📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

မဇ္ဈိမနိကာယေ

မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသဋီကာ

၁။ ဂဟပတိဝဂ္ဂေါ

၁။ ကန္ဒရကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁။ အာရာမပေါက္ခရဏီအာဒီသူတိ ¶ ¶ အာရာမပေါက္ခရဏီဥယျာနစေတိယဋ္ဌာနာဒီသု။ ဥဿန္နာတိ ဗဟုလာ။ အသောကကဏိကာရကောဝိဠာရကုမ္ဘီရာဇရုက္ခေဟိ သမ္မိဿတာယ တံ စမ္ပကဝနံ နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမပဋိမဏ္ဍိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န စမ္ပကရုက္ခာနံယေဝ နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမတာယာတိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝါ ကုသုမဂန္ဓသုဂန္ဓေ စမ္ပကဝနေ ဝိဟရတီတိ ဣမိနာ န မာပနကာလေ ဧဝ တသ္မိံ နဂရေ စမ္ပကရုက္ခာ ဥဿန္နာ၊ အထ ခေါ အပရဘာဂေပီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဉ္စသတမတ္တေဟိ အဍ္ဎတေဠသေဟီ’’တိ ဧဝံ အဒဿိတပရိစ္ဆေဒေန။ ဟတ္ထိနော စာရေတိ သိက္ခာပေတီတိ ဟတ္ထာစရိယော ဟတ္ထီနံ သိက္ခာပကော၊ တဿ ပုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထာစရိယဿ ပုတ္တော’’တိ။ တဒါ ဘဂဝါ တေသံ ပသာဒဇနနတ္ထံ အတ္တနော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ အနိဂုဟိတွာဝ နိသိန္နောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဆဗ္ဗဏ္ဏာနံ ဃနဗုဒ္ဓရသ္မီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝတော စေဝ ဂါရဝေနာတိ ဘဂဝတော ဂရုဘာဝေန၊ ဘဂဝတိ ဂါရဝေနာတိ ဝါ ပါဌော။

နိစ္စံ ¶ န ဟောတီတိ အဘိဏှံ န ဟောတိ၊ ကဒါစိဒေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဘိဏှနိစ္စတာ ဟိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ န ကူဋဋ္ဌနိစ္စတာ။ လောကေ ကိဉ္စိ ဝိမှယာဝဟံ ဒိသွာ ဟတ္ထဝိကာရမ္ပိ ကရောန္တိ၊ အင်္ဂုလိံ ဝါ ဖောဋယန္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ¶ ‘‘အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တ’’န္တိ။ အဘူတပုဗ္ဗံ ဘူတန္တိ အယံ နိရုတ္တိနယော ယေဘုယျေန ဥပါဒါယ ရုဠှီဝသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘ယေပိ တေ၊ ဘော ဂေါတမ၊ အဟေသုံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စိ အကတ္တဗ္ဗမ္ပိ ကရိယမာနံ ဒုက္ကရဘာဝေန ဝိမှယာဝဟံ ဟောတိ၊ တထာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ၊ ပုရိမံ ဂရဟစ္ဆရိယံ၊ ပစ္ဆိမံ ပသံသစ္ဆရိယံ၊ တဒုဘယံ သုတ္တပဒသော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သမ္မာ ပဋိပါဒိတောတိ သမ္မာပဋိပဒါယံ ဌပိတော။ ဧသာ ပဋိပဒါ ပရမာတိ ဧတပရမံ၊ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသောယံ ယထာ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၀)။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဘဂဝါ ဘိက္ခုသင်္ဃော ပဋိပဒါယ တုမှေဟိ ပဋိပါဒိတော၊ အတီတေပိ ကာလေ ဗုဒ္ဓါ ဧတပရမံယေဝ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သမ္မာ ပဋိပါဒေသုံ၊ အနာဂတေပိ ကာလေ ဧတပရမံယေဝ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သမ္မာ ပဋိပါဒေဿန္တီတိ ပရိဗ္ဗာဇကော နယဂ္ဂါဟေန ဒိဋ္ဌေန အဒိဋ္ဌံ အနုမိနန္တော သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိံ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ သမသမံ ကတွာ ဒဿေတိ၊ ဧဝံ ဒဿေန္တော စ တေသံ သုဓမ္မတဉ္စ တထာ ဒဿေတိ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာ ပန နေသံ သရူပေနေဝ ဒဿိတာတိ။ န ဣတော ဘိယျောတိ ဣမိနာ ပါဠိယံ ဧတပရမံယေဝါတိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတိ သီလပဒဋ္ဌာနတ္တာ သမာဓိဿ၊ သမာဓိပဒဋ္ဌာနတ္တာ စ ပညာယ သီလေပိ စ အဘိသမာစာရိကပုဗ္ဗကတ္တာ အာဒိဗြဟ္မစရိယကဿ ဝုတ္တံ ‘‘အာဘိသမာစာရိကဝတ္တံ အာဒိံ ကတွာ’’တိ။

၂။ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒီသု အနန္တောဂဓတ္တာ ‘‘ပါဋိဧက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ဘဂဝါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပသန္တကာရဏန္တိ ဥပသန္တဘာဝကာရဏံ။ တဉှိ အရိယာနံယေဝ ဝိသယော၊ တတ္ထာပိ စ ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ အနဝသေသတော ဝိသယောတိ ဣမမတ္ထံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ဒဿေတုံ န ဟိ တွန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဉာတတ္ထစရိယာ ကာကဇာတကာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ လောကတ္ထစရိယာ တံတံပါရမိပူရဏဝသေန၊ ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာ မဟာဗောဓိဇာတကာဒိဝသေန။ အစ္ဆရိယံ ဘော ဂေါတမာတိအာဒိနာ ကန္ဒရကေန ကတံ ပသာဒပဝေဒနံ ဒဿေတိ။

ယေပိ တေတိအာဒိနာ တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပစ္စနုဘာသန္တေန ဘဂဝတာ သမ္ပဋိစ္ဆိတန္တိ စရိတတ္တာ အာဟ – ‘‘သန္တိ ဟိ ကန္ဒရကာတိ အယမ္ပိ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ ¶ ။ ယော ဟိ ကန္ဒရကေန ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥပသန္တဘာဝေါ ကိတ္တိတော၊ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တောပိ တေန အပုစ္ဆိတောယေဝ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေန ဘဂဝါ ‘‘သန္တိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဒေသနံ အာရဘိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတော ကိရ ဧတဒဟောသီ’’ ¶ တိအာဒိ။ ကပ္ပေတွာတိ အညထာ သန္တမေဝ အတ္တာနံ အညထာ ဝိဓာယ။ ပကပ္ပေတွာတိ သနိဒဿနဝသေန ဂဟေတွာ။ တေနာဟ ‘‘ကုဟကဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ ပဋိပဒံ ပူရယမာနာတိ ကာမံ အဝိသေသေန သေက္ခာ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပန အဓိဂတမဂ္ဂဝသေန ‘‘ပူရယမာနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ ကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ။ မဂ္ဂေါ ဟိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာယ ဥပသန္တာ’’တိ။ ဣတော မုတ္တာတိ မဂ္ဂေနာဂတူပသမတော မုတ္တာ။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘စတူဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟိ ဥပသန္တာ’’တိ။

သတတသီလာတိ အဝိစ္ဆိန္နသီလာ။ သာတိသယော ဟိ ဧတေသံ သီလဿ အခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ။ သုပရိသုဒ္ဓသီလတာဝသေန သန္တတာ ဝုတ္တိ ဧတေသန္တိ သန္တတဝုတ္တိနောတိ အာဟ ‘‘တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ ဧဝံ သီလဝုတ္တိဝသေန ‘‘သန္တတဝုတ္တိနော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ ဇီဝိတဝုတ္တိဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘သန္တတဇီဝိကာဝါတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ သာသနဿ ဇီဝိတဝုတ္တိ သီလသန္နိဿိတာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘တသ္မိ’’န္တိအာဒိ။

နိပယတိ ဝိသောသေတိ ရာဂါဒိသံကိလေသံ၊ တတော ဝါ အတ္တာနံ နိပါတီတိ နိပကော၊ ပညဝါ။ တေနာဟ ‘‘ပညဝန္တော’’တိ။ ပညာယ ဌတွာ ဇီဝိကာကပ္ပနံ နာမ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌမိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ သမ္မာဇီဝေန ဇီဝနန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဧကစ္စော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄) တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရထဝိနီတပဋိပဒါဒယော တေသု တေသု သုတ္တေသု ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတော အညတ္ထ မဟာဂေါပါလကသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၄၆ အာဒယော) လောကုတ္တရသတိပဋ္ဌာနာ ကထိတာတိ အာဟ – ‘‘ဣဓ ပန လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ သတိပဋ္ဌာနာ ကထိတာ’’တိ၊ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တေပိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃-၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆ အာဒယော) ဝေါမိဿကာဝ ကထိတာတိ။ ဧတ္တကေနာတိ ဧတ္တကာယ ဒေသနာယ။

၃။ ကာရကဘာဝန္တိ ¶ ပဋိပတ္တိယံ ပဋိပဇ္ဇနကဘာဝံ။ မယမ္ပိ နာမ ဂိဟီ ဗဟုကိစ္စာ သမာနာ ကာလေန ကာလံ သတိပဋ္ဌာနေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာ ဝိဟရာမ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဝိဝေကဝါသိနောတိ အတ္တနော ကာရကဘာဝံ ပဝေဒေန္တော ဧဝံ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ဥက္ခိပတိ။ တေနာဟ ‘‘အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော’’တိအာဒိ။ နာနာရမ္မဏေသု အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ဃနဇဋိတသင်္ခါတာကာရေန ပဝတ္တိ ကိလေသဂဟနေန ဂဟနတာ၊ တေနာဟ ‘‘အန္တော ဇဋာ ဗဟိ ဇဋာ၊ ဇဋာယ ဇဋိတာ ပဇာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂)။ မနုဿာနံ အဇ္ဈာသယဂဟဏေန သာဌေယျမ္ပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကသဋသာဌေယျေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ယထာ သပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီသု ကစဝရဘာဝေါ၊ ¶ သော ကသဋောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သန္တာနေ အပရိသုဒ္ဓါ သံကိလေသဘာဝေါ ကသဋန္တိ အာဟ ‘‘အပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ကသဋတာ’’တိ။ အတ္တနိ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနံ ကေရာဋိယဋ္ဌော။ ဇာနာတီတိ ‘‘ဣဒံ အဟိတံ န သေဝိတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ဟိတံ သေဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိစာရေတိ ဒေသေတိ။ ဝိစာရဏတ္ထောပိ ဟိ ဟောတိ ဇာနာတိ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘အာယသ္မာ ဇာနာတီ’’တိ။ သဗ္ဗာပိ…ပေ… အဓိပ္ပေတာ ‘‘ပသုပါလကာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဣဓ အန္တရ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝိဇ္ဇန္တရိကာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၄၉) ဝိယ ခဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယတ္တကေန ခဏေနာ’’တိ။ တေနာတိ ဟတ္ထိနာ။ တာနီတိ သာဌေယျာဒီနိ။

အတ္ထတော ကာယစိတ္တုဇုကတာပဋိပက္ခဘူတာဝ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဿ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသာတိ တာနိ ပဝတ္တိအာကာရေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဿာတိ ပါဏဘူတဿ အဿဿ ဝါ ဟတ္ထိနော ဝါ။ ဌဿာမီတိ တတ္ထေဝ သပ္ပဋိဘယေ ဌာနေ ဂန္တွာ ဌဿာမီတိ န ဟောတိ။ ဣမဿ သာဌေယျတာယ ပါကဋကရဏံ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယဘာဝတော။ တထာ ဟိ စတူသု ဌာနေသု ‘‘ဝဉ္စေတွာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ နိဂုဟန္တော ပန တတ္ထေဝ ဂန္တွာ တိဋ္ဌေယျ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပဋိမဂ္ဂံ အာရောဟိတုကာမဿာတိ အာဂတမဂ္ဂမေဝ နိဝတ္တိတွာ ဂန္တုကာမဿ။ လေဏ္ဍဝိဿဇ္ဇနာဒီသု ကာလန္တရာပေက္ခာဘာဝံ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဥပသံဟရတိ။

အန္တောဇာတကာတိ အတ္တနော ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဇာတာ။ ဓနက္ကီတာတိ ဓနံ ဒတွာ ဒါသဘာဝေန ဂဟိတာ။ ကရမရာနီတာတိ ဒါသဘာဝေန ကရမရဂ္ဂါဟဂဟိတာ။ ဒါသဗျန္တိ ဒါသဘာဝံ။ ပေဿာတိ အဒါသာ ဧဝ ဟုတွာ ဝေယျာဝစ္စကရာ။ ဣမံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ ဣမံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ။ ဣမံ ¶ ဂဏှန္တာတိ ဣမံ တဿ ဟတ္ထဂတံ ဂဏှန္တာ။ သမ္မုခတော အညထာ ပရမ္မုခကာလေ ကာယဝါစာသမုဒါစာရဒဿနေနေဝ စိတ္တဿ နေသံ အညထာ ဌိတဘာဝေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄။ အယမ္ပိ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီတိ ဧတ္ထာပိ အနန္တရေ ဝုတ္တနယေနေဝ အနုသန္ဓိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ။ စတုတ္ထော ဟိတပဋိပဒံ ပဋိပန္နောတိ ယောဇနာ။ ပုဂ္ဂလသီသေန ပုဂ္ဂလပဋိပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပုဂ္ဂလေ ပဟာယာ’’တိ အာဟ။ ပဋိပတ္တိ ဟိ ဣဓ ပဟာတဗ္ဗာ၊ န ပုဂ္ဂလာ။ ယထာ အဿဒ္ဓါဒိပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနေန သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိဘာဝနာ ဣဇ္ဈန္တိ၊ ဧဝံ မိစ္ဆာပဋိပန္နပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနေန မိစ္ဆာပဋိပဒါ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အာဟ – ‘‘ပုရိမေ တယော ပုဂ္ဂလေ ပဟာယာ’’တိ။ စတုတ္ထပုဂ္ဂလဿာတိ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဝုတ္တစတုတ္ထပုဂ္ဂလဿ ဟိတပဋိပတ္တိယံယေဝ ပဋိပါဒေမိ ပဝတ္တေမီတိ ဒဿေန္တော။ သန္တာတိ သမံ ဝိနာသံ နိရောဓံ ပတ္တာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိရုဒ္ဓါ သန္တာတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ပုန သန္တာတိ ဘာဝနာဝသေန ကိလေသပရိဠာဟဝိဂမတော သန္တာတိ ¶ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗုတာ’’တိ။ သန္တာတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ သန္တော ဟဝေတိ ဧတ္ထ သမဘာဝကရေန သာဓုဘာဝဿ ဝိသေသပစ္စယဘူတေန ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ အရိယာ ‘‘သန္တော’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ – ‘‘သန္တော ဟဝေ…ပေ… ပဏ္ဍိတာ’’တိ။

အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၁၉၈) အတ္တဘာဝေါ၊ ဣဓ ပန ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာ၊ တံ အတ္တာနံ။ ပရန္တိ အတ္တတော အညံ။ ဆာတံ ဝုစ္စတိ တဏှာ ဇိဃစ္ဆာဟေတုတာယ။ အန္တော တာပနကိလေသာနန္တိ အတ္တနော သန္တာနေ အတ္တပရိဠာဟဇနနသန္တပ္ပနကိလေသာနံ။ စိတ္တံ အာရာဓေတီတိ စိတ္တံ ပသာဒေတိ၊ သမ္ပဟံသေတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တထာဘူတော စိတ္တံ သမ္ပာဒေန္တော အဇ္ဈာသယံ ဂဏှန္တော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တံ သမ္ပာဒေတီ’’တိအာဒိ။

၅။ ဒုက္ခံ ပဋိက္ကူလံ ဇေဂုစ္ဆံ ဧတဿာတိ ဒုက္ခပဋိက္ကူလော တံ ဒုက္ခပဋိက္ကူလံ။ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗတာ ဟိ ကာမစာရာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုက္ခဿ ဝိသေသိတဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ဗာဟိရတ္ထသမာသံ အနာဒိယိတွာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပဋိက္ကူလ’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယေန ဟိ ဘာဂေန ပုရိသဿ ဒုက္ခံ ပဋိက္ကူလံ၊ တေန ဒုက္ခဿ ပုရိသောပီတိ။ တေနာဟ – ‘‘ပစ္စနီကသဏ္ဌိတ’’န္တိ။

၆။ စတူဟိ ¶ ကာရဏေဟီတိ ဓာတုကုသလတာဒီဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ ကမ္မံ ကရောတီတိ ယောဂကမ္မံ ကရောတိ။ ယသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓါ ပရေသံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမာယ ဥဿာဟဇာတာ၊ တတ္ထ နိရန္တရံ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တေ ပဋိစ္စ တေသံ အန္တရာယော န ဟောတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘န ပန ဗုဒ္ဓေ ပဋိစ္စာ’’တိ။ ကိရိယပရိဟာနိယာ ဒေသကဿ တဿေဝ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ တဇ္ဇပယောဂါဘာဝတော။ ‘‘ဒေသကဿ ဝါ’’တိ ဣဒံ သာဝကာနံ ဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟတာ အတ္ထေနာတိ ဧတ္ထ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ အာနိသံသပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒွီဟိ အာနိသံသေဟီ’’တိ။ ပသာဒံ ပဋိလဘတိ ‘‘အရဟန္တော’’တိအာဒိနာ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ သုတတ္တာ။ အဘိနဝေါ နယော ဥဒပါဒိ သန္တတသီလတာဒိဝသေန အနတ္တန္တပတာဒိဝသေန၊ သောပိ တံ သုတွာ ဒါသာဒီသု သဝိသေသံ လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော ဟိတာနုကမ္ပီ ဟုတွာ သေက္ခပဋိပဒံ သီလံ သာဓေန္တော အနုက္ကမေန သတိပဋ္ဌာနဘာဝနံ ပရိဗြူဟေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘မဟတာ အတ္ထေန သံယုတ္တော’’တိ။

၈။ ပရေသံ ဟနနဃာတနာဒိနာ ရောဒါပနတော လုဒ္ဒေါ၊ တထာ ဝိဃာတကဘာဝေန ကာယစိတ္တာနံ ဝိဒါရဏတော ဒါရုဏော၊ ဝိရုဒ္ဓဝါဒတာယ ကက္ခဠော၊ ဗန္ဓနာဂါရေ နိယုတ္တော ဗန္ဓနာဂါရိကော။

၉။ ခတ္တိယာဘိသေကေနာတိ ¶ ခတ္တိယာနံ ကတ္တဗ္ဗအဘိသေကေန။ သန္ထာဂါရန္တိ သန္ထာရဝသေန ကတံ အဂါရံ ယညာဝါဋံ။ သပ္ပိတေလေနာတိ သပ္ပိမယေန တေလေန၊ ယမကသ္နေဟေန ဟိ တဒါ ကာယံ အဗ္ဘဉ္ဇတိ။ ဝစ္ဆဘာဝံ တရိတွာ ဌိတော ဝစ္ဆတရော။ ပရိက္ခေပကရဏတ္ထာယာတိ ဝနမာလာဟိ သဒ္ဓိံ ဒဗ္ဘေဟိ ဝေဒိယာ ပရိက္ခေပနတ္ထာယ။ ယညဘူမိယန္တိ အဝသေသယညဋ္ဌာနေ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကန္ဒရကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ အဋ္ဌကနာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇။ အဝိဒူရေတိ ¶ ¶ ဣမိနာ ပါဠိယံ ‘‘ဝေသာလိယ’’န္တိ ဣဒံ သမီပေ ဘုမ္မဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ သာရပ္ပတ္တကုလဂဏနာယာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၁။၁၆) မဟာသာရမဟပ္ပတ္တကုလဂဏနာယ။ ဒသမေ ဌာနေတိ အညေ အညေတိ ဒသဂဏနဋ္ဌာနေ။ အဋ္ဌကနဂရေ ဇာတော ဘဝေါ အဋ္ဌကနာဂရော။ ကုက္ကုဋာရာမောတိ ပါဋလိပုတ္တေ ကုက္ကုဋာရာမော၊ န ကောသမ္ဗိယံ။

၁၈။ ပကတတ္ထနိဒ္ဒေသော တ-သဒ္ဒေါတိ တဿ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တဿ ယေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဘဂဝါ ပကတော အဓိဂတော သုပါကဋော စ၊ တံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သဒ္ဓိံ အာဂမနီယပဋိပဒါယ အတ္ထဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘ယော သော…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။ သတိပိ ဉာဏဒဿန-သဒ္ဒါနံ ဣဓ ပညာဝေဝစနဘာဝေ တေန တေန ဝိသေသေန တေသံ ဝိသယဝိသေသေ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသဝသေန ဝိဇ္ဇာတ္တယဝသေန ဝိဇ္ဇာအဘိညာနာဝရဏဉာဏဝသေန သဗ္ဗညုတဉာဏမံသစက္ခုဝသေန ပဋိဝေဓဒေသနာဉာဏဝသေန စ တဒတ္ထံ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာသယာနုသယံ ဇာနတာ အာသယာနုသယဉာဏေန သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ ပဿတာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏေဟိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာသဝက္ခယဉာဏေဟိ။ ပဋိဝေဓပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ ဒေသနာပညာယ ပဿတာတိ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မာနံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလာနဉ္စ အာသယာနုသယစရိတာဓိမုတ္တိအာဒိဘေဒံ ဓမ္မဒေသနာပညာယ ယာထာဝတော ပဿတာ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ၊ ပဉ္စဝိဓမာရာနံ ဝါ၊ သာသနဿ ဝါ ပစ္စတ္ထိကာနံ အညတိတ္ထိယာနံ တေသံ ပန ဟနနံ ပါဋိဟာရိယေဟိ အဘိဘဝနံ အပ္ပဋိဘာနတာကရဏံ အဇ္ဈုပေက္ခနမေဝ ဝါ၊ ကေသိဝိနယသုတ္တဉ္စေတ္ထ နိဒဿနံ။

တထာ ဌာနာဋ္ဌာနာဒိဝိဘာဂံ ဇာနတာ ယထာကမ္မူပဂသတ္တေ ပဿတာ၊ သဝါသနာနံ အာသဝါနံ ခီဏတ္တာ အရဟတာ၊ အဘိညေယျာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အဘိညေယျာဒိတော အဝိပရီတာဝဗောဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ အထ ဝါ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဇာနတာ၊ ကာယကမ္မာဒိဝသေန တိဏ္ဏံ ကမ္မာနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိတော နိသမ္မကာရိတာယ ပဿတာ၊ ဒဝါဒီနံ အဘာဝသာဓိကာယ ¶ ပဟာနသမ္ပဒါယ အရဟတာ၊ ဆန္ဒာဒီနံ အဟာနိဟေတုဘူတာယ အက္ခယပဋိဘာနသာဓိကာယ သဗ္ဗညုတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ ဧဝံ ဒသဗလအဋ္ဌာရသအာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မဝသေနပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

၁၉။ အဘိသင်္ခတန္တိ ¶ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ အဘိသမ္မုခဘာဝေန သမေစ္စ သမ္ဘူယျ ကတံ၊ သွဿ ကတဘာဝေါ ဥပ္ပာဒနေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဥပ္ပန္နဿ ပဋိသင်္ခရဏေနာတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပာဒိတ’’န္တိ။ တေ စဿ ပစ္စယာ စေတနာပဓာနာတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘အဘိသင်္ခတံ အဘိသဉ္စေတယိတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘စေတယိတံ ပကပ္ပိတ’’န္တိ အတ္ထမာဟ။ အဘိသင်္ခတံ အဘိသဉ္စေတယိတန္တိ စ ဈာနဿ ပါတုဘာဝဒဿနမုခေန ဝိဒ္ဓံသနဘာဝံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ ယဉှိ အဟုတွာ သမ္ဘဝတိ၊ တံ ဟုတွာ ပဋိဝေတိ။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘အဘိသင်္ခတ’န္တိအာဒိ။ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ဌိတောတိ သမထဓမ္မေ ဌိတတ္တာ သမာဟိတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒယော ပဇဟန္တော အနုက္ကမေန တံ အနုလောမဉာဏံ ပါပေတာ ဟုတွာ ဝိပဿနာဓမ္မေ ဌိတော။ သမထဝိပဿနာသင်္ခါတေသု ဓမ္မေသု ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ နန္ဒနဋ္ဌေန နန္ဒီတိ။ တတ္ထ သုခုမာ အပေက္ခာ ဝုတ္တာ၊ ယာ ‘‘နိကန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ယထာရုတဝသေန စ ဣမဿ သုတ္တပဒဿ အတ္ထေ ဂဟေတဗ္ဗေ သတိ။ သမထဝိပဿနာသု ဆန္ဒရာဂေါ ကတ္တဗ္ဗောတိ အနာဂါမိဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တဒတ္ထာယ သမထဝိပဿနာပိ အနိဗ္ဗတ္တေတွာ ကေဝလံ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါ ကတ္တဗ္ဗော ဘဝိဿတိ။ ကသ္မာ? တေသု သမထဝိပဿနာသင်္ခါတေသု ဓမ္မေသု ဆန္ဒရာဂမတ္တေန အနာဂါမိနာ လဒ္ဓဗ္ဗဿ အလဒ္ဓါနာဂါမိဖလေန လဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ တထာ သတိ တေန အနာဂါမိဖလမ္ပိ လဒ္ဓဗ္ဗမေဝ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘အနာဂါမိဖလံ ပဋိဝိဒ္ဓံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သဘာဝတော ရသိတဗ္ဗတ္တာ အဝိပရီတော အတ္ထော ဧဝ အတ္ထရသော။ အညာပိ ကာစိ သုဂတိယောတိ ဝိနိပါတိကေ သန္ဓာယာဟ။ အညာပိ ကာစိ ဒုဂ္ဂတိယောတိ အသုရကာယမာဟ။

သမထဓုရမေဝ ဓုရံ သမထယာနိကဿ ဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ။ မဟာမာလုကျောဝါဒေ ‘‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ပါဒကဇ္ဈာနံ ကတွာ ‘‘သော ယဒေဝ တတ္ထ ဟောတိ ရူပဂတံ ဝေဒနာဂတ’’န္တိအာဒိနာ ဝိပဿနံ ဝိတ္ထာရေတွာ ‘‘သော တတ္ထ ဌိတော အာသဝါနံ ခယံ ¶ ပါပုဏာတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၃) အာဂတတ္တာ ‘‘မဟာမာလုကျောဝါဒေ ဝိပဿနာဝ ဓုရ’’န္တိ အာဟ။ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆ အာဒယော) သဗ္ဗတ္ထကမေဝ တိက္ခတရာယ ဝိပဿနာယ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနုတ္တရံ ကထိတ’’န္တိ။ ကာယဂတာသတိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃-၁၅၄) အာနာပါနဇ္ဈာနာဒိဝသေန သဝိသေသံ သမထဝိပဿနာယ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သမထုတ္တရံ ကထိတ’’န္တိ။

အပ္ပံ ယာစိတေန ဗဟုံ ဒေန္တေန ဥဠာရပုရိသေန ဝိယ ဧကံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆိတေန ‘‘အယမ္ပိ ဧကဓမ္မော’’တိ ¶ ကထိတတ္တာ ဧကာဒသပိ ဓမ္မာ ပုစ္ဆာဝသေန ဧကဓမ္မော နာမ ဇာတော ပစ္စေကံ ဝါကျပရိသမာပနဉာယေန။ ဧကဝီသတိ ပဗ္ဗာနိ တေဟိ ဗောဓိယမာနာယ ပဋိပဒါယ ဧကရူပတ္တာ ပဋိပဒါဝသေန ဧကဓမ္မော နာမ ဇာတောတိ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ အဋ္ဌကနာဂရသုတ္တေ။ နေဝသညာနာသညာယတနဓမ္မာနံ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တတာယ တတ္ထ သာဝကာနံ ဒုက္ကရန္တိ န စတုတ္ထာရုပ္ပဝသေနေတ္ထ ဒေသနာ အာဂတာတိ စတုန္နံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ၊ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ အာရုပ္ပာနဉ္စ ဝသေန ဧကာဒသ။ ပုစ္ဆာဝသေနာတိ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ ဘန္တေ အာနန္ဒ၊ တေန…ပေ… သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဧကဓမ္မော အက္ခာတော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈) ဧဝံ ပဝတ္တပုစ္ဆာဝသေန။ အမတုပ္ပတ္တိယတ္ထေနာတိ အမတဘာဝဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုတာယ၊ သဗ္ဗာနိပိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဧကရသမ္ပိ အမတာဓိဂမပဋိပတ္တိယာတိ အတ္ထော၊ ဧဝမေတ္ထ အဂ္ဂဖလဘူမိ အနာဂါမိဖလဘူမီတိ ဒွေဝ ဘူမိယော သရူပတော အာဂတာ၊ နာနန္တရိယတာယ ပန ဟေဋ္ဌိမာပိ ဒွေ ဘူမိယော အတ္ထတော အာဂတာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၂၁။ ပဉ္စ သတာနိ အဂ္ဃော ဧတဿာတိ ပဉ္စသတံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

အဋ္ဌကနာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ သေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂။ သန္ထာဂါရန္တိ ¶ အတ္ထာနုသာသနာဂါရံ။ တေနာဟ – ‘‘ဥယျောဂကာလာဒီသူ’’တိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မင်္ဂလမဟာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သန္ထမ္ဘန္တီတိ ဝိဿမန္တိ၊ ပရိဿမံ ဝိနောဒေန္တီတိ အတ္ထော။ သဟာတိ သန္နိဝေသဝသေန ¶ ဧကဇ္ဈံ။ သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ တ္ထ-ကာရဿ န္ထ-ကာရံ ကတွာ သန္ထာဂါရန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သန္ထရန္တီတိ သမ္မန္တနဝသေန တိဋ္ဌန္တိ။

တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အာဂတမေဝ ဘဝိဿတီတိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အာဂမနသီသေန အရိယဖလဓမ္မာနမ္ပိ အာဂမနံ ဝုတ္တမေဝ၊ တိယာမရတ္တိံ တတ္ထ ဝသန္တာနံ ဖလသမာပတ္တိဝဠဉ္ဇနံ ဟောတီတိ။ တသ္မိဉ္စ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တာ ဟောန္တီတိ စေ? အရိယမဂ္ဂဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဂမနံ ဟောတိယေဝ။

အလ္လဂေါမယေနာတိ အစ္ဆေန အလ္လဂေါမယရသေန။ ဩပုဉ္ဆာပေတွာတိ ဝိလိမ္ပိတွာ။ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓေဟီတိ တဂရကုင်္ကုမယဝနပုပ္ဖတမာလပတ္တာနိ ပိသိတွာ ကတဂန္ဓေဟိ နာနာဝဏ္ဏေတိ နီလာဒိဝသေန နာနာဝဏ္ဏေ၊ န ဘိတ္တိဝိသေသဝသေန။ ဘိတ္တိဝိသေသဝသေန ပန နာနာသဏ္ဌာနရူပမေဝ။ မဟာပိဋ္ဌိကကောဇဝကေတိ ဟတ္ထိပိဋ္ဌီသု အတ္ထရိတဗ္ဗတာယ မဟာပိဋ္ဌိကာတိ လဒ္ဓသမညေ ကောဇဝေတိ ဝဒန္တိ။ ကုတ္တကေ ပန သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ဟတ္ထတ္ထရဏာ ဟတ္ထိရူပဝိစိတ္တာ။ အဿတ္ထရကသီဟတ္ထရကာဒယောပိ အဿသီဟရူပါဒိဝိစိတ္တာ ဧဝ အတ္ထရကာ၊ စိတ္တတ္ထရကံ နာနာရူပေဟိ စေဝ နာနာဝိဓမာလာကမ္မာဒီဟိ စ ဝိစိတ္တံ အတ္ထရကံ။

ဥပဓာနန္တိ အပဿယနံ ဥပဒဟိတွာတိ အပဿယယောဂ္ဂဘာဝေန ဌပေတွာ ဂန္ဓေဟိ ကတမာလာ ဂန္ဓဒါမံ၊ တမာလပတ္တာဒီဟိ ကတံ ပတ္တဒါမံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟိင်္ဂုလတက္ကောလဇာတိဖလဇာတိပုပ္ဖာဒီဟိ ကတဒါမံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပလ္လင်္ကာကာရေန ကတပီဌံ ပလ္လင်္ကပီဌံ၊ တီသု ပဿေသု၊ ဧကပဿေ ဧဝ ဝါ သဥပဿယံ အပဿယပီဌံ၊ အနပဿယံ မုဏ္ဍပီဌံ ယောဇနာဝဋ္ဋေတိ ယောဇနပရိက္ခေပေ။

သံဝိဓာယာတိ အန္တရဝါသကဿ ကောဏပဒေသဉ္စ ဣတရပဒေသဉ္စ သမံ ကတွာ ဝိဓာယ။ တေနာဟ – ‘‘ကတ္တရိယာ ပဒုမံ ကန္တန္တော ဝိယာ’’တိ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တောတိ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ ရူပသမ္ပဒါ ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပဒါပိ ပရမုက္ကံသဂတာ၊ တသ္မာ တဒါ ဘဂဝါ ဧဝံ သောဘတီတိ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘သုဝဏ္ဏပါမင်္ဂေနာ’’တိအာဒိမာဟ၊ တတ္ထ အသမေန ဗုဒ္ဓဝေသေနာတိအာဒိနာ ¶ တဒါ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ နိဂုဟဏေ ကာရဏာဘာဝတော တတ္ထ သန္နိပတိတဒေဝမနုဿနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီနံ ပသာဒဇနနတ္ထံ အတ္တနော သဘာဝပကတိကိရိယာယေဝ ကပိလဝတ္ထုံ ပါဝိသီတိ ဒဿေတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယပ္ပဘာ နာမ ပကတိယာ အသီတိဟတ္ထမတ္တမေဝ ပဒေသံ ဖရတီတိ အာဟ – ‘‘အသီတိဟတ္ထဋ္ဌာနံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရာနံ ဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော။

သဗ္ဗပါလိဖုလ္လောတိ မူလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂါ ဖုလ္လော ဝိကသိတော။ ပဋိပါဋိယာ ဌပိတာနန္တိအာဒိ ပရိကပ္ပူပမာ။ ယထာ တံ…ပေ… အလင်္ကတံ အညော ဝိရောစတိ၊ ဧဝံ ဝိရောစိတ္ထ၊ သမတိံသာယ ပါရမိတာဟိ အဘိသင်္ခတတ္တာ ဧဝံ ဝိရောစိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဉ္စဝီသတိယာ နဒီနန္တိ ဂင်္ဂါဒီနံ စန္ဒဘာဂါပရိယောသာနာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ မဟာနဒီနံ။ သမ္ဘိဇ္ဇာတိ သမ္ဘေဒံ မိဿီဘာဝံ ပတွာ မုခဒွါရေတိ သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌဋ္ဌာနေ။

ဒေဝမနုဿနာဂသုပဏ္ဏဂန္ဓဗ္ဗယက္ခာဒီနံ အက္ခီနီတိ စေတံ ပရိကပ္ပနဝသေန ဝုတ္တံ။ သဟဿေနာတိ ပဒသဟဿေန၊ ဘာဏဝါရပ္ပမာဏေန ဂန္ထေနာတိ အတ္ထော။

ကမ္ပယန္တော ဝသုန္ဓရန္တိ အတ္တနော ဂုဏဝိသေသေဟိ ပထဝီကမ္ပံ ဥပ္ပာဒေန္တော၊ ဧဝံဘူတောပိ အဟေဌယန္တော ပါဏာနိ။ သဗ္ဗဒက္ခိဏတ္တာ ဗုဒ္ဓါနံ ဒက္ခိဏံ ပဌမံ ပါဒံ ဥဒ္ဓရန္တော။ သမံ သမ္ဖုသတေ ဘူမိံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ။ ယဒိပိ ဘူမိံ သမံ ဖုသတိ၊ ရဇသာနုပလိပ္ပတိ သုခုမတ္တာ ဆဝိယာ။ နိန္နဋ္ဌာနံ ဥန္နမတီတိအာဒိ ဗုဒ္ဓါနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒသင်္ခါတဿ မဟာပုရိသလက္ခဏပဋိလာဘဿ နိဿန္ဒဖလံ။ နာတိဒူရေ ဥဒ္ဓရတီတိ အတိဒူရေ ဌပေတုံ န ဥဒ္ဓရတိ။ နစ္စာသန္နေ စ နိက္ခိပန္တိ အစ္စာသန္နေ စ ဌာနေ အနိက္ခိပန္တော နိယျာတိ။ ဟာသယန္တော သဒေဝကေ လောကေ တောသယန္တော။ စတူဟိ ပါဒေဟိ စရတီတိ စတုစာရီ။

ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ ပကာသနဝသေန ဂတတ္တာ ဝဏ္ဏကာလော နာမ ကိရေသ။ သရီရဝဏ္ဏေ ဝါ ဂုဏဝဏ္ဏေ ဝါ ကထိယမာနေ ဒုက္ကထိတန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အပရိမာဏဝဏ္ဏာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ ဗုဒ္ဓဂုဏသံဝဏ္ဏနာ ဇာနန္တဿ ယထာဓမ္မသံဝဏ္ဏနံယေဝ အနုပဝိသတီတိ။

ဒုကူလစုမ္ဗဋကေနာတိ ¶ ဂန္ထိတွာ ဂဟိတဒုကူလဝတ္ထေန၊ နာဂဝိက္ကန္တစရဏောတိ ဟတ္ထိနာဂသဒိသပဒနိက္ခေပေါ။ သတပုညလက္ခဏောတိ အနေကသတပုညနိမ္မိတမဟာပုရိသလက္ခဏော မဏိဝေရောစနော ယထာတိ အတိဝိယ ဝိရောစမာနော မဏိ ဝိယ ဝေရောစနော နာမ ဧကော မဏိဝိသေသောတိ ကေစိ မဟာသာလောဝါတိ ¶ မဟန္တော သာလရုက္ခော ဝိယ၊ ကောဝိဠာရာဒိမဟာရုက္ခော ဝိယ ဝါ ပဒုမော ကောကနဒေါ ယထာတိ ကောကနဒသင်္ခါတံ မဟာပဒုမံ ဝိယ၊ ဝိကသမာနပဒုမံ ဝိယ ဝါ။

အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယာတိအာဒိ တဿာ ပကိဏ္ဏကကထာယ အညေသံ ဒုက္ကရဘာဝဒဿနဉ္စေဝ သုဏန္တာနံ အစ္စန္တသုခါဝဟဘာဝဒဿနဉ္စ ပထဝီဇံ အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယာတိ နာဠိယန္တံ ယောဇေတွာ မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလေ ပပ္ပဋကောဇံ ဥဒ္ဓံမုခံ ကတွာ အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယ ယောဇနိကန္တိ ယောဇနပ္ပမာဏံ မဓုဘဏ္ဍန္တိ မဓုပဋလံ။

မဟန္တန္တိ ဥဠာရံ။ သဗ္ဗဒါနံ ဒိန္နမေဝ ဟောတီတိ သဗ္ဗမေဝ ပစ္စယဇာတံ အာဝါသဒါယကေန ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ တထာဟိ ဒွေ တယော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ အာဂတဿပိ ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ အာရာမံ ပဝိသိတွာ နှာယိတွာ ပဋိဿယေ မုဟုတ္တံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ ကာယေ ဗလံ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ ဝဏ္ဏဓာတု ဝါတာတပေဟိ ကိလမတိ၊ ပဋိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ မုဟုတ္တံ နိသိန္နဿ ဝိသဘာဂသန္တတိ ဝူပသမ္မတိ၊ သဘာဂသန္တတိ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဝဏ္ဏဓာတု အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တာ ဝိယ ဟောတိ၊ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ပါဒေ ကဏ္ဋကော ဝိဇ္ဈတိ၊ ခါဏု ပဟရတိ၊ သရီသပါဒိပရိဿယော စေဝ စောရဘယဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဋိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိပန္နဿ ပန သဗ္ဗေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ၊ အဇ္ဈယန္တဿ ဓမ္မပီတိသုခံ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တဿ ဥပသမသုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော၊ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ သေဒါ မုစ္စန္တိ၊ အက္ခီနိ ဖန္ဒန္တိ၊ သေနာသနံ ပဝိသနက္ခဏေ မဉ္စပီဌာဒီနိ န ပညာယန္တိ၊ မုဟုတ္တံ နိသိန္နဿ ပန အက္ခိပသာဒေါ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တော ဝိယ ဟောတိ၊ ဒွါရဝါတပါနမဉ္စပီဌာဒီနိ ပညာယန္တိ၊ ဧတသ္မိမ္ပိ စ အာဝါသေ ဝသန္တံ ဒိသွာ မနုဿာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာဝါသဒါနသ္မိံ ဒိန္နေ သဗ္ဗံ ဒါနံ ဒိန္နမေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဘူမဋ္ဌက…ပေ… န သက္ကာတိ အယမတ္ထော မဟာသုဒဿနဝတ္ထုနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။

သီတန္တိ ¶ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၄၃) အဇ္ဈတ္တဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ဗဟိဒ္ဓဥတုဝိပရိဏာမဝသေန ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနကသီတံ။ ဥဏှန္တိ အဂ္ဂိသန္တာပံ။ တဿ ပန ဒဝဒါဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဋိဟန္တီတိ ပဋိဗာဟတိ။ ယထာ တဒုဘယဝသေန ကာယစိတ္တာနံ ဗာဓနာနိ န ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ကရောတိ။ သီတုဏှဗ္ဘာဟတေ ဟိ သရီရေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘိက္ခု ယောနိသော ပဒဟိတုံ န သက္ကောတိ။ ဝါဠမိဂါနီတိ သီဟဗျဂ္ဃာဒိဝါဠမိဂေ။ ဂုတ္တသေနာသနဉှိ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိသိန္နဿ တေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ ¶ ။ သရီသပေတိ ယေ ကေစိ သရန္တာ ဂစ္ဆန္တေ ဒီဃဇာတိကေ။ မကသေတိ နိဒဿနမေတံ၊ ဍံသာဒီနံ ဧတေနေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိသိရေတိ သီတကာလဝသေန သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာဒိဝသေန စ ဥပ္ပန္နေ သိသိရသမ္ဖဿေ။ ဝုဋ္ဌိယောတိ ယဒါ တဒါ ဥပ္ပန္နာ ဝဿဝုဋ္ဌိယော ပဋိဟနတီတိ ယောဇနာ။

ဝါတာတပေါ ဃောရောတိ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီနံ ဥမ္မူလဘဉ္ဇနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဃောရော သရဇအရဇာဒိဘေဒေါ ဝါတော စေဝ ဂိမှပရိဠာဟသမယေသု ဥပ္ပတ္တိယာ ဃောရော သူရိယာတပေါ စ။ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဗာဟီယတိ။ လေဏတ္ထန္တိ နာနာရမ္မဏတော စိတ္တံ နိဝတ္တေတွာ ပဋိသလ္လာနာရာမတ္ထံ။ သုခတ္ထန္တိ ဝုတ္တပရိဿယာဘာဝေန ဖာသုဝိဟာရတ္ထံ။ ဈာယိတုန္တိ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ ဥပနိဇ္ဈာယိတုံ။ ဝိပဿိတုန္တိ အနိစ္စာဒိတော သဗ္ဗသင်္ခါရေ သမ္မသိတုံ။

ဝိဟာရေတိ ပဋိဿယေ။ ကာရယေတိ ကာရာပေယျ။ ရမ္မေတိ မနောရမေ နိဝါသသုခေ။ ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေတိ ကာရေတွာ ပန ဧတ္ထ ဝိဟာရေသု ဗဟုဿုတေ သီလဝန္တေ ကလျာဏဓမ္မေ နိဝါသေယျ။ တေ နိဝါသေန္တော ပန တေသံ ဗဟုဿုတာနံ ယထာ ပစ္စယေဟိ ကိလမထော န ဟောတိ၊ ဧဝံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ ဒဒေယျ ဥဇုဘူတေသု အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နေသု ကမ္မဖလာနံ ရတနတ္တယဂုဏာနဉ္စ သဒ္ဒဟနေန ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

ဣဒါနိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ အညမညူပကာရတံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ တဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ တေတိ ဗဟုဿုတာ တဿာတိ ဥပါသကဿ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခပနုဒနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ ယံ သော ဓမ္မံ ဣဓညာယာတိ သော ပုဂ္ဂလော ယံ သဒ္ဓမ္မံ ဣမသ္မိံ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနေန ဇာနိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန အနာသဝေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။

ပူဇာသက္ကာရဝသေနေဝ ¶ ပဌမယာမော ခေပိတော၊ ဘဂဝတော ဒေသနာယ အပ္ပာဝသေသော မဇ္ဈိမယာမော ဂတောတိ ပါဠိယံ ‘‘ဗဟုဒေဝ ရတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အတိရေကတရံ ဒိယဍ္ဎယာမ’’န္တိ။ သန္ဒဿေသီတိ အာနိသံသံ ဒဿေသိ၊ အာဝါသဒါနပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မိံ ကထံ သုတွာ တတော ပရံ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဣတိပိ သီလံ၊ ဣတိပိ သမာဓိ၊ ဣတိပိ ပညာ’’တိ သီလာဒိဂုဏေ တေသံ သမ္မာ ဒဿေသိ၊ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ပကာသေသိ။ သမာဒပေသီတိ ‘‘ဧဝံ သီလံ သမာဒါတဗ္ဗံ၊ သီလေ ပတိဋ္ဌိတေန ဧဝံ သမာဓိ၊ ဧဝံ ပညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ ယထာ တေ သီလာဒိဂုဏေ အာဒိယန္တိ၊ တထာ ဂဏှာပေသိ။ သမုတ္တေဇေသီတိ ယထာ သမာဒိန္နံ သီလံ သုဝိသုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ သမထဝိပဿနာ စ ဘာဝိယမာနာ ယထာ သုဋ္ဌု ဝိသောဓိတာ ဥပရိဝိသေသာဝဟာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ စိတ္တံ သမုတ္တေဇေသိ နိသာမနဝသေန ဝေါဒါပေသိ။ သမ္ပဟံသေသီတိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ဌိတသီလာဒိဂုဏေဟိ သမ္ပတိ လဒ္ဓဂုဏာနိသံသေဟိ ¶ စေဝ ဥပရိ လဒ္ဓဗ္ဗဖလဝိသေသေဟိ စ ဥပရိစိတ္တံ သမ္မာ ပဟံသေသိ၊ လဒ္ဓဿာသဝသေန သုဋ္ဌု တောသေသိ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သမုဒါယဝစနောပိ အသီတိမဟာထေရ-သဒ္ဒေါ တဒေကဒေသေပိ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘အသီတိမဟာထေရေသု ဝိဇ္ဇမာနေသူ’’တိ။ အာနန္ဒတ္ထေရောပိ ဟိ အန္တောဂဓော ဧဝါတိ။ သာကိယမဏ္ဍလေတိ သာကိယရာဇသမူဟေ။

ပဋိပဒါယ နိယုတ္တတ္တာ ပါဋိပဒေါ။ တေနာဟ – ‘‘ပဋိပန္နကော’’တိ။ သိက္ခနသီလတာဒိနာ သေခေါ၊ ဩဓိသော သမိတပါပတာယ သမဏော။ သေခေါ ပါဋိပဒေါ ပဋိပဇ္ဇနပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ပဋိပဒါဒေသနံ နိယမေန္တော ပဋိပဒါယ ပုဂ္ဂလံ နိယမေတိ နာမာတိ ‘‘ပဋိပဒါယ ပုဂ္ဂလံ နိယမေတွာ ဒဿေတီ’’တိ။ သေခပ္ပဋိပဒါ သာသနေ မင်္ဂလပဋိပဒါ သမ္မဒေဝ အသေဝိတဗ္ဗပရိဝဇ္ဇနေန သေဝိတဗ္ဗသမာဒါနေန ဥက္ကံသဝတ္ထူသု စ ဘာဝတော အသေခဓမ္မပါရိပူရိယာ အာဝဟတ္တာ စ ဝဍ္ဎမာနကပဋိပဒါ။ အကိလမန္တာဝ သလ္လက္ခေဿန္တီတိ ဣဒံ တဒါ တေသံ အသေခဘူမိအဓိဂမာယ အယောဂျတာယ ဝုတ္တံ။ အကိလမန္တာဝါတိ ဣမိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တဿပိ အနဓိဂတမဂ္ဂသညာပနာ ဘာရိယာတိ ဒဿေတိ။ ဩသဋာတိ အနုပ္ပဝိဋ္ဌာ။ သကလံ ဝိနယပိဋကံ ကထိတမေဝ ဟောတိ တဿ သီလကထာဗာဟုလ္လတော သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တီဟိ ပိဋကေဟီတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တေန တံတံပိဋကာနံ တဿာ တဿာ သိက္ခာယ သာဓကတမဘာဝံ ဒဿေတိ။

ပိဋ္ဌိဝါတော ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပါဒိန္နကသရီရဿ တထာရူပတ္တာ သင်္ခါရာနဉ္စ အနိစ္စတာယ ဒုက္ခာနုဗန္ဓတ္တာ။ အကာရဏံ ဝါ ဧတန္တိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ၊ တမေဝ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ပဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော အဟောသိ သကျရာဇူနံ အဇ္ဈာသယဝသေန။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သတ္ထာပိ တဒေဝ သန္ဓာယ တတ္ထ သင်္ဃာဋိံ ပညပေတွာ နိပဇ္ဇီတီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတီ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဥပါဒိန္နကသရီရဉ္စ နာမာ’’တိအာဒိ။

၂၃။ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန…ပေ… သမ္ပန္နော’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၅၁၁) သမန္နာဂတတ္ထော သမ္ပန္န-သဒ္ဒေါ၊ ဣဓ ပန ပါရိပူရိအတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏသီလောတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော ပန သမ္ပန္နသီလောယေဝ၊ သော ပရိပုဏ္ဏသီလော။ ပရိသုဒ္ဓဉှိ သီလံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န သဗလံ ကမ္မာသံ ဝါ။ သုန္ဒရဓမ္မေဟီတိ သောဘနဓမ္မေဟိ။ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နာ တဿ သောဘနဘာဝတော။ တေဟိ သပ္ပုရိသဘာဝသာဓနတော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မေဟိ။

၂၄။ ဣမိနာ ¶ ဧတ္တကေန ဌာနေနာတိ ‘‘ဣဓ၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော’’တိ အာရဘိတွာ ယာဝ ‘‘အကသိရလာဘီ’’တိ ပဒံ ဣမိနာ ဧတ္တကေန ဥဒ္ဒေသပဒေန မာတိကံ ဌပေတွာ။ ပဋိပါဋိယာတိ ဥဒ္ဒေသပဋိပါဋိယာ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဧဝံ ကထဉ္စ၊ မဟာနာမာ’’တိအာဒိနာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေန ဒဿိတာကာရေန အာဟ။

၂၅။ ဟိရီယတီတိ လဇ္ဇီယတိ ပီဠီယတိ။ ယသ္မာ ဟိရီ ပါပဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာ၊ တသ္မာ ‘‘ဇိဂုစ္ဆတီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဩတ္တပ္ပတီတိ ဥတ္တပ္ပတိ။ ပါပုတြာသလက္ခဏဉှိ ဩတ္တပ္ပံ။ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယောတိ သင်္ကောစံ အနာပန္နဝီရိယော။ တေနာဟ ‘‘အနောသက္ကိတမာနသော’’တိ။ ပဟာနတ္ထာယာတိ သမုစ္ဆိန္ဒနတ္ထာယ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါ နာမ အဓိဂမော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပဋိလာဘတ္ထာယာ’’တိ။ သတိနေပက္ကေနာတိ သတိယာ နေပက္ကေန တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝေန။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နေပက္ကံ နာမ ပညာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သတိယာ စ နိပကဘာဝေန စာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သတိ အညော နိဒ္ဒိဋ္ဌော နာမ ဟောတိ။ သတိမာတိ စ ဣမိနာဝ ဝိသေသာ သတိ ဂဟိတာ၊ ပရတော ‘‘စိရကတမ္ပိ ¶ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ အနုဿရိတာ’’တိ သတိကိစ္စမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ န ပညာကိစ္စံ၊ တသ္မာ သတိနေပက္ကေနာတိ သတိယာ နေပက္ကဘာဝေနာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ တေနေဝ ဟိ ပစ္စယဝိသေသဝသေန အညဓမ္မနိရပေက္ခော သတိယာ ဗလဝဘာဝေါ။ တထာ ဟိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ အဇ္ဈယနသမ္မသနာနိ သမ္ဘဝန္တိ။

စေတိယင်္ဂဏဝတ္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗောဓိယင်္ဂဏဝတ္တာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ အသီတိမဟာဝတ္တပဋိပတ္တိပူရဏန္တိ ဧတ္ထ အသီတိဝတ္တပဋိပတ္တိပူရဏံ မဟာဝတ္တပဋိပတ္တိပူရဏန္တိ ဝတ္တပဋိပတ္တိပူရဏ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ မဟာဝတ္တာနိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၄၀၆) နာမ ဝတ္တခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော) ဝုတ္တာနိ အာဂန္တုကဝတ္တံ အာဝါသိကံ ဂမိကံ အနုမောဒနံ ဘတ္တဂ္ဂံ ပိဏ္ဍစာရိကံ အာရညိကံ သေနာသနံ ဇန္တာဃရံ ဝစ္စကုဋိ ဥပဇ္ဈာယံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အာစရိယံ အန္တေဝါသိကဝတ္တန္တိ စုဒ္ဒသ။ တတော အညာနိ ပန ကဒါစိ တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိကာလေ ပါရိဝါသိကာဒိကာလေ စ စရိတဗ္ဗာနိ အသီတိ ခုဒ္ဒကဝတ္တာနိ သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု န စရိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ မဟာဝတ္တေသု၊ အဂ္ဂဟိတာနိ။ တတ္ထ ‘‘ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝတ္တံ ပညပေဿာမီ’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ…ပေ… န ဆမာယံ စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၈၁) ဝုတ္တာနိ ပကဘတ္တေ စရိတဗ္ဗဝတ္တာဝသာနာနိ ဆသဋ္ဌိ၊ တတော ပရံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ မူလာယပဋိကဿနာရဟေန မာနတ္တာရဟေန မာနတ္တစာရိကေန အဗ္ဘာနာရဟေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ (စူဠဝ။ ၈၂) ပကတတ္တေ စရိတဗ္ဗေဟိ အနညတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ အဂဏေတွာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရာဒီသု ပုဂ္ဂလန္တရေသု ¶ စရိတဗ္ဗတ္တာ တေသံ ဝသေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဧကေကံ ကတွာ ဂဏိတဗ္ဗာနိ ပဉ္စာတိ ဧကသတ္တတိဝတ္တာနိ၊ ဥက္ခေပနိယကမ္မကတဝတ္တေသု ဝတ္တပညာပနဝသေန ဝုတ္တံ – ‘‘န ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော အဘိဝါဒနံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ…ပေ… နှာနေ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၅၁) ဣဒံ အဘိဝါဒနာဒီနံ အသာဒိယနံ ဧကံ၊ ‘‘န ပကတတ္တော ဘိက္ခု သီလဝိပတ္တိယာ အနုဒ္ဓံသိတဗ္ဗော’’တိအာဒီနိ စ ဒသာတိ ဧဝမေတာနိ ဒွါသီတိ။ ဧတေသွေဝ ပန ကာနိစိ တဇ္ဇနီယကမ္မာဒိဝတ္တာနိ ကာနိစိ ပါရိဝါသိကာဒိဝတ္တာနီတိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဒွါသီတိ၊ ဧဝံ အပ္ပကံ ပန ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနုပဂံ န ဟောတီတိ ဣဓ ‘‘အသီတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အညတ္ထ ပန အဋ္ဌကထာပဒေသေ ‘‘ဒွါသီတိ ခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သက္ကစ္စံ ¶ ဥဒ္ဒိသနံ သက္ကစ္စံ ဥဒ္ဒိသာပနန္တိ ပစ္စေကံ သက္ကစ္စံ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏံ။ ဓမ္မောသာရဏံ ဓမ္မဿ ဥစ္စာရဏံ။ ဓမ္မဒေသနာ –

‘‘အာဒိမှိ သီလံ ဒေသေယျ၊ မဇ္ဈေ ဈာနံ ဝိပဿနံ၊

ပရိယောသာနေ စ နိဗ္ဗာနံ၊ ဧသာ ကထိကသဏ္ဌိတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၂၄၆) –

ဧဝံ ကထိတလက္ခဏာ ဓမ္မကထာ။ ဥပဂန္တွာ နိသိန္နဿ ယဿ ကဿစိ ဂဟဋ္ဌဿ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ တင်္ခဏာနုရူပါ ဓမ္မီ ကထာ ဥပနိသိန္နကထာ။ ဘတ္တာနုမောဒနကထာ အနုမောဒနိယာ။ သရိတာတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ စိရကတစိရဘာသိတာနံ သရဏမနုဿရဏမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ တထာပဝတ္တရူပါရူပဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂဟမုခေန ပဝတ္တဝိပဿနာစာရေ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မိံ ကာယေန စိရကတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သကိမ္ပိ သရဏေနာတိ ဧကဝါရံ သရဏေန။ ပုနပ္ပုနံ သရဏေနာတိ အနု အနု သရဏေန။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂမ္ပိ ဝိဝေကနိဿိတံ ဝိရာဂနိဿိတံ နိရောဓနိဿိတံ ဝေါသဂ္ဂပရိဏာမိဉ္စ ကတွာ သရန္တော တတ္ထ တတ္ထ ဇဝနဝါရေ သရဏဇဝနဝါရေ ပရိတ္တဇဝနဝသေန အနုဿရိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂတိအတ္ထာ ဓာတုသဒ္ဒါ ဗုဒ္ဓိအတ္ထာ ဟောန္တီတိ အာဟ – ‘‘ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထာယာ’’တိ။ မိဿကနယေနာယံ ဒေသနာ အာဂတာတိ အာဟ – ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ သမုစ္ဆေဒဝသေန စာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပညာယ စေဝါ’’တိအာဒိ။ ဝိပဿနာပညာယ နိဗ္ဗေဓိကပရိယာယတော။ သာ စ ခေါ ပဒေသိကာတိ နိပ္ပဒေသိကံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂပညာယ ပဋိလာဘသံဝတ္တနတော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခက္ခယဂါမိနိဘာဝေပိ ဧသေဝ နယော။ သမ္မာတိ ယာထာဝတော။ အကုပ္ပဓမ္မတာယ ¶ ဟိ မဂ္ဂပညာ ခေပိတခေပနာယ န ပုန ကိစ္စံ အတ္ထီတိ ဥပါယေန ဉာယေန ယာ ပဝတ္တိ သာ ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘ဟေတုနာ နယေနာ’’တိ။

၂၆။ အဓိကံ စေတော အဘိစေတော၊ မဟဂ္ဂတစိတ္တံ၊ တဿ ပန အဓိကတာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပဋိပက္ခဝိဂမေန ဝိသိဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တိ၊ တန္နိဿိတာနိ အာဘိစေတသိကာနိ။ တေနာဟ ‘‘အဘိစိတ္တံ သေဋ္ဌစိတ္တံ သိတာန’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနန္တိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဖာသုဝိဟာရဘူတာနံ။ တေဟိ ¶ ပန သမင်္ဂိတက္ခဏေ ယသ္မာ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ အပီတိဇံ သတိပါရိသုဒ္ဓိဉာဏသုခဉ္စ ပဋိလဘတိ ဝိန္ဒတိ၊ တသ္မာ အာဟ – ‘‘အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ သုခပဋိလာဘဟေတူန’’န္တိ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတာတိ ဣမိနာ တေသု ဈာနေသု သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝမာဟ၊ ‘‘နိကာမလာဘီ’’တိ ပန ဝစနတော အာဝဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနာ ပစ္စဝေက္ခဏဝသိယော စ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဒုက္ခလာဘီတိ ဣမိနာ တေသံ ဈာနာနံ သုခပဋိပဒါခိပ္ပာဘိညတံ ဒဿေတိ၊ ဝိပုလလာဘီတိ ဣမိနာ ပဂုဏတံ တပ္ပမာဏဒဿိတဘာဝဒီပနတော။ တေနာဟ ‘‘ပဂုဏဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝတာယ သာဓိတတ္တာ။ သမာဓိပါရိပန္ထိကဓမ္မေတိ ဝသီဘာဝဿ ပစ္စနီကဓမ္မေ။ ဈာနာဓိဂမဿ ပန ပစ္စနီကဓမ္မာ ပဂေဝ ဝိက္ခမ္ဘိတာ၊ အညထာ ဈာနာဓိဂမော ဧဝ န သိယာ။ အကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတုံ န သက္ကောတီတိ ကိစ္ဆေန ဝိက္ခမ္ဘေတိ ဝိသောဓေတိ၊ ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ အညေသံ သမာဓိပါရိပန္ထိကာနံ ဒူရသမုဿာရဏံ ဣဓ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိသောဓနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၇။ ဝိပဿနာဟိတာယ ဥပရူပရိဝိသေသာဝဟတ္တာ ဝဍ္ဎမာနာယ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒိပဋိပဒါယ။ သာ ဧဝ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ယထာဘာဝိတတာယ အဝဿံ ဘာဝိနံ ဝိသေသံ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အဏ္ဍံ ဝိယာတိ အဏ္ဍံ၊ ကိလေသေဟိ အဒူသိတတာယ အပူတိ အဏ္ဍံ ဧတဿာတိ အပုစ္စဏ္ဍော၊ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဌိတပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဘာဝေါ အပုစ္စဏ္ဍတာ။ ဝိပဿနာဒိဉာဏပ္ပဘေဒါယာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏာဒိဉာဏပဘေဒါယ။ တတ္ထာတိ စေတောခိလသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၅) ‘‘သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧဝံ ဥဿောဠှိပန္နရသင်္ဂသမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဘဗ္ဗော အဘိနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိ အာဂတတ္တာ ဥဿောဠှိပန္နရသေဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဘာဝေါတိ ဧဝံ ယံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ အာဂတံ၊ တံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ ဣဓ ဣမသ္မိံ သေခသုတ္တေ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၈။ မဟဂ္ဂတာဒိဘာဝေန ဟေဋ္ဌိမာနံ ဈာနာနံ အနုရူပမ္ပိ အတ္တနော ဝိသေသေန တေ ဥတ္တရိတွာ အတိက္ကမိတွာန ဌိတန္တိ အနုတ္တရံ၊ တေနာဟ – ‘‘ပဌမာဒိဇ္ဈာနေဟိ အသဒိသံ ဥတ္တမ’’န္တိ။ ဒုတိယာဒီသုပိ ¶ အဘိနိဗ္ဘိဒါသု။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ယထာ အတ္တနော ဝိသယပဋိစ္ဆာဒကံ ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တမေဝ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ အတ္တနော ဝိသယေ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ကရောန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန ပဌမံ ဇာယတီ’’တိ၊ သေသဉာဏဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

၂၉။ စရဏသ္မိန္တိ ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘စရဏံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။ တေနာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ အဂတပုဗ္ဗဒိသာဂမနေ တေသံ သာဓကတမဘာဝတော။

အဋ္ဌ ဉာဏာနီတိ ဣဓ အာဂတာနိ စ အနာဂတာနိ စ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၄ အာဒယော) အာဂတာနိ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဋိစ္ဆာဒကာဒိကိလေသတမံ ဘိန္ဒိတွာ ပဒါလေတွာ။

၃၀။ သနင်္ကုမာရေနာတိ သနန္တနကုမာရေန။ တဒေဝ ဟိ တဿ သနန္တနကုမာရတံ ဒဿေတုံ ‘‘စိရကာလတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သော အတ္တဘာဝေါတိ ယေန အတ္တဘာဝေန မနုဿပထေ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေသိ၊ သော ကုမာရတ္တဘာဝေါ၊ တသ္မာ ဗြဟ္မဘူတောပိ တာဒိသေန ကုမာရတ္တဘာဝေန စရတိ။

ဇနိတသ္မိံ-သဒ္ဒေါ ဧဝ ဣ-ကာရဿ ဧ-ကာရံ ကတွာ ‘‘ဇနေတသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ ဇနိတသ္မိန္တိ စ ဇနသ္မိန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇနိတသ္မိန္တိ သာမညဂ္ဂဟဏေပိ ယတ္ထ စတုဝဏ္ဏသမညာ၊ တတ္ထေဝ မနုဿလောကေ။ ခတ္တိယော သေဋ္ဌောတိ လောကသမညာပိ မနုဿလောကေယေဝ၊ န ဒေဝကာယေ ဗြဟ္မကာယေ ဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဂေါတ္တပဋိသာရိနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိသရန္တီတိ ‘‘အဟံ ဂေါတမော၊ အဟံ ကဿပေါ’’တိ ပတိ ပတိ အတ္တနော ဂေါတ္တံ အနုသရန္တိ ပဋိဇာနန္တိ ဝါတိ အတ္ထော။

ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘သာဓု သာဓု အာနန္ဒာ’’တိ ဧတ္တကေန သာဓုကာရဒါနေန။ ဇိနဘာသိတံ နာမ ဇာတန္တိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ထေရဘာသိတံ ဗုဒ္ဓဘာသိတမေဝ နာမ ဇာတံ။ ‘‘ကိမ္ပနိဒံ သုတ္တံ သတ္ထုဒေသနာနုဝိဓာနတော ဇိနဘာသိတံ၊ ဥဒါဟု သာဓုကာရဒါနမတ္တေနာ’’တိ ဧဝရူပါ စောဒနာ ဣဓ အနောကာသာ ထေရဿ ဒေသနာယ ဘဂဝတော ဒေသနာနုဝိဓာနဟေတုကတ္တာ သာဓုကာရဒါနဿာတိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

သေခသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ပေါတလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁။ အင်္ဂါ ¶ နာမ ¶ ဇနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှိဝသေန အင်္ဂါတွေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အင်္ဂါယေဝ သော ဇနပဒေါ’’တိ။ မဟိယာ ပနဿ ဥတ္တရေန ယာ အာပေါတိ မဟိယာ နဒိယာ ယာ အာပေါ တဿ ဇနပဒဿ ဥတ္တရေန ဟောန္တိ။ တာသံ အဝိဒူရတ္တာ သော ဇနပဒေါ ဥတ္တရာပေါတိ ဝုစ္စတိ။ သာ ပန မဟီ ကတ္ထစိ ကတ္ထစိ ဘိဇ္ဇိတွာ ဂတာတိ အာဟ ‘‘ကတရမဟိယာ ဥတ္တရေန ယာ အာပေါ’’တိ။ တတ္ထာတိ တဿာ မဟိယာ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ အယံ အာဝိဘာဝကထာ။ ယသ္မာ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၁၉) လောကိယာ ဇမ္ဗုဒီပေါ ဟိမဝါ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတသမုဒ္ဒဒဟပဗ္ဗတနဒိယောတိ ဧတေသု ယံ ယံ န မနုဿဂေါစရံ၊ တတ္ထ သယံ သမ္မူဠှာ အညေပိ သမ္မောဟယန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မောဟဝိဓမနတ္ထံ ‘‘အယံ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပေါ’’တိအာဒိမာရဒ္ဓံ။ ဒသသဟဿယောဇနပရိမာဏော အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထဋော တဒုပဘောဂိသတ္တာနံ ပုညက္ခယေန။

သုန္ဒရဒဿနံ ကူဋန္တိ သုဒဿနကူဋံ၊ ယံ လောကေ ‘‘ဟေမကူဋ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မူလဂန္ဓော ကာဠာနုသာရိယာဒိ။ သာရဂန္ဓော စန္ဒနာဒိ။ ဖေဂ္ဂုဂန္ဓော သလလာဒိ။ တစဂန္ဓော လဝင်္ဂါဒိ။ ပပဋိကဂန္ဓော ကဗိတ္ထာဒိ။ ရသဂန္ဓော သဇ္ဇာဒိ၊ ပတ္တဂန္ဓော တမာလဟိရိဝေရာဒိ။ ပုပ္ဖဂန္ဓော နာဂကုင်္ကုမာဒိ။ ဖလဂန္ဓော ဇာတိဖလာဒိ။ ဂန္ဓဂန္ဓော သဗ္ဗေသံ ဂန္ဓာနံ ဂန္ဓော။ ယဿ ဟိ ရုက္ခဿ သဗ္ဗေသမ္ပိ မူလာဒီနံ ဂန္ဓော အတ္ထိ၊ သော ဣဓ ဂန္ဓော နာမ။ တဿ ဂန္ဓဿ ဂန္ဓော ဂန္ဓဂန္ဓော။ သဗ္ဗာနိ ပုထုလတော ပညာသယောဇနာနိ၊ အာယာမတော ပန ဥဗ္ဗေဓတော ဝိယ ဒွိယောဇနသတာနေဝါတိ ဝဒန္တိ။

မနောဟရသိလာတလာနီတိ ဩတရဏတ္ထာယ မနုညသောပါနသိလာတလာနိ။ သုပဋိယတ္တာနီတိ တဒုပဘောဂိသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မာနုဘာဝေန သုဋ္ဌု ပဋိယတ္တာနိ သုပ္ပဝတ္တိတာနိ ဟောန္တိ။ မစ္ဆကစ္ဆပါဒယော ဥဒကံ မလိနံ ကရောန္တိ၊ တဒဘာဝတော ဖလိကသဒိသနိမ္မလုဒကာနိ။ တိရိယတော ဒီဃံ ဥဂ္ဂတကူဋန္တိ ‘‘တိရစ္ဆာနပဗ္ဗတ’’န္တိ အာဟ။

အာပဏာနိ ¶ ဧဝ ဝေါဟာရဿ မုခဘူတာနီတိ အာဟ ‘‘အာပဏမုခသဟဿာနီ’’တိ။ ဝိဘတ္တာနီတိ ¶ ဝဝတ္ထိတာနိ အညမညာသမ္ဘိန္နာနိ။ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ အတ္တနော ယထာဖာသုကံ ဝသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ အာသတိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ၊ နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနာနိ။

အသာရုပ္ပံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ဆာဒနတော ဆန္နံ အနုစ္ဆဝိကံ၊ တဒေဝ အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိံ ပတိရူပေတိ ပကာသေတီတိ ပတိရူပံ။ တေနာဟ ‘‘နပ္ပတိရူပ’’န္တိ။ ကာရဏဝေဝစနာနီတိ ဉာပကကာရဏဝေဝစနာနိ။ ဉာပကဉှိ ကာရဏံ အဓိပ္ပေတံ။ အတ္ထံ အာကရောတိ ပကာသေတီတိ အာကာရော၊ တမေဝ လီနံ ဂုဠှံ အတ္ထံ ဂမေတီတိ လိင်္ဂံ၊ သော တေန နိမီယတီတိ နိမိတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒီဃဒသဝတ္ထ…ပေ… နိမိတ္တာတိ ဝုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တေတိ အာကာရာဒယော။ တထာ ဟိ ပန မေတိအာဒိနာ ပေါတလိယော ဂဟပတိ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကနိယာမေန အဟံ ဇီဝါမိ၊ တသ္မာ ဂဟပတိ န ဟောမီတိ ဝဒတိ။ ဩဝဒန္တောတိ အနုသာသန္တော။ ဥပဝဒန္တောတိ ပရိဘာသန္တော။

၃၂။ ဂေဓဘူတော လောဘောတိ ဂိဇ္ဈနသဘာဝေါ လောဘော။ အဂိဇ္ဈနလက္ခဏော န လောဘော၊ အနိန္ဒာဘူတံ အဃဋ္ဋနန္တိ နိန္ဒာယ ပဋိပက္ခဘူတံ ပရေသံ အဃဋ္ဋနံ။ နိန္ဒာဃဋ္ဋနာတိ နိန္ဒာဝသေန ပရေသံ ဃဋ္ဋနာ အက္ကောသနာ။ ဗျဝဟာရဝေါဟာရောပီတိ ကယဝိက္ကယလက္ခဏော သဗျောဟာရောပိ ဒါနဂ္ဂဟဏံ ဝေါဟာရော။ ‘‘ဒတ္တော တိဿော’’ တိအာဒိနာ ဝေါဟရဏံ ပညာပနန္တိ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော။ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဝေါဟရဏံ ကထနံ ဗောဓနန္တိ ဝစနံ ဝေါဟာရော။ ယာထာဝတော အယာထာဝတော စ ဝေါဟရတိ ဧတေနာတိ ဝေါဟာရော၊ စေတနာ။ အယမိဓာဓိပ္ပေတောတိ အယံ စေတနာလက္ခဏော ဝေါဟာရော ဣဓ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော၊ သော စ ခေါ သာဝဇ္ဇောဝ သမုစ္ဆေဒဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ဣဒါနိ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝေါဟာရဿ ဣဓ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂိဟီတိ စေတနာ နတ္ထီတိ အဟံ ဂိဟီတိ စေတနာပဝတ္တိ နတ္ထိ။ ဂိဟီတိ ဝစနံ နတ္ထီတိ ဂိဟီတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဝစနပ္ပဝတ္တိ နတ္ထိ။ ဂိဟီတိ ပဏ္ဏတ္တိ နတ္ထီတိ ဂိဟီတိ သမညာ နတ္ထိ။ ဂိဟီတိ ဗျဝဟာရော နတ္ထီတိ သမုဒါစာရော နတ္ထိ။

၃၃။ ပါဏာတိပါတောဝ သံယောဇနံ။ ကသ္မာ? ဗန္ဓနဘာဝေန ပဝတ္တနတော နိဿရိတုံ အပ္ပဒါနတော။ ပါဏာတိပါတဿ အတ္ထိတာယ သော ပုဂ္ဂလော ¶ ‘‘ပါဏာတိပါတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ – ‘‘ပါဏာတိပါတဿ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ ယဉှိ ယဿ အတ္ထိ၊ တေန သော အပဒိဿတီတိ။ ဗဟုတာယာတိ အစက္ခုကာဒိဘေဒေန ဗဟုဘာဝတော။ ပါဏာတိပါတဿ ပဋိပက္ခော အပါဏာတိပါတော။ သော ပန အတ္ထတော ကာယဒွါရိကော သီလသံဝရောတိ အာဟ ‘‘ကာယိကသီလသံဝရေနာ’’တိ။ အတ္တာပိ မံ ဥပဝဒေယျာတိအာဒိ ပါဏာတိပါတေ အာဒီနဝဒဿနံ။ အာဒီနဝဒဿိနော ဟိ တတော ဩရမဏံ။ ဒေသနာဝသေနာတိ ¶ အညတ္ထ သုတ္တေ အဘိဓမ္မေ စ ဒသသု သံယောဇနေသု ပဉ္စသု နီဝရဏေသု ဒေသနာဝသေန အပရိယာပန္နမ္ပိ သံယောဇနန္တိပိ နီဝရဏန္တိပိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? တဒတ္ထသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ – ‘‘ဝဋ္ဋဗန္ဓနဋ္ဌေန ဟိတပ္ပဋိစ္ဆာဒနဋ္ဌေန စာ’’တိ၊ ပါဏာတိပါတော ဟိ အပါဏာတိပါတပစ္စယံ ဟိတံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧကော အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ ဣဒံ သဟဇာတဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဥပနိဿယဝသေန ပန ဣတရေသမ္ပိ အာသဝါနံ ယထာရဟံ သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဏာတိပါတီ ဟိ ပုဂ္ဂလော ‘‘တပ္ပစ္စယံ အတ္ထံ ကရိဿာမီ’’တိ ကာမေ ပတ္ထေတိ။ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ၊ ဘဝဝိသေသံ ပစ္စာသီသတိ။ တတ္ထ ဥပ္ပန္နံ ဝိဟနတိ ဗာဓတီတိ ဝိဃာတော၊ ဒုက္ခံ၊ ပရိဠာဟနံ အနတ္ထုပ္ပာဒဝသေန ဥပတာပနံ ပရိဠာဟော၊ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဝါရေသု။ ဣမိနာ ဥပါယေနာတိ အတိဒေသေန ပန ပရိဂ္ဂဟိတော အတ္ထော ပရတော အာဂမိဿတီတိ။

၃၄-၄၀။ ဣမသ္မိံ ပဒေတိ ဧတေန သတ္တသုပိ ဝါရေသု တထာ အာဂတံ ပဒံ သာမညတော ဂဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ။ ရောသနံ ကာယိကံ ဝါစသိကဉ္စာတိ တပ္ပဋိပက္ခော အရောသောပိ တထာ ဒုဝိဓောတိ အာဟ ‘‘ကာယိကဝါစသိကသံဝရေနာ’’တိ။ ယထာ အဘိဇ္ဈာ လောဘော၊ အနဘိဇ္ဈာ အလောဘော၊ ဧဝံ အကောဓူပါယာသော အဗျာပါဒေါ၊ သံဝရေ သုခန္တိ သံဝရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အနတိလောဘော ပန သတိသံဝရေ၊ အနတိမာနော ဉာဏသံဝရေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမေသု ပန ပဒေသု ဧဝံ သဗ္ဗဝါရေသု ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧဝံ အာသဝုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဿပိ ဧကဇ္ဈံ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘ပုန အယံ သင်္ခေပဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အသမ္မောဟတ္ထံ အာရမ္မဏဿ။ ပုရိမေသု တာဝ စတူသု ဝါရေသု ဝိရမိတုံ န သက္ကောမီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တာပိ မံ ဥပဝဒေယျာ’’တိ ဧတဿ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘န သက္ကောမီ’’တိ၊ ‘‘အနုဝိဇ္ဇာပိ မံ ဝိညူ ဂရဟေယျု’’န္တိ ဧတဿ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘န သက္ကောတီ’’တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣမိနာ နယေန ပစ္ဆိမေသုပိ စတူသု ယထာရဟံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတိမာနေ ဘဝါသဝအဝိဇ္ဇာသဝါတိ ဝုတ္တံ မာနေန သဟ ဒိဋ္ဌိယာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော၊ အတိမာနော ပန ကာမရာဂေနပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ ‘‘အတိမာနေ ကာမာသဝအဝိဇ္ဇာသဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ သွာယံ နယော ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျောတိ န ဒဿိတော။ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ကထိတံ အာဒိတော စတူဟိ ဆဋ္ဌေန ဝါတိ ပဉ္စဟိ ဝါရေဟိ၊ သေသေဟိ တီဟိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ပဋိသင်္ခါပဟာနံ၊ သဗ္ဗေဟိပိ ပန ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတဿ ဂိဟိဝေါဟာရသမုစ္ဆေဒေါ ကထိတော။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ဝတ္တံ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယှံ ကာတုံ နပ္ပတိရူပ’’န္တိ ပဋိသင်္ခါနဝသေန အကရဏံ ပဇဟနဉ္စ ပဋိသင်္ခါပဟာနံ။

ကာမာဒီနဝကထာဝဏ္ဏနာ

၄၂။ ဥပသုမ္ဘေယျာတိ ¶ ဧတ္ထ ဥပ-သဒ္ဒေါ သမီပတ္ထော၊ သုမ္ဘနံ ဝိက္ခေပနံ။ တေနေဝ တမေနန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ – ‘‘တဿ သမီပေ ခိပေယျာ’’တိ၊ တဿ ကုက္ကုရဿ သမီပေ အဋ္ဌိကင်္ကလံ ခိပေယျာတိ အတ္ထော။ နိမ္မံသတ္တာ ကင်္ကလန္တိ ဝုစ္စတီတိ ဣမိနာ ဝိဂတမံသာယ အဋ္ဌိကင်္ကလိကာယ ဥရဋ္ဌိမှိ ဝါ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ဝါ သီသဋ္ဌိမှိ ဝါ ကင်္ကလ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ ဒဿေတိ။ သုနိက္ကန္တန္တိ နိလ္လိခိတံ ကတွာဝ နိဗ္ဗိသေသံ လိခိတံ။

ဧကတ္တုပဋ္ဌာနဿ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဧကတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘စတုတ္ထဈာနုပေက္ခာ’’တိ။ ယသ္မာ ပနဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ဧကသဘာဝမေဝ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ။ လောကာမိသသင်္ခါတာတိ အပရိညာတဝတ္ထုနာ လောကေန အာမသိတဗ္ဗတော၊ လောကေ ဝါ အာမိသောတိ သင်္ခံ ဂတာယ ဝသေန ကာမဂုဏာနံ ကာမဘာဝေါ စ အာမိသဘာဝေါ စ၊ သော ဧဝ နိပ္ပရိယာယတော အာမိသန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ကာမဂုဏာမိသာတိ ကာမဂုဏေ ဆန္ဒရာဂါ။ ဂဟဏဋ္ဌေန ဘုသံ အာဒါနဋ္ဌေန။

၄၃။ ဍယနံ အာကာသေန ဂမနန္တိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပတိတွာ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ဂိဇ္ဈာဒီနံ ဝါသိဖရသု န ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘မုခတုဏ္ဍကေန ဍသန္တာ တစ္ဆေယျု’’န္တိ။ ဝိဿဇ္ဇေယျုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ အာကဍ္ဎနံ အဓိပ္ပေတံ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ၊ အာကဍ္ဎနဉ္စ အနုဗန္ဓိတွာ ပါတနန္တိ အာဟ ‘‘မံသပေသိံ နခေဟိ ကဍ္ဎိတွာ ပါတေယျု’’န္တိ။

၄၇။ ပုရိသဿ ¶ အာရောဟနယောဂျံ ပေါရိသေယျံ။

၄၈။ သမ္ပန္နံ သုန္ဒရံ ဖလမဿာတိ သမ္ပန္နဖလံ။ ဖလူပပန္နန္တိ ဖလေဟိ ဥပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဗဟုဖလ’’န္တိ။

၅၀။ သုဝိဒူရဝိဒူရေတိ အရိယဿ ဝိနယေ ဝေါဟာရသမုစ္ဆေဒတော သုဋ္ဌု ဝိဒူရဘူတေ ဧဝ ဝိဒူရေ အဟံ ဌိတော။ ကဿစိ နာမ အတ္ထဿပိ အဇာနနတော န အာဇာနန္တီတိ အနာဇာနီယာတိ ကတ္တုသာဓနမဿ ဒဿေန္တော အဇာနနကေတိ အဇာနန္တဘောဇနသီသေန တေသံ ဒါတဗ္ဗပစ္စယေ ဝဒတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပေါတလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ ဇီဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁။ ကုမာရေန ¶ ဘတော ပေါသာပိတောတိ ကုမာရဘတော၊ ကုမာရဘတော ဧဝ ကောမာရဘစ္စော ယထာ ‘‘ဘိသက္ကမေဝ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ။

အာရဘန္တီတိ ဧတ္ထ အာရဘ-သဒ္ဒေါ ကာမံ ကာမာယူဟနယညုဋ္ဌာပနအာပတ္တိအာပဇ္ဇနဝိညာပနာဒီသုပိ အာဂတော၊ ဣဓ ပန ဟိံသနေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အာဟ – ‘‘အာရဘန္တီတိ ဃာတေန္တီ’’တိ။ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကတန္တိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၁၂၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၉၄) အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ မာရဏဝသေန ကတံ နိဗ္ဗတ္တိတံ။ ပဋိစ္စကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မ-သဒ္ဒေါ ကမ္မသာဓနော အတီတကာလိကောတိ အာဟ – ‘‘အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ကတ’’န္တိ။ နိမိတ္တကမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ ‘‘ပဋိစ္စ ကမ္မံ ဖုသတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၄။၇၅) ဝိယ။ နိမိတ္တကမ္မဿာတိ နိမိတ္တဘာဝေန လဒ္ဓဗ္ဗကမ္မဿ၊ န ကရဏကာရာပနဝသေန။ ပဋိစ္စကမ္မံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ မံသံ ပဋိစ္စကမ္မံ ယထာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ တေသန္တိ နိဂဏ္ဌာနံ။ အညေပိ ဗြာဟ္မဏာဒယော တံလဒ္ဓိကာ အတ္ထေဝ။

ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ယုတ္တိ အဓိပ္ပေတာ၊ သာ ဧဝ စ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ – ‘‘ကာရဏံ နာမ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓမစ္ဆမံသပရိဘောဂေါ’’တိ။ အနုကာရဏံ နာမ မဟာဇနဿ တထာ ဗျာကရဏံ ယုတ္တိယာ ဓမ္မဿ အနုရူပဘာဝတော မံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အနုညာတံ တထေဝ ကထနန္တိ ကတွာ။ တန္တိ ‘‘ဇာနံ ဥဒ္ဒိဿကတံ မံသံ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇနံ နေဝ ကာရဏံ ဟောတိ ¶ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတော သတိ စ အယုတ္တိယံ အဓမ္မောတိ ကတွာ။ တထာ ဗျာကရဏန္တိ ‘‘ဇာနံ ဥဒ္ဒိဿကတံ မံသံ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ ကထနံ ယုတ္တိယာ ဓမ္မဿ အနနုရူပဘာဝတော န အနုကာရဏံ ဟောတိ။ ပရေဟိ ဝုတ္တကာရဏေန သကာရဏော ဟုတွာတိ ပရေ တိတ္ထိယာ ‘ဇာန’န္တိအာဒိနာ ဓမ္မံ ကထေန္တိ ဝဒန္တိ၊ တေန ကာရဏဘူတေန သကာရဏော ဟုတွာ။ တေဟိ တထာ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝ ဟုတွာ တုမှာကံ ဝါဒေါ ဝါ အနုဝါဒေါ ဝါ ‘‘မံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဝတ္တာ တုမှာကံ ကထာ ဝါ ပရတော ပရေဟိ တထာ ပဝတ္တိတာ တဿာ အနုကထာ ဝါ။ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗကာရဏန္တိ တိတ္ထိယာ တာဝ တိဋ္ဌန္တု၊ တတော အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဂရဟိတဗ္ဗကာရဏံ။ ကောစိ န အာဂစ္ဆတီတိ ဂရဟိတဗ္ဗတံ န အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အဘိဘဝိတွာ အာစိက္ခန္တီတိ အဘိဘုယျ မဒ္ဒိတွာ ကထေန္တိ၊ အဘိဘူတေန အက္ကောသန္တီတိ အတ္ထော။

၅၂။ ကာရဏေဟီတိ ¶ ပရိဘောဂစိတ္တဿ အဝိသုဒ္ဓတာဟေတူဟိ။ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိဿကတံ ဒိဋ္ဌံ။ တာဒိသမံသဉှိ ပရိဘောဂါနာရဟတ္တာ စိတ္တအဝိသုဒ္ဓိယာ ကာရဏံ စိတ္တသံကိလေသာဝဟတော။ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတာနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဒုဘယဝိမုတ္တပရိသင်္ကိတန္တိ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိ ဣမံ ဥဘယံ အနိဿာယ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမံ ဘိက္ခုံ ဥဒ္ဒိဿ ဝဓိတွာ သမ္ပာဒိတ’’န္တိ ကေဝလမေဝ ပရိသင်္ကိတံ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကောတိ သဗ္ဗေသံ တိဏ္ဏံ ပရိသင်္ကိတာနံ သင်္ဂဏှနကော။

မင်္ဂလာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဟုနပါဟုနာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟောန္တီတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိသင်္ကိတာဘာဝမာဟ။ ဣတရေသန္တိ အဇာနန္တာနံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဇာနတော ဧဝေတ္ထ အာပတ္တိ ဟောတိ။ တေယေဝါတိ ယေ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ၊ တေယေဝ။

ဥဒ္ဒိဿကတမံသပရိဘောဂတော အကပ္ပိယမံသပရိဘောဂဿ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမသ္မိံ သစိတ္တကာ အာပတ္တိ၊ ဣတရသ္မိံ အစိတ္တကာ။ တေနာဟ – ‘‘အကပ္ပိယမံသံ အဇာနိတွာ ဘုတ္တဿပိ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ။ ပရိဘောဂန္တိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။

၅၃။ တာဒိသဿာတိ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓဿ မစ္ဆမံသဿ ပရိဘောဂေ။ မေတ္တာဝိဟာရိနောပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန အမေတ္တာဝိဟာရိနောပိ။ မေတ္တာဝိဟာရိနော ပရိဘောဂေ သိခါပ္ပတ္တာ အနဝဇ္ဇတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ၊ ဇီဝက၊ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ။ အနိယမေတွာတိ အဝိသေသေတွာ သာမညတော။ ယသ္မာ ဘဂဝတာ – ‘‘ယတော ခေါ၊ ဝစ္ဆ၊ ဘိက္ခုနော တဏှာ ပဟီနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ မဟာဝစ္ဆဂေါတ္တသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၁၉၄) အတ္တာ အနိယမေတွာ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ ဝစ္ဆဂေါတ္တော – ‘‘တိဋ္ဌတု ဘဝံ ဂေါတမော၊ အတ္ထိ ပန ဘောတော ဂေါတမဿ ဧကဘိက္ခုပိ သာဝကော အာသဝါနံ ခယာ…ပေ… ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ အာဟ၊ ‘‘ဣဓ၊ ဘာရဒွါဇ၊ ဘိက္ခု အညတရံ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ စင်္ကီသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၄၃၀) အတ္တာ အနိယမေတွာ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ တတ္ထ ပရတော – ‘‘ယံ ခေါ ပန အယမာယသ္မာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဂမ္ဘီရော သော ဓမ္မော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော အတက္ကာဝစရော နိပုဏော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော၊ န သော ဓမ္မော သုဒေသနီယော လုဒ္ဒေနာ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာ အာဂတာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတာ ဟိ မဟာဝစ္ဆဂေါတ္တသုတ္တေ၊ စင်္ကီသုတ္တေ ဣမသ္မိံ သုတ္တေတိ တီသု ဌာနေသု အတ္တာနံယေဝ သန္ဓာယ ဒေသနာ ကတာ’’တိ။ မံသူပသေစနောဝ အဓိပ္ပေတော မစ္ဆမံသသဟိတဿ အာဟာရဿ ပရိဘောဂဘာဝတော မစ္ဆမံသဿ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

အဂထိတော ¶ အပ္ပဋိဗဒ္ဓါ။ တဏှာမုစ္ဆနာယာတိ တဏှာယနဝသေန မုစ္ဆာပတ္တိယာ။ အနဇ္ဈောပန္နော တဏှာယ အဘိဘဝိတွာ န အဇ္ဈောတ္ထဋော၊ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ န သဏ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗံ အာလုမ္ပိတွာ’’တိအာဒိ။ ဣဓ အာဒီနဝေါ အာဟာရဿ ပဋိကူလဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဧကရတ္တိဝါသေနာ’’တိအာဒိ။ အယမတ္ထော အာဟာရပရိဘောဂေါတိ အတ္ထသံယောဇနပရိစ္ဆေဒိကာ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀) ပဝတ္တာ အာဟာရပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂနိဿရဏဘူတာ ပညာ အဿ အတ္ထီတိ နိဿရဏပညော။ ဣဒမတ္ထန္တိ ဧတမတ္ထာယ။ ဧဝံ သန္တေတိ ‘‘ဗြဟ္မာတိ စ မေတ္တာဝိဟာရိနော သမညာ’’တိ အဝတွာ ယေ ဓမ္မာ မေတ္တာဝိဟာရဿ ပဋိပက္ခဘူတာ၊ တတ္ထ သာဝသေသံ ပဟာသိ ဗြဟ္မာ၊ အနဝသေသံ ပဟာသိ ဘဂဝါတိ သစေ တေ ဣဒံ သန္ဓာယ ဘာသိတံ၊ ဧဝံ သန္တေ တဝ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဝစနံ အနုဇာနာမိ၊ န မေတ္တာဝိဟာရိတာသာမညမတ္တတောတိ အတ္ထော။

၅၅။ ‘‘ပါဋိယေက္ကော ¶ အနုသန္ဓီ’’တိ ဝတွာ ဝိသုံ အနုသန္ဓိဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွါရံ ထကေတီတိ မစ္ဆမံသပရိဘောဂါနုညာယ အညေသံ ဝစနဒွါရံ ပိဒဟတိ၊ စောဒနာပထံ နိရုန္ဓတိ။ ကထံ သတ္တာနုဒ္ဒယံ ဒဿေတိ? သတ္တာနုဒ္ဒယမုခေန ဗာဟိရကာနံ မစ္ဆမံသပရိဘောဂပဋိက္ခေပေါ တယိဒံ မိစ္ဆာ၊ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓဿေဝ မစ္ဆမံသဿ ပရိဘောဂေါ ဘဂဝတာ အနုညာတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘တီဟိ ခေါ အဟံ၊ ဇီဝက၊ ဌာနေဟိ မံသံ ပရိဘောဂန္တိ ဝဒါမီ’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၅၂)။ ဝိနယေပိ (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဝုတ္တံ – ‘‘တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ၊ ဒေဝဒတ္တ၊ မစ္ဆမံသံ မယာ အနုညာတ’’န္တိ။ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓဉ္စ ဘုဉ္ဇန္တာနံ သတ္တေသု အနုဒ္ဒယာ နိစ္စလာ။ ‘‘သတ္တာနုဒ္ဒယံ ဒဿေတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

ပဌမေန ကာရဏေနာတိ ဒေသနာဝသေနပိ ပယောဂဝသေနပိ ပဌမေန ပရူပဃာတဟေတုနာ။ ကဍ္ဎိတော သော ပါဏော။ ဂလေန ပဝေဓေန္တေနာတိ ယောတ္တဂလေန ကရဏေန အသယှမာနေန။ ဗဟုပုညမေဝ ဟောတိ အာသာဒနာပေက္ခာယ အဘာဝတော၊ ဟိတဇ္ဈာသယတ္တာ ဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသာဟံ၊ ဘန္တေတိအာဒိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ သရဏဂမနဝသေနေဝ ဂဟိတသရဏောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ။ ဩဂါဟန္တောတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ သုတ္တံ အနုဿရန္တော အတ္ထံ ဥပဓာရေန္တော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဇီဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ ဥပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၆။ ပါဝါရံ ¶ ပါရုပတီတိ ပါဝါရိကော၊ ဣဒံ တဿ ကုလသမုဒါဂတံ နာမံ၊ သော ပန မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ နဂရေ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌိတော။ တေနာဟ ‘‘ဒုဿပါဝါရိကသေဋ္ဌိနော’’တိ။ ဒီဃတ္တာ ဒီဃတမတ္တာ။ သော ကိရ ပမာဏတော ဥပဝစ္ဆယတော ဒိယဍ္ဎရတနံ အတိက္ကမ္မ ဌိတော။ ဧဝံလဒ္ဓနာမောတိ ‘‘ဒီဃတပဿီ’’တိ လဒ္ဓသမညော။ ဗာဟိရာယတနေတိ တိတ္ထိယသမယေ ပိဏ္ဍပါတောတိ ဝေါဟာရော နတ္ထိ၊ တသ္မာ သာသနဝေါဟာရေန ‘‘ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိက္ကန္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဒဿေတီတိ ¶ ဒေသေတိ။ ဌပေတီတိ အညမညသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပေတိ။ ကိရိယာယာတိ ကရဏေန။ ပဝတ္တိယာတိ ပဝတ္တနေန။ ဒဏ္ဍာနိ ပညပေတီတိ ဧတ္ထ ကသ္မာ ဘဂဝတာ အာဒိတောဝ တထာ န ပုစ္ဆိတန္တိ? ယသ္မာ သာ တသ္မိံ အတ္ထေ သဘာဝနိရုတ္တိ န ဟောတိ၊ သာသနေ လောကေ သမယန္တရေသု စ တာဒိသော သမုဒါစာရော နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ပန တဿေဝ နိဂဏ္ဌဿာယံ ကောဋ္ဌာလကသဒိသော သမုဒါစာရောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မာနိ ပညပေတိ’’ ဣစ္စေဝါဟ။ အစိတ္တကန္တိ စိတ္တရဟိတံ၊ စိတ္တေန အသမုဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ ကထံ ပန တဒုဘယဿ စိတ္တေန ဝိနာ သမ္ဘဝေါတိ စောဒနံ သန္ဓာယ တတ္ထ နိဒဿနမာဟ ‘‘ယထာ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဝိဘတ္တာနန္တိ အတ္ထတော ဘိန္နာနံ။ ပဋိဝိသိဋ္ဌာနန္တိ ဝိသေသနပဒဝသေန သဒ္ဒတောပိ ဘိန္နာနံ။ ဝစနံ ပတိဋ္ဌပေတုကာမောတိ ဒီဃတပဿိနော ယထာဝုတ္တဝစနံ ပတိဋ္ဌပေတုကာမော။ တသ္မိဉှိ ပတိဋ္ဌာပိတေ တေနပ္ပသင်္ဂေန အာဂတော၊ ဥပါလိ ဂဟပတိ တသ္မိံ ပဒေသေ ဓမ္မံ ဒိသွာ သာသနေ အဘိပ္ပသီဒိဿတိ။

