော။ အာပဏာဒိတော ကုလဃရံ အာနီတဿ မလဂ္ဂဟိတကံသဘာဇနဿ တတ္ထ လဒ္ဓဗ္ဗာယ ဝိသုဒ္ဓိယာ အလာဘတော ယထာ အနုက္ကမေန သံကိလိဋ္ဌတရဘာဝေါ၊ ဧဝံ ဃရတော နိက္ခန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ လဒ္ဓဗ္ဗာယ ဝိသုဒ္ဓိယာ အလာဘတော အနုက္ကမေန သံကိလိဋ္ဌတရဘာဝေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သံကိလိဋ္ဌကံသပါတိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ သံကိလိဋ္ဌတရဘာဝေါ စ နာမ ပဗ္ဗဇိတဿ အာဇီဝဝိပတ္တိဝသေန ဝါ သိယာ အာစာရဒိဋ္ဌိသီလဝိပတ္တီသု အညတရဝသေန ဝါတိ တံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ပုဂ္ဂလဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပါစိတ္တိယဝီတိက္ကမနဂ္ဂဟဏေန ဟိ ဧကစ္စဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိယာပိ သင်္ဂဟော ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ဌိတဿာတိ ဧတိဿံ အာဇီဝဝိပတ္တိယံ ဌိတဿ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ မဟာထေရဿ ဒေသနာ၊ တသ္မာ ဂဟပတိဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥက္ကံသဂတသံကိလိဋ္ဌတရဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘မာတုဃာတာဒိအာနန္တရိယကရဏ’’န္တိ အာဟ။ အဝိသောဓေတွာတိ ယထာ အတ္တနော သီလေ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဝိသုဒ္ဓိ ဟောတိ၊ ဧဝံ ကိလေသမလိနစိတ္တသန္တာနံ အဝိသောဓေတွာ။

ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလောတိ ဥပနိဿယာဒိသမ္ပတ္တိယာ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝိသုဒ္ဓပုဂ္ဂလော။ အာဒိံ ကတွာတိ ဣမိနာ ဓောဝနဃံသနာဒီဟိ ပရိယောဒပနံ အာဒိမန္တံ ကတွာ ဝဒတိ။ သုဒ္ဓဋ္ဌာနံ ယတ္ထ ဝါ န ရဇေန ဩကိရီယတိ။ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတွာတိ ‘‘ဧတ္တကာ ဥဒကာ၊ ဝါလုကာ ဝါ အာနေတဗ္ဗာ’’တိ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတွာ။ ဧတ္ထ ဌိတဿာတိ ပရိသုဒ္ဓေ သီလေ ဌိတဿ။ သမ္မာဝတ္တပဋိပတ္တိသီလေဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ ဝတ္တပဋိပတ္တိယာပိ ဟိ အင်္ဂဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနံ သိယာ။ တထာ ဟိဿာ သံကိလိဋ္ဌကံသပါတိယာ ပရိသုဒ္ဓပရိယောဒါတဘာဝေါ ဥပမာဘာဝေန ဝုတ္တော။ ပန္တသေနာသနဝါသော ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ ကိလေသာနံ တဒင်္ဂနိဝါရဏံ။ သောတာပတ္တိဖလာဓိဂမော…ပေ… အရဟတ္တသစ္ဆိကိရိယာတိ သတ္တသုပိ ဌာနေသု ‘‘ပရိသုဒ္ဓပရိယောဒါတဘာဝေါ ဝိယာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ ဟေဋ္ဌိမန္တေန သီလဝိသုဒ္ဓိယာ ဝါ သိယာ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဝသေန ဝိဝေကဝါသေန ဈာနဿာဓိဂမေန ဝါ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဝါ သာမညဖလာဓိဂမေန ဝါတိ။

ရာဂဋ္ဌာနိယန္တိ ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ။ ဝိသဘာဂါရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝဒတိ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏ’’န္တိ။ တသ္မိန္တိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ။ ဝိပန္နဿတီတိ မုဋ္ဌဿတိ။ တံ နိမိတ္တန္တိ သုဘနိမိတ္တံ။ အာဝဇ္ဇိဿတီတိ အယောနိသော အာဝဇ္ဇိဿတိ။ သယမေဝ အညေန အဝေါမိဿော။ ကုသလဝါရပစ္ဆိန္ဒနမေဝ စေတ္ထ အနုဒ္ဓံသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသန္တိ ‘‘သာင်္ဂဏော သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တနယာနုသာရေနာတိ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန။ သဗ္ဗန္တိ မာတုဃာတာဒိအာနန္တရိယကရဏပရိယောသာနံ သဗ္ဗံ ဥပမာသံသန္ဒနဝစနံ။

အတိဝိရဟာဘာဝတောတိ သတိသမ္မောသာဘာဝတော၊ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဘာဝတောတိ အတ္ထော။ သေသန္တိ ‘‘သော အရာဂေါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဓောဝနဃံသနသဏှဆာရိကာပရိမဇ္ဇနာဒီဟီ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယဝါရာနုသာရေန။ ‘‘ကော နု ခေါ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာဝသေန အာဂတံ၊ ဣဒံ နိဂမနဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။

၆၀။ အင်္ဂဏန္တိ တတ္ထ တတ္ထ နာမတော ဧဝ ဝိဘာဝိတံ၊ န ပန သဘာဝတော၊ ပဘေဒတော ဝါတိ သဘာဝါဒိတော ဝိဘာဝနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နာနပ္ပကာရတော ပါကဋံ ကာရာပေတုကာမေနာ’’တိ။ ဣစ္ဆာယ အဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာဝသေန အဝစရဏာနံ။ ဩတိဏ္ဏာနန္တိ စိတ္တသန္တာနံ အနုပဝိဋ္ဌာနံ။ တေ ပန တတ္ထ ပစ္စယဝသေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပဝတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တာန’’န္တိ။ နာနပ္ပကာရာနန္တိ ဝိသယဘေဒေန ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန စ နာနာဝိဓာနံ။ ယေနကာရဏေန။ န ကေဝလံ လာဘတ္ထိကတာ ဧဝ၊ အထ ခေါ ပုညဝန္တတာ သက္ကတဂရုကတာ စ ဧတ္ထ ကာရဏဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပကတိယာပိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန လာဘတ္ထိကောပိ န ယော ကောစိ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတိ ပုညဝါ သမ္ဘာဝနီယောတိ ဒဿေတိ။ ထေရာ အဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒနဘယေန မဇ္ဈိမာနံ အာရောစေန္တိ၊ တထာ မဇ္ဈိမာ နဝကာနံ၊ နဝကာ ပန အတ္တနော နဝကဘာဝေန ဝိဃာသာဒါဒီနံ အာရောစေန္တိ ‘‘ပဿထ တုမှာကံ ထေရဿ ကမ္မ’’န္တိ။ ဝိဃာသာဒါဒယော နာမ ‘‘ဤဒိသဿ သန္တိကေ ဩဝါဒတ္ထံ တုမှေ အာဂတာ’’တိ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေန္တိ။ န စ မံ ဘိက္ခူ ဇာနေယျုန္တိ န စ ဝတ မံ ဘိက္ခူ ဇာနေယျုံ၊ အဟော ဝတ မံ ဘိက္ခူ န ဇာနေယျုန္တိ ယောဇနာ။ ဌာနံ ခေါ ပနေတန္တိ ဧတ္ထ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော၊ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရောတိ အာဟ ‘‘အတ္ထိယေဝါ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ဣစ္ဆုပ္ပာဒဝါရဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယေန။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဓ အာသန္နကာရဏတ္ထောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ ကာရဏေနာ’’တိ အာဟ။ ဣဒဉ္စ ကောပအပ္ပစ္စယာနမေဝ ဂဟဏံ။ တာဒိသာနန္တိ ကောပအပ္ပစ္စယာဓိဘူတာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

အနုရဟောတိ အနုရူပေ ရဟသိ။ ဧဝမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဟာရပစ္စန္တေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ ‘‘လာဘတ္ထိကော ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ပုရိမေန ယောဇနာနယေန သဒိသမေဝ။

စောဒနာယ ပဋိပုဂ္ဂလဘာဝေါ၊ စောဒနာ စ အာပတ္တိယာတိ စုဒိတကေန စောဒကဿ သမာနဘာဝေါ အာပတ္တိအာပန္နတာယာတိ အာဟ ‘‘သမာနောတိ သာပတ္တိကော’’တိ။ သပ္ပဋိပုဂ္ဂလေနေဝဿ စောဒနိစ္ဆာယ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န စာယံ သာပတ္တိကတာယ ဧဝ သမာနတံ ဣစ္ဆတိ၊ အထ ခေါ အညထာပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ အညေန ဝါ ပဋိပုဂ္ဂလေန သပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။ အယဉှိ ‘‘သပ္ပဋိပုဂ္ဂလောဝ မံ စောဒေယျာ’’တိ ဣစ္ဆတိ ‘‘ဧဝါဟံ တဿ ပဋိပုဂ္ဂလေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဇ္ဈာသယော ဟုတွာ တဿ ဥပရိ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ ကာတုံ ဝါ လဘိဿာမီ’’တိ မညမာနော။ ဣမသ္မိံ ပန ပက္ခေ နော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလောတိ နတ္ထိ ဧတဿ ပဋိပုဂ္ဂလောတိ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလောတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘အဟော ဝတာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ ဒိဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဣမဿ ပုဂ္ဂလဿ ဣစ္ဆာစာရေ ဌိတတ္တာ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေယျာတိ ဝစနတော ‘‘တဉ္စ ခေါ အနုမတိပုစ္ဆာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟေသ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ကိဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဥဒ္ဒိဿ ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတံ ဣစ္ဆတိ။ နော မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ အန္တရံ ကတွာတိ မဂ္ဂဘာဝနံ ဝါ ဖလသစ္ဆိကိရိယံ ဝါ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာနုယောဂံ ဝါ နိရောဓသမာပဇ္ဇနံ ဝါ ဈာနသမာပဇ္ဇနမေဝ ဝါ အန္တရံ ကာရဏံ ကတွာ ဘဂဝတာ အတ္တာနံ ပဋိပုစ္ဆိတဗ္ဗံ နော ဣစ္ဆတိ။ နိစ္စံ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ဣစ္ဆတိ၊ ဥတ္တာနမေဝ ကတွာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဥပဟရန္တေ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနဘိက္ခုတာယ နိဟရိဿန္တိ သာသနတော။

တံ သမ္ပတ္တိန္တိ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိဉ္စေဝ ဘိက္ခူဟိ ကရိယမာနံ သက္ကာရဂရုကာရသမ္ပတ္တိဉ္စ။ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ မယာ သံဝိဘာဂေ ကရိယမာနေ။ သယမေဝ ပညာယတီတိ သယမေဝ ဂန္တွာ ဘိက္ခူနံ ပုရတော အတ္တာနံ ဒဿေတိ၊ ပုရတော ဝသန္တံ ပန ဘိက္ခု ပုရက္ခတွာ ဂစ္ဆန္တိယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒက္ခိဏောဒကန္တိ အဂ္ဂတော ဥပနီယမာနံ ဒက္ခိဏောဒကံ။ ယတော ဧဝ-ကာရော၊ တတော အညတ္ထ နိယမော ဣစ္ဆိတော။ အဝဓာရဏတ္ထံ ဝါ ဧဝ-ကာရဂ္ဂဟဏန္တိ ကတွာ အဟမေဝ လဘေယျန္တိ အဟံ လဘေယျမေဝါတိ ဧဝမေတံ အဝဓာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အဟမေဝ လဘေယျန္တိ ဣစ္ဆာ နာတိမဟာသာဝဇ္ဇာ’’တိ၊ အညထာ ယထာရုတဝသေန အဝဓာရဏေ ဂယှမာနေ ‘‘န အညေ လဘေယျု’’န္တိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော သိယာတိ။ ပါသာဒိကော ဟောတီတိ ဣဒံ တဿ အဂ္ဂါသနာဒိပစ္စာသီသနာယ ကာရဏဒဿနံ။

အနုမောဒနန္တိ မင်္ဂလာမင်္ဂလေသု အနုမောဒနာဝသေန ပဝတ္တေတဗ္ဗဓမ္မကထံ။ ခဏ္ဍာနုမောဒနန္တိ အနုမောဒနေကဒေသံ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ အနုမောဒိတပုဗ္ဗော အနုမောဒတူ’’တိ အဝတွာ ထေရေန ဝုတ္တမတ္တေယေဝ။

တာဒိသေသု ဌာနေသူတိ တာဒိသေသု ပေသလာနံ ဗဟုဿုတာနံ ဝသနဋ္ဌာနေသု။ သဗ္ဗမ္ပိ ရတိံ ပဝတ္တနတော သဗ္ဗရတ္တိကာနိ။ ဝိနိစ္ဆယကုသလာနန္တိ အနေကဝိဟိတေသု ကင်္ခဋ္ဌာနိယေသု ကင်္ခါဝိနယနာယ တံ တံ ပဉှာနံ ဝိနိစ္ဆယေ ကုသလာနံ ဆေကာနံ။ တေသု တေသု ဓမ္မကထိကေသု အဇ္ဈိဋ္ဌေသု ဝါရေန ဓမ္မံ ကထေန္တေသု ‘‘အယံ ဗျတ္တော’’တိ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန အဇ္ဈိဋ္ဌတ္တာ ဩကာသံ အလဘမာနော။

သက္ကစ္စဉ္စ ကရေယျုန္တိ ဘိက္ခူ ယံ မမ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မာဒိံ ကရောန္တိ။ တံ အာဒရေနေဝ ကရေယျုံ၊ ယဉ္စ မေ ပရိက္ခာရဇာတံ ပဋိယာဒေန္တိ၊ တမ္ပိ သုန္ဒရံ သမ္မဒေဝ အဘိသင်္ခတံ ကရေယျုန္တိ အတ္ထော။ ဘာရိယန္တိ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကာတဗ္ဗံ။ ဧတံ ဝိဓိန္တိ ဧတံ ‘‘သက္ကရေယျု’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တသက္ကာရာဒိဝိဓိံ။ တေနာတိ တေန ကာရဏေန၊ ဗာဟုသစ္စာဒိဂုဏဝိသေသဝတော ဧဝ သက္ကာရာဒီနံ အရဟတ္တာတိ အတ္ထော။ ဧဝရူပန္တိ ဤဒိသံ ‘‘ပိယော ဂရူ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၃၇) ဝုတ္တပ္ပကာရံ။ ဧဝံ ကရေယျုန္တိ ဧဝံ ‘‘သက္ကရေယျု’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သက္ကာရာဒိံ ကရေယျုံ။ ဧသ နယောတိ ယောယံ ဘိက္ခုဝါရေ ဝုတ္တဝိဓိ၊ ဧသေဝ နယော။ ဣတော ပရေသု ဘိက္ခုနီဝါရာဒီသု ဝါရေသု။

အဟမေဝ လာဘီ အဿန္တိ ဧတ္ထာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဝဓာရဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပိဏ္ဍပါတဿ ပဏီတတာ ဥပသေစနာဒိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘သပ္ပိတေလမဓုသက္ခရာဒိပူရိတာန’’န္တိ။ မဉ္စပီဌာဒီနန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဥတုသပ္ပာယာနံ နိဝါတာနံ ဖဿိတတလာနံ ပိဟိတဒွါရကဝါဠဝါတပါနာဒီနမ္ပိ ပဏီတသေနာသနဘာဝတော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ တေသမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထာပီတိ သဗ္ဗေသု တေသု စတူသုပိ ပစ္စယဝါရေသု။

၆၁။ ကာယကမ္မံ ဒိသွာတိ ဣဒံ န ကာယကမ္မံ စက္ခုဝိညေယျံ၊ ကာယကမ္မုနာ ပန သဟ ပဝတ္တံ ဩဋ္ဌပရိပ္ဖန္ဒနံ ဘာကုဋိကရဏံ ကာယင်္ဂါဒိဒဿနံ ကာယကမ္မဒဿနံ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝစီကမ္မံ သုတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော၊ တသ္မာ ကာယဝိကာရဇနကာ ဓမ္မာ ‘‘ဒိဿန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဝစီဝိကာရဇနကာ ‘‘သူယန္တီ’’တိ။ တတော ဧဝ စ တေ ပစ္စက္ခကာလေ သမ္မုခကာလေ ဒိဿန္တိ နာမ။ တိရောက္ခကာလေ အသမ္မုခကာလေ သူယန္တိ နာမ။ အနုရူပတော ဂဟဏံ အနုဂ္ဂဟော။ အာရညိကတ္တန္တိ တဿ ဘိက္ခုနော ဓုတဂုဏတ္တာနုရူပတော ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘အာရညိကတ္တံ အနုဂ္ဂဏှာတီ’’တိ။ အရညေ နိဝါသော အဿာတိ အာရညိကော။ ပန္တံ ပရိယန္တံ ဒူရတရံ သေနာသနံ အဿာတိ ပန္တသေနာသနော။ တံ ပန အတ္ထမတ္တေန ဒဿေန္တေန ‘‘ပန္တသေနာသနေ ဝသတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခာသင်္ခါတာနံ ပိဏ္ဍာနံ ပါတော ပိဏ္ဍာပါတော၊ တံ ပိဏ္ဍပါတံ ဥဉ္ဆတိ ဂဝေသတီတိ ပိဏ္ဍပါတိကော။ ပိဏ္ဍာယ ပတိတုံ စရိတုံ ဝတမေတဿာတိ ဝါ ပိဏ္ဍပါတိ၊ သော ဧဝ ပိဏ္ဍပါတိကော။ ဒါနတော အဝခဏ္ဍနတော အပေတံ အပဒါနံ၊ သဟ အပဒါနေန သပဒါနံ၊ အနဝခဏ္ဍနံ။ အနုဃရံ စရဏသီလော သပဒါနစာရီ။ ဥန္နတဘာဝေန ပံသုကူလံ ဝိယ ပံသုကူလံ၊ ပံသု ဝိယ ဝါ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလံ၊ တဿ ဓာရဏံ ဣဓ ပံသုကူလံ၊ တံ သီလမဿာတိ ပံသုကူလိကော။

တီဟိ ကာရဏေဟိ လူခံ ဝေဒိတဗ္ဗံ အဂ္ဃဖဿဝဏ္ဏပရိဟာနိတော အပံသုကူလမ္ပိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ပံသုကူလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ထူလဒီဃသုတ္တကေနာတိ ထူလေန ဩလမ္ဗမာနေန ဒီဃသုတ္တကေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဧတ္ထ ဖဿေနပိ ပရိဟာယတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တဉှိ တတ္ထ ခရဖဿမ္ပိ ဟောတိယေဝါတိ။ ကသ္မာ ပန ပါဠိယံ အာရညိကာဒိဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရောဝ ဓုတဂုဏာ ဝုတ္တာတိ? ပဓာနတ္တာ၊ တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ဣတော ပရေသမ္ပိ သုခပရိဘောဂတာယ ဂဟဏသမ္ဘဝတော။ ယော ဟိ အာရညိကော ပန္တသေနာသနော၊ တဿ အဗ္ဘောကာသိက-ရုက္ခမူလိက-နေသဇ္ဇိက-ယထာသန္ထတိက-သောသာနိကင်္ဂါနိ သုပရိပူရာနိ။ ယော စ ပိဏ္ဍပါတိကော သပဒါနစာရီ စ၊ တဿ ပတ္တပိဏ္ဍိကခလုပစ္ဆာဘတ္တိကဧကာသနိကင်္ဂါနိ။ ယော ပန ပံသုကူလိကော၊ တဿ တေစီဝရိကင်္ဂံ သုပရိဟရမေဝါတိ။ ပဓာနတ္တာ ဟိ ဘဂဝတာပိ ‘‘ကဒါဟံ နန္ဒံ ပဿေယျံ၊ အာရညံ ပံသုကူလိက’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၂၊ နေတ္တိ။ ၁၀၀) တတ္ထ တတ္ထ အာရညိကာဒယော ဧဝ ဂယှန္တိ။ ဧတ္တကာတိ ပါဠိယံ အာဂတာနံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟဏမေတံ၊ န ဧတ္တကာ သဗ္ဗေပိ ဧကဿ ဧကံသတော သမ္ဘဝန္တိ၊ နာပိ ဧတ္တကာယေဝ ပါပဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗာ။ န ဟိ မက္ခပဠာသာဒီနံ အပ္ပဟီနဘာဝေပိ သဗြဟ္မစာရီ နေဝ သက္ကရောန္တိ…ပေ… န ပူဇေန္တီတိ။

တမတ္ထန္တိ ‘‘ယဿ ကဿစီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ။ ဥပမာယ ပါကဋံ ကရောန္တောတိ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ဥဒါဟရဏေန ဝိဘာဝေန္တော။ အဟိကုဏပါဒီနံ အတိပဋိကူလဇိဂုစ္ဆနီယတာ အတိဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓတာယ။ သာ စ အဟီနံ တိခိဏကောပတာယ၊ ကုက္ကုရမနုဿာနံ ဩဒနကုမ္မာသူပစယတာယ သရီရဿ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ဣမေသန္တိ အဟိအာဒီနံ။ ဝဍ္ဎေတွာတိ ဥပရူပရိ ခိပနေန ရစိတံ ကတွာ။ တံ ပန ဝဍ္ဎိတံ တေန စ ဘာဇနံ ပူရိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝဍ္ဎေတွာ ပရိပူရေတွာ’’တိ။ ဇနဿ ဒဿနယောဂျံ ဒဿနီယံ ဇညံ၊ တံ ပရမပရိသုဒ္ဓံ မနောဟရဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စောက္ခစောက္ခ’’န္တိ။ အဘိနဝနိဝိဋ္ဌာ မဟာမာတာ ဝဓုကာ။ သာ ပန ပုတ္တလာဘယောဂျတံ ဥပါဒါယ မင်္ဂလဝစနေန ‘‘ဇနီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿာ နိယျမာနံ ပဏ္ဏာကာရံ ဇနိယာ ဟရတီတိ ဇညံ။ ဥဘယတ္ထာတိ အတ္ထဒွယေ။ ပုနရုတ္တန္တိ အာမေဍိတဝစနမာဟ။ န မနာပံ ဧတဿာတိ အမနာပေါ၊ တဿ ဘာဝေါ အမနာပတာ၊ တထာပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါတိ အာဟ ‘‘အမနာပံ ဣဒန္တိ…ပေ… အဓိဝစန’’န္တိ။ ဗုဒ္ဓဝေသတ္တာ လိင်္ဂဿ ပရိသုဒ္ဓကံသပါတိသဒိသကာ။ ကုဏပရစနံ ဝိယ ဣစ္ဆာဝစရေဟိ သန္တာနဿ ဘရိတဘာဝေါ။ သော ပန တေသံ အပ္ပဟီနတာယာတိ အာဟ ‘‘ဣစ္ဆာဝစရာနံ အပ္ပဟာန’’န္တိ။

၆၂။ ‘‘တေန ဂါမန္တဝိဟာရံ အနုဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အာရညိကတ္တ’’န္တိ ပန ပေါတ္ထကေ လိခိတံ။ န ဟိ သုက္ကပက္ခေ ပါဠိယံ အာရညိကဂ္ဂဟဏံ အတ္ထိ၊ သတိ စ ဣစ္ဆာဝစရပ္ပဟာနေ ဂါမန္တဝိဟာရော ဧကန္တေန န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော၊ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောဝ တာဒိသာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပဋိစ္ဆာဒနတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာသမုဋ္ဌာနေဟီ’’တိအာဒိ။ သာလိဝရဘတ္တရစနံ ဝိယ ဣစ္ဆာဝစရပ္ပဟာနံ မနုညဘာဝတော တိတ္တိဟေတုတော စ။

၆၃။ မံ တန္တိ စ ဥပယောဂဝစနံ ပဋိ-သဒ္ဒယောဂေန၊ အတ္ထော ပန သမ္ပဒါနမေဝါတိ အာဟ ‘‘မယှံ တုယှ’’န္တိ စ။ ‘‘သမယေ’’တိ ဘုမ္မတ္ထေ ‘‘သမယ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ဂိဇ္ဈကူဋပဏ္ဍဝဣသိဂိလိဝေဘာရဝေပုလ္လပဗ္ဗတာနံ ဝသေန သမန္တတော ဂိရိပရိက္ခေပေန။ ရာဇဂဟေတိ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တံ နိဿာယ ဝိဟရာမီ’’တိ။

ပုရာဏယာနကာရပုတ္တောတိ ပုရာဏေ ပဗ္ဗဇိတတော ပုဗ္ဗေ ယာနကာရပုတ္တော တထာပညာတော။ ဇိမှန္တိ ဂေါမုတ္တကုဋိလံ။ တေနာဟ ‘‘သပ္ပဂတမဂ္ဂသဒိသ’’န္တိ။ သောတိ ပဏ္ဍုပုတ္တော။ ဣတရောတိ သမိတိ။ စိန္တိတဋ္ဌာနမေဝါတိ စိန္တိတစိန္တိတဋ္ဌာနမေဝ တစ္ဆတိ၊ တဉ္စ ခေါ န တဿ စိတ္တာနုသာရေန၊ အထ ခေါ အတ္တနော သုတ္တာနုသာရေန တစ္ဆန္တော ယာနကာရပုတ္တော။ စိတ္တန္တိ အတ္တနော စိတ္တေန မမ စိတ္တံ ဇာနိတွာ ဝိယ။

‘‘န သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဣမိနာဝ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ အဘာဝေါ နေသံ ပကာသိတောတိ အာဟ ‘‘အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃေသု သဒ္ဓါဝိရဟိတာ’’တိ။ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဇီဝိကာ အတ္ထော ဧတေသန္တိ ဇီဝိကတ္ထာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဏဘယာဒီဟီ’’တိအာဒိ။ ကေရာဋိကံ ဝုစ္စတိ သာဌေယျံ။ သဌာနံ ဂုဏဝါဏိဇကာနံ ကမ္မံ သာဌေယျန္တိ အာဟ ‘‘သာဌေယျဉှီ’’တိအာဒိ။ တုစ္ဆသဘာဝေန မာနော နဠော ဝိယာတိ နဠော၊ မာနသင်္ခါတော ဥဂ္ဂတော နဠော ဧတေသန္တိ ဥန္နဠာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဋ္ဌိတတုစ္ဆမာနာ’’တိ။ လဟုကတာယ ဝါ စပလာ။ ဖရုသဝစနတာယ ခရဝစနာ။ တိရစ္ဆာနကထာဗဟုလတာယ နိရတ္ထကဝစနပလာပိနော။ အသံဝုတကမ္မဒွါရာတိ ဣဒံ ကမ္မဒွါရာဒီနံ အသံဝုတဘာဝေါ ဥပ္ပတ္တိဒွါရာနံ အသံဝုတတာယ ဧဝ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဆသု ဣန္ဒြိယေသူတိ နိမိတ္တေ ဘုမ္မံ၊ ဆသု ဣန္ဒြိယေသု နိမိတ္တဘူတေသု အသံဝုတကမ္မဒွါရာတိ အတ္ထော။ ယာ မတ္တာတိ ဘောဇနေ အယုတ္တပရိယေသန-အယုတ္တပဋိဂ္ဂဟဏ-အယုတ္တပရိဘောဂေ ဝဇ္ဇေတွာ ယုတ္တပရိယေသန-ယုတ္တပဋိဂ္ဂဟဏ-ယုတ္တပရိဘောဂသင်္ခါတာ ယာ မတ္တာ အပ္ပမတ္တေဟိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ယုတ္တတာ’’တိ။ ဇာဂရေတိ ရတ္တိန္ဒိဝံ အာဝရဏိယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တပရိသောဓနသင်္ခါတေ ဇာဂရေ။ တေသံ ဇာဂရိတာယ အဓိသီလသိက္ခာယ ဂါရဝရဟိတာနံ ဣတရသိက္ခာသု ပတိဋ္ဌာ ဧဝ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သိက္ခာပဒေသု ဗဟုလဂါရဝါ န ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ တမေဝ ဂါရဝါဘာဝံ သရူပေန ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အာပတ္တိဝီတိက္ကမဗဟုလာ’’တိ အာဟ။

ပကတိယာပိ သိဒ္ဓါယ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ စ သဒ္ဓါ။ ပိဝန္တိ မညေ ယထာ တံ ဒြဝဘူတံ အမတံ လဒ္ဓါ။ ဃသန္တိ မညေ ယထာ တံ ဗဟလပိဏ္ဍိကသုဓာဘောဇနံ လဒ္ဓါ။ အတ္တမနဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တာ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ။ တမေဝ ပန သာဓုကာရံ ဟဒယေ ဌပေတွာ အဗ္ဘနုမောဒန္တာ။ ဧတ္ထ စ အတ္တမနဝါစာနိစ္ဆာရဏံ ပိဝနသဒိသံ ကတွာ ဝုတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါဘာဝတော၊ မနသာ အဗ္ဘနုမောဒနံ ပန အဗ္ဘန္တရဘာဝတော ဃသနသဒိသံ ဝုတ္တံ။ သင်္ခါဒနဇ္ဈောဟရဏဉှိ ဃသနန္တိ။ ရဿဉ္စ ဧကဝစနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ရဿေ သတိ သာရိပုတ္တဿ ဥပရိ ဟောတီ’’တိ။ ဒီဃဉ္စ ဗဟုဝစနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒီဃေ သတိ သဗြဟ္မစာရီန’’န္တိ။ ‘‘ဥပရိ ဟောတီ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ အာလသိယဗျသနာဒီဟီတိ အာလသိယေန ဝါ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဝါ။ ‘‘မဟာနာဂါတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တတြာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘န ဂစ္ဆန္တီတိ နာဂါ၊ န အာဂစ္ဆန္တီတိ နာဂါ၊ န အာဂုံ ကရောန္တီတိ နာဂါ’’တိ ယော ဝိဝိဓော ဝစနတ္ထော ဣစ္ဆိတော၊ တံ ဝိစာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဆန္ဒာဒီဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ဉေယျာဝဗောဓာယ ဝစနတော အပ္ပမတ္တကာရဏံ။

သယမေဝ အာဂုံ န ကရောတိ သဗ္ဗထာ မဂ္ဂေန ပဟီနအာဂုတ္တာ။ သော ကာမယောဂါဒိကေ သဗ္ဗသံယောဂေ ဒသဝိဓသံယောဇနပ္ပဘေဒါနိ စ သဗ္ဗဗန္ဓနာနိ ဝိသဇ္ဇ ဇဟိတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယက္ခာဒီသု၊ သဗ္ဗေသု ဝါ ဘဝေသု ကေနစိ သင်္ဂေန န သဇ္ဇတိ တီဟိ စ ဝိမုတ္တီဟိ ဝိမုတ္တော၊ တတော ဧဝ ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ တာဒိ၊ သော ဝုတ္တလက္ခဏေန တထတ္တာ တံသဘာဝတ္တာ နာဂေါ ပဝုစ္စတေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ အညေဟိ ခီဏာသဝနာဂေဟိ အဂ္ဂသာဝကတ္တာ ဂုဏဝိသေသယောဂတော ပုဇ္ဇတရာ စ ပါသံသတရာ စ။ သမံ အနုမောဒိသုန္တိ အညမညဿ သုဘာသိတတော သမ္ပဋိစ္ဆနေန သမပ္ပဝတ္တမောဒတာယ သမံ သဒိသံ အဗ္ဘနုမောဒိံသု။ တံ ပန သမနုမောဒနံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ပါဠိဝသေနေဝ ဒဿေတိ။

သမ္မုတိပရမတ္ထဒေသနာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနင်္ဂဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ အာကင်္ခေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၄။ သမ္ပန္နန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ၊ သမန္တတော ပန္နံ ပတ္တန္တိ သမ္ပန္နံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နံ နာမာ’’တိ။ နန္တိ ‘‘သုဝါ’’တိ ဝုတ္တံ သုဝဂဏံ။ သမ္ပန္နောတိ သမ္မဒေဝ ပန္နော ဂတော ဥပဂတော။ တေနာဟ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ။ သမ္ပန္နန္တိ သမ္ပတ္တိယုတ္တံ။ သာ ပနေတ္ထ ရသသမ္ပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော။ တေနာဟ ‘‘သေယျထာပိ ခုဒ္ဒမဓုံ အနေဠက’’န္တိ၊ နိဒ္ဒေါသန္တိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ မဓုရသမ္ပန္နံ နာမာ’’တိ။ သီလဿ အနဝသေသသမာဒါနေန အခဏ္ဍာဒိဘာဝါပတ္တိယာ စ ပရိပုဏ္ဏသီလာ။ သမာဒါနတော ပဋ္ဌာယ အစ္ဆိန္ဒနတော သီလသမင်္ဂိနော။ သမာဒါနတော ဟိ အစ္စန္တဝိရောဓိဓမ္မာနုပ္ပတ္တိယာ သီလသမင်္ဂိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ စေတနာဒီနံ ပန သီလနလက္ခဏာနံ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိက္ခဏေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၉) ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

ခေတ္တပါရိပူရီတိ နိဿိတပါရိပူရိယာ နိဿယပါရိပူရိမာဟ နိဿိတကမ္မဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိဝိသယတ္တာ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တထာ ဟိ ခေတ္တေန ခဏ္ဍပူတိအာဒိဒေါသော ဝုတ္တော။ ခေတ္တံ ခဏ္ဍံ ဟောတီတိ အပရိပူရံ ဟောတိ သဿပါရိပူရိယာ အဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘သဿံ န ဥဋ္ဌေတီ’’တိ။ ပါဒမတ္တဿပိ အနေကမ္ဗဏဖလနတော မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ ကိသလယပလာလာဒိဗဟုတာယ မဟာနိသံသံ။ ဧဝမေဝန္တိ ယထာ ခိတ္တံ ဗီဇံ ခဏ္ဍာဒိစတုဒေါသဝသေန အပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တဒဘာဝေန စ ပရိပုဏ္ဏံ၊ ဧဝံ သီလံ ခဏ္ဍာဒိစတုဒေါသဝသေန အပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တဒဘာဝေန စ ပရိပုဏ္ဏန္တိ၊ စတုဒေါသတဒဘာဝသာမညမေဝ နိဒဿနနိဒဿိတဗ္ဗဝိပတ္တိသမ္ပတ္တီသု ဒဿေတိ။ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ ဝိပါကဖလေန။ မဟာနိသံသန္တိ ဝိပုလာနိသံသံ။ သွာယံ အာနိသံသော ဣဓ ပါဠိယံ နာနပ္ပကာရေန ဝိတ္ထာရီယတိ။

ဧတ္တာဝတာ ကိရာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၃၇၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၇၁-၇၄) ကိရ-သဒ္ဒေါ အရုစိသူစနတ္ထော။ တေနေတ္ထ အာစရိယဝါဒဿ အတ္တနော အရုစ္စနဘာဝံ ဒီပေတိ။ သမ္ပန္နသီလာတိ အနာမဋ္ဌဝိသေသံ သာမညတော သီလသင်္ခေပေန ဂဟိတံ။ တဉ္စ စတုဗ္ဗိဓန္တိ အာစရိယတ္ထေရော ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဥဒ္ဒိသိတွာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထာတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ။ ဇေဋ္ဌကသီလန္တိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၄၁၂) ပဓာနသီလံ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေ။ ဣဓ နိဒ္ဒေသေ ဝိယ ဥဒ္ဒေသေပိ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဘဂဝတာ ဝုတ္တော ‘‘သမ္ပန္နသီလာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သီလဂ္ဂဟဏဉှိ ပါဠိယံ ပါတိမောက္ခသံဝရဝသေန အာဂတံ။ တေနာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရောယေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဝဓာရဏေန ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ ဧကဒေသေန ပါတိမောက္ခန္တောဂဓဘာဝံ ဒီပေတိ။ တထာ ဟိ အနောလောကိယောလောကနေ အာဇီဝဟေတု ဆသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမေ ဂိလာနပစ္စယဿ အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေ စ အာပတ္တိ ဝိဟိတာတိ။ တီဏီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလာဒီနိ။ သီလန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ အတ္ထီတိ သီလပရိယာယေန တေသံ ကတ္ထစိ သုတ္တေ ဂဟိတဋ္ဌာနံ နာမ ကိံ အတ္ထိ ယထာ ပါတိမောက္ခသံဝရောတိ အာစရိယဿ သမ္မုခတ္တာ အပဋိက္ခိပန္တောဝ ဥပစာရေန ပုစ္ဆန္တော ဝိယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အနနုဇာနန္တော’’တိ။ ဆဒွါရရက္ခာမတ္တကမေဝါတိ တဿ သလ္လဟုကဘာဝမာဟ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနမတ္တေန ပဋိပါကတိကဘာဝါပတ္တိတော။ ဣတရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စယုပ္ပတ္တိမတ္တကန္တိ ဖလေန ဟေတုံ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပာဒနဟေတုကာ ဟိ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပတ္တိ။ ဣဒမတ္ထန္တိ ဣဒံ ပယောဇနံ ဣမဿ ပစ္စယဿ ပရိဘုဉ္ဇနေတိ အဓိပ္ပာယော။ နိပ္ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီနိ တီဏိ ပဓာနဿ သီလဿ ပရိဝါရဝသေန ပဝတ္တိယာ ပရိယာယသီလာနိ နာမာတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ပါတိမောက္ခသံဝရဿေဝ ပဓာနဘာဝံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရော။ သေသာနီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီနိ။ တဿေဝါတိ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ’’တိ ဧတ္ထ ယံ သီလံ ဝုတ္တံ၊ တဿေဝ။ သမ္ပန္နပါတိမောက္ခာတိ ဧတ္ထ ပါတိမောက္ခဂ္ဂဟဏေန ဝေဝစနံ ဝတွာ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ…ပေ… အာဒိမာဟ။ ယထာ အညထာပိ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု သီလဝါ ဟောတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၉၉) ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ သီလံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈၊ မဟာနိ။ ၁၉၉) နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။

ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာတိ ယော နံ ပါတိ ရက္ခတိ၊ တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ‘‘ပါတိမောက္ခ’’န္တိ လဒ္ဓနာမေန သိက္ခာပဒသီလေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရာ။ တေ ပန ယသ္မာ ဧဝံဘူတာ တေန သမန္နာဂတာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရေန သမန္နာဂတာ’’တိ။

အပရော နယော (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၉၇) – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော၊ ပါပကိရိယာယ သုကရဘာဝတော၊ ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပါယေသု ပတနသီလောတိ ပါတီ၊ ပုထုဇ္ဇနော။ အနိစ္စတာယ ဝါ ဘဝါဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋီယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနသီလောတိ ပါတီ၊ မရဏဝသေန ဝါ တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝဿ ပါတနသီလောတိ ပါတီ၊ သတ္တသန္တာနော၊ စိတ္တမေဝ ဝါ၊ တံ ပါတိံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ စိတ္တဿ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တော ဝိမုတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ၊ ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈) စ။

အထ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပါတီ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါတိနော သတ္တဿ တဏှာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော။ ‘‘ကဏ္ဌေကာလော’’တိအာဒီနံ ဝိယ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ပါတေတိ ဝိနိပါတေတိ ဒုက္ခေတိ ပါတိ၊ စိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တေန နီယတိ လောကော၊ စိတ္တေန ပရိကဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)။ တဿ ပါတိနော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော။ ပတတိ ဝါ ဧတေန အပါယဒုက္ခေ သံသာရဒုက္ခေ စာတိ ပါတီ၊ တဏှာဒိသံကိလေသော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ (သံ။ နိ။ ၁။၅၇)၊ တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅၊ ၁၀၅၊ အ။ နိ။ ၄။၉) စ အာဒိ။ တတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။

အထ ဝါ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပါတီ၊ ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော၊ ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၀၊ သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တတော အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ ပါတော ဝိနိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါတီ၊ သံသာရော။ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ‘‘ပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော၊ ပတိနော မောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ ပါတိမောက္ခော။ ပါတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝါ မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ သော ယထာဝုတ္တတ္ထေန မောက္ခော စာတိ ပါတိမောက္ခော။ ပါတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိအာဒိမေတံ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝိတ္ထာရော။

အထ ဝါ ပ-ဣတိ ပကာရေ၊ အတီတိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခော။ ဣဒဉှိ သီလံ သယံ တဒင်္ဂဝသေန၊ သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပါတိမောက္ခော။ ပတိ ပတိ မောက္ခောတိ ဝါ ပါတိမောက္ခော၊ တမှာ တမှာ ဝီတိက္ကမဒေါသတော ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော။ ပါတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ မောက္ခော ဝါ နိဗ္ဗာနံ၊ တဿ မောက္ခဿ ပတိဗိမ္ဗဘူတောတိ ပါတိမောက္ခော။ သီလသံဝရော ဟိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော သူရိယဿ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနဿ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂေါ ဝိယ ဟောတိ ယထာရဟံ ကိလေသနိဗ္ဗာပနတောတိ ပါတိမောက္ခော။ ပါတိမောက္ခောယေဝ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ မောက္ခံ ပတိ ဝတ္တတိ မောက္ခာဘိမုခန္တိ ဝါ ပါတိမောက္ခံ။ ပါတိမောက္ခမေဝ ပါတိမောက္ခန္တိ ဧဝမေတ္ထ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နာတိ ကာယိကဝါစသိကအဝီတိက္ကမသင်္ခါတေန အာစာရေန စေဝ နဝေသိယဂေါစရတာဒိသင်္ခါတေန ဂေါစရေန စ သမ္ပန္နာ၊ သမ္ပန္နအာစာရဂေါစရာတိ အတ္ထော။ အပ္ပမတ္တေသူတိ အတိပရိတ္တကေသု အနာပတ္တိဂမနီယေသု၊ ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတမတ္တေသူတိ အပရေ။ ဝဇ္ဇေသူတိ ဂါရယှေသု။ တေ ပန ဧကန္တတော အကုသလသဘာဝါ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အကုသလဓမ္မေသူ’’တိ။ ဘယဒဿိနောတိ ဘယတော ဒဿနသီလာ၊ ပရမာဏုမတ္တမ္ပိ ဝဇ္ဇံ သိနေရုပ္ပမာဏံ ဝိယ ကတွာ ဘာယနသီလာ။ သမ္မာ အာဒိယိတွာတိ သမ္မဒေဝ သက္ကစ္စံ သဗ္ဗသော စ အာဒိယိတွာ။ သိက္ခာပဒေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မန္တိ သမုဒါယတော အဝယဝနိဒ္ဓါရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သိက္ခာပဒေသု တံ တံ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယိတွာ သိက္ခထာ’’တိ အတ္ထမာဟ။ သိက္ခာပဒမေဝ ဟိ သမာဒါတဗ္ဗံ သိက္ခိတဗ္ဗဉ္စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသူတိ သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသု မူလပညတ္တိအနုပညတိသဗ္ဗတ္ထပညတ္တိပဒေသပညတ္တိအာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခိတဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပူရေတဗ္ဗံ သီလံ။ တံ ပန ဒွါရဝသေန ဒုဝိဓမေဝါတိ အာဟ ‘‘ကာယိကံ ဝါစသိကဉ္စာ’’တိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ သိက္ခာပဒေသူတိ အာဓာရေ ဘုမ္မံ သိက္ခာဘာဂေသု ကဿစိ ဝိသုံ အဂ္ဂဟဏတော။ တေနာဟ ‘‘တံ သဗ္ဗ’’န္တိ။

၆၅။ ကသ္မာ အာရဒ္ဓန္တိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၇၁-၇၄) ဒေသနာယ ကာရဏပုစ္ဆာ။ သီလာနိသံသဒဿနတ္ထန္တိ ပယောဇနနိဒ္ဒေသော။ ကော အတ္ထော ကွ အတ္ထော ကွ နိပါတိတာတိ? နယိဒမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလာနိသံသဒဿနတ္ထန္တိ ဟိ ဧတ္ထ ဗျတိရေကတော ယံ သီလာနိသံသဿ အဒဿနံ၊ တံ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ကာရဏန္တိ ကသ္မာ အာရဒ္ဓန္တိ ဝိနေယျာနံ သီလာနိသံသဿ အဒဿနတောတိ အတ္ထတော အာပန္နော ဧဝ ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိ။ သီလာနိသံသဒဿနတ္ထန္တိ ပန ဣမဿ အတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာနိသံသောတိ ဥဒယော။ ‘‘သီလဝါ သီလသမ္ပန္နော ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂလောကံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၀၊ ၃။၃၁၆၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ မဟာဝ။ ၂၈၅) ပန ဝိပါကဖလမ္ပိ ‘‘အာနိသံသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကော ဝိသေသောတိ ကော ဖလဝိသေသော။ ကာ ဝဍ္ဎီတိ ကော အဗ္ဘုဒယော။ ဝိဇ္ဇမာနောပိ ဂုဏော ယာထာဝတော ဝိဘာဝိတော ဧဝ အဘိရုစိံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ န အဝိဘာဝိတော၊ တသ္မာ ဧကန္တတော အာနိသံသကိတ္တနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတုံ ဝိသကဏ္ဋကဝါဏိဇော ဥဒါဟဋော။

တတ္ထ ဂုဠော နာမ ဥစ္ဆုရသံ ပစိတွာ စုဏ္ဏာဒီဟိ မိဿိတွာ သမ္ပိဏ္ဍနေ ပိဏ္ဍီဘူတံ။ ဖာဏိတံ အပိဏ္ဍိတံ ဒြဝီဘူတံ။ ခဏ္ဍံ ဘိဇ္ဇနက္ခမံ။ သက္ခရာ နာမ ဖလိကသဒိသာ။ သက္ခရာဒီနိတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မစ္ဆဏ္ဍိကာနံ သင်္ဂဟော။ တသ္မိံ ကာလေ ဂုဠာဒီသု ဝိသကဏ္ဋကဝေါဟာရော အပစ္စန္တဒေသေ ပစုရောတိ ‘‘ပစ္စန္တဂါမံ ဂန္တွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒါရကေ စ ပလာပေသုံ ‘‘ဝိသကဏ္ဋကံ မာ ဂဏှန္တူ’’တိ။

ပိယောတိ ပိယာယိတဗ္ဗော။ ပိယဿ နာမ ဒဿနံ ဧကန္တတော အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိယစက္ခူဟိ သမ္ပဿိတဗ္ဗော’’တိ။ ပီတိသမုဋ္ဌာနပသန္နသောမ္မရူပပရိဂ္ဂဟဉှိ စက္ခု ‘‘ပိယစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေသန္တိ သဗြဟ္မစာရီနံ။ မနဝဍ္ဎနကောတိ ပီတိမနဿ ပရိဗြူဟနတော ဥပရူပရိ ပီတိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒကော။ ဂရုဋ္ဌာနိယောတိ ဂရုကရဏဿ ဌာနဘူတော။ ဇာနံ ဇာနာတီတိ ဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ ဇာနာတိ။ ယထာ ဝါ အညေ အဇာနန္တာပိ ဇာနန္တာ ဝိယ ပဝတ္တန္တိ၊ န ဧဝမယံ၊ အယံ ပန ဇာနန္တော ဧဝ ဇာနာတိ။ ပဿံ ပဿတီတိ ဒဿနဘူတေန ပညာစက္ခုနာ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိ၊ ပဿန္တော ဧဝ ဝါ ပဿတိ။ ဧဝံ သမ္ဘာဝနီယောတိ ဧဝံ ဝိညုတာယ ပဏ္ဍိတဘာဝေန သမ္ဘာဝေတဗ္ဗော။

သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီတိ သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဧဝ ဘဝေယျာတိ ဧဝံ ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ဣမိနာ ပဒေန ဥပရိသိက္ခာဒွယံ အနိဝတ္တိတမေဝ ဟောတိ။ ယထာ ပန သီလေသု ပရိပူရကာရီ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဖလေန ဒဿေတုံ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာဓိဋ္ဌာနသမာဓိသံဝတ္တနိကတာယ ဟိ ဣဓ သီလဿ ပါရိပူရီ၊ န ကေဝလံ အခဏ္ဍာဒိဘာဝမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ အခဏ္ဍာနိ…ပေ… သမာဓိသံဝတ္တနိကာနီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ သိက္ခာဒွယံ သီလဿ သမ္ဘာရဘာဝေန ဂဟိတန္တိ သီလဿေဝေတ္ထ ပဓာနဂ္ဂဟဏံ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ စိတ္တေကဂ္ဂတာသင်္ခါရပရိဂ္ဂဟာနံ သီလဿာနုရက္ခဏဘာဝံ ဝက္ခတိ။ ယံ ပန ဝက္ခတိ ‘‘သိက္ခတ္တယဒေသနာ ဇာတာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၅)၊ တံ ဣတရာသမ္ပိ သိက္ခာနံ ဣဓ ဂဟိတတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပဓာနဘာဝေန ဂဟိတတံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သီလဿ အပ္ပမတ္တကတာဝစနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩရမတ္တက’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇)။ တံ ပုထုဇ္ဇနဂေါစရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တတ္ထ န နိပ္ပဒေသတော သီလံ ဝိဘတ္တံ၊ ဧဝံ ကတွာ တတ္ထ သီလမတ္တကန္တိ မတ္တဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အနူနေနာတိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝေန၊ ကဿစိ ဝါ အဟာပနေန ဥပပန္နေန။ အာကာရေနာတိ ကရဏေန သမ္ပာဒနေန။ စိတ္တသမထေတိ စိတ္တသမာဓာနေ။ ယုတ္တောတိ အဝိယုတ္တော ပသုတော။ ယော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဈာနဘာဝနံ အနနုယုတ္တော၊ သော တံ ဗဟိ နီဟရတိ နာမ။ ယော အာရဘိတွာ အန္တရာ သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇတိ၊ သော တံ ဝိနာသေတိ နာမ။ ယော ပန ဤဒိသော အဟုတွာ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ သော အနိရာကတဇ္ဈာနောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗဟိ အနီဟဋဇ္ဈာနော’’တိအာဒိမာဟ။

အနိစ္စဿ တေဘူမကဓမ္မဿ၊ အနိစ္စန္တိ ဝါ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ တထာ ဒုက္ခာနုပဿနာ အနတ္တာနုပဿနာ စ။ တဿေဝ နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ။ ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ဝိရာဂါနုပဿနာ။ နိရောဓဿ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ သုညာဂါရဂတော ဘိက္ခု တတ္ထ လဒ္ဓကာယဝိဝေကတာယ သမထဝိပဿနာဝသေန စိတ္တဝိဝေကံ ပရိဗြူဟေန္တော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိယာ လောကံ သာသနဉ္စ အတ္တနော ဝိသေသာဓိဂမဋ္ဌာနဘူတံ သုညာဂါရဉ္စ ဥပသောဘယမာနော ဂုဏဝိသေသာဓိဋ္ဌာနဘာဝါပါဒနေန ဝိညူနံ အတ္ထတော တံ ဗြူဟေန္တော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာန’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ အယမေဝ သုညာဂါရာနုဗြူဟနဝိညုပ္ပသတ္ထာနံ ဘာဇနံ၊ န သေနာသနပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကဘူမကာဒိ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ သုညာဂါရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အရညရုက္ခမူလာဒိ သဗ္ဗံ ပဓာနာနုယောဂက္ခမံ သေနာသနံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဏှာဝိစရိတဒေသနာတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၃၇) အာဒိနယပ္ပဝတ္တံ တဏှာဝိစရိတသုတ္တံ။ တဏှာပဒဋ္ဌာနတ္တာတိ တဏှာသန္နိဿယတ္တာ။ န ဟိ တဏှာဝိရဟိတာ မာနဒိဋ္ဌိပဝတ္တိ အတ္ထိ။ မာနဒိဋ္ဌိယော ဩသရိတွာတိ ဒဿေတဗ္ဗတာယ မာနဒိဋ္ဌိယော ဩဂါဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဂဟဏတ္ထမေဝ ဟိ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဿ ဒေသနာယ ဩသရဏံ။ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော ပပဉ္စတ္တယံ သတ္တသန္တာနဿ သံသာရေ ပပဉ္စနတော အနုပ္ပဗန္ဓနဝသေန ဝိတ္ထာရဏတော။ သီလပဒဋ္ဌာနတ္တာတိ သီလာဓိဋ္ဌာနတ္တာ။

အဓိစိတ္တသိက္ခာ ဝုတ္တာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိပဿနာဝသေန သုညာဂါရဝဍ္ဎနေတိ ယောဇနာ။ ဒွေပိ သိက္ခာတိ အဓိစိတ္တာဓိပညာသိက္ခာ။ သင်္ဂဟေတွာတိ အဓိသီလသိက္ခာယ သဒ္ဓိံ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ ယဒိ ဧဝမယံ သိက္ခတ္တယဒေသနာ ဇာတာတိ သိက္ခတ္တယာနိသံသပ္ပကာသနီ သိယာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဣန္ဒြိယသံဝရော ဝိယ ပါတိမောက္ခသံဝရဿ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဿ အာရက္ခဘူတာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဝိပဿနာ စ ဣဓ ဂဟိတာတိ တဒုဘယံ အပ္ပဓာနံ၊ သီလမေဝ ပန ပဓာနဘာဝေန ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘သီလာနုရက္ခိကာ ဧဝါ’’တိအာဒိ။

ဗလဝတရသုခန္တိ သမုပ္ပန္နဗျာဓိဒုက္ခတော ဗလဝတရံ၊ တံ အဘိဘဝိတုံ သမတ္ထံ ဈာနသုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗလဝမမတ္တံ ဟောတိ၊ တေန ဒဠှအတ္တသိနေဟေန ဝိလုတ္တဟဒယော ကုသလဓမ္မေ ဆဍ္ဍေန္တော သော တထာရူပေသု…ပေ… ပေါသေတာ ဟောတိ။ ဗလဝမမတ္တံ ဝါ သိနေဟော န ဟောတိ ‘‘သုဒ္ဓါ သင်္ခါရပုဉ္ဇော’’တိ ယာထာဝဒဿနေန အဟံကာရမမံကာရာဘာဝတော။ ဒုဗ္ဘိက္ခဘယေ ခုဒါဘိဘဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သစေပိဿ အန္တာနိ ဗဟိ နိက္ခမန္တီ’’တိ။ ဗျာဓိဘယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဥဿုဿတိ ဝိသုဿနီ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဟိတံ စောရဘယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကော ဝါ’’တိ။ ဥဘယဿာတိ သမထဝိပဿနာဒွယဿ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ စေတော…ပေ… သုညာဂါရာန’’န္တိ ဣမေဟိ ဝိသေသနိဗ္ဗေဓဘာဂိယဘာဝါပါဒနေန သီလံ ရက္ခိတုံ သမတ္ထာ ဧဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာဝိပဿနာ ဂဟိတာ။ ယသ္မာ ပရတော ဈာနဝိမောက္ခဖလာဘိညာဏအဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ သီလဿ ဥဒ္ဓဋော၊ တသ္မာ တဿ ဘိယျောပိ သမ္ဘာရဘူတာ ဧဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဝိပဿနာ တတ္ထ တတ္ထ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သီလာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာဝုတ္တစိတ္တေကဂ္ဂတာဝိပဿနာ သင်္ဂဏှာတိ၊ သီလဿ ဝါ မူလကာရဏဘူတံ သဗ္ဗံ ကမ္မဿကတဉာဏဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝါ။ သီလဉှိ တဒညမ္ပိ ပုညကိရိယာဝတ္ထု တေနေဝ ပရိသောဓိတံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသန္တိ။ လာဘီ အဿန္တိ လာဘာ သာယ သံဝရဏသီလပရိပူရဏံ ပါဠိယံ အာဂတံ ကိမီဒိသံ ဘဂဝါ အနုဇာနာတီတိ? န ဘဂဝါ သဘာဝေန ဤဒိသံ အနုဇာနာတိ၊ မဟာကာရုဏိကတာယ ပန ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န စေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဃာသေသနံ ဆိန္နကထော န ဝါစံ ပယုတ္တံ ဘဏေတိ ဆိန္နကထော မူဂေါ ဝိယ ဟုတွာ ဩဘာသပရိကထာနိမိတ္တဝိညတ္တိပယုတ္တံ ဃာသေသနံ ဝါစံ န ဘဏေ န ကထေယျာတိ အတ္ထော။ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေနာတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ယေသဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ရသော သဘာဝဘူတော အာနိသံသော ရသာနိသံသော။

ပစ္စယဒါနကာရာတိ စီဝရာဒိပစ္စယဝသေန ဒါနကာရာ။ ‘‘ဒေဝါနံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ ပါကဋီကာတုမာဟ ‘‘ဒေဝါပီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပဉ္စိမေ ဂဟပတယော အာနိသံသာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၀) အနိသံသသဒ္ဒေါ ဖလပရိယာယောပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယမေတံ အတ္ထတော ဧက’’န္တိ။

သဿုသသုရာ စ တပ္ပက္ခိကာ စ သဿုသသုရပက္ခိကာ။ တေ ဉာတိယောနိသမ္ဗန္ဓေန အာဝါဟဝိဝါဟသမ္ဗန္ဓဝသေန သမ္ဗန္ဓာ ဉာတီ။ သာလောဟိတာတိ ယောနိသမ္ဗန္ဓဝသေန။ ဧကလောဟိတသမ္ဗဒ္ဓါတိ ဧကေန သမာနေန လောဟိတသမ္ဗန္ဓေန သမ္ဗဒ္ဓါ။ ပေစ္စဘာဝံ ဂတာတိ ပေတူပပတ္တိဝသေန နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပဂတာ။ တေ ပန ယသ္မာ ဣဓ ကတကာလကိရိယာ ကာလေန ကတဇီဝိတုပစ္ဆေဒါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလကတာ’’တိ။ ပသန္နစိတ္တောတိ ပသန္နစိတ္တကော။ ကာလကတော ပိတာ ဝါ မာတာ ဝါ ပေတယောနိံ ဥပပန္နောတိ အဓိကာရတော ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာနိသံသမေဝ ဟောတီ’’တိ၊ တဿ တထာ သီလသမ္ပန္နတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အရိယဘာဝေ ပန သတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘အနေကာနိ ကပ္ပသတသဟဿာနီ’’တိအာဒိ။ ဗဟုကာရန္တိ ဗဟုပကာရံ။ ဥပသင်္ကမနန္တိ အဘိဝါဒနာဒိဝသေန ဥပဂမနံ။ ပယိရုပါသနန္တိ ဥပဋ္ဌာနန္တိ။

၆၆။ အဇ္ဈောတ္ထရိတာတိ မဒ္ဒိတာ။ ဥက္ကဏ္ဌာတိ ရိဉ္စနာ အနဘိရတိ အနနုယောဂေါ။ သီလဝါ ဘိက္ခု အတ္တနော သီလခဏ္ဍဘယေန သမာဟိတော ဝိပဿကော စ ပစ္စယဃာတေန အရတိယာ ရတိယာ စ သဟိတာ အဘိဘဝိတာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သီလာဒိဂုဏယုတ္တေနေဝါ’’တိအာဒိ။

စိတ္တုတြာသော ဘာယတီတိ ဘယံ။ အာရမ္မဏံ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ။ ပုရိမဝါရသဒိသတ္တာ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အတိဒိသိတွာပိ ပုန တံ ဒဿေတုံ ‘‘သီလာဒိဂုဏယုတ္တော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေရဿ ဟေဋ္ဌာ နိသိန္နတ္တာ ဒေဝတာယ ဒါရကာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ သုခေန ဝတ္တိတုံ အသက္ကောန္တာ အသမတ္ထာ။

အဓိကံ စေတောတိ အဘိစေတော၊ ဥပစာရဇ္ဈာနစိတ္တံ။ တဿ ပန အဓိကတာ ပါကတိကကာမာဝစရစိတ္တေဟိ သုန္ဒရတာယ သပဋိပက္ခတော ဝိသုဒ္ဓိယာ စာတိ အာဟ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဝိသုဒ္ဓိစိတ္တ’’န္တိ။ အဓိစိတ္တန္တိ သမာဓိမာဟ၊ သော စ ဥပစာရသမာဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ၊ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ၊ အပီတိဇံ ဈာနသုခံ၊ သတိပါရိသုဒ္ဓိဇံ ဈာနသုခန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဈာနသုခံ ပဋိပက္ခတော နိက္ခန္တတံ ဥပါဒါယ ‘‘နေက္ခမ္မသုခ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နေက္ခမ္မသုခံ ဝိန္ဒန္တီ’’တိ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထောတိ ဣမိနာ တေသု ဈာနေသု သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝမာဟ၊ ‘‘နိကာမလာဘီ’’တိ ပန ဝစနတော အာဝဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏဝသိယောပိ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခေနေဝ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဧတေန တေသံ ဈာနသုခခိပ္ပာဘိညတဉ္စ ဒဿေတိ။ ဝိပုလာနန္တိ ဝေပုလ္လံ ပါပိတာနံ။ ဈာနာနံ ဝိပုလတာ နာမ သုဘာဝိတဘာဝေန စိရတရပ္ပတ္တိ၊ သာ စ ပရိစ္ဆေဒါနုရူပါဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗ္ဗာတိ ‘‘ဝိပုလာန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ယထာပရိစ္ဆေဒေယေဝ ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ပရိစ္ဆေဒကာလဉှိ အပ္ပတွာဝ ဝုဋ္ဌဟန္တော အကသိရလာဘီ န ဟောတိ ယာဝဒိစ္ဆကံ ပဝတ္တေတုံ အသမတ္ထတ္တာ။ ဣဒါနိ တေယေဝ ယထာဝုတ္တေ သမာပဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝေ ဗျတိရေကဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ လာဘီယေဝ ဟောတီတိ ဣဒံ ပဋိလဒ္ဓမတ္တဿ ဈာနဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာတိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ။ ပါရိဗန္ဓိကေတိ ဝသီဘာဝဿ ပစ္စနီကဓမ္မေ။ ဈာနာဓိဂမဿ ပန ပစ္စနီကဓမ္မာ ပဂေဝ ဝိက္ခမ္ဘိတာ၊ အညထာ ဈာနာဓိဂမော ဧဝ န သိယာ။ ကိစ္ဆေန ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ ကိစ္ဆေန ဝိသောဓေတိ။ ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဝိယ အညေသမ္ပိ သမာဓိပါရိဗန္ဓိကာနံ ဒူရသမုဿာရဏံ ဣဓ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိသောဓနဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာဠိကာယန္တန္တိ ကာလမာနနာဠိကာယန္တံ အာဟ။

ဝိသေသေန ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ သဗ္ဗသော ဝသီဘာဝါပါဒိတံ အဘိညာပါဒကန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အဘိညာပါဒကေ ဈာနေ ဝုတ္တေ’’တိ။ အရူပဇ္ဈာနမ္ပိ ပန အဓိဋ္ဌာနတာယ ပါဒကမေဝ စုဒ္ဒသဓာ စိတ္တပရိဒမနေန ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ‘‘ဧဝမဘိညာပါဒကေ ရူပါဝစရဇ္ဈာနေ ဝုတ္တေ ရူပါဝစရတာယ ကိဉ္စာပိ အဘိညာနံ လောကိယဝါရော အာဂတော’’တိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ နန္တိ အဘိညာဝါရံ။ စတ္တာရိ…ပေ… အရိယမဂ္ဂါ သီလာနံ အာနိသံသော သမ္ပန္နသီလဿေဝ လာဘတော။ ပရိယာဒိယိတွာတိ ဂဟေတွာ။

အင်္ဂသန္တတာယာတိ နီဝရဏာဒီနံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ သုဒူရတရဘာဝေန ဈာနင်္ဂါနံ ဝူပသန္တတာယ၊ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗဒရထပရိဠာဟတာယာတိ အတ္ထော၊ ယတော တေသံ ဈာနာနံ ပဏီတတရာဒိဘာဝေါ။ အာရမ္မဏသန္တတာယာတိ ရူပပဋိဃာဒိဝိဂမနေန သဏှသုခုမာဒိဘာဝပ္ပတ္တသန္တဘာဝေန။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ နေသံ ဘာဝနာဘိသမယသဗ္ဘာဝိတသဏှသုခုမာကာရာနိ အာရမ္မဏာနိ သန္တာနိ၊ တဒဂ္ဂေန ဈာနင်္ဂါနံ သန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏသန္တတာယ သန္တတာ လောကုတ္တရဓမ္မာရမ္မဏာဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ ဝိမုတ္တာ ဝိသေသေန မုတ္တာ။ ယေ ဟိ ဈာနဓမ္မာ တထာပဝတ္တပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဟိ တဗ္ဗိသေသတာယ သာတိသယံ ပဋိပက္ခဓမ္မေဟိ ဝိမုတ္တိဝသေန ပဝတ္တန္တိ၊ တတော ဧဝ တထာဝိမုတ္တတာယ ပိတု အင်္ကေ ဝိဿဋ္ဌအင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ ဝိယ ကုမာရော နိရာသင်္ကဘာဝေန အာရမ္မဏေ အဓိမုတ္တာ စ ပဝတ္တန္တိ၊ တေ ဝိမောက္ခာတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိမောက္ခာတိ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တတ္တာ’’တိ။ ယဒိပိ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဝသေန ပတ္တဗ္ဗာနိ အာရုပ္ပာနိ၊ န အင်္ဂါတိက္ကမဝသေန၊ တထာပိ ယသ္မာ အာရမ္မဏေ အဝိရတ္တဿ ဈာနသမတိက္ကမော န ဟောတိ၊ သမတိက္ကန္တေသု စ ဈာနေသု အာရမ္မဏံ သမတိက္ကန္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ အာရမ္မဏသမတိက္ကမံ အဝတွာ ‘‘ရူပါဝစရဇ္ဈာနေ အတိက္ကမိတွာ’’တိ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတိက္ကမ္မ ရူပေတိ ပါဠိယံ ‘‘သမ္ပာဒေတဗ္ဗာ၊ ပဿိတဗ္ဗာ’’တိ ဝါ ကိဉ္စိ ပဒံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အသုတပရိကပ္ပနေန ပန ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ‘‘သန္တာတိ ပဒသမ္ဗန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ တေန ဝိရာဂဘာဝေန တေသံ သန္တတာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ရူပဇ္ဈာနာဒီနံ ဝိယ နတ္ထိ ဧတေသံ အာရမ္မဏဘူတံ ဝါ ဖလဘူတံ ဝါ ရူပန္တိ အရူပါ။ အရူပါ ဧဝ အာရုပ္ပာ။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏတော စ ဝိပါကတော စ ရူပဝိရဟိတာ’’တိ။ နာမကာယေနာတိ သဟဇာတနာမသမူဟေန။

၆၇။ သံယောဇေန္တီတိ ဗန္ဓန္တိ။ ကေဟီတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓဂတီ’’တိအာဒိ။ အသမုစ္ဆိန္နရာဂါဒိကဿ ဟိ ခန္ဓာဒီနံ အာယတိံ ခန္ဓာဒီဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ သမုစ္ဆိန္နရာဂါဒိကဿ ပန တံ နတ္ထိ ကတာနမ္ပိ ကမ္မာနံ အသမတ္ထဘာဝါပတ္တိတောတိ။ ရာဂါဒီနံ အနွယတော စ သံယောဇနဋ္ဌော သိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓဂတိ…ပေ… ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ ပရိက္ခယေနာတိ သမုစ္ဆေဒေန သဗ္ဗသော အာယတိံ အနုပ္ပဇ္ဇနေန။ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ အနဝသေသတော သဝနတော ပီဠနတော သောတော၊ အရိယမဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘သောတောတိ စ မဂ္ဂဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ တံ သောတံ အာဒိတော ပန္နော အဓိဂစ္ဆီတိ သောတာပန္နော၊ အဋ္ဌမကော။ တေနာဟ ‘‘တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလဿာ’’တိ၊ ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ ပုဂ္ဂလဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓ ပန ပန္န-သဒ္ဒေါ ‘‘ဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၅၉) ဝိယ ဝတ္တမာနကာလိကောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဖလဿ နာမံ ဒိန္န’’န္တိ။ အဘီတကာလိကတ္တေ ပန သရသတောဝ နာမလာဘော သိယာ။ ဝိရူပံ သဒုက္ခံ သဥပါယာသံ နိပါတေတီတိ ဝိနိပါတော၊ အပါယဒုက္ခေ ခိပနကော။ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တာန’’န္တိအာဒိ။ ကသ္မာတိ အဝိနိပါတဓမ္မတာယ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ အပါယံ ဂမေန္တီတိ အပါယဂမနီယာ။ သမ္ဗုဇ္ဈတီတိ သမ္ဗောဓိ၊ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ပန ပဌမမဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ အဝသိဋ္ဌော ဧဝ အဓိဂန္ဓဗ္ဗဘာဝေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမဂ္ဂတ္တယ’’န္တိ။

ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ၊န ပဟာတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဩဠာရိကာနံ ရာဂါဒီနံ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန ပဝတ္တမာနော ဒုတိယမဂ္ဂေါ အဝသိဋ္ဌာနံ တေသံ တနုဘာဝါပတ္တိယာ ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ’’တိ။ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာတိ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇနေန။ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယာတိ သမုဒါစာရမုဒုတာယ။ အဘိဏှံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တဇ္ဇဿ အယောနိသောမနသိကာရဿ အနိဗဒ္ဓဘာဝတော။ မန္ဒမန္ဒာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝိပလ္လာသာနံ တပ္ပစ္စယာနဉ္စ မောဟမာနာဒီနံ မုဒုတရဘာဝတော။ ဗဟလာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝတ္ထုပဋိသေဝနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။

သကိံ အာဂမနဓမ္မောတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံယေဝ အာဂမနသဘာဝေါ။ ဧကဝါရံယေဝ…ပေ… အာဂန္တွာတိ ဣမိနာ ပဉ္စသု သကဒါဂါမီသု စတ္တာရော ဝဇ္ဇေတွာ ဧကောယေဝ ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယောပိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယွာယံ ပဉ္စမကော သကဒါဂါမီ ‘‘ဣဓ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော၊ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပုန ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ တဿ ဧကဗီဇိနာ သဒ္ဓိံ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? ဧကဗီဇိဿ ဧကာ ပဋိသန္ဓိ၊ သကဒါဂါမိဿ ဒွေ ပဋိသန္ဓိယောတိ ဣဒံ တေသံ နာနာကရဏံ။ ယဿ ဟိ သောတာပန္နဿ ဧကံယေဝ ခန္ဓဗီဇံ၊ န ဧကံ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ၊ သော ဧကဗီဇီတိ။

ဟေဋ္ဌာတိ ‘‘အမဟဂ္ဂတဘူမိယ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ သမ္ဗန္ဓနေန။ ဟေဋ္ဌာဘာဂဿ ဟိတာတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာ၊ တေသံ။ တာနီတိ ဩရဗ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ။ ကာမာဝစရေ နိဗ္ဗတ္တတိယေဝ အဇ္ဈတ္တံ သံယောဇနတ္တာ။ တထာ ဟေသ ဒူရတောပိ အာဝတ္တိဓမ္မော ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ဂိလဗဠိသမစ္ဆာဒယော ဥပမာဘာဝေန ဝုတ္တာ။ ဩပပါတိကောတိ ဣမိနာ ဂဗ္ဘဝါသဒုက္ခာဘာဝမာဟ။ တတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ဣမိနာ သေသဒုက္ခာဘာဝံ။ တတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာနတာ စဿ ကာမလောကေ ခန္ဓဗီဇဿ အပုနာရောဟဝသေနေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနာဝတ္တိဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။

၆၈။ ကေဝလာတိ လောကိယာဘိညာဟိ အသမ္မိဿာ။ လောကိယပဉ္စာဘိညာယောပိ သီလာနံ အာနိသံသော တဒဝိနာဘာဝတော။ တာပိ ဒဿေတုံ အာကင်္ခေယျ စေ…ပေ… ဧဝမာဒိမာဟာတိ ယောဇနာ။ အာသဝါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနတော အရဟတ္တမဂ္ဂေါယေဝ ဝိသေသတော ‘‘အာသဝက္ခယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာသဝက္ခယေ ကထိတေ’’တိ၊ အညထာ သဗ္ဗာပိ ဆဠဘိညာ အာသဝက္ခယော ဧဝါတိ။ ဣမေသံ ဂုဏာနန္တိ လောကိယာဘိညာနံ။ ယထာ ပုရိသဿ မုဏ္ဍိတံ သီသံ သိခါဝိရဟိတတ္တာ န သောဘတိ၊ ဧဝံ ဒေသနာယ သီသဘူတာပိ အဂ္ဂမဂ္ဂကထာ လောကိယာဘိညာရဟိတာ န သောဘတီတိ အာဟ ‘‘အယံ ကထာ မုဏ္ဍာဘိညာကထာ နာမ ဘဝေယျာ’’တိ။ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနာတိ ဣဒ္ဓိ စ ဝိကုဗ္ဗနာ စ။ ဝိကုဗ္ဗနဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိမာဟ၊ ဣဒ္ဓိဂ္ဂဟဏေန တဒညံ သဗ္ဗဉ္စ အဘိညာကိစ္စံ။ ယုတ္တဋ္ဌာနေယေဝါတိ လောကိယာဘိညာနံ နိဗ္ဗတ္တနဿ ဝိယ ဒေသနာယ ယုတ္တဋ္ဌာနေယေဝ။ ဧတေန န ကေဝလံ ဒေသနက္ကမေနေဝါယံ ဒေသနာ၊ အထ ခေါ ပဋိပတ္တိက္ကမေနပီတိ ဒဿေတိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၉) ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

၆၉။ အာသဝါနံ ခယာတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေန ခေပိတာဝသိဋ္ဌာနံ အာသဝါနံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒနတော။ ယသ္မာ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ န ကေဝလံ အာသဝေယေဝ ခေပေတိ၊ အထ ခေါ အဝသိဋ္ဌေ သဗ္ဗကိလေသေပိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘သဗ္ဗကိလေသာနံ ခယာ’’တိ။ လက္ခဏမတ္တဉှေတ္ထ အာသဝဂ္ဂဟဏံ၊ အာသဝါနံ အာရမ္မဏဘာဝဿပိ အနုပဂမနတော အနာသဝံ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ အာသဝါနံ လေသောပိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အာသဝဝိရဟိတ’’န္တိ။ သမာဓိ ဝုတ္တော စေတောသီသေန ယထာ ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) အဓိပ္ပာယော။ ရာဂတော ဝိမုတ္တတ္တာ အဝိဇ္ဇာယ ဝိမုတ္တတ္တာတိ ဣဒံ ဥဇုဝိပစ္စနီကပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န တဒညေသံ ပါပဓမ္မာနံ အပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ။ ဣဒါနိ တမေဝ သမာဓိပညာနံ ရာဂါဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခတံ အာဂမေန ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တံ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမထဖလန္တိ သမထဿ ဖလံ လောကိယသမထဘာဝနာယ ဟိ ဝိပဿနာဂတာယ အာဟိတဖလဿ လောကုတ္တရသမထဿ သရိက္ခကဖလော စေတောဝိမုတ္တိ။ ဝိပဿနာဖလန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္တနောယေဝါတိ သုတမယဉာဏာဒိနာ ဝိယ ပရပစ္စယတံ နယဂ္ဂါဟဉ္စ မုဉ္စိတွာ ပရတောဃောသာနုဂတဘာဝနာဓိဂမဘူတတာယ အတ္တနောယေဝ ပညာယ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သယမ္ဘုဉာဏဘူတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အပရပ္ပစ္စယေန ဉတွာ’’တိ။

သဗ္ဗမ္ပိ တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ သတ္တရသဝိဓံ တံ ယထာဝုတ္တံ သီလာနိသံသံ။ ယထာ အာနိသံသဝန္တေ သမ္မဒေဝ သမ္ပာဒိတေ တဒါနိသံသာ ဒဿိတာ ဧဝ ဟောန္တိ တဒါယတ္တဘာဝတော၊ ဧဝံ အာနိသံသပဓာနယောဂျဘာဝေန ဒဿိတေ တဒါနိသံသာ ဒဿိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေန္တော’’တိ။ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ ပုနဝစနံ နိဂမနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဂမနံ အာဟာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေတိ ဒေသနာရမ္ဘေ။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ အာကာရေန ဝုတ္တံ။ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပီတိ ဣဒံ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝစနံ။ ဧတံ ပဋိစ္စာတိ ဧတံ သမ္ပန္နသီလဿ ဘိက္ခုနော ယထာဝုတ္တသတ္တရသဝိဓာနိသံသဘာဂိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေဝ ဟိ ‘‘ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ၊ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ တံ သီလာနိသံသံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထအာဒိတော ဆဟိ အာနိသံသေဟိ ပရိတ္တဘူမိကာ သမ္ပတ္တိ ဂဟိတာ၊ တဒန္တရံ ပဉ္စဟိ လောကိယာဘိညာဟိ စ မဟဂ္ဂတဘူမိကာ၊ ဣတရေဟိ လောကုတ္တရဘူမိကာတိ ဧဝံ စတုဘူမိကသမ္ပဒါနိသံသသီလံ နာမေတံ မဟန္တံ မဟာနုဘာဝံ၊ တသ္မာ တံသမ္ပာဒနေ သက္ကစ္စကာရိတာ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ။

အာကင်္ခေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၀။ ဆာဒေတဗ္ဗံ ဌာနံ ဝသတိ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ဝတ္ထံ။ ယံ သမာနံ ဝိယ န သဗ္ဗသော မိနောတိ၊ မာနဿ ပန သမီပေ၊ တံ ဥပမာနံ။ ဥပမီယတိ ဧတာယာတိ ဥပမာ၊ ဥပမာယ ဗောဓကဝစနံ ဥပမာဝစနံ။ ကတ္ထစိ သုတ္တေ။ အတ္ထန္တိ ဥပမိယတ္ထံ။ ပဌမံ ဥပမံ ဝတွာ တဒနန္တရံ အတ္ထံ ဝတွာ ပုန ဥပမံ ဝဒန္တော ‘‘ဥပမာယ အတ္ထံ ပရိဝါရေတွာ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ အတ္ထေန ဥပမံ ပရိဝါရေတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒါနိ တေ စတ္တာရောပိ ပကာရေ သုတ္တေ အာဂတနယေနေဝ ဒဿေန္တော ‘‘သေယျထာပိဿု၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွေ အဂါရာတိ ဒွေ ပဋိဝိဿကဃရာ။ သဒွါရာတိ သမ္မုခဒွါရာ။

သွာယန္တိ သော အယံ ဧဝံ ဥပမာဒဿနဝသေနပိ နာနာနယေနပိ ဓမ္မဒေသကော ဘဂဝါ။ ဧကစ္စာနံ ဝေနေယျာနံ အတ္ထဿ သုခါဝဗောဓော ပဌမံ ဥပမာဒဿနေ ဟေတု၊ ဧဝံ ပဌမံ အတ္ထဒဿနေ၊ ဥပမာယ အတ္ထပရိဝါရဏေ၊ အတ္ထေန ဥပမာပရိဝါရဏေ စာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ။ ဓမ္မဓာတုယာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဿ။ တဉှိ ဓမ္မဓာတုပရိယာပန္နတ္တာ ယထာဝုတ္တဓမ္မေ စ သဗ္ဗေပိ ဉေယျဓမ္မေ စ ပဒဟတိ ယထာသဘာဝတော ဗုဇ္ဈတိ ဗောဓေတိ စာတိ ဓာတု၊ ဓီယန္တိ ဝါ ဓမ္မာ ဧတာယ သဗ္ဗာကာရတော ဉာယန္တိ ဉာပိယန္တိ စာတိ ဓမ္မဓာတု။ တဿာ ပန သုဋ္ဌု သစ္စသမ္ပဋိဝေဓဝသေန လဒ္ဓတ္တာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ၊ ယဒဂ္ဂေန ဝါ ဉေယျံ တာယ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ၊ တဒဂ္ဂေန သာပိဿ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ’’တိ။

ပကတိပရိယောဒါတဿ စိတ္တဿ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝဒဿနတ္ထံ သံကိလိဋ္ဌဝတ္ထဒဿနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပကတိပရိသုဒ္ဓံ ဝတ္ထ’’န္တိ။ ရဇာဒိနာတိ ဧတ္ထရဇော နာမ ရေဏု။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဏုတဇ္ဇာရိဓူမာဒိကံ ဝတ္ထဿ အပရိသုဒ္ဓိကာရဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗသော ကိလိဿတိ ဝိနဿတိ ဝိသုဒ္ဓိ ဧတေနာတိ သံကိလေသော၊ တေန သံကိလေသေန ပံသုရဇာဒိနာ သံကိလိဋ္ဌံ ဝဏ္ဏဝိနာသနေန ဝိဒူသိတံ။ မလံ မသိ။ ဇလ္လိကာ ဝုစ္စတိ လောဏပဋလာဒိ ဆဝိယာ ဥပရိ ဌိတံ သရီရမလံ။ အာဒိသဒ္ဒေန သရီရဇလ္လမေဝ အဿုခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒိကံ တဒညမလံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဂဟိတတ္တာတိ ပရိယောနန္ဓနဝသေန ဂဟိတတ္တာ။ ရဇန္တိ သတ္တာ တေနာတိ ရင်္ဂံ၊ ရင်္ဂမေဝ ရင်္ဂဇာတံ ယထာ ကောပမေဝ ကောပဇာတံ။ ဥပနာမေယျာတိ ပက္ခိပေယျ။ နီလကတ္ထာယာတိ နီလဝဏ္ဏတ္ထာယ။ ပလာသနီလာဒိကေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာဠသာမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဟလိဒ္ဒိကကုဓသေလာဒိကေ ပီတကရင်္ဂေ။ လာခါပတ္တင်္ဂရသာဒိကေ လောဟိတကရင်္ဂေ။ မဟာရဇနလောဒ္ဒကန္ဒုလာဒိကေ မန္ဒရတ္တရင်္ဂေ။ ဒုဋ္ဌု ရဇိတဝဏ္ဏံ အပဘဿရံ။ တေနာဟ ‘‘အပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏမေဝဿာ’’တိ။ ဤဒိသန္တိ ဒုရတ္တဝဏ္ဏံ။ တသ္မိံ ဝတ္ထေ ရင်္ဂဇာတံ သယံ သုပရိသုဒ္ဓံ သမာနံ ကိဿ ဟေတု ကေန ရတ္တဝဏ္ဏံ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ရင်္ဂဇာတဿ နိဒ္ဒေါသတံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။

သံကိလေသပက္ခံ ဒဿေန္တေန အသံကိလိဋ္ဌမေဝ ဝတ္ထံ ဥဒါဟရိတဗ္ဗန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော၊ သံကိလိဋ္ဌဝတ္ထနိဒဿနေန ပန ‘‘သိယာ နု ခေါ အညောပိ ကောစိ ဝိသေသော’’တိ အဓိပ္ပာယေန ပုစ္ဆတိ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ဣတရော အတ္ထဝိသေသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝါယာမမဟပ္ဖလဒဿနတ္ထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဝိသောဓနဝိဓာနေ သံကိလိဋ္ဌဝတ္ထံ နိဒဿတဗ္ဗန္တိ ပဋိညာ၊ ဝါယာမမဟပ္ဖလဒဿနတ္ထန္တိ ဟေတုအတ္ထော။ ယထာ ဟီတိအာဒိ အနွယတ္ထော။ န တတ္ထ ဇာတိကာဠကေ ဝိယာတိအာဒိ ဗျတိရေကတ္ထော။ သဒိသူဒါဟရဏံ ပန မလဂ္ဂဟိတကံသပါတိအာဒိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ စိတ္တမ္ပီတိအာဒိ ဩပမ္မတ္ထဿ ဥပမေယျဥပနယနံ။ တတ္ထ ပကတိယာတိ အကိတ္တိမေန သဘာဝေန။ တန္တိ စိတ္တံ။ သာမညဂ္ဂဟဏဉ္စေတံ စိတ္တဘာဝါဝိသေသတော။ တေနာဟ ‘‘သကလေပီ’’တိ။ ပဏ္ဍရမေဝ န သံကိလိဋ္ဌံ သံကိလေသေဟိ အသမန္နာဂတဘာဝတော။ နနု ကိရိယာမယစိတ္တေဟိ ဝိပါကသန္တာနေ ဝိသေသာဓာနံ လဗ္ဘတိ၊ အညထာ ကတဝိနာသာ ကတဗ္ဘာဂမာ အာပဇ္ဇေယျုံ? ကိဉ္စာပိ လဗ္ဘတိ၊ တဿ သံကိလေသော ဝဋ္ဋုပနိဿယော၊ အသုဒ္ဓိ ဝါ န ဟောတိ၊ အသံကိလေသော ဝိဝဋ္ဋုပနိဿယော၊ ဝိသုဒ္ဓိ ဝါ န ဟောတိ ဧဝ။ ဥပက္ကိလိဋ္ဌန္တိ ပနေတံ ဥပက္ကိလေသနာရဟဿ စိတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဝိပါကပဗန္ဓဿ။ တေနာဟ ‘‘ပဘဿရမိဒံ ဘိက္ခဝေ စိတ္တ’’န္တိ၊ ‘‘ပဏ္ဍရမေဝါ’’တိ စ။ တဉ္စ ခေါတိ ပန သကသန္တတိပရိယာပန္နတာယ နေသံ ကေဝလံ ဧကတ္တနယဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဝိပါကဓမ္မာနံ ကိလေသာသမင်္ဂိဘာဝတော။ အထ ဝါ ဥပက္ကိလိဋ္ဌန္တိ ဣမိနာ ဥပက္ကိလေသဟေတု တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနံ ဝိသေသာဓာနမာဟ၊ န ‘‘သံကိလိဋ္ဌာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၇၇။ဒုကမာတိကာ) ဝိယ တံသမင်္ဂိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိသောဓိယမာနန္တိ ဝိပဿနာပညာယ အနုက္ကမေန သဗ္ဗုပက္ကိလေသေဟိ ဝိမောစိယမာနံ။ သက္ကာ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ ပဘဿရတရံ ကာတုံ၊ ယတော န ပုန ဥပက္ကိလိဿတိ။ ဧဝန္တိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနံ။

ဒုဋ္ဌဂတိပရိပူရဏဝသေန ပဋိပဇ္ဇနံ ပဋိပတ္တိ။ သာ ဧဝ ကိလေသဒရထပရိဠာဟာဒိဝသေန ဥပါယာသဒုက္ခာ၊ ကုစ္ဆိတာ ဝါ ဂတိ ပဝတ္တိ၊ ဒုဂ္ဂတိဟေတူတိ ဝါ ဒုဂ္ဂတိ၊ ဒုဂ္ဂတိယာ ပန ပဋိပတ္တိယာ ဂန္ဓဗ္ဗတော၊ တဿာ ဝါ နိပ္ဖန္နဘာဝတော ကုစ္ဆိတော၊ ဒုက္ခာ စ ဂတီတိ ဒုဂ္ဂတိ။ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တောတိ ဣဒံ တဿာ ပဋိပတ္တိယာ ဒုဂ္ဂတိဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ န ဝိသေသနတ္ထံ။ န ဟိ အသံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ပါဏဃာတာဒိဝသေန ပဝတ္တိ။ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တောတိ လာဘာသာယ သဗ္ဗသော ကိလိဋ္ဌစိတ္တော။ ဒူတေယျပဟိဏဂမနန္တိ ဒူတေယျံ ဝုစ္စတိ ဒုတကမ္မံ၊ ဂိဟီနံ ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ဂဟေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဂမနံ၊ ပဟိဏဂမနံ ဃရာဃရံ ပေသိတဿ ခုဒ္ဒကဂမနံ၊ ဒူတေယျဂမနံ ပဟိဏဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ။ ဝေဇ္ဇကမ္မန္တိ အနနုညာတေ ဌာနေ လာဘာသာယ ဂဟဋ္ဌာနံ ဘေသဇ္ဇံ ကရောတိ။ သင်္ဃဘေဒကထာ ပရတော အာဂမိဿတိ။ ဝေဠုဒါနာဒီဟီတိ ဝေဠုဒါနပတ္တဒါနပုပ္ဖဒါနာဒီဟိ မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ။ သကလမ္ပီတိ ‘‘အတ္ထိ အနာစာရော၊ အတ္ထိ အဂေါစရော’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၁၃၊ ၅၁၄) အာဂတံ သဗ္ဗမ္ပိ အနာစာရံ အဂေါစရဉ္စ စရဏဝသေန ပရိပူရေတိ။

‘‘နိရယမ္ပိ …ပေ… ပေတ္တိဝိသယမ္ပိ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ပေတ္တိဝိသယဂမနံ ဒဿေန္တော ‘‘သမဏယက္ခော နာမ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။

သုက္ကပက္ခေ ပရိသုဒ္ဓန္တိ သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓံ အသံကိလိဋ္ဌံ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ပရိယောဒါတံ၊ ပဘဿရန္တိ အတ္ထော။ သုရတ္တဝဏ္ဏမေဝဿာတိ သုဋ္ဌု ရတ္တဝဏ္ဏမေဝ အဿ။ ပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏမေဝဿာတိ နီလဝဏ္ဏောပိဿ ပရိသုဒ္ဓါ စ ဘဝေယျာတိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တပစ္စနီကေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ရင်္ဂဇာတန္တိအာဒိ ပန တတ္ထ ဝုတ္တဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိပတ္တိသုဂတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပဋိပတ္တိဒုဂ္ဂတိအာဒီသု ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တောတိ သုဒ္ဓါသယော။ ဒသ ကုသလကမ္မပထေ ပရိပူရေတီတိ ဣဒံ ကဏှပက္ခေ ‘‘ဒသ အကုသလကမ္မပထေ ပရိပူရေတီ’’တိ ဝုတ္တဿ ပဋိပက္ခဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ တတ္ထ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ကမ္မပထသံသန္ဒနနယေန ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာယ စ အဂါရိယဿ တထာရူပါယ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ သင်္ဂဟော ဣစ္ဆိတော၊ ဧဝံ ဣဓာပိ အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန အလောဘာဒေါသာမောဟဝသေန ပဝတ္တာ အဂါရိယဿ သမ္မာပဋိပတ္တိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ကမ္မပထပ္ပတ္တာဝါတိ။ မနုဿမဟန္တတန္တိ ဇာတိရူပဘောဂါဓိပတေယျာဒိဝသေန မနုဿေသု မဟန္တဘာဝံ။ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အညေသံ ဒေဝါနံ အဘိဘဝေါ ဒေဝမဟန္တတာ။ ပဋိပတ္တိ သုဂတိယာ ဘာဇိယမာနတ္တာ ‘‘အနာဂါမိမဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ တထာ အနာဂါမိဘာဝနံ ပါပေတွာ ဌပိတာ။ ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန သုခါနုဘဝဋ္ဌာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တဒဘာဝတော အသညိဘဝံ အနာဒိယန္တော ‘‘ဒသသု ဝါ ဗြဟ္မဘဝနေသူ’’တိအာဒိမာဟ။

၇၁။ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂေါ အဘိဇ္ဈာယနဋ္ဌေန အဘိဇ္ဈာ၊ အဘိဇ္ဈာယနာတိ အတ္ထော။ ပရဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂေါ ဝိသမံ လုဗ္ဘတီတိ ဝိသမလောဘော။ ဧဝမ္ပိ အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘာနံ ဝိသေသော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္တနော သန္တကံ တံသဒိသဉ္စ ယုတ္တဋ္ဌာနံ။ ယံ ယာစိတံ၊ အပ္ပကသိရေန ဝါ သက္ကာ လဒ္ဓုံ၊ တံ ပတ္တဋ္ဌာနံ။ ပရဒါရဂရုဒါရာတိ အယုတ္တဋ္ဌာနံ။ ယံ အပတ္ထနိယံ၊ ယဿ ဝါ ပတ္ထနာယ ဗျသနံ အာပဇ္ဇတိ၊ တံ အပ္ပတ္တဋ္ဌာနံ။ ထေရောတိ မဟာသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရော၊ ယေန အဋ္ဌကထာ ပေါတ္ထကံ အာရောပိတာ။ သော ဟိ အန္တေဝါသိကေသု သာကစ္ဆန္တေသု ဧဝမာဟ။ သောပိ ဣမသ္မိံယေဝ သုတ္တေ ဝိနိဗ္ဘောဂေါ န လဗ္ဘတိ စိတ္တသံကိလေသဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယုတ္တေ ဝါ’’တိအာဒိ။ အယောနိသောမနသိကာရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော သမ္ပတ္တိ အာယတိဉ္စ ဒုက္ခဿေဝ ဥပ္ပာဒနတော န ကောစိ လောဘော အဝိသမော နာမ။ အဘိဇ္ဈာယနဋ္ဌေနာတိ ယဿ ကဿစိ အာရမ္မဏဿ ယုတ္တဿ အယုတ္တဿ အပ္ပတ္တဿ စ အဘိဇ္ဇာယနဝသေန အဘိပတ္ထနာဝသေန စ ပဝတ္တာ တဏှာ အဘိဇ္ဈာတိ လောဘတော နိဗ္ဗိသေသန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကတ္ထမေတံ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ။ ဒူသေတီတိ သဘာဝသန္တံ အသံကိလေသံ ဝိနာသေတိ အဝိသုဒ္ဓံ ကရောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဩဘာသိတုံ န ဒေတီ’’တိ။ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တု ဝိနဿန္တူ’’တိ သတ္တေသု ဗျာပဇ္ဇနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ဗျာပါဒေါ နဝဝိဓအာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝေါ ဝုတ္တော။ ကောဓော ပန သင်္ခါရေသုပိ ပဝတ္တနတော ဒသဝိဓအာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝေါ ဝုတ္တော။ ဥဘယမ္ပိ ပဋိဃမေဝ၊ ပဝတ္တနာနတ္တတော ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တော။ ကုဇ္ဈနဝသေနေဝ စိတ္တပရိယောနန္ဓနော ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မ’’န္တိအာဒိနာ။

သုဋ္ဌု ကတံ ကရဏံ သုကတံ၊ တဿ ပုဗ္ဗကာရိတာလက္ခဏဿ ဂုဏဿ ဝိနာသနော ဥဒကပုဉ္ဆနိယာ ဝိယ သရီရာနုဂတံ ဥဒကံ ပုဉ္ဆန္တော မက္ခော။ တထာ ဟိ သော ပရေသံ ဂုဏာနံ မက္ခနဋ္ဌေန ‘‘မက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ အနဂါရိယဿ ဝါတိအာဒိနာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿေတုံ ‘‘အနဂါရိယောပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိသိန္နကထာပရိကထာဒိဝသေန ဓမ္မဿ ကထာ ဓမ္မကထာနယော၊ ဧကတ္တာဒိဓမ္မနီတိ ဧဝ ဝါ။ ပကရဏံ သတ္တ ပကရဏာနိ၊ တတ္ထ ကောသလ္လံ ဓမ္မကထာနယပကရဏကောသလ္လံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိနယက္ကမေ စတူသု မဟာနိကာယေသု စ ကောသလ္လံ သင်္ဂဏှာတိ။ အစိတ္တီကတောတိ စိတ္တီကာရရဟိတော။ ယထာ စာယန္တိ ဣမိနာ ယထာယံ မက္ခော စိတ္တံ ဒူသေတိ၊ ဧဝံ ပဠာသောပိ စိတ္တံ ဒူသေတိ၊ တသ္မာ ဥပက္ကိလေသောတိ ဒဿေတိ။ အနိယတာ ဂတိ နိယာမောက္ကမနာဘာဝတော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ရတ္တညူ စိရပဗ္ဗဇိတေ ပုဂ္ဂလေ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ‘တွမ္ပိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတော၊ အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတော၊ တွမ္ပိ သီလမတ္တေ ဌိတော အဟမ္ပီ’တိ’’ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ယုဂဂ္ဂါဟဂါဟီတိ ‘‘တဝ ဝါ မမ ဝါ ကော ဝိသေသော’’တိ အသမမ္ပိ သမံ ကတွာ သမဓုရဂ္ဂါဟဂဏှနကော။ ခီယနာ ဥသူယနာ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ နိဂူဟနံ တဿ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝါသဟနေန ဟောတီတိ ‘‘ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝံ အသဟမာနံ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကာရဏေ ဟိ ဂဟိတေ ဖလမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ။ အညထာ အတ္တနော ပဝေဒနကပုဂ္ဂလော ကေရာဋိကော၊ ‘‘နေကတိကဝါဏိဇော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သပ္ပမုခါ မစ္ဆဝါလာ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ အာယတနမစ္ဆော။ တေနာဟ ‘‘အာယတနမစ္ဆော နာမာ’’တိအာဒိ။ ဗဒ္ဓစရောတိ အန္တေဝါသီ။

သဗ္ဗသော အမဒ္ဒိတသဘာဝေန ဝါ တဘရိတဘတ္တသဒိသဿ ထဒ္ဓဘာဝဿ အနောနမိတဒဏ္ဍသဒိသတာယ ပဂ္ဂဟိတသိရအနိဝါတဝုတ္တိကာရဿ စ ကရဏတော ဝါ တဘရိတ…ပေ… ကရဏော။ တဒုတ္တရိကရဏောတိ ယံ ယေန ကတံ ဒုစ္စရိတံ ဝါ သုစရိတံ ဝါ၊ တဒုတ္တရိ၊ တဿ ဒွိဂုဏံ ဝါ ကရဏော။ အတ္တနော မဏ္ဍနာဒိအတ္ထံ ပရေန ကတံ အလင်္ကာရာဒိံ။ ပရိယာပုဏာတိ ဝါ ကထေတိ ဝါ အတ္တနော ဗလာနုရူပံ။ ကာမံ နိကာယဒွယဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန ပဝတ္တော သေဝိတဗ္ဗမာနော ဧဝ၊ တထာပိဿ သံကိလေသပက္ခတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘မာနံ အနိဿာယာ’’တိ။

ဥဏ္ဏတိဝသေနာတိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ စိတ္တဿ ပဂ္ဂဟဏဝသေန။ ပုဗ္ဗေ ကေနစိ အတ္တာနံ သဒိသံ ကတွာ ပစ္ဆာ တတော အဓိကတော ဒဟနတော ဥပ္ပဇ္ဇနကော အတိမာနော။ မဒဂ္ဂဟဏာကာရော ဇာတိအာဒိံ ပဋိစ္စ မဇ္ဇနာကာရော၊ သောပိ အတ္ထတော မာနော ဧဝ။ ပမာဒေါ တထာပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။

တသ္မာ လောဘမာဒိံ ကတွာ ဒဿေတီတိ လောဘဿ အာဒိတော ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုကာမော ပုစ္ဆတိ။ ပဌမုပ္ပတ္တိတောတိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ သတ္တာနဉှိ ယထာဓိဂတံ ဈာနာဒိဝိသေသံ အာရဗ္ဘ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဝိယ ယထာလဒ္ဓံ ဥပပတိဘဝံ အာရဗ္ဘ နိကန္တိ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာန’’န္တိအာဒိ။ ယထာသမ္ဘဝံ ဣတရေတိ ဣတရေ ဗျာပါဒါဒယော ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ လောဘဿ ဝိယ အာဒိတော အသုကဿ အနန္တရံ အသုကောတိ ဝါ န နေသံ နိယမော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန ဧတေ သောဠသေဝ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာ၊ ဥဒါဟု အညေပိ သန္တီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ အညေပိ သန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န စ ဧတေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဧတ္တကာ ဧဝ ဣဓ ဝုတ္တာတိ။ နယဒဿနဝသေနာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧတေန ပန…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တေန ထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စ-ဝိစိကိစ္ဆာ-အတ္တုက္ကံသန-ပရဝဗ္ဘနဆမ္ဘိတတ္တာ- ဘီရုကတာ-အဟိရိကာနောတ္တပ္ပ-အတ္တိစ္ဆတာ-ပါပိစ္ဆတာ-မဟိစ္ဆတာဒယော သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၇၂။ သံကိလေသံ ဒဿေတွာတိ သံကိလိဋ္ဌဝတ္တနိဒဿနေန သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ သံကိလေသံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတွာ။ ဝေါဒါနံ ဒဿေန္တောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ဇာနိတွာတိ ‘‘အဘိဇ္ဈာ ဝိသမလောဘော ဧကန္တေနေဝ စိတ္တဿ ဥပ္ပက္ကိလေသော’’တိ သဘာဝတော သမုဒယတော နိရောဓတော နိရောဓူပါယတော စ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ စေဝ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဒွယပညာယ စ ဇာနိတွာ။ ပဇဟတီတိ ဧတ္ထ အစ္စန္တပ္ပဟာနမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန အရိယမဂ္ဂေန ပဇဟတီ’’တိ အာဟ။ အရိယမဂ္ဂေနာတိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန။ တေန ဟိ ပဟာနံ ဣဓ သဗ္ဗဝါရေသု အဓိပ္ပေတံ။ ကိလေသပဋိပါဋိ ဣဓ ကိလေသာနံ ဒေသနာက္ကမော။ မဂ္ဂပဋိပါဋိပန စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဒေသနာက္ကမောပိ တာယ ဒေသနာယ ပဋိပဇ္ဇနက္ကမောပိ တာယ ပဋိပတ္တိယာ ဥပ္ပတ္တိက္ကမောပိ။ တတ္ထ ယေ ယေ ကိလေသာ ယေန ယေန မဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ၊ မဂ္ဂပဋိပါဋိံ အနောလောကေတွာ တေသံ တေသံ ကိလေသာနံ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟာနဒဿနံ ကိလေသပဋိပါဋိ န ကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော ဣဓ ဒေသနာက္ကမော စာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဇ္ဈာ ဝိသမလောဘော’’တိအာဒိမာဟ။ ယေန ယေန ပန မဂ္ဂေန ယေ ယေ ကိလေသာ ပဟီယန္တိ မဂ္ဂါနုပုဗ္ဗိယာ၊ တေန တေန မဂ္ဂေန တေသံ တေသံ ကိလေသာနံ ပဟာနဒဿနံ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ပဟာနဒဿနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေတိ ‘‘သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ အာဂတော ဣမသ္မိံ ပဟာနဝါရေ။ ဣမေ ကိလေသာတိ ဣမေ ယထာဝုတ္တာ ကိလေသာ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ဝါ ဟောန္တု သေသမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ဝါဟေဋ္ဌာ ဒဿိတမဂ္ဂပဋိပါဋိဝသေန။ တတ္ထ ပန ယေ တတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ တေသံ အနာဂါမိမဂ္ဂေနေဝ ပဟာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ၊ ယေသံ ပနေတ္ထ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ဣဓ သင်္ဂဟေ ကာရဏံ ပစ္ဆာ ဝတ္တုကာမေန အဂ္ဂမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ အနာဒိယိတွာ ကသ္မာ တတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈာနမေဝ ဂဟဏံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘အယမေတ္ထ ပဝေဏိမဂ္ဂါဂတော သမ္ဘဝေါ’’တိ၊ အယံ ဣမဿ သုတ္တဿ ဧတသ္မိံ ဌာနေ အာစရိယပဝေဏိယာ ကထာမဂ္ဂေါ တတော အာဂတော အတ္ထသမ္ဘဝေါ အတ္ထတတွန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ဣဓ သင်္ဂဟေ ကာရဏံ ပစ္ဆာ ဝတ္တုကာမော အဂ္ဂမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ အဂ္ဂဟဏေ ယုတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘သော စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေနာတိ စတုတ္ထမဂ္ဂေန။ သေသာနန္တိ ဗျာပါဒါဒီနံ။ ယေပီတိ မက္ခာဒိကေ သန္ဓာယာဟ။ တံသမုဋ္ဌာပကစိတ္တာနန္တိ တေသံ မက္ခာဒီနံ သမုဋ္ဌာပကစိတ္တုပ္ပာဒါနံ။ တတ္ထ မက္ခ-ပဠာသ-ဣဿာ-မစ္ဆရိယ-သမုဋ္ဌာပကံ ပဋိဃဒွယစိတ္တံ၊ ဝိသေသတော ပဉ္စကာမဂုဏလောဘေန သဌော မာယာဝီ စ ဟောတိ၊ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါ စ အနာဂါမိမဂ္ဂေနေဝ နိရဝသေသတော ပဟီယတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တံသမုဋ္ဌာပကစိတ္တာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ’’တိ။ တေပိ သုပ္ပဟီနာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တန္တိ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ပဟာနံ ပုဗ္ဗာပရေန န သန္ဓိယတိ ‘‘ယထောဓိ ခေါ’’တိ ဧတ္ထ ဩဓိဝစနဿ မဂ္ဂတ္တယဝါစကတ္တာ။ ရတနတ္တယေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေါ နာမ အရိယကန္တသီလံ ဝိယ သောတာပန္နဿ အင်္ဂါနိ၊ တေ စ ပဟာနတော ပစ္ဆာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တပ္ပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပဟာနမေဝါတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ တေသံ ဣစ္ဆာမတ္တမေဝ ယထာဝုတ္တပဟာနဿေဝ ဝသေန အဝေစ္စပ္ပသာဒါနံ ဩဓိသော ပဟာနဿ ဝိဘာဝိတတ္တာ၊ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ယုတ္တိတောပိ ပကာသိတောယေဝ။

၇၄။ ဧကမေကေန ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ယတော ဧကမေကဿပိ ဥပက္ကိလေသဿ သဘာဝါဒိတော ဒဿနံ နိယျာနမုခံ ဟောတိ၊ တထာ စေဝ ဟေဋ္ဌာ သံဝဏ္ဏိတံ။ အနာဂါမိမဂ္ဂဝသေန ပဟာနံ ဝတွာ ပသာဒဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အနာဂါမိမဂ္ဂေန လောကုတ္တရပ္ပသာဒေါ အာဂတော’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘လောကိယော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တဿ လောကိယတ္တာ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော ဧဝ ဟိ လောကုတ္တရော ပသာဒေါ။ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိဝစနေန လောကိယံ၊ အဝေစ္စပ္ပသာဒဝစနေန လောကုတ္တရန္တိ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကံ ပသာဒံ ဒဿေန္တော။ အဝေစ္စ ရတနတ္တယဂုဏေ ယာထာဝတော ဉတွာ ပသာဒေါ အဝေစ္စပ္ပသာဒေါ။ သော ပန ယသ္မာ မဂ္ဂေနာဂတတ္တာ ကေနစိ အကမ္ပနိယော အပ္ပဓံသိယော စ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အစလေန အစ္စုတေနာ’’တိ။ တတ္ထ လောကုတ္တရော သဗ္ဗသော ဗုဒ္ဓဂုဏာဒီသု သမ္မောဟံ ဝိဒ္ဓံသေန္တော တတ္ထ ကိစ္စတော ပဝတ္တတိ၊ ဣတရော အာရမ္မဏဝသေန တေ အာရဗ္ဘ။ တံ ဝိဓိန္တိ တံ တဿ ဥပ္ပန္နပ္ပကာရံ။ အနုဿတိဋ္ဌာနာနီတိ အနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနာနိ။

၇၅။ သောမနဿာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဉာဏာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ စောရာနံ အဘိဏှံ သဉ္စရဏဋ္ဌာနတာယ ပစ္စန္တဂ္ဂဟဏံ။ ပစ္စဝေက္ခတောတိ ‘‘အသုကသ္မိဉ္စ ဌာနေ ဣမေ စိမေ စောရာ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဝိနာသိတာ’’တိ ပစ္စဝေက္ခတော ရညော ဝိယ။

ယော ယော ဩဓိ ယထောဓိ။ ယထာ-သဒ္ဒေါ ဗျာပနိစ္ဆာယံ၊ ခေါ သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေတိ ဒဿေန္တော ‘‘သကသကဩဓိဝသေန စတ္တမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ‘‘ဝန္တ’’န္တိအာဒီသုပိ အဝဓာရေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ သကသကဩဓိဝသေနာတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒွေ ဩဓီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယံမဂ္ဂဝဇ္ဈာတိ ယေန မဂ္ဂေန အနဝသေသတော ပဟာတဗ္ဗာ။ အနဝသေသပ္ပဟာနဝသေန ဟိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ကိလေသာနံ တဒညမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ အသမ္မိဿတာ၊ အညထာ ယေ သကသကဩဓိဝသေန ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ တေ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ပဟီနာပါယဂမနီယာဒိသဘာဝါ ဧဝ တေဟိ ပဟီယန္တီတိ ပဟာနဝသေန သမ္မိဿာ သိယုံ။ တေန တေယေဝ ပဟီနာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တတုတ္တရိပီတိ တတော ပဟာနနိမိတ္တသောမနဿုပ္ပတ္တိတော ဥဒ္ဓမ္ပိ။ ပဋိပက္ခေသု ဩဓိသော ပဝတ္တိကိစ္စတ္တာ ဩဓီတိ ဟေဋ္ဌာ တယော မဂ္ဂါ ဝုစ္စန္တိ။ တေ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဝိဝရဏံ။ ဣမဿ ဘိက္ခုနောတိ အနာဂါမိံ သန္ဓာယာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂတ္တယေန စတ္တ’’န္တိ။

ကေစိ စတ္တမ္ပိ ဂဏှန္တိ၊ နယိဒမေဝန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝန္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ယံ ယေန ဝန္တံ၊ သော ပုန တံ အာဒိယတိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဒိယနဘာဝဒဿနဝသေနာ’’တိ။ ဝန္တမ္ပိ ကိဉ္စိ သသန္တတိလဂ္ဂံ သိယာ၊ နယိဒမေဝန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သန္တတိတော ဝိနိမောစနဝသေနာ’’တိ။ မုတ္တမ္ပိ ကိဉ္စိ မုတ္တဗန္ဓနာ ဝိယ ဖလံ ကုဟိဉ္စိ တိဋ္ဌတိ၊ န ဧဝမိဒန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဟီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကွစိ အနဝဋ္ဌာနဒဿနဝသေနာ’’တိ။ ယထာ ကိဉ္စိ ဒုန္နိဿဋ္ဌံ ပုန အာဒါယ သမ္မဒေဝ နိဿဋ္ဌံ ပဋိနိဿဋ္ဌန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝိပဿနာယ နိဿဋ္ဌံ အာဒိန္နသဒိသံ မဂ္ဂေန ပဟီနံ ပဋိနိဿဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋိနိဿဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အာဒိန္နပုဗ္ဗဿ ပဋိနိဿဂ္ဂဒဿနဝသေနာ’’တိ။ န ကာပုရိသေန ဝိယ ပရမ္မုခေန နိဿဋ္ဌံ၊ အထ ခေါ အဘိမုခေနေဝ နိဿဋ္ဌန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋိနိဿဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိမုခံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဥပဂန္တဗ္ဗတောတိ အတ္တနော ဟိတသုခံ ပစ္စာသီသန္တေန ဧကန္တေန အဓိဂန္တဗ္ဗတော။ ဓာရဏတောတိ တံသမင်္ဂီနံ အပါယပါတတော သန္ဓာရဏေန။ ဂန္ထော ‘‘ဝေဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဝိဒန္တိ ဧတေနာ’’တိ၊ ဝေဒေဟိ ဉာဏေဟိ ဂတော ပဋိပန္နောတိ ဝေဒဂူ။ အဘိဇညာတိ ဇာနေယျ။ ဝေဒဇာတာတိ ဥပ္ပန္နသောမနဿာ။ ဉာဏံ ‘‘ဝေဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဝေဒိတဗ္ဗံ ဝေဒေတီ’’တိ။ သောမနဿံ ‘‘ဝေဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ အာရမ္မဏရသံ ဝိန္ဒတိ အနုဘဝတီတိ။

ဥပ္ပန္နန္တိ အဝေစ္စပ္ပသာဒံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ဝေဒန္တိ ‘‘သောမနဿံ သောမနဿမယဉာဏဉ္စာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ။ အတ္ထဝေဒန္တိ အတ္ထေ ဟေတုဖလေ ဝေဒံ။ ဓမ္မဝေဒန္တိ ဓမ္မေ ဟေတုမှိ ဝေဒံ။ တေနာဟ ‘‘အဝေစ္စပ္ပသာဒဿ ဟေတု’’န္တိအာဒိ။ ဣဓ ဓမ္မတ္ထသဒ္ဒါ ဟေတုဖလပရိယာယာတိ ဣမမတ္ထံ ပါဠိယာ ဧဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တမေဝ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စာတိ အတ္ထော ဓမ္မောတိ စ ဝုတ္တံ အဝေစ္စပ္ပသာဒနိမိတ္တံ ယထာဝုတ္တံ ကိလေသပ္ပဟာနဉ္စ။ အတ္ထဓမ္မာနိသံသဘူတံ ဝေဒန္တိ ယထာဝုတ္တအတ္ထဓမ္မာနိသံသဘူတံ သောမနဿမယဉာဏသင်္ခါတံ ဝေဒဉ္စ။ ပါမောဇ္ဇန္တိ တရုဏပီတိံ အာဟ။ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရပ္ပဝတ္တေနာတိ ဧတေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ဧဝေတ္ထ အနဝဇ္ဇသဘာဝတာယ ဓမ္မောတိ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပီတိ ဇာယတီတိ ပရပ္ပစ္စယံ ဗလဝပီတိမာဟ။ ပီဏိတမနဿာတိ ပဿဒ္ဓိအာဝဟေဟိ ဥဠာရေဟိ ပီတိဝေဂေဟိ တိတ္တစိတ္တဿ။ ကာယောတိ နာမကာယော။ ဝူပသန္တဒရထောတိ ကိလေသပရိဠာဟာနံ ဒူရီဘာဝေန သုဋ္ဌု ဥပသန္တဒရထော။ ပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ စိတ္တဿ သမာဓာနံ ဣဓ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပိတံ ဝိယ အစလံ တိဋ္ဌတီ’’တိ။

၇၆။ ကာမံ ‘‘ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတောမှိ၊ ဓမ္မေ သင်္ဃေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတောမှီ’’တိ ဣဒမ္ပိ တဿာ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပဝတ္တိအာကာရပကာသနမေဝ၊ ဣဒံ ပန ဝိသေသတော ရတနတ္တယေ ဥပ္ပန္နသောမနဿာဒိပ္ပကာသနပဒံ။ ‘‘ယထောဓိ ခေါ ပနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ သဝိသေသံ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရပ္ပကာသနပဒန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဣဒါနိ ယထောဓိ…ပေ… ပကာသေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရောပိ ပန ဝါရာ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရပ္ပကာသနဝသေန စေဝ သောမနဿာဒိအာနိသံသဒဿနဝသေန စ ဝုတ္တာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဥဘယတ္ထာပိ ဥဘယဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိပိ အရိယမဂ္ဂေါ ဧကစိတ္တက္ခဏိကော န ပုန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဋိပက္ခဿ ပန တေန သုပ္ပဟီနတ္တာ တံသမင်္ဂီ အပရိဟာနဓမ္မော တံသီလာဒိဘာဝေနေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘တဿ အနာဂါမိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ သီလက္ခန္ဓံ ဒဿေတီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၊ မ။ နိ။ ၃။၁၉၇-၁၉၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) ဝိယ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ သမာဓိပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘သမာဓိက္ခန္ဓံ ပညာက္ခန္ဓဉ္စ ဒဿေတီ’’တိ။ တထာ ဟိ သော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဧကာရမ္မဏေ အဝိက္ခိပမာနေ အဝိပ္ပကိဏ္ဏေ အဝိသဋေ ကတွာ သမံ၊ သမ္မာ စ အာဒဟန္တော တထာ တေ ဓာရေတီတိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ဓမ္မောတိ စ ဝုစ္စတိ။ အနေကရူပါနန္တိ အနေကပ္ပကာရာနံ။ အန္တရာယော နာမ အပ္ပဋိလဒ္ဓဿ ဝါ အလဗ္ဘနဝသေန၊ ပဋိလဒ္ဓဿ ဝါ ပရိဟာနဝသေန၊ တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘မဂ္ဂဿ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ နေဝဿ တံ ဟောတိ အန္တရာယာယာတိ တဿ အနာဂါမိနော ပိဏ္ဍပါတဘောဇနံ နေဝ ဟောတိ အန္တရာယာယ ဥက္ကံသဂတာယ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနတော။ တဉ္စဿာ ဥက္ကံသဂမနံ ဟတပဋိပက္ခတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘မဂ္ဂေန ဝိသုဒ္ဓစိတ္တတ္တာ’’တိ အာဟ။

ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ အန္တရာယာဘာဝေ။ ဧတဒေဝ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တတ္တမေဝ ကာရဏံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘နေဝဿ တံ ဟောတိ အန္တရာယာယာ’’တိ ဣမိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပဟာနံ အနာဂါမိမဂ္ဂေနေဝါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ အနာဂါမိနော ဟိ သဗ္ဗသော ကာမရာဂေါ ပဟီနော ဟောတိ၊ ရသတဏှာယ အဘာဝတော တာဒိသပိဏ္ဍပါတပရိဘောဂေါ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေ ကထဉ္စိပိ အန္တရာယာယ န ဟောတီတိ။ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝတ္ထ’’န္တိ ဝဒန္တော ဘဂဝါအာဒိမှိ အတ္တနာ ဥပနီတဝတ္ထူပမံ အနုသန္ဓေတိ။ ဥဒကဿ အစ္ဆဘာဝေါ ပင်္ကသေဝါလပဏကာဒိမလာဘာဝေန ပသန္နတာယ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော ဗဟလတာတိ အာဟ ‘‘အစ္ဆန္တိ ဝိပ္ပသန္န’’န္တိ။ ဝဏ္ဏနိဘာယ ဝိဂတသံကိလေသတာယ သမုဇ္ဇလနံ ပဘဿရတာယ ဝတ္ထဿ၊ တံ ပရိယောဒါတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ အာဟ ‘‘ပရိယောဒါတံ ပဘဿရတာယာ’’တိ။ ဥက္ကံ ဗန္ဓေယျာတိ အင်္ဂါရကပလ္လံ ယထာ ဒါရုဃဋိကင်္ဂါရာဒိကေန န ဘိဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ တနုမတ္တိကာလေပါဒိနာ ဗန္ဓေယျ။ မေဃပဋလတော ဝေရမ္ဘဝါတဓာရာသင်္ဃဋ္ဋနတော ဝိဇ္ဇုတာ ဝိယ ကေဝလံ ဝါတဓာရာသင်္ဃဋ္ဋနဇနိတာ ပဘာ ဥက္ကာပဘာ၊ သာ ပန ယသ္မာ ဒွိန္နံ ဝါတဓာရာနံ ဝေဂသမ္ဘူတသင်္ဃဋ္ဋနဟေတုကာ၊ တသ္မာ ကာရဏဝသေန ‘‘ဝါတဝေဂေါ ဥက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၇၇။ ယထာနုသန္ဓိဝသေနာတိအာဒိမှိ ဥဋ္ဌိတဒေသနာယ အနုရူပါ အနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓိ၊ တဿာ ဝသေန။ ဗျတိရေကဒဿနံ ဝိယ ဟိ သာဓေတဗ္ဗဿ အာဒိမှိ ဥဋ္ဌိတဒေသနာယ ပဋိပက္ခဒဿနမ္ပိ အနုရူပဒေသနာဝ သမ္မဒေဝ ပတိဋ္ဌာပနဘာဝတော၊ ယထာ တံ အာဝတ္တဟာရယောဇနာယံ ဝိသဘာဂဓမ္မာဝတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယထာနုသန္ဓိဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန္တော တပ္ပသင်္ဂေန ဣတရေပိ အနုသန္ဓီ ဒဿေတုံ ‘‘တယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဗာဟိရေသု ဝတ္ထူသု။ အသတိ ပရိတဿနာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိပရိတဿနာဘာဝေါ။ ဝိဿဇ္ဇိတသုတ္တဝသေနာတိ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဧကစ္စဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၂) ဝိဿဇ္ဇိတသုတ္တဝသေန။ ယေန ဓမ္မေနာတိ သီလာဒိဝေါဒါနဓမ္မေသု အက္ခန္တိယာဒိသံကိလေသဓမ္မေသု စ ယေန ယေန ဓမ္မေန။ ဆ အဘိညာ အာဂတာတိ ဣမိနာ ‘‘အနုရူပဓမ္မဝသေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တဝိကပ္ပံ ဒဿေတိ၊ သေသေဟိ ‘‘ပဋိပက္ခဝသေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တဝိကပ္ပံ။ အက္ခန္တိယာ ဟိ ကကစူပမောဝါဒေါ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၂) ပဋိပက္ခော၊ တထာ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ပဋိဘာဂါ သုညတာကာရေန။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘စိတ္တေ သံကိလိဋ္ဌေ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၇၀) ဟေဋ္ဌာ ကိလေသဒေသနာ အာဂတာ။ သဗ္ဗောတိ အနဝသေသော။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏပုဂ္ဂလဒေါသဇာနနာဒိနာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။

၇၈။ ‘‘မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၉။၁) မေတ္တာဒယော ဗျာပါဒဝိဟေသာရတိရာဂါနံ ပဋိပက္ခာ။ ယသ္မာ ‘‘သော အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတာ အနာဂါမိနော အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမနံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ကထိတံ၊ တသ္မာ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒါနိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဗြဟ္မဝိဟာရဓမ္မေတိ ဗြဟ္မဝိဟာရေ စေဝ ဗြဟ္မဝိဟာရသဟဂတဓမ္မေ စ။ တေနာဟ ‘‘နာမဝသေနာ’’တိ။ ဝဝတ္ထပေတွာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ နာမန္တိပိ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဧတေန ဘူတနိဿိတာနံ သေသုပါဒါယဓမ္မာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဟာတဗ္ဗတဏှာဝဇ္ဇာနံ တေဘူမကဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂဟဝိဓိံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနံ တံ အတ္တပစ္စက္ခံ ကတွာ ဉာဏေန ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနတံ ဥပါဒါယ ‘‘အတ္ထိ ဣဒ’’န္တိ ယထာဝဝတ္ထာပိတံ နာမရူပံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတ္တာဝတာနေန ဒုက္ခသစ္စဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတီ’’တိ။ သာဝဓာရဏဉ္စေတံ ဝစနံ၊ လောကသမညာသိဒ္ဓံ သတ္တဣတ္ထိပုရိသာဒိ ဝိယ၊ ဣတော ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတံ ပကတိအာဒိ ဒြဗျာဒိ ဇီဝါဒိ ကာယာဒိ ဝိယ စ န ပရမတ္ထတော နတ္ထိ၊ အတ္ထေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဇာနာတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ တာဝ လက္ခဏရသာဒိဝသေန စေဝ ပဋိဂ္ဂဟဝိဘာဂဝသေန စ ပကာရတော ဇာနာတိ၊ အပရဘာဂေ ပန ပရိညာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ဇာနာတိ။ ဧကန္တဟီနာ နာမ အကုသလဓမ္မာ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ ဒုက္ခမူလတ္တာ၊ တတ္ထာပိ ဝိသေသတော တဏှာတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဿ သမုဒယံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော အတ္ထိ ဟီနန္တိ ပဇာနာတီ’’တိ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတတ္တာ ပဏီတန္တိ ဣမိနာ အတ္ထေန အရိယမဂ္ဂေါဝ ‘‘ပဏီတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပဟာနုပါယံ ဝိစိနန္တော အတ္ထိ ပဏီတန္တိ ပဇာနာတီ’’တိ။ ‘‘ဥတ္တမဋ္ဌေန စ ပဏီတ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ နိရောဓသစ္စဿပိ သင်္ဂဟော သိယာ၊ တဿ ပန ပဒန္တရေန သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပမညာမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿေဝ ကတတ္တာ ‘‘ဗြဟ္မဝိဟာရသညာဂတဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗဿပိ တေဘူမကဿ သညာဂတဿာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ န စေတ္ထ အသင်္ဂဟော တဿာပိ သညာယ အာဂတဘာဝတော။ လောကံ ဥတ္တရိတွာ သမတိက္ကမိတွာ နိဿရိတွာ ဝိသံယုတ္တံ ဟုတွာ ဌိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တရိ နိဿရဏံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။

စတူဟိ အာကာရေဟီတိ ‘‘အတ္ထိ ဟီန’’န္တိအာဒီဟိ စတူဟိ ပကာရေဟိ။ အနွယဉာဏတာယ အနုဗောဓဘူတာယ ဝိပဿနာပညာယ ဇာနနတ္ထော ဓမ္မဉာဏတာယ ပဋိဝေဓဘူတာယ မဂ္ဂပညာယ ဒဿနတ္ထော သဘာဝသိဒ္ဓါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိပဿနာပညာယ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဇာနနတော မဂ္ဂပညာယ ပဿတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘယဘေရဝေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဘယဘေရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ အတ္တနာ ဝုတ္တအတ္ထဝစနတ္ထပါဌေန ဣဓ ပါဌဿ သဒိသတ္တာ အတိဒိသန္တော ‘‘ကာမာသဝါပိ…ပေ… ပဇာနာတီ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ‘‘ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ…ပေ… အဝိဇ္ဇာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒတာ ဘဂဝတာ စတုတ္ထမဂ္ဂေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ တသ္မာ ယံ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သော စ ဥပရိ စတုတ္ထမဂ္ဂဿေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ယုဇ္ဇတီ’’တိ၊ တံ သုဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဿ စောဒနတ္ထာယာတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဘဂဝါ အတ္တနော စောဒနတ္ထာယ ‘‘ပုစ္ဆ မံ တွံ ဗြာဟ္မဏ ယဒေတ္ထ တယာ မနသာဘိသမီဟိတ’’န္တိ စောဒနာယ၊ ဩကာသဒါနတ္ထာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒေသနာသန္နိဿယော ဗြာဟ္မဏဿ တထာရူပေါ ဧတ္ထ အဇ္ဈာသယောပိ နတ္ထီတိ ယထာဝုတ္တအနုသန္ဓိတ္တယဝိနိမုတ္တတ္တာ ‘‘ပါဋိယေက္ကံ အနုသန္ဓိံ အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တဂတတ္တာ အဗ္ဘန္တရေန။ ကိလေသဝုဋ္ဌာနသိနာနေနာတိ ကိလေသမလပဝါဟနေန ရာဂပရိဠာဟာဒိဝူပသမကရေန စ အဋ္ဌင်္ဂိကအရိယမဂ္ဂသလိလသိနာနေန။

၇၉။ ဓမ္မသဘာမဏ္ဍပံ တာဝဒေဝ ဥပဂတတ္တာ ဗာဟုကာ နဒိတော အာဂတံ ဝိယ မညမာနော။ အရိယဖလမဒ္ဒနစုဏ္ဏာဒယော တေလသိနေဟဿ ဝိဝေစနေန။ လူခဘာဝေါ လောကံ၊ တံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ လောကာတိ သမ္မတာ။ လောက္ခသမ္မတဂ္ဂဟဏေန ‘‘တထာ သာ နဒီ လောကေ ပါကဋာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ အတ္တနော မိစ္ဆာဂါဟံ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓဘာဝံ ဒေတီတိ ဧဝံ သမ္မတာ’’တိ။ ပါပပဝါဟနေန သမ္ပရာယိကာဒိသမ္ပတ္တိအာဝဟတော လောကဿ ဟိတာ လောကျာ။ လောကျာတိ သမ္မတာတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသံ။ တေနာဟ ‘‘သေဋ္ဌံ လောကံ ဂမယတီတိ ဧဝံ သမ္မတာ’’တိ။ ပုညသမ္မတာတိ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနေန သတ္တာနံ ပုနနေန ဝိသောဓနေန ပုညာတိ သမ္မတာ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထမေဝါတိ တဿာ ပုဗ္ဗေ အာဂတဒေသနာယ အတ္ထဒီပနတ္ထမေဝ။ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပုန ဒီပနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘ဂါထာရုစိကာန’’န္တိ။ စုဏ္ဏိကဝစနံ အသမ္ဘာဝေန္တာ တထာ စ ဝုတ္တေ အတ္ထမဗုဇ္ဈနကာ ပဇ္ဇဝစနံ သမ္ဘာဝေန္တာ တထာ စ ဝုတ္တေ ဗုဇ္ဈနကာ ဂါထာရုစိကာ။ ဝိသေသတ္ထဒီပနတ္ထန္တိ ဝိသိဋ္ဌဒီပနတ္ထံ၊ ပုရိမဒေသနာယ အညဒီပနတ္ထန္တိ အတ္ထော။

‘‘ဂစ္ဆတိ ပန ဘဝံ ဂေါတမော ဗာဟုကံ နဒိံ သိနာယိတု’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၇၈) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ဗာဟုကန္တိ ဣဒမေဝ ဧတ္ထ တဒတ္ထဒီပကံ။ သေသာနိ အဓိကက္ကာဒိဝစနာနိ တတော ဝိသိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ဗောဓနတော ဝိသေသတ္ထဒီပကာနိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝတာ ဗြာဟ္မဏေန အဝုတ္တာနိ အဓိကက္ကာဒီနိ ဂဟိတာနီတိ အာဟ ‘‘ယထေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကက္ကန္တိ နှာနပိဏ္ဍံ အဓိပ္ပေတံ၊ နှာယိတွာ အဓိကံ ကက္ကံ ဧတ္ထ ဂဏှန္တီတိ အဓိကက္ကံ။ တေနာဟ ‘‘နှာနသမ္ဘာရဝသေနာ’’တိအာဒိ။ မဏ္ဍလဝါပိသဏ္ဌာနန္တိ ဝဋ္ဋပေါက္ခရဏီသဏ္ဌာနံ။ နဒိယောတိ ဝိသုံ နဒိယော၊ န အဓိကက္ကာဒီနိ ဝိယ တိတ္ထမတ္တံ။

တီဟိ ပဒေဟီတိ သုန္ဒရိကာပယာဂဗာဟုကာပဒေဟိ။ စတ္တာရီတိ အဓိကက္ကာဒီနိ စတ္တာရိ။ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တီတိ လောကသမ္မတာလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတာ ဗြာဟ္မဏဿ အဓိပ္ပာယေန၊ ပရမတ္ထတော ပန ပါပပဝါဟလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စိ ပါပသုဒ္ဓိံ န ကရောန္တိယေဝ။ န ဟိ နံ သောဓယေတိ နံ ပုဂ္ဂလံ န သောဓယေ။ ဝေရကိဗ္ဗိသဘာဝံ အပ္ပတ္တာ နာမ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ခုဒ္ဒကေဟီ’’တိ။

ပဋိဟနန္တောတိ အယုတ္တဘာဝဒဿနေန တံ ဒိဋ္ဌိံ ပဋိဗာဟန္တော။ တတ္ထာယံ ပဋိဗာဟနဝိဓိ ယထာ ယံ ကိဉ္စိ ဥဒကောရောဟနံ န ပါပပဝါဟနံ၊ ဧဝံ ယော ကောစိ နက္ခတ္တယောဂေါ ပါပဟေတူနံ ပဋိပက္ခာဘာဝတော။ ယဉှိ ဝိနာသေတိ၊ သော တဿ ပဋိပက္ခော။ ယထာ အာလောကော အန္ဓကာရဿ ဝိဇ္ဇာ စ အဝိဇ္ဇာယ၊ န ဧဝံ ဥဒကောရောဟနံ နက္ခတ္တယောဂေါ ဝါ ပါပဟေတူနံ လောဘာဒီနံ ပဋိပက္ခော၊ တသ္မာ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ ‘‘န ဥဒကောရောဟနာဒိ ပါပပဝါဟန’’န္တိ။ နိစ္စံ ဖဂ္ဂုနီနက္ခတ္တန္တိ သုဒ္ဓသီလာဒိကဿ သဗ္ဗကာလံ မင်္ဂလဒိဝသော ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရောတိ သီလာဒိဝသေန အသုဒ္ဓါ။ နိစ္စမေဝ ဥပေါသထော အရိယုပေါသထေန ဥပဝုတ္ထဘာဝတော။ သုဒ္ဓဿာတိ ပရိသုဒ္ဓမနောသမာစာရဿ။ သုစိကမ္မဿာတိ ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီသမာစာရဿ။ တေနာဟ ‘‘နိက္ကိလေသတာယာ’’တိအာဒိ။ ကုသလူပသဉှိတန္တိ အနဝဇ္ဇဘာဝူပဂတံ။ ဝတသမာဒါနန္တိ ဓုတဓမ္မသမာဒါနာဒိ သမ္ပန္နမေဝ ဟောတိ၊ နာဿ ဝိပတ္တိ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ မမ သာသနေယေဝ သိနာဟိ၊ ယဒိ အစ္စန္တမေဝ သုဒ္ဓိံ ဣစ္ဆသီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ခေမတန္တိ ခေမဘာဝံ။ ယထာ သဗ္ဗဘူတာနိ တပဝသေန ခေမပ္ပတ္တာနိ အဘယပ္ပတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ကရောဟီတိ တံ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတံ မေတ္တာဒိဘာဝနံ ဗြာဟ္မဏဿ သင်္ခေပေန ဥပဒိသန္တေနဿ ဧကစ္စသမာဓိသမ္ပဒါ တဒဝိနာဘာဝိနီ ပညာသမ္ပဒါ စ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘မနောဒွါရသုဒ္ဓိ ဒဿိတာ’’တိ။

တဿ ပန သမ္ပဒါဒွယဿ နိဿယဘူတံ သီလသမ္ပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ မုသာ န ဘဏသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘သစေ မုသာ န ဘဏသီ’’တိအာဒိနာ မုသာဝါဒ-ပါဏာတိပါတ-အဒိန္နာဒါန-ပဋိဝိရတိဝစနေန အဝသေသကာယဝစီဒုစ္စရိတဝိရတီပိ ဝုတ္တာ ဧဝ ဟောတိ လက္ခဏဟာရနယေန၊ ဧဝံ ‘‘သဒ္ဒဟာနော အမစ္ဆရီ’’တိ သဒ္ဓါဒိဓနသမ္ပဒါနိယောဇနေနေဝ အဝသေသအရိယဓနသမ္ပဒါနိယောဇနမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ သဒ္ဓါဒယော ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယဓမ္မာ ဗြာဟ္မဏဿ ပကာသိတာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမာယ ဧဝ ပဋိပတ္တိယာ ကိလေသသုဒ္ဓီ’’တိ။ ဂယာ သမ္မတတရာ ဗာဟုကာဒီဟိပီတိ အဓိပ္ပာယော။

၈၀။ ဧကောတိ အသဟာယော၊ ဧသာ ပနဿ အသဟာယတာ ဧကီဘာဝေနာတိ။ န ဟိဿ တာဝ တဏှာဒုတိယတာ ဝိဂတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘န စိရဿေဝါ’’တိအာဒိ။ ဧကဂ္ဂဟဏေနေဝ ကာယေန ဝူပကဋ္ဌတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဝုပကဋ္ဌော စိတ္တဝိဝေကေနာ’’တိ။ တေန ‘‘ဒိဝါ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၄၂၃၊ ၃။၇၅၊ ဝိဘ။ ၅၁၉၊ မဟာနိ။ ၁၆၁) အာဂတံ ဇာဂရိယာနုယောဂမာဟ။ တထာဘူတဿ စဿ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တေ တယော ဘဝေ ပဿတော ယထာ ပမာဒဿ လေသောပိ နာဟောသိ၊ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဗြူဟေန္တော သမ္မဒေဝ ပဒဟတိ။ ကတ္ထစိ သင်္ခါရဂတေ အနပေက္ခစိတ္တော နိဗ္ဗာနာဓိမုတ္တော ဧဝ ဝိဟာသီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပမတ္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခီဏာ ဇာတီတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ သလ္လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၁။ ‘‘စုန္ဒော’’တိ တဿ မဟာထေရဿ နာမံ၊ ပူဇာဝသေန ပန မဟာစုန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ။ အတ္တနော ဝါ စုန္ဒံ နာမ ဘာဂိနေယျတ္ထေရံ ဥပါဒါယ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဘာတာ အယံ မဟာထေရော ‘‘မဟာစုန္ဒော’’တိ ပညာယိတ္ထ ယထာ ‘‘မဟာပန္ထကော’’တိ။ သာယနှသမယန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဧကံ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သာယနှကာလေ’’တိ။ န ဟေတ္ထ အစ္စန္တ သံယောဂေါ သမ္ဘဝတီတိ။ သတ္တသင်္ခါရေဟီတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဥပါသကာဒိသတ္တေဟိ စေဝ ရူပါရမ္မဏာဒိသင်္ခါရေဟိ စ။ ပဋိနိဝတ္တိတွာတိ အပသက္ကိတွာ။ နိလီယနန္တိ ဝိဝေစနံ ကာယစိတ္တေဟိ တတော ဝိဝိတ္တတာ။ ဧကီဘာဝေါတိ ဟိ ကာယဝိဝေကမာဟ၊ ပဝိဝေကောတိ စိတ္တဝိဝေကံ။ တတော ဝုဋ္ဌိတောတိ တတော ဒုဝိဓဝိဝေကတော ဘဝင်္ဂုပ္ပတ္တိယာ၊ သဗြဟ္မစာရီဟိ သမာဂမေန စ အပေတော။ အဘိဝါဒါပေတွာတိ အဘိဝါဒံ ကာရေတွာ။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တအဘိဝါဒဝသေန။ ပဂ္ဂယှာတိ ဥန္နာမေတွာ။ အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလာနံ တာဝ ဧဝံ အဘိဝါဒေါ ဟောတု၊ ဥစ္ဆိန္နဘဝမူလာနံ ကိမတ္ထိယောတိ အာဟ ‘‘ဧတံ အာစိဏ္ဏံ တထာဂတာန’’န္တိ။ တေန န တထာဂတာ သမ္ပရာယိကံယေဝ သတ္တာနံ သုခံ အာသီသန္တိ၊ အထ ခေါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမ္ပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ဧဝံ တထာဂတာ အဘိဝဒန္တီတိ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သုခကာမာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပုထုကာယာတိ ဗဟူ သတ္တကာယာ။ ယက္ခာတိ ဒေဝါ။ တေ ဟိ ပူဇနီယတာယ ‘‘ယက္ခာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အဘိဝဒန္တီတိ အာသီသိတမေဝတ္ထံ ဉာဏကရုဏာဟိ အဘိမုခံ ကတွာ ဝဒန္တိ။

ယာတိ အနိယမတော ဂဟိတာ နိယမတော ဒဿေန္တော ‘‘ဣမာ’’တိ အာဟ။ ဣမာတိ စ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဘိမုခံ ကရောန္တော ဝိယာ’’တိ၊ တံ တံ ဒိဋ္ဌိဂတိကံ စိတ္တဂတံ သမ္မုခါ ဝိယ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိယောတိ ပုရိမပဒလောပေန ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော’’တိ အာဟ။ သတ္တေသု ဒိဋ္ဌိဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ၊ သတ္တေသု ဝါ ဝိသယဘူတေသု အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ‘‘သတ္တေသု ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ အတ္တဝါဒေနာတိ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တေန ဝစနေန။ ပဋိသံယုတ္တာတိ ‘‘အတ္ထိ အတ္တာ’’တိ ဂါဟေ ဂါဟဏေ စ ဝိသယဘာဝေန ပဋိသံယုတ္တာ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကေန ဒိဋ္ဌိံ ဂါဟန္တေဟိ ဂဟဏေ ဂါဟာပဏေ စ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဝါဒဿ ဝိသယောတိ တေန ပဋိသံယုတ္တာ နာမ ဟောတိ။ ‘‘အတ္ထိ အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဣဓ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ၊ န တဿာ ဝိသယဘူတော အတ္တာ။ သာ စ ဝိသယဘာဝတော တထာပဝတ္တေန ဝါဒေန ပဋိသံယုတ္တာ။ လောကဝါဒပ္ပဋိသံယုတ္တာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝီသတိ ဘဝန္တိ တတော ပရံ အတ္တဝါဒဝတ္ထုနော အဘာဝါ။ ပဉ္စပိ ဟိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေ ပစ္စေကံ ‘‘အတ္တာ’’တိ တေ စ အတ္တနော နိဿယဘာဝေန ဂဏှတော ဧတာသံ ဒိဋ္ဌီနံ သမ္ဘဝေါ၊ တဗ္ဗိနိမုတ္တော ပနာယံ ဝိသယော အတ္တဂ္ဂဟဏာကာရော စ နတ္ထီတိ။ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ရူပါဒီသု အညတရံ ‘‘အတ္တာ’’တိ၊ ‘‘လောကော’’တိ ဝါ ဂဟေတွာ တံ သဿတော သဗ္ဗကာလဘာဝီ နိစ္စော ဓုဝေါတိ။ ယထာဟ ‘‘ရူပီ အတ္တာ စေဝ လောကော စ သဿတော စာတိ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေတီ’’တိအာဒိ။ သဿတောတိအာဒီသု ပဌမော သဿတဝါဒဝသေန အတ္တဂ္ဂါဟော၊ ဒုတိယော ဥစ္ဆေဒဝါဒဝသေန၊ တတိယော ဧကစ္စသဿတဝါဒဝသေန၊ စတုတ္ထော တက္ကီဝါဒဝသေန ပဝတ္တော၊ အမရာဝိက္ခေပဝသေန ဝါ ပဝတ္တော အတ္တဂ္ဂါဟော။ အန္တဝါတိ အတ္တနော ပရိစ္ဆေဒတာဝသေန။ အနန္တဝါတိ အပရိစ္ဆေဒတာဝသေန။ အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စာတိ တဒုဘယဝသေန၊ ဣတရော တက္ကီဝါဒဝသေန ပဝတ္တော အတ္တဂ္ဂါဟော။ ဧဝံ ပဝတ္တတ္တာ အဋ္ဌ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။

အာဒိမေဝါတိ အာဒိမနသိကာရမေဝ။ တံ ပန သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘ဝိပဿနာမိဿကပဌမမနသိကာရမေဝါ’’တိ အာဟ။ အပ္ပတွာပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂန္တိ ဣမိနာ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတိ။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒတော ပဘုတိ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ၊ အယံ ဣဓ အာဒိမနသိကာရောတိ အဓိပ္ပေတော ပညာဘာဝနာယ အာရမ္ဘဘာဝတော။ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာသဟိတတာယ စဿ ဝိပဿနာမိဿကတာ ဝစနံ။ ဧဝန္တိ ဣမဿ အတ္ထဝစနံ ‘‘ဧတ္တကေနေဝ ဥပါယေနာ’’တိ၊ ယထာဝုတ္တအာဒိမနသိကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဧတာသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ အတ္တဝါဒလောကဝါဒပဋိသံယုတ္တာနံ ဒိဋ္ဌီနံ။ ကာမဉ္စ တာသံ တေန တဒင်္ဂဝသေန ပဟာနံ ဟောတိယေဝ၊ တံ ပန နာဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနံ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ ဟောတီတိ ပုစ္ဆတိ။ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နသံယောဇနတာယ အနဓိမာနိကောပိ သမာနော။ ‘‘အရိယဓမ္မော အဓိဂတော’’တိ မာနော အဓိမာနော၊ သော ယေသံ အတ္ထိ တေ အဓိမာနိကာ၊ တေသံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဓိဂမေန အဓိမာနုပ္ပတ္တိ တဒဝသာနော စ မနသိကာရောတိ အဓိပ္ပေတော။ တေန ဒိဋ္ဌီနံ ပဟာနံ န ဟောတီတိ ကထာပနတ္ထံ အယံ ပုစ္ဆာတိ အာဟ ‘‘အဓိမာနပ္ပဟာနတ္ထံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘အာဒိမေဝ နု ခေါ…ပေ… ပဋိနိဿဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ အနဘိသမေတာဝီ ဝိယ ဝဒန္တော အဓိမာနေ ဌိတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဓိမာနိကော ဝိယ ဟုတွာ’’တိ။ သောတိ ထေရော။ တေသံ အတ္ထာယာတိ တေသံ အတ္တနော အန္တေဝါသိကာနံ ဘဂဝတာ ဧတဿ မိစ္ဆာဂါဟဿ ဝိဝေစနတ္ထာယ။ ထေရော ကိရ ဓမ္မသေနာပတိ ဝိယ သဒ္ဓိံ အတ္တနော အန္တေဝါသိကေဟိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ။

၈၂။ ယတ္ထာတိ ဝိသယေ ဘုမ္မံ။ ဒိဋ္ဌီနဉှိ အာရမ္မဏနိဒဿနမေတန္တိ။ ယသ္မာ ဒိဋ္ဌီနံ အနုသယနဘူမိပိ သမုဒါစရဏဋ္ဌာနမ္ပိ ခန္ဓာ ဧဝ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ယတ္ထ စေတာ ဒိဋ္ဌိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ တိအာဒိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ရူပံ အဘိနိဝိဿာတိ ‘‘ဣဒံ ရူပံ မမ အတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိသိတွာ အာရဗ္ဘ။ အဘိနိဝိသမာနာ ဧဝ ဟိ ဒိဋ္ဌိ နံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘သော အတ္တာ’’တိအာဒီသု ယဒိဒံ စက္ခာဒိသင်္ဂဟံ ရူပံ၊ သဟဗုဒ္ဓိနိဗန္ဓနတာယ သော မေ အတ္တာ၊ သုခါသုခံ ဧတ္ထ လောကိယတီတိ သော လောကော။ ‘‘သောဧဝါဟံ ပေစ္စ ပရလောကေ ဘဝိဿာမီတိ တထာဘာဝေန နိစ္စော၊ ထိရဘာဝေန ဓုဝေါ၊ သဗ္ဗဒါဘာဝိတာယ သဿတော၊ နိဗ္ဗိကာရတာယ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ အတ္ထော။ ယဒိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ကထမေကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏဝသေနာ’’တိအာဒိ။ နာနာ ကရီယတိ ဧတေနာတိ နာနာကရဏံ၊ ဝိသေသော။ ဇာတိဝသေနာတိ ဥပ္ပတ္တိဝသေန။ ယေ ဟိ အနိဗ္ဗတ္တပုဗ္ဗာ သမာနာဝတ္ထာ၊ တေ ဥပ္ပာဒသင်္ခါတဝိကာရသမင်္ဂိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သမညံ လဘန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ပုနပ္ပုနံ အာသေဝိတာတိ အနာဒိမတိ သံသာရေ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓါသေဝနာ။ ဧတေန ကိလေသာနံ ဘာဝနဋ္ဌေန အနုသယတ္ထံ ဝိသေသေတိ။ ထာမဂတာတိ ထာမဘာဝံ ဥပဂတာ။ ဧတေန အနုသယေ သဘာဝတော ဒဿေတိ။ ထာမဂမနန္တိ စ ကာမရာဂါဒီနံ အနညသာဓာရဏော သဘာဝေါ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ထာမဂတော အနုသယေ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၂၁)။ အပ္ပဋိဝိနီတာတိ သမုစ္ဆေဒဝိနယဝသေန န ပဋိဝိနီတာ။ အပ္ပဟီနာ ဟိ ထာမဂတာ ကိလေသာ အနုသေန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေန တေသံ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတံ ဒဿေတိ။ သမုဒါစရန္တီတိ အဘိဘဝန္တိ။ ဧတေန တေသံ ဝီတိက္ကမပ္ပတ္တတံ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန ဣမိနာဝ ပရိယုဋ္ဌာနာဝတ္ထာ ဒဿိတာ။

တံ ပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒံ အာရမ္မဏန္တိ ယံ တံ ‘‘ယတ္ထ စေတာ ဒိဋ္ဌိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓာဒိပဉ္စက္ခန္ဓပဘေဒံ ဒိဋ္ဌီနံ အာရမ္မဏံ။ ဧတံ မယှံ န ဟောတီတိ ဧတံ ခန္ဓပဉ္စကံ မယှံ သန္တကံ န ဟောတိ မမ ကိဉ္စနပလိဗောဓဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော။ တေနဿ ပရမတ္ထတော တဏှာဝတ္ထုဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ တာဝကာလိကာဒိဘာဝတော။ အဟမ္ပိ ဧသော န အသ္မီတိ ဧသော ပဉ္စက္ခန္ဓပဘေဒေါ အဟမ္ပိ န အသ္မိ၊ အဟန္တိ သော ဂဟေတဗ္ဗော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧတေနဿ မာနဝတ္ထုဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ အနိစ္စဒုက္ခဇေဂုစ္ဆာဒိဘာဝတော။ ဧသော မေ အတ္တာပိ န ဟောတိ အတ္တသဘာဝဿ တတ္ထ အဘာဝတော မမဉ္စဿ ကိဉ္စနပလိဗောဓဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော။

တဏှာဝ မမန္တိ ဂဏှာတိ ဧတေနာတိ တဏှာဂါဟော။ တံ ဂဏှန္တောတိ တံ ဥပ္ပာဒေန္တော။ တေနာဟ ‘‘တဏှာပပဉ္စံ ဂဏှာတီ’’တိ။ ပပဉ္စေတိ သန္တာနံ ဝိတ္ထာရေန္တော သတ္တေ သံသာရေ စိရာယတီတိ ပပဉ္စော။ ယထာ ဝုတ္တပဘေဒန္တိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပဘေဒံ။ တဏှာပပဉ္စံ ပဋိက္ခိပတိ ခန္ဓပဉ္စကဿ တဏှာဝတ္ထုကာဘာဝဝိဘာဝနေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရတော ပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ပဟာနေကဋ္ဌာ။ တေန တေသံ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈတံ ဒဿေတိ။ သဟဇေကဋ္ဌာ ပန ဒိဋ္ဌိယာ တဏှာ ဧဝ၊ န မာနော၊ သာ စ ခေါ အပါယဂမနီယာ။ ယထာ အတ္ထီတိ ယေန အနိစ္စဒုက္ခာသုဘာနတ္တာကာရေန အတ္ထိ၊ တထာ ပဿန္တော ယထာဘူတံ ပဿတိ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓပဉ္စကဉှီ’’တိအာဒိ။ ဧတေနေဝ အာကာရေနာတိ ရုပ္ပနာဒိအနိစ္စာဒိအာကာရေနေဝ။ ဂယှမာနမ္ပိ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသေဟိ။ တေနာကာရေနာတိ ‘‘ဧတံ မမ’’န္တိအာဒိအာကာရေန။ နေဝတ္ထိ ယထာဘူတဒဿနဝိပလ္လာသာနံ တဒဘာဝတော။ သုဋ္ဌု ပဿန္တဿာတိ ယထာ ပုန တထာ န ပဿိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ သုဋ္ဌု သာတိသယံ ပဿန္တဿ။

န အာဒိမနသိကာရေနေဝ ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနံ ဟောတိ၊ အဓိမာနိကာနံ ပန အဓိမာနမတ္တမေတံ ဒဿနံ။ မဂ္ဂေနေဝ တံ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနံ ဒဿေတွာ’’တိ အာဟ။ ဝိဘဇန္တောတိ အဓိမာနိကာနံ ဈာနာနိ အသလ္လေခဘာဝေန ဝိဘဇန္တော။ ဗာလပုထုဇ္ဇနာနံ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အကာရကဘာဝတော။ န အရိယသာဝကာနံ ပဟီနာဓိမာနပစ္စယတ္တာ။ န အဋ္ဌာနနိယောဇကော သပ္ပာယကမ္မဋ္ဌာနေယေဝ နိယောဇနတော။

ထေရော ‘‘ယဒတ္ထံ သင်္ဃော ပက္ကောသတိ၊ သော အတ္ထော တတ္ထ ဝါသီနံ အာဂတာဂတာနံ ဣဓ ဣဇ္ဈတီ’’တိ တံ ဥဒိက္ခန္တော သင်္ဃေန ယာဝတတိယံ ပဟိတောပိ န ဂတော န အဂါရဝေန။ တေနာဟ ‘‘ကိမေတ’’န္တိအာဒိ။ ပဏ္ဍိတော ဟိ တတ္ထ အတ္တနော ကိစ္စမေဝ ကရောတီတိ အညတရံ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတံ ပါဟေသိ။ ကိမေတန္တိ သင်္ဃဿ အာဏာယ အကရဏံ နာမ ကိမေတန္တိ ကရဏေ အာဒရံ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟ။ သဋ္ဌိဝဿာတီတောတိ အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညီ ဧဝ သဋ္ဌိဝဿာတီတော။ ယသ္မာ ပေသလာ ပေသလေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒန္တိ သမာနာဓိမုတ္တိတာယ၊ တသ္မာ ထေရော ‘‘သာဓာဝုသော’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထိမာပနာဒိံ သဗ္ဗံ အကာသိ။

တာဒိသောဝါတိ အနန္တရံ ဝုတ္တတ္ထေရသဒိသောဝ အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညီ ဧဝ သဋ္ဌိဝဿာတီတောတိ အတ္ထော။ ပဒုမဂုမ္ဗန္တိ ကမလသဏ္ဍံ။ ပါသာဒံ ပါဝိသိ ဝိဿဋ္ဌံ ဩလောကနေနဿ ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ အတ္တနာဝ ပညာယိဿတီတိ။ တိဿမဟာဝိဟာရေ ကိရ ထေရာ ဘိက္ခူ တဒါ ‘‘သကစိတ္တံ ပသီဒတီ’’တိ ဝစနံ ပူဇေန္တာ ကာလဿေဝ စေတိယင်္ဂဏံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဧတ္တကာရမ္မဏမေဝ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏပီတိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ တထာ ကရောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိဉ္စ သမယေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဓမ္မဒိန္န၊ ဣဓ ပတ္တစီဝရံ ဌပေတီ’’တိ ဝတ္တာပိ ပဋိသန္ထာရဝသေန ကိဉ္စိ ပုစ္ဆိတာပိ နာဟောသိ။ ဂုဏံ ဇာနာတီတိ နိမုဇ္ဇနာဒီသု ဝိဝရဒါနာဒိနာ ဂုဏံ ဇာနာတိ ဝိယ။ တုမှေ ပန န ဇာနိတ္ထ အာဂန္တုကဝတ္တဿပိ အကရဏတော။ သတ္ထုအာဏာဝိလင်္ဃိနီ ကီဒိသီ သာ သင်္ဃဿ ကတိကာ? ကတိကာ စ နာမ သိက္ခာပဒါဝိရောဓေန အနုဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဧတ္တကမ္ပိ အဇာနန္တေဟိ မေ သံဝါသော နတ္ထီတိ အာကာသေ အဗ္ဘုက္ကမိ။

ယံ တဿ ဧဝမဿ သလ္လေခေန ဝိဟရာမီတိ ယော ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျာ’’တိ ဝုတ္တော၊ တဿ ဘိက္ခုနော ယံ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနသင်္ခါတံ ပဋိပတ္တိဝိဓာနံ ကိလေသေ သလ္လေခတိ၊ တေန သလ္လေခေန အဟံ ဝိဟရာမီ’’တိ အဓိမာနဝသေန ဧဝမဿ ဧဝံ ဘဝေယျ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ န ယုဇ္ဇတီတိ တံ အဓိမာနိကဿ ‘‘ယထာဝိဘင်္ဂံ ပဌမဇ္ဈာနံ သလ္လေခေါ’’တိ ပရိဝိတက္ကိတံ န ယုဇ္ဇတိ ယုတ္တံ န ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သမ္မာ သဗ္ဗသော စ ကိလေသေ လိခတီတိ သလ္လေခေါ၊ အရိယမဂ္ဂေါ။ တဒုပါယဝိပဿနာ သလ္လေခပဋိပဒါ။ ယံ ပန ဈာနံ ဝိပဿနာပါဒကံ၊ တမ္ပိ ဈာနံ ပရိယာယေန မဂ္ဂပါဒကံ ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘အဝိပဿနာပါဒကတ္တာ’’တိအာဒိ။

ဈာနဓမ္မဝသေနာတိ ဝိတက္ကာဒိပဉ္စကဇ္ဈာနဓမ္မဝသေန။ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန အနေကဝါရံ ပဝတ္တမာနမ္ပိ ဈာနံ ဧကာဝဇ္ဇနတာယ ဧကဝီထိပရိယာပန္နတ္တာ ဧကာ သမာပတ္တိ ဧဝါတိ ‘‘ပုနပ္ပုနံ သမာပတ္တိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရိ အရူပဇ္ဈာနာနိ ယထာသကံ ဧကေကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏဘေဒါဘာဝတော’’တိ။ ပုရိမကာရဏဒွယဝသေနေဝါတိ ‘‘ဈာနဓမ္မဝသေန၊ ပုနပ္ပုနံ သမာပတ္တိဝသေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရကာရဏဒွယဝသေနေဝ။

တေသံ အရူပဇ္ဈာနာနံ ကိလေသပရိဠာဟာဘာဝေန နိဗ္ဗုတာနိ အင်္ဂါနိ၊ ဘာဝနာဝိသေသဝသေန သုခုမာနိ အာရမ္မဏာနိ။ တသ္မာ တာနီတိ တေသံ ဝသေန တာနိ ဈာနာနိ သန္တာနိ၊ တသ္မာ ‘‘သန္တာ ဧတေ ဝိဟာရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ စတုန္နမ္ပီတိ စတုန္နမ္ပိ တေသံ အရူပဇ္ဈာနာနံ။

၈၃။ သောတိ အဓိမာနိကော ဘိက္ခု၊ အညော ဝါ ဣတော ဗာဟိရကော တာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒိကော န ဟိ သမ္မသတိ။ တတ္ထ အဓိမာနိကော အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညိတာယ န သမ္မသတိ၊ ဣတရော အဝိသယတာယ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ သလ္လေခဝတ္ထုသ္မိံ၊ အဝိဟိံသကတာဒီဟိ စတုစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ။

အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နာမ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တာ ဥတ္တရုတ္တရိ သန္တပဏီတာ ဓမ္မာ၊ န တထာ လောကိယာ အဝိဟိံသာဒယော။ တတ္ထ ကထံ အဝိဟိံသာဒယော ဧဝ သလ္လေခဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ န ဣတရာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော စောဒကော ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတရော ကာမံ သမာပတ္တိယော သန္တပဏီတသဘာဝါ၊ ဝဋ္ဋပါဒကတာယ ပန ကိလေသာနံ သလ္လေခပဋိပဒါ န ဟောန္တိ၊ အဝိဟိံသာဒယော ပန ဝိဝဋ္ဋပါဒကာ သလ္လေခပဋိပဒါတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘လောကုတ္တရပါဒကတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာယေဝ အဋ္ဌသမာပတ္တီဟိ အဝိဟိံသာဒီနံ ဝိသေသဒီပကေန သုတ္တေန ယထာ မဟပ္ဖလတရံ ဟောတိ၊ တံ ပကာရဇာတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒဉှိ ဒက္ခိဏေယျတရတာယ ဒက္ခိဏာယ မဟပ္ဖလတရတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နနု တတ္ထ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိ အာဂတံ၊ န ‘‘သရဏဂတော’’တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သရဏဂမနတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၇၉) ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ တိသရဏံ ဂတော ဥပါသကောပိ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော နာမာ’’တိ။ ယော ဟိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကမိတုကာမော ပသန္နစိတ္တော ရတနတ္တယံ သရဏံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ တံ အဓိသီလာဒီနံ ဥပနိဿယော ဟုတွာ အနုက္ကမေန ဒဿနမဂ္ဂါဓိဂမာယ သံဝတ္တေယျာတိ။

ဝိဟိံသာဒိဝတ္ထုန္တိ ယဒေတံ ဝိဟိံသာဒီနံ ဝတ္ထုံ ဝဒါမ၊ ဣမသ္မိံ ဝိဟိံသာဒိဝတ္ထုသ္မိံ။ အန္တမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဉ္စ မိစ္ဆတ္တာနံ အာဒိမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဉ္စာတိ ဣဒံ ဒေသနာက္ကမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မိဿေတွာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ။ တထာတိ ဣမိနာ ယထာ ကမ္မပထမိစ္ဆတ္တာနံ အန္တေ အာဒိမှိ စ ဝုတ္တမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ မိဿေတွာ ဧကဇ္ဈံ ဝုတ္တံ၊ တထာ တေသံ အန္တေ ဝုတ္တသမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဣမမတ္ထံ ဥပသံဟရတိ။

ပါဏန္တိ ဝေါဟာရတော သတ္တံ၊ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ အတိပါတေန္တိ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝံ အတိစ္စ အန္တရာ ဧဝ ပါတေန္တိ၊ အတိက္ကမ္မ ဝါ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတေန္တိ။ အဒိန္နန္တိ ပရသန္တကံ။ အာဒိယန္တီတိ ဂဏှန္တိ။ သလ္လေခတီတိ သမံ လေခတိ၊ ပဇဟတီတိ အတ္ထော။ ကမ္မပထကထာ ဧသာတိ ‘‘အတ္ထဘဉ္ဇနက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပိယသုညကရဏတော ပိသုဏာ၊ ပိသတိ ပရေ သတ္တေ ဟိံသတီတိ ဝါ ပိသုဏာ။ ဖရုသာတိ လူခါ၊ နိဋ္ဌုရာတိ အတ္ထော။ နိရတ္ထကန္တိ အတ္ထရဟိတံ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတဝိနိမုတ္တံ။ မိစ္ဆာတိ ဝိပရီတာ နိစ္စာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ။ ပါပိကာတိ လာမိကာ။ ဧကန္တာကုသလတာယ ဝိညူဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဂရဟိတာ။ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ အာဒိဝတ္ထုကာယာတိ ဒသဝတ္ထုကမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမာဟ။ နတ္ထိကဘာဝါဘိနိဝေသနဝသေန ကမ္မပထပ္ပတ္တိယေဝဿာ ကမ္မပထပရိယာပန္နတာ။ ‘‘ရူပံ အတ္တာ’’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ အတ္တဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂန္တရာယကရတ္တာ အနိယျာနိကဒိဋ္ဌိ။ အနိယျာနိကတ္တာ ဧဝ ဟိဿာ မိစ္ဆတ္တပရိယာပန္နတာ။ သမ္မာတိ အဝိပရီတာ၊ တတော ဧဝ သောဘနာ သုန္ဒရာ၊ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပသတ္ထတ္တာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ။ သေသမေတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အသုဘာဒီသု သုဘာဒိအာကာရဂ္ဂဟဏတော အယာထာဝအနိယျာနိကာ အယောနိသော ဥပ္ပတ္တိယာ။ အကုသလာတိ အယာထာဝါအနိယျာနိကာ အကုသလာ သင်္ကပ္ပာ။ ဧသ နယောတိ ဣမိနာ ‘‘အယာထာဝါ အနိယျာနိကာ အကုသလာ ဝါစာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ အယာထာဝါဒိအတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဝါစာတိ စေတနာ အဓိပ္ပေတာ၊ တထာ ကမ္မန္တာဇီဝါသတိ စ။ ယေဘုယျေန အတီတာနုဿရဏဝသေန ပဝတ္တိတော ‘‘အတီတံ စိန္တယတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ လောကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ယံ မေ ပဟူတံ ဓနံ အဟောသိ၊ တံ ပမာဒဝသေန ပန ဗဟုံ ခီဏ’’န္တိ။ သတိပတိရူပကေနာတိ ‘‘စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသတုပ္ပတ္တိပတိရူပကေန။ ဥပ္ပတ္တိန္တိ စိတ္တုပ္ပတ္တိံ။ တထာပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟိ မိစ္ဆာသတိ။ သာ ပန ကောဓဝသေန ဝါ ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၃) ဥပနယှန္တဿ၊ ရာဂဝသေန ဝါ ‘‘ယာနိဿ တာနိ ပုဗ္ဗေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဟသိတလပိတကီဠိတာနိ အနုဿရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) ဝုတ္တနယေန သုဘတော အနုဿရန္တဿ၊ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ ‘‘သော ခေါ ပန မေ အတ္တော နိစ္စော ဓုဝေါ’’တိအာဒိနာ မိစ္ဆာအဘိနိဝိသန္တဿာတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဥပါယစိန္တာဝသေနာတိ ခိပ္ပဇာလကုမိနာဒုဟလာဒိဥပကရဏသံဝိဓာနာဒီသု ယုတ္တိစိန္တနာဒိဝသေန ပါပံ ကတွာ ဝိပ္ပဋိသာရနိမိတ္တံ၊ ‘‘သုကတံ မယာ’’တိ ပါမောဇ္ဇနိမိတ္တံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရေန မောဟော အညာဏံ။ တတ္ထ ပန ‘‘အသိဝေ သိဝါ’’တိ ဝေါဟာရော ဝိယ ဉာဏဝေါဟာရော။ မိစ္ဆာသဘာဝတ္တာ ပန မိစ္ဆာဉာဏံတွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဧကူနဝီသတိဘေဒံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ သမ္မာ ပေက္ခိတတ္တာ သမ္မာဉာဏံ ဝုစ္စတိ၊ ဣတရံ ပန ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာဝ သင်္ဂယှတိ။ ရူပါရူပသမာပတ္တိလာဘိတာမတ္တေန ဝဋ္ဋတော အဝိမုတ္တာယေဝ သမာနာ ‘‘ဝိမုတ္တာ မယ’’န္တိ ဧဝံသညိနော။ ပကတိပုရိသန္တရဉာဏသင်္ခါတာယံ၊ ဂုဏဝိယုတ္တဿ အတ္တနော သကတ္တနိ အဝဋ္ဌာနသင်္ခါတာယံ၊ အတ္တနော မဟာဗြဟ္မုနာ သလောကတာ တဿ သမီပတာသံယုဇ္ဇနသင်္ခါတာယံ ဝါ အဝိမုတ္တိယံ ဝိမုတ္တိသညိနော။ ဧကန္တာကုသလတာယ ဟီနတ္တာ ပါပိကာ။ အယာထာဝတာယ ဝိပရီတာ။ ယထာဝုတ္တေနာတိ ‘‘အဝိမုတ္တာယေဝ သမာနာ’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ‘‘မယမေတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဘဝိဿာမာ’’တိအာဒီသု ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိပိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိပက္ခိကာနေဝါတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဖလသမ္ပယုတ္တာနိ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗေပိ ပန ဖလဓမ္မေ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓသင်္ဂဟတော ‘‘ဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော။ ဧတ္ထ သမ္မာဝိမုတ္တိသင်္ခါတေ သလ္လေခဝတ္ထုမှိ။

ယဒိ နီဝရဏဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ တသ္မာ တီဏေဝ ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘အဘိဇ္ဈာလူ’’တိအာဒိ။ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တာ ထိနမိဒ္ဓပရိယုဋ္ဌိတာ။ ယဿ ဓမ္မဿ အတ္ထိတာယ ဥဒ္ဓတာ နာမ ဟောန္တိ၊ သော ဓမ္မော ဥဒ္ဓစ္စန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဒစ္စေန သမန္နာဂတာတိ ဥဒ္ဓတာ’’တိ။ ဝိစိနန္တာတိ ဓမ္မောတိ ဝါ အဓမ္မောတိ ဝါ အာဒိနာ ယံ ကိဉ္စိ သဘာဝံ ဝိနိစ္ဆိနန္တာ။ ဥပနာဟနသီလာတိ ပရဿ အတ္တနော စိတ္တေ အနုဗန္ဓနသီလာ။ ဣဿန္တီတိ ဥသူယန္တိ။ သဌယန္တီတိ သဌာ အညထာ အတ္တာနံ အညထာ ပဝေဒနကာ။ တေ ပန ယသ္မာ န ယထာဘူတဝါဒိနော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘န သမ္မာ ဘာသန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဝုတ္တပစ္စနီကနယေနာတိ ‘‘န ကောဓနာ အက္ကောဓနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တအတ္ထပဋိပက္ခနယေန။

ဒုက္ခံ ဝစော ဧတေသု ဝိပ္ပဋိကူလဂ္ဂါဟိတာယ ဝိပစ္စနီကဂါဟေသူတိ ဒုဗ္ဗစာ။ တေ ပန ဝစနက္ခမာ န ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝတ္တုံ ဒုက္ခာ’’တိအာဒိ။ ဟီနာစာရတာယ ဒုက္ခဿ ဝါ သမ္ပာပကတာယ ပါပကာ။ အသဒ္ဓမ္မဝသေနာတိ အသပ္ပုရိသဓမ္မဝသေန။ အတ္တနာ ဝိသေသိတဗ္ဗဝသေန ကာယဝိညတ္တိအာဒီနံ ကာယကမ္မဒွါရာဒိဘာဝေါ ဝိယ အဿဒ္ဓိယာဒိအသဒ္ဓမ္မသမန္နာဂမေနအသတံ အသပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မာနန္တိ တာနိယေဝ အဿဒ္ဓိယာဒီနိ အသဒ္ဓမ္မာ နာမ၊ တေသံ ဝသေနာဟ ‘‘သဒ္ဓါ ဧတေသံ နတ္ထီ’’တိ ယထာ တံ ‘‘ဒုပ္ပညာ’’တိ။ သုတ္တဂေယျာဒိ အပ္ပံ သုတံ ဧတေသန္တိ အပ္ပဿုတာ၊ သုတေန အနုပပန္နာ။ နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ အဘာဝတ္ထော အယံ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿာန’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁) ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနာရမ္ဘနတော ကုစ္ဆိတာ ဂါရယှာ သီဒန္တိ ဩသီဒန္တိ သံကိလေသပက္ခေတိ ကုသီတာ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါယ အာရဒ္ဓံ ပဂ္ဂဟိတံ ဝီရိယံ ဧတေသန္တိ အာရဒ္ဓဝီရိယာ။ အနုပ္ပာဒနေန မုဋ္ဌာ နဋ္ဌာ သတိ ဧတေသန္တိ မုဋ္ဌဿတီ။ ဒုဋ္ဌာတိ ဒူသိတာ။ ဒုပ္ပညာ နာမ ဒူသိတဘာဝေါ ပဋိပက္ခေန ဝိနာသိတဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘နဋ္ဌပညာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာ သမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ကမ္မဿကတာပညာယ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ ဂဟိတတ္တာ သုဗ္ဗစကလျာဏမိတ္တတာပရိဝါရာဟိ ဣဓ သဒ္ဓါဒီဟိ ဝိပဿနာသမ္ဘာရဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ဝိပဿနာပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာသမ္ဘာရော ဟီ’’တိအာဒိ။ ယုတ္တိံ အနပေက္ခိတွာပိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပေါရာဏာနံ အာဏာ’’တိ။

လောကုတ္တရဂုဏာနံ အန္တရာယကရန္တိ လောကုတ္တရဂုဏာနံ အဓိဂမဿ အန္တရာယကရံ။ သန္ဒိဋ္ဌိန္တိ သံ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိံ၊ ယံ ဝါ တံ ဝါ အတ္တနာ ယထာဂဟိတဒိဋ္ဌိန္တိ အတ္ထော။ သဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနတော ပရာမာသီ။ ဒဠှဂ္ဂါဟီတိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ထိရဂ္ဂါဟဂ္ဂါဟီ။ ပဋိနိဿဂ္ဂီတိ ပဋိနိဿဇ္ဇနကော။ ကုမ္မောဝါတိ ယထာ ကစ္ဆပေါ အတ္တနော ပါဒါဒိကေ အင်္ဂေ ကေနစိ ဃဋ္ဋိတော သဗ္ဗာနိ အင်္ဂါနိ အတ္တနော ကပါလေယေဝ သမောဒဟတိ၊ န ဗဟိ နီဟရတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ ‘‘န သုန္ဒရော တဝ ဂါဟော၊ ဆဍ္ဍေဟိ န’’န္တိ ဝုတ္တော တံ န ဝိဿဇ္ဇေတိ။ အန္တောယေဝ အတ္တနော ဟဒယေ ဧဝ ဌပေတွာ တံ ဝဒတိ။ ကုမ္ဘီလဂ္ဂါဟန္တိ သံသုမာရဂ္ဂါဟံ။ ဂဏှန္တီတိ ယထာ သံသုမာရာ ဂဟိတံ န ဝိဿဇ္ဇေန္တိ၊ ဧဝံ ဂဏှန္တိ။

၈၄။ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟီတိ အဝိဟိံသနာဒီဟိ စတုအဓိကစတ္တာလီသပ္ပကာရေဟိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အဝိဟိံသာ အာဒိတော ဝုတ္တာ? သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘာဝတော။ အဝိဟိံသာတိ ဟိ ကရုဏာယေတံ အဓိဝစနံ၊ သာ စ ဝိသေသတော သီလဿ မူလကာရဏံ ပရူပဃာတလက္ခဏာ ဒုဿီလျာ ဩရမာပနတော။ ယထာ ဟိ ပါဏာတိပါတော ပရူပဃာတလက္ခဏော၊ တထာ ပရေသံ သာပတေယျာဝဟရဏံ၊ သတ္တိပ္ပဟာရတောပိ ဓနဿာဝဟာရော ဂရုတရောတိ။ တထာ အဗြဟ္မစရိယံ ဂဗ္ဘဓာရဏာဒိဒုက္ခာဝဟနတော၊ ပရဒါရာတိက္ကမေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ပရေသံ ဝိသံဝါဒနဘေဒနမမ္မဃဋ္ဋနာနံ ပရူပဃာတဘာဝေါ ပါကဋော ဧဝ၊ သမ္ဖပ္ပလာပေါ အတ္ထဂ္ဂါဟာပနတော အနတ္ထုပ္ပာဒနတော၊ အဘိဇ္ဈာ အဒိန္နာဒါနာဒိဟေတုတော၊ ဗျာပါဒေါ ပါဏာတိပါတာဒိဟေတုတော၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗာနတ္ထဟေတုတော ပရူပဃာတလက္ခဏာ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဓမ္မိကပဋိညောပိ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ကရောတိ၊ ပရေ စ တတ္ထ နိယောဇေတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဣတရေ။ ဝိဟိံသလက္ခဏာ ဒုဿီလျာ ဩရမာ အဝိဟိံသလက္ခဏာ ဝိသေသတော သီလဿ ဗလဝကာရဏံ။ သီလပဒဋ္ဌာနော စ သမာဓိ၊ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ စ ပညာတိ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘူတာ အဝိဟိံသာ။ အပိစ ဥဠာရဇ္ဈာသယာနံ နိသမ္မကာရီနံ ဓီရာနံ ဥတ္တမပုရိသာနံ သီလံ ဝိယ သမာဓိပညာပိ ပရေသံ ဟိတသုခါဝဟာဝ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဧဝမ္ပိ ကရုဏာ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလန္တိ သာ အာဒိတော ဝုတ္တာ။

တတော ပရံ ဝိသေသတော ‘‘အဝိဟိံသာသမုဋ္ဌာနာ ဣမေ ဓမ္မာ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ကုသလကမ္မပထဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တတော ဣဒံ ဂုဏာနံ မူလဘူတံ သီလံ၊ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌိတေန ဣမေ ဓမ္မာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌ သမ္မတ္တာ ဂဟိတာ။ တေသံ ဝိသောဓနာယ ပဋိပန္နဿ အာဒိတော ဧဝံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ နီဝရဏဝိဝေကော ဂဟိတော၊ အာဒိတော နီဝရဏဒွယဿ အဂ္ဂဟဏေ ဂဟိတာဂဟိတကာရဏံ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တမေဝ။ ကောဓဿ ပန ဗျာပါဒတော ဘေဒေါ ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဓာဒိပ္ပဟာနေန စေတ္ထ သလ္လေခသိဒ္ဓီတိ ဒဿနတ္ထံ တတော ဥပက္ကိလေသဝိသုဒ္ဓိ ဂဟိတာ။ သာ စ သုဗ္ဗစကလျာဏမိတ္တအပ္ပမတ္တတာဟိ သိဇ္ဈတီတိ ဒဿနတ္ထံ ပကိဏ္ဏကာ ဂဟိတာ။ သမ္ပန္နသောဝစဿတာဒိဂုဏဿ ဣမေ ဓမ္မာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဝိပဿနံ ပရိဗြူဟေတွာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ သဒ္ဓမ္မာ ဂဟိတာ။ ဧဝံဘူတဿ အယံ မိစ္ဆာဂါဟော လောကုတ္တရဂုဏာဓိဂမဿ အန္တရာယကရော၊ တသ္မာ သော ဒူရတော ဝဇ္ဇေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂံ အဓိဂစ္ဆန္တော သလ္လေခံ မတ္ထကံ ပါပေတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတေသံ စတုစတ္တာလီသာယ သလ္လေခါကာရာနံ ဂဟဏပယောဇနံ အနုပုဗ္ဗီ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပယောဂတော သလ္လေခပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တာနံ စိတ္တုပ္ပာဒေါပိ ဗဟူပကာရောတိ အာဟ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒဿပိ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတု’’န္တိ။

ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ အဝိဟိံသာဒီသု ယထာဝုတ္တအနဝဇ္ဇဓမ္မေသု။ အနုဝိဓိယနာတိ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ကာယဝါစာဟိ အနုဝိဓာနာ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ အဝိဟိံသာဒိဓမ္မာနံ၊ တေသံ ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ပဝတ္တဓမ္မာနံ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တဓမ္မံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သရဏဂမနံ ဝါစာယ ဝိညာပေတုံ အသက္ကောန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာယေန ဝါ’’တိ။ ‘‘သီလံ ကာယေန သမာဒိယတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ တထာ တထာ ပဝတ္တသလ္လဟုကကာမာဝစရကုသလစိတ္တုပ္ပတ္တိံ ဥပါဒါယ တထာရူပကုသလကာယဝစီကမ္မာနံ ဗဟူပကာရတာ ဝုတ္တာတိ န သဘာဝတော စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဗဟူပကာရတံ ဉာယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၈၅။ ဟိတာဓိဂမာယာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဟိတသမ္ပတ္တိယာ၊ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဧဝ ဝါ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ဧကန္တဟိတတ္တာ ဟိတော နာမ။ ပရိဝဇ္ဇနဝသေန ကမနံ ပဝတ္တိ ပရိက္ကမနန္တိ အာဟ ‘‘ပရိက္ကမနာယ ပရိဝဇ္ဇနတ္ထာယာ’’တိ။ သမ္မာဒဿနုပါယသံဝိဓာနေန အဝိဟိံသာ ပဋိယတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ သုခေနေဝါတိ အကိစ္ဆေနေဝ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေနာတိ ဧတေနေဝ အဝိဟိံသာပဒေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ။ သဗ္ဗပဒါနီတိ သေသာနိ တေစတ္တာလီသ ပဒါနိ။

၈၆။ အကုသလာ ပဋိသန္ဓိအဇနကာ နာမ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဓမ္မာ အညေပိ ပဝတ္တိဝိပါကမတ္တဒါယိနော၊ ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကဇနကာ၊ ပစ္စယဝေကလ္လေန ဝိပစ္စိတုံ အလဒ္ဓါကာသာ အဟောသိကမ္မာဒယော ဝါ အဇနကာ။ ဇာတိဝသေနာတိ အကုသလဇာတိဝသေန။ အဓောဘာဂင်္ဂမနီယာတိ အပါယဂမနီယာ။ ဧဝံနာမာတိ နာမဂ္ဂဟဏေန သဘာဝံ ဥပလက္ခေတိ သတိ ပစ္စယသမဝါယေ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကကာလေ အနိဋ္ဌာကန္တဝိပါကတ္တာ’’တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ကုသလပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော၊ ဣဓ ပဋိသန္ဓိအဇနကာ အဘိညာသဟဂတဓမ္မာ၊ သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ သဗ္ဗေ အကုသလာတိ ဧတ္ထ ဝိဟိံသမေကံ ဌပေတွာ ဣတရေ သဗ္ဗေ အကုသလာ ဥပမာဘူတာ။ ဝိဟိံသာ ဟိ ဥပမေယျံ။ သဗ္ဗေ ကုသလာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေနေဝ ဥပါယေနာတိ ယထာ ဝိဟိံသာနံ ဥပမေယျတာ၊ တဒဝသေသာနံ ကုသလာကုသလာနံ ဥပမာဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဣမိနာ နယေန အကုသလံ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလေန ဣတရေန၊ ကုသလဉ္စ ပါဏာတိပါတာပဋိဝိရတိအာဒိကုသလေန ဣတရေန ဥပမေတဗ္ဗံ။

၈၇။ ပရိနိဗ္ဗာပနေတိ ကိလေသပရိဠာဟဝူပသမနေ။ ပရိတော လိမ္ပနဋ္ဌေန ပလိပံ ဝုစ္စတိ မဟာကဒ္ဒမံ၊ တံ ပန ဧကန္တတော ဂမ္ဘီရမ္ပိ ဟောတီတိ ‘‘ဂမ္ဘီရကဒ္ဒမေ နိမုဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပလိပံ ဝိယ ပလိပန္တိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ဝုစ္စန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေန ဥပမောပမေယျသံသန္ဒနနယေန ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ တံ ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ နာမ ဟတ္ထဿ ဝါ ပါဒဿ ဝါ အပလိပန္နဘာဝေါ၊ သော ပန နတ္ထိ။ ဧသ နယော ဥပမေယျေပိ။

တတ္ထ သိယာ ကဿစိ ပရိဝိတက္ကော ‘‘ဘဂဝတော ဒေသနာနုဘာဝေန ဘိက္ခုအာဒယော ကထေန္တီ’’တိ။ ‘‘ဘဂဝါယေဝ ဟိ တတ္ထ ဥဒ္ဓရတီ’’တိ ဝတွာ ဥပမာယ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ရညော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုထုဇ္ဇနာ တာဝတိဋ္ဌန္တု၊ သာဝကသိခါပ္ပတ္တဝိသေသာနမ္ပိ အရိယာနံ ဒေသနာ သတ္ထုယေဝ ဒေသနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ တေဟိ ဒေသိတသုတ္တာနိ ဗုဒ္ဓဝစနမေဝ၊ တေသံ ဒေသနာယ လဒ္ဓဝိသေသာပိ အရိယာ ဗုဒ္ဓပုတ္တာယေဝါတိ။

အနိဗ္ဗိသတာယာတိ အနိဗ္ဗိသေဝနတာယ။ အသိက္ခိတဝိနယတာယာတိ ပဉ္စန္နံ ဝိနယာနံ သာဒရံ အသိက္ခိတဘာဝေန။ တေ ပန ဝိနယာ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ သိက္ခာပနေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တိဿော သိက္ခာ သိက္ခာပေဿတီ’’တိ။ ကိံ ပန တန္တိ? ‘‘ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ကိံ ပန ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘အပလိပပလိပန္နတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ယသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘သော ဝတ စုန္ဒာ’’တိအာဒိနာ သာမညတ္ထံ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ ဝိသေသတ္ထော ဥပမေယျဘာဝေန ဝုတ္တော၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ‘‘ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ သာဓာရဏတော ဝတွာ ပုန အသာဓာရဏတော ဝိဝရန္တော ‘‘ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရဿ ဝိဟိံသာစေတနံ နိဗ္ဗာပေဿတီတိ ဣဒံ ယော အဝိဟိံသာသင်္ခါတံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တော ဓမ္မဒေသနာယ ပရော အဝိဟိံသကော ဟောတိ၊ တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာဒေသနဉှိ တဿ ဝစနန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ယာ ဧသာ ဝိဟိံသကဿာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ဝိဟိံသကဿ မိစ္ဆာပဋိပဇ္ဇန္တဿ။ ဝိဟိံသာပဟာနာယ မဂ္ဂံ ဘာဝယတောတိအာဒိနာ အတ္တနော ဧဝ အဝိဟိံသာယ ဝိဟိံသာပရိနိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တနမာဟ။ တေနာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘ပါဏာတိပါတိဿာ’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု တေစတ္တာလီသာယ ပဒေသု။

၈၈။ ဧဝန္တိ ဒေသိတာကာရပရာမသနံ။ တဿာတိ သလ္လေခဿ။ ‘‘အတ္ထိ ခွေသ ဗြာဟ္မဏ၊ ပရိယာယော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၃-၁၀) ဝိယ ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သလ္လေခကာရဏ’’န္တိ။ တေသံ ဝသေနာတိ သလ္လေခါနံ ဝသေန။ မေတ္တာယ ဥပသံဟရဏဝသေန ဟိတံ ဧသန္တေန။ ကရုဏာယ ဝသေန အနုကမ္ပမာနေန။ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ပရိတော ဂဟေတွာ၊ ပရိတွာတိ အတ္ထော။ ပရိစ္စာတိ ပရိတော ဣတွာ၊ သမန္တတော ဖရိတွာ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထာတိ ‘‘ဈာယထာ’’တိ ဝုတ္တသမထဝိပဿနာနံ အညာဏေန၊ အညေန ဝါ ကေနစိ ပမာဒကာရဏေန မာ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိတ္ထ။ နိယျာနိကသာသနေ ဟိ အကတ္တဗ္ဗကရဏမ္ပိ ပမာဒေါတိ။ ဝိပတ္တိကာလေတိ သတ္တအသပ္ပာယာဒိဝိပတ္တိယုတ္တကာလေ။ ယထာဝုတ္တာ ပဉ္စ ပရိယာယာ အညေပိ သဗ္ဗေ သာသနဂုဏာ ဣဓေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘ဈာယထ၊ မာ ပမာဒတ္ထာတိ တုမှာကံ အနုသာသနီ’’တိ။

သလ္လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၉။ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ ဧဝါတိ အဝဓာရဏေန ဣတရာ စတဿော ပုစ္ဆာ နိဝတ္တေတိ ဣတရာသံ အသမ္ဘဝတော၊ တတ္ထ ယထာပုစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ဝိဿဇ္ဇနတော စ ‘‘အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ယာထာဝတော အဇာနန္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ ဗာဟိရကတာပသာဒယော အတ္တနော သမာနသီလေ ဌိတံ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဝဒန္တိ။ အနုဿဝါဒိဝသေနာပီတိ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိဝသေနပိ။ ယထာသမင်္ဂိတာကာရဿ အတ္ထဿ ဧဝမေတန္တိ နိဇ္ဈာနက္ခမာပနတော ဧကန္တတော ယာထာဝဂ္ဂါဟော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တပစ္စက္ခေနပီ’’တိ၊ ယာထာဝတော လက္ခဏဿ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ အတ္တနော ပစ္စက္ခဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဗဟုန္နံ ဝစနံ ဥပါဒါယာတိ ဣမိနာ သာသနေ လောကေ စ နိရုဠှတာယ အယံ အာမေဍိတပယောဂေါတိ သာသနဿ နိရုဠှတာယ စ သမ္ပသာဒံ ဥပါဒါယပိ တဒုဘယိကော အာမေဍိတပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္ထန္တိ ဝစနတ္ထံ။ လက္ခဏန္တိ သဘာဝံ။ ဥပါဒါယာတိ ဂဟေတွာ။ သောဘနာယာတိ သုန္ဒရာယ။ ပသတ္ထာယာတိ ပသံသာယ။ တေသု ပုရိမေန ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝါဝဗောဓသင်္ခါတံ သမ္မာဒိဋ္ဌိသဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေန ဟိ သာ သဗ္ဗဓမ္မေ အဘိဘဝိတွာ သောဘတိ။ ဒုတိယေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ပရိဏာယိကဘာဝံ။ တေန ဟိ သာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဉာဏမယေ ဝိယ တံသမင်္ဂိနဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ဉာဏပိဏ္ဍံ ဝိယ ကရောတိ၊ တဿ ‘‘ပဏ္ဍိတော နိပုဏော ဆေကော ဝိညူ ဝိဘာဝီ’’တိအာဒိနာ ဒိသာသု ပသံသာ ပတ္ထရတိ။

ကမ္မဿကတာဉာဏန္တိ ကမ္မံ သကော ဧတဿာတိ ကမ္မဿကော၊ တဿ ဘာဝေါ ကမ္မဿကတာ၊ တတ္ထ ဉာဏံ ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ သတ္တာနံ သကံ၊ ဣဒံ နော သက’’န္တိ ဧဝံ ဇာနနဉာဏံ။ သစ္စာနုလောမိကဉာဏန္တိ အရိယသစ္စာနံ ပဋိဝေဓဿ အနုလောမတော သစ္စာနုလောမိကံ ဉာဏံ၊ ဝိပဿနာဉာဏံ။ နော သစ္စာနုလောမိကာယာတိ ဗာဟိရကော သစ္စာနုလောမိကာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ နော သမ္မာဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တဿ အဘာဝတော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အတ္တဒိဋ္ဌိပရာမာသကတ္တာ’’တိ။ ကမ္မဿ ကတာဒိဋ္ဌိ ပန ဗာဟိရကဿ အတ္တဒိဋ္ဌိံ အနုရုဇ္ဈန္တီ ပဝတ္တတိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တိတော။ သာသနိကော ဒွီဟိပီတိ သာသနိကော ပုထုဇ္ဇနော ကမ္မဿကတာဉာဏာဒီဟိ ဒွီဟိပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဩက္ကန္တသမ္မတ္တနိယာမတ္တာ ‘‘သေက္ခော နိယတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသေက္ခာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တီသုပိ ပုဂ္ဂလေသု သေက္ခော ဣဓ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိယတာယ နိယျာနိကာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အန္တဒွယန္တိ ‘‘သဿတံ၊ ဥစ္ဆေဒံ၊ ကာမသုခံ၊ အတ္တကိလမထ’’န္တိ ဧတံ အန္တဒွယံ။ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနန္တဒွယဿ အနုပဂမနံ အတ္ထသိဒ္ဓမေဝ။ ဥဇုဘာဝေနာတိ ဥဇုသဘာဝေန မဂ္ဂေန၊ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မေ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန သတ္ထရိ သင်္ဃေ စ ပသာဒေါပိ ဂဟိတောယေဝ ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တော တဒဝိနာဘာဝတော။ ယသ္မာ ဧသ နိယတာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အဓိပ္ပေတော၊ တဉ္စ ဝဋ္ဋတော နိယျာနံ ဝိဝဋ္ဋာဓိဂမေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာဂတော ဣမံ သဒ္ဓမ္မ’’န္တိ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သန္တော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနော ဓမ္မောတိ ကတွာ သဒ္ဓမ္မောတိ ဣမံ ဖလေဟိ အသာဓာရဏေန ပရိယာယေန ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တယိဒမဿ အာဂမံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယော၊ သော စ ပဟာနာဘိသမယာဒီဟိ သဟေဝ ဣဓ ဣဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂဟနာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂဟနာနိ ဝိနိဗ္ဗေဌေန္တော သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟန္တောတိ ပဒဒွယေန ပန ပဟာနာဘိသမယမာဟ၊ ဇာတိသံသာရာ နိက္ခမန္တောတိ ဣမိနာ ပရိညာဘိသမယံ။ သမတိက္ကမတ္ထော ဟိ ပရိညတ္ထော။ ပဋိပတ္တိံ ပရိနိဋ္ဌပေန္တောတိ ဣမိနာ ဘာဝနာဘိသမယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကာလပရိစ္ဆေဒဝစနန္တိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ ကာလော ဧဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ၊ ယော သော အကုသလပဇာနနာဒိနာ ပရိစ္ဆိန္နော မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနကာလော မဂ္ဂက္ခဏော၊ တဿ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မိံ ကာလေ’’တိ။ အကုသလဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန ဝက္ခမာနံ အကုသလမူလာဒိံ သမုစ္စိနောတိ။ ဒသာကုသလကမ္မပထန္တိ ကုတောယံ ဝိသေသော၊ ယာဝတာ အနိဒ္ဓါရိတဝိသေသံ အကုသလံ ဂဟိတန္တိ? န သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော။ ကိံ ဝါ ဣမာယ ယုတ္တိစိန္တာယ၊ ယသ္မာ ပဌမဝါရေန ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒေသိတဿ အတ္ထဿ ဝိတ္ထာရဒေသနာ ဒုတိယဝါရော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကတမံ ပနာဝုသော’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ လောကုတ္တရာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ နိရောဓာရမ္မဏာယ ပဇာနနာယ မဂ္ဂပညာယ ကိစ္စဝသေန သမ္မောဟတော ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဒသအကုသလကမ္မပထံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ‘‘အကုသလံ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ တဿာတိ အကုသလကမ္မပထသင်္ခါတဿ ဒုက္ခဿ။ တေနေဝ ပကာရေနာတိ ‘‘နိရောဓာရမ္မဏာယ ပဇာနနာယ ကိစ္စဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။

ကုသလန္တိ ဧတ္ထာယံ ဝစနတ္ထော – ကုစ္ဆိတေ ပါပဓမ္မေ သလယတိ စလယတိ ကမ္ပေတီတိ ကုသလံ၊ ကုစ္ဆိတေန ဝါ အာကာရေန သယန္တီတိ ကုသာ၊ ပါပကာ ဓမ္မာ။ တေ ကုသေ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာနတော တနုကရဏတော ဉာဏံ ကုသံ နာမ၊ တေန လာတဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ကုသလံ။ ယထာ ဝါ ကုသော ဥဘယဘာဂဂတံ ဟတ္ထပဒေသံ လုနာတိ၊ ဧဝမိဒံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဝသေန ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသပက္ခံ လုနာတိ ဆိန္ဒတိ၊ တသ္မာ ကုသော ဝိယ လုနာတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သလနတော သံဝရဏတော ကုသလံ။ ကုသလဓမ္မဝသေန ဟိ အကုသလာ မနစ္ဆဋ္ဌေသု ဒွါရေသု အပ္ပဝတ္တိယာ သံဝုတာ ဟောန္တိ။ ကုစ္ဆိတေ ဝါ ပါပဓမ္မေ သလယတိ ဂမေတိ အပနေတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ ပါဏာတိပါတာဒီနံ သာနတော နိသာနတော တေဇနတော ကုသာ၊ ဒေါသလောဘာဒယော။ သာဒီနဝဝသေန စေတနာယ တိက္ခဘာဝပ္ပတ္တိယာ ပါဏာတိပါတာဒီနံ မဟာသာဝဇ္ဇတာ။ တေ ကုသေ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာနတော အန္တကရဏတော ဝိနာသနတော ကုသာနိ၊ ပုညကိရိယဝသေန ပဝတ္တာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ တေဟိ လာတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ကုသလံ။ ‘‘ကု’’ဣတိ ဝါ ဘူမိ ဝုစ္စတိ၊ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန တံသဒိသဿ အတ္တနော နိဿယဘူတဿ ရူပါရူပပဗန္ဓဿ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ အနုဒဟေန ဝိနာသနတော ကုံ သသန္တီတိ ကုသာ၊ ရာဂါဒယော။ တေ ဝိယ အတ္တနော နိဿယဿ လဝနတော ဆိန္ဒနတော ကုသလံ။ ပယောဂသမ္ပာဒိတာ ဟိ ကုသလဓမ္မာ အစ္စန္တမေဝ ရူပါရူပဓမ္မေ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ။ ကုသလဿ မူလန္တိ ကုသလမူလံ၊ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနေန ကုသလဿ ပတိဋ္ဌာ နိဒါနန္တိ အတ္ထော။ အကုသလမူလန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

အကုသလန္တိ ပန န ကုသလံ အကုသလံ၊ ကုသလဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဝသေန အကုသလန္တိ ပဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ အာရောဂျာနဝဇ္ဇသုခဝိပါကကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလံ ဝုစ္စတီတိ။ ယထာ ယံ ဓမ္မဇာတံ န အရောဂံ န အဝဇ္ဇံ န သုခဝိပါကံ န စ ကောသလ္လသမ္ဘူတံ၊ တံ အကုသလန္တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ယံ န ကုစ္ဆိတာနံ သလနသဘာဝံ၊ န ကုသေန၊ ကုသေဟိ ဝါ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ၊ န စ ကုသော ဝိယ လဝနကံ၊ တံ အကုသလံ နာမာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝတ္ထုပဇာနနာတိ ဒုက္ခာဒိဝတ္ထုနော ပဇာနနာ ပဋိဝေဓော။ တထာ ဗုဇ္ဈနကပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အာဟ ‘‘အကုသလာဒိပဇာနနေနာပီ’’တိ။ တေနေဝ စ သံခိတ္တေန ဒေသနာ ပဝတ္တာ။ ဘာဝနာမနသိကာရော ပန ‘‘သဗ္ဗံ ဘိက္ခဝေ အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃) ဝစနတော အနဝသေသတော ရူပါရူပဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂဟဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနာယေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မနသိကာရပဋိဝေဓောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တဝိပဿနာမနသိကာရော အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော စ။ ကဿစိ အကောပနတော ဝိတ္ထာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ ဝိပဿနံ အနုယုဉ္ဇန္တာ မဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာပိ ဝိတ္ထာရနယေနေဝ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ အတ္ထော ဝိသုဒ္ဓိက္ကမဿ အဘာဝတော။

ဘိက္ခူတိ မဟာဝိဟာရေ ဓမ္မသင်္ဂီတိဝသေန ပဉ္စနိကာယမဏ္ဍလေ နိသိန္နဘိက္ခူ။ ထေရောတိ တတ္ထ သင်္ဃတ္ထေရောတိ ဝဒန္တိ။ ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ပန မဟာသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဿ အန္တေဝါသိကဘိက္ခူ သန္ဓာယ ‘‘အာဟံသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ထေရောတိ ပန မဟာသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရော။ သော ဟိ ဣမသ္မိံ မဇ္ဈိမနိကာယေ တံ တံ ဝိနိစ္ဆယံ ကထေသိ။ ရာသိတောတိ ပိဏ္ဍတော၊ ဧကဇ္ဈန္တိ အတ္ထော။

အကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ

အကောသလ္လပ္ပဝတ္တိယာတိ ကောသလ္လပဋိပက္ခတော အကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ အညာဏံ၊ တတော ပဝတ္တနတော၊ အကောသလ္လသမ္ဘူတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဉာဏပဋိပက္ခော အညာဏံ မိတ္တပဋိပက္ခော အမိတ္တော ဝိယ ကုသလပဋိပက္ခော အကုသလံ ကုသလေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ၊ န ပန ကုသလာနံ ပဟာယတတ္တာ။ ကုသလမေဝ ဟိ ပယောဂသမ္ပာဒိတံ အကုသလံ ပဇဟတိ။ သဟ အဝဇ္ဇေဟိ လောဘာဒီဟိ ဝတ္တတီတိ သာဝဇ္ဇံ။ ဒုက္ခော အနိဋ္ဌော စတုက္ခန္ဓ-သင်္ခါတော ဝိပါကော ဧတဿာတိ ဒုက္ခဝိပါကံ။ တတ္ထ သာဝဇ္ဇဝစနေန အကုသလာနံ ပဝတ္တိဒုက္ခတံ ဒဿေတိ၊ ဒုက္ခဝိပါကဝစနေန ဝိပါကဒုက္ခတံ။ ပုရိမဉှိ ပဝတ္တိသမ္ဘဝဝသေန အကုသလဿ လက္ခဏဝစနံ၊ ပစ္ဆိမံ တာလန္တရေ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာဝသေန။ တထာ ပုရိမေန အကုသလဿ အဝိသုဒ္ဓသဘာဝတံ ဒဿေတိ၊ ပစ္ဆိမေန အဝိသုဒ္ဓဝိပါကတံ။ ပုရိမေန အကုသလံ ကုသလသဘာဝတော နိဝတ္တေတိ၊ ပစ္ဆိမေန အဗျာကတသဘာဝတော သဝိပါကတ္တဒီပကတ္တာ ပစ္ဆိမဿ။ ပုရိမေန ဝါ အဝဇ္ဇဝန္တတာဒဿနတော ကိစ္စဋ္ဌေန ရသေန အနတ္ထဇနနရသတံ ဒဿေတိ၊ ပစ္ဆိမေန သမ္ပတ္တိအတ္ထေန အနိဋ္ဌဝိပါကရသတံ။ ပုရိမေန စ ဥပဋ္ဌာနာကာရဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနေန သံကိလေသပစ္စုပဋ္ဌာနတံ၊ ပစ္ဆိမေန ဖလဋ္ဌေန ဒုက္ခဝိပါကပစ္စုပဋ္ဌာနတံ။ ပုရိမေန စ အယောနိသောမနသိကာရံ အကုသလဿ ပဒဋ္ဌာနံ ပကာသေတိ။ တတော ဟိ တံ သာဝဇ္ဇံ ဇာတံ၊ ပစ္ဆိမေန အကုသလဿ အညေသံ ပဒဋ္ဌာနဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ တဉှိ ဒုက္ခဝိပါကဿ ကာရဏန္တိ။ သံကိလိဋ္ဌန္တိ သံကိလေသေဟိ သမန္နာဂတံ၊ ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ဝိဗာဓိတံ၊ ဥပတာပိတံ ဝါ တေဟိ ဝိဒူသိတံ မလီနကတဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စဿ ဒုက္ခဝိပါကတဉ္စာတိ အတ္ထေ ဣဒဉ္စ ဒုက္ခဝိပါကတံ အပစ္စက္ခတာယ အသဒ္ဒဟန္တာနံ ပစ္စက္ခတော အာဒီနဝဒဿနေန သံဝေဇနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သာဓာရဏာ သဗ္ဗဿပိ အကုသလဿ။

သရသေနေဝ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁) ပတနသဘာဝဿ အန္တရာ ဧဝ အတီဝ ပါတနံ အတိပါတော၊ သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ သီဃံ ပါတနန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမ္မဝါ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ အတိပါတော။ ပယောဂဝတ္ထုမဟန္တတာဒီဟိ မဟာသာဝဇ္ဇတာ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ စေတနာယ ဗလဝဘာဝတော။ ဧကဿ ဟိ ပယောဂဿ သဟသာ နိပ္ဖာဒနဝသေန သကိစ္စသာဓိကာယ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ စ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဝသေန ပယောဂဿ မဟန္တဘာဝေါ။ သတိပိ ကဒါစိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ပါဏေ ပယောဂဿ သမဘာဝေ မဟန္တံ ဟနန္တဿ စေတနာ တိဗ္ဗာကာရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္ထုဿ မဟန္တဘာဝေါ။ ဣတိ ဥဘယမ္ပေတံ စေတနာယ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ။ ယထာဝုတ္တပစ္စယပရိယာယေပိ တံတံပစ္စယေဟိ စေတနာယ ဗလဝတာယ ဧဝ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပယောဂဝတ္ထုအာဒိပစ္စယာနဉှိ အမဟတ္တေပိ ဟန္တဗ္ဗဿ ဂုဏဝန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇတာ၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ စ ဝတ္ထုဿ မဟတ္တာမဟတ္တေသု ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနံ ဒွိန္နဉ္စ မုဒုတာယ တိဗ္ဗတာယ စ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ မဟာသာဝဇ္ဇတာပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပါဏော ပါဏသညိတာ ဝဓကစိတ္တဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂိယာပိ ဟောန္တိ၊ ဥပက္ကမော ဝဓကစေတနာသမုဋ္ဌာပိတော။ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ ဟိ ပါဏာတိပါတစေတနာတိ သာ ပဉ္စသမ္ဘာရဝိနိမုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အယဉ္စ ဝိစာရော အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိဇ္ဈနပဟရဏာဒိဝသေန သဟတ္ထေနနိဗ္ဗတ္တော သာဟတ္ထိကော၊ အာဏာပနဝသေန ပဝတ္တော အာဏတ္တိကော၊ ဥသုသတ္တိယန္တပါသာဏာဒိနိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တော နိဿဂ္ဂိယော၊ အဒုဟလသဇ္ဇနာဒိဝသေန ပဝတ္တော ထာဝရော၊ အာထဗ္ဗဏိကာဒီနံ ဝိယ မန္တပရိဇပ္ပနဝသေန ပဝတ္တော ဝိဇ္ဇာမယော၊ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိမယော ဣဒ္ဓိမယော ဒါဌာကောဋနာဒီနိ ဝိယ။

