📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

မဇ္ဈိမနိကာယေ

ဥပရိပဏ္ဏာသ-ဋီကာ

၁။ ဒေဝဒဟဝဂ္ဂေါ

၁။ ဒေဝဒဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁။ ဒိဗ္ဗန္တိ ¶ ¶ ကာမဂုဏေဟိ ကီဠန္တိ၊ လဠန္တိ၊ တေသု ဝါ ဝိဟရန္တိ၊ ဝိဇယသမတ္ထတာယောဂေန ပစ္စတ္ထိကေ ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဣဿရိယဋ္ဌာနာဒိသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏံ တံတံအတ္ထာနုသာသနဉ္စ ကရောန္တာ ဝေါဟရန္တိ၊ ပုညာနုဘာဝပ္ပတ္တာယ ဇုတိယာ ဇောတေန္တိ ဝါတိ ဒေဝါ ဝုစ္စန္တိ ရာဇာနော။ တထာ ဟိ တေ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ဇနံ ရဉ္ဇယန္တာ သယံ ယထာဝုတ္တေဟိ ဝိသေသေဟိ ရာဇန္တိ ဒိဗ္ဗန္တိ သောဘန္တီတိ စ၊ ‘‘ရာဇာနော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိဂမဒေသေ။ သာတိ ပေါက္ခရဏီ။ တန္တိ တံ၊ ‘‘ဒေဝဒဟ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ပေါက္ခရဏိံ ဥပါဒါယ၊ တဿ အဒူရဘဝတ္တာတိ ကေစိ။ သဗ္ဗံ သုခါဒိဘေဒံ ဝေဒယိတံ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဇာတိယံ။ ကတကမ္မပစ္စယာတိ ကတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဘာဝတော ဇာတံ ကမ္မံ ပဋိစ္စ။ တေန သဗ္ဗာပိ ဝေဒနာ ကမ္မဖလဘူတာ ဧဝ အနုဘဝိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ။ အနိယမေတွာ ဝုတ္တန္တိ၊ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဧဝံဝါဒိနော’’တိ ဧဝံ ဣမေ နာမာတိ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တမတ္ထံ။ နိယမေတွာတိ၊ ‘‘ဧဝံဝါဒိနော၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဂဏ္ဌာ’’တိ ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ။

ကလိသာသနန္တိ ¶ ပရာဇယံ။ ကလီတိ ဟိ အနတ္ထော ဝုစ္စတိ၊ ကလီတိ သသတိ ဝိပ္ဖရတီတိ ကလိသာသနံ၊ ပရာဇယော။ ကလီတိ ဝါ ကောဓမာနာဒိကိလေသဇာတိ၊ တာယ ပန အယုတ္တဝါဒိတာ ကလိသာသနံ။ တံ အာရောပေတုကာမော ဝိဘာဝေတုကာမော ¶ ။ ယေ ကမ္မံ ကတံ အကတံ ဝါတိ န ဇာနန္တိ၊ တေ ကထံ တံ ဧဒိသန္တိ ဇာနိဿန္တိ။ ယေ စ ကမ္မံ ပဘေဒတော န ဇာနန္တိ၊ တေ ကထံ တဿ ဝိပါကံ ဇာနိဿန္တိ၊ ဝိပါကပရိယောသိတဘာဝံ ဇာနိဿန္တိ၊ ယေ စ ပါပဿ ကမ္မဿ ပဋိပက္ခမေဝ န ဇာနန္တိ၊ တေ ကထံ တဿ ပဟာနံ ကုသလကမ္မဿ စ သမ္ပာဒနဝိဓိံ ဇာနိဿန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဥတ္တရိ ပုစ္ဆာယပိ ဧသေဝ နယော’’တိ အာဟ။

၂။ ကိဉ္စာပိ စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓေပိ၊ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၀) ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိ ဣမိနာ တေသံ နိဂဏ္ဌာနံ အဇာနနဘာဝေါ ဧဝ ဥဇုကံ ပကာသိတော ဟေဋ္ဌာ ဒေသနာယ တထာ ပဝတ္တတ္တာ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၀) ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ သန္တေတိ တုမှာကံ ဧဝံ အဇာနနဘာဝေ သတီ’’တိ၊ တထာပိ တတ္ထ ဥပရိဒေသနာယ သမ္ဗဒ္ဓါ ဧဝမတ္ထော ဝုစ္စမာနော ယုဇ္ဇတိ၊ န အညထာတိ ဒဿေတုံ ဣဓ၊ ‘‘မဟာနိဂဏ္ဌဿ ဝစနေ သစ္စေ သန္တေတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တကဿ ဌာနဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ ပဉ္စပရိမာဏဿ ကာရဏဿ။

၃။ အနေကဝါရံ ဝိသရဉ္ဇနံ ဣဓ ဂါဠှာပလေပနံ၊ န သာဋကဿ ဝိယ လိတ္တတာတိ အာဟ – ‘‘ဗဟလူပ…ပေ… လိတ္တေန ဝိယာ’’တိ။ ဝုတ္တမေဝ၊ န ပုန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဣမေသံ နိဂဏ္ဌာနံ တာဒိသဿ တေသံ အဘာဝတော၊ ‘‘ဇာနနကာလော သိယာ’’တိ ပရိကပ္ပဝသေန ဝဒတိ။ တေန ဧဝံ ဇာနိတုံ တေဟိ သက္ကာ သိယာ၊ တေသဉ္စ ဒဿနံ သစ္စံ သိယာ။ ယသ္မာ တေသံ ဒဿနံ အသစ္စံ၊ တသ္မာ တေ န ဇာနိံသူတိ ဒဿေတိ။ စတူသု ကာလေသူတိ ဝဏမုခဿ ပရိကန္တနကာလော၊ သလ္လဿ ဧသနကာလော၊ အဗ္ဗုဟနကာလော၊ ဝဏမုခေ အဂဒင်္ဂါရဩဒဟနကာလောတိ ဣမေသု စတူသု ကာလေသု။ သုဒ္ဓန္တေတိ သုဒ္ဓကောဋ္ဌာသေ၊ ဒုက္ခဿ အနဝသေသတော နိဇ္ဇီရဏဋ္ဌေန နိဒ္ဒုက္ခဘာဝေတိ အတ္ထော။ ဧကာယ ဥပမာယာတိ၊ ‘‘သလ္လေန ဝိဒ္ဓဿ ဟိ ဝိဒ္ဓကာလေ ဝေဒနာယ ပါကဋကာလော ဝိယာ’’တိ ဣမာယ ဧကာယ ဥပမာယ။ တယော အတ္ထာတိ ပုဗ္ဗေ အဟုဝမှာ ဝါ နော ဝါ၊ ပါပကမ္မံ အကရိမှာ ဝါ နော ဝါ၊ ဧဝရူပံ ဝါ ပါပကမ္မံ အကရိမှာတိ ဣမေ တယော အတ္ထာ။ စတူဟိ ဥပမာဟီတိ ဝဏမုခပရိကန္တနာဒီဟိ စတူဟိ ဥပမာဟိ။ ဧကော အတ္ထောတိ၊ ‘‘ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ နိဇ္ဇိဏ္ဏ’’န္တိအာဒိနာ ¶ ဝုတ္တော ဧကော အတ္ထော။ သော ဟိ ဒုက္ခနိဇ္ဇီရဏဘာဝသာမညာ ဧကော အတ္ထောတိ ဝုတ္တော။

၄။ ဣမေ ¶ ပန နိဂဏ္ဌာ။ အာသင်္ကာယ ဝိဒ္ဓါသ္မီတိ သညံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ပစ္စာဟရိတုန္တိ ပစ္စာဝတ္တိတုံ၊ ပရိဟရိတုန္တိ အတ္ထော။

၅။ အတီတဝါဒံ သဒ္ဒဟန္တာနန္တိ၊ ‘‘အတ္ထိ ခေါ၊ ဘော၊ နိဂဏ္ဌာ ပုဗ္ဗေ ပါပကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဧဝံ အတီတံသံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ မဟာနိဂဏ္ဌဿ ဝါဒံ သဒ္ဒဟန္တာနံ။ ဘူတတ္တာတိ ယထာဘူတတ္တာ ကိံ အဝိပရီတမေဝ အတ္ထံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တာတိ ပုစ္ဆတိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သဟ ဓမ္မေနာတိ သဟဓမ္မော၊ သော ဧဝ သဟဓမ္မိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈)။ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ – ‘‘သဟေတုကံ သကာရဏ’’န္တိ။ ပဋိဟရတိ ပဋိဝတ္တေတီတိ ပဋိဟာရော၊ ဝါဒေါ ဧဝ ပဋိဟာရော ဝါဒပဋိဟာရော၊ တံ၊ ဥတ္တရန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘ပစ္စာဂမနကဝါဒ’’န္တိ၊ စောဒနံ ပရိဝတ္တေတွာ ပဋိပါကတိကကရဏန္တိ အတ္ထော။ တေသန္တိ ဣဒံ အာဝုတ္တိဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ‘‘တေသံ သဒ္ဓါဆေဒကဝါဒံ နာမ တေသံ ဒဿေတီ’’တိ။

၆။ အဝိဇ္ဇာ အညာဏာ သမ္မောဟာတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ အဝိဇ္ဇာတိ ဝါ အဝိဇ္ဇာယ ကရဏဘူတာယ။ အညာဏေနာတိ အဇာနနေန။ သမ္မောဟေနာတိ သမ္မုယှနေန မဟာမုဠှတာယ။ သာမံယေဝ ဩပက္ကမိကာ ဧတရဟိ အတ္တနော ဥပက္ကမဟေတု ဒုက္ခဝေဒနံ ဝေဒိယမာနံ – ‘‘ယံကိဉ္စာယံ…ပေ… ပုဗ္ဗေကတဟေတူ’’တိ ဝိပရီတတော သဒ္ဒဟထ။ ပုဗ္ဗေကတဟေတုဝါဒသညိတံ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟံ ဂဏှထ။

၇။ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော၊ တတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဖလံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ။ တေနာဟ – ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကဒါယက’’န္တိ။ ပယောဂေနာတိ ကာယိကေန ပယောဂေန ဝါ ဝါစသိကေန ဝါ ပယောဂေန။ ပဓာနေနာတိ ပဒဟနေန စေတသိကေန ဥဿာဟနေန။ အာသန္နေ ဘဝန္တရေ ဝိပါစေတုံ န သက္ကာ၊ ပဂေဝ ဒူရေတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဒုတိယေ ဝါ တတိယေ ဝါ အတ္တဘာဝေ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗတ္တကဘာဝတော သုခဝေဒနာယ ဟိတန္တိ သုခဝေဒနီယံ။ သာ ပန ဝိပါကဝေဒနာဘာဝတော ဧကန္တတော ဣဋ္ဌာရမ္မဏာ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏဝိပါကဒါယက’’န္တိ။ ဝိပရီတန္တိ ¶ အနိဋ္ဌာရမ္မဏဝိပါကဒါယကံ။ နိပ္ဖန္နေတိ သဒ္ဓိံ အညေန ကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တေ။ သမ္ပရာယဝေဒနီယဿာတိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ အပရာပရိယဝေဒနီယဿ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ကာမံ ပရိပက္ကဝေဒနီယန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယမေဝ ဝုစ္စတိ၊ တထာပိ အတ္ထေတ္ထ အတိသယော ဒိဋ္ဌဓမ္မဝိသေသဘာဝတော ပရိပက္ကဝေဒနီယဿာတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အယမေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ဒိဝသေ ကတံ၊ တတော သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ။

တတြာတိ တသ္မိံ ပရိပက္ကဝေဒနီယကမ္မဿ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ ဝိပါကဒါနေ။ ဧကဝါရံ ကသိတွာ နိသီဒိ ဆာတဇ္ဈတ္တော ဟုတွာ။ အာဂစ္ဆန္တီ အာဟ – ‘‘ဥဿူရေ ဘတ္တံ အာဟရီယိတ္ထာ’’တိ ဒေါမနဿံ ¶ အနုပ္ပာဒေတွာ ယထာ ကတပုညံ အနုမောဒတိ။ ဝိဇ္ဇောတမာနံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣဒမ္ပိ တပ္ပကာရော၊ မမ စိတ္တဝိကပ္ပမတ္တံ၊ ဥဒါဟု သုဝဏ္ဏမေဝါ’’တိ ဝီမံသန္တော ယဋ္ဌိယာ ပဟရိတွာ။

ဝါဠယက္ခသဉ္စရဏတ္တာ ရာဇဂဟူပစာရဿ နဂရေ သဟဿဘဏ္ဍိကံ စာရေသုံ။ ဥပ္ပန္နရာဂေါ စူဠာယ ဍံသိ။ ရညော အာစိက္ခိတွာတိ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာစိက္ခိတွာ။ မလ္လိကာယ ဝတ္ထု ဓမ္မပဒဝတ္ထုမှိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထု) အာဂတေန နယေန ကထေတဗ္ဗံ။

မရဏသန္တိကေပိ ကတံ၊ ပဂေဝ တတော ပုရေတရံ အတီတတ္တဘာဝေသု စ ကတံ။ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတဝိပါကောတိ ဝုတ္တော အဝဿံဘာဝိဘာဝတော။ သမ္ပရာယဝေဒနီယမေဝ ဘဝန္တရေ ဝိပါကဒါယကဘာဝတော။ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတဂုဏောတွေဝ ဝုတ္တော၊ န ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတဝိပါကောတိ ဝိမုတ္တိဘာဝတော။ ပရိပက္ကဝေဒနီယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပရိပက္ကဝေဒနီယလက္ခဏာနတိဝတ္တနတော။ သဗ္ဗလဟုံ ဖလဒါယိကာတိ ဧတေန ဖလုပ္ပာဒနသမတ္ထတာယောဂေန ကမ္မဿ ပရိပက္ကဝေဒနီယတာတိ ဒဿေတိ။

စတုပ္ပဉ္စက္ခန္ဓဖလတာယ သညာဘဝူပဂံ ကမ္မံ ဗဟုဝေဒနီယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကခန္ဓဖလတ္တာ အသညာဘဝူပဂံ ကမ္မံ အပ္ပဝေဒနီယံ။ ကေစိ ပန၊ ‘‘အရူပါဝစရကမ္မံ ဗဟုကာလံ ဝေဒိတဗ္ဗဖလတ္တာ ဗဟုဝေဒနီယံ၊ ဣတရံ အပ္ပဝေဒနီယံ။ ရူပါရူပါဝစရကမ္မံ ဝါ ဗဟုဝေဒနီယံ၊ ပရိတ္တကမ္မံ အပ္ပဝေဒနီယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သဝိပါကံ ကမ္မန္တိ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထံ၊ န အာရဒ္ဓဝိပါကမေဝ။ အဝိပါကံ ကမ္မန္တိ ပစ္စယဝေကလ္လေန ဝိပစ္စိတုံ အသမတ္ထံ အဟောသိကမ္မာဒိဘေဒံ။

၈။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒီနန္တိ ¶ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒီနံ ဒသန္နံ ကမ္မာနံ ဥပက္ကမေန ကမ္မာနံ အညာထာဘာဝဿ အနာပါဒနီယတ္တာ ယထာသဘာဝေနေဝ ကမ္မာနိ တိဋ္ဌန္တိ။ တတ္ထ နိဂဏ္ဌာနံ ဥပက္ကမော နိပ္ပယောဇနောတိ အာဟ ‘‘အဖလော’’တိ။ နိဂဏ္ဌာနံ ပဒဟနဿ မိစ္ဆာဝါယာမဿ နိပ္ဖလဘာဝပ္ပဝေဒနော ပဓာနစ္ဆေဒကဝါဒေါ။ ပရေဟိ ဝုတ္တကာရဏေဟီတိ ယေဟိ ကာရဏေဟိ နိဂဏ္ဌာနံ ဝါဒေသု ဒေါသံ ဒဿေန္တိ။ တေဟိ ပရေဟိ ဝုတ္တကာရဏေဟိ။ န ဟိ လက္ခဏယုတ္တေန ဟေတုနာ ဝိနာ ပရဝါဒေသု ဒေါသံ ဒဿေတုံ သက္ကာ။ တေနာဟ ‘‘သကာရဏာ ဟုတွာ’’တိ။ နိဂဏ္ဌာနံ ဝါဒါ စ အနုဝါဒါ စာတိ နိဂဏ္ဌေဟိ ဝုစ္စမာနာ သကသကသမယပ္ပဝေဒိကာ ဝါဒါစေဝ သာဝကေဟိ ဝုစ္စမာနာ တေသံ အနုဝါဒါ စ။ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ကာရဏံ အာဂစ္ဆန္တီတိ၊ ‘‘အယမေတ္ထ ဒေါသော’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိညူဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဂရဟာရဟံ ကာရဏံ ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ တဿတ္ထောတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော ¶ ၊ ‘‘ဝုတ္တနယေန ပရေဟိ ဝုတ္တေန ကာရဏေန သကာရဏာ ဟုတွာ ဒေါသဒဿနဝသေန နိဂဏ္ဌာနံ ဝါဒါ အနုပ္ပတ္တာ၊ တတော ဧဝ တံ ဝါဒံ အပ္ပသာဒနီယဘာဝဒဿနေန သောသေန္တာ ဟေတုသမ္ပတ္တိဝေါဟာရသုက္ခနေန မိလာပေန္တာ ဒုက္ကဋကမ္မကာရိနောတိအာဒယော ဒသ ဂါရယှာပဒေသာ ဥပဂစ္ဆန္တီ’’တိ။