ကထာ ဧဝ ဥပရိ ဝါဒါရောပနဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ကထာဝတ္ထု။ ကထာယံ ပတိဋ္ဌပေသီတိ ကထာဝတ္ထုသ္မိံ၊ တဒတ္ထေ ဝါ ပတိဋ္ဌပေသိ။ ယထာ တံ ဝါဒါရောပနဘယေန န အဝဇာနာတိ၊ ဧဝံ တဿံ ကထာယံ၊ တသ္မိံ ဝါ အတ္ထေ ဒီဃတပဿိံ ယာဝတတိယံ ဝါဒေ ပတိဋ္ဌပေသိ။ ဝါဒန္တိ ဒေါသံ။

၅၇။ ဣဒါနိ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မမ္ပိ ဂဟေတွာ ကာယကမ္မာဒိဝသေန သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ ကာယကမ္မံ နာမာတိအာဒိ ‘‘ကမ္မဿ ကိရိယာယာ’’တိ ပါဠိယံ အကုသလကမ္မဿ အဓိဂတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ ပုဗ္ဗေ ပန အဋ္ဌကာမာဝစရကုသလစေတနာတိအာဒိ သာဝဇ္ဇံ အနဝဇ္ဇဉ္စ သာမညတော ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဒဿိတံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ စေတနာ န ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ကမ္မံ ဓုရ’’န္တိ။ ကာယကမ္မာဒိဘေဒံ ကမ္မမေဝ ¶ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ န စေတနာမတ္တမေဝ။ ဧဝမာဂတေပီတိ ကမ္မာနီတိ ဧဝံ နာမေန အာဂတေပိ စေတနာ ဓုရံ၊ တတ္ထ စေတနံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကထံ ပန တတ္ထ ကမ္မန္တိ ဝါ ကမ္မာနီတိ ဝါ အာဂတေ တေသံ စေတနာယ ဓုရဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ…ပေ… လဘတီ’’တိ။ တတ္ထ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဒွါရေ။ သာ ဝုတ္တာဝါတိ သာ စေတနာ ဝုတ္တာဝ၊ ယာ ကာယသင်္ခါရာဒိပရိယာယေန (ယဿ ကဿစိ ကမ္မဿ ကာယဒွါရာဒီသု ပဝတ္တာပနစေတနာ) သမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ¶ တဒဂ္ဂေန လောကိယာပိ လောကုတ္တရာပိ ကမ္မမေဝ၊ အဘိဇ္ဈာဒယော ပန စေတနာပက္ခိကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မဟန္တန္တိ ကဋုကဖလံ။ န ကိလမတိ သပ္ပာဋိဟာရိယတ္တာ ပဋိညာယ။ ဣဒါနိ တေသံ သပ္ပာဋိဟာရိယတံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ အကုသလံ ပတွာ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မဟန္တန္တိ ဝဒန္တော န ကိလမတိ၊ အထ ကသ္မာ ဘဂဝါ ဣဓ အကုသလံ မနောကမ္မံ မဟာသာဝဇ္ဇံ ကထေသီတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ’’တိအာဒိ။ ယာဝတတိယံ ပတိဋ္ဌာပနမတ္တေန ဂတမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇန္တော။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စိ အတ္ထနိပ္ဖတ္တိံ အပဿန္တောပီ’’တိ။

၅၈။ နိဝါသဋ္ဌာနဘူတော ဗာလကော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဗာလကိနီ။ သတ္ထုပဋိညာတတာယ နိဂဏ္ဌာနံ မဟာတိ သမ္ဘာဝိတတ္တာ မဟာနိဂဏ္ဌော။

၆၀။ အာဝဋ္ဋေတိ ပုရိမာကာရတော နိဝတ္တေတိ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ ဧတာယာတိ အာဝဋ္ဋနီ၊ မာယာ။ တေနာဟ ‘‘အာဝဋ္ဋေတွာ ဂဟဏမာယ’’န္တိ။ သတ္ထုပဋိညာနံ ဗုဒ္ဓဒဿနေ စိတ္တမေဝ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာ။ သစေ ပန သော တံ ပဋိညံ အပ္ပဟာယ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝံ ဥပဂစ္ဆေယျ၊ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလေယျ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ‘‘မာ အယံ ဗာလော ဝိနဿီ’’တိအာဒိတောဝ ယထာ သမ္မုခီဘာဝံ န လဘတိ၊ တထာ ကရောတိ။ သွာယမတ္ထော ပါထိကပုတ္တသမာဂမေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ဒဿနသမ္ပတ္တိနိယာမမာဟ ‘‘တထာဂတံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာဂမာ နု ခေါ ဣဓ တုမှာကံ သန္တိကံ။

၆၁။ ဝစီသစ္စေ ပတိဋ္ဌဟိတွာတိ ယထာပဋိညာတာယ ပဋိညာယ ဌတွာ။

၆၂။ သီတောဒကေ အမတာ ပါဏာ ပါနကာလေ ပန မရန္တိ၊ တေပိ တေန သီတောဒကပရိဘောဂေန မာရိတာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တပဿိနာ နာမ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သီတောဒကံ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ တေသံ လဒ္ဓိ။ ပါကတိကံ ဝါ ဥဒကံ သတ္တောတိ ပုရာတနာနံ နိဂဏ္ဌာနံ လဒ္ဓိ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တသညာယ သီတောဒကံ ပဋိက္ခိပန္တီ’’တိ။ တေသံ တံ အဓုနာတနနိဂဏ္ဌာနံ ဝါဒေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ တေ ဟိ ပထဝီအာဒိနဝပဒတ္ထတော ¶ အညမေဝ ဇီဝိတံ ပဋိဇာနန္တိ။ စိတ္တေန သီတောဒကံ ပါတုကာမော ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော ဟောတိ ရောဂေ ဌတွာပိ သတ္တာနံ စိတ္တဿ တထာ န ဝိတတတာ။ တေနာဟ – ‘‘တေနဿ မနောဒဏ္ဍော တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ တေနာတိ သီတောဒကံ ပါတုံ ပရိဘုဉ္ဇိတုဉ္စ ဣစ္ဆနေန။ အဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ နိဂဏ္ဌဿ။ တတ္ထေဝါတိ တထာစိတ္တုပ္ပာဒနေ ဧဝ။ ဘိဇ္ဇတိ သံဝရဿ ဝိကောပိတတ္တာ။ တထာဘူတော သော နိဂဏ္ဌော သီတောဒကံ ¶ စေ လဘေယျ၊ ကတိပယံ ကာလံ ဇီဝေယျ၊ အလာဘေန ပန ပရိသုဿမာနကဏ္ဌောဋ္ဌတာလုဇိဝှာအာဒိကော သဗ္ဗသော ပရိဒါဟာဘိဘူတော မရေယျ။ တေနာဟ – ‘‘သီတောဒကံ အလဘမာနော ကာလံ ကရေယျာ’’တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သီတောဒကံ ပိဝါယ သန္နိဿိတစိတ္တဿ မရဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မနောဒဏ္ဍော ပန ဘိန္နောပိ စုတိမ္ပိ အာကဍ္ဎတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန တထာဘူတစိတ္တဿ နိဂဏ္ဌဿ မနောသတ္တေသု နာမ ဒေဝေသု ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ တိတ္ထိယာနံ လဒ္ဓိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မနောဒဏ္ဍော ပန ဘိန္နောပိ ပဋိသန္ဓိမ္ပိ အာကဍ္ဎတီ’’တိ။ ဣတီတိ ဧဝံ ‘‘ဣဓာဿ နိဂဏ္ဌော’’တိအာဒိအာကာရေန။ နန္တိ ဥပါလိံ ဂဟပတိံ။ မဟန္တောတိ ဝဒါပေသိ ‘‘မနောပဋိဗဒ္ဓါ ကာလင်္ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဥပါသကဿာတိ ဥပါလိဿ ဂဟပတိဿ။ မုစ္ဆာဝသေနာတိအာဒိနာ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ မနောဒဏ္ဍဿ မဟန္တတံ ဝိဘာဝေတိ။ စိတ္တသန္တတိပ္ပဝတ္တိမတ္တေနေဝါတိ ဝိနာ ကာယဒဏ္ဍေန ဝစီဒဏ္ဍေန စ ကေဝလံ စိတ္တသန္တတိပ္ပဝတ္တိမတ္တေန။ ဘိဇ္ဇိတွာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန အဘိဇ္ဇိတွာပိ။ အနိယျာနိကာတိ အပ္ပာဋိဟီရာ၊ အယုတ္တာတိ အတ္ထော။ သလ္လက္ခေသိ ဥပါသကောတိ ဝိဘတ္တိံ ဝိပရိဏာမေတွာ ယောဇနာ။ ပဉှပဋိဘာနာနီတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတေ အတ္ထေ ဥပ္ပဇ္ဇနကပဋိဘာနာနိ။

‘‘မနောပဋိဗဒ္ဓါ ကာလံ ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တေန အတ္ထတော မနောဒဏ္ဍဿ တဒုတ္တရဘာဝေါ ပဋိညာတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒါနိ မနောဒဏ္ဍော မဟန္တောတိ ဣဒံ ဝစန’’န္တိ။ တထာ စေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘မနောဒဏ္ဍောဝ ဗလဝါ မဟန္တောတိ ဝဒါပေသီ’’တိ။

၆၃။ ပါဏာတိပါတာဒိတော ယမနံ ယာမော၊ စတုဗ္ဗိဓော ယာမော စတုယာမော၊ စတုယာမသင်္ခါတေန သံဝရေန သံဝုတော စာတုယာမသံဝရသံဝုတော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယာမ-သဒ္ဒေါ ကောဋ္ဌာသပရိယာယောတိ ‘‘ဣမိနာ စတုကောဋ္ဌာသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပိယဇာတိကံ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ရာဂဝသေန ဗာလေဟိ ဘာဝနီယတ္တာ ‘‘ဘာဝိတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဘာဝိတန္တိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ။

ယော သဗ္ဗံ ပါပံ အာသဝဉ္စ ဝါရေတီတိ သဗ္ဗဝါရီ၊ တဿ နဝသု ပဒတ္ထေသု သတ္တမော ပဒတ္ထော၊ တေန သဗ္ဗဝါရိနာ ပါပံ ဝါရိတွာ ဌိတောတိ သဗ္ဗဝါရိဝါရိတော ¶ ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ဝါရိတပါပေါ’’တိ။ ¶ တတော ဧဝ သဗ္ဗဿ ဝါရိတဗ္ဗဿ အာသဝဿ ဓုနနတော သဗ္ဗဝါရိဓုတော။ ဝါရိတဗ္ဗဿ နိဝါရဏဝသေန သဗ္ဗဝါရိနော ဖုဋော ဖုသိတောတိ သဗ္ဗဝါရိဖုဋော။ သင်္ဃာတန္တိ သဟသာ ဟနနံ၊ အသဉ္စေတနိကဝဓန္တိ အတ္ထော။ ကတရသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေတိ တီသု ဒဏ္ဍကောဋ္ဌာသေသု ကတရကောဋ္ဌာသေ။

၆၄။ ခလိယတိ သမာဒိယတီတိ ခလံ၊ ရာသီတိ အာဟ – ‘‘ဧကံ မံသခလန္တိ ဧကံ မံသရာသိ’’န္တိ။ ဝိဇ္ဇာဓရဣဒ္ဓိယာ ဣဒ္ဓိမာ။ သာ ပန ဣဒ္ဓိ ယသ္မာ အာနုဘာဝသမ္ပန္နဿေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န ယဿ ကဿစိ။ တသ္မာ အာဟ ‘‘အာနုဘာဝသမ္ပန္နော’’တိ။ ဝိဇ္ဇာနုဘာဝဝသေနေဝ အာနုဘာဝသမ္ပန္နော။ စိတ္တေ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တော အာနုဘာဝါယ ဧဝ ဝိဇ္ဇာယ ပဂုဏဘာဝါပါဒနေန။ ဧတေန ဝသီဘာဝံ လောကိယသမညာဝသေန ဘဂဝါ ဥပါလိံ ဂဟပတိံ ပညပေတုကာမော ဧဝမာဟ။ လောကိကာ ဟိ ‘‘ဘာဝနာမယဣဒ္ဓိယာ ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသီဘာဝပ္ပတ္တော ပရူပဃာတံ ကရောတီ’’တိ မညန္တိ။ တထာ ဟိ တေ ဣသယော ပရေသံ သံဝဏ္ဏေန္တိ၊ ဣသီနံ အာနုဘာဝံ ကိတ္တေန္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဂမိဿတီတိ။

၆၅။ အရညမေဝ ဟုတွာတိ သဗ္ဗသော အရညမေဝ ဟုတွာ။ အရညဘာဝေန အရညံ ဇာတံ၊ န နာမမတ္တေန။ ဣသီနံ အတ္ထာယာတိ ဣသီနံ အာသာဒနတ္ထာယ။

ဂေါဓာဝရီတီရတော နာတိဒူရေ။ ဥသူယမာနောတိ ‘‘န မံ ဧသ ဇနော ပရိဝါရေတီ’’တိ ဥသူယံ ကရောန္တော။ ကိလိဋ္ဌော ဝတာတိ ပင်္ကဒန္တရဇသိရတာဒီဟိ ကိလိဋ္ဌသရီရော။ အနဉ္ဇိတမဏ္ဍိတောတိ အနဉ္ဇိတက္ခိကော သဗ္ဗေန၊ သဗ္ဗံ အမဏ္ဍိတော စ။ တသ္မိံ ကာလေ ‘‘ကာလဿေဝ အက္ခီနံ အဉ္ဇနံ မင်္ဂလ’’န္တိ မနုဿာနံ လဒ္ဓိ၊ တသ္မာ အနဉ္ဇနံ ဝိသုံ ဂဟိတံ။

ရာဇာ တဿ ဝစနံ ဂဟေတွာတိ ‘‘ဝေဒေသု ဤဒိသံ အာဂတံ ဘဝိဿတီတိ ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ တဿ ပုရောဟိတဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ။ ဥသုမဇာတဟဒယောတိ ဥတ္တတ္တဟဒယော။ နာသိကာနံ အပ္ပဟောန္တေ မုခေန အဿသန္တော။

ဝိဇိတဇယေဟိ အာဂန္တွာ နက္ခတ္တယုတ္တံ အာဂမေန္တေဟိ နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဇယခန္ဓာဝါရဋ္ဌာနံ။ ဥဒကဝုဋ္ဌိပါတနာဒိ တသ္မိံ ပါပကမ္မေ အသမင်္ဂိဘူတာနမ္ပိ သမနုညတာယ ¶ အန္တောကရဏတ္ထံ ကတံ။ ကတဘဏ္ဍဝုဋ္ဌီတိ အာဘရဏဝဿံ။ မဟာဇနော သမနုညော ဇာတောတိ ယောဇနာ။ မာတုပေါသကရာမောတိ မာတရိ သမ္မာပဋိပန္နော ရာမော နာမ ဧကော ပုရိသော။ အသမင်္ဂိဘူတာနန္တိ အသမနုညာနံ။

အဝကိရိယာတိ ¶ အသုဿူသတံ ပဋိစ္စ။ ဖုလိင်္ဂါနီတိ အဂ္ဂိကဏာနိ။ ပတန္တိ ကာယေတိ ကာယေ ဣတော စိတော နိပတန္တိ။ ဧတေ ကိရ နိရယံ ဝိဝရိတွာ မဟာဇနဿ ဒဿေန္တိ။

ယထာဖာသုကဋ္ဌာနန္တိ မယံ ကဉ္စိပိ ဒေသံ ဥဒ္ဒိဿ န ဂစ္ဆာမ၊ ယတ္ထ ပန ဝသန္တဿ ပဗ္ဗဇိတဿ ဖာသု ဟောတိ၊ တံ ယထာဖာသုကဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ သင်္ဃာတိ သံဟတာ။ ဂဏာတိ တံတံသေဏိဘာဝေန ဂဏိတဗ္ဗတာယ ဂဏာ။ ဂဏီဘူတာတိ ဧကဇ္ဈာသယာ ဟုတွာ ရာသိဘူတာ။ အဒိန္နာဒါနန္တိအာဒီသုပိ နိရယေ ပစ္စိတွာ မနုဿလောကံ အာဂတဿ ဝိပါကာဝသေသေနာတိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ပဂ္ဂဏှိဿာမီတိ သမ္ဘာဝနံ ဥပ္ပာဒေဿာမိ။ နေသံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ စိန္တေသီတိ ယောဇနာ။ ကိံ စိန္တေသိ? အာဃာတံ ဥပ္ပာဒေတွာ အနတ္ထကရဏူပါယံ။ တေနာဟ ‘‘သော ဓမ္မကထာပရိယောသာနေ’’တိအာဒိ။ နာဂဗလပိစ္ဆိလ္လာဒီနန္တိ နာဂဗလသာသပအင်္ကောလတေလကဏိကာရနိယျာသာဒီနံ စိက္ခလ္လာနံ။ ဝိဟေဌယိံသု နိရယာဒိကထာဟိ ဃဋ္ဋေန္တာ။ ဆဒွါရာရမ္မဏေတိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဒွါရာနံ အာရမ္မဏဘူတေ ရူပါဒိဝိသယေ။

နဝ ဝုဋ္ဌိယောတိ ဥဒကဝုဋ္ဌိ သုမနပုပ္ဖဝုဋ္ဌိ မာသကဝုဋ္ဌိ ကဟာပဏဝုဋ္ဌိ အာဘရဏဝုဋ္ဌိ အာဝုဓဝုဋ္ဌိ အင်္ဂါရဝုဋ္ဌိ ပါသာဏဝုဋ္ဌိ ဝါလိကာဝုဋ္ဌီတိ ဣမာ နဝ ဝုဋ္ဌိယော။ အဝဉ္စယီတိ သက္ကာရံ ကရောန္တော ဝိယ ဟုတွာ အသက္ကာရံ ကရောန္တော အနတ္ထစရဏေန ဝဉ္စယိ။ အဒူသကေတိ အနပရာဓေ။

‘‘ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ ဗြာဟ္မဏကညာ’’တိ ဇာတကဋ္ဌကထာဒီသု (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၅။မာတင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ) အာဂတံ၊ ဣဓ ပန ‘‘သေဋ္ဌိဓီတာ’’တိ။ ဝါရေယျတ္ထာယာတိ အာဝါဟတ္ထာယ၊ အဿာတိ ပေသိတပုဂ္ဂလဿ။ တာဒိသေန နီစကုလသံဝတ္တနိယေန ကမ္မုနာ လဒ္ဓါကာသေန စဏ္ဍာလယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော။

စမ္မဂေဟေတိ ¶ စမ္မေန ဆာဒိတေ ဂေဟေ။ မာတင်္ဂေါတွေဝဿ နာမံ အဟောသိ ဇာတိသမုဒါဂတံ။ တန္တိ ဃဏ္ဋံ။ ဝါဒေန္တော တာလနေန သဒ္ဒံ ကရောန္တော။ မဟာပထံ ပဋိပဇ္ဇိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ ဂေဟဒွါရသမီပေန။

တဿာ ဝေယျာဝစ္စကရာ စေဝ ဥပဋ္ဌာကမနုဿာ ပဋိဗဒ္ဓါ စ သုရာသောဏ္ဍာဒယော ဇာဏုကပ္ပရာဒီဟိ သုကောဋ္ဋိတံ ကောဋ္ဋိတဘာဝေန မုစ္ဆံ အာပန္နတ္တာ မတောတိ သညာယ ဆဍ္ဍေသုံ။

အထ ဗောဓိသတ္တော ¶ အာယုအဝသေသဿ အတ္ထိတာယ မန္ဒမန္ဒေ ဝါတေ ဝါယန္တေ စိရေန သညံ ပဋိလဘတိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာပုရိသော’’တိအာဒိ။ ဂေဟင်္ဂဏေတိ ဂေဟဿ မဟာဒွါရတော ဗဟိ ဝိဝဋင်္ဂဏေ။ ပတိတောတိ ပါတံ ကတွာ ဣစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိံ အန္တရံ ကတွာ အနုပ္ပဝေသေန နိပန္နော။ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယာတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာကာရဏေန။

ယသန္တိ ဝိဘဝံ ကိတ္တိသဒ္ဒဉ္စ။ စန္ဒန္တိ စန္ဒမဏ္ဍလံ၊ စန္ဒဝိမာနန္တိ အတ္ထော။ ဥစ္ဆိဋ္ဌဂေဟေတိ ပရေဟိ ပရိဘုတ္တဂေဟေ။ မဏ္ဍပေတိ နဂရမဇ္ဈေ မဟာမဏ္ဍပေ။

ခီရမဏိမူလန္တိ ခီရမူလံ၊ ပါဒေသု ဗဒ္ဓမဏိမူလဉ္စ။ ယာဝတာ ဝါစုဂ္ဂတာ ပရိယတ္တီတိ ယတ္တကော မနုဿဝစီဒွါရတော ဥဂ္ဂတော နိက္ခန္တော ပဝတ္တော၊ ယံကိဉ္စိ ဝစီမယန္တိ အတ္ထော။ အာကာသင်္ဂဏေတိ ဝိဝဋင်္ဂဏေ။

ဒုမ္မဝါသီတိ ဓူမော ဓူသရော၊ အနဉ္ဇိတာမဏ္ဍိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဩတလ္လကောတိ နိဟီနဇ္ဈာသယော၊ အပ္ပာနုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ပဋိမုဉ္စ ကဏ္ဌေတိ ယာဝ ဂလဝါဋကာ ပါရုပိတွာ။ ကော ရေ တုဝန္တိ အရေ ကော နာမ တွံ။

ပကတန္တိ ပဋိယတ္တံ နာနပ္ပကာရတော အဘိသင်္ခတံ။ ဥတ္တိဋ္ဌပိဏ္ဍန္တိ အန္တရဃရံ ဥပဂမ္မ ဌတွာ လဒ္ဓဗ္ဗပိဏ္ဍံ၊ ဘိက္ခာဟာရန္တိ အတ္ထော။ လဘတန္တိ လစ္ဆတု။ သပါကောတိ မဟာသတ္တော ဇာတိဝသေန ယထာဘူတံ အတ္တာနံ အာဝိကရောတိ။

အတ္ထတ္ထိတံ သဒ္ဒဟတောတိ သမ္ပရာယိကဿ အတ္ထဿ အတ္ထိဘာဝံ သဒ္ဒဟန္တဿ။ အပေဟီတိ အပဂစ္ဆ။ ဧတ္တောတိ ဣမသ္မာ ဌာနာ။ ဇမ္မာတိ လာမက။

အနူပခေတ္တေတိ ¶ အဇင်္ဂလေ ဥဒကသမ္ပန္နေ ခေတ္တေ ဖလဝိသေသံ ပစ္စာသီသန္တာ။ ဧတာယ သဒ္ဓါယ ဒဒါဟိ ဒါနန္တိ နိန္နံ ထလဉ္စ ပူရေန္တော မေဃော ဝိယ ဂုဏဝန္တေ နိဂ္ဂုဏေ စ ဒါနံ ဒေဟိ၊ ဧဝံ ဒေန္တော စ အပ္ပေဝ အာရာဓယေ ဒက္ခိဏေယျေတိ။ ဒက္ခိဏေယျေတိ သီလာဒိဂုဏသမန္နာဂတေ။

တာနီတိ တေ ဗြာဟ္မဏာ။ ဝေဏုပဒရေနာတိ ဝေဠုဝိလီဝေန။

ဂိရိံ နခေန ¶ ခဏသီတိ ပဗ္ဗတံ အတ္တနော နခေန ခဏန္တော ဝိယ အဟောသိ။ အယောတိ ကာလလောဟံ။ ပဒဟသီတိ အဘိဘဝသိ၊ အတ္တနော သရီရေန အဘိဘဝန္တော ဝိယ အဟောသိ။

အာဝေဓိတန္တိ စလိတံ ဝိပရိဝတ္တေတွာ ဌိတံ။ ပိဋ္ဌိတောတိ ပိဋ္ဌိပဿေန။ ဗာဟုံ ပသာရေတိ အကမ္မနေယျန္တိ အကမ္မက္ခမံ ဗာဟုဒွယံ ထဒ္ဓံ သုက္ခဒဏ္ဍကံ ဝိယ ကေဝလံ ပသာရေတိ၊ န သမိဉ္ဇေတိ၊ သေတာနိ အက္ခီနိ ပရိဝတ္တနေန ကဏှမဏ္ဍလဿ အဒိဿနတော။

ဇီဝိတန္တိ ဇီဝနံ။

ဝေဟာယသန္တိ အာကာသေ။ ပထဒ္ဓုနောတိ ပထဘူတဒ္ဓုနော ဝိယ။

သညမ္ပိ န ကရောတီတိ ‘‘ဣမေ ကုလပ္ပသုတာ’’တိ သညာမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ။ ဒန္တကဋ္ဌကုစ္ဆိဋ္ဌကန္တိ ခါဒိတဒန္တကဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧတဿေဝ ဥပရိ ပတိဿတိ အပ္ပဒုဋ္ဌပဒေါသဘာဝတော၊ မဟာသတ္တဿ တဒါ ဥက္ကံသဂတခေတ္တဘာဝတော။ ဣဒ္ဓိဝိသယော နာမ အစိန္တေယျော၊ တသ္မာ ကထံ သူရိယဿ ဥဂ္ဂန္တုံ နာဒါသီတိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။ အရုဏုဂ္ဂံ န ပညာယတီတိ တသ္မိံ ပဒေသေ အရုဏပဘာ န ပညာယတိ၊ အန္ဓကာရော ဧဝ ဟောတိ။

ယက္ခာဝဋ္ဋော နု ခေါ အယံ ကာလဝိပရိယာယော။ မဟာပညန္တိ မဟန္တာနံ ပညာနံ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ။ ဇနပဒဿ မုခံ ပဿထာတိ ဣမဿ ဇနပဒဝါသိနော ဇနဿ ဥပဒ္ဒဝေန မင်္ကုဘူတံ မုခံ ပဿထ။

ဧတဿ ကထာ ဧတဿေဝ ဥပရိ ပတိဿတီတိ ယာဟိ တေန ပါရမိတာပရိဘာဝနသမိဒ္ဓါဟိ နာနာသမာပတ္တိဝိဟာရပရိပူရိတာဟိ သီလဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါဟိ သုသင်္ခတသန္တာနေ မဟာကရုဏာဓိဝါသေ မဟာသတ္တေ အရိယူပဝါဒကမ္မအဘိသပသင်္ခါတာ ဖရုသဝါစာ ပဝတ္တိတာ၊ သာ အဘိသပိ တဿ ခေတ္တဝိသေသဘာဝတော တဿ စ အဇ္ဈာသယဖရုသတာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနိယကမ္မံ ဟုတွာ ¶ သစေ သော မဟာသတ္တံ န ခမာပေတိ၊ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဝိပစ္စနသဘာဝံ ဇာတံ၊ ခမာပိတေ ပန မဟာသတ္တေ ပယောဂသမ္ပတ္တိ ပဋိဗာဟိတတ္တာ အဝိပါကဓမ္မတံ အာပဇ္ဇတိ အဟောသိကမ္မဘာဝတော။ အယဉှိ အရိယူပဝါဒပါပဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနိယဿ ဓမ္မတာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘ဧတဿ ကထာ ဧတဿေဝ ဥပရိ ပတိဿတီ’တိအာဒိ။ မဟာသတ္တော ပန တံ တဿ ဥပရိ ပတိတုံ န အဒါသိ၊ ဥပါယေန မောစေသိ။ တေန ဝုတ္တံ စရိယာပိဋကေ (စရိယာ။ ၂။၆၄) –

‘‘ယံ သော ¶ တဒါ မံ အဘိသပိ၊ ကုပိတော ဒုဋ္ဌမာနသော၊

တဿေဝ မတ္ထကေ နိပတိ၊ ယောဂေန တံ ပမောစယိ’’န္တိ။

ယဉှိ တတ္ထ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဗောဓိသတ္တေန သူရိယုဂ္ဂမနနိဝါရဏံ ကတံ၊ အယမေတ္ထ ယောဂေါတိ အဓိပ္ပေတော။ ယောဂေန ဟိ ဥဗ္ဗဠှာ သရာဇိကာ ပရိသာ နဂရဝါသိနော နေဂမာ စေဝ ဇာနပဒါ စ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ တာပသံ အာနေတွာ ခမာပေသုံ။ သော စ ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏေ ဇာနိတွာ တသ္မိံ စိတ္တံ ပသာဒေသိ။ ယံ ပနဿ မတ္ထကေ မတ္တိကာပိဏ္ဍဿ ဌပနံ၊ တဿ စ သတ္တဓာ ဖာလနံ ကတံ၊ တံ မနုဿာနံ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထံ။ အညထာ ဟိ – ‘‘ဣမေ ပဗ္ဗဇိတာ သမာနာ စိတ္တဿ ဝသေ ဝတ္တန္တိ၊ န ပန စိတ္တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပေန္တီ’’တိ မဟာသတ္တမ္ပိ တေန သဒိသံ ကတွာ ဂဏှေယျုံ၊ တဒဿ တေသံ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယာတိ။ တေနာဟ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ။

လောဟကူဋဝဿန္တိ အယဂုဠဝဿံ။ တဒါ ဟိ ရတနမတ္တာနိ ဒိယဍ္ဎရတနမတ္တာနိပိ တိခိဏံသာနိ အယဂုဠမဏ္ဍလာနိ ဣတော စိတော စ နိပတန္တာ မနုဿာနံ သရီရာနိ ခဏ္ဍခဏ္ဍကာနိ အကံသု။ ကလလဝဿန္တိ တနုကကဒ္ဒမပဋလကဒ္ဒမံ။ ဥပဟစ္စာတိ အာဃာဋေတွာ။ တဒေဝ မဇ္ဈာရညံ။

၆၇။ အနုဝိစ္စကာရန္တိ အနုဝိစ္စကရဏံ။ ကာရဏေဟိ ဒွီဟိ အနိယျာနိကသာသနေ ဌိတာနံ အတ္တနော သာဝကတ္တံ ဥပဂတေ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၆၉။ အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၇၅-၇၆၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၁၂) အနုပုဗ္ဗိယာ အနုပုဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗကထံ၊ ကာ ပန သာ? ဒါနာဒိကထာ။ ဒါနကထာ တာဝ ပစုရဇနေသုပိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ သုကရတ္တာ သီလေ ပတိဋ္ဌာနဿ ဥပါယဘာဝတော စ အာဒိတောဝ ကထိတာ ¶ ။ ပရိစ္စာဂသီလော ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထူသု နိဿင်္ဂဘာဝတော သုခေနေဝ သီလာနိ သမာဒိယတိ၊ တတ္ထ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ သီလေန ဒါယကပဋိဂ္ဂဟဏဝိသုဒ္ဓိတော ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော၊ ကိရိယဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော၊ ဘောဂယသသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနကထာနန္တရံ သီလကထာ ကထိတာ။ တဉ္စ သီလံ ဝဋ္ဋနိဿိတံ၊ အယံ ဘဝသမ္ပတ္တိ တဿ ဖလန္တိ ဒဿနတ္ထံ၊ ဣမေဟိ စ ဒါနသီလမယေဟိ ပဏီတစရိယဘေဒဘိန္နေဟိ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ ဧတာ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသု ပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နာ အပရိမေယျာ ဘောဂဘဝသမ္ပတ္တိယောတိ ဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ သဂ္ဂကထာ။ သွာယံ သဂ္ဂေါ ရာဂါဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော သဗ္ဗဒါ အနုပက္ကိလိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂေါတိ ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂါနန္တရံ မဂ္ဂေါ၊ မဂ္ဂဉ္စ ကထေန္တေန ¶ တဒဓိဂမူပါယသန္ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂပရိယာပန္နာပိ ပဂေဝ ဣတရေ သဗ္ဗေပိ ကာမာ နာမ ဗဟွာဒီနဝါ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ကာမာနံ အာဒီနဝေါ။ ဟီနာ ဂမ္မာ ပေါထုဇ္ဇနိကာ အနရိယာ အနတ္ထသဉှိတာတိ တေသံ ဩကာရော လာမကဘာဝေါ၊ သဗ္ဗေပိ ဘဝါ ကိလေသာနံ ဝတ္ထုဘူတာတိ တတ္ထ သံကိလေသော။ သဗ္ဗသော ကိလေသဝိပ္ပမုတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော စ ကထေတဗ္ဗောတိ အယမတ္ထော မဂ္ဂန္တီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သုခါနံ နိဒါနန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ သမ္ပရာယိကာနံ နိဗ္ဗာနသဉှိတာနဉ္စာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ သုခါနံ ကာရဏံ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ လောကေ ဘောဂသုခံ နာမ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒါနနိဒါနန္တိ ပါကဋော အယမတ္ထော။ ယံ ပန ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တံ သုခံ၊ တဿပိ ဒါနံ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ သမ္ပတ္တီနံ မူလန္တိ ယာ ဣမာ လောကေ ပဒေသရဇ္ဇသိရိဿရိယသတ္တရတနသမုဇ္ဇလစက္ကဝတ္တိသမ္ပဒါတိ ဧဝံပဘေဒါ မာနုသိကာ သမ္ပတ္တိယော၊ ယာ စ စာတုမဟာရာဇာဒိဂတာ ဒိဗ္ဗာ သမ္ပတ္တိယော၊ ယာ ဝါ ပနညာပိ သမ္ပတ္တိယော၊ တာသံ သဗ္ဗာသံ ဣဒံ မူလကာရဏံ။ ဘောဂါနန္တိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘ဘောဂေါ’’န္တိ လဒ္ဓနာမာနံ မနာပိယရူပါဒီနံ၊ တန္နိဿယာနံ ဝါ ဥပဘောဂသုခါနံ၊ ပတိဋ္ဌာ နိစ္စလာဓိဋ္ဌာနတာယ။ ဝိသမဂတဿာတိ ဗျသနပ္ပတ္တဿ။ တာဏန္တိ ရက္ခာ တတော ပရိပါလနတော။ လေဏန္တိ ဗျသနေဟိ ပရိပါတိယမာနဿ ဩလီယနပဒေသော။ ဂတီတိ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ပရာယဏန္တိ ပဋိသရဏံ။ အဝဿယောတိ ဝိနိပတိတုံ အဒေန္တော နိဿယော။ အာရမ္မဏန္တိ ဩလုဗ္ဘာရမ္မဏံ။

ရတနမယသီဟာသနသဒိသန္တိ ¶ သဗ္ဗရတနမယသတ္တင်္ဂမဟာသီဟာသနသဒိသံ၊ မဟဂ္ဃံ ဟုတွာ သဗ္ဗသော ဝိနိပတိတုံ အပ္ပဒါနတော။ မဟာပထဝိသဒိသံ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌာသမ္ဘဝတော။ ယထာ ဒုဗ္ဗလဿ ပုရိသဿ အာလမ္ဗနရဇ္ဇု ဥတ္တိဋ္ဌတော တိဋ္ဌတော စ ဥပတ္ထမ္ဘော၊ ဧဝံ ဒါနံ သတ္တာနံ သမ္ပတ္တိဘဝေ ဥပပတ္တိယာ ဌိတိယာ စ ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာလမ္ဗနဋ္ဌေန အာလမ္ဗနရဇ္ဇုသဒိသ’’န္တိ။ ဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေနာတိ ဒုဂ္ဂတိဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေန။ သမဿာသနဋ္ဌေနာတိ လောဘမစ္ဆရိယာဒိပဋိသတ္တုပဒ္ဒဝတော သမ္မဒေဝ အဿာသနဋ္ဌေန။ ဘယပရိတ္တာဏဋ္ဌေနာတိ ဒါလိဒ္ဒိယဘယတော ပရိပါလနဋ္ဌေန။ မစ္ဆေရမလာဒီဟီတိ မစ္ဆေရလောဘဒေါသဣဿာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိ စိတ္တမလေဟိ။ အနုပလိတ္တဋ္ဌေနာတိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ။ တေသန္တိ မစ္ဆေရမလာဒီနံ။ ဧတေသံ ဧဝ ဒုရာသဒဋ္ဌေန။ အသန္တာသနဋ္ဌေနာတိ အသန္တာသဟေတုဘာဝေန။ ယော ဟိ ဒါယကော ဒါနပတိ၊ သော သမ္ပတိပိ န ကုတောစိ သန္တသတိ၊ ပဂေဝ အာယတိံ။ ဗလဝန္တဋ္ဌေနာတိ မဟာဗလဝတာယ။ ဒါယကော ဟိ ဒါနပတိ သမ္ပတိ ပက္ခဗလေန ဗလဝါ ဟောတိ၊ အာယတိံ ပန ကာယဗလာဒီဟိ။ အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေနာတိ ‘‘ဝုဍ္ဎိကာရဏ’’န္တိ အဘိသမ္မတဘာဝေန။ ဝိပတ္တိတော သမ္ပတ္တိယာ နယနံ ခေမန္တဘူမိသမ္ပာပနံ။

ဣဒါနိ ¶ မဟာဗောဓိစရိယဘာဝေနပိ ဒါနဂုဏံ ဒဿေတုံ ဒါနံ နာမေတန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတ္တာနံ နိယျာဒေန္တေနာတိ ဧတေန ဒါနဖလံ သမ္မဒေဝ ပဿန္တာ မဟာပုရိသာ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇန္တိ၊ တသ္မာ ကော နာမ ဝိညုဇာတိကော ဗာဟိရေ ဝတ္ထုမှိ သင်္ဂံ ကရေယျာတိ ဩဝါဒံ ဒေတိ။ ဣဒါနိ ယာ လောကိယာ လောကုတ္တရာ စ ဥက္ကံသဂတာ သမ္ပတ္တိယော၊ တာ သဗ္ဗာ ဒါနတောယေဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒါနဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သက္ကမာရဗြဟ္မသမ္ပတ္တိယော အတ္တဟိတာယ ဧဝ၊ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိ ပန အတ္တဟိတာယ စ ပရဟိတာယ စာတိ ဒဿေတုံ သာ တာသံ ပရတော ဝုတ္တာ။ ဧတာ လောကိယာ၊ ဣမာ ပန လောကုတ္တရာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သာဝကပါရမီဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာသုပိ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌတရုက္ကဋ္ဌတမမေဝ ဒဿေတုံ ကမေန ဉာဏတ္တယံ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ဒါနဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဧတေနေဝ တဿ ဗြဟ္မသမ္ပတ္တိယာပိ ပစ္စယဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒါနဉ္စ နာမ ဟိတဇ္ဈာသယေန၊ ပူဇာဝသေန ဝါ အတ္တနော သန္တကဿ ပရေသံ ပရိစ္စဇနံ၊ တသ္မာ ဒါယကော ပုရိသပုဂ္ဂလော ပရေသံ သန္တကံ ဟရိဿတီတိ ¶ အဋ္ဌာနမေတန္တိ အာဟ – ‘‘ဒါနံ ဒဒန္တော သီလံ သမာဒါတုံ သက္ကောတီ’’တိ။ သီလာလင်္ကာရသဒိသော အလင်္ကာရော နတ္ထိ သောဘာဝိသေသာဝဟတ္တာ သီလဿ။ သီလပုပ္ဖသဒိသံ ပုပ္ဖံ နတ္ထီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သီလဂန္ဓသဒိသော ဂန္ဓော နတ္ထီတိ ဧတ္ထ ‘‘စန္ဒနံ တဂရံ ဝါပီ’’တိအာဒိကာ (ဓ။ ပ။ ၅၅၊ မိ။ ပ။ ၄။၁။၁) ဂါထာ – ‘‘ဂန္ဓော ဣသီနံ စိရဒိက္ခိတာနံ၊ ကာယာ စုတော ဂစ္ဆတိ မာလုတေနာ’’တိအာဒိကာ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၅) ဇာတကဂါထာယော စ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ သီလဉှိ သတ္တာနံ အာဘရဏဉ္စေဝ အလင်္ကာရော စ ဂန္ဓဝိလေပနဉ္စ ဒဿနီယဘာဝါဝဟဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘သီလာလင်္ကာရေန ဟီ’’တိအာဒိ။

အယံ သဂ္ဂေါ လဗ္ဘတီတိ ဣဒံ မဇ္ဈိမေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ သမာဒါနသီလံ သန္ဓာယာဟ။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝရာဇာ –

‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊

မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ၊ ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၈။၇၅၊ ၂။၂၂။၄၂၉၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၇၅-၇၆)၊

ဣဋ္ဌောတိ သုခေါ။ ကန္တောတိ ကမနီယော။ မနာပေါတိ မနဝဍ္ဎနကော။ တံ ပန တဿ ဣဋ္ဌာဒိဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘နိစ္စမေတ္ထ ကီဠာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဒေါသောတိ အနိစ္စတာဒိနာ အပ္ပဿာဒါဒိနာ စ ဒူသိတဘာဝေါ၊ ယတော တေ ဝိညူနံ စိတ္တံ နာရာဓေန္တိ ¶ ။ အထ ဝါ အာဒီနံ ဝါတိ ပဝတ္တေတီတိ အာဒီနဝေါ၊ ပရမကပဏတာ။ တထာ စ ကာမာ ယထာဘူတံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ။ လာမကဘာဝေါတိ အသေဋ္ဌေဟိ သေဝိတဗ္ဗော၊ သေဋ္ဌေဟိ န သေဝိတဗ္ဗော နိဟီနဘာဝေါ။ သံကိလိဿနန္တိ ဝိဗာဓကတာ ဥပတာပတာ စ။

နေက္ခမ္မေ အာနိသံသန္တိ ဧတ္ထ ယတ္တကာ ကာမေသု အာဒီနဝါ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော တတ္တကာ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသာ။ အပိစ – ‘‘နေက္ခမ္မံ နာမေတံ အသမ္ဗာဓံ အသံကိလိဋ္ဌံ နိက္ခန္တံ ကာမေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ကာမသညာယ၊ နိက္ခန္တံ ကာမဝိတက္ကေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ကာမပရိဠာဟေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ဗျာပါဒသညာယာ’’တိအာဒိနာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၇၅-၇၆) နယေန နေက္ခမ္မေ အာနိသံသေ ပကာသေသိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဈာနာဒီသု စ ဂုဏေ ဝိဘာဝေသိ ဝဏ္ဏေသိ။ ကလ္လစိတ္တန္တိ ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတဒေသနာယ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ စိတ္တဒေါသာနံ ဝိဂတတ္တာ ဥပရိဒေသနာယ ဘာဇနဘာဝူပဂမနေန ကမ္မက္ခမစိတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယသ္မာ အဿဒ္ဓိယာဒယော စိတ္တဿ ရောဂဘူတာ ¶ ၊ တဒါ တေ ဝိဂတာ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အရောဂစိတ္တ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိမာနာဒိကိလေသဝိဂမေန မုဒုစိတ္တံ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဝိဂမေန ဝိနီဝရဏစိတ္တံ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဥဠာရပီတိပါမောဇ္ဇယောဂေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တံ။ တတ္ထ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နစိတ္တံ။ ယဒါ ဘဂဝါ အညာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ကလ္လစိတ္တန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒဝိဂမေန အရောဂစိတ္တံ။ မုဒုစိတ္တန္တိ ဗျာပါဒဝိဂမေန မေတ္တာဝသေန အကထိနစိတ္တံ။ ဝိနီဝရဏစိတ္တန္တိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိဂမေန ဝိက္ခေပဿ ဝိဂတတ္တာ တေန အပိဟိတစိတ္တံ။ ဥဒဂ္ဂစိတ္တန္တိ ထိနမိဒ္ဓဝိဂမေန သမ္ပဂ္ဂဟိတဝသေန အလီနစိတ္တံ။ ပသန္နစိတ္တန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာဝိဂမေန သမ္မာပဋိပတ္တိယံ အဓိမုတ္တစိတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ သေသပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သေယျထာပီတိအာဒိနာ ဥပမာဝသေန ဥပါလိဿ သံကိလေသပ္ပဟာနံ အရိယမဂ္ဂနိပ္ဖာဒနဉ္စ ဒဿေတိ။ အပဂတကာဠကန္တိ ဝိဂတကာဠကံ။ သမ္မဒေဝါတိ သုဋ္ဌု ဧဝ။ ရဇနန္တိ နီလပီတာဒိရင်္ဂဇာတံ။ ပဋိဂ္ဂဏှေယျာတိ ဂဏှေယျ ပဘဿရံ ဘဝေယျ။ တသ္မိံယေဝ အာသနေတိ တိဿံ ဧဝ နိသဇ္ဇာယံ။ ဧတေနဿ လဟုဝိပဿကတာ တိက္ခပညတာ သုခပဋိပဒါခိပ္ပာဘိညတာ စ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဝိရဇန္တိ အပါယဂမနီယရာဂရဇာဒီနံ ဝိဂမေန ဝိရဇံ။ အနဝသေသဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမလာပဂမေန ဝီတမလံ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနန္တိ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ။ တဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု မဂ္ဂဉာဏံ အသင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တံ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဋိဝိဇ္ဈန္တန္တိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကိစ္စဝသေနာ’’တိ။

တတြိဒံ ¶ ဥပမာသံသန္ဒနံ – ဝတ္ထံ ဝိယ စိတ္တံ၊ ဝတ္ထဿ အာဂန္တုကမလေဟိ ကိလိဋ္ဌဘာဝေါ ဝိယ စိတ္တဿ ရာဂါဒိမလေဟိ သံကိလိဋ္ဌဘာဝေါ၊ ဓောဝနသိလာ ဝိယ အနုပုဗ္ဗီကထာ၊ ဥဒကံ ဝိယ သဒ္ဓါ၊ ဥဒကေ တေမေတွာ ဦသဂေါမယဆာရိကာဘရေဟိ ကာဠကပဒေသေ သမ္မဒ္ဒိတွာ ဝတ္ထဿ ဓောဝနပယောဂေါ ဝိယ သဒ္ဓါသိနေဟေန တေမေတွာ သတိသမာဓိပညာဟိ ဒေါသေ သိထိလေ ကတွာ သုတာဒိဝိဓိနာ စိတ္တဿ သောဓနေ ဝီရိယာရမ္ဘော။ တေန ပယောဂေန ဝတ္ထေ ကာဠကာပဂမော ဝိယ ဝီရိယာရမ္ဘေန ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ၊ ရင်္ဂဇာတံ ဝိယ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တေန သုဒ္ဓဿ ဝတ္ထဿ ပဘဿရဘာဝေါ ဝိယ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဿ စိတ္တဿ မဂ္ဂေန ပရိယောဒပနန္တိ။

ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ဝတွာ ဒဿနံ နာမ ဉာဏဒဿနတော အညမ္ပိ အတ္ထီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပတ္တဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တိ စ ဉာဏသမ္ပတ္တိတော အညာပိ ဝိဇ္ဇတီတိ ¶ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဝိဒိတဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနေသာ ဝိဒိတဓမ္မတာ ဓမ္မေသု ဧကဒေသနာပိ ဟောတီတိ နိပ္ပဒေသတော ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနဿ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓံယေဝ ဒီပေတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ဧကာဘိသမယဝသေန ပရိညာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တံ နိပ္ပဒေသေန စတုသစ္စဓမ္မံ သမန္တတော ဩဂါဟန္တံ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌော အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိ။ တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာတိ သပ္ပဋိဘယကန္တာရသဒိသာ သောဠသဝတ္ထုကာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆာ။ ဝိဂတကထံကထောတိ ပဝတ္တိအာဒီသု ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ ကိံ နု ခေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိကာ ဝိဂတာ သမုစ္ဆိန္နာ ကထံကထာ။ သာရဇ္ဇကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟီနတ္တာ တပ္ပဋိပက္ခေသု သီလာဒိဂုဏေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဝေသာရဇ္ဇံ ဝိသာရဒဘာဝံ ဝေယျတ္တိယံ ပတ္တော။ အတ္တနာ ဧဝ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌတ္တာ န တဿ ပရော ပစ္စေတဗ္ဗော အတ္ထီတိ အပရပ္ပစ္စယော။

၇၁။ ပဏ္ဍိတောတိ ပညဝါ။

၇၂။ တေန ဟိ သမ္မာတိ ဒေါဝါရိကေန သဒ္ဓိံ သလ္လပတိယေဝ၊ ‘‘ဧတ္ထေဝါ’’တိ တေန ဝုတ္တဝစနံ သုတွာပိ တဿ အတ္ထံ အသလ္လက္ခေန္တော။ ကသ္မာ? ပရိဒေဝတာယ။ တေနာဟ ‘‘ဗလဝသောကေန အဘိဘူတော’’တိ။

၇၃။ တေနေဝါတိ ယေန ဥတ္တရာသင်္ဂေန အာသနံ သမ္မဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ ဥဒရေ ပရိက္ခိပန္တော ‘‘မာဟံ သတ္ထာရံ မမ သရီရေန ဖုသိ’’န္တိ အန္တရံ ကရောန္တော ဥတ္တရာသင်္ဂေန တံ ဥဒရေ ပရိက္ခိပန္တော ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ ‘‘ဒတ္တပညတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ဝိယ ဒတ္တ-သဒ္ဒေါ ဧတ္ထ ဗာလပရိယာယောတိ ¶ အာဟ ‘‘ဇဠောသိ ဇာတော’’တိ။ ဥပဋ္ဌာကဿ အညထာဘာဝေနာတိ ပုဗ္ဗေ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဿ ဣဒါနိ အနုပဋ္ဌာကဘာဝေန။

၇၅။ အဝိညာဏကံ ဒါရုသာခါဒိမယံ။ ဗဟလဗဟလံ ပီတာဝလေပနံ ရင်္ဂဇာတန္တိ အတိဝိယ ဗဟလံ ပီတဝဏ္ဏမဉ္ဇိဋ္ဌအာဒိအဝလေပနရဇနံ။ ဃဋ္ဋေတွာ ဥပ္ပာဒိတစ္ဆဝိံ၊ ယာ ရင်္ဂံ ပိဝတိ။ နိလ္လောမတန္တိ ပုနပ္ပုနံ အနုလိမ္ပနေန။ ခဏ္ဍခဏ္ဍိတန္တိ ခဏ္ဍခဏ္ဍိတဘာဝံ။ ရင်္ဂက္ခမော ရဇနိယော။ တေနာဟ ‘‘ရာဂမတ္တံ ဇနေတီ’’တိ။ အနုယောဂန္တိ စောဒနံ။ ဝီမံသန္တိ ဝိစာရဏံ။ ထုသေ ကောဋ္ဋေတွာ တဏ္ဍုလပရိယေသနံ ¶ ဝိယ ကဒလိယံ သာရပရိယေသနံ ဝိယ စ နိဂဏ္ဌဝါဒေ သာရဝီမံသနံ။ တတော ဧဝ စ တံ ဝီမံသန္တော ရိတ္တကော တုစ္ဆကောဝ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ စတုသစ္စဝိနိမုတ္တံ နတ္ထိ၊ တဉ္စ ဝီမံသိယမာနံ ဝိညူနံ ပီတိသောမနဿမေဝ ဇနေတိ၊ အတပ္ပကဉ္စ အသေစနာဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘စတုသစ္စကထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယထာ ယထာတိ ယဒိ ခန္ဓမုခေန ယဒိ ဓာတာယတနာဒီသု အညတရမုခေန ဗုဒ္ဓဝစနံ ဩဂါဟိဿတိ၊ တထာ တထာ ဂမ္ဘီရဉာဏာနံယေဝ ဂေါစရဘာဝတော ဂမ္ဘီရမေဝ ဟောတိ။ ယော စေတ္ထ ပဏ္ဍိတော နိပုဏော ကတပရပ္ပဝါဒေါ ပဏိဓာယ သဗ္ဗထာမေန စောဒနံ အာရမ္ဘတိ တဿ စောဒနာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာလေတုံ န သက္ကောတိ။ ပုန သုစိရမ္ပိ ကာလံ ဝိစာရေန္တေသုပိ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော၊ ဧဝံ တထာဂတဝါဒေါ သွာချာတဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အနုယောဂက္ခမော ဝိမဇ္ဇနက္ခမော စာ’’တိ။

၇၆။ ဝိသယပရိညာဏေန ဒဟတိ ပဋိပက္ခေ သောဓေတီတိ ဓီရော၊ သွာယမဿ ဓီရဘာဝေါ သဗ္ဗသော သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနတာယာတိ အာဟ – ‘‘ယာ ပညာ…ပေ… တေန သမန္နာဂတဿာ’’တိ။ ပဘိန္နခီလဿာတိ သမုစ္ဆိန္နသဗ္ဗစေတောခီလဿ၊ ကိလေသမစ္စုမာရဝိဇယေနေဝ အဘိသင်္ခါရခန္ဓမာရာ ဇိတာဝ ဟောန္တီတိ တေသံ ဒွိန္နံ ဣဓ အဂ္ဂဟဏံ။ ဤဃ-သဒ္ဒေါ ဒုက္ခပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခဿာ’’တိ။ တတ္ထ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ ကိလေသေန နိဒ္ဒုက္ခတာ၊ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ ဝိပါကဒုက္ခေန နိဒ္ဒုက္ခတာ။ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနာဒိဝသေန ဝိဝိဓံ ဤသနတော ဝီသံ၊ ဝီသမေဝ ဝေသံ၊ ရာဂါဒီတိ အာဟ – ‘‘ဝေသန္တရဿာတိ ရာဂါဒိဝီသံ တရိတွာ ဝိတရိတွာ ဌိတဿာ’’တိ။

တုသိတဿာတိ ကရုဏာယနဝသေန တုသိယာ ဣတဿ သံဝတ္တဿ။ ဧဝံ သတိ ‘‘မုဒိတဿာ’’တိ ဣဒံ ပုနရုတ္တမေဝ ဟောတိ။ မနုဇဿာတိ ပဌမာယ ဇာတိယာ ဘဂဝါ မနုဿဇာတိယော ဟုတွာ ဝုတ္တာနံ ဝက္ခမာနာနဉ္စ ဝသေန သဒေဝကံ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော အစ္ဆရိယော ဘဂဝါတိ ဒဿေတိ။ သဒေဝကံ လောကံ သံသာရတော နိဗ္ဗာနသုခံ နရတိ နေတိ ပါပေတီတိ နရော၊ နာယကောတိ အတ္ထော၊ တဿ နရဿ၊ တေနာဟ ¶ ‘‘ပုနရုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘မနုဇဿာ’’တိ ဝတွာ ‘‘နရဿာ’’တိ ပုနရုတ္တံ ပဒံ။ အတ္ထဝသေန အညထာ ဝုစ္စမာနေ ဧကေကဂါထာယ ဒသဂုဏာ နပ္ပဟောန္တိ၊ န ပူရေန္တီတိ အတ္ထော။

ဝိနေတီတိ ဝိနယော၊ ဝိနယော ဧဝ ဝေနေယိကောတိ အာဟ ‘‘သတ္တာနံ ဝိနာယကဿာ’’တိ။ ဝိညူနံ ရုစိံ ရာတိ၊ ဤရေတီတိ ဝါ ရုစိရော၊ သွာယမဿ ရုစိရဘာဝေါ ¶ ကုသလတာယာတိ အာဟ ‘‘သုစိဓမ္မဿာ’’တိ။ ပဘာသကဿာတိ ဉာဏာလောကေန ပဘဿရဘာဝကရဿ။ နိဿင်္ဂဿာတိ အဋ္ဌသုပိ ပရိသာသု၊ သဒေဝေ ဝါ သဗ္ဗသ္မိံ လောကေ အဂ္ဂဏှာပနပရိစ္စာဂေန နိဿဋဿ။ ဂမ္ဘီရဂုဏဿာတိ ပရေသံ ဉာဏေန အပ္ပတိဋ္ဌဘာဝါ ဂမ္ဘီရဂုဏဿ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈)။ အရိယာယ ဝါ တုဏှီဘာဝေန မောနပ္ပတ္တဿ။ ဓမ္မေ ဌိတဿာတိ ဓမ္မကာယေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဿ။ သံဝုတတ္တဿာတိ အရက္ခိယကာယသမာစာရာဒိတာယ သံဝုတသဘာဝဿ။

အာဂုံ န ကရောတီတိအာဒီဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ၊ ပန္တသေနာသနဿာတိ ဝိဝိတ္တသေနာသနဿ။ ပဋိမန္တနပညာယာတိ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒါနံ ဝိပရာဝတ္တမန္တနပညာယ။ မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ သဗ္ဗတော ကိလေသာနံ နိဓုနနတော။

ဣသိသတ္တမဿာတိ သဗ္ဗဣသီသု ဇေဋ္ဌဿ သာဓုတမဿ။ သေဋ္ဌပ္ပတ္တဿာတိ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတ္တဿ။ အက္ခရာဒီနီတိ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရ-နိရုတ္တိနိဒ္ဒေသ-သံကာသနပကာသန-ဝိဝရဏ-ဝိဘဇနုတ္တာနီကရဏာနီတိ ဗျဉ္ဇနတ္ထပဒါနိ။ သမောဓာနေတွာ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ပကာသနတော ကထနတော ပဒကဿ။ ပုရိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထောတိ အာဟ – ‘‘ပုရိန္ဒဒဿာတိ သဗ္ဗပဌမံ ဓမ္မဒါနဒါယကဿာ’’တိ။ ဘဂဝါ အသယှံ သဟိတုံ သမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမတ္ထဿာ’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘တထာဂတံ ဗုဒ္ဓမသယှသာဟိန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၃၈)။ တေ ပတ္တဿာတိ တေ ဂုဏေ အနဝသေသတော ပတ္တဿ။ ဝိတ္ထာရေတွာ သံကိလေသဝေါဒါနဓမ္မံ ဗျာကရောတီတိ ဗျာကရဏော၊ ဗျာကရဏော ဧဝ ဝေယျာကရဏော။ တန္တိပဒန္တိ တန္တိံ အာရောပေတွာ ဌပိတံ ပဒံ။

တဏှာဗန္ဓနေန သဗ္ဗေန ဝါ ကိလေသဗန္ဓနေန အဗဒ္ဓဿ။ မဟာပညာယာတိ မဟာနုဘာဝါယ ပညာယ၊ မဟာဝိသယာယ ဝါ ပညာယ။ သဗ္ဗာ ဟိ ဘဂဝတော ပညာ မဟာနုဘာဝါ၊ ယထာသကံ ဝိသယေ မဟာဝိသယာ စ ဧကာဒိဝသေန အနဝသေသတော မဟာဝိသယာ နာမ သဗ္ဗညုတာဝ။ အာနုဘာဝဒဿနဋ္ဌေနာတိ အစ္ဆရိယာစိန္တေယျာပရိမေယျဿ အတ္တနော အာနုဘာဝဿ လောကဿ ဒဿနဋ္ဌေန ¶ ။ ယက္ခဿာတိ ဝါ လောကေန ပူဇနီယဿ ¶ ။ အယံ ဥပါသကော ခုဇ္ဇုတ္တရာ ဝိယ ဥပါသိကာ သေခပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တောတိ အာဟ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါ အာဂတာ’’တိ။ ကိလေသပ္ပဟာနဝဏ္ဏံ ကထေန္တောတိ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိသယံ နိမိတ္တံ ကတွာ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တော။

၇၇။ သမ္ပိဏ္ဍိတာတိ သန္နိစိတာ၊ ဂန္ထိတာတိ အတ္ထော။ ဣမေ သတ္တာတိ ယံ ယဒေဝ ပရိဗ္ဘမန္တာ သတ္တာ။ အတ္တနောဝ စိန္တယန္တီတိ အဝီတတဏှတာယ သကံယေဝ ပယောဇနံ စိန္တေန္တိ။ တထာ ဟိ မတေ ဉာတကေ အနုသောစန္တာပိ တေဟိ သာဓေတဗ္ဗဿ အတ္တနော ပယောဇနဿေဝ ဝသေန အနုသောစန္တိ။ ဥဏှံ အဟောသီတိ ဗလဝတာ စိတ္တဿ သန္တာပေန သန္တတ္တံ အဗ္ဘန္တရံ ဟဒယဋ္ဌာနံ ခဒိရင်္ဂါရသန္တာပိတံ ဝိယ ဥဏှံ အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘လောဟိတံ ဝိလီယိတ္ထာ’’တိ။ ပတ္တမတ္တန္တိ ဧကပတ္တပူရမတ္တံ။ အဘိသမယသာဓိကာယ စတုသစ္စဒေသနာယ သင်္ခေပေနေဝ ဒေသိတတ္တာ အာဟ – ‘ဥဂ္ဃဋိတညုပုဂ္ဂလဿ ဝသေန ဓမ္မဒေသနာ ပရိနိဋ္ဌိတာ’’တိ။

ဥပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ကုက္ကုရဝတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၈။ ကောလိယေသူတိ ¶ ဗဟုဝစနဝသေနာယံ ပါဠိ အာဂတာ။ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေတိ အတ္ထဝစနံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ န နိယမိတောတိ ‘‘အသုကမှိ နာမ ဝိဟာရေ’’တိ န နိယမေတွာ ဝုတ္တော။ သေနာသနေယေဝါတိ အာဝါသေယေဝ၊ န ရုက္ခမူလာဒိကေ။ ဝေသကိရိယာ ဃာသဂ္ဂဟဏာဒိနာ သမာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဂေါဝတံ၊ တသ္မိံ နိယုတ္တော ဂေါဝတိကော။ တေနာဟ ‘‘သမာဒိန္နဂေါဝတော’’တိ။ ယံ သန္ဓာယာဟု ဝေဒဝေဒိနော – ‘‘ဂစ္ဆံ ဘက္ခေတိ၊ တိဋ္ဌံ မုတ္တေတိ၊ ဥပါဟာ ဥဒကံ ဓူပေတိ၊ တိဏာနိ ဆိန္ဒတီ’’တိအာဒိ။ အယံ အစေလောတိ အစေလကပဗ္ဗဇ္ဇာဝသေန အစေလော၊ ပုရိမော ပန ဂေါဝတိကော ကုက္ကုရဝတိကောတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ပလိကုဏ္ဌိတွာတိ ဥဘော ဟတ္ထေ ဥဘော ပါဒေ စ သမိဉ္ဇိတွာ။ ‘‘ဥက္ကုဋိကော ဟုတွာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဂမနံ နိပ္ဖဇ္ဇနံ ဂတီတိ အာဟ – ‘‘ကာ ¶ ဂတီတိ ကာ နိပ္ဖတ္တီ’’တိ။ နိပ္ဖတ္တိပရိယောသာနာ ဟိ ဝိပါကဓမ္မပ္ပဝတ္တိ။ ကတူပစိတကမ္မဝသေန အဘိသမ္ပရေတိ ဧတ္ထာတိ အဘိသမ္ပရာယော၊ ပရလောကော။ တတ္ထဿ စ နိပ္ဖတ္တိံ ပုစ္ဆတီတိ အာဟ – ‘‘အဘိသမ္ပရာယမှိ ကတ္ထ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။ ကုက္ကုရဝတသမာဒါနန္တိ ကုက္ကုရဘာဝသမာဒါနံ၊ ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ အဟံ ကုက္ကုရော’’တိ ကုက္ကုရဘာဝါဓိဋ္ဌာနံ။

၇၉။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ ယတ္တကာ ကုက္ကုရဝိကာရာ၊ တေဟိ ပရိပုဏ္ဏံ။ တေနာဟ ‘‘အနူန’’န္တိ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏန္တိ တေဟိ အဝေါမိဿံ။ ကုက္ကုရာစာရန္တိ ကုက္ကုရာနံ ဂမနာကာရောတိအာဒိအာစာရေန ကုက္ကုရဘာဝါဓိဋ္ဌာနစိတ္တမာဟ။ တထာ တထာ အာကပ္ပေတဗ္ဗတော အာကပ္ပော၊ ပဝတ္တိအာကာရော။ သော ပနေတ္ထ ဂမနာဒိကောတိ အာဟ ‘‘ကုက္ကုရာနံ ဂမနာကာရော’’တိအာဒိ။ အာစာရေနာတိ ကုက္ကုရသီလာစာရေန။ ဝတသမာဒါနေနာတိ ကုက္ကုရဝတာဓိဋ္ဌာနေန။ ကုက္ကုရစရိယာဒိယေဝ ဒုက္ကရတပစရဏံ။ တေန ဂတိဝိပရိယေသာကာရေန ပဝတ္တာ လဒ္ဓိ။ အဿ ကုက္ကုရဝတိကဿ အညာ ဂတိ နတ္ထီတိ ဣတရဂတိံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ဣတရာသံ ပန သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ။ နိပဇ္ဇမာနန္တိ ဝတသီလာဒီနံ သံဂေါပနဝသေန သိဇ္ဈမာနံ။ ယထာ သကမ္မကဓာတုသဒ္ဒါ အတ္ထဝိသေသဝသေန အကမ္မကာ ဟောန္တိ ‘‘ဝိဗုဒ္ဓါ ပုရိသော ဝိဗုဒ္ဓါ ကမလသဏ္ဍော’’တိ၊ ဧဝံ အတ္ထဝိသေသဝသေန အကမ္မကာပိ သကမ္မကာ ဟောန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ပရိဒေဝါမိ န အနုတ္ထုနာမီ’’တိအာဒိမာဟ။ အနုတ္ထုနသဒ္ဒေါ စ သကမ္မကဝသေန ပယုဇ္ဇတိ ‘‘ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုန’’န္တိအာဒီသု။ အယဉ္စေတ္ထ ပယောဂေါတိ ဣမိနာ ဂါထာယဉ္စ အနုတ္ထုနနရောဒနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတိ။

၈၀။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ¶ ဣမိနာ ဂေါဝတန္တိ ဂေါဝတသမာဒါနံ။ ဂေါသီလန္တိ ဂဝါစာရံ။ ဂေါစိတ္တန္တိ ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ဂေါဟိ ကာတဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဂွာကပ္ပေ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ အဝသိဋ္ဌံ ‘‘ကုက္ကုရာကပ္ပေ ဝုတ္တသဒိသမေဝါ’’တိ ဣမိနာဝ အတိဒိဋ္ဌံ၊ ဝိသိဋ္ဌဉ္စ ယထာ ပန တတ္ထာတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ကုက္ကုရဝတာဒီသု ဝုတ္တနယမေဝ။

၈၁။ ဧကစ္စကမ္မကိရိယာဝသေနာတိ ဧကစ္စဿ အကုသလကမ္မဿ ကုသလကမ္မဿ ကရဏပ္ပသင်္ဂေန။ ဣမေသန္တိ ဂေါဝတိကကုက္ကုရဝတိကာနံ။ ကိရိယာတိ ဂေါဝတဘာဝနာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ကိရိယာ။ ပါကဋာ ဘဝိဿတီတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ကမ္မစတုက္ကေ ဣဒံ နာမ ကမ္မံ ဘဇတီ’’တိ ပါကဋာ ဘဝိဿတိ။

ကာဠကန္တိ ¶ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၃၂) မလီနံ၊ စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏန္တိ အတ္ထော။ တံ ပနေတ္ထ ကမ္မပထသမ္ပတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒသအကုသလကမ္မပထ’’န္တိ။ ကဏှန္တိ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ ကဏှံ။ တေနာဟ ‘‘ကဏှဝိပါက’’န္တိ။ အပါယူပပတ္တိ မနုဿေသု စ ဒေါဘဂ္ဂိယံ ကဏှဝိပါကော၊ ယထာ တမဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဧကတ္တနိဒ္ဒေသေန ပန ‘‘အပါယေ နိဗ္ဗတ္တနတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ နိဗ္ဗတ္တာပနတောတိ အတ္ထော။ သုက္ကန္တိ ဩဒါတံ၊ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏန္တိ အတ္ထော၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ သုက္ကံ။ တေနာဟ ‘‘သုက္ကဝိပါက’’န္တိ။ သဂ္ဂူပပတ္တိ မနုဿလောကေ သောဘဂ္ဂိယဉ္စ သုက္ကဝိပါကော၊ ယထာ စ ဇောတိဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဧကတ္တနိဒ္ဒေသေန ပန ‘‘သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တနတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ နိဗ္ဗတ္တာပနတောတိ အတ္ထော၊ ဝေါမိဿကကမ္မန္တိ ကာလေန ကဏှံ၊ ကာလေန သုက္ကန္တိ ဧဝံ မိဿကဝသေန ကတကမ္မံ။ ‘‘သုခဒုက္ခဝိပါက’’န္တိ ဝတွာ သုခဒုက္ခာနံ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘မိဿကကမ္မဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဿ ကဏှသုက္ကသမညာ ကဏှသုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတာယာတိ၊ အပစ္စယဂါမိတာယ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဿ ကမ္မက္ခယကရကမ္မဿ ဣဓ သုက္ကပရိယာယောပိ န ဣစ္ဆိတောတိ အာဟ – ‘‘ဥဘယ…ပေ… အသုက္ကန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ ဥဘယဝိပါကဿာတိ ယထာဓိဂတဿ ဝိပါကဿ။ သမ္ပတ္တိဘဝပရိယာပန္နော ဟိ ဝိပါကော ဣဓ ‘‘သုက္ကဝိပါကော’’တိ အဓိပ္ပေတော၊ န အစ္စန္တပရိသုဒ္ဓါ။

သဒုက္ခန္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗေန ဒုက္ခေန သဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခသံဝတ္တနိကန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ စေတနာ ဓုရံ၊ ဥပါလိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၅၆) ကမ္မ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမ္ပိ အတ္ထံ ဣဓ သာဓယတိ ဝိဇာနနတ္ထံ။ အဘိသင်္ခရိတွာတိ အာယူဟိတွာ။ တံ ပန ပစ္စယသမဝါယသိဒ္ဓိတော သံကဍ္ဎနံ ပိဏ္ဍနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘သင်္ကဍ္ဎိတွာ၊ ပိဏ္ဍံ ကတွာတိ အတ္ထော’’တိ၊ သဒုက္ခံ လောကန္တိ ¶ အပါယလောကမာဟ။ ဝိပါကဖဿာတိ ဖဿသီသေန တတ္ထ ဝိပါကပဝတ္တမာဟ။ ဘူတကမ္မတောတိ နိဗ္ဗတ္တကမ္မတော အတ္တနာ ကတူပစိတကမ္မတော။ ယထာဘူတန္တိ ယာဒိသံ။ ကမ္မသဘာဂဝသေနာတိ ကမ္မသရိက္ခကဝသေန။ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ အပဒါဒိဘေဒါ ဥပပတ္တိ။ ကမ္မေန ဝိယ ဝုတ္တာတိ ယံ ကရောတိ၊ တေန ဥပပဇ္ဇတီတိ ဧကကမ္မေနေဝ ဇာယမာနာ ဝိယ ဝုတ္တာ အပဒါဒိဘေဒါ။ ဥပပတ္တိ စ နာမ ဝိပါကေန ဟောတိ ဝိပါကေ သမ္ဘဝန္တေ ဧကံသေန တေ ဥပပတ္တိဝိသေသာ သမ္ဘဝန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘တေန ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ဥပပတ္တိကမ္မဟေတုကာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယေန ကမ္မဝိပါကေန နိဗ္ဗတ္တောတိ ¶ ယေန ကမ္မဝိပါကေန ဝိပစ္စမာနေန အယံ သတ္တော နိဗ္ဗတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ တံကမ္မဝိပါကဖဿာတိ တဿ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကဘူတာ ဖဿာ။ ကမ္မေန ဒါတဗ္ဗံ ဒါယံ တဗ္ဗိပါကံ အာဒိယန္တီတိ ကမ္မဒါယာဒါ၊ ဖဿာ။ ကမ္မဿ ဒါယဇ္ဇတာ ကမ္မဖလဿ ဒါယဇ္ဇံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မဒါယဇ္ဇာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မမေဝ နေသံ ဒါယဇ္ဇံ သန္တက’’န္တိ။

တိဿော စ ဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနစေတနာတိ ဣဒံ အဗျာဗဇ္ဈဝေဒနံ ဝေဒိယနဧကန္တသုခုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝသာဓနံ။ ယဒိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာ ဈာနစေတနာ တာဝ ဟောတု ဧကန္တသုခုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ကာမာဝစရာ ကိန္တီတိ ကာမာဝစရာ ပန ကုသလစေတနာ တံသဘာဝါဘာဝတော ကိန္တိ ကေန ပကာရေန အဗျာဗဇ္ဈမနောသင်္ခါရော နာမ ဇာတောတိ စောဒေတိ၊ ဣတရော ပန န သဗ္ဗာ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ တထာ ဂဟိတာ၊ အထ ခေါ ဧကစ္စာ ဈာနစေတနာနုကူလာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကသိဏသဇ္ဇနကာလေ ကသိဏာသေဝနကာလေ လဗ္ဘန္တီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ကသိဏာသေဝနစေတနာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ သာ ဥပစာရဇ္ဈာနဿ သာဓိကာ။ တေန ကာမာဝစရစေတနာ ပဌမဇ္ဈာနစေတနာယ ဃဋိတာတိ ကသိဏသဇ္ဇနစေတနာပိ ကဒါစိ တာဒိသာ ဟောတီတိ ဂဟိတာ။ ပရိကမ္မာဒိဝသေန ဟိ ပဝတ္တာ ဘာဝနာမယာ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ ပဌမဇ္ဈာနဿ အာသန္နတာယ ဝုတ္တာ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနစေတနာ တတိယဇ္ဈာနစေတနာယ ဃဋိတာတိ ဣဒံ ဧကတ္တကာယဧကတ္တသညီသတ္တာဝါသဝတာယ တံသရိက္ခကာ ဥပေက္ခာပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု သုခသရိက္ခတာ၊ ဧဝံ သန္တသဘာဝတာ ဉာဏသဟိတတာ စ။ ကေစိ ပန စတုတ္ထဇ္ဈာနစေတနာနုဂုဏာတိ နိဒဿေန္တာ ကသိဏသဇ္ဇနကာလေ ကသိဏဇ္ဈာနကာလေ ကသိဏာသေဝနကာလေ လဗ္ဘတီတိ တတိယဇ္ဈာနစေတနာယ အာသန္နဃဋိတတာ ဝုတ္တာတိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ တာသံ ဃဋိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဘယမိဿကဝသေနာတိ ဥဘယေသံ ကုသလာကုသလသင်္ခါရာနံ သုခဒုက္ခာနဉ္စ မိဿကဘာဝဝသေန။ ဝေမာနိကပေတာနန္တိ ဣဒံ ဗာဟုလ္လတော ဝုတ္တံ၊ ဣတရေသမ္ပိ ဝိနိပါတိကာနံ ကာလေန ဒုက္ခံ ဟောတိယေဝ။

တဿ ¶ ပဟာနာယာတိ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ကမ္မဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနာယ။ ယာ စေတနာတိ ယာ အပစယဂါမိနိစေတနာ။ ကမ္မံ ပတွာတိ သုခကမ္မန္တိ ဝုစ္စမာနေ မဂ္ဂစေတနာယ အညော ပဏ္ဍရတရော ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ ¶ အစ္စန္တပါရိသုဒ္ဓိဘာဝတော။ အကဏှာ အသုက္ကာတိ အာဂတာတိ ဧတ္ထ သုက္ကဘာဝပဋိက္ခေပကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပန ကမ္မစတုက္ကံ ပတွာ’’တိအာဒိ။

၈၂။ အနိယျာနိကပက္ခေတိ အစေဠကပဗ္ဗဇ္ဇာယ ကုက္ကုရဝတေ စ။ ယောဂေတိ ဉာယဓမ္မပဋိပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ယောနေနာတိ ယော တိတ္ထိယပရိဝါသော တေန ဘဂဝတာ ပညတ္တော။ ယံ တိတ္ထိယပရိဝါသံ သမာဒိယိတွာတိ အယမေတ္ထ ယောဇနာ။ ဃံသိတွာ သုဝဏ္ဏံ ဝိယ နိဃံသောပ္ပလေ။ ကောဋ္ဋေတွာ ဟတ္ထေန ဝိယ ကုလာလဘာဇနံ။

ဝူပကဋ္ဌောတိ ဝိဝိတ္တော ဧကီဘူတော။ ပေသိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတတ္တော။ ကာမံ တဒနုတ္တရံ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနံ…ပေ… ဝိဟာသီတိ ဣမိနာဝ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနာ နိဋ္ဌာပိတာ ဟောတိ၊ အာယသ္မတော ပန သေနိယဿ ပဋိပတ္တိကိတ္တနပရမေတံ ဥဇုကံ အာပန္နအရဟတ္တဘာဝဒီပနံ၊ ယဒိဒံ ‘‘အညတရော ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တနိကူဋေနေဝါ’’တိ။ အရဟတ္တာဓိဂမောယေဝ တဿ တေသံ အဗ္ဘန္တရတာ။ သေသံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကုက္ကုရဝတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ အဘယရာဇကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၃။ ဇာတိယာ ¶ အသမာနော နိဟီနာစရိယော ပရဒတ္တူပဇီဝိကာယ မာတုယာ ကုစ္ဆိယံ ဇာတော ပါဒသိကပုတ္တော။ နိန္ဒာဝသေန ဝဒတိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ အဂုဏောတိ အာဟ – ‘‘ဝါဒံ အာရောပေဟီတိ ဒေါသံ အာရောပေဟီ’’တိ။ နိဗ္ဗတ္တဝသေန နိရယံ အရဟတိ၊ နိရယသံဝတ္တနိယေန ဝါ ကမ္မေန နိရယေ နိယုတ္တော နေရယိကော။ အာပါယိကောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဝီစိမှိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ အာယုကပ္ပသညိတံ အန္တရကပ္ပံ တိဋ္ဌတီတိ ကပ္ပဋ္ဌော။ နိရယူပပတ္တိပရိဟရဏဝသေန တိကိစ္ဆိတုံ သက္ကုဏေယျောတိ တေကိစ္ဆော၊ န တေကိစ္ဆော အတေကိစ္ဆော။ ဒွေ အန္တေ မောစေတွာတိ ဖရုသံ ဝါ အပ္ပိယံ ဝါ ကပ္ပေယျာတိ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ မုဉ္စိတွာ ¶ တေ အနာမသိတွာ ပုစ္ဆိတံ အတ္ထံ တတော ဗဟိ ကရောန္တော ဥဂ္ဂိလတိ နာမ။ တံ ပန ဧဝံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ အာဟ – ‘‘ဥဂ္ဂိလိတုံ ဗဟိ နီဟရိတုံ န သက္ခိတီ’’တိ။ ဧဝမေဝါယံ ပုစ္ဆာ န ဂဟေတဗ္ဗာ၊ အယမေတ္ထ ဒေါသောတိ တံ အပုစ္ဆံ ကရောန္တော အပနယန္တော ဩဂိလတိ နာမ၊ တထာ ပန အသက္ကောန္တော ပတိဋ္ဌာပေန္တော န ဩဂိလတိ နာမ၊ ဘဂဝါ ပန တမတ္ထံ ဩကာသမ္ပိ အကရောန္တော ဥဘယထာပိ အသက္ခီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ဘဂဝါ ဟိ ‘‘န ခွေတ္ထ ရာဇကုမာရ ဧကံသေနာ’’တိ ဝဒန္တော နိဂဏ္ဌဿ အဓိပ္ပာယံ ဝိပရိဝတ္တေတိ၊ ဥဘော အန္တေ မောစေတွာ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ ဧဝံ တာဝ ဥဂ္ဂိလိတုံ အသက္ခိ။ ‘‘န တတြ ရာဇကုမာရ ဧကံသေနာ’’တိ ဝဒန္တော ဧဝ စ ‘‘နာယံ ပုစ္ဆာ ဧဝံ အဝိဘာဂေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ ဝိဘဇိတွာ ပန ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဒေါသံ ဒီပေန္တော တံ ဟာရေန္တော ဩဂိလိတုမ္ပိ သက္ခတီတိ။

ဥဋ္ဌာတုံ န သက္ခိဿတိ စိတ္တဿ အညထာ ပဝတ္တိယာ။ အဘယော ဒွေ မဂ္ဂေ ကတပရိစယော ဆေကော နိပုဏော ဝါဒသီလော စ ဟုတွာ ဝိစရတိ။ တေနာဟ – ‘‘သော ဝါဒဇ္ဈာသယတာယ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော ‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’တိ အာဟာ’’တိ။

၈၅။ ဧဝရူပန္တိ ယာ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ ဒုရုတ္တဝါစာ၊ ဧဝရူပါ ဝါစာ၊ န ပန ဖရုသဝါစာ။ ဖရုသဝါစာယ ဟိ သေတုဃာတော တထာဂတာနံ။ စေတနာဖရုသတာယ ဟိ ဖရုသဝါစာ ဣစ္ဆိတာ၊ န ပရေသံ အပ္ပိယတာမတ္တေန။ နဋ္ဌာ နိဂဏ္ဌာ ဩဂိလိကာဒိသမ္မတဿ ပဉှဿ ဧကဝစနေန ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။

၈၆။ ဒါရကဿ အင်္ကေ နိသီဒနဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘လေသဝါဒိနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ လေသဝါဒိနောတိ ¶ ဆလဝါဒိနော၊ ဝါဒမဂ္ဂေ ဝါ အပရိပုဏ္ဏတာယ လေသမတ္တေနေဝ ဝါဒသီလာ။ ဩသဋသင်္ဂါမောတိ အနေကဝါရံ ပရဝါဒမဒ္ဒနဝသေန ဩတိဏ္ဏဝါဒသင်္ဂါမော။ ဝိဇ္ဈိတွာတိ နခေန ဝိဇ္ဈိတွာ။ ဣမမေဝါတိ ယွာယံ ဒါရကော အတ္တနော ဝါဒဘင်္ဂပရိဟရဏတ္ထံ ဣမိနာ အင်္ကေ နိသီဒါပိတော၊ ဣမမေဝ အဿ ဒါရကံ ဥပမံ နိဿယံ ကတွာ ဝါဒံ ဘိန္ဒိဿာမိ။ ‘‘အဿ ဝါဒံ အပ္ပဋိတတာယ ဥပမာယ ဘဉ္ဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ။

အပနေယျံ ¶ အဿ အဟန္တိ အဿ ဒါရကဿ မုခတော အဟံ တံ အပနေယျံ။ အဘူတတ္ထောဝ အဘူတံ ဥတ္တရပဒလောပေနာတိ အာဟ ‘‘အဘူတန္တိ အဘူတတ္ထ’’န္တိ။ အတစ္ဆန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အတစ္ဆန္တိ န တစ္ဆ’’န္တိ။ အဘူတန္တိ ဝါ အသန္တံ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အတစ္ဆန္တိ အတထာကာရံ။ အနတ္ထသံဟိတန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေန၊ သမ္ပရာယိကေန ဝါ အနတ္ထေန သံဟိတံ၊ အနတ္ထေ ဝါ သံဟိတံ၊ န အတ္ထောတိ ဝါ အနတ္ထော၊ အတ္ထဿ ပဋိပက္ခော သဘာဝေါ၊ တေန သံဟိတန္တိ အနတ္ထသံဟိတံ၊ ပိသုဏဝါစံ သမ္ဖပ္ပလာပဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဧဝမေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝစီဒုစ္စရိတဿ ဂဟိတတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဒုပ္ပယုတ္တောတိ ဒုပ္ပဋိပန္နော။ န တံ တထာဂတော ဘာသတိ အဘူတတာဒိဒေါသဒုဋ္ဌတ္တာ။ တမ္ပိ တထာဂတော န ဘာသတိ ဘူတတ္ထေပိ အနတ္ထသံဟိတတာဒိဒေါသဒုဋ္ဌတ္တာ။

ဌာနံ ကာရဏံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဌာနိယာ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ၊ န ဌာနိယာတိ အဋ္ဌာနိယာ၊ နိက္ကာရဏာ အယုတ္တိယုတ္တာ၊ သာ ဧဝ ကထာတိ အဋ္ဌာနိယကထာ။ အတ္တပစ္စက္ခကထံ ကထေမာတိ အတ္တနာ ဧဝ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ပဝတ္တိယမာနံ ဆလကထံ ကထေမ။

ဂါမိကမဟလ္လကော ‘‘ဣမေ မံ ဝဉ္စေတုကာမာ၊ အဟမေဝ ဒါနိ ဣမေ ဝဉ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န မယံ ဒါသာ’’တိပိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိံသု ပုဗ္ဗေ တထာကတိကာယ ကတတ္တာ။

တတိယံ တတိယမေဝါတိ ဒွီသုပိ ပက္ခေသု တတိယံ တတိယမေဝ ဝါစံ။ ဘာသိတဗ္ဗကာလံ အနတိက္ကမိတွာတိ ယဿ ယဒါ ယထာ ဘာသိတဗ္ဗံ၊ တဿ တဒါ တထေဝ စ ဘာသနတော ဘာသိတဗ္ဗံ ကာရဏံ ဘာသိတဗ္ဗကာလဉ္စ အနတိက္ကမိတွာဝ ဘာသတိ။

၈၇။ ဌာနုပ္ပတ္တိကဉာဏေနာတိ ¶ ဌာနေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကဉာဏေန။ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာရဏေ တဿ တံ တံ အဝတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဉာဏေန၊ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝတော အဝဗုဇ္ဈနသဘာဝေါတိ ဓမ္မသဘာဝေါ။ ဓမ္မေ သဘာဝဓမ္မေ အနဝသေသေ ဝါ ယာထာဝတော ဥပဓာရေတီတိ ဓမ္မဓာတု၊ သဗ္ဗညုတာ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓန္တိ သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန၊ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထဂတံ ဘဂဝတော’’တိ။ နေယျပုဂ္ဂလဝသေန ပရိနိဋ္ဌိတာတိ ကထာပရိဝိဘာဂေန အယမေဝ ¶ ဒေသနာ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဒဿေန္တော အရဟတ္တံ ပစ္စက္ခာသီတိ။

အဘယရာဇကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဗဟုဝေဒနိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၈။ ပဉ္စကင်္ဂေါတိ ¶ ဝဍ္ဎကီကိစ္စသာဓနေ ဝါသိအာဒိပဉ္စကံ အင်္ဂံ သံဓနံ ဧတသ္မိန္တိ ပဉ္စကင်္ဂေါ။ ထမ္ဘာဒိဝတ္ထူနံ ထပနဋ္ဌေန ထပတိ။ ပဏ္ဍိတဥဒါယိတ္ထေရော၊ န ကာဠုဒါယီ ထေရော။

၈၉။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ဝတ္တေတီတိ ပရိယာယော၊ ကာရဏံ။ ဝေဒနာသန္နိဿိတော စ ကာယိကစေတသိကဘာဝေါ ကာရဏံ။ တေနာဟ – ‘‘ကာယိကစေတသိကဝသေန ဒွေ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ ပသာဒကာယသန္နိဿိတာ ကာယိကာ၊ စေတောသန္နိဿိတာ စေတသိကာ။ သုခါဒိဝသေန တိဿောတိ ဧတ္ထ သုခနဒုက္ခနုပေက္ခနာနိ သုခါဒိဝေဒနာယ ကာရဏံ။ တာနိ ဟိ ပဝတ္တိနိမိတ္တာနိ ကတွာ တတ္ထ သုခါဒိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ၊ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ယထာရဟံ ကာရဏံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥပဝိစာရဝသေနာတိ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ သဝိသေသပဝတ္တိဝသေန။ ယသ္မိဉှိ အာရမ္မဏေ သောမနဿဝေဒနာ ပဝတ္တတိ၊ အာရမ္မဏတာယ တံ ဥပဂန္တွာ ဣတရဝေဒနာဟိ ဝိသိဋ္ဌတာယ သဝိသေသံ တတ္ထ ပဝတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘သောမနဿဋ္ဌာနိယံ ရူပံ ဥပဝိစရတီ’’တိ။ ဧသ နယော သေသဝေဒနာသု ဂေဟဿိတာနီတိ ဂေဟနိဿိတာနိ။

၉၀။ ပရိယာယေနာတိ ‘‘ဣဒမေတ္ထ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တံ ဒဿေန္တောတိ ကာမဉ္စေတ္ထ သုတ္တေ – ‘‘ဒွေပါနန္ဒ၊ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ’’တိ ဒွေ အာဒိံ ကတွာ ဝေဒနာ ဒဿိတာ၊ ဧကာပိ ပန ဒဿိတာ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော။ ဥပတ္ထမ္ဘေတုန္တိ ဧကာပိ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ မယာ ပရိယာယေန၊ ဧဝံ သတိ ဒွေပိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဧဝံ တဿ ဝါဒံ ဥပတ္ထမ္ဘေတုံ။ ကထံ ပန ဧကာ ဝေဒနာ ဝုတ္တာတိ? ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ၊ ဣဒမေတ္ထ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယံ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၅၂ အာဒယော) ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကထံ ¶ ပနေတ္ထ ရူပါဝစရစတုတ္ထေ အရူပေသု သညာဝေဒယိတနိရောဓေ သုခံ ဥဒ္ဓတန္တိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ သန္တဋ္ဌေနာတိ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝူပသန္တဘာဝေန။ ပဏီတဋ္ဌေနာတိ ဘာဝနာဝိသေသဝိသိဋ္ဌေန အတပ္ပကဘာဝေနေဝ သေဋ္ဌဘာဝေန စ၊ ပစ္စယဝိသေသေန ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိပိ ပဏီတံ။ ဝေဒယိတသုခံ နာမ ဝေဒနာဘူတံ သုခန္တိ ကတွာ။ အဝေဒယိတသုခံ နာမ ယာဝတာ နိဒ္ဒုက္ခတာ၊ တာဝတာ သုခန္တိ ဝုစ္စတီတိ။အထ ဝါ နိရောဓော သုဋ္ဌု ခါဒတိ ခနတိ ကာယိကစေတသိကာဗာဓန္တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ သတ္တာဟမ္ပိ တတ္ထ ဒုက္ခဿ နိရုဇ္ဈနတော။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခဘာဝသင်္ခါတေန သုခဋ္ဌေနာ’’တိ။

၉၁။ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဘဝေ၊ စိတ္တုပ္ပာဒေ၊ အဝတ္ထာယ ဝါ နိဒ္ဒုက္ခဘာဝေါ၊ ဒုက္ခဿ ပဋိပက္ခတာ အနုပလဗ္ဘနေန ဒုက္ခဝိဝိတ္တံ၊ တံ သုခသ္မိံယေဝ ပညပေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗဟုဝေဒနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ အပဏ္ဏကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၃။ နာနာဝိဓာတိ ¶ နာနာဝိဓဒိဋ္ဌိကာ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တေန သမဏာ၊ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏာ စ။ ဒဿနန္တိ ဒိဋ္ဌိ။ ဂဟိတန္တိ အဘိနိဝိဿ ဂဟိတံ။ ဣတိ တေ အတ္တနော ဒဿနံ ဂဟေတုကာမာ ပုစ္ဆန္တိ။ ဝိနာ ဒဿနေန လောကော န နိယျာတီတိ ဝိမောက္ခဘာဝနာယ ဧကေန ဒဿနေန ဝိနာ လောကော သံသာရဒုက္ခတော န နိဂစ္ဆတိ။ ဧကဒိဋ္ဌိယမ္ပိ ပတိဋ္ဌာတုံ နာသက္ခိံသု သဒ္ဓါကာရာဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ဣမာယ ဒေသနာယ သရဏေသု ပတိဋ္ဌဟိံသု။ ယသ္မာ အဝိပရီတေ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓါ ‘‘အာကာရဝတီ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ယော လောကေ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာ၊ အယမေဝေသာတိ ပဝတ္တာ မဂ္ဂသာဓနဂတာယ သဒ္ဓါယ ကာရဏဘာဝတော တန္နိဿယာ သဒ္ဓါ၊ သာ အာကာရဝတီတိ ဝုတ္တာ။ အဝတ္ထုသ္မိဉှိ သဒ္ဓါ အယုတ္တကာရဏတာယ န အာကာရဝတီ။ အာကာရဝတီတိ ဧတ္ထ ဝတီ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ အတ္ထိတာမတ္တဒီပကော၊ အထ ခေါ အတိသယတ္ထဒီပကော ပါသံသတ္ထဒီပကော ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန အာကာရဝတီတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုဝသေန အတိသယကာရဏဝတီတိ ဝါ ပါသံသကာရဏဝတီတိ ဝါ ¶ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ အပဏ္ဏကောတိ ဧတ္ထ ယထာ ကဉ္စိ အတ္ထံ သာဓေတုံ အာရဒ္ဓဿ ပယောဂေါ ဝိရဒ္ဓါ၊ တတ္ထ အကာရကော ဝိယ ဟောတိ ပုနပိ အာရဘိတဗ္ဗတာယ။ အဝိရဒ္ဓါ ပန အတ္ထဿ သာဓနတော အပဏ္ဏကော၊ ဧဝံ အယမ္ပိ ဓမ္မော အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တနတော ဧကံသတော ‘‘အပဏ္ဏကော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အဝိရဒ္ဓါ အဒွေဇ္ဈဂါမီ ဧကံသဂါဟိကော’’တိ။

၉၄။ တဗ္ဗိပစ္စနီကဘူတာတိ တဿာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စနီကဘူတာ။

၉၅။ နေသန္တိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ။ အကုသလတော နိက္ခန္တဘာဝေတိ အသံကိလိဋ္ဌဘာဝေ။ အာနိသံသောတိ သုဒ္ဓဝိပါကတာ။ ဝိသုဒ္ဓိပက္ခောတိ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝေါ ပရိယောဒါတတာ။ အဘူတဓမ္မဿ ဒိဋ္ဌိဘာဝဿ သညာပနာ အာစိက္ခနာ အဘူတဓမ္မသညာပနာ။ သာဝဇ္ဇေသု ပရမဝဇ္ဇေ မိစ္ဆာဒဿနေ ပဂ္ဂဟဏန္တိ ကုတော သုသီလျဿ ပဂ္ဂဟောတိ အာဟ – ‘‘မိစ္ဆာဒဿနံ ဂဏှန္တဿေဝ သုသီလျံ ပဟီနံ ဟောတီ’’တိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယောတိ ဧတ္ထ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော ပရလောကာဘာဝစိန္တာ၊ မိစ္ဆာဝါစာ ပရလောကာဘာဝဝါဒဘူတော မုသာဝါဒေါ၊ အရိယာနံ ပစ္စနီကတာဒယော။ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေနာတိ ပုနပ္ပုနံ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန။ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ပစ္စဝေက္ခဏသညာပနာဒိကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ တထာပဝတ္တာ အကုသလခန္ဓာ။