ယဒိ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရေန ပရိဂ္ဂဟိတံ အဒိန္နံ၊ ဥတ္တာနသေယျကဒါရကသန္တကေ ကထံ တဿ ပရိဂ္ဂဟသညာယ ဧဝ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ပရော’’တိအာဒိ။ ပရော နာမ ဝိညူ ဝါ အဝိညူ ဝါ အတ္ထိ တဿ ဝတ္ထုဿ သာမိကော။ အဝိညူပိ ဟိ ဝိညုကာလေ ယထာကာမံ ကရောန္တော အဒဏ္ဍာရဟောတိ။ မန္တပရိဇပ္ပနေန ပရသန္တကဟရဏံ ဝိဇ္ဇာမယော၊ ဝိနာ မန္တေန ပရသန္တကဿ ကာယဝစီပယောဂေဟိ ပရိကဍ္ဎနံ တာဒိသေနိဒ္ဓိဝသေန ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂေါတိ အဒိန္နာဒါနေ ဆ ပယောဂါ သာဟတ္ထိကာဒယော ဝုတ္တာ။ ယထာနုရူပန္တိ ဧတ္ထ သာဟတ္ထိကော တာဝ ပဉ္စန္နမ္ပိ အဝဟာရာနံ ဝသေန ပဝတ္တတိ၊ တထာ အာဏတ္တိယော နိဿဂ္ဂိယော စ။ ထာဝရော ထေယျာဝဟာရပသယှာဝဟာရပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရဝသေန။ တထာ သေသာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မေထုနသမာစာရေသူတိ သဒါရာသန္တောသ-ပရဒါရဂမနဝသေန ဒုဝိဓေသု မေထုနသမာစာရေသု။ အယမေဝဟိ ဘေဒေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ဂေါတ္တရက္ခိတာ သဂေါတ္တေဟိ ရက္ခိတာ။ ဓမ္မရက္ခိတာ သဟဓမ္မိကေဟိ ရက္ခိတာ။ သာရက္ခာ သသာမိကာ။ ယဿာ ဂမနေ ရညာ ဒဏ္ဍော ဌပိတော၊ သာ သပရိဒဏ္ဍာ။ ဘရိယဘာဝတ္ထံ ဓနေန ကီတာ ဓနက္ကီတာ။ ဆန္ဒေန ဝသန္တီ ဆန္ဒဝါသိနီ။ ဘောဂတ္ထံ ဝသန္တီ ဘောဂဝါသိနီ။ ပဋတ္ထံ ဝသန္တီ ပဋဝါသိနီ။ ဥဒကပတ္တံ အာမသိတွာ ဂဟိတာ ဩဒပတ္တကိနီ။ စုမ္ဗဋကံ အပနေတွာ ဂဟိတာ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ။ ကရမရာနီတာ ဓဇာဟတာ။ တင်္ခဏိကာ မုဟုတ္တိကာ။ အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမေ မိစ္ဆာစာရော မဟာသာဝဇ္ဇော၊ န တထာ ဒွိန္နံ သမာနဆန္ဒတာယ။ အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမနေ သတိပိ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနေ ပုရိမုပ္ပန္နသေဝနာဘိသန္ဓိပယောဂါဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န ဟောတိ အဘိဘုယျမာနဿာတိ ဝဒန္တိ။ သေဝနာစိတ္တေ သတိ ပယောဂါဘာဝေါ အပ္ပမာဏံ ယေဘုယျေန ဣတ္ထိယာ သေဝနာပယောဂဿ အဘာဝတော။ တထာ သတိ ပုရေတရံ သေဝနာစိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေပိ တဿာ မိစ္ဆာစာရော န သိယာ၊ တထာ ပုရိသဿပိ သေဝနာပယောဂါဘာဝေတိ၊ တသ္မာ အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတဿ ဝသေန တယော၊ ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတဿ ဝသေန တယောတိ သဗ္ဗေပိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရော သမ္ဘာရာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အတ္ထဘဉ္ဇကောတိ ကမ္မပထဝသေန ဝုတ္တံ။ ကမ္မပထကထာ ဟေသာတိ။ အဿာတိ ဝိသံဝါဒကဿ။ မုသာ ဝဒတိ ဧတေနာတိ စေတနာ မုသာဝါဒေါ၊ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အတထာကာရေန ဝတ္ထုနော ဝိညာပနပယောဂေါ မုသာ၊ တံသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာမုသာဝါဒေါတိ ဝုတ္တတ္တာ တတော အညထာ ဝတ္တုံ ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယာတိအာဒိ မုသာဝါဒသာမညေန ဝုတ္တံ။ ဟသာဓိပ္ပာယေနပိ ဝိသံဝါဒနပုရက္ခာရဿ မုသာဝါဒေါ။ ပရဿာတိ ဝိသံဝါဒနဝသေန ဝိညာပေတဗ္ဗဿ။ သောတိ မုသာဝါဒပယောဂေါ။

သုညဘာဝန္တိ ပီတိဝိရဟိတတာယ ရိတ္တဘာဝံ။ ဖရုသသဒ္ဒတာယ နေဝ ကဏ္ဏသုခါ။ အတ္ထဝိပန္နတာယ န ဟဒယသုခါ။ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿာတိ ဒေါသေန၊ လောဘေန ဝါ ဒူသိတစိတ္တဿ။

ဧကန္တဖရုသာ စေတနာတိ ဧတေန ဒုဋ္ဌစိတ္တတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ၊ ဒုဋ္ဌစိတ္တတာ စဿ အမရဏာဓိပ္ပာယဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သတိ ဟိ မရဏာဓိပ္ပာယေ အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ တဒဘာဝေ ပါဏာတိပါတဗျာပါဒါ သိယုန္တိ။ ယံ ပဋိစ္စ ဖရုသဝါစာ ပယုဇ္ဇတိ၊ တဿ သမ္မုခါဝ သီသံ ဧတိ။ ပရမ္မုခါပိ သီသံ ဧတိ ဧဝါတိ အပရေ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော သိယာ – သမ္မုခါ ပယောဂေ အဂါရဝါဒီနံ ဗလဝဘာဝတော သိယာ စေတနာ ဗလဝတီ၊ ပရဿ စ တဒတ္ထဝိညာပနံ၊ န တထာ အသမ္မုခါတိ။ ယထာ စ အက္ကောသိတေ မတေ အာဠဟနေ ကတာ ခမာပနာ ဥပဝါဒန္တရာယံ နိဝတ္တေတိ၊ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ပယုတ္တာ ဖရုသဝါစာ ဟောတိယေဝါတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ တဿာတိ ဧကန္တဖရုသစေတနာယ ဧဝ ဖရုသဝါစာဘာဝဿ အာဝိဘာဝတ္ထံ။ မမ္မစ္ဆေဒကော သဝနဖရုသတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တသဏှာတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ ကမ္မပထာ’ပ္ပတ္တတ္တာ၊ ကမ္မဘာဝံ ပန န သက္ကာ ဝါရေတုံ။ ဧဝံ အနွယဝသေန စေတနာဖရုသတာယ ဖရုသဝါစံ သာဓေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဗျတိရေကဝသေန သာဓေတုံ ‘‘ဝစနသဏှတာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧသာတိ ဖရုသဝါစာ။ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ ဣတရာ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တထာ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဘေဒေဟိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသံ။

အာသေဝနံ ဗဟုလီကရဏံ။ ယံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တိတော၊ တေန အဂ္ဂဟိတေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ ဂဟိတေ မဟာသာဝဇ္ဇော ကမ္မပထပ္ပတ္တိတော။ ယော ကောစိ ပန သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဒွီဟိ သမ္ဘာရေဟိ သိဇ္ဈတိ။ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေနပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အတ္တနော ပရိဏာမနံ စိတ္တေနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟိတသုခံ ဗျာပါဒယတီတိ ယော တံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တဿ ဟိတသုခံ ဝိနာသေတိ။ အဟော ဝတာတိ ဣမိနာ အစ္စန္တဝိနာသစိန္တနံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ဟိဿ ဒါရုဏပဝတ္တိယာ ကမ္မပထပ္ပတ္တိ။ ယထာဘုစ္စဂဟဏာဘာဝေနာတိ ယာထာဝဂ္ဂါဟဿ အဘာဝေန အနိစ္စာဒိသဘာဝဿ နိစ္စာဒိတော ဂဟဏေန။ မိစ္ဆာ ပဿတီတိ ဝိတထံ ပဿတိ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဝိယာတိ ဣမိနာ အာသေဝနဿ မန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇတံ၊ မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇတံ ဒဿေတိ။ ဂဟိတာကာရဝိပရီတတာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတာကာရဿ ဝိပရီတဘာဝေါ။ ဝတ္ထုနောတိ တဿာ အယထာဘူတသဘာဝမာဟ။ တထာဘာဝေနာတိ ဂဟိတာကာရေနေဝ တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ၊ တဿ ဝါ ဝတ္ထုနော ဥပဋ္ဌာနံ ဧဝမေတံ၊ န ဣတော အညထာတိ။

ဓမ္မတောတိ သဘာဝတော။ ကောဋ္ဌာသတောတိ ဖဿပဉ္စမကာဒီသု စိတ္တင်္ဂကောဋ္ဌာသေသု ယံ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ၊ တတောတိ အတ္ထော။ စေတနာဓမ္မာတိ စေတနာသဘာဝါ။

ပဋိပါဋိယာ သတ္တာတိ ဧတ္ထ နနု စေတနာ အဘိဓမ္မေ ကမ္မပထေသု န ဝုတ္တာတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တန္နံ ကမ္မပထဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ? န၊ အဝစနဿ အညဟေတုကတ္တာ။ န ဟိ တတ္ထ စေတနာယ အကမ္မပထတ္တာ ကမ္မပထရာသိမှိ အဝစနံ၊ ကဒါစိ ပန ကမ္မပထော ဟောတိ၊ န သဗ္ဗဒါတိ ကမ္မပထဘာဝဿ အနိယတတ္တာ အဝစနံ။ ယဒါ ပန ကမ္မပထော ဟောတိ၊ တဒါ ကမ္မပထရာသိသင်္ဂဟော န နိဝါရိတော။ ဧတ္ထာဟ – ယဒိ စေတနာယ သဗ္ဗဒါ ကမ္မပထဘာဝါဘာဝတော အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေါတိ ကမ္မပထရာသိမှိ အဝစနံ၊ နနု အဘိဇ္ဈာဒီနံ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာနံ အတ္ထိတာယ အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေါတိ တေသမ္ပိ ကမ္မပထရာသိမှိ အဝစနံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ကမ္မပထတာတံသဘာဂတာဟိ တေသံ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ စေတနာပိ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ? သစ္စမေတံ၊ သာ ပန ပါဏာတိပါတာဒိကာတိ ပါကဋော၊ တဿာ ကမ္မပထဘာဝေါတိ န ဝုတ္တာ သိယာ။ စေတနာယ ဟိ – ‘‘စေတနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ ဝဒါမိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃၊ ကထာ။ ၅၃၉)၊ တိဝိဓာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယသဉ္စေတနာ အကုသလံ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ကထာ။ ၅၃၉) ကမ္မဘာဝေါ ပါကဋော၊ ကမ္မံယေဝ စ သုဂတိဒုဂ္ဂတီနံ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခာနဉ္စ ပထဘာဝေန ပဝတ္တံ ကမ္မပထောတိ ဝုစ္စတီတိ ပါကဋော တဿာ ကမ္မပထဘာဝေါ၊ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပန စေတနာသမီဟနဘာဝေန သုစရိတဒုစ္စရိတဘာဝေါ စေတနာဇနိတပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကဘာဝေန သုဂတိဒုဂ္ဂတိတဒုပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခာနံ ပထဘာဝေါ စာတိ န တထာ ပါကဋော ကမ္မပထဘာဝေါတိ တေယေဝ တေန သဘာဝေန ဒဿေတုံ အဘိဓမ္မေ စေတနာ ကမ္မပထရာသိဘာဝေန န ဝုတ္တာ၊ အတထာဇာတိယကတ္တာ ဝါ စေတနာ တေဟိ သဒ္ဓိံ န ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မူလံ ပတွာတိ မူလဒေသနံ ပတွာ၊ မူလသဘာဝေသု ဓမ္မေသု ဝုစ္စမာနေသူတိ အတ္ထော။

အဒိန္နာဒါနံ သတ္တာရမ္မဏန္တိ ဣဒံ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ ဧဝ ဝါ’’တိ ဣမာယ ပဉှပုစ္ဆကပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ယဉှိ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျဿ အာရမ္မဏံ၊ တဒေဝ တံ ဝေရမဏိယာ အာရမ္မဏံ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဧဝ ဟိ ဝိရတီတိ။ သတ္တာရမ္မဏန္တိ ဝါ သတ္တသင်္ခါတံ သင်္ခါရာရမ္မဏမေဝ ဥပါဒါယ ဝုတ္တန္တိ နာယံ ဝိရောဓော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၄) ‘‘ယာနိ သိက္ခာပဒါနိ ဧတ္ထ သတ္တာရမ္မဏာနီတိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ယသ္မာ သတ္တောတိ သင်္ချံ ဂတံ သင်္ခါရမေဝ အာရမ္မဏံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုနော ‘‘ဣတ္ထီ၊ ပုရိသော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗတော သတ္တာရမ္မဏောတိ ဧကေ။ ‘‘ဧကော ဒိဋ္ဌော၊ ဒွေ သုတာ’’တိအာဒိနာ သမ္ဖပ္ပလပနေ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေန။ တထာ အဘိဇ္ဈာတိ ဧတ္ထ တထာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဥပသံဟရတိ၊ န သတ္တသင်္ခါရာရမ္မဏတံ ဧဝ ဒဿနာဒိဝသေန အဘိဇ္ဈာယနတော။ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ပဝတ္တမာနာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တေဘူမကဓမ္မဝိသယာဝါတိ အဓိပ္ပာယေနဿာ သင်္ခါရာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ ကထံ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗေ တေဘူမကဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဟောန္တီတိ? သာဓာရဏတော။ ‘‘နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကော’’တိ ဟိ ပဝတ္တမာနာယ အတ္ထတော ရူပါရုပါဝစရဓမ္မာပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။

သုခဗဟုလတာယ ရာဇာနော ဟသမာနာပိ ‘‘စောရံ ဃာတေထာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဟာသော ပန တေသံ အညဝိသယောတိ အာဟ ‘‘သန္နိဋ္ဌာပက…ပေ… ဟောတီ’’တိ။

ကေသဉ္စီတိ သဟဇာတာနံ အဒိန္နာဒါနာဒီနံ။ သမ္ပယုတ္တပဘာဝကဋ္ဌေနာတိ သမ္ပယုတ္တော ဟုတွာ ဥပ္ပာဒကဋ္ဌေန။ ကေသဉ္စီတိ အသဟဇာတာနံ။ ဥပနိဿယပစ္စယဋ္ဌေနာတိ ဧတေန မူလဋ္ဌေန လောဘဿ ဥပကာရတံ နိဝတ္တေတိ။ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဋ္ဌော ဟိ မူလဋ္ဌော၊ သော စ ဟေတုပစ္စယတာအဝိနာဘာဝီ၊ တေန စေတ္ထ မူလမိဝ မူလန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ နိပ္ပရိယာယတော ပန ပုဗ္ဗေ ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တာနံ သဟဇာတာနံ မူလဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရတ္တော ခေါတိအာဒိနာ သုတ္တပဒေနပိ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အကုသလာနံ လောဘဿ မူလကာရဏတံ ဝိဘာဝေတိ၊ န မူလဋ္ဌေနုပကာရတ္ထံ အဝိသေသတော တေသံ ဟေတုပစ္စယတ္တာဘာဝတော။

အကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ

ဝေရန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိပါပဓမ္မံ။ သော ဟိ ဝေရဟေတုတာယ ‘‘ဝေရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ မဏတိ ‘‘မယိ ဣဓ ဌိတာယ ကထမာဂစ္ဆသီ’’တိ တဇ္ဇေန္တီ ဝိယ နိဝါရေတီတိ ဝေရမဏီ။ တေနာဟ ‘‘ပဇဟတီ’’တိ။ ‘‘ဝိရမဏီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ဧဝ-ကာရံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၀၃၊ ၇၀၄) ဧဝ နိဒ္ဒိသနဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တာ။ အသမာဒိန္နသီလဿ သမ္ပတ္တတော ယထာဥပဋ္ဌိတဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ၊ သမာဒါနဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ၊ သမာဒါနဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ၊ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန ပဝတ္တာဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ။

ဇီဝမာနသသဿ မံသရုဓိရသမ္မိဿတာယ အလ္လသသမံသံ။ မုဉ္စိ သဗ္ဗတ္ထ သမကရုဏတာယ။ သစ္စံ ဝတွာ ‘‘ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန မယှံ မာတု ရောဂေါ သမ္မတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။

မဟာသပ္ပောတိ အဇဂရော။ မုဉ္စိတွာ အဂမာသိ သီလတေဇေန။

ကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ၊ ကောသလ္လေန၊ ကောသလ္လတော ဝါ ပဝတ္တိယာ ဥပဂမနတော။ ကုစ္ဆိတသယနတောတိ ကုစ္ဆိတေနာကာရေန သယနတော အနုသယနတော၊ ပဝတ္တနတော ဝါ။ ‘‘ဝေရမဏိကုသလာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာပိ ပုစ္ဆာနုရူပံ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ ‘‘ကုသလာ’’တိ န ဝုတ္တာ၊ ‘‘ကုသလ’’န္တွေဝ ဝုတ္တာ။

ကာမဉ္စေတ္ထ ပါဠိယံ ဝိရတိယောဝ အာဂတာ၊ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၀၄) ပန စေတနာပိ အာဟရိတွာ ဒီပိတာတိ တဒုဘယမ္ပိ ဂဏှန္တော ‘‘စေတနာပိ ဝဋ္ဋန္တိ ဝိရတိယောပီ’’တိ အာဟ။

အနဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာ ကမ္မပထကောဋ္ဌာသံ ပတွာ အနဘိဇ္ဈာတိ ဝုတ္တဓမ္မော မူလတော အလောဘော ကုသလမူလံ ဟောတီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

ဒုဿီလျာရမ္မဏာ တဒါရမ္မဏာ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိအာရမ္မဏာ ကထံ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟန္တီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အနဘိဇ္ဈာ …ပေ… ဝိရမန္တဿာတိ အဘိဇ္ဈံ ပဇဟန္တဿာတိ အတ္ထော။ န ဟိ မနောဒုစ္စရိတတော ဝိရတိ အတ္ထိ အနဘိဇ္ဈာဒီဟေဝ တပ္ပဟာနသိဒ္ဓိတော။ တေသု အလောဘောတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အကုသလမူလေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပ္ပနာဝါရန္တိ နိဂမနဝါရံ။ ဧကေန နယေနာတိ ဝေဒနာဒိဝသေန အရူပမုခေနေဝ အနေကဝိဓေသု ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနေသု ဧကေန ကမ္မဋ္ဌာနနယေန။ ‘‘ဌပေတွာ အဘိဇ္ဈံ နဝ အကုသလကမ္မပထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဒသာတိ ဝါ ဣဒံ ‘‘ကုသလကမ္မပထာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘အကုသလကမ္မပထာ စ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ စာ’’တိ။ ‘‘ဌပေတွာ အဘိဇ္ဈ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာဝ အကုသလကမ္မပထာနံ နဝဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အထ ဝါ ဒသာတိ ဣဒံ ဥဘယထာပိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အဘိဇ္ဈာ ဟိ ပဟာတဗ္ဗာပိ သတိ ပရိညေယျတံ နာတိဝတ္တတီတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပတဏှာ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိအာဒိ၊ တသ္မာ သာ တာယ ပရိညေယျတာယ ဒုက္ခသစ္စေပိ သင်္ဂဟံ လဘတေဝ၊ ပဟာတဗ္ဗံ ပန ဥပါဒါယ ‘‘ဌပေတွာ အဘိဇ္ဈ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပရိယာယေန ပန သဗ္ဗေပိ ကမ္မပထာ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ။ အဘိဇ္ဈာလောဘာနံ ပဝတ္တိအာကာရသိဒ္ဓဘေဒံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တနယေန တဏှာ ‘‘သမုဒယသစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပရိယာယေန သမုဒယသစ္စ’’န္တိ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တမာဟ ယထာ ‘‘ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၄)။ သပ္ပစ္စယတာယ သင်္ခတသဘာဝေ ဒုက္ခသစ္စေ ဂဟိတေ အပ္ပစ္စယတာယ အသင်္ခတံ နိရောဓသစ္စံ ပဋိပက္ခတော အာဝတ္တတိ၊ ဧကန္တသာဝဇ္ဇေ အာစယဂါမိလက္ခဏေ သမုဒယသစ္စေ ဂဟိတေ သာဝဇ္ဇာ ဝိဂမနံ အပစယဂါမိလက္ခဏံ မဂ္ဂသစ္စံပဋိပက္ခတော အာဝတ္တတီတိ ဒွေ အာဝတ္တဟာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ နေတ္တိယံ (နေတ္တိ။ ၄။နိဒ္ဒေသဝါရ) –

‘‘ဧကမှိ ပဒဋ္ဌာနေ၊ ပရိယေသတိ သေသကံ ပဒဋ္ဌာနံ၊

အာဝတ္တတိ ပဋိပက္ခေ၊ အာဝတ္တော နာမ သော ဟာရော’’တိ။

သဗ္ဗာကာရေနာတိ ကာမရာဂရူပရာဂါဒိသဗ္ဗပ္ပကာရေဟိ၊ သဗ္ဗတော ဝါ အပါယဂမနီယာဒိအာကာရတော၊ တတ္ထ ကိဉ္စိပိ အနဝသေသေတွာ ဝါ။ သဗ္ဗာကာရေနေဝါတိ သဗ္ဗာကာရတော။ နီဟရိတွာတိ အပနေတွာ၊ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနဝကာရီကရိတွာတိ ရူပဝေဒနာဒီသု ကဉ္စိ ဧကဓမ္မမ္ပိ အဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ၊ ဧကေကတော အဂ္ဂဟေတွာ သမူဟတောဝ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ အသ္မီတိ အဟမသ္မီတိ မာနဂ္ဂါဟဝသေန။ သော ပန ယသ္မာ ပဉ္စက္ခန္ဓေ နိရဝသေသတော ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမူဟဂ္ဂဟဏာကာရေနာ’’တိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ အဂ္ဂမဂ္ဂစိတ္တံ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိသဒိသံ မာနာနုသယ’’န္တိ။ ‘‘ယံ ရူပံ တံ အဟ’’န္တိအာဒိနာ ယထာ ဒိဋ္ဌိ ရူပါဒိံ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ ဂဏှန္တီ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ မာနောပိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာတိ အာဟ ‘‘မာနာနုသယော အသ္မီတိ ပဝတ္တတ္တာ ဒိဋ္ဌိသဒိသော’’တိ။ ပရိစ္ဆေဒကရောတိ ဩသာနပရိစ္ဆေဒကရော ဣတော ပရံ ဒုက္ခဿာဘာဝကရဏတော။ ကမ္မပထဒေသနာယာတိ ကမ္မပထမုခေန ပဝတ္တစတုသစ္စဒေသနာယ။ မနသိကာရပ္ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဝိပဿနာမနသိကာရမဂ္ဂပ္ပဋိဝေဓဝသေန။

ကုသလကမ္မပထဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာဟာရဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၀။ အာဟရတီတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁၁) အာနေတိ၊ ဥပ္ပာဒေတိ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ စာတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗတ္တာတိ ပသုတာ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ လောကေ ဇာတဝေါဟာရော။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနံ၊ တာဝ သမ္ဘဝေသိနော။ ဧသ တာဝ ဂဗ္ဘသေယျကေသု ဘူတသမ္ဘဝေသိဝိဘာဂေါ၊ ဣတရေသု ပန ပဌမစိတ္တာဒိဝသေန ဝုတ္တော။ သမ္ဘဝ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝသေန ပသူတိပရိယာယော၊ ဣတရေသံ ဝသေန ဥပ္ပတ္တိပရိယာယော။ ပဌမစိတ္တပဌမဣရိယာပထက္ခဏေသု ဟိ တေ သမ္ဘဝံ ဥပ္ပတ္တိံ ဧသန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ နာမ၊ န တာဝ ဘူတာ ဥပ္ပတ္တိယာ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ ဘူတာယေဝ သဗ္ဗသော ဘဝေသနာယ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ န ပုန ဘဝိဿန္တီတိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) ဘူတ-သဒ္ဒဿ ခီဏာသဝဝါစိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ‘‘အဂ္ဂိနာ ဝါ ဥဒကေန ဝါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၇၆) ဝိယ။

ယထာသကံ ပစ္စယဘာဝေန အတ္တဘာဝဿ ပဋ္ဌပနမေဝေတ္ထအာဟာရေဟိ ကာတဗ္ဗအနုဂ္ဂဟောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဝစနဘေဒေါ…ပေ… ဧကောယေဝါ’’တိ။ သတ္တဿ ဥပ္ပန္နဓမ္မာနန္တိ သတ္တဿသန္တာနေ ဥပ္ပန္နဓမ္မာနံ။ ယထာ ‘‘ဝဿသတံ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝုတ္တေ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဌိတိယာတိ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော၊ သာ ပန အဝိစ္ဆေဒေါတိ အာဟ ‘‘အဝိစ္ဆေဒါယာ’’တိ။ အနုပ္ပဗန္ဓဓမ္မုပ္ပတ္တိယာ သတ္တသန္တာနော အနုဂ္ဂဟိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒါယာ’’တိ။ ဧတာနီတိ ဌိတိအနုဂ္ဂဟပဒါနိ။ ဥဘယတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ၊ န ယထာသင်္ချံ။

ဝတ္ထုဂတာ ဩဇာ ဝတ္ထု ဝိယ တေန သဒ္ဓိံ အာဟရိတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗတော အာဟာရော’’တိ။ နိဗ္ဗတ္တိတဩဇံ ပန သန္ဓာယ ‘‘ကဗဠီကာရာဟာရော ဩဇဋ္ဌမကရူပါနိ အာဟရတီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ဩဠာရိကတာ အပ္ပောဇတာယ၊ န ဝတ္ထုနော ထူလတာယ၊ ကထိနတာယ ဝါ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပရိတ္တာ ဩဇာ ဟောတိ၊ တံ ဩဠာရိကံ။ သပ္ပာဒယော ဒုက္ခုပ္ပာဒကတာယ ဩဠာရိကာဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိသာဏာဒီနံ တိဝဿဆဍ္ဍိတာနံ ပူတိဘူတ္တတာ မုဒုကတာတိ ဝဒန္တိ၊ တရစ္ဆခေဠတေမိကတာယ ပန တထာဘူတာနံ တေသံ မုဒုကတာ။ ဓမ္မသဘာဝေါ ဟေသ။ သသာနံ အာဟာရော သုခုမော တရုဏတိဏသဿခါဒနတော။ သကုဏာနံ အာဟာရော သုခုမော တိဏဗီဇာဒိခါဒနတော။ ပစ္စန္တဝါသီနံ သုခုမော၊ တေသဉှိ သာကပဏ္ဏသုက္ခကုရပဒုမပတ္တမ္ပိ အာဟာရောတိ။ တေသံ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ။ သုခုမောတွေဝါတိ န ကိဉ္စိ ဥပါဒါယ၊ အထ ခေါ သုခုမော ဣစ္စေဝ နိဋ္ဌံ ပတ္တော တတော ပရံ သုခုမဿ အဘာဝတော။

ဝတ္ထုဝသေန ပနေတ္ထ အာဟာရဿ ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝုတ္တာ၊ သာ စဿ အပ္ပောဇမဟောဇတာဟိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဿမန္တိ ခုဒါဝသေန ဥပ္ပန္နံ သရီရခေဒံ။ ဝိနောဒေတီတိ ဝတ္ထု တဿ ဝိနောဒနမတ္တံ ကရောတိ။ န ပန သက္ကောတိ ပါလေတုန္တိ သရီရံ ယာပေတုံ နပ္ပဟောတိ နိဿာရတ္တာ။ န သက္ကောတိ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတုံ အာမာသယဿ အပူရဏတော။

ဆဗ္ဗိဓောပီတိ ဣမိနာ ကဿစိပိ ဖဿဿ အနဝသေသိတဗ္ဗတမာဟ။ အာဟာရဿဒေသနာက္ကမေနေဝေတ္ထ ဖဿာဒီနံ ဒုတိယာဒိတာ၊ န အညေန ကာရဏေနာတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာနယော ဧဝါ’’တိအာဒိ။ မနသော သဉ္စေတနာ၊ န သတ္တဿာတိ ဒဿနတ္ထံ မနောဂဟဏံ ယထာ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိ (ဓ။ သ။ ၁၁)၊ စေတောဝိမုတ္တိ စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၉) အာဟ ‘‘မနောသဉ္စေတနာတိ စေတနာ ဧဝါ’’တိ။ စိတ္တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ စိတ္တံ၊ န ဝိပါကဝိညာဏမေဝ။

ပုဗ္ဗေ ‘‘အာဟာရန္တိ ပစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယဒိ ပစ္စယဋ္ဌော အာဟာရဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ အထ ကသ္မာ ဣမေယေဝ စတ္တာရော ဝုတ္တာတိ အထ ကသ္မာ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ၊ ဣမေ ဧဝ စ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဝိသေသပစ္စယတ္တာတိ ဧတေန ယထာ အညေ ပစ္စယဓမ္မာ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ပစ္စယာဝ ဟောန္တိ၊ ဣမေ ပန တထာ စ ဟောန္တိ အညထာ စာတိ သမာနေပိ ပစ္စယတ္တေ အတိရေကပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တံ အတိရေကပစ္စယတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသပစ္စယော ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဝိသေသပစ္စယော ရူပကာယဿ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝတော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၀၈၊ ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ပစ္စယုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ) ‘‘ရူပါရူပါနံ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေန ဥပကာရကာ စတ္တာရော အာဟာရာ အာဟာရပစ္စယော’’တိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တဉှိ သတိပိ ဇနကတ္တေ အရူပီနံ အာဟာရာနံ အာဟာရဇရူပသမုဋ္ဌာပကရူပါဟာရဿ စ ဟောတိ၊ အသတိ ပန ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေ အာဟာရာနံ ဇနကတ္တံ နတ္ထီတိ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တံ ပဓာနံ။ ဇနယမာနောပိ ဟိ အာဟာရော အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘယမာနော ဧဝ ဇနေတီတိ ဥပတ္တမ္ဘကဘာဝေါ ဧဝ အာဟာရဘာဝေါ။ ဝေဒနာယ ဖဿော ဝိသေသပစ္စယော။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၆) ဝစနတော ဝိညာဏဿမနောသဉ္စေတနာ။ ‘‘စေတနာ တိဝိဓံ ဘဝံ ဇနေတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ပန ဝစနတော နာမရူပဿ ဝိညာဏံ ဝိသေသပစ္စယာ။ န ဟိ ဩက္ကန္တိဝိညာဏာဘာဝေ နာမရူပဿ အတ္တသမ္ဘဝေါ။ ယထာဟ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ ဟိ၊ အာနန္ဒ၊ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ န ဩက္ကမိဿထ၊ အပိ နု ခေါ နာမရူပံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ သမုစ္စိဿထာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၁၅)။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သုတ္တေန သာဓေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ယဒိပိ ပစ္စယဋ္ဌော အာဟာရဋ္ဌော၊ ဝိသေသပစ္စယတာယ ပန ဣမေ ဧဝ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာတိ တံ နေသံ ဝိသေသပစ္စယတံ အဝိဘာဂတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ကော ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ မုခေ ဌပိတမတ္တောယေဝ အသင်္ခါဒိတော၊ တတ္တကေနပိ အဗ္ဘန္တရဿ အာဟာရဿ ပစ္စယော ဟောတိ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ။ သုခဝေဒနာယ ဟိတော သုခဝေဒနိယော။ သဗ္ဗထာပီတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိဝသေန။ ယတ္တကာ ဖဿဿ ပကာရဘေဒါ၊ တေသံ ဝသေန သဗ္ဗပ္ပကာရောပိ ဖဿာဟာရော။ ယထာရဟံ တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတိ၊ အနာဟာရကော နတ္ထိ။

သဗ္ဗထာပီတိ ဣဓာပိ ဖဿာဟာရေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိသန္တတိဝသေနာတိ ကာယဒသကံ ဘာဝဒသကံ ဝတ္ထုဒသကန္တိ တိဝိဓသန္တတိဝသေန။ သဟဇာတာဒိပစ္စယနယေနာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝိဓိနာ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉှိ အတ္တနာ သဟဇာတနာမဿ သဟဇာတအညမညနိဿယဝိပါကိန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တောယေဝ အာဟာရပစ္စယတာယ တံ အာဟာရေတီ ဝုတ္တံ၊ သဟဇာတရူပေသု ပန ဝတ္ထုနော သမ္ပယုတ္တပစ္စယံ ဌပေတွာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေန၊ သေသရူပဿ အညမညပစ္စယဉ္စ ဌပေတွာ ဝုတ္တနယေနေဝယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တာနီတိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော အနပုံသကာနမ္ပိ နပုံသကေဟိ သဟ ဝစနတော။

သာသဝါ ကုသလာကုသလစေတနာဝ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသပစ္စယဘာဝဒဿနံ ဟေတန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိသေသေန ပနာ’’တိအာဒိ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ တဿ တဿ ဖလဿ ဝိသေသတော ပစ္စယတာယ ဧတေသံ အာဟာရဋ္ဌော၊ ဧဝံ အဝိသေသတောပီတိ ဒဿန္တေန ‘‘အဝိသေသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တံသမ္ပယုတ္တတံသမုဋ္ဌာနဓမ္မာနန္တိ တေဟိ ဖဿာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနဉ္စေဝ တံသမုဋ္ဌာနရူပဓမ္မာနဉ္စ။ တတ္ထ သမ္ပယုတ္တဂ္ဂဟဏံ ယထာရဟတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ သမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ ပန အဝိသေသတော။

ဥပတ္ထမ္ဘေန္တော အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တောယေဝ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဩဇဋ္ဌမကရူပသမုဋ္ဌာပနေနေဝ ပနဿ ဥပတ္ထမ္ဘနကိစ္စသိဒ္ဓိ။ ဖုသန္တောယေဝါတိ ဖုသနကိစ္စံ ကရောန္တော ဧဝ။ အာယူဟမာနာဝါတိ စေတယမာနာ ဧဝ အဘိသန္ဒဟန္တီ ဧဝ။ ဝိဇာနန္တမေဝါတိ ဥပပတ္တိပရိကပ္ပနဝသေန ဝိဇာနန္တမေဝ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတီတိ ယောဇနာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အာဟာရကိစ္စသာဓနဉ္စ တေသံ ဝေဒနာဒိဥပ္ပတ္တိဟေတုတာယ အတ္တဘာဝဿ ပဝတ္တနမေဝ။

ကာယဋ္ဌပနေနာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု ကမ္မဇာဒိရူပံ ကမ္မာဒိနာဝ ပဝတ္တတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကမ္မဇနိတောပီ’’တိအာဒိ။ ဥပါဒိန္နရူပသန္တတိယာ ဥပတ္ထမ္ဘနေနေဝ ဥတုစိတ္တဇရူပသန္တတီနမ္ပိ ဥပတ္ထမ္ဘနသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ ‘‘ဒွိန္နံ ရူပသန္တတီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပတ္ထမ္ဘနမေဝ သန္ဓာယ ‘‘အနုပါလကော ဟုတွာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ရူပကာယဿ ဌိတိဟေတုတာ ဟိ ယာပနာ အနုပါလနာ။

သုခါဒိဝတ္ထုဘူတန္တိ သုခါဒီနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ဝသတိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တဒါရမ္မဏာ ဓမ္မာတိ ဝတ္ထူတိ ဝုစ္စတိ။ ဖုသန္တောယေဝါတိ ဣဒံ ဖဿဿ ဖုသနသဘာဝတ္တာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ သဘာဝေန ဝိနာ ပဝတ္တိ အတ္ထိ။ ဝေဒနာပဝတ္တိယာ ဝိနာ သတ္တာနံ သန္ဓာဝနတာ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သုခါဒိ…ပေ… ဟောတီ’’တိ၊ န စေတ္ထ သညီဘဝကထာယံ အသညီဘဝေါ ဒဿေတဗ္ဗော၊ တဿာပိ ဝါ ကာရဏဘူတဝေဒနာပဝတ္တိဝသေနေဝ ဌိတိယာ ဟေတုနော အဗျာပိတာ။ တထာ ဟိ ‘‘မနောသဉ္စေတနာ…ပေ… ဘဝမူလနိပ္ဖာဒနတော သတ္တာနံ ဌိတိယာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တတော ဧဝ ‘‘ဝိညာဏံ ဝိဇာနန္တမေဝါတိ ဥပပတ္တိပရိကပ္ပနဝသေန ဝိဇာနန္တမေဝါ’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထောတိ။

စတ္တာရိ ဘယာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ အာဒီနဝဝိဘာဝနတော။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ။ ရသတဏှံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သာ ဟိ ကဗဠီကာရေ အာဟာရေ ဗလဝတီ။ တေနေဝ တတ္ထ အဝဓာရဏံ ကတံ။ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ နိကန္တိယေဝဘယံ မဟာနတ္ထဟေတုတော။ ဥပဂမနံ ဝိသယိန္ဒြိယဝိညာဏေသု ဝိသယဝိညာဏေသု ဧဝ စ သင်္ဂတိဝသေန ပဝတ္တိ၊ တံ ဝေဒနာဒိဥပ္ပတ္တိဟေတုတာယ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဝဓာရဏေ ပယောဇနံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝနယော။ အာယူဟနံ အဘိသန္ဒဟနံ၊ သံဝိဓာနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ တံ ဘဝူပပတ္တိဟေတုတာယ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဘိနိပါတော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဘဝူပပတ္တိဟေတုကာနံ သဗ္ဗေသံ အနတ္ထာနံ မူလကာရဏတ္တာ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဣဒါနိ နိကန္တိအာဒီနံ သပ္ပဋိဘယတံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နိကန္တိံ ကတွာတိ အာလယံ ဇနေတွာ၊ တဏှံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ အတ္ထော။

ဖဿ ဥပဂစ္ဆန္တာတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိဘေဒံ ဖဿံ ပဝတ္တေန္တာ။ ဖဿဿာဒိနောတိ ကာယသမ္ဖဿဝသေန ဖောဋ္ဋဗ္ဗသင်္ခါတဿ ဖဿဿ အဿာဒနသီလာ။ ကာယသမ္ဖဿဝသေန ဟိ သတ္တာနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏှာ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတုံ ဖဿာဟာရာဒီနဝဒဿနေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဥဒ္ဓဋံ ‘‘ပရေသံ ရက္ခိတဂေါပိတေသူ’’တိအာဒိနာ။ ဖဿဿာဒိနောတိ ဝါ ဖဿာဟာရဿာဒိနောတိ အတ္ထော။ သတိ ဟိ ဖဿာဟာရေ သတ္တာနံ ဖဿာရမ္မဏေ အဿာဒေါ၊ နာသတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဖဿဿာဒမူလက’’န္တိအာဒိ။

ဇာတိနိမိတ္တဿ ဘယဿ အဘိနိပါတသဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘တမ္မူလက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ကမ္မာယူဟနနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။

အဘိနိပတတီတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တတိ။ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟိ သတ္တာနံ တတ္ထ တတ္ထ အင်္ဂါရကာသုသဒိသေ ဘဝေ အဘိနိပါတသဒိသီတိ။ တမ္မူလကတ္တာတိ နာမရူပနိဗ္ဗတ္တိမူလကတ္တာ။

တတြာတိ တာသု ဥပမာသု။ ဘူတမတ္ထံ ကတွာတိ န ပရိကပ္ပိတမတ္ထံ၊ အထ ခေါ ဘူတံ ဘူတပုဗ္ဗံ အတ္ထံ ကတွာ။ ပါထေယျဟတ္ထေသု ဂစ္ဆန္တေသု ပါထေယျံ၊ ဂစ္ဆန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂန္တွာ ပါထေယျံ နိဋ္ဌာသီ’’တိ။ ဂန္တွာတိ ဝါဂမနဟေတူတိ အတ္ထော။ ခုပ္ပိပါသာတုရတာယ ဃနစ္ဆာယံ ရုက္ခံ ဥပဂန္တုံ အသမတ္ထာ ဝိရဠှစ္ဆာယာယံ နိသီဒိံသု။ န ဒါနိ သက္ကာ တံ မယာ ကာတုံ အတိဒုဗ္ဗလဘာဝတော။ ပရိက္ခလိတဂတိတရုဏဒါရကော ခုပ္ပိပါသာဘိဘူတော စ၊ တသ္မာ ဂစ္ဆန္တောယေဝ မတော။

သဇာတိမံသတာယာတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၆၃) သမာနဇာတိမံသတာယ၊ မနုဿမံသတာယာတိ အတ္ထော။ ယံ မနုဿမံသံ၊ တဉှိ လောကေ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ ပဋိကုလံ။ တထာ ဟိ တံ ဝိညူဟိ ဝဇ္ဇိတံ၊ မနုဿမံသေသုပိ ဉာတိမံသံ အယုတ္တပရိဘောဂတာယ ပဋိကူလံ၊ တတ္ထာပိ ပုတ္တမံသံ၊ တတ္ထာပိ ပိယပုတ္တမံသံ၊ တတ္ထာပိ တရုဏမံသံ၊ တတ္ထာပိ အာမကမံသံ၊ တတ္ထာပိ အဂေါရသာဘိသင်္ခတံ၊ တတ္ထာပိ အလောဏံ၊ တတ္ထာပိ အဓူပိတန္တိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌိမတော ဥတ္တရုတ္တရဿ ပဋိကူလတရဘာဝကာရဏတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပုတ္တမံသသဒိသန္တိ ပဋိကူလတာဥပဋ္ဌာပနေန ပုတ္တမံသသဒိသံ ကတွာ ပဿတိ။ တတ္ထ နိကန္တိံ ပရိယာဒိယတီတိ အရိယမဂ္ဂေန အာဟာရေ သာပေက္ခံ ခေပေတိ။

သာ ဂါဝီတိ ‘‘သေယျထာပိ ဘိက္ခဝေ ဂါဝီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၃) ဧဝံ သုတ္တေ ဝုတ္တဂါဝီ။ ဥဒ္ဒါလေတွာတိ ဥပ္ပာဋေတွာ။ နိဿာယ တိဋ္ဌတီတိ ပဋိစ္စပစ္စယံ ကတွာ ပဝတ္တတိ။ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဝေဒယိတာနံ ဒုက္ခဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝေဒယိတဒုက္ခဿာ’’တိ။

သာဓုသမ္မတာပိ ဂတိ ဝိပရိဏာမသင်္ခါရဒုက္ခတာဝသေန ကိလေသဒုက္ခဝသေန စ မဟာပရိဠာဟာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာပရိဠာဟဋ္ဌေန တယော ဘဝါ’’တိ။ ယထာ ဥပကဍ္ဎကာ ဒွေ ပုရိသာ၊ ဧဝံ ကုသလာကုသလဝသေန ဒွေ မနောသဉ္စေတနာ။ ယထာ မနောသဉ္စေတနာ န ပဝတ္တတိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တော တတ္ထ နိကန္တိံ ပရိယာဒိယတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သတ္တိသတေန ဟတာ ဧဝ ဥပမာ သတ္တိသတဟတူပမာ၊ တဿံ သတ္တိသတဟတူပမာယံ။ တံ သတ္တိသတံ။ အဿ ပုရိသဿ။ ပတိတောကာသေတိ ပုရိမသတ္တီဟိ ပတိတပ္ပဒေသေ။ ဒုက္ခဿ ပမာဏံ နတ္ထိ အနေကဿ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ခန္ဓဇနနန္တိ ခန္ဓာနံ အပရာပရုပ္ပာဒေါ၊ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပန ပဋိသန္ဓိ ဧဝ။ အာဂုစာရီ ပုရိသော ဝိယ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ နာနပ္ပကာရဒုက္ခုပ္ပာဒသန္နိဿယတော၊ တေဟိ စ ဒုက္ခေဟိ ဥပဂန္တဗ္ဗတော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပမုခဘာဝေန ပဝတ္တိယာ ‘‘ဝိညာဏဿ ဒုက္ခုပ္ပာဒေါတိ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂) ယထာ ဝိညာဏံ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန န ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ကရဏံ တတ္ထ နိကန္တိပရိယာဒါနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပရိညာတံ ဝတ္ထူတိ ဒုက္ခသစ္စမာဟ။ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါတိ ပဉ္စကာမဂုဏာရမ္မဏော ရာဂေါ။ ပရိညာတော ဟောတီတိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနေန သမတိက္ကန္တော ဟောတိ။ ရသတဏှာယ ဟိ သမ္မဒေဝ ဝိဂတာယ ရူပတဏှာဒယောပိ ဝိဂတာယေဝ ဟောန္တိ။ တထာ စ သတိ ကာမရာဂသံယောဇနံ သမုစ္ဆိန္နမေဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ ကရဏံ တတ္ထ နိကန္တိပရိယာဒါနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိညာဘိသမယေ ဟိ သိဒ္ဓေ ပဟာနာဘိသမယော သိဒ္ဓါ ဧဝါတိ။ ပဟီနေ စ ကာမရာဂသံယောဇနေ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ လေသောပိ နာဝသိဿတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နတ္ထိ တံ သံယောဇန’’န္တိအာဒိ။ တေန ကဗဠီကာရာဟာရပရိညာ အနာဂါမိတံ ပါပေတီတိ ဒဿေတိ။ သေသာဟာရပရိညာ ပန အရဟတ္တနိဋ္ဌာ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဖဿေ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တိဿော တဏှာတိ ကာမတဏှာ ရူပတဏှာ အရူပတဏှာတိ ဣမာ တိဿော တဏှာ။

‘‘ပုရိမတဏှာသမုဒယာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တဏှာပစ္စယနိဗ္ဗတ္တာတိ တဏှာပစ္စယာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပုရိမတဏှာသမုဒယာ အာဟာရာနံ သမုဒယဒဿနေနေဝ ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဥပါဒိန္နကအာဟာရသမုဒယော ဒဿိတော ဟောတီတိ တံ အနာမသိတွာ အနုပါဒိန္နကာနံ တဏှာသမုဒယံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ မိဿိတွာ ကထိတာ အဝိသေသိတတ္တာ။ သဟဇာတတဏှာပစ္စယနိဗ္ဗတ္တောတိ ဧတ္ထ သဟဇာတဂ္ဂဟဏံ အသဟဇာတတဏှာပစ္စယနိဗ္ဗတ္တောပိ အနုပါဒိန္နကအာဟာရော လဗ္ဘတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ သော ပန အသဟဇာတတဏှာပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတာသာမညေနပိ ယထာဝုတ္တဥပါဒိန္နကာဟာရေန သံသယံ ဇနေယျာတိ န ဥဒ္ဓဋော၊ န စ ဧတံ ကာရဏံ ‘‘ရာဂံ ဥပနိဿာယ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနတော၊ တဏှောပနိဿယပဋိဃစိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ စ ဩဇာယ ဝသေန အနုပါဒိန္နကအာဟာရဿ လဗ္ဘနတော။ ကထံ ပန တဏှာ ဩဇာယ ဥပနိဿယပစ္စယော၊ န ဟိ ပဋ္ဌာနေ ကတ္ထစိ ရူပဿ ဥပနိဿယပစ္စယော ဝုတ္တော အတ္ထီတိ။ နာယံ ဝိရောဓော ‘‘ယသ္မိံ သတိ ယံ ဟောတိ၊ သော တဿ ဥပနိဿယော’’တိ သုတ္တန္တနယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ယထာဝုတ္တတ္ထသမ္ဘဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမိဿာ…ပေ… တဏှာယ နိရောဓေနာ’’တိ။

ကာရဏေ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓေ ဖလမ္ပိ သဗ္ဗသော နိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘အာဟာရနိရောဓော ပညာယတီ’’တိ။ အာဟာရာနံ ဒုက္ခသစ္စေကဒေသတ္တာ အာဟာရဂ္ဂဟဏံ ဒုက္ခသစ္စဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ သရူပေနေဝ ဝုတ္တာနီ’’တိ။ သစ္စဒေသနာ ဒုက္ခာဒီနံ ယာဝဒေဝ ပရိညေယျာဒိဘာဝသန္ဒဿနတ္ထာ၊ တသ္မာ ဇရာမရဏာဒီသု ပရိညေယျာဒိဘာဝေါ အသမ္မောဟတော သလ္လက္ခေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗတ္ထ အသမ္မုယှန္တေန သစ္စာနိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာနီ’’တိ အာဟ။

အာဟာရဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သစ္စဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၁။ ယေန ယေန ပရိယာယေန ဗျာကရောတီတိ ယေန ယေန ဒုက္ခာဒိဇရာမရဏာဒိပရိယာယေန အရိယသစ္စာနိ သင်္ခေပတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ကထေတိ။ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ ဒုက္ခံ၊ န ဒုက္ခမတ္တံ။

သစ္စဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဇရာမရဏဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၂။ တေသံ တေသန္တိ ဗျာပနိစ္ဆာဝသေနာယံ နိဒ္ဒေသော ကတော၊ တသ္မာ ယထာ ‘‘ဂါမော ဂါမော ရမဏီယော’’တိ ဝုတ္တေ ရမဏီယတာယ တာဒိသာ သဗ္ဗေပိ ဂါမာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဇာတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဇာတိသင်္ခါတဝိကာရဝသေန သဗ္ဗေပိ သတ္တာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခေပတော အနေကေသံ သတ္တာနံ သာဓာရဏနိဒ္ဒေသော’’တိ။

ဂတိဇာတိဝသေနာတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁။၂) ပဉ္စဂတိဝသေန၊ တတ္ထာပိ ဧကေကာယ ဂတိယာ ခတ္တိယာဒိဘုမ္မဒေဝါဒိဟတ္ထိအာဒိဇာတိဝသေန စ။ နိကိယျန္တိ သတ္တာ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါတိ နိကာယော၊ ဂေါတ္တစရဏာဒိဝိဘာဂေါ။ ဇရာယ သဘာဝေါ နာမ ဝယောဟာနိ၊ တသ္မာ ဇရာတိ ဝယောဟာနိသင်္ခါတဿ သဘာဝဿ နိဒ္ဒေသော၊ ပါကဋဇရာဝသေန နိဒ္ဒေသော ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏတော။ ဇီရဏမေဝ ဇီရဏတာ၊ ဇီရန္တဿ ဝါ အာကာရော တာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အယံ အာကာရနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဒန္တာဒီနံ ဝသေန ခဏ္ဍံ ဇာတံ ဧတဿာတိ ခဏ္ဍိတော၊ ပုဂ္ဂလော။ တဿ ဘာဝေါ ခဏ္ဍိစ္စံ။ ပလိတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပလိတော၊ တဿ ဘာဝေါ ပါလိစ္စံ။ ဝလိ တစော ဧတဿာတိ ဝလိတ္တစော၊ တဿ ဘာဝေါ ဝလိတ္တစတာ။ ဣမေ ခဏ္ဍိစ္စာဒယော ဇရာ။ ဝိကာရာနံ ဒဿနဝသေနာတိ ဝိပတ္တိဒဿနဝသေန။ ဝါတဿာတိ မဟတော ဝါတက္ခန္ဓဿ။ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝသေန ဂတမဂ္ဂေါ ပါကဋော၊ တသ္မာ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏံ ဇရာယ ကိစ္စနိဒ္ဒေသောတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ န စ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနေဝ ဇရာတိ ကလလကာလတော ပဘုတိ ပုရိမရူပါနံ ဇရာပတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ပစ္ဆိမရူပါနိ ပရိပက္ကရူပါနုရူပါနိ ပရိဏတပရိဏတာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အနုက္ကမေန သုပရိဏတရူပါနံ ပရိပါကကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသဘာဝါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တာနိ ဥဒကာဒိမဂ္ဂေသု တိဏရုက္ခသံဘဂ္ဂတာဒယော ဝိယ ပရိပါကဂတမဂ္ဂသင်္ခါတေသု ပရိပက္ကရူပေသု ဥပ္ပန္နာနိ ‘‘ဇရာယ ဂတော မဂ္ဂေါ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာနိ၊ န ဇရာတိ။

ပကတိယာတိ ဖလဝိပစ္စနပကတိယာ၊ ဇရာယ ဝါ ပါပုဏိတဗ္ဗံ ဖလမေဝပကတိ၊ တာယ ဇရာ ဒီပိတာ။ သုပ္ပသန္နာနီတိ သုဋ္ဌု ပသန္နာနိ။ တမေဝ သုပ္ပသန္နတံ ကိစ္စတော ဒဿေတုံ ‘‘သုခုမမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တိက္ခဝိသဒတာ ဟိ တေသံ ဣန္ဒြိယာနံ သုပ္ပသန္နတာ။ အာလုဠိတာနီတိ အာကုလာနိ။ အဝိသဒါနီတိ အဗျတ္တာနိ။

ကာမံ ရူပဓမ္မေသုပိ ခဏိကဇရာ ဒုရုပလက္ခိတာ ပဋိစ္ဆန္နာဝ၊ သာ ပန ယသ္မာ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပရိဗျတ္တာဝ ဟောတီတိ ‘‘ပါကဋဇရာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ။ အဝီစိ နိရန္တရာ ဇရာ အဝီစိဇရာ သတိ သန္တာနေ သတ္တာနံ အနုပ္ပဗန္ဓတော။ တတော အညေသူတိ မန္ဒဒသကာဒီသု ပုဗ္ဗဒသကာဒိပရိစ္ဆေဒတော အညေသု ယထာဝုတ္တေသု။ အန္တရန္တရာတိ တေသု ဧဝ ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ပုရိမဒသကာဒိတော ပစ္ဆိမဒသကာဒီနံ အန္တရန္တရာ။ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနန္တိ ဝဏ္ဏဝိသေသသဏ္ဌာနဝိသေသသမ္ဖဿဝိသေသာဒီနံ။

ဝစနကဝသေနာတိ က-ကာရေန ဟိ ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ စဝနံ စုတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ပန ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု စုတိယာ အဝိသေသတော ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓာနံ သာမညဝစန’’န္တိ။ စဝနကဝသေနာတိ ဝါ စဝနကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ စဝနမေဝ စဝနတာတိ အာဟ ‘‘ဘာဝဝစနေနာ’’တိ။ လက္ခဏနိဒဿနန္တိ ဝယသင်္ခါတဿ လက္ခဏဿ နိဒဿနံ။ စဝန္တဿ ဝါ အာကာရော တာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော ‘‘စဝနတာ’’တိ။ ဘိဇ္ဇနံ ဘေဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘စုတိက္ခန္ဓာနံ ဘင်္ဂုပ္ပတ္တိပရိဒီပန’’န္တိ။ ယထာ ဘိန္နဿ ဃဋဿ ကေနစိ ပရိယာယေန ဃနဃဋဘာဝေန ဌာနံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဘိန္နာနံ ခန္ဓာနန္တိ စဝနံ အန္တရဟိတံ နာမာတိ အာဟ ‘‘အန္တရဓာနန္တိ…ပေ… ပရိဒီပန’’န္တိ။ ယော မစ္စူတိ ဝုစ္စတိ ဘေဒေါ၊ ယဉ္စ မရဏံ ပါဏစာဂေါ၊ တဒုဘယံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘မစ္စု မရဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာလဿ အန္တကဿ ကိရိယာတိ ယာ လောကေ ဝုစ္စတိ၊ သာ စုတိ၊ မရဏန္တိ အတ္ထော။ စဝနကာလော ဧဝ ဝါ အနတိက္ကမနီယတ္တာ ဝိသေသေန ကာလောတိ ဝုတ္တောတိ တဿ ကိရိယာ အတ္ထတော စုတိက္ခန္ဓာနံ ဘေဒပ္ပတ္တိယေဝ။ ‘‘စုတိ စဝနတာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝေါဟာရမိဿကေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။

ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတပရမတ္ထနယေနေဝ နိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရမတ္ထေန ဒီပေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စဝနကဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဟိ ပုဂ္ဂလဝသေန စ ဝေါဟာရာဓိဋ္ဌာနာ သံဝဏ္ဏနာ ကတာ။ န ကိဉ္စိ ကဠေဝရံ နိက္ခိပကိ ဩပပါတိကာနံ စုတိက္ခန္ဓာနံ အန္တရဓာနမေဝဟောတိ၊ တတော ပရံ ဥတုသမုဋ္ဌာနရူပသန္တတိ န ပဝတ္တတိ။ ‘‘ဇာတိသမုဒယာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ‘‘တဏှာသမုဒယာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယနေဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ န ဝုတ္တံ။

ဇရာမရဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဇာတိဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၃။ ဇာယနဋ္ဌေနာတိအာဒိ အာယတနဝသေန ယောနိဝသေန စ ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၁) ပန ‘‘ဇာယမာနကဝသေန ဇာတိ၊ သဉ္ဇာယနဝသေန သဉ္ဇာတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ ဧကေကေနေဝ ပဒေန သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္ပုဏ္ဏာ ဇာတိ သဉ္ဇာတီတိ ကတွာ ‘‘သာ ပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန ယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေနေဝ ကေဝလံ ဇာတိသဒ္ဒေန ဝုတ္တာယ ဇာတိယာ အပရိပုဏ္ဏာယတနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဘိဗျတ္တာ နိဗ္ဗတ္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ၊ ပါကဋာ နိဗ္ဗတ္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ…ပေ… အဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ သတ္တဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝေါဟာရဒေသနာ။

တတြ တတြာတိ ဧတ္ထ စတုဝေါကာရဘဝေ ဒွိန္နံ၊ ဧကဝေါကာရဘဝေ ဒွိန္နံ၊ သေသရူပဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ပဉ္စန္နံ၊ ကာမဓာတုယံ ဝိကလာဝိကလိန္ဒြိယဝသေန သတ္တန္နံ နဝန္နံ ဒသန္နံ၊ ပုန ဒသန္နံ၊ ဧကာဒသန္နဉ္စ အာယတနာနံ ဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိပိ စုတိက္ခန္ဓာ အနန္တရာနံ ပဋိသန္ဓိကဓမ္မာနံ အနန္တရာဒိနာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ယေ ပန သမုဒယာ အဇနကာ၊ တေ ဧတ္ထ ဥပပတ္တိဘဝေါတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဇနကော ဧဝ ဘဝေါတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဇာတိယာ ပစ္စယဘူတော ကမ္မဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။

ဇာတိဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘဝဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၄။ ဘာဝနဘဝနဋ္ဌေန ဘဝေါ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ ကမ္မဘဝေါ ‘‘ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဥပပတ္တိဘဝေါ’’တိ ဘာဝနဋ္ဌေန ဘဝေါ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဥပပတ္တိဘဝံ ‘‘ဘဝတီတိ ဘဝေါ’’တိ ဝတွာ တဿ ကာရဏတ္တာ ကမ္မံ ဖလူပစာရေန ဘဝေါတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဥပပတ္တိဘဝဟေတုဘာဝနေတ္ထ ကမ္မဿ ကမ္မဘဝပရိယာယောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ သဗ္ဗထာပီတိ ဘာဝနဘဝနကုသလာကုသလဥပပတ္တိသမ္ပတ္တိဘဝဟီနပဏီတာဒိနာ သဗ္ဗပ္ပကာရေနပိ။ ကာမဘဝေါတိ ဝုတ္တံ ကာမတဏှာဟေတုကတော ကာမတဏှာယ အာရမ္မဏဘာဝတော စ။ ရူပဘဝူပဂကမ္မံ ရူပဘဝေါ၊ တထာ အရူပဘဝူပဂကမ္မံ အရူပဘဝေါ၊ တံတံနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓာ ရူပါရူပုပတ္တိဘဝါ၊ ရူပါရူပဘဝဘာဝေါ ပန တေသံ ‘‘ကာမဘဝေါ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘဝဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပါဒါနဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၅။ ဥပါဒါနန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဥပါဒါနံ။ ယထာ ဟိ ကာမဿာဒဝသေန၊ ဘဝဿာဒဝသေန ဝါ တံတံသုဂတိဘဝူပဂံ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ကာမုပါဒါနံ၊ ဧဝံ ဥစ္ဆေဒါဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေနာတိ စတ္တာရိပိ ဥပါဒါနာနိ ယထာရဟံ တဿ တဿ ကုသလကမ္မဘဝဿ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ အကုသလကမ္မဘဝဿ အသဟဇာတဿ အနန္တရဿ ဥပနိဿယဝသေနပိ အာရမ္မဏဝသေနပိ။ သဟဇာတဿ ကာမုပါဒါနံ သဟဇာတ-အညမည-နိဿယ-သမ္ပယုတ္တ-အတ္ထိ-အဝိဂတ-ဟေတု-ဝသေန သတ္တဓာ၊ သေသဥပါဒါနာနိ တတ္ထ ဟေတုပစ္စယဘာဝံ ပဟာယ မဂ္ဂပစ္စယံ ပက္ခိပိတွာ သတ္တဓာဝ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ အနန္တရဿ ပန အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနဝသေန ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တဿိဒမ္ပိ သဟဇာတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုကာမံ ဥပါဒိယတိ စိတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလော ဝါ ဧတေနာတိ အတ္ထော။ တန္တိ ဝတ္ထုကာမံ။ ကာမေတီတိ ကာမော စ သော ဥပါဒိယတီတိ ဥပါဒါနဉ္စာတိ ယောဇနာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တနယေန။

သဿတော အတ္တာတိ ဣဒံ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယမာနံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိံ နိဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ဒဠှီကရဏဝသေန ပုရိမံ ပုရိမံ ဥတ္တရာ ဥတ္တရာ ဥပါဒိယတိ၊ ဧဝံ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာပီတိ။ အတ္တဂ္ဂဟဏံ ပန အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ နယိဒံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လောကော စာတိ အတ္တဂ္ဂဟဏဝိနိမုတ္တဂဟဏံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဘူတံ ဣဓ ပုရိမဒိဋ္ဌိဥတ္တရဒိဋ္ဌိဝစနေဟိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတဿ ‘‘ဒိဋ္ဌုပါဒါန’’န္တိ ဧတံ အဓိဝစနံ ‘‘သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌုပါဒါန’’န္တိ ဝစနတော။

သီလဗ္ဗတံ ဥပါဒိယန္တီတိ သီလဗ္ဗတံ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ဥပါဒိယန္တိ။ ဧတေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန။ သယံ ဝါ တံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသသဟဂတံ။ သီလဗ္ဗတသဟစရဏတော သီလဗ္ဗတဉ္စ တံ ဒဠှဂ္ဂါဟဘာဝတော ဥပါဒါနဉ္စာတိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ။ ဧဝံ သုဒ္ဓီတိ အဘိနိဝေသတောတိ ဧဝံ ဂေါသီလဂေါဝတာဒိစရဏေန သံသာရသုဒ္ဓီတိ အဘိနိဝေသဘာဝတော။ ဧတေန တံ သဟစရဏတော အဘိနိဝေသဿ တံသဒ္ဒါရဟတံ ဒဿေတိ။

ဝဒန္တီတိ ‘‘အတ္ထိ မေ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝေါဟရန္တိ။ ဧတေန ဒိဋ္ဌိဂတေန။ အတ္တဝါဒမတ္တမေဝါတိ အတ္တာတိ ဝါစာမတ္တမေဝ။ ဧတေန ဝါစာဝတ္ထုမတ္တမေတံ၊ ယဒိဒံ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတော အတ္တာတိ ဒဿေတိ။

တဏှာ ကာမုပါဒါနဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ကာမုပါဒါနံ? ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော ကာမရာဂေါ ကာမနန္ဒီ ကာမတဏှာ ကာမသ္နေဟော ကာမပရိဠာဟော ကာမမုစ္ဆာ ကာမဇ္ဈောသာနံ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ကာမုပါဒါန’’န္တိ ဝစနတော တဏှာဒဠှတ္တံ ကာမုပါဒါနံ။ တဏှာဒဠှတ္တန္တိ စ ပုရိမတဏှာဥပနိဿယပစ္စယတော ဒဠှဘူတာ ဥတ္တရတဏှာ ဧဝ။ ကေစိ ပနာဟု –

‘‘အပ္ပတ္တဝိသယပတ္ထနာ တဏှာ အန္ဓကာရေ စောရဿဟတ္ထပ္ပသာရဏံ ဝိယ၊ သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂဟဏံ ဥပါဒါနံ တဿေဝ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ ဝိယာ’’တိ။ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌိပဋိပက္ခာ ဧတေ ဓမ္မာ ပရိယေသနာရက္ခဒုက္ခမူလာနိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တလက္ခဏာ တဏှာ ဝုတ္တလက္ခဏဿေဝ ဥပါဒါနဿ အနာနန္တရဿ ဥပနိဿယဝသေန ပစ္စယော၊ အာရမ္မဏာဒိဝသေနပိ ပစ္စယော ဟောတိယေဝ၊ အနန္တရာဒီနံ ပန အနန္တရာဒိဝသေန ပစ္စယော။ သဗ္ဗဿပိ ဟိ လောဘဿ တဏှာပရိယာယောပိ ကာမုပါဒါနပရိယာယောပိ လဗ္ဘတေဝါတိ။ အဝသေသာနန္တိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီနံ။ သဟဇာတာဒိဝသေနာတိ သဟဇာတာနံ သဟဇာတာဒိဝသေန၊ အသဟဇာတာနံ အနန္တရဥပနိဿယာဒိဝသေနာတိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဥပါဒါနဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တဏှာဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၆။ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿော’’တိအာဒိ ဖဿဿ မာတိတော နာမံ ဝိယ ပုတ္တဿ ဝတ္ထုတော တဿ နိဿယဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဟေတုတ္တာ၊ အာရမ္မဏံ ပန ကေဝလံ ဥပ္ပတ္တိဟေတူတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေဋ္ဌိ…ပေ… နာမ’’န္တိ။ ကာမရာဂဘာဝေနာတိ ဝတ္ထုကာမဿ ရဇ္ဇနဝသေန။ ရူပံ အဿာဒေန္တီတိ ရုပါရမ္မဏံ တဏှာဘိနန္ဒနာဝသေန အဘိရမမာနာ ဧဝ အဿာဒေန္တီ။ နိစ္စန္တိအာဒိနာ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာမုခေန ရူပံ အဘိရမန္တီ။ ပေစ္စ န ဘဝိဿတီတိ ဘိဇ္ဇိတွာ န ဟောတိ ပုန အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ တထာ သဒ္ဒကဏှာဒယောပီတိ ယထာ ရူပတဏှာ ကာမရာဂဘာဝေန သဿတရာဂဝသေန ဥစ္ဆေဒရာဂဝသေနာတိ စ ပဝတ္တိယာ တိဿော တဏှာ၊ တထာ သဒ္ဒတဏှာ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မတဏှာပိ။ တဏှာဝိစရိတာနီတိ တဏှာသမုဒါစာရာ၊ သမုဒါစာရဝသေန ပဝတ္တတဏှာတိ အတ္ထော။

အဇ္ဈတ္တိကဿုပါဒါယာတိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၉၇၃၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၂) အဇ္ဈတ္တိကံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပါဒါယ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ အသ္မီတိ ဟောတီတိ ယဒေတံ အဇ္ဈတ္တံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပါဒါယ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန သမူဟဂါဟတော အသ္မီတိ ဧဝံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ သတီတိ အတ္ထော။ ဣတ္ထသ္မီတိ ဟောတီတိ ခတ္တိယာဒီသု ‘‘ဣဒံပကာရော အဟ’’န္တိ ဧဝံ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန ဟောတီတိ ဣဒမေတ္ထ အနုပနိဓာယ ဂဟဏံ။ ဧဝမာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဧဝံသ္မီတိ၊ အညထာသ္မီတိ၊ ဘဝိဿန္တိ၊ ဣတ္ထံ ဘဝိဿန္တိ၊ ဧဝံ ဘဝိဿန္တိ၊ အညထာ ဘဝိဿန္တိ၊ အသသ္မီတိ၊ သတသ္မီတိ၊ သိယန္တိ၊ ဣတ္ထံ သိယန္တိ၊ ဧဝံ သိယန္တိ၊ အညထာ သိယန္တိ၊ အပါဟံ သိယန္တိ၊ အပါဟံ ဣတ္ထံ သိယန္တိ၊ အပါဟံ ဧဝံ သိယန္တိ၊ အပါဟံ အညထာ သိယ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၇၃) ဣမေသံ တဏှာဝိစရိတာနံ ဂဟဏံ။ တတ္ထ ဧဝံသ္မီတိ ဣဒံ သမတော ဥပနိဓာယ ဂဟဏံ၊ ယထာ အယံ ခတ္တိယော၊ ယထာ အယံ ဗြာဟ္မဏော၊ ဧဝံ အဟမ္ပီတိ အတ္ထော။ အညထာသ္မီတိ ဣဒံ အသမဏော ဥပနိဓာယ ဂဟဏံ၊ ယထာ အယံ ခတ္တိယော၊ ယထာ အယံ ဗြာဟ္မဏော၊ တတော အညထာ အဟံ ဟီနော ဝါ အဓိကော ဝါတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဣမာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိ ဒွေတိ ဧတာနိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန စတ္တာရိ တဏှာဝိစရိတာနိ။ ဘဝိဿန္တိအာဒီနိ ပန စတ္တာရိ အနာဂတဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တေသံ ပုရိမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသသ္မီတိ အသတီတိ အသံ။ နိစ္စဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တသ္မာ သဿတော အသ္မီတိ အတ္ထော။ သတသ္မီတိ သီဒတီတိ သတံ။ အနိစ္စဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တသ္မာ အသဿတော အသ္မီတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဣမာနိ ဒွေ သဿတုစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဣတော ပရာနိ သိယန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ သံသယပရိဝိတက္ကဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ပုရိမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အပါဟံ သိယန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ‘‘အပိ နာမာဟံ ဘဝေယျ’’န္တိ ဧဝံ ပတ္ထနာကပ္ပနဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ပုရိမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ဧတ္ထ စ သဿတုစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တာ ဒွေ ဒိဋ္ဌိသီသာ နာမ၊ အသ္မိ၊ ဘဝိဿံ၊ သိယံ၊ အပါဟံ သိယန္တိ ဧတေ ပန စတ္တာရော သုဒ္ဓသီသာ ဧဝ၊ ‘‘ဣတ္ထသ္မီ’’တိအာဒယော တယော တယောတိ ဒွါဒသ သီသမူလကာ နာမ။ ဧဝမေတာနိ ဒွေ ဒိဋ္ဌိသီသာ၊ စတ္တာရော သုဒ္ဓသီသာ၊ ဒွါဒသ သီသမူလကာတိ အဇ္ဈတ္တိကဿုပါဒါယ အဋ္ဌာရဿ တဏှာဝိစရိတာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ဗာဟိရဿုပါဒါယာတိ ဗာဟိရံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပါဒါယ။ ဣဒမ္ပိ ဟိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဣမိနာတိ ဣမိနာ ရုပေန ဝါ…ပေ… ဝိညာဏေန ဝါတိ ဧဝံ ရူပါဒီသု ဧကမေဝ ‘‘အဟ’’န္တိ၊ ဣတရံ ကိဉ္စနပလိဗောဓဘာဝေန ဂဟေတွာ တဏှာဒိဝသေန ‘‘အသ္မီ’’တိ အဘိနိဝိသတိ၊ ‘‘ဣမိနာ’’တိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ အသ္မီတိ ဣမိနာ ခဂ္ဂေန ဝါ ဆတ္တေန ဝါ အဘိသေကေန ဝါ ‘‘ခတ္တိယောဟမသ္မီ’’တိ အဘိနိဝိသတိ။ ဗာဟိရရူပါဒိနိဿိတာနီတိ ဗာဟိရာနိ ပရသန္တတိပရိယာပန္နာနိ ရူပဝေဒနာဒီနိ နိဿိတာနိ။ အဋ္ဌာရသာတိ ဣမိနာ ‘‘အသ္မီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနိ အဋ္ဌာရသ၊ တာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ဣမိနာ’’တိ ဟိ အယမေဝေတ္ထ ဝိသေသော၊ တသ္မာ ‘‘ဒွေ ဒိဋ္ဌိသီသာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဘယံ ပန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ အာဟ ‘‘ဆတ္တိံသာ’’တိ။

နိဒ္ဒေသတ္ထေနာတိ ‘‘ဆယိမေ အာဝုသော တဏှာကာယာ’’တိအာဒိနိဒ္ဒေသပါဠိယာ အတ္ထဝစနေန။ နိဒ္ဒေသဝိတ္ထာရာတိ တဿ စ နိဒ္ဒေသဿ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတဝသေန ဝိတ္ထာရေန။ ဝိတ္ထာရဿ စ ပုန သင်္ဂဟတောတိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဝိတ္ထာရိတဿ အဋ္ဌာရသတဏှာဝိစရိတပဘေဒဿ ဆဠေဝ တိဿောယေဝါတိ စ ပုန သင်္ဂဟဏတော စ။

ဝိပါကဝေဒနာ အဓိပ္ပေတာ ဝိသေသတော အတ္တာနံ အဿာဒေတဗ္ဗတော။ တမေဝ ဟိဿာ အဿာဒေတဗ္ဗတံ ပကာသေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဿာဒနေနာတိ အဘိရတိယာ။ မမာယန္တာတိ ဓနာယန္တာ။ စိတ္တကာရာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဋ္ဌဝဏ္ဏာရမ္မဏဒါယကာနံ သင်္ဂဟော။ သိပ္ပသန္ဒဿနကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေဇ္ဇာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဝေဇ္ဇာ ဟိ ရသာယတနောဇာဝသေန တဒုပတ္ထမ္ဘိတဝသေန စ ဓမ္မာရမ္မဏဿ ဒါယကာ။ သွာယံ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝီဏာဝါဒကာဒီ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗော၊ ပုတ္တံ မမာယန္တာတိ ပုတ္တံ သမ္ပိယာယန္တာ။ ပုတ္တော ဝိယ စေတ္ထ ဝေဒနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ သပ္ပာယသပ္ပိခီရာဒီနိ ဝိယ ဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတာနိ ဣဋ္ဌရူပါဒိအာရမ္မဏာနိ၊ ဓာတိ ဝိယ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏဒါယကာ စိတ္တကာရာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

တဏှာဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝေဒနာဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၇။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဧဝ ဝေဒနာ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နာ ရာသိဝသေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဧကော ဝေဒနာကာယော ယထာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ ဧဝံ သောတသမ္ဖဿဇာဒိကာတိ ပါဠိယံ ‘‘ဆယိမေ အာဝုသော ဝေဒနာကာယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝေဒနာကာယာတိ ဝေဒနာသမူဟာ’’တိ။ စက္ခုသမ္ဖဿတော ဇာတာ စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ။ သာ ပန ဥပါဒိန္နာပိ အနုပါဒိန္နာပိ၊ တဒုဘယဿပိ သင်္ဂဏှန္တေန အတ္ထဝဏ္ဏနာယ ကတတ္တာ အာဟ ‘‘အယံ တာဝေတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကကထာ’’တိ။ ဣဒါနိ ‘‘ဝိပါကဝိဓိ အယ’’န္တိ ဥပါဒိန္နယေဝ ဂဏှန္တော ‘‘ဝိပါကဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ မနောဒွါရေ မနောဝိညာဏဓာတုသမ္ပယုတ္တာတိ တဒါရမ္မဏမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ပယုတ္တာ။

အဝသေသာနန္တိ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိဝေဒနာနံ။ ဥပနိဿယာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနန္တရာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနန္တရာနဉှိ အနန္တရာဒိဝသေန၊ ဣတရေသံ ဥပနိဿယဝသေန ဖဿော ပစ္စယော ဟောတိ၊ မနောဒွါရေ ပန တဒါရမ္မဏဝေဒနာနံ မနောသမ္ဖဿော ဥပနိဿယဝသေန ပစ္စယော။ အဒွါရိကာနန္တိ ဒွါရရဟိတာနံ။ န ဟိ ပဋိသန္ဓိအာဒိဝေဒနာနံ ကိဉ္စိ ဒွါရံ အတ္ထိ။ သဟဇာတမနောသမ္ဖဿသမုဒယာတိ ဧတေနဿ တာသံ သဟဇာတကောဋိယာ ပစ္စယဘာဝမာဟ။

ဝေဒနာဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဖဿဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၈။ စက္ခုံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော သမ္ဖဿော စက္ခုသမ္ဖဿော။ ပဉ္စဝတ္ထုကာတိ စက္ခာဒိပဉ္စဝတ္ထုကာ စက္ခာဒိပဉ္စဝတ္ထုသန္နိဿယာ။ ‘‘ဥပါဒိန္နကကထာ ဧသာ’’တိ ဗာဝီသတိဂ္ဂဟဏံ၊ ပဝတ္တိကထာဘာဝတော လောကိယဂ္ဂဟဏံ။ ဝိပါကမနသမ္ပယုတ္တဖဿာတိ ဝိပါကမနောဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဖဿာ။ ပစ္စယုပ္ပန္နေန ဝိယ ပစ္စယေနပိ ဥပါဒိန္နကေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဆန္နံ စက္ခာဒီနံ အာယတနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဖဿဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဠာယတနဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၉။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ၊ တသ္မာ ယထာ ဧတ္ထ အရူပလောကာပေက္ခာယ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနန္တိ ဧကသေသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ယေသံ ပစ္စယုပ္ပန္နော ဥပါဒိန္နော၊ ပစ္စယော ပန အနုပါဒိန္နောတိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ တေသံ မတေန ဗာဟိရာယတနဝသေနပိ ဧကသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတန’’န္တိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါပိ ဣမဿ အာဂမဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာတိ အာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ…ပေ… ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။ ဧသ နယော အညတ္ထာပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဂ္ဂဟဏေ။

သဠာယတနဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နာမရူပဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၀၀။ နမနလက္ခဏန္တိ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနသဘာဝံ တေန ဝိနာ အပဝတ္တနတော။ ရုပ္ပနံ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ။ ဣမေ ပန တယောတိအာဒိနာ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒသာဓာရဏဝသေနေဝ တံသင်္ခါရက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏံ၊ တသ္မာ ယေ ယတ္ထ အသာဓာရဏာ၊ တေပိ အတ္ထတော ဂဟိတာယေဝါတိ ဒဿေတိ။

ဥပါဒိယိတွာတိ ပစ္စယေ ကတွာ။ ပစ္စယကရဏမေဝ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ပစ္စယဘူတဓမ္မာနံ ဥပါဒိယနံ။ သမူဟသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ ဧတန္တိ ‘‘သမူဟတ္ထေ ဧတံ သာမိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ တေန ဝိနာ သမ္ဗန္ဓဿ အဘာဝတော။ တေနာတိ တသ္မာ။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ တံ ဘူတုပါဒါယပဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ သတ္တဝီသတိဝိဓံ။ ယဿ နာမဿာတိ စတုဝေါကာရဘဝေ နာမဿ။ ဝိညာဏမ္ပိ တပ္ပရိယာပန္နမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပဿာတိ ဧကဝေါကာရဘဝေ ရူပဿ။ ဝိညာဏံ ပန ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ သင်္ခါရဝိညာဏမေဝ။ ယဿ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ နာမရူပဿ။ တဿ ဝသေနာတိ သဟဇာတဿ သဟဇာတာဒိဝသေန၊ အနန္တရဿ အနန္တရာဒိဝသေန၊ ဣတရဿ ဥပနိဿယာဒိဝသေန တဿ နာမဿ ယထာရဟံ တဿ တဿ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

နာမရူပဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိညာဏဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၀၁။ တေဘူမကဝိပါကဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ သင်္ခါရော ယဿ ဝိညာဏဿာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဝိဓောပိ ကာမာဝစရပုညာဘိသင်္ခါရော သောဠသဝိဓဿ ကာမာဝစရဝိပါကဝိညာဏဿ၊ ပဉ္စဝိဓောပိ ရူပါဝစရပုညာဘိသင်္ခါရော ပဉ္စဝိဓဿ ရူပါဝစရဝိပါကဝိညာဏဿ၊ ဒွါဒသဝိဓောပိ အပုညာဘိသင်္ခါရော သတ္တဝိဓဿ အကုသလဝိပါကဝိညာဏဿ၊ စတုဗ္ဗိဓောပိ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ကာရော စတုဗ္ဗိဓဿ အရူပါဝစရဝိပါကဝိညာဏဿ ယထာရဟံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ကမ္မပစ္စယေန စေဝ ဥပနိဿယပစ္စယေန စ ပစ္စယော ဟောတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၂၀) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိညာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သင်္ခါရဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၀၂။ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏောတိ အဘိသဉ္စေတယိတသဘာဝေါ၊ အာယူဟနလက္ခဏောတိ အတ္ထော။ စောပနဝသေနာတိ ကာယဝိညတ္တိသင်္ခါတစောပနဝသေန။ တေန ပဉ္စဒွါရိကစေတနာ ပဋိက္ခိပတိ။ ဝစနဘေဒဝသေနာတိ ဝါစာနိစ္ဆာရဏဝသေန။ ဝစီဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တာ ဝီသတိ၊ နဝ မဟဂ္ဂတကုသလစေတနာ စာတိ ဧကူနတိံသ မနောသဉ္စေတနာ။ ‘‘ကုသလာနံ ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧကစ္စာနံ အာရမ္မဏဝသေနပီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဟဇာတာဒိဝသေနာတိ သဟဇာတ-အညမည-နိဿယ-သမ္ပယုတ္တ-အတ္ထိ-အဝိဂတဟေတုဝသေန၊ အနန္တရာနံ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနသေန ပစ္စယော။ အပိ-သဒ္ဒေန ဥပနိဿယံ သင်္ဂဏှာတိ။

သင်္ခါရဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဝိဇ္ဇာဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၀၃။ ‘‘ဒုက္ခသစ္စေအညာဏ’’န္တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တန္တိ အညာဏံ။ သတိပိ ပဟာတဗ္ဗတ္တေ ပရိညေယျတ္တဝသေန အန္တောဂဓံ။ ဒုက္ခသစ္စဉ္စဿာတိ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ သမ္ပယုတ္တခန္ဓသင်္ခါတဉ္စ ဒုက္ခသစ္စံ အဿ အညာဏဿ။ တံ ဟိဿ နိဿယပစ္စယော ဟောတိ။ တဿာတိ ဒုက္ခသစ္စဿ။ ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓနိဝါရဏေနာတိ သင်္ခတအဝိပရီတသဘာဝပဋိဝိဇ္ဈနဿ နိဝါရဏေန။ ဧတေနဿ ပရိညာဘိသမယသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓဿ ဝိဗန္ဓကဘာဝမာဟ။ ဉာဏပ္ပဝတ္တိယာတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒုက္ခ’’န္တိ အနုဗုဇ္ဈနာကာရာယ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏပ္ပဝတ္တိယာ။ ဧတ္ထာတိ ဒုက္ခသစ္စေ။ အပ္ပဒါနေနာတိ အဝိဿဇ္ဇနေန။ ဧတေနဿာ အနုဗောဓဉာဏဿပိ ဝိဗန္ဓကတမာဟ။

တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ အန္တောဂဓာဘာဝတော။ ဣဓ သမ္ပယုတ္တခန္ဓဝသေနေဝ ဝတ္ထုတော သမုဒယေ အညာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကေနေဝါတိ ဣတရံ ကာရဏတ္တယံ ပဋိက္ခိပတိ။ ယဒိပိ အညာဏံ နိရောဓမဂ္ဂေ အာရမ္မဏံ န ကရောတိ၊ ကုတော တဒန္တောဂဓတဗ္ဗတ္ထုတာ၊ တေ ပန ဇာနိတုကာမဿ တပ္ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန အနိရောဓမဂ္ဂေသု နိရောဓမဂ္ဂဂ္ဂါဟဟေတုတာဝသေန စ ပဝတ္တမာနံ ‘‘နိရောဓေ ပဋိပဒါယဉ္စ အညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒနတော’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ဂမ္ဘီရတ္တာတိ သဘာဝေနေဝ ဂမ္ဘီရတ္တာ။ အဂါဓအပတိဋ္ဌာဘာဝေန တံဝိသယဿ ဉာဏဿ ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဒုဒ္ဒသံ။ ပုရိမံ ပန သစ္စဒွယံ။ ဝဉ္စနီယဋ္ဌေနာတိ ဝဉ္စကဘာဝေန အယာထာဝဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရံ၊ န သဘာဝတော၊ တသ္မာ တံဝိသယံ အညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပုရိမသစ္စဒွယေ အနိစ္စာဒိသဘာဝလက္ခဏဿ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဧဝ နိစ္စာဒိဝိပလ္လာသဝသေန ပဝတ္တတိ အညာဏန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ နိဒ္ဒေသဝိဘာဂေနပိ အဝိဇ္ဇာယ သစ္စေသု ပဝတ္တိဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုက္ခေတိ ဧတ္တကေန ဘုမ္မနိဒ္ဒေသေန။ သင်္ဂဟတောတိ ပရိညေယျတာယ ဒုက္ခေန သင်္ဂဟေတဗ္ဗတော။ တေန နိဒ္ဓါရဏတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဒုက္ခသ္မိဉှိ အဝိဇ္ဇာ နိဒ္ဓါရီယတိ၊ န အညသ္မိံ။ ဝတ္ထုတောတိ အာဓာရတ္ထံ။ ဒုက္ခသန္နိဿယာ ဟိ အဝိဇ္ဇာ။ အာရမ္မဏတောတိ ဝိသယတ္ထံ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော။ ကိစ္စတောတိ ဗျာပနတ္ထံ ဆာဒနဝသေန တံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တနတော။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိသေသတောတိ ဝိသေသာဘာဝတော၊ ဝုတ္တနယေန ဒုက္ခာဒီသု ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသံ အဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ သဘာဝတောတိ သရသလက္ခဏတော။ စတုန္နမ္ပိ သစ္စာနံ အဇာနနသဘာဝါ ဟိ အဝိဇ္ဇာ။ ကာမရာဂဘဝရာဂါ ကာမာသဝဘဝါသဝါတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတာဒိဝသေနာ’’တိ။ နနု အဝိဇ္ဇာ ဧဝ အဝိဇ္ဇာသဝေါ၊ သော ကထံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗုပ္ပန္နာ’’တိအာဒိ။

အဝိဇ္ဇာဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာသဝဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၀၄။ အာသဝဝါရေ အာသဝ-သဒ္ဒတ္ထော အာသဝဝိစာရော စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ ပနာယံ ဝါရော ဝုတ္တော၊ နနု အဝိဇ္ဇာဒိကာဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာတိ စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘အယံ ဝါရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဒေသူတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကောဋ္ဌာသေသု။ ဒွါဒသကောဋ္ဌာသာ ဟိ သတ္ထု ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာ။ တဿာပိ ပစ္စယဒဿနဝသေနာတိ နာယံ ကာပိလာနံ မူလပကတိ ဝိယ အပ္ပစ္စယာ၊ အထ ခေါ သပ္ပစ္စယာတိ အဝိဇ္ဇာယပိ ပစ္စယဒဿနဝသေန။ အာသဝသမုဒယေနာတိ အတီတဘဝေ အာသဝါနံ သမုဒယေန ဧတရဟိ အဝိဇ္ဇာယ သမုဒယော၊ ဧတရဟိ အဝိဇ္ဇာယ သမုဒယေန အနာဂတေ အာသဝသမုဒယောတိ ဧဝံ အာသဝါဝိဇ္ဇာနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နကဘာဝေန အပရာပရံ ပဝတ္တမာနံ အာဒိကောဋိအဘာဝေနေဝ တန္နိမိတ္တဿ သံသာရဿ အာဒိကောဋိအဘာဝတော အနမတဂ္ဂတာသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒွတ္တိံသ ဌာနာနီတိ ဒွတ္တိံသ သစ္စပ္ပဋိဝေဓကာရဏာနိ၊ ဒွတ္တိံသ ဝါ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာနိ။ ဣမမှာ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တာတိ ယာယ အရိယသာဝကော သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ဟောတိ၊ သာ အရိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧတ္ထ ဝုတ္တာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တံ၊ ဣတော သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တတော။

စတုသစ္စပရိယာယေဟီတိ စတုသစ္စာဓိဂမကာရဏေဟိ။ အရဟတ္တပရိယာယေဟီတိ ‘‘သော သဗ္ဗသော ရာဂါနုသယံ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ အရဟတ္တာဓိဂမကာရဏေဟိ။ တေနာဟ ‘‘စတုသဋ္ဌိယာ ကာရဏေဟီ’’တိ။

အာသဝဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၅။ ဇာနပဒိနောတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၉၅) ဇနပဒဝန္တော၊ ဇနပဒဿ ဝါ ဣဿရာ ရာဇကုမာရာ။ ဂေါတ္တဝသေန ကုရူ နာမ။ တေသံ နိဝါသော ယဒိ ဧကော ဇနပဒေါ၊ ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရုဠှီသဒ္ဒေနာ’’တိ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ သလိင်္ဂဝစနာနိ (ပါဏိနိ ၁။၂၅၁) ဣစ္ဆန္တိ၊ အယမေတ္ထ ရုဠှီ ယထာ အညတ္ထာပိ ‘‘အင်္ဂေသု ဝိဟရတိ၊ မလ္လေသု ဝိဟရတီ’’တိ စ။ တဗ္ဗိသေသနေ ပန ဇနပဒ-သဒ္ဒေ ဇာတိ-သဒ္ဒေ ဧကဝစနမေဝ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတနော။ တေန ပုထုအတ္ထဝိသယတာယ ဧဝံ တံ ဗဟုဝစနန္တိ ‘‘ဗဟုကေ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနံ ဝိသေသံ ဒီပေတိ။ သုတွာတိ မန္ဓာတုမဟာရာဇဿ အာနုဘာဝဒဿနာနုသာရေန ပရမ္ပရာဂတံ ကထံ သုတွာ။ အနုသံယာယန္တေနာတိ အနုဝိစရန္တေန။ ဧတေသံ ဌာနန္တိ စန္ဒိမသူရိယမုခေန စာတုမဟာရာဇိကဘဝနမာဟ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ အဂမာသီ’’တိအာဒိ။ သောတိ မန္ဓာတုမဟာရာဇာ။ တန္တိ စာတုမဟာရာဇိကရဇ္ဇံ။ ဂဟေတွာတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ။ ပုန ပုစ္ဆိ ပရိဏာယကရတနံ။ ဒေါဝါရိကဘူမိယံ တိဋ္ဌန္တိ သုဓမ္မာယ ဒေဝသဘာယ ဒေဝပုရဿ စ စတူသု ဒွါရေသု အာရက္ခာယ အဓိကတတ္တာ။ ဒိဗ္ဗရုက္ခသဟဿပဋိမဏ္ဍိတန္တိ ဣဒံ ‘‘စိတ္တလတာဝန’’န္တိအာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာသီတိ ဘဿိတွာ ပထဝိယာ အာသန္နေ ဌာနေ အဋ္ဌာသိ၊ ဌတွာ စ နစိရဿေဝ အန္တရဓာယိ တေနတ္တဘာဝေန ရညော စက္ကဝတ္တိဿရိယဿ အဘာဝတော။ ‘‘စိရတရံ ကာလံ ဌတွာ’’တိ အပရေ။ ဒေဝဘာဝေါ ပါတုရဟောသိ ဒေဝလောကေ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိနော အပရာပရိယာယဝေဒနီယဿ ကမ္မဿ ကတောကာသတ္တာ။ အဝယဝေ သိဒ္ဓါ ဝိသေသော သမုဒါယဿ ဝိသေသကော ဟောတီတိ ဧကမ္ပိ ရဋ္ဌံ ဗဟုဝစနေန ဝေါဟရီယတိ။

ဒ-ကာရေန အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ နိရုတ္တိနယေန။ ကမ္မာသောတိ ကမ္မာသပါဒေါ ဝုစ္စတိ ဥတ္တရပဒလောပေန ယထာ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိ။ ကထံ ပန သော ကမ္မာသပါဒေါတိ အာဟ ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ဒမိတောတိ ဧတ္ထ ကီဒိသံ ဒမနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပေါရိသာဒဘာဝတော ပဋိသေဓိတော’’တိ။ ဣမေ ပန ထေရာတိ မဇ္ဈိမဘာဏကေ ဝဒတိ၊ တေ ပန စူဠကမ္မာသဒမ္မံ သန္ဓာယ တထာ ဝဒန္တိ။ ယက္ခိနိပုတ္တော ဟိ ကမ္မာသပါဒေါ အလီနသတ္တုကုမာရကာလေ ဗောဓိသတ္တေန တတ္ထ ဒမိတော၊ သုတသောမကာလေ ပန ဗာရာဏသိရာဇာ ပေါရိသာဒဘာဝပဋိသေဓနေန ယတ္ထ ဒမိတော၊ တံ မဟာကမ္မာသဒမ္မံ နာမ။ ပုတ္တောတိ ဝတွာ အတြဇောတိ ဝစနံ ဩရသပုတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ။

ယေဟိ အာဝသိတပဒေသော ကုရုရဋ္ဌန္တိ နာမံ လဘိ၊ တေ ဥတ္တရကုရုတော အာဂတာ မနုဿာ တတ္ထ ရက္ခိတနိယာမေနေဝ ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခိံသု၊ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိယာ ပစ္ဆိမာ ဇနတာတိ၊ သော ဒေသဓမ္မဝသေန အဝိစ္ဆေဒတော ဝတ္တမာနော ကုရုဝတ္တဓမ္မောတိ ပညာယိတ္ထ၊ အယဉ္စ အတ္ထော ကုရုဓမ္မဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၃။၇၆-၇၈) ဒီပေတဗ္ဗော။ သော အပရဘာဂေ ယတ္ထ ပဌမံ သံကိလိဋ္ဌော ဇာတော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကုရုရဋ္ဌဝါသီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ဘဂဝတော ဝသနောကာသော ကောစိ ဝိဟာရော န ဟောတိ၊ တတ္ထ ကေဝလံ ဂေါစရဂါမကိတ္တနံ နိဒါနကထာယ ပကတိ၊ ယထာ တံသက္ကေသု ဝိဟရတိ ဒေဝဒဟံ နာမ သက္ကာနံ နိဂမောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝသနောကာသတော’’တိအာဒိမာဟ။

ဥဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၁၀၆။ ကသ္မာ ဘဂဝါ ဣမံ သုတ္တမဘာသီတိ အသာဓာရဏသမုဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ၊ သာဓာရဏံ ပန ပါကဋန္တိ အနာမဋ္ဌံ၊ တေန သုတ္တနိက္ခေပေါ ပုစ္ဆိတောတိ ကတွာ ဣတရော ‘‘ကုရုရဋ္ဌဝါသီန’’န္တိအာဒိနာ အပရဇ္ဈာသယောယံ သုတ္တနိက္ခေပေါတိ ဒဿေတိ။ ဧတေန ဗာဟိရသမုဋ္ဌာနံ ဝိဘာဝိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တိကံ ပန အသာဓာရဏဉ္စ မူလပရိယာယသုတ္တာဒိဋီကာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုရုရဋ္ဌံ ကိရ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၇၃) တဒါ တန္နိဝါသီနံ သတ္တာနံ ယေဘုယျေန ယောနိသောမနသိကာရဝန္တတာယ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာဗလေန ဥတုအာဒိသမ္ပန္နမေဝ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥတုပစ္စယာဒိသမ္ပန္နတ္တာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘောဇနာဒိသမ္ပတ္တိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပုဗ္ဗေ ကုရုဝတ္တဓမ္မာနုဋ္ဌာနဝါသနာယ ဥတ္တရကုရု ဝိယ ယေဘုယျေန ဥတုအာဒိသမ္ပန္နမေဝ ဟောန္တံ ဘဂဝတော ကာလေ သာတိသယံ ဥတုသပ္ပာယာဒိယုတ္တံ တံ ရဋ္ဌံ အဟောသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ စိတ္တသရီရကလ္လတာယာတိ စိတ္တဿ သရီရဿ စ အရောဂတာယ။ အနုဂ္ဂဟိတပညာဗလာတိ လဒ္ဓုပကာရဉာဏာနုဘာဝါ၊ အနု အနု ဝါ အာစိဏ္ဏပညာတေဇာ။ ဧကဝီသတိယာ ဌာနေသူတိ ကာယာနုပဿနာဝသေန စုဒ္ဒသသုဌာနေသု၊ ဝေဒနာနုပဿနာဝသေန ဧကသ္မိံ ဌာနေ၊ တထာ စိတ္တာနုပဿနာဝသေန၊ ဓမ္မာနုပဿနာဝသေန ပဉ္စသု ဌာနေသူတိ ဧဝံ ဧကဝီသတိယာ ဌာနေသု။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အရဟတ္တေ ပက္ခိပိတွာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ယထာ အရဟတ္တံ ပါပေတိ၊ ဧဝံ ဒေသနာဝသေန အရဟတ္တေ ပက္ခိပိတွာ။ သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကသုဝဏ္ဏမဉ္ဇူသာသု ပက္ခိတ္တာနိ သုမနစမ္ပကာဒိနာနာပုပ္ဖာနိ မဏိပုတ္တာဒိသတ္တရတနာနိ စ ယထာ ဘာဇနသမ္ပတ္တိယာ သဝိသေသံ သောဘန္တိ၊ ကိစ္စကရာနိ စ ဟောန္တိ မနုညာဘာဝတော၊ ဧဝံ သီလဒဿနာဒိသမ္ပတ္တိယာ ဘာဇနဝိသေသဘူတာယ ကုရုရဋ္ဌဝါသိပရိသာယ ဒေသိတာ စ ဘဂဝတော အယံ ဒေသနာ ဘိယျောသောမတ္တာယ သောဘတိ၊ ကိစ္စကာရီ စ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ယထာ ဟိ ပုရိသော’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထာတိ ကုရုရဋ္ဌေ။

ပကတိယာတိ သရသတော၊ ဣမိဿာ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဒေသနာယ ပုဗ္ဗေပီတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ သတ္ထု ဒေသနာနုသာရတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိဿဋ္ဌအတ္တဘာဝနာတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ကိသ္မိဉ္စိ ယောနိသောမနသိကာရေ စိတ္တံ အနိယောဇေတွာ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ အဘိရတိဝသေန ဝိဿဋ္ဌစိတ္တေန ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပမာဒဝိဟာရံ ပဟာယ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဧကာယနောတိ ဧတ္ထ အယန-သဒ္ဒေါ မဂ္ဂပရိယာယော။ န ကေဝလမယနမေဝ၊ အထ ခေါ အညေပိ ဗဟူ မဂ္ဂပရိယာယာတိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကရောန္တော ‘‘မဂ္ဂဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝတွာ ယဒိ မဂ္ဂပရိယာယော အယန-သဒ္ဒေါ၊ ကသ္မာ ပုန မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧကမဂ္ဂေါတိ ဧကော ဧဝ မဂ္ဂေါ။ န ဟိ နိဗ္ဗာနဂါမီ မဂ္ဂေါ အညော အတ္ထီတိ။ နနု သတိပဋ္ဌာနံ ဣဓ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တဒညေ စ ဗဟူ မဂ္ဂဓမ္မာ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ၊ တေ ပန သတိပဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ တဒဝိနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဉာဏဝီရိယာဒယော နိဒ္ဒေသေ ဂဟိတာ။ ဥဒ္ဒေသေ ပန သတိယာ ဧဝ ဂဟဏံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဒွေဓာပထဘူတောတိ ဣမိနာ ဣမဿ မဂ္ဂဿ အနေကမဂ္ဂတာဘာဝံ ဝိယ အနိဗ္ဗာနဂါမိဘာဝါဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ ဧကေနာတိ အသဟာယေန။ အသဟာယတာ စ ဒုဝိဓာ အတ္တဒုတိယတာဘာဝေန ဝါ၊ ယာ ‘‘ဝူပကဋ္ဌကာယတာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဏှာဒုတိယတာဘာဝေန ဝါ၊ ယာ ‘‘ပဝိဝိတ္တစိတ္တတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝူပကဋ္ဌေန ပဝိဝိတ္တစိတ္တေနာ’’တိ။ သေဋ္ဌောပိ လောကေ ‘‘ဧကော’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ယာဝ ပရေ ဧကတော ကရောသီ’’တိအာဒီသူတိ အာဟ ‘‘ဧကဿာတိ သေဋ္ဌဿာ’’တိ။ ယဒိ သံသာရတော နိဿရဏဋ္ဌော အယနဋ္ဌော အညေသမ္ပိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာနံ သာဓာရဏော ကထံ ဘဂဝတောတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ ခေါတိ ဧတ္ထ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ တသ္မာ ဣမသ္မိံ ယေဝါတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဘေဒေါယေဝ ဟေသော၊ ယဒိဒံ မဂ္ဂေါတိ ဝါ အယနောတိ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထော ပနေကော’’တိ။

နာနာမုခဘာဝနာနယပ္ပဝတ္တောတိ ကာယာနုပဿနာဒိမုခေန တတ္ထာပိ အာနာပါနာဒိမုခေန ဘာဝနာနယေန ပဝတ္တော။ ဧကာယနန္တိ ဧကဂါမိနံ၊ နိဗ္ဗာနဂါမိနန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနဉှိ အဒုတိယတ္တာ သေဋ္ဌတ္တာ စ ‘‘ဧက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတီယမတ္ထီ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၀) ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) စ။ ခယော ဧဝ အန္တောတိ ခယန္တော၊ ဇာတိယာ ခယန္တံ ဒိဋ္ဌဝါတိ ဇာတိခယန္တဒဿီ။ အဝိဘာဂေန သဗ္ဗေပိ သတ္တေ ဟိတေန အနုကမ္ပတီတိ ဟိတာနုကမ္ပီ။ အတရိံသူတိ တရိံသု။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမကာ ဗုဒ္ဓါ၊ ပုဗ္ဗေ ဝါ အတီတကာလေ။

တန္တိ တံ တေသံ ဝစနံ၊ တံ ဝါ ကိရိယာဝုတ္တိဝါစကတ္တံ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ သင်္ခေယျပ္ပဓာနတာယ သတ္တဝါစိနော ဧက-သဒ္ဒဿ ကိရိယာဝုတ္တိဝါစကတာ အတ္ထိ။ ‘‘သကိမ္ပိ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၇၂) ဝိယ ‘‘သကိံ အယနော’’တိ ဣမိနာ ဗျဉ္ဇနေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အတ္ထံ ယောဇေတွာတိ ဧဝံ ပဒတ္ထံ ယောဇေတွာ။ ဥဘယထာပီတိ ပုရိမနယေန ပစ္ဆိမနယေန စ။ န ယုဇ္ဇတိ ဣဓာဓိပ္ပေတမဂ္ဂဿ အနေကဝါရံ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ အနေကဝါရမ္ပိ အယတီတိ ပုရိမနယဿ၊ အနေကဉ္စဿ အယနံ ဟောတီတိ ပစ္ဆိမနယဿ စ ပဋိက္ခေပေါ။

ဣမသ္မိံ ပဒေတိ ‘‘ဧကာယနော အယံ ဘိက္ခဝေ မဂ္ဂေါ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝါကျေ၊ ဣမသ္မိံ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ’’တိ သံသယဋ္ဌာနေ။ မိဿကမဂ္ဂေါတိ လောကိယေန မိဿကော လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ။ ဝိသုဒ္ဓိအာဒီနံ နိပ္ပရိယာယဟေတုံ သင်္ဂဏှန္တော အာစရိယတ္ထေရော ‘‘မိဿကမဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ၊ ဣတရော ပရိယာယဟေတု ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ’’တိ။

သဒ္ဒံ သုတွာဝါတိ ‘‘ကာလော၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မဿဝနာယာ’’တိ ကာလာရောစနသဒ္ဒံ သုတွာ။ ဧဝံ ဥက္ခိပိတွာတိ။ ဧဝံ ‘‘မဓုရံ ဣမံ ကုဟိံ ဆဍ္ဍေမာ’’တိ အဆဍ္ဍေန္တာ ဥစ္ဆုဘာရံ ဝိယ ပဂ္ဂဟေတွာ န ဝိစရန္တိ။ အာလုဠေတီတိ ဝိလုဠိတော အာကုလော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧကာယနမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ ပုဗ္ဗဘာဂသတိပဋ္ဌာနမဂ္ဂေါတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္ထေ သိဒ္ဓေ တဿေဝ အလင်္ကာရတ္ထံ သော ပန ယဿ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော’’တိအာဒိကာ ဂါထာပိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂတောဝ အာနေတွာ ဌပိတာ။

နိဗ္ဗာနဂမနဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ နိဗ္ဗာနဂမနံ၊ သော ဧဝ အဝိပရီတသဘာဝတာယ အတ္ထော၊ တေန နိဗ္ဗာနဂမနဋ္ဌေန၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမုပါယတာယာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂနီယဋ္ဌေနာတိ ဂဝေသိတဗ္ဗတာယ၊ ‘‘ဂမနီယဋ္ဌေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ဥပဂန္တဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ရာဂါဒီဟီတိ။ ဣမိနာ ရာဂဒေါသမောဟာနံယေဝ ဂဟဏံ ‘‘ရာဂေါ မလံ၊ ဒေါသော မလံ၊ မောဟော မလ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဝစနတော။ ‘‘အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘာဒီဟီ’’တိ ပန ဣမိနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပက္ကိလေသာနံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ တေ ဝိသုံ ဥဒ္ဓဋာ။ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဧကန္တိကတံ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ သာမညဇောတနာ၊ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ဧဝ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပမလဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ၊ အထ ခေါ ဣဒမေတ္ထ အာဟစ္စဘာသိတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

သာ ပနာယံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ သိဇ္ဈမာနာ ယသ္မာ သောကာဒီနံ အနုပ္ပာဒါယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သောကပရိဒေဝါနံ သမတိက္ကမာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သောစနံ ဉာတိဗျသနာဒိနိမိတ္တံ စေတသော သန္တာပေါ အန္တောနိဇ္ဈာနံ သောကော။ ဉာတိဗျသနာဒိနိမိတ္တမေဝ သောကာဓိကတာယ ‘‘ကဟံ၊ ဧကပုတ္တက၊ ကဟံ၊ ဧကပုတ္တကာ’’တိ ပရိဒေဝဝသေန လပနံ ပရိဒေဝေါ၊ အာယတိံ အနုပ္ပဇ္ဇနံ ဣဓ သမတိက္ကမောတိ အာဟ ‘‘ပဟာနာယာ’’တိ။ တံ ပနဿ သမတိက္ကမာဝဟတံ နိဒဿနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယံ ပုဗ္ဗေ တံ ဝိသောဓေဟီတိ အတီတေသု ခန္ဓေသု တဏှာသံကိလေသဝိသောဓနံ ဝုတ္တံ။ ပစ္ဆာတိ ပရတော။ တေတိ တုယှံ။ မာဟူတိ မာ အဟု။ ကိဉ္စနန္တိ ရာဂါဒိကိဉ္စနံ။ ဧတေန အနာဂတေသု ခန္ဓေသု သံကိလေသဝိသောဓနံ ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈေတိ တဒုဘယဝေမဇ္ဈေ။ နော စေ ဂဟေဿသီတိ န ဥပါဒိယိဿသိ စေ။ ဧတေန ပစ္စုပ္ပန္နေ ခန္ဓပဗန္ဓေ ဥပါဒါနပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဥပသန္တော စရိဿသီတိ ဧဝံ အဒ္ဓတ္တယဂတသံကိလေသဝိသောဓနေ သတိ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ ဥပသန္တော ဟုတွာ ဝိဟရိဿသီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဂါထံ နိဋ္ဌပေသိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ ဂါထ’’န္တိအာဒိ။

ပုတ္တာတိ ဩရသာ၊ အညေပိ ဝါ ယေ ကေစိ။ ပိတာတိ ဇနကော။ ဗန္ဓဝါတိ ဉာတကာ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ပုတ္တာ ဝါ ပိတာ ဝါ ဗန္ဓဝါ ဝါ အန္တကေန မစ္စုနာ အဓိပန္နဿ အဘိဘူတဿ မရဏတော တာဏာယ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ နတ္ထိ ဉာတီသု တာဏတာတိ။ န ဟိ ဉာတီနံ ဝသေန မရဏတော အာရက္ခာ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ပဋာစာရေ ‘‘ဥဘော ပုတ္တာ ကာလကတာ’’တိအာဒိနာ (အပ။ ထေရီ ၂။၂။၄၉၈) မာ နိရတ္ထကံ ပရိဒေဝိ၊ ဓမ္မံယေဝ ပန ယာထာဝတော ပဿာတိ အဓိပ္ပာယော။

သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတာတိ ယထာနုလောမံ ပဝတ္တိတာယ သာမုက္ကံသိကာယ ဓမ္မဒေသနာယ ပရိယောသာနေ သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ကထံ ပနာယံ သတိပဋ္ဌာနမဂ္ဂဝသေန သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ န ဟိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနကထာယ ဝိနာ သာဝကာနံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမော အတ္ထိ။ ‘‘ဣမံ ဂါထံ သုတွာ’’တိ ပန ဣဒံ သောကဝိနောဒနဝသေန ပဝတ္တိတာယ ဂါထာယ ပဌမံ သုတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော ဣတရဂါထာယပိ။ ဘာဝနာတိ ပညာဘာဝနာ။ သာ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ရူပါဒီနံ အနိစ္စာဒိတော အနုပဿနာပိ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ၊ တသ္မာ။ တေပီတိ သန္တတိမဟာမတ္တပဋာစာရာ။

ပဉ္စသတေ စောရေတိ သတသတစောရပရိဝါရေ ပဉ္စ စောရေ ပဋိပါဋိယာ ပေသေသိ။ တေ အရညံ ပဝိသိတွာ ထေရံ ပရိယေသန္တာ အနုက္ကမေန ထေရဿ သမီပေ သမာဂစ္ဆိံသု။ တေနာဟ ‘‘တေ ဂန္တွာ ထေရံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသူ’’တိ။ ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထေရဿ ဟိ သီလံ ပစ္စဝေက္ခတော သုပရိသုဒ္ဓံ သီလံ နိဿာယ ဥဠာရံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဦရုဋ္ဌိဘေဒဇနိတံ ဒုက္ခဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေသိ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ သညပေဿာမီတိ သညတ္တိံ ကရိဿာမိ။ အဍ္ဍိယာမီတိ ဇိဂုစ္ဆာမိ။ ဟရာယာမီတိ လဇ္ဇာမိ။ ဝိပဿိသန္တိ သမ္မသိံ။

ပစလာယန္တာနန္တိ ပစလာယနံ နိဒ္ဒံ ဥပဂတာနံ။ ဝတသမ္ပန္နောတိ ဓုတစရဏသမ္ပန္နော။ ပမာဒန္တိ ပစလာယနံ သန္ဓာယာဟ။ ဩရုဒ္ဓမာနသောတိ ဥပရုဒ္ဓအဓိစိတ္တော။ ပဉ္ဇရသ္မိန္တိ သရီရေ။ သရီရဉှိ နှာရုသမ္ဗန္ဓအဋ္ဌိသင်္ဃာတတာယ ဣဓ ‘‘ပဉ္ဇရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပီတဝဏ္ဏာယ ပဋာကာယ ပရိဟရဏတော မလ္လယုဒ္ဓစိတ္တကတာယ စ ပီတမလ္လော။ တီသု ရဇ္ဇေသူတိ ပဏ္ဍုစောဠဂေါဠရဇ္ဇေသု။ မလ္လာ သီဟဠဒီပေ သက္ကာရသမ္မာနံ လဘန္တီတိ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဂမ္မ။ တံယေဝ အင်္ကုသံ ကတွာတိ ‘‘ရူပါဒယော ‘မမာ’တိ န ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ န တုမှာကဝဂ္ဂေန (သံ။ နိ။ ၃။၃၃-၃၄) ပကာသိတမတ္ထံ အတ္တနော စိတ္တမတ္တဟတ္ထိနော အင်္ကုသံ ကတွာ။ ဇဏ္ဏုကေဟိ စင်္ကမတိ ‘‘နိသိန္နေ နိဒ္ဒါယ အဝသရော ဟောတီ’’တိ။ ဗျာကရိတွာတိ အတ္တနော ဝီရိယာရမ္ဘဿ သဖလတာပဝေဒနမုခေန သဗြဟ္မစာရီနံ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော အညံ ဗျာကရိတွာ။ ဘာသိတန္တိ ဝစနံ။ ကဿ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ၊ သဗ္ဗလောကဂ္ဂဝါဒိနော’’တိ။ န တုမှာကန္တိအာဒိ တဿ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနံ။ တယိဒံ မေ သင်္ခါရာနံ အစ္စန္တဝူပသမကာရဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အနိစ္စာ ဝတာ’’တိ ဂါထံ အာဟရိ။ တေန ဣဒါနာဟံ သင်္ခါရာနံ ခဏေ ခဏေ ဘင်္ဂသင်္ခါတဿ ရောဂဿ အဘာဝေန အရောဂေါ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဒဿေတိ။

အဿာတိ သက္ကဿ။ ဥပပတ္တီတိ ဒေဝူပပတ္တိ။ ပုနပါကတိကာဝ အဟောသိ သက္ကဘာဝေနေဝ ဥပပန္နတ္တာ။ သုဗြဟ္မာတိ ဧဝံ နာမော။ အစ္ဆရာနံ နိရယူပပတ္တိံ ဒိသွာ တတော ပဘုတိ သတတံ ပဝတ္တမာနံ အတ္တနော စိတ္တုတြာသံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိစ္စံ ဥတြသ္တမိဒံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥတြသ္တန္တိ သန္တသ္တံ ဘီတံ။ ဥဗ္ဗိဂ္ဂန္တိ သံဝိဂ္ဂံ။ ဥတြသ္တန္တိ ဝါ သံဝိဂ္ဂံ။ ဥဗ္ဗိဂ္ဂန္တိ ဘယဝသေန သဟ ကာယေန သဉ္စလိတံ။ အနုပ္ပန္နေသူတိ အနာဂတေသု။ ကိစ္ဆေသူတိ ဒုက္ခေသု။ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ၊ ဘာဝီဒုက္ခပဝတ္တိနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပတိတေသူတိ ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္ဆေသူတိ ယောဇနာ၊ တဒါ အတ္တနော ပရိဝါရဿ ဥပ္ပန္နဒုက္ခနိမိတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဗောဇ္ဈာတိ ဗောဓိတော၊ အရိယမဂ္ဂတောတိ အတ္ထော။ အညတြာတိ စ ပဒံ အပေက္ခိတွာ နိဿက္ကဝစနံ၊ တသ္မာ ဗောဓိံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တပသာတိ တပေါကမ္မတော။ တေန မဂ္ဂါဓိဂမဿ ဥပါယဘူတံ ဓုတင်္ဂသေဝနာဒိသလ္လေခပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ ဣန္ဒြိယသံဝရာတိ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ သံဝရဏတော။ ဧတေန သတိသံဝရသီသေန သဗ္ဗမ္ပိ သံဝရသီလံ၊ လက္ခဏဟာရနယေန ဝါ သဗ္ဗမ္ပိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗနိဿဂ္ဂါတိ သဗ္ဗုပဓိနိဿဇ္ဇနတော သဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနတော။ ကိလေသေသု ဟိ နိဿဋ္ဌေသု ကမ္မဝဋ္ဋံ ဝိပါကဝဋ္ဋဉ္စ နိဿဋ္ဌမေဝ ဟောတီတိ။ သောတ္ထိန္တိ ခေမံ အနုပဒ္ဒဝတံ။

ဉာယတိ နိစ္ဆယေန ကမတိ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ဝါ ဉာယတိ ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ ဧတေနာတိ ဉာယော၊ အရိယမဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘ဉာယော ဝုစ္စတိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ။ တဏှာဝါနဝိရဟိတတ္တာတိ တဏှာသင်္ခါတဝါနဝိဝိတ္တတ္တာ။ တဏှာ ဟိ ခန္ဓေဟိ ခန္ဓံ၊ ကမ္မုနာ ဝါ ဖလံ၊ သတ္တေဟိ ဝါ ဒုက္ခံ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတီတိ ဝါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တယိဒံ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဝါနံ၊ န ဝါ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ ဝါနန္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ပရပစ္စယေန ဝိနာ ပစ္စက္ခကရဏံ သစ္ဆိကိရိယာတိ အာဟ ‘‘အတ္တပစ္စက္ခတာယာ’’တိ။

နနု ‘‘ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိဂ္ဂဟဏေနေဝေတ္ထ သောကသမတိက္ကမာဒယောပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တေ ပုန ကသ္မာ ဂဟိတာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာသနယုတ္တိကောဝိဒေတိ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိလက္ခဏာယံ ဓမ္မနီတိယံ ဆေကေ။ တံ တံ အတ္ထံ ဉာပေတီတိ ယေ ယေ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလာ သင်္ခေပဝိတ္ထာရာဒိဝသေန ယထာ ယထာ ဗောဓေတဗ္ဗာ၊ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန ဘဂဝါ တေ တေ တထာ တထာ ဗောဓေန္တော တံ တမတ္ထံ ဉာပေတိ။ တံ တံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထာပတ္တိံ အဂဏေန္တော တံ တံ အတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေန္တော။ န ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အတ္ထာပတ္တိဉာပကာဒိသာဓနီယဝစနာတိ။ သံဝတ္တတီတိ ဇာယတိ၊ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အနတိက္ကန္တသောကပရိဒေဝဿ န ကဒါစိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ အတ္ထိ သောကပရိဒေဝသမတိက္ကမမုခေနေဝ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ ဣဇ္ဈနတော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘သောကပရိဒေဝါနံ သမတိက္ကမေန ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဒေါမနဿပစ္စယေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ ပုဋ္ဌံ ပုထုဇ္ဇနံ သောကာဒယော အဘိဘဝန္တိ၊ ပရိညာတေသု စ တေသု တေ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သောကပရိဒေဝါနံ သမတိက္ကမော ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမေနာ’’တိ။ ဉာယဿာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ တတိယမဂ္ဂဿ စ။ တဒဓိဂမေန ဟိ ယထာက္ကမံ ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမော။ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယသဟဘာဝီပိ ဣတရာဘိသမယော တဒဝိနာဘာဝတော သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဟေတုကော ဝိယ ဝုတ္တော ‘‘ဉာယဿာဓိဂမော နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ။ ဖလဉာဏေန ဝါ ပစ္စက္ခကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ။ သမ္ပဒါနဝစနဉ္စေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝဏ္ဏဘဏနန္တိ ပသံသာဝစနံ။ တယိဒံ န ဣဓေဝ၊ အထ ခေါ အညတ္ထာပိ သတ္ထာ အကာသိယေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထေဝ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထအာဒိမှိ ကလျာဏံ၊ အာဒိ ဝါ ကလျာဏံ ဧတဿာတိ အာဒိကလျာဏံ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိတော ဥပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝါ စ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ။ နိရုပက္ကိလေသတော အပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝါ စ ပရိသုဒ္ဓံ။ သေဋ္ဌစရိယဘာဝတော သာသန ဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ဝေါ ပကာသေဿာမီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၇) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယဝံသာတိ အရိယာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝံသာ ပဝေဏိယော။ အဂ္ဂညာတိ ‘‘အဂ္ဂါ’’တိ ဇာနိတဗ္ဗာ သဗ္ဗဝံသေဟိ သေဋ္ဌဘာဝတော။ ရတ္တညာတိ ‘‘စိရရတ္တာ’’တိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ဝံသညာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝံသာ’’တိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ပေါရာဏာတိ ပုရာတနာ အနဓုနာတနတ္တာ။ အသံကိဏ္ဏာတိ အဝိကိဏ္ဏာ အနပနီတာ။ အသံကိဏ္ဏပုဗ္ဗာတိ ‘‘ကိံ ဣမေဟီ’’တိ အရိယေဟိ န အပနီတပုဗ္ဗာ။ န သံကီယန္တီတိ ဣဒါနိပိ တေဟိ န အပနီယန္တိ။ န သံကီယိဿန္တီတိ အနာဂတေပိ တေဟိ န အပနီယိဿန္တိ။ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာ…ပေ… ဝိညူဟီတိ ယေ လောကေ ဝိညူ သမဏဗြာဟ္မဏာ၊ တေဟိ အပစ္စက္ခတာ အနိန္ဒိတာ၊ အဂရဟိတာတိ အတ္ထော။ ဝိသုဒ္ဓိယာတိအာဒီဟီတိ ဝိသုဒ္ဓိအာဒိဒီပနေဟိ။ ပဒေဟီတိ ဝါကျေဟိ၊ ဝိသုဒ္ဓိအတ္ထတာဒိဘေဒဘိန္နေဟိ ဝါ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေဟိ။

ဥပဒ္ဒဝေတိ အနတ္ထေ။ ဝိသုဒ္ဓိန္တိ ဝိသုဇ္ဈနံ သံကိလေသပ္ပဟာနံ။ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော။ ပရိယာပုဏနံ ပရိစယော။ အတ္ထဿ ဟဒယေ ဌပနံ ဓာရဏံ။ ပရိဝတ္တနံ ဝါစနံ။ ဂန္ဓာရကောတိ ဂန္ဓာရဒေသေ ဥပ္ပန္နော။ ပဟောန္တီတိ သက္ကောန္တိ အနိယျာနမဂ္ဂါတိ မိစ္ဆာမဂ္ဂါ၊ မိစ္ဆတ္တနိယတာနိယတမဂ္ဂါပိ ဝါ။ သုဝဏ္ဏန္တိ ကူဋသုဝဏ္ဏမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ပဏီတိ ကာစမဏိပိ။ မုတ္တာတိ ဝေဠုဇာပိ။ ပဝါဠန္တိ ပလ္လဝေါပိ ဝုစ္စတီတိ ရတ္တဇမ္ဗုနဒါဒိပဒေဟိ တေ ဝိသေသိတာ။

န တတော ဟေဋ္ဌာတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၅။၃၆၇၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၇၃) ဣဓာဓိပ္ပေတကာယာဒီနံ ဝေဒနာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါ၊ ကာယဝေဒနာစိတ္တဝိမုတ္တဿ တေဘူမကဓမ္မဿ ဝိသုံ ဝိပလ္လာသဝတ္ထန္တရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ စ ဟေဋ္ဌာဂဟဏေသု ဝိပလ္လာသဝတ္ထူနံ အနိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စမဿ ပန ဝိပလ္လာသဝတ္ထုနော အဘာဝါ ‘‘န ဥဒ္ဓ’’န္တိ အာဟ။ အာရမ္မဏဝိဘာဂေန ဟေတ္ထ သတိပဋ္ဌာနဝိဘာဂေါတိ။ တယော သတိပဋ္ဌာနာတိ သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရဒဿနံ၊ န ဣဓ ပါဠိယံ ဝုတ္တဿ သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနန္တိ။ အာဒီသု ဟိ သတိဂေါစရောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာနံ သမုဒယော၊ နာမရူပသမုဒယာ စိတ္တဿ သမုဒယော၊ မနသိကာရသမုဒယာ ဓမ္မာနံ သမုဒယော’’တိ သတိပဋ္ဌာနာတိ ဝုတ္တာနံ သတိဂေါစရာနံ ပကာသကေ သုတ္တပဒေသေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယမ္ပိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၄) အဝသေသပါဠိပ္ပဒေသဒဿနတ္ထော အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတိယာ ပဋ္ဌာနန္တိ သတိယာ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဒါနာဒီနိ သတိယာ ကရောန္တဿ ရူပါဒီနိ ကသိဏာဒီနိ စ သတိယာ ဌာနံ ဟောန္တီတိ တံနိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘ပဓာနံ ဌာန’’န္တိ။ ပ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ပဏီတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၄ တိကမာတိကာ) ဝိယ ပဓာနတ္ထဒီပကောတိ အဓိပ္ပာယော။

အရိယောတိ အရိယံ သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သဠာယတနဝိဘင်္ဂသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၁)။ သုတ္တေကဒေသေန ဟိ သုတ္တံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ –

‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ ယဒရိယော…ပေ… မရဟတီတိ ဣတိ ခေါ ပနေတံ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။ ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထာ သာဝကာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အနုကမ္ပကော ဟိတေသီ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ဟိတာယ ဣဒံ ဝေါ သုခါယာ’တိ။ တဿ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ၊ န သောတံ ဩဒဟန္တိ၊ န အညာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေန္တိ၊ ဝေါက္ကမ္မ စ သတ္ထုသာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ၊ ယဒရိယော…ပေ… အရဟတိ။

ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထာ…ပေ… ဣဒံ ဝေါ သုခါယာတိ။ တဿ ဧကစ္စေ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ ဧကစ္စေ သာဝကာ သုဿူသန္တိ…ပေ… န စ ဝေါက္ကမ္မ သတ္ထုသာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ န စေဝ အတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ အနတ္တမနတဉ္စ အတ္တမနတဉ္စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခတော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုတိယံ သတိပဋ္ဌာနံ…ပေ… အရဟတိ။

ပုန စပရံ…ပေ… သုခါယာတိ။ တဿ သာဝကာ သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော အတ္တမနော စေဝ ဟောတိ၊ အတ္တမနတဉ္စ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တတိယံ သတိပဋ္ဌာနံ…ပေ… အရဟတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၁) –

ဧဝံ ပဋိဃာနုနယေဟိ အနဝဿုတတာ၊ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ တဒုဘယဝီတိဝတ္တတာ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဟိ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာ ဟောတိ အာဝေဏိကဓမ္မဘာဝတော၊ န ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနံ။ ပ-သဒ္ဒေါ အာရမ္ဘံ ဇောတေတိ၊ အာရမ္ဘော စ ပဝတ္တီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပဝတ္တယိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော’’တိ။ သတိယာ ကရဏဘူတာယ ပဋ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အန-သဒ္ဒေါ ဟိ ဗဟုလဝစနေန ကမ္မတ္ထောပိ ဟောတီတိ။

တထာဿ ကတ္တုအတ္ထောပိ လဗ္ဘတီတိ ‘‘ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပ-သဒ္ဒေါ ဘူသတ္ထဝိသိဋ္ဌံ ပက္ခန္ဓနံ ဒီပေတီတိ ‘‘ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ပုန ဘာဝတ္ထံ သတိ-သဒ္ဒံ ပဋ္ဌာန-သဒ္ဒဉ္စ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ပုရိမဝိကပ္ပေ သတိ-သဒ္ဒေါ ပဋ္ဌာန-သဒ္ဒေါ စ ကတ္ထုအတ္ထောတိ ဝိညာယတိ။ သရဏဋ္ဌေနာတိ စိရကတဿ စိရဘာသိတဿ စ အနုဿရဏဋ္ဌေန။ ဣဒန္တိ ယံ ‘‘သတိယေဝ သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ဣဓ ဣမသ္မိံ သုတ္တပဒေသေ အဓိပ္ပေတံ။

ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ သတိ ဧဝ သတိပဋ္ဌာနံ၊ သတိ နာမ ဧကော ဓမ္မော၊ ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ ‘‘သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သတိဗဟုတ္တာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဗဟုကာ ဧတာ သတိယော၊ အထ ကသ္မာ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဧကဝစနန္တိ ယောဇနာ။ မဂ္ဂဋ္ဌေနာတိ နိယျာနဋ္ဌေန။ နိယျာနိကော ဟိ မဂ္ဂဓမ္မော၊ တေနေဝ နိယျာနိကဘာဝေန ဧကတ္တုပဂတော ဧကန္တတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ၊ အတ္ထိကေဟိ စ တဒတ္ထံ မဂ္ဂီယတီတိ အတ္တနာဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပစ္စာဟရတိ ‘‘ဝုတ္တဉ္စေတ’’န္တိ။ တတ္ထ စတဿောပိ စေတာတိ ကာယာနုပဿနာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာပိ စ ဧတာ သတိယော။ အပရဘာဂေတိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ။ ကိစ္စံ သာဓယမာနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယာဒီသု အာရမ္မဏေသု သုဘသညာဒိဝိဓမနေန ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တိတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ သကိံယေဝ တတ္ထ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝိပလ္လာသဿ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနကိစ္စံ သာဓယမာနာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ စတုဗ္ဗိဓကိစ္စသာဓနေနေဝ ဟေတ္ထ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။ ဧဝဉ္စ သတီတိ မဂ္ဂဋ္ဌေန ဧကတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဧကဝစနေန အာရမ္မဏဘေဒေန စတုဗ္ဗိဓတံ ဥပါဒါယ ‘‘စတ္တာရော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သတိဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ဝစနာနုသန္ဓိနာ ‘‘ဧကာယနော အယ’’န္တိအာဒိကာ ဒေသနာ သာနုသန္ဓိကာဝ၊ န အနနုသန္ဓိကာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဒဿနေန ပဋိပါဒေတုံ ‘‘မာရသေနပ္ပမဒ္ဒန’’န္တိ သုတ္တပဒံ (သံ။ နိ။ ၅။၂၂၄) အာနေတွာ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိနာ နိဒဿနံ သံသန္ဒေတိ။ တသ္မာတိအာဒိ နိဂမနံ။

ဝိသေသတော ကာယော စ ဝေဒနာ စ အဿာဒဿကာရဏန္တိ တပ္ပဟာနတ္ထံ တေသု တဏှာဝတ္ထူသု ဩဠာရိကသုခုမေသု အသုဘဒုက္ခဘာဝဒဿနာနိ မန္ဒတိက္ခပညေဟိ တဏှာစရိတေဟိ သုကရာနီတိ တာနိ တေသံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တာနိ တထာ ‘‘နိစ္စံ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝေသဝတ္ထုတာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသေသကာရဏေသု စိတ္တဓမ္မေသု အနိစ္စာနတ္တတာဒဿနာနိ သရာဂါဒိဝသေန သညာဖဿာဒိဝသေန နီဝရဏာဒိဝသေန စ နာတိပ္ပဘေဒအတိပ္ပဘေဒဂတေသု တေသု တပ္ပဟာနတ္ထံ မန္ဒတိက္ခပညာနံ ဒိဋ္ဌိစရိတာနံ သုကရာနီတိ တေသံ တာနိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ စိတ္တဓမ္မာနမ္ပိ တဏှာယ ဝတ္ထုဘာဝေါ သမ္ဘဝတိ၊ တထာ ကာယဝေဒနာနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိယာတိ သတိပိ နေသံ စတုန္နမ္ပိ တဏှာဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထုဘာဝေ ယော ယဿ သာတိသယပစ္စယော၊ တံဒဿနတ္ထံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တိက္ခပညသမထယာနိကော ဩဠာရိကာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တတ္ထ အဋ္ဌတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဩဠာရိကာရမ္မဏေ အသဏ္ဌဟနတော’’တိ။ ဝိပဿနာယာနိကဿ ပန သုခုမေ စိတ္တေ ဓမ္မေသု စ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ စိတ္တဓမ္မာနုပဿနာနံ မန္ဒတိက္ခပညာဝိပဿနာယာနိကာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတာ ဝုတ္တာ။

တေသံ တတ္ထာတိ ဧတ္ထ တတ္ထ-သဒ္ဒဿ ‘‘ပဟာနတ္ထ’’န္တိ ဧတေန ယောဇနာ။ ပရတော တေသံ တတ္ထာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝနယော။ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ သဝိသေသာ ကာယေ လဗ္ဘန္တီတိ ဝိသေသေန ကာယော ကာမောဃဿ ဝတ္ထု၊ ဘဝေသု သုခဂ္ဂဟဏဝသေန ဘဝဿာဒေါ ဟောတိ ဘဝေါဃဿ ဝေဒနာ ဝတ္ထု၊ သန္တတိဃနဂဟဏဝသေန ဝိသေသတော စိတ္တေ အတ္တာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ ဒိဋ္ဌောဃဿ စိတ္တံ ဝတ္ထု၊ ဓမ္မေသု ဝိနိဗ္ဘောဂဿ ဒုက္ကရတ္တာ ဓမ္မာနံ ဓမ္မမတ္တတာယ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတ္တာ သမ္မောဟော ဟောတီတိ အဝိဇ္ဇောဃဿ ဓမ္မာ ဝတ္ထု၊ တသ္မာ တေသံ ပဟာနတ္ထံ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ။

ယဒဂ္ဂေန စ ကာယော ကာမောဃဿ ဝတ္ထု၊ တဒဂ္ဂေန အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထဿ ဝတ္ထု၊ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီတိ ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခဘူတာ ဝေဒနာ ဝိသေသေန ဗျာပါဒကာယဂန္ထဿ ဝတ္ထု၊ စိတ္တေ နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေန သဿတဿ အတ္တနော သီလေန သုဒ္ဓီတိအာဒိ ပရာမသနံ ဟောတီတိ သီလဗ္ဗတပရာမာသဿ စိတ္တံ ဝတ္ထု၊ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေန ဘူတံ ဘူတတော အပဿန္တဿ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ တဿ ဓမ္မာ ဝတ္ထု၊ သုခဝေဒနာဿာဒဝသေန ပရလောကနိရပေက္ခော ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကံ ပရာမာသံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ ဝေဒနာ ဝတ္ထု သန္တတိဃနဂဟဏဝသေန သရာဂါဒိစိတ္တေ သမ္မောဟော ဟောတီတိ မောဟာဂတိယာ စိတ္တံ ဝတ္ထု၊ ဓမ္မသဘာဝါနဝဗောဓေန ဘယံ ဟောတီတိ ဘယာဂတိယာ ဓမ္မာ ဝတ္ထု။ ယေ ပနေတ္ထ အဝုတ္တာ၊ တေသံ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဩဃေသု ဝုတ္တနယာ ဧဝ ယောဂါသဝေသုပိ ယောဇနာ အတ္ထတော အဘိန္နတ္တာ။ တထာ ပဌမောဃတတိယစတုတ္ထဂန္ထယောဇနာယ ဝုတ္တနယာ ဧဝ ကာယစိတ္တဓမ္မာနံ ဣတရူပါဒါနဝတ္ထုတာ ယောဇနာ၊ တထာ ကာမောဃဗျာပါဒကာယဂန္ထယောဇနာယ ဝုတ္တနယာ ဧဝ ကာယဝေဒနာနံ ဆန္ဒဒေါသာဂတိ ဝတ္ထုတာ ယောဇနာ ဝါ။

‘‘အာဟာရသမုဒယာ ကာယသမုဒယော၊ ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော၊ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ ဥဒါ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅) ဝစနတော ကာယာဒီနံ သမုဒယဘူတာ ကဗဠီကာရာဟာရဖဿမနောသဉ္စေတနာဝိညာဏာဟာရာ ကာယာဒိပရိဇာနနေန ပရိညာတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာဟာရပရိညတ္ထ’’န္တိ ပကရဏနယောတိ နေတ္တိပကရဏဝသေန သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာနယော။

သရဏဝသေနာတိ ကာယာဒီနံ ကုသလာဒိဓမ္မာနဉ္စ ဥပဓာရဏဝသေန။ သရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဧတာယာတိ သတီတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဧကတ္တေ ဧကသဘာဝေ နိဗ္ဗာနေ သမောသရဏံ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏံ။ ဧတဒေဝ ဟိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကနိဗ္ဗာနပဝေသဟေတုဘူတာ ဝါ သမာနတာ ဧကော သတိပဋ္ဌာနဿ ဘာဝေါ ဧကတ္တံ၊ တတ္ထ သမောသရဏံ တံသဘာဂတာ ဧကတ္တသမောသရဏံ။ ဧကနိဗ္ဗာနပဝေသဟေတုဘာဝံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သရဏေကတ္တသမောသရဏာနိ သဟေဝ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ကာရဏတ္ထေန ဝုတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ၊ ပုရိမသ္မိံ ဝိသုံ။ သရဏဝသေနာတိ ဝါ ‘‘ဂမနဝသေနာ’’တိ အတ္ထေ သတိ တဒေဝ ဂမနံ သမောသရဏန္တိ၊ သမောသရဏေ ဝါ သတိသဒ္ဒတ္ထဝသေန အဝုစ္စမာနေ ဓာရဏတာဝ သတီတိ သတိသဒ္ဒတ္ထန္တရာဘာဝါ ပုရိမံ သတိဘာဝဿ ကာရဏံ၊ ပစ္ဆိမံ ဧကဘာဝဿာတိ နိဗ္ဗာနသမောသရဏေပိ သဟိတာနေဝ တာနိ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ကာရဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ။ စုဒ္ဒသဝိဓေန၊ နဝဝိဓေန၊ သောဠသဝိဓေန၊ ပဉ္စဝိဓေနာတိ ဣဒံ ဥပရိ ပါဠိယံ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၇) အာဂတာနံ အာနာပါနပဗ္ဗာဒီနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေသံ ပန အန္တရဘေဒဝသေန တဒနုဂတဘေဒဝသေန စ ဘာဝနာယ အနေကဝိဓတာ လဗ္ဘတိယေဝ။ စတူသု ဒိသာသု ဥဋ္ဌာနကဘဏ္ဍသဒိသတာ ကာယာနုပဿနာဒိတံတံသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာနုဘာဝဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

‘‘ဂေါစရေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စရထ သကေ ပေတ္တိကေ ဝိသယေ’’တိအာဒိဝစနတော (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂) ဘိက္ခုဂေါစရာ ဧတေ ဓမ္မာ၊ ယဒိဒံ ကာယာနုပဿနာဒယော။ တတ္ထ ယသ္မာ ကာယာနုပဿနာဒိပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုံ ဒဿေတိ၊ ဘိက္ခုမှိ တံ နိယမတောတိ အာဟ ‘‘ပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခုဘာဝဒဿနတော’’တိ။ သတ္ထု စရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သကလသာသနသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ စ သဗ္ဗပ္ပကာရာယ အနုသာသနိယာ ဘာဇနဘာဝေါ။

သမံ စရေယျာတိ ကာယာဒိဝိသမစရိယံ ပဟာယ ကာယာဒီဟိ သမံ စရေယျ။ ရာဂါဒိဝူပသမေန သန္တော။ ဣန္ဒြိယဒမေန ဒန္တော။ စတုမဂ္ဂနိယာမေန နိယတော။ သေဋ္ဌစရိတာယ ဗြဟ္မစာရီ။ ကာယဒဏ္ဍာဒိဩရောပနေန နိဓာယ ဒဏ္ဍံ။ အရိယဘာဝေ ဌိတော သော ဧဝရူပေါ ဗာဟိတပါပသမိတပါပဘိန္နကိလေသတာဟိ ဗြာဟ္မဏော သမဏော ဘိက္ခူတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘အယဉ္စေဝ ကာယော ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၇၃) ခန္ဓပဉ္စကံ၊ ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ ၂၈၇၊ ပါရာ။ ၁၁) နာမကာယော ကာယောတိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ကာယေတိ ရူပကာယေ’’တိ အာဟ။

အသမ္မိဿတောတိ ‘‘ဝေဒနာဒယောပိ ဧတ္ထ သိတာ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ ကာယေ ဝေဒနာဒိအနုပဿနာပသင်္ဂေပိ အာပန္နေ တတော အသမ္မိဿတောတိ အတ္ထော။ သမူဟဝိသယတာယ စဿ ကာယ-သဒ္ဒဿ သမုဒါယုပါဒါနတာယ စ အသုဘာကာရဿ ‘‘ကာယေ’’တိ ဧကဝစနံ၊ တထာ အာရမ္မဏာဒိဝိဘာဂေန အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ စိတ္တံ စိတ္တဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘စိတ္တေ’’တိ ဧကဝစနံ၊ ဝေဒနာ ပန သုခါဒိဘေဒဘိန္နာ ဝိသုံ ဝိသုံ အနုပဿိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝေဒနာသူ’’တိ ဗဟုဝစနေန ဝုတ္တာ၊ တထေဝ စ နိဒ္ဒေသော ပဝတ္တိတော၊ ဓမ္မာ စ ပရောပဏ္ဏာသဘေဒါ အနုပဿိတဗ္ဗာကာရေန စ အနေကဘေဒါ ဧဝါတိ တေပိ ဗဟုဝစနဝသေနေဝ ဝုတ္တာ။ အဝယဝီဂါဟ-သမညာတိဓာဝန-သာရာဒါနာဘိနိဝေသနိသေဓနတ္ထံ ကာယံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ၊ တာနိ စ ကေသာဒီဟိ၊ ကေသာဒိကေ စ ဘူတုပါဒါယရူပေဟိ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇန္တော ‘‘တထာ န ကာယေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါသာဒါဒိနဂရာဝယဝသမူဟေ အဝယဝီဝါဒိနောပိ အဝယဝီဂါဟံ န ကရောန္တိ၊ နဂရံ နာမ ကောစိ အတ္ထော အတ္ထီတိ ပန ကေသဉ္စိ သမညာတိဓာဝနံ သိယာတိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိသမညာတိဓာဝနေ နဂရနိဒဿနံ ဝုတ္တံ။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမူဟော၊ ကေသလောမာဒိသမူဟော ဘူတုပါဒါယသမူဟော စ ယထာဝုတ္တသမူဟေ တဗ္ဗိနိမုတ္တော ကာယောပိ နာမ ကောစိ နတ္ထိ၊ ပဂေဝ ဣတ္ထိအာဒယောတိ အာဟ ‘‘ကာယော ဝါ…ပေ… ဒိဿတီ’’တိ။ ကောစိ ဓမ္မောတိ ဣမိနာ သတ္တဇီဝါဒိံ ပဋိက္ခိပတိ၊ အဝယဝီ ပန ကာယပဋိက္ခေပေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ကာယာဒိသညာဘိဓာနာနီတိအာဟ ‘‘ယထာဝုတ္တ…ပေ… ကရောန္တီ’’တိ။

ယံ ပဿတိ ဣတ္ထိံ ပုရိသံ ဝါ။ နနု စက္ခုနာ ဣတ္ထိပုရိသဒဿနံ နတ္ထီတိ? သစ္စမေတံ၊ ‘‘ဣတ္ထိံ ပဿာမိ၊ ပုရိသံ ပဿာမီ’’တိ ပန ပဝတ္တသညာယ ဝသေန ‘‘ယံ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မိစ္ဆာဒဿနေန ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ယံ ပဿတိ၊ န တံ ဒိဋ္ဌံ၊ တံ ရူပါယတနံ န ဟောတီတိ အတ္ထော ဝိပရီတဂ္ဂါဟဝသေန မိစ္ဆာပရိကပ္ပိတရူပတ္တာ။ အထ ဝါ တံ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌံ န ဟောတိ အစက္ခုဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ၊ ဒိဋ္ဌံ ဝါ တံ န ဟောတိ။ ယံ ဒိဋ္ဌံ တံ န ပဿတီတိ ယံ ရူပါယတနံ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌံ၊ တံ ပညာစက္ခုနာ ဘူတတော န ပဿတီတိ အတ္ထော။ အပဿံ ဗဇ္ဈတေတိ ဣမံ အတ္တဘာဝံ ယထာဘူတံ ပညာစက္ခုနာ အပဿန္တော ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တော’’တိ ကိလေသဗန္ဓနေန ဗဇ္ဈတိ။

န အညဓမ္မာနုပဿီတိ န အညသဘာဝါနုပဿီ၊ အသုဘာဒိတော အညာကာရာနုပဿီ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ။ ပထဝီကာယန္တိ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသပထဝိံ ဓမ္မသမူဟတ္တာ ‘‘ကာယော’’တိ ဝဒတိ၊ လက္ခဏပထဝိမေဝ ဝါ အနေကပ္ပဘေဒံ သကလသရီရဂတံ ပုဗ္ဗာပရိယဘာဝေန စ ပဝတ္တမာနံ သမူဟဝသေန ဂဟေတွာ ‘‘ကာယော’’တိ ဝဒတိ။ အာပေါကာယန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗဿာတိ ‘‘အဟံ မမ’’န္တိ ဧဝံ အတ္တတ္တနိယဘာဝေန အန္ဓဗာလေဟိ ဂဟေတဗ္ဗဿ။ ဣဒါနိ သတ္တန္နံ အနုပဿနာကာရာနမ္ပိ ဝသေန ကာယာနုပဿနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အနိစ္စတော အနုပဿတီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကကာယံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ အနုပဿတိ၊ ဧဝံ ပဿန္တော ဧဝံ စဿ အနိစ္စာကာရမ္ပိ အနုပဿတီတိ ဝုစ္စတိ။ တထာဘူတဿ စဿ နိစ္စဂ္ဂါဟဿ လေသောပိ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နော နိစ္စတော’’တိ တထာဟေသ ‘‘နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အနိစ္စတော ဧဝ အနုပဿတီ’’တိ ဧဝ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ တေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နော နိစ္စတော’’တိ ဝုတ္တံ။ န စေတ္ထ ဒုက္ခတော အနုပဿနာဒိနိဝတ္တနမာသင်္ကိတဗ္ဗံ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနပရတ္တာ ဧဝ-ကာရဿ၊ ဥပရိဒေသနာရုဠှတ္တာ စ တာသံ။

ဒုက္ခတော အနုပဿတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ တမေဝ ကာယံ ဒုက္ခတော အနုပဿတိ၊ ဒုက္ခဿ အနတ္တတ္တာ အနတ္တတော အနုပဿတိ။ ယသ္မာ ပန ယံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ၊ တံ အနဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ၊ န တတ္ထ ရဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒတိ နော နန္ဒတိ၊ ဝိရဇ္ဇတိ နော ရဇ္ဇတီ’’တိ။ သော ဧဝံ အရဇ္ဇန္တော ရာဂံ နိရောဓေတိ နော သမုဒေတိ၊ သမုဒယံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပဋိပန္နော စ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ နော အာဒိယတိ။ အယဉှိ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ကာယတန္နိဿယခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနတော၊ သင်္ခတဒေါသဒဿနေန တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒနတော ‘‘ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ တာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဝုတ္တနယေန ကိလေသေ စ ပရိစ္စဇတိ၊ နိဗ္ဗာနေ စ ပက္ခန္ဒတိ၊ တထာဘူတော စ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကိလေသေ န အာဒိယတိ၊ နာပိ အဒေါသဒဿိတာဝသေန သင်္ခတာရမ္မဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇတိ နော အာဒိယတီ’’တိ။ ဣဒါနိဿ တာဟိ အနုပဿနာဟိ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သော တံ အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိ။ တတ္ထ နိစ္စသညန္တိ ‘‘သင်္ခါရာ နိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝိပရီတသညံ။ ဒိဋ္ဌိစိတ္တဝိပလ္လာသပဟာနမုခေနေဝ သညာဝိပလ္လာသပ္ပဟာနန္တိ သညာဂဟဏံ၊ သညာသီသေန ဝါ တေသမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ သေသံ ဝုတ္တနယေမေဝ။

ဝိဟရတီတိ ဣမိနာ ကာယာနုပဿနာသမင်္ဂိနော ဣရိယာပထဝိဟာရော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣရိယတီ’’တိ ဣရိယာပထံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဘိဗျာပနတော ‘‘တီသု ဘဝေသူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ပန ကိလေသာ ပရိတ္တဘူမကာ ဧဝါတိ။ ယဒိပိ ကိလေသာနံ ပဟာနံ အာတာပနန္တိ တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထေဝ၊ အာတာပ-သဒ္ဒေါ ပန ဝီရိယေယေဝ နိရုဠှောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယဿေတံ နာမ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပဋိပက္ခပဟာနေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဗ္ဘုဿဟနဝသေန ပဝတ္တမာနဿ ဝီရိယဿ သာတိသယံ တဒါတာပနန္တိ ဝီရိယမေဝ တထာ ဝုစ္စတိ၊ န အညေ ဓမ္မာ။ အာတာပီတိ စာယမီကာရော ပသံသာယ၊ အတိသယဿ ဝါ ဒီပကောတိ အာတာပီဂဟဏေန သမ္မပ္ပဓာနသမင်္ဂိတံ ဒဿေတိ။ သမ္မာ၊ သမန္တတော၊ သာမဉ္စ ပဇာနန္တော သမ္ပဇာနော၊ အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနေ အညဓမ္မာနုပဿိတာဘာဝေန သမ္မာ အဝိပရီတံ၊ သဗ္ဗာကာရပဇာနနေန သမန္တတော၊ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေန ပဝတ္တိယာ သယံ ပဇာနန္တောတိ အတ္ထော။ ယဒိ ပညာယ အနုပဿတိ၊ ကထံ သတိပဋ္ဌာနတာတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထိကန္တိ သဗ္ဗတ္ထ ဘဝံ သဗ္ဗတ္ထ လီနေ ဥဒ္ဓတေ စ စိတ္တေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ သဗ္ဗေ ဝါ လီနေ ဥဒ္ဓတေ စ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အတ္ထိကာ ဧတာယာတိ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ သတိယာ လဒ္ဓူပကာရာယ ဧဝ ပညာယ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တေ ကာယေ ကမ္မဋ္ဌာနိကော ဘိက္ခု ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတိ။ အန္တောသင်္ခေပေါ အန္တော ဩလီယနော၊ ကောသဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။ ဥပါယပရိဂ္ဂဟေတိ ဧတ္ထ သီလဝိသောဓနာဒိ ဂဏနာဒိ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လာဒိ စ ဥပါယော၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော အနုပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ယထာဝုတ္တဥပါယံ န ပရိစ္စဇတိ၊ အနုပါယဉ္စ န ဥပါဒိယတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မုဋ္ဌဿတိ…ပေ… အသမတ္ထော ဟောတီ’’တိ။ တေနာတိ ဥပါယာနုပါယာနံ ပရိဂ္ဂဟပရိဝဇ္ဇနေသု အပရိစ္စာဂါပရိဂ္ဂဟေသု စ အသမတ္ထဘာဝေန အဿ ယောဂိနော။

ယသ္မာ သတိယေဝေတ္ထ သတိပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာဿ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ ဝီရိယာဒယော အင်္ဂန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပယောဂင်္ဂဉ္စဿ ဒဿေတွာ’’တိ။ အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကာရဏပရိယာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ သတိဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ သမာဓိဿတိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဿာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ယသ္မာ ဝါ သတိသီသေနာယံ ဒေသနာ။ န ဟိ ကေဝလာယ သတိယာ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဟောတိ၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမော ဝါ၊ န စ ကေဝလာ သတိ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာဿ ဈာနဒေသနာယံ သဝိတက္ကာဒိဝစနဿ ဝိယ သမ္ပယောဂင်္ဂဒဿနတာတိ အင်္ဂ-သဒ္ဒဿ အဝယဝပရိယာယတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဟာနင်္ဂန္တိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ ၂၈၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃၊ ပါရာ။ ၁၁) ဝိယ ပဟာတဗ္ဗင်္ဂံ ဒဿေတုံ။ ယသ္မာ ဧတ္ထ လောကိယမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော၊ န လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂိယမေဝ ဝိနယံ ဒဿေန္တော ‘‘တဒင်္ဂဝိနယေန ဝါ ဝိက္ခမ္ဘနဝိနယေန ဝါ’’တိ အာဟ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ဝေဒနာဒိဓမ္မာနံ။ တေသဉှိ တတ္ထ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အတ္ထုဒ္ဓါရနယေနေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အဝိသေသေန ဒွီဟိပိ နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ကတွာ ပုန ဧကေကေန ဝုတ္တံ ပဟာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ အာဟ။ အထ ဝါ ‘‘ဝိနေယျ နီဝရဏာနီ’’တိ အဝတွာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဝစနဿ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာယာနုပဿနာဘာဝနာယ ဟိ ဥဇုဝိပစ္စနီကာနံ အနုရောဓာဒီနံ ပဟာနံ ဒဿနံ ဧတဿ ပယောဇနန္တိ။ ကာယသမ္ပတ္တိမူလကဿာတိ ရူပ-ဗလ-ယောဗ္ဗနာရောဂျာဒိ-သရီရသမ္ပဒါ-နိမိတ္တဿ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ကာယဝိပတ္တိမူလကော ဝိရောဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယဘာဝနာယာတိ ကာယာနုပဿနာဘာဝနာယ။ သာ ဟိ ဣဓ ‘‘ကာယဘာဝနာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာတိ အနုရောဓာဒိပ္ပဟာနဝစနေန။ ယောဂါနုဘာဝေါ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋကရဏံ။

သတိသမ္ပဇညေနာတိ အတိသမ္ပဇညဂ္ဂဟဏေန။ သဗ္ဗတ္ထိကကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ မေတ္တာ မရဏဿတိ အသုဘဘာဝနာ စ။ ဣဒဉှိ စတုက္ကံ ယောဂိနာ ပရိဟရိယမာနံ ‘‘သဗ္ဗတ္ထိကကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ အတိသမ္ပဇညဗလေန အဝိစ္ဆိန္နဿ တဿ ပရိဟရိတဗ္ဗတ္တာ၊ သတိယာ ဝါ သမထော ဝုတ္တော တဿာ သမာဒ္ဓိက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတတ္တာ။

တေနာတိ သဒ္ဒတ္ထံ အနာဒိယိတွာ ဘာဝတ္ထဿေဝ ဝိဘဇနဝသေန ပဝတ္တေန ဝိဘင်္ဂပါဌေန သဟ။ အဋ္ဌကထာနယောတိ သဒ္ဒတ္ထဿပိ ဝိဝရဏဝသေန ယထာရဟံ ဝုတ္တော အတ္ထသံဝဏ္ဏနာနယော။ ယထာ သံသန္ဒတီတိ ယထာ အတ္ထတော အဓိပ္ပာယတော စ အဝိလောမေန္တော အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ၊ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝေဒနာဒီနံ ပုန ဝစနေတိ ဧတ္ထ နိဿယပစ္စယဘာဝဝသေန စိတ္တဓမ္မာနံ ဝေဒနာသန္နိဿိတတ္တာ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အရူပဓမ္မာနံ ရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတော စ ဝေဒနာယ ကာယာဒိအနုပဿနာပသင်္ဂေပိ အာပန္နေ တဒသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနဒဿနတ္ထံ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထဉ္စ ဒုတိယဝေဒနာဂဟဏံ။ တေန န ဝေဒနာယံ ကာယာနုပဿီ၊ စိတ္တဓမ္မာနုပဿီ ဝါ၊ အထ ခေါ ဝေဒနာနုပဿီယေဝါတိ ဝေဒနာသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝေဒနာနုပဿနာကာရဿေဝ ဒဿနေန အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တထာ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ သုခါ ဝေဒနာ၊ န တသ္မိံ သမယေ ဒုက္ခာ အဒုက္ခမသုခါ ဝါ ဝေဒနာ။ ယသ္မိံ ဝါ ပန သမယေ ဒုက္ခာ အဒုက္ခမသုခါ ဝါ ဝေဒနာ၊ န တသ္မိံ သမယေ ဣတရာ ဝေဒနာ’’တိ ဝေဒနာဘာဝသာမညေ အဋ္ဌတွာ တံ တံ ဝေဒနံ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဒဿနေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေါ ဓုဝဘာဝဝိဝေကော ဒဿိတော ဟောတိ။ တေန တာသံ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာနဒဿနေန အနိစ္စတာယ တတော ဧဝ ဒုက္ခတာယ အနတ္တတာယ စ ဒဿနံ ဝိဘာဝိတံ ဟောတိ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အယမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉှိ ဝေဒနာယံ ဝေဒနာနုပဿီယေဝ၊ န အညဓမ္မာနုပဿီ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ နာမ ဗာလော အမဏိသဘာဝေပိ ဥဒကဗုဗ္ဗုဠကေ မဏိအာကာရာနုပဿီ ဟောတိ၊ န ဧဝမယံ ဌိတိရမဏီယေပိ ဝေဒယိတေ၊ ပဂေဝ ဣတရသ္မိံ မနုညာကာရာနုပဿီ၊ အထ ခေါ ခဏဘင်္ဂုရတာယ အဝသဝတ္တိတာယ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတာယ စ အနိစ္စအနတ္တအသုဘာကာရာနုပဿီ၊ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ စ ဝိသေသတော ဒုက္ခာနုပဿီယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ စိတ္တဓမ္မေသုပိ ယထာရဟံ ပုန ဝစနေ ပယောဇနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ကေဝလံ ပနိဓာ’’တိအာဒိနာ ဣဓ ‘ဧတ္တကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဧသ နယောတိ ဣမိနာ ယထာ စိတ္တံ ဓမ္မာ စ အနုပဿိတဗ္ဗာ၊ တထာ တာနိ အနုပဿန္တော ‘‘စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿီ၊ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။

ယော သုခံ ဒုက္ခတော အဒ္ဒါတိ ယော ဘိက္ခု သုခဝေဒနံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ပညာစက္ခုနာ အဒ္ဒက္ခိ။ ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတောတိ ဒုက္ခဝေဒနံ ပီဠာဇနနတော အန္တောတုဒနတော ဒုန္နီဟရဏတော စ သလ္လန္တိ အဒ္ဒက္ခိ ပဿိ။ အဒုက္ခမသုခန္တိ ဥပေက္ခာဝေဒနံ။ သန္တန္တိ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ အနောဠာရိကတာယ ပစ္စယဝသေန ဝူပသန္တသဘာဝတာယ စ သန္တံ။ အနိစ္စတောတိ ဟုတွာ အဘာဝတော ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတော တာဝကာလိကတောနိစ္စပဋိက္ခေပတော စ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ယော အဒ္ဒက္ခိ။ သ ဝေ သမ္မဒ္ဒသော ဘိက္ခု ဧကံသေန ပရိဗျတ္တံ ဝါ ဝေဒနာယ သမ္မာ ပဿနကောတိ အတ္ထော။

ဒုက္ခာတိပီတိ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဒုက္ခာ ဣတိပိ။ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ သဗ္ဗံ တံ ဝေဒယိတံ ဒုက္ခသ္မိံ အန္တောဂဓံ ပရိယာပန္နံ ဝဒါမိ သင်္ခါရဒုက္ခတာနတိဝတ္တနတော။ သုခဒုက္ခတောပိ စာတိ သုခါဒီနံ ဌိတိဝိပရိဏာမညာဏသုခတာယ ဝိပရိဏာမဌိတိအညာဏဒုက္ခတာယ စ ဝုတ္တတ္တာ တိဿောပိ သုခတော၊ တိဿောပိ စ ဒုက္ခတော အနုပဿိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ရူပါဒိ-အာရမ္မဏဆန္ဒာဒိ-အဓိပတိ-ဉာဏာဒိ-သဟဇာတ- ကာမာဝစရာဒိ-ဘူမိနာနတ္တဘေဒါနံ ကုသလာကုသလ-တံဝိပါကကိရိယာ-နာနတ္တာဒိဘေဒါနဉ္စ၊ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ခါရိကာသင်္ခါရိကသ-ဝတ္ထုကာဝတ္ထုကာဒိ-နာနတ္တဘေဒါနဉ္စ ဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သုညတဓမ္မဿာတိ ‘‘ဓမ္မာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၁) သုညတဝါရေ အာဂတသုညတသဘာဝဿ ဝသေန။ ‘‘ကာမဉ္စေတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ပဟီနတ္တာ ပုန ပဟာနံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စောဒနံ ဒဿေတိ၊ မဂ္ဂစိတ္တက္ခဏေ ဝါ ဧကတ္ထ ပဟီနံ သဗ္ဗတ္ထ ပဟီနမေဝ ဟောတီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ တတ္ထ ပုရိမာယ စောဒနာယ နာနာပုဂ္ဂလပရိဟာရော၊ ပစ္ဆိမာယ နာနာစိတ္တက္ခဏိကပရိဟာရော။ လောကိယဘာဝနာယ ဟိ ကာယေ ပဟီနံ န ဝေဒနာဒီသု ပဟီနံ ဟောတိ ယဒိပိ န ပဝတ္တေယျ၊ န ပဋိပက္ခဘာဝနာယ တတ္ထ သာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဿ အပ္ပဝတ္တိ ဟောတီတိ ပုန တပ္ပဟာနံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။ ဧကတ္ထ ပဟီနံ သေသေသုပိ ပဟီနံ ဟောတီတိ မဂ္ဂသတိပဋ္ဌာနဘာဝနံ၊ လောကိယဘာဝနာယ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဝတ္တိမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စပိ ခန္ဓာ လောကော’’တိ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၃၆၂၊ ၃၆၄၊ ၃၆၆၊ ၃၇၃) စတူသုပိ ဌာနေသု ဝုတ္တန္တိ။

ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

ကာယာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ

အာနာပါနပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၀၇။ ဗာဟိရကေသုပိ ဣတော ဧကဒေသဿ သမ္ဘဝတော သဗ္ဗပ္ပကာရဂ္ဂဟဏံ ကတံ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရကာယာနုပဿနာနိဗ္ဗတ္တကဿာ’’တိ။ တေန ယေ ဣမေ အာနာပါနပဗ္ဗာဒိဝသေန အာဂတာ စုဒ္ဒသပ္ပကာရာ၊ တဒန္တောဂဓာ စ အဇ္ဈတ္တာဒိအနုပဿနာ ပကာရာ၊ တထာ ကာယဂတာသတိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၄) ဝုတ္တာ ကေသာဒိဝဏ္ဏသဏ္ဌာနကသိဏာရမ္မဏစတုက္ကဇ္ဈာနပ္ပကာရာ၊ လောကိယာဒိပ္ပကာရာ စ၊ တေ သဗ္ဗေပိ အနဝသေသတော သင်္ဂဏှာတိ။ ဣမေ စ ပကာရာ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ၊ န ဣတော ဗဟိဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရ…ပေ… ပဋိသေဓနော စာ’’တိ။ တတ္ထ တထာဘာဝပဋိသေဓနောတိ သဗ္ဗပ္ပကာရကာယာနုပဿနာနိဗ္ဗတ္တကဿ ပုဂ္ဂလဿ အညသာသနဿ နိဿယဘာဝပဋိသေဓနော။ ဧတေန ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ ဧတ္ထ ဣဓ-သဒ္ဒေါ အန္တောဂဓဧဝသဒ္ဒတ္ထောတိ ဒဿေတိ။ သန္တိ ဟိ ဧကပဒါနိပိ သာဝဓာရဏာနိ ယထာ ‘‘ဝါယုဘက္ခော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၇၄)။ တေနာဟ ‘‘ဣဓေဝ သမဏော’’တိအာဒိ။ ပရိပုဏ္ဏသမဏကရဏဓမ္မော ဟိ သော၊ ယော သဗ္ဗပ္ပကာရကာယာနုပဿနာနိဗ္ဗတ္တကော။ ပရပ္ပဝါဒါတိ ပရေသံ အညတိတ္ထိယာနံ နာနပ္ပကာရာ ဝါဒါ တိတ္ထာယတနာနိ။

အရညာဒိကဿေဝ ဘာဝနာနုရူပသေနာသနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုဒ္ဒမော ဒမထံ အနုပဂတော ဂေါဏော ကူဋဂေါဏော။ ဒေါဟနကာလေ ယထာ ထနေဟိ အနဝသေသတော ခီရံ န ပဂ္ဃရတိ၊ ဧဝံ ဒေါဟပဋိဗန္ဓိနီ ကူဋဓေနု။ ရူပသဒ္ဒါဒိကေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကအဿာဒေါ ရူပါရမ္မဏာဒိရသော။ ပုဗ္ဗေ အာစိဏ္ဏာရမ္မဏန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာတော ပုဗ္ဗေ၊ အနာဒိမတိ ဝါ သံသာရေ ပရိစိတာရမ္မဏံ။

နိဗန္ဓေယျာတိ ဗန္ဓေယျ။ သတိယာတိ သမ္မဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနဿ သလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာယ သတိယာ။ အာရမ္မဏေတိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေ။ ဒဠှန္တိ ထိရံ၊ ယထာ သတောကာရိဿ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ သမာဓိ ဣဇ္ဈတိ၊ တထာ ထာမဂတံ ကတွာတိ အတ္ထော။

ဝိသေသာဓိဂမဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရပဒဋ္ဌာနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဧကစ္စာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ၊ ဗုဒ္ဓသာဝကာနဉ္စ ဝိသေသာဓိဂမဿ၊ အညေန ကမ္မဋ္ဌာနေန အဓိဂတဝိသေသာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဿ စ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော ဝိယ ဘဂဝါ ယောဂီနံ အနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနုပဒိသနတော။ ဘိက္ခု ဒီပိသဒိသော အရညေ ဧကာကီ ဝိဟရိတွာ ပဋိပက္ခနိမ္မထနေန ဣစ္ဆိတတ္ထသာဓနတော။ ဖလမုတ္တမန္တိ သာမညဖလံ သန္ဓာယာဟ။ ပရက္ကမဇဝယောဂ္ဂဘူမိန္တိ ဘာဝနုဿာဟဇဝဿ ယောဂ္ဂကရဏဘူမိဘူတံ။

အဿာသပဿာသာနံ ဝသေန သိက္ခတောတိ အဿာသပဿာသာနံ ဒီဃရဿတာပဇာနန-သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒန-ဩဠာရိကောဠာရိကပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန ဘာဝနာနုယောဂံ သိက္ခတော၊ တထာဘူတော ဝါ ဟုတွာ တိဿော သိက္ခာ ပဝတ္တယတော။ အဿာသပဿာသနိမိတ္တေတိ အဿာသပဿာသသန္နိဿယေန ဥပဋ္ဌိတပဋိဘာဂနိမိတ္တေ။ အဿာသပဿာသေ ပရိဂ္ဂဏှာတိ ရူပမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသန္တော၊ ယော ‘‘အဿာသပဿာသကမ္မိကော’’တိ ဝုတ္တော။ ဈာနင်္ဂါနိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ အရူပမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသန္တော။ ဝတ္ထု နာမ ကရဇကာယော စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ အညော သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထီတိ ဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ ‘‘တယိဒံ ဓမ္မမတ္တံ န အဟေတုကံ၊ နာပိ ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုကံ၊ အထ ခေါ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ ဧဝ သဟေတုက’’န္တိ အဒ္ဓတ္တယေပိ ကင်္ခါဝိတရဏေန ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၆၁၊ မ။ နိ။ ၂။၁၁၃၊ မ။ နိ။ ၃။၈၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ကလာပသမ္မသနဝသေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဒိဝသေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော အနုက္ကမေန မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ။

ပရဿ ဝါ အဿာသပဿာသကာယေတိ ဣဒံ သမ္မသနစာရဝသေနာယံ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ သမထဝသေန ပန ပရဿ အဿာသပဿာသကာယေ အပ္ပနာနိမိတ္တုပ္ပတ္တိ ဧဝ နတ္ထီတိ။ ဣဒံ ဥဘယံ န လဗ္ဘတီတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ၊ ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ စ ဝုတ္တံ ဣဒံ ဓမ္မဒွယဃဋိတံ ဧကတော အာရမ္မဏဘာဝေန န လဗ္ဘတိ။

သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ သမုဒယော၊ သော ဧဝ ကာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မောတိ သမုဒယဓမ္မော၊ အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တိဟေတုကရဇကာယာဒိ။ တဿ အနုပဿနသီလော သမုဒယဓမ္မာနုပဿီ။ တံ ပန သမုဒယဓမ္မံ ဥပမာမုခေန ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘသ္တန္တိ ရုတ္တိံ။ ဂဂ္ဂရနာဠိန္တိ ဥက္ကာပနာဠိံ။ တေတိ ကရဇကာယာဒိကေ။ ယထာ အဿာသပဿာသကာယော ကရဇကာယာဒိသမ္ဗန္ဓီ ဖလဘာဝေန၊ ဧဝံ တေပိ အဿာသပဿာသကာယသမ္ဗန္ဓိနော ဟေတုဘာဝေနာတိ ‘‘သမုဒယဓမ္မာ ကာယသ္မိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမုဒယ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ။ ပကတိဝါစီ ဝါ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဇာတိဓမ္မာန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၃၇၃၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၃) ဝိယာတိ ကာယဿ ပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနပကတိကာနုပဿီ ‘‘သမုဒယဓမ္မာနုပဿီ’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ – ‘‘ကရဇကာယဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကာယသ္မိန္တိ ဘုမ္မဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဝယဓမ္မာနုပဿီတိ ဧတ္ထ အဟေတုကတ္တေပိ ဝိနာသဿ ယေသံ ဟေတုဓမ္မာနံ အဘာဝေ ယံ န ဟောတိ၊ တဒဘာဝေါ တဿ အဘာဝဿ ဟောတု ဝိယ ဝေါဟရီယတီတိ ဥပစာရတော ကရဇကာယာဒိအဘာဝေါ အဿာသပဿာသကာယဿ ဝယကာရဏံ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဘသ္တာယာ’’တိအာဒိ။ အယံ တာဝေတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပဝသေန အတ္ထဝိဘာဝနာ။ ဒုတိယဝိကပ္ပဝသေန ပန ဥပစာရေန ဝိနာယေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနုပဿနာ ဝိယ ဘိန္နဝတ္ထုဝိသယတာယ သမုဒယဝယဓမ္မာနုပဿနာပိ ဧကကာလေ န လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ကာလေန သမုဒယံ ကာလေန ဝယံ အနုပဿန္တော’’တိ။

အတ္ထိ ကာယောတိ ဧဝ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ‘‘ကာယောဝ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ အဝဓာရဏေန နိဝတ္ထိတံ ဒဿေန္တော ‘‘န သတ္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယော ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ ပရေသဉ္စ သဇ္ဇာပနဋ္ဌေန၊ သတွဂုဏယောဂတော ဝါ ‘‘သတ္တော’’တိ ပရေဟိ ပရိကပ္ပိတော။ တဿ သတ္တနိကာယဿ ပူရဏတော စ စဝနုပပဇ္ဇနဓမ္မတာယ ဂလနတော စ ‘‘ပုဂ္ဂလော’’တိ။ ထီယတိ သံဟညတိ ဧတ္ထ ဂဗ္ဘောတိ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ။ ပုရိ ပုရေ ဘာဂေ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ‘‘ပုရိသော’’တိ။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ ‘‘အတ္တာ’’တိ၊ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ။ ပရော န ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘အဟ’’န္တိ၊ မမ သန္တကန္တိ ကတွာ ‘‘မမ’’န္တိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရဝိနိမုတ္တော အညောတိ ကတွာ ‘‘ကောစီ’’တိ၊ တဿ သန္တကဘာဝေန ‘‘ကဿစီ’’တိ ပရိကပ္ပေတဗ္ဗော ကောစိ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ကာယော ဧဝ အတ္ထီတိ အတ္တတ္တနိယသုညတမေဝ ကာယဿ ဝိဘာဝေတိ။ ဧဝန္တိ ‘‘ကာယောဝ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဉာဏပမာဏတ္ထာယာတိ ကာယာနုပဿနာဉာဏပရံ ပမာဏံ ပါပနတ္ထာယ။ သတိပမာဏတ္ထာယာတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟိကသတိပဝတ္တံ သတိပရံ ပမာဏံ ပါပနတ္ထာယ။ ဣမဿ ဟိ ဝုတ္တနယေန ‘‘အတ္ထိ ကာယော’’တိ အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန ပစ္စုပဋ္ဌိတာ သတိ ဘိယျောသော မတ္တာယ တတ္ထ ဉာဏဿ သတိယာ စ ပရိဗြူဟနာယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သတိသမ္ပဇညာနံ ဝဍ္ဎတ္ထာယာ’’တိ။

ဣမိဿာ ဘာဝနာယ တဏှာဒိဋ္ဌိဂါဟာနံ ဥဇုပဋိပက္ခတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာ…ပေ… ဝိဟရတီ’’တိ။ တထာဘူတော စ လောကေ ကိဉ္စိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ န ပဿတိ၊ ကုတော ဂဏှေယျ။ တေနာဟ ‘‘န စ ကိဉ္စီ’’တိအာဒိ။ ဧဝမ္ပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ တာဒိသဿ အတ္ထဿ အဘာဝတော အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပရိ အတ္ထံ ဥပါဒါယာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ပန နိဒ္ဒိဋ္ဌာကာရဿ ပစ္စာမသနံ နိဂမနဝသေန ကတန္တိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ ပန…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂသတိပဋ္ဌာနဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ။ သာ ပန သတိ ယသ္မိံ အတ္တဘာဝေ၊ တဿ သမုဋ္ဌာပိကာ တဏှာ တဿာပိ သမုဋ္ဌာပိကာ ဧဝ နာမ ဟောတိ တဒဘာဝေ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘တဿာ သမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာ’’တိ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ၊ န ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ အပ္ပဝတ္တိ။ စတုသစ္စဝသေနာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဝသေန။ ဥဿက္ကိတွာတိ ဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာယ အာရုဟိတွာ၊ ဘာဝနံ ဥပရိ နေတွာတိ အတ္ထော။ နိယျာနမုခန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရဏူပါယော။

အာနာပါနပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣရိယာပထပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၀၈။ ဣရိယာပထဝသေနာတိ ဣရိယနံ ဣရိယာ၊ ကိရိယာ၊ ဣဓ ပန ကာယိကပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣရိယာနံ ပထော ပဝတ္တိမဂ္ဂေါတိ ဣရိယာပထော၊ ဂမနာဒိသရီရာဝတ္ထာ။ ဂစ္ဆန္တော ဝါ ဟိ သတ္တော ကာယေန ကတ္တဗ္ဗကိရိယံ ကရေယျ ဌိတော ဝါ နိသိန္နော ဝါ နိပန္နော ဝါတိ။ တေသံ ဝသေန၊ ဣရိယာပထဝိဘာဂေနာတိ အတ္ထော။ ပုန စပရန္တိ ပုန စ အပရံ၊ ယထာဝုတ္တအာနာပါနကမ္မဋ္ဌာနတော ဘိယျောပိ အညံ ကာယာနုပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေမိ၊ သုဏာထာတိ ဝါ အဓိပ္ပာယော။ ဂစ္ဆန္တော ဝါတိအာဒိ ဂမနာဒိမတ္တဇာနနဿ ဂမနာဒိဂတဝိသေသဇာနနဿ စ သာဓာရဏဝစနံ။ တတ္ထ ဂမနာဒိမတ္တဇာနနံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ၊ ဂမနာဒိဂတဝိသေသဇာနနံ ပန အဓိပ္ပေတန္တိ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ကာမ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္တူပလဒ္ဓိန္တိ သတ္တော အတ္ထီတိ ဥပလဒ္ဓိံ သတ္တဂ္ဂါဟံ န ဇဟတိ န ပရိစ္စဇတိ ‘‘အဟံ ဂစ္ဆာမိ၊ မမ ဂမန’’န္တိ ဂါဟသဗ္ဘာဝတော။ တတော ဧဝ အတ္တသညံ ‘‘အတ္ထိ အတ္တာ ကာရကော ဝေဒကော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိပရီတသညံ န ဥဂ္ဃာဋေတိ နာပနေတိ အပဋိပက္ခဘာဝတော၊ အနနဗြူဟနတော ဝါ။ ဧဝံ ဘူတဿ စဿ ကုတော ကမ္မဋ္ဌာနာဒိဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ ဝါ န ဟောတီ’’တိ။ ဣမဿ ပနာတိအာဒိသုက္ကပက္ခဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဒံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကော ဂစ္ဆတီတိ ဂမနကိရိယာယ ကတ္တုပုစ္ဆာ၊ သာ ကတ္တုဘာဝဝိသိဋ္ဌအတ္တပဋိက္ခေပတ္ထာ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ဂမနသိဒ္ဓိဒဿနတော။ ကဿ ဂမနန္တိ အကတ္တုတာဝိသိဋ္ဌအတ္တဂ္ဂါဟပဋိက္ခေပတ္ထာ။ ကိံကာရဏာတိ ပန ပဋိက္ခိတ္တကတ္တုကာယ ဂမနကိရိယာယ အဝိပရီတကာရဏပုစ္ဆာ ‘‘ဂမနန္တိ အတ္တာ မနသာ သံယုဇ္ဇတိ၊ မနော ဣန္ဒြိယေဟိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ အတ္တေဟီ’’တိ ဧဝမာဒိဂမနကာရဏပဋိက္ခေပနတော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။

န ကောစိ သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ဂမနသိဒ္ဓိတော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ စ ကဿစိ အဘာဝတော။ ဣဒါနိ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ဂမနသိဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စိတ္တကိရိယာ စ သာ ဝါယောဓာတုယာ ဝိပ္ဖာရော ဝိပ္ဖန္ဒနဉ္စာတိ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရော၊ တေန။ ဧတ္ထ စ စိတ္တကိရိယဂ္ဂဟဏေန အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရံ နိဝတ္တေတိ၊ ဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရဂ္ဂဟဏေန စေတနာဝစီဝိညတ္တိဘေဒံ စိတ္တကိရိယံ နိဝတ္တေတိ၊ ဥဘယေန ပန ကာယဝိညတ္တိံ ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ ယထာ ပဝတ္တမာနေ ကာယေ ‘‘ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝေါဟာရော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ ဂန္တုကာမတာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တံ။ ဝါယံ ဇနေတီတိ ဝါယောဓာတုအဓိကံ ရူပကလာပံ ဇနေတိ၊ အဓိကတာ စေတ္ထ သာမတ္ထိယတော၊ န ပမာဏတော။ ဂမနစိတ္တသမုဋ္ဌိတံ သဟဇာတရူပကာယဿ ထမ္ဘနသန္ဓာရဏစလနာနံ ပစ္စယဘူတေန အာကာရဝိသေသေန ပဝတ္တမာနံ ဝါယောဓာတုံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝါယော ဝိညတ္တိံ ဇနေတီ’’တိ။ အဓိပ္ပာယသဟဘာဝီ ဟိ ဝိကာရော ဝိညတ္တိ၊ ယထာဝုတ္တအဓိကဘာဝေနေဝ စ ဝါယောဂဟဏံ၊ န ဝါယောဓာတုယာ ဧဝ ဇနကဘာဝတော၊ အညထာ ဝိညတ္တိယာ ဥပါဒါယရူပဘာဝေါ ဒုရုပပါဒေါ သိယာ။ ပုရတော အဘိနီဟာရော ပုရတောဘာဂေန ကာယဿ ပဝတ္တနံ၊ ယော ‘‘အဘိက္ကမော’’တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒေသဝသေန သင်္ခေပတော ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တတြာပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိတော ပဋ္ဌာယ။ ဥဿိတဘာဝေါတိ ဥဗ္ဗိဒ္ဓဘာဝေါ။

ဧဝံ ပဇာနတောတိ ဧဝံ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရေနေဝ ဂမနာဒိဘာဝေါ ဟောတီတိ ပဇာနတော တဿ ဧဝံ ပဇာနနာယ နိစ္ဆယဂမနတ္ထံ ‘‘ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ဝိစာရဏာ ဝုစ္စတိ လောကေ ယထာဘူတံ အဇာနန္တေဟိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန၊ လောကဝေါဟာရဝသေန ဝါ။ အတ္ထိ ပနာတိ အတ္တနော ဧဝ ဝီမံသနဝသေန ပုစ္ဆာဝစနံ။ နတ္ထီတိ နိစ္ဆယဝသေန သတ္တဿ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ ယထာ ပနာတိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ ဥပမာယ ဝိဘာဝနံ။

နာဝါ မာလုတဝေဂေနာတိ ယထာ အစေတနာ နာဝါ ဝါတဝေဂေန ဒေသန္တရံ ယာတိ၊ ယထာ စ အစေတနော တေဇနံ ကဏ္ဍော ဇိယာဝေဂေန ဒေသန္တရံ ယာတိ၊ တထာ အစေတနော ကာယော ဝါတာဟတော ယထာဝုတ္တဝါယုနာ နီတော ဒေသန္တရံ ယာတီတိ ဧဝံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ကောစိ ဝဒေယျ ‘‘ယထာ နာဝါယ တေဇနဿ စ ပေလ္လကဿ ပုရိသဿ ဝသေန ဒေသန္တရဂမနံ၊ ဧဝံ ကာယဿာပီ’’တိ၊ ဟောတု၊ ဧဝံ ဣစ္ဆိတောဝါယမတ္ထော။ ယထာ ဟိ နာဝါ တေဇနာနံ သံဟတလက္ခဏဿေဝ ပုရိသဿ ဝသေန ဂမနံ၊ န အသံဟတလက္ခဏဿ၊ ဧဝံ ကာယဿာပီတိ ကာ နော ဟာနိ၊ ဘိယျောပိ ဓမ္မမတ္တတာဝ ပတိဋ္ဌံ လဘတိ၊ န ပုရိသဝါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ယန္တံ သုတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ပယုတ္တန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဂမနာဒိကိရိယာဝသေန ပယောဇိတံ။ ဌာတီတိ တိဋ္ဌတိ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဝိနာ ဟေတုပစ္စယေတိ ဂန္တုကာမတာစိတ္တ-တံသမုဋ္ဌာန-ဝါယောဓာတု-အာဒိဟေတုပစ္စယေဟိ ဝိနာ။ တိဋ္ဌေတိ တိဋ္ဌေယျ။ ဝဇေတိ ဝဇေယျ ဂစ္ဆေယျ ကော နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဋိက္ခေပတ္ထော စေတ္ထ ကိံ-သဒ္ဒေါတိ ဟေတုပစ္စယဝိရဟေန ဌာနဂမနပဋိက္ခေပမုခေန သဗ္ဗာယပိ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာဝိဘာဝနေန အတ္တသုညတာ ဝိယ အနိစ္စဒုက္ခတာပိ ဝိဘာဝိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပဏိဟိတောတိ ယထာ ယထာ ပစ္စယေဟိ ပကာရတော နိဟိတော ဌပိတော။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝစနန္တိ သဗ္ဗေသံ စတုန္နမ္ပိ ဣရိယာပထာနံ သင်္ဂဏှနဝစနံ၊ ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ ဝိသုံ ဣရိယာပထာနံ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ တေသံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ ပုရိမနယော ဝါ ဣရိယာပထပ္ပဓာနော ဝုတ္တောတိ တတ္ထ ကာယော အပ္ပဓာနော အနုနိပ္ဖာဒီတိ ဣဓ ကာယံ ပဓာနံ အပ္ပဓာနဉ္စ ဣရိယာပထံ အနုနိပ္ဖာဒံ ကတွာ ဒဿေတုံ ဒုတိယနယော ဝုတ္တောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဒွိန္နံ နယာနံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဌိတောတိ ပဝတ္တော။

ဣရိယာပထပရိဂ္ဂဏှနမ္ပိ ဣရိယာပထဝတော ကာယဿေဝ ပရိဂ္ဂဏှနံ တဿ အဝတ္ထာဝိသေသဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣရိယာပထပရိဂ္ဂဟဏေန ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ။ တေနေဝေတ္ထ ရူပက္ခန္ဓဝသေနေဝ သမုဒယာဒယော ဥဒ္ဓဋာ။ ဧသ နယော သေသဝါရေသုပိ။ အာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ ‘‘တဏှာသမုဒယာ ကမ္မသမုဒယာ အာဟာရသမုဒယာ’’တိ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရုပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတီတိ ဣမေ စတ္တာရော အာဟာရာ သင်္ဂယှန္တိ၊ ဧဝံ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓာ’’တိအာဒယောပိ ပဉ္စ အာကာရာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣရိယာပထပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုသမ္ပဇညပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၀၉။ စတုသမ္ပဇညဝသေနာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၆၈၊ ဒီ။ နိ။ အဘိ။ ဋီ။ ၂။၂၁၄) သမန္တတော ပကာရေဟိ၊ ပကဋ္ဌံ ဝါ သဝိသေသံ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော၊ သမ္ပဇာနဿ ဘာဝေါ သမ္ပဇညံ၊ တထာပဝတ္တံ ဉာဏံ။ စတ္တာရိ သမ္ပဇညာနိ သမာဟဋာနိ စတုသမ္ပဇညံ၊ တဿ ဝသေန။ အဘိက္ကမနံ အဘိက္ကန္တန္တိ အာဟ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဝုစ္စတိ ဂမန’’န္တိ။ တထာ ပဋိက္ကမနံ ပဋိက္ကန္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိက္ကန္တံ ဝုစ္စတိ နိဝတ္တန’’န္တိ။ နိဝတ္တနန္တိ စ နိဝတ္တိမတ္တံ၊ နိဝတ္တိတွာ ပန ဂမနံ ဂမနမေဝ။ အဘိဟရန္တောတိ ဂမနဝသေန ကာယံ ဥပနေန္တော။

သမ္မာ ပဇာနနံ သမ္ပဇာနံ၊ တေန အတ္တနာ ကာတဗ္ဗဿ ကရဏသီလော သမ္ပဇာနကာရီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စကာရီ’’တိ။ သမ္ပဇာနသဒ္ဒဿ သမ္ပဇညပရိယာယတာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာယေဝ။ သမ္ပဇညံ ကရောတေဝါတိ အဘိက္ကန္တာဒီသု အသမ္မောဟံ ဥပ္ပာဒေတိ ဧဝ။ သမ္ပဇာနဿ ဝါ ကာရော ဧတဿ အတ္ထီတိ သမ္ပဇာနကာရီ။ ဓမ္မတော ဝဍ္ဎိသင်္ခါတေန သဟ အတ္ထေန ပဝတ္တတီတိ သာတ္ထကံ၊ အဘိက္ကန္တာဒိ။ သာတ္ထကဿ သမ္ပဇာနနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ သပ္ပာယဿ အတ္တနော ဥပကာရာဝဟဿ ဟိတဿ သမ္ပဇာနနံ သပ္ပာယသမ္ပဇညံ အဘိက္ကမာဒီသု ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ၊ အညတ္ထာပိ စ ပဝတ္တေသု အဝိဇဟိတေ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရေ သမ္ပဇညံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနမေဝ သမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ ပရိဂ္ဂဏှိတွာတိ ပဋိသင်္ခါယ။

တသ္မိန္တိ သာတ္ထကသမ္ပဇညဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတအတ္ထေ။ အတ္ထော နာမ ဓမ္မတော ဝဍ္ဎီတိ ယံ သာတ္ထကန္တိ အဓိပ္ပေတံ ဂမနံ၊ တံ သပ္ပာယမေဝါတိ သိယာ ကဿစိ အာသင်္ကာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘စေတိယဒဿနံ တာဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ စိတ္တကမ္မရူပကာနိ ဝိယာတိ စိတ္တကမ္မကတပဋိမာယော ဝိယ၊ ယန္တပယောဂေန ဝါ ဝိစိတ္တကမ္မပဋိမာယော ဝိယ။ အသမပေက္ခနံ ဂေဟသိတအညာဏုပေက္ခာဝသေန အာရမ္မဏဿ အယောနိသော ဂဟဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈)။ ဟတ္ထိအာဒိသမ္မဒ္ဒေန ဇီဝိတန္တရာယော၊ ဝိသဘာဂရူပဒဿနာဒိနာ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော။

ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံ အနုဝတ္တနကထာ အာစိဏ္ဏာ၊ အနနုဝတ္တနကထာ ပန တဿာ ဒုတိယာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒွေ ကထာ နာမ န ကထိတပုဗ္ဗာ’’တိ။

ဧဝန္တိ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝုတ္တာကာရံ ပစ္စာမသတိ၊ န ‘‘ပုရိသဿ မာတုဂါမာသုဘ’’န္တိအာဒိကံ ဝုစ္စမာနံ။ ယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဘာဝနာယ အာရမ္မဏံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ဂေါစရ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လဿ သမ္ပာဒနဝသေန ဥဂ္ဂဟေတွာ။ ဟရတီတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဝတ္တေတိ၊ ယာဝ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကမာ အနုယုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ န ပစ္စာဟရတီတိ အာဟာရူပဘောဂတော ယာဝ ဒိဝါဋ္ဌာနုပသင်္ကမနာ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပဋိနေတိ။

သရီရပရိကမ္မန္တိ မုခဓောဝနာဒိသရီရပဋိဇဂ္ဂနံ။ ဒွေ တယော ပလ္လင်္ကေတိ ဒွေ တယော နိသဇ္ဇာဝါရေ၊ ဒွေ တီဏိ ဥဏှာသနာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဥသုမံ ဂါဟာပေန္တော’’တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂေနေဝ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဓာနံ ကတွာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘ပတ္တောပိ အစေတနော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၉) ဝက္ခမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ယထာပရိဟရိယမာနံ ဝါ အဝိဇဟိတွာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပရိဘောဂစေတိယတော သရီရစေတိယံ ဂရုတရ’’န္တိ ကတွာ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၀၉၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၂၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၇၅) ‘‘စေတိယံ ဗာဓယမာနာ ဗောဓိသာခါ ဟရိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တာ။

ဇနသင်္ဂဟတ္ထန္တိ ‘‘မယိ အကထေန္တေ ဧတေသံ ကော ကထေဿတီ’’တိ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဇနသင်္ဂဟတ္ထံ။ တသ္မာတိ။ ယသ္မာ ‘‘ဓမ္မကထာ နာမ ကထေတဗ္ဗာယေဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဒန္တိ၊ ယသ္မာ စ ဓမ္မကထာ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ။ အနုမောဒနံ ကတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ သမ္ပတ္တပရိစ္ဆေဒေနေဝါတိ ‘‘ပရိစိတော အပရိစိတော’’တိအာဒိဝိဘာဂံ အကတွာ သမ္ပတ္တကောဋိယာဝ။ ဘယေတိ ပရစက္ကာဒိဘယေ။

ကမ္မဇတေဇောတိ ဂဟဏိံ သန္ဓာယာဟ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိံ နာရောဟတိ ခုဒါပရိဿမေန ကိလန္တကာယတ္တာ သမာဓာနာဘာဝတော။ အဝသေသဋ္ဌာနေတိ ယာဂုယာ အဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနုပဋ္ဌာနဿ အဝိစ္ဆေဒဒဿနဝစနမေတံ၊ ယထာ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခပဝတ္တာယ သရပဋိပါဋိယာ အဝိစ္ဆေဒေါ၊ ဧဝမေတဿာပီတိ။

နိက္ခိတ္တဓုရော ဘာဝနာနုယောဂေ။ ဝတ္တပဋိပတ္တိယာ အပူရဏေန သဗ္ဗဝတ္ထာနိ ဘိန္ဒိတွာ။ ‘‘ကာမေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ၊ ကာယေ အဝီတရာဂေါ၊ ရူပေ အဝီတရာဂေါ၊ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ၊ အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈၆) ဧဝံ ဝုတ္တ ပဉ္စဝိဓစေတောခိလဝိနိဗန္ဓစိတ္တော။ စရိတွာတိ ပဝတ္တိတွာ။

အတ္တကာမာတိ အတ္တနော ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တာ၊ ဓမ္မစ္ဆန္ဒဝန္တောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ ဟိ ဟိတံ၊ တန္နိမိတ္တကဉ္စ သုခန္တိ။ အထ ဝါ ဝိညူနံ နိဗ္ဗိသေသတ္တာ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နတ္တာ စ အတ္တာ နာမ ဓမ္မော၊ တံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အတ္တကာမာ။ ဥသဘံ နာမ ဝီသတိ ယဋ္ဌိယော။ တာယ သညာယာတိ တာယ ပါသာဏသညာယ၊ ဧတ္တကံ ဌာနံ အာဂတာတိ ဇာနန္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သောယေဝ နယောတိ ‘‘အယံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိကော ယော ဌာနေ ဝုတ္တော၊ သော ဧဝ နိသဇ္ဇာယပိ နယော။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တာနံ ဆိန္နဘတ္တဘာဝဘယေနပိ ယောနိသောမနသိကာရံ ပရိဗြူဟေတိ။

ဗဟာပဓာနံ ပူဇေဿာမီတိ အမှာကံ အတ္ထာယ လောကနာထေန ဆ ဝဿာနိ ကတံ ဒုက္ကရစရိယံ ဧဝါဟံ ယထာသတ္တိ ပူဇေဿာမီတိ။ ပဋိပတ္တိပူဇာ ဟိ သတ္ထုပူဇာ၊ န အာမိသပူဇာ။ ဌာနစင်္ကမနမေဝါတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗဣရိယာပထဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဘောဇနာဒိကာလေသု အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗနိသဇ္ဇာယ ပဋိက္ခေပဝသေန။

ဝီထိံ ဩတရိတွာ ဣတော စိတော စ အနောလောကေတွာ ပဌမမေဝ ဝီထိယော သလ္လက္ခေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝီထိယော သလ္လက္ခေတွာ’’တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုစ္စတိ ‘‘ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေနာ’’တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကရောတိ၊ ယဒိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဣတော ပရေသုပိ။ တတ္ထ ပစ္စေကဗောဓိယာ ဥပနိဿယသမ္ပဒါ ကပ္ပာနံ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ သတသဟဿဉ္စ တဇ္ဇံ ပုညဉာဏသမ္ဘရဏံ၊ သာဝကဗောဓိယံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ၊ မဟာသာဝကာနံ ကပ္ပသတသဟဿမေဝ၊ ဣတရေသံ အတီတာသု ဇာတီသု ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿယဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ကုသလံ။ ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယောတိ ဗဟိ ဝိသယေ သဉ္ဇာတသံဝဍ္ဎတာယ ဗာဟိယော၊ ဒါရုစီရပရိဟရဏေန ဒါရုစီရိယောတိ စ သမညာတော။ သော ဟိ အာယသ္မာ –

‘‘တသ္မာ တိဟ တေ၊ ဗာဟိယ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ သုတေ… မုတေ… ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတီ’တိ။ ယတော ခေါ တေ၊ ဗာဟိယ၊ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ သုတေ… မုတေ… ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တေန။ ယတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တေန၊ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တတ္ထ။ ယတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တတ္ထ၊ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ နေဝိဓ န ဟုရံ န ဥဘယမန္တရေန၊ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀) – ဧတ္တကာယ ဒေသနာယ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။

တန္တိ အသမ္မုယှနံ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္တာ အဘိက္ကမတီတိ ဣမိနာ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဿ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန အဘိက္ကမေ သမ္မုယှနံ ဒဿေတိ၊ အဟံ အဘိက္ကမာမီတိ ပန ဣမိနာ မာနဂ္ဂါဟဝသေန၊ တဒုဘယံ ပန တဏှာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ တဏှာဂ္ဂါဟဝသေနပိ သမ္မုယှနံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘တထာ အသမ္မုယှန္တော’’တိ ဝတွာ တံ အသမ္မုယှနံ ယေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိက္ကမာမီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဝါယောဓာတုယာ အနုဂတာ တေဇောဓာတု ဥဒ္ဓရဏဿ ပစ္စယော။ ဥဒ္ဓရဏဂတိကာ ဟိ တေဇောဓာတူတိ ဥဒ္ဓရဏေ ဝါယောဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ၊ တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ၊ ဣတရာသဉ္စ ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကေက…ပေ… ဗလဝတိယော’’တိ အာဟ။ ယသ္မာ ပန တေဇောဓာတုယာ အနုဂတာ ဝါယောဓာတု အတိဟရဏဝီတိဟရဏာနံ ပစ္စယော။ တိရိယဂတိကာယ ဟိ ဝါယောဓာတုယာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု သာတိသယော ဗျာပါရောတိ တေဇောဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ၊ တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ၊ ဣတရာသဉ္စ ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသူ’’တိ အာဟ။ သတိပိ အနုဂမနာနုဂန္တဗ္ဗတာဝိသေသေ တေဇောဓာတု-ဝါယောဓာတု-ဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယ တထာ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ အက္ကန္တဋ္ဌာနတော ပါဒဿ ဥက္ခိပနံ ဥဒ္ဓရဏံ၊ ဌိတဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ပုရတော ဟရဏံ အတိဟရဏံ ခါဏုအာဒိပရိဟရဏတ္ထံ၊ ပတိဋ္ဌိတပါဒဃဋ္ဋနပရိဟရဏတ္ထံ ဝါ ပဿေန ဟရဏံ ဝီတိဟရဏံ၊ ယာဝ ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ၊ တာဝ အာဟရဏံ အတိဟရဏံ၊ တတော ပရံ ဟရဏံ ဝီတိဟရဏန္တိ အယံ ဝါ ဧတေသံ ဝိသေသော။

ယသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂတာ အာပေါဓာတု ဝေါဿဇ္ဇနဿ ပစ္စယော။ ဂရုတရသဘာဝါ ဟိ အာပေါဓာတူတိ ဝေါဿဇ္ဇနေ ပထဝီဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ၊ တသ္မာ တာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ၊ ဣတရာသဉ္စ ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေါဿဇ္ဇနေ…ပေ… ဗလဝတိယော’’တိ။ ယသ္မာ ပန အာပေါဓာတုယာ အနုဂတာ ပထဝီဓာတု သန္နိက္ခေပနဿ ပစ္စယော၊ ပတိဋ္ဌာဘာဝေ ဝိယ ပတိဋ္ဌာပနေပိ တဿာ သာတိသယကိစ္စတ္တာ အာပေါဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ၊ တထာ ဃဋ္ဋနကိရိယာယ ပထဝီဓာတုယာ ဝသေန သန္နိရုမ္ဘနဿ သိဇ္ဈနတော တတ္ထာပိ ပထဝီဓာတုယာ အာပေါဓာတုအနုဂတဘာဝေါ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တထာ သန္နိက္ခေပနသန္နိရုမ္ဘနေသူ’’တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဘိက္ကမနေ၊ တေသု ဝါ ဝုတ္တေသု ဥဒ္ဓရဏာဒီသု ဆသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ဥဒ္ဓရဏေတိ ဥဒ္ဓရဏက္ခဏေ။ ရူပါရူပဓမ္မာတိ ဥဒ္ဓရဏာကာရေန ပဝတ္တာ ရူပဓမ္မာ၊ တံသမုဋ္ဌာပကာ အရူပဓမ္မာ စ အတိဟရဏံ န ပါပုဏန္တိ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာနတော။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နာ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ဒေသန္တရသင်္ကမနံ အတ္ထိ။ ပဗ္ဗံ ပဗ္ဗန္တိအာဒိ ဥဒ္ဓရဏာဒိကောဋ္ဌာသေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တံ သဘာဂသန္တတိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတိဣတ္တရော ဟိ ရူပဓမ္မာနမ္ပိ ပဝတ္တိက္ခဏော ဂမနဿာဒါနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယေန ပဋိမုခံ ဓာဝန္တာနံ သိရသိ ပါဒေ စ ဗဒ္ဓဓုရဓာရာသမာဂမတောပိ သီဃတရော။ ယထာ တိလာနံ ဘဇ္ဇိယမာနာနံ ပဋပဋာယနေန ဘေဒေါ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒေနာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋပဋာယန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပန္နာ ဟိ ဧကန္တတော ဘိဇ္ဇန္တီတိ။

သဒ္ဓိံ ရူပေနာတိ ဣဒံ တဿ တဿ စိတ္တဿ နိရောဓေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈနကရူပဓမ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ယံ တတော သတ္တရသမစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ။ အညထာ ယဒိ ရူပါရူပဓမ္မာ သမာနက္ခဏာ သိယုံ၊ ‘‘ရူပံ ဂရုပရိဏာမံ ဒန္ဓနိရောဓ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆) ဝိရောဓော သိယာ၊ တထာ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ယထယိဒံ စိတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒိပါဠိယာ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)။ စိတ္တစေတသိကာ ဟိ သာရမ္မဏသဘာဝါ ယထာဗလံ အတ္တနော အာရမ္မဏပစ္စယဘူတမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ တေသံ တံသဘာဝနိပ္ဖတ္တိအနန္တရံ နိရောဓော၊ ရူပဓမ္မာ ပန အနာရမ္မဏာ ပကာသေတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ တေသံ ပကာသေတဗ္ဗဘာဝနိဝတ္တိ သောဠသဟိ စိတ္တေဟိ ဟောတီတိ တင်္ခဏာယုကတာ တေသံ ဣစ္ဆိတာ၊ လဟုဝိညာဏဝိသယသင်္ဂတိမတ္တပစ္စယတာယ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ၊ ဝိသယသင်္ဂတိမတ္တတာယ စ ဝိညာဏဿ လဟုပရိဝတ္တိတာ၊ ဒန္ဓမဟာဘူတပစ္စယတာယ ရူပဓမ္မာနံ ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာ၊ နာနာဓာတုယာ ယထာဘူတဉာဏံ ခေါ ပန တထာဂတဿေဝ၊ တေန စ ပုရေဇာတပစ္စယော ရူပဓမ္မောဝ ဝုတ္တော၊ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တဿေဝါတိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမာနက္ခဏတာ န ယုဇ္ဇတေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ၊ အညံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈတီတိ ယံ ပုရိမုပ္ပန္နံ စိတ္တံ၊ တံ အညံ၊ တံ ပန နိရုဇ္ဈန္တံ အပရဿ အနန္တရာဒိပစ္စယဘာဝေနေဝ နိရုဇ္ဈတီတိ တတော လဒ္ဓပစ္စယံ အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ တေသံ အန္တရော လဗ္ဘေယျာတိ နောတိ အာဟ ‘‘အဝီစိမနုသမ္ဗန္ဓော’’တိ၊ ယထာ ဝီစိ အန္တရော န လဗ္ဘတိ၊ တဒေဝေတန္တိ အဝိသေသဝိဒု မညန္တိ၊ ဧဝံ အနု အနု သမ္ဗန္ဓော စိတ္တသန္တာနော ရူပသန္တာနော စ နဒီသောတောဝ နဒိယံ ဥဒကပ္ပဝါဟော ဝိယ ဝတ္တတိ။

အဘိမုခံ လောကိတံ အာလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘ပုရတောပေက္ခန’’န္တိ။ ယသ္မာ ယံဒိသာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ တိဋ္ဌတိ နိသီဒတိ ဝါ၊ တဒဘိမုခံ ပေက္ခနံ အာလောကိတံ၊ တသ္မာ တဒနုဂတံ ဝိဒိသာလောကနံ ဝိလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိလောကိတံ နာမ အနုဒိသာပေက္ခန’’န္တိ။ သမ္မဇ္ဇနပရိဘဏ္ဍာဒိကရဏေ ဩလောကိတဿ၊ ဥလ္လောကဟရဏာဒီသု ဥလ္လောကိတဿ၊ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တပရိဿယဿ ပရိဝဇ္ဇနာဒီသု အပလောကိတဿ သိယာ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ ဝါ မုခေန သဗ္ဗာနိပိ တာနိ ဂဟိတာနေဝါ’’တိ။

ကာယသက္ခိန္တိ ကာယေန သစ္ဆိကတဝန္တံ၊ ပစ္စက္ခကာရိနန္တိ အတ္ထော။ သော ဟိ အာယသ္မာ ဝိပဿနာကာလေ ဧဝ ‘‘ယမေဝါဟံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတံ နိဿာယ သာသနေ အနဘိရတိအာဒိဝိပ္ပကာရံ ပတ္တော၊ တမေဝ သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဥဿာဟဇာတော ဗလဝဟိရောတ္တပ္ပော၊ တတ္ထ စ ကတာဓိကာရတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရေ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော၊ တေနေဝ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ ယဒိဒံ နန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၃၅) ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။

သာတ္ထကတာ စ သပ္ပာယတာ စ အာလောကိတဝိလောကိတဿ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာတိ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဿေဝ ဂေါစရသမ္ပဇညဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ အတ္တနော ကမ္မဋ္ဌာနဝသေနေဝ အာလောကနဝိလောကနံ ကာတဗ္ဗံ၊ ခန္ဓာဒိကမ္မဋ္ဌာနာ အညော ဥပါယော န ဂဝေသိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ အာလောကိတာဒိသမညာပိ ယသ္မာ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသော၊ တသ္မာ တဿ ယာထာဝတော ဇာနနံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

‘‘ပဌမဇဝနေပိ …ပေ… န ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ပဉ္စဒွါရဝိညာဏဝီထိယံ ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒီနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ဣဋ္ဌေ ဣတ္ထိရူပါဒိမှိ လောဘော၊ အနိဋ္ဌေ စ ပဋိဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောဒွါရေ ပန ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒိ ဟောတိ၊ တဿ ပဉ္စဒွါရဇဝနံ မူလံ၊ ယထာဝုတ္တံ ဝါ သဗ္ဗံ ဘဝင်္ဂါဒိ၊ ဧဝံ မနောဒွါရဇဝနဿ မူလဝသေန မူလပရိညာ ဝုတ္တာ။ အာဂန္တုကတာဝကာလိကတာ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗဘာဝဝသေန ဣတ္တရဘာဝဝသေန စ ဝုတ္တာ။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ဘိဇ္ဇိတွာ ပတိတေသူတိ ဟေဋ္ဌိမဿ ဥပရိမဿ စ အပရာပရံ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိမာဟ။ တန္တိ ဇဝနံ။ တဿ န ယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဂန္တုကော အဗ္ဘာဂတော။ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော တာဝတကော ကာလော ဧတေသန္တိ တာဝကာလိကာနိ။

ဧတံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ တတ္ထာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန အာလောကနဝိလောကနေ ပညာယမာနေ တဗ္ဗိနိမုတ္တော ကော ဧကော အာလောကေတိ၊ ကော ဝိလောကေတိ။ ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဣဒံ သုတ္တန္တနယေန ပရိယာယတော ဝုတ္တံ။ သဟဇာတပစ္စယောတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ အညမည-သမ္ပယုတ္တ-အတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယာနမ္ပိ လဗ္ဘနတော။

မဏိသပ္ပော နာမ ဧကာ သပ္ပဇာတီတိ ဝဒန္တိ။ လဠနန္တိ ကမ္ပနန္တိ ဝဒန္တိ၊ လီဠာကရဏံ ဝါ လဠနံ။

ဥဏှပကတိကော ပရိဠာဟဗဟုလော။ သီလဿ ဝိဒူသနေန အဟိတာဝဟတ္တာ မိစ္ဆာဇီဝဝသေန ဥပ္ပန္နံ အသပ္ပာယံ။ စီဝရမ္ပိ အစေတနန္တိအာဒိနာ စီဝရဿ ဝိယ ‘‘ကာယောပိ အစေတနော’’တိ ကာယဿ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနေန ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ဣတရီတရသန္တောသဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတောတိ အာဟတစတုပဉ္စဂဏ္ဌိကော၊ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟိ ဝါ ဟတသောဘော။