၉။ သင်္ဂတိဘာဝဟေတူတိ တတ္ထ တတ္ထ ယဒိစ္ဆာယ သမုဋ္ဌိတသင်္ဂတိနိမိတ္တံ။ သာ ပန သင်္ဂတိ နိယတိလက္ခဏာတိ အာဟ ‘‘နိယတိဘာဝကာရဏာ’’တိ။ အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတအဘေဇ္ဇမဏိ ဝိယ ဟိ ပဋိနိယတတာ နိယတိပဝတ္တီတိ။ ဆဠဘိဇာတိဟေတူတိ ကဏှာဘိဇာတိ နီလာဘိဇာတိ လောဟိတာဘိဇာတိ ဟလိဒ္ဒါဘိဇာတိ သုက္ကာဘိဇာတိ ပရမသုက္ကာဘိဇာတီတိ ဣမာသု အဘိဇာတီသု ဇာတိနိမိတ္တံ။ ပါပသင်္ဂတိကာတိ နိဟီနသင်္ဂတိကာ။

၁၀။ အနဒ္ဓဘူတန္တိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော အဒ္ဓ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ – ‘‘အနဒ္ဓဘူတန္တိ အနဓိဘူတ’’န္တိ။ ယထာ အာပါယိကော အတ္တဘာဝေါ မဟတာ ဒုက္ခေန အဘိဘုယျတိ၊ န တထာ အယန္တိ အာဟ – ‘‘ဒုက္ခေန အနဓိဘူတော နာမ မနုဿတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၄) ဝုတ္တာယ နာနပ္ပကာရာယ ဒုက္ကရကာရိကာယ ကိလမထေန။ ယဒိ ဧဝံ ¶ ကထံ ဓုတင်္ဂဓရာတိ အာဟ ‘‘ယေ ပနာ’’တိအာဒိ။ နိယျာနိကသာသနသ္မိဉှိ ဝီရိယန္တိ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတံ ကတွာ ပဝတ္တိယမာနံ ဝီရိယံ သရီရံ ခေဒန္တမ္ပိ သမ္မာဝါယာမော နာမ ဟောတိ ဉာယာရဒ္ဓဘာဝတော။

ထေရောတိ ဧတ္ထ အာဂတမဟာရက္ခိတတ္ထေရော။ တိဿော သမ္ပတ္တိယော မနုဿဒေဝနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိယော၊ သီလသမာဓိပညာသမ္ပတ္တိယော ဝါ။ ခုရဂ္ဂေယေဝါတိ ခုရေ သီသဂ္ဂေ ဧဝ၊ ခုရေ သီသဂ္ဂတော အပနီတေ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အယန္တိ၊ ‘‘ဣဿရကုလေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော။ န သဗ္ဗေ ဧဝ သက္ကာရပုဗ္ဗကံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏန္တီတိ အာဟ ‘‘ယော ဒါသိကုစ္ဆိယ’’န္တိအာဒိ။ ရဇတမုဒ္ဒိကန္တိ ရဇတမယံ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ။ ဂေါရကပိယင်္ဂုမတ္တေနပီတိ ကပိတ္ထဆလ္လိကင်္ဂုပုပ္ဖဂန္ဓမတ္တေနပိ။

ဓမ္မေန ဉာယေန အာဂတသုခံ ဓမ္မသုခန္တိ အာဟ – ‘‘သင်္ဃတော ဝါ…ပေ… ပစ္စယသုခ’’န္တိ။ အမုစ္ဆိတောတိ အနဇ္ဈာပန္နော။ ဣဒါနိ တံ အနဇ္ဈာပန္နတံ တဿ စ ဖလံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မိကံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမဿာတိ သမုဒယဿ။ သော ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓဿ ဒုက္ခဿ ကာရဏဘူတတ္တာ အာသန္နော ပစ္စက္ခော ကတွာ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာန’’န္တိအာဒိ။ သင်္ခါရန္တိ ယထာရဒ္ဓါယ သာတိသယံ ကရဏတော သင်္ခါရန္တိ လဒ္ဓနာမံ ဗလဝဝီရိယံ ဥဿောဠှိံ။ ပဒဟတောတိ ပယုဉ္ဇန္တဿ ပဝတ္တေန္တဿ။ မဂ္ဂေန ဝိရာဂေါ ဟောတီတိ အရိယမဂ္ဂေန ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရဇ္ဇနာ ¶ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဣမိနာ သုခါပဋိပဒါ ခိပ္ပာဘိညာ ကထိတာ အကသိရေနေဝ သီဃတရံ မဂ္ဂပဇာနတာယ ဗောဓိတတ္တာ။ မဇ္ဈတ္တတာကာရောတိ ဝီရိယူပေက္ခမာဟ။ သင်္ခါရံ တတ္ထ ပဒဟတီတိ ပဓာနသင်္ခါရံ တတ္ထ ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရဇ္ဇနနိမိတ္တံ ဝိရဇ္ဇနတ္ထံ ပဒဟတိ။ ကထံ? မဂ္ဂပ္ပဓာနေန စတုကိစ္စပ္ပဓာနေ အရိယမဂ္ဂေ ဝါယာမေန ပဒဟတိ ဝါယမတိ။ အဇ္ဈုပေက္ခတောတိ ဝီရိယဿ အနစ္စာရဒ္ဓနာတိသိထိလတာယ ဝီရိယသမတာယောဇနေ ဗျာပါရာကရဏေန အဇ္ဈုပေက္ခတော။ တေနာဟ ‘‘ဥပေက္ခံ ဘာဝေန္တဿာ’’တိ။ ဥပေက္ခာဘာဝနာ စ နာမေတ္ထ တထာပဝတ္တာ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာ ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘မဂ္ဂဘာဝနာယ ဘာဝေတီ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ဧဝံ ပါဠိယာ ပဒယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ – ‘‘သော ဧဝံ ပဇာနာတိ။ ကထံ? သင်္ခါရံ မေ ပဒဟတော သင်္ခါရပဒဟနာ ဣမဿ ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရာဂေါ ဟောတိ ¶ ၊ အဇ္ဈုပေက္ခတော မေ ဥပေက္ခနာ ဣမဿ ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရာဂေါ ဟောတီ’’တိ။ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ စာယံ ပုဗ္ဗဘာဂဝီမံသဿာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သင်္ခါရပ္ပဓာနာတိ သမ္မသနပဒေန သုခေနေဝ ခိပ္ပတရံ ဘာဝနာဥဿုက္ကာပနဝီရိယံ ဒဿိတန္တိ သုခါပဋိပဒါ ခိပ္ပာဘိညာ ဒဿိတာ။ အဇ္ဈုပေက္ခတောတိ ဧတ္ထ ကဿစိ နာတိဒဠှံ ကတွာ ပဝတ္တိတဝီရိယေနပိ ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရာဂေါ ဟောတိ ဝိပဿနမနုယုဉ္ဇတီတိ ဒဿိတံ။ ဥဘယတ္ထာပိ စတုတ္ထီယေဝ ပဋိပဒါ ဝိဘာဝိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ၊ ‘‘ယဿ ဟိ ခွာဿ…ပေ… ဥပေက္ခံ တတ္ထ ဘာဝေတီ’’တိ ဝါရေဟိ တာသံယေဝ ပဋိပဒါနံ ဝသေန တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပဋိပတ္တိ ဒဿိတာ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဒါနဿ ပရိဇိဏ္ဏံ ဣမေဟိ ဝါရေဟိ ဒုက္ခက္ခယော ဝိဘာဝိတော။

၁၁။ ဗဒ္ဓစိတ္တောတိ သမ္ဗဒ္ဓစိတ္တော။ ဗဟလစ္ဆန္ဒောတိ ဗဟလတဏှာဆန္ဒော။ အတိစရိတွာတိ အတိက္ကမိတွာ။ နဋသတ္ထဝိဓိနာ နစ္စနကာ နဋာ၊ နစ္စကာ ဣတရေ။ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘‘ဤဒိသံ နာမ ဣတ္ထိံ ပရိစ္စဇိ’’န္တိ။ ဆိဇ္ဇာတိ ဒွိဓာ ဟောတု။ ဘိဇ္ဇာတိ ဘိဇ္ဇတု။ ‘‘ဆိဇ္ဇ ဝါ ဘိဇ္ဇဝါ’’တိ ပဒဒွယေနပိ ဝိနာသမေဝ ဝဒတိ။ ဉတွာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏေန ဇာနိတွာ။ တဒုဘယန္တိ သင်္ခါရပဒဟနဥပေက္ခာဘာဝနံ။

၁၂။ ပေသေန္တဿာတိ ဝါယမန္တဿ။ တံ သန္ဓာယာတိ ဒုက္ခာယ ပဋိပဒါယ နိယျာနတံ သန္ဓာယ။

ဥသုကာရော ဝိယ ယောဂီ တေဇနဿ ဝိယ စိတ္တဿ ဥဇုကရဏတော။ ဂေါမုတ္တဝင်္ကံ၊ စန္ဒလေခါကုဋိလံ၊ နင်္ဂလကောဋိဇိမှံ စိတ္တံ။ အလာတာ ဝိယ ဝီရိယံ အာတာပန-ပရိတာပနတော။ ကဉ္စိကတေလံ ¶ ဝိယ သဒ္ဓါ သိနေဟနတော။ နမနဒဏ္ဍကော ဝိယ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ စိတ္တဿ နာမနတော။ လောကုတ္တရမဂ္ဂေန စိတ္တဿ ဥဇုကရဏံ ဘာဝနာဘိသမယတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အန္တဒွယဝဇ္ဇိတာ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တီတိ ကတွာ ကိလေသဂဏဝိဇ္ဈနံ ပဟာနာဘိသမယော။ ဣတရာ ပန ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဣမာသု ဒွီသု ယထာဝုတ္တာသု ခိပ္ပာဘိညာသု ကထိတာသု၊ ဣတရာပိ ကထိတာဝ ဟောန္တိ လက္ခဏဟာရနယေန ပဋိပဒါသာမညတော။ သဟာဂမနီယာပိ ဝါ ပဋိပဒါ ကထိတာဝ၊ ‘‘န ဟေဝ အနဒ္ဓဘူတံ အတ္ထာန’’န္တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ကထိတတ္တာ။ ‘‘အာဂမနီယပဋိပဒါ ပန န ကထိတာ’’တိ ¶ ဣဒံ သဝိသေသံ အဇ္ဈုပေက္ခဿ အကထိတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိက္ခမနဒေသနန္တိ နိက္ခမနုပါယံ ဒေသနံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒေဝဒဟသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ ပဉ္စတ္တယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁။ ဧကေတိ ¶ ဧတ္ထ ဧက-သဒ္ဒေါ အညတ္ထော၊ န ဂဏနာဒိအတ္ထောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကစ္စေ’’တိ အာဟ။ ယံ ပန ပါဠိယံ ‘‘သန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာယ အဝိစ္ဆိန္နတာ၊ တတော စ နေသံ မိစ္ဆာဂဟဏတော သိထိလကရဏဝိဝေစနေဟိ အတ္တနော ဒေသနာယ ကိစ္စကာရိတာ အဝိတထတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ပရမတ္ထသမဏဗြာဟ္မဏေသု အပရန္တကပ္ပိကတာယ လေသောပိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပရိဗ္ဗဇုပဂတဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ သဿတာဒိဝသေန အပရန္တံ ကပ္ပေန္တီတိ အပရန္တကပ္ပိနော၊ တေ ဧဝ အပရန္တကပ္ပိကာ။ ယသ္မာ တေဟိ အပရန္တံ ပုရိမတရသိဒ္ဓေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပေဟိ ကပ္ပေတွာ အာသေဝနဗလဝတာယ စ ဝိကပ္ပေတွာ အပရဘာဂသိဒ္ဓေဟိ အဘိနိဝေသဘူတေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟေဟိ ဂဏှန္တိ အဘိနိဝိသန္တိ ပရာမသန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘အပရန္တံ ကပ္ပေတွာ ဝိကပ္ပေတွာ ဂဏှန္တီ’’တိ။ တဏှုပါဒါနဝသေန ကပ္ပနဂဟဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တဏှာပစ္စယာ ဟိ ဥပါဒါနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ မဟာနိဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဒါနတော သင်္ခေပတော။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ တဏှာယ ဒိဋ္ဌိယာ စ ဝသေန။ ဒိဋ္ဋိယာ ဝါ ဥပနိဿယဘူတာယ သဟဇာတာယ အဘိနန္ဒနကာယ စ တဏှာယ သဿတာဒိအာကာရေန အဘိနိဝိသန္တဿ မိစ္ဆာဂါဟဿ စ ဝသေန။ အနာဂတဓမ္မဝိသယာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ အနာဂတကာလဝါစကော ဣဓ အပရ-သဒ္ဒေါ။ ရူပါဒိခန္ဓဝိနိမုတ္တဿ ကပ္ပနဝတ္ထုနော အဘာဝါ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဘာဂဝါစကောတိ အာဟ – ‘‘အနာဂတံ ခန္ဓကောဋ္ဌာသ’’န္တိ။ ကပ္ပေတွာတိ စ တသ္မိံ အပရန္တေ တဏှာယ နာဘိနိဝေသာနံ သမတ္တနံ ပရိနိဋ္ဌာပနမာဟ။ ဌိတာတိ တဿာ လဒ္ဓိယာ အဝိဇဟနံ။

အနုဂတာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အနု အနု ဂတာ အပရန္တေ ပဝတ္တာ။ အာရဗ္ဘာတိ အာလမ္ဗိတွာ။ ဝိသယော ဟိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ အပရန္တော။ ဝိသယဘာဝတော ¶ ဧဝ ဟိ သော တဿာ အာဂမနဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏပစ္စယော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂမ္မ ပဋိစ္စာ’’တိ။ အဓိဝစနပဒါနီတိ ပညတ္တိပဒါနိ၊ ဒါသာဒီသု သိရိဝဍ္ဎကာဒိသဒ္ဒေါ ဝိယ ဝစနမတ္တမေဝ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တိယာ အဓိဝစနံ ပညတ္တိ။ အထ ဝါ အဓိ-သဒ္ဒေါ ဥပရိဘာဝေ၊ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ၊ ဥပရိ ဝစနံ အဓိဝစနံ၊ ဥပါဒါနဘူတရူပါဒီနံ ဥပရိ ပညာပိယမာနာ ဥပါဒါပညတ္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ပညတ္တိဒီပကပဒါနီတိ အတ္ထော။ ပညတ္တိမတ္တဉှေတံ ဝုစ္စတိ၊ ယဒိဒံ၊ ‘‘အတ္တာ လောကော’’တိ စ၊ န ရူပဝေဒနာဒယော ဝိယ ပရမတ္ထော။ အဓိကဝုတ္တိတာယ ဝါ အဓိမုတ္တိယောတိ ဒိဋ္ဌိယော ဝုစ္စန္တိ။ အဓိကဉှိ သဘာဝဓမ္မေသု သဿတာဒိံ ပကတိအာဒိံ ဒြဗျာဒိံ ဇီဝါဒိံ ကာယာဒိဉ္စ အဘူတမတ္ထံ အဇ္ဈာရောပေတွာ ¶ ဒိဋ္ဌိယော ပဝတ္တန္တီတိ။ အဘိဝဒန္တီတိ၊ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ ဝဒန္တိ၊ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ နာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝိဝဒန္တိ။ အဘိဝဒနကိရိယာယ အဇ္ဇာပိ အဝိစ္ဆေဒဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝတ္တမာနကာလဝစနံ။

သညာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သညီတိ အာဟ ‘‘သညာသမင်္ဂီ’’တိ။ နတ္ထိ ဧတဿ ရောဂေါ ဘင်္ဂေါတိ အရောဂေါတိ အရောဂသဒ္ဒဿ နိစ္စပရိယာယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရောဂရဟိတတာသီသေန ဝါ နိဗ္ဗိကာရတာယ နိစ္စတံ ပဋိဇာနာတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကောတိ အာဟ ‘‘အရောဂေါတိ နိစ္စော’’တိ။ ဣမိနာတိ၊ ‘‘သညီ အတ္တာ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန။ သောဠသ သညီဝါဒါတိ – ရူပီစတုက္ကံ၊ အရူပီစတုက္ကံ၊ အန္တဝါစတုက္ကံ၊ ဧကန္တသုခီစတုက္ကန္တိ – ဣမေသံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန သောဠသ သညီဝါဒါ ကထိတာ။ ဣမေသုယေဝ ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန အဋ္ဌ သညီဝါဒါ အဋ္ဌ စ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါတိ မနုဿတ္တဘာဝေ ကာမာဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ ရူပါဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ စတုဗ္ဗိဓာရုပ္ပတ္တဘာဝေ စဝိတွာ သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒပညာပနဝသေန သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ကထိတာ။ အသတော ဝိနာသာသမ္ဘဝတော အတ္ထိဘာဝနိဗန္ဓနော ဥစ္ဆေဒဝါဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတောတိ ဝိဇ္ဇမာနဿာ’’တိ။ ယာဝါယံ အတ္တာ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ ဝိဇ္ဇတိ ဧဝါတိ ဂဟဏတော နိရုဒယဝိနာသော ဣဓ ဥစ္ဆေဒေါတိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပစ္ဆေဒ’’န္တိ။ ဝိသေသေန နာသော ဝိနာသော၊ အဘာဝေါ၊ သော ပန မံသစက္ခု-ပညာစက္ခု-ဒဿနပထာတိက္ကမောဝါတိ အာဟ ‘‘အဒဿန’’န္တိ။ အဒဿနေ ¶ ဟိ နာသ-သဒ္ဒေါ လောကေ နိရုဠှော။ ဘဝဝိဂမန္တိ သဘာဝါပဂမနံ ယော ဟိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ န သော အတ္တနော သဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌတိ။

ပဉ္စ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ပဉ္စကာမဂုဏသုခမနုဘောဂဝသေန စတုဗ္ဗိဓရူပဇ္ဈာနသုခပရိဘောဂဝသေန စ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိပညာပနဝါဒါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ဥပလဒ္ဓဓမ္မော။ တတ္ထ ယော အနိန္ဒြိယဝိသယော၊ သောပိ သုပါကဋဘာဝေန ဣန္ဒြိယဝိသယော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မော ဝုစ္စတီ’’တိ။ တေနေဝ စ၊ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓအတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သညီတိ အာဒိဝသေန တီဟာကာရေဟိ သန္တန္တိ သညီ အသညီ နေဝသညီနာသညီတိ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ ဝိဇ္ဇမာနံ၊ သဒါ ဥပလဗ္ဘမာနံ သဿတန္တိ အတ္ထော။ သညီ အတ္တာတိအာဒီနိ တီဏိ ဒဿနာနိ။ သန္တအတ္ထဝသေန ဧကန္တိ သဿတဿ အတ္တနော ဝသေန ဧကံ ဒဿနံ။ ဣတရာနိ ဒွေတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒ-ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒသညိတာနိ ဒွေ ဒဿနာနိ။ တီဏိ ဟုတွာ ပဉ္စ ဟောန္တီတိ ဣဒံ၊ ‘‘သန္တအတ္ထဝသေန ဧက’’န္တိ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တဿ သညီတိ အာဒိဝိဘာဂဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သုဝိညေယျန္တိ အဋ္ဌကထာယံ န ဥဒ္ဓဋံ။

၂၂။ ရူပီံ ¶ ဝါတိ ဧတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇၆-၇၇) ယဒိ ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီတိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ ဧဝံ သတိ ရူပဝိနိမုတ္တေန အတ္တနာ ဘဝိတဗ္ဗံ သညာယ ဝိယ ရူပဿပိ အတ္တနိယတ္တာ။ န ဟိ သညီ အတ္တာတိ ဧတ္ထ သညာ အတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၆-၇၇) ‘‘တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ သညာတိ ဂဟေတွာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧဝံ သန္တေ၊ ‘‘ကသိဏရူပံ အတ္တာတိ ဂဏှာတီ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ – ‘‘ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ၊ အထ ခေါ ‘‘ရုပ္ပနသီလော ရူပီ’’တိ။ ရုပ္ပနဉ္စေတ္ထ ရူပသရိက္ခတာယ ကသိဏရူပဿ ဝဍ္ဎိတာဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ဝိသေသာပတ္တိ၊ သာ စ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ပရိတ္တဝိပုလတာဒိဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ ဣမဿ ဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော န ယုဇ္ဇတီတိ? နော န ယုဇ္ဇတိ ကာယဘေဒတော ဥဒ္ဓံ အတ္တနော နိဗ္ဗိကာရတာယ တေန အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ ဝုစ္စမာနေပိ န ဒေါသော။ ကပ္ပနာသိဒ္ဓေနပိ ဟိ ဘေဒေန သာမိနိဒ္ဒေသဒဿနတော ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ ¶ ။ ရုပ္ပနံ ဝါ ရုပ္ပနသဘာဝေါ ရူပံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရူပီ၊ အတ္တာ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၁ ဒုကမာတိကာ) ဝိယ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရူပသဘာဝတ္တာ အတ္တနော ‘‘ရူပံ အတ္တာ’’တိ ဝစနံ ဉာယာဂတမေဝါတိ ‘‘ကသိဏရူပံ အတ္တာတိ ဂဏှာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရူပိန္တိ ဧတ္တာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ယထာရဟံ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ သန္တသုခုမံ မုဉ္စိတွာ တဗ္ဗိပရီတဿ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီတိ လာဘီ၊ ‘‘ကသိဏရူပံ အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတီတိ လာဘိတက္ကိနော ဌပေတွာ၊ သေသတက္ကီ လာဘိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ အနုဿုတိတက္ကိကောပိ သုဒ္ဓတက္ကိကောပိ ဝါ နိရင်္ကုသတ္တာ တက္ကနဿ ကသိဏရူပမ္ပိ အတ္တာတိ ကဒါစိပိ ဂဏှေယျာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥဘောပိ ရူပါနိ ဂဏှာတိယေဝါ’’တိ။ သုဒ္ဓတက္ကိကဿ ဥဘယဂ္ဂဟဏံ န ကတံ၊ တသ္မာ သာသင်္ကဝစနံ။

ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသ-ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏ-နတ္ထိဘာဝအာကိဉ္စညာယတနာနိ အရူပသမာပတ္တိနိမိတ္တံ။ ဌပေတွာ သညာက္ခန္ဓန္တိ ဣဒံ သညာယ အတ္တနိယတံ ဟဒယေ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ရူပိံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ပန အတ္ထေ ဝုစ္စမာနေ သညာက္ခန္ဓံ ဗဟိဒ္ဓါ အကတွာ ‘‘အရူပဓမ္မေ’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ မိဿကဂ္ဂါဟဝသေနာတိ ရူပါရူပသမာပတ္တီနံ နိမိတ္တာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ၊ ‘‘ဧကော အတ္တာ’’တိ၊ တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ၊ ‘‘သညာ’’တိ ဂဟဏဝသေန။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ရူပါရူပသမာပတ္တိလာဘိတာယ တံနိမိတ္တံ ရူပဘာဝေန အရူပဘာဝေန စ ဂဟေတွာ ဥပတိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ၊ ‘‘ရူပီ အရူပီ စာ’’တိ အဘိနိဝေသံ ဇနေတိ အဇ္ဈတ္တဝါဒိနော ဝိယ တက္ကမတ္တေနေဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မေ မိဿကဝသေန ဂဟေတွာ၊ ‘‘ရူပီ စ အရူပီစ အတ္တာ ဟောတီ’’တိ။ တက္ကဂါဟေနေဝါတိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တဓမ္မာ ဝိယ စ အစ္စန္တသုခုမဘာဝပတ္တိယာ သကိစ္စသာဓနာသမတ္ထတာယ ¶ ထမ္ဘကုဋ္ဋဟတ္ထပါဒါနံ သင်္ဃာတော ဝိယ နေဝ ရူပီ၊ ရူပသဘာဝါနတိဝတ္တနတော န အရူပီတိ ဧဝံ ပဝတ္တတက္ကဂါဟေန။ လာဘိဝသေနပိ ဝါ အန္တာနန္တိကစတုတ္ထဝါဒေ ဝက္ခမာနနယေန အညမညပဋိပက္ခဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပန တတ္ထ ဒေသကာလဘေဒဝသေန တတိယစတုတ္ထဝါဒါ ဣစ္ဆိတာ၊ ဣဓ ကာလဝတ္ထု ဘေဒဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ကာလဘေဒဝသေန စေတ္ထ တတိယဝါဒဿ ပဝတ္တိ ရူပါရူပနိမိတ္တာနံ သဟ အနုပဋ္ဌာနတော၊ စတုတ္ထဝါဒဿ ပန ဝတ္ထုဘေဒဝသေန ¶ ပဝတ္တိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမူဟတော၊ ‘‘ဧကော အတ္တာ’’တိ တက္ကဝသေနာတိ တတ္ထ ဝက္ခမာနနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိပိ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဝသေန သမာပတ္တိဘေဒေန သညာနာနတ္တသမ္ဘဝတော ဒုတိယဒိဋ္ဌိပိ သမာပန္နကဝသေန လဗ္ဘတိ၊ တထာပိ သမာပတ္တိယံ ဧကရူပေနေဝ သညာယ ဥပဋ္ဌာနတော၊ ‘‘ပဌမဒိဋ္ဌိ သမာပန္နကဝါရေန ကထိတာ’’တိ အာဟ။ တေနေဝေတ္ထ သမာပန္နကဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧကသမာပတ္တိလာဘိနော ဧဝ ဝါ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာပတ္တိ ဘေဒေန သညာဘေဒသမ္ဘဝေပိ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ သညာနာနတ္တေန ဩဠာရိကေန နာနတ္တသညီတိ၊ ‘‘ဒုတိယဒိဋ္ဌိ အသမာပန္နကဝါရေနာ’’တိ အာဟ။ အဝဍ္ဎိတကသိဏဝသေန ပရိတ္တသညိတံ၊ ဝဍ္ဎိတကသိဏဝသေန အပ္ပမာဏသညိတံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တတိယဒိဋ္ဌိ သုပ္ပမတ္တေန ဝါ သရာဝမတ္တေန ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အင်္ဂုဋ္ဌပ္ပမာဏော ဝါ အတ္တာ ယဝပ္ပမာဏော၊ အဏုမတ္တော ဝါ အတ္တာ’’တိအာဒိဒဿနဝသေန (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၄၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇၆-၇၇) ပရိတ္တော သညီတိ ပရိတ္တသညီ။ ကပိလကဏာဒါဒယော (ဝိဘ။ အနုဋီ။ ၁၈၉) ဝိယ အတ္တနော သဗ္ဗဂတဘာဝပဋိဇာနနဝသေန အပ္ပမာဏော သညီတိ အပ္ပမာဏသညီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတန္တိ၊ ‘‘ရူပိံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တအတ္တဝါဒံ။ ဧကေသန္တိ ဧကစ္စာနံ။ ဥပါတိဝတ္တတန္တိ အတိက္ကမန္တာနံ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဝိညာဏကသိဏမေကေ အဘိဝဒန္တီတိ ယောဇနာ။ တေနာဟ – ‘‘သညံ…ပေ… အဘိဝဒန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘သညံ ဌပေတွာ သေသာနိ တီဏီ’’တိ ဣဒံ သညာယ စတုက္ကမ္ပိ ပရိပုဏ္ဏမေဝ ဂဟေတွာ၊ အပရေ အဋ္ဌကန္တိ ဝဒန္တိ။ တဒုဘယန္တိ တံ သညာအဋ္ဌကန္တိ ဝုတ္တံ ဥဘယံ။ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတီတိ၊ ‘‘စတဿော ရူပသညီ’’တိအာဒိနာ ဥပရိ ပကာသေဿတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ – ‘‘ကောဋ္ဌာသတော အဋ္ဌ၊ အတ္ထတော ပန သတ္တ သညာ ဟောန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၂)။ ဧတ္ထာတိ၊ ‘‘ဧတံ ဝါ ပနာ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝါကျေ။ သမတိက္ကမိတုံ သက္ကောန္တိ တတ္ထ အာဒီနဝဒဿနေန တဒုဒ္ဓံ အာနိသံသဒဿနေန စ ဗြူဟိတသဒ္ဓါဒိ ဂုဏတ္တာ၊ ဝိပရိယာယေန အသက္ကုဏနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေ သက္ကောန္တိ၊ တေဝ ဂဟိတာ တေသံယေဝ ဝသေန ဝက္ခမာနဿ ဝိသေသဿ ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ။ သက္ကောန္တာနဉ္စ နေသံ ဥပါတိဝတ္တနံ ¶ အတ္တနော ဉာဏဗလာနုရူပန္တိ ဣမမတ္ထံ ဥပမာယ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တေသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အပ္ပမာဏန္တိ အပ္ပမာဏာရမ္မဏော ¶ ၊ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ စဿ အာဂမနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ အနန္တာရမ္မဏတော ဝါ။ န ဟိ အာရမ္မဏေ အနန္တန္တိ ပရမာနန္တဿ ပမာဏံ ဝါ ဂဏှာတိ။ သုခဒုက္ခေဟိ အနိဉ္ဇနတော ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝိသေသတာယ စ အာနေဉ္ဇံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ နော အတ္တာတိ အဘိဝဒန္တာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဝိညာဏကသိဏမေကေတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဧကေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနံ တာဝ ဒဿေတု’’န္တိ။ တဿ ပန အာရမ္မဏဘူတံ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဝတ္တဝိညာဏန္တိ အပရေ။ တဉှိ ကသိဏံ မနသိကာရဝသေန၊ ‘‘ဝိညာဏကသိဏ’’န္တိ၊ ဝိညာဏဉ္စ တံ အာရမ္မဏဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ၊ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတန’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အာကိဉ္စညာယတနမေကေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

တယိဒန္တိ ယ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရောတိ အာဟ ‘‘တံ ဣဒ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ယထာ ဝုတ္တံ ‘‘သညီ အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘မုတ္တဂတံ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁)၊ သင်္ခါရဂတ’’န္တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၄၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိပကာရော ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ လောကိယာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတပကာရသဒ္ဒေ သမာနတ္ထေ ဣစ္ဆန္တိ။ ဒိဋ္ဌိပစ္စယော ဒိဋ္ဌိကာရဏံ၊ အဝိဇ္ဇာဒိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာပိ ဟိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဥပနိဿယာဒိဘာဝတော။ ယထာဟ – ‘‘အဿုတဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၇)။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၁၈-၁၂၄)။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၉)။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ – ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂၊ မဟာနိ။ ၁၂၁)။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ – ‘‘တဿေဝံ မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အတ္ထိ မေ အတ္တာတိ တဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏန္တိ ဒိဋ္ဌိအာရမ္မဏဘူတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ တေနာဟ – ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀)။ ရူပဝေဒနာဒိဝိနိမုတ္တဿ ဒိဋ္ဌိယာ အာရမ္မဏဿ အဘာဝတော အနာဒိယိတွာ ဣဒမေဝ ¶ ဒဿေတိ – ‘‘ဣမိနာ ပစ္စယေန ဣဒံ နာမ ဒဿနံ ဂဟိတ’’န္တိ။ ဣမိနာ ပစ္စယေနာတိ ဝါ ဧတ္ထ ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန အာရမ္မဏမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဒေဝါတိ ဒိဋ္ဌိဂတဉ္စေဝ ဒိဋ္ဌိပစ္စယဉ္စ။ ရူပသညာနန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော၊ ‘‘ယဒိ ရူပသညာန’’န္တိအာဒိနာ ပကာရေန ဝုတ္တသညာနန္တိ အတ္ထော။ နိရုပက္ကိလေသာ ¶ နီဝရဏာဒိ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တိတော။ ဥတ္တမာ ပဏီတဘာဝပ္ပတ္တိတော၊ တတော ဧဝ သေဋ္ဌာ၊ သေဋ္ဌတ္တာ ဧဝ ဥတ္တရိတရာဘာဝတော အနုတ္တရိယာ။ အက္ခာယတီတိ ဥပဋ္ဌာတိ။ အာကိဉ္စညာယတနသညာယ ဝိသုံ ဝုစ္စမာနတ္တာ စတုတ္ထာရုပ္ပသညာယ စ ဣမသ္မိံ သညီဝါဒေ အနောတရဏတော၊ ‘‘ယဒိ အာရုပ္ပသညာနန္တိ ဣမိနာ အာကာသာနဉ္စာယတန-ဝိညာဏဉ္စာယတနသညာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဣတရေဟိ ပန ဒွီဟီတိ၊ ‘‘ယဒိ ဧကတ္တသညာနံ၊ ယဒိ နာနတ္တသညာန’’န္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ။ သမာပန္နကဝါရော စ တထာ ဣဓ ကထိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကောဋ္ဌာသတော အဋ္ဌ သညာ စတုက္ကဒွယသင်္ဂဟတော။ ဧကတ္တသညီပဒံ ဌပေတွာ အတ္ထတော ပန သတ္တ သညာ ဟောန္တိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ – ‘‘သမာပန္နက…ပေ… သင်္ဂဟိတောယေဝါ’’တိ။