ကလိဂ္ဂဟောတိ ¶ အနတ္ထပရိဂ္ဂဟော။ သော ပန ယသ္မာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အဘိသမ္ပရာယဉ္စ ပရာဇယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပရာဇယဂ္ဂါဟော’’တိ။ ဒုဿမတ္တောတိ ဧတ္ထ ဒု-သဒ္ဒေါ ‘‘သမာဒိန္နော’’တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဒုပ္ပရာမဋ္ဌော’’တိ။ ယထာ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌော ဟောတိ၊ ဧဝံ သမာဒိန္နော ဒုဿမတ္တော ဒုသမာဒိန္နော ဝုတ္တော။ သကဝါဒမေဝ ဖရိတွာတိ အတ္တနော နတ္ထိကဝါဒမေဝ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇၊ ၃။၂၇-၂၈) အဝဓာရေန္တော အညဿ ဩကာသအဒါနဝသေန ဖရိတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဓိမုစ္စိတွာ’’တိ။ ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိ အဓိမုစ္စနာကာရဒဿနံ။ ရိဉ္စတီတိ ဝိဝေစေတိ အပနေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဇ္ဇေတီ’’တိ။

၉၆။ ကဋဂ္ဂဟောတိ ကတံ သဗ္ဗသော သိဒ္ဓိမေဝ ကတွာ ဂဟဏံ။ သော ပန ဇယလာဘော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇယဂ္ဂါဟော’’တိ။ သုဂ္ဂဟိတောတိ သုဋ္ဌုကရဏဝသေန ဂဟိတော။ သုပရာမဋ္ဌောတိ သုဋ္ဌု ပရာပရံ အာသေဝနဝသေန အာမဋ္ဌော ¶ ။ ဥဘယေနပိ တဿ ကမ္မဿ ကတူပစိတဘာဝံ ဒဿေတိ၊ သောတ္ထိဘာဝါဝဟတ္တဉ္စ သဂ္ဂုပပတ္တိသံဝတ္တနတော ပါပသဘာဝပဟာနတော စ။

၉၇။ သဟတ္ထာ ကရောန္တဿာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၆၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၂၁၁) သဟတ္ထေနေဝ ကရောန္တဿ။ နိဿဂ္ဂိယထာဝရာဒယောပိ ဣဓ သဟတ္ထကရဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။ ပစနံ ဒဟနံ ဝိဗာဓနန္တိ အာဟ ‘‘ဒဏ္ဍေန ပီဠေန္တဿာ’’တိ။ သောကံ သယံ ကရောန္တဿာတိ ပရဿ သောကကာရဏံ သယံ ကရောန္တဿ၊ သောကံ ဝါ ဥပ္ပာဒေန္တဿ။ ပရေဟိ အတ္တနော ဝစနကရေဟိ။ သယမ္ပိ ဖန္ဒတောတိ ပရဿ ဝိဗာဓနပယောဂေန သယမ္ပိ ဖန္ဒတော။ အတိပါတယတောတိ ပဒံ သုဒ္ဓကတ္တုအတ္ထေ ဟေတုကတ္တုအတ္ထေ စ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဟနန္တဿပိ ဟနာပေန္တဿာပီ’’တိ။

ဃရဿ ဘိတ္တိ အန္တော ဗဟိ စ သန္ဓိတာ ဟုတွာ ဌိတာ ဃရသန္ဓိ။ ကိဉ္စိပိ အသေသေတွာ နိရဝသေသမေဝ လောပေါတိ နိလ္လောပေါ။ ဧကာဂါရေ နိယုတ္တော ဝိလောပေါ ဧကာဂါရိကော။ ပရိတော သဗ္ဗသော ပန္ထေ ဟနနံ ပရိပန္ထော။ ပါပံ န ကရီယတိ ပုဗ္ဗေ အသတော ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ တသ္မာ နတ္ထိ ပါပံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သတ္တာ ပါပံ ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ အာဟ – ‘‘သတ္တာ ပန ကရောမာတိ ဧဝံသညိနော ဟောန္တီ’’တိ။ ဧဝံ ကိရဿ ဟောတိ ‘‘ဣမေသဉှိ သတ္တာနံ ဟိံသာဒိကိရိယာ န အတ္တာနံ ဖုသတိ တဿ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရတ္တာ၊ သရီရံ ပန အစေတနံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမံ၊ တသ္မိံ ဝိကောပိတေပိ န ကိဉ္စိ ပါပ’’န္တိ။ ခုရနေမိနာတိ နိသိတခုရမယနေမိနာ။ ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏဒိသာ အပ္ပတိရူပဒေသော၊ ဥတ္တရဒိသာ ပတိရူပဒေသောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဒက္ခိဏဉ္စေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဒက္ခိဏတီရေ မနုဿာ ကက္ခဠာ’’တိအာဒိမာဟ။

မဟာယာဂန္တိ ¶ မဟာဝိဇိတယညသဒိသံ မဟာယာဂံ။ သီလသံယမေနာတိ ကာယိကဝါစသိကသံဝရေန။ သစ္စဝစနေနာတိ သစ္စဝါစာယ။ တဿ ဝိသုံ ဝစနံ လောကေ ဂရုတရပုညသမ္မတဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ပါပဓမ္မေသု မုသာဝါဒေါ ဂရု၊ ဧဝံ ပုညဓမ္မေသု သစ္စဝါစာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဧကံ ဓမ္မမတီတဿာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁၇၆)။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တနယေန။ တတ္ထ ဟိ – ‘‘နတ္ထိ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ အာဂတံ၊ ဣဓ ‘‘အတ္ထိ ပုညံ၊ အတ္ထိ ပုညဿ အာဂမော’’တိ အာဂတံ၊ အယမေဝ ဝိသေသော။ သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ ¶ ‘‘တေသမေတံ ပါဋိကင်္ခ’’န္တိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ပုရိမဝါရသဒိသံ။

၁၀၀။ ဥဘယေနာတိ ဟေတုပစ္စယပဋိသေဓဝစနေန။ သံကိလေသပစ္စယန္တိ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမနေန ကိလိန္နဿ မလိနဘာဝဿ ကာရဏံ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝိသုဒ္ဓိပစ္စယန္တိ သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗလန္တိအာဒီသု သတ္တာနံ သံကိလေသာဝဟံ ဝေါဒါနာဝဟဉ္စ ဥဿာဟသင်္ခါတံ ဗလံ ဝါ၊ သူရဝီရဘာဝသင်္ခါတံ ဝီရိယံ ဝါ၊ ပုရိသေန ကတ္တဗ္ဗော ပုရိသထာမော ဝါ၊ သော ဧဝ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနပ္ပတ္တိယာ ပုရိသပရက္ကမော ဝါ နတ္ထိ န ဥပလဗ္ဘတိ။

သတွယောဂတော၊ ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ စ သတ္တာ။ ပါဏနတော အဿာသပဿာသဝသေန ပဝတ္တိယာ ပါဏာ။ တေ ပန သော ဧကိန္ဒြိယာဒိဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဧကိန္ဒြိယော’’တိအာဒိ။ အဏ္ဍကောသာဒီသု ဘဝနတော ဘူတာတိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘အဏ္ဍကောသ…ပေ… ဝဒန္တီ’’တိ။ ဇီဝနတော ပါဏံ ဓာရေန္တော ဝိယ ဝဍ္ဎနတော ဇီဝါတိ ဧဝံ သတ္တပါဏဘူတဇီဝေသု သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နတ္ထိ ဧတေသံ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီသု ဝသောတိ အဝသာ။ နတ္ထိ နေသံ ဗလံ ဝီရိယဉ္စာတိ အဗလာ အဝီရိယာ။ နိယတတာတိ အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏိ ဝိယ နိယတပဝတ္တနတာယ ဂတိဇာတိဗန္ဓပဇဟဝသေန နိယာမော။ တတ္ထ တတ္ထ ဂမနန္တိ ဆန္နံ အဘိဇာတီနံ တာသု တာသု ဂတီသု ဥပဂမနံ သမဝါယေန သမာဂမော။ သဘာဝေါယေဝါတိ ယထာ ကဏ္ဋကဿ တိက္ခတာ၊ ကဗိဋ္ဌဖလာနံ ပရိမဏ္ဍလတာ၊ မိဂပက္ခီနံ ဝိစိတ္တာကာရတာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဿပိ လောကဿ ဟေတုပစ္စယေန ဝိနာ တထာ တထာ ပရိဏာမော၊ အယံ သဘာဝေါယေဝ အကိတ္တိမောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယေန ဟီ’’တိအာဒိ။

သကုဏေ ဟနတီတိ သာကုဏိကော၊ တထာ သူကရိကော။ လုဒ္ဒေါတိ အညောပိ ယော ကောစိ မာဂဝိကော နေသာဒေါ။ ပါပကမ္မပသုတတာယ ကဏှာဘိဇာတိ နာမ။ ဘိက္ခူတိ သာကိယာ ဘိက္ခူ၊ မစ္ဆမံသခါဒနတော နီလာဘိဇာတီတိ ဝဒန္တိ။ ဉာယလဒ္ဓေပိ ပစ္စယေ ဘုဉ္ဇမာနာ အာဇီဝကသမယဿ ဝိလောမဂါဟိတာယ ‘‘ပစ္စယေသု ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ ခါဒန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧကေ ပဗ္ဗဇိတာ ¶ ၊ ယေ သဝိသေသံ အတ္တကိလမထာနုယောဂမနုယုတ္တာ။ တထာ ¶ ဟိ တေ ကဏ္ဋကေ ဝတ္တေန္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာတိ ဝုတ္တာ။ ဌတွာ ဘုဉ္ဇနဒါနပဋိက္ခေပါဒိဝတသမာယောဂေန ပဏ္ဍရတရာ။ အစေလကသာဝကာတိ အာဇီဝကသာဝကေ ဝဒတိ။ တေ ကိရ အာဇီဝကလဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တတာယ နိဂဏ္ဌေဟိပိ ပဏ္ဍရတရာ။ နန္ဒာဒယော ဟိ တထာရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ပတ္တဗ္ဗာ၊ တသ္မာ နန္ဒာဒယော နိဂဏ္ဌေဟိ အာဇီဝကသာဝကေဟိ စ ပဏ္ဍရတရာတိ ဝုတ္တာ ‘‘သုက္ကာဘိဇာတီ’’တိ။

အယမေတေသံ လဒ္ဓီတိ သာကုဏိကာဒိဘာဝူပဂမနေန ကဏှာဘိဇာတိအာဒီသု ဒုက္ခံ သုခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တာ အနုက္ကမေန မဟာကပ္ပာနံ စုလ္လာသီတိသဟဿာနိ ခေပေတွာ အာဇီဝကဘာဝူပဂမနေန ပရမသုက္ကာဘိဇာတိယံ ဌတွာ သံသာရတော သုဇ္ဈန္တီတိ အယံ တေသံ နိယတိ အာဇီဝကာနံ လဒ္ဓိ။

‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိ ဝဒန္တော နတ္ထိကော ဒါနဿ ဖလံ ပဋိက္ခိပတီတိ အာဟ – ‘‘နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟတီ’’တိ။ တထာ စေဝ ဟေဋ္ဌာ သံဝဏ္ဏိတံ ‘‘နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ ဟိ နတ္ထိတမာဟာ’’တိ။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ ဥဘယန္တိ ကမ္မံ ဝိပါကဉ္စ ဥဘယံ။ သော ဟိ ‘‘အဟေတူ အပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝဒန္တော ကမ္မဿ ဝိယ ဝိပါကဿပိ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီနံ ပစ္စယတ္တာဘာဝဝစနတော တဒုဘယံ ပဋိဗာဟတိ နာမ။ ဝိပါကော ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ အသတိ ကမ္မေ ဝိပါကာဘာဝတော။ ကမ္မံ ပဋိဗာဟိတံ ဟောတိ အသတိ ဝိပါကေ ကမ္မဿ နိရတ္ထကဘာဝါပတ္တိတော။ အတ္ထတောတိ သရူပေန။ ဥဘယပဋိဗာဟကာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ တံတံဒိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာပိ သဗ္ဗေ တေ နတ္ထိကာဒယော နတ္ထိကဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန ပစ္စေကံ တိဝိဓဒိဋ္ဌိကာ ဧဝ ဥဘယပဋိဗာဟကတ္တာ။ ‘‘ဥဘယပဋိဗာဟကာ’’တိ ဟိ ဟေတုဝစနံ။ အဟေတုကဝါဒါ စာတိအာဒိ ပဋိညာဝစနံ။ ယော ဟိ ဝိပါကပဋိဗာဟနေန နတ္ထိကဒိဋ္ဌိကော၊ သော အတ္ထတော ကမ္မပဋိဗာဟနေန အကိရိယဒိဋ္ဌိကော၊ ဥဘယပဋိဗာဟနေန အဟေတုကဒိဋ္ဌိကော စ ဟောတိ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

သဇ္ဈာယန္တီတိ တံ ဒိဋ္ဌိဒီပကံ ဂန္ထံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဌန္တိ။ ဝီမံသန္တီတိ တဿ အတ္ထံ ဝိစာရေန္တိ။ တေသန္တိအာဒိ ဝီမံသနာကာရဒဿနံ။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ယထာပရိကပ္ပိတကမ္မဖလာဘာဝဒီပကေ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ လဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏေ။ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိဝသေန ¶ အနုဿဝူပလဒ္ဓေ အတ္ထေ တဒါကာရပရိဝိတက္ကနေဟိ သဝိဂ္ဂဟေ ဝိယ သရူပတော စိတ္တဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ စိရကာလပရိစယေန ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ နိဇ္ဈာနက္ခမဘာဝူပဂမနေန နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ တထာ ဂဟိတေ ပုနပ္ပုနံ တထေဝ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကေန သမာဒိယမာနာ မိစ္ဆာဝါယာမုပတ္ထမ္ဘိတာ အတံသဘာဝံ ‘‘တံသဘာဝ’’န္တိ ဂဏှန္တီ မိစ္ဆာသတီတိ လဒ္ဓနာမာ တံလဒ္ဓိသဟဂတာ တဏှာ သန္တိဋ္ဌတိ ¶ ။ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တဝိတက္ကာဒိပစ္စယလာဘေန တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဝဋ္ဌိတတာယ အနေကဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကဂ္ဂံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ။ မိစ္ဆာသမာဓိပိ ဟိ ပစ္စယဝိသေသေဟိ လဒ္ဓဘာဝနာဗလေဟိ ကဒါစိ သမာဓာနပတိရူပကိစ္စကရော ဟောတိယေဝ ဝါလဝိဇ္ဈနာဒီသု ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီတိ အနေကက္ခတ္တုံ တေနာကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂိယေသု ဇဝနဝါရေသု ပဝတ္တေသု သဗ္ဗပစ္ဆိမေ ဇဝနဝါရေ သတ္တ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ပဌမဇဝနေ ပန သတေကိစ္ဆာ ဟောန္တိ၊ တထာ ဒုတိယာဒီသူတိ ဓမ္မသဘာဝဒဿနမေတံ၊ န ပန တသ္မိံ ခဏေ တေသံ သတေကိစ္ဆဘာဝါပါဒနံ ကေနစိ သက္ကာ ကာတုံ။

တတ္ထာတိ တေသု တီသု မိစ္ဆာဒဿနေသု။ ကောစိ ဧကံ ဒဿနံ ဩက္ကမတီတိ ယဿ ဧကသ္မိံယေဝ အဘိနိဝေသော အာသေဝနာ စ ပဝတ္တာ၊ သော ဧကံယေဝ ဒဿနံ ဩက္ကမတိ။ ယဿ ပန ဒွီသု၊ တီသုပိ ဝါ အဘိနိဝေသနာ ပဝတ္တာ၊ သော ဒွေ တီဏိ ဩက္ကမတိ။ ဧတေန ယာ ပုဗ္ဗေ ဥဘယပဋိဗာဟနတာမုခေန ဝုတ္တာ အတ္ထသိဒ္ဓါ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိကတာ၊ သာ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ။ ယာ ပန မိစ္ဆတ္တနိယာမောက္ကန္တိ ဘူတာ၊ သာ ယထာသကံ ပစ္စယသမုဒါဂမသိဒ္ဓိတော ဘိန္နာရမ္မဏာနံ ဝိယ ဝိသေသာဓိဂမာနံ အညမညံ ဧကဇ္ဈံ အနုပ္ပတ္တိယာ အသံကိဏ္ဏာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ဧကသ္မိံ ဩက္ကန္တေပီတိအာဒိနာ တိဿန္နမ္ပိ ဒိဋ္ဌီနံ သမာနဗလတံ သမာနဖလတဉ္စ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ တိဿောပိ စေတာ ဧကဿ ဥပ္ပန္နာ အညမညံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ ဧဝ၊ ဧကာယ ဝိပါကေ ဒိန္နေ ဣတရာ အနုဗလပ္ပဒါယိကာ ဟောန္တိ။ ဝဋ္ဋခါဏု နာမာတိ ဣဒံ ဝစနံ နေယျတ္ထံ၊ န နီတတ္ထန္တိ တံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတုံ ကိံ ပနေသာတိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ အကုသလံ နာမေတံ အဗလံ ဒုဗ္ဗလံ၊ န ကုသလံ ဝိယ မဟာဗလန္တိ အာဟ – ‘‘ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော’’တိ။ အညထာ သမ္မတ္တနိယာမော ဝိယ မိစ္ဆတ္တနိယာမောပိ အစ္စန္တိကော သိယာ။ ယဒိ ဧဝံ ဝဋ္ဋခါဏုကဇောတနာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အာသေဝနဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ယထာ ‘‘သကိံ နိမုဂ္ဂေါ ¶ နိမုဂ္ဂေါဝ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၁၅) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဝဋ္ဋခါဏုကဇောတနာ။ ယာဒိသေ ဟိ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ အယံ တံတံဒဿနံ ဩက္ကန္တော ပုန ကဒါစိ တပ္ပဋိပက္ခေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ တတော သီသုက္ခိပနမဿ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ သံသာရခါဏုဘာဝဿပိ ပစ္စယော အကလျာဏဇနော၊ တသ္မာ။ ဘူတိကာမောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထာနံ ဝသေန အတ္တနော ဂုဏေဟိ ဝဍ္ဎိကာမော။ ယံ ပနေတ္ထ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ယထာ စိရကာလဘာဝနာယ ပရိပါကူပဂမလဒ္ဓဗလတ္တာ ဥပနိဿယကုသလာ အကုသလေ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ၊ ဧဝံ အကုသလဓမ္မာ တတောပိ စိရကာလဘာဝနာသမ္ဘဝတော လဒ္ဓဗလာ ဟုတွာ ကဒါစိ ကုသလဓမ္မေပိ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဒဠှမိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ ဝဋ္ဋခါဏုကဘာဝဇောတနာပိ ¶ သမတ္ထိတာ ဟောတီ’’တိ ယထာ တံ ‘‘ဝဿဘညာနံ ဒိဋ္ဌီ’’တိ၊ တံ န၊ မိစ္ဆတ္တနိယတဓမ္မာနံ စိရကာလဘာဝနာမတ္တေန န ပဋိပက္ခဿ ပဇဟနသမတ္ထတာ၊ အထ ခေါ ဓမ္မတာသိဒ္ဓေန ပစ္စယဝိသေသာဟိတသာမတ္ထိယေန အတ္တနော ပဟာယကသဘာဝေန ပဟာယကဘာဝေါ ဘာဝနာကုသလာနံယေဝ ဝုတ္တော၊ အကုသလာနံယေဝ စ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ နယေန၊ အကုသလာနံယေဝ ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ ‘‘အဗလာနံ ဗလီယန္တီ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၇၇၆၊ မဟာနိ။ ၅) (ယုတ္တိနာပိ နာမတော ဝါ အဓိဂမနိယော အာလောကော အာလောကဘာဝတော ဗာဟိရာရဏေကာ ဝိယ န စေတ္ထ ပဋိညတ္တေ ဘာဝေသတာ သောတုနော အာသံကိတဗ္ဗာ ဝိသေသဝဿ သာဓေတဗ္ဗတော သာမညဿ စ သောတုဘာဝေန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝေဒ-သဒ္ဒဿ လောပေါ ဒီပေ သဘာဝေ သာဓနေ ယထာ တံ သဒ္ဒယဘာဝဿ နာပိ ဝိသုဒ္ဓကအနုမာနာဒိဝိရောဓသမ္ဘာဝတော။ န ဟိ သက္ကာ အန္တရာလောကဿ ဗာဟိရာလောကဿ ဝိယ ရူပကာယံ ဥပါဒါယ ရူပတာ စက္ခုဝိညေယျတ္တာဒိကေ ပတိဋ္ဌာပေတုံ သက္ကာတိ ဝုတ္တံ၊ နနုပိ အန္တရာလောကော အဝိဂ္ဂဟတ္တာ ဝေဒနာ ဝိယာတိ သဒ္ဓေဝ ဉာဏာလောကဿ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာ ဝိယ ဝိဓမနိယဘာဝေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကုသလဓမ္မာနံ ကေနစိပိ အကုသလဓမ္မေန သမုစ္ဆိန္ဒနိယတာ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ)။ ဝဋ္ဋခါဏုကစောဒနာယ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝါတိ တိဋ္ဌတေသာ ဗာလဇနဝိကတ္ထနာ။

၁၀၃။ ဈာနစိတ္တမယာတိ ¶ ရူပါဝစရဇ္ဈာနစိတ္တေန နိဗ္ဗတ္တာ။ တထာ ဟိ တေသံ ဝိသေသေန ဈာနမနသာ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘မနောမယာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ အဝိသေသေန ပန အဘိသင်္ခါရမနသာ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ မနောမယာ ဧဝ။ သညာမယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘အရူပဇ္ဈာနသညာယာ’’တိ။ အယန္တိ ရူပိတာဘာဝပဋိပဇ္ဇနကပုဂ္ဂလော။ အပ္ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနောတိ အနဓိဂတရူပဇ္ဈာနော။ တဿပီတိ တက္ကိနောပိ။ ရူပဇ္ဈာနေ ကင်္ခါ နတ္ထိ အနုဿဝဝသေန လဒ္ဓဝိနိစ္ဆယတ္တာ။

၁၀၄။ သာရာဂါယာတိ သရာဂဘာဝါယ။ သန္တိကေတိ သမီပေ၊ န ထာမဂတာ ဒိဋ္ဌိနာတိဒူရတ္တာ သရာဂါ၊ န သမ္ပယုတ္တတ္တာ။ သာ ဟိ န ထာမဂတာ ဝဋ္ဋပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု ရဇ္ဇတီတိ ဝိညာယတီတိ အာဟ – ‘‘ရာဂဝသေန ဝဋ္ဋေ ရဇ္ဇနဿာ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ သံယောဇနာ တဏှာဝသေနေဝ သမ္ဘဝန္တီတိ အာဟ – ‘‘တဏှာဝသေန သံယောဇနတ္ထာယာ’’တိ။ အာရုပ္ပေ ပနဿ ကင်္ခါ နတ္ထီတိ အနုဿဝဝသေန လဒ္ဓနိစ္ဆယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကာမံ ဒုဂ္ဂတိဒုက္ခာနံ ဧကန္တသံဝတ္တနေန နတ္ထိကဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အပဏ္ဏကတာ ပါကဋာ ဧဝ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန အနဝဇ္ဇဿ အတ္ထဿ ဧကန္တသာဓကံ အပဏ္ဏကန္တိ ကတွာ စောဒနာ၊ သာဝဇ္ဇဿပိ အတ္ထဿ သာဓနေ ဧကံသိကဘာဝံ ဂဟေတွာ ပရိဟာရော။ တေနာဟ ‘‘ဂဟဏဝသေနာ’’တိအာဒိ။ တေန ရုဠှီဝသေန ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒီနိ အပဏ္ဏကင်္ဂါနိ ဇာတာနီတိ ဒဿေတိ။

၁၀၅။ ဟေဋ္ဌာ ¶ တယော ပုဂ္ဂလာဝ ဟောန္တီတိ အတ္တန္တပေါ ပရန္တပေါတိ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဟေဋ္ဌာ တယော ပုဂ္ဂလာ ဟောန္တိ။ ယထာဝုတ္တာ ပဉ္စပိ ပုဂ္ဂလာ ဒုပ္ပဋိပန္နာဝ၊ တတော အတ္ထိကဝါဒါဒယော ပဉ္စပုဂ္ဂလာ သမ္မာပဋိပန္နတာယ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဧကော စတုတ္ထပုဂ္ဂလောဝ ဟောတိ။ ဧတမတ္ထံ ဒဿေတုန္တိ ဣဓ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပုဂ္ဂလပဉ္စကဒွယံ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဧဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝိဘာဂေန ဒုပ္ပဋိပတ္တိသုပ္ပဋိပတ္တိယော ဒဿေတုံ ဘဂဝါ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘီတိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

အပဏ္ဏကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဂဟပတိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၂။ ဘိက္ခုဝဂ္ဂေါ

၁။ အမ္ဗလဋ္ဌိကရာဟုလောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၇။ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယန္တိ ¶ ¶ ဧတ္ထ အမ္ဗလဋ္ဌိကာ ဝုစ္စတိ သုဇာတော တရုဏမ္ဗရုက္ခော၊ တဿ ပန အဝိဒူရေ ကတော ပါသာဒေါ ဣဓ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဝေဠုဝနဝိဟာရဿာ’’တိအာဒိ။ ပဓာနဃရသင်္ခေပေတိ ဘာဝနာဂေဟပ္ပကာရေ ယောဂီနံ ဂေဟေတိ အတ္ထော။ တိခိဏောဝ ဟောတိ၊ န တဿ တိခိဏဘာဝေါ ကေနစိ ကာတဗ္ဗော သဘာဝသိဒ္ဓတ္တာ။ ဧဝမေဝ အတ္တနော ဝိမုတ္တိပရိပါစနကမ္မုနာ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တိယာ အယမ္ပိ အာယသ္မာ…ပေ… တတ္ထ ဝိဟာသိ။ ပကတိပညတ္တမေဝါတိ ပကတိယာ ပညတ္တံ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပဂမနတော ပုရေတရမေဝ စာရိတ္တဝသေန ပညတ္တံ။

၁၀၈။ ဥဒကံ အနေန ဓီယတိ၊ ဌပီယတိ ဝါ ဧတ္ထာတိ ဥဒကာဓာနံ။ ဥဒကဋ္ဌာနန္တိ စ ခုဒ္ဒကဘာဇနံ။ ‘‘ဩဝါဒဒါနတ္ထံ အာမန္တေသီ’’တိ ဝတွာ တံ ပနဿ ဩဝါဒဒါနံ န ဣဓေဝ၊ အထ ခေါ ဗဟူသု ဌာနေသု ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတန္တိ တာနိ တာနိ သင်္ခေပတော ဒဿေတွာ ဣဓ သံဝဏ္ဏနတ္ထံ ‘‘ဘဂဝတာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ အဝိဇဟိတန္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ ကုမာရပဉှာ နာမ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧကေကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒသကာ ပဝတ္တာ ဒသ ပုစ္ဆာ ဧတဿာတိ ဒသပုစ္ဆံ၊ ဧကေကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒသကာ ဧကုတ္တရဝသေန ပဝတ္တံ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထာယ ပဉ္စပဏ္ဏသဝိဿဇ္ဇနံ သာမဏေရပဉှန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယံ ခုဒ္ဒကဋ္ဌကထာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၄။ကုမာရပဉှဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနာဒီနဝဒဿိတာယ အဘိဏှံ မုသာ သမုဒါစရဏတော ‘‘ပိယမုသာဝါဒါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥဒကာဝသေသဆဍ္ဍနဥဒကာဓာနနိကုဇ္ဇနဥက္ကုဇ္ဇနဒဿနသညိတာ စတဿော ဥဒကာဓာနူပမာယော သဗ္ဗဿ ယုဒ္ဓကမ္မဿ အကရဏကရဏဝသေန ဒဿိတာ ဒွေ ဟတ္ထိဥပမာယော။

တတ္ထ ¶ ရာဟုလသုတ္တန္တိ သုတ္တနိပါတေ အာဂတံ ရာဟုလသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၃၃၇ အာဒယော)။ အဘိဏှောဝါဒဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဣမိနာ အန္တရန္တရာ တံ သုတ္တံ ကထေတွာ ဘဂဝါ ထေရံ ဩဝဒတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒဉ္စ ပနာတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ ဘဂဝတော တံတံကာလာနုရူပံ အတ္တနော ဩဝါဒဒါနံ သန္ဓာယ။ ဗီဇန္တိ အဏ္ဍံ။ ပဿသိ နူတိ ¶ နု-သဒ္ဒေါ အနုဇာနနေ၊ နနု ပဿသီတိ အတ္ထော။ သစ္စဓမ္မံ လင်္ဃိတွာ ဌိတဿ ကိဉ္စိပိ အကတ္တဗ္ဗံ နာမ ပါပံ နတ္ထီတိ အာဟ – ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ သံဝရရဟိတဿ ဩပမ္မဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ’’တိ။ တထာ ဟိ –

‘‘ဧကံ ဓမ္မမတီတဿ၊ မုသာဝါဒိဿ ဇန္တုနော၊

ဝိတိဏ္ဏပရလောကဿ၊ နတ္ထိ ပါပမကာရိယ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၇၆)၊

ဥရုဠှဝါတိ ဥရုဠှော ဟုတွာ ဥဿိတော။ သော ပန ဒမဝသေန အဘိရုယှ ဝဍ္ဎိတော အာရောဟနယောဂျော စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဘိဝဍ္ဎိတော အာရောဟသမ္ပန္နော’’တိ။ အာဂတာဂတေတိ အတ္တနော ယောဂျပဒေသံ အာဂတာဂတေ။ ပဋိသေနာယ ဖလကကောဋ္ဌကမုဏ္ဍပါကာရာဒယောတိ ပဋိသေနာယ အတ္တနော အာရက္ခတ္ထာယ ဌပိတေ ဖလကကောဋ္ဌကေ စေဝ ဥဒ္ဓစ္ဆဒပါကာရာဒိကေ စ။ ဧတံ ပဒေသန္တိ ဧတံ ပရသေနာပဒေသံ။ ဧတ္တကေနာတိ ဩလောကနမတ္တေန။ တဿ ဩလောကနာကာရဒဿနေနေဝ။ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ သေနာနီကံ ဒွေဓာ ဘိဇ္ဇတိ၊ တီရပါတိကံ မဒ္ဒိတံ ဟုတွာ ပဒါတာ ဟုတွာ ဒွေဓာ ဟုတွာ ပလာယန္တိ။ ကဏ္ဏေဟိ ပဟရိတွာတိ ပဂေဝ သရာနံ အာဂမနသဒ္ဒံ ဥပဓာရေတွာ ယထာ ဝေဂေါ န ဟောတိ၊ ဧဝံ သမုဋ္ဌာပေတွာ တေဟိ ပဟရိတွာ ပါတနံ။ ပဋိဟတ္ထိပဋိအဿာတိအာဒိနာ ပစ္စေကံ ပတိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗောတိ။ ဒီဃာသိလဋ္ဌိယာတိ ဒီဃလတာယ အသိလဋ္ဌိယာ။

ကရဏေတိ ကမ္မကရဏေ။ မညတိ ဟတ္ထာရောဟော။ အယမုဂ္ဂရန္တိ တာဒိသေ ကာလေ ဂဟိတမုဂ္ဂရံ။ ဩလောကေတွာတိ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိသွာ၊ အဘိဏှံ သမ္ပဇညံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။

၁၀၉။ သသက္ကန္တိ ပဿိတုံ ယုတ္တံ ကတွာ ဥဿာဟံ ဇနေတွာ န ကရဏီယံ၊ တာဒိသံ နိယမတော အကတ္တဗ္ဗံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကံသေနေဝ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ပဋိသံဟရေယျာသီတိ ကရဏတော သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇေယျာသိ။ ယထာဘူတော အသန္တော နိဝတ္တော အကရောန္တော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဝတ္တေယျာသိ မာ ကရေယျာသီ’’တိ။ အနုပဒေယျာသီတိ အနုဗလပ္ပဒါယီ ဘဝေယျာသိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘေယျာသီ’’တိ။ တံ ပန အနုဗလပ္ပဒါနံ ဥပတ္ထမ္ဘနံ ပုနပ္ပုနံ ကရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ကရေယျာသီ’’တိ ¶ ။ သိက္ခမာနောတိ တံယေဝ အဓိသီလသိက္ခံ တန္နိဿယဉ္စ သိက္ခာဒွယံ သိက္ခန္တော သမ္ပာဒေန္တော။

၁၁၁။ ကိတ္တကေ ¶ ပန ဌာနေတိ ကိတ္တကေ ဌာနေ ပဝတ္တာနိ။ အဝိဒူရေ ဧဝ ပဝတ္တာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကသ္မိံ ပုရေဘတ္တေယေဝ သောဓေတဗ္ဗာနီ’’တိ အာဟ။ ဧဝဉှိ တာနိ သုသောဓိတာနိ ဟောန္တိ သုပရိသုဒ္ဓါနိ။ ပရေသံ အပ္ပိယံ ဂရုံ ဂါရယှံ၊ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနတော ပန အညံ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေနေဝ ကာယကမ္မာဒီနိ ပရိသောဓိတာနိ ဟောန္တီတိ န ဂဟိတံ။ ပဋိဃံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန အသမပေက္ခဏေ မောဟဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၁၂။ ဝုတ္တနယေန ကာယကမ္မာဒိပရိသောဓနံ နာမ ဣဓေဝ၊ န ဣတော ဗဟိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါ…ပေ… သာဝကာ ဝါ’’တိ။ တေ ဟိ အတ္ထတော သမဏဗြာဟ္မဏာ ဝါတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ အာရုဠှမဂ္ဂေါ၊ ရာဟုလ၊ မယာ တုယှံ အာစိက္ခိတော၊ တသ္မာ။ တေန အနုသိက္ခန္တေန တယာ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

အမ္ဗလဋ္ဌိကရာဟုလောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ

သမတ္တာ။

၂။ မဟာရာဟုလောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၃။ ဣရိယာပထာနုဗန္ဓနေနာတိ ¶ ဣရိယာပထဂမနာနုဗန္ဓနေန၊ န ပဋိပတ္တိဂမနာနုဗန္ဓနေန။ အညမေဝ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ပဋိပတ္တိဂမနံ အညံ သာဝကာနံ။ ဝိလာသိတဂမနေနာတိ – ‘‘ဒူရေ ပါဒံ န ဥဒ္ဓရတိ၊ န အစ္စာသန္နေ ပါဒံ နိက္ခိပတိ၊ နာတိသီဃံ ဂစ္ဆတိ နာတိသဏိက’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၂၄၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၈၅) ဝုတ္တေန သဘာဝသီလေန ဗုဒ္ဓါနံ စာတုရိယဂမနေန။ တဒေဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘‘ပဒေ ပဒံ နိက္ခိပန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဒါနုပဒိကောတိ ရာဟုလတ္ထေရဿပိ လက္ခဏပါရိပူရိယာ တာဒိသမေဝ ဂမနန္တိ ယတ္တကံ ပဒေသံ အန္တရံ အဒတွာ ဘဂဝတော ပိဋ္ဌိတော ဂန္တုံ အာရဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗတ္ထ တမေဝ ဂမနပဒါနုပဒံ ဂစ္ဆတီတိ ပဒါနုပဒိကော။

ဝဏ္ဏနာဘူမိ ¶ စာယံ တတ္ထ ဘဂဝန္တံ ထေရဉ္စ အနေကရူပါဟိ ဥပမာဟိ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘တတ္ထ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ နိက္ခန္တဂဇပေါတကော ဝိယ ဝိရောစိတ္ထာတိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇနာ။ ဧဝံ တံ ကေသရသီဟော ဝိယာတိအာဒီသုပိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တာရကရာဇာ နာမ စန္ဒော။ ဒွိန္နံ စန္ဒမဏ္ဍလာနန္တိအာဒိ ပရိကပ္ပဝစနံ၊ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကသန္တကံ ဝိယ ဗုဒ္ဓါနံ အာကပ္ပသောဘာ အဟောသိ၊ အဟော သိရီသမ္ပတ္တီတိ ယောဇနာ။

အာဒိယမာနာတိ ဂဏှန္တိ။ ‘‘ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမာ’’တိ န အဇ္ဇုပေက္ခိတဗ္ဗော။ ဣဒံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တေတိ ဣဒံ ပါဏအတိပါတနံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တေ ဣဒံ ဒဏ္ဍေန ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ ဝိဟေဌနံ န ကတ္တဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ပါဏိနာ ဒဏ္ဍကဒါနဉ္စ အန္တမသော ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကနမတ္တမ္ပိ န ကတ္တဗ္ဗမေဝါတိ နယသတေနပိ နယသဟဿေနပိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ တထာ ဣဓ တာဝ သမ္မဇ္ဇနံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တေပိ တတ္ထ ပရိဘဏ္ဍကရဏံ ဝိဟာရင်္ဂဏသမ္မဇ္ဇနံ ကစဝရဆဍ္ဍနံ ဝါလိကာသမကိရဏန္တိ ဧဝမာဒိနာ နယသတေန နယသဟဿေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ပရိဘာသန္တိ တဇ္ဇနံ။ လဘာမီတိ ပစ္စာသီသတိ။

သဗ္ဗမေတန္တိ သဗ္ဗံ ဧတံ မယိ လဗ္ဘမာနံ သိက္ခာကာမတံ။ အဘိညာယာတိ ဇာနိတွာ။ သဟာယောတိ ရဋ္ဌပါလတ္ထေရံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ ဘဂဝတာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝေ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော။ ဓမ္မာရက္ခောတိ ¶ သတ္ထု သဒ္ဓမ္မရတနာနုပါလကော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော။ ပေတ္တိယောတိ စူဠပိတာ။ သဗ္ဗံ မေ ဇိနသာသနန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓသာသနံ မယှမေဝ။

ဆန္ဒရာဂံ ဉတွာတိ ဆန္ဒရာဂံ မမ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နံ ဉတွာ။ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေတိ ဝိဟာရပရိယန္တေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလဋ္ဌာနေ အနုစ္ဆဝိကေ။

တဒါတိ အဂ္ဂသာဝကေဟိ ပသာဒါပနကာလေ။ အညကမ္မဋ္ဌာနာနိ စင်္ကမနဣရိယာပထေပိ ပိဋ္ဌိပသာရဏကာလေပိ သမိဇ္ဈန္တိ၊ န ဧဝမိဒန္တိ အာဟ – ‘‘ဣဒမဿ ဧတိဿာ နိသဇ္ဇာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုစ္ဆဝိက’’န္တိ။ အာနာပါနဿတိန္တိ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ။

သမသီသီ ဟောတီတိ သစေ သမသီသီ ဟုတွာ န ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကရောတိ နော စေ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကရောတိ။ ခိပ္ပာဘိညောတိ ခိပ္ပံ လဟုံယေဝ ပတ္တဗ္ဗဆဠဘိညော။

ပရိပုဏ္ဏာတိ ¶ သောဠသသု အာကာရေသု ကဿစိပိ အတာပနေန သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏာ။ သုဘာဝိတာတိ သမထဘာဝနာယ ဝိပဿနာဘာဝနာယ စ အနုပုဗ္ဗသမ္ပာဒနေန သုဘာဝိတာ။ ဂဏနာဝိဓာနာနုပုဗ္ဗိယာ အာသေဝိတတ္တာ အနုပုဗ္ဗံ ပရိစိတာ။

ဩမာနံ ဝါတိ အဝဇာနနံ ဥညာတန္တိ ဧဝံဝိဓံ မာနံ ဝါ။ အတိမာနံ ဝါတိ ‘‘ကိံ ဣမေဟိ၊ မမေဝ အာနုဘာဝေန ဇီဝိဿာမီ’’တိ ဧဝံ အတိမာနံ ဝါ ကုတော ဇနေဿတီတိ။

၁၁၄။ ဝိသင်္ခရိတွာတိ ဝိသံယုတ္တေ ကတွာ၊ ယထာ သင်္ဂါကာရေန ဂဟဏံ န ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ဝိနိဘုဉ္ဇိတွာတိ အတ္ထော။ မဟာဘူတာနိ တာဝ ဝိတ္ထာရေတု၊ သမ္မသနူပဂတ္တာ၊ အသမ္မသနူပဂံ အာကာသဓာတုံ အထ ကသ္မာ ဝိတ္ထာရေသီတိ အာဟ ‘‘ဥပါဒါရူပဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ အာပေါဓာတု သုခုမရူပံ။ ဣတရာသု ဩဠာရိကသုခုမတာပိ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဥပါဒါရူပဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနေဝ ကထိတာနိ၊ န ဥပါဒါရူပန္တိ တဿ ပနေတ္ထ လက္ခဏဟာရနယေန အာကာသဒဿနေန ဒဿိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ မုခေန တံ ဒဿေတု’’န္တိ။ န ကေဝလံ ဥပါဒါရူပဂ္ဂဟဏဒဿနတ္ထမေဝ အာကာသဓာတု ဝိတ္ထာရိတာ၊ အထ ခေါ ပရိဂ္ဂဟသုခတာယပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဿ ရူပဿ နိရဝသေသပရိယာဒါနတ္ထံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကေနာ’’တိ ဝိသေသနမာဟ။ အာကာသေနာတိ အာကာသဓာတုယာ ဂဟိတာယ။ ပရိစ္ဆိန္နရူပန္တိ တာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတကလာပဂတမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ ဝိဘူတံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။

ဣဒါနိ ¶ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဂါထာယ ဒဿေတိ။ တဿာတိ ဥပါဒါယရူပဿ။ ဧဝံ အာဝိဘာဝတ္ထန္တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နတာယ အာကာသဿ ဝသေန ဝိဘူတဘာဝတ္ထံ။ တန္တိ အာကာသဓာတုံ။

၁၁၈။ အာကာသဘာဝံ ဂတန္တိ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌာနံ တေသံ ပရိစ္ဆေဒကဘာဝေန အာကာသန္တိ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂတံ၊ အာကာသမေဝ ဝါ အာကာသဂတံ ယထာ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတံ (ဓ။ သ။ ၃၈၁၊ မဟာနိ။ ၁၂)၊ အတ္ထင်္ဂတ’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၃၀) စ။ အာဒိန္နန္တိ ဣမန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အာဒိန္နံ။ တေနာဟ ‘‘ဂဟိတံ ပရာမဋ္ဌ’’န္တိ။ အညတ္ထ ကမ္မဇံ ‘‘ဥပါဒိန္န’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န တထာ ဣဓာတိ အာဟ ‘‘သရီရဋ္ဌကန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပထဝီဓာတုအာဒီသု ¶ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ မဟာဟတ္ထိပဒေါပမေ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀ အာဒယော) ဝုတ္တနယဒဿနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၁၁၉။ တာဒိဘာဝေါ နာမ နိဋ္ဌိတကိစ္စဿ ဟောတိ၊ အယဉ္စ ဝိပဿနံ အနုယုဉ္ဇတိ၊ အထ ကိမတ္ထံ တာဒိဘာဝတာ ဝုတ္တာတိ? ပထဝီသမတာဒိလက္ခဏာစိက္ခဏာဟိ ဝိပဿနာယ သုခပ္ပဝတ္တိအတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသူ’’တိအာဒိ။ ဂဟေတွာတိ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ဩကာသဒါနဝသေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ န ပတိဋ္ဌိတောတိ န နိဿိတော န လဂ္ဂေါ။

၁၂၀။ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာ အသုဘဘာဝနာ အာနာပါနဿတိဘာဝနာ စ ဥပစာရံ ဝါ အပ္ပနံ ဝါ ပါပေန္တော ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝါယ အနိစ္စာဒိသညာယ ဝိပဿနာဘာဝေန ဥဿက္ကိတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တာဓိဂမာယ ဟောတီတိ ‘‘မေတ္တာဒိဘာဝနာယ ပန ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သတ္တေသု သင်္ခါရေသု စ ပဋိဟညနကိလေသောတိ အာဃာတဘာဝမေဝ ဝဒတိ ဉာယဘာဝတော အညေသမ္ပိ။ အသ္မိမာနောတိ ရူပါဒိကေ ပစ္စေကံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘အယမဟမသ္မီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တမာနော။

၁၂၁။ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ဂဏနာဒိဝသေန အာသေဝိယမာနာ အဿာသပဿာသာ ယောဂကမ္မဿ ပတိဋ္ဌာနတာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ပန တထာပဝတ္တော မနသိကာရော ဘာဝနာ။ ဧတ္ထ စ တဿေဝ ထေရဿ ဘဂဝတာ ဗဟူနံ ကမ္မဋ္ဌာနာနံ ဒေသိတတ္တာ စရိတံ အနာဒိယိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗေသံ ပုဂ္ဂလာနံ သပ္ပာယာနီတိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ၊ အတိသပ္ပာယဝသေန ပန ကမ္မဋ္ဌာနေသု ဝိဘာဂကထာ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

မဟာရာဟုလောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ စူဠမာလုကျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၂။ ဧဝံ ¶ ဌပိတာနီတိ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ အနိယျာနိကတာယ န ဗျာကာတဗ္ဗာနိ န ကထေတဗ္ဗာနိ၊ ဧဝံ ဌပနီယပက္ခေ ဌပိတာနိ စေဝ နိယျာနိကသာသနေ ဆဍ္ဍနီယတာယ ပဋိက္ခိတ္တာနိ စ၊ အပိစေတ္ထ အတ္ထတော ပဋိက္ခေပေါ ဧဝ ဗျာကာတဗ္ဗတော။ ယထာ ဧကော ¶ ကမ္မကိလေသဝသေန ဣတ္ထတ္တံ အာဂတော၊ တထာ အပရောပိ အပရောပီတိ သတ္တော တထာဂတော ဝုစ္စတီတိ အာဟ – ‘‘တထာဂတောတိ သတ္တော’’တိ။ တံ အဗျာကရဏံ မယှံ န ရုစ္စတီတိ ယဒိ သဿတော လောကော၊ သဿတော လောကောတိ၊ အသဿတော လောကော၊ အသဿတော လောကောတိ ဇာနာမာတိ ဗျာကာတဗ္ဗမေဝ၊ ယံ ပန ဥဘယထာ အဗျာကရဏံ၊ တံ မေ စိတ္တံ န အာရာဓေတိ အဇာနနဟေတုကတ္တာ အဗျာကရဏဿ။ တေနာဟ – ‘‘အဇာနတော ခေါ ပန အပဿတော ဧတဒေဝ ဥဇုကံ၊ ယဒိဒံ န ဇာနာမိ န ပဿာမီ’’တိ။ သဿတောတိအာဒီသု သဿတောတိ သဗ္ဗကာလိကော၊ နိစ္စော ဓုဝေါ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ အတ္ထော။ သော ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပတဗ္ဗိပါကာ၊ သယံ ဝါ တဗ္ဗိပါကာကရာဒိဘာဝေန အဝိယုတ္တေဟိ လောကီယတီတိ လောကောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဧတေန စတ္တာရောပိ သဿတဝါဒါ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ အသဿတောတိ န သဿတော၊ အနိစ္စော အဒ္ဓုဝေါ ဘေဒနဓမ္မောတိ အတ္ထော၊ အသဿတောတိ စ သဿတဘာဝပဋိက္ခေပေန ဥစ္ဆေဒေါ ဒီပိတောတိ သတ္တပိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ အန္တဝါတိ ပရိဝဋုမော ပရိစ္ဆိန္နပရိမာဏော၊ အသဗ္ဗဂတောတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘သရီရပရိမာဏော၊ အင်္ဂုဋ္ဌပရိမာဏော၊ ယဝပရိမာဏော ပရမာဏုပရိမာဏော အတ္တာ’’တိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၄၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇၆-၇၇) ဧဝမာဒိဝါဒါ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။

တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ တထာဂတော ဇီဝေါ အတ္တာ မရဏတော ဣမဿ ကာယဿ ဘေဒတော ပရံ ဥဒ္ဓံ ဟောတိ အတ္ထိ သံဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧတေန သဿတဘာဝမုခေန သောဠသ သညီဝါဒါ၊ အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ၊ အဋ္ဌ စ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ န ဟောတီတိ နတ္ထိ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ဧတေန ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ အပိစ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ အတ္ထိ နတ္ထိ စာတိ။ ဧတေန ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ ဒဿိတော။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ပန ဣမိနာ အမရာဝိက္ခေပဝါဒေါ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘဂဝတာ ပန အနိယျာနိကတ္တာ အနတ္ထသံဟိတာနိ ဣမာနိ ဒဿနာနီတိ တာနိ န ဗျာကတာနိ၊ တံ အဗျာကရဏံ သန္ဓာယာဟ အယံ ထေရော ‘‘တံ မေ န ရုစ္စတီ’’တိ။ သိက္ခံ ပဋိက္ခိပိတွာ ယထာသမာဒိန္နသိက္ခံ ပဟာယ။

၁၂၅။ တွံ ¶ နေဝ ¶ ယာစကောတိ အဟံ ဘန္တေ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ စရိဿာမီတိအာဒိနာ။ န ယာစိတကောတိ တွံ မာလုကျပုတ္တ မယိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာတိအာဒိနာ။

၁၂၆။ ပရသေနာယ ဌိတေန ပုရိသေန။ ဗဟလလေပနေနာတိ ဗဟလဝိလေပနေန။ မဟာသုပိယာဒိ သဗ္ဗော မုဒုဟိဒကော ဝေဏုဝိသေသော သဏှော။ မရုဝါတိ မကစိ။ ခီရပဏ္ဏိနောတိ ခီရပဏ္ဏိယာ၊ ယဿာ ဆိန္ဒနမတ္တေ ပဏ္ဏေ ခီရံ ပဂ္ဃရတိ။ ဂစ္ဆန္တိ ဂစ္ဆတော ဇာတံ သယံဇာတဂုမ္ဗတော ဂဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သိထိလဟနု နာမ ဒတ္တာ ကဏ္ဏော ပတင်္ဂေါ။ ဧတာယ ဒိဋ္ဌိယာ သတိ န ဟောတီတိ ‘‘သဿတော လောကော’’တိ ဧတာယ ဒိဋ္ဌိယာ သတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသော န ဟောတိ၊ တံ ပဟာယ ဧဝ ပတ္တဗ္ဗတော။

၁၂၇။ အတ္ထေဝ ဇာတီတိအာဒိနာ ဧတာ ဒိဋ္ဌိယော ပစ္စေကမ္ပိ သံသာရပရိဗြူဟနာ ကဋသိဝဍ္ဎနာ နိဗ္ဗာနဝိဗန္ဓနာတိ ဒဿေတိ။

၁၂၈။ တသ္မာတိဟာတိ ဣဒံ အဋ္ဌာနေ ဥဒ္ဓဋံ၊ ဌာနေယေဝ ပန ‘‘ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမဿ ပရတော ကတွာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဖလေန အရဏီယတော အနုဂန္တဗ္ဗတော ကာရဏမ္ပိ ‘‘အတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကာရဏနိဿိတ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိမတ္တမ္ပီ’’တိ။ ပုဗ္ဗပဒဋ္ဌာနန္တိ ပဌမာရမ္ဘော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠမာလုကျသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ မဟာမာလုကျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၉။ ဩရံ ¶ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု၊ တတ္ထ ပဝတ္တိယာ သံဝတ္တနတော ဩရံ ဘဇန္တီတိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ၊ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈတာယ ဩရမ္ဘာဂေ ဟေဋ္ဌာကောဋ္ဌာသေ ဘဇန္တီတိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာကောဋ္ဌာသိကာနီ’’တိအာဒိ။ ကမ္မုနာ ဟိ ဝဋ္ဋေန စ ဒုက္ခံ သံယောဇေန္တီတိ သံယောဇနာနိ၊ ဩရမ္ဘာဂိယသညိတာနိ သံယောဇနာနိ ယဿ အပ္ပဟီနာနိ၊ တဿေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ။ ယဿ ပန တာနိ ပဟီနာနိ၊ တဿ တံ နတ္ထီတိ။ အပ္ပဟီနတာယ အနုသေတီတိ အရိယမဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတာယ ကာရဏလာဘေ ¶ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အပ္ပဟီနဘာဝေန အနုသေတိ။ အနုသယမာနော သံယောဇနံ နာမ ဟောတီတိ အနုသယတ္တံ ဖရိတွာ ပဝတ္တမာနော ပါပဓမ္မော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန သံယောဇနံ နာမ ဟောတိ။ ဧတေန ယဒိ ပန အနုသယတော သံယောဇနံ ပဝတ္တံ၊ တထာပိ ယေ တေ ကာမရာဂါဒယော ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေယေဝ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနာနီတိ ဒဿေတိ။

ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒေဝ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနံ ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတံ၊ တဒေဝ ထေရေနပိ ဝိဿဇ္ဇိတံ၊ တထာပိ အယံ လဒ္ဓိ သန္နိဿယာ။ တတ္ထ ဒေါသာရောပနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ဝါဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမုဒါစာရက္ခဏေယေဝါတိ ပဝတ္တိက္ခဏေ ဧဝ။ န ဟိ သဗ္ဗေ ဝတ္တမာနာ ကိလေသာ သံယောဇနတ္ထံ ဖရန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာတိ တေန ကာရဏေန၊ တထာလဒ္ဓိကတ္တာတိ အတ္ထော။ စိန္တေသိ ‘‘ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိ ယောဇနာ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယေဝါတိ အဇ္ဈတ္တာသယေနေဝ။ ဝိသံဝါဒိတာတိ သတ္ထု စိတ္တဿ အနာရာဓနေန ဝိဝေစိတာ။ ဧဝမကာသိ ဧဝံ ဓမ္မံ ဒေသာပေသိ။

၁၃၀။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌိတေနာတိ ပရိယုဋ္ဌာနသမတ္ထသက္ကာယဒိဋ္ဌိကေန။ တထာဘူတဉ္စ စိတ္တံ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိဂယှိတံ အဇ္ဈောတ္ထဋဉ္စ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂဟိတေန အဘိဘူတေနာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိနိဿရဏံ နာမ ဒဿနမဂ္ဂေါ တေန သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗတော၊ သော ပန နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ တံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌိနိဿရဏံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ အဝိနောဒိတာ အနီဟဋာတိ ပဒဒွယေနပိ သမုစ္ဆေဒဝသေန အပ္ပဟီနတ္တံယေဝ ဝဒတိ။ အညံ သံယောဇနံ အညော အနုသယောတိ ဝဒန္တိ၊ သဟဘာဝေါ နာမ အညေန ဟောတိ။ န ဟိ တဒေဝ တေန သဟာတိ ဝုစ္စတီတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ အညေနာတိ အတ္ထတော အညေန။ အဝတ္ထာမတ္တတော ယဒိပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နတ္ထိ၊ အဝယဝေါ ပန သမုဒါယော န ဟောတီတိ သော သမုဒါယတော အညော ဧဝါတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ယထာဝုတ္တဿ ပရိဟာရဿ အပ္ပာဋိဟီရကတံ အာသင်္ကိတွာ ပက္ခန္တရံ အာသလ္လိတံ ‘‘အထာပိ သိယာ’’တိအာဒိနာ။ ပက္ခန္တရေဟိ ပရိဟာရာ ¶ ဟောန္တီတိ ယထာဝုတ္တဉာယေနပိ အညော ပုရိသော အထာပိ သိယာ၊ အယံ ပနေတ္ထ အညော ဒေါသောတိ အာဟ ‘‘ယဒိ တဒေဝါ’’တိအာဒိ။ အထာပိ သိယာ တုယှံ ယဒိ ပရိဝိတက္ကော ဤဒိသော ယဒိ တဒေဝ သံယောဇနန္တိအာဒိ။ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာတိ ပရမတ္ထတော သော ဧဝ ¶ ကိလေသော သံယောဇနမနုသယော စ၊ ဗန္ဓနတ္ထအပ္ပဟီနတ္ထာနံ ပန အတ္ထေဝ ဘေဒေါတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ။

၁၃၂။ တစစ္ဆေဒေါ ဝိယ သမာပတ္တိ ကိလေသာနံ သမာပတ္တိဝိက္ခမ္ဘနဿ သာရစ္ဆေဒဿ အနုသယဿ ဒူရဘာဝတော။ ဖေဂ္ဂုစ္ဆေဒေါ ဝိယ ဝိပဿနာ တဿ အာသန္နဘာဝတော။ ဧဝရူပါ ပုဂ္ဂလာတိ အဘာဝိတသဒ္ဓါဒိဗလတာယ ဒုဗ္ဗလနာမကာယာ ပုဂ္ဂလာ၊ ယေသံ သက္ကာယနိရောဓာယ…ပေ… နာဓိမုစ္စတိ။ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ယထာ သော ဒုဗ္ဗလကော ပုရိသော၊ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော သော ပုရိသော ဂင်္ဂါပါရံ ဝိယ သက္ကာယပါရံ ဂန္တုံ အသမတ္ထတ္တာ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၃၃။ ဥပဓိဝိဝေကေနာတိ ဣမိနာ ဥပဓိဝိဝေကာတိ ကရဏေ နိဿက္ကနန္တိ ဒဿေတိ၊ ဥပဓိဝိဝေကာတိ ဝါ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနဿ ဥပဓိဝိဝေကေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနေန ပဉ္စကာမဂုဏဝိဝေကော ကထိတော။ ကာမဂုဏာပိ ဟိ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓီတိ ဝုစ္စန္တီတိ။ ထိနမိဒ္ဓပစ္စယာ ကာယဝိဇမ္ဘိတာဒိဘေဒံ ကာယာလသိယံ။ တတ္ထာတိ အန္တောသမာပတ္တိယံ သမာပတ္တိအဗ္ဘန္တရေ ဇာတံ။ တံ ပန သမာပတ္တိပရိယာပန္နမ္ပိ အပရိယာပန္နမ္ပီတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တောသမာပတ္တိက္ခဏေယေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရူပါဒယော ဓမ္မေတိ ရူပဝေဒနာဒိကေ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မေ။ န နိစ္စတောတိ ဣမိနာ နိစ္စပဋိက္ခေပတော တေသံ အနိစ္စတမာဟ။ တတော ဧဝ ဥဒယဝယန္တတော ဝိပရိဏာမတော တာဝကာလိကတော စ တေ အနိစ္စာတိ ဇောတိတံ ဟောတိ။ ယဉှိ နိစ္စံ န ဟောတိ၊ တံ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နံ ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ဝိပရိဏတံ ဣတ္တရခဏမေဝ စ ဟောတိ။ န သုခတောတိ ဣမိနာ သုခပဋိက္ခေပတော တေသံ ဒုက္ခတမာဟ၊ အတော ဧဝ အဘိဏှံ ပဋိပီဠနတော ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ တေ ဒုက္ခာတိ ဇောတိတံ ဟောတိ။ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတာယ ဟိ တေ အဘိဏှံ ပဋိပီဠနတော နိရန္တရဒုက္ခတာယ ဒုက္ခဿေဝ စ အဓိဋ္ဌာနဘူတာတိ။ ပစ္စယယာပနီယတာယ ရောဂမူလတာယ စ ရောဂတော။ ဒုက္ခတာသူလယောဂိတာယ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတော ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပက္ကဘိဇ္ဇနတော စ ဂဏ္ဍတော။ ပီဠာဇနနတော အန္တောတုဒနတော ဒုန္နီဟရဏတော စ အဝဒ္ဓိအာဝဟတော အဃဝတ္ထုတော စ အသေရီဘာဝတော အာဗာဓပဒဋ္ဌာနတာယ စ အာဗာဓတော။ အဝသဝတ္တနတော အဝိဓေယျတာယ ပရတော ¶ ။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ ပလုဇ္ဇနီယတာယ ပလောကတော။ သာမီနိဝါသီကာရကဝေဒကအဓိဋ္ဌာယကဝိရဟတော သုညတော။ အတ္တပဋိက္ခေပဋ္ဌေန အနတ္တတော၊ ရူပါဒိဓမ္မာပိ န ဧတ္ထ အတ္တာ ဟောန္တီတိ အနတ္တာ၊ ဧဝံ အယမ္ပိ န အတ္တာ ဟောတီတိ အနတ္တာ။ တေန ¶ အဗျာပါရတော နိရီဟတော တုစ္ဆတော အနတ္တာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ လက္ခဏတ္တယမေဝ အဝဗောဓတ္ထံ ဧကာဒသဟိ ပဒေဟိ ဝိဘဇိတွာ ဂဟိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အန္တောသမာပတ္တိယန္တိ သမာပတ္တီနံ သဟဇာတတာယ သမာပတ္တီနံ အဗ္ဘန္တရေ။ စိတ္တံ ပဋိသံဟရတီတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂါဒိဥပက္ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေန ဝိပဿနာစိတ္တံ ပဋိသံဟရတိ။ တေနာဟ ‘‘မောစေတီ’’တိ။ သဝနဝသေနာတိ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော’’တိအာဒိနာ သဝနဝသေန။ ထုတိဝသေနာတိ တထေဝ ထောမနာဝသေန ဂုဏတော သံကိတ္တနဝသေန။ ပရိယတ္တိဝသေနာတိ တဿ ဓမ္မဿ ပရိယာပုဏနဝသေန။ ပညတ္တိဝသေနာတိ တဒတ္ထဿ ပညာပနဝသေန။ အာရမ္မဏကရဏဝသေနေဝ ဥပသံဟရတိ မဂ္ဂစိတ္တံ။ ဧတံ သန္တန္တိအာဒိ ပန အဝဓာရဏနိဝတ္တိတတ္ထဒဿနံ။ ယထာ ဝိပဿနာ ‘‘ဧတံ သန္တံ ဧတံ ပဏီတ’’န္တိအာဒိနာ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ စိတ္တံ ဥပသံဟရတိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန အဘိသမေန္တော တတ္ထ လဗ္ဘမာနေ သဗ္ဗေ ဝိသေသေ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇာနန္တော တတ္ထ စိတ္တံ ဥပသံဟရတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ပန အာကာရေနာ’’တိအာဒိ။ သော တတ္ထ ဌိတောတိ သော အဒန္ဓဝိပဿနော ယောဂီ တတ္ထ တာယ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယာရမ္မဏာယ ဝိပဿနာယ ဌိတော။ သဗ္ဗသောတိ တဿ မဂ္ဂဿ အဓိဂမာယ နိဗ္ဗတ္တိတသမထဝိပဿနာသု။ အသက္ကောန္တော အနာဂါမီ ဟောတီတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဟာသု ဧဝ သမထဝိပဿနာသု ဆန္ဒရာဂံ ပဟာယ အဂ္ဂမဂ္ဂဝဟာသု တာသု နိကန္တိံ ပရိယာဒါတုံ အသက္ကောန္တော အနာဂါမိတာယမေဝ သဏ္ဌာတိ။

သမတိက္ကန္တတ္တာတိ သမထဝသေန ဝိပဿနာဝသေန စာတိ သဗ္ဗထာပိ ရူပဿ အတိက္ကန္တတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ။ အနေနာတိ ယောဂိနာ။ တံ အတိက္ကမ္မာတိ ဣဒံ ယော ဝါ ပဌမံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နေ ဓမ္မေ သမ္မဒေဝ သမ္မသိတွာ တေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ တတော အရူပသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ အရူပဓမ္မေ သမ္မသတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ အရူပံ သမ္မသတီ’’တိ။

သမထဝသေန ¶ ဂစ္ဆတောတိ သမထပ္ပဓာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ။ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဓုရံ ဟောတီတိ တဿ ဝိပဿနာဘာဝနာယ တထာ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တတ္တာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ သမာဓိပ္ပဓာနာ ဟောတိ၊ မဂ္ဂေပိ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဓုရံ ဟောတိ၊ သမာဓိန္ဒြိယံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဗလဝံ ဟောတိ။ သော စေတောဝိမုတ္တော နာမာတိ သော အရိယော စေတောဝိမုတ္တော နာမ ဟောတိ။ ဝိပဿနာဝသေန ဂစ္ဆတောတိ ‘‘သမထဝသေန ဂစ္ဆတော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉ္စ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေါ သုတ္တန္တနယေန ဣဓာဘိဟိတော ပရိယာယော နာမ၊ အဘိဓမ္မနယေန ပရတော ကီဋာဂိရိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဒဿယိဿာမ။ အယံ သဘာဝဓမ္မောယေဝါတိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ သမထပ္ပဓာနာ စေ သမာဓိ ဓုရံ၊ ဝိပဿနာပဓာနာ စေ ပညာ ဓုရန္တိ အယံ ဓမ္မသဘာဝေါယေဝ၊ ဧတ္ထ ကိဉ္စိ န အာသင်္ကိတဗ္ဗံ။

ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ ¶ ဣန္ဒြိယဝေမတ္တတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယနာနတ္တံ ဝဒါမီ’’တိ။ ဣန္ဒြိယနာနတ္တတာ ကာရဏန္တိ ဣဒံ ဒဿေတိ – အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ဝိယ သမထဝသေန ဝိပဿနာဝသေန စ ယံ ပုဗ္ဗဘာဂဂမနံ၊ တံ အပ္ပမာဏံ တံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနံ၊ ယဿ သမာဓိ ဓုရံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဗလဝံ ဟောတိ၊ သော အရိယော စေတောဝိမုတ္တိ နာမ ဟောတိ။ ယဿ ပညာ ဓုရံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဗလဝံ ဟောတိ သော အရိယော ပညာဝိမုတ္တော နာမ ဟောတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဗုဒ္ဓိဝိသိဋ္ဌေန နိဒဿနေန ဒဿေန္တော ‘‘ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ’’တိအာဒိမာဟ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာမာလုကျသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ ဘဒ္ဒါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၄။ အသိယတီတိ ¶ အသနံ၊ ဘုဉ္ဇနံ ဘောဇနံ၊ အသနဿ ဘောဇနံ အသနဘောဇနံ၊ အာဟာရပရိဘောဂေါ၊ ဧကသ္မိံ ကာလေ အသနဘောဇနံ ဧကာသနဘောဇနံ။ သော ပန ကာလော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏဝသေန ပုဗ္ဗဏှော ဧဝ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဧကသ္မိံ ပုရေဘတ္တေ အသနဘောဇန’’န္တိ။ ဝိပ္ပဋိသာရကုက္ကုစ္စန္တိ ‘‘အယုတ္တံ ဝတ မယာ ကတံ၊ ယော အတ္တနော သရီရပကတိံ အဇာနန္တော ဧကာသနဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိ၊ ယေန မေ ဣဒံ သရီရံ ကိသံ ဇာတံ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟော နာဟောသီ’’တိ ဧဝံ ¶ ဝိပ္ပဋိသာရကုက္ကုစ္စံ ဘဝေယျ။ ဧတံ သန္ဓာယ သတ္ထာ အာဟ၊ န ဘဒ္ဒါလိမေဝ တာဒိသံ ကိရိယံ အနုဇာနန္တော။ ဣတရထာတိ ယဒိ ဧကံယေဝ ဘတ္တံ ဒွိဓာ ကတွာ တတော ဧကဿ ဘာဂဿ ဘုဉ္ဇနံ ဧကဒေသဘုဉ္ဇနံ အဓိပ္ပေတံ။ ကော သက္ကောတီတိ ကော ဧဝံ ယာပေတုံ သက္ကောတိ။ အတီတဇာတိပရိစယောပိ နာမ ဣမေသံ သတ္တာနံယေဝ အနုဗန္ဓတီတိ အာဟ ‘‘အတီတေ’’တိအာဒိ။ ဝိရဝန္တဿေဝါတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ တံ မဒ္ဒိတွာတိ ‘‘အယံ သိက္ခာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ အာစိဏ္ဏံ၊ အယဉ္စ ဘိက္ခု ဣမံ သိက္ခတေဝါ’’တိ ဝတွာ တံ ဘဒ္ဒါလိံ တဿ ဝါ အနုဿာဟပဝေဒနံ အဘိဘဝိတွာ။ ဘိက္ခာစာရဂမနတ္ထံ န ဝိတက္ကမာဠကံ အဂမာသိ၊ ဝိဟာရစာရိကံ စရန္တော တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဘဂဝါ ဂစ္ဆတိ။

၁၃၅။ ဒူသယန္တိ ဂရဟန္တိ ဧတေနာတိ ဒေါသော၊ အပရာဓော၊ သော ဧဝ ကုစ္ဆိတဘာဝေန ဒေါသကော။ ဂရဟာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတော ဩကာသော။ တေနာဟ – ‘‘ဧတံ ဩကာသံ ဧတံ အပရာဓ’’န္တိ။ ဒုက္ကရတရန္တိ ပတိကာရဝသေန အတိသယေန ဒုက္ကရံ။ အပရာဓော ဟိ န ခမာပေန္တံ ယထာပစ္စယံ ဝိတ္ထာရိတော ဟုတွာ ဒုပ္ပတိကာရော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဿဉှီ’’တိအာဒိ။

အလဂ္ဂိတွာတိ ဣမမ္ပိ နာမ အပနီတံ အကာသီတိ ဧဝံ အဝိနေတွာ၊ တံ တံ တဿ ဟိတပဋိပတ္တိံ နိဝါရဏံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဉာယပဋိပတ္တိံ အတိစ္စ ဧတိ ပဝတ္တတီတိ အစ္စယော၊ အပရာဓော၊ ပုရိသေန မဒ္ဒိတွာ ပဝတ္တိတော အပရာဓော အတ္ထတော ပုရိသံ အတိစ္စ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အစ္စယော မံ၊ ဘန္တေ၊ အစ္စဂမာ’’တိ။ အဝသေသပစ္စယာနံ သမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ အာဟ ‘‘ဧကံ ကာရဏ’’န္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဘဒ္ဒါလိတ္ထေရဿ အပရိပူရကာရိတာယ ဘိက္ခုအာဒီနံ ဇာနနံ၊ တမ္ပိ ကာရဏံ ကတွာ ‘‘အဟံ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ န ဥဿဟာမီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

၁၃၆။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာတိ ¶ ပဌမမဂ္ဂစိတ္တက္ခဏေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ။ ဧဝံ အာဏာပေတုံ န ယုတ္တန္တိ သင်္ကမတ္ထာယ အာဏာပေတုံ န ယုတ္တံ ပယောဇနာဘာဝတော။ အနာစိဏ္ဏဉ္စေတံ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ယဒိဒံ ပဒသာ အက္ကမနံ။ တထာ ဟိ –

‘‘အက္ကမိတွာန မံ ဗုဒ္ဓါ၊ သဟ သိဿေဟိ ဂစ္ဆတု၊

မာ နံ ကလလံ အက္ကမိတ္ထ၊ ဟိတာယ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၃)၊

သုမေဓပဏ္ဍိတေန ¶ ပစ္စာသီသိတံ န ကတံ။ ယထာဟ –

‘‘ဒီပင်္ကရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

ဥဿီသကေ မံ ဌတွာန၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၆၀)၊

ဘဂဝတာ အာဏတ္တေ သတိ တေသမ္ပိ ဧဝံ ကာတုံ န ယုတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေသံ ပဋိဗာဟိတုံ ယုတ္တန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပနဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ကာတုံ အာရဒ္ဓံ နာမ ကိစ္စံ ကေဟိစိ ပဋိဗာဟိတုံ ယုတ္တံ နာမ အတ္ထိ ပဋိဗာဟိတုံယေဝ အကရဏတော။ သမ္မတ္တနိယာမဿ အနောက္ကန္တတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗာဟိရကော’’တိ။

၁၃၇။ န ကမ္မဋ္ဌာနံ အလ္လီယတီတိ စိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဩတရတိ။

၁၄၀။ ပုနပ္ပုနံ ကာရေန္တီတိ ဒဏ္ဍကမ္မပဏာမနာဒိကာရဏံ ပုနပ္ပုနံ ကာရေန္တိ။ သမ္မာဝတ္တမှိ န ဝတ္တတီတိ တဿာ တဿာ အာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနတ္ထံ ဘဂဝတာ ပညတ္တသမ္မာဝတ္တမှိ န ဝတ္တတိ။ အနုလောမဝတ္တေ န ဝတ္တတီတိ ယေန ယေန ဝတ္တေန သင်္ဃော အနုလောမိကော ဟောတိ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ အနုလောမဝတ္တေ န ဝတ္တတိ ဝိလောမမေဝ ဂဏှာတိ၊ ပဋိလောမေန ဟောတိ။ နိတ္ထာရဏကဝတ္တမှီတိ ယေန ဝတ္တေန သင်္ဃော အနုလောမိကော ဟောတိ၊ သာပတ္တိကဘာဝတော နိတ္ထိဏ္ဏော ဟောတိ၊ တမှိ နိတ္ထာရဏဝတ္တသ္မိံ န ဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘အာပတ္တီ’’တိအာဒိ။ ဒုဗ္ဗစကရဏေတိ ဒုဗ္ဗစဿ ဘိက္ခုနော ကရဏေ။

၁၄၄။ ယာပေတီတိ ဝတ္တတိ၊ သာသနေ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ အဘိညာပတ္တာတိ ‘‘အသုကော အသုကော စ ထေရော သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော ဗဟုဿုတော’’တိအာဒိနာ အဘိညာတဘာဝံ ပတ္တာ အဓိဂတအဘိညာတာ။

၁၄၅။ သတ္တေသု ဟာယမာနေသူတိ ကိလေသဗဟုလတာယ ပဋိပဇ္ဇနကသတ္တေသု ပရိဟာယန္တေသု ပဋိပထေသု ¶ ဇာယမာနေသု။ အန္တရဓာယတိ နာမ တဒါဓာရတာယ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ ပရူပဝါဒါဒယော။ သမ္ပရာယိကာ အပါယဒုက္ခဝိသေသာ။ အာသဝန္တိ တေန တေန ပစ္စယေန ပဝတ္တန္တီတိ အာသဝါ။ နေသန္တိ ပရူပဝါဒါဒိအာသဝါနံ။ တေတိ ဝီတိက္ကမဓမ္မာ။

အကာလံ ဒဿေတွာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အကာလံ ဒဿေတွာ။ ဥပ္ပတ္တိန္တိ အာသဝဋ္ဌာနိယာနံ ဓမ္မာနမုပ္ပတ္တိံ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ကာလံ၊ တာဝ ¶ သေနာသနာနိ ပဟောန္တိ၊ တေန အာဝါသမစ္ဆရိယာဒိဟေတုနာ သာသနေ ဧကစ္စေ အာသဝဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဣမိနာ ပန ဟေတုနာ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယသန္တိ ကိတ္တိသဒ္ဒံ ပရိဝါရဉ္စ။ သာဂတတ္ထေရဿ နာဂဒမနကိတ္တိယသာဒိဝသေန သုရာပါနသင်္ခါတော အာသဝဋ္ဌာနိယော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇိ။

ရသေန ရသံ သံသန္ဒေတွာတိ ဥပါဒိန္နကဖဿရသေန အနုပါဒိန္နကဖဿရသံ သံသန္ဒေတွာ။

၁၄၆။ န ခေါ၊ ဘဒ္ဒါလိ၊ ဧသေဝ ဟေတု၊ အထ ခေါ အညမ္ပိ အတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဓမ္မဿ သက္ကစ္စသဝနေ ထေရံ နိယောဇေတိ။

၁၄၇။ ဝိသေဝနာစာရန္တိ အဒန္တကိရိယံ။ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ဝူပသမ္မတိ။ တတ္ထ အဒန္တကိရိယံ ပဟာယ ဒန္တော ဟောတိ။ ယုဂဿာတိ ရထဓုရဿ။

အနုက္ကမေတိ အနုရူပပရိဂမေ။ တဒဝတ္ထာနုရူပံ ပါဒါနံ ဥက္ခိပနေ နိက္ခိပနေ စ။ တေနာဟ ‘‘စတ္တာရော ပါဒေ’’တိအာဒိ။ ရဇ္ဇုဗန္ဓနဝိဓာနေနာတိ ပါဒတော ဘူမိယာ မောစနဝိဓာနေန။ ဧဝံ ကရဏတ္ထန္တိ ယထာ အဿေ နိသိန္နဿေဝ ဘူမိံ ဂဟေတုံ သက္ကာ၊ ဧဝံ စတ္တာရော ပါဒေ တထာ ကတွာ အတ္တနော နိစ္စလဘာဝကရဏတ္ထံ။ မဏ္ဍလေတိ မဏ္ဍလဓာဝိကာယံ။ ပထဝီကမနေတိ ပထဝိံ ဖုဋ္ဌမတ္တေန ဂမနေ။ တေနာဟ ‘‘အဂ္ဂဂ္ဂခုရေဟီ’’တိ။ ဩက္ကန္တကရဏသ္မိန္တိ ဩက္ကန္တေတွာ ပရသေနာသမ္မဒ္ဒန ဩက္ကန္တကရဏေ။ ဧကသ္မိံ ဌာနေတိ စတူသု ပါဒေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဂမနံ စောဒေန္တီတိ အတ္ထော၊ သော ပနေတ္ထ သီဃတရော အဓိပ္ပေတော။ ဒဝတ္တေတိ မရိယာဒါကောပနေဟိ နာနပ္ပယောဇနေ၊ ပရသေနာယ ပဝတ္တမဟာနာဒပဟရဏေဟိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယုဒ္ဓကာလသ္မိ’’န္တိအာဒိ။

ရညာ ဇာနိတဗ္ဗဂုဏေတိ ယထာ ရာဇာ အဿဿ ဂုဏေ ဇာနာတိ၊ ဧဝံ တေန ဇာနိတဗ္ဗဂုဏကာရဏံ ¶ ကာရေတိ။ အဿရာဇဝံသေတိ ဒုဿဟံ ဒုက္ခံ ပတွာပိ ယထာ အယံ ရာဇဝံသာနုရူပကိရိယံ န ဇဟိဿတိ၊ ဧဝံ သိက္ခာပနေ။ သိက္ခာပနမေဝ ဟိ သန္ဓာယ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ကာရဏံ ကာရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ တဿ ကရဏကာရာပနပရိယာယတ္တာ။

ယထာ ¶ ဥတ္တမဇဝေါ ဟောတီတိ ဇဝဒဿနဋ္ဌာနေ ယထာ ဟယော ဥတ္တမဇဝံ န ဟာပေသိ၊ ဧဝံ သိက္ခာပေတိ။ ဥတ္တမဟယဘာဝေ၊ ယထာ ဥတ္တမဟယော ဟောတီတိ ကမ္မကရဏကာလေ အတ္တနော ဥတ္တမသဘာဝံ အနိဂုဟိတွာ အဝဇ္ဇေတွာ ယထာ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပရမဇဝေန သိက္ခာပေတိ။ ယထာ ကိရိယာ ဝိနာ ဒဗ္ဗမ္ပိ ဝိနာ ကိရိယံ န ဘဝတိ၊ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ပကတိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတြာတိ တသ္မိံ ပကတိယာ ဥတ္တမဟယဿေဝ ဥတ္တမဟယကာရဏာရဟတ္တာ ဥတ္တမဇဝပဋိပဇ္ဇနေ။ မာသခါဒကဃောဋကာနန္တိ မာသံ ခါဒိတွာ ယထာ တထာ ဝိဂုဏခလုင်္ဂကာနံ။ ဝလဉ္ဇကဒဏ္ဍန္တိ ရညာ ဂဟေတဗ္ဗသုဝဏ္ဏဒဏ္ဍံ။ ဓာတုပတ္ထဒ္ဓါတိ အတ္တနာဝ သမုပ္ပာဒိတဓာတုယာ ဥပတ္ထမ္ဘိတော ဟုတွာ။

ဥတ္တမေ သာခလျေတိ ပရမသခိလဘာဝေ သခိလဝါစာယ ဧဝ ဒမေတဗ္ဗတာယ။ တေနာဟ ‘‘မုဒုဝါစာယ ဟီ’’တိအာဒိ။

အရဟတ္တဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိယာတိ ဖလသမာပတ္တိကာလေ ပဝတ္တသမ္မာဉာဏံ။ သမ္မာဉာဏံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝါတိ ပန ဣဒံ ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိဘာဝသာမညေန ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ ‘‘အသေက္ခေနာ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ။ တမ္ပိ အသေက္ခဉာဏန္တိ စေ? ဧဝမ္ပိ နိပ္ပရိယာယ သေက္ခဂ္ဂဟဏေ ပရိယာယသေက္ခဂ္ဂဟဏံ န ယုတ္တမေဝ၊ ကိစ္စဘေဒေန ဝါ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကာ ဧဝ ဟိ သာ ပညာ နိဗ္ဗာနဿ ပစ္စက္ခကိရိယာယ သမ္မာဒဿနကိစ္စံ ဥပါဒါယ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ သမ္မာဇာနနကိစ္စံ ဥပါဒါယ ‘‘သမ္မာဉာဏ’’န္တိ။ အညာတာဝိန္ဒြိယဝသေန ဝါ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ပညိန္ဒြိယဝသေန သမ္မာဉာဏန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မဂ္ဂဖလာဝဟာယ ဒေသနာယ သင်္ခေပတောဝ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညုပုဂ္ဂလဿ ဝသေနာ’’တိ။

ဘဒ္ဒါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ လဋုကိကောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄၈။ မဟာဥဒါယိတ္ထေရောတိ ¶ ကာဠုဒါယိလာဠုဒါယိတ္ထေရေဟိ အညော မဟာဒေဟတာယ မဟာဥဒါယီတိ သာသနေ ပညာတော ထေရော။ အပဟရိ အပဟရတိ အပဟရိဿတီတိ အပဟတ္တာ။ တေကာလိကော ဟိ အယံ ¶ သဒ္ဒေါ။ ဥပဟတ္တာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အပဟာရကောတိ အပနေတာ။ ဥပဟာရကောတိ ဥပနေတာ။

၁၄၉။ ယန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ တေန စ အနန္တရနိဒ္ဒိဋ္ဌသမယော ပစ္စာမဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ။ န ဘဂဝန္တံ ပဋိစ္စာတိ န ဘဂဝန္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ။

ကမ္မနိပ္ဖန္နတ္ထန္တိ အတ္တနာ အာယာစိယမာနကမ္မသိဒ္ဓိအတ္ထံ။ ဘဝတီတိ ဘူ၊ န ဘူတိ အဘူ၊ ဘယဝသေန ပန သာ ဣတ္ထီ ‘‘အဘု’’န္တိ အာဟ။ အာတု မာတူတိ ဧတ္ထ ယထာ –

‘‘အင်္ဂါ အင်္ဂါ သမ္ဘဝသိ၊ ဟဒယာ အဓိဇာယသေ၊

အတ္တာ ဧဝ ပုတ္တ နာမာသိ၊ သ ဇီဝ သရဒေါသတ’’န္တိ။ –

အာဒီသု ပုတ္တော ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝုစ္စတိ ကုလဝသေန သန္တာနေ ပဝတ္တနတော။ ဧဝံ ပိတာပိ ‘‘ပုတ္တဿ အတ္တာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ‘‘ဘိက္ခုဿ အတ္တာ မာတာ’’တိ ဝတ္ထုကာမာ ဘယဝသေန ‘‘အာတု မာတူ’’တိ အာဟ။ တေနာဟ ‘‘အာတူတိ ပိတာ’’တိအာဒိ။

၁၅၀။ ဧဝမေဝန္တိ ဣဒံ ဂရဟတ္ထဇောတနနိပါတပဒန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂရဟန္တော အာဟာ’’တိ။ တထာ ဟိ နံ ဝါစကသဒ္ဒေနေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓေကစ္စေ မောဃပုရိသာ’’တိ အာဟ။ အာဟံသူတိ တေသံ တထာ ဝစနဿ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တိဒီပနန္တိ အာဟ ‘‘ဝဒန္တီ’’တိ။ ကိံ ပနိမဿ အပ္ပမတ္တကဿာတိ ပဟာတဗ္ဗဝတ္ထုံ အဝမညမာနေဟိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကိံ ပနာ’’တိ။ ဟေတုမှိ ဇောတေတဗ္ဗေ စေတံ သာမိဝစနံ ယထာ ‘‘အနုဿဝဿ ဟေတု၊ အဇ္ဈေနဿ ဟေတူ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တကဿ ဟေတူ’’တိ။ နနု အပဿန္တေန ဝိယ အသုဏန္တေန ဝိယ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? သတ္ထာရာ နာမ အပ္ပမတ္တကေသု ဒေါသေသု အပဿန္တေန ဝိယ စ အသုဏန္တေန ဝိယ စ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တေသံ အဓိပ္ပာယေန ဝိဝရဏံ။ တေသု စာတိ သိက္ခာကာမေသု စ။ အပ္ပစ္စယံ ဥပဋ္ဌာပေန္တီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ တေသန္တိ ယေ ‘‘မောဃပုရိသာ’’တိ ဝုတ္တာ ပုဂ္ဂလာ၊ တေသံ။ ဂလေ ဗဒ္ဓံ မဟာကဋ္ဌန္တိ ဂလေ ဩလမ္ဗေတွာ ဗဒ္ဓံ ရုက္ခဒဏ္ဍမာဟ။ ¶ ပူတိလတာယာတိ ဂလောစိယာ။ ပါရာဇိကဝတ္ထု ဝိယ ဒုပ္ပဇဟံ ဟောတီတိ ဆန္ဒကပ္ပဟာနဝသေန တံ ပဇဟိတုံ န သက္ကောတိ။

၁၅၁။ အနုဿုက္ကာတိ ¶ တဿ ပဟာတဗ္ဗဿ ပဟာနေ ဥဿုက္ကရဟိတာ။ အပစ္စာသီသနပက္ခေတိ တာယ ပရဒတ္တဝုတ္တိတာယ ကဿစိ ပစ္စယဿ ကုတောစိ အပစ္စာသီသကပက္ခေ ဌိတာ ဟုတွာ သုပ္ပဇဟံ ဟောတိ၊ န တဿ ပဟာနေ ဘာရိယံ အတ္ထိ။

၁၅၂။ ဒလိဒ္ဒေါ ဒုဂ္ဂတော။ အဿကောတိ အသာပတေယျော။ ဂေဟယဋ္ဌိယောတိ ဂေဟဆဒနဿ အာဓာရာ၊ တာ ဥဇုကံ တိရိယံ ဌပေတဗ္ဗဒဏ္ဍာ။ သမန္တတော ဘိတ္တိပါဒေသု ဌပေတဗ္ဗဒဏ္ဍာ မဏ္ဍလာ။ ကာကာတိဒါယိန္တိ ဣတော စိတော ကာကေဟိ အတိပါတဝသေန ဥဍ္ဍေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ကိဉ္စိဒေဝါ’’တိအာဒိ။ သူရကာကာတိ ကာကာနံ ဥဍ္ဍေပနာကာရမာဟ။ နပရမရူပန္တိ ဟီနရူပံ။ ဝိလီဝမဉ္စကောတိ တာလဝေတ္တကာဒီဟိ ဝီတမဉ္စကော။ သာ ပနဿ သန္တာနာနံ ဆိန္နဘိန္နတာယ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂတာ၊ တထာ သတိ သာ ဝိသမရူပါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဩဏတာ’’တိအာဒိ။ သော ပုဂ္ဂလော လူခဘောဇီ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဓညံ နာမ ကုဒြူသကော’’တိ။ သမကာလံ ဝပိတဗ္ဗတာယ သမဝါပကံ၊ ယထာဥတု ဝပိတဗ္ဗဗီဇံ။ ဇာယိကာတိ ကုစ္ဆိတာ ဘရိယာ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဂရဟာယံ က-သဒ္ဒေါ။ သော ဝတာဟံ ပဗ္ဗဇေယျန္တိ သောဟံ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ ပဗ္ဗဇေယျံ၊ ယောဟံ ပုရိသော နာမ အဿံ ဝတာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝသေန အတ္တနော ပုရိသံ ဗောဓေယျ။ တံသဘာဝေ ဌိတဿ ဗောဓာ န တု ဒုက္ကရာ၊ သာ ခဋောပိကာ။ သာ ကုမ္ဘီ။ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိနော အဍ္ဎတေဠသာနိ ကောဋ္ဌာဂါရသတာနိ ဝိယ။

၁၅၃။ သုဝဏ္ဏနိက္ခသတာနန္တိ အနေကေသံ သုဝဏ္ဏနိက္ခသတာနံ။ စယောတိ သန္တာနေဟိ နိစယော အဝီစိ နိစ္စပ္ပဗန္ဓနိစယော။ တေနာဟ ‘‘သန္တာနတော ကတသန္နိစယော’’တိ။

၁၅၄။ ဟေဋ္ဌာ ကိဉ္စာပိ အပ္ပဇဟနကာ ပဌမံ ဒဿိတာ၊ ပဇဟနကာ ပဓာနာ၊ တေသဉ္စ ဝသေနေတ္ထ ပုဂ္ဂလစတုက္ကံ ဒဿိတံ။ တေ တဉ္စေဝ ပဇဟန္တီတိ ပဇဟနကာ ပဌမံ ဂဟိတာ။ ရာသိဝသေနာတိ ‘‘ဣဓုဒါယိ ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိနာ စတုက္ကေ အာဂတဝိဘာဂံ အနာမသိတွာ ‘‘တေ တေ’’တိ ပစုရဝသေန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘န ပါဋိယေက္ကံ ဝိဘတ္တာ’’တိ။ အဝိဘာဂေန ဂဟိတဝတ္ထူသု ဝိဘာဂတော ဂဟဏံ လောကသိဒ္ဓမေတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ။ ပဇဟနကပုဂ္ဂလာတိ ‘‘တေ တဉ္စေဝ ပဇဟန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဇဟနကပုဂ္ဂလာ ဧဝ။

ဥပဓိအနုဓာဝနကာတိ ဥပဓီသု အနုအနုဓာဝနကာ ဥပဓိယော အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနကာ။ ဝိတက္ကာယေဝါတိ ¶ ကာမသင်္ကပ္ပာဒိဝိတက္ကာယေဝ။ ဣန္ဒြိယနာနတ္တတာတိ ဝိမုတ္တိပရိပါစကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ။ တဿ ဟိ ဝသေနေဝ တေ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ ဇာတာ။ အဂ္ဂမဂ္ဂတ္ထာယ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ယာဝ န တံ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတေန္တိ၊ တာဝ နပ္ပဇဟန္တိ နာမ။ ဣတိ ဟေဋ္ဌိမာ တယောပိ အရိယာ အပ္ပဟီနဿ ကိလေသဿ ဝသေန ‘‘နပ္ပဇဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ပဂေဝ ပုထုဇ္ဇနာ။ ဝုတ္တနယေန ပန ဝိပဿနံ မဂ္ဂေန ဃဋေန္တာ တေ စတ္တာရော ဇနာ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ ပဇဟန္တိ နာမ။ တေ ဧဝ တတ္ထ သီဃကာရိနော ခိပ္ပံ ပဇဟန္တိ နာမ၊ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။

သံဝေဂံ ကတွာ အဂ္ဂိံ အက္ကန္တပုရိသော ဝိယ။ မဂ္ဂေနာတိ အနုက္ကမာဂတေန အဂ္ဂမဂ္ဂေန။ မဟာဟတ္ထိပဒေါပမေတိ မဟာဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀ အာဒယော)။ တတ္ထ ဟိ ‘‘တဿ ဓာတာရမ္မဏမေဝ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ ပသီဒတိ သန္တိဋ္ဌတိ အဓိမုစ္စတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၂) ဧတ္ထ အတိတိက္ခနာတိတိက္ခ-နာတိမန္ဒအတိမန္ဒ-ပုဂ္ဂလဝသေန အဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၀၂) တယော ဝါရာ ဥဒ္ဓဋာ၊ တတ္ထ မဇ္ဈိမဝသေနေဝ ပဉှော ကထိတော။ ဣန္ဒြိယဘာဝနေတိ ဣန္ဒြိယဘာဝနာသုတ္တေ၊ တတ္ထာပိ မဇ္ဈိမနယေနေဝ ပဉှော ကထိတော။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသူ’’တိအာဒိ။

တန္တိ ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝုတ္တံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဒုက္ခဿ မူလန္တိ သဗ္ဗဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ကာရဏံ။ နိဂ္ဂဟဏောတိ နိရုပါဒါနော။ တေနာဟ ‘‘နိတ္တဏှော’’တိ။

၁၅၅။ ယေ ပဇဟန္တီတိ ‘‘တေ တဉ္စေဝ ပဇဟန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တပုဂ္ဂလာ။ တေ ဣမေ နာမ ဧတ္တကေ ကိလေသေ ပဇဟန္တီတိ ယေ တေ ပုထုဇ္ဇနာ လာဘိနော စ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ဧတ္တကေ တံတံဈာနာဒိဝတ္ထုကေ စ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈတာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ဧတ္တကေ ကိလေသေ ပဇဟန္တိ။ ယေ နပ္ပဇဟန္တီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသုစိသုခံ ကာယာသုစိသန္နိဿိတတ္တာ။ အနရိယေဟီတိ အပရိသုဒ္ဓေဟိ။ ပဋိလာဘတော ဘာယိတဗ္ဗံ ကိလေသဒုက္ခဂတိကတ္တာ။ ဝိပါကတော ဘာယိတဗ္ဗံ အပါယဒုက္ခဂတိကတ္တာ။ ဂဏတောပိ ကိလေသတောပိ ဝိဝိတ္တသုခန္တိ ဂဏသင်္ဂဏိကတော စ ကိလေသသင်္ဂဏိကတော ¶ စ ဝိဝိတ္တသုခံ။ ရာဂါဒိဝူပသမတ္ထာယာတိ ရာဂါဒိဝူပသမာဝဟံ သုခံ။ န ဘာယိတဗ္ဗံ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ ဧကန္တဟိတဘာဝတော။

၁၅၆။ ဣဉ္ဇိတသ္မိန္တိ ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဣဉ္ဇန’’န္တိအာဒိ။ ဣဉ္ဇတိ တေနာတိ ဣဉ္ဇိတံ၊ တဿ တဿ ဈာနဿ ခေါဘကရံ ဩဠာရိကံ ဈာနင်္ဂံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ အနိဉ္ဇနံ သန္နိသိန္နာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄-၂၄၅၊ မ။ နိ။ ၁။၃၈၄-၃၈၆၊ ပါရာ။ ၁၂-၁၃)။

အလံ-သဒ္ဒေါ ¶ ယုတ္တတ္ထောပိ ဟောတိ – ‘‘အလမေဝ နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ၊ အလံ ဝိမုစ္စိတု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ ၁၂၈၊ ၁၃၄၊ ၁၄၃)၊ တသ္မာ အနလံ အနုသင်္ဂံ ကာတုံ အယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အကတ္တဗ္ဗအာလယန္တိ ဝဒါမီ’’တိ။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ အလံ ဧတ္တာဝတာတိ ဥဿာဟပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန သန္နိဋ္ဌာနံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသညိတံ အဏုံ ဝါ ဩရမ္ဘာဂိယသညိတံ ထူလံ ဝါ၊ ရူပရာဂေါတိ ဧဝရူပံ အဏုံ ဝါ ကာမာသဝေါ ပဋိဃန္တိ ဧဝရူပံ ထူလံ ဝါ၊ မုဒုနာ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသေန အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ ကမ္မဗန္ဓနဋ္ဌေန ဝါ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော မဟာသာဝဇ္ဇံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာတိတိက္ခပညဿ ဝသေန ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘နေယျပုဂ္ဂလဿ ဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသော ဟိ ပရိယာဒိန္နနိကန္တိကဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ဝသေန သညာဝေဒယိတနိရောဓဿ အာဂတတ္တာ ‘‘အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ နိဋ္ဌာပိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

လဋုကိကောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ စာတုမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅၇။ ယထာဥပနိဿယေနာတိ ¶ ယော ယော ဥပနိဿယော ယထာဥပနိဿယော၊ တေန ယထာဥပနိဿယေန သမ္မာပယောဂေန။ ပတိဋ္ဌဟိဿန္တိ သာသနေ ပတိဋ္ဌံ ပဋိလဘိဿန္တိ။ ဝသနဋ္ဌာနာနီတိ ဝဿဂ္ဂါဒိဝသေန ဝသနဋ္ဌာနာနိ။ သဏ္ဌာပယမာနာတိ သုဝိဘတ္တဘာဝေန ဌပေန္တာ။

အဝိနိဗ္ဘောဂသဒ္ဒန္တိ ဝိနိဘုဉ္ဇိတွာ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျသဒ္ဒံ။ ဝစီဃောသောပိ ဟိ ဗဟူဟိ ဧကစ္စံ ပဝတ္တိတော ဌာနတော စ ဒူရတရော ကေဝလံ မဟာနိဂ္ဃောသော ¶ ဧဝ ဟုတွာ သောတပထမာဂစ္ဆတိ။ မစ္ဆဝိလောပေတိ မစ္ဆေ ဝိလုမ္ပိတွာ ဝိယ ဂဟဏေ၊ မစ္ဆာနံ ဝါ နယနေ။

၁၅၈။ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေတိ နိစ္ဆယတ္ထေ၊ ဣဒံ တာဝ အမှေဟိ ဝုစ္စမာနဝစနံ ဧကန္တသောတဗ္ဗံ၊ ပစ္ဆာ တုမှေဟိ ကာတဗ္ဗံ ကရောထာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝစနပရိဟာရောတိ တေဟိ သကျရာဇူဟိ ဝုတ္တဝစနဿ ပရိဟာရော။ လေသကပ္ပန္တိ ကပ္ပိယလေသံ။ ဓုရဝဟာတိ ဓုရဝါဟိနော၊ ဓောရယှာတိ အတ္ထော။ ပါဒမူလန္တိ ဥပစာရံ ဝဒတိ။ ဝိဂစ္ဆိဿတီတိ ဟာယိဿတိ။ ပဋိပ္ဖရိတောတိ န ဘဂဝတော သမ္မုခါဝ၊ သကျရာဇူနံ ပုရတောပိ ဝိပ္ဖရိတောဝ ဟောတိ။

၁၅၉။ အဘိနန္ဒတူတိ အဘိမုခေါ ဟုတွာ ပမောဒတု။ အဘိဝဒတူတိ အဘိရူပဝသေန ဝဒတု။ ပသာဒညထတ္တန္တိ အပ္ပသာဒဿ ဝိပရိဏာမော ဟီနာယာဝတ္တနသင်္ခါတံ ပရိဝတ္တနံ၊ တေနာဟ ‘‘ဝိဗ္ဘမန္တာနံ။ ဝိပရိဏာမညထတ္တ’’န္တိ။ ကာရဏူပစာရေန သဿေသု ဗီဇပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဗီဇာနံ တရုဏာနန္တိ တရုဏသဿာန’’န္တိ။ တရုဏဘာဝေနေဝ တဿ ဘာဝိနော ဖလဿ အဘာဝေန ဝိပရိဏာမော။

၁၆၀။ ကတ္တဗ္ဗဿ သရသေနေဝ ကရဏံ စိတ္တရုစိယံ၊ န တထာ ပရဿ ဥဿာဒနေနာတိ အာဟ – ‘‘ပက္ကောသိယမာနာနံ ဂမနံ နာမ န ဖာသုက’’န္တိ။ မယမ္ပိ ဘဂဝါ ဝိယ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရေနေဝ ဝိဟရိဿာမာတိ ဒီပေတိ ပကတိယာ ဝိဝေကဇ္ဈာသယဘာဝတော ဝိရဒ္ဓါ အာဂတဿ ဘာရဿ အဝဟနတောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ဘာရဘာဝံ န အညာသီ’’တိ။

၁၆၁။ ကသ္မာ ¶ အာရဘီတိ? သပ္ပာယတော။ ပဉ္စသတာ ဟိ ဘိက္ခူ အဘိနဝါ၊ တသ္မာ တေသံ ဩဝါဒဒါနတ္ထံ ဘဂဝါ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘီတိ။

၁၆၂။ ကောဓုပါယာသဿာတိ ဧတ္ထ ကုဇ္ဈနဋ္ဌေန ကောဓော၊ သွေဝ စိတ္တဿ ကာယဿ စ အတိပ္ပမဒ္ဒနမထနုပ္ပာဒနေဟိ ဒဠှံ အာယာသဋ္ဌေန ဥပါယာသော။ အနေကဝါရံ ပဝတ္တိတွာ အတ္တနာ သမဝေတံ သတ္တံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အဒတွာ အနယဗျသနပါပနေန ကောဓုပါယာသဿ ဦမိသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ကောဓုပါယာသေ’’တိအာဒိ။

၁၆၃။ ဩဒရိကတ္တေန ခါဒိတောတိ ဩဒရိကဘာဝေန အာမိသဂေဓေန မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိကာကပ္ပနေန နာသိတသီလာဒိဂုဏတာယ ခါဒိတဓမ္မသရီရော။

၁၆၄။ ပဉ္စကာမဂုဏာဝဋ္ဋေ ¶ နိမုဇ္ဇိတွာတိ ဧတ္ထ ကာမရာဂါဘိဘူတေ သတ္တေ ဣတော စ ဧတ္တော၊ ဧတ္တော စ ဣတောတိ ဧဝံ မနာပိယရူပါဒိဝိသယသင်္ခါတေ အာဝဋ္ဋေ အတ္တာနံ သံသာရေတွာ ယထာ တတော ဗဟိဘူတေ နေက္ခမ္မေ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဧဝံ အာဝဋ္ဋေတွာ ဗျသနာပါဒနေန ကာမဂုဏာနံ အာဝဋ္ဋသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။

၁၆၅။ ရာဂါနုဒ္ဓံသိတေနာတိ ရာဂေန အနုဒ္ဓံသိတေန။ စဏ္ဍမစ္ဆံ အာဂမ္မာတိ သုသုကာဒိစဏ္ဍမစ္ဆံ အာဂမ္မ။ မာတုဂါမံ အာဂမ္မာတိ မာတုဂါမော ဟိ ယောနိသောမနသိကာရရဟိတံ အဓီရပုရိသံ ဣတ္ထိကုတ္တဘူတေဟိ အတ္တနော ဟာဝဘာဝဝိလာသေဟိ အဘိဘုယျ ဂဟေတွာ ဓီရဇာတိယမ္ပိ အတ္တနော ရူပါဒီဟိ ပလောဘနဝသေန အနဝသေသံ အတ္တနော ဥပကာရဓမ္မေ သီလာဒိကေ သမ္ပာဒေတုံ အသမတ္ထံ ကရောန္တော အနယဗျသနံ ပါပေတိ။ တေနာဟ – ‘‘မာတုဂါမံ အာဂမ္မ ဥပ္ပန္နကာမရာဂေါ ဝိဗ္ဘမတီ’’တိ။

ဘယံ နာမ ယတ္ထ ဘာယိတဗ္ဗဝတ္ထု၊ တတ္ထ ဩတရန္တဿေဝ ဟောတိ၊ န အနောတရန္တဿ၊ တံ ဩတရိတွာ ဘယံ ဝိနောဒေတွာ တတ္ထ ကိစ္စံ သာဓေတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ စတ္ထသိဒ္ဓိ န ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဥပမောပမိတဗ္ဗသရူပဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဒကံ နိဿာယ အာနိသံသော ပိပါသဝိနယနံ သရီရသုဒ္ဓိ ပရိဠာဟူပသမော ကာယဥတုဂ္ဂါဟာပနန္တိ ဧဝမာဒိ။ သာသနံ နိဿာယ အာနိသံသော ပန သင်္ခေပတော ဝဋ္ဋဒုက္ခူပသမော၊ ဝိတ္ထာရတော ပန သီလာနိသံသာဒိဝသေန အနေကဝိဓော၊ သော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၉) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တပ္ပကာရော အာနိသံသော ဟောတိ တာနိ ဘယာနိ အဘိဘုယျ ပဝတ္တဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမာနိ အဘာယိတွာတိ ဣမာနိ ကောဓူပါယာသာဒိဘယာနိ ¶ အဘိဘုယျ ပဝတ္တိတွာ အဘာယိတွာ။ ကောဓူပါယာသာဒယော ဟိ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယန္တိ ဝုတ္တာ။ ထေရောတိ မဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရော။ ကာမံ ပဟာနာဘိသမယကာလော ဧဝ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယော၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပန သံကိလေသဝေါဒါနဓမ္မေသု ကိစ္စံ အသံကိဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတုံ သမာနကာလိကမ္ပိ အသမာနကာလိကံ ဝိယ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာသောတံ ဆိန္ဒိတွာ နိဗ္ဗာနပါရံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စာတုမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ နဠကပါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆၆။ ယတ္ထ ¶ ¶ ဗောဓိသတ္တပမုခေါ ဝါနရော နဠကေန ပါနီယံ ပိဝိ၊ သာ ပေါက္ခရဏီ၊ တဿာမန္တော ဘူမိပ္ပဒေသော၊ တတ္ထ နိဝိဋ္ဌဂါမော စ ‘‘နဠကပါန’’န္တေဝ ပညာယိတ္ထ၊ ဣဓ ပန ဂါမော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘နဠကပါနေတိ ဧဝံနာမကေ ဂါမေ’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကိရာ’’တိ အာရဒ္ဓံ။ ပညဝါတိ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာယ ပညာယ ပညဝါ။

ထူလဒီဃဗဟုလဘာဝေန မဟတီဟိ ဒါဌိကာဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟာဒါဌိကော။ ‘‘ဥဒကရက္ခသော အဟ’’န္တိ ဝတွာ ဝါနရာနံ ကဉ္စိ အမုဉ္စိတွာ ‘‘သဗ္ဗေ တုမှေ မမ ဟတ္ထဂတာ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘တုမှေ ပန သဗ္ဗေ ခါဒိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဓမိ…ပေ… ပိဝိံသူတိ ဗောဓိသတ္တေန ဂဟိတနဠော အနဝသေသော အဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗသန္ဓီနံ နိဗ္ဗာဓေန ဧကစ္ဆိဒ္ဒေါ အဟောသိ။ နေဝ မံ တွံ ဝဓိဿသီတိ ဥဒကရက္ခသ တွံ ဝဓိတုကာမောပိ မမ ပုရိသထာမေန န ဝဓိဿသိ။

ဧဝံ ပန ဝတွာ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ ပါပေါ ဧတ္ထ ပါနီယံ ပိဝန္တေ အညေပိ သတ္တေ မာ ဗာဓယိတ္ထာ’’တိ ကရုဏာယမာနော ‘‘ဧတ္ထ ဇာယန္တာ နဠာ သဗ္ဗေ အပဗ္ဗဗန္ဓာ ဧကစ္ဆိဒ္ဒါဝ ဟောန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ ဂတော။ တေနာဟ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။

၁၆၇။ အနုရုဒ္ဓပ္ပမုခါ ဘိက္ခူ ဘဂဝတာ ‘‘ကစ္စိ တုမှေ အနုရုဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိတာတိ ထေရော ‘‘တဂ္ဃ မယံ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။

သစေ ပဗ္ဗဇတိ၊ ဇီဝိတံ လဘိဿတိ၊ နော အညထာတိ ရညာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဘိနီတာတိ ရာဇာဘိနီတာ။ စောရာဘိနီတာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စောရာနံ မူလံ ဆိန္ဒန္တော ‘‘ကဏ္ဋကသောဓနံ ကရိဿာမီ’’တိ။ အာဇီဝိကာယာတိ အာဇီဝေန ဇီဝိတဝုတ္တိယာ။ ဣမေသု ပန အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒီသု။

ဝိဝေကန္တိ ပုဗ္ဗကာလိကကိရိယပ္ပဓာနံ ‘‘အဗျာပဇ္ဇံ ဥပေတ’’န္တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ – ‘‘ဝိဝိစ္စာ’’တိ၊ ဝိဝိစ္စိတွာ ဝိဝိတ္တော ဟုတွာ ဝိနာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စန္တိ ပဗ္ဗဇိတဿ သာရုပ္ပကိစ္စံ။ သမဏကိစ္စန္တိ သမဏဘာဝကရဏကိစ္စံ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ ¶ ကာတုံ န သက္ကောတိ တဒဂ္ဂေန သမဏဘာဝကရမ္ပိ ကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ တေနာဟ ‘‘သော ယေဝါ’’တိအာဒိ။

၁၆၈။ အပ္ပဋိသန္ဓိကေ ¶ တာဝ ဗျာကရောန္တော ပဝတ္တီသု ဌာနံ အတီတောတိ ကတွာ ဥပပတ္တီသု ဗျာကရောတိ နာမ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိယာ အဘာဝကိတ္တနတော။ မဟန္တတုဋ္ဌိနောတိ ဝိပုလပမောဒါ။

၁၆၉။ ဣမဿာတိ ‘‘အဿာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဝစနံ။ ဣမဿ ဌိတဿ အာယသ္မတော သာမံ ဒိဋ္ဌော ဝါ ဟောတိ အနုဿဝသုတော ဝါတိ ယောဇနာ။ သမာဓိပက္ခိကာ ဓမ္မာ ဓမ္မာတိ အဓိပ္ပေတာ၊ သမာဓိ ပန ဧဝံဝိဟာရီတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရသဒ္ဒေန ဂဟိတော။ ဧဝံဝိမုတ္တာတိ ဧတ္ထ ပန ဝိမုတ္တိသဒ္ဒေန ဖလဝိမုတ္တိ ဂဟိတာ။ စရတောပီတိ သမထဝိပဿနာစာရေန စရတောပိ ဝိဟရန္တဿပိ။ ဥပါသကဥပါသိကာဌာနေသု လဗ္ဘမာနမ္ပိ အရဟတ္တံ အပ္ပကဘာဝတော ပါဠိယံ အနုဒ္ဓဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

နဠကပါနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဂေါလိယာနိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၃။ ပဒသမာစာရောတိ ¶ တံတံပစ္စယဘေဒဒဿနာယ ဝိဂတတ္တာ ပကာရေဟိ ဒလိဒ္ဒသမာစာရော သိထိလသမာစာရောတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တာဒိသော သမာစာရော ထိရော ဒဠှော နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဗ္ဗလသမာစာရော’’တိ။ ‘‘သာခသမာစာရော’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တတ္ထ တတ္ထ လဂ္ဂနဋ္ဌေန သာခါသဒိသသီလောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဩဠာရိကာစာရော’’တိ။ ပစ္စယေသု သာပေက္ခောတိ ပစ္စယေသု သာပေက္ခတာယ ဧဝ ဟိဿ ဩဠာရိကာစာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂရုနာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တေ ဂါရဝဝသေန ပတိဿဝနံ ပတိဿော၊ ပတိဿဝစနဘူတံ တံသဘာဂဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂါရဝန္တိ အတ္ထော။ သဟ ပတိဿေနာတိ သပ္ပတိဿေန၊ သပ္ပတိဿဝေန ဩဝါဒသမ္ပဋိစ္ဆနေန။ ပတိဿီယတီတိ ဝါ ပတိဿော၊ ဂရုကာတဗ္ဗော၊ တေန သဟ ပတိဿေနာတိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘သဇေဋ္ဌကေနာ’’တိ။ သေရိဝိဟာရော နာမ အတ္တပ္ပဓာနဝါသော။ တေနာဟ ‘‘နိရင်္ကုသဝိဟာရေနာ’’တိ။

အနုပခဇ္ဇာတိ အနုပကဍ္ဎိတွာ။ ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ အန္တရံ အနာပုစ္ဆာ အနုပဝိသိတွာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အာဘိသမာစာရိကန္တိ ¶ အဘိသမာစာရေ ဘဝံ။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘ဝတ္တပဋိပတ္တိမတ္တမ္ပီ’’တိ။ နာတိကာလဿေဝ သင်္ဃဿ ပုရတော ပဝိသိတဗ္ဗံ၊ န ပစ္ဆာ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန အတိကာလေ စ ဂါမပ္ပဝေသော အတိဒိဝါ ပဋိက္ကမနဉ္စ နိဝါရိတံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘န အတိပါတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓစ္စပကတိကောတိ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တော။ အဝစာပလျေနာတိ ဒဠှဝါတာပဟတပလ္လဝသဒိသေန လောလဘာဝေန။

ပညဝတာတိ ဣမိနာ ဘိက္ခုသာရုပ္ပေသု ဣတိကတ္တဗ္ဗေသု ဥပါယပညာ အဓိပ္ပေတာ၊ န သုတမယပညာ။ အဘိဓမ္မေ အဘိဝိနယေ ယောဂေါတိ ဣမိနာ ဘာဝနာပညာဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ ယောဂေါ ပကာသိတော။ ယောဂေါတိ စ ပရိစယော ဥဂ္ဂဏှဝသေန။

အာရုပ္ပာတိ ဣမိနာ စတဿောပိ အရူပသမာပတ္တိယော ဂဟိတာ၊ တာ ပန စတူဟိ ရူပသမာပတ္တီဟိ ဝိနာ န သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ အာဟ – ‘‘အာရုပ္ပာတိ ဧတ္တာဝတာ အဋ္ဌပိ သမာပတ္တိယော ဝုတ္တာ ဟောန္တီ’’တိ။ ကသိဏေတိ ဒသဝိဓေ ကသိဏေ။ ဧကံ ပရိကမ္မကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဧကဘာဝနာ ¶ ပရိကမ္မဒီပနံ ခန္ဓကမ္မဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဂုဏံ ကတွာ’’တိ။ ကသိဏပရိကမ္မံ ပန တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ ဟောတိ၊ လောကိယာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေတိ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ လောကုတ္တရဓမ္မေ ဒဿေတီ’’တိ။ နေယျပုဂ္ဂလဿ ဝသေနာတိ ဇာနိတွာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဉာတဗ္ဗပုဂ္ဂလဿ ဝသေနာတိ။

ဂေါလိယာနိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ကီဋာဂိရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၄။ ပဉ္စ ¶ အာနိသံသေတိ အပ္ပာဗာဓတာဒိကေ ပဉ္စ ဂုဏေ။ တတ္ထ အက္ခိရောဂကုစ္ဆိရောဂါဒီနံ အဘာဝေါ အပ္ပာဗာဓတာ။ သရီရေ တေသံ ကုပ္ပနဒုက္ခဿ အဘာဝေါ အပ္ပာတင်္ကံ။ သရီရဿ ဥဋ္ဌာနသုခတာ လဟုဋ္ဌာနံ။ ဗလံ နာမ ကာယဗလံ။ ဖာသုဝိဟာရော ဣရိယာပထသုခတာ။ အနုပက္ခန္ဒာနီတိ ဒုစ္စဇနဝသေန သတ္တာနံ အနုပဝိဋ္ဌာနိ။ သဉ္ဇာနိဿထာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ တသ္မာ ဣတိ ဧဝံ အာနိသံသန္တိ အတ္ထော။

၁၇၅။ အာဝါသေ နိယုတ္တာတိ အာဝါသိကာ တဿ အနတိဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘နိဗဒ္ဓဝါသိနော’’တိ၊ နိယတဝါသိနောတိ အတ္ထော။ တန္နိဗန္ဓာတိ ¶ နိဗန္ဓံ ဝုစ္စတိ ဗျာပါရော၊ တတ္ထ ဗန္ဓာ ပသုတာ ဥဿုကာတိ တန္နိဗန္ဓာ။ ကထံ တေ တတ္ထ နိဗန္ဓာတိ အာဟ ‘‘အကတံ သေနာသန’’န္တိအာဒိ။ ဥပ္ပဇ္ဇနကေန ကာလေန ပတ္တဗ္ဗံ ကာလိကံ သော ပန ကာလော အနာဂတော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနာဂတေ ကာလေ ပတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။

၁၇၈။ ဧတ္တကာ ဝေဒနာ သေဝိတဗ္ဗာတိ အဋ္ဌာရသပိ နေက္ခမ္မနိဿိတာ ဝေဒနာ သေဝိတဗ္ဗာ၊ ဂေဟဿိတာ န သေဝိတ္ဗ္ဗာ။

၁၈၁။ တံ ကတံ သောဠသဝိဓဿပိ ကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ။ အနုလောမိကာနီတိ ဥတုသုခဘာဝေန အနုရူပါနိ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသပ္ပာယာနီ’’တိ။ သမာနံ ကုရုမာနာတိ ဩမတ္တတံ အဓိမတ္တတဉ္စ ပဟာယ သမကိစ္စတံ သမ္ပာဒေန္တာ။

၁၈၂။ တေ ဒွေ ဟောန္တီတိ တေ အာဒိတော ဝုတ္တာ ဒွေ။

ဥဘတော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၇။၁၄) ဥဘယထာ ဥဘောဟိ ဘာဂေဟိ ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဧကဒေသသရူပေကသေသနယေန။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ပု။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂၄) ‘‘ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ ဒွေ ဝါရေ ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ။ တတ္ထ ကေစိ တာဝ ထေရာ – ‘‘သမာပတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခေန၊ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ အညေ ထေရာ – ‘‘အယံ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ရူပတော မုစ္စိတွာ နာမံ နိဿာယ ဌိတော ပုန တတော မုစ္စနတော နာမနိဿိတကော’’တိ ဝတွာ တဿ စ သာဓကံ –

‘‘အစ္စိ ယထာ ဝါတဝေဂေန ခိတ္တာ၊ (ဥပသိဝါတိ ဘဂဝါ၊)

အတ္ထံ ပလေတိ န ဥပေတိ သင်္ခံ၊

ဧဝံ မုနိ နာမကာယာ ဝိမုတ္တော၊

အတ္ထံ ပလေတိ န ဥပေတိ သင်္ခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၈၀၊ စူဠနိ။ ဥပသီဝမာဏဝပုစ္ဆာ ၁၁၊ ဥပသီဝမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄၃) –

ဣမံ သုတ္တပဒံ ဝတွာ ‘‘နာမကာယတော စ ရူပကာယတော စ သုဝိမုတ္တတ္တာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။ သုတ္တေ ဟိ အာကိဉ္စညာယတနလာဘိနော ဥပသိဝဗြာဟ္မဏဿ ဘဂဝတာ နာမကာယာ ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တောတိ အက္ခာတောတိ။ အပရေ ပန ‘‘သမာပတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခေန ¶ ဧကဝါရံ ဝိမုတ္တော၊ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခေန ဧကဝါရံ ဝိမုတ္တောတိ ဧဝံ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ ပဌမဝါဒေ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော။ ဒုတိယဝါဒေ ဥဘတောဘာဂတော ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော။ တတိယဝါဒေ ပန ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ ဒွေ ဝါရေ ဝိမုတ္တောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တော ကိလေသာ ဝါ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒေဟိ ကာယဒွယတော ဝိမုတ္တာ အဿာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဒွီဟိ ဘာဂေဟီ’’တိအာဒိ။

သောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော။ ကာမဉ္စေတ္ထ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနမ္ပိ အရူပါဝစရဇ္ဈာနံ ဝိယ ဒုဝင်္ဂိကံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ပဒဋ္ဌာနံ ကတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော နာမ န ဟောတိ ရူပကာယတော အဝိမုတ္တတ္တာ။ တဉှိ ကိလေသကာယတောဝ ဝိမုတ္တံ၊ န ရူပကာယတော၊ တသ္မာ တတော ဝုဋ္ဌာယ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော န ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘စတုန္နံ အရူပ…ပေ… ပဉ္စဝိဓော ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိကေ နိရောဓသမာပတ္တိအန္တေ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေ ဝတွာ – ‘‘ယတော စ ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ဣမေ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေ ကာယေန ဖုသိတွာ ဝိဟရတိ၊ ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ ယဒိပိ မဟာနိဒါနေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉-၁၃၀) ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တသေဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဣဓ သဗ္ဗဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တသင်္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘ပဉ္စဝိဓော ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပါဠိ ပနေတ္ထ…ပေ… အဘိဓမ္မေ အဋ္ဌဝိမောက္ခလာဘိနော ဝသေန အာဂတာ’’တိ အာဟ။ ဣဓာပိ ဟိ ကီဋာဂိရိသုတ္တေ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလော…ပေ… ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ ¶ အရူပသမာပတ္တိဝသေန စတ္တာရော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ၊ သေဋ္ဌော စ ဝုတ္တော ဝုတ္တလက္ခဏူပပတ္တိတော။ ယထာဝုတ္တေသု ဟိ ပဉ္စသု ပုရိမာ စတ္တာရော နိရောဓံ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ ပရိယာယေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ နာမ။ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ အနာဂါမီ တံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တောတိ နိပ္ပရိယာယေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တသေဋ္ဌော နာမ။

ကတမော စ ပုဂ္ဂလောတိအာဒီသု ကတမောတိ ပုစ္ဆာဝစနံ၊ ပုဂ္ဂလောတိ အသာဓာရဏတော ပုစ္ဆိတဗ္ဗဝစနံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဧကစ္စောတိ ဧကော ¶ ။ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေ ကာယေန ဖုသိတွာ ဝိဟရတီတိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော သဟဇာတနာမကာယေန ပဋိလဘိတွာ ဝိဟရတိ။ ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီတိ ဝိပဿနာပညာယ သင်္ခါရဂတံ၊ မဂ္ဂပညာယ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပဿိတွာ စတ္တာရောပိ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပညာဝိမုတ္တောတိ ဝိသေသတော ပညာယ ဧဝ ဝိမုတ္တော၊ န တဿာ ပတိဋ္ဌာနဘူတေန အဋ္ဌဝိမောက္ခသင်္ခါတေန သာတိသယေန သမာဓိနာတိ ပညာဝိမုတ္တော။ ယော အရိယော အနဓိဂတအဋ္ဌဝိမောက္ခေန သဗ္ဗသော အာသဝေဟိ ဝိမုတ္တော၊ တဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဓိဂတေပိ ဟိ ရူပဇ္ဈာနဝိမောက္ခေ န သော သာတိသယသမာဓိနိဿိတောတိ န တဿ ဝသေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဟောတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အရူပဇ္ဈာနေသု ပန ဧကသ္မိမ္ပိ သတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ။ တေန ဟိ အဋ္ဌဝိမောက္ခေကဒေသေန တံနာမဒါနသမတ္ထေန အဋ္ဌဝိမောက္ခလာဘီတွေဝ ဝုစ္စတိ။ သမုဒါယေ ဟိ ပဝတ္တော ဝေါဟာရော အဝယဝေပိ ဒိဿတိ ယထာ ‘‘သတ္တိသယော’’တိ။ ပါဠီတိ အဘိဓမ္မပါဠိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ပညာဝိမုတ္တိကထာယံ။ အဋ္ဌဝိမောက္ခပဋိက္ခေပဝသေနေဝါတိ အဝဓာရဏေန ဣဓာပိ ပဋိက္ခေပဝသေနေဝ အာဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ကာယေန ဖုသိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ။

ဖုဋ္ဌန္တံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဖုဋ္ဌာနံ အန္တော ဖုဋ္ဌန္တော၊ ဖုဋ္ဌာနံ အရူပဇ္ဈာနာနံ အနန္တရော ကာလောတိ အဓိပ္ပာယော။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ၊ ဖုဋ္ဌာနန္တရကာလမေဝ သစ္ဆိကရောတိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗောပါယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘာဝနပုံသကံ ဝါ ဧတံ ‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂) ဝိယ။ ယော ဟိ အရူပဇ္ဈာနေန ရူပကာယတော နာမကာယေကဒေသတော စ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တော၊ တေန နိရောဓသင်္ခါတော ဝိမောက္ခော အာလောစိတော ပကာသိတော ဝိယ ဟောတိ၊ န ပန ကာယေန သစ္ဆိကတော၊ နိရောဓံ ပန အာရမ္မဏံ ကတွာ ဧကစ္စေသု အာသဝေသု ခေပိတေသု တေန သော သစ္ဆိကတော ဟောတိ၊ တသ္မာ သော သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ နိရောဓံ ယထာအာလောစိတံ နာမကာယေန သစ္ဆိကရောတီတိ ‘‘ကာယသက္ခီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န တု ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဧကစ္စာနံ အာသဝါနံ ¶ အပရိက္ခီဏတ္တာ။ တေနာဟ ¶ – ‘‘ဈာနဖဿံ ပဌမံ ဖုသတိ၊ ပစ္ဆာ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတီ’’တိ။ အယံ စတုန္နံ အရူပသမာပတ္တီနံ ဧကေကတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ကာယသက္ခိဘာဝံ ပတ္တာနံ စတုန္နံ၊ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာယ အဂ္ဂမဂ္ဂပ္ပတ္တအနာဂါမိနော စ ဝသေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဝိယ ပဉ္စဝိဓော နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ အဘိဓမ္မဋီကာယံ ‘‘ကာယသက္ခိမှိပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။

ဒိဋ္ဌန္တံ ပတ္တောတိ ဒဿနသင်္ခါတဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရံ ပတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌတ္တာ ပတ္တော’’တိပိ ပါဌော။ ဧတေန စတုသစ္စဒဿနသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိရောဓဿ ပတ္တတံ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ၊ သုခေါ နိရောဓောတိ ဉာတံ ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ပညာယာတိ မဂ္ဂပညာယ။ ပဌမဖလဋ္ဌတော ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌာ၊ တာဝ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော။ တေနာဟ ‘‘သောပိ ကာယသက္ခိ ဝိယ ဆဗ္ဗိဓော ဟောတီ’’တိ။ ယထာ ပန ပညာဝိမုတ္တော ပဉ္စဝိဓော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ အယမ္ပိ သုက္ခဝိပဿကော၊ စတူဟိ ရူပဇ္ဈာနေဟိ ဝုဋ္ဌာယ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဘာဝပ္ပတ္တာ စတ္တာရော စာတိ ပဉ္စဝိဓော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဥဒ္ဓံ ဒုက္ခန္တိ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ဌပေတွာ တဏှံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ယာထာဝတော ပဇာနာတိ။ ယသ္မာ ပန တဏှာ ဒုက္ခံ ဇနေတိ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ တတော တံ ဒုက္ခံ သမုဒေတိ၊ တသ္မာ နံ ‘‘အယံ ဒုက္ခသမုဒယော’’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ ယသ္မာ ပန ဣဒံ ဒုက္ခံ သမုဒယော စ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ နိရုဇ္ဈတိ အပ္ပဝတ္တိံ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ အရိယော ပန အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တံ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတိ၊ တေန ‘‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါ’’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ဧတ္တာဝတာ နာနက္ခဏေ သစ္စဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ။ ဣဒါနိ တံ ဧကက္ခဏေ ဒဿေတုံ ‘‘တထာဂတပ္ပဝေဒိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တဿတ္ထော အာဂမိဿတိ။

သဒ္ဓါယ ဝိမုတ္တောတိ ဧတေန သဗ္ဗထာ အဝိမုတ္တဿပိ သဒ္ဓါမတ္တေန ဝိမုတ္တဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝါ သဒ္ဓါယ အဓိမုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘သောတာပတ္တိဖလ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ သဒ္ဒဟန္တဿာတိ ‘‘ဧကံသတော အယံ ပဋိပဒါ ကိလေသက္ခယံ အာဝဟတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဘာသိတတ္တာ’’တိ ဧဝံ သဒ္ဒဟန္တဿ။ ယသ္မာ ပနဿ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ ¶ နိစ္စသညာပဟာနဝသေန ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ ပဿတော တတ္ထ တတ္ထ ပစ္စက္ခတာပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဒဟန္တဿ ဝိယာ’’တိ။ သေသပဒဒွယံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဧတ္ထ စ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂဘာဝနာတိ ဝစနေန အာဂမနီယပဋိပဒါနာနတ္တေန သဒ္ဓါဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ ပညာနာနတ္တံ ဟောတီတိ ဒဿိတံ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ပု။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂၈) ‘‘နေသံ ကိလေသပ္ပဟာနေ ¶ နာနတ္တံ နတ္ထိ၊ ပညာယ နာနတ္တံ အတ္ထိယေဝါ’’တိ ဝတွာ – ‘‘အာဂမနီယနာနတ္တေနေဝ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တံ န ပါပုဏာတီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပညာသင်္ခါတံ ဓမ္မံ အဓိမတ္တတာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ အနုဿရတီတိ ဓမ္မာနုသာရီ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မော’’တိအာဒိ။ သဒ္ဓံ အနုဿရတိ သဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒိသတိ။ ပညံ ဝါဟေတီတိ ပညာဝါဟီ၊ ပညံ သာတိသယံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမံ အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ။ သဒ္ဓါဝါဟိန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာဒိကထာတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာဒီသု အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ ဝတ္တဗ္ဗကထာ။ ဧတေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာဒီနံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ကီဋာဂိရိသုတ္တေ။ နနု စ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိဝသေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ကာယသက္ခီအာဒယော စ အဘိဓမ္မေ အာဂတာ၊ ကထမိဓ အရူပဇ္ဈာနလာဘီဝသေနေဝ ဥဒ္ဓဋာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။

ဖုသိတွာ ပတွာ။ ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီတိ န အာသဝါ ပညာယ ပဿီယန္တိ၊ ဒဿနကာရဏာ ပညာယ ပရိက္ခီဏာ ‘‘ဒိသွာ ပညာယ ပရိက္ခီဏာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဒဿနာယတ္တပရိက္ခယတ္တာ ဧဝ ဟိ ဒဿနံ အာသဝါနံ ခယဿ ပုရိမကိရိယာ ဟောတီတိ။ တထာဂတေန ပဝေဒိတာတိ ဗောဓိမဏ္ဍေ နိသီဒိတွာ တထာဂတေန ပဋိဝိဒ္ဓါ ဝိဒိတာ ပစ္ဆာ ပရေသံ ပါကဋီကတာ။ ‘‘စတုသစ္စဓမ္မာ’’တိ ဝတွာ တဒန္တောဂဓတ္တာ သီလာဒီနံ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထေနာတိ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိပယောဇနေန တသ္မိံ တသ္မိံ ပီတိအာဒိကေန အတ္ထေန။ ကာရဏေနာတိ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိနာ ကာရဏေန တသ္မိံ တသ္မိံ သမာဓိအာဒိပဒဋ္ဌာနတာယ သီလာဒိ ¶ ကာရဏေ။ စိဏ္ဏစရိတတ္တာတိ သဒ္ဓါစိဏ္ဏဘာဝေန သမ္ဗောဓာဝဟဘာဝေ။ တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရိတာ ဝိသေသေန စရိတာ၊ တေသု တေန ပညာ သုဋ္ဌု စရာပိတာတိ အတ္ထော။ ပတိဋ္ဌိတာ ဟောတိ မဂ္ဂေန အာဂတတ္တာ။ မတ္တာယ ပရိတ္တပ္ပမာဏေန။ ဩလောကနံ ခမန္တိ၊ ပညာယ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဥပေန္တိ။

တယောတိ ကာယသက္ခိဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တသဒ္ဓါဝိမုတ္တာ။ ယထာဌိတောဝ ပါဠိအတ္ထော၊ န တတ္ထ ကိဉ္စိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီတိ သုတ္တန္တပရိယာယေန အဝုတ္တံ ဝဒတိ။ တဿ မဂ္ဂဿာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ယံ ကာတဗ္ဗံ၊ တဿ အဓိဂတတ္တာ။ ဥပရိ ပန တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ အတ္ထာယ သေဝမာနာ အနုလောမသေနာသနံ၊ ဘဇမာနာ ကလျာဏမိတ္တေ၊ သမန္နာနယမာနာ ဣန္ဒြိယာနိ အနုပုဗ္ဗေန ဘာဝနာမဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿန္တိ မဂ္ဂဿ အနေကစိတ္တက္ခဏိကတာယာတိ အယမေတ္ထ သုတ္တပဒေသေ ပါဠိယာ အတ္ထော။

ဣမမေဝ ¶ ပါဠိံ ဂဟေတွာတိ ‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါနုသာရီ’’တိ မဂ္ဂဋ္ဌေ ပုဂ္ဂလေ ဝတွာ ‘‘ဣမဿ ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ တေသံ ဝသေန အနုလောမသေနာသနသေဝနာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ ဣမမေဝ ယထာဝုတ္တံ ပါဠိပဒေသံ ဂဟေတွာ ‘‘လောကုတ္တရဓမ္မော ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော’’တိ ဝဒတိ။ သော ဝတ္တဗ္ဗောတိ သော ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဒိ မဂ္ဂဋ္ဌပုဂ္ဂလေ ဝတွာ အနုလောမိကသေနာသနသေဝနာဒိ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ မဂ္ဂသမင်္ဂိနော ဧဝ ဟုတွာ တေ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ သန္တေ သေနာသနပဋိသံယုတ္တရူပါဒိဝိပဿနဂ္ဂဟဏသ္မိံ တဝ မတေန မဂ္ဂသမင်္ဂိနော ဧဝ အာပဇ္ဇေယျုံ၊ န စေတံ ဧဝံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သုတ္တံ မေ လဒ္ဓန္တိ ယံ ကိဉ္စိ မာ ကထေဟီတိ ဝါရေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ယဒိ အညေန စိတ္တေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧဝံ သန္တေတိ နာနာစိတ္တေနေဝ သေနာသနပဋိသေဝနာဒိကေ သတိ။ တတ္ထ ပါဠိယံ ယဒိ လောကုတ္တရဓမ္မသမင်္ဂိနော ဧဝ ပဉ္စဝိညာဏသမင်္ဂိကာလေပိ လောကုတ္တရသမင်္ဂိတံ သစေ သမ္ပဋိစ္ဆသိ၊ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈသိ သုတ္တဝိရောဓဒီပနတော။ တေနာဟ ‘‘သတ္ထာရာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မဝိစာရဏာ နာမ တုယှံ အဝိသယော၊ တသ္မာ ယာဂုံ ပိဝါဟီတိ ဥယျောဇေတဗ္ဗော။

၁၈၃။ အာဒိကေနေဝါတိ ပဌမေနေဝ။ အနုပုဗ္ဗသိက္ခာတိ အနုပုဗ္ဗေနေဝ ပဝတ္တသိက္ခာယ။ တေနာဟ ‘‘ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစန’’န္တိ။ သဒ္ဓါ ဇာတာ ဧတဿာတိ သဒ္ဓါဇာတော၊ အဂျာဟိတာတိပက္ခေပေန ဇာတ-သဒ္ဒဿ ပစ္ဆာဝစနံ ¶ ။ ဧဝမေတန္တိ အဓိမုစ္စနံ ဩကပ္ပနိယသဒ္ဓါ။ သန္တိကေ နိသီဒတိ ဥပဋ္ဌာနဝသေန။ သာဓုကံ ကတွာ ဓာရေတီတိ ယထာသုတံ ဓမ္မံ ဝါစုဂ္ဂတကရဏဝသေန တံ ပဂုဏံ ကတွာ သာရဝသေန ဓာရေတိ။ ဆန္ဒော ဇာယတီတိ ဓမ္မေသု နိဇ္ဈာနက္ခမေသု ဣမေ ဓမ္မေ ဘာဝနာပညာယ ပစ္စက္ခတော ဥဿာမီတိ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒော ဇာယတိ။ ဥဿဟတီတိ ဆန္ဒော ဥပ္ပာဒမတ္တေ အဋ္ဌတွာ တတော ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန ဥဿဟတိ။ တုလယတိတိ သမ္မသနဝသေန သင်္ခါရေ။ တီရဏဝိပဿနာယ တုလယန္တောတိ တီရဏပရိညာယ ဇာနိတွာ ဥပရိ ပဟာနပရိညာယ ဝသေန ပရိတုလယန္တော ပဋိဇာနန္တော။ မဂ္ဂပဓာနံ ပဒဟတီတိ မဂ္ဂလက္ခဏံ ပဓာနိကံ မဂ္ဂံ ပဒဟတိ။ ပေသိတစိတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တော။ နာမကာယေနာတိ မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ တံတံမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တနာမကာယေန။ န ပန ကိဉ္စိ အာဟာတိ ဒူရတာယ သမာနံ န ကိဉ္စိ ဝစနံ ဘဂဝါ အာဟ တေ ဒဠှတရံ နိဂ္ဂဏှိတုံ။

၁၈၄။ ပဏေန ဝေါဟာရေန ဗျာကရဏံ ပဏဝိယာ၊ ပဏဝိယာ အဘာဝေန ဩပဏဝိယာ၊ န ဥပေတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။ တန္တိ ဣဒံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ ပဏော ပဏဝိယံ ဒဿေတုံ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ ဘဂဝါ ‘‘မယံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ သာယဉ္စေဝ ဘုဉ္ဇာမာ’’တိ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကေဟိ ဝုတ္တံ သိက္ခာယ အဝတ္တနဘာဝဒီပနဝစနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

ဥက္ခိပိတွာတိ ¶ သီသေန ဂဟေတွာ ဝိယ သမာဒါယ။ အနုဓမ္မောတိ အနုရူပေါ သဘာဝေါ၊ သာဝကဘာဝဿ အနုစ္ဆဝိကာ ပဋိပတ္တိ။ ရောဟနီယန္တိ ဝိရုဠှိဘာဝံ။ သိနိယှတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါတိ သိနေဟော၊ ကာရဏံ။ တံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ သိနေဟဝန္တံ၊ ပါဒကန္တိ အတ္ထော။ တစော ဧကံ အင်္ဂန္တိ တစော ဝီရပက္ခဘာဝေ ဧကမင်္ဂံ။ ပဓာနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ ဟိ တစေ ပလုဇ္ဇမာနေပိ တံနိမိတ္တံ အဝေါသာနံ အနာပဇ္ဇနကဿေဝ ဝီရိယဿ ဧကံ အင်္ဂံ ဧကံ ကာရဏံ။ ဧဝံ သေသေသု ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ န ဝုဋ္ဌဟိဿာမီတိ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကီဋာဂိရိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဘိက္ခုဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၃။ ပရိဗ္ဗာဇကဝဂ္ဂေါ

၁။ တေဝိဇ္ဇဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ တတ္ထာတိ ¶ ¶ ဧကပုဏ္ဍရီကသညိတေ ပရိဗ္ဗာဇကာရာမေ။ အနာဂတပုဗ္ဗော လောကိယသမုဒါဟာရဝသေန ‘‘စိရဿံ ခေါ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စတိ၊ အယံ ပနေတ္ထ အာဂတပုဗ္ဗတံ ဥပါဒါယ တထာ ဝုတ္တော။ ဘဂဝါ ဟိ ကေသဉ္စိ ဝိမုတ္တိဇနနတ္ထံ၊ ကေသဉ္စိ ဣန္ဒြိယပရိပါကတ္ထံ၊ ကေသဉ္စိ ဝိသေသာဓိဂမတ္ထံ ကဒါစိ တိတ္ထိယာရာမံ ဥပဂစ္ဆတိ။ အနနုညာယ ဌတွာတိ အနနုဇာနိတဗ္ဗေ ဌတွာ။ အနုဇာနိတဗ္ဗံ သိယာ အနညာတဿ ဉေယျဿ အဘာဝတော။ ယာဝတကဉှိ ဉေယျံ၊ တာဝတကံ ဘဂဝတော ဉာဏံ၊ ယာဝတကဉ္စ ဘဂဝတော ဉာဏံ တာဝတကံ ဉေယျံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘န တဿ အဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ၊ အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၁)။ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဟိ ဘဂဝါ အာဝဇ္ဇေတွာ ပဇာနာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏ’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၂)။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘စရံ သမာဟိတော နာဂေါ၊ တိဋ္ဌံ နာဂေါ သမာဟိတော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၄၃) ဣဒံ သုတ္တပဒံ ကထန္တိ? ဝိက္ခေပါဘာဝဒီပနပဒမေတံ၊ န အနာဝဇ္ဇနေနပိ ဉာဏာနံ ပဝတ္တိပရိဒီပနံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တမေဝ။

၁၈၆။ ယာဝဒေဝါတိ ဣဒံ ယထာရုစိ ပဝတ္တိ ဝိယ အပရာပရုပ္ပတ္တိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သကိံ ခီဏာနံ အာသဝါနံ ပုန ခေပေတဗ္ဗာဘာဝါ’’တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဇာနနဂုဏန္တိ ဣဒံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ပရိဘဏ္ဍဉာဏံ အနာဂတံသဉာဏံ အနာဒိယိတွာ ဝုတ္တံ၊ တဿ ပန ဝသေန အနာဂတံသဉာဏဂုဏံ ဒဿေတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။

ဂိဟိပရိက္ခာရေသူတိ ဝတ္ထာဘရဏာဒိဓနဓညာဒိဂိဟိပရိက္ခာရေသု။ ဂိဟိလိင်္ဂံ ပန အပ္ပမာဏံ၊ တသ္မာ ဂိဟိဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ ဒုက္ခဿန္တကရာ ဟောန္တိယေဝ။ သတိ ပန ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယ ဂိဟိလိင်္ဂေ တေ န တိဋ္ဌန္တိယေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ သုက္ခာပေတွာ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ။ အရဟတ္တံ ¶ ပတ္တဒိဝသေယေဝ ပဗ္ဗဇနံ ဝါ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဝါတိ အယံ နယော န သဗ္ဗသာဓာရဏောတိ အာဟ ‘‘ဘူမဒေဝတာ ပန တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏဝစနံ ¶ ‘‘နိလီယနောကာသဿ အတ္ထိတာယာ’’တိ။ အရညပဗ္ဗတာဒိပဝိဝေကဋ္ဌာနံ နိလီယနောကာသော။ သေသကာမဘဝေတိ ကာမလောကေ။ လဠိတဇနဿာတိ အာဘရဏာလင်္ကာရနစ္စဂီတာဒိဝသေန ဝိလာသယုတ္တဇနဿ။

သောပီတိ ‘‘သော အညတြ ဧကေနာ’’တိ ဝုတ္တော သောပိ။ ကရတော န ကရီယတိ ပါပန္တိ ဧဝံ န ကိရိယံ ပဋိဗာဟတိ။ ယဒိ အတ္တာနံယေဝ ဂဟေတွာ ကထေတိ၊ အထ ကသ္မာ မဟာသတ္တော တဒါ အာဇီဝကပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂစ္ဆီတိ အာဟ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ။ တဿပီတိ န ကေဝလံ အညေသံ ဧဝ ပါသဏ္ဍာနံ၊ တဿပိ။ ဝီရိယံ န ဟာပေသီတိ တပေါဇိဂုစ္ဆဝါဒံ သမာဒိယိတွာ ဌိတော ဝိရာဂတ္ထာယ တံ သမာဒိဏ္ဏဝတ္တံ န ပရိစ္စဇိ၊ သတ္ထုသာသနံ န ဆဍ္ဍေသိ။ တေနာဟ – ‘‘ကိရိယဝါဒီ ဟုတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ။

တေဝိဇ္ဇဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ အဂ္ဂိဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၇။ လောကဿ ¶ သဿတတာပဝတ္တိပဋိက္ခေပဝသေန ပဝတ္တော ဝါဒေါ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ ဧဝ ဟောတီတိ သဿတဂ္ဂါဟာဘာဝေ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟဘာဝတော ပုန ပရိဗ္ဗာဇကေန ‘‘အသဿတော လောကော’’တိ ဝဒန္တေန ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟော ပုစ္ဆိတော၊ ဘဂဝတာပိ သော ဧဝ ပဋိက္ခိတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယေ နာဟံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော’’တိ။ အန္တာနန္တိကာဒိဝသေနာတိ ဧတ္ထ အန္တာနန္တိကဂ္ဂဟဏေန အန္တဝါ လောကော အနန္တဝါ လောကောတိ ဣမံ ဝါဒဒွယမာဟ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရ’’န္တိအာဒိဝါဒစတုက္ကံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ဣတရံ ပန ဒွယံ သရူပေနေဝ ဂဟိတန္တိ။ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ‘‘တတိယေ နာဟံ အန္တဝါဒိဋ္ဌိကော၊ စတုတ္ထေ နာဟံ အနန္တဝါဒိဋ္ဌိကော’’တိ ဧဝမာဒိနာ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိ အယမ္ပိ သဿတဝါဒေါ၊ သော စ ခေါ အပရန္တကပ္ပိကဝသေန၊ ‘‘သဿတော လောကော’’တိ ပန ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ‘‘န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိ အယမ္ပိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ၊ သော စ ခေါ သတ္တဝသေန၊ ‘‘အသဿတော လောကော’’တိ ပန သတ္တသင်္ခါရဝသေနာတိ ဝဒန္တိ။

၁၈၉။ သပ္ပတိဘယံ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သဟ ဒုက္ခေနာတိ သဒုက္ခံ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသဒုက္ခေနာ’’တိအာဒိ။ တေသံယေဝါတိ ကိလေသဒုက္ခဝိပါကဒုက္ခာနံယေဝ။ သဥပဃာတကန္တိ သဗာဓံ။ သဥပါယာသန္တိ သပရိဿမံ သဥပတာပံ သပီဠံ။ သပရိဠာဟန္တိ သဒရထံ။

ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ဣမာ တာဝ အဋ္ဌ ဒိဋ္ဌိယော မာ ဟောန္တု၊ အတ္ထိ ပန၊ ဘော ဂေါတမ၊ ယံ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဂဟိတံ။ န ဟိ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိနာ ကဉ္စိ သမယံ ပဝတ္တေတုံ ယုဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယေန ပုစ္ဆတိ။ အပဝိဒ္ဓန္တိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ဆဍ္ဍိတံ။ ပညာယ ဒိဋ္ဌန္တိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဘဂဝတာ ပဋိဝိဒ္ဓံ။ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တံ သတ္တံ မထေန္တိ သမ္မဒ္ဒန္တီတိ မထိတာတိ အာဟ ‘‘မထိတာနန္တိ တေသံယေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ ကဉ္စိ ဓမ္မန္တိ ရူပဓမ္မံ အရူပဓမ္မံ ဝါ။ အနုပါဒိယိတွာတိ အဂ္ဂဟေတွာ။

၁၉၀။ န ဥပေတီတိ သင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘န ယုဇ္ဇတီ’’တိ။ အနုဇာနိတဗ္ဗံ သိယာ အနုပါဒါဝိမုတ္တဿ ကဉ္စိပိ ဥပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ ဝိမုတ္တစိတ္တော န ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ကာမဉ္စေတံ သဘာဝပဝေဒနံ ပရိနိဗ္ဗာနံ၊ ဧကေ ပန ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော ‘‘မယမ္ပိ ‘သတ္တော အာယတိံ န ဥပပဇ္ဇတီ’တိ ဝဒါမ၊ သမဏော ဂေါတမောပိ တထာ ဝဒတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဘာဝေယေဝ ပတိဋ္ဌဟိဿန္တိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ¶ ‘‘န ဥပပဇ္ဇတီတိ ခေါ ဝစ္ဆ န ဥပေတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ပန ဝုတ္တေ သဿတမေဝ ဂဏှေယျာတိ ယောဇနာ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပတိဋ္ဌောတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာရဟိတော။ အနာလမ္ဗောတိ တေသံယေဝ ဝါဒါနံ ဩလမ္ဗာရမ္မဏဿ အဘာဝေန အနာလမ္ဗော။ သုခပဝေသနဋ္ဌာနန္တိ တေသညေဝ ဝါဒါနံ သုခပဝေသနောကာသံ မာ လဘတူတိ။ အနနုညာယ ဌတွာတိ ‘‘န ဥပပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ အနုဇာနိတဗ္ဗာယ ပဋိညာယ ဌာနဟေတု။ အနုညမ္ပီတိ အနုဇာနိတဗ္ဗမ္ပိ ဒုတိယပဉှံ ပဋိက္ခိပိ။ ပရိယတ္တော ပန ဓမ္မော အတ္ထတော ပစ္စယာကာရော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မောတိ ပစ္စယာကာရဓမ္မော’’တိ။ အညတ္ထ ပယောဂေနာတိ ဣမမှာ နိယျာနိကသာသနာ အညသ္မိံ မိစ္ဆာသမယေ ပဝတ္တပ္ပယောဂေန၊ အနိယျာနိကံ ဝိဝိဓံ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇန္တေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အညဝါဒိယကေနာ’’တိပိ ပါဌော၊ ပစ္စယာကာရတော အညာကာရဒီပကအာစရိယဝါဒံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တေနာတိ အတ္ထော။

၁၉၁။ အပ္ပစ္စယောတိ ¶ အနုပါဒါနော၊ နိရိန္ဓနောတိ အတ္ထော။

၁၉၂။ ယေန ရူပေနာတိ ယေန ဘူတုပါဒါဒိဘေဒေန ရူပဓမ္မေန။ တံ ရူပံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသံယောဇနပ္ပဟာနေန ခီဏာသဝ-တထာဂတဿ ပဟီနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပန္နံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘အနုပ္ပာဒဓမ္မ’’န္တိအာဒိ။ အညေသံ ဇာနနာယ အဘာဝဂုဏတာယ ဂုဏဂမ္ဘီရော။ ‘‘ဧတ္တကာ ဂုဏာ’’တိ ပမာဏံ ဂဏှိတုံ န သက္ကုဏေယျော။ ‘‘ဤဒိသာ ဧတဿ ဂုဏာ’’တိ ပရိယောဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဒုပ္ပရိယောဂါဠှောတိ။ ဒုဇ္ဇာနောတိ အဂါဓတာယ ဂမ္ဘီရော ‘‘ဧတ္တကာနိ ဥဒကဠှကသတာနီ’’တိအာဒိနာ ပမေတုံ န သက္ကာတိ အပ္ပမေယျော၊ တတော ဧဝ ဒုဇ္ဇာနော။ ဧဝမေဝါန္တိ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဂမ္ဘီရော အပ္ပမေယျော ဒုဇ္ဇာနော၊ ဧဝမေဝ ခီဏာသဝေါပိ ဂုဏဝသေန၊ တသ္မာ အယံ ရူပါဒိံ ဂဟေတွာ ရူပီတိအာဒိဝေါဟာရော ဘဝေယျ၊ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ပန တဒဘာဝါ တထာ ပညာပေတုံ န သက္ကာ၊ တတော တံ အာရဗ္ဘ ဥပပဇ္ဇတီတိအာဒိ န ယုဇ္ဇေယျ။ ယထာ ပန ဝိဇ္ဇမာနော ဧဝ ဇာတဝေဒေါ ဗျတ္တေန ပုရိသေန နီယမာနော ပုရတ္ထိမာဒိဒိသံ ဂတောတိ ဝုစ္စေယျ၊ န နိဗ္ဗုတော၊ ဧဝံ ခီဏာသဝေါပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

အနိစ္စတာတိ ဧတ္ထ အနိစ္စတာဂဟဏံ အသာရနိဒဿနံ။ တေန ယထာ သော သာလရုက္ခော သာခါပလာသာဒိအသာရာပဂမေန သုဒ္ဓါ သာရေ ပတိဋ္ဌိတော၊ ဧဝမယံ ဓမ္မဝိနယော သာသဝသင်္ခါတအသာရဝိဂမေန လောကုတ္တရဓမ္မသာရေ ပတိဋ္ဌိတောတိ ဒဿေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အဂ္ဂိဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဟာဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၃။ သဟ ¶ ကထာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဟကထီ၊ ‘‘မယံ ပုစ္ဆာဝသေန တုမှေ ဝိဿဇ္ဇနဝသေနာ’’တိ ဧဝံ သဟပဝတ္တကထောတိ အတ္ထော။ ဧတဿေဝ ကထိတာနိ၊ တတ္ထ ပဌမေ ဝိဇ္ဇာတ္တယံ ဒေသိတံ၊ ဒုတိယေ အဂ္ဂိနာ ဒဿိတန္တိ တေဝိဇ္ဇဝစ္ဆသုတ္တံ အဂ္ဂိဝစ္ဆသုတ္တန္တိ နာမံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ သီဃံ လဒ္ဓိံ န ဝိဿဇ္ဇေန္တိ၊ ယသ္မာ သင်္ခါရာနံ နိယတောယံ ဝိနာသော အနညသမုပ္ပာဒေါ၊ ဟေတုသမုပ္ပန္နာပိ န စိရေန နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ၊ န လဟုံ။ တေနာဟ ‘‘ဝသာတေလ ¶ …ပေ… သုဇ္ဈန္တီ’’တိ။ ပစ္ဆိမဂမနံ ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ။ ယဋ္ဌိံ အာလမ္ဗိတွာ ဥဒကံ တရိတုံ ဩတရန္တော ပုရိသော ‘‘ယဋ္ဌိံ ဩတရိတွာ ဥဒကေ ပတမာနော’’တိ ဝုတ္တော။ ကမ္မပထဝသေန ဝိတ္ထာရဒေသနန္တိ သံခိတ္တဒေသနံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မူလဝသေန စေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဝိတ္ထာရသဒိသာတိ ကမ္မပထဝသေန ဣဓ ဒေသိတဒေသနာဝ မူလဝသေန ဒေသိတဒေသနံ ဥပါဒါယ ဝိတ္ထာရသဒိသာ။ ဝိတ္ထာရဒေသနာ နာမ နတ္ထီတိ န ကေဝလံ အယမေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗာပိ ဗုဒ္ဓါနံ နိပ္ပရိယာယေန ဥဇုကေန နိရဝသေသတော ဝိတ္ထာရဒေသနာ နာမ နတ္ထိ ဒေသနာဉာဏဿ မဟာဝိသယတာယ ကရဏသမ္ပတ္တိယာ စ တဇ္ဇာယ မဟာနုဘာဝတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ။ သဗ္ဗညုတညာဏသမင်္ဂိတာယ ဟိ အဝသေသပဋိသမ္ဘိဒါနုဘာဝိတာယ အပရိမိတကာလသမ္ဘတဉာဏသမ္ဘာရသမုဒါဂတာယ ကဒါစိပိ ပရိက္ခယာနရဟာယ အနညသာဓာရဏာယ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ပဟူတဇိဝှာဒိတဒနုရူပရူပကာယသမ္ပတ္တိသမ္ပဒါယ ဝိတ္ထာရိယမာနာ ဘဂဝတော ဒေသနာ ကထံ ပရိမိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ ဘဝေယျ၊ မဟာကာရုဏိကတာယ ပန ဘဂဝါ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ တတ္ထ တတ္ထ ပရိမိတံ ပရိစ္ဆိန္နံ ကတွာ နိဋ္ဌပေတိ။ အယဉ္စ အတ္ထော မဟာသီဟနာဒသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗံ သံခိတ္တမေဝ အတ္တဇ္ဈာသယဝသေန အကထေတွာ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာယ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ။ န စေတ္ထ ဓမ္မသာသနဝိရောဓော ပရိယာယံ အနိဿာယ ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာနံ ဗောဓိတတ္တာ သဗ္ဗလဟုတ္တာ စာတိ။

၁၉၄။ သတ္တ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတီနံ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။

အနိယမေတွာတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သာဝကော’’တိ ဝါ နိယမံ ဝိသေသေန အကတွာ။ အတ္တာနမေဝ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တထာ ဟိ ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘တိဋ္ဌတု ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ အာဟ။

၁၉၅။ သတ္ထာဝ ¶ အရဟာ ဟောတိ ပဋိပတ္တိယာ ပါရိပူရိဘာဝတော။ တသ္မိံ ဗျာကတေတိ တသ္မိံ ‘‘ဧကဘိက္ခုပိ သာဝကော’’တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ပဉှေ ကထိတေ။

၁၉၆။ သမ္ပာဒကောတိ ပဋိပတ္တိသမ္ပာဒကော။

၁၉၇။ သေခါယ ¶ ဝိဇ္ဇာယာတိ သေခလက္ခဏပ္ပတ္တာယ မဂ္ဂပညာယ သာတိသယံ ကတွာ ကရဏဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဖလပညာ ပန တာယ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ကမ္မဘာဝေန ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယံ ပတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣမံ ပနေတ္ထ အဝိပရီတမတ္ထံ ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယမာနံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနတော ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ‘‘ယာဝတကံ သေခေန ပတ္တဗ္ဗံ၊ အနုပ္ပတ္တံ တံ မယာ’’တိ ဝစနလေသံ ဂဟေတွာ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေါပိ အနေန ပတ္တောယေဝါ’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာယ ဂါထာယ။

ကိလေသာနိ ပဟာယ ပဉ္စာတိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနသင်္ခါတေ သံကိလေသေ ပဟာယ ပဇဟိတွာ၊ ပဟာနဟေတု ဝါ။ ပရိပုဏ္ဏသေခေါတိ သဗ္ဗသော ဝဍ္ဎိတသေခဓမ္မော။ အပရိဟာနဓမ္မောတိ အပရိဟာနသဘာဝေါ။ န ဟိ ယဿ ဖာတိဂတေဟိ သီလာဒိဓမ္မေဟိ ပရိဟာနိ အတ္ထိ၊ သမာဓိမှိ ပရိပူရကာရိတာယ စေတောဝသိပ္ပတ္တော။ တေနာဟ ‘‘သမာဟိတိန္ဒြိယော’’တိ။ အပရိဟာနဓမ္မတ္တာဝ ဌိတတ္တော။

အနာဂါမိနာ ဟိ အသေခဘာဝါဝဟာ ဓမ္မာ ပရိပူရေတဗ္ဗာ၊ န သေခဘာဝါဝဟာတိ သော ဧကန္တပရိပုဏ္ဏေ သေခေါ ဝုတ္တော။ ဧတံ န ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ ‘‘မဂ္ဂေါ ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော’’တိ ဧတံ ဝစနံ န ဗုဒ္ဓဝစနံ အနန္တရေကန္တဝိပါကဒါနတော၊ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တနေ ပယောဇနာဘာဝတော စ လောကုတ္တရကုသလဿ၊ ‘‘သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟု (ခု။ ပါ။ ၆။၅၊ သု။ နိ။ ၂၂၈)၊ န ပါရံ ဒိဂုဏံ ယန္တီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၁၉) ဧဝမာဒီနိ သုတ္တပဒါနိ ဧတဿတ္ထသာဓကာနိ။ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနေန သေက္ခဓမ္မပရိပူရိဘာဝဿ ဝုတ္တတာယ အတ္ထော တဝ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ အဿ အာယသ္မတော ဝစ္ဆဿ။

၁၉၈။ အဘိညာ ဝါ ကာရဏန္တိ ယဉှိ တံ တတြ တတြ သက္ခိဘဗ္ဗတာသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိ၊ တဿ အဘိညာ ကာရဏံ။ အထ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိ အဘိညာ၊ ဧဝံ သတိ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ ကာရဏံ။ အဝသာနေ ဆဋ္ဌာဘိညာယ ပန အရဟတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ပဌမသုတ္တေ အာသဝက္ခယော အဓိပ္ပေတော၊ အာသဝါ ခီဏာ ဧဝ၊ န ပုန ခေပေတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဣဓ ဖလသမာပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ၊ သာ စ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇီယတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ဧဝ ဟိ ‘‘အရဟတ္တံ ဝါ ကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ‘‘ကုဒါဿု ¶ နာမာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမိ၊ ¶ ယဒရိယာ ဧတရဟိ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅၊ ၃။၃၀၇) အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသု ပိဟံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿ ကာရဏံ၊ တယိဒံ သဗ္ဗသာဓာရဏံ န ဟောတီတိ သာဓာရဏဝသေန နံ ဒဿေန္တော ‘‘အရဟတ္တဿ ဝိပဿနာ ဝါ’’တိ အာဟ။

၂၀၀။ ပရိစရန္တိ နာမ ဝိပ္ပကတဗြဟ္မစရိယဝါသတ္တာ။ ပရိစိဏ္ဏော ဟောတိ သာဝကေန နာမ သတ္ထု ဓမ္မေ ကတ္တဗ္ဗာ ပရိစရိယာ သမ္မဒေဝ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ…ပေ… ထေရော ဧဝမာဟာ’’တိ။ တေသံ ဂုဏာနန္တိ တေသံ အသေက္ခဂုဏာနံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ဒီဃနခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၁။ ခနနံ ¶ ခတံ၊ သူကရဿ ခတံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ သူကရခတာ၊ သူကရဿ ဝါ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပဌမံ ခတံ ဥပါဒါယ သူကရခတာ၊ တာယ။ ဧဝံနာမကေတိ ဧဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမကေ။ ပံသုဓောတေတိ ဓောတပံသုကေ။ ဩတရိတွာ အဘိရုဟိတဗ္ဗန္တိ ပကတိဘူမိတော အနေကေဟိ သောပါနဖလကေဟိ ဩတရိတွာ ပုန လေဏဒွါရံ ကတိပယေဟိ အဘိရုဟိတဗ္ဗံ။

ဌိတကောဝါတိ မာတုလဿ ဌိတတ္တာ တတ္ထ သဂါရဝသပတိဿဝသေန ဌိတကောဝ။ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အဝိသေသတော အနဝသေသပရိယာဒါယကော၊ ဝတ္ထုအဓိပ္ပာယာနုရောဓီ ပန သဒ္ဒပ္ပယောဂေါတိ တမတ္ထံ သန္ဓာယ ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ အာဟ။ ယာ လောကေ မနုဿဥပပတ္တိယောတိအာဒိကာ ဥပပတ္တိယော၊ တာ အနတ္ထသမုဒါဂတာ တတ္ထ တတ္ထေဝ သတ္တာနံ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတော၊ တသ္မာ သမယဝါဒီဟိ ဝုစ္စမာနာ သဗ္ဗာ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနဥပပတ္တိ န ဟောတိ။ ဇလဗုဗ္ဗုဠကာ ဝိယ ဟိ ဣမေ သတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ သမယေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထီတိ အဿ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိယော’’တိအာဒိ။ အဿ အဓိပ္ပာယံ မုဉ္စိတွာတိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ အာဟ၊ တံ တဿ အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တောပိ အဇာနန္တော ဝိယ ဟုတွာ တဿ အက္ခရေ တာဝ ဒေါသံ ဒဿေန္တောတိ ¶ ပဒေသသဗ္ဗံ သန္ဓာယ တေန ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗသဗ္ဗဝိသယံ ကတွာ တတ္ထ ဒေါသံ ဂဏှန္တော။ ယထာ လောကေ ကေနစိ ‘‘သဗ္ဗံ ဝုတ္တံ၊ တံ မုသာ’’တိ ဝုတ္တေ တဿ ဝစနဿ သဗ္ဗန္တောဂဓတ္တာ မုသာဘာဝေါ အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ ဣမဿပိ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဝဒတော တထာ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိပိ နက္ခမတီတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဧသာပိ တေ ဒိဋ္ဌိ နက္ခမတီ’’တိ။ ယထာ ပန ကေနစိ ‘‘သဗ္ဗံ ဝုတ္တံ မုသာ’’တိ ဝုတ္တေ အဓိပ္ပာယာနုရောဓိနီ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ၊ တဿ ဝစနံ မုဉ္စိတွာ တဒညေသမေဝ မုသာဘာဝေါ ဉာယာဂတော၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဝစနတော ယဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ တေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဒိဋ္ဌိံ မုဉ္စိတွာ တဒညမေဝ ယထာဓိပ္ပေတံ သဗ္ဗံ နက္ခမတီတိ အယမတ္ထော ဉာယာဂတော၊ ဘဂဝါ ပန ဝါဒီဝရော သုခုမာယ အာဏိယာ ထူလံ အာဏိံ နီဟရန္တော ဝိယ ဥပါယေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတံ နီဟရိတုံ တဿ အဓိပ္ပာယေန အဝတွာ သဒ္ဒဝသေန တာဝ လဗ္ဘမာနံ ဒေါသံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာပိ ခေါ တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဿ အဓိပ္ပာယံ မုဉ္စိတွာ အက္ခရေ တာဝ ဒေါသံ ဒဿေန္တော’’တိ။

ပရိဗ္ဗာဇကော ¶ ပန ယံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ မယာ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အယံ သော’’တိ ယထာဝုတ္တဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ တသ္မိံ အတ္ထေ ဝုစ္စမာနေ ဧသ ဒေါသော သဗ္ဗော န ဟောတိ၊ ဧဝမ္ပိ သမဏော ဂေါတမော မမ ဝါဒေ ဒေါသမေဝ အာရောပေယျာတိ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ နိဂုဟိတွာ ယထာဝုတ္တဒေါသံ ပရိဟရိတုကာမော ‘‘ဧသာ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တမ္ပဿ တာဒိသမေဝါတိ ယံ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဂဟိတံ ဝတ္ထု၊ တမ္ပိ တာဒိသမေဝ ဘဝေယျာတိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗန္တောဂဓဒိဋ္ဌိ မယှမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထု၊ တံ မေ ခမေယျဝါတိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧသာပိ ဒိဋ္ဌိ တုယှံ နက္ခမတီ’’တိ ယာပိ ဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ ဘဝတာ ဂေါတမေန၊ သာပိ မယှံ နက္ခမတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတေဝါတိ ပရိဗ္ဗာဇကဿ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ – ‘‘တံ ပရိဟရာမီတိ သညာယ ဝဒတီ’’တိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘တသ္မာပိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ မယှံ နက္ခမတီ’’တိ။ ‘‘ဧသာ မေ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ယာ ဌိတိဘူတာ ဒိဋ္ဌိ၊ တာယ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ပနေတ္ထ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ အာဟ – ‘‘အတ္ထတော ပနဿ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ န မေ ခမတီတိ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ အယံ ဒေါသောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧသာတိ ဒိဋ္ဌိ။ ရုစိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဒဿနေန အဘိနိဝိသိတွာ ရောစေတွာ ဂဟိတံ။ တေန ဟိ ဒိဋ္ဌိအက္ခမေန အရုစိတေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သတိ ဒိဋ္ဌိယာ အက္ခမဘာဝေ တတော တာယ ဂဟိတာယ ခမေယျ ရုစ္စေယျ ယထာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဿ အက္ခမဘာဝေတိ ¶ အပရဘာဂေ သဗ္ဗံ ခမတိ ရုစ္စတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ န ပနေသ တံ သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ ဧသ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဧဝံ ဝဒန္တော ဥစ္ဆေဒဝါဒီ တံ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗဿ ခမနံ ရုစ္စနံ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ဉာယေန ဝုတ္တမတ္ထံ ကထံ န သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ကေဝလံ တဿာပိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ဥစ္ဆေဒမေဝ ဂဏှာတီ’’တိ။ သဗ္ဗေသဉှိ ဓမ္မာနံ အာယတိံ ဥပ္ပာဒံ အရုစ္စိတွာ တံ သန္ဓာယ အယံ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကေသု စ ဥစ္ဆိန္နေသု ကုတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဘာဝေါတိ။

တေနာတိ တေန ကာရဏေန၊ ယသ္မာ ဣဓေကစ္စေ သတ္တာ ဤဒိသံ ဒိဋ္ဌိံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တိ၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဇဟနကေန ဝါ စိတ္တေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ပဇဟနကေဟိ အပ္ပဇဟနကေ နိဒ္ဓါရေတုံ ဘဂဝါ ‘‘အတော…ပေ… ဗဟုတရာ’’တိ အဝေါစာတိ အာဟ – ‘‘ပဇဟနကေသု နိဿက္က’’န္တိ ယထာ ‘‘ပဉ္စသီလေဟိ ပဘာဝနာ ပညဝန္တတရာ’’တိ။ ‘‘ဗဟူ’’တိ ဝတွာ န ကေဝလံ ဗဟူ၊ အထ ခေါ အတိဝိယ ဗဟူတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗဟုတရာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဗဟူ ဟီ’’တိ နယိဒံ နိဿက္ကဝစနံ၊ အထ ခေါ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ကထံ ဟိ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဟိ-ကာရော နိပါတမတ္တ’’န္တိ။ အနိဿက္ကဝစနံ တာဝ တဿ ပဇဟနကာနံ ဗဟုဘာဝတော တေပိ ပရတော ‘‘ဗဟုတရာ’’တိ ဝုစ္စီယန္တိ။ မူလဒဿနန္တိ ယေ တာဒိသံ ဒဿနံ ပဌမံ ဥပါဒိယန္တိ၊ တဇ္ဇာတိကမေဝ ပစ္ဆာ ဂဟိတဒဿနံ။ ဝိဇာတိယဉှိ ပဌမံ ဂဟိတဒဿနံ အပ္ပဟာယ ဝိဇာတိယဿ ဂဟဏံ န သမ္ဘဝတိ ဝိရုဒ္ဓဿ အဘိနိဝေသဿ သဟ အနဝဋ္ဌာနတော ¶ ။ အဝိရုဒ္ဓံ ပန မူလဒဿနံ အဝိဿဇ္ဇိတွာ ဝိသယာဒိဘေဒဘိန္နံ အပရဒဿနံ ဂဟေတုံ လဗ္ဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ သဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာနံ ဝသေန ယထာက္ကမံ သဿတုစ္ဆေဒဂ္ဂါဟနဇာတိကော၊ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟေန ပန သဿတာဘိနိဝေသဿ တံဂါဟေန စ အသဿတာဘိနိဝေသဿ ဝိရုဇ္ဈနတော ဥဘယတ္ထပိ ‘‘ဧကစ္စသဿတံ ဝါ ဂဟေတုံ န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘‘သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆေဒံ ဝါ န သက္ကာ ဂဟေတု’’န္တိ စ။ မူလသဿတဉှိ ပဌမံ ဂဟိတံ။ အာယတနေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ပဌမံ စက္ခာယတနံ သဿတန္တိ ဂဟေတွာ အပရဘာဂေ န ကေဝလံ စက္ခာယတနမေဝ သဿတံ၊ သောတာယတနမ္ပိ သဿတံ၊ ဃာနာယတနာဒိပိ သဿတန္တိ ဂဏှာတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာယတနေသုပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဓာတူနံ ဣန္ဒြိယာနမ္ပိ ဂါဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒံ သန္ဓာယာတိ ¶ ‘‘မူလေ သဿတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဌမဂ္ဂါဟဿ သမာနဇာတိယံ အပရဂ္ဂါဟံ သန္ဓာယ။

ဒုတိယဝါရေ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တသဒိသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ‘‘ယဒိ ရူပံ သဿတံ သိယာ၊ နယိဒံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျ။ ယသ္မာ စ ခေါ ဣဒံ ရူပံ အသဿတံ၊ တသ္မာ အဘိဏှပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဥဒယဝယဝန္တတာယ ရူပံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ၊ သဿတာဘိနိဝေသော မိစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ သဿတဝါဒေ အာဒီနဝံ ဒေါသံ ဒိသွာ။ ဩဠာရိကန္တိ တသ္မာ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန အယာထာဝဂ္ဂါဟတာယ ရူပံ န သဏှံ ဩဠာရိကမေဝ။ ဝေဒနာဒီနမ္ပိ အနိစ္စာဒိဘာဝဒဿနံ ရူပဝေဒနာအာဒီနံ သမာနယောဂက္ခမတ္တာ။ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ပဇဟတိ။

တိဿော လဒ္ဓိယောတိ သဿတုစ္ဆေဒဧကစ္စသဿတဒိဋ္ဌိယော။ ယသ္မာ သဿတဒိဋ္ဌိကာ ဝဋ္ဋေ ရဇ္ဇနဿ အာသန္နာ။ တထာ ဟိ တေ ဩလီယန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဘဝါဘဝဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ဣမေသံ သတ္တာနံ သံသာရတော သီသုက္ခိပနံ နတ္ထီတိ ဧတာဝ တိဿော ဝိသေသတော ဂဟေတဗ္ဗာ။

ဣဓလောကံ ပရလောကဉ္စ အတ္ထီတိ ဇာနာတီတိ ဧတ္တာဝတာ သဿတဒဿနဿ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာကာရဏမာဟ၊ ဝဋ္ဋံ အဿာဒေတိ၊ အဘိနန္ဒတီတိ ဣမိနာ ဒန္ဓဝိရာဂတာယ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဣဓလောကံ ပရလောကဉ္စ အတ္ထီတိ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ တာသု တာသု ဂတီသု သတ္တာနံ သံသရဏံ ပဋိက္ခိပတီတိ ဒဿေတိ၊ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ အတ္ထီတိ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ ကမ္မဖလံ။ ကုသလံ န ကရောတီတိ ဣမိနာ ကမ္မံ၊ အကုသလံ ကရောန္တော န ဘာယတီတိ ဣမိနာ ပုညာပုညာနိ သဘာဝတော ဇာယန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဝဋ္ဋံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ တန္နိန္နဘာဝတော ¶ ။ သီဃံ လဒ္ဓိံ ဇဟိတုံ န သက္ကောတိ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒဿ အရုစ္စနတော။ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ ဟိ တသ္မိံ ဘဝေ ဥစ္ဆေဒံ မညတိ။ တတော ပရံ ဣဓလောကံ ပရလောကဉ္စ အတ္ထီတိ ဇာနာတိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ဖလံ အတ္ထီတိ ဇာနာတိ ကမ္မဖလဝါဒီဘာဝတော။ ယေဘုယျေန ဟိ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ သဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဘိနိဝေသေသု အညတြာဘိနိဝေသော ဟောတိ။ သီဃံ ဒဿနံ ပဇဟတိ ဝဋ္ဋာဘိရတိယာ အဘာဝတော။ ပါရမိယော ပူရေတုံ သက္ကောန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ၊ လောကဝေါဟာရမတ္တေနေဝ သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ယောဇနာ။ အသက္ကောန္တောတိ ဗုဒ္ဓါ ဟောတုံ အသက္ကောန္တော။ အဘိနီဟာရံ ¶ ကတွာ အဂ္ဂသာဝကာဒိဘာဝဿ အဘိနီဟာရံ သမ္ပာဒေတွာ။ သာဝကော ဟုတွာတိ အဂ္ဂသာဝကော မဟာသာဝကော ဟုတွာ၊ တတ္ထာပိ တေဝိဇ္ဇော ဆဠဘိညော ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော ဝါ သုက္ခဝိပဿကော ဧဝ ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ သဗ္ဗမိဒံ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော ကလျာဏမိတ္တနိဿယေန သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနေ ခိပ္ပဝိရာဂတာဒဿနတ္ထံ အာဂတံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

၂၀၂။ ကဉ္ဇိယေနေဝါတိ အာရနာဠေန။ ကဉ္ဇိယသဒိသေန ဥစ္ဆေဒဒဿနေန။ ပူရိတောတိ ပရိပုဏ္ဏဇ္ဈာသယော။ သောတိ ပရိဗ္ဗာဇကော။ အပ္ပဟာယာတိ အဘိန္ဒိတွာ။ ဝိဂ္ဂဟောတိ ကလဟော ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမညန္တိ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓဂ္ဂါဟောတိ ကတွာ။ ဝိဝါဒန္တိ ဝိရုဒ္ဓဝါဒံ။ ဝိဃာတန္တိ ဝိရောဓဟေတုကံ စိတ္တဝိဃာတံ။ ဝိဟေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒနိမိတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ကိလမထံ။ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ဧတာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ဧဝရူပေါ အာဒီနဝေါ၊ အနိယျာနိကဘာဝတာယ ပန သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ မဟာဒီနဝေါတိ ဧဝံ အာဒီနဝံ ဒိသွာ။

၂၀၅။ ‘‘ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၈) ကာယံ အနွေတီတိ ကာယနွယော၊ သောယေဝ၊ တဿ ဝါ သမူဟော ကာယနွယတာ၊ ကာယပဋိဗဒ္ဓါ ကိလေသော။ တေနာဟ ‘‘ကာယံ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။

အသမ္မိဿဘာဝန္တိ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထိတဘာဝံ။ တေန တာသံ ယထာသကံ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိဂမံ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှိ တာသံ ကဒါစိပိ သင်္ကရော နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော’’တိအာဒိ။ သရူပံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အညာ ဝေဒနာ’’တိ အနိယမေန ဝုတ္တတ္တာ တမေဝ ဝိဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘အနုပ္ပန္နာဝ ဟောန္တိ အန္တရဟိတာ ဝါ’’တိ အာဟ။ သရူပတော နိယမေတွာ ဝုစ္စမာနေ ကာစိ အနုပ္ပန္နာ ဝါ ဟောတိ၊ ကာစိ အန္တရဟိတာ ဝါတိ။ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇမာနဘာဝဒဿနတ္ထံ။

န ကေနစိ ¶ သံဝဒတီတိ ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ ဒိဋ္ဌိရာဂဝသေန သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော န ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘သဿတံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။ န ဝိဝဒတီတိ ဝိရုဒ္ဓဘာဝေါ ဟုတွာ န ဝိဝဒတိ။ ပရိဝတ္တေတွာတိ ဥစ္ဆေဒံ ဂဟေတွာ ဧကစ္စသဿတံ ဂဟေတွာ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန တယောပိ ဝါဒါ ပရိဝတ္တေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ ¶ ။ တေန ဝေါဟရတီတိ တေန လောကဝေါဟာရေန လောကသမညံ အနတိဓာဝန္တော သတ္တော ပုရိသော ပုဂ္ဂလောတိအာဒိနာ ဝေါဟရတိ၊ န ပန ဣတော ဗာဟိရကာ ဝိယ အဘိနိဝိသတိ။ တေနာဟ ‘‘အပရာမသန္တော’’တိ။ ကဉ္စိ ဓမ္မန္တိ ရူပါဒီသု ဧကံ ဓမ္မမ္ပိ။ ပရာမာသဂ္ဂါဟေန အဂ္ဂဏှန္တောတိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ၊ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ စ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသိတွာ ဂဟဏေန အဂ္ဂဏှန္တော။

ကတာဝီတိ ကတကိစ္စော။ သော ဝဒေယျာတိ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အဟင်္ကာရမမင်္ကာရေသု သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နေသုပိ အဟံ ဝဒါမီတိ ဝဒေယျ။ တတ္ထ အဟန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တသန္တာနေ။ မမန္တိ တဿ သန္တကဘူတေ ဝတ္ထုသ္မိံ လောကနိရုဠှေ။ သမညန္တိ တတ္ထ သုကုသလတာယ လောကေ သမညာ ကုသလော ဝိဒိတွာ။ ဝေါဟာရမတ္တေနာတိ ကေဝလံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ မဟာဗောဓိပါရမိယော ပူရေတုံ အသက္ကောန္တော သာဝကော ဟုတွာ ဒေသဝေါဟာရမတ္တေန န အပ္ပဟီနတဏှော ဝိယ အန္ဓပုထုဇ္ဇနော အဘိနိဝေသနဝသေန။

၂၀၆။ သဿတာဒီသူတိ သဿတာဘိနိဝေသာဒီသု။ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ သဿတံ အဘိညာယာတိ သဿတဒိဋ္ဌိံ သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော နိဿရဏတော အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ ပဟာနန္တိ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒံ။ ရူပဿ ပဟာနန္တိ ရူပဿ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသညောဇနပ္ပဟာနေန ပဟာနံ။ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဒ္ဓေဟိ အာသဝေဟိ အဂ္ဂဟေတွာဝ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ။ ‘‘အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီ’’တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိပိ အဂ္ဂဟေတွာ အသေသေတွာ။ သောဠသ ပညာတိ မဟာပညာဒိကာ သောဠသ ပညာ။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတောတိ ပုဏ္ဏဥပေါသထဒိဝသတာ၊ ကေနစိ အနာမန္တိတမေဝ အနေကသတာနံယေဝ အနေကသဟဿာနံ ဝါ ဘိက္ခူနံ သန္နိပတိတတာ၊ သဗ္ဗေသံ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ဆဠဘိညတာ စာတိ။ တေနာဟ ‘‘တတြိမာနိ အင်္ဂါနီ’’တိအာဒိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒီဃနခသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ မာဂဏ္ဍိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၇။ ဒွေ ¶ မာဂဏ္ဍိယာတိ ဒွေ ¶ မာဂဏ္ဍိယနာမကာ။ ဒေဝဂဗ္ဘသဒိသန္တိ ဒေဝါနံ ဝသနဩဝရကသဒိသံ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဘာရဒွါဇဂေါတ္တဿ ဗြာဟ္မဏဿ အဂျာဂါရေ တိဏသန္ထာရကေ’’တိ ဧတံ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ တံ ဒိဝသမေဝါတိ ယံ ဒိဝသံ မာဂဏ္ဍိယော ပရိဗ္ဗာဇကော တိဏသန္ထာရကံ ပညတ္တံ၊ န ကေဝလံ တံ ဒိဝသမေဝ ဘဂဝါ ယေနညတရော ဝနသဏ္ဍော၊ တေနုပသင်္ကမီတိ ယောဇနာ။ ဂါမူပစာရေတိ ဂါမသမီပေ။ သညာဏံ ကတွာတိ သညာဏံ ကတွာ ဝိယ။ န ဟိ ဘဂဝတော တဿ သညာဏကရဏေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။

သမဏသေယျာနုရူပန္တိ သမဏဿ အနုစ္ဆဝိကာ သေယျာ။ ပါသံသတ္ထော ဟိ အယံ ရူပ-သဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ တိဏသန္ထာရက’’န္တိအာဒိ။ အနာကိဏ္ဏောတိ ဝိလုဠိတော အဃဋ္ဋိတော။ ဟတ္ထပါဒသီသေဟိ တတ္ထ တတ္ထ ပဟဋေန န စလိတော အဘိန္နော၊ အစလိတတ္တာ ဧဝ အဘိန္နံ အတ္ထရဏံ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပညတ္တော ဝိယာတိ အယံ ဆေကေန စိတ္တကာရေန စိန္တေတွာ တုလိကာယ ပရိစ္ဆိန္နလေခါယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ လိခိတာ စိတ္တကတသေယျာ ဝိယ။ ဘူနံ ဝုစ္စတိ ဝဍ္ဎိတံ၊ တံ ဟန္တီတိ ဘူနဟုနော။ တေနာဟ ‘‘ဟတဝဍ္ဎိနော’’တိ။ တံ ပနာယံ စက္ခာဒီသု သံဝရဝိဓာနံ ဝဍ္ဎိဟနနံ မညတိ။ တေနာဟ ‘‘မရိယာဒကာရကဿာ’’တိ။ ဗြူဟေတဗ္ဗန္တိ ဥဠာရဝိသယူပဟာရေန ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ ပီဏေတဗ္ဗံ။ တံ ပန အနနုဘူတာနုဘဝနေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဒိဋ္ဌံ ဒက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အနုဘူတံ ပန အပဏီတံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သမတိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သေသဝါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒီ ကိရေသ ပရိဗ္ဗာဇကော၊ တသ္မာ ဧဝံ ဆသု ဒွါရေသု ဝဍ္ဎိံ ပညပေတိ။ ယသ္မာ ယံ ဆန္နမ္ပိ စက္ခာဒီနံ ယထာသကံ ဝိသယဂ္ဂဟဏံ ပဋိက္ခိပန္တော လောကဿ အဝဍ္ဎိတံ ဝိနာသမေဝ ပညပေတိ၊ တသ္မာ သော သယမ္ပိ ဝဍ္ဎိဟတော ဟတဝဍ္ဎိတော။

သံကိလေသတော အာရကတ္တာ အရိယော နိယျာနိကဓမ္မဘာဝတော ဉာယော ဓမ္မော။ ဝဇ္ဇလေသဿပိ အဘာဝတော ကုသလော။ တေနာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေ ကာရဏဓမ္မေ အနဝဇ္ဇေ’’တိ။ ဥဂ္ဂတဿာတိ ဥစ္စကုလီနတာဒိနာ ဥဠာရဿ။ မုခေ အာရက္ခံ ဌပေတွာတိ မုခေန သံယတော ဟုတွာ။ အမ္ဗဇမ္ဗူအာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိယ အပူရယမာနောတိ အမ္ဗဇမ္ဗူအာဒီနိ အညမညဝိသဒိသာနိ ဝိယ ပူရဏကထာနယေန ယံ ကိဉ္စိ အကထေတွာ။ တေနာဟ ‘‘မယာ ကထိတနိယာမေနာ’’တိ။

၂၀၈။ ဖလသမာပတ္တိယာ ¶ ¶ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဒိဝါဝိဟာရတော ဝုဋ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဒိဝါဝိဟာရောပိ ဟိ ‘‘ပဋိသလ္လာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရဟောဂတဿ ပဋိသလ္လီနဿ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၈)။ ဘဂဝါ ဟိ ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနုတ္တရကာလံ တေသံ ကထာသလ္လာပံ သုတွာ ဒိဝါဝိဟာရတော ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ ဂတော။ သံဝေဂေါ နာမ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ၊ တံ နိဗ္ဗိန္ဒနဝသေနပိ ဟောတိ၊ သံဝေဂနိဿိတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပီတိသံဝေဂေန သံဝိဂ္ဂေါ’’တိ။ သော ပန ယသ္မာ ပုရိမာဝတ္ထာယ စလနံ ဟောတိ စိတ္တဿ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘စလိတော ကမ္ပိတော’’တိ။ တိခိဏသောတေန ပုရိသေနာတိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယာဟ။

၂၀၉။ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ ယထာ ဝိနေယျဒမနကုသလော ဝသနဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဣဒံ အာရမိတဗ္ဗဘာဝဿ ဘာဝလက္ခဏဝစနံ။ အာရမတိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော၊ ရူပံ အာရာမော ဧတဿာတိ ရူပါရာမံ၊ တတော ဧဝ တန္နိန္နဘာဝေန ရူပေ ရတန္တိ ရူပရတံ၊ တေန သမ္မော ဒုပ္ပတ္တိယာ ရူပေန သမ္မုဒိတန္တိ ရူပသမ္မုဒိတံ၊ တဒေတံ တဒဘိဟတဇဝနကိစ္စံ တတ္ထ အာရောပေတွာ ဝုတ္တံ။ ဒန္တန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒန္တံ ဒမိတံ။ နိဗ္ဗိသေဝနန္တိ ဝိဂတဝိသုကာယိကံ။ ဂုတ္တန္တိ သတိယာ ဂုတ္တံ။ ရက္ခိတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သံဝုတန္တိ အပနီတံ ပဝေသနိဝါရဏေန။ တေနာဟ ‘‘ပိဟိတ’’န္တိ။

၂၁၀။ ဥပ္ပဇ္ဇနပရိဠာဟန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကိလေသပရိဠာဟံ။ ကိံ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ အဿာတိ ရူပါရမ္မဏံ အနုဘဝိတွာ သမုဒယာဒိပဟာနံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ ပရိနိဗ္ဗိန္ဒိတွာ ဝိရဇ္ဇိတွာ ယော ဝိမုတ္တော၊ တတ္ထ ကိံ ဝုဒ္ဓိဟတပရိယာယော အဝဿံ လဘတိ န လဘတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ပရိဗ္ဗာဇကော တာဒိသေ သာရဗဒ္ဓဝိမုတ္တိကေ ဝုဒ္ဓိဟတောတိ န ဝဒေယျာတိ အာဟ ‘‘န ကိဉ္စိ၊ ဘော၊ ဂေါတမာ’’တိ။

၂၁၁။ တေတိ တယာ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဝဿံ ဝါသော ဝဿံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ဝဿိတုံ အရဟတီတိ ဝဿိကော၊ ဝဿကာလေ နိဝါသာနုစ္ဆဝိကောတိ အတ္ထော။

နာတိဥစ္စော ဟောတိ နာတိနီစောတိ ဂိမှိကော ဝိယ ဥစ္စော၊ ဟေမန္တိကော ဝိယ နီစော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ တဒုဘယဝေမဇ္ဈလက္ခဏတာယ နာတိဥစ္စော ဟောတိ နာတိနီစော။ နာတိတနူနီတိ ¶ ဟေမန္တိကဿ ဝိယ န ခုဒ္ဒကာနိ။ နာတိဗဟူနီတိ ဂိမှိကဿ ဝိယ န အတိဗဟူနိ။ မိဿကာနေဝါတိ ဟေမန္တိကဂိမှိကေသု ဝုတ္တလက္ခဏဝေါမိဿကာနိ။ ဥဏှပဝေသနတ္ထာယာတိ နိယူဟေသု ပုရေဘတ္တံ ပစ္ဆာဘတ္တဉ္စ ပတိတသူရိယောဘာသဝသေန ဥဏှဿ အဗ္ဘန္တရပဝေသနတ္ထာယ။ ဘိတ္တိနိယူဟာနိ နီဟရီယန္တီတိ ¶ ဒက္ခိဏပဿေ ဘိတ္တီသု နိယူဟာနိ နီဟရိတွာ ကရီယန္တိ။ ဝိပုလဇာလာနီတိ ပုထုလဆိဒ္ဒါနိ။ ဥဒကယန္တာနီတိ ဥဒကဝါဟကယန္တာနိ။

နီလုပ္ပလဂစ္ဆကေ ကတွာတိ ဝိကသိတေဟိ နီလုပ္ပလေဟိ ဂစ္ဆကေ နဠိနိကေ ကတွာ။ ဂန္ဓကလလန္တိ ဂန္ဓမိဿကကဒ္ဒမံ။ ယမကဘိတ္တီတိ ယုဂဠဘိတ္တိ၊ တဿာ အန္တရေ နာဠိ၊ ယတော ဥဒကံ အဘိရုဟတိ။ လောဟနာဠိန္တိ လောဟမယယန္တနာဠိံ။ ဇာလန္တိ တမ္ဗလောဟမယံ ဇာလံ။ ဟေဋ္ဌာ ယန္တံ ပရိဝတ္တေန္တီတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဥဒကယန္တံ ဂမေန္တိ။ ဥဒကဖုသိတေ တေမေန္တေ ဝိဝဏ္ဏတာ မာဟောသီတိ နီလပဋံ နိဝါသေတိ။ ဒိဝါကာလေတိ ဒိဝသဝေလာယ။ အဇ္ဈတ္တံ ဝူပသန္တစိတ္တော ဝိဟရာမီတိ ဧတေန အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရော ဘဂဝတာ ဒဿိတောတိ အာဟ – ‘‘တာယ ရတိယာ ရမမာနောတိ ဣဒံ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဖလသမာပတ္တိရတိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။

၂၁၂။ မဟာ စ နေသံ ပပဉ္စောတိ နေသံ ရာဇူနံ မဟာပပဉ္စော ရာဇိဒ္ဓိဝသေန သဗ္ဗဒါ သမ္ပတ္တိဝိသယော စ၊ အနုဘဝိတုံ န လဘန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ မန္တေ ဂဝေသန္တာ ဝိစရန္တိ၊ န ဘောဂသုခံ။ ဂဏနာ နာမ အစ္ဆိန္နဂဏနာ၊ န ဝိဂဏဂဏနာ န ပဏဂဏနာ။ အာဝဋ္ဋောတိ ယထာဓိဂတေ ဒိဗ္ဗေ ကာမေ ပဟာယ ကာမဟေတု အာဝဋ္ဋော နိဝတ္တော ပရိဝတ္တိတော ဘဝေယျ။ ဧဝံ မာနုသကာ ကာမာတိ ယထာ ကောစိ ကုသဂ္ဂေန ဥဒကံ ဂဟေတွာ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ မိနေယျ။ တတ္ထ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကမေဝ မဟန္တံ ဝိပုလံ ပဏီတဉ္စ၊ ဧဝံ ဒိဗ္ဗာနံ ကာမာနံ သမီပေ ဥပနိဓာယ မာနုသကာ ကာမာ အပ္ပမတ္တကာ ဩရမတ္တကာ နိဟီနာ၊ ဒိဗ္ဗာဝ ကာမာ မဟန္တာ ဝိပုလာ ဥဠာရာ ပဏီတာ။ သမဓိဂယှာတိ သမ္မာ အဓိဂမနဝသေန နိဂ္ဂယှ ဒိဗ္ဗမ္ပိ သုခံ ဟီနံ ကတွာ တိဋ္ဌတိ။