အဋ္ဌဝိဓောပိ အတ္ထောတိ အဋ္ဌဝိဓောပိ ပယောဇနဝိသေသော။ ပထဝီသန္ဓာရကဇလဿ တံသန္ဓာရကဝါယုနာ ဝိယ ပရိဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝါယောဓာတုနာဝ အာသယေ အဝဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘ဝါယောဓာတုဝသေနေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အတိဟရတီတိ ယာဝ မုခါ အဘိဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ တတော ယာဝ ကုစ္ဆိ၊ တာဝ ဟရတိ။ အတိဟရတီတိ ဝါ မုခဒွါရံ အတိက္ကာမေန္တော ဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ ကုစ္ဆိဂတံ ပဿတော ဟရတိ။ ပရိဝတ္တေတီတိ အပရာပရံ စာရေတိ။ ဧတ္ထ စ အာဟာရဿ ဓာရဏပရိဝတ္တနသံစုဏ္ဏနဝိသောသနာနိ ပထဝီဓာတုသဟိတာ ဧဝ ဝါယောဓာတု ကရောတိ၊ န ကေဝလာတိ တာနိ ပထဝီဓာတုယာပိ ကိစ္စဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ အလ္လတ္တဉ္စ အနုပါလေတီတိ ဝါယုအာဒီဟိ အတိသောသနံ ယထာ န ဟောတိ၊ တထာ အနုပါလေတိ အလ္လအာဒီဟိ အတိသောသနံ ယထာ န ဟောတိ၊ တထာ အနုပါလေတိ အလ္လဘာဝံ။ တေဇောဓာတူတိ ဂဟဏီသင်္ခါတာ တေဇောဓာတု။ သာ ဟိ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ အာဟာရံ ပရိပါစေတိ။ အဉ္ဇသော ဟောတီတိ အာဟာရဿ ပဝေသနာဒီနံ မဂ္ဂေါ ဟောတိ။ အာဘုဇတီတိ ပရိယေသနဇ္ဈောဟရဏဇိဏ္ဏာဇိဏ္ဏတာဒိံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တံတံဝိဇာနနနိပ္ဖာဒကောယေဝ ဟိ ပယောဂေါ ‘‘သမ္မာပယောဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ယေန ဟိ ပယောဂေန ပရိယေသနာဒိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ သော တဗ္ဗိသယဝိဇာနနမ္ပိ နိပ္ဖာဒေတိ နာမ တဒဝိနာဘာဝတော။ အထ ဝါ သမ္မာပယောဂံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ အနွာယ အာဂမ္မ အာဘုဇတိ သမန္နာဟရတိ။ အာဘောဂပုဗ္ဗကော ဟိ သဗ္ဗောပိ ဝိညာဏဗျာပါရောတိ တထာ ဝုတ္တံ။

ဂမနတောတိ ဘိက္ခာစာရဝသေန ဂေါစရဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂမနတော။ ပရိယေသနတောတိ ဂေါစရဂါမေ ဘိက္ခတ္ထံ အာဟိဏ္ဍနတော။ ပရိဘောဂတောတိ အာဟာရဿ ပရိဘုဉ္ဇနတော။ အာသယတောတိ ပိတ္တာဒိအာသယတော။ အာသယတိ ဧတ္ထ ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တမာနောပိ ကမ္မဗလဝတ္ထိတော ဟုတွာ မရိယာဒဝသေန အညမညံ အသင်္ကရတော သယတိ တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတီတိ အာသယော၊ အာမာသယဿ ဥပရိ တိဋ္ဌနကော ပိတ္တာဒိကော။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော။ နိဓေတိ ယထာဘုတ္တော အာဟာရော နိစိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ နိဓာနံ၊ အာမာသယော။ တတော နိဓာနတော။ အပရိပက္ကတောတိ ဂဟဏီသင်္ခါတေန ကမ္မဇတေဇေန အဝိပက္ကတော။ ပရိပက္ကတောတိ ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝိပက္ကဘာဝတော။ ဖလတောတိ နိပ္ဖတ္တိတော။ နိဿန္ဒတောတိ ဣတော စိတော စ ဝိဿန္ဒနတော။ သမ္မက္ခနတောတိ သဗ္ဗသော မက္ခနတော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၂၉၄) ဂဟေတဗ္ဗော။

အညေ စ ရောဂါ ကဏ္ဏသူလဘဂန္ဒရာဒယော။ အဋ္ဌာနေတိ မနုဿာမနုဿပရိဂ္ဂဟိတေ အယုတ္တေ ဌာနေ ခေတ္တဒေဝါယတနာဒိကေ။ နိဿဋ္ဌတ္တာ နေဝ အတ္တနော ကဿစိ အနိဿဇ္ဇိတတ္တာ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ စ န ပရဿ။ ဥဒကတုမ္ဗတောတိ ဝေဠုနာဠိအာဒိဥဒကဘာဇနတော။ တန္တိ ဆဍ္ဍိတဥဒကံ။

အဒ္ဓါနဣရိယာပထာ စိရပ္ပဝတ္တိကာ ဒီဃကာလိကာ ဣရိယာပထာ။ မဇ္ဈိမာ ဘိက္ခာစရဏာဒိဝသေန ပဝတ္တာ။ စုဏ္ဏိကဣရိယာပထာ ဝိဟာရေ အညတ္ထာပိ ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တနာဒိဝသေန ပဝတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဂတေတိ ဂမနေ’’တိ ပုဗ္ဗေ အဘိက္ကမပဋိက္ကမဂ္ဂဟဏေန ဂမနေနပိ ပုရတော ပစ္ဆတော စ ကာယဿ အတိဟရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဣဓ ဂမနမေဝ ဂဟိတန္တိ ကေစိ။

ယသ္မာ မဟာသီဝတ္ထေရဝါဒေ အနန္တရေ အနန္တရေ ဣရိယာပထေ ပဝတ္တရူပါရူပဓမ္မာနံ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရောဓဒဿနဝသေန သမ္ပဇာနကာရိတာ ဂဟိတာ၊ ဣဒဉ္စေတ္ထ သမ္ပဇညဝိပဿနာစာရဝသေန အာဂတံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တယိဒံ မဟာသီဝတ္ထေရေန ဝုတ္တံ အသမ္မောဟဓုရံ ဣမသ္မိံ သတိပဋ္ဌာနဘုတ္တေ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ သာမညဖလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၄၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၄၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၄) ပန သဗ္ဗမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ သမ္ပဇညံ လဗ္ဘတိ ယာဝဒေဝ သာမညဖလဝိသေသဒဿနပရတ္တာ တဿာ ဒေသနာယ။ သတိသမ္ပယုတ္တဿေဝါတိ ဣဒံ ယထာ သမ္ပဇညကိစ္စဿ ပဓာနတာ၊ ဧဝံ သတိကိစ္စဿာပီတိ ဒဿနတ္ထံ၊ န သတိယာ သဗ္ဘာဝမတ္တဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ ကဒါစိ သတိရဟိတာ ဉာဏပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ။ ဧတာနိ ပဒါနီတိ သမ္ပဇညပဒါနိ။ ဝိဘတ္တာနေဝါတိ ဝိသုံ ဝိဘတ္တာနေဝ။ ဣမိနာပိ သမ္ပဇညဿ ဝိယ သတိယာပိ ပဓာနတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။

အပရော နယော – ဧကော ဘိက္ခု ဂစ္ဆန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ ဧကော တိဋ္ဌန္တော နိသီဒန္တော သယန္တော အညံ စိန္တေန္တော အညံ ဝိတက္ကေန္တော သယတိ၊ ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယတိ၊ ဧတ္ထကေန ပန န ပါကဋံ ဟောတီတိ စင်္ကမနေန ဒီပေန္တိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု စင်္ကမနံ ဩတရိတွာ စင်္ကမနကောဋိယံ ဌိတော ပရိဂ္ဂဏှာတိ ‘‘ပါစီနစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာပိ ပါစီနစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဒါ၊ စင်္ကမနမဇ္ဈေ ပဝတ္တာ ဥဘော ကောဋိယော အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ စင်္ကမေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဌာနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ ဌာနေ ပဝတ္တာ နိသဇ္ဇံ၊ နိသဇ္ဇာယ ပဝတ္တာ သယနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝနိရုဒ္ဓါ’’တိ၊ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တောယေဝ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတာရေတိ၊ ဥဋ္ဌဟန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ဥဋ္ဌဟတိ၊ အယံ ဘိက္ခု ဂတာဒီသု သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝမ္ပိ သုတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယော ဘိက္ခု ယာဝ သက္ကောတိ၊ တာဝ စင်္ကမိတွာ ဌတွာ နိသီဒိတွာ သယမာနော ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သယတိ ‘‘ကာယော အစေတနော၊ မဉ္စော အစေတနော၊ ကာယော န ဇာနာတိ ‘‘အဟံ မဉ္စေ သယိတော’တိ၊ မဉ္စော န ဇာနာတိ ‘‘မယိ ကာယော သယိတော’’တိ၊ အစေတနော ကာယော အစေတနေ မဉ္စေ သယိတော’’တိ၊ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တောယေဝ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတာရေတိ၊ ပဗုဇ္ဈန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ပဗုဇ္ဈတိ၊ အယံ သုတ္တေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတီတိ။

ကာယာဒိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တနေန တမ္မယတ္တာ အာဝဇ္ဇနကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာ စ ဇဝနံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တံ ကိရိယာမယပဝတ္တံ နာမ၊ တသ္မိံ သတိ ဇာဂရိတံ နာမ ဟောတီတိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ အပိစ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ ဇဂ္ဂန္တောပိ ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တောပိ ဗာတ္တိံသတိရစ္ဆာနကထံ ပဟာယ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတံ သပ္ပာယကထံ ကထေန္တောပိ ဘာသိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု စိတ္တရုစိယံ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တောပိ ဒုတိယံ ဈာနံ သမာပန္နောပိ တုဏှီဘာဝေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ ဒုတိယဉှိ ဈာနံ ဝစီသင်္ခါရဝိရဟတော ဝိသေသတော တုဏှီဘာဝေါ နာမ။ ရူပဓမ္မဿေဝ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသာ အဘိက္ကမာဒယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပက္ခန္ဓဿေဝ သမုဒယော စ ဝယော စ နီဟရိတဗ္ဗော’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

စတုသမ္ပဇညပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဋိကူလမနသိကာရပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၁၀။ ပဋိကူလမနသိကာရဝသေနာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၇၇) ဇိဂုစ္ဆနီယတာယ။ ပဋိကူလမေဝ ပဋိကူလံ ယော ပဋိကူလသဘာဝေါ ပဋိကူလာကာရော၊ တဿ မနသိကရဏဝသေန။ အန္တရေနပိ ဟိ ဘာဝဝါစိနံ သဒ္ဒံ ဘာဝတ္ထော ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ပဋဿ သုက္က’’န္တိ။ ယသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၈၂-၁၈၃) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝတ္ထာဒီဟိ ပသိဗ္ဗကာကာရေန ဗန္ဓိတွာ ကတံ အာဝဋနံ ပုတောဠိ။ ဝိဘူတာကာရောတိ ပဏ္ဏတ္တိံ သမတိက္ကမိတွာ အသုဘဘာဝဿ ဥပဋ္ဌိတာကာရော။ ဣတိ-သဒ္ဒဿ အာကာရတ္ထတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝတွာ တံ ကာရဏံ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘ကေသာဒိပရိဂ္ဂဟဏေနာ’’တိ အာဟ။

ပဋိကူလမနသိကာရပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓာတုမနသိကာရပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၁၁။ ဓာတုမနသိကာရဝသေနာတိ ပထဝီဓာတုအာဒိကာ စတဿော ဓာတုယော အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဘာဝနာမနသိကာရဝသေန၊ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဓာတုမနသိကာရော ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ ဂေါဃာတကောတိ ဇီဝိကတ္ထာယ ဂုန္နံ ဃာတကော။ အန္တေဝါသိကောတိ ကမ္မကရဏဝသေန တဿ သမီပဝါသီ။ ဌိတ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဌိတော ဝါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၃၊ အ။ နိ။ ၅။၂၈) ဌာနသင်္ခါတဣရိယာပထသမင်္ဂိတာယ၊ ဌာ-သဒ္ဒဿ ဝါ ဂတိဝိနိဝတ္တိအတ္ထတာယ အညတ္ထ ဌပေတွာ ဂမနံ သေသဣရိယာပထသမင်္ဂိတာယ ဗောဓကော၊ ဣဓ ပန ယထာ တထာ ရူပကာယဿ ပဝတ္တိအာကာရဗောဓကော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဌိတတ္တာ ယထာဌိတ’’န္တိ။ တတ္ထ အာကာရေနာတိ ဌာနာဒိနာ ရူပကာယဿ ပဝတ္တိအာကာရေန။ ဌာနာဒယော ဟိ ဣရိယာပထသင်္ခါတာယ ကာယိကကိရိယာယ ပထော ပဝတ္တိမဂ္ဂေါတိ ‘‘ဣရိယာပထော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဌိတန္တိ ယထာပဝတ္တံ။ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနမေဝေတ္ထ ‘‘ပဏိဓာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ယထာဌိတတ္တာ စ ယထာပဏိဟိတ’’န္တိ။ ဌိတန္တိ ဝါ ကာယဿ ဌာနသင်္ခါတဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ ပဏိဟိတန္တိ တဒညဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ ဌိတန္တိ ဝါ ကာယသင်္ခါတာနံ ရူပဓမ္မာနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ခဏေ သကိစ္စဝသေန အဝဋ္ဌာနပရိဒီပနံ။ ပဏိဟိတန္တိ ပစ္စယကိစ္စဝသေန တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ပကာရတော နိဟိတံ ပဏိဟိတန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ပတိ ပတိ အဝေက္ခတိ၊ ဉာဏစက္ခုနာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဿတိ။

ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဘာဝတ္ထဝိဘာဝနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဂေါဃာတကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပေါသေန္တဿာတိ မံသူပစယပရိဗြူဟနာယ ကုဏ္ဍကဘတ္တကပ္ပာသဋ္ဌိအာဒီဟိ သံဝဍ္ဎေန္တဿ။ ဝဓိတံ မတန္တိ ဟိံသိတံ ဟုတွာ မတံ။ မတန္တိ စ မတမတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တာဝဒေဝါ’’တိ။ ဂါဝီတိ သညာ န အန္တရဓာယတိ ယာနိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ယထာသန္နိဝိဋ္ဌာနိ ဥပါဒါယ ဂါဝီသမညာ မတမတ္တာယပိ ဂါဝိယာ၊ တေသံ တံသန္နိဝေသဿ အဝိနဋ္ဌတ္တာ။ ဝိလီယန္တိ ဘိဇ္ဇန္တိ ဝိဘုဇ္ဇန္တီတိ ဗီလာ ဘာဂါ ဝ-ကာရဿ ဗ-ကာရံ၊ ဣ-ကာရဿ ဤ-ကာရံ ကတွာ။ ဗီလသောတိ ဗီလံ ဗီလံ ကတွာ။ ဝိဘဇိတွာတိ အဋ္ဌိသင်္ဃာဋတော မံသံ ဝိဝေစေတွာ၊ တတော ဝါ ဝိဝေစိတမံသံ ဘာဂသော ကတွာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မံသသညာ ပဝတ္တတီ’’တိ။ ပဗ္ဗဇိတဿပိ အပရိဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနဿ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂန္တိ သန္တတိသမူဟကိစ္စဃနာနံ ဝိနိဗ္ဘုဇနံ ဝိဝေစနံ။ ဓာတုသော ပစ္စဝေက္ခတောတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂကရဏေန ဓာတုံ ဓာတုံ ပထဝီအာဒိဓာတုံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ သတ္တသညာတိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိဝသေန ပဝတ္တာ သညာတိ ဝဒန္တိ၊ ဝေါဟာရဝသေန ပဝတ္တသတ္တသညာယပိ တဒါ အန္တရဓာနံ ယုတ္တမေဝ ယာထာဝတော ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ သမ္ပာဒနတော။ ဧဝဉှိ သတိ ယထာဝုတ္တဩပမ္မတ္ထေန ဥပမေယျတ္ထော အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓာတုဝသေနေဝ စိတ္တံ သန္တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ဒက္ခောတိ ဆေကော တံတံသမညာယ ကုသလော၊ ယထာဇာတေ သူနသ္မိံ နင်္ဂုဋ္ဌခုရဝိသာဏာဒိဝန္တေ အဋ္ဌိမံသာဒိအဝယဝသမုဒါယေ အဝိဘတ္တေ ဂါဝီသမညာ၊ န ဝိဘတ္တေ၊ ဝိဘတ္တေ ပန အဋ္ဋိံမံသာဒိအဝယဝသမညာတိ ဇာနနကော။ စတုမဟာပထော ဝိယ စတုဣရိယာပထောတိ ဂါဝိယာ ဌိတစတုမဟာပထော ဝိယ ကာယဿ ပဝတ္တိမဂ္ဂဘူတော စတုဗ္ဗိဓော ဣရိယာပထော။ ယသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၆) ဝိတ္ထာရိတာ၊ တသ္မာ တတ္ထ တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၃၀၆) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဓာတုမနသိကာရပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နဝသိဝထိကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၁၂။ သိဝထိကာယ အပဝိဒ္ဓဥဒ္ဓုမာတကာဒိပဋိသံယုတ္တာနံ ဩဓိသော ပဝတ္တာနံ ကထာနံ တဒဘိဓေယျာနဉ္စ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိအသုဘဘာဂါနံ သိဝထိကပဗ္ဗာနီတိ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဂဟိတသမညာ။ တေနာဟ ‘‘သိဝထိကပဗ္ဗေဟိ ဝိဘဇိတု’’န္တိ။ ဥဒ္ဓံ ဇီဝိတပရိယာဒါနာတိ ဇီဝိတက္ခယတော ဥပရိ မရဏတော ပရံ။ သမုဂ္ဂတေနာတိ ဥဋ္ဌိတေန။ ဥဒ္ဓုမာတတ္တာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဓုမာတတ္တာ သူနတ္တာ။ သေတရတ္တေဟိ ဝိပရိဘိန္နံ ဝိမိဿိတံ နီလံ ဝိနီလံ၊ ပုရိမဝဏ္ဏဝိပရိဏာမဘူတံ ဝါ နီလံဝိနီလံ၊ ဝိနီလမေဝ ဝိနီလကန္တိ က-ကာရေန ပဒဝဍ္ဎနမာဟ အနတ္ထန္တရတော ယထာ ‘‘ပီတကံ လောဟိတက’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၆၁၆)။ ပဋိကူလကတ္တာတိ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ။ ကုစ္ဆိတံ ဝိနီလံ ဝိနီလကန္တိ ကုစ္ဆနတ္ထော ဝါ အယံ က-ကာရောတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပါပကော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၆၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ မဟာဝ။ ၂၈၅)။ ပရိဘိန္နဋ္ဌာနေဟိ ကာကကင်္ကာဒီဟိ။ ဝိဿန္ဒမာနံ ပုဗ္ဗန္တိ ဝိဿဝန္တံ ပုဗ္ဗံ၊ တဟံ တဟံ ပဂ္ဃရန္တပုဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တထာဘာဝန္တိ ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗဘာဝံ။

သော ဘိက္ခူတိ ယော ‘‘ပဿေယျ သရီရံ သိဝထိကာယ ဆဍ္ဍိတ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ သော ဘိက္ခု။ ဥပသံဟရတိ သဒိသတံ။ အယမ္ပိ ခေါတိအာဒိ ဥပသံဟရဏာကာရဒဿနံ။ အာယူတိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပနေတ္ထ ဝိညာဏဂတိကမေဝ။ ဥသ္မာတိ ကမ္မဇတေဇော။ ဧဝံပူတိကသဘာဝေါတိ ဧဝံ အတိဝိယ ပူတိကသဘာဝေါ၊ န အာယုအာဒီနံ အဝိဂမေ ဝိယ မတ္တသောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဒိသော ဘဝိဿတီတိ ဧဝံဘာဝီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံဥဒ္ဓုမာတာဒိဘေဒေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။

လုဉ္စိတွာ လုဉ္စိတွာတိ ဥပ္ပာဋေတွာ ဥပ္ပာဋေတွာ။ သေသာဝသေသမံသလောဟိတယုတ္တန္တိ သဗ္ဗသော အခါဒိတတ္တာ တဟံ တဟံ သေသေန အပ္ပာဝသေသေန မံသလောဟိတေန ယုတ္တံ။ အညေန ဟတ္ထဋ္ဌိကန္တိ အဝိသေသေန ဟတ္ထဋ္ဌိကာနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏတာ ဇောတိတာတိ အနဝသေသတော တေသံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏတံ ဒဿေန္တော ‘‘စတုသဋ္ဌိဘေဒမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေရောဝဿိကာနီတိ တိရောဝဿံ ဂတာနိ။ တာနိ ပန သံဝစ္ဆရံ ဝီတိဝတ္တာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အတိက္ကန္တသံဝစ္ဆရာနီ’’တိ။ ပုရာဏတာယ ဃနဘာဝဝိဂမေန ဝိစုဏ္ဏတာ ဣဓ ပူတိဘာဝေါတိ သော ယထာ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဗ္ဘောကာသေ’’တိအာဒိမာဟ။ ခဇ္ဇမာနတာဒိဝသေန ဒုတိယသိဝထိကပဗ္ဗာဒီနံ ဝဝတ္ထိတတ္ထာ ဝုတ္တံ ‘‘ခဇ္ဇမာနာဒီနံ ဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။

နဝသိဝထိကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣမာနေဝ ဒွေတိ အဝဓာရဏေန အပ္ပနာကမ္မဋ္ဌာနံ တတ္ထ နိယမေတိ အညပဗ္ဗေသု တဒဘာဝတော။ ယတော ဟိ ဧဝ-ကာရော၊ တတော အညတ္ထ နိယမေတိ၊ တေန ပဗ္ဗဒွယဿ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနတာပိ အပ္ပဋိသိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ အနိစ္စာဒိဒဿနတော။ သင်္ခါရေသု အာဒီနဝဝိဘာဝနာနိ သိဝထိကပဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘သိဝထိကာနံ အာဒီနဝါနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ဣရိယာပထပဗ္ဗာဒီနံ အနပ္ပနာဝဟတာ ပါကဋာ ဧဝါတိ ‘‘သေသာနိ ဒွါဒသာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ကာယာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝေဒနာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ

၁၁၃။ သုခံ ဝေဒနန္တိ ဧတ္ထ သုခယတီတိ သုခါ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ကာယဉ္စ လဒ္ဓဿာဒေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ၊ ခနတိ ဝါ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ အာဗာဓန္တိ သုခါ။ သုကရံ ဩကာသဒါနံ ဧတိဿာတိ သုခါတိ အပရေ။ ဝေဒယတိ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတီတိ ဝေဒနာ။ ဝေဒယမာနောတိ အနုဘဝမာနော။ ကာမန္တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဣရိယာပထပဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ။ သမ္ပဇာနဿ ဝေဒိယနံ သမ္ပဇာနဝေဒိယနံ။

‘‘ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဧတေန ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယမာနော သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယာမီ’’တိ ဣဒံ ဝေါဟာရမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဝတ္ထုအာရမ္မဏာတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏာ။ ရူပါဒိအာရမ္မဏဉှိ ဝေဒနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ အဓိပ္ပေတံ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ ဓမ္မဝိနိမုတ္တဿ အညဿ ကတ္တု အဘာဝတော ဓမ္မဿေဝ ကတ္တုဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေဒနာဝ ဝေဒယတီ’’တိ အာဟ။ နိတ္ထုနန္တောတိ။ ဗလဝတော ဝေဒနာဝေဂဿ နိရောဓနေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တဿ အဝသရဒါနဝသေန နိတ္ထုနန္တော။ ဝီရိယသမတံ ယောဇေတွာတိ အဓိဝါသနဝီရိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ တဿ ဟာပနဝသေန သမာဓိနာ သမရသတာပါဒနေန ဝီရိယသမတံ ယောဇေတွာ။ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟီတိ လောကုတ္တရပဋိသမ္ဘိဒါဟိ သဟ။ လောကိယာနမ္ပိ ဝါ သတိ ဥပ္ပတ္တိကာလေ တတ္ထ သမတ္ထတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟီ’’တိ။ သမသီသီတိ ဝါရသမသီသီ ဟုတွာ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဝါရဿ အနန္တရဝါရေ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ အတ္ထော။

ယထာ စ သုခံ၊ ဧဝံ ဒုက္ခန္တိ ယထာ ‘‘သုခံ ဝေဒယတီ’’တိအာဒိနာ သမ္ပဇာနဝေဒိယနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဒုက္ခမ္ပိ။ တတ္ထ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ကာယဉ္စ ပီဠေတိ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော။ ဒုဋ္ဌုံ ဝါ ခါဒတိ၊ ခနတိ ဝါ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သာတန္တိ ဒုက္ခာ။ ဒုက္ကရံ ဩကာသဒါနံ ဧတိဿာတိ ဒုက္ခာတိ အပရေ။ အရူပကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အရူပပရိဂ္ဂဟံ၊ အရူပဓမ္မမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသန္တိ အတ္ထော။ ရူပကမ္မဋ္ဌာနေန ပန သမထာဘိနိဝေသောပိ သင်္ဂယှတိ၊ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ပန ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ။ ‘‘ရူပပရိဂ္ဂဟော အရူပပရိဂ္ဂဟောတိပိ ဧတဒေဝ ဝုစ္စတီ’’တိ။ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ ကထေသီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တဒုဘယန္တိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဿ သင်္ခေပဝိတ္ထာရဒွယမာဟ။ သင်္ခေပမနသိကာရဝသေန မဟာသတိပဋ္ဌာနေ၊ ဝိတ္ထာရမနသိကာရဝသေန ရာဟုလောဝါဒ- (မ။ နိ။ ၂။၁၁၅-၁၁၇) ဓာတုဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၁၇၄-၁၇၅)။

ယေဘုယျဂ္ဂဟဏေန တဒညဓမ္မဝသေနပိ အရူပကမ္မဋ္ဌာနကထာယ အတ္ထိတာ ဒီပိတာတိ တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘တိဝိဓော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဘိနိဝေသောတိ အနုပ္ပဝေသော၊ အာရမ္ဘောတိ အတ္ထော။ အာရမ္ဘေ ဧဝ ဟိ အယံ ဝိဘာဂေါ၊ သမ္မသနံ ပန အနဝသေသတောဝ ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တတိ။ ပရိဂ္ဂဟိတေ ရူပကမ္မဋ္ဌာနေတိ ဣဒံ ရူပမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အရူပမုခေန ပန ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ယေဘူယျေန သမထယာနိကဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ သော စ ပဌမံ ဈာနင်္ဂါနိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ တတော ပရံ သေသဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ပဌမာဘိနိပါတောတိ သဗ္ဗေ စေတသိကာ စိတ္တာယတ္တာ စိတ္တကိရိယဘာဝေန ဝုစ္စန္တီတိ ဖဿော စိတ္တဿ ပဌမာဘိနိပါတော ဝုတ္တော၊ ဥပ္ပန္နဖဿော ပုဂ္ဂလော၊ စိတ္တစေတသိကရာသိ ဝါ အာရမ္မဏေန ဖုဋ္ဌော ဖဿသဟဇာတာယ ဝေဒနာယ တံသမကာလမေဝ ဝေဒေတိ၊ ဖဿော ပန ဩဘာသဿ ဝိယ ပဒီပေါ ဝေဒနာဒီနံ ပစ္စယဝိသေသော ဟောတီတိ ပုရိမကာလော ဝိယ ဝုစ္စတိ၊ ယာ တဿ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနလက္ခဏတာ ဝုစ္စတိ။ ဖုသန္တောတိ အာရမ္မဏဿ ဖုသနာကာရေန။ အယဉှိ အရူပဓမ္မတာ ဧကဒေသေန အနလ္လီယမာနောပိ ရူပံ ဝိယ စက္ခု၊ သဒ္ဒေါ ဝိယ စ သောတံ စိတ္တံ အာရမ္မဏဉ္စ ဖုသန္တော ဝိယ သင်္ဃဋ္ဋေန္တော ဝိယ စ ပဝတ္တတိ။ တထာဟေသ ‘‘သင်္ဃဋ္ဋနရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

အာရမ္မဏံ အနုဘဝန္တီတိ ဣဿရဝတာယ ဝိသဝိတာယ သာမိဘာဝေန အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝန္တီ။ ဖဿာဒီနဉှိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အာရမ္မဏေ ဧကဒေသေနေဝ ပဝတ္တိ ဖုသနာဒိမတ္တဘာဝတော၊ ဝေဒနာယ ပန ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂါဒိဝသေန ပဝတ္တနတော အာရမ္မဏေ နိပ္ပဒေသတော ပဝတ္တိ။ ဖုသနာဒိဘာဝေန ဟိ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ ဧကဒေသာနုဘဝနံ၊ ဝေဒယိတာဘာဝေန ဂဟဏံ ယထာကာမံ သဗ္ဗာနုဘဝနံ ဧဝသဘာဝါနေဝ တာနိ ဂဟဏာနီတိ န ဝေဒနာယ ဝိယ ဖဿာဒီနမ္ပိ ယထာသကံ ကိစ္စကရဏေန သာမိဘာဝါနုဘဝနံ စောဒေတဗ္ဗံ။ ဝိဇာနန္တန္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ဝိသေသတော ဇာနန္တံ။ ဝိညာဏဉှိ မိနိတဗ္ဗဝတ္ထုံ နာဠိယာ မိနန္တော ပုရိသော ဝိယ အာရမ္မဏံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဝိဘာဝေန္တံ ပဝတ္တတိ၊ န သညာ ဝိယ သဉ္ဇာနနမတ္တံ ဟုတွာ။ တထာ ဟိ အနေန ကဒါစိ လက္ခဏတ္တယဝိဘာဝနာပိ ဟောတိ။ ဣမေသံ ပန ဖဿာဒီနံ တဿ တဿ ပါကဋဘာဝေါ ပစ္စယဝိသေသသိဒ္ဓဿ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ တဿ တဿေဝ ပါကဋဘာဝေပိ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃) ‘‘သဗ္ဗဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိဇာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၆) စ ဧဝမာဒိဝစနတော သဗ္ဗေ သမ္မသနုပဂါ ဓမ္မာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖဿပဉ္စမကေယေဝါတိ အဝဓာရဏံ တဒန္တောဂဓတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ။ ဖဿပဉ္စမကဂ္ဂဟဏဉှိ တဿ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒသာဓာရဏဘာဝတော၊ တတ္ထ စ ဖဿစေတနာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗသင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မသင်္ဂဟော စေတနာပဓာနတ္တာ တေသံ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ သင်္ခါရက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၂) ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ စေတနာဝ ဝိဘတ္တာ၊ ဣတရေ ပန ခန္ဓာ သရူပေနေဝ ဂဟိတာ။

ဝတ္ထုံ နိဿိတာတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထု-သဒ္ဒေါ ကရဇကာယဝိသယောတိ ကထမိဒံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ကတ္ထ ပန ဝုတ္တံ? သာမညဖလေ။ သောတိ ကရဇကာယော။ ပဉ္စက္ခန္ဓဝိနိမုတ္တံ နာမရူပံ နတ္ထီတိ ဣဒံ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ အညထာ ဟိ ခန္ဓဝိနိမုတ္တမ္ပိ နာမံ အတ္ထေဝါတိ။ အဝိဇ္ဇာဒိဟေတုကာတိ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနာဒိဟေတုကာ။ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ…ပေ… ဝိစရတီတိ ဣမိနာ ဗလဝဝိပဿနံ ဝတွာ ပုန တဿ ဥဿုက္ကာပနံ ဝိသေသာဓိဂမနဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘သော’’တိအာဒိမာဟ။

ဣဓာတိ ဣမိဿံ ဒုတိယသတိပဋ္ဌာနဒေသနာယံ၊ တဿာ ပန ဝေဒနာနုပဿနာဝသေန ကထေတဗ္ဗတ္တာ ဘဂဝါ ဝေဒနာဝသေန ကထေသိ။ ယထာဝုတ္တေသု စ တီသု ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသေသု ဝေဒနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသော သုကရော ဝေဒနာနံ ဝိဘူတဘာဝတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဖဿဝသေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ပါကဋံ ဟောတီတိ ဣဒံ တာဒိသေ ပုဂ္ဂလေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ယေသံ အာဒိတော ဝေဒနာဝ ဝိဘူတတရာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝဉှိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဖဿော ပါကဋော ဟောတိ၊ ဝိညာဏံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ၊ တံ အဝိရောဓိတံ ဟောတိ။ ဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိပါကဋတာယာတိ စ ဣဒံ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တာသဉှိ ပဝတ္တိ ဩဠာရိကာ၊ န ဣတရာယ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏမုခေန ဝါ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဣတရာယပိ ပဝတ္တိ ဝိညူနံ ပါကဋာ ဧဝါတိ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ အဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒါ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိအာဒိ သုခဝေဒနာယ ပါကဋဘာဝဝိဘာဝနံ။ နေဝ တသ္မိံ သမယေ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဝေဒေတီတိ တသ္မိံ သုခဝေဒနာသမင်္ဂိသမယေ နေဝ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ နိရုဒ္ဓတ္တာ၊ အနုပ္ပန္နတ္တာ စ ယထာက္ကမံ အတီတာနာဂတာနံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာယ ပန အသမ္ဘဝေါ ဝုတ္တောယေဝ။ သကိစ္စက္ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာနတော အနိစ္စာ။ သမေစ္စသမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတတ္တာ သင်္ခတာ။ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိပစ္စယံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ။ ခယဝယပလုဇ္ဇနနိရုဇ္ဈနပကတိတာယ ခယဓမ္မာ…ပေ… နိရောဓဓမ္မာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသံ နာမ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သဟ အာမိသေဟီတိ အာမိသာ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏာမိသနိဿိတာ’’တိ။ ဣတော ပရန္တိ ‘‘အတ္ထိ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝမာဒိပါဠိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာယာနုပဿနာယံ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။

ဝေဒနာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စိတ္တာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ

၁၁၄။ သမ္ပယောဂဝသေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၈၁) ပဝတ္တမာနေန သဟ ရာဂေနာတိ သရာဂံ။ တေနာဟ ‘‘လောဘသဟဂတ’’န္တိ။ ဝီတရာဂန္တိ။ ဧတ္ထ ကာမံ သရာဂပဒပဋိယောဂိနာ ဝီတရာဂဝသေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သမ္မသနစာရဿ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ တေဘူမကဿေဝ ဂဟဏန္တိ ‘‘လောကိယကုသလာဗျာကတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိနာ တမေဝ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ သေသာနိ ဒွေ ဒေါသမူလာနိ၊ ဒွေ မောဟမူလာနီတိ စတ္တာရိ အကုသလစိတ္တာနိ။ တေသဉှိ ရာဂေန သမ္ပယောဂါဘာဝတော နတ္ထေဝ သရာဂတာ၊ တန္နိမိတ္တကတာယ ပန သိယာ တံသဟိတတာလေသောတိ နတ္ထေဝ ဝီတရာဂတာပီတိ ဒုကဝိနိမုတ္တတာ ဧဝေတ္ထ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘နေဝ ပုရိမပဒံ၊ န ပစ္ဆိမပဒံ ဘဇန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ပဒေသိကံ ပဇာနနံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဒုကန္တရပရိယာပန္နတ္တာ တေသံ။ အကုသလမူလေသု သဟ မောဟေနေဝ ဝတ္တတီတိ သမောဟန္တိ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဉ္စေဝ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဉ္စာ’’တိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ သဟေဝ မောဟေနာတိ သမောဟန္တိ ပုရိမပဒါဝဓာရဏမ္ပိ လဗ္ဘတိယေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ပန အတိမူဠှတာယ ပါဋိပုဂ္ဂလိကနယေန သဝိသေသံ မောဟဝန္တတာယ မောမူဟစိတ္တန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတဒွယံ ဝိသေသတော ‘‘သမောဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န တထာ သေသာကုသလစိတ္တာနီတိ ‘‘ဝဋ္ဋန္တိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ပယောဂဝသေန ထိနမိဒ္ဓေန အနုပတိတံ အနုဂတန္တိ ထိနမိဒ္ဓါနုပတိတံ ပဉ္စဝိဓံ သသင်္ခါရိကာကုသလစိတ္တံ သင်္ကုဋိတစိတ္တံ။ သင်္ကုဋိတစိတ္တံ နာမ အာရမ္မဏေ သင်္ကောစနဝသေန ပဝတ္တနတော။ ပစ္စယဝိသေသဝသေန ထာမဇာတေန ဥဒ္ဓစ္စေန သဟဂတံ ပဝတ္တံ သံသဋ္ဌန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ၊ အညထာ သဗ္ဗမ္ပိ အကုသလစိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတမေဝါတိ။ ပသဋစိတ္တံ နာမ သာတိသယံ ဝိက္ခေပဝသေန ပဝတ္တနတော။

ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယ ဝိပုလဖလတာယ ဒီဃသန္တာနတာယ စ မဟန္တဘာဝံ ဂတံ၊ မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒာဒီဟိ ဂတံ ပဋိပန္နန္တိ မဟဂ္ဂတံ။ တံ ပန ရူပါရူပဘူမိကံ တတော မဟန္တဿ လောကေ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ရူပါရူပါဝစရ’’န္တိ။ တဿ စေတ္ထ ပဋိယောဂီ ပရိတ္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘အမဟဂ္ဂတန္တိ ကာမာဝစရ’’န္တိ။ အတ္တာနံ ဥတ္တရိတုံ သမတ္ထေဟိ သဟ ဥတ္တရေဟီတိ သဥတ္တရံ၊ တပ္ပဋိပက္ခေန အနုတ္တရံ၊ တဒုဘယံ ဥပါဒါယ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သဥတ္တရန္တိ ကာမာဝစရ’’န္တိအာဒိ။ ပဋိပက္ခဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထေန သမာဓိနာ သမ္မဒေဝ အာဟိတံ သမာဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘ယဿာ’’တိအာဒိ။ ယဿာတိ ယဿ စိတ္တဿ။ ယထာဝုတ္တေန သမာဓိနာ န သမာဟိတန္တိ အသမာဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယသမာဓိရဟိတ’’န္တိ။ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တံ၊ ကာမာဝစရံ ကုသလံ။ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တံ၊ မဟဂ္ဂတန္တိ တဒုဘယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တီဟိ ဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ယတ္ထ တဒုဘယဝိမုတ္တိ နတ္ထိ၊ တံ ဥဘယဝိမုတ္တိရဟိတန္တိ ဂယှမာနေ လောကုတ္တရစိတ္တေပိ သိယာ အာသင်္ကာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘သမုစ္ဆေဒ…ပေ… ဩကာသောဝ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဩကာသာဘာဝေါ စ သမ္မသနစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

စိတ္တာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓမ္မာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ

နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၁၅။ ပဟာတဗ္ဗာဒိဓမ္မဝိဘာဂဒဿနဝသေန ပဉ္စဓာ ဓမ္မာနုပဿနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အယမတ္ထော ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယတီတိ တမတ္ထံ ဥလ္လိင်္ဂေန္တော ‘‘ပဉ္စဝိဓေန ဓမ္မာနုပဿနံ ကထေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ နီဝရဏာဒိဝသေနေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော။ ယေသဉှိ ဝေနေယျာနံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မေသု ပဌမံ နီဝရဏာနိ ဝိဘာဂေန ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ တေသံ ဝသေနေတ္ထ ဘဂဝတာ ပဌမံ နီဝရဏေသု ဓမ္မာနုပဿနာ ကထိတာ။ တထာ ဟိ ကာယာနုပဿနာပိ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဒေသိတာ၊ တတော ပရိညေယျေသု ခန္ဓေသု အာယတနေသု၊ ဘာဝေတဗ္ဗေသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု ပရိညေယာဒိဝိဘာဂေသု သစ္စေသု စ ဥတ္တရာ ဒေသနာ ဒေသိတာ၊ တသ္မာ စေတ္ထ သမထဘာဝနာပိ ယာဝဒေဝ ဝိပဿနတ္ထံ ဣစ္ဆိတာ၊ ဝိပဿနာပဓာနာ ဝိပဿနာဗဟုလာ စ သတိပဋ္ဌာနဒေသနာတိ တဿာ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဝိဘာဂေန ဒေသိတဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခန္ဓာယတနဒုက္ခသစ္စဝသေန မိဿကပရိဂ္ဂဟကထနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သညာသင်္ခါရက္ခန္ဓပရိဂ္ဂဟမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သကလပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓပရိဂ္ဂဟံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ ဣတရေသံ တဒန္တောဂဓတ္တာ။ ‘‘ကဏှသုက္ကာနံ ယုဂန္ဓတာ နတ္ထီ’’တိ ပဇာနနကာလေ အဘာဝါ ‘‘အဘိဏှသမုဒါစာရဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာတိ ယေနာကာရေန။ သော ပန ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ကာရဏာကာရောဝ၊ အတ္ထတော ကာရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ စ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနတ္ထသမုစ္စယတ္ထော။

တတ္ထာတိ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဒေ။ သုဘမ္ပီတိ ကာမစ္ဆန္ဒောပိ။ သော ဟိ အတ္တနော ဂဟဏာကာရေန ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တေနာကာရေန ပဝတ္တနကဿ အညဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ နိမိတ္တတ္တာ ‘‘သုဘနိမိတ္တ’’န္တိ စ။ ဣဋ္ဌံ၊ ဣဋ္ဌာကာရေန ဝါ ဂယှမာနံ ရူပါဒိ သုဘာရမ္မဏံ။ အာကင်္ခိတဿ ဟိတသုခဿ အနုပါယဘူတော မနသိကာရော အနုပါယမနသိကာရော။ တန္တိ အယောနိသောမနသိကာရံ။ တတ္ထာတိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ အာရမ္မဏဘူတေ စ ဒုဝိဓေပိ သုဘနိမိတ္တေ။ အာဟာရောတိ ပစ္စယော။

အသုဘမ္ပီတိ အသုဘဇ္ဈာနမ္ပိ ဥတ္တရပဒလောပေန။ တံ ပန ဒသသု အဝိညာဏကာသုဘေသု၊ ကေသာဒီသု စ ပဝတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေသာဒီသု ဟိ သညာ အသုဘသညာတိ ဂိရိမာနန္ဒသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၀) ဝုတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စ စတုဗ္ဗိဓဿ အယောနိသောမနသိကာရဿ ယောနိသောမနသိကာရဿ စ ဂဟဏံ နိရဝသေသဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေသု ပန အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ၊ ‘‘အသုဘ’’န္တိ စ မနသိကာရော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ တဒနုကူလတ္တာ ဝါ ဣတရေပီတိ။

ဧကာဒသသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၆) အသုဘေသု ပဋိကူလာကာရဿ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ ယထာ ဝါ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ ပဋိပတ္တိ အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော။ ဥပစာရပ္ပနာဝဟာယ အသုဘဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနံ အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ။ ဘောဇနေ မတ္တညုနော ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝါဘာဝါ ဩတာရံ အလဘမာနော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတီတိ ဝဒန္တိ။ ဘောဇနနိဿိတံ ပန အာဟာရေ ပဋိကူလသညံ၊ တဗ္ဗိပရိဏာမဿ၊ တဒါဓာရဿ၊ တဿ စ ဥဒရိယဘူတဿ အသုဘတာဒဿနံ၊ ကာယဿ အာဟာရဋ္ဌိတိကတာဒဿနဉ္စ ယော သမ္မဒေဝ ဇာနာတိ၊ သော ဝိသေသတော ဘောဇနေ မတ္တညူ နာမ၊ တဿ စ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတေဝ။ အသုဘကမ္မိကတိဿတ္ထေရော ဒန္တဋ္ဌိဒဿာဝီ။ အဘိဓမ္မပရိယာယေန (ဓ။ သ။ ၁၁၅၉၊ ၁၅၀၃) သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏန္တိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေနာ’’တိ။

ပဋိဃမ္ပိ ပုရိမုပ္ပန္နံ ပဋိဃနိမိတ္တံ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကပဋိဃဿ ကာရဏန္တိ ကတွာ။ မေဇ္ဇတိ ဟိတဖရဏဝသေန သိနိယှတီတိ မိတ္တော၊ တသ္မိံ မိတ္တေ ဘဝါ၊ မိတ္တဿ ဝါ ဧသာတိ မေတ္တာ၊ တဿာ မေတ္တာယ။

မေတ္တာယနဿ သတ္တေသု ဟိတဖရဏဿ ဥပ္ပာဒနံ ပဝတ္တနံ မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော။ ဩဓိသကအနောဓိသကဒိသာဖရဏာနန္တိ အတ္တအတိပိယသဟာယမဇ္ဈတ္တဝေရီဝသေန ဩဓိသကတာ၊ သီမာသမ္ဘေဒေ ကတေ အနောဓိသကတာ၊ ဧကာဒိဒိသာဖရဏဝသေန ဒိသာဖရဏတာ မေတ္တာယ ဥဂ္ဂဟဏေ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဟာရရစ္ဆာဂါမာဒိဝသေန ဝါ ဩဓိသကဒိသာဖရဏံ၊ ဝိဟာရာဒိဥဒ္ဒေသရဟိတံ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဝသေန အနောဓိသကဒိသာဖရဏန္တိ ဧဝံ ဝါ ဒွိဓာ ဥဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဩဓိသကအနောဓိသကဒိသာဖရဏာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟော စ ယာဝ ဥပစာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဥဂ္ဂဟိတာယ အာသေဝနာ ဘာဝနာ။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ၊ ပါဏာ၊ ဘူတာ၊ ပုဂ္ဂလာ၊ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ’’တိ ဧတေသံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ၊ ဧကေကသ္မိံ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တု၊ အဗျာပဇ္ဇာ၊ အနီဃာ၊ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ စတုဓာ ပဝတ္တိတော ဝီသတိဝိဓာ အနောဓိသကဖရဏာ မေတ္တာ၊ ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော၊ ပုရိသာ၊ အရိယာ၊ အနရိယာ၊ ဒေဝါ၊ မနုဿာ၊ ဝိနိပါတိကာ’’တိ သတ္တောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တဝိဓာ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာ ဝါ၊ ဒသဟိ ဒိသာဟိ ဒိသောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဒသဝိဓာ စ၊ ဧကေကာယ ဝါ ဒိသာယ သတ္တာဒိဣတ္ထာဒိအဝေရာဒိဘေဒေန အသီတာဓိကစတုသတပ္ပဘေဒါ စ ဩဓိဘောဖရဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယေန အယောနိသောမနသိကာရေန အရတိအာဒိကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သော အရတိအာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရော၊ တေန။ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ ဟိ ဣဒံ ဘုမ္မံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ဥက္ကဏ္ဌိတာ ပန္တသေနာသနေသု အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု စ ဥပ္ပဇ္ဇနဘာဝရိဉ္စနာ။ ကာယဝိနာမနာတိ ကာယဿ ဝိရူပေနာကာရေန နာမနာ။

ကုသလဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ ပဋ္ဌပနသဘာဝတာယ၊ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ဝိသောသနသဘာဝတာယ စ အာရမ္ဘဓာတုအာဒိတော ပဝတ္တဝီရိယန္တိ အာဟ ‘‘ပဌမာရမ္ဘဝီရိယ’’န္တိ။ ယသ္မာ ပဌမာရမ္ဘမတ္တဿ ကောသဇ္ဇဝိဓမနံ ထာမဂမနဉ္စ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတာယ တတော ဗလဝတရ’’န္တိ။ ယသ္မာ ပန အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓါသေဝနံ ဥပရူပရိဝိသေသံ အာဝဟန္တံ အတိဝိယ ထာမဂတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရ’’န္တိ။

အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ အတိဘောဇနေ ထိနမိဒ္ဓဿ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော၊ ‘‘ဧတ္တကေ ဘုတ္တေ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ ဧတ္တကေ န ဟောတီ’’တိ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏာကာရဏဂ္ဂါဟော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒိဝါ သူရိယာလောကန္တိ ဒိဝါ ဂဟိတနိမိတ္တံ သူရိယာလောကံ ရတ္တိယံ မနသိကရောန္တဿပီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓုတင်္ဂါနံ ဝီရိယနိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပာယကထာယပီ’’တိ။

ကုက္ကုစ္စမ္ပိ ကတာကတာနုသောစနဝသေန ပဝတ္တမာနံ စေတသော အဝူပသမာဝဟတာယ ဥဒ္ဓစ္စေန သမာနလက္ခဏမေဝါတိ ‘‘အဝူပသမော နာမ အဝူပသန္တာကာရော၊ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝေတံ အတ္ထတော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဗဟုဿုတဿ ဂန္ထတော အတ္ထတော စ သုတ္တာဒီနိ ဝိစာရေန္တဿ အတ္ထဝေဒါဒိပဋိလာဘသဗ္ဘာဝတော ဝိက္ခေပေါ န ဟောတိ၊ ယထာဝိဓိပဋိပတ္တိယာ ယထာနုရူပပဋိကာရပ္ပဝတ္တိယာ စ ကတာကတာနုသောစနဉ္စ န ဟောတီတိ ‘‘ဗာဟုသစ္စေနပိ…ပေ… ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတီ’’တိ အာဟ။ ယဒဂ္ဂေန ဗာဟုသစ္စေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပရိပုစ္ဆကတာဝိနယပကတညုတာဟိပိ တံ ပဟီယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗုဒ္ဓသေဝိတာ စ ဗုဒ္ဓသီလိတံ အာဝဟတီတိ စေတသော ဝူပသမကရတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပဟာနကာရီ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပန အနပေက္ခိတွာ ဝိနယဓရာ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒကာ ကလျာဏမိတ္တာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိက္ခေပေါ စ ဘိက္ခုနော ယေဘုယျေန ကုက္ကုစ္စဟေတုကော ဟောတီတိ ‘‘ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိပုစ္ဆာမဟုလဿာ’’တိအာဒိနာ ဝိနယနယေနေဝ ပရိပုစ္ဆကတာဒယော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ပဟီနေ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ကုက္ကုစ္စဿ ဒေါမနဿသဟဂတတ္တာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော။

တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဌာနီယာ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာယ ကာရဏဘူတာ ဓမ္မာ။ တိဋ္ဌတီတိ ဝါ ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ဌာနီယာ ဧတိဿာတိ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနီယာ၊ အတ္ထတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဧဝ။ သာ ဟိ ပုရိမုပ္ပန္နာ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိစိကိစ္ဆာယ သဘာဂဟေတုတာယ အသာဓာရဏံ။

ကုသလာကုသလာတိ ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အကုသလာ။ ယေ အကုသလာ၊ တေ သာဝဇ္ဇာ အသေဝိတဗ္ဗာ ဟီနာ စ။ ယေ ကုသလာ၊ တေ အနဝဇ္ဇာ သေဝိတဗ္ဗာ ပဏီတာ စ။ ကုသလာပိ ဝါ ဟီနေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ အာရဒ္ဓါ ဟီနာ၊ ပဏီတေဟိ ပဏီတာ။ ကဏှာတိ ကာဠကာ၊ စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏာ။ သုက္ကာတိ ဩဒါတာ၊ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏာ။ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ ကဏှာ၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော သုက္ကာ။ တေ ဧဝ သပ္ပဋိဘာဂါ။ ကဏှာ ဟိ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ သုက္ကေဟိ သပ္ပဋိဘာဂါ၊ တထာ သုက္ကာပိ ဣတရေဟိ။ အထ ဝါ ကဏှသုက္ကာ စ သပ္ပဋိဘာဂါ စ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ။ သုခါ ဟိ ဝေဒနာ ဒုက္ခာယဝေဒနာယ သပ္ပဋိဘာဂါ၊ ဒုက္ခာ စ ဝေဒနာ သုခါယ ဝေဒနာယ သပ္ပဋိဘာဂါတိ။

ကာမံ ဗာဟုသစ္စပရိပုစ္ဆကတာဟိ အဋ္ဌဝတ္ထုကာပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ၊ တထာပိ ရတနတ္တယဝိစိကိစ္ဆာမူလိကာ သေသဝိစိကိစ္ဆာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘာ’’တိ။ ရတနတ္တယဂုဏာဝဗောဓေ ဟိ ‘‘သတ္ထရိ ကင်္ခတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈၊ ၁၁၂၃၊ ၁၁၆၇၊ ၁၂၄၁၊ ၁၂၆၃၊ ၁၂၇၀၊ ဝိဘ။ ၉၁၅) အာဒိဝိစိကိစ္ဆာယ အသမ္ဘဝေါတိ။ ဝိနယေ ပကတညုတာ ‘‘သိက္ခာယ ကင်္ခတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈၊ ၁၁၂၃၊ ၁၁၆၇၊ ၁၂၄၁၊ ၁၂၆၃၊ ၁၂၇၀၊ ဝိဘ။ ၉၁၅) ဝုတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိနယေ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿပီ’’တိ။ ဩကပ္ပနီယသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခဗဟုလဿာတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော အနုပဝိသနသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခေန အဓိမုစ္စနဗဟုလဿ။ အဓိမုစ္စနဉ္စ အဓိမောက္ခုပ္ပာဒနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဒ္ဓါယ ဝါ နိန္နပေါဏတာ အဓိမုတ္တိ အဓိမောက္ခော။

သုဘနိမိတ္တအသုဘနိမိတ္တာဒီသူတိ ‘‘သုဘနိမိတ္တာဒီသု အသုဘနိမိတ္တာဒီသူ’’တိ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဋိဃနိမိတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော၊ ဒုတိယေန မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိအာဒီနံ။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခန္ဓပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၁၆။ ဥပါဒါနေဟိ အာရမ္မဏကရဏာဒိဝသေန ဥပါဒါတဗ္ဗာ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဒာ။ ဣတိ ရူပန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒံ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဣဒံ ရူပ’’န္တိ။ တယိဒံ သရူပတော အနဝသေသပရိယာဒါနံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဧတ္တကံ ရူပံ၊ န ဣတော ပရံ ရူပံ အတ္ထီ’’တိ။ ဣတီတိ ဝါ ပကာရတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ‘‘ဣတိ ရူပ’’န္တိ ဣမိနာ ဘူတုပါဒါဒိဝသေန ယတ္တကော ရူပဿ ဘေဒေါ၊ တေန သဒ္ဓိံ ရူပံ အနဝသေသတော ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေတိ။ သဘာဝတောတိ ရုပ္ပနသဘာဝတော စက္ခာဒိဝဏ္ဏာဒိသဘာဝတော စ။ ဝေဒနာဒီသုပီတိ ဧတ္ထ ‘‘အယံ ဝေဒနာ၊ ဧတ္တကာ ဝေဒနာ၊ န ဣတော ပရံ ဝေဒနာ အတ္ထီတိ သဘာဝတော ဝေဒနံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ၊ သဘာဝတောတိ စ အနုဘဝနသဘာဝတော သာတာဒိသဘာဝတော စာတိ ဧဝမာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ခန္ဓပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာယတနပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၁၇။ ဆသု အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသူတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၈၄) ‘‘ဆသု အဇ္ဈတ္တိကေသု ဆသု ဗာဟိရေသု’’တိ ‘‘ဆသူ’’တိ ပဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတာနိ ဥဘယာနိ ဆဠေဝ ဝုတ္တာနိ? ဆဝိညာဏကာယုပ္ပတ္တိဒွါရာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတော။ စက္ခုဝိညာဏဝီထိယာ ပရိယာပန္နဿ ဟိ ဝိညာဏကာယဿ စက္ခာယတနမေဝ ဥပ္ပတ္တိဒွါရံ၊ ရူပါယတနမေဝ စ အာရမ္မဏံ၊ တထာ ဣတရာနိ ဣတရေသံ၊ ဆဋ္ဌဿ ပန ဘဝင်္ဂမနသင်္ခါတော မနာယတနေကဒေသော ဥပ္ပတ္တိဒွါရံ၊ အသာဓာရဏဉ္စ ဓမ္မာယတနံ အာရမ္မဏံ။ စက္ခတီတိ စက္ခု၊ ရူပံ အဿာဒေတိ ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော။ သုဏာတီတိ သောတံ။ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ ဇီဝိတနိမိတ္တတာယ ရသော ဇီဝိတံ၊ တံ ဇီဝိတမဝှာယတီတိ ဇိဝှာ။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယော ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ကာယော။ မုနာတိ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတီတိ မနော။ ရူပယတိ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ရူပံ။ သပ္ပတိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဟရီယတိ သောတဝိညေယျဘာဝံ ဂမီယတီတိ သဒ္ဒေါ။ ဂန္ဓယတိ အတ္တနော ဝတ္ထုံ သူစေတီတိ ဂန္ဓော။ ရသန္တိ တံ သတ္တာ အဿာဒေန္တီတိ ရသော။ ဖုသီယတီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ။ သဗ္ဗာနိ ပန အာယာနံ တနနာဒိအတ္ထေန အာယတနာနိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၁၀-၅၁၂) တံသံဝဏ္ဏနာယ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၁၀) စ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

စက္ခုဉ္စ ပဇာနာတီတိ ဧတ္ထ စက္ခု နာမ ပသာဒစက္ခု၊ န သသမ္ဘာရစက္ခု၊ နာပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုအာဒိကန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒ’’န္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ စက္ခု စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၆-၅၉၉)။ စ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနတ္ထသမုစ္စယတ္ထော။ ယာထာဝသရသလက္ခဏဝသေနာတိ အဝိပရီတဿ အတ္တနော ရသဿ စေဝ လက္ခဏဿ စ ဝသေန၊ ရူပေသု အာဝိဉ္ဆနကိစ္စဿ စေဝ ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပသာဒလက္ခဏဿ စ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ ၄။၅၄-၅၅၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇) သမုဒိတာနိယေဝ ရူပါယတနာနိ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတု၊ န ဝိသုံ ဝိသုန္တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ရူပေ စာ’’တိ ပုထုဝစနဂ္ဂဟဏံ၊ တာယ ဧဝ စ ဒေသနာဂတိယာ ကာမံ ဣဓာပိ ‘‘ရူပေ စ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ရူပဘာဝသာမညေန ပန သဗ္ဗံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပဉ္စာ’’တိ ဧကဝစနဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ သရသလက္ခဏဝသေနာတိ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝကိစ္စဿ စေဝ စက္ခုပဋိဟနနလက္ခဏဿ စ ဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဥဘယံ ပဋိစ္စာတိ စက္ခုံ ဥပနိဿယပစ္စယဝသေန ပစ္စယဘူတံ၊ ရူပေ အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယဝသေန ပစ္စယဘူတေ စ ပဋိစ္စ။ ကာမဉ္စာယံ သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာ၊ နိပ္ပရိယာယကထာ နာမ အဘိဓမ္မသန္နိဿိတာ ဧဝါတိ အဘိဓမ္မနယေနေဝ သံယောဇနာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမရာဂ…ပေ… အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ကာမေသု ရာဂေါ၊ ကာမော စ သော ရာဂေါ စာတိ ကာမရာဂေါ၊ သော ဧဝ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနံ။ အယဉှိ ယဿ သံဝိဇ္ဇတိ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇေတိ ဗန္ဓတိ၊ ဣတိ ဒုက္ခေန သတ္တံ၊ ဘဝါဒိကေ ဝါ ဘဝန္တရာဒီဟိ၊ ကမ္မုနာ ဝါ ဝိပါကံ သံယောဇေတိ ဗန္ဓတီတိ သံယောဇနံ။ ဧဝံ ပဋိဃသံယောဇနာဒီနမ္ပိ ယထာရဟံ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ သရသလက္ခဏဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပန သတ္တဿ ဝဋ္ဋတော အနိဿဇ္ဇနသင်္ခါတဿ အတ္တနော ကိစ္စဿ စေဝ ယထာဝုတ္တဗန္ဓနသင်္ခါတဿ လက္ခဏဿ စ ဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဘဝဿာဒ-ဒိဋ္ဌိဿာဒ-နိဝတ္တနတ္ထံ ကာမဿာဒဂ္ဂဟဏံ။ အဿာဒယတောတိ အဘိရမန္တဿ။ အဘိနန္ဒတောတိ သပ္ပ္ပီတိကတဏှာဝသေန နန္ဒန္တဿ။ ပဒဒွယေနပိ ဗလဝတော ကာမရာဂဿ ပစ္စယဘူတာ ကာမရာဂုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဧတံ အာရမ္မဏန္တိ ဧတံ ဧဝံသုခုမံ ဧဝံဒုဗ္ဗိဘာဂံ အာရမ္မဏံ။ နိစ္စံ ဓုဝန္တိ ဧတံ နိဒဿနမတ္တံ၊ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ ဝိနဿိဿတီတိ ဂဏှတော’’တိ ဧဝမာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ ဘဝံ ပတ္ထေန္တဿာတိ ‘‘ဤဒိသေ သမ္ပတ္တိဘဝေ ယသ္မာ အမှာကံ ဣဒံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ သုလဘံ ဇာတံ၊ တသ္မာ အာယတိမ္ပိ သမ္ပတ္တိဘဝေါ ဘဝေယျာ’’တိ ဘဝံ နိကာမေန္တဿ။ ဧဝရူပံ သက္ကာ လဒ္ဓုန္တိ ယောဇနာ။ ဥသူယတောတိ ဥသူယံ ဣဿံ ဥပ္ပာဒယတော။ အညဿ မစ္ဆရာယတောတိ အညေန အသာဓာရဏဘာဝကရဏေန မစ္ဆရိယံ ကရောတော။ သဗ္ဗေဟေဝ ယထာဝုတ္တေဟိ နဝဟိ သံယောဇနေဟိ။

တဉ္စ ကာရဏန္တိ သုဘနိမိတ္တပဋိဃနိမိတ္တာဒိဝိဘာဝံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိရူပါရမ္မဏဉ္စေဝ တဇ္ဇာယောနိသောမနသိကာရဉ္စာတိ တဿ တဿ သံယောဇနဿ ကာရဏံ။ အဝိက္ခမ္ဘိတအသမူဟတဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နတံ သန္ဓာယ ‘‘အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဥပ္ပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နတာ သမုဒါစာရဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ ယေန ကာရဏေနာတိ ယေန ဝိပဿနာသမထဘာဝနာသင်္ခါတေန ကာရဏေန။ တဉှိ တဿ တဒင်္ဂဝသေန စေဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ ပဟာနကာရဏံ။ ဣဿာမစ္ဆရိယာနံ အပါယဂမနီယတာယ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈတာ ဝုတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) သုတ္တပဒံ ကထန္တိ? တံ သုတ္တန္တပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ ယထာနုလောမသာသနဉှိ သုတ္တန္တဒေသနာ၊ အယံ ပန အဘိဓမ္မနယေန သံဝဏ္ဏနာတိ နာယံ ဒေါသော။ ဩဠာရိကဿာတိ ထူလဿ၊ ယတော အဘိဏှသမုပ္ပတ္တိပရိယုဋ္ဌာနတိဗ္ဗတာဝ ဟောတိ။ အဏုသဟဂတဿာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဩဠာရိကာဘာဝေန အဏုဘာဝံ သုခုမဘာဝံ ဂတဿ။ ဥဒ္ဓစ္စသံယောဇနဿပေတ္ထ အနုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တောယေဝ ယထာဝုတ္တသံယောဇနေဟိ အဝိနာဘာဝတော။ သောတာဒီနံ သဘာဝသရသလက္ခဏဝသေန ပဇာနနာ၊ တပ္ပစ္စယာနံ သံယောဇနာနံ ဥပ္ပာဒါဒိပဇာနနာ စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒိသတိ။

အတ္တနော ဝါ ဓမ္မေသူတိ အတ္တနော အဇ္ဈတ္တိကာယတနဓမ္မေသု၊ အတ္တနော ဥဘယဓမ္မေသု ဝါ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အဇ္ဈတ္တိကာယတနပရိဂ္ဂဟဏေနာတိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနပရိဂ္ဂဏှနမုခေနာတိ အတ္ထော၊ ဧဝဉ္စ အနဝသေသတော သပရသန္တာနေသု အာယတနာနံ ပရိဂ္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ပရဿ ဝါ ဓမ္မေသူတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ရူပါယတနဿာတိ အဍ္ဎေကာဒသပဘေဒရူပသဘာဝဿ အာယတနဿ။ ရူပက္ခန္ဓေ ဝုတ္တနယေန နီဟရိတဗ္ဗာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ သေသခန္ဓေသူတိ ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓေသု။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဣမိနာ အတိဒေသေန ရူပက္ခန္ဓေ အာဟာရသမုဒယာတိ၊ ဝိညာဏက္ခန္ဓေ နာမရူပသမုဒယာတိ၊ သေသက္ခန္ဓေသု ဖဿသမုဒယာတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဝိဘာဝေတိ၊ ဣတရံ ပန သဗ္ဗတ္ထ သမာနန္တိ။ ခန္ဓပဗ္ဗေ ဝိယ အာယတနပဗ္ဗေပိ လောကုတ္တရနိဝတ္တနံ ပါဠိယံ ဂဟိတံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရဓမ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ။

အာယတနပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၁၈။ ဗုဇ္ဈနကသတ္တဿာတိ ကိလေသနိဒ္ဒါယ ပဋိဗုဇ္ဈနကသတ္တဿ၊ အရိယသစ္စာနံ ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈနကသတ္တဿ။ အင်္ဂေသူတိ ကာရဏေသု၊ အဝယဝေသု ဝါ။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ သမ္ဗောဓိပဋိပဒါယံ ဌိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကတော ပဋ္ဌာယ ယောဂါဝစရောတိ သမ္ဗောဓီ’’တိ။

‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထော ‘‘ဝိစိကိစ္ဆဋ္ဌာနီယာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တန္တိ ယောနိသောမနသိကာရံ။ တတ္ထာတိ သတိယံ။ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ စေတံ ဘုမ္မံ။

သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ သတိသမ္ပဇညံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၅။၂၃၂၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၄၁၈)။ အထ ဝါ သတိပဓာနံ အဘိက္ကန္တာဒိသာတ္ထကဘာဝပရိဂ္ဂဏှနဉာဏံ သတိသမ္ပဇညံ။ တံ သဗ္ဗတ္ထ သတောကာရိဘာဝါဝဟတ္တာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတိ။ ယထာ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ပဟာနံ အနုရူပဓမ္မသေဝနာ စ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိရဟိတပုဂ္ဂလဝိဝဇ္ဈနာ၊ သတောကာရီပုဂ္ဂလသေဝနာ၊ တတ္ထ စ ယုတ္တပယုတ္တတာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သတိသမ္ပဇည’’န္တိအာဒိနာ။

ဓမ္မာနံ၊ ဓမ္မေသု ဝါ ဝိစယော ဓမ္မဝိစယော၊ သော ဧဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ ‘‘ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရောတိ ကုသလာဒီသု တံတံသဘာဝရသလက္ခဏာဒိကဿ ယာထာဝတော အဝဗုဇ္ဈနဝသေန ဥပ္ပန္နော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သော ဟိ အဝိပရီတမနသိကာရတာယ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော၊ တဒါဘောဂတာယ အာဝဇ္ဇနာပိ တဂ္ဂတိကာဝ၊ တဿ အဘိဏှပဝတ္တနံ ဗဟုလီကာရော။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိဗြူဟနာယ။

ပရိပုစ္ဆကတာတိ ပရိယောဂါဟေတွာ ပုစ္ဆကဘာဝေါ။ အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ ပဉ္စပိ နိကာယေ သဟ အဋ္ဌကထာယ ပရိယောဂါဟေတွာ ယံ ယံ တတ္ထ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနဘူတံ၊ တံ တံ ‘‘ဣဒံ ဘန္တေ ကထံ၊ ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ ခန္ဓာယတနာဒိအတ္ထံ ပုစ္ဆန္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓဓာတု…ပေ… ဗဟုလတာ’’တိ။

ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာတိ ဧတ္ထ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သရီရံ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ စီဝရာဒီနိ စ ဣဓ ‘‘ဝတ္ထူနီ’’တိ အဓိပ္ပေတာနိ။ တာနိ ယထာ စိတ္တဿ သုခါဝဟာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ ကရဏံ တေသံ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာန’’န္တိအာဒိ။ ဥဿန္နဒေါသန္တိ ဝါတာဒိဥဿန္နဒေါသံ။ သေဒမလမက္ခိတန္တိ သေဒေန စေဝ ဇလ္လိကာသင်္ခါတေန သရီရမလေန စ မက္ခိတံ။ စ-သဒ္ဒေန အညမ္ပိ သရီရဿ ပီဠာဝဟံ သင်္ဂဏှာတိ။ သေနာသနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ပတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဝိသဒေ သတိ၊ ဝိသယဘူတေ ဝါ။ ကထံ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ တာနိ ဝိသယော? အန္တရန္တရာ ပဝတ္တနကစိတ္တုပ္ပာဒဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒါ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ စိတ္တစေတသိကေသု နိဿယာဒိပစ္စယဘူတေသု။ ဉာဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန န ကေဝလံ တံ ဝတ္ထုယေဝ၊ အထ ခေါ တသ္မိံ အပရိသုဒ္ဓေ ဉာဏမ္ပိ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီတိ နိဿယာပရိသုဒ္ဓိယာ တံနိဿိတာပရိသုဒ္ဓိ ဝိယ ဝိသယဿ အပရိသုဒ္ဓတာယ ဝိသယီနံ အပရိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။

သမဘာဝကရဏန္တိ ကိစ္စတော အနူနာဓိကဘာဝကရဏံ။ ယထာပစ္စယံ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ အဓိမောက္ခကိစ္စဿ ပဋုတရဘာဝေန ပညာယ အဝိသဒတာယ ဝီရိယာဒီနဉ္စ သိထိလတာဒိနာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာနိ မန္ဒာနီ’’တိ။ တတောတိ တသ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝတော ဣတရေသဉ္စ မန္ဒတ္တာ။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ ပဂ္ဂဟော၊ ပဂ္ဂဟောဝ ကိစ္စံ ပဂ္ဂဟကိစ္စံ။ ‘‘ကာတုံ န သက္ကောတီ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ။ ဝိက္ခေပပဋိပက္ခော၊ ယေန ဝါ သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သော အဝိက္ခေပေါ။ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုနာ ယေန ယာထာဝတော ဝိသယသဘာဝံ ပဿတိ၊ တံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဗလဝတာ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန အဘိဘူတတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မေသု ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေန္တာနံ သဟပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဧကရသတာဝသေနေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ န အညထာ။

တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ တန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေနာတိ ယဿ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ဥဠာရတာဒိဂုဏေ အဓိမုစ္စနဿ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တဿ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာဒိဝိဘာဂတော ယာထာဝတော ဝီမံသနေန။ ဧဝဉှိ ဧဝံဓမ္မတာနယေန သဘာဝသရသတော ပရိဂ္ဂယှမာနေ သဝိပ္ဖာရော အဓိမောက္ခော န ဟောတိ ‘‘အယံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ’’တိ ပရိဇာနနဝသေန ပညာဗျာပါရဿ သာတိသယတ္တာ။ ဓုရိယဓမ္မေသု ဟိ ယထာ သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝေ ပညာယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပညာယ ဗလဝဘာဝေ သဒ္ဓါယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန…ပေ… ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တထာ အမနသိကာရေနာတိ ယေနာကာရေန ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တေနာကာရေန ဘာဝနာယ အနနုယုဉ္ဇနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ဒုဝိဓေန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ အတ္တနော ဝါ ပစ္စယဝိသေသဝသေန ကိစ္စုတ္တရိယတော ဝီရိယာဒီနံ ဝါ မန္ဒကိစ္စတာယ။ တတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပေ ဟာပနဝိဓိ ဒဿိတော၊ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ယထာ မနသိကရောတော ဝီရိယာဒီနံ မန္ဒကိစ္စတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တထာ အမနသိကာရေန၊ ဝီရိယာဒီနံ ပဋုကိစ္စဘာဝါဝဟေန မနသိကာရေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တေဟိ သမရသံ ကရောန္တေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ ဟာပနဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထူတိ သော ဟိ အာယသ္မာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တာယ ကတာဓိကာရော သတ္ထု ရူပကာယဒဿနပသုတော ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော သတ္ထာရာ ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန၊ ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) ဩဝဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတောပိ တံ အနနုယုဉ္ဇန္တော ပဏာမိတော အတ္တာနံ ဝိနိပါတေတုံ ပပါတဋ္ဌာနံ အဘိရုဟိ။ အထ နံ သတ္ထာ ယထာနိသိန္နောဝ ဩဘာသဂိဿဇ္ဇနေန အတ္ထာနံ ဒဿေတွာ –

‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု၊ ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ၊ သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၈၁)၊

ဂါထံ ဝတွာ ‘‘ဧဟိဝက္ကလီ’’တိ အာဟ။ သော တေန အမတေနေဝ အဘိသိတ္တော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေသိ၊ သဒ္ဓါယ ပန ဗလဝဘာဝတော ဝိပဿနာဝီထိံ န ဩတရတိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ တဿ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ အဒါသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ။

ဣတရကိစ္စဘေဒန္တိ ဥပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စဝိသေသံ။ ပဿဒ္ဓါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော။ ဟာပေတဗ္ဗန္တိ ယထာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာယတိ၊ ဧဝံ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတာ ပဿဒ္ဓိအာဒိဘာဝနာယ ဟာယတိ သမာဓိပက္ခိယတ္တာ တဿာ။ တထာဟိ သာ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခန္တီ ဝီရိယာဒိဘာဝနာ ဝိယ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခန္တီ ဧကံသတော ဟာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထူတိ သုခုမာလသောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု။ သော ဟိ အာယသ္မာ၊ သတ္ထု၊ သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သီတဝနေ ဝိဟရန္တော ‘‘မမ သရီရံ သုခုမာလံ၊ န စ သက္ကာ သုခေနေဝ သုခံ အဓိဂန္တုံ၊ ကာယံ ကိလမေတွာပိ သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဌာနစင်္ကမမေဝ အဓိဋ္ဌာယ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပါဒတလေသု ဖောဋေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ ဝေဒနံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဒဠှဝီရိယံ ကရောန္တော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝီဏူပမောဝါဒေန ဩဝဒိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ ဂိဇ္ဈကူဋံ ဂတော။ ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝီရိယသမတံ ယောဇေတွာ ဘာဝေန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ သတိသမာဓိပညိန္ဒြိယေသုပိ။

သမတန္တိ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ အနူနာနဓိကဘာဝံ၊ တထာ သမာဓိဝီရိယာနံ။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓါပညာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဓုရိယဓမ္မဘူတာနံ ကိစ္စတော အညမညာနာတိဝတ္တနံ ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ယတော နေသံ သမဓုရတာယ အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ ကောသဇ္ဇုဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ သမရသတာယ သတိ အညမညူပတ္ထမ္ဘနတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အန္တဒွယပါတာဘာဝေန သမ္မဒေဝ အပ္ပနာ ဣဇ္ဈတီတိ။ ဗလဝသဒ္ဓါတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဗျတိရေကမုခေန သမတ္ထနံ။ တဿတ္ထော – ယော ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော အဝိသဒဉာဏော၊ သော မုဓာပသန္နော ဟောတိ၊ န အဝေစ္စပ္ပသန္နော။ တထာ ဟိ သော အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ သေယျထာပိ တိတ္ထိယသာဝကာ။ ကေရာဋိကပက္ခန္တိ သာဌေယျပက္ခံ ဘဇတိ။ သဒ္ဓါဟီနာယ ပညာယ အတိဓာဝန္တော ‘‘ဒေယျဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန ဝိနာ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဒါနမယံ ပုညံ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပရိကပ္ပေတိ ဟေတုပတိရူပကေဟိ ဝဉ္စိတော၊ ဧဝံဘူတော စ သုက္ခတက္ကဝိလုတ္တစိတ္တော ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ နာဒိယတိ၊ သညတ္တိံ န ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ။ ယထာ စေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ သမဘာဝေါ အတ္ထာဝဟော၊ အနတ္ထာဝဟော ဝိသမဘာဝေါ၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ အညမညံ အဝိက္ခေပါဝဟော သမဘာဝေါ၊ ဣတရော ဝိက္ခေပါဝဟော စာတိ။ ကောသဇ္ဇံ အဓိဘဝတိ၊ တေန အပ္ပနံ န ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဒ္ဓစ္စံ အဓိဘဝတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဒုဘယန္တိ သဒ္ဓါပညာဒွယံ သမာဓိဝီရိယဒွယဉ္စ။ သမံ ကာတဗ္ဗန္တိ သမရသံ ကာတဗ္ဗံ။

သမာဓိကမ္မိကဿာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ၊ သဒ္ဓါယ ထောကံ ဗလဝဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟန္တောတိ ‘‘ပထဝီတိ မနသိကာရမတ္တေန ကထံ ဈာနုပ္ပတ္တီ’’တိ အစိန္တေတွာ ‘‘အဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တဝိဓိ ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ သဒ္ဒဟန္တော သဒ္ဓံ ဇနေန္တော။ ဩကပ္ပေန္တောတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနဝသေန အဝကပ္ပေန္တော ပက္ခန္ဒန္တော။ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ သမာဓိပ္ပဓာနတ္တာ ဈာနဿ။ ဥဘိန္နန္တိ သမာဓိပညာနံ။ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိနော အဓိမတ္တတာယ ပညာယ အဓိမတ္တတာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သမတာယပီ’’တိ၊ သမဘာဝေနပီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာတိ လောကိယအပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဟောတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ လောကုတ္တရပ္ပနာ ပန တေသံ သမဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတာ။ ယထာဟ ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၇၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၅)။ ယဒိ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာနံ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမတာ ဣစ္ဆိတာ၊ ကထံ သတီတိ အာဟ ‘‘သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကေသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကေကဒေသေ ဂဏှန္တော ‘‘သဒ္ဓါဝီရိယပညာန’’န္တိ အာဟ။ အညထာ ပီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗာ သိယာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကောသဇ္ဇပက္ခိကေန သမာဓိနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာဟီ’’တိ။ သာတိ သတိ။ သဗ္ဗေသု ရာဇကမ္မေသု နိယုတ္တော သဗ္ဗကမ္မိကော။ တေနာတိ တေနာ သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထေန ကာရဏေန။ အာဟ အဋ္ဌကထာယံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိယုတ္တာ သဗ္ဗတ္ထိကာ၊ သဗ္ဗေန ဝါ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယေန ဗောဇ္ဈင်္ဂေန အတ္ထေတဗ္ဗာ သဗ္ဗတ္ထိယာ၊ သဗ္ဗတ္ထိယာဝ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ စိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တံ။ တဿ ဟိ သတိ ပဋိသရဏံ ပရာယဏံ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ။ တေနာဟ ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

ခန္ဓာဒိဘေဒေ အနောဂါဠှပညာနန္တိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စဝသေနပိ ခန္ဓာယတနာဒီသု အပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ။ ဗဟုဿုတသေဝနာ ဟိ သုတမယဉာဏာဝဟာ။ တရုဏဝိပဿနာသမင်္ဂီပိ ဘာဝနာမယဉာဏေ ဌိတတ္တာ ဧကံသတော ပညဝါ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမပညာသ…ပေ… ပုဂ္ဂလသေဝနာ’’တိ။ ဉေယျဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဝသေန တပ္ပရိစ္ဆေဒကဉာဏဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓာဒီသု ပဝတ္တာယ ဂမ္ဘီရပညာယာ’’တိ။ တဉှိ ဉေယျံ တာဒိသာယ ပညာယ စရိတဗ္ဗတော ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယံ၊ တဿာ ဝါ ပညာယ တတ္ထ ပဘေဒတော ပဝတ္တိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယာ၊ တဿာ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရပညာယ ပဘေဒပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။ ယထာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော နာမ အရဟာ ဧဝ၊ ဧဝံ သော ဧဝ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တောပီတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတီ’’တိ။ ဝီရိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘တတ္တံ အယောခိလံ ဟတ္ထေ ဂမေန္တီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀၊ ၂၆၇၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆) ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿ ယေဘုယျေန သဗ္ဗပဌမံ ကရောန္တီတိ ဒေဝဒူတသုတ္တာဒီသု တဿာ အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ စ အာဟ ‘‘ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ သကဋဝါဟနာဒိကာလေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒညံ မနုဿေဟိ တိရစ္ဆာနေဟိ စ ဝိဗာဓိယမာနကာလံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရန္တိ ဣဒံ အပရာပရံ ပေတေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧကစ္စာနံ ဝါ ပေတာနံ ဧကစ္စတိရစ္ဆာနာနံ ဝိယ တထာ ဒီဃာယုကဘာဝတော။ တထာ ဟိ ကာဠော နာဂရာဇာ စတုန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ အဓိဂတရူပဒဿနော။

ဧဝံ အာနိသံသဒဿာဝိနောတိ ဝီရိယာယတ္တော ဧဝ သဗ္ဗော လောကုတ္တရော လောကိယော စ ဝိသေသာဓိဂမောတိ ဧဝံ ဝီရိယေ အာနိသံသဒဿနသီလဿ။ ဂမနဝီထိန္တိ သပုဗ္ဗဘာဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ အရိယမဂ္ဂပဋိပဒံ။ သာ ဟိ ဘိက္ခုနော ဝဋ္ဋနိဿရဏာယ ဂန္တဗ္ဗာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါတိ ကတွာ ဂမနဝီထိ နာမ။ ကာယဒဠှီဗဟုလောတိ ယထာ တထာ ကာယဿ ဒဠှီကမ္မပသုတော။ ပိဏ္ဍန္တိ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ။ ပစ္စယဒါယကာနံ အတ္တနိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ကရဏေန ပိဏ္ဍဿ ဘိက္ခာယ ပဋိပူဇနာ ပိဏ္ဍာပစာယနံ။

နီဟရန္တောတိ ပတ္တတ္ထဝိကတော နီဟရန္တော။ တံ သဒ္ဒံ သုတွာတိ တံ ဥပါသိကာယ ဝစနံ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဌိတောဝ ပဉ္စာဘိညတာယ ဒိဗ္ဗသောတေန သုတွာ။ မနုဿသမ္ပတ္တိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ အန္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တီတိ တိဿော သမ္ပတ္တိယော။ ဒါတုံ သက္ခိဿသီတိ ‘‘တယိ ကတေန ဒါနမယေန ဝေယျာဝစ္စမယေန စ ပုညကမ္မေန ခေတ္တဝိသေသဘာဝူပဂမနေန အပရာပရံ ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိယော အန္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိဉ္စ ဒါတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ ထေရော အတ္တာနံ ပုစ္ဆတိ။ သိတံ ကရောန္တောဝါတိ ‘‘အကိစ္ဆေနေဝ မယာ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကန္တ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသာနေ သဉ္ဇာတပါမောဇ္ဇဝသေန သိတံ ကရောန္တော ဧဝ။

ဝိပ္ပဋိပန္နန္တိ ဇာတိဓမ္မကုလဓမ္မာဒိလင်္ဃနေန အသမ္မာပဋိပန္နံ။ ဧဝံ ယထာ အသမ္မာပဋိပန္နော ပုတ္တော တာယ ဧဝ အသမ္မာပဋိပတ္တိယာ ကုလသန္တာနတော ဗာဟိရော ဟုတွာ ပိတု သန္တိကာ ဒါယဇ္ဇဿ န ဘာဂီ၊ ဧဝံ ကုသီတောပိ တေနေဝ ကုသီတဘာဝေန အသမ္မာပဋိပန္နော သတ္ထု သန္တိကာ လဒ္ဓဗ္ဗအရိယဓနဒါယဇ္ဇဿ န ဘာဂီ။ အာရဒ္ဓဝီရိယောဝ လဘတိ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနတော။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။

မဟာတိ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ မဟန္တော ဝိပုလော အနညသာဓာရဏော။ တံ ပနဿ ဂုဏမဟတ္တံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုကမ္ပနေန လောကေ ပါကဋန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္ထုနော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

ယသ္မာ သတ္ထုသာသနေ ပဗ္ဗဇိတဿ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂမေန သကျပုတ္တိယဘာဝေါ သမ္ပဇာယတိ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓပုတ္တဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အသမ္ဘိန္နာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

အလသာနံ ဘာဝနာယ နာမမတ္တမ္ပိ အဇာနန္တာနံ ကာယဒဠှီဗဟုလာနံ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခါဒိအနုယုဉ္ဇနကာနံ တိရစ္ဆာနကထိကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဒူရတော ဝဇ္ဇနာ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ။ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၄၂၃၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆၊ ဝိဘ။ ၅၁၉၊ မဟာနိ။ ၁၆၁) ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယာနံ ဒဠှပရက္ကမာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနာ အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနာ။ တေနာဟ – ‘‘ကုစ္ဆိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဣဒံ ဒွယံ န ဂဟိတံ၊ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနတာ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏတာတိ ဣဒံ ဒွယံ ဂဟိတံ။ တတ္ထ အာနိသံသဒဿာဝိတာယ ဧဝ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏာ ဂဟိတာ ဟောတိ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမဿ ဝီရိယာယတ္တတာဒဿနဘာဝတော။ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ တဒဓိမုတ္တတာယ ဧဝ ဂဟိတံ၊ ဝီရိယုပ္ပာဒနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ အတ္ထသိဒ္ဓမေဝ။ တတ္ထ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒန-ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇန-အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝန-တဒဓိမုတ္တတာ ပဋိပက္ခဝိဓမနပစ္စယူပသံဟာရဝသေန၊ အပါယပစ္စဝေက္ခဏာဒယော သမုတ္တေဇနဝသေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပုရိမုပ္ပန္နာ ပီတိ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကပီတိယာ ကာရဏဘာဝတော ‘‘ပီတိယေဝ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တဿာ ပန ဗဟုသော ပဝတ္တိယာ ပုထုတ္တံ ဥပါဒါယ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော၊ ယထာ သာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပဋိပတ္တိ၊ တဿာ ဥပ္ပာဒကမနသိကာရော။

ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဥပစာရသမာဓိနိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဥပစာရာ’’တိ။ သကလသရီရံ ဖရမာနောတိ ပီတိသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ သကလသရီရံ ဖရမာနော။ ဓမ္မဂုဏေ အနုဿရန္တဿပိ ယာဝ ဥပစာရာ သကလသရီရံ ဖရမာနော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧဝံ သေသအနုဿတီသု ပသာဒနီယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏာယဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ တဿာပိ ဝိမုတ္တာယတနဘာဝေန တဂ္ဂတိကတ္တာ။ သမာပတ္တိယာ…ပေ… သမုဒါစရန္တီတိ ဣဒဉ္စ ဥပသမာနုဿတိဒဿနံ။ သင်္ခါရာနဉှိ သပ္ပဒေသဝူပသမေပိ နိပ္ပဒေသဝူပသမေ ဝိယ တထာ ပညာယ ပဝတ္တိတော ဘာဝနာမနသိကာရော ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထော ဟုတွာ ဥပစာရသမာဓိံ အာဝဟန္တော တထာရူပပီတိသောမနဿသမန္နာဂတော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတီတိ။ ပသာဒနီယေသု ဌာနေသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန ထုသသမဟဒယတာ လူခတာ၊ သာ တတ္ထ အာဒရဂါရဝါကရဏေန ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အသက္ကစ္စကိရိယာယ သံသူစိတလူခဘာဝေ’’တိ။

ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ ပဿဒ္ဓိ ဧဝ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။

ပဏီတဘောဇနသေဝနတာတိ ပဏီတသပ္ပာယဘောဇနသေဝနတာ။ ဥတုဣရိယာပထသုခဂ္ဂဟဏေန သပ္ပာယဥတုဣရိယာပထဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဉှိ တိဝိဓံ သပ္ပာယံ သေဝိယမာနံ ကာယဿ ကလ္လတာပါဒနဝသေန စိတ္တဿ ကလ္လတံ အာဝဟန္တံ ဒုဝိဓာယပိ ပဿဒ္ဓိယာ ကာရဏံ ဟောတိ။ အဟေတုကံ သတ္တေသု လဗ္ဘမာနံ သုခံ ဒုက္ခန္တိ အယမေကော အန္တော၊ ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုကန္တိ ပန အယံ ဒုတိယော၊ ဧတေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ ယထာသကံ ကမ္မုနာ ဟောတီတိ အယံ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ။ မဇ္ဈတ္တော ပယောဂေါ ယဿ ဟောတိ မဇ္ဈတ္တပယောဂေါ၊ တဿ ဘာဝေါ မဇ္ဈတ္တပယောဂတာ။ အယဉှိ ပဟာယ သာရဒ္ဓကာယတံ ပဿဒ္ဓကာယတာယ ကာရဏံ ဟောန္တီ ပဿဒ္ဓိဒွယံ အာဝဟတိ၊ ဧတေနေဝ သာရဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနပဿဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလဝသေနာနံ တဒါဝဟနတာ သံဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယထာသမာဟိတာကာရသလ္လက္ခဏဝသေန ဂယှမာနော ပုရိမုပ္ပန္နော သမထော ဧဝ သမထနိမိတ္တံ။ နာနာရမ္မဏေ ပရိဗ္ဘမနေန ဝိဝိဓံ အဂ္ဂံ ဧတဿာတိ ဗျဂ္ဂေါ၊ ဝိက္ခေပေါ။ တထာ ဟိ သော အနဝဋ္ဌာနရသော ဘန္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနော စ ဝုတ္တော။ ဧကဂ္ဂတာဘာဝတော ဗျဂ္ဂပဋိပက္ခောတိ အဗျဂ္ဂေါ၊ သမာဓိ။ သော ဧဝ နိမိတ္တန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စ အဗျဂ္ဂနိမိတ္တ’’န္တိ။

ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ စ ပညာဝဟာ ဝုတ္တာ၊ သမာဓာနာဝဟာပိ တာ ဟောန္တိ သမာဓာနာဝဟဘာဝေနေဝ ပညာဝဟဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုဝိသဒ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ကရဏဘာဝနာကောသလ္လာနံ အဝိနာဘာဝတော၊ ရက္ခဏကောသလ္လဿ စ တမ္မူလကတ္တာ ‘‘နိမိတ္တကုသလတာ နာမ ကသိဏနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟဏကုသလတာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကသိဏနိမိတ္တဿာတိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသုဘနိမိတ္တဿာဒိကဿပိ ဟိ ယဿ ကဿစိ ဈာနုပ္ပတ္တိနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟဏကောသလ္လံ နိမိတ္တကုသလတာ ဧဝါတိ။

အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂမန္ဒတံ ပမောဒဝေကလ္လဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ ပဂ္ဂဟဏန္တိ တဿ လီနဿ စိတ္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန လယာပတ္တိတော သမုဒ္ဓရဏံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? လီနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုသမုဋ္ဌာပယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ သုက္ခာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ စ ဂေါမယာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ စ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပေယျ၊ မုခဝါတဉ္စ ဒဒေယျ၊ န စ ပံသုကေန ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုန္တိ? ဧဝံ သန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထ စ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ သမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ သာ အနန္တရံ ဝိဘာဝိတာ ဧဝ။

အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂဗလဝတံ ပမောဒုပ္ပိလာဝနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ နိဂ္ဂဟဏန္တိ တဿ ဥဒ္ဓတစိတ္တဿ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန ဥဒ္ဓတာပတ္တိတော နိသေဓနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဥဒ္ဓတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုဝူပသမယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ အလ္လာနိ စေဝ တိဏာနိ…ပေ… ပံသုကေန စ ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုန္တိ? ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထာပိ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ သမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ ဧဝ၊ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဝုစ္စမာနာ၊ ဣတရဿ အနန္တရံ ဝက္ခတိ။

ပညာပယောဂမန္ဒတာယာတိ ပညာဗျာပါရဿ အပ္ပဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ဒါနံ အလောဘပ္ပဓာနံ၊ သီလံ အဒေါသပ္ပဓာနံ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ အမောဟပ္ပဓာနာ။ တတ္ထ ယဒါ ပညာ န ဗလဝတီ ဟောတိ၊ တဒါ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဝဟာ န ဟောတိ၊ အနဘိသင်္ခတော ဝိယ အာဟာရော ပုရိသဿ ယောဂိနော စိတ္တဿ အဘိရုစိံ န ဇနေတိ၊ တေန တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ၊ တထာ ဘာဝနာယ သမ္မဒေဝ အဝီထိပဋိပတ္တိယာ ဥပသမသုခံ န ဝိန္ဒတိ၊ တေနာပိ စိတ္တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပယောဂ…ပေ… နိရဿာဒံ ဟောတီ’’တိ။ တဿ သံဝေဂုပ္ပာဒနံ ပသာဒုပ္ပာဒနဉ္စ တိကိစ္ဆနန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ယထာရဟံ သုဂတိယံ ဒုဂ္ဂတိယဉ္စ ဟောန္တီတိ တဒညမေဝ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိ-ခုပ္ပိပါသာဒိ-အညမညဝိဗာဓနာဒိဟေတုကံ အပါယဒုက္ခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တယိဒံ သဗ္ဗံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ဂဟိတန္တိ အတီတေ အနာဂတေ စ ကာလေ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခာနိ ဝိသုံ ဂဟိတာနိ။ ယေ ပန သတ္တာ အာဟာရူပဇီဝိနော၊ တတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော၊ တေသံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဇီဝိကဒုက္ခံ အဋ္ဌမံ သံဝေဂဝတ္ထု ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ သမ္ပဟံသနတာတိ အယံ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗသမယေ ဝုတ္တနယေန တေန သံဝေဇနဝသေန စေဝ ပသာဒုပ္ပာဒနဝသေန စ သမ္မဒေဝ ပဟံသနာ၊ သံဝေဂဇနနပုဗ္ဗကပသာဒုပ္ပာဒနေန ဘာဝနာစိတ္တဿ တောသနာတိ အတ္ထော။

သမ္မာပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မာတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ စ သမ္မာ အဝိသမံ သမ္မဒေဝ ဘာဝနာပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မ။ အလီနန္တိအာဒီသု ကောသဇ္ဇပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အလီနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိယာနံ အနဓိမတ္တတာယ အနုဒ္ဓတံ၊ ပညာပယောဂသတ္တိယာ ဥပသမသုခါဓိဂမေန စ အနိရဿာဒံ၊ တတော ဧဝ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ သမထဝီထိပဋိပန္နဉ္စ။ တတ္ထ အလီနတာယ ပဂ္ဂဟေ၊ အနုဒ္ဓတတာယ နိဂ္ဂဟေ၊ အနိရဿာဒတာယ သမ္ပဟံသနေ န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ၊ အလီနာနုဒ္ဓတတာဟိ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ၊ အနိရဿာဒတာယ သမထဝီထိပဋိပန္နံ။ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဝါ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ၊ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ အနိရဿာဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ အဇ္ဈုပေက္ခနတာတိ အယံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗသမယေ ဘာဝနာစိတ္တဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ဗျာဝဋတာသင်္ခါတံ ပဋိပက္ခံ အဘိဘုယျ ပေက္ခနာ ဝုစ္စတိ။

ပဋိပက္ခဝိက္ခမ္ဘနတော ဝိပဿနာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝူပဂမနတော စ ဥပစာရဇ္ဈာနမ္ပိ သမာဒါနကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ပုဂ္ဂလဿ သမာဟိတဘာဝသာဓနမေဝါတိ တတ္ထ သမဓုရဘာဝေနာဟ ‘‘ဥပစာရံ ဝါ အပ္ပနံ ဝါ’’တိ။

ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပဟာနဝသေန မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ကာရဏံ တသ္မိံ သတိ သိဇ္ဈနတော၊ အသတိ စ အသိဇ္ဈနတော၊ သော စ မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဝိသယဝသေန ဒုဝိဓောတိ အာဟ ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာ’’တိ။ တဒုဘယေ စ ဝိရုဇ္ဈနံ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဧဝ ဒူရီကတန္တိ အနုရုဇ္ဈနဿေဝ ပဟာနဝိဓိံ ဒဿေန္တေန ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတ္တသင်္ခါရကေလာယနပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ’’တိ။ ဥပေက္ခာယ ဟိ ဝိသေသတော ရာဂေါ ပဋိပက္ခော။ တထာ စာဟ ‘‘ဥပေက္ခာ ရာဂဗဟုလဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆၉)။

ဒွီဟာကာရေဟီတိ ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏံ အတ္တသုညတာပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ဒွီဟေဝါတိ အဝဓာရဏံ သင်္ချာသမာနတာယ။ အဿာမိကဘာဝေါ အနတ္တနိယတာ။ သတိ ဟိ အတ္တနိ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန စီဝရံ အညဉ္စ ကိဉ္စိ အတ္တနိယံ နာမ သိယာ၊ သော ပန ကောစိ နတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အနဒ္ဓနိယန္တိ န အဒ္ဓါနက္ခမံ၊ န စိရဋ္ဌာယိ ဣတ္တရံ အနိစ္စန္တိ အတ္ထော။ တာဝကာလိကန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။

မမာယတီတိ မမတ္တံ ကရောတိ၊ ‘‘မမ’’န္တိ တဏှာယ ပရိဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတိ။ ဓနာယန္တာတိ ဓနံ ဒြဗျံ ကရောန္တာ။

အယံ သတိပဋ္ဌာနဒေသနာ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂဝသေန ဒေသိတာတိ ပုဗ္ဗဘာဂိယဗောဇ္ဈင်္ဂေ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ။

ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုသစ္စပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၁၁၉။ ယထာသဘာဝတောတိ အဝိပရီတသဘာဝတော ဗာဓနလက္ခဏတော၊ ယော ယော ဝါ သဘာဝေါ ယထာသဘာဝေါ၊ တတော၊ ရုပ္ပနာဒိကက္ခဠာဒိသဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဇနိကံ သမုဋ္ဌာပိကန္တိ ပဝတ္တလက္ခဏဿ ဒုက္ခဿ ဇနိကံ နိမိတ္တလက္ခဏဿ သမုဋ္ဌာပိကံ။ ပုရိမတဏှန္တိ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တိတော ပုရေတရသိဒ္ဓံ တဏှံ။

သသန္တတိပရိယာပန္နာနံ ဒုက္ခသမုဒယာနံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပရိဂ္ဂယှမာနော နိရောဓောပိ သသန္တတိပရိယာပန္နော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ဝါ စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိ။ ပရဿ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညပေမိ၊ လောကသမုဒယဉ္စ ပညပေမိ၊ လောကနိရောဓဉ္စ ပညပေမိ၊ လောကနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒဉ္စ ပညပေမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇)။ ကထံ ပန အာဒိကမ္ပိကော နိရောဓသစ္စာနိ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ? အနုဿဝါဒိသိဒ္ဓမာကာရံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ လောကုတ္တရဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဒိဿပိ ပရိဂ္ဂဟော န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ယထာသမ္ဘဝတောတိ သမ္ဘဝါနုရူပံ၊ ဌပေတွာ နိရောဓသစ္စံ သေသသစ္စဝသေန သမုဒယဝယာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

စတုသစ္စပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘အဋ္ဌိကသင်္ခလိကံ သမံသ’’န္တိအာဒိကာ သတ္တ သိဝထိကာ အဋ္ဌိကကမ္မဋ္ဌာနတာယ ဣတရာသံ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနံ သဘာဝေနေဝါတိ နဝန္နံ သိဝထိကာနံ အပ္ပနာကမ္မဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။ ဒွေယေဝါတိ ‘‘အာနာပါနံ၊ ဒွတ္တိံသာကာရော’’တိ ဣမာနိ ဒွေယေဝ။ အဘိနိဝေသောတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော၊ သော ပန သမ္မသနီယဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဟော။ ဣရိယာပထာ အာလောကိတာဒယော စ ရူပဓမ္မာနံ အဝတ္ထာဝိသေသမတ္တတာယ န သမ္မသနုပဂါ ဝိညတ္တိအာဒယော ဝိယ။ နီဝရဏဗောဇ္ဈင်္ဂါ အာဒိတော န ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣရိယာပထ…ပေ… န ဇာယတီ’’တိ။ ကေသာဒိအပဒေသေန တဒုပါဒါနဓမ္မာ ဝိယ ဣရိယာပထာဒိအပဒေသေန တဒဝတ္ထာ ရူပဓမ္မာ ပရိဂ္ဂယှန္တိ၊ နီဝရဏာဒိမုခေန စ တံ သမ္ပယုတ္တာ တံနိဿယဓမ္မာတိ အဓိပ္ပာယေန မဟာသီဝတ္ထေရော ‘‘ဣရိယာပထာဒီသုပိ အဘိနိဝေသော ဇာယတီ’’တိ အာဟ။ အတ္ထိ နု ခေါ မေတိအာဒိ ပန သဘာဝတော ဣရိယာပထာဒီနံ အာဒိကမ္မိကဿ အနိစ္ဆိတဘာဝဒဿနံ။ အပရိညာပုဗ္ဗိကာ ဟိ ပရိညာတိ။

၁၃၇။ ကာမံ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေသု တတ္ထ တတ္ထ ဘိက္ခုဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ တံ ပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခုဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ ဒေသနာ ပန သဗ္ဗသာဓာရဏာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဟိ ကောစိ၊ ဘိက္ခဝေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဘိက္ခုယေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဟိ ကောစိ၊ ဘိက္ခု ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒဿနမဂ္ဂေန ဉာတမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဇာနန္တီ သိခါပ္ပတ္တာ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ အညာ နာမ၊ တဿ ဖလဘာဝတော အဂ္ဂဖလမ္ပီတိ အာဟ ‘‘အညာတိ အရဟတ္တ’’န္တိ။ အပ္ပတရေပိ ကာလေ သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ ဒဿေန္တောတိ ယောဇနာ။

၁၃၈။ နိယျာတေန္တောတိ နိဂမေန္တော။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ မူလပရိယာယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

မဇ္ဈိမနိကာယေ

မူလပဏ္ဏာသ-ဋီကာ

(ဒုတိယော ဘာဂေါ)

၂။ သီဟနာဒဝဂ္ဂေါ

၁။ စူဠသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၉။ သုတ္တဒေသနာဝတ္ထုသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ၊ သာ တဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ လာဘသက္ကာရပစ္စယာတိ လာဘသက္ကာရနိမိတ္တံ၊ ဘဂဝတော သင်္ဃဿ စ ဥပ္ပန္နလာဘသက္ကာရဟေတု၊ အတ္တနော ဝါ လာဘသက္ကာရုပ္ပာဒနဟေတု။ တိတ္ထိယပရိဒေဝိတေတိ တိတ္ထိယာနံ ‘‘ကိံ ဘော သမဏောယေဝ ဂေါတမော သမဏော’’တိအာဒိနာ ဝိပ္ပလပနိမိတ္တံ။ ‘‘မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ ဝတွာ သမန္တပါသာဒိကတ္ထံ တဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘စတုပ္ပမာဏိကော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ စတ္တာရိ ပမာဏာနိ စတုပ္ပမာဏာနိ၊ စတုပ္ပမာဏာနိ ဧတဿ အတ္ထီတိ စတုပ္ပမာဏိကော။ လောကောယေဝ သင်္ဂမ္မ သမာဂမ္မ ဝသနဋ္ဌေန လောကသန္နိဝါသော၊ သတ္တကာယောတိ အတ္ထော။ ပမိနာတိ ဥဠာရတာဒိဝိသေသံ ဧတေနာတိ ပမာဏံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၆၅) ရူပံ ရူပကာယော ပမာဏံ ဧတဿာတိ ရူပပ္ပမာဏော။ တတော ဧဝ ရူပေ ပသန္နောတိ ရူပပ္ပသန္နော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဃောသောတိ ပဝတ္တထုတိဃောသော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၆၅)။ လူခန္တိ ပစ္စယလူခတာ။ ဓမ္မောတိ သီလာဒယော ဂုဏဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။

တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ။ အာရောဟန္တိ ဥစ္စတံ။ သာ စ ခေါ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ပမာဏယုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပရိဏာဟန္တိ နာတိကိသနာတိထူလတာဝသေန မိတပရိဏာဟံ။ သဏ္ဌာနန္တိ တေသံ တေသံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သုသဏ္ဌိတတံ။ ပါရိပူရိန္တိ သဗ္ဗေသံ သရီရာဝယဝါနံ ပရိပုဏ္ဏတံ အဝေကလ္လတံ။ တတ္ထ ပမာဏံ ဂဟေတွာတိ တသ္မိံ ရူပေ ရူပသမ္ပတ္တိယံ ပမာဏဘာဝံ ဥပါဒါယ။ ပသာဒံ ဇနေတီတိ အဓိမောက္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ။

ပရဝဏ္ဏနာယာတိ ‘‘အမုကော ဧဒိသော စ ဧဒိသော စာ’’တိ ယသဂုဏဝစနေန။ ပရထောမနာယာတိ သမ္မုခါဝ ပရဿ သိလာဃုပ္ပာဒနေန အဘိတ္ထဝနေန။ ပရပသံသနာယာတိ ပရမ္မုခါ ပရဿ ဂုဏသံကိတ္တနေန။ ပရဝဏ္ဏဟာရိကာယာတိ ပရမ္ပရဝဏ္ဏဟာရိကာယ ပရမ္ပရာယ ပရဿ ကိတ္တိသဒ္ဒူပသံဟာရေန။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ထုတိဃောသေ။

စီဝရလူခန္တိ ထူလဇိဏ္ဏဗဟုတုန္နကတာဒိံ စီဝရဿ လူခဘာဝံ။ ပတ္တလူခန္တိ အနေကဂန္ထိကာဟတာဒိံ ပတ္တဿ လူခဘာဝံ။ ဝိဝိဓံ ဝါ ဒုက္ကရကာရိကန္တိ ဓုတင်္ဂသေဝနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ နာနာဝိဓံ ဒုက္ကရစရိယံ။

သီလံ ဝါ ပဿိတွာတိ သီလပါရိပူရိဝသေန ဝိသုဒ္ဓံ ကာယဝစီသုစရိတံ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿိတွာ။ ဈာနာဒိအဓိဂမသိဒ္ဓံ သမာဓိံ ဝါ။ ဝိပဿနာဘိညာသင်္ခါတံ ပညံ ဝါ။

ဘဂဝတော သရီရံ ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပပ္ပမာဏောပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေယေဝ ပသီဒတိ အပရိမိတကာလသမုပစိတပုညာနုဘာဝနိပ္ဖန္နာယ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇာယ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏာဝယဝါယ ရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ သမန္တပါသာဒိကတ္တာ၊ ယဿာ ရုစိရဘာဝေါ ဝိသုဒ္ဓေ ဝိဂတဝလာဟကေ ဒေဝေ ပုဏ္ဏမာသိယံ ပရိပုဏ္ဏကလာဘာဂမဏ္ဍလံ စန္ဒမဏ္ဍလံ အဘိဘဝိတွာ အတိရောစတိ၊ ပဘဿရဘာဝေါ သရဒသမယံ သံဝဒ္ဓိတဒိဂုဏတေဇကိရဏဇာလသမုဇ္ဇလံ သူရိယမဏ္ဍလံ အဘိဘဝတိ၊ သောမ္မကိရဏရသသမုဇ္ဇလဘာဝေဟိ တဒုဘယေဟိ အဘိဘုယျ ဝတ္တမာနံ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဝိဇ္ဇောတနသမတ္ထံ မဟာဗြဟ္မုနော ပဘာသမုဒယံ အဘိဝိဟစ္စ ဘာသတေ တပတေ ဝိရောစတိ စ။

သတိပိ အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒီနံ ဒါနပါရမိဘာဝေ ပရိစ္စာဂဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒိဂ္ဂဟဏံ၊ တတ္ထာပိ စ အင်္ဂပရိစ္စာဂတော ဝိသုံ နယနပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏံ၊ ပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ ရဇ္ဇပရိစ္စာဂတော ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ အာဒိနာ နယေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယာဒိဟေတုသမ္ပတ္တိယာ၊ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၂၅၅) ဝုတ္တာယ ဖလသမ္ပတ္တိယာ၊ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅) ဝုတ္တာယ သတ္တုပကာရကိရိယာယ စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေယေဝ ပသီဒတိ ယထာဝုတ္တဂုဏာနံ အနညသာဓာရဏဘာဝတော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဘာဝတော စ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘စီဝရလူခံ ဒိသွာ’’တိ ဝတွာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာဏပံသုကူလစီဝရေနာတိ မတကဠေဝရံ ပလိဝေဌေတွာ ဆဍ္ဍိတေန တုမ္ဗမတ္တေ ကိမီ ပပ္ဖောဋေတွာ ဂဟိတေန သာဏပံသုကူလစီဝရေန။ ဘာရိယန္တိ ဂရုကံ၊ ဒုက္ကရန္တိ အတ္ထော။ ဝဓုယုဝတီမဇ္ဈိမိတ္ထိဝသေန၊ ဗာလယောဗ္ဗနပုရာဏဝသေန ဝါ တိဝိဓနာဋကတာ။ ဟရေဏုယူသံ မဏ္ဍလကလာယရသော။ ‘‘ယာပေဿတိ နာမာ’’တိ နာမ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ နာမ-သဒ္ဒယောဂေန ဟိ အနာဂတကာလဿ ဝိယ ပယောဂေါ၊ ယာပေတိ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ အပ္ပာဏကန္တိ နိရဿာသံ နိရောဓိတဿာသပဿာသံ။

သမာဓိဂုဏန္တိ သာဓာရဏတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ ဈာနာဒိဂ္ဂဟဏေန။ မာနဒဗ္ဗနိမ္မဒနေန နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝါပါဒနမ္ပိ ဒမနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါထိကပုတ္တဒမနာဒီနီ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သစ္စကာဠဝကဗကဒမနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဗာဝေရုန္တိ ဧဝံနာမကံ ဝိသယံ။ သရသမ္ပန္နောတိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန သရေန သမန္နာဂတော။ တေန ဗြဟ္မဿရတာကရဝီကဘာဏိတာဒဿနေန လက္ခဏဟာရနယေန အဝသေသလက္ခဏပါရိပူရိံ ဝိယ တဒဝိနာဘာဝတော ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဝိလာသဉ္စ ဝိဘာဝေတိ။

ဟတပ္ပဘာတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဝိဂတတေဇာ။ ကာဠပက္ခူပမေတိ သတ္တာနံ ဗျာမောဟန္ဓကာရာဘိဘဝေန ကာဠပက္ခရတ္တူပမေ။ သူရိယေတိ သူရိယေ ဥဒယိတွာ ဩဘာသေန္တေတိ အဓိပ္ပာယော။

သိင်္ဃာဋကေတိ တိကောဏရစ္ဆာယံ။ စတုက္ကေတိ သန္ဓိယံ။ ပရိဒေဝန္တီတိ အနုတ္ထုနနဝသေန ဝိပ္ပလပန္တိ။ သောကာဓိကကတော ဟိ ဝစီပလာပေါ ပရိဒေဝေါ။ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေယေဝ ဥပ္ပန္နာတိ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိဝါဒဿ ပုရာတနဘာဝံ ဒီပေန္တိ။

သေသပဒေသုပီတိ ‘‘ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိအာဒီသု သေသဝါရေသုပိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၄၁-၂၄၂) ယထာ ဟိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) ဧတ္ထ ကတော နိယမော ‘‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) ဧတ္ထာပိ ကတောယေဝ ဟောတိ သာဝဓာရဏဿေဝ အတ္ထဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယာဒယောပီ’’တိအာဒိ။ သာမညဖလာဓိဂမဝသေန နိပ္ပရိယာယတော သမဏဘာဝေါတိ တေသံ ဝသေနေတ္ထ စတ္တာရော သမဏာ ဒေသိတာတိ တမတ္ထံ သုတ္တန္တရေန သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပတ္တိက္ကမေန ဒေသနာက္ကမေန စ သကဒါဂါမိအာဒီနံ ဒုတိယာဒိတာ ဝုတ္တာတိ သောတာပန္နဿ ပဌမတာ အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ န စောဒိတာ။ ဖလဋ္ဌကသမဏာဝ အဓိပ္ပေတာ သမိတပါပသမဏဂ္ဂဟဏတော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ မဟာပရိနိဗ္ဗာနေ ဝိယ မဂ္ဂဋ္ဌာ တဒတ္ထာယ ပဋိပန္နာ စ န ဂဟိတာတိ? ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော။ တတ္ထ ဟိ မဂ္ဂါဓိဂမတ္ထာယ ဝိပဿနာပိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နတ္ထိ၊ ကုတော မဂ္ဂဖလာနီတိ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ဉာယဿ ဓမ္မဿ ပဒေသဝတ္တီ၊ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏောပိ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန နိဋ္ဌာနပ္ပတ္တမေဝ တံတံသမဏဘာဝံ ဂဏှန္တေန ဖလဋ္ဌကသမဏာဝ ဂဟိတာ ‘‘မဂ္ဂဋ္ဌတော ဖလဋ္ဌော သဝိသေသံ ဒက္ခိဏေယျော’’တိ။ သွာယမတ္ထော ဒွီသု သုတ္တေသု ဒေသနာဘေဒေနေဝ ဝိညာယတီတိ။

ရိတ္တာတိ ဝိဝိတ္တာ။ တုစ္ဆာတိ နိဿာရာ ပဋိပန္နကသာရာဘာဝတော။ ပဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ ပဝါဒါ၊ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ နာနာဒိဋ္ဌိဒီပကာ သမယာတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော သဿတဝါဒါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ တေတိ ယထာဝုတ္တသမဏာ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ပရပ္ပဝါဒါ’’တိ ဝုတ္တေ ဗာဟိရကသမယေ။

ယန္တိ ယသ္မိံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဉာယော ဝုစ္စတိ သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂေါ။ တေန ဟိ နိဗ္ဗာနံ ဉာယတိ ဂမ္မတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ။ သော ဧဝ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကဟေတုတာယ ဓမ္မောတိ အာဟ ‘‘ဉာယဿ ဓမ္မဿာ’’တိ။

တေသံ ပရပ္ပဝါဒသာသနာနံ အခေတ္တတာ ခေတ္တတာ စ အရိယမဂ္ဂဿ အဘာဝဘာဝါ သုပရိသုဒ္ဓဿ သီလဿ သုပရိသုဒ္ဓါယ သမထဝိပဿနာယ အဘာဝတော သာဝတော စ။ တဒုဘယဉ္စ ဒုရက္ခာတသွာက္ခာတဘာဝဟေတုကံ၊ သော စ အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဝေဒိတတာယာတိ ပရာဇိကာယ သတ္ထု ဝိပတ္တိဟေတုတာယ သာသနဿ အနိယျာနဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပရိယာယတော စ ပါဠိယာ စ သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနာဟ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ပါဠိံ ဒဿေတွာ ဥပမာပဒေသေန တတ္ထ သုတ္တံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကစ္စာနံ ဝိသေသတော သီဟာနံ ပုရိမံ ပါဒဒွယံ ဟတ္ထကိစ္စမ္ပိ ကရောတိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘သုရတ္တဟတ္ထပါဒေါ’’တိ။ သီဟဿ ကေသာ နာမ ကေသရာယတနာ ခန္ဓလောမာ။ ဂေါစရိယဟတ္ထိကုလံ နာမ ပကတိဟတ္ထိကုလံ၊ ယံ ‘‘ကာလာဝက’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဃောဋကော နာမ အဿခဠုင်္ကော။ သိနေရုပရိဘဏ္ဍေ သိမ္ဗလိရုက္ခေဟိ သဉ္ဆာဒိတော ပညာသယောဇနော ဒဟော သိမ္ဗလိဒဟော၊ တံ ပရိဝါရေတွာ မဟန္တံ သိမ္ဗလိဝနံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သိမ္ဗလိဒဟဝနေ’’တိ။ အညတိတ္ထာဝါသဘူမိယံ ဣမေသု သမဏေသု ဧကစ္စော န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဤဒိသော ပနေတ္ထ ဝိကပ္ပော နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကသမဏောပီ’’တိ အာဟ။ အရိယမဂ္ဂပရိက္ခတေတိ အရိယမဂ္ဂုပ္ပတ္တိယာ အဘိသင်္ခတေ၊ ယဒါ သာသနိကာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂေါ ဒိဗ္ဗတိ၊ တဒါတိ အတ္ထော။

သမ္မာတိ သုဋ္ဌု။ သုဋ္ဌု နဒနံ နာမ ဟေတုယုတ္တံ သုဋ္ဌု ကတွာ ကထနန္တိ အာဟ ‘‘ဟေတုနာ’’တိ။ သော စ ဟေတု အဝိပရီတော ဧဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘နယေနာ’’တိ၊ ဉာယေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတော စ သော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထံ ကရောတိ သာဓေတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကာရဏေနာ’’တိ။ ယဒိ တိရစ္ဆာနသီဟဿ နာဒေါ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနဧကစ္စမနုဿာမနုဿနာဒတော သေဋ္ဌတ္တာ သေဋ္ဌနာဒေါ၊ ကိမင်္ဂံ ပန တထာဂတသီဟနာဒေါတိ အာဟ ‘‘သီဟနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒ’’န္တိ။ ယဒိ တိရစ္ဆာနသီဟနာဒဿ သေဋ္ဌနာဒတာ နိဗ္ဘယတာယ အပ္ပဋိသတ္တုတာယ ဣစ္ဆိတာ၊ တထာဂတသီဟနာဒဿေဝ အယမတ္ထော သာတိသယောတိ အာဟ ‘‘အဘီတနာဒံ အပ္ပဋိနာဒ’’န္တိ။ ဣဒါနိဿ သေဋ္ဌနာဒဘာဝံ ကာရဏေန ပဋိပါဒေန္တော ‘‘ဣမေသဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ‘‘သမ္မာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ တတ္ထ အတ္ထိတာယာတိ ဣမိနာ သီဟနာဒဿ ဥတ္တမတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ဘူတဋ္ဌော ဟိ ဥတ္တမဋ္ဌော။ တာယ ဧဝ ဘူတဋ္ဌတာယ အဘီတနာဒတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ သမဏာ…ပေ… နာမ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ အဘူတဉှိ ဝဒတော ကုတောစိ ဘယံ ဝါ အာသင်္ကာ ဝါ သိယာတိ ‘‘ဣဓေဝါ’’တိ နိယမဿ အဝိပရီတတံ ဒဿေန္တော ‘‘အမှာကမ္ပိ…ပေ… အပ္ပဋိနာဒေါ နာမ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ယဉှိ အညတ္ထာပိ အတ္ထိ၊ တံ ဣဓေဝါတိ အဝဓာရေတုံ န ယုတ္တန္တိ။

၁၄၀။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ တေန ဝိဇ္ဇတိ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ယန္တိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ တိတ္ထံ နာမ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတဿ အဘာဝတော။ ပါရဂမနသင်္ခါတံ တရဏံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၂) တတ္ထ တတ္ထေဝ အပရာပရံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနဝသေန ပိလဝနန္တိ အာဟ ‘‘တရန္တိ ဥပ္ပလဝန္တီ’’တိ။ ဥပ္ပာဒေတာတိ ပူရဏာဒိကော။ တိတ္ထေ ဇာတာတိ တိတ္ထိယာ၊ ယထာဝုတ္တံ ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတံ တိတ္ထံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ တိတ္ထိကာ၊ တိတ္ထိကာ ဧဝ တိတ္ထိယာ။ အဿသန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ဝါ အဿာသော၊ အဝဿယော။

ပကတတ္ထနိဒ္ဒေသော ယံ-တံ-သဒ္ဒေါတိ တဿ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တဿ ယေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဘဂဝါ ပကတော သတ္ထုဘာဝေန အဓိဂတော သုပါကဋော စ၊ တံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သဒ္ဓိံ အာဂမနပဋိပဒါယ အတ္ထဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘ယော သော…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။ သတိပိ ဉာဏဒဿနသဒ္ဒါနံ ဣဓ ပညာဝေဝစနဘာဝေ တေန တေန ဝိသေသေန နေသံ သဝိသယေ ဝိသေသပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၁) အသာဓာရဏဝိသေသဝသေန ဝိဇ္ဇာတ္တယဝသေန ဝိဇ္ဇာဘိညာနာဝရဏဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏမံသစက္ခုဝသေန ပဋိဝေဓဒေသနာဉာဏဝသေန စ တေ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာသယာနုသယံ ဇာနတာ အာသယာနုသယဉာဏေန၊ သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ ပဿတာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏေဟိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသအာသဝက္ခယဉာဏေဟိ။ အနညသာဓာရဏပုညာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော အနုတ္တရဉာဏာဓိဂမလဒ္ဓပုရာဝတ္တကော စ ဘဂဝတော ရူပကာယော အတိက္ကမ္မေဝ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာနံ…ပေ… ပဿတာ’’တိ။ ပဋိဝေဓပညာယာတိ မဂ္ဂပညာယ။ တာယ ဟိ သဗ္ဗသော ဉေယျဓမ္မေသု သမ္မောဟဿ ဝိဓမိတတ္တာ ပစ္ဆာ ပဝတ္တဇာနနံ တဿ ဇာနနံ ဝိယ ဝုစ္စတိ။

အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ၊ ပဉ္စဝိဓမာရာနံ ဝါ သာသနပစ္စတ္ထိကာနံ ဝါ အညတိတ္ထိယာနံ၊ တေသံ ဟနနံ ပါဋိဟာရိယေဟိ အဘိဘဝနံ အပ္ပဋိဘာနတာကရဏံ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဝါ။ ကေသိဝိနယသုတ္တဉ္စေတ္ထ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၁) နိဒဿနံ။ တထာ စ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီနိ ဝါ ဇာနတာ၊ ယထာကမ္မုပဂေ သတ္တေ ပဿတာ၊ သဝါသနာနမာသဝါနံ ခီဏတ္တာ အရဟတာ၊ အဘိညေယျာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အဘိညေယျာဒိတော အဝိပရီတာဝဗောဓေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ အထ ဝါ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဇာနတာ၊ ကာယကမ္မာဒီနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တနေန နိသမ္မကာရိတာယ ပဿတာ၊ ရဝါဒီနမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၁) အဘာဝသာဓိကာယ ပဟာနသမ္ပဒါယ အရဟတာ၊ ဆန္ဒာဒီနံ အဟာနိဟေတုဘူတာယ အက္ခယပဋိဘာနသာဓိကာယ သဗ္ဗညုတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ ဧဝံ ဒသဗလအဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မဝသေနပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေတိ စတုရော ဓမ္မေ။ အတ္တနီတိ အမှေသု။ န ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီသု ဥပတ္ထမ္ဘံ သမ္ပဿမာနာ၊ န ကာယဗလံ သမ္ပဿမာနာတိ ယောဇနာ။

ဥပ္ပန္နပသာဒေါတိ အဝေစ္စပ္ပသာဒံ ဝဒတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘စတ္တာရိ သောတာပန္နဿ အင်္ဂါနိ ကထိတာနီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၀)။ ကာမံ အသေက္ခာပိ အသေက္ခာယ သမသိက္ခတာယ သဟဓမ္မိကာ ဧဝ၊ စိဏ္ဏဗြဟ္မစရိယတာယ ပန သဟဓမ္မံ စရန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အသေက္ခဝါရော န ဂဟိတော။ သဗ္ဗေပေတေတိ ဧတေ ယထာဝုတ္တာ ဘိက္ခုအာဒယော သောတာပန္နာဒယော စ ပုထုဇ္ဇနာ အရိယာ စာတိ သဗ္ဗေပိ ဧတေ တံတံသိက္ခာဟိ သမာနဓမ္မတ္တာ သဟဓမ္မတ္တာ ‘‘သဟဓမ္မိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတအရိယဓမ္မဝသေနေဝ သဟဓမ္မိကေ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဂ္ဂဒဿနမှီတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန သစ္စပဋိဝေဓေန ‘‘နဝ မဂ္ဂင်္ဂါနိ၊ အဋ္ဌ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝါဒေါ နတ္ထိ။ ဧကဓမ္မစာရိတာယာတိ သမာနဓမ္မစာရိတာယ။ န ဟိ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ ‘‘မယာ ဓမ္မော သုဒိဋ္ဌော၊ တယာ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ ဝိဝါဒေါ အတ္ထိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သင်္ဃာတာ ဟိ တေ ဥတ္တမပုရိသာ။ ဣမိနာတိ ‘‘သဟဓမ္မိကာ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနေန။ တတ္ထ ပိယမနာပဂ္ဂဟဏေန သီလေသု ပရိပူရကာရိတာပဒေသေန ဧကဒေသေန ဂဟိတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတိ။ ယေ ဟိ သမ္ပန္နသီလာ သုဝိသုဒ္ဓဒဿနာ၊ တေ ဝိညူနံ ပိယာ မနာပါတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘အတ္ထိ ခေါ နော အာဝုသော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန ရတနတ္တယပသာဒဇောတနေန အက္ခာတာ တေသု တေသု သုတ္တပဒေသေသု။

၁၄၁။ သတ္ထရိ ပသာဒေါတိ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနာ ဝါ ပသာဒနီယာ ဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တေန ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ၊ တထာ ‘‘ဓမ္မေ ပသာဒေါ’’တိ ဣမိနာ ဓမ္မသုဓမ္မတံ၊ ဣတရေန သင်္ဃသုပ္ပဋိပန္နတံ။ ယေန စိတ္တေန အညတ္ထ အနုပလဗ္ဘမာနေန သာသနေယေဝ သမဏော ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နတ္ထီတိ အယမတ္ထော၊ သမ္မဒေဝ၊ ပတိဋ္ဌာပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အမှာကံ သတ္ထာ၊ တသ္မာ အတ္ထိ ခေါ နော၊ အာဝုသော၊ သတ္ထရိ ပသာဒေါ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ စဿ သွာခါတော ဓမ္မောတိ အတ္ထိ ဓမ္မေ ပသာဒေါ၊ တတော ဧဝ စ အတ္ထိ သီလေသု ပရိပူရကာရိတာတိ သဟဓမ္မိကာ…ပေ… ပဗ္ဗဇိတာ စာတိ ဧဝမေတ္ထ သတ္ထရိ ပသာဒေန ဓမ္မေ ပသာဒေါ၊ တေန သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တီတိ အယဉ္စ နယော လေသေနပိ ပရပ္ပဝါဒေသု နတ္ထီတိ ဣဓေဝ သမဏော…ပေ… သမဏေဟိ အညေဟီတိ။

ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ ပဟီနာနုရောဓာနံ ဂေဟဿိတပေမဿ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ ‘‘ဣဒါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဥပဇ္ဈာယေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကမှိ ပုတ္တပေမံ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ’’တိအာဒိဝစနံ (မဟာဝ။ ၆၅) ကထန္တိ? နယိဒံ ဂေဟဿိတပေမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တံသဒိသတ္တာ ပန ပေမမုခေန ဝုတ္တော မေတ္တာသ္နေဟော။ န ဟိ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ သံကိလေသေ နိယောဇေတိ။ ဧဝရူပံ ပေမံ သန္ဓာယာတိ ပသာဒါဝဟဂုဏာဝဟတော ပူရဏာဒီသု ဘတ္တိ ပသာဒေါ န ဟောတိ၊ ပသာဒပတိရူပကာ ပန လောဘပဝတ္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ထေရောတိ မဟာသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရော။ ယေန အဋ္ဌကထာ ပေါတ္ထကံ အာရောပိတာ။ ဧကောဝ သတ္ထာ အနညသာဓာရဏဂုဏတ္တာ၊ အညထာ အနစ္ဆရိယတ္တာ သတ္ထုလက္ခဏမေဝ န ပရိပူရေယျ။ ဝိသုံ ကတွာတိ အညေဟိ ဝိဝေစေတွာ အတ္တနော အာဝေဏိကံ ကတွာ။ ‘‘အမှာကံ သတ္ထာ’’တိ ဗျာဝဒန္တာနံ အညေသံ သတ္ထာ န ဟောတီတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတိ၊ တထာ စ ပဒေသဝတ္တိနိံ တဿ သတ္ထုတံ ပဋိဇာနန္တာ ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏသတ္ထုတံ ဣစ္ဆန္တာနမ္ပိ တတော ဝိရုဒ္ဓါ သတ္ထုဘာဝပရိယေသနေန ပရာဇိတာ ဟောန္တိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မေတိ အဓိကဗြဟ္မဂုဏသုတ္တဂေယျာဒိပ္ပဘေဒသမယေ။ တတ္ထ အဇသီလ…ပေ… ကုက္ကုရသီလာဒီသူတိ ဣဒံ ယေဘုယျေန အညတိတ္ထိယာနံ တာဒိသံ ဝတသမာဒါနသဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယမနိယမစာတုယာမသံဝရာဒီနံ သင်္ဂဟောတိ။ အဓိပ္ပယာသောတိ အဓိကံ ပယသတိ ပယုဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အဓိပ္ပယာသော၊ သဝိသေသံ အဓိကတ္တဗ္ဗကိရိယာ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၁၁၇)။ တေနာဟ ‘‘အဓိကပ္ပယောဂေါ’’တိ။

တဿ ပသာဒဿ ပရိယောသာနဘူတာတိ တဿ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒဿ နိဋ္ဌာနဘူတာ။ နိဋ္ဌာတိ မောက္ခော။ သမယဝါဒီနဉှိ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ တဒုပဒေသကေ စ ပသာဒေါ ယာဝဒေဝ မောက္ခာဓိဂမနဋ္ဌော။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ တထာ တထာ အတ္တနော လဒ္ဓိဝသေန နိဋ္ဌံ ပရိကပ္ပေန္တိ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘နိဋ္ဌံ အပညပေန္တော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏာနန္တိ ဗြာဟ္မဏဝါဒီနံ။ တေသံ ဧကစ္စေ ဗြဟ္မုနာ သလောကတာ နိဋ္ဌာတိ ဝဒန္တိ၊ ဧကစ္စေ တဿ သမီပတာ၊ ဧကစ္စေ တေန သံယောဂေါ နိဋ္ဌာတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ယေ သလောကတာဝါဒိနော သမီပတာဝါဒိနော စ၊ တေ ဒွေဓာဝါဒိနော၊ ဣတရေ အဒွေဓာဝါဒိနော။ သဗ္ဗေပိ တေ အတ္ထတော ဗြဟ္မလောကုပပတ္တိယံယေဝ နိဋ္ဌာသညိနော။ တတ္ထ ဟိ နေသံ နိစ္စာဘိနိဝေသော ယထာ တံ ဗကဿ ဗြဟ္မုနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗြဟ္မလောကော နိဋ္ဌာ’’တိ။ ဗြဟ္မလောကောတိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိ။ မဟာတာပသာနန္တိ ဝေခနသာဒိတာပသာနံ။ မဟာဗြဟ္မာ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ အာဘဿရေသု ဧကော သဗ္ဗသေဋ္ဌော နတ္ထီတိ ‘‘အာဘဿရာ’’တိ ပုထုဝစနံ။ ပရိဗ္ဗာဇကာနန္တိ သဉ္စယာဒိပရိဗ္ဗာဇကာနံ။ အန္တော စ မနော စ ဧတဿ နတ္ထီတိ အနန္တမာနသော။ အာဇီဝကာနဉှိ သဗ္ဗဒါဘာဝတော အနန္တော၊ သုခဒုက္ခာဒိသမတိက္ကမနတော အမာနသော။ ဣမိနာ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တတံ ဒဿေတိ။

ပပဉ္စေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တဏှာဒိဋ္ဌိယောဝ အဓိပ္ပေတာ မမင်္ကာရအဟင်္ကာရဝိဂမဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယထာ ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧကောဝ ကိလေသော လောဘော အာဂတော၊ ဧဝံ ဒွီသု ဌာနေသု တယော ကိလေသာ အာဂတာ ‘‘ဒေါသော မောဟော ဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ‘‘သဒေါသဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ပဋိဃံ အကုသလမူလံ ဂဟိတံ၊ ‘‘ပဋိဝိရုဒ္ဓဿာ’’တိ ဝိရောဓော၊ ‘‘သမောဟဿာ’’တိ မောဟော အကုသလမူလံ၊ ‘‘အဝိဒ္ဒသုနော’’တိ မလျံ၊ အသမ္ပဇညံ ဝါ၊ ‘‘သဥပါဒါနဿာ’’တိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဂဟဏံ၊ ‘‘ပပဉ္စာရာမဿာ’’တိ ပပဉ္စုပ္ပတ္တိဝသေန။

အာကာရတောတိ ပဝတ္တိအာကာရတော။ ပဒန္တရေန ရာဂဝိသေသဿ ဝုစ္စမာနတ္တာအာဒိတော ဝုတ္တံ သရာဂဝစနံ ဩဠာရိကံ ရာဂဝိသယန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဝသေနာ’’တိ။ ဂဟဏဝသေနာတိ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန။ ‘‘အနုရုဒ္ဓပဋိဝိရုဒ္ဓဿာ’’တိ ဧကပဒဝသေန ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ ဧကဇ္ဈံ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော။ တတ္ထ ပန ‘‘အနုရုဒ္ဓဿာ’’တိ သုဘဝသေနာတိ ဧဝမတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ ပဋိဝိရုဇ္ဈနံ သုဘဝသေန ဟောတိ။ ပပဉ္စုပ္ပတ္တိဒဿနဝသေနာတိ ကိလေသကမ္မဝိပါကာနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိပစ္စယတာယ သံသာရဿ ပပဉ္စနံ ပပဉ္စော၊ တဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝဒဿနဝသေန။ တဏှာ ဟိ ဘဝုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသပစ္စယော။ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနဒဿနဝသေနာတိ တဏှာပစ္စယဿ ဥပါဒါနဿ ဒဿနဝသေန၊ ယဒဝတ္ထာ တဏှာ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယော၊ တဒဝတ္ထာဒဿနဝသေန။ ဖလေန ဟိ ဟေတုဝိသေသကိတ္တနမေတန္တိ။ ဧဝံ ဝိဒ္ဓံသေထာတိ ကာမရာဂဘဝတဏှာဒိဝသေန လောဘံ ကသ္မာ ဧဝံ ဝိပ္ပကိရေထ။ တဏှာကရဏဝသေနာတိ တဏှာယနကရဏဝသေန သုဘာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန။ သုဘန္တိ ဟိ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော ရာဂေါ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝုတ္တော။

၁၄၂။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒိဋ္ဌိဝါဒေါ။ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဟိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ၊ အသဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ပညပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၂)။ တဏှာရဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝတော တဏှာဝသေနေဝ စ အတ္တနော သဿတဘာဝါဘိနိဝေသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ။ အလ္လီနာတိ နိဿိတာ။ ဥပဂတာတိ အဝိဿဇ္ဇနဝသေန ဧကိဘာဝမိဝ ဂတာ။ အဇ္ဈောသိတာတိ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပိတာ ဝိယ တဒန္တောဂဓာ။ တေနာဟ ‘‘အနုပဝိဋ္ဌာ’’တိ။ ယထာ ဂဟဋ္ဌာနံ ကာမဇ္ဈောသာနံ ဝိဝါဒမူလံ၊ ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒိဋ္ဌဇ္ဈောသာနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယာ တေ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိရောဓေန ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝိရောဓော။

ခဏိကသမုဒယော ဥပ္ပာဒက္ခဏောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌီနံ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိနိဗ္ဗတ္တိဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ယထာ ဒိဋ္ဌီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နတာ ဝိဘာဝိတာ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထုနောပီတိ ဥဘယေသမ္ပိ အနိစ္စတာ ဒုက္ခတာ အနတ္တတာ စ ဝိဘာဝိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာနိ ပဋိသမ္ဘိဒါနယေန (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၂) ‘‘ပစ္စယသမုဒယော အဋ္ဌ ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ခန္ဓာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏဋ္ဌေန ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိဝစနတော (သံ။ နိ။ ၃။၈၁၊ ၄။၃၄၅)။ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဥပနိဿယာဒိဝသေန ပစ္စယဘာဝတော။ ယထာဟ – ‘‘အဿုတဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၊ ၄၆၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၊ ၇)။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာ စာဟ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၁၈-၁၃၀)၊ ဖုဿ ဖုဿ ပဋိသံဝေဒိယန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၄) စ။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါတိ (သု။ နိ။ ၈၈၀)၊ ပထဝိံ ပထဝိတော သညတွာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂) စ အာဒိ။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂၊ မဟာနိ။ ၁၂၁) ‘‘တက္ကီ ဟောတိ ဝီမံသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၄) စ အာဒိ။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ ဘဂဝါ ‘‘တဿေဝ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အတ္ထိ မေ အတ္တာတိ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။ သမုဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ၊ တဿ ဘာဝေါ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌော၊ တေန။ ခဏိကတ္ထင်္ဂမော ခဏိကနိရောဓော။ ပစ္စယတ္ထင်္ဂမော အဝိဇ္ဇာဒီနံ အစ္စန္တနိရောဓော။ သော ပန ယေန ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ။ စတ္တာရော ဟိ အရိယမဂ္ဂါ ယထာရဟံ တဿ တဿ သင်္ခါရဂတဿ အစ္စန္တနိရောဓဟေတု၊ ခဏိကနိရောဓော ပန အဟေတုကော။

အာနိသံသန္တိ ဥဒယံ။ သော ပန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ သမ္ပရာယိကော ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသတာယအာဒီနဝပက္ခိကော ဧဝါတိ ဣတရံ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဒီနဝမ္ပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏမူလကံ ဥပဒ္ဒဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သောတိအာဒီနဝေါ။ အာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နဂ္ဂိယာနသနသင်္ကဋိဝတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏန္တိ ဝုစ္စမာနေ ဒဿနမဂ္ဂေါ ဧဝ ဒိဋ္ဌီနံ နိဿရဏံ သိယာ၊ တဿ ပန အတ္ထင်္ဂမပရိယာယေန ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋံ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌီဟိပိ နိဿဋန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌီနံ နိဿရဏံ နာမ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ ဣမိနာတိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ အနုယောဂဝတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။

၁၄၃။ ဒိဋ္ဌိစ္ဆေဒနံ ဒဿေန္တောတိ သဗ္ဗုပါဒါနပရိညာဒဿနေန သဗ္ဗသော ဒိဋ္ဌီနံ သမုစ္ဆေဒဝိဓိံ ဒဿေန္တော။ ဝုတ္တာယေဝါတိ –

‘‘ဥပါဒါနာနိ စတ္တာရိ၊ တာနိ အတ္ထဝိဘာဂတော၊

ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရာ၊ ကမတော စ ဝိဘာဝယေ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၅) –

ဂါထံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အတ္ထဝိဘာဂါဒိဝသေန ဝုတ္တာယေဝ။ ကာမံ ဣတော ဗာဟိရကာနံ ‘‘ဣမာနိ ဥပါဒါနာနိ ဧတ္တကာနိ စတ္တာရိ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ ဤဒိသံ ဉာဏံ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ပန ကေစိ ‘‘ကာမာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကေစိ ‘‘နတ္ထိ ပရော လောကောတိ စ၊ မိစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ အပရေ ‘‘သီလဗ္ဗတေန သုဒ္ဓီတိ စ၊ မိစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ အတ္တဒိဋ္ဌိယာ ပန မိစ္ဆာဘာဝံ သဗ္ဗသော န ဇာနန္တိ ဧဝ။ ယတ္တကံ ပန ဇာနန္တိ၊ တဿပိ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ န ဇာနန္တိ၊ တထာပိ သဗ္ဗဿ ပရိညေယျဿ ပရိညေယျံ ပညပေမဣစ္စေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧဝံဘူတာနံ ပန နေသံ တတ္ထ ယာဒိသီ ပဋိပတ္တိ၊ တံ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ တေန တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာယ အဝိစ္ဆေဒတံ ဒဿေတိ။ ဧကေတိ ဧကစ္စေ။ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂမနေန သမဏာ၊ ဇာတိမတ္တေန စ ဗြာဟ္မဏာ။ သဗ္ဗေသန္တိ အနဝသေသာနံ ဥပါဒါနာနံ သမတိက္ကမံ ပဟာနံ။ သမ္မာ န ပညပေန္တီတိ ယေသံ ပညပေန္တိ၊ တေသမ္ပိ သမ္မာ ပရိညံ န ပညပေန္တိ။ ဣဒါနိ တံ အတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကေစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟောတိက-ကုဋီစက-ဗဟူဒက-ဟံသ-ပရမဟံသ-ကာဇက-တိဒဏ္ဍ-မောနဝတ-သေဝ-ပါရုပက-ပဉ္စမရတ္တိက- သောမကာရက-မုဂဗ္ဗတ-စရဗာက-တာပသ-နိဂန္ထာ-ဇီဝက-ဣသိ-ပါရာယနိက-ပဉ္စာတပိက-ကာပိလ- ကာဏာဒ-သံသာရမောစက-အဂ္ဂိဘတ္တိက-မဂဝတိက-ဂေါဝတိက-ကုက္ကုရဝတိက-ကာမဏ္ဍလုက- ဝဂ္ဂုလိဝတိက-ဧကသာဋက-ဩဒကသုဒ္ဓိက-သရီရသန္တာပက-သီလသုဒ္ဓိက-ဈာနသုဒ္ဓိက-စတုဗ္ဗိဓ- သဿတဝါဒါဒယော ဆန္နဝုတိ တဏှာပါသေန ဍံသနတော၊ အရိယဓမ္မဿ ဝါ ဝိဗာဓနတော ပါသဏ္ဍာ။ ဝတ္ထုပဋိသေဝနံ ကာမန္တိ ဗျာပါရဿ ဝတ္ထုနော ပဋိသေဝနသင်္ခါတံ ကာမံ။ ထေယျေန သေဝန္တီတိ ပဋိဟတ္ထအာဒိသမညာယ လောကဿ ဝစနဝသေန သေဝန္တိ။ တီဏိ ကာရဏာနီတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနိ ဒိဋ္ဌိဝိသေသဘူတာနိ ဝဋ္ဋကာရဏာနိ။

အတ္ထသလ္လာပိကာတိ အတ္ထဿ သလ္လာပိကာ၊ ဒွိန္နံ အဓိပ္ပေတတ္ထသလ္လာပဝိဘာဝိနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒွိန္နဉှိ ဝစနံ သလ္လာပေါ။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီ ကိရာ’’တိအာဒိ။

ယော တိတ္ထိယာနံ အတ္တနော သတ္ထရိ ဓမ္မေ သဟဓမ္မိကေသု စ ပသာဒေါ ဝုတ္တော၊ တဿ အနာယတနဂတတ္တာ အပ္ပသာဒကဘာဝဒဿနံ ပသာဒပစ္ဆေဒေါ။ တထာပဝတ္တော ဝါဒေါ ပသာဒပစ္ဆေဒဝါဒေါ ဝုတ္တော။ ဧဝရူပေတိ ဤဒိသေ ဝုတ္တနယေန ကိလေသာနံ အနုပသမသံဝတ္တနိကေ။ ဓမ္မေတိ ဓမ္မပတိရူပကေ။ ဝိနယေတိ ဝိနယပတိရူပကေ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ကောဟညေ ဌတွာ လောကံ ဝဉ္စေန္တာ ဓမ္မံ ကထေမာတိ ‘‘သတ္တိမေ ကာယာ အကဋာ အကဋဝိဓာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၄) ယံ ကိဉ္စိ ကထေတွာ တထာ ‘‘ဝိနယံ ပညပေမာ’’တိ ဂေါသီလဝဂ္ဂုလိဝတာဒီနိ ပညပေတွာ တာဒိသံ သာဝကေ သိက္ခာပေတွာ ‘‘ဓမ္မဝိနယော’’တိ ကထေန္တိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မဝိနယေ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယေနပိ အနိယျာနိကံ သာသနံ ဒဿေတီ’’တိ။ ပရိတ္တမ္ပိ နာမ ပုညံ ကာတုကာမံ မစ္ဆေရမလာဘိဘူတတာယ နိဝါရေန္တဿ အန္တရာယံ တဿ ကရောတော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗတာ သမ္ပရာယေ စ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ၊ ကိမင်္ဂံ ပန သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာဝဟေ ဇိနစက္ကေ ပဟာရဒါယိနော တိတ္ထကရဿ တဒေါဝါဒကရဿ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အနိယျာနိကသာသနမှိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ သော ပသာဒေါ သမ္ပရာယေ န သမ္မဂ္ဂတော အတ္တနော ပဝတ္တိဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကဉ္စိ ကာလံ ဂန္တွာပိ ပစ္ဆာ ဝိနဿတိ ယေဝါ’’တိ အာဟ၊ အဝေစ္စပ္ပသာဒေါ ဝိယ အစ္စန္တိကော န ဟောတီတိ အတ္ထော။

သမ္ပဇ္ဇမာနာ ယထာဝိဓိပဋိပတ္တိယာ တိရစ္ဆာနယောနိံ အာဝဟတိ။ ကမ္မသရိက္ခကေန ဟိ ဝိပါကေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ကာရဏဘေဒန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ ယထာဝုတ္တံ တိတ္ထကရာနံ သာဝကာနံ အပါယဒုက္ခာဝဟံ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိသင်္ခါတံ ကာရဏဝိသေသံ။ သော ပနေသ ပသာဒေါ န နိယျာတိ မိစ္ဆတ္တပက္ခိကတ္တာ သုရာပီတသိင်္ဂါလေ ပသာဒေါ ဝိယ။ သုရံ ပရိဿာဝေတွာ ဆဍ္ဍိတကသဋံ သုရာဇလ္လိကံ။ ဗြာဟ္မဏာ နာမ ဓနလုဒ္ဓါတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဣမံ ဝဉ္စေဿာမီ’’တိ။ ကံသသတာတိ ကဟာပဏသတာ။

၁၄၄။ တဿာတိ ပသာဒဿ။ သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမုပါဒါနန္တေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန ကာမုပါဒါနဿ ပဟာနပရိည’’န္တိ။ ဧဝရူပေတိ ဤဒိသေ သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ ဥပသမသံဝတ္တနိကေ။ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနာနံ အပါယေသု အပတနဝသေန ဓာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မေ။ သဗ္ဗသော ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယေ။ တတ္ထ ဘဝဒုက္ခနိဿရဏာယ သံဝတ္တနေ။

နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ပစ္စေကဗောဓိပါရမီနံ ပူရဏေန တတ္ထ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပရိစယေန စ ဘဂဝတိ ပသန္နစိတ္တတာယ စ။ ‘‘ဥလူကာ’’တျာဒိဂါထာ ရုက္ခဒေဝတာယ ဘာသိတာ။ ကာလုဋ္ဌိတန္တိ သာယနှကာလေ ဒိဝါဝိဟာရတော ဥဋ္ဌိတံ။ ဒုဂ္ဂတေသော န ဂစ္ဆတီတိ ဒုဂ္ဂတိံ ဧသော န ဂမိဿတိ။ မောရဇိကော မုရဇဝါဒကော။ မဟာဘေရိဝါဒကဝတ္ထုအာဒီနိပိ သိတပါတုကရဏံ အာဒိံ ကတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။

ပရမတ္ထေတိ လောကုတ္တရဓမ္မေ။ ကိံ ပန ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဓမ္မေပိ ပရမတ္ထေ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သုဏန္တာနံ။ သာမဏေရဝတ္ထူတိ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသေယေဝ သပ္ပေန ဒဋ္ဌော ဟုတွာ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကံ ဥပပန္နသာမဏေရဝတ္ထု။

ခီရောဒနန္တိ ခီရေန သဒ္ဓိံ သမ္မိဿံ ဩဒနံ။ တိမ္ဗရုသကန္တိ တိန္ဒုကဖလံ။ တိပုသသဒိသာ ဧကာ ဝလ္လိဇာတိ တိမ္ဗရုသံ၊ တဿ ဖလံ တိမ္ဗရုသကန္တိ စ ဝဒန္တိ။ ကက္ကာရိကန္တိ ခုဒ္ဒကဧလာဠုကံ။ မဟာတိပုသန္တိ စ ဝဒန္တိ။ ဝလ္လိပက္ကန္တိ ခုဒ္ဒကတိပုသဝလ္လိယာ ဖလံ။ ဟတ္ထပတာပကန္တိ မန္ဒာမုခိ။ အမ္ဗကဉ္ဇိကန္တိ အမ္ဗိလကဉ္ဇိကံ။ ခဠယာဂုန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဒေါဏိနိမ္မဇ္ဇနိန္တိ သတေလံ တိလပိညာကံ။ ဝိဓုပနန္တိ စတုရဿဗီဇနိံ။ တာလဝဏ္ဋန္တိ တာလပတ္တေဟိ ကတမဏ္ဍလဗီဇနိံ။ မောရဟတ္ထန္တိ မောရပိဉ္ဆေဟိ ကတံ မကသဗီဇနိံ။

ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝါတိ ယသ္မာ ဣဓာပိ ယထာဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ကာရဏဘေဒံ ဧကတော ကတွာ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတူ’’န္တိအာဒိမာဟ၊ တသ္မာ တတ္ထ အနိယျာနိကသာသနေ ဝုတ္တနယဿ အနုဿရဏဝသေန ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၄၅။ ပရိညန္တိ ပဟာနပရိညံ။ တေသံ ပစ္စယံ ဒဿေတုန္တိ ဥပါဒါနာနံ ပရိညာ နာမ ပဟာနပရိညာ။ တေသံ အစ္စန္တနိရောဓော အဓိပ္ပေတော၊ သော စ ပစ္စယနိရောဓေန ဟောတီတိ တေသံ ပစ္စယံ မူလကာရဏတော ပဘုတိ ဒဿေတုံ။ အယန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ဧတ္ထ ‘‘ဣမေ စာ’’တိအာဒိပါဌေ ‘‘ကိံ နိဒါနာ’’တိအာဒိသမာသပဒါနံ အတ္ထော။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘တဏှာသမုဒယာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗေသု ပဒေသု။ ဣမိနာ ဧဝ စ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏေန ‘‘ဖဿနိဒါနာ’’တိအာဒီနမ္ပိ ပဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမေ အညတိတ္ထိယာ ဥပါဒါနာနမ္ပိ သမုဒယံ န ဇာနန္တိ၊ ကုတော နိရောဓံ၊ တထာဂတော ပန တေသံ တပ္ပစ္စယပစ္စယာနမ္ပိ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ ယာထာဝတော ဇာနာတိ၊ တသ္မာ – ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉) ယထာရဒ္ဓသီဟနာဒံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရော ဥပါဒါနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၅) နယေန ဒေသနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဩတာရေန္တော ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ‘‘ယတော စ ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေန္တော အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိ၊ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဝေသာလီနဂရဝဏ္ဏနာ

၁၄၆။ အပရာပရန္တိ ပုနပ္ပုနံ။ ဝိသာလီဘူတတာယာတိ ဂါဝုတန္တရံ ဂါဝုတန္တရံ ပုထုဘူတတာယ။ တတြာတိ တဿံ ဝိသာလီဘူတတာယံ။ ဆဍ္ဍိတမတ္တေတိ ဝိဿဋ္ဌမတ္တေ။ ဦမိဘယာဒီဟီတိ ဦမိကုမ္ဘီလအာဝဋ္ဋသံသုကာဘယေဟိ။ ဥဒကပ္ပဝါဟေနာဂတဿပိ စ ဥသ္မာ န ဝိဂစ္ဆတိ၊ ဥသ္မာ စ နာမ ဤဒိသဿ သဝိညာဏကတာယ ဘဝေယျာတိ ‘‘သိယာ ဂဗ္ဘော’’တိ စိန္တေသိ။ တထာ ဟီတိအာဒိ တတ္ထ ကာရဏစိန္တာ။ ပုညဝန္တတာယ ဒုဂ္ဂန္ဓံ နာဟောသိ၊ သဥသုမတာယ ပူတိကဘာဝေါ။ ဒါရကာနံ ပုညူပနိဿယတော အင်္ဂုဋ္ဌကတော စဿ ခီရံ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ခီရဘတ္တဉ္စ လဘိ။ စရိမကဘဝေ ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ ဗောဓိသတ္တမာတု ဝိယ ဥဒရစ္ဆဝိယာ အစ္ဆဝိပ္ပသန္နတာယ နိစ္ဆဝိ ဝိယာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘နိစ္ဆဝီ အဟေသု’’န္တိ။ တေသန္တိ ဒွိန္နံ ဒါရကာနံ။ မာတာပိတရောတိ ပေါသကမာတာပိတရော။ အဘိသိဉ္စိတွာ ရာဇာနံ အကံသု ရဇ္ဇသမ္ပတ္တိယာ ဒါယကဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ၊ အသမ္ဘိန္နေ ဧဝ ရာဇကုလေ ဥပ္ပန္နတ္တာ စ။ ကုမာရဿ ပုညာနုဘာဝသဉ္စောဒိတာ ဒေဝတာဓိဂ္ဂဟိတာတိ ကေစိ။

ပုရဿ အပရေတိ ပုရဿ အပရဒိသာယ ဂါဝုတမတ္တေ ဌာနေ ဇီဝကမ္ဗဝနံ ဝိယ သပါကာရမန္ဒိရကေ။ အစိရပက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ န ဒေသန္တရပက္ကမနံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ သာသနတော အပက္ကမနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိဗ္ဘမိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမသ္မာ ဓမ္မဝိနယာ’’တိ။ ပရိသတီတိ ပရိသာယံ၊ ဇနသမူဟေတိ အတ္ထော။ ဇနသမူဟဂတော ပန ‘‘ပရိသမဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တော။ ဘာဝနာမနသိကာရေန ဝိနာ ပကတိယာဝ မနုဿေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗော ဓမ္မောတိ မနုဿဓမ္မော၊ မနုဿတ္တဘာဝါဝဟော ဝါ ဓမ္မော မနုဿဓမ္မော၊ အနုဠာရံ ပရိတ္တကုသလံ။ ယံ အသတိပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝတ္တတိ၊ ယဉ္စ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဗုဒ္ဓေ မမတ္တကာရိနော ဗုဒ္ဓမာမကာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဒိဝဏ္ဏနာ

အလံ အရိယာယ အရိယဘာဝါယာတိ အလမရိယော၊ ရူပါယတနံ ဇာနာတိ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ ပဿတိ စာတိ ဉာဏဒဿနံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု။ သမ္မသနုပဂေ စ ပန ဓမ္မေ လက္ခဏတ္တယဉ္စ တထာ ဇာနာတိ ပဿတိ စာတိ ဉာဏဒဿနံ၊ ဝိပဿနာ။ နိဗ္ဗာနံ၊ စတ္တာရိ ဝါ သစ္စာနိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓတော ဇာနာတိ ပဿတိ စာတိ ဉာဏဒဿနံ၊ မဂ္ဂေါ။ ဖလံ ပန နိဗ္ဗာနဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပစ္စဝေက္ခဏာ မဂ္ဂါဓိဂတဿ အတ္ထဿ ပစ္စက္ခတော ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏဒဿနံ၊ သဗ္ဗညုတာ အနာဝရဏတာယ သမန္တစက္ခုတာယ စ ဉာဏဒဿနံ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မိဉှိ ပဋိသိဒ္ဓေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အသမ္ဘဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တဉှိ သော ဘဂဝတော ပဋိသေဓေတီ’’တိ။

သုခုမံ ဓမ္မန္တရံ နာမ ဈာနဝိပဿနာဒိကံ အာစရိယာနုဂ္ဂဟေန ဂဟိတံ နာမ နတ္ထိ။ တက္ကပရိယာဟတန္တိ ‘‘ဣတိ ဘဝိဿတိ၊ ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ တံတံဒဿေတဗ္ဗမတ္ထတက္ကနေန ဝိတက္ကနမတ္တေန ပရိတော အာဟတံ ပရိဝတ္တိတံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘တက္ကေတွာ’’တိအာဒိ။ လောကိယပညံ အနုဇာနာတိ ဥပနိသိန္နပရိသာယ အနုကူလဓမ္မကထနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘သမဏော ဂေါတမော’’တိအာဒိ။ ပဋိဘာတီတိ ပဋိဘာနံ၊ ‘‘ဣတိ ဝက္ခာမီ’’တိ ဧဝံပဝတ္တံ ကထနစိတ္တံ၊ တတော ပဋိဘာနတော ဇာနနံ ပဋိဘာနံ၊ အာဂမာဘာဝတော သယမေဝ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ သယံပဋိဘာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာဿ ဓမ္မေသု ပစ္စက္ခဘာဝံ ပဋိဗာဟတီ’’တိ။ သုဖုသိတန္တိ နိဗ္ဗိဝရံ။ အဖုသိတတ္တေ ဟိ သုခေန ဝစီဃောသော န နိစ္ဆရတိ။ ဒန္တာဝရဏန္တိ ဩဋ္ဌဒွယံ။ ဇိဝှာပိ ထဒ္ဓတာယ သုခေန ဝစီဃောသော န နိစ္ဆရတီတိ အာဟ ‘‘မုဒုကာ ဇိဝှာ’’တိ။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ မဓုရော သရော။ ဧလံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော၊ ဧလံ ဂဠတီတိ ဧလဂဠာ၊ န ဧလဂဠာ အနေလဂဠာ၊ နိဒ္ဒေါသာ၊ န ရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗမေတံ ရဉ္ဇနဿေဝ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ဝဒတိ။

ပဉ္စ ဓမ္မာတိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယဘူတာနံ ခန္ဓာဒီနံ ဥဂ္ဂဟဏ-သဝန-ဓာရဏ-ပရိစယ-ယောနိသောမနသိကာရေ သန္ဓာယာဟ။ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ ဧတ္ထ သမ္မာ-သဒ္ဒေါ ဥဘယတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘သမ္မာ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာ’’တိ။ ယော ဟိ သမ္မာ ဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တဿေဝ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယော ဟောတိ။ ယော ပန ဝုတ္တနယေန တက္ကရော၊ တဿ နိယျာနံ အတ္ထတော ဓမ္မဿေဝ နိယျာနန္တိ အာဟ ‘‘သော ဓမ္မော…ပေ… နိယျာတိ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

၁၄၇။ ကောဓနောတိ ကုဇ္ဈနသီလော။ ယသ္မာ ပန သုနက္ခတ္တော ကောဓဝသေန ကုရူရော ဖရုသဝစနော စ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ကောဓနောတိ စဏ္ဍော ဖရုသော စာ’’တိ။ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယော နတ္ထီတိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယော နတ္ထိ။ တံ ဗုဒ္ဓါ ‘‘မောဃပုရိသော’’တိ ဝဒန္တိ ယထာ တံ သုဒိန္နလာဠုဒါယိအာဒိကေ။ ဥပနိဿယေ သတိပိ တသ္မိံ ခဏေ မဂ္ဂေ ဝါ ဖလေ ဝါ အသတိ ‘‘မောဃပုရိသော’’တိ ဝဒန္တိ ယထာ တံ ဓနိယူပသေနတ္ထေရာဒိကေ။ သမုစ္ဆိန္နောပနိဿယေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယထာ ‘‘မက္ခလိ မောဃပုရိသော မနုဿခိပ္ပံ မညေ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၁) တထာ သုနက္ခတ္တောပီတိ အာဟ ‘‘ဣမဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ အဿာတိ ဧတေန။ ကတ္တရိ ဟိဒံ သာမိဝစနံ။ ကောဓေနာတိ ကောဓဟေတုနာ။

ဘဂဝတောတိ သမ္ပဒါနဝစနံ ကုဒ္ဓပဒါပေက္ခာယ။ ပုဗ္ဗေတိ ဘိက္ခုကာလေ။ သဒ္ဒံ သောတုကာမောတိ သော ကိရ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒေဝတာနံ ရူပံ ပဿန္တော ဩဋ္ဌစလနံ ပဿတိ၊ န ပန သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ တသ္မာ တာသံ သဒ္ဒံ သောတုကာမော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဒံ သောတုကာမော…ပေ… ပုစ္ဆီ’’တိ။ သော စ အတီတေ ဧကံ သီလဝန္တံ ဘိက္ခုံ ကဏ္ဏသက္ခလိယံ ပဟရိတွာ ဗဓိရမကာသိ၊ တသ္မာ ပရိကမ္မံ ကရောန္တောပိ အဘဗ္ဗောဝ ဒိဗ္ဗသောတာဓိဂမာယ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပနိဿယော နတ္ထီတိ ဉတွာ ပရိကမ္မံ န ကထေသီ’’တိ။ စိန္တေသီတိ အတ္တနော မိစ္ဆာပရိဝိတက္ကိတေန အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တော စိန္တေသိ။

နိယျာနိကတ္တာဝဗောဓနတော အဘေဒေါပစာရေန ‘‘ဒေသနာဓမ္မော နိယျာနိကော’’တိ ဝုတ္တော။ နိယျာနော ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ ဗောဓေတဗ္ဗော ဧတဿ အတ္ထီတိ နိယျာနိကော ဒေသနာဓမ္မော။ အတ္တနိ အတ္ထိတံ ဒဿေတိ ကိစ္စသိဒ္ဓိဒဿနေန တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋီကတတ္တာ၊ န ပဋိညာမတ္တေန။ တထာ ဟိ ယထာပရာဓံ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ယထာဓမ္မံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပဉ္စ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာယ ဒေဝမနုဿေဟိ ယထာဘိသင်္ခတပဉှာနံ တဒဇ္ဈာသယာနုကူလံ ဌာနသော ဝိဿဇ္ဇနေန စ ဘဂဝတော သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရဘာဝေန သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိညူနံ ပါကဋံ၊ တထာ တတ္ထ တတ္ထ ယမကပါဋိဟာရိယကရဏာဒီသု ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနီတိ။ တေနာဟ ‘‘မယှဉ္စာ’’တိအာဒိ။ အနွေတိ ယထာဂဟိတသင်္ကေတဿ အနုဂမနဝသေန ဧတိ ဇာနာတီတိ အနွယော။ တေနာဟ ‘‘အနုဗုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော’’တိ။ သင်္ကေတာနုဂမနဉ္စေတ္ထ ‘‘ယထာပရာဓံ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယထာ သဗ္ဗညုတညာဏေန ယောဇနာ ကတာ၊ ဧဝံ ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမ မယှံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏသင်္ခါတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒသဗလဉာဏဝဏ္ဏနာ

၁၄၈။ ယဒိပိ အာဒိတော အဘိညာတ္တယဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ စေတောပရိယဉာဏာနန္တရံ ဥပရိ တိဿော အဘိညာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ အတ္ထတော ပန ဝိဇ္ဇာတ္တယံ ယထာဝုတ္တအဘိညာတ္တယမေဝါတိ ကတွာ ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘တာသု ဝုတ္တာသု ဥပရိ ဒသဗလဉာဏံ န ပရိပူရတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နနု ဣမာနိ ဉာဏာနိ သေသာဘိညာ ဝိယ အတ္တနော ဝိသယဿ အဘိဇာနနဋ္ဌံ ဥပါဒါယ အဘိညာသု ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ အကမ္ပိယဋ္ဌံ ပန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌဉ္စ ဥပါဒါယ ဗလဉာဏေသု ယထာ သမ္မာသတိအာဒယော ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂေသူတိ? နယိဒမေဝံ။ တတ္ထ ဟိ ဓမ္မာနံ ဓမ္မကိစ္စဝိသေသဝိဘာဝနပရာယ ဒေသနာယ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန သတ္ထု ဂုဏဝိသေသဝိဘာဝနပရာယ ဒေသနာယ တထာ ဝတ္တုံ န သက္ကာ အတ္ထတော အနညတ္တာ၊ ဧကစ္စာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ‘‘ကိမိဒံ ဘဂဝါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဂုဏေ ပုနပိ ဂဏှန္တော ဂုဏာဓိကဒဿနံ ကရောတီ’’တိ။ တသ္မာ သုဝုတ္တမေတံ ‘‘ဥပရိ ဒသဗလဉာဏံ န ပရိပူရတီ’’တိ။

အညေဟိ အသာဓာရဏာနီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၂၁)၊ နနု စေတာနိ သာဝကာနမ္ပိ ဧကစ္စာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? ကာမံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ယာဒိသာနိ ပန ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏာဒီနိ၊ န တာဒိသာနိ တဒညေသံ ကဒါစိပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနီတိ။ တေနာဟ ‘‘တထာဂတဿေဝ ဗလာနီ’’တိ။ ဣမမေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တလေသံ အပေက္ခိတွာ တဒဘာဝတော အာသယာနုသယဉာဏာဒီသု ဧဝ အသာဓာရဏဂုဏသမညာ နိရုဠှာ။ ကာမံ ဉာဏဗလာနံ ဉာဏသမ္ဘာရော ဝိသေသပစ္စယော၊ ပုညသမ္ဘာရောပိ ပန နေသံ ပစ္စယော ဧဝ၊ ဉာဏသမ္ဘာရဿပိ ဝါ ပုညသမ္ဘာရဘာဝတော ‘‘ပုညုဿယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပကတိဟတ္ထိကုလန္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၂) ဂိရိစရနဒီစရဝနစရာဒိပ္ပဘေဒါ ဂေါစရိယကာလာဝကနာမာ သဗ္ဗာပိ ဗလေန ပါကတိကာ ဟတ္ထိဇာတိ။ ဒသန္နံ ပုရိသာနန္တိ ထာမမဇ္ဈိမာနံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ။ ဧကဿ တထာဂတဿ ကာယဗလန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကဿာတိ စ တထာ ဟေဋ္ဌာကထာယံ အာဂတတ္တာ ဒေသနာသောတေန ဝုတ္တံ။ နာရာယနသင်္ဃာတဗလန္တိ ဧတ္ထ နာရာ ဝုစ္စန္တိ ရသ္မိယော၊ တာ ဗဟူ နာနာဝိဓာ ဣတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ နာရာယနံ၊ ဝဇိရံ၊ တသ္မာ နာရာယနသင်္ဃာတဗလန္တိ ဝဇိရသင်္ဃာတဗလန္တိ အတ္ထော။ ဉာဏဗလံ ပန ပါဠိယံ အာဂတမေဝ၊ န ကာယဗလံ ဝိယ အဋ္ဌကထာရုဠှမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သံယုတ္တကေ အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၇၆၀)၊ တတ္ထ ပန နိဒါနဝဂ္ဂေ သတ္တသတ္တတိ အာဂတာနိ စတုစတ္တာရီသဉ္စ၊ တေသတ္တတိ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃ မာတိကာ) သုတမယာဒီနိ အာဂတာနိ ဒိဿန္တိ၊ န သံယုတ္တကေ။ အညာနိပီတိ ဧတေန ဉာဏဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဧကကာဒိဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ အညတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၇၆) ဗြဟ္မဇာလာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၆) စ ‘‘တယိဒံ တထာဂတော ပဇာနာတိ၊ ဣမာနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ ဧဝံ ဂဟိတာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ အနေကာနိ ဉာဏပ္ပဘေဒါနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ယာထာဝပဋိဝေဓတော သယဉ္စ အကမ္ပိယံ ပုဂ္ဂလဉ္စ တံသမင်္ဂိံ နေယျေသု အဓိဗလံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန စာ’’တိ။

ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ၊ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) သေဋ္ဌံ ဌာနံ။ သဗ္ဗညုတပဋိဇာနနဝသေန အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အဋ္ဌ ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ အာသဘာ၊ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ။ ဣဒံ ပနာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနံ သဗ္ဗညုတမေဝ ဝဒတိ။ တိဋ္ဌမာနောဝါတိ အဝဒန္တောပိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၂၂) တိဋ္ဌမာနောဝ ပဋိဇာနာတိ နာမာတိ အတ္ထော။ ဥပဂစ္ဆတီတိ အနုဇာနာတိ။

အဋ္ဌသု ပရိသာသူတိ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသံ…ပေ… တတြ ဝတ မံ ဘယံ ဝါ သာရဇ္ဇံ ဝါ ဩက္ကမိဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ သာရိပုတ္တ၊ န သမနုပဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဝုတ္တာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု။ အဘီတနာဒံ နဒတီတိ ပရတော ဒဿိတဉာဏယောဂေန ဒသဗလောဟန္တိ အဘီတနာဒံ နဒတိ။ သီဟနာဒသုတ္တေန ခန္ဓဝဂ္ဂေ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) အာဂတေန။

‘‘ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) သုတ္တသေသေန သပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ ဖလသမ္ပတ္တိပဝတ္တိ၊ ပုရိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒိံ ဥပနိဿာယ ပစ္ဆိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ သမ္ပတ္တိပဝတ္တိ ဝါ ဝုတ္တာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တတ္ထ စ စက္က-သဒ္ဒဿ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိစက္ကသဏ္ဌာနာ အသနိ ဧဝ အသနိဝိစက္ကံ။ ဥရစက္ကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဏာသမူဟာဒီသုပိ စက္က-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သင်္ဃဘေဒံ ကရိဿာမ စက္ကဘေဒ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဟိ အာဏာ ‘‘စက္က’’န္တိ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဒေဝစက္ကံ အသုရစက္က’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) သမူဟောတိ။ ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝေဓောတိ ‘‘ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဋိလဒ္ဓဿပိ ဒေသနာဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ပရဿ ဗုဇ္ဈနမတ္တေန ဟောတီတိ ‘‘အညာတကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိ…ပေ… ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ပန ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ဒေသနာဉာဏပ္ပဝတ္တိ တဿေဝ ပဝတ္တိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပဝတ္တိတစက္ကဿ စက္ကဝတ္တိနော စက္ကရတနဿ ဌာနံ ဝိယ။

‘‘တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကိံ ဘူမိယံ ပုရိသော ဝိယ? နောတိ အာဟ ‘‘တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာ’’တိ။ ဌာနန္တိ စေတ္ထ အတ္တလာဘော ဓရမာနတာ စ၊ န ဂတိနိဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာ’’တိ။ ယတ္ထ ပနေတံ ဒသဗလဉာဏံ ဝိတ္ထာရိတံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဓမ္မေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သမာဒိယန္တီတိ သမာဒါနာနိ၊ တာနိ ပန သမာဒိယိတွာ ကတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒိယိတွာ ကတာန’’န္တိ။ ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနန္တိ ဧတေန သမာဒါနသဒ္ဒဿ အပုဗ္ဗတ္ထာဘာဝံ ဒဿေတိ မုတ္တဂတသဒ္ဒေ ဂတသဒ္ဒဿ ဝိယ။ ဂတီတိ နိရယာဒိဂတိယော။ ဥပဓီတိ အတ္တဘာဝေါ။ ကာလောတိ ကမ္မဿ ဝိပစ္စနာရဟကာလော။ ပယောဂေါတိ ဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတာ ကိရိယာ။

အဂတိဂါမိနိန္တိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပဇာနာမိ နိဗ္ဗာနဂါမိဉ္စ မဂ္ဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃)။ ဗဟူသုပိ မနုဿေသု ဧကမေဝ ပါဏံ ဃာတေန္တေသု ကာမံ သဗ္ဗေသံ စေတနာ တဿေဝေကဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏာ၊ တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၁) ဟိ ဧကော အာဒရေန ဆန္ဒဇာတော ကရောတိ၊ ဧကော ‘‘ဧဟိ တွမ္ပိ ကရောဟီ’’တိ ပရေဟိ နိပ္ပီဠိတော ကရောတိ၊ ဧကော သမာနစ္ဆန္ဒော ဝိယ ဟုတွာ အပ္ပဋိဗာဟမာနော ဝိစရတိ။ တေသု ဧကော တေနေဝ ကမ္မေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ ဧကော တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ ဧကော ပေတ္တိဝိသယေ။ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေ ဧဝ – ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ ဧသ ပေတ္တိဝိသယေ’’တိ ဇာနာတိ။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ – ‘‘ဧသ မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ ဥဿဒနိရယေ’’တိ ဇာနာတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ – ‘‘ဧသ အပါဒကော ဘဝိဿတိ၊ ဧသ ဒွိပါဒကော၊ ဧသ စတုပ္ပဒေါ၊ ဧသ ဗဟုပ္ပဒေါ’’တိ ဇာနာတိ။ ပေတ္တိဝိသယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ – ‘‘ဧသ နိဇ္ဈာမတဏှိကော ဘဝိဿတိ၊ ဧသ ခုပ္ပိပါသိကော၊ ဧသ ပရဒတ္တူပဇီဝီ’’တိ ဇာနာတိ။ တေသု စ ကမ္မေသု – ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ ပဋိသန္ဓိမာကဍ္ဎိဿတိ၊ ဣဒံ အညေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပဓိဝေပက္ကံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။

တထာ သကလဂါမဝါသိကေသု ဧကတော ပိဏ္ဍပါတံ ဒဒမာနေသု ကာမံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတနာ ပိဏ္ဍပါတာရမ္မဏာဝ၊ တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု ဟိ ဧကော အာဒရေန ကရောတီတိ သေသံ ပုရိမသဒိသံ၊ တသ္မာ တေသု ကေစိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ကေစိ မနုဿလောကေ၊ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ – ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ ဒေဝလောကေ၊ တတ္ထာပိ ဧသ ခတ္တိယကုလေ၊ ဧသ ဗြာဟ္မဏကုလေ၊ ဧသ ဝေဿကုလေ၊ ဧသ သုဒ္ဒကုလေ၊ ဧသ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီသု၊ ဧသ နိမ္မာနရတီသု၊ ဧသ တုသိတေသု၊ ဧသ ယာမေသု၊ ဧသ တာဝတိံသေသု၊ ဧသ စာတုမဟာရာဇိကေသု၊ ဧသ ဘုမ္မဒေဝေသူ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဟီနပဏီတသုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏအပ္ပပရိဝါရမဟာပရိဝါရတာဒိဘေဒံ တံ တံ ဝိသေသံ အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ။

တထာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တေသုယေဝ – ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန ဧသ ကိဉ္စိ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ခိဿတိ၊ ဧသ မဟာဘူတမတ္တမေဝ ဝဝတ္ထပေဿတိ၊ ဧသ ရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ ဌဿတိ၊ ဧသ အရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ၊ ဧသ နာမရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ၊ ဧသ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ဧဝ၊ ဧသ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဧဝ၊ ဧသ ပဌမဖလေယေဝ၊ ဧသ ဒုတိယဖလေ ဧဝ၊ ဧသ တတိယဖလေ ဧဝ၊ ဧသ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောန္တေသုပိ – ‘‘ဣမဿ ပရိကမ္မမတ္တမေဝ ဘဝိဿတိ၊ ဧသ နိမိတ္တံ ဥပ္ပာဒေဿတိ၊ ဧသ အပ္ပနံ ဧဝ ပါပုဏိဿတိ၊ ဧသ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမဿ စေတနာ’’တိအာဒိ။

ကာမနတော၊ ကာမေတဗ္ဗတော၊ ကာမပဋိသံယုတ္တတော စ ကာမော ဓာတု ကာမဓာတု။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗျာပါဒဓာတု-ရူပဓာတု-အာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဝိလက္ခဏတာယာတိ ဝိသဒိသသဘာဝတာယ။ ခန္ဓာယတနဓာတုလောကန္တိ အနေကဓာတုံ နာနာဓာတုံ ခန္ဓလောကံ အာယတနလောကံ ဓာတုလောကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘အယံ ရူပက္ခန္ဓော နာမ…ပေ… အယံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော နာမ။ တေသုပိ ဧကဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော၊ ဧကာဒသဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၃၃)။ ဧကဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၃၄-၆၁)။ ဧကဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၆၂-၉၁)။ ဧကဝိဓေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၉၂-၁၂၀)။ ဧကဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၁၂၁-၁၄၉) ဧဝံ တာဝ ခန္ဓလောကဿ၊ ‘‘ဣဒံ စက္ခာယတနံ နာမ…ပေ… ဣဒံ ဓမ္မာယတနံ နာမ။ တတ္ထ ဒသာယတနာ ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ စာတုဘူမကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၅၆-၁၇၁) အာယတနလောကဿ၊ ‘‘အယံ စက္ခုဓာတု နာမ…ပေ… အယံ မနောဝိညာဏဓာတု နာမ၊ တတ္ထ သောဠသ ဓာတုယော ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ စာတုဘူမကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၇၂-၁၈၈) ဓာတုလောကဿ အနေကသဘာဝံ နာနာသဘာဝဉ္စ ပဇာနာတိ။ န ကေဝလံ ဥပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿေဝ၊ အထ ခေါ အနုပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿပိ – ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမဿ ရုက္ခဿ ခန္ဓော သေတော၊ ဣမဿ ကာဠော၊ ဣမဿ မဋ္ဌော၊ ဣမဿ သကဏ္ဋကော၊ ဣမဿ ဗဟလတ္တစော၊ ဣမဿ တနုတ္တစော၊ ဣမဿ ပတ္တံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဧဝရူပံ၊ ဣမဿ ပုပ္ဖံ နီလံ ပီတံ လောဟိတံ ဩဒါတံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ၊ ဣမဿ ဖလံ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တံ ဒီဃံ ရဿံ ဝဋ္ဋံ သုသဏ္ဌာနံ ဒုဿဏ္ဌာနံ မုဒုကံ ဖရုသံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ မဓုရံ တိတ္တကံ ကဋုကံ အမ္ဗိလံ ကသာဝံ၊ ဣမဿ ကဏ္ဋကော တိခိဏော ကုဏ္ဌော ဥဇုကော ကုဋိလော တမ္ဗော ကာဠော ဩဒါတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပဇာနာတိ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါဒီနံ ဧဝ ဟိ ဧတံ ဗလံ၊ န အညေသံ။

နာနာဓိမုတ္တိကတန္တိ နာနာအဇ္ဈာသယတံ။ အဓိမုတ္တိ နာမ အဇ္ဈာသယဓာတု အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ။ သော ပန ဟီနပဏီတတာသာမညေန ပါဠိယံ ဒွိဓာဝ ဝုတ္တောပိ ဟီနပဏီတာဒိဘေဒေန အနေကဝိဓောတိ အာဟ ‘‘ဟီနာဒီဟိ အဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝ’’န္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ ယေ ယေ သတ္တာ ယံယံအဓိမုတ္တိကာ၊ တေ တေ တံတဒဓိမုတ္တိကေ ဧဝ သေဝန္တိ ဘဇန္တိ ပယိရုပါသန္တိ ဓာတုသဘာဂတော။ ယထာ ဂူထာဒီနံ ဓာတုသဘာဝေါ ဧသော၊ ယံ ဂူထာဒီဟိ ဧဝ သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ၊ ဧဝံ (ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဿေဝေသ သဘာဝေါ၊ ယံ) (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၈၁၃) ဟီနဇ္ဈာသယာ ဒုဿီလာဒီဟိ ဧဝ သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ၊ သမ္ပန္နသီလာဒယော စ သမ္ပန္နသီလာဒီဟေဝ။ တံ နေသံ နာနာဓိမုတ္တိကတံ ဘဂဝါ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ။

ဝုဒ္ဓိဉ္စ ဟာနိဉ္စာတိ ပစ္စယဝိသေသေန သာမတ္ထိယတော အဓိကတံ အနဓိကတဉ္စ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၈၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃) ‘‘အာသယံ ဇာနာတိ အနုသယံ ဇာနာတီ’’တိ အာသယာဒိဇာနနံ ကသ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? အာသယဇာနနာဒိနာ ယေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရောပရေဟိ သတ္တာ ကလျာဏပါပါသယာဒိကာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဇာနနဿ ဝိဘာဝနတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တအာသယာနုသယဉာဏာနံ ဝိသုံ အသာဓာရဏတာ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တနာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏာနံ ဝိသုံ ဗလတာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တတ္ထ အာသယန္တိ ယတ္ထ သတ္တာ နိဝသန္တိ၊ တံ တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဝါ ယထာဘူတဉာဏံ ဝါ အာသယော။ အနုသယော အပ္ပဟီနဘာဝေန ထာမဂတော ကိလေသော။ တံ ပန ဘဂဝါ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနန္တော တေသံ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ၊ ဝိပဿနာမဂ္ဂဉာဏာနဉ္စ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –

‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဘဂဝါ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော ကာမာသယော ကာမာဓိမုတ္တော’တိ။ ကာမံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော နေက္ခမ္မဂရုကော နေက္ခမ္မာသယော နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော’တိ။ နေက္ခမ္မံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ။ ဗျာပါဒံ၊ အဗျာပါဒံ၊ ထိနမိဒ္ဓံ၊ အာလောကသညံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ထိနမိဒ္ဓဂရုကော ထိနမိဒ္ဓါသယော ထိနမိဒ္ဓါဓိမုတ္တော’တိ’’ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။

ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနန္တိ ရူပါဝစရာနံ ပဌမာဒီနံ ပစ္စနီကဈာပနဋ္ဌေန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန စ ဈာနာနံ။ စတုက္ကနယေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုစ္စနတော အာရမ္မဏေ စ အဓိမုစ္စနတော ဝိမောက္ခာ နာမ၊ အဋ္ဌမော ပန သဗ္ဗသော သညာဝေဒယိတေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အပဂမဝိမောက္ခော နာမ။ စတုက္ကနယပဉ္စကနယေသု ပဌမဈာနသမာဓိ သဝိတက္ကသဝိစာရော နာမ၊ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာဓိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော၊ နယဒွယေပိ ဥပရိ တီသု ဈာနေသု သမာဓိ အဝိတက္ကအဝိစာရော၊ သမာပတ္တီသု ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌန္နံ သမာဓီတိပိ နာမံ၊ သမာပတ္တီတိပိ စိတ္တေကဂ္ဂတာသဗ္ဘာဝတော၊ နိရောဓသမာပတ္တိယာ တဒဘာဝတော န သမာဓီတိ နာမံ။ ဟာနဘာဂိယဓမ္မန္တိ အပ္ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိအနုပက္ခန္ဒနံ။ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မန္တိ ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနံ။ ဣတိ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနာနိ ဟာနဘာဂိယဝိသေသဘာဂိယဓမ္မာတိ ဒဿိတာနိ၊ တေဟိ ပန ဈာနာနံ တံသဘာဝတာ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ ဝေါဒါနန္တိ ပဂုဏတာသင်္ခါတံ ဝေါဒါနံ။ တဉှိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယေ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၂၁) ပန ‘‘နိရောဓတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ပါဠိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။ ယော သမာပတ္တိလာဘီ သမာနော ဧဝ ‘‘န လဘာမဟ’’န္တိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ သမာနံ ဧဝ ‘‘န ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ သညီ ဟောတိ၊ သော သမ္ပတ္တိံယေဝ သမာနံ ‘‘ဝိပတ္တီ’’တိ ပစ္စေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၄၉။ အပ္ပနန္တိ နိဂမနံ။ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ယထာ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တံ၊ တထာ န ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတီတိ ဌာနာဋ္ဌာနဇာနနာဒိံ သကံ သကံယေဝ ကိစ္စံ ကာတုံ ဇာနာတိ၊ ယထာသကမေဝ ဝိသယံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ တမ္ပီတိ တေဟိ ဒသဗလဉာဏေဟိ ဇာနိတဗ္ဗမ္ပိ။ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရမေဝါတိ ကမ္မန္တရဿဝိပါကန္တရမေဝ ဇာနာတိ၊ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ နိရယာဒိနိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါဘူတေ ကမ္မန္တိ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝါ’’တိ။ ဓာတုနာနတ္တဉ္စ ဓာတုနာနတ္တကာရဏဉ္စ ဓာတုနာနတ္တကာရဏန္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဉှိ ဉာဏံ တဒုဘယမ္ပိ ဇာနာတိ၊ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၂) တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝါတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန သစ္စာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒနမေဝ။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ အဋ္ဌမနဝမဗလာနိ ဝိယ တံသဒိသံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဝိယ ဝိကုဗ္ဗိတုံ။ ဧတေနဿ ဗလသဒိသတဉ္စ နိဝါရေတိ။ ဈာနာဒိဉာဏံ ဝိယ ဝါ အပ္ပေတုံ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ။ ယဒိပိ ဟိ ‘‘ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏံ သတ္တမဗလ’’န္တိ တဿ သဝိတက္ကသဝိစာရတာ ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ‘‘ဈာနာဒီဟိ ဝိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီ’’တိ ဈာနာဒိသဟဂတံ ဉာဏံ တဒန္တောဂဓံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဈာနာဒိကိစ္စံ ဝိယ န သဗ္ဗံ ဗလကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကဿစိ ဗလဿ ဈာနဣဒ္ဓိဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကိစ္စဝိသေသဝသေနပိ ဒသဗလဉာဏသဗ္ဗညုတညာဏာနံ ဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတက္ကတ္တိကဘူမန္တရဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပါဋိယာတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိပါဋိယာ။

အနုပဒဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိလေသာဝရဏံ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ ကိလေသာဝရဏဿ အဘာဝေါ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ ဌာနံ၊ တဗ္ဘာဝေါ အဋ္ဌာနံ၊ အနဓိဂမဿ ပန တဒုဘယံ ယထာက္ကမံ အဋ္ဌာနဉ္စ ဌာနဉ္စာတိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘လောကိယ…ပေ… ဒဿနတော စာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဌိတိ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ ဌာနံ ကိလေသာဝရဏာဘာဝဿ ကာရဏတ္တာ။ သာ ဟိ တသ္မိံ သတိ န ဟောတိ၊ အသတိ စ ဟောတိ။ ဧတေန တဿာ အဋ္ဌိတိယာ တဿ အဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ နေသံ ဝေနေယျသတ္တာနံ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ကာမဓာတုအာဒီနံ ပဝတ္တိဘေဒဒဿနတော။ ယဒဂ္ဂေန ဓာတုဝေမတ္တံ ဇာနာတိ၊ တဒဂ္ဂေန စရိယာဝိသေသမ္ပိ ဇာနာတိ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ဝါ ဓမ္မဓာတုဝေမတ္တဒဿနတော။ သဗ္ဗာပိ ဟိ စရိယာ ဓမ္မဓာတုပရိယာပန္နာ ဧဝါတိ။ ပယောဂံ အနာဒိယိတွာပိ သန္တတိမဟာမတ္တာဒီနံ (ဓ။ ပ။ ၁၄၂) ဝိယ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာနုဘာဝတော ပတ္တဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပရဿ ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿယလောဟိတဝဏ္ဏဒဿနမုခေန တဒါ ပဝတ္တမာနစိတ္တဇာနနတ္ထံ ပရိကမ္မကရဏံ နာမ သာဝကာနံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဒိကမ္မိကာနံ၊ ယတော ဒိဗ္ဗစက္ခုအာနုဘာဝတော စေတောပရိယဉာဏဿ ပတ္တဗ္ဗတာ သိယာ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ယဒိပိ အာသဝက္ခယဉာဏာဓိဂမတော ပဂေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိဂမော၊ တထာပိ တထာ ပရိကမ္မကရဏံ နတ္ထိ ဝိဇ္ဇာတ္တယသိဒ္ဓိယာ သိဇ္ဈနတော။ သေသာဘိညာတ္တယေ စေတောပရိယဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိဂမေန ပတ္တန္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုန ဧဝရူပိံ ဝါစံ န ဝက္ခာမီတိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေန္တော တံ ဝါစံ ပဇဟတိ နာမ။ ဝါစာယ ပန သော အတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘ဝဒန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိံ န ဂဏှိဿာမီတိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟပဋိက္ခေပေါ။ ဒိဋ္ဌိယာ အနုပ္ပာဒနံ ပဇဟနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဇဟန္တော’’တိ။ သော အရိယူပဝါဒီ နိရယေ ဌပိတောယေဝ၊ နာဿ နိရယူပပတ္တိယာ ကောစိ ဝိဗန္ဓော ဧကံသိကော အယမတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယော။

အဿာတိ ဧကံသိကဘာဝဿ။ သိက္ခာဟိ သီလသမာဓိပညာဟိ၊ တဒတ္ထာယ ဝိပဿနာယ စ ဝိနာ အညာရာဓနဿ အသမ္ဘဝတော ‘‘လောကိယလောကုတ္တရာ သီလသမာဓိပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ပုန အာသန္နတရေ သီလာဒိကေ ဒဿေန္တော ‘‘လောကုတ္တရဝသေနေဝ ဝိနိဝတ္တေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ၊ တသ္မာ အဂ္ဂမဂ္ဂပရိယာပန္နာ သီလာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌဿ ဟိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဧကံသိကာ အညာရာဓနာ၊ ဣတရေသံ အနေကံသိကာတိ။ သမ္ပဇ္ဇနံ သမ္ပဒါ၊ နိပ္ဖတ္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ဧဝံသမ္ပဒန္တိ ဧဝံအဝိရဇ္ဈနကနိပ္ဖတ္တိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမမ္ပိ ကာရဏ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာရဏန္တိ ယုတ္တိ။ တတြာယံ ယုတ္တိနိဒ္ဓါရဏာ ‘‘နိရယူပဂေါ အရိယူပဝါဒီ တဒါဒါယဿ အဝိဇ္ဇမာနတော သေယျထာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယာ’’တိအာဒိဝစနေန တဒါဒါယဿ အပ္ပဟာနေန စ အရိယူပဝါဒေါ အန္တရာယိကော အနတ္ထာဝဟော စ၊ ပဟာနေန ပန အစ္စယံ ဒေသေတွာ ခမာပနေန အနန္တရာယိကော အတ္ထာဝဟော စ ယထာ တံ ဝုဋ္ဌိတာ ဒေသိတာ စ အာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။

ဒသဗလဉာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏဝဏ္ဏနာ

၁၅၀။ ဗျာမောဟဘယဝသေန (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) သရဏပရိယေသနံ သာရဇ္ဇနံ သာရဒေါ၊ ဗျာမောဟဘယံ၊ ဝိဂတော သာရဒေါ ဧတဿာတိ ဝိသာရဒေါ၊ တဿ ဘာဝေါ ဝေသာရဇ္ဇံ။ တံ ပန ဉာဏသမ္ပဒံ ပဟာနသမ္ပဒံ ဒေသနာဝိသေသသမ္ပဒံ ခေမံ နိဿာယ ပဝတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘စတူသု ဌာနေသူ’’တိအာဒိ။ ဒဿိတဓမ္မေသူတိ ဝုတ္တဓမ္မေသု။ ဝစနမတ္တမေဝ ဟိ တေသံ၊ န ပန ဒဿနံ တာဒိသဿေဝ ဓမ္မဿ အဘာဝတော။ ဘဂဝတာ ဧဝ ဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပရဿ ဝစနဝသေန ဒဿိတဓမ္မေသု။ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဝိယ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘သဟဓမ္မေနာတိ သဟေတုနာ’’တိ။ ဟေတူတိ စ ဥပပတ္တိသာဓနဟေတု ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ကာရကော သမ္ပာပကော စ။ အပ္ပမာဏန္တိ အနိဒဿနံ။ နိဒဿနဉှိ အနွယတော ဗျတိရေကတော ပမာဏင်္ဂတာယ ‘‘ပမာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ နိမိတ္တန္တိ စောဒနာယ ကာရဏံ။ တတ္ထ စောဒကော စောဒနံ ကရောတီတိ ကာရဏံ၊ ဓမ္မော စောဒနံ ကရောတိ ဧတေနာတိ ကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလောပီ’’တိအာဒိ။ ခေမန္တိ ကေနစိ အပ္ပဋိဗန္ဓိယဘာဝေန အနုပဒ္ဒုတတံ။

အန္တရာယော ဧတေသံ အတ္ထိ၊ အန္တရာယေဝါ ယုတ္တာတိ အန္တရာယိကာ။ ဧဝံဘူတာ ပန တေ ယသ္မာ အန္တရာယကရာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ။ အသဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမော န တထာ သာဝဇ္ဇောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တာ’’တိ။ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာတိအာဒိ နိဒဿနမတ္တံ ဣတရေသမ္ပိ စတုန္နံ ‘‘အန္တရာယိကာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာနံ တဗ္ဘာဝေ ဗျဘိစာရာဘာဝတော။ ဣဓ ပန မေထုနဓမ္မော အဓိပ္ပေတောတိ ဣဒံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၄၁၇-၄၂၂) ဝိယ။ ယသ္မာ တင်္ခဏမ္ပိ ကာမေသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဝိရတ္တော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) ဟောတိ စေ၊ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ န ကာမေသု အာသတ္တော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနံ…ပေ… အန္တရာယော ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ယဿ ကဿစီတိ န ကေဝလံ ပဗ္ဗဇိတဿေဝ၊ အထ ခေါ ယဿ ကဿစိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနမနုယုတ္တဿ၊ မုဿတေဝါပိ သာသန’’န္တိ။ တသ္မိံ အနိယျာနိကဓမ္မေတိ တသ္မိံ ပရေန ပရိကပ္ပိတအနိယျာနိကဓမ္မနိမိတ္တံ။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ကမ္မသံယောဂေ ဘုမ္မံ။

စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဋ္ဌပရိသဝဏ္ဏနာ

၁၅၁။ ပုရိသဿ သူရတရဘာဝေါ နာမ သင်္ဂါမေ ပါကဋော ဟောတိ၊ န ဂေဟေ နိသိန္နကာလေ၊ ဧဝံ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏဿ အာနုဘာဝေါ ပဏ္ဍိတပရိသာသု ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေသာရဇ္ဇဉာဏဿ ဗလဒဿနတ္ထ’’န္တိ အာဟ။ သန္နိပတိတွာ နိသိန္နဋ္ဌာနန္တိ ဌာနသီသေန သန္နိပတိတခတ္တိယပရိသမေဝ ဒဿေတိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ အတိဒေသေန အာဝိဘာဝိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘မာရကာယိကာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ သဒိသတ္ထဝိသယတ္တာ အတိဒေသဿ။ ယထာ ဟိ ခတ္တိယာနံ သမူဟော ခတ္တိယပရိသာတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ န ဧဝံ ‘‘မာရပရိသာ’’တိ ဧတ္ထ၊ မာရဿ ပရိသာတိ ပန မာရပရိသာတိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘မာရကာယိကာနံ…ပေ… န မာရာန’’န္တိ။ မာရကာယိကာနန္တိ မာရပက္ခိယာနံ။ ဥဂ္ဂဋ္ဌာနဒဿနဝသေနာတိ သာရဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌာနဒဿနဝသေန၊ ဧဝံ ဥဂ္ဂါ ခတ္တိယာ အတ္တနော ပုညတေဇေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဗြာဟ္မဏာ တီသု ဝေဒေသူတိ ဣဒံ ဣတရေသံ အဝိသယဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝေဒေ သဇ္ဈာယန္တာပိ ဟိ ခတ္တိယာ ဝေဿာ စ တဒတ္ထဝိစာရဏာယ ယေဘုယျေန အသမတ္ထာ ဧဝါတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယာမာဒိပရိသာ န ဂဟိတာတိ? ဘုသံ ကာမာဘိဂိဒ္ဓတာယ ယောနိသောမနသိကာရဝိရဟတော။ ယာမာဒယော ဟိ ဥဠာရုဠာရေ ကာမေ ပဋိသေဝန္တာ တတ္ထာဘိဂိဒ္ဓတာယ ဓမ္မဿဝနာယ သဘာဝေန စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန ဗုဒ္ဓါနဉ္စ အာနုဘာဝေန အာကဍ္ဎိယမာနာ ကဒါစိ တေသံ ပယိရုပါသနာဒီနိ ကရောန္တိ တာဒိသေ မဟာသမယေ။ တေနေဝ ဟိ ဝိမာနဝတ္ထုဒေသနာပိ တန္နိမိတ္တာ ဗဟုလာ နာဟောသိ။ မနုဿာနံ ဝသေနာယံ ကတာ။

ပရစက္ကဝါဠေသု စ မနုဿာနံ ဝိသေသာဓိဂမော နတ္ထီတိ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကိံ ပန ဘဂဝါ အညာနိ စက္ကဝါဠာနိပိ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဣတရော ယဒိပိ တေသံ အရိယဓမ္မာဓိဂမော နတ္ထိ၊ ဝါသနာယ ပန တတ္ထ ဂန္တွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အာမဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ ကေယူရံ နာနာဝိဓရတနပရိသိဗ္ဗိတသုဝဏ္ဏဇာလဝိနဒ္ဓံ ဘုဇာဘရဏံ။ အင်္ဂဒံ နာနာဂန္ဓဂန္ဓိတံ၊ ကေဝလံ ဝါ သုဝဏ္ဏမယံ ဗာဟုဝလယံ။ ဆိန္နဿရာတိ ဒွိဓာဘူတဿရာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) ဂဂ္ဂရဿရာတိ ဂဂ္ဂရိကာယ ဝိယ ဂဂ္ဂရာယမာနခရဿရာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၆၉)။ ဘာသန္တရန္တိ တေသံ ဘာသံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၆၉) သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ဝီမံသာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သင်္ဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ အာဒိတော လာပေါ အာလာပေါ၊ ဝစနပဋိဝစနဝသေန သမံ လာပေါ သလ္လာပေါ။ သမ္မာ၊ သမညာ ဝါ ကထာ သံကထာ၊ သံကထာဝ သာကစ္ဆာ။

အဋ္ဌပရိသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုယောနိဝဏ္ဏနာ

၁၅၂။ ယဝန္တိ တာယ သတ္တာ အမိဿိတာပိ သမာနဇာတိတာယ မိဿိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ယောနိ။ သာ ပန အတ္ထတော အဏ္ဍာဒိဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌော ခန္ဓာနံ ဘာဂသော ပဝတ္တိဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓကောဋ္ဌာသော ယောနိ နာမာ’’တိ။ အဏ္ဍေ ဇာတာတိ ပဌမာယ ဇာတိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယာယ ပန အဏ္ဍတော၊ အဏ္ဍေ ဝါ ဘိဇ္ဇမာနေ ဇာတာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘အဘိနိဗ္ဘိဇ္ဇ ဇာယန္တီ’’တိ။ ဝိနာတိ ဧတေဟိ အဏ္ဍာဒီဟိ ဗာဟိရပစ္စယေဟိ ဝိနာ။ ဥပ္ပတိတွာ ဝိယာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ပတိတွာ ဝိယ။ ဗာဟိရပစ္စယနိရပေက္ခတ္တာယေဝ ဝါ ဥပပတနေ သာဓုကာရိနော ဥပပါတိကာ၊ တေ ဧဝ ဣဓ ဩပပါတိကာတိ ဝုတ္တာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဗ္ဘမလေ နိဗ္ဗတ္တမဟာပဒုမကုမာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတာနံ နိစ္စံ ဒုက္ခာတုရတာယ ကာမသေဝနာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တေ ဂဗ္ဘသေယျကာ န ဟောန္တိ၊ ဇာလဝန္တတာယ န တာသံ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော သဏ္ဌာတိ၊ တသ္မာ တေ ဩပပါတိကာယေဝ သံသေဒဇတ္တာယပိ အသမ္ဘဝတော။ နေရယိကာ ဝိယာတိ နိဒဿနာပဒေသေန တေသမ္ပိ ဩပပါတိကတ္တံ ဒီပေတိ။ အဝသေသာတိ နိဇ္ဈာမတဏှိကနေရယိကေ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဝိနိပါတိကာ။ ယက္ခာနံ စာတုမဟာရာဇိကတာယ ဩပပါတိကဘာဝေ ဧဝ အာပန္နေ တံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘ဧဝံ ယက္ခာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တေ န ဘုမ္မဒေဝါ န စ ဝိနိပါတိကာတိ။

စတုယောနိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စဂတိဝဏ္ဏနာ

၁၅၃။ ဂန္တဗ္ဗာတိ ဥပပဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ ကမ္မဘဝေါ ပရမတ္ထတော အသတိပိ ကာရကေ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ သိဒ္ဓါ တံသမင်္ဂိနာ သန္တာနလက္ခဏေန သတ္တေန ကတောတိ ဝေါဟရီယတိ၊ တထာ ဥပပတ္တိဘဝလက္ခဏာ ဂတိယော ပရမတ္ထတော အသတိပိ ဂမကေ တံတံကမ္မဝသေန ယေသံ တာနိ ကမ္မာနိ၊ တေဟိ ဂန္တဗ္ဗာတိ ဝေါဟရီယန္တီတိ။ ဧဝံ သဒ္ဒတ္ထတော ဂတိံ ဒဿေတွာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေသု နိရယာဒိဘေဒေသု ဥပပတ္တိဘဝေသု ဂတိ-သဒ္ဒေါ နိရူဠှော၊ တတော အညတ္ထာပိ ဂတိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ တံ ဧကေန ဂတိ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ အာဟ ‘‘ဂတိဂတီ’’တိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခံ၊ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇) ရူပရူပ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၉) စ။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဂမနံ ဥပဂမနန္တိ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိဂတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဂတိန္တိ စိတ္တဂတိံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈာသယဂတိ နာမာ’’တိ၊ အဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တဒဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၃) ပန ‘‘ဂတိန္တိ နိပ္ဖတ္တိ’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဗြဟ္မနိမန္တနသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၃) ဟိ အယံ ပါဠီတိ။ ဇုတိန္တိ အာနုဘာဝံ။ ဝိဘဝေါတိ ဝိနာသော။ သော ဟိ ဝိဂမောတိ အတ္ထေန ဂတိ။ တေနေဝ နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီတိ (ပရိ။ ၃၃၉) အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတိ ဝိဂမော ဝိဘဝေါတိ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ဒွေယေဝ ဂတိယောတိ ဒွေဝ နိပ္ဖတ္တိယောတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အယံ နိပ္ဖတ္တိဂတိ နာမာ’’တိ။

ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဗြူဟေန္တော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အယော၊ သုခံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အယောတိ နိရယော။ တတော ဧဝ ရမိတဗ္ဗံ အဿာဒေတဗ္ဗံ တတ္ထ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိရတိအတ္ထေန နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယော’’တိ။ တိရိယံ အဉ္စိတာတိ ဒေဝမနုဿာဒယော ဝိယ ဥဒ္ဓံ ဒီဃာ အဟုတွာ တိရိယံ ဒီဃာဘိ အတ္ထော။ ပကဋ္ဌတော သုခတော အယနံ အပဂမော ပေစ္စဘာဝေါ၊ တံ ပေစ္စဘာဝံ ပတ္တာနံ ဝိသယောတိ ပေတယောနိမေဝ ဝဒတိ။ မနသော ဥဿန္နတ္တာတိ သတိသူရဘာဝဗြဟ္မစရိယယောဂျတာဒိဂုဏဝသေန ဥပစိတမာနသတာယ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏစိတ္တတာယာတိ အတ္တော။ အယံ ပနတ္ထော နိပ္ပရိယာယတော ဇမ္ဗုဒီပဝါသီဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ – ‘‘တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌာနေဟိ ဇမ္ဗုဒီပိကာ မနုဿာ ဥတ္တရကုရုကေ မနုဿေ အဓိဂ္ဂဏှန္တိ ဒေဝေ စ တာဝတိံသေ။ ကတမေဟိ တီဟိ? သူရာ သတိမန္တော ဣဓ ဗြဟ္မစရိယဝါသော’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၁)။ တေဟိ ပန သမာနရူပါဒိတာယ သဒ္ဓိံ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ ဣတရမဟာဒီပဝါသိနောပိ မနုဿာတေဝ ပညာယိံသု။ လောကိယာ ပန ‘‘မနုနော အပစ္စဘာဝေန မနုဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဝိမာနဝတ္ထုသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၃) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗော။ အာနုဘာဝေဟီတိ ဒေဝါနုဘာဝသင်္ခါတေဟိ ဣဒ္ဓိဝိသေသေဟိ။ တတ္ထ ကာမာ ဒေဝါ ကာမဂုဏေဟိ စေဝ ဣဒ္ဓိဝိသေသေဟိ စ ဣတရေ ဣဒ္ဓိဝိသေသေဟေဝ ဒိဗ္ဗန္တိ ကီဠန္တိ ဇောတန္တိ၊ သရဏန္တိ ဝါ ဂမ္မန္တိ၊ အဘိတ္ထဝိယန္တီတိ ဝါ ဒေဝါတိ။

တိရစ္ဆာနယောနိဉ္စာတိအာဒီသူတိ ဧတ္ထ တိရစ္ဆာနယောနိပေတ္တိဝိသယဂ္ဂဟဏေန ခန္ဓာနံ ဧဝ ဂဟဏံ တေသံ တာဒိသဿ ပရိစ္ဆိန္နဿ ဩကာသဿ အဘာဝတော။ ယတ္ထ ဝါ တေ အရညသမုဒ္ဒပဗ္ဗတာဒိကေ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသန္တိ၊ တာဒိသဿ ဌာနဿ ဝသေန ဩကာသောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ နိရယူပဂါဒီဟိ သတ္တေဟိ မဂ္ဂိတဗ္ဗတော မဂ္ဂေါ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါ စာတိ တံ တံ ကမ္မမေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘယေနပီ’’တိအာဒိ။ ယထာ စ ပဋိပန္နောတိ ဣမိနာ တဿ ကမ္မဿ ကတူပစိတာကာရမာဟ။ ဧတ္ထ စ နိရယဂါမိဉ္စ မဂ္ဂံ နိရယဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒန္တိ ဣမိနာ သာဓာရဏတော နိရယသံဝတ္တနိယံ ကမ္မံ ဝတွာ ပုန တံ တံ သန္တာနပတိတတာယ အသာဓာရဏတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာပဋိပန္နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိနိပတန္တီတိ ဝိဝသာ၊ ဝိရူပံ ဝါ နိပတန္တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာဟ’’န္တိအာဒိမာဟာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိ။ န ဟိ ဘဂဝါ အတ္တနော ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဝိဘာဝေန္တော သာဝသေသံ ကတွာ ဒေသနံ ဒေသေတိ။