သညာဂတန္တိ သညာဝသေန ဂတံ၊ သညာသင်္ဂဟံ ဂတံ ဝါ။ တဿ ပန အဒိဋ္ဌိဂတဿပိ ဥပလဗ္ဘမာနတ္တာ၊ ‘‘သဒ္ဓိံ ဒိဋ္ဌိဂတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယေဟိ သမာဂန္တွာ ကတန္တိ သဟ ကာရဏဘူတေဟိ ပစ္စယေဟိ တေနေဝ သဟ ကာရဏဘာဝေန သမာဂန္တွာ နိဗ္ဗတ္တိတံ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ အတ္ထော။ သင်္ခတတ္တာ ဩဠာရိကံ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တသဗ္ဘာဝတော။ ယဿ ဟိ ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ ဝယော ပညာယတိ၊ ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတိ၊ တံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတော ပဿန္တဿ ပါကဋဘူတဝိကာရံ ဩဠာရိကံ သိယာ။ န စေတ္ထ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ နိဒဿေတဗ္ဗာ တေသံ တထာ အနနုပဿိတဗ္ဗတော၊ တေသမ္ပိ သင်္ခတဘာဝေန ဣတရေဟိ သမာနယောဂက္ခမတာယ ဒုန္နိဝါရယဘာဝတော။ တထာ ဟိ ‘‘အသေသဝိရာဂနိရောဓာ’’တိ (ဥဒါ။ ၃) ဝစနတော မဂ္ဂဿပိ နိဿရဏဘာဝေန ‘‘အတ္ထိ ခေါ ပန သင်္ခါရာနံ နိရောဓော’’တိ နိဗ္ဗာနမေဝေတ္ထ ပဋိယောဂဘာဝေန ဥဒ္ဓဋံ ‘‘နိရုဇ္ဈန္တိ ဧတ္ထာ’’တိ ကတွာ။ နိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ နာမ အတ္ထီတိ ဧတ္ထ၊ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ ¶ အဘူတံ အသင်္ခတ’’န္တိ သုတ္တပဒံ (ဥဒါ။ ၇၃) အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာနဒဿီတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိဗ္ဗာနဒဿီ၊ တတော ဧဝ ဣတရာဘိသမယတ္ထသိဒ္ဓိယာ တံ သင်္ခတံ အတိက္ကန္တော။

၂၃။ အဋ္ဌသု အသညီဝါဒေသူတိ ဣဒံ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၈-၈၀) အာဂတနယေန ဝုတ္တမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဟေဋ္ဌာ၊ ‘‘သညီတိ ဣမိနာ အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန စတ္တာရော ဝါဒါ ဧဝ ဥဒ္ဓဋာ။ တေနာဟ ‘‘အသညီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော ပရတော ‘‘အဋ္ဌသု နေဝသညီနာသညီဝါဒေသူ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ သညာယ သတိ တာယ ဝေဒနာဂါဟသဗ္ဘာဝတော ‘‘အာဗာဓနဋ္ဌေန သညာ ရောဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခတာသူလယောဂတော ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတော ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပက္ကပဘိဇ္ဇနတော စ သညာ ဂဏ္ဍော၊ သွာယမတ္ထော ဒေါသဒုဋ္ဌတာယ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘သဒေါသဋ္ဌေန ဂဏ္ဍော’’တိ။ ပီဠာဇနနတော အန္တောတုဒနတော ဒုရုဒ္ဓရဏတော စ သညာ သလ္လံ၊ သွာယမတ္ထော ¶ အတ္တဘာဝံ အနုပဝိသိတွာ အဝဋ္ဌာနေနာတိ အာဟ ‘‘အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန သလ္လ’’န္တိ။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ဝိညာဏံ ကုတောစိ အာဂတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိသန္ဓိဝသေန အာဂတိ’’န္တိ။ ဂတိန္တိ ပဝတ္တိံ။ သာ ပန တာသု တာသု ဂတီသု ဝုတ္တိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘စုတိဝသေန ဂတိ’’န္တိ၊ ဝဍ္ဎနဝသေန ဃနပဗန္ဓဝသေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အပရာပရ’’န္တိ။ အပရာပရဉှိ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဝိညာဏံ နန္ဒူပသေစနံ၊ ဣတရံ ခန္ဓတ္တယံ ဝါ နိဿာယ အဘိဝုဒ္ဓိံ ပတိဋ္ဌံ မဟန္တဉ္စ ပါပုဏာတီတိ။ ပဝဍ္ဎဝသေန ဝါ ဂတိံ၊ နိက္ခေပဝသေန စုတိံ၊ တတော အပရာပရဉ္စ ရူပပဝတ္တနဝသေန ဥပပတ္တိံ၊ ဣန္ဒြိယပရိပါကဝသေန ဝုဍ္ဎိံ တဿ တဿ ကမ္မဿ ကတူပစိတဘာဝေန ဝိရုဠှိံ၊ တဿ ကမ္မဿ ဖလနိဗ္ဗတ္တိယာ ဝေပုလ္လန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ကာမဉ္စာတိအာဒိနာ ‘‘အညတြ ရူပါ’’တိအာဒိကာ စောဒနာ လက္ခဏဝသေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတွာ အယဉ္စ နယော စောဒနာယ အဝိသိဋ္ဌဝိသယတာယ သိယာ၊ ဝိသိဋ္ဌဝိသယာ ပနာယံ စောဒနာတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အယံ ပန ပဉှော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တကေ ခန္ဓေတိ ယထာဝုတ္တေ ရူပဝေဒနာဒိကေ စတ္တာရော ခန္ဓေ။ အညတြ ရူပါတိ ဣမိနာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ရူပေန ဝိနာ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဘဝဝိသေသစောဒနာယ သဘာဝတော ¶ ဧဝ ဝိညာဏေန ဝိနာ ရူပဿပိ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အရူပဘဝေပိ ရူပံ၊ အသညာဘဝေ စ ဝိညာဏံ အတ္ထီ’’တိ။ နိရောဓသမာပန္နဿာတိ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နဿပိ ဝိညာဏံ အတ္ထိ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ စေ အတ္ထံ ပဋိဗာဟသီတိ ယဒိ သဒ္ဒတ္ထမေဝ ဂဟေတွာ အဓိပ္ပာယံ န ဂဏှသိ နေယျတ္ထံ သုတ္တန္တိ။ ဧတ္ထ စ အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဝသေန ပဌမဝါဒေါ၊ သညံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန သညံယေဝ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန ဌိတာယ အညာယ သညာယ အဘာဝတော အသညီတိ ပဝတ္တော ဒုတိယဝါဒေါ၊ တထာ သညာယ သဟ ရူပဓမ္မေ သဗ္ဗေ ဧဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မေ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ ပဝတ္တော တတိယဝါဒေါ၊ တက္ကဂ္ဂါဟဝသေနေဝ ပဝတ္တော စတုတ္ထဝါဒေါ။ တေသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နေဝသညီနာသညီဝါဒေပိ အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တဿ သတ္တဿ စုတိပဋိသန္ဓီသု၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထာယ သုခုမာယ သညာယ အတ္ထိဘာဝပဋိဇာနနဝသေန ပဌမဝါဒေါ၊ အသညီဝါဒေ ဝုတ္တနယေန သုခုမာယ သညာယ ဝသေန သဉ္ဇာနနသဘာဝတာပဋိဇာနနဝသေန စ ဒုတိယဝါဒါဒယော ပဝတ္တာတိ။ ဧဝမေတ္ထ ဧတေသံ ဝါဒါနံ သဗ္ဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၂၄။ ယတ္ထ န သညာ၊ တတ္ထ ဉာဏဿ သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ – ‘‘အသညာ သမ္မောဟော’’တိ၊ အသညဘာဝေါ နာမ သမ္မောဟပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ယထာ နိယျန္တီတိ နိယျာနိယာတိ ဗဟုလံ ဝစနတော ကတ္တုသာဓနော နိယျာနိယသဒ္ဒေါ၊ ဧဝံ ဣဓ ဝိညာတဗ္ဗသဒ္ဒေါတိ အာဟ – ‘‘ဝိဇာနာတီတိ ¶ ဝိညာတဗ္ဗ’’န္တိ၊ ဝိဇာနနံ ဝိညာဏန္တိ အတ္ထော။ တေန ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဗ္ဗမတ္တေနာတိ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာဏပ္ပမာဏေနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ – ‘‘ပဉ္စဒွါရိကသညာပဝတ္တိမတ္တေနာ’’တိ၊ နိဗ္ဗိကပ္ပဘာဝတော ပဉ္စဒွါရိကသညာပဝတ္တိသမေန ဘာဝနာဘိနီဟာရေနာတိ အတ္ထော။ ဩဠာရိကသင်္ခါရပ္ပဝတ္တိမတ္တေနာတိ ဩဠာရိကာနံ သင်္ခါရာနံ ပဝတ္တိယာ။ ဩဠာရိကသင်္ခါရာတိ စေတ္ထ အာကိဉ္စညာယတနပရိယောသာနာ သမာပတ္တိဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ ဥပသမ္ပဒန္တိ ယေ သညာယ၊ အသညိဘာဝေ စ ဒေါသံ ဒိသွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဝဏ္ဏေန္တာပိ ရူပဇ္ဈာနပဋိလာဘမတ္တေန တဿ သမ္ပာဒနံ ပဋိလာဘံ အဓိဂမံ ပညပေန္တိ၊ တေသံ တဿ ဗျသနံ အက္ခာယတိ အနုပါယဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိနာသော’’တိအာဒိ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ သဒိသသမာပဇ္ဇနပုဗ္ဗကံ ပရိဝုဋ္ဌာနံ။ သမာပတ္တိ ဧဝ တေသံ နတ္ထိ အနဓိဂတတ္တာ။ ဩဠာရိကသင်္ခါရပ္ပဝတ္တိယာ အန္တမသော အာကိဉ္စညာယတနသင်္ခါရပ္ပဝတ္တိယာပိ ပတ္တဗ္ဗန္တိ န အက္ခာယတိ ¶ တေပိ သမတိက္ကမိတွာ ပတ္တဗ္ဗတော။ သင်္ခါရာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ အဝသေသာတိ ဣတော ပရံ သုခုမဘာဝေါ နာမ နတ္ထီတိ သုခုမဘာဝါပတ္တိယာ အဝသေသာ။ တေနာဟ – ‘‘ဘာဝနာဝသေန သဗ္ဗသုခုမဘာဝံ ပတ္တာ သင်္ခါရာ’’တိ။ ဧတန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ၊ ပတ္တဗ္ဗံ နာမ ဟောတိ တာဒိသသင်္ခါရပ္ပတ္တိယံ တဗ္ဗောဟာရတော။ သင်္ခတံ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတတ္တာ။

၂၅။ ‘‘ယေ တေ သမဏဗြာဟ္မဏာ သတော သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅) ဝက္ခမာနတ္တာ သဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘တတြာ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘တတြာတိ သတ္တသု ဥစ္ဆေဒဝါဒေသု ဘုမ္မ’’န္တိ။ ဥဒ္ဓံ သရန္တိ ဥဒ္ဓံ ဂတံ သရန္တာတိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ သရန္တာတိ ယတ္ထ ပတ္ထေန္တိ န လဘန္တိ၊ တံ ဇာနန္တာ။ အာသတ္တိန္တိ အာသီသနံ။ ပေစ္စာတိ ပရလောကေ။ ဝါဏိဇူပမာ ဝိယာတိ ဘဝပရိယာပန္နဖလဝိသေသာပေက္ခာယ ပဋိပဇ္ဇနတော။ သက္ကာယဿ ဘယာတိ သန္တော ကာယောတိ သက္ကာယော၊ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနော ဓမ္မသမူဟောတိ ကတွာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ၊ တတော ဘာယနေန။ မာ ခီယိ မာ ပရိက္ခယံ အဂမာသိ။ မာ ဩသီဒိ မာ ဟေဋ္ဌာ ဘဿိ။ အဗ္ဘန္တိ အာကာသံ မာ ဥန္ဒြိယိ မာ ဘိဇ္ဇိတွာ ပတိ။ ဂဒ္ဒုလေန ဗဒ္ဓါ ဂဒ္ဒုလဗဒ္ဓါ။ ဒဠှထမ္ဘော ဝိယ ခီလော ဝိယ စ သက္ကာယော ဒုမ္မောစနီယတော။ သာ ဝိယ ဒိဋ္ဌိဂတိကော တဿ အနုပရိဝတ္တနတော။ ဒဏ္ဍကော ဝိယ ဒိဋ္ဌိ ဆေဒနကရဏာယ အသမတ္ထဘာဝကရဏတော။ ရဇ္ဇု ဝိယ တဏှာ ဗန္ဓနတော စ၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမန္နာဂမနဝသေန စ သမ္ဗဒ္ဓဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌိဒဏ္ဍကေ ပဝေသိတာယ တဏှာရဇ္ဇုယာ’’တိ။

၂၆။ ဘဂဝါ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန (စတုစတ္တာရီသ အပရန္တကပ္ပိကဝါဒါ တတ္ထ တတ္ထ အန္တောဂဓာတိ) ဥဒ္ဒေသဝသေန ပဉ္စေဝ သင်္ဂဟေတွာ ယထုဒ္ဒေသံ နိဂမေန္တော၊ ‘‘ဣမာနေဝ ¶ ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ¶ အာဟ။ တတ္ထ ဒုက္ခဿ နိမိတ္တဘာဝတော ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ကာရဏဋ္ဌေန အာယတနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဣမာနေဝ ပဉ္စ ကာရဏာနီ’’တိ။ သညီအာဒိဝသေန တီဏိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါတိ စတ္တာရိ ဘာဇိတာနိ။ ဣတရံ ပန ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ကုဟိံ ပဝိဋ္ဌံ? သရူပတော အဘာဇိတတ္တာ ယထာဘာဇိတေသု ဝါဒေသု ကတ္ထ အန္တောဂဓန္တိ ပုစ္ဆတိ။ ဥဒ္ဒေသေ ပန သရူပတော ဂဟိတမေဝ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ဝါ ပနေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိ။ ဣတရော ဧကတ္တသညီဝါဒေ နာနတ္တသညီဝါဒေ အန္တောဂဓန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကတ္တ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ ယထာသုခဉ္စေတံ ဝုတ္တံ။ ပဌမော ဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒေါ နာနတ္တသညီဝါဒေ အန္တောဂဓော၊ ဣတရေ စတ္တာရော ဧကတ္တသညီဝါဒေ။