၂၁၃။ အာရောဂျဟေတုကံ သုခံ အဿ အတ္ထီတိ သုခီ၊ တံ ပနဿ ရောဂဝိဂမတောဝါတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ ဒုက္ခိတော ပစ္ဆာ သုခိတော’’တိ။ သေရီ နာမ အတ္တာဓီနဝုတ္တီတိ အာဟ ‘‘သေရီ ဧကကော ဘဝေယျာ’’တိ။ အတ္တနော ဝသော ¶ သယံဝသော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သယံဝသီ။ အင်္ဂါရကပလ္လံ ဝိယ ကာမဝတ္ထုပရိဠာဟဟေတုတော။ တစ္ဆေတွာတိ ဃဋ္ဋေတွာ၊ ကဏ္ဍူယိတွာတိ အတ္ထော။

၂၁၄။ ယေန ကာယော မဓုရကဇာတော ဟောတိ၊ တံ ကိရ ကုဋ္ဌံ ဆဝိံ ဝိနာသေတိ၊ စမ္မံ ဆိဒ္ဒဇာတံ ဝိယ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပဟတကာယပ္ပသာဒေါ’’တိ။ ပစ္စလတ္ထာတိ ပဋိလဘိ။ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတတာယ ဝိရောဓိပစ္စယသမာယောဂေန ပညိန္ဒြိယဿ ဥပဟတတ္တာ။ အာယတိံ ဒုက္ခဖလတာယ ဧတရဟိ စ ကိလေသဒုက္ခဗဟုလတာယ ကာမာနံ ဒုက္ခသမ္ဖဿတာ၊ တဒုဘယသံယုတ္တေသု တေသု စ တံ အသလ္လက္ခိတွာ ¶ ဧကန္တသုခါဘိနိဝေသော ဝိပရီတသညာယ၊ န ကေဝလာယ သုခဝေဒနာယ သုခါတိ ပဝတ္တသညီ။

၂၁၅။ တာနီတိ ကုဋ္ဌသရီရေ ဝဏမုခါနိ။ အသုစီနီတိ အသုဘာနိ။ ဒုဂ္ဂန္ဓာနီတိ ဝိဿဂန္ဓာနိ။ ပူတီနီတိ ကုဏပဘူတာနိ။ ဣဒါနီတိ ဧတရဟိ။ နခေဟိ ဝိပ္ပတစ္ဆနအဂ္ဂိပရိတာပနေဟိ အတိနိပ္ပီဠနကာလေ ပါဏကာ…ပေ… ပဂ္ဃရန္တိ၊ တေန ဝေဒနာ တနုကာ ဟောတိ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တနယေန ဝေဒနာယ တနုကဘာဝတော။

အာရောဂျဘာဝေ ဓနလာဘာဒိလာဘုပ္ပတ္တိတော၊ အသတိ စ အာရောဂျေ လာဘဿ နိရတ္ထကဘာဝတော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိသဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ လာဘဿ နိမိတ္တဘာဝတော စ အာရောဂျပရမာ လာဘာ။ နိဗ္ဗာနေ သုခုပ္ပတ္တိတော၊ အသတိ စ နိဗ္ဗာနာဓိဂမေ တာဒိသဿ သုခဿ အနုပလဗ္ဘနတော၊ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတ္တာ စ သဗ္ဗသော စ သံသာရဒုက္ခာဘာဝတော၊ အဓိဂတေ စ တသ္မိံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခာဘာဝတော စ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခံ။ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂါနန္တိ ကာယာနုပဿနာဒိဘေဒဘိန္နာနံ အရိယမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနံ မဂ္ဂါနံ။ တေသဉ္စ အမတဂါမိတာ နာမ တန္နိန္နတာဝသေနေဝ သစ္ဆိကိရိယာဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂဂမနေနေဝ အမတဂါမိန’’န္တိ။ အဋ္ဌင်္ဂိကော အရိယမဂ္ဂေါ ခေမော သဗ္ဗပရိဿယသမုဂ္ဃာတနေန အနုပဒ္ဒုတတ္တာ၊ တံသမင်္ဂီနံ သဗ္ဗသော အနုပဒ္ဒုတတ္တာ တံသမင်္ဂီနံ သဗ္ဗသော အနုပဒ္ဒဝဟေတုတော စ။ လဒ္ဓိဝသေန ဂဟိတာတိ သဿတဝါဒါဒီဟိ ကေဝလံ တေသံ လဒ္ဓိဝသေန တထာ ဂဟိတာ။ ခေမအမတဂါမိနန္တိ ဣမိနာ ဟိ ‘‘ခေမံအမတဂါမိန’’န္တိ ဝိဘတ္တိအလောပေန နိဒ္ဒေသော၊ အတ္ထော ပန ဝိဘတ္တိလောပေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။

၂၁၆။ အနောမဇ္ဇတီတိ ¶ အနု အနု ဩမဇ္ဇတိ။ အပရာပရံ ဟတ္ထံ ဟေဋ္ဌာ ဩတာရေန္တော မဇ္ဇတိ။

၂၁၇။ ဆေကန္တိ ဃနဘာဝေန ဝီတံ။ ဃနမဋ္ဌဘာဝေန သုန္ဒရံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပန္န’’န္တိ။ သာဓူဟိ ပရမပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌေဟိ လာတော ဂဟိတောတိ သာဟုဠိ။ သင်္ကာရစောဠကံ နိစ္စကာဠကံ။

၂၁၈။ တတ္ထ တတ္ထ ရုဇနဋ္ဌေန ဝိဗာဓနဋ္ဌေန ရောဂေါဝ ဘူတော။ ဝိပဿနာဉာဏေနပိ သိခါပ္ပတ္တေန အာရောဂျံ ဧကဒေသေန ပဿတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝဋ္ဋပဋိပက္ခတောတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏဉ္စေဝါ’’တိ။

၂၁၉။ အန္တရာတိ ¶ ပဌမုပ္ပတ္တိ ဇရာမရဏာနံ ဝေမဇ္ဈေ။ ဥပဟတောတိ ပိတ္တသေမှာဒိဒေါသေဟိ ဒူသိတဘာဝေန ကထိတော။ ပိတ္တာဒိဒေါသေ ပန ဘေသဇ္ဇသေဝနာယ နိဝတ္တေန္တော ဥပဟတံ ပဋိပါကတိကံ ကရောန္တော စက္ခူနိ ဥပ္ပာဒေတိ နာမ။ ဝိနဋ္ဌာနီတိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပန္နာနိ။

၂၂၀။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ သာဟုဠိယစီရေ။ ဝဋ္ဋေ အနုဂတစိတ္တေနာတိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ အနာဒီနဝဒဿိတာယ အနုဂါမိစိတ္တေန။

၂၂၁။ ဓမ္မဿာတိ နိဗ္ဗာနဿ။ အနုဓမ္မန္တိ အနုရူပံ နိယျာနဓမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘အနုစ္ဆဝိကံ ပဋိပဒ’’န္တိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓေတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒီဃရတ္တံ ဝတ၊ ဘော’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပါဒါနနိရောဓာတိ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေန္တော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မာဂဏ္ဍိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ သန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၃။ ဒေဝေန ¶ ဝဿေန ကတော သောဗ္ဘော ဒေဝကတသောဗ္ဘော။ တေနာဟ ‘‘ဝဿော…ပေ… ရဟဒေါ’’တိ။ ဂုဟာတိ ပံသုဂုဟာ ပါသာဏဂုဟာ မိဿကဂုဟာတိ တိဿော ဂုဟာ။ တတ္ထ ပံသုဂုဟာ ဥဒကမုတ္တဋ္ဌာနေ အဟောသိ နိန္နဋ္ဌာနံ ပန ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထတံ။ ဥမင်္ဂံ ကတွာတိ ဟေဋ္ဌာ သုဒုဂ္ဂံ ကတွာ။ အနမတဂ္ဂိယံ ¶ ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ ‘‘န ခေါ သော သတ္တာဝါသော သုလဘရူပေါ၊ ယော ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ အနာဝုဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၀) ဣဒဉ္စ တဠာကံ မယာ ဝုတ္ထပုဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ တမ္ပိ ဌာနံ သော စ အတ္တဘာဝေါ အပညတ္တိကဘာဝံ ဂတောတိ ဧဝံ အနမတဂ္ဂိယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တာဒိသံ ဌာနံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမိနာ နယေန သမုဒ္ဒပဗ္ဗတဒဿနာဒီသုပိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥစ္စံ နဒမာနာယာတိ ဥစ္စံ ကတွာ သဒ္ဒံ ကရောန္တိယာ ကာမဿာဒဘဝဿာဒါဒိဝတ္ထုန္တိ ‘‘အယဉ္စ အယဉ္စ ကာမော ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ၊ အသုကော ဘဝေါ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ၊ ဧဝမယံ လောကော ပိယေဟိ ပိယတရော’’တိ ဧဝံ ကာမဿာဒဘဝဿာဒလောကဿာဒါဒိသင်္ခါတံ ဝတ္ထုံ။ ဒုဂ္ဂတိတော သံသာရတော စ နိယျာတိ ဧတေနာတိ နိယျာနံ၊ သဂ္ဂမဂ္ဂေါ မောက္ခမဂ္ဂေါ စ၊ တံ နိယျာနံ အရဟတိ၊ နိယျာနေ ဝါ နိယုတ္တာတိ နိယျာနိကာ၊ နိယျာနံ ဝါ ဖလံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ နိယျာနိကာ၊ ဝစီဒုစ္စရိတာဒိသံကိလေသတော နိယျာတီတိ ဝါ နိယျာနီယာ၊ ဤ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ယ-ကာရဿ စ က-ကာရံ ကတွာ နိယျာနိကာ၊ စေတနာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဖပ္ပလာပါ ဝေရမဏိ။ တပ္ပဋိပက္ခတော အနိယျာနိကာ၊ တဿာ ဘာဝေါ အနိယျာနိကတ္တံ၊ တသ္မာ အနိယျာနိကတ္တာ။ တိရစ္ဆာနဘူတာတိ တိရောကရဏဘူတာ။ ဂေဟဿိတကထာတိ ကာမပဋိသံယုတ္တကထာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေတိ အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ။ သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထကံ၊ ဟိတပဋိသံယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိသိခါတိ ဃရသန္နိဝေသော၊ ဝိသိခါဂဟဏေန စ တန္နိဝါသိနော ဂဟိတာ ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။အာစရိယပရမ္ပရကထာဝဏ္ဏနာ) ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ စ။ ကုမ္ဘဋ္ဌာနပ္ပဒေသေန ကုမ္ဘဒါသိယော ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကုမ္ဘဒါသိကထာ ဝါ’’တိ။

၂၂၈။ ဝေါဟာရော ဝိယ တေသံ တထာ ဝေါဟာရမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယဝါသေ’’တိ။ အကတာတိ သမေန၊ ဝိသမေန ဝါ ကေနစိ ဟေတုနာ န ကတာ န ဝိဟိတာ။ ကတဝိဓော ကရဏဝိဓိ နတ္ထိ ¶ ဧတေသန္တိ အကဋဝိဓာ။ ပဒဒွယေနပိ လောကေ ကေနစိ ဟေတုပစ္စယေန နေသံ အနိဗ္ဗတ္တတံ ဒဿေတိ။ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာတိ ကဿစိ ဣဒ္ဓိမတော စေတောဝသိပ္ပတ္တဿ ဒေဝဿ၊ ဣဿရာဒိနော ဝါ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာ။ အနိမ္မာတာတိ ကဿစိ အနိမ္မာပိတာ။ ရူပါဒိဇနကဘာဝန္တိ ရူပသဒ္ဒါဒီနံ ပစ္စယဘာဝံ၊ ရူပါဒယောပိ ပထဝိယာဒီဟိ ¶ အပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကာတိ တဿ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ပဗ္ဗတကူဋံ ကေနစိ အနိဗ္ဗတ္တိတံ ကဿစိ စ အနိဗ္ဗတ္တနကံ၊ ဧဝမေတေပီတိ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗတကူဋာ ဝိယ ဌိတာတိ ကူဋဋ္ဌာ’’တိ။ ယမိဒံ ဗီဇတော အင်္ကုရာဒိ ဇာယတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ တတော နိက္ခမတိ နာဝိဇ္ဇမာနံ၊ အညထာ အညတောပိ အညဿ ဥပလဒ္ဓိ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ဌိတာတိ ဧဝံ နိဗ္ဗိကာရာ ဌိတာ။ ဥဘယေနပီတိ အတ္ထဒွယေနပီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကူဋဋ္ဌာ ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတာ’’တိ ပဒဒွယေနပိ။ တေသံ သတ္တန္နံ ကာယာနံ။ ဌိတတ္တာတိ နိဗ္ဗိကာရာဘာဝေန ဌိတတ္တာ။ န စလန္တီတိ ဝိကာရံ နာပဇ္ဇန္တိ။ ဝိကာရာဘာဝတော ဟိ တေသံ သတ္တန္နံ ကာယာနံ ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတတာ။ အနိဉ္ဇနဉ္စ အတ္ထတော ပကတိယာ အဝဋ္ဌာနမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ဝိပရိဏာမေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ အဝိပရိဏာမဓမ္မတ္တာ ဧဝ တေ အညမညံ န ဗျာဗာဓေန္တိ။ သတိ ဟိ ဝိကာရံ အာပါဒေတဗ္ဗတာယ ဗျာဗာဓကတာပိ သိယာ၊ တထာ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗတာယ အနုဂ္ဂါဟကတာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘နာလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ပထဝီ ဧဝ ကာယေကဒေသတ္တာ ပထဝီကာယော။ ဟန္တုံ ဝါ ဃာတေတုံ ဝါ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ ဇီဝသတ္တမာနံ ကာယာနံ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရဘာဝတော၊ ဧတေနေဝ နေသမဟန္တဗ္ဗတာ အဃာတေတဗ္ဗတာ အတ္ထတော ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တန္နံတွေဝ ကာယာန’’န္တိအာဒိ။ သောတုံ ဝါ သာဝေတုံ ဝါ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီတိ ပစ္စေကံ နေသံ သဝနေသု အသမတ္ထတ္တာ တဒေကဒေသာဒီသုပိ အသမတ္ထတံ ဒီပေတိ။ ယဒိ ကောစိ ဟန္တာ နတ္ထိ၊ ကထံ သတ္ထပ္ပဟာရောတိ အာဟ ‘‘ယထာ မုဂ္ဂရာသိအာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ကေဝလံ သညာမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ဟနနဃာတနာဒိ ပန ပရမတ္ထတော နတ္ထေဝ ကာယာနံ အဝိကောပနီယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေဝလံ တက္ကမတ္တေန နိရတ္ထကံ ဒိဋ္ဌိံ ဒီပေတီတိ ဧတေန ယသ္မာ တက္ကိကာ နိရင်္ကုသတာယ ပရိကပ္ပနဿ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတံ သာရတော မညမာနာ တထေဝ အဘိနိဝိဿ တက္ကဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တိ၊ တသ္မာ န တေသံ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထုသ္မိံ ဝိညူဟိ ဝိစာရဏာ ကတ္တဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ။ ပဉ္စိန္ဒြိယဝသေနာတိ ပဉ္စရူပိန္ဒြိယဝသေန။ ကမ္မန္တိ လဒ္ဓိ ကမ္မဘာဝေန သုပါကဋတ္တာ။ အဝင်္ကကထာတာရဏာဒိကာ ဒွါသဋ္ဌိ ပဋိပဒါ။ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေတိ ဧကသ္မိံ မဟာကပ္ပေ။

ပုရိသဘူမိယောတိ ¶ ပဓာနပုဂ္ဂလေန နိဒ္ဒေသော၊ ဣတ္ထီနမ္ပေတာ ဘူမိယော ဣစ္ဆန္တေဝ။ ဘိက္ခု စ ပန္နကောတိအာဒိ တေသံ ပါဠိယေဝ။ တတ္ထ ပန္နကောတိ ဘိက္ခာယ ဝိစရဏကောတိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ဝါ ပဋိပတ္တိံ ¶ ပဋိပန္နကော။ ဇိနောတိ ဇိဏ္ဏော၊ ဇရာဝသေန နိဟီနဓာတုကောတိ ဝဒန္တိ၊ အတ္တနော ဝါ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပက္ခံ ဇိနိတွာ ဌိတော။ သော ကိရ တထာဘူတော ကဿစိပိ ဓမ္မံ န ကထေတိ၊ တေနာဟ ‘‘န ကိဉ္စိ အာဟာ’’တိ။ အလာဘိန္တိ ‘‘သော န ကုမ္ဘိမုခါ ပဋိဂ္ဂဏှတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၄) နယေန ဝုတ္တအလာဘဟေတုသမာယောဂေန အလာဘိံ။ တတော ဧဝ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလပရေတတာယ သယနပရာယဏံ သမဏံ ပန္နဘူမီတိ ဝဒတိ။

အာဇီဝဝုတ္တိသတာနီတိ သတ္တာနံ အာဇီဝဘူတာနိ ဇီဝိကာဝုတ္တိသတာနိ။ ပသုဂ္ဂဟဏေန ဧဠကဇာတိ ဂဟိတာ၊ မိဂဂ္ဂဟဏေန ရုရုဂဝယာဒိသဗ္ဗမိဂဇာတိ။ ဗဟူ ဒေဝါတိ စာတုမဟာရာဇိကာဒိဗြဟ္မကာယိကာဒိဝသေန နေသံ အန္တရဘေဒဝသေန ဗဟူ ဒေဝါ။ တတ္ထ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဧကစ္စော အန္တရဘေဒေါ ‘‘မဟာသမယသုတ္တေန’’ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ မာနုသာပိ အနန္တာတိ ဒီပဒေသကုလဝံသာဇီဝါဒိဝိဘာဂဝသေန မာနုသာပိ အနန္တဘေဒါ။ ပိသာစာ ဧဝ ပေသာစာ၊ တေ အပရပေတာဒယော မဟန္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဆဒ္ဒန္တဒဟမန္ဒာကိနိယော ကုဠီရမုစလိန္ဒနာမေန ဝဒတိ။ ဂဏ္ဌိကာတိ ပဗ္ဗဂဏ္ဌိကာ။ ပဏ္ဍိတောပိ…ပေ… ဥဒ္ဓံ န ဂစ္ဆတိ၊ ကသ္မာ? သတ္တာနံ သံသရဏကာလဿ နိယတဘာဝတော။

အပရိပက္ကံ သံသရဏနိမိတ္တံ သီလာဒိနာ ပရိပါစေတိ နာမ သီဃံယေဝ ဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ။ ပရိပက္ကံ ဖုဿ ဖုဿ ပတွာ ပတွာ ပရိပက္ကဘာဝါပါဒနေန ဗျန္တိံ ကရောတိ နာမ။ သုတ္တဂုဠေတိ သုတ္တဝဋ္ဋိယံ။ နိဗ္ဗေဌိယမာနမေဝ ပလေတီတိ ဥပမာယ သတ္တာနံ သံသာရော အနုက္ကမေန ခီယတေဝ၊ န တဿ ဝဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ ပရိစ္ဆိန္နရူပတ္တာ။

၂၂၉။ နိယတိဝါဒေ ပက္ခိပန္တောတိ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနိတွာပိ ပဒေသညုတာယ အသမ္ပာယမာနော တတ္ထ အတ္တနော အညာဏကိရိယံ ပရိဟရိတုံ အသက္ကောန္တော စ ‘‘ဧဝမေသာ နိယတီ’’တိ နိယတိဝါဒေ ပက္ခိပန္တော။

၂၃၀။ ဓမ္မကထာယ ¶ အပဿယဘူတော အနုဿဝေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ အနုဿဝီ၊ တေနေဝဿ အပဿယဝါဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုဿဝနိဿိတော’’တိ အာဟ။ သဝနံ သစ္စတောတိ ယံ ကိဉ္စိ အနုဿဝံ၊ တံ သဝနံ သစ္စန္တိ ဂဟေတွာ ဌိတော။ ပိဋကသမ္ပဒါယာတိ ဂန္ထသမ္ပာဒနေန၊ တာဒိသံ ဂန္ထံ ပဂုဏံ ဝါစုဂ္ဂတံ ကတွာ တံ နိဿာယ ဓမ္မံ ကထေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဂ္ဂပဏ္ဏာသကာယာ’’တိအာဒိ။

၂၃၂။ မန္ဒပညောတိ ¶ ပရိတ္တပညော။ မောမူဟောတိ သမ္မုယှကော။ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ဝိဝိဓော နာနပ္ပကာရော ခေပေါ ဝါစာယ ပရဝါဒါနံ ခီပနံ ဝါစာဝိက္ခေပေါ၊ တံ ဝါစာဝိက္ခေပံ၊ န မရတိ န ပစ္ဆိဇ္ဇတိ ယထာဝုတ္တော ဝါဒဝိက္ခေပေါ ဧတာယာတိ အမရာ၊ တတ္ထ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ အမရာဝိက္ခေပေါ၊ တံ အမရာဝိက္ခေပံ။ အပရိယန္တဝိက္ခေပန္တိ ‘‘ဧဝမ္ပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိတဿ အပရိယောသာပနဝသေန ဝိက္ခေပံ။ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ ဧကသ္မိံ သဘာဝေ အနဝဋ္ဌာနတော။ ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတီတိ မိစ္ဆာဂါဟတာယ ဥတ္တရဝိဓာနာယ ပုရိမပက္ခံ ဌပေတွာ ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတိ။ အမရာသဒိသာယ အမရာယ ဝိက္ခေပေါတိ အမရာဝိက္ခေပေါ။

ဣဒံ ကုသလန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော၊ ဣမိနာ ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ အမရာဝိက္ခေပိကော ယထာ ကုသလေ၊ ဧဝံ အညသ္မိံ ယံ ကိဉ္စိ ကေနစိ ပုစ္ဆိတံ အတ္ထံ အတ္တနော အရုစ္စနတာယ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိက္ခေပညေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိ တတ္ထ တတ္ထ ပုစ္ဆိတာကာရပဋိသေဓနဝသေန ဝိက္ခိပနာကာရဒဿနံ။ နနု စေတ္ထ ဝိက္ခေပဝါဒိနော ဝိက္ခေပပက္ခဿ အနနုဇာနနံ ဝိက္ခေပပက္ခေ အဝဋ္ဌာနံ ယုတ္တန္တိ? န၊ တတ္ထာပိ တဿ သမ္မူဠှဿ ပဋိက္ခေပဝသေနေဝ ဝိက္ခေပဝါဒဿ ပဝတ္တနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နော’’တိ။ တထာ ဟိ သဉ္စယော ဗေလဋ္ဌပုတ္တော ရညာ အဇာတသတ္တုနာ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ ပုဋ္ဌော ပရလောကတ္တိကာဒီနံ ပဋိသေဓနမုခေန ဝိက္ခေပံ ဗျာကာသိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘နနု စာယံ သဗ္ဗောပိ အမရာဝိက္ခေပိကော ကုသလာဒယော ဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယထာဘူတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော တတ္ထ တတ္ထ ပဉှံ ပုဋ္ဌော သမာနော ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပမတ္တံ အာပဇ္ဇတိ၊ တဿ ကထံ ဒိဋ္ဌိဂတဘာဝေါ။ န ဟိ အဝတ္တုကာမဿ ဝိယ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ အဇာနန္တဿ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန ¶ တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ယုတ္တာ’’တိ? ဝုစ္စတေ – န ဟေဝ ခေါ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ၊ အထ ခေါ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန။ သဿတာဘိနိဝေသေန မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌောယေဝ ဟိ ပုဂ္ဂလော မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ ကုသလာဒိဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယာထာဝတော အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော အတ္တနာ အဝိညာတဿ အတ္ထဿ ပရံ ဝိညာပေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ မုသာဝါဒဘယေန စ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇတီတိ။ အထ ဝါ ပုညပါပါနံ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ အနဝဗောဓေန အသဒ္ဒဟနေန စ တဗ္ဗိသယာယ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏံယေဝ သုန္ဒရန္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အဘိနိဝိသန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဝိသုံယေဝ သာ ဧကာ ဒိဋ္ဌိ သတ္တဘင်္ဂဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓတော စ တတိယဋ္ဌာနဘာဝေ ဒဿိတော။

၂၃၄။ သန္နိဓိကာရကံ ¶ ကာမေတိ ဧတ္ထ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါနိ အဓိပ္ပေတာနီတိ တိလတဏ္ဍုလာဒိဂ္ဂဟဏံ၊ တဿ လောကဿ အပ္ပသာဒပရိဟာရတ္ထံ ကဒါစိ တဏ္ဍုလနာဠိအာဒိသင်္ဂဟဏကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တိလတဏ္ဍုလာဒယော ပညာယန္တီ’’တိ။

၂၃၆။ အာဇီဝကာ မတာ နာမာတိ ဣမေ အာဇီဝကာ သဗ္ဗသော သမ္မာပဋိပတ္တိရဟိတာ မိစ္ဆာ ဧဝ စ ပဋိပဇ္ဇမာနာ အဓိသီလသင်္ခါတဿ သီလဇီဝိတဿ အဘာဝေန မတာ နာမ။ ပုတ္တမတာတိ မတပုတ္တာ။ သမဏေ ဂေါတမေ ဗြဟ္မစရိယဝါသော အတ္ထီတိ သမဏံ ဧဝ ဂေါတမံ ပရိသုဒ္ဓါ သုပရိပုဏ္ဏော တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာဝဟော ဗြဟ္မစရိယဝါသော အတ္ထိ။ ဧတေနေတ္ထ ဓမ္မသုဓမ္မတာဒိဒီပနေန ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတဉ္စ ဒီပေတိ၊ အညတ္ထ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ဗာဟိရကေသု တဿ အဘာဝံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ မဟာသကုလုဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၇။ အဘိညာတာတိ ¶ ဧဒိသော ဧဒိသော စာတိ အဘိလက္ခဏဝသေန ဉာတာ။ အပ္ပသဒ္ဒဿ ဝိနီတော၊ အပ္ပသဒ္ဒတာယ မန္ဒဘာဏိတာယ ဝိနီတောတိ စ အပ္ပသဒ္ဒဝိနီတောတိ ဝုစ္စမာနေ အညေန ဝိနီတဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ၊ ဘဂဝါ ပန သယမ္ဘုဉာဏေန သယမေဝ ဝိနီတော။ တသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒဝိနီတော’’တိ န ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ ဘဂဝါ အညေန ဝိနီတော’’တိ။

၂၃၈။ ဟိယျောဒိဝသံ ¶ ဥပါဒါယ တတော အာသန္နာနိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ ပုရိမာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ပုရိမာနီတိ စ ပုဗ္ဗကာနိ၊ အတီတာနီတိ အတ္ထော။ တတော ပရန္တိ ယထာ ဝုတ္တအတီတဒိဝသတော အနန္တရံ ပရံ ပုရိမတရံ အတိသယေန ပုရိမတ္တာ။ ဣတိ ဣမေသု ဒွီသု ပဝတ္တိတော ယထာက္ကမံ ပုရိမပုရိမတရဘာဝေါ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ယဒေတ္ထ ‘‘ပုရိမတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တတော ပဘုတိ ယံ ယံ ဩရံ၊ တံ တံ ပရံ၊ ယံ ယံ ပရံ၊ တံ တံ ‘‘ပုရိမတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုတူဟလယုတ္တာ သာလာ ကုတူဟလသာလာ ယထာ ‘‘အာဇညရထော’’တိ။ ဣမေ ဒဿနာဒယော။

အယထာဘူတဂုဏေဟီတိ အယထာဘူတံ မိစ္ဆာဒီပိတအတ္ထမတ္တေနေဝ ဥဂ္ဃောသိတဂုဏေဟိ သမုဂ္ဂတော ဃောသိတော။ တရန္တိ အတိက္ကမန္တိ ဧတေနာတိ တိတ္ထံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကမဂ္ဂေါ ပန အယထာဘူတောပိ တေသံ တထာ ဝိတရဏံ ဥပါဒါယ တိတ္ထန္တိ ဝေါဟရီယတီတိ တံ ကရောန္တာ တိတ္ထကရာ။ ဩသရတီတိ ပဝိသတိ။

၂၃၉။ သဟိတန္တိ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓံ။ န ကိဉ္စိ ဇာတန္တိ ပဋိညာဒေါသဟေတုဒေါသဥဒါဟရဏဒေါသဒုဋ္ဌဒေါသတာယ န ကိဉ္စိ ဇာတံ။ တေနာဟ ‘‘အာရောပိတော တေ ဝါဒေါ’’တိ။ ဝဒန္တိ တေန ပရိဘာသန္တီတိ ဝါဒေါ ဒေါသော။ သဘာဝက္ကောသေနာတိ သဘာဝတော ပဝတ္တကောဋ္ဌာသေန။

၂၄၀။ ပီဠေယျာတိ မဓုဘဏ္ဍေန သဟ ဘာဇနေ ပီဠေတွာ ဒဒေယျ။ သဗြဟ္မစာရီဟိ သမ္ပယောဇေတွာတိ သဟဓမ္မိကေဟိ ဝိဟေဌနပယောဂံ ကတွာ၊ တေနာဟ ‘‘ဝိဝါဒံ ကတွာ’’တိ။

၂၄၁။ ဣတရီတရေနာတိ ပဏီတတော ဣတရေန။ တေနာဟ ‘‘လာမကလာမကေနာ’’တိ။

၂၄၂။ ဘတ္တကောသကေနာတိ ¶ ကောသကဘတ္တေန၊ ခုဒ္ဒကသရာဝဘတ္တကေနာတိ အတ္ထော။ ဗေလုဝမတ္တဘတ္တာဟာရာတိ ဗိလ္လပမာဏဘတ္တဘောဇနာ။ ဩဋ္ဌဝဋ္ဋိယာတိ မုခဝဋ္ဋိယာ။ သဗ္ဗာကာရေနေဝါတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေနေဝ။ အနပ္ပာဟာရောတိ န ဝတ္တဗ္ဗော ကဒါစိ အပ္ပာဟာရောတိ ကတွာ။ တတ္ထ အတိဝိယ အညေဟိ အဝိသယှံ အပ္ပာဟာရတံ ဘဂဝတော ဒဿေတုံ ‘‘ပဓာနဘူမိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မယာတိ နိဿက္ကဝစနံ။ ဝိသေသတရာတိ တေန ဓမ္မေန ဝိသေသဝန္တတရာ။

ဝတသမာဒါနဝသေနေဝ ¶ ပံသုကူလံ ဓာရေန္တီတိ ပံသုကူလိကာတိ အာဟ – ‘‘သမာဒိန္နပံသုကူလိကင်္ဂါ’’တိ၊ သဒ္ဒတ္ထော ပန ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ’’ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပိဏ္ဍပါတိကာ သပဒါနစာရိနောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ တတ္ထ သတ္ထေန ဆိန္ဒိတတ္တာ သတ္ထလူခါနိ။ ယံ ယံ သပ္ပာယံ၊ တဿေဝ ဂဟဏံ ဥစ္စိနန္တိ အာဟ ‘‘ဥစ္စိနိတွာ…ပေ… ထိရဋ္ဌာနမေဝ ဂဟေတွာ’’တိ။ အလာဗုလောမသာနီတိ အလာဗုလောမာနိ ဝိယ သုခုမတရာနိ စီဝရသုတ္တံသူနိ ဧတေသံ သန္တီတိ အလာဗုလောမသာနိ။ ပါတိတသာဏပံသုကူလန္တိ ကဠေဝရေန သဒ္ဓိံ ဆဍ္ဍိတသာဏမယံ ပံသုကူလံ၊ ယံ တုမ္ဗမတ္တေ ပုဠဝေ ဩဓုနိတွာ သတ္ထာ ဂဏှိ။

‘‘ယထာပိ ဘမရော ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၄၉) ဝုတ္တံ မဓုကရဘိက္ခာစာရဝတံ ‘‘ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၃၊ ၁၂၈) ဝစနတော ဘိက္ခူနံ ပကတိဘူတံ ဝတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဉ္ဆာသကေ ဝတေ ရတာ’’တိ။ ဝတ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပကတိဝတသင်္ခါတံ သကဝတံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဉ္ဆာစရိယသင်္ခါတေ ဘိက္ခူနံ ပကတိဝတေ’’တိ။ ဥစ္စနီစဃရဒွါရဋ္ဌာယိနောတိ မဟန္တခုဒ္ဒကဂေဟာနံ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကဋ္ဌာယိနော။ ကဗရမိဿကံ ဘတ္တံ သံဟရိတွာတိ ကဏာဇကမိဿကံ ဘတ္တံ သမ္ပိဏ္ဍိတွာ။ ဥမ္မာရတော ပဋ္ဌာယာတိ ဃရုမ္မာရတော ပဋ္ဌာယ။

စီဝရာနုဂ္ဂဟတ္ထန္တိ စီဝရာနုရက္ခဏတ္ထံ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါ နာမ သဒေဝကေ လောကေ အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ၊ သာ စဿ ပုညက္ခေတ္တတာ ပရမုက္ကံသဂတာ၊ တသ္မာ သတ္တာနံ တာဒိသံ ဥပကာရံ အာစိက္ခိတွာ တေ စ အနုဂ္ဂဏှန္တာ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယန္တိ၊ စတုပစ္စယသန္တောသေ ပန နေ ပရမုက္ကံသဂတာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၄၄။ သပ္ပစ္စယန္တိ သဟေတုကံ သကာရဏံ ဟုတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ စောဒကော ပန အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တော ‘‘ကိံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတရော ‘‘နော န ဒေသေတီ’’တိအာဒိနာ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ နိဒါနန္တိ စေတ္ထ ဉာပကံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ တဉ္စ တဿ တဿ အနုပ္ပတ္တိယုတ္တဿ အတ္ထဿ ပဋိပက္ခဟရဏတော ‘‘သပ္ပာဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမဿေဝေတံ ¶ ဝေဝစန’’န္တိ။ ရာဂါဒီနံ ဝါ ပဋိဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ၊ တဒေဝ ပါဋိဟာရိယံ၊ သဟ ပါဋိဟာရိယေနာတိ သပ္ပာဋိဟာရိယံ။ ရာဂါဒိပဋိသေဓဝသေနေဝ ဟိ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

၂၄၅။ တဿ ¶ တဿ ပဉှဿာတိ ယံ ယံ ပဉှံ ပရော အဘိသင်္ခရိတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆတိ၊ တဿ တဿ ပဉှဿ။ ဥပရိ အာဂမနဝါဒပထန္တိ ဝိဿဇ္ဇနေ ကတေ တတော ဥပရိ အာဂစ္ဆနကံ ဝါဒမဂ္ဂံ။ ဝိသေသေတွာ ဝဒန္တောတိ ဝတ္တတိ၊ ‘‘ဘော ဂေါတမ၊ ဝတ္တုမရဟတီ’’တိ အတ္တနော ဝါဒဘေဒနတ္ထံ အာဟတံ ကာရဏံ အတ္တနော မာရဏတ္ထံ အာဝုဓံ နိဒဿေန္တော ဝိယ ဝိသေသေတွာ ဝဒန္တော ပဟာရကေန ဝစနေန။ အန္တရန္တရေတိ မယာ ဝုစ္စမာနကထာပဗန္ဓဿ အန္တရန္တရေ။ ဒဒေယျ ဝဒေယျ။ ဧဝရူပေသု ဌာနေသူတိ ပရဝါဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဝါဒပဋိဝါဒဋ္ဌာနေသု။ တေ နိဂ္ဂဟေတုံ မယာ ဒေသိတံ သုတ္တပဒံ အာနေတွာ မမယေဝ အနုသာသနိံ ဩဝါဒံ ပစ္စာသီသန္တိ။

၂၄၆။ သမ္ပာဒေမီတိ မနောရထံ သမ္ပာဒေမိ။ ပရိပူရေမီတိ အဇ္ဈာသယံ ပရိပူရေမိ။ အဓိသီလေတိ အဓိကေ ဥတ္တမသီလေ။ သာဝကသီလတော စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသီလတော စ ဗုဒ္ဓါနံ သီလံ အဓိကံ ဥက္ကဋ္ဌံ ပရမုက္ကံသတော အနညသာဓာရဏဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓသီလံ နာမ ကထိတ’’န္တိ။ ဌာနုပ္ပတ္တိကပညာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဌာနသော ဥပ္ပန္နပညာ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ အဝသေသာ ပညာတိ ဣဓ ပါဠိယံ အာဂတာ အနာဂတာ စ ယထာဝုတ္တဉာဏဒွယဝိနိမုတ္တာ ပညာ။

၂၄၇။ ဝိသေသာဓိဂမာနန္တိ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ အဓိဂန္ဓဗ္ဗဝိသေသာနံ။ အဘိညာ နာမ ဆ အဘိညာ၊ တာသု ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဆဠဘိညာရဟတောဝ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ ဣဓ အဘိညာတိ အဓိပ္ပေတာ၊ တဿ ဝေါသာနံ ပရိယောသာနံ ပါရမီ ပရမုက္ကံသာတိ အဝကံသာတိ စ အဂ္ဂဖလံ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အဘိညာ…ပေ… အရဟတ္တံ ပတ္တာ’’တိ။

ဥပါယပဓာနေတိ အရိယဖလာဓိဂမနဿ ဥပါယဘူတေ ပဓာနေ။ ‘‘အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒါဒိအတ္ထာ’’တိ ဂဟိတာ တထေဝ ဟောန္တိ၊ တံ အတ္ထံ သာဓေန္တိယေဝါတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဒီပကော သမ္မာ-သဒ္ဒေါတိ ယထာအဓိပ္ပေတတ္ထဿ အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒါဒိနော ဥပါယဘူတေ၊ ပဓာနဥပါယဘူတေတိ အတ္ထော။ သမ္မာ-သဒ္ဒဿ ဝါ ယောနိသော အတ္ထဒီပကတံ သန္ဓာယ ‘‘ယောနိသော ပဓာနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒံ ဇနေတီတိ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒံ ဥပ္ပာဒေတိ ပဝတ္တေတိ ဝါ။ ဝါယမတီတိ ပယောဂပရက္ကမံ ကရောတိ။ ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ ကရောတိ။ စိတ္တံ ဥက္ခိပတီတိ ¶ တေနေဝ သဟဇာတဝီရိယေန ကောသဇ္ဇပက္ခတော စိတ္တံ ဥက္ခိပတိ။ ပဒဟတီတိ သမ္မပ္ပဓာနဘူတံ ဝီရိယံ ပဝတ္တေတိ။ ပဋိပါဋိယာ ပနေတာနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ အာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မသာတစ္စကိရိယာဟိ ¶ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ပဒဟတီ’’တိ ဝါ ဣမိနာ အာသေဝနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ သိခါပတ္တံ ဥဿောဠှိဝီရိယံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝဍ္ဎိယာ ပရိပူရဏတ္ထန္တိ ယာဝတာ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပရိပူရဏတ္ထံ။ ယာ ဌိတီတိ ယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဝိဂမေန အဝဋ္ဌိတိ။ သော အသမ္မောသောတိ သော အဝိနာသော။ ယံ ဝေပုလ္လန္တိ ယော သဗ္ဗသော ဝိပုလဘာဝေါ မဟန္တတာ။ ဘာဝနာပါရိပူရီတိ ဘာဝနာယ ပရိပူရိတာ။ အတ္ထောတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနံ သမာနတ္ထဘာဝတော။

ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ကထိတာတံတံဝိသေသာဓိဂမဿ ပဋိပဒါဝိဘာဝနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနေန အနတ္ထာဝဟတာ နာမ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိ ဝစနံ ဥပ္ပန္နာနံ ရာသန္တရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ တထာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနေနာတိ ဝုတ္တံ – အနုပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဝစနံ ဥပ္ပန္နာနံ ရာသန္တရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ နိရုဇ္ဈမာနာတိ ပဋိပက္ခသမာယောဂေန ဝိနဿမာနာ၊ န ခဏနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈမာနာ။

လောဘာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ယေ အာရဒ္ဓဝိပဿကာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ။ သကိံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာတိ သဘာဝကထနမတ္တမေတံ။ ဧကဝါရမေဝ ဟိ မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နိရုဇ္ဈမာနောတိ သရသေနေဝ နိရုဇ္ဈမာနော။ န ဟိ တဿ ပဋိပက္ခသမာယောဂေါ နာမ အတ္ထိ။ ဖလဿာတိ အနန္တရကာလေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကဖလဿ။ ပစ္စယံ ဒတွာဝ နိရုဇ္ဈတီတိ ဣမိနာ မဂ္ဂေါ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ ဧကန္တေနေဝ အတ္ထာဝဟောတိ ဒဿေတိ။ ပုရိမသ္မိမ္ပီတိ ‘‘အနုပ္ပန္နာ မေ ကုသလာ ဓမ္မာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’’န္တိ ဧတသ္မိံ တတိယဝါရေပိ။ ‘‘သမထဝိပဿနာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ၊ တံ ပန မဂ္ဂဿ အနုပ္ပန္နတာယ သဗ္ဘာဝတော၊ အနုပ္ပဇ္ဇမာနေ စ တသ္မိံ ဝဋ္ဋာနတ္ထသဗ္ဘာဝတောတိ မဂ္ဂဿပိ သာဓာရဏဘာဝတော န ယုတ္တန္တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ယဒိ သမထဝိပဿနာနမ္ပိ အနုပ္ပတ္တိ အနတ္ထာဝဟာ၊ မဂ္ဂဿ အနုပ္ပတ္တိယာ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ။

မဟန္တံ ¶ ၊ ဂါရဝံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သင်္ဃဂါရဝေန ယထာရုစိ ဝန္ဒိတုံ န လဘာမီ’’တိ သင်္ဃေန သဟ န နိက္ခမိ။ ဧတ္တကံ ဓာတူနံ နိဓာနံ နာမ အညတြ နတ္ထိ၊ မဟာဓာတုနိဓာနတော ဟိ နီဟရိတွာ ကတိပယာ ဓာတုယော တတ္ထ တတ္ထ စေတိယေ ဥပနီတာ၊ ဣဓ ပန ရာမဂါမထူပေ ဝိနဋ္ဌေ နာဂဘဝနံ ပဝိဋ္ဌာ ဒေါဏမတ္တာ ဓာတုယော ဥပနီတာ။ အတိမန္ဒာနိ နောတိ နနု အတိဝိယ မန္ဒာနိ။

သံဝိဇ္ဇိတွာတိ ‘‘ကထဉှိ နာမ မာဒိသော ဤဒိသံ အနတ္ထံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ သံဝေဂံ ဇနေတွာ။ ဤဒိသံ နာမ မာဒိသံ အာရဗ္ဘ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ကိံ ဝဒတီတိ တံ ဝစနံ အနာဒိယန္တော။

သန္တသမာပတ္တိတော ¶ အညံ သန္ထမ္ဘနကာရဏံ ဗလဝံ နတ္ထီတိ တတော ပရိဟီနော သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌာ ကထံ ဘဝိဿတီတိ အာဟ ‘‘သန္တာယ…ပေ… န သက္ကောတီ’’တိ။ န ဟိ မဟာရဇ္ဇုယာ ဆိန္နာယ သုတ္တတန္တူ သန္ထမ္ဘေတုံ သက္ကောန္တီတိ။ သမထေ ဒဿေတွာ တေန သမာနဂတိကာ ဣမသ္မိံ ဝိသယေ ဝိပဿနာပီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပန္နာ သမထဝိပဿနာ…ပေ… သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

ကာသာဝန္တိ ကာသာဝဝတ္ထံ။ ကစ္ဆံ ပီဠေတွာ နိဝတ္ထန္တိ ပစ္ဆိမံ ဩဝဋ္ဋိကံ ပီဠေန္တော ဝိယ ဒဠှံ ကတွာ နိဝတ္ထံ အဒ္ဒသံသူတိ ယောဇနာ။

ဝုတ္တနယေနာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၃၉၄) ‘‘ကာမာ နာမေတေ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗကနေက္ခမ္မပဋိပတ္တိယာ ဆန္ဒရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘယတော သမုစ္ဆိန္ဒန္တဿ စ ‘‘အနုပ္ပန္နော စ ကာမာသဝေါ န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅ အာဒယော၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန။ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတွာ နိရုဒ္ဓဝိပါကောတိ တဒါရမ္မဏမာဟ။ အနုဘဝိတွာ ဘဝိတွာ စ ဝိဂတံ ဘူတဝိဂတံ။ အနုဘူတဘူတာ ဟိ ဘူတတာသာမညေန ဘူတ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ သာမညမေဝ ဟိ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသီယတီတိ။ အနုဘူတသဒ္ဒေါ စ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော အနုဘဝကဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိပါကော အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ ဘုတွာဝိဂတောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ ¶ ဝိကပ္ပဂါဟဝသေန ရာဂါဒီဟိ တဗ္ဗိပက္ခေဟိ စ အကုသလံ ကုသလဉ္စ ကမ္မံ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတွာ ဝိဂတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ယထာဝုတ္တော ပန ဝိပါကော ကေဝလံ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ အနုဘဝိတွာ ဝိဂတတ္တာ နိပ္ပရိယာယေနေဝ ဝုတ္တော၊ တဿ စ တထာ ဝုတ္တတ္တာ ကမ္မံ ဘဝိတွာ ဝိဂတပရိယာယေန၊ ယံ ‘‘ဥပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ၊ ဥပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဌိတိယာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဂဟေတွာ တံသဒိသာနံ ပဟာနံ၊ ဝုဒ္ဓိ စ ဝုတ္တာ။ ဝိပစ္စိတုံ ဩကာသကရဏဝသေန ဥပ္ပတိတံ အတီတကမ္မဉ္စ တတော ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အာရဒ္ဓါ အနာဂတော ဝိပါကော စ ‘‘ဩကာသကတုပ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တော။ ယံ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒေန ဝိနာပိ ဝိညာယမာနံ ဥပ္ပန္နံ သန္ဓာယ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဉ္စေတနိကာန’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၇၊ ၂၁၉) ဝုတ္တံ။

တေသူတိ ဝိပဿနာယ ဘူမိဘူတေသု ခန္ဓေသု။ အနုသယိတကိလေသာတိ အနုသယဝသေန ပဝတ္တာ အပ္ပဟီနာ မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာ ကိလေသာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘အတီတာ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ။ တေသဉှိ အမ္ဗရုက္ခောပမာယ ဝတ္တမာနာဒိတာ န ဝတ္တဗ္ဗာ မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာနံ တာဒိသဿ ဝိဘာဂဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ အပ္ပဟီနာဝ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယဋ္ဌောတိ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ¶ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမာတိ ဣဒံ တေသု ခန္ဓေသု ဥပ္ပတ္တိရဟကိလေသဇာတံ တာယ ဧဝ ဥပ္ပတ္တိရဟတာယ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမ၊ တေဘူမကဘူမိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တာသု တာသု ဘူမီသူတိ မနုဿဒေဝါဒိအတ္တဘာဝသင်္ခါတေသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု။ တသ္မိံ တသ္မိံ သန္တာနေ အနုပ္ပတ္တိအနာပါဒိတတာယ အသမုဂ္ဃာတိတာ။ ဧတ္ထ စ လဒ္ဓဘူမိကံ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ အဂ္ဂိအာဟိတော ဝိယ။

ဩကာသကတုပ္ပန္န-သဒ္ဒေပိ စ ဩကာသော ကတော ဧတေနာတိ ဩကာသော ကတော ဧတဿာတိ စ အတ္ထဒွယေပိ ကတ-သဒ္ဒဿ ပရနိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန အဓိဂ္ဂဟိတံ အာရမ္မဏံ၊ အနာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ အဝိက္ခမ္ဘိတတာယ အန္တောဂဓကိလေသံ အာရမ္မဏံ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟကာဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသာ ဝါ ပုဂ္ဂလာ အာဟတာနာဟတခီရရုက္ခသဒိသာ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နေ ဝိယ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ဌာနေ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? အသမုဂ္ဃာတိတတ္တာ’’တိ ယောဇေတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ။ တတ္ထ စ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာနမေဝ တိဓာ နဝတ္တဗ္ဗတံ အပါကဋံ သုပါကဋံ ကာတုံ အဇာတဖလရုက္ခော ဥပမာဘာဝေန အာဂတော ¶ ။ အတီတာဒီနံ အပ္ပဟီနတာ ဒဿနတ္ထမ္ပိ ‘‘ဇာတဖလရုက္ခေန ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ အစ္ဆိန္နေ ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တာရဟာနိ ဖလာနိ ဆိန္နေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနိ န ကဒါစိ သသဘာဝါနိ အဟေသုံ ဟောန္တိ ဘဝိဿန္တိ စာတိ တာနိ အတီတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ဆေဒေ အသတိ ဖလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သတိ စ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ ဆေဒဿ သာတ္ထကတာ၊ ဧဝံ မဂ္ဂဘာဝနာယ စ သာတ္ထကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

တေပိ ပဇဟတိယေဝ ကိလေသပ္ပဟာနေနေဝ တေသမ္ပိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနတော။ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ။ ဥပါဒိန္နအနုပါဒိန္နတောတိ ဥပါဒိန္နခန္ဓတော စေဝ ကိလေသတော စ။ ဥပပတ္တိဝသေန ဝုဋ္ဌာနံ ဒဿေတုမာဟ – ‘‘ဘဝဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ။ ယေ သောတာပန္နဿ သတ္တ ဘဝါ အပ္ပဟီနာ၊ တတော ပဉ္စ ဌပေတွာ ဣတရေ ဒွေ ‘‘သုဂတိဘဝေကဒေသာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ သုဂတိကာမဘဝတောတိ သုဂတိဘဝေကဒေသဘူတကာမဘဝတော။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ရူပါရူပဘဝတော ဝုဋ္ဌာတိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနသမုဂ္ဃာတဘာဝတော။ ယဒိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဧဝ အရိယမဂ္ဂေါ သိယာ၊ သော ဧဝ သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟေယျ၊ သဗ္ဗဘဝေဟိပိ ဝုဋ္ဌဟေယျ။ ယသ္မာ ပန ဩဓိသောဝ ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ တသ္မာ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ပဟီနာဝသေသေ ကိလေသေ သော ပဇဟတိ၊ ဣတိ ဣမံ သာမတ္ထိယံ သန္ဓာယ ¶ ‘‘သဗ္ဗဘဝေဟိ ဝုဋ္ဌာတိယေဝါတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ သော ဧဝ ‘‘ဝဇိရူပမော’’တိ ဝုတ္တော။

ဟောတု တာဝ ဝုတ္တနယေန အနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ အနုပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပန္နသဒိသာနံ ပဟာနာယ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနာယ မဂ္ဂဘာဝနာ၊ အထ မဂ္ဂက္ခဏေ ကထံ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ဌိတိယာ ဘာဝနာ ဟောတိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ တဿာတိ စောဒေတိ၊ ဣတရော ‘‘မဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာယေဝါ’’တိ ပရိဟာရမာဟ။ မဂ္ဂေါ ဟိ ကာမဉ္စေကစိတ္တက္ခဏိကော၊ တထာရူပေါ ပနဿ ပဝတ္တိဝိသေသော၊ ယံ အနုပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာ သာတိသယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ သဝိသေသံ ပါရိပူရိံ ပါပုဏန္တိ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ အရိယမဂ္ဂေါ ဝတ္တမာနက္ခဏေ အနုပ္ပန္နော နာမ န ဟောတိ၊ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗတံ ဥပါဒါယ ဥပစာရဝသေန တထာ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနာဂတပုဗ္ဗံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယမေဝါတိ အယံ မဂ္ဂဿ ယထာပစ္စယပဝတ္တိ ¶ ဧဝ ဌိတိ နာမာတိ၊ မဂ္ဂသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော မဂ္ဂမ္ပိ ဘာဝေန္တော ဧဝ တဿ ဌိတိယာ ဘာဝေတီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဥပသမမာနံ ဂစ္ဆတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ ဥပသမေန္တံ ဝတ္တတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂိန္ဒြိယာနိ ဧဝ ဝါ အဓိပ္ပေတာနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကိလေသူပသမတ္ထံ ဝါ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

၂၄၈။ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေနာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၂၉၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၆၆) အဓိကံ သဝိသေသံ မုစ္စနဋ္ဌေန၊ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌော’’တိ။ ဧတေန သတိပိ သဗ္ဗဿပိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဋိပက္ခတော ဝိမုတ္တဘာဝေ ယေန ဘာဝနာဝိသေသေန တံ ဈာနံ သာတိသယံ ပဋိပက္ခတော ဝိမုစ္စိတွာ ပဝတ္တတိ၊ သော ဘာဝနာဝိသေသော ဒီပိတော။ ဘဝတိ ဟိ သမာနဇာတိယုတ္တောပိ ဘာဝနာဝိသေသေန ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော။ ယထာ တံ သဒ္ဓါဝိမုတ္တတော ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ၊ တထာ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတာယ ဧဝ အနိဂ္ဂဟိတဘာဝေန နိရာသင်္ကတာယ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု အဓိမုစ္စနဋ္ဌေနပိ ဝိမောက္ခော။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏေ စာ’’တိအာဒိ။ အယံ ပနတ္ထောတိ အယံ အဓိမုစ္စနတ္ထော ပစ္ဆိမဝိမောက္ခေ နိရောဓေ နတ္ထိ။ ကေဝလော ဝိမုတ္တတ္ထော ဧဝ တတ္ထ လဗ္ဘတိ၊ တံ သယမေဝ ပရတော ဝက္ခတိ။

ရူပီတိ ယေနာယံ သသန္တတိပရိယာပန္နေန ရူပေန သမန္နာဂတော၊ တံ ယဿ ဈာနဿ ဟေတုဘာဝေန ဝိသိဋ္ဌံ ရူပံ ဟောတိ။ ယေန ဝိသိဋ္ဌေန ရူပေန ‘‘ရူပီ’’တိ ဝုစ္စေယျ ရူပီ-သဒ္ဒဿ အတိသယတ္ထဒီပနတော၊ တဒေဝ သသန္တတိပရိယာပန္နရူပနိမိတ္တံ ဈာနမိဝ ပရမတ္ထတော ရူပီဘာဝသာဓကန္တိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ရူပါနီတိ ပနေတ္ထ ပုရိမပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နီလကသိဏာဒီနိ ရူပါနီ’’တိ။

အန္တောအပ္ပနာယံ သုဘန္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗာဘောဂဝသေန အဓိမုတ္တိ သိယာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှေတ္ထ တထာဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တိစောဒနာ အနဝကာသာ ဟောတိ။ ယသ္မာ သုဝိသုဒ္ဓေသု နီလာဒီသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု တတ္ထ ကတာဓိကာရာနံ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု အဓိမုတ္တိ သိယာ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ တထာ တတိယော ဝိမောက္ခော သံဝဏ္ဏိတော။ ယသ္မာ ပန မေတ္တာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနာ ဘာဝနာ သတ္တေ အပ္ပဋိကူလတော ဒဟတိ၊ ¶ တေ သုဘတော အဓိမုစ္စိတွာဝ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၂) ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာ ‘‘သုဘဝိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တာ၊ တယိဒံ ဥဘယမ္ပိ တေန တေန ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသတော။ န ဟိ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ ဧကဒေသောပိ တတ္ထ အဝသိဋ္ဌောတိ။ ဝိဿဋ္ဌတ္တာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ နိရောဓိတတ္တာ။ ဥတ္တမော ဝိမောက္ခော နာမ အရိယေဟေဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော၊ အရိယဖလပရိယောသာနတ္တာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဘာဝတော စ။

၂၄၉။ အဘိဘဝတီတိ အဘိဘု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၃၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၆၁-၆၅) ပရိကမ္မံ၊ ဉာဏံ ဝါ။ အဘိဘု အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ၊ ဈာနံ။ အဘိဘဝိတဗ္ဗံ ဝါ အာရမ္မဏသင်္ခါတံ အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ၊ ဈာနံ။ အာရမ္မဏာဘိဘဝနတော အဘိဘု စ တံ အာယတနဉ္စ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စာတိပိ သသမ္ပယုတ္တံ ဈာနံ အဘိဘာယတနံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဘဝနကာရဏာနီ’’တိအာဒိ။ တာနီတိ အဘိဘာယတနသညိတာနိ ဈာနာနိ။ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ အာဘောဂေါ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဝသေန ဈာနက္ခဏေ ပဝတ္တံ အဘိဘဝနာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပရိကမ္မဝသေန အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ၊ န အပ္ပနာဝသေန။ န ဟိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏာ အပ္ပနာ အဇ္ဈတ္တဝိသယာ သမ္ဘဝတိ။ တံ ပန အဇ္ဈတ္တ ပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ကသိဏနိမိတ္တံ အသုဝိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ န ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ဝိယ ဝိသုဒ္ဓံ။

ပရိတ္တာနီတိ ယထာလဒ္ဓါနိ သုပ္ပသရာဝမတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘အဝဍ္ဎိတာနီ’’တိ။ ပရိတ္တဝသေနေဝါတိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရိတ္တဝသေနေဝ ဣဒမဘိဘာယတနံ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တတာ ဟေတ္ထ အဘိဘဝနဿ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏာဘောဂေ သတိပိ အသတိပိ အဘိဘာယတနဘာဝနာ နာမ တိက္ခပညဿေဝ သမ္ဘဝတိ၊ န ဣတရဿာတိ ‘‘ဉာဏုတ္တရိကော ပုဂ္ဂလော’’တိ။ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတီတိ ¶ ဧတ္ထ အဘိဘဝနံ သမာပဇ္ဇနဉ္စ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမသမနန္တရမေဝ အပ္ပနာဈာနုပ္ပာဒနန္တိ အာဟ ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနာတိ စ အပ္ပနာပရိဝါသာဘာဝဿ လက္ခဏဝစနမေတံ။ ယော ‘‘ခိပ္ပာဘိညော’’တိ ဝုစ္စတိ ¶ ၊ တတောပိ ဉာဏုတ္တရဿေဝ အဘိဘာယတနဘာဝနာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နိမိတ္တေ။ အပ္ပနံ ပါပေတီတိ ဘာဝနာ အပ္ပနံ နေတိ။

ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဥပစာရဇ္ဈာနေ တံ အာရဗ္ဘ ယေ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ပဝတ္တန္တိ၊ တေ ဥပစာရဇ္ဈာန ပက္ခိကာ ဧဝ၊ တဒနန္တရဉ္စ ဘဝင်္ဂပရိဝါသေန ဥပစာရာသေဝနာယ စ ဝိနာ အပ္ပနာ ဟောတိ၊ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ န ဟိ ပါရိဝါသိကပရိကမ္မေန အပ္ပနာဝါရော ဣစ္ဆိတော၊ နာပိ မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏဇ္ဈာနေသု ဝိယ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဧကန္တတော ပစ္စဝေက္ခဏာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမတော ပရံ ကတိပယဘဝင်္ဂစိတ္တာဝသာနေ အပ္ပနံ ပါပုဏန္တော ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနာ’’တိ စ အဓိပ္ပာယိကမိဒံ ဝစနံ၊ န နီတတ္ထံ၊ အဓိပ္ပာယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

န အန္တောသမာပတ္တိယံ တဒါ တထာရူပဿ အာဘောဂဿ အသမ္ဘဝတော၊ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ အာဘောဂေါ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဝသေန ဈာနက္ခဏေ ပဝတ္တံ အဘိဘဝနာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၄) ပန ‘‘ဣမိနာ ပနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အန္တောသမာပတ္တိယံ တထာ အာဘောဂါဘာဝေ ကသ္မာ ‘‘ဈာနသညာယပီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဘိဘဝ…ပေ… အတ္ထီ’’တိ။

ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏာနီတိ ဝိပုလပ္ပမာဏာနီတိ အတ္ထော၊ န ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလာဒိဝသေန ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏာနီတိ တထာ ဝဍ္ဎနဿေဝေတ္ထ အသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘မဟန္တာနီ’’တိ။

ရူပေ သညာ ရူပသညာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ရူပသညီ၊ န ရူပသညီ အရူပသညီ။ သညာသီသေန ဈာနံ ဝဒတိ။ ရူပသညာယ အနုပ္ပာဒနမေဝေတ္ထ အလာဘိတာ။ ဗဟိဒ္ဓါဝ ဥပ္ပန္နန္တိ ဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ဥပ္ပန္နံ။ အဘိဓမ္မေ ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဧဝံ စတုန္နံ အဘိဘာယတနာနံ အာဂတတ္တာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၄) ‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ သုတ္တန္တေ – ‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အဝတွာ ¶ ဣဓ စတူသုပိ အဘိဘာယတနေသု အဇ္ဈတ္တံ ¶ အရူပသညိတာဝ ဝုတ္တာ’’တိ စောဒနံ ကတွာ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ကာရဏံ ဝတွာ ‘‘တတ္ထ ဝါ ဟိ ဣဓ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါရူပါနေဝ အဘိဘဝိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ တာနိ နိယမတော ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ တတြာပိ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနိ။ ‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ’တိ ဣဒံ ပန သတ္ထု ဒေသနာဝိလာသမတ္တမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ ‘‘ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တထာ ‘‘အပ္ပမာဏာနီ’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အတ္ထိ ဟိ ဧသော ပရိယာယော ‘‘ပရိတ္တာနိ အဘိဘုယျ တာနိ စေ ကဒါစိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘုဇိတာနိ ဟောန္တိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယျာ’’တိ။ ပရိယာယကထာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။ အဘိဓမ္မေ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ၊ တထာ သဟိတာနိ။ အတ္ထိ ဟိ ဥဘယတ္ထ အဘိဘဝနပရိယာယောတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိအာဒိနာ ပဌမဒုတိယအဘိဘာယတနေသု ပဌမဝိမောက္ခော၊ တတိယစတုတ္ထာဘိဘာယတနေသု ဒုတိယဝိမောက္ခော၊ ဝဏ္ဏာဘိဘာယတနေသု တတိယဝိမောက္ခော စ အဘိဘဝနပ္ပဝတ္တိတော သင်္ဂဟိတော၊ အဘိဓမ္မေ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာဘိဘာယတနာနိ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ဝိမောက္ခေ ဝဇ္ဇေတွာ အဘိဘာယတနာနိ ကထိတာနိ၊ သဗ္ဗာနိ စ ဝိမောက္ခကိစ္စာနိ ဈာနာနိ ဝိမောက္ခဒေသနာယံ ဝုတ္တာနိ။ တဒေတံ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အာဂတဿ အဘိဘာယတနဒွယဿ အဘိဓမ္မေ အဘိဘာယတနေသု အဝစနတော ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနဉ္စ သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော ဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။

‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ဣဒံ အဘိဓမ္မေ ကတ္ထစိပိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ အဝတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါရူပါနိ ပဿတီ’’တိ၊ တဿ ကာရဏဝစနံ။ တေန ယံ အညဟေတုကံ၊ တံ တေန ဟေတုနာ ဝုတ္တံ၊ ယံ ပန ဒေသနာဝိလာသဟေတုကံ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာယ ဧဝ အဘိဓမ္မေ ဝစနံ၊ န တဿ အညံ ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတာ စ တေသံ ဗဟိဒ္ဓါရူပါနံ ဝိယ အဝိဘူတတ္တာ၊ ဒေသနာဝိလာသော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝိဇ္ဇမာနပရိယာယကထနဘာဝတော။ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ နီလာဒိအဘိဘာယတနာနိ န ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ စေ? န၊ နီလာဒီသု ¶ ကတာဓိကာရာနံ နီလာဒိဘာဝဿေဝ အဘိဘဝနကာရဏတ္တာ။ န ဟိ တေသံ ပရိသုဒ္ဓါပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏာနံ ပရိတ္တတာ တဒပ္ပမာဏတာ ဝါ အဘိဘဝနကာရဏံ၊ အထ ခေါ နီလာဒိဘာဝေါ ဧဝါတိ။ ဧတေသု စ ပရိတ္တာဒိကသိဏရူပေသု ယံ စရိတဿ ဣမာနိ အဘိဘာယတနာနိ ဣဇ္ဈန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေနာတိ ¶ သကလနီလဝဏ္ဏနီလနိဒဿနနီလနိဘာသာနံ သာဓာရဏဝသေန။ ဝဏ္ဏဝသေနာတိ သဘာဝဝဏ္ဏဝသေန။ နိဒဿနဝသေနာတိ ပဿိတဗ္ဗတာဝသေန။ ဩဘာသဝသေနာတိ သပ္ပဘာသတာယ အဝဘာသနဝသေန။ ဥမာပုပ္ဖန္တိ အတသိပုပ္ဖံ။ နီလမေဝ ဟောတိ ဝဏ္ဏသင်္ကရာဘာဝတော။ ဗာရာဏသိယံ ဘဝန္တိ ဗာရာဏသိယံ သမုဋ္ဌိတံ။

တေ ဓမ္မေတိ တေ သတိပဋ္ဌာနာဒိဓမ္မေ စေဝ အဋ္ဌဝိမောက္ခဓမ္မေ စ။ စိဏ္ဏဝသီဘာဝါယေဝ တတ္ထ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ပရိယောသာနုတ္တရံ သတံ ဂတာ အဘိညာဝေါသာနပါရမိပ္ပတ္တာ။

၂၅၀။ သကလဋ္ဌေနာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၃၄၆၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၂၅) သကလဘာဝေန၊ အသုဘနိမိတ္တာဒီသု ဝိယ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသတော ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ယထာ ခေတ္တံ သဿာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎိဋ္ဌာနဉ္စ၊ ဧဝမေဝ တံတံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနန္တိ အာဟ ‘‘ခေတ္တဋ္ဌေနာ’’တိ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ဣဒံ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဧဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တေန တေန ကာရဏေနာတိ ဥပရိအာဒီသု တေန တေန ကသိဏေန။ ယထာ ကိန္တိ အာဟ – ‘‘အာလောကမိဝ ရူပဒဿနကာမော’’တိ၊ ယထာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဥဒ္ဓံ စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ ဥဒ္ဓံ အာလောကံ ပသာရေတိ၊ အဓော စေ၊ အဓော၊ သမန္တတော စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ သမန္တတော အာလောကံ ပသာရေတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗကသိဏန္တိ အတ္ထော။ ဧကဿာတိ ပထဝီကသိဏာဒီသု ဧကေကဿ။ အညဘာဝါနုပဂမနတ္ထန္တိ အညကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ၊ အညဿ ဝါ ကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ။ န ဟိ အညေန ပသာရိတကသိဏံ တတော အညေန ပသာရိတကသိဏဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမ္ပိ နေသံ အညကသိဏသမ္ဘေဒါဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န အညံ ပထဝီအာဒိ။ န ဟိ ဥဒကေန ဌိတဋ္ဌာနေ သသမ္ဘာရပထဝီ အတ္ထိ။ အညကသိဏသမ္ဘေဒေါတိ အာပေါကသိဏာဒိနာ သင်္ကရော ¶ ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု သေသကသိဏေသု။ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသဖရဏံ ပမာဏဿ အဂ္ဂဟဏတော အပ္ပမာဏံ။ တေနေဝ ဟိ နေသံ ကသိဏသမညာ။ တထာ ဟိ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စေတသာ ဖရန္တောတိ ဘာဝနာစိတ္တေန အာရမ္မဏံ ကရောန္တော။ ဘာဝနာစိတ္တဉှိ ကသိဏံ ပရိတ္တံ ဝါ ဝိပုလံ ဝါ သကလမေဝ မနသိ ကရောတိ။

ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန ‘‘ဝိညာဏကသိဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကသိဏဝသေနာတိ ဥဂ္ဃာဋိတကသိဏဝသေန ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယတ္တကဉှိ ဌာနံ ကသိဏံ ပသာရိတံ၊ တတ္တကံ အာကာသဘာဝနာဝသေန အာကာသံ ဟောတီတိ။ ဧဝံ ယတ္တကံ ဌာနံ အာကာသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌိတံ၊ တတ္တကံ အာကာသမေဝ ဟုတွာ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တနတော အာဂမနဝသေန ဝိညာဏကသိဏေပိ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ¶ ဝုတ္တာတိ ‘‘ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသဝသေန တတ္ထ ပဝတ္တဝိညာဏေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။

၂၅၂။ ဝုတ္တောယေဝ ဝမ္မိကသုတ္တေ။ နိဿိတဉ္စ ဆဝတ္ထုနိဿိတတ္တာ ဝိပဿနာဉာဏဿ။ ပဋိဗဒ္ဓဉ္စ တေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော ကာယသညိတာနံ ရူပဓမ္မာနံ အာရမ္မဏကရဏတော စ။ သုဋ္ဌု ဘာတိ ဩဘာသတီတိ ဝါ သုဘော။ ကုရုဝိန္ဒဇာတိအာဒိဇာတိဝိသေသောပိ မဏိ အာကရပါရိသုဒ္ဓိမူလကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သုပရိသုဒ္ဓအာကရသမုဋ္ဌိတော’’တိ။ ဒေါသနီဟရဏဝသေန ပရိကမ္မနိပ္ဖတ္တီတိ အာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ကတပရိကမ္မော အပနီတပါသာဏသက္ခရော’’တိ။ ဓောဝနဝေဓနာဒီဟီတိ စတူသု ပါသာဏေသု ဓောဝနေန စေဝ ကာဠကာဒိအပဟရဏတ္ထာယ သုတ္တေန အာဝုနနတ္ထာယ စ ဝိဇ္ဈနေန။ တာပသဏှကရဏာဒီနံ သင်္ဂဟော အာဒိ-သဒ္ဒေန။ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိန္တိ သုတ္တဿ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ။

မဏိ ဝိယ ကရဇကာယော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗတော။ အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာဉာဏံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတတ္တာ။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ ဝိပဿနာလာဘီ ဘိက္ခု သမ္မဒေဝ တဿ ဒဿနတော။ တဒါရမ္မဏာနန္တိ ရူပဓမ္မာရမ္မဏာနံ။ ဖဿပဉ္စမကစိတ္တစေတသိကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတဓမ္မာပိ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တေသံ ဝိပဿနာဉာဏဂတိကတ္တာ ‘‘အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိ ဝစနံ အဝိရောဓိတံ ဟောတိ။

ဉာဏဿာတိ ¶ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ။ ယဒိ ဧဝံ ဉာဏဿ ဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ပုဂ္ဂလဿာတိ အာဟ ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ မဂ္ဂဿ အနန္တရံ၊ တသ္မာ လောကိယာဘိညာနံ ပရတော ဆဋ္ဌာဘိညာယ ပုရတော ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပါယံ ဉာဏာနုပုဗ္ဗဋ္ဌိတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဧတဿ အန္တရာ ဝါရော နတ္ထီတိ ပဉ္စသု လောကိယာဘိညာသု ကထိတာသု အာကင်္ခေယျသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၄ အာဒယော) ဝိယ ဆဋ္ဌာဘိညာ ကထေတဗ္ဗာတိ ဧတဿ အနဘိညာလက္ခဏဿ ဝိပဿနာဉာဏဿ တာသံ အန္တရာ ဝါရော န ဟောတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အဝသရာဘာဝတော ဣဓေဝ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနာနန္တရမေဝ ဒဿိတံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ယသ္မာ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန န ကေဝလံ တဒေဝ၊ အထ ခေါ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဝိပဿနာဉာဏဿ ဣဓေဝ ဒဿနေတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဘေရဝရူပံ ပဿတောတိ ဧတ္ထ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏေန ဘေရဝံ ရူပံ နိမ္မိနိတွာ စက္ခုနာ ပဿတောတိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧဝမ္ပိ အဘိညာလာဘိနော အပရိညာဏဝတ္ထုကဿ ဘယသန္တာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥစ္စဝါလိကဝါသီမဟာနာဂတ္ထေရဿ ဝိယ။ ဣဓာပီတိ ဣမသ္မိံ ဝိပဿနာဉာဏေပိ၊ န သတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၅၃။ မနောမယိဒ္ဓိယံ ¶ စိဏ္ဏဝသိတာယ အဘိညာ ဝေါသာနပါရမိပ္ပတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ မနေန နိဗ္ဗတ္တန္တိ အဘိညာမနေန နိဗ္ဗတ္တိတံ။ တံ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝါတိ သဏ္ဌာနတောပိ ဝဏ္ဏတောပိ အဝယဝဝိသေသတောပိ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝ။ သဇာတိယံ ဌိတော၊ န နာဂိဒ္ဓိယာ အညဇာတိရူပေါ။ သုပရိကမ္မကတမတ္တိကာဒယော ဝိယ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဝိကုဗ္ဗနကိရိယာယ နိဿယဘာဝတော။

၂၅၅။ အပ္ပကသိရေနေဝါတိ အကိစ္ဆေနေဝ။

၂၅၆။ မန္ဒော ဥတ္တာနသေယျကဒါရကောပိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ယုဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယုဝါပိ ကောစိ အနိစ္ဆနတော အမဏ္ဍနသီလော ဟောတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘မဏ္ဍနကဇာတိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယုဝါပီ’’တိအာဒိ။ ကာဠတိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ ကာဠတိလကာနိ။ နာတိကမ္မာသတိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ တိလကာနိ။ ဝင်္ကံ နာမ ပိယင်္ဂံ။ ယောဗ္ဗနပီဠကာဒယော မုခဒူသိပီဠကာ။ မုခဂတော ဒေါသော မုခဒေါသော၊ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ မုခေ အဒေါသဿပိ ပါကဋဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ¶ ။ ယထာ ဝါ မုခေ ဒေါသော၊ ဧဝံ မုခေ အဒေါသောပိ မုခဒေါသော သရလောပေန၊ မုခဒေါသော စ မုခဒေါသော စ မုခဒေါသောတိ ဧကသေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ပရေသံ သောဠသဝိဓံ စိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတီတိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

၂၅၉။ ပဋိပဒါဝသေနာတိ ယထာရဟံ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂပဋိပဒါဝသေန။ အဋ္ဌသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ သတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု၊ ဝိမောက္ခကောဋ္ဌာသေသု ဝါတိ ဣမေသု အဋ္ဌသု ကောဋ္ဌာသေသု။ သေသေသူတိ ဝုတ္တာဝသေသေသု အဘိဘာယတနကောဋ္ဌာသာဒီသု။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာသကုလုဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆၀။ ဥဂ္ဂဟိတုန္တိ ¶ သိက္ခိတုံ။ ဥဂ္ဂါဟေတုန္တိ သိက္ခာပေတုံ၊ ပါဌတော အတ္တနာ ယထာဥဂ္ဂဟိတမတ္ထံ တဗ္ဗိဘာဝနတ္ထာယ ဥစ္စာရဏဝသေန ပရေသံ ဂါဟေတုန္တိ အတ္ထော။ သမယန္တိ ဒိဋ္ဌိံ။ သာ ဟိ သံယောဇနဘာဝတော သမေတိ သမ္ဗန္ဓာ ဧတိ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သူရိယဿ ဥဂ္ဂမနတော အတ္ထင်္ဂမာ အယံ ဧတ္တကော ကာလော ရတ္တန္ဓကာရဝိဓမနတော ဒိဝါ နာမ၊ တဿ ပန မဇ္ဈိမပဟာရသညိတော ကာလော သမုဇ္ဇလိတပဘာတေဇဒဟနဘာဝေန ဒိဝါ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဝသဿပိ ဒိဝါဘူတေ’’တိ။ ပဋိသံဟရိတွာတိ နိဝတ္တေတွာ။ ဧဝံ စိတ္တဿ ပဋိသံဟရဏံ နာမ ဂေါစရက္ခေတ္တေ ဌပနန္တိ အာဟ ‘‘ဈာနရတိသေဝနဝသေန ဧကီဘာဝံ ဂတော’’တိ။ ဧတေန ကာယဝိဝေကပုဗ္ဗကံ စိတ္တဝိဝေကမာဟ။ သီလာဒိဂုဏဝိသေသယောဂတော မနသာ သမ္ဘာဝနီယာ၊ တေ ပန ယသ္မာ အတ္တနော သီလာဒိဂုဏေဟိ ဝိညူနံ မနာပါ ဟောန္တိ (ကိလေသအနိဂ္ဂဟဿ ပဉ္စပသာဒါယတ္တတ္တာ၊) တသ္မာ အာဟ ‘‘မနဝဍ္ဎနကာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥန္နမတီတိ ဥဒဂ္ဂံ ဟောတိ။ ဝဍ္ဎတီတိ သဒ္ဓါဝသေန ဝဍ္ဎတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အနုဿရဏမ္ပဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၄)။

၂၆၁။ ပညပေမီတိ ¶ ပဇာနနဘာဝေန ဉာပေမိ တထာ ဝဝတ္ထပေမိ။ တေနာဟ ‘‘ဒဿေမိ ဌပေမီ’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏကုသလန္တိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏကုသလဓမ္မံ၊ ဥတ္တမကုသလန္တိ ဥတ္တမဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ ပတ္တကုသလဓမ္မံ။ အယောဇ္ဈန္တိ ဝါဒယုဒ္ဓေန အယောဓနီယံ၊ ဝါဒယုဒ္ဓံ ဟောတု၊ တေန ပရာဇယော န ဟောတီတိ ဒဿေတိ၊ တေနာဟ ‘‘ဝါဒယုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ သံဝရပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စသု သံဝရေသု ယေန ကေနစိ သံဝရေန သံဝရလက္ခဏံ ပဟာနံ။ ပဋိသေဝနပ္ပဟာနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ပရိဝဇ္ဇနပ္ပဟာနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘န ဘာသတီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ‘‘အဘာသနမတ္တမေဝ ဝဒတီ’’တိ ဧဝမာဒိံ အတိဒိသတိ။

နာဘိနန္ဒီတိ န သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သာသနေ တိဏ္ဏံ ဒုစ္စရိတာနံ မိစ္ဆာဇီဝဿ ဝိဝဇ္ဇနံ ဝဏ္ဏီယတိ၊ အယဉ္စ ဧဝံ ကထေတိ၊ တသ္မာ သာသနဿ အနုလောမံ ဝိယ ဝဒတိ၊ ဝဒန္တော စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဓမ္မေ စဿ အပ္ပသာဒံ န ဒဿေတိ၊ တသ္မာ ပသန္နကာရမ္ပိ ဝဒတီတိ မညမာနော တဿ ဝါဒံ န ပဋိသေဓေတိ။

၂၆၂။ ယထာ ¶ တဿ ဝစနံ၊ ဧဝံ သန္တေတိ ယထာ တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝစနံ၊ ဧဝံ သမဏဘာဝေ သန္တေ လဗ္ဘမာနေ။ မယံ ပန ဧဝံ န ဝဒါမာတိ ဧတေန သမဏဘာဝေါ နာမ ဧဝံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ယော ဟိ ဓမ္မော ယာဒိသော၊ တထေဝ တံ ဗုဒ္ဓါ ဒီပေန္တိ။ ဝိသေသဉာဏံ န ဟောတီတိ ကာယဝိသေသဝိသယဉာဏံ တဿ တဒါ နတ္ထိ၊ ယတော ပရကာယေ ဥပက္ကမံ ကရေယျာတိ ဒဿေတိ၊ တဿ ပန တတ္ထ ဝိသေသဉာဏမ္ပိ နတ္ထေဝါတိ။ ယသ္မာ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ ကာယကမ္မံ၊ တသ္မာ တံ နိဝတ္တေန္တော အာဟ ‘‘အညတြ ဖန္ဒိတမတ္တာ’’တိ။ ကိလေသသဟဂတစိတ္တေနေဝါတိ ဒုက္ခသမ္ဖဿဿ အသဟနနိမိတ္တေန ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တေနေဝ။ ဒုတိယဝါရေပိ ဧသေဝ နယော။ ဇိဃစ္ဆာပိပါသဒုက္ခဿ အသဟနနိမိတ္တေန ဒေါမနဿေနေဝ။ ဝိကူဇိတမတ္တာတိ ဧတ္ထ ဝိရူပံ ကူဇိတံ ဝိကူဇိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသသန္နိဿယံ ဥပယံ၊ တံ ပနေတ္ထ ရောဒနဟသနသမုဋ္ဌာပကစိတ္တသဟဂတန္တိ ဒေါသသဟဂတံ လောဘသဟဂတဉ္စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တံ။ အကုသလစိတ္တံ ပန အတီတာရမ္မဏံ ပဝတ္တတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သရိတွာတိ ယာဝ န သတိသဏ္ဌာပနာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တာဝ သုပိနန္တေ အနုဘူတံ ဝိယ ဒုက္ခံ သရိတွာ ရောဒန္တိ။ ဟသန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အယဉ္စ နယော ယေ လဒ္ဓသုခါရမ္မဏာ ဟုတွာ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ မာတုကုစ္ဆိတောပိ သုခေနေဝ နိက္ခမန္တိ၊ တေသံ ဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပါယန္တိယာတိ အတ္တနော ဇနပဒဒေသရူပေန ¶ ပါယန္တိယာ။ အယမ္ပီတိ အာဇီဝေါပိ မာတု အညဝိဟိတကာလေ စ လောကဿာဒဝသေန ကိလေသသဟဂတစိတ္တေနေဝ ဟောတိ။

၂၆၃။ သမဓိဂယှာတိ သမ္မာ အဓိဂတဘာဝေန ဂဟေတွာ အဘိဘဝိတွာ ဝိသေသေတွာ ဝိသိဋ္ဌော ဟုတွာ။ ခီဏာသဝံ သန္ဓာယာတိ ဗျတိရေကဝသေန ခီဏာသဝံ သန္ဓာယ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ခီဏာသဝမ္ပိ သောတာပန္နကုသလံ ပညပေတိ သေက္ခဘူမိယံ ဌိတတ္တာ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

တီဏိ ပဒါနိ နိဿာယာတိ န ကာယေန ပါပကံ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န ပါပကံ ဝါစံ ဘာသတိ၊ န ပါပကံ အာဇီဝံ အာဇီဝတီတိ ဣမာနိ တီဏိ ပဒါနိ နိဿာယ ကုသလသီလမူလကာ စ အကုသလသီလမူလကာ စာတိ ဒွေ ပဌမစတုက္ကာ ဌပိတာ။ ဧကံ ပဒံ နိဿာယာတိ န ပါပကံ သင်္ကပ္ပံ သင်္ကပ္ပေတီတိ ဣမံ ဧကပဒံ နိဿာယ ကုသလသင်္ကပ္ပမူလကာ အကုသလသင်္ကပ္ပမူလကာ စာတိ ဣမေ ဒွေ ပစ္ဆိမစတုက္ကာ ဌပိတာ။

၂၆၄။ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တဒွယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဗလဝတာ မောဟေန သမန္နာဂတတ္တာ။ တထာ ဟိ တာနိ ‘‘မောမူဟစိတ္တာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

ကုဟိန္တိ ကိံနိမိတ္တံ။ ကတရံဌာနံ ပါပုဏိတွာတိ ကိံ ကာရဏံ အာဂမ္မ။ ဧတ္ထေတေတိ ဧတ္ထာတိ ကာယဝစီမနောသုစရိတဘာဝနာသာဇီဝနိပ္ဖတ္တိယံ ¶ ။ သာ ပန ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ သောတာပတ္တိဖလေန ဒီပေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သောတာပတ္တိဖလေ ဘုမ္မ’’န္တိ။ ယသ္မာ အာဇီဝဋ္ဌမကံ အဝသိဋ္ဌဉ္စ သီလံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ စ ပါရိသုဒ္ဓိပါတိမောက္ခာဓိဂမေန သောတာပတ္တိဖလပ္ပတ္တိယာ သိဒ္ဓါ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ပါတိမောက္ခ…ပေ… နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ ‘‘သုခသီလော ဒုက္ခသီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ ပကတိအတ္ထသီလသဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလသီလ’’န္တိအာဒိ။

၂၆၅။ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တမေဝ ဝုတ္တံ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတိပုဗ္ဗကဿ သီလဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတေန ဟိ ကုသလသီလံ သမုဋ္ဌာတီ’’တိ။

သီလဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပါသံသတ္ထောဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သီလသမ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ။ ယော သီလမတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော၊ န သမာဓိပညာသု၊ သော ¶ သီလမယဓမ္မပူရိတတာယ သီလမယော။ တေနာဟ ‘‘အလမေတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ။ ယတ္ထာတိ ယဿံ စေတောဝိမုတ္တိယံ ပညာဝိမုတ္တိယဉ္စ။ တဒုဘယဉ္စ ယသ္မာ အရဟတ္တဖလေ သင်္ဂဟိတံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အရဟတ္တဖလေ ဘုမ္မ’’န္တိ။ အသေသံ နိရုဇ္ဈတိ သုခဝိပါကဘာဝဿ သဗ္ဗသော ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတော။

၂၆၆။ ကာမပဋိသံယုတ္တာ သညာ ကာမသညာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတရာ ဒွေတိ ဗျာပါဒဝိဟိံသာသညာ။

အနာဂါမိဖလပဌမဇ္ဈာနန္တိ အနာဂါမိဖလသဟဂတံ ပဌမဇ္ဈာနံ။ ဧတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တေ ပဌမဇ္ဈာနေ။ ဧတ္ထ စ ဥဇုဝိပစ္စနီကေန ပဋိပက္ခပ္ပဟာနံ သာတိသယန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ။ နေက္ခမ္မသညာနံ ကာမာဝစရစိတ္တသဟဂတတာ တဿ သီလဿ သမုဋ္ဌာနတာ စ သမ္ပယုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၆၇။ ကုသလသင်္ကပ္ပနိရောဓဒုတိယဇ္ဈာနိကအရဟတ္တဖလအကုသလသင်္ကပ္ပနိရောဓ- ပဌမဇ္ဈာနိကအနာဂါမိဖလဂ္ဂဟဏေန သမဏော ဒဿိတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ စူဠသကုလုဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇၁။ ပဉှောတိ ¶ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော၊ တဒေဝ ဓမ္မဒေသနာယ နိမိတ္တဘာဝတော ကာရဏံ။ ဥပဋ္ဌာတူတိ ဉာဏဿ ဂေါစရဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတု။ ယေန ကာရဏေနာတိ ယေန တုယှံ ဥပဋ္ဌိတေန ကာရဏေန ဓမ္မဒေသနာ ဥပဋ္ဌဟေယျ၊ တံ ပန ပရိဗ္ဗာဇကဿ အဇ္ဈာသယဝသေန တထာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေန ဟိ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။ ဧကင်္ဂဏာနီတိ ပိဓာနာဘာဝေန ဧကင်္ဂဏသဒိသာနိ။ တေနာဟ ‘‘ပါကဋာနီ’’တိ။

ဇာနန္တောတိ အတ္တနော တထာဘာဝံ သယံ ဇာနန္တော။ သက္ကစ္စံ သုဿူသတီတိ ‘‘တထာဘူတံယေဝ မံ တထာ အဝေါစာ’’တိ သာဒရံ သုဿူသတိ။ တသ္မာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနော အနာဂတံသဉာဏလာဘတော။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ယော ¶ ခေါ၊ ဥဒါယိ၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘သော ဝါ မံ အပရန္တံ အာရဗ္ဘ ပဉှံ ပုစ္ဆေယျာ’’တိ ဧဝံ အဝေါစ။

ဣတရန္တိ အဝသိဋ္ဌံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ‘‘ယော ဟိ လာဘီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယမေဝ။ အတီတေတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ဝိသယဘူတေ အတ္ထေ။ အနာဂတေတိ အနာဂတံသဉာဏဿ ဝိသယဘူတေ အနာဂတေ အတ္ထေ။

ပံသုပဒေသေ နိဗ္ဗတ္တနတော ပံသုသမောကိဏ္ဏသရီရတာယ ပံသုပိသာစကံ။ ဧကံ မူလံ ဂဟေတွာတိ ဒီဃသော ဟေဋ္ဌိမန္တေန စတုရင်္ဂုလံ၊ ဥပရိမန္တေန ဝိဒတ္ထိကံ ရုက္ခဂစ္ဆလတာဒီသု ယဿ ကဿစိ ဧကံ မူလံ ဂဟေတွာ အညဇာတိကာနံ အဒိဿမာနကာယော ဟောတိ။ အယံ ကိရ နေသံ ဇာတိသိဒ္ဓါ ဓမ္မတာ။ တတြာတိ တဿ မူလဝသေန အဒိဿမာနကတာယ။ န ဒိဿတိ ဉာဏေန န ပဿတိ။

၂၇၂။ န စ အတ္ထံ ဒီပေယျာတိ အဓိပ္ပေတမတ္ထံ သာ ဝါစာ သရူပတော န စ ဒီပေယျ၊ ကေဝလံ ဝါစာမတ္တမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပရသန္တာနေ နေတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဋိဟာရိယ-သဒ္ဒဒွါရေန ဝိညာတဗ္ဗော ဘာဝတ္ထော၊ သောဝ ပါဋိဟီရကော နိရုတ္တိနယေန၊ နတ္ထိ ဧတဿ ပါဋိဟီရကန္တိ အပ္ပာဋိဟီရကတံ၊ တ-သဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ တထာ ဝုတ္တံ၊ အနိယျာနံ။ တေနာဟ ‘‘နိရတ္ထကံ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သုဘကိဏှဒေဝလောကေ ခန္ဓာ ဝိယ ဇောတေတီတိ ဣမိနာ – ‘‘ဒိဗ္ဗော ရူပီ မနောမယော သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂီ အဟီနိန္ဒြိယော အတ္တာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။

၂၇၃။ သဥပသဂ္ဂပဒဿ ¶ အတ္ထော ဥပသဂ္ဂေန ဝိနာပိ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ဝိဒ္ဓေတိ ဥဗ္ဗိဒ္ဓေ’’တိ။ သာ စဿ ဥဗ္ဗိဒ္ဓတာ ဥပက္ကိလေသဝိဂမေန သုစိဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘မေဃဝိဂမေန ဒူရီဘူတေ’’တိ။ ဣန္ဒနီလမဏိ ဝိယ ဒိဗ္ဗတိ ဇောတေတီတိ ဒေဝေါ၊ အာကာသော။ ‘‘အဍ္ဎရတ္တသမယေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘုမ္မတ္ထေ ဝိဟိတဝစနာနံ အစ္စန္တသံယောဂါဘာဝါ ဥပယောဂဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုဏ္ဏမာသိယဉှိ ဂဂနမဇ္ဈဿ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ အန္တေ ဌိတေ အဍ္ဎရတ္တေ သမယော ဘိန္နော နာမ ဟောတိ၊ မဇ္ဈေ ဧဝ ပန ဌိတော အဘိန္နော နာမ။ တေနာဟ ‘‘အဘိန္နေ အဍ္ဎရတ္တသမယေ’’တိ။

ယေ အနုဘောန္တီတိ ယေ ဒေဝါ စန္ဒိမသူရိယာနံ အာဘာ အနုဘောန္တိ ဝိနိဘုဉ္ဇန္တိ ဝဠဉ္ဇန္တိ စ တေဟိ ဒေဝေဟိ ဗဟူ စေဝ ဗဟုတရာ စ စန္ဒိမသူရိယာနံ အာဘာ ¶ အနနုဘောန္တော။ တေနာဟ – ‘‘အတ္တနော သရီရောဘာသေနေဝ အာလောကံ ဖရိတွာ ဝိဟရန္တီ’’တိ။

၂၇၄။ ပုစ္ဆာမူဠှော ပန ဇာတော ‘‘အယံ ပရမော ဝဏ္ဏော’’တိ ဂဟိတပဒဿ ဝိဓမနေန။ အစေလကပါဠိန္တိ ‘‘အစေလကော ဟောတိ မုတ္တာစာရော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၄) အစေလကပဋိပတ္တိဒီပကဂန္ထံ၊ ဂန္ထသီသေနေဝ တေန ပကာသိတဝါဒါနိ ဝဒတိ။ သုရာမေရယပါနမနုယုတ္တပုဂ္ဂလဿ သုရာပါနတော ဝိရတိ တဿ ကာယံ စိတ္တဉ္စ တာပေန္တီ သံဝတ္တတီတိ သုရာပါနဝိရတိ (တပေါ၊ သောယေဝ ဂုဏော။ တေနာဟ ‘‘သုရာပါနဝိရတီတိ အတ္ထော’’တိ)။

၂၇၅။ ဧကန္တံ အစ္စန္တမေဝ သုခံ အဿာတိ ဧကန္တသုခံ။ ပဉ္စသု ဓမ္မေသူတိ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတီ’’တိအာဒီသု ပဉ္စသု သီလာစာရဓမ္မေသု။ န ဇာနိံသူတိ သမ္မောသေန အနုပဋ္ဌဟန္တိ တဒတ္ထံ န ဗုဇ္ဈန္တိ။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေန ကိရ ဝိဟတတေဇာနိ မဟာနုဘာဝါနိ မန္တပဒါနိ ဝိယ ဗာဟိရကာနံ ယောဂါဝစရဂန္ထေန သဒ္ဓိံ ယောဂါဝစရပဋိပဒါ နဿတိ။ ဥဂ္ဂဏှိံသူတိ ‘‘ပဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂဓမ္မေ’’တိအာဒိဝစနမတ္တံ ဥဂ္ဂဏှိံသု။ တတိယဇ္ဈာနတောတိ ကာရဏောပစာရေန ဖလံ ဝဒတိ၊ ဖလဘူတတော တတိယဇ္ဈာနတော။

၂၇၆။ ဧကန္တသုခဿ လောကဿ ပဋိလာဘေန ပတ္တိယာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ။ ဧကန္တသုခေ လောကေ အနဘိနိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧဝ ဣဒ္ဓိယာ တတ္ထ ဂန္တွာ တဿ သတ္တလောကဿ ဘာဇနလောကဿ စ ပစ္စက္ခတော ဒဿနံ ပစ္စက္ခသစ္ဆိကိရိယာ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။

၂၇၇။ ဥဒဉ္စနိကောတိ ¶ ဥဒဉ္စနော။ ဝိဉ္ဈုပဗ္ဗတပဿေ ဂါမာနံ အနိဝိဋ္ဌတ္တာ တိံသယောဇနမတ္တံ ဌာနံ အဋဝီ နာမ၊ တတ္ထ သေနာသနံ၊ တသ္မိံ အဋဝိသေနာသနေ ပဓာနကမ္မိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူနံ တတ္ထ နိဝါသေန ဧကံ ပဓာနဃရံ အဟောသိ။

စူဠသကုလုဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ဝေခနသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈၀။ သဟ ¶ ¶ ဝတ္ထုကာမေန ကိလေသကာမော ဂရု ဂရုကာတဗ္ဗော ဧတဿာတိ ကာမဂရု။ တေသွေဝ ကာမေသု နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဇ္ဈာသယောတိ ကာမာဓိမုတ္တော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပဌမဇ္ဈာနာဒိကံ နေက္ခမ္မံ ဂရု ဂရုကာတဗ္ဗံ ဧတဿာတိ နေက္ခမ္မဂရု။ တတ္ထ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဇ္ဈာသယော နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော သွာယမတ္ထော ယထာ ဧကစ္စေ ဂဟဋ္ဌေ လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ ဧကစ္စေ အနဂါရေပီတိ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗဇိတောပီ’’တိအာဒိ။ အယံ ပန ဝေခနသော ပရိဗ္ဗာဇကော။ သော ဟိ ဝေခနသတာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂန္တွာ ဝေခနသေန ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိမာဒါယ သမာဒိယိတွာ ဌိတတ္တာ ‘‘ဝေခနသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ လောကော သယံ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တောပိ သမာနော ပစ္စက္ခတော အနုဘဝိယမာနံ သာလာကိကံ အဂ္ဂိသန္တာပံ ဝိယ အနာဒိကာလာနုဂတသမ္မာကဝစရသန္တာပံ အာဒိတ္တတာယ န သလ္လက္ခေတိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပန မဟာကရုဏာသမုဿာဟိတမာနသေန ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တ’’န္တိ အာဒိတ္တပရိယာယေ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄) ဒေသိယမာနေ သလ္လက္ခေတိ၊ ဧဝံ အယမ္ပိ အနာဒိကာလပရိဘာဝိတံ အတ္တအဇ္ဈာသယေ အဝဋ္ဌိတံ ကာမာဓိမုတ္တံ သရသေန အနုပဓာရေန္တော သတ္ထာရာ – ‘‘ပဉ္စ ခေါ ဣမေ၊ ကစ္စာန၊ ကာမဂုဏာ’’တိအာဒိနာ ကာမဂုဏေသု ကာမသုခေ ဘာသိယမာနေ ‘‘ကာမာဓိမုတ္တံ ဝတ ပဗ္ဗဇိတဿ စိတ္တ’’န္တိ ဥပဓာရေဿတီတိ အာဟ – ‘‘ဣမာယ ကထာယ ကထိယမာနာယ အတ္တနော ကာမာဓိမုတ္တတံ သလ္လက္ခေဿတီ’’တိ။ ကာမဂ္ဂသုခန္တိ ကာမေတဗ္ဗဝတ္ထူဟိ အဂ္ဂဘူတံ သုခံ။ သဗ္ဗေ ဟိ တေဘူမကဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ၊ တေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနသုခတော နိဗ္ဗာနသုခမေဝ အဂ္ဂဘူတံ သုခံ။ ယထာဟ – ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) – ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ ၂၁၇၊ ဓ။ ပ။ ၂၀၃) စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။

၂၈၁။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘိနော ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ ဝုစ္စမာနကထာ အနုစ္ဆဝိကာ တဒတ္ထဿ ပစ္စက္ခဘာဝတော၊ တဒဘာဝတော ဝေခနသဿ အနနုစ္ဆဝိကာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။ အနာဂတကထာယ…ပေ… နတ္ထီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာရက္ခတ္ထာယာတိ ဒေဝတာဟိ မန္တပဒေဟိ သဟ ဌိတာ ¶ တတ္ထ အာရက္ခတ္ထာယ။ အဝိဇ္ဇာယာတိ ဣဒံ လက္ခဏဝစနံ၊ တံမူလကတ္တာ ဝါ သဗ္ဗကိလေသဓမ္မာနံ အဝိဇ္ဇာဝ ဂဟိတာ။ ဇာနနံ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဝေခနသသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ပရိဗ္ဗာဇကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၄။ ရာဇဝဂ္ဂေါ

၁။ ဃဋိကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈၂။ စရိယန္တိ ¶ ¶ ဗောဓိစရိယံ၊ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏဝသေန ပဝတ္တိတံ ဗောဓိသတ္တပဋိပတ္တိန္တိ အတ္ထော။ သုကာရဏန္တိ ဗောဓိပရိပါစနဿ ဧကန္တိကံ သုန္ဒရံ ကာရဏံ၊ ကဿပဿ ဘဂဝတော ပယိရုပါသနာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တဉှိ တေန သဒ္ဓိံ မယာ ဣဓ ကတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ မန္ဒဟသိတန္တိ ဤသကံ ဟသိတံ။ ကုဟံ ကုဟန္တိ ဟာသ-သဒ္ဒဿ အနုကရဏမေတံ။ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရမတ္တန္တိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌမတ္တံ။ ယထာ ဂဟိတသင်္ကေတာ ‘‘ပဟဋ္ဌော ဘဂဝါ’’တိ သဉ္ဇာနန္တိ၊ ဧဝံ အာကာရဒဿနမတ္တံ။

ဣဒါနိ ဣမိနာ ပသင်္ဂေန တာသံ သမုဋ္ဌာနံ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ဟသိတဉ္စ နာမေတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနပိ ဟာသော န သမ္ဘဝတိ၊ ပဂေဝ ဒေါမနဿဝသေနာတိ အာဟ ‘‘တေရသဟိ သောမနဿသဟဂတစိတ္တေဟီ’’တိ။ နနု စ ကေစိ ကောဓဝသေနပိ ဟသန္တီတိ? န၊ တေသမ္ပိ ယံ တံ ကောဓဝတ္ထု၊ တဿ မယံ ဒါနိ ယထာကာမကာရိတံ အာပဇ္ဇိဿာမာတိ ဒုဝိညေယျန္တရေန သောမနဿစိတ္တေနေဝ ဟာသဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ တေသူတိ ပဉ္စသု သောမနဿသဟဂတစိတ္တေသု။ ဗလဝါရမ္မဏေတိ ဥဠာရအာရမ္မဏေ ယမကမဟာပါဋိဟာရိယသဒိသေ။ ဒုဗ္ဗလာရမ္မဏေတိ အနုဠာရေ အာရမ္မဏေ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ…ပေ… ဥပ္ပာဒေသီတိ ဣဒံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ တထာ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။ န အဟေတုကသောမနဿသဟဂတစိတ္တေန ဘဂဝတော သိတံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ။

အဘိဓမ္မဋီကာယံ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၅၆၈) ပန ‘‘အတီတံသာဒီသု အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ ဝတွာ ‘ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တ’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာနိ။ ၆၉၊ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မာဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅၊ နေတ္တိ။ ၁၅၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅၊ ဝိဘ။ မူလဋီ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၄၁၊ ၃၀၅) ‘ဘဂဝတော ¶ ဣဒံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တဝစနံ ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမိနာ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တေန ပဝတ္တိယမာနမ္ပိ ဘဂဝတော သိတကရဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသ-အနာဂတံသ-သဗ္ဗညုတညာဏာနံ အနုဝတ္တကတ္တာ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိယေဝါတိ၊ ဧဝံ ပန ဉာဏာနုပရိဝတ္တိဘာဝေ သတိ န ကောစိ ပါဠိအဋ္ဌကထာနံ ဝိရောဓော။ တထာ ဟိ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၆၈) ‘‘တေသံ ¶ ဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဣဒံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဿဉ္စ ဧတံ ဧဝံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အာဝဇ္ဇနဿပိ ဘဂဝတော ပဝတ္တိ တထာရူပေ ကာလေ န သံယုဇ္ဇေယျ၊ တဿပိ ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ၊ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝဉ္စ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿပိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တံ ဥပပန္နံ ဟောတီ’’တိ၊ န စ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တေ တံသမုဋ္ဌိတာယ ဝိညတ္တိယာ ကာယကမ္မာဒိဘာဝံ အာပဇ္ဇနဘာဝေါ ဝိဗန္ဓတီတိ တမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ အပ္ပမတ္တကမ္ပီ’’တိ။ သတေရိတာ ဝိဇ္ဇုလတာ နာမ သတေရတာဝိဇ္ဇုလတာ။ သာ ဟိ ဣတရဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ ခဏဋ္ဌိတိကာ သီဃနိရောဓာ စ န ဟောတိ၊ အပိစ ခေါ ဒန္ဓနိရောဓာ၊ တဉ္စ သဗ္ဗကာလံ စတုဒီပိကမဟာမေဃတောဝ နိစ္ဆရတိ တေနာဟ ‘‘စာတုဒ္ဒီပိကမဟာမေဃမုခတော’’တိ။ အယံ ကိရ တာသံ ရသ္မိဝဋ္ဋီနံ ဓမ္မတာ၊ ယဒိဒံ တိက္ခတ္တုံ သိရဝရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဒါဌဂ္ဂေသုယေဝ အန္တရဓာနံ။

၂၈၃။ ယဒိပိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ ပညာပါရမိတာ ပရိဘာဝိတာ၊ တထာပိ ဣဒါနိ တံ ဗုဒ္ဓန္တရံ တဿာ ပဋိပါဒေတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အပရိပက္ကဉာဏတ္တာ’’တိ။ ကာမဉ္စဿ ဉာဏာယ ဣဒါနိပိ ပဋိပါဒေတဗ္ဗတာ အတ္ထိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ နနု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု ပသာဒေန သမ္ဘာဝနာယ ဘဝိတဗ္ဗံ တထာ စိရကာလံ ပရိဘာဝိတတ္တာ၊ ကထံ တတ္ထ ဟီဠနာတိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏကုလေ’’တိအာဒိ။ စိရကာလပရိစိတာပိ ဟိ ဂုဏဘာဝနာ အပ္ပကေနပိ အကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂေန ဝိပရိဝတ္တတိ အညထတ္တံ ဂစ္ဆတိ။ တေန မဟာသတ္တောပိ ဇာတိသိဒ္ဓါယံ လဒ္ဓိယံ ဌတွာ ဇာတိသိဒ္ဓေန မာနေန ဧဝမာဟ – ‘‘ကိံ ပန တေန မုဏ္ဍကေန သမဏကေန ဒိဋ္ဌေနာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘တသ္မာ အကလျာဏဇနံ၊ အာသီဝိသမိဝေါရဂံ၊

အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျ၊ ဘူတိကာမော ဝိစက္ခဏော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀-၁၇၂)၊

နှာနစုဏ္ဏေန သုတ္တေန ကတာ သောတ္တိ၊ ကုရုဝိန္ဒဂုဠိကာ၊ သာ ဧဝ သိနာယန္တိ ကာယံ ဝိသောဓေန္တိ ဧတာယာတိ သိနာနံ။ တေနာဟ – ‘‘သောတ္တိ သိနာနန္တိ သိနာနတ္ထာယ ကတသောတ္တိ’’န္တိ။

၂၈၄။ အရိယပရိဟာရေနာတိ ¶ အရိယာနံ ပရိဟာရေန၊ အနာဂါမီနံ နှာနကာလေ အတ္တနော ကာယဿ ပရိဟာရနိယာမေနာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော ¶ ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နကာရံ ကာတုံ သက္ခိဿတိ။ ဧတဒတ္ထန္တိ ‘‘အဟိတနိဝါရဏံ၊ ဟိတေ နိယောဇနံ ဗျသနေ ပရိဝဇ္ဇန’’န္တိ ယဒိဒံ၊ ဧတဒတ္ထံ မိတ္တာ နာမ ဟောန္တိ။ ကေစိ ‘‘ယာဝေတ္ထ အဟုပီ’’တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ ယာဝ ဧတ္ထ ကေသဂ္ဂဂဟဏံ တာဝ အယံ နိဗန္ဓော အဟုပီတိ အတ္ထော။

၂၈၅။ သတိပဋိလာဘတ္ထာယာတိ ဗောဓိယာ မဟာဘိနီဟာရံ ကတွာ ဗောဓိသမ္ဘာရပဋိပဒါယ ပူရဏဘာဝေ သတိယာ ပဋိလာဘတ္ထာယ။ ဣဒါနိ တဿ သတုပ္ပာဒနီယကထာယ ပဝတ္တိတာကာရံ သင်္ခေပေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ န လာမကဋ္ဌာနံ ဩတိဏ္ဏသတ္တောတိ ဣမိနာ မဟာသတ္တဿ ပဏီတာဓိမုတ္တတံ ဒဿေတွာ ဧဝံ ပဏီတာဓိမုတ္တိကဿ ပမာဒကိရိယာ န ယုတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တာဒိသဿ နာမ ပမာဒဝိဟာရော န ယုတ္တော’’တိ အာဟ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယော တေလပ္ပဒီပေါ ဝိယ ဝိသေသတော နိဗ္ဗတ္တိ၊ တံ ဒိသွာ ဘဂဝါ တဒနုရူပံ ဓမ္မကထံ ကရောန္တော ‘‘တာဒိသဿ…ပေ… ကထေသီ’’တိ။ ပရသမုဒ္ဒဝါသီ ထေရာ အညထာ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နာယံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘာရော၊ ယဒိဒံ ပူရိတပါရမီနံ ဗောဓိသတ္တာနံ တထာ ဓမ္မဒေသနာ တေသံ မဟာဘိနီဟာရသမနန္တရမ္ပိ ဗောဓိသမ္ဘာရဿ သယမ္ဘုဉာဏေနေဝ ပဋိဝိဒိတတ္တာ။ တသ္မာ ဗောဓိသတ္တဘာဝပဝေဒနမေဝ တဿ ဘဂဝါ အကာသီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သတိပဋိလာဘတ္ထာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတိပဋိလာဘတ္ထာယာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဥဇ္ဇလနေ ပါကဋကရသတိပဋိလာဘာယ။

၂၈၆။ ဉာဏဉှိ ကိလေသဓမ္မဝိဒါလနပဒါလနေဟိ သိင်္ဂံ ဝိယာတိ သိင်္ဂံ။ တဉှိ ပဋိပတ္တိယာ ဥပတ္ထမ္ဘိတံ ဥဿိတံ နာမ ဟောတိ၊ တဒဘာဝေ ပတိတံ နာမ။ ကေစိ ပန ဝီရိယံ သိင်္ဂန္တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိံ သမ္မပ္ပဓာနဝသေန ပဝတ္တေ ဗာဟိရပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတာပိ မဟာသတ္တာ ဝိသုဒ္ဓါသယာ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏသမင်္ဂိနော ယထာရဟံ ဂန္ထဓုရံ ဝါသဓုရဉ္စ ပရိဗြူဟယန္တာ ဝိဟရန္တိ၊ ပဂေဝ ဗုဒ္ဓသာသနေ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟီတိ အာဟ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဝိပဿနံ ဗြူဟေန္တာ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝ အနုလောမဉာဏံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ၊ အနုလောမဉာဏတော ဩရမေဝ ဝိပဿနံ ဌပေန္တီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂဖလတ္ထံ ဝါယာမံ န ကရောန္တိ ပညာပါရမိတာယ သဗ္ဗညုတညာဏဂဗ္ဘဿ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ အပရိပက္ကတ္တာ စ။

၂၈၇။ ထေရေဟီတိ ¶ ဝုဒ္ဓတရေဟိ။ နိဝါသေ သတီတိ ယသ္မိံ ဌာနေ ပဗ္ဗဇိတော၊ တတ္ထေဝ နိဝါသေ။ ဝပ္ပကာလတောတိ သဿာနံ ဝပ္ပကာလတော။ ပုဗ္ဗေ ဝိယ တတော ပရံ တိခိဏေန သူရိယသန္တာပေန ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဝပ္ပကာလေ ဝိတာနံ ဝိယ ဥပရိ ဝတ္ထကိလဉ္ဇံ ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ ပုဋကေတိ ကလာပေ။

၂၈၈။ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဟေတုကတ္တာ ¶ ဓမ္မပ္ပတ္တိယာ ပဒေသတော ပရိညာဝတ္ထုကာပိ အရိယာ ဥပဋ္ဌိတေ စိတ္တဝိဃာတပစ္စယေ ယဒေတံ နာတိသာဝဇ္ဇံ၊ တဒေဝံ ဂဏှန္တီတိ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာတိ အာဟ – ‘‘အလာဘံ အာရဗ္ဘ စိတ္တညထတ္တ’’န္တိအာဒိ။ သောတိ ကိကီ ကာသိရာဇာ။ ဗြာဟ္မဏဘတ္တောတိ ဗြာဟ္မဏေသု ဘတ္တော။ ဒေဝေတိ ဗြာဟ္မဏေ သန္ဓာယာဟ။ ဘူမိဒေဝါတိ တေသံ သမညာ၊ တဒါ ဗြာဟ္မဏဂရုကော လောကော။ တဒါ ဟိ ကဿပေါပိ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဓီတု အဝဏ္ဏံ ဝတွာတိ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ တဝ ဓီတာ ဗြာဟ္မဏသမယံ ပဟာယ မုဏ္ဍပါသဏ္ဍိကသမယံ ဂဏှီ’’တိအာဒိနာ ရာဇပုတ္တိယာ အဂုဏံ ဝတွာ။ ဝရံ ဂဏှိံသု ဉာတကာ။ ရဇ္ဇံ နိယျာတေသိ ‘‘မာ မေ ဝစနံ မုသာ အဟောသိ၊ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ နိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ။

ပါဝနအသ္မနယနဝသေန သမ္မာ ပါဝီကတတ္တာ ပရိသုဒ္ဓတဏ္ဍုလာနိ။ ပါဠိယံ တဏ္ဍုလပဋိဘသ္တာနီတိ တဏ္ဍုလခဏ္ဍာနိ။ မုဂ္ဂပဋိဘသ္တကဠာယပဋိဘသ္တေသုပိ ဧသေဝ နယော။

၂၈၉။ ကော နု ခေါတိ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ – ‘‘ကုဟိံ နု ခေါ’’တိ ပါရိပူရိံ ယောဇီယန္တိ ဗျဉ္ဇနဘောဇနာနိ ဧတ္ထာတိ ပရိယောဂေါ၊ တတော ပရိယောဂါ။ တေနာဟ ‘‘သူပဘာဇနတော’’တိ။ သညံ ဒတွာတိ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ အာစိက္ခိတွာ တုမှာကံ အတ္ထာယ သမ္ပာဒေတွာ နိက္ခိတ္တော ဥပဋ္ဌာကောတိ ဘဂဝတော အာရောစေထာတိ သညံ ဒတွာ။ အတိဝိဿတ္ထောတိ အတိဝိယ ဝိဿတ္ထော။ ပဉ္စဝဏ္ဏာတိ ခုဒ္ဒိကာဒိဝသေန ပဉ္စပ္ပကာရာ။

၂၉၀။ ကိန္တိ နိဿက္ကေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ ကသ္မာတိ အတ္ထော? ဓမ္မိကောတိ ဣမိနာ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ ¶ ။ ဘိက္ခူနံ ပတ္တေ ဘတ္တသဒိသောတိ ဣမိနာ ဥပါသကေန သတ္ထု ပရိစ္စတ္တဘာဝံ တတ္ထ သတ္ထုနော စ အပရိသင်္ကတံ ဒဿေတိ။ သိက္ခာပဒဝေလာ နာမ နတ္ထီတိ ဓမ္မဿာမိဘာဝတော သိက္ခာပဒမရိယာဒါ နာမ နတ္ထိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေ၊ ပကတိဝဇ္ဇေ ပန သေတုဃာတော ဧဝ။

၂၉၁။ ဆဒနဋ္ဌာနေ ယဒါကာသံ၊ တဒေဝ တဿ ဂေဟဿ ဆဒနန္တိ အာကာသစ္ဆဒနံ။ ပကတိယာ ဥတုဖရဏမေဝါတိ ဆာဒိတေ ယာဒိသံ ဥတု၊ ဆဒနေ ဥတ္တိဏဘာဝေပိ တမှိ ဂေဟေ တာဒိသမေဝ ဥတုဖရဏံ အဟောသိ။ တေသံယေဝါတိ တေသံ ဃဋိကာရဿ မာတာပိတူနံ ဧဝ။

၂၉၂။ ‘‘စတဿော ¶ မုဋ္ဌိယော ဧကော ကုဍုဝေါ၊ စတ္တာရော ကုဍုဝါ ဧကော ပတ္ထော၊ စတ္တာရော ပတ္ထာ ဧကော အာဠှကော၊ စတ္တာရော အာဠှကာ ဧကံ ဒေါဏံ၊ စတ္တာရိ ဒေါဏာနိ ဧကာ မာနိကာ၊ စတဿော မာနိကာ ဧကာ ခါရီ၊ ဝီသတိ ခါရိကာ ဧကော ဝါဟောတိ တဒေဝ ဧကသကဋ’’န္တိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာဒီသု (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၆၂) ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ‘‘ဒွေ သကဋာနိ ဧကော ဝါဟော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေလဖာဏိတာဒိန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သပ္ပိအာဒိံ မရိစာဒိကဋုကဘဏ္ဍဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ နာဟံ ရညာ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော၊ ကုတော ပရိပ္ဖဿောတိ အဓိပ္ပာယော။ နစ္စိတွာတိ နစ္စံ ဒတွာ။

ဃဋိကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ ရဋ္ဌပါလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉၃။ ထူလမေဝ ¶ ထုလ္လံ၊ ထုလ္လာ ဝိပုလာ မဟန္တာ ကောဋ္ဌာ ဇာတာ ဣမဿာတိ ထုလ္လကောဋ္ဌိကန္တိ ဩဒနပူပပဟူတဝသေန လဒ္ဓနာမော နိဂမော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ထုလ္လကောဋ္ဌန္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တေန ပါဠိယံ ဣက-သဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတန္တိ ဒဿေတိ။

၂၉၄။ ရဋ္ဌပါလောတိ ဣဒံ တဿ ကုလပုတ္တဿ နာမံ။ ပဝေဏိဝသေန အာဂတကုလဝံသာနုဂတန္တိ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ ရဋ္ဌပါလော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သန္ဓာရေတုန္တိ ဝိနာသနတော ပုဗ္ဗေ ယာဒိသံ၊ တထေဝ သမ္မဒေဝ ဓာရေတုံ သမတ္ထော။ သဒ္ဓါတိ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ သမ္ပန္နာ။ သာမဏေရံ ဒိသွာတိ သိက္ခာကာမတာယ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိယမာနံ ဒိသွာ။

သဟ ¶ ရညာတိ သရာဇိကံ၊ ရညာ သဒ္ဓိံ ရာဇပရိသံ။ စာတုဝဏ္ဏန္တိ ဗြာဟ္မဏာဒိစတုဝဏ္ဏသမုဒါယံ။ ပေါသေတုန္တိ ဝဒ္ဓေတုံ ဒါနာဒီဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ သင်္ဂဏှိတုံ။ ယံ ကုလံ။ ပဟောဿတီတိ သက္ခိဿတိ။

တေန တေန မေ ဥပပရိက္ခတောတိ ‘‘ကာမာ နာမေတေ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ၊ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇၊ မဟာနိ။ ၃၊ ၆) စ အာဒိနာ ယေန ယေန အာကာရေန ကာမေသု အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ဂုဏံ ပကာသေန္တံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ၊ တေန တေန ပကာရေန ဥပပရိက္ခတော ဝီမံသန္တဿ မယှံ ဧဝံ ဟောတိ ဧဝံ ဥပဋ္ဌာတိ။ သိက္ခတ္တယဗြဟ္မစရိယန္တိ အဓိသီလာဒိသိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သေဋ္ဌစရိယံ။ အခဏ္ဍာဒိဘာဝါပါဒနေန အခဏ္ဍံ လက္ခဏဝစနဉှေတံ။ ကဉ္စိပိ သိက္ခေကဒေသံ အသေသေတွာ ဧကန္တေနေဝ ပရိပူရေတဗ္ဗတာယ ဧကန္တပရိပုဏ္ဏံ။ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တမ္ပိ သံကိလေသမလံ အနုပ္ပာဒေတွာ အစ္စန္တမေဝ ဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ ပရိဟရိတဗ္ဗတာယ ဧကန္တပရိသုဒ္ဓံ။ တတော ဧဝ သင်္ခံ ဝိယ လိခိတန္တိ သင်္ခလိခိတံ။ တေနာဟ ‘‘လိခိတသင်္ခသဒိသ’’န္တိ။ ဒါဌိကာပိ မဿုဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟေတွာ ‘‘မဿု’’တွေဝ ဝုတ္တံ၊ ဥတ္တရာဓရမဿုန္တိ အတ္ထော။ ကသာယေန ရတ္တာနိ ကာသာယာနိ။ အနနုညာတံ ပုတ္တံ န ပဗ္ဗာဇေတိ ‘‘မာတာပိတူနံ လောကိယမဟာဇနဿ စိတ္တညထတ္တံ မာ ဟောတူ’’တိ။ တထာ ဟိ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇဿ တထာ ဝရော ဒိန္နော။

၂၉၅။ ပိယာယိတဗ္ဗတော ¶ ပိယောတိ အာဟ ‘‘ပီတိဇနကော’’တိ။ မနဿ အပ္ပာယနတော မနာပေါတိ အာဟ ‘‘မနဝဍ္ဎနကော’’တိ။ သုခေဓိတော တရုဏဒါရကကာလေ။ တတော ပရဉ္စ သပ္ပိခီရာဒိသာဒုရသမနုညဘောဇနာဒိအာဟာရသမ္ပတ္တိယာ သုခပရိဘတော။ အထ ဝါ ဒဠှဘတ္တိကဓာတိဇနာဒိပရိဇနသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ပရိစ္ဆဒသမ္ပတ္တိယာ စ ဥဠာရပဏီတသုခပစ္စယူပဟာရေဟိ စ သုခေဓိတော၊ အကိစ္ဆေနေဝ ဒုက္ခပ္ပစ္စယဝိနောဒနေန သုခပရိဘတော။ အဇ္ဈတ္တိကင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ဝါ သုခေဓိတော၊ ဗာဟိရင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သုခပရိဘတော။ ကဿစီတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ ကိဉ္စီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တထာ ဟိ ‘‘အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကလဘာဂံ ဒုက္ခဿ န ဇာနာသီ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝံ သန္တေတိ နနု မယံ ရဋ္ဌပါလ မရဏာဒီသု ကေနစိ ဥပါယေန အပ္ပတီကာရေန မရဏေနပိ တယာ အကာမကာပိ ¶ ဝိနာ ဘဝိဿာမ၊ ဧဝံ သတိ။ ယေနာတိ ယေန ကာရဏေန။ ကိံ ပနာတိ ဧတ္ထ ကိန္တိ ကာရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကေန ပန ကာရဏေနာ’’တိ။

၂၉၆။ ပရိစာရေဟီတိ ပရိတော တတ္ထ တတ္ထ ယထာသကံ ဝိသယေသု စာရေဟိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတော စိတော စ ဥပနေဟီ’’တိ။ ပရိစာရေဟီတိ ဝါ သုခူပကရဏေဟိ အတ္တာနံ ပရိစာရေဟိ၊ အတ္တနော ပရိစရဏံ ကာရေဟိ။ တထာဘူတော စ ယသ္မာ လဠန္တော ကီဠန္တော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘လဠာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိစ္စဒါနံ ဒါနံ နာမ၊ ဥပေါသထဒိဝသာဒီသု ဒါတဗ္ဗံ အတိရေကဒါနံ ပဒါနံ နာမ။ ပဝေဏီရက္ခဏဝသေန ဝါ ဒီယမာနံ ဒါနံ နာမ၊ အတ္တနာဝ ပဋ္ဌပေတွာ ဒီယမာနံ ပဒါနံ နာမ။ ပစုရဇနသာဓာရဏံ ဝါ နာတိဥဠာရံ ဒါနံ နာမ၊ အနညသာဓာရဏံ အတိဥဠာရံ ပဒါနံ နာမ။ ဥဒ္ဒဿေတဗ္ဗာတိ ဥဒ္ဓံ ဒဿေတဗ္ဗာ။ ကုတော ဥဒ္ဓံ တေ ဒဿေတဗ္ဗာ? ပဗ္ဗဇိတတော ဥဒ္ဓံ အတ္တာနံ မာတာပိတရော ဒဿေတဗ္ဗာ၊ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။

၂၉၉။ ဗလံ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ဗလဂ္ဂဟဏံ နာမ ကာယဗလဿ ဥပ္ပာဒနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ကာယဗလံ ဇနေတွာ’’တိ။ ဧဝံ ဝိဟရန္တောတိ ယထာ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ဧဝံ ဧကော ဝူပကဋ္ဌော အပ္ပမတ္တော ဝိဟရန္တော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ နေယျော၊ န ဥဂ္ဃဋိတညူ၊ န စ ဝိပဉ္စိတညူ၊ တသ္မာ။ စိရေန ပဗ္ဗဇိတော ဒွါဒသမေ ဝဿေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘န စိရဿေဝါ’’တိ၊ တံ သဋ္ဌိ ဝဿာနိ တတော အဓိကမ္ပိ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တေ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။

သတ္တဒွါရကောဋ္ဌကဿာတိ သတ္တဂဗ္ဘန္တရဒွါရကောဋ္ဌကသီသေန ဂဗ္ဘန္တရာနိ ဝဒတိ။ ပဟရာပေတီတိ ဝယောဝုဍ္ဎာနုရူပံ ကပ္ပာပနာဒိနာ အလင်္ကာရာပေတိ။ အန္တောဇာတတာယ ဉာတိသဒိသီ ဒါသီ ဉာတိဒါသီ။ ပူတိဘာဝေနေဝ လက္ခိတဗ္ဗော ဒေါသော ဝါ အဘိဒေါသော၊ သောဝ အာဘိဒေါသိကော၊ အဘိဒေါသံ ဝါ ပစ္စူသကာလံ ဂတော ပတ္တော အတိက္ကန္တောတိ အာဘိဒေါသိကော။ တေနာဟ ‘‘ဧကရတ္တာတိက္ကန္တဿာ’’တိအာဒိ ¶ ။ အပရိဘောဂါရဟော ပူတိဘူတဘာဝေန။ အရိယဝေါဟာရေနာတိ အရိယသမုဒါစာရေန။ အရိယာ ဟိ မာတုဂါမံ ဘဂိနိဝါဒေန သမုဒါစရန္တိ။ နိဿဋ္ဌပရိဂ္ဂဟန္တိ ပရိစ္စတ္တာလယံ။ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ နိရပေက္ခဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ဝိသေသတော အပရိဘောဂါရဟတ္တာဝ ဝတ္ထုနော။ နိမီယတိ သညာယတီတိ နိမိတ္တံ၊ တထာသလ္လက္ခိတော အာကာရောတိ အာဟ ‘‘အာကာရံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ။

၃၀၀။ ဃရံ ¶ ပဝိသိတွာတိ ဂေဟသာမိနိယာ နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနဘူတံ အန္တောဂေဟံ ပဝိသိတွာ။ အာလပနေတိ ဒါသိဇနဿ အာလပနေ။ ဗဟိ နိက္ခမန္တာတိ ယထာဝုတ္တအန္တောဂေဟတော ဗဟိ နိက္ခမန္တိယော။ ဃရေသု သာလာ ဟောန္တီတိ ဃရေသု ဧကမန္တေ ဘောဇနသာလာ ဟောန္တိ ပါကာရပရိက္ခိတ္တာ သုသံဝိဟိတဒွါရဗန္ဓာ သုသမ္မဋ္ဌဝါလိကင်္ဂဏာ။

အနောကပ္ပနံ အသဒ္ဒဟနံ။ အမရိသနံ အသဟနံ။ အနာဂတဝစနံ အနာဂတသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ၊ အတ္ထော ပန ဝတ္တမာနကာလိကောဝ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စက္ခမ္ပီ’’တိ။ အရိယိဒ္ဓိယန္တိ ‘‘ပဋိကူလေ အပဋိကူလသညီ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၄၄) ဧဝံ ဝုတ္တအရိယိဒ္ဓိယံ။

ပူတိကုမ္မာသော ဆဍ္ဍနီယဓမ္မော တဿ ဂေဟတော လဒ္ဓါပိ န ဒါတဗ္ဗယုတ္တကော ဒါသိဇနေန ဒိန္နောတိ အာဟ ‘‘ဒေယျဓမ္မဝသေန နေဝ ဒါနံ အလတ္ထမှာ’’တိ။ ‘‘ဣမေဟိ မုဏ္ဍကေဟီ’’တိအာဒိနာ နိတ္ထုနနဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ အတ္ထတော လဒ္ဓမေဝ၊ တဿ ပန ဥဇုကဖာသုသမာစာရဝသေန အလဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘န ပစ္စက္ခာန’’န္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ပဋိသန္ထာရဝသေန ပစ္စက္ခာနမ္ပိ န အလတ္ထမှာ’’တိ။ ‘‘နေဝ ဒါန’’န္တိအာဒိ ပစ္စာသီသာယ အက္ခန္တိယာ စ ဝုတ္တံ ဝိယ ပစုရဇနော မညေယျာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ အဓိပ္ပာယမဿ ဝိဝရိတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တိကာပဋိစ္ဆန္နန္တိ သိပ္ပိကာဆဒါဟိ ဆန္နံ။

ဥက္ကဋ္ဌဧကာသနိကတာယာတိ ဣဒံ ဘူတကထနမတ္တံ ထေရဿ တထာဘာဝဒီပနတော။ မုဒုကဿပိ ဟိ ဧကာသနိကဿ ယာယ နိသဇ္ဇာယ ကိဉ္စိမတ္တံ ဘောဇနံ ဘုတ္တံ၊ ဝတ္တသီသေနပိ တတော ဝုဋ္ဌိတဿ ပုန ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရော ‘‘အာသနံ ဝါ ရက္ခေယျ ဘောဇနံ ဝါ’’တိ။ ဥက္ကဋ္ဌသပဒါနစာရိကောတိ ပုရတော ပစ္ဆတော စ အာဟဋဘိက္ခမ္ပိ အဂ္ဂဟေတွာ ဗဟိဒွါရေ ဌတွာ ပတ္တဝိဿဇ္ဇနမေဝ ကရောတိ။ ဧတေနေဝ ထေရဿ ဥက္ကဋ္ဌပိဏ္ဍပါတိကဘာဝေါ ဒီပိတော။ တေနာဟ – ‘‘သွာတနာယ ဘိက္ခံ နာမ နာဓိဝါသေတီ’’တိ။ အထ ကသ္မာ အဓိဝါသေသီတိ အာဟ ‘‘မာတု အနုဂ္ဂဟေနာ’’တိအာဒိ ¶ ။ ပဏ္ဍိတာ ဟိ မာတာပိတူနံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ အနုဂ္ဂဟံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဓုတင်္ဂသုဒ္ဓိကာ န ဘဝန္တိ။

၃၀၁။ ပယုတ္တန္တိ ဝဒ္ဓိဝသေန ပယောဇိတံ၊ တဒ္ဓိတလောပံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ယထာ အညတ္ထာပိ ‘‘ပိတာမဟံ ဓနံ လဒ္ဓါ၊ သုခံ ဇီဝတိ သဉ္စယော’’တိ ¶ ။ ဇေဋ္ဌကိတ္ထိယောတိ ပဓာနိတ္ထိယော။ ဣတောတိ ဣမသ္မိံ ကုလေ အနုဘဝိတဗ္ဗဝိဘဝသမ္ပတ္တိတော။ အညတောတိ ဣမဿ ဒိန္နတ္တာ အညသ္မိံ ကုလေ အနုဘဝိတဗ္ဗသမ္ပတ္တိတော။

၃၀၂။ စိတ္တဝိစိတ္တန္တိ ကပ္ပနာယ စေဝ အရဟရူပေန အလင်္ကာရာဒိနာ စ စိတ္တိတဉ္စေဝ ဝိစိတ္တိတဉ္စ။ ဝဏကာယန္တိ ဝဏဘူတံ ကာယံ။ သမန္တတော ဥဿိတန္တိ ဟေဋ္ဌိမကာယဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ သန္နိဿိတံ။ နိစ္စာတုရန္တိ အဘိဏှပ္ပဋိပီဠိတံ၊ သဒါ ဒုက္ခိတံ ဝါ။ ဗဟုသင်္ကပ္ပန္တိ ရာဂဝတ္ထုဘာဝေန အဘိဇနေဟိ ဟာဝဘာဝဝိလာသဝသေန၊ အာမိသဝသေန စ သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ ဗဟူဟိ သင်္ကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ဌိတီတိ အဝဋ္ဌာနံ အဝိပရိဏာမော နတ္ထိ။ တေနာဟ – ‘‘ဘိဇ္ဇနဓမ္မတာဝ နိယတာ’’တိ၊ ပရိဿဝဘာဝါပတ္တိ စေဝ ဝိနာသပတ္တိ စ ဧကန္တိကာတိ အတ္ထော။

စိတ္တကတမ္ပီတိ ဂန္ဓာဒီဟိ စိတ္တကတမ္ပိ။ ရူပန္တိ သရီရံ။

အလတ္တကကတာတိ ပိဏ္ဍိအလတ္တကေန သုဝဏ္ဏကတာ။ တေနာဟ ‘‘အလတ္တကေန ရဉ္ဇိတာ’’တိ။ စုဏ္ဏကမက္ခိတန္တိ ဒေါသနီဟရဏေဟိ တာပဒဟနာဒီဟိ ကတာဘိသင်္ခါရမုခံ ဂေါရောစနာဒီဟိ ဩဘာသနကစုဏ္ဏေဟိ မက္ခိတံ၊ တေနာဟ ‘‘သာသပကက္ကေနာ’’တိအာဒိ။

ရသောဒကေနာတိ သရလနိယျာသရသမိဿေန ဥဒကေန။ အာဝတ္တနပရိဝတ္တေ ကတွာတိ အာဝတ္တနပရိဝတ္တနဝသေန နတေ ကတွာ။ အဋ္ဌပဒကရစနာယာတိ ဘိတ္တိကူဋဒ္ဓစန္ဒာဒိဝိဘာဂါယ အဋ္ဌပဒကရစနာယ။

ဝိရဝမာနေတိ ‘‘အယံ ပလာယတိ၊ ဂဏှ ဂဏှာ’’တိ ဝိရဝမာနေ။ ဟိရညသုဝဏ္ဏဩရောဓေတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၃၀၃။ ဥဿိတာယ ဥဿိတာယာတိ ကုလဝိဘဝဗာဟုသစ္စပညာသမ္ပတ္တိယာ ဥဂ္ဂတာယ ဥဂ္ဂတာယ။ အဘိလက္ခိတော ဥဠာရဘာဝေန။

၃၀၄။ ပရိဇုညာနီတိ ¶ ပရိဟာနာနိ။ ယေ ဗျာဓိနာ အဘိဘူတာ သတ္တာ ဇိဏ္ဏကပ္ပာ ဝယောဟာနိသတ္တာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ တတော နိဝတ္တေန္တော ‘‘ဇရာဇိဏ္ဏော’’တိ အာဟ။ ဝယောဝုဍ္ဎော၊ န သီလာဒိဝုဍ္ဎော။ မဟတ္တံ လာတိ ဂဏှာတီတိ မဟလ္လကော၊ ဇာတိယာ မဟလ္လကော၊ န ဝိဘဝါဒိနာတိ ဇာတိမဟလ္လကော ¶ ။ ဒွတ္တိရာဇပရိဝတ္တသင်္ခါတံ အဒ္ဓါနံ ကာလံ ဂတော ဝီတိဝတ္တောတိ အဒ္ဓဂတော။ တထာ စ ပဌမဝယံ မဇ္ဈိမဝယဉ္စ အတီတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓါနံ အတိက္ကန္တော’’တိ။ ဇိဏ္ဏာဒိပဒေဟိ ပဌမဝယမဇ္ဈိမဝယဿ ဗောဓိတတ္တာ အနုပ္ပတ္တတာဝိသိဋ္ဌော ဝယ-သဒ္ဒေါ ဩသာနဝယဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝယံ အနုပ္ပတ္တော’’တိ။

‘‘အပ္ပိစ္ဆော၊ အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿော’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁) ဧဝမာဒီသု ဝိယ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ အဘာဝတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အပ္ပာဗာဓောတိ အရောဂေါ၊ အပ္ပာတင်္ကောတိ နိဒ္ဒုက္ခော’’တိ။ အပ္ပတ္ထော ဝါ ဣဓ၊ တတ္ထာပိ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ‘‘ယော ဟိ၊ ဂဟပတိ၊ ဣမံ ပူတိကာယံ ပရိဟရန္တော မုဟုတ္တမ္ပိ အာရောဂျံ ပဋိဇာနေယျ ကိမညတြ ဗာလျာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁) သုတ္တပဒံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဝိပစ္စနံ ဝိပါကော၊ သော ဧဝ ဝေပါကော။ သမော ဝေပါကော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ သမဝေပါကိနီ၊ တာယ။ တေနေဝ သမဝေပါကိနိဘာဝေန သဗ္ဗမ္ပိ သမ္မဒေဝ ဂဏှာတိ ဓာရေတီတိ ဂဟဏီ။ ဂဟဏိသမ္ပတ္တိယာ ဟိ ယထာဘုတ္တအာဟာရော သမ္မဒေဝ ဇီရန္တော သရီရေ တိဋ္ဌတိ၊ နော အညထာ ဘုတ္တဘုတ္တော အာဟာရော ဇီရတိ ဂဟဏိယာ တိက္ခဘာဝေန။ တထေဝ တိဋ္ဌတီတိ ဘုတ္တာကာရေနေဝ တိဋ္ဌတိ ဂဟဏိယာ မန္ဒဘာဝတော။ ဘတ္တစ္ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ ဘုတ္တအာဟာရဿ သမ္မာ ပရိဏာမံ ဂတတ္တာ။ တေနေဝါတိ သမဝေပါကိနိဘာဝေနေဝ။ ပတ္တာနံ ဘောဂါနံ ပရိက္ခိယမာနံ န သဟသာ ဧကဇ္ဈံယေဝ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အထ ခေါ အနုက္ကမေန၊ တထာ ဉာတယောပီတိ အာဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗေနာ’’တိ။ ဆာတကဘယာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗျာဓိဘယာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

၃၀၅။ ဥဒ္ဒေသသီသေန နိဒ္ဒေသော ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မနိဒ္ဒေသာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ။ ယသ္မာ ဝါ ယေ ဓမ္မာ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘ဥဒ္ဒေသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေဝ ဓမ္မာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌေန နိဒ္ဒေသာတိ ‘‘ဓမ္မနိဒ္ဒေသာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ယေ ဓမ္မာ အနိစ္စတာဒိဝိဘာဝနဝသေန ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဒေသေဿန္တိ၊ တေ ဓမ္မာ တထေဝ နိဿေသတော ဒေသေဿန္တီတိ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသပဒါနံ အနတ္ထန္တရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထာတိ ဇရာမရဏသန္တိကေ။ အဒ္ဓုဝေါတိ နိဒ္ဓုဝေါ န ထိရော၊ အနိစ္စောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဓုဝဋ္ဌာနဝိရဟိတော’’တိ၊ အဇာတာဘူတာသင်္ခတဓုဝဘာဝကာရဏဝိဝိတ္တောတိ အတ္ထော။ ဥပနီယျတီတိ ဝါ ¶ ဇရာမရဏေန လောကော သမ္မာ နီယတိ၊ တသ္မာ အဒ္ဓုဝေါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာယိတုန္တိ ဇာတိအာဒိဗျသနတော ရက္ခိတုံ သမတ္ထေန ဣဿရေန အတ္တနာ ဝိရဟိတောတိ။ ‘‘ဣမံ လောကံ ဣတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မောစေဿာမိ၊ ဇရာဗျာဓိမရဏာနံ တံ အဓိဘဝိတုံ န ဒဿာမီ’’တိ ဧဝံ အဘိသရတီတိ ¶ အဘိဿရဏံ၊ လောကဿ သုခဿ ဒါတာ ဟိတဿ ဝိဓာတာ ကောစိ ဣဿရော၊ တဒဘာဝတော အာဟ ‘‘အနဘိဿရောတိ အသရဏော’’တိ။ နိဿကော မမာယိတဗ္ဗဝတ္ထုအဘာဝတော၊ တေနာဟ ‘‘သကဘဏ္ဍဝိရဟိတော’’တိအာဒိ။ တဏှာယ ဝသေ ဇာတော တဏှာယ ဝိဇိတောတိ ကတွာ ‘‘တဏှာယ ဒါသော’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၀၆။ ဟတ္ထိဝိသယတ္တာ ဟတ္ထိသန္နိဿိတတ္တာ ဝါ ဟတ္ထိသိပ္ပံ ‘‘ဟတ္ထီ’’တိ ဂဟိတန္တိ အာဟ – ‘‘ဟတ္ထိသ္မိန္တိ ဟတ္ထိသိပ္ပေ’’တိ၊ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သာတိသယံ ဦရုဗလံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဦရုဗလီတိ အာဟ – ‘‘ဦရုဗလသမ္ပန္နော’’တိ၊ တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဘိန္နံ ပရသေနံ ဘိန္ဒတော ဘိန္နံ သကသေနံ သန္ဓာရယတော ဥပတ္ထမ္ဘယတော။ ဗာဟုဗလီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယဿ ဟိ ဖလကဉ္စ အာဝုဓဉ္စ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော၊ ဣဓ ပန ပရဟတ္ထဂတံ ရဇ္ဇံ အာဟရိတုံ ဗာဟုဗလန္တိ ယောဇနာ။ ယထာ ဟိ ‘‘ဦရုဗလီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဗာဟုဗလံ အနာမသိတွာ အတ္ထော၊ ဧဝံ ‘‘ဗာဟုဗလီ’’တိ ဧတ္ထ ဦရုဗလံ အနာမသိတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ အတ္တဘာဝေါ။ အလံ သမတ္ထော အတ္တာ ဧတဿာတိ အလမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမတ္ထအတ္တဘာဝေါ’’တိ။

ပရိယောဓာယာတိ ဝါ ပရိတော အာရက္ခံ ဩဒဟိတွာ။ ‘‘သံဝိဇ္ဇန္တေ ခေါ၊ ဘော ရဋ္ဌပါလ၊ ဣမသ္မိံ ရာဇကုလေ ဟတ္ထိကာယာပိ…ပေ… ဝတ္တိဿန္တီ’’တိ ဣဒမ္ပိ သော ရာဇာ ဥပရိ ဓမ္မုဒ္ဒေသဿ ကာရဏံ အာဟရန္တော အာဟ။

ဝုတ္တဿေဝ အနု ပစ္ဆာ ဂါယနဝသေန ကထနံ အနုဂီတိ။ တာ ပန ဂါထာ ဓမ္မုဒ္ဒေသာနံ ဒေသနာနုပုဗ္ဗိံ အနာဒိယိတွာပိ ယထာရဟံ သင်္ဂဏှနဝသေန အနုဂီတာတိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဓမ္မုဒ္ဒေသာနံ အနုဂီတိ’’န္တိ။

၃၀၇။ ဧကန္တိ ဧကဇာတိယံ။ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာ ဝိသယဘေဒေန ဘိန္ဒိတွာ တထာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သာဂရန္တေနာတိ ¶ သာဂရပရိယန္တေန။

အဟော ဝတာတိ သောစနေ နိပါတော၊ ‘‘အဟော ဝတ ပါပံ ကတံ မယာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အမရာတိအာဒီသု ¶ အာဟူတိ ကထေန္တိ။ မတံ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘အမှ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သောကဝသေန ‘‘အမရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ဝေါသာနန္တိ နိဋ္ဌံ၊ ပရိယောသာနန္တိ အတ္ထော။ သာဝါတိ ပညာ ဧဝ။ ဓနတောတိ သဗ္ဗဓနတော။ ဥတ္တမတရာ သေဋ္ဌာ၊ တေနေဝါဟ ‘‘ပညာဇီဝိံ ဇီဝိတမာဟု သေဋ္ဌ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၄)။

တေသု ပါပံ ကရောန္တေသု သတ္တေသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ပရမ္ပရာယာတိ အတ္တဘာဝပရမ္ပရာယ။ သံသာရံ အာပဇ္ဇိတွာတိ ဘဝါဒီသု သံသာရဿ အာပဇ္ဇနဟေတုံ အာပဇ္ဇန္တော ပရလောကံ ဥပေတိ၊ ပရလောကံ ဥပေန္တောဝ ဗဟုဝိဓဒုက္ခသင်္ခါတံ ဂဗ္ဘဉ္စ ဥပေတိ။ တာဒိသဿာတိ တထာရူပဿ ဂဗ္ဘဝါသဒုက္ခာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနဘူတဿ အပ္ပပညဿ အညော အပ္ပပညော စ အဘိသဒ္ဒဟန္တော ဟိတသုခါဝဟန္တိ ပတ္တိယာယန္တော။

‘‘ပါပဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တာဒိသဿ ပရလောကော နာမ ဒုဂ္ဂတိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပရမှိ အပါယလောကေ’’တိ။

ဝိဝိဓရူပေနာတိ ရူပသဒ္ဒါဒိဝသေန တတ္ထပိ ပဏီတတရာဒိဝသေန ဗဟုဝိဓရူပေန။

သာမညမေဝါတိ သမဏဘာဝေါ ဧဝ သေယျော။ ဧတ္ထ စ အာဒိတော ဒွီဟိ ဂါထာဟိ စတုတ္ထော ဓမ္မုဒ္ဒေသော အနုဂီတော။ စတုတ္ထဂါထာယ တတိယော။ ပဉ္စမဂါထာယ ဒုတိယော။ ဆဋ္ဌဂါထာယ ဒုတိယတတိယာ။ သတ္တမဂါထာယ ပဌမော ဓမ္မုဒ္ဒေသော အနုဂီတော၊ အဋ္ဌမာဒီဟိ ပဝတ္တိနိဝတ္တီသု ကာမေသု နေက္ခမ္မေ စ ယထာရဟံ အာဒီနဝါနိသံသံ ဝိဘာဝေတွာ အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇကာရဏံ ပရမတော ဒဿေန္တော ယထာဝုတ္တဓမ္မုဒ္ဒေသံ နိဂမေတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တာ ပန ဂါထာ ဓမ္မုဒ္ဒေသာနံ ဒေသနာနုပုဗ္ဗိံ အနာဒိယိတွာပိ ယထာရဟံ သင်္ဂဏှနဝသေန အနုဂီတာ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ရဋ္ဌပါလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဃဒေဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀၈။ ပုဗ္ဗေ ¶ ¶ မဃဒေဝေါ နာမ ရာဇာတိ အတီတကာလေ ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ အနေကဝဿသဟဿာယုကေသု မနုဿေသု ပဋိပါဋိယာ ဥပ္ပန္နာနံ စတုရာသီတိသဟဿာနံ စက္ကဝတ္တိရာဇူနံ အာဒိပုရိသော မဃဒေဝေါတိ ဧဝံနာမော ရာဇာ။

ဓမ္မောတိ ရာဇဓမ္မောတိ လောကိကာ ဝဒန္တိ။ မဟာဗောဓိနိဓာနပါရမိတာသင်္ခါတော ပန ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဓမ္မိကော။ ဓမ္မေနာတိ ဉာယေန။ တဒါ ဗြဟ္မဝိဟာရာဒိဘာဝနာဓမ္မဿ ရညော အနဓိဂတတ္တာ တဿပိ ဝါ အနဘိဇ္ဈာဒီဟိ သမာနယောဂက္ခမတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထေ ဌိတော’’တိ။ ဓမ္မန္တိ ဓမ္မတော အနပေတံ။ တထာ ဟိ စ သော ပက္ခပါတာဘာဝတော ‘‘သမော’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘သမံ စရတီ’’တိ။ ပကတိနိယာမေနေဝါတိ ပဝေဏိယာ အာဂတနိယာမေနေဝ။ ယသ္မာ နိဂမဇနပဒေသု ယေဘုယျေန ဂဟပတီနံ သင်္ဂဟော၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂဟပတိကာန’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန အညမေဝ နာဂရစာရိတ္တံ၊ အညံ နေဂမဇနပဒစာရိတ္တန္တိ တေ ဝိသုံ ဂဟိတာ ‘‘နေဂမေသု စေဝ ဇနပဒေသု စာ’’တိ။ ပစ္စုဂ္ဂမနနိဂ္ဂမနဝသေန ဥပေါသထဿ ပဋိဟရဏံ ပါဋိဟာရိယော၊ သော ဧဝ ပါဋိဟာရိကော၊ ပက္ခော။ ဣမေ ဒိဝသာတိ ဣမေ စတ္တာရော ဒိဝသာ။

၃၀၉။ ဒေဝေါတိ မစ္စု အဘိဘဝနဋ္ဌေန။ ယထာ ဟိ ဒေဝေါ ပကတိသတ္တေ အဘိဘဝတိ၊ ဧဝံ မစ္စု သတ္တေ အဘိဘဝတိ။ ‘‘အဟံ အသုကံ မဒ္ဒိတုံ အာဂမိဿာမိ၊ တွံ တဿ ကေသေ ဂဟေတွာ မာ ဝိဿဇ္ဇေဟီ’’တိ မစ္စုဒေဝဿ အာဏာကရာ ဒူတာ ဝိယာတိ ဒူတာတိ ဝုစ္စန္တိ။ အလင်္ကတပဋိယတ္တာယာတိ ဣဒံ အတ္တနော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝံ အာဝိကတွာ ဌိတာယာတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဒေဝတာဗျာကရဏသဒိသမေဝ ဟောတိ န စိရေနေဝ မရဏသမ္ဘဝတော။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနန္တိ ခီဏာသဝဗြဟ္မာနံ။ တေ ဟိ စရိမဘဝေ ဗောဓိသတ္တာနံ ဇိဏ္ဏာဒိကေ ဒဿေန္တိ။

ဒုခိတဉ္စ ဗျာဓိတန္တိ ဗျာဓိဘာဝေန သဉ္ဇာတဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ အန္တိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေဟိ ဥပဋ္ဌာပိတဘာဝံ ဥပါဒါယ တဒညေသံ တေဟိ အနုပဋ္ဌာပိတာနမ္ပိ ပဏ္ဍိတာနံ တထာ ဝေါဟရိတဗ္ဗတာ ပရိယာယသိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ ပရိယာယေနာ’’တိ။

ဒိသမ္ပတီတိ ¶ ဝိဘတ္တိအလောပေန နိဒ္ဒေသော၊ ဒိသာသီသေန ဒေသာ ဝုတ္တာတိ ဒေသာနံ အဓိပတိရာဇာတိ ¶ အတ္ထော။ ဥတ္တမင်္ဂေ သိရသိ ရုဟန္တီတိ ဥတ္တမင်္ဂရုဟာ၊ ကေသာ။ တေ ပနေတ္ထ ယသ္မာ ပလိတတ္တာ အဝိသေသတော သဗ္ဗပစ္ဆိမဝယသန္ဒဿကာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝယောဟရာ’’တိ ဝုတ္တာ။

ပုရိသယုဂေါ ယသ္မာ တသ္မိံ ဝံသေ သဉ္ဇာတပုရိသဋ္ဌိတိယာ ပရိစ္ဆိန္နော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဝံသသမ္ဘဝေ ပုရိသေ’’တိ။ ရာဇဂေဟတော အာဟဋဘိက္ခာယ ယာပေန္တောတိ ဣမိနာ ကုမာရကပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဥပဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။

ပရိဟရိယမာနောဝါတိ အညေန အညေန ပရိဟရိယမာနော ဝိယ ဝေလာယ ဝေလာယ တေန မဟတာ ပရိဇနေန ဥပဋ္ဌိယမာနော ကုမာရကီဠံ ကီဠီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ပရိဟရိယမာနော ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏဝသေန အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တထာ သတိ စတုရာသီတိဝဿသဟဿာနိ ထညပါယီ တရုဏဒါရကော အဟောသီတိ အာပဇ္ဇတီတိ တဒယုတ္တံ။ ကုမာရကာလံ ဝတွာ တဒနန္တရံ ဩပရဇ္ဇဝစနတော ဝိရုဒ္ဓဉ္စေတံ။ (ပဉ္စမင်္ဂလဝစနေန ဥန္နင်္ဂလမင်္ဂလဥက္ကန္တနမင်္ဂလကမ္မဟာယမင်္ဂလဒုဿမင်္ဂလာနိ သမုပဂတာနိ ဧဝ အဟေသုန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ)။

၃၁၁။ သဝံသဝသေန အာဂတာ ပုတ္တနတ္တုအာဒယော ပုတ္တာ စ ပပုတ္တာ စ ဧတိဿာတိ ပုတ္တပပုတ္တကာ ပရမ္ပရာ။ နိဟတန္တိ နိဟိတံ ဌပိတံ၊ ပဝတ္တိတန္တိ အတ္ထော။ နိဟတန္တိ ဝါ သတတံ ပတိဋ္ဌိတဘာဝေန ဝဠဉ္ဇိတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကလျာဏဝတ္တ’’န္တိ။ အတိရေကတရာ ဒွေ ဂုဏာတိ မဟာသတ္တဿ မဃဒေဝကာလတော အတိရေကတရာ ဒွေ ဂုဏာ ဣတရရာဇူဟိ ပန အတိရေကတရာ အနေကသတသဟဿပ္ပဘေဒါ ဧဝ ဂုဏာ အဟေသုန္တိ။

၃၁၂။ တေတ္တိံသ သဟပုညကာရိနော ဧတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာတိ တံသဟစရိတဋ္ဌာနံ တေတ္တိံသံ၊ တဒေဝ တာဝတိံသံ၊ တံနိဝါသော ဧတေသန္တိ တာဝတိံသာ။ နိဝါသဘာဝေါ စ တေသံ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနပုဗ္ဗကောတိ အာဟ – ‘‘ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနန္တိ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝါန’’န္တိ။ ရညောတိ နိမိမဟာရာဇဿ။ ဩဝါဒေ ဌတွာတိ ‘‘သီလံ အရက္ခန္တော မမ သန္တိကံ မာ အာဂစ္ဆတူ’’တိ နိဂ္ဂဏှနဝသေနပိ၊ ‘‘ဧကန္တတော မမ ဝိဇိတေ ဝသန္တေန သီလံ ရက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တိတဩဝါဒဝသေနပိ ဩဝါဒေ ဌတွာ။

အထ ¶ နန္တိ မဟာဇုတိကံ မဟာဝိပ္ဖာရံ မဟာနုဘာဝံ နိမိရာဇာနံ။ ‘‘သက္ကောဟမသ္မိ ဒေဝိန္ဒော၊ တဝ သန္တိကမာဂတော’’တိ အတ္တနော သက္ကဘာဝံ ပဝေဒေတွာ ‘‘ကင်္ခံ တေ ပဋိဝိနောဒေဿာမီ’’တိ အာဟ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဘူတာနမိဿရာ’’တိအာဒိ။

သီလံ ¶ ဥပါဒါယ ဩမကတာယ ‘‘ကိ’’န္တိ ဟီဠေန္တော ဝဒတိ။ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယာတိ လာဘယသာဒီနဉ္စေဝ ပိယမနာပတာဒီနဉ္စ အာသဝက္ခယပရိယောသာနာနံ နိမိတ္တဘာဝေန ဥတ္တမဂုဏတာယ။ တဒါ သက္ကော အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော၊ သော အတ္တနော ပုရိမဇာတိယံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓံဝ ဒါနတော သီလံ မဟန္တံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အဟဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္တနာ ဝသိယမာနံ ကာမာဝစရဒေဝလောကံ သန္ဓာယ ‘‘ပေတ္တိဝိသယတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ ကပ္ပသတသဟဿံ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယဿ ပူရိတပါရမိဿ ဒေဝလောကော ပေတလောကော ဝိယ ဥပဋ္ဌာသိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အစ္ဆရာဂဏသင်္ဃုဋ္ဌံ၊ ပိသာစဂဏသေဝိတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၆)။

ခတ္တိယေတိ ခတ္တိယဇာတိယံ။ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ ကာမသံကိလေသဝိသုဇ္ဈနတော။ ကာယာတိ စ ဗြဟ္မကာယမာဟ။

ဣမဿ မမ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗရူပံ ဒိသွာ ‘‘အဟုဒေဝ ဘယ’’န္တိ စိန္တေတွာ အာဟ ‘‘အဝိကမ္ပမာနော’’တိ။ ဘာယန္တော ဟိ စိတ္တဿ အညထတ္တေန ကာယဿ စ ဆမ္ဘိတတ္တေန ဝိကမ္ပတိ နာမ။ တေနာဟ ‘‘အဘာယမာနော’’တိ။ သုခံ ကထေတုံ ဟောတီတိ ပုညဖလံ ကထေတုံ သုခံ ဟောတိ။

၃၁၃။ မနံ အာဂမ္မ ယုတ္တာယေဝ ဟောန္တီတိ မာတလိဿ သက္ကဿေဝ စိတ္တံ ဇာနိတွာ ယုတ္တာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ ရထေ ယုတ္တအာဇာနီယကိစ္စံ ကရောန္တိ ဒေဝပုတ္တာ။ ဧဝံ တာဒိသေ ကာလေ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ယထာ ဧရာဝဏော ဒေဝပုတ္တော ဟတ္ထိကိစ္စံ။ နဒ္ဓိတော ပဋ္ဌာယာတိ ရထပဉ္ဇရပရိယန္တေန အက္ခဿ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ နဒ္ဓီ၊ တတော ပဋ္ဌာယ။ အက္ခော ဗဇ္ဈတိ ဧတ္ထာတိ အက္ခဗဒ္ဓါ၊ အက္ခေန ရထဿ ဗဒ္ဓဋ္ဌာနံ။ ယထာ ဒေဝလောကတော ယာဝ စန္ဒမဏ္ဍလဿ ဂမနဝီထိ၊ တာဝ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဟေဋ္ဌာမုခမေဝ ရထံ ပေသေသိ၊ ဧဝံ စန္ဒမဏ္ဍလဿ ဂမနဝီထိတော ယာဝ ရညော ပါသာဒေါ၊ တာဝ တထေဝ ပေသေသိ။ ဒွေ မဂ္ဂေ ဒဿေတွာတိ ပတောဒလဋ္ဌိယာ အာကာသံ ဝိလိခန္တော ဝိယ အတ္တနော အာနုဘာဝေန နိရယဂါမီ ဒေဝလောကဂါမီ စာတိ ဒွေ မဂ္ဂေ ¶ ဒဿေတွာ။ ကတမေနာတိအာဒိ ဒေသနာမတ္တံ၊ ယထာ တေန ရထေန ဂစ္ဆန္တဿ နိရယော ဒေဝလောကော စ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ တထာ ကရဏံ အဓိပ္ပေတံ။

ဝုတ္တကာရဏမေဝ သန္ဓာယာဟ မဟာသတ္တော ‘‘ဥဘယေနေဝ မံ မာတလိ နေဟီ’’တိ။ ဒုဂ္ဂန္တိ ဒုဂ္ဂမံ။ ဝေတ္တရဏိန္တိ ဧဝံနာမကံ နိရယံ။ ကုထိတန္တိ ပက္ကုထိတံ နိပက္ကတေလသဒိသဇာလံ။ ခါရသံယုတ္တန္တိ ခါရောဒကသဒိသံ။

ရထံ နိဝတ္တေတွာတိ နိရယာဘိမုခတော နိဝတ္တေတွာ။ ဗီရဏီဒေဝဓီတာယာတိ ‘‘ဗီရဏီ’’တိ ဧဝံနာမိကာယ ¶ အစ္ဆရာယ။ သောဏဒိန္နဒေဝပုတ္တဿာတိ ‘‘သောဏဒိန္နော’’တိ ဧဝံနာမကဿ ဒေဝပုတ္တဿ။ ဂဏဒေဝပုတ္တာနန္တိ ဂဏဝသေန ပုညံ ကတွာ ဂဏဝသေနေဝ နိဗ္ဗတ္တဒေဝပုတ္တာနံ။

ပတ္တကာလေတိ ဥပကဋ္ဌာယ ဝေလာယ။ အတိထိန္တိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဧကံ ခီဏာသဝတ္ထေရန္တိပိ ဝဒန္တိ။ မာတာဝ ပုတ္တံ သကိမာဘိနန္ဒီတိ ယထာ ပဝါသတော အာဂတံ ပုတ္တံ မာတာ သကိံ ဧကဝါရံ အာဂတကာလေ အဘိနန္ဒတိ၊ တထာ နိစ္စကာလေ အဘိနန္ဒိ သက္ကစ္စံ ပရိဝိသိ။ သံယမာ သံဝိဘာဂါတိ သီလသံယမာ သံဝိဘာဂသီလာ။ ဇာတကေတိ နိမိဇာတကေ။

စိတ္တကူဋန္တိ ဒေဝနဂရဿ ဒက္ခိဏဒိသာယ ဒွါရကောဋ္ဌကံ။ သက္ကော စိတ္တံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တောတိ မဟာသတ္တေ ပဝတ္တံ ဒေဝတာနံ သက္ကာရသမ္မာနံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နံ အတ္တနော ဥသူယစိတ္တံ ဗဟိ အနာဝိကတွာ အဗ္ဘန္တရေယေဝ စ နံ ဌပေတုံ အသက္ကောန္တော။ အညေသံ ပုညေန ဝသာဟီတိ သက္ကဿ မဟာသတ္တံ ရောသေတုကာမတာယ အာရာဓနံ နိဒဿေတိ။ ပုရာဏသက္ကော ဒီဃာယုကော၊ တံ ဥပါဒါယ ဇရာဇိဏ္ဏံ ဝိယ ကတွာ ‘‘ဇရသက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၁၅။ သေသံ သဗ္ဗန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂမနာ သေသံ အတ္တနော ဝံသေ ပေါရာဏရာဇူနံ ရာဇစာရိတ္တံ။ ပါကတိကန္တိ ပုန သဘာဝတ္တမေဝ ဂတော အဟောသိ၊ အပဗ္ဗဇိတဘာဝဝစနေနေဝဿ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာဒီနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂုဏာနံ အဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ။

၃၁၆။ ဝီရိယံ အကရောန္တော သမုစ္ဆိန္ဒတိ၊ န တာဝ သမုစ္ဆိန္နံ၊ ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂါဒိပစ္စယသမဝါယေ သတိ သီလဝတံ ကလျာဏဝတ္တံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ ¶ ။ ဒုဿီလေန သမုစ္ဆိန္နံ နာမ ဟောတိ တဿ တတ္ထ နိရာသဘာဝေန ပဋိပတ္တိယာ ဧဝ အသမ္ဘဝတော။ သတ္တ သေခါ ပဝတ္တေန္တိ ကလျာဏဝတ္တဿ အပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စတ္တာ။ ခီဏာသဝေန ပဝတ္တိတံ နာမ ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စတ္တာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဃဒေဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ မဓုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁၇။ မဓုရာယန္တိ ¶ ဥတ္တရမဓုရာယံ။ ဂုန္ဒာဝနေတိ ကာဠသိပ္ပလိဝနေ။ အတိမုတ္တကဝနေတိ စ ဝဒန္တိ။ စတူသု ဝဏ္ဏေသု ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဝဏ္ဏော။ ပဏ္ဍရောတိ ပရိသုဒ္ဓါ။ ကာဠကောတိ အပရိသုဒ္ဓါ။ ဇာတိဂေါတ္တာဒိပညာပနဋ္ဌာနေသူတိ ဇာတိဂေါတ္တာဒိဝသေန သုဒ္ဓစိန္တာယံ ဗြာဟ္မဏာ ဧဝ သုဒ္ဓဇာတိကာ၊ န ဣတရေတိ အဓိပ္ပာယော။ သံသာရတော ဝါ သုဒ္ဓစိန္တာယံ ဗြာဟ္မဏာဝ သုဇ္ဈန္တိ ဝေဒဝိဟိတဿ သုဒ္ဓဝိဓိနော အညေသံ အဝိသယတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ တံ ပနေတံ တေသံ ဝိရုဇ္ဈတိ ခတ္တိယဝေဿာနမ္ပိ မန္တဇ္ဈေနဿ အနုညာတတ္တာ၊ မန္တဇ္ဈေနဝိဓိနာ စ သံသာရသုဒ္ဓိယာဘာဝတော။ ပုတ္တာ နာမ အနောရသာပိ ဟောန္တိ၊ န တထာ ဣမေတိ အာဟ ‘‘ဩရသာ’’တိ။ ဥရေ သံဝဍ္ဎိတပုတ္တောပိ ‘‘ဩရသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမေ ပန မုခတော နိဂ္ဂတော ဟုတွာ ဥရေ သံဝဍ္ဎာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဩရသာ မုခတော ဇာတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ဧဝ ဗြဟ္မတော ဇာတာတိ ဗြဟ္မဇာ၊ ဗြဟ္မသမ္ဘူတာပိ ‘‘ဗြဟ္မဇာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ န တထာ ဣမေ။ ဣမေ ပန ပစ္စက္ခတော ဗြဟ္မုနာ နိမ္မိတာတိ ဗြဟ္မနိမ္မိတာ၊ တတော ဧဝ ဗြဟ္မတော လဒ္ဓဗ္ဗဝိဇ္ဇာဒိဒါယဇ္ဇဒါယာဒါတိ ဗြဟ္မဒါယာဒါတိ သဗ္ဗမေတံ ဗြာဟ္မဏာနံ ကတ္ထနာပလာပသဒိသံ ဝိညူနံ အပ္ပမာဏံ အဝိမဒ္ဒက္ခမံ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တံ ဗြဟ္မကုတ္တဿေဝ အဘာဝတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဃောသောယေဝါ’’တိအာဒိ။ ဝေါဟာရမတ္တမေဝေတန္တိ ဧတံ ‘‘ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဝဏ္ဏော’’တိအာဒိ ဝစနမတ္တမေဝ၊ န တဿ အတ္ထော တေဟိ အဓိပ္ပေတပ္ပကာရော အတ္ထိ။

၃၁၈။ သမိဇ္ဈေယျာတိ ဒိဋ္ဌိဒီပနဝသေန အတ္တနော အဇ္ဈာသယော နိပ္ဖဇ္ဇေယျ။ တေနာဟ ‘‘မနောရထော ပူရေယျာ’’တိ။ ခတ္တိယောပီတိ ပရခတ္တိယောပိ ¶ ။ အဿာတိ သမိဒ္ဓဓနာဒိံ ပတ္တဿ။ တေနာဟ – ‘‘ဣဿရိယသမ္ပတ္တဿာ’’တိ နေသန္တိ ဧတေသံ စတုန္နံ ဝဏ္ဏာနံ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိဘာဝါဒိနာ ဣတရေဟိ ဥပစရိတဗ္ဗတာယ န ကိဉ္စိ နာနာကရဏန္တိ ယောဇနာ။

၃၂၂။ အဟံ ¶ စီဝရာဒီဟိ ဥပဋ္ဌာကော၊ တုမှာကံ ဣစ္ဆိတစ္ဆိတက္ခဏေ ဝဒေယျာထ ယေနတ္ထောတိ ယောဇနာ။ စောရာဒိဥပဒ္ဒဝနိသေဓနေန ရက္ခာဂုတ္တိ၊ ဒါနာဒိနိမိတ္တဥပဒ္ဒဝနိသေဓနေန အာဝရဏဂုတ္တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နာနတ္ထနိသေဓနေန ဝါ ရက္ခာဂုတ္တိ၊ အာဂါမိအနတ္ထနိသေဓနေန အာဝရဏဂုတ္တိ။ ဧတ္ထ စ ခတ္တိယာဒီသု ယော ယော ဣဿရော၊ တဿ ဣတရေန အနုဝတ္တေတဗ္ဗဘာဝေ၊ ကုသလာကုသလကရဏေန နေသံ ဝသေန လဒ္ဓဗ္ဗအဘိသမ္ပရာယေ၊ ပဗ္ဗဇိတေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗသာမီစိကိရိယာယ စ အဏုမတ္တောပိ ဝိသေသော နတ္ထိ၊ တသ္မာ သော ဝိသေသာဘာဝေါ ပါဠိယံ တတ္ထ တတ္ထ ဝါရေ ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝိတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဓုရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ ဗောဓိရာဇကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂၄။ ဩလောကနကပဒုမန္တိ ¶ လီလာအရဝိန္ဒံ။ တသ္မာတိ ကောကနဒသဏ္ဌာနတ္တာ ကောကနဒေါတိ သင်္ခံ လဘိ။

၃၂၅။ ယာဝ ပစ္ဆိမ…ပေ… ဖလကံ ဝုတ္တံ တဿ သဗ္ဗပစ္ဆာ သန္ထတတ္တာ။ ဥပရိမဖလဂတဉှိ သောပါနမတ္ထကံ။ ဩလောကနတ္ထံယေဝါတိ န ကေဝလံ ဘဂဝတော အာဂမနညေဝ ဩလောကနတ္ထံ၊ အထ ခေါ အတ္တနော ပတ္ထနာယ သန္ထရာပိတာယ စေလပဋိကာယ အက္ကမနဿပိ။

သကုဏပေါတကေတိ ကာဒမ္ဗဋိဋ္ဋိဘပုတ္တကေ။ အညောဝ ဘဝေယျာတိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မာတုဂါမတော အညော ဣဒါနိ ဘရိယာဘူတော မာတုဂါမော ဘဝေယျ။ ပုတ္တံ လဘေယျာတိ အတ္တနော ကမ္မဝသေန ပုတ္တံ၊ နော တဿ။ ဥဘောဟီတိ ဣမေဟိ ဧဝ ဥဘောဟိ။ ဣမေဟိ ကာရဏေဟီတိ တဿ ရာဇကုမာရဿ ဗုဒ္ဓံ ပဋိစ္စ မိစ္ဆာဂဟဏံ၊ တိတ္ထိယာနံ ဥဇ္ဈာယနံ၊ အနာဂတေ မနုဿာနံ ဘိက္ခူနံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိပ္ပဋိသာရောတိ ဣမေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ။ ပညတ္တန္တိ သန္ထတံ စေလပဋိကံ။ မင်္ဂလံ ဣစ္ဆန္တီတိ မင်္ဂလိကာ။

၃၂၆။ တတိယံ ¶ ကာရဏန္တိ ဣမိနာ ဘိက္ခူသု ဝိပ္ပဋိသာရာနုပ္ပာဒနမာဟ။ ယံ ကိဉ္စိ ပရိဘုဉ္ဇန-သုခံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါတိ အဓိပ္ပာယေန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂသညီ ဟုတွာ…ပေ… မညမာနော ဧဝမာဟ။

၃၂၇။ အထ နံ ဘဂဝါ တတော မိစ္ဆာဘိနိဝေသတော ဝိဝေစေတုကာမော ‘‘သော ခေါ အဟ’’န္တိအာဒိနာ အတ္တနော ဒုက္ကရစရိယံ ဒဿေတုံ အာရဘိ။ မဟာသစ္စကေ(မ။ နိ။ ၁။၃၆၄ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘သော ခေါ အဟ’’န္တိအာဒိပါဌဿ တတ္ထ အာဂတနိယာမေနေဝ အာဂတတ္တာ။ ပါသရာသိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၂ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

၃၄၃။ အင်္ကုသံ ဂဏှန္တိ ဧတေန တဿ ဂဟဏေ ဆေကော ဟောတီတိ အင်္ကုသဂဟဏသိပ္ပံ။ မေဃဥတုန္တိ မေဃံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နသီတဥတုံ။ ပဗ္ဗတဥတုန္တိ ပဗ္ဗတံ ပဋိစ္စ ဥဏှဥတုံ။ ဥဘယဝသေန စ တဿ ¶ တထာ သီတုဏှဥတုတော ဧနော အာဂတောတိ တ-ကာရဿ ဒ-ကာရံ ကတွာ ဥဒေနောတိ နာမံ အကာသိ။

တာပသော ဩဂါဠှဉာဏဝသေန ရညော မတဘာဝံ ဉတွာ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ကောသမ္ဗိနဂရေ ပရန္တပရညော အဂ္ဂမဟေသိဘာဝတော ပဋ္ဌာယ။ ပုဗ္ဗေတိ သီလဝန္တကာလေ။ ဟတ္ထိဂန္ထန္တိ ဟတ္ထီနံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပနသတ္ထံ။ တေနေဝဿ တံ သိက္ခာပေတိ၊ ကိစ္စဉ္စ ဣဇ္ဈတိ။

၃၄၄။ ပဒဟနဘာဝေါတိ ဘာဝနာနုယောဂေါ။ ပဓာနေ ဝါ နိယုတ္တော ပဓာနိယော၊ ပဓာနိယဿ ဘိက္ခုနော၊ တဿေဝ ပဓာနိယဘာဝဿ အင်္ဂါနိ ကာရဏာနိ ပဓာနိယင်္ဂါနိ။ သဒ္ဓါ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဒ္ဓါ။ ကိဉ္စာပိ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနမ္ပိ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ အာဂတာ အာဂမနသဒ္ဓါ ဧဝ၊ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန သဒ္ဓါ ဂရုတရာတိ သာ ဧဝ ဂဟိတာ။ အစလဘာဝေန ဩကပ္ပနံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာချာတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော’’တိ ကေနစိ အကမ္ပိယဘာဝေန ရတနတ္တယဂုဏေ ဩဂါဟိတွာ ကပ္ပနံ။ ပသာဒုပ္ပတ္တိ ရတနတ္တယေ ပသီဒနမေဝ။ ဗောဓိန္တိ စတုမဂ္ဂဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ တံနိမိတ္တတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ၊ ဗောဓီတိ ဝါ သမ္မာသမ္ဗောဓိ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နိစ္ဆိတသုဗုဒ္ဓတာယ ဓမ္မဿ သုဓမ္မတာ သင်္ဃဿ သုပ္ပဋိပတ္တိ ဝိနိစ္ဆိတာ ဧဝ ¶ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာသီသမေဝ စေတ’’န္တိအာဒိ။ တဿ ပဓာနံ ဝီရိယံ ဣဇ္ဈတိ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ ‘‘ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ ပဓာနာနုယောဂေ အဝံမုခသမ္ဘဝတော။

အပ္ပာဗာဓောတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အဂုဏံ ပကာသေတာ အာယတိံ သံဝရံ အာပဇ္ဇိတာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဝိသောဓနတ္ထံ။ ဥဒယဉ္စ အတ္ထဉ္စ ဂန္တုန္တိ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ’’တိအာဒိနာ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ ဇာနိတုံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေနာ’’တိအာဒိ။ ပရိသုဒ္ဓါယ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တာယ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတုန္တိ တဒင်္ဂဝသေန ပဇဟိတုံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ။ ယံ ဒုက္ခံ ခီယတီတိ ကိလေသေသု အပ္ပဟီနေသု တေန တဒုပနိဿယကမ္မံ ပဋိစ္စ ယံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၃၄၅။ သေသဒိဝသေတိ သတ္တဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒွေ ရတ္တိန္ဒိဝါ။

၃၄၆။ ကုစ္ဆိသန္နိဿိတော ¶ ဂဗ္ဘော နိဿယဝေါဟာရေန ‘‘ကုစ္ဆီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ကုစ္ဆိမတီ။ တေနာဟ ‘‘အာပန္နသတ္တာ’’တိ။ အာရက္ခော ပနဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတော ဟောတီတိ မာတရာ ဂဟိတသရဏံ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌိတဿ တဿ သရဏဂမနံ ပဝေဒယိတဿ ကုသလံ သရဏံ နာမ၊ မာတု ကတရက္ခော ပုတ္တဿပိ ပစ္စုပဋ္ဌိတောတိ။ မဟလ္လကကာလေတိ ဝစနတ္ထံ ဇာနနကာလေ။ သာရေန္တီတိ ယထာဒိဋ္ဌံ ယထာဗလံ ရတနတ္တယဂုဏပတိဋ္ဌာပနဝသေန အဿ သာရေန္တိ။ သလ္လက္ခေတွာတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဥပဓာရေတွာ။ သရဏံ ဂဟိတံ နာမ ဟောတိ ရတနတ္တယဿ သရဏဘာဝသလ္လက္ခဏပုဗ္ဗကတန္နိန္နစိတ္တဘာဝတောဝ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗောဓိရာဇကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ အင်္ဂုလိမာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄၇။ အင်္ဂုလီနံ ¶ မာလံ ဓာရေတီတိ ဣမိနာ အနွတ္ထာ တဿ သမညာတိ ဒဿေတိ။ တတြာတိ တသ္မိံ အာစရိယဝစနေန အင်္ဂုလိမာလဿ ဓာရဏေ။ ကရီသသဟဿခေတ္တေ ဧကသာလိသီသံ ဝိယ အပညာယမာနသကကိစ္စော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တက္ကသီလံ ပေသယိံသု ‘‘တာဒိသဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ ¶ သိပ္ပုဂ္ဂဟသမ္မာပယောဂေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေ သမ္ပရာယိကေ စ အတ္ထေ ဇာနန္တော ဘာရိယံ န ကရေယျာ’’တိ။ ဗာဟိရကာ အဟေသုံ အဟိံသကဿ ဝတ္တသမ္ပတ္တိယာ အာစရိယဿ စိတ္တသဘာဝတော နိဗ္ဗတ္တနတိဘာဝေန။ သိနေဟေနေဝ ဝဒန္တေတိ သိနေဟေန ဝိယ ဝဒန္တေ။

ဂဏနမ္ပိ န ဥဂ္ဂဏှာတီတိ ဂဏနဝိဓိမ္ပိ န သလ္လက္ခေတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပကတိယာ’’တိအာဒိနာ။ ဌပိတဋ္ဌာနေတိ ရုက္ခဂစ္ဆန္တရာဒိကေ ဌပိတဋ္ဌာနေ သကုန္တသိင်္ဂါလာနံ ဝသေန အင်္ဂုလိယော ဝိနဿန္တိ။ ဘဂ္ဂဝေါတိ ကောသလရညော ပုရောဟိတံ ဂေါတ္တေန ဝဒတိ။ စောရော အဝိဿာသနီယော သာဟသိကဘာဝတော။ ပုရာဏသန္ထတာ သာခါ အဝိဿာသနီယာ ဝိစ္ဆိကာဒီနံ ပဝေသနယောဂျတ္တာ။ ရာဇာ အဝိဿာသနီယော ဣဿရိယမဒေန ဓနလောဘေန စ ကဒါစိ ဇီဝိတေ သင်္ကာဘာဝတော။ ဣတ္ထီ အဝိဿာသနီယာ လောလသီလစိတ္တဘာဝတော။ အနုဒ္ဓရဏီယော ဘဝိဿတိ သံသာရပင်္ကတော။

၃၄၈။ သင်္ကရိတွာတိ ‘‘မယံ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပတိတွာ စောရံ မာရေတွာ ဝါ ပလာပေတွာ ဂမိဿာမာ’’တိ သင်္ကရံ ကတွာ။ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရန္တိ အဘိသင်္ခရဏံ အဓိဋ္ဌာနံ။ အဘိသင်္ခါသီတိ အဓိဋ္ဌဟိ။ သံဟရိတွာတိ သံခိပိတွာ။ ဩရဘာဂေတိ စောရဿ ဩရဘာဂေ။

၃၄၉။ ဒဏ္ဍောတိ ပဟရဏဟတ္ထစ္ဆေဒနာဒိကော ဒဏ္ဍနသင်္ခါတော ဒဏ္ဍော။ ပဝတ္တယိတဗ္ဗောတိ အာနေတဗ္ဗော။ အပနေတွာတိ အတ္တနော သန္တာနတော သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာယ။ ပဋိသင်္ခါယာတိ ပဋိသင်္ခါနေန။ အဝိဟိံသာယာတိ ကရုဏာယ။ သာရဏီယဓမ္မေသူတိ ဆသုပိ သာရဏီယဓမ္မေသု၊ ဌိတော အဋ္ဌိတာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဗောဓိမူလေ ဧဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ ယထာ အတီတေ အပရိမိတံ ကာလံ သန္ဓာဝိတံ၊ ဧဝံ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ အနာဂတေပိ သန္ဓာဝိဿတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိမာဟ။

ဣတွေဝါတိ ဣတိ ဧဝ၊ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဝတွာ ယေဝါ’’တိ။ အကိရီတိ အာကိရိ၊ ပဉ္စပိ အာဝုဓာနိ ဝိကိရိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ခိပိ ဆဍ္ဍေသီ’’တိ။

၃၅၀။ ဧတ္တောဝါတိ ¶ အတော ဧဝ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ သာဝတ္ထိံ ဂတာ။ အဓိဝါသေဿတီတိ ‘‘စောရံ ပဋိသေဓေတုံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ တုဏှီ ဘဝိဿတိ ¶ ။ ဒါရုဏကမ္မေန ဥပ္ပန္နနာမန္တိ ‘‘အင်္ဂုလိမာလော’’တိ ဣမံ နာမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၃၅၁။ ဟတ္ထီ အရညဟတ္ထီ ဟောန္တိ မနုဿာနံ တတ္ထ ဂန္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ ဧဝံ အဿာပိ။ ကူဋသဟဿာနံ ဘိဇ္ဇနကာရဏံ ဟောတိ ထေရဿ အာဂမနဘယေန ဃဋေ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယနေန။ ဂဗ္ဘမူဠှာယာတိ ဗျာကုလဂဗ္ဘာယ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဗလေနာတိ ဝုတ္တံ၊ သတ္ထု ဒေသနာနုဘာဝေနာတိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ သော ဟိ တဿာပိ ကာရဏန္တိ။ အရိယာ နာမ ဇာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အရိယဘာဝတ္ထာယ ဇာတီတိ ကတွာ။

မဟာပရိတ္တံ နာမေတန္တိ မဟာနုဘာဝံ ပရိတ္တံ နာမေတံ။ တထာ ဟိ နံ ထေရော သဗ္ဗဘာဝေန အရိယာယ ဇာတော သစ္စာဓိဋ္ဌာနေန အကာသိ။ တေနာဟ ‘‘သစ္စကိရိယကတဋ္ဌာနေ’’တိ။ ဂဗ္ဘမူဠှန္တိ မူဠှဂဗ္ဘံ။ ဂဗ္ဘော ဟိ ပရိပက္ကော သမ္ပဇ္ဇမာနော ဝိဇာယနကာလေ ကမ္မဇဝါတေဟိ သဉ္စာလေတွာ ပရိဝတ္တိတော ဥဒ္ဓံပါဒေါ အဓောသီသော ဟုတွာ ယောနိမုခါဘိမုခေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ သော ကဿစိ အလဂ္ဂေါ သောတ္ထိနာ ဗဟိ နိက္ခမတိ၊ ဝိပဇ္ဇမာနော ပန ဝိပရိဝတ္တနဝသေန ယောနိမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ တိရိယံ နိပဇ္ဇတိ၊ တထာ ယဿာ ယောနိမဂ္ဂေါ ပိဒဟတိ၊ သာ တတ္ထ ကမ္မဇဝါတေဟိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနာ ဗျာကုလာ မူဠှဂဗ္ဘာတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဂဗ္ဘမူဠှ’’န္တိ။

သစ္စကိရိယာ နာမ ဗုဒ္ဓါသယံ အတ္တနော သီလံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကတာ၊ တသ္မာ သစ္စကိရိယာ ဝေဇ္ဇကမ္မံ န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ထေရဿပိ စာတိအာဒိနာ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗကာရဏံ ဝဒတိ။ ဣမေ ဒွေ ဟေတူ ပဋိစ္စ ဘဂဝါ ထေရံ သစ္စကိရိယံ ကာရေသိ။ ဇာတိန္တိ မူလဇာတိံ။

၃၅၂။ ပရိယာဒါယ အာဟစ္စ ဘိန္နေန သီသေန။ သဘာဂဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယကမ္မန္တိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနသကကမ္မသဘာဂဘူတံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယကမ္မံ။ သဘာဂတာ စ သမာနဝတ္ထုကတာ သမာနာရမ္မဏတာဧကဝီထိပရိယာပန္နတာဒိဝသေန သဗ္ဗထာ သရိက္ခတာ၊ သဒိသမ္ပိ စ နာမ တဒေဝါဟရီယတိ ယထာ ‘‘တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကော’’တိ စ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ တာနေဝ ဩသဓာနီ’’တိ စ။ ဣဒါနိ တမေဝ သဘာဂတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မံ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကရိယမာနမေဝါတိ ပစ္စယသမဝါယေန ပဋိပါဋိယာ နိဗ္ဗတ္တိယမာနမေဝ။ တယော ကောဋ္ဌာသေ ပူရေတိ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယအပရာပရိယာယဝေဒနီယဥပပဇ္ဇဝေဒနီယသင်္ခါတေ တယော ဘာဂေ ပူရေတိ၊ တေသံ တိဏ္ဏံ ဘာဂါနံ ဝသေန ပဝတ္တတိ။

ဒိဋ္ဌဓမ္မော ¶ ¶ ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော ပစ္စုပ္ပန္နော အတ္တဘာဝေါ၊ တတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝတော အနန္တရံ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မာနန္တရဘဝတော အညသ္မိံ အတ္တဘာဝပရိယာယေ အတ္တဘာဝပရိဝတ္တေ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ အပရာပရိယာယဝေဒနီယံ။ ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘူတတာယ၊ ပစ္စယဝိသေသေန ပဋိလဒ္ဓဝိသေသတာယ စ ဗလဝဘာဝပ္ပတ္တာ တာဒိသဿ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ ဝသေန သာတိသယာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ ပဌမဇဝနစေတနာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဖလဒါယိနီ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာ နာမ။ သာ ဟိ ဝုတ္တာကာရေန ဗလဝတိ ဇဝနသန္တာနေ ဂုဏဝိသေသယုတ္တေသု ဥပကာရာနုပကာရဝသပ္ပဝတ္တိယာ အာသေဝနာလာဘေန အပ္ပဝိပါကတာယ စ ဣတရဒွယံ ဝိယ ပဝတ္တသန္တာနုပရမာပေက္ခံ ဩကာသလာဘာပေက္ခဉ္စ ကမ္မံ န ဟောတီတိ ဣဓေဝ ပုပ္ဖမတ္တံ ဝိယ ပဝတ္တိဝိပါကမတ္တံ ဖလံ ဒေတိ။

တထာ အသက္ကောန္တန္တိ ကမ္မဿ ဖလဒါနံ နာမ ဥပဓိပယောဂါဒိပစ္စယန္တရသမဝါယေနေဝ ဟောတီတိ တဒဘာဝတော တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒါတုံ အသက္ကောန္တံ။ အဟောသိကမ္မန္တိ ကမ္မံယေဝ အဟောသိ၊ န တဿ ဝိပါကော အဟောသိ၊ အတ္ထိ ဘဝိဿတိ ဝါတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ။ အတ္ထသာဓိကာတိ ဒါနာဒိပါဏာတိပါတာဒိအတ္ထဿ နိပ္ဖာဒိကာ။ ကာ ပန သာတိ အာဟ ‘‘သတ္တမဇဝနစေတနာ’’တိ။ သာ ဟိ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဝုတ္တနယေန ပဋိလဒ္ဓဝိသေသာ ပုရိမဇဝနစေတနာဟိ လဒ္ဓါသေဝနာ စ သမာနာ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကဒါယိနီ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တေနာဟ ‘‘အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတီ’’တိ။ သတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာတိ ဣမိနာ အသတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ အဟောသိကမ္မပက္ခေ တိဋ္ဌတိ ဝိပစ္စနောကာသဿ အဘာဝတောတိ။

သမုဂ္ဃာဋိတာနိ ဝိပစ္စနောကာသဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ အတ္ထိ ဝိပါကာရဟာဘာဝဿ အနိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ ဝိပစ္စနောကာသဿ အနုပစ္ဆိန္နတ္တာ။ ကတူပစိတဉှိ ကမ္မံ သတိ ဝိပစ္စနောကာသေ ယာဝ န ဖလံ ဒေတိ၊ တာဝ အတ္ထေဝ နာမ ဝိပါကာရဟဘာဝတော။ ‘‘ယဿ ခေါ’’တိ ဣဒံ အနိယမာကာရဝစနံ ဘဂဝတာ ကမ္မသရိက္ခတာဝသေန သာဓာရဏတော ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယာဒိသဿ ခေါ’’တိ။

ပမာဒကိလေသဝိမုတ္တောတိ ပမာဒဟေတုကေဟိ သဗ္ဗေဟိ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တော။

ပါပဿ ¶ ပိဓာနံ နာမ အဝိပါကဓမ္မတာပါဒနန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ကရီယတီ’’တိ။ ဗုဒ္ဓသာသနေတိ ¶ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ။ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟရတီတိ အကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏဝသေန၊ ကတ္တဗ္ဗဿ စ ပရိပူရဏဝသေန ပဝတ္တတိ။

ဒိဿန္တိ ကုဇ္ဈန္တီတိ ဒိသာ၊ ပဋိပက္ခာတိ အာဟ ‘‘သပတ္တာ’’တိ။ တပ္ပသံသပကာရန္တိ မေတ္တာနိသံသကိတ္တနာကာရံ။ ကာလေနာတိ အာမေဍိတလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ခဏေ ခဏေ’’တိ။ အနုကရောန္တူတိ ယေသံ ကလျာဏမိတ္တာနံ သန္တိကေ သုဏန္တိ၊ ယထာသုတံ ဓမ္မံ တေသံ အနုကရောန္တု ဒိဋ္ဌာနုဂတိကရဏံ အာပဇ္ဇန္တု၊ အတ္တနော ဝေရိပုဂ္ဂလာနမ္ပိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မဿဝနံ သမ္မာပဋိပတ္တိဉ္စ ပစ္စာသီသတိ။

တသန္တိ ဂတိံ ပတ္ထယန္တီတိ တသာ ဘဝန္တရာဒီသု သံသရဏဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘တသာ ဝုစ္စန္တိ သတဏှာ’’တိ။

နေတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဥဒကံ နယန္တီတိ နေတ္တိကာ။ ဗန္ဓိတွာတိ ဒဠှံ ဗန္ဓိတွာ။ တေလကဉ္ဇိကေနာတိ တေလမိဿိတေန ကဉ္ဇိကေန။

ယာဒိသောဝ အနိဋ္ဌေ၊ တာဒိသောဝ ဣဋ္ဌေတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ နိဗ္ဗိကာရေန တာဒီ။ ယေသံ ပန ကာမာမိသာဒီနံ ဝန္တတ္တာ ရာဂါဒီနံ စတ္တတ္တာ ကာမောဃာဒီနံ တိဏ္ဏတ္တာ တာဒိဘာဝေါ ဘဝေယျ၊ တေသံ ဘဂဝတာ သဗ္ဗသော ဝန္တာ စတ္တာ တိဏ္ဏာ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ဝန္တာဝီတိ တာဒီ၊ စတ္တာဝီတိ တာဒီ၊ တိဏ္ဏာဝီတိ တာဒီ၊ ယေဟိ အနညသာဓာရဏေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဘဂဝါ တာဒိဘာဝေန ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော တံနိဒ္ဒေသော၊ တေဟိ ဂုဏေဟိ ယာထာဝတော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတောပိ တာဒီ။ ယထာ ယန္တရဇ္ဇုယာ ယန္တံ နီယတိ၊ ဧဝံ ယာယ တဏှာယ ဘဝေါ နီယတိ၊ သာ ‘‘ဘဝနေတ္တိ ဘဝရဇ္ဇူ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တာယ ဟီ’’တိအာဒိ၊ ကမ္မာနိ ကုသလာဒီနိ ဝိပစ္စယန္တိ အပစ္စယန္တိ ဧတာယာတိ ကမ္မဝိပါကော။ အပစ္စယဘာဝေါ နာမ အရိယမဂ္ဂစေတနာယာတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂစေတနာယာ’’တိ။ ယာဝ န ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ တာဝ ဣမေ သတ္တာ သဣဏာ ဧဝ အသေရိဝိဟာရဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အဏဏော နိက္ကိလေသော ဇာတော’’တိ။

ထေယျပရိဘောဂေါ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၉၁) နာမ သာမိပရိဘောဂါဘာဝတော။ ဘဂဝတာပိ ဟိ အတ္တနော သာသနေ သီလဝတော ပစ္စယာ အနုညာတာ၊ န ဒုဿီလဿ၊ ဒါယကာနံ ¶ သီလဝတောယေဝ ပရိစ္စာဂေါ၊ န ဒုဿီလဿ အတ္တနော ကာရာနံ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ပစ္စာသီသနတော။ ဣတိ သတ္ထာရာ အနနုညာတတ္တာ ဒါယကေဟိ စ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ‘‘ဒုဿီလဿ ပရိဘောဂေါ ထေယျပရိဘောဂေါ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ ဣဏဝသေန ပရိဘောဂေါ ဣဏပရိဘောဂေါ။ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိယာ အဘာဝတော ဣဏံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ သေက္ခာ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ၊ တသ္မာ တေ ပိတုသန္တကာနံ ပစ္စယာနံ ဒါယာဒါ ဟုတွာ တေ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ တေသံ ပရိဘောဂေါ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေါ နာမ။ ကိံ ပန တေ ဘဂဝတော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဥဒါဟု ဂိဟီဟိ ဒိန္နန္တိ? ဂိဟီဟိ ဒိန္နာပိ တေ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ဘဂဝတော သန္တကာ ဟောန္တိ အနနုညာတေသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိဘောဂါဘာဝတော အနုညာတေသုယေဝ ပရိဘောဂသမ္ဘဝတော။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဉ္စေတ္ထ (မ။ နိ။ ၁။၂၉ အာဒယော) သာဓကံ။