ပဉ္စဂတိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဉာဏပဝတ္တာကာရဝဏ္ဏနာ

၁၅၄။ ဉာဏပ္ပဝတ္တာကာရန္တိ ဉာဏဿ ပဝတ္တိအာကာရံ၊ ဉာဏဿ ဝါ ပဝတ္တိပကာရံ။ ဧကန္တဒုက္ခာတိ ဧကန္တေန ဒုက္ခာ အစ္စန္တဒုက္ခာ။ တာ ပန သဗ္ဗကာလံ ဒုက္ခာ သုခါလယေနပိ အသမ္မိဿာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိစ္စဒုက္ခာ နိရန္တရဒုက္ခာ’’တိ။ ဗဟလာတိ အတနုကာ၊ မဟန္တာတိ အတ္ထော။ တိဗ္ဗာတိ ဝါ တိခိဏာ။ ခရာတိ ကက္ခဠာ။ ကဋုကာတိ ဝါ အနိဋ္ဌာ။ ကဿတိ ခဏီယတီတိ ကာသု၊ အာဝါဋော။ ကသီယတိ စီယတီတိ ကာသု၊ ရာသိ။ ဖုနန္တီတိ ဒွီဟိ ဟတ္ထေဟိ အင်္ဂါရာနိ ဥက္ခိပိတွာ ပဋိဝါတံ ဩဖုနန္တိ၊ တေန တေသံ သကလသရီရံ ဍယှတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဒဍ္ဎဂတ္တာ’’တိ။ ပုရိသပ္ပမာဏံ ပေါရိသံ။ ဧကပထေနေဝါတိ ဧကမဂ္ဂဘူတေနေဝ။ အနုက္ကမနီယေနာတိ ဥက္ကမိတုံ အပက္ကမိတုံ အသက္ကုဏေယျေန။

နနု စ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပစ္စုပ္ပန္နဝဏ္ဏာရမ္မဏံ၊ တေန ကထံ ရူပန္တရသမင်္ဂိံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တံ ‘‘အယံ သော’’တိ ဇာနာတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ‘‘အယံ သော’’တိ သလ္လက္ခေတိ၊ တဿ ပန ဒိဗ္ဗစက္ခုအာနုဘာဝေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဗလံ နာမ ဧတန္တိ ဝုတ္တံ။

ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဂူထကူပေါ ဝိယ တိရစ္ဆာနယောနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ အင်္ဂါရကာသုပမာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဗဟုလာ ဧတာသူတိ ဒုက္ခဗဟုလာ။ ဗဟလပတ္တပလာသောတိ အဝိရဠတနုဝိပုလပဏ္ဏော။ သုခပရိဘောဂံ မဟာပါသာဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒီဃပါသာဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ စတုရဿပါသာဒါဒီနံ ခုဒ္ဒကတ္တာ။ ဥဏ္ဏာမယအတ္ထရဏေနာတိ ဥဏ္ဏာမယလောဟိတအတ္ထရဏေန။ ဥတ္တရံ ဥပရိဘာဂံ ဆာဒေတီတိ ဥတ္တရစ္ဆဒေါ၊ ဝိတာနံ။ တံ ပန လောဟိတဝိတာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ‘‘ရတ္တဝိတာနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အပရဘာဂယောဇနာတိ ပါဠိယံ ‘‘အပရေန သမယေနာ’’တိ ဝုတ္တဿ အပရဘာဂဿ ယောဇနာ။ သာ ပန ဧကဒေသေန ပုရိမဘာဂေ ဝုတ္တေ ဧဝ သုဝိညေယျာ ဟောတီတိ ‘‘ယထာ သော’’တိအာဒိမာဟ။ မဂ္ဂါရုဠှမေဝါတိ မဂ္ဂံ ဥပဂတမတ္တမေဝ။

နိယမာဘာဝါတိ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာဝ ပဿတီ’’တိ နိယမဿ အဘာဝါ။ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ပဿိဿတီ’’တိ ဣဒံ န အနုတ္တရသုခါနုဘဝနဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုဂေါစရတ္တာ ဝုတ္တံ၊ အနာဂတဿ ပန တဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍဘူတေန အနာဂတံသဉာဏေန ဒဿနမေဝါတိ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာမိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထတော ပန နာနာ ဟောတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒေဝလောကသုခံ ဟီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ယထာဒဿိတဥပမာဟိပိ အယမတ္ထော ပါကဋော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပမာယမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂေါတြဘုဉာဏုပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ နိရောဓံ ပဿိတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဝသေန စေဝ ပရတော ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝသေန စ အရိယသာဝကော နိရောဓေ သယိတော ဝိယ ဟောတိ တဒပဿယေနေဝ ပဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘နိရောဓသယနဝရဂတ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနာ…ပေ… ပဿတီ’’တိ။

ဉာဏပဝတ္တာကာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုက္ကရကာရိကာဒိသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ

၁၅၅။ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒိအနုသန္ဓိတ္တယတော အညတ္တာ ‘‘ပါဋိယေက္ကံ အနုသန္ဓိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ ‘‘ဒုက္ကရကာရိကာယ သုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံလဒ္ဓိကော ဧဝ၊ အထ ခေါ ဒုက္ကရစာရီသု အဘိပ္ပသန္နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုကုဏ္ဍိကောတိ ဒွီဟိ ပါဒေဟိ ဟတ္ထေဟီတိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ ကုဏ္ဍနကော အာဟိဏ္ဍနကော။ ဆမာနိကိဏ္ဏန္တိ ဘူမိယံ ခိတ္တံ။ ဘက္ခသန္တိ အာဟာရံ။

မစ္ဆရိယမလာဒိပါပဓမ္မဝိဂမနတော မေတ္တာဒိဂုဏာနုဗြူဟနတော စ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ဒါနံ။ တထာ ဟိ တံ ဘဂဝတာ ပဏ္ဍိတပညတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာရဟံ ဗြဟ္မစရိယပရိယာယော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကိန္တိ ကီဒိသံ။ ဝတန္တိ သမာဒိန္နဝတံ။ သုစိဏ္ဏဿာတိ သုဋ္ဌု စိဏ္ဏဿ ပုညဿ။ ဣဒ္ဓီတိ အာနုဘာဝေါ။ ဇုတီတိ ဝတ္ထာဘရဏောဘာသသမုဇ္ဇလာ သရီရပ္ပဘာ။ ဗလဝီရိယူပပတ္တီတိ ကာယဗလေန စေဝ ဥဿာဟေန စ သမန္နာဂမော။

တေန ပါဏိ ကာမဒဒေါတိ တေန အဒ္ဓိကာနံ ဥပဂစ္ဆန္တာနံ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ အသယှသေဋ္ဌိနော ဒါနဋ္ဌာနဒဿနမယေန ပုညေန ဣဒါနိ မယှံ ဟတ္ထော ကပ္ပရုက္ခော ဝိယ ကာမဒဒေါ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဒါယီ၊ ကာမဒဒေါ ဟောန္တော စ မဓုဿဝေါ ဣဋ္ဌဝတ္ထုဝိဿဇ္ဇနကော ဇာတော။ တေန မေ ဗြဟ္မစရိယေနာတိ တေန မမ ယထာဝုတ္တကာယဝေယျာဝဋိယကမ္မသင်္ခါတေန သေဋ္ဌစရိယေန။ ပုညန္တိ ပုညဖလံ။ တမ္ပိ ဟိ ပုဇ္ဇသဘာဝတော၊ ဥတ္တရပဒလောပေန ဝါ ‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀) ‘‘ပုည’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ သမာဟဋာနိ ပဉ္စသိက္ခာပဒံ ယထာ ‘‘တိဘဝံ၊ တိသကဋ’’န္တိ စ။ ဗြဟ္မစရိယသ္မိန္တိ ဓမ္မဒေသနာယ။ သာ ဟိ ဝိနေယျာနံ ဗြဟ္မဘာဝါဝဟနတော ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရိယံ၊ ဗြဟ္မုနော ဝါ ဘဂဝတော ဝါစသိကံ စရိယန္တိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

သဟဿံ မစ္စုဟာယိနန္တိ သဟဿမတ္တာ အရဟတ္တသမဓိဂမေန မစ္စုဝိသယာတိက္ကမေန မစ္စုပဟာယိနော ဇာတာ။ ဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿာမာတိ ဧတ္ထ ယေန ဗြဟ္မစရိယေန တေ ဗြဟ္မစာရိနောတိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံ ဗြဟ္မစရိယံ နိဒ္ဓါရေတွာ အာဟ ‘‘မေထုနဝိရတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တာ’’တိ။

နာတိက္ကမာမာတိ န အတိစရာမ အဂမနီယဋ္ဌာနေပိ ဣတရတ္ထာပိ န ဝီတိက္ကမာမ။ တေနာဟ ‘‘အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမာ’’တိ။ အမှန္တိ အမှာကံ။

အတ္တဒမနဝသေနာတိ ယထာပဋိညံ အရဟန္တာနံ အနုကရဏာကာရေန ပဝတ္တစိတ္တဒမနဝသေန၊ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဒမနေနာတိ အတ္ထော။ သိခါပ္ပတ္တသေဋ္ဌစရိယတာယ အရိယမဂ္ဂေါ ဗြဟ္မစရိယံ။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရတိ ဧတေနာတိ ဗြဟ္မစရိယံ၊ သတ္ထုသာသနံ။

အတရမာနာနန္တိ န တရမာနာနံ ဒေသကာလံ ဥဒိက္ခန္တာနံ။ ဖလာသာဝ သမိဇ္ဈတီတိ သုဒုလ္လဘဖလေပိ အာသာ သမ္မာပယောဂမနွာယ သမိဇ္ဈတိ ဧဝ။ ဝိပက္ကဗြဟ္မစရိယောသ္မီတိ ဝိသေသေန နိပ္ဖန္နပဏီတဇ္ဈာသယော ပရိပုဏ္ဏဥဠာရမနောရထော။ သော ဟိ သေဋ္ဌမနောသမာစာရတာယ ဗြဟ္မစရိယပရိယာယေန ဝုတ္တော။

ဣဒမေဝ သုတ္တံ အာဂတဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဣဒမေဝ သုတ္တပဒံ ‘‘ဝီရိယံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ဝီရိယဉှိ တသ္မိံ ဝိသယေ ဥတ္တမံ ပရမုက္ကံသဂတံ တာဒိသစရိယာဟေတု စာတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ စတုဗ္ဗိဓဒုက္ကရကိရိယာယ သာဓကဿ စတုဗ္ဗိဓဿ အတ္တနော ပဝတ္တိအာကာရဿ ဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ။

ကောစိ ဆိန္နဘိန္နပဋပိလောတိကဓရော ဒသန္တယုတ္တဿ ဝတ္ထဿ အဘာဝတော နိစ္စေလောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျာတိ တံ နိဝတ္တေန္တော အာဟ ‘‘နဂ္ဂေါ’’တိ။ ဧဝံ အကာသိံ၊ ဧဝမ္ပိ သတ္တပီဠာ မာ အဟောသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ‘‘အဘိဟဋံ န သာဒိယာမီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) ဘိက္ခာပရိယေသနေ ဥက္ကဋ္ဌစာရိတာဒဿနံ၊ ဧဝံ ‘‘နဧဟိ ဘဒ္ဒန္တိကာဒိဘာဝေါပီ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုရိသန္တရဂတာယာတိ ပုရိသသမီပဂတာယ။ သံကိတ္တီယန္တိ ဧတာယာတိ သံကိတ္တိ၊ ဂါမဝါသိအာဒီဟိ သမုဒါယဝသေန ကရိယမာနကိရိယာ။ ဣဓ ပန ဘတ္တသံကိတ္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘သံကိတ္တေတွာ ကတဘတ္တေသူ’’တိ။ ဒဒန္တိ တာယာတိ ဒတ္တိ။ ဧကာဟံ အန္တရဘူတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဧကာဟိကံ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ဧကာဟဝါရေနာတိ ဧကာဟိကဝါရေန။ ‘‘ဧကာဟိက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓိမေဝ ပဋိပါဋိယာ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ပုန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ ဧဝရူပ’’န္တိအာဒိ။

ဧရကတိဏာဒီနိ ဝါတိ ဧရကတိဏာဒီနိ ဂန္ထိတွာ ကတနိဝါသနာနိ ဆဝဒုဿာနိ၊ နိဟီနဒုဿာနီတိ အတ္ထော။ တန္တာဝုတာနန္တိ တန္တံ ပသာရေတွာ ဝီတာနံ။ ပကတိကဏ္ဋကေတိ သလာကကဏ္ဋကေ။

၁၅၆။ နေကဝဿဂဏသဉ္ဇာတန္တိ အနေကဝဿသမူဟသဉ္ဇာတံ။ နနု စ ဣဒါနေဝ ‘‘သာယတတိယကမ္ပိ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂမနုယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘နေကဝဿဂဏိကံ ရဇောဇလ္လံ ကာယေ သန္နိစိတ’’န္တိ စ၊ တဒုဘယံ ဧကသ္မိံ ကထံ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ အတ္တနော ရဇောဇလ္လကဝတသမာဒါနကာလံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ။ ဧတေနေဝ ‘‘အစေလကော ဟောမီ’’တိ ဝုတ္တအစေလကပဋိညာ၊ ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဆန္နကပဋိညာ၊ တတ္ထာပိ သာဏ-မသာဏ-ဆဝဒုဿာဒိ-နိဝတ္ထ-ပဋိညာ စ အဝိရုဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ တထာ တထာ ပဋိပန္နတ္တာ။ တေတိ အစေလကာ။ သင်္ဃာတန္တိ သဗ္ဗသော ဃာတံ။ တေနာဟ ‘‘ဝဓ’’န္တိ။ သီလဝါ နာမ နတ္ထိ ‘‘အနဘိသန္ဓိကမ္ပိ ပါပံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓိကတ္တာ။ သီလံ အဓိဋ္ဌာယာတိ ဣဒံ ပဋိက္ကမနကိရိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ပါသဏ္ဍပရိဂ္ဂဟဏတ္ထာယာတိ ပါသဏ္ဍေသု အသာရသာရဘာဝဝီမံသနတ္ထာယ။ တံ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ အာဇီဝကပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ဝိကဋဘောဇနေတိ ဝိကတဘောဇနေ ဝိရူပဘောဇနေ။ တေနာဟ ‘‘အပကတိဘောဇနေ’’တိ။

၁၅၇။ ဘိံသနကတသ္မိန္တိ ဘာဝသာဓနဘာဝီ ဣဒံ ပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဘိံသနကတသ္မိံ ဘိံသနကကိရိယာယာ’’တိ။ ‘‘ဘိံသနကတ္တသ္မိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ တ-ကာရဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေဘုယျဂ္ဂဟဏံ လောမဝန္တဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န လောမဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ဗဟုတရာနံ ဝါ’’တိအာဒိ။

သု-သဒ္ဒေ ဥ-ကာရဿ ဩ-ကာရံ ကတွာ ပါဠိယံ ‘‘သောတတ္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘သုတတ္တော’’တိ အာဟ။ သုဋ္ဌု အဝတတ္တောတိ ဝါ သောတတ္တော။ သောသိန္နောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သုဒ္ဓိဝသနတ္ထာယာတိ သံသာရသုဒ္ဓိဂဝေသနတ္ထာယ။

ဝိဟာရသ္မိန္တိ ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဟာရော ဧဝ ဟိ ‘ဝိဟာရသ္မိ’န္တိ ဝုတ္တော’’တိ။ တေနေဝ စာတိ တေနေဝ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဝသေန။ ဧဝံ အတ္ထောတိ အယံ ဧဝံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုက္ခပ္ပတ္တောတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုခဒုက္ခေ လာဘာလာဘာဒိကေ စ။ တုလိတောတိ တုလာသဒိသော။

ဒုက္ကရကာရိကာဒိသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာဟာရသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ

၁၅၈။ သုဇ္ဈိတုန္တိ သံသာရတော သုဇ္ဈိတုံ။

၁၅၉။ အာသီတိကပဗ္ဗာနီတိ အာသီတိကပိဋ္ဌိပဗ္ဗာနိ၊ ‘‘ကာဠပဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဗ္ဗာနံ မဇ္ဈေ။ ဥန္နတုန္နတာနီတိ မံသေ မိလာတေ ဒွိန္နံ သန္ဓီနံ အန္တရေ ဝါတေနုဒ္ဓုမာတဓမနီဇာလတာယ ဥန္နတာနိ ဥန္နတာနီတိ။ အာနိသဒန္တိ အာနိသဒဋ္ဌာနံ။ နိသိန္နဋ္ဌာနန္တိ ပံသူဟိ၊ ဝါလိကာဟိ ဝါ နိစိတံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ။ သရပေါင်္ခေနာတိ သရဿ ပေါင်္ခပ္ပဒေသေန၊ သရပေါင်္ခသညိတေန ဝါ မဂ္ဂေန။ အက္ကန္တန္တိ အက္ကန္တဋ္ဌာနံ။ တက္ကဂေါဠိကသဒိသာနံ၊ သရီရဃံသနတ္ထံ ကတ ကုရုဝိန္ဒဂေါဠကာနံ ဝါ အာဝဠိ ဝဋ္ဋနာဟာရော။ ဝံသတောတိ ပိဋ္ဌိဝံသတော။ မဏ္ဍလေတိ ဘိတ္တိပါဒါနံ မတ္ထကေ ဌပိတမဏ္ဍလကေ သီသဂ္ဂေန ပတိဋ္ဌဟန္တိ။ န ဧဝံ ဖာသုဠိယောတိ ယထာ ယထာ ဝုတ္တဂေါပါနသိယော ပပတာ တိဋ္ဌန္တိ၊ န ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဿ ဖာသုကာပိ ပပတာ ဌိတာ။

ဩက္ခာယိကာတိ အဝက္ခာယိကာ၊ ဟေဋ္ဌာ ဟုတွာ နိန္နဘာဝေန ပညာယမာနာ။ ဧဝရူပါတိ ယထာဝုတ္တရူပါ၊ နိန္နတရာတိ အတ္ထော။ ယာဝ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ အလ္လီနာ ဟောတီတိ မယှံ ဥဒရစ္ဆဝိ ယာဝ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ၊ တာဝ တံ အာဟစ္စ ဌိတတ္တာ အလ္လီနာ ဟောတိ ဥဒရိယဿ ပရိက္ခယေန အန္တာနဉ္စ သုဋ္ဌုမိလာတတာယ။ ဘာရိယဘာရိယာတိ ဂရုတရာ။ သဟဥဒရစ္ဆဝိံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ၊ သဟပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဥဒရစ္ဆဝိန္တိ ယောဇနာ။ နေဝ နိက္ခမတိ အာဟာရသန္နိဿယအာပေါဓာတုယာ သဗ္ဗသော ဝိသုက္ခတ္တာ။ ပူတိမူလာနီတိ လောမမူလာနံ ပရိဗြူဟနကေ မံသေ လောဟိတေ စ ပရိက္ခီဏေ တာနိ သုက္ခာနိ ဌာနတော ဘဋ္ဌာနိ အဘာဝေနေဝ ‘‘ပူတိမူလာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိ။

အဓိဂတာတိ ဣဒါနိ အဓိဂတာ။ ယထာ ဧတရဟိ ဝိပဿနာပညာယ အဓိဂတတ္တာတိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ မဟာဗောဓိသတ္တာ ပရိပါကဂတဉာဏာ ဝသီဘူတဇ္ဈာနာဘိညာ ဝိပဿနာယ ပရိကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ယထာ စ နေသံ စရိမဘဝေ ဝိပဿနာစာရော၊ န တထာ တဒါတိ ဒဿေတိ။ ဧတဒေဝါတိ ယံ ယေန ဝုတ္တံ အတ္ထဇာတံ၊ ဧတဒေဝ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ပါဌပဒေသေ ယုတ္တံ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဝိရုဇ္ဈနတော။ ဣတရထာတိ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အနနုရူပေါ သိယာ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ ဝုတ္တာယ အညတ္တေ။

အာဟာရသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သံသာရသုဒ္ဓိအာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၆၀။ သံသာရေနာတိ အပရာပရံ စဝနုပပဇ္ဇနဝသေန ဘဝေသု သံသရဏေန။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၄၊ ၅၈၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၇၊ ၉၉၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၆၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၇၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၂၇၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၉၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁)၊

ဗဟုကန္တိ ဗဟုကာလံ ဗဟုက္ခတ္တုံ။ ဥပပဇ္ဇိတွာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ။ အာဝါသေနာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သတ္တာဝါသေ အာဝသနေန နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဇီဝနေန။ ခန္ဓာယေဝ ဝုတ္တာ တေသံယေဝ ပဝတ္တိဝိသေသဿ တေန တေန ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဗဟုယာဂေတိ အဇသူကရဂေါမာယွာဒိကေ ဗဟုဝိဓေ မဟာယညေ။ ဗဟုအဂ္ဂီတိ ဝါစာပေယျာဒိဝသေန အန္တမသော ပါကယညာဒိဝသေန စ ဗဟုကေပိ အဂ္ဂီ ပရိစရဏေန။

၁၆၁။ ဗာလဒါရကောပိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ယုဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိက္ကန္တပဌမဝယာ သတ္တာ သဘာဝေန ပလိတသိရာ ဟောန္တီတိ ပဌမဝယေ ဌိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သုသုကာဠကေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇရာဇိဏ္ဏောတိ ဇရာယ ဇိဏ္ဏော၊ န အကာလိကေန ဇရာယ အဘိဘူတော။ ဥက္ကံသဂတဗုဒ္ဓတာယ ဝုဒ္ဓါ။ တေနာဟ ‘‘ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတအင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ’’တိ၊ အာရောဟပရိဏာဟဝသေန ဝုဒ္ဓိရဟိတောတိ အတ္ထော။ ဇာတိမဟလ္လကောတိ ဇာတိယာ မဟလ္လကော၊ န ဘောဂပရိဝါရာဒီဟီတိ အတ္ထော။ အဒ္ဓဂတောတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓ-သဒ္ဒေါ ဒီဃကာလဝါစီတိ အာဟ ‘‘ဗဟုအဒ္ဓါနံ ဂတော’’တိ။ ဝယောတိအာဒိပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝယ’’န္တိ။ ပဒသတမ္ပိ…ပေ… သမတ္ထတာတိ ပဒသတမ္ပိ ပဒသဟဿမ္ပိ သောတပထမာဂစ္ဆန္တမေဝ ဥဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထတာ။ အယဉ္စ ဂတိယာ ဗျာပါရောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဂဟဏမတ္တဘာဝတော။ တဒေဝါတိ ပဒသတမ္ပိ ပဒသဟဿမ္ပိ။ အာဓာရဏံ အပိလာပနဝသေန ဟဒယေ ဓာရဏံ။ ဥပနိဗန္ဓနံ ယထာ န ပမုဋ္ဌံ ဟောတိ၊ တထာ ဥပေစ္စ အပရာပရံ နိဗန္ဓနံ။ အယံ ပန သတိယာ ဗျာပါရောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပါဠိယဉ္စ ‘‘ပရမာယ ဂတိယာ စ သတိယာ စ ဓိတိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပရတော စ ‘‘ဧဝံ အဓိမတ္တဂတိမန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ သမတ္ထဝီရိယံ ဓိတိ နာမာတိ ဝိသိဋ္ဌဝိသယံ ဒဿေန္တော ယထာဝုတ္တသတိသမာယောဂံ တဿ ဒီပေတိ။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဂတိသတိဓိတီဟိ သုဘဓာတဝစီပရိစိတဿ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ အာဂမဝသေန အတ္ထဒဿနသမတ္ထတာ ယုတ္တိဝသေန ကာရဏဒဿနသမတ္ထတာ။

ဒဠှံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၉။၃၈) ထိရံ ဓနု ဧတဿာတိ ဒဠှဓနွာ၊ သော ဧဝ ဣဓ ‘‘ဒဠှဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တော။ ပဋိသတ္တုဝိဓမနတ္ထံ ဓနုံ ဂဏှာတီတိ ဓနုဂ္ဂဟော၊ သော ဧဝ ဥသုံ သရံ အသတိ ခိပတီတိ ဣဿာသောတိ အာဟ ‘‘ဓနုံ ဂဟေတွာ ဌိတော ဣဿာသော’’တိ။ ဒွိသဟဿပလံ လောဟာဒိဘာရံ ဝဟိတုံ သမတ္ထံ ဒွိသဟဿထာမံ။ တေနာဟ ‘‘ဒွိသဟဿထာမံ နာမာ’’တိအာဒိ။ ဒဏ္ဍေတိ ဓနုဒဏ္ဍေ။ ယာဝ ကဏ္ဍပ္ပမာဏာတိ ဒီဃတော ယတ္တကံ ကဏ္ဍဿ ပမာဏံ၊ တတ္တကေ ဓနုဒဏ္ဍေ ဥက္ခိတ္တမတ္တေ အာရောပိတော စေဝ ဟောတိ ဇိယာဒဏ္ဍော၊ သော စ ဘာရော ပထဝိတော မုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဣဒံ ‘‘ဒွိသဟဿထာမံ နာမ ဓနူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပောတိ ဥဂ္ဂဟိတဓနုသိပ္ပော။ ကတဟတ္ထောတိ ထိရတရံ လက္ခေသု အဝိရဇ္ဈနသရက္ခေပေါ။ ဤဒိသော ပန တတ္ထ ဝသီဘူတော ကတဟတ္ထော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ’’တိ။ ကတံ ရာဇကုလာဒီသု ဥပေစ္စ အသနံ ဧတေန သော ကတူပါသနောတိ အာဟ ‘‘ရာဇကုလာဒီသု ဒဿိတသိပ္ပော’’တိ။ ဧဝံ ကတန္တိ ဧဝံ အန္တောသုသိရကရဏာဒိနာ သလ္လဟုကံ ကတံ။

ဩလောကေတီတိ ဥဒိက္ခတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ တေသံ ဝါရော ပညာယတီတိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ‘‘အယံ ပဌမံ ပုစ္ဆတိ၊ အယံ ဒုတိယ’’န္တိအာဒိနာ ပုစ္ဆနဝါရော တာဒိသဿ ပညဝတော ပညာယတိ သုခုမဿ အန္တရဿ လဗ္ဘနတော။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဝါရောတိ ဤဒိသေ ဌာနေ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဝါရော အညေသံ နပညာယနတော ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ပညာယတိ။ ဣဒါနိ တမေဝ ပညာယနတံ ယုတ္တိတော ဒဿေန္တော ‘‘ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဆာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အစ္ဆရာသင်္ဃာဋမတ္တေ ခဏေ အနေက-ကောဋိသဟဿ-စိတ္တပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ‘‘ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဆာယံ အတိက္ကမနတော ပုရေတရံယေဝ ဘဂဝါ…ပေ… ကထေတီ’’တိ ဝတွာ တတော လဟုတရာပိ သတ္ထု ဒေသနာပဝတ္တိ အတ္ထေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တိဋ္ဌန္တု ဝါ တာဝ ဧတေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒါနိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောဠသ ပဒါနိ ကထေတီတိ ဧတေန လောကိယဇနဿ ဧကပဒုစ္စာရဏက္ခဏေ ဘဂဝါ အဋ္ဌဝီသသတပဒါနိ ကထေတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တဿပိ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဓမ္မောတိ ပါဠိ။ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ၊ တဒတ္ထော။ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ အက္ခရံ။ တဉှိ ပဒဝါကျက္ခရဘာဝေဟိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနံ တံ တံ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတိ ပကာသေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မပဒဗျဉ္ဇနန္တိ ပါဠိယာ ပဒဗျဉ္ဇနံ၊ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနကံ အက္ခရ’’န္တိ။ ဧတေန အပရာပရေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ သုစိရမ္ပိ ကာလံ ကထေန္တဿ တထာဂတဿ န ကဒါစိ တေသံ ပရိယာဒါနံ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ပဉှံ ဗျာကရောန္တိ ဧတေနာတိ ပဉှဗျာကရဏံ၊ တထာပဝတ္တပဋိဘာနံ။ အပရိက္ခယပဋိဘာနာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ ယတော ဝုတ္တံ ‘‘နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ ဟာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၄၁၊ ၃၀၅၊ ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၁။သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ကိံ ဒဿေတီ’’တိအာဒိ။ တထာ အာသန္နပရိနိဗ္ဗာနဿပိ ဘဂဝတော ဒေသနာယ ဣတရာယ စ ဝိသေသာတာဝေါတိ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနမ္ပိ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနမ္ပိ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနမ္ပိ သဒိသမေဝ။ အာသီတိကဝဿတော ပရံ ပဉ္စမော အာယုကောဋ္ဌာသော။

၁၆၂။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဘဂဝတာ နာဂသမာလတ္ထေရဿ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတပဝေဒနမုခေန အတ္တနော လောမာနံ ဟဋ္ဌဘာဝဿ ပဝေဒိတတ္တာ ‘‘လောမဟံသနပရိယာယော’’တိ နာမံ ဂဟိတံ၊ တထာပိ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိ-အနညသာဓာရဏဉာဏာနုဘာဝ-ဝိဘာဝနာဒိဝသေန သောဠသသမူဟတော သီဟနာဒဿ နဒနေန ဒေသနာယ ပဝတ္တိတတ္တာ ‘‘မဟာသီဟနာဒေါ’’တွေဝ သင်္ဂီတိကာရမဟာထေရေဟိ နာမံ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဟာဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆၃။ တတော ပရန္တိ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ဥပရိ သင်္ဃော စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိကမ္မေဟိ ပဋိကမ္မပ္ပတ္တတ္တာ။ ဂါမံ ဂတောတိ ဝုစ္စတိ ဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂတတ္တာ၊ ဧဝံ သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတုံ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တာ ‘‘ပဝိသိံသူ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပရိညန္တိ ပဟာနပရိညံ။ သာ ဟိ သမတိက္ကမော၊ န ဣတရာ။ ရူပဝေဒနာသုပီတိ ‘‘ရူပါနံ ပရိညံ၊ ဝေဒနာနံ ပရိည’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ ကာမံ သဗ္ဗေသံ တိတ္ထိယာနံ ကာမာဒိပရိညာပညာပနဟေတုဘူတော သမယော နတ္ထိ၊ ယေသံ ပန အတ္ထိ၊ တေ ဥပါဒါယ ‘‘သကသမယံ ဇာနန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယတော ယတော ခေါ ဘော အယံ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘော ကာမာနံ ပရိညာ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ သရူပတော ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိဘာဝေတုံ အသက္ကောန္တာပိ ကေဝလံ အစ္စန္တပ္ပဟာနသညာယ ကာမာနံ ပရိညံ ပညပေယျုံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝဒမာနာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? တာဒိသဿ အာဂမာဓိဂမဿာဘာဝတော။ ရူပဝေဒနာပရိညာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုစ္စေထာတိ ဝုစ္စေယျ။ ဒုတိယပဒေပီတိ ‘‘အနုသာသနိယာ ဝါ အနုသာသနိ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဝါကျေပိ။ တေ ကိရ ဘိက္ခူ။

၁၆၅။ န စေဝ သမ္ပာယိဿန္တီတိ န စေဝ သမ္မဒေဝ ပကာရေဟိ ဂမေဿန္တိ ဉာပေဿန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပာဒေတွာ ကထေတုံ န သက္ခိဿန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ အဝိသယေ ပဉှော ပုစ္ဆိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ အာပဇ္ဇိဿန္တီတိ ယောဇနာ။ သဒေဝကေတိ အရူပဒေဝဂ္ဂဟဏံ။ တေ ဟိ လောကိယဒေဝေဟိ ဒီဃာယုကတာဒိနာ ဥက္ကဋ္ဌာ။ သမာရကေတိ ကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ။ သဗြဟ္မကေတိ ရူပါဝစရဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ။ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာတိ ဧတ္ထ သမဏဂ္ဂဟဏေန ပဗ္ဗဇိတေ၊ ဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏေန ဇာတိဗြာဟ္မဏေ၊ ပုန ဒေဝဂ္ဂဟဏေန သမ္မုတိဒေဝေ၊ မနုဿဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌမနုဿကာယံ ပရိယာဒိယတိ။ လောကပဇာဂ္ဂဟဏေန ပန ပယောဇနံ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတမေဝ။ အညထာ အာရာဓနံ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ကာမရူပဝေဒနာသု အဿာဒါဒီနံ ယာထာဝတော အဝဗောဓော ဧဝ ဣတော ဗာဟိရကာနံ နတ္ထိ၊ ကုတော ပဝေဒနာတိ ဒဿေတိ။

၁၆၆။ စိတ္တာရာဓနန္တိ ယာထာဝပဝေဒနေန ပရေသံ စိတ္တဿ ပရိတောသနံ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဂုဏာတိ ကာမရာဂသံယောဇနဿ ပစ္စယဘာဝေန ဝတ္ထုကာမေသုပိ ဗန္ဓနဋ္ဌော ဝုတ္တော၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌော ဝါ ဂုဏဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တရယန္တီတိ တရမာနာ ယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ။ အတီတာဒိဘိန္နပဌမာဒိဝယာ ဧဝ စိတ္တတာ ရာသိဘာဝေန ဝယောဂုဏာတိ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ရာသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော’’တိ။ စက္ခုဝိညေယျာတိ ဝါ စက္ခုဝိညာဏတံဒွါရိကဝိညာဏေဟိ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။ သောတဝိညေယျာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာတိ သဘာဝေနေဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဇာတိကာ၊ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘာဝံ ဝါ ပတ္တာ။ ကမနီယာတိ ကာမေတဗ္ဗာ။ မနဝဍ္ဎနကာတိ မနောဟရာ။ ဧတေန ပရိကပ္ပနတောပိ ဣဋ္ဌဘာဝံ ဂဏှာတိ။ ပိယဇာတိကာတိ ပိယာယိတဗ္ဗသဘာဝါ။ ကာမူပသံဟိတာတိ ကာမရာဂေန ဥပေစ္စ သန္ဓာနိယာ သမ္ဗဒ္ဓါ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၆၃) ကာတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။

၁၆၇။ သညံ ဌပေတွာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ အင်္ဂုလိကာဒိပဗ္ဗေ ဂဟိတေ သတံ ဟောတိ၊ ဣမသ္မိံ သဟဿ’’န္တိအာဒိနာ သညာဏံ ကတွာ ဂဏနာ။ အစ္ဆိဒ္ဒဂဏနာတိ ‘‘ဧကံ ဒွေ’’တိအာဒိနာ နဝန္တဝိဓိနာ နိရန္တရဂဏနာ။ ပိဏ္ဍဂဏနာတိ သင်္ကလနပဋုပ္ပာဒနာဒိနာ ပိဏ္ဍိတွာ ဂဏနာ။ တေနာဟ ‘‘ခေတ္တံ ဩလောကေတွာ’’တိအာဒိ။ ကသနံ ကသီတိ ကသိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗော ကသိပဋိဗဒ္ဓါ ဇီဝိကူပါယော ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ကသီတိ ကသိကမ္မ’’န္တိ။ ဇင်္ဃဝဏိဇ္ဇာတိ ဇင်္ဃသတ္ထဝသေန ဝဏိဇ္ဇံ အာဟ၊ ထလဝဏိဇ္ဇာတိ သကဋသတ္ထဝသေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန နာဝါပဏာဒိဝသေန ဝေါဟာရံ။ ဝဏိပ္ပထောတိ ဝဏိဇမဂ္ဂေါ၊ ဒါနဂ္ဂဟဏဝသေန သံဝေါဟာရောတိ အတ္ထော။ ဥသူနံ အသနကမ္မံ ဣဿတ္တံ၊ ဓနုသိပ္ပေန ဇီဝိကာ၊ ဣဓ ပန ဣဿတ္တံ ဝိယာတိ ဣဿတ္တံ၊ သဗ္ဗအာဝုဓဇီဝိကာတိ အာဟ ‘‘အာဝုဓံ ဂဟေတွာ ဥပဋ္ဌာနကမ္မ’’န္တိ။ ပေါရောဟိစ္စာမစ္စကမ္မာဒိ ရာဇကမ္မံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရထသိပ္ပခတ္တဝိဇ္ဇာသိပ္ပာဒိ-ဝုတ္တာဝသေသံ မဟာသိပ္ပံ ခုဒ္ဒကသိပ္ပဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ သီတဿ ပုရက္ခတောတိ သီတဿ ပုရတော ကတော။ ယော ဟိ သီတကာလေ ဇီဝိကာဟေတု သီတလပဒေသံ ပက္ခန္ဒတိ၊ သော ဝါဠမိဂါဒီဟိ ဝိယ သီတေန ပရိပါတိယမာနော တေန ပုရတော ကတော ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သီတေန ဗာဓိယမာနော’’တိ။ ဥဏှဿ ပုရက္ခတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သရိတွာတိ သံသပ္ပိတွာ။ ဃဋ္ဋိယမာနောတိ ဟိံသိယမာနော ဗာဓိယမာနော။ အာဗာဓနံ အာဗာဓော၊ ပီဠာတိ အတ္ထော။ ကာမဟေတုန္တိ ဝါ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၀)။ တထာ သေသပဒဒွယေပိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကာမာနမေဝ ဟေတူ’’တိ။ ကာမာနံ ဟေတူတိ ဧတ္ထ ပုရိမပဒါဝဓာရဏမယုတ္တံ တဒညပစ္စယပဋိက္ခေပါပတ္တိတော၊ တထာ ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏံ ကာမာနံ ကဒါစိ အဟေတုဘာဝဿပိ သမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဥဋ္ဌဟတောတိ ဣမိနာ ဥဋ္ဌာနဝီရိယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အာဇီဝသမုဋ္ဌာပကဝီရိယေနာ’’တိ။ တံ ဝီရိယန္တိ အာဇီဝိကသမုဋ္ဌာပကဝီရိယံ။ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဃဋေန္တဿာတိ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရံ ပဝတ္တေန္တဿ။ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကေန သောစတီတိ စိတ္တသန္တာပေန အန္တော နိဇ္ဈာယတိ။ ကာယေ ဥပ္ပန္နဒုက္ခေနာတိ တဿေဝ သောကဿ ဝသေန ကာယေ ဥပ္ပန္နဒုက္ခေန။ သောကုဒ္ဒေသေန တံ တံ ဝိပ္ပလပေန္တော ဝါ ပရိဒေဝတိ။ ဥရံ တာဠေတွာတိ ဝက္ခပ္ပဒေသံ ပဟရိတွာ။ ‘‘မောဃ’’န္တိအာဒိ ပရိဒေဝနာကာရဒဿနဉ္စေဝ သမ္မောဟာပဇ္ဇနာကာရဒဿနဉ္စ။ မေတိ ဝတွာ ပုန နောတိ ပုထုဝစနံ အတ္တနော ဥဘယထာပိ ဝေါဟရိတဗ္ဗတော၊ ဗျာမူဠှဝစနံ ဝါ သောကဝသေန။

၁၆၈။ ဣဓ ကာမဂ္ဂဟဏေန ဝိသေသတော ဝတ္ထုကာမာ ဂဟိတာတိ ကာမာဒိဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ နာနန္တရိယတာယ ပန ကိလေသကာမောပိ ဂဟိတော ဧဝ။ အသိစမ္မန္တိ ဧတ္ထ စမ္မဂ္ဂဟဏေန န ကေဝလံ စမ္မမယဿ၊ စမ္မပရိသိဗ္ဗိတဿေဝ ဝါ ဂဟဏံ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗဿပိ အာဝုဓဗာဓကဿ ဂဟဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ခေဋကဖလကာဒီနီ’’တိ အာဟ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သရာဒိသင်္ဂဟော။ ဓနုကလာပံ သန္နယှိတွာတိ ဓနုဉ္စေဝ ခုရပ္ပတူဏိဉ္စ သန္နယှိတွာ၊ ဓနုဒဏ္ဍဿ ဇိယာယ တထာဘာဝကရဏာဒိပိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၇၆) ဓနုနော သန္နယှနန္တိ။ ဒွိန္နံ သေနာနံ ဗျူဟသံဝိဓာနေန ဝါ ဥဘတောဗျူဠှံ။ ဝိဇ္ဇောတလန္တေသူတိ နိသိတပီတဖလတာယ ဝိဇ္ဇောတနဝသေန ပရိဝတ္တမာနေသု။

ပါကာရသမီပါတိသင်္ခါရတာယ ပါကာရပါဒါ ဥပကာရိယော၊ ယာ ‘‘ဥဒ္ဒါပါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သတဒန္တေနာတိ အနေကသတဒန္တကေန၊ ယဿ တိခိဏဒန္တာနိ အနေကသတာနိ မူလာနိ ဟောန္တိ။ အတိဘာရတာယ ဒသဝီသမတ္တာပိ ဇနာ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ယန္တဝသေန ပန ဥက္ခိပိတွာ ဗန္ဓိတွာ ဌပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌဒန္တာကာရေနာ’’တိအာဒိ။ ဩမဒ္ဒန္တီတိ ဩဋ္ဌပေန္တိ။

၁၆၉။ သန္ဓိမ္ပိ ဆိန္ဒန္တိ စောရိကာယ ဇီဝိတုကာမာ။ နိလ္လောပန္တိ နိဿေသဝိလောပံ၊ ဧကံ ပရိတ္တံ ဂါမံ ပရိဝါရေတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိပိ ဂယှူပဂံ အသေသေတွာ ကရမရဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘မဟာဝိလောပ’’န္တိ။ ပန္ထဒုဟနကမ္မံ အဋဝိမဂ္ဂေ ဌတွာ အဒ္ဓိကာနံ ဝိလုမ္ပနံ။ ပဟာရသာဓနတ္ထံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁) ဒဏ္ဍပ္ပဟာရဿ သုခသိဒ္ဓိအတ္ထံ။ ကဉ္ဇိတော နိဗ္ဗတ္တံ ကဉ္ဇိယံ၊ အာရနာလံ။ ယံ ‘‘ဗိလင်္ဂ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ယတ္ထ သိဉ္စတိ၊ သာ ကဉ္ဇိယဥက္ခလိကာ။ ဗိလင်္ဂထာလိကသဒိသကရဏံ ဗိလင်္ဂထာလိယံ။ သီသကပါလံ ဥပ္ပာဋေတွာတိ အယောဂုဠပဝေသနပ္ပမာဏံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ။ သင်္ခမုဏ္ဍကမ္မကာရဏန္တိ သင်္ခံ ဝိယ မုဏ္ဍကမ္မကာရဏံ။

ရာဟုမုခကမ္မကာရဏန္တိ ရာဟုမုခဂတ-သူရိယသဒိသ-ကမ္မကာရဏံ။ ဇောတိမာလိကန္တိ ဇောတိမာလဝန္တံ ကမ္မကာရဏံ။ ဟတ္ထပဇ္ဇောတိကန္တိ ဟတ္ထပဇ္ဇောတနကမ္မကာရဏံ။ ဧရကဝတ္တကမ္မကာရဏန္တိ ဧရကဝတ္တသဒိသေ သရီရတော ဗဒ္ဓေ ဥပ္ပာဋနကမ္မကာရဏံ။ စီရကဝါသိကကမ္မကာရဏန္တိ သရီရတော ဥပ္ပာဋိတဗဒ္ဓစီရကာဟိ နိဝါသာပနကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ယထာ ဂီဝတော ပဋ္ဌာယ ဗဒ္ဓေ ကန္တိတွာ ကဋိယမေဝ ဌပေန္တိ၊ ဧဝံ ဂေါပ္ဖကတော ပဋ္ဌာယ ကန္တိတွာ ကဋိယမေဝ ဌပေန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကဋိတော ပဋ္ဌာယ ကန္တိတွာ ဂေါပ္ဖကေသု ဌပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဏေယျကကမ္မကာရဏန္တိ ဧဏီမိဂသဒိသကမ္မကာရဏံ။ အယဝလယာနိ ဒတွာတိ အယဝလယာနိ ပဋိမုဉ္စိတွာ။ အယသူလာနိ ကောဋ္ဋေန္တီတိ ကပ္ပရဇဏ္ဏုကကောဋီသု အယသူလာနိ ပဝေသေန္တိ။ န္တိ တံ တထာကတကမ္မကာရဏံ သတ္တံ။

ဗဠိသမံသိကန္တိ ဗဠိသေဟိ မံသုပ္ပာဋနကမ္မကာရဏံ။ ကဟာပဏိကန္တိ ကဟာပဏမတ္တသော ဆိန္ဒနကမ္မကာရဏံ။ ကောဋ္ဋေန္တီတိ ဆိန္ဒန္တိ။ ခါရာပတစ္ဆိကန္တိ တစ္ဆေတွာ ခါရာဝသိဉ္စနကမ္မကာရဏံ။ ပလိဃပရိဝတ္တိကန္တိ ပလိဃဿ ဝိယ ပရိဝတ္တနကမ္မကာရဏံ။ ဧကာဗဒ္ဓံ ကရောန္တိ အယသူလဿ ကောဋ္ဋနေန။ ပလာလပီဌကန္တိ ပလာလပီဌဿ ဝိယ သရီရဿ သံဝေလ္လနကမ္မကာရဏံ။ ကာရဏိကာတိ ဃာတနကာရကာ။ ပလာလဝဋ္ဋိံ ဝိယ ကတွာတိ ယထာ ပလာလပီဌံ ကရောန္တာ ပလာလဝဋ္ဋိံ ကတွာ သံဝေလ္လနဝသေန နံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁) ဝေဌေန္တိ၊ ဧဝံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ဆာတကေဟီတိ ဗုဘုက္ခိတေဟိ ကောလေယျကသုနခေဟိ။ ဗလဝန္တော ဟိ တေ ဇဝယောဂ္ဂါ သူရာ စ ဟောန္တိ။ ကမ္မဝသေန သမ္ပရေတိ ဧတ္ထာတိ သမ္ပရာယော၊ ပရလောကော။ တတ္ထ ဘဝေါတိ သမ္ပရာယိကော။

၁၇၀။ ဆန္ဒရာဂေါ ဝိနီယတိ စေဝ ပဟီယတိ စ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနံ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဉ္စာတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနဉှီ’’တိ။ တတ္ထ အာဂမ္မာတိ ဣဒံ ယော ဆန္ဒရာဂံ ဝိနေတိ ပဇဟတိ၊ တဿ အာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တီဟိ ပရိညာဟီတိ ဣမိနာ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ပရိဇာနိဿန္တီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ကော ပန ဝါဒေါ ပဟာနပရိညာယာတိ ဒဿေတိ? တထဘာဝါယာတိ ပရိဇာနနကဘာဝါယ။

၁၇၁။ အပရိတ္တေနာတိ အဟီနေန။ ဝိပုလေနာတိ မဟတာ။ ယဒိ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ၊ ဝဏ္ဏဒသကံ ကသ္မာ န ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘မာတုဂါမဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘောဇနသမ္ပဒါဒီနံ အလာဘေပီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒုဂ္ဂတကုလေ နိဗ္ဗတ္တဿပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ထောကံ ထောကံ ဝဏ္ဏာယတနံ ပသီဒတိ မံသဿ ပရိဗြူဟနတော ထနမံသာနိ ဝဍ္ဎန္တိ ဇာယန္တိ။ ဝဏ္ဏေတိ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝဏ္ဏော။ သော ဧဝ သာမဂ္ဂေါပဘောဂါဒိနာ နိဘာတီတိ နိဘာ။ တေနာဟ ‘‘ဝဏ္ဏနိဘာတိ ဝဏ္ဏောယေဝါ’’တိ။

ဘောဂ္ဂန္တိ အတိဝိယ ဝင်္ကတာယ ဘောဂ္ဂံ။ တာဒိသံ ပန သရီရံ ဘဂ္ဂံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဘဂ္ဂ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာပိဿ ဝင်္ကဘာဝမေဝ ဒီပေတီ’’တိ။ ဒန္တာနံ ဆိန္နဘိန္နတာယ ဧကစ္စာနံ ပတနေန စ ခဏ္ဍိတဒန္တံ။ ကေသာနံ သေတဝဏ္ဏတာယ ပလိတန္တိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍရကေသ’’န္တိ။ ကေသာနံ မတ္တသော သိယနေ ခလ္လာဋဝေါဟာရောတိ ဗဟုသော သိယနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မဟာခလ္လာဋသီသ’’န္တိ။ ဝဿသတိကကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇနတိလကာနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘တိလကာဟတဂတ္တ’’န္တိ။ တာနိ ပန ကာနိစိ သေတာနိ ဟောန္တိ ကာနိစိ ကာဠာနီတိ အာဟ ‘‘သေတကာဠတိလကေဟီ’’တိ။ ဗျာဓိကန္တိ သဉ္စာတဗျာဓိံ။ ဗာဠှဂိလာနန္တိ မာရဏန္တိ ကဂေလညေန ဂိလာနံ။

၁၇၃။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ။ န စေတေတီတိ န အဘိသန္ဒဟတိ။ ဗျာဗာဓနဋ္ဌေန ဗျာဗာဓော၊ ဗျာဗာဓောဝ ဗျာဗဇ္ဈံ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဗျာဗဇ္ဈန္တိ အဗျာဗဇ္ဈံ၊ ဒုက္ခရဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခမေဝါ’’တိ။

၁၇၄။ အနိစ္စာဒိအာကာရောတိ အနိစ္စာကာရော ဒုက္ခာကာရော ဝိပရိဏာမာကာရော စလာဒိအာကာရော စ။

မဟာဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၅။ သက္ကေသူတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ တံ ဧကဒေသေန ဒဿေန္တော ‘‘သော ဟီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယေန ရာဇကုမာရာ သကျာ နာမ ဇာတာ၊ ယတော တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ ဇနပဒေါ တထာ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သကျာနံ ပန ဥပ္ပတ္တိ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ အာဂတာဝါ’’တိ။ ကပိလဝတ္ထူတိ ဝုတ္တံ ပုရိမသညာဝသေန။

နာနပ္ပကာရကန္တိ ‘‘လောဘဓမ္မာ’’တိ ဗဟုဝစနဿ နိမိတ္တံ ဝဒတိ။ လောဘော ဟိ တေန တေန အဝတ္ထာဝိသေသေန ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန ‘‘ဆန္ဒော ရာဂေါတဏှာ အာသတ္တိ အပေက္ခာ’’တိအာဒိနာ အနေကပ္ပဘေဒေါ၊ လုဗ္ဘနလက္ခဏေန ပန ‘‘လောဘော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘နာနပ္ပကာရကံ လောဘံယေဝါ’’တိ။ တထာ ‘‘ဒေါသော ပဋိဃော ကောဓော ဥပနာဟော ဝိရောဓော’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘မုယှနံ အသမပေက္ခနံ အပစ္စဝေက္ခဏာ ဒုမ္မေဇ္ဈံ ဗာလျ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၃၉၀) စ ဒေါသမောဟာနံ နာနပ္ပကာရတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣတရေသုပိ ဒွီသု ဧသေဝ နယော’’တိ။ ပရိယာဒိယိတွာတိ ပရိတော သဗ္ဗသော အာဒါယ။ ဂဟေတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဂဟဏေ အာဂတ’’န္တိ။ ပရိယာဒိယတီတိ ပရိက္ခီဏောတိ။ ဒီ-သဒ္ဒဉှိ သဒ္ဒဝိဒူ ခယတ္ထံ ဝဒန္တိ။

ဧကဒါတိ အာမေဍိတလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ကာလေ’’တိ။ လောဘဒေါသမောဟာတိ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟီနာဝသေသာ လောဘဒေါသမောဟာ။ နိရဝသေသာ ပဟီယန္တိ၊ အညထာ ဒုတိယမဂ္ဂေန ကိံ ကတံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ သမုဒါစာရပ္ပတ္တံ ပန ဒိသွာ ‘‘အပ္ပဟီနံ မေ အတ္ထီ’’တိပိ ဇာနာတိ။ ဧဝံ ကထံ နိရဝသေသပ္ပဟာနသညာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဟီနကံ…ပေ… သညီ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုစ္ဆိန္နသံသယဿ ‘‘ကော သု နာမ မေ ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တံ အပ္ပဟီနောတိ ဧဝံ သန္ဓေဟော ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိယာ အကောဝိဒတ္တာ’’တိ ကာရဏမာဟ။ ဝိနယကုက္ကုစ္စံ ဝိယ ဟိ ပဏ္ဏတ္တိယံ အကုသလတာယ အရိယာနမ္ပိ ကတ္ထစိ ဝိမတိမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ယထာ တံ သဗ္ဗသော အပ္ပဟီနသမ္မောဟာနန္တိ။ အတ္တနော အဝိသယေ အနဘိဇာနနံ ပဏ္ဏတ္တိကောသလ္လေန ကိမေတ္ထ ပယောဇနံ၊ ပစ္စဝေက္ခဏာမတ္တေန အယမတ္ထော သိဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ တဿ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘နတ္ထီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ကတွာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဝိဘာဂံ ဒဿေန္တော ‘‘သာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗေသံ အရိယာနံ။ ယထာ ပရိပုဏ္ဏာ န ဟောတိ၊ န ဧဝံ သဗ္ဗသော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣမာသု ပနာ’’တိအာဒိ။

၁၇၆။ အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘တဝ သန္တာနေ’’တိ။ အပ္ပဟီနောတိ အနဝသေသတော အပ္ပဟီနော။ ဒုဝိဓေတိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ။ ကိလေသကာမောပိ ဟိ ယဒဂ္ဂေန အဿာဒီယတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပရိဘုဉ္ဇီယတိ။

၁၇၇။ အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ၊ သုခံ။ အပ္ပော အပ္ပမတ္တကော အဿာဒေါ ဧတေသူတိ အပ္ပဿာဒါ။ တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တသုခါ’’တိ။ ပရိယေသနဒုက္ခာဒိဟေတုကံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ တတ္ထ ဒုစ္စရိတစရဏေန သမ္ပရာယိကဉ္စ ဒုက္ခမေတ္ထ ကာမေသု ဗဟုကန္တိ ဗဟုဒုက္ခာ။ ဗဟုပါယာသာတိ ဗဟုပရိက္ကိလေသာ။ တေ ပန ပရိက္ကိလေသာ ဝက္ခမာနနယေန ဗဟူယေဝေတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာပီတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိက…ပေ… ဗဟူ’’တိ။ တေ စ ပရိက္ကိလေသာ ယသ္မာ တံသမင်္ဂိနော ဟိတပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရာ ဣဓ စေဝ ပရလောကေ စ အာဒီနဝကာရဏဉ္စ ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိက…ပေ… ဗဟူ’’တိ။ ဧဝံ စေပီတိ ဧဝံ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ’’တိအာဒိနာ အာကာရေန။ နယေနာတိ ဓမ္မေန။ ကာရဏေနာတိ ယုတ္တိယာ။ သုဋ္ဌု ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိပဿနာပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ သာ စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ဝိသေသတော ပဿတီတိ ဝိပဿနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂဒွယဉာဏေနာတိ အတ္ထော’’တိ။ ပီတိသုခန္တိ ပီတိသုခဝန္တံ ဈာနဒွယံ။ ဒွေ မဂ္ဂေတိ ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂေ။ အာဝဋ္ဋနသီလော အာဘုဇနသီလော န ဟောတီတိ အနာဝဋ္ဋီ နေဝ ဟောတိ သဗ္ဗသော အပ္ပဟီနကာမရာဂဆန္ဒော။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဩရောဓနာဋကာ ပဇဟနပညာတိ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏမာဟ။

၁၇၉။ အဿာဒေါပိ ကထိတော၊ ‘‘အပ္ပဿာဒါ’’တိ ဟိ ဣမိနာ ယာဝတကော ကာမေသု အဿာဒေါ၊ တံ သဗ္ဗံ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ စဿ ပရိတ္တဘာဝေါ ဒဿိတောတိ အာဒီနဝေါပိ ကထိတော သင်္ခေပေနေဝ သေသဿအာဒီနဝဿ ဒဿိတတ္တာ။ တံ ကထေတုန္တိ တံ နိဿရဏံ ‘‘ဧကန္တသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဣမိနာ ကထေတုံ။ ဣမေဟိ အန္တေဟီတိ ‘‘ပဉ္စိမေ၊ မဟာနာမ၊ ကာမဂုဏာ’’တိအာဒိနာ ကာမဂုဏဒဿနမုခေန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂံ ‘‘ဥဗ္ဘဋ္ဌကာ ဟောန္တိ အာသနပဋိက္ခိတ္တာ’’တိအာဒိနာ အတ္တကိလမထာနုယောဂဉ္စ ဒဿေတွာ ဣမေဟိ ဒွီဟိ အန္တေဟိ မုတ္တံ မမ သာသနန္တိ၊ ဖလသမာပတ္တိပရိယောသာနတ္တာ သာသနသမ္ပတ္တိယာ ‘‘ဥပရိဖလသမာပတ္တိသီသေန သကလသာသနံ ဒဿေတု’’န္တိ အာဟ။ ဂိဇ္ဈသဒိသော ကူဋောတိ မဇ္ဈေပဒလောပီသမာသော ယထာ ‘‘သာကပတ္ထိဝေါ’’တိ (ပါဏိနိ။ ၂။၁။၆၀)။ ဒုတိယေ ပနေတ္ထ ဂိဇ္ဈဝန္တတာယ ဂိဇ္ဈာ ကူဋေ ဧတဿာတိ ဂိဇ္ဈကူဋော။ ဥဒ္ဓံယေဝ တိဋ္ဌနကာ နိသဇ္ဇာယ ဝုဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကဋ္ဌာနေနေဝ တိဋ္ဌနကာ။ တေနာဟ ‘‘အနိသိန္နာ’’တိ။ နိဂဏ္ဌဿာတိ နာဋပုတ္တဿ။ နတ္ထိ ဧတဿ ပရိသေသန္တိ အပရိသေသံ။ ဧဝံ သင်္ခါဘဝစနမတ္တမဿာတိ အာဟ ‘‘အပရိသေသသင်္ခါတ’’န္တိ။ နိစ္စဋ္ဌေန သတတ-သဒ္ဒေန အဘိဏှပ္ပဝတ္တိ ဇောတိတာ သိယာတိ ‘‘သမိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန နိရန္တရပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတီတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၈၀။ ယံ ကရောတိ၊ တံ ဇာနာတီတိ ဒုက္ခဿ နိဇ္ဇရဏခေပနံ နာမ ဝိညူနံ ကိစ္စံ၊ ဝိညုနာ စ ပုရိသေန ကတာကတံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ တုမှေဟိ ပုရာဏာနံ ကမ္မာနံ ဗျန္တိဘာဝံ ကရောန္တေဟိ ပဌမံ တာဝ ဧတ္တကာနိ ပုရာဏာနိ ကမ္မာနီတိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ၊ တတော ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ကတေန တပသာ ဧတ္တကာနိ တာနိ ဗျန္တိကတာနိ၊ ဣဒါနိ ဧတ္တကာနိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိနာ အယံ ဝိဓိ ပုရိသေန ဝိယ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တုမှေဟိပိ တထာ ဉာတဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။ သုဒ္ဓန္တန္တိ သုဒ္ဓကောဋ္ဌာသံ၊ အာယတိံ အနဝဿဝသိဒ္ဓံ ကမ္မက္ခယံ၊ တတော ဝါ ဒုက္ခက္ခယန္တိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓန္တံ ပတ္တော အတ္ထီတိ ပုစ္ဆတီတိ ဣမိနာ အကုသလာနံ ပဟာနံ၊ ကုသလာနံ ဘာဝနာ စ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နိဂဏ္ဌသမယေ နတ္ထိ သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာယ အဘာဝတော၊ တသ္မာ ကုတော ဒုက္ခက္ခယဿ သမ္ဘဝေါတိ ဒဿေတိ။

ဧဝံ အဇာနနဘာဝေ သတီတိ ‘‘အဟုဝမှေဝ မယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အဇာနနေ သတိ၊ တသ္မိံ တုမှေဟိ အညာယမာနေတိ အတ္ထော။ လုဒ္ဒါတိ ဃောရာ။ တေ ပန ယသ္မာ ကာယဝါစာဟိ နိဟီနမေဝ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘လုဒ္ဒါစာရာ’’တိ။ လောဟိတပါဏိတွေဝ ဝုစ္စတိ တဇ္ဇာကိရိယာစရဏတော။ မာဂဝိကကေဝဋ္ဋစောရဃာတကာဒယော မာဂဝိကာဒယော။ ကက္ခဠကမ္မာတိ ဖရုသကမ္မာ။ တေ နိဂဏ္ဌေသု ပဗ္ဗဇန္တီတိ ပုဗ္ဗေ မဟာဒုက္ခသံဝတ္တနိယကမ္မဿ ကတတ္တာ ဟိ တုမှေ ဧတရဟိ ဤဒိသံ မဟာဒုက္ခံ ပစ္စနုဘဝထာတိ ဒဿေတိ။

ဝါဒေတိ ဒိဋ္ဌိယံ၊ သမယေတိ အတ္ထော။ သုခေန သုခန္တိ ဧတ္ထ သုခေနာတိ ပဋိပတ္တိသုခေန၊ သုခါယ ပဋိပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ သုခန္တိ ဝိမောက္ခသုခံ၊ ဣဓ လောကေ သုခံ အဓိဂစ္ဆန္တာ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိဒုက္ခပဋိပတ္တိယာဝ အဓိဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ မောက္ခသုခမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ သရီရာဝယဝသမ္ပတ္တိယာပိ ဗိမ္ဗိနော သာရောတိ ဗိမ္ဗိသာရော။ တေ နိဂဏ္ဌာ…ပေ… သန္ဓာယ ဝဒန္တိ၊ န ပန ဘဂဝတော အစ္စန္တသန္တပဏီတံ နိဗ္ဗာနသုခပဋိဝေဒနံ ဇာနန္တိ။ သဟသာတိ ရဝါ။ အပ္ပဋိသင်္ခါတိ န ပဋိသင်္ခါယ အဝိစာရေတွာ။ တေနာဟ ‘‘သာဟသံ ကတွာ’’တိအာဒိ။

အညာဟိ ဝေဒနာဟိ အဝေါမိဿံ ဧကန္တံ သုခံ ဧကန္တသုခံ၊ တဿ ပဋိသံဝေဒီ။ တေနာဟ ‘‘နိရန္တရသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ။ ကထာပတိဋ္ဌာပနတ္ထန္တိ ‘‘ဧကန္တသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဧဝံ အာရဒ္ဓကထာယ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ။ ရာဇဝါရေတိ ရာဇာနံ ဥဒ္ဒိဿ အာဂတဒေသနာဝါရေ။ သုခံ ပုစ္ဆိတုံ ဟောတီတိ ‘‘ယဒိ သတ္တ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ နပ္ပဟောတိ၊ ကိံ ဆ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ ပဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆနသုခံ ဟောတိ။ ‘‘အဟံ ခေါ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တော သုဒ္ဓဝါရော သုဒ္ဓနိဿန္ဒဿ ဖလသမာပတ္တိသုခဿ ဝသေန အာဂတတ္တာ။ အနစ္ဆရိယံ ဟောတိ၊ သတ္တ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ ပဟောန္တဿ ဧကသ္မိံ ရတ္တိန္ဒိဝေ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျတ္တာ။

စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ အနုမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၁။ ဝုတ္တာနုသာရေနာတိ ‘‘ကုရူသု၊ သက္ကေသူ’’တိ စ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန၊ ‘‘ဘဂ္ဂါ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟဒိဝသေတိ နဂရမာပနတ္ထံ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယေန နဂရဋ္ဌာနဿ ပရိဂ္ဂဏှနဒိဝသေ။ အထာတိ ပစ္ဆာ။ နဂရေ နိမ္မိတေတိ တတ္ထ အနန္တရာယေန နဂရေ မာပိတေ။ တမေဝ သုသုမာရဂိရဏံ သုဘနိမိတ္တံ ကတွာ ‘‘သုသုမာရဂိရိ’’တွေဝဿ နာမံ အကံသု။ သုသုမာရသဏ္ဌာနတ္တာ သုသုမာရော နာမ ဧကော ဂိရိ၊ သော တဿ နဂရဿ သမီပေ၊ တသ္မာ တံ သုသုမာရဂိရိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ‘‘သုသုမာရဂိရီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ကေစိ။ ဘေသကဠာတိ ဝုစ္စတိ ဃမ္မဏ္ဍဂစ္ဆံ၊ ကေစိ ‘‘သေတရုက္ခ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ဗဟုလတာယ ပန တံ ဝနံ ဘေသကဠာဝနန္တေဝ ပညာယိတ္ထ။ ဘေသော နာမ ဧကော ယက္ခော အယုတ္တကာရီ၊ တဿ တတော ဂဠိတဋ္ဌာနတာယ တံ ဝနံ ဘေသဂဠာဝနံ နာမ ဇာတန္တိ ကေစိ။ အဘယဒိန္နဋ္ဌာနေ ဇာတံ ဝိရူဠှံ၊ သံဝဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။

ဣစ္ဆာပေတီတိ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဝတ္တုံ သဗြဟ္မစာရီနံ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တဒတ္ထာယ တေသံ အတ္တာနံ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အတ္ထော။ ပဌမံ ဒိန္နော ဟိတူပဒေသော ဩဝါဒေါ၊ အပရာပရံ ဒိန္နော အနုသာသနီ။ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝိသယော ဝါ ဩဝါဒေါ၊ အနာဂတဝိသယော အနုသာသနီ။ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကော ဩဝါဒေါ၊ ဣတရော အနုသာသနီ။ သော စာတိ ဧဝံ ပဝါရေတာ သော ဘိက္ခု။ ဒုက္ခံ ဝစော ဧတသ္မိံ ဝိပ္ပဋိကူလဂ္ဂါဟေ ဝိပစ္စနီကသာတေ အနာဒရေ ပုဂ္ဂလေတိ ဒုဗ္ဗစော။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခေန ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ။ ဥပရိ အာဂတေဟီတိ ‘‘ပါပိစ္ဆော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၁) အာဂတေဟိ သောဠသဟိ ပါပဓမ္မေဟိ။ ပကာရေဟိ အာဝဟံ ပဒက္ခိဏံ၊ တတော ပဒက္ခိဏတော ဂဟဏသီလော ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ၊ န ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ။ ဝါမတောတိ အပသဗျတော၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အသန္တသမ္ဘာဝနပတ္ထနာနန္တိ အသန္တေဟိ အဝိဇ္ဇမာနေဟိ ဂုဏေဟိ သမ္ဘာဝနဿ ပတ္ထနာဘူတာနံ။ ပဋိ-သဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တိကပရိယာယော၊ ဖရဏံ ဝါယမနံ ဣဓ တထာဝဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိပ္ဖရတီတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ပစ္စနီကော ဟုတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အပသာဒေတီတိ ခိပေတိ တဇ္ဇေတိ။ တထာဘူတော စ ပရံ ဃဋ္ဋေန္တော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဃဋ္ဋေတီ’’တိ။ ပဋိအာရောပေတီတိ ယာဒိသေန ဝုတ္တော၊ တဿ ပဋိဘာဂဘူတံ ဒေါသံ စောဒကဿ ဥပရိ အာရောပေတိ။

ပဋိစရတီတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၈) ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စရတိ ပဝတ္တတိ၊ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ဧဝ ဝါ စရတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ။ အညေနညန္တိ ပဋိစ္ဆာဒနာကာရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘အညေန ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အညံ ကာရဏံ ဝစနံ ဝါတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနံ ကာရဏံ၊ ဝစနံ ဝါ ဝုတ္တံ၊ တတော အညေနေဝ ကာရဏေန၊ ဝစနေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ကာရဏေနာတိ စောဒနာယ အမူလိကဘာဝဒီပနိယာ ယုတ္တိယာ။ ဝစနေနာတိ တဒတ္ထဗောဓနေန။ ကော အာပန္နောတိအာဒိနာ စောဒနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိက္ခေပါပဇ္ဇနံ အညေနညံ ပဋိစရဏန္တိ ဒဿေတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ကထာအပနာမနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထန္နာမ’’န္တိအာဒိ။

အပဒီယန္တိ ဒေါသာ ဧတေန ရက္ခီယန္တိ၊ လူယန္တိ၊ ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဝါ အပဒါနံ၊ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၂) သတ္တာနံ သမ္မာ၊ မိစ္ဆာ ဝါ ပဝတ္တပယောဂေါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော စရိယာယာ’’တိ။

၁၈၃။ အနုမိနိတဗ္ဗန္တိ အနု အနု မိနိတဗ္ဗော ဇာနိတဗ္ဗော။ အတ္တာနံ အနုမိနိတဗ္ဗန္တိ စ ဣဒံ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘အနုမိနိတဗ္ဗော တုလေတဗ္ဗော တီရေတဗ္ဗော’’တိ။ အတ္တာနံ အနုမိနိတဗ္ဗန္တိ ဝါ အတ္တနိ အနုမာနဉာဏံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ။ တတြာယံ နယော – အပ္ပိယဘာဝါဝဟာ မယိ ပဝတ္တာ ပါပိစ္ဆတာ ပါပိစ္ဆာဘာဝတော ပရသ္မိံ ပဝတ္တပါပိစ္ဆတာ ဝိယ။ ဧသ နယော သေသဓမ္မေသုပိ။ အပရော နယော – သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယဘာဝံ ဣစ္ဆန္တေန ပါပိစ္ဆတာ ပဟာတဗ္ဗာ သီလဝိသုဒ္ဓိဟေတုဘာဝတော အတ္တုက္ကံသနာဒိပ္ပဟာနံ ဝိယ။ သေသဓမ္မေသုပိ ဧသေဝ နယော။

၁၈၄။ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ ‘‘န ပါပိစ္ဆော ဘဝိဿာမိ၊ န ပါပိကာနံ ဣစ္ဆာနံ ဝသံ ဂတော’’တိအာဒိနာ ပတိ ပတိ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဉာဏစက္ခုနာ အဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ ဉာဏံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါပိစ္ဆတာဒီနံ ပဟာနံ ပတိ အဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ အယဉ္စ အတ္ထော တဗ္ဗ-သဒ္ဒဿ ဘာဝတ္ထတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကမ္မတ္ထတာဝသေန ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတ္တာန’’န္တိ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သိက္ခန္တေနာတိ တိဿောပိ သိက္ခာ သိက္ခန္တေန။ တေနာဟ ‘‘ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ။

တိလကန္တိ ကာဠတိလသေတတိလာဒိတိလကံ။ သဗ္ဗပ္ပဟာနန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရပ္ပဟာနံ။ ဖလေ အာဂတေတိ ဖလေ ဥပ္ပန္နေ။ နိဗ္ဗာနေ အာဂတေတိ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂတတ္တာ။ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခန္တိ ‘‘သော သမဏော၊ သ ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခံ၊ န ဥပသမ္ပန္နာနံ ဧဝ န ပဗ္ဗဇိတာနံ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စိဒံ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တု’’န္တိအာဒိ။ အပစ္စဝေက္ခိတုံ န ဝဋ္ဋတိ အတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ ဧကန္တဟေတုဘာဝတော။

အနုမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ စေတောခိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ စေတော တေဟိ ခိလယတိ ထဒ္ဓဘာဝံ အာပဇ္ဇတီတိ စေတောခိလာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝါ’’တိ။ ယသ္မာ တေဟိ ဥပ္ပန္နေဟိ စိတ္တံ ဥက္လာပီဇာတံ ဌာနံ ဝိယ အမနုညံ ခေတ္တံ ဝိယ စ ခါဏုကနိစိတံ အမဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကစဝရဘာဝါ ခါဏုကဘာဝါ’’တိ။ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ စိတ္တံ ဗန္ဓိတွာတိ တဏှာပဝတ္တိဘာဝတော ကုသလစာရဿ အဝသရစဇနဝသေန စိတ္တံ ဗဒ္ဓံ ဝိယ သမောရောဓေတွာ။ တေနာဟ ‘‘မုဋ္ဌိယံ ကတွာ ဝိယ ဂဏှန္တီ’’တိ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန စေတော ဝိရူပံ နိဗန္ဓီယတိ သံယမီယတိ ဧတေဟီတိ စေတသော ဝိနိဗန္ဓာ ယဿ စတုဗ္ဗိဓံ သီလံ အခဏ္ဍာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ သုပရိသုဒ္ဓံ ဝိသေသဘာဂိယတ္တာ အပ္ပကသိရေနေဝ မဂ္ဂဖလာဝဟံ မဟာသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဿ ဝိယ၊ သော တာဒိသေန သီလေန ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ ဝုဒ္ဓိံ အာပဇ္ဇိဿတီတိ အာဟ ‘‘သီလေန ဝုဒ္ဓိ’’န္တိ။ ယဿ ပန အရိယမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော ဝိရူဠှမူလော ဝိယ ပါဒပေါ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊ သော သာသနေ ဝိရူဠှိံ အာပန္နောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဝိရူဠှိ’’န္တိ။ ယော သဗ္ဗသော ကိလေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော၊ သော အရဟာ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနေန ဝေပုလ္လ’’န္တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အတ္ထော ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မကာယော ဝိယ ရူပကာယောပိ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရဂုဏာဓိဋ္ဌာနတာယ စ အပစ္စက္ခကာရီနံ သံသယဝတ္ထု ဟောတိယေဝါတိ ‘‘သရီရေ ဝါ ဂုဏေ ဝါ ကင်္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ မဟာပုရိသလက္ခဏေန အနုဗျဉ္ဇနာဒယော ရူပကာယဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ အဝိနာဘာဝတောတိ ‘‘ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏပ္ပဋိမဏ္ဍိတ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အနာဝရဏဉာဏေန သဗ္ဗေပိ အနန္တာပရိမေယျဘေဒါ ဓမ္မကာယဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ သဗ္ဗညုတညာဏဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ နာနန္တရိယဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကင်္ခဟီတိ ‘‘အဟော ဝတ တေ ဂုဏာ န ဘဝေယျုံ၊ ဘဝေယျုံ ဝါ’’တိ ပတ္ထနုပ္ပာဒနဝသေန ကင်္ခတိ။ ပုရိမော ဟိ ဝိပရီတဇ္ဈာသယော၊ ဣတရော ယထာဘူတဉာဏဇ္ဈာသယော။ ဝိစိနန္တောတိ ဝိစယဘူတာယ ပညာယ တေ ဝိဝေစေတုကာမော တဒဘာဝတော ကိစ္ဆံ ဒုက္ခံ အာပဇ္ဇတိ၊ ကိစ္ဆပ္ပတ္တိ စ တတ္ထ နိစ္ဆေတုံ အသမတ္ထတာယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ အဓိမောက္ခံ န ပဋိလဘတီတိ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဩကပ္ပနဝသေန ဂုဏေသု ဝိနိစ္ဆယံ နာဓိဂစ္ဆတိ။ ဩတရိတွာတိ ဉာဏေန အနုပဝိသိတွာ။ ပသီဒိတုန္တိ ‘‘ပသန္နရူပဓမ္မကာယဂုဏေဟိ ဘဂဝါ’’တိ ပသီဒိတုံ။ အနာဝိလော အကာလုဿော ဟောတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ဣမိနာ ဒုဗ္ဗလာ ဝိမတိ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ မဇ္ဈိမာ၊ ‘‘နာဓိမုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ ဗလဝတီ၊ ‘‘န သမ္ပသီဒတီ’’တိ ဣမိနာ တိဝိဓာယပိ ဝိမတိယာ ဝသေန ဥပ္ပန္နစိတ္တကာလုဿိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အာတပ္ပာယာတိအာဒိတော တပတိ သန္တပတိ ကိလေသေတိ အာတပ္ပံ၊ အာရမ္ဘဓာတု၊ တဒတ္ထာယ။ အနုယောဂါယာတိ ယထာ သံကိလေသဓမ္မာနံ အဝသရော န ဟောတိ၊ ဧဝံ အနု အနု ယုဉ္ဇနံ အနုယောဂေါ၊ နိက္ကမဓာတု၊ တဒတ္ထာယ။ တေနာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ယောဂါယာ’’တိ။ သာတစ္စာယာတိ ယထာ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ၊ တထာ သတတဿ နိရန္တရပဝတ္တဿ အနုယောဂဿ ဘာဝေါ သာတစ္စံ၊ ပရက္ကမဓာတု၊ တဒတ္ထာယ။ ပဓာနာယာတိ သန္တမေဝံ တိဝိဓဓာတုသံဝဍ္ဎိတာနုဘာဝံ သဗ္ဗကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ ပဓာနသင်္ခါတံ ဝီရိယံ၊ တဒတ္ထာယ။ ဧတ္ထ စ အာတပ္ပာယ စိတ္တံ န နမတိ ယထာဝုတ္တကင်္ခါဝသေန၊ ပဂေဝ အနုယောဂါဒိအတ္ထန္တိ ဒဿေတုံ စတ္တာရိပိ ပဒါနိ ဂဟိတာနိ၊ အနဝသေသဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝါ။ ကေစိ ပန ‘‘အာတပ္ပဝေဝစနာနေဝ အနုယောဂါဒိပဒါနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝါ သတ္ထရိ ကင်္ခါယ စိတ္တဿ ထဒ္ဓကစဝရခါဏုကဘာဝေန အကုသလဘာဝါဒိအာပါဒနတော စေတောခိလဘာဝံ ဒဿေတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မဿ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယတ္တိဓမ္မေ စ ပဋိဝေဓဓမ္မေ စာ’’တိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မေ ယတ္ထ ကင်္ခါယ သမ္ဘဝေါ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပရမ္ပရာယ ပဋိဝေဓာဝဟဘာဝါဒိဝသေနပိ ဧကစ္စာနံ တတ္ထ သံသယုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ စ ပဋိဝေဓေ ကင်္ခါ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ အဓိဂမဓမ္မေပိ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စေ ‘‘ကသိဏာဒိဘာဝနာယ ဈာနာနိ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကသိဏနိဿန္ဒော အာရုပ္ပာတိ၊ မေတ္တာဒိနိဿန္ဒော စတုတ္ထဗြဟ္မဝိဟာရော’’တိ ဧဝမာဒိနာ ကင်္ခတိယေဝါတိ။ ဧတ္ထ စ နဝလောကုတ္တရေသု ပညတ္တိယံယေဝ ကင်္ခါပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ အသံကိလေသိကတ္တာ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ။

ဧဝရူပန္တိ ဧဒိသံ သုပ္ပဋိပတ္တိ-ဥဇုပ္ပဋိပတ္တိ-ဉာယပ္ပဋိပတ္တိ-သာမီစိပ္ပဋိပတ္တိ-သင်္ခါတံ သမ္မာပဋိပဒံ။ အဓိသီလသိက္ခာဒယော လောကုတ္တရဓမ္မဿ အနုဓမ္မဘူတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ မဂ္ဂဖလသိက္ခာဟိ ဣမာသံ ဝိသေသော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မဿ ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝတ္ထုတ္တယဿ သိက္ခာယ စ ဂုဏေသု အနဓိမုစ္စနအသမ္ပသီဒနဝသေန အပ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ အာသပ္ပနပရိသပ္ပနဝသေန ပဝတ္တိယာ ကစဝရခါဏုကဘာဝေါ စ၊ ဧဝံ သဗြဟ္မစာရီသု အာဃာတစဏ္ဍိက္ကာဒိဝသေန စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ စ ဥပဟနနဝိရုဇ္ဈနာဒိဝသေန ကစဝရခါဏုကဘာဝေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယသင်္ဃဝိသယာ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ပုဂ္ဂလဝိသယာ ကာစိ နတ္ထီတိ သင်္ဃဝိသယာဝ ဂဟိတာ၊ သာသနိကဝသေန စာယံ စေတောခိလဒေသနာတိ သဗြဟ္မစာရီဝိသယောဝ ကောပေါ ဂဟိတော။

၁၈၆။ ယထာ ဝတ္ထုကာမော၊ ဧဝံ ကိလေသကာမောပိ အဿာဒနီယော ဧဝါတိ ‘‘ကိလေသကာမေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ ကာမနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁) သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ‘‘ကာမာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဗလဝကာမရာဂဝတ္ထုဘူတာယေဝေတ္ထ ကာမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ။ ဝိနိဗဒ္ဓဝတ္ထုဘာဝေန ယထာ ဝိသုံ အတ္တနော ကာယော ဂဟိတော၊ တထာ ပရေသံ တထာရူပါ ရူပဓမ္မာ သမူဟဋ္ဌေနာတိ အာဟ ‘‘ရူပေတိ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ’’တိ။ ယထာ ဟိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ဈာနာဒိဝိသေသာဓိဂမဿ ဝိနိဗဒ္ဓါယ သံဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အတ္တနော ကာယေ အပေက္ခာ ဗဟိဒ္ဓါ စ သကပရိက္ခာရဉာတိမိတ္တာဒီသု အပေက္ခာတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ရူပေတိ ရူပဇ္ဈာနေ’’တိအာဒိနာ ပပဉ္စေန္တိ။ တဒယုတ္တံ ဈာနာဓိဂမဝိနိဗဒ္ဓါနံ သီလဿ စ သံကိလေသဘူတာနံ စေတောဝိနိဗဒ္ဓဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။

ယာဝဒတ္ထန္တိ ယာဝ အတ္ထေတိ အဘိကင်္ခတိ၊ တာဝ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္တကံ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္တက’’န္တိ။ န္တိ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရပူရံ ဘုတ္တံ။ အဝဒေဟနတော ပူရဏတော။ သေယျသုခန္တိ သေယျံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။ ပဿသုခန္တိ ပဿာနံ သမ္ပရိဝတ္တနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။ နိဒ္ဒါသုခန္တိ နိဒ္ဒါယနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။

သီလေနာတိအာဒိ ပတ္ထနာကာရဒဿနံ။ ဝတသမာဒါနန္တိ ဓုတင်္ဂါဒိဝတာနုဋ္ဌာနံ။ တပေါတိ ဝီရိယာရမ္ဘော။ သော ဟိ ကိလေသာနံ တပနဋ္ဌေန နိဂ္ဂဏှနဋ္ဌေန တပစရဏန္တိ ဝုတ္တံ။

၁၈၉။ ဆန္ဒံ နိဿာယာတိ ဆန္ဒံ ဓုရံ၊ ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ၊ ဆန္ဒံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ပဝတ္တိဝသေန ဆန္ဒံ နိဿာယ။ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ပဓာနဘူတာ၊ ပဓာနဘာဝံ ဝါ ပတ္တာတိ ပဓာနဘူတာ။ တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဆန္ဒနိဿယေန ပဝတ္တသမာဓိနာ စေဝ ‘‘ပဓာနသင်္ခါရော’’တိ ဝုတ္တဝီရိယေန စ။ ဥပေတန္တိ သမ္ပယုတ္တံ။ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ အတ္ထော၊ တဿာ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒံ ပါဒကံ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။ အထ ဝါ ဣဇ္ဈန္တိ တာယ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ၊ သာဝ ဥပရိဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ပါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိဘူတံ ဝါ ပါဒန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒ’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒါဒီသုပိ။ အဿာတိ ဣဒ္ဓိပါဒဿ။ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒီပနတ္ထံ ကတံ၊ တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၃၆၉) တဿ အတ္ထဝိစာရော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကထိတ’’န္တိ။ တေသံ တေသံ ကုသလဓမ္မာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒနကိရိယာယ ဥပ္ပန္နာနံ ပရိဗြူဟနကိရိယာယ ဥဿဟနတော ဥဿောဠှီ၊ ထာမပ္ပတ္တာ ပရက္ကမဓာတု။ သာ ပန စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ဝိသေသပစ္စယဘူတာ တေ ဥပါဒါယ ‘‘ပဉ္စမီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ သာ စ ယသ္မာ သမထဝိပဿနာဘာဝနာသု တတ္ထ စအာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု သာဓေတဗ္ဗံ ဝီရိယံ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဥဿောဠှီတိ သဗ္ဗတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဝီရိယံ ဒဿေတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယသမထဝိပဿနာသာဓနံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန ဘိန္ဒိတွာ အာဟ ‘‘ပဉ္စ စေတောခိလပ္ပဟာနာနိ ပဉ္စ ဝိနိဗန္ဓပ္ပဟာနာနီ’’တိ။ ဘဗ္ဗောတိ ယုတ္တော အရဟတိ နိပ္ဖတ္တိယာ။ ဉာဏေနာတိ မဂ္ဂဉာဏေန။ ကိလေသဘေဒါယာတိ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနာယ။ ခေမဿာတိ အနုပဒ္ဒဝဿ။

သမ္ဘာဝနတ္ထေတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၇။၇၁) ‘‘အပိ နာမေဝံ သိယာ’’တိ ဝိကပ္ပနတ္ထော သမ္ဘာဝနတ္ထော။ ဧဝံ ဟီတိ ဧဝံ ဧကမေဝ သင်္ချံ အဝတွာ အပရာယ သင်္ချာယ သဒ္ဓိံ ဝစနံ လောကေ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဟောတိ ယထာ ‘‘ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဥဒကဖုသိတာနီ’’တိ။ သမ္မာ အဓိသယိတာနီတိ ပါဒါဒီဟိ အတ္တနာ နေသံ ကိဉ္စိ ဥပဃာတံ အကရောန္တိယာ ဗဟိဝါတာဒိပရိဿယပရိဟရဏတ္ထံ သမ္မဒေဝ ဥပရိ သယိတာနိ။ ဥတုံ ဂါဟာပေန္တိယာတိ တေသံ အလ္လသိနေဟပရိယာဒါနတ္ထံ အတ္တနော ကာယုသ္မာဝသေန ဥတုံ ဂဏှာပေန္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဥသ္မီကတာနီ’’တိ။ သမ္မာ ပရိဘာဝိတာနီတိ သမ္မဒေဝ သဗ္ဗသော ကုက္ကုဋဝါသနာယ ဝါသိတာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကုက္ကုဋဂန္ဓံ ဂါဟာပိတာနီ’’တိ။ အယဉ္စ ကုက္ကုဋဂန္ဓပရိဘာဝနာ သမ္မာအဓိသယနသမ္မာပရိသေဒနနိပ္ဖတ္တိယာ ‘‘အနုနိပ္ဖာဒီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၁) ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေဟိ ပန သဒ္ဓိံယေဝ ဣဇ္ဈနတော ဝုတ္တံ ‘‘တိဝိဓကိရိယာကရဏေနာ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ န ဧဝံ ‘‘အဟော ဝတိမေ’’တိအာဒိနာ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ကာရဏဿ ပန သမ္ပာဒိတတ္တာ အထ ခေါ ဘဗ္ဗာဝ အဘိနိဗ္ဘိဇ္ဇိတုန္တိ ယောဇနာ။ ကသ္မာ ဘဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘တေ ဟိ ယသ္မာ တာယာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ယထာ ကပါလဿ တနုတာ အာလောကဿ အန္တော ပညာယမာနဿ ကာရဏံ၊ တထာ ကပါလဿ တနုတာယ နခသိခါမုခတုဏ္ဍကာနံ ခရတာယ စ အလ္လသိနေဟဿ ပရိယာဒါနံ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တသ္မာတိ အာလောကဿ အန္တော ပညာယမာနတော၊ သယဉ္စ ပရိပါကဂတတ္တာ။

ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနန္တိ ဩပမ္မတ္ထဿ ဥပမေယျေန သမ္မဒေဝ ပဋိပါဒနံ။ အတ္ထေနာတိ ဥပမေယျတ္ထေန။ ယထာ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍေသု တိဝိဓကိရိယာယ ကရဏံ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနံ အဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနဿ မူလကာရဏံ၊ ဧဝံ ဘိက္ခုနော ဥဿောဠှီပန္နရသာနိ အင်္ဂါနိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနဿ မူလကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘တဿာ ကုက္ကုဋိယာ…ပေ… သမန္နာဂတဘာဝေါ’’တိ။ ပဋိစ္ဆာဒနသာမညေန အဝိဇ္ဇာယ အဏ္ဍကောသသဒိသတာယ ဗလဝဝိပဿနာဝသေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ တနုဘာဝေါ၊ ဝိပဿနာဉာဏဿ ပရိဏာမကာလော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝါပတ္တိ၊ တဒါ စ သာ မဂ္ဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဓာရေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော’’တိ။ အဘိညာပက္ခေတိ လောကိယာဘိညာပက္ခေ။ လောကုတ္တရာဘိညာ ဟိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလိကာတိ။ ဂါထာယ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဟရတီတိ ဒေသနာဝိလာသေန ဝိနေယျသန္တာနဂတံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ဃဋ္ဋေတိ၊ ယထာဌာနေ ဌာတုံ န ဒေတိ။

ပဋိသင်္ခါနပ္ပဟာနန္တိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနပုဗ္ဗကံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ ဣဒ္ဓိပါဒါ ပါဠိယံ ဂဟိတာတိ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဿောဠှိပန္နရသင်္ဂသမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဘဗ္ဗော အဘိနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၁၈၉) လောကုတ္တရိဒ္ဓိပါဒါ ပန သမ္ဗောဓဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ မဂ္ဂေ အာဂတေတိ ဥဿောဠှီပန္နရသင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပယတော မဂ္ဂေ အာဂတေ ဥပ္ပန္နေ၊ ပါဠိယံ ဝါ အဘိနိဗ္ဘိဒါသမ္ဗောဓဂ္ဂဟဏေဟိ မဂ္ဂေ အာဂတေ။ ဖလေ အာဂတေတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဗ္ဗာနဿ ပန ပါဠိယံ အနာဂတတ္တာ နိဿရဏပ္ပဟာနံ န ဂဟိတံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စေတောခိလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ဝနပတ္ထပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၀။ ဝနီယတိ ဝိဝေကကာမေဟိ ဘဇီယတိ၊ ဝနုတေ ဝါ တေ အတ္တသမ္ပတ္တိယာ ဝသနတ္ထာယ ယာစန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝနံ၊ ပတိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဝိဝေကကာမာ ယထာဓိပ္ပေတဝိသေသာဓိဂမေနာတိ ပတ္ထံ၊ ဝနေသု ပတ္ထံ ဂဟနဋ္ဌာနေ သေနာသနံ ဝနပတ္ထံ။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တတီတိ ပရိယာယော၊ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝနပတ္ထပရိယာယန္တိ ဝနပတ္ထကာရဏ’’န္တိ။ ဝနပတ္ထဉှိ တံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတော ဥပနိဿယကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဝနပတ္ထံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိ။ ပရိယာယတိ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပတိဋ္ဌပေတီတိ ပရိယာယော၊ ဒေသနာ။ ဝနပတ္ထံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ဒေသနာ ဝနပတ္ထဒေသနာ၊ တံ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဝနပတ္ထဂ္ဂဟဏံ လက္ခဏမတ္တံ ဂါမာဒီနမ္ပေတ္ထ ကာရဏဘာဝဿ၊ ဒေသနာယ ဝိသယဘာဝဿ စ လဗ္ဘမာနတ္တာ။

၁၉၁။ နိဿာယာတိ အပဿာယ၊ ဝိဝေကဝါသဿ အပဿယံ ကတွာတိ အတ္ထော။ န ဥပဋ္ဌာတီတိအာဒီဟိ တသ္မိံ ဝနပတ္ထေ သေနာသနသပ္ပာယာဘာဝံ၊ ဥတုပုဂ္ဂလဓမ္မဿဝနသပ္ပာယာဘာဝမ္ပိ ဝါ ဒဿေတိ။ ဇီဝိတသမ္ဘာရာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၉။၆) ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိယာ သမ္ဘာရာ ပစ္စယာ။ သမုဒါနေတဗ္ဗာတိ သမ္မာ ဉာယေန အနဝဇ္ဇဥဉ္ဆာစရိယာဒိနာ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာနေတဗ္ဗာ ပါပုဏိတဗ္ဗာ။ တေ ပန တထာ သမုဒါနိတာ သမာဟဋာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဟရိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဒုက္ခေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သုလဘုပ္ပာဒါ န ဟောန္တိ။ ဧတေန ဘောဇနသပ္ပာယာဒိအဘာဝံ ဒဿေတိ။ ရတ္တိဘာဂံ ဝါ ဒိဝသဘာဂံ ဝါတိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရတ္တိကောဋ္ဌာသေ ဝါ ဒိဝသကောဋ္ဌာသေ ဝါ’’တိ။ ရတ္တိံယေဝ ပက္ကမိတဗ္ဗံ သမဏဓမ္မဿ တတ္ထ အနိပ္ဖဇ္ဇနတော။

၁၉၂-၃။ သင်္ခါပီတိ ‘‘ယဒတ္ထမဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ န မေတံ ဣဓ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ စီဝရာဒိ ပန သမုဒါဂစ္ဆတိ၊ နာဟံ တဒတ္ထံ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကိံ မေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ ပဋိသင်္ခါယပိ။ အနန္တရဝါရေ သင်္ခါပီတိ ‘‘ယဒတ္ထမဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ တံ မေ ဣဓ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ စီဝရာဒိ ပန န သမုဒါဂစ္ဆတိ၊ နာဟံ တဒတ္ထံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ပဋိသင်္ခါယပီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သမဏဓမ္မဿ နိပ္ဖဇ္ဇနဘာဝံ ဇာနိတွာ’’တိ။

၁၉၅-၇။ သော ပုဂ္ဂလော အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ၊ နာနုဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ ‘‘သော ပုဂ္ဂလော’’တိ ပဒဿ ‘‘နာနုဗန္ဓိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ယဿ ယေန ဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဒူရဋ္ဌေနပိ သော ဘဝတိ။ တံ ပုဂ္ဂလန္တိ ‘‘သော ပုဂ္ဂလော’’တိ ပစ္စတ္တဝစနံ ဥပယောဂဝသေန ပရိဏာမေတွာ တံ ပုဂ္ဂလံ အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမောတိ။ တံ အာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ စ ကတညုတကတဝေဒိတာယ နိယောဇနံ။

၁၉၈။ ဧဝရူပေါတိ ယံ နိဿာယ ဘိက္ခုနော ဂုဏေဟိ ဝုဒ္ဓိယေဝ ပါဋိကင်္ခါ၊ ပစ္စယေဟိ စ န ပရိဿမော၊ ဧဝရူပေါ ဒဏ္ဍကမ္မာဒီဟိ နိဂ္ဂဏှာတိ စေပိ၊ န ပရိစ္စဇိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိနာ။

ဝနပတ္ထပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၉။ ဇာတိဝနန္တိ သယံဇာတံ ဝနံ။ တေနာဟ ‘‘အရောပိမ’’န္တိ။ ပဋိသလ္လာနတ္ထာယာတိ ဧကီဘာဝတ္ထာယ၊ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော ဝါ စိတ္တံ ပဋိနိဝတ္တေတွာ အစ္စန္တသန္တေ နိဗ္ဗာနေ ဖလသမာပတ္တိဝသေန အလ္လီယာပနတ္ထံ။ ဒဏ္ဍော ပါဏိမှိ အဿာတိ ဒဏ္ဍပါဏိ။ ယထာ သော ‘‘ဒဏ္ဍပါဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒဏ္ဍဝိတ္တတာယာတိ ဒဏ္ဍေ သောဏ္ဍတာယ။ သော ဟိ ဒဏ္ဍပသုတော ဒဏ္ဍသိပ္ပေ စ သုကုသလော တတ္ထ ပါကဋော ပညာတော၊ တသ္မာ ဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာဝ ဝိစရတိ။ ဇင်္ဃာကိလမထဝိနောဒနတ္ထန္တိ ရာဇသဘာယ စိရနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နဇင်္ဃာပရိဿမဿ အပနယနတ္ထံ။ အဓိစ္စနိက္ခမနောတိ ယာဒိစ္ဆကနိက္ခမနော၊ န အဘိဏှနိက္ခမနော။ ဩလုဗ္ဘာတိ သန္နိရုမ္ဘိတွာ ဌိတော။ ယထာ သော ‘‘ဩလုဗ္ဘာ’’တိ ဝုတ္တော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂေါပါလကဒါရကော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၂၀၀။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘ကိံ ဝါဒီတိ၊ ကိံ ဒိဋ္ဌိကော’’တိ? ကိမက္ခာယီတိ ကိမာစိက္ခကော၊ ကီဒိသဓမ္မကထော? အစိတ္တီကာရေနာတိ အနာဒရေန။ တထာပုစ္ဆနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ နဿတေတန္တိ နဿတု ဧတံ ကုလံ။

အတ္ထံ န ဇာနာတီတိ အတ္ထံ စေ ဧကဒေသေန ဇာနေယျ၊ တံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ပဋိပ္ဖရိတွာပိ တိဋ္ဌေယျ။ တဿ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယာတိ တဒဿ အတ္ထာဇာနနံ ဘဂဝတာ ဣစ္ဆိတံ။ ဝိဂ္ဂါဟိကကထန္တိ ဝိဂ္ဂဟကထံ၊ သာရမ္ဘကထန္တိ အတ္ထော။ နနု ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ လောကေ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏာ နာနာဝါဒါ သန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တထာဂတော ဟီ’’တိအာဒိ။ န ဝိဝဒတိ ဝိဝါဒဟေတုကာနံ ကာမဒိဋ္ဌိဇ္ဈောသာနာနံ မဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃာတိတတ္တာ၊ တဒဘာဝတော ပန လောကော တထာဂတေန ဝိဝဒတိ။ ဓမ္မဝါဒီ ယထာဘူတဝါဒီ ဓမ္မဝါဒီဟိ န ဝိဝဒတိ တေသံ ဝိဝဒိတုကာမတာယ ဧဝ အဘာဝတော၊ အဓမ္မဝါဒီ ပန တိဏာယပိ နမညမာနော တေဟိ ကိဉ္စိ ဝိဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဝါဒီ ကေနစိ လောကသ္မိံ ဝိဝဒတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၉၄)။ အဓမ္မဝါဒီ ပန အသမုစ္ဆိန္နဝိဝါဒဟေတုကတ္တာ ဝိဝဒတေဝ။ တထာ စာဟ ‘‘အဓမ္မဝါဒီဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဝဒတီ’’တိ။

ယထာ စ ပနာတိ ဧတ္ထ ယထာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယထာ စ အနုပ္ပန္နဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတိ၊ တဉ္စ ပဇာနာတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၂၂) ဝိယ ကာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ ကာရဏာကာရော ဝါ ဣဓ ယထာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ သော ပန အတ္ထတော ကာရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ ကထံ ဣဒံ ကထံ’’တိ ပဝတ္တနတော ကထံကထာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သာ ယဿ နတ္ထိ၊ သော အကထံကထီ၊ တံ အကထံကထိံ။ ဝိပ္ပဋိသာရကုက္ကုစ္စံ ဘဂဝတာ အနာဂါမိမဂ္ဂေနေဝ ဆိန္နံ၊ ဟတ္ထပါဒကုက္ကုစ္စံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အာဝေဏိကဓမ္မာဓိဂမတော။ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘဝေါ ‘‘ဘဝါဘဝေါ’’တိ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနဗ္ဘဝေ’’တိ။ သံဝရာသံဝရော ဖလာဖလံ ဝိယ ခုဒ္ဒကမဟန္တော ဘဝေါ ‘‘ဘဝါဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဟီနပဏီတေ ဝါ ဘဝေ’’တိ။ ဘဝေါ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော ‘‘အဘဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁။တိကမာတိကာ)။ ကိလေသသညာတိ ကာမသညာဒိကေ ဝဒတိ။ ကိလေသာ ဧဝ ဝါ သညာနာမေန ဝုတ္တာ ‘‘သညာ ပဟာယ အမတံ ဧဝ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အတ္တနော ခီဏာသဝဘာဝံ ဒီပေတီတိ ဣမိနာဝ ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နီဟရိတွာ ကီဠာပေတွာတိ နီဟရိတွာ စေဝ ကီဠာပေတွာ စ၊ နီဟရဏဝသေန ဝါ ကီဠာပေတွာ။ တိဝိသာခန္တိ တိဘင်္ဂဘာကုဋိ ဝိယ နလာဋေ ဇာတတ္တာ နလာဋိကံ။

၂၀၁။ ကိန္တိ နု ခေါတိ ကိံ ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ အနုသန္ဓိံ ဂဟေတွာတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိံ ဥဋ္ဌပေတွာ။ ယတောနိဒါနန္တိ ယံနိဒါနံ၊ ယံကာရဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုရိမပဒေ ဟိ ဝိဘတ္တိ အလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော၊ ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနာဒိနိဒါနန္တိ အယမေဝ အတ္ထော။ သင်္ခါယန္တိ သင်္ခါဘာဝေန ဉာယန္တီတိ သင်္ခါတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါတိ ကောဋ္ဌာသာ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ မာနောပိ ပပဉ္စော၊ အဘိနန္ဒနသဘာဝေ ဧဝ ပန ဂဏှန္တော ‘‘တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပပဉ္စသမ္ပယုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အဘိနန္ဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ သမုဒါစရန္တီတိ သဗ္ဗသော ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ပရိယာဒါယ ပဝတ္တန္တိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော၊ တေန စ ယောဂေန ပုရိသန္တိ ဥပယောဂဝစနံ ယထာ ‘‘တထာဂတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒွေ ဝိတက္ကာ သမုဒါစရန္တီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၃၈)။ တဏှာဒယော စ ယထာသကံ ပဝတ္တိအာကာရံ အဝိလင်္ဃန္တိယော အာသေဝနဝသေန ဥပရူပရိ ပဝတ္တန္တိ။ တထာ ဟိ တာ ‘‘ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ ဝုတ္တာ။

ကာရဏေတိ ပဝတ္တိပစ္စယေ။ ဧကာယတနမ္ပိ …ပေ… နတ္ထီတိ စက္ခာယတနာဒိ ဧကမ္ပိ အာယတနံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ အဘိဝဒိတဗ္ဗံ အဇ္ဈောသိတဗ္ဗဉ္စ နတ္ထိ စေ၊ နနု နတ္ထိ ဧဝ၊ ကသ္မာ ‘‘နတ္ထိ စေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ အပ္ပဟီနာဘိနန္ဒနာဘိဝဒနအဇ္ဈောသာနာနံ ပန ပုထုဇ္ဇနာနံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗာဒိပ္ပကာရာနိ အာယတနာနိ ဟောန္တီတိ တေသံ န သက္ကာ နတ္ထီတိ ဝတ္တု၊ ပဟီနာဘိနန္ဒနာဒီနံ ပန သဗ္ဗထာ နတ္ထီတိ ‘‘နတ္ထိ စေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟံ မမန္တိ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ ‘‘အဟ’’န္တိ တဏှာဘိနန္ဒနာယ ‘‘မမ’’န္တိ ရောစေတဗ္ဗံ။ အဘိဝဒိတဗ္ဗန္တိ အဘိနိဝိသနသမုဋ္ဌာပနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဟံ မမန္တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အဇ္ဈောသိတွာတိ ဒိဋ္ဌိ တဏှာ ဝတ္ထုံ အနုပဝိသိတွာ ဂါဟဒွယံ အနညသာဓာရဏံ ဝိယ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ဧတ္ထ စေ နတ္ထီ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဧတ္ထာတိ အာယတနေသု။ တဏှာဒီနံ အဝတ္ထုဘာဝဒဿနမုခေန တဏှာဒီနံယေဝ အပ္ပဝတ္တိံ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ ကထိတန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဧသေဝန္တော’’တိအာဒိ၊ အယမေဝ အဘိနန္ဒနာဒီနံ နတ္ထိဘာဝကရော မဂ္ဂေါ၊ တပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘူတံ ဖလံ၊ တံနိဿရဏံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ရာဂါနုသယာဒီနံ အန္တော အဝသာနံ အပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အယံ …ပေ… အန္တော’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ဧသေဝန္တော ပဋိဃာနုသယာနံ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု။

အာဒိယတီတိ ပဟာရဒါနာဒိဝသေန ဂယှတိ။ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ကလဟန္တိ ဘဏ္ဍနာဒိမတ္တေ အဋ္ဌတွာ မုခသတ္တီဟိ ဝိတုဒနာဒိဝသေန မတ္ထကပ္ပတ္တံ ကလဟံ။ ယာယ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိရုဒ္ဓဂ္ဂါဟဝသေန နာနာဂါဟမတ္တံ၊ တထာ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဝသေန နာနာဝါဒမတ္တံ။ ဧဝံ ပဝတ္တန္တိ ဂရုကာတဗ္ဗေသုပိ ဂါရဝံ အကတွာ ‘‘တုဝံ တုဝ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ သာရမ္ဘကထံ၊ ယာယ စေတနာယ ယံ ကရောတိ၊ သာ တုဝံ တုဝံ။ နိဿာယာတိ ပဋိစ္စ၊ နိဿယာဒိပစ္စယေ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာ တာဝ အာယတနာနံ ဟောတု တဗ္ဘာဝေ ဘာဝတော၊ နိရောဓနိမိတ္တတာ ပန ကထံ။ န ဟေတ္ထ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော လောကိယာနံယေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိရုဇ္ဈမာနာပီ’’တိအာဒိ။ နာမမတ္တေန နိမိတ္တတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယတ္ထုပ္ပန္နာ၊ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ သုတ္တန္တရေန သာဓေန္တော ‘‘သွာယမတ္ထော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ သမုဒယသစ္စပဉှေနာတိ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသေန။ သော ဟိ ‘‘ကတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ပဉှောတိ ဝုတ္တော။ နနု တတ္ထ တဏှာယ ဥပ္ပတ္တိနိရောဓာ ဝုတ္တာ၊ န သဗ္ဗကိလေသာနန္တိ ဤဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထေဝ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ လဒ္ဓဝေါဟာရေတိ ဣမိနာ ရာဂါဒီနံ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တတာယ အန္တောတိ သမညာ နိဗ္ဗာနဿာတိ ဒဿေတိ။ ဧတေနေဝ အဘိနန္ဒနာဒီနံ အဘာဝေါတိ စ ဣဒံ သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထံ ပန သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋေ နိဗ္ဗာနေ အကုသလဓမ္မာနံ နိရောဓသမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ယဉှိ ယတ္ထ နတ္ထိ၊ တံ တတ္ထ နိရုဒ္ဓံ နာမ ဟောတီ’’တိ။ ယွာယံ အပ္ပဝတ္တိယံ နိရောဓဝေါဟာရော ဝုတ္တော၊ သွာယမတ္ထော နိရောဓပဉှေန ဒီပေတဗ္ဗော။ န ဟိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ ဝိတက္ကဝိစာရာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါတိ ဝုတ္တာ၊ အထ ခေါ အပ္ပဝတ္တာ ဧဝါတိ။

၂၀၃။ ဧဝံသမ္ပဒန္တိ ဧဝံသမ္ပဇ္ဇနကံ ဧဝံ ပဿိတဗ္ဗံ ဣဒံ မမ အဇ္ဈေသနံ။ တေနာဟ ‘‘ဤဒိသန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဇာနံ ဇာနာတီတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၁၁၃-၁၁၆) သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဟိ အဝိသေသဂ္ဂဟဏေန စ ‘‘ဇာန’’န္တိ ဣမိနာ နိရဝသေသံ ဉေယျဇာတံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ တဗ္ဗိသယာယ ဇာနနကိရိယာယ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ကရဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ။ အထ ဝါ ပကရဏဝသေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန စာယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ပဿိတဗ္ဗမေဝ ပဿတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု-ပညာစက္ခု-ဓမ္မစက္ခု-ဗုဒ္ဓစက္ခု-သမန္တစက္ခု-သင်္ခါတေဟိ ဉာဏစက္ခူဟိ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိ ဧဝ။ အထ ဝါ ဇာနံ ဇာနာတီတိ ယထာ အညေ သဝိပလ္လာသာ ကာမရူပပရိညာဝါဒိနော ဇာနန္တာပိ ဝိပလ္လာသဝသေန ဇာနန္တိ၊ န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ ဇာနန္တော ဇာနာတိ ဧဝ၊ ဒိဋ္ဌိဒဿနဿ စ အဘာဝါ ပဿန္တော ပဿတိယေဝါတိ အတ္ထော။ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ ယထာ စက္ခု သတ္တာနံ ဒဿနတ္ထံ ပရိဏေတိ၊ ဧဝံ လောကဿ ယာထာဝဒဿနသာဓနတော ဒဿနကိစ္စပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုဘူတော၊ ပညာစက္ခုမယတ္တာ ဝါ သယမ္ဘုဉာဏေန ပညာစက္ခုံ ဘူတော ပတ္တောတိ ဝါ စက္ခုဘူတော။ ဉာဏဘူတောတိ ဧတဿ စ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မာ ဝါ ဗောဓိပက္ခိယာ တေဟိ ဥပ္ပန္နတ္တာ လောကဿ စ တဒုပ္ပာဒနတော၊ အနညသာဓာရဏံ ဝါ ဓမ္မံ ပတ္တောတိ ဓမ္မဘူတော။ ဗြဟ္မာ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂေါ တေန ဥပ္ပန္နတ္တာ လောကဿ စ တဒုပ္ပာဒနတ္တာ၊ တဉ္စ သယမ္ဘုဉာဏေန ပတ္တောတိ ဗြဟ္မဘူတော။ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝဒတီတိ ဝတ္တာ။ စိရံ သစ္စပဋိဝေဓံ ပဝတ္တေန္တော ဝဒတီတိ ပဝတ္တာ။ အတ္ထံ နီဟရိတွာတိ ဒုက္ခာဒိအတ္ထံ တတ္ထာပိ ပီဠနာဒိအတ္ထံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ပရမတ္ထံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ပါပယိတာ၊ အမတသစ္ဆိကိရိယံ သတ္တေသု ဥပ္ပာဒေန္တော အမတံ ဒဒါတီတိ အမတဿ ဒါတာ။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ တဒါယတ္တဘာဝတော ဓမ္မဿာမီ။

၂၀၄။ သော ဝါ ဥဒ္ဒေသော အတ္တနောပိ ဟောတီတိ ထေရော ‘‘ယံ ခေါ နော’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာတိ။ ဣဒါနိ ယေဟိ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ ပုရိသံ ပပဉ္စသညာသင်္ခါ သမုဒါစရန္တိ၊ တာနိ တာဝ ဒဿေန္တော ပပဉ္စသညာသင်္ခါ ဒဿေတုံ ယေန သဠာယတနဝိဘင်္ဂေန နိဒ္ဒေသော ကတော၊ တဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဉ္စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နိဿယဘာဝေနာတိ နိဿယပစ္စယဘာဝေန။ နိဿယပစ္စယော စ ပသာဒစက္ခုယေဝ ဟောတိ၊ န စုဒ္ဒသသမ္ဘာရံ၊ စတုစတ္တာလီသသမ္ဘာရံ ဝါ သသမ္ဘာရစက္ခုန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိ။ အာရမ္မဏဘာဝေနာတိ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန။ အာရမ္မဏပစ္စယော စ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပေသု ယံ ကိဉ္စိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပေ စ ပဋိစ္စာ’’တိ။

ဧတ္ထ စက္ခု ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပါယတနံ ပန အနေကမေဝ သံဟတန္တိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ နိဿယဘာဝေန ‘‘စက္ခုပသာဒဉ္စ အာရမ္မဏဘာဝေန စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပေ စာ’’တိ ဝစနဘေဒေါ ကတော။ ကိံ ပန ကာရဏံ စက္ခု ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပံ ပန အနေကမေဝါတိ? ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော။ စက္ခု ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တံ အတ္ထိဘာဝေနေဝ ဟောတိ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော၊ အသတိ အဘာဝတော၊ ယတော တံ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တန္နိဿိတတာ စဿ န ဧကဒေသေန အလ္လီယနဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အရူပဘာဝတော။ အထ ခေါ ဂရုရာဇာဒီသု သိဿရာဇပုရိသာဒီနံ ဝိယ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ၊ ဣတရေ ပန ပစ္စယာ တေန တေန ဝိသေသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သစာယံ ပစ္စယဘာဝေါ န ဧကသ္မိံ န သမ္ဘဝတီတိ ဧကမ္ပိ စက္ခု စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘စက္ခုဉ္စာဝုသော၊ ပဋိစ္စာ’’တိ ဧကဝစနဝသေန ဝုတ္တံ။ ရူပံ ပန ယဒိပိ စက္ခု ဝိယ ပုရေဇာတအတ္ထိ-အဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ ပုရေတရံ ဥပ္ပန္နံ ဟုတွာ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဧဝ ဥပကာရကတ္တာ တထာပိ အနေကမေဝ သံဟတံ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ယဉှိ ပစ္စယဓမ္မံ သဘာဝဘူတံ၊ ပရိကပ္ပိတာကာရမတ္တံ ဝါ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝေန္တံ ပဝတ္တတိ၊ တဒညေသဉ္စ သတိပိ ပစ္စယဘာဝေ သော တဿ သာရမ္မဏသဘာဝတာယ ယံ ကိဉ္စိ အနာလမ္ဘိတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထဿ ဩလုဗ္ဘပဝတ္တိကာရဏဘာဝေန အာလမ္ဗနီယတော အာရမ္မဏံ နာမ၊ တဿ ယသ္မာ ယထာ တထာ သဘာဝူပလဒ္ဓိ ဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယလာဘော၊ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ တဿ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ သာ စဿ ဣန္ဒြိယာဓီနဝုတ္တိကဿ အာရမ္မဏသဘာဝူပလဒ္ဓိ န ဧကဒွိကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန ဟောတိ၊ နာပိ ကတိပယကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန၊ အထ ခေါ အာဘောဂါနုရူပံ အာပါထဂတဝဏ္ဏဝသေနာတိ အနေကမေဝ ရူပံ သံဟစ္စကာရိတာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဗဟုဝစနဝသေနာဟ။

ယံ ပန ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂ ပစ္စယနိဒ္ဒေသ) ‘‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယာဒိသံ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော၊ တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကီဒိသံ ပန တန္တိ? သမုဒိတန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အာယတနသလ္လက္ခဏဝသေန စက္ခုဝိညာဏာဒယော သလ္လက္ခဏဝိသယာ၊ န ဒြဗျသလ္လက္ခဏဝသေနာ’’တိ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ န စေတ္ထ သမုဒါယာရမ္မဏတာ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ သမုဒါယာဘောဂဿေဝ အဘာဝတော၊ သမုဒိတာ ပန ဝဏ္ဏဓမ္မာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ကထံ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာ သမုဒိတာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ န ဟိ ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာ အန္ဓာ သမုဒိတာ ပဿန္တီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ ဝိသုံ ဝိသုံ အသမတ္ထာနမ္ပိ သိဝိကာဝဟနာဒီသု သမတ္ထတာယ ဒဿနတော။ ကေသာဒီနဉ္စ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတာနံ ပစ္စေကံ ဝဏ္ဏံ ဂဟေတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ သမုဒိတာနံ တံ ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ဘိယျောပိ တေသံ သံဟစ္စကာရိတာ ပရိဗျတ္တာ။ ဧတေန ကိံ စက္ခုဝိညာဏဿ ပရမာဏုရူပံ အာရမ္မဏံ၊ ဥဒါဟု တံသမုဒါယောတိအာဒိကာ စောဒနာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သောတဉ္စ၊ အာဝုသော၊ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ခုဝိညာဏံ နာမာတိ စက္ခုနိဿိတရူပဝိဇာနနလက္ခဏံ စက္ခုဝိညာဏံ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာတိ စက္ခု၊ ရူပံ၊ စက္ခုဝိညာဏန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာ သမောဓာနေန။ ဖဿော နာမာတိ အရူပဓမ္မောပိ သမာနော အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တနတော ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော နာမ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သဟဇာတာဒိဝသေနာတိ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာယ သဟဇာတအညမညာဒိဝသေန၊ အနန္တရာယ အနန္တရာဒိဝသေန၊ ဣတရာယ ဥပနိဿယဝသေန ပစ္စယဘာဝတော ဖဿပစ္စယာ ဖဿကာရဏာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အနုဘဝနသမကာလမေဝ အာရမ္မဏဿ သဉ္ဇာနနံ ဟောတီတိ ‘‘တာယ ဝေဒနာယ ယံ အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ၊ တဒေဝ သညာ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုဒွါရိကာ ဓမ္မာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ တဒနုသာရေန ပန အပရာပရုပ္ပန္နာနံ ဝေဒနာဒီနံ ဂဟဏေ သတိ၊ ယန္တိ ဝါ ကာရဏဝစနံ၊ ယသ္မာ အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ၊ တသ္မာ တံ သဉ္ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ န ဟိ အသတိ ဝေဒယိတေ ကဒါစိ သညုပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သညာယ ဟိ ယထာသညာတံ ဝိဇ္ဇမာနံ၊ အဝိဇ္ဇမာနံ ဝါ အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကဝသေန ပရိကပ္ပေတိ၊ ယထာပရိကပ္ပိတဉ္စ တံ ဒိဋ္ဌိတဏှာမာနမညနာဟိ မညမာနော ပပဉ္စေတီတိ ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပထဝိံ ပထဝိတော သဉ္ဇာနာ’’တိ၊ ‘‘ပထဝိံ ပထဝိတော သညတွာ ပထဝိံ မညတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂)၊ ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂၊ မဟာနိ။ ၁၂၁) စ။ ဗလပ္ပတ္တပပဉ္စဝသေနေဝါယမတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပရိဒုဗ္ဗလဝသေန။

စက္ခုရူပါဒီဟိ ကာရဏေဟီတိ စက္ခုဝိညာဏဖဿဝေဒနာသညာဝိတက္ကေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ။ အကာရဏဘူတာနမ္ပိ တေသံ အတ္ထိတာယ ကာရဏဂ္ဂဟဏံ။ ပရိညာတာ ဟိ တေ အကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘အပရိညာတကာရဏ’’န္တိ။ တီဟိပိ ပရိညာဟိ အပရိညာတဝတ္ထုကံ။ အဘိဘဝန္တီတိ အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ။ သဟဇာတာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော အတ္ထိ ကုသလော’တိအာဒိဝစနတော ဝေဒနာသညာ အသဟဇာတာပိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ‘‘ပပဉ္စေတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒိ ပဉ္စဒွါရဇဝနသဟဇာတာ ပပဉ္စသင်္ခါ အဓိပ္ပေတာ တာသံ ပစ္စုပ္ပန္နဝိသယတ္တာ၊ ကသ္မာ အတီတာနာဂတဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘တထာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ တတ္ထ တထာ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ယထာ ဝတ္တမာနကာလေ၊ ဧဝံ အတီတကာလေ အနာဂတကာလေ စ စက္ခုဒွါရေ ပပဉ္စသင်္ခါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အတီတာနာဂတဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ န အတီတေသု၊ အနာဂတေသု ဝါ စက္ခုရူပေသု စက္ခုဒွါရိကာနံ တာသံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။

မနဉ္ဇာဝုသော၊ ပဋိစ္စာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓံ မနံ ကေဝလံ ဘဝင်္ဂံ၊ သာဝဇ္ဇနံ ဝါ။ ဒုဝိဓာ ဟိ ကထာ။ ဥပ္ပတ္တိဒွါရကထာယံ ဒွိက္ခတ္တုံ စလိတံ ဘဝင်္ဂံ မနောဒွါရံ နာမ၊ စက္ခာဒိ ဝိယ ရူပါဒိနာ ယေန တံ ဃဋ္ဋိတံ တတ္ထ ဥပရိ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ဒွါရဘာဝတော။ ပစ္စယကထာယံ သာဝဇ္ဇနဘဝင်္ဂံ၊ ‘‘မနောသမ္ဖဿပစ္စယာ အတ္ထိ ကုသလော’’တိအာဒီသု ဟိ သာဝဇ္ဇနမနောသမ္ဖဿော ဣစ္ဆိတော၊ န ဘဝင်္ဂမနောသမ္ဖဿော အသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ပဌမနယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မနန္တိ ဘဝင်္ဂစိတ္တ’’န္တိ။ ဓမ္မေတိ တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏန္တိ ဣမိနာ သဘာဝဓမ္မေသု ဧဝ ကိလေသုပ္ပတ္တီတိ ကေစိ၊ တဒယုတ္တံ တဒုပါဒါနာယပိ ပညတ္တိယာ ဓမ္မာရမ္မဏတာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဓ ပန တေဘူမကာပိ ဓမ္မာ လဗ္ဘန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပညတ္တိယာ အနာရမ္မဏတ္တာ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ အနာရမ္မဏာ နာမ သိယုံ။ ဥပ္ပတ္တိဒွါရကထာယံ စက္ခုဝိညာဏာဒိ ဝိယ အာဝဇ္ဇနမ္ပိ ဒွါရပက္ခိကမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘မနောဝိညာဏန္တိ အာဝဇ္ဇနံ ဝါ’’တိ။ ပစ္စယကထာယံ ပန အာဝဇ္ဇနံ ဂဟိတန္တိ ‘‘ဇဝနံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ နယဒွယေ ဓမ္မာနံ သဟဇာတဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဝဇ္ဇနေ ဂဟိတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယုတ္တမေဝါတိ နိပ္ပရိယာယတော ယုတ္တမေဝ။

သော ယာဝ န ပစ္စယပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ၊ တာဝ ပညတ္တိမုခေနေဝ သဘာဝဓမ္မာ ပညာယန္တိ ပစ္စေကံ အပညာပနေတိ အာဟ ‘‘ဖဿော နာမ ဧကော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧဝံ ဖဿပညတ္တိံ ပညပေဿတီတိ ပညပေတွာ တဗ္ဗိသယဒဿနံ ဉာဏံ ဥပ္ပာဒေဿတိ။ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ စက္ခုအာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ ဣဒံ ဖဿာဒိကံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဟောတိ။ ဒွါဒသာယတနဝသေနာတိ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ဝသေန အာဂတေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနယဝသေန။ ဒွါဒသာယတနပဋိက္ခေပဝသေနာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတီ’’တိ ပစ္စယာဘာဝပစ္စယုပ္ပန္နာဘာဝဒဿနက္ကမေ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ပဋိက္ခေပဝသေန။

သာဝကေန ပဉှော ကထိတောတိ အယံ ပဉှော သာဝကေန ကထိတော၊ ဣတိ ဣမိနာ ကာရဏေန မာ နိက္ကင်္ခါ အဟုဝတ္ထ။ အထ ဝါ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဝိဘဇန္တေန ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန မဟာသာဝကေန ပဉှော ကထိတောတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧတသ္မိံ ပဉှေ မာ နိက္ကင်္ခါ အဟုဝတ္ထ၊ ဟေရညိကေ သတိ ကဟာပဏံ သယံ နိစ္ဆိနန္တာ ဝိယ အဟုတွာ ဘဂဝတော ဧဝ သန္တိကေ နိက္ကင်္ခါ ဟောထ။

၂၀၅။ အာကရောန္တိ ဖလံ တာယ တာယ မရိယာဒါယ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ အာကာရာ၊ ကာရဏာနိ။ ပါဋိယေက္ကကာရဏေဟီတိ ဆန္နံ ဒွါရာနံ ဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ပပဉ္စကာရဏဿ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယဒိပိ ယတ္တကေဟိ ဓမ္မေဟိ ယံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တေသံ သမုဒိတာနံယေဝ ကာရဏဘာဝေါ သာမဂ္ဂိယာဝ ဖလုပ္ပတ္တိတော၊ တထာပိ ပစ္စေကံ တဿ ကာရဏမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဋိယေက္ကကာရဏေဟီ’’တိ။ ပဒေဟီတိ နာမာဒိပဒေဟိ စေဝ တံသမုဒါယဘူတေဟိ ဝါကျေဟိ စ။ တေနာဟ ‘‘အက္ခရသမ္ပိဏ္ဍနေဟီ’’တိ။ အက္ခရာနိယေဝ ဟိ အတ္ထေသု ယထာဝစ္စံ ပဒဝါကျဘာဝေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇန္တိ။ ဗျဉ္ဇနေဟီတိ အတ္ထဿ အဘိဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနသညိတေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ ပရိယာယဿ အက္ခရဏတော ‘‘အက္ခရာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အက္ခရေဟီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ ဣမေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ ပပဉ္စသမုဒါစာရဿ ဝဋ္ဋဿ စ ဝိဝဋ္ဋဿ စ ဒဿနအတ္ထော ဝိဘတ္တောတိ ယောဇနာ။ ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ ပညာယ။ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ပဏ္ဍိတော ဟောတိ? ယတော ခေါ ဘိက္ခု ဓာတုကုသလော စ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄) အာဒိသုတ္တပဒဝသေန ပဏ္ဍိတလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘စတူဟိ ဝါ ကာရဏေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ သစ္စပဋိဝေဓဝသေန ပဏ္ဍိစ္စံ ဒဿိတန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန မဟာပညတံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟန္တေ အတ္ထေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဂုဠပူဝန္တိ ဂုဠေ မိဿိတွာ ကတပူဝံ။ ဗဒ္ဓသတ္တုဂုဠကန္တိ မဓုသက္ခရာဟိ ပိဏ္ဍီကတံ သတ္တုပိဏ္ဍံ။ အသေစိတဗ္ဗကံ မဓုအာဒိနာ ပဂေဝ တေဟိ သမယောဇိတဗ္ဗတ္တာ။ စိန္တကဇာတိကောတိ ဓမ္မစိန္တာယ စိန္တကသဘာဝေါ။ သဗ္ဗညုတညာဏေနေဝဿာတိ သဗ္ဗညုတညာဏေနေဝ အဿ သုတ္တဿ ဂုဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒာပေတွာ နာမံ ဂဏှာပေဿာမိ။

မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဒွေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၆။ ဒွေ ဒွေ ဘာဂေတိ ဒွေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘ဣမံ ဧကံ ဘာဂမကာသိံ၊ ဣမံ ဒုတိယဘာဂမကာသိ’’န္တိ ဝစနတော သဗ္ဗေပိ ဝိတက္ကာ သံကိလေသဝေါဒါနဝိဘာဂေန ဒွေဝ ဘာဂါ ကတာ၊ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပနေတေသံ အဘိဏှာစာရံ ဥပါဒါယ ပါဠိယံ ‘‘ဒွိဓာ ကတွာ’’တိ အာမေဍိတဝစနန္တိ ‘‘ဒွေ ဒွေ ဘာဂေ ကတွာ’’တိ အာမေဍိတဝစနဝသေနေဝ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ဘာဂဒွယဿ သပ္ပဋိဘာဂတာယ တတ္ထ ယံ ယံ ဒွယမ္ပိ ခေါ ဥဇုဝိပစ္စနီကံ၊ တံ တံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟေတုကာမော ဘဂဝါ အာဟ ‘‘ဒွိဓာ ကတွာ ဝိတက္ကေ ဝိဟရေယျ’’န္တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတွာ တတ္ထ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ သမ္မာဝိတက္ကာနဉ္စ အနဝသေသံ အသင်္ကရတော စ ဂဟိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမံ ဧကံ ဘာဂမကာသိံ၊ ဣမံ ဒုတိယဘာဂမကာသိ’’န္တိ အဝေါစ။ ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန သမ္ပယုတ္တော၊ ကာမေန ပဋိဗဒ္ဓါ ဝါ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဗျာပဇ္ဇတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဗျာပါဒေါ၊ ဒေါသော။ ဝိဟိံသတိ ဧတာယ သတ္တေ၊ ဝိဟိံသနံ ဝါ တေသံ ဧတန္တိ ဝိဟိံသာ၊ ပရေသံ ဝိဟေဌနာကာရေန ပဝတ္တဿ ကရုဏာပဋိပက္ခဿ ပါပဓမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တဓမ္မာရမ္မဏမာဟ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဗာဟိရဓမ္မာရမ္မဏံ။ ဩဠာရိကောတိ ဗဟလကာမရာဂါဒိပဋိသံယုတ္တော။ တဗ္ဗိပရိယာယေန သုခုမော။ ဝိတက္ကော အကုသလပက္ခိကောယေဝါတိ ဣမိနာ ဝိတက္ကဘာဝသာမညေန တတ္ထာပိ အကုသလဘာဝသာမညေန ဧကဘာဂကရဏံ၊ န ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတာဒိဝသေနာတိ ဒဿေတိ။

နေက္ခမ္မံ ဝုစ္စတိ လောဘာတိက္ကန္တတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနံ၊ သဗ္ဗာကုသလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ သဗ္ဗံ ကုသလံ။ ဣဓ ပန ကာမဝိတက္ကပဋိပက္ခဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘ကာမေဟိ နိဿဋော နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော’’တိ။ သောတိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော။ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနာတိ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနံ ဧတ္ထုပ္ပန္နော ဝိတက္ကော နေက္ခမ္မဝိတက္ကောယေဝ။ ပဌမဇ္ဈာနန္တိ စ ဣဒံ တတော ပရံ ဝိတက္ကာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ န ဗျာပဇ္ဇတိ စိတ္တံ ဧတေန၊ ဗျာပါဒဿ ဝါ ပဋိပက္ခောတိ အဗျာပါဒေါ၊ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ မေတ္တာဘာဝနာရမ္ဘော။ န ဝိဟိံသန္တိ ဧတာယ၊ ဝိဟိံသာယ ဝါ ပဋိပက္ခောတိ အဝိဟိံသာ၊ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ ကရုဏာဘာဝနာရမ္ဘော။

မဟာဗောဓိသတ္တာနံ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ လဒ္ဓါဝသရာ သမ္မာသင်္ကပ္ပာ ဥပရူပရိ သဝိသေသံ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆဗ္ဗဿာနိ…ပေ… ပဝတ္တိံသူ’’တိ။ ဉာဏဿ အပရိပက္ကတ္တာ ပုဗ္ဗဝါသနာဝသေန သတိသမ္မောသတော ကဒါစိ မိစ္ဆာဝိတက္ကလေသောပိ ဟောတိယေဝါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိသမ္မောသေန…ပေ… တိဋ္ဌန္တီ’’တိ အာဟ။ ယထာ နိစ္စပိဟိတေပိ ဂေဟေ ကဒါစိ ဝါတပါနေ ဝိဝဋမတ္တေ လဒ္ဓါဝသရော ဝါတော အန္တော ပဝိသေယျ၊ ဧဝံ ဂုတ္တိန္ဒြိယေပိ ဗောဓိသတ္တသန္တာနေ သတိသမ္မောသဝသေန လဒ္ဓါဝသရော အကုသလဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဥပ္ပန္နော စ ကုသလဝါရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ၊ အထ မဟာသတ္တော တံမုဟုတ္တုပ္ပန္နမေဝ ပဋိဝိနောဒေတွာ တေသံ အာယတိံ အနုပ္ပာဒါယ ‘‘ဣမေ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ၊ ဣမေ သမ္မာဝိတက္ကာ’’တိ ယာထာဝတော တေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ အဝသရံ အဒေန္တော သမ္မာဝိတက္ကေ ပရိဝဍ္ဎေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မယှံ ဣမေ’’တိအာဒိ။

၂၀၇။ ပမာဒေါ နာမ သတိဝိပ္ပဝါသောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တဿာတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေ ဌိတဿာ’’တိ။ အာတာပဝီရိယဝန္တဿာတိ ကိလေသာနံ နိဂ္ဂဏှနဝီရိယဝတော။ ပေသိတစိတ္တဿာတိ ဘဝဝိမောက္ခာယ ဝိဿဋ္ဌစိတ္တဿ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခဿ။ ‘‘ဧဝံ ပဋိပါကတိကော ဇာတော’’တိ အတ္တနော အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တံ သောမနဿာကာရံ ဂေဟဿိတသောမနဿပက္ခိကံ အကာသိ၊ ပညာမဟန္တတာယ သုခုမဒဿိတာ။

အပရိညာယံ ဌိတဿာတိ န ပရိညာယံ ဌိတဿ၊ အပရိဂ္ဂဟိတပရိညဿာတိ အတ္ထော။ ဝိတက္ကော…ပေ… ဧတာနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတီတိ တာဒိသဿ ဥပ္ပန္နော မိစ္ဆာဝိတက္ကော ယထာရဟံ အတ္တဗျာဗာဓကော ဥဘယဗျာဗာဓကော စ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော တံ သဘာဝါနတိဝတ္တနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုပ္ပန္နာနုပ္ပာဒဥပ္ပန္နပရိဟာနိနိမိတ္တတာယ ပညံ နိရောဓေတီတိ ပညာနိရောဓိကော။ တေနာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာယာ’’တိအာဒိ။ နတ္ထိဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနမာဟ။ နိရုဇ္ဈတီတိအာဒီဟိပိ တဒေဝ ဝဒတိ။ ဝိဂတန္တန္တိအာဒီဟိ ပန သမူလံ ဥဒ္ဓဋံ ဝိယ တဒါ အပ္ပဝတ္တနကံ အကာသိန္တိ ဝဒတိ။

၂၀၈။ စိတ္တဝိပရိဏာမဘာဝေါ စိတ္တဿ အညထတ္တံ ပကတိစိတ္တဝိဂမော။ အနေကဂ္ဂတာကာရော ဝိက္ခေပေါ။ တတ္ထ ဝိတက္ကေန စိတ္တံ ဝိဟညမာနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တံ ဂဟေတွာ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ အကာသီ’’တိ။ ကာရုညန္တိ ပရဒုက္ခနိမိတ္တံ စိတ္တခေဒံ ဝဒတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ မနံ ကမ္ပေတီတိ ကရုဏာ’’တိ (မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁)။ န္တိ ကရုဏာယနဝသေန ပဝတ္တစိတ္တပကမ္ပနံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော’’တိ အာဟ၊ န သတ္တေသု ဝိဟိံသာ ပဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယော။

တေန တေန စဿာကာရေနာတိ ယေန ယေန အာကာရေန ဘိက္ခုနာ အနုဝိတက္ကိတံ အနုဝိစာရိတံ၊ တေန တေန အာကာရေနဿ စေတသော နတိ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကာမဝိတက္ကာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ပဟာသီတိ ကာလဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဇဟတီ’’တိ။ ပဟာနံ ပနဿ သိဒ္ဓမေဝ ပဋိပက္ခဿ သိဒ္ဓတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဟာသီ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အသာမိဘောဂေ ဂါမိကာအာဒီယိံသူ’’တိ။ ဗဟုလမကာသီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေဝံ နမတီတိ ကာမဝိတက္ကသမ္ပယောဂါကာရမေဝ ဟောတိ၊ ကာမဝိတက္ကသမ္ပယုတ္တာကာရေန ဝါ ပရိဏမတိ။ ကသနံ ကိဋ္ဌံ၊ ကသီတိ အတ္ထော၊ တန္နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပန ကာရဏူပစာရေန သဿံ ‘‘ကိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဿသမ္ဗာဓေ’’တိ။ စတ္တာရိ ဘယာနီတိ ဝဓဗန္ဓဇာနိဂရဟာနိ။ ဥပဒ္ဒဝန္တိ အနတ္ထုပ္ပာဒဘာဝံ။ လာမကန္တိ နိဟီနဘာဝံ။ ဓန္ဓေသူတိ အတ္တနော ခန္ဓေသု။ ဩတာရန္တိ အနုပ္ပဝေသံ ကိလေသာနံ။ သံကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈနံ ဝိသုဒ္ဓိ၊ သာ ဧဝ ဝေါဒါနန္တိ အာဟ ‘‘ဝေါဒါနပက္ခန္တိ ဣဒံ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။

၂၀၉။ သဗ္ဗကုသလံ နေက္ခမ္မံ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခတာယ တတော နိဿဋတ္တာ။ နိဗ္ဗာနမေဝ နေက္ခမ္မံ သဗ္ဗကိလေသတော သဗ္ဗသင်္ခတတော စ နိဿဋတ္တာ။ ကိဋ္ဌသမ္ဗာဓံ ဝိယ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ပမာဒေ သတိ အနတ္ထုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ကူဋဂါဝေါ ဝိယ ကူဋစိတ္တံ ဒုဒ္ဒမဘာဝတော။ ပဏ္ဍိတဂေါပါလကော ဝိယ ဗောဓိသတ္တော ဥပါယကောသလ္လယောဂတော။ စတုဗ္ဗိဓဘယံ ဝိယ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ သပ္ပဋိဘယဘာဝတော။ ပညာယ ဝုဒ္ဓိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပညာဝုဒ္ဓိကော။ ဝိဟညတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဝိဃာတော၊ စေတောဒုက္ခံ၊ တပ္ပက္ခိကော ဝိဃာတပက္ခိကော၊ န ဝိဃာတပက္ခိကောတိ အဝိဃာတပက္ခိကော။ နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော နိဗ္ဗာနဝဟော။ ဥဂ္ဃာတီယေယျာတိ ဥဒ္ဓတံ သိယာ ဝိက္ခိတ္တဉ္စ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ သဏ္ဌပေမီတိ သမ္မဒေဝ ပဋ္ဌပေမိ။ ယထာ ပန ဌပိတံ သဏ္ဌပိတံ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သန္နိသီဒါပေမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သန္နိသီဒါပေမီတိ သမာဓိပဋိပက္ခေ ကိလေသေ သန္နိသီဒါပေန္တော စိတ္တံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ သန္နိသီဒါပေမိ။ အဗျဂ္ဂဘာဝါပါဒကေန ဧကဂ္ဂံ ကရောမိ၊ ယထာ အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ သမ္မာ သမ္မဒေဝ အာဒဟာမိ သမာဟိတံ ကရောမိ၊ ယသ္မာ တထာသမာဟိတံ စိတ္တံ သုဋ္ဌု အာရမ္မဏေ အာရောပိတံ နာမ ဟောတိ၊ န တတော ပရိပတတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုဋ္ဌု အာရောပေမီတိ အတ္ထော’’တိ။ မာ ဥဂ္ဃာတီယိတ္တာတိ မာ ဟညိတ္ထ၊ မာ ဦဟတံ အတ္ထာတိ အတ္ထော။

၂၁၀။ သောယေဝ…ပေ… ဝုတ္တောတိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ ဧကံယေဝ ကုသလဝိတက္ကံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိယ တိဝိဓတ္တသမ္ဘဝတော တိဝိဓနာမိကံ ကတွာ ဒဿိတံ ဝိယ ဟောတိ၊ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဗန္ဓပဝတ္တဉှိ ဥပါဒါယ ဧကတ္တနယေန ‘‘သောယေဝ ဗျာပါဒပစ္စနီကဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကဇာတိယေသု ဟိ ကုသလစိတ္တေသု ဥပ္ပန္နော ဝိတက္ကော သမာနာကာရတာယ သော ဧဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ၊ တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁၉)။ န ဟိ တဒါ မဟာပုရိသဿ အသုဘမေတ္တာကရုဏာသန္နိဿယာ တေ ဝိတက္ကာ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ။

သမာပတ္တိံ နိဿာယာတိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ၊ တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာပိ တရုဏာတိ ယောဇနာ။ ကာယော ကိလမတိ သမထဝိပဿနာနံ တရုဏတာယ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသဿ အလဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တံ ဟညတိ ဝိဟညတီ’’တိ။ ဝိပဿနာယ ဗဟူပကာရာ သမာပတ္တိ၊ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သမာဓိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘာဝေထ၊ သမာဟိတော ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁)။

ယထာ ဝိဿမဋ္ဌာနံ ယောဓာနံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတိ၊ တထာ ပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ ဖလကေဟိ ကာတဗ္ဗံ ဝိဿမဋ္ဌာနံ ဖလကကောဋ္ဌကော၊ သမာပတ္တိယာ ပန ဝိပဿနာ ဗဟုကာရတရာ သမာဓိပရိပန္ထကာနံ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ ကိလေသာနံ ဝိမထနေန ဒုဗ္ဗလဘာဝါပဇ္ဇနတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာ ထာမဇာတာ သမာပတ္တိမ္ပိ ရက္ခတိ၊ ထာမဇာတံ ကရောတီ’’တိ။ နနု စေဝံ ဣတရီတရသန္နိဿယဒေါသော အာပဇ္ဇတီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ၊ ဣတရီတရသန္နိဿယာပိ ကိစ္စသိဒ္ဓိ လောကေ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဂါမန္တံ အာဟဋေသူတိ ဂါမသမီပံ ဥပနီတေသု။ ဧတာဂါဝေါတိ သတိ ဥပ္ပာဒနမတ္တမေဝ ကာတဗ္ဗံ ယထာ ဂါဝေါ ရက္ခိတဗ္ဗာ၊ တဒဘာဝတော။ တဒါတိ သမထဝိပဿနာနံ ထာမဇာတကာလေ။ အနုပဿနာနံ လဟုံ လဟုံ ဥပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အာရုဠှောဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကမေနေဝ ပန အနုပဿနာပဋိပါဋိံ အာရောဟတိ။

၂၁၅။ ဧဝံ ဘဂဝါ အတ္တနော အပ္ပမာဒပဋိပဒံ၊ တာယ စ လဒ္ဓံ အနညသာဓာရဏံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ ဖလသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သတ္တူပကာရသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဧဝံ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရညလက္ခဏယောဂ္ဂမတ္တေန အရညံ။ မဟာဝနတာယ ပဝနံ။ ပဝဒ္ဓဉှိ ဝနံ ပဝနံ။ စတူဟိ ယောဂေဟီတိ ဇိဃစ္ဆာပိပါသာဘယပဋိပတ္တိသင်္ခါတယောဂေဟိ။ ခေမံ အနုပဒ္ဒဝတံ။ သုဝတ္ထိံ အနုပဒ္ဒဝံ အာဝဟတီတိ သောဝတ္ထိကော။ ပီတိံ ကုဋ္ဌိံ ဂမေတိ ဥပနေတီတိ ပီတိဂမနီယော။ ပီတံ ပါနတိတ္ထံ ဂစ္ဆတီတိ ပီတဂမနီယော။ သာခါဒီဟီတိ ကဏ္ဋကသာခါကဏ္ဋကလတာဝနေဟိ။ အနာသယဂါမိတာယ ဥဒကသန္နိရုဒ္ဓါပိ အမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော၊ ဣတရာနိ အပီတိဂမနီယတာယပိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဟနံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ဩကေမိဂလုဒ္ဒကဿ ဂေါစရေ စရတီတိ ဩကစရော၊ ဒီပကမိဂေါ။ အရညေ မိဂေ ဒိသွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပလာယေယျာတိ ဒီဃရဇ္ဇုဗန္ဓနံ။

ဣဓ ဝသန္တီတိ မိဂါနံ အာသယံ ဝဒတိ၊ တတော အာသယတော ဣမိနာ မဂ္ဂေန နိက္ခမန္တိ။ ဧတ္ထ စရန္တီတိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဂေါစရံ ဂဏှန္တိ။ ဧတ္ထ ပိဝန္တီတိ ဧတသ္မိံ နိပါနတိတ္ထေ ဥဒကံ ပိဝန္တိ။ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ပဝိသန္တီတိ ဣမိနာ မဂ္ဂေန နိပါနတိတ္ထံ ပဝိသန္တိ။ မဂ္ဂံ ပိဓာယာတိ ပကတိမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ။ န တာဝ ကိဉ္စိ ကရောတိ အနဝသေသေ ဝနမိဂေ ဃာတေတုကာမော။

အဝိဇ္ဇာယ အညာဏာ ဟုတွာတိ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတတ္တာ ဉာဏရဟိတာ ဟုတွာ၊ နန္ဒီရာဂေန ဥပနီတာ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ အာဗန္ဓိတွာ။ ပလောဘနတော ဩကစရံ နန္ဒီရာဂေါတိ။ ဗျာမောဟနတော ဩကစာရိကံ အဝိဇ္ဇာတိ ကတွာ ဒဿေတိ။ တေသန္တိ ဩကစရောကစာရိကာနံ။ သာခါဘင်္ဂေနာတိ တာဒိသေန လူခတရဂန္ဓေန သာခါဘင်္ဂေန။ မနုဿဂန္ဓံ အပနေတွာ တဿ သာခါဘင်္ဂဿ ဂန္ဓေန။ သမ္မတ္တောတိ သမ္မဇ္ဇိတော ဗျာမုဉ္ဆော။

ဗုဒ္ဓါနံ ခေမမဂ္ဂဝိစရဏံ ကုမ္မဂ္ဂပိဓာနဉ္စ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏမ္ပိ အတ္ထတော ဝေနေယျပုဂ္ဂလာပေက္ခမေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘အညာတကောဏ္ဍညာဒီနံ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာန’’န္တိ အာဟ။ ဦဟတောတိ သမူဟတော နီဟတောတိ အာဟ ‘‘ဒွေဓာ ဆေတွာ ပါတိတော’’တိ။ နာသိတာတိ အဒဿနံ ဂမိတာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သမုဂ္ဃာဋိတာ’’တိ။ ဟိတူပစာရန္တိ သတ္တာနံ ဟိတစရိယံ။

ဒွေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၆။ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေနာတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဝဋ္ဋပါဒကသမာပတ္တိစိတ္တဿပိ ဣဓ အဓိစိတ္တဘာဝေန အနိစ္ဆိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပါဒကအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တ’’န္တိ။ အထ ဝါ အနုတ္တရိမနုဿဓမ္မသင်္ဂဟိတမေဝ ကေဝလံ ‘‘ပကတိစိတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ဥပ္ပန္နံ စိတ္တံ စိတ္တမေဝါ’’တိ ဝတွာ ယဒေတ္ထ အဓိစိတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တံ တဒေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိပဿနာပါဒကအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဣတရဿ ပနေတ္ထ ဝိဓိ န ပဋိသေဓေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာယ သမ္ပယုတ္တံ အဓိစိတ္တန္တိ ကေစိ။ အနုယုတ္တေနာတိ အနုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပာဒနဝသေန၊ ဥပ္ပန္နဿ ပရိဗြူဟနဝသေန အနု အနု ယုတ္တေန။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဂဟေတွာ ဝိဟရန္တောတိ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော။ ဘာဝနာယ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တောပိ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တောယေဝ တဒတ္ထေပိ တံသဒ္ဒဝေါဟာရတော။

ယေဟိ ဖလံ နာမ ယထာ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ပကပ္ပိယမာနံ ဝိယ ဟောတိ၊ တာနိ နိမိတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏာနီ’’တိ။ ကာလေန ကာလန္တိ ဧတ္ထ ကာလေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သမယေ သမယေ’’တိ။ နနု စ…ပေ… နိရန္တရံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု စ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နတ္တာ အဗ္ဗုဒနီဟရဏဝိဓိံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ ကာလေန ကာလံ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါတိ? ‘‘အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော အဓိစိတ္တမနုယုတ္တော နာမာတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရော ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿအာဒိကမ္မိကဿ ကဒါစိ ဘာဝနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တတော စိတ္တဿ ဝိသောဓနတ္ထာယ ယထာကာလံ ဣမာနိ နိမိတ္တာနိ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီတိ ‘‘ကာလေန ကာလ’’န္တိ သတ္ထာ အဝေါစာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပါဠိယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣမာနီတိ ဣမာနိ ပါဠိယံ အာဂတာနိ ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ။ အဗ္ဗုဒန္တိ ဥပဒ္ဒဝံ။

ဆန္ဒသဟဂတာ ရာဂသမ္ပယုတ္တာတိ တဏှာဆန္ဒသဟဂတာ ကာမရာဂသမ္ပယုတ္တာ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌအသမပေက္ခိတေသူတိ ဣဋ္ဌေသု ပိယေသု၊ အနိဋ္ဌေသု အပ္ပိယေသု၊ အသမံ အသမ္မာ ပေက္ခိတေသု။ အသမပေက္ခနန္တိ ဂေဟဿိတအညာဏုပေက္ခာဝသေန အာရမ္မဏဿ အယောနိသော ဂဟဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈)။ တေ ပရိဝိတက္ကာ။ တတော နိမိတ္တတော အညန္တိ တတော ဆန္ဒူပသံဟိတာဒိအကုသလဝိတက္ကုပ္ပတ္တိကာရဏတော အညံ နဝံ နိမိတ္တံ။ ‘‘မနသိကရောတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အာရမ္မဏံ၊ တာဒိသော ပုရိမုပ္ပန္နော စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရော ဝါ နိမိတ္တံ။ ကုသလနိဿိတံ နိမိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာရဏံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ စိတ္တေ ဌပေတဗ္ဗံ၊ ဘာဝနာဝသေန စိန္တေတဗ္ဗံ၊ စိတ္တသန္တာနေ ဝါ သင်္ကမိတဗ္ဗံ။ အသုဘဉှိ အသုဘနိမိတ္တန္တိ။ သင်္ခါရေသု ဥပ္ပန္နေ ဆန္ဒူပသံဟိတေ ဝိတက္ကေတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘‘ဒေါသူပသဉှိတေ’’တိအာဒီသု ယထာရဟံ တံ တံ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ‘‘သတ္တေသု သင်္ခါရေသူ’’တိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ ပဉ္စဓမ္မူပနိဿယောတိ ပဉ္စဝိဓော ဓမ္မူပသံဟိတော ဥပနိဿယော။

ဧဝံ ‘‘ဆန္ဒူပသဉှိတေ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿ ဟတ္ထာ ဝါ သောဘနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘အသုဘတော ဥပသံဟရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဥပသံဟရဏာကာရဿ ဒဿနံ ‘‘ကိမှိ သာရတ္တောသီ’’တိ။ ဆဝိရာဂေနာတိ ဆဝိရာဂတာယ ကာဠသာမာဒိဝဏ္ဏနိဘာယ။ ကုဖဠပူရိတောတိ ပက္ကေဟိ ကုဏပဖလေဟိ ပုဏ္ဏော။ ‘‘ကလိဖလပူရိတော’’တိ ဝါ ပါဌော။

အဿာမိကတာဝကာလိကဘာဝဝသေနာတိ ဣဒံ ပတ္တံ အနုက္ကမေန ဝဏ္ဏဝိကာရဉ္စေဝ ဇိဏ္ဏဘာဝဉ္စ ပတွာ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ဘိန္နံ ဝါ ဟုတွာ ကပါလနိဋ္ဌံ ဘဝိဿတိ။ ဣဒံ စီဝရံ အနုပုဗ္ဗေန ဝဏ္ဏဝိကာရံ ဇိဏ္ဏတဉ္စ ဥပဂန္တွာ ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကံ ဟုတွာ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဆဍ္ဍနီယံ ဘဝိဿတိ။ သစေ ပန နေသံ သာမိကော ဘဝေယျ၊ န နေသံ ဧဝံ ဝိနဿိတုံ ဒဒေယျာတိ ဧဝံ အဿာမိကဘာဝဝသေန၊ ‘‘အနဒ္ဓနိယံ ဣဒံ တာဝကာလိက’’န္တိ ဧဝံ တာဝကာလိကဘာဝဝသေန စ မနသိကရောတော။

အာဃာတဝိနယ…ပေ… ဘာဝေတဗ္ဗာတိ – ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဃာတပဋိဝိနယာ။ ယတ္ထ ဟိ ဘိက္ခုနော ဥပ္ပန္နော အာဃာတော သဗ္ဗသော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန အာဂတဿ အာဃာတဝိနယသုတ္တဿ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၁) စေဝ ကကစူပမောဝါဒ(မ။ နိ။ ၁။၂၂၂-၂၃၃) ဆဝါလာတူပမာဒီနဉ္စ (ဣတိဝု။ ၉၁) ဝသေန အာဃာတံ ပဋိဝိနောဒေတွာ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။

ဂရုသံဝါသောတိ ဂရုံ ဥပနိဿာယ ဝါသော။ ဥဒ္ဒေသောတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဥဒ္ဒိသာပနဉ္စေဝ ဥဒ္ဒိသနဉ္စ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပရိပုစ္ဆနန္တိ ယထာဥဂ္ဂဟိတဿ ဓမ္မဿ အတ္ထပရိပုစ္ဆာ။ ပဉ္စ ဓမ္မူပနိဿာယာတိ ဂရုသံဝါသာဒိကေ ပဉ္စ ဓမ္မေ ပဋိစ္စ။ မောဟဓာတူတိ မောဟော။

ဥပနိဿိတဗ္ဗာတိ ဥပနိဿယိတဗ္ဗာ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ယတ္တပ္ပဋိယတ္တောတိ ယတ္တော စ ဂါမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆာကရဏေသု ဥဿုက္ကံ အာပန္နော သဇ္ဇိတော စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထဿ မောဟော ပဟီယတီတိ အဿ ဘိက္ခုနော ဧဝံ တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿ ပစ္ဆာ သော မောဟော ဝိဂစ္ဆတိ။ ဧဝမ္ပီတိ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသေ အပ္ပမဇ္ဇနေနပိ။ ပုန ဧဝမ္ပီတိ အတ္ထပရိပုစ္ဆာယ ကင်္ခါဝိနောဒနေပိ။ တေသု တေသု ဌာနေသု အတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ သုယျမာနဿ ဓမ္မဿ တေသု တေသု ပဒေသု ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ’’တိ သော သော အတ္ထော ဝိဘူတော ဟောတိ။ ဣဒံ စက္ခုရူပါလောကာဒိ ဣမဿ စက္ခုဝိညာဏဿ ကာရဏံ၊ ဣဒံ သာလိဗီဇဘူမိသလိလာဒိ ဣမဿ သာလိအင်္ကုရဿ ကာရဏံ။ ဣဒံ န ကာရဏန္တိ တဒေဝ စက္ခုရူပါလောကာဒိ သောတဝိညာဏဿ၊ တဒေဝ သာလိဗီဇာဒိ ကုဒြုသကင်္ကုရဿ န ကာရဏန္တိ ဌာနာဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယေ ဆေကော ဟောတိ။

အာရမ္မဏေသူတိ ကမ္မဋ္ဌာနေသု။ ဣမေ ဝိတက္ကာတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော။ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခာတိ ကတွာ ‘‘ပဟီယန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ န သဗ္ဗေ သဗ္ဗေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာတိ ‘‘ပဟီယန္တိ ဧဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမာနီ’’တိအာဒိ။

ကုသလနိဿိတန္တိ ကုသလေန နိဿိတံ နိဿယိတဗ္ဗံ။ ကုသလဿ ပစ္စယဘူတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ ကုသလုပ္ပတ္တိကာရဏံ ယထာဝုတ္တအသုဘနိမိတ္တာဒိမေဝ ဝဒတိ။ သာရဖလကေတိ စန္ဒနမယေ သာရဖလကေ။ ဝိသမာဏိန္တိ ဝိသမာကာရေန တတ္ထ ဌိတံ အာဏိံ။ ဟနေယျာတိ ပဟရေယျ နိက္ခာမေယျ။

၂၁၇။ အဋ္ဋောတိ အာတုရော၊ ဒုဂ္ဂန္ဓဗာဓတာယ ပီဠိတော။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဒုက္ခော။ ဣမိနာပိ ကာရဏေနာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတတာယ ကုသလပဋိပက္ခတာယ ဂေဟဿိတရောဂေန သရောဂတာယ စ ဧတေ အကုသလာ ဝိညုဂရဟိတဗ္ဗတာယ ဇိဂုစ္ဆနီယတာယ စ သာဝဇ္ဇာ အနိဋ္ဌဖလတာယ နိရဿာဒသံဝတ္တနိယတာယ စ ဒုက္ခဝိပါကာတိ ဧဝံ တေန တေန ကာရဏေန အကုသလာဒိဘာဝံ ဥပပရိက္ခတော။

‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ၊ ပဿ နန္ဒေ သမုဿယံ၊

ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ၊ ဗာလာနံ အဘိနန္ဒိတ’’န္တိ။ (အပ။ ထေရီ ၂။၄။၁၅၇) –

ဧဝမာဒိ ကာယဝိစ္ဆန္ဒနီယကထာဒီဟိ ဝါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန –

‘‘တဿေဝ တေန ပါပိယော၊ ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ၊

ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော၊ သင်္ဂါမံ ဇေတိ ဒုဇ္ဇယ’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၄၄၂) –

ဧဝမာဒိ ပဋိဃဝူပသမနကထာဒိကာပိ သင်္ဂဏှာတိ။

၂၁၈။ န သရဏံ အသတိ၊ အနနုဿရဏံ။ အမနသိကရဏံ အမနသိကာရော။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေနေဝ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတော ဓမ္မကထာပဗန္ဓောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပကာရော ဓမ္မကထာပဗန္ဓော။ မုဋ္ဌိပေါတ္ထကောတိ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏော ပါရိဟာရိယပေါတ္ထကော။ သမန္နာနေန္တေနာတိ သမန္နာဟရန္တေန။ ဩကာသော န ဟောတိ အာရဒ္ဓဿ ပရိယောသာပေတဗ္ဗတော။ အာရဒ္ဓဿ အန္တဂမနံ အနာရမ္ဘောဝါတိ ထေရဝါဒေါ။ တဿာတိ ဥပဇ္ဈာယဿ။ ပဗ္ဘာရသောဓနံ ကာယကမ္မံ၊ အာရဘန္တော ဧဝ ဝိတက္ကနိဂ္ဂဏှနတ္ထံ သံယုတ္တနိကာယသဇ္ဈာယနံ ဝစီကမ္မံ၊ ဒဿနကိစ္စပုဗ္ဗကမ္မကရဏတ္ထံ တေဇောကသိဏပရိကမ္မန္တိ တီဏိ ကမ္မာနိ အာစိနောတိ။ ထေရော တဿ အာသယံ ကသိဏဉ္စ သဝိသေသံ ဇာနိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ’’တိအာဒိမဝေါစ။ တေနဿ ယထာဓိပ္ပာယံ သဗ္ဗံ သမ္ပာဒိတံ။ အသတိပဗ္ဗံ နာမ အသတိယာ ဝိတက္ကနိဂ္ဂဟဏဝိဘာဝနတော။

၂၁၉။ ဝိတက္ကမူလဘေဒံ ပဗ္ဗန္တိ ဝိတက္ကမူလဿ တမ္မူလဿ စ ဘေဒဝိဘာဝနံ ဝိတက္ကမူလဘေဒံ ပဗ္ဗံ။ ဝိတက္ကံ သင်္ခရောတီတိ ဝိတက္ကသင်္ခါရော၊ ဝိတက္ကပစ္စယော သုဘနိမိတ္တာဒီသုပိ သုဘာဒိနာ အယောနိသောမနသိကာရော။ သော ပန ဝိတက္ကသင်္ခါရော သံတိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဝိတက္ကသင်္ခါရသဏ္ဌာနံ၊ အသုဘေ သုဘန္တိအာဒိ သညာဝိပလ္လာသော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကာနံ မူလဉ္စ မူလမူလဉ္စ မနသိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိတက္ကာနံ မူလမူလံ ဂစ္ဆန္တဿာတိ ဥပပရိက္ခနဝသေန မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ မူလံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆန္တဿ။ ယာထာဝတော ဇာနန္တဿ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝိတက္ကာ အဘိဏှံ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကစာရော သိထိလော ဟောတီ’’တိ။ တသ္မိံ သိထိလီဘူတေ မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေတိ ဝုတ္တနယေန ဝိတက္ကစာရော သိထိလဘူတော၊ တသ္မိံ ဝိတက္ကာနံ မူလဂမနေ အနုက္ကမေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တိယာ မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေ။ ဝိတက္ကာ သဗ္ဗသော နိရုဇ္ဈန္တီတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ သဗ္ဗေပိ ဂစ္ဆန္တိ န သမုဒါစရန္တိ၊ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဝါ အနဝသေသာ ပဟီယန္တိ။

ကဏ္ဏမူလေ ပတိတန္တိ သသကဿ ကဏ္ဏသမီပေ ကဏ္ဏသက္ခလိံ ပဟရန္တံ ဝိယ ဥပပတိတံ။ တဿ ကိရ သသကဿ ဟေဋ္ဌာ မဟာမူသိကာဟိ ခတမဟာဝါဋံ ဥမင်္ဂသဒိသံ အဟောသိ၊ တေနဿ ပါတေန မဟာသဒ္ဒေါ အဟောသိ။ ပလာယိံသု ‘‘ပထဝီ ဥဒြီယတီ’’တိ။ မူလမူလံ ဂန္တွာ အနုဝိဇ္ဇေယျန္တိ ‘‘ပထဝီ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ယတ္ထာယံ သသော ဥဋ္ဌိတော၊ တတ္ထ ဂန္တွာ တဿ မူလကာရဏံ ယံနူန ဝီမံသေယျံ။ ပထဝိယာ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌာနံ ဂတေ ‘‘ကော ဇာနာတိ၊ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ သသော ‘‘န သက္ကောမိ သာမီ’’တိ အာဟ။ အာဓိပစ္စဝတော ဟိ ယာစနံ သဏှမုဒုကံ။ ဒုဒ္ဒုဘာယတီတိ ဒုဒ္ဒုဘာတိ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ အနုရဝဒဿနဉှေတံ။ ဘဒ္ဒန္တေတိ မိဂရာဇဿ ပိယသမုဒါစာရော၊ မိဂရာဇ၊ ဘဒ္ဒံ တေ အတ္ထူတိ အတ္ထော။ ကိမေတန္တိ ကိံ ဧတံ၊ ကိံ တဿ မူလကာရဏံ? ဒုဒ္ဒုဘန္တိ ဣဒမ္ပိ တဿ အနုရဝဒဿနမေဝ။ ဧဝန္တိ ယထာ သသကဿ မဟာပထဝီဘေဒနံ ရဝနာယ မိစ္ဆာဂါဟသမုဋ္ဌာနံ အမူလံ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကစာရောပိ သညာဝိပလ္လာသသမုဋ္ဌာနော အမူလော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကာန’’န္တိအာဒိ။

၂၂၀။ အဘိဒန္တန္တိ အဘိဘဝနဒန္တံ၊ ဥပရိဒန္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဒန္တ’’န္တိ။ သော ဟိ ဣတရံ မုသလံ ဝိယ ဥဒုက္ခလံ ဝိသေသတော ကဿစိ ခါဒနကာလေ အဘိဘုယျ ဝတ္တတိ။ ကုသလစိတ္တေနာတိ ဗလဝသမ္မာသင်္ကပ္ပသမ္ပယုတ္တေန။ အကုသလစိတ္တန္တိ ကာမဝိတက္ကာဒိသဟိတံ အကုသလစိတ္တံ။ အဘိနိဂ္ဂဏှိတဗ္ဗန္တိ ယထာ တဿ အာယတိံ သမုဒါစာရော န ဟောတိ၊ ဧဝံ အဘိဘဝိတွာ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ အာပါဒေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ကေ စ တုမှေ သတိပိ စိရကာလဘာဝနာယ ဧဝံ အဒုဗ္ဗလာ ကော စာဟံ မမ သန္တိကေ လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌေ ဝိယ ဌိတေပိ ဣဒါနေဝ အပ္ပတိဋ္ဌေ ကရောန္တော ဣတိ ဧဝံ အဘိဘဝိတွာ။ တံ ပန အဘိဘဝနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမံ တစော စာ’’တိအာဒိနာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဝီရိယပဂ္ဂဏှနမာဟ။ အတ္ထဒီပိကန္တိ ဧကန္တတော ဝိတက္ကနိဂ္ဂဏှနတ္ထဇောတကံ။ ဥပမန္တိ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗလဝါ ပုရိသော’’တိအာဒိကံ ဥပမံ။

၂၂၁။ ပရိယာဒါနဘာဇနီယန္တိ ယံ တံ အာဒိတော ‘‘အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ ကာလေန ကာလံ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တတ္ထ တဿ နိမိတ္တဿ မနသိကရဏကာလပရိယာဒါနဿ ဝသေန ဝိဘဇနံ။ နိဂမနံ ဝါ ဧတံ၊ ယဒိဒံ ‘‘ယတော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။ ယထာဝုတ္တဿ ဟိ အတ္ထဿ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ။ တထာပဋိပန္နဿ ဝါ ဝသီဘာဝဝိသုဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ ‘‘ယတော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထာစရိယောတိ ဓနုဗ္ဗေဒါစရိယော။ ယထာ ဟိ သသနတော အသတ္ထမ္ပိ သတ္ထဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ဂယှတိ၊ ဧဝံ ဓနုသိပ္ပမ္ပိ ဓနုဗ္ဗေဒပရိယာပန္နမေဝါတိ။

ပရိယာယတိ ပရိဝိတက္ကေတီတိ ပရိယာယော။ ဝါရောတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝါရပထေသူ’’တိ၊ ဝိတက္ကာနံ ဝါရေန ပဝတ္တနမဂ္ဂေသု။ စိဏ္ဏဝသီတိ အာသေဝိတဝသီ။ ပဂုဏဝသီတိ သုဘာဝိတဝသီ။ သမ္မာဝိတက္ကံယေဝ ယထိစ္ဆိတံ တထာဝိတက္ကနတော၊ ဣတရဿ ပနဿ သေတုဃာတောယေဝါတိ။

ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ သီဟနာဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၃။ ဩပမ္မဝဂ္ဂေါ

၁။ ကကစူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၂။ မောဠိန္တိ ကေသရစနံ။ ဝေဟာယသန္တိ အာကာသေ။ ရတနစင်္ကောဋဝရေနာတိ ရတနသိလာမယဝရစင်္ကောဋကေန သဟဿနေတ္တော သိရသာ ပဋိဂ္ဂဟိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကဝရေနာ’’တိပိ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၃ ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) ပါဌော။

သာတိ မောဠိ။ မောဠိ ဧတဿ အတ္ထီတိ မောဠိကော၊ မောဠိကော ဧဝ မောဠိယော။ ဖဂ္ဂုနောတိ ပန နာမံ။ သင်္ခါတိ သမညာ။ ဝေလီယတိ ခဏမုဟုတ္တာဒိဝသေန ဥပဒိသီယတီတိ ဝေလာ၊ ကာလောတိ အာဟ ‘‘တာယံ ဝေလာယံ…ပေ… အယံ ကာလဝေလာ နာမာ’’တိ။ ဝေလယတိ ပရိစ္ဆေဒဝသေန တိဋ္ဌတီတိ ဝေလာ၊ သီမာ။ ဝေလယတိ သံကိလေသပက္ခံ စာလယတီတိ ဝေလာ၊ သီလံ။ အနတိက္ကမနဋ္ဌောပိ စဿ သံကိလေသဓမ္မနိမိတ္တံ အစလနမေဝ။ ဝိညုပုရိသာဘာဝေ ဆပဉ္စဝါစာမတ္တံ ဩဝါဒေ ပမာဏံ နာမ။ ဒဝသဟဂတံ ကတွာတိ ကီဠာသဟိတံ ကတွာ။

မိဿီဘူတောတိ အနနုလောမိကသံသဂ္ဂဝသေန မိဿီဘူတော။ ‘‘အဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တာပနပစနကောဋ္ဋနာဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိကရဏမ္ပိ ကရောတီတိ ဧတ္ထ ယထာ သော အဓိကရဏာယ ပရိသက္ကတိ၊ တံဒဿနံ ‘‘ဣမေသံ ဘိက္ခူန’’န္တိအာဒိ။ အဓိကရဏံ အာကဍ္ဎတီတိ အဓိကရဏံ ဥဒ္ဒိဿ တေ ဘိက္ခူ အာကဍ္ဎတိ၊ အဓိကရဏံ ဝါ တေသု ဥပ္ပာဒေန္တော အာကဍ္ဎတိ။ ဥဒ္ဒေသပဒံ ဝါတိ ပဒသော ဥဒ္ဒေသမတ္တံ ဝါ။ နေဝ ပိယကမျတာယာတိ နေဝ အတ္တနိ သတ္ထုနော ပိယဘာဝကာမတာယ။ န ဘေဒါဓိပ္ပာယေနာတိ န သတ္ထုနော တေန ဘိက္ခုနာ ဘေဒါဓိပ္ပာယေန။ အတ္ထကာမတာယာတိ မောဠိယဖဂ္ဂုနဿ ဟိတကာမတာယ။

၂၂၄။ အဝဏ္ဏဘာသနေတိ ဘိက္ခုနီနံ အဂုဏကထနေ။ ဆန္ဒာဒီနံ ဝတ္ထုဘာဝတော ကာမဂုဏာ ဂေဟံ ဝိယ ဂေဟံ၊ တေ စ တေ သိတာ နိဿိတာတိ ဂေဟဿိတာတိ ဝုတ္တာ။ တဏှာဆန္ဒာပိ တာသံ ကတ္တုကာမတာပီတိ ဥဘယေပိ တဏှာဆန္ဒာ၊ ပဋိဃဆန္ဒာ ပန တေသံ ကတ္တုကာမတာ ဧဝ။ ဖလိကမဏိ ဝိယ ပကတိပဘဿရဿ စိတ္တသန္တာနဿ ဥပသင်္ဂေါ ဝိယ ဝိပရိဏာမကာရဏံ ရာဂါဒယောတိ အာဟ ‘‘ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတ’’န္တိအာဒိ။ ဟိတာနုကမ္ပီတိ ကရုဏာယ ပစ္စုပဋ္ဌာပနမာဟ။ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) ဝိယ အန္တရ-သဒ္ဒေါ စိတ္တပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒေါသန္တရောတိ ဒေါသစိတ္တော’’တိ။

၂၂၅။ ဒုဗ္ဗစတာယ ဩဝါဒံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တော စိတ္တေနေဝ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ အဋ္ဌာသိ။ ဂဏှိံသု စိတ္တံ၊ ဟဒယဂါဟိနိံ ပဋိပဇ္ဇိံသူတိ အတ္ထော။ ပူရယိံသု အဇ္ဈာသယန္တိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ သမယေ ပဌမဗောဓိယံ။ ဧကာသနံ ဘောဇနဿ ဧကာသနဘောဇနံ၊ ဧကဝေလာယမေဝ ဘောဇနံ။ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗဏှေ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဧကံ ပုရေဘတ္တဘောဇန’’န္တိအာဒိ။ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘုတ္တဘောဇနမ္ပိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဧကာသနဘောဇနန္တေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ န ဧကာသနိကတာယ ဧကာယ ဧဝ နိသဇ္ဇာယ ဘောဇနံ။ ‘‘အပ္ပဍံသ…ပေ… သမ္ဖဿ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိရာဗာဓတံ၊ နိဒ္ဒုက္ခတ’’န္တိ။ ပဓာနာဒိဝသေန သလ္လဟုကံ အကိစ္ဆံ ဥဋ္ဌာနံ သလ္လဟုကဥဋ္ဌာနံ။ န ဧကပ္ပဟာရေနာတိ န ဧကဝါရေန၊ န ဧကသ္မိံယေဝ ကာလေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒွေ ဘောဇနာနီတိ ‘‘အပရဏှေ ရတ္တိယ’’န္တိ ကာလဝသေန ဒွေ ဘောဇနာနိ။ ပဉ္စ ဂုဏေတိ အပ္ပာဗာဓာဒိကေ ပဉ္စ အာနိသံသေ။ သတုပ္ပာဒကရဏီယမတ္တမေဝါတိ သတုပ္ပာဒမတ္တကရဏီယမေဝ၊ နိဝါရေတဗ္ဗဿ ပုနပ္ပုနံ သမာဒပနဉ္စ နာဟောသိ။

မဏ္ဍဘူမီတိ ဩဇဝန္တဘူမိ၊ ယတ္ထ ပရိသိဉ္စနေန ဝိနာ သဿာနိ ကိဋ္ဌာနိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယုဂေ ယောဇေတဗ္ဗာနိ ယောဂ္ဂါနိ၊ တေသံ အာစရိယော ယောဂ္ဂါစရိယော၊ တေသံ သိက္ခာပနကော။ ဂါမဏိဟတ္ထိအာဒယောပိ ‘‘ယောဂ္ဂါ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ပါဠိယံ ‘‘အဿဒမ္မသာရထီ’’တိ။ စတူသု မဂ္ဂေသု ယေန ယေန မဂ္ဂေန ဣစ္ဆတိ။ ဇဝသမဂါဒိဘေဒါသု ဂတီသု ယံ ယံ ဂတိံ။ တံ တံ မဂ္ဂံ အာရုဠှာဝ ဩတိဏ္ဏာယေဝ။ နေဝ ဝါရေတဗ္ဗာ ရသ္မိဝိနိဂ္ဂဏှနေန။ န ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာ ပတောဒလဋ္ဌိယာ။ ဂမနမေဝါတိ ဣမေ ယုတ္တာ မမ ဣစ္ဆာနုရူပံ မန္ဒံ ဂစ္ဆန္တိ၊ သမံ ဂစ္ဆန္တိ၊ သီဃံ ဂစ္ဆန္တီတိ ခုရေသု နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ပဋ္ဌပေတွာ သာရထိနာ တေသံ ဂမနမေဝ ပဿိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ န တတ္ထ နိယောဇနံ။ တေဟိပိ ဘိက္ခူဟိ။ ပဇဟိံသု ပဇဟိတဗ္ဗံ။ သာလဒူသနာတိ သာလရုက္ခဝိသနာသကာ။ အညာ စ ဝလ္လိယော သာလရုက္ခေ ဝိနန္ဓိတွာ ဌိတာ။ ဗဟိ နီဟရဏေနာတိ သာလဝနတော ဗဟိ ဆဍ္ဍနေန။ သုသဏ္ဌိတာတိ သဏ္ဌာနသမ္ပန္နာ၊ မရိယာဒံ ဗန္ဓိတွာတိ အာလဝါလသမ္ပာဒနဝသေန မရိယာဒံ ဗန္ဓိတွာ။ ကိပိလ္လပုဋကံ တမ္ဗကိပိလ္လကပုဋကံ။ သုက္ခဒဏ္ဍကဟရဏံ အာလဝါလဗ္ဘန္တရာ။

၂၂၆။ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ ဇာတသံဝဍ္ဎတာယ ဝေဒေဟိကာ။ ပဏ္ဍာ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ တာယ ဣတာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ ပဏ္ဍိတာ။ ဂဟပတာနီတိ ဂေဟသာမိနီ။ သောရစ္စေနာတိ သံယမေန။ နိဝါတဝုတ္တီတိ ပဏိပါတကာရီ။ နိဗ္ဗုတာတိ နိဗ္ဗုတဒုစ္စရိတပရိဠာဟာ။ ဥဋ္ဌာဟိကာတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဝတီ။ ကိဗ္ဗိသာတိ ကုရူရာ။

၂၂၇။ ဧဝံ အက္ခန္တိယာ ဒေါသံ ဒဿေတွာတိ ‘‘ဂုဏဝန္တော’’တိ လောကေ ပတ္ထဋကိတ္တိသဒ္ဒါနမ္ပိ အက္ခန္တိနိမိတ္တံ အယသုပ္ပတ္တိဂုဏပရိဟာနိအာဒိံ အက္ခမတာယအာဒီနဝံ ပကာသေတွာ။ ဝစနပထေတိ ဝစနမဂ္ဂေ ယုတ္တကာလာဒိကေ။ သဏှာဘာဝေါပိ ဟိ ဝစနဿ ပဝတ္တိအာကာရောတိ ကတွာ ‘‘ဝစနပထော’’ တွေဝ ဝုတ္တော။ တေသံယေဝ ကာလာဒီနံ။ မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ ဥပ္ပန္နံ မေတ္တစိတ္တံ ဧတေသန္တိ ဥပ္ပန္နမေတ္တစိတ္တာ။ ပုန ‘‘ကာလေန ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၃၆၂၊ ၃၆၃) ပါဠိ ဓမ္မသဘာဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ ‘‘ပရံ စောဒနာဝသေန ဝဒန္တာ နာမ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ ဝဒန္တီ’’တိ။ အဓိမုဉ္စိတွာတိ အဘိရတိဝသေန တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဘာဝနာစိတ္တံ မုဉ္စိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ။ သော ပုဂ္ဂလော အာရမ္မဏံ ဧတဿာတိ တဒါရမ္မဏံ၊ မေတ္တစိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ပဒေသဝိသယံ တံ ကထံ နိပ္ပဒေသဝိသယံ ဝိယ ဟောတီတိ စောဒေန္တော ‘‘ကထံ တဒါရမ္မဏံ သဗ္ဗာဝန္တံ လောကံ ကရောတီ’’တိ အာဟ၊ ဣတရော ‘‘ပဉ္စ ဝစနပထေ’’တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ ဣဓ တဒါရမ္မဏဉ္စာတိ တဿေဝ မေတ္တစိတ္တဿ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ ပါဠိယံ ဝစနသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ပုန တဿေဝါ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗာ သတ္တကာယသင်္ခါတာ ပဇာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗာဝန္တောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗာဝန္တ’’န္တိ အာဟ။ ဝိပုလေနာတိ မဟာဇနာရမ္မဏေန။ မဟန္တပရိယာယော ဟိ ဝိပုလ-သဒ္ဒေါ၊ မဟတ္တဉ္စေတ္ထ ဗဟုကဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အနေကသတ္တာရမ္မဏေနာ’’တိ။ တဉ္စ ပုဂ္ဂလန္တိ ပဉ္စ ဝစနပထေ ဂဟေတွာ အာဂတပုဂ္ဂလံ။ စိတ္တဿာတိ မေတ္တာသဟဂတစိတ္တဿ။ ဧတ္ထ စ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဝိဟရိဿာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကထန္တိ အာဟ ‘‘တဉ္စ ပုဂ္ဂလံ သဗ္ဗဉ္စ လောကံ တဿ စိတ္တဿ အာရမ္မဏံ ကတွာ အဓိမုစ္စိတွာ’’တိ။

၂၂၈။ တဒတ္ထဒီပိကန္တိ ယာ မေတ္တံ စေတောဝိမုတ္တိံ သမ္မဒေဝ ဘာဝေတွာ ဌိတဿ နိဗ္ဗိကာရတော ကေနစိ ဝိကာရံ န အာပါဒေတဗ္ဗတာ၊ တဒတ္ထဇောတိကံ။ အပထဝိန္တိ ပထဝီ န ဟောတီတိ အပထဝီ။ နိပ္ပထဝိန္တိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပထဝီဘာဝါဘာဝံ။ တိရိယံ ပန အပရိစ္ဆိန္နာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေဟိ တံ တံ စက္ကဝါဠံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ? န၊ တဒညစက္ကဝါဠပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝတော။ တိဏ္ဏဉှိ စက္ကာနံ အန္တရသဒိသေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ လောကဓာတူနံ အန္တရေယေဝ ပထဝီ နတ္ထိ လောကန္တရနိရယဘာဝတော။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတန္တရေဟိ သမ္ဗဒ္ဓဋ္ဌာနေ ပထဝီ ဧကာဗဒ္ဓါဝ။ ဝိဝဋ္ဋကာလေ ဟိ သဏ္ဌဟမာနာပိ ပထဝီ ယထာသဏ္ဌိတပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓါဝ သဏ္ဌဟတိ။ တေနာဟ ‘‘တိရိယံ ပန အပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ။ ဣမိနာဝ ဂမ္ဘီရဘာဝေန ဝုတ္တပရိမာဏတော ပရံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၂၂၉။ ဟလိဒ္ဒီတိ ဟလိဒ္ဒိဝဏ္ဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပီတကဝဏ္ဏ’’န္တိ။ ဝဏ္ဏသင်္ခါတံ ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ၊ န ရူပီတိ အရူပီတိ အာဟ ‘‘အရူပေါ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သနိဒဿနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။

၂၃၀။ ပဉ္စ ယောဇနသတာနီတိ ဟိမဝန္တတော သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န အနောတတ္တဒဟမုခတော။ အညာ နဒိယော ဥပါဒါယ လဗ္ဘမာနံ ဂမ္ဘီရတံ အပ္ပမေယျဥဒကတဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ဂမ္ဘီရာ အပ္ပမေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တိဏုက္ကာယ တာပေတဗ္ဗတ္တာဘာဝဒဿနပရမေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေန ပယောဂေနာ’’တိအာဒိ။

၂၃၁။ တူလိနီ ဝိယ တူလိနီတိ အာဟ ‘‘သိမ္ဗလိတူလလတာတူလသမာနာ’’တိ။ သဿရန္တိ ဧဝံပဝတ္တော သဒ္ဒေါ သဿရသဒ္ဒေါ။ အနုရဝဒဿနဉှေတံ။ တထာ ဘဗ္ဘရသဒ္ဒေါ။ သဗ္ဗမေတံ မေတ္တာဝိဟာရိနော စိတ္တဿ ဒူသေတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝဒဿနပရံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ မဟာပထဝီ ကေနစိ ပုရိသေန အပထဝိံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ယထာ အာကာသေ ကိဉ္စိ ရူပံ ပဋ္ဌပေတုံ န သက္ကာ၊ ယထာ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ တိဏုက္ကာယ တာပေတုံ န သက္ကာ၊ ယထာ စ ဗိဠာရဘသ္တံ ထဒ္ဓံ ဖရုသဉ္စ သမ္ဖဿံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝမေဝံ မေတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ အာသေဝိတာယ ဘာဝိတာယ ဗဟုလီကတာယ ပဉ္စ ဝစနပထေ ဂဟေတွာ အာဂတပုရိသေန ကေနစိ ပရိယာယေန စိတ္တဿ အညထတ္တံ ကာတုံ န သက္ကာတိ။

၂၃၂။ ဩစရကာတိ ပရူပဃာတဝသေန ဟီနကမ္မကာရိနော။ တေနာဟ ‘‘နီစကမ္မကာရကာ’’တိ။ အနဓိဝါသနေနာတိ အက္ခမနေန။ မယှံ ဩဝါဒကရော န ဟောတီတိ ပရမှိ အနတ္ထကာရိမှိ စိတ္တပဒေါသနေန အာဃာတုပ္ပာဒနေန မမ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇမာနော နာမ န ဟောတိ။

၂၃၃။ အဏုန္တိ အပ္ပကံ တနု ပရိတ္တကံ။ ထူလန္တိ မဟန္တံ ဩဠာရိကံ။ ဝစနပထဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ တံ သာဝဇ္ဇဝိဘာဂေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပသာဝဇ္ဇံ ဝါ မဟာသာဝဇ္ဇံ ဝါ’’တိ။ ခန္တိယာ ဣဒံ ဘာရိယံ န ဟောတီတိ အဝေါစုံ ‘‘အနဓိ…ပေ… ပဿာမာ’’တိ။ ဒီဃရတ္တန္တိ စိရကာလံ၊ အစ္စန္တမေဝါတိ အတ္ထော။ အစ္စန္တဉ္စ ဟိတသုခံ နာမ အညာဓိဂမေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏှန္တော’’တိ။

ကကစူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ အလဂဒ္ဒူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၄။ ဗာဓယိံသူတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၁၇) ဟနိံသု။ တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော၊ အနတိက္ကမနဋ္ဌေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ၊ အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ။ အာနန္တရိယဓမ္မာတိ အာနန္တရိယသဘာဝစေတနာဓမ္မာ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – စုတိအနန္တရဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာ၊ အနန္တရပယောဇနာတိ ဝါ အာနန္တရိကာ၊ တေ ဧဝ အာနန္တရိယာတိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မာနိ ဧဝ အန္တရာယိကာတိ ကမ္မန္တရာယိကာ။ မောက္ခဿေဝ အန္တရာယံ ကရောတိ၊ န သဂ္ဂဿ မိစ္ဆာစာရလက္ခဏာဘာဝတော။ န ဟိ ဘိက္ခုနိယာ ဓမ္မရက္ခိတဘာဝေါ အတ္ထိ။ ပါကတိကဘိက္ခုနီဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ၊ အရိယာယ ပန ပဝတ္တံ အပါယသံဝတ္တနိယမေဝ။ နန္ဒမာဏဝကော စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒတာဝသေန ဝါ အသဂ္ဂန္တရာယိကတာ၊ မောက္ခန္တရာယိကတာ ပန မောက္ခတ္ထပဋိပတ္တိယာ ဝိဒူသနတော၊ အဘိဘဝိတွာ ပန ပဝတ္တိယံ သဂ္ဂန္တရာယိကတာပိ န သက္ကာ နိဝါရေတုန္တိ။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိအကိရိယဒိဋ္ဌိနတ္ထိကဒိဋ္ဌိယောဝ နိယတဘာဝံ ပတ္တာ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ။ ပဋိသန္ဓိဓမ္မာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တုပ္ပာဒမာဟ။ ပဏ္ဍကာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ သဗ္ဗာယပိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကန္တရာယိကဘာဝတော။ ယာ ဟိ အရိယေ ဥပဝဒတိ၊ သာ စေတနာ အရိယူပဝါဒဓမ္မာ။ တတော ပရန္တိ ခမာပနတော ဥပရိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ မဟာသီဟနာဒဿ လီနတ္ထပကာသနေ ဝုတ္တမေဝ။ ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ ပါရာဇိကံ အာပန္နော။ န ဝုဋ္ဌာတိ သေသံ ဂရုကာပတ္တိံ။ န ဒေသေတိ လဟုကာပတ္တိံ။

အယံ ဘိက္ခု အရိဋ္ဌော။ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာတိ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိဘုဉ္ဇနရသေန သာဝဇ္ဇံ ကာမဂုဏပရိဘောဂရသံ သမာနေတွာ။ ဥပနေန္တော ဝိယာတိ ဗန္ဓနံ ဥပနေန္တော ဝိယ။ ‘‘ဃဋေန္တော ဝိယာ’’တိပိ ပါဌော။ ဥပသံဟရန္တော ဝိယာတိ သဒိသတံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ ဧကန္တသာဝဇ္ဇေ အနဝဇ္ဇဘာဝပက္ခေပေန။ ပါပကန္တိ လာမကဋ္ဌေန ဒုဂ္ဂတိသမ္ပာပနဋ္ဌေန စ ပါပကံ။ သေတုကရဏဝသေန မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏေန ‘‘သာဝဇ္ဇ’’န္တိ ဒိဋ္ဌံ ‘‘အနဝဇ္ဇ’’န္တိ ဂဟဏေန တေန ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော။ ဧကန္တတော အနန္တရာယိကန္တိ ဂဟဏေန ဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ ပဋိဗာဟန္တော။ ကာမကဏ္ဋကေဟိ အရိယမဂ္ဂသမ္မာပဋိပတ္တိ န ဥပက္ကိလိဿတီတိ ဝဒန္တော ‘‘အရိယမဂ္ဂေ ခါဏုကဏ္ဋကာဒီနိ ပက္ခိပန္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒသင်္ခါတေ၊ ‘‘အဗြဟ္မစရိယံ ပဟာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၊ ၁၉၄) အာဒိဒေသနာသင်္ခါတေ စ အာဏာစက္ကေ။

ပုစ္ဆမာနာ သမနုယုဉ္ဇန္တိ နာမ။ ပုစ္ဆာ ဟိ အနုယောဂေါတိ။ တေနာဓိဂတာယ လဒ္ဓိယာ အနုဝဇ္ဇနတ္ထံ ပစ္စနုဘာသနေန ပုန ပဋိဇာနာပနံ ပတိဋ္ဌာပနံ၊ တံ ပနဿ အာဒါယ သမာဒါပနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမနုဂါဟန္တိ နာမာ’’တိ။ တဿာ ပန လဒ္ဓိယာ အနုယုဉ္ဇိတာယ ဝုစ္စမာနမ္ပိ ကာရဏံ ကာရဏပတိရူပကမေဝါတိ တဿ ပုစ္ဆနံ သမနုဘာသနံ။ အနုဒဟနဋ္ဌေန အနုပါယပဋိပတ္တိယာ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ အနုဒဟနဋ္ဌေန။ မဟာဘိတာပနဋ္ဌေန အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ။ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန မုဟုတ္တရမဏီယတာယ။ တာဝကာလိကဋ္ဌေန ပရေဟိ အဘိဘဝနီယတာယ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန ဆေဒနဘေဒနာဒိအဓိကရဏဘာဝေန။ ဥဂ္ဃာဋသဒိသတာယ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန။ အဝဏေ ဝဏံ ဥပ္ပာဒေတွာ အန္တော အနုပဝိသနသဘာဝတာယ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအနတ္ထနိမိတ္တတာယ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန။ ဒိဋ္ဌိထာမေနာတိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ထာမဂတဘာဝေန။ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေနာတိ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတပရာမသနေန။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဟိ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနေန ပရာမာသော။ အဘိနိဝိဿာတိ တဏှာဘိနိဝေသပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေန ‘‘ဣဒမေဝေတ္ထ တထ’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ။ ယသ္မာ ဟိ အဘိနိဝေသနံ တတ္ထ အဘိနိဝိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ။တသ္မာ အာဟ ‘‘အဓိဋ္ဌဟိတွာ’’တိ။

၂၃၅။ နတ္ထီတိ ဝတ္တုကာမောပီတိ အတ္တနော လဒ္ဓိံ နိဂုဟေတုကာမတာယ အဝဇာနိတုကာမောပိ။ သမ္ပဋိစ္ဆတိ ပဋိဇာနာတိ။ ဒွေ ကထာတိ ဝိသံဝါဒနကထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဘူတကထာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တာ ဘူတကထာယ ဝသေန ဒွေ ကထာတိ ဝုစ္စတိ။

၂၃၆။ ကဿ ခေါ နာမာတိ ဣမိနာ သတ္ထာ ‘‘န မမ တုယှံ တာဒိသဿ အတ္ထာယ ဓမ္မဒေသနာ နာမ ဘူတပုဗ္ဗာ’’တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ခတ္တိယဿ ဝါ’’တိအာဒိ။

ဉာဏမယာ ဥသ္မာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဥသ္မီ၊ တထာရူပေဟိ ပစ္စယေဟိ အနုသ္မီကတော တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပဋိဝေဓဂဗ္ဘောအပိ ဥသ္မီကတောတိ ဝိကတဘာဝတော ပညာဗီဇမဿ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အပိ နု အတ္ထီတိ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆတိ။ တေ ပဋိက္ခိပန္တာ ဝဒန္တိ ဌာနဂတေန ဒုစ္စရိတေန ဉာဏုပဟတဘာဝံ သမ္ပဿန္တာ။ နိတ္တေဇဘူတောတိ နိတ္တေဇံ ဘူတော တေဇောဟာနိပ္ပတ္တော။ တတော ဧဝ ဘိက္ခူနမ္ပိ သမ္မုခါ ဩလောကေတုံ အသမတ္ထတာယ ပတ္တက္ခန္ဓော အဓောမုခေါ။ သဟဓမ္မိကံ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အဝိသဟနတော အပ္ပဋိဘာနော။ သမ္ပတ္တူပဂန္တိ သမ္ပတ္တိအာဝဟံ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တောတိ ပဋိသေဓေန္တော။

၂၃၇။ အန္တရာယကရလဒ္ဓိယာ သဘာဝဝိဘာဝနေန ပရိသံ သောဓေတိ။ နိဿာရေတိ နီဟရတိ အဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတာယ။ ကဿစိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ အဇာနန္တဿ။ တဿ ဟိ ဧဝံ ဘဝေယျ ‘‘သဟသာ ကထိတ’’န္တိ။ န ဟိ ကဒါစိ ဗုဒ္ဓါနံ သဟသာ ကိရိယာ နာမ အတ္ထိ။ အဿာတိ ‘‘ကဿစီ’’တိ ဝုတ္တဘိက္ခုဿ။ သုတွာပိ တုဏှီဘာဝံ အာပဇ္ဇေယျာတိ အထာပိ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ သဗ္ဗန္တိ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ ပရိကပ္ပနံ။ န ကရိဿန္တီတိ ပရိသာယ လဒ္ဓိံ သောဓေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ လဒ္ဓိံ ပကာသေန္တောတိ မဟာသာဝဇ္ဇတာဝသေန ပကာသေန္တော။ သညာဝိတက္ကေဟီတိ သုဘနိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟာဒိဝသေန ပဝတ္တေဟိ သညာဝိတက္ကေဟိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသကာမသမ္ပယုတ္တေဟီ’’တိ။ မေထုနသမာစာရန္တိ ဣဒံ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ တဒညမ္ပိ ပန – ‘‘အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနံ ပရိမဒ္ဒနံ နဟာပနံ သမ္ဗာဟနံ သာဒိယတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) အာဂတံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုဝိသယံ အာမိသပရိဘောဂံ။ ‘‘အညတြေဝ ကာမေဟိ အညတြ ကာမသညာဟိ အညတြ ကာမဝိတက္ကေဟိ သမာစရိဿတီ’’တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။

၂၃၈။ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခဏေန နတ္ထိ ဧတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါတိ နိစ္ဆန္ဒရာဂေါ၊ တံ နိစ္ဆန္ဒရာဂံ။ ကဒါစိ ဥပေါသထိကဘာဝေန သမာဒိန္နသီလာပိ ဟောန္တိ ကဒါစိ နောတိ အနိဗဒ္ဓသီလာနံ ဂဟဋ္ဌာနံ။ သီလသမာဒါနဘာဝတော အန္တရာယကရံ။ ဝတ္ထုကာမာနံ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ။ အပစ္စဝေက္ခဏေန ဘိက္ခူနံ အာဝရဏကရံ။ ပစ္စယာနံ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ။ အယံ အရိဋ္ဌော ဒုဂ္ဂဟိတာယ ပရိယတ္တိယာ ဝသေန အမှေ စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခတိ၊ အတ္တာနဉ္စ ခနတိ၊ ဗဟုဉ္စ အပုညံ ပသဝတီတိ ဧဝံ သညာ မာ ဟောန္တူတိ ဒုဂ္ဂဟိတာယ ပရိယတ္တိယာ ဒေါသံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ဥဂ္ဂဏှန္တီတိ သဇ္ဈာယန္တိ စေဝ ဝါစုဂ္ဂတံ ကရောန္တာ ဓာရေန္တိ စာတိ အတ္ထော။

သုတ္တန္တိအာဒိနာ နဝပ္ပဘေဒမ္ပိ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ပရိယာဒိယတိ။ ကထံ သုတ္တံ နဝပ္ပဘေဒံ? သဂါထကဉှိ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏံ၊ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဉ္စ သုတ္တံ ဥဒါနာဒိဝိသေသသညာဝိရဟိတံ နတ္ထိ၊ ယံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ၊ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနဉ္စ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ ဂါထာဘာဝတော ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ၊ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ သဂါထကတ္တာ သဂါထာဝဂ္ဂဿ ဝိယ၊ တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –

သုတ္တန္တိ သာမညဝိဓိ၊ ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊

သနိမိတ္တာ နိရူဠှတ္တာ၊ သဟတာညေန နညတော။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၆၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဗာဟိရနိဒါနကထာ)၊

သဗ္ဗဿပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တေနေဝါဟ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော နေတ္တိယံ (နေတ္တိ။ ၁။သင်္ဂဟဝါရ) ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ။ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ (ပါစိ။ ၆၅၅၊ ၁၂၄၂)၊ သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဧဝမာဒိ စ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။ တဒေကဒေသေသု ပန ဂေယျာဒယော ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ ဝါ စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘‘ဂေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဉှိ ‘‘ဗျာကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏံ။

ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာဒီနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဂေယျာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော၊ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတီ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ စ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု၊ သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာယုတ္တေသု၊ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁) အာဒိဝစနသမ္ဗန္ဓေသု၊ အဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာ-ဥဒါန-ဣတိဝုတ္တက-အဗ္ဘုတဓမ္မ-သညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ တထာ သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ၊ သတိပိ ပဉှဝိဿဇ္ဇနဘာဝေ သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျာဒယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ၊ တံ သုတ္တင်္ဂံ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတောတိ။ နနု စ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏန္တိ သုတ္တင်္ဂံ န သမ္ဘဝတီတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာ ဧဝါတိ? န တဒဝတ္ထာ သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တ’’န္တိ။

ယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၁၊ သု။ နိ။ ၂၆၁)၊ တံ န၊ နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တဘာဝေါ။ န ဟိ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန ပညာတာနိ၊ ကိန္တု သုတ္တဘာဝေနေဝ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုတ္တနာမက’’န္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တဒပိ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ သဟတာညေန။ သဟ ဂါထာဟီတိ ဟိ သဂါထကံ၊ သဟဘာဝေါ စ နာမ အတ္ထတော အညေန ဟောတိ၊ န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ဂါထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပဒေသော အတ္ထိ၊ ယော ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ ဝုစ္စေယျ၊ န စ သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ ယဒပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တဒပိ န အညတော။ အညာ ဧဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ၊ အတော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဒီနံ အင်္ဂါနံ အညမညသင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အတ္ထတ္ထန္တိ အတ္ထဘူတံ ယထာဘူတံ အတ္ထံ။ အနတ္ထမ္ပိ ကေစိ ဝိပလ္လာသဝသေန ‘‘အတ္ထော’’တိ ဂဏှန္တီတိ ‘‘အတ္ထတ္ထ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ကာရဏတ္ထန္တိ ကာရဏဘူတံ အတ္ထံ၊ သီလံ သမာဓိဿ ကာရဏံ၊ သမာဓိ ဝိပဿနာယာတိ ဧဝံ တဿ တဿ ကာရဏဘူတံ အတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလ’’န္တိအာဒိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ – ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတံ၊ တဉ္စ ယာဝဒေဝ သမာဓတ္ထံ၊ သမာဓိ ဝိပဿနတ္ထော၊ ဝိပဿနာ မဂ္ဂတ္ထာ၊ မဂ္ဂေါ ဖလတ္ထော၊ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ ယာဝဒေဝ ဝိဝဋ္ဋာဓိဂမတ္ထန္တိ ဇာနိတုံ န သက္ကောန္တီတိ။ ဧဝံ ပါဠိယံ ‘‘အတ္ထ’’န္တိ ဣမိနာ ဘာသိတတ္ထပယောဇနတ္ထာနံ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ပရိဂ္ဂဏှန္တီတိ န ဝိစာရေန္တိ၊ နိဇ္ဈာနပညာက္ခမာ န ဟောန္တိ၊ နိဇ္ဈာယိတွာ ပညာယ ရောစေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတိ ဧဝံ ဧတာယ ပရိယတ္တိယာ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ အာရောပိတဝါဒဿ နိဂ္ဂဟဿ မောက္ခပယောဇနာ ဟုတွာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ။ ဝါဒပ္ပမောက္ခော ဝါ နိန္ဒာပမောက္ခော။ ယဿ စာတိ ယဿ စ သီလာဒိပူရဏေန ပတ္တဗ္ဗဿ၊ မဂ္ဂဿ ဝါ တဒဓိဂမေန ပတ္တဗ္ဗဿ၊ ဖလဿ ဝါ တဒဓိဂမေန ပတ္တဗ္ဗဿ၊ အနုပါဒါဝိမောက္ခဿ ဝါ အတ္ထာယ။ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ၊ ဉာယေန ပရိယာပုဏန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ နာနုဘောန္တိ န ဝိန္ဒန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘမာနဒပ္ပမက္ခပဠာသာဒိဟေတုဘာဝေန ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။

၂၃၉။ အလံ ပရိယတ္တော ဂဒေါ အဿာတိ အလဂဒ္ဒေါ အနုနာသိကလောပံ ဒ-ကာရာဂမဉ္စ ကတွာ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခကန္တာရတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပရိယတ္တိ နိတ္ထရဏပရိယတ္တိ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယ ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဓမ္မရတနာနုပါလကော။ အညံ အတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿေဝ သတော ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ။ ‘‘ဝံသာနုရက္ခကောဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ သီဟာဝလောကနဉာယေန တန္တိဓာရကောဝ ပဝေဏိပါလကောဝါတိ ပုရိမပဒဒွယေပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ယဒိ တန္တိဓာရဏာဒိအတ္ထံ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ၊ ကသ္မာ ‘‘ခီဏာသဝဿာ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဧကစ္စဿ ပုထုဇ္ဇနဿပိ အယံ နယော လဗ္ဘတီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနော ဌာနေတိ နိတ္ထရဏဋ္ဌာနေ။ ကာမံ ပုထုဇ္ဇနော ‘‘ပဝေဏိံ ပါလေဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယေန ပရိယာပုဏာတိ။ အတ္တနော ပန ဘဝကန္တာရတော အနိတ္တိဏ္ဏတ္တာ တဿ သာ ပရိယတ္တိ နိတ္ထရဏပရိယတ္တိ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ။

နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီတိ နိဇ္ဈာနပညံ ခမန္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတေ သီလာဒိဓမ္မေ နိဇ္ဈာယိတွာ ပညာယ ရောစေတွာ ယာထာဝတော ဂဟေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ သီလ’’န္တိအာဒိ။ န ကေဝလံ သုဂ္ဂဟိတံ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ မဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာ၊ ပရဝါဒနိဂ္ဂဟသကဝါဒပတိဋ္ဌာပနာဒီနိပိ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရဝါဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟံ နိဂ္ဂဟိတွာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၆၈)။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာဒိဝသေန ဣစ္ဆိတံ ဣစ္ဆိတံ ပါဠိပဒေသံ။ မောစေတုန္တိ အပနေတုံ။ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ အသံဝတ္တနမ္ပိ တဒဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဟိတသုခဿ ကာရဏမေဝ တသ္မိံ သတိ ဘာဝတောတိ။ သုဂ္ဂဟိတအလဂဒ္ဒဿပိ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၂၄၀။ ဥတ္တရန္တိ ဧတေနာတိ ဥတ္တရော၊ သိနန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သေတု၊ ဥတ္တရော စ သော သေတု စာတိ ဥတ္တရသေတု။ ကူလံ ပရတီရံ ဝဟတိ ပါပေတီတိ ကုလ္လံ။ ကလာပံ ကတွာ ဗဒ္ဓါတိ ဝေဠုနဠာဒီဟိ ကလာပဝသေန ဗဒ္ဓါ။ အဏုန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌသမာပတ္တိအာရမ္မဏံ သညောဇနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ထူလန္တိ ဣတရံ။ ဒိဋ္ဌိန္တိ ယထာဘူတဒဿနံ၊ ဝိပဿနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓံ ဧဝံ ပရိယောဒါတန္တိ တေဘူမကေသု ဓမ္မေသု ဉာတံ ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ၊ ဧဝံ တဏှာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာဘာဝေန သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓံ၊ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ပရိယောဒါတံ။ န အလ္လီယေထာတိ နိကန္တိဝသေန န နိဿယေထ။ န ကေလာယေထာတိ န မမာယေထ။ န ဓနာယေထာတိ ဓနံ ဒြဗျံ န ကယိရာထ။ ဥဘယတ္ထာတိ သမထေ ဝိပဿနာယ စ။

အသဒ္ဓမ္မေတိအာဒီသု အသတံ ဟီနဇ္ဈာသယာနံ ဓမ္မောတိ အသဒ္ဓမ္မော။ ဂါမဝါသီနံ ဓမ္မောတိ ဂါမဓမ္မော။ ကိလေသာနံ ဝဿနသဘာဝတာယ ဝသလဓမ္မော။ ကိလေသေဟိ ဒူသိတတ္တာ ထူလတ္တာ စ ဒုဋ္ဌုလ္လော။ ဥဒကသုဒ္ဓိပရိယောသာနတာယ ဩဒကန္တိကော။ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမိနာပိ ဩဝါဒေန ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိဿ ကထေန္တောပိ အရိဋ္ဌံယေဝ နိဂ္ဂဏှာတိ။

၂၄၁။ တိဝိဓဂ္ဂါဟဝသေနာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘အဟံ မမာတိ ဂဏှာတီ’’တိ ဂါဟဒွယမေဝ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? နယိဒမေဝံ တတ္ထာပိ ဂါဟတ္တယဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာ မာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟာ ဝုတ္တာ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ ဂါဟသာမညတော။ ဒိဋ္ဌိပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ပုရိမုပ္ပန္နာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိယာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ သဿတဒိဋ္ဌိယာ စ ကာရဏဘာဝတော။ အာရမ္မဏံ ပဉ္စ ခန္ဓာ၊ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ စ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယော အဝိဇ္ဇာ-ဖဿ-သညာ-ဝိတက္က-အယောနိသောမနသိကာရ-ပါပမိတ္တပရတောဃောသာဒိကော ဒိဋ္ဌိယာ ဥပနိဿယာဒိပစ္စယော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄)‘‘ကတမာနိ အဋ္ဌ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ အဝိဇ္ဇာပိ ဖဿောပိ သညာပိ ဝိတက္ကောပိ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ပါပမိတ္တောပိ ပရတောဃောသောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ ရူပါရမ္မဏာတိ ရုပ္ပနသဘာဝဓမ္မာရမ္မဏာ။ ရူပံ ပန အတ္တာတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဣဓ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၁၊ ၃၄၅) ဣမဿ ဂါဟဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ သော ဟိ ‘‘ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပရတော ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ‘‘ရူပဝန္တံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ၊ အတ္တနိ ရူပံ၊ ရူပသ္မိံ အတ္တာန’’န္တိ ဣမေ တယော ဂါဟာ အဓိပ္ပေတာတိ ကေစိ၊ တဒယုတ္တံ။ ယသ္မာ ရူပံ အတ္တာ န ဟောတိ၊ အတ္တဂ္ဂါဟဿ ပန အာလမ္ဗနံ ဟောတိ၊ အတ္တသဘာဝေယေဝ ဝါ ရူပါဒိဓမ္မေ အာရဗ္ဘ အတ္တဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အတ္တာနံ တဿ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနတော၊ တသ္မာ ရူပါဒိအာရမ္မဏာဝ အတ္တဒိဋ္ဌီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ ရူပံ ပန ‘‘အတ္တာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ‘‘ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပန ဝိပဿနာပဋိဝိပဿနာ ဝိယ ဒိဋ္ဌိအနုပဿနာ နာမ ဒဿိတာ။

ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနံ သမ္ပတ္တဂါဟိန္ဒြိယဝိသယတာယ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတာ။ တဉှိ တဿ အတ္တနော ဝိသယံ ပရိဘုတွာ သမ္ဗန္ဓံ ဟုတွာ ဂဏှာတိ။ အဝသေသာနိ သတ္တာယတနာနိ ဝိညာတံ နာမ မနသာ ဝိညာတဗ္ဗတော။ အညထာ ဣတရေသမ္ပိ ဝိညာတတာ သိယာ။ ပတ္တန္တိ အဓိဂတံ။ ပရိယေသိတန္တိ ဂဝေသိတံ။ အနုဝိစရိတန္တိ စိန္တိတံ။ တေနာဟ ‘‘မနသာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ပတ္တပရိယေသနာနံ အပဋိက္ခေပဿ၊ ဝိသုံ၊ ဧကဇ္ဈံ ပဋိက္ခေပဿ စ ဝသေန စတုက္ကောဋိကံ ဒဿေတွာ ပတ္တပရိယေသိတေဟိ အနုဝိစရိတဿ ဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘လောကသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိယေသိတွာ ပတ္တံ ပဌမံ စေတသာ ပစ္ဆာ ကာယေန ပတ္တတ္တာ ပတ္တံ နာမ။ ပရိယေသိတွာ နောပတ္တံ ပရိယေသိတံ နာမ ကေဝလံ ပရိယေသိတဘာဝတော။ အပရိယေသိတွာ ပတ္တဉ္စ နောပတ္တဉ္စ မနသာ အနုဝိစရိတဗ္ဗတော မနသာနုဝိစရိတံ နာမ။

အယဉ္စ ဝိကပ္ပော အာကုလော ဝိယာတိ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တဋ္ဌေနာတိ ပတ္တဘာဝေန ပတ္တတာသာမညေန။ အပရိယေသိတွာ နောပတ္တံ မနသာနုဝိစရိတံ နာမ ပတ္တိယာ ပရိယေသနာယ စ အဘာဝတော။ သဗ္ဗံ ဝါ ဧတန္တိ ‘‘ပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ။ ဣမိနာတိ ‘‘ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဝိညာဏာရမ္မဏာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော ကထိတာ ပါရိသေသဉာယေန။ ဧဝံ ပါရိသေသဉာယပရိဂ္ဂဟေ ကိံ ပယောဇနန္တိ အာဟ ‘‘ဒေသနာဝိလာသေနာ’’တိအာဒိ။ ယေသံ ဝိနေယျာနံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဿ သရူပံ အနာမသိတွာ အာရမ္မဏကိစ္စ-သမ္ပယုတ္တဓမ္မ-ဖလဝိသေသာဒိ-ပကာရန္တရဝိဘာဝနေန ပဋိဝေဓော ဟောတိ၊ တေသံ တပ္ပကာရဘေဒေဟိ ဓမ္မေဟိ၊ ယေသံ ပန ယေန ဧကေနေဝ ပကာရေန သရူပေနေဝ ဝါ ဝိဘာဝနေ ကတေ ပဋိဝေဓော ဟောတိ၊ တေသံ တံ ဝတွာ ဓမ္မိဿရတ္တာ တဒညံ နိရဝသေသာကာရဝိဘာဝနဉ္စ ဒေသနာဝိလာသော။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏဝသေန ဝိညာဏံ ဒဿိတ’’န္တိ။

ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယံ ရူပံ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ‘‘လောကော စ အတ္တာ စာ’’တိ ဂဏှာတိ။ တံ ရူပံ သန္ဓာယ ‘‘သော လောကော သော အတ္တာ’’တိ ဝစနံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။ သော ပေစ္စ ဘဝိဿာမီတိ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကဝါဒဝသေနာယံ ဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘သော အဟံ ပရလောကံ ဂန္တွာ နိစ္စော ဘဝိဿာမီ’’တိအာဒိ။ ဓုဝေါတိ ထိရော။ သဿတောတိ သဗ္ဗဒါဘာဝီ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ ဇရာယ မရဏေန စ အဝိပရိဏာမေတဗ္ဗသဘာဝေါ၊ နိဗ္ဗိကာရောတိ အတ္ထော။ တမ္ပိ ဒဿနန္တိ တမ္ပိ တထာဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိဒဿနံ အတ္တာနံ ဝိယ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝိသေသေန ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏာတိ ဒိဋ္ဌိဝိသယာ။ ကထံ ပန ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဝိသယာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာယာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဝိပဿနာကာလေတိ ယမကတော သမ္မသနာဒိကာလံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ အက္ခရစိန္တကာနံ သဒ္ဒေ ဝိယ၊ ဝေဒဇ္ဈာယီနံ ဝေဒသတ္ထေ ဝိယ စ ဒိဋ္ဌိယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟပ္ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

သမနုပဿတီတိ ပဒဿ စ တဿော သမနုပဿနာ အတ္ထောတိ ယောဇနာ။ တေန သမနုပဿနာ နာမ စတုဗ္ဗိဓာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဉာဏံ တာဝ သမဝိသမံ သမ္မာ ယာထာဝတော အနုပဿတီတိ သမနုပဿနာ။ ဣတရာ ပန သံကိလေသဝသေန အနု အနု ပဿန္တီတိ သမနုပဿနာ။ ယဒိ ဧဝံ ဟောတု တာဝ ဒိဋ္ဌိသမနုပဿနာ မိစ္ဆာဒဿနဘာဝတော၊ ကထံ တဏှာမာနာတိ? တဏှာယပိ သတ္တာနံ ပါပကရဏေ ဥပါယဒဿနဝသေန ပညာပတိရူပိကာ ပဝတ္တိ လဗ္ဘတေဝ၊ ယာယ ဝဉ္စနနိကတိသာစိယောဂါ သမ္ဘဝန္တိ။ မာနောပိ သေယျာဒိနာ ဒဿနဝသေနေဝ တထာ အတ္တာနံ ဦဟတီတိ တဏှာမာနာနံ သမနုပဿနာပတိရူပိကာ ပဝတ္တိ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇမာနေတိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗေ တဏှာဝတ္ထုသ္မိံ အဇ္ဈတ္တခန္ဓပဉ္စကေ အနုပလဗ္ဘမာနေ ဝိနဋ္ဌေ။ န ပရိတဿတိ ဘယပရိတ္တာသတဏှာပရိတ္တာသာနံ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတိတတ္တာ။

၂၄၂။ စတူဟိ ကာရဏေဟီတိ ‘‘အသတိ န ပရိတဿတီ’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ ဣတရေဟိ တီဟိ သဟ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ စတူဟိ ကာရဏေဟီတိ စတုက္ကောဋိကသုညတာကထနဿ ကာရဏေဟိ။ ဗဟိဒ္ဓါ အသတီတိ ဗာဟိရေ ဝတ္ထုသ္မိံ အဝိဇ္ဇမာနေ။ သာ ပနဿ အဝိဇ္ဇမာနတာ လဒ္ဓဝိနာသေန ဝါ အလဒ္ဓါလာဘေန ဝါတိ ပါဠိယံ – ‘‘အဟု ဝတ မေ၊ တံ ဝတ မေ နတ္ထိ၊ သိယာ ဝတ မေ၊ တံ ဝတာဟံ န လဘာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒုဘယံ ပရိက္ခာရဝသေန ဝိဘဇိတွာ တတ္ထ ပရိတဿနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ပရိက္ခာရဝိနာသေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယာနံ ‘‘ရထော ဝယှ’’န္တိ ဧဝမာဒိ။ ဝါဟနံ ဟတ္ထိအဿာဒိ။

ယေဟိ ကိလေသေဟီတိ ယေဟိ အသန္တပတ္ထနာဒီဟိ ကိလေသေဟိ။ ဧဝံ ဘဝေယျာတိ ဧဝံ ‘‘အဟု ဝတ မေ’’တိအာဒိနာ စောဒနာဒိ ဘဝေယျ။ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနပရိယုဋ္ဌာနာဘိနိဝေသာနုသယာနန္တိ ဧတ္ထ အပရာပရံ ပဝတ္တာသု ဒိဋ္ဌီသု ယာ ပရတော ဥပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိယော၊ တာသံ ပုရိမုပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိယော ကာရဏဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ။ အဓိကရဏဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌာဓိဋ္ဌာနာနိ၊ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနိ။ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၂၊ ၄၂၇၊ ၃။၂၇-၂၉၊ ဥဒါ။ ၅၅၊ မဟာနိ။ ၂၀၊ နေတ္တိ။ ၅၉) ပဝတ္တိယာ အဘိနိဝေသာ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ သယန္တီတိ အနုသယာတိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဒီနံ ပဒါနံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဏှာဒီဟိ ကမ္ပနိယတာယ သဗ္ဗသင်္ခါရာဝ ဣဉ္ဇိတာနီတိ သဗ္ဗသင်္ခါရဣဉ္ဇိတာနိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓိ၊ ခန္ဓာဝ ဥပဓိ ခန္ဓူပဓိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တဒေဝ စ အာဂမ္မ တဏှာ ခီယတိ ဝိရဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတီတိ ယောဇနာ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿာမိ နာမဿူတိအာဒီသု နိပါတမတ္တံ၊ သံသယေ ဝါ။ တာသောတိ အတ္တနိယာဘာဝံ ပဋိစ္စ တဏှာပရိတ္တာသော စေဝ ဘယပရိတ္တာသော စ။ တေနာဟ ‘‘တာသော ဟေသော’’တိအာဒိ။ နော စဿံ၊ နော စ မေ သိယာတိ ‘‘အဟ’’န္တိ ကိရ ကောစိ နော စဿံ၊ ‘‘မေ’’တိ စ ကိဉ္စိ နော သိယာတိ။ တာသပ္ပတီကာရဒဿနဉှေတံ။

၂၄၃။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ’’တိအာဒိနာ၊ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန ပဝတ္တာယ ‘‘ဆယိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) ဝါ။ သာပိ ဟိ အဇ္ဈတ္တခန္ဓဝိနာသေ ပရိတဿနကံ ဒဿေတွာ အပရိတဿနကံ ဒဿေန္တီ ပဝတ္တာတိ တဿနကဿ သုညတာဒဿနံ အကိစ္စသာဓကမ္ပိ သုညတာဒဿနမေဝါတိ ဣမေသံ ဝသေန ‘‘စတုက္ကောဋိကာ သုညတာ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိက္ခာရန္တိ ဗာဟိရံ သဝိညာဏကံ အဝိညာဏကဉ္စ သတ္တောပကရဏံ။ တဉှိ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ ပရိက္ခာရကဋ္ဌေန ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဂ္ဂဟံ နာမ ကတွာတိ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗတာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ နာမ ကတွာ။ သဗ္ဗောပိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော ‘‘အတ္တာ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော၊ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီ’’တိအာဒိနာ အတ္တဒိဋ္ဌိသန္နိဿယောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌိပမုခါ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော’’တိ။ အယာထာဝဂ္ဂါဟိနာ အဘိနိဝေသနပညာပနာနံ ဥပတ္ထမ္ဘဘာဝတော ဒိဋ္ဌိ ဧဝ နိဿယောတိ ဒိဋ္ဌိနိဿယော။ ပရိဂ္ဂဏှေယျာတိ နိစ္စာဒိဝိသေသယုတ္တံ ကတွာ ပရိဂ္ဂဏှေယျ။ ကိမေဝံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကုဏေယျ? သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ ဥပါဒိယေထ၊ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိနိဿယံ နိဿယေထာ’’တိ ဧတေသုပိ။

၂၄၄။ အတ္တနိ ဝါ သတီတိ ယဿ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ကိဉ္စိ အတ္တနိယန္တိ ဝုစ္စေယျ၊ တသ္မိံ အတ္တနိ သတိ၊ သော ဧဝ ပန အတ္တာ ပရမတ္ထတော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတော အတ္တာ ‘‘ပရမတ္ထော’’တိ? သိယာ ခန္ဓပဉ္စကံ ဉေယျသဘာဝတ္တာ ယထာ တံ ဃဋော၊ ယဒိ ပန တဒညံ နာမ ကိဉ္စိ အဘဝိဿ၊ န တံ နိယမတော ဝိပရီတံ သိယာတိ? န စ သော ပရမတ္ထတော အတ္ထိ ပမာဏေဟိ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ တုရင်္ဂမဝိသာဏံ ဝိယာတိ။ အတ္တနိယေ ဝါ ပရိက္ခာရေ သတီတိ ‘‘ဣဒံ နာမ အတ္တနော သန္တက’’န္တိ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန နိစ္ဆိတေ ကိသ္မိဉ္စိ ဝတ္ထုသ္မိံ သတိ။ အတ္တနော ဣဒန္တိ ဟိ အတ္တနိယန္တိ။ အဟန္တိ သတီတိ ‘‘အဟံ နာမာယ’’န္တိ အဟံကာရဝတ္ထုဘူတေ ပရမတ္ထတော နိဒ္ဓါရိတသရူပေ ကိသ္မိဉ္စိ သတိ တဿ သန္တကဘာဝေန မမာတိ ကိဉ္စိ ဂဟေတုံ ယုတ္တံ ဘဝေယျ။ မမာတိ သတိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ ပရမတ္ထတော အတ္တနော အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ အတ္တနိယံ ကိဉ္စိ ပရမတ္ထတော နတ္ထေဝါတိ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ အနတ္တတာယ အနတ္တနိယတံ၊ အနတ္တနိယတာယ စ အနတ္တကတံ ဒဿေတိ။ ဘူတတောတိ ဘူတတ္ထတော။ တထတောတိ တထသဘာဝတော။ ထိရတောတိ ဌိတသဘာဝတော နိဗ္ဗိကာရတော။

ယသ္မာ ဟုတွာ န ဟောတီတိ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ အသန္တံ ပစ္စယသမဝါယေန ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုန ဘင်္ဂုပဂမေန န ဟောတိ၊ တသ္မာ န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ၊ အဓုဝန္တိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ ဥပ္ပာဒဝယဝတ္တိတောတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန နိရုဇ္ဈနဝသေန စ ပဝတ္တနတော။ သဘာဝဝိဂမော ဣဓ ဝိပရိဏာမော၊ ခဏိကတာ တာဝကာလိကတာ၊ နိစ္စသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ နိစ္စပဋိက္ခေပေါ။ အနိစ္စဓမ္မာ ဟိ တေနေဝ အတ္တနော အနိစ္စဘာဝေန အတ္ထတော နိစ္စတံ ပဋိက္ခိပန္တိ နာမ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န နိစ္စန္တိ အနိစ္စ’’န္တိ။ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂဝသေန ရူပဿ နိရန္တရဗာဓတာတိ ပဋိပီဠနာကာရေနဿ ဒုက္ခတာ။ သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ၊ တတော ဧဝဿ ဒုဿဟတာယ ဒုက္ခမတာ။ တိဿန္နံ ဒုက္ခတာနံ သံသာရဒုက္ခဿ စ အဓိဋ္ဌာနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုကတာ။ သုခသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ သုခပဋိက္ခေပေါ။ ဝိပရိဏာမဓမ္မန္တိ ဇရာယ မရဏေန စ ဝိပရိဏမနသဘာဝံ။ ယသ္မာ ဣဒံ ရူပံ ပစ္စယသမဝါယေန ဥပ္ပာဒံ၊ ဥပ္ပာဒါနန္တရံ ဇရံ ပတွာ အဝဿမေဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဘိန္နဉ္စ ဘိန္နမေဝ၊ နာဿ ကဿစိ သင်္ကမောတိ ဘဝန္တရာနုပဂမနသင်္ခါတေန သင်္ကမာဘာဝေန ဝိပရိဏာမဓမ္မတံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ဘဝသင်္ကန္တိ ဥပဂမနသဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပကတိဘာဝဝိဇဟနံ သဘာဝဝိဂမော နိရုဇ္ဈနမေဝ။ န္တိ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ ရူပံ။ ဣမိနာတိ ‘‘နော ဟေတံ၊ ဘန္တေ’’တိ ရူပဿ တဏှာဒိဂ္ဂါဟာနံ ဝတ္ထုဘာဝပဋိက္ခေပေန။ ရူပဉှိ ဥပ္ပန္နံ ဌိတိံ မာ ပါပုဏာတု၊ ဌိတိပ္ပတ္တံ မာ ဇီရတု၊ ဇရပ္ပတ္တံ မာ ဘိဇ္ဇတု၊ ဥဒယဗ္ဗယေဟိ မာ ကိလမိယတူတိ န ဧတ္ထ ကဿစိ ဝသီဘာဝေါ အတ္ထိ၊ သွာယမဿ အဝသဝတ္တနဋ္ဌော အနတ္တတာသလ္လက္ခဏဿ ကာရဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဝသဝတ္တနာကာရေန ရူပံ၊ ဘန္တေ၊ အနတ္တာတိ ပဋိဇာနန္တီ’’တိ။ နိဝါသိကာရကဝေဒကအဓိဋ္ဌာယကဝိရဟေန တတော သုညတာ သုညဋ္ဌော၊ သာမိဘူတဿ ကဿစိ အဘာဝေါ အဿာမိကဋ္ဌော၊ ယထာဝုတ္တဝသဝတ္တိဘာဝါဘာဝေါ အနိဿရဋ္ဌော၊ ပရပရိကပ္ပိတအတ္တသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ အတ္တပဋိက္ခေပဋ္ဌော။

ယသ္မာ အနိစ္စလက္ခဏေန ဝိယ ဒုက္ခလက္ခဏံ၊ တဒုဘယေန အနတ္တလက္ခဏံ သုဝိညာပယံ၊ န ကေဝလံ၊ တသ္မာ တဒုဘယေနေတ္ထ အနတ္တလက္ခဏဝိဘာဝနံ ကတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနိစ္စဝသေနာတိ အနိစ္စတာဝသေန။ ဒုက္ခဝသေနာတိ ဒုက္ခတာဝသေန။ န ဥပပဇ္ဇတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။ တမေဝ အယုဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဿ ဥပ္ပာဒေါပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အတ္တဝါဒီ အတ္တာနံ နိစ္စံ ပညပေတိ၊ စက္ခုံ ပန အနိစ္စံ၊ တသ္မာ စက္ခု ဝိယ အတ္တာပိ အနိစ္စော အာပန္နော။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝေတီတိ ဝိဂစ္ဆတိ နိရုဇ္ဈတိ။ ဣတိ စက္ခု အနတ္တာတိ စက္ခုဿ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတာယ အနိစ္စတာ၊ အတ္တနော စ အတ္တဝါဒိနာ အနိစ္စတာယ အနိစ္ဆိတတ္တာ စက္ခု အနတ္တာ။

ကာမံ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉၊ မဟာဝ။ ၂၀) – ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ အနတ္တာ၊ တသ္မာ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’’တိ ရူပဿ အနတ္တတာယ ဒုက္ခတာ ဝိဘာဝိတာ ဝိယ ဒိဿတိ၊ တထာပိ ‘‘ယသ္မာ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ အနတ္တာ’’တိ ပါကဋတာယ သာဗာဓတာယ ရူပဿ အတ္တသာရာဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော၊ တတော ဧဝ စ ‘‘န လဗ္ဘတိ ရူပေ ဧဝံ မေ ရူပံ ဟောတု၊ ဧဝံ မေ ရူပံ မာ အဟောသီ’’တိ ရူပေ ကဿစိ အနိဿရတာ၊ တဿ စ အဝသဝတ္တနာကာရော ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဝသေန အနတ္တတံ ဒဿေတီ’’တိ။ ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခန္တိ ယံ ဝတ္ထု အနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ၊ ယံ ပန နိစ္စံ တဒဘာဝတော၊ တံ သုခံ ယထာ တံ နိဗ္ဗာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယံ တန္တိ ကာရဏနိဒ္ဒေသောဝါယံ၊ ယသ္မာ ရူပံ အနိစ္စံ၊ တံ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနိစ္စန္တိ ဣမိနာ ဃဋာဒိ ဝိယ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဣမိနာဝ နယေန ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘမာနေပိ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ ဒုက္ခန္တိ ဝဒန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘အက္ခိသူလာဒိဝိကာရပ္ပတ္တကာလေ ဝိယ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ ဒုက္ခံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ။ ဒုဒ္ဒသံ ဒုပ္ပညာပနံ။ တထာ ဟိ သရဘင်္ဂါဒယောပိ သတ္ထာရော နာဒ္ဒသံသု၊ ကုတော ပညာပနာ။ တယိဒံ အနတ္တလက္ခဏံ။

တသ္မာတိဟာတိအာဒိနာ တိယဒ္ဓဂတရူပံ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတရဟိ အညဒါပီ’’တိ။ တံ ပန ယာဒိသံ တာဒိသမ္ပိ တထာ ဝုတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တာဒိဝိသေသောပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ပိ-သဒ္ဒေန ဝါ တဿာပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၂၄၅။ ဥက္ကဏ္ဌတီတိ နာဘိရမတိ။ အညတ္ထ ‘‘နိဗ္ဗိဒါ’’တိ ဗလဝဝိပဿနာ ဝုစ္စတိ၊ သာနုလောမာ ပန သင်္ခါရုပေက္ခာ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ’’တိ၊ သာ ဣဓ ကထံ နိဗ္ဗိဒါ နာမ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ သိခါပတ္တနိဗ္ဗေဒတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဣဓ နိဗ္ဗိဒါနာမေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။

‘‘သော အနုပုဗ္ဗေန သညဂ္ဂံ ဖုသတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၁၄၊ ၄၁၅) ဝတွာ ‘‘သညာ ခေါ ပေါဋ္ဌပါဒ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပစ္ဆာ ဉာဏ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၁၆) ဝုတ္တတ္တာ သညဂ္ဂန္တိ ဝုတ္တာ လောကိယာသု ပဟာနသညာသု သိခါပတ္တဘာဝတော။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ဝုတ္တာ ဣဒပ္ပစ္စယတာဒဿနဿ မတ္ထကပ္ပတ္တီတိ ကတွာ။ တတော ပရဉှိ အသင်္ခတာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ သုသိမ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၇၀)။ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂန္တိ ဝုတ္တာ မဂ္ဂါဓိဂမဿ ပရိပန္ထဘူတသဗ္ဗသံကိလေသဝိသုဒ္ဓိ ပဓာနိကဿ ယောဂိနော၊ ပဓာနဘာဝနာယ ဝါ ဇာတံ အင်္ဂန္တိ ကတွာ။ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုတ္တာ ပရမုက္ကံသဂတပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဘာဝတော။ အတမ္မယတန္တိ ဧတ္ထ တမ္မယတာ နာမ တဏှာ၊ ကာမတဏှာဒီသု တာယ တာယ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ တမ္မယံ နာမ တေဘူမိကပ္ပဝတ္တံ၊ တဿ ဘာဝေါတိ ကတွာ။ တဿာ တဏှာယ ပရိယာဒါနတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ အတမ္မယတာတိ ဝုစ္စတိ။ နိဿာယာတိ တံ အတမ္မယတံ ပစ္စယံ ကတွာ။ အာဂမ္မာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ နာနတ္တာတိ နာနာသဘာဝါ ဗဟူ အနေကပ္ပကာရာ။ နာနတ္တသိတာတိ နာနာရမ္မဏနိဿိတာ ရူပါဒိဝိသယာ။ ဧကတ္တာတိ ဧကသဘာဝါ။ ဧကတ္တသိတာတိ ဧကံယေဝ အာရမ္မဏံ နိဿိတာ။ တံ နိဿာယာတိ တံ ဧကတ္တသိတံ ဥပေက္ခံ ပစ္စယံ ကတွာ။ ဧတိဿာတိ ဧတိဿာ ဥပေက္ခာယ။ ပဟာနံ ဟောတီတိ အညာဏုပေက္ခတော ပဘုတိ သဗ္ဗံ ဥပေက္ခံ ပဇဟိတွာ ဌိတဿ ‘‘အတမ္မယတာ’’တိ ဝုတ္တာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ အရူပါဝစရသမာပတ္တိဥပေက္ခာယ ဝိပဿနုပေက္ခာယ စ ပဟာနံ ဟောတီတိ ပရိယာဒါနန္တိ ဝုတ္တာတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတဿ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနဿ သိခါပတ္တဘာဝတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ မုဉ္စိတုကမျတာ ပဋိသင်္ခါနန္တိ စ ဝုတ္တာ။ မုဒုမဇ္ဈာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာကာရမတ္တံ၊ အတ္ထတော ဧကတ္ထာ မုဉ္စိတုကမျတာဒယော၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ ဒွီဟိ နာမေဟီတိ ဂေါတြဘု၊ ဝေါဒါနန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ နာမေဟိ။

ဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ၊ အစ္စန္တမေဝ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ၊ တေန။ မဂ္ဂေန ဟေတုဘူတေန။ ဝိမုစ္စတီတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဖလံ ကထိတ’’န္တိ။

မဟာခီဏာသဝေါတိ ပသံသာဝစနံ ယထာ ‘‘မဟာရာဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ တံ ပသံသန္တော သတ္ထာ ‘‘အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဥက္ခိတ္တပလိဃော ဣတိပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ။ တဒတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဒါနိ တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာဘူတေဟီတိ ယာထာဝတော ဘူတေဟိ။ ဒုရုက္ခိပနဋ္ဌေနာတိ ပစုရဇနေဟိ ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေန။ နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသေ ဝိဗန္ဓနေန ပလိဃော ဝိယာတိ ပလိဃောတိ ဝုစ္စတိ။ မတ္ထကစ္ဆိန္နော တာလော ပတ္တဖလာဒီနံ အနင်္ဂတော တာလာဝတ္ထု အသိဝေ ‘‘သိဝါ’’တိ သမညာ ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘သီသစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာ’’တိ။ ပုနဗ္ဘဝဿ ကရဏသီလော၊ ပုနဗ္ဘဝံ ဝါ ဖလံ အရဟတီတိ ပေါနောဘဝိကော။ ဧဝံဘူတော ပန ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ပုနဗ္ဘဝဒါယကော’’တိ။ ပုနဗ္ဘဝခန္ဓာနံ ပစ္စယောတိ ဣမိနာ ဇာတိသံသာရောတိ ဖလူပစာရေန ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပရိက္ခာတိ ဝုစ္စတိ သန္တာနဿ ပရိက္ခိပနတော။ သံကိဏ္ဏတ္တာတိ သဗ္ဗသော ကိဏ္ဏတ္တာ ဝိနာသိတတ္တာ။ ဂဗ္ဘီရာနုဂတဋ္ဌေနာတိ ဂမ္ဘီရံ အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန။ လုဉ္စိတွာတိ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ဧတာနီတိ ကာမရာဂသညောဇနာဒီနိ။ အဂ္ဂဠာတိ ဝုစ္စန္တိ အဝဓာရဏဋ္ဌေန။ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပတိတော မာနဒ္ဓဇော ဧတဿာတိ ပတိတမာနဒ္ဓဇော။ ဣတရဘာရောရောပနဿ ပုရိမပဒေဟိ ပကာသိတတ္တာ ‘‘မာနဘာရဿေဝ ဩရောပိတတ္တာ ပန္နဘာရောတိ အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝုတ္တံ။ မာနသံယောဂေနေဝ ဝိသံယုတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စပိ ခန္ဓေ အဝိသေသတော အသ္မီတိ ဂဟေတွာ ပဝတ္တမာနော ‘‘အသ္မိမာနော’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပေ အသ္မီတိ မာနော’’တိအာဒိ။

နဂရဒွါရဿ ပရိဿယပဋိဗာဟနတ္ထဉ္စေဝ သောဘနတ္ထဉ္စ ဥဘောသု ပဿေသု ဧသိကတ္ထမ္ဘေ နိခဏိတွာ ဌပေန္တီတိ အာဟ ‘‘နဂရဒွါရေ ဥဿာပိတေ ဧသိကတ္ထမ္ဘေ’’တိ။ ပါကာရဝိဒ္ဓံသနေနေဝ ပရိက္ခာယ ဘူမိသမကရဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပါကာရံ ဘိန္ဒန္တော ပရိက္ခံ သံကိရိတွာ’’တိ။ ဧဝန္တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနော ကာယော ဓမ္မသမူဟောတိ သက္ကာယော၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဒွတ္တိံသ ကမ္မကာရဏာ ဒုက္ခက္ခန္ဓေ အာဂတာ။ အက္ခိရောဂသီသရောဂါဒယော အဋ္ဌနဝုတိ ရောဂါ။ ရာဇဘယာဒီနိ ပဉ္စဝီသတိ မဟာဘယာနိ။

၂၄၆။ အနဓိဂမနီယဝိညာဏတန္တိ ‘‘ဣဒံ နာမ နိဿာယ ဣမိနာ နာမ အာကာရေန ပဝတ္တတီ’’တိ ဧဝံ ဒုဝိညေယျစိတ္တတံ။ အနွေသန္တိ ပစ္စတ္တေ ဧကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အနွေသန္တော’’တိ။ သတ္တောပိ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ ‘‘တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၅) ဝိယ။ သတ္တော ဟိ ယထေကော ကမ္မကိလေသေဟိ ဣတ္ထတ္တံ အာဂတော၊ တထာ အပရောပိ အာဂတောတိ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥတ္တမပုဂ္ဂလောတိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ခီဏာသဝေါပီတိ ယော ကောစိ ခီဏာသဝေါပိ ‘‘တထာဂတော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ သောပိ ဟိ ယထေကော စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သူပဋ္ဌိတစိတ္တော သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယထာဘူတံ ဘာဝေတွာ အနုတ္တရံ အရဟတ္တံ အာဂတော အဓိဂတော၊ တထာ အပရောပိ အာဂတောတိ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အသံဝိဇ္ဇမာနောတိ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနီယော။ အဝိန္ဒေယျောတိ န ဝိန္ဒိတဗ္ဗော၊ ဒုဝိညေယျောတိ အတ္ထော။

တထာဂတော သတ္တော ပုဂ္ဂလောတိ န ပညပေမိ ပရမတ္ထတော သတ္တဿေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိံ ပညပေဿာမိ ပညတ္တိဥပါဒါနဿပိ ဓရမာနကဿ အဘာဝတော။ ‘‘အနုပ္ပာဒေါ ခေမံ၊ အနုပ္ပတ္တိ ခေမ’’န္တိအာဒိနာ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပက္ခန္ဓနဝသေန ပဝတ္တံ အဂ္ဂဖလသမာပတ္တိအတ္ထံ ဝိပဿနာစိတ္တံ ဝါ။

တုစ္ဆာတိ ကရဏေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တုစ္ဆကေနာ’’တိ။ ဝိနယတီတိ ဝိနယော၊ သော ဧဝ ဝေနယိကော။ တထာ မန္တိ တထာဘူတံ မံ။ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနဿ ဟိ သတ္တဿ အဘာဝံ ဝဒန္တော သတ္တဝိနာသပညာပကော စ နာမ သိယာ၊ အဟံ ပန ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနံ တံ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝဒါမိ။ ယထာ စ လောကော ဝေါဟရတိ၊ တထေဝ တံ ဝေါဟရာမိ၊ တထာဘူတံ မံ ယေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဝေနယိကော သမဏော ဂေါတမော’’တိ ဝဒန္တာ အသတာ တုစ္ဆာ မုသာ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တီတိ ယောဇနာ။ အပ္ပဋိသန္ဓိကဿ ခီဏာသဝဿ စရိမစိတ္တံ နိရုပါဒါနတော အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဣဒံ နာမ နိဿိတန္တိ န ပညာယတီတိ ဝဒန္တော ကိမေတ္တာဝတာ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ ဘဝေယျ၊ နာဟံ ကဒါစိပိ အတ္ထိ၊ နာပိ ကောစိ အတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ ဧဝံ သန္တေ ကိံ နိဿာယ တေ မောဃပုရိသာ သတော သတ္တဿ နာမ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေတီတိ ဝဒန္တာ အသတာ…ပေ… အဗ္ဘာစိက္ခန္တီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။

မဟာဗောဓိမဏ္ဍမှီတိ ဗောဓိမဏ္ဍဂ္ဂဟဏေန သတ္တသတ္တာဟမာဟ။ တေန ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနတော (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ တန္တိဒေသနံ ဝဒတိ။ စတုသစ္စမေဝ ပညပေမီတိ ဧတေန သစ္စဝိမုတ္တာ သတ္ထုဒေသနာ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ – ‘‘ပုဗ္ဗေ စေဝ ဧတရဟိ စ ဒုက္ခဉ္စေဝ ပညပေမိ ဒုက္ခဿ စ နိရောဓ’’န္တိ ဝဒန္တော ဘဂဝါ နာဟံ ကဒါစိပိ ‘‘အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ ဝိနဿတီ’’တိ ဝါ၊ ‘‘အတ္တာ နာမ ကောစိ အတ္ထီ’’တိ ဝါ ဝဒါမိ။ ဧဝံ သန္တေ ကိံ နိဿာယ တေ မောဃပုရိသာ ‘‘သတော သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေတီ’’တိ အသတာ တုစ္ဆေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တီတိ ဒဿေတိ။ ပရေတိ အမာမကာ၊ မမ ဩဝါဒဿ အဘာဇနဘူတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သစ္စာနိ…ပေ… အသမတ္ထပုဂ္ဂလာ’’တိ။ အဓိပ္ပာယေနာတိ ဣမိနာ တေသံ အဓိပ္ပာယမတ္တံ၊ ရောသနဝိဟေသနာနိ ပန တထာဂတဿ အာကာသဿ ဝိလိခနံ ဝိယ န သမ္ဘဝန္တိယေဝါတိ ဒဿေတိ။ အာဟနတိ စိတ္တန္တိ အာဃာတော။ အပ္ပတီတာ ဟောန္တိ ဧတေနာတိ အပ္ပစ္စယော။ စိတ္တံ န အဘိရာဓယတီတိ အနဘိရဒ္ဓိ။ အတုဋ္ဌီတိ တုဋ္ဌိပဋိပက္ခော တထာပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ၊ ကောဓော ဧဝ ဝါ။

ပရေတိ အညေ ဧကစ္စေ။ အာနန္ဒန္တိ ပမောဒန္တိ ဧတေနာတိ အာနန္ဒော၊ ပီတိယာ ဧဝေတံ အဓိဝစနံ။ သောဘနမနတာ သောမနဿံ၊ စေတသိကသုခဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပ္ပိလတိ ပုရိမာဝတ္ထာယ ဘိဇ္ဇတိ ဝိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပိလံ၊ တဒေဝ ဥပ္ပိလာဝိတံ၊ တဿ ဘာဝေါ ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ ယာယ ဥပ္ပန္နာယ ကာယစိတ္တံ ဝါတပူရိတဘတ္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာယနာကာရပ္ပတ္တံ ဟောတိ၊ တဿာ ဂေဟဿိတာယ ဩဒဂ္ဂိယပီတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထာတိ ဒုက္ခမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတိ စ၊ န အညော သတ္တော နာမ အတ္ထီတိ ဧဝံ ဇာနိတုံ အသမတ္ထာ ‘‘အတ္တာ နာမ အတ္ထီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိနော အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသာ။ ဥတ္တမံ ပသာဒနီယဋ္ဌာနံ တထာဂတမ္ပိ အက္ကောသန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဘိက္ခူတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၄၇။ အနတ္တနိယေပိ ခန္ဓပဉ္စကေ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန အတ္တနိယသညာယ ပဝတ္တဿ ဆန္ဒရာဂဿ ပဟာနံ။ အမှာကံ နေဝ အတ္တာတိ ယသ္မာ ရူပဝေဒနာဒိယေဝ အတ္တဂ္ဂါဟဝတ္ထု တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ လောဘနေယျဿ အဘာဝတော။ ဧတံ တိဏကဋ္ဌသာခါပလာသံ န အမှာကံ ရူပံ၊ န ဝိညာဏံ၊ တသ္မာ အမှာကံ နေဝ အတ္တာတိ ယောဇနာ။ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဝတ္ထုနော နေဝ အတ္တာတိ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဗာဟိရဝတ္ထု အတ္တနိယဘာဝေန ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အမှာကံ စီဝရာဒိပရိက္ခာရောပိ န ဟောတီ’’တိ။ ခန္ဓပဉ္စကံယေဝါတိ ဗာဟိရဝတ္ထုံ နိဒဿနံ ကတွာ ခန္ဓပဉ္စကံယေဝ န တုမှာကန္တိ ပဇဟာပေတိ။ န ဥပ္ပာဋေတွာ ကန္ဒံ ဝိယ။ န လုဉ္စိတွာ ဝါ ကေသေ ဝိယာတိ။ ဣမိနာ ရူပါဒီနံ နာမမုခေန ပဟာနံ ဣစ္ဆန္တိ။ ဥလ္လိင်္ဂိတမတ္ထံ ဆန္ဒရာဂဝိနယေန ပဇဟာပေတီတိ သရူပတော ဒဿေတိ။

၂၄၈။ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ’’တိအာဒိ ဒေသနာ တိပရိဝဋ္ဋံ။ ယာဝ ဣမံ ဌာနန္တိ ‘‘ဧဝံ သွာက္ခာတော’’တိ ယာဝါယံ ပါဠိပဒေသော။ သုဝိညေယျဘာဝေန အက္ခာတတ္တာပိ သွာက္ခာတောတိ အာဟ ‘‘သုကထိတတ္တာ ဧဝ ဥတ္တာနော ဝိဝဋော ပကာသိတော’’တိ။ တိရိယံ ဝိဒါရဏေန ဆိန္နံ၊ ဒီဃသော ဖာလနေန ဘိန္နံ၊ တတော ဧဝ တတ္ထ တတ္ထ သိဗ္ဗိတဂဏ္ဌိကတဇိဏ္ဏဝတ္ထံ ပိလောတိကာ၊ တဒဘာဝတော ဆိန္နပိလောတိကော၊ ပိလောတိကရဟိတောတိ အတ္ထော။ ဣရိယာပထ-သဏ္ဌပနအဝိဇ္ဇမာနဈာန-ဝိပဿနာနိ ဆိန္နာယ အဝိဇ္ဇမာနာယ ပဋိပတ္တိယာ သိဗ္ဗနဂဏ္ဌိကရဏသဒိသာနိ၊ တာဒိသံ ဣဓ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န ဟေတ္ထ…ပေ… အတ္ထီ’’တိ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န လဘတီတိ ပေသလေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသဝသေနပိ ပတိဋ္ဌာတုံ န လဘတိ၊ ဝိသေသာဓိဂမဝသေန ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

ကာရဏ္ဍဝံ နိဒ္ဓမထာတိ ဝိပန္နသီလတာယ ကစဝရဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ကစဝရမိဝ နိရပေက္ခာ အပနေထ။ ကသမ္ဗုဉ္စာပကဿထာတိ ကသဋဘူတဉ္စ နံ ခတ္တိယာဒီနံ မဇ္ဈဂတံ သမ္ဘိန္နံ ပဂ္ဃရိတကုဋ္ဌံ စဏ္ဍာလံ ဝိယ အပကဿထ နိက္ကဍ္ဎထ။ ကိံ ကာရဏံ? သင်္ဃာရာမော နာမ သီလဝန္တာနံ ကတော၊ န ဒုဿီလာနံ၊ ယတော ဧတဒေဝ။ တတော ပလာပေ ဝါဟေထ၊ အဿမဏေ သမဏမာနိနေတိ ယထာ ပလာပါ အန္တောသာရရဟိတာ အတဏ္ဍုလာ ဗဟိ ထုသေန ဝီဟိ ဝိယ ဒိဿန္တိ၊ ဧဝံ ပါပဘိက္ခူ အန္တောသီလရဟိတာပိ ဗဟိ ကာသာဝါဒိပရိက္ခာရေန ဘိက္ခူ ဝိယ ဒိဿန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ပလာပါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပလာပေ ဝါဟေထ ဩဓုနာထ ဝိဓမထ။ ပရမတ္ထတော အဿမဏေ ဝေသမတ္တေန သမဏမာနိနေ ဧဝံ နိဒ္ဓမိတွာန…ပေ… ပတိဿတာတိ။ တတ္ထ ကပ္ပယဝှောတိ ကပ္ပေထ၊ ကရောထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတိဿတာတိ ပတိ ပတိ သတာ သမ္ပဇာနန္တာ သုဋ္ဌု ပဇာနန္တာ။ ပတိဿတာ ဝါ သပ္ပတိဿာ အညမညံ သဂါရဝါ။ အထေဝံ သုဒ္ဓါ သုဒ္ဓေဟိ သံဝါသံ ကပ္ပေန္တာ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သမဂ္ဂါ။ အနုက္ကမေန ပရိပါကဂတပညတာယ နိပကာ။ သဗ္ဗဿေဝိမဿ ဒုက္ခဝဋ္ဋဿ အန္တံ ကရိဿထ၊ ပရိနိဗ္ဗာနံ ပါပုဏိဿထာတိ အတ္ထော။

ဝဋ္ဋံ တေသံ နတ္ထိ ပညာပနာယ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နဝဋ္ဋမူလကတ္တာ။

ဓမ္မံ အနုဿရန္တိ၊ ဓမ္မဿ ဝါ အနုဿရဏသီလာတိ ဓမ္မာနုသာရိနော။ ဧဝံ သဒ္ဓါနုသာရိနောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပန္နဿာတိ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌောပိ အဓိပ္ပေတော။ အဓိမတ္တန္တိ ဗလဝံ။ ပညာဝါဟီတိ ပညံ ဝါဟေတိ၊ ပညာ ဝါ ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဟတီတိ ပညာဝါဟီတိပိ ဝဒန္တိ။ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ ပညံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ပညာသင်္ခါတေန ဓမ္မေန သရတိ အနုဿရတီတိ ဓမ္မာနုသာရီ။ သဒ္ဓါဝါဟီတိ သဒ္ဓံ ဝါဟေတိ၊ သဒ္ဓါ ဝါ ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဟတီတိ သဒ္ဓါဝါဟီတိပိ ဝဒန္တိ။ သဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ သဒ္ဓံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါယ သရတိ အနုဿရတီတိ သဒ္ဓါနုသာရီ။ သဒ္ဓါမတ္တန္တိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ သဒ္ဒဟနမတ္တံ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန အဝေစ္စပ္ပသာဒံ နိဝတ္တေတိ။ ပေမမတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါနုသာရေန ဥပ္ပန္နံ တုဋ္ဌိမတ္တံ။ သိနေဟောတိ ကေစိ။ ဧဝံ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နိသိန္နာနန္တိ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန အာရဒ္ဓဝိပဿနာနံ။ ဧကာ သဒ္ဓါတိ ဝိပဿနာနုသာရေန သွာက္ခာတဓမ္မတာ သိဒ္ဓါ၊ တတော ဧဝ ဧကာ သေဋ္ဌာ ဥဠာရာ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧကံ ပေမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သဂ္ဂေ ဌပိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ တေသံ သဒ္ဓါပေမာနံ သဂ္ဂသံဝတ္တနိယတာယ အဗျဘိစာရီဘာဝမာဟ။ စူဠသောတာပန္နောတိ ဝဒန္တိ ဧကဒေသေန သစ္စာနုဗောဓေ ဌိတတ္တာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အလဂဒ္ဒူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ ဝမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၉။ ပိယဝစနန္တိ ပိယသမုဒါစာရော။ ဝိညုဇာတိကာ ဟိ ပရံ ပိယေန သမုဒါစရန္တာ ‘‘ဘဝ’’န္တိ ဝါ၊ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယော’’တိ ဝါ၊ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ ဝါ သမုဒါစရန္တိ၊ တသ္မာ သမ္မုခါ သမ္ဗောဓနဝသေန ‘‘အာဝုသော’’တိ၊ တိရောက္ခံ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ အယမ္ပိ သမုဒါစာရော။ မဟာကဿပဥရုဝေလကဿပါဒယော အညေပိ ကဿပနာမကာ အတ္ထီတိ ‘‘ကတရဿ ကဿပဿာ’’တိ ပုစ္ဆန္တိ။ ရညာတိ ကောသလရညာ။ ‘‘သဉ္ဇာနိံသူ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အဿာတိ ကုမာရကဿပဿ၊ ‘‘သဉ္ဇာနိံသူ’’တိ ဝုတ္တသဉ္ဇာနနဿ ဝါ။ ပုညာနိ ကရောန္တောတိ ကပ္ပသတသဟဿံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ဘာဝေန္တော။ ဩသက္ကန္တေတိ ပရိဟာယမာနေ။ ပဌမန္တိ ကုမာရိကာကာလေ။ သတ္ထာ ဥပါလိတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသိ တံ အဓိကရဏံ ဝိနယကမ္မေနေဝဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အရောဂဘာဝံ။

ပညတ္တိဝိဘာဝနာတိ ‘‘အန္ဓဝန’’န္တွေဝ ပညာယမာနဿ ဝိဘာဝနာ။ ဩလီယတီတိ သင်္ကုစတိ သဏိကံ ဝတ္တတိ။ ဘာဏကောတိ သရဘာဏကော။ ယံ အတ္ထိ၊ တံ ဂဟေတွာတိ ဣဒါနိ ပရိယေသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ ယထာဂတံ ပန ယံ အတ္ထိ၊ တံ ဂဟေတွာ။ ဗလဝဂုဏေတိ အဓိမတ္တဂုဏေ။ ကဿပဘဂဝတော ကာလေ နိရုဠှသမညာဝသေန ဝစနသန္တတိယာ အဝိစ္ဆေဒေန စ ဣမသ္မိမ္ပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ တံ ‘‘အန္ဓဝန’’န္တွေဝ ပညာယိတ္ထ၊ ဥပရူပရိဝဍ္ဎမာနာယ ပထဝိယာ ဥပရိ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီသု သဉ္ဇာယန္တေသုပီတိ။ သေက္ခပဋိပဒန္တိ သေက္ခဘာဝါဝဟံ ဝိသုဒ္ဓိပဋိပတ္တိံ။

အညတရ-သဒ္ဒေါ အပါကဋေ ဝိယ ပါကဋေပိ ဝတ္တတိ ဧက-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဇာနာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘယဘေရဝဒဿိတမ္ပိ အဘိက္ကန္တ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရံ ဣဓ ဒဿေန္တော ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ ကတာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ပရတော တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တပဒေသေ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗာတိ နယဒဿနံ ကရောတိ။ ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဆဝိယ’’န္တိ။ ဆဝိဂတာ ပန ဝဏ္ဏဓာတု ဧဝ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော’’တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အပရေ။ ဝဏ္ဏီယတိ ကိတ္တီယတိ ဥဂ္ဃောသနန္တိ ဝဏ္ဏော၊ ထုတိ။ ဝဏ္ဏီယတိ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ကုလဝဂ္ဂေါ။ ဝဏ္ဏီယတိ ဖလံ ဧတေန ယထာသဘာဝတော ဝိဘာဝီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏနံ ဒီဃရဿာဒိဝသေန သဏ္ဌဟနန္တိ ဝဏ္ဏော၊ သဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏီယတိ အဏုမဟန္တာဒိဝသေန ပမီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ပမာဏံ။ ဝဏ္ဏေတိ ဝိကာရမာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ရူပါယတနံ။ ဧဝံ တေန တေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒဿ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အနဝသေသတ္တံ သကလတာ ကေဝလတာ။ ကေဝလကပ္ပာတိ ဧတ္ထ ကေစိ ဤသံ အသမတ္တာ ကေဝလာ ကေဝလကပ္ပာတိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ သတိ အနဝသေသတ္ထော ဧဝ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ သိယာ။ အနတ္ထန္တရေန ပန ကပ္ပ-သဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတွာ ကေဝလာ ဧဝ ကေဝလကပ္ပာ။ တထာ ဝါ ကပ္ပနီယတ္တာ ပညပေတဗ္ဗတ္တာ ကေဝလကပ္ပာ။ ယေဘုယျတာ ဗဟုလဘာဝေါ။ အဗျာမိဿတာ ဝိဇာတိယေန အသင်္ကရော သုဒ္ဓတာ။ အနတိရေကတာ တံမတ္တတာ ဝိသေသာဘာဝေါ။ ကေဝလကပ္ပန္တိ ကေဝလံ ဒဠှံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသံယောဂါဒိအနေကတ္ထော’’တိ။ ကေဝလံ ဧတဿ အဓိဂတံ အတ္ထီတိ ကေဝလီ၊ သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝေါ။

ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနာယံ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စာတိ အဓိပ္ပာယေန ဩကပ္ပနီယပဒေ လဗ္ဘမာနံ ဩကပ္ပသဒ္ဒမတ္တံ နိဒဿေတိ၊ အညထာ ကပ္ပ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ ဩကပ္ပနီယပဒံ အနိဒဿနမေဝ သိယာ။ သမဏကပ္ပေဟီတိ ဝိနယသိဒ္ဓေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ။ နိစ္စကပ္ပန္တိ နိစ္စကာလံ။ ပညတ္တီတိ နာမံ။ နာမဉှေတံ တဿ အာယသ္မတော၊ ယဒိဒံ ကပ္ပောတိ။ ကပ္ပိတကေသမဿူတိ ကတ္တရိကာယ ဆေဒိတကေသမဿု။ ဒွင်္ဂုလကပ္ပောတိ မဇ္ဈနှိကဝေလာယ ဝီတိက္ကန္တာယ ဒွင်္ဂုလတာဝိကပ္ပော။ လေသောတိ အပဒေသော။ အနဝသေသံ ဖရိတုံ သမတ္ထဿပိ ဩဘာသဿ ကေနစိ ကာရဏေန ဧကဒေသဖရဏမ္ပိ သိယာ၊ အယံ ပန သဗ္ဗသောဝ ဖရီတိ ဒဿေတုံ သမန္တတ္ထော ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသံ သမန္တတော’’တိ။

သမဏသညာသမုဒါစာရေနာတိ ‘‘အဟံ သမဏော’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နသညာသမုဋ္ဌိတေန သမုဒါစာရေန၊ တန္နိမိတ္တေန ဝါ တဗ္ဗောဟာရေန။ ပုဗ္ဗယောဂေတိ ပုဗ္ဗယောဂကထာယံ။ ပပဉ္စော ဧသာတိ ဧသော တုမှေသု အာဂတေသု ယထာပဝတ္တော ပဋိသန္ထာရော ကထာသမုဒါစာရော စ အမှာကံ ပပဉ္စော။ ဧတ္တကမ္ပိ အကတွာ သမဏဓမ္မမေဝ ကရောမာတိ အဓိပ္ပာယော။

အရိယဘူမိံ ပတ္တောတိ အနာဂါမိဖလံ အဓိဂတော။ ပက္ကုသာတိကုလပုတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝိဘဇိတွာတိ ဝိဘာဂံ ကတွာ။ တုရိတာလပနဝသေနာတိ တုရိတံ အာလပနဝသေန။ တေန ဒုလ္လဘော အယံ သမဏော၊ တသ္မာ သီဃမဿ ပဉှော ကထေတဗ္ဗော၊ ဣမိနာ စ သီဃံ ဂန္တွာ သတ္ထာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တုရိတံ အာလပီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပန ဝစနာလင်္ကာရဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ အာလပတိ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဘိက္ခု ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝံ ဒွိက္ခတ္တုံ အဝေါစ။

ဝမ္မိကပရိယာယေန ကရဇကာယံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဒဿေန္တီ ဒေဝတာ ‘‘အယံ ဝမ္မိကော’’တိ အာဟ။ တာယ ပန ဘာဝတ္ထဿ အဘာသိတတ္တာ သဒ္ဒတ္ထမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ပုရတော ဌိတံ…ပေ… အယန္တိ အာဟာ’’တိ အဝေါစ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဏ္ဍူကန္တိ ထလမဏ္ဍူကံ။ သော ဟိ ဥဒ္ဓုမာယိကာတိ ဝုစ္စတိ၊ န ဥဒကမဏ္ဍူကော။ တဿ နိဝါသတော ဝါတော မာ ခေါ ဗာဓယိတ္ထာတိ ‘‘ဥပရိဝါတတော အပဂမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပနာယံ ဒေဝတာ ဣမိနာ နီဟာရေန ဣမေ ပဉှေ ထေရဿ အာစိက္ခီတိ? ကေစိ တာဝ အာဟု – ယထာသုတမတ္ထံ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ အတ္တနော ပဋိဘာနေန ဥပမေယျတ္ထံ မနသာ စိန္တေတွာ တံ ဘဂဝါဝ ဣမဿ အာစိက္ခိဿတိ။ သာ စ ဒေသနာ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဟောတီတိ ‘‘အယံ ဝမ္မိကော’’တိအာဒိနာ ဥပမာဝသေနေဝ ပန္နရသ ပဉှေ ထေရဿ အာစိက္ခိ။ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ ဧကော သေဋ္ဌိ အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော မဟန္တံ နိဓာနံ နိဒဟိတွာ ပလိဃာဒိအာကာရာနိ ကာနိစိပိ လင်္ဂါနိ တတ္ထ ဌပေသိ။ သော မရဏကာလေ အတ္တနော သဟာယဿ ဗြာဟ္မဏဿ အာရောစေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ မယာ နိဓာနံ နိဒဟိတံ၊ တံ မမ ပုတ္တဿ ဝိညုတံ ပတ္တဿ ဒဿေတီ’’တိ ဝတွာ ကာလမကာသိ။ ဗြာဟ္မဏော သဟာယကပုတ္တဿ ဝိညုတံ ပတ္တကာလေ တံ ဌာနံ ဒဿေသိ။ သော နိခနိတွာ သဗ္ဗပစ္ဆာ နာဂံ ပဿိ၊ နာဂေါ အတ္တနော ပုတ္တံ ဒိသွာ ‘‘သုခေနေဝ ဓနံ ဂဏှတူ’’တိ အပဂစ္ဆိ။ သွာယမတ္ထော တဒါ လောကေ ပါကဋော ဇာတော။ အယံ ပန ဒေဝတာ တဒါ ဗာရာဏသိယံ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဥရံ ဒတွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတော ပဉ္စဟိ သဟာယကဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သမဏဓမ္မမကာသိ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စ ဘိက္ခူ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ’’တိအာဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာသုတမတ္ထံ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။ အပရေ ပန ‘‘ဒေဝတာ အတ္တနော ပဋိဘာနေန ဣမေ ပဉှေ ဧဝံ အဘိသင်္ခရိတွာ ထေရဿ အာစိက္ခီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒေဝပုတ္တေ နိဿက္ကံ ဒေဝပုတ္တပဉှတ္တာ တဿ အတ္ထဿ။

၂၅၁။ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ နိဗ္ဗတ္တောတိ စာတုမဟာဘူတိကော။ တေနာဟ ‘‘စတုမဟာဘူတမယဿာ’’တိ။ ဝမတိ ဥဂ္ဂိရန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝန္တကောတိ ဥစ္ဆဍ္ဍကော။ ဝန္တုဿယောတိ ဥပစိကာဟိ ဝန္တဿ မတ္တိကာပိဏ္ဍဿ ဥဿယဘူတော။ ဝန္တသိနေဟသမ္ဗဒ္ဓါတိ ဝန္တေန ခေဠသိနေဟေန သမ္ပိဏ္ဍိတော။ အသုစိကလိမလံ ဝမတီတိ ဧတ္ထ မုခါဒီဟိ ပါဏကာနံ နိဂ္ဂမနတော ပါဏကေ ဝမတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတေဝ။ အရိယေဟိ ဝန္တကောတိ ကာယဘာဝသာမညေန ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခသစ္စပရိညာယ ဝါ သဗ္ဗဿပိ တေဘူမကဓမ္မဇာတဿ ပရိညာတတ္တာ သဗ္ဗောပိ ကာယော အရိယေဟိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ဝန္တော ဧဝ။ တံ သဗ္ဗန္တိ ယေဟိ တီဟိ အဋ္ဌိသတေဟိ ဥဿိတော၊ ယေဟိ နှာရူဟိ သမ္ဗဒ္ဓါ၊ ယေဟိ မံသေဟိ အဝလိတ္တော၊ ယေန အလ္လစမ္မေန ပရိယောနဒ္ဓါ၊ ယာယ ဆဝိယာ ရဉ္ဇိတော၊ တံ အဋ္ဌိအာဒိသဗ္ဗံ အစ္စန္တမေဝ ဇိဂုစ္ဆိတွာ ဝိရတ္တတာယဝန္တမေဝ။ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗောပမတောပိ ဝမ္မိကော ဝိယ ဝမ္မိကောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။

သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ၊ မာတာပေတ္တိကော သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ။ တဿ။ ဥပစိယတိ ဧတေနာတိ ဥပစယော’ ဩဒနကုမ္မာသံ ဥပစယော ဧတဿာတိ ဩဒနကုမ္မာသူပစယော။ တဿ။ အဓုဝသဘာဝတာယ အနိစ္စဓမ္မဿ၊ သေဒဂူထ-ပိတ္တ-သေမှာဒိ-ဓာတုက္ခောဘ-ဂရုဘာဝဒုဂ္ဂန္ဓာနံ ဝိနောဒနာယ ဥစ္ဆာဒေတဗ္ဗဓမ္မဿ၊ ပရိတော သမ္ဗာဟနေန ပရိမဒ္ဒိတဗ္ဗဓမ္မဿ၊ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတာယ ဘေဒနဓမ္မဿ၊ တတော ဧဝ ဝိကိရဏသဘာဝတာယ ဝိဒ္ဓံသနဓမ္မဿာတိ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တနုဝိလေပနေနာတိ ကာယာဝလေပနေန ဥစ္ဆာဒနဝိလေပနေန။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါဗာဓဝိနောဒနတ္ထာယာတိ တာဒိသသမုဋ္ဌာန-သရီရဝိကာရဝိဂမာယ။ ယသ္မာ သုက္ကသောဏိတံ အာဟာရော၊ ဥစ္ဆာဒနံ ပရိမဒ္ဒနဉ္စ ယထာရဟံ ဥပ္ပာဒဿ၊ ဝုဍ္ဎိယာ စ ပစ္စယော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘မာတာပေတ္တိက…ပေ… ကထိတော’’တိ။ ဥစ္စာဝစဘာဝေါတိ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗော – ဩဒနကုမ္မာသူပစယ-ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနဂ္ဂဟဏေဟိ ဥစ္စဘာဝေါ၊ ဝဍ္ဎီ။ မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝဂ္ဂဟဏေန သမုဒယော။ ဣတရေဟိ အဝစဘာဝေါ၊ ပရိဟာနိ၊ အတ္ထင်္ဂမော ပကာသိတော။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သဏ္ဌပနမ္ပိ ဟိ ဝဋ္ဋပစ္စယတ္တာ ဝဋ္ဋန္တိ။

ကောဓော ဓူမောတိ ဧတ္ထ ဓူမပရိယာယေန ကောဓဿ ဝုတ္တတ္တာ ဓူမ-သဒ္ဒေါ ကောဓေ ဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဓူမော ဝိယ ဓူမော’’တိ။ ဘသ္မနီတိ ဘသ္မံ။ မောသဝဇ္ဇန္တိ မုသာဝါဒေါ။ ဓူမော ဧဝ ဓူမာယိတံ။ ဣစ္ဆာ ဓူမာယိတံ ဧတိဿာတိ ဣစ္ဆာဓူမာယိတာ၊ ပဇာ။ ဣစ္ဆာဓူမာယိတသဒ္ဒဿ တဏှာယ ဝုတ္တိ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ ဓူမာယန္တောတိ ဝိတက္ကသန္တာပေန သံတပ္ပေန္တော၊ ဝိတက္ကေန္တောတိ အတ္ထော။ ပလိပေါတိ ဒုက္ကရမဟာကဒ္ဒမံ။ တိမူလန္တိ တီဟိ မူလေဟိ ပတိဋ္ဌိတံ ဝိယ အစလံ ပဝတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ ရဇော စ ဓူမော စ မယာ ပကာသိတာတိ ရဇသဘာဝကရဏဋ္ဌေန ‘‘ရဇော’’တိ စ ဓူမသဘာဝကရဏဋ္ဌေန ‘‘ဓူမော’’တိ စ မယာ ပကာသိတာ။ ပကတိဓူမော ဝိယ အဂ္ဂိဿ ကိလေသဂ္ဂိဇာလဿ ပညာဏဘာဝတော။ ဓမ္မဒေသနာဓူမော ဉာဏဂ္ဂိသန္ဓီပနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝတော။ အယံ ရတ္တိံ ဓူမာယနာတိ ယာ ဒိဝါ ကတ္တဗ္ဗကမ္မန္တေ ဥဒ္ဒိဿ ရတ္တိယံ အနုဝိတက္ကနာ၊ အယံ ရတ္တိံ ဓူမာယနာ။

သတ္တန္နံ ဓမ္မာနန္တိ ဣဒံ သုတ္တေ (စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၈) အာဂတနယေန ဝုတ္တံ။ သုတ္တဉ္စ တထာ အာရာဓနဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန။ တဒေကဋ္ဌတာယ ဝါ တဒညကိလေသာနံ။ သုန္ဒရပညောတိ ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာယ ပညာယ သုန္ဒရပညော။

ဧတန္တိ ‘‘သတ္ထ’’န္တိ ဧတံ အဓိဝစနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ သသနတော သမုစ္ဆိန္ဒနတော။ န္တိ ဝီရိယံ။ ပညာဂတိကမေဝ ပညာယ ဟိတဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ လောကိယာယ ပညာယ အာရမ္ဘကာလေ လောကိယဝီရိယံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ လောကုတ္တရာယ ပညာယ ပဝတ္တိက္ခဏေ လောကုတ္တရဝီရိယံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အတ္ထဒီပနာတိ ဥပမေယျတ္ထဒီပနီ ဥပမာ။

ဂါမတောတိ အတ္တနော ဝသနဂါမတော။ မန္တေတိ အာထဗ္ဗနမန္တေ။ တေ ဟိ ဗြာဟ္မဏာ အရညေ ဧဝ ဝါစေန္တိ ‘‘မာ အညေ အဿောသု’’န္တိ။ တထာ အကာသီတိ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ။ ဧဝမေတ္ထ ဝမ္မိကပဉှဿေဝ ဝသေန ဥပမာ အာဂတာ၊ သေသာနံ ဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

လင်္ဂနဋ္ဌေန နိဝါရဏဋ္ဌေန လင်္ဂီ၊ ပလိဃော။ ဉာဏမုခေတိ ဝိပဿနာဉာဏဝီထိယံ။ ပတတီတိ ပဝတ္တတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေနာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနေန တဿ အတ္ထပရိပုစ္ဆာဝသေန စေဝ ဝိပဿနာသင်္ခါတ-အတ္ထဝိနိစ္ဆယ-ပရိပုစ္ဆာဝသေန စ။ သဗ္ဗသော ဉာတုံ ဣစ္ဆာ ဟိ ပရိပုစ္ဆာ။ ဝိပဿနာ စ အနိစ္စာဒိတော သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မာနံ ဉာတုံ ဣစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဝိပဿနာဝသေန အဝိဇ္ဇာပဟာနမာဟ၊ ဥပရိကတ္တဗ္ဗသဗ္ဘာဝတော န တာဝ မဂ္ဂဝသေန။

ဝလ္လိအန္တရေ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပံသုအန္တရေ ဝါ မတ္တိကန္တရေ ဝါတိ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော။ စိတ္တာဝိလမတ္တကောဝါတိ စိတ္တက္ခောဘမတ္တကောဝ။ အနိဂ္ဂဟိတောတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန အနိဝါရိတော။ မုခဝိကုလနံ မုခသင်္ကောစော။ ဟနုသဉ္စောပနံ ပါပေတိ အန္တောဇပ္ပနာဝတ္ထာယံ။ ဒိသာ ဝိလောကနံ ပါပေတိ ယတ္ထ ဗာဓေတဗ္ဗော ဌိတော၊ တံဒဿနတ္ထံ နိဝါရကပရိဝါရဏတ္ထံ။ ဒဏ္ဍသတ္ထာဘိနိပါတန္တိ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ ပရဿ ဥပရိ နိပါတနာဝတ္ထံ။ ယေန ကောဓေန အနိဂ္ဂဟိတေန မာတာဒိကံ အဃာတေတဗ္ဗံ ဥဂ္ဃာတေတွာ ‘‘အယုတ္တံ ဝတ မယာ ကတ’’န္တိ အတ္တာနမ္ပိ ဟနတိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ပရဃာတနမ္ပိ အတ္တဃာတနမ္ပိ ပါပေတီ’’တိ။ ယေန ဝါ ပရဿ ဟညမာနဿ ဝသေန ဃာတကောပိ ဃာတနံ ပါပုဏာတိ၊ တာဒိသဿ ဝသေနာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဓသာမညေန ဟေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ပရံ ဃာတေတွာ အတ္တာနံ ဃာတေတီ’’တိ။ ပရမုဿဒဂတောတိ ပရမုက္ကံသဂတော။ ဒဠှံ ပရိဿယမာဝဟတာယ ကောဓောဝ ကောဓူပါယာသော။ တေနာဟ ‘‘ဗလဝပ္ပတ္တော’’တိအာဒိ။

ဒွေဓာပထသမာ ဟောတိ အပ္ပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော။

ကုသလဓမ္မော န တိဋ္ဌတိ နီဝရဏေဟိ နိဝါရိတပရမတ္တာ။ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝယတော ပဌမံ သမထေန နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနံ ဟောတိ၊ ဝိပဿနာ ပန တဒင်္ဂဝသေနေဝ တာနိ နီဟရတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂဝသေနာ’’တိ။

‘‘ကုမ္မောဝ အင်္ဂါနိ သကေ ကပါလေ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၇) ကုမ္မဿ အင်္ဂဘာဝေန ဝိသေသတော ပါဒသီသာနိ ဧဝ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စေဝ အင်္ဂါနိ ဟောန္တီ’’တိ။ ဝိပဿနာစာရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ အဓိကာရတော သမ္မသနီယာနမေဝ ဓမ္မာနံ ဣဓ ဂဟဏန္တိ ‘‘သဗ္ဗေပိ သင်္ခတာ ဓမ္မာ’’တိ ဝိသေသံ ကတွာဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ။

သုနန္တိ ကောဋ္ဋန္တိ ဧတ္ထာတိ သူနာ၊ အဓိကုဋ္ဋနန္တိ အာဟ ‘‘သူနာယ ဥပရီ’’တိ။ အသိနာတိ မံသကန္တနေန။ ဃာတိယမာနာတိ ဟညမာနာ ဝိဗာဓိယမာနာ။ ဝတ္ထုကာမာနံ ဥပရိ ကတွာတိ ဝတ္ထုကာမေသု ဌပေတွာ တေ အစ္စာဓာနံ ကတွာ။ ကန္တိတာတိ ဆိန္ဒိတာ။ ကောဋ္ဋိတာတိ ဗိလသော ဝိဘဇိတာ။ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနန္တိ ဆန္ဒရာဂဿ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။

သမ္မတ္တာတိ မုစ္ဆိတာ သမ္မူဠှာ။ နန္ဒီရာဂံ ဥပဂမ္မ ဝဋ္ဋံ ဝဍ္ဎေန္တီတိ သမ္မူဠှတ္တာ ဧဝအာဒီနဝံ အပဿန္တာ နန္ဒီရာဂဿ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ တံ ပရိဗြူဟေန္တိ။ နန္ဒီရာဂဗဒ္ဓါတိ နန္ဒီရာဂေ လဂ္ဂတ္တာ တေန ဗဒ္ဓါ။ ဝဋ္ဋေ လဂ္ဂန္တီတိ တေဘူမကေ ဝဋ္ဋေ သဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ သဇ္ဇတ္တာ ဧဝ ဒုက္ခံ ပတွာပိ န ဥက္ကဏ္ဌန္တိ န နိဗ္ဗိန္ဒန္တိ။ ဣဓ အနဝသေသပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထမဂ္ဂေန နန္ဒီရာဂပ္ပဟာနံ ကထိတ’’န္တိ။

အနင်္ဂဏသုတ္တေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၃) ပကာသိတော ဧဝ ‘‘ဆန္ဒာဒီဟိ န ဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓါ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ‘‘နမော ကရောဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၉၊ ၂၅၁) ဝုတ္တနမက္ကာရဿ ကရဏာကာရဒဿနံ။ ဗောဓာယာတိ စတုသစ္စသမ္ဗောဓာယ။ တထာ ဒမထသမထတရဏပရိနိဗ္ဗာနာနိ အရိယမဂ္ဂဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သမထပရိနိဗ္ဗာနာနိ ပန အနုပါဒိသေသဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဟောသီတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ အဟောသိ။ ဧတဿ ပဉှဿာတိ ဧတဿ ပန္နရသမဿ ပဉှဿ အတ္ထော။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ခီဏာသဝဂုဏေဟိ မတ္ထကံ ပါပေန္တော ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ၊ န ပုစ္ဆိတာနုသန္ဓိနာတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စ ပုစ္ဆာဝသေနာယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါတိ? သစ္စံ အာရဒ္ဓါ၊ ဧဝံ ပန ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန နိဋ္ဌပိတာ’’တိ။ အန္တရပုစ္ဆာဝသေန ဒေသနာယ အပရိဝတ္တိတတ္တာ အာရမ္ဘာနုရူပမေဝ ပန ဒေသနာ နိဋ္ဌပိတာ။

ဝမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ရထဝိနီတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၅၂။ မဟာဂေါဝိန္ဒေန ပရိဂ္ဂဟိတတာကိတ္တနံ တဒါ မဂဓရာဇေန ပရိဂ္ဂဟိတူပလက္ခဏံ။ တဿ ဟိ သော ပုရောဟိတော။ မဟာဂေါဝိန္ဒောတိ ပုရာတနော ဧကော မဂဓရာဇာတိ ကေစိ။ ဂယှတီတိ ဂဟော၊ ရာဇူနံ ဂဟော ရာဇဂဟံ။ နဂရ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ အညေပေတ္ထ ပကာရေတိ ရာဇူဟိ ဒိသွာ သမ္မာ ပတိဋ္ဌာပိတတ္တာ တေသံ ဂဟံ ဂေဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ။ အာရက္ခသမ္ပတ္တိအာဒိနာ အနတ္ထုပ္ပတ္တိဟေတုတာယ ဥပဂတာနံ ပဋိရာဇူနံ ဂဟံ ဂဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ၊ အာရာမရာမဏီယကာဒီဟိ ရာဇတေ၊ နိဝါသသုခတာဒိနာ သတ္တေဟိ မမတ္တဝသေန ဂယှတိ၊ ပရိဂ္ဂယှတီတိ ဝါ ရာဇဂဟန္တိ ဧဝမာဒိကေ ပကာရေ။ ဗုဒ္ဓကာလေ စ စက္ကဝတ္တိကာလေ စာတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝေဠူဟိ ပရိက္ခိတ္တံ အဟောသိ၊ န ပန ကေဝလံ ကဋ္ဌကပဝနမေဝ။ ရညော ဥယျာနကာလေ ပတိဋ္ဌာပိတအဋ္ဋာလကဝသေန အဋ္ဋာလကယုတ္တံ။

ဇနနံ ဇာတိ၊ ဇာတိယာ ဘူမိ ဇာတိဘူမံ၊ ဇာယိ ဝါ မဟာဗောဓိသတ္တော ဧတ္ထာဘိ ဇာတိ၊ သာ ဧဝ ဘူမီတိ ဇာတိဘူမံ၊ သာ ဣမေသံ နိဝါသောတိ ဇာတိဘူမကာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဘူမကာတိ ဇာတိဘူမိဝါသိနော’’တိ။ ကဿ ပနာယံ ဇာတိဘူမီတိ အာဟ ‘‘တံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေန အနညသာဓာရဏာယ ဇာတိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ သဒေဝကေ လောကေ သုပါကဋဘာဝတော ဝိသေသနေန ဝိနာပိ ဝိသိဋ္ဌဝိသယောဝ ဣဓ ဇာတိ-သဒ္ဒေါ ဝိညာယတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တဿ ဇာတဋ္ဌာနသာကိယဇနပဒေါ’’တိ။ တတ္ထပိ ကပိလဝတ္ထုသန္နိဿယော ပဒေသောတိ အာဟ ‘‘ကပိလဝတ္ထာဟာရော’’တိ။

ဂရုဓမ္မဘာဝဝဏ္ဏနာ

သာကိယမဏ္ဍလဿာတိ သာကိယရာဇသမူဟဿ။ ဒသန္နံ အပ္ပိစ္ဆကထာဒီနံ ဝတ္ထု ဒသကထာဝတ္ထု၊ အပ္ပိစ္ဆတာဒိ။ တတ္ထ သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ တဿ လာဘီ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘီ။ တတ္ထာတိ ဒသကထာဝတ္ထုသ္မိံ။

ဂရုကရဏီယတာယ ဓမ္မော ဂရု ဧတဿာတိ ဓမ္မဂရု၊ တဿ ဘာဝေါ ဓမ္မဂရုတာ၊ တာယ။ ‘‘အဇ္ဈာသယေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ န ကေဝလံ အဇ္ဈာသယေနေဝ၊ အထ ခေါ ကာယဝစီပယောဂေဟိပိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဂရုတာယေဝ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တိယာမရတ္တိံ ဓမ္မကထံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကုမ္ဘကာရဿ နိဝေသနေ တိယာမရတ္တိံ ဝသန္တော ဓမ္မကထံ ကတွာ’’တိ ဧဝံ ဝစနသေသဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညထာ ယထာလာဘဝသေန အတ္ထေ ဂယှမာနေ တိယာမရတ္တိံ ဓမ္မကထာ ကတာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ တံ အတ္ထိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဗဟုဒေဝ ရတ္တိန္တိ ဒိယဍ္ဎယာမမတ္တ’’န္တိ။ ဒသဗလာဒိဂုဏဝိသေသာ ဝိယ ဓမ္မဂါရဝဟေတုကာ ပရဟိတပဋိပတ္တိပိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ သဒိသာ ဧဝါတိ ဣမဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဂါရဝကိတ္တနေ ‘‘ကဿပေါပိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ကဿပဘဂဝတော ဓမ္မဂါရဝံ ဒဿေတိ။

စာရိကံ နိက္ခမီတိ ဇနပဒစာရိကံ စရိတုံ နိက္ခမိ။ ဇနပဒစာရိကာယ အကာလေ နိက္ခန္တတ္တာ ကောသလရာဇာဒယော ဝါရေတုံ အာရဘိံသု။ ပဝါရေတွာ ဟိ စရဏံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ။ ပုဏ္ဏာယ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပစ္စာသီသန္တော ဘဂဝါ ‘‘ကိံ မေ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။

အနဟာတောဝါတိ ဓမ္မသဝနုဿုက္ကေန သာယနှေ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ နှာနံ အကတွာဝ။ အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တီသု ဧကိဿာ ဒွိန္နဉ္စ အတ္ထိတာသိဒ္ဓါ စတုဗ္ဗိဓတာ ပဋိပတ္တိကတာ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပန္နကော စ နာမ…ပေ… စတုဗ္ဗိဓော ဟောတီ’’တိ။ ပဋိက္ခေပပုဗ္ဗကောပိ ဟိ ပဋိပန္နော အတ္ထတော ပဋိပန္နတ္ထော ဧဝါတိ။ ကာမံ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော တာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သာသနံ သောဘတိ၊ န ပန သာသနံ ဝဍ္ဎေတိ အပ္ပောဿုက္ကဘာဝတော၊ န စ ကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗထာ မနောရထံ ပူရေတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ပဌမဗောဓိယံ ဧကသဋ္ဌိယာ စ အရဟန္တေသု ဇာတေသု – ‘‘စရထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗဟုဇနဟိတာယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၈၆-၈၈၊ မဟာဝ။ ၃၂) ဘိက္ခူ ပရဟိတပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝရူပံ ဘိက္ခုံ ဘဂဝါ န ပုစ္ဆတိ၊ ကသ္မာ? န မယှံ သာသနဿ ဝုဍ္ဎိပက္ခေ ဌိတော’’တိ။

သမုဒါယော အပ္ပကေန ဦနောပိ အနူနော ဝိယ ဟောတီတိ ဗာကုလတ္ထေရံ စတုတ္ထရာသိတော ဗဟိ ကတွာပိ ‘‘အသီတိမဟာထေရာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသီတိမဟာထေရသမညာ ဝါ အဝယဝေပိ အဋ္ဌသမာပတ္တိသာမညာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဤဒိသေ ဌာနေ ဗဟူနံ ဧကတော ကထနံ မဟတာ ကဏ္ဌေန စ ကထနံ သတ္ထု စိတ္တာရာဓနမေဝါတိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ တထာ ပဋိပန္နန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တေ ဘိက္ခူ မေဃသဒ္ဒံ သုတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂုဏသမ္ဘာဝနာယာတိ ဝက္ခမာနဂုဏဟေတုကာယ သမ္ဘာဝနာယ သမ္ဘာဝိတော၊ န ယေန ကေနစိ ကိစ္စသမတ္ထတာဒိနာ။

ဂရုဓမ္မဘာဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အပ္ပိစ္ဆတာဒိဝဏ္ဏနာ

အပ္ပ-သဒ္ဒဿ ပရိတ္တပရိယာယတံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ ဝိယာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ တဿာ’’တိအာဒိ။ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အဘာဝတ္ထောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ‘‘အပ္ပာဗာဓတဉ္စ သဉ္ဇာနာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅၊ ၂။၁၃၄) ဝိယ။

အတြိစ္ဆတာ နာမ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၆၃) အတြ အတြ ဣစ္ဆာတိ ကတွာ။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတာတိ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနံ ဂုဏာနံ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဝိယ ပရေသံ ပကာသနာ။ သဒ္ဓါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ဝတ္တပဋိပတ္တိကာရကဝိသေသလာဘီတိ ဇာနာတု ‘‘ဝတ္တပဋိပတ္တိအာပါထကဇ္ဈာယိတာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ။ သန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာတိ ဣစ္ဆာစာရေ ဌတွာ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနသီလဓုတဓမ္မာဒိဂုဏဝိဘာဝနာ။ တာဒိသဿ ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညုတာပိ ဟောတိ။

ဂဏှန္တောယေဝ ဥမ္မုဇ္ဇိ အညေသံ အဇာနန္တာနံယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

အပ္ပိစ္ဆတာပဓာနံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန စတုဗ္ဗိဓံ ဣစ္ဆာပဘေဒံ ဒဿေတွာ ပုနပိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန စတုဗ္ဗိဓံ ဣစ္ဆာပဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘အပရောပိ စတုဗ္ဗိဓော အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒါယကဿ ဝသန္တိ ဒါယကဿ စိတ္တဝသံ။ ဒေယျဓမ္မဿ ဝသန္တိ ဒေယျဓမ္မဿ အပ္ပဗဟုဘာဝံ။ အတ္တနော ထာမန္တိ အတ္တနော ယာပနမတ္တကထာမံ။

ဧကဘိက္ခုပိ န အညာသိ သောသာနိကဝတ္တေ သမ္မဒေဝ ဝုတ္တိတ္တာ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏန္တိ အဝိစ္ဆေဒံ။ ဒုတိယော မံ န ဇာနေယျာတိ ဒုတိယော သဟာယဘူတောပိ ယထာ မံ ဇာနိတုံ န သက္ကုဏေယျ၊ တထာ သဋ္ဌိ ဝဿာနိ နိရန္တရံ သုသာနေ ဝသာမိ၊ တသ္မာ အဟံ အဟော သောသာနိကုတ္တမော။

ဓမ္မကထာယ ဇနတံ ခေါဘေတွာတိ လောမဟံသနသာဓုကာရဒါနစေလုက္ခေပါဒိဝသေန သန္နိပတိတံ ဣတရဉ္စ ‘‘ကထံ နု ခေါ အယျဿ သန္တိကေဝ ဓမ္မံ သောဿာမာ’’တိ ကောလာဟလဝသေန မဟာဇနံ ခေါဘေတွာ။ ဂတောတိ ‘‘အယံ သော၊ တေန ရတ္တိယံ ဓမ္မကထာ ကတာ’’တိ ဇာနနဘယေန ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆတာယ ပရိဝေဏံ ဂတော။

တယော ကုလပုတ္တာ ဝိယာတိ ပါစီနဝံသဒါယေ သမဂ္ဂဝါသံ ဝုတ္ထာ တယော ကုလပုတ္တာ ဝိယ။ ပဟာယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပစ္ဆာ အဂ္ဂမဂ္ဂေနေဝ ပဇဟိတွာ။

အပ္ပိစ္ဆတာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒွါဒသဝိဓသန္တောသဝဏ္ဏနာ

ပကတိဒုဗ္ဗလာဒီနံ ဂရုစီဝရာဒီနိ နဖာသုဘာဝါဝဟာနိ သရီရခေဒါဝဟာနိ စ ဟောန္တီတိ ပယောဇနဝသေန နအတြိစ္ဆတာဒိဝသေန တာနိ ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ မဟဂ္ဃစီဝရံ၊ ဗဟူနိ ဝါ စီဝရာနိ လဘိတွာပိ တာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဒညဿ ဂဟဏံ ယထာသာရုပ္ပနယေ ဌိတတ္တာ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘တေသံ…ပေ… ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ သေသပစ္စယေသုပိ ယထာဗလယထာသာရုပ္ပသန္တောသနိဒ္ဒေသေသု အပိသဒ္ဒဂ္ဂဟဏေ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောယေဝ အဂ္ဂေါ အလောဘဇ္ဈာသယဿ ဥက္ကံသနတော။

ဒွါဒသဝိဓသန္တောသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တိဝိဓပဝိဝေကဝဏ္ဏနာ

ဧကောတိ ဧကာကီ။ ဂစ္ဆတီတိ စုဏ္ဏိကဣရိယာပထဝသေန ဝုတ္တံ။ စရတီတိ ဝိဟာရတော ဗဟိ သဉ္စာရဝသေန၊ ဝိဟရတီတိ ဒိဝါဝိဟာရာဒိဝသေန။ ကာယဝိဝေကောတိ စ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တဿ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန ဝိဝေကဋ္ဌကာယတာ၊ န ဈာနဝိဝေကမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘နေက္ခမ္မာဘိရတာန’’န္တိ။ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနန္တိ နီဝရဏာဒိသံကိလေသတော ဝိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ။ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနန္တိ ဝိတက္ကာဒိတံတံဈာနပဋိပက္ခဝိဂမေန ပရမံ ဥတ္တမံ ဝေါဒါနံ ပတ္တာနံ။ နိရုပဓီနန္တိ ကိလေသုပဓိအာဒီနံ ဝိဂမေန နိရုပဓီနံ။

တိဝိဓပဝိဝေကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စဝိဓသံသဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

သံသီဒတိ ဧတေနာတိ သံသဂ္ဂေါ၊ ရာဂေါ။ သဝနဟေတုကော၊ သဝနဝသေန ဝါ ပဝတ္တော သံသဂ္ဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကာယသံသဂ္ဂေါ ပန ကာယပရာမာသော။ ဣတ္ထီ ဝါတိ ဝဓူ၊ ယုဝတီ ဝါ။ သန္ဓာနေတုန္တိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဃဋေတုံ။ သောတဝိညာဏဝီထိဝသေနာတိ ဣဒံ မူလဘူတံ သဝနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဿ ပိဋ္ဌိဝတ္တကမနောဒွါရိကဇဝနဝီထီသု ဥပ္ပန္နောပိ ရာဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါယေဝ။ ဒဿနသံသဂ္ဂေပိ ဧသေဝ နယော။ အနိတ္ထိဂန္ဓဗောဓိသတ္တော ပရေဟိ ကထိယမာနဝသေန ပဝတ္တသဝနသံသဂ္ဂဿ နိဒဿနံ။ တိဿဒဟရော အတ္တနာ သုယျမာနဝသေန။ တတ္ထ ပဌမံ ဇာတကေ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဣတရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒဟရော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမရာဂေန ဝိဒ္ဓါတိ ရာဂသလ္လေန ဟဒယေ အပ္ပိတော အန္တော အနုဝိဒ္ဓါ။

သောတိ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ။ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝတ္ထုဝသေန ပါကဋံ ကရောတိ။ တသ္မိံ ကိရ ဂါမေ ယေဘုယျေန ဣတ္ထိယော အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ၊ တသ္မာ ထေရော ‘‘သစေ အန္တောဂါမေ န စရိဿသီ’’တိ အာဟ။ ကာလဿေဝ ပဝိဋ္ဌတ္တာ ယာဂုံ အဒါသိ၊ တသ္မာ ယာဂုမေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တံ ‘‘နိဝတ္တထ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟံသု။ ယာစိတွာတိ ‘‘န မယံ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခံ ဒါတုကာမာ နိဝတ္တေမ၊ အပိစ ဣဒံ ဘန္တေ ကာရဏ’’န္တိ ယာစိတွာ။

အာဒိတော လပနံ အာလာပေါ၊ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ပဝတ္တော လာပေါ သလ္လာပေါ။ ဘိက္ခုနိယာတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ယာယ ကာယစိပိ ဣတ္ထိယာ သန္တကပရိဘောဂဝသေန ဥပ္ပန္နရာဂေါပိ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါဝ။

ပဉ္စဝိဓသံသဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဂါဟဂါဟကာဒိဝဏ္ဏနာ

ဘိက္ခုနော ဘိက္ခူဟိ ကာယပရာမာသော ကာယသမ္ဗာဟနာဒိဝသေန။ ကာယသံသဂ္ဂန္တိ ကာယပရာမာသသံသဂ္ဂံ။ ဂါဟဂါဟကောတိ ဂဏှနကာနံ ဂဏှနကောတိ အတ္ထော။ ဂါဟမုတ္တကောတိ အယောနိသော အာမိသေဟိ သင်္ဂဏှနကေဟိ သယံ မုစ္စနကော။ မုတ္တဂါဟကောတိ ယထာဝုတ္တသင်္ဂဟတော မုတ္တာနံ သင်္ဂဏှနကော။ မုတ္တမုတ္တကောတိ မုစ္စနကေဟိ သယမ္ပိ မုစ္စနကော။ ဂဟဏဝသေန သင်္ဂဏှနဝသေန။ ဥပသင်္ကမန္တိ တတော ကိဉ္စိ လောကာမိသံ ပစ္စာသီသန္တာ၊ န ဒက္ခိဏေယျဝသေန။ ဘိက္ခုပက္ခေ ဂဟဏဝသေနာတိ ပစ္စယလာဘာယ သင်္ဂဏှနဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အာမိသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။

ဌာနန္တိ အတ္တနော ဌာနာဝတ္ထံ။ ပါပုဏိတုံ န ဒေတိ ဥပ္ပန္နမေဝ တံ ပဋိသင်္ခါနဗလေန နီဟရန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ။ တေနာဟ ‘‘မန္တေနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဇီဝိတုကာမော ပုရိသော ကဏှသပ္ပေန၊ အမိတ္တေန ဝါ သဟ န သံဝသတိ၊ ဧဝံ ခဏမတ္တမ္ပိ ကိလေသေဟိ သဟ န သံဝသတီတိ အတ္ထော။

စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ။ တထာ သမာဓိပိ။ ဝိပဿနာယ ပါဒကာ ဝိပဿနာပါဒကာတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဂ္ဂဟဏေန ယထာ လောကိယသမာဓိ ဂဟိတော၊ ဧဝံ ဝိပဿနာပါဒကာ ဧတေသန္တိ ဝိပဿနာပါဒကာတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဂ္ဂဟဏေနေဝ လောကုတ္တရော သမာဓိ ဂဟိတော။ ယထာ ဟိ စတ္တာရိ ရူပဇ္ဈာနာနိ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပဝတ္တော မဂ္ဂသမာဓိ ဝိပဿနာပါဒကော၊ ဧဝံ စတ္တာရိ အရူပဇ္ဈာနာနိ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပဝတ္တောပိ။ သမာပတ္တိပရိယာယော ပန ပုဗ္ဗဝေါဟာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆေဒနေန သမ္မာ အာပဇ္ဇနတော ဝါ ယထာ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ’’တိ။ ဧဝမေတ္ထ သီလသမာဓီနမ္ပိ မိဿကဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ပညာယ ဧဝ။ ဝိမုတ္တီတိ အရိယဖလန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိမုတ္တိသမ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တဉှိ နိပ္ဖာဒနဋ္ဌေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ၊ န နိဗ္ဗာနန္တိ။

ဧတ္ထ စ အပ္ပိစ္ဆတာယ လဒ္ဓပစ္စယေန ပရိတုဿတိ၊ သန္တုဋ္ဌတာယ လဒ္ဓါ တေ အဂဓိတော အမုစ္ဆိတောအာဒီနဝဒဿီ နိဿရဏပညော ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ဧဝံဘူတော စ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂမာနသတာယ ပဝိဝေကံ ပရိဗြူဟေန္တော ကေနစိ အသံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ဂဟဋ္ဌေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန ဝါ။ သော ဧဝံ အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နော ဝီရိယံ အာရဘတိ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ၊ အနဓိဂမဿ အဓိဂမာယ။ အာရဘန္တော စ ယထာသမာဒိန္နံ အတ္တနော သီလံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တဿ သီလဿ သုပရိသုဒ္ဓတံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဝိပ္ပဋိသာရော၊ အယမဿ သီလသမ္ပဒါ။ တဿ အဝိပ္ပဋိသာရမူလကေဟိ ပါမောဇ္ဇပီတိပဿဒ္ဓိသုခေဟိ သမ္မာ ဗြူဟိတံ စိတ္တံ သမ္မဒေဝ သမာဓိယတိ၊ အယမဿ သမာဓိသမ္ပဒါ။ တတော ယထာဘူတံ ဇာနံ ပဿံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတိ၊ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတိ၊ အယမဿ ပညာသမ္ပဒါ။ ဝိမုတ္တစိတ္တတာ ပနဿ ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါ၊ တတော ဝိမုတ္တိတော ဉာဏဒဿနန္တိ ဧတေသံ ဒသန္နံ ကထာဝတ္ထူနံ အနုပုဗ္ဗီ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဿ ယော ဒသဟိ ကထာဝတ္ထူဟိ သမန္နာဂမော၊ အယံ အတ္တဟိတာယ ပဋိပတ္တိ။ ယာ နေသံ ပရေသံ သံကိတ္တနံ၊ အယံ ပရဟိတာယ ပဋိပတ္တိ။ တာသု ပုရိမာ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ စ၊ ဣတရာ ကရုဏာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကရုဏာသမ္ပယုတ္တာ စာတိ သဗ္ဗံ ဉာဏကရုဏာကဏ္ဍံ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ဒသဟိ ကထာဝတ္ထူဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဘိက္ခူနံ ဩဝါဒံ ဒေတိ၊ ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ အတြိစ္ဆတာဒိကေ ဒူရတော ဝဇ္ဇေတွာ သမ္မဒေဝ အပ္ပိစ္ဆေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ တံ တံ ကထာဝတ္ထုံ ဘိက္ခူနံ ဥပဒိသတီတိ အတ္ထော။ ဥပဒိသန္တော ဟိ တာနိ ‘‘တေဟိ ဘိက္ခူ ဩဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဩဝဒတိယေဝ သရူပဒဿနမတ္တေန။ သုခုမံ အတ္ထံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ဧဝမ္ပိ အပ္ပိစ္ဆတာ ဟောတိ ဧဝမ္ပီတိ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဝသေန အပရာပရံ အပ္ပိစ္ဆတာဝုတ္တိံ ဒဿေတွာ တတ္ထ သုခုမနိပုဏံ အပ္ပိစ္ဆတာသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဇာနာပေတုံ န သက္ကောတိ။ ဝိညာပေတီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဝိသေသေဟိ ဝိညာပေတိ။ ကာရဏန္တိ ယေန ကာရဏေန အပ္ပိစ္ဆတာ ဣဇ္ဈတိ၊ တံ ပန ‘‘မဟိစ္ဆတာဒီသု ဧတေ ဒေါသာ၊ အပ္ပိစ္ဆတာယ အယမာနိသံသော’’တိအာဒီနဝါနိသံသဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္မာ ဟေတုနာ အပ္ပိစ္ဆတံ ဒဿေတီတိ သန္ဒဿကော။ ဂါဟေတုန္တိ ယထာ ဂဏှတိ၊ တထာ ကာတုံ၊ တတ္ထ ပဋ္ဌပေတုန္တိ အတ္ထော။ ဥဿာဟဇနနဝသေနာတိ ယထာ တံ သမာဒါနံ နိစ္စလံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဥဿောဠှိယာ ဥပ္ပာဒနဝသေန သမ္မဒေဝ ဥတ္တေဇေတီတိ သမုတ္တေဇကော။ ဥဿာဟဇာတေတိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဇာတုဿာဟေ။ ဝဏ္ဏံ ဝတွာ တတ္ထ သမ္ပတ္တိံ အာယတိဉ္စ လဗ္ဘမာနဂုဏံ ကိတ္တေတွာ သမ္ပဟံသေတိ သမ္မဒေဝ ပကာရေဟိ တောသေတီတိ သမ္ပဟံသကော။ ဧဝံ သန္တုဋ္ဌိအာဒီသု ယထာရဟံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

ဂါဟဂါဟကာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စလာဘဝဏ္ဏနာ

၂၅၃။ သတ္ထု သမ္မုခါ ဧဝံ ဝဏ္ဏော အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ။ ဣမိနာ တဿ ဝဏ္ဏဿ ယထာဘူတဂုဏသမုဋ္ဌိတတံ ဒဿေတိ။ မန္ဒမန္ဒော ဝိယာတိ အတိ ဝိယ အဆေကော ဝိယ။ အဗလဗလော ဝိယာတိ အတိ ဝိယ အဗလော ဝိယ။ ဘာကုဋိကဘာကုဋိကော ဝိယာတိ အတိ ဝိယ ဒုမ္မုခေါ ဝိယ။ အနုမဿာတိ အနုမသိတွာ၊ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ သရူပတော ဝိသေသတော စ အနုပရိဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဏှနံ ပန နေသံ အနုပဝိသနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုပဝိသိတွာ’’တိ။ သဗြဟ္မစာရီဟိ ဝဏ္ဏဘာသနံ ဧကော လာဘောတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ပတ္ထယမာနော ဧဝမာဟ ဓမ္မဂရုတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပဉ္စလာဘဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စာရိကာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၅၄။ အဘိရမနံ အဘိရတံ၊ တဒေဝ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိရန္တ’’န္တိ။ ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ။ အနဘိရတိ နာမ နတ္ထိ၊ အဘိရမိတွာ စိရဝိဟာရောပိ နတ္ထိ သမ္မဒေဝ ပရိညာတဝတ္ထုကတ္တာ။ သဗ္ဗသဟာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော အသယှလာဘိနော။

ပုဗ္ဗေ ဓမ္မဂရုတာကိတ္တနပသင်္ဂေန ဂဟိတံ အဂ္ဂဟိတဉ္စ မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒိံ ဧကဒေသေန ဒဿေတွာ ဝနဝါသိတိဿသာမဏေရဿ ဝတ္ထုံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဇနပဒစာရိကံ ကထေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အာကာသဂါမီဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တုကာမော ‘‘ဆဠဘိညာနံ အာရောစေဟီ’’တိ အာဟ။ သင်္ဃကမ္မေန သိဇ္ဈမာနာပိ ဥပသမ္ပဒါ သတ္ထု အာဏာဝသေနေဝ သိဇ္ဈနတော ‘‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ‘‘အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿဿေဝ တဿ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနန္တော သတ္ထာ ‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ဒဿာမီ’တိ အဝေါစာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥပသမ္ပာဒေတွာတိ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေတွာ။

နဝယောဇနသတိကံ မဇ္ဈိမဒေသပရိယာပန္နမေဝ၊ တတော ပရံ နာဓိပ္ပေတံ ဒန္ဓတာဝသေန ဂမနတော။ သမန္တာတိ ဂတဂတဋ္ဌာနဿ စတူသု ပဿေသု။ အညေနပိ ကာရဏေနာတိ ဘိက္ခူနံ သမထဝိပဿနာတရုဏဘာဝတော အညေနပိ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကာဒိကာရဏေန နိက္ခမတိ၊ အန္တောမဏ္ဍလံ ဩတရတိ။ သတ္တဟိ ဝါတိအာဒိ ‘‘ဧကံ မာသံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနုက္ကမေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

သရီရဖာသုကတ္ထာယာတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိဗဒ္ဓဝါသေန ဥဿန္နဓာတုကဿ သရီရဿ ဝိရေစနေန ဖာသုဘာဝတ္ထာယ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလာဘိကင်္ခနတ္ထာယာတိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမသုတ္တ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) မဃဒေဝဇာတကာဒိဒေသနာနံ (ဇာ။ ၁။၁။၉) ဝိယ ဓမ္မဒေသနာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလဿ အာကင်္ခနေန။ သုရာပါနသိက္ခာပဒပညာပနေ (ပါစိ။ ၃၂၆) ဝိယ သိက္ခာပဒပညာပနတ္ထာယ။ ဗောဓနေယျသတ္တေ အင်္ဂုလိမာလာဒိကေ ဗောဓနတ္ထာယ။ နိဗဒ္ဓဝါသဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ စာရိကာ နိဗဒ္ဓစာရိကာ။

၂၅၅။ အပရိဂ္ဂဟဘာဝံ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယူထံ ပဟာယ…ပေ… မတ္တဟတ္ထီ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသဟာယကိစ္စောတိ သဟာယကိစ္စရဟိတော သီဟော ဝိယ။ တေနဿ ဧကဝိဟာရိတံ တေဇဝန္တတဉ္စ ဒဿေတိ။ တဒါ ပန ကာယဝိဝေကော န သက္ကာ လဒ္ဓုန္တိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗဟူဟီတိအာဒိ ပန သဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ထေရဿ ပရိသာ သုဝိနီတာ စိဏ္ဏဂရုဝါသာ ဂရုနော ဣစ္ဆာနုရူပမေဝ ဝတ္တတိ။

ဝုတ္တကာရဏယုတ္တေ အဒ္ဓါနဂမနေ စာရိကာနံ ဝေါဟာရော သာသနေ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ကေနစိဒေဝ နိမိတ္တေန ကိသ္မိဉ္စိ အတ္ထေ ပဝတ္တာယ သညာယ တန္နိမိတ္တရဟိတေပိ အညသ္မိံ ပဝတ္တိ ရုဠှီ နာမ။ ဝိဇိတမာရတ္တာ သင်္ဂါမဝိဇယမဟာယောဓော ဝိယ။ အညံ သေဝိတွာတိ ‘‘မမ အာဂတဘာဝံ သတ္ထု အာရောစေဟီ’’တိ အာရောစနတ္ထံ အညံ ဘိက္ခုံ သေဝိတွာ။

ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော တံတံပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယာနုရူပံ တဒနုစ္ဆဝိကမေဝ ဓမ္မိံ ကထံ ကရောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာမဂ္ဂိရသာနိသံသန္တိ ‘‘ကစ္စိ ပန ဝေါ၊ အနုရုဒ္ဓါ၊ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၆) သာမဂ္ဂိရသာနိသံသံ ကထေသိ။ အာဝသထာနိသံသန္တိ ‘‘သီတံ ဥဏှံ ပဋိဟနတီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၉၅၊ ၃၁၅) အာဝသထပဋိသံယုတ္တံ အာနိသံသံ။ သတိပဋိလာဘိကန္တိ ဇောတိပါလတ္ထေရေ လာမကံ ဌာနံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကေ ပန သဗ္ဗညုတံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ပတ္ထနံ ကတွာ ပါရမိယော ပူရေန္တော အာဂတော။ တာဒိသဿ နာမ ပမာဒဝိဟာရော န ယုတ္တောတိ ယထာ ကဿပေါ ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဿ သတိံ ပဋိလဘိတုံ ဓမ္မိံ ကထံ ကထေသိ၊ တထာ အယံ ဘဂဝါ တမေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဋိသံယုတ္တကထံ ဘိက္ခူနံ ဃဋိကာရသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၂။၂၈၂) ကထေသိ။ စတ္တာရော ဓမ္မုဒ္ဒေသေတိ – ‘‘ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝေါ၊ အတာဏော လောကော အနဘိဿရော၊ အဿကော လောကော သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ၊ ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသော စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မုဒ္ဒေသေ ကထေသိ။ ကာမဉ္စေတေ ဓမ္မုဒ္ဒေသာ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၄) အာယသ္မတာ ရဋ္ဌပါလတ္ထေရေန ရညော ကောရဗျဿ ကထိတာ၊ တေ ပန ဘဂဝတော ဧဝ အာဟရိတွာ ထေရေန တတ္ထ ကထိတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သုတ္တေ – ‘‘အတ္ထိ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ တေန ဘဂဝတာ ဇာနတာ ပဿတာ အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန စတ္တာရော ဓမ္မုဒ္ဒေသာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ပါနကာနိသံသကထန္တိ ‘‘အဂ္ဂိဟုတ္တံ မုခံ ယညာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ သု။ နိ။ ၅၇၃) အနုမောဒနံ ဝတွာ ပုန ပကိဏ္ဏကကထာဝသေန ပါနကပဋိသံယုတ္တံ အာနိသံသကထံ ကထေသိ။ ဧကီဘာဝေ အာနိသံသံ ကထေသိ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ ဘဂုံ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေသီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၂၃၈)။ အနန္တနယန္တိ အပရိမာဏဒေသနာနယံ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မိံ ကထံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဏ္ဏ၊ အယမ္ပိ အပ္ပိစ္ဆကထာယေဝါ’’တိအာဒိ ဗဟူဟိ ပရိယာယေဟိ နာနာနယံ ဒေသေတိ။ ကထံ တထာ ဒေသိတံ ထေရော အညာသီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တဿ…ပေ… အဟောသီ’’တိ။

စာရိကာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တဝိသုဒ္ဓိပဉှဝဏ္ဏနာ

၂၅၆။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ။ ယဒါ ဇာတိဘူမကာ ဘိက္ခူ သတ္ထု သမ္မုခါ ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိံသု၊ တတော ပဋ္ဌာယ။ သီသာနုလောကီ ဟုတွာ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓနံ ထေရေန သမာဂမေ အာဒရဝသေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပါဌေ ‘‘အပ္ပေဝ နာမာ’’တိအာဒိ၊ ‘‘တရမာနရူပေါ’’တိ စ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိလီန’’န္တိအာဒိ၊ တံ အကာရဏံ။ န ဟိ ဓမ္မသေနာပတိ တဿ ထေရဿ နိသိန္နဋ္ဌာနံ အဘိညာဉာဏေန ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကစ္စိ နု ခေါ မံ အဒိသွာဝ ဂမိဿတီ’’တိ အယမ္ပိ စိန္တာ အာဒရဝသေနေဝါတိ ယုတ္တံ။ န ဟိ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတော သာဝကော အပိ အာယသ္မာ အညာတကောဏ္ဍညော သတ္ထုကပ္ပံ ဓမ္မသေနာပတိံ တတ္ထ ဝသန္တံ အဒိသွာဝ ဂစ္ဆနကော နာမ အတ္ထိ။ ဒိဝါဝိဟာရန္တိ သမ္ပဒါနေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယာ’’တိ။

၂၅၇။ ပုရိမကထာယာတိ ပဌမာလာပေ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတာယာတိ နပ္ပဝတ္တိတာယ။ ပစ္ဆိမကထာ န ဇာယတီတိ ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗကထာယ အဝသရော န ဟောတိ။ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ပုစ္ဆိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနဝသေန။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ။ ယသ္မာ တတော ဥတ္တရိမ္ပိ ပတ္တဗ္ဗံ အတ္ထေဝ၊ တသ္မာ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒီသု ဌိတဿပိ ဗြဟ္မစရိယဝါသော မတ္ထကံ န ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ မတ္ထကံ အပ္ပတ္တတ္တာ။ သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိပီတိ သတ္တမမ္ပိ ပဉှံ ပဋိက္ခိပိ၊ ဣတရေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

အပ္ပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနမာဟ။ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေနပိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂဟဏူပါဒါနန္တိ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘူတံ ဥပါဒါနံ။ တေနာဟ ‘‘ကာမုပါဒါနာဒိက’’န္တိ။ ပစ္စယူပါဒါနန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယမာဟ။ သော ဟိ အတ္တနော ဖလံ ဥပါဒိယတိ ဥပါဒါနဝသေန ဂဏှတီတိ ဥပါဒါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယူပါဒါနံ နာမ…ပေ… ပစ္စယာ’’တိ။ ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိ ဝစနတော (မဟာဝ။ ၂၈၊ ၃၀) အရဟတ္တဖလံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ကထေန္တိ။ န စ ဥပါဒါနသမ္ပယုတ္တန္တိ ဥပါဒါနေဟိ ဧတံ န သဟိတံ နာပိ ဥပါဒါနေဟိ သဟ ပဝတ္တိ ဟုတွာ။ န စ ကဉ္စိ ဓမ္မံ ဥပါဒိယတီတိ ကဿစိ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏကရဏဝသေန န ဥပါဒိယတိ။ ပရိနိဗ္ဗုတန္တေတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗကိလေသပရိနိဗ္ဗာနပရိယောသာနန္တေ ဇာတတ္တာ။ အမတဓာတုမေဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ကထေန္တိ၊ ကထေန္တာနဉ္စ ယထာ တဿ ကောစိ ပစ္စယော နာမ နတ္ထိ၊ ဧဝံ အဓိဂတောပိ ယထာ ကောစိ ပစ္စယော နာမ န ဟောတိ၊ တထာ ပရိနိဗ္ဗာနံ အပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ အန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ ပုန ပုစ္ဆံ အာရဘိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ သရူပတော ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော။

၂၅၈။ သဗ္ဗပရိဝတ္တေသူတိ သဗ္ဗေသု ပဉှပရိဝတ္တနေသု၊ ပဉှဝါရေသူတိ အတ္ထော။ သဂဟဏဓမ္မမေဝါတိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ဂဏှတီတိ ဂဟဏံ၊ သဟ ဂဟဏေနာတိ သဂဟဏံ၊ ဥပါဒါနိယန္တိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတဿ အဘာဝတော ဝဋ္ဋမေဝ အနုဂတောတိ ဝဋ္ဋာနုဂတော။ တေနာဟ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမတ္တဿပိ အဘာဝတော’’တိ။ ယော ပန စတုဗ္ဗိဓေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယေ သီလေ ဌိတော၊ သောပိ ‘‘အညတြ ဣမေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။

သတ္တဝိသုဒ္ဓိပဉှဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တရထဝိနီတဝဏ္ဏနာ

၂၅၉။ နိဿက္ကဝစနမေတံ ‘‘ယာဝ ဟေဋ္ဌိမသောပါနကဠေဝရာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အတ္ထောတိ ပယောဇနံ။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ဟေတ္ထ သီလဝိသုဒ္ဓိံ ပယောဇေတိ တဿ တဒတ္ထတ္တာ။ သီလဝိသုဒ္ဓိကိစ္စံ ကတံ နာမ ဟောတိ သမာဓိသံဝတ္တနတော။ သမာဓိသံဝတ္တနိကာ ဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိ နာမ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ယာဝဒေဝ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓတ္ထာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု၊ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယံ ဌိတဿ စိတ္တဝိသုဒ္ဓကိစ္စံ ကတံ နာမ ဟောတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

သာဝတ္ထိနဂရံ ဝိယ သက္ကာယနဂရံ အတိက္ကမိတဗ္ဗတ္တာ။ သာကေတနဂရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနနဂရံ ပါပုဏိတဗ္ဗတ္တာ။ အစ္စာယိကဿ ကိစ္စဿ ဥပ္ပာဒကာလော ဝိယ နဝမေနေဝ ခဏေန ပတ္တဗ္ဗဿ အဘိသမယကိစ္စဿ ဥပါဒကာလော။ ယထာ ရညော သတ္တမေန ရထဝိနီတေန သာကေတေ အန္တေပုရဒွါရေ ဩရုဠှဿ န တာဝ ကိစ္စံ နိဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ၊ သံဝိဓာတဗ္ဗသံဝိဓာနံ ဉာတိမိတ္တဂဏပရိဝုတဿ သုရသဘောဇနပရိဘောဂေ နိဋ္ဌိတံ နာမ သိယာ၊ ဧဝမေတံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ ကိလေသေ ခေပေတွာ တေသံယေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနသာဓကအရိယဖလသမင်္ဂိကာလေ အဘိသမယကိစ္စံ နိဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယောဂိနော…ပေ… ကာလော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ တတ္ထ ပရောပဏ္ဏာသ ကုသလဓမ္မာ နာမ စိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာ ဖဿာဒယော ပရောပဏ္ဏာသ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ။ နိရောဓသယနေတိ နိဗ္ဗာနသယနေ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓိယော’’တိ ဝါ ‘‘ကထာဝတ္ထူနီ’’တိ ဝါ အတ္ထတော ဧကံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနန္တိ တေသံ အတ္ထတော အနညဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတီ’’တိ အာရဒ္ဓံ။ အာယသ္မာ ပုဏ္ဏော ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော နာမ ဝိဿဇ္ဇန္တောပိ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ဝိဿဇ္ဇေသိ တေသံ အတ္ထတော အနညတ္တာ။ ဧတေနေဝ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ပုစ္ဆန္တော ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ပုစ္ဆီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တောဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န္တိ ပဉှံ။ ကိံ ဇာနိတွာ ပုစ္ဆီတိ ဝိသုဒ္ဓိပရိယာယေန ကထာဝတ္ထူနိ ပုစ္ဆာမီတိ ကိံ ဇာနိတွာ ပုစ္ဆိ။ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနံ ထေရံ ဝိသုဒ္ဓိယော ပုစ္ဆန္တော ပုစ္ဆိတဋ္ဌာနေယေဝ ပုစ္ဆနေန ကိံ တိတ္ထကုသလော ဝါ ပန ဟုတွာ ဝိသယသ္မိံ ပုစ္ဆိ၊ ဥဒါဟု ပါနီယတ္ထိကမတိတ္ထေဟိ ဆိန္နတဋေဟိ ပါတေန္တော ဝိယ အတိတ္ထကုသလော ဟုတွာ အပုစ္ဆိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ အဝိသယသ္မိံ ပုစ္ဆီတိ ယောဇနာ။ ဣမိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇနပက္ခေပိ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒတ္ထမဿ ဝိစာရဏာ အာရဒ္ဓါ၊ တံ ဒဿေန္တေန ‘‘တိတ္ထကုသလော ဟုတွာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ဝိသုဒ္ဓိကထာဝတ္ထူနံ အတ္ထတော အနညတ္တေပိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဒမိနာတိ ယံ ‘‘သံခိတ္တံ၊ ဝိတ္ထိဏ္ဏ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမိနာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေန နယေန ဝိဓိနာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧကာ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓီသု ဝိသုံ ဧကာ သီလဝိသုဒ္ဓိ။ ဒသသု ကထာဝတ္ထူသု စတ္တာရိ ကထာဝတ္ထူနိ ဟုတွာ အာဂတာ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိ ဝိနာ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ အသမ္ဘဝတော။ အပ္ပိစ္ဆကထာတိအာဒီသု ကထာသီသေန ဒသကထာဝတ္ထု ဂဟိတံ။ ကထေတဗ္ဗတ္တာ ဝါ ဝတ္ထု ကထာဝတ္ထူတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ဥပကာရတော၊ သဘာဝတော ဝါ စတုန္နံ ကထာဝတ္ထူနံ သီလဝိသုဒ္ဓိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဏ္ဏံ ကထာဝတ္ထူနံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိသင်္ဂဟေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယောတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ၊ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ၊ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ ဥပ္ပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၊ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိ နဝဝိဓဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၊ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဣမာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော။

သတ္တရထဝိနီတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၆၀။ သမ္မောဒိတုန္တိ အနန္တရံ ဝုစ္စမာနေန သမ္မောဒိတုံ။ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပေနာတိ အကာရဏဿ ဝတ္ထုနော ပရိကပ္ပနေန တဒါ အသမ္ဘဝန္တံ အတ္ထံ ပရိကပ္ပေတွာ ဝစနေန။ အဘိဏှဒဿနဿာတိ နိစ္စဒဿနဿ၊ နိယတဒဿနဿာတိ အတ္ထော။

ဥက္ခိပီတိ ဂုဏတော ကထိတဘာဝေန ဥက္ကံသေတိ။ ထေရဿာတိ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏတ္ထေရဿ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣမသ္မိံ ကာရဏေ ဧကပဒေနေဝ သာဝကဝိသယေ အနညသာဓာရဏဂုဏာဝိကရဏနိမိတ္တံ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘အမစ္စဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပစာယမာနောတိ ပူဇယန္တော။

‘‘အနုမဿ အနုမဿ ပုစ္ဆိတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရဏဝသေနာဟ ‘‘ကိံ ပန ပဉှဿ ပုစ္ဆနံ ဘာရိယံ ဥဒါဟု ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ။ သဟေတုကံ ကတွာတိ ယုတ္တာယုတ္တံ ကတွာ။ သကာရဏန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပုစ္ဆနမ္ပီတိ ဧဝံ သဟဓမ္မေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗမတ္ထံ သယံ သမ္ပာဒေတွာ ပုစ္ဆနမ္ပိ ဘာရိယံ ဒုက္ကရံ။ ဝိဿဇ္ဇနမ္ပီတိ သဟဓမ္မေန ဝိဿဇ္ဇနမ္ပိ ဒုက္ကရံ။ ဧဝဉှိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဝိညူနံ စိတ္တံ အာရာဓေတီတိ။ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနာ နိဋ္ဌိတာအာဒိတော သပရိက္ခာရံ သီလံ၊ မဇ္ဈေ သမာဓိံ၊ အန္တေ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တံ ပညံ ဒဿေတွာ ဒေသနာယ နိဋ္ဌာပိတတ္တာတိ။

ရထဝိနီတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ နိဝါပသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆၁။ နိဝပ္ပတီတိ နိဝါပေါ၊ နိဝါပံ ဝတ္တေတိ၊ နိဝါပဘောဇနံ ဝါ ဧတဿာတိ နေဝါပိကော၊ နိဝါပေန မိဂေ ပလောဘေတွာ ဂဏှနကမာဂဝိကော။ တိဏဗီဇာနီတိ နိဝါပတိဏဗီဇာနိ။ ဝပ္ပန္တိ သဿံ ဝိယ ဝပိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝပ္ပံ။ ‘‘မယံ ဝိယ အညေ ကေ ဤဒိသံ လဘိဿန္တီ’’တိ မာနမဒံ အာပဇ္ဇိဿန္တိ။ ဝိဿဋ္ဌသတိဘာဝန္တိ အနုဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတဘာဝံ။ တိရစ္ဆာနာ ဟိ ဝိဇာတိယဗလဝတိရစ္ဆာနဝသနဋ္ဌာနေသု သာသင်္ကာ ဥဗ္ဗိဂ္ဂဟဒယာ အပ္ပမတ္တာ ဟောန္တိ ဝိသေသတော မာဂဝိကာဒိမနုဿူပစာရေ၊ ရသတဏှာယ ပန ဗဒ္ဓါ ပမာဒံ အာပဇ္ဇဿန္တိ။ နိဝပတိ ဧတ္ထာတိ နိဝါပေါ၊ နိဝါပဘူမိ နိဝါပဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘နိဝါပဋ္ဌာနေ’’တိ။ ‘‘ယထာကာမကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဧကံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နီဝါရဝနံ ဝိယာတိ နီဝါရဿ သမူဟော ဝိယ။ နီဝါရော နာမ အရညေ သယံဇာတဝီဟိဇာတိ။ မေဃမာလာ ဝိယာတိ မေဃဃဋာ ဝိယ။ ဧကဂ္ဃနန္တိ ဧကဇ္ဈံ ဝိယ အဝိရဋ္ဌံ။ ပက္ကမန္တီတိ အာသင်္ကပရိသင်္ကာ ဟုတွာ ပက္ကမန္တိ။ ကဏ္ဏေ စာလယမာနာတိ အနာသင်္ကန္တာနံ ပဟဋ္ဌာကာရဒဿနံ။ မဏ္ဍလဂုမ္ဗန္တိ မဏ္ဍလကာကာရေန ဌိတံ ဂုမ္ဗံ။

၂၆၂။ ကပ္ပေတွာတိ ဥပမာဘာဝေန ပရိကပ္ပေတွာ။ မိဂေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပနံ ဝသီဘာဝေါ။ သော ဧဝ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ ပဘာဝနဋ္ဌေန အာနုဘာဝေါ။

၂၆၃။ ဘယေန ဘောဂတောတိ ဘယေန သဟ သဘယံ နိဝါပပရိဘောဂတော။ ဗလဝီရိယန္တိ ကာယဗလဉ္စ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဉ္စ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဗလမေဝ ဝီရိယံ။ ဗလန္တိ စ သရီရဗလံ၊ တဉ္စ အတ္ထတော မနသိကာရမဂ္ဂေဟိ အပရာပရံ သဉ္စရဏကဝါတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရာပရံ သဉ္စရဏဝါယောဓာတူ’’တိ။

၂၆၄။ သိက္ခိတကေရာဋိကာတိ ပရိစိတသာဌေယျာ၊ ဝဉ္စကာတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိမန္တော ဝိယ အာနုဘာဝဝန္တော ဝိယ။ ပစုရဇနေဟိ ပရဘူတာ ဇာတာတိ ပရဇနာ၊ မဟာဘူတာ။ တေနာဟ ‘‘ယက္ခာ’’တိ။ သမန္တာ သပ္ပဒေသန္တိ သမန္တတော ပဒေသဝန္တံ ဝိပုလောကာသသန္နိဝါသဋ္ဌာနံ။ တဿ ပန သပ္ပဒေသတာ မဟာဩကာသတာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟန္တံ ဩကာသ’’န္တိ။

၂၆၅။ ဃဋ္ဋေဿန္တီတိ ‘‘သဘယသမုဋ္ဌာန’’န္တိ သညာဒါနဝသေန စိတ္တံ စေတေဿန္တိ၊ တာသေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ပရိစ္စဇိဿန္တီတိ နိဗ္ဗိသိဿန္တိ။ မဟလ္လကောတိ ဇာတိယာ မဟလ္လကော ဇိဏ္ဏော။ ဒုဗ္ဗလောတိ ဗျာဓိဝသေန၊ ပကတိယာ ဝါ ဗလဝိရဟိတော။

၂၆၇။ နိဝါပသဒိသတာယ နိဝါပေါတိ ဝါ။ လောကပရိယာပန္နံ ဟုတွာ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတာယ လောကာမိသာနီတိ ဝါ။ ဝဋ္ဋေ အာမိသဘူတတ္တာ ဝဋ္ဋာမိသဘူတာနံ။ ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ကာမဂုဏေဟိ ကာမဂုဏေ ဂိဒ္ဓေ သတ္တေ တဿေဝ ဂေဓဿ ဝသေန အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ။ တေနာဟ –

‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော၊ ယွာယံ စရတိ မာနသော၊

တေန တံ ဗာဓယိဿာမိ၊ န မေ သမဏ မောက္ခသီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃)၊

အယန္တိ ပဌမမိဂဇာတူပမာ။ ဝါနပတ္ထဿ သတောဝ ပပဉ္စပရဒတ္တိကာဒိသပုတ္တဒါရနိက္ခမနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သပုတ္တဘရိယပဗ္ဗဇ္ဇာယာ’’တိ။

၂၆၈။ ကာမတော စိတ္တဿ ဝိမုတ္တိ ဣဓ စေတောဝိမုတ္တီတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘စေတောဝိမုတ္တိ နာမ…ပေ… ဥပ္ပန္နအဇ္ဈာသယော’’တိ။ ကာမေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန တတ္ထ နိမုဂ္ဂတာယ ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏာ ဒုတိယမိဂဇာတူပမာ ဝုတ္တာ။

၂၆၉။ တတိယသမဏဗြာဟ္မဏာ ယထာပရိစ္စတ္တေ ကာမေ ပရိစ္စဇိတွာ ဧဝံ ဌိတာ၊ န ဒုတိယာ ဝိယ တတ္ထ နိမုဂ္ဂါတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကိံ ပန တေ အကံသူ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ဣတရေ ကာမံ ဥဇုကံ ကာမဂုဏေသု န နိမုဂ္ဂါ၊ ပရိယာယေန ပန နိမုဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိဇာလေန စ အဇ္ဈောတ္ထဋာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂါမနိဂမဇနပဒရာဇဓာနိယော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒိဋ္ဌိဇာလမ္ပိ တဏှာဇာလာနုဂတမေဝါတိ အာဟ ‘‘မာရဿ ပါပိမတော ဒိဋ္ဌိဇာလေန ပရိက္ခိပိတွာ’’တိ။

၂၇၁။ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရမာရာ ဝါ ဣဓ မာရဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အက္ခီနိ ဘိန္ဒိ ဒဋ္ဌုံ အသမတ္ထဘာဝါပါဒနေန။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာန’’န္တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ မာရော ယံ ကိဉ္စိ ဈာနံ သမာပန္နဿပိ ဘိက္ခုနော စိတ္တံ ဣမံ နာမ အာရမ္မဏံ နိဿာယ ဝတ္တတီတိ န ဇာနာတိ၊ ဣဓာဓိပ္ပေတဿ ပန ဘိက္ခုနော ဝသေန ‘‘ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ပရိယာယေနာတိ ‘‘န မာရဿ အက္ခီနိ ဘိန္ဒီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ယထာဝုတ္တပရိယာယေန။ အဒဿနံ ဂတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စက္ခုဿ ပဒံ ပတိဋ္ဌာတိ စ ဣဓ အာရမ္မဏံ အဓိပ္ပေတံ တံ ပရိဂ္ဂယှ ပဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ နိရာရမ္မဏ’’န္တိ။ သောတိ မာရော။ ဒိသွာတိ ဒဿနဟေတု။ ယသ္မာ မဂ္ဂေန စတုသစ္စဒဿနဟေတု အာသဝါ န ပရိက္ခီဏာ။ ဖလက္ခဏေ ဟိ တေ ခီဏာတိ ဝုစ္စန္တီတိ။

လောကေတိ သတ္တလောကေ သင်္ခါရလောကေ စ။ သတ္တဝိသတ္တဘာဝေနာတိ လဂ္ဂဘာဝေန စေဝ သဝိသေသံ အာသတ္တဘာဝေန စ။ အထ ဝါတိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယဝသေန (မဟာနိ။ ၃၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂၊ ၂၃၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၄) ဝိသတ္တိကာပဒံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝိသတာတိ ဝိတ္ထဋာ ရူပါဒီသု တေဘူမကဓမ္မေသု ဗျာပနဝသေန ဝိသဋာတိ ပုရိမဝစနမေဝ တကာရဿ ဋကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသာလာတိ ဝိပုလာ။ ဝိသက္ကတီတိ ပရိသက္ကတိ သဟတိ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝတ္ထုနာ ပါဒေန တာလိယမာနောပိ သဟတိ။ ဩသက္ကနံ၊ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ဝါ ဝိသက္ကနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝိသံဟရတီတိ ယထာ တထာ ကာမေသု အာနိသံသံ ဒဿေန္တီ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတိ သင်္ခိပတိ၊ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ၊ တံ ဟရတိ ဥပနေတီတိ အတ္ထော။ ဝိသံဝါဒိကာတိ အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိတော ဂဏှာပေန္တီ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတိ။ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကဿ ကမ္မဿ ဟေတုဘာဝတော ဝိသမူလာ၊ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘူတာ ဝေဒနာ မူလံ ဧတိဿာတိ ဝိသမူလာ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဝိသံ ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသဖလာ။ တဏှာယ ရူပါဒိကဿ ဒုက္ခဿေဝ ပရိဘောဂေါ ဟောတိ၊ န အမတဿာတိ သာ ‘‘ဝိသပရိဘောဂါ’’တိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိဝသေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပနေတ္ထ ပဓာနော အတ္ထော၊ တံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဝိသာလာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိတ္တိဏ္ဏော ဥတ္တိဏ္ဏောတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ နိရဝသေသတော ဝါ တိဏ္ဏော နိတ္တိဏ္ဏော။ တေန တေန မဂ္ဂေန ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ တိဏ္ဏော ဥတ္တိဏ္ဏော။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

နိဝါပသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ ပါသရာသိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇၂။ သာဓုမယန္တိ ဧတ္ထ သာဓု-သဒ္ဒေါ အာယာစနတ္ထော၊ န ‘‘သာဓာဝုသော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၂) ဝိယ အဘိနန္ဒနာဒိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အာယာစန္တာ’’တိ။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘‘လဘေယျာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န သက္ကောန္တိ၊ ကသ္မာ? ဗုဒ္ဓါ ဟိ ဂရူ ဟောန္တိ၊ ပရမဂရူ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနံ၊ န ယထာ တထာ ဥပသင်္ကမနီယာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကစာရိကော သီဟော’’တိအာဒိ။

‘‘ပါကဋကိရိယာယာ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ သဗ္ဗကာလံ ကိမေဝမကာသီတိ? န သဗ္ဗကာလမေဝမကာသိ။ ယဒါ ပန အကာသိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ပဌမဗောဓိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မနုဿတ္တဘာဝေတိ ဣမိနာ ပုရိသတ္တဘာဝံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ဓနပရိစ္စာဂေါ ကတော နာမ နတ္ထိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေတိ အဓိပ္ပာယော။

မာလာကစဝရန္တိ မိလာတမာလာကစဝရံ။ ရဇောဇလ္လံ န ဥပလိမ္ပတိ အစ္ဆတရဆဝိဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သုခုမတ္တာ ဆဝိယာ ကာယေ ရဇောဇလ္လံ န လိမ္ပတီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဘဂဝါ နဟာယတီတိ အာဟ ‘‘ဥတုဂ္ဂဟဏတ္ထ’’န္တိ။

ဝိဟာရောတိ ဇေတဝနဝိဟာရော။ ဝီသတိဥသဘံ ဂါဝုတဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါတိ ဝဒန္တိ။ ကဒါစီတိ ကသ္မိဉ္စိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ။ အစလမေဝါတိ အပရိဝတ္တမေဝ အနညဘာဝတော၊ မဉ္စာနံ ပန အပ္ပမဟန္တတာဟိ ပါဒါနံ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနဿ ဟာနိဝဍ္ဎိယော ဟောန္တိယေဝ။

ယန္တနာဠိကာဟိ ပရိပုဏ္ဏသုဝဏ္ဏရသဓာရာဟိ။ နှာနဝတ္တန္တိ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန နာမ ဧဝံ နှာယိတဗ္ဗ’’န္တိ နဟာနစာရိတ္တံ ဒဿေတွာ။ ယသ္မာ ဘဂဝတော သရီရံ သုဓန္တစာမီကရသမာနဝဏ္ဏံ သုပရိသောဓိတပဝါဠရုစိရကရစရဏာဝရံ သုဝိသုဒ္ဓနီလရတနာဝဠိသဒိသကေသတနုရုဟံ၊ တသ္မာ တဟံ တဟံ ဝိနိဿတဇာတိဟိင်္ဂုလကရသူပသောဘိတံ ဥပရိ မဟဂ္ဃရတနာဝဠိသဉ္ဆာဒိတံ ဇင်္ဂမမိဝ ကနကဂိရိသိခရံ ဝိရောစိတ္ထ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဒသဗလဿ သရီရတော နိက္ခမိတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော သမန္တတော အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏေ ပဒေသေ အာဓာဝန္တီ ဝိဓာဝန္တီ ရတနာဝဠိရတနဒါမ-ရတနစုဏ္ဏ-ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဝိယ၊ ပသာရိတရတနစိတ္တကဉ္စနပဋ္ဋမိဝ၊ အာသိဉ္စမာနလာခါရသဓာရာ-စိတမိဝ၊ ဥက္ကာသတနိပါတသမာကုလမိဝ၊ နိရန္တရံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏ-ကဏိကာရ-ကိင်္ကိဏိက-ပုပ္ဖမိဝ၊ ဝါယုဝေဂသမုဒ္ဓတ-စိနပိဋ္ဌစုဏ္ဏ-ရဉ္ဇိတမိဝ၊ ဣန္ဒဓနု-ဝိဇ္ဇုလတာ-ဝိတာနသန္ထတမိဝ၊ ဂဂနတလံ တံ ဌာနံ ပဝနဉ္စ သမ္မာ ဖရန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏ္ဏဘူမိ နာမေသာ’’တိအာဒိ။ အတ္ထန္တိ ဥပမေယျတ္ထံ။ ဥပမာယောတိ ‘‘ဤဒိသော စ ဟောတီ’’တိ ယထာရဟံ တဒနုစ္ဆဝိကာ ဥပမာ။ ကာရဏာနီတိ ဥပမုပမေယျသမ္ဗန္ဓဝိဘာဝနာနိ ကာရဏာနိ။ ပူရေတွာတိ ဝဏ္ဏနံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ။ ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘အတိတ္ထေ ပက္ခန္ဒော’’တိ အဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။

၂၇၃။ ကဏ္ဏိကာတိ သရီရဂတဗိန္ဒုကတာနိ မဏ္ဍလာနိ။ ပရိက္ခာရဘဏ္ဍန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ သင်္ဃာဋိဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကိံ ပနာယံ နယော ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ သရီရေ ဟောတီတိ? န ဟောတိ၊ ဝတ္တဒဿနတ္ထံ ပနေတံ ကတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂမနဝသေန ကာယဿာဘိနီဟရဏံ ဂမနာဘိဟာရော။ ယထာဓိပ္ပာယာဝတ္တနံ အဓိပ္ပာယကောပနံ။

အညတရာယ ပါရမိယာတိ နေက္ခမ္မပါရမိယာ။ ဝီရိယပါရမိယာတိ အပရေ။ မဟာဘိနိက္ခမနဿာတိ မဟန္တဿ စရိမဘဝေ အဘိနိက္ခမနဿ။ တဉှိ မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ မဟန္တဉ္စ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ မဟန္တဉ္စ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ပဇဟိတွာ သဒေဝကဿ လောကဿ သမာရကဿ စ အစိန္တေယျာပရိမေယျဘေဒဿ မဟတော အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ပဝတ္တတ္တာ မဟနီယတာယ စ မဟန္တံ အဘိနိက္ခမနန္တိ ဝုစ္စတိ။

ပုရိမောတိ ‘‘ကတမာယ နု ကထာယ သန္နိသိန္နာ ဘဝထာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တအတ္ထော။ ကာ စ ပန ဝေါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ တေန ယထာပုစ္ဆိတာယ ကထာယ ဝက္ခမာနံ ဝိပ္ပကတဘာဝံ ဇောတေတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရေ။ ယာယ ဟိ ကထာယ တေ ဘိက္ခူ သန္နိသိန္နာ၊ သာ ဧဝ အန္တရာကထာဘူတာ ဝိပ္ပကတာ ဝိသေသေန ပုန ပုစ္ဆီယတိ။ အညာတိ အန္တရာ-သဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ အညတ္ထော ဟိ အယံ အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဘူမန္တရံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) သမယန္တရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ၊ အန္တရာတိ ဝါ ဝေမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတာတိ ‘‘ကိံ သီလံ နာမ၊ ကထဉ္စ ပူရေတဗ္ဗံ၊ ကာနိ စဿ သံကိလေသဝေါဒါနာနီ’’တိအာဒိနာ အပ္ပိစ္ဆာဒိနိဿိတာ သီလာဒိနိဿိတာ စ ကထာ။ အရိယောတိ နိဒ္ဒေါသော။ အထ ဝါ အတ္ထကာမေဟိ အရဏီယောတိ အရိယော၊ အရိယာနံ အယန္တိ ဝါ အရိယောတိ။ ဘာဝနာမနသိကာရဝသေန တုဏှီ ဘဝန္တိ၊ န ဧကစ္စဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတာ ဝိယ မူဂဗ္ဗတသမာဒါနေန။ ဒုတိယဇ္ဈာနမ္ပိ အရိယော တုဏှီဘာဝေါ ဝစီသင်္ခါရပဟာနတော။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပါရိဟာရိယ ကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ။ ဈာနန္တိ ဒုတိယဇ္ဈာနံ။

၂၇၄။ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၃၊ ဥဒါ။ ၁၂၊ ၂၈၊ ၂၉) အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ တဿာ ဥပရိဒေသနာယ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိယေသနာတိ ကော အနုသန္ဓီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ပုစ္ဆတိ။ အယံ တုမှာကံ ပရိယေသနာတိ ယာ မဟာဘိနိက္ခမနပဋိဗဒ္ဓါ ဓမ္မီ ကထာ၊ သာ တုမှာကံ ဓမ္မပရိယေသနာ ဓမ္မဝိစာရဏာ အရိယပရိယေသနာ နာမ။ အပါယမဂ္ဂန္တိ အနတ္ထာဝဟံ မဂ္ဂံ။ ဥဒ္ဒေသာနုက္ကမံ ဘိန္ဒိတွာတိ ဥဒ္ဒေသာနုပုဗ္ဗိံ လင်္ဃိတွာ။ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘အမောသဓမ္မံ နိဗ္ဗာန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပကတိပရိယာယော။ ဇာယနသဘာဝေါတိ ဇာယနပကတိကောတိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သဗ္ဗတ္ထာတိ ယထာ ‘‘ပုတ္တဘရိယ’’န္တိ ဒွန္ဒသမာသဝသေန ဧကတ္တံ၊ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဒါသိဒါသ’’န္တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု။ ပရတော ဝိကာရံ အနာပဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗဒါ ဇာတရူပမေဝ ဟောတီတိ ဇာတရူပံ၊ သုဝဏ္ဏံ။ ဓဝလသဘာဝတာယ ရဉ္ဇီယတီတိ ရဇတံ၊ ရူပိယံ။ ဣဓ ပန သုဝဏ္ဏံ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ ဥပဘောဂပရိဘောဂါရဟံ ရဇတံတေဝ ဂဟိတံ။ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓယော။ စုတီသင်္ခါတံ မရဏန္တိ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓနိရောဓသင်္ခါတံ မရဏမာဟ။ ခဏိကနိရောဓော ပန ခဏေ ခဏေ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တာနံ ဝိယာ’’တိ။ သံကိလိဿတီတိ ဒူသဝိသေန ဝိယ အတ္တာနံ ဒူသိဿတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာတရူပဿ ဥပက္ကိလေသာ အယော လောဟ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၅။၂၃)။ မလံ ဂဟေတွာတိ ယေဟိ သဟယောဂတော မလိနံ ဟောတိ၊ တေသံ မလိနဘာဝပစ္စယာနံ ဝသေန မလံ ဂဟေတွာ။ ဇီရဏတော ဇရာဓမ္မဝါရေ ဇာတရူပံ ဂဟိတန္တိ ယောဇနာ။ ယေ ပန ဇာတိဓမ္မဝါရေပိ ဇာတရူပံ န ပဌန္တိ၊ တေသံ ဣတရေသံ ဝိယ ဇီရဏဓမ္မဝါရေ သရူပတော အနာဂတမ္ပိ ဥပဓိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတာနံ ပန ဝသေန ဝုစ္စမာနေ အပါကဋာနမ္ပိ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဝသေန ယောဇနာ လဗ္ဘတေဝ။ ဇာတရူပသီသေန စေတ္ထ သဗ္ဗဿပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဿ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပုတ္တဘရိယာဒိဂ္ဂဟဏေန ဝိယ မိတ္တာမစ္စာဒိဂ္ဂဟဏံ။

၂၇၅။ အရိယေဟိ ပရိယေသနာ၊ အရိယာနံ ပရိယေသနာတိ ဝါ အရိယပရိယေသနာတိ သမာသဒွယံ ဒဿေတိ ‘‘အယံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ။

၂၇၆။ မူလတော ပဋ္ဌာယာတိ ယံ မဟာဘိနိက္ခမနဿ မူလဘာဝေသုအာဒီနဝဒဿနံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ။ ယသ္မာ တေ ဘိက္ခူ တတ္ထ မဟာဘိနိက္ခမနကထာယ သန္နိသိန္နာ၊ သာ စ နေသံ အန္တရာကထာ ဝိပ္ပကတာ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ တေသံ မူလတော ပဋ္ဌာယ မဟာဘိနိက္ခမနကထံ ကထေတုံ အာရဘိ။ အဟမ္ပိ ပုဗ္ဗေတိ ဝိသေသဝစနံ အပရိပက္ကဉာဏေန သယံ စရိမဘဝေ တီသု ပါသာဒေသု တိဝိဓနာဋကပရိဝါရဿ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိသဒိသာယ မဟာသမ္ပတ္တိယာ အနုဘဝနံ၊ အဘိနိက္ခမိတွာ ပဓာနပဒဟနဝသေန အတ္တကိလမထာနုယောဂဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ အနရိယပရိယေသနံ ပရိယေသိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာပီတိ ယထာသကံ ဂိဟိဘောဂံ အနုယုတ္တာ တံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တကိလမထာနုယောဂေ ဌိတာ သတ္ထု ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဒေသနာယ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) တမ္ပိ ပဟာယ အရိယပရိယေသနံ ပရိယေသိံသူတိ။

၂၇၇။ ကာမံ ဒဟရ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒဟရံ ကုမာရံ မန္ဒံ ဥတ္တာနသေယျက’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၆) ဧတ္ထ ဗာလဒါရကေ အာဂတော၊ ‘‘ဘဒြေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော’’တိ ပန ဝက္ခမာနတ္တာ ယုဝါဝတ္ထာ ဣဓ ဒဟရ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တရုဏောဝ သမာနော’’တိ။ ပဌမဝယေန ဧကူနတိံသဝယတ္တာ။ ဇာတိယာ ဟိ ယာဝ တေတ္တိံသဝယာ ပဌမဝယော။ အနာဒရတ္ထေ သာမိဝစနံ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ရုဒန္တဿ ပဗ္ဗဇီ’’တိ။ ကာမံ အဿုမုစ္စနံ ရောဒနံ၊ တံ အဿုမုခါနန္တိ ဣမိနာ ပကာသိတံ၊ တံ ပန ဝတွာ ‘‘ရုဒန္တာန’’န္တိ ဝစနံ ဗလဝသောကသမုဋ္ဌာနံ အာရောဒနဝတ္ထုံ ပကာသေတီတိ အာဟ ‘‘ကန္ဒိတွာ ရောဒမာနာန’’န္တိ။ ကိံ ကုသလန္တိ ဂဝေသမာနောတိ ကိန္တိ သဗ္ဗသော အဝဇ္ဇရဟိတံ ဧကန္တ နိယျာနိကံ ပရိယေသမာနော။ ဝရပဒန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ဧကန္တေန ဝရဏီယဋ္ဌေန ဝရံ၊ ပဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဒံ။ တုင်္ဂသရီရတာယ ဒီဃော၊ ပိင်္ဂလစက္ခုတာယ ပိင်္ဂလောတိ ဒီဃပိင်္ဂလော။ ဓမ္မောတိ ဝိနယော၊ သမယောတိ အတ္ထော။ သုတွာဝ ဥဂ္ဂဏှိန္တိ တေန ဝုစ္စမာနဿ သဝနမတ္တေနေဝ ဥဂ္ဂဏှိံ ဝါစုဂ္ဂတံ အကာသိံ။

ပဋိလပနမတ္တကေနာတိ ပုန လပနမတ္တကေန။ ဇာနာတီတိ ဉာဏော၊ ဉာဏောတိ ဝါဒေါ ဉာဏဝါဒေါ၊ တံ ဉာဏဝါဒံ။ ‘‘ဝဒါမီ’’တိ အာဂတတ္တာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဇာနာမီ’’တိ ဥတ္တမပုရိသဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ အညေပိ ဗဟူတိ အညေပိ ဗဟူ မမ တထာဘာဝံ ဇာနန္တာ ‘‘အယံ ဣမံ ဓမ္မံ ဇာနာတီ’’တိ၊ ‘‘အကမ္ပနီယတာယ ထိရော’’တိ ဝါ ဧဝံ ဝဒန္တိ။ လာဘီတိ အညာသီတိ ဓမ္မဿ ဥဒ္ဒိသနေန မဟာပညတာယ ‘‘အယံ အတ္တနာ ဂတမဂ္ဂံ ပဝေဒေတိ၊ န အနုဿုတိကော’’တိ အညာသိ။ အဿာတိ ဗောဓိသတ္တဿ။ ဧတဒဟောသီတိ ဧတံ ‘‘န ခေါ အာဠာရော ကာလာမော’’တိအာဒိ မနသိ အဟောသိ၊ စိန္တေသီတိ အတ္ထော။

ဟေဋ္ဌိမသမာပတ္တီဟိ ဝိနာ ဥပရိမသမာပတ္တီနံ သမ္ပာဒနဿ အသမ္ဘဝတော ‘‘သတ္တ သမာပတ္တိယော မံ ဇာနာပေသီ’’တိ အာဟ။ ပယောဂံ ကရေယျန္တိ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇေယျန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမာဟာတိ ဧဝံ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ၊ သတ္တန္နံ သမာပတ္တီနံ အဓိဂမံ ပစ္စညာသီတိ အတ္ထော။

အနုသူယကောတိ အနိဿုကီ။ တေန မဟာပုရိသေ ပသာဒံ ပဝေဒေသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ တာ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဌိတဿ ပုရိမဇာတိပရိစယေန ဉာဏဿ စ မဟန္တတာယ တာသံ ဂတိ စ အဘိသမ္ပရာယော စ ဥပဋ္ဌာသိ။ တေန ‘‘ဝဋ္ဋပရိယာပန္နာ ဧဝေတာ’’တိ နိစ္ဆယော ဥဒပါဒိ။ တေနာဟ ‘‘နာယံ ဓမ္မော နိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိ။ ဧကစ္စာနံ ဝိရာဂဘာဝနာသမတိက္ကမာဝဟောပိ နေဝ တေသမ္ပိ အစ္စန္တာယ သမတိက္ကမာဝဟော၊ သယဉ္စ ဝဋ္ဋပရိယာပန္နောယေဝ၊ တသ္မာ နေဝ ဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ၊ ယဒဂ္ဂေန န နိဗ္ဗိဒါယ၊ တဒဂ္ဂေန န ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ၊ ရာဂါဒီနံ ပါပဓမ္မာနံ န နိရုဇ္ဈနတ္ထာယ၊ န ဥပသမတ္ထာယ၊ တသ္မာ တံ အဘိညေယျဓမ္မံ န အဘိဇာနနတ္ထာယ…ပေ… သံဝတ္တတီတိ ယောဇနာ။

ယာဝဒေဝ အာကိဉ္စညာယတနုပပတ္တိယာတိ သတ္တသု သမာပတ္တီသု ဥက္ကဋ္ဌံ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ အစုတိဓမ္မံ ပရိယေသိတုံ ယုတ္တတ္တာ တဉ္စ အနတိက္ကန္တဇာတိဓမ္မမေဝါတိ မဟာသတ္တော ပဇဟတီတိ အာဟ ‘‘ယဉ္စ ဌာနံ ပါပေတီ’’တိအာဒိ။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ ယဒါ သမာပတ္တိဓမ္မဿ ဂတိဉ္စ အဘိသမ္ပရာယဉ္စ အဗ္ဘညာသိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ။ မက္ခိကာဝသေနာတိ ဘောဇနဿ မက္ခိကာမိဿတာဝသေန။ မနံ န ဥပ္ပာဒေတိ ဘုဉ္ဇိတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ မဟန္တေန ဥဿာဟေနာတိ ဣဒံ ကတိပါဟံ တတ္ထ ဘာဝနာနုယောဂမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အညေသံ ဝိယ ကသိဏပရိကမ္မာဒိကရဏံ။ န ဟိ အန္တိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာနံ သမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနေ ဘာရိယံ နာမ။ အနလင်္ကရိတွာတိ အနု အနု အလံကတွာ ပုနပ္ပုနံ ‘‘ဣမိနာ န ကိဉ္စိ ပယောဇန’’န္တိ ကတွာ။

၂၇၈။ ဝါစာယ ဥဂ္ဂဟိတမတ္တောဝါတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၇၉။ မဟာဝေလာ ဝိယ မဟာဝေလာ၊ ဝိပုလဝါလိကပုဉ္ဇတာယ မဟန္တော ဝေလာတဋော ဝိယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မဟာဝါလိကရာသီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥရု မရု သိကတာ ဝါလုကာ ဝဏ္ဏု ဝါလိကာတိ ဣမေ သဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။

သေနာ နိဂစ္ဆိ နိဝိသိ ဧတ္ထာတိ သေနာနိဂမော၊ သေနာယ နိဝိဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ သေနာနိဂါမောတိ ပန အယံ သမညာ အပရကာလိကာ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနဉ္စေတံ။ ဥပရိသုတ္တသ္မိန္တိ မဟာသစ္စကသုတ္တေ။ ဣဓ ပန ဗောဓိပလ္လင်္ကော အဓိပ္ပေတော အရိယပရိယေသနာယ ဝုစ္စမာနတ္တာ။

၂၈၀။ ‘‘ဉာဏဒဿန’’န္တိ စ ဧကဇ္ဈံ ဂဟိတပဒဒွယဝိသယဝိသေသဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ ‘‘မေ’’တိ စ ဂဟိတတ္တာ အနဝသေသဉေယျာဝဗောဓနသမတ္ထမေဝ ဉာဏဝိသေသံ ဗောဓေတိ၊ န ဉာဏမတ္တံ၊ န ဒဿနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မဒဿနသမတ္ထဉ္စ မေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ။ အကုပ္ပတာယာတိ ဝိမောက္ခန္တတာယ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခဓမ္မေဟိ အသင်္ခေါဘနီယတာယ။ တေနာဟ ‘‘ရာဂါဒီဟိ န ကုပ္ပတီ’’တိ။ အာရမ္မဏသန္တတာယပိ တဒါရမ္မဏာနံ အတ္ထိ ဝိသေသော ယထာ တံ ‘‘အာနေဉ္ဇဝိဟာရေ’’တိ အာဟ ‘‘အကုပ္ပာရမ္မဏတာယ စာ’’တိ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပီတိ န ကေဝလံ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ၊ အထ ခေါ ယထာဓိဂတေ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မေ ဧကူနဝီသတိဝိဓပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပိ။

၂၈၁။ ပဋိဝိဒ္ဓါတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၆၄၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၂၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၇) သယမ္ဘုဉာဏေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဋိမုခံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနဝသေန ပတ္တော၊ ယထာဘူတံ အဝဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဂမ္ဘီရောတိ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ မကသတုဏ္ဍသူစိယာ အညတြ သမုပစိတပရိပက္ကဉာဏသမ္ဘာရေဟိ အညေသံ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တာနဘာဝပဋိက္ခေပဝစနမေတ’’န္တိ။ ယော အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော၊ သော ဩဂါဟိတုမသက္ကုဏေယျတာယ သရူပတော စ ပဿိတုံ န သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာဝ ဒုဒ္ဒသော’’တိ။ ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ကိစ္ဆေန ကေနစိဒေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယံ ပန ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ၊ တဿ ဩဂါဟေတွာ အနု အနု ဗုဇ္ဈနေ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဒုဒ္ဒသတ္တာဝ ဒုရနုဗောဓော’’တိ။ ဒုက္ခေန အဝဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော အဝဗောဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ – ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ’’တိ သုတ္တပဒံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅) ဝတ္တဗ္ဗံ။ သန္တာရမ္မဏတာယ ဝါ သန္တော။ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ နိဗ္ဗုတော။ ပဓာနဘာဝံ နီတောတိ ဝါ ပဏီတော။ အတိတ္တိကရဋ္ဌေန အတပ္ပကော သာဒုရသဘောဇနံ ဝိယ။ ဧတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ သန္တံ အာရမ္မဏန္တိ သန္တာရမ္မဏံ၊ မဂ္ဂသစ္စံ သန္တံ သန္တာရမ္မဏဉ္စာတိ သန္တာရမ္မဏံ။ အနုပသန္တသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ သင်္ခါရာနဉ္စ အဘာဝတော နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ သန္တပဏီတဘာဝေနေဝ စ အသေစနကတာယ အတပ္ပကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဒွယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဥတ္တမဉာဏဝိသယတ္တာ န တက္ကေန အဝစရိတဗ္ဗော၊ တတော ဧဝ နိပုဏဉာဏဂေါစရတာယ စ သဏှော။ သုခုမသဘာဝတ္တာ စ နိပုဏော၊ ဗာလာနံ အဝိသယတ္တာ ပဏ္ဍိတေဟိ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော။ အာလီယန္တိ အဘိရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန သေဝီယန္တီတိ အာလယာ၊ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာလယန္တိ အလ္လီယန္တီ အဘိရမဏဝသေန သေဝန္တီတိ အာလယာ၊ တဏှာဝိစရိတာနိ။ ရမန္တီတိ ရတိံ ဝိန္ဒန္တိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ။ အာလယရတာတိ အာလယနိရတာ။

ဌာနံ သန္ဓာယာတိ ဌာန-သဒ္ဒံ သန္ဓာယ။ အတ္ထတော ပန ဌာနန္တိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဧဝ အဓိပ္ပေတော။ တိဋ္ဌတိ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ၊ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ဣမေသံ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာတိ ဣဒပ္ပစ္စယာ၊ အဝိဇ္ဇာဒယောဝ။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ယထာ ‘‘ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ’’တိ၊ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အတ္တနော ဖလံ ပတိ ပစ္စယဘာဝေါ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ တေန သမတ္ထပစ္စယလက္ခဏော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။ ပဒဒွယေနပိ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဋ္ဌော ဧဝ ဝိဘာဝိတော။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရာဒိပစ္စယာနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၇၂-၅၇၃) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထာဒိသဒ္ဒါဘိဓေယျံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဣဒါနိ တဿ နိဗ္ဗာနဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဂမ္မာတိ ပဋိစ္စ အရိယမဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဟေတု။ သမ္မန္တီတိ အပ္ပဋိသန္ဓိကူပသမဝသေန သမ္မန္တိ။ တထာ သန္တာ သဝိသေသံ ဥပသန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝူပသမ္မန္တီ’’တိ။ ဧတေန ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သမ္မန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော၊ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသံယုတ္တေ စ နိဗ္ဗာနေ သဗ္ဗသင်္ခါရဝူပသမပရိယာယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပရိစ္စတ္တာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗာ တဏှာတိ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ။ သဗ္ဗေ ကိလေသရာဂါတိ ကာမရာဂရူပရာဂါဒိဘေဒါ သဗ္ဗေပိ ကိလေသဘူတာ ရာဂါ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသာ ဣဓ ‘‘ကိလေသရာဂါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န လောဘဝိသေသာ ဧဝ စိတ္တဿ ဝိပရိဏတဘာဝါပါဒနတော။ ယထာဟ ‘‘ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ၊ ဒုဋ္ဌမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ၊ မူဠှမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၇၁)။ ဝိရဇ္ဇန္တီတိ ပလုဇ္ဇန္တိ။

စိရနိသဇ္ဇာစိရဘာသနေဟိ ပိဋ္ဌိအာဂိလာယနတာလုဂလသောသာဒိဝသေန ကာယကိလမထော စေဝ ကာယဝိဟေသာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စ ခေါ ဒေသနာယ အတ္ထံ အဇာနန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဇာနန္တာနံ ပန ဒေသနာယ ကာယပရိဿမောပိ သတ္ထု အပရိဿမောဝ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေသေသီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀)။ တေနေဝါဟ ‘‘ယာ အဇာနန္တာနံ ဒေသနာ နာမ၊ သော မမ ကိလမထော အဿာ’’တိ။ ဥဘယန္တိ စိတ္တကိလမထော စေဝ စိတ္တဝိဟေသာ စာတိ ဥဘယမ္ပေတံ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ ဗောဓိမူလေယေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။

အနုဗြူဟနံ သမ္ပိဏ္ဍနံ။ သောတိ ‘‘အပိဿူ’’တိ နိပါတော။ မန္တိ ပဋိ-သဒ္ဒယောဂေန သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘မမာ’’တိ။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ ဝါ အစ္ဆရိယာ အနစ္ဆရိယာ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထောပိ ဟိ အ-ကာရော ဟောတိ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁။တိကမာတိကာ)။ ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ စတ္တာရိ စ အသင်္ချေယျာနိ သဒေဝကဿ လောကဿ ဓမ္မသံဝိဘာဂကရဏတ္ထမေဝ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဣဒါနိ အဓိဂတဓမ္မရဇ္ဇဿ တတ္ထ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိဒီပနတာ၊ ဂါထာတ္ထဿ အစ္ဆရိယတာ၊ တဿ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထဒွါရေန ဟိ ဂါထာနံ အနစ္ဆရိယတာ။ ဂေါစရာ အဟေသုန္တိ ဥပဋ္ဌဟေသုံ။ ဥပဋ္ဌာနဉ္စ ဝိတက္ကေတဗ္ဗတာတိ အာဟ ‘‘ပရိဝိတက္ကယိတဗ္ဗတံ ပါပုဏိံသူ’’တိ။

ယဒိ သုခါပဋိပဒါဝ၊ ကထံ ကိစ္ဆတာတိ အာဟ ‘‘ပါရမီပူရဏကာလေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမာဒီနိ ဒုပ္ပရိစ္စဇာနိ ဒေန္တဿ။ ဟ-ဣတိ ဝါ ‘‘ဗျတ္တ’’န္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ ဧကံသတ္ထေတိ ကေစိ။ ဟ ဗျတ္တံ၊ ဧကံသေန ဝါ အလံ နိပ္ပယောဇနံ ဧဝံ ကိစ္ဆေန အဓိဂတဿ ဓမ္မဿ ဒေသိတန္တိ ယောဇနာ။ ဟလန္တိ ဝါ ‘‘အလ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒံ ‘‘ဟလန္တိ ဝဒါမီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၆၅၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၂) ဝိယ။ ရာဂဒေါသပရိဖုဋ္ဌေဟီတိ ဖုဋ္ဌဝိသေန ဝိယ သပ္ပေန ရာဂေန ဒေါသေန စ သမ္ဖုဋ္ဌေဟိ အဘိဘူတေဟိ။ ရာဂဒေါသာနုဂတေဟီတိ ရာဂေန စ ဒေါသေန စ အနုဗန္ဓေဟိ။

ကာမရာဂရတ္တာ ဘဝရာဂရတ္တာ စ နီဝရဏေဟိ နိဝုတတာယ၊ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တာ ဝိပရီတာဘိနိဝေသေန။ န ဒက္ခန္တီတိ ယာထာဝတော ဓမ္မံ န ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တိ။ ဧဝံ ဂါဟာပေတုန္တိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ သဘာဝေန ယာထာဝတော ဓမ္မံ ဇာနာပေတုံ။ ရာဂဒေါသပရေတတာပိ နေသံ သမ္မူဠှဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘တမောခန္ဓေန အာဝုဋာ’’တိ။

၂၈၂။ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိယာ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိနာ သယမေဝ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထ အညာတဝေသေနာတိ ဣမဿ ဘဂဝတော သာဝကဘာဝူပဂမနေန အညာတရူပေန။ တာပသဝေသေနာတိ ကေစိ။ သော ပန အရဟတ္တာဓိဂမေနေဝ ဝိဂစ္ဆေယျ။ တိဝိဓံ ကာရဏံ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိယာ ပဋိပက္ခဿ ဗလဝဘာဝေါ၊ ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရတာ၊ တတ္ထ စ သာတိသယံ ဂါရဝန္တိ၊ တ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ (တတ္ထ ပဋိပက္ခာ နာမ ရာဂါဒယော ကိလေသာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရတ္တာ။ တေသံ ဗလဝဘာဝတော စိရပရိဘာဝနာယ သတ္တသန္တာနတော ဒုဗ္ဗိသောဓိယတာယ တေ သတ္တေ မတ္တဟတ္ထိနော ဝိယ ဒုဗ္ဗလပုရိသံ အဓိဘဝိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အနယဗျသနံ အာပါဒေန္တာ အနေကသတယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ သုနိစိတံ ဃနသန္နိဝေသံ ကဏ္ဋကဒုဂ္ဂမ္ပိ အဓိသေန္တိ။ ဒူရပ္ပဘေဒဒုစ္ဆေဇ္ဇတာဟိ ဒုဗ္ဗိသောဓိယတံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ အန္တော အမဋ္ဌတာယ ကဉ္ဇိယပုဏ္ဏာ လာဗု။ စိရပါရိဝါသိကတာယ တက္ကဘရိတာ စာဋိ။ သ္နေဟတိန္တဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဝသာပီတပိလောတိကာ။ တေလမိဿိတတာယ အဉ္ဇနမက္ခိတဟတ္ထော ဒုဗ္ဗိသောဓနီယာ ဝုတ္တာ၊ ဟီနူပမာ စေတာ ရူပပဗန္ဓဘာဝတော အစိရကာလိကတ္တာ စ မလီနတာယ၊ ကိလေသသံကိလေသော ဧဝ ပန ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရော အနာဒိကာလိကတ္တာ အနုသယိတတ္တာ စ။ တေနာဟ ‘‘အတိသံကိလိဋ္ဌာ’’တိ။ ယထာ စ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရတာယ၊ ဧဝံ ဂမ္ဘီရဒုဒ္ဒသဒုရနုဗောဓာနမ္ပိ ဝုတ္တဥပမာ ဟီနူပမာဝ)။

ပဋိပက္ခဝိဂမနေန ဂမ္ဘီရောပိ ဓမ္မော သုပါကဋော ဘဝေယျ။ ပဋိပက္ခဝိဂမနံ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိဗဒ္ဓံ၊ သာ သဒ္ဓမ္မဿဝနာဓီနာ။ တံ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒါယတ္တံ၊ သော ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ အဇ္ဈေသနဟေတုကောတိ ပနာဠိကာယ သတ္တာနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ ဗြဟ္မယာစနာနိမိတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဥပက္ကိလေသဘူတံ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ဧတဿာတိ အပ္ပရဇံ၊ အပ္ပရဇံ အက္ခိ ပညာစက္ခု ယေသံ တေ တံသဘာဝါတိ ကတွာ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတော ‘‘ပညာမယေ’’တိအာဒိနာ။ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ယေသံ တံသဘာဝါ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဒတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဒါနာဒိဒသပုညကိရိယဝတ္ထူနိ သရဏဂမနပရဟိတပရိဏာမနေဟိ သဒ္ဓိံ (ဒွါဒသ ဟောန္တီတိ) ‘‘ဒွါဒသပုညကိရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ရာဂါဒိမလေန သမလေဟိ ပူရဏာဒီဟိ ဆဟိ သတ္ထာရေဟိ သတ္ထုပဋိညေဟိ ကဗ္ဗရစနာဝသေန စိန္တာကဝိအာဒိဘာဝေ ဌတွာ တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ သယံပဋိဘာနံ စိန္တိတော။ တေ ကိရ ဗုဒ္ဓကောလာဟလာနုဿဝေန သဉ္ဇာတကုတူဟလံ လောကံ ဝဉ္စေတွာ ကောဟညေ ဌတွာ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနန္တာ ယံ ကိဉ္စိ အဓမ္မံယေဝ ဓမ္မောတိ ဒီပေသုံ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ ပုရေတရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ။ အပါပုရေတန္တိ ဧတံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဘုတိ ပိဟိတံ နိဗ္ဗာနနဂရဿ မဟာဒွါရံ အရိယမဂ္ဂံ သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထေန အပါပုရ ဝိဝရ။

သေလပဗ္ဗတော ဥစ္စော ဟောတိ ထိရော စ၊ န ပံသုပဗ္ဗတော မိဿကပဗ္ဗတော စာတိ အာဟ ‘‘သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနီ’’တိ။ ဓမ္မမယံ ပါသာဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မမာဟ။ သော ဟိ သဗ္ဗသော ပသာဒါဝဟော၊ သဗ္ဗဓမ္မေ အတိက္ကမ္မ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပါသာဒသဒိသော စ။ ပညာပရိယာယော ဝါ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ။ သာ ဟိ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ‘‘ပါသာဒေါ’’တိ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၆) နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တထာ စာဟ –

‘‘ပညာပါသာဒမာရုယှ၊ အသောကော သောကိနိံ ပဇံ၊

ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ၊ ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၈)၊

ဥဋ္ဌေဟီတိ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောဿုက္ကတာသင်္ခါတသင်္ကောစာပတ္တိတော ကိလာသုဘာဝတော ဥဋ္ဌဟ။

၂၈၃။ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ပယိရုပါသိတွာ ဂရုတရံ ပယောဇနံ ဥဒ္ဒိဿ အဘိပတ္ထနာ အဇ္ဈေသနာ၊ သာပိ အတ္ထတော ယာစနာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈေသနန္တိ ယာစန’’န္တိ။ ပဒေသဝိသယံ ဉာဏဒဿနံ အဟုတွာ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ အာဝေဏိကဘာဝတော ဣဒံ ဉာဏဒွယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဣမေသဉှိ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ နာမ’’န္တိ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနန္တိ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ နာမံ စတုသစ္စဓမ္မဒဿနမတ္တဘာဝတော။ ယတော တာနိ ဉာဏာနိ ဝိဇ္ဇူပမဘာဝေန ဝုတ္တာနိ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ ပန ဉာဏကိစ္စဿ သိခါပ္ပတ္တိယာ န ဒဿနမတ္တံ ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ န ဝုစ္စတိ၊ တတော တံ ဝဇိရူပမဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန။ ယသ္မာ မန္ဒကိလေသာ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဗဟလကိလေသာ ‘‘မဟာရဇက္ခာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထတာယ တိက္ခာနိ သူရာနိ ဝိသဒါနိ၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန မုဒူနိ။ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာတိ သဒ္ဒဟနာဒိပ္ပကာရေ ဝဒတိ။ သုန္ဒရာတိ ကလျာဏာ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၄) ပန ‘‘ယေသံ အာသယာဒယော ကောဋ္ဌာသာ သုန္ဒရာ၊ တေ သွာကာရာ၊ ဝိပရီတာ ဒွါကာရာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာရဏံ နာမ ပစ္စယာကာရော၊ သစ္စာနိ ဝါ။

အယံ ပနေတ္ထ ပါဠီတိ ဧတ္ထ အပ္ပရဇက္ခာဒိပဒါနံ အတ္ထဝိဘာဝနေ အယံ တဿတ္ထဿ ဝိဘာဝနီ ပါဠိ။ သဒ္ဓါဒီနံ ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနံ ဗလဝဘာဝေါ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေနေဝ ဟောတိ၊ တေသဉ္စ ဗလဝဘာဝေါ သဒ္ဓါဒီနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေနာတိ ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနံ အတ္ထိတာနတ္ထိတာဝသေန အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခတာဒယော ပါဠိယံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ။ ခန္ဓာဒယော ဧဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ သမ္ပတ္တိဘဝဘူတော လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော၊ သုဂတိသင်္ခါတော ဥပပတ္တိဘဝေါ။ သမ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ ဧတေနာတိ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ သုဂတိသံဝတ္တနိယော ကမ္မဘဝေါ။ ဒုဂ္ဂတိ သင်္ခါတဥပပတ္တိဘဝဒုဂ္ဂတိ သံဝတ္တနိယကမ္မဘဝါ ဝိပတ္တိဘဝလောကဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကာ။

ပုန ဧကကဒုကာဒိဝသေန လောကံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကော လောကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရာဒယော ဝိယ ဟိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ သင်္ခါရာ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ။ ဧတ္ထ ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ယာယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိ၊ တာယ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဧကောဝ လောကော ဧကဝိဓော ပကာရန္တရဿ အဘာဝတော။ ဒွေ လောကာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နိဗ္ဗာနဿ အဂ္ဂဟဏံ တဿ အလောကသဘာဝတ္တာ။ နနု စ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ဧတ္ထ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ မဂ္ဂဖလာနမ္ပိ လောကတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ပရိညေယျာနံ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာနံ ဣဓ ‘‘လောကော’’တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ဝါ န လုဇ္ဇတိ န ပလုဇ္ဇတီတိ ယော ဂဟိတော တထာ န ဟောတိ၊ သော လောကောတိ တံ-ဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ။ ဥပါဒါနာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဒသာယတနာနီတိ ဒသ ရူပါယတနာနိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တဿ စ သဗ္ဗံ တေဘူမကကမ္မံ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ အဘိသင်္ခါရာ ဝဇ္ဇံ၊ သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မာ ဝဇ္ဇ’’န္တိ။ အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခာဒီသု ပဉ္စသု ဒုကေသု ဧကေကသ္မိံ ဒသ ဒသ ကတွာ ‘‘ပညာသာယ အာကာရေဟိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ ဇာနာတီတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခာဒိဘဗ္ဗာဒိဝသေန အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဘဂဝတော တေ သတ္တာ ပုဉ္ဇပုဉ္ဇာဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ န ဧကေကာ။

ဥပ္ပလာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ၊ ဂစ္ဆောပိ ဇလာသယောပိ၊ ဣဓ ပန ဇလာသယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပလဝနေ’’တိ။ ယာနိ ဥဒကဿ အန္တော နိမုဂ္ဂါနေဝ ဟုတွာ ပုသန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ တာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနိ။ ဒီပိတာနီတိ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတာနိ၊ ဣဓေဝ ဝါ ‘‘အညာနိပီ’’တိအာဒိနာ ဘာသိတာနိ။

ဥဂ္ဃဋိတညူတိ ဥဂ္ဃဋိတံ နာမ ဉာဏုဂ္ဃဋနံ၊ ဉာဏေ ဥဂ္ဃဋိတမတ္တေ ဧဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဉ္စိတံ ဝိတ္ထာရိတမေဝ အတ္ထံ ဇာနာတီတိ ဝိပဉ္စိတညူ။ ဥဒ္ဒေသာဒီဟိ နေတဗ္ဗောတိ နေယျော။ သဟ ဥဒါဟဋဝေလာယာတိ ဥဒါဟာရေ ဥဒါဟဋမတ္တေယေဝ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာဏေန သဒ္ဓိံ အဘိသမယော။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန သံခိတ္တေန မာတိကာယ ဌပိယမာနာယ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ သံခိတ္တေန မာတိကံ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ဝိဘဇိယမာနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဝိပဉ္စိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဒ္ဒေသတောတိ ဥဒ္ဒေသဟေတု၊ ဥဒ္ဒိသန္တဿ၊ ဥဒ္ဒိသာပေန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ ပရိပုစ္ဆတောတိ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ။ အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ အနုက္ကမေန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ တေန အတ္တဘာဝေန မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ အန္တမသော ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ပဒပရမောတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ဗျဉ္ဇနပဒမေဝ ပရမံ အဿာတိ ပဒပရမောတိ ဝုစ္စတိ။

ကမ္မာဝရဏေနာတိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၂၆) ပဉ္စဝိဓေန အာနန္တရိယကမ္မေန။ ဝိပါကာဝရဏေနာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ။ ယသ္မာ ပန ဒုဟေတုကာနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိပိ ‘‘ဝိပါကာဝရဏမေဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိလေသာဝရဏေနာတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါရဟိတာ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒရဟိတာ။ ဥတ္တရကုရုကာ မနုဿာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ဘဝင်္ဂပညာယ ပန ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂံ လောကုတ္တရဿ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ သောပိ ဒုပ္ပညော ဧဝ နာမ။ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ ဩက္ကမိတုံ အဓိဂန္တုံ အဘဗ္ဗာ။ န ကမ္မာဝရဏေနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

နိဗ္ဗာနဿ ဒွါရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ။ ဝိဝရိတွာ ဌပိတော မဟာကရုဏူပနိဿယေန သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂတတ္တာ။ သဒ္ဓံ ပမုဉ္စန္တူတိ အတ္တနော သဒ္ဓံ ပဝေသေန္တု၊ သဒ္ဒဟနာကာရံ ဥပဋ္ဌပေန္တူတိ အတ္ထော။ သုခေန အကိစ္ဆေန ပဝတ္တနီယတာယ သုပ္ပဝတ္တိတံ။ န ဘာသိံ န ဘာသိဿာမီတိ စိန္တေသိံ။

၂၈၄။ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီတိ ဧဝံ ပဝတ္တိတဓမ္မဒေသနာပဋိသံယုတ္တဿ ဝိတက္ကဿ သတ္တမသတ္တာဟတော ပရံ အဋ္ဌမသတ္တာဟေယေဝ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိ။ န ဣတရသတ္တာဟာနိ ဝိယ ပဋိနိယတကိစ္စလက္ခိတဿ အဋ္ဌမသတ္တာဟဿ နာမ ပဝတ္တိတဿ သဗ္ဘာဝါ။

ဝိဝဋန္တိ ဒေဝတာဝိဂ္ဂဟေန ဝိဝဋအင်္ဂပစ္စင်္ဂနိဒ္ဒါယ ဇနာနံ ပါကဋံ ဝိပ္ပကာရန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဗုဒ္ဓတ္တံ အနဓိဂန္တွာ န ပစ္စာဂမိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကာတိသယဟေတုကေန ပထဝီပရိဝတ္တနစေတိယံ နာမ ဒဿေတွာ။ သာကိယကောလိယမလ္လရဇ္ဇဝသေန တီဏိ ရဇ္ဇာနိ။ ရုက္ခမူလေတိ နိဂြောဓမူလေ။ ဝတွာ ပက္ကာမိ၊ ပက္ကမန္တိယာ စဿာ မဟာသတ္တော အာကာရံ ဒဿေသိ သုဝဏ္ဏထာလဂ္ဂဟဏာယ၊ သာ ‘‘တုမှာကံ တံ ပရိစ္စတ္တမေဝါ’’တိ ပက္ကာမိ။

ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာတိ နာနာသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇနေန ဒိဝါဝိဟာရံ ဝိဟရိတွာ။ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ၊ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတု၊ ဥပသုဿတု သရီရေ မံသလောဟိတ’’န္တိအာဒိနာ သုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၃၇၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ ၈။၁၃၊ မဟာနိ။ ၁၇၊ ၁၉၆) အာဂတနယေန စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ။

နဝယောဇနန္တိ ဥဗ္ဗေဓတော ဝုတ္တံ၊ ပုထုလတော ဒွါဒသယောဇနာ၊ ဒီဃတော ယာဝ စက္ကဝါဠာ အာယတာတိ ဝဒန္တိ။ အဇ္ဈောတ္ထရန္တော ဥပသင်္ကမိတွာ – ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ သော၊ သိဒ္ဓတ္ထ၊ အဟံ ဣမဿ ပလ္လင်္ကဿ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ သက္ခိံ ဩတာရေန္တော အတ္တနော ပရိသံ နိဒ္ဒိသိ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ – ‘‘အယမေဝ အနုစ္ဆဝိကော၊ အယမေဝ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ ကောလာဟလမကာသိ၊ တံ သုတွာ မဟာသတ္တော…ပေ… ဟတ္ထံ ပသာရေတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘အစေတနာယံ ပထဝီ၊ အဝိညာယ သုခံ ဒုခံ၊

သာပိ ဒါနဗလာ မယှံ၊ သတ္တက္ခတ္တုံ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၂၄)၊

ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ ဝိသောဓေတွာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော သီဟာဝလောကနဉာယေန။ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ သမ္မသိတွာတိ စတုသစ္စမနသိကာရံ သန္ဓာယာဟ။ ဣမဿ ပလ္လင်္ကဿ အတ္ထာယာတိ ပလ္လင်္ကသီသေန အဓိဂတဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ သိခါပ္ပတ္တဝိမုတ္တိသုခံ အဝိဇဟန္တော အန္တရန္တရာ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂံ မနသိကရောန္တော ဧကပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ ဧကစ္စာနန္တိ ယာ အဓိဂတမဂ္ဂါ သစ္ဆိကတနိရောဓာ ဧကဒေသေန စ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဇာနန္တိ၊ တာ ဌပေတွာ တဒညေသံ ဒေဝတာနံ။ အညေပိ ဗုဒ္ဓတ္တကရာတိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမတော ပဋ္ဌာယ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဧဝံ နိစ္စသမာဟိတဘာဝဟေတုကာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဥပရိ အညေပိ ဗုဒ္ဓတ္တသာဓကာ၊ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ပရေသံ ဝိဘာဝနာ ဓမ္မာ ကိံ နု ခေါ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။

အနိမိသေဟီတိ ဓမ္မပီတိဝိပ္ဖာရဝသေန ပသာဒဝိကသိတနိစ္စလတာယ နိမေသရဟိတေဟိ။ ရတနစင်္ကမေတိ ဒေဝတာဟိ မာပိတေ ရတနမယစင်္ကမေ။ ရတနဘူတာနံ သတ္တန္နံ ပကရဏာနံ တတ္ထ စ အနန္တနယဿ ဓမ္မရတနဿ သမ္မသနေန တံ ဌာနံ ရတနဃရစေတိယံ နာမ ဇာတန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝန္တိ ဝက္ခမာနာကာရေန။ ဆဗ္ဗဏ္ဏာနံ ရသ္မီနံ ဒန္တေဟိ နိက္ခမနတော ဆဒ္ဒန္တနာဂကုလံ ဝိယာတိ နိဒဿနံ ဝုတ္တံ။

ဟေဋ္ဌာ လောဟပါသာဒပ္ပမာဏောတိ နဝဘူမကဿ သဗ္ဗပဌမဿ လောဟပါသာဒဿ ဟေဋ္ဌာ လောဟပါသာဒပ္ပမာဏော။ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၅) ပန တတ္ထ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရဂဗ္ဘပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပစ္စဂ္ဃေတိ အဘိနဝေ။ ပစ္စေကံ မဟဂ္ဃတာယ ပစ္စဂ္ဃေတိ ကေစိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော မဟဂ္ဃံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ ဝါ။ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ဧတ္ထ မန္ထဉ္စ မဓုပိဏ္ဍိကဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အယံ ဝိတက္ကောတိ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ အယံ ပရိဝိတက္ကော။

ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ သမာပတ္တိပဋိလာဘသံသိဒ္ဓေန အဓိဂမဗာဟုသစ္စသင်္ခါတေန ပဏ္ဍိတဘာဝေန။ ဝေယျတ္တိယေနာတိ သမာပတ္တိပဋိလာဘပစ္စယေန ပါရိဟာရိယပညာသင်္ခါတေန ဗျတ္တဘာဝေန။ မေဓာဝီတိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာသင်္ခါတာယ တံတံဣတိကတ္တဗ္ဗတာပညာသင်္ခါတာယ စ မေဓာယ သမန္နာဂတောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မဟာဇာနိယောတိ မဟာပရိဟာနိကော။ အာဂမနပါဒါပိ နတ္ထီတိ ဣဒံ ပဌမံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထာဟံ တတ္ထ ဂစ္ဆေယျံ၊ ဂန္တွာ ဒေသိယမာနံ ဓမ္မမ္ပိဿ သောတုံ သောတပသာဒေါပိ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ကိံ ပန ဘဂဝတာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တေ ဓမ္မံ ဉာပေတုံ န သက္ကာတိ? အာမ၊ န သက္ကာ။ န ဟိ ပရတော ဃောသံ အန္တရေန သာဝကာနံ ဓမ္မာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ၊ အညထာ ဣတရပစ္စယရဟိတဿပိ ဓမ္မာဘိသမယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န စ တံ အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပစ္စယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒါယ ပရတော စ ဃောသော အဇ္ဈတ္တဉ္စ ယောနိသောမနသိကာရော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၇)။ ပါဠိယံ ရာမဿေဝ သမာပတ္တိလာဘိတာ အာဂတာ၊ န ဥဒကဿ၊ တံ တဿ ဗောဓိသတ္တေန သမာဂတကာလဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ ပုဗ္ဗေပိ တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟရန္တော မဟာပုရိသေန ခိပ္ပညေဝ သမာပတ္တီနံ နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝံ သုတွာ သံဝေဂဇာတော မဟာသတ္တေ တတော နိဗ္ဗိဇ္ဇ ပက္ကန္တေ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတနေ နိဗ္ဗတ္တောတိ အဒ္ဒသာ’’တိ။ ဧတေ အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆဠင်္ဂဝါတိ ဆဠင်္ဂဝိဒုနော။ မန္တန္တိ မန္တပဒံ။ ‘‘နိဇ္ဈာယိတွာ’’တိ ဝစနသေသော၊ မန္တေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိယာကရိံသူတိ ကထေသုံ။

ယထာမန္တပဒန္တိ လက္ခဏမန္တသင်္ခါတဝေဒဝစနာနုရူပံ။ ဂတာတိ ပဋိပန္နာ။ ‘‘ဒွေဝ ဂတိယော ဘဝန္တိ အနညာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၉-၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၄၊ ၃၉၈) ဝုတ္တနိယာမေန နိစ္ဆိနိတုံ အသက္ကောန္တာ ဗြာဟ္မဏာ ဝုတ္တမေဝ ပဋိပဇ္ဇိံသု၊ န မဟာပုရိသဿ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိံ ပစ္စာသီသိံသု။ ဣမေ ပန ကောဏ္ဍညာဒယော ပဉ္စ ‘‘ဧကံသတော ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာတနိစ္ဆယတ္တာ မန္တပဒံ အတိက္ကန္တာ။ ပုဏ္ဏပတ္တန္တိ တုဋ္ဌိဒါနံ။ နိဗ္ဗိတက္ကာတိ နိဗ္ဗိကပ္ပာ၊ န ဒွေဓာ တက္ကာ။

ဝပ္ပကာလေတိ ဝပနကာလေ။ ဝပနတ္ထံ ဗီဇာနိ နီဟရဏန္တေန တတ္ထ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ဗီဇဂ္ဂဒါနံ နာမ။ လာယနဂ္ဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဓညဖလဿ နာတိပရိဏတကာလေ ပုထုကကာလေ။ လာယနေတိ သဿလာယနေ။ ယထာ လူနံ ဟတ္ထကံ ကတွာ ဝေဏိဝသေန ဗန္ဓနံ ဝေဏိကရဏံ။ ဝေဏိယော ပန ပုရိသဘာရဝသေန ဗန္ဓနံ ကလာပေါ။ ခလေ ကလာပါနံ ဌပနဒိဝသေ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ခလဂ္ဂံ။ မဒ္ဒိတွာ ဝီဟီနံ ရာသိကရဏဒိဝသေ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ဘဏ္ဍဂ္ဂံ။ ကောဋ္ဌာဂါရေ ဓညဿ ပက္ခိပနဒိဝသေ ဒါနံ ကောဋ္ဌဂ္ဂံ။ ဥဒ္ဓရိတွာတိ ခလတော ဓညဿ ဥဒ္ဓရိတွာ။ နဝန္နံ အဂ္ဂဒါနာနံ ဒိန္နတ္တာတိ ဣဒံ တဿ ရတ္တညူနံ အဂ္ဂဘာဝတ္ထာယ ကတာဘိနီဟာရာနုရူပံ ပဝတ္တိတသာဝကပါရမိယာ စိဏ္ဏန္တေ ပဝတ္တိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ ဗောဓိသတ္တာနံ တံတံပါရမိယာ သိခါပ္ပတ္တကာလေ ပဝတ္တိတံ ပုညံ အပုညံ ဝါ ဂရုတရဝိပါကမေဝ ဟောတိ၊ ဓမ္မဿ စ သဗ္ဗပဌမံ သစ္ဆိကိရိယာယ ဝိနာ ကထံ ရတ္တညူနံ အဂ္ဂဘာဝသိဒ္ဓီတိ။ ဗဟုကာရာ ခေါ ဣမေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာတိ ဣဒံ ပန ဥပကာရာနုဿရဏမတ္တကမေဝ ပရိစယဝသေန အာဠာရုဒကာနုဿရဏံ ဝိယ။

၂၈၅။ ဝိဝရေတိ မဇ္ဈေ။ တေနာဟ ‘‘တိဂါဝုတန္တရေ ဌာနေ’’တိ။ အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနဿ ပသင်္ဂေ အန္တရာ-သဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရာသဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတ’’န္တိ။

သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မံ အဘိဘဝိတွာ ပရိညာဘိသမယဝသေန အတိက္ကမိတွာ။ စတုဘူမကဓမ္မံ အနဝသေသံ ဉေယျံ သဗ္ဗသော ဉေယျာဝရဏဿ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏေန အဝေဒိံ။ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနာဒိနာ ကိလေသေန။ အပ္ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ ကုသလာဗျာကတံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသမထနေန ပဟီနတ္တာ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မံ ဇဟိတွာ ဌိတော’’တိ။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန။

ကိဉ္စာပိ လောကိယဓမ္မာနမ္ပိ ယာဒိသော လောကနာထဿ အဓိဂမော၊ န တာဒိသော အဓိဂမော ပရူပဒေသော အတ္ထိ၊ လောကုတ္တရဓမ္မေ ပနဿ လေသောပိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရဓမ္မေ မယှံ အာစရိယော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ပဋိဘာဂပုဂ္ဂလောတိ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ပဋိနိဓိဘူတော ပုဂ္ဂလော။ သဟေတုနာတိ သဟဓမ္မေန သပါဋိဟီရကတာယ။ နယေနာတိ အဘိဇာနနတာဒိဝိဓိနာ။ စတ္တာရိ သစ္စာနီတိ ဣဒံ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ဉေယျဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သယံ ဗုဒ္ဓါတိ သယမေဝ သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓါ။ ဝိဂတပရိဠာဟတာယ သီတိဘူတော။ တတော ဧဝ နိဗ္ဗုတော။ အာဟဉ္ဆန္တိ အာဟနိဿာမိ။ ဝေနေယျာနံ အမတာဓိဂမာယ ဥဂ္ဃောသနာဒိံ ကတွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာ အမတဒုန္ဒုဘီတိ ဝုတ္တာ။

အနန္တဉာဏော ဇိတကိလေသောတိ အနန္တဇိနော။ ဧဝမ္ပိ နာမ ဘဝေယျာတိ ဧဝံဝိဓေ နာမ ရူပရတနေ ဤဒိသေန ဉာဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ ဟိဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပစ္စယော ဇာတော၊ ကတာဓိကာရော စေသ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ တေန သမာဂမတ္ထံ ပဒသာဝ တံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။

ကောဋ္ဌာသသမ္ပန္နာတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသင်္ခါတအဝယဝသမ္ပန္နာ။ အဋ္ဋီယတီတိ အဋ္ဋော ဟောတိ၊ ဒေါမနဿံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

အဝိဟံ ဥပပန္နာသေတိ အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တာ။ ဝိမုတ္တာတိ အဂ္ဂဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တာ။ တေ ဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥပဇ္ဈဂုန္တိ တေ ဥပကာ ဒယော မာနုသံ အတ္တဘာဝံ ဇဟိတွာ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနေန အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တမတ္တာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနံ သမတိက္ကမိံသု။

၂၈၆။ သဏ္ဌပေသုန္တိ ‘‘နေဝ အဘိဝါဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၂) သဏ္ဌံ ကိရိယာကာရံ အကံသု။ တေနာဟ ‘‘ကတိကံ အကံသူ’’တိ။ ပဓာနတောတိ ပုဗ္ဗေ အနုဋ္ဌိတဒုက္ကရစရဏတော။ ပဘာဝိတန္တိ ဝါစာသမုဋ္ဌာနံ၊ ဝစီနိစ္ဆာရဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အယံ န ကိဉ္စိ ဝိသေသံ အဓိဂမိဿတီ’’တိ အနုက္ကဏ္ဌနတ္ထံ။ ‘‘မယံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂမိဿာမာ’’တိ မာ ဝိတက္ကယိတ္ထ။ ဩဘာသောတိ ဝိပဿနောဘာသော။ နိမိတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနနိမိတ္တံ။ ဧကပဒေနေဝါတိ ဧကဝစနေနေဝ။ ‘‘အနေန ပုဗ္ဗေပိ န ကိဉ္စိ မိစ္ဆာ ဝုတ္တပုဗ္ဗ’’န္တိ သတိံ လဘိတွာ။ ယထာဘူတဝါဒီတိ ဥပ္ပန္နဂါရဝါ။

အန္တောဝိဟာရေယေဝ အဟောသိ ဒဟရကုမာရော ဝိယ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပရိဟရိတော။ မလေတိ သံကိလေသေ။ ဂါမတော ဘိက္ခူဟိ နီဟဋံ ဥပနီတံ ဘတ္တံ ဧတဿာတိ နီဟဋဘတ္တော၊ တေန နီဟဋဘတ္တေန ဘဂဝတာ။ ဧတ္တကံ ကထာမဂ္ဂန္တိ – ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိယေသနာ’’တိ အာရဘိတွာ ယာဝ – ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ ပဒံ၊ ဧတ္တကံ ဒေသနာမဂ္ဂံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ – ‘‘တုမှေပိ မမဉ္စေဝ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနဉ္စ မဂ္ဂံ အာရူဠှာ၊ အရိယပရိယေသနာ တုမှာကံ ပရိယေသနာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ။ တေန ပန – ‘‘သော ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တနာ ဇာတိဓမ္မော သမာနော…ပေ… အသံကိလိဋ္ဌံ အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ နိဗ္ဗာနံ အဇ္ဈဂမန္တိ၊ အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ မယာ ဧဝံ ဩဝဒိယမာနာ…ပေ… အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ နိဗ္ဗာနံ အဇ္ဈဂမံသု…ပေ… နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ ဣမဿေဝ သုတ္တပဒဿ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါ ယံ ပုဗ္ဗေ အဝစ တုမှေပိ မမဉ္စေဝ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနဉ္စ မဂ္ဂံ အာရုဠှာ၊ အရိယပရိယေသနာ တုမှာကံ ပရိယေသနာတိ။ ဣမံ ဧကမေဝ အနုသန္ဓိံ ဒဿေန္တော အာဟရီ’’တိ။

၂၈၇။ အနဂါရိယာနမ္ပီတိ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ။ ပဉ္စကာမဂုဏဝသေန အနရိယပရိယေသနာ ဟောတိ ဂဓိတာဒိဘာဝေန ပရိဘုဉ္ဇနတော။ မိစ္ဆာဇီဝဝသေနပိ အနရိယပရိယေသနာ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣဒါနိ စတူသု ပစ္စယေသု ကာမဂုဏေ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဘောဂရသောတိ ပရိဘောဂပစ္စယပီတိသောမနဿံ။ အယံ ပန ရသသမာနတာဝသေန ဂဟဏံ ဥပါဒါယ ‘‘ရသော’’တိ ဝုတ္တော၊ န သဘာဝတော။ သဘာဝေန ဂဟဏံ ဥပါဒါယ ပီတိသောမနဿံ ဓမ္မာရမ္မဏံ သိယာ၊ န ရသာရမ္မဏံ။ အပ္ပစ္စဝေက္ခဏပရိဘောဂေါတိ ပစ္စဝေက္ခဏရဟိတော ပရိဘောဂေါ၊ ဣဒမတ္ထိတံ အနိဿာယ ဂဓိတာဒိဘာဝေန ပရိဘောဂေါတိ အတ္ထော။ ဂဓိတာတိ တဏှာယ ဗဒ္ဓါ။ မုစ္ဆိတာတိ မုစ္ဆံ မောဟံ ပမာဒံ အာပန္နာ။ အဇ္ဈောဂါဠှာတိ အဓိဩဂါဠှာ၊ တံ တံ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတာ။ အာဒီနဝံ အပဿန္တာတိ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေ ဒေါသံ အဇာနန္တာ။ အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂဟေတုအာဒီနဝံ နိဿရတိ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။

ပါသရာသိန္တိ ပါသသမုဒါယံ။ လုဒ္ဒကော ဟိ ပါသံ ဩဍ္ဍေန္တော န ဧကံယေဝ၊ န စ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဩဍ္ဍေတိ၊ အထ ခေါ တံတံမိဂါနံ အာဂမနမဂ္ဂံ သလ္လက္ခေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဩဍ္ဍေန္တော ဗဟူယေဝ ဩဍ္ဍေတိ၊ တသ္မာ တေ စိတ္တေန ဧကတော ဂဟေတွာ ‘‘ပါသရာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါဂုရဿ ဝါ ပါသပဒေသာနံ ဗဟုဘာဝတော ‘‘ပါသရာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပါသရာသိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈၈။ သေတပရိဝါရောတိ သေတပဋိစ္ဆဒေါ၊ သေတဝဏ္ဏာလင်္ကာရောတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ပန ‘‘သေတာလင်္ကာရာ’’တိ အဿာလင်္ကာရော ဂဟိတော၊ ဣဓ စက္ကပဉ္ဇရကုဗ္ဗရာဒိရထာဝယဝေသု ကာတဗ္ဗာလင်္ကာရော။ ဧဝံ ဝုတ္တေနာတိ ဧဝံ ‘‘သေတာယ သုဒ’’န္တိအာဒိနာ ပကာရေန သံယုတ္တမဟာဝဂ္ဂေ (သံ။ နိ။ ၅။၄) ဝုတ္တေန။ နာတိမဟာ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလေ သဉ္စာရသုခတ္ထံ။ ယောဓော သာရထီတိ ဒွိန္နံ၊ ပဟရဏဒါယကေန သဒ္ဓိံ တိဏ္ဏံ ဝါ။

နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောတိ နဂရသောဘနတ္ထံ။ ဣဒံ ကိရ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဇာဏုဿောဏိဋ္ဌာနန္တရံ ဇာတိသိဒ္ဓံ ပရမ္ပရာဂတံ စာရိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတော ဧတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟီ’’တိအာဒိ။ စာရိတ္တဝသေန နဂရဝါသိနောပိ တထာ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ ပုညဝါဒိမင်္ဂလကထနေ နိယုတ္တာ မာင်္ဂလိကာ။ သုဝတ္ထိပတ္တနာယ သောဝတ္ထိကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝန္ဒီအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ယသသိရိသမ္ပတ္တိယာတိ ယသသမ္ပတ္တိယာ သိရိသမ္ပတ္တိယာ စ၊ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ဝိဘဝသောဘာသမ္ပတ္တိယာ စာတိ အတ္ထော။

နဂရာဘိမုခေါ ပါယာသိ အတ္တနော ဘိက္ခာစာရဝေလာယ။ ပဏ္ဍိတော မညေတိ ဧတ္ထ မညေတိ ဣဒံ ‘‘မညတီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ နိပါတပဒံ။ တဿ ဣတိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဏ္ဍိတောတိ မညတီ’’တိ အာဟ။ အနုမတိပုစ္ဆာဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဒါဟု နော’’တိ။ ‘‘တံ ကိံ မညတိ ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော သမဏဿ ဂေါတမဿ ပညာဝေယျတ္တိယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပုန ဂဏှန္တော ‘‘ပဏ္ဍိတော မညေ’’တိ အာဟ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော၊ သမဏံ ဂေါတမံ ပဏ္ဍိတောတိ မညတိ၊ ဥဒါဟု နော’’တိ၊ ယထာ တေ ခမေယျ၊ တထာ နံ ကထေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။

အဟံ ကော နာမ၊ မမ အဝိသယော ဧသောတိ ဒဿေတိ။ ကော စာတိ ဟေတုနိဿက္ကေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကုတော စာ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဇာနိဿာမီ’’တိ၊ ယေန ကာရဏေန သမဏဿ ဂေါတမဿ ပညာဝေယျတ္တိယံ ဇာနေယျံ၊ တံ ကာရဏံ မယိ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဗုဒ္ဓါယေဝ ဘဝေယျ၊ အဗုဒ္ဓဿ သဗ္ဗထာ ဗုဒ္ဓဉာဏာနုဘာဝံ ဇာနိတုံ န သက္ကာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩရမတ္တကံ သီလမတ္တကံ၊ ယေန ပုထုဇ္ဇနော တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယျ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇)၊ အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ ဒုဒ္ဒသာ ဒုရနုဗောဓာ …ပေ… ယေဟိ တထာဂတဿ ယထာဘုစ္စံ ဝဏ္ဏံ သမ္မာ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈) စ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘သောပိ နူနဿ တာဒိသောဝါ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ ပသတ္ထ ပသတ္ထောတိ ပသတ္ထေဟိ အတ္တနော ဂုဏေဟေဝ သော ပသတ္ထော၊ န တဿ ကိတ္တိနာ၊ ပသံသာသဘာဝေနေဝ ပါသံသောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဂုဏာန’’န္တိအာဒိ။ မဏိရတနန္တိ စက္ကဝတ္တိနော မဏိရတနံ။ သဒေဝကေ လောကေ ပါသံသာနမ္ပိ ပါသံသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပသတ္ထေဟိ ဝါ’’တိ ဒုတိယဝိကပ္ပော ဂဟိတော။

အရဏီယတော အတ္ထော၊ သော ဧဝ ဝသတီတိ ဝသောတိ အတ္ထဝသော၊ တဿ တဿ ပယောဂဿ အာနိသံသဘူတံ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထဝသန္တိ အတ္ထာနိသံသ’’န္တိ။ အတ္ထော ဝါ ဝုတ္တလက္ခဏော ဝသော ဧတဿာတိ အတ္ထဝသော၊ ကာရဏံ။ နာဂဝနဝါသိကောတိ ဟတ္ထိနာဂါနံ ဝိစရဏဝနေ တေသံ ဂဟဏတ္ထံ ဝသနကော။ အနုဂ္ဂဟိတသိပ္ပောတိ အသိက္ခိတဟတ္ထိသိပ္ပော အာယတဝိတ္ထတဿ ပဒမတ္တဿ ဒဿနေန ‘‘မဟာ ဝတ၊ ဘော နာဂေါ’’တိ နိဋ္ဌာဂမနတော။ ပရတော ပန ဘဂဝတာ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပော ပုရိသော နာဂဝနိကောတိ အာဂတော အာယတဝိတ္ထတဿ ပဒဿ ဥစ္စဿ စ နိသေဝိတဿ ဗျဘိစာရဘာဝံ ဉတွာ တတ္တကေန နိဋ္ဌံ အဂန္တွာ မဟာဟတ္ထိံ ဒိသွာဝ နိဋ္ဌာဂမနတော။ ဉာဏံ ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ဉာဏပဒါနိ၊ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒီနံ ဓမ္မဝိနယေ ဝိနီတတ္တာ ဝိနယေဟိ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ။ တာနိ ဟိ တထာဂတဂန္ဓဟတ္ထိနော ဒေသနာဉာဏေန အက္ကန္တဋ္ဌာနာနိ။ စတ္တာရီတိ ပန ဝိနေယျာနံ ဣဓ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ။

၂၈၉။ ပုဂ္ဂလေသု ပညာယ စ နိပုဏတာ ပဏ္ဍိတသမညာ နိပုဏတ္ထဿ ဒဿနသမတ္ထတာဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘သုခုမအတ္ထန္တရပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထေ’’တိ။ ကတ-သဒ္ဒေါ ဣဓ နိပ္ဖန္နပရိယာယော။ ပရေ ပဝဒန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ပရပ္ပဝါဒေါ၊ ပရသမယော။ ပရေဟိ ပဝဒနံ ပရပ္ပဝါဒေါ၊ ဝိဂ္ဂါဟိကကထာယ ပရဝါဒမဒ္ဒနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဧကတော ကတွာ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိညာတပရပ္ပဝါဒေ စေဝ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ ကတဝါဒပရိစယေ စာ’’တိ၊ ပရသမယေသု ပရဝါဒမဒ္ဒနေသု စ နိပ္ဖန္နေတိ အတ္ထော။ ဝါလဝေဓိရူပေတိ ဝါလဝေဓိပတိရူပေ။ တေနာဟ ‘‘ဝါလဝေဓိဓနုဂ္ဂဟသဒိသေ’’တိ။ ဝါလန္တိ အနေကဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ အံသုသင်္ခါတံ ဝါလံ။ ဘိန္ဒန္တာ ဝိယာတိ ဃဋာဒိံ သဝိဂ္ဂဟံ မုဂ္ဂရာဒိနာ ဘိန္ဒန္တာ ဝိယ၊ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဧကံသတော ဘိန္ဒန္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အတ္ထံ ဂုယှံ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ သင်္ခတံ ပဒပဉှံ ပုစ္ဆန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုပဒမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒေါသော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပဉှော၊ အတ္ထော။ ပုစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ပဉှော၊ သဒ္ဒေါ။ တဒုဘယံ ဧကတော ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ဧဝရူပေ ပဉှေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ၊ ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ စ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာနံ သိခါဝဂမနံ ဒဿေတိ။ သေယျောတိ ဥတ္တမော၊ ပရမော လာဘောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧဝံ အတ္တနော ဝါဒဝိဓမနဘယေနပိ ပရေ ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ န ဝိသဟန္တီတိ ဝတွာ ဣဒါနိ ဝါဒဝိဓမနေန ဝိနာပိ န ဝိသဟန္တိ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ စိတ္တံ ပသီဒတိ ပရေ အတ္တနော အတ္တဘာဝမ္ပိ ဝိဿတ္ထံ နိယျာဒေတုကာမာ ဟောန္တိ ဩဓိသကမေတ္တာဖရဏသဒိသတ္တာ တဿ မေတ္တာယနဿ။ ဒဿနသမ္ပန္နာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာယ သမ္ပန္နာ ဒဿနာနုတ္တရိယဘာဝတော၊ အတိဝိယ ဒဿနီယာတိ အတ္ထော။

သရဏဂမနဝသေန သာဝကာတိ လောကိယသရဏဂမနေန သာဝကာ၊ လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ပန သာဝကတ္တံ ပရတော အာဂမိဿတိ၊ တဉ္စ ပဗ္ဗဇိတဝသေန ဝုစ္စတိ၊ ဣဓ ဂဟဋ္ဌဝသေန၊ ဥဘယတ္ထာပိ သရဏဂမနေန သာဝကတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေ ဟိ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနော ကုလပုတ္တာ၊ အာစာရကုလပုတ္တာပိ တာဒိသာ ဘဝန္တိ။ ထောကေနာတိ ဣမိနာ ‘‘မနံ အနဿာမာ’’တိ ပဒဿတ္ထံ ဝဒတိ။

၂၉၀။ ဥဒါဟရီယတိ ဥဗ္ဗေဂပီတိဝသေနာတိ၊ တထာ ဝါ ဥဒါဟရဏံ ဥဒါနံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒါဟာရံ ဥဒါဟရီ’’တိ။ အဿ ဓမ္မဿာတိ အဿ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မပုဗ္ဗကဿ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မဿ။ သောတိ ဟတ္ထိပဒေါပမော ဟတ္ထိပဒေါပမဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဓမ္မော။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ပရိဗ္ဗာဇကေန ဝုတ္တကထာမဂ္ဂမတ္တေန။ ကာမံ တေန ဝုတ္တကထာမဂ္ဂေနပိ ဟတ္ထိပဒေါပမဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဓမ္မော ပရိပုဏ္ဏောဝ အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ပဝေဒိတတ္တာ၊ သော စ ခေါ သင်္ခေပတော၊ န ဝိတ္ထာရတောတိ အာဟ ‘‘န ဧတ္တာဝတာ ဝိတ္ထာရေန ပရိပူရော ဟောတီ’’တိ။ ယဒိ ယထာ ဝိတ္ထာရေန ဟတ္ထိပဒေါပမော ပရိပူရော ဟောတိ၊ တထာ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ၊ အထ ကသ္မာ ကုသလောတိ န ဝုတ္တောတိ စောဒနာ။

၂၉၁။ အာယာမတောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဥဗ္ဗေဓေနပိ ရဿာတိ ဒဿေတိ။ နီစကာယာ ဟိ တာ ဟောန္တိ။ ဥစ္စာတိ ဥစ္စကာ။ နိသေဝနံ၊ နိသေဝတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ နိသေဝိတံ။ နိသေဝနဉ္စေတ္ထ ကဏ္ဍုယိတဝိနောဒနတ္ထံ ဃံသနံ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓပ္ပဒေသေ ဃံသိတဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဥစ္စာတိ အနီစာ၊ ဥဗ္ဗေဓဝန္တိယောတိ အတ္ထော။ ကာဠာရိကာတိ ဝိရဠဒန္တာ၊ ဝိသင်္ဂတဒန္တာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဒန္တာန’’န္တိအာဒိ။ ကဠာရတာယာတိ ဝိရဠတာယ။ အာရဉ္ဇိတာနီတိ ရဉ္ဇိတာနိ၊ ဝိလိခိတာနီတိ အတ္ထော။ ကဏေရုတာယာတိ ကုဋုမလသဏ္ဌာနတာယ။ အယံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ သံသယိတနိစ္ဆယတ္ထော ယထာ အညတ္ထာပိ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁)။

နာဂဝနံ ဝိယာတိ မဟာဟတ္ထိနော ဝါမနိကာဒီနဉ္စ ပဒဒဿနဋ္ဌာနဘူတံ နာဂဝနံ ဝိယ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နီဝရဏပ္ပဟာနာ ဓမ္မဒေသနာ တထာဂတဿ ဗာဟိရပရိဗ္ဗာဇကာဒီနဉ္စ ပဒဒဿနဘာဝတော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ စ ‘‘တံ သုဏာဟီ’’တိ ပဒတော ပဋ္ဌာယ။ ကုသလော နာဂဝနိကော ဝိယ ယောဂါဝစရော ပရိယေသနဝသေန ပမာဏဂ္ဂဟဏတော။ မတ္ထကေ ဌတွာတိ ဣမဿ သုတ္တဿ ပရိယောသာနေ ဌတွာ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ဌာနေတိ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိနာ ဥပမေယျဿ အတ္ထဿ ဥပညာသနဋ္ဌာနေပိ။

သွာယန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၉၀) ဣဓ-သဒ္ဒမတ္တံ ဂဏှာတိ၊ န ယထာဝိသေသိတဗ္ဗံ ဣဓ-သဒ္ဒံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝါ’’တိ။ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ လောက-သဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ သေသပဒဒွယေ ပန သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနမတ္တေန တံ တံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဩကာသန္တိ ကဉ္စိ ပဒေသံ ဣန္ဒသာလဂုဟာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ပဒပူရဏမတ္တမေဝ ဩကာသာပဒိသနဿပိ အသမ္ဘဝတော။

တထာဂတ-သဒ္ဒါဒီနံ အတ္ထဝိသေသော မူလပရိယာယဋ္ဌကထာ(မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု ဝုတ္တော ဧဝ။ တထာဂတဿ သတ္တနိကာယန္တောဂဓတာယ ‘‘ဣဓ ပန သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝတွာ တတ္ထာယံ ယသ္မိံ သတ္တနိကာယေ၊ ယသ္မိဉ္စ ဩကာသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေတိ ဣမိဿာ ဧဝ လောကဓာတုယာ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၉၊ အ။ နိ။ ၁။၂၇၈၊ နေတ္တိ။ ၅၇၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၁) ဧတ္ထ ဇာတိခေတ္တဘူတာ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ဣမံယေဝ လောကဓာတုံ သန္ဓာယ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဿော ဟိ သင်္ဂီတိယော အာရုဠှေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိသယခေတ္တံ အာဏာခေတ္တံ ဇာတိခေတ္တန္တိ တိဝိဓေ ခေတ္တေ ဌပေတွာ ဣမံ စက္ကဝါဠံ အညသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သုတ္တံ နတ္ထိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထိ။ ကထံ? ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၁၁)၊ ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မဟာဝ။ ၁၁) ဧဝမာဒီနိ ဣမိဿာ လောကဓာတုယာ ဌတွာ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ – ‘‘ကိံ ပနာဝုသော၊ သာရိပုတ္တ၊ အတ္ထေတရဟိ အညော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဘဂဝတာ သမသမော သမ္ဗောဓိယန္တိ ဧဝံ ပုဋ္ဌာဟံ၊ ဘန္တေ၊ နောတိ ဝဒေယျ’’န္တိ ဝတွာ တဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ – ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဣမံ သုတ္တံ ဒဿေန္တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ဣမံ လောကဓာတုံ ဌပေတွာ အညတ္ထ အနုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ။

သုဇာတာယာတိအာဒိနာ ဝုတ္တေသု စတူသု ဝိကပ္ပေသု ပဌမော ဝိကပ္ပော ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အာသန္နတရပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန ဝုတ္တော။ အာသန္နတရာယ ဟိ ပဋိပတ္တိယံ ဌိတော ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုစ္စတိ ဥပ္ပာဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ၊ ပဂေဝ ပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကေ ဌိတော။ ဒုတိယော ဗုဒ္ဓဘာဝါဝဟပဗ္ဗဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ အာသန္နပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန၊ တတိယော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မပါရိပူရိတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန။ န ဟိ မဟာသတ္တာနံ တုသိတဘဝူပပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ နာမ အတ္ထိ။ စတုတ္ထော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ။ ဗောဓိယာ နိယတဘာဝါပတ္တိတော ပဘုတိ ဟိ ဝိညူဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တုံ သက္ကာ ဥပ္ပာဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ၊ ယထာ ပန ‘‘တိဋ္ဌန္တိ ပဗ္ဗတာ၊ သန္ဒန္တိ နဒိယော’’တိ တိဋ္ဌနသန္ဒနကိရိယာနံ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ ဝတ္တမာနပယောဂေါ၊ ဧဝံ ဥပ္ပာဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇနကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ စတူသု ဝိကပ္ပေသု ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ သဗ္ဗေဟိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနေဟိ ဝိသေသေဟိ ပဌမံ တထာဂတဿ ဥပ္ပန္နတာသင်္ခါတံ အတ္ထိတာဝိသေသံ။