၂၇။ အတီတကောဋ္ဌာသသင်္ခါတန္တိ အတီတံ ခန္ဓကောဋ္ဌာသသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗန္တံ။ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထဓမ္မဝိသယာ ကပ္ပနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ အတီတကာလဝါစကော ဣဓ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေါ၊ ရူပါဒိခန္ဓဝိနိမုတ္တဉ္စ ကပ္ပနာဝတ္ထု နတ္ထိ၊ အန္တသဒ္ဒေါ စ ကောဋ္ဌာသဝါစကော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတီတကောဋ္ဌာသသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေတွာ’’တိ။ ‘‘ကပ္ပေတွာ’’တိ စ တသ္မိံ ပုဗ္ဗန္တေ တဏှာယနာဘိနိဝိသာနံ သမတ္ထနံ ပရိနိဋ္ဌာပနံ ဝဒတိ။ သေသမ္ပီတိ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌီ’’တိ ဧဝမာဒိကံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ ‘‘အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနော’’တိအာဒီသု ဝုတ္တပ္ပကာရံ။ ဧကေကသ္မိဉ္စ အတ္တာတိ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ ကတွာ၊ လောကောတိ လောကိယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပါနိ တဗ္ဗိပါကာ စာတိ ကတွာ၊ တံ တံ ဂဟဏဝိသေသံ ဥပါဒါယ ပညာပနံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ရူပါဒီသု အညတရံ အတ္တာတိ စ လောကောတိ စ ဂဟေတွာ’’တိ။ သဗ္ဗဒါဘာဝေန သဿတော။ အမရော နိစ္စော ဓုဝေါတိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ မရဏာဘာဝေန အမရော၊ ဥပ္ပာဒါဘာဝေန သဗ္ဗကာလံ ဝတ္တနတော နိစ္စော၊ ထိရဋ္ဌေန ဝိကာရာဘာဝေန ဓုဝေါ၊ ယထာဟာတိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဒ္ဒေသပဋိသမ္ဘိဒါပါဠီဟိ ဝိဘာဝေတိ။ အယဉ္စ အတ္ထော ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀-၁၃၁) ဣမိဿာ ပဉ္စဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ဝုတ္တော။ ‘‘ရူပဝန္တ’’န္တိအာဒိကာယ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀-၁၃၁) ပန ပဉ္စဒသဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန စတ္တာရော စတ္တာရော ခန္ဓေ၊ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညံ – ‘‘လောကော’’တိ ပညပေန္တီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ တထာ ဧကံ ခန္ဓံ၊ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညေ ‘‘လောကော’’တိ ပညပေန္တီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ယထာ ‘‘ရူပါဒီသု အညတရံ အတ္တာတိ ¶ စ လောကောတိ စ ဂဟေတွာ သဿတော…ပေ… ဓုဝေါ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ အသဿတော အနိစ္စော အဓုဝေါ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ န ဟောတိ ပရံ မရဏာ၊ နိစ္စော စ အနိစ္စော စ နေဝနိစ္စော နာနိစ္စောတိ ဧဝမာဒိမတ္ထံ အတိဒိသတိ။

စတ္တာရော သဿတဝါဒါတိ လာဘီဝသေန တယော၊ တက္ကီဝသေန ဧကောတိ ဧဝံ စတ္တာရော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘီ ¶ တိတ္ထိယော မန္ဒပညော အနေကဇာတိသတသဟဿမတ္တံ အနုဿရတိ၊ မဇ္ဈိမပညော ဒသ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပာနိ၊ တိက္ခပညော စတ္တာရီသ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပာနိ၊ န တတော ပရံ။ သော ဧဝံ အနုဿရန္တော အတ္တာ စ လောကော စာတိ အဘိဝဒတိ။ တက္ကီ ပန တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ သယံပဋိဘာနံ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာတိ အဘိဝဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘လာဘီဝသေန တယော၊ တက္ကီဝသေန ဧကောတိ ဧဝံ စတ္တာရော သဿတဝါဒါ’’တိ။ ဧတေနေဝ စ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိကဝါဒေါ ဝိယ သဿတဝါဒေါ ကသ္မာ ဒုဝိဓေန န ဝိဘတ္တောတိ စေ? ပဋိက္ခိတ္တတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ၊ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဝါဒေ အယမယုတ္တတာဝိဘာဝနာ – ယဒိ ဟိ ပရေန ပရိကပ္ပိတော အတ္တာ၊ လောကော ဝါ သဿတော သိယာ၊ တဿ နိဗ္ဗိကာရတာယ ပုရိမရူပါဝိဇဟနတော ကဿစိ ဝိသေသာဓာနဿ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဟိတတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဟိတေ စ ပဋိပတ္တိအတ္ထံ ဥပဒေသော ဧဝ နိပ္ပယောဇနော သိယာ သဿတဝါဒိနော။ ကထံ ဝါ သော ဥပဒေသော ပဝတ္တီယတိ ဝိကာရာဘာဝတော၊ ဧဝဉ္စ အတ္တနော အဇဋာကာသဿ ဝိယ ဒါနာဒိကိရိယာ ဟိံသာဒိကိရိယာ စ န သမ္ဘဝတိ၊ တထာ သုခဿ ဒုက္ခဿ စ အနုဘဝနနိဗန္ဓော ဧဝ သဿတဝါဒိနော န ယုဇ္ဇတိ ကမ္မဗဒ္ဓါဘာဝတော၊ ဇာတိအာဒီနံ အသမ္ဘဝတော ကုတော ဝိမောက္ခော။ အထ ပန ဓမ္မမတ္တံ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝိနဿတိ စ၊ ယဿ ဝသေနာယံ ကိရိယာဒိဝေါဟာရောတိ ဝဒေယျ။ ဧဝမ္ပိ ပုရိမရူပါဝိဇဟနေန အဝဋ္ဌိတဿ အတ္တနော ဓမ္မမတ္တန္တိ န သက္ကာ သမ္ဘာဝေတုံ၊ တေ ဝါ ပနဿ ဓမ္မာ အဝတ္ထာဘူတာ တတော အညေ ဝါ သိယုံ အနညေ ဝါ၊ ယဒိ အညေ၊ န တာဟိ တဿ ဥပ္ပန္နာဟိပိ ကောစိ ဝိသေသော အတ္ထိ။ ယော ဟိ ကရောတိ ပဋိသံဝေဒေတိ စဝတိ ဥပပဇ္ဇတိ စာတိ ဣစ္ဆိတံ။ တသ္မာ တဒဝတ္ထော ဧဝ ယထာဝုတ္တဒေါသော၊ ကိဉ္စ ဓမ္မကပ္ပနာပိ နိရတ္ထကာ သိယာ။ အထ အနညေ၊ ဥပ္ပာဒဝိနာသဝန္တီဟိ အဝတ္ထာဟိ ¶ အနညဿ အတ္တနော တာသံ ဝိယ ဥပ္ပာဒဝိနာသသမ္ဘဝါပတ္တိတော ကုတော နိစ္စတာဝကာသော။ တာသမ္ပိ ဝါ အတ္တနော ဝိယ နိစ္စတာတိ ဗန္ဓနဝိမောက္ခာနံ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ န ယုဇ္ဇတိ ဧဝ သဿတဝါဒေါ၊ န စေတ္ထ ကောစိ ဝါဒီ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝေ ပရိသုဒ္ဓံ ယုတ္တိံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော အတ္ထိ၊ ယုတ္တိရဟိတဉ္စ ဝစနံ န ပဏ္ဍိတာနံ စိတ္တမာရာဓေတီတိ ဝိညူဟိ ဆဍ္ဍိတော ဧဝါယံ သဿတဝါဒေါတိ။

သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါတိ ဧတ္ထ တေ သရူပမတ္တတော ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတာ ဧဝ၊ တတ္ထ ဒွေ ဇနာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ လာဘီ စ အလာဘီ စ။ တတ္ထ လာဘီ နာမ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏလာဘီ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ အရဟတော စုတိံ ဒိသွာ ဥပပတ္တိံ အပဿန္တော။ ယော ဝါ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ စုတိမတ္တမေဝ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတိ၊ ပုဗ္ဗယောဂါဘာဝေန ပရိကမ္မာကရဏေန ဝါ ဥပပါတံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောတိ။ သော ‘‘တတ္ထ တတ္ထေဝ ¶ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ အလာဘီ – ‘‘ကော ပရလောကံ ဇာနာတိ၊ ဧတ္တကော ဇီဝဝိသယော၊ ယာဝ ဣန္ဒြိယဂေါစရော’’တိ အတ္တနော ဓီတုယာ ဟတ္ထဂ္ဂဏှနကရာဇာ ဝိယ ကာမသုခဂိဒ္ဓတာယ ဝါ၊ ‘‘ယထာ ရုက္ခပဏ္ဏာနိ ရုက္ခတော ပတိတာနိ န ပဋိသန္ဓိယန္တိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ အပ္ပဋိသန္ဓိကမရဏမေဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဇလဗုဗ္ဗုဠကူပမာ သတ္တာ’’တိ တက္ကမတ္တဝသေန ဝါ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ – ‘‘မနုဿတ္တဘာဝေ ကာမာဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ ရူပါဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ စတုဗ္ဗိဓအရူပတ္တဘာဝေ စဝိတွာ သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒပညာပနဝသေန သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ကထိတာ’’တိ။ တတ္ထ ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမေသု တီသု ဝါဒေသု ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ အတ္တဘာဝံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ တေသံ ဝါဒါနံ၊ န ယုတ္တံ စတုဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တေသု စတုတ္ထာဒီသု စတူသု ဝါဒေသု၊ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အရူပီနံ ကာယော အတ္ထီတိ? သစ္စမေတံ၊ ရူပဘဝေ ပဝတ္တဝေါဟာရေနေဝ ဒိဋ္ဌိဂတိကော အရူပဘဝေပိ ကာယဝေါဟာရမာရောပေတွာ အာဟ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ။ ယထာ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဒိဋ္ဌိယော ပညတ္တာ၊ တထေဝ ဘဂဝါ ဒဿေသီတိ။ အရူပကာယဘာဝတော ဝါ ဖဿာဒိဓမ္မသမူဟဘူတေ အရူပတ္တဘာဝေ ကာယနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကာမာဝစရဒေဝတ္တဘာဝါဒိနိရဝသေသဝိဘဝပတိဋ္ဌာပကာနံ ဒုတိယဝါဒါဒီနံ ယုတ္တော အပရန္တကပ္ပိကဘာဝေါ အနာဂတဒ္ဓဝိသယတ္တာ တေသံ ¶ ဝါဒါနံ၊ န ပန ဒိဋ္ဌိဂတိက-ပစ္စက္ခဘူတ-မနုဿတ္တဘာဝ-သမုစ္ဆေဒပတိဋ္ဌာပကဿ ပဌမဝါဒဿ ပစ္စုပ္ပန္နဝိသယတ္တာ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ယထာ ဟိ ဒုတိယာဒိဝါဒါနံ၊ ပုရိမပုရိမဝါဒသင်္ဂဟိတဿေဝ အတ္တနော ဥတ္တရုတ္တရဘဝေါပပတ္တိယာ သမုစ္ဆေဒနတော ယုဇ္ဇတိ အပရန္တကပ္ပိကတာ၊ တထာ စ ‘‘နော စ ခေါ၊ ဘော၊ အယံ အတ္တာ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အနာဂတဿေဝ မနုဿတ္တဘာဝသမုစ္ဆေဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဌမဝါဒဿပိ အပရန္တကပ္ပိကတာ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗဿပိ ပုဗ္ဗန္တတော အာဂတဿ ဥစ္ဆေဒပညာပနဝသေန ဣဓ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု ဒေသနာ ဂတာ။ ဧတေ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဟေဋ္ဌာ အပရန္တကပ္ပိကေသု ဒေသနာ ဂတာ။ ဧတေ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဟေဋ္ဌာ အပရန္တကပ္ပိကေသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ န တတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ ဇလဗုဗ္ဗုဠကူပမာ ဟိ သတ္တာတိ တဿ လဒ္ဓိ။

ဣဓာတိ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု။ ဣဓေဝ မနုဿတ္တဘာဝါဒိကေ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဋ္ဌဝိနာသဝသေန။ ဧဝံ အနာဂတေ အနုပ္ပတ္တိဒဿနပရာနံ ဥစ္ဆေဒဝါဒါနံ အပရန္တကပ္ပိကေသု ဂဟဏံ၊ ပုဗ္ဗန္တတော ပန အာဂတဿ အတ္တနော ဣဓေဝ ဥစ္ဆေဒဒဿနပရာနံ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု ဂဟဏံ။ ဣတော ပရံ န ဂစ္ဆတီတိ ပန ဣဒံ အတ္ထတော အာပန္နဿ အတ္ထဿ ဒဿနံ။ သတ္တေသု သင်္ခါရေသု စ ဧကစ္စသဿတန္တိ ပဝတ္တော ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ ¶ ။ သော ပန ဗြဟ္မကာယိက-ခိဍ္ဍာပဒေါသိက-မနောပဒေါသိကတ္တဘာဝတော စဝိတွာ ဣဓာဂတာနံ တက္ကိနော စ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန စတုဗ္ဗိဓောတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော ဧကစ္စသဿတဝါဒါ’’တိ။ ‘‘သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဣဒံ တေဟိ သဿတဘာဝေန ဂယှမာနာနံ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ပနေကစ္စသဿတိကမတဒဿနဝသေန။ တဿ ဟိ သဿတာဘိမတံ အသင်္ခတမေဝါတိ လဒ္ဓိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၉) ဗြဟ္မဇာလေ – ‘‘စိတ္တန္တိ ဝါ မနောတိ ဝါ ဝိညာဏန္တိ ဝါ အယံ အတ္တာ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မော သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿတီ’’တိ။ န ဟိ ယဿ ဘာဝဿ ပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ၊ တဿေဝ နိစ္စဓုဝါဒိဘာဝေါ အနုမ္မတ္တကေန န သက္ကာ ပဋိညာတုံ။ ဧတေန၊ ‘‘ဥပ္ပာဒဝယဓုဝတာယုတ္တဘာဝါ သိယာ နိစ္စာ၊ သိယာ အနိစ္စာ၊ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တဿ သတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။

တတ္ထာယံ ¶ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၈) အယုတ္တတာဝိဘာဝနာ – ယဒိ၊ ‘‘ယေန သဘာဝေန ယော ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ၊ တေနေဝ သဘာဝေန သော ဓမ္မော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စေယျ၊ သိယာ အနေကန္တဝါဒေါ၊ အထ အညေန၊ သိယာ န အနေကန္တဝါဒေါ၊ န စေတ္ထ ဒေသန္တရာဒိသမ္ဗဒ္ဓဘာဝေါ ယုတ္တော ဝတ္တုံ တဿ သဗ္ဗလောကသိဒ္ဓတ္တာ ဝိဝါဒါဘာဝတော။ ယေ ပန ဝဒန္တိ – ‘‘ယထာ သုဝဏ္ဏဃဋေ မကုဋေ ကတေ ဃဋဘာဝေါ နဿတိ၊ မကုဋဘာဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သုဝဏ္ဏဘာဝေါ တိဋ္ဌတိယေဝ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဘာဝါနံ ကောစိ ဓမ္မော နဿတိ၊ ကောစိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဘာဝေါ ပန တိဋ္ဌတီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ကိံ တံ သုဝဏ္ဏံ၊ ယံ ဃဋေ မကုဋေ စ အဝဋ္ဌိတံ? ယဒိ ရူပါဒိ၊ သော သဒ္ဒေါ ဝိယ အနိစ္စော၊ အထ ရူပါဒိသမူဟော၊ သမူဟော နာမ သမ္မုတိမတ္တံ။ တဿ ဝေါဟာရမတ္တဿ အတ္ထိတာ နတ္ထိတာ နိစ္စတာ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ တဿ ပရမတ္ထသဘာဝေန အနုပလဗ္ဘနတောတိ အနေကန္တဝါဒေါ န သိယာ။ ဓမ္မာ စ ဓမ္မိတော အညေ ဝါ သိယုံ အနညေ ဝါ။ ယဒိ အညေ၊ န တေသံ အနိစ္စတာယ ဓမ္မီ အနိစ္စော အညတ္တာ။ န ဟိ ရူပါ စက္ခုဝိညာဏံ အညတ္တာ၊ န စ ရူပေ စက္ခုဝိညာဏသဒ္ဒေါ ဟောတိ၊ ကိဉ္စ ဓမ္မကပ္ပနာပိ နိရတ္ထိကာ သိယာ ဓမ္မိနော နိစ္စာနိစ္စတာယ အသိဇ္ဈနတော အထ အနညေ၊ ဥပ္ပာဒဝိနာသဝန္တေဟိ အနညဿ ဓမ္မိနော တေသံ ဝိယ ဥပ္ပာဒဝိနာသသဗ္ဘာဝတော ကုတော နိစ္စတာဝကာသော၊ တေသမ္ပိ ဝါ ဓမ္မိနော ဝိယ နိစ္စတာပတ္တိ သိယာ။ အပိစ နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗရူပေါ အတ္တာ စ လောကော စ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတာပဋိဇာနနတော ယထာ နိစ္စာဒီနံ အညတရံ ရူပံ၊ ယထာ ဝါ ဒီပါဒယော။ န ဟိ ဒီပါဒီနံ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝါနံ နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗသဘာဝတာ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဇီဝဿ နိစ္စာဒီသု အညတရံ ရူပံ ဝိယာတိ ဧဝံ သတ္တဘင်္ဂဿ ဝိယ သေသဘင်္ဂါနမ္ပိ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ သတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