အဝီတရာဂါနံ တဏှာပရဝသတာယ ပစ္စယပရိဘောဂေ သာမိဘာဝေါ နတ္ထိ၊ တဒဘာဝေန ဝီတရာဂါနံ တတ္ထ သာမိဘာဝေါ ယထာရုစိ ပရိဘောဂသမ္ဘဝတော။ တထာ ဟိ တေ ပဋိကူလမ္ပိ အပ္ပဋိကူလာကာရေန၊ အပ္ပဋိကူလမ္ပိ ပဋိကူလာကာရေန တဒုဘယံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခာကာရေန စ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဒါယကာနဉ္စ မနောရထံ ပရိပူရေန္တိ။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ၊ တံသံဝဏ္ဏနာသု စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိလေသဣဏာနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘အဏဏော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂမတ္တံ။ တေနာဟ အာယသ္မာ စ ဗာကုလော – ‘‘သတ္တာဟမေဝ ခေါ အဟံ၊ အာဝုသော၊ သရဏော ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ ဘုဉ္ဇိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၁၁)။

ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေဟိ တဏှာယ ပဝတ္တိအာကာရံ ပဋိစ္စ အတ္ထိ ရမဏဝေါဟာရောတိ အာဟ – ‘‘ဒုဝိဓေသုပိ ကာမေသု တဏှာရတိသန္ထဝ’’န္တိ။ မန္တိတန္တိ ကထိတံ။ ဥပ္ပန္နေဟိ သတ္ထုပဋိညေဟိ။ သံဝိဘတ္တာတိ ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒီဟိ အာကာရေဟိ ဝိဘတ္တာ။ သုန္ဒရံ အာဂမနန္တိ သွာဂတံ။ တတော ဧဝ န ကုစ္ဆိတံ အာဂတံ။ သောဠသဝိဓကိစ္စဿ ပရိယောသိတတ္တာ အာဟ ‘‘တံ သဗ္ဗံ မယာ ကတ’’န္တိ။ မဂ္ဂပညာယမေဝ တတိယဝိဇ္ဇာသမညာတိ အာဟ – ‘‘တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ နဝဟိ စ လောကုတ္တရဓမ္မေဟီ’’တိ။

အင်္ဂုလိမာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ပိယဇာတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅၃။ ပကတိနိယာမေနာတိ ¶ ¶ ယထာ သောကုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဣတိ ကတ္တဗ္ဗေသု အသမ္မောဟဝသေန စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ၊ တာနိ စဿ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ န ဧဝံ သောကဿ စိတ္တသင်္ကောစသဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပကတိနိယာမေန ပန န ပဋိဘန္တီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘သာမန္တာ ကတိပယေ န ကုဋုမ္ဗံ သန္ဓာရေတိ။ တေနာဟ ‘န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပဋိဘန္တီ’တိ’’ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထာတိ ဒုတိယပဒေ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ‘‘န ပဋိဘာတီ’’တိ ပဒဿ ‘‘န ရုစ္စတီ’’တိ အတ္ထမာဟ။ န ပဋိဘာတီတိ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုကာမတာစိတ္တံ န ဥပဋ္ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ပတိဋ္ဌိတောကာသန္တိ ဣန္ဒြိယာဝိဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဝဒတိ။ ပိယာယိတဗ္ဗတော ပိယော ဇာတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ပိယဇာတိကာ။ ပိယော ပဘုတိ ဧတေသန္တိ ပိယပ္ပဘုတိကာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ၊ ဥ-ကာရဿ ဝ-ကာရံ၊ တ-ကာရဿ စ လောပံ ကတွာ ‘‘ပိယပ္ပဘာဝိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပိယတော ပဘဝန္တီ’’တိ။

၃၅၅။ ပရ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ အဇ္ဈတ္တိကဘာဝနိသေဓနတ္ထံ ‘‘ပိရေ’’တိ ပဒန္တိ အာဟ ‘‘အမှာကံ ပရေ’’တိ။ ပိရေတိ ဝါ ‘‘ပရတော’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ နိပါတပဒန္တိ အာဟ ‘‘စရ ပိရေတိ ပရတော ဂစ္ဆာ’’တိ။

၃၅၆။ ဒွိဓာ ဆေတွာတိ ဧတ္ထ ယဒိ ဣတ္ထီ တဿ ပုရိသဿ ပိယာ၊ ကထံ ဒွိဓာ ဆိန္ဒတီတိ အာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။

၃၅၇။ ကထံ ကထေယျန္တိ ယထာ ဘဂဝါ ဧတဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကထေသိ၊ သော စ မေ ကထေသိ၊ တထာ စာဟံ ကထေယျံ။ မရဏဝသေန ဝိပရိဏာမော အတ္တဘာဝဿ ပရိဝတ္တတ္တာ။ ပလာယိတွာ ဂမနဝသေန အညထာဘာဝေါ မိတ္တသန္ထဝဿ သမာဂမဿ စ အညထာဘူတတ္တာ။

ဆဍ္ဍိတဘာဝေနာတိ ပရိဝတ္တိတဘာဝေန။ ဟတ္ထဂမနဝသေန အညထာဘာဝေါ ပုဗ္ဗေ သဝသေ ဝတ္တိတာနံ ဣဒါနိ ဝသေ အဝတ္တနဘာဝေန။

အာစမေဟီတိ ¶ အာစမနံ မုခဝိက္ခာလနံ ကာရေဟိ။ ယသ္မာ မုခံ ဝိက္ခာလေန္တာ ဟိ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ ဝိက္ခာလေန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘အာစမိတွာ’’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာပိ တဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ’’တိ အာဟ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပိယဇာတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ ဗာဟိတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅၉။ သာဝဇ္ဇတာယ ¶ ¶ ဥပါရမ္ဘံ အရဟတီတိ ဩပါရမ္ဘော။ တေနာဟ ‘‘ဒေါသံ အာရောပနာရဟော’’တိ။ ဗာလာ ဥပါရမ္ဘဝတ္ထုမညံ အမူလကမ္ပိ နံ အာရောပေန္တာ ဥဂ္ဃောသေန္တိ၊ တသ္မာ တေ အနာမသိတွာ ‘‘ဝိညူဟီ’’တိ ဣဒံ ပဒံ ဂဟေတွာ ပဉှေန ဉာတုံ ဣစ္ဆိတေန အတ္ထေန ဥပါရမ္ဘာဒီနံ ဥပရိ ဥတ္တရံ ပရိပူရေတုံ နာသက္ခိမှာ။ တံ ကာရဏန္တိ တံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ယဒိ ဟိ မယာ ‘‘ဝိညူဟီ’’တိ ပဒံ ပက္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ ဘဝေယျ၊ ပဉှာ မေ ပရိပုဏ္ဏာ ဘဝေယျ၊ န ပန ဝုတ္တာ။ ဣဒါနိ ပန တံ ကာရဏံ ဥတ္တရံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ‘‘ဝိညူဟီ’’တိ ဧဝံ ဝဒန္တေန ပရိပူရိတံ။

၃၆၀။ ကောသလ္လပဋိပက္ခတော အကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ အဝိဇ္ဇာ၊ တံသမုဋ္ဌာနတော အကောသလ္လသမ္ဘူတော။ အဝဇ္ဇံ ဝုစ္စတိ ဂရဟိတဗ္ဗံ၊ သဟ အဝဇ္ဇေဟီတိ သာဝဇ္ဇော၊ ဂါရယှော။ ရာဂါဒိဒေါသေဟိ သဒေါသော။ တေဟိ ဧဝ သဗျာဗဇ္ဈော၊ တတော ဧဝ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ သဒုက္ခော။ သဗျာဗဇ္ဈာဒိကော နိဿန္ဒဝိပါကော။

တထာ အတ္ထော ဝုတ္တော ဘဝေယျာတိ ပုစ္ဆာသဘာဂေနပိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဘဝေယျ၊ ပုစ္ဆန္တဿ ပန န တာဝ စိတ္တာရာဓနံ။ တေနာဟ – ‘‘ဧဝံ ဗျာကရဏံ ပန န ဘာရိယ’’န္တိ၊ ဂရုကရဏံ န ဟောတိ ဝိသာရဇ္ဇံ န သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ – ‘‘အပ္ပဟီနအကုသလောပိ ဟိ ပဟာနံ ဝဏ္ဏေယျာ’’တိ။ ဧဝရူပေါ ပန ယထာကာရီ တထာဝါဒီ န ဟောတိ၊ န ဧဝံ ဘဂဝါတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဗျာကာသီတိ ‘‘သဗ္ဗာကုသလဓမ္မပဟီနော ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ တထာဂတော’’တိ ဧဝံ ဗျာကာသိ။ သုက္ကပက္ခေပိ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ‘‘သဗ္ဗေသံယေဝ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒံ ဝဏ္ဏေတီ’’တိ ဝုတ္တေ ယထာ ပုစ္ဆာ၊ တထာ အတ္ထော ဝုတ္တော ဘဝေယျ၊ ဧဝံ ဗျာကရဏံ ပန န ဘာရိယံ၊ အသမ္ပာဒိတကုသလဓမ္မောပိ ဥပသမ္ပဒံ ဝဏ္ဏေယျ။ ဘဂဝါ ပန သမ္မဒေဝ သမ္ပာဒိတကုသလတ္တာ ယထာကာရီ တထာဝါဒီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ဗျာကာသီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗာဟိတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဓမ္မစေတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆၄။ မေဒဝဏ္ဏာ ¶ ¶ ဥဠုပဝဏ္ဏာ စ တတ္ထ တတ္ထ ပါသာဏာ ဥဿန္နာ အဟေသုန္တိ မေဒါဠုပန္တိ ဂါမဿ သမညာ ဇာတာ။ ဥဠုပဝဏ္ဏာတိ စန္ဒသမာနဝဏ္ဏတာယ မေဒပါသာဏာ ဝုတ္တာတိ ကေစိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မေဒဝဏ္ဏာ ပါသာဏာ ကိရေတ္ထ ဥဿန္နာ အဟေသု’’န္တိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ သေနာပတိဿ။ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထန္တိ မလ္လိကာယ သောကဝိနောဒနဓမ္မကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ။

ရညာတိ ပသေနဒီကောသလရညာ။ မဟစ္စာတိ မဟတိယာ။ ပဒဝိပလ္လာသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ပသာဒမရဟန္တီတိ ပါသာဒိကာနိ။ တေနာဟ ‘‘သဟ ရဉ္ဇနကာနီ’’တိ။ ယာနိ ပန ပါသာဒိကာနိ၊ တာနိ ပဿိတုံ ယုတ္တာနိ။ ပါသာဒိကာနီတိ ဝါ သဒ္ဒဟနသဟိတာနိ။ တေနာဟ ‘‘ပသာဒဇနကာနီ’’တိ။ ‘‘အပ္ပာဗာဓ’’န္တိ အာဒီသု ဝိယ အပ္ပသဒ္ဒေါ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိဿဒ္ဒါနီ’’တိ။ အနိယမတ္ထဝါစီ ယ-သဒ္ဒေါ အနိယမာကာရဝါစကောပိ ဟောတီတိ ‘‘ယတ္ထာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ယာဒိသေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ အင်္ဂုလိမာလသုတ္တေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၇ အာဒယော) ‘‘ယဿ ခေါ’’တိ ပဒဿ ‘‘ယာဒိသဿ ခေါ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။

၃၆၆။ ပဋိစ္ဆဒန္တိ ပဋိစ္ဆာဒကံ။ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနီတိ ရာဇဘဏ္ဍဘူတာနိ။ ရဟာယတီတိ ရဟော ကရောတိ၊ မံ အဇ္ဈေသတီတိ အတ္ထော။

၃၆၇။ ယထာသဘာဝတော ဉေယျံ ဓာရေတိ အဝဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ ဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘ပစ္စက္ခဉာဏသင်္ခါတဿ ဓမ္မဿာ’’တိ။ အနုနယောတိ အနုဂစ္ဆနကော။ ဒိဋ္ဌေန ဟိ အဒိဋ္ဌဿ အနုမာနံ။ တေနာဟ ‘‘အနုမာနံ အနုဗုဒ္ဓီ’’တိ။ အာပါဏကောဋိကန္တိ ယာဝ ပါဏကောဋိ၊ တာဝ ဇီဝိတပရိယောသာနံ။ ဧတန္တိ ဓမ္မနွယသင်္ခါတံ အနုမာနံ။ ဧဝန္တိ ‘‘ဣဓ ပနာဟ’’န္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။

၃၆၉။ စက္ခုံ အဗန္ဓန္တေ ဝိယာတိ အပါသာဒိကတာယ ပဿန္တာနံ စက္ခုံ အတ္တနိ အဗန္ဓန္တေ ဝိယ။ ကုလသန္တာနာနုဗန္ဓော ရောဂေါ ကုလရောဂေါ။ ဥဠာရန္တိ သာနုဘာဝံ။ ယော ဟိ အာနုဘာဝသမ္ပန္နော၊ တံ ‘‘မဟေသက္ခ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အရဟတ္တံ ဂဏှန္တောတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသောယံ၊ ဟေဋ္ဌိမဖလာနိ ဂဏှန္တောပိ။

၃၇၃။ ဇီဝိကာ ¶ ¶ ဇီဝိတဝုတ္တိ။

၃၇၄။ ဓမ္မံ စေတေတိ သံဝေဒေတိ ဧတေဟီတိ ဓမ္မစေတိယာနိ၊ ဓမ္မဿ ပူဇာဝစနာနိ။ နနု စေတာနိ ဗုဒ္ဓသင်္ဃဂုဏဒီပနာနိပိ သန္တိ? ကထံ ‘‘ဓမ္မစေတိယာနီတိ ဓမ္မဿ စိတ္တီကာရဝစနာနီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တီသု ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓရတနမူလကာနိ သေသရတနာနိ တဿ ဝသေန လဒ္ဓဗ္ဗတော။ ကောသလရညာ စေတ္ထ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန ဓမ္မသင်္ဃဂါရဝံ ပဝေဒိတံ၊ တသ္မာ ‘‘ဘဂဝတိ စိတ္တီကာရေ ကတေ ဓမ္မောပိ ကတောဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ ရတနတ္တယပသာဒပုဗ္ဗိကာ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘အာဒိဗြဟ္မစရိယကာနီတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာနီ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဓမ္မစေတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ကဏ္ဏကတ္ထလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၅။ အနန္တရသုတ္တေ ¶ ဝုတ္တကရဏီယေနေဝါတိ ‘‘ပါသာဒေ ဝါ နာဋကေသု ဝါ စိတ္တဿာဒံ အလဘမာနော တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရိတုံ အာရဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တကရဏီယေန။ အပ္ပဒုဋ္ဌပဒေါသီနဉှိ ဧဝံ ဟောတီတိ။

၃၇၆။ ပုစ္ဆိတောတိ ‘‘အညံ ဒူတံ နာလတ္ထု’’န္တိ ပုစ္ဆိတော။ သောတိ ရာဇာ။ တာသံ ဝန္ဒနာ သစေ ဥတ္တရကာလံ၊ အတ္တနော အာဂမနကာရဏံ ကထေဿတိ။

၃၇၈။ ဧကာဝဇ္ဇနေနာတိ ဧကဝီထိဇဝနေန။ တေန ဧကစိတ္တံ တာဝ တိဋ္ဌတု၊ ဧကစိတ္တဝီထိယာပိ သဗ္ဗံ ဇာနိတုံ န သက္ကာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဣဒံ နာမ အတီတံ ဇာနိဿာမီ’’တိ အနိယမေတွာ အာဝဇ္ဇတော ယံ ကိဉ္စိ အတီတံ ဇာနာတိ၊ နိယမိတေ ပန နိယမိတမေဝါတိ အာဟ – ‘‘ဧကေန ဟိ…ပေ… ဧကဒေသမေဝ ဇာနာတီ’’တိ။ တေန စိတ္တေနာတိ ‘‘အတီတံ သဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တစိတ္တေန။ ဣတရေသူတိ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု။ ကာရဏဇာတိကန္တိ ယုတ္တိသဘာဝံ၊ ယုတ္တိယာ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ သမ္ပရာယဂုဏန္တိ သမ္ပရာယေ ကတကမ္မဿ ဝိသေသံ။

၃၇၉။ လောကုတ္တရမိဿကာနိ ကထိတာနိ ဗောဓိရာဇကုမာရသုတ္တေ ဝိယ လောကိယာ စေဝ လောကုတ္တရာ စ။ ယထာလာဘဝသေန စေတ္ထ ပဓာနိယင်္ဂါနံ ¶ လောကုတ္တရဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပစ္စေကံ ဧဝ နေသဉ္စ ပဓာနိယင်္ဂတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ယထာ ‘‘အဋ္ဌဝိမောက္ခာ သန္ဒိဿန္တိ လောကုတ္တရမိဿကာ’’တိ။ လောကုတ္တရာနေဝါတိ စေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ပဓာနနာနတ္တန္တိ ပဒဟနနာနတ္တံ၊ ဘာဝနာနုယောဂဝိသေသန္တိ အတ္ထော။ သင်္ခါရေ ပရိမဒ္ဒိတွာ ပဋိပက္ခဓမ္မေ ဧကဒေသတော ပဇဟိတွာ ဌိတဿ ဘာဝနာနုယောဂေါ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အပရိမဒ္ဒိတသင်္ခါရဿ အပ္ပဟီနပဋိပက္ခဿ ဘာဝနာနုယောဂတော သုခုမော ဝိသဒေါဝ ဟောတိ၊ သစ္စာဘိသမယေန သန္တာနဿ အာဟိတဝိသေသတ္တာတိ အာဟ – ‘‘အညာဒိသမေဝ ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿ ပဓာနံ၊ အညာဒိသံ သောတာပန္နဿာ’’တိအာဒိ။ အယဉ္စ ဝိသေသော န ကေဝလံ အနရိယအရိယပုဂ္ဂလတော ဧဝ၊ အထ ခေါ အရိယေသုပိ သေက္ခာဒိဝိသေသတောပိ လဗ္ဘတိ အဘိသင်္ခါရဝိသေသတော အဘိနီဟာရတော စ ဣဇ္ဈနတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အညာဒိသံ သကဒါဂါမိနော’’တိအာဒိမာဟ။ န ပါပုဏာတီတိ ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနော သဗ္ဗထာဝ ပဓာနံ ပဒဟန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ¶ အဓိဂစ္ဆတိ၊ သောတာပန္နော စ သကဒါဂါမိမဂ္ဂန္တိ ဟေဋ္ဌိမံ ဥပရိမတော ဩဠာရိကံ၊ ဥပရိမဉ္စ ဣတရတော သုခုမံ တေန ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ပဇဟနတော၊ ဣတိ အဓိဂန္တဗ္ဗဝိသေသေန စ အဓိဂမပဋိပဒါယ သဏှသုခုမတာ တိက္ခဝိသဒတာ စ ဝိညာယတီတိ အာဟ – ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿ ပဓာနံ သောတာပန္နဿ ပဓာနံ န ပါပုဏာတီ’’တိအာဒိ။

အကူဋကရဏန္တိ အဝဉ္စနကိရိယံ။ အနဝစ္ဆိန္ဒနန္တိ အတိယာနံ။ အဝိဉ္ဆနံ န အာကဍ္ဎနံ၊ နိယုတ္တတံ ဝိနိဝေဌေတွာ သမန္တာ ဝိပရိဝတ္တိတွာ သမဓာရာယ ဆဍ္ဍနံ ဝါ။ တဿ ကာရဏံ တံကာရဏံ၊ တံ ကာရဏန္တိ ဝါ တံ ကိရိယံ တံ အဓိကာရံ။ ဒန္တေဟိ ဂန္တဗ္ဗဘူမိန္တိ ဒန္တေဟိ ပတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ ပတ္တဗ္ဗဝတ္ထုံ ဝါ။ စတ္တာရောပိ အဿဒ္ဓါ နာမ ဥပရိမဥပရိမသဒ္ဓါယ အဘာဝတော။ ယေန ဟိ ယံ အပ္ပတ္တံ၊ တဿ တံ နတ္ထိ။ အရိယသာဝကဿ…ပေ… နတ္ထိ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ မာယာသာဌေယျာနံ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ တေနေဝါတိ သမ္မဒေဝ ဝိရုဒ္ဓပက္ခာနံ သဒ္ဓါဒီနံ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ မိဿကကထာတိ အာဟ ‘‘အဿခဠုင်္ကသုတ္တန္တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရောဝ ဟောန္တိ ပုထုဇ္ဇနာဒိဝသေန။

ဩပမ္မသံသန္ဒနေ အဒန္တဟတ္ထိအာဒယော ဝိယာတိအာဒိနာ ကဏှပက္ခေ၊ ယထာ ပန ဒန္တဟတ္ထိအာဒယောတိအာဒိနာ သုက္ကပက္ခေ စ သာဓာရဏတော ဧကဇ္ဈံ ¶ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ အသာဓာရဏတော ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၃၈၀။ သမ္မပ္ပဓာနာ နိဗ္ဗိသိဋ္ဌဝီရိယာ။ တေနာဟ – ‘‘န ကိဉ္စိ နာနာကရဏံ ဝဒါမိ၊ ယဒိဒံ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တိ’’န္တိ။ န ဟိ သုက္ခဝိပဿကတေဝိဇ္ဇဆဠဘိညာနံ ဝိမုတ္တိယာ နာနာကရဏံ အတ္ထိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ဧကဿာ’’တိအာဒိ။ ကိံ တွံ န ဇာနာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဂစ္ဆန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန အာဂစ္ဆန္တိ။ နာဂစ္ဆန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒံ ပုစ္ဆန္တောတိ ဣဒံ ပုစ္ဆာမီတိ ဒဿေန္တော။ အပ္ပဟီနစေတသိကဒုက္ခာ အနဓိဂတအနာဂါမိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပပတ္တိဝသေန အာဂန္တာရော’’တိ။ သမုစ္ဆိန္နဒုက္ခာတိ သမုဂ္ဃာဋိတစေတသိကဒုက္ခာ။

၃၈၁။ တမှာ ဌာနာတိ တတော ယထာဓိဂတဣဿရိယဋ္ဌာနတော။ ပုန တမှာ ဌာနာတိ တတော ဒုဂ္ဂတာ။ သမ္ပန္နကာမဂုဏန္တိ ဥဠာရကာမဂုဏသမန္နာဂတံ။

တတ္ထာတိ ကာမဒေဝလောကေ။ ဌာနဘာဝတောတိ အရဟတ္တဉ္စေ အဓိဂတံ၊ တာဝဒေဝ ပရိနိဗ္ဗာနတော။ ဥပရိဒေဝေ ¶ စာတိ ဥပရူပရိ ဘူမိဝါသေ ဒေဝေ စ၊ စက္ခုဝိညာဏဒဿနေနပိ ဒဿနာယ နပ္ပဟောန္တီတိ ယောဇနာ။

၃၈၂။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဒေဝပုစ္ဆာယ ဝုတ္တေနေဝ နယေန။ သာ ကိရ ကထာတိ ‘‘နတ္ထိ သော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ၊ ယော သကိဒေဝ သဗ္ဗံ နေယျ’’န္တိ ကထာ။ တေတိ ဝိဋဋူဘသဉ္ဇယာ။ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေတိ ဣမသ္မိံ မိဂဒါယေယေဝ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကဏ္ဏကတ္ထလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ရာဇဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၅။ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေါ

၁။ ဗြဟ္မာယုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈၃။ ‘‘မဟာသတ္တော ¶ ¶ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၃၈) ဥဠာရတာ ဝိသယော၊ ‘‘မဟာဇနကာယော သန္နိပတီ’’တိအာဒီသု သမ္ဗဟုလဘာဝဝိသယော၊ ဣဓ ပန တဒုဘယမ္ပိဿ အတ္ထောတိ ‘‘မဟတာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ မဟတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပိစ္ဆတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သန္တုဋ္ဌိသလ္လေခပဝိဝေကအသံသဂ္ဂဝီရိယာရမ္ဘာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင်္ဃာတသင်္ခါတေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၃။၉၉၈၊ ၁၀၀၄) – ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိဝစနတော ဒိဋ္ဌိသီလာနံ နိယတသဘာဝတ္တာ သောတာပန္နာပိ အညမညံ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတာ၊ ပဂေဝ သကဒါဂါမိအာဒယော။ ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၁၊ ပရိ။ ၂၇၄) တထာရူပေဟိ သီလေဟိ သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၂၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဝစနတော ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝေါ လဗ္ဘတိယေဝ။

ဩဋ္ဌပဟတကရဏဝသေန အတ္ထဝိဘာဂဝသေန။ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာနန္တိ ဧတ္ထ နိဃဏ္ဍူတိ ဝစနီယဝါစကဘာဝေန အတ္ထံ သဒ္ဒဉ္စ ခဏ္ဍတိ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿေတီတိ နိခဏ္ဍု။ သော ဧဝ ဣဓ ခ-ကာရဿ ဃ-ကာရံ ကတွာ ‘‘နိဃဏ္ဍူ’’တိ ဝုတ္တော။ ကိဋတိ ဂမေတိ ကိရိယာဒိဝိဘာဂံ၊ တံ ဝါ အနဝသေသပရိယာဒါနတော ဂမေန္တော ပူရေတီတိ ကေဋုဘံ။ ဝေဝစနပ္ပကာသကန္တိ ပရိယာယသဒ္ဒဒီပကံ၊ ဧကေကဿ အတ္ထဿ အနေကပရိယာယဝစနဝိဘာဝကန္တိ အတ္ထော။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အနေကေသမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကသဒ္ဒဝစနီယတာဝိဘာဝနဝသေနပိ တဿ ဂန္ထဿ ပဝတ္တတ္တာ။ ဝစီဘေဒါဒိလက္ခဏာ ကိရိယာ ကပ္ပီယတိ ဧတေနာတိ ကိရိယာကပ္ပော၊ သော ပန ဝဏ္ဏပဒသမ္ဗန္ဓပဒတ္ထဝိဘာဂတော ဗဟုဝိကပ္ပောတိ အာဟ ‘‘ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပော’’တိ။ ဣဒဉ္စ မူလကိရိယာကပ္ပဂန္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ ¶ သတသဟဿပရိမာဏော နလစရိယာဒိပကရဏံ။ ဌာနကရဏာဒိဝိဘာဂတော ¶ နိဗ္ဗစနဝိဘာဂတော စ အက္ခရာ ပဘေဒီယန္တိ ဧတေဟီတိ အက္ခရပ္ပဘေဒါ၊ သိက္ခာနိရုတ္တိယော။ ဧတေသန္တိ ဝေဒါနံ။ တေ ဧဝ ဝေဒေ ပဒသော ကာယတီတိ ပဒကော။ တံ တံ သဒ္ဒံ တဒတ္ထဉ္စ ဗျာကရောတိ ဗျာစိက္ခတိ ဧတေနာတိ ဗျာကရဏံ၊ သဒ္ဒသတ္ထံ။ အာယတိံ ဟိတံ တေန လောကော န ယတတိ န ဤဟတီတိ လောကာယတံ။ တဉှိ ဂန္ထံ နိဿာယ သတ္တာ ပုညကိရိယာယ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပာဒေန္တိ။ ဝယတီတိ ဝယော၊ န ဝယော အဝယော၊ န အဝယော အနဝယော၊ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ကတ္ထစိ အပရိကိလန္တော အဝိတ္ထာယန္တော တေ ဂန္ထေ သန္ဓာရေတိ ပူရေတီတိ အတ္ထော။ ဒွေ ပဋိသေဓာ ပကတိံ ဂမေန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဝယော န ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ အဝယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝယော…ပေ… န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၈၄။ ဂရူတိ ဘာရိယံ အတ္တာနံ တတော မောစေတွာ ဂမနံ ဒုက္ကရံ ဟောတိ။ အနတ္ထောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နိန္ဒာဗျာရောသဥပါရမ္ဘာဒိ။ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒယောဂေန ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။

လက္ခဏာနီတိ လက္ခဏဒီပနာနိ မန္တပဒါနိ။ အန္တရဓာယန္တီတိ န ကေဝလံ လက္ခဏမန္တာနိယေဝ၊ အညာနိပိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဉာဏဗလာဘာဝေန အနုက္ကမေန အန္တရဓာယန္တိ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘ဧကသတံ အဒ္ဓရိယံ ဒိပညာသမတ္တတော သာမာ’’တိအာဒိ။ ပဏိဓိမဟတော သမာဒါနမဟတောတိအာဒိနာ ပစ္စေကံ မဟ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပဏိဓိမဟန္တတာဒိ စဿ ဗုဒ္ဓဝံသစရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာဒိဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဋ္ဌာတိ နိပ္ဖတ္တိယော။ ဇာတိသာမညတောတိ လက္ခဏဇာတိယာ လက္ခဏဘာဝေန သမာနဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ လက္ခဏာနိ သုဝိသုဒ္ဓါနိ သုပရိဗျတ္တာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ စ ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ စက္ကဝတ္တီနံ။ တေနာဟ ‘‘န တေဟေဝ ဗုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ။

အဘိရူပတာ ဒီဃာယုကတာ၊ အပ္ပာတင်္ကတာ ဗြာဟ္မဏာဒီနံ ပိယမနာပတာတိ စတူဟိ အစ္ဆရိယဓမ္မေဟိ။ ဒါနံ ပိယဝစနံ အတ္ထစရိယာ သမာနတ္တတာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ။ ရဉ္ဇနတောတိ ပီတိဇနနတော။ စက္ကံ စက္ကရတနံ ဝတ္တေတိ ပဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ၊ သမ္ပတ္တိစက္ကေဟိ သယံ ဝတ္တေတိ၊ တေဟိ စ ပရံ သတ္တနိကာယံ ဝတ္တေတိ ပဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ၊ ပရဟိတာဝဟော ဣရိယာပထစက္ကာနံ ဝတ္တော ဝတ္တနံ ဧတဿ အတ္ထီတိ စက္ကဝတ္တီ၊ အပ္ပဋိဟတံ ဝါ ¶ အာဏာသင်္ခါတံ စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတီ၊ အပ္ပဋိဟတံ ဝါ အာဏာသင်္ခါတံ စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ၊ ခတ္တိယမဏ္ဍလာဒိသညိတံ စက္ကံ သမူဟံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ ဓမ္မံ စရတီတိ ဓမ္မိကော။ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မော ရဉ္ဇနတ္ထေန ရာဇာတိ ဓမ္မရာဇာ။ ကောပါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာမလောဘမာနမဒါဒိကေ ¶ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိဇိတာဝီတိ ဝိဇိတဝါ။ ကေနစိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တော။ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော ဝါ ဇနပဒေါ ထာဝရိယံ ပတ္တော ဧတ္ထာတိ ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တော။ စိတ္တီကတဘာဝါဒိနာပိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀) စက္ကဿ ရတနဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ရတိနိမိတ္တတာယ ဝါ စိတ္တီကတာဒိဘာဝဿ ရတိဇနနဋ္ဌေန ဧကသင်္ဂဟတာယ ဝိသုံ အဂ္ဂဟဏံ။

ဣမေဟိ ပန ရတနေဟိ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ယံ ယမတ္ထံ ပစ္စနုဘောတိ၊ တံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဇိတံ ဇိနာတိ မဟေသက္ခတာသံဝတ္တနိယကမ္မနိဿန္ဒဘာဝတော။ ဝိဇိတေ ယထာသုခံ အနုဝိစရတိ ဟတ္ထိရတနံ အဿရတနဉ္စ အဘိရုဟိတွာ တေသံ အာနုဘာဝေန အန္တောပါတရာသေယေဝ သကလံ ပထဝိံ အနုသံယာယိတွာ ရာဇဓာနိယံ ပစ္စာဂမနတော။ ပရိဏာယကရတနေန ဝိဇိတမနုရက္ခတိ တေန တတ္ထ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ သံဝိဓာနတော။ သေသေဟီတိ မဏိရတနဣတ္ထိရတနဂဟပတိရတနေဟိ။ တတ္ထ မဏိရတနေန ယောဇနပ္ပမာဏေ ဒေသေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ အာလောကဒဿနာဒိနာ သုခမနုဘဝတိ၊ ဣတ္ထိရတနေန အတိက္ကန္တမာနုသရူပသမ္ပတ္တိဒဿနာဒိဝသေန၊ ဂဟပတိရတနေန ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတမဏိကနကရဇတာဒိဓနပ္ပဋိလာဘဝသေန။ ဥဿာဟသတ္တိယောဂေါ ယေန ကေနစိ အပ္ပဋိဟတာဏာစက္ကဘာဝသိဒ္ဓိတော။ ဟတ္ထိအဿရတနာဒီနံ မဟာနုဘာဝတ္တာ ကောသသမ္ပတ္တိယာပိ ပဘာဝသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိတော ‘‘ဟတ္ထိ…ပေ… ယောဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကောသော ဟိ နာမ သတိ ဥဿာဟသမ္ပတ္တိယံ (ဥဂ္ဂတေဇဿ သုကုမာရပရက္ကမဿ ပသန္နမုခဿ သမ္မုခေ ပါပုဏာတိ)။ ပစ္ဆိမေနာတိ ပရိဏာယကရတနေန။ တဉှိ သဗ္ဗရာဇကိစ္စေသု ကုသလံ အဝိရဇ္ဈနပယောဂံ။ တေနာဟ ‘‘မန္တသတ္တိယောဂေါ’’တိ။ တိဝိဓသတ္တိယောဂဖလံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသေဟီတိ သေသေဟိ ပဉ္စဟိ ရတနေဟိ။ အဒေါသကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေနာတိ အဒေါသသင်္ခါတေန ကုသလမူလေန သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန ဥပ္ပာဒိတကမ္မဿ ¶ အာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ သောမ္မတရရတနဇာတိကတ္တာ။ မဇ္ဈိမာနိ မဏိဣတ္ထိဂဟပတိရတနာနိ။ အလောဘ…ပေ… ကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဥဠာရဓနဿ ဥဠာရဓနပဋိလာဘကာရဏဿ စ ပရိစ္စာဂသမ္ပဒါဟေတုကတ္တာ။ ပစ္ဆိမန္တိ ပရိဏာယကရတနံ။ တဉှိ အမောဟ…ပေ… ကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇတိ မဟာပညေနေဝ စက္ကဝတ္တိရာဇကိစ္စဿ ပရိဏေတဗ္ဗတ္တာ။

သရဏတော ပဋိပက္ခဝိဓမနတော သူရာ။ တေနာဟ ‘‘အဘီရုကဇာတိကာ’’တိ။ အသုရေ ဝိဇိနိတွာ ဌိတတ္တာ ဝီရော၊ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော၊ တဿ အင်္ဂံ ဒေဝပုတ္တော သေနင်္ဂဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရင်္ဂရူပါတိ ဒေဝပုတ္တသဒိသကာယာ’’တိ။ သဘာဝေါတိ သဘာဝဘူတော အတ္ထော။ ဝီရကာရဏန္တိ ဝီရဘာဝကာရဏံ။ ဝီရိယမယသရီရာ ဝိယာတိ သဝိဂ္ဂဟဝီရိယသဒိသာ သဝိဂ္ဂဟဉ္စေ ဝီရိယံ သိယာ၊ တံသဒိသာတိ အတ္ထော။ ¶ နနု ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပဋိသေနာ နာမ နတ္ထိ၊ ယမဿ ပုတ္တာ ပမဒ္ဒေယျုံ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ပရသေနပမဒ္ဒနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ တေန ပရသေနာ ဟောတု ဝါ မာ ဝါ၊ တေ ပန ဧဝံ မဟာနုဘာဝါတိ ဒဿေတိ။ ဓမ္မေနာတိ ကတူပစိတေန အတ္တနော ပုညဓမ္မေန။ တေန ဟိ သဉ္စောဒိတာ ပထဝိယံ သဗ္ဗရာဇာနော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ အတ္တနော ရဇ္ဇံ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ နိယျာဒေန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော ဣမံ…ပေ… အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တဿ ယထာဝုတ္တဓမ္မဿ စိရတရံ ဝိပစ္စိတုံ ပစ္စယဘူတံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တသမုဒါဂတံ ပယောဂသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗောတိအာဒိနာ ပဉ္စသီလဓမ္မေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ‘‘အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေနာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ သုဋ္ဌုတရံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ၊ ယသ္မာ ရာဂါဒယော ပါပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သတ္တသန္တာနံ ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ကုသလပဝတ္တိံ နိဝါရေန္တိ၊ တသ္မာ တေ ‘‘ဆဒနာ၊ ဆဒါ’’တိ စ ဝုတ္တာ။

ဝိဝဋ္ဋေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ။ ပူဇာရဟတာ ဝုတ္တာ ‘‘အရဟတီတိ အရဟ’’န္တိ။ တဿာတိ ပူဇာရဟတာယ။ ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ အရဟန္တိ။ ဗုဒ္ဓတ္တဟေတုဘူတာ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒတာ ဝုတ္တာ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနပုဗ္ဗကတ္တာ ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိယာ။ အရဟံ ဝဋ္ဋာဘာဝေနာတိ ဖလေန ဟေတုအနုမာနဒဿနံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဆဒနာဘာဝေနာတိ ဟေတုနာ ဖလာနုမာနဒဿနံ။ ဟေတုဒွယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝဋ္ဋော ဝိစ္ဆဒေါ စာ’’တိ။ ဒုတိယဝေသာရဇ္ဇေနာတိ ‘‘ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) အာဂတေန ဝေသာရဇ္ဇေန။ ပုရိမသိဒ္ဓီတိ ¶ ပုရိမဿ ပဒဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ။ ပဌမေနာတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) အာဂတေန ဝေသာရဇ္ဇေန။ ဒုတိယသိဒ္ဓီတိ ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိ။ တတိယစတုတ္ထေဟီတိ ‘‘ယေ ခေါ ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀)၊ ‘‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) စ အာဂတေဟိ တတိယစတုတ္ထေဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ။ တတိယသိဒ္ဓီတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒနတာ သိဒ္ဓိ။ ယာထာဝတော အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မာပဒေသေန ဟိ သတ္ထု ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော အဟောသိ။ ပုရိမံ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ပုရိမပဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မစက္ခုံ သာဓေတိ ကိလေသာရီနံ သံသာရစက္ကဿ စ အရာနံ ဟတဘာဝဒီပနတော။ ဒုတိယံ ပဒံ ဗုဒ္ဓစက္ခုံ သာဓေတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ တံ သမ္ဘဝတော။ တတိယံ ပဒံ သမန္တစက္ခုံ သာဓေတိ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဟိ ဝတွာ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ’’တိ ဝစနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါဝဟမေဝ သဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိဘာဝေတီတိ။ သူရဘာဝန္တိ လက္ခဏဝိဘာဝနေန ဝိသဒဉာဏတံ။

၃၈၅။ ဂဝေသီတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၇) ဉာဏေန ပရိယေသနံ အကာသိ။ သမာနယီတိ ဉာဏေန သင်္ကလေန္တော သမာနံ အာနယိ သမာဟရိ။ န သက္ကောတိ သံကုစိတေ ဣရိယာပထေ ယေဘုယျေန ¶ တေသံ ဒုဗ္ဗိဘာဝနတော။ ကင်္ခတီတိ ပဒဿ အာကင်္ခတီတိ အယမတ္ထောတိ အာဟ – ‘‘အဟော ဝတ ပဿေယျန္တိ ပတ္ထနံ ဥပ္ပာဒေတီ’’တိ။ ကိစ္ဆတီတိ ကိလမတိ။ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ပဒဿ ပုဗ္ဗေ အာသီသနတ္ထတံ ဝတွာ ဣဒါနိ တဿ သံသယတ္ထတ္တမေဝ ဝိကပ္ပန္တရဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ကင်္ခါယ ဝါ ဒုဗ္ဗလာ ဝိမတိ ဝုတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တီဟိ ဓမ္မေဟိ တိပ္ပကာရေဟိ သံသယဓမ္မေဟိ။ ကာလုဿိယဘာဝေါတိ အပ္ပသန္နတာယ ဟေတုဘူတော အာဝိလဘာဝေါ။ ယသ္မာ ဘဂဝတော ကောသောဟိတံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါဝေဏိကံ ဝတ္ထဂုယှံ သုဝိသုဒ္ဓကဉ္စနမဏ္ဍလသန္နိကာသံ အတ္တနော သဏ္ဌာနသန္နိဝေသသုန္ဒရတာယ အာဇာနေယျဂန္ဓဟတ္ထိနော ဝရင်္ဂစာရုဘာဝံ ဝိကသမာနတပနိယာရဝိန္ဒသမုဇ္ဇလကေသရာဝတ္တဝိလာသံ သဉ္ဈာပဘာနုရဉ္ဇိတဇလဝနန္တရာဘိလက္ခိတ-သမ္ပုဏ္ဏစန္ဒမဏ္ဍလသောဘဉ္စ အတ္တနော သိရိယာ အဘိဘုယျ ဝိရာဇတိ၊ ယံ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရမလေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ စိရကာလံ သုပရိစိတဗြဟ္မစရိယာဓိကာရတာယ သုသဏ္ဌိတသဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ စ ကောပီနမ္ပိ သန္တံ အကောပီနမေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဟူတဘာဝန္တိ ¶ ပုထုလဘာဝံ။ ဧတ္ထေဝ ဟိ တဿ သံသယော၊ တနုမုဒုသုကုမာရတာဒီသု ပနဿ ဂုဏေသု တဿ ဝိစာရဏာ ဧဝ နာဟောသိ။

ဟိရိကရဏောကာသန္တိ ဟိရိယိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဆာယန္တိ ပဋိဗိမ္ဗံ။ ကီဒိသန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ’’တိအာဒိ။ ဆာယာရူပန္တိ ဘဂဝတော ပဋိဗိမ္ဗရူပံ။ တဉ္စ ခေါ ဗုဒ္ဓသန္တာနတော ဝိနိမုတ္တံ ရူပကမတ္တံ ဘဂဝတော သရီရဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဝယဝံ ဣဒ္ဓိမယံ ဗိမ္ဗကမတ္တံ၊ တံ ပန ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ယထာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓရူပံ န ဒိဿတိ၊ တထာ ကတွာ ဒဿေတိ။ နီဟရိတွာတိ ဖရိတွာ။

ကဏ္ဏသောတာနံ ဥပစိတတနုတမ္ဗလောမတာယ ဓောတရဇတပနာဠိကာသဒိသတာ ဝုတ္တာ။ မုခပရိယန္တေတိ ကေသန္တေ။

ကိရိယာကရဏန္တိ ကိရိယာယ ကာယိကဿ ဝါစသိကဿ ပဋိပတ္တိ။ တတ္ထာတိ တေသု ကိစ္စေသု။ ဓမ္မကထိကာနံ ဝတ္တံ ဒဿေတုံ ဗီဇနိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ န ဟိ အညထာ သဗ္ဗဿပိ လောကဿ အလင်္ကာရဘူတံ ပရမုက္ကံသဂတံ သိက္ခာသံယမာနံ ဗုဒ္ဓါနံ မုခစန္ဒမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗံ ဟောတိ။

ပတ္ထရိတဝိတာနဩလမ္ဗိတဂန္ဓဒါမကုသုမဒါမကေ ဂန္ဓမဏ္ဍလမာဠေ။ ပုဗ္ဗဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ‘‘ဧတ္တကံ ဝေလံ သမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေန ပုဗ္ဗဘာဂေန ကာလံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ ပစ္စယဒါယကေသု အနုရောဓဝသေန ပရိသံ ဥဿာဒေန္တော ဝါ ပဂ္ဂဏှန္တော၊ အဒါယကေသု ဝိရောဓဝသေန ပရိသံ အပသာဒေန္တော ဝါ။

ယောဂက္ခေမံ ¶ အန္တရာယာဘာဝံ။ သဘာဝဂုဏေနေဝါတိ ယထာဝုတ္တဂုဏေနေဝ။ ဘောတော ဂေါတမဿ ဂုဏံ သဝိဂ္ဂဟံ စက္ကဝါဠံ အတိသမ္ဗာဓံ ဝိတ္ထာရေန သန္ဓာရေတုံ အပ္ပဟောန္တတော။ ဘဝဂ္ဂံ အတိနီစံ ဥပရူပရိ သန္ဓာရေတုံ အပ္ပဟောန္တတော။

၃၈၆။ ဌာနဂမနာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၅) ဘူမိယံ သုဋ္ဌု သမံပတိဋ္ဌိတာ ပါဒါ ဧတဿာတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ။ တံ ပန ဘဂဝတော သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတံ ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဂ္ဂတလန္တိ အဂ္ဂပါဒတလံ။ ပဏှီတိ ပဏှိတလံ။ ပဿန္တိ ပါဒတလဿ ဒွီသု ပဿေသု ဧကေကံ၊ ဥဘယမေဝ ဝါ ပရိယန္တံ ပဿံ။ သုဝဏ္ဏပါဒုကတလံ ဝိယ ဥဇုကံ နိက္ခိပိယမာနံ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝါတိ ဧကက္ခဏေယေဝ။ သကလံ ပါဒတလံ ဘူမိံ ဖုသတိ နိက္ခိပနေ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သကလံ ပါဒတလံ ဘူမိတော ဥဋ္ဌဟတီတိ ယောဇနာ။

တတြာတိ ¶ တာယ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ အနုပုဗ္ဗနိန္နာဝ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတံ ဣဒံ ဝုစ္စမာနံ နိဿန္ဒဖလံ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သတ္ထု တိဒိဝဂမနေန သုပါကဋံ ကာတုံ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ တံ သမတ္ထေတိ။ တေန ပဌမလက္ခဏတောပိ ဒုတိယလက္ခဏံ မဟာနုဘာဝန္တိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အန္တမသော စက္ကဝတ္တိရညော ပရိသံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗောပိ စက္ကလက္ခဏဿေဝ ပရိဝါရော’’တိ။ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတဿ တာဝတိံသဘဝနဿ စ ပကတိပဒနိက္ခေပဋ္ဌာနုပသင်္ကမနေ နေဝ ဗုဒ္ဓါနံ၊ န ဒေဝတာနံ အာနုဘာဝေါ၊ အထ ခေါ ဗုဒ္ဓါနံ လက္ခဏာနုဘာဝေါတိ ဣမမတ္ထံ နိဒဿိတံ။ သီလတေဇေန…ပေ… ဒသန္နံ ပါရမီနံ အာနုဘာဝေနာတိ ဣဒမ္ပိ လက္ခဏနိဗ္ဗတ္တကမ္မဝိသေသကိတ္တနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာဝန္တေဟီတိ သဗ္ဗပဒေသဝန္တေဟိ။

နာဘိပရိစ္ဆိန္နာတိ နာဘိယံ ပရိစ္ဆိန္နာ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဌိတာ။ နာဘိမုခပရိက္ခေပပဋ္ဋောတိ ပကတိစက္ကဿ အက္ခဗ္ဘာဟတပရိဟရဏတ္ထံ နာဘိမုခေ ဌပေတဗ္ဗပရိက္ခေပပဋ္ဋော။ နေမိမဏိကာတိ နေမိယံ အာဝဠိဘာဝေန ဌိတမဏိကာလေခါ။

သမ္ဗဟုလဝါရောတိ ဗဟုဝိဓလေခင်္ဂဝိဘာဝနဝါရော။ သတ္တီတိ အာဝုဓသတ္တိ။ သိရိဝစ္ဆောတိ သိရိမုခံ။ နန္ဒီတိ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋံ။ သောဝတ္တိကောတိ သောဝတ္တိအင်္ကော။ ဝဋံသကောတိ အာဝေဠံ။ ဝဍ္ဎမာနကန္တိ ပုရိသဟာရိ ပုရိသင်္ဂံ။ မောရဟတ္ထကောတိ မောရပိဉ္ဆကလာပေါ၊ မောရပိဉ္ဆ ပရိသိဗ္ဗိတော ဝါ ဗီဇနိဝိသေသော။ ဝါလဗီဇနီတိ စာမရိဝါလံ။ သိဒ္ဓတ္ထာဒိ ပုဏ္ဏဃဋပုဏ္ဏပါတိယော။ ‘‘စက္ကဝါဠော’’တိ ဝတွာ တဿ ပဓာနာဝယဝေ ဒဿေတုံ ‘‘ဟိမဝါ သိနေရု…ပေ… သဟဿာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အာယတပဏှီတိ ¶ ဣဒံ အညေသံ ပဏှိတော ဒီဃတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန အတိဒီဃတန္တိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏပဏှီ’’တိ။ ယထာ ပန ပဏှိလက္ခဏံ ပရိပုဏ္ဏံ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရဂ္ဂေနာတိ မဏ္ဍလာယ သိခါယ။ ဝဋ္ဋေတွာတိ ယထာ သုဝဋ္ဋံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝဋ္ဋေတွာ။ ရတ္တကမ္ဗလဂေဏ္ဍုကသဒိသာတိ ရတ္တကမ္ဗလမယဂေဏ္ဍုကသဒိသာ။

မက္ကဋဿေဝါတိ ဝါနရဿ ဝိယ။ ဒီဃဘာဝေန သမတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ နိယျာသတေလေနာတိ ဆဒိကနိယျာသာဒိနိယျာသသမ္မိဿေန တေလေန။

တလုနာတိ ¶ သုကုမာရာ။

စမ္မေနာတိ အင်္ဂုလန္တရဝေဌိတစမ္မေန။ ပဋိဗဒ္ဓအင်္ဂုလန္တရောတိ ဧကတော သမ္ဗဒ္ဓအင်္ဂုလန္တရော။ ဧကပ္ပမာဏာတိ ဒီဃတော သမာနပ္ပမာဏာ။ ယဝလက္ခဏန္တိ အဗ္ဘန္တရတော အင်္ဂုလိပဗ္ဗေဌိတံ ယဝလက္ခဏံ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ တံတံပဗ္ဗာနံ သမာနဒေသတာယ အင်္ဂုလီနံ ပသာရိတကာလေ အညမညံ ဝိဇ္ဈိတာနိ ဝိယ ဖုသိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။

သင်္ခါ ဝုစ္စန္တိ ဂေါပ္ဖကာ၊ ဥဒ္ဓံ သင်္ခါ ဧတေသန္တိ ဥဿင်္ခါ၊ ပါဒါ။ ပိဋ္ဌိပါဒေတိ ပိဋ္ဌိပါဒသမီပေ။ သုခေန ပါဒါ ပရိဝတ္တန္တိ ပါဒနာမနာဒီသု၊ တေနေဝ ဂစ္ဆန္တာနံ တေသံ ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလာနိ ဒိဿန္တိ။ တေနာတိ ဂေါပ္ဖကာနံ ပိဋ္ဌိပါဒတော ဥဒ္ဓံ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ စတုရင်္ဂုလမတ္တဉှိ တာနိ ဥဒ္ဓံ အာရောဟိတွာ ပတိဋ္ဌဟန္တိ၊ နိဂုဠှာနိ စ ဟောန္တိ၊ န အညေသံ ဝိယ ပညာယမာနာနိ။ သတိပိ ဒေသန္တရပ္ပဝတ္တိယံ နိစ္စလောတိ ဒဿနတ္ထံ နာဘိဂ္ဂဟဏံ။

ယသ္မာ ဧဏီမိဂဿ သမန္တတော ဧကသဒိသမံသာ အနုက္ကမေန ဥဒ္ဓံ ထူလာ ဇင်္ဃာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဏီမိဂသဒိသဇင်္ဃာ’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏဇင်္ဃောတိ သမန္တတော မံသူပစယေန ပရိပုဏ္ဏဇင်္ဃော။ တေနာဟ ‘‘န ဧကတော’’တိအာဒိ။

ဧတေနာတိ ‘‘အနောနမန္တော’’တိအာဒိဝစနေန၊ ဇာဏုဖာသုဘာဝဒီပနေနာတိ အတ္ထော။ အဝသေသဇနာတိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ရဟိတာ ဇနာ။ ခုဇ္ဇာ ဝါ ဟောန္တိ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥပရိမကာယဿ ရဿတာယ။ ဝါမနာ ဝါ ဥပရိမကာယတော ဟေဋ္ဌိမကာယဿ ရဿတာယ။ ဧတေန ဌပေတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ စက္ကဝတ္တိနဉ္စ ဣတရေ သတ္တာ ခုဇ္ဇာ ဝါမနာ စာတိ ဒဿေတိ။

ဩဟိတန္တိ ¶ သမောဟိတံ အန္တောဂဓံ။ တထာဘူတံ ပန တံ တေန ဆန္နံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။

သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဟိင်္ဂုလကေနာ’’တိအာဒိ။ သွာယမတ္ထော အာဝုတ္တိဉာယေန စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သရီရပရိယာယော ဣဓ ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါတိ အဓိပ္ပာယေန ပဌမဝိကပ္ပံ ဝတွာ တထာရူပါယ ပန ရုဠှိယာ အဘာဝံ မနသိ ကတွာ ဝဏ္ဏဓာတုပရိယာယမေဝ ဝဏ္ဏသဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဒုတိယဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။

ရဇောတိ ¶ သုခုမရဇော။ ဇလ္လန္တိ မလီနဘာဝါဝဟော ရေဏုသဉ္စယော။ တေနာဟ ‘‘မလံ ဝါ’’တိ။ ယဒိ ဝိဝဋ္ဋတိ၊ ကထံ နှာနာဒီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထဓောဝနာ’’တိအာဒိ။

အာဝဋ္ဋပရိယောသာနေတိ ပဒက္ခိဏာဝဋ္ဋာယ အန္တေ။

ဗြဟ္မုနော သရီရံ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ အနောနမိတွာ ဥဇုကမေဝ ဥဂ္ဂတန္တိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မာ ဝိယ ဥဇုဂတ္တော’’တိ။ ပဿဝင်္ကာတိ ဒက္ခိဏပဿေန ဝါ ဝါမပဿေန ဝါ ဝင်္ကာ။

ဟတ္ထပိဋ္ဌိအာဒိဝသေန သတ္တ ဥဿဒါ ဧတဿာတိ သတ္တုဿဒေါ။

သီဟဿ ပုဗ္ဗဒ္ဓံ သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓံ၊ ပရိပုဏ္ဏာဝယဝတာယ သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓံ ဝိယ သကလော ကာယော အဿာတိ သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓကာယော။ သီဟဿေဝါတိ သီဟဿ ဝိယ။ သဏ္ဌန္တီတိ သဏ္ဌဟန္တိ။ နာနာစိတ္တေနာတိ ဝိဝိဓစိတ္တေန။ ပုညစိတ္တေနာတိ ပါရမိတာပုညစိတ္တရူပေန။ စိတ္တိတောတိ သဉ္ဇာတစိတ္တဘာဝေါ။

ဒွိန္နံ ကောဋ္ဋာနမန္တရန္တိ ဒွိန္နံ ပိဋ္ဌိဗာဟာနံ ဝေမဇ္ဈံ၊ ပိဋ္ဌိမဇ္ဈဿ ဥပရိဘာဂေါ။ စိတံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အနိန္နဘာဝေန စိတံ၊ ဒွီဟိ ကောဋ္ဋေဟိ သမတလတာယ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဥဂ္ဂမ္မာတိ ဥဂ္ဂန္တွာ။

နိဂြောဓပရိမဏ္ဍလော ဝိယ ပရိမဏ္ဍလော နိဂြောဓပရိမဏ္ဍလော ဧကဿ ပရိမဏ္ဍလသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ။ န ဟိ သဗ္ဗော နိဂြောဓော မဏ္ဍလော။ တေနာဟ ‘‘သမက္ခန္ဓသာခေါ နိဂြောဓော’’တိ။ ပရိမဏ္ဍလသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဝါ ပရိမဏ္ဍလောဝ နိဂြောဓော ဂယှတီတိ ပရိမဏ္ဍလသဒ္ဒဿ လောပေန ဝိနာပိ ¶ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘နိဂြောဓော ဝိယ ပရိမဏ္ဍလော’’တိ။ ယာဝတကွဿာတိ ဩ-ကာရဿ ဝ-ကာရာဒေသံ ကတွာ ဝုတ္တံ။

သမဝဋ္ဋိတက္ခန္ဓောတိ သမံ သုဝဋ္ဋိတက္ခန္ဓော။ ကောဉ္စာ ဝိယ ဒီဃဂလာ၊ ဗကာ ဝိယ ဝင်္ကဂလာ၊ ဝရာဟာ ဝိယ ပုထုလဂလာတိ ယောဇနာ။ သုဝဏ္ဏာလိင်္ဂသဒိသောတိ သုဝဏ္ဏမယခုဒ္ဒကမုဒိင်္ဂသဒိသော။

ရသဂ္ဂသဂ္ဂီတိ မဓုရာဒိဘေဒံ ရသံ ဂသန္တိ အန္တော ပဝေသန္တီတိ ရသဂ္ဂသာ၊ ရသဂ္ဂသာနံ အဂ္ဂါ ရသဂ္ဂသဂ္ဂါ၊ တာ ဧတဿ သန္တီတိ ရသဂ္ဂသဂ္ဂီ။ တေနာတိ ဩဇာယ အဖရဏေန၊ ဟီနဓာတုကတ္တာ တေ ဗဟွာဗာဓာ ဟောန္တိ။

‘‘ဟနူ’’တိ ¶ သန္နိဿယဒန္တာဓာရဿ သမညာ၊ တံ ဘဂဝတော သီဟဟနုသဒိသံ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ သီဟဟနု။ တတ္ထ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ ရူပကာယဿ ဓမ္မကာယဿ စ ဥပမာ နာမ နိဟီနုပမာဝ၊ နတ္ထိ သမာနုပမာ၊ ကုတော အဓိကူပမာ၊ တသ္မာ အယမ္ပိ နိဟီနုပမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တိဘာဂဝသေန မဏ္ဍလတာယ ဒွါဒသိယံ ပက္ခဿ စန္ဒသဒိသာနိ။

ဒန္တာနံ ဥစ္စနီစတာ အဗ္ဘန္တရဗာဟိရပဿဝသေနပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န အဂ္ဂဝသေနေဝ။ တေနာဟ ‘‘အယပဋ္ဋဆိန္နသင်္ခပဋလံ ဝိယာ’’တိ။ အယပဋ္ဋန္တိ စ ကကစံ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိသမာတိ ဝိသမသဏ္ဌာနာ။

ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဝတ္တသရတာယ ဆိန္နဿရာပိ။ အနေကာကာရတာယ ဘိန္နဿရာပိ။ ကာကဿ ဝိယ အမနုညသရတာယ ကာကဿရာပိ။ အပလိဗုဒ္ဓတ္တာတိ အနုပဒ္ဒုတဝတ္ထုကတ္တာ။ ဝတ္ထုန္တိ စ အက္ခရုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနမာဟ။ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတောတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ပရတော အာဂမိဿန္တိ။ မဉ္ဇုဃောသောတိ မဓုရဿရော။

ကရဝီကသဒ္ဒေါ ယေသံ သတ္တာနံ သောတပထံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ တေ အတ္တနော သရသမ္ပတ္တိယာ ပကတိံ ဇဟာပေတွာ အဝသေ ကရောန္တော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ၊ ဧဝံ မဓုရောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတြိဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံ ပီတိန္တိ တံ ဗုဒ္ဓဂတံ ပီတိံ။ တေနေဝ နီဟာရေန ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တန္တံ အဝိဇဟိတွာ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသာ ထေရာနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဓမ္မဿဝနသပ္ပာယာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ ပရိပက္ကဉာဏတာယ ¶ ‘‘သတ္တဟိ…ပေ… ပတိဋ္ဌာသီ’’တိ။ သတ္တသတမတ္တေန ဩရောဓဇနေန သဒ္ဓိံ ပဒသာဝ ထေရာနံ သန္တိကံ ဥပဂတတ္တာ ‘‘သတ္တဟိ ဇင်္ဃာသတေဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အဘိနီလနေတ္တောတိ အဓိကနီလနေတ္တော။ အဓိကနီလတာ စ သာတိသယံ နီလဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န နေတ္တေ နီလဝဏ္ဏဿေဝ အဓိကဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘န သကလနီလနေတ္တောဝါ’’တိအာဒိ။ ပီတလောဟိတဝဏ္ဏာ သေတမဏ္ဍလဂတရာဇိဝသေန၊ နီလသေတကာဠဝဏ္ဏာ ပန တံတံမဏ္ဍလဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

စက္ခုဘဏ္ဍန္တိ အက္ခိဒလန္တိ ကေစိ၊ အက္ခိဒလပတ္တန္တိ အညေ။ အက္ခိဒလေဟိ ပန သဒ္ဓိံ အက္ခိဗိမ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ဝိနိဂ္ဂတဂမ္ဘီရဇောတနာပိ ယုတ္တာ ဟောတိ။

ဥဏ္ဏာသဒ္ဒေါ ¶ လောကေ အဝိသေသတော လောမပရိယာယော၊ ဣဓ ပန လောမဝိသေသဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဥဏ္ဏလောမ’’န္တိ။ နလာဋမဇ္ဈဇာတာတိ နလာဋမဇ္ဈဂတာ။ ဩဒါတတာယ ဥပမာ၊ န မုဒုတာယ။ ရဇတပုဗ္ဗုဠကာတိ ရဇတမယတာရကာ။

ဒွေ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ ဝုတ္တန္တိ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါ စက္ကဝတ္တိနော စ ပရိပုဏ္ဏနလာဋတာယ ပရိပုဏ္ဏသီသဗိမ္ဗတာယ စ ‘‘ဥဏှီသသီသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဒွေ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ ‘‘ဥဏှီသသီသော’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တံ အတ္ထဒွယံ ဘဂဝတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တထာဂတဿဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဏှတမတာယ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတာယ စ ရညော ဗဒ္ဓဥဏှီသပဋ္ဋော ဝိယ ဝိရောစတိ။ ကပ္ပသီသာတိ ဒွိဓာဘူတသီသာ။ ဖလသီသာတိ ဖလသဒိသသီသာ။ အဋ္ဌိသီသာတိ မံသဿ အဘာဝတော တစောပရိယောနဒ္ဓအဋ္ဌိမတ္တသီသာ။ တုမ္ဗသီသာတိ လာဗုသဒိသသီသာ။ ပဗ္ဘာရသီသာတိ ပိဋ္ဌိဘာဂေန ဩလမ္ဗမာနသီသာ။ ပုရိမနယေနာတိ ပရိပုဏ္ဏနလာဋတာပက္ခေန။ ဥဏှီသဝေဌိတသီသော ဝိယာတိ ဥဏှီသပဋ္ဋေန ဝေဌိတသီသပဒေသော ဝိယ။ ဥဏှီသံ ဝိယာတိ ဆေကေန သိပ္ပိနာ ဝိရစိတဥဏှီသမဏ္ဍလံ ဝိယ။

ကမ္မန္တိ ယေန ယေန ကမ္မေန ယံ ယံ လက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တံ တံ ကမ္မံ။ ကမ္မသရိက္ခကန္တိ တဿ တဿ လက္ခဏဿ တံကမ္မာနုရူပတာ။ လက္ခဏန္တိ တဿ မဟာပုရိသလက္ခဏဿ အဝိပရီတသဘာဝေါ။ လက္ခဏာနိသံသန္တိ တံ လက္ခဏပဋိလာဘေန လဒ္ဓဗ္ဗဂုဏော။ ဣမာနိ ကမ္မာဒီနီတိ ဣမာနိ အနန္တရံ ဝုတ္တာနိ ကမ္မကမ္မသရိက္ခကာဒီနိ ဒဿေတွာ တံ သရူပတော ဝိဘာဝေတွာ ကထေတဗ္ဗာနိ သံဝဏ္ဏကေန။

ရတနဝိစိတ္တသုဝဏ္ဏတောရဏံ ¶ တသ္မိံ ကာလေ မနုဿလောကေ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒေဝနဂရေ’’တိ။ သဗ္ဗသော သုပုပ္ဖိတသာလရုက္ခော အသာဓာရဏသောဘော မနုဿူပစာရေ န လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘သေလန္တရမှီ’’တိ။ ကိရိယာစာရန္တိ ကာယိကဝါစသိကကိရိယာပဝတ္တိံ။

၃၈၇။ သတတပါဋိဟာရိယန္တိ သတတံ စရိမဘဝေ သဗ္ဗကာလံ လက္ခဏနိဗ္ဗတ္တကကမ္မာနုဘာဝဟေတုကံ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကံ ပါဋိဟာရိယံ။ ဗုဒ္ဓါနံ အတိဒူရေ ပါဒံ နိက္ခိပိတုကာမာနမ္ပိ နာတိဒူရေ ဧဝ နိက္ခိပနံ ဟောတီတိ ‘‘န အတိဒူရေ ဌပေဿာမီတိ ¶ ဥဒ္ဓရတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပကတိသဉ္စရဏဝသေနေတံ ဝုတ္တံ၊ တာဒိသေန ပါဒေန အနေကယောဇနေ ဌပေဿာမီတိ ဥဒ္ဓရဏမ္ပိ ဟောတိယေဝ။ အတိဒူရံ ဟီတိအာဒိ ပမာဏာတိက္ကမေ ဒေါသဒဿနံ။ ဧဝံ သတီတိ ဧဝံ ဒက္ခိဏပါဒဝါမပါဒါနံ ယထာဓိပ္ပေတပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ သတိ။ ပဒဝိစ္ဆေဒေါတိ ပဒဝါရဝိစ္ဆေဒေါ။ ယာဒိသံ ပသာရေန္တော ဝါမပါဒဿ ဥဒ္ဓရဏံ ပတိဋ္ဌာနဉ္စ၊ ဒက္ခိဏပါဒဿ တာဒိသမေဝ၊ ဣတိ နေသံ ဥဒ္ဓရဏပတိဋ္ဌာနာနံ သမာနတော အညမညဘာဝေန အနူနာနဓိကတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဒက္ခိဏပါဒကိစ္စံ ဝါမပါဒေန နိယမိတံ၊ ဝါမပါဒကိစ္စံ ဒက္ခိဏပါဒေန နိယမိတ’’န္တိ။

ဒိဝါတိ ဥပကဋ္ဌာယ ဝေလာယ။ ဝိဟာရဘတ္တတ္ထာယာတိ ဝိဟာရေ ယထာဝုဒ္ဓံ ဂဟေတဗ္ဗဘတ္တတ္ထာယ။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တောတိ ပကတိဂမနေန ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တော။ ဩကာသံ န လဘတီတိ ပဒနိက္ခေပဋ္ဌာနံ န လဘတိ။ ဦရုပရိယာယော ဣဓ သတ္ထိ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘န ဦရုံ ဥန္နာမေတီ’’တိ။ ဒဏ္ဍင်္ကုသံ ဝုစ္စတိ ဒီဃဒဏ္ဍော အင်္ကုသော၊ တေန ရုက္ခသာခံ ဆိန္ဒတော ပုရိသဿ ယထာ ပစ္ဆာဘာဂေန ပါဒါနံ ဩသက္ကနံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဘဂဝတော ပါဒါ န ဩသက္ကန္တီတိ အာဟ ‘‘ရုက္ခသာခါဆေဒန…ပေ… ဩသက္ကာပေတီ’’တိ။ ဩဗဒ္ဓါနာဗဒ္ဓဋ္ဌာနေဟိ ပါဒံ ကောဋ္ဋေန္တော ဝိယာတိ အာဗဒ္ဓဋ္ဌာနေန အနာဗဒ္ဓဋ္ဌာနေန စ ပါဒခဏ္ဍံ ကောဋ္ဋေတွာ ထဒ္ဓံ ကရောန္တော ဝိယ။ န ဣတော စိတော စ စာလေတီတိ အပရာပရံ န စာလေတိ။ ဥဿင်္ခပါဒတာယ သုခေနေဝ ပါဒါနံ ပရိဝတ္တနတော နာဘိတော ပဋ္ဌာယ ဥပရိမကာယော န ဣဉ္ဇတီတိ ဟေဋ္ဌိမကာယောဝ ဣဉ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိမ…ပေ… နိစ္စလော ဟောတီ’’တိ။ န ဇာနာတိ အနိဉ္ဇနတော။ ကာယဗလေနာတိ ဂမနပယောဂသင်္ခါတေန ကာယဂတေန ဝိသေသဗလေန။ ဇဝဂမနဟေတုဘူတေန ဝါ ကာယဗလေန။ တေနာဟ ‘‘ဗာဟာ ခိပန္တော’’တိအာဒိ။ ဇဝေန ဂစ္ဆန္တော ဟိ ဗာဟာ ခိပတိ၊ သရီရတော သေဒါ မုစ္စန္တိ။ နာဂါပလောကိတဝသေနာတိ နာဂဿ အပလောကနမိဝ သကလကာယေနေဝ ပရိဝတ္တေတွာ အပလောကနဝသေန။

အနာဝရဏဉာဏဿာတိ အနာဝရဏဉာဏဗလေန ဒဿနဿ။ အနာဝရဏဝါရော ပန ကာယေ ပတိဋ္ဌိတရူပဒဿနမ္ပိ အနာဝရဏမေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယာတိ နဂရဒွါရေ ဣန္ဒခီလတော ¶ ပဋ္ဌာယ။ ပကတိဣရိယာပထေနေဝါတိ ¶ ဩနမနာဒိံ အကတွာ ဥဇုကဂမနာဒိနာ ဧဝ။ ယဒိ ဧဝံ ကောဋ္ဌကဒွါရဂေဟပ္ပဝေသေ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဒလိဒ္ဒမနုဿာန’’န္တိအာဒိ။ ပရိဝတ္တေန္တေနာတိ နိပဇ္ဇနတ္ထံ ကာယံ ပရိဝတ္တေန္တေန။

ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာတိ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဥဘောသု ကဋိပ္ပဒေသေသု ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ ပတတိ နိသီဒနဋ္ဌာနေ နိပဇ္ဇနဝသေန ပတတိ။ ဩရိမံ အင်္ဂံ နိဿာယ နိသိန္နောတိ ပလ္လင်္ကမာဘုဇိတွာ ဥက္ကုဋိကနိသဇ္ဇာယ ဥပရိမကာယံ ဟေဋ္ဌိမကာယေ ပတိဋ္ဌပေန္တောယေဝ ဘာရီကရဏဝသေန ဩရိမင်္ဂံ နိဿာယ နိသိန္နော။ ဃံသန္တောတိ အာနိသဒဒေသေန အာသနဋ္ဌာနံ ဃံသန္တော။ ပါရိမင်္ဂန္တိ သတ္ထိဘာဂသမ္မဒ္ဒံ အာနိသဒပဒေသံ။ တထေဝါတိ ဃံသန္တော ဧဝ။ ဩလမ္ဗကံ ဓာရေန္တော ဝိယာတိ ဩလမ္ဗကသုတ္တံ ဩတာရေန္တော ဝိယ။ တေန ဥဇုကမေဝ နိသီဒနမာဟ။ သရီရဿ ဂရုကဘာဝဟေတူနံ ဒူရတော သမုပါယိတဘာဝေန သလ္လဟုကဘာဝတော တူလပိစုံ ဌပေန္တော ဝိယ။

အပ္ပေသက္ခာနံ မဟာနုဘာဝဂေဟပ္ပဝေသေ သိယာ ဆမ္ဘိတတ္တံ၊ စိတ္တက္ခောဘော၊ ဒရထဝသေန နာနပ္ပကာရကပ္ပနံ၊ ဘယဝသေန တဏှာဝသေန ပရိတဿနံ၊ တံ သဗ္ဗံ ဘဂဝတော နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘န ဆမ္ဘတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၃၈၇) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘န ဆမ္ဘတီ’’တိအာဒိ။

ဥဒကံ ဒီယတိ ဧတေနာတိ ဥဒကဒါနံ၊ ဘိင်္ကာရာဒိ ဥဒကဘာဇနံ။ ဗဒ္ဓံ ကတွာတိ ဟတ္ထဂတမတ္တိကံ ဝိယ အတ္တနော ဝသေ အဝတ္တန္တံ ကတွာ။ ပရိဝတ္တေတွာတိ ကုဇ္ဇိတွာ။ ဝိဆဍ္ဍယမာနော ဥဒကဿ ဝိက္ခိပနဝသေန ဆဍ္ဍယမာနော။

တထာ န ဂဏှာတိ၊ ဗျဉ္ဇနမတ္တာယ ဧဝ ဂဏှန္တော။ ဘတ္တံ ဝါ အမနာပန္တိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ ဗျဉ္ဇနေန အာလောပအတိနာမနံ၊ အာလောပေန ဗျဉ္ဇနအတိနာမနန္တိ ဣမေသု ပန ဒွီသု ပဌမမေဝ အသာရုပ္ပတာယ အနိဋ္ဌံ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ ပါဠိယံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ သဗ္ဗသ္မိံ အာဟရိတဗ္ဗဝတ္ထုသ္မိံ သုပဏီတဘာဝေန ရသော ပါကဋော ဟောတိ ဉာဏေန ပရိညာတတ္တာ။ ရသဂေဓော ပန နတ္ထိ သေတုဃာတတ္တာ။

အဿာတိ ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိပဒဿ။ ဝုတ္တမေတန္တိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိနိစ္ဆယော အာဂတော’’တိ သဗ္ဗာသဝသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၃) သံဝဏ္ဏယန္တေန ဝုတ္တမေတံ၊ တသ္မာ ¶ န ဧတ္ထ တံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော၊ တသ္မာ ယော တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိနိစ္ဆယေ ဝိသေသဝါဒေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ သော ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပတ္တဿ ဂဟဏဋ္ဌာနန္တိ ဟတ္ထေန ပတ္တဿ ¶ ဂဟဏပဒေသံ။ ဝိနိဝတ္တိတွာတိ ပတ္တေ သဗ္ဗံ အာမိသဂတံ သဒ္ဓိံ ဘတ္တေန ဝိနိဝတ္တိတွာ ဂစ္ဆတိ။ ပမာဏာတိက္ကန္တန္တိ ကေလာယနဝသေန အတိက္ကန္တပမာဏံ အာရက္ခံ ဌပေတိ။ စီဝရဘောဂန္တရန္တိ စီဝရပဋလန္တရံ။ ဥဒရေန အက္ကမိတွာတိ ဥဒရေနေဝ သန္နိရုမ္ဘိတွာ။

အပ္ပတ္တကာလံ အဘိမုခံ နာမေတိ ဥပနာမေတီတိ အတိနာမေတိ၊ ပတ္တကာလံ အတိက္ကာမေန္တော နာမေတိ အပနေတီတိ အတိနာမေတိ။ ဥဘယမ္ပိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ပါဠိယံ ‘‘န စ အနုမောဒနဿ ကာလမတိနာမေတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

ဝေဂဂမနေန ပဋိသံမုဉ္စိတွာ ဓာဝိတွာ ဂစ္ဆတိ။ အစ္စုက္ကဋ္ဌန္တိ အတိဝိယ ဥဒ္ဓံ ကတွာ ကဍ္ဎိတပါရုတံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟိ ယာဝ ဟနုကဋ္ဌိတော…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ အစ္စောက္ကဋ္ဌန္တိ အတိဝိယ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ ကဍ္ဎိတပါရုတံ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝ ဂေါပ္ဖကာ ဩတာရေတွာ’’တိ။ ဥဘတော ဥက္ခိပိတွာတိ ဒက္ခိဏတော ဝါမတောတိ ဥဘောသု ပဿေသု ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဥက္ခိပိတွာ။ ထနန္တိ ဒက္ခိဏထနံ။

ဝိဿဋ္ဌောတိ ဝိမုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဝိဿဋ္ဌတ္တာယေဝ စေသ ဝိညေယျော’’တိ။ ယသ္မာ အမုတ္တဝါဒိနော ဝစနံ အဝိဿဋ္ဌတာယ န သိနိယှတိ၊ န ဧဝံ မုတ္တဝါဒိနောတိ အာဟ ‘‘သိနိဒ္ဓါ’’တိ။ ဝိညေယျောတိ သုပရိဗျတ္တတာယ အက္ခရတော စ ဗျဉ္ဇနတော စ ဝိညာတုံ သက္ကုဏေယျော။ တေနာဟ ‘‘ပါကဋော’’တိ။ ဝိညာပနိယောတိ ဝိဇာနိတဗ္ဗော။ ဗျဉ္ဇနဝသေနေဝ စေတ္ထ ဝိညေယျတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဃောသဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ မဓုရောတိ ပိယော ပေမနီယော အပလိဗုဒ္ဓါ။ သဝနမရဟတိ၊ သဝနဿ သောတဿ ဟိတောတိ ဝါ သဝနီယော။ သမ္ပိဏ္ဍိတောတိ သဟိတော။ ဘဂဝတော ဟိ သဒ္ဒေါ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနကတာသဉ္စိတတ္တာ သဟိတာကာရေနေဝ အာပါထမာဂစ္ဆတိ၊ န အယောသလာကာယ ပဟဋကံသထာလံ ဝိယ ဝိပ္ပကိဏ္ဏော။ တေနာဟ ‘‘အဝိသာရီ’’တိ။ ဂမ္ဘီရောတိ ယထာ ဂမ္ဘီရဝတ္ထုပရိစ္ဆိန္ဒနေန ဉာဏဿ ဂမ္ဘီရသမညာ၊ ဧဝံ ဂမ္ဘီရဋ္ဌာနသမ္ဘဝတော သဒ္ဒဿ ဂမ္ဘီရသမညာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရောတိ ဂမ္ဘီရသမုဋ္ဌိတော’’တိ ¶ ။ နိန္နာဒဝါတိ သဝိသေသံ နိန္နာဒဝါ။ သွာယံ ဝိသေသော ဂမ္ဘီရဘာဝသိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာယေဝ စေသ နိန္နာဒီ’’တိ။ ဧဝမေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ စတုရင်္ဂနိပ္ဖာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အကာရဏာ မာ နဿီတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဝိယ သရဿ ပရိသပရိယန္တတာ ဝုတ္တာ၊ ဓမ္မတာဝသေနေဝ ပန သာ ဝေဒိတဗ္ဗာ တဿ မူလကာရဏဿ တထာ အဝဋ္ဌိတတ္တာ။

ပစ္စောသက္ကိတွာတိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ။ သမုဿိတကဉ္စနပဗ္ဗတံ ဝိယ ဥပရိ ဣန္ဒနီလရတနဝိတတသိခံ ¶ ဝိဇ္ဇုလ္လတာဘူသိတံ။ မဟာပထဝီအာဒယော သတ္ထုဂုဏပဋိဘာဂတာယ နိဒဿနံ၊ ကေဝလံ မဟန္တတာမတ္တံ ဥပါဒါယ နိဒဿိတာ။

၃၉၀။ အပ္ပဋိသံဝိဒိတောတိ အနာရောစိတော။ အာဂမနဝသေန စေတ္ထ ပဋိသံဝေဒိတန္တိ အာဟ ‘‘အဝိညာတအာဂမနော’’တိ။ ဥဂ္ဂတဘာဝန္တိ ကုလဘောဂဝိဇ္ဇာဒီဟိ ဥဠာရဘာဝံ။ အနုဒ္ဒယသမ္ပန္နာတိ ကာရုဏိကာ။

၃၉၁။ သဟသာဝ ဩကာသကရဏေန ဥစ္စကုလီနတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝေဂေန ဥဋ္ဌာယ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ။

နာရိသမာနနာမန္တိ ဣတ္ထိအတ္ထဇောတကနာမံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထိလိင်္ဂ’’န္တိ။ အဝှာတဗ္ဗာတိ ကထေတဗ္ဗာ။

၃၉၄။ ဧကနီဟာရေနေဝ အဋ္ဌ ပဉှေ ဗျာကရောန္တော။ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသံ…ပေ… ပဝုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေနိဝါသဿ ဝိဒိတကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသော ပါကဋော’’တိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ကထိတံ တဿ ပရိဘဏ္ဍဉာဏဘာဝတော ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ။ ‘‘ဇာတိက္ခယံ ပတ္တော၊ အဘိညာ ဝေါသိတော’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ မုနီတိ အသေက္ခမုနိ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တဉာဏမောနေယျေန သမန္နာဂတော’’တိ။

ကိလေသရာဂေဟိ ကိလေသဝိဝဏ္ဏတာဟိ။ ဇာတိက္ခယပ္ပတ္တတ္တာ ‘‘အထော ဇာတိက္ခယံ ပတ္တော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အဘိဇာနိတွာတိ အဘိဝိသိဋ္ဌတာယ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ ဉတွာ။ ဣဒါနိ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ အာဂတနယေန ပရိညာပဟာနဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာသမာပတ္တီနံ ပါရဂမနေန ပါရဂူတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပါရဂူတိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဘိညေယျဓမ္မာနံ ဇာနနဝသေန အဘိညာပါရဂူ။ တာဒိသောတိ ယာဒိသော ‘‘ပါရဂူ သဗ္ဗဓမ္မာန’’န္တိ ပဒဒွယေန ¶ ဝုတ္တော၊ တာဒိသော။ ဆဟိ အာကာရေဟီတိ ပဇာနနာဒီဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဆဟိ အာကာရေဟိ။

ကာမဉ္စေတ္ထ ဒွေ ဧဝ ပုစ္ဆာဂါထာ ဒွေ စ ဝိဿဇ္ဇနာဂါထာ၊ ပုစ္ဆာပဋိပါဋိယာ ပန အသင်္ကရတော စ ဝိဿဇ္ဇနံ ပဝတ္တတိ၊ တံ နိဒ္ဓါရေတုံ ကိံ ပနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝေဒေဟိ ဂတတ္တာတိ ဝေဒေဟိ မဂ္ဂဉာဏေဟိ ပါရင်္ဂတတ္တာ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိအာဒီဟိ ဝိဇ္ဇာနံ အတ္ထိတာယ ဗောဓိတတ္တာ။ ပါပဓမ္မာနန္တိ ဆတ္တိံသပါပဓမ္မာနံ သောတ္ထာနံ မဂ္ဂံ ပါပနေန နိဿေသတော သောဓိတတ္တာ။

၃၉၅။ ဓမ္မော ¶ နာမ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ကုသလဓမ္မေသု ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တိယာ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန။ တဿ အနုရူပဓမ္မဘာဝတော အနုဓမ္မော နာမ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလဓမ္မာ။ ယော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ယထာနုသိဋ္ဌံ န ပဋိပဇ္ဇတိ၊ သော တထာဂတံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေဌေတိ နာမ။ ယော ပန ပဋိပဇ္ဇန္တော စ ဒန္ဓာဘိညတာယ ကမ္မဋ္ဌာနသောဓနတ္ထံ အန္တရန္တရာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အနေကဝါရံ ကထာပေတိ၊ သော ဧတ္တာဝတာ ဓမ္မာဓိကရဏံ တထာဂတံ ဝိဟေဌေတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာယ ပရိဿမော အတ္ထိ၊ အယဉ္စ အတ္ထော မဟာသုဒဿနသုတ္တာဒီဟိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော၊ တသ္မာ – ‘‘သစ္စဓမ္မဿ အနုဓမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေသေသီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ပရကာလေ စေတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာနမ္ပိ သင်္ဂယှတိ၊ တံ ပန ဣမသ္မိံ ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယ အရဟတ္တေနေဝ ကူဋံ ဂဟိတ’’န္တိ။

ဗြဟ္မာယုသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ သေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉၆။ ကေဏိယောတိ ¶ တဿ နာမံ၊ ပုဗ္ဗေ ကေဏိယာ ဇီဝိကာကပ္ပနတောတိ ဝဒန္တိ။ ဇဋိလောတိ ဇဋာဓရော။ ဗြာဟ္မဏဇာတိကတ္တာ ကောဋိသာရတာယ စ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော။ ပယောဇေတွာ နိဿယော ဟုတွာ ဝသတိ၊ ရတ္တိံ ကာမသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝတီတိ ဝါ ယောဇနာ။ သုသင်္ခတန္တိ သပ္ပိမဓုသက္ကရာဒီဟိ စေဝ မရိစသိင်္ဂီဝေရာဒီဟိ စ သုဋ္ဌု အဘိသင်္ခတံ။

ပဋိက္ခေပပသန္နတာယာတိ ¶ အဟောဝတာယံ အပ္ပိစ္ဆော၊ ယော နိမန္တိယမာနောပိ န သာဒိယတီတိ ဥပနိမန္တိယမာနဿ ပဋိက္ခေပေ တိတ္ထိယာနံ ပသန္နဘာဝတောတိ။ တံ ကထံ? ဝိရုဒ္ဓမေတန္တိ ‘‘အကာရဏမေတ’’န္တိ ပဋိက္ခိပတိ။

၃၉၈။ ကပ္ပသဟဿေဟိပိ…ပေ… အဟောသီတိ ဣဒံ နာနုဿဝသိဒ္ဓံ အနုမာနဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယာဟ။ ပဒေတိ ဥတ္တရပဒလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ပဒပ္ပမာဏေ’’တိ။ ပဇ္ဇတိ နိက္ခိပတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ ပဒံ ပကတိယာ ပါဒနိက္ခိပဋ္ဌာနံ၊ တသ္မိံ ပဒေ။ ကီဠာပသုတတာဒိနာ ပမာဒံ အာပဇ္ဇတိ။ ဗောဓိသတ္တစာရိကန္တိ ဒုက္ကရစရိယံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၃၉၉။ ပရိပုဏ္ဏတာယာတိ အနူနတာယ။ အဟီနင်္ဂတာယာတိ အဝေကလ္လဘာဝတော။ ရောစတီတိ ရုစိ၊ ဒေဟပ္ပဘာ၊ သောဘဏာ ရုစိ ဧတဿာတိ သုရုစိ။ အာရောဟသမ္ပတ္တိ ကာယဿ ပမာဏယုတ္တဥစ္စတာ။ ပရိဏာဟသမ္ပတ္တိ ကိသထူလဘာဝဝဇ္ဇိတပရိဏာဟတာ။ သဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိ အဝယဝါနံ သုသဏ္ဌိတတာ။ စာရုဒဿနောတိ ပိယဒဿနော တေနာဟ ‘‘သုစိရမ္ပီ’’တိအာဒိ။ သုဝဏ္ဏသဒိသဝဏ္ဏောတိ ဇာတိဟိင်္ဂုလကေန မဒ္ဒိတွာ သိလာနိဃံသေနေဝ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဌပိတဃနသုဝဏ္ဏရူပဝဏ္ဏော။ မဟာပုရိသဘာဝံ ဗျဉ္ဇေန္တိ ပကာသေန္တီတိ ဗျဉ္ဇနာနိ၊ မဟာပုရိသလက္ခဏာနီတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ ဝုတ္တဗျဉ္ဇနာနေဝါ’’တိ။

ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သုရုစီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာဒိစ္စောဝ ဝိရောစသီ’’တိ ပုန ဝုတ္တံ။ ‘‘စာရုဒဿနော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောသီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ကလျာဏဒဿနော ဘိက္ခု ကဉ္စနာဘတ္တစော’’တိ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဥတ္တရဂါထာယပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ သာတိသယံ ဥတ္တမဝဏ္ဏေ ဝဏ္ဏေတွာ ဥတ္တမဝဏ္ဏိနောတိ ပဒေန သန္တံ ပကာသေတီတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမဝဏ္ဏသမ္ပန္နဿာ’’တိ။ ဥတ္တမသာရထီတိ ¶ သေဋ္ဌပုရိသသာရထိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဇမ္ဗုဝနသဏ္ဍမဏ္ဍိတတာယ ဇမ္ဗုဒီပေါ ‘‘ဇမ္ဗုသဏ္ဍော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဿရိယန္တိ စက္ကဝတ္တိဿရိယံ။

ဇာတိခတ္တိယာတိ ဇာတိမန္တော ခတ္တိယာ။ ရာဇာဘိရာဇာတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ပူဇတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ရာဇူနံ ပူဇနီယော’’တိ။

အပ္ပမာဏာတိ အပရိမာဏာ လောကဓာတုယော။ ‘‘ယာဝတာ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မရာဇာ အနုတ္တရောတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအနုတ္တရဘာဝံ ‘‘ယာဝတာ ¶ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါကဋတရံ ကတွာ ဓမ္မရာဇဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သွာဟ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မေနာတိ ပဋိဝေဓဓမ္မေန။ တေနာဟ ‘‘အနုတ္တရေနေဝါ’’တိ။ အနုတ္တရေနာတိ ဝိသိဋ္ဌေန ဥတ္တမေန။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ဓမ္မေနာတိ ပဋိပတ္တိဓမ္မေနာတိပိ သင်္ဂယှတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မေနာတိ ဒေသနာဓမ္မေန အာဏာစက္ကံ ပဝတ္တေမီတိ ယောဇနာ။ ဒေသနာဉာဏပဋိဝေဓဉာဏဝိဘာဂံ ဓမ္မစက္ကမေဝ ဝါ။ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ ပဋိဝတ္တိတုံ အသက္ကုဏေယျံ။

တထာဂတေန ဇာတောတိ တထာဂတေန ဟေတုနာ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော။ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ အနုဇာတောတိ စ ဝုတ္တေ အနု-သဒ္ဒဿ ဝသေန တထာဂတန္တိ စ ဥပယောဂဝစနမေဝ ဟောတိ၊ သော စ အနု-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထဇောတကောတိ အာဟ ‘‘တထာဂတံ ဟေတုံ အနုဇာတော’’တိ။ အဝညာတဗ္ဗဘာဝေန ဇာတောတိ အဝဇာတော ဒုပ္ပဋိပန္နတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဿီလော’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ကောကာလိကံ အာရဗ္ဘ ‘‘ပုရိသန္တကလိ အဝဇာတော’’တိ။ ပုတ္တော နာမ န ဟောတိ တဿ ဩဝါဒါနုသာသနိယံ အဋ္ဌိတတ္တာ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘အနုဇာတော တထာဂတ’’န္တိ ဧဝမာဟ။

ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂဝိဇ္ဇာ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဝိမုတ္တီတိ ဖလဝိမုတ္တိ။ နနု စ မဂ္ဂေါ ဘာဝေတဗ္ဗေန ဂဟိတောတိ? သစ္စံ ဂဟိတော၊ သဗ္ဗေ စ ပန သတ္တ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိ ဝိဇ္ဇာယ အဘိညေယျဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဣမိနာ ဝါ နယေန သဗ္ဗေသမ္ပိ အဘိညေယျဘာဝေါ ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဖလေန ဝိနာ ဟေတုဘာဝဿေဝ အဘာဝတော ဟေတုဝစနေန ဖလသိဒ္ဓိ၊ နိရောဓဿ စ သမ္ပာပနေန မဂ္ဂဿ ဟေတုဘာဝေါ။ ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တနေန တဏှာယ သမုဒယဘာဝေါတိ ဣမမတ္ထံ သင်္ဂဟိတမေဝ အတ္ထတော အာပန္နတ္တာ။ ယုတ္တဟေတုနာတိ ယုတ္တိယုတ္တေန ဟေတုနာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ သာဓေတိ သစ္စဝိနိမုတ္တဿ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗဿ အဘာဝတော သစ္စသမ္ဗောဓနေနေဝ စ တဿ အနဝသေသတော ဗုဒ္ဓတ္တာ။ အတ္ထဝစနဉ္စေတံ၊ ပယောဂဝစနာနိ ပန – ဗြာဟ္မဏ၊ အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗထာ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ အဝိပရီတမာစိက္ခတိ ယထာဟံ သဗ္ဗမဂ္ဂဒေသကောတိ ¶ ။ ကိံ ပန ဘဂဝါ သယမေဝ အတ္တနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ အာရောစေတီတိ? မဟာကရုဏာယ အညေသံ မဟာဝိသယတော။ တတ္ထ ‘‘ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗာဘိဘူ သဗ္ဗဝိဒူဟမသ္မီ’’တိအာဒီနိ (မဟာဝ။ ၁၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ ကထာ။ ၄၀၅) သုတ္တပဒါနိ ဣဒမေဝ စ သုတ္တပဒံ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။

သလ္လကန္တနောတိ ¶ သလ္လာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ ရောဂဿာတိ ကိလေသရောဂဿ။ တသ္မာတိ အပုနပဝတ္တိပါဒနေန တိကိစ္ဆနတော။ ဗြဟ္မံ ဝါ သေဋ္ဌံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတ္တောတိ ဗြဟ္မဘူတော။ ဧဝံ အာဂတာယာတိ ဣမိနာ –

‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ၊ ဒုတိယာ အရတိ ဝုစ္စတိ၊

တတိယာ ခုပ္ပိပါသာ တေ၊ စတုတ္ထီ တဏှာ ပဝုစ္စတိ။

ထိနမိဒ္ဓံ တေပဉ္စမံ ထိနမိဒ္ဓံ တေ၊ ဆဋ္ဌာ ဘီရူ ပဝုစ္စတိ၊

သတ္တမီ ဝိစိကိစ္ဆာ တေ၊ မက္ခော ထမ္ဘော တေ အဋ္ဌမော။

လာဘော သိလောကော သက္ကာရော၊ မိစ္ဆာလဒ္ဓါ စ ယော ယသော၊

ယော စတ္တာနံ သမုက္ကံသေ၊ ပရေ စ အဝဇာနတိ၊

ဧသာ နမုစိ တေ သေနာ၊ ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၃၈-၄၄၁)၊

ဧဝံ ဝုတ္တံ နဝဝိဓံ သေနံ သင်္ဂယှတိ။ ဝသေ ဝတ္တေတွာတိ သမုစ္ဆိန္ဒနေန အနုပ္ပာဒတာပါဒနေန ဝသေ ဝတ္တေတွာ။ ကုတောစိ အဘယော နိဗ္ဘယော။

သယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ယေန ယေန အဓိဂတော၊ တေန တေန ပရသဒ္ဓါယ ဂန္တဗ္ဗံ ဟိတွာ အသမ္မောဟတော ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏေနေဝ သာမံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စက္ခ’’န္တိ။ ပသဋ္ဌာ ဒိဋ္ဌိ သန္ဒိဋ္ဌိ။ ယထာ ရထေန ဇယတီတိ ရထိကော၊ ဧဝံ ဣဒံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ သန္ဒိဋ္ဌိယာ ဇယတီတိ သန္ဒိဋ္ဌိကံ။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌန္တိ ဒဿနံ ဝုစ္စတိ၊ ဒိဋ္ဌမေဝ သန္ဒိဋ္ဌံ၊ သန္ဒဿနန္တိ အတ္ထော။ သန္ဒိဋ္ဌံ အရဟတီတိ သန္ဒိဋ္ဌိကော ယထာ ဝတ္ထယုဂံ အရဟတီတိ ဝတ္ထယုဂိကော။ သန္ဒိဋ္ဌိကံ ဖလဒါနံ သန္ဓာယ နာဿ ကာလောတိ အကာလံ၊ အကာလမေဝ အကာလိကံ၊ န ကာလန္တရံ ခေပေတွာ ဖလံ ဒေတိ၊ အတ္တနော ပန ပဝတ္တိသမနန္တရမေဝ ဖလံ ဒေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အတ္တနော ဖလပ္ပဒါနေ ပကဋ္ဌော ကာလော ပတ္တော အဿာတိ ကာလိကော၊ လောကိယော ကုသလဓမ္မော၊ ဣဒံ ပန သမနန္တရဖလတ္တာ န ကာလိကံ။