သော ဘဂဝါတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၄) ယော ‘‘တထာဂတော အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ကိတ္တိတဂုဏော၊ သော ဘဂဝါ။ ဣမံ လောကန္တိ နယိဒံ မဟာဇနဿ သမ္မုခါမတ္တံ လောကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အနဝသေသံ ပရိယာဒါယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတီ’’တိ။ ပဇာတတ္တာတိ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ သဒေဝကန္တိ စ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ သော ဇာတော တန္နိဝါသီ စ။ ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ အသမိတာဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဿမဏဗြာဟ္မဏိဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောက-သဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ၊ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။

အရူပိနော သတ္တာ အတ္တနော အာနေဉ္ဇဝိဟာရေန ဝိဟရန္တာ ‘‘ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ’’တိ ဣမံ နိဗ္ဗစနံ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၁၇)။ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော တဿ သဝိသေသံ မာရဿ ဝသေ ဝတ္တနတော။ ရူပီ ဗြဟ္မလောကော ဂဟိတော အရူပီဗြဟ္မလောကဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ စတုပရိသဝသေနာတိ ခတ္တိယာဒိစတုပရိသဝသေန။ ဣတရာ ပန စတဿော ပရိသာ သမာရကာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဧဝါတိ။ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော နာဂဂရုဠာဒိဘေဒေါ။

ဧတ္တာဝတာ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေန တေန ဝိသေသေန အဘာဂသောဝ လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတောတိ ဥက္ကံသဂဘိဝိဇာနနေန။ ပဉ္စသု ဟိ ဂတီသု ဒေဝလောကောဝ သေဋ္ဌော။ တတ္ထာပိ အရူပိနော ‘‘ဒူရသမုဿာရိတကိလေသဒုက္ခတာယ၊ သန္တပဏီတအာနေဉ္ဇဝိဟာရသမင်္ဂိတာယ၊ အတိဝိယ ဒီဃာယုကတာယာ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ အတိဝိယ ဣတရေဟိ ဥက္ကဋ္ဌာ။ ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါတိအာဒိံ ဒသသဟဿိယံ မဟာဗြဟ္မုနော ဝသေန ဝဒတိ။ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ နဝလောကုတ္တရံ။ ဘာဝါနုက္ကမော ဘာဝဝသေန ပရေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အနုက္ကမော။ တီဟာကာရေဟီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မသဟိတတာသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ပကာရေဟိ။ တီသု ပဒေသူတိ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီသု တီသု ပဒေသု။ တေန တေနာကာရေနာတိ သဒေဝကတ္တာဒိနာ တေန တေန ပကာရေန။ တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နန္တိ ပေါရာဏာ ပနာဟူတိ ယောဇနာ။

အဘိညာတိ ယ-ကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော၊ အဘိဇာနိတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဘိညာယ၊ အဓိကေန ဉာဏေန ဉတွာ’’တိ။ အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါတိ အနုမာနဥပမာနအတ္ထာပတ္တိအာဒိပဋိက္ခေပေါ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏာစာရတာယ ဟိ သဗ္ဗပစ္စက္ခာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခန္တိ ဖလသမာပတ္တိသုခံ။ တေန ဝီတိမိဿာပိ ကဒါစိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟိတွာပီ’’တိ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဝါ ဒေတိ၊ ယထာသုတံ ဝါ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ ခဏံ ပုဗ္ဗဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ယထာပရိစ္ဆေဒဉ္စ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာတိ သာ ပရိယတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယ တာဝ စတုပ္ပဒိကာယပိ ဂါထာယာ’’တိအာဒိ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝိနယနံ သာသနန္တိ တံ ပဋိပတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓိဝိပဿနာ’’တိအာဒိ။ ကုသလာနန္တိ မဂ္ဂကုသလာနံ၊ ကုသလာနန္တိ ဝါ အနဝဇ္ဇာနံ။ တေန ဖလဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ အာဒိဘာဝေါ သီလဒိဋ္ဌီနံ တမ္မူလကတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ကထာဝဓိသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဂါထာဝသေန သုတ္တဝသေန စ ဝဝတ္ထိတော ပရိယတ္တိဓမ္မော၊ ယော ဣဓေဝ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝုတ္တော။ တဿ ပန အတ္ထော ဝိသေသေန သီလာဒိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော…ပေ… နိဗ္ဗာနံ ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ သီလံ ဒဿေတွာတိ သီလဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရံ သီလံ ဂဟိတံ။ တထာ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရော မဂ္ဂေါတိ တဒုဘယေန အနဝသေသတော ပရိယတ္တိအတ္ထံ ပရိယာဒိယတိ။ တေနာတိ သီလာဒိဒဿနေန။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော။ ကထိကသဏ္ဌိတီတိ ကထိကဿ သဏ္ဌာနံ ကထနဝသေန သမဝဋ္ဌာနံ။

န သော သာတ္ထံ ဒေသေတိ နိယျာနတ္ထဝိရဟတော တဿာ ဒေသနာယ။ ဧကဗျဉ္ဇနာဒိယုတ္တာ ဝါတိ သိထိလာဒိဘေဒေသု ဗျဉ္ဇနေသု ဧကပ္ပကာရေနေဝ၊ ဒွိပ္ပကာရေနေဝ ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ယုတ္တာ ဝါ ဒမိဠဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရောဋ္ဌံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သဗ္ဗနိရောဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ကိရာတဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝိဿဇ္ဇနီယယုတ္တတာယ သဗ္ဗဝိဿဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ယဝနဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ သာနုသာရတာယ သဗ္ဗနိဂ္ဂဟိတဗျဉ္ဇနာ ဝါ ပါရသိကာဒိမိလက္ခဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗာပေသာ ဧကဒေသဗျဉ္ဇနဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ အပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနာတိ ကတွာ ‘‘အဗျဉ္ဇနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အမက္ခေတွာတိ အပလိစ္ဆေတွာ အဝိနာသေတွာ၊ အဟာပေတွာတိ ဝါ အတ္ထော။

ဘဂဝါ ယမတ္ထံ ဉာပေတုံ ဧကဂါထမ္ပိ ဧကဝါကျမ္ပိ ဒေသေတိ၊ တမတ္ထံ တာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏမေဝ ကတွာ ဒေသေတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ဧကဒေသနာပိ အပရိပုဏ္ဏာ နတ္ထီ’’တိ။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သံကိလေသပက္ခတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ ဥဒ္ဓရဏသဘာဝါဝဋ္ဌိတေန စိတ္တေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟံ သကလံ သာသနံ ဣဓ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏာနိ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ပကာသေတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ အာဟ။

ဒူရသမုဿာရိတမာနဿေဝ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ သမ္ဘဝတိ၊ န မာန ဇာတိကဿာတိ အာဟ ‘‘နိဟတမာနတ္တာ’’တိ။ ဥဿန္နတ္တာတိ ဗဟုလဘာဝတော။ ဘောဂါရောဂျာဒိဝတ္ထုကာ မဒါ သုပ္ပဟေယျာ ဟောန္တိ နိမိတ္တဿ အနဝဋ္ဌာနတော’ န တထာ ကုလဝိဇ္ဇာမဒါတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလီနာနံ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ ဇာတိဝိဇ္ဇာ နိဿာယ မာနဇပ္ပနံ ဒုပ္ပဇဟန္တိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျေန ဟိ…ပေ… မာနံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဝိဇာတိတာယာတိ နိဟီနဇာတိတာယ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓိံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောန္တိ။ သီလဝသေန ဟိ သာသနေ ပတိဋ္ဌာတိ။ ပတိဋ္ဌာတုန္တိ ဝါ သစ္စပဋိဝေဓေန လောကုတ္တရာယ ပတိဋ္ဌာယ ပတိဋ္ဌာတုံ။ ယေဘုယျေန ဟိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ သုဇာတာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န ဒုဇ္ဇာတာ။

ပရိသုဒ္ဓန္တိ ရာဂါဒီနံ အစ္စန္တမေဝ ပဟာနဒီပနတော နိရုပက္ကိလေသတာယ သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓံ။ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီတိ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါဝသေန သဒ္ဒဟတိ။ ဝိညုဇာတိကာနဉှိ ဓမ္မသမ္ပတ္တိဂဟဏပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ ဓမ္မပမာဏဓမ္မပ္ပသန္နဘာဝတော။ ဇာယမ္ပတိကာ ဝသန္တီတိ ကာမံ ‘‘ဇာယမ္ပတိကာ’’တိ ဝုတ္တေ ဃရသာမိကဃရသာမိနိဝသေန ဒွိန္နံယေဝ ဂဟဏံ ဝိညာယတိ။ ယဿ ပန ပုရိသဿ အနေကာ ပဇာပတိယော ဟောန္တိ၊ တတ္ထ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ? ဧကာယပိ တာယ ဝါသော သမ္ဗာဓောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိနာ သကိဉ္စနဋ္ဌေန၊ ခေတ္တဝတ္ထုအာဒိနာ သပလိဗောဓဋ္ဌေန။ ရာဂရဇာဒီနံ အာဂမနပထတာပိ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနတာ ဧဝါတိ ဒွေပိ ဝဏ္ဏနာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ အလဂ္ဂနဋ္ဌေနာတိ အသဇ္ဇနဋ္ဌေန အပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝေန။ ဧဝံ အကုသလကုသလပ္ပဝတ္တီနံ ဌာနဘာဝေန ဃရာဝါသပဗ္ဗဇ္ဇာနံ သမ္ဗာဓဗ္ဘောကာသတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ အဋ္ဌာနဌာနဘာဝေန တေသံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သင်္ခေပကထာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဒုဒ္ဓါရံ အကတွာ သင်္ခေပတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဧကမ္ပိ ဒိဝသန္တိ ဧကဒိဝသမတ္တမ္ပိ။ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ ဒုက္ကဋမတ္တဿပိ အနာပဇ္ဇနေန အခဏ္ဍိတံ ကတွာ။ ကိလေသမလေန အမလီနန္တိ တဏှာသံကိလေသာဒိဝသေန အသံကိလိဋ္ဌံ ကတွာ။ ပရိဒဟိတွာတိ နိဝါသေတွာ စေဝ ပါရုပိတွာ စ။ အဂါရဝါသော အဂါရံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တဿ ဝဍ္ဎိအာဝဟံ အဂါရဿ ဟိတံ။ ဘောဂက္ခန္ဓောတိ ဘောဂရာသိ ဘောဂသမုဒါယော။ အာဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ ‘‘ပုတ္တော နတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပေမဝသေန သပရိစ္ဆေဒံ သမ္ဗန္ဓနဋ္ဌေန။ ‘‘အမှာကမေတေ’’တိ ဉာယန္တီတိ ဉာတီ။ ပိတာမဟပိတုပုတ္တာဒိဝသေန ပရိဝတ္တနဋ္ဌေန ပရိဝဋ္ဋော။

၂၉၂။ သာမညဝါစီပိ သိက္ခာ-သဒ္ဒေါ သာဇီဝ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဥပရိ ဝုစ္စမာနဝိသေသာပေက္ခာယ စ ဝိသေသနိဝိဋ္ဌောဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာ ဘိက္ခူနံ အဓိသီလသင်္ခါတာ သိက္ခာ’’တိ။ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ။ သဟ အာဇီဝန္တိ ဧတ္ထာတိ သာဇီဝေါ။ သိက္ခနဘာဝေနာတိ သိက္ခာယ သာဇီဝေ စ သိက္ခနဘာဝေန။ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တောတိ သီလသံဝရံ ပရိပူရေန္တော။ သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တောတိ – ‘‘နာမကာယော ပဒကာယော နိရုတ္တိကာယော ဗျဉ္ဇနကာယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၃၉) ဝုတ္တသိက္ခာပဒံ ဘဂဝတော ဝစနံ အဝီတိက္ကမန္တော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ စ ဒွယံ ‘‘သိက္ခန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာဇီဝါနတိက္ကမော သိက္ခာပါရိပူရိယာ ပစ္စယော။ တတော ဟိ ယာဝ မဂ္ဂါ သိက္ခာပါရိပူရီ ဟောတီတိ။

ပဇဟိတွာတိ သမာဒါနဝသေန ပရိစ္စဇိတွာ။ ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ…ပေ… ဝိရတောဝါတိ ဧတေန ပဟာနဿ ဝိရတိယာ စ သမာနကာလတံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပဟာယာ’’တိ ကထံ ပုရိမကာလနိဒ္ဒေသောတိ? တထာ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဥပါဒါယ။ ဓမ္မာနဉှိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အပေက္ခိတေ သဟဇာတာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟဏံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ ဂဟဏပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပစ္စယဘူတေသု ဟိရောတ္တပ္ပဉာဏာဒီသု ပဟာနကိရိယာယ ပုရိမကာလဝေါဟာရော၊ ပစ္စယုပ္ပန္နာသု စ ဝိရတီသု ဝိရမဏကိရိယာယ အပရကာလဝေါဟာရော စ ဟောတီတိ ‘‘ပဟာယ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဟာယာတိ ဝါ သမာဒါနကာလဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပစ္ဆာ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုသမာယောဂဝသေန ပဋိဝိရတောတိ။ ပဟာယာတိ ဝါ –

‘‘နိဟန္တွာန တမောခန္ဓံ၊ ဥဒိတောယံ ဒိဝါကရော၊

ဝဏ္ဏပဘာယ ဘာသေတိ၊ ဩဘာသေတွာ သမုဂ္ဂတော’’တိ စ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၇၈) –

ဧဝမာဒီသု ဝိယ သမာနကာလဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတေနာတိ ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏဃာတဟေတုဘူတော အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဒေါသမောဟဝိဟိံ သာဒိကော စေတနာပဓာနော သံကိလေသဓမ္မော၊ တံ သမာဒါနဝသေန ပဟာယ။ တတော…ပေ… ဝိရတောဝ ဟောတီတိ အဝဓာရဏေန တဿာ ဝိရတိယာ ကာလာဒိဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ အညေ သမာဒိန္နဝိရတိကာပိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လာဘဇီဝိကာဒိဟေတု သမာဒါနံ ဘိန္ဒန္တေဝ၊ န ဧဝမယံ။ အယံ ပန ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဩရတော ဝိရတောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒဏ္ဍနံ ဒဏ္ဍနိပါတနံ ဒဏ္ဍော။ မုဂ္ဂရာဒိပဟရဏဝိသေသောပိ ဣဓ ပဟရဏဝိသေသောတိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဒဏ္ဍံ သဗ္ဗမ္ပိ အဝသေသံ ဥပကရဏ’’န္တိ။ ဒဏ္ဍနသင်္ခါတဿ ပရဝိဟေဌနဿ ပရိဝဇ္ဇိတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ နိက္ခေပဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပရူပဃာတတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟိံသနဘာဝတောတိ ဝိဗာဓနဘာဝတော။ လဇ္ဇီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တလဇ္ဇာယ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါပဇိဂုစ္ဆနပါပုတ္တာသရဟိတံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထိ။ ယဿ ဝါ ဓမ္မဂရုတာယ ဓမ္မဿ စ အတ္တာဓီနတ္တာ အတ္တာဓိပတိဘူတာ လဇ္ဇာကိစ္စကာရီ၊ တဿ လောကာဓိပတိဘူတံ ဩတ္တပ္ပံ ကိစ္စကရန္တိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဒယံ မေတ္တစိတ္တတံ အာပန္နောတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဒယာ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဒယာပန္နော’’တိအာဒီသု ကရုဏာယ ဝတ္တတီတိ? သစ္စမေတံ၊ အယံ ပန ဒယာ-သဒ္ဒေါ အနုရက္ခဏတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တမာနော မေတ္တာယ စ ကရုဏာယ စ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ မေတ္တာယ ပဝတ္တမာနော ဝုတ္တော။ မိဇ္ဇတိ သိနိယှတီတိ မေတ္တာ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ မေတ္တံ စိတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တစိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ မေတ္တစိတ္တတာ၊ မေတ္တာဣစ္စေဝ အတ္ထော။

သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီတိ ဧတေန တဿာ ဝိရတိယာ သတ္တဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ပါဏဘူတေတိ ပါဏဇာတေ။ အနုကမ္ပကောတိ ကရုဏာယနကော။ ယသ္မာ ပန မေတ္တာ ကရုဏာယ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တာယ ဧဝ ဒယာပန္နတာယာ’’တိ။ ဧဝံ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တေဟိ လဇ္ဇာမေတ္တာကရုဏာဓမ္မေဟိ သမင်္ဂိဘာဝေါ ဒဿိတော၊ သဒ္ဓိံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကဓမ္မေဟီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော၊ နနု နိရဝသေသာနံ ပါဏာနံ အတိပါတတော ဝိရတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ? တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီ ဝိဟရတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေ ပါဏဘူတေ ဟိတေန အနုကမ္ပကော’’တိ ပုထုဝစနနိဒ္ဒေသောတိ? သစ္စမေတံ၊ ပါဏဘာဝသာမညဝသေန ပနေတ္ထ ပါဠိယံ အာဒိတော ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော၊ သဗ္ဗသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ပုထုတ္တံ ဝိညာယမာနမေဝါတိ သာမညနိဒ္ဒေသံ အကတွာ ဘေဒဝစနိစ္ဆာဝသေန ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ဗဟုဝစနဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သာမညတော သံဝရသမာဒါနံ၊ တဗ္ဗိသေသတော သံဝရဘေဒေါတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ အယံ ဝစနဘေဒေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဟုတွာ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣရိယတိ ပါလေတီ’’တိ။

န ကေဝလံ ကာယဝစီပယောဂဝသေန အာဒါနမေဝ၊ အထ ခေါ အာကင်္ခပိဿ ပရိစ္စတ္တဝတ္ထုဝိသယာဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တေနပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေနေတိ ထေယျံ ကရောတီတိ ထေနော၊ စောရော။ သုစိဘူတေနာတိ ဧတ္ထ သုစိဘာဝေါ အဓိကာရတော သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော စ ထေယျသံကိလေသဝိရမဏန္တိ အာဟ ‘‘အထေနတ္တာယေဝ သုစိဘူတေနာ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ၊ အဓိကာရဝသေန ပန အတ္ထတော ဝါ ဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ လဇ္ဇာဒယော ပါဏာတိပါတပဟာနဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနပဟာနဿပီတိ၊ တသ္မာ သာပိ ပါဠိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ အထ ဝါ သုစိဘူတေနာတိ ဧတေန ဟိရောတ္တပ္ပာဒီဟိ သမန္နာဂမော၊ အဟိရိကာဒီနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အသေဋ္ဌစရိယန္တိ အသေဋ္ဌာနံ စရိယံ၊ အသေဋ္ဌံ ဝါ စရိယံ။ မိထုနာနံ ဝုတ္တာကာရေန သဒိသဘူတာနံ အယန္တိ မိထုနော၊ ယထာဝုတ္တော ဒုရာစာရော။ အာရာစာရီ မေထုနာတိ ဧတေန – ‘‘ဣဓ ဗြာဟ္မဏ၊ ဧကစ္စော…ပေ… န ဟေဝ ခေါ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနံ သာဒိယတိ၊ သော တဒဿာဒေတိ၊ တံ နိကာမေတိ၊ တေန စ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) ဝုတ္တာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂါပိ ပဋိဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သစ္စေန သစ္စန္တိ ပုရိမေန ဝစီသစ္စေန ပစ္ဆိမံ ဝစီသစ္စံ သန္ဒဟတိ အသစ္စေန အနန္တရိကတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟလိဒ္ဒိရာဂေါ ဝိယ န ထိရကတော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကထာယ အနဝဋ္ဌိတဘာဝေန ဟလိဒ္ဒိရာဂသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ပုဂ္ဂလဿ။ ပါသာဏလေခါ ဝိယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သဒ္ဓါ အယတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓါယော၊ သဒ္ဓါယော ဧဝ သဒ္ဓါယိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈)၊ သဒ္ဓါယ ဝါ အယိတဗ္ဗော သဒ္ဓါယိကော၊ သဒ္ဓေယျောတိ အတ္ထော။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိဝိသံဝါဒနတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အနုပ္ပဒါတာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၁၉၈) အနုဗလပ္ပဒါတာ၊ အနုဝတ္တနဝသေန ဝါ ပဒါတာ။ ကဿ ပန အနုဝတ္တနံ ပဒါနဉ္စာတိ? ‘‘သဟိတာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သန္ဓာနဿာတိ ဝိညာယတိ။ တေနာဟ ‘‘သန္ဓာနာနုပ္ပဒါတာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အနုဝတ္တနဝသေန သန္ဓာနဿ ပဒါနံ အာဓာနံ၊ ရက္ခဏံ ဝါ ဒဠှီကရဏံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ဇနေ သမဂ္ဂေ ဒိသွာ’’တိအာဒိ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော၊ ရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ယသ္မာ ပန အာ-ကာရေန ဝိနာပိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမဂ္ဂရာမောတိပိ ပါဠိ၊ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။

ဧတ္ထာတိ –

‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ၊ ဧကာရော ဝတ္တတီ ရထော၊

အနီဃံ ပဿ အာယန္တံ၊ ဆိန္နသောတံ အဗန္ဓန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဥဒါ။ ၆၅၊ ပေဋကော။ ၂၅၊ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉) –

ဣမိဿာ ဂါထာယ။ သီလဉှေတ္ထ ‘‘နေလင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – စိတ္တော ဂဟပတိ၊ ‘‘နေလင်္ဂန္တိ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သီလာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉)။ သုကုမာရာတိ အဖရုသတာယ မုဒုကာ။ ပုရဿ ဧသာတိ ဧတ္ထ ပုရ-သဒ္ဒေါ တန္နိဝါသီဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉) ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘နဂရဝါသီန’’န္တိ။ မနံ အပ္ပာယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဝုဒ္ဓိကရာ’’တိ။

ကာလဝါဒီတိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိဒဿနံ။ အတ္ထသံဟိတာပိ ဟိ ဝါစာ အယုတ္တကာလပယောဂေန အတ္ထာဝဟာ န သိယာတိ အနတ္ထဝိညာပနဝါစံ အနုလောမေတိ၊ တသ္မာ သမ္ဖပ္ပလာပံ ပဇဟန္တေန အကာလဝါဒိတာ ပရိဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဝါဒီ’’တိ။ ကာလေ ဝဒန္တေနပိ ဥဘယာနတ္ထသာဓနတော အဘူတံ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဘူတဝါဒီ’’တိ။ ဘူတဉ္စ ဝဒန္တေန ယံ ဣဓလောက-ပရလောက-ဟိတသမ္ပာဒကံ၊ တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထံ ဝဒန္တေနပိ လောကိယဓမ္မသန္နိဿိတမေဝ အဝတွာ လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ အတ္ထော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတိ၊ တံဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိနယဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စန္နဉှိ သံဝရဝိနယာနံ၊ ပဉ္စန္နဉ္စ ပဟာနဝိနယာနံ ဝသေန ဝုစ္စမာနော အတ္ထော နိဗ္ဗာနာဓိဂမဟေတုဘာဝတော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတီတိ။ ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တောဝ အတ္ထော ဝုစ္စမာနော ဒေသနာကောသလ္လေ သတိ သောဘတိ၊ ကိစ္စကရော စ ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တံ ဒေသနာကောသလ္လံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကာလေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုစ္ဆာဒိဝသေန ဟိ ဩတိဏ္ဏဝါစာဝတ္ထုသ္မိံ ဧကံသာဒိဗျာကရဏဝိဘာဂံ သလ္လက္ခေတွာ ဌပနာဟေတုဥဒါဟရဏံ သံသန္ဒနာဒိံ တံတံကာလာနုရူပံ ဝိဘာဝေန္တိယာ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နရူပါယ ဝိပုလတရ-ဂမ္ဘီရောဒါရ-ပရမတ္ထ-ဝိတ္ထာရသင်္ဂါဟိကာယ ကထာယ ဉာဏဗလာနုရူပံ ပရေ ယာထာဝတော ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဒေသနာကုသလော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၉၃။ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ မူလသိက္ခာပဒါနိ ဝိဘာဝေတွာ သတိပိ အဘိဇ္ဈာဒိပဟာနဣန္ဒြိယသံဝရသတိသမ္ပဇညဇာဂရိယာနုယောဂါဒိကေ ဥတ္တရဒေသနာယံ ဝိဘာဝေတုံ တံ ပရိဟရိတွာ အာစာရသီလဿေဝ ဝိဘဇနဝသေန ပါဠိ ပဝတ္တာတိ တဒတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗီဇာနံ ဂါမော သမူဟော ဗီဇဂါမော။ ဘူတာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ရုက္ခဂစ္ဆလတာဒီနံ သမူဟော ဘူတဂါမော။ နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ၊ စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိပ္ဖန္ဒာဘာဝတော ဆိန္နေ ဝိရုဟနတော ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော စတုယောနိအပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ကာရဏံ၊ ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ နေသံ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒေနံ၊ တထာ ဒေါဟဠာဒယော၊ တတ္ထ ကသ္မာ ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတိ ဣစ္ဆိတာတိ? သမဏသာရုပ္ပတော တန္နိဝါသိသတ္တာနုရက္ခဏတော စ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၉)။

မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ၊ မူလဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟဏသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇသဒ္ဒေါ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၉)၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇၊ ၅။၁၆၅၊ နေတ္တိ။ ၁၁) စ ယထာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗီဇဂါမဘူတဂါမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဗီဇဂါမော ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နနု အဝေါစုမှ – ‘‘မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ၊ မူလဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇ’’န္တိ။ တတ္ထ ပုရိမေန ဗီဇဂါမော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဒုတိယေန ဘူတဂါမော၊ ဒုဝိဓောပေသ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇန္တိ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဉ္စဝိဓဿာ’’တိအာဒိ။ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿာတိ အလ္လတိဏဿ စေဝ အလ္လရုက္ခာဒိကဿ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒီနံ သင်္ဂဟော။

ဧကံ ဘတ္တံ ဧကဘတ္တံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဧကဘတ္တိကော။ သော ပန ရတ္တိဘောဇနေနပိ သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ အာဟ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ။ ဧဝမ္ပိ အပရဏှဘောဇီပိ သိယာ ဧကဘတ္တိကောတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝိရတော ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏုဂ္ဂမနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ အယံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ၊ တဒညော ဝိကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုတိယပဒေန ရတ္တိဘောဇနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘အတိက္ကန္တေ မဇ္ဈနှိကေ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမနာ ဘောဇနံ ဝိကာလဘောဇနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀၊ ၅၀၊ ၁၁၆၊ ၁၂၄) ဘဂဝတော သာသနံ အစ္စန္တရာဂုပ္ပတ္တိယာ နစ္စာဒိဒဿနံ န အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ အတ္တနာ ပယောဇိယမာနံ၊ ပရေဟိ ပယောဇာပိယမာနဉ္စ နစ္စံ နစ္စဘာဝသာမညေန ပါဠိယံ ဧကေနေဝ နစ္စ-သဒ္ဒေန ဂဟိတံ၊ တထာ ဂီတဝါဒိတ-သဒ္ဒေန စာတိ အာဟ ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါယနဂါယာပနဝါဒနဝါဒါပနာနိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ ယထာသကံ ဝိသယဿ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဒဿနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတိ အညတြ အဘိနိပါတမတ္တာ’’တိ။ အဝိသူကဘူတဿ ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသူကဘူတာ ဒဿနာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယံ ခုဒ္ဒကဋ္ဌကထာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတံ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂီတူပသံဟိတော ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယံ ကိဉ္စီတိ ဂန္ထိတံ ဝါ အဂန္ထိတံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ။ ဂန္ဓဇာတန္တိ ဂန္ဓဇာတိကံ။ တဿပိ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝစနတော ပိသိတဿ အပိသိတဿပိ ယဿ ကဿစိ ဝိလေပနာဒိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။

ဥစ္စာတိ ဥစ္စ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ။ ဥစ္စာသယနံ မဟာသယနဉ္စ သမဏသာရုပ္ပရဟိတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တံ အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ။ အာသနဉ္စေတ္ထ သယနေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရာ ကိရိယာ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထတော ပန တဒုပဘောဂဘူတနိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဧကသေသေန အယံ နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁)၊ အာသနကိရိယာပုဗ္ဗကတ္တာ ဝါ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေန အာသနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒါရုမာသကောတိ ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဧဝံပကာရေ ဒဿေတိ။ အညေဟိ ဂါဟာပနေ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှာတိ၊ န ဥဂ္ဂဏှာပေတိ၊ န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒိယတီ’’တိ။ အထ ဝါ တိဝိဓံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာတိ။ တတ္ထ ကာယေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ ဝါစာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟာပနံ၊ မနသာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာဒိယနန္တိ တိဝိဓမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာတိအာဒီသုပိ။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ သာလိအာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဝိဓဿာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သုကရဝသံ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဩဒိဿ အနုညာတံ နာမ၊ တဿ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတိ။ သတိ ပစ္စယေတိ အာဟ ‘‘အညတြ ဩဒိဿ အနုညာတာ’’တိ။

သရူပေန ဝဉ္စနံ ရူပကူဋံ၊ ပတိရူပေန ဝဉ္စနာတိ အတ္ထော။ အင်္ဂေန အတ္တနော သရီရာဝယဝေန ဝဉ္စနံ အင်္ဂကူဋံ။ ဂဟဏဝသေန ဝဉ္စနံ ဂဟဏကူဋံ။ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ဝဉ္စနံ ပဋိစ္ဆန္နကူဋံ။ အက္ကမတီတိ နိပ္ပီဠေတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ အက္ကမတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဟဒယန္တိ နာဠိအာဒီနံ မာနဘာဇနာနံ အဗ္ဘန္တရံ။ တိလာဒီနံ နာဠိအာဒီဟိ မိနနကာလေ ဥဿာပိတသိခါယေဝ သိခါ။ သိခါဘေဒေါ တဿာဟာပနံ။

ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ၊ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။ ဝဓောတိ မုဋ္ဌိပဟာရကသာတာဠနာဒီဟိ ဝိဟေသနံ၊ ဝိဗာဓနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌနတ္ထောပိ ဟိ ဝဓ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘အတ္တာနံဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒတီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၇၉၊ ၈၈၁)။ ယထာ ဟိ အပရိဂ္ဂဟဘာဝသာမညေ သတိပိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဝတ္ထုဝိဘာဂသန္ဒဿနတ္ထံ ဣတ္ထိကုမာရိဒါသိဒါသာဒယော ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ။ ဧဝံ ပရဿ ဟရဏဘာဝတော အဒိန္နာဒါနဘာဝသာမညေ သတိပိ တုလာကူဋာဒယော အဒိန္နာဒါနဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ၊ န ဧဝံ ပါဏာတိပါတပရိယာယဿ ဝဓဿ ပုန ဂဟဏေ ပယောဇနံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ သယံကာရော၊ ဣဓ ပရံကာရောတိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ဆပ္ပယောဂါ’’တိ ဝစနတော။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော ဧဝေတ္ထ အတ္ထော ယုတ္တော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝဓောတိ မာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ပေါထနမေဝ သန္ဓာယာတိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ မာရဏ-သဒ္ဒဿပိ ဝိဟိံသနေ ဒိဿနတော။

၂၉၄။ စီဝရပိဏ္ဍပါတာနံ ယထာက္ကမံ ကာယကုစ္ဆိပရိဟရဏမတ္တဇောတနာယံ အဝိသေသတော အဋ္ဌန္နံ ပရိက္ခာရာနံ အန္တရေ တပ္ပယောဇနတာ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တေ သဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတေပီတိ နဝပရိက္ခာရိကာဒယောပိ အပ္ပိစ္ဆာဝ သန္တုဋ္ဌာဝ။ န ဟိ တတ္ထကေန မဟိစ္ဆတာ၊ အသန္တုဋ္ဌိတာ ဝါ ဟောတီတိ။

စတူသု ဒိသာသု သုခံ ဝိဟရတိ၊ တတော ဧဝ သုခဝိဟာရဋ္ဌာနဘူတာ စတဿော ဒိသာ အဿ သန္တီတိ ဝါ စာတုဒ္ဒိသော။ တတ္ထ စာယံ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဘယေန န ပဋိဟညတီတိ အပ္ပဋိဃော။ ဒွါဒသဝိဓဿ သန္တောသဿ ဝသေန သန္တုဿနကော သန္တုဿမာနော။ ဣတရီတရေနာတိ ဥစ္စာဝစေန။ ပရိဿယာနံ ဗာဟိရာနံ သီဟဗျဂ္ဃာဒီနံ၊ အဗ္ဘန္တရာနဉ္စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ကာယစိတ္တုပဒ္ဒဝါနံ အဘိဘဝနတော ပရိဿယာနံ သဟိတာ။ ထဒ္ဓဘာဝကရဘယာဘာဝေန အစ္ဆမ္ဘီ။ ဧကော အသဟာယော။ တတော ဧဝ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂသဒိသတာယ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော စရေယျာတိ အတ္ထော။

ဆိန္နပက္ခော၊ အသဉ္ဇာတပက္ခော ဝါ သကုဏော ဂန္တုံ န သက္ကောတီတိ ‘‘ပက္ခီ သကုဏော’’တိ ပက္ခိ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ သကုဏော ပါဠိယံ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ပက္ခယုတ္တော သကုဏော’’တိ။ ယဿ သန္နိဓိကာရပရိဘောဂေါ ကိဉ္စိ ဌပေတဗ္ဗံ သာပေက္ခာယ ဌပနဉ္စ နတ္ထိ၊ တာဒိသော အယံ ဘိက္ခူတိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော’’တိအာဒိမာဟ။ အရိယန္တိ အပေန္တိ တတော ဒေါသာ၊ တေဟိ ဝါ အာရကာတိ အရိယောတိ အာဟ ‘‘အရိယေနာတိ နိဒ္ဒေါသေနာ’’တိ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္တနိ။ နိဒ္ဒေါသသုခန္တိ နိရာမိသသုခံ ကိလေသဝဇ္ဇရဟိတတ္တာ။

၂၉၅။ ယထာဝုတ္တေ သီလသံဝရေ ပတိဋ္ဌိတဿေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော တဒဓိဋ္ဌာနတော၊ တဿ စ ပရိပါလကဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သော ဣမိနာ အရိယေန သီလက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဘိက္ခူ’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု။ ယသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၅) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တဿ လီနတ္ထပ္ပကာသိနိယံ သံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၅) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါဒီသု နိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ ကိလေသေဟိ အနဝသိတ္တသုခတာ အဝိကိဏ္ဏသုခတာ စဿ ဝုတ္တာ။

၂၉၆။ ပစ္စယသမ္ပတ္တိန္တိ ပစ္စယပါရိပူရိံ။ ဣမေ စတ္တာရောတိ သီလသံဝရော သန္တောသော ဣန္ဒြိယသံဝရော သတိသမ္ပဇညန္တိ ဣမေ စတ္တာရော အရညဝါသဿ သမ္ဘာရာ။ တိရစ္ဆာနဂတေဟိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဣသိသိင်္ဂဿ ပိတုအာဒယော ဝိယ။ ဝနစရကေဟီတိ ဝနစရကမာတုဂါမေဟိ။ ဘေရဝသဒ္ဒံ သာဝေန္တိ၊ တာဝတာ အပလာယန္တာနံ ဟတ္ထေဟိ သီသံ…ပေ… ကရောန္တိ။ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကာဠကံ ဝါ။ မိစ္ဆာဝိတက္ကသင်္ခါတံ တိလကံ ဝါ။ တန္တိ ပီတိံ ဝိဘူတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ခယတော သမ္မသန္တော။

ဝိဝိတ္တန္တိ ဇနဝိဝိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သုည’’န္တိ။ သာ စ ဝိဝိတ္တတာ နိဿဒ္ဒဘာဝေန လက္ခိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသ’’န္တိ။ အာဝသထဘူတံ သေနာသနံ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိဟာရသေနာသနံ။ မသာရကာဒိ မဉ္စပီဌံ တတ္ထ အတ္ထရိတဗ္ဗံ ဘိသိဥပဓာနဉ္စ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓိတော မဉ္စပီဌသေနာသနံ။ စိမိလိကာဒိ ဘူမိယံ သန္ထရိတဗ္ဗတာယ သန္ထတသေနာသနံ။ ရုက္ခမူလာဒိ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ စင်္ကမနာဒီနံ ဩကာသဘာဝတော ဩကာသသေနာသနံ။

‘‘အနုစ္ဆဝိကံ ဒဿေန္တော’’တိ ဝတွာ တမေဝ အနုစ္ဆဝိကဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အစ္ဆန္နန္တိ ဣဋ္ဌကဆဒနာဒိနာ အန္တမသော ရုက္ခသာခါဟိပိ န ဆန္နံ။

ဘတ္တဿ ပစ္ဆတောတိ ဘတ္တဘုဉ္ဇနဿ ပစ္ဆတော။ ဦရုဗဒ္ဓါသနန္တိ ဦရူနံ အဓောဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇံ။ ဟေဋ္ဌိမကာယဿ အနုဇုကဋ္ဌပနံ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ။ ဥဇုံ ကာယန္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန ဥဇုကဋ္ဌပနံ သရူပတော ပယောဇနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ပဏမန္တီတိ န ဩဏမန္တိ။ န ပရိပတတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ၊ ဝီထိံ န ဝိလင်္ဃေတိ။ တတော ဧဝ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသပ္ပတ္တိယာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။ မုခသမီပေတိ မုခဿ သမီပေ နာသိကဂ္ဂေ ဝါ ဥတ္တရောဋ္ဌေ ဝါ။ ဣဓ ပရိ-သဒ္ဒေါ အဘိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆) ဝိယ။ နိယျာနဋ္ဌော ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော၊ တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနသတိန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ၊ ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။

ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနံ အနုပ္ပာဒနံ အပ္ပဝတ္တနံ န ပဋိပက္ခေန သုပ္ပဟီနတာ။ ပဟီနတ္တာတိ စ ပဟီနသဒိသတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဈာနဿ အနဓိဂတတာ။ တထာပိ နယိဒံ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ သဘာဝတော ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ၊ အထ ခေါ ဘာဝနာဝသေန။ တေနာဟ ‘‘န စက္ခုဝိညာဏသဒိသေနာ’’တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာ စက္ခုဝိညာဏံ သဘာဝေန ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ အဗျာပန္နဉ္စ၊ န ဘာဝနာယ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ၊ န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန စိတ္တံ ဘာဝနာယ ပရိသောဓိတတ္တာ အဗျာပန္နံ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓံ အနုဒ္ဓတံ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဥဘယန္တိ သတိသမ္ပဇညမာဟ။

၂၉၇။ ဥစ္ဆိန္ဒိတွာ ပါတေန္တီတိ ဧတ္ထ ဥစ္ဆိန္ဒနံ ပါတနဉ္စ တာသံ ပညာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနမေဝ။ ဣတိ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရပညာနံ ဧကစ္စာယ စ ပရိတ္တပညာယ အနုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ နီဝရဏာ ဓမ္မာ ဣတရာယ စ သမတ္ထတံ ဝိဟနန္တိယေဝါတိ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏာ ဝုတ္တာ။ ဣဒမ္ပိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝေနေယျသန္တာနေ ပတိဋ္ဌာပိယမာနံ ဉာဏံ ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ဉာဏပဒံ။ ဉာဏံ ဝဠဉ္ဇေတိ ဧတ္ထာတိ ဉာဏဝဠဉ္ဇံ။

၂၉၉။ န တာဝ နိဋ္ဌံ ဂတော ဗာဟိရကာနံ ဉာဏေန အက္ကန္တဋ္ဌာနာနိပိ သိယုန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ အနညသာဓာရဏေ မဂ္ဂဉာဏပဒေ ကထံ န နိဋ္ဌင်္ဂတောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေပီ’’တိအာဒိ။ တီသု ရတနေသု နိဋ္ဌံ ဂတော ဟောတီတိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိတဉ္စ အာရဗ္ဘ ဉာဏေန နိဋ္ဌံ နိစ္ဆယံ ဥပဂတော ဟောတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သဗ္ဗသော ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗဿပိ အရိယသာဝကဿ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ နတ္ထိ၊ တတ္ထ ပန ယထာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တဿ အရဟတော သဝိသယေ ဉာဏံ သဝိသေသံ ဩဂါဟတိ၊ န တထာ အနာဂါမိအာဒီနန္တိ ရတနတ္တယေ သာတိသယံ ဉာဏနိစ္ဆယဂမနံ သန္ဓာယ ‘‘အဂ္ဂမဂ္ဂဝသေန တတ္ထနိဋ္ဌာဂမနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ မဟာဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀၀။ ဇင်္ဂလာနန္တိ ဧတ္ထ ယော နိပိစ္ဆလေန အမုဒုကော နိရုဒကတာယ ထဒ္ဓလူခဘူမိပ္ပဒေသော၊ သော ‘‘ဇင်္ဂလော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဗ္ဗဟုလတာယ ပန ဣဓ သဗ္ဗော ဘူမိပ္ပဒေသော ဇင်္ဂလော၊ တသ္မိံ ဇင်္ဂလေ ဇာတာ၊ ဘဝါတိ ဝါ ဇင်္ဂလာ၊ တေသံ ဇင်္ဂလာနံ။ ဧဝဉှိ နဒီစရာနမ္ပိ ဟတ္ထီနံ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ သမောဓာတဗ္ဗာနံ ဝိယ ဟိ သမောဓာယကာနမ္ပိ ဇင်္ဂလဂ္ဂဟဏေန ဂဟေတဗ္ဗတော။ ပထဝီတလစာရီနန္တိ ဣမိနာ ဇလစာရိနော န နိဝတ္တေတိ အဒိဿမာနပါဒတ္တာ။ ပါဏာနန္တိ သာဓာရဏဝစနမ္ပိ ‘‘ပဒဇာတာနီ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ဝိသေသနိဝိဋ္ဌမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သပါဒကပါဏာန’’န္တိ။ ‘‘မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဂတ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရော ဝိယ၊ ဇာတ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရောတိ အာဟ ‘‘ပဒဇာတာနီတိ ပဒါနီ’’တိ။ သမောဓာနန္တိ သမဝရောဓံ၊ အန္တောဂမံ ဝါ။ မဟန္တတ္တေနာတိ ဝိပုလဘာဝေန။

ကုသလာ ဓမ္မာတိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာ ဓမ္မာ၊ န အနဝဇ္ဇမတ္တဓမ္မာ။ ကုသလတ္တိကေ အာဂတနယေန ဟိ ဣဓ ကုသလာ ဓမ္မာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န ဗာဟိတိကသုတ္တေ အာဂတနယေန။ စတုဗ္ဗိဓော သင်္ဂဟောတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဧကဝိဓောဝေတ္ထ သင်္ဂဟော အဓိပ္ပေတောတိ? န၊ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ အနိဒ္ဓါရိတတ္ထဿ သဒ္ဒဿေဝ ဂဟိတတ္တာ။ သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေါ တာဝ အတ္တနော အတ္ထဝသေန စတုဗ္ဗိဓောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ အတ္ထောပိ ဝါ အနိဒ္ဓါရိတဝိသေသော သာမညေန ဂဟေတဗ္ဗတံ ပတ္တော ‘‘သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေန ဝစနီယတံ ဂတောတိ န ကောစိ ဒေါသော၊ နိဒ္ဓါရိတေ ဝိသေသေ တဿ ဧကဝိဓတာ သိယာ၊ န တတော ပုဗ္ဗေတိ။ သဇာတိသင်္ဂဟောတိ သမာနဇာတိယာ၊ သမာနဇာတိကာနံ ဝါ သင်္ဂဟော။ ဓာတုကထာဝဏ္ဏနာယံ ပန ‘‘ဇာတိသင်္ဂဟော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ဇာတိ-သဒ္ဒဿ သာပေက္ခသဒ္ဒတ္တာ ဇာတိယာ သင်္ဂဟောတိ ဝုတ္တေ အတ္တနော ဇာတိယာတိ ဝိညာယတိ သမ္ဗန္ဓာရဟဿ အညဿ အဝုတ္တတ္တာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၉၄) ဝိယ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သဇာတိသင်္ဂဟော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ သဉ္ဇာယန္တိ ဧတ္ထာတိ သဉ္ဇာတိ၊ သဉ္ဇာတိယာ သင်္ဂဟော သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော၊ သဉ္ဇာတိဒေသဝသေန သင်္ဂဟောတိ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗေ ရထိကာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ ရထယောဓာ ရထေန ယုဇ္ဈနကိရိယာယ ဧကသင်္ဂဟောတိ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဓနုဂ္ဂဟာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ ဣဿာသာ ဓနုနာ ဝိဇ္ဈနကိရိယာယ ဧကသင်္ဂဟောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ကိရိယဝသေန သင်္ဂဟော’’တိ။ ရူပက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတန္တိ ရူပက္ခန္ဓေန ဧကသင်္ဂဟံ ရူပက္ခန္ဓောတေဝ ဂဏိတံ၊ ဂဟဏံ ဂတန္တိ အတ္ထော။

ဒိယဍ္ဎမေဝ သစ္စံ ဘဇတိ မဂ္ဂသစ္စဒုက္ခသစ္စေကဒေသဘာဝတော။ သစ္စေကဒေသန္တောဂဓမ္ပိ သစ္စန္တောဂဓမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သစ္စာနံ အန္တောဂဓတ္တာ’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ သာသနတော စ လောကတော စ ဥပမံ အာဟ ရိတွာ ဒီပေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာဓိကမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိယဍ္ဎသိက္ခာပဒသတန္တိ ဣဒံ ယသ္မိံ ကာလေ တံ သုတ္တံ ဒေသိတံ၊ တဒါ ပညတ္တသိက္ခာပဒဝသေန ဝုတ္တံ၊ တတော ပရံ ပန သာဓိကာနိ ဒွေသတာနိ သိက္ခာပဒါနီတိ။ သိက္ခာနံ အန္တောဂဓတ္တာ အဓိသီလသိက္ခာယ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီလံ သိက္ခန္တောပိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီ’’တိ ဝိသမောယံ ဥပညာသော။ တတ္ထ ဟိ ယော ပဟာတဗ္ဗံ ပဇဟတိ၊ သံဝရိတဗ္ဗတော သံဝရံ အာပဇ္ဇတိ၊ အယမဿ အဓိသီလသိက္ခာ။ ယော တတ္ထ စေတသော အဝိက္ခေပေါ၊ အယမဿ အဓိစိတ္တသိက္ခာ။ ယာ တတ္ထ ဝီမံသာ၊ အယမဿ အဓိပညာသိက္ခာ။ ဣတိ သော ကုလပုတ္တော သရူပတော လဗ္ဘမာနာ ဧဝ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ ဒီပိတော၊ န သိက္ခာနံ အန္တောဂဓတာမတ္တေန။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော တထာဘူတဿ သံဝရော၊ အယမေတ္ထ အဓိသီလသိက္ခာ၊ ယော တထာဘူတဿ သမာဓိ၊ အယမေတ္ထ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ ယာ တထာဘူတဿ ပညာ၊ အယံ အဓိပညာသိက္ခာ။ ဣမာ တိဿော သိက္ခာ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ တာယ သတိယာ တေန မနသိကာရေန သိက္ခတိ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီ’’တိ။ ဣဓ ပန သစ္စာနံ အန္တောဂဓတ္တာ သစ္စ-သဒ္ဒါဘိဓေယျတာမတ္တေန စတူသု သစ္စေသု ဂဏနန္တောဂဓာ ဟောန္တီတိ? န၊ တတ္ထာပိ ဟိ နိပ္ပရိယာယတော အဓိသီလသိက္ခာဝ လဗ္ဘတိ၊ ဣတရာ ပရိယာယတောတိ ကတွာ ‘‘သိက္ခာနံ အန္တောဂဓတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

စတူသု အရိယသစ္စေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ စ တတော အမုစ္စိတွာ တဿေဝ အန္တောဂဓတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ယထာ စ ဧကဿ ဟတ္ထိပဒဿာ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတာ ဟတ္ထိပဒေါပမာ သမတ္ထိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧကသ္မိမ္ပိ ဒွီသုပိ တီသုပိ သစ္စေသု ဂဏနံ ဂတာ ဓမ္မာတိ ဣဒံ န ကုသလတ္တိကဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ တိကဒုကေသု ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ သစ္စေ ဂဏနံ ဂတော ဓမ္မော အသင်္ခတဓမ္မော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဒွီသု သစ္စေသု ဂဏနံ ဂတာ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ တထာ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ အဗျာကတာ စ ဓမ္မာ၊ တီသု သစ္စေသု ဂဏနံ ဂတာ သင်္ခတာ ဓမ္မာ၊ ဧဝံ အညေသမ္ပိ တိကဒုကပဒါနံ ဝသေန အယမတ္ထော ယထာရဟံ ဝိဘဇိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ…ပေ… ဂတာဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧကဒေသော ဟိ သမုဒါယန္တောဂဓတ္တာ ဝိသေသော ဝိယ သာမညေန သမူဟေန သင်္ဂဟံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘သစ္စာနံ အန္တောဂဓတ္တာ’’တိ။ ဒေသနာနုက္ကမောတိ အရိယသစ္စာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝသေန ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဝိဘဇနံ။ တတ္ထ စ ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝသေနအာဒိတော အဇ္ဈတ္တိကာယ ပထဝီဓာတုယာ ဝိဘဇနန္တိ။ အယံ ဣမိဿာ ဒေသနာယ အနုက္ကမော။

၃၀၁။ တံ ပနေတံ ဥပမာဟိ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုဇာတန္တိ သုန္ဒရံ၊ သုသဏ္ဌိတံ သုပရိဏတဉ္စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပေသိယောတိ ဝိလီဝေ။ မုဒုဘာဝတော ကုစ္ဆိဘာဂံ အာဒါယ။ ဣတရေ စ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေတိ ပဉ္စဓာ ဘိန္နကောဋ္ဌာသေသု ဣတရေ စ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ။ ဣတရေ စ တယော ကောဋ္ဌာသေတိအာဒိတော စတုဓာ ဘိန္နကောဋ္ဌာသေသု ဣတရေ စ တယော ကောဋ္ဌာသေ။

ရာဇပုတ္တူပမာယာတိ ရညော ဇေဋ္ဌပုတ္တဥပမာယ။ န္တိ ပိဠန္ဓနံ။ ဥရေ ဝါယာမဇနိတအရိယဇာတိယာ ဩရသော။ မုခတော ဇာတောတိ မုခတော နိဂ္ဂတဓမ္မဒေသနာယ ဇာတော၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဝါ ဓမ္မကာယဿ မုခဘူတအရိယဓမ္မတော ဇာတော။ တတော ဧဝ ဓမ္မဇော ဓမ္မနိမ္မိတော။ သတ္ထု ဓမ္မဒါယာဒဿေဝ ဂဟိတတ္တာ ဓမ္မဒါယာဒေါ။ တေနာဟ ‘‘နော အာမိသဒါယာဒေါ’’တိ။ န္တိ ‘‘ဘဂဝတော ပုတ္တော’’တိအာဒိဝစနံ။ မဟာပညတာဒိဂုဏေဟိ သာတိသယံ အနုပုဗ္ဗဘာဝေ ဌိတတ္တာ သမ္မာ ယထာဘူတံ ဝဒမာနော ဝတ္တုံ သက္ကောန္တော ဝဒေယျ။

အကုတောဘယံ နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ။ ရာဂရဇာဒီနံ ဝိဂမေန ဝိဂတရဇံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ သုဂတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဘိက္ခူနံ ပရောသဟဿံ ပယိရုပါသတီတိ ယောဇနာ။

‘‘သေဝေထ ဘဇထာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတာ ဘိက္ခူ အနုဂ္ဂါဟကာ’’တိ။ ပဏ္ဍိတာပိ သမာနာ န အပ္ပဿုတာ၊ အထ ခေါ ဩဝါဒါနုသာသနီဟိ အနုဂ္ဂါဟကာတိ ပုရိမာ ဥပမာ ထေရဿေဝ ဝသေန ဥဒါဟဋာ၊ ဒုတိယာ ပန ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿပိ ဝသေန ဥဒါဟဋာ။

၃၀၂။ အဇ္ဈတ္တိကာတိ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ။ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တန္တိ ပဒဒွယေနပိ တံတံပါဋိပုဂ္ဂလိကဓမ္မာ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယမ္ပေတံ နိယကာဓိဝစနမေဝါ’’တိ။ သသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ပန အတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝူပဂမနဝသေန အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ၊ တံတံသတ္တသန္တာနပရိယာပန္နတာယ ပစ္စတ္တံ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၇) ‘‘အတ္တနိ ပဝတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တံ၊ အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ပဋိစ္စ ပဝတ္တတ္တာ ပစ္စတ္တ’’န္တိ။ ကက္ခဠန္တိ ကထိနံ။ ယသ္မာ တံ ထဒ္ဓဘာဝေန သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ထဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ခရိဂတန္တိ ခရသဘာဝေသု ဂတံ တပ္ပရိယာပန္နံ၊ ခရသဘာဝမေဝါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ခရသဘာဝံ ဖရုသာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော ဖရုသာကာရံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဖရုသ’’န္တိ။ ဥပါဒိန္နံ နာမ သရီရဋ္ဌကံ။ တတ္ထ ယံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ၊ တံ နိပ္ပရိယာယတော ‘‘ဥပါဒိန္န’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣတရံ အနုပါဒိန္နံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ တဏှာဒီဟိ အာဒိန္နဂဟိတပရာမဋ္ဌဝသေန ဥပါဒိန္နမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သရီရဋ္ဌကဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဒိန္နန္တိ အဘိနိဝိဋ္ဌံ။ မမန္တိ ဂဟိတံ။ အဟန္တိ ပရာမဋ္ဌံ။ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကဿာတိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဟရန္တဿ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနေ။ တီသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ တိပ္ပကာရေသု ကောဋ္ဌာသေသု။ န ဟိ တေ တယော စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသာ။

ဝုတ္တပ္ပကာရာတိ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ။ နာနာသဘာဝတောတိ သတိပိ ကက္ခဠဘာဝသာမညေ သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတော ပန ကေသာဒိသင်္ဃာတဂတနာနာသဘာဝတော။ အာလယောတိ အပေက္ခာ။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ။ ပတ္ထနာတိ တဏှာပတ္ထနာ။ ပရိယုဋ္ဌာနန္တိ တဏှာပရိယုဋ္ဌာနံ။ ဂဟဏန္တိ ကာမုပါဒါနံ။ ပရာမာသောတိ ပရတော အာမသနာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော။ န ဗလဝါ အာလယာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိဘင်္ဂေ ဗာဟိရာပိ ပထဝီဓာတု ဝိတ္ထာရေနေဝ ဝိဘတ္တာတိ? ယထာဓမ္မဒေသနတ္တာ တတ္ထ ဝိတ္ထာရေနေဝ ဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ ယထာနုလောမဒေသနတ္တာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဒေသနာ သံခိတ္တာ။

ယောဇေတွာ ဒဿေတီတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဒဿေတိ။ သာတိ အဇ္ဈတ္တိကာ ပထဝီဓာတု။ သုခပရိဂ္ဂဟော ဟောတိ ‘‘န မေ သော အတ္တာ’’တိ။ သိဒ္ဓေ ဟိ အနတ္တလက္ခဏေ ဒုက္ခလက္ခဏံ အနိစ္စလက္ခဏဉ္စ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ သင်္ခတဓမ္မေသု တဒဝိနာဘာဝတောတိ။ ဝိသူကာယတီတိ ဝိသူကံ ဝိရူပကိရိယံ ပဝတ္တေတိ။ သာ ပန အတ္ထတော ဝိပ္ဖန္ဒနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိပ္ဖန္ဒတီ’’တိ။ အဿာတိ အဇ္ဈတ္တိကာယ ပထဝီဓာတုယာ။ အစေတနာဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတိ ဓာတုမတ္တတာယ ဒဿနတော။ တံ ဥဘယမ္ပီတိ တံ ပထဝီဓာတုဒွယမ္ပိ။

တတော ဝိသေသတရေနာတိ တတော ဗာဟိရမဟာပထဝိတော ဝိသေသဝန္တတရေန၊ လဟုတရေနာတိ အတ္ထော။ ကုပ္ပတီတိ လုပ္ပတိ။ ဝိလီယမာနာတိ ပကတိဥဒကေ လောဏံ ဝိယ ဝိလယံ ဂစ္ဆန္တီ။ ဥဒကာနုဂတာတိ ဥဒကံ အနုဂတာ ဥဒကဂတိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကမေဝ ဟောတီ’’တိ။ အဘာဝေါ ဧဝ အဘာဝတာ၊ န ဘဝတီတိ ဝါ အဘာဝေါ၊ တထာသဘာဝေါ ဓမ္မော။ တဿ ဘာဝေါ အဘာဝတာ။ ဝယော ဝိနာသော ဓမ္မော သဘာဝေါ ဧတဿာတိ ဝယဓမ္မော၊ တဿ ဘာဝေါ ဝယဓမ္မတာ၊ အတ္ထတော ခယော ဧဝ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ အနိစ္စလက္ခဏမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဝိဒ္ဓံသနဘာဝဿ ပန ပဝေဒိတဗ္ဗတ္တာ ကာမံ အနိစ္စလက္ခဏမေဝ ဝုတ္တံ သရူပတော၊ ဣတရာနိပိ အတ္ထတော ဝုတ္တာနေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ။

မတ္တံ ခဏမတ္တံ တိဋ္ဌတီတိ မတ္တဋ္ဌော၊ အပ္ပမတ္တဋ္ဌော မတ္တဋ္ဌကော၊ အတိဣတ္တရခဏိကောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တဋ္ဌိတိကဿာ’’တိ။ ဌိတိပရိတ္တတာယာတိ ဧကစိတ္တပဝတ္တိမတ္တတာဌာနလက္ခဏဿ ဣတရဘာဝေန။ ဧကဿ စိတ္တဿ ပဝတ္တိက္ခဏမတ္တေနေဝ ဟိ သတ္တာနံ ပရမတ္ထတော ဇီဝနက္ခဏော ပရိစ္ဆိန္နော။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။

ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ သုခဒုက္ခာတိ သုခဒုက္ခာ ဝေဒနာ။ ဥပေက္ခာပိ ဟိ သုခဒုက္ခာသွေဝ အန္တောဂဓာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝတော။ အတ္တဘာဝေါတိ ဇီဝိတဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ကေဝလာတိ အတ္တနိစ္စဘာဝေန အဝေါမိဿာ။ ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ ဧကေန စိတ္တေန သဟိတာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ။ လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏောတိ တာယ ဧဝ ဧကက္ခဏိကတာယ လဟုကော အတိဣတ္တရော ဇီဝိတာဒီနံ ခဏော ဝတ္တတိ ဝီတိဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဣဒန္တိ ဂါထာဝစနံ။

ယသ္မာ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ အဿာသပဿာသာနံ အပရာပရသဉ္စရဏံ လဘမာနမေဝ ပဝတ္တတိ၊ န အလဘမာနံ၊ တသ္မာ အဿာသပဿာသူပနိဗဒ္ဓံ။ တထာ မဟာဘူတာနံ သမဝုတ္တိတံ လဘမာနမေဝ ပဝတ္တတိ။ ပထဝီဓာတုယာ ဟိ အာပေါဓာတုအာဒီနံ ဝါ အညတရပကောပေန ဗလသမ္ပန္နောပိ ပုရိသော ပတ္ထဒ္ဓကာယော ဝါ၊ အတိသာရာဒိဝသေန ကိလိန္နပူတိကာယော ဝါ၊ မဟာဍာဟပရေတော ဝါ၊ သဉ္ဆိဇ္ဇမာနသန္ဓိဗန္ဓနော ဝါ ဟုတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏာတိ။ ကဗဠီကာရာဟာရာနံ ယုတ္တကာလေ လဘန္တဿေဝ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ၊ အလဘန္တဿ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ ဝိညာဏေ ပဝတ္တမာနေယေဝ စ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ၊ န တသ္မိံ အပ္ပဝတ္တမာနေ။ ဇီဝိတန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဣရိယာပထူပနိဗဒ္ဓတာသီတုဏှူပနိဗဒ္ဓတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ စတုန္နဉှိ ဣရိယာပထာနံ သမဝုတ္တိတံ လဘမာနမေဝ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ၊ အညတရဿ ပန အဓိမတ္တတာယ အာယုသင်္ခါရာ ဥပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ သီတုဏှာနမ္ပိ သမဝုတ္တိတံ လဘမာနမေဝ ပဝတ္တတိ၊ အတိသီတေန ပန အတိဥဏှေန ဝါ အဘိဘူတဿ ဝိပဇ္ဇတီတိ။

တဏှုပါဒိန္နဿာတိ ဣမိနာ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နတာကိတ္တနေန သရသပဘင်္ဂုတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ တဏှာဂ္ဂါဟဿ အနိစ္စာနုပဿနာယ မာနဂ္ဂါဟဿ အနတ္တာနုပဿနာယ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော ဧကံသေနေဝ တီဟိ အနုပဿနာဟိ ဂါဟာပိ ဝိဂစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘နောတေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဧကံယေဝ အာဂတံ ဗာဟိရာယ ပထဝီဓာတုယာ အန္တရဓာနဒဿနပဝတ္တဇောတနာယ။

ပရိဂ္ဂဟန္တိ ဓာတုပရိဂ္ဂဟဏံ။ ပဋ္ဌပေန္တောတိ အာရဘန္တော ဒေသေန္တော။ သောတဒွါရေ ဗလံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဗလဒဿနာပဒေသေန ကမ္မဋ္ဌာနဿ အာနုဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဝါစာယ ဃဋ္ဋနမေဝ ဝုတ္တံ သောတဒွါရေ ဗလဒဿနဘာဝတော။ ဗလန္တိ စ ဗာဟိရာယ ဝိယ အဇ္ဈတ္တိကာယပိ ပထဝီဓာတုယာ အစေတနာဘာဝဒဿနေန ရုက္ခဿ ဝိယ အက္ကောသန္တေပိ ပဟရန္တေပိ နိဗ္ဗိကာရတာ။ သမ္ပတိဝတ္တမာနုပ္ပန္နဘာဝေနာတိ တဒါ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေန။ သမုဒါစာရုပ္ပန္နဘာဝေနာတိ အာပါထဂတေ တသ္မိံ အနိဋ္ဌေ သဒ္ဒါရမ္မဏေ အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတဥပ္ပတ္တိဝသေန သောတဒွါရေ ဇဝနဝေဒနာ ဒုက္ခာတိ ဝစနတော။ တထာ ဟိ ‘‘ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝေဒနာဒယောပီတိ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝေဒနာ စေဝ သညာဒယော စ။ တေ ဟိ ဖဿေန သမာနဘူမိကာ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝေဒနာ။ ဓာတုသင်္ခါတမေဝ အာရမ္မဏန္တိ ယထာပရိဂ္ဂဟိတံ ပထဝီဓာတုသင်္ခါတမေဝ ဝိသယံ။ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝိပဿနာစိတ္တံ အနိစ္စန္တိပိ ဒုက္ခန္တိပိ အနတ္တာတိပိ သမ္မသနဝသေန အနုပဝိသတိ။ ဧတေန ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပါဘာဝမာဟ၊ ပသီဒတီတိ ပန ဣမိနာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝီထိပဋိပန္နတံ။ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဣမိနာ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေန အဝတ္ထာနံ ပဋိပက္ခာဘိဘဝေန နိစ္စလဘာဝတော။ ဝိမုစ္စတီတိ ဣမိနာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟတော ဝိသေသေန မုစ္စနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သမုဋ္ဌာနဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဓိမောက္ခံ လဘတီ’’တိ။ သောတဒွါရမှိ အာရမ္မဏေ အာပါထဂတေတိ ဣဒံ မူလပရိညာယ မူလဒဿနံ။ သောတဒွါရေဟိ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇယတော ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ လောဘော၊ အနိဋ္ဌေ စ ပဋိဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောဒွါရေ ပန ‘‘ဣတ္ထီ၊ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒိ ဟောတိ၊ တဿ ပဉ္စဒွါရဇဝနံ မူလံ၊ သဗ္ဗံ ဝါ ဘဝင်္ဂါဒိ။ ဧဝံ မနောဒွါရဇဝနဿ မူလဝသေန ပရိညာ။ အာဂန္တုကတာဝကာလိကပရိညာ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗဘာဝဝသေန ဣတရဘာဝဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သတိပဋ္ဌာနသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော ဧဝ။

ယာထာဝတော ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဏှနဝသေန ကတပရိဂ္ဂဟဿပိ အနာဒိကာလဘာဝနာဝသေန အယောနိသော အာဝဇ္ဇနံ သစေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပတွာတိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စတံ ပတွာ။ ဧကံ ဒွေ ဝါရေ အာသေဝနံ လဘိတွာ၊ န အာသေဝနပစ္စယံ။ န ဟိ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကစိတ္တံ အာသေဝနပစ္စယဘူတံ အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ၊ ပဋ္ဌာနေ ကုသလတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ၊ အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ‘‘န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧကံ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၂၁)၊ အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဧက’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၅၂) စ ပန ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဒွေ ဝါရေတိ ဧတ္ထ စ ဧကဂ္ဂဟဏံ ဝစနသိလိဋ္ဌတာယ ဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဒုတိယေ မောဃဝါရေ ဧကဝါရမေဝ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပဝတ္တတိ။ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ တဿ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဧကဝါရဂ္ဂဟဏံ၊ တိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဒွေဝါရဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ ဒုတိယံ တတိယဉ္စ ပဝတ္တမာနံ လဒ္ဓါသေဝနံ ဝိယ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပတွာ ဧကံ ဒွေ ဝါရေအာသေဝနံ လဘိတွာ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂမေဝ ဩတရတီ’’တိ ဣဒံ ဒုတိယမောဃဝါရဝသေန ဝုတ္တံ ဘဝေယျ။ သော စ အာရမ္မဏဒုဗ္ဗလတာယ ဧဝ ဟောတီတိ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ နိယမိတော။ ဣဓ ပန တိက္ခာနုပဿနာနုဘာဝေန အကုသလုပ္ပတ္တိယာ အသမ္ဘဝဝသေန အယောနိသောဝ အာဝဇ္ဇတော အယောနိသော ဝဝတ္ထာနံ သိယာ၊ န ယောနိသော၊ တသ္မိဉ္စ ပဝတ္တေ မဟတိ အတိမဟတိ ဝါ အာရမ္မဏေ ဇဝနံ န ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ အယမတ္ထော ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

ဧတဿေဝ ဝါ သတိပိ ဒုဝိဓတာပရိကပ္ပနေ သော စ ယဒိ အနုလောမေ ဝေဒနာတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ၊ န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ’’တိ စ ဝုတ္တံ သိယာ၊ (လဗ္ဘေယျ)၊ န စ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ၊ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ သိယာ။ န ဟိ အာသေဝနပစ္စယံ လဒ္ဓုံ ယုတ္တဿ အာသေဝနပစ္စယတာပိ ဓမ္မော အာသေဝနပစ္စယော ဟောတီတိ အဝုတ္တော အတ္ထိ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ပန ကုသလာကုသလာနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ အဝုတ္တော – ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာသေဝနပစ္စယာ။ အကုသလံ…ပေ… နာသေဝနပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉၃-၉၄) ဝစနတော ပဋိက္ခိတ္တော စ။ အထာပိ သိယာ အသမာနဝေဒနာနံ ဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိ စ၊ ဧဝမပိ ယထာ – ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တံ ဇာတိဘေဒါ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဘူမိဘိန္နဿ ကာမာဝစရဿ ရူပါဝစရာဒီနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ ဝိယ ဇာတိဘိန္နဿပိ ဘဝေယျာတိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝ သိယာ၊ အဘိန္နဇာတိကဿ စ ဝသေန ယထာ – ‘‘အာဝဇ္ဇနာ သဟေတုကာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝေဒနာတ္တိကေပိ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဧကံ၊ န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧက’’န္တိ ဧဝံ ဂဏနာယ နိဒ္ဓါရိယမာနာယ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တဿ အဘာဝါ အယံ မောဃဝါရော ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ဝီထိဝိပါကသန္တတိယာ အာဝဋ္ဋနတော အာဝဇ္ဇနာ၊ တတော ဝိသဒိသဿ ဇဝနဿ ကရဏတော မနသိကာရောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ’’ဣစ္စေဝ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနတော ပရံ စတုန္နံ ပဉ္စန္နံ ဝါ ဇဝနာနံ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တံ ရူပါဒိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာတိ စ ဇဝနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတွာတိ အတ္ထော၊ န ဇဝနဘာဝေနာတိ။ အာသေဝနံ လဘိတွာတိ စေတ္ထ အာသေဝနံ ဝိယ အာသေဝနန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဝိပ္ဖာရိကတ္တာ စဿ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ပဝတ္တိယေဝ စေတ္ထ အာသေဝနသဒိသတာ။ ဝိပ္ဖာရိကတာယ ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတာ စဿ ဝုစ္စတိ။ ဝိပ္ဖာရိကမ္ပိ ဇဝနံ ဝိယ အနေကက္ခတ္တုံ အပ္ပဝတ္တိယာ အသုပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ စ န နိပ္ပရိယာယတော အာသေဝနဘာဝေန ဝတ္တတီတိ န ဣမဿ အာသေဝနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဖလစိတ္တေသု မဂ္ဂပရိယာယော ဝိယ ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တံ။

အယန္တိ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ဧကဝါရမ္ပိ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပာဒနဝသေန ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ယောဂါဝစရော။ ကောဋိပ္ပတ္တောတိ မတ္ထကံ ပတ္တော။ ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဝိသဒဝိပဿနာဉာဏတာယ တိက္ခဝိပဿကော။ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ ‘‘ဧဝံ မေ ဇဝနံ ဇဝိတ’’န္တိ သာရမ္မဏဿ ဇဝနဿ ဟုတွာ အဘာဝဝဝတ္ထာပနဿ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝတော၊ တထာ အာဝဇ္ဇနဝသေန ဝါ တံ အာရမ္မဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တာဝဒေဝ မူလကမ္မဋ္ဌာနဘူတံ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဒုတိယဿ ပန ဝသေနာတိ ‘‘အပရဿ ရာဂါဒိဝသေန ဧကဝါရံ ဇဝနံ ဇဝတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ နာတိတိက္ခဝိပဿကဿ ဝသေန ‘‘တဿ ဓာတာရမ္မဏမေဝ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီ’’တိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတတ္တာ။ ‘‘တမေနံ ဥပဓိပဟာနာယ ပဋိပန္နံ ဥပဓိပဋိနိဿဂ္ဂါယ ကဒါစိ ကရဟစိ သတိသမ္မောသာ ဥပဓိပဋိသံယုတ္တာ သရသင်္ကပ္ပာ သမုဒါစရန္တိ။ ဒန္ဓော ဥဒါယိ သတုပ္ပာဒေါ၊ အထ ခေါ နံ ခိပ္ပမေဝ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗျန္တီကရောတိ အနဘာဝံ ဂမေတီ’’တိ လဋုကိကောပမေ။ တဿ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သောတာပန္နာဒယော တာဝ ပဇဟန္တု၊ ပုထုဇ္ဇနော ကထံ ပဇဟတီ’’တိ စောဒနံ ပဋ္ဌပေတွာ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဟိ သတိသမ္မောသေန သဟသာ ကိလေသေ ဥပ္ပန္နေ ‘မာဒိသဿ နာမ ဘိက္ခုနော ကိလေသော ဥပ္ပန္နော’တိ သံဝေဂံ ကတွာ ဝီရိယံ ပဂ္ဂယှ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂေန ကိလေသေ သမုဂ္ဃာတေတိ၊ ဣတိ သော ပဇဟတိ နာမာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တဿ ဓာတာရမ္မဏမေဝ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဣန္ဒြိယဘာဝနေ စ မဇ္ဈိမဿ ဝသေန အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပရိဂ္ဂဟဝသေနာတိ ဓာတုပရိဂ္ဂဟဝသေန။ မမ္မစ္ဆေဒနာဒိဝသေန ပဝတ္တအက္ကောသနာဒိံ အနိဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ ပတွာ သောတဒွါရေ ကိလမတိ ပုဂ္ဂလော၊ တထာ ပေါထနပဟရဏာဒိကံ အနိဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ ပတွာ ကာယဒွါရေ ကိလမတိ။

သမုဒါစရန္တီတိ သဗ္ဗသော ဥဒ္ဓံ အာစရန္တိ။ တယိဒံ အမနာပေဟိ သမုဒါစရဏံ နာမ ပေါထနပဟရဏာဒိဝသေန ဥပက္ကမနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဥပက္ကမန္တီ’’တိ၊ ဗာဓန္တီတိ အတ္ထော။ တထာသဘာဝေါတိ ယထာ ပါဏိပ္ပဟာရာဒီဟိ ဃဋ္ဋိတမတ္တော ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတိ၊ တထာသဘာဝေါ။ ‘‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကကစေနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၂) ဩဝါဒဒါနံ နာမ အနညသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ အာဝေဏိကန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တံ ခေါ ပနေတံ ဘဂဝတာတိ အနုဿရန္တောပိ…ပေ… ကကစူပမောဝါဒံ အနုဿရန္တောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿပိ ပရိယတ္တိဓမ္မဘာဝတောတိ ကေစိ။ ယံ ပန ကကစောကန္တကေသုပိ မနုဿေသု အပ္ပဒုဿနံ နိဗ္ဗိကာရံ၊ တံ သတ္ထုသာသနံ အနုဿရန္တောပိ သမ္မာပဋိပတ္တိလက္ခဏံ ဓမ္မံ အနုဿရတိယေဝါတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘိက္ခုနော ဂုဏန္တိ အရိယဓမ္မာဓိဂမနသိဒ္ဓံ ဂုဏမာဟ။ သော စ သဗ္ဗေသမ္ပိ အရိယာနံ ဂုဏောတိ တံ အနုဿရန္တောပိ သင်္ဃံ အနုဿရတိ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ။

ဝိပဿနုပေက္ခာ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ဥပေက္ခာ ကုသလနိဿိတာ န သဏ္ဌာတီတိ ဝိပဿနာဝသေန သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သင်္ခါရဂတေ အဇ္ဈုပေက္ခနံ န လဘတီတိ အတ္ထော။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဝိယ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု နိဗ္ဗိကာရတာသာမညေန။ တေနာဟ ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဌာနေ ဌပေတိ ‘‘လာဘာ ဝတ မေ၊ သုလဒ္ဓံ ဝတ မေ’’တိအာဒိနာ အတ္တမနတံ အာပဇ္ဇန္တော။

၃၀၃။ အာပေါဂတန္တိ အာဗန္ဓနဝသေန အာပေါ၊ တဒေဝ အာပေါသဘာဝံ ဂတတ္တာ အာပေါဂတံ၊ သဘာဝေနေဝ အာပေါဘာဝံ ဝါ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန သော အာပေါဘာဝသင်္ခါတော အလ္လယူသဘာဝေါ သသမ္ဘာရပထဝီသသမ္ဘာရဥဒကာဒိဂတေ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ အာပသ္မိံ ဝိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗအာပေသု ဂတံ အလ္လယူသဘာဝလက္ခဏ’’န္တိ၊ ဒြဝဘာဝလက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပကုပ္ပတီ’’တိ ပါကတိကပကောပံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဩဃဝသေန ဝဍ္ဎတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အယမဿ ပါကတိကော ပကောပေါ’’တိ။ ဣတရံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အာပေါသံဝဋ္ဋကာလေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩဂစ္ဆန္တီတိ ဧတ္ထ ဩဂမနန္တိ ပရိယာဒါနံ အဓိပ္ပေတံ၊ န အဓောဂမနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓနေ…ပေ… ပါပုဏန္တီ’’တိ။

၃၀၄။ သဗ္ဗတေဇေသု ဂတန္တိ ဣန္ဓနာဒိဝသေန အနေကဘေဒေသု သဗ္ဗေသု တေဇောကောဋ္ဌာသေသု ဂတံ ပဝတ္တံ။ ယထာ ပီတိ ဧဝ ပီတိဂတံ၊ ဧဝံ တေဇော ဧဝ တေဇောဂတံ၊ တေဇနဝသေန ပဝတ္တိမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ အာပေါဂတံ၊ ဝါယောဂတဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပုရိမေ’’တိအာဒိ။ ဧကာဟိကဇရာဒိဘာဝေနာတိ ဧကာဟိကာဒိဇရာဘေဒေန။ ဥသုမဇာတောတိ ဥသ္မာဘိဘူတော။ ဇီရတီတိ ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ တေဇောဓာတုဝသေန လဗ္ဘမာနာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဇရာပဝတ္တိ ပါကဋဇရာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣန္ဒြိယဝေကလ္လတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝလိပလိတာဒိဘာဝန္တိ ဝလိတပလိတဘာဝံ၊ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သိထိလဘာဝဉ္စ။ ကုပ္ပိတေနာတိ ခုဘိတေန။ သတက္ခတ္တုံ တာပေတွာ တာပေတွာ သီတူဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋသပ္ပိ သတဓောတသပ္ပီတိ ဝဒန္တိ။ သရီရေ ပကတိဥသုမံ အတိက္ကမိတွာ ဥဏှဘာဝေါ သန္တာပေါ၊ သရီရဿ ဒဟနဝသေန ပဝတ္တော မဟာဒါဟော ပရိဒါဟောတိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။ အသိတန္တိ သုတ္တံ။ ခါယိတန္တိ ခါဒိတံ။ သာယိတန္တိ အဿာဒိတံ။ သမ္မာ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတီတိ သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အသမ္မာပရိပါကောပိ ဝိသမပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရသာဒိဘာဝေနာတိ ရသရုဓိရမံသမေဒနှာရုအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇသုက္ကဘာဝေန။ ဝိဝေကန္တိ ပုထုဘာဝံ အညမညံ ဝိသဒိသဘာဝံ။ အသိတာဒိဘေဒဿ အာဟာရဿ ပရိဏာမေ ရသော ဟောတိ၊ တံ ပဋိစ္စ ရသဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ရသဿ ပရိဏာမေ ‘‘ရုဓိရ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ နေတဗ္ဗံ။

ဟရိတန္တန္တိ ဟရိတမေဝ၊ အန္တ-သဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတံ ယထာ ‘‘ဝနန္တံ သုတ္တန္တ’’န္တိ။ စမ္မနိလ္လေခနံ စမ္မံ လိခိတွာ ဆဍ္ဍိတကသဋံ။

၃၀၅။ ဥဂ္ဂါရဟိက္ကာရာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒေကခီပနာဒိပဝတ္တကဝါတာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥစ္စာရပဿာဝါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိတ္တသေမှလသိကာဒိနီဟရဏဝါတဿ စေဝ ဥသုမဝါတဿ စ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိပိ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေါ ဥဒရပရိယာယော၊ ကောဋ္ဌ-သဒ္ဒေန ပန အဗ္ဘန္တရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ တဒဝသိဋ္ဌော ဥဒရပဒေသော ဣဓ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာတိ အန္တာနံ ဗဟိဝါတာ’’တိ။ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာလောကနဝိလောကနဥဒ္ဓရဏာဒိကာ သဗ္ဗာ ကာယိကကိရိယာ သင်္ဂဟိတာ။ အဝသဝတိ ဥဒကံ ဧတသ္မာတိ ဩဿဝနံ၊ ဆဒနန္တော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။

၃၀၆။ နိဿတ္တဘာဝန္တိ အနတ္တကတံ။ ယထာဒဿိတာ ဟိ စတဿော ဓာတုယော အနတ္တနိယံ ကေဝလံ ဓာတုမတ္တာ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ပရိဝါရိတောတိ ပရိဝါရိတဘာဝေန ဌိတော ပရိဝုတော။ တေနာဟ ‘‘ဧတာနီ’’တိအာဒိ၊ ကဋ္ဌာဒီနိ သန္နိဝေသဝိသေသဝသေန ဌပိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညထာ အဂါရသမညာယ ဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ကဋ္ဌာဒီသု ပနာ’’တိအာဒိ။ ယဒတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘သေယျထာပိ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ၊ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ကဋ္ဌာဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ကာမံ ဟေဋ္ဌာ ‘‘မတ္တဋ္ဌကဿ ကာယဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၂) အဝိဘာဂေန ဧကဒေသေန စ ဥပါဒါရူပမ္ပိ ကထိတံ၊ တထာ ဝေဒနာဒယော ခန္ဓဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ န ကထိတာ၊ တထာ တဏှာပိ သမုဒယသစ္စဘာဝေန။ ဣတရာနိ ပန သစ္စာနိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ကထိတာနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ…ပေ… န ကထိတာနီ’’တိ။ စက္ခုပသာဒေ နိရုဒ္ဓေတိ စက္ခုပသာဒေ ဝိနဋ္ဌေ။ ဥပဟတေတိ ပုဗ္ဗကိမိအာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတေ။ ပလိဗုဒ္ဓေတိ ပုဗ္ဗာဒိဥပ္ပတ္တိယာ ဝိနာ ပဋိစ္ဆာဒိတေ။ တဇ္ဇောတိ တဿာနုရူပေါ၊ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ အနုရူပေါတိ အတ္ထော။ စက္ခုဿ ရူပါရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနမနသိကာရော ဟဒယသန္နိဿယောပိ စက္ခုမှိ သတိ ဟောတိ၊ အသတိ န ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘စက္ခုံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနံ တဿ ယထာ အာရမ္မဏပစ္စယေ၊ ဧဝံ ပသာဒပစ္စယေပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ရူပေ စ ပဋိစ္စာ’’တိ။ န္တိ စက္ခုဒွါရေ ကိရိယမနောဓာတုစိတ္တံ။ အညဝိဟိတဿာတိ အညာရမ္မဏပသုတဿ။ တဒနုရူပဿာတိ တေသံ စက္ခုရူပတဒါဘောဂါနံ အနုရူပဿ။

စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဒဿေတိ သရူပတော အတ္ထာပတ္တိတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ တပ္ပကာရော ဘူတော၊ တပ္ပကာရံ ဝါ ပတ္တော တထာဘူတော၊ တဿ၊ ယထာ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဒိသဿ ပစ္စယာကာရသမဝေတဿာတိ အတ္ထော။ တိသမုဋ္ဌာနရူပန္တိ ဥတုကမ္မာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပံ။ ဣဒဉ္စ သတိပိ တဒါ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေ ကေဝလံ စက္ခုဝိညာဏသမုဋ္ဌိတရူပဿ အဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေ ရူပက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘တထာဘူတဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝေဒနာဒယော စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာဝ၊ ဝိညာဏမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏမေဝ။ သင်္ခါရာတိ စေတနာဝ ဝုတ္တာ စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ ပန ဖဿဇီဝိတိန္ဒြိယမနသိကာရစိတ္တဋ္ဌိတိယောပိ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာဝ။ ဧကတော သင်္ဂဟော ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ ဧကတော ဂဏနာ။ သမာဂမောတိ ယထာသကံ ပစ္စယဝသေန သမောဓာနံ။ သမဝါယောတိ အညမညဿ ပစ္စယဘာဝေန သမဝေတတာယ သမုဒိတဘာဝေါ။

ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မော ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ၊ ပစ္စယာကာရော။ ပစ္စယဓမ္မေ ပဿန္တောပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ ပဿတိ၊ တေ ပဿန္တောပိ ပစ္စယဓမ္မေ ပဿတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒ’’န္တိအာဒိ။ ဆန္ဒကရဏဝသေနာတိ တဏှာယနဝသေန။ အာလယကရဏဝသေနာတိ အပေက္ခာကရဏဝသေန။ အနုနယကရဏဝသေနာတိ အနုရဇ္ဇနဝသေန။ အဇ္ဈောဂါဟိတွာတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ ဂိလိတွာ ဝိယ နိဋ္ဌပေတွာ ဝိယ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန။ ဆန္ဒရာဂေါ ဝိနယတိ ပဟီယတိ ဧတ္ထာတိ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပဟာနဉ္စာတိ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဟရိတွာတိ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတမ္ပိ အတ္ထတော အာနေတွာ သင်္ဂဏှနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာဟရဏဝိဓိံ ပန ဒဿေန္တော ‘‘ယာ ဣမေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု သုခဒုက္ခာဒီသု တီသု အဘိသမယဋ္ဌာနေသု။ ဒိဋ္ဌီတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယာထာဝဒဿနံ။ ဧဝံ သင်္ကပ္ပာဒယောပိ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝနာပဋိဝေဓောတိ ဘာဝနာဝသေန ပဋိဝေဓော၊ န အာရမ္မဏကရဏမတ္တေန။ အယံ မဂ္ဂေါတိ အယံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ပဝတ္တော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ ဧတ္တာဝတာပီတိ ဧဝံ ဧကသ္မိံ စက္ခုဒွါရေ ဝတ္ထု ပရိဂ္ဂဟမုခေနပိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဿ မတ္ထကံ ပါပနေန ဗဟုံ ဝိပုလံ ပရိပုဏ္ဏမေဝ ဘဂဝတော သာသနံ ကတံ အနုဋ္ဌိတံ ဟောတိ။

ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓမေဝ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ အာဝဇ္ဇနစိတ္တဿ ပစ္စယော ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံ နိရုဒ္ဓမ္ပီ’’တိ။ မန္ဒထာမဂတမေဝါတိ မဟတိယာ နိဒ္ဒါယ အဘိဘူတဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ကပိမိဒ္ဓပရေတဿ ပန ဘဝင်္ဂစိတ္တံ ကဒါစိ အာဝဇ္ဇနဿ ပစ္စယော ဘဝေယျာတိ။ ဘဝင်္ဂသမယေနေဝါတိ ဘဝင်္ဂဿေဝ ပဝတ္တနသမယေန ပဂုဏဇ္ဈာနပဂုဏကမ္မဋ္ဌာနပဂုဏဂန္ထေသု တေသံ ပဂုဏဘာဝေနေဝ အာဘောဂေန ဝိနာပိ မနသိကာရော ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ပဂုဏံ ဂန္ထံ ပဂုဏဘာဝေနေဝ နိရန္တရံ ဝိယ အဇ္ဈယမာနေ အညဝိဟိတတာယ ‘‘ဧတ္တကော ဂန္ထော ဂတော၊ ဧတ္တကော အဝသိဋ္ဌော’’တိ သလ္လက္ခဏာ န ဟောတိ။ စတုသမုဋ္ဌာနမ္ပီတိ သဗ္ဗံ စတုသမုဋ္ဌာနရူပံ၊ န ပုဗ္ဗေ ဝိယ တိသမုဋ္ဌာနမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ ဩဠာရိကတ္တာ စ ဖဿစေတနာဝ သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ ဂဟိတာ၊ န အညေသံ အဘာဝါ။ ဧကဒေသမေဝ သမ္မသန္တောတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌံ အတ္ထံ ဟေဋ္ဌာ အနဝသေသတော အနိဒ္ဒိသိတွာ ဧကဒေသမေဝ နိဒ္ဒိသနဝသေန ဒေသနာယ အာမသန္တော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဉ္စေဝ၊ အာဝုသော၊ စက္ခု’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆) ဆဒွါရဝသေန နိဒ္ဒိသနဋ္ဌာနေ။ ဟေဋ္ဌာ ပရိဟီနဒေသနန္တိ – ‘‘ယံ ဥပါဒါရူပံ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ ဥပရိ တီဏိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ နိဒ္ဒေသဝသေန ပရိဟီနံ အတ္ထဇာတံ သဗ္ဗံ။ တံတံဒွါရဝသေနာတိ စက္ခုဒွါရာဒိကံ တံတံဒွါရဝသေန။ စတုသစ္စဝသေန အာရဒ္ဓါ ဒေသနာ စတုသစ္စေနေဝ ပရိယောသာပိတာတိ အာဟ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာဝ သုတ္တန္တံ နိဋ္ဌပေသီ’’တိ။

မဟာဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ မဟာသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀၇။ နစိရပက္ကန္တေတိ န စိရံ ပက္ကန္တေ၊ ပက္ကန္တဿ သတော န စိရဿေဝ။ သလိင်္ဂေနေဝါတိ မုဏ္ဍိယကာသာယဂ္ဂဟဏာဒိနာ အတ္တနော ပုရိမလိင်္ဂေနေဝ။ ပါဋိယေက္ကေ ဇာတေတိ ဝိပန္နာစာရဒိဋ္ဌိတာယ ပကာသနီယကမ္မကရဏတော ပရံ အညတိတ္ထိယသဒိသေ ဝိသုံ ဘူတေ။ ကုလပုတ္တောတိ ဇာတိမတ္တေန ကုလပုတ္တော။ အသမ္ဘိန္နာယာတိ သမ္ဘေဒရဟိတာယ၊ ဇာတိသင်္ကရဝိရဟိတာယာတိ အတ္တော။ ဇာတိသီသေန ဣဓ ဇာတိဝတ္ထုကံ ဒုက္ခံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဩတိဏ္ဏောတိ ယဿ ဇာတိ အန္တော အနုပဝိဋ္ဌာ’’တိ။ ဇာတော ဟိ သတ္တော ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဇာတိနိမိတ္တေန ဒုက္ခေန အန္တော အနုပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဝိဗာဓီယတိ။ ဇရာယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စတ္တာရော ပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီတိ လာဘာ၊ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ လဗ္ဘမာနာနံ သုကတဘာဝေါ သုဋ္ဌု အဘိသင်္ခတဘာဝေါ။ ဝဏ္ဏဘဏနန္တိ ဂုဏကိတ္တနံ။ အပညာတာတိ သမ္ဘာဝနာဝသေန န ပညာတာ။ လာဘာဒိနိဗ္ဗတ္တိယာဘာဝဒဿနဉှေတံ။ တေနာဟ ‘‘ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ န လဘန္တီ’’တိ။ အပ္ပေသက္ခာတိ အပ္ပာနုဘာဝါ။ သာ ပန အပ္ပေသက္ခတာ အဓိပတေယျသမ္ပတ္တိယာ စ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စ အဘာဝေန ပါကဋာ ဟောတိ။ တတ္ထ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပပရိဝါရာ’’တိ အာဟ။

သာရေနပိ ကေစိ အဇာနနေန အညာလာဘေန ဝါ အသာရဘူတမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောန္တီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘သာရေန သာရကရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အက္ခစက္ကယုဂနင်္ဂလာဒိက’’န္တိ အာဟ။ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟဿ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ။ မဟာရုက္ခဿ မဂ္ဂဖလသာရဿ ဉာဏဒဿနဖေဂ္ဂုကဿ သမာဓိတစဿ သီလပပဋိကဿ စဉ္စလသဘာဝါ သံသပ္ပစာရီတိ စ စတ္တာရော ပစ္စယာ သာခါပလာသံ နာမ။ တေနေဝါတိ လာဘသက္ကာရသိလောကနိဗ္ဗတ္တနေနေဝ။ သာရော မေ ပတ္တောတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ အဓိဂန္တဗ္ဗသာရော နာမ ဣမိနာ လာဘာဒိနိဗ္ဗတ္တနေန အနုပ္ပတ္တောတိ ဝေါသာနံ နိဋ္ဌိတကိစ္စံ အာပန္နော။

၃၁၀။ ဉာဏဒဿနန္တိ ဉာဏဘူတံ ဒဿနံ ဝိသယဿ သစ္ဆိကရဏဝသေန ပဝတ္တံ အဘိညာဉာဏံ။ သုခုမံ ရူပန္တိ ဒေဝါဒီနံ၊ အညမ္ပိ ဝါ သုခုမသဘာဝံ ရူပံ။ တေနာဟ ‘‘အန္တမသော…ပေ… ဝိဟရန္တီ’’တိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဟိ ဣဓ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ‘‘ဉာဏဒဿန’’န္တိ ဂဟိတံ။

၃၁၁။ အသမယဝိမောက္ခံ အာရာဓေတီတိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတံ အသမယဝိမောက္ခံ ပါဠိယာ ဧဝ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမော အသမယဝိမောက္ခော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌန္နဉှိ သမာပဇ္ဇနသမယောပိ အတ္ထိ အသမယောပိ၊ မဂ္ဂဝိမောက္ခေန ပန ဝိမုစ္စနဿ သမယော ဝါ အသမယော ဝါ နတ္ထိ။ ယဿ သဒ္ဓါ ဗလဝတီ၊ ဝိပဿနာ စ အာရဒ္ဓါ၊ တဿ ဂစ္ဆန္တဿ တိဋ္ဌန္တဿ နိသီဒန္တဿ ဘုဉ္ဇန္တဿ စ မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓော နာမ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣတိ မဂ္ဂဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တဿ သမယော ဝါ အသမယော ဝါ နတ္ထီတိ သော အသမယဝိမောက္ခော။ တေနာဟ ‘‘လောကိယသမာပတ္တိယော ဟီ’’တိအာဒိ။

န ကုပ္ပတိ၊ န နဿတီတိ အကုပ္ပာ၊ ကဒါစိပိ အပရိဟာနသဘာဝါ။ သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန စေတသော ဝိမုတ္တီတိ စေတောဝိမုတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တီ’’တိ။ အယမတ္ထော ပယောဇနံ ဧတဿာတိ ဧတဒတ္ထံ၊ သာသနဗြဟ္မစရိယံ၊ တဿ ဧသာ ပရမကောဋိ။ ယထာရဒ္ဓဿ သာရောပမေန ဖလေန ဒေသနာ နိဋ္ဌာပိတာတိ အာဟ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသီ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ စူဠသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁၂။ ပိင်္ဂလဓာတုကောတိ ပိင်္ဂလသဘာဝေါ ပိင်္ဂလစ္ဆဝိကော၊ ပိင်္ဂလက္ခောတိ ဝါ အတ္ထော။ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော သင်္ဃော၊ န သီလာဒိဂုဏေဟိ သင်္ဂဟိတဗ္ဗဘာဝေန။ သင်္ဃော ဧတေသံ အတ္ထိ ပရိဝါရဘူတောတိ သင်္ဃိနော။ သွေဝါတိ သော ဧဝ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော။ အာစာရသိက္ခာပနဝသေနာတိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတအစေလဝတာဒိအာစာရသိက္ခာပနဝသေန။ ပညာတာတိ ယထာသကံ သမာဒိန္နဝတဝသေန စေဝ ဝိညာတလဒ္ဓိဝသေန စ ပညာတာ။ လဒ္ဓိကရာတိ တဿာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒကာ။ ဗဟုဇနဿာတိ ပုထုဇနဿ။ တဿ ပန အာဂမသမ္ပဒါပိ နာမ နတ္ထိ၊ ကုတော အဓိဂမောတိ ဧကံသတော အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အဿုတဝတော အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိ။ န ဟိ ဝိညူ အပ္ပသာဒနီယေ ပသီဒန္တိ။ မင်္ဂလေသု ကာတဗ္ဗဒါသကိစ္စကရော ဒါသော မင်္ဂလဒါသော။

တန္တာဝုတာနန္တိ တန္တေ ပသာရေတွာ ဝီတာနံ။ ဂဏ္ဌနကိလေသောတိ သံသာရေ ဗန္ဓနကိလေသော။ ဧဝံ ဝါဒိတာယာတိ ဧဝံ ပဋိညတာယ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိတာယ ဝါ။ နိယျာနိကာတိ နိယျာနဂတိသပ္ပာဋိဟီရကာ အနုပါရမ္ဘဘူတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ နော စေ နိယျာနိကာတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ တေသံ သဗ္ဗညုပဋိညာယ အဘူတတ္တာ တဿာ အဘူတဘာဝကထနေန တဿ ဗြာဟ္မဏဿ န ကာစိ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘နေသံ အနိယျာနိကဘာဝကထနေန အတ္ထာဘာဝတော’’တိ။

၃၁၈။ နိဟီနလောကာမိသေ လီနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿ၊ န ပန နိဗ္ဗာနေတိ။ လီနဇ္ဈာသယော။ သာသနံ သိထိလံ ကတွာ ဂဏှာတိ သိက္ခာယ န တိဗ္ဗဂါရဝတ္တာ။

၃၂၃။ ဟေဋ္ဌာတိ အနန္တရာတီတသုတ္တေ မဟာသာရောပမေ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဓမ္မာ ဝိပဿနာပါဒကာတိ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ စူဠသာရောပမေ အာဂတာ။ နိရောဓပါဒကာတိ အနာဂါမိနော၊ အရဟန္တော ဝါ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထာ။ တသ္မာတိ နိရောဓပါဒကတ္တာ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဓမ္မာ ဉာဏဒဿနတော ဥတ္တရိတရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

စူဠသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဩပမ္မဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၄။ မဟာယမကဝဂ္ဂေါ

၁။ စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂၅။ ဉာတီနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၁၉) နိဝါသဋ္ဌာနဘူတော ဂါမော ဉာတိကော၊ သော ဧဝ နာတိကော။ သော ကိရ ဂါမော ယေသံ သန္တကော၊ တေသံ ပုဗ္ဗပုရိသေန အတ္တနော ဉာတီနံ သာဓာရဏဘာဝေန နိဝေသိတော၊ တေန ‘‘နာတိကော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ အထ ပစ္ဆာ တတ္ထ ဒွီဟိ ဒါယာဒေဟိ ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ပရိဘုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဒွိန္နံ စူဠပိတိမဟာပိတိပုတ္တာနံ ဒွေ ဂါမာ’’တိ။ ဂိဉ္ဇကာ ဝုစ္စန္တိ ဣဋ္ဌကာ၊ ဂိဉ္ဇကာဟိယေဝ ကတော အာဝသထော ဂိဉ္ဇကာဝသထော။ တသ္မိံ ကိရ ပဒေသေ မတ္တိကာ သက္ခရမရုမ္ဗဝါလိကာဒီဟိ အသမ္မိဿာ အကဌိနာ သဏှာ သုခုမာ၊ တာယ ကတာနိ ကုလာလဘာဇနာနိပိ သိလာမယာနိ ဝိယ ဒဠှာနိ၊ တသ္မာ တေ ဥပါသကာ တာယ မတ္တိကာယ ဒီဃပုထုလဣဋ္ဌကာ ကာရေတွာ တာဟိ ဌပေတွာ ဒွါရဗာဟဝါတပါနကဝါဋတုလာယော သေသံ သဗ္ဗံ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေန ဝိနာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ပါသာဒံ ကာရေသုံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌကာဟေဝါ’’တိအာဒိ။

ဂေါသိင်္ဂသာလဝနဒါယန္တိ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနန္တိ လဒ္ဓနာမံ ရက္ခိတံ အရညံ။ ဇေဋ္ဌကရုက္ခဿာတိ ဝနပ္ပတိဘူတဿ သာလရုက္ခဿ။ သာမဂ္ဂိရသန္တိ သမဂ္ဂဘာဝါဒိဂုဏံ ဝိဝေကသုခံ။ ဥပရိပဏ္ဏာသကေ ဥပက္ကိလေသသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၂၃၇-၂၃၈) ပုထုဇ္ဇနကာလော ကထိတော၊ ဣဓ စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တေ ခီဏာသဝကာလော ကထိတော။ ကတကိစ္စာပိ ဟိ တေ မဟာထေရာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇနဉ္စ သမ္ပဿန္တာ ပရမဉ္စ ဝိဝေကံ အနုဗြူဟန္တာ သာမဂ္ဂိရသံ အနုဘဝမာနာ တတ္ထ ဝိဟရန္တိ။ တဒါတိ တသ္မိံ ဥပက္ကိလေသသုတ္တဒေသနာကာလေ။ တေတိ အနုရုဒ္ဓပ္ပမုခါ ကုလပုတ္တာ။ လဒ္ဓဿာဒါတိ ဝိပဿနာယ ဝီထိပဋိပတ္တိယာ အဓိဂတဿာဒါ။ ဝိပဿနာ ဟိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟန္တီ ပဝတ္တမာနာ သာတိသယံ ပီတိသောမနဿံ အာဝဟတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတိ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊

လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ မဂ္ဂဖလာဓိဂမနေန။ သတိ ဟိ မဂ္ဂဖလာဓိဂမေ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ လဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ၊ နော အညထာ။

ကာမံ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာပိ မဟာသာဝကပရိယာပန္နာဝ၊ အဂ္ဂသာဝကဘာဝေန ပန နေသံ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘ဓမ္မသေနာပတိမဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေသု ဝါ’’တိ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ သတိပိ ဟိ သာမညယောဂေ ဝိသေသဝန္တော ဝိသုံ ဂယှန္တိ ယထာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ အာဂတာ၊ ဝါသိဋ္ဌောပိ အာဂတော’’တိ။ တေသု ပန ဝိသုံ ဂဟိတေသုပိ ‘‘အသီတိမဟာသာဝကေသူ’’တိ အသီတိဂ္ဂဟဏံ အပ္ပကံ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနုပဂံ န ဟောတီတိ။ အန္တမသောတိ ဣဒံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဥပဋ္ဌာကဘာဝေန အာသန္နစာရိတာယ ဝုတ္တံ။ အနီကာတိ ဟတ္ထာနီကာ၊ ဟတ္ထာနီကတော ဟတ္ထိသမူဟတောတိ အတ္ထော။ ကာဠသီဟော ယေဘုယျေန ယူထစရောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ယူထာ နိဿဋော ကာဠသီဟော ဝိယာ’’တိ။ ကေသရီ ပန ဧကစရောဝ။ ဝါတစ္ဆိန္နော ဝလာဟကော ဝိယာတိ ဝါတစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗတကူဋပ္ပမာဏော ဝလာဟကစ္ဆေဒေါ ဝိယ။ တေသံ ပဂ္ဂဏှနတောတိ ယထာ နာမ ဇိဃစ္ဆိတဿ ဘောဇနေ၊ ပိပါသိတဿ ပါနီယေ၊ သီတေန ဖုဋ္ဌဿ ဥဏှေ၊ ဥဏှေန ဖုဋ္ဌဿ သီတေ၊ ဒုက္ခိတဿ သုခေ အဘိရုစိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝံ ဘဂဝတော ကောသမ္ဗကေ ဘိက္ခူ အညမညံ ဝိဝါဒါပန္နေ ဒိသွာ အပရေ သမဂ္ဂါဝါသံ ဝသန္တေ အာဝဇ္ဇိတဿ ဣမေ တယော ကုလပုတ္တာ အာပါထံ အာဂမိံသု၊ အထ နေ ပဂ္ဂဏှိတုကာမော ဥပသင်္ကမိ၊ ဧဝါယံ ပဋိပတ္တိအနုက္ကမေန ကောသမ္ဗကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယနုပါယော ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ပဂ္ဂဏှနတော’’တိ။ ဧတေနေဝ ပစ္ဆိမဇနတံ အနုကမ္ပနတောတိ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဧကဒေသေန သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥက္ကံသိတွာတိ ယထာဘူတေဟိ ဂုဏေဟိ သမ္ပဟံသနေန ဝိသေသေတွာ ဝိသိဋ္ဌေ ကတွာ ပသံသာဝသေန စေတံ အာမေဍိတဝစနံ။

တံ အရညံ ရက္ခတိ ဝနသာမိနာ အာဏတ္တော။ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဝနသဏ္ဍံ၊ န မဟာဝနာဒိ ဝိယ အပရိဂ္ဂဟိတံ။ သီလာဒိပ္ပဘေဒါယ အတ္တတ္ထာယ ပဋိပန္နာ အတ္တကာမာ၊ န အပရိစ္စတ္တသိနေဟာတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဟိတံ ကာမယမာနာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘိန္ဒေယျာတိ ဝိနာသေယျ။

ဒုဗ္ဗလမနုဿာတိ ပညာယ ဒုဗ္ဗလာ အဝိဒ္ဒသုနော မနုဿာ။ တာနီတိ အဘိဇာတိအာဒီသု ဥပ္ပန္နပါဋိဟာရိယာနိ။ စီဝရဂဗ္ဘေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာတိ စီဝရသင်္ခါတေ ဩဝရကေ နိဂူဟိတွာ ဝိယ။ န ဟိ စီဝရပါရုပနမတ္တေန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ပဋိစ္ဆန္နော ဟောတိ။ ‘‘မာ သုဓ ကောစိမံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ အညာသီ’’တိ ပန တထာရူပေန ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရေန တံ ဆာဒေတွာ ဂတော ဘဂဝါ တထာ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အညာတကဝေသေန အဂမာသီ’’တိ။

အဘိက္ကမထာတိ ပဒံ အဘိမုခဘာဝေန ဝိဓိမုခေန ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဣတော အာဂစ္ဆထာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယော နာမ သုဝိသုဒ္ဓဇာတိမဏိ ဝိယ သောဘနော၊ ကိဉ္စိ မလံ အပနေတဗ္ဗံ နတ္ထိ၊ ကိမတ္ထံ ဘဂဝါ ပါဒေ ပက္ခာလေသီတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ။

၃၂၆။ အနုရုဒ္ဓါတိ ဝါ ဧကသေသနယေန ဝုတ္တံ ဝိရူပေကသေသဿပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောပိ သမတ္ထိတော ဟောတိ။ ဣရိယာပထော ခမတီတိ သရီရဿ လဟုဋ္ဌာနတာယ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဣရိယာပထော သုခပ္ပဝတ္တိကော။ ဇီဝိတံ ယာပေတီတိ ယာပနာလက္ခဏံ ဇီဝိတံ ဣမံ သရီရယန္တံ ယာပေတိ သုခေန ပဝတ္တေတိ။ ဥဠုင်္ကယာဂုံ ဝါ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ ဝါတိ ဣဒံ မကရဝုတ္တိယာ မိဿကဘတ္တေန ယာပနံ ဝတ္တန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။

အညမညံ သံသန္ဒတီတိ သတိပိ ဥဘယေသံ ကလာပါနံ ပရမတ္ထတော ဘေဒေ ပစုရဇနေဟိ ဒုဝိညေယျနာနတ္တံ ခီရောဒကသမ္မောဒိတံ အစ္စန္တမေဝ သံသဋ္ဌံ ဝိယ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသုံ န ဟောတိ၊ ဧကတ္တံ ဝိယ ဥပေတီ’’တိ။ ပိယဘာဝဒီပနာနိ စက္ခူနိ ပိယစက္ခူနိ။ ပိယာယတိ၊ ပိယာယိတဗ္ဗောတိ ဝါ ပိယောတိ။ သမဂ္ဂဝါသဿ ယံ ဧကန္တကာရဏံ၊ တံ ပုစ္ဆန္တော ဘဂဝါ ‘‘ယထာ ကထံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟာတိ ‘‘ကထန္တိ ကာရဏပုစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော နေသံ မေတ္တာသဟိတာနံယေဝ ကမ္မာဒီနံ အညမညသ္မိံ ပစ္စုပဋ္ဌာနာကာရော၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆာ။ တထာ ဟိ ပရတော ‘‘ဧဝံ ခေါ မယံ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ထေရေဟိ ဝိဿဇ္ဇနံ ကထိတံ။

မိတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ ကာယကမ္မံ။ အာဝီတိ ပကာသံ။ ရဟောတိ အပ္ပကာသံ။ ယဉှိ ဥဒ္ဒိဿ မေတ္တံ ကာယကမ္မံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတိ၊ တံ တဿ သမ္မုခါ စေ၊ ပကာသံ ဟောတိ၊ ပရမ္မုခါ စေ၊ အပ္ပကာသံ။ တေနာဟ ‘‘အာဝိ စေဝ ရဟော စာတိ သမ္မုခါ စေဝ ပရမ္မုခါ စာ’’တိ။ ဣတရာနီတိ ပရမ္မုခါ ကာယဝစီကမ္မာနိ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္မဇ္ဇနာဒိဝသေန ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗယုတ္တံ ဌာနံ ဝါ။ တထေဝါတိ ယထာ သမ္မုခါ ကတေ မေတ္တာကာယကမ္မေ ဝုတ္တံ၊ တထေဝ။ ‘‘ကစ္စိ ခမနီယ’’န္တိ ဧဝမာဒိကာ ကထာ သမ္မောဒနီယကထာ။ ယထာ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဆိဒ္ဒံ န ဟောတိ၊ တထာ ပဋိသန္ထာရဝသေန ပဝတ္တာ ကထာ ပဋိသန္ထာရကထာ။ ‘‘အဟော တဒါ ထေရေန မယှံ ဒိန္နော ဩဝါဒေါ၊ ဒိန္နာ အနုသာသနီ’’တိ ဧဝံ ကာလန္တရေ သရိတဗ္ဗယုတ္တာ၊ ဆသာရဏီယပဋိသံယုတ္တာ ဝါ ကထာ သာရဏီယကထာ။ သုတ္တပဒံ နိက္ခိပိတွာ တဿ အတ္ထနိဒ္ဒေသဝသေန သီလာဒိဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဓမ္မီကထာ။ သရေန သုတ္တဿ ဥစ္စာရဏံ သရဘညံ။ ပဉှဿ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ပုစ္ဆနံ ပဉှပုစ္ဆနံ။ တဿ ယထာပုစ္ဆိတဿအာဒိသနံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနံ။ ဧဝံ သမန္နာဟရတောတိ ဧဝံ မနသိကရောတော၊ ဧဝံ မေတ္တံ ဥပသံဟရတောတိ အတ္ထော။

ဧကတော ကာတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ နာနာ။ ဟိတဋ္ဌေနာတိ အတ္တနော ဝိယ အညမညဿ ဟိတဘာဝေန။ နိရန္တရဋ္ဌေနာတိ အန္တရာဘာဝေန ဘေဒါဘာဝေန။ အဝိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိ အဝိရောဓဘာဝေန။ သမဂ္ဂဋ္ဌေနာတိ သဟိတဘာဝေန။ ပရိဘဏ္ဍံ ကတွာတိ ဗဟလတနုမတ္တိကာလေပေဟိ လိမ္ပေတွာ။ စီဝရံ ဝါ ဓောဝန္တီတိ အတ္တနော စီဝရံ ဝါ ဓောဝန္တိ။ ပရိဘဏ္ဍံ ဝါတိ အတ္တနော ပဏ္ဏသာလာယ ပရိဘဏ္ဍံ ဝါ ကရောန္တိ။

၃၂၇။ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ဧဝါတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေသံ အပ္ပမာဒလက္ခဏန္တိ တေသံ အပ္ပမဇ္ဇနသဘာဝံ။ ကစ္စိ ပန ဝေါ အနုရုဒ္ဓါ သမဂ္ဂါတိ ဧတ္ထာပိ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ၊ ပစ္စတ္တဝစနံ ဝါ၊ ကစ္စိ တုမှေတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမုဂ္ဂပါတိန္တိ သမုဂ္ဂပုဋသဒိသံ ပါတိံ။

ပဏ္ဏသာလာယံ အန္တော ဗဟိ စ သမ္မဇ္ဇနေန သောဓိတင်္ဂဏတာ ဝတ္တပဋိပတ္တိ။ ပဋိဝိသမတ္တမေဝါတိ အတ္တနော ယာပနပဋိဝိသမတ္တမေဝ။ ဩသာပေတွာတိ ပက္ခိပိတွာ။ ပမာဏမေဝါတိ အတ္တနော ယာပနပမာဏမေဝ။ ဝုတ္တနယေန ဇဟိတွာတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တနယေန ဇဟိတွာ။

ဟတ္ထေန ဟတ္ထံ သံသိဗ္ဗန္တာတိ အတ္တနော ဟတ္ထေန ဣတရဿ ဟတ္ထံ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန ဗန္ဓန္တာ။ ဝိလင်္ဃေတိ ဒေသန္တရံ ပါပေတိ ဧတေနာတိ ဝိလင်္ဃကော၊ ဟတ္ထော။ ဟတ္ထော ဧဝ ဝိလင်္ဃကော ဟတ္ထဝိလင်္ဃကော၊ တေန ဟတ္ထဝိလင်္ဃကေန။

တံ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ တံ တီသုပိ ဒိဝသေသု ဓမ္မဿဝနံ ပဝတ္တနဝသေန အခဏ္ဍိကံ ကတွာ။ ဧတန္တိ ‘‘ပဉ္စာဟိကံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနံ။ ပဉ္စမေ ပဉ္စမေ အဟနိ ဘဝတီတိ ပဉ္စာဟိကံ။ ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတေန အနုရုဒ္ဓတ္ထေရေန။ ပမာဒဋ္ဌာနေသုယေဝါတိ အညေသံ ပမာဒဋ္ဌာနေသုယေဝ။ ‘‘ပမာဒဋ္ဌာနေသုယေဝါ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘အညေသဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပပဉ္စကရဏဋ္ဌာနာနီတိ ကထာပပဉ္စဿ ကရဏဋ္ဌာနာနိ ဝိဿဋ္ဌကထာပဝတ္တနေန ကမ္မဋ္ဌာနေ ပမဇ္ဇနဋ္ဌာနာနိ။ တတ္ထာပိ ‘‘မယံ၊ ဘန္တေ၊ ကမ္မဋ္ဌာနဝိရုဒ္ဓံ န ပဋိပဇ္ဇာမာ’’တိ သိခါပ္ပတ္တံ အတ္တနော အပ္ပမာဒလက္ခဏံ ထေရော ဒဿေတိ။ ဧတ္တကံ ဌာနံ မုဉ္စိတွာတိ ပန ဣဒံ တဒါ ဝိဟာရသမာပတ္တီနံ ဝဠဉ္ဇာဘာဝေန ဝုတ္တံ။

၃၂၈။ ဈာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော သမ္မာပဋိပန္နတာယ သတ္ထု စိတ္တာရာဓနတ္ထံ တဿ စ ဝိသေသာဓိဂမဿ သတ္ထု ပစ္စက္ခဘာဝတော ထေရော ‘‘ကိဉှိ နော သိယာ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ယာဝဒေဝါတိ ယတ္တကံ ကာလံ ဧကံ ဒိဝသဘာဂံ ဝါ သကလရတ္တိံ ဝါ ယာဝ သတ္တ ဝါ ဒိဝသေ။

၃၂၉။ သမတိက္ကမာယာတိ သမ္မဒေဝ အတိက္ကမနာယ။ သတိ ဟိ ဥပရိ ဝိသေသာဓိဂမေ ဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနံ သမတိက္ကန္တံ နာမ ဟောတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ’’တိ။ ဉာဏဒဿနဝိသေသောတိ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေဒယိတသုခတောတိ ဝေဒနာသဟိတဇ္ဈာနသုခတော ဝါ ဖလသုခတော ဝါ။ အဝေဒယိတသုခန္တိ နိဗ္ဗာနသုခံ ဝိယ ဝေဒနာရဟိတံ သုခံ။ အဝေဒယိတသုခန္တိ စ နိဒဿနမတ္တမေတံ၊ တံ ပန အဖဿံ အသညံ အစေတနန္တိ သဗ္ဗစိတ္တစေတသိကရဟိတမေဝ။ တတော စ သတိပိ ရူပဓမ္မပ္ပဝတ္တိယံ တဿ အစေတနတ္တာ သဗ္ဗသော သင်္ခါရဒုက္ခဝိရဟိတတာယ သန္တတရာ ပဏီတတရာ စ နိရောဓသမာပတ္တီတိ ဝုစ္စတေ။ တေနာဟ ‘‘အဝေဒယိတသုခံ သန္တတရံ ပဏီတတရံ ဟောတီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမမှာ စာ’’တိအာဒိ။

၃၃၀။ သာမဂ္ဂိရသာနိသံသမေဝ နေသံ ဘဂဝါ ကထေသိ အဇ္ဈာသယာနုကူလတ္တာ တဿ။ အနုသာဝေတွာတိ အနုပဂမနဝသေန သမ္မဒေဝ အာရောစေတွာ။ ‘‘အနုသံသာဝေတွာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ တတော ပဋိနိဝတ္တိတွာတိ ဧတရဟိ ဘဂဝတော ဧကဝိဟာရေ အဇ္ဈာသယောတိ သတ္ထု မနံ ဂဏှန္တာ ‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌထာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇိတဋ္ဌာနတော နိဝတ္တိတွာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥပသမ္ပဒါ-ဝိသုဒ္ဓိ-ဓုတကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂ-ဈာနဝိမောက္ခ-သမာပတ္တိ-ဉာဏဒဿန-မဂ္ဂဘာဝနာ-ဖလသစ္ဆိကိရိယာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ အဓိဂန္တွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ယထာဓိဂတာနမ္ပိ။ အတ္တနော ဂုဏကထာယ အဋ္ဋိယမာနာတိ ဘဂဝန္တံ နိဿာယ အဓိဂန္တွာပိ ဓမ္မာဓိကရဏံ သတ္ထုဝိဟေသာဘာဝဒီပနေ ဘဂဝတော ပါကဋဂုဏာနံ ကထာယ အဋ္ဋိယမာနာပီတိ ယောဇနာ။ ဒေဝတာတိ တံတံသမာပတ္တိလာဘိနိယော ဒေဝတာ။ မုခံ မေ သဇ္ဇန္တိ မုခံ မေ ကထနေ သမတ္ထံ၊ ကထနေ ယောဂျန္တိ အတ္ထော။

၃၃၁။ ဧဝံ အာဂတောတိ ဧဝံ အာဋာနာဋိယသုတ္တေ အာဂတော။ ပလိဝေဌေန္တေတိ စောဒေန္တေ။ မစ္ဆရာယန္တီတိ အတ္တနော ဂုဏာနံ ဘဂဝတောပိ အာရောစနံ အသဟမာနာ မစ္ဆရာယန္တီတိ သော စိန္တေတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

၀၁ တေသံ လာဘာတိ တေသံ ဝဇ္ဇိရာဇူနံ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌဝါသီနဉ္စ မနုဿတ္တံ၊ ပတိရူပဒေသဝါသာဒိကော၊ ဘဂဝတော တိဏ္ဏဉ္စ ကုလပုတ္တာနံ ဒဿနဝန္ဒနဒါနဓမ္မဿဝနာဒယော လာဘာ။ သုလဒ္ဓါ လာဘာတိ ယောဇနာ။ ပသန္နစိတ္တံ အနုဿရေယျာတိ တံ ကုလဉှေတံ သီလာဒိဂုဏေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ အနုဿရေယျ။ ဝုတ္တံ တေသံ ‘‘အနုဿရဏမ္ပာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၄)။

စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၃၂။ ကောစိဒေဝါတိ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနသာမန္တတော နိဝိဋ္ဌေသု ယော ကောစိ ဂါမော ဂေါစရဂါမော ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ အနိဗဒ္ဓဘာဝတော ဂေါစရဂါမော န ဂဟိတော၊ ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ပရိဒီပိတံ၊ တတော ဧဝ အရညနိဒါနကံ နာမေတံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဒေဝလောကေ မနုဿလောကေ စ။ ထိရကာရကေဟီတိ သာသနေ ထိရဘာဝကာရကေဟိ။ သဝနန္တေ ဇာတတ္တာတိ စတုသစ္စဂဗ္ဘဿ ဓမ္မဿဝနဿ ပရိယောသာနေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ။ ယထာ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စံ ဣဇ္ဈတိ၊ တထာ ဓမ္မဿ သဝနတော သာဝကာ။ သူရိယော ဝိယ ဘာသုရဂုဏရံသိတာယ မောဟန္ဓကာရဝိဓမနတော။ စန္ဒော ဝိယ ရမဏီယမနောဟရသီတလဂုဏတာယ ကိလေသပရိဠာဟဝူပသမတော။ သာဂရော ဝိယ ဂမ္ဘီရထိရဝိပုလာနေကဂုဏတာယ ဌိတဓမ္မသဘာဝတော။ ဂုဏမဟန္တတာယ ထေရဿ အဘိညာတတာ၊ ဂုဏမဟန္တတာ စ သုတ္တေသု အာဂတနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗာတိ တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သီဟနာဒသုတ္တန္တိ မဇ္ဈိမနိကာယေ အာဂတံ မဟာသီဟနာဒသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆)။ ထေရပဉှသုတ္တန္တိ သုတ္တနိပါတေ အဋ္ဌကဝဂ္ဂေ အာဂတံ သာရိပုတ္တသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၆၁-၉၈၁)။ ထေရသီဟနာဒသုတ္တန္တိ ဣမဿ စ ထေရဿ ဇနပဒစာရိကာယ သတ္ထု သမ္မုခါ သီဟနာဒသုတ္တံ။ အဘိနိက္ခမနန္တိ ထေရဿေဝ မဟတာ ဉာတိပရိဝဋ္ဋေန မဟတာ စ ဘောဂပရိဝဋ္ဋေန သဟ ဃရာဝါသပရိစ္စာဂေါ အဘိနိက္ခမနံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော၊ ယော အယန္တိ အတ္ထော။

မဟာပညေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာတိ အာယသ္မတော ကိရ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ပရိဝါရဘိက္ခူပိ မဟာပညာ ဧဝ အဟေသုံ။ ဓာတုသော ဟိ သတ္တာ သံသန္ဒန္တိ။ သယံ ဣဒ္ဓိမာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနတ္ထော ဓာတုသံယုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၂။၉၉) ဒီပေတဗ္ဗော – ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတေ ဂိလာနသေယျာယ နိသိန္နော ဘဂဝါ အာရက္ခတ္ထာယ ပရိဝါရေတွာ ဝသန္တေသု သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာဒီသု ဧကမေကံ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တံ ဝေါလောကေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ပဿထ နော တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာရိပုတ္တံ သမ္ဗဟုလေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တန္တိ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေ။ သဗ္ဗေ ခေါ ဧတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ မဟာပညာ’’တိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ဝနန္တေတိ ဥပဝနန္တေ။ မေဃဝဏ္ဏာယာတိ နီလာဘာယ။ သမုဒ္ဒကုစ္ဆိတော ဥဂ္ဂစ္ဆန္တဿ ဝိယ ဥပဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကသမီပေ အာဘာဖရဏဝသေန ပဝတ္တိယာ ‘‘ပါစီနစက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကေ စန္ဒမဏ္ဍလဿ ဝိစရဏတော။ တထာ သတိ လောကန္တရိကနိရယေသုပိ စန္ဒိမသူရိယာနံ အာဘာ ဖရေယျ။ ဥဗ္ဗေဓဝသေန ဟိ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈတော စန္ဒိမသူရိယာ ဝိစရန္တိ။ သာလကုသုမပဘာနံ အတိရတ္တတာယ ဝုတ္တံ ‘‘လာခါရသေန သိဉ္စမာနံ ဝိယာ’’တိ။ ဥပဂါယမာနာ ဝိယာတိ ပယိရုပါသနဝသေန ဥပေစ္စ ဂါယမာနာ ဝိယ။ ကာယ နု ခေါ အဇ္ဇ ရတိယာတိ အဇ္ဇ ဈာနသမာပတ္တိရတိယာ ဧဝ နု ခေါ၊ ဥဒါဟု ဓမ္မသာကစ္ဆာရတိယာ ဓမ္မဒေသနာရတိယာတိ စိန္တေသိ။

ဒွေ စန္ဒမဏ္ဍလာနိ ဝိယ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာယ ကန္တိယာ။ ဒွေ သူရိယမဏ္ဍလာနိ ဝိယ အတိဝိယ သုဝိသုဒ္ဓသမုဇ္ဇလာယ ဂုဏဝိဘူတိယာ။ ဒွေ ဆဒ္ဒန္တနာဂရာဇာနော ဝိယ မဟာနုဘာဝတာယ။ ဒွေ သီဟာ ဝိယ တေဇုဿဒတာယ။ ဒွေ ဗျဂ္ဃာ ဝိယ အနောလီနဝုတ္တိတာယ။ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လမေဝါတိ သဗ္ဗမေဝ သမန္တတော ဝိကသိတံ။

၃၃၃။ ကထာ ဥပစရတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ကထာဥပစာရော၊ သဝနူပစာရော ပဒေသော၊ တံ ကထာဥပစာရံ။ ရမဏီယမေဝ ရာမဏေယျကံ။ ဥဇ္ဇင်္ဂလေတိ လူခပဒေသေ ကဌိနပဒေသေ။ ဒေါသေဟိ ဣတာ အပဂတာတိ ဒေါသိနာ တ-ကာရဿ န-ကာရံ ကတွာ။ ဒိဗ္ဗာ မညေ ဂန္ဓာတိ ဒေဝလောကေ ဂန္ဓာ ဝိယ။ ဒိဝိ ဘဝါတိ ဒိဗ္ဗာ။ ဒွေ ထေရာတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရအာနန္ဒတ္ထေရာ။ အာနန္ဒတ္ထေရော တာဝ မမာယတု အခီဏာသဝဘာဝတော၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ကထန္တိ? န ဣဒံ မမာယနံ ဂေဟဿိတပေမဝသေန၊ အထ ခေါ ဂုဏဘတ္တိဝသေနာတိ နာယံ ဒေါသော။

အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ၊ အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပုစ္ဆနံ။ တတ္ထ ယသ္မာ အဓမ္မိကမ္ပိ ဝုဒ္ဓဿ အနုမတိံ ဣတရော ပဋိက္ခိပိတုံ န လဘတိ၊ တေန သာ အနုဇာနိတဗ္ဗာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ သင်္ဃခုဒ္ဒကတော ပဋ္ဌာယ အနုမတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘အနုမတိပုစ္ဆာ နာမေသာ’’တိအာဒိ။ ခုဒ္ဒကတော ပဋ္ဌာယာတိ ကဏိဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ။ ပဋိဘာတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ ပဋိဘာနံ၊ ယထာဓိပ္ပေတော အတ္ထော၊ တံ ပဋိဘာနံ။ သိခါပ္ပတ္တာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ န ဘဝိဿတိ ပဒေသဉာဏေ ဌိတေဟိ ဘာသိတတ္တာ။ သိခါပ္ပတ္တာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ ဘဝိဿတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သံသန္ဒိတတ္တာ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္စတ္ထိကာ အဋ္ဋိယန္တိ ဒုက္ခာယန္တိ ဧတေနာတိ အဋ္ဋော၊ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗဝေါဟာရော။ ဂါမဘောဇကန္တိ ယသ္မိံ ဂါမေ သော ဥပ္ပန္နော၊ တံ ဂါမဘောဇကံ။ ဇနပဒဘောဇကန္တိ ယသ္မိံ ဇနပဒေ သော ဥပ္ပန္နော၊ တံ ဇနပဒဘောဇကံ။ မဟာဝိနိစ္ဆယအမစ္စန္တိ ယသ္မိံ ရဇ္ဇေ သော ဇနပဒေါ၊ တဿ ရာဇဓာနိယံ မဟာဝိနိစ္ဆယအမစ္စံ။ သေနာပတိန္တိ ယဿ ရညော သော အမစ္စော၊ တဿ သေနာပတိံ။ တထာ ဥပရာဇန္တိ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ ဥပမေယျတ္ထာနုရူပတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပရာပရံ န သဉ္စရတိ ဝိနိစ္ဆယနာရဟေန ဝိနိစ္ဆိတဘာဝတော။

ပကဋ္ဌာနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၂) ဥက္ကဋ္ဌာနံ သီလာဒိအတ္ထာနံ ဗောဓနတော၊ သဘာဝနိရုတ္တိဝသေန ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဘာသိတတ္တာ စ ပကဋ္ဌာနံ ဝစနပ္ပဗန္ဓာနံ အာဠီတိ ပါဠိ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ ပုရိမဿ အတ္ထဿ ပစ္ဆိမေန အတ္ထေန အနုသန္ဓာနံ အနုသန္ဓိ။ အတ္ထမုခေန ပန ပါဠိပဒေသာနမ္ပိ အနုသန္ဓိ ဟောတိယေဝ၊ သော စ ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိ-ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ-အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ-ယထာနုသန္ဓိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တံတံဒေသနာနံ ပန ပုဗ္ဗာပရသံသန္ဒနံ ပုဗ္ဗာပရံ။ ပါဠိဝသေန အနုသန္ဓိဝသေန ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ ဗျဉ္ဇနသော အတ္ထသော စ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဂဟိတံ၊ ပရိယာပုဏနဝသေန စေဝ ပရိပုစ္ဆာဝသေန စ ဟဒယေန ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ သောတဗ္ဗတော သုတံ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော၊ တံ ဓာရေတီတိ သုတဓရော။ ယော ဟိ သုတဓရော၊ သုတံ တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုတဿ အာဓာရဘူတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧကပဒံ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနဋ္ဌံ ဟုတွာ သန္နိစီယတီတိ သန္နိစယော၊ သုတံ သန္နိစယော ဧတသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယော။ အဇ္ဈောသာယာတိ အနုပဝိသိတွာ။ တိဋ္ဌတီတိ န မုဿတိ။

ဌိတာ ပဂုဏာတိ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ။ နိစ္စလိတန္တိ အပရိဝတ္တိတံ။ သံသန္ဒိတွာတိ အညေဟိ သံသန္ဒိတွာ။ သမနုဂ္ဂါဟိတွာတိ ပရိပုစ္ဆာဝသေန အတ္ထံ ဩဂါဟေတွာ။ ပဗန္ဓဿ ဝိဗန္ဓာဘာဝတော ဂင်္ဂါသောတသဒိသံ၊ ‘‘ဘဝင်္ဂသောတသဒိသ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ အကိတ္တိမံ သုခပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ သုတ္တေကဒေသဿ သုတ္တဿ စ ဝစသာ ပရိစယော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော၊ ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ပန အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘သုတ္တဒသက…ပေ… သဇ္ဈာယိတာ’’တိ၊ ‘‘ဒသ သုတ္တာနိ ဂတာနိ၊ ဒသ ဝဂ္ဂါဂတာ’’တိအာဒိနာ သလ္လက္ခေတွာ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာတိ အတ္ထော။ မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ ဘာဂသော နိဇ္ဈာယိတာ စိန္တိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ။ ရူပဂတံ ဝိယ ပညာယတီတိ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုဿ ဝိဘူတံ ဟုတွာ ပညာယတိ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ သုဋ္ဌု ယာထာဝတော ပဋိဝိဒ္ဓါ။

ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဉာယတိ ဧတေနာတိ ပဒံ၊ တဒေဝ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနန္တိ အာဟ ‘‘ပဒမေဝ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော ပဒဗျဉ္ဇန’’န္တိ။ အက္ခရပါရိပူရိယာ ပဒဗျဉ္ဇနဿ ပရိမဏ္ဍလတာ၊ သာ ပန ပါရိပူရီ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒသဝိဓဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယော အပရိဟာပေတွာ’’တိ။ အညံ ဥပါရမ္ဘကရန္တိ ယထာနိက္ခိတ္တသုတ္တတော အညံ တဿ အနနုလောမကံ သုတ္တံ အာဟရတိ။ တဒတ္ထံ ဩတာရေတီတိ တဿ အာဟဋသုတ္တဿေဝ အတ္ထံ ဝိစာရေတိ။ တဿ ကထာ အပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ အတ္ထဿ အပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ ယထာနိက္ခိတ္တဿ သုတ္တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေနေဝ သုတ္တန္တရမ္ပိ အာနေန္တော ဗဟိ ဧကပဒမ္ပိ န ဂစ္ဆတိ နာမ။ အမက္ခေန္တောတိ အဝိနာသေန္တော။ တံ တံ အတ္ထံ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထိတံ ကတွာ ဒဿေန္တော တုလိကာယ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ဝိယ။ ဂမ္ဘီရတရမတ္ထံ ဂမေန္တော ဂမ္ဘီရမာတိကာယ ဥဒကံ ပေသေန္တော ဝိယ။ ဥတ္တာနမာတိကာယ ဟိ မရိယာဒံ ဩတ္ထရိတွာ ဥဒကံ အညထာ ဂစ္ဆေယျ။ ဧကံယေဝ ပဒံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ပုနပ္ပုနံ သံဝဏ္ဏေန္တော ပဒံ ကောဋ္ဋေန္တော သိန္ဓဝါဇာနီယော ဝိယ။ သော ဟိ ဝဂ္ဂိတာယ ဂတိယာ ပဒေ ပဒံ ကောဋ္ဋေန္တော ဂစ္ဆတိ။ ကထာမဂ္ဂေန တဿ ကထာ ပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ ဓမ္မတော အတ္ထတော အနုသန္ဓိတော ပုဗ္ဗာပရတော အာစရိယုဂ္ဂဟတောတိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။

အနုပ္ပဗန္ဓေဟီတိ ဝိဿဋ္ဌေဟိ အာသဇ္ဇမာနေဟိ။ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ နိရန္တရံ ဧကရသဉ္စ ကတွာ ပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ကထေန္တော ဝိဿဋ္ဌာယ ကထာယ ကထေတိ နာမ၊ န အညထာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ အရဏိံ မန္ထေန္တော ဝိယ၊ ဥဏှခါဒနီယံ ခါဒန္တော ဝိယာတိ သီဃံ သီဃံ ကထနဿ ဥဒါဟရဏံ၊ ဂဟိတံ ဂဟိတမေဝါတိအာဒိ လင်္ဃေတွာ ကထနဿ။ ပုရာဏပဏ္ဏန္တရေသု ဟိ ပရိပါတိယမာနဂေါဓာ ကဒါစိ ဒိဿတိ၊ ဧဝမေကစ္စဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတ္ထစိ န ဒိဿတိ။ ဩဟာယာတိ ဌပေတွာ။ ယောပီတိအာဒိနာ ဧကရူပေန ကထာယ အကထနံ ဒဿေတိ။ ပေတဂ္ဂိ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတဿ မုခတော နိစ္ဆရဏကအဂ္ဂိ။ ဝိတ္ထာယတီတိ အပ္ပဋိတာနတမာပဇ္ဇတိ။ ကေနစိ ရောဂေန ဒုက္ခံ ပတ္တော ဝိယ နိတ္ထုနန္တော။ ကန္ဒန္တော ဝိယာတိ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တော ဝိယ။ အပ္ပဗန္ဓာ နာမ ဟောတိ သုခေန အပ္ပဝတ္တဘာဝတော။ အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယေ ဌိတောတိ အာစရိယုဂ္ဂဟံ အမုဉ္စန္တော၊ ယထာ စ အာစရိယာ တံ တံ သုတ္တံ သံဝဏ္ဏေသုံ၊ တေနေဝ နယေန သံဝဏ္ဏေန္တောတိ အတ္ထော။ အစ္ဆိန္နဓာရံ ကတွာတိ ‘‘နာတိသီဃံ နာတိသဏိက’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အဝိစ္ဆိန္နံ ကထာပဗန္ဓံ ကတွာ။ အနုသယသမုဂ္ဃာတာယာတိ ဣမိနာ တဿာ ကထာယ အရဟတ္တပရိယောသာနတံ ဒဿေတိ။ ဧဝရူပေနာတိ နယိဒံ ဧကဝစနံ တတ္တကဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ လက္ခဏေ ပဝတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာရူပေနေဝ ဘိက္ခုသတေန ဘိက္ခုသဟဿေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပလ္လင်္ကေနာတိ ပလ္လင်္ကပဒေသေန၊ ပလ္လင်္ကာသနန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဝါရန္တရသာဓာရဏံ အတ္ထံ အတိဒိသတိ၊ အသာဓာရဏံ ပန ဝက္ခတေဝါတိ။

၃၃၄။ အာရမတိ ဧတေနာတိ အာရာမော။

၃၃၅။ ဓုဝသေဝနန္တိ နိယတသေဝိတံ။ ပါသာဒပရိဝေဏေတိ ပါသာဒင်္ဂဏေ။ နာဘိယာ ပတိဋ္ဌိတာနန္တိ နာဘိယာ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတာနံ။ အရန္တရာနီတိ အရဝိဝရာနိ တံတံအရာနံ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနာနိ။

၃၃၆။ သမာဒိန္နအရညဓုတင်္ဂေါ အာရညိကော၊ န အရညဝါသမတ္တေန။

၃၃၇။ န ဩသာဒေန္တီတိ န အဝသာဒေန္တိ၊ န အဝသာဒနာပေက္ခာ အညမညံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ပဝတ္တိနီတိ ပဂုဏာ။

၃၃၈။ လောကုတ္တရာ ဝိဟာရသမာပတ္တိ နာမ ထေရဿ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိယော၊ ပရိယာယတော ပန နိရောဓသမာပတ္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၃၃၉။ သာဓုကာရော အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဒိန္နော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယထာ တံ အာနန္ဒောဝ သမ္မာ ဗျာကရမာနော ဗျာကရေယျာ’’တိအာဒိ။ သမ္မာတိ သုဋ္ဌု၊ ယထာအဇ္ဈာသယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယေန ဟိ ယံ ယထာစိတ္တံ ကထိတံ၊ တံ သမ္မာ ကထိတံ နာမ ဟောတိ။ သမ္ပတ္တဝသေန ဟိ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ သောဘတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကမေဝါ’’တိအာဒိ။ ဗဟုဿုတော ဘိက္ခု တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေ သီလာဒီနံ အာဂတဋ္ဌာနေ တေသံ သုဝိဒိတတ္တာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနော တာနိ ပရိပူရေတီတိ အာဟ ‘‘သီလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိ။ မဂ္ဂါဒိပသဝနာယ ဝိပဿနာဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ ပရိပါကံ ဂမေတွာတိ အတ္ထော။

၃၄၀။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒေသဝသေန သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘အာယသ္မာ ဟိ ရေဝတော’’တိအာဒိမာဟ။

၃၄၂။ အပရေပိ နာနပ္ပကာရေ ကိလေသေတိ အပရေပိ နာနပ္ပကာရေ ဒေါသမောဟာဒိကိလေသေ။ ဓုနိတွာတိ ဝိဓမေတွာ။

၃၄၃။ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဧဝံ ဗျာကာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သကလမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏဝီထိဂတံ စိတ္တံ စက္ခုဝိညာဏန္တိ အဂ္ဂဟေတွာ စက္ခုသန္နိဿိတမေဝ ပန ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တဒနန္တရံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊ တဒနန္တရံ သန္တီရဏန္တိအာဒိနာ သဏှံ သုခုမံ အတိဣတ္တရခဏဝန္တံ စိတ္တန္တရံ စိတ္တနာနတ္တံ။ ခန္ဓာဒီနဉ္စ နာနတ္တသင်္ခါတံ ခန္ဓန္တရာဒိ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တထေဝ တတိယံ ဈာနန္တိအာဒိနာ အာရမ္မဏံ အနုက္ကမိတွာ ဈာနဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ ဈာနောက္ကန္တိကံ နာမ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပုန တဒေဝ တေဇောကသိဏေတိအာဒိနာ ဈာနံ အနုက္ကမိတွာ အာရမ္မဏဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ အာရမ္မဏောက္ကန္တိကံ နာမ။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ပဉ္စင်္ဂိက’’န္တိအာဒိနာ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဒုဝင်္ဂိကန္တိ ဈာနင်္ဂမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အင်္ဂဝဝတ္ထာနံ။ ‘‘ဣဒံ ပထဝီကသိဏံ…ပေ… ဣဒံ ဩဒါတကသိဏ’’န္တိ အာရမ္မဏမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ဣတရေသမ္ပိ သမာပဇ္ဇနံ အင်္ဂသင်္ကန္တိ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တဒေဝ အာပေါကသိဏေတိ ဧဝံ သဗ္ဗကသိဏေသု ဧကဿေဝ ဈာနဿ သမာပဇ္ဇနံ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိ။ ဧကတောဝဍ္ဎနံ ဥဘတောဝဍ္ဎနန္တိ ဣဒံ ခန္ဓာဒိဒေသနာယံ လဗ္ဘတိ။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဟိ ဝေဒနာက္ခန္ဓံ ဘာဇေန္တော ဘဂဝါ တိကေ ဂဟေတွာ ဒုကေသု ပက္ခိပိ၊ ဒုကေ ဂဟေတွာ တိကေသု ပက္ခိပိ၊ ဣဒံ ဧကတောဝဍ္ဎနံ။ တိကေ စ ဒုကေ စ ဥဘတောဝဍ္ဎနနီဟာရေန ကထေသိ၊ ဣဒံ ဥဘတောဝဍ္ဎနံ။ ဧဝံ သေသခန္ဓေသု ဓာတာယတနာဒီသု စ ယထာရဟံ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ (ဝိဘ။ ၃၂-၃၃၊ ၁၅၅-၁၅၆၊ ၁၈၃-၁၈၄) အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အာဘိဓမ္မိကဓမ္မကထိကဿေဝ ပါကဋ’’န္တိ။ ခန္ဓာဒီသု သဘာဝဓမ္မေသု တီသု လက္ခဏေသု ပညတ္တိယံ သမယန္တရေသု စ ကောသလ္လာဘာဝတော အယံ သကဝါဒေါ အယံ ပရဝါဒေါတိ န ဇာနာတိ။ တတော ဧဝ သကဝါဒံ…ပေ… ဓမ္မန္တရံ ဝိသံဝါဒေတိ။ ခန္ဓာဒီသု ပန ကုသလတာယ အာဘိဓမ္မိကော သကဝါဒံ…ပေ… န ဝိသံဝါဒေတိ။

၃၄၄။ စိတ္တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလေဟိ ပရိဂ္ဂဏှနသမတ္ထတ္တာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒုပ္ပညော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗာနဿာတိ သဗ္ဗာနိ အဿ။ ဝိသေဝိတဝိပ္ဖန္ဒိတာနီတိ ကိလေသဝိသူကာယိကာနိ စေဝ ဒုစ္စရိတဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ စ။ ဘဉ္ဇိတွာတိ မဒ္ဒိတွာ။ ဗဟီတိ ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ။

၃၄၅။ ပရိယာယေနာတိ ဧတ္ထ ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ‘‘အတ္ထိ ခွေသ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ပရိယာယော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၃-၉) ဝိယ ကာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သောဘနကာရဏံ အတ္ထီ’’တိ။ ယဒိ ဘဂဝါ – ‘‘ဣဓ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဘိက္ခု ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော’’တိအာဒိနာ အတ္တနော မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကံ သန္ဓာယာဟ၊ ဧဝံ သန္တေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟေဝ သင်္ဃာရာမော သောဘေတဗ္ဗော၊ န အညေဟီတိ အာပန္နန္တိ အာဟ ‘‘အပိစ ပစ္ဆိမံ ဇနတ’’န္တိအာဒိ။ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပဋိပတ္တိသာရံ ဧတဿာတိ ပဋိပတ္တိသာရော၊ တံ ပဋိပတ္တိသာရံ။ နိပ္ပရိယာယေနေဝါတိ ကေနစိ ပရိယာယေန လေသေန ဝိနာ မုချေန နယေနေဝ။ ယော ‘‘အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ န ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဒဠှသမာဒါနံ ကတွာ နိသိန္နော တံ အဓိဂန္တွာဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ ဧဝရူပေန ဣဒံ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနံ သောဘတိ၊ သာသနေ သဗ္ဗာရမ္ဘာနံ တဒတ္ထတ္တာတိ အတ္ထော။ အာသဝက္ခယာဝဟံ ပဋိပတ္တိံ အာရဘိတွာ အာသဝက္ခယေနေဝ ဒေသနာယ ပရိယောသာပိတတ္တာ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသီတိ။

မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဟာဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄၆။ တတ္ထာတိ ဂေါပါလကသုတ္တေ။ တိဿော ကထာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၁။၁၇) တိဿော အဋ္ဌကထာ၊ တိဝိဓာ သုတ္တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထော။ ဧကေကံ ပဒံ နာဠံ မူလံ ဧတိဿာတိ ဧဝံသညိတာ ဧကနာဠိကာ၊ ဧကေကံ ဝါ ပဒံ နာဠံ အတ္ထနိဂ္ဂမနမဂ္ဂေါ ဧတိဿာတိ ဧကနာဠိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေကပဒဿ အတ္ထကထန’’န္တိ။ စတ္တာရော အံသာ ဘာဂါ အတ္ထသလ္လက္ခဏူပါယာ ဧတိဿာတိ စတုရဿာ။ တေနာဟ ‘‘စတုက္ကံ ဗန္ဓိတွာ ကထန’’န္တိ။ နိယမတော နိသိန္နဿ အာရဒ္ဓဿ ဝတ္တော သံဝတ္တော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ နိသိန္နဝတ္တိကာ၊ ယထာရဒ္ဓဿ အတ္ထဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိယောသာပိကာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတံ ဂေါပါလကံ ဒဿေတွာ’’တိအာဒိ။ ဧကေကပဒဿာတိ ပိဏ္ဍတ္ထဒဿနဝသေန ဗဟုန္နံ ပဒါနံ ဧကဇ္ဈံ အတ္ထံ အကထေတွာ ဧကမေကဿ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ အယံ သဗ္ဗတ္ထေဝ လဗ္ဘတိ။ စတုက္ကံ ဗန္ဓိတွာတိ ကဏှပက္ခေ ဥပမူပမေယျဒွယံ၊ တထာ သုက္ကပက္ခေတိ ဣဒံ စတုက္ကံ ယောဇေတွာ။ အယံ ဤဒိသေသု ဧဝ သုတ္တေသု လဗ္ဘတိ။ ပရိယောသာနဂမနန္တိ ကေစိ တာဝ အာဟု – ‘‘ကဏှပက္ခေ ဥပမံ ဒဿေတွာ ဥပမာ စ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပမေယျသမ္ပဋိဒါနတ္ထာတိ ဥပမေယျတ္ထံ အာဟရိတွာ သံကိလေသပက္ခနိဒ္ဒေသော စ ဝေါဒါနပက္ခဝိဘာဝနတ္ထာယာတိ သုက္ကပက္ခမ္ပိ ဥပမူပမေယျဝိဘာဂေန အာဟရိတွာ သုတ္တတ္ထဿ ပရိယောသာပန’’န္တိ။ ကဏှပက္ခေ ဥပမေယျံ ဒဿေတွာ ပရိယောသာနဂမနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပရေ ပန ‘‘ကဏှပက္ခေ သုက္ကပက္ခေ စ တံတံဥပမူပမေယျတ္ထာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိယောသာပေတွာဝ ကထနံ ပရိယောသာနဂမန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အယန္တိ နိသိန္နဝတ္တိကာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဂေါပါလကသုတ္တေ။ သဗ္ဗာစရိယာနံ အာစိဏ္ဏာတိ သဗ္ဗေဟိပိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အာစရိတာ သံဝဏ္ဏိတာ၊ တထာ စေဝ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ။

အင်္ဂီယန္တိ အဝယဝဘာဝေန ဉာယန္တီတိ အင်္ဂါနိ၊ ဘာဂါ။ တာနိ ပနေတ္ထ ယသ္မာ သာဝဇ္ဇသဘာဝါနိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အင်္ဂေဟီတိ အဂုဏကောဋ္ဌာသေဟီ’’တိ။ ဂေါမဏ္ဍလန္တိ ဂေါသမူဟံ။ ပရိဟရိတုန္တိ ရက္ခိတုံ။ တံ ပန ပရိဟရဏံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရိတု’’န္တိ။ ဝဍ္ဎိန္တိ ဂုန္နံ ဗဟုဘာဝံ ဗဟုဂေါရသတာသင်္ခါတံ ပရိဝုဒ္ဓိံ။ ‘‘ဧတ္တကမိဒ’’န္တိ ရူပီယတီတိ ရူပံ၊ ပရိမာနပရိစ္ဆေဒေါပိ သရီရရူပမ္ပီတိ အာဟ ‘‘ဂဏနတော ဝါ ဝဏ္ဏတော ဝါ’’တိ။ န ပရိယေသတိ ဝိနဋ္ဌဘာဝဿေဝ အဇာနနတော။ နီလာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန သေတသဗလာဒိဝဏ္ဏံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဓနုသတ္တိသူလာဒီတိ ဧတ္ထ ဣဿာသာစရိယာနံ ဂါဝီသု ကတံ ဓနုလက္ခဏံ။ ကုမာရဘတ္တိဂဏာနံ ဂါဝီသု ကတံ သတ္တိလက္ခဏံ။ ဣဿရဘတ္တိဂဏာနံ ဂါဝီသု ကတံ သူလလက္ခဏန္တိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရာမဝါသုဒေဝဂဏာဒီနံ ဂါဝီသု ကတံ ဖရသုစက္ကာဒိလက္ခဏံ သင်္ဂဏှာတိ။

နီလမက္ခိကာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ၊ ခုဒ္ဒမက္ခိကာ ဧဝ ဝါ။ သဋတိ ရုဇတိ ဧတာယာတိ သာဋိကာ၊ သံဝဒ္ဓါ သာဋိကာတိ အာသာဋိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဝဍ္ဎန္တီ’’တိအာဒိ။

ဝါကေနာတိ ဝါကပတ္တေန။ စီရကေနာတိ ပိလောတိကေန။ အန္တောဝဿေတိ ဝဿကာလဿ အဗ္ဘန္တရေ။ နိဂ္ဂါဟန္တိ သုသုမာရာဒိဂ္ဂါဟရဟိတံ။ ပီတန္တိ ပါနီယဿ ပီတဘာဝံ။ သီဟဗျဂ္ဃာဒိပရိဿယေန သာသင်္ကော သပ္ပဋိဘယော။

ပဉ္စ အဟာနိ ဘူတာနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စာဟိတော၊ သော ဧဝ ဝါရောတိ ပဉ္စာဟိကဝါရော။ ဧဝံ သတ္တာဟိကဝါရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိဏ္ဏဋ္ဌာနန္တိ စရိတဋ္ဌာနံ ဂေါစရဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနံ။

ပိတုဋ္ဌာနန္တိ ပိတရာ ကာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ ပိတရာ ကာတဗ္ဗကရဏန္တိ အတ္ထော။ ယထာရုစိံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂုန္နံ ရုစိအနုရူပံ ဂေါစရဘူမိယံ ဝါ နဒိပါရံ ဝါ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဂေါဘတ္တန္တိ ကပ္ပာသဋ္ဌိကာဒိမိဿံ ဂေါဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဘတ္တံ၊ ဘတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ယာဂုပိ ဂဟိတာ။

၃၄၇။ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ အာကာရဒွယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂဏနတော ဝါ သမုဋ္ဌာနတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပါဠိယံ အာဂတာတိ ‘‘ဥပစယော သန္တတီ’’တိ ဇာတိံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဟဒယဝတ္ထုံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဒသ အာယတနာနိ ပဉ္စဒသ သုခုမရူပါနီ’’တိ ဧဝံ ရူပကဏ္ဍပါဠိယံ (ဓ။ သ။ ၆၅၁-၆၅၅) အာဂတာ။ ပဉ္စဝီသတိ ရူပကောဋ္ဌာသာတိ သလက္ခဏတော အညမညသင်္ကရာဘာဝတော ရူပဘာဂါ။ ရူပကောဋ္ဌာသာတိ ဝါ ဝိသုံ ဝိသုံ အပ္ပဝတ္တိတွာ ကလာပဘာဝေနေဝ ပဝတ္တနတော ရူပကလာပါ။ ကောဋ္ဌာသာတိ စ အံသာ၊ အဝယဝါတိ အတ္ထော။ ကောဋ္ဌန္တိ ဝါ သရီရံ၊ တဿ အံသာ ကေသာဒယော ကောဋ္ဌာသာတိ အညေပိ အဝယဝါ ကောဋ္ဌာသာ ဝိယ ကောဋ္ဌာသာ။ သေယျထာပီတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ တတ္ထ ရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာဝုတ္တံ ရူပံ သလက္ခဏတော ဉာဏေန ပရိဂ္ဂဏှိတွာ။ အရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာတိ တံ ရူပံ နိဿာယ အာရမ္မဏဉ္စ ကတွာ ပဝတ္တမာနေ ဝေဒနာဒိကေ စတ္တာရော ခန္ဓေ ‘‘အရူပ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ။ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ပုန တတ္ထ ယံ ရုပ္ပနလက္ခဏံ၊ တံ ရူပံ၊ တဒညံ အရူပံ၊ ဥဘယဝိနိမုတ္တံ ကိဉ္စိ နတ္ထိ အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါတိ ဧဝံ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ တဒုဘယဉ္စ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ပစ္စယေန သပ္ပစ္စယန္တိ ပစ္စယံ သလ္လက္ခေတွာ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ယော ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန ကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ၊ သော န ဝဍ္ဎတီတိ ယောဇနာ။

ဧတ္တကံ ရူပံ ဧကသမုဋ္ဌာနန္တိ စက္ခာယတနံ၊ သောတဃာနဇိဝှာကာယာယတနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ အဋ္ဌဝိဓံ ကမ္မဝသေန၊ ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တီတိ ဣဒံ ဒွယံ စိတ္တဝသေနာတိ ဧတ္တကံ ရူပံ ဧကသမုဋ္ဌာနံ။ သဒ္ဒါယတနမေကံ ဥတုစိတ္တဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနံ။ ရူပဿ လဟုတာ မုဒုတာ ကမ္မညတာတိ ဧတ္တကံ ရူပံ ဥတုစိတ္တာဟာရဝသေန တိသမုဋ္ဌာနံ။ ရူပဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ အာကာသဓာတု အာပေါဓာတု ကဗဠီကာရော အာဟာရောတိ ဧတ္တကံ ရူပံ ဥတုစိတ္တာဟာရကမ္မဝသေန စတုသမုဋ္ဌာနံ။ ဥပစယော သန္တတိ ဇရတာ ရူပဿ အနိစ္စတာတိ ဧတ္တကံ ရူပံ န ကုတောစိ သမုဋ္ဌာတီတိ န ဇာနာတိ။ သမုဋ္ဌာနတော ရူပံ အဇာနန္တောတိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဂဏနတော ရူပံ အဇာနန္တော’’တိအာဒေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကမ္မလက္ခဏောတိ အတ္တနာ ကတံ ဒုစ္စရိတကမ္မံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ကမ္မလက္ခဏော၊ ဗာလော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ ဟောတိ၊ ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ၊ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ။ ဣမာနိ ခေါ…ပေ… လက္ခဏာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၂၊ နေတ္တိ။ ၁၁၆)။ အတ္တနာ ကတံ သုစရိတကမ္မံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ကမ္မလက္ခဏော၊ ပဏ္ဍိတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? သုစိန္တိတစိန္တီ ဟောတိ၊ သုဘာသိတဘာသီ၊ သုကတကမ္မကာရီ။ ဣမာနိ ခေါ…ပေ… ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၃၊ အ။ နိ။ ၃။၃၊ နေတ္တိ။ ၁၁၆)။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ ပဏ္ဍိတမာလလက္ခဏ’’န္တိ။ ဗာလေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဍိတေ န သေဝတီတိ ယံ ဗာလပုဂ္ဂလေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဍိတသေဝနံ အတ္ထကာမေန ကာတဗ္ဗံ၊ တံ န ကရောတိ။ တထာဘူတဿ အယမာဒီနဝေါတိ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဗာလေ ဝဇ္ဇေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ဘဂဝတာ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ကပ္ပတီ’’တိ အနုညာတံ၊ တဒနုလောမဉ္စေ၊ တံ ကပ္ပိယံ။ ယံ ‘‘ဣဒံ ဝေါ န ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တဒနုလောမဉ္စေ၊ တံ အကပ္ပိယံ။ ယံ ကောသလ္လသမ္ဘူတံ၊ တံ ကုသလံ၊ တပ္ပဋိပက္ခံ အကုသလံ။ တဒေဝ သာဝဇ္ဇံ၊ ကုသလံ အနဝဇ္ဇံ။ အာပတ္တိတော အာဒိတော ဒွေ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဂရုကံ၊ တဒညံ လဟုကံ။ ဓမ္မတော မဟာသာဝဇ္ဇံ ဂရုကံ၊ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ လဟုကံ။ သပ္ပဋိကာရံ သတေကိစ္စံ၊ အပ္ပဋိကာရံ အတေကိစ္ဆံ။ ဓမ္မတာနုဂတံ ကာရဏံ၊ ဣတရံ အကာရဏံ။ တံ အဇာနန္တောတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဂရုကလဟုကံ သတေကိစ္ဆာတေကိစ္ဆံ အဇာနန္တော သုဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောတိ၊ ကုသလာကုသလံ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ကာရဏာကာရဏံ အဇာနန္တော ခန္ဓာဒီသု အကုသလတာယ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ ကုတော တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎနာ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။

ဂေါဝဏသဒိသေ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော မိစ္ဆာဝိတက္ကာ အာသာဋိကာ ဝိယာတိ အာသာဋိကာတိ အာဟ ‘‘အကုသလဝိတက္ကံ အာသာဋိကံ အဟာရေတွာ’’တိ။

‘‘ဂဏ္ဍောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝစနတော (အ။ နိ။ ၈။၅၆) ဆဟိ ဝဏမုခေဟိ ဝိဿန္ဒမာနယူသော ဂဏ္ဍော ဝိယ ပိလောတိကခဏ္ဍေန ဆဟိ ဒွါရေဟိ ဝိဿန္ဒမာနကိလေသာသုစိ အတ္တဘာဝဝဏော သတိသံဝရေန ပိဒဟိတဗ္ဗော၊ အယံ ပန ဧဝံ န ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ သော ဂေါပါလကော ဝဏံ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ ဧဝံ သံဝရံ န သမ္ပာဒေတီ’’တိ။

ယထာ ဓူမော ဣန္ဓနံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သဏှော သုခုမော တံ တံ ဝိဝရံ အနုပဝိဿ ဗျာပေန္တော သတ္တာနံ ဍံသမကသာဒိပရိဿယံ ဝိနောဒေတိ၊ အဂ္ဂိဇာလသမုဋ္ဌာနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဓမ္မဒေသနာဉာဏဿ ဣန္ဓနဘူတံ ရူပါရူပဓမ္မဇာတံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သဏှာ သုခုမာ တံ တံ ခန္ဓန္တရံ အာယတနန္တရဉ္စ အနုပဝိဿ ဗျာပေတိ၊ သတ္တာနံ မိစ္ဆာဝိတက္ကာဒိပရိဿယံ ဝိနောဒေတိ၊ ဉာဏဂ္ဂိဇာလသမုဋ္ဌာနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဓူမော ဝိယာတိ ဓူမောတိ အာဟ ‘‘ဂေါပါလကော ဓူမံ ဝိယ ဓမ္မဒေသနာဓူမံ န ကရောတီ’’တိ။ အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂန္တွာ နိသိန္နဿ ကာတဗ္ဗာ တဒနုစ္ဆဝိကာ ဓမ္မကထာ ဥပနိသိန္နကထာ။ ကတဿ ဒါနာဒိပုညဿ အနုမောဒနကထာ အနုမောဒနာ။ တတောတိ ဓမ္မကထာဒီနံ အကရဏတော။ ‘‘ဗဟုဿုတော ဂုဏဝါ’’တိ န ဇာနန္တီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အတ္တနော ဇာနာပနတ္ထံ ဓမ္မကထာဒိ န ကာတဗ္ဗမေဝါတိ? သစ္စံ၊ န ကာတဗ္ဗမေဝ၊ သုဒ္ဓါသယေန ပန ဓမ္မေ ကထိတေ တဿ ဂုဏဇာနနတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘နာဘာသမာနံ ဇာနန္တိ၊ မိဿံ ဗာလေဟိ ပဏ္ဍိတံ၊

ဘာသယေ ဇောတယေ ဓမ္မံ၊ ပဂ္ဂဏှေ ဣသိနံ ဓဇ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၁)၊

တရန္တိ ဧတ္ထာတိ တိတ္ထံ၊ နဒီတဠာကာဒီနံ နဟာနာဒိအတ္ထံ ဩတရဏဋ္ဌာနံ။ ယထာ ပန တံ ဥဒကေန ဩတိဏ္ဏသတ္တာနံ သရီရမလံ ပဝါဟေတိ၊ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတိ၊ ဝိသုဒ္ဓိံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဧဝံ ဗဟုဿုတာ အတ္တနော သမီပံ ဩတိဏ္ဏသတ္တာနံ ဓမ္မူဒကေန စိတ္တမလံ ပဝါဟေန္တိ၊ ပရိဿမံ ဝိနောဒေန္တိ၊ ဝိသုဒ္ဓိံ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ တသ္မာ တေ တိတ္ထံ ဝိယာတိ တိတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘တိတ္ထဘူတေ ဗဟုဿုတဘိက္ခူ’’တိ။ ဗျဉ္ဇနံ ကထံ ရောပေတဗ္ဗန္တိ၊ ဘန္တေ၊ ဣဒံ ဗျဉ္ဇနံ အယံ သဒ္ဒေါ ကထံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ရောပေတဗ္ဗော၊ ကေန ပကာရေန ဣမဿ အတ္ထဿ ဝါစကော ဇာတော။ ‘‘နိရူပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ နိရူပေတဗ္ဗံ အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ ကထမေတ္ထ နိရုဠှာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမဿ ဘာသိတဿ ကော အတ္ထောတိ သဒ္ဒတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ဣမသ္မိံ ပါဠိပဒေသေ။ ပါဠိ ကိံ ဝဒေတီတိ ဘာဝတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ အတ္ထော ကိံ ဒီပေတီတိ ဘာဝတ္ထံ ဝါ သင်္ကေတတ္ထံ ဝါ။ န ပရိပုစ္ဆတီတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနပုစ္ဆာဝသေန သဗ္ဗသော ပုစ္ဆံ န ကရောတိ။ န ပရိပဉှတီတိ ပရိ ပရိ အတ္တနော ဉာတုံ ဣစ္ဆံ န အာစိက္ခတိ န ဝိဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဇာနာပေတီ’’တိ။ တေတိ ဗဟုဿုတဘိက္ခူ။ ဝိဝရဏံ နာမ အတ္ထဿ ဝိဘဇိတွာ ကထနန္တိ အာဟ ‘‘ဘာဇေတွာ န ဒဿေန္တီ’’တိ။ အနုတ္တာနီကတန္တိ ဉာဏေန အပါကဋီကတံ ဂုယှံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ န ဥတ္တာနီကရောန္တီတိ သိနေရုမူလကံ ဝါလိကံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိယ ပထဝီသန္ဓာရောဒကံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေန္တော ဝိယ စ ဥတ္တာနံ န ကရောန္တိ။ ဧဝံ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ဗဟုဿုတာ ‘‘တိတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တာ ပရိယာယတော၊ ဣဒါနိ တမေဝ ဓမ္မံ နိပ္ပရိယာယတော တိတ္ထန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မော ဟိ တရန္တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနံ နာမ တဠာကန္တိ ‘‘တိတ္ထ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ သုမေဓဘူတော –

‘‘ဧဝံ ကိလေသမလဓောဝံ၊ ဝိဇ္ဇန္တေ အမတန္တဠေ၊

န ဂဝေသတိ တံ တဠာကံ၊ န ဒေါသော အမတန္တဠေ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၄)၊

ဓမ္မဿေဝ နိဗ္ဗာနဿောတရဏတိတ္ထဘူတဿ ဩတရဏပကာရံ အဇာနန္တော ‘‘ဓမ္မတိတ္ထံ န ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တော။

ပီတာပီတန္တိ ဂေါဂဏေ ပီတံ အပီတဉ္စ ဂေါရူပံ န ဇာနာတိ န ဝိန္ဒတိ။ အဝိန္ဒန္တော ဟိ န လဘတီတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အာနိသံသံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ ဝတွာ တဿ အဝိန္ဒနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဿဝနဂ္ဂံ ဂန္တွာ’’တိအာဒိမာဟ။

အယံ လောကုတ္တရောတိ ပဒံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အရိယ’’န္တိ။ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန အနန္တရဝိဓိပ္ပဋိသေဓော ဝါ၊ အရိယ-သဒ္ဒေါ ဝါ နိဒ္ဒေါသပရိယာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌင်္ဂိကန္တိ စ ဝိသုံ ဧကဇ္ဈဉ္စ အဋ္ဌင်္ဂိကံ ဥပါဒါယ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အဋ္ဌင်္ဂတာ ဗာဟုလ္လတော စ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သတ္တင်္ဂဿပိ အရိယမဂ္ဂဿ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။

စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေတိအာဒီသု အဝိသေသေန သတိပဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာရမ္မဏာ သတိပဋ္ဌာနာ လောကိယာ၊ တတ္ထ သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနဝသေန ပဝတ္တာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ လောကုတ္တရာတိ ဧဝံ ဣမေ လောကိယာ၊ ဣမေ လောကုတ္တရာတိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ။

အနဝသေသံ ဒုဟတီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ မတ္တံ အဇာနန္တော ကိသ္မိဉ္စိ ဒါယကေ သဒ္ဓါဟာနိယာ ကိသ္မိဉ္စိ ပစ္စယဟာနိယာ အနဝသေသံ ဒုဟတိ။ ဝါစာယ အဘိဟာရော ဝါစာဘိဟာရော။ ပစ္စယာနံ အဘိဟာရော ပစ္စယာဘိဟာရော။

ဣမေ အမှေသု ဂရုစိတ္တီကာရံ န ကရောန္တီတိ ဣမိနာ နဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ အဘာဝံ ဒဿေတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု ပိတုပေမဿ အနုပဋ္ဌာပနတော။ တေန စ သိက္ခာဂါရဝတာဘာဝဒီပနေန သင်္ဂဟဿ အဘာဇနဘာဝံ၊ တေန ထေရာနံ တေသု အနုဂ္ဂဟာဘာဝံ။ န ဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သာသနေ ထိရဘာဝပ္ပတ္တာ အနနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ သဗြဟ္မစာရီ အနုဂ္ဂဏှန္တိ၊ နိရတ္ထကံ ဝါ အနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နဝကေ ဘိက္ခူ’’တိ။ ဓမ္မကထာဗန္ဓန္တိ ပဝေဏိအာဂတံ ပကိဏ္ဏကဓမ္မကထာမဂ္ဂံ။ သစ္စသတ္တပဋိသန္ဓိပစ္စယာကာရပဋိသံယုတ္တံ သုညတာဒီပနံ ဂုယှဂန္ထံ။ ဝုတ္တဝိပလ္လာသဝသေနာတိ ‘‘န ရူပညူ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တဿ ပဋိသေဓဿ ပဋိက္ခေပဝသေန အဂ္ဂဟဏဝသေန။ ယောဇေတွာတိ ‘‘ရူပညူ ဟောတီတိ ဂဏနာတော ဝါ ဝဏ္ဏတော ဝါ ရူပံ ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘တဿ ဂေါဂဏောပိ န ပရိဟာယတိ၊ ပဉ္စဂေါရသပရိဘောဂတောပိ န ပရိဗာဟိရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ စ အတ္ထံ ယောဇေတွာ။ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဒေသေ ယထာရဟံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

မဟာဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ စူဠဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅၀။ စေလုက္ကာဟီတိ စေလမယာဟိ ဥက္ကာဟိ။ ဥက္ကဘူတာနိ စေလာနိ ဧတ္ထာတိ ဥက္ကစေလာ၊ နဂရံ။ သဗ္ဗာ ဂင်္ဂါ ပါကဋာ ဟုတွာ ပညာယတီတိ ပကတိစက္ခုဿ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ပန သမန္တစက္ခုဿ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသိန္နဿပိ ဘဂဝတော ပါကဋာ ဟုတွာ ပညာယတေဝ။ သောတ္ထီတိ အနုပဒ္ဒဝေါ။ ဝဍ္ဎီတိ အပရိဟာနိ။ အာရောဂျန္တိ အရောဂတာ အာဗာဓာဘာဝေါ။

မဂဓော ဇနပဒေါ နိဝါသော ဧတဿာတိ မာဂဓော၊ မာဂဓောဝ မာဂဓိကော။ ပညာယ နာမ ဒုဋ္ဌုဘာဝေါ နတ္ထိ ဧကန္တာနဝဇ္ဇတာယ၊ တသ္မာ ဒု-သဒ္ဒေါ အဘာဝဝါစီ ‘‘ဒုဿီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ဇာတိ-သဒ္ဒေါ စ သဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပညသဘာဝေါ’’တိ။ -သဒ္ဒေါ အာရမ္ဘတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပတာရေသီတိ တာရေတုံ အာရဘီ’’တိ ပရတီရံ ဂါဝီနံ အပ္ပတ္တတ္တာ။ သုဝိဒေဟာနန္တိ သုန္ဒရဝိဒေဟာနံ။ ဝိဒေဟရဋ္ဌံ ကိရ ဘူမိဘာဂဒဿနသမ္ပတ္တိယာ စ ဝနရာမဏေယျကာဒိနာ စ သုန္ဒရံ။ အာမဏ္ဍလိကံ ကရိတွာတိ အာဝတ္တေ ပတိတာ တေမဏ္ဍလာကာရေန ပရိဗ္ဘမိတွာ။ ကတိပယာပိ ဂါဝိယော အသေသေတွာ နဒီသောတေန ဝူဠှတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝဍ္ဎိံ ဝိနာသံ ပါပုဏိံသူ’’တိ။ ကတိပယာသုပိ ဟိ အဝသိဋ္ဌာသု ဂါဝီသု အနုက္ကမေနပိ သိယာ ဂေါဂဏဿ ဝဍ္ဎီတိ။ ဝိဿမဋ္ဌာနန္တိ ပရိဿမဝိနောဒနဋ္ဌာနံ။ တိတ္ထာ ဘဋ္ဌာတိ ဂဟေတုံ အသမတ္ထတာယ တိတ္ထံ အပ္ပတ္တာ။ အရောဂေါ နာမ နာဟောသီတိ လောမမတ္တမ္ပိ အသေသေတွာ သဗ္ဗာ ဂါဝိယော နဒီသောတေ ဝိနဋ္ဌာတိ အတ္ထော။

ယေသု ခန္ဓာယတနဓာတူသု ဣဓ လောကသမညာ၊ တေ အဇာနန္တာ ‘‘အကုသလာ ဣမဿ လောကဿာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣဓလောကေ ခန္ဓဓာတာယတနေသု အကုသလာ အဆေကာ’’တိ။ အယမေဝ နယော ‘‘အကုသလာ ပရဿ လောကဿာ’’တိ ဧတ္ထာပီတိ အာဟ ‘‘ပရလောကေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ မာရော ဧတ္ထ ဓီယတီတိ မာရဓေယျံ။ မာရောတိ စေတ္ထ ကိလေသမာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရာ ဟိ တဿ ပဝတ္တနဘာဝေန ဂဟိတာ၊ မစ္စုမာရော ဝိသုံ ဂဟိတော ဧဝ၊ ကိလေသမာရဝသေနေဝ စ ဒေဝပုတ္တမာရဿ ကာမဘဝေ အာဓိပစ္စန္တိ။ တေသန္တိ ယေ ဣဓလောကာဒီသု အဆေကာ၊ တေသံ။ တေ ပန ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣမိနာ ဆ သတ္ထာရော ဒဿိတာ’’တိ။

၃၅၁။ ဗလဝဂါဝေါတိ ဗလဝန္တေ ဂေါရူပေ။ တေ ပန ဒမ္မတံ ဥပဂတဂေါဏာ စေဝ ဓေနုယော စာတိ အာဟ ‘‘ဒန္တဂေါဏေ စေဝ ဓေနုယော စာ’’တိ။ အဝိဇာတဂါဝေါတိ န ဝိဇာတဂါဝိယော။ ဝစ္ဆကေတိ ခုဒ္ဒကဝစ္ဆေ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ က-သဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘တရုဏဝစ္ဆကေ’’တိ။ ကိသာဗလကေတိ ဒုဗ္ဗလေ။

၃၅၂။ မာရဿ တဏှာသောတံ ဆေတွာတိ ခန္ဓမာရသမ္ဗန္ဓီတဏှာသင်္ခါတံ သောတံ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ။ တယော ကောဋ္ဌာသေ ခေပေတွာ ဌိတာတိ အနာဂါမိနော သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ သကဒါဂါမိသောတာပန္နအဋ္ဌမကဝါရေသု။ တတ္ထ ပန ယထာက္ကမံ စတုမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ကိလေသာနံ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ခေပေတွာ ဌိတာ၊ ဧကကောဋ္ဌာသံ ခေပေတွာ ဌိတာ၊ ပဌမံ ကောဋ္ဌာသံ ခေပေန္တောတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဓမ္မံ အနုဿရန္တိ၊ ဓမ္မဿ ဝါ အနုဿရဏသီလာတိ ဓမ္မာနုသာရိနော။ ဓမ္မောတိ စေတ္ထ ပညာ အဓိပ္ပေတာ။ သဒ္ဓံ အနုဿရန္တိ၊ သဒ္ဓါယ ဝါ အနုဿရဏသီလာတိ သဒ္ဓါနုသာရိနော။

ဇာနတာတိ ဧတ္ထ ဇာနနကိရိယာဝိသယဿ အဝိသေသိတတ္တာ အဓိကာရဝသေန အနဝသေသဉေယျဝိသေသာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေ ဇာနန္တေနာ’’တိ။ အန္တောသာရဝိရဟတော အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန စ နဠော ဝိယာတိ နဠော၊ မာနောတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတမာနနဠံ ကတ’’န္တိ။ ခေမံ ပတ္ထေထာတိ ဧတ္ထ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒဝတ္တာ ‘‘ခေမ’’န္တိ အရဟတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ပတ္ထနာ စ ဆန္ဒပတ္ထနာ၊ န တဏှာပတ္ထနာတိ အာဟ ‘‘ကတ္တုကမျတာဆန္ဒေန အရဟတ္တံ ပတ္ထေထာ’’တိ။ ပတ္တာယေဝ နာမ တဿ ပတ္တိယာ န ကောစိ အန္တရာယော။ သောတ္ထိနာ ပါရဂမနံ ဥဒ္ဒိဿ ဒေသနံ အာရဘိတွာ ခေမပ္ပတ္တိယာ ဒေသနာယ ပရိယောသာပိတတ္တာ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ။

စူဠဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ စူဠသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅၃။ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေနာတိ ဟံသဝဋ္ဋကပဋိစ္ဆန္နေန၊ ဟံသမဏ္ဍလာကာရေနာတိ အတ္ထော။

ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ မဂ္ဂေါ။ ကိံ ဝဒန္တိ? ဥတ္တရံ။ ဝါဒါနံ သတာနိ ဝါဒသတာနိ။ ‘‘နိဂဏ္ဌော ပဉ္စဝါဒသတာနိ၊ နိဂဏ္ဌီ ပဉ္စဝါဒသတာနီ’’တိ ဧဝံ နိဂဏ္ဌော စ နိဂဏ္ဌီ စ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝါဒသတာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာ။ ကိရိယတော တေ ပုစ္ဆိံသု၊ လိင်္ဂတော ပန နိဂဏ္ဌဘာဝေါ ဉာတော။ တေနာဟ ‘‘အဟံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမီ’’တိ။

ဇဂ္ဂန္တော သမ္မဇ္ဇနာဒိဝသေန။ ဒိဝါတရန္တိ အတိဒိဝံ။ ‘‘ကဿ ပုစ္ဆာ၊ ကဿ ဝိဿဇ္ဇနံ ဟောတူ’’တိ ပရိဗ္ဗာဇိကာဟိ ဝုတ္တေ ထေရော အာဟ ‘‘ပုစ္ဆာ နာမ အမှာကံ ပတ္တာ’’တိ။ ပုစ္ဆာ ဝါဒါနံ ပုဗ္ဗပက္ခော၊ ယသ္မာ တုမှေ ဝါဒပသုတာ ဝါဒါဘိရတာ ဓဇံ ပဂ္ဂယှ ဝိစရထ၊ တသ္မာ ဝါဒါနံ ပုဗ္ဗပက္ခော အမှာကံ ပတ္တော၊ ဧဝံ သန္တေပိ တုမှာကံ မာတုဂါမဘာဝတော ပုဗ္ဗပက္ခံ ဒေမာတိ အာဟ ‘‘တုမှေ ပန မာတုဂါမာ နာမ ပဌမံ ပုစ္ဆထာ’’တိ။ တာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဧကေကာ အဍ္ဎတေယျသတဝါဒမဂ္ဂံ ပုစ္ဆန္တိယော ဝါဒသဟဿံ ပုစ္ဆိံသု။ ယထာ နိသိတဿ ခဂ္ဂဿ ကုမုဒနာဠစ္ဆေဒနေ ကိမတ္ထိ ဘာရိယံ၊ ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တဿ သာဝကေသု ပညဝန္တာနံ အဂ္ဂဘာဝေ ဌိတဿ ဓမ္မသေနာပတိနော ပုထုဇ္ဇနပရိကပ္ပိတပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ကိမတ္ထိ ဘာရိယံ။ တေနာဟ ‘‘ထေရော ခဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂဏ္ဌိံ ကတွာတိ ယထာ တာ ပုန တတ္ထ ဇဋံ ဂဏ္ဌိံ ကာတုံ န ဝိသဟန္တိ၊ တထာ ဝိဇဋေတွာ ကထေသိ။ အယံ ထေရော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္ဓကာရေ သဟဿဝဋ္ဋိကံ ဒီပေန္တော ဝိယ အညေသံ အဝိသယေ အန္ဓကာရဘူတေ ပဉှေ ပုစ္ဆိတမတ္တေယေဝ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ ထေရဿ ပညာဝေယျတ္တိယံ ဒိသွာ သယဉ္စ အန္တိမဘဝိကတာယ ကောဟညေ ဌာတုံ အသက္ကောန္တိယော ‘‘ဧတ္တကမေဝ၊ ဘန္တေ၊ မယံ ဇာနာမာ’’တိ အာဟံသု။ ထေရဿ ဝိသယန္တိ ထေရဿ ပညာဝိသယံ။

နေဝ အန္တံ န ကောဋိံ အဒ္ဒသံသူတိ ဧကန္တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ ဗဟုဘာဝတော တဿာ ပုစ္ဆာယ အတ္ထော ဧဝမန္တော ဧဝမဝသာနကောဋီတိ န ပဿိံသု န ဇာနိံသု။ ထေရော တာသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေန္တော ပဗ္ဗဇ္ဇာရုစိံ ဒိသွာ အာဟ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? ဥတ္တရိတရပညောတိ ဝါဒမဂ္ဂပရိစယေန မေဓာဝိတာယ စ ယာဒိသာ တာသံ ပညာ၊ တတော ဥတ္တရိတရပညော။

ကထာမဂ္ဂေါတိ ဝါဒမဂ္ဂေါ။ တသ္မာ တေဟိ တေဟိ ပရပ္ပဝါဒါဒီဟိ ဘဿံ ဝါဒမဂ္ဂံ ပကာရေဟိ ဝဒေတီတိ ဘဿပ္ပဝါဒကော။ ပဏ္ဍိတဝါဒေါတိ အဟံ ပဏ္ဍိတော နိပုဏော ဗဟုဿုတောတိ ဧဝံဝါဒီ။ ယံ ယံ နက္ခတ္တာစာရေန အာဒိသတီတိ နက္ခတ္တဂတိယာ ကာလဉာဏေန ‘‘အသုကဒိဝသေ စန္ဒဂ္ဂါဟော ဘဝိဿတိ၊ သူရိယဂ္ဂါဟော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ယံ ယံ အာဒေသံ ဘဏတိ။ သာဓုလဒ္ဓိကော ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ သုန္ဒရော။ အာရောပိတောတိ ပဋိညာဟေတုနိဒဿနာဒိဒေါသံ ဥပရိ အာရောပိတော ဝါဒေါ သွာရောပိတော။ ဒေါသပဒံ အာရောပေန္တေန ဝါဒိနာ ပရဝါဒိမှိ အဘိဘုယျ တဿ ဓာတုက္ခောဘောပိ သိယာ၊ စိတ္တဝိက္ခေပေန ယေန ဒေါသော တေန သင်္ကပ္ပိတော သမ္ပဝေဓိတောတိ။ ထူဏန္တိ သရီရံ ခေါဘိတန္တိ ကတွာ။ ထူဏန္တိ ဟိ လောဟိတပိတ္တသေမှာနံ အဓိဝစနံ သဗ္ဗင်္ဂသရီရဓာရဏတော။ အပိစ ထူဏပဒေါ နာမ အတ္ထိ ကထာမဂ္ဂေါ ဝါဒမဂ္ဂံ ဂဏှန္တာနံ။ သစ္စကော ပန ကောဟညေ ဌတွာ အတ္တနော ဝါဒပ္ပဘေဒဝသေန ပရေ ဝိမှာပေန္တော ‘‘ထူဏံ စေပါဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သာဝကာနံ ဝိနယံ နာမ သိက္ခာပဒံ၊ တဉ္စ ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ ဧသာ ဧဝ စဿ အနုသာသနီတိ ဝိနယနာဒိမုခေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ မတံ သာသနံ ပုစ္ဆန္တော သစ္စကော ‘‘ကထံ ပန၊ ဘော၊ အဿဇီ’’တိအာဒိမာဟ။ အထဿ ထေရော ‘‘လက္ခဏတ္တယကထာ နာမ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကာ ဓမ္မဒေသနာ၊ တတြ စ မယာ အနိစ္စကထာယ သမုဋ္ဌာပိတာယ တံ အသဟန္တော သစ္စကော တုစ္ဆမာနေန ပဋပဋာယန္တော ကုရုမာနော လိစ္ဆဝီ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာဂမိဿတိ၊ အထဿ ဘဂဝါ ဝါဒံ မဒ္ဒိတွာ အနိစ္စန္တိ ပတိဋ္ဌပေန္တော ဓမ္မံ ကထေဿတိ၊ တဒါ ဘဝိဿတိ ဝိဇဟိတဝါဒေါ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ စိန္တေတွာ အနိစ္စာနတ္တလက္ခဏပဋိသံယုတ္တံ ဘဂဝတော အနုသာသနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ၊ ဘော၊ အဂ္ဂိဝေဿနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဒုက္ခလက္ခဏံ အဂ္ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ထေရော ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဥပါရမ္ဘဿ ဩကာသော ဟောတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘မဂ္ဂဖလာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရိယာယေနာတိ သင်္ခါရဒုက္ခတာပရိယာယေန။ အယန္တိ သစ္စကော။ နယိဒံ တုမှာကံ သာသနံ နာမာတိ ယတ္ထ တုမှေ အဝဋ္ဌိတာ၊ ဣဒံ တုမှာကံ သဗ္ဗညုသာသနံ နာမ န ဟောတိ ဒုက္ခတော အနိဿရဏတ္တာ၊ အထ ခေါ မဟာအာဃာတနံ နာမေတံ၊ မဟာဒုက္ခနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ပန နိရယုဿဒေါ နာမ ဥဿဒနိရယော နာမ၊ တသ္မာ နတ္တိ နာမ တုမှာကံ သုခါသာ။ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယာတိ ဥဿုက္ကံ ကတွာ၊ ဒုက္ခမေဝ ဇီရာပေန္တာ သဗ္ဗသော ဒုက္ခမေဝ အနုဘဝန္တာ၊ အာဟိဏ္ဍထ ဝိစရထာတိ။ သဗ္ဗမိဒံ တဿ မိစ္ဆာပရိကပ္ပိတမေဝ။ ကသ္မာ? ဒုက္ခသစ္စူပသဉှိတာယေဝ ဟေတ္ထ နိပ္ပရိယာယကထာ နာမ။ တဿ ဟိ ပရိညတ္ထံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ။ မဂ္ဂဖလာနိ သင်္ခါရဘာဝေန ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ပရိယာယတော ဒုက္ခံ၊ န နိပ္ပရိယာယတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ သောတုံ အယုတ္တံ မိစ္ဆာဝါဒတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၅၄။ သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရန္တိ သန္ဓာဂါရံ၊ ရာဇကုလာနံ သန္ထာပနအဂါရန္တိပိ သန္ဓာဂါရံ၊ တသ္မိံ သန္ထာဂါရေတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ ကာလေ တာဒိသေ ကာလေ ရာဇကိစ္စာနံ သန္ထာနမေတ္ထ ဝိစာရေန္တီတိ သန္ဓာဂါရံ၊ တသ္မိံ သန္ထာဂါရေတိပိ အတ္ထော။ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ‘‘အနိစ္စံ အနတ္တာ’’တိ စ ပဋိညာတံ။ ဣဒါနေဝ ပိဋ္ဌိံ ပရိဝတ္တေန္တောတိ ဘဂဝတော နလာဋံ အနောလောကေတွာ ဝိမုခဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တော။ သုရာဃရေတိ သုရာသမ္ပာဒကဂေဟေ။ ပိဋ္ဌကိလဉ္ဇန္တိ ပိဋ္ဌဌပနကိဠဉ္ဇံ။ ဝါလန္တိ စင်္ဂဝါရံ။ သာဏသာဋကကရဏတ္ထန္တိ သာဏသာဋကံ ကရောန္တိ ဧတေနာတိ သာဏသာဋကကရဏံ၊ သုတ္တံ၊ တဒတ္ထံ။ သာဏဝါကာ ဧတေသု သန္တီတိ သာဏဝါကာ၊ သာဏဒဏ္ဍာ။ တေ ဂဟေတွာ သာဏာနံ ဓောဝနသဒိသံ ကီဠိတဇာတံ ယထာ ‘‘ဥဒ္ဒါလပုပ္ဖဘဉ္ဇိကာ၊ သာဏဘဉ္ဇိကာ’’တိ စ။ ကိံ သော ဘဝမာနောတိ ကီဒိသော ဟုတွာ သော ဘဝမာနော၊ ကိံ ဟောန္တော လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝါဒါရောပနံ နာမ တတော ဥတ္တရိတရသူရဂုဏော ဧဝ ယက္ခာဒိဘာဝေန သော ဘဝမာနော အဘိသမ္ဘုဏေယျ။ အယံ ပန အပ္ပာနုဘာဝတာယ ပိသာစရူပေါ ကိံ ဧတ္တကံ ကာလံ နိဒ္ဒါယန္တော အဇ္ဇ ပဗုဇ္ဈိတွာ ဧဝံ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ကိံ ယက္ခော’’တိအာဒိ။

၃၅၅။ မဟာမဇ္ဈနှိကသမယေတိ မဟတိ မဇ္ဈနှိကကာလေ၊ ဂဂနမဇ္ဈေ သူရိယဂတဝေလာယ။ ဒိဝါပဓာနိကာ ပဓာနာနုယုဉ္ဇကာ။ ဝတ္တံ ဒဿေတွာတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဒိဝါဝိဟာရူပဂမနတော ပုဗ္ဗေ ကာတဗ္ဗဝတ္တံ ဒဿေတွာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ။ ဘဂဝန္တံ ဒဿေန္တောတိ ဘဂဝတိ ဂါရဝဗဟုမာနံ ဝိဘာဝေန္တော ဥဘော ဟတ္ထေ ကမလမကုလာကာရေ ကတွာ ဥက္ခိပ္ပ ဘဂဝန္တံ ဒဿေန္တော။

တံ သန္ဓာယာတိ တံ အပရိစ္ဆိန္နဂဏနံ သန္ဓာယ ဧဝံ ‘‘မဟတိယာ လိစ္ဆဝိပရိသာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ သီသေန ဘူမိံ ပဟရန္တေနေဝ ဝန္ဒနာ ကတာ ဟောတိ? ကေရာဋိကာတိ သဌာ။ မောစေန္တာတိ ဘိက္ခာဒါနတော မောစေန္တာ။ အဝက္ခိတ္တမတ္တိကာပိဏ္ဍော ဝိယာတိ ဟေဋ္ဌာခိတ္တမတ္တိကာပိဏ္ဍော ဝိယ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အတ္တနော အနုရူပံ ဝစနံ အသလ္လပေန္တော ယတ္ထ ကတ္ထစိ။

၃၅၆။ ဒိဿတိ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ ဖလ’’န္တိ အပဒိဿတိ ဧတေနာတိ ဒေသော၊ ကာရဏံ၊ တဒေဝ တဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဩကာသောတိ အာဟ ‘‘ကဉ္စိဒေဝ ဒေသန္တိ ကဉ္စိ ဩကာသံ ကိဉ္စိ ကာရဏ’’န္တိ။ ဩကာသော ဌာနန္တိ စ ကာရဏံ ဝုစ္စတိ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၈-၁၃၁၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈-၂၉၅၊ ဝိဘ။ ၈၀၉)။ ယဒါကင်္ခသီတိ န ဝဒန္တိ အနဝသေသဓမ္မဝိသယတ္တာ ပဋိညာယ။ တုမှန္တိ တုမှာကံ။ ယက္ခ…ပေ… ပရိဗ္ဗာဇကာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော၊ ယဒါကင်္ခသီ’’တိအာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ပုစ္ဆာဝစနာနိ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

ဉတွာ သယံ လောကမိမံ ပရဉ္စာတိ ဣဒံ မဟာသတ္တော နိရယံ သဂ္ဂဉ္စ တေသံ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတွာ အာဟ။

တဂ္ဃ တေ အဟမက္ခိဿံ၊ ယထာပိ ကုသလော တထာတိ ယထာ ပကာရေန သုကုသလော သဗ္ဗညူ ဇာနာတိ ကထေတိ၊ တထာ အဟံ ကထေဿာမိ။ တဿ ပန ကာရဏံ အကာရဏဉ္စ အဝိဇာနန္တော ရာဇာနံ ကရောတု ဝါ မာ ဝါ၊ အဟံ ပန တေ အက္ခိဿာမီတိ အာဟ ‘‘ရာဇာ စ ခေါ…ပေ… န ဝါ’’တိ။

ကထိတနိယာမေနေဝ ကထေန္တောတိ တေပရိဝဋ္ဋကထာယ ဒုက္ခလက္ခဏမ္ပေသ ကထေဿတိ၊ ဣဓ ပန အညထာ သာဝကေန အဿဇိနာ ကထိတံ၊ အညထာ သမဏေန ဂေါတမေနာတိ ဝစနောကာသပရိဟရဏတ္ထံ ဒုက္ခလက္ခဏံ အနာမသိတွာ ထေရေန ကထိတနိယာမေနေဝ အနိစ္စာနတ္တလက္ခဏမေဝ ကထေန္တေန ဘဂဝတာ – ‘‘ရူပံ အနတ္တာ ယာဝ ဝိညာဏံ အနတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ သစ္စကော တံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တော ဥပမာယ အတ္ထဉာပနေ ဥပမာပမာဏံ ယထာ ‘‘ဂေါ ဝိယ ဂဝယော’’တိ အတ္တာနံ ဥပမေယျံ ကတွာ ဥပမာပမာဏေန ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော အာဟ ‘‘ဥပမာ မံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ပဋိဘာတီ’’တိ၊ ဥပမံ တေ ကရိဿာမိ၊ ဥပမာယပိဓေကစ္စေ ဝိညူ ပုရိသာ ဘာသိတဿ အတ္ထံ အာဇာနန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝါ ဥပမာသတေန၊ အညေန ဝါပိ ပမာဏေန တဝ အတ္တာ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န လဗ္ဘာ အတ္တနော ဝိယ ပမာဏဿပိ အနုပလဗ္ဘနတောတိ အာဟ ‘‘ပဋိဘာတု တံ အဂ္ဂိဝေဿနာ’’တိ။ ယထာ ဟိ အတ္တာ နာမ ကောစိ ပရမတ္ထတော န ဥပလဗ္ဘတိ ဧကံသေန အနုပလဒ္ဓိတော၊ ဧဝဿ ဉာပကပုဂ္ဂလံ ပမာဏမ္ပိ န ဥပလဗ္ဘတိ။ တေနာဟ ‘‘အာဟရ တံ ဥပမံ ဝိဿတ္ထော’’တိ၊ န တေန တဝ အတ္တဝါဒေါ ပတိဋ္ဌံ လဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ယံ ဒိဋ္ဌံ ကာယိကံ ဝါ ပုညာပုညံ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တေန ဝိညာယတိ ရူပတ္တာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလော၊ တထာ ယံ ဒိဋ္ဌံ သုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒနံ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ၊ ယံ ဒိဋ္ဌံ နီလာဒိသဉ္ဇာနနံ၊ ယံ ဒိဋ္ဌံ ရဇ္ဇနဒုဿနာဒိ၊ ယံ ဒိဋ္ဌံ အာရမ္မဏပဋိဝိဇာနနံ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တေန ဝိညာယတိ ဝိညာဏတ္တာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလောတိ။ ဧဝံ ရူပါဒိလက္ခဏော အတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ကာယေ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓော န ယုဇ္ဇေယျာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ ကိံ ဒီပေတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေတိ သတ္တာ။ ပတိဋ္ဌာယာတိ နိဿာယ။ ‘‘ရူပတ္တာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိနာ ရူပါဒိဓမ္မေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ရူပေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိံ ဝဒန္တော အယံ နိဂဏ္ဌော အတ္တနော ဝါဒံ ဘိန္ဒတိ ပတိဋ္ဌာနဿ၊ ပတိဋ္ဌာယကဿ စ အဘေဒဒီပနတော။ ရူပါဒယော ဝေဒနာဒိသဘာဝါ အတ္တာ တန္နိဿယေန ပုညာဒိကိရိယာသမုပလဒ္ဓိတော ဣဓ ယံ နိဿာယ ပုညာဒိကိရိယာ သမုပလဗ္ဘတိ၊ တေ ရူပါဒယော သတ္တသညိတာ အတ္တသဘာဝါ ဒိဋ္ဌာ ယထာ တံ ဒေဝတာဒီသု၊ ယေ ပန သတ္တသညိတာ တတော အညေ အသတ္တသဘာဝါ ဒိဋ္ဌာ ယထာ တံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရာဒီသူတိ ဧဝံ သာဓေတဗ္ဗံ အတ္ထံ သဟေတုံ ကတွာ ဒဿေန္တော နိဂဏ္ဌော နိဒဿနံ အာနေသီတိ အာဟ ‘‘အတိဝိယ သကာရဏံ ကတွာ ဥပမံ အာဟရီ’’တိ။ တဿ ပန ‘‘ဗလကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တပုရိသပ္ပယောဂါ ဝိယ ဗီဇဂါမဘူတဂါမာပိ သဇီဝါ ဧဝါတိ လဒ္ဓီတိ တေ သဒိသူဒါဟရဏဘာဝေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ပန ယေ ဇီဝဿ အာဓာရဏဘာဝေန သဟိတေန ပဝတ္တေတဗ္ဗဘာဝေန သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ၊ တေ သဇီဝါတိ ဣစ္ဆိတာ၊ န ကေဝလေန ပဝတ္တေတဗ္ဗဘာဝေန။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဗလကရဏီယာ ကမ္မန္တာ’’တိ ဝဒန္တေန ဝိသဒိသူဒါဟရဏဘာဝေန ဥပနီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ အတ္တဝါဒဘဉ္ဇနဿ အနတ္တတာပတိဋ္ဌာပနဿ စ သုဂတာဝေဏိကတ္တာ။ ယံ ပနေတရဟိ သာသနိကာ ယထာသတ္တိ တဒုဘယံ ကရောန္တိ၊ တံ ဗုဒ္ဓေဟိ ဒိန္နနယေ ဌတွာ တေသံ ဒေသနာနုသာရတော။ နိဝတ္တေတွာတိ နီဟရိတွာ၊ ဝိသုံ ကတွာတိ အတ္ထော။ သကလံ ဝေသာလိန္တိ သဗ္ဗဝေသာလိဝါသိနံ ဇနံ နိဿယူပစာရေန နိဿိတံ ဝဒတိ ယထာ ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိ။ သံဝဋ္ဋိတွာတိ သမ္ပိဏ္ဍိတွာ၊ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။

၃၅၇။ ပတိဋ္ဌပေတွာတိ ယထာ တံ ဝါဒံ န အဝဇာနာတိ၊ ဧဝံ ပဋိညံ ကာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဃာတိ-သဒ္ဒေါ ဟိံသနတ္ထော၊ တတော စ သဒ္ဒဝိဒူ အရဟတ္ထံ တာယ-သဒ္ဒံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဃာတေတာယန္တိ ရူပသိဒ္ဓိံ ဣစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘ဃာတာရဟ’’န္တိ။ ဇာပေတာယန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝတ္တိတုဉ္စ မရဟတီတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဝိသေသေတွာ ဒီပေတီတိ ‘‘ဝတ္တတိ’’ဣစ္စေဝ အဝတွာ ‘‘ဝတ္တိတုဉ္စ မရဟတီ’’တိ ဒုတိယေန ပဒေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ဝိသေသေတွာ ဒီပေတိ။

ပါသာဒိကံ အဘိရူပန္တိ အဘိမတရူပသမ္ပန္နံ သဗ္ဗာဝယဝံ။ တတော ဧဝ သုသဇ္ဇိတံ သဗ္ဗကာလံ သုဋ္ဌု သဇ္ဇိတာကာရမေဝ။ ဧဝံဝိဓန္တိ ယာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒဿေတိ ‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏ’’န္တိအာဒိနာ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ‘‘ဝတ္တတိ တေ တသ္မိံ ရူပေ ဝသော’’တိ ဧတသ္မိံ ကာရဏဂ္ဂဟဏေ။ ကာရဏဉှေတံ ဘဂဝတာ ဂဟိတံ ‘‘ဝတ္တတိ…ပေ… မာ အဟောသီ’’တိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ ရူပံ အနတ္တာ အဝသဝတ္တနတော၊ ယဉှိ ဝသေ န ဝတ္တတိ၊ တံ အနတ္တကမေဝ ဒိဋ္ဌံ ယထာ တံ သမ္ပတ္တိ။ ဝါဒန္တိ ဒေါသံ နိဂ္ဂဟံ အာရောပေဿတိ။ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလတီတိ သဟဓမ္မိကသာကစ္ဆာဟိ တထာဂတေ၊ ပုစ္ဆန္တေ အဗျာကရဏေန ဝိဟေသာယ ကယိရမာနတ္တာ တတိယေ ဝါရေ ဓမ္မတာဝသေန ဝိဟေသကဿ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလတိ ယထာ တံ သဗ္ဗညုပဋိညာယ ဘဂဝတော သမ္မုခဘာဝူပဂမနေ။ ဝဇိရပါဏိ ပန ကသ္မာ ဌိတော ဟောတီတိ? ဘဂဝါ ဝိယ အနုကမ္ပမာနော မဟန္တံ ဘယာနကံ ရူပံ မာပေတွာ တာသေတွာ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဿဇ္ဇာပေမီတိ တဿ ပုရတော အာကာသေ ဝဇိရံ အာဟရန္တော တိဋ္ဌတိ၊ န မုဒ္ဓံ ဖာလေတုကာမော။ န ဟိ ဘဂဝတော ပုရတော ကဿစိ အနတ္ထော နာမ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧကံသတော သဟဓမ္မိကမေဝ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုစ္ဆိတေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

အာဒိတ္တန္တိ ဒိပ္ပမာနံ။ အက္ခိနာသာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဧဠကသီသသဒိသကေသမဿုအာဒီနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိဿဇ္ဇာပနတ္ထ’’န္တိ ဝတွာ နယိဒံ ယဒိစ္ဆာဝသေန အာဂမနံ၊ အထ ခေါ အာဒိတော မဟာဗြဟ္မာနံ ပုရတော ကတွာ အတ္တနာ ကတပဋိညာဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ န္တိ ဝဇိရပါဏိံ။ တံ သစ္စကဿ ပဋိညာယ ပရိဝတ္တနကာရဏံ။ အညေပိ နု ခေါတိအာဒိ သစ္စကဿ ဝီမံသကဘာဝဒဿနံ။ အဝီမံသကေန ဟိ တံ ဒိသွာ မဟာယက္ခောတိ ဝဒေယျ၊ တေနဿ အသာရုပ္ပံ သိယာ၊ အယံ ပန အညေသံ အဘီတဘာဝံ ဥပဓာရေတွာ ‘‘အဒ္ဓါမေ ယက္ခံ န ပဿန္တိ၊ တသ္မာ မယှမေဝ ဘယံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ တီရေတွာ ယုတ္တပ္ပတ္တဝသေန ပဋိပဇ္ဇိ။

၃၅၈။ ဥပဓာရေတွာတိ ဗျာကာတဗ္ဗမတ္ထံ သလ္လက္ခေတွာ။ ဧသေဝ နယောတိ သင်္ခါရဝိညာဏေသုပိ သညာယ ဝိယ နယောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနာတိ ‘‘အကုသလာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ မာ အဟောသိ၊ အကုသလာ ဒေါမနဿသမ္ပယုတ္တာ သညာ မာ အဟောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သပ္ပဒဋ္ဌဝိသန္တိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သပ္ပဒဋ္ဌဋ္ဌာနေ သရီရပဒေသေ ပတိတံ ဝိသံ။ အလ္လီနောတိ သံသိလိဋ္ဌော။ ဥပဂတောတိ န အပဂတော။ အဇ္ဈောသိတောတိ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဌိတော။ ပရိတော ဇာနေယျာတိ သမန္တတော သဗ္ဗသော ကိဉ္စိပိ အသေသေတွာ ဇာနေယျ။ ပရိက္ခေပေတွာတိ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနဝသေန သဗ္ဗသော ခေပေတွာ။ တထာဘူတော စဿ ခယဝယံ ဥပနေတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ခယံ ဝယံ အနုပ္ပာဒံ ဥပနေတွာ’’တိ။

၃၅၉။ အတ္တနော ဝါဒဿ အသာရဘာဝတော၊ ယထာပရိကပ္ပိတဿ ဝါ သာရဿ အဘာဝတော အန္တောသာရဝိရဟိတော ရိတ္တော။ ဝိပ္ပကာရန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ သီလာစာရဿ စ ဝသေန ဝိရူပတံ သာပရာဓတံ သာဝဇ္ဇတံ တေသံ ဥပရိ အာရောပေတွာ။ သိန္နပတ္တောတိ တနုကပတ္တော။ ဝိဖာရိတန္တိ ဝိဖာဠိတံ။

အသာရကရုက္ခပရိစိတောတိ ပလာသာဒိအသာရရုက္ခကောဋ္ဋနေ ကတပရိစယော။ ထဒ္ဓဘာဝန္တိ ဝိပက္ကဘာဝံ၊ တိက္ခဘာဝန္တိ အတ္ထော။ နတ္ထီတိ သဒါ နတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပရိသတီတိ စတုပရိသမဇ္ဈေ။ တထာ ဟိ ‘‘ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ပဋိစ္ဆန္နသရီရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယန္တာရုဠှဿ ဝိယာတိ ဗျာကရဏတ္ထံ ဝါယမယန္တံ အာရုဠှဿ ဝိယ။

၃၆၀။ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာနီတိ ဒိဋ္ဌိကိဉ္စကာနိ။ ဒိဋ္ဌိသဉ္စရိတာနီတိ ဒိဋ္ဌိတာဠနာနိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတာနီတိ ဒိဋ္ဌိဣဉ္ဇိတာနိ။ တေသံ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာတိ တေသံ လိစ္ဆဝိကုမာရာနံ ဣဉ္ဇိတေနေဝ အဇ္ဈာသယံ ဇာနိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေ’’တိအာဒိ။

၃၆၁။ ယသ္မိံ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလော သတ္ထုသာသနေ ဝိသာရဒေါ ဟောတိ ပရေဟိ အသံဟာရိယော၊ တံ ဉာဏံ ဝိသာရဒဿ ဘာဝေါတိ ကတွာ ဝေသာရဇ္ဇန္တိ အာဟ ‘‘ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဉာဏပ္ပတ္တော’’တိ။ တတော ဧဝမဿ န ပရော ပစ္စေတဗ္ဗော ဧတဿ အတ္ထီတိ အပရပ္ပစ္စယော။ န ပရော ပတ္တိယော သဒ္ဒဟာတဗ္ဗော ဧတဿ အတ္ထီတိ အပရပ္ပတ္တိယော။ ကာမံ သစ္စကော သေက္ခဘူမိ အသေက္ခဘူမီတိ ဣဒံ သာသနဝေါဟာရံ န ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ ပန ဒဿနကိရိယာယ ဝိပ္ပကတဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ဧတ္တာဝတာ ဘိက္ခုကိစ္စံ ပရိယောသိတ’’န္တိ အညာသိ၊ တသ္မာ ပုန ‘‘ကိတ္တာဝတာ ပနာ’’တိ ပုစ္ဆံ အာရဘိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿတီတိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိအာဒိ။

ယထာဘူတံ ပဿတီတိ ဒဿနံ၊ ဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန အနုတ္တရိယံ၊ ဒဿနမေဝ အနုတ္တရိယန္တိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ၊ ဒဿနေသု ဝါ အနုတ္တရိယံ ဒဿနာနုတ္တရိယံ။ လောကိယပညာတိ စေတ္ထ ဝိပဿနာပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ဟိ သဗ္ဗလောကိယပညာဟိ ဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန ‘‘အနုတ္တရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ လောကိယပဋိပဒါနုတ္တရိယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒါနိ နိပ္ပရိယာယတောဝ တိဝိဓမ္ပိ အနုတ္တရိယံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓလောကုတ္တရမေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အနုတ္တရဘာဝေ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ တတော ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝတော ဒဿနာနုတ္တရိယံ။ တေနာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ။ သေသာနိ မဂ္ဂင်္ဂါနီတိ သေသာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂင်္ဂါနိ။ တာနိ ဟိ မတ္ထကပ္ပတ္တာနိ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ။ အဂ္ဂဖလဝိမုတ္တီတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ ဖလဝိမုတ္တိ အရဟတ္တဖလံ။ ခီဏာသဝဿာတိ သဗ္ဗသော ခီယမာနာသဝဿ။ နိဗ္ဗာနဒဿနန္တိ အဂ္ဂမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယမာဟ။ တတ္ထ မဂ္ဂင်္ဂါနီတိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ။ စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ သဗ္ဗဿ ဉေယျဓမ္မဿ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစ္စာနုဂတသမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနေနေဝ ဟိ ဘဂဝတော သဗ္ဗသော ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနံ။ နိဗ္ဗိသေဝနောတိ နိရုဒ္ဓကိလေသဝိသေဝနော။