ဧတ္ထ ¶ စ၊ ‘‘ဣဿရော နိစ္စော၊ အညေ သတ္တာ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သတ္တေကစ္စသဿတဝါဒါ၊ သေယျထာပိ ဣဿရဝါဒါဒယော။ ‘‘ပရမာဏဝေါ နိစ္စာ ဓုဝါ၊ ဒွိအဏုကာဒယော အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သင်္ခါရေကစ္စသဿတဝါဒါ၊ သေယျထာပိ ကဏာဒဝါဒါဒယော။ နနု စ ‘‘ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ၊ ဧကစ္စေ ¶ အသဿတာ’’တိ၊ ဧတသ္မိံ ဝါဒေ စက္ခာဒီနံ အသဿတတာသန္နိဋ္ဌာနံ ယထာသဘာဝါဝဗောဓော ဧဝ၊ တယိဒံ ကထံ မိစ္ဆာဒဿနန္တိ၊ ကော ဧဝမာဟ – ‘‘စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ မိစ္ဆာဒဿန’’န္တိ? အသဿတေသုယေဝ ပန ကေသဉ္စိ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝါဘိနိဝေသော ဣဓ မိစ္ဆာဒဿနံ၊ တေန ပန ဧကဝါရေ ပဝတ္တမာနေန စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝါဝဗောဓော ဝိဒူသိတော သံသဋ္ဌဘာဝတော၊ ဝိသသံသဋ္ဌော ဝိယ သပ္ပိမဏ္ဍော သကိစ္စကာရဏာသမတ္တတာယ သမ္မာဒဿနပက္ခေ ဌပေတဗ္ဗတံ နာရဟတိ။ အထ ဝါ အသဿတဘာဝေန နိစ္ဆိတာပိ စက္ခုအာဒယော သမာရောပိတဇီဝသဘာဝါ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတိ ကေဟိ ဂယှန္တီတိ တဒဝဗောဓဿ မိစ္ဆာဒဿနဘာဝေါ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၉) – ‘‘စက္ခုန္တိ ဝါ…ပေ… ကာယောတိ ဝါ အယံ မေ အတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အသင်္ခတာယ သင်္ခတာယ စ ဓာတုယာ ဝသေန ယထာက္ကမံ ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ၊ ဧကစ္စေ အသဿတာတိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဝိဘဇ္ဇဝါဒေါပိ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧဝံပကာရာ စောဒနာ အနောကာသာ ဟောတိ အဝိပရီတဓမ္မသဘာဝသမ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော။

န မရတီတိ အမရာ။ ကာ သာ? ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၂) နယေန ပရိယန္တရဟိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စ ဝါစာ စ၊ အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါစာယ ဝိဝိဓော ခေပေါတိ အမရာဝိက္ခေပေါ။ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပေါ။ အထ ဝါ အမရာတိ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ၊ သာ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမ္မုဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥဒကေ သန္ဓာဝမာနာ ဂါဟံ န ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ ဝါဒေါ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ၊ ဂါဟံ နာဂစ္ဆတီတိ အမရာဝိက္ခေပေါ၊ သော ဧဝ အမရာဝိက္ခေပိကော။ သွာယံ ဝါဒေါ မုသာဝါဒအနုယောဂဆန္ဒရာဂမောဟဟေတုကတာယ စတုဓာ ပဝတ္တောတိ အာဟ – ‘‘စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ ဝုတ္တာ’’တိ။ နနု စေတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၅-၆၆) စတုဗ္ဗိဓောပိ အမရာဝိက္ခေပိကော ကုသလာဒိကေ ဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယထာဘူတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပနမတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ တဿ ကထံ ဒိဋ္ဌိဂတိကဘာဝေါ။ န ဟိ အဝတ္တုကာမဿ ဝိယ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ အဇာနန္တဿ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ယုတ္တာတိ? န ဟေဝံ ပုစ္ဆာဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ဣစ္ဆိတာ၊ အထ ခေါ မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန။ သဿတဝသေန မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌောယေဝ ဟိ မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ ကုသလာဒိဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ ¶ စ၊ ယာထာဝတော အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော အတ္တနာ အဝိညာတဿ အတ္ထဿ ပရံ ဝိညာပေတုံ အသမတ္ထတာယ မုသာဝါဒါဒိဘယေန စ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇတီတိ။ တထာ ဟိဿ ¶ ဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ပုညပါပါနံ၊ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ အနဝဗောဓေန၊ အသဒ္ဒဟနေန စ၊ ‘‘တဗ္ဗိသယာယ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏံယေဝ ယုတ္တံ သုန္ဒရဉ္စာ’’တိ၊ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အဘိနိဝိသန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဝိသုံယေဝေကာ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ သတ္တဘင်္ဂဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ စေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိယန္တရဟိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁)။ ကထံ ပနဿာ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော? ဥစ္ဆေဒဝသေန အနဘိနိဝေသတော။ ‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတဝေဒီ ဝိဝါဒဗဟုလတ္တာ လောကဿ၊ ‘ဧဝမေဝ’န္တိ ပန သဒ္ဒန္တရေန ဓမ္မေ နိဇ္ဈာနနာ အနာဒိကာလိကာ လောကေ’’တိ ဂါဟဝသေန သဿတလေသောပေတ္ထ လဗ္ဘတိယေဝ။

အမတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ သဘာဝေါ ဩသာနန္တိ အန္တော၊ မရိယာဒေါ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ အန္တဝါ။ တေနာဟ ‘‘သပရိယန္တော’’တိ။ အဝဍ္ဎိတကသိဏဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧဝံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဒုတိယဝါဒေါ ‘‘အနန္တဝါ လောကော’’တိ ဝါဒေါ။ တတိယဝါဒေါ ‘‘အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စာ’’တိ ဝါဒေါ။ စတုတ္ထဝါဒေါ ‘‘နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါ’’တိ ဝါဒေါ။ ဧတေ ဧဝ စတ္တာရော ဝါဒိနော သန္ဓာယ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၃) – ‘‘အန္တာနန္တိကာ အန္တာနန္တံ လောကဿ ပညပေန္တိ စတူဟိ ဝတ္ထူဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၅၃) ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ ဝါဒီနံ အန္တတ္တဉ္စ အနန္တတ္တဉ္စ အန္တာနန္တတ္တဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒတ္တာ အန္တာနန္တိကတ္တံ။ ပစ္ဆိမဿ ပန တဒုဘယပဋိသေဓဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ကထမန္တာနန္တိကတ္တန္တိ? တဒုဘယပဋိသေဓဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ဧဝ။ ယသ္မာ ပဋိသေဓဝါဒေါပိ အန္တာနန္တဝိသယော ဧဝ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ။ အပရေ အာဟု – ‘‘ယထာ တတိယဝါဒေ သမ္ဘေဒဝသေန ဧတဿေဝ အန္တဝန္တတာ အနန္တတာ စ သမ္ဘဝတိ၊ ဧဝံ တက္ကီဝါဒေပိ ကာလဘေဒဝသေန ဥဘယသမ္ဘဝတော အညမညပဋိသေဓေန ဥဘယညေဝ ဝုစ္စတိ။ ကထံ? အန္တဝန္တတာပဋိသေဓေန ဟိ အနန္တတာ ဝုစ္စတိ၊ အနန္တတာပဋိသေဓေန စ အန္တဝန္တတာ၊ အန္တာနန္တာနဉ္စ တတိယဝါဒဘာဝေါ ကာလဘေဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ယသ္မာ အယံ လောကသညိတော အတ္တာ ဈာယီဟိ အဓိဂတဝိသေသေဟိ အနန္တော ကဒါစိ သက္ခိ ဒိဋ္ဌော အနုသုယျတိ၊ တသ္မာ နေဝန္တဝါ။ ယသ္မာ ပန တေဟိ ¶ ဧဝ ကဒါစိ အန္တဝါ သက္ခိ ဒိဋ္ဌော အနုသုယျတိ၊ တသ္မာ န ပန အနန္တဝါ’’တိ။ ယထာ စ အနုဿုတိတက္ကီဝသေန၊ ဧဝံ ဇာတိဿရတက္ကိအာဒီနဉ္စ ဝသေန ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယဉှိ တက္ကိကော အဝဍ္ဎိတဘာဝပုဗ္ဗကတ္တာ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာနံ ဝဍ္ဎိတဘာဝဿ ဝဍ္ဎိတကာလဝသေန အပစ္စက္ခကာရိတာယ အနုဿဝါဒိမတ္တေ ဌတွာ – ‘‘နေဝန္တဝါ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ၊ အဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ပန ‘‘နာနန္တော’’တိ။ န ပန အန္တဝန္တတာနန္တတာနံ အစ္စန္တမဘာဝေန ယထာ တံ ‘‘နေဝသညီနာသညီ’’တိ၊ အဝဿဉ္စ ဧတံ ဧဝံ ဝိညာတဗ္ဗံ၊ အညထာ ဝိက္ခေပပက္ခံယေဝ ဘဇေယျ စတုတ္ထဝါဒေါ။ န ဟိ အန္တဝန္တတာနန္တတာတဒုဘယဝိနိမုတ္တော အတ္တနော ¶ ပကာရော အတ္ထိ၊ တက္ကီဝါဒီ စ ယုတ္တိမဂ္ဂကော၊ ကာလဘေဒဝသေန စ တဒုဘယမ္ပိ ဧကသ္မိံ န န ယုဇ္ဇတီတိ။ အနန္တရစတုက္ကန္တိ ဧကတ္တသညီတိ အာဂတသညီစတုက္ကံ။

ဧကန္တသုခီတိ ဧကန္တေနေဝ သုခီ။ တံ ပနဿ သုခံ ဒုက္ခေန အဝေါမိဿံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရသုခီ’’တိ။ ဧကန္တသုခမေဝါတိ ဣဒံ သုခဗဟုလတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတီတာသု သတ္တသု ဇာတီသူတိ ဣဒံ တတော ပရံ ဇာတိဿရဉာဏေန အနုဿရိတုံ န သက္ကာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တာဒိသမေဝါတိ သုခသမင်္ဂိမေဝ အတ္တဘာဝံ။ ‘‘ဧဝံ သုခသမင်္ဂီ’’တိ တံ အနုဿရန္တဿ ဇာတိဿရဿ အတီတဇာတိယမ္ပိ ဣဓ ဝိယ ဒုက္ခဖုဋ္ဌဿ တံ အနုဿရန္တဿ။

သဗ္ဗေသမ္ပီတိ လာဘီနံ တက္ကီနမ္ပိ။ တထာတိ ဣမိနာ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပီ’’တိ ဣဒံ ပဒံ အာကဍ္ဎတိ။ ကာမာဝစရံ နာမ အဒုက္ခမသုခံ အနုဠာရံ အဝိဘူတန္တိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ကာရဏဘူတံ ဧတဿ အတ္ထိ၊ တေန ဝါ နိဗ္ဗတ္တန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။ မဇ္ဈတ္တဿာတိ မဇ္ဈတ္တဘူတဿ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာဗဟုလဿ။ မဇ္ဈတ္တဘူတဋ္ဌာနမေဝ အတ္တနော မဇ္ဈတ္တတာပတ္တမေဝ ဘူတပုဗ္ဗံ အနုဿရန္တဿ။ ဧကစ္စသဿတိကာတိ ဧကစ္စသဿတဝါဒိနော ဝုတ္တာ။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဟိ ဧကစ္စသဿတိကာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝါဒေါ သဿတဝါဒသမုဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ကတွာ ‘‘ဒွေ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

၂၈။ ဒိဋ္ဌုဒ္ဓါရန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒိဋ္ဌီနံ အနိယျာနိကဘာဝဒဿနဝသေန ပဒုဒ္ဓရဏံ။ ပစ္စတ္တံယေဝ ဉာဏန္တိ အပရပ္ပစ္စယံ အတ္တနိယေဝ ဉာဏံ။ တံ ပန အတ္တပစ္စက္ခံ ¶ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပစ္စက္ခဉာဏ’’န္တိ။ သုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဒေါသာပဂမေန ဥပက္ကိလေသဝိဂမေန ဉာဏဿ ဝိသုဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသ’’န္တိ။ ကိလေသန္ဓကာရဝိဂမတော သပ္ပဘာသမုဇ္ဇလမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိယောဒါတန္တိ ပဘဿရ’’န္တိ ဗာဟိရသမယသ္မိမ္ပိ ဟောန္တိ ဈာနဿ သမိဇ္ဈနတော။ မယမိဒံ ဇာနာမာတိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ စ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန အညာဏဘာဂမေဝ ပရိဗြူဟေတွာ တတော ဧဝ ယထာဂဟိတံ ဂါဟံ သန္ဓာယ – ‘‘မယမိဒံ အတ္ထံ တတ္ထ ဇာနာမာ’’တိ ဧဝံ တတ္ထ မိစ္ဆာဂါဟေ အဝိဇ္ဇမာနံ ဉာဏကောဋ္ဌာသံ ဩတာရေန္တိယေဝ အနုပ္ပဝေသေန္တိယေဝ။ န တံ ဉာဏံ၊ မိစ္ဆာဒဿနံ နာမေတံ၊ ကိံ ပန တံ မိစ္ဆာဒဿနံ နာမ? သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာတိအာဒိနာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘တဒပိ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။ ယံ တံ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပနိဿယဘူတံ ဉာဏံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ဇာနနမတ္တလက္ခဏတ္တာ ဉာဏဘာဂမတ္တမေဝါ’’တိ။ ဉာဏမ္ပိ ဟိ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပနိဿယော ဟောတိယေဝ လာဘိနော ဣတရဿ စ တထာ တထာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသတော။ အနုပါတိဝတ္တနတော အနတိက္ကမနတော။ အသာဓာရဏတော န ဥပါတိဝတ္တန္တိ ဧတေနာတိ ¶ အနုပါတိဝတ္တနံ၊ တတော။ ဥပါဒါနပစ္စယတောတိ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယဘာဝတော။ ဧတေန ဖလူပစာရေနေဝ ဥပါဒါနမာဟ။ ယဒိ ဗြဟ္မဇာလေ အာဂတာ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော ဣဓ ကထိတာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သန္တေ ဣဒံ သုတ္တံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တေန ဧကသဒိသန္တိ အာဟ – ‘‘ဗြဟ္မဇာလေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အညတြ ရူပံ အညတြ ဝေဒနာ သက္ကာယံယေဝ အနုပရိဓာဝန္တီ’’တိ ဝစနတော ဣဓ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ အာဂတာ။ ဗြဟ္မဇာလံ ကထိတမေဝ ဟောတိ တတ္ထ အာဂတာနံ ဒွါသဋ္ဌိယာပိ ဒိဋ္ဌီနံ ဣဓာဂတတ္တာ။ သဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသော အတ္တာဘိနိဝေသပုဗ္ဗကော၊ ‘‘အတ္တာ သဿတော အတ္တာ ဥစ္ဆေဒေါ’’တိ ပဝတ္တနတော။

၃၀။ ဒွါသဋ္ဌိ…ပေ… ဒဿေတုန္တိ ကထံ ပနာယမတ္ထော ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော’’တိအာဒိပါဠိယာ ဒဿိတော ဟောတီတိ? အပ္ပဟီနသက္ကာယဒိဋ္ဌိကဿ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဒိဋ္ဌိဥပါဒိယနဇောတနတော။ ပရိစ္စာဂေနာတိ ဝိက္ခမ္ဘနေန။ စတုတ္ထဇ္ဈာနနိရောဓာ တတိယဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ န ပရိဟီနစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ တတိယဇ္ဈာနံ ဘဝတိ၊ တတိယဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတဿ ပန စတုတ္ထဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတဿ စ တတိယံ ပဋိလောမနယေန သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ¶ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ပဝိဝေကာ ပီတိ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣဒံ၊ ‘‘နိရာမိသသုခဿနိရောဓာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဝုဋ္ဌာနနိရောဓဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဟီနဇ္ဈာနပရိယာဒါနကဒေါမနဿန္တိ နီဝရဏသဟဂတဒေါမနဿမာဟ။ တဉှိ ဈာနပရိယာဒါနကရံ။ ကမ္မနီယဘာဝေါတိ သမာပတ္တိံ ပတ္တော ဝိယ သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဘာဝေ ကမ္မက္ခမဘာဝေါ။ သောမနဿဝိဓုရတ္တာ ဒေါမနဿံ ဝိယာတိ ဒေါမနဿန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝိဝေကာ ပီတီ’’တိ ပုန ဝုတ္တာ ပီတိ ဈာနဒွယပီတိ။ ယံ ဌာနံ ဆာယာ ဇဟတီတိ ယံ ပဒေသံ အာတပေန အဘိဘုယျမာနံ ဆာယာ ဇဟတိ။ တတ္ထ အာတပေ ဆာယာတိ ပဒေသေန အာတပသညိတာနံ ဘူတသင်္ခတာနံ ပဟာနဋ္ဌာနမာဟ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မိံ ဌာနေ’’တိအာဒိ။