၄၀၀။ ‘‘မဟာယညံ ¶ ပဝတ္တယီ’’တိအာဒီသု ကေဝလံ ဒါနဓမ္မာဒီသု ယညပရိယာယသမ္ဘဝတော ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ ယညာဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗြာဟ္မဏာ ဟိ ‘‘အဂ္ဂိမုခါ ဒေဝါ’’တိ အဂ္ဂိဇုဟနပုဗ္ဗကံ ယညံ ဝိဒဟန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဂ္ဂိဇုဟနပ္ပဓာနာတိ အတ္ထော’’တိ ‘‘ဘူရ္ဘုဝ? သွ?’’ ဣတိ သာဝိတ္တီ ပုဗ္ဗကတ္တာ မုခံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ¶ ။ ‘‘မုခမိဝ မုခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဣဓာပိ ပဓာနပရိယာယော မုခသဒ္ဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘မနုဿာနံ သေဋ္ဌတော ရာဇာ ‘မုခ’န္တိ ဝုတ္တော’’တိ အာဟ။ အာဓာရတောတိ ဩဂါဟန္တီနံ နဒီနံ အာဓာရဘာဝတော ပဋိသရဏတော ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနဘာဝတော။ သညာဏတောတိ စန္ဒယောဂဝသေန အဇ္ဇ အသုကနက္ခတ္တန္တိ ပညာယနတော။ အာလောကကရဏတောတိ နက္ခတ္တာနိ အဘိဘဝိတွာ အာလောကကရဏတော။ သောမ္မဘာဝတောတိ သီတဟိမဝါသီတဝါတူပက္ခရဘာဝတော။ တပန္တာနန္တိ ဒီပသိခါ အဂ္ဂိဇာလာ အသနိဝိစက္ကန္တိ ဧဝမာဒီနံ ဝိဇ္ဇလန္တာနံ။ အာယမုခံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝေန။

ဒိဗ္ဗစက္ခု ဓမ္မစက္ခု ပညာစက္ခု ဗုဒ္ဓစက္ခု သမန္တစက္ခူတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ။ တေ သရဏဿာတိ တေ သရဏဿ စ၊ တေ သရဏဘာဝမူလကတ္တာ ဣတရဒွယဿ စ၊ ယထာဝုတ္တ တေ-ပဒေန ဝုတ္တတ္ထတော ပရဿ စာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘တေ တုယှံ၊ ဣတရဿ စ သရဏဿ အဟော အာနုဘာဝေါ’’တိ။ အာဝုတ္တိဝသေန ဝါ တေ သရဏဿာတိ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော – တုယှံ သရဏဘူတဿ စ ဣတရသရဏဿ စ အာနုဘာဝေါတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သေလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ အဿလာယနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀၁။ အညမညဝိသိဋ္ဌတ္တာ ¶ ဝိသဒိသံ ရဇ္ဇံ ဝိရဇ္ဇံ၊ ဝိရဇ္ဇတော အာဂတာ၊ တတ္ထ ဇာတာတိ ဝါ ဝေရဇ္ဇကာ၊ ဧဝံ ဇာတာ ခေါ ပန တေ၊ ယသ္မာ ဝတ္ထာဘရဏာဒိဝိဘာဂေန နာနပ္ပကာရာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နာနာဝေရဇ္ဇကာန’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝေရဇ္ဇဿေဝ ဝသေန နာနပ္ပကာရတာ ဝုတ္တာ။ ယညုပါသနာဒိနာတိ ယညာနုဘဝနမန္တဇ္ဈေနဒက္ခိဏပရိယေသနာဒိနာ။ စတုဝဏ္ဏသာဓာရဏန္တိ ခတ္တိယာဒီနံ စတုန္နံ ဝဏ္ဏာနံ သာဓာရဏံ သံသာရသုဒ္ဓိပါပတဿနံ။ နှာနသုဒ္ဓိယာတိ တိတ္ထသမုဒ္ဒခါတေသု မန္တဇပ္ပနပုဗ္ဗကံ သာယံတတိယဥဒကောရောဟနာဒိနှာနသုဒ္ဓိယာ။ ဘာဝနာသုဒ္ဓိယာတိ ပရမဇောတိဘူတာယ ပုရိသဘာဝနာသင်္ခါတာယ သုဒ္ဓိယာ။ ဝါပိတသိရောတိ ဩရောပိတကေသော။ တမေဝ ဟိ သိရော ဝါပိတန္တိ ဝုစ္စတိ။

သဘာဝဝါဒီတိ ¶ ယထာဘူတဝါဒီ။ ပဗ္ဗဇန္တာတိ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂစ္ဆန္တာ၊ တသ္မာ ဗြာဟ္မဏာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိဓာနံ သိက္ခန္တေန ဘောတာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာဝ သုဇ္ဈန္တိ၊ နော အဗြာဟ္မဏာ’’တိ အယံ ဝိဓိ သဟေတုကော သဥပါဒါနော သက္ကစ္စံ ဥဂ္ဂဟိတော၊ တသ္မာ တုယှံ ပရာဇယော နတ္ထိ…ပေ… ဧဝမာဟံသု။

၄၀၂။ လဒ္ဓိဘိန္ဒနတ္ထန္တိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာဝ ဗြဟ္မုနော ပုတ္တာ ဩရသာ မုခတော ဇာတာ ဗြဟ္မဇာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တလဒ္ဓိယာ ဝိနိဝေဌနတ္ထံ။ ပုတ္တပဋိလာဘတ္ထာယာတိ ‘‘ဧဝံ မယံ ပေတ္တိကံ ဣဏဓာရံ သောဓေယျာမာ’’တိ လဒ္ဓိယံ ဌတွာ ပုတ္တပဋိလာဘတ္ထာယ။ အယဉှေတ္ထ အဓမ္မိကာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ အဇ္ဈာသယော။ နေသန္တိ ဗြာဟ္မဏာနံ။ သစ္စဝစနံ သိယာတိ ‘‘ဗြဟ္မုနော ပုတ္တာ’’တိအာဒိဝစနံ သစ္စံ ယဒိ သိယာ ဗြာဟ္မဏီနံ…ပေ… ဘဝေယျ၊ န စေတံ အတ္ထိ။ မဟာဗြဟ္မုနော မုခတော ဇာတောတိ ဝါဒစ္ဆေဒကဝါဒေါ မုခတောဇာတစ္ဆေကဝါဒေါ။ အဿလာယနောဝိညူ ဇာတိကော ‘‘နိရက္ခေပံ သမဏေန ဂေါတမေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဇာနန္တောပိ သဟဂတာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထံ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဘဝံ ဂေါတမော’’တိအာဒိမာဟ။

၄၀၃။ ဣဒါနိ ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဝဏ္ဏောတိ ဝါဒံ ဘိန္ဒိတုံ ‘‘သုတံ တေ ယောနကကမ္ဗောဇေသူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ယဒိ ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဝဏ္ဏော၊ သဗ္ဗတ္ထ ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဘဝေယျ၊ အထ ကသ္မာ ယောနကကမ္ဗောဇာဒိဇနပဒေသု ဗြာဟ္မဏာနံ သေဋ္ဌဘာဝေါ နတ္ထိ? ဧဝဉှိ တတ္ထ ဝဏ္ဏာ ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော’’တိ လဒ္ဓိမတ္တမေတံ။ တေသု ဟိ ဇနပဒေသု ဇနာ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပတိတွာ သမ္မန္တယိတွာ ကတိကံ အကံသု၊ ဒါသံ သာမိကံ ကတွာ ဣတရေ သဗ္ဗေ တံ ပူဇေတွာ တဿ ဝသေ ဝတ္တန္တိ၊ ယော တေသံ အယျော ဟောတိ ဣတရေ သဗ္ဗေ တဿ ဒါသာ ဟောန္တိ၊ တေ ကတိပယသံဝစ္ဆရာတိက္ကမေန တဿ ကိဉ္စိ ဒေါသံ ဒိသွာ တံ တတော ဌာနတော အပနေတွာ အညံ ဌပေန္တိ၊ ဣတိ သော အယျော ဟုတွာ ဒါသော ဟောတိ၊ ဣတရော ဒါသော ဟုတွာ အယျော ဟောတိ၊ ဧဝံ တာဝ ကေစိ ‘‘အယျော ဟုတွာ ဒါသော ဟောတိ၊ ဒါသော ဟုတွာ အယျော ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပုရိမဝသေနေဝ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗြာဟ္မဏော သဘရိယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝယပ္ပတ္တေ ပုတ္တေ အသတီတိ ဣဒံ ဝက္ခမာနဿ ဒါရကဿ ဒါယဇ္ဇသာမိကဘာဝဿ တာဝ ဒဿနံ။ မာတိတော သုဒ္ဓါတိ ဧတ္ထ ¶ ယော မာတိတော သုဒ္ဓတ္တာ အယျော၊ ပိတိတော အသုဒ္ဓတ္တာ ဒါသော ဟောတိ၊ သော ဧဝ ပိတိတော အသုဒ္ဓတ္တာ ဒါသော ဟုတွာ မာတိတော အယျော ဟောတီတိ ဇာတိံ သမ္ဘေဒေတိ။ သောဝ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဟောတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ အပရေ။ ကော ထာမောတိ မဟန္တေ လောကသန္နိဝါသေ အနမတဂ္ဂေ အတီတေ ကာလေ ဣတ္ထီနံ ဝါ စိတ္တေ အနဝဋ္ဌိတေ ဒါသာ ဒါသာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ အယျာ အယျာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ ကော ဧကန္တိကော သဟေတုကော အဝဿယော၊ တဿ သာဓကော သိဒ္ဓန္တော၊ ကိံ နိဒဿနန္တိ အတ္ထော။

၄၀၄။ သုက္ကစ္ဆေဒကဝါဒေါ နာမာတိ ‘‘ဗြာဟ္မဏောဝ သုက္ကော ဝဏ္ဏော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော သုက္ကစ္ဆေဒကဝါရော နာမ။

၄၀၈။ သဗ္ဗသ္မိံ အဂ္ဂိကိစ္စံ ကရောန္တေတိ ဧတေန ယထာ ယတော ကုတောစိ နိဿယတော ဥပ္ပန္နော အဂ္ဂိဥပါဒါနသမ္ပန္နော အဂ္ဂိကိစ္စံ ကရောတိ၊ ဧဝံ ယသ္မိံ ကသ္မိဉ္စိ ဒါသကုလေ ဇာတော ဥပနိဿယသမ္ပန္နော သမ္မာပဋိပဇ္ဇမာနော သံသာရတော သုဇ္ဈတိ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။

၄၀၉။ ပါဒသိကဝဏ္ဏောတိ အန္တရာဠဝဏ္ဏော။ ဧတေသန္တိ ခတ္တိယကုမာရေန ဗြာဟ္မဏကညာယ ဥပ္ပန္နပုတ္တော၊ ဗြာဟ္မဏကုမာရေန ခတ္တိယကညာယ ဥပ္ပန္နပုတ္တောတိ ဧတေသံ ဒွိန္နံ မာဏဝကာနံ။ မတကဘတ္တေတိ မတေ ဥဒ္ဒိဿ ကတဘတ္တေ။ ထာလိပါကေတိ ကတမင်္ဂလဘတ္တေ။

၄၁၀။ တုမှေတိ ဇာတိသာမညတော မာဏဝံ ဗြာဟ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဇ္ဈံ သင်္ဂဏှန္တော အာဟ။ ကော နု ခေါတိ အဝံသိရော ဣသိဝါဒေါ၊ တေသံ ဗြာဟ္မဏီသီနံ အသာမတ္ထိယဒဿနေန ဇာတိယာ အပ္ပမာဏတံ ဝိဘာဝေတုံ ဂါမဒါရကဝေသေန ဥပဂစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂါမဏ္ဍလရူပေါ ဝိယာ’’တိ။ ကောဏ္ဍဒမကောတိ အဒန္တဒမကော။

၄၁၁။ ဇနေတီတိ ¶ ဇနိကာ ဇနေတ္တိ။ ဇနကော ပိတာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂန္ဓဗ္ဗပဉှန္တိ ဂန္ဓဗ္ဗဿ မာတုကုစ္ဆိယံ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တဿ ခတ္တိယဘာဝါဒိပုစ္ဆံ။ ဒဗ္ဗိဂဟဏသိပ္ပမ္ပိ ဧကာ ဝိဇ္ဇာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကိရ ကုသလော ယံ ကိဉ္စိ အာဟာရူပဂပဏ္ဏပုပ္ဖဖလဗီဇံ အန္တမသော ဧလာလုကမ္ပိ ဂဟေတွာ ဘေသဇ္ဇေဟိ ယောဇေတွာ ပစန္တော သပ္ပိမဓုဖာဏိတေဟိ သမာနရသံ ကတွာ သမ္ပာဒေတုံ ¶ သက္ကောတိ၊ ပုဏ္ဏောပိ တာဒိသော၊ တေန ဉာတံ တွံ ဒဗ္ဗိဂဟဏသိပ္ပမတ္တမ္ပိ န ဇာနာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒ္ဓါတိ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ သဒ္ဓါ၊ ပေါထုဇ္ဇနိကေနေဝ ရတနတ္တယပသာဒေန ပသန္နော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဥပါသကံ မံ ဘဝံ…ပေ… သရဏံ ဂတ’’န္တိ။

အဿလာယနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ဃောဋမုခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁၂။ ခေမိယာ ¶ နာမ ရညော ဒေဝိယာ ရောပိတတ္တာ တံ အမ္ဗဝနံ ခေမိယမ္ဗဝနန္တိ ဝုစ္စတီတိ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မိကောတိ ဓမ္မယုတ္တော သဗ္ဗသောဝ အဓမ္မံ ပဟာယ ဓမ္မေ ဌိတော။ ပရိဗ္ဗဇတိ ပဗ္ဗဇတိ ဧတေနာတိ ပရိဗ္ဗဇော၊ ဃရာဝါသတော နိက္ခမနပုဗ္ဗကံ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏဝသေန သီလသမာဒါနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ပရိဗ္ဗဇေ။ သဘာဝေါတိ တံ ပရိဗ္ဗာဇနိယံ၊ တေဟိ တေဟိ ပရိဗ္ဗာဇကေဟိ အနုဋ္ဌာတဗ္ဗော ပဋိပတ္တိဓမ္မသင်္ခါတော သဘာဝေါ။ ဓမ္မောဝ ပမာဏန္တိ ဧတေန မယံ အဟိရိမနာ စိတ္တဿ ယထာဥပဋ္ဌိတံ ကထေမ၊ တသ္မာ တံ အပ္ပမာဏံ၊ ယော ပနေတ္ထ အဝိတထော ဓမ္မော၊ တဒေဝ ပမာဏံ။ အဓိဂတပဋိပတ္တိသင်္ခါတော သဘာဝေါ အတ္ထိ၊ တဿ တုမှေဟိ တုမှေဟိ ဗဟုနာ နာနာသန္ဒဿနာဒိ ကမ္မေန ဣဓ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဗဟုဒေဝေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၄၁၄။ သာရတ္တရတ္တာတိ သာရဇ္ဇနဝသေန ရတ္တာ၊ ဗဟုလရာဂဝသေန အဘိရတ္တာတိ အတ္ထော။ အတ္တနာ ဉာပေတဗ္ဗမတ္ထံ အနုဂ္ဂဟာပေတိ ဗောဓေတီတိ အနုဂ္ဂဟော၊ ဉာပိတကာရဏံ၊ သဟ အနုဂ္ဂဟေနာတိ သာနုဂ္ဂဟာ။ တေနာဟ ‘‘သကာရဏာ’’တိ။ ကိံ ပန တံ ကာရဏံ? ဣမဿာဓိပ္ပာယော ‘‘နတ္ထိ ဓမ္မိကော ပရိဗ္ဗဇော’’တိ မယာ ဝုတ္တော၊ အဒ္ဓါ ပနာယသ္မာ ဥဒေနော ယာထာဝတော ဓမ္မိကံ ပရိဗ္ဗဇံ မေ အာစိက္ခတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။

၄၂၁။ သဗ္ဗမိဒံ ထာဝရဇင်္ဂမံ ပုရိသကတံ၊ တသ္မာ ယံ ကိဉ္စိ ကတွာ အတ္တာ ပေါသေတဗ္ဗော ရက္ခိတဗ္ဗောတိ လောကာယတနိဿိတော နီတိမဂ္ဂေါ ဃောဋမုခကန္တော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဧတဿ ကိရ ဇာနနသိပ္ပေ’’တိအာဒိ။ သဂ္ဂေ ¶ နိဗ္ဗတ္တော နာမ နတ္ထိ အကတ္တဗ္ဗမေဝ ကရဏတော။ ဒေဝလောကပရိယာပန္နဓနံ မနုဿာနံ ဥပကပ္ပပုညာဘာဝတော ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ နိဟိတဓနံ ‘‘အသုကေ စာ’’တိ အာစိက္ခိတွာ ဂတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဃောဋမုခသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ စင်္ကီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂၂။ တသ္မိန္တိ ¶ သာလဝနေ။ ဥတ္တရေန ဩပါသာဒန္တိ ဩပါသာဒဂါမဿ ဥတ္တရဒိသာယံ။ ဥတ္တရေနာတိ ဧန-သဒ္ဒယောဂေန ဟိ ဩပါသာဒန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ အဇ္ဈာဝသတီတိ ဧတ္ထ အဓိ-အာ-သဒ္ဒါနံ အနတ္ထန္တရတံ ဟဒယေ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝသတီ’’တိ။ ဣဒါနိ တေသံ အတ္ထဝိသေသဘာဝိတံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဘဝိတွာ ဝါ အာဝသတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဩပါသာဒပဒေ။ သတ္တုဿဒန္တိအာဒီသု ပန ကထန္တိ အာဟ – ‘‘တဿ အနုပ္ပယောဂတ္တာဝ သေသပဒေသူ’’တိ။ ဥပ-အနု-အဓိ-ဣတိ-ဧဝံ-ပုဗ္ဗကေ ဝသနကိရိယယာဋ္ဌာနေ ဥပယောဂဝစနမေဝ ပါပုဏာတီတိ သဒ္ဒဝိဒူ ဣစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘လက္ခဏံ သဒ္ဒသတ္ထတော ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပသဂ္ဂဝသေန ပနေတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဥဿဒတာ နာမေတ္ထ ဗဟုလတာတိ တံ ဗဟုလတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗဟုဇန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဝဇ္ဇိတွာတိ ပရိက္ခိပိတွာ။

ရညာ ဝိယ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ရာဇဘောဂ္ဂံ။ ရညော ဒါယဘူတန္တိ ကုလပရမ္ပရာယ ဘောဂ္ဂဘာဝေန ရညာ လဒ္ဓဒါယဘူတံ။ တေနာဟ ‘‘ဒါယဇ္ဇန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ရာဇနီဟာရေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓံ ပရိဘောဂလာဘဿ သေဋ္ဌဒေယျတာ နာမ နတ္ထီတိ အာဟ – ‘‘ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ ရာဇသင်္ခေပေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တိတ္ထပဗ္ဗတာဒီသူတိ နဒီတိတ္ထပဗ္ဗတပါဒဂါမဒွါရအဋဝီမုခါဒီသု။ နိဿဋ္ဌပရိစ္စတ္တန္တိ မုတ္တစာဂဝသေန ပရိစ္စတ္တံ ကတွာ။ ဧတေသံ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ။

၄၂၃။ တိ သန္နိပတိတာ။ ယော ကောစိ ဝိညူနံ ဣစ္ဆိတော ပဉှော၊ တဿ ပုစ္ဆိတဿ ယာထာဝတော ကထနသမတ္ထော ပုစ္ဆိတပဉှဗျာကရဏသမတ္ထော။ကုလာပဒေသာဒိနာ မဟတီ မတ္တာ ဧတဿာတိ မဟာမတ္တော။

၄၂၄။ တေတိ ¶ ‘‘နာနာဝေရဇ္ဇကာ’’တိ ဝုတ္တဗြာဟ္မဏာ။ ‘‘ဥဘတော သုဇာတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၀၃၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၁၃၄) ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ယေဟိ ကေဟိစိ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ သုဇာတတာ ဝိညာယေယျ၊ သုဇာတသဒ္ဒေါ စ ‘‘သုဇာတော စာရုဒဿနော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၅၃၊ ထေရဂါ။ ၈၁၈) အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိပရိယာယောတိ ဇာတိဝသေနေဝ သုဇာတတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘မာတိတော စ ပိတိတော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနောရသပုတ္တဝသေနပိ လောကေ မာတုပိတုသမညာ ဒိဿတိ၊ ဣဓ ပနဿ ဩရသပုတ္တဝသေနေဝ ဣစ္ဆီယတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သံသုဒ္ဓဂဟဏီကော’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ပိတာ စ မာတာ စ ပိတရော၊ ပိတူနံ ပိတရော ပိတာမဟာ၊ တေသံ ယုဂေါ ပိတာမဟယုဂေါ၊ တသ္မာ ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယုဂသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဧကသေသနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ယုဂေါ စ ယုဂေါ စ ယုဂါ’’တိ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ဒွိန္နံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘တတော ဥဒ္ဓံ သဗ္ဗေပိ ပုဗ္ဗပုရိသာ ပိတာမဟဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ’’တိ။ ပုရိသဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ‘‘မာတိတော’’တိ ပါဠိဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အက္ခိတ္တောတိ အပ္ပတ္တခေပေါ။ အနဝက္ခိတ္တောတိ သဒ္ဓထာလိပါကာဒီသု န အဝက္ခိတ္တော။ ဇာတိဝါဒေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဥဘတော…ပေ… ပိတာမဟယုဂါတိ ဧတေန ဗြာဟ္မဏဿ ယောနိဒေါသာဘာဝေါ ဒဿိတော သံသုဒ္ဓဂဟဏိကဘာဝကိတ္တနတော။ အက္ခိတ္တောတိ ဣမိနာ ကိရိယာပရာဓာဘာဝေါ။ ကိရိယာပရာဓေန ဟိ သတ္တာ ခေပံ ပါပုဏန္တိ။ အနုပကုဋ္ဌောတိ ဣမိနာ အယုတ္တသံသဂ္ဂါဘာဝေါ။ အယုတ္တသံသဂ္ဂမ္ပိ ဟိ ပဋိစ္စ သတ္တာ အက္ကောသံ လဘန္တိ။

ဣဿရောတိ အဓိပတေယျသံဝတ္တနိယကမ္မဖလေန ဤသနသီလော။ သာ ပနဿ ဣဿရတာ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိပစ္စယာ ပါကဋာ ဇာတာတိ အဍ္ဎတာပရိယာယဘာဝေန ဝဒန္တော ‘‘အဍ္ဎောတိ ဣဿရော’’တိ အာဟ။ မဟန္တံ ဓနမဿ ဘူမိဂတဉ္စေဝ ဝေဟာသဋ္ဌဉ္စာတိ မဟဒ္ဓနော။ တဿာတိ တဿ တဿ။ ဝဒန္တိ ‘‘အနွယတော ဗျတိရေကတော စ အနုပသင်္ကမနကာရဏံ ကိတ္တေမာ’’တိ။

အဓိကရူပေါတိ ဝိသိဋ္ဌရူပေါ ဥတ္တမသရီရော။ ဒဿနံ အရဟတီတိ ဒဿနီယော။ တေနာဟ ‘‘ဒဿနယောဂ္ဂေါ’’တိ။ ပသာဒံ အာဝဟတီတိ ပါသာဒိကော။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တပသာဒဇနနတော’’တိ။ ဝဏ္ဏဿာတိ ဝဏ္ဏဓာတုယာ ¶ ။ သရီရန္တိ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌော ကရစရဏဂီဝါသီသာဒိ အဝယဝသမုဒါယော၊ သော စ သဏ္ဌာနမုခေန ဂယှတီတိ ‘‘ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ပရမာယ…ပေ… သမ္ပတ္တိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဝဏ္ဏေသု သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောဝ ဥတ္တမောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေဋ္ဌေန သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေန သမန္နာဂတော’’တိ။ တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ စက္ကဝတ္တိနော စ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဝ ဟောန္တိ။ ဗြဟ္မဝစ္ဆသီတိ ဥတ္တမသရီရာဘော သုဝဏ္ဏာဘောတိ အတ္ထော။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မဟာဗြဟ္မုနော သရီရသဒိသေန သရီရေန သမန္နာဂတော’’တိ။ န ဗြဟ္မုဇုဂတ္တတံ။ အခုဒ္ဒါဝကာသော ဒဿနာယာတိ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ အဝယဝပါရိပူရိယာ စ ဒဿနာယ ဩကာသော န ခုဒ္ဒကော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာနေဝါ’’တိအာဒိ။

ယမနိယမလက္ခဏံ သီလမဿ အတ္ထီတိ သီလဝါ၊ တံ ပနဿ ရတ္တညုတာယ ဝုဒ္ဓံ ဝဍ္ဎိတံ သီလံ အဿ အတ္ထီတိ ဝုဒ္ဓသီလီ၊ တေန စ သဗ္ဗဒါ သမာယောဂတော ဝုဍ္ဎသီလေန သမန္နာဂတော။ ပဉ္စသီလမတ္တမေဝ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ တတော ပရံ သီလဿ တတ္ထ အဘာဝတော တေသဉ္စ အဇာနနတော။

ဌာနကရဏသမ္ပတ္တိယာ ¶ သိက္ခာသမ္ပတ္တိယာ စ ကတ္ထစိပိ အနူနတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒါနိ ဗျဉ္ဇနာနိ အက္ခရာနိ ဧတိဿာတိ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။ အထ ဝါ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ၊ နာမာဒိ၊ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ ဝါကျံ၊ တေသံ ပရိပုဏ္ဏတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။ အတ္ထဉာပနသာဓနတာယ ဝါစာဝ ကရဏန္တိ ဝါက္ကရဏံ၊ ဥဒါဟရဏဃောသော။ ဂုဏပရိပုဏ္ဏဘာဝေန တဿ ဗြာဟ္မဏဿ၊ တေန ဝါ ဘာသိတဗ္ဗအတ္ထဿ။ ပူရေ ပုဏ္ဏဘာဝေ။ ပူရေတိ စ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထေ အာဓာရေ ဘုမ္မံ၊ ဒုတိယသ္မိံ ဝိသယေ။ သုခုမာလတ္တနေနာတိ ဣမိနာ တဿာ ဝါစာယ မုဒုသဏှဘာဝမာဟ။ အပလိဗုဒ္ဓါယ ပိတ္တသေမှာဒီဟိ။ သန္ဒိဋ္ဌံ သဗ္ဗံ ဒဿေတွာ ဝိယ ဧကဒေသကထနံ။ ဝိလမ္ဗိတံ သဏိကံ စိရာယိတွာ ကထနံ။ ‘‘သန္ဒိဒ္ဓဝိလမ္ဗိတာဒီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ သန္ဒိဒ္ဓံ သန္ဒေဟဇနကံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခလိတာနုကဍ္ဎိတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ပါကဋံ ကတွာတိ ဣမိနာ စဿ ဝါစာယ အတ္ထပါရိပူရိံ ဝဒန္တိ။

၄၂၅။ သဒိသာတိ ဧကဒေသေန သဒိသာ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗထာ သဒိသာ ကေစိပိ ဂုဏာ အညေသု လဗ္ဘန္တိ။ ဣတရေတိ အတ္တနော ဂုဏေဟိ အသဒိသဂုဏေ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အတ္ထဇာတံ။ ဂေါပဒကန္တိ ဂါဝိယာ ပဒေ ဌိတဥဒကံ။ ကုလပရိယာယေနာတိ ကုလာနုက္ကမေန။

တတ္ထာတိ ¶ မဉ္စကေ။ သီဟသေယျံ ကပ္ပေသီတိ ယထာ ရာဟု အသုရိန္ဒော အာယာမတော ဝိတ္ထာရတော ဥဗ္ဗေဓတော စ ဘဂဝတော ရူပကာယဿ ပရိစ္ဆေဒံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ၊ တထာရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောန္တော သီဟသေယျံ ကပ္ပေသိ။

ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန အရိယန္တိ အာဟ ‘‘အရိယံ ဥတ္တမံ ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလံ၊ န သုခဝိပါကဋ္ဌေန။ ကတ္ထစိ စတုရာသီတိ ပါဏသဟဿာနိ ကတ္ထစိ အပရိမာဏာပိ ဒေဝမနုဿာ ယသ္မာ စတုဝီသတိယာ ဌာနေသု အသင်္ချေယျာ အပရိမေယျာ မဂ္ဂဖလာမတံ ပိဝန္တိ။ ကောဋိသတသဟဿာဒိပရိမာဏေနပိ ဗဟူ ဧဝ။ တသ္မာ အနုတ္တရာစာရသိက္ခာပနဝသေနေဝ ဘဂဝါ ဗဟူနံ အာစရိယော။ တေတိ ကာမရာဂတော အညေ ဘဂဝတာ ပဟီနကိလေသေ။

အပါပပုရေက္ခာရောတိ အပါပေဟိ ပုရက္ခရီယတိ၊ န ဝါ ပါပံ ပုရတော ကရောတီတိပိ အပါပပုရေက္ခာရောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပါပေ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အပါပေတိ ပါပပပဋိပက္ခေ ပါပရဟိတေ စ။ ဗြဟ္မနိ ဘဝါ၊ ဗြဟ္မုနော ဝါ ဟိတာ ဂရုကရဏာဒိနာ၊ ဗြဟ္မာနံ ဝါ မဂ္ဂံ ဇာနာတီတိ ဗြဟ္မညာ၊ တဿာ ဗြဟ္မညာယ ပဇာယ။

တိရောရဋ္ဌာ ¶ တိရောဇနပဒါတိ ဧတ္ထ ရဇ္ဇံ ရဋ္ဌံ ရာဇန္တိ ရာဇာနော ဧတေနာတိ ကတွာ။ တဒေကဒေသဘူတာ ပဒေသာ ပန ဇနပဒေါ ဇနာ ပဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ သုခဇီဝိကံ ပါပုဏန္တီတိ ကတွာ။ ပုစ္ဆာယ ဒေါသံ သလ္လက္ခေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘဂဝါ ဝိဿဇ္ဇေတိ တေသံ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ စိန္တေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ နဝကာတိ အာဂန္တုကဘာဝေန အမှာကံ အဘိနဝါ။

၄၂၆။ ဩပါတေတိ နိပ္ပာတေတီတိ အတ္ထော။ တထာဘူတော စ တတ္ထ ပေသိတာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဝေသေတီ’’တိ။ သံပုရက္ခရောန္တီတိ သက္ကစ္စံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကရောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပုရတော ကတွာ ဝိစရန္တီ’’တိ။

၄၂၇။ သုဒ္ဒေ ဗဟိ ကတွာ ရဟော သာသိတဗ္ဗဋ္ဌေန မန္တာ ဧဝ တံတံအတ္ထပဋိပတ္တိဟေတုတာယ ပဒန္တိ မန္တပဒံ ဝေဒံ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဒေါ’’တိ။ ဧဝံ ကိရာတိ ပရမ္ပရဘာဝေန အာဘတန္တိ အာစရိယပရမ္ပရာယ အာဘတံ။ ပါဝစနသင်္ခါတသမ္ပတ္တိယာတိ ¶ ပမုခဝစနမှိ ဥဒတ္တာဒိသမ္ပတ္တိယာ။ သာဝိတ္တိအာဒီဟိ ဆန္ဒဗန္ဓေဟိ ဝဂ္ဂဗန္ဓေဟိ စာတိ ဂါယတ္တီအာဒီဟိ အဇ္ဈာယာနုဝါကာဒီဟိ ဆန္ဒဗန္ဓေဟိ စ ဝဂ္ဂဗန္ဓေဟိ စ။ သမ္ပာဒေတွာတိ ပဒသမ္ပတ္တိံ အဟာပေတွာ။ ပဝတ္တာရောတိ ဝါ ပါဝစနဝသေန ဝတ္တာရော။ သဇ္ဈာယိတန္တိ ဂါယနဝသေန သဇ္ဈာယိတံ၊ တံ ပန ပဒေနေဝ ဣစ္ဆိတန္တိ အာဟ ‘‘ပဒသမ္ပတ္တိဝသေနာ’’တိ။ အညေသံ ဝုတ္တန္တိ ပါဝစနဝသေန အညေသံ ဝုတ္တံ။ ရာသိကတန္တိ ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒါဒိဝသေန၊ တတ္ထာပိ ပစ္စေကံ မန္တဗြဟ္မာဒိဝသေန အဇ္ဈာယာနုဝါကာဒိဝသေန ရာသိကတံ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဩလောကေတွာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန သတ္တာနံ ကမ္မဿကတံ၊ ပစ္စက္ခတော ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဗ္ဗစက္ခုသဒိသေန ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏာနံ မန္တဇ္ဈေနဝိဓိဉ္စ ဩလောကေတွာ။ ပါဝစနေန သဟ သံသန္ဒေတွာတိ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ယံ ဝစနံ ဝဋ္ဋသန္နိဿိတံ၊ တေန သဟ အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာ။ န ဟိ တေသံ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတော အတ္ထော ပစ္စက္ခော ဟောတိ။ အပရာပရေတိ အဋ္ဌကာဒီဟိ အပရာပရေ၊ ပစ္ဆိမာ ဩက္ကာကရာဇကာလာဒီသု ဥပ္ပန္နာ။ ပက္ခိပိတွာတိ အဋ္ဌကာဒီဟိ ဂန္ထိတမန္တပဒေသု ကိလေသသန္နိဿိတပဒါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပဒေ ပက္ခိပနံ ကတွာ။ ဝိရုဒ္ဓေ အကံသူတိ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တာဒီသု (ခု။ နိ။ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တံ) အာဂတနယေနေဝ သံကိလေသိကတ္ထဒီပနတော ပစ္စနီကဘူတေ အကံသု။

၄၂၈။ ပဋိပါဋိယာ ဃဋိတာတိ ပဋိပါဋိယာ သမ္ဗဒ္ဓါ။ ပရမ္ပရသံသတ္တာတိ အာဒါနိယာယ ယဋ္ဌိယာ သံသတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယဋ္ဌိဂ္ဂါဟကေန စက္ခုမတာ’’တိ။ ပုရိမဿာတိ မဏ္ဍလာကာရေန ဌိတာယ အန္ဓဝေဏိယာ သဗ္ဗပုရိမဿ ဟတ္ထေန သဗ္ဗပစ္ဆိမဿ ကစ္ဆံ ဂဏှာပေတွာ။ ဒိဝသမ္ပီတိ အနေကဒိဝသမ္ပိ ¶ ။ စက္ခုဿ အနာဂတဘဝံ ဉတွာ ယထာအက္ကန္တဋ္ဌာနေယေဝ အနုပတိတွာ အက္ကမနံဝ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကဟံ စက္ခုမာ ကဟံ မဂ္ဂေါ’’တိ ပရိဝေဒိတွာ။

ပါဠိအာဂတေသု ဒွီသူတိ သဒ္ဓါ အနုဿဝေါတိ ဣမေသု ဒွီသု။ ဧဝရူပေတိ ယထာ သဒ္ဓါနုဿဝါ၊ ဧဝရူပေ ဧဝ ပစ္စက္ခဂါဟိနောတိ အတ္ထော။ တယောတိ ရုစိအာကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယော။ ဘူတဝိပါကာတိ ဘူတတ္ထနိဋ္ဌာယကာ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓကာ၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အဘူတတ္ထဝိပါကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု သဒ္ဓါယိတာဒိဝတ္ထူသု။ ဧကံသေနေဝ နိဋ္ဌံ ဂန္တုံ နာလံ အနေကန္တိကတ္တာ သဒ္ဓါဒိဂ္ဂါဟဿ။ ဥပရိ ပုစ္ဆာယ မဂ္ဂံ ဝိဝရိတွာ ဌပေသိ သစ္စာနုရက္ခာယ ဉာတုကာမတာယ ဥပ္ပာဒိတတ္တာ။ ပဿတိ ဟိ ဘဂဝါ – မယာ ‘‘သစ္စမနုရက္ခတာ…ပေ… နိဋ္ဌံ ဂန္တု’’န္တိ ဝုတ္တေ သစ္စာနုရက္ခဏံ ဉာတုကာမော မာဏဝေါ ‘‘ကိတ္တာဝတာ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိဿတိ၊ တဿ တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သစ္စာနုဗောဓေ ပုစ္ဆာယ အဝသရံ ဒတွာ တဿ ဥပနိဿယေ ဥပကာရဓမ္မေ ကထေဿာမီတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပရိ ပုစ္ဆာယ မဂ္ဂံ ဝိဝရိတွာ ဌပေသီ’’တိ။

၄၃၀။ အတ္တာနညေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ ယတော ဝုတ္တံ ပါဠိယံ – ‘‘ယံ ခေါ ပနာယမာယသ္မာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဂမ္ဘီရော သော ဓမ္မော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော’’တိအာဒိ။ လုဗ္ဘန္တီတိ လောဘနီယာ ယထာ ‘‘အပါယဂမနီယာ’’တိ အာဟ ‘‘လောဘနီယေသု ဓမ္မေသူတိ လောဘဓမ္မေသူ’’တိ။ ယထာ ဝါ ရူပါဒိဓမ္မာ လောဘနီယာ၊ ဧဝံ လောဘောတိ အာဟ ‘‘လောဘနီယေသု ဓမ္မေသူတိ လောဘဓမ္မေသူ’’တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ ဧသေ နယော သေသပဒဒွယေပိ။

၄၃၂။ နိဝေသေတီတိ ဌပေတိ ပဋ္ဌပေတိ။ ပယိရုပါသတီတိ ဥပဋ္ဌာနဝသေန ဥပဂန္တွာ နိသီဒတိ။ သုယျတိ ဧတေနာတိ သောတန္တိ အာဟ ‘‘ပသာဒသောတ’’န္တိ။ တဉှိ သဝနာယ ဩဒဟိတဗ္ဗန္တိ။ ဓာရေတိ သန္ဓာရေတိ တတ္ထေဝ မနံ ဌပေတိ။ အတ္ထတောတိ ယထာဝုတ္တဿ ဓမ္မဿ အတ္ထတော။ ကာရဏတောတိ ယုတ္တိတော ဟေတုဒါဟရဏေဟိ ဥပပတ္တိတော။ ဩလောကနန္တိ ဧဝမေတန္တိ ယထာသဘာဝတော ပညာစက္ခုနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗတံ ခမန္တိ၊ တဉ္စ မဟန္တဿ မဏိနော ပဇ္ဇလန္တဿ ဝိယ အာဝိကတွာ အတ္ထဿ စိတ္တေ ဥပဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘ဣဓာ’’တိအာဒိ။ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒောတိ ကတ္တုကာမတာသင်္ခါတော ကုသလစ္ဆန္ဒော။ ဝါယမတီတိအာဒိတော စတုန္နမ္ပိ ဝီရိယာနံ ဝသေန ဝါယာမံ ပရက္ကမံ ကရောတိ။ မဂ္ဂပဓာနံ ပဒဟတီတိ မဂ္ဂါဝဟံ မဂ္ဂပရိယာပန္နဉ္စ သမ္မပ္ပဓာနံ ပဒဟတိ၊ ပဒဟနဝသေန တံ ပရိပူရေတိ။ ပရမသစ္စန္တိ အမောဃဓမ္မတ္တာ ပရမတ္ထသစ္စံ။ သဟဇာတနာမကာယေနာတိ မဂ္ဂပညာသဟဇာတနာမကာယေန ¶ ။ တဒေဝါတိ တဒေဝ ပရမသစ္စံ နိဗ္ဗာနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန ဝိဘူတံ ပါကဋံ ကရောန္တော ပဿတီ’’တိ။

၄၃၃-၄။ မဂ္ဂါနုဗောဓောတိ ¶ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဗောဓော ဗုဇ္ဈနံ၊ ယေသံ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန မဂ္ဂပ္ပဋိဝေဓော၊ တေသံ ပဋိပဿမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တမာနံ သာမညဖလံ၊ မဂ္ဂေန ပဋိဝိဒ္ဓါနိ သစ္စာနိ၊ ပရမတ္ထသစ္စမေဝ ဝါ အနုရူပဗုဇ္ဈနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သစ္စာနုပ္ပတ္တီတိ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ သတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ သဒ္ဓါပဋိလာဘာဒယော ဒွါဒသ ဓမ္မာ သစ္စာနုပ္ပတ္တိယာ ဥပကာရာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တေသံယေဝါတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနံ ဒွါဒသန္န’’န္တိ။ နာယံ ‘‘တေသံယေဝါ’’တိ ပဒဿ အတ္ထော။ သတိပိ ကုသလဝိပါကာဒိဘာဝေန နာနတ္တေ ဝတ္ထာရမ္မဏဘူမိကိစ္စာဒိဝသေန ပန သဒိသာတိ ဥပါယတောဝ မဂ္ဂဓမ္မာ အာသေဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဖလဘူတာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ တံသဒိသေ တဗ္ဗောဟာရံ ကတွာ ‘‘တေသံ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဓမ္မာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ အာသေဝနာဂဟဏံ သမတ္ထိတံ၊ န အညထာ။ န ဟိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာနံ မဂ္ဂဓမ္မာနံ အာသေဝနာ၊ ဗဟုလီကမ္မံ ဝါ အတ္ထီတိ။ တုလနာတိ ဝိပဿနာ။ သာ ဟိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘူတာ မဂ္ဂပ္ပဓာနဿ ဗဟုကာရာ တဿ အဘာဝေ မဂ္ဂပ္ပဓာနဿေဝ အဘာဝတော၊ ဧဝံ ဥဿာဟော တုလနာယ ဆန္ဒော ဥဿာဟဿ ဗဟုကာရောတိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌိမဿ ဥပရိမူပကာရတံ သုဝိညေယျမေဝါတိ အာဟ – ‘‘ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စင်္ကီသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ ဧသုကာရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃၇။ ကောဋ္ဌာသန္တိ ¶ မံသဘာဂံ။ လဂ္ဂါပေယျုန္တိ နှာရုနာ ဝါ ဝါကေန ဝါ ဗန္ဓိတွာ ပုရိသဿ ဟတ္ထေ ဝါ ဝသနဂေဟေ ဝါ ဩလမ္ဗနဝသေန ဗန္ဓေယျုံ။ သတ္ထဓမ္မန္တိ သတ္ထိကေသု သတ္ထဝါဟေန ပဏေတဗ္ဗံ အာဏာဓမ္မံ။ တဿ နိက္ခမနတ္ထန္တိ တံ မူလံ သတ္ထိကေဟိ နိတ္ထရဏတ္ထံ။ ပါပံ အဿာတိ ပရိစရန္တဿ ပါရိစရိယာယ အဟိတံဝ အဿ။ တေနာဟ ‘‘န သေယျော’’တိ။ ဥစ္စကုလီနာဒယော ဒုတိယဝါရာဒီဟိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဣဓ ဥပဓိဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိယော ပါပိယာဒိပဒေဟိ ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ – ‘‘ပါပိယောတိ ပါပကော လာမကော အတ္တဘာဝေါ အဿာ’’တိ။ သေယျံသောတိ ဟိတကောဋ္ဌာသော၊ ဟိတသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဥစ္စကုလီနတာတိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဥစ္စာကုလီနတ္တေနာ’’တိ။ ‘‘ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိအာဒီသု ¶ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၅၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ ၅၃၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၇။၂၀၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၄၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ၊ ၂။ပကိဏ္ဏကကထာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂။၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ နေတ္တိ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁) ဝိယ ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါ ဣဓ ပသံသာပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဝေဿောပိ ဟိ ဥဠာရဝဏ္ဏော ဟောတီ’’တိ။

၄၄၀။ ‘‘နိရဝေါ ပဒသဒ္ဒေါ သောဠာရဂေါတ္တဿ အကိဏ္ဏမတ္တိကာပတ္တော တိဋ္ဌေယျ အသင်္ဂစာရီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခာ စရိတဗ္ဗာဝ၊ အယံ တေသံ ကုလဓမ္မောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟရိတွာတိ အပနေတွာ။ သတ္တဇီဝေါ သတ္တဝါဏိဇကော။ ဂေါပေတိ ရက္ခတီတိ ဂေါပေါ၊ အာရက္ခာဓိကာရေ နိယုတ္တော။ အသန္တိ လူနန္တိ တေနာတိ အသိတံ၊ လဝိတ္တံ။ ဝိဝိဓံ ဘာရံ အာဘဉ္ဇန္တိ ဩလမ္ဗန္တိ ဧတ္ထာတိ ဗျာဘင်္ဂီ၊ ကာဇံ။

၄၄၁။ အနုဿရတောတိ အနုဿရဏဟေတု ကုလဝံသာနုဿရဏက္ခဏေ ခတ္တိယောတိအာဒိနာ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ပေါရာဏေ…ပေ… အနုဿရိယမာနေ’’တိ။ ဥစ္စနီစတ္တဇာနနတ္ထဉ္စ ကုလဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတီတိ ခတ္တိယာဒိကုလကမ္မုနာ တေသံ စတုန္နံ ဝဏ္ဏာနံ သန္ဓနံ ဇီဝိကံ ပညပေန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊ တထာဂတော ပန လောကုတ္တရဓမ္မမေဝ ပုရိသဿ သန္ဓနံ ပညပေတိ တေန သတ္တဿ လောကဂ္ဂဘာဝသိဒ္ဓိတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဧသုကာရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ဓနဉ္ဇာနိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၄၅။ ရာဇဂဟံ ¶ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတပဗ္ဗတဿာတိ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ။ ရာဇဂဟနဂရဿ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေ ပဗ္ဗတဿ သမီပေ ဌိတော ဇနပဒေါ ဒက္ခိဏာဂိရိ။ တဏ္ဍုလပုဋကာနံ ပါလိ ဧတ္ထာတိ တဏ္ဍုလပါလိ။ တဿ ¶ ကိရ ဒွါရသမီပေ တဏ္ဍုလဝါဏိဇာ တဏ္ဍုလပသိဗ္ဗကေ ဝိဝရိတွာ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ နိသီဒန္တိ၊ တေနဿ ‘‘တဏ္ဍုလပါလိဒွါရ’’န္တိ သမညာ အဟောသိ။ သဗ္ဗမေဝ သဿံ ဂဏှာတီတိ ဒလိဒ္ဒကဿကာနံ ဒိဝသပရိဗ္ဗယမတ္တမေဝ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သဗ္ဗမေဝ အာယတော နိပ္ဖန္နံ ဓညံ ဂဏှာတိ။ မန္ဒသဿာနီတိ မန္ဒနိပ္ဖတ္တိကာနိ သဿာနိ။

၄၄၆။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဒါသကမ္မကရဿ နိဝါသနဘတ္တဝေတ္တနာနုပ္ပဒါနေန မင်္ဂလဒိဝသေသု ဓနဝတ္ထာလင်္ကာရာနုပ္ပဒါနာဒိနာ စ ပေါသေတဗ္ဗော။ မိတ္တာမစ္စာနံ ပိယဝစနအတ္ထစရိယာသမာနတ္တတာဒိ မိတ္တာမစ္စကရဏီယံ ကတ္တဗ္ဗံ၊ တထာ ဉာတိသာလောဟိတာနံ။ တတ္ထ အာဝါဟဝိဝါဟသမ္ဗဒ္ဓေန ‘‘အမှာကံ ဣမေ’’တိ ဉာယန္တီတိ ဉာတီ၊ မာတာပိတာဒိသမ္ဗဒ္ဓတာယ သမာနလောဟိတာတိ သာလောဟိတာ။ သမ္မာ ဒဒန္တေသုပိ အသဇ္ဇနတော နတ္ထိ ဧတေသံ တိထီတိ အတိထိ၊ တေသံ အတ္တနာ သမာနပရိဘောဂဝသေန အတိထိကရဏီယံ ကာတဗ္ဗံ၊ အတိထိဗလီတိ အတ္ထော။ ဉာတကဘူတပုဗ္ဗာ ပေတ္တိဝိသယံ ဥပဂတာ ပုဗ္ဗပေတာ၊ ဒက္ခိဏေယျေသု ကာလေန ကာလံ ဒါနံ ဒတွာ တေသံ ဥဒ္ဒိသနံ ပုဗ္ဗပေတကရဏီယံ၊ ပေတဗလီတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓပုပ္ဖဝိလေပနဇာလာဘတ္တေဟိ ကာလေန ကာလံ ဒေဝတာနံ ပူဇာ ဒေဝတာကရဏီယံ၊ ဒေဝတာဗလီတိ အတ္ထော၊ ရာဇကိစ္စကရဏံ ဥပဋ္ဌာနံ ရာဇကရဏီယံ။ အယမ္ပိ ကာယောတိ အတ္တနော ကာယံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

၄၄၇။ ပဉ္စ ဒုဿီလျကမ္မာနီတိ နိစ္စသီလပဋိပက္ခဓမ္မာ။ ဒသ အကုသလကမ္မပထဓမ္မာ ဒသ ဒုဿီလျကမ္မာနိ။ အဓမ္မစာရီ ဧဝ ဝိသမစာရီ ကာယဝိသမာဒိစရဏတောတိ ဝိသမစာရီပဒဿ အတ္ထော ဝိသုံ န ဝုတ္တော။

၄၄၈-၄၅၃။ ဩသရန္တိ ¶ အပသက္ကန္တိ၊ ခီယန္တီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိဟာယန္တီ’’တိ။ အဘိသရန္တီတိ အဘိဝဍ္ဎနဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ။ တတြာတိ ဗြဟ္မလောကေ။ အဿာတိ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပန္နဿ ဓနဉ္ဇာနိဿ။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ ယဒါ ဘဂဝတာ ‘‘ဧသော၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာရိပုတ္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ။ စတုသစ္စဝိနိမုတ္တန္တိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝိဘဇိတွာ ဝုစ္စမာနေဟိ သစ္စေဟိ ဝိမုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန တတော ပုဗ္ဗေပိ သစ္စဝိမုတ္တံ ကထံ န ကထေသိယေဝ သစ္စဝိမုတ္တဿ နိယျာနဿ အဘာဝတော။

ဓနဉ္ဇာနိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ ဝါသေဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၅၄။ ဇာတိံ ¶ ¶ သောဓေတုကာမာ ဟောန္တီတိ သဟဝါသီနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ကိရိယာ ပရာဓေန ဝါ အသာရုပ္ပတ္တေန ဝါ ဇာတိယာ ဥပက္ကိလေသံ အာသင်္ကာယ တံ သောဓေတုကာမာ ဟောန္တိ။ မန္တေ သောဓေတုကာမာ ဟောန္တီတိ မန္တဝစနေ အာစရိယမတိစောဒနာယ အညေန ဝါကျေန ကေနစိ ကာရဏေန သံသယေ ဥပ္ပန္နေ တံ သောဓေတုကာမာ ဟောန္တိ။ အန္တရာတိ ဝေမဇ္ဈေ၊ အညတ္ထေဝါ အန္တရာသဒ္ဒေါတိ တဿ အညာ ကထာတိ ဝစနံ အဝဂန္တဗ္ဗံ။ ခန္တီမေတ္တာနုဒ္ဒယာဒိဂုဏသမ္ပန္နော ဧဝ ‘‘သီလဝါတိ ဂုဏဝါ’’တိအာဟ။ တေဟိ သီလဿ ဝိဿဇ္ဇနကာလေပိ ‘‘သီလဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္ပန္နသီလတ္တာ ဝါ တေဟိ သမန္နာဂတော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သီလဝါတိ ဂုဏဝါ’’တိ။ အာစာရသမ္ပန္နောတိ သာဓု အာစာရဝတ္တော။

၄၅၅။ သိက္ခိတာတိ တေဝိဇ္ဇာနံ သိက္ခိတာ တုမှေ၊ န ဒါနိ တုမှေဟိ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ပဋိညာတာတိ ပဋိဇာနိတွာ ဌိတာ။

ဝေဒတ္တယသင်္ခါတာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ အဇ္ဈယန္တီတိ တေဝိဇ္ဇာ။ တေနာဟ ‘‘တိဝေဒါန’’န္တိ။ တယော ဝေဒေ အဏန္တိ အဇ္ဈယန္တီတိ ဗြာဟ္မဏာ၊ တေသံ။ ယံ ဧကံ ပဒမ္ပိ အက္ခာတံ၊ တံ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ ကေဝလိနော အဓိယိနော အပ္ပပယောဂေန။ နိဋ္ဌာဂတမှာတိ နိပ္ဖတ္တိံ ဂတာ အမှာ တေဝိဇ္ဇာယ သကသမယဿ ကထနေ။

မနောကမ္မတော ဟိ ဝတ္တသမ္ပဒါတိကာရဏူပစာရေနာယမတ္ထော ဝုတ္တောတိ အာဟ – ‘‘တေန သမန္နာဂတော ဟိ အာစာရသမ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ။

ခယာတီတန္တိ ဝဍ္ဎိပက္ခေ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ သုက္ကပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ဟိ စန္ဒော ဝဍ္ဎတီတိ ဝုစ္စတိ၊ န ခီယတီတိ။ ဝန္ဒမာနာ ဇနာ နမက္ကာရံ ကရောန္တိ။

အတ္ထဒဿနေနာတိ ဝိဝရဏေန ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေန လောကဿ စက္ခု ဟုတွာ သမုပ္ပန္နံ။

၄၅၆။ တိဋ္ဌတု တာဝ ဗြာဟ္မဏစိန္တာတိ – ‘‘ကိံ ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ ဥဒါဟု ဘဝတိ ကမ္မုနာ’’တိ အယံ ဗြာဟ္မဏဝိစာရော တာဝ တိဋ္ဌတု ¶ ။ ဇာတိဒဿနတ္ထံ တိဏရုက္ခကီဋပဋင်္ဂတော ပဋ္ဌာယ လောကေ ¶ ဇာတိဝိဘင်္ဂံ ဝိတ္ထာရတော ကထေဿာမီတိ တေသံ စိတ္တသမ္ပဟံသနတ္ထံ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပဋိဇာနာတိ။ တတ္ထ အညမညာ ဟိ ဇာတိယောတိ ဣဒံ ကာရဏဝစနံ၊ ယသ္မာ ဣမာ ဇာတိယော နာမ အညမညံ ဝိသိဋ္ဌာ၊ တသ္မာ ဇာတိဝိဘင်္ဂံ ဗျာကရိဿာမီတိ။

ယသ္မာ ဣဓ ဥပါဒိန္နကဇာတိ ဗျာကာတဗ္ဗဘာဝေန အာဂတာ၊ တဿာ ပန နိဒဿနဘာဝေန ဣတရာ၊ တသ္မာ ‘‘ဇာတိဝိဘင်္ဂံ ပါဏာန’’န္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ တေသံ တေသံ ပါဏာနံ ဇာတိယောတိ အတ္ထော။ ဧဝန္တိ နိဒဿနံ ကထေတွာ နိဒဿိတဗ္ဗေ ကထိယမာနေ။ တဿာတိ ဝါသေဋ္ဌဿ။ ကာမံ ‘‘တေသံ ဝေါဟံ ဗျက္ခိဿ’’န္တိ ဥဘောပိ မာဏဝေ နိဿာယ ဒေသနာ အာဂတာ၊ တထာပိ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ၊ ဝါသေဋ္ဌ၊ ဇာနာဟီ’’တိအာဒိနာ ဝါသေဋ္ဌမေဝ အာလပန္တော ဘဂဝါ တမေဝ ဣမိနာ နိယာမေန ပမုခံ အကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တဿာတိ ဝါသေဋ္ဌဿာ’’တိ။ ဇာတိဘေဒေါ ဇာတိဝိသေသော၊ ဇာတိယာ ဘေဒေါ ပါကဋော ဘဝိဿတိ နိဒဿနေန ဝိဘူတဘာဝံ အာပါဒိတေန ပဋိညာတဿ အတ္ထဿ ဝိဘူတဘာဝါပတ္တိတော။ အာမ န ဝဋ္ဋတီတိ ကမ္မနာနတာယ ဧဝ ဥပါဒိန္နနာနတာယ ပဋိက္ခေပပဒမေတံ၊ န ဗီဇနာနတာယ အနုပါဒိန္နနာနတာယ ပဋိက္ခေပပဒန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – တံတံယောနိခိပနမတ္တံ ကမ္မဿ သာမတ္ထိယံ၊ တံတံယောနိနိယတာ ပန ယေ ဝဏ္ဏဝိသေသာ၊ တေ တံတံယောနိသိဒ္ဓိယာဝ သိဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ တံ ပန ယောနိခိပနကမ္မံ တံတံယောနိဝိသိဋ္ဌ-ဝိသေသာဘိဘူတာယ ပယောဂနိပ္ဖတ္တိယာ၊ အသံမုစ္ဆိတာယ ဧဝ ဝါ ပစ္စယဘူတာယ ဘဝပတ္ထနာယ အဘိသင်္ခတမေဝါတိ ဝိညာတဗ္ဗပစ္စယဝိသေသေန ဝိနာ ဖလဝိသေသာဘာဝတော ဧတံ သမီဟိတကမ္မံ ပတ္ထနာဒီဟိ စ ဘိန္နသတ္တိတံ ဝိသိဋ္ဌသာမတ္ထိယံ ဝါ အာပဇ္ဇိတွာ စက္ခုန္ဒြိယာဒိဝိသိဋ္ဌဖလနိဗ္ဗတ္တကံ ဇာယတိ၊ ဧဝံ ယောနိခိပနတံယောနိနိယတဝိသေသာဝဟတာ ဟောတီတိ။ ထေရေန ဟိ ဗီဇနာနတာ ဝိယ ကမ္မနာနတာပိ ဥပါဒိန္နကနာနတာယ သိယာ နု ခေါ ပစ္စယောတိ စောဒနံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပစ္စယဝိသေသဝိသိဋ္ဌာ ကမ္မနာနတာ ပန ပစ္စယောတိ နိစ္ဆိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နာနာဝဏ္ဏာတိ နာနပ္ပကာရဝဏ္ဏာ။ တာလနာဠိကေရာဒီနံ လောကေ အဘိညာတတိဏဇာတိဘာဝတော ဝိသေသေန ဂယှတိ အဘိညာတသောတနယေန။ ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏောဝါတိ အဋ္ဌာနပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ၊ ဇာတိယာဝ ¶ ဗြာဟ္မဏော ဘဝေယျာတိ ယောဇနာ။ န စ ဂယှတီတိ တိဏရုက္ခာဒီသု ဝိယ ဗြာဟ္မဏေသု ဇာတိနိယတဿ လိင်္ဂဿ အနုပလဗ္ဘနတော၊ ပိဝနဘုဉ္ဇနကထနဟသနာဒိကိရိယာယ ဗြာဟ္မဏဘာဝေန ဧကန္တိကလိင်္ဂနိယတာယ မန္တဇ္ဈေနာဒိံ ဝိနာ အနုပလဗ္ဘနတော စ။ ဝစီဘေဒေနေဝါတိ အာဟစ္စဝစနေနေဝ။

ကီဋေ ပဋင်္ဂေတိအာဒီသု ဇာတိနာနတာ လဗ္ဘတိ အညမညလိင်္ဂဝိသိဋ္ဌတာဒဿနာ။ ကုန္ထာ ကီဋကာ ¶ ၊ ခဇ္ဇခါဒကာ ကိပိလ္လိကာ။ ဥပ္ပတိတွာတိ ဥဍ္ဍေတွာ ဥဍ္ဍေတွာ။ ပဋဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝါ ပဋင်္ဂါ၊ န ခုဒ္ဒကပါဏကာ ကီဋာ နာမ။ တေသမ္ပိ ကီဋကာနံ။

ကာဠကာဒယောတိ ကလန္ဒကာဒယော။

ဥဒရံယေဝ နေသံ ပါဒါ ဥဒရေနေဝ သမ္ပဇ္ဇနတော။

သညာပုဗ္ဗကော ဝိဓိ အနိစ္စောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဒကေ’’တိ အာဟ ယထာ ‘‘ဝီရဿ ဘာဝေါ ဝီရိယ’’န္တိ။

ပတ္တသမုဒါယေ ပက္ခသဒ္ဒေါတိ ‘‘ပတ္တေဟိ ယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယော အတ္ထိ။

သင်္ခေပေန ဝုတ္တော ‘‘ဇာတိဝသေန နာနာ’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထ ပဒတ္ထေ ဒုဗ္ဗိညေယျံ နတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတြာယံ ယောဇနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဟိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဧဒိသံ သီသံ ဟောတိ၊ ခတ္တိယာနံ ဧဒိသန္တိ နိယမော အတ္ထိ ယထာ ဟတ္ထိအဿမိဂါဒီန’’န္တိ ဣဒမေဝ ဝါကျံ သဗ္ဗတ္ထ နေတဗ္ဗံ။ တံ သံင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗံ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။

တဿာတိ ယထာဝုတ္တနိဂမနဝစနဿ အယံ ယောဇနာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၄၅၇။ ဝေါကာရန္တိ ဝေါကရဏံ၊ ယေန ဝိသိဋ္ဌတာယ န ဝေါကရီယတိ ဇာတိဘေဒေါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နာနတ္တ’’န္တိ။

ဂေါရက္ခာဒိဥပဇီဝနေန အာဇီဝဝိပန္နော၊ ဟိံသာဒိနာ သီလဝိပန္နော၊ နိက္ခိတ္တဝတ္တတာဒိနာ အာစာရဝိပန္နောတိ။ သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ နိဝိဋ္ဌာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂေါရက္ခန္တိ ခေတ္တရက္ခ’’န္တိ။ ‘‘ဂေါတိ ဟိ ပထဝိယာ နာမ’’န္တိ။ တေဟိ တေဟိ ဥပါယေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိပ္ပံ၊ တတ္ထ ကောသလ္လံ။ ပရေသံ ¶ ဤသနဋ္ဌေန ဟိံသနဋ္ဌေန ဣဿော၊ သော အဿ အတ္ထီတိ ဣဿော ယောဓာဇီဝိကော၊ ဣဿဿ ကမ္မံ ပဟရဏံ၊ ဥသုံ သတ္တိဉ္စ နိဿာယ ပဝတ္တာ ဇီဝိကာ ဣဿတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အာဝုဓဇီဝိက’’န္တိ။ ယံ နိဿာယ အဿ ဇီဝိကာ၊ တဒေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဥသုဉ္စ သတ္တိဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဗြဟ္မံ ¶ ဝုစ္စတိ ဝေဒေါ၊ တံ အဏတိ ဇာနာတီတိ ဗြာဟ္မဏော၊ ဇာနနဉ္စ ပေါရာဏေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဝိဟိတနိယာမေန ဗြာဟ္မဏေဟိ ကတောပသမေန အနုဋ္ဌာနတပေန ယထာ ‘‘အာဇီဝသီလာစာရဝိပန္နော နတ္ထီ’’တိ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကေဟိ လောကိယပဏ္ဍိတေဟိ စ သမ္ပဋိစ္ဆိတော၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဗြာဟ္မဏသမယေန…ပေ… သာဓေတွာ’’တိ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ အာဇီဝသီလာစာရဝိပန္နဿ အဗြာဟ္မဏဘာဝေ သတိ န ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ၊ ဂုဏေဟိ ပန အာဇီဝသီလာစာရသမ္ပတ္တိသင်္ခါတေဟိ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂုဏာနံယေဝ ဗြာဟ္မဏဘာဝကရဏတော စတုဝဏ္ဏဝိဘာဂေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကုလေ ဇာတော ယော သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နတာယ ဂုဏဝါ၊ သော ဝုတ္တလက္ခဏေန နိပ္ပရိယာယတော ဗာဟိတပါပတာယ ဗြာဟ္မဏောတိ အယမေတ္ထ ဗြာဟ္မဏဘာဝေ ဉာယောတိ၊ ဧဝံ ဉာယံ အတ္ထတော အာပန္နံ ကတွာ။ နန္တိ တမေဝ ယထာဝုတ္တံ ဉာယံ။ ယော ဗြာဟ္မဏဿ သံဝဏ္ဏိတာယာတိ မာတုယာ ဥဘတောသုဇာတတာဒိကုလဝဏ္ဏေန သံဝဏ္ဏိတာယ ပသတ္ထာယ ယထာရူပါယ ဗြာဟ္မဏဿ မာတာ ဘဝိတုံ ယုတ္တာ၊ တထာရူပါယ မာတရိသမ္ဘူတော။ ဧတေန စတုန္နံ ယောနီနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိသေသနိဋ္ဌာ ကတာ။ တေနာဟ ‘‘တတြာပိ ဝိသေသေနာ’’တိ။ ဧဝံ သာမညတော ဝိသေသနိဋ္ဌာဝသေန ‘‘ယောနိဇံ မတ္တိသမ္ဘဝ’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ သာမညဇောတနံ အနာဒိယိတွာ ဝိသေသဇောတနာဝသေနေဝ အတ္ထံ ဝတ္တုံ ‘‘ယာစာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိသုဒ္ဓဥပ္ပတ္တိမဂ္ဂသင်္ခါတာ ယောနိ ဝုတ္တာတိ အနုပက္ကုဋ္ဌဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓဥပ္ပတ္တိမဂ္ဂသင်္ခါတာ ယာ စာယံ ယောနိ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတောပိ ဇာတသမ္ဘူတတ္တာတိ တတော ယောနိတော ဇာတတ္တာ မာတာပေတ္တိသမ္ပတ္တိတော သမ္ဘူတတ္တာ။

ဝိသိဋ္ဌတ္တာတိ သမုဒါယဘူတာ မနုဿာ ရာဂါဒိနာ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ။ ရာဂါဒိနာ သဟ ကိဉ္စနေနာတိ သကိဉ္စနော။ တထေဝ ရာဂါဒိသင်္ခါတေန ပလိဗောဓနဋ္ဌေန သဟ ပလိဗောဓေနာတိ သပလိဗောဓော။ သဗ္ဗဂဟဏပဋိနိဿဂ္ဂေနာတိ ဥပါဒါနသင်္ခါတဿ သဗ္ဗဿ ဂဟဏဿ ပဋိနိဿဇ္ဇနေန။ ယသ္မာ ဗာဟိတပါပေါ အတ္တနော သန္တာနတော ဗဟိကတပါပေါ၊ တသ္မာ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏန္တိ ¶ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ဧဝရူပေါ ဧတိဿာ ကထာယ ဥပဒေသော နာနပ္ပကာရတော ဝိဘတ္တော၊ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၅၈။ ဂဟိတဒဏ္ဍေသူတိ ပရေသံ ဒဏ္ဍေန ဝိဟေဌနံ အနိဓာယ အာဒိန္နဒဏ္ဍေသု။

၄၅၉။ ကိဉ္စိ ဂဟဏန္တိ တဏှာဂါဟာဒီသု ကိဉ္စိ ဂါဟံ။

ယေန ကာမဘဝေန မာနုသကေဟိ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ယုဉ္ဇတိ၊ တံ မာနုသကံ ယောဂံ။ ‘‘မာနုသကံ ¶ ယောဂ’’န္တိ ဧတ္ထ စ ဧကဒေသံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧသ နယော ‘‘ဒိဗ္ဗယောဂ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တန္တိ ပဒဒွယေန ဝုတ္တေဟိ သဗ္ဗကိလေသယောဂေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တံ။

ရတိန္တိ အဘိရတိံ အာသတ္တိံ။ ကုသလဘာဝနာယာတိ ကာယဘာဝနာဒိ ကုသလဓမ္မဘာဝနာယ ဥက္ကဏ္ဌိတံ။ ဝီရိယဝန္တန္တိ ဝီရိယသဗ္ဘာဝေန ဝီရံ နိဒ္ဒိသတိ၊ ဝီရဘာဝေါ ဟိ ဝီရိယန္တိ။

သုန္ဒရံ ဌာနန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ သုန္ဒရာယ ပဋိပတ္တိယာ အရိယပဋိပတ္တိယာ။

နိဗ္ဗတ္တိန္တိ ပရိယောသာနံ။ အတီတေတိ အတီတကောဋ္ဌာသေ။ ကိဉ္စနကာရကောတိ ပလိဗောဓဟေတုဘူတော။

အသေက္ခေ သီလက္ခန္ဓာဒိကေ မဟန္တေ ဂုဏေ။ ပဉ္စန္နံ မာရာနံ ဝိဇိတတ္တာ ဝိဇိတဝိဇယံ။

၄၆၀။ ဣဒံ အဇာနန္တာတိ ‘‘ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဣဒံ လောကသမညာမတ္တန္တိ အဇာနန္တာ။ ယေ ဗြာဟ္မဏေသု နာမဂေါတ္တံ နာမ တတိယံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသံ ဇနေန္တိ၊ သာဝ နေသံ ဒိဋ္ဌိ။ ကတံ အဘိသင်္ခတန္တိ ပရိကပ္ပနဝသေနေဝ ကတံ ဌပိတံ တဒုပစိတံ၊ န ဟေတုပစ္စယသမာယောဂေန။ သမုစ္စာတိ သမ္မုတိယာ။ ကာ ပန သာ သမ္မုတီတိ အာဟ ‘‘သမညာယာ’’တိ၊ လောကသမညာတေနာတိ အတ္ထော။ သမ္မာ ပန ပရမတ္ထတော အဇာနန္တာနံ နာမဂေါတ္တံ ဧဝံ ကပ္ပေတီတိ အာဟ ‘‘နော စေ’’တိအာဒိ။ တံ ပန အသန္တမ္ပိ ပရမတ္ထတော သန္တတာယေဝ အဘိနိဝိသန္တိ၊ တေသမယံ ဒေါသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ပကပ္ပိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဇနပဒနိရုတ္တိံ နာဘိနိဝေသေယျာ’’တိ ¶ (မ။ နိ။ ၃။၃၃၁)။ အဇာနန္တာ နောတိ ဧတ္ထ နော-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော – ‘‘န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၃) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘အဇာနန္တာဝ ဧဝံ ဝဒန္တီ’’တိ။

နိပ္ပရိယာယန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ နိပ္ပရိယာယေန ဥဇုကမေဝါတိ အတ္ထော၊ န ပုဗ္ဗေ ဝိယ ‘‘ယော ဟိ ကောစီ’’တိ ပရိယာယဝသေန။ ‘‘န ဇစ္စာ’’တိ ဂါထာယ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန ဇာတိဝါဒံ ပဋိက္ခိပန္တော ပစ္ဆိမဒ္ဓေန ကမ္မဝါဒံ ပတိဋ္ဌပေန္တော။ တတ္ထာတိ တိဿံ ဂါထာယံ။ ဥပဍ္ဎဂါထာယ ဝိတ္ထာရဏတ္ထန္တိ ဥပဍ္ဎဂါထာယ အတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘ကဿကော ကမ္မုနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုရိမာယ စတူဟိ ပါဒေဟိ၊ ပစ္ဆိမေ ဒွီဟိ ဒွိန္နမ္ပိ သာဓာရဏတော အတ္ထော ဝိတ္ထာရိတော။ တတ္ထ ကသိကမ္မာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သိပ္ပကမ္မဝါဏိဇာဒိ သင်္ဂဟော။

ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဓာနဝစနဝိညေယျော ¶ ပစ္စယော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသဒ္ဒဿ အတ္ထော ပစ္စယုပ္ပန္နာပေက္ခာယ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဣမိနာ ပစ္စယေန ဧတံ ဟောတီ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၇၀) တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၇၀) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမ္မာနာဝမာနာရဟကုလေတိ သမ္မာနာရဟေ ခတ္တိယာဒိကုလေ၊ အဝမာနာရဟေ စဏ္ဍာလာဒိကုလေ ကမ္မဝသေန ဥပပတ္တိ ဟောတိ ကမ္မဿ ဝိပစ္စမာနောကာသကရတာယ ဝိနာ တာဒိသာယ ဥစ္စနီစကုလနိဗ္ဗတ္တိယာ အဘာဝတော။ အဍ္ဎဒလိဒ္ဒတာဒိ အညာပိ ဟီနပဏီတတာ။

ကမ္မုနာတိ စေတ္ထ ယထာ လောကပဇာသတ္တသဒ္ဒေဟိ ဧကော ဧဝတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သေသသဒ္ဒေဟိပိ၊ အဓိပ္ပာယဝိသေသော ပန တတ္ထ အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမပဒေန စေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နာယံ လောကော ဗြဟ္မနိမ္မိတော ကမ္မေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ န ဟိ သန္နိဟိတကာရဏာနံ ဖလာနံ အညေန ဥပ္ပတ္တိဒိဋ္ဌိ ယုဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိယာ ပဋိသေဓော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာဒီသုဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ လောကဿ ပဌမုပ္ပတ္တိ န ဗြဟ္မုနာတိ ‘‘ကမ္မုနာ ဟိ တာသု တာသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတိယေန ‘‘အယံ လောကော အာဒိတော ပဘုတိ ပဘဝကမ္မုနာ ဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမေတိ။ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ သူစနဉှိ နိဂမနံ။ တံ ပန နိယမတ္ထံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကမ္မေနေဝ ဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ န အညထာ’’တိ ¶ ။ စတုတ္ထေန ပဒေန။ ယာယတောတိ ဂစ္ဆတော။ နိဗ္ဗတ္တတောတိ နိဗ္ဗတ္တန္တဿ။ ပဝတ္တတောတိ ပဝတ္တန္တဿ။

ဓုတဓမ္မာ ဝိသေသတော တဏှာယ သန္တတ္တဝသေန ဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘တပေနာတိ ဓုတင်္ဂတပေနာ’’တိ။ မေထုနဝိရတိ ဝိသေသတော ဗြာဟ္မဏာနံ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သာ ဣဓ ဗြဟ္မစရိယေနာတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မစရိယေနာတိ မေထုနဝိရတိယာ’’တိ။ ဧတေနာတိ ဣမိနာ ‘‘တပေနာ’’တိအာဒီဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တေန။ သေဋ္ဌေနာတိ ဥတ္တမေန။ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓိယာ ပရိသုဒ္ဓေန။ ဗြဟ္မန္တိ ဗြဟ္မဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ။ သော ပနေတ္ထ အတ္ထတော ဗြာဟ္မဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏဘာဝံ အာဝဟတီ’’တိ။

ဗြဟ္မာ စ သက္ကော စာတိ သက္ကဂရုကာနံ သက္ကော သက္ကေနပိ ဂရုကာတဗ္ဗတော၊ ဗြဟ္မဂရုကာနံ ဗြဟ္မာ ဗြဟ္မုနာပိ ဂရုကာတဗ္ဗတော။ ဝိဇာနတန္တိ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏဿ ဝိသေသံ ဇာနန္တာနံ ဝိညူနံ။ အဝိညုနော ဟိ အပ္ပမာဏံ။ တေနာဟ – ‘‘ပဏ္ဍိတာန’’န္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဝါသေဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၆၂။ တုဒိသညာတော ¶ ဂါမော နိဂမော ဧတဿာတိ တောဒေယျော၊ တဿ အတ္တဇော တောဒေယျပုတ္တောတိ အာဟ ‘‘တုဒိဂါမာ’’တိအာဒိ။ အာရာဓကောတိ သံရာဓကော။ ဓမ္မနိသန္တိ ယသ္မာ သမ္ပာဒနေန ပရိပူရဏေန ဣစ္ဆိတာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပာဒကော ပရိပူရကော’’တိ။ ဉာယတိ နိစ္ဆယေန ဂမေတိ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ဝါ ဉာယတိ ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ ဧတေနာတိ ဉာယော၊ တတော ဧတဿ သမ္ပာဒကဟေတုဘာဝတော ဉာယော ဓမ္မော အရိယမဂ္ဂေါ တံ ဉာယံ ဓမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏဓမ္မ’’န္တိ။ အနဝဇ္ဇန္တိ အဝဇ္ဇပဋိပက္ခံ။

၄၆၃။ ဝဋ္ဋစာရကတော နိယျာတီတိ နိယျာနိကံ ဤကာရဿ ရဿတ္တံ ယ-ကာရဿ စ က-ကာရံ ကတွာ။ နိယျာနေ ဝါ နိယုတ္တံ၊ နိယျာနံ သီလန္တိ ဝါ နိယျာနိကံ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အနိယျာနိကံ။ သာ ပန အတ္ထတော အကုသလကိရိယာတိ အာဟ ‘‘အကုသလပဋိပဒ’’န္တိ။

ဗဟုဘာဝဝါစကော ¶ ဣဓ မဟာသဒ္ဒေါ ‘‘မဟာဇနော’’တိအာဒီသုဝိယာတိ အာဟ ‘‘မဟန္တေဟိ ဗဟူဟီ’’တိ။ အတ္ထောတိ ပယောဇနံ။ မဟန္တာနီတိ ဗဟုလာနိ။ ကိစ္စာနီတိ ကာတဗ္ဗာနိ။ အဓိကရဏာနီတိ အဓိကာရဇီဝိကာရူပါနိ။ ဃရာဝါသကမ္မမေဝ ပဉ္စဗလိကရဏဒသအတ္ထဋ္ဌာနဘာဝတော လောကယာတြာယ စ သမ္ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော ဇီဝိတဝုတ္တိယာ ဝါ ဟေတုဘာဝတော ဃရာဝါသကမ္မဋ္ဌာနံ။

‘‘အပ္ပကေနပိ မေဓာဝီ၊ ပါဘတေန ဝိစက္ခဏော၊

သမုဋ္ဌာပေတိ အတ္တာနံ၊ အဏုံ အဂ္ဂိံဝ သန္ဓမ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၄)၊

ဂါထာယ ဝုတ္တနယေန စူဠန္တေဝါသိကဿ ဝိယ။

၄၆၄။ အယောနိသော ပဝတ္တိတံ ဝါဏိဇ္ဇကမ္မံ ဝိယ အပါယဘူတံ ကသိကမ္မံ နိဒဿနဘာဝေ ဌပေတွာ အယောနိသောမနသိကရဏဝသေန ပဝတ္တံ ဃရာဝါသကိစ္စံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ယထာ ကသိ…ပေ… ဧဝံ ဃရာဝါသကမ္မဋ္ဌာနမ္ပီ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏဘတ္တော အဟောသီတိ သော ကိရ ဗဟူ ဗြာဟ္မဏေ ဓနံ ဒတွာ ယညံ ကာရေသိ။ ဥပရီတိ ‘‘ဥပရိ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝဒေဟီ’’တိ ဗြာဟ္မဏေဟိ အတ္တနော သမယေန အာစိက္ခာပိတောပိ ယထာ ဥပဋ္ဌိတမေဝ ကထေတွာ ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တော၊ အထ ဗြာဟ္မဏာ – ‘‘ဣမိနာ ¶ အမှာကံ ယညေ ဒေါသော ဒိန္နော’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ တဿ ကဠေဝရံ သုသာနံ နေတုံ နာဒံသု။ အထဿ ဉာတကေဟိ သဟဿေ ဒိန္နေ တံ သဟဿံ ဂဟေတွာ ဂေဟတော နီဟရိတုံ အဒံသု။ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ဆတ္တိံသ ဣတ္ထိယော ‘‘ဧကာ ဝတ္ထံ အဒါသိ၊ ဧကာ ဂန္ဓံ၊ ဧကာ သုမနမာလ’’န္တိအာဒိနာ တံ တံ ဒါနမယံ ပုညံ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကဿ ဒေဝရညော ပရိစာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိံသု သဟဿအစ္ဆရာပရိဝါရိကာ၊ သက္ကဿ ဒေဝရညော ဝေဇယန္တရထံ ပေသေတွာ ပက္ကောသာပိတေန ဂုတ္တိလာစရိယဘူတေန မဟာဗောဓိသတ္တေန ပုစ္ဆိတာ တံ တံ အတ္တနာ ကတံ ပုညံ ဗျာကရိံသု။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သကလာယ ဂုတ္တိလဝိမာနကထာယ ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝဏိဇ္ဇကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိပဇ္ဇမာနန္တိ ဧတ္ထ တဿ ဝိပဇ္ဇမာနာကာရော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ ဧဝံ ပဗ္ဗဇ္ဇကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ ဝိပဇ္ဇမာနံ အပ္ပဖလံ ဟောတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ သီလေသု အပရိပူရကာရိနောတိအာဒိ တဿ ဝိပဇ္ဇနာကာရဒဿနံ။ ဈာနာဒိသုခန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဘိညာဝိပဿနာဒိသုခဿ ဝိယ သဗြဟ္မစာရီဟိ သဒ္ဓိံ သီလသမ္ပဒါဒိသုခဿ ¶ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရဟတ္တမ္ပိ ပါပုဏာတိ ပဂေဝ သေက္ခပုထုဇ္ဇနသမ္ပတ္တိယောတိ အဓိပ္ပာယော။

စာဂသီသေနာတိ ပဓာနဘူတေန စာဂေန ဒါနေန တံ အဝဿယံ ကတွာ။ ဧတ္ထ တေ န ကောစိ အဖာသုကဘာဝေါတိ။ ဥဇုကံ ကတွာ အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာ၊ သမ္ပယောဇေတွာတိ အတ္ထော။ တပစရိယန္တိ အဂ္ဂိပရိစရဏံ၊ တပစရိယဉ္စ ဗြဟ္မစရိယဂ္ဂဟဏာ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝတော။

၄၆၆။ အဇာနနဘာဝန္တိ အသဗ္ဗညုဘာဝံ။ ဘဂဝတော ပန သဗ္ဗညုဘာဝေါ သဒေဝကေ လောကေ ဇလတလေ ပက္ခိတ္တတေလံ ဝိယ ပတ္ထရိတွာ ဌိတော၊ န မေ ဣဒံ ပတိရူပံ၊ တတော ပရိဝတ္တိဿာမီတိ ‘‘ဗြာဟ္မဏော၊ ဘော၊ ဂေါတမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပစ္စာဟရိတုံ ပဋိပက္ခေန အပဟရိတုံ။ သေတပေါက္ခရသဒိသောတိ ပုဏ္ဍရီကပတ္တသဒိသဝဏ္ဏော။ သုဝဋ္ဋိတာတိ ဝဋ္ဋဘာဝယုတ္တဋ္ဌာနေ သုဝဋ္ဋာ။ နာမကံယေဝါတိ နာမမတ္တမေဝ ဝစနမတ္တမေဝ။ တထာဘူတာနံ ဘာဝဿပိ အဘာဝေန နိဟီနံ နာမ ဟောတိ၊ နာမ-သဒ္ဒေါ နိဟီနပရိယာယော။ တေနာဟ – ‘‘လာမကံယေဝါ’’တိ။

၄၆၇။ ကတမာ ဝါစာ တေသံ သေယျောတိ တေသံ စင်္ကိယာဒီနံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာနံ ဝုစ္စမာနဝိဘာဂါသု ဝါစာသု ကတမာ ဝါစာ သေယျောတိ။ ‘‘သေယျာ’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ သမ္မုတိယာတိ အဝိလင်္ဃိတသာဓုမရိယာဒါယ လောကသမ္မုတိယာ။ တေနာဟ ‘‘လောကဝေါဟာရေနာ’’တိ။ မန္တာတိ မန္တာသင်္ခါတာယ ပညာယ မန္တေတွာ ဇာနိတွာ။ တေနာဟ ‘‘တုလယိတွာ’’တိ။ အတ္ထသံဟိတန္တိ ဟေတုသဉှိတံ။ တံ ပန ဧကံသတော ယုတ္တိယုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ကာရဏနိဿိတ’’န္တိ။ အာဝုတောတိအာဒီသု အာဒိတော အဘိမုခံ ဉာဏဂတိယာ ဝိဗန္ဓနေန အာဝုတော၊ အာဝရိယေန ဝိသေသတော ဉာဏဂတိယာ ¶ နိဗန္ဓနေန နိဝုတော၊ ဧဝံ ဩဖုဋော ပလိဂုဏ္ဌိတော။ ပရိယောနဒ္ဓါတိ သမန္တတော ဩနဒ္ဓါ ဆာဒိတော။ တေနာဟ ‘‘ပလိဝေဌိတော’’တိ။

၄၆၈။ သစေ ဧတံ ကာရဏမတ္ထီတိ ‘‘နိဿဋ္ဌတိဏကဋ္ဌုပါဒါနော အဂ္ဂိ ဇလတီ’’တိ ဧတံ ကာရဏံ သစေ အတ္ထိ ယဒိ သိယာ၊ သော အပရော တိဏကဋ္ဌုပါဒါနော အဂ္ဂိ ယဒိ ဘဝေယျ။ သဒေါသော သာဒီနဝေါ သပရိက္ကိလေသော။ ပရိသုဒ္ဓါတိ ဥပက္ကိလေသာဘာဝေန သဗ္ဗသော သုဒ္ဓါ။ ဇာတိ အာဒီနံ အဘာဝေနာတိ ဇာတိပစ္စယာနံ ကမ္မကိလေသာနံ နိဂ္ဂမေန။

၄၆၉။ န ¶ နိစ္စလာ တိဋ္ဌန္တီတိ တတ္ထ ပက္ခိပိတဗ္ဗဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ ယထာပညတ္တံ ဟုတွာ နိစ္စလာ အကမ္ပိယာ န တိဋ္ဌန္တိ။ တံ ဒေါသံ တံ ဦနတာဒေါသံ။

အညသ္မိံ အသတီတိ အတ္ထဘဉ္ဇကမုသာဝါဒေ အသတိ။ သော ဟိ အတ္တနော သန္တကဿ အဒါတုကာမတာဒိဝသေန ပဝတ္တဿ အကမ္မပထပ္ပတ္တဿ မုသာဝါဒဘာဝဿ ဝိပရီတော အညော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ တထာ ဟိ ဣတရော ယေဘုယျေန ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဝေါဟရိတဗ္ဗတော ဝဠဉ္ဇကမုသာဝါဒေါတိ အာဟ။ န ကဒါစိ မုသာဝါဒီတိ ဒွေ ကထာ န ကထေန္တိ။ ဗာဟိရကာနံ အနဝဇ္ဇတပသမ္မတာယပိ နိဿိတောတိ ဝတ္တုံ အာဟ ‘‘သီလဝါ တပနိဿိတကော ဟောတိ’’တိ။ ဝိဝဋမုခါ မန္တဇ္ဈေနမဏ္ဍိတာ သဗ္ဗသော သဇ္ဈာယာ ဟောန္တိ၊ န ဣတရေတိ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နိစ္စံ သဇ္ဈာယန္တီ’’တိ။

၄၇၀။ စိရံ နိက္ခန္တောတိ နိဂ္ဂတော ဟုတွာ စိရကာလေ။ န သဗ္ဗသော ပစ္စက္ခာ ဟောန္တိ သတိသမ္မောဟတော မဂ္ဂါနဉ္စ အညထာ ကရဏတော။ စိရာယိတတ္တန္တိ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ’’တိ ကထနဿ စိရာယနံ။ ဝိတ္ထာယိတတ္တန္တိ အသပ္ပဋိဘာနံ။ တံ ပန သဥပမာဟ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဗလသမ္ပန္နောတိ ကာယဗလေန သမန္နာဂတော။ ပမာဏကတံ ကမ္မံ နာမ ပမာဏကရာနံ ရာဂါဒိကိလေသာနံ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ‘‘ပမာဏကတံ ကမ္မံ နာမ ကာမာဝစရ’’န္တိ အာဟ၊ တေသံ ပန ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပမာဏကတံ ကမ္မံ နာမ ရူပါရူပါဝစရ’’န္တိ။ တတ္ထာပိ ဝိသေသတော အပ္ပမညာဘာဝနာ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘တေသုပီ’’တိအာဒိ။ နိရီဟကတ္တာ ယထာ အပ္ပမာဏသမညာ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပမာဏံ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ န ဩဟီယတိ န တိဋ္ဌတီတိ ကတူပစိတမ္ပိ ကာမာဝစရကမ္မံ ယထာဓိဂတေ မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနေ အပရိဟီနေ တံ အဘိဘဝိတွာ အာသီဒေတွာ ပဿေ ဩဟီယကံ ကတွာ ပဋိသန္ဓိံ ဒါတုံ သမတ္ထဘာဝေန န တိဋ္ဌတိ။ လဂ္ဂိတုန္တိ အာဝရိတုံ ¶ ။ ဌာတုန္တိ ပတိဋ္ဌာတုံ။ ဖရိတွာတိ ပဋိပ္ဖရိတွာ။ ပရိယာဒိယိတွာတိ တဿ သာမတ္ထိယံ ခေပေတွာ။ ကမ္မဿ ပရိယာဒိယနံ နာမ ဝိပါကုပ္ပာဒဗန္ဓနမေဝါတိ အာဟ – ‘‘တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇၃။ အဘိပ္ပသန္နာတိ ¶ ¶ အဘိသမေစ္စ ပသန္နာ။ တေနာဟ – ‘‘အဝေစ္စပ္ပသာဒဝသေန ပသန္နာ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏီ ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာယ ‘‘တုယှံ ဒေယျဓမ္မံ ရုစ္စနကဋ္ဌာနေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ မဂ္ဂေနေဝ ဟိဿာ မစ္ဆရိယဿ ပဟီနတ္တာ ဗုဒ္ဓပက္ခဗြာဟ္မဏပက္ခဝသေန ဥဘတောပက္ခိကာ။

ကိံသူတိ ကိန္တိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ ဆေတွာ အနာဒိယိတွာ ဝိနာသေတွာ။ သုခံ သေတီတိ စိတ္တသန္တာပါဘာဝေန သုခေန သုပတိ။ န သောစတီတိ တတော ဧဝ သောကံ နာမ ဝိနာသေတိ။ ကောဓန္တိ ကုဇ္ဈနလက္ခဏံ ကောဓံ။ ဆေတွာ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ။ သုခံ သေတီတိ ကောဓပရိဠာဟေန အပရိဍယှမာနတ္တာ သုခံ သုပတိ။ ကောဓဝိနာသေန ဝိနဋ္ဌဒေါမနဿတ္တာ န သောစတိ။ ဝိသမူလဿာတိ ဒုက္ခဝိပါကဿ။ မဓုရဂ္ဂဿာတိ အက္ကောသကဿ ပစ္စက္ကောသနေန၊ ပဟာရကဿ ပဋိပ္ပဟရဏေန ယံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သန္ဓာယေဝ ‘‘မဓုရဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဣမသ္မိဉှိ ဌာနေ ပရိယောသာနံ ‘‘အဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အရိယာတိ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ။

ပဉှံ ကထေသီတိ ဗြာဟ္မဏော ကိရ စိန္တေသိ – ‘‘သမဏော ဂေါတမော လောကပူဇိတော၊ န သက္ကာ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဝတွာ သန္တဇ္ဇေတုံ၊ ဧကံ သဏှပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ သော ဧကံ ပုစ္ဆာဂါထံ အဘိသင်္ခရိတွာ ‘‘သစေ အသုကဿ နာမ ဝဓံ ရောစေမီတိ ဝက္ခတိ၊ ယေ တုယှံ န ရုစ္စန္တိ၊ တေ မာရေတုကာမောသိ၊ လောကဝဓာယ ဥပ္ပန္နော ကိံ တုယှံ သမဏဘာဝေနာတိ နိဂ္ဂဟေဿာမိ။ သစေ န ကဿစိ ဝဓံ ရောစေမီတိ ဝက္ခတိ၊ အထ နံ တွံ ရာဂါဒီနမ္ပိ ဝဓံ န ဣစ္ဆသိ၊ တသ္မာ သမဏော ဟုတွာ အာဟိဏ္ဍသီတိ နိဂ္ဂဏှိဿာမီတိ ဣမံ ဥဘတောကောဋိကံ ပဉှံ ပုဋ္ဌော သမဏော ဂေါတမော နေဝ ဂိလိတုံ န ဥဂ္ဂိလိတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ ဣမံ ပယှံ ပုစ္ဆိ။ တဿ ဘဂဝါ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ကထေသိ။ သော ပဉှဗျာကရဏေန အာရာဓိတစိတ္တော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ သတ္ထာ တံ ပဗ္ဗာဇေသိ၊ သော ပဗ္ဗဇ္ဇာကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ။

အဝဘူတာတိ အဓောဘူတာ။ အဓောဘာဝေါ သတ္တာနံ အဝဍ္ဎိ အဝမင်္ဂလန္တိ အာဟ – ‘‘အဝဍ္ဎိဘူတာ အဝမင်္ဂလဘူတာယေဝါ’’တိ။ ပရိဘူတာတိ ပရိဘဝပ္ပတ္တာ။ ဝိဇ္ဇမာနာနန္တိ ပါဠိယံ အနာဒရေ သာမိဝစနန္တိ တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိဇ္ဇမာနေသူ’’တိအာဟ။ ပကဋ္ဌံ၊ ပဝဍ္ဎံ ဝါ ဉာဏန္တိ ပညာဏန္တိ ဘဂဝတော ဉာဏံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။

၄၇၄။ အဘိဇာနိတွာတိ ¶ ¶ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဇာနိတွာ။ ဝေါသိတဝေါသာနာတိ ကတကရဏီယတာယ သဗ္ဗသော ပရိသောသိတနိဋ္ဌာ။ ပါရမိသင်္ခါတန္တိ ပရမုက္ကံသဘာဝတော ပါရမီတိ သင်္ခါတံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာနံ ပါရဘူတ’’န္တိ။ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပာဒကာ ဇနကာ’’တိ။ ‘‘ဣဒမေဝံ ဘဝိဿတိ ဣဒမေဝ’’န္တိ တက္ကနံ တက္ကော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ တက္ကီ။ ယသ္မာ သော တံ တံ ဝတ္ထုံ တထာ တထာ တက္ကိတွာ ဂဏှတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တက္ကဂါဟီ’’တိ။ ဝီမံသနသီလော ဝီမံသီ ပစ္စက္ခဘူတမတ္ထံ ဝီမံသနဘူတာယ ပညာယ ကေဝလံ ဝီမံသနတော။ တေနာဟ ‘‘ပညာစာရံ စရာပေတွာ ဧဝံဝါဒီ’’တိ။ ယထာဝုတ္တတက္ကီဝီမံသီဘာဝေန တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ သယံပဋိဘာနံ ဧဝမေတန္တိ ဝတွာ။

၄၈၅။ အဋ္ဌိတပဓာနဝတန္တိ အညတ္ထ ကိသ္မိဉ္စိ ပုဂ္ဂလေ အဋ္ဌိတပဓာနဝတံ အနညသာဓာရဏံ ဘောတော ဂေါတမဿ ပဓာနံ အဟောသိ။ သပ္ပုရိသပဓာနဝတံ အဟောသိ သပ္ပုရိသပဓာနဝတာဓိဂတာနံ ဧတာဒိသာနံ အရဟတံ အစ္ဆရိယပုဂ္ဂလာနံယေဝ အာဝေဏိကပဓာနဝတံ အဟောသိ။ အဇာနန္တောဝ ပကာသေတီတိ အယံ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ သယံ ပစ္စက္ခတော အဇာနန္တော ဧဝ ကေဝလံ သဒ္ဒံ ဥပ္ပာဒေတွာဝ ပကာသေသီတိ သညာယ အာဟ။ အဇာနနဘာဝေ သန္တေတိ ဣမေ အဓိဒေဝါတိ ပစ္စက္ခတော ဇာနနေ အသတိ။ ပဏ္ဍိတေန မနုဿေနာတိ လောကဝေါဟာရကုသလေန မနုဿေန၊ တွံ ပန လောကဝေါဟာရေပိ အကုသလော။ ဝစနတ္ထဉှိ အဇာနန္တော ယံ ကိဉ္စိ ဝဒတိ။ ဥစ္စေန သမ္မတန္တိ ဥစ္စံ သုပါကဋံ သဗ္ဗသော တရုဏဒါရကေဟိပိ သမ္မတံ။ ဉာတမေတံ ယဒိဒံ အတ္ထိ ဒေဝါတိ။ တေနာဟ ‘‘သုသုဒါရကာပီ’’တိအာဒိ။ ဒေဝါတိ ဥပပတ္တိဒေဝါ။ အဓိဒေဝါ နာမ သမ္မုတိဒေဝေဟိ အဓိကဒေဝါတိ ကတွာ၊ တဒညေ စ မနုဿေ အဓိကဘာဝေ ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသဋီကာ သမတ္တာ။