၃၆၂။ ဓံသီတိ အနုဒ္ဓံသနသီလာ။ အနုပဟတန္တိ အဝိက္ခိတ္တံ။ သကလန္တိ အနူနံ။ ကာယင်္ဂန္တိ ကာယမေဝ အင်္ဂန္တိ ဝဒန္တိ၊ ကာယသင်္ခါတံ အင်္ဂံ သီသာဒိအဝယဝန္တိ အတ္ထော။ တထာ ‘‘ဟောတု၊ သာဓူ’’တိ ဧဝမိဒံ ဝါစာယ အဝယဝေါ ဝါစင်္ဂန္တိ။

၃၆၃။ အာဟရန္တီတိ အဘိဟရန္တိ။ ပုညန္တိ ပုညဖလသင်္ခါတော အာနုဘာဝေါ။ ပုညဖလမ္ပိ ဟိ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ပုည’’န္တိ ဝုစ္စတိ – ‘‘ကုသလာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။ တေနာဟ ‘‘အာယတိံ ဝိပါကက္ခန္ဓာ’’တိ။ ပုညမဟီတိ မဟတိ ပုညဖလဝိဘူတိ သေတစ္ဆတ္တမကုဋစာမရာဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပါကက္ခန္ဓာနံယေဝ ပရိဝါရော’’တိ။ လိစ္ဆဝီဟိ ပေသိတေန ခါဒနီယဘောဇနီယေန သမဏော ဂေါတမော သသာဝကသင်္ဃော မယာ ပရိဝိသိတော၊ တသ္မာ လိစ္ဆဝီနမေဝ တံ ပုညံ ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘တံ ဒါယကာနံ သုခါယ ဟောတူ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ သစ္စကေန ဒါနံ ဒိန္နံ၊ န လိစ္ဆဝီဟိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ သစ္စကဿ သတိံ ပရိဝတ္တေန္တော ‘‘ယံ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ နိဂဏ္ဌဿ မတေန ဝိနာယေဝါတိ သစ္စကဿ စိတ္တေန ဝိနာ ဧဝ တဿ ဒက္ခိဏံ ခေတ္တဂတံ ကတွာ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ဒိန္နံ ဒက္ခိဏံ…ပေ… နိယျာတေသီ’’တိ။

စူဠသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ မဟာသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆၄။ ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ဝေသာလိယံ ဝိဟရတီတိ ဣမိနာ တဒါ ဘဂဝတော ဝေသာလိယံ နိဝါသပရိစ္ဆိန္နော ပုဗ္ဗဏှာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗော သမယော သာဓာရဏတော ဂဟိတော၊ တထာ တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ စ ဣမိနာ။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ပန ဣမိနာ တဗ္ဗိသေသော၊ ယော ဘိက္ခာစာရတ္ထာယ ပစ္စဝေက္ခဏကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘တီဟိ ပဒေဟိ ဧကောဝ သမယော ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ ဝိသေသဿ သာမညန္တောဂဓတ္တာ။ မုခဓောဝနဿ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဘာဝသာမညတော ဝုတ္တံ ‘‘မုခံ ဓောဝိတွာ’’တိ။ မုခံ ဓောဝိတွာ ဧဝ ဟိ ဝါသဓုရော စေ၊ ဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ ယထာစိဏ္ဏံ ဘာဝနာနုယောဂံ၊ ဂန္ထဓုရော စေ၊ ဂန္ထပရိစယေ ကတိပယေ နိသဇ္ဇဝါရေ အနုယုဉ္ဇိတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဝိတက္ကမာဠံ ဥပဂစ္ဆတိ။

ကာရဏံ ယုတ္တံ၊ အနုစ္ဆဝိကန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ယထာစိန္တိတံ ပဉှံ အပုစ္ဆိတွာ အညံ ပုစ္ဆန္တော မဂ္ဂံ ဌပေတွာ ဥမ္မဂ္ဂတော ပရိဝတ္တေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဿေန တာဝ ပရိဟရန္တော’’တိ။

၃၆၅။ ဦရုက္ခမ္ဘောပိ နာမ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္ထ နာမ-သဒ္ဒေါ ဝိမှယတ္ထောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိမှယတ္ထဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အန္ဓော နာမ ပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဝိမှယဝါစီသဒ္ဒယောဂေန ဟိ ‘‘ဘဝိဿတီ’’တိ အနာဂတဝစနံ။ ကာယနွယန္တိ ကာယာနုဂတံ။ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ ကာယော ဧဝံဓမ္မော ဧဝံဘာဝီ ဧဝံအနတီတော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၂၊ မ။ နိ။ ၃။၁၅၄) ကာယဿ အသုဘာနိစ္စာဒိတာယ အနုပဿနာ ကာယဘာဝနာတိ အာဟ ‘‘ကာယဘာဝနာတိ ပန ဝိပဿနာ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အနာဂတရူပန္တိ အဘီတေ အတ္ထေ အနာဂတသဒ္ဒါရောပနံ အနာဂတပ္ပယောဂေါ န သမေတိ။ အတ္ထောပီတိ ‘‘ဦရုက္ခမ္ဘောပိ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တအတ္ထောပိ န သမေတိ။ အယန္တိ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ။ တေသန္တိ နိဂဏ္ဌာနံ။

၃၆၆။ အတ္တနော အဓိပ္ပေတကာယဘာဝနံ ဝိတ္ထာရေန္တော ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ယေ တံ အနုယုတ္တာ၊ တေ နာမဂေါတ္တတော ဝိဘာဝေန္တော ‘‘နန္ဒော ဝစ္ဆော’’တိအာဒိမာဟ။ ကိလိဋ္ဌတပါနန္တိ ကာယဿ ကိလေသနတပါနံ ပုဂ္ဂလာနံ။ ဇာတမေဒန္တိ မေဒဘာဝါပတ္တိဝသေန ဥပ္ပန္နမေဒံ။ ပုရိမံ ပဟာယာတိ ကာလပရိစ္ဆေဒေန အနာဟာရအပ္ပာဟာရတာဒိဝသေန ကာယဿ အပစိနနံ ခေဒနံ ပရိစ္စဇိတွာ။ ကာယဘာဝနာ ပန န ပညာယတီတိ နိယမံ ပရမတ္ထတော ကာယဘာဝနာပိ တဝ ဉာဏေန န ဉာယတိ၊ သေသတောပိ န ဒိဿတိ။

၃၆၇။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေတိ ‘‘ကာယဘာဝနမ္ပိ ခေါ တွံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ န အညာသိ၊ ကုတော ပန တွံ စိတ္တဘာဝနံ ဇာနိဿသီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ တထာ ‘‘ယော တွံ ဧဝံ ဩဠာရိကံ ဒုဗ္ဗလံ ကာယဘာဝနံ န ဇာနာသိ၊ သော တွံ ကုတော သန္တသုခုမံ စိတ္တဘာဝနံ ဇာနိဿသီ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထဝဏ္ဏနာဌာနေ။ အဗုဒ္ဓဝစနံ နာမေတံ ပဒန္တိ ကာယဘာဝနာသညိတဝိပဿနာတော စိတ္တဘာဝနာ သန္တာ၊ ဝိပဿနာ ပန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဩဠာရိကာ စေဝ ဒုဗ္ဗလာ စာတိ အယဉ္စ ဧတဿ ပဒဿ အတ္ထော။ ‘‘အဗုဒ္ဓဝစနံ နာမေတံ ဝစနံ သိယာ’’တိ ဝတွာ ထေရော ပက္ကမိတုံ အာရဘတိ။ အထ နံ မဟာသီဝတ္ထေရော ‘‘ဝိပဿနာ နာမေသာ န အာဒိတော သုဗြူဟိတာ ဗလဝတီ တိက္ခာ ဝိသဒါ ဟောတိ၊ တသ္မာ တရုဏဝသေနာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဿတိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ သုတ္တပဒံ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂) အာဟရိ။ တတ္ထ အာဒါနန္တိ ပဋိသန္ဓိ။ နိက္ခေပနန္တိ စုတိ။ ဩဠာရိကန္တိ အရူပဓမ္မေဟိ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝတ္တာ ဩဠာရိကံ။ ကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပသမူဟဘူတံ ကာယံ။ ဩဠာရိကန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ ဩဠာရိကာကာရေနာတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘အာဒါနမ္ပိ နိက္ခေပနမ္ပီ’’တိ။

၃၆၈။ သုခသာရာဂေန သမန္နာဂတောတိ သုခဝေဒနာယ ဗလဝတရရာဂေန သမင်္ဂီဘူတော။ ပဋ္ဌာနေ ပဋိသိဒ္ဓါ အဝစနေနေဝ။ တသ္မာတိ သုခေ ဌိတေ ဧဝ ဒုက္ခဿာနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ နိရောဓာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ န အနန္တရာဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ခေပေတွာတိ ကုသလာနိ ခေပေတွာ။ ဂဏှိတွာ အတ္တနော ဧဝ ဩကာသံ ဂဟေတွာ။ ဥဘတောပက္ခံ ဟုတွာတိ ‘‘ကဒါစိ သုခဝေဒနာ၊ ကဒါစိ ဒုက္ခဝေဒနာ’’တိ ပက္ခဒွယဝသေနပိ ဝေဒနာ စိတ္တဿ ပရိယာဒါယ ဟောတိ ယထာက္ကမံ အဘာဝိတကာယဿ အဘာဝိတစိတ္တဿ။

၃၆၉။ ဝိပဿနာ စ သုခဿ ပစ္စနီကာတိ သုက္ခဝိပဿကဿအာဒိကမ္မိကဿ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟာဒိကာလေ ဗဟိ စိတ္တစာရံ နိသေဓေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဧဝ သတိံ သံဟရန္တဿ အလဒ္ဓဿာဒံ ကာယသုခံ န ဝိန္ဒတိ၊ သမ္ဗာဓေ ဝဇေ သန္နိရုဒ္ဓါ ဂေါဂဏော ဝိယ ဝိဟညတိ ဝိပ္ဖန္ဒတိ၊ အစ္စာသန္နဟေတုကဉ္စ သရီရေ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခဿ အာသန္နာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။ အဒ္ဓါနေ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေတိ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟာဒိဝသေန ကာလေ ဂစ္ဆန္တေ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သရီရပဒေသေ။ ဒုက္ခံ ဒူရာပဂတံ ဟောတိ သမာပတ္တိဗလေန ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ အပ္ပနာဘာဝတော။ အနပ္ပကံ ဝိပုလံ။ သုခန္တိ ဈာနသုခံ။ ဩက္ကမတီတိ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဝသေန ရူပကာယံ အနုပဝိသတိ၊ နာမကာယောက္ကမနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ကာယပဿဒ္ဓိကမ္မိကဿပိ သမ္မသနဘာဝနာ ပဋ္ဌပေတွာ နိသိန္နဿ ကဿစိ အာဒိတောဝ ကာယကိလမထစိတ္တုပဃာတာပိ သမ္ဘဝန္တိ၊ သမာဓိဿ ပန အပစ္စနီကတ္တာ သိနိဒ္ဓဘာဝတော စ န သုက္ခဝိပဿနာ ဝိယ သုခဿ ဝိပစ္စနီကော၊ အနုက္ကမေန စ ဒုက္ခံ ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ သမာဓီ’’တိ။ ယထာ သမာဓိ၊ ဝိပဿနာယ ပနေတံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န စ တထာ ဝိပဿနာ’’တိ။ တေန ဝုတ္တန္တိ ယသ္မာ ဝိပဿနာ သုခဿ ပစ္စနီကာ၊ သာ စ ကာယဘာဝနာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နာပိ သုခါ ဝေဒနာ စိတ္တံ န ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ၊ ဘာဝိတတ္တာ ကာယဿာ’’တိ။ တထာ ယသ္မာ သမာဓိ ဒုက္ခဿ ပစ္စနီကော၊ သော စ စိတ္တဘာဝနာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နာပိ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ စိတ္တံ န ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ၊ ဘာဝိတတ္တာ စိတ္တဿာ’’တိ ယောဇနာ။

၃၇၀။ ဂုဏေ ဃဋ္ဋေတွာတိ အပဒေသေန ဝိနာ သမီပမေဝ နေတွာ။ တံ ဝတ မမ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နာ သုခါ ဝေဒနာ ပရိယာဒါယ ဌဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။

၃၇၁။ ကိံ န ဘဝိဿတိ၊ သုခါပိ ဒုက္ခာပိ ဝေဒနာ ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ အတ္ထော။ တမတ္ထန္တိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အတ္တနော စိတ္တဿ အနဘိဘဝနီယတာသင်္ခါတံ အတ္ထံ။ တတ္ထ တာဝ ပါသရာသိသုတ္တေ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသဇ္ဇာ ‘‘တတ္ထေဝ နိသီဒိ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဣဓ မဟာသစ္စကသုတ္တေ ဒုက္ကရကာရိကာယ ဒုက္ကရစရဏေ နိသဇ္ဇာ ‘‘တတ္ထေဝ နိသီဒိ’’န္တိ ဝုတ္တာ။

၃၇၄။ ဆန္ဒကရဏဝသေနာတိ တဏှာယနဝသေနာတိ အတ္ထော။ သိနေဟကရဏဝသေနာတိ သိနေဟနဝသေန။ မုစ္ဆာကရဏဝသေနာတိ မောဟနဝသေန ပမာဒါပါဒနေန။ ဝိပါသာကရဏဝသေနာတိ ပါတုကမျတာဝသေန။ အနုဒဟနဝသေနာတိ ရာဂဂ္ဂိနာ အနုဒဟနဝသေန။ လောကုတ္တရမဂ္ဂဝေဝစနမေဝ ဝဋ္ဋနိဿရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

အလ္လဂ္ဂဟဏေန ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္နဘာဝံ ဒဿေတိ၊ သသ္နေဟဂ္ဂဟဏေန အဝိက္ခမ္ဘိတဘာဝံ၊ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏေန သမုဒါစာရာဝတ္ထံ၊ ဥဒုမ္ဗရကဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန အတ္တဘာဝဿ အသာရကတ္တံ။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ‘‘အလ္လံ ဥဒုမ္ဗရကဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ သပုတ္တဘရိယပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ ပုတ္တဘရိယေဟိ သဒ္ဓိံ ကတပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကုဋီစကဗဟူဒကဟံသ-ပရမဟံသာဒိဘေဒါ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇ္ဇာ။

၃၇၆။ ကုတောပိ ဣမဿ အာပေါသိနေဟော နတ္ထီတိ ကောဠာပံ။ တေနာဟ ‘‘ဆိန္နသိနေဟံ နိရာပ’’န္တိ။ ကောဠန္တိ ဝါ သုက္ခကလိင်္ဂရံ ဝုစ္စတိ၊ ကောဠံ ကောဠဘာဝံ အာပန္နန္တိ ကောဠာပံ။ ပဋိပန္နဿ ဥပက္ကမမဟတ္တနိဿိတတာ ပကတိယာ ကိလေသေဟိ အနဘိဘူတတာယ။ အတိန္တတာ ပဋိပက္ခဘာဝနာယ။ တထာ ဟိ သုက္ခကောဠာပဘာဝေါ၊ အာရကာ ဥဒကာ ထလေ နိက္ခိတ္တဘာဝေါ စ နိဒဿိတော။ ဩပက္ကမိကာဟီတိ ကိလေသအတိနိဂ္ဂဏှနုပက္ကမပ္ပဘဝါဟိ။ ဝေဒနာဟီတိ ပဋိပတ္တိဝေဒနာဟိ။ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။

၃၇၇။ ကိံ ပန န သမတ္ထော၊ ယတော ဧဝံ ပရေဟိ စိန္တိတုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျံ ဒုက္ကရစရိယံ ဆဗ္ဗဿာနိ အကာသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကတွာပိ အကတွာပိ သမတ္ထောဝ ကာရဏဿ နိပ္ဖန္နတ္တာ။ ‘‘ယထာပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ခေါ ဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝေ အန္တမသော သတ္တာဟမတ္တမ္ပိ ဓမ္မတာဝသေန ဒုက္ကရစရိယာ ဟောတိယေဝ၊ ဧဝံ ဘဂဝါ သမတ္ထော ဒုက္ကရစရိယံ ကာတုံ၊ ဧဝဉ္စ နံ အကာသိ၊ န ပန တာယ ဗုဒ္ဓါ ဇာတော၊ အထ ခေါ မဇ္ဈိမာယ ဧဝ ပဋိပတ္တိယာ’’တိ တဿာ ဗျတိရေကမုခေန သဒေဝကဿ လောကဿ ဗောဓာယ အမဂ္ဂဘာဝဒီပနတ္ထံ၊ ဣမဿ ပန ဘဂဝတော ကမ္မဝိပါကဝသေန ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရစရိယာ အဟောသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဝစာဟံ ဇောတိပါလော၊ ကဿပံ သုဂတံ တဒါ၊

ကုတော နု ဗောဓိ မုဏ္ဍဿ၊ ဗောဓိ ပရမဒုလ္လဘာ။

တေန ကမ္မဝိပါကေန၊ အစရိံ ဒုက္ကရံ ဗဟုံ၊

ဆဗ္ဗဿာနုရုဝေလာယံ၊ တတော ဗောဓိမပါပုဏိံ။

နာဟံ ဧတေန မဂ္ဂေန၊ ပါပုဏိံ ဗောဓိမုတ္တမံ၊

ကုမဂ္ဂေန ဂဝေသိဿံ၊ ပုဗ္ဗကမ္မေန ဝါရိတော’’တိ။

ဒုက္ကရစရိယာယ ဗောဓာယ အမဂ္ဂဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒုက္ကရစရိယံ အကာသီတိ ကေစိ။ အထ ဝါ လောကနာထဿ အတ္တနော ပရက္ကမသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထာယ ဒုက္ကရစရိယာ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိယာ ဟိ ပရမုက္ကံသဂတဘာဝတော အဘိနီဟာရာနုရူပံ သမ္ဗောဓိယံ တိဗ္ဗဆန္ဒတာယ သိခါပ္ပတ္တိယာ တဒတ္ထံ ဤဒိသမ္ပိ နာမ ဒုက္ကရစရိယံ အကာသီတိ လောကေ အတ္တနော ဝီရိယာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ – ‘‘သော စ မေ ပစ္ဆာ ပီတိသောမနဿာဝဟော ဘဝိဿတီ’’တိ လောကနာထော ဒုက္ကရစရိယံ အကာသိ။ တေနာဟ ‘‘သဒေဝကဿ လောကဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝီရိယနိမ္မထနဂုဏောတိ ဝီရိယဿ သံဝဍ္ဎနသမ္ပာဒနဂုဏော။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပါသာဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သင်္ဂါမေ ဒွေ တယော သမ္ပဟာရေတိ ဒွိက္ခတ္တုံ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ပရသေနာယ ပဟာရပယောဂေ။ ပဓာနဝီရိယန္တိ သမ္မပ္ပဓာနေဟိ အာသေဝနဝီရိယံ၊ သဗ္ဗံ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂဝီရိယံ။

အဘိဒန္တန္တိ အဘိဘဝနဒန္တံ၊ ဥပရိဒန္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဒန္တ’’န္တိ။ သော ဟိ ဣတရံ မုသလံ ဝိယ ဥဒုက္ခလံ ဝိသေသတော ကဿစိ ခါဒနကာလေ အဘိဘုယျ ဝတ္တတိ။ ကုသလစိတ္တေနာတိ ဗလဝသမ္မာသင်္ကပ္ပယုတ္တေန ကုသလစိတ္တေန။ အကုသလစိတ္တန္တိ ကာမဝိတက္ကာဒိသဟိတံ အကုသလစိတ္တံ။ အကုသလစိတ္တဿ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနံ နိဂ္ဂဟော။ တံတံပဋိက္ခေပဝသေန ဝိနောဒနံ အဘိနိပ္ပီဠနံ။ ဝီရိယတာပေန ဝိက္ခမ္ဘနံ အဘိသန္တာပနံ။ သဒရထောတိ သပရိဠာဟော။ ပဓာနေနာတိ ပဒဟနေန၊ ကာယဿ ကိလမထုပ္ပာဒကေန ဝီရိယေနာတိ အတ္ထော။ ဝိဒ္ဓဿာတိ တုဒဿ။ သတောတိ သမာနဿ။

၃၇၈။ သီသဝေဌနန္တိ သီသံ ရဇ္ဇုယာ ဗန္ဓိတွာ ဒဏ္ဍကေန ပရိဝတ္တကဝေဌနံ။ အရဟန္တော နာမ ဧဝရူပါ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ယထာယံ၊ ဧဝံ ဝိသညီဘူတာပိ ဟုတွာ ဝိဟရန္တီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘မတကသဒိသာ’’တိ၊ ဝေဒနာပ္ပတ္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သုပိနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ သေတဝါရဏသုပိနံ ပဿိတွာ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဗျာကတကာလတော ပဋ္ဌာယ။

၃၇၉။ ဓမ္မသရီရဿ အရောဂဘာဝေန သာဓူတိ မရိသနိယောတိ မာရိသော၊ ပိယာယနဝစနမေတံ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပိယာယမာနာ’’တိအာဒိ။ အဇဇ္ဇိတန္တိ ဧဝံ အဘုဉ္ဇိတံ ဘကာရဿ ဇကာရာဒေသံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဘောဇန’’န္တိ။ ဧဝံ မာ ကရိတ္ထာတိ ‘‘လောမကူပေဟိ အဇ္ဈောဟာရေဿာမ အနုပ္ပဝေသေဿာမာ’’တိ ယထာ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ မာ ကရိတ္ထ။ ကသ္မာ? ယာပေဿာမဟန္တိ အဟဉ္စ ယာဝဒတ္ထံ အာဟာရမတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တော ယထာ ယာပေဿာမိ၊ ဧဝံ အာဟာရံ ပဋိသေဝိဿာမိ။

၃၈၀-၈၁။ ဧတာဝ ပရမန္တိ ဧတ္တကံ ပရမံ၊ န ဣတော ပရံ ဩပက္ကမိကဒုက္ခဝေဒနာဝေဒိယနံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ရညော ဂဟေတဗ္ဗနင်္ဂလတော အညာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကေန ဦန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ သုဝဏ္ဏပရိက္ခတံ၊ ဣတရာနိ ရဇတပရိက္ခတာနိ။ တေနာဟ ‘‘အမစ္စာ ဧကေနူနအဋ္ဌသတရဇတနင်္ဂလာနီ’’တိ။ အာဠာရုဒကသမာဂမေ လဒ္ဓဇ္ဈာနာနိ ဝဋ္ဋပါဒကာနိ၊ အာနာပါနသမာဓိ ပန ကာယဂတာသတိပရိယာပန္နတ္တာ သဗ္ဗေသဉ္စ ဗောဓိသတ္တာနံ ဝိပဿနာပါဒကတ္တာ ‘‘ဗောဓာယ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာတိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ၊ သဗ္ဗဿေဝ ဝါ ဉေယျဓမ္မဿ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနာယ။ သတိယာ အနုဿရဏကဝိညာဏံ သတာနုသာရိဝိညာဏံ။ ကဿာ ပန သတိယာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘နယိဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၃၈၂။ ပစ္စုပဋ္ဌိတာတိ တံတံဝတ္တကရဏဝသေန ပတိဥပဋ္ဌိတာ ဥပဋ္ဌာယကာ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဏသာလာ’’တိအာဒိ။ ပစ္စယဗာဟုလ္လိကောတိ ပစ္စယာနံ ဗာဟုလ္လာယ ပဋိပန္နော။ အာဝတ္တောတိ ပုဗ္ဗေ ပစ္စယဂေဓပ္ပဟာနာယ ပဋိပန္နော၊ ဣဒါနိ တတော ပဋိနိဝတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ရသဂိဒ္ဓါ…ပေ… အာဝတ္တော’’တိ။ ဓမ္မနိယာမေနာတိ ဓမ္မတာယ။ တမေဝ ဓမ္မတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗောဓိသတ္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗာရာဏသိမေဝ တတ္ထာပိ စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အဝိဇဟိတဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဋ္ဌာနမေဝ အဂမံသု။ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ကိရ ဝိသာခမာသဿ အဒ္ဓမာသိယံ ဂတာ။ တေနာဟ ‘‘တေသု ဂတေသု အဍ္ဎမာသံ ကာယဝိဝေကံ လဘိတွာ’’တိ။

၃၈၇။ ‘‘အဒ္ဓါဘောတော ဂေါတမဿ သာဝကာစိတ္တဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ၊ နော ကာယဘာဝန’’န္တိ ဣမံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧကံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ’’န္တိ။ ဣမံ ဓမ္မဒေသနန္တိ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟ’’န္တိအာဒိကံ ဓမ္မဒေသနံ။ အသလ္လီနော တဏှာဒိဋ္ဌိကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တေဟိ သဗ္ဗသော န လိတ္တော။ အနုပလိတ္တောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ တဏှာနန္ဒိယာ အဘာဝေန။ ဂေါစရဇ္ဈတ္တမေဝါတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသညိတေ ဖလသမာပတ္တိယာ အာရမ္မဏေ၊ နိဗ္ဗာနေတိ အတ္ထော။ ယံ သန္ဓာယ ပါဠိယံ ‘‘ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ သန္နိသီဒါပေမီတိ ဖလသမာပတ္တိသမာဓိနာ အစ္စန္တသမာဒါနဝသေန စိတ္တံ သမ္မဒေဝ နိသီဒါပေမိ။ ပုဗ္ဗာဘောဂေနာတိ သမာပဇ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တအာဘောဂေန။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ သမာပဇ္ဇနက္ခဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ တေနာဟ ‘‘သာဓုကာရ…ပေ… အဝိစ္ဆိန္နေယေဝါ’’တိ။ ဧဝမဿ ပရိစ္ဆိန္နကာလသမာပဇ္ဇနံ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ န ဘာရိယံ ဝသီဘာဝဿ တထာသုပ္ပဂုဏဘာဝတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ အဿာသဝါရေ ဝါ။ တဒါ ဟိ ဒေသိယမာနံ ဓမ္မံ ဥပဓာရေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ခဏေ ဒေသိတဒေသနာ နိရတ္ထကာ သိယာ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ နိရတ္ထကာ ကိရိယာ အတ္ထိ။

ဩကပ္ပနီယမေတန္တိ ‘‘တဿာ ဧဝ ကထာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ အတိဝိယ အစ္ဆရိယဂတံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ သုတွာ ဤဒိသီ ပဋိပတ္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ ဟောတီတိ ဥပဝါဒဝသေန ဝဒတိ၊ န သဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘သတ္ထရိ ပသာဒမတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ ကာယဒရထောတိ ပစ္စယဝိသေသဝသေန ရူပကာယဿ ပရိဿမာကာရော။ ဥပါဒိန္နကေတိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓေ။ အနုပါဒိန္နကေတိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေ။ ဝိကသန္တိ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿေန။ တဒဘာဝေန မကုလာနိ ဟောန္တိ။ ကေသဉ္စိ တိန္တိနိကာဒိရုက္ခာနံ။ ပတိလီယန္တိ နိဿယရူပဓမ္မအဝိပ္ဖာရိကတာယ။ အရူပဓမ္မတာယ ပဉ္စဝိညာဏာနဉ္စေဝ ကိရိယာမယဝိညာဏာနဉ္စ အပ္ပဝတ္တိသညိတာ အဝိပ္ဖာရိကတာ ဟောတိ၊ ယတ္ထ နိဒ္ဒါသမညာ။ တေနာဟ ‘‘ဒရထဝသေန ဘဝင်္ဂသောတဉ္စ ဣဓ နိဒ္ဒါတိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ တတ္ထ ဒရထဝသေနာတိ ဒရထဝသေနေဝ၊ န ထိနမိဒ္ဓဝသေနာတိ အဝဓာရဏံ အဝဓာရဏဖလဉ္စ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ။ တံ သန္ဓာယာတိ ကာယဿ ဒရထသင်္ခါတသရီရဂိလာနဟေတုကံ နိဒ္ဒံ သန္ဓာယ။ သရီရဂိလာနဉ္စ ဘဂဝတော နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၊ စူဠဝ။ ၃၄၅) ဝစနတော။ သမ္မောဟဝိဟာရသ္မိန္တိ ပစ္စတ္တေ ဧတံ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မောဟဝိဟာရောတိ ဝဒန္တီ’’တိ၊ သမ္မောဟဝိဟာရသ္မိံ ဝါ ပရိယာပန္နံ ဧတံ ဝဒန္တိ၊ ယဒိဒံ ဒိဝါ နိဒ္ဒေါက္ကမနန္တိ ယောဇနာ။

၃၈၉။ ဥပနီတေဟီတိ ဒေါသမဂ္ဂံ နိန္ဒာပထံ ဥပနီတေဟိ။ အဘိနန္ဒိတွာတိ သမ္ပိယာယိတွာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆန္တော’’တိ။ အနုမောဒိတွာတိ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ ဒေသနာယ ထောမနဝသေန အနုမောဒိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝါစာယပိ ပသံသန္တော’’တိ။ သမ္ပတ္တေ ကာလေတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယောဂ္ဂေ ကာလေ အနုပ္ပတ္တေ။

ဂဏံ ဝိနောဒေတွာတိ ဂဏံ အပနေတွာ ဂဏပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ။ ပပဉ္စန္တိ အဝသေသကိလေသံ။ ‘‘ပုညဝါ ရာဇပူဇိတော’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တသ္မိဉှိ ကာလေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒဝါသဟရဏေန ဥပေါသထကမ္မံ ကရောန္တော။

သကလံ ရတ္တိံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံယေဝ ကထိတတ္တာ ထေရဿ ဉာဏံ ဒေသနာဝိဘဝဉ္စ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဧတ္တကာဝ၊ ဘန္တေ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာ’’တိ။ ဣမာယ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဓမ္မကထာယ အနဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာ ကထိတာ ဝိယ ဇာယန္တိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အနန္တာပရိမေယျာဝ တေ၊ ကိံ ဣတော ပရေပိ ဝိဇ္ဇန္တေဝါတိ ထေရံ တတ္ထ သီဟနာဒံ နဒါပေတုကာမော အာဟ ‘‘ဥဒါဟု အညေပိ အတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ရဇ္ဇဿ ပဒေသိကတ္တာ၊ ယထာဝုတ္တသုဘာသိတဿ စ အနဂ္ဃတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ မေ ဒုဂ္ဂတပဏ္ဏာကာရော’’တိ။ တိယောဇနသတိကန္တိ ဣဒံ ပရိက္ခေပဝသေန ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ မနုဿာနံ ပရိဘောဂဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မဟာသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ စူဠတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉၀။ တတြာတိ တသ္မိံ ပုဗ္ဗာရာမမိဂါရမာတုပါသာဒါနံ အတ္ထဝိဘာဝနေ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနုပုဗ္ဗီ ကထာ။ မဏီနန္တိ ဧတ္ထ ပဒုမရာဂမဏီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘အညေဟိ စာ’’တိ။ တေန ဣန္ဒနီလာဒိမဏီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရကဗရဝဏ္ဏဝသေန သတ္တဝဏ္ဏေဟိ။

တဏှာ သဗ္ဗသော ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ တဏှာသင်္ခယော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၇။၆၁)၊ တသ္မိံ။ တဏှာသင်္ခယေတိ စ ဝိသယေ ဣဒံ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။ ဝိမုတ္တစိတ္တတာယာတိ သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တစိတ္တတာယ။ အပရဘာဂပဋိပဒါ နာမ အရိယသစ္စာဘိသမယော၊ သာ သာသနစာရိဂေါစရာ ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗတောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒံ သံခိတ္တေန ဒေသေထာတိ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ အကုပ္ပဓမ္မတာယ ခယဝယသင်္ခါတံ အန္တံ အတီတာတိ အစ္စန္တာ၊ သော ဧဝ အပရိဟာနသဘာဝတ္တာ အစ္စန္တာ နိဋ္ဌာ ဧတဿာတိ အစ္စန္တနိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဧကန္တနိဋ္ဌော သတတနိဋ္ဌောတိ အတ္ထော’’တိ။ န ဟိ ပဋိဝိဒ္ဓဿ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဒဿနံ ကုပ္ပနံ နာမ အတ္ထိ။ အစ္စန္တမေဝ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမော ဧတဿ အတ္ထီတိ အစ္စန္တယောဂက္ခေမီ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဝုသိတတ္တာ၊ တဿ စ အပရိဟာနသဘာဝတ္တာ အစ္စန္တံ ဗြဟ္မစာရီတိ အစ္စန္တဗြဟ္မစာရီ။ တေနာဟ ‘‘နိစ္စဗြဟ္မစာရီတိ အတ္ထော’’တိ။ ပရိယောသာနန္တိ ဗြဟ္မစရိယဿ ပရိယောသာနံ။

ဝေဂါယတီတိ တုရိတာယတိ။ သလ္လက္ခေသီတိ စိန္တေသိ၊ အတ္တနာ ယထာ သုတာယ သတ္ထု ဒေသနာယ အနုဿရဏဝသေန ဥပဓာရေသိ။ အနုဂ္ဂဏှိတွာဝါတိ အတ္ထဝိနိစ္ဆယဝသေန အနုဂ္ဂဟေတွာ ဧဝ။ ဆသု ဒွါရေသု နိယုတ္တာတိ ဆဒွါရိကာ၊ တေဟိ။

ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ သက္ကာယသဗ္ဗဉှိ သန္ဓာယ ဣဓ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိပဿနာဝိသယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ တသ္မာ အာယတနဓာတုယောပိ တဂ္ဂတိကာ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘နာလံ အဘိနိဝေသာယာ’’တိ။ န ယုတ္တာ အဘိနိဝေသာယ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဇ္ဈောသာနာယ။ ‘‘အလမေဝ နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ အလံ ဝိရဇ္ဇိတု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄-၁၂၅၊ ၁၂၈၊ ၁၃၄၊ ၁၄၃) ဝိယ အလံ-သဒ္ဒေါ ယုတ္တတ္ထောပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န ယုတ္တာ’’တိ။ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဘဝန္တိ။ ယဒိပိ ‘‘တတိယာ၊ စတုတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ဝိသုဒ္ဓိဒွယံ အဘိညာပညာ၊ တဿာ ပန သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနဘာဝတော၊ သတိ စ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ သပ္ပစ္စယတ္တာ (နာမရူပဿ အနိစ္စတာ၊ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခဉ္စ အနတ္တာတိ အတ္ထတော) လက္ခဏတ္တယံ သုပါကဋမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ ဉာတပရိညာယ အဘိဇာနာတီ’’တိ။ တထေဝ တီရဏပရိညာယာတိ ဣမိနာ အနိစ္စာဒိဘာဝေန နာလံ အဘိနိဝေသာယာတိ နာမရူပဿ ဥပသံဟရတိ၊ န အဘိညာပညာနံ သမ္ဘာရဓမ္မာနံ။ ပုရိမာယ ဟိ အတ္ထတော အာပန္နလက္ခဏတ္တယံ ဂဏှာတိ သလက္ခဏသလ္လက္ခဏပရတ္တာ တဿာ၊ ဒုတိယာယ သရူပတော တဿာ လက္ခဏတ္တယာရောပနဝသေန သမ္မသနဘာဝတော။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတာယ အဘိနိပါတမတ္တတာယ စ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ။ ရူပပရိဂ္ဂဟဿ ဩဠာရိကဘာဝတော အရူပပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတိ။ ဒဿေန္တော စ ဝေဒနာယ အာသန္နဘာဝတော၊ ဝိသေသတော သုခသာရာဂိတာယ၊ ဘဝဿာဒဂဓိတမာနသတာယ စ သက္ကဿ ဝေဒနာဝသေန နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဒဿေတိ။

ဥပ္ပာဒဝယဋ္ဌေနာတိ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈနေန။ အနိစ္စာတိ အဒ္ဓု ဝါ။ အနိစ္စလက္ခဏံ အနိစ္စတာ ဥဒယဝယတာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ခယတော ဝယတော ဒဿနဉာဏံ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ တံသမင်္ဂီ စ ပုဂ္ဂလော အနိစ္စာနုပဿီ၊ တသ္မာ။ ခယဝိရာဂေါတိ ခယသင်္ခါတော ဝိရာဂေါ သင်္ခါရာနံ ပလုဇ္ဇနာ။ ယံ အာဂမ္မ သဗ္ဗသော သင်္ခါရေဟိ ဝိရဇ္ဇနာ ဟောတိ၊ တံ နိဗ္ဗာနံ အစ္စန္တဝိရာဂေါ။ နိရောဓာနုပဿိမှိပီတိ နိရောဓာနုပဿိပဒေပိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အဘိဒိသိတွာ တံ ဧကဒေသေန ဝိဝရန္တော ‘‘နိရောဓောပိ ဟိ…ပေ… ဒုဝိဓောယေဝါ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗာသဝသံဝရေ ဝုတ္တဝေါဿဂ္ဂေါဝ ဣဓ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ ဝေါဿဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါ ဝိပဿနာ။ ပက္ခန္ဒနဝသေန အပ္ပနတော ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂေါ မဂ္ဂေါ အညဿ တဒဘာဝတော။ သောတိ မဂ္ဂေါ။ အာရမ္မဏတောတိ ကိစ္စသာဓနဝသေန အာရမ္မဏကရဏတော။ ဧဝဉှိ မဂ္ဂတော အညေသံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနံ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂါဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ပရိစ္စဇနေန ပက္ခန္ဒနေန စာတိ ဒွီဟိပိ ဝါ ကာရဏေဟိ။ သဗ္ဗေသံ ခန္ဓာနံ ဝေါဿဇ္ဇနံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသံကိလေသပ္ပဟာနေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ဥဘယမ္ပေတံ ဝေါဿဇ္ဇနံ။ တဒုဘယသမင်္ဂီတိ ဝိပဿနာသမင်္ဂီ မဂ္ဂသမင်္ဂီ စ။ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၂) ယထာ ဝိပဿနာယ ကိလေသာနံ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ အာယတိံ တေဟိ ကိလေသေဟိ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗခန္ဓာနမ္ပိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ ပန မဂ္ဂေ လဗ္ဘမာနာယ ဧကန္တကာရဏဘူတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ မဂ္ဂေ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဉာယာဂတမေဝ နိပ္ပရိယာယတောဝ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တဒုဘယသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိ။

ပုစ္ဆန္တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘န ကိဉ္စိ လောကေ ဥပါဒိယတီ’’တိ ဧတ္ထ ကာမုပါဒါနဝသေန ဥပါဒိယနံ ပဋိက္ခိပီယတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာဝသေန န ဥပါဒိယတီ’’တိ။ တဏှာဝသေန ဝါ အသတိ ဥပါဒိယနေ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဥပါဒိယနံ အနဝကာသမေဝါတိ ‘‘တဏှာဝသေန’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ န ပရာမသတီတိ နာဒိယတိ၊ ဒိဋ္ဌိပရာမာသဝသေန ဝါ ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ န ပရာမသတိ။ သံခိတ္တေနေဝ ခိပ္ပံ ကထေသီတိ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ပပဉ္စံ အကတွာ ကထေသိ။

၃၉၁။ အဘိသမာဂန္တွာတိ အဘိမုခဉာဏေန ဉေယျံ သမာဂန္တွာ ယာထာဝတော ဝိဒိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဇာနိတွာ’’တိ။ ယထာပရိသဝိညာပကတ္တာတိ ယထာပရိသံ ဓမ္မသမ္ပဋိဂ္ဂါဟိကာယ မဟတိယာ၊ အပ္ပကာယ ဝါ ပရိသာယ အနုရူပမေဝ ဝိညာပနတော။ ပရိယန္တံ န နိစ္ဆရတီတိ န ပဝတ္တတိ။ မာ နိရတ္ထကာ အဂမာသီတိ ဣဒံ ဓမ္မတာဝသေန ဝုတ္တံ၊ န သတ္ထု အဇ္ဈာသယဝသေန။ ဧကဉှေတံ သတ္ထု ဝစီဃောသဿ အဋ္ဌသု အင်္ဂေသု၊ ယဒိဒံ ပရိသပရိယန္တတာ။ ဆိဒ္ဒဝိဝရောကာသောတိ ဆိဒ္ဒဘူတော၊ ဝိဝရဘူတော ဝါ ဩကာသောပိ နတ္ထိ၊ ဘဂဝတော သဒ္ဒါသဝနကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော။

ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စင်္ဂံ၊ ပဉ္စင်္ဂံ ဧဝ ပဉ္စင်္ဂိကံ။ မဟတီအာဒိ ဝီဏာဝိသေသောပိ အာတတမေဝါတိ ‘‘စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသူ’’တိ ဝိသေသိတံ။ ဧကတလံ ကုမ္ဘထူဏဒဒ္ဒရာဒိ။ စမ္မပရိယောနဒ္ဓံ ဟုတွာ တန္တိဗဒ္ဓံ အာတတဝိတတံ။ တေနာဟ ‘‘တန္တိဗဒ္ဓပဏဝါဒီ’’တိ။ ဂေါမုခီအာဒီနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝံသာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ခသိင်္ဂါဒီနံ သင်္ဂဟော။ သမ္မာဒီတိ သမ္မတာဠကံသတာဠသိလာသလာကတာဠာဒိ။ တတ္ထ သမ္မတာဠံ နာမ ဒဏ္ဍမယတာဠံ။ ကံသတာဠံ လောဟမယံ။ သိလာယ အယောပတ္တေန စ ဝါဒနတာဠံ သိလာသလာကတာဠံ။ သမပ္ပိတောတိ သမ္မာ အပ္ပိတော ဥပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဥပဂတော’’တိ။ ဥပဋ္ဌာနဝသေန ပဉ္စဟိ တူရိယသတေဟိ ဥပေတော။ ဧဝံဘူတော စ ယသ္မာ တေဟိ ဥပဋ္ဌိတော သမန္နာဂတော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမင်္ဂီဘူတောတိ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ ပရိစာရေတီတိ ပရိတော စာရေတိ။ ကာနိ ပန စာရေတိ၊ ကထံ ဝါ စာရေတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တိံ…ပေ… စာရေတီ’’တိ။ တတ္ထ တတော တတောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါဒိတေ တတ္ထ တတ္ထ စ ဝါဒကဇနေ။ အပနေတွာတိ ဝါဒကဇနေ နိသေဓေတွာ။ တေနာဟ ‘‘နိဿဒ္ဒါနိ ကာရာပေတွာ’’တိ။ ဒေဝစာရိကံ ဂစ္ဆတိယေဝ ဒေဝတာနံ မနုဿာနဉ္စ အနုကမ္ပာယ။ သွာယမတ္ထော ဝိမာနဝတ္ထူဟိ (ဝိ။ ဝ။ ၁) ဒီပေတဗ္ဗော။

၃၉၂။ အပ္ပေဝ သကေန ကရဏီယေနာတိ မာရိသ၊ မောဂ္ဂလ္လာန၊ မယံ သကေန ကရဏီယေန အပ္ပေဝ ဗဟုကိစ္စာပိ န ဟောမ။ အပိစ ဒေဝါနံယေဝါတိ အပိစ ခေါ ပန ဒေဝါနံယေဝ တာဝတိံသာနံ ကရဏီယေန ဝိသေသတော ဗဟုကိစ္စာတိ အတ္ထယောဇနာ။ ဘုမ္မဋ္ဌကဒေဝတာနမ္ပိ ကေစိ အဋ္ဋာ သက္ကေန ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပထဝိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ နိယမေန္တောတိ အဝဓာရေန္တော။ တံ ပန ကရဏီယံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒေဝါနံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာသန္တိ ဒေဝဓီတုဒေဝပုတ္တပါဒပရိစာရိကာနံ။ မဏ္ဍနပသာဓနကာရိကာတိ မဏ္ဍနပသာဓနသံဝိဓာယိကာ။ အဋ္ဋကရဏံ နတ္ထိ သံသယဿေဝ အဘာဝတော။

ယန္တိ သဝနုဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန သုပရိစိတမ္ပိ ယံ အတ္ထဇာတံ။ န ဒိဿတိ၊ ပညာစက္ခုနော သဗ္ဗသော န ပဋိဘာတီတိ အတ္ထော။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ။ သောမနဿသံဝေဂန္တိ သောမနဿသမုဋ္ဌာနံ သံဝေဂံ၊ န စိတ္တသန္တာသံ။

သမုပဗျူဠှောတိ ယုဇ္ဈနဝသေန သဟပတိတော သမောဂါဠှော။ ဧဝံဘူတော စ ယသ္မာ သမူဟဝသေန သမ္ပိဏ္ဍိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သန္နိပတိတော ရာသိဘူတော’’တိ။ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေတိ ဣဒံ ဒုတိယံ သက္ကတ္တဘာဝံ တတော အနန္တရာတီတေန သက္ကတ္တဘာဝေန သက္ကတ္တဘာဝသာမညတော ဧကမိဝ ကတွာ ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ အညထာ ‘‘တတိယေ အတ္တဘာဝေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ မဃတ္တဘာဝေါ ဟိ ဣတော တတိယောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သော ဒေဝါသုရသင်္ဂါမော အဟောသိ၊ တဿ အနန္တရတ္တာ မဃတ္တဘာဝဿ ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ’’တိ။ သတ္တာနံ ဟိတေသိတာယ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနာဒိနာ စရိယာဟိ ဗောဓိသတ္တစရိယာ ဝိယဿ စရိယာ အဟောသိ။ သတ္တ ဝတပဒါနီတိ သတ္တ ဝတကောဋ္ဌာသေ။

မဟာပါနန္တိ မဟန္တံ သုရာပါနံ။ ဂဏ္ဍပါနန္တိ ဂဏ္ဍသုရာပါနံ၊ အဓိမတ္တပါနန္တိ အတ္ထော။ ပရိဟရမာနာတိ ပရိဝါရေန္တာ။ ဝေဒိကာပါဒါတိ သိနေရုဿ ပရိယန္တေ ဝေဒိကာပရိက္ခေပါ။ ပဉ္စသု ဌာနေသူတိ ပဉ္စသု ပရိဘဏ္ဍဋ္ဌာနေသု နာဂသေနာဒီဟိ အာရက္ခံ ဌပေသိ။

၃၉၃။ ရာမဏေယျကန္တိ ရမဏီယဘာဝံ။ မသာရဂလ္လတ္ထမ္ဘေတိ ကဗရမဏိမယေ ထမ္ဘေ။ သုဝဏ္ဏာဒိမယေ ဃဋကေတိ ‘‘ရဇတတ္ထမ္ဘေသု သုဝဏ္ဏမယေ၊ သုဝဏ္ဏတ္ထမ္ဘေသု ရဇတမယေ’’တိအာဒိနာ သုဝဏ္ဏာဒိမယေ ဃဋကေ ဝါဠရူပကာနိ စ။ ပဗာဠှံ မတ္တောတိ ပမတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အတိဝိယ မတ္တော’’တိ။ နာဋကပရိဝါရေနာတိ အစ္ဆရာပရိဝါရေန။

အစ္ဆရိယဗ္ဘုတန္တိ ပဒဒွယေနပိ ဝိမှယနာကာရောဝ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ သဉ္ဇာတံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတံ ဝိမှယနာကာရော ဧတေသန္တိ သဉ္ဇာတအစ္ဆရိယအဗ္ဘုတာ၊ တထာ ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ။ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဟေတုကာ သဉ္ဇာတာ တုဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ သဉ္ဇာတတုဋ္ဌိနော။ သံဝိဂ္ဂန္တိ သဉ္ဇာတသံဝေဂံ။ သွာယံ သံဝေဂေါ ယသ္မာ ပုရိမာဝတ္ထာယ စိတ္တဿ စလနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စလိတ’’န္တိ။

၃၉၄။ တမံ ဝိနောဒိတန္တိ ပါဋိဟာရိယဒဿနေန ‘‘အဟော ထေရဿ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေါ’’တိ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော၊ ဤဒိသံ နာမ သာသနံ လဘိတွာပိ မယံ နိရတ္ထကေန ဘောဂမဒေန သမ္မတ္တာ ဘဝါမာတိ ယောနိသော မနသိကာရုပ္ပာဒနေန သမ္မောဟတမံ ဝိနောဒိတံ ဝိဓမိတံ။ ဧတေတိ မဟာထေရော သက္ကော စာတိ တေ ဒွေပိ သမာနဗြဟ္မစရိယတာယ သဗြဟ္မစာရိနော။

၃၉၅။ ပညာတာနန္တိ ပါကဋာနံ စာတုမဟာရာဇ-သုယာမ-သန္တုသိတ-ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိမဟာဗြဟ္မာနံ အညတရော၊ န ယေသံ ကေသဉ္စီတိ အဓိပ္ပာယော။ အာရဒ္ဓဓမ္မဝသေနေဝ ပရိယောသာပိတတ္တာ ယထာနုသန္ဓိနာဝ နိဋ္ဌပေသိ။

စူဠတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ မဟာတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉၆။ လဒ္ဓိမတ္တန္တိ မိစ္ဆာဂါဟမတ္တံ၊ န ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ သဿတဒိဋ္ဌီတိ နိစ္စာဘိနိဝေသော။ သောတိ အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု။ ကထေတွာ သမောဓာနေန္တန္တိ ယောဇနာ။ သမောဓာနေန္တန္တိ စ နိဂမေန္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ တေသု တေသု ဧဝ ဘဝေသု နိရုဇ္ဈန္တိ၊ န ဘဝန္တရံ သင်္ကမန္တိ။ ဝိညာဏံ ပန အဘိန္နသဘာဝံ အနညန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓလောကတောတိ ဣမသ္မာ အတ္တဘာဝါ။ ပရလောကန္တိ ပရဘဝသညိတံ အတ္တဘာဝံ။ သန္ဓာဝတီတိ နိစ္စတာယ ကေနစိ အသမ္ဗဒ္ဓံ ဝိယ ဂစ္ဆတိ။ တေန ဣဓလောကတော ပရလောကဂမနမာဟ။ သံသရတီတိ ဣမိနာ ပရလောကတော ဣဓာဂမနံ။ သန္ဓာဝတီတိ ဝါ ဘဝန္တရသင်္ကမနမာဟ။ သံသရတီတိ တတ္ထ တတ္ထ အပရာပရသဉ္စရဏံ။

‘‘ပစ္စယေ သတိ ဘဝတီ’’တိအာဒိနာ ဝိညာဏဿ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဘာဝံ ဒဿေန္တော သဿတဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဗုဒ္ဓေန အကထိတံ ကထေသီတိ ဣမိနာ ‘‘ယံ အဘာသိတံ အလပိတံ တထာဂတေန၊ တံ ဘာသိတံ လပိတံ တထာဂတေနာတိ ဒီပေတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၅၂၊ ၃၅၃) ဣမသ္မိံ ဘေဒကရဝတ္ထုသ္မိံ သန္ဒိဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဇိနစက္ကေ ပဟာရံ ဒေတီတိ ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ…ပေ… အနည’’န္တိ နိစ္စတံ ပဋိဇာနန္တော – ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇)၊ ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနိစ္စ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၉၃-၉၄) စ အာဒိနယပ္ပဝတ္တေ သတ္ထု ဓမ္မစက္ကေ ခီလံ ဥပ္ပာဒေန္တော ပဟာရံ ဒေတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏေန အနိစ္စန္တိ ဒိဋ္ဌံ ပဝေဒိတဉ္စ ဝိညာဏံ နိစ္စန္တိ ပဋိဇာနန္တော ဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ ပဋိဗာဟတိ။ သောတုကာမံ ဇနန္တိ အရိယဓမ္မာဓိဂမဿ ဧကန္တဥပါယဘူတံ ဝိပဿနာမဂ္ဂံ သောတုကာမံ ဇနံ နိစ္စဂ္ဂါဟပဂ္ဂဏှနေန ဝိသံဝါဒေတိ။ တတော ဧဝ အရိယပထေ အရိယဓမ္မဝီထိယံ တဿာ ပဋိက္ခိပနေန တိရိယံ နိပတိတွာ။

၃၉၈။ ဝိညာဏသီသေန အတ္တနာ ဂဟိတံ အတ္တာနံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယွာယံ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝဒေါ ဝေဒေယျောတိအာဒယော သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ အဘိနိဝေသာကာရာ။ ဝဒတီတိ ဝဒေါ၊ ဝစီကမ္မဿ ကာရကောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဟိ ကာရကဘာဝုပါယိကသတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဗောဓနသမတ္ထတံ အတ္တနော ဒဿေတိ။ ဝေဒိယောဝ ဝေဒေယျော၊ ဇာနာတိ အနုဘဝတိ စာတိ အတ္ထော။ ဤဒိသာနဉှိ ပဒါနံ ဗဟုလာ ကတ္တုသာဓနတံ သဒ္ဒဝိဒူ မညန္တိ။ ဝေဒယတီတိ တံ တံ အနုဘဝိတဗ္ဗံ အနုဘဝတိ။ တဟိံ တဟိန္တိ တေသု တေသု ဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသသတ္တနိကာယေသု။

၃၉၉။ တံ ဝါဒံ ပဂ္ဂယှ ဌိတတ္တာ သာတိဿ ဆိန္နပစ္စယတာ အဝိရုဠှဓမ္မတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟေဋ္ဌာတိ အလဂဒ္ဒသုတ္တသံဝဏ္ဏနံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၆-၂၃၇) သန္ဓာယာဟ။ ပရတော ဟေဋ္ဌာတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေပိ ဧသေဝ နယော။ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီတိ တီဟိပိ အနုသန္ဓီဟိ အဝေါမိဿော ဝိသုံယေဝေကော အနုသန္ဓိ။ နနု စာယမ္ပိ သာတိဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ပဝတ္တိတတ္တာ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိယေဝါတိ? န၊ နိယျာနမုခေန အပ္ပဝတ္တတ္တာ။ နိယျာနဉှိ ပုရက္ခတွာ ပုစ္ဆာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ဣတရာ ဒေသနာပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒယော။ ဣဓ တဒဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ။ ပရိသာယ လဒ္ဓိံ သောဓေန္တောတိ ယာဒိသီ သာတိဿ လဒ္ဓိ၊ တဒဘာဝဒဿနဝသေန ပရိသာယ လဒ္ဓိံ သောဓေန္တော၊ ပရိသာယ လဒ္ဓိသောဓနေနေဝ သာတိ ဂဏတော နိဿာရိတော နာမ ဇာတော။

၄၀၀။ ယံ ယဒေဝါတိ ဣဒံ ယဒိပိ အဝိသေသတော ပစ္စယဓမ္မဂ္ဂဟဏံ၊ ‘‘ဝိညာဏန္တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ တံတံဝိညာဏဿ သမညာနိမိတ္တပစ္စယဇာတံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ – ‘‘စက္ခုဝိညာဏန္တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ တံတံဒွါရနိယတံ ဣတရမ္ပိ သဗ္ဗံ တဿ တဿ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဇာတံ ဣဓ ‘‘ယံ ယဒေဝါ’’တိ ဂဟိတံ၊ တတ္ထ ပန ယံ အသာဓာရဏံ၊ တေန သမညာတိ ‘‘စက္ခုဝိညာဏန္တွေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွါရသင်္ကန္တိယာ အဘာဝန္တိ ဝိညာဏဿ ဒွါရန္တရသင်္ကမနဿ အဘာဝံ။ သွာယံ ဩဠာရိကနယေန မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ သုခါဝဗောဓနတ္ထံ နယဒဿနဝသေန ဝုတ္တော။ န ဟိ ကဒါစိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိညာဏံ ဝိဂစ္ဆန္တံ အနန္တရဝိညာဏံ သင်္ကမတိ အနန္တရာဒိပစ္စယာလာဘေ တဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။

ဧဝမေဝါတိ ယထာ အဂ္ဂိ ဥပါဒါနံ ပဋိစ္စ ဇလန္တော အနုပါဒါနော တတ္ထေဝ နိဗ္ဗာယတိ၊ န ကတ္ထစိ သင်္ကမတိ၊ ဧဝမေဝ။ ‘‘ပစ္စယဝေကလ္လေန တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ န ဟေတ္ထ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဣစ္ဆိတော တာဒိသဿ နိရောဓဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ၊ အထ ခေါ ခဏနိရောဓော၊ သော စ သာဘာဝိကတ္တာ န ပစ္စယဝေကလ္လဟေတုကော? သစ္စမေတံ၊ တံတံဒွါရိကဿ ပန ဝိညာဏဿ ဒွါရန္တရံ အသင်္ကမိတွာ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ယေသဉ္စ ပစ္စယာနံ ဝသေန ဒွါရန္တရိကဝိညာဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေသံ တဒဘာဝတော ပစ္စယဝေကလ္လဂ္ဂဟဏံ၊ တသ္မာ ပစ္စယဝေကလ္လေန န သောတာဒီနိ သင်္ကမိတွာ သောတဝိညာဏန္တိအာဒိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ဧတေန ယံ ဝိညာဏံ စက္ခုရူပါဒိပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ ဝသေန စက္ခုဝိညာဏသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ တာဝကာလိကဘာဝတော၊ တဿ ပန သောတသဒ္ဒါဒိပစ္စယာဘာဝတော ကုတော သောတဝိညာဏာဒိသမညာ၊ ဧဝမပ္ပဝတ္တိတော တဿ ကုတော သင်္ကမောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တေတိ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိယံ။ ဒွါရသင်္ကန္တိမတ္တန္တိ ဒွါရန္တရသင်္ကမနမတ္တမ္ပိ န ဝဒါမိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇနတော ပစ္စယဿ ဥပ္ပာဒဝန္တတော သတိ စ ဥပ္ပာဒေ အဝဿံဘာဝီ နိရောဓောတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ။

၄၀၁။ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ ဝိညာဏံ ဝုတ္တံ မယာ၊ အညတြ ပစ္စယာ နတ္ထိ ဝိညာဏဿ သမ္ဘဝေါ’’တိ ပါဠိယာ အနွယတော စ ဗျတိရေကတော စ ဝိညာဏဿ သင်္ခတတာဝ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘သပ္ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတွာ’’တိ။ ဟေတုပစ္စယေဟိ ဇာတံ နိဗ္ဗတ္တံ ‘‘ဘူတ’’န္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ တံ အတ္ထတော ပဉ္စက္ခန္ဓာ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ သပ္ပစ္စယဿ အဘာဝတော၊ ယဉ္စ ခန္ဓပဉ္စကံ အတ္တနော တေသဉ္စ ဘိက္ခူနံ၊ တံ ‘‘ဘူတမိဒ’’န္တိ ဘဂဝါ အဝေါစာတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ ခန္ဓပဉ္စက’’န္တိ။ အတ္တနော ဖလံ အာဟရတီတိ အာဟာရော၊ ပစ္စယော။ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ၊ အာဟာရော သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ အာဟာရသမ္ဘဝံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယသမ္ဘဝ’’န္တိ။ တဿ ပစ္စယဿ နိရောဓာတိ ယေန အဝိဇ္ဇာဒိနာ ပစ္စယေန ခန္ဓပဉ္စကံ သမ္ဘဝတိ၊ တဿ ပစ္စယဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓာ။ ခဏနိရောဓော ပန ကာရဏနိရပေက္ခော။

နောဿူတိ သံသယဇောတနော နိပါတောတိ အာဟ ‘‘ဘူတံ နု ခေါ ဣဒံ၊ န နု ခေါ ဘူတ’’န္တိ။ ဘူတမိဒံ နောဿူတိ စ ဣမိနာ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ နု ခေါ ဣဒံ၊ ဥဒါဟု အတ္တတ္တနိယန္တိ ဧဝံဇာတိကော သံသယနာကာရော ဂဟိတော။ တဒါဟာရသမ္ဘဝံ နောဿူတိ ပန ဣမိနာ သဟေတုကံ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ၊ ဥဒါဟု အဟေတုကန္တိ ယထာ အဟေတုကဘာဝါပန္နော သံသယနာကာရော ဂဟိတော၊ ဧဝံ ဝိသမဟေတုကဘာဝါပန္နောပိ သံသယနာကာရော ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိသမဟေတုနောပိ ပရမတ္ထတော ဘူတဿ အဟေတုကဘာဝတော။ ဝိသမဟေတုဝါဒေါပိ ပရေဟိ ပရိကပ္ပိတမတ္တတာယ သဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဒိဝါဒေဟိ သမာနယောဂက္ခမောတိ။ နိရောဓဓမ္မံ နောဿူတိ ဣမိနာ ယထာ အနိစ္စံ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ၊ ဥဒါဟု နိစ္စန္တိ အနိစ္စတံ ပဋိစ္စ သံသယနာကာရော ဂဟိတော၊ ဧဝံ ဒုက္ခံ နု ခေါ၊ ဥဒါဟု န ဒုက္ခံ၊ အနတ္တာ နု ခေါ၊ ဥဒါဟု န အနတ္တာတိပိ သံသယနာကာရော ဂဟိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အနိစ္စဿ ဒုက္ခဘာဝါဒိအဝဿံဘာဝတော၊ နိစ္စေ စ တဒုဘယာဘာဝတော။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ အဝိပရီတသရသတော သလက္ခဏတော စ၊ ကိစ္စတော စေဝ သဘာဝတော စာတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတာပိ ပညာ ဝိပဿနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနာပညာယာ’’တိ။ သရသတောတိ စ သဘာဝတော။ သလက္ခဏတောတိ သာမညလက္ခဏတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပညာယ သမ္မာ ပဿန္တဿာ’’တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ယာထာဝသရသလက္ခဏတော’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ယေ ယေတိ တဿံ ပရိသာယံ ယေ ယေ ဘိက္ခူ။ သလ္လက္ခေသုန္တိ သမ္မဒေဝ ဥပဓာရေသုံ။

တေဟီတိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ။ တတ္ထာတိ တိဿံ ဝိပဿနာပညာယံ။ နိတ္တဏှဘာဝန္တိ တဏှာဘာဝံ ‘‘ဧတံ မမ’’န္တိ တဏှာဂ္ဂါဟဿ ပဟီနတံ။ ဧတေနပိ ဘဂဝါ ‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသုပိ တဏှာပဟာနမေဝ ဝဏ္ဏေမိ၊ သာတိ ပန မောဃပုရိသော အတ္တဘာဝေပိ တဏှာသံဝဒ္ဓနိံ ဝိပရီတဒိဋ္ဌိံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတီ’’တိ သာတိံ နိဂ္ဂဏှာတိ။ သဘာဝဒဿနေနာတိ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝဒဿနေန။ ပစ္စယဒဿနေနာတိ ကာရဏဒဿနေန အနဝသေသတော ဟေတုနော ပစ္စယဿ စ ဒဿနေန။ အလ္လီယေထာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန နိဿယေထ။ တေနာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌီဟီ’’တိ။ ကေလာယေထာတိ ပရိဟရဏကေဠိယာ ပရိဟရေယျာထ။ တေနာဟ ‘‘ကီဠမာနာ ဝိဟရေယျာထာ’’တိ။ ဓနံ ဝိယ ဣစ္ဆန္တာတိ ဓနံ ဝိယ ဒြဗျံ ဝိယ ဣစ္ဆံ တဏှံ ဇနေန္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဂေဓံ အာပဇ္ဇေယျာထာ’’တိ။ မမတ္တံ ဥပ္ပာဒေယျာထာတိ ‘‘မမမိဒ’’န္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန အဘိနိဝေသံ ဇနေယျာထ။ နိကန္တိဝသေနပိ ဂဟဏတ္ထာယ နော ဒေသိတော၊ တဿ ဝါ သဏှသုခုမဿ ဝိပဿနာဓမ္မဿ ဂဟဏံ နာမ နိကန္တိယာ ဧဝ သိယာ၊ န ဩဠာရိကတဏှာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိကန္တိဝသေနာ’’တိ။

၄၀၂။ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဖလံ ဧတီတိ ပစ္စယော၊ သဗ္ဗော ကာရဏဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓာနံ ပစ္စယံ ဒဿေန္တော’’တိ။ ယာဝ အဝိဇ္ဇာ ဟိ သဗ္ဗော နေသံ ကာရဏဝိသေသော ဣဓ ဒဿိတော။ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ၊ အန္တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာဒီတိ အနုလောမတော ပဋိလောမတော စ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဒဿနဝသေန နာနာနယေဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒဿိတော၊ နိစ္စဂ္ဂါဟဿ နိမိတ္တဘူတော ကိလေသောပိ ဣဓ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ တမ္ပိ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ တမ္ပိ ‘‘ဣမေ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရော အာဟာရာ’’တိအာဒိ ယာဝ ‘‘တဏှာပဘဝါ’’တိ ပါဠိပဒံ၊ တာဝ ဝုတ္တတ္ထမေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၉)။ သေသံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကထာဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၇၀) ဝိတ္ထာရိတာဝါတိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတံ။

၄၀၄။ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၀၇။ ပဋိဓာဝနာတိ ပဋိသရဏံ၊ ပုဗ္ဗေ အတ္တနော အာဂတံ အတီတံ အဒ္ဓါနံ ဥဒ္ဒိဿ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ပဋိဂမနန္တိ အတ္ထော။ နနု ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပါဠိယံ ပဋိဓာဝနာ အာဂတာတိ? သစ္စံ အာဂတာ၊ သာ ပန တဏှာဒိဋ္ဌိဟေတုကာတိ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ယထာဓိဂတေ ဉာဏဒဿနေ။

နိစ္စလဘာဝန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ၊ တိတ္ထိယဝါဒဝါတေဟိ အကမ္ပိယဘာဝဉ္စ။ ဂရူတိ ဂရုဂုဏယုတ္တော။ ဘာရိကော ပါသာဏစ္ဆတ္တသဒိသော။ အကာမာ အနုဝတ္တိတဗ္ဗောတိ သဒ္ဓါမတ္တကေနေဝ အနုဝတ္တနမာဟ၊ န အဝေစ္စပ္ပသာဒေန။ ကိစ္စန္တိ သတ္ထုကိစ္စံ။ ဗြာဟ္မဏာနန္တိ ဇာတိမန္တဗြာဟ္မဏာနံ။ ဝတသမာဒါနာနီတိ မဂဝတာဒိဝတသမာဒါနာနိ။ ဒိဋ္ဌိကုတူဟလာနီတိ တံတံဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန ‘‘ဣဒံ သစ္စံ၊ ဣဒံ သစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဂဟေတဗ္ဗကုတူဟလာနိ။ ဧဝံ နိဿဋ္ဌာနီတိ ယထာ မယာ တုမှာကံ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော၊ ဧဝံ နိဿဋ္ဌာနိ ဝတာဒီနိ တံ အတိက္ကမိတွာ ကိံ ဂဏှေယျာထ။ သယံ ဉာဏေန ဉာတန္တိ ပရနေယျတံ မုဉ္စိတွာ အတ္တနော ဧဝ ဉာဏေန ယာထာဝတော ဉာတံ။ ဧဝံဘူတဉ္စ သယံ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သယံ ပညာစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ။ သယံ ဝိဘာဝိတန္တိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ တဿ အတ္ထဿ ပစ္စတ္တံ ဝိဘူတဘာဝံ အာပါဒိတံ။ ဥပနီတာတိ ဥပက္ကမေန ဓမ္မဒေသနာနုသာရေန နီတာ။ မယာတိ ကတ္တရိ ကရဏဝစနံ။ ဓမ္မေနာတိ ကာရဏေန။ ဧတံ ဝစနန္တိ ဧတံ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိကော’’တိအာဒိဝစနံ။

၄၀၈။ တံ သမ္မောဟဋ္ဌာနံ အဿ လောကဿ။ သမောဓာနေနာတိ သမာဂမေန။ ဂဗ္ဘတိ အတ္တဘာဝဘာဝေန ဝတ္တတီတိ ဂဗ္ဘော၊ ကလလာဒိအဝတ္ထော ဓမ္မပဗန္ဓော၊ တန္နိဿိတတ္တာ ပန သတ္တသန္တာနော ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တန္နိဿယဘာဝတော မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဂဗ္ဘော ဝိယာတိ ဝါ။ ယထာ ဟိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ သတ္တာနံ ဩဝရကော ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ယာဝ အဘိဇာတိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုတ္တောတိ။

ယမေကရတ္တိန္တိ ယဿံ ဧကရတ္တိယံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ၊ အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ။ ပဌမန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ ဂဗ္ဘေတိ မာတုကုစ္ဆိယံ။ မာဏဝေါတိ သတ္တော။ ယေဘုယျေန သတ္တာ ရတ္တိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တီတိ ရတ္တိဂ္ဂဟဏံ။ အဗ္ဘုဋ္ဌိတောဝါတိ ဥဋ္ဌိတအဗ္ဘော ဝိယ၊ အဘိမုခဘာဝေန ဝါ ဥဋ္ဌိတော ဧဝ မရဏဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ သော ယာတီတိ သော မာဏဝေါ ယာတိ ပဌမက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတေဝ။ သ ဂစ္ဆံ န နိဝတ္တတီတိ သော ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော ခဏမတ္တမ္ပိ န နိဝတ္တတိ၊ အညဒတ္ထု မရဏမေဝ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဂါထာယ အတ္ထော။

ဥတုသမယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န လောကသမညာတရဇဿ လဂ္ဂနဒိဝသမတ္တံ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘မာတုဂါမဿ ကိရ ယသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဂဗ္ဘာသယေ။ သဏ္ဌဟိတွာတိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ။ ဘိဇ္ဇိတွာတိ အဂ္ဂဟိတဂဗ္ဘာ ဧဝ ဘိန္နာ ဟုတွာ။ အယဉှိ တဿာ သဘာဝေါ။ ဝတ္ထု သုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ပဂ္ဃရိတလောဟိတတ္တာ အနာမယတ္တာ စ ဂဗ္ဘာသယော သုဒ္ဓါ ဟောတိ။ သုဒ္ဓဝတ္ထုတ္တာ တတော ပရံ ကတိပယဒိဝသာနိ ခေတ္တမေဝ ဟောတိ ဂဗ္ဘသဏ္ဌဟနဿ ပရိတ္တဿ လောဟိတလေသဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ သမ္ဘဝဿ ပန ကထံ သဗ္ဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိအာဒိ။ ဣတ္ထိသန္တာနေပိ သုက္ကဓာတု လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂပရာမသနေနပိ ဒါရကော နိဗ္ဗတ္တတိယေဝါ’’တိ။ ယထာ ပါရိကာယ နာဘိပရာမသနေန သာမဿ ဗောဓိသတ္တဿ၊ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ နာဘိပရာမသနေန မဏ္ဍဗျဿ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဂန္ဓဗ္ဗောတိ ဂန္ဓနတော ဥပ္ပဇ္ဇနဂတိယာ နိမိတ္တုပဋ္ဌာပနေန သူစနတော ဂန္ဓောတိ လဒ္ဓနာမေန ဘဝဂါမိကမ္မုနာ အဗ္ဗတိ ပဝတ္တတီတိ ဂန္ဓဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တော။ တေနာဟ ‘‘တတြူပဂသတ္တော’’တိ။ ကမ္မယန္တယန္တိတောတိ တတြူပပတ္တိအာဝဟေန ကမ္မသင်္ခါတေန ပေလ္လနကယန္တေန တထတ္တာယ ပေလ္လိတော ဥပနီတော။ မဟန္တေန ဇီဝိတသံသယေနာတိ ဝိဇာယနပရိက္ကိလေသေန ‘‘ဇီဝိဿာမိ ခေါ၊ န နု ခေါ ဇီဝိဿာမိ အဟံ ဝါ၊ ပုတ္တော ဝါ မေ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေန ဇီဝိတသံသယေန ဝိပုလေန ဂရုတရေန သံသယေန။ တံ ဌာနန္တိ ထနပ္ပဒေသမာဟ။ ကီဠန္တိ တေနာတိ ကီဠနံ၊ ကီဠနမေဝ ကီဠနကံ။

၄၀၉။ သာရဇ္ဇတီတိ သာရတ္တစိတ္တော ဟောတိ။ ဗျာပဇ္ဇတီတိ ဗျာပန္နစိတ္တော ဟောတိ။ ကာယေ ကေသာဒိဒွတ္တိံသာသုစိသမုဒါယေ တံသဘာဝါရမ္မဏာ သတိ ကာယသတိ။ အနုပဋ္ဌပေတွာတိ အနုပ္ပာဒေတွာ၊ ယထာသဘာဝတော ကာယံ အနုပဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိတ္တစေတသောတိ ကိလေသေဟိ ပရိတော ခဏ္ဍိတစိတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အကုသလစိတ္တော’’တိ။ ဧတေ အကုသလဓမ္မာ။ နိရုဇ္ဈန္တီတိ နိရောဓံ ပတ္တာ ဟောန္တိ။ တဏှာဝသေန အဘိနန္ဒတီတိ သပ္ပီတိကတဏှာဝသေန အဘိမုခံ ဟုတွာ နန္ဒတိ။ အဘိဝဒတီတိ တဏှာဝသေန တံ တံ အာရမ္မဏံ အဘိနိဝိဿ ဝဒတိ။ အဇ္ဈောသာယာတိ အနညသာဓာရဏံ ဝိယ အာရမ္မဏံ တဏှာဝသေန အနုပဝိသိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ဒုက္ခံ ကထံ အဘိနန္ဒတီတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခဟေတုကံ အဘိနန္ဒန္တော ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယာဝတာ ယဿ ဒုက္ခေ ဒိဋ္ဌိတဏှာ အဘိနန္ဒနာ အပ္ပဟီနာ၊ တာဝတာယံ ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဟံ ဒုက္ခိတော မမ ဒုက္ခန္တိ ဂဏှန္တော အဘိနန္ဒတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဂါဟဒွယဟေတုကာ တတ္ထ အဘိနန္ဒနာတိ ဒဿေတိ။ ပုန ဧကဝါရန္တိ ပုနပိ ဧကဝါရံ။ ဖလဟေတုသန္ဓိဟေတုဖလသန္ဓိဝသေန ဒွိသန္ဓီ။ ‘‘ဂဗ္ဘဿာဝက္ကန္တိ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထတော သရူပတော စ ဧတရဟိ ဖလသင်္ခေပဿ။ သရူပေနေဝ စ ဣတရဒွယဿ ဒေသိတတ္တာ အာဟ ‘‘တိသင်္ခေပ’’န္တိ။

၄၁၀-၄၁၄။ သမထယာနိကဿ ဘိက္ခုနော ဝေဒနာမုခေန သင်္ခေပေနေဝ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဣဓ ကထိတန္တိ အာဟ ‘‘သံခိတ္တေန တဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိံ ဓာရေထာ’’တိ။ ‘‘ဣမံ တဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိ’’န္တိ စ ဘဂဝါ ယထာဒေသိတံ ဒေသနံ အဝေါစာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမံ…ပေ… ဝိမုတ္တိဒေသန’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဒေသနာ ဝိမုတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာ ဟိ…ပေ… ဝိမုတ္တီတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ယဿာ တဏှာယ ဝသေန သာတိ ဘိက္ခု သဿတဂ္ဂါဟမဟာသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကော၊ သာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာ ဟတ္ထာဝလမ္ဗမာနေပိ ဒုရုဂ္ဃာဋိယာ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘မဟာတဏှာဇာလတဏှာသင်္ဃာဋပဋိမုက္က’’န္တိ။ မဟာတဏှာဇာလေတိ မဟန္တေ တဏှာဇဋေ။ တဏှာသင်္ဃာဋေတိ တဏှာယ သင်္ဃာဋေ။ တထာဘူတော စ တဿ အဗ္ဘန္တရေ ကတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပဝိဋ္ဌော အန္တောဂဓော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ မဟာအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁၅။ ဇာနပဒိနောတိ ဇနပဒဝန္တော၊ ဇနပဒဿ ဝါ ဣဿရာ ရာဇကုမာရာ ဂေါတ္တဝသေန အင်္ဂါ နာမ။ တေသံ နိဝါသော ယဒိ ဧကော ဇနပဒေါ၊ ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရုဠှီသဒ္ဒေနာ’’တိ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ သလိင်္ဂဝစနာနိ (ပါဏိနိ ၁။၂။၅၁) ဣစ္ဆန္တိ။ အယမေတ္ထ ရုဠှီ ယထာ ‘‘ကုရူသု ဝိဟရတိ၊ မလ္လေသု ဝိဟရတီ’’တိ စ။ တဗ္ဗိသေသနေ ပန ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒေ ဧကဝစနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂေသု ဇနပဒေ’’တိ။ အဿာ ဝုစ္စန္တိ ပါသာဏာနိ၊ တာနိ သုန္ဒရာနိ တတ္ထ သန္တီတိ ‘‘အဿပုရ’’န္တိ သော နိဂမော ဝုတ္တောတိ ကေစီ။ အပရေ ပန အာဇာနီယော အဿော ရညော တတ္ထ ဂဟဏံ ဥပဂတောတိ ‘‘အဿပုရ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဝဒန္တိ။ ကိံ တေဟိ၊ နာမမေတံ တဿ နိဂမဿ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ဘဂဝတော နိဗဒ္ဓဝသနဋ္ဌာနံ ကိဉ္စိ နာဟောသိ၊ တသ္မာ ‘‘တံ ဂေါစရဂါမံ ကတွာ ဝိဟရတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘အဿပုရံ နာမ အင်္ဂါနံ နိဂမော’’တိ ဂေါစရဂါမကိတ္တနမေဝ ကတံ။

ဧဝရူပေန သီလေနာတိအာဒီသု သီလဂ္ဂဟဏေန ဝါရိတ္တသီလမာဟ။ တေန သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝေ ဒဿေတိ။ အာစာရဂ္ဂဟဏေန စာရိတ္တသီလံ။ တေန ပရိသုဒ္ဓံ ကာယဝစီသမာစာရံ။ ပဋိပတ္တိဂ္ဂဟဏေန သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသင်္ဂဟံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ။ လဇ္ဇိနောတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တသီလာစာရမူလကာရဏံ။ ပေသလာတိ ဣမိနာ ပါရိသုဒ္ဓိံ။ ဥဠာရဂုဏာတိ ဣမိနာ ပဋိပတ္တိယာ ပါရိပူရိံ။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿေဝ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တီတိ ဣဒံ တေသံ ဥပါသကာနံ ယေဘုယျေန ဘိက္ခူနံ ဂုဏကိတ္တနပသုတတာယ ဝုတ္တံ။ တေ ပန သဒ္ဓမ္မေပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေပိ အဘိပ္ပသန္နာ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓမာမကာ ဓမ္မမာမကာ’’တိ။ ဝတ္ထုတ္တယေ ဟိ ဧကသ္မိံ အဘိပ္ပသန္နာ ဣတရဒွယေ အဘိပ္ပသန္နာ ဧဝ တဒဝိနာဘာဝတော။ ပိဏ္ဍပါတာပစာယနေတိ လက္ခဏဝစနမေတံ ယထာ ‘‘ကာကေဟိ သပ္ပိ ရက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ၊ တသ္မာ ပစ္စယပဋိပူဇနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စယဒါယကာနဉှိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ကရဏံ ဣဓ ‘‘ပိဏ္ဍပါတာပစာယန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။

သမဏကရဏာတိ သမဏဘာဝကရာ၊ သမဏဘာဝဿ ကာရကာတိ အတ္ထော။ တေ ပန ဧကန္တတော အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒိတာ ဝဍ္ဎိတာ စ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒါယ ပရိပူရိတာ’’တိ။ သမဏဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သမဏဝသေန၊ န သာမညမတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘သမိတပါပသမဏ’’န္တိ။ ဗြာဟ္မဏကရဏာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗျဉ္ဇနတော ဧဝ စာယံ ဘေဒေါ၊ ယဒိဒံ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ၊ န အတ္ထတော။ သမဏေန ကတ္တဗ္ဗဓမ္မာတိ သမဏဓမ္မေ ဌိတေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗဓမ္မာ။ ယော ဟိ ဟေဋ္ဌိမသိက္ခာသင်္ခါတသမဏဘာဝေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊ တေန ယေ ဥပရိသိက္ခာသင်္ခါတသမဏဘာဝါ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာ၊ တေသံ ဝသေနေဝ ဝုတ္တသမဏေန ကတ္တဗ္ဗဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ။ တထာ ဟိ တေသံ သမဏဘာဝါဝဟတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တေပိ စ သမဏကရဏာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ။ ဣဓ ပနာတိ မဟာအဿပုရေ။ ဟိရောတ္တပ္ပာဒိဝသေန ဒေသနာ ဝိတ္ထာရိတာတိ ဟိရောတ္တပ္ပ-ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီမနောသမာစာရာဇီဝဣန္ဒြိယသံဝရ-ဘောဇနေမတ္တညုတ- ဇာဂရိယာနုယောဂသတိသမ္ပဇည-ဈာနဝိဇ္ဇာဝသေန သမဏကရဏဓမ္မဒေသနာ ဝိတ္ထာရတော ဒေသိတာ၊ န တိကနိပါတေ ဝိယ သင်္ခေပတော။ ဖလဂ္ဂဟဏေနေဝ ဝိပါကဖလံ ဂဟိတံ၊ တံ ပန ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန စတုဗ္ဗိဓံ သာမညဖလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာနိသံသဂ္ဂဟဏေန ပိယမနာပတာဒိဥဒြယော။ တဿေဝ အတ္ထောတိ တဿေဝ အဝဉ္စာပဒဿေဝ အတ္ထနိဒ္ဒေသော။ ‘‘ယဿာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဗျတိရေကဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ ဧတ္တကေန ဌာနေနာတိ ဧတ္တကေန ပါဠိပဒေသေန။ ဟိရောတ္တပ္ပာဒီနံ ဥပရိ ပါဠိယံ ဝုစ္စမာနာနံ သမဏကရဏဓမ္မာနံ။ ဝဏ္ဏံ ကထေသီတိ ဂုဏံ အာနိသံသံ အဘာသိ။ သတိပဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပိစ ဝဏ္ဏဘဏနမေတ’’န္တိအာဒိနာ သတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆) ဝုတ္တနယေန။

၄၁၆။ ယံ ဟိရီယတီတိ ယေန ဓမ္မေန ဟေတုဘူတေန ဝါ ဇိဂုစ္ဆတိ။ ကရဏေ ဟေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယန္တိ ဝါ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တော၊ ဓမ္မောတိ အတ္ထော။ ဟိရီယိတဗ္ဗေနာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ဟိရီယိတဗ္ဗယုတ္တကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိန္တိ အတ္ထော။ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဇ္ဈတ္တံ နိယကဇ္ဈတ္တံ ဇာတိအာဒိ သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ၊ ဗဟိဒ္ဓါ အတ္တတော ဗဟိဘူတော ပရသတ္တော သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ။ အတ္တာဓိပတိတော အာဂတာ အတ္တာဓိပတေယျာ၊ အတ္တာနံ အဓိပတိံ ကတွာ ပဝတ္တာ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာတိ ပါပဇိဂုစ္ဆနသဘာဝဋ္ဌာယိနီ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏတ္တာ ဂရုနာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တေ ဂါရဝဝသေန ပတိဿဝနံ ပတိဿဝေါ၊ သဟ ပတိဿဝေနာတိ သပ္ပတိဿဝံ၊ ပတိဿဝဘူတံ တံသဘာဝဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂါရဝံ။ ဇာတိအာဒိမဟတ္တတာပစ္စဝေက္ခဏေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ ဟိရီ တတ္ထ ဂါရဝဝသေန ပဝတ္တတီတိ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာတိ ဝုစ္စတိ။ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတန္တိ ပါပတော ဘာယနသဘာဝဋ္ဌာယီ၊ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏတ္တာ ဝဇ္ဇံ ဘာယတိ တံ ဘယတော ပဿတီတိ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝီ၊ ဧဝံသဘာဝံ ဩတ္တပ္ပံ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ စ ဟိရောတ္တပ္ပာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေနေဝ ဝုစ္စတိ၊ န ပရေသံ ကဒါစိ အညမညဝိပ္ပယောဂါ။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ ဟောတီတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဗလရာသိဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ လောကမရိယာဒဿ ပါလနတော လောကပါလဓမ္မာ နာမ။ သုက္ကာတိ ဩဒါတာ ပဘဿရဘာဝကာရကာ၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတာယ ဝါ သုက္ကာ။ သမ္ဘေဒန္တိ အာစာရမရိယာဒါသင်္ကရံ။ ဒေဝဘာဝါဝဟာ ဓမ္မာတိ ဒေဝဓမ္မာ။

သုက္ကဓမ္မသမာဟိတာတိ ယထာဝုတ္တသုက္ကဓမ္မသမင်္ဂိနော။ သန္တောတိ ဝူပသန္တဒေါသာ။ သပ္ပုရိသာတိ သန္တဇနာ။ သပရဟိတသာဓကာ ဟိ သာဓဝေါ။

အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ သမုဒါယဿ အဘာဝတော၊ အဝယဝေန စ သမုဒါယဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော ဩဝါဒူပသမ္ပဒါဝဟဩဝါဒေကဒေသော ဩဝါဒူပသမ္ပဒါတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ အဿပုရေ။ ဧတေ ဟိရောတ္တပ္ပဓမ္မာ။ သမဏဓမ္မာ နာမာတိ ဒဿိတာ မူလဘူတသမဏဘာဝကရာ ဓမ္မာတိ ကတွာ။ တထာ ဟိ တေသံ အာဒိတော ဂဟဏံ။

ယဿ အဓိဂမေန နိပ္ပရိယာယတော သမဏာ နာမ ဟောန္တိ၊ သော အရိယမဂ္ဂေါ ‘‘သမဏဿ ကမ္မံ ပဋိပဒါ’’တိ ကတွာ သာမညံ၊ တဿ ပန ဖလဘာဝတော၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အရဏီယတော ဖလနိဗ္ဗာနာနိ သာမညတ္ထော။ ရာဂံ ခေပေတီတိ ရာဂက္ခယော၊ အရိယမဂ္ဂေါ။ ရာဂေါ ခီယတိ ဧတ္ထာတိ ရာဂက္ခယော၊ နိဗ္ဗာနံ။ ဖလံ ပန ကာရဏူပစာရေန ရာဂက္ခယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သာမညဘူတော အတ္ထော သာမညတ္ထော၊ မဂ္ဂေါ၊ သာမညဿ အတ္ထောတိ သာမညတ္ထော၊ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂမ္ပိ ဖလမ္ပိ ဧကတော ကတွာ သာမညတ္ထော ကထိတော’’တိ။ တယိဒံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဝုတ္တံ။ သီလာဒိပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါပိ ဟိ ဣဓ ‘‘သာမညတ္ထော’’တိ ဂဟိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိ ဥတ္တရိကရဏီယေ’’တိ။ ပဋိဝေဒယာမီတိ ပုနပ္ပုနံ ဉာပေမိ။

၄၁၇။ ကမ္မပထဝသေနေဝါတိ အကုသလကမ္မပထဘာဝေနေဝ၊ တတော တာဒိသမ္ပိ အကုသလကမ္မံ ဘိက္ခုဿ ကာတုံ န ယုတ္တန္တိ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝေနေဝ တတော ဩရမတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သိက္ခာပဒဗဒ္ဓေနာတိ သိက္ခာပဒပညာပနေန။ ပါနီယဃဋေ ဝါ ပတ္တေ ဝါ ကာကာနံ ဟတ္ထံ ဝါ ဒဏ္ဍံ ဝါ လေဍ္ဍုံ ဝါတိ သဗ္ဗမိဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဟိ ဌိတာနံ အညေသမ္ပိ ပါဏီနံ ဥဋ္ဌာပနာဒိ သဗ္ဗံ အနိဋ္ဌကရဏံ ဣဓ အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရဘာဝေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ။ ဥတ္တာနောတိ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ တနောတီတိ ဥတ္တာနော။ ဧဝံဘူတော စ ကေနစိ အနုပ္ပာဒဘူမိယံ သဉ္ဇာတသာလကလျာဏီခန္ဓော ဝိယ ဥပရူပရိ ဥဂ္ဂတုဂ္ဂတော ပါကဋော စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဂတော ပါကဋော’’တိ။ အနာဝဋောတိ အနိဝုတော။ တေနာဟ ‘‘အသဉ္ဆန္နော’’တိ၊ နစ္ဆာဒေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧကသဒိသော ဝိသုဒ္ဓဘာဝေန။ အန္တရန္တရေ ဆိဒ္ဒရဟိတော ပုဗ္ဗေနာပရံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သန္ဓာနေန။ သံဝုတော ကာယိကဿ သံဝရဿ အနုပက္ကိလေသတော။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသာနံ ဒွါရံ ပိဒဟနေနာ’’တိ။

၄၁၈။ ဧတ္ထ ယထာ လဟုကတရံ ကာကုဋ္ဌာပနာဒိကာယကမ္မံ ကာယသမာစာရဿ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါဝဟံ သလ္လေခဝိကောပနတော၊ မိစ္ဆာဝိတက္ကနမတ္တဉ္စ မနောသမာစာရဿ၊ ဧဝံ ယံ ကိဉ္စိ အနိယျာနကထာကထနမတ္တံ ဝစီသမာစာရဿ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါဝဟံ သလ္လေခဝိကောပနတော၊ န ဟသာဓိပ္ပာယေန မုသာကထနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟသာဓိပ္ပာယေန ဟိ မုသာကထနံ သိက္ခာပဒဗဒ္ဓေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ။

၄၂၀။ အာဇီဝေါပိ ဧကစ္စော ကမ္မပထဝသေန ဝါရိတော လဗ္ဘတိ။ သော ပန အတိဩဠာရိကော ကာယဝစီသမာစာရဝါရေသု ဝုတ္တနယော ဧဝါတိ န ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယေ ပန ‘‘တာဒိသော ဘိက္ခူနံ အယောဂျတော န ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ မိစ္ဆာ တထာ သတိ ကာယဝစီသမာစာရဝါရေပိ တဿ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝါပတ္တိတော။ ‘‘ခါဒထ ပိဝထာ’’တိ ပုစ္ဆာ အတ္တနော ခါဒိတုကာမတာဒီပနေန၊ ပရိယာယကထာဘာဝတော ပနေသာ သလ္လေခဝိကောပနာ ဇာတာ။

၄၂၂။ အနေသနံ ပဟာယ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယေ ပရိယေသန္တော ပရိယေသနမတ္တညူ နာမ။ ဒါယကဿ ဒေယျဓမ္မဿ အတ္တနော စ ပမာဏညုတာပဋိဂ္ဂဏှန္တော ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တညူ နာမ။ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ပရိဘောဂမတ္တညူ နာမ။

၄၂၃။ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေတိ မဇ္ဈိမယာမသညိတေ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ဝါမေန ပဿေန သေန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ ဒက္ခိဏပဿေန သယာနော နာမ နတ္ထိ ဒက္ခိဏဟတ္ထဿ သရီရဂ္ဂဟဏာဒိပယောဂက္ခမတော။ ပုရိသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။

တေဇုဿဒတ္တာတိ ဣမိနာ သီဟဿ အဘီရုကဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဘီရုကာ ဟိ သေသမိဂါ အတ္တနော အာသယံ ပဝိသိတွာ သန္တာသပုဗ္ဗကံ ယထာ တထာ သယန္တိ၊ သီဟော ပန အဘီရုကဘာဝတော သတောကာရီ ဘိက္ခု ဝိယ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ သယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ပုရိမပါဒေ’’တိအာဒိ။ သေတိ အဗျာဝဋဘာဝေန ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ သေယျာ။ ကိံ ပန တံ စတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ? အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ တတ္ထ ဟိ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဘဂဝါ အနုက္ကမေန အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂတော တထာဂတော ဇာတောတိ ကေစိ၊ တယိဒံ ပဒဋ္ဌာနံ နာမ န သေယျာ။ အပရေ ပန ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနသမနန္တရာ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ ဝုတ္တပဒံ ဂဟေတွာ ‘‘လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိ တထာဂတသေယျာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တထာ သတိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလိကာ တထာဂတသေယျာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ ဘဂဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇနဗဟုလော ဝိဟာသိ၊ အဂ္ဂဖလဈာနံ ပနေတ္ထ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ယထာ သတ္တာနံ နိဒ္ဒုပဂမနလက္ခဏာ သေယျာ ဘဝင်္ဂစိတ္တဝါရဝသေန ဟောတိ၊ တဉ္စ တေသံ ပဌမဇာတိသမနွယံ ယေဘုယျဝုတ္တိကံ၊ ဧဝံ ဘဂဝတော အရိယဇာတိသမနွယံ ယေဘုယျဝုတ္တိကံ အဂ္ဂဖလဘူတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ‘‘တထာဂတသေယျာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီဟသေယျာတိ သေဋ္ဌသေယျာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမသေယျာ’’တိ။

၄၂၆။ ဝိဂတန္တာနီတိ ဣဏမူလာနိ။ တေသန္တိ ဣဏမူလာနံ။ ပရိယန္တောတိ အဝသေသော။

ပဝတ္တိနိဝါရဏေန စတုဣရိယာပထံ ဆိန္ဒန္တော။ အာဗာဓတီတိ ပီဠေတိ။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဒုက္ခော။ အပ္ပံ ဗလံ ဗလမတ္တာ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ ‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ၊ ဗလဝတ္ထော ပန မတ္တာ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရော။ သေသန္တိ ‘‘တဿ ဟိ ဗန္ဓနာ မုတ္တောမှီတိ အာဝဇ္ဇယတော တဒုဘယံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ဝုတ္တာဝသိဋ္ဌေသု သဗ္ဗပဒေသု။ ယေနကာမံ ယထာရုစိ ဂစ္ဆတီတိ ယေနကာမံဂမောတိ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဘုဇော အတ္တနော ယထာသုခဝိနိယောဂေါ ဣဿော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဧတ္ထာတိ ဘုဇိဿော၊ သာမိကော။ သော ပန အပရသန္တကတာယ ‘‘အတ္တနော သန္တကော’’တိ ဝုတ္တော။ ဒုလ္လဘအာပတာယ ကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရောတိ အာဟ ‘‘နိရုဒကံ ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ။

ဝိနာသေတီတိ ခါဒနဒုဗ္ဗိနိယောဇနာဒီဟိ ယထာ ဣဏမူလံ ကိဉ္စိ န ဟောတိ၊ တထာ ကရောတိ။ ယမှိ ရာဂဝတ္ထုမှိ။ သော ပုဂ္ဂလော။ တေန ရာဂဝတ္ထုနာ၊ ပုရိသော စေ ဣတ္ထိယာ၊ ဣတ္ထီ စေ ပုရိသေန။ ဣဏံ ဝိယ ကာမစ္ဆန္ဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပီဠာသမာနတော။

န ဝိန္ဒတီတိ န ဇာနာတိ။ ဥပဒ္ဒဝေထာတိ သုခဝိဟာရဿ ဥပဒ္ဒဝံ ကရောထ၊ ဝိဗာဓေထာတိ အတ္ထော။ ရောဂေါ ဝိယ ဗျာပါဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော သုခဘဉ္ဇနသမာနတော။

နာနာဝိဓဟေတူပါယာလင်္ကတတာယ ခန္ဓာယတနဓာတုပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိဓမ္မနီတိဝိစိတ္တတာယ စ ဝိစိတ္တနယေ။ ဓမ္မဿဝနေတိ ဓမ္မကထာယံ။ ကထာ ဟိ သောတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘သဝန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဧဝမေတ္ထ သီလံ ဝိဘတ္တံ၊ ဧဝံ ဈာနာဘိညာ၊ ဧဝံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနီတိ နေဝ တဿ ဓမ္မဿဝနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဇာနာတိ။ ဥဋ္ဌိတေတိ နိဋ္ဌိတေ။ အဟော ကာရဏန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိညာနုရူပေန နိက္ခိတ္တသာဓနဝသေန ဂဟိတကာရဏံ။ အဟော ဥပမာတိ တဿေဝ ကာရဏဿ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ပတိဋ္ဌံ ဥဒါဟရဏာဒိ။ ဗန္ဓနာဂါရံ ဝိယ ထိနမိဒ္ဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဒုက္ခတော နိယျာနဿ ဝိဗန္ဓနတော။

ယသ္မာ ကုက္ကုစ္စနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စရဟိတံ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ သမာနကိစ္စာဟာရပဋိပက္ခံ၊ တသ္မာ ကုက္ကုစ္စဿ ဝိသယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိနယေ အပကတညုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စံ သတ္တဿ အဝူပသမကရံ၊ တထာ ကုက္ကုစ္စမ္ပိ။ ယထာပိ ဥဒ္ဓစ္စဿ ဉာတိဝိတက္ကာဒိ အာဟာရော၊ တထာ ကုက္ကုစ္စဿပိ။ ယထာ စ ဥဒ္ဓစ္စဿ သမထော ပဋိပက္ခော၊ တထာ ကုက္ကုစ္စဿပီတိ။ ဒါသဗျံ ဝိယ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အသေရိဘာဝါပါဒနတော။

သောဠသဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ အဋ္ဌဝတ္ထုကံ ဝိစိကိစ္ဆံ အနုပဝိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဝိစိကိစ္ဆာ’’တိ။ ဝိစိကိစ္ဆန္တောတိ သံသယန္တော။ အဓိမုစ္စိတွာတိ ပတ္တိယာယေတွာ။ ဂဏှိတုန္တိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ။ အဘိမုခံ သပ္ပနံ အာသပ္ပနံ၊ ပရိတော သပ္ပနံ ပရိသပ္ပနံ။ ပဒဒွယေနပိ စိတ္တဿ အနိစ္ဆနာကာရမေဝ ဝဒတိ။ ခေမန္တဂါမိမဂ္ဂံ န ပရိယောဂါဟတိ ဧတေနာတိ အပရိယောဂါဟနံ၊ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတဘာဝေန ဆမ္ဘိတံ ဟောတိ စိတ္တံ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန၊ သော ဓမ္မော ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ ဝိစိကိစ္ဆနာကာရမာဟ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒယမာနာ’’တိ။ ကန္တာရဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ ဝိယာတိ သာသင်္ကကန္တာရဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ အပ္ပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော။

နတ္ထိ ဧတ္ထ ဣဏန္တိ အဏဏော၊ တဿ ဘာဝေါ အာဏဏျံ၊ ကဿစိ ဣဏဿ အဓာရဏံ။ သမိဒ္ဓကမ္မန္တောတိ နိပ္ဖန္နဇီဝိကပ္ပယောဂေါ။ ပရိဗုန္ဓတိ ဥပရောဓေတီတိ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ ပလိဗောဓော၊ အသေရိဝိဟာရော၊ တဿ မူလံ ကာရဏန္တိ ပလိဗောဓမူလံ။ ဆ ဓမ္မေ ဘာဝေတွာတိ အသုဘနိမိတ္တဂ္ဂါဟာဒိကေ ဆ ဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဆ ဓမ္မေ ဘာဝေတွာတိ စ မေတ္တာနိမိတ္တဂ္ဂါဟာဒယော စ တတ္ထ တတ္ထ ဆ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဇဟတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဇဟတိ။ တေနာဟ ‘‘အာစာရပဏ္ဏတ္တိအာဒီနိ သိက္ခာပိယမာနော’’တိအာဒိ။ ပရဝတ္ထုမှီတိ ဝိသဘာဂဝတ္ထုသ္မိံ၊ ပရဝိသယေ ဝါ။ ပရဝိသယာ ဟေတေ ဘိက္ခုနော၊ ယဒိဒံ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာဏဏျမိဝ ကာမစ္ဆန္ဒပ္ပဟာနံ အာဟ ပိယဝတ္ထုအဘာဝါဝဟတော။

အာစာရဝိပတ္တိပဋိဗာဟကာနိ သိက္ခာပဒါနိ အာစာရပဏ္ဏတ္တိအာဒီနိ။ အာရောဂျမိဝ ဗျာပါဒပ္ပဟာနံ အာဟ ကာယစိတ္တာနံ ဖာသုဘာဝါဝဟတော။

ဗန္ဓနာ မောက္ခမိဝ ထိနမိဒ္ဓပ္ပဟာနံ အာဟ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဟိတဘာဝါဝဟတော။

ဘုဇိဿံ ဝိယ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပ္ပဟာနံ အာဟ စိတ္တဿ သေရိဘာဝါဝဟတော။

တိဏံ ဝိယာတိ တိဏမိဝ ကတွာ။ အဂဏေတွာတိ အစိန္တေတွာ။ ခေမန္တဘူမိံ ဝိယ ဝိစိကိစ္ဆာပဟာနံ အာဟ အနုဿင်္ကိတာပရိသင်္ကိတဘာဝေန သမ္မာပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော။

၄၂၇။ ကိရီယတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၂၈-၂၉) ဂဗ္ဘာသယေ ခိပီယတီတိ ကရော၊ သမ္ဘဝေါ၊ ကရတော ဇာတောတိ ကရဇော၊ မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါတိ အတ္ထော။ မာတုယာ ဟိ သရီရသဏ္ဌာပနဝသေန ကရတော ဇာတောတိ ကရဇောတိ အပရေ။ ဥဘယထာပိ ကရဇကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပမာဟ။ တေမေတီတိ တိန္တံ ကရောတိ။ ကော ပနေတ္ထ တိန္တဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သ္နေဟေတီ’’တိ၊ ပီတိသ္နေဟေန ပီဏနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိသုခံ ကရောတီ’’တိ။ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပေဟိ သကလဿ ကရဇကာယဿ ပရိဖုဋတာယ စေတ္ထ တံသမုဋ္ဌာပကပီတိသုခါနံ သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တိ ဇောတိတာ။ ပရိသန္ဒေတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထာပိ ဟိ ‘‘သမန္တတော သန္ဒေတိ တေမေတိ သ္နေဟေတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိသုခံ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ ယထာရဟံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိပူရေတီတိ ဝါယုနာ ဘသ္တံ ဝိယ ဣမံ ကရဇကာယံ ပီတိသုခေန ပူရေတိ။ သမန္တတော ဖုသတီတိ ဣမံ ကရဇကာယံ ပီတိသုခေန ဖုသတိ။ သဗ္ဗာဝတောတိ အ-ကာရဿ အာ-ကာရော ကတော၊ သဗ္ဗာဝယဝဝတောတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗကောဋ္ဌာသဝတော’’တိ၊ မံသာဒိသဗ္ဗာဘာဂဝတောတိ အတ္ထော။ အဖုဋံ နာမ န ဟောတိ ပီတိသုခသမုဋ္ဌာနေဟိ ရူပေဟိ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဗျာပိတတ္တာ။ ကာတုဉ္စေဝ ယောဇေတုဉ္စ ဆေကော သန္နေတုံ ပဋိဗလောတိ ယောဇနာ။ နှာနီယစုဏ္ဏာနံ ပရိမဒ္ဒနဝသေန ပိဏ္ဍံ ကရောန္တေန ဟတ္ထေန ဘာဇနံ နိပ္ပီဠေတဗ္ဗံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သန္နေန္တဿ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ အနုဂတာတိ အနုပဝိဋ္ဌာ။ ပရိဂတာတိ ပရိတော သမန္တတော တိန္တာ။ တိန္တဘာဝေနေဝ သမံ အန္တရံ ဗာဟိရဉ္စ ဧတိဿာတိ သန္တရဗာဟိရာ။ သဗ္ဗတ္ထကမေဝါတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ။ န စ ပဂ္ဃရိဏီ ပမာဏယုတ္တဿေဝ ဥဒကဿ သိတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ စ နှာနီယပိဏ္ဍံ ဝိယ ကရဇကာယော၊ တံ တေမေတွာ သမ္ပိဏ္ဍိတပမာဏယုတ္တဥဒကံ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနသုခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၂၈။ ဟေဋ္ဌာ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ ဥဂ္ဂစ္ဆနဥဒကောတိ ရဟဒဿ အဓောထူလဓာရာဝသေန ဥဗ္ဘိဇ္ဇ ဥဋ္ဌဟနဥဒကော။ အန္တောယေဝ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနဥဒကောတိ ရဟဒဿ အဗ္ဘန္တရေယေဝ ထူလဓာရာ အဟုတွာ ဥဋ္ဌိတဥဒကသိရာမုခေဟိ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကော။ အာဂမနမဂ္ဂေါတိ နဒီတဠာကကန္ဒရသရအာဒိတော အာဂမနမဂ္ဂေါ။

၄၂၉။ ဥပ္ပလဂစ္ဆာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၂၈-၂၉)၊ ဝါရိ။ အယမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော၊ တထာ ဟိ လောကေ ရတ္တက္ခိကော ‘‘ပုဏ္ဍရီကက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ရတ္တံ ပဒုမံ၊ သေတံ ပုဏ္ဍရီက’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဥပ္ပလာဒီနိ ဝိယ ကရဇကာယော၊ ဥဒကံ ဝိယ တတိယဇ္ဈာနသုခန္တိ အယမ္ပိ အတ္ထော ‘‘ပုရိမနယေနာ’’တိ အတိဒေသေနေဝ ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၃၀။ နိရုပက္ကိလေသဋ္ဌေနာတိ ရဇောဇလ္လာဒိနာ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ အမလီနဘာဝေန။ အမလီနမ္ပိ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု ပဘဿရသဘာဝံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘဿရဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဥတုဖရဏန္တိ ဥဏှဥတုဖရဏံ။ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဈာနသုခေန ဖုဋ္ဌော ကရဇကာယော ယထာ ဥတုနာ ဖုဋ္ဌဝတ္ထသဒိသောတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထံ ဝိယ ကရဇကာယော’’တိ။ တသ္မာတိ ‘‘ဝတ္ထံ ဝိယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ၊ ကရဇကာယဿ ဝတ္ထသဒိသတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခဿ စ ဥတုဖရဏသဒိသတ္တာတိ အတ္ထော။ သန္တသဘာဝတ္တာ ဉာဏုတ္တရတ္တာ စေတ္ထ ဥပေက္ခာပိ သုခေ သင်္ဂဟိတာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေပိ သုခဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေန ပရိယောဒါတေန ဖရိတွာ နိသိန္နော ဟောတီ’’တိ ဝစနတော စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တဿ ဝတ္ထသဒိသတာ ဝုတ္တာ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမုဋ္ဌာနရူပေဟိ ဘိက္ခုနော ကာယဿ ဖုဋဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘တံသမုဋ္ဌာနရူပံ ဥတုဖရဏံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိသဿ ကာယော ဝိယ ဘိက္ခုနော ကရဇကာယောတိ အယံ ပနတ္ထော ပါကဋောတိ န ဂဟိတော၊ ဂဟိတော ဧဝ ဝါ ‘‘ယထာ ဟိ ကတ္ထစိ…ပေ… ကာယော ဖုဋော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

၄၃၁။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဥပမာယန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ ဒဿိတဥပမာယံ။ တံဒိဝသံကတကိရိယာဂဟဏံ ပါကတိကသတ္တဿပိ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တံဒိဝသဂတဂါမတ္တယဂ္ဂဟဏေနေဝ မဟာဘိနီဟာရေဟိ အညေသမ္ပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘီနံ တီသု ဘဝေသု ကတာ ကိရိယာ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒီပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၃၂။ သမ္မုခဒွါရာတိ အညမညဿ အဘိမုခဒွါရာ။ အပရာပရံ သဉ္စရန္တေတိ တံတံကိစ္စဝသေန ဣတော စိတော စ သဉ္စရန္တေ။ ဣတော ပန ဂေဟာ…ပေ… ပဝိသနဝသေနပီတိ ဣဒံ စုတူပပါတဉာဏဿ ဝိသယဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နံ ဂေဟာနံ အန္တရေ ဌတွာတိ ဒွိန္နံ ဂေဟဒွါရာနံ သမ္မုခဋ္ဌာနဘူတေ အန္တရဝီထိယံ ဝေမဇ္ဈေ ဌတွာ။ တေသု ဟိ ဧကဿ စေ ပါစီနမုခဒွါရံ ဣတရဿ ပစ္ဆိမမုခံ၊ တဿ သမ္မုခံ ဥဘိန္နံ အန္တရဝီထိယံ ဌိတဿ ဒက္ခိဏာမုခဿ၊ ဥတ္တရာမုခဿ ဝါ စက္ခုမတော ပုရိသဿ တတ္ထ ပဝိသနကနိက္ခမနကပုရိသာ ယထာ သုခေနေဝ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏသမင်္ဂိနော စဝနကဥပပဇ္ဇနကပုရိသာ။ ယထာ ပန တဿ ပုရိသဿ အညေနေဝ ခဏေန ပဝိသန္တဿ ဒဿနံ၊ အညေန နိက္ခမန္တဿ ဒဿနံ၊ ဧဝံ ဣမဿပိ အညေနေဝ ခဏေန စဝမာနဿ ဒဿနံ၊ အညေန ဥပပဇ္ဇမာနဿ ဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဉာဏဿ ပါကဋာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ဉာဏဿ။

၄၃၃။ ပဗ္ဗတသိခရံ ယေဘုယျေန သံခိတ္တံ သင်္ကုစိတံ ဟောတီတိ ဣဓ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ ‘‘ပဗ္ဗတသင်္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဗ္ဗတပရိယာပန္နော ဝါ ပဒေသော ပဗ္ဗတသင်္ခေပေါ။ အနာဝိလောတိ အကာလုဿော။ သာ စဿ အနာဝိလတာ ကဒ္ဒမာဘာဝေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိက္ကဒ္ဒမော’’တိ။ ဌိတာသုပိ နိသိန္နာသုပိ ဂါဝီသု။ ဝိဇ္ဇမာနာသူတိ လဗ္ဘမာနာသု။ ဣတရာ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ စရန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ သဟစရဏဉာယေန။ တိဋ္ဌန္တမေဝ၊ န ကဒါစိပိ စရန္တံ။ ဒွယန္တိ သိပ္ပိသမ္မုကံ မစ္ဆဂုမ္ဗန္တိ ဣမံ ဥဘယံ တိဋ္ဌန္တန္တိ ဝုတ္တံ၊ စရန္တမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိံ ဝါ ဣမာယ သဟစရိယာယ၊ ယထာလာဘဂ္ဂဟဏံ ပနေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သက္ခရကထလဿ ဟိ ဝသေန ‘‘တိဋ္ဌန္တ’’န္တိ၊ သိပ္ပိသမ္ဗုကဿ မစ္ဆဂုမ္ဗဿ စ ဝသေန ‘‘တိဋ္ဌန္တမ္ပိ၊ စရန္တမ္ပီ’’တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

၄၃၄။ ဘိက္ခူတိ ဘိန္နကိလေသောတိ ဘိက္ခု။ သော ဟိ ပရမတ္ထတော သမဏောတိနာမကော။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပါပါနံ သမိတာဝီတိ သမဏော။ တေနာဟ ‘‘သမိတပါပတ္တာ’’တိ။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မာ ဝုစ္စတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တတော အာဂတောတိ ဗြဟ္မာ၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တံ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန အညာသီတိ ဗြာဟ္မဏော။ တံသမင်္ဂိတာယ ဟိဿ ပါပါနံ ဗာဟိတဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ အဋ္ဌင်္ဂိကေန အရိယမဂ္ဂဇလေန နှာတဝါ နိဒ္ဓါတကိလေသောတိ နှာတကော။ ဂတတ္တာတိ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဒိတတ္တာ’’တိ။ နိဿုတတ္တာတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သန္တာနတော သဗ္ဗသော နိဟတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အပဟတတ္တာ’’တိ၊ မရိယာဒဝသေန ကိလေသာနံ ဟိံသိတတ္တာ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဩဓိသော သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဟတတ္တာ’’တိ။ အာရကတ္တာတိ သုပ္ပဟီနတာယ ဝိပ္ပကဋ္ဌဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဒူရီဘူတတ္တာ’’တိ။ ဥဘယမ္ပိ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ – ကိလေသာနံ အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ ဒူရီဘူတတ္တာ စ အရိယော၊ တထာ အရဟန္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ စူဠအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃၅။ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ ‘‘အဿပုရဝါသီနံ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဂါရဝဗဟုမာနံ နိပစ္စကာရဉ္စ ဒိသွာ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတာပစာယနေ နိယောဇေန္တော ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသီ’’တိ ပုရိမသုတ္တေ မဟာအဿပုရေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၅) ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ သမဏာနံ အနုစ္ဆဝိကာတိ သမဏာနံ သမဏဘာဝဿ အနုစ္ဆဝိကာ ပတိရူပါ။ သမဏာနံ အနုလောမပ္ပဋိပဒါတိ သမဏာနံ သာမညသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ အနုကူလပ္ပဋိပဒါ။

၄၃၆။ ဧတေ ဓမ္မာတိ ဧတေ ပါဠိယံ အာဂတာ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါဒယော ပါပဓမ္မာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဧဝ၊ ပဂေဝ သန္တာနေ ဘာဝိတာ။ မလိနေတိ မလဝန္တေ ကိလိဋ္ဌေ။ မလဂ္ဂဟိတေတိ ဂဟိတမလေ သဉ္ဇာတမလေ။ သမဏမလာတိ သမဏာနံ သမဏဘာဝဿ မလာ။ ဒုဿန္တီတိ ဝိပဇ္ဇန္တိ ဝိနဿန္တိ။ သမဏဒေါသာတိ သမဏာနံ သမဏဘာဝဒူသနာ။ ကသဋေတိ အသာရေ။ နိရောဇေတိ နိတ္တေဇေ။ အယတော သုခတော အပေတာတိ အပါယာ၊ နိရယာဒယော၊ တံ ဖလံ အရဟန္တိ၊ တံ ပယောဇနံ ဝါ ဧတေသန္တိ အာပါယိကာ။ ဌာနာနိ အဘိဇ္ဈာဒယော။ တေနာဟ ‘‘အပါယေ’’တိအာဒိ။ ကာရဏဘာဝေန ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နာယ ဝေဒနာယ ဟိတာနီတိ ဒုဂ္ဂတိဝေဒနိယာနိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဂ္ဂတိယံ ဝိပါကဝေဒနာယ ပစ္စယာန’’န္တိ။ တိခိဏံ အယန္တိ ဝေကန္တကသဒိသံ သာရအယံ။ အယေနာတိ အယောဃံသကေန။ ကောဉ္စသကုဏာနံ ကိရ ကုစ္ဆိယံ နိဝုတ္ထံ ယံ ကိဉ္စိ ခရံ တိခိဏဉ္စ ဟောတိ။ တထာ ဟိ တေသံ ဝစ္စံ အဋ္ဌိမ္ပိ ပါသာဏမ္ပိ ဝိလီယာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကောဉ္စသကုဏေ ခါဒါပေန္တီ’’တိ။ တံ ကိရ အယစုဏ္ဏံ အဂ္ဂိနာပိ ကိစ္ဆေန ဒယှတိ၊ ဘေသဇ္ဇဗလေန ပန သုခေန ဒယှေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုသိက္ခိတာ စ နံ အယကာရာ ဗဟုဟတ္ထကမ္မမူလံ လဘိတွာ ကရောန္တီ’’တိအာဒိ။ အတိတိခိဏံ ဟောတိ၊ အညတရံ အယောဗန္ဓနံ ဖေဂ္ဂုဒဏ္ဍံ ဝိယ သုခေနေဝ ဆိန္ဒန္တိ။ သသဗိဠာရစမ္မေဟိ သင်္ဃဋိတဋ္ဌေန သင်္ဃာဋီတိ ဝုစ္စတိ အာဝုဓပရိစ္ဆဒေါတိ အာဟ ‘‘သင်္ဃာဋိယာတိ ကောသိယာ’’တိ။ ပရိယောနဒ္ဓန္တိ ပရိတော ဩနဒ္ဓံ ဆာဒိတံ။ သမန္တတော ဝေဌိတန္တိ သဗ္ဗသော ပိဟိတံ။

၄၃၇။ ရဇောတိ အာဂန္တုကရဇော။ ဇလ္လန္တိ သရီရေ ဥဋ္ဌာနကလောဏာဒိမလံ။ ရဇောဇလ္လဉ္စ ဝတသမာဒါနဝသေန အနပနီတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရဇောဇလ္လိကော၊ တဿ။ တေနာဟ ‘‘ရဇောဇလ္လဓာရိနော’’တိ။ ဥဒကံ ဩရောဟန္တဿာတိအာဒီနမတ္ထော မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောယေဝ။ သဗ္ဗမေတန္တိအာဒီသု သဗ္ဗသောပိ ဝတသမာဒါနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မာ သဗ္ဗမေတံ ဗာဟိရသမယဝသေနေဝ ကထိတံ၊ တသ္မာ သင်္ဃာဋိကဿာတိ ပိလောတိကခဏ္ဍေဟိ သင်္ဃဋိတတ္တာ ‘‘သင်္ဃာဋီ’’တိ လဒ္ဓနာမဝတ္ထဓာရိနောတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘သင်္ဃာဋိကဿ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝတာ သင်္ဃာဋိကတ္တာဒီနိယေဝ ဝတသမာဒါနာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနီတိ? နယဒဿနမေတံ အညေသမ္ပိ ပဉ္စာတပမူဂဝတာဒီနံ တပ္ပဋိက္ခေပေနေဝ ပသိဒ္ဓိတော။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃာဋိကဿ သင်္ဃာဋိဓာရဏမတ္တေန သာမညံ ဝဒါမီ’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထ နိသိန္နော ကောစိ တိတ္ထန္တရလဒ္ဓိကော အစေလကတ္တံ နု ခေါ ကထန္တိ စိန္တေသိ၊ အပရေ ရဇောဇလ္လကတ္တံ နု ခေါ ကထန္တိ၊ ဧဝံ တံ တံ စိန္တေန္တာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဘဂဝါ ဣမာနေဝ ဝတသမာဒါနာနိ ဣဓ ပဋိက္ခိပီတိ။ သင်္ဃာဋိကန္တိ နိဝါသနပါရုပနဝသေန သင်္ဃာဋိဝန္တံ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ဃာဋိကံ ဝတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အတ္တနော ရုစိယာ မိတ္တာဒယော သင်္ဃာဋိကံ ကရေယျုံ၊ ပစ္ဆာ ဝိညုတံ ပတ္တကာလေ သင်္ဃာဋိကတ္တေ သမာဒပေယျုံ။

၄၃၈။ အတ္တာနံ ဝိသုဇ္ဈန္တံ ပဿတိ အဘိဇ္ဈာဒီနံ သမုဒါစာရာဘာဝတော။ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ ဝိသုဒ္ဓါတိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗော။ ပါမောဇ္ဇန္တိ တရုဏပီတိမာဟ။ တဿ ဟိ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ စိတ္တဿ ဝိသုဒ္ဓတံ ပဿန္တဿ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ၊ တံ တုဋ္ဌာကာရံ။ တေနာဟ ‘‘တုဋ္ဌာကာရော’’တိ။ ပီတီတိ ပဿဒ္ဓိအာဝဟာ ဗလဝပီတိ။ နာမကာယော ပဿမ္ဘတီတိ ဣမိနာ ဥဘယမ္ပိ ပဿဒ္ဓိံ ဝဒတိ။ ဝေဒိယတီတိ အနုဘဝတိ ဝိန္ဒတိ။ ဣဒါနိ တေန နီဝရဏေဟိ စိတ္တဿ ဝိသောဓနတ္တံ လဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ အညတ္ထ ဥဋ္ဌိတာ အညံ ဌာနံ ဥပဂတာတိ ဧတ္တကေန ဥပမာဘာဝေန ဥစ္စနီစတာသာမညေန ဟေဋ္ဌာ အသဒ္ဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဝသေန ဒေသနာယ ပရိယောသာပိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာ’’တိ။ မဟာသီဟနာဒသုတ္တေ မဂ္ဂေါ ပေါက္ခရဏိယာ ဥပမိတော ‘‘သေယျထာပိ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပေါက္ခရဏီ’’တိအာဒိံ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၄) အာရဘိတွာ ဥပမာသံသန္ဒနေ ‘‘တထာယံ ပုဂ္ဂလော ပဋိပန္နော၊ တထာ စ ဣရိယတိ၊ တဉ္စ မဂ္ဂံ သမာရုဠှော၊ ယထာ အာသဝါနံ ခယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာ ဟိ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဟိ အာဂတာ ပုရိသာ တံ ပေါက္ခရဏိံ အာဂမ္မ ဝိသုဒ္ဓရူပကာယာ ဝိဂတပရိဠာဟာ စ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ခတ္တိယာဒိကုလတော အာဂတာ တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ သာသနံ အာဂမ္မ ဝိသုဒ္ဓနာမကာယာ ဝိဂတကိလေသပရိဠာဟာ စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ သဗ္ဗကိလေသာနံ သမိတတ္တာ ပရမတ္ထသမဏော ဟောတီတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ မဟာယမကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၅။ စူဠယမကဝဂ္ဂေါ

၁။ သာလေယျကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃၉။ မဟာဇနကာယေ သန္နိပတိတေတိ ကေစိ ‘‘ပဟံသနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ရာဇကုမာရံ ဟာသေဿာမာ’’တိ၊ ကေစိ ‘‘တံ ကီဠနံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဧဝံ မဟာဇနသမူဟေ သန္နိပတိတေ။ ဒေဝနဋန္တိ ဒိဗ္ဗဂန္ဓဗ္ဗံ။ ကုသလံ ကုသလန္တိ ဝစနံ ဥပါဒါယာတိ ‘‘ကစ္စိ ကုသလံ? အာမ ကုသလ’’န္တိ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ပဝတ္တကုသလဝါဒိတာယ တေ မနုဿာ အာဒိတော ကုသလာတိ သမညံ လဘိံသု။ တေသံ ကုသလာနံ ဣဿရာတိ ရာဇကုမာရာ ကောသလာ။ ကောသလေ ဇာတာ။ တေသံ နိဝါသောတိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သော ပဒေသော ကောသလာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

စာရိကံ စရမာနောတိ သာမညဝစနမ္ပိ ‘‘မဟတာ…ပေ… တဒဝသရီ’’တိ ဝစနတော ဝိသေသံ နိဝိဋ္ဌမေဝါတိ အာဟ ‘‘အတုရိတစာရိကံ စရမာနော’’တိ။ မဟတာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ သင်္ချာမဟတ္တေနပိ မဟတာ။ တသ္မိဉှိ ဘိက္ခုသမူဟေ ကေစိ အဓိသီလသိက္ခာဝသေန သီလသမ္ပန္နာ၊ တထာ ကေစိ သီလသမာဓိသမ္ပန္နာ၊ ကေစိ သီလသမာဓိပညာသမ္ပန္နာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ သော ဘိက္ခုသမူဟော မဟာတိ။ တံ အနာမသိတွာ သင်္ချာမဟတ္တမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘သတံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အညဂါမပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကာဝသေန သမောသရန္တိ ဧတ္ထာတိ သမောသရဏံ၊ ဂါမော နိဝါသဂါမော။ န္တိ သာလံ ဗြာဟ္မဏဂါမံ။ ဝိဟာရောတိ ဘဂဝတော ဝိဟရဏဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သာလေယျကသုတ္တေ။ အနိယမိတောတိ အသုကသ္မိံ အာရာမေ ပဗ္ဗတေ ရုက္ခမူလေ ဝါတိ န နိယမိတော၊ သရူပဂ္ဂဟဏဝသေန န နိယမိတွာ ဝုတ္တော။ တသ္မာတိ အနိယမိတတ္တာ။ အတ္ထာပတ္တိသိဒ္ဓမတ္ထံ ပရိကပ္ပနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဝနသဏ္ဍော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ၊ အဒ္ဓါ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။

ဥပလဘိံသူတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၅၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၄) သဝနဝသေန ဥပလဘိံသူတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သောတဒွါရ…ပေ… ဇာနိံသူ’’တိ အာဟ။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏမတ္တေ ဝါ နိပါတော’’တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေတိ ပန ဣမိနာ ဣဋ္ဌတ္ထာဝဓာရဏတ္ထံ ခေါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဿောသု’’န္တိ ပဒံ ခေါ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ၊ တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သံသိလိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေတိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝါ’’တိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတံ ဒဿေတိ၊ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတံ။ သာလာယံ ဇာတာ သံဝဍ္ဎကာ သာလေယျကာ ယထာ ‘‘ကတ္တေယျကာ ဥဗ္ဘေယျကာ’’တိ။

သမိတပါပတ္တာတိ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကဝီတရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမနတော ဘဂဝတော ပါပသမနံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ဣဓ အနုဿဝတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ခလူတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော’’တိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလာပဝစနံ။ ပိယသမုဒါဟာရာ ဟေတေ ‘‘ဘော’’တိ ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံပိယာ’’တိ ဝါ။ ဂေါတ္တဝသေနာတိ ဧတ္ထ တံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ ဂေါတမောတိ ဟိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဂေါတမဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန၊ တသ္မာ သော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သော ပန အတ္ထတော အညကုလပရမ္ပရာသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥစ္စာကုလပရိဒီပနံ ဥဒိတောဒိတဝိပုလခတ္တိယကုလဝိဘာဝနတော။ သဗ္ဗခတ္တိယာနဉှိ အာဒိဘူတမဟာသမ္မတမဟာရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နံ ဥဠာရတမံ သကျရာဇကုလံ။ ကေနစိ ပါရိဇုညေနာတိ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိပိ ပါရိဇုညေန ပရိဟာနိယာ အနဘိဘူတော အနဇ္ဈောတ္ထဋော။ တထာ ဟိ ကဒါစိပိ တဿ ကုလဿ တာဒိသပါရိဇုညာဘာဝေါ၊ အဘိနိက္ခမနကာလေ စ တတော သမိဒ္ဓတမဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော ပညာတောတိ။ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဂဝတော သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနံ ဝုတ္တံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ မဟန္တဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနတော။ ဧတ္ထ စ သမဏောတိ ဣမိနာ ပရိက္ခကဇနေဟိ ဘဂဝတော ဗဟုမတဘာဝေါ ဒဿိတော သမိတပါပတာဒီပနတော၊ ဂေါတမောတိ ဣမိနာ လောကိယဇနေဟိ ဥဠာရတမကုလီနတာဒီပနတော။

အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ၊ တံယောဂတော ပန ‘‘ဘဝန္တံ ဂေါတမ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ သာမိအတ္ထေပိ သမာနံ ဣတ္ထမ္ဘူတယောဂဒီပနတော ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကလျာဏောတိ ဘဒ္ဒကော။ သာ စဿ ကလျာဏတာ ဥဠာရဝိသယတာယာတိ အာဟ ‘‘ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတော’’တိ။ တံဝိသယတာ ဟေတ္ထ သမန္နာဂမော။ သေဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော ယထာ ‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)။ ‘‘ဘဂဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ဂုဏာနံ သံကိတ္တနတော သံသဒ္ဒနတော စ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဝဏ္ဏောတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိယေဝါ’’တိ။ ကိတ္တိပရိယာယောပိ ဟိ သဒ္ဒ-သဒ္ဒေါ ယထာ တံ ‘‘ဥဠာရသဒ္ဒါ ဣသယော ဂုဏဝန္တော တပဿိနော’’တိ။ ထုတိဃောသောတိ အဘိတ္ထဝုဒါဟာရော။ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာတိ ပဋိပက္ခာဘာဝေန အနညသာဓာရဏတာယ စ အဘိဘဝိတွာ။

သော ဘဂဝါတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါတိ လဒ္ဓနာမော၊ သော ဘဂဝါ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဟိ ဣဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၄၉၊ ၁၉၈၊ ၂၁၀၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂)။ ပရတော ပန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဂုဏကိတ္တနမေဝ။ ဧဝံ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ယေ သဒေဝကေ လောကေ အတိဝိယ ပညာတာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ တေ နာနပ္ပကာရတော ဝိဘာဝိတာတိ ဒဿေတုံ ပစ္စေကံ ဣတိပိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဣတိပိ အရဟံ၊ ဣတိပိ သမာသမ္ဗုဒ္ဓါ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘ဣတိပေတံ ဘူတံ၊ ဣတိပေတံ တစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆) ဝိယ ဟိ ဣဓ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာသန္နပစ္စက္ခကာရဏတ္ထော၊ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော တေန တေသံ ဂုဏာနံ ဗဟုဘာဝဒီပနတော။ တာနိ ဂုဏသလ္လက္ခဏကာရဏာနိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာနံ ဝိညုဇာတိကာနံ ပစ္စက္ခာနိ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော။ တေသန္တိ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီနံ။ ဝိတ္ထာရော အတ္ထနိဒ္ဒေသော ဂဟေတဗ္ဗော။ တတော ဧဝ တံသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၃၀) ဝုတ္တော ‘‘အာရကာတိ အရဟံ သုဝိဒူရဘာဝတော၊ အာရကာတိ အရဟံ အာသန္နဘာဝတော၊ ရဟိတဗ္ဗဿ အဘာဝတော၊ သယဉ္စ အရဟိတဗ္ဗတော၊ နတ္ထိ ဧတဿ ရဟောဂမနံ ဂတီသု ပစ္စာဇာတိ၊ ပါသံသဘာဝတော ဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘဝန္တိ စေတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၃၀၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) –

‘‘သမ္မာ နပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ယေ နိဟီနာသယာ နရာ၊

အာရကာ တေဟိ ဘဂဝါ၊ ဒူရေ တေနာရဟံ မတော။

ယေ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ သုပ္ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ၊

ဘဂဝါ တေဟိ အာသန္နော၊ တေနာပိ အရဟံ ဇိနော။

ပါပဓမ္မာ ရဟာ နာမ၊ သာဓူဟိ ရဟိတဗ္ဗတော၊

တေသံ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ၊ ဘဂဝါ အရဟံ မတော။

ယေ သစ္ဆိကတသဒ္ဓမ္မာ၊ အရိယာ သုဒ္ဓဂေါစရာ၊

န တေဟိ ရဟိတော ဟောတိ၊ နာထော တေနာရဟံ မတော။

ရဟော ဝါ ဂမနံ ယဿ၊ သံသာရေ နတ္ထိ သဗ္ဗသော၊

ပဟီနဇာတိမရဏော၊ အရဟံ သုဂတော မတော။

ဂုဏေဟိ သဒိသော နတ္ထိ၊ ယသ္မာ လောကေ သဒေဝကေ၊

တသ္မာ ပါသံသိယတ္တာပိ၊ အရဟံ ဒွိပဒုတ္တမော။

အာရကာ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ၊ အာသန္နာ စ ဝိဇာနတံ၊

ရဟာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ၊ ဝိဒူနမရဟေယျတော၊

ဘဝေသု စ ရဟာဘာဝါ၊ ပါသံသာ အရဟံ ဇိနော’’တိ။

သုန္ဒရန္တိ ဘဒ္ဒကံ။ တဉ္စ ပဿန္တဿ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟ’’န္တိ။ တတ္ထ အတ္ထာဝဟန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထသဉှိတဟိတာဝဟံ။ သုခါဝဟန္တိ တပ္ပရိယာပန္နတိဝိဓသုခါဝဟံ။ တထာရူပါနန္တိ တာဒိသာနံ။ ယာဒိသေဟိ ပန ဂုဏေဟိ ဘဂဝါ သမန္နာဂတော၊ တေဟိ စတုပ္ပမာဏိကဿ လောကဿ သဗ္ဗထာပိ အစ္စန္တာယ ပသာဒနီယောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနေကေဟိပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာဘူတ…ပေ… အရဟတန္တိ ဣမိနာ ဓမ္မပ္ပမာဏာနံ လူခပ္ပမာဏာနံ သတ္တာနံ ဘဂဝတော ပသာဒါဝဟတမာဟ၊ ဣတရေန ဣတရေသံ။ ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကောသိယသကုဏဿ ဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။ ဧကံ ပဒမ္ပိ သောတုံ လဘိဿာမ၊ သာဓုတရံယေဝ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္ထ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။

ဣမိနာ နယေန အဂါရိကပုစ္ဆာ အာဂတာတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန ဟိ အဂါရိကာ ဧဝံ ပုစ္ဆန္တိ။ အနဂါရိကပုစ္ဆာယပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ န သက္ကောန္တိ…ပေ… ဝိဿဇ္ဇေန္တောတိ ဣမိနာ သတ္ထု တေသံ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ နိဂ္ဂဏှနဝိဓိံ ဒဿေတိ။ တေသဉှိ သံခိတ္တရုစိတာယ သင်္ခေပဒေသနာ၊ တာယ အတ္ထံ အဇာနန္တာ ဝိတ္ထာရဒေသနံ အာယာစန္တိ၊ သာ စ နေသံ သံခိတ္တရုစိတာ ပဏ္ဍိတမာနိတာယ၊ သော စ မာနော ယထာဒေသိတဿ အတ္ထဿ အဇာနန္တေ အပ္ပတိဋ္ဌော ဟောတိ၊ ဣတိ ဘဂဝါ တေသံ မာနနိဂ္ဂဟဝိဓိံ စိန္တေတွာ သင်္ခေပေနေဝ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ န သဗ္ဗသော ဒေသနာယ အသလ္လက္ခဏတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတမာနိကာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ မံ တုမှေ ယာစထ၊ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ န ဇာနိတ္ထာတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၄၀။ ‘‘ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထု’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၅၁) ဝိယ ကောဋ္ဌာသတ္ထော ဝိဓ-သဒ္ဒေါ၊ သော စ ဝိဘတ္တိဝစနဝိပလ္လာသံ ကတွာ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနဝသေန ‘‘တိဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တော။ အတ္ထော ပန ကရဏပုထုဝစနဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓန္တိ တီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟီ’’တိ။ ပကာရတ္ထော ဝါ ဝိဓ-သဒ္ဒေါ၊ ပကာရတ္ထတ္တာယေဝ လဗ္ဘမာနံ အဓမ္မစရိယာဝိသမစရိယာဘာဝသာမညံ၊ ကာယဒွါရိကဘာဝသာမညံ ဝါ ဥပါဒါယ ဧကတ္တံ နေတွာ ‘‘တိဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပကာရဘေဒေ ပန အပေက္ခိတေ ‘‘တိဝိဓာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယေနာတိ ဧတ္ထ ကာယောတိ စောပနကာယော အဓိပ္ပေတော၊ သော စ အဓမ္မစရိယာယ ဒွါရဘူတော တေန ဝိနာ တဿာ အပ္ပဝတ္တနတော။ ကာယေနာတိ စ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အဓမ္မစရိယာသင်္ခါတစေတနာသမုဋ္ဌာနာ သာ ဝိညတ္တိ၊ န စ သာ ပဋ္ဌာနေ အာဂတေသု စတုဝီသတိယာ ပစ္စယေသု ဧကေနပိ ပစ္စယေန စေတနာယ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တဿာ ပန တထာပဝတ္တမာနာယ ကာယကမ္မသညိတာယ စေတနာယ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တေန ဒွါရေန လက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော တဿာ ကာရဏံ ဝိယ စ သဗ္ဗောဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ကာယဒွါရေနာတိ ဝါ ကာယေန ဒွါရဘူတေန ကာယဒွါရဘူတေနာတိ တံ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ။ အဓမ္မံ စရတိ ဧတာယာတိ အဓမ္မစရိယာ၊ တထာပဝတ္တာ စေတနာ။ အဓမ္မောတိ ပန တံသမုဋ္ဌာနော ပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မတော အနပေတာတိ ဓမ္မာ၊ န ဓမ္မာတိ အဓမ္မာ၊ အဓမ္မာ စ သာ စရိယာ စာတိ အဓမ္မစရိယာ။ ပစ္စနီကသမနဋ္ဌေန သမံ၊ သမာနံ သဒိသံ ယုတ္တန္တိ ဝါ သမံ၊ သုစရိတံ။ သမတော ဝိဂတံ၊ ဝိရုဒ္ဓံ ဝါ တဿာတိ ဝိသမံ၊ ဒုစ္စရိတံ။ သာ ဧဝ ဝိသမာ စရိယာတိ ဝိသမစရိယာ။ သဗ္ဗေသု ကဏှသုက္ကပဒေသူတိ ‘‘စတုဗ္ဗိဓံ ဝါစာယ အဓမ္မစရိယာဝိသမစရိယာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန အာဂတေသု သဗ္ဗေသု ကဏှပဒေသု – ‘‘တိဝိဓံ ခေါ ဂဟပတယော ကာယေန ဓမ္မစရိယာသမစရိယာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန အာဂတေသု သဗ္ဗေသု သုက္ကပဒေသု စ။

ရောဒေတိ ကုရူရကမ္မန္တတာယ ပရပဋိဗဒ္ဓေ သတ္တေ အဿူနိ မောစေတီတိ ရုဒ္ဒေါ၊ သော ဧဝ လုဒ္ဒေါ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ။ ကက္ခဠောတိ လုဒ္ဒေါ။ ဒါရုဏောတိ ဖရုသော။ သာဟသိကောတိ သာဟဿကာရီ။ သစေပိ န လိပ္ပန္တိ။ တထာဝိဓော ပရေသံ ဃာတနသီလော လောဟိတပါဏီတွေဝ ဝုစ္စတိ ယထာ ဒါနသီလော ပရေသံ ဒါနတ္ထံ အဓောတဟတ္ထောပိ ‘‘ပယတပါဏီ’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ပဟရဏံ ပဟာရဒါနမတ္တံ ဟတံ၊ ပဝုဒ္ဓံ ပဟရဏံ ပရဿ မာရဏံ ပဟတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟတေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဝိဋ္ဌောတိ အဘိနိဝိဋ္ဌော ပသုတော။

ယဿ ဝသေန ‘‘ပရဿာ’’တိ သာမိနိဒ္ဒေသော၊ တံ သာပတေယျံ။ ယဉှိ သာမညတော ဂဟိတံ၊ တံ တေနေဝ သာမိနိဒ္ဒေသေန ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ပရဿ သန္တက’’န္တိ။ ပရဿပရဝိတ္တူပကရဏန္တိ ဝါ ဧကမေဝေတံ သမာသပဒံ၊ ယံ ကိဉ္စိ ပရသန္တကံ ဝိသေသတော ပရဿ ဝိတ္တူပကရဏံ ဝါတိ အတ္ထော။ တေဟိ ပရေဟီတိ ယေသံ သန္တကံ၊ တေဟိ။ ယဿ ဝသေန ပုရိသော ‘‘ထေနော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ထေယျန္တိ အာဟ ‘‘အဝဟရဏစိတ္တဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ထေယျသင်္ခါတေန၊ န ဝိဿာသတာဝကာလိကာဒိဝသေနာတိ အတ္ထော။

မတေ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော။ တေန ပဗ္ဗဇိတာဒိဘာဝံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတေနုပါယေနာတိ ယံ မာတရိ မတာယ၊ နဋ္ဌာယ ဝါ ပိတာ ရက္ခတိ၊ သာ ပိတုရက္ခိတာ။ ယံ ဥဘောသု အသန္တေသု ဘာတာ ရက္ခတိ၊ သာ ဘာတုရက္ခိတာတိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယာဟ။ သဘာဂကုလာနီတိ အာဝါဟကိရိယာယ သဘာဂါနိ ကုလာနိ။ ဒဿုကဝိဓိံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ဌပိတဒဏ္ဍာရာဇာဒီဟိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၉) ‘‘အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပာယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တမိစ္ဆာစာရလက္ခဏဝသေန။

ဟတ္ထပါဒါဒိဟေတူတိ ဟတ္ထပါဒါဒိဘေဒနဟေတု။ ဓနဟေတူတိ ဓနဿ လာဘဟေတု ဇာနိဟေတု စ။ လာဘောတိ ဃာသစ္ဆာဒနာနိ လဗ္ဘတီတိ လာဘော။ ကိဉ္စိက္ခန္တိ ကိဉ္စိမတ္တကံ အာမိသဇာတံ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဇာနန္တောယေဝါတိ မုသာဘာဝံ တဿ ဝတ္ထုနော အတ္ထိ၊ တံ ဇာနန္တော ဧဝ။

အဏ္ဍကာတိ ဝုစ္စတိ ရုက္ခေ အဏ္ဍသဒိသာ ဂဏ္ဌိယော။ ယထာ ထဒ္ဓါ ဝိသမာ ဒုဗ္ဗိနီတာ စ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝံ ခုံသနဝမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တဝါစာပိ ဟိ ‘‘အဏ္ဍကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ သဒေါသေ ရုက္ခေ’’တိအာဒိ။ ကက္ကသာတိ ဖရုသာ ဧဝ၊ သော ပနဿာ ကက္ကသဘာဝေါ ဗျာပါဒနိမိတ္တတာယ တတော ပူတိကာတိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ။ ကဋုကာတိ အနိဋ္ဌာ။ အမနာပါတိ န မနဝဍ္ဎနီ၊ တတော ဧဝ ဒေါသဇနနီ၊ စိတ္တသန္ဒောသုပ္ပတ္တိကာရိကာ။ မမ္မေသူတိ ဃဋ္ဋနေန ဒုက္ခုပ္ပတ္တိတော မမ္မသဒိသေသု ဇာတိအာဒီသု။ လဂ္ဂနကာရီတိ ဧဝံ ဝဒန္တဿ ဧဝံ ဝဒါမီတိ အတ္ထာဓိပ္ပာယေန လဂ္ဂနကာရီ၊ န ဗျဉ္ဇနဝသေန။ ကောဓဿ အာသန္နာ တဿ ကာရဏဘာဝတော။ သဒေါသဝါစာယာတိ အတ္တနော သမုဋ္ဌာပကဒေါသဿ ဝသေန သဒေါသဝါစာယ ဝေဝစနာနိ။

အကာလေနာတိ အယုတ္တကာလေန။ အကာရဏနိဿိတန္တိ နိပ္ဖလံ။ ဖလဉှိ ကာရဏနိဿိတံ နာမ တဒဝိနာဘာဝတော။ အကာရဏနိဿိတံ နိပ္ဖလံ၊ သမ္ဖန္တိ အတ္ထော။ အသဘာဝဝတ္တာတိ အယာထာဝဝါဒီ။ အသံဝရဝိနယပဋိသံယုတ္တဿာတိ သံဝရဝိနယရဟိတဿ၊ အတ္တနော သုဏန္တဿ စ န သံဝရဝိနယာဝဟဿ ဝတ္တာ။ ဟဒယမဉ္ဇူသာယံ နိဓေတုန္တိ အဟိတသံဟိတတ္တာ စိတ္တံ အနုပ္ပဝိသေတွာ နိဓေတုံ။ အယုတ္တကာလေတိ ဓမ္မံ ကထေန္တေန ယော အတ္ထော ယသ္မိံ ကာလေ ဝတ္တဗ္ဗော၊ တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ တဿ အကာလော၊ တသ္မိံ အယုတ္တကာလေ ဝတ္တာ ဟောတိ။ အနပဒေသန္တိ ဘဂဝတာ အသုကသုတ္တေ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ သုတ္တာပဒေသဝိရဟိတံ။ အပရိစ္ဆေဒန္တိ ပရိစ္ဆေဒရဟိတံ။ ယထာ ပန ဝါစာ ပရိစ္ဆေဒရဟိတာ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပလဗ္ဘန္တိ အနုယောဂံ။ ဗာဟိရကထံယေဝါတိ ယံ သုတ္တံ၊ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိတ္တံ၊ တဿ သရီရဘူတံ ကထံ အနာမသိတွာ တတော ဗဟိဘူတံယေဝ ကထံ။ သမ္ပဇ္ဇိတွာတိ ဝိရုဠှံ အာပဇ္ဇိတွာ။ ပဝေဏိဇာတကာဝါတိ အနုဇာတပါရောဟမူလာနိယေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ အာဟရိတွာတိ နိက္ခိတ္တသုတ္တတော အညမ္ပိ အနုယောဂဥပမာဝတ္ထုဝသေန တဒနုပယောဂိနံ အာဟရိတွာ။ ဇာနာပေတုန္တိ ဧတဒတ္ထမိဒံ ဝုတ္တန္တိ ဇာနာပေတုံ ယော သက္ကောတိ။ တဿ ကထေတုန္တိ တဿ တထာရူပဿ ဓမ္မကထိကဿ ဗဟုမ္ပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န အတ္ထနိဿိတန္တိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ န ဟိတာဝဟံ။

အဘိဇ္ဈာယနံ ယေဘုယျေန ပရသန္တကဿ ဒဿနဝသေန ဟောတီတိ ‘‘အဘိဇ္ဈာယ ဩလောကေတာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘိဇ္ဈာယန္တော ဝါ အဘိဇ္ဈာယိတံ ဝတ္ထုံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတမ္ပိ ပစ္စက္ခတော ပဿန္တော ဝိယ အဘိဇ္ဈာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိဇ္ဈာယ ဩလောကေတာ ဟောတီ’’တိ။ ကမ္မပထဘေဒေါ န ဟောတိ၊ ကေဝလံ လောဘမတ္တောဝ ဟောတိ ပရိဏာမနဝသေန အပ္ပဝတ္တတ္တာ။ ယထာ ပန ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဏာမေတီတိ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ပရိဂ္ဂယှ နာမေတိ။

ဝိပန္နစိတ္တောတိ ဗျာပါဒေန ဝိပတ္တိံ အာပါဒိတစိတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ပူတိဘူတစိတ္တော’’တိ။ ဗျာပါဒေါ ဟိ ဝိသံ ဝိယ လောဟိတဿ စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဇနေတိ။ ဒေါသေန ဒုဋ္ဌစိတ္တသင်္ကပ္ပောတိ ဝိသေန ဝိယ သပ္ပိအာဒိကောပေန ဒူသိတစိတ္တသင်္ကပ္ပော။ ဃာတီယန္တူတိ ဟနီယန္တု။ ဝဓံ ပါပုဏန္တူတိ မရဏံ ပါပုဏန္တု။ မာ ဝါ အဟေသုန္တိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဟောန္တု။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စိပိ မာ အဟေသု’’န္တိ၊ အနဝသေသဝိနာသံ ပါပုဏန္တူတိ အတ္ထော။ ဟညန္တူတိ အာဒိစိန္တနေနေဝါတိ ဧကန္တတော ဝိနာသစိန္တာယ ဧဝ။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ အယောနိသော ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိကော။ သော စ ဧကန္တတော ကုသလပဋိပက္ခဒိဋ္ဌိကောတိ အာဟ ‘‘အကုသလဒဿနော’’တိ။ ဝိပလ္လတ္ထဒဿနောတိ ဓမ္မတာယ ဝိပရိယာသဂ္ဂါဟီ။ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဒေယျဓမ္မသီသေန ဒါနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒိန္နဿ ဖလာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ။ ဒိန္နံ ပန အန္နာဒိဝတ္ထုံ ကထံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧသ နယော ‘‘ယိဋ္ဌံ ဟုတ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ မဟာယာဂေါတိ သဗ္ဗသာဓာရဏံ မဟာဒါနံ။ ပဟေဏကသက္ကာရောတိ ပါဟုနကာနံ ကတ္တဗ္ဗသက္ကာရော။ ဖလန္တိ အာနိသံသဖလဉ္စ နိဿန္ဒဖလဉ္စ။ ဝိပါကောတိ သဒိသံ ဖလံ။ ပရလောကေ ဌိတဿ အယံ လောကော နတ္ထီတိ ပရလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော အယံ လောကော န ဟောတိ။ ဣဓလောကေ ဌိတဿပိ ပရလောကော နတ္ထီတိ ဣဓလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော ပရလောကော န ဟောတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သဗ္ဗေ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ။ ဣမေ သတ္တာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝယောနိဂတိအာဒီသု ဌိတာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဝိနဿန္တိ။ ဖလာဘာဝဝသေနာတိ မာတာပိတူသု သမ္မာပဋိပတ္တိမိစ္ဆာပဋိပတ္တီနံ ဖလဿ အဘာဝဝသေန ‘‘နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာ’’တိ ဝဒတိ၊ န မာတာပိတူနံ၊ နာပိ တေသု သမ္မာပဋိပတ္တိမိစ္ဆာပဋိပတ္တီနံ အဘာဝဝသေန တေသံ လောကပစ္စက္ခတ္တာ။ ဗုဗ္ဗုဠကဿ ဝိယ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပာဒေါ နာမ ကေဝလောဝ၊ န စဝိတွာ အာဂမနပုဗ္ဗကောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စဝိတွာ ဥပပဇ္ဇနကသတ္တာ နာမ နတ္ထီတိ ဝဒတီ’’တိ။ သမဏေန နာမ ယာထာဝတော ဇာနန္တေန ကဿစိ ကိဉ္စိ အကထေတွာ သညတေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အဟောပုရိသိကာ နာမ သိယာ၊ ကိံ ပရော ပရဿ ကရိဿတိ၊ တထာ အတ္တနော သမ္ပာဒနဿ ကဿစိ အဝသရော ဧဝ နတ္ထိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတောတိ အာဟ ‘‘ယေ ဣမဉ္စ…ပေ… ပဝေဒေန္တီ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ ဗျပဒေသေန။ ဒသဝတ္ထုကာတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာနိ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဧတိဿာတိ ဒသဝတ္ထုကာ။

၄၄၁။ အနဘိဇ္ဈာဒယော ဟေဋ္ဌာ အတ္ထတော ပကာသိတတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထာယေဝ။

၄၄၂။ သဟ ဗျယတိ ဂစ္ဆတီတိ သဟဗျော၊ သဟဝတ္တနကော၊ တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာ၊ သဟပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဟဘာဝံ ဥပဂစ္ဆေယျ’’န္တိ။ ဗြဟ္မာနံ ကာယော သမူဟောတိ ဗြဟ္မကာယော၊ တပ္ပရိယာပန္နတာယ တတ္ထ ဂတာတိ ဗြဟ္မကာယိကာ။ ကာမံ စေတာယ သဗ္ဗဿပိ ဗြဟ္မနိကာယဿ သမညာယ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ‘‘အာဘာန’’န္တိအာဒိနာ ပန ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိကာဒီနံ ဥပရိ ဂဟိတတ္တာ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန တဒဝသေသာနံ အယံ သမညာတိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မကာယိကာနံ ဒေဝါနန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိဒေဝါန’’န္တိ။ အာဘာ နာမ ဝိသုံ ဒေဝါ နတ္ထိ၊ ပရိတ္တာဘာဒီနံယေဝ ပန အာဘာဝန္တတာသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ ဧတံ အဓိဝစနံ၊ ယဒိဒံ ‘‘အာဘာ’’တိ ယထာ ‘‘ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနံ ဗြဟ္မကာယိကာ’’တိ။ ပရိတ္တာဘာနန္တိအာဒိ ပနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပမာဏာဘာနံ ဒေဝါနံ အာဘဿရာနံ ဒေဝါနန္တိ ဣမံ ပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧကတော အဂ္ဂဟေတွာတိ အာဘာတိ ဝါ၊ ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညာတိ ဝါ ဧကတော အဂ္ဂဟေတွာ။ တေသံယေဝါတိ အာဘာတိ ဝုတ္တဒေဝါနံယေဝ။ ဘေဒတော ဂဟဏန္တိ ကာရဏဿ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နတာဒဿနဝသေန ပရိတ္တာဘာဒိဂ္ဂဟဏံ။ ဣတိ ဘဂဝါ အာသဝက္ခယံ ဒဿေတွာတိ ဧဝံ ဘဂဝါ ဓမ္မစရိယံ၊ သမစရိယံ၊ ဝဋ္ဋနိဿိတံ သုဂတိဂါမိပဋိပဒံ၊ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ အာသဝက္ခယဂါမိပဋိပဒံ ကတွာ တိဘဝဘဉ္ဇနတော အာသဝက္ခယံ ဒဿေတွာ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။

ဣဓ ဌတွာတိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မစရိယာသမစရိယာယ နိဒ္ဒေသေ ဌတွာ။ ဒေဝလောကာ သမာနေတဗ္ဗာတိ ဆဗ္ဗီသတိပိ ဒေဝလောကာ သမောဓာနေတဗ္ဗာ။ ဝီသတိ ဗြဟ္မလောကာတိ တံတံဘဝပရိယာပန္နနိကာယဝသေန ဝီသတိ ဗြဟ္မလောကာ၊ ဝီသတိ ဗြဟ္မနိကာယာတိ အတ္ထော။ ဒသကုသလကမ္မပထေဟီတိ ယထာရဟံ ဒသကုသလကမ္မပထေဟိ ကမ္မူပနိဿယပစ္စယဘူတေဟိ ကေဝလံ ဥပနိဿယဘူတေဟိ စ နိဗ္ဗတ္တိ ဒဿိတာ။

တိဏ္ဏံ သုစရိတာနန္တိ တိဏ္ဏံ ကာမာဝစရသုစရိတာနံ။ ကာမာဝစရဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ မနောသုစရိတာပေက္ခာယ။ ဝိပါကေနေဝါတိ ဣမိနာ ဝိပါကုပ္ပာဒေနေဝ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ၊ န ဥပနိဿယတာမတ္တေနာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယာဒီနိ ဘာဝေတွာတိအာဒီသုပိ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နနု ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၁) – ‘‘ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏာနံ ပဟာနံ သီလံ၊ ဝေရမဏိ သီလံ၊ စေတနာ သီလံ၊ သံဝရော သီလံ၊ အဝီတိက္ကမော သီလ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗေသုပိ ဈာနေသု သီလံ ဥဒ္ဓဋန္တိ တဿ ဝသေန ဥပရိဒေဝလောကာနမ္ပိ ဝိပါကေန နိဗ္ဗတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ? န၊ တဿ ပရိညာယ ဒေသနတ္တာ၊ ပရိညာယ ဒေသနတာ စဿ ‘‘ယတ္ထ စ ပဟာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၈၃၇၊ ၈၃၉) ပကာသိတာ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဣဓာပိ ‘‘ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ဟိ သီလ’’န္တိအာဒိနာ သီလဿ ရူပါရူပဘဝါနံ ဥပနိဿယတာ ဝိဘာဝိတာ၊ န နိဗ္ဗတ္တကတာယ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘာဝနာလက္ခဏာယ ဓမ္မစရိယာယ ဘဝဝိသေသေ ဝိဘဇိယမာနေ အသညဘဝေါ န ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အသညဘဝေါ ပန…ပေ… န နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ဗာဟိရကာ ဟိ အယထာဘူတဒဿိတာယ အသညဘဝံ ဘဝဝိပ္ပမောက္ခံ မညမာနာ တဒုပဂဇ္ဈာနံ ဘာဝေတွာ အသညေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဗြဟ္မဇာလဋ္ဌကထာယံ တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၈-၇၃၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၈-၇၃) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သာလေယျကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ ဝေရဉ္ဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၄၄။ ဝေရဉ္ဇဝါသိနောတိ ဝေရဉ္ဇဂါမဝါသိနော။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိဝိဓရဋ္ဌဝါသိနော ဝေရဉ္ဇကာ’’တိ ဧတမတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန ‘‘ဝေရဇ္ဇကာ’’တိ ပါဠိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ အနိယမိတကိစ္စေနာတိ ‘‘ဣမိနာ နာမာ’’တိ ဧဝံ န နိယမိတေန ကိစ္စေန။ အယံ ဝိသေသောတိ အယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဓမ္မာဓိဋ္ဌာနကတော ဣမေသု ဒွီသု သုတ္တေသု ဒေသနာယ ဝိသေသော၊ အတ္ထော ပန ဒေသနာနယော စ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အဝိသိဋ္ဌောတိ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ကတ္ထစိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနံ ဒေသေတိ၊ ကတ္ထစိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနန္တိ? ဒေသနာဝိလာသတော ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော စ။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ တေ ယထာရုစိ ကတ္ထစိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ၊ ကတ္ထစိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ ယေ ပန ဝေနေယျာ သာသနက္ကမံ အနောတိဏ္ဏာ၊ တေသံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနံ ဒေသေန္တိ။ ယေ ဩတိဏ္ဏာ၊ တေသံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။ သမ္မုတိသစ္စဝိသယာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ၊ ဣတရာ ပရမတ္ထသစ္စဝိသယာ။ ပုရိမာ ကရုဏာနုကူလာ၊ ဣတရာ ပညာနုကူလာ။ သဒ္ဓါနုသာရိဂေါတ္တာနံ ဝါ ပုရိမာ။ တေ ဟိ ပုဂ္ဂလပ္ပမာဏာ၊ ပစ္ဆိမာ ဓမ္မာနုသာရီနံ။ သဒ္ဓါစရိတတာယ ဝါ လောကာဓိပတီနံ ဝသေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ၊ ပညာစရိတတာယ ဓမ္မာဓိပတီနံ ဝသေန ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ။ ပုရိမာ စ နေယျတ္ထာ၊ ပစ္ဆိမာ နီတတ္ထာ။ ဣတိ ဘဂဝါ တံ တံ ဝိသေသံ အဝေက္ခိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဒုဝိဓံ ဒေသနံ ဒေသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝေရဉ္ဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၄၉။ ဂရုဘာဝေါ ဂါရဝံ၊ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကရဏီယတာ။ သဟ ဂါရဝေနာတိ သဂါရဝေါ၊ ဂရုနာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တေ ဂါရဝဝသေန ပတိဿဝနံ ပတိဿဝေါ၊ သဟ ပတိဿဝေန သပ္ပတိဿဝေါ၊ ပတိဿဝဘူတံ တံသဘာဂဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂရုကရဏံ။ သဂါရဝေ သပ္ပတိဿဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ။ ဂရုကရဏံ ဝါ ဂါရဝေါ၊ သဂါရဝဿ သပ္ပတိဿဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ။ ဧတေန သဘာဝေနေဝ သဂါရဝဿ တထာပဝတ္တံ ဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ အညတ္ထ ဒု-သဒ္ဒေါ ဂရဟတ္ထောပိ ဟောတိ ‘‘ဒုက္ခံ ဒုပ္ပုတ္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ဣဓ ပန သော န သမ္ဘဝတိ ကုစ္ဆိတာယ ပညာယ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ပညာယ ဒုဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဒုဿီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဘာဝတ္ထော ဒု-သဒ္ဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပညော နိပ္ပညောတိ အတ္ထော’’တိ။ ကိတ္တကေနာတိ ကေန ပရိမာဏေန။ တံ ပန ပရိမာဏံ ယသ္မာ ပရိမေယျဿ အတ္ထဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ ဟောတိ၊ နု-သဒ္ဒေါ စ ပုစ္ဆာယ ဇောတကော၊ တသ္မာ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါတိ ကာရဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိတ္တကေန နု ခေါ ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကာရဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကိတ္တာဝတာ’’တိ သာမညတော ပုစ္ဆာဘာဝေါ ဒဿိတော၊ န ဝိသေသတော၊ တဿ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဉာပနတ္ထံ မဟာနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ သဗ္ဗာဝ ပုစ္ဆာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန ဒဿေတိ ‘‘ပုစ္ဆာ စ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ၊ ပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဝိမတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပုစ္ဆာယ ဟိ ‘‘ကိံ တုမှာကံ အနုမတီ’’တိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ကထေတုံ ကမျတာယ ပုစ္ဆာ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။

လက္ခဏန္တိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ယော ကောစိ သဘာဝေါ။ အညာတန္တိ ယေန ကေနစိ ဉာဏေန အညာတဘာဝံ အာဟ။ အဒိဋ္ဌန္တိ ဒဿနဘူတေန ပစ္စက္ခံ ဝိယ အဒိဋ္ဌတံ။ အတုလိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကံ ဣဒ’’န္တိ တုလနဘူတေန အတုလိတတံ။ အတီရိတန္တိ တီရဏဘူတေန အကတဉာဏကိရိယာသမာပနတံ။ အဝိဘူတန္တိ ဉာဏဿ အပါကဋဘာဝံ။ အဝိဘာဝိတန္တိ ဉာဏေန အပါကဋီကတဘာဝံ။ ဣဓ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ အဓိပ္ပေတာ၊ န အဒိဋ္ဌဇောတနာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ စာတိ။

ကထမယံ အတ္ထော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ထေရော ဟီ’’တိအာဒိ။ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တောတိ သယမေဝ တေသံ ပဉှာနံ အတ္ထံ ဝိသေသေန နိစ္ဆိနန္တော။ ဣဒံ သုတ္တန္တိ ဣဒံ ပဉ္စဝီသတိပဉှပဋိမဏ္ဍိတသုတ္တံ၊ န ယံ ကိဉ္စိ အနဝသေသေနေဝ မတ္ထကံ ပါပေသီတိ။ ‘‘သယမေဝ ပဉှံ သမုဋ္ဌာပေတွာ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တော’’တိ ဧတ္ထ စတုက္ကောဋိကံ ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉှံ သမုဋ္ဌာပေတုံယေဝ သက္ကောတီတိ ပုစ္ဆနဝိဓိံယေဝ ဇာနာတိ။ န နိစ္ဆေတုန္တိ နိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝိဿဇ္ဇနဝိဓိံ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိသေသဋ္ဌာနန္တိ အညေဟိ အသဒိသဋ္ဌာနံ။ ထေရေန သဒိသောတိ ထေရေန သဒိသော သာဝကော နတ္ထိ။

သံသန္ဒိတွာတိ သံယောဇေတွာ သမာနံ ကတွာ၊ ယထာ တတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဝတ္တံ၊ တထာ တံ အဝိလောမေတွာတိ အတ္ထော။ လီဠာယန္တောတိ လီဠံ ကရောန္တော။ ဓမ္မကထိကတာယ အဂ္ဂဘာဝပ္ပတ္တိယာ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဝိယ စတုန္နံ ပရိသာနံ ဂမနံ ဂဏှန္တော ဓမ္မကထံ ကထေတိ။

ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ အနုက္ကမိတွာတိ ဥဂ္ဂဟိတကထာမဂ္ဂတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဤသကမ္ပိ အနုက္ကမိတွာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေနေဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယဋ္ဌိကောဋိ’’န္တိအာဒိ။ ဧကပဒိကန္တိ ဧကပဒနိက္ခေပမတ္တံ။ ဒဏ္ဍကသေတုန္တိ ဧကဒဏ္ဍကမယံ သေတုံ။ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ သုတ္တပဒါနံ အာဟရဏေန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဟေဋ္ဌုပရိယံ ကရောန္တော။ ဇာတဿရသဒိသဉ္စ ဂါထံ၊ သုတ္တပဒံ ဝါ နိက္ခိပိတွာ တတ္ထ နာနာဥပမာကာရဏာနိ အာဟရန္တော တာနိ စ တေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဗောဓေန္တော သမုဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဇာတဿရေ ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ကုသုမာနိ ဖုလ္လာပေန္တော ဝိယ သိနေရုမတ္ထကေ ဝဋ္ဋိသဟဿံ ဇာလေန္တော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တော။

ဧကပဒုဒ္ဓါရေတိ ဧကသ္မိံ ပဒုဒ္ဓါရဏက္ခဏေ။ ပဒဝသေန သဋ္ဌိ ပဒသတသဟဿာနိ ဂါထာဝသေန ပန္နရသ ဂါထာသဟဿာနိ။ အာကဍ္ဎိတွာ ဂဏှန္တော ဝိယာတိ ပစ္စေကံ ပုပ္ဖာနိ အနောစိနိတွာ ဝလ္လိမေဝ အာကဍ္ဎိတွာ ဧကဇ္ဈံ ပုပ္ဖာနိ ကတွာ ဂဏှန္တော ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝါ’’တိ။ ဂတိမန္တာနန္တိ အတိသယာယ ဉာဏဂတိယာ ယုတ္တာနံ။ ဓိတိမန္တာနန္တိ ဓာရဏဗလေန ယုတ္တာနံ။

အနန္တနယုဿဒန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာသိတတ္ထနိဗ္ဗာနဝိပါကကိရိယာဒိဝသေန အနန္တပဘေဒေ ဝိသယေ ပဝတ္တိယာ အနန္တနယေဟိ ဥဿန္နံ ဥပစိတံ။ စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကာနံ တိတ္ထေ ဌပိတနာဝါ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ သဟဿယုတ္တအာဇညရထောတိ ဝေဇယန္တရထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

ယသ္မာ ပုစ္ဆာယံ ဗျာပနိစ္ဆာနယေန ‘‘ဒုပ္ပညော ဒုပ္ပညော’’တိ အာမေဍိတဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပုစ္ဆာသဘာဂေန ‘‘နပ္ပဇာနာတိ နပ္ပဇာနာတီ’’တိ အာမေဍိတဝသေနေဝါဟ။ တတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ နပ္ပဇာနာတိ၊ တသ္မာ ဒုပ္ပညောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဣဒံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ။ တဉ္စ ခေါ ရုပ္ပနံ ဝေဒိယနံ သဉ္ဇာနနံ အဘိသင်္ခရဏံ ဝိဇာနနန္တိ သင်္ခေပတော ဧတ္တကံ။ ဣတော ဥဒ္ဓံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ နာမ နတ္ထီတိ ယာထာဝသရသလက္ခဏတော ပဝတ္တိက္ကမတော စေဝ ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမလက္ခဏတော စ ယထာဘူတံ အရိယမဂ္ဂပညာယ နပ္ပဇာနာတိ။ အဝသေသပစ္စယသမာဂမေ ဥဒယတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သွာယံ သမုဒယော သံသာရပဝတ္တိဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တိဒုက္ခပဘာဝိကာ’’တိ၊ ဒုက္ခသစ္စဿ ဥပ္ပာဒိကာတိ အတ္ထော။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ အနုပစ္ဆေဒကရဏရသတော စေဝ သမ္ပိဏ္ဍနနိဒါနသံယောဂပလိဗောဓလက္ခဏတော စ။

ဣဒံ နာမ ဌာနံ ပတွာတိ ဣဒံ နာမ အပ္ပဝတ္တိကာရဏံ အာဂမ္မ။ နိရုဇ္ဈတီတိ အနုပ္ပာဒနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈတိ၊ တေနာဟ ‘‘ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တီ’’တိ။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ အစ္စုတိရသတော စေဝ နိဿရဏဝိဝေကာသင်္ခတာမတလက္ခဏတော စ။ အယံ ပဋိပဒါတိ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကာ သမောဓာနလက္ခဏာ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ။ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ ဒုက္ခနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန ဂစ္ဆတိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ ကိလေသပ္ပဟာနကရဏသရသတော စေဝ နိယျာနဟေတုဒဿနာဓိပတေယျလက္ခဏတော စ နပ္ပဇာနာတိ။ အနန္တရဝါရေတိ ဒုတိယဝါရေ။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယေန။ တတ္ထ ဟိ ဒုပ္ပညနိဒ္ဒေသတ္တာ ပဇာနနပဋိက္ခေပဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ၊ ဣဓ ပညဝန္တနိဒ္ဒေသတ္တာ ပဇာနနဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ဧတ္ထာတိ ဒုတိယဝါရေ။

သဝနတောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ သဝနတော ဥဂ္ဂဏှာတိ။ ဂန္ထသဝနမုခေန ဟိ တဒတ္ထဿ ဥဂ္ဂဟဏံ။ ဌပေတွာ တဏှန္တိအာဒိ တဿ ဥဂ္ဂဟဏာကာရနိဒဿနံ။ အဘိနိဝိသတီတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိသတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေတိ။ နော ဝိဝဋ္ဋေတိ ဝိဝဋ္ဋေ အဘိနိဝေသော န ဟောတိ အဝိသယတ္တာ။ အယန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကော။

ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ခန္ဓဝသေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ စက္ခာဒိဝသေန ဝေဒနာဒိဝသေန စ သတိပိ အနေကဝိဓတ္တေ သုကရံ သုဝိညေယျန္တိ စတုဓာတုမုခေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဩတရိတွာ’’တိ အာဟ။ ရူပန္တိ ဝဝတ္ထပေတီတိ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပန္တိ အသင်္ကရတော ပရိစ္ဆိန္ဒတိ။ တဒါရမ္မဏာတိ တံ ရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနကာ။ နာမန္တိ ဝေဒနာဒိစတုက္ကံ နမနဋ္ဌေန နာမန္တိ ဝဝတ္ထာပေတိ။ ယမကတာလက္ခန္ဓံ ဘိန္ဒန္တော ဝိယ ယမကံ ဘိန္ဒိတွာ ‘‘အရူပံ၊ ရူပဉ္စာ’’တိ ဒွေဝ ဣမေ ဓမ္မာ၊ န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါတိ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ တံ ပနေတံ နာမရူပံ န အဟေတုကံ။ ယသ္မာ သဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ စ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သဟေတုကံ။ ကီဒိသေန ဟေတုနာ? န ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုနာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၄၄၇) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဟေတုကတ္တာ ဧဝ သပစ္စယံ။ အဝိဇ္ဇာဒယောတိ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနကမ္မာဟာရာဒယော။ ဧဝန္တိ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ စေဝ ရူပဝေဒနာဒိကေ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ စ ဝဝတ္ထပေတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော၊ တဏှာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀)။ ဧတ္တာဝတာ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။

ဟုတွာတိ ဟေတုပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ။ အဘာဝဋ္ဌေနာတိ တဒနန္တရမေဝ ဝိနဿနဋ္ဌေန။ အနိစ္စာတိ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ။ အနိစ္စလက္ခဏံ အာရောပေတီတိ တေသု ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အနိစ္စတာသင်္ခါတံ သာမညလက္ခဏံ နိရောပေတိ။ တတောတိ အနိစ္စလက္ခဏာရောပနတော ပရံ၊ တတော ဝါ အနိစ္စဘာဝတော။ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠနာကာရေနာတိ ဥပ္ပာဒနိရောဓေဟိ ပတိ ပတိ အဘိက္ခဏံ ပီဠနာကာရေန ဟေတုနာ ဒုက္ခာ အနိဋ္ဌာ၊ ဒုက္ခမာ ဝါ။ အဝသဝတ္တနာကာရေနာတိ ကဿစိ ဝသေန အဝသဝတ္တနာကာရေန။ အနတ္တာတိ န သယံ အတ္တာ၊ နာပိ နေသံ ကောစိ အတ္တာ အတ္ထီတိ အနတ္တာတိ။ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာတိ ဧဝံ အနိစ္စဿ ဒုက္ခဘာဝတော၊ ဒုက္ခဿ စ အနတ္တဘာဝတော ခန္ဓပဉ္စကေ တိဝိဓမ္ပိ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ။ သမ္မသန္တောတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ ဥပ္ပန္နေ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ မဂ္ဂါမဂ္ဂံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ။

ဧကပဋိဝေဓေနာတိ ဧကေနေဝ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ပဋိဝေဓော ပဋိဃာတာဘာဝေန ဝိသယေ နိဿင်္ဂစာရသင်္ခါတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ။ အဘိသမယော အဝိရဇ္ဈိတွာ အဓိဂမနသင်္ခါတော အဝဗောဓော။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ယာထာဝတော ဇာနနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပရိညာပဋိဝေဓော၊ ဣဒဉ္စ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ န ပန မဂ္ဂဉာဏဿ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိဉ္စဿ ခဏေ’’တိအာဒိ။ ပဟီနဿ ပုန အပဟာတဗ္ဗတာယ ပကဋ္ဌံ ဟာနံ စဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ ပဟာနံ၊ ပဟာနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပဟာနပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယေန ကိလေသေန အပ္ပဟီယမာနေန မဂ္ဂဘာဝနာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အသတိ စ မဂ္ဂဘာဝနာယ ယော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တဿ ပဒဃာတံ ကရောန္တဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တဿ ဉာဏဿ တထာပဝတ္တိယာ ပဋိဃာတာဘာဝေန နိဿင်္ဂစာရံ ဥပါဒါယ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သစ္ဆိကိရိယာ ပစ္စက္ခကရဏံ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကာဒိကေ မုဉ္စိတွာဝ သရူပတော အာရမ္မဏကရဏံ ‘‘ဣဒံ တ’’န္တိ ယာထာဝသဘာဝတော ဂဟဏံ၊ သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယဿ အာဝရဏဿ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော ဉာဏံ နိရောဓံ အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ၊ တဿ သမုစ္ဆိန္ဒနတော တံ သရူပတော ဝိဘာဝိတမေဝ ပဝတ္တတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တော။

ဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ ဝဍ္ဎနာ စ။ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ၊ ဒုတိယာဒီသု ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဝါ ဥဘယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဌမမဂ္ဂေါပိ ဟိ ယထာရဟံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယံ ပဝတ္တံ ပရိဇာနနာဒိံ ဝဍ္ဎေန္တော ပဝတ္တောတိ တတ္ထာပိ ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဒုတိယာဒီသုပိ အပ္ပဟီနကိလေသပ္ပဟာနတော ပုဂ္ဂလန္တရသာဓနတော စ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ၊ သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ဘာဝနာပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ မဂ္ဂဓမ္မာနံ သရူပပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော။ တိဋ္ဌန္တု တာဝ ယထာဓိဂတာ မဂ္ဂဓမ္မာ၊ ယထာပဝတ္တေသု ဖလေသုပိ အယံ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မေသု ဝိယ ဝိဂတသမ္မောဟောဝ ဟောတိ သေက္ခောပိ သမာနော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ပတ္တဓမ္မော ဝိဒိတဓမ္မော ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၇)။ ယထာ စဿ ဓမ္မာ တာသံ ဇောတိတာ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မာဝလမ္ဗိနိယော မဂ္ဂဝီထိတော ပရတော မဂ္ဂဖလပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသနိဗ္ဗာနာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တန္တိ။ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာ ဟိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော။ အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပရိညာဘိသမယေနာတိအာဒီသုပိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ ကိစ္စတောတိ အသမ္မောဟတော။ နိရောဓံ အာရမ္မဏတောတိ ဧတ္ထ ‘‘အာရမ္မဏတောပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော နိရောဓေပိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဿ လဗ္ဘနတော။ ဧတဿာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ပုဂ္ဂလဿ။

ပညဝါတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော နိပ္ပရိယာယတော ပညဝန္တတာယ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ပါဠိတောတိ ဓမ္မတော။ အတ္ထတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ အနုသန္ဓိတောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ တံတံအနုသန္ဓိတော။ ပုဗ္ဗာပရတောတိ ပုဗ္ဗေနာပရဿ သံသန္ဒနတော။ သင်္ဂီတိက္ကမေန စေတ္ထ ပုဗ္ဗာပရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံတံဒေသနာယမေဝ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂေန အပရဘာဂဿ သံသန္ဒနတော။ ဝိညာဏစရိတောတိ ဝိဇာနနစရိတော ဝီမံသနစရိတော တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိစာရဏာစာရဝေပုလ္လတော။ ပညဝါတိ န ဝတ္တဗ္ဗော မဂ္ဂေနာဂတာယ ပညာယ အဘာဝတော။ အဇ္ဇ အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တန္တိ ဣတ္တရံ အတိခိပ္ပမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပညဝါပက္ခံ ဘဇတိ သေက္ခပရိယာယသဗ္ဘာဝတော။ သုတ္တေ ပန ပဋိဝေဓောဝ ကထိတော သစ္စာဘိသမယဝသေန အာဂတတ္တာ။

ဧသာတိ အနန္တရေ ဝုတ္တော အရိယပုဂ္ဂလော။ ကမ္မကာရကစိတ္တန္တိ ဘာဝနာကမ္မဿ ပဝတ္တနကစိတ္တံ။ သုခဝေဒနမ္ပိ ဝိဇာနာတီတိ ကော ဝေဒိယတိ၊ ကဿ ဝေဒနာ၊ ကိံကာရဏာ ဝေဒနာ၊ သောပိ ကဿစိ အဘာဝဂ္ဂဟဏမုခေန သုခံ ဝေဒနံ သဘာဝတော သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော စ ယထာဘူတံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တော သုခံ ဝေဒနံ ဝိဇာနာတိ နာမ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မာ ‘‘သတိပဋ္ဌာနေ’’တိ ဣမိနာ သတိပဋ္ဌာနကထံ ဥပလက္ခေတိ။ တာယ ဟိ တဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ တံသံဝဏ္ဏနာယမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၈၀) ဝုတ္တနယေန တဿတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဉ္စေတံ ဝိညာဏံ ဝေဒနာတော အညမ္ပိ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတိ၊ အနန္တရဝါရေ ပန ရူပမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ ဒဿိတတ္တာ ဣဓ အရူပမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘သုခန္တိပိ ဝိဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ပုစ္ဆန္တဿ ဝါ အဇ္ဈာသယဝသေန။

သံသဋ္ဌာတိ သမ္ပယုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကုပ္ပာဒါဒိလက္ခဏေန သံယောဂဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဝိသံသဋ္ဌာတိ ဝိပ္ပယုတ္တာ။ ဘိန္ဒိတွာတိ အညဘူမိကဿ အညဘူမိဒဿနေနေဝ ဝိနာသေတွာ၊ သံဘိန္ဒိတွာ ဝါ။ သံသဋ္ဌဘာဝံ ပုစ္ဆတီတိ တံစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနံ ပဉ္စဝိညာဏာနံ သံသဋ္ဌဘာဝံ ပုစ္ဆတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပုစ္ဆာယ အဝသရော ဝိသံသဋ္ဌဘာဝါသင်္ကာယ ဧဝ အဘာဝတော? န၊ စိတ္တုပ္ပာဒန္တရဂတာနံ မဂ္ဂပညာမဂ္ဂဝိညာဏာနံ ဝိပဿနာပညာဝိပဿနာဝိညာဏာနဉ္စ ဝေါမိဿကသံသဋ္ဌဘာဝဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာတိ အညမညတော ဝိဝေစေတွာ။ နာနာကရဏံ ဒဿေတုံ န သက္ကာတိ ဣဒံ ကေဝလံ သံသဋ္ဌဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သဘာဝဘေဒံ၊ သဘာဝဘေဒတော ပန နာနာကရဏံ နေသံ ပါကဋမေဝ။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏတော ဝါ ဝတ္ထုတော ဝါ ဥပ္ပာဒတော ဝါ နိရောဓတော ဝါ’’တိ။ ဣဒါနိ တမေဝ သဘာဝဘေဒံ ဝိသယဘေဒေန သုဋ္ဌု ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တေသံ တေသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယောတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဣဿရိယဘူမိ၊ ယေန စိတ္တပညာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ ဝုစ္စတိ။

ကာမဉ္စ ဝိပဿနာပိ ပညာဝသေနေဝ ကိစ္စကာရီ၊ မဂ္ဂေါပိ ဝိညာဏသဟိတောဝ၊ န ကေဝလော၊ ယထာ ပန လောကိယဓမ္မေသု စိတ္တံ ပဓာနံ တတ္ထဿ ဓောရယှဘာဝေန ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဆဒွါရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၁) ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ လောကုတ္တရဓမ္မေသု ပညာ ပဓာနာ ပဋိပက္ခဝိဓမနဿ ဝိသေသတော တဒဓီနတ္တာ။ တထာ ဟိ မဂ္ဂဓမ္မေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧဝ ပဌမံ ဂဟိတာ။ အယဉ္စ နေသံ ဝိသယဝသေန ပဝတ္တိဘေဒေါ၊ တထာ စ ပညာပနဝိဓိ န ကေဝလံ ထေရေဟေဝ ဒဿိတော၊ အပိစ ခေါ ဘဂဝတာပိ ဒဿိတောတိ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယတ္ထ ပညာ န လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ စိတ္တဝသေန ပုစ္ဆနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ ယထာ ‘‘ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၃၂-၁၃၅)။ ယတ္ထ ပန ပညာ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထာပိ စိတ္တဝသေန ဇောတနာ ဟောတိ ယထာ – ‘‘အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတိ သန္နိသာဒေတိ ဧကောဒိံ ကရောတိ သမာဒဟတိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၃၂)၊ ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန လောကိယဓမ္မေသု စိတ္တဝသေန၊ လောကုတ္တရဓမ္မေသု ပညာဝသေန စောဒနံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ကတမာ တေ ဘိက္ခု ပညာ အဓိဂတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျဝသေန စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ကတ္ထစိ လောကိယဓမ္မာ ပညာသီသေနပိ နိဒ္ဒိသီယန္တိ – ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘိနော ကာမသဟဂတာ သညာမနသိကာရာ သမုဒါစရန္တိ ဟာနဘာဂိနီ ပညာ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁)။ သညာသီသေနပိ – ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝါ သေသရူပါရူပသညာတိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ၊ ဥဒါဟု နာနတ္ထာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၄၅။ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။ တထာ လောကုတ္တရဓမ္မာပိ ကတ္ထစိ စိတ္တသီသေန နိဒ္ဒိသီယန္တိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ စိတ္တံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇)၊ တထာ ဖဿာဒိသီသေနပိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဖဿံ ဘာဝေတိ၊ ဝေဒနံ သညံ စေတနံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၇၇)။

စတူသု သောတာပတ္တိယင်္ဂေသူတိ သပ္ပုရိသသေဝနာ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ၊ ယောနိသောမနသိကာရော၊ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ ဣမေသု စတူသု သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ကာရဏေသု။ ကာမံ စေတေသု သတိအာဒယောပိ ဓမ္မာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာဝ တေဟိ ဝိနာ တေသံ အသမ္ဘဝတော၊ တထာပိ စေတ္ထ သဒ္ဓါ ဝိသေသတော ကိစ္စကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဒေါ ဧဝ ဟိ သပ္ပုရိသေ ပယိရုပါသတိ၊ သဒ္ဓမ္မံ သုဏာတိ၊ ယောနိသော စ မနသိ ကရောတိ၊ အရိယမဂ္ဂဿ စ အနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စတူသု သမ္မပ္ပဓာနေသူတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဘာဝနာယ။ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသူတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ သောတာပတ္တိယင်္ဂေသု သဒ္ဓါ ဝိယ သမ္မပ္ပဓာနဘာဝနာယ ဝီရိယံ ဝိယ စ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ – ‘‘သတိမာ ဝိနေယျ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄၊ ၄၀၇) ဝစနတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ကိစ္စတော သတိ အဓိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိ၊ ‘‘အရိယသစ္စဘာဝနာ ပညာဘာဝနာ’’တိ ကတွာ တတ္ထ ပညာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ပါကဋောယမတ္ထော၊ အဓိဂမက္ခဏေ ပန သမာဓိပညာနံ ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣန္ဒြိယာနံ သဒ္ဓါဒီနံ သမရသတာဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဧတ္ထဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧဝန္တိ ယံ ဌာနံ၊ တံ ဣန္ဒြိယသမတ္တာဒိံ ပစ္စာမသတိ။ သဝိသယသ္မိံယေဝါတိ အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ဧဝ။ လောကိယလောကုတ္တရာ ဓမ္မာ ကထိတာတိ လောကိယဓမ္မာ လောကုတ္တရဓမ္မာ စ တေန တေန ပဝတ္တိဝိသေသေန ကထိတာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဒ္ဓါပဉ္စမေသု ဣန္ဒြိယေသု သဟ ပဝတ္တမာနေသု တတ္ထ တတ္ထ ဝိသယေ သဒ္ဓါဒီနံ ကိစ္စာဓိကတာယ တဿ တဿေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ၊ န သဗ္ဗေသံ။ ဧဝံ အညေပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ဓမ္မာ ယထာသကံ ဝိသယေ ပဝတ္တိဝိသေသဝသေန ဗောဓိတာတိ။

ဣဒါနိ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ တတ္ထ တတ္ထ အတိရေကကိစ္စတံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ရာဇပဉ္စမာ သဟာယာ ဝိယ ဝိမုတ္တိပရိပါစကာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ။ နေသံ ကီဠနတ္ထံ ဧကဇ္ဈံ ဝီထိဩတရဏံ ဝိယ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကဇ္ဈံ ဝိပဿနာဝီထိဩတရဏံ။ သဟာယေသု ပဌမာဒီနံ ယထာသကဂေဟေဝ ဝိစာရဏာ ဝိယ သဒ္ဓါဒီနံ သောတာပတ္တိအင်္ဂါဒီနိ ပတွာ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ။ သဟာယေသု ဣတရေသံ တတ္ထ တတ္ထ တုဏှီဘာဝေါ ဝိယ သေသိန္ဒြိယာနံ တတ္ထ တတ္ထ တဒနွယတာ။ တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘူတဿ ဣန္ဒြိယဿ ကိစ္စာနုဂတတာ။ န ဟိ တဒါ တေသံ သသမ္ဘာရပထဝီအာဒီသု အာပါဒီနံ ဝိယ ကိစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓါဒီနံယေဝ ပန ကိစ္စံ ဝိဘူတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ပုရေတရံ တထာပစ္စယေဟိ စိတ္တသန္တာနဿ အဘိသင်္ခတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ဝိပဿနာကမ္မိကဿ ဘာဝနာ ဝိသေသတော ပညုတ္တရာတိ ဒဿနတ္ထံ ရာဇာနံ နိဒဿနံ ကတွာ ပညိန္ဒြိယံ ဝုတ္တံ။ ဣတီတိအာဒိ ယထာဓိဂတဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။

မဂ္ဂဝိညာဏမ္ပီတိ အရိယမဂ္ဂသဟဂတံ အပစယဂါမိဝိညာဏမ္ပိ။ တထေဝ တံ ဝိဇာနာတီတိ သစ္စဓမ္မံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ နယေနေဝ ဝိဇာနာတိ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတ္တာ မဂ္ဂါနုကူလတ္တာ စ။ ယံ ဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ဝိဇာနနပဇာနနာနိ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနိ အဓိပ္ပေတာနိ၊ န ‘‘ယံ ပဇာနာတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာတိ အာဟ ‘‘ယံ သင်္ခါရဂတ’’န္တိအာဒိ။ တထေဝါတိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ နယေန။ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတ္တာ ဝိပဿနာဘာဝတော စ သမာနပစ္စယေဟိ သဟ ပဝတ္တိကတာ ဧကုပ္ပာဒတာ၊ တတော ဧဝ ဧကဇ္ဈံ သဟေဝ နိရုဇ္ဈနံ ဧကနိရောဓတာ၊ ဧကံယေဝ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဝတ္တိ ဧကဝတ္ထုကတာ၊ ဧကံယေဝ အာရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိ ဧကာရမ္မဏတာ။ ဟေတုမှိ စေတံ ကရဏဝစနံ။ တေန ဧကုပ္ပာဒါဒိတာယ သံသဋ္ဌဘာဝံ သာဓေတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဉ္စေတံ၊ ဣတော တီဟိပိ သမ္ပယုတ္တလက္ခဏံ ဟောတိယေဝ။

မဂ္ဂပညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ သာ ဟိ ဧကန္တတော ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ န ပရိညေယျာ၊ ပညာယ ပန ဘာဝေတဗ္ဗတာယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ တဂ္ဂတိကာဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ဝိပဿနာပညာယ ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တနတော တံသမ္ပယုတ္တဝိညာဏမ္ပိ တထေဝ ပဝတ္တတိ၊ တဿ ပန ပရိညေယျဘာဝါနတိဝတ္တနတော ပရိညေယျတာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယမ္ပိ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ။

၄၅၀။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ဝေဒနာတိ ဧဝံ သာမညဂ္ဂဟဏေ သတိပိ။ တေဘူမိကသမ္မသနစာရဝေဒနာဝါတိ ဘူမိတ္တယပရိယာပန္နာ၊ တတော ဧဝ သမ္မသနဉာဏဿ ဂေါစရဘူတာ ဝေဒနာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥပကာရာဝဟဘာဝေန ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကာန’’န္တိအာဒိ။ ဧသ နယော ပညာယပိ။ ဣဓ သုခါဒိသဒ္ဒါ တဒါရမ္မဏဝိသယာတိ ဣမမတ္ထံ သုတ္တေန သာဓေတုံ ‘‘ရူပဉ္စ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တဒုက္ခန္တိ ဧကန္တေနေဝ အနိဋ္ဌံ၊ တတော ဧဝ ဒုက္ခမတာယ ဒုက္ခံ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဒုက္ခဝေဒနာယ အနုပတိတံ၊ ဩတိဏ္ဏဉ္စာတိ ဒုက္ခာနုပတိတံ၊ ဒုက္ခာဝက္ကန္တံ။ သုခေန အနဝက္ကန္တံ အဘဝိဿာတိ ယောဇနာ။ နယိဒန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ သာရဇ္ဇေယျုန္တိ သာရာဂံ ဥပ္ပာဒေယျုံ။ သုခန္တိ သဘာဝတော စ ဣဋ္ဌံ။ သာရာဂါ သံယုဇ္ဇန္တီတိ ဗဟလရာဂဟေတု ယထာရဟံ ဒသဟိပိ သံယောဇနေဟိ သံယုဇ္ဇန္တိ။ သံယောဂါ သံကိလိဿန္တီတိ တထာ သံယုတ္တတာယ တဏှာသံကိလေသာဒိဝသေန သံကိလိဿန္တိ၊ ဝိဗာဓီယန္တိ ဥပတာပီယန္တိ စာတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏန္တိ ဣဋ္ဌံ၊ အနိဋ္ဌံ၊ မဇ္ဈတ္တဉ္စ အာရမ္မဏံ ယထာက္ကမံ သုခံ၊ ဒုက္ခံ၊ အဒုက္ခမသုခန္တိ ကထိတံ။ ဧဝံ အဝိသေသေန ပဉ္စပိ ခန္ဓေ သုခါဒိအာရမ္မဏဘာဝေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝေဒနာ ဧဝ သုခါဒိအာရမ္မဏဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပါကတိကပစုရဇနဝသေနာယံ ကထိတာတိ ကတွာ ‘‘ပုရိမံ သုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသလာဘီ ပန အနာဂတမ္ပိ သုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။ ဝုတ္တမေတံ သတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၉)။ ဝေဒနာယ ဟိ အာရမ္မဏံ ဝေဒိယန္တိယာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဝေဒေတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။

သဗ္ဗသညာယာတိ သဗ္ဗာယပိ စတုဘူမိကသညာယ။ သဗ္ဗတ္ထကသညာယာတိ သဗ္ဗသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ ပဝတ္တနကသညာယ။ ဝတ္ထေ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝဏ္ဏဓာတုံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပါပေန္တောတိ ဘာဝနံ ဥပစာရံ ဝါ အပ္ပနံ ဝါ ဥပနေန္တော။ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာပီတိ ‘‘နီလံ ရူပံ၊ ရူပါရမ္မဏံ နီလ’’န္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာပိ။

အသဗ္ဗသင်္ဂါဟိကတ္တာတိ သဗ္ဗေသံ ဝေဒနာသညာဝိညာဏာနံ အသင်္ဂဟိတတ္တာ။ တက္ကဂတန္တိ သုတ္တကန္တနကတက္ကမှိ၊ သုတ္တဝတ္တနကတက္ကမှိ ဝါ ဝေဌနဝသေန ဌိတံ။ ပရိဝဋ္ဋကာဒိဂတန္တိ သုတ္တဝေဌနပရိဝဋ္ဋကာဒိဂတံ။ ဝိဿဋ္ဌတ္တာဝ န ဂဟိတာ၊ ယဒဂ္ဂေန ပညာ ဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဂံ လဘာပိတာ၊ တဒဂ္ဂေန ဝေဒနာသညာဟိပိ သမ္ပယောဂံ လဘာပိတာ ဧဝါတိ။ တဒေဝ သဉ္ဇာနာတိ သံသဋ္ဌဘာဝတော။

သဉ္ဇာနာတိ ဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဇာနာတီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ ပဇာနနဝသေနပိ ဝိသေသဿ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ဇာနာတီတိ အယံ သဒ္ဒေါ စ လဒ္ဒတောယေဝေတ္ထ အဝိသေသော၊ အတ္ထတော ပန ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ အနေကတ္ထတ္တာ ဟိ ဓာတူနံ တေန အာချာတပဒေန နာမပဒေန စ ဝုတ္တမတ္ထံ ဥပသဂ္ဂပဒံ ဇောတကဘာဝေန ဝိသေသေတိ၊ န ဝါစကဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘တဿပိ ဇာနနတ္ထေ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧတေန သညာဝိညာဏပညာပဒါနိ အန္တောဂဓဇာနနတ္ထေ ယထာသကံ ဝိသိဋ္ဌဝိသယေ စ နိဋ္ဌာနီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သညာ ဟီ’’တိအာဒိ။ သဉ္ဇာနနမတ္တမေဝါတိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန ဝိဇာနနပဇာနနာကာရေ နိဝတ္တေတိ၊ ဧဝ-သဒ္ဒေန ကဒါစိပိ ဣမိဿာ တေ ဝိသေသာ နတ္ထေဝါတိ အဝဓာရေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏကိစ္စမ္ပိ ကာတုံ အသက္ကောန္တီ သညာ ကုတော ပညာကိစ္စံ ကရေယျာတိ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂပါတုဘာဝ’’န္တိ။

အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနံ ဝိညာဏံ န သညာ ဝိယ နီလပီတာဒိမတ္တသဉ္ဇာနနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ အထ ခေါ တတ္ထ အညမ္ပိ တာဒိသံ ဝိသေသံ ဇာနန္တမေဝ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ။ ကထံ ပန ဝိညာဏံ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပေတီတိ? ပညာယ ဒဿိတမဂ္ဂေန။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဟိ အနေကဝါရံ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တမာနာယ ပဂုဏဘာဝတော ပရိစယဝသေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ၊ ယထာ တံ ပဂုဏဿ ဂန္ထဿ အဇ္ဈယနေ တတ္ထ တတ္ထ ဂတာပိ ဝါရာ န ဥပဓာရီယန္တိ။ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓ’’န္တိ စ လက္ခဏာနံ အာရမ္မဏကရဏမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိဝိဇ္ဈနံ။ ဥဿက္ကိတွာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဉာဏပဋိပါဋိယာ အာရဘိတွာ။ မဂ္ဂပါတုဘာဝံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ အသမ္ဗောဓသဘာဝတ္တာ။ အာရမ္မဏမ္ပိ သဉ္ဇာနာတိ အဝဗုဇ္ဈနဝသေနေဝ၊ န သဉ္ဇာနနမတ္တေန။ တထာ လက္ခဏပဋိဝေဓမ္ပိ ပါပေတိ၊ န ဝိဇာနနမတ္တေန၊ အတ္တနော ပန အညာသာဓာရဏေန အာနုဘာဝေန ဥဿက္ကိတွာ မဂ္ဂပါတုဘာဝမ္ပိ ပါပေတိ။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဇာတဗုဒ္ဓီတိ အသဉ္ဇာတဗျဝဟာရဗုဒ္ဓိ။ ဥပဘောဂပရိဘောဂန္တိ ဥပဘောဂပရိဘောဂါရဟံ၊ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထူနံ ပဋိလာဘယောဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ကူဋောတိ ကဟာပဏပတိရူပကော တမ္ဗကံသာဒိမယော။ ဆေကောတိ မဟာသာရော။ ကရတောတိ အဍ္ဎသာရော။ သဏှောတိ မုဒုဇာတိကော သမသာရော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ပါဒသာရပရောပါဒသာရအဍ္ဎသာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဇာနန္တော စ ပန နံ ရူပံ ဒိသွာပိ…ပေ… အသုကာစရိယေန ကတောတိပိ ဇာနာတိ တထာ ဟေရညိကဂန္ထဿ သုဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဧဝမေဝန္တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ သညာဝိဘာဂံ အကတွာ ပိဏ္ဍဝသေနေဝ အာရမ္မဏဿ ဂဟဏတော ဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနသဒိသာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ သာ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ ဝုစ္စတိ။ ဝိညာဏံ အာရမ္မဏေ ဧကစ္စဝိသေသဂ္ဂဟဏသမတ္ထဘာဝတော ဂါမိကပုရိသကဟာပဏဒဿနသဒိသံ ဝုတ္တံ။ ပညာ ပန အာရမ္မဏေ အနဝသေသာဝဗောဓတော ဟေရညိကကဟာပဏဒဿနသဒိသာ ဝုတ္တာ။ နေသန္တိ သညာဝိညာဏပညာနံ။ ဝိသေသောတိ သဘာဝဝိသေသော။ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈော ပကတိပညာယ။ ဣမိနာဝ နေသံ အစ္စန္တသုခုမတံ ဒဿေတိ။

ဧကာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနန္တိ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနံ။ တေန အဘိန္နဝိသယာဘိန္နကာလတာဒဿနေန အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတံ ဝိဘာဝေန္တော ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတံယေဝ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ဝဝတ္ထာနန္တိ အသင်္ကရတော ဌပနံ။ အယံ ဖဿော…ပေ… ဣဒံ စိတ္တန္တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ အာဒိအတ္ထော။ တေန သေသဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒန္တိ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာနကရဏံ။ တတောတိ ယံ ဝုတ္တံ တိလတေလာဒိဥဒ္ဓရဏံ၊ တတော။ ယဒိ ဒုက္ကရတရံ၊ ကထံ တန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။

၄၅၁။ နိဿဋေနာတိ နိက္ခန္တေန အတံသမ္ဗန္ဓေန။ ပရိစ္စတ္တေနာတိ ပရိစ္စတ္တသဒိသေန ပစ္စယဘာဝါနုပဂမနေန ပစ္စယုပ္ပန္နသမ္ဗန္ဓာဘာဝတော။ နိဿက္ကဝစနံ အပါဒါနဒီပနတော။ ကရဏဝစနံ ကတ္တုအတ္ထဒီပနတော။ ကာမာဝစရမနောဝိညာဏံ န နိယမတော ‘‘ဣဒံ နာမ ပဉ္စဒွါရိကာသမ္ဗန္ဓာ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ရူပါဝစရဝိညာဏံ ပန န တထာတိ၊ တဿေဝ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ နိဿဋတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေနာ’’တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏံ တဿေဝ အရူပါဝစရဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝတော။ ပရိသုဒ္ဓေနာတိ ဝိသေသတော အသံကိလေသိကတ္တာဝ။ တဉှိ ဝိဂတူပက္ကိလေသတာယ ဝိသေသတော ပရိသုဒ္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘နိရုပက္ကိလေသေနာ’’တိ။ ဇာနိတဗ္ဗံ နေယျံ၊ သပရသန္တာနေသု ဣဒံ အတိသယံ ဇာနိတဗ္ဗတော ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဗောဓေတဗ္ဗံ ဝါတိ အတ္ထော။ နေယျန္တိ ဝါ အတ္တနော သန္တာနေ နေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တေတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဌိတဿ ဟိ သာ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ၊ အနုပဒဓမ္မဝသေနာတိ အတ္ထော။ အဘိနိဝေသာဘာဝတောတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ အသမ္ဘဝတော။ ကလာပတော နယတောတိ ကလာပသမ္မသနသင်္ခါတတော နယဝိပဿနတော။ ဘိက္ခုနောတိ သာဝကဿ။ သာဝကဿေဝ ဟိ တတြ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာ န သမ္ဘဝတိ၊ န သတ္ထု။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟတိ။

ဟတ္ထဂတတ္တာတိ ဟတ္ထဂတသဒိသတ္တာ၊ အာသန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ ယဒါ ဟိ လောကနာထော ဗောဓိမူလေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော – ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၊ ၁၀) ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ ကတွာ အဓိဂန္တဗ္ဗသဗ္ဗညုတညာဏာနုရူပံ ဆတ္တိံသကောဋိသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ နာမ မဟာဗောဓိသတ္တသမ္မသနံ ပဝတ္တေန္တော အနေကာကာရသမာပတ္တိဓမ္မသမ္မသနေ အနုပဒမေဝ နေဝသညာနာသညာယတနဓမ္မေပိ အပရာပရံ သမ္မသိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပရောပညာသာတိ ဒွေပညာသံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကေစိ ဓမ္မာ ဝေဒနာဒယော ဖဿပဉ္စမကာဒီသု ဝုတ္တာပိ ဈာနကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ သင်္ဂဟိတာ၊ တံတံပစ္စယဘာဝဝိသိဋ္ဌေန ပန အတ္ထဝိသေသေန ဓမ္မန္တရာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ လောကုတ္တရစိတ္တုပ္ပာဒေသု နဝိန္ဒြိယတာ ဝုစ္စတိ။ အင်္ဂုဒ္ဓါရေနာတိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဈာနင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ ဥဒ္ဓရဏေန။ အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ ဝါ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော၊ တသ္မာ အင်္ဂုဒ္ဓါရေနာတိ ဖဿပဉ္စမကာဒိကောဋ္ဌာသာနံ သမုဒ္ဓရဏေန။ ယာဝတာ သညာသမာပတ္တိယောတိ ယတ္တကာ သညာသဟဂတာ ဈာနသမာပတ္တိယော၊ တာဟိ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဂန္ဓဗ္ဗတ္တာ တာဝတိကာ ဝေနေယျာနံ အညာပဋိဝေဓော အရဟတ္တသမဓိဂမော။

ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ အန္ဓဿ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဟေတွာ မဂ္ဂဒေသကော ဝိယ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝဒဿနသင်္ခါတေန ပရိဏာယကဘာဝေန။ ယထာ ဝါ သော တဿ စက္ခုဘူတော၊ ဧဝံ သတ္တာနံ ပညာ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဘူတာယ ပညာယာ’’တိ။ သမာဓိသမ္ပယုတ္တာ ပညာ သမာဓိပညာ။ သမာဓိ စေတ္ထ အာရုပ္ပသမာဓီတိ ဝဒန္တိ၊ သမ္မသနပယောဂေါ ပန ကောစိ ဈာနသမာဓီတိ ယုတ္တံ။ ဝိပဿနာဘူတာ ပညာ ဝိပဿနာပညာ။ သမာဓိပညာယ အန္တောသမာပတ္တိယံ ကိစ္စတော ပဇာနာတိ၊ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ပန ဝစနတော (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉-၁၀၀၊ ၃။၅။၁၀၇၁-၁၀၇၂၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄) အသမ္မောဟတော ပဇာနာတိ။ တတ္ထ ကိစ္စတောတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ အာရမ္မဏကရဏကိစ္စတော။ အသမ္မောဟတောတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု သမ္မောဟဝိဓမနတော ယထာ ပီတိပဋိသံဝေဒနာဒီသု။ ကိမတ္ထိယာတိ ကိံပယောဇနာတိ အာဟ ‘‘ကော ဧတိဿာ အတ္ထော’’တိ။ အဘိညေယျေ ဓမ္မေတိ ယာထာဝသရသလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန အဘိမုခံ ဉေယျေ ဇာနိတဗ္ဗေ ခန္ဓာယတနာဒိဓမ္မေ။ အဘိဇာနာတီတိ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ အဘိမုခံ အဝိရဇ္ဈနဝသေန ဇာနာတိ။ ဧတေန ဉာတပရိညာဗျာပါရမာဟ။ ပရိညေယျေတိ အနိစ္စာတိပိ ဒုက္ခာတိပိ အနတ္တာတိပိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနိတဗ္ဗေ။ ပရိဇာနာတီတိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ…ပေ… အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနာတိ။ ဣမိနာ တီရဏပရိညာဗျာပါရမာဟ။ ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေတိ နိစ္စသညာဒိကေ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ သဗ္ဗေ ပါပဓမ္မေ။ ပဇဟတိ ပကဋ္ဌတော ဇဟတိ၊ ဝိက္ခမ္ဘေတိ စေဝ သမုစ္ဆိန္ဒတိ စာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ပဟာနပရိညာဗျာပါရမာဟ။ သာ ပနေသာ ပညာ လောကိယာပိ တိပ္ပကာရာ လောကုတ္တရာပိ၊ တာသံ ဝိသေသံ သယမေဝါဟ။ ကိစ္စတောတိ အဘိဇာနနဝသေန အာရမ္မဏကိစ္စတော။ အသမ္မောဟတောတိ ယထာဗလံ အဘိညေယျာဒီသု သမ္မောဟဝိဓမနတော။ နိဗ္ဗာနမာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနတော အဘိညေယျာဒီသု ဝိဂတသမ္မောဟတော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရာ အသမ္မောဟတော’’တိ။

၄၅၂။ ကမ္မဿကတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ ဝဋ္ဋနိဿိတတ္တာ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ၊ ဝိဝဋ္ဋကထာ ဟေသာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စာ’’တိ။ ပရတော ဃောသောတိ ပရတော သတ္ထုတော၊ သာဝကတော ဝါ လဗ္ဘမာနော ဓမ္မဃောသော။ တေနာဟ ‘‘သပ္ပာယဓမ္မဿဝန’’န္တိ။ တဉှိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ၊ န ယော ကောစိ ပရတောဃောသော။ ဥပါယမနသိကာရောတိ ယေန နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိ သိဇ္ဈတိ၊ တာဒိသော ပထမနသိကာရော။ အယဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယောတိ နိယမပက္ခိကော၊ န သဗ္ဗသံဂါဟကောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယောနိသောမနသိကာရသ္မိံယေဝါတိ အဝဓာရဏေန ပရတောဃောသမေဝ နိဝတ္တေတိ၊ န ပဒဋ္ဌာနဝိသေသံ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနတ္ထတ္တာ ဧဝ-သဒ္ဒဿ။