၃၁။ နိရာမိသံ သုခန္တိ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ဒူရသမုဿာရိတကာမာမိသတ္တာ။

၃၂။ အဒုက္ခမသုခန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝေဒနံ၊ န ယံ ကိဉ္စိ ဥပေက္ခာဝေဒနံ။

၃၃။ နိဂ္ဂဟဏောတိ မမံကာရဘာဝေန ကိဉ္စိပိ အဂဏှန္တော။ နိဗ္ဗာနဿ သပ္ပာယန္တိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ ဝါ အဝိလောမဝသေန ဧကန္တိကုပါယတာယ သပ္ပာယံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပကာရဘူတ’’န္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု တေဘူမကဓမ္မေသု။ ဧတန္တိ ဧတံ ယထာဝုတ္တသမထဘာဝနာယ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိကန္တိယာ အသုက္ခာပိတတ္တာ ကထံ နိဗ္ဗာနဿ ဥပကာရပဋိပဒါ နာမ ဇာတံ? န ဇာယတေ ဝါတျဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိအာဒိကေ သဗ္ဗသ္မိံ။ အဂ္ဂဏှနဝသေနာတိ ¶ တဏှာဂါဟေန အဂ္ဂဟဏဝသေန။ ယတ္ထ ဟိ တဏှာဂါဟော ဝိမောစိတော၊ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိမာနဂ္ဂါဟာ သုက္ခာ ဝိယ ဟောန္တိ တဒေကဋ္ဌဘာဝတော။ တာဒိသဿ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါ ဧဝ အာသန္နေ၊ န ဒူရေ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပကာရပဋိပဒါ နာမ ဇာတ’’န္တိ။ တာဒိသဿ စ သန္တောဟမသ္မီတိအာဒိကာ သမနုပဿနာ အဓိမာနပက္ခေ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ – ‘‘အဘိဝဒတီတိ အဘိမာနေန ဥပဝဒတီ’’တိ။ ဣဒမေဝ ဥပါဒိယတီတိ နိယမာဘာဝတော ‘‘အဋ္ဌာရသဝိဓမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒိဋ္ဌုပါဒါနေ သတိ သေသဥပါဒါနသမ္ဘဝေါ အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ တဒေဝ ဥဒ္ဓဋံ။

သေ အာယတနေ ဝေဒိတဗ္ဗေတိ နိရောဓဿ ကာရဏံ နိဗ္ဗာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွိန္နံ အာယတနာနန္တိ စက္ခာယတနာဒီနံ ဒွိန္နံ အာယတနာနံ။ ပဋိက္ခေပေန နိဗ္ဗာနံ ဒဿိတံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန။

န ¶ ဂါဓတီတိ န ပတိဋ္ဌာတိ။ အတောတိ အသ္မာ နိဗ္ဗာနာ။ သရာတိ တဏှာ။ သင်္ခါရပဋိက္ခေပေနာတိ သင်္ခါရေကဒေသဘူတာနံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ပဋိက္ခေပေန။

ဝိညာဏန္တိ ဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ အနိဒဿနံ အစက္ခုဝိညေယျံ အနိန္ဒြိယဂေါစရံ။ အနန္တန္တိ အန္တရဟိတံ၊ နိစ္စန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတော ပဘန္တိ ကိလေသန္ဓကာရာဘာဝတော စ သမန္တတော ပဘဿရံ။ ‘‘သဗ္ဗတော ပပ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ သဗ္ဗတော ပတတိတ္ထန္တိ အတ္ထော။ စတ္တာရီသကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေဟိ တိတ္ထေဟိ ဩတရိတွာ အနုပဝိသိတဗ္ဗံ အမတသရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုပါဒါ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိမုစ္စန္တိ ဧတ္ထာတိ အနုပါဒါဝိမောက္ခော၊ နိဗ္ဗာနံ။ အနုပါဒါ ဝိမုစ္စတိ ဧတေနာတိ အနုပါဒါဝိမောက္ခော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ အနုပါဒါဝိမောက္ခန္တိကတာယ ပန အရဟတ္တဖလံ အနုပါဒါဝိမောက္ခောတိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဉ္စတ္တယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ ကိန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄။ ဘဝေါတိ ¶ ပရိတ္တော။ အဘဝေါတိ မဟန္တော။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထော ဟိ အယံ အ-ကာရော၊ ‘‘သံဝရာသံဝရော၊ ဖလာဖလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ၊ တသ္မာ ဘဝါဘဝဟေတူတိ ခုဒ္ဒကဿ မဟန္တဿ ဝါ ဘဝဿ ဟေတု၊ တံ ပစ္စာသီသမာနောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ သုခံ ဝေဒိဿာမီ’’တိအာဒိ။

၃၅။ လောကုတ္တရဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဥဒ္ဒိဿ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဝိဝါဒေါ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ – ‘‘လောကိယလောကုတ္တရာဝ ကထိတာ’’တိ။ လောကိယာပိ ဟိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ လောကုတ္တရဓမ္မာဓိဂမဿ အာသန္နကာရဏတ္တာ ဝိသေသကာရဏန္တိ ယာဝ အညေဟိ လောကိယဓမ္မေဟိ အဘိဝိသိဋ္ဌောတိ ကတွာ၊ ‘‘ဣမေသု သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသူ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော နာနံ ဟောတီတိ အတ္ထတော ဘေဒေါ ဟောတိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ သမဓိဂတတ္တာ။ န ဟိ ကာယာဒယော ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ သတိယေဝ ပန ဘာဝေတဗ္ဗာတိ။ ဗျဉ္ဇနတော နာနံ ဘေဒံ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေနာတိ ဣမာယပိ ယုတ္တိယာ။ ဣဒါနိ တံ ယုတ္တိံ ဒဿေန္တော – ‘‘အတ္ထဉ္စ ဗျဉ္ဇနဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ သမာနေတွာတိ သုတ္တန္တရတော သမာနေတွာ၊ သုတ္တန္တရပဒေဟိ စ သမာနေတွာ။ အညထာတိ အညတော၊ ဘူတတော အပဂတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာ ရောပိတဘာဝေါတိ အယာထာဝတော ဌပိတဘာဝေါ။ အတ္ထဉ္စ ဗျဉ္ဇနဉ္စ ဝိညာပနကာရဏမေဝါတိ အဝိပရီတတ္ထဿ သဒ္ဒဿ စ ဗုဇ္ဈနဟေတုတာယ။

၃၇။ ဣဓ ဓမ္မဝိနယဋ္ဌာနေ သတိယေဝ သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဂဟိတာ၊ အတ္ထတော သမေတိ နာမ ယာထာဝတော အတ္ထဿ ဂဟိတတ္တာ။ အသဘာဝနိရုတ္တိဘာဝတော ဗျဉ္ဇနတော နာနတ္တန္တိ တံ လိင်္ဂဘေဒေန ဝစနဘေဒေန စ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သတိပဋ္ဌာနောတိ ဝါ သတိပဋ္ဌာနာတိ ဝါ မိစ္ဆာ ရောပေထာ’’တိ အာဟ။ အပ္ပမတ္တကန္တိ အဏုမတ္တံ သလ္လဟုကံ၊ န ဂရုတရံ အဓနိတံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ ဓနိတံ ဃောသဝန္တံ ကတွာ ရောပိတေ ဝုတ္တဒေါသာဘာဝတောတိ တေနာဟ – ‘‘နိဗ္ဗုတိံ ပတ္တုံ သက္ကာ ဟောတီ’’တိ။

ဗျဉ္ဇနဿ မိစ္ဆာရောပနံ န ဝိသေသန္တရာယကရံ ဟောတီတိ ဉာပနတ္ထံ၊ စတုသု မဂ္ဂေသု ပဉှံ ကထေတွာဝ ပရိနိဗ္ဗုတော။ သုတ္တန္တဗျဉ္ဇနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနာ’’တိ။

၃၈။ အထ စတုတ္ထဝါရေ ဝိဝါဒေါ ကသ္မာ ဇာတော? ယာဝတာ နေသံ ဝစနံ အတ္ထတော စေဝ သမေတိ ဗျဉ္ဇနတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ သညာယ ဝိဝါဒေါတိ ကိဉ္စာပိ သမေတိ အတ္ထတော စေဝ ဗျဉ္ဇနတော ¶ စ၊ သညာ ပန နေသံ အဝိသုဒ္ဓါ၊ တာယ သညာယ ဝသေန ဝိဝါဒေါ ဇာတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဟံ သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဝဒါမိ၊ အယံ သတိပဋ္ဌာနောတိ ဝဒတီတိ ဧဝံ တေသံ ဉာဏံ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ၊ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။

၃၉။ န စောဒနတ္ထာယ ဝေဂါယိတဗ္ဗန္တိ သီဃံ သီဃံ န စောဒနာ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧကစ္စော ကောဓနဘာဝေန ဧဝံ ပဋိပ္ဖရိ၊ တသ္မာ။ အနာဒါနဒိဋ္ဌီတိ အာဒိယိတွာ အနဘိနိဝိသနတော အနာဒါနဒိဋ္ဌီ အဒဠှဂ္ဂါဟီ။ ပက္ခိပန္တော ဝိယာတိ ဂိလိတွာ ပက္ခိပန္တော ဝိယ။

ဥပဃာတောတိ စိတ္တပ္ပဃာတော ဖရသုပဃာတော ဝိယ။ ဝဏဃဋ္ဋိတဿ ဝိယာတိ ဝဏေ ဃဋ္ဋိတဿ ဝိယ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ စိတ္တဒုက္ခုပ္ပတ္တိ။ ဒွေ ဝါရေ ဝတွာပိ ဝိသဇ္ဇေတီတိ သုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ ဧဝံ ပဂေဝ စောဒိတမတ္တေ ဝိဿဇ္ဇေတိ စေတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ကထနဝသေန စ ကာယစိတ္တကိလမထော။ ဧဝရူပေါတိ သဟသာ အဝိဿဇ္ဇေန္တေန စောဒကဿ ဝိဟေသာဝါဒေါ ဟုတွာပိ အက္ကောဓနာဒိသဘာဝေါ။

ဥပေက္ခာတိ သကေန ကမ္မေန ပညာယိဿတီတိ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အဇ္ဈုပေက္ခဏာ။ ဥပေက္ခံ အတိမညတိ နာမ တဿ အနာစာရဿ အနဇ္ဈုပေက္ခဏတော။

၄၀။ ဝစနသဉ္စာရောတိ ပေသုညဝသေန အညထာဝစနုပသံဟာရော။ ဒိဋ္ဌိပဠာသောတိ ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန လဒ္ဓိ။ သာ ပန စိတ္တဿ အနာရာဓနိယဘာဝေါ သတ္ထုစိတ္တဿ အနာရာဓကဘာဝေါ။ ကလဟောတိ အဓိကရဏုပ္ပာဒဝသေန ပဝတ္တော ဝိဂ္ဂဟော ဘဏ္ဍနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ။

ယေန ကာရဏေနာတိ ယေန ဓမ္မေန သတ္ထုသာသနေန။ တမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဝဒတိ – ‘‘ဓမ္မောတိ သာရဏီယဓမ္မော အဓိပ္ပေတော’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဓမ္မဿ စာနုဓမ္မ’’န္တိ ဧတ္ထ။ ဓမ္မောတိ သမ္ဗုဒ္ဓဿ တဿ တထာ ပဝတ္တံ ဗျာကရဏံ ယထာ ဝိဝါဒါပန္နာ သညတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘တေသံ ဘိက္ခူနံ သညတ္တိကရဏ’’န္တိ။ တဒေဝ ဗျာကရဏံ အနုဓမ္မောတိ ဘိက္ခုနာ ဝုစ္စမာနော အနုပဝတ္တော ဓမ္မော။ တေနာဟ – ‘‘တဒေဝ ဗျာကရောတိ နာမာ’’တိ။ ကောစီတိ ယော ကောစိ။ သဟဓမ္မိကော သကာရဏော။ အညတ္ထော အယံ ကိံ သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အညော’’တိ။ အဿာတိ ဝုတ္တနယေန ပဋိပန္နဘိက္ခုနော၊ တဿ ပဋိပတ္တိ န ကေနစိ ဂရဟဏီယာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကိန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ သာမဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁။ ဒွေဓိကဇာတာတိ ¶ ဇာတဒွေဓိကာ သဉ္ဇာတဘေဒါ။ ဒွေဇ္ဈဇာတာတိ ဒုဝိဓဘာဝံ ပတ္တာ။ ဘဏ္ဍန္တိ ပရိဘာသန္တိ ဧတေနာတိ ဘဏ္ဍနံ၊ ဝိရုဒ္ဓစိတ္တတာ။ တန္တိ ဘဏ္ဍနံ။ ဓမ္မဝိနယန္တိ ပါဝစနံ။ ဝိတုဇ္ဇန္တာ မုခသတ္တီဟိ။ သဟိတံ မေတိ မယှံ ဝစနံ သဟိတံ သိလိဋ္ဌံ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓံ အတ္ထယုတ္တံ။ တေနာဟ ¶ ‘‘အတ္ထသံဟိတ’’န္တိ။ အဓိစိဏ္ဏန္တိ အာစိဏ္ဏံ။ ဝိပရာဝတ္တန္တိ ဝိရောဓဒဿနဝသေန ပရာဝတ္တိတံ၊ ပရာဝတ္တံ ဒူသိတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘စိရကာလဝသေန…ပေ… နိဝတ္တ’’န္တိ။ ပရိယေသမာနော စရ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ သိက္ခာဟီတိ အတ္ထော။ သစေ သက္ကောသိ၊ ဣဒါနိမေဝ မယာ ဝေဌိတဒေါသံ နိဗ္ဗေဌေဟိ။ မရဏမေဝါတိ အညမညဃာတဝသေန မရဏမေဝ။

နာဋပုတ္တဿ ဣမေတိ နာဋပုတ္တိယာ။ တေ ပန တဿ သိဿာတိ အာဟ ‘‘အန္တေဝါသိကေသူ’’တိ။ ပုရိမပဋိပတ္တိတော ပဋိနိဝတ္တနံ ပဋိဝါနံ၊ တံ ရူပံ သဘာဝေါ ဧတေသန္တိ ပဋိဝါနရူပါ။ တေနာဟ ‘‘နိဝတ္တနသဘာဝါ’’တိ။ ကထနံ အတ္ထဿ အာစိက္ခနံ။ ပဝေဒနံ တဿ ဟေတုဒါဟရဏာနိ အာဟရိတွာ ဗောဓနံ။ န ဥပသမာယ သံဝတ္တတီတိ အနုပသမသံဝတ္တနံ၊ တဒေဝ အနုပသမသံဝတ္တနိကံ၊ တသ္မိံ။ သမုဿိတံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌာဟေတုဘာဝတော ထူပံ ပတိဋ္ဌာတိ အာဟ – ‘‘ဘိန္နထူပေတိ ဘိန္နပတိဋ္ဌေ’’တိ။ ထူပေါတိ ဝါ ဓမ္မဿ နိယျာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အညဓမ္မေ အဘိဘုယျ သမုဿိတဋ္ဌေန။ သော နိဂဏ္ဌဿ သမယေ ကေဟိစိ အဘိန္နသမ္မတောပိ ဘိန္နော ဝိနဋ္ဌောယေဝ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတောတိ ဘိန္နထူပေါ။ သော ဧဝ နိယျာနဘာဝေါ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုစ္စိတုကာမာနံ ပဋိသရဏံ၊ တံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ အပ္ပဋိသရဏော၊ တသ္မိံ ဘိန္နထူပေ အပ္ပဋိသရဏေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာစရိယပ္ပမာဏန္တိ အာစရိယမုဋ္ဌိ ဟုတွာ ပမာဏဘူတံ။ နာနာနီဟာရေနာတိ နာနာကာရေန။ ‘‘ဝိဝါဒေါ န ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ ဝတွာ တဿ အနုပ္ပတ္တိကာရဏံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သတ္ထာ ဟိ…ပေ… အဝိဝါဒကာရဏံ ကတွာဝ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ ဝတွာ တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဘဂဝတာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပတိဋ္ဌာ စ အဝဿယော စ၊ ‘‘အယံ ဓမ္မော အယံ ဝိနယော ဣဒံ သတ္ထုသာသန’’န္တိ ဝိနိစ္ဆယနေ မဟာပဒေသာ၊ ပဉှဗျာကရဏာနိ စ၊ ယသ္မာ တေသု ပတိဋ္ဌာယ တေ အဝဿာယ ဓမ္မဝိနယဓရာ စ နိစ္ဆယံ ဂစ္ဆန္တိ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တမဟာပဒေသတော ဝိနယေ ကေနစိ ပုစ္ဆိတော အတ္ထော စတုန္နံ ပဉှဗျာကရဏာနံ ဝသေန သုဝိနိစ္ဆိတရူပေါ၊ တသ္မာ ဓမ္မဝိနယော ဣဓ သတ္ထု ကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ အာဟ – ‘‘တေနေဝါ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ဥဠာရာယ ဒေသနာယ ဘာဇနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၄၂။ ပဋိပဝိဋ္ဌံ ¶ ကတွာ အာဟရိတဗ္ဗတော၊ သစ္စံ ကာရိတဗ္ဗတော ပါဘတံ မူလန္တိ အာဟ – ‘‘ကထာပါဘတ’’န္တိ၊ ဓမ္မကထာယ မူလကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ယေသံ ¶ ဝသေန ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပန္နော၊ တေယေဝ အဓမ္မဝါဒိနော၊ တေသံ တာဝ သော အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တတု၊ တတော အညေသံ ဒေဝမနုဿာနံ ကထန္တိ၊ စောဒနာ ပရမ္ပရာယ သံကိလေသဝတ္ထုဘာဝတောတိ ပရိဟာရော။ တေနာဟ – ‘‘ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ ဝိယာ’’တိအာဒိ။