လဒ္ဓုပကာရာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၂၅) ယထာရဟံ နိဿယာဒိဝသေန လဒ္ဓပစ္စယာ။ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အနုဂ္ဂဟိတဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီသု စ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ အနန္တရဿ ဟိ ဝိဓိ၊ ပဋိသေဓော ဝါ။ အဂ္ဂဖလသမာဓိမှိ တပ္ပရိက္ခာရဓမ္မေသုယေဝ စ ကေဝလော စေတောပရိယာယော နိရုဠှောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဖလက္ခဏေတိ အနန္တရေ ကာလန္တရေ စာတိ ဒုဝိဓေ ဖလက္ခဏေ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ စေတော ဝိမုစ္စတိ ဧတာယာတိ စေတောဝိမုတ္တိ၊ အဂ္ဂဖလပညံ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဖလဓမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘စေတောဝိမုတ္တိ ဖလံ အဿာတိ။ စေတောဝိမုတ္တိသင်္ခါတံ ဖလံ အာနိသံသော’’တိ၊ သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ စေတသော ဝိမုစ္စနသင်္ခါတံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနသညိတံ ပဟာနံ ဖလံ အာနိသံသော စာတိ ယောဇနာ။ ဣဓ စ စေတောဝိမုတ္တိ-သဒ္ဒေန ပဟာနမတ္တံ ဂဟိတံ၊ ပုဗ္ဗေ ပဟာယကဓမ္မာ၊ အညထာ ဖလဓမ္မာ ဧဝ အာနိသံသောတိ ဂယှမာနေ ပုနဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ။

ပညာဝိမုတ္တိဖလာနိသံသာတိ ဧတ္ထာပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ သီလသဘာဝတ္တာ ဝိသေသတော သမာဓိဿ ဥပကာရာ၊ တထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဈာနသဘာဝတ္တာ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အပ္ပနာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သမ္မာသတိသမ္မာဝါယာမာ ပန သမာဓိပက္ခိယာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အဝသေသာ ဓမ္မာ စေတောဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ သုတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာရောစနဝသေန သဟ ကထနံ သံကထာ၊ သံကထာဝ သာကစ္ဆာ။ ဣဓ ပန ကမ္မဋ္ဌာနပဋိဗဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနေ…ပေ… ကထာ’’တိ။ တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဧကဝါရံ ဝီထိယာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနံ ခလနံ၊ အနေကဝါရံ ပက္ခလနံ၊ တဒုဘယဿ ဝိစ္ဆေဒနီကထာ ခလနပက္ခလနဆေဒနကထာ။ ပူရေန္တဿာတိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ ကတွာ ပါလေန္တဿ ဗြူဟေန္တဿ စ။ သုဏန္တဿာတိ ‘‘ယထာဥဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနံ ဖာတိံ ဂမိဿတီ’’တိ ဧဝံ သုဏန္တဿ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘သပ္ပာယဓမ္မဿဝန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မံ ကရောန္တဿာတိ ဘာဝနာနုယောဂကမ္မံ ကရောန္တဿ။

ပဉ္စသုပိ ဌာနေသု အန္တ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထဇောတနော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနာ အမ္ဗုပမာ စ ယုဇ္ဇေယျ။ ဥဒကကောဋ္ဌကန္တိ အာလဝါလံ။ ထိရံ ကတွာ ဗန္ဓတီတိ အသိထိလံ ဒဠှံ နာတိမဟန္တံ နာတိခုဒ္ဒကံ ကတွာ ယောဇေတိ။ ထိရံ ကရောတီတိ ဥဒကသိဉ္စနကာလေ တတော တတော ဝိဿရိတွာ ဥဒကဿ အနိက္ခမနတ္ထံ အာလဝါလံ ထိရတရံ ကရောတိ။ သုက္ခဒဏ္ဍကောတိ တဿေဝ အမ္ဗဂစ္ဆကဿ သုက္ခော သာခါသီသကော။ ကိပိလ္လိကပုဋောတိ တမ္ဗကိပိလ္လိကကုဋဇံ။ ခဏိတ္တိန္တိ ကုဒါလံ။ ကောဋ္ဌကဗန္ဓနံ ဝိယ သီလံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝဍ္ဎနုပါယဿ မူလဘာဝတော။ ဥဒကသိဉ္စနံ ဝိယ ဓမ္မဿဝနံ ဘာဝနာယ ပရိဗြူဟနတော။ မရိယာဒါယ ထိရဘာဝကရဏံ ဝိယ သမထော ယထာဝုတ္တဘာဝနာဓိဋ္ဌာနာယ သီလမရိယာဒါယ ဒဠှဘာဝါပါဒနတော။ သမာဟိတဿ ဟိ သီလံ ထိရတရံ ဟောတိ။ သမီပေ ဝလ္လိအာဒီနံ ဟရဏံ ဝိယ ကမ္မဋ္ဌာနေ ခလနပက္ခလနစ္ဆေဒနံ ဣဇ္ဈိတဗ္ဗဘာဝနာယ ဝိဗန္ဓာပနယနတော။ မူလခဏနံ ဝိယ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ ဘာဝနာ တဿာ ဝိဗန္ဓဿ မူလကာနံ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ ပလိခဏနတော။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ သုပရိသုဒ္ဓသီလဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ သပ္ပာယဓမ္မဿဝနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တတော ယထာသုတေ အတ္ထေ သာကစ္ဆာသမာပဇ္ဇနံ၊ တတော ကမ္မဋ္ဌာနဝိသောဓနေန သမထနိပ္ဖတ္တိ၊ တတော သမာဟိတဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာပါရိပူရိ။ ပရိပုဏ္ဏဝိပဿနော မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပရိဗြူဟေတီတိ ဧဝမေတေသံ အင်္ဂါနံ ပရမ္ပရာယ သမ္မုခါ စ အနုဂ္ဂဏှနတော အယမာနုပုဗ္ဗီ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၅၃။ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတီတိ ဣဓ ဧဝံ အရဟတ္တဖလံ ပါပိတာယ ဒေသနာယ ‘‘ကတိ ပနာဝုသော၊ ဘဝါ’’တိ ဘဝံ ပုစ္ဆန္တော ကီဒိသံ အနုသန္ဓိံ ဥပါဒါယ ပုစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ ‘‘မူလမေဝ ဂတော အနုသန္ဓီ’’တိ ဝတွာ အဓိပ္ပာယံ ပကာသေန္တော ‘‘ဒုပ္ပညော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒုပ္ပညောတိ ဟိ ဣဓ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စော အဓိပ္ပေတော၊ န ဇဠော ဧဝ။ ကာမဘဝေါတိအာဒီသု ကမ္မောပပတ္တိဘေဒတော ဒုဝိဓောပိ ဘဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဘဝူပဂံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ တံသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၇၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၆၄၆-၆၄၇) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုနဗ္ဘဝဿာတိ ပုနပ္ပုနံ အပရာပရံ ဘဝနတော ဇာယနတော ပုနဗ္ဘဝေါတိ လဒ္ဓနာမဿ ဝဋ္ဋပဗန္ဓဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဘဝယောနိဂတိအာဒိဝသေန နိဗ္ဗတ္တိ။ တဟိံ တဟိံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝါဒိကေ။ အဘိနန္ဒနာတိ တဏှာအဘိနန္ဒနဟေတု။ ဂမနာဂမနံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဘဝါဒီသု သတ္တာနံ အပရာပရံ စုတိပဋိသန္ဓိယော ဒဿေတိ။ ခယနိရောဓေနာတိ အစ္စန္တခယသင်္ခါတေန အနုပ္ပာဒနိရောဓေန။ ဥဘယမေတံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ပဟာနာဘိသမယဘာဝနာဘိသမယာနံ အစ္စာသန္နကာလတ္တာ။ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဟေတုဖလဓမ္မူပစာရဝသေန။ ယထာ ဟိ ပဒီပုဇ္ဇလနဟေတုကော အန္ဓကာရဝိဂမော၊ ဧဝံ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒဟေတုကော အဝိဇ္ဇာနိရောဓော၊ ဟေတုဖလဓမ္မာ စ သမာနကာလာပိ ပုဗ္ဗာပရကာလာ ဝိယ ဝေါဟရီယန္တိ ယထာ – ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၃။၄၂၀၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇) ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နကိရိယာ။ ဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ ဣဓ ကာမဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာနေန။ အာဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ တတ္ထ ရူပါရူပေသု ပရိနိဗ္ဗာနေန။ ဂမနာဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ သဗ္ဗသော အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။

၄၅၄။ ဝိဝဋ္ဋကထာယ ပရတော ဇောတိတံ ပဌမံ ဈာနံ ဝိဝဋ္ဋံ ပတွာ ဌိတဿ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တဿ နိရောဓသာဓကံ ဝိဘာဝိတုံ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကတမံ ပနာဝုသောတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတီ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ အနန္တရံ နိရောဓသမာပဇ္ဇနကေန ဘိက္ခုနာ ဇာနိတဗ္ဗာနိ ပဌမဿ ဈာနဿ သမ္ပယောဂပဟာနင်္ဂါနိ ပုစ္ဆိတာနိ။ အင်္ဂဝဝတ္ထာနန္တိ ဈာနင်္ဂဝဝတ္ထာနံ။ ကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒေါတိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဖဿပဉ္စမကာဒိဓမ္မကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒေါ ဇာနိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ဈာနေ ဧတ္တကာ ဓမ္မာ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ ဧတ္တကာ နိရောဓိတာတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဥပကာရာနုပကာရာနိ အင်္ဂါနီတိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဥပကာရာနိ စ အနုပကာရာနိ စ အင်္ဂါနိ။ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဟိ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ စ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ တံတံဉာဏဿ သမာဓိစရိယာဟိ သမတိက္ကမိတဗ္ဗာ ဓမ္မာ အနုပကာရကင်္ဂါနိ၊ သမတိက္ကမကာ ဥပကာရကင်္ဂါနိ။ တေသဉှိ ဝသေန ယထာနုပုဗ္ဗံ ဥပသန္တုပသန္တဩဠာရိကဘာဝါယ ဘဝဂ္ဂသမာပတ္တိယာ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမတံ ပတ္တာ စိတ္တစေတသိကာ ယထာပရိစ္ဆိန္နံ ကာလံ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ အပ္ပဝတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တဿာတိ နိရောဓဿ။ အနန္တရပစ္စယန္တိ အနန္တရပစ္စယသဒိသံ။ န ဟိ နိရောဓဿ ကောစိ ဓမ္မော အနန္တရပစ္စယော နာမ အတ္ထိ။ ယဉှိ တဒါ စိတ္တစေတသိကာနံ တထာ နိရုဇ္ဈနံ၊ တံ ယထာဝုတ္တပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဟေတုကာယ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ အဟောသီတိ သာ တဿ အနန္တရပစ္စယော ဝိယ ဟောတီတိ တံ ဝုတ္တံ။ ဆ သမာပတ္တိယောတိ သုတ္တန္တနယေန ဝုတ္တသုတ္တန္တပိဋကသံဝဏ္ဏနာတိ ကတွာ။ ‘‘သတ္တ သမာပတ္တိယော’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အညထာ ဣဒံ ‘‘စတုရင်္ဂိက’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ နယံ ဝါ ဒဿေတွာတိ အာဒိအန္တဒဿနဝသေန နယဒဿနံ ကတွာ။

၄၅၅။ ဧဝံ နိရောဓဿ ပါဒကံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ အန္တောနိရောဓေ အနုပဗန္ဓဘာဝတော ပဉ္စန္နံ ပသာဒါနံ ပစ္စယပုစ္ဆနေ ပဌမံ တာဝ တေ သရူပတော အာဝေဏိကတော အာဝေဏိကဝိသယတော ပဋိဿရဏတော စ ပုစ္ဆနဝသေန ပါဠိ ပဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာဏနိဿယေ ပဉ္စ ပသာဒေ ပုစ္ဆန္တော’’တိ အာဟ။ ဂေါစရဝိသယန္တိ ဧတ္ထ ကာမံ တဗ္ဗဟုလစာရိတာပေက္ခံ ဂေါစရဂ္ဂဟဏံ၊ အနညတ္ထဘာဝါပေက္ခံ ဝိသယဂ္ဂဟဏန္တိ အတ္ထေဝ ဂေါစရဝိသယဘာဝါနံ ဝိသေသော၊ ဝိဝရိယမာနံ ပန ဥဘယမ္ပိ အာရမ္မဏသဘာဝမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဂေါစရဘူတံ ဝိသယ’’န္တိ။ ဧကေကဿာတိ ဧကော ဧကဿ၊ အညော အညဿာတိ အတ္ထော။ အညတ္ထော ဟိ အယံ ဧက-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) ဝိယ။ သစေ ဟီတိအာဒိ အဘူတပရိကပ္ပနဝစနမေတံ။ တတ္ထ သမောဓာနေတွာတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ။ ဝိနာပိ မုခေနာတိအာဒိနာ အတ္ထသလ္လာပိကနိဒဿနံ နာမ ဒဿေတိ။ ယထာ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတမေဝ စက္ခု ရူပံ ပဿတိ၊ န ကေဝလံ၊ ဧဝံ စက္ခုနိဿယမေဝ ဝိညာဏံ တံ ပဿတိ၊ န ဣတရန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒေ ဥပနေဟီ’’တိ။ တေန တေသံ တတ္ထ သံဟစ္စကာရိတံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဝါ နီလံ ယဒိ ဝါ ပီတကန္တိ ဣဒံ နီလပီတာဒိသဘာဝဇာနနမတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ နီလံ ပီတကန္တိ ပဇာနနံ စက္ခုဝိညာဏဿ နတ္ထေဝ အဝိကပ္ပကဘာဝတော။ ဧတေသံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ။ နိဿယသီသေန နိဿိတပုစ္ဆာ ဟေသာ၊ ဧဝဉှိ ဝိသယာနုဘဝနစောဒနာ သမတ္ထိတာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယထာသကံ ဝိသယံ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အနုဘဝိတုံ အသမတ္ထာနိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ၊ တတ္ထ သမတ္ထတာယေဝ စ နတ္ထိ၊ န ကိဉ္စိ အတ္ထတော ပဋိသရန္တာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကိံ ဧတာနိ ပဋိသရန္တီ’’တိ။ ဇဝနမနော ပဋိသရဏန္တိ ပဉ္စဒွါရိကံ ဣတရဉ္စ သာဓာရဏတော ဝတွာ ပုန ယာယ’ဿ ရဇ္ဇနာဒိပဝတ္တိယာ ပဋိသရဏတာ၊ သာ သဝိသေသာ ယတ္ထ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘မနောဒွါရိကဇဝနမနော ဝါ’’တိ အာဟ။ ဧတသ္မိံ ပန ဒွါရေတိ စက္ခုဒွါရေ ဇဝနံ ရဇ္ဇတိ ဝါ ဒုဿတိ ဝါ မုယှတိ ဝါ၊ ယတော တတ္ထ အညာဏာဒိအသံဝရော ပဝတ္တတိ။

တတြာတိ တသ္မိံ ဇဝနမနဿေဝ ပဋိသရဏဘာဝေ။ ဒုဗ္ဗလဘောဇကာတိ ဟီနသာမတ္ထိယာ ရာဇဘောဂ္ဂါ။ သေဝကာနံ ဂဏနာယ ယောဇိတဒိဝသေ လဗ္ဘမာနကဟာပဏော ယုတ္တိကဟာပဏော။ အန္ဒုဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓဿ ဝိဿဇ္ဇနေန လဗ္ဘမာနကဟာပဏော ဗန္ဓကဟာပဏော။ ကိဉ္စိ ပဟရန္တေ မာ ပဟရန္တူတိ ပဋိက္ခိပတော ဒါတဗ္ဗဒဏ္ဍော မာပဟာရကဟာပဏော။ သော သဗ္ဗောပိ ပရိတ္တကေသု ဂါမိကမနုဿေသု တထာ လဗ္ဘမာနော ဧတ္တကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကဟာပဏော ဝါ’’တိအာဒိ။ သတဝတ္ထုကန္တိ သတကရီသဝတ္ထုကံ။ ဧသ နယော သေသပဒဒွယေပိ။ တတ္ထာတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဓနံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

၄၅၆။ အန္တောနိရောဓသ္မိံ ပဉ္စ ပသာဒေတိ နိရောဓသမာပန္နဿ ပဝတ္တမာနေ ပဉ္စ ပသာဒေ။ ကိရိယမယပဝတ္တသ္မိန္တိ ဇဝနာဒိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တကဓမ္မပ္ပဝတ္တိယံ။ ဗလဝပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေန ဗလဝပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စာတိ ဣန္ဒြိယအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယဝသေန ပစ္စယဘူတံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ပဉ္စဝိဓောပိ ပသာဒေါ တိဋ္ဌတိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယရဟိတဿ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပကလာပဿ အဘာဝတော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အနုပါလနလက္ခဏေန ဇီဝိတေန အနုပါလိတာ ဧဝ ဥသ္မာ ပဝတ္တတိ၊ န တေန အနနုပါလိတာ၊ တသ္မာ ဥသ္မာ အာယုံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ။ ဇာလသိခံ ပဋိစ္စ အာဘာ ပညာယတီတိ ဇာလသိခါသင်္ခါတဘူတသင်္ဃာတံ သဟေဝ ပဝတ္တမာနံ နိဿာယ ‘‘အာဘာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ဝဏ္ဏဓာတု ‘‘ဥဇ္ဇလတိ၊ အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ၊ ရူပဂတာနိ စ ဝိဒံသေတီ’’တိအာဒီဟိ ပကာရေဟိ ဉာယတိ။ တံ အာလောကံ ပဋိစ္စာတိ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာလောကံ ပစ္စယံ လဘိတွာ။ ဇာလသိခါ ပညာယတီတိ ‘‘အပ္ပိကာ၊ မဟတီ၊ ဥဇု၊ ကုဋိလာ’’တိအာဒိနာ ပါကဋာ ဟောတိ။

ဇာလသိခါ ဝိယ ကမ္မဇတေဇော နိဿယဘာဝတော။ အာလောကော ဝိယ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ တန္နိဿိတဘာဝတော။ ဣဒါနိ ဥပမောပမိတဗ္ဗာနံ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာလသိခါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာလောကံ ဂဟေတွာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ ယထာ ဇာလသိခါယ သဟေဝ အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ကမ္မဇုသ္မနာ သဟေဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။ ဇာလသိခါသန္နိဿယော တဿာ သတိယေဝ ဟောန္တော အာလောကော တာယ ဥပ္ပာဒိတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနာ ဇနိတအာလောကေနေဝါ’’တိ။ ဥသ္မာ နာမေတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု တန္နိဿိတဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ တဒနုပါလကဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဇမဟာဘူတသမ္ဘဝေန ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ဥသ္မာယ အနုပါလန’’န္တိ။ န ကေဝလံ ခဏဋ္ဌိတိယာ ဧဝ၊ အထ ခေါ ပဗန္ဓာနုပစ္ဆေဒဿပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝဿသတမ္ပိ ကမ္မဇတေဇပဝတ္တံ ပါလေတီ’’တိ။ ဥသ္မာ အာယုနော ပစ္စယော ဟောန္တော သေသဘူတသဟိတော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဟာဘူတာနီ’’တိ။ တထာ အာယုပိ သဟဇာတရူပံ ပါလေန္တမေဝ ဥသ္မာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဘူတာနိ ပါလေတီ’’တိ။

၄၅၇။ အာယု ဧဝ ဣန္ဒြိယပစ္စယာဒိဝသေန သဟဇာတဓမ္မာနံ အနုပါလနဝသေန သင်္ခရဏတော အာယုသင်္ခါရော။ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ပန အနေကသတသဟဿဘေဒေသု ရူပကလာပေသု ပဝတ္တိယာ အနေကဘေဒန္တိ ကတွာ။ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝန္တီတိ ဝေဒနိယာ ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဒနာ ဓမ္မာဝါ’’တိ။ သုခါဒိဘေဒဘိန္နတ္တာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။ ဣမေသံ အာယုသင်္ခါရဝေဒနာနံ ဧကန္တနိရောဓံ သမာပန္နဿ မရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ ဝေဒနာယ နိရုဒ္ဓတ္တာ။ အာယုသင်္ခါရာနံ တထာ အနိရုဒ္ဓတ္တာ နိရောဓဿ သမာပဇ္ဇနမေဝ န သိယာ၊ ကုတော ဝုဋ္ဌာနံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘တေ စ ဟာဝုသော’’တိအာဒိ။ ဝုဋ္ဌာနံ ပညာယတိ သညာဝေဒနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥက္ကဏ္ဌိတွာတိ နာနာရမ္မဏာပါတတော နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ သမ္ပတ္တေ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယပစ္စယာတိ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘူတာ။ ဇာလာပဝတ္တံ ဝိယ အရူပဓမ္မာ တေဇုဿဒဘာဝတော ဝိသယောဘာသနတော စ။ ဥဒကပ္ပဟာရော ဝိယ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရော။ ပိဟိတအင်္ဂါရာ ဝိယ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥသ္မာမတ္တတာယ အနောဘာသနတော။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလာဂမနန္တိ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဿ ဥပဂမနံ။ အနုရူပပတ္တိဝသေနေဝ ရူပပဝတ္တိဂ္ဂဟဏံ။ ဣမံ ရူပကာယံ ဇဟန္တီတိ ဣမသ္မာ ရူပကာယာ ကဠေဝရာ ဝိဂစ္ဆန္တိ နပ္ပဝတ္တန္တိ။

ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ဝစီသင်္ခါရာ။ ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ဟိ ဝါစံ ဘိန္ဒတိ ကထေတိ။ စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတော။ စိတ္တသင်္ခါရနိရောဓစောဒနာယ ရူပနိရောဓော ဝိယ စိတ္တနိရောဓော အစောဒိတော တေသံ တတော အညတ္တာတိ န စိတ္တသမ္ပယုတ္တနိရောဓော ဧကန္တိကော ဝိတက္ကာဒိနိရောဓေ တဒဘာဝတော။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဝါစာ အနိရုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ၊ တမ္ပိ န။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ဟိ ဝစီသင်္ခါရာ၊ တေသု နိရုဒ္ဓေသု ကထံ ဝါစာယ အနိရောဓော။ စိတ္တံ ပန နိရုဒ္ဓေသုပိ စိတ္တသင်္ခါရေသု တေဟိ အနဘိသင်္ခတတ္တာ ဝိတက္ကာဒိနိရောဓော ဝိယ ပဝတ္တတိယေဝါတိ အယမေတ္ထ ပရဿ အဓိပ္ပာယော။ အာနန္တရိယကမ္မံ ကတံ ဘဝေယျ၊ စိတ္တဿ အနိရုဒ္ဓတ္တာ တံ နိဿာယ စ ရူပဓမ္မာနံ အနပဂတတ္တာ တေ ဇီဝန္တိ ဧဝ နာမာတိ။ ဗျဉ္ဇနေ အဘိနိဝေသံ အကတွာတိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော တေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ န စိတ္တန္တိ ဧဝံ နေယျတ္ထံ သုတ္တံ ‘‘နီတတ္ထ’’န္တိ အဘိနိဝေသံ အကတွာ။ အာစရိယာနံ နယေ ဌတွာတိ ပရမ္ပရာဂတာနံ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယေ ဌတွာတိ အတ္ထော။ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗောတိ သုတ္တန္တရာဂမတော သုတ္တန္တရပဒဿ အဝိပရီတော အတ္ထော ဝီမံသိတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ ‘‘အသညဘဝေါ’’တိ ဝစနတော ‘‘သညာဝ တတ္ထ နတ္ထိ၊ ဣတရေ ပန စိတ္တစေတသိကာ သန္တီ’’တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော န ဂယှတိ။ ယထာ စ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိ ဝစနတော ‘‘သညာဝ တတ္ထ တာဒိသီ၊ န ဖဿာဒယော’’တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော န ဂယှတိ သညာသီသေန ဒေသနာတိ ကတွာ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ’’တိ၊ ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓော’’တိ စ ဒေသနာသီသမေဝ။ သဗ္ဗေပိ ပန စိတ္တစေတသိကာ တတ္ထ နိရုဇ္ဈန္တေဝါတိ အယမေတ္ထ အဝိပရီတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တထာပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေန သဗ္ဗေသံယေဝ စိတ္တစေတသိကာနံ တတ္ထ နိရုဇ္ဈနတော။ ဧတေန ယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘အညတ္တာ၊ တဒဘာဝတော’’တိ စ ယုတ္တိဝစနံ၊ တဒယုတ္တံ အဓိပ္ပာယာနဝဗောဓတောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထော ဟိ ပဋိသရဏံ၊ န ဗျဉ္ဇန’’န္တိ။

ဥပဟတာနီတိ ဗာဓိတာနိ။ မက္ခိတာနီတိ ဓံသိတာနိ။ အာရမ္မဏဃဋ္ဋနာယ ဣန္ဒြိယာနံ ကိလမထော စက္ခုနာ ဘာသုရရူပသုခုမရဇဒဿနေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဥဏှကာလေ ပုရတော အဂ္ဂိမှိ ဇလန္တေ ခရဿရေ စ ပဏဝေ အာကောဋိတေ အက္ခီနိ ဘေဒါနိ ဝိယ န သဟန္တိ သောတာနိ ‘‘သိခရေန ဝိယ အဘိဟညန္တီ’’တိ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ။

၄၅၈။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ အရူပဇ္ဈာနန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘သုခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ အပဂမနေန ဝိဂမေန ပစ္စယာ အပဂမနပစ္စယာ သုခါဒိပ္ပဟာနာနိ။ အဓိဂမပစ္စယာ ပန ကသိဏေသု ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဟေဋ္ဌိမာ တယော စ အာရုပ္ပာ။ န ဟိ သက္ကာ တာနိ အနဓိဂန္တွာ နေဝသညာနာသညာယတနမဓိဂန္တုံ။ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနကဖလသမာပတ္တိန္တိ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဘူတံ အနိစ္စာနုပဿနာသမုဒါဂတဖလသမာပတ္တိံ။ သာ ဟိ ‘‘အနိမိတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ သမထနိဿန္ဒော အဘိညာ၊ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဗြဟ္မဝိဟာရနိဿန္ဒော ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော၊ ကသိဏနိဿန္ဒော အာရုပ္ပာ၊ သမထဝိပဿနာနိဿန္ဒော နိရောဓသမာပတ္တိ၊ ဧဝံ ဝိပဿနာယ နိဿန္ဒဖလဘူတံ သာမညဖလန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာနိဿန္ဒာယ ဖလသမာပတ္တိယာ’’တိ။ အာရမ္မဏာ နာမ သာရမ္မဏဓမ္မာနံ ဝိသေသတော ဥပ္ပတ္တိနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပါဒီနံ သဗ္ဗာရမ္မဏာန’’န္တိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိ သင်္ခါရနိမိတ္တန္တိ အနိမိတ္တာ၊ အသင်္ခတာ ဓာတူတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာပဂတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ’’တိ။ ဖလသမာပတ္တိသဟဇာတံ မနသိကာရံ သန္ဓာယာဟ၊ န အာဝဇ္ဇနမနသိကာရံ။ န ဟေတ္ထ တဿ သမ္ဘဝေါ အနုလောမာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။

ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ဣဓ ဝုတ္တနိရောဓဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ ဂဟိတာနံ ဣမသ္မိံ ပရိယောသာနဿ ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ ဒွီဟိ ဗလေဟီတိ သမထဝိပဿနာဗလေဟိ။ တယော စ သင်္ခါရာနန္တိ ကာယသင်္ခါရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သင်္ခါရာနံ။ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီတိ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ ဒုက္ခာ၊ အနတ္တာ၊ နိဗ္ဗိဒါ၊ ဝိရာဂါ၊ နိရောဓာ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါ၊ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ…ပေ… အရဟတ္တဖလသမာပတ္တီတိ ဣမာဟိ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ။ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိအာဒီဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ။ ယော ယထာဝုတ္တာသု စရိယာသု ပုဂ္ဂလဿ ဝသီဘာဝေါ၊ သာ ဝသီဘာဝတာပညာ။ အဿာ သာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ ဝိနိစ္ဆယဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာ ကထိတာ။ တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၆၈-၈၆၉) တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၈၆၈) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝလဉ္ဇနသမာပတ္တိ အရိယဝိဟာရဝသေန ဝိဟရဏသမာပတ္တိ။ ဌိတိယာတိ ဧတ္ထ ပဗန္ဓဋ္ဌိတိ အဓိပ္ပေတာ၊ န ခဏဋ္ဌိတိ။ ကသ္မာ? သမာပဇ္ဇနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဌိတိယာတိ စိရဋ္ဌိတတ္ထ’’န္တိ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ ဧတ္တကံ ကာလံ သမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေဿာမီတိ ပဂေဝ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ ရူပါဒိနိမိတ္တဝသေနာတိ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တေသု ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနရူပါဒိနိမိတ္တဝသေန။ တတ္ထ ယသ္မာ ကမ္မနိမိတ္တေ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ အာရမ္မဏံ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗေသံ အာရမ္မဏာနံ ဧကဇ္ဈံ၊ ဧကန္တတော ဝါ မနသိကာတဗ္ဗတော။ လက္ခဏဝစနဉှေတံ ယထာ ‘‘ဒါတဗ္ဗမေတံ ဘေသဇ္ဇံ၊ ယဒိ မေ ဗျာဓိတာ သိယု’’န္တိ။

၄၅၉။ နီလမ္ပိ သဉ္ဇာနာတီတိအာဒိနာ နီလာဒိဂ္ဂဟဏမုခေန တံဝဏ္ဏာနံ သတ္တာနံ သဉ္ဇာနနံ အဝေရာဒိဘာဝမနသိကရဏံ ဇောတိတန္တိ အာဟ ‘‘ဧတသ္မိဉှိ ဌာနေ အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တိ ကထိတာ’’တိ။ ဧတ္ထ အာကိဉ္စညံ ကထိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧတ္ထ သုညတာ’’တိ၊ ‘‘ဧတ္ထ အနိမိတ္တာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ န္တိ ‘‘ဣဓ အညံ အဘိနဝံ နာမ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ အတ္ထဝစနံ။ ဧတာတိ အပ္ပမာဏစေတောဝိမုတ္တိအာဒယော။ ဧကနာမကာတိ ဧကေကနာမကာ၊ ယေ နာနာဗျဉ္ဇနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဧကော ဓမ္မောတိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ စတုနာမကောတိ အပ္ပမာဏစေတောဝိမုတ္တိအာဒိနာမကော။ ဧတန္တိ ဧတမတ္ထံ။ အပ္ပမာဏာတိ အနောဓိသော၊ ဩဓိသောပိ ဝါ ‘‘ဧတ္တကာ’’တိ အပရိမိတာ။ အသေသေတွာတိ အသုဘသမာပတ္တိ ဝိယ ဧကဿေဝ အဂ္ဂဟဏတော။

ကိဉ္စာပိ အသုဘနိမိတ္တာရမ္မဏမ္ပိ ကိဉ္စနံ ဟောတိ၊ အာရမ္မဏသင်္ဃဋ္ဋနဿ ကိဉ္စနဿ အသုဘသမာပတ္တီနမ္ပိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတံ အာရမ္မဏံ သဗိမ္ဗံ ဝိယ ဝိဂ္ဂဟံ ကိဉ္စနံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ န တထာ ဣမဿာတိ။ နနု ဗြဟ္မဝိဟာရပဌမာရုပ္ပာနမ္ပိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ အယံ ပန ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ဝိယ န ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတအာရမ္မဏတာယ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ အတ္တေနာတိ အတ္တနာ။ ဘဝတိ ဧတေန အတ္တာတိ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိ စာတိ ဘာဝေါ၊ အတ္တာ။ ဘာဝ-သဒ္ဒေါပိ အတ္တပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဘာဝပေါသပုဂ္ဂလာဒိသင်္ခါတေနာ’’တိ။ နေသံ အပ္ပမာဏသမာဓိအာဒီနံ စတုန္နံ။ ‘‘နာနတာ ပါကဋာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ နာနတ္တံ ဘူမိတော အာရမ္မဏတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန အတီတာဒိဘာဝေန အဇ္ဈတ္တာဒိဘာဝေန စ န ဝတ္တဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ဧတိဿာတိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဖလသမာပတ္တိဘာဝတော။

ဧတ္တကောတိ ရာဂါဒီဟိ သံကိလိဋ္ဌတာယ ဧတ္တကပ္ပမာဏော၊ ဥတ္တာနော ပရိတ္တစေတသောတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အပ္ပမာဏမေဝ ပမာဏကရဏာနံ အဘာဝေနာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ အကုပ္ပာတိ အရဟတ္တဖလစေတောဝိမုတ္တိ ပဋိပက္ခေဟိ အကောပနီယတာယ။ ကိဉ္စတီတိ ကတ္တရိ ပဌိတော ဓာတု မဒ္ဒနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စတိ မဒ္ဒတီ’’တိ။ တဿ ပယောဂံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿာ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သမူဟာဒိဃနဝသေန သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သဝိဂ္ဂဟာ ဝိယ ဥပဋ္ဌိတာ သင်္ခါရာ နိစ္စာဒိဂ္ဂါဟဿ ဝတ္ထုတာယ ‘‘နိစ္စနိမိတ္တံ သုခါဒိနိမိတ္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဝိပဿနာ ပန တတ္ထ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကရောန္တီ နိစ္စာဒိဂ္ဂါဟံ ဝိဓမေန္တီ ‘‘နိမိတ္တံ သမုဂ္ဃာတေတီ’’တိ ဝုတ္တာ ဃနနိမိတ္တဿ အာရမ္မဏဘူတဿ အဘာဝါ။ န ဂဟိတာတိ ဧကတ္ထပဒနိဒ္ဒေသေ ပါဠိယံ ကသ္မာ န ဂဟိတာ? သာတိ သုညတာ စေတောဝိမုတ္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အပ္ပမာဏာစေတောဝိမုတ္တိအာဒိနိဒ္ဒေသေသု။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏဝသေနပိ ဧကတ္ထာ၊ န ကေဝလံ သဘာဝသရသတောဝ။ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ အပ္ပမာဏတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏတော လဒ္ဓပရိယာယေန။ အညသ္မိံ ပန ဌာနေတိ အာကိဉ္စညာဒိသဒ္ဒပဝတ္တိဟေတုတော အညေန ဟေတုနာ အပ္ပမာဏာတိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယံ ဧတဿ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာ တာယ တာယ သမညာယ ဝေါဟရိတဗ္ဗတာပရိယာယေန။ သစ္စာနံ ဒဿနမုခေန ဝဋ္ဋဝသေန ဥဋ္ဌိတဒေသနံ အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏှန္တော ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ စူဠဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၆၀။ အယံ ဒေသနာ ယသ္မာ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာ၊ တသ္မာ ပုစ္ဆကဝိဿဇ္ဇကေ ပုစ္ဆာနိမိတ္တဉ္စ သမုဒါယတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကော ပနာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပါသကတ္တန္တိ အမဂ္ဂါဂတံ ဥပါသကတ္တံ။ တေသန္တိ ဧကာဒသနဟုတာနံ။ မဂ္ဂါဂတေန ဥပသမေန သန္တိန္ဒြိယော သန္တမာနသော။

‘‘ကိံ နု ခေါ အဇ္ဇ ဘဝိဿတိ အယျပုတ္တော’’တိ ဝီထိံ ဩလောကယမာနာ။ ဩလမ္ဗနတ္ထန္တိ တဿ ဟတ္ထာဝလမ္ဗနတ္ထံ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန အတ္တနော ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ အတ္တနာ အညံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပရိဘေဒကေနာတိ ပေသုညဝါဒိနာ။

အဓိဂမပ္ပိစ္ဆတာယ ‘‘န ပကာသေတဗ္ဗော’’တိ စိန္တေသိ။ ပုန တံ အနုကမ္ပန္တော ‘‘သစေ ခေါ ပနာဟ’’န္တိအာဒိံ စိန္တေသိ။ ဧသော ဓမ္မောတိ ဧသော လောကုတ္တရဓမ္မော။ ဝိဝဋ္ဋံ ဥဒ္ဒိဿ ဥပစိတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ကုသလံ ဥပနိဿယော။ ‘‘ယဒိ မေ ဥပနိဿယော အတ္ထိ၊ သက္ကာ ဧတံ ပဋိလဒ္ဓုံ။ သစေပိ နတ္ထိ၊ အာယတိံ ဥပနိဿယော ဘဝိဿတီ’’တိ စိရကာလပရိဘာဝိတာယ ဃဋေ ပဒီပဇာလာ ဝိယ အဗ္ဘန္တရေ ဒိပ္ပမာနာယ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနာ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မယှံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာထာ’’တိ။

လာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ သုစိရကာလံ ကတူပစိတပုညတာယ။ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နတ္တာတိ သုဇာတတ္ထေရဿ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော အဂ္ဂသာဝကဿ နိပစ္စကာရံ ကတွာ – ‘‘တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ဘာဂီ အဿ’’န္တိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဒါနံ ဒတွာ ကတပတ္ထနာသင်္ခါတသမ္ပန္နာဘိနီဟာရတ္တာ။ နာတိစိရံ ကိလမိတ္ထာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တီ ဝိပဿနာယ ပရိပါကဝသေန စိရံ န ကိလမိတ္ထ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယဂမနေနာတိ ပဗ္ဗာဇနတ္ထံ ဂမနတော ဒုတိယဂမနေန။

ဥပနေတွာတိ ပဉှဿ အတ္ထဘာဝေန ဥပနေတွာ။ သက္ကာယန္တိ သကာယံ။ ဥပနိက္ခိတ္တံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ သမ္ပဋိစ္ဆမာနာ၊ ဝိယ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီ ဝိယ။ ဧကော ဧဝ ပါသော ဧတိဿာတိ ဧကပါသကာ၊ ဂဏ္ဌိ။ သာ ဟိ သုမောစိယာ၊ အနေကပါသာ ပန ဒုမ္မောစိယာ၊ ဧကပါသဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇနဿ သုကရဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယေ ဌတွာတိ ဧတေန ထေရိယာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒတံ ဒဿေတိ။ ပစ္စယဘူတာတိ အာရမ္မဏာဒိဝသေန ပစ္စယဘူတာ။

ထေရိယာ ဝိသေသာဓိဂမဿ အတ္တနော အဝိသယတာယ ဝိသာခေါ ‘‘န သက္ကာ’’တိအာဒိနာ စိန္တေသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစ္စဝိနိဗ္ဘောဂပဉှဗျာကရဏေနာတိ သစ္စပရိယာပန္နဿ ဓမ္မဿ ဒဿနတော အညာနညတ္ထနိဒ္ဓါရဏဘေဒနာသင်္ခါတဿ ဝိနိဗ္ဘောဂပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေန။ ဒွေ သစ္စာနီတိ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ။ ပဋိနိဝတ္တေတွာတိ ပရိဝတ္တေတွာ။ ဂဏ္ဌိပဉှန္တိ ဒုဗ္ဗိနိဗ္ဗေဓတာယ ဂဏ္ဌိဘူတံ ပဉှံ။

န တံယေဝ ဥပါဒါနံ တေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဧကဒေသဿ သမုဒါယတာဘာဝတော၊ သမုဒါယဿ စ ဧကဒေသတာဘာဝတော။ နာပိ အညတြ ပဉ္စဟိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေဟိ ဥပါဒါနံ တဿ တဒေကဒေသဘာဝတော။ န ဟိ ဧကဒေသော သမုဒါယဝိနိမုတ္တော ဟောတိ။ ယဒိ ဟိ တညေဝါတိအာဒိနာ ဥဘယပက္ခေပိ ဒေါသံ ဒဿေတိ။ ရူပါဒိသဘာဝမ္ပီတိ ရူပဝေဒနာသညာဝိညာဏသဘာဝမ္ပိ၊ ဖဿစေတနာဒိသဘာဝမ္ပိ ဥပါဒါနံ သိယာ။ အညတြ သိယာတိ ပဉ္စဟိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေဟိ ဝိသုံယေဝ ဥပါဒါနံ ယဒိ သိယာ။ ပရသမယေတိ နိကာယဝါဒေ။ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တော အနုသယောတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ နိကာယဝါဒေ စိတ္တသဘာဝါဘာဝဝိညာဏာဒီနမ္ပိ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တဘာဝပဋိဇာနနတော။ ဧဝံ ဗျာကာသီတိ ‘‘န ခေါ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ ခန္ဓဂတဆန္ဒရာဂဘာဝေန ဗျာကာသိ။ အတ္ထဓမ္မနိစ္ဆယသမ္ဘဝတော အသမ္ဗန္ဓေန။ တေသု ကတ္ထစိပိ အသမ္မုယှနတော အဝိတ္ထာယန္တေန။ ပုစ္ဆာဝိသယေ မောဟန္ဓကာရဝိဂမနေန ပဒီပသဟဿံ ဇာလေန္တေန ဝိယ။ သဥပါဒါနုပါဒါနဋ္ဌာနံ အနုတ္တာနတာယ ပစုရဇနဿ ဂူဠှော။ အဂ္ဂဟိတသင်္ကေတာနံ ကေသဉ္စိ ပဋိစ္ဆာဒိတသဒိသတ္တာ ပဋိစ္ဆန္နော။ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတဓမ္မဝိသယတာယ တိလက္ခဏာဟတော။ ဂမ္ဘီရဉာဏဂေါစရတာယ ဂမ္ဘီရော။ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ အရိယသစ္စသမ္ပဋိဝေဓနတော။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဓမ္မာဒိဘာဝတော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တာ။ သဗ္ဗသော နိဝုတ္ထဗြဟ္မစရိယတာယ တိဏ္ဏံ ဘဝါနမ္ပိ အပရဘာဂေ နိဗ္ဗာနေ နိဝုတ္ထဝတီတိ ဘဝမတ္ထကေ ဌိတာ။

၄၆၁။ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀) ပဋိသမ္ဘိဒါပါဌေန တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ အတ္တာတိ သမနုပဿတိ၊ အတ္တဘာဝေန သမနုပဿတိ။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ အဟံဗုဒ္ဓိနိဗန္ဓနဉှိ အတ္တာနံ အတ္တဝါဒီ ပညပေတိ၊ တသ္မာ ယံ ရူပံ သော အဟန္တိ ယဒေတံ မမ ရူပံ နာမ၊ သော အဟန္တိ ဝုစ္စမာနော မမ အတ္တာ တံ မမ ရူပန္တိ ရူပဉ္စ အတ္တဉ္စ အဒွယံ အနညံ သမနုပဿတိ။ တထာ ပဿတော စ အတ္တာ ဝိယ ရူပံ၊ ရူပံ ဝိယ ဝါ အတ္တာ အနိစ္စောတိ အာပန္နမေဝ။ အစ္စီတိ ဇာလသိခါ။ သာ စေ ဝဏ္ဏော၊ စက္ခုဝိညေယျာဝ သိယာ၊ န ကာယဝိညေယျာ၊ ဝဏ္ဏောပိ ဝါ ကာယာဒိဝိညေယျော အစ္စိယာ အနညတ္တာတိ ဥပမေယျံ ဝိယ ဥပမာပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ အယုတ္တာဝ။ ဒိဋ္ဌိပဿနာယာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာယ ပဿနာယ ပဿတိ၊ န တဏှာမာနပညာနုပဿနာယ။ အရူပံ ဝေဒနာဒိံ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ ဆာယာယ ရုက္ခာဓီနတာယ ဆာယာဝန္တံ ရုက္ခံ ဝိယ၊ ရူပဿ သန္တကဘာဝေန အတ္တာဓီနတာယ ရူပဝန္တံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ။ ပုပ္ဖာဓီနတာယ ပုပ္ဖသ္မိံ ဂန္ဓံ ဝိယ အာဓေယျဘာဝေန အတ္တာဓီနတာယ ရူပဿ အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတိ။ ယထာ ကရဏ္ဍော မဏိနော အာဓာရော၊ ဧဝံ ရူပမ္ပိ အတ္တနော အာဓာရောတိ ကတွာ အတ္တာနံ ရူပသ္မိံ သမနုပဿတိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ အတ္တနော ဝေဒနာဒီဟိ အနညတ္တံ တေသဉ္စာဓာရဏတံ နိဿိတတဉ္စ ယထာဝုတ္တံ အတိဒိသတိ။

အရူပံ အတ္တာတိ ကထိတံ ‘‘ဝေဒနာဝန္တ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ရူပေန ဝေါမိဿကတာယ အဘာဝတော။ ရူပါရူပမိဿကော အတ္တာ ကထိတော ရူပေန သဒ္ဓိံ သေသာရူပဓမ္မာနံ အတ္တာတိ ဂဟိတတ္တာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ကထိတာ ရူပါဒီနံ ဝိနာသဒဿနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ရူပံ အတ္တာတိ ယော ဝဒေယျ၊ တံ န ဥပပဇ္ဇတိ၊ အတ္တာ မေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စ ဝေတိ စာတိ ဣစ္စဿ ဧဝမာဂတံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ အဝသေသေသူတိ ပန္နရသသု ဌာနေသု။ သဿတဒိဋ္ဌိ ကထိတာ ရူပဝန္တာဒိဘာဝေန ဂဟိတဿ အနိဒ္ဓါရိတရူပတ္တာ။

ဒိဋ္ဌိဂတိကော ယံ ဝတ္ထုံ အတ္တာတိ သမနုပဿတိ၊ ယေဘုယျေန တံ နိစ္စံ သုခန္တိ စ သမနုပဿတေဝ။ သာဝကော ပန တပ္ပဋိက္ခေပေန သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာတိ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ရူပံ အတ္တာတိ န သမနုပဿတိ၊ တထာဘူတော စ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ သမနုပဿတိ၊ တထာ ဝေဒနာဒယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ရူပံ အတ္တတော’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ ဘဝဒိဋ္ဌိပိ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာ ဝိယ ဝဋ္ဋဿ သမုဒယောယေဝါတိ ဒိဋ္ဌိကထာယံ ‘‘ဧတ္တကေန ဂမနံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနကထာယဉ္စ ‘‘ဧတ္တကေန ဂမနံ န ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၄၆၂။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမတ္ထမေဝ ပုစ္ဆိတတ္တာ ‘‘ထေရိယာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ပဋိပုစ္ဆနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပါသကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပတ္တိဝသေနာတိ သက္ကာယနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါဘာဝေန။ သင်္ခတာသင်္ခတဝသေန လောကိယလောကုတ္တရဝသေန သင်္ဂဟိတာသင်္ဂဟိတဝသေနာတိ ‘‘ဝသေနာ’’တိ ပဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ကာမံ အသင်္ခတော နာမ မဂ္ဂေါ နတ္ထိ၊ ကိံ သင်္ခတော၊ ဥဒါဟု အသင်္ခတောတိ ပန ပုစ္ဆာဝသေန တထာ ဝုတ္တံ? ‘‘အရိယော’’တိ ဝစနေနေဝ မဂ္ဂဿ လောကုတ္တရတော သိဒ္ဓါ၊ သင်္ဂါဟကခန္ဓပရိယာပန္နာနံ ပန မဂ္ဂဓမ္မာနမ္ပိ သိယာ လောကိယတာတိ ဣဓ လောကိယဂ္ဂဟဏံ။ ကိဉ္စာပိ သင်္ဂဟိတပဒမေဝ ပါဠိယံ အာဂတံ၊ န အသင်္ဂဟိတပဒံ၊ ယေ ပန သင်္ဂါဟကဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တေ သင်္ဂဟိတာ န ဟောန္တီတိ အဋ္ဌကထာယံ အသင်္ဂဟိတဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ခတောတိအာဒီသု သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတောတိ သင်္ခတော။ တထာဘူတော စ တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာတိ မယှံ မဂ္ဂေါ အဋ္ဌင်္ဂိကော ဟောတု သတ္တင်္ဂိကော ဝါတိ စေတိတဘာဝေန စေတိတော။ သဟဇာတစေတနာယပိ စေတိတောဝ တဿာ သဟကာရီကာရဏဘာဝတော၊ တတော ဧဝ ပကပ္ပိတော အာယူဟိတော။ ပစ္စယေဟိ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ကတော နိဗ္ဗတ္တိတော စ။ သမာပဇ္ဇန္တေန အတ္တနော သန္တာနေ သမ္မဒေဝ အာပဇ္ဇန္တေန ဥပ္ပာဒေန္တေန။ ဣတိ သတ္တဟိပိ ပဒေဟိ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တိတံယေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ဒဿေတိ။

အသင်္ဂဟိတော ခန္ဓာနံ ပဒေသော ဧတဿ အတ္ထီတိ မဂ္ဂေါ သပ္ပဒေသော။ နတ္ထိ ဧတေသံ ပဒေသာတိ ခန္ဓာ နိပ္ပဒေသာ။ ပဒိဿတိ ဧတေန သမုဒါယောတိ ဟိ ပဒေသော၊ အဝယဝေါ။ အယန္တိ မဂ္ဂေါ။ သပ္ပဒေသတ္တာ ဧကဒေသတ္တာ။ နိပ္ပဒေသေဟိ သမုဒါယဘာဝတော နိရဝသေသပဒေသေဟိ။ ယထာ နဂရံ ရဇ္ဇေကဒေသဘူတံ တဒန္တောဂဓတ္တာ ရဇ္ဇေန သင်္ဂဟိတံ၊ ဧဝံ အရိယမဂ္ဂေါ ခန္ဓတ္တယေကဒေသဘူတော တဒန္တောဂဓတ္တာ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဿေတိ ‘‘နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေနာ’’တိ ဣမိနာ။ သဇာတိတောတိ သမာနဇာတိတာယ၊ သမာနသဘာဝတ္တာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ သီလက္ခန္ဓော ‘‘နဝ ကောဋိသဟဿာနီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅။၅၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၇) ဝုတ္တပဘေဒဝသေန စေဝ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတိအာဒိဝသေန စ ဂယှမာနော နိပ္ပဒေသော၊ မဂ္ဂသီလံ ပန အာဇီဝဋ္ဌမကမေဝ သမုစ္ဆေဒဝိရတိမတ္တမေဝါတိ သပ္ပဒေသံ။ သမာဓိက္ခန္ဓော ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာဒိဝသေန စေဝ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝသေန စ အနေကဘေဒတာယ နိပ္ပဒေသော၊ မဂ္ဂသမာဓိ ပန လောကုတ္တရောဝ၊ အပ္ပနာသမာဓိ ဧဝါတိ သပ္ပဒေသော။ တထာ ပညာက္ခန္ဓော ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာဒိဝသေန စေဝ သုတမယဉာဏာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒတာယ နိပ္ပဒေသော၊ မဂ္ဂပညာ ပန လောကုတ္တရာဝ၊ ဘာဝနာမယာ ဧဝါတိ သပ္ပဒေသာ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယာတိ သဟကာရီကာရဏံ အနပေက္ခိတွာ အတ္တနော သဘာဝေန အတ္တနော ဗလေန အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ ဝီရိယေန အနုပတ္ထမ္ဘိတံ၊ သတိယာ စ အနုပဋ္ဌိတံ။ ပဂ္ဂဟကိစ္စန္တိ ယထာ ကောသဇ္ဇပက္ခေ န ပတိတာ စိတ္တဋ္ဌိတိ၊ တထာ ပဂ္ဂဏှနကိစ္စံ။ အပိလာပနကိစ္စန္တိ ယထာ အာရမ္မဏေ န ပိလဝတိ၊ ဧဝံ အပိလာပနကိစ္စံ။

ဧကတော ဇာတာတိ သဟဇာတာ။ ပိဋ္ဌိံ ဒတွာ ဩနတသဟာယော ဝိယ ဝါယာမော သမာဓိဿ အာရမ္မဏေ အပ္ပနာယ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော။ အံသကူဋံ ဒတွာ ဌိတသဟာယော ဝိယ သတိ သမာဓိဿ အာရမ္မဏေ ဒဠှပဝတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝတော။ ကိရိယတောတိ ဥပကာရကိရိယတော။

အာကောဋေတွာတိ အာရမ္မဏံ အာဟနိတွာ။ တထာ ဟိ ဝိတက္ကော ‘‘အာဟနနရသော’’တိ၊ ယောဂါဝစရော စ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓာပီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပေသု။ ကိရိယတောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဥပကာရကိရိယတော။

သုဘသုခါဒိနိမိတ္တဂ္ဂါဟဝိဓမနံ စတုကိစ္စသာဓနံ။ ပစ္စယတ္တေနာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေန။ စတုကိစ္စသာဓနဝသေနေဝါတိ ဣဒံ မဂ္ဂဝီရိယဿေဝ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ တဉှိ ဧကံယေဝ ဟုတွာ စတုကိစ္စံ ယထာဝုတ္တဥပကာရကသဘာဝေန စ ပရိဝါရဋ္ဌေန ပရိက္ခာရော ဟောတိ။ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနန္တိ ဣမိနာ မဂ္ဂဓမ္မာနမ္ပိ ဂဟဏံ၊ န တံသမ္ပယုတ္တဖဿာဒီနံယေဝ။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာတိ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ။

သတ္တဟိ ဉာဏေဟီတိ ပရမုက္ကံသဂတေဟိ သတ္တဟိ ဇဝနေဟိ သမ္ပယုတ္တဉာဏေဟိ၊ သတ္တဟိ ဝါ အနုပဿနာဉာဏေဟိ။ အာဒိတော သေဝနာ အာသေဝနာ၊ တတော ပရံ ဝဍ္ဎနာ ဘာဝနာ၊ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ ဗဟုလီကမ္မန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အညေန စိတ္တေနာ’’တိအာဒိ။ အဓိပ္ပာယဝသေန နိဒ္ဓါရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထံ သုတ္တံ နေယျတ္ထံ။ ယထာရုတဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္ထံ နီတတ္ထံ။ ဧဝံ သန္တေတိ ယဒိ ဣဒံ သုတ္တံ နီတတ္ထံ၊ အာသေဝနာဒိ စ ဝိသုံ ဝိသုံ စိတ္တေဟိ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေ။ အာသေဝနာဒိ နာမ စိတ္တဿ အနေကဝါရံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဟောတိ၊ န ဧကဝါရမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဧကံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – အာသေဝနာဝသေန ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ သုစိရမ္ပိ ကာလံ အာသေဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တေယျ၊ တထာ ဘာဝနာဗဟုလီကမ္မဝသေန ပဝတ္တမာနာနိပိ၊ န စေတ္ထ ဧတ္တကာနေဝ စိတ္တာနိ အာသေဝနာဝသေန ပဝတ္တန္တိ၊ ဧတ္တကာနိ ဘာဝနာဝသေန၊ ဗဟုလီကမ္မဝသေနာတိ နိယမော လဗ္ဘတိ။ ဣတိ အနေကစိတ္တက္ခဏိကအရိယမဂ္ဂံ ဝဒန္တဿ ဒုန္နိဝါရိယောဝါယံ ဒေါသော။ ယထာ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေပိ နာနာစိတ္တေသု ပဝတ္တပရိညာဒိကိစ္စာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ပဋိဝေဓကာလေ ယထာရဟံ စတုကိစ္စသာဓနံ၊ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ စ ပဝတ္တိ၊ ဧဝံ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေန အာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မာနိ ပဋိဝေဓကာလေ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝဒန္တာနံ အာစရိယာနံ န ကောစိ ဒေါသော အာသေဝနာဒီဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ တဒါ ဧကစိတ္တက္ခဏေယေဝ သိဇ္ဈနတော။ တေနာဟ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏိကာဝါ’’တိအာဒိ။ သစေ သဉ္ဇာနာတီတိ သစေ သညတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။ ယာဂုံ ပိဝါဟီတိ ဥယျောဇေတဗ္ဗော ဓမ္မသာကစ္ဆာယ အဘဗ္ဗဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၆၃။ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာယသဉ္စေတနာဒိ လက္ခဏေ ကာယသင်္ခါရာဒိကေပိ သင်္ဂဏှာတိ၊ န အပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေ ဧဝ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ကာယေန သင်္ခရီယတိ၊ န ကာယသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိ တေ ဓမ္မာတိ။ နိဗ္ဗတ္တီယတီတိ စ ဣဒံ ကာယေ သတိ သဗ္ဘာဝံ၊ အသတိ စ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝါစန္တိ ဝစီဃောသံ။ သင်္ခရောတီတိ ဇနေတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တေတီ’’တိ။ န ဟိ တံ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတစိတ္တံ ဝစီဃောသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ သက္ကောတိ။ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓတ္တာတိ ဧတေန စိတ္တဿ နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝေါ စိတ္တသင်္ခါရသင်္ခရဏန္တိ ဒဿေတိ။ အညမညမိဿာတိ အတ္ထတော ဘိန္နာပိ ကာယသင်္ခါရာဒိဝစနဝစနီယဘာဝေန အညမညမိဿိတာ အဘိန္နာ ဝိယ၊ တတော ဧဝ အာလုဠိတာ သံကိဏ္ဏာ အဝိဘူတာ အပါကဋာ ဒုဒ္ဒီပနာ ဒုဝိညာပယာ။ အာဒါနဂ္ဂဟဏမုဉ္စနစောပနာနီတိ ယဿ ကဿစိ ကာယေန အာဒါတဗ္ဗဿ အာဒါနသင်္ခါတံ ဂဟဏံ၊ ဝိဿဇ္ဇနသင်္ခါတံ မုဉ္စနံ၊ ယထာတထာစလနသင်္ခါတံ စောပနန္တိ ဣမာနိ ပါပေတွာ သာဓေတွာ ဥပ္ပန္နာ။ ကာယတော ပဝတ္တာ သင်္ခါရာ၊ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ စ ကာယသင်္ခါရာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ။ ဟနုသံစောပနန္တိ ဟနုသဉ္စလနံ။ ဝစီဘေဒန္တိ ဝါစာနိစ္ဆာရဏံ။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ကတွာ ဣဓ ဝစီသင်္ခါရာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ။

၄၆၄။ သမာပဇ္ဇိဿန္တိ ပဒံ နိရောဓဿ အာသန္နာနာဂတဘာဝဝိသယံ အာသန္နံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒူရဿ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝတော။ နိရောဓပါဒကဿ နေဝသညာနာသညာယတနစိတ္တဿ စ ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇတိ နာမာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပဒဒွယေန နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိကာလော ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ စိတ္တံ ဘာဝိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒစိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဣတရေသံ နာနန္တရိယဘာဝတော။ န ဟိ ဗလဒွယဉာဏသမာဓိစရိယာနံ ဝသီဘာဝါပါဒနစိတ္တေဟိ ဝိနာ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒစိတ္တံ အစိတ္တကဘာဝါယ ဟောတိ။

သေသသင်္ခါရေဟီတိ ကာယသင်္ခါရစိတ္တသင်္ခါရေဟိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ နိရုဇ္ဈတိ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓေန။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုဋ္ဌဟိဿန္တိ ပဒံ ဝုဋ္ဌဟနဿ အာသန္နာနာဂတဘာဝဝိသယံ အာသန္နံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒူရဿ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝတော။ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဿ စ စိတ္တုပ္ပာဒေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ တတော ဩရမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဒဒွယေန အန္တောနိရောဓကာလော ကထိတော’’တိ။ တထာ စိတ္တံ ဘာဝိတံ ဟောတီတိ ယထာ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလမေဝ အစိတ္တကဘာဝေါ၊ တတော ပရံ သစိတ္တကဘာဝေါ ဟောတိ၊ တထာ နိရောဓဿ ပရိကမ္မစိတ္တံ ဥပ္ပာဒိတံ ဟောတိ။

ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါယ ဣဒမေဝ ကာတဗ္ဗံ ဇာနိတွာ အပ္ပဝတ္တိမတ္တံ။ သမာပဇ္ဇန္တီတိ အစိတ္တကဘာဝံ သမ္ပဒေဝ အာပဇ္ဇန္တိ။ အထ ကသ္မာ သတ္တာဟမေဝ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? ယထာကာလပရိစ္ဆေဒကရဏတော၊ တဉ္စ ယေဘုယျေန အာဟာရူပဇီဝီနံ သတ္တာနံ ဥပါဒိန္နကပဝတ္တဿ ဧကဒိဝသံ ဘုတ္တာဟာရဿ သတ္တာဟမေဝ ယာပနတော။

သဗ္ဗာ ဖလသမာပတ္တိ အဿာသပဿာသေ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဣဒံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ။ ယာ ပန န သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမဿ ပန…ပေ… န သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣမဿာတိ ဣဓ ပါဠိယံ ဝုတ္တနိရောဓသမာပဇ္ဇနဘိက္ခုနော။ တဿ ပန ဖလသမာပတ္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာဝါတိ နိယမော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ကိံ ဝါ ဧတေနာ’’တိအာဒိ။ အဗ္ဗောဟာရိကာတိ သုခုမတ္တဘာဝပ္ပတ္တိယာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝေါဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျာတိ ကေစိ။ နိရောဓဿ ပန ပါဒကဘူတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဒိသမာဓိစရိယာယ ဝသေန အစတုတ္ထဇ္ဈာနိကာပိ နိရောဓာနန္တရဖလသမာပတ္တိ အဿာသပဿာသေ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ အဘာဝတော ဧဝ တေ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝုတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သဉ္ဇီဝတ္ထေရဝတ္ထုမှိ အာနီတသမာပတ္တိဖလနိဒဿနမ္ပိ သုဋ္ဌု ဥပပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဝင်္ဂသမယေနေဝေတံ ကထိတ’’န္တိ။ ကိရိယမယပဝတ္တဝဠဉ္ဇနကာလေတိ ဧတ္ထ ကိရိယမယပဝတ္တံ ကာယဝစီဝိညတ္တိဝိပ္ဖာရော၊ တဿ ဝဠဉ္ဇနကာလေ ပဝတ္တနသမယေ။ ဝါစံ အဘိသင်္ခါတုံ န သက္ကောန္တိ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာ တေသံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ။

သဂုဏေနာတိ သရသေန၊ သဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ သုညတာ နာမ ဖလသမာပတ္တိ ရာဂါဒီဟိ သုညတ္တာ။ တထာ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ အဘာဝါ အနိမိတ္တာ၊ ရာဂပဏိဓိအာဒီနံ အဘာဝါ အပ္ပဏိဟိတာတိ အာဟ ‘‘အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတဉ္စ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နဖလသမာပတ္တိယံ ဖဿော အနိမိတ္တော ဖဿော အပ္ပဏိဟိတော ဖဿော နာမာတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။

အတ္တသုညတာဒဿနတော အနတ္တာနုပဿနာ သုညတာ၊ နိစ္စနိမိတ္တုဂ္ဃာဋနတော အနိစ္စာနုပဿနာ အနိမိတ္တာ၊ သုခပ္ပဏိဓိပဋိက္ခေပတော ဒုက္ခာနုပဿနာ အပ္ပဏိဟိတာတိ အာဟ – ‘‘သုညတာ…ပေ… ဝိပဿနာပိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌာတီတိ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စာကာရဂ္ဂါဟိနိယာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ပရတော ဧကတောဝုဋ္ဌာနဥဘတောဝုဋ္ဌာနေဟိ နိမိတ္တပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌာတိ။ အနိစ္စတော ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ စ ဣဒံ ‘‘န ဧကန္တိကံ ဧဝမ္ပိ ဟောတီ’’တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အပ္ပဏိဟိတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါတိအာဒိနာ၊ သုညတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါတိအာဒိနာ စ ယောဇနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ။ ဝိကပ္ပော အာပဇ္ဇေယျ အာဂမနဿ ဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝေန အဝဝတ္ထာနကရတ္တာ။ ဧဝဉှိ တယော ဖဿာ ဖုသန္တီတိ ဧဝံ သဂုဏတော အာရမ္မဏတော စ နာမလာဘေ သုညတာဒိနာမကာ တယော ဖဿာ ဖုသန္တီတိ အနိယမဝစနံ။ သမေတိ ယုဇ္ဇတိ ဧကဿေဝ ဖဿဿ နာမတ္တယယောဂတော။

သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတာယ နိဗ္ဗာနံ ဝိဝေကော နာမ ဥပဓိဝိဝေကောတိ ကတွာ။ နိန္နတာ တပ္ပဋိပက္ခဝိမုခဿ တဒဘိမုခတာ။ ပေါဏတာ ဩနမနံ၊ ပဗ္ဘာရတာ တတော ဝိဿဋ္ဌဘာဝေါ။

၄၆၅။ စက္ခာဒိတော ရူပါဒီသု ပဝတ္တရူပကာယတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော ပဉ္စဒွါရိကံ သုခံ ကာယိကံ နာမ၊ မနောဒွါရိကံ စေတောဖဿဇာတာယ စေတသိကံ နာမ။ သဘာဝနိဒ္ဒေသော သုခယတီတိ ကတွာ။ မဓုရဘာဝဒီပကန္တိ ဣဋ္ဌဘာဝဇောတနံ။ ဝေဒယိတဘာဝဒီပကန္တိ ဝေဒကဘာဝဝိဘာဝကံ။ ဝေဒနာ ဧဝ ဟိ ပရမတ္ထတော အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ၊ အာရမ္မဏံ ပန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဒုက္ခန္တိ သဘာဝနိဒ္ဒေသောတိဧဝမာဒိအတ္ထဝစနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ။ ဌိတိသုခါတိ ဌိတိယာ ဓရမာနတာယ သုခါ၊ န ဌိတိက္ခဏမတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထိဘာဝေါ သုခ’’န္တိ။ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာတိ ဝိပရိဏမနေန ဝိဂမနေန ဒုက္ခာ၊ န နိရောဓက္ခဏေန။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခ’’န္တိ။ အပရိညာတဝတ္ထုကာနဉှိ သုခဝေဒနုပရမော ဒုက္ခတော ဥပဋ္ဌာတိ။ သွာယမတ္ထော ပိယဝိပ္ပယောဂေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခံ၊ နတ္ထိဘာဝေါ သုခ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝေဒနုပရမော ဟိ သတ္တာနံ သုခတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝဉှိ ဝဒန္တိ – ‘‘တဿ ရောဂဿ ဝူပသမေန အဟော သုခံ ဇာတ’’န္တိ။ ဇာနနဘာဝေါတိ ယာထာဝသဘာဝတော အဝဗုဇ္ဈနံ။ အဒုက္ခမသုခဉှိ ဝေဒနံ ဇာနန္တဿ သုခံ ဟောတိ တဿ သုခုမဘာဝတော၊ ယထာ တဒညေ ဓမ္မေ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ သမ္မဒေဝ အဝဗောဓော ပရမံ သုခံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊

အဇာနနဘာဝေါတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုက္ခဉှိ သမ္မောဟဝိဟာရောတိ။ အပရော နယော ဇာနနဘာဝေါတိ ဇာနနဿ ဉာဏဿ သဗ္ဘာဝေါ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဉာဏောပနိဿယာ စ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ သုခါ ဣဋ္ဌာကာရာ။ ယထာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာ စေဝ ဣဋ္ဌဖလာ စာ’’တိ။ အဇာနနဘာဝေါ ဒုက္ခန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကတမော အနုသယော အနုသေတီတိ ကာမရာဂါနုသယာဒီသု သတ္တသု အနုသယေသု ကတမော အနုသယော အနုသယဝသေန ပဝတ္တတိ? အပ္ပဟီနဘာဝေန ဟိ သန္တာနေ အနုသယန္တီတိ အနုသယာ၊ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတာ နေသံ ဒဿိတာ။ အပ္ပဟီနာ ဟိ ကိလေသာ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဟီနဋ္ဌေန သယိတော ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ တေ စ နိပ္ပရိယာယတော အနာဂတာ ကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ အတီတာ ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တံသဘာဝတ္တာ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ကာလဘေဒေန သဘာဝဘေဒေါ အတ္ထိ။ ယဒိ အပ္ပဟီနဋ္ဌော အနုသယဋ္ဌော၊ နနု သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ အပ္ပဟီနာ အနုသယာ ဘဝေယျုန္တိ? န မယံ အပ္ပဟီနတာမတ္တေန အနုသယဋ္ဌံ ဝဒါမ၊ အထ ခေါ ပန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတာ ကိလေသာ အနုသယာ။ ဣဒံ ထာမဂမနဉ္စ ရာဂါဒီနမေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ယတော အဘိဓမ္မေ – ‘‘ထာမဂတံ အနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ရာဂါနုသယော။ အပ္ပဟီနောတိ အပ္ပဟီနဘာဝမုခေန အနုသယနဋ္ဌမာဟ။ သော စ အပရိညာတက္ခန္ဓဝတ္ထုတော၊ ပရိညာတေသု ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘န သဗ္ဗာယ သုခါယ ဝေဒနာယ သော အပ္ပဟီနော’’တိ။ အာရမ္မဏဝသေန စာယံ အနုသယဋ္ဌော အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘န သဗ္ဗံ သုခံ ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ။

ဝတ္ထုဝသေနပိ ပန အနုသယဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ယော ‘‘ဘူမိလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၃၄) ဝုတ္တံ –

‘‘ဘူမီတိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ တေဘူမကာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ တေသု ခန္ဓေသု ဥပ္ပတ္တိရဟံ ကိလေသဇာတံ။ တေန ဟိ သာ ဘူမိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝုစ္စတိ၊ သာ စ ခေါ န အာရမ္မဏဝသေန။ အာရမ္မဏဝသေန ဟိ သဗ္ဗေပိ အတီတာနာဂတေ ပရိညာတေပိ စ ခီဏာသဝါနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ မဟာကစ္စာနဥပ္ပလဝဏ္ဏာဒီနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ သောရေယျသေဋ္ဌိနန္ဒမာဏဝကာဒီနံ ဝိယ။ ယဒိ စ တံ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ သိယာ၊ တဿ အပ္ပဟေယျတော န ကောစိ ဘဝမူလံ ပဇဟေယျ၊ ဝတ္ထုဝသေန ပန ဘူမိလဒ္ဓံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ ဝိပဿနာယ အပရိညာတာ ခန္ဓာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပာဒတော ပဘုတိ တေသု ဝဋ္ဋမူလံ ကိလေသဇာတံ အနုသေတိ။ တံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။

ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ ဣမိနာ ‘‘န သဗ္ဗာယ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သော အပ္ပဟီနော၊ န သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိံ အတိဒိသတိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယော အနုသယော ယတ္ထ အနုသေတိ၊ သော ပဟီယမာနော တတ္ထ ပဟီနော နာမ ဟောတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ပဟာနပုစ္ဆာ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိံ ပဟာတဗ္ဗန္တိ အယံ ပဟာနပုစ္ဆာ နာမာ’’တိ။

ဧကေနေဝ ဗျာကရဏေနာတိ ‘‘ဣဓာဝုသော၊ ဝိသာခ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၇၄) ဧကေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနေန။ ဒွေ ပုစ္ဆာတိ အနုသယပုစ္ဆာ ပဟာနပုစ္ဆာတိ ဒွေပိ ပုစ္ဆာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ‘‘ရာဂံ တေန ပဇဟတီ’’တိ ဣဒမေကံ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ ‘‘န တတ္ထ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဣဒမေကံ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ ပုစ္ဆာနုက္ကမဉ္စေတ္ထ အနာဒိယိတွာ ပဟာနက္ကမေန ဝိဿဇ္ဇနာ ပဝတ္တာ။ ‘‘ဒွေ ပုစ္ဆာ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တထာဝိက္ခမ္ဘိတမေဝ ကတွာတိ ဣမိနာ ယော ရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနတော တထာဝိက္ခမ္ဘိတမေဝ ကတွာ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတေတိ၊ တဿ ဝသေန ‘‘ရာဂံ တေန ပဇဟတိ၊ န တတ္ထ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကာမောဃာဒီဟိ စတူဟိ ဩဃေဟိ သံသာရဘဝေါဃေနေဝ ဝါ ဝေဂသာ ဝုယှမာနေသု သတ္တေသု တံ ဥတ္တရိတွာ ပတ္တဗ္ဗံ၊ တဿ ပန ဂါဓဘာဝတော ပတိဋ္ဌာနဘူတံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈၊ ဣတိဝု။ ၆၉၊ ပု။ ပ။ ၁၈၇)။

သုညတာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒတ္တာ ပါဠိယံ ‘‘အနုတ္တရေသူ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘အနုတ္တရာ ဝိမောက္ခာ’’တိ ဝတွာ ပုန တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အရဟတ္တဘာဝသာမညေန ‘‘အရဟတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေန္တဿာတိ ‘‘အဟော ဝတာဟံ အရဟတ္တံ လဘေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ဥပဋ္ဌပေန္တဿ၊ ပတ္ထေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ပဋ္ဌပေန္တဿာတိ စေတ္ထ ဟေတုမှိ အန္တသဒ္ဒေါ။ ကထံ ပန အရဟတ္တဝိသယာ ပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? န ကာစိ အရဟတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အနဓိဂတတ္တာ အဝိသယဘာဝတော။ ပရိကပ္ပိတရူပံ ပန တံ ဥဒ္ဒိဿ ပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပိဟာပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တံ ပရမ္ပရပစ္စယတံ သန္ဓာယ၊ ဥဇုကံ ပန ပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န ပတ္ထနာယ ပဋ္ဌပနမူလကံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဣဒံ ပန သေဝိတဗ္ဗံ ဒေါမနဿံ အကုသလပ္ပဟာနဿ ကုသလာဘိဝုဍ္ဎိယာ စ နိမိတ္တဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဒေါမနဿမ္ပာဟံ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၉-၃၆၂)။ တီဟိ မာသေဟိ သမ္ပဇ္ဇနကာ တေမာသိကာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမသ္မိံ ဝါရေတိ ဣမသ္မိံ ပဝါရဏဝါရေ။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏန္တိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ။ အရဟန္တာနမေဝ ဟေသ ပဝါရဏာ။

န ကဒါစိ ပဟာတဗ္ဗဿ ပဟာယကတာ အတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဒေါမနဿေန ဝါ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပရိယာယေနေတံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော ဝိတ္ထာရေန အာဂမိဿတိ။ ပဋိပဒံ ဂဟေတွာ ပတ္ထနံ ကတွာ ပတ္ထနံ ဌပေတွာ။ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ ဩဝါဒဝသေန အတ္တာနံ သမုတ္တေဇေန္တော ကထေတိ။ သီလေန ဟီနဋ္ဌာနန္တိ အညေဟိ အရဟတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ သီလေန ဟီနဋ္ဌာနံ ကိံ တုယှံ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုပရိသုဒ္ဓန္တိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝတော သုဓောတဇာတိမဏိ ဝိယ သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓံ။ သုပဂ္ဂဟိတန္တိ ကဒါစိပိ သင်္ကောစာဘာဝတော ဝီရိယံ သုဋ္ဌု ပဂ္ဂဟိတံ။ ပညာတိ ဝိပဿနာပညာ ပဋိပက္ခေဟိ အနဓိဘူတတာယ အကုဏ္ဌာ တိက္ခဝိသဒါ သင်္ခါရာနံ သမ္မသနေ သူရာ ဟုတွာ ဝဟတိ ပဝတ္တတိ။ ပရိယာယေနာတိ တဿ ဒေါမနဿဿ အရဟတ္တုပနိဿယတာပရိယာယေန။ အာရမ္မဏဝသေန အနုသယနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘န တံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အနုပ္ပဇ္ဇနမေတ္ထ ပဟာနံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဟီနောဝ တတ္ထ ပဋိဃာနုသယောတိ အတ္ထော’’တိ။ တတိယဇ္ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘေတဗ္ဗာ အဝိဇ္ဇာ၊ သာ ဧဝ အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒီယတီတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနုသယံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ အနုသယသဒိသတာယ ဝါ။ ‘‘ရာဂါနုသယံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ နာနုသေတိ နာမ တတ္ထ ကာတဗ္ဗကိစ္စာကရဏတော။

၄၆၆။ တသ္မာတိ ပစ္စနီကတ္တာ သဘာဝတော ကိစ္စတော ပစ္စယတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိသဘာဂပဋိဘာဂေါ ကထိတော ‘‘ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အန္ဓကာရာတိ အန္ဓကာရသဒိသာ အပ္ပကာ သဘာဝတော။ အဝိဘူတာ အပါကဋာ အနောဠာရိကဘာဝတော။ တတော ဧဝ ဒုဒ္ဒီပနာ ဒုဝိညာပနာ။ တာဒိသာဝါတိ ဥပေက္ခာသဒိသာဝ။ ယထာ ဥပေက္ခာ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ န ဩဠာရိကာ၊ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာ ရာဂဒေါသာ ဝိယ န ဩဠာရိကာ။ အထ ခေါ အန္ဓကာရာ အဝိဘူတာ ဒုဒ္ဒီပနာ ဒုဝိညာပနာတိ အတ္ထော။ သဘာဂပဋိဘာဂေါ ကထိတော ‘‘ပဏိဓိ ပဋိဃောသော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယတ္တကေသု ဌာနေသူတိ ဒုက္ခာဒီသု ယတ္တကေသု ဌာနေသု၊ ယတ္ထ ဝါ ဉေယျဋ္ဌာနေသု။ ဝိသဘာဂပဋိဘာဂေါတိ အန္ဓကာရဿ ဝိယ အာလောကော ဝိဃာတကပဋိဘာဂေါ။ ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ ဝိမုတ္တီတိ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ အနာသဝါ’’တိ။ အနာသဝဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ပဏီတဋ္ဌေနာတိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သောပိ ဟိ ဝိမုတ္တိနိဗ္ဗာနာနံ သာဓာရဏော၊ ဝိမုတ္တိယာ အသင်္ခတဋ္ဌေန နိဗ္ဗာနဿ ဝိသဘာဂတာပိ လဗ္ဘတေဝ။ ပဉှံ အတိက္ကမိတွာ ဂတောသိ၊ အပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ပုစ္ဆန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဉှာနံ ပရိစ္ဆေဒပမာဏံ ဂဟေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ အဋ္ဌတွာ တတော ပရံ ပုစ္ဆန္တော နာသက္ခိ ပဉှာနံ ပရိယန္တံ ဂဟေတုံ။ အပ္ပဋိဘာဂဓမ္မဿာတိ နိပ္ပရိယာယတော သဘာဂပဋိဘာဂေန အပ္ပဋိဘာဂဓမ္မဿ။ အနာဂတာဒိပရိယာယေန နိဗ္ဗာနဿ သဘာဂပဋိဘာဂေါ ဝုတ္တော၊ ဝိသဘာဂေ စ အတ္ထေဝ သင်္ခတဓမ္မာ၊ တသ္မာ နိပ္ပရိယာယတော ကိဉ္စိ သဘာဂပဋိဘာဂံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတီတိ ကတွာ ‘‘အစ္စယာသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသင်္ခတဿ ဟိ အပ္ပတိဋ္ဌဿ ဧကန္တနိစ္စဿ သတော နိဗ္ဗာနဿ ကုတော နိပ္ပရိယာယေန သဘာဂဿ သမ္ဘဝေါ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နာမေတ’’န္တိအာဒိ။

ဝိရဒ္ဓါတိ ဧတ္ထ သဘာဂပဋိဘာဂံ ပုစ္ဆိဿာမီတိ နိစ္ဆယာဘာဝတော ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဝိရဇ္ဈိတွာဝ ပုစ္ဆိ၊ န အဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတေန ဟေဋ္ဌာ သဗ္ဗပုစ္ဆာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနနယေန ဇာနိတွာဝ ပဝတ္တာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ထေရီ ပန တံ တံ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ သဘာဝတော ဝိဘာဝေန္တီ သတ္ထု ဒေသနာဉာဏံ အနုဂန္တွာဝ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ နိဗ္ဗာနောဂဓန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဩဂါဟိတွာ ဌိတံ နိဗ္ဗာနန္တောဂဓံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနဗ္ဘန္တရံ နိဗ္ဗာနံ အနုပဝိဋ္ဌ’’န္တိ။ အဿာတိ ဗြဟ္မစရိယဿ။

၄၆၇။ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပဏ္ဍိစ္စံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓာတုကုသလာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ပဏ္ဍိတော ဟောတိ? ယတော ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ဓာတုကုသလော စ ဟောတိ၊ အာယတနကုသလော စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကုသလော စ ဌာနာဋ္ဌာနကုသလော စ။ ဧတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ပဏ္ဍိတော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄)။ ပညာမဟတ္တံ နာမ ထေရိယာ အသေက္ခပ္ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာယ ပဋိသမ္ဘိဒါယော ပူရေတွာ ဌိတတာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟန္တေ အတ္ထေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရာဇယုတ္တေဟီတိ ရညော ကမ္မေ နိယုတ္တပုရိသေဟိ။ အာဟစ္စဝစနေနာတိ သတ္ထာရာ ကရဏာဒီနိ အာဟနိတွာ ပဝတ္တိတဝစနေန။ ယဒေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ စူဠဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၆၈။ ဓမ္မောတိ ဂဟိတဂဟဏာနီတိ ဓမ္မော ဝါ ဟောတု ဣတရော ဝါ၊ ဓမ္မောတိ ပဂ္ဂဟိတဂ္ဂါဟပ္ပဝတ္တာ စရိယာဝ။ အာယူဟနက္ခဏေတိ တဿ ဓမ္မောတိ ဂဟိတဿ ပဝတ္တနက္ခဏေ။ သုခန္တိ အကိစ္ဆံ။ တေနာဟ ‘‘သုကရ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝိပါကန္တိ အနိဋ္ဌဖလဝိပစ္စနံ။

၄၆၉။ ယထာ စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ယထာသကံ ဝိသယဂ္ဂဟဏံ သဘာဝသိဒ္ဓံ၊ ဧဝံ မနသောပိ။ တေ စ ဝိသယာ ဣဋ္ဌာကာရတော ဂဟဏေ န ကောစိ ဒေါသော၊ ပုရိသတ္တဘာဝေ န စ တေ ဒေါသံ ပဝတ္တေန္တီတိ အယံ တေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထုကာမေသုပိ ကိလေသကာမေသုပိ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ၊ အဿာဒေတွာ ဝိသယပရိဘောဂေ နတ္ထိ အာဒီနဝေါ၊ တပ္ပစ္စယာ န ကောစိ အန္တရာယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇန္တီတိ ပရိဘုဉ္ဇနကတံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ပရိဘောဂတ္ထော ဟိ အယံ ပါ-သဒ္ဒေါ ကတ္တုသာဓနော စ တဗျ-သဒ္ဒေါ၊ ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ကိလေသကာမောပိ အဿာဒိယမာနော ဝတ္ထုကာမန္တောဂဓောယေဝ၊ ကိလေသကာမဝသေန ပန နေသံ အဿာဒေတဗ္ဗတာတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမေန ပါတဗျတ’’န္တိ။ ကိလေသကာမေနာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ပါတဗျတံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတန္တိ ဧတ္ထာပိ ကတ္တုဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မောဠိံ ကတွာတိ ဝေဏိဗန္ဓဝသေန မောဠိံ ကတွာ။ တာပသပရိဗ္ဗာဇိကာဟီတိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာဟိ။ ပရိညံ ပညပေန္တီတိ ဣဒံ ‘‘ပဟာနမာဟံသူ’’တိ ပဒဿေဝ ဝေဝစနန္တိ ‘‘ပဟာနံ သမတိက္ကမံ ပညပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ကာမာ နာမေတေ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ယာထာဝတော ပရိဇာနနံ ဣဓ ‘‘ပဟာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ န ဝိနာဘာဝမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ မာလုဝါသိပါဋိကာတိ မာလုဝါဝိဒလံ မာလုဝါဖလေ ပေါဋ္ဋလိကာ။ သန္တာသံ အာပဇ္ဇေယျာတိ သာလေ အဓိဝတ္ထဒေဝတာယ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဟိ တဿာ ဧဝံ ဟောတိ။ ကောဝိဠာရပတ္တသဒိသေဟီတိ မဟာကောဝိဠာရပတ္တသဏ္ဌာနေဟိ။ သဏ္ဌာနဝသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ၊ မာလုဝါပတ္တာ ပန ကောဝိဠာရပတ္တေဟိ မဟန္တတရာနိ စေဝ ဃနတရာနိ စ ဟောန္တိ။ ဝိပုလဗဟုဃနဂရုပတ္တတာယ မဟန္တံ ဘာရံ ဇနေတွာ။ သာတိ မာလုဝါလတာ။ ဩဃနန္တိ ဟေဋ္ဌတော ဩလမ္ဗနဟေတုဘူတံ ဃနဘာဝံ။

အန္ဓဝနသုဘဂဝနဂ္ဂဟဏံ တေသံ အဘိလက္ခိတဘာဝတော။ နာဠိကေရာဒီသု တိဏဇာတီသု။ ခါဒနုပလက္ခဏံ ဥပစိကာနံ ဥဋ္ဌဟနဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဥဋ္ဌဟေယျု’’န္တိ။ ကေဠိံ ကရောန္တီ ဝိယာတိ ဝိလမ္ဗနနဒီ ဝိယ ကေဠိံ ကရောန္တီ။ ဣဒါနိ အဟံ တံ အဇ္ဈောတ္ထရိန္တိ ပမောဒမာနာ ဝိယ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒမာနာ ဝိလမ္ဗန္တီ။ သမ္ဖဿောပိ သုခေါ မုဒုတလုဏကောမလဘာဝတော။ ဒဿနမ္ပိ သုခံ ဃနဗဟလပတ္တသံဟတတာယ။ သောမနဿဇာတာတိ ပုဗ္ဗေ အနုဿဝဝသေန ဘဝနဝိနာသဘယာ သန္တာသံ အာပဇ္ဇိ၊ ဣဒါနိ တဿာ သမ္ပတ္တိဒဿနေန ပလောဘိတာ သောမနဿဇာတာ အဟောသိ။

ဝိဋဘိံ ကရေယျာတိ အာတာနဝိတာနဝသေန ဇဋေန္တီ ဇာလံ ကရေယျ။ တထာဘူတာ စ ဃနပတ္တသဉ္ဆန္နတာယ ဆတ္တသဒိသီ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဆတ္တာကာရေန တိဋ္ဌေယျာ’’တိ။ သကလံ ရုက္ခန္တိ ဥပရိ သဗ္ဗသာခါပသာခံ သဗ္ဗရုက္ခံ။ ဘဿမာနာတိ ပလိဝေဌနဝသေနေဝ ဩတရမာနာ။ ယာဝ မူလာ ဩတိဏ္ဏသာခါဟီတိ မာလုဝါ ဘာရေန ဩနမိတွာ ရုက္ခဿ ယာဝ မူလာ ဩတိဏ္ဏသာခါဟိ ပုန အဘိရုဟမာနာ။ သဗ္ဗသာခါတိ ဟေဋ္ဌာ မဇ္ဈေ ဥပရိ စာတိ သဗ္ဗာပိ သာခါယော ပလိဝေဌေန္တီ။ သံသိဗ္ဗိတွာ ဇာလသန္တာနကနိယာမေန ဇဋေတွာ။ ဧဝံ အပရာပရံ သံသိဗ္ဗနေန အဇ္ဈောတ္ထရန္တီ။ သဗ္ဗသာခါ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ သယံ ဥပရိ ဌတွာ မဟာဘာရဘာဝေန ဝါတေ ဝါ ဝါယန္တေ ဒေဝေ ဝါ ဝဿန္တေ ပဒါလေယျ။ သာခဋ္ဌကဝိမာနန္တိ သာခါပဋိဗဒ္ဓံ ဝိမာနံ။ ယသ္မာ ဣဓ သတ္ထာရာ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဘူတပုဗ္ဗမေဝ ဝတ္ထု ဥပမာဘာဝေန အာဟဋံ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဒံ ပန ဝိမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၄၇၁။ ဗဟလရာဂသဘာဝေါတိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ နီဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဗလဝါ ဟုတွာ အဘိဘဝနရာဂဓာတုကော။ ရာဂဇန္တိ ရာဂနိမိတ္တဇာတံ။ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌေ အာရမ္မဏေတိ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌေ ဝိသဘာဂါရမ္မဏေ။ နိမိတ္တံ ဂဏှာတီတိ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတံ အနုဗျဉ္ဇနသော နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ၊ သိက္ခာဂါရဝေန ပန ကိလေသေဟိ နိဿိတံ မဂ္ဂံ န ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တတော ဧဝ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ အာဏတ္တံ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကရောတေဝ။ တေနာဟ ‘‘န တွေဝ ဝီတိက္ကမံ ကရောတီ’’တိ။ ဟတ္ထပရာမာသာဒီနီတိ – ‘‘ဧဟိ တာဝ တယာ ဝုတ္တံ မယာ ဝုတ္တဉ္စ အမုတြ ဂန္တွာ ဝီမံသိဿာမာ’’တိအာဒိနာ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏာဒီနိ ကရောန္တော၊ န ကရုဏာမေတ္တာနိဒါနဝသေန။ မောဟဇာတိကောတိ ဗဟလမောဟသဘာဝေါ။

၄၇၂။ ကမ္မနိယာမေနာတိ ပုရိမဇာတိသိဒ္ဓေန လောဘုဿဒတာဒိနိယမိတေန ကမ္မနိယာမေန။ ဣဒါနိ တံ လောဘုဿဒတာဒိံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေတိ ကမ္မကရဏဝေလာယ။ လောဘော ဗလဝါတိ တဇ္ဇာယ သာမဂ္ဂိယာ သာမတ္ထိယတော လောဘော အဓိကော ဟောတိ။ အလောဘော မန္ဒောတိ တပ္ပဋိပက္ခော အလောဘော ဒုဗ္ဗလော ဟောတိ။ ကထံ ပနေတေ လောဘာလောဘာ အညမညံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တီ’’တိ၊ နိကန္တိက္ခဏံ ပန အာယူဟနက္ခဏမေဝ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ပရိယာဒါတုန္တိ အဘိဘဝိတုံ န သက္ကောတိ။ ယော ဟိ ‘‘ဧဝံသုန္ဒရံ ဧဝံဝိပုလံ ဧဝံမဟဂ္ဃဉ္စ န သက္ကာ ပရဿ ဒါတု’’န္တိအာဒိနာ အမုတ္တစာဂတာဒိဝသေန ပဝတ္တာယ စေတနာယ သမ္ပယုတ္တော အလောဘော သမ္မဒေဝ လောဘံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ဒေါသမောဟာနံ အနုပ္ပတ္တိယံ တာဒိသပစ္စယလာဘေနေဝ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော။ တသ္မာတိ လောဘာဒေါသာမောဟာနံ ဗလဝဘာဝတော အလောဘဒေါသမောဟာနဉ္စ ဒုဗ္ဗလဘာဝတောတိ ဝုတ္တမေဝ ကာရဏံ ပစ္စာမသတိ။ သောတိ တံသမင်္ဂီ။ တေန ကမ္မေနာတိ တေန လောဘာဒိဥပနိဿယဝတာ ကုသလကမ္မုနာ။ သုခသီလောတိ သခိလော။ တမေဝတ္ထံ အက္ကောဓနောတိ ပရိယာယေန ဝဒတိ။

မန္ဒာ အလောဘာဒေါသာ လောဘဒေါသေ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောန္တိ၊ အမောဟော ပန ဗလဝါ မောဟံ ပရိယာဒါတုံ သက္ကောတီတိ ဧဝံ ယထာရဟံ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတိဒေသတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန။ ဒုဋ္ဌောတိ ကောဓနော။ ဒန္ဓောတိ မန္ဒမညော။ သုခသီလကောတိ သုခသီလော။

ဧတ္ထ စ လောဘဝသေန၊ ဒေါသမောဟ-လောဘဒေါသ-လောဘမောဟ-ဒေါသမောဟ-လောဘဒေါသမောဟဝသေနာတိ တယော ဧကကာ၊ တယော ဒုကာ၊ ဧကော တိကောတိ လောဘာဒိဥဿဒဝသေန အကုသလပက္ခေ ဧဝ သတ္တ ဝါရာ၊ တထာ ကုသလပက္ခေ အလောဘာဒိဥဿဒဝသေနာတိ စုဒ္ဒသ ဝါရာ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ အလောဘဒေါသမောဟာ၊ အလောဘာဒေါသမောဟာ၊ အလောဘဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ ကုသလပက္ခေ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ ဒေါသုဿဒမောဟုဿဒဒေါသမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ တထာ အကုသလပက္ခေ လောဘာဒေါသာမောဟာ၊ လောဘဒေါသာမောဟာ၊ လောဘာဒေါသမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ အဒေါသုဿဒအမောဟုဿဒအဒေါသာမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝါတိ အကုသလကုသလပက္ခေသု တယော တယော ဝါရေ အန္တောဂဓေ ကတွာ အဋ္ဌေဝ ဝါရာ ဒဿိတာ။ ယေ ပန ဥဘယသမ္မိဿတာဝသေန လောဘာလောဘုဿဒဝါရာဒယော အပရေ ဧကူနပညာသ ဝါရာ ကာမံ ဒဿေတဗ္ဗာ၊ တေသံ အသမ္ဘဝတော ဧဝ န ဒဿိတာ။ န ဟိ ‘‘ဧကသ္မိံ သန္တာနေ အန္တရေန အဝတ္ထန္တရံ လောဘော စ ဗလဝါ အလောဘော စာ’’တိအာဒိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိပက္ခဝသေန ဝါပိ ဧတေသံ ဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝေါ သဟဇာတဓမ္မဝသေန ဝါ။ တတ္ထ လောဘဿ တာဝ ပဋိပက္ခဝသေန အနဘိဘူတတာယ ဗလဝဘာဝေါ၊ တထာ ဒေါသမောဟာနံ အဒေါသာမောဟေဟိ။ အလောဘာဒီနံ ပန လောဘာဒိအနဘိဘဝနတော။ သဗ္ဗေသဉ္စ သမာနဇာတိယသမဓိဘုယျ ပဝတ္တိဝသေန သဟဇာတဓမ္မတော ဗလဝဘာဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၂) – ‘‘လောဘော ဗလဝါ၊ အလောဘော မန္ဒော။ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော၊ ဒေါသမောဟာ မန္ဒာ’’တိအာဒိ၊ သော စ နေသံ မန္ဒဗလဝဘာဝေါ ပုရိမူပနိဿယတော တထာ အာသယဿ ပရိဘာဝိတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မနိယာမေနာ’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

စူဠဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇၃။ ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရော ကာမော ကာမနံ ဣစ္ဆာ ဧတေသန္တိ ဧဝံကာမာ။ ဧဝံ ဆန္ဒော ဆန္ဒနံ ရောစနံ အဇ္ဈာသယော ဧတေသန္တိ ဧဝံဆန္ဒာ။ အဘိမုခံ၊ အဘိနိဝိဿ ဝါ ပကာရေဟိ ဧတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော၊ လဒ္ဓိ။ သာ ဟိ လဒ္ဓဗ္ဗဝတ္ထုံ အဘိမုခံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ အဘိနိဝိသန္တီ တေန တေန ပကာရေန ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဟတ္ထဂတံ ကတွာ တိဋ္ဌတိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ဧဝံ ဝုစ္စမာနာကာရော အဓိပ္ပာယော ဧတေသန္တိ ဧဝံအဓိပ္ပာယာ။ ဘဂဝါ မူလံ ကာရဏံ ဧတေသံ ယာထာဝတော အဓိဂမာယာတိ ဘဂဝံမူလကာ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝန္တဉှိ နိဿာယ မယံ ဣမေ ဓမ္မေ အာဇာနာမ ပဋိဝိဇ္ဈာမာ’’တိ။ အမှာကံ ဓမ္မာတိ တေဟိ အတ္တနာ အဓိဂန္တဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ။ သေဝိတဗ္ဗာနဉှိ ယာထာဝတော အဓိဂမဉာဏာနိ အဓိဂစ္ဆနကသမ္ဗန္ဓီနိ၊ တာနိ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမူလကာနိ အနညဝိသယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကဿပသမ္ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝါ နေတာ တေသန္တိ ဘဂဝံနေတ္တိကာ။ နေတာတိ သေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝိနေယျသန္တာနံ ပါပေတာ။ ဝိနေတာတိ အသေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝိနေယျသန္တာနတော အပနေတာ။ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝါ ဝိနေတာ။ အနုနေတာတိ ဣမေ ဓမ္မာ သေဝိတဗ္ဗာ၊ ဣမေ န သေဝိတဗ္ဗာတိ ဥဘယသမ္ပာပနာပနယနတ္ထံ ပညပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာသဘာဝတော’’တိအာဒိ။

ပဋိသရန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဋိသရဏံ၊ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ ပဋိသရတိ သဘာဝသမ္ပဋိဝေဓဝသေန ပစ္စေကမုပဂစ္ဆတီတိ ဝါ ပဋိသရဏံ၊ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာဝသေန။ အသတိပိ မုခေ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿော အာဂစ္ဆတိ၊ အဟံ ဘဂဝါ ကိံ နာမော’’တိ။ ပဋိဘာတူတိ ဧတ္ထ ပဋိ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ၊ အတ္ထော ပန သာမိဝစနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ပဋိဘာတူတိ စ ဘဂဝတော ဘာဂေါ ဟောတု။ ဘဂဝတော ဟိ ဧသ ဘာဂေါ၊ ယဒိဒံ ဓမ္မဿ ဒေသနာ၊ အမှာကံ ပန ဘာဂေါ သဝနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ပဋိဘာတူတိ ပဒိဿတူတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ ဉာဏေန ဒိဿတု၊ ဒေသီယတူတိ ဝါ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌာတူတိ စ ဉာဏဿ ပစ္စုပဋ္ဌာတု။

၄၇၄။ နိဿယိတဗ္ဗေတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနဝသေန အပဿယိတဗ္ဗေ။ တတိယစတုတ္ထဓမ္မသမာဒါနာနိ ဟိ အပဿာယ သတ္တာနံ ဧတရဟိ အာယတိဉ္စ သမ္ပတ္တိယော အဘိဝဍ္ဎန္တိ။ ဘဇိတဗ္ဗေတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သေဝိတဗ္ဗေတိ ဝါ သပ္ပုရိသုပဿယသဒ္ဓမ္မဿဝနယောနိသောမနသိကာရေ သန္ဓာယာဟ။ ဘဇိတဗ္ဗေတိ တပ္ပစ္စယေ ဒါနာဒိပုညဓမ္မေ။

၄၇၅။ ဥပ္ပဋိပါဋိအာကာရေနာတိ ပဌမံ သံကိလေသဓမ္မေ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ဝေါဒါနဓမ္မဒဿနံ သတ္ထု ဒေသနာပဋိပါဋိ၊ ယထာ – ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ၊ ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄)၊ တထာ ဥပ္ပဋိပါဋိပကာရေန၊ သာ စ ခေါ ပုရိမေသု ဒွီသု ဓမ္မသမာဒါနေသု၊ ပစ္ဆိမေသု ပန ပဋိပါဋိယာဝ မာတိကာ ပဋ္ဌပိတာ။ ယထာဓမ္မရသေနေဝါတိ ပဟာတဗ္ဗပဟာယကဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝေနေဝ။ သဘာဝေါ ဟိ ယာထာဝတော ရသိတဗ္ဗတော ဇာနိတဗ္ဗတော ‘‘ရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မေ ဒဿေတွာ တဒနန္တရံ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဧတေဟိ ပဟီယန္တီ’’တိ ပဟာယကဓမ္မဒဿနံ ဒေသနာနုပုဗ္ဗီ။ ဂဟဏံ အာဒိယနံ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနံ။

၄၇၈။ ဝဓဒဏ္ဍာဒီဟိ ဘီတဿ ဥပသင်္ကမနေ၊ မိစ္ဆာ စရိတွာ တထာ အပဂမနေ စ ပုဗ္ဗာပရစေတနာနံ ဝသေန မိစ္ဆာစာရော ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ၊ တထာ ဣဿာနိန္ဒာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတဿ အပရစေတနာဝသေန၊ ဧဝံ အဘိဇ္ဈာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသုပိ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိဿန္နမ္ပိ စေတနာနန္တိ ပုဗ္ဗာပရသန္နိဋ္ဌာပကစေတနာနံ။ အဒိန္နာဒါနံ မုသာဝါဒေါ ပိသုဏဝါစာ သမ္ဖပ္ပလာပေါတိ ဣမေသံ စတုန္နံ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာနံ သုခသမ္ပယုတ္တာ ဝါ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တာ ဝါတိ အယံ နယော ဣဓ အဓိကတတ္တာ န ဥဒ္ဓဋော။ ဒေါမနဿမေဝ စေတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂစေတနာပိ စေတ္ထ အာသန္နာ ဒေါမနဿသဟဂတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနာသန္နာ ပန သန္ဓာယ ‘‘ပရိယေဋ္ဌိံ ဝါ အာပဇ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ မိစ္ဆာစာရာဘိဇ္ဈာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီနံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂစေတနာ အာသန္နာ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာဂတိကာဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိယေဋ္ဌိန္တိ မိစ္ဆာစာရာဒီသု ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုမာလာဂန္ဓာဒိပရိယေသနံ။ ပါဏာတိပါတာဒီသု မာရေတဗ္ဗဝတ္ထုအာဝုဓာဒိပရိယေသနံ အာပဇ္ဇန္တဿ။ အကိစ္ဆေနပိ တေသံ ပရိယေသနံ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။

၄၇၉။ သုခဝေဒနာ ဟောန္တီတိ သုခဝေဒနာပိ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တာသံ စေတနာနံ အသုခဝေဒနတာပိ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခဝေဒနာပိ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကဝစနံ။ သောမနဿမေဝ စေတ္ထ သုခန္တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂစေတနာပိ သောမနဿသဟဂတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ခေါ မိစ္ဆာစာရဝဇ္ဇာနံ ဆန္နံ ဝသေန။ မိစ္ဆာစာရဿ ပန ပုဗ္ဗာပရဘာဂဿ ဝသေန ‘‘ကာယိကံ သုခမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ သာသင်္ကဝစနံ။

၄၈၀။ ဒေါသဇပရိဠာဟဝသေနဿ သိယာ ကာယိကမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သော ဂဏှန္တောပိ ဒုက္ခိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ စေတောဒုက္ခမေဝ ဝါ သန္ဓာယ တဿ အပရာပရုပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒုက္ခိတော ဒေါမနဿိတော’’တိ ဝုတ္တံ။

၄၈၁။ ဒသသုပိ ပဒေသူတိ ဒသသုပိ ကောဋ္ဌာသေသု၊ ဝါကျေသု ဝါ။ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တတာပိ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘သုခသမ္ပယုတ္တာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ ဣဓ သာသင်္ကဝစနံ။ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတဿ ကာယောပိ သိယာ ဝိဂတဒရထပရိဠာဟောတိ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒိပစ္စယာ ကာယိကပဋိသံဝေဒနာပိ သမ္ဘဝတီတိ သဟာပိ သုခေနာတိ ဧတ္ထ ကာယိယသုခမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။

၄၈၂။ တိတ္တကာလာဗူတိ ဥပဘုတ္တဿ ဥမ္မာဒါဒိပါပနေန ကုစ္ဆိတတိတ္တကရသော အလာဗု။ န ရုစ္စိဿတိ အနိဋ္ဌရသတာယ အနိဋ္ဌဖလတာယ စ။

၄၈၃။ ရသံ ဒေတီတိ ရသံ ဒဿေတိ ဝိဘာဝေတိ။

၄၈၄။ ပူတိမုတ္တန္တိ ပူတိသဘာဝမုတ္တံ။ တရုဏန္တိ ဓာရာဝသေန နိပတန္တံ ဟုတွာ ဥဏှံ။ တေနဿ ဥပရိမုတ္တတမာဟ။ မုတ္တဉှိ ပဿာဝမဂ္ဂတော မုစ္စမာနံ ကာယုသ္မာဝသေန ဥဏှံ ဟောတိ။

၄၈၅။ ယံ ဘဂန္ဒရသံသဋ္ဌံ လောဟိတံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဘဂန္ဒရဗျာဓိသဟိတာယ လောဟိတပက္ခန္ဒတာယ ဝသေန ယံ လောဟိတံ ဝိဿဝတိ။ ပိတ္တသံသဋ္ဌံ လောဟိတံ ပက္ခန္ဒတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။

၄၈၆။ ဥဗ္ဗိဒ္ဓေတိ ဒူရေ။ အဗ္ဘမဟိကာဒိဥပက္ကိလေသဝိဂမေန ဟိ အာကာသံ ဥတ္တုင်္ဂံ ဝိယ ဒူရံ ဝိယ စ ခါယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒူရီဘူတေ’’တိ။ တမံယေဝ တမဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ယထာ။ ဘာသတေ စ တပတေ စ ဝိရောစတေ စ ဣဒံ စတုတ္ထံ ဓမ္မသမာဒါနံ ဝိဘဇန္တေန ကုသလကမ္မပထဿ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတတ္တာ။

သင်္ဂရရုက္ခော ကန္ဒမာဒသပေါဝ။ သရဘညဝသေနာတိ အတ္ထံ အဝိဘဇိတွာ ပဒသော သရဘညဝသေန။ ဩသာရေန္တဿာတိ ဥစ္စာရေန္တဿ။ သဒ္ဒေတိ ဩသာရဏသဒ္ဒေ။ အဓိဂတဝိသေသံ အနာရောစေတုကာမာ ဒေဝတာ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။ တံ ဒိဝသန္တိ သတ္ထာရာ ဒေသိတဒိဝသေ။ ဣတိ အတ္တနော ဝိသေသာဓိဂမနိမိတ္တတာယ အယံ ဒေဝတာ ဣမံ သုတ္တံ ပိယာယတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ဝီမံသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈၇။ အတ္ထဝီမံသကောတိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိအတ္ထဝိဇာနနကော။ သင်္ခါရဝီမံသကောတိ သင်္ခတဓမ္မေ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော ဝါ အာယတနာဒိဝိဘာဂတော စ ဝီမံသကော။ သတ္ထုဝီမံသကောတိ ‘‘သတ္ထာ နာမ ဂုဏတော ဧဒိသော ဧဒိသော စာ’’တိ သတ္ထု ဥပပရိက္ခကော။ ဝီမံသကောတိ ဝိစာရကော။ ယံ စေတသော သရာဂါဒိဝိဘာဂတော ပရိစ္ဆိန္ဒနံ၊ တံ စေတောပရိယာယော။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တပရိစ္ဆေဒ’’န္တိ။ ယသ္မာ စေတောပရိယာယဉာဏလာဘီ – ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ ဣတော ပရံ ပဝတ္တံ ဣဒမိတော ပရ’’န္တိ ပရဿ စိတ္တုပ္ပတ္တိံ ပဇာနာတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စေတောပရိယာယန္တိ စိတ္တဝါရ’’န္တိ။ ဝါရတ္ထေပိ ဟိ ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ – ‘‘ကဿ နု ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ပရိယာယော အဇ္ဇ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၉၈)။ စိတ္တစာရန္တိပိ ပါဌော၊ စိတ္တပဝတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိဇာနနတ္ထာယာတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဝီမံသနတ္ထာယ။

၄၈၈။ ကလျာဏမိတ္တူပနိဿယန္တိ ကလျာဏမိတ္တသင်္ခါတံ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ ဗလဝသန္နိဿယံ။ ဥပဍ္ဎံ အတ္တနော အာနုဘာဝေနာတိ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလေန သမ္ပာဒိယမာနဿ ဗြဟ္မစရိယဿ ဥပဍ္ဎဘာဂမတ္တံ အတ္တနော ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနုဘာဝေန သိဇ္ဈတိ။ ဥပဍ္ဎံ ကလျာဏမိတ္တာနုဘာဝေနာတိ ဣတရော ပန ဥပဍ္ဎဘာဂေါ ယံ နိဿာယ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ၊ တဿ ကလျာဏမိတ္တဿ ဥပဒေသာနုဘာဝေန ဟောတိ၊ သိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ လောကသိဒ္ဓါ ဧဝ အယမတ္ထော။ လောကိယာ ဟိ –

‘‘ပါဒေါ သိဒ္ဓါ အာစရိယာ၊ ပါဒေါ ဟိဿာနုဘာဝတော၊

တံဝိဇ္ဇာသေဝကာ ပါဒေါ၊ ပါဒေါ ကာလေန ပစ္စတီ’’တိ။ –

ဝဒန္တိ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယာတိ အတ္တနော သဘာဝေန၊ ဉာဏေနာတိ အတ္ထော။ ကလျာဏမိတ္တတာတိ ကလျာဏော ဘဒြော သုန္ဒရော မိတ္တော ဧတဿာတိ ကလျာဏမိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ ကလျာဏမိတ္တဝန္တတာ။ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေဟိ ကလျာဏပုဂ္ဂလေဟေဝ အယနံ ပဝတ္တိ ကလျာဏသဟာယတာ။ တေသု ဧဝ စိတ္တေန စေဝ ကာယေန စ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ပဝတ္တိ ကလျာဏသမ္ပဝင်္ကတာ။ မာဟေဝန္တိ ဧဝံ မာ အာဟ၊ ‘‘ဥပဍ္ဎံ ဗြဟ္မစရိယဿာ’’တိ မာ ကထေဟီတိ အတ္ထော။ တဒမိနာတိ ဧတ္ထ န္တိ နိပါတမတ္တံ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော ဣ-ကာရဿ အ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဣမိနာပီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေနပီတိ အတ္ထော။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန။ ဣဒါနိ တံ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘မမံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ယထာ စေတ္ထ၊ အညေသုပိ သုတ္တေသု ကလျာဏမိတ္တုပနိဿယမေဝ ဝိသေသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခူနံ ဗာဟိရင်္ဂသမ္ပတ္တိံ ကထေန္တောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တိပရိပါစနိယဓမ္မေတိ ဝိမုတ္တိယာ အရဟတ္တဿ ပရိပါစကဓမ္မေ။ ပစ္စယေတိ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇေ။ မဟာဇစ္စောတိ မဟာကုလီနော။

ကာယိကော သမာစာရောတိ အဘိက္ကမပဋိက္ကမာဒိကော သတိသမ္ပဇညပရိက္ခတော ပါကတိကော စ။ ဝီမံသကဿ ဥပပရိက္ခကဿ။ စက္ခုဝိညေယျော နာမ စက္ခုဒွါရာနုသာရေန ဝိညာတဗ္ဗတ္တာ။ သောတဝိညေယျောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သံကိလိဋ္ဌာတိ ရာဂါဒိသံကိလေသဓမ္မေဟိ ဝိဗာဓိတာ၊ ဥပတာပိတာ ဝိဒူသိတာ မလီနာ စာတိ အတ္ထော။ တေ ပန တေဟိ သမန္နာဂတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ကိလေသသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ ယဒိ န စက္ခုသောတဝိညေယျာ၊ ပါဠိယံ ကထံ တထာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကာယဝစီသမာစာရာပိ သံကိလိဋ္ဌာယေဝ နာမ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တသမုဋ္ဌာနတော။ ဘဝတိ ဟိ တံဟေတုကေပိ တဒုပစာရော ယထာ ‘‘သေမှော ဂုဠော’’တိ။ ‘‘မာ မေ ဣဒံ အသာရုပ္ပံ ပရော အညာသီ’’တိ ပန ပဋိစ္ဆန္နတာယ န န ဥပလဗ္ဘန္တိ။ ‘‘န ခေါ မယံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတော ကိဉ္စိ ဂရဟာမာ’’တိ ဝတွာ ဂရဟိတဗ္ဗာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အဘာဝိတမဂ္ဂဿ ဟိ ဂရဟိတဗ္ဗတာ နာမ သိယာ၊ န ဘာဝိတမဂ္ဂဿ။ ဧသ ဥတ္တရော မာဏဝေါ ‘‘ဗုဒ္ဓမ္ပိ ဂရဟိတွာ ပက္ကမိဿာမီ’’တိ ကတွာ အနုဗန္ဓိ။ ဧဝံ စိန္တေသိ မဟာဘိနိက္ခမနဒိဝသေ အတ္တနော ဝစနေ အဋ္ဌိတတ္တာ။ ကိဉ္စိ ဝဇ္ဇံ အပဿန္တော မာရော ဧဝမာဟ –

‘‘သတ္တ ဝဿာနိ ဘဂဝန္တံ၊ အနုဗန္ဓိံ ပဒါပဒံ၊

ဩတာရံ နာဓိဂစ္ဆိဿံ၊ သမ္ဗုဒ္ဓဿ သတီမတော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၄၈)၊

ကာလေ ကဏှာ၊ ကာလေ သုက္ကာတိ ယထာသမာဒိန္နံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပရိသုဒ္ဓံ ကတွာ ပဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တဿ ကဒါစိ ကဏှာ အပရိသုဒ္ဓါ ကာယသမာစာရာဒယော၊ ကဒါစိ သုက္ကာ ပရိသုဒ္ဓါတိ ဧဝံ အန္တရန္တရာ ဗျာမိဿဝသေန ဝေါမိဿကာ။ နိက္ကိလေသာတိ နိရုပက္ကိလေသာ အနုပက္ကိလိဋ္ဌာ။

အနဝဇ္ဇံ ဝဇ္ဇရဟိတတ္တာ။ ဒီဃရတ္တန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ သမာပန္နောတိ သမ္မာ အာပန္နော သမင်္ဂီဘူတော။ တေနာဟ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ။ အတ္တနာ ကတဿ အသာရုပ္ပဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အာရညကော ဝိယ ဟုတွာ။ တဿ ပရိဟာရန္တိ ဥဠာရေဟိ ပူဇာသက္ကာရေဟိ မနုဿေဟိ တဿ ပရိဟရိယမာနတံ။ အတိဒပ္ပိတောတိ ဧဝံ မနုဿာနံ သမ္ဘာဝနာယ အတိဝိယ ဒတ္တော ဂဗ္ဗိတော။

န ဣတ္တရသမာပန္နောတိ ဇာနာတိ။ ကသ္မာ? သီလံ နာမ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ န ဣတ္တရေန။ ဣဒါနိ အနေကဇာတိသမုဒါစာရဝသေန တထာဂတော ဣမံ ကုသလံ ဓမ္မံ ဒီဃရတ္တံ သမာပန္နော၊ တဉ္စဿ အတိဝိယ အစ္ဆရိယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အနစ္ဆရိယံ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အရညဂါမကေတိ အရညပဒေသေ ဧကသ္မိံ ခုဒ္ဒကဂါမေ။ တတ္ထ နေသံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ စရဏဿ အဝိစ္ဆိန္နတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပိဝန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒုလ္လဘလောဏော ဟောတိ သမုဒ္ဒဿ ဒူရတာယ။

တဒါ ကိရ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ သောဠသ ဂါမသဟဿာနိ မဟန္တာနေဝ။ တေနာဟ – ‘‘ဟိတွာ ဂါမသဟဿာနိ၊ ပရိပုဏ္ဏာနိ သောဠသာ’’တိ။ ဣဒါနိ ကသ္မာ ‘‘သန္နိဓိံ ဒါနိ ကုဗ္ဗသီ’’တိ မံ ဃဋ္ဋေထာတိ ဝတ္ထုကာမော တံ အနာဝိကတွာ ‘‘လောဏ…ပေ… န ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ဂန္ဓာရော တဿာဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတုကာမော ‘‘ကိံ မယာ ကတံ ဝေဒေဟီသီ’’တိ အာဟ။

ဣတရော အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဟိတွာ’’တိ ဂါထမာဟ။ ဣတရော ‘‘ဓမ္မံ ဘဏာမီ’’တိ ဂါထန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗာပိ နေသံ ဝစနပဋိဝစနဂါထာ။ တတ္ထ ပသာသသီတိ ဃဋ္ဋေန္တော ဝိယ အနုသာသသိ။ န ပါပမုပလိမ္ပတိ စိတ္တပ္ပကောပါဘာဝတော။ မဟတ္ထိယန္တိ မဟာအတ္ထသံဟိတံ။ နော စေ အဿ သကာ ဗုဒ္ဓီတိအာဒိ ဝေဒေဟဣသိနော – ‘‘အာစရိယော မမ ဟိတေသိတာယ ဌတွာ ဓမ္မံ ဧဝ ဘဏတီ’’တိ ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇနာကာရဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ’’တိအာဒိ။

‘‘ဉတ္တာ’’တိ လောကေ ဉာယတိ ဝိဿုတောတိ ဉာတော၊ ဉာတဿ ဘာဝေါ ဉတ္တံ။ အဇ္ဈာပန္နောတိ ဥပဂတော။ ဉတ္တ-ဂ္ဂဟဏေန ပတ္ထဋယသတာ ဝိဘာဝိတာတိ အာဟ ‘‘ယသဉ္စ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိ’’န္တိ။ ကိန္တိ ကိံပယောဇနံ၊ ကော ဧတ္ထ ဒေါသောတိ အဓိပ္ပာယော။

တတ္ထ တတ္ထ ဝိဇ္ဈန္တောတိ ယသမဒေန ပရိဝါရမဒေန စ မတ္တော ဟုတွာ ဂါမေပိ ဝိဟာရေပိ ဇနဝိဝိတ္တေပိ သင်္ဃမဇ္ဈေပိ အညေ ဘိက္ခူ ဃဋ္ဋေန္တော ‘‘မယှံ နာမ ပါဒါ ဣတရေသံ ပါဒဖုသနဋ္ဌာနံ ဖုသန္တီ’’တိ အဖုသိတုကာမတာယ အဂ္ဂပါဒေန ဘူမိံ ဖုသန္တော ဝိယ စရတိ။ ဩနမတီတိ နိဝါတဝုတ္တိတာယ အဝနမတိ အနုဒ္ဓတော အတ္ထဒ္ဓါ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဘာဝန္တိ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန နာမ အကိဉ္စနဉာဏေန သမပရိဂ္ဂဟေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အကိဉ္စနဇ္ဈာသယံ ပဋိအဝေက္ခိတွာ။ လာဘေပိ တာဒီ၊ အလာဘေပိ တာဒီတိ ယထာ အလာဘကာလေ လာဘဿ လဒ္ဓကာလေပိ တထေဝါတိ တာဒီ ဧကသဒိသော။ ယသေ သတိပိ မဟာပရိဝါရကာလေပိ။

အဘယော ဟုတွာ ဥပရတောတိ နိဗ္ဘယော ဟုတွာ ဘယဿ အဘာဝေနေဝ ဩရမိတဗ္ဗတော ဥပရတော ဘယဟေတူနံ ပဟီနတ္တာ။ တဉ္စ ခေါ န ကတိပယကာလံ၊ အထ ခေါ အစ္စန္တမေဝ ဥပရတောတိ အစ္စန္တူပရတော။ အထ ခေါ ဘာယိတဗ္ဗဝတ္ထုံ အဝေက္ခိတွာ တတော ဘယေန ဥပရတော။ ကိလေသာ ဧဝ ဘာယိတဗ္ဗတော ကိလေသဘယံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သတ္တ သေက္ခာတိ သတ္တ သေက္ခာပိ ဘယူပရတာ၊ ပဂေဝ ပုထုဇ္ဇနောတိ အဓိပ္ပာယော။

ထဏ္ဍိလပီဌကန္တိ ထဏ္ဍိလမဉ္စသဒိသံ ပီဌကန္တိ အတ္ထော။ နိဿာယာတိ အပဿာယ တံ အပဿာယံ ကတွာ။ ဒွိန္နံ မဇ္ဈေ ထဏ္ဍိလပီဌကာ ဒွါရေ ဌတွာ ဩလောကေန္တဿ နေဝါသိကဘိက္ခုဿ န ပညာယိ။ အသညတနီဟာရေနာတိ န သညတာကာရေန။ ‘‘မံ ဘာယန္တော ဟေဋ္ဌာမဉ္စံ ပဝိဋ္ဌော ဘဝိဿတီ’’တိ ဟေဋ္ဌာမဉ္စံ ဩလောကေတွာ။ ဥက္ကာသိ ‘‘ဗဟိ ဂစ္ဆန္တော အက္ကောသိတွာ မာ အပုညံ ပသဝီ’’တိ။ အဓိဝါသေတုန္တိ တာဒိသံ ဣဒ္ဓါနဘာဝံ ဒိသွာပိ ပဋပဋာယန္တော အတ္တနော ကောဓံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော။

ခယေနေဝါတိ ရာဂဿ အစ္စန္တက္ခယေနေဝ ဝီတရာဂတ္တာ။ န ပဋိသင်္ခါယ ဝါရေတွာတိ န ပဋိသင်္ခါနဗလေန ရာဂပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝါရေတွာ ဝီတရာဂတ္တာ။ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ကာယသမာစာရာဒီနံ သံကိလိဋ္ဌာနံ ဝီတိက္ကမိယာနဉ္စ အဘာဝံ အာစာရဿ ဝေါဒါနံ စိရကာလသမာစိဏ္ဏတာယ ဉာတဿ သဟိတဘာဝေပိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ အဘယူပရတဘာဝသမန္နေသနာယ အာကရီယတိ ဉာပေတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော ပကာရတော ဉာပီယတိ ဧတေဟီတိ အာကာရာ၊ ဥပပတ္တိသာဓနကာရဏာနိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ အတ္တနော ယထာနုမတဿ အတ္ထဿ ဉာပကဘာဝေန ဝဝတ္ထီယန္တိ၊ တသ္မာ တာနိ တေသံ မူလကာရဏဘူတာနိ အနုမာနဉာဏာနိ စ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ – ‘‘ကေ ပနာယသ္မတော အာကာရာ ကေ အနွယာ’’တိ အဝေါစာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အာကာရာတိ ကာရဏာနိ၊ အနွယာတိ အနုဗုဒ္ဓိယော’’တိ အာဟ။ ယထာ ဟိ လောကေ ဒိဋ္ဌေန ဓူမေန အဒိဋ္ဌံ အဂ္ဂိံ အနွေတိ အနုမာနတော ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ဝီမံသကော ဘိက္ခု – ‘‘ဘဂဝါ ဧကေကဝိဟာရေသု သုပ္ပဋိပန္နေသု ဒုပ္ပဋိပန္နေသု စ ယထာ ဧကသဒိသတာဒဿနေန အဘယူပရတတံ အနွေတိ အနုမာနတော ဇာနာတိ၊ သုပ္ပဋိပန္နဒုပ္ပဋိပန္နပုဂ္ဂလေသု အနုဿာဒနာနပသာဒနပ္ပတ္တာယ သတ္ထု အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ အနွေတိ အနုမာနတော ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ဇာနန္တော စ အဘယူပရတော တထာဂတော သဗ္ဗဓိ ဝီတရာဂတ္တာ၊ ယော ယတ္ထ ဝီတရာဂေါ၊ န သော တန္နိမိတ္တံ ကိဉ္စိ ဘယံ ပဿတိ သေယျထာပိ ဗြဟ္မာ ကာမဘဝနိမိတ္တံ၊ တထာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတ္တာ၊ သွာခါတော ဓမ္မော ဧကန္တနိယျာနိကတ္တာ၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော အဝေစ္စပ္ပသန္နတ္တာ’’တိ ဝတ္ထုတ္တယံ ဂုဏတော ယာထာဝတော ဇာနာတိ။

ဂဏဗန္ဓနေနာတိ ‘‘မမ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ မမ အန္တေဝါသိကာ’’တိ ဧဝံ ဂဏေ အပေက္ခာသင်္ခါတေန ဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ ပယုတ္တာ။ တာယ တာယ ပဋိပတ္တိယာတိ ‘‘သုဂတာ ဒုဂ္ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာယ သုပ္ပဋိပတ္တိယာ ဒုပ္ပဋိပတ္တိယာ စ။ ဥဿာဒနာတိ ဂုဏဝသေန ဥက္ကံသနာ။ အပသာဒနာတိ ဟီဠနာ။ ဥဘယတ္ထ ဂေဟဿိတဝသေနာတိ ဣမိနာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပရေသံ ဥယျောဇနတ္ထံ – ‘‘ပဏ္ဍိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာကစ္စာနော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅၊ ၃။၂၈၅၊ ၃၂၂) ဂုဏတော ဥက္ကံသနမ္ပိ အာယတိံ သံဝရာယ ယထာပရာဓံ ဂရဟဏမ္ပိ န နိဝါရေတိ။

၄၈၉။ ဝီမံသကဿပိ အဓိပ္ပာယော ဝီမံသနဝသေန ပဝတ္တော။ မူလဝီမံသကော ဟေတုဝါဒိတာယ။ ဂဏ္ဌိဝီမံသကဿ အနုဿုတိဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပရဿေဝ ကထာယ နိဋ္ဌင်္ဂတော’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပရဿ စေတောပရိယာယံ အဇာနန္တေနာ’’တိ။ တထာဂတောဝ ပဋိပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ သာဓာရဏတော ဝုတ္တံ အနုမာနံ ဥက္ကံသံ ပါပေတွာ ဝဒတိ။ ဥက္ကံသဂတဉှေတံ အနုမာနံ၊ ယဒိဒံ သဗ္ဗညုဝစနံ အဝိသံဝါဒံ သာမညတော အပုထုဇ္ဇနဂေါစရဿ အတ္ထဿ အနုမာနတော။ တိဝိဓော ဟိ အတ္ထော၊ ကောစိ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ၊ ယော ရူပါဒိဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တဝေဒနိယော အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာကာရော။ ကောစိ အနုမာနသိဒ္ဓါ၊ ယော ဃဋာဒီသု ပသိဒ္ဓေန ပစ္စယာယတ္တဘာဝေန သာဓိယမာနော သဒ္ဒါဒီနံ အနိစ္စတာဒိအာကာရော။ ကောစိ ဩကပ္ပနသိဒ္ဓါ၊ ယော ပစုရဇနဿ အစ္စန္တမဒိဋ္ဌော သဒ္ဓါဝိသယော ပရလောကနိဗ္ဗာနာဒိ။ တတ္ထ ယဿ သတ္ထုနော ဝစနံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေ အနုမာနသိဒ္ဓေ စ အတ္ထေ န ဝိသံဝါဒေတိ အဝိပရီတပ္ပဝတ္တိယာ၊ တဿ ဝစနေန သဒ္ဓေယျတ္ထသိဒ္ဓိ၊ သဒ္ဓေယျရူပါ ဧဝ စ ယေဘုယျေန သတ္ထုဂုဏာ အစ္စန္တသမ္ဘဝတော။

ဧသ မယှံ ပထောတိ ယွာယံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလသင်္ခါတော မယှံ ဩရမတ္တကော ဂုဏော၊ ဧသ အပရစိတ္တဝိဒုနော ဝီမံသကဿ ဘိက္ခုနော မမ ဇာနနပထော ဇာနနမဂ္ဂေါ။ ဧသ ဂေါစရောတိ ဧသော ဧတ္တကော ဧဝ တဿ မယိ ဂေါစရော၊ န ဣတော ပရံ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မဇာလေပိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇) ဘဂဝတာ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဧတာပါထောတိ ဧတ္တကာပါထော။ ယော သီလေ ပတိဋ္ဌိတော ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ၊ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ တဏှာယ ပရာမသန္တော၊ တဿ ဝိသေသဘာဂိယတာယ၊ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတာယ ဝါ အကာရဏေန တဏှံ အနတိဝတ္တနတော သော တမ္မယော နာမ။ တေနာဟ ‘‘န တမ္မယော န သတဏှော’’တိအာဒိ။

သုတဿ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေန ဥတ္တရုတ္တရဉ္စေဝ တဿ စ ဝိသေသဿ အနုက္ကမေန ပဏီတတရဘာဝတော ပဏီတတရဉ္စ ကတွာ ဒေသေတိ။ သဝိပက္ခန္တိ ပဟာတဗ္ဗပဟာယကဘာဝေန သပ္ပဋိပက္ခံ။ ကဏှံ ပဋိဗာဟိတွာ သုက္ကန္တိ ဣဒံ ဓမ္မဇာတံ ကဏှံ နာမ၊ ဣမဿ ပဟာယကံ ဣဒံ သုက္ကံ နာမာတိ ဧဝံ ကဏှံ ပဋိဗာဟိတွာ သုက္ကံ။ သုက္ကံ ပဋိဗာဟိတွာ ကဏှန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓ ပန ‘‘ဣမိနာ ပဟာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဥဿာဟန္တိ သဗျာပါရံ။ ကိရိယမယစိတ္တာနဉှိ အနုပစ္ဆိန္နာဝိဇ္ဇာတဏှာမာနာဒိကေ သန္တာနေ သဗျာပါရတာ သဥဿာဟတာ၊ သဝိပါကဓမ္မတာတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ဒေသိတေ ဓမ္မေတိ တသ္မိံ သတ္ထာရာ ဒေသိတေ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မေ။ ဧကစ္စံ ဧကဒေသဘူတံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ပဋိဝေဓဓမ္မံ အဘိညာယ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနိတွာ။ ပဋိဝေဓဓမ္မေန မဂ္ဂေန။ ဒေသနာဓမ္မေတိ ဒေသနာရုဠှေ ပုဗ္ဗဘာဂိယေ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ နိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတိ – ‘‘အဒ္ဓါ ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါယပိ ပသန္နော၊ တတော ဘိယျောသောမတ္တာယ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သော ဘဂဝါတိ သတ္ထရိ ပသီဒတိ။ နိယျာနိကတ္တာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ဧဝ တတော နိယျာနာဝဟတ္တာ။ ဝင်္ကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အညံ အသာမီစိပရိယာယံ သဗ္ဗံ ဒေါသံ သင်္ဂဏှာတိ။

၄၉၀။ ဣမေဟိ သတ္ထုဝီမံသနကာရဏေဟီတိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရတာဒီဟိ စေဝ ဥတ္တရုတ္တရိပဏီတပဏီတအဝိပရီတဓမ္မဒေသနာဟိ စာ’’တိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ သတ္ထုဥပပရိက္ခနကာရဏေဟိ။ အက္ခရသမ္ပိဏ္ဍနပဒေဟီတိ တေသံယေဝ ကာရဏာနံ သမ္ဗောဓနေဟိ အက္ခရသမုဒါယလက္ခဏေဟိ ပဒေဟိ။ ဣဓ ဝုတ္တေဟိ အက္ခရေဟီတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တေဟိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ အဘိဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနသညိတေဟိ အက္ခရေဟိ။ ဩကပ္ပနာတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ ဩက္ကန္တိတွာ ပသီဒနတော ဩကပ္ပနလက္ခဏာ။ သဒ္ဓါယ မူလံ နာမာတိ အဝေစ္စပ္ပသာဒဘူတာယ သဒ္ဓါယ မူလံ နာမ ကာရဏန္တိ သဒ္ဒဟနဿ ကာရဏံ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာဒိကံ။ ထိရာ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆေဒေန သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ ဟရိတုံ န သက္ကာတိ အပနေတုံ အသက္ကုဏေယျာ။ ဣတရေသု သမဏဗြာဟ္မဏဒေဝေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သမိတပါပသမဏေန ဝါ’’တိအာဒိ။

‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ကေသဉ္စိ သာဝကာနဉ္စ ဝိဗာဓနတ္ထံ မာရော ဥပဂစ္ဆတီ’’တိ သုတပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘အယံ မာရော အာဂတော’’တိ စိန္တေသိ။ အာနုဘာဝသမ္ပန္နေန အရိယသာဝကေန ပုစ္ဆိတတ္တာ မုသာဝါဒံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ ဧတေတိ ယထာဝုတ္တေ သမိတပါပသမဏာဒယော ဌပေတွာ။ သဘာဝသမန္နေသနာတိ ယာထာဝသမန္နေသနာ အဝိပရီတဝီမံသာ။ သဘာဝေနေဝါတိ သဗ္ဘာဝေနေဝ ယထာဘူတဂုဏတော ဧဝ။ သုဋ္ဌု သမ္မဒေဝ။ သမန္နေသိတောတိ ဥပပရိက္ခိတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ဝီမံသကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ ကောသမ္ဗိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉၁။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကောသမ္ဗရုက္ခဝတီ၊ တသ္မာ နဂရံ ကောသမ္ဗီတိသင်္ခမဂမာသိ။ ကုသမ္ဗဿ ဝါ ဣသိနော နိဝါသဘူမိ ကောသမ္ဗီ၊ တဿာဝိဒူရေ ဘဝတ္တာ နဂရံ ကောသမ္ဗီ။

ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတေ အာရာမေတိ ဧတ္ထ ကော ဃောသိတသေဋ္ဌိ၊ ကထဉ္စာနေန အာရာမော ကာရိတောတိ အန္တောလီနာယ စောဒနာယ ဝိဿဇ္ဇနေ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဃောသိတသေဋ္ဌိံ ဒဿေတုံ ‘‘အဒ္ဒိလရဋ္ဌံ နာမ အဟောသီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကေဒါရပရိစ္ဆိန္နန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ကေဒါရဘူမိယာ ပရိစ္ဆိန္နံ။ ဂစ္ဆန္တောတိ ကေဒါရပါဠိယာ ဂစ္ဆန္တော။ ပဟူတပါယသန္တိ ပဟူတတရံ ပါယသံ၊ တံ ပန ဂရု သိနိဒ္ဓံ အန္တရာမဂ္ဂေ အပ္ပာဟာရတာယ မန္ဒဂဟဏိကော သမာနော ဇီရာပေတုံ နာသက္ခိ။ တေနာဟ ‘‘ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော’’တိအာဒိ။ ယသဝတိ ရူပဝတိ ကုလဃရေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ ဇာတောတိ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပေနေဝ ဃောသိတသေဋ္ဌိဝတ္ထုံ ကထေတိ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဓမ္မပဒဝတ္ထုမှိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာမာဝတီဝတ္ထု) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥပသံကပ္ပနဝသေနာတိ ဥပသင်္ကပ္ပနနိယာမေန။ အာဟာရပရိက္ခီဏကာယဿာတိ အာဟာရနိမိတ္တပရိက္ခီဏကာယဿ၊ အာဟာရက္ခယေန ပရိက္ခီဏကာယဿာတိ အတ္ထော။ သုညာဂါရေတိ ဇနဝိဝိတ္တေ ဖာသုကဋ္ဌာနေ။

ကလဟဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဘဏ္ဍနံ နာမာတိ ကလဟဿ ဟေတုဘူတာ ပရိဘာသာ တံသဒိသီ စ အနိဋ္ဌကိရိယာ ဘဏ္ဍနံ နာမ။ ဟတ္ထပရာမာသာဒိဝသေနာတိ ကုဇ္ဈိတွာ အညမညဿ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ပရာမသနအစ္စန္တဗန္ဓနာဒိဝသေန။ ‘‘အယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဘူတံ အာပန္နာတိ ဝိဝါဒါပန္နာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓဘူတ’’န္တိအာဒိ။ မုခသန္နိဿိတတာယ ဝါစာ ဣဓ ‘‘မုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘မုခသတ္တီဟီတိ ဝါစာသတ္တီဟီ’’တိ။ သညတ္တိန္တိ သညာပနံ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ အယံ ဝိနယော’’တိ သညာပေတဗ္ဗတံ။ နိဇ္ဈတ္တိန္တိ ယာထာဝတော တဿ နိဇ္ဈာနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သညတ္တိဝေဝစနမေဝေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သစေ ဟောတိ ဒေသေဿာမီတိ သုဗ္ဗစတာယ သိက္ခာကာမတာယ စ အာပတ္တိံ ပဿိ။ နတ္ထိ တေ အာပတ္တီတိ အနာပတ္တိပက္ခောပိ ဧတ္ထ သမ္ဘဝတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ။ သာ ပနာပတ္တိ ဧဝ။ တေနာဟ – ‘‘တဿာ အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိဒိဋ္ဌိ အဟောသီ’’တိ။

၄၉၂။ ကလဟဘဏ္ဍနဝသေနာတိ ကလဟဘဏ္ဍနဿ နိမိတ္တဝသေန။ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဂတန္တိ ကလဟဘဏ္ဍနာနံ သာရဏီယဓမ္မပဋိပက္ခတ္တာ တဒုပသမာဝဟာ ဟေဋ္ဌာဒေသနာယ အနုရူပါဝ ဥပရိဒေသနာတိ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဥပရိသုတ္တဒေသနာ ပဝတ္တာ။ သရိတဗ္ဗယုတ္တာတိ အနုဿရဏာရဟာ။ သဗြဟ္မစာရီနန္တိ သဟဓမ္မိကာနံ။ ပိယံ ပိယာယိတဗ္ဗံ ကရောန္တီတိ ပိယကရဏာ။ ဂရုံ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ကရောန္တီတိ ဂရုကရဏာ။ သင်္ဂဟဏတ္ထာယာတိ သင်္ဂဟဝတ္ထုဝိသေသဘာဝတော သဗြဟ္မစာရီနံ သင်္ဂဏှနာယ သံဝတ္တန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဝိဝါဒနတ္ထာယာတိ သင်္ဂဟဝတ္ထုဘာဝတော ဧဝ န ဝိဝါဒနာယ။ သတိ စ အဝိဝါဒနဟေတုဘူတသင်္ဂါဟဏတ္တေ တေသံ ဝသေန သဗြဟ္မစာရီနံ သမဂ္ဂဘာဝေါ ဘေဒါဘာဝေါ သိဒ္ဓါယေဝါတိ အာဟ ‘‘သာမဂ္ဂိယာ’’တိအာဒိ။ မိဇ္ဇတိ သိနိယှတိ ဧတာယာတိ မေတ္တာ၊ မိတ္တဘာဝေါ၊ မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ ကာယကမ္မံ။ တံ ပန ယသ္မာ မေတ္တာသဟဂတစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တစိတ္တေန ကတ္တဗ္ဗံ ကာယကမ္မ’’န္တိ။ ဣမာနိ မေတ္တကာယကမ္မာဒီနိ ဘိက္ခူနံ ဝသေန အာဂတာနိ ပါဌေ ဘိက္ခူဟိ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗတာဝစနတော။ ဘိက္ခုဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ သေသသဟဓမ္မိကာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနော သဗ္ဗမ္ပိ အနဝဇ္ဇကာယကမ္မံ အာဘိသမာစာရိကကမ္မန္တောဂဓမေဝါတိ အာဟ – ‘‘မေတ္တစိတ္တေန…ပေ… ကာယကမ္မံ နာမာ’’တိ။ ဝတ္တဝသေန ပဝတ္တိယမာနာ စေတိယဗောဓီနံ ဝန္ဒနာ မေတ္တာသဒိသီတိ ကတွာ တဒတ္ထာယ ဂမနံ မေတ္တံ ကာယကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယဗောဓိဘိက္ခူသု ဝုတ္တာဝသေသအပစာယနာဒိံ မေတ္တာဝသေန ပဝတ္တံ ကာယိကံ ကိရိယံ သင်္ဂဏှာတိ။

တေပိဋကမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကထိယမာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တီဏိ သုစရိတာနိ ကာယဝစီမနောသုစရိတာနိ။ စိန္တနန္တိ ဣမိနာ ဧဝံ စိန္တနမတ္တမ္ပိ မေတ္တံ မနောကမ္မံ၊ ပဂေဝ ဝိဓိပဋိပန္နာ ဘာဝနာတိ ဒဿေတိ။

သဟာယဘာဝူပဂမနံ တေသံ ပုရတော။ တေသု ကရောန္တေသုယေဝ ဟိ သဟာယဘာဝူပဂမနံ သမ္မုခါ ကာယကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ ကေဝလံ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ အဝတွာ ဂုဏေဟိ ထိရဘာဝဇောတနံ ဒေဝတ္ထေရောတိ ဝစနံ ပဂ္ဂယှ ဝစနံ။ မမတ္တဗောဓနံ ဝစနံ မမာယနဝစနံ။ ဧကန္တတိရောက္ခကဿ မနောကမ္မဿ သမ္မုခတာ နာမ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပနဝသေနေဝ ဟောတိ၊ တဉ္စ ခေါ လောကေ ကာယကမ္မန္တိ ပါကဋံ ပညာတံ ဟတ္ထဝိကာရာဒိံ အနာမသိတွာ ဧဝ ဒဿေန္တော ‘‘နယနာနိ ဥမ္မီလေတွာ’’တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝစီဘေဒဝသေန ပဝတ္တိ န ဂဟိတာ။

လဒ္ဓပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီတိ လာဘာ၊ ပရိသုဒ္ဓါဂမနာ ပစ္စယာ။ န သမ္မာ ဂယှမာနာပိ န ဓမ္မလဒ္ဓါ နာမ န ဟောန္တီတိ တပ္ပဋိသေဓနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘ဓမ္မလဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေယျံ ဒက္ခိဏေယျဉ္စ အပ္ပဋိဝိဘတ္တံ ကတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ အပ္ပဋိဝိဘတ္တဘောဂီ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ပဋိဝိဘတ္တာနိ နာမာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တေန ဝိဘဇနန္တိ ဧတေန – ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဝိဘဇနံ ပဋိဝိဘတ္တံ နာမ၊ ပဂေဝ ပယောဂတော’’တိ ဒဿေတိ။

ပဋိဂ္ဂဏှန္တောဝ…ပေ… ပဿတီတိ ဣမိနာ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ သာဓာရဏဗုဒ္ဓိံ ဥပဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ ဟိဿ သာဓာရဏဘောဂိတာ သုကရာ၊ သာရဏီယဓမ္မော စဿ သုပူရော ဟောတိ။ ဝတ္တန္တိ သာရဏီယဓမ္မပူရဏဝတ္တံ။

ဒါတဗ္ဗန္တိ အဝဿံ ဒါတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ပလိဗောဓဝသေန သပလိဗောဓဿေဝ ပူရေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဩဒိဿကဒါနမ္ပိဿ န သဗ္ဗတ္ထ ဝါရိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဒါတုမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဒုဿီလဿပိ အတ္ထိကဿ သတိ သမ္ဘဝေ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဒါနဉှိ နာမ ကဿစိ န နိဝါရိတံ။

မဟာဂိရိဂါမော နာမ နာဂဒီပပဿေ ဧကော ဂါမော။ သာရဏီယဓမ္မော မေ၊ ဘန္တေ၊ ပူရိတော…ပေ… ပတ္တဂတံ န ခီယတီတိ အာဟ တေသံ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ။ တံ သုတွာ တေပိ ထေရာ ‘‘သာရဏီယဓမ္မပူရကော အယ’’န္တိ အဗ္ဘညံသု။ ဒဟရကာလေ ဧဝ ကိရေသ သာရဏီယဓမ္မပူရကော အဟောသိ၊ တဿာ စ ပဋိပတ္တိယာ အဝဉ္ဈဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ ‘‘ဧတေ မယှံ ပါပုဏိဿန္တီ’’တိ အာဟ။

အဟံ သာရဏီယဓမ္မပူရိကာ၊ မမ ပတ္တပရိယာပန္နေနပိ သဗ္ဗာပိမာ ဘိက္ခုနိယော ယာပေဿန္တီတိ အာဟ ‘‘မာ တုမှေ တေသံ ဂတဘာဝံ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ။

သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု အာဒိမှိ ဝါ အန္တေ ဝါ၊ ဝေမဇ္ဈေတိ စ ဣဒံ ဥဒ္ဒေသာဂတပါဠိဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ အညော ကောစိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အနုက္ကမော အတ္ထိ။ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယာတိ ဝတ္ထန္တေ၊ ဒသန္တေ ဝါ ဆိန္နဝတ္ထံ ဝိယ။ ခဏ္ဍန္တိ ခဏ္ဍဝန္တံ၊ ခဏ္ဍိတံ ဝါ။ ဆိဒ္ဒန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ဥပဍ္ဎံ၊ တတိယဘာဂံ ဝါ သမ္ဘိန္နဝဏ္ဏံ သဗလံ၊ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေဟေဝ ပန ဗိန္ဒူဟိ အန္တရန္တရာ ဝိမိဿံ ကမ္မာသံ၊ အယံ ဣမေသံ ဝိသေသော။ တဏှာဒါသဗျတော မောစနဝစနေနေဝ တေသံ သီလာနံ ဝိဝဋ္ဋုပနိဿယတမာဟ။ ဘုဇိဿဘာဝကရဏတောတိ ဣမိနာ ဘုဇိဿကရာနိ ဘုဇိဿာနီတိ ဥတ္တရပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတိ။ အဝိညူနံ အပ္ပမာဏတာယ ‘‘ဝိညုပ္ပသတ္ထာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အပရာမဋ္ဌတ္တာတိ – ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ တဏှာပရာမာသေန – ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဟုတွာ တတ္ထ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေန စ အပရာမဋ္ဌတ္တာ။ ပရာမဋ္ဌုန္တိ စောဒေတုံ။ သီလံ နာမ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိပါရမ္ပရိယေန ယာဝဒေဝ သမာဓိသမ္ပာဒနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘သမာဓိသံဝတ္တကာနီ’’တိ။ သမာနဘာဝေါ သာမညံ၊ ပရိပုဏ္ဏစတုပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဘေဒါဘာဝတော သီလေန သာမညံ သီလသာမညံ၊ တံ ဂတော ဥပဂတောတိ သီလသာမညဂတော။ တေနာဟ ‘‘သမာနဘာဝူပဂတသီလော’’တိ။

ယာယံ ဒိဋ္ဌီတိ ယာ အယံ ဒိဋ္ဌိ မယှဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စ ပစ္စက္ခဘူတာ။ စတုသစ္စဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ၊ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ၊ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာခါတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော’’တိ စ ဒိဋ္ဌိယာ သာမညံ သမာနဒိဋ္ဌိဘာဝံ။ အဂ္ဂံ ဣတရေသံ သာရဏီယဓမ္မာနံ ပဓာနဘာဝတော။ ဧတသ္မိံ သတိ သုခသိဒ္ဓိတော တေသံ သင်္ဂါဟိကံ၊ တတော ဧဝ တေသံ သင်္ဃာဋနိကံ ဂေါပါနသိယော အပရိပတန္တေ ကတွာ သင်္ဂဏှာတိ ဓာရေတီတိ သင်္ဂါဟိကံ။ သင်္ဃာဋန္တိ အဂ္ဂဘာဝေန သင်္ဃာဋဘာဝံ။ သင်္ဃာဋနံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ သင်္ဃာဋနိကံ၊ သင်္ဃာဋနိယန္တိ ဝါ ပါဌော၊ သင်္ဃာဋနေ နိယုတ္တန္တိ ဝါ သင်္ဃာဋနိကံ၊ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ သင်္ဃာဋနိယံ။ သာမညတော ဧဝ ဂဟိတတ္တာ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။

၄၉၃။ ပဌမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိပိ ဧဝံသဘာဝါ၊ အညမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ယာယံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာပီတိ ဧတ္တကေနပိ ရာဂါဒီသု ဧကေကေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တတာယပိ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ၊ ပဂေဝ ဒွီဟိ၊ ဗဟူဟိ ဝါ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တတာယ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု အဋ္ဌသုပိ ဝါရေသု။ သုဋ္ဌု ဌပိတန္တိ ယထာ မဂ္ဂဘာဝနာ ဥပရိ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓော ဟောတိ၊ ဧဝံ သမ္မာ ဌပိတံ။ တေနာဟ ‘‘သစ္စာနံ ဗောဓာယာ’’တိ။ တံ ဉာဏန္တိ ‘‘နတ္ထိ ခေါ မေ တံ ပရိယုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ အရိယာနံ ဟောတီတိ အရိယာနမေဝ ဟောတိ။ တေသဉှိ ဧကဒေသတောပိ ပဟီနံ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ တေနာဟ ‘‘န ပုထုဇ္ဇနာန’’န္တိ။ အရိယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အရိယေသု ဇာတ’’န္တိ ကတွာ။ လောကုတ္တရဟေတုကတာယ လောကုတ္တရန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယေသံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိဿ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသာဓာရဏတာ။ တေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာနံ ပန အဘာဝတော’’တိ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ သဗ္ဗေသု ဣတရေသု ဆသု ဝါရေသု။

၄၉၄။ ပစ္စတ္တန္တိ ပါဋိယေက္ကံ အတ္တနိ မမ စိတ္တေယေဝ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော စိတ္တေ’’တိ။ ‘‘ပစ္စတ္တံ အတ္တနော စိတ္တေ နိဗ္ဗုတိံ ကိလေသဝူပသမံ လဘာမီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။

၄၉၅။ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဣဒံ ‘‘ယထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ပစ္စာမသနန္တိ အာဟ ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဧဝရူပါယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ’’တိ။

၄၉၆။ သဘာဝေနာတိ နိယတပဉ္စသိက္ခာပဒတာဒိသဘာဝေန။ သင်္ဃကမ္မဝသေနာတိ မာနတ္တစရိယာဒိသင်္ဃကမ္မဝသေန။ ဒဟရောတိ ဗာလော။ ကုမာရောတိ ဒါရကော။ ယသ္မာ ဒဟရော ‘‘ကုမာရော’’တိ စ ‘‘ယုဝါ’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ မန္ဒောတိ ဝုတ္တံ။ မန္ဒိန္ဒြိယတာယ ဟိ မန္ဒော။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုသောတာဒီနံ မန္ဒတာယာ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ ယုဝါဝတ္ထာပိ ကေစိ မန္ဒိန္ဒြိယာ ဟောန္တီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဥတ္တာနသေယျကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဥတ္တာနသေယျကော၊ ကထမဿ အင်္ဂါရက္ကမနန္တိ? ယထာ တထာ အင်္ဂါရဿ ဖုသနံ ဣဓ ‘‘အက္ကမန’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဣတော စိတော စာ’’တိအာဒိ။ မနုဿာနန္တိ မဟလ္လကမနုဿာနံ။ န သီဃံ ဟတ္ထော ဈာယတိ ကထိနဟတ္ထတာယ။ ခိပ္ပံ ပဋိသံဟရတိ မုဒုတလုဏသရီရတာယ။ အဓိဝါသေတိ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အပေက္ခိတွာ။

၄၉၇။ ဥစ္စာဝစာနီတိ မဟန္တာနိ စေဝ ခုဒ္ဒကာနိ စ။ တတ္ထေဝါတိ သုဓာကမ္မာဒိမှိယေဝ။ ကသာဝပစနံ သုဓာဒိသင်္ခရဏတ္ထံ၊ ဥဒကာနယနံ ဓောဝနာဒိအတ္ထံ၊ ဟလိဒ္ဒိဝဏ္ဏဓာတုလေပနတ္ထံ ကုစ္ဆကရဏံ။ ဗဟလပတ္ထနောတိ ဒဠှဆန္ဒော။ ဝစ္ဆကန္တိ နိဗ္ဗတ္တဓေနုပဂဝစ္ဆံ။ အပစိနာတီတိ အပဝိန္ဒတိ၊ အာလောကေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အပလောကေတီ’’တိ။ တန္နိန္နော ဟောတီတိ အဓိသီလသိက္ခာဒိနိန္နောဝ ဟောတိ ဥစ္စာဝစာနမ္ပိ ကိံကရဏီယာနံ စာရိတ္တသီလဿ ပူရဏဝသေနေဝ ကရဏတော၊ ယောနိသောမနသိကာရဝသေနေဝ စ တေသံ ပဋိပဇ္ဇနတော။ ထေရဿ သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ ယောနိသောမနသိကာရာဘာဝတော ‘‘တံ တံ သမုလ္လပိဿာမီ’’တိ။

၄၉၈။ ဗလံ ဧဝ ဗလတာတိ အာဟ ‘‘ဗလေန သမန္နာဂတော’’တိ။ အတ္ထိကဘာဝံ ကတွာတိ တေန ဓမ္မေန သဝိသေသံ အတ္ထိကဘာဝံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ သကလစိတ္တေနာတိ ဒေသနာယအာဒိမှိ မဇ္ဈေ ပရိယောသာနေတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ ပဝတ္တတာယ သကလေန အနဝသေသေန စိတ္တေန။

၅၀၀။ သဘာဝေါတိ အရိယသာဝကဿ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသာဓာရဏတာယ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ။ သုဋ္ဌု သမန္နေသိတောတိ သမ္မဒေဝ ဥပပရိက္ခိတော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယာတိ သောတာပတ္တိဖလဿ သစ္ဆိကရဏေန၊ သစ္ဆိကတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကတဉာဏေနာ’’တိ။ ပဌမမဂ္ဂဖလဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဝိသေသာ ဟေတေ ပဝတ္တိအာကာရဘိန္နာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတ္တဟိ မဟာပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေဟီ’’တိ။ အယံ တာဝ အာစရိယာနံ သမာနကထာတိ ‘‘ဣဒမဿ ပဌမံ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ၊ န မဂ္ဂဉာဏာနီတိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပရမ္ပရာဂတာ ပုဗ္ဗာစရိယာနံ သမာနာ သာဓာရဏာ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဟိ ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ယဒိ သော ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော သိယာ နာနာဘိသမယော၊ တထာ သတိ သံယောဇနတ္တယာဒီနံ ဧကဒေသပ္ပဟာနံ ပါပုဏာတီတိ အရိယမဂ္ဂဿ အနန္တရဖလတ္တာ ဧကဒေသသောတာပန္နတာဒိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ ဖလာနံ ဝါ အနေကဘာဝေါ၊ သဗ္ဗမေတံ အယုတ္တန္တိ တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကောဝ အရိယမဂ္ဂေါ။

ယံ ပန သုတ္တပဒံ နိဿာယ ဝိတဏ္ဍဝါဒီ အရိယမဂ္ဂဿ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတံ ပဋိက္ခိပတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္တ ဝဿာနီတိ ဟိ ဝစနတော’’တိ အာဟ။ ကိလေသာ ပန လဟု…ပေ… ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဝဒန္တေန ဟိ ခိပ္ပံ တာဝ ကိလေသပ္ပဟာနံ၊ ဒန္ဓပဝတ္တိကာ မဂ္ဂဘာဝနာတိ ပဋိညာတံ ဟောတိ။ တတ္ထ သစေ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာယ အာရဒ္ဓမတ္တာယ ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ သေသာ မဂ္ဂဘာဝနာ နိရတ္ထကာ သိယာ၊ အထ ပစ္ဆာ ကိလေသပ္ပဟာနံ၊ ကိလေသာ ပန လဟု ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဣဒံ မိစ္ဆာ၊ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ ဝက္ခတီတိ။ တတော သုတ္တပဋိဇာနနတော။ မဂ္ဂံ အဘာဝေတွာတိ အရိယမဂ္ဂံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ အဘာဝေတွာ။ အတ္ထရသံ ဝိဒိတွာတိ သုတ္တဿ အဝိပရီတော အတ္ထော ဧဝ အတ္ထရသော၊ တံ ယာထာဝတော ဉတွာ။ ဧဝံ ဝိတဏ္ဍဝါဒိဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေတုံ ‘‘ဣမာနိ သတ္တ ဉာဏာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကောသမ္ဗိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဗြဟ္မနိမန္တနိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀၁။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀) ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၅)။ သဟ ကာယေနာတိ သဟ တေန ဗြဟ္မတ္တဘာဝေန။ ဗြဟ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္တနော ဗြဟ္မဝတ္ထုံ။ ‘‘အနိစ္စံ နိစ္စ’’န္တိ ဝဒတိ အနိစ္စတာယ အတ္တနော အပညာယမာနတ္တာ။ ထိရန္တိ ဒဠှံ၊ ဝိနာသာဘာဝတော သာရဘူတန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပာဒဝိပရိဏာမာဘာဝတော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနံ။ ကေဝလန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ တေနာဟ ‘‘အခဏ္ဍ’’န္တိ။ ကေဝလန္တိ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ အမိဿံ၊ ဝိရဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပ္ပာဒါဒီနံ အဘာဝတော ဧဝ အစဝနဓမ္မံ။ ကောစိ ဇာယနကော ဝါ…ပေ… ဥပပဇ္ဇနကော ဝါ နတ္ထိ နိစ္စဘာဝတော။ ဌာနေန သဒ္ဓိံ တန္နိဝါသီနံ နိစ္စဘာဝဉှိ သော ပဋိဇာနာတိ။ တိဿော ဈာနဘူမိယောတိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိယော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိဝိသေသာ ဟိ အသညသုဒ္ဓါဝါသာရုပ္ပဘဝါ။ ပဋိဗာဟတီတိ သန္တံယေဝ သမာနံ အဇာနန္တောဝ နတ္ထီတိ ပဋိက္ခိပတိ။ အဝိဇ္ဇာယ ဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ သဟ ဂတော ပဝတ္တော။ သဟယောဂေ ဟိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ။ အညာဏီတိ အဝိဒွါ။ ပညာစက္ခုဝိရဟတော အန္ဓော ဘူတော၊ အန္ဓဘာဝံ ဝါ ပတ္တောတိ အန္ဓီဘူတော။

၅၀၂။ တဒါ ဘဂဝတော သုဘဂဝနေ ဝိဟရဏဿ အဝိစ္ဆိန္နတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သုဘဂဝနေ ဝိဟရတီတိ ဉတွာ’’တိ။ တတ္ထ ပန တဒါဿ ဘဂဝတော အဒဿနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ ဂတောတိ ဩလောကေန္တော’’တိ။ ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာတိ ဣမိနာ ကတိပယစိတ္တဝါရဝသေန တဒါ ဘဂဝတော ဗြဟ္မလောကဂမနံ ဇာတံ၊ န ဧကစိတ္တက္ခဏေနာတိ ဒဿေတိ။ န စေတ္ထ ကာယဂတိယာ စိတ္တပရိဏာမနံ အဓိပ္ပေတံ – ‘‘သေယျထာပိ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝါ ဗာဟံ ပသာရေယျာ’’တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁)။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဝိဆန္ဒန္တိ ဆန္ဒဝိဂမံ။ အပသာဒိတောတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဂါဟဿ ဝိပရိဝတ္တနေန သန္တဇ္ဇိတော။ ‘‘မေတမာသဒေါ’’တိ ဝစနေန ဥပတ္ထမ္ဘော ဟုတွာ။

အနွာဝိသိတွာတိ အာဝိသနဝသေန တဿ အတ္တဘာဝံ အဓိဘဝိတွာ။ တထာ အဘိဘဝတော ဟိ တဿ သရီရံ ပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သရီရံ ပဝိသိတွာ’’တိ။ ယဉှိ သတ္တံ ဒေဝယက္ခနာဂါဒယော အာဝိသန္တိ၊ တဿ ပါကတိကကိရိယမယံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ နိဝါရေတွာ အတ္တနော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ယံ ဣစ္ဆိတံ ဟသိတလပိတာဒိ၊ တံ တေန ကာရာပေန္တိ၊ ကာရေန္တာ စ အာဝိဋ္ဌပုဂ္ဂလဿ စိတ္တဝသေန ကာရေန္တိ။ ‘‘အတ္တနောဝါ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗမေတံ အစိန္တေယျတ္တာ ကမ္မဇဿ ဣဒ္ဓါနုဘာဝဿာတိ ကေစိ။ အပရေ ပန ယထာ တဒါ စက္ခုဝိညာဏာဒိပဝတ္တိ အာဝိဋ္ဌပုဂ္ဂလဿေဝ၊ ဧဝံ ကိရိယမယစိတ္တပဝတ္တိပိ တဿေဝ၊ အာဝေသကာနုဘာဝေန ပန သာမညတာ ပရိဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ မဟာနုဘာဝံ ပုဂ္ဂလံ တေ အာဝိသိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တိကိစ္ဆာဝုဋ္ဌာပနေ ပန ဆဝသရီရံ အနုပဝိသိတွာ သတန္တံ ကရောတိ ဝိဇ္ဇာနုဘာဝေန။ ကောရခတ္တိယာဒီနံ ပန ဆဝသရီရဿ ဥဋ္ဌာနံ ဝစီနိစ္ဆာရဏဉ္စ ကေဝလံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန။ အစိန္တေယျာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝါတိ။ အဘိဘဝိတွာ ဌိတောတိ သကလလောကံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ ဇေဋ္ဌကောတိ ပဓာနော၊ တာဒိသံ ဝါ အာနုဘာဝသမ္ပန္နတ္တာ ဥတ္တမော။ ပဿတီတိ ဒသော။ ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော အနဝသေသဝိသယော ဒသော-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ပဿတီ’’တိ။ သဗ္ဗဇနန္တိ လဒ္ဓနာမံ သဗ္ဗသတ္တကာယံ။ ဝသေ ဝတ္တေတိ၊ သေဋ္ဌတ္တာ နိမ္မာပကတ္တာ စ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ။ လောကဿ ဤသနသီလတာယ ဣဿရော။ သတ္တာနံ ကမ္မဿ ကာရကဘာဝေန ကတ္တာ။ ထာဝရဇင်္ဂမဝိဘာဂံ သကလံ လောကံ နိမ္မာနေတီတိ နိမ္မာတာ။

ဂုဏဝိသေသေန လောကေ ပါသံသတ္တာ သေဋ္ဌော။ တာဒိသော စ ဥက္ကဋ္ဌတမော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမော’’တိ။ သတ္တာနံ နိမ္မာနံ တထာ တထာ သဇနံ ဝိသဇနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တွံ ခတ္တိယော’’တိအာဒိ။ ဈာနာဒီသု အတ္တနော စိတ္တေ စ စိဏ္ဏဝသိတ္တာ ဝသီ။ ဘူတာနန္တိ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဘဝံ အဘိဇာတံ အရဟန္တီတိ ဘဗျာ၊ သမ္ဘဝေသိနော၊ တေသံ ဘဗျာနံ။ တေနာဟ ‘‘အဏ္ဍဇဇလာဗုဇာ သတ္တာ’’တိအာဒိ။

ပထဝီအာဒယော နိစ္စာ ဓုဝါ သဿတာ။ ယေ တေသံ ‘‘အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ဂရဟကာ ဇိဂုစ္ဆာ သတ္တာ၊ တေ အယထာဘူတဝါဒိတာယ မတကာလေ အပါယနိဋ္ဌာ အဟေသုံ။ ယေ ပန ပထဝီအာဒီနံ ‘‘နိစ္စာ ဓုဝါ’’တိအာဒိနာ ပသံသကာ၊ တေ ယထာဘူတဝါဒိတာယ ဗြဟ္မကာယူပဂါ အဟေသုန္တိ မာရော ပါပိမာ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ပထဝီအာဒိမုခေန သင်္ခါရာနံ ပရိညာပညာပနေ အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေတိ တတော ဝိဝေစေတုကာမော။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီဂရဟကာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ မာရော ပထဝီအာဒိဓာတုမဟာဘူတဂ္ဂဟဏေန မနုဿလောကံ၊ ဘူတဂ္ဂဟဏေန စာတုမဟာရာဇိကေ၊ ဒေဝဂ္ဂဟဏေန အဝသေသကာမဒေဝလောကံ၊ ပဇာပတိဂ္ဂဟဏေန အတ္တနော ဌာနံ၊ ဗြဟ္မဂ္ဂဟဏေန ဗြဟ္မကာယိကေ ဂဏှိ။ အာဘဿရာဒယော ပန အဝိသယတာယ ဧဝ အနေန အဂ္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ တဏှာဘိနန္ဒနာယ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ စ ဝသေန။ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနန္ဒိနော အဘိနန္ဒကာ၊ အဘိနန္ဒနသီလာ ဝါ။ ဗြဟ္မုနော ဩဝါဒေ ဌိတာနံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒဿေတီတိ တေသံ တတ္ထ သန္နိပတိတဗြဟ္မာနံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝံ တဿ မဟာဗြဟ္မုနော ဩဝါဒေ ဌိတတ္တာ နိဗ္ဗတ္တံ ကတွာ ဒဿေတိ။ ယသေနာတိ အာနုဘာဝေန။ သိရိယာတိ သောဘာယ။ မံ ဗြဟ္မပရိသံ ဥပနေသီတိ ယာဒိသာ ဗြဟ္မပရိသာ ဣဿရိယာဒိသမ္ပတ္တိယာ၊ တတ္ထ မံ ဥယျောဇေသိ။ မဟာဇနဿ မာရဏတောတိ မဟာဇနဿ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဂုဏဝိနာသနေန အာနုဘာဝေန မာရဏတော။ အယသန္တိ ယသပဋိပက္ခံ အကိတ္တိကမ္မာနုဘာဝဉ္စာတိ အတ္ထော။

၅၀၃။ ကသိဏံ အာယုန္တိ ဝဿသတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဥပနိဿာယ သေတီတိ ဥပသယော၊ ဥပသယောဝ ဩပသာယိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈) အာဟ ‘‘သမီပသယော’’တိ။ သယဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘မံ ဂစ္ဆန္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဝတ္တနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မမ ဝတ္ထုသ္မိံ သယနကောတိ မယှံ ဌာနေ ဝိသယေ ဝတ္တနကော။ ဗာဟိတွာတိ နီစံ ကတွာ၊ အဘိဘဝိတွာ ဝါ။ ဇဇ္ဈရိကာဂုမ္ဗတောတိ ဧတ္ထ ဇဇ္ဈရိကာ နာမ ပထဝိံ ပတ္ထရိတွာ ဇာတာ ဧကာ ဂစ္ဆဇာတိ။

ဣမိနာတိ ‘‘သစေ ခေါ တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဧသ ဗြဟ္မာ။ ဥပလာပေတီတိ သင်္ဂဏှာတိ။ အပသာဒေတီတိ နိဂ္ဂဏှာတိ။ သေသပဒေဟီတိ ဝတ္ထုသာယိကော ယထာကာမကရဏီယော ဗာဟိတေယျောတိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ။ မယှံ အာရက္ခံ ဂဏှိဿသီတိ မမ အာရက္ခကော ဘဝိဿသိ။ လကုဏ္ဍကတရန္တိ နီစတရံ နိဟီနဝုတ္တိသရီရံ။

ဖုသိတုမ္ပိ သမတ္ထံ ကိဉ္စိ န ပဿတိ၊ ပဂေဝ ဉာဏဝိဘဝန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နိပ္ဖတ္တိန္တိ နိပ္ဖဇ္ဇနံ၊ ဖလန္တိ အတ္ထော။ တဉှိ ကာရဏဝသေန ဂန္တဗ္ဗတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော ဂတီတိ ဝုစ္စတိ။ အာနုဘာဝန္တိ ပဘာဝံ။ သော ဟိ ဇောတနဋ္ဌေန ဝိရောစနဋ္ဌေန ဇုတီတိ ဝုစ္စတိ။ မဟတာ အာနုဘာဝေန ပရေသံ အဘိဘဝနတော မဟေသောတိ အက္ခာယတီတိ မဟေသက္ခော။ တယိဒံ အဘိဘဝနံ ကိတ္တိသမ္ပတ္တိယာ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စာတိ အာဟ ‘‘မဟာယသော မဟာပရိဝါရော’’တိ။

ပရိဟရန္တီတိ သိနေရုံ ဒက္ခိဏတော ကတွာ ပရိဝတ္တန္တိ။ ဒိသာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒိသာသု ဝိရောစမာနာ’’တိ။ အတ္တနော ဇုတိယာ ဒိဗ္ဗမာနာယ ဝါ။ တေဟီတိ စန္ဒိမသူရိယေဟိ။ တတ္တကေန ပမာဏေနာတိ ယတ္တကေ စန္ဒိမသူရိယေဟိ ဩဘာသိယမာနော လောကဓာတုသင်္ခါတော ဧကော လောကော၊ တတ္တကေန ပမာဏေန။ ဣဒံ စက္ကဝါဠံ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ပဓာနံ၊ တသ္မာ ယေဘုယျေန ဧတ္ထုပပန္နာ ဒေဝတာ အညေသု စက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ အဘိဘုယျ ဝတ္တန္တိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ ဒသသဟဿဗြဟ္မပရိဝါရော ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပဂဉ္ဆိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စက္ကဝါဠသဟဿေ တုယှံ ဝသော ဝတ္တတီ’’တိ။ ဣဒါနိ ‘‘ဧတ္ထ တေ ဝတ္တတေ ဝသော’’တိ ဝုတ္တံ ဝသေ ဝတ္တနံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ပရောပရဉ္စ ဇာနာသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယံ ဝုတ္တံ ဧတ္ထ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စက္ကဝါဠသဟဿေ’’တိ အာဟ။ ဥစ္စနီစေတိ ဇာတိကုလရူပဘောဂပရိဝါရာဒိဝသေန ဥဠာရေ စ အနုဠာရေ စ။ အယံ ဣဒ္ဓါ အယံ ပကတိမနုဿောတိ ဣမိနာ ‘‘သရူပတော ဧဝဿ သတ္တာနံ ပရောပရဇာနနံ၊ န သမုဒါဂမတော’’တိ ဒဿေတိ။ ယံ ပန ဝက္ခတိ ‘‘သတ္တာနံ အာဂတိံ ဂတိန္တိ၊ တံ ကာမလောကေ သတ္တာနံ အာဒါနနိက္ခေပဇာနနမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ကမ္မဝိပါကဇာနနံ။ ယဒိ ဟိ သမုဒါဂမတော ဇာနေယျ၊ အတ္တနောပိ ဇာနေယျ၊ န စဿ တံ အတ္ထီတိ၊ တထာ အာဟ ‘‘ဣတ္ထမ္ဘာဝေါတိ ဣဒံ စက္ကဝါဠ’’န္တိအာဒိ။ ရာဂယောဂတော ရာဂေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝါ ရာဂေါ၊ ဝိရဇ္ဇနသီလော ဝိရာဂီ၊ တံ ရာဂဝိရာဂိနံ။ သဟဿိဗြဟ္မာ နာမ တွံ စူဠနိယာ ဧဝ လောကဓာတုယာ ဇာနနတော။ တယာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ။ စတုဟတ္ထာယာတိ အနေကဟတ္ထေန သာဏိပါကာရေန ကာတဗ္ဗပဋပ္ပမာဏံ ဒီဃတော စတုဟတ္ထာယ၊ ဝိတ္ထာရတော ဒွိဟတ္ထာယ ပိလောတိကာယ ကာတုံ ဝါယမန္တော ဝိယ ဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတုကာမော ဝိယ စ ပမာဏံ အဇာနန္တော ဝိဟညတီတိ နိဂ္ဂဏှာတိ။

၅၀၄။ တံ ကာယန္တိ တဒေဝ နိကာယံ။ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပတွာပီတိ အနညသာဓာရဏာ မယှံ သီလာဒယော ဂုဏဝိသေသာ တာဝ တိဋ္ဌန္တု၊ ဤဒိသံ လောကိယံ ပရိတ္တကံ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌာနမ္ပိ ပတွာ။ အယံ ဣမေသံ အတိသယေန နီစောတိ နီစေယျော၊ တဿ ဘာဝေါ နီစေယျန္တိ အာဟ ‘‘တယာ နီစတရဘာဝေါ ပန မယှံ ကုတော’’တိ။

ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကောတိ ဥပရူပရိတော စဝိတွာ ဟေဋ္ဌာ လဒ္ဓူပပတ္တိကော။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ’’တိ အာဟ။ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကံ ကတွာတိ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကံ ပတ္ထနံ ကတွာ။ ယထာ ကေနစိ ဗဟူသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ယံ တတ္ထ ဂရုတရံ ဗလဝံ၊ တဒေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ၊ ဣတရာနိ ပန တဿ အနုဗလပ္ပဒါယကာနိ ဟောန္တိ၊ န ပဋိသန္ဓိဒါယကာနိ၊ ဧဝံ စတူသု ရူပဇ္ဈာနေသု ဘာဝိတေသု ယံ တတ္ထ ဂရုတရံ ဆန္ဒပဏိဓိအဓိမောက္ခာဒိဝသေန သာဘိသင်္ခါရဉ္စ၊ တဒေဝ စ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ၊ ဣတရာနိ ပန အလဒ္ဓါကာသတာယ တဿ အနုဗလပ္ပဒါယကာနိ ဟောန္တိ၊ န ပဋိသန္ဓိဒါယကာနိ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တိတဇ္ဈာနေနေဝ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တတိယဇ္ဈာနံ ပဏီတံ ဘာဝေတွာ’’တိ။ တတ္ထာတိ သုဘကိဏှဗြဟ္မလောကေ။ ပုန တတ္ထာတိ အာဘဿရဗြဟ္မလောကေ။ ပဌမကာလေတိ တသ္မိံ ဘဝေ ပဌမသ္မိံ ကာလေ။ ဥဘယန္တိ အတီတံ အတ္တနော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ၊ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ အတ္တနော ကတကမ္မန္တိ ဥဘယံ။ ပမုဿိတွာ ကာလဿ စိရတရဘာဝတော။ ဝီတိနာမေတိ ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ စ တဒါ တဿာ ကိရိယာယ ပဝတ္တိက္ခဏံ ဥပါဒါယ ပဝတ္တမာနပယောဂေါ။

အပါယေသီတိ ပါယေသိ။ ပိပါသိတေတိ တသိတေ။ ဃမ္မနီတိ ဃမ္မကာလေ။ သမ္ပရေတေတိ ဃမ္မပရိဠာဟေန ပိပါသာယ အဘိဘူတေ။ န္တိ ပါနီယဒါနံ။ ဝတသီလဝတ္တန္တိ သမာဒါနဝသေန ဝတဘူတံ စာရိတ္တသီလဘာဝေန သမာစိဏ္ဏတ္တာ သီလဝတ္တံ။ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓါဝ အနုဿရာမီတိ သုပိတွာ ပဗုဒ္ဓမတ္တော ဝိယ သုပိနံ တဝ ပုဗ္ဗနိဝုတ္ထံ မမ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အနုဿရာမိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဝိယ ပစ္စက္ခတော ပဿာမီတိ အတ္ထော။

ကရမရေတိ ဝိလုမ္ပိတွာ အာနီတေ။ ကမ္မသဇ္ဇန္တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇံ၊ အာဝုဓာဒါယိနိန္တိ အတ္ထော။

ဧဏီကူလသ္မိန္တိ ဧဏီမိဂဗာဟုလ္လေန ‘‘ဧဏီကူလ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတေ ဂင်္ဂါယ တီရပ္ပဒေသေ။ ဂယှက နီယမာနန္တိ ဂယှဝသေန ကရမရဘာဝေန စောရေဟိ အတ္တနော ဌာနံ နီယမာနံ။

အာဝါဟဝိဝါဟဝသေန မိတ္တသန္ထဝံ ကတွာ။ ‘‘ဧဝံ အမှေသု ကီဠန္တေသု ဂင်္ဂေယျကော နာဂေါ ကုပိတော’’တိ မယိ သညမ္ပိ န ကရောန္တီတိ။ သုသုကာရန္တိ သုသူတိ ပဝတ္တံ ဘေရဝနာဂနိဿာသံ။

ဂဟီတနာဝန္တိ ဝိဟေဌေတုကာမတာယ ဂတိနိဝါရဏဝသေန ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟိတံ နာဝံ။ လုဒ္ဒေနာတိ ကုရူရေန။ မနုဿကပ္ပာတိ နာဝါဂတာနံ မနုဿာနံ ဝိဟေဌေတုကာမတာယ။

ဗဒ္ဓစရောတိ ပဋိဗဒ္ဓစရိယော။ တေနာဟ ‘‘အန္တေဝါသိကော’’တိ။ တံ နိဿာယေဝါတိ ရညာ ဥပဋ္ဌိယမာနောပိ ရာဇာနံ ပဟာယ တံ ကပ္ပံ အန္တေဝါသိံ နိဿာယေဝ။

သမ္ဗုဒ္ဓိမန္တံ ဝတိနံ အမညီတိ အယံ သမ္မဒေဝ ဗုဒ္ဓိမာ ဝတသမ္ပန္နောတိ အမညိ သမ္ဘာဝေသိ စ။

နာနတ္တဘာဝေသူတိ နာနာ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္တဘာဝေသု။

အဒ္ဓါတိ ဧကံသေန။ မမေတမာယုန္တိ မယှံ ဧတံ ယထာဝုတ္တံ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဝတ္တံ အာယုံ။ န ကေဝလံ မမ အာယုမေဝ၊ အထ ခေါ အညမ္ပိ သဗ္ဗညေယျံ ဇာနာသိ၊ န တုယှံ အဝိဒိတံ နာမ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ တုဝံ။ နော စေ ကထမယမတ္ထော ဉာတော? တထာ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ တေ အယံ ဇလိတော ဇောတမာနော အာနုဘာဝေါ ဩဘာသယံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗြဟ္မလောကံ ဩဘာသေန္တော ဒိဗ္ဗမာနော တိဋ္ဌတီတိ သတ္ထု အသမသမတံ ပဝေဒေသိ။

ပထဝတ္တေနာတိ ပထဝီအတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီသဘာဝေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ – ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ’’အာဒိနာ (မဟာဝ။ ၇၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂) သာဓာရဏတော၊ ‘‘ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ’’တိ အသာဓာရဏတော စ ပထဝိယာ အသဘာဝေန နိဗ္ဗာနဿ ဂဟေတဗ္ဗတာ အတ္ထိ၊ တံ နိဝတ္တေတွာ ပထဝိယာ အနညသာဓာရဏံ သဘာဝံ ဂဟေတုံ ‘‘ပထဝိယာ ပထဝတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာပဟောသိန္တိ န ပါပုဏိံ။ ဣဓ ပထဝိယာ ပါပုဏနံ နာမ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိမာနဂ္ဂါဟေဟိ န ဂဏှိ’’န္တိ။

ဝါဒိတာယာတိ ဝါဒသီလတာယ။ သဗ္ဗန္တိ အက္ခရံ နိဒ္ဒိသိတွာတိ ‘‘သဗ္ဗံ ခေါ အဟံ ဗြဟ္မေ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗ-သဒ္ဒံ – ‘‘သစေ ခေါ တေ မာရိသ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗတ္တေန အနနုဘူတ’’န္တိ ပစ္စနုဘာသနဝသေန နိဒ္ဒိသိတွာ။ အက္ခရေ ဒေါသံ ဂဏှန္တောတိ ဘဂဝတာ သက္ကာယသဗ္ဗံ သန္ဓာယ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ သဗ္ဗသဗ္ဗဝသေန တဒတ္ထပရိဝတ္တနေန သဗ္ဗ-သဒ္ဒဝစနီယတာသာမညေန စ ဒေါသံ ဂဏှန္တော။ တေနာဟ ‘‘သတ္ထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဒိ သဗ္ဗံ အနနုဘူတံ ‘‘နတ္ထိ သဗ္ဗ’’န္တိ လောကေ အနဝသေသံ ပုစ္ဆတိ။ သစေ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗတ္တေန အနဝသေသသဘာဝေန အနနုဘူတံ အပ္ပတ္တံ၊ တံ ဂဂနကုသုမံ ဝိယ ကိဉ္စိ န သိယာ။ အထဿ အနနုဘူတံ အတ္ထီတိ အဿ သဗ္ဗတ္တေန အနနုဘူတံ ယဒိ အတ္ထိ၊ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ မိစ္ဆာ၊ သဗ္ဗံ နာမ တံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘မာ ဟေဝ တေ ရိတ္တကမေဝါ’’တိအာဒိ။

အဟံ သဗ္ဗဉ္စ ဝက္ခာမိ၊ အနနုဘူတဉ္စ ဝက္ခာမီတိ အဟံ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝက္ခာမိ၊ ‘‘အနနုဘူတ’’န္တိ စ ဝက္ခာမိ၊ ဧတ္ထ ကော ဒေါသောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာရဏံ အာဟရန္တောတိ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗတ္တေန အနနုဘူတဿ အတ္ထိဘာဝေ ကာရဏံ နိဒ္ဒိသန္တော။ ဝိဇာနိတဗ္ဗန္တိ မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေဟိ ဝိသေသတော သဗ္ဗသင်္ခတဝိသိဋ္ဌတာယ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အနိဒဿနန္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနဿ သနိဒဿနဒုကေ ဒုတိယပဒသဟိတတာဒဿနန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘စက္ခုဝိညာဏဿ အာပါထံ အနုပဂမနတော အနိဒဿနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဓုရတာယ ဝါ နတ္ထိ ဧတဿ နိဒဿနန္တိ အနိဒဿနံ။ နတ္ထိ ဧတဿ အန္တောတိ အနန္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တယိဒ’’န္တိအာဒိ။

ဘူတာနီတိ ပစ္စယသမ္ဘူတာနိ။ အသမ္ဘူတန္တိ ပစ္စယေဟိ အသမ္ဘူတံ၊ နိဗ္ဗာနန္တိ အတ္ထော။ အပဘဿရဘာဝဟေတူနံ သဗ္ဗသော အဘာဝါ သဗ္ဗတော ပဘာတိ သဗ္ဗတောပဘံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနတော ဟီ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘တမော တတ္ထ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၁၀၄) ပဘူတမေဝါတိ ပကဋ္ဌဘာဝေန ဥက္ကဋ္ဌဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနမေဝ။ အရူပီဘာဝေန အဒေသိကတ္တာ သဗ္ဗတော ပဘဝတိ ဝိဇ္ဇတီတိ သဗ္ဗတောပဘံ။ တေနာဟ ‘‘ပုရတ္ထိမဒိသာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ပဝိသန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဝိသံ၊ တဒေဝ သ-ကာရဿ ဘ-ကာရံ၊ ဝိ-ကာရဿ စ လောပံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘တိတ္ထဿ နာမ’’န္တိ။ ဝါဒံ ပတိဋ္ဌပေသီတိ ဧဝံ မယာ သဗ္ဗဉ္စ ဝုတ္တံ၊ အနနုဘူတဉ္စ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ယံ တယာ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တေန သဟသာ အပ္ပဋိသင်္ခါယ ဒေါသဂ္ဂဟဏံ၊ တံ မိစ္ဆာတိ ဗြဟ္မာနံ နိဂ္ဂဏှန္တော ဘဂဝါ အတ္တနော ဝါဒံ ပတိဋ္ဌပေသိ။

ဂဟိတဂဟိတန္တိ ‘‘ဣဒံ နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဂဟိတဂဟိတံ ဂါဟံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဒေါသဒဿနမုခေန နိဂ္ဂဏှန္တေန သတ္ထာရာ ဝိဿဇ္ဇာပိတော ကိဉ္စိ ဂဟေတဗ္ဗံ အတ္တနော ပဋိသရဏံ အဒိသွာ ပရာဇယံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ လဠိတကံ ကာတုကာမော ဝါဒံ ပဟာယ ဣဒ္ဓိယာ ပါဋိဟာရိယလီဠံ ဒဿေတုကာမော။ ယဒိ သက္ကောသိ မယှံ အန္တရဓာယိတုံ၊ န ပန သက္ခိဿသီတိ အဓိပ္ပာယော။ မူလပဋိသန္ဓိံ ဂန္တုကာမောတိ အတ္တနော ပါကတိကေန အတ္တဘာဝေန ဌာတုကာမော။ သော ဟိ ပဋိသန္ဓိကာလေ နိဗ္ဗတ္တသဒိသတာယ မူလပဋိသန္ဓီတိ ဝုတ္တော။ အညေသန္တိ ဟေဋ္ဌာ အညကာယိကာနံ ဗြဟ္မူနံ။ န အဒါသိ အဘိသင်္ခတကာယေနေဝါယံ တိဋ္ဌတု၊ န ပါကတိကရူပေနာတိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။ တေန သော အဘိသင်္ခတကာယံ အပနေတုံ အဝိသဟန္တော အတ္တဘာဝပဋိစ္ဆာဒကံ အန္ဓကာရံ နိမ္မိနိတုံ အာရဘိ။ သတ္ထာ တံ တမံ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မူလပဋိသန္ဓိံ ဝါ’’တိအာဒိ။

ဘဝေဝါဟန္တိ ဘဝေ ဧဝ အဟံ။ အယဉ္စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဟံ ဘဝေ ဘယံ ဒိသွာယေဝါ’’တိ၊ သဗ္ဗသ္မိံ ဘဝေ ဇာတိအာဒိဘယံ ဉာဏစက္ခုနာ ယာထာဝတော ဒိသွာ။ သတ္တဘဝန္တိ သတ္တသင်္ခါတံ ဘဝံ။ ကမ္မဘဝပစ္စယေ ဟိ ဥပပတ္တိဘဝေ သတ္တသမညာ။ ဝိဘဝန္တိ ဝိမုတ္တိံ။ ပရိယေသမာနမ္ပိ ဥပါယဿ အနဓိဂတတ္တာ ဘဝေယေဝ ဒိသွာ။ ဘဝဉ္စ ဝိဘဝေသိနံ ဝိဘဝံ နိဗ္ဗုတိံ ဧသမာနာနံ သတ္တာနံ ဘဝံ၊ ဘဝေသု ဥပ္ပတ္တိဉ္စ ဒိသွာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န အဘိဝဒိန္တိ ‘‘အဟော ဝတ သုခ’’န္တိ ဧဝံ အဘိဝဒါပနာကာရာဘာဝတော န အဘိနိဝိသိံ၊ လက္ခဏဝစနမေတံ။ ဂါဟတ္ထော ဧဝ ဝါ အဘိဝါဒ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘နာဘိဝဒိ’’န္တိ၊ ‘‘န ဂဝေသိ’’န္တိ။ ဘဝဂ္ဂဟဏေနေတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ၊ နန္ဒီဂဟဏေန သမုဒယသစ္စံ၊ ဝိဘဝဂ္ဂဟဏေန နိရောဓသစ္စံ၊ နန္ဒိဉ္စ န ဥပါဒိယိန္တိ ဣမိနာ မဂ္ဂသစ္စံ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေန္တော’’တိ။ တဒိဒံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဂါထာယ ဝိဘာဝနဒဿနံ။ သတ္ထာ ပန တေသံ ဗြဟ္မူနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ သစ္စာနိ ဝိတ္ထာရတော ပကာသေန္တော ဝိပဿနံ ပါပေတွာ အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိ။ တေ စ ဗြဟ္မာနော ကေစိ သောတာပတ္တိဖလေ၊ ကေစိ သကဒါဂါမိဖလေ၊ ကေစိ အနာဂါမိဖလေ၊ ကေစိ အရဟတ္တေ စ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သစ္စာနိ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသီ’’တိအာဒိ။ အစ္ဆရိယဇာတာတိ သဉ္ဇာတစ္ဆရိယာ။ သမူလံ ဘဝန္တိ တဏှာဝိဇ္ဇာဟိ သမူလံ ဘဝံ။

၅၀၅။ မမ ဝသံ အတိဝတ္တိတာနီတိ သဗ္ဗသော ကာမဓာတုသမတိက္ကမနပဋိပဒါယ မယှံ ဝိသယံ အတိက္ကမိတာနိ။ ကထံ ပနာယံ တေသံ အရိယဘူမိသမောက္ကမနံ ဇာနာတီတိ? နယဂ္ဂါဟတော – ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သံသာရေ အာဒီနဝံ၊ နိဗ္ဗာနေ စ အာနိသံသံ ပကာသေန္တော ဝေနေယျဇနံ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌမေဝ ကရောတိ၊ တဿ ဒေသနာ အဝဉ္ဈာ အမောဃာ ဣန္ဒေန ဝိဿဋ္ဌဝဇိရသဒိသာ၊ တဿ စ အာဏာယ ဌိတာ သံသာရေ န ဒိဿန္တေဝါ’’တိ နယဂ္ဂါဟေန အနုမာနေန ဇာနာတိ။ သစေ တွံ ဧဝံ အနုဗုဒ္ဓါတိ ယထာ တွံ ပရေသံ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓံ ဝဒတိ၊ ဧဝံ တွံ အတ္တနော အနုရူပတော သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓါ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော။ တံ ဓမ္မံ မာ ဥပနယသီတိ တယာ ပဋိဝိဒ္ဓဓမ္မံ မာ သာဝကပဋိဝေဓံ ပါပေသိ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အနန္တရံ ဝုတ္တံ ဗြဟ္မလောကေ ပတိဋ္ဌာနံယေဝ သန္ဓာယ မာရော ဝဒတိ၊ တေ ဒဿေန္တော ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အပါယပတိဋ္ဌာနံ ပန အာဇီဝကနိဂဏ္ဌာဒိပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတေ တိတ္ထကရေ၊ ယေ ကေစိ ဝါ ပဗ္ဗဇိတွာ မိစ္ဆာပဋိပန္နေ ဇနေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အနုပ္ပန္နေတိ အသဉ္ဇာတေ၊ အပ္ပတ္တေတိ အတ္ထော။ အနုလ္လပနတာယာတိ ယထာ မာရော ဥပရိ ကိဉ္စိ ဥတ္တရံ လပိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ တထာ ဥတ္တရဘာသနေန။ နိမန္တနဝစနေနာတိ ဝိညာပနဝစနေန။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ နိမန္တနံ၊ ဗြဟ္မုနော ဝါ နိမန္တနံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဗြဟ္မနိမန္တနိကံ၊ သုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗြဟ္မနိမန္တနိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ မာရတဇ္ဇနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀၆။ ကောဋ္ဌမနုပဝိဋ္ဌောတိ အာသယော ဝစ္စဂုတ္တဋ္ဌာနတာယ ကောဋ္ဌံ၊ တဿ အဗ္ဘန္တရဉှေတ္ထ ကောဋ္ဌံ။ အနုရူပေါ ဟုတွာ ပဝိဋ္ဌော အနုပဝိဋ္ဌော။ သုခုမဉှိ တဒနုစ္ဆဝိကံ အတ္တဘာဝံ မာပေတွာ အယံ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌော။ ဂရုဂရော ဝိယာတိ ဂရုကဂရုကော ဝိယ။ ဥ-ကာရဿ ဟိ ဩ-ကာရံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသော၊ အတိဝိယ ဂရုကော မညေတိ အတ္ထော။ ဂရုဂရု ဝိယ ဣစ္စေဝ ဝါ ပါဌော။ မာသဘတ္တံ မာသော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ မာသဘတ္တေန အာစိတံ ပူရိတံ မာသာစိတံ မညေ။ တေနာဟ ‘‘မာသဘတ္တံ ဘုတ္တဿ ကုစ္ဆိ ဝိယာ’’တိ။ ဥတ္တရပဒလောပေန ဝိနာ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘မာသပူရိတပသိဗ္ဗကော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိန္တမာသော ဝိယာတိ တိန္တမာသော ပသိဗ္ဗကော ဝိယ။ ကိံ နု ခေါ ဧတံ မမ ကုစ္ဆိယံ ပုဗ္ဗံ ဘာရိကတ္တံ၊ ကိံ နု ခေါ ကထံ နု ခေါ ဇာတန္တိ အဓိပ္ပာယော? ဥပါယေနာတိ ပထေန ဉာယေန။ ဗျတိရေကတော ပနဿ အနုပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာနမေဝ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘မာ တထာဂတံ ဝိဟေသေသီ’’တိ အာဟ။ ယထာ ဟိ အရိယသင်္ဃော ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊ သင်္ဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၁၈၊ သု။ နိ။ ၂၄၁) တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ တပ္ပရိယာပန္နာ အရိယပုဂ္ဂလာ၊ ယထာ စ ပုရိမကာ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကာ ကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ပါရမိယော ပူရေတွာ အာဂတာ၊ အယမ္ပိ မဟာထေရော တထာ အာဂတောတိ တထာဂတောတိ။ ပတိအဂ္ဂဠေဝ အဋ္ဌာသီတိ အဂ္ဂဠဿ ဗဟိဘာဂေ အဋ္ဌာသိ။

၅၀၇။ ရုက္ခဒေဝတာ နာမ စာတုမဟာရာဇိကေသု နိဟီနော ကာယော၊ တသ္မာ နေသံ မနုဿဂန္ဓော ပရိစိတတ္တာ နာတိဇေဂုစ္ဆောတိ အာဟ ‘‘အာကာသဋ္ဌဒေဝတာန’’န္တိ။ အာဗာဓံ ကရောတီတိ ဒုက္ခံ ဇနေတိ။ နာဂရိကောတိ သုကုမာရော။ ပရိစောက္ခောတိ သဗ္ဗသော သုစိရူပေါ။ ဉာတိကောဋိန္တိ ဉာတိဘာဂံ။ အနာဒိမတိ ဟိ သံသာရေ ဉာတိဘာဂရဟိတော နာမ သတ္တော ကဿစိပိ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒန္တိ ‘‘သော မေ တွံ ဘာဂိနေယျော ဟောသီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ။ ပဝေဏိဝသေနာတိ တဒါ မယှံ ဘာဂိနေယျော ဟုတွာ ဣဒါနိ မာရဋ္ဌာနေ ဌိတောတိ ဣမိဿာ ပဝေဏိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အညဿ ဝါ ဝေသမံ ဓုရော ဝိဓုရော။ တေနာဟ ‘‘အညေဟိ သဒ္ဓိံ အသဒိသော’’တိ။ အပ္ပဒုက္ခေနာတိ သုခေနေဝ။ ပန္ထာနံ အဝန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ပထာဝိနော။ ဧတ္တကေနာတိ ဧတ္တာဝတာ စိတကသန္နိသယေန။ ဥဒကလေဏန္တိ ဥဒကနိဿန္ဒနလေဏံ။ သမာပတ္တိတောတိ နိရောဓသမာပတ္တိတော။ သမာပတ္တိဖလန္တိ နိရောဓသမာပတ္တိဖလံ။

၅၀၈။ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟီတိ ဒသဟိပိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ၊ တတော ကိဉ္စိ အဟာပေန္တာ။ ပရိဘာသထာတိ ဂရဟထ။ ဃဋ္ဋေထာတိ အနူနာဟိ ကထာဟိ ဣမေသု ဩဝိဇ္ဈထ။ ဒုက္ခာပေထာတိ စိတ္တေ ဒုက္ခံ ဇနေထ။ ဧတေသန္တိ တေသံ ဘိက္ခူနံ တုမှာကံ အက္ကောသနာဒီဟိ ဘိက္ခူနံ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ။ တေနေတ္ထ ဒူသီ မာရော ဩတာရံ လဘတိ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗံ ဣဘံ အရဟန္တီတိ ဣဗ္ဘာ၊ ဟတ္ထိဘဏ္ဍကာ၊ ဟီနဇီဝိကတာယ ဟေတေ ဣဗ္ဘာ ဝိယာတိ ဣဗ္ဘာ၊ တေ ပန သဒုတိယကဝသေန ‘‘ဂဟပတိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကဏှာတိ ကဏှာဘိဇာတိကာ။ ပါဒတော ဇာတတ္တာ ပါဒါနံ အပစ္စာ။ အာလသိယဇာတာတိ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မဿ အကရဏေန သဉ္ဇာတာလသိယာ။ ဂူထနိဒ္ဓမနပနာဠီတိ ဝစ္စကူပတော ဂူထဿ နိက္ခမပဒေသော။

မနုဿာနံ အကုသလံ န ဘဝေယျ တေသံ တာဒိသာယ အဘိသန္ဓိယာ အဘာဝတော။ အာဝေသကဿ အာနုဘာဝေန အာဝိဋ္ဌဿ စိတ္တသန္တတိ ဝိပရိဝတ္တတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုန္တိ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဣတ္ထိရူပံ၊ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ပုရိသရူပန္တိ ဤဒိသံ၊ အညံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာနံ အသာရုပ္ပံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုံ။ ဝိပ္ပဋိသာရာရမ္မဏန္တိ ပဿန္တာနံ ဝိပ္ပဋိသာရဿ ပစ္စယံ။ လေပယဋ္ဌိန္တိ လေပလိတ္တံ ဝါကုရယဋ္ဌိံ။

၅၁၀။ သောမနဿဝသေနာတိ ဂေဟဿိတသောမနဿဝသေန။ အညထတ္တန္တိ ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘သစေ မာရော မနုဿာနံ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။ ယဒိ မာရောဝ တထာ ကရေယျ၊ မနုဿာနံ ကုသလံ န ဘဝေယျ၊ မာရဿေဝ ဘဝေယျ၊ သရီရေ ပန အနဓိမုစ္စိတွာ တာဒိသံ ပသာဒနီယံ ပသာဒဝတ္ထုံ ဒဿေသိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။

၅၁၁။ အသုဘသညာပရိစိတေနာတိ သကလံ ကာယံ အသုဘန္တိ ပဝတ္တာယ သညာယ သဟဂတဇ္ဈာနံ အသုဘသညာ၊ တေန ပရိစိတေန ပရိဘာဝိတေန။ စေတသာ စိတ္တေန။ ဗဟုလန္တိ အဘိဏှံ။ ဝိဟရတောတိ ဝိဟရန္တဿ၊ အသုဘသမာပတ္တိဗဟုလဿာတိ အတ္ထော။ ပတိလီယတီတိ သင်္ကုစတိ တတ္ထ ပဋိကူလတာယ သဏ္ဌိတတ္တာ။ ပတိကုဋတီတိ အပသက္ကတိ။ ပတိဝတ္တတီတိ နိဝတ္တတိ။ တတော ဧဝ န သမ္ပသာရိယတိ။ ရသတဏှာယာတိ မဓုရာဒိရသဝိသယာယ တဏှာယ။

သဗ္ဗလောကေ အနဘိရတိသညာတိ တီသုပိ ဘဝေသု အရုစ္စနဝသေန ပဝတ္တာ ဝိပဿနာဘာဝနာ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ဟေသာ။ လောကစိတြေသူတိ ဟတ္ထိအဿရထပါသာဒကူဋာဂါရာဒိဘေဒေသု စေဝ အာရာမရာမဏေယျကာဒိဘေဒေသု စ လောကေ စိတ္တဝိစိတ္တေသု။ ရာဂသန္တာနိ ဝူပသန္တရာဂါနိ။ ဒေါသမောဟသန္တာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေသံ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ သဗ္ဗေသံ သပ္ပာယဘာဝတော။

၅၁၂။ သက္ခရံ ဂဟေတွာတိ သက္ခရာသီသေန တတ္တကံ ဘိန္နပါသာဏမုဋ္ဌိန္တိ အာဟ ‘‘အန္တောမုဋ္ဌိယံ တိဋ္ဌနပမာဏံ ပါသာဏ’’န္တိ။ မုဋ္ဌိပရိယာပန္နန္တိ အတ္ထော။ အယဉှိ ပါသာဏဿ ဟေဋ္ဌိမကောဋိ။ ဟတ္ထိနာဂေါတိ မဟာဟတ္ထီ။ မဟန္တပရိယာယော နာဂ-သဒ္ဒေါတိ ကေစိ။ အဟိနာဂါဒိတော ဝါ ဝိသေသနတ္ထံ ဟတ္ထိနာဂေါတိ ဝုတ္တံ။ သကလသရီရေနေဝ နိဝတ္တိတွာ အပလောကေသီတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဝါယန္တိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နေဝ ပမာဏံ အညာသီ’’တိ။ သဟာပလောကနာယာတိ စ ဝစနတောတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဣမံ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဠာရေတိ ဥဠာရဂုဏေ။ ဘဂဝန္တဉှိ ဌပေတွာ နတ္ထိ တဒါ သဒေဝကေ လောကေ တာဒိသော ဂုဏဝိသေသယုတ္တောတိ။

ဝိသုံ ဝိသုံ ပစ္စတ္တဝေဒနိယော အယသူလေန သဒ္ဓိံ ဘူတာနိ ဆ ဖဿာယတနာနိ ဧတဿာတိ ဆ ဖဿာယတနံ၊ ဒုက္ခံ။ တံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဆ ဖဿာယတနိကော၊ နိရယော။ တေနာဟ ‘‘ဆသု ဖဿာ…ပေ… ပစ္စယော’’တိ။ သမာဟနတီတိ သမာဟတော၊ အနေကသတဘေဒေါ သင်္ကုသမာဟတော ဧတ္ထ အတ္ထီတိ သင်္ကုသမာဟတော၊ နိရယော။ ဝိသေသပစ္စယတာယ ဝေဒနာယ ဌိတောတိ ဝေဒနိယော၊ ကာရဏာကာရကေန ဝိနာ ပစ္စတ္တံ သယမေဝ ဝေဒနိယောတိ ပစ္စတ္တဝေဒနိယော။ အယသူလေန သဒ္ဓိံ အယသူလန္တိ ပါဒပဒေသတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရံ အဘိဟနနဝသေန အာဂတေန ပဏ္ဏာသာယ ဇနေဟိ ဂဟိတေန အယသူလေန သဟ သီသပဒေသတော ပဋ္ဌာယ အာဂတံ။ အယသူလဘာဝသာမညေန စေတံ ဧကဝစနံ၊ သတမတ္တာနိ ပတိတာနိ သူလာနိ။ ဣမိနာ တေ ဌာနေန စိန္တေတွာတိ နိဿိတဝေါဟာရေန နိဿယံ ဝဒတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘တဒါ ဇာနေယျာသိ ဝဿသဟဿံ မေ နိရယေ ပစ္စမာနဿာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌာနိမန္တိ ဝုဋ္ဌာနေ ဘဝံ၊ အန္တိမန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကဝုဋ္ဌာနဝေဒန’’န္တိ၊ ဝိပါကဿ ပရိယောသာနံ ဝေဒနန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခတရာ ဟောတိ ပဒီပဿ ဝိဇ္ဈာယနက္ခဏေ မဟန္တဘာဝေါ ဝိယ။

၅၁၃။ ဃဋ္ဋယိတွာ ပေါထေတွာ။ ပါဋိယေက္ကဝေဒနာဇနကာတိ ပစ္စေကံ မဟာဒုက္ခသမုပ္ပာဒကာ။ အယတော အပဂတော နိရယော၊ သော ဒေဝဒူတသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၃။၂၆၁) ဒီပေတဗ္ဗော။ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပနဿ ပရတော သယမေဝ အာဂမိဿတိ။ ဣမံ ပန အတီတဝတ္ထုံ အာဟရိတွာ အတ္တနော ဉာဏာနုဘာဝဒီပနမုခေန မာရံ သန္တဇ္ဇေန္တော မဟာထေရော ‘‘ယော ဧတမဘိဇာနာတီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယော မဟာဘိညော ဧတံ ကမ္မံ ကမ္မဖလဉ္စ ဟတ္ထတလေ ဌပိတံ အာမလကံ ဝိယ အဘိမုခံ ကတွာ ပစ္စက္ခတော ဇာနာတိ။ သဗ္ဗသော ဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အဂ္ဂသာဝကော၊ တာဒိသံ ဥဠာရဂုဏံ အာသဇ္ဇ ဃဋ္ဋယိတွာ ဧကန္တကာဠကေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ကဏှ မာရ အာယတိံ မဟာဒုက္ခံ ဝိန္ဒိဿသိ။

ဥဒကံ ဝတ္ထုံ ကတွာတိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနကသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မဖလေန မဟာသမုဒ္ဒဥဒကမေဝ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ။ တထာ ဟိ တာနိ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပဋ္ဌာယိနော’’တိ။ တေသန္တိ ဝိမာနာနံ။ ဧတံ ယထာဝုတ္တဝိမာနဝတ္ထုံ တာသံ အစ္ဆရာနံ သမ္ပတ္တိံ၊ တဿ စ ကာရဏံ အတ္တပစ္စက္ခံ ကတွာ ဇာနာတိ။ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌေန ကမ္ပယီတိ ပုဗ္ဗာရာမေ ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ ကာရိတံ သဟဿဂဗ္ဘပဋိမဏ္ဍိတမဟာပါသာဒံ အတ္တနော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌေန ကမ္ပေသိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပါသာဒကမ္ပနသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣဒန္တိ ‘‘ယော ဝေဇယန္တ’’န္တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဇာတံ စူဠတဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိသုတ္တေနေဝ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၃) ဒီပေတဗ္ဗံ။

တဿ ဗြဟ္မဂဏဿ တထာစိန္တနသမနန္တရမေဝ တသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေ သုဓမ္မံ ဗြဟ္မသဘံ ဂန္တွာ။ တေပီတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒယော။ ပစ္စေကံ ဒိသာသူတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ပုရတ္ထိမဒိသာယံ၊ မဟာကဿပတ္ထေရော ဒက္ခိဏဒိသာယံ၊ မဟာကပ္ပိနတ္ထေရော ပစ္ဆိမဒိသာယံ၊ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော ဥတ္တရဒိသာယန္တိ ဧဝံ စတ္တာရော ထေရာ ဗြဟ္မပရိသမတ္ထကေ မဇ္ဈေ နိသိန္နဿ ဘဂဝတော သမန္တတော စတုဒ္ဒိသာ နိသီဒိံသု။ ဂါထာ ဝုတ္တာတိ ‘‘ယော ဗြဟ္မံ ပရိပုစ္ဆတီ’’တိ ဂါထာ ဝုတ္တာ။ အညတရဗြဟ္မသုတ္တေနာတိ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဗြဟ္မုနော ဧဝရူပံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၆) မဟာဝဂ္ဂေ အာဂတေန အညတရဗြဟ္မသုတ္တေန။

ဈာနဝိမောက္ခေန ဖုသီတိ ဈာနဝိမောက္ခသန္နိဿယေန အဘိညာဉာဏေန ဖဿယိ။ ဝနန္တိ ဇမ္ဗုဒီပံ အဖဿယီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇမ္ဗုဒီပေါ ဟိ ဝနဗဟုလတာယ ဣဓ ‘‘ဝန’’န္တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဇမ္ဗုသဏ္ဍဿ ဣဿရော’’တိ။ ပုဗ္ဗဝိဒေဟာနံ ဒီပန္တိ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဝါသီနံ ဒီပံ၊ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဒီပန္တိ အတ္ထော။ ဘူမိသယာ နရာ နာမ အပရဂေါယာနကာ ဥတ္တရကုရုကာ စ။ ယသ္မာ တေ ဂေဟပရိဂ္ဂဟာဘာဝတော ဘူမိယံယေဝ သယန္တိ၊ န ပါသာဒါဒီသု။ ပဋိလဘီတိ ဥပ္ပာဒေသိ။ ဧတံ အာသံ မာ အကာသီတိ ဧသာ ယထာ ပုဗ္ဗေ ဒူသိမာရဿ၊ ဧဝံ တုယှံ အာသာ ဒီဃရတ္တံ အနတ္ထာဝဟာ၊ တသ္မာ ဧဒိသံ အာသံ မာ အကာသီတိ မာရဿ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

မာရတဇ္ဇနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ စူဠယမကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

မူလပဏ္ဏာသဋီကာ သမတ္တာ။

ဒုတိယော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။