၄၃။ အဘိညာ ဒေသိတာတိ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ဇာနိတွာ ဗောဓိတာ။ ပတိဿယမာနရူပါတိ အပဒိဿ ပတိဿယမာနာ ဂရုကဝသေန နိဿယမာနသဘာဝါ။ တေနာဟ – ‘‘ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တီ’’တိ၊ ဂရုတရံ နိဿယံ ကတွာ ဝိဟရန္တီတိ အတ္ထော။ ပရိဝါရေ ပညတ္တာနီတိ၊ ‘‘အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ’’တိ၊ ဧဝံ နိဒ္ဓါရေတွာ ပရိဝါရပါဠိယံ (ပရိ။ ၃၃၆) အာသင်္ကရဝသေန ဌပိတာနိ။ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉၊ ၄၂၊ ၄၃) ဝိဘင်္ဂပါဌဝသေနေဝ ဟိ တာနိ ဘဂဝတာ ပညတ္တာနိ။ တာနိ ဌပေတွာ သေသာနိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ အဓိပါတိမောက္ခံ နာမာတိ၊ ဣဒံ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တေသမ္ပိ အဓိပါတိမောက္ခဘာဝတော။

တတြာယံ နယောတိ တသ္မိံ သုပ္ပဇဟနာယ အပ္ပမတ္တကဘာဝေ အယံ ဝက္ခမာနော။ တာနီတိ ပဏီတဘောဇနာနိ။ ယော ကောစီတိ ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခုနီ ဝါ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ကဋာပတ္တိဝတ္ထုကံ။ တေနာတိ သုပ္ပဇဟနဘာဝေန မူလာပတ္တိဝီတိက္ကမဿ အဏုမတ္တတာယ။

ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂန္တိ လောကိယမဂ္ဂံ။ တတြာတိ တသ္မိံ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂံ နိဿာယ ဝိဝါဒုပ္ပာဒေ။ ဩဘာသဉာဏန္တိ ဩဘာသဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ ဉာဏံ။ တတ္ထ ပန သော မဂ္ဂသညိဘာဝေန မဂ္ဂေါ စ စတုဗ္ဗိဓောတိ သုတတ္တာ၊ ‘‘ပဋ္ဌမမဂ္ဂေါ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ အသန္ဒိဒ္ဓံ အပရိသင်္ကိတံ ပရိစ္စတ္တံ ကတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတုံ န သက္ကောတိ။

စေတိယံ န ဒိဋ္ဌန္တိ တဿ ကတံ ထူပံ ဝဒတိ။ နိန္ဒိယေ ပုထုဇ္ဇနဘာဝေ ဌိတံ ပါသံသံ အရိယဘာဝံ အာရောပေတွာ တံ မိစ္ဆာလဒ္ဓိံ အဘိနိဝိဿ ပဂ္ဂယှ ဝေါဟရဏတော သဂ္ဂေါပိ မဂ္ဂေါပိ ဝါရိတောယေဝါတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော ¶ နိန္ဒိယံ ပသံသတိ၊ တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယော၊

ဝိစိနာတိ မုခေန သော ကလိံ၊ ကလိနာ တေန သုခံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၆၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၀-၁၈၁၊ အ။ နိ။ ၄။၃၊ နေတ္တိ။ ၉၂)၊

‘‘ခဏေနေဝ ¶ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထကမ္မဋ္ဌာနကထံ အာစိက္ခိဿာမီ’’တိ ဟိ ဣမိနာ တတ္ထ ကောဟညမ္ပိ ဒိဿတိ၊ ဣတရေသု ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဥပ္ပာဋေတွာတိ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ‘‘အထ တေ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ သေသံ နာမ။ ‘‘အမတံ တေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ယေ ကာယဂတာသတိံ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၆၀၀) ဝစနံ ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာပေတွာ၊ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဝေါ အမတံ ပရိဘုတ္တံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။

၄၄။ ဧဝန္တိ အာကာရလက္ခဏမေတံ၊ န အာကာရနိယမနံ။ တေန ဣမိနာဝ ကာရဏေန စ ယော ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂရုသ္မိံ ဂရူတိ ပဝတ္တံ စိတ္တံ ဂရုဝိသယတ္တာ တံသဟစရိတတ္တာ ဂရု၊ တဿ ဘာဝေါ ဂါရဝံ၊ ဂရုကရဏံ၊ တံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ အဂါရဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဂါရဝဝိရဟိတော’’တိ။ ဂရုဿ ဂါရဝဝသေန ပတိဿယနံ ပတိဿောတိ ဝုစ္စတိ နီစဝုတ္တိတာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အပ္ပတိဿောတိ အာဟ – ‘‘အပ္ပတိဿယော အနီစဝုတ္တီ’’တိ။ ဧတ္ထ ယထာယံ ပုဂ္ဂလော သတ္ထရိ အဂါရဝေါ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တီသုကာလေသု ဥပဋ္ဌာနံ န ယာတီတိအာဒိ သမုဒါယကိတ္တနအနဝသေသဒဿနံ၊ အဝယဝတော ပန အဂါရဝသိဒ္ဓိ ယထာ တံ သာမညတော သိက္ခာပဒသမာဒါနံ တဗ္ဗိသေသော ဘေဒေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

သက္ကစ္စံ န ဂစ္ဆတီတိ အာဒရဝသေန န ဂစ္ဆတိ။ သင်္ဃေ ကတောယေဝ ဟောတိ သင်္ဃပရိယာပန္နတ္တာ တဿ၊ ယထာ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နံ ဧကေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သင်္ဃဿ ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ အပရိပူရယမာနောဝ သိက္ခာယ အဂါရဝေါ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သိက္ခာယ န ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၅)။ အတ္တနော ပရိသာယ ဥပ္ပန္နံ ဝိဝါဒမူလံ ဝိသေသတော အတ္တနာ ဝူပသမေတဗ္ဗတော အတ္တနော စ အနတ္ထာဝဟတော ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော ဗဟိဒ္ဓါတိ ဧတ္ထာပိ။

၄၆။ ဆဌာနာနီတိ ဆမူလာနိ။ ယထာ သမနဝသေန သမထာနံ ဝိဝါဒါဒီသု အဓိကတ္တုဘာဝေါ၊ ဧဝံ ဝိဝါဒါဒီနံ တေဟိ အဓိကတ္တဗ္ဗတာပီတိ အာဟ – ‘‘ဝူပသမနတ္ထာယ…ပေ… အဓိကရဏာနီ’’တိ။ တေန အဓိကရဏသဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ အာဟ။ သမထာ ဝါ သမနဝသေန အဓိကရီယန္တိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏာနိ၊ ဝိဝါဒါဒယော။

ဝိဝါဒေါ ¶ ¶ ဥပ္ပန္နမတ္တောဝ ဟုတွာ ပရတော ကက္ခဠတ္ထာယ သံဝတ္တနတော ယံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဌမံ ဥပ္ပန္နော ဝိဝါဒါနုသာရေန မူလကံ ဝိယ အနုဗန္ဓရောဂေါ တမေဝ တဒညံ ဝါ ဝတ္ထုံ ကတွာ ပဝဍ္ဎန္တော ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ပတွာ ဥပရိ ဝဍ္ဎတိ နာမ၊ အနုဝါဒါပတ္တိကိစ္စာဓိကရဏံ ပတွာ ဝိဝါဒဿ စ ဝဍ္ဎနံ ပါကဋမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စတ္တာရိ အဓိကရဏာနိ ပတွာ ဥပရိ ဝဍ္ဎန္တော သော ဝိဝါဒေါ’’တိ။ ဥပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပန္နာနန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၃၃၁) ဥဋ္ဌိတာနံ ဥဋ္ဌိတာနံ။ သမထတ္ထန္တိ သမနတ္ထံ။

အဋ္ဌာရသဟိ ဝတ္ထူဟီတိ လက္ခဏဝစနမေတံ ယထာ ‘‘ယဒိ မေ ဗျာဓီ ဒါဟေယျုံ။ ဒါတဗ္ဗမိဒမောသဓ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၃၉-၄၂၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ အဓိကရဏသမထဝဏ္ဏနာ)၊ တသ္မာ တေသု အညတရေန ဝိဝဒန္တာ၊ ‘‘အဋ္ဌာရသဟိ ဝတ္ထူဟိ ဝိဝဒန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဥပဝဒနာတိ အက္ကောသော။ စောဒနာတိ အနုယောဂေါ။

အဓိကရဏဿ သမ္မုခါဝ ဝိနယနတော သမ္မုခါဝိနယော။ သန္နိပတိတပရိသာယ ဓမ္မဝါဒီနံ ယေဘုယျတာယ ယေဘုယျသိကကမ္မဿ ကရဏံ ယေဘုယျသိကာ။ ကာရကသင်္ဃဿ သာမဂ္ဂိဝသေန သမ္မုခီဘာဝေါ၊ န ယထာ တထာ ကာရကပုဂ္ဂလာနံ သမ္မုခတာမတ္တံ။ ဘူတတာတိ တစ္ဆတာ။ သစ္စပရိယာယော ဟိ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၉) ဝိယ။ ဝိနေတိ ဧတေနာတိ ဝိနယော၊ တဿ တဿ အဓိကရဏဿ ဝူပသမာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝိဓိ၊ တဿ ဝိနယဿ သမ္မုခတာ ဝိနယသမ္မုခတာ။ ဝိဝါဒဝတ္ထုသင်္ခါတေ အတ္ထေ ပစ္စတ္ထိကာ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာ၊ တေသံ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာနံ။ သင်္ဃသမ္မုခတာ ပရိဟာယတိ သမ္မတပုဂ္ဂလေဟေဝ ဝူပသမနတော။

နန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ။ ‘‘န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၃၈၃) ဝုတ္တံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ။ ဂုဠှကာဒီသု အလဇ္ဇုဿန္နာယ ပရိသာယ ဂုဠှကော သလာကဂ္ဂါဟော ကာတဗ္ဗော၊ လဇ္ဇုဿန္နာယ ဝိဝဋကော၊ ဗာလုဿန္နာယ သကဏ္ဏဇပ္ပကော။ ယဿာ ကိရိယာယ ဓမ္မဝါဒိနော ဗဟုတရာ၊ သာ ယေဘုယျသိကာတိ အာဟ – ‘‘ဓမ္မဝါဒီနံ ယေဘုယျတာယာ’’တိအာဒိ။

ဧဝံ ဝိနိစ္ဆိတန္တိ အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ရောပနဝသေန ဝိနိစ္ဆိတံ၊ ပဋိကမ္မံ ပန အာပတ္တာဓိကရဏသမထေ ပရတော အာဂမိဿတိ။ န သမဏသာရုပ္ပံ အဿာမဏကံ၊ သမဏေဟိ အကာတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ။ အဇ္ဈာစာရေ ဝီတိက္ကမေသတိ။ ပဋိစရတောတိ ¶ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ။ ပါပုဿန္နတာယ ပါပိယော၊ ပုဂ္ဂလော၊ တဿ ကာတဗ္ဗကမ္မံ တဿပါပိယသိကံ။

သမ္မုခါဝိနယေနေဝ ဝူပသမော နတ္ထိ ပဋိညာယ၊ တထာရူပါယ ခန္တိယာ ဝါ ဝိနာ အဝူပသမနတော ¶ ။ ဧတ္ထာတိ အာပတ္တိဒေသနာယံ။ ပဋိညာတေ အာပန္နဘာဝါဒိကေ ကရဏကိရိယာ၊ ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာသီ’’တိ၊ ပရိဝါသဒါနာဒိဝသေန စ ပဝတ္တံ ဝစီကမ္မံ ပဋိညာတကရဏံ။

ယထာနုရူပန္တိ ‘‘ဒွီဟိ စတူဟိ တိဟိ ဧကေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန ယထာနုရူပံ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ သမထဝိစာရေ။ ဝိနိစ္ဆယနယောတိ ဝိနိစ္ဆယေ နယမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပနာ’’တိအာဒိ။

၄၇။ သင်္ခေပတောဝ ဝုတ္တော၊ န သမထက္ခန္ဓကေ ဝိယ ဝိတ္ထာရတော။ တထာတိ ဣမိနာ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ ပဒံ အာကဍ္ဎတိ၊ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ဧဝမာဒိနာ ဣမိနာ ပကာရေနာတိ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဧကန္တာနဝဇ္ဇဘာဝတော နတ္ထိ အဓမ္မဘာဝေါ၊ ဘဂဝတော ဒေသိတာကာရံ ဟာပေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ ဝါ ကထနံ ယထာဓမ္မံ အကတန္တိ ကတွာ အဓမ္မဘာဝေါတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

နိယျာနိကန္တိ သပါဋိဟီရံ အပ္ပဋိဝါနံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ တထေဝါတိ ဣမိနာ ‘‘ဧဝံ အမှာက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ အာကဍ္ဎတိ။ ဘူတေန…ပေ… ကာတဗ္ဗကမ္မံ ဓမ္မော နာမ ယထာဓမ္မံ ကရဏတော၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ဣတော ပရံ အဓမ္မော။ အယံ ဝိနယော နာမ ရာဂါဒီနံ သံဝရဏတော ပဟာနတော ပဋိသင်္ခါနတော စ။ အယံ အဝိနယော နာမ ရာဂါဒီနံ အဝိနယနတော။ အယံ ဝိနယော နာမ ယထာဝိနယကရဏတော၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဣတရော အဝိနယော။ ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိအာဒိနာ ဧဝ သဗ္ဗေသံ ဝိနယကမ္မာနံ အကုပ္ပတာတိ အာဟ – ‘‘ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိ…ပေ… အယံ ဝိနယော နာမာ’’တိ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အဝိနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဝတ္ထုဝိပတ္တီ’’တိအာဒိ။

သမ္မာပဋိပတ္တိယာ နယနဋ္ဌေန ယထာဝုတ္တော ဓမ္မော ဧဝ နေတ္တိ၊ တတော ဧဝ သတ္တဿ ဝိယ ရဇ္ဇု အသိထိလပဝတ္တိဟေတုတာယ ဓမ္မရဇ္ဇူတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ သုတ္တန္တပရိယာယေန တာဝ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ဓမ္မောတိ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ သာ ဧဝ ဝါ ဟောတု ဓမ္မနေတ္တိ၊ ယော ဣဓ ဣမိဿာ ဝဏ္ဏနာယ၊ ‘‘ဆတ္တိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မေန စ ဝိနယေန စ ဝုတ္တော၊ သော ဧဝ ¶ ဝါ ဓမ္မနေတ္တိ ဟောတူတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ တာယ ဓမ္မနေတ္တိယာ သမေတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ ဓမ္မနေတ္တိယာ သံသန္ဒတိ၊ ဧကလက္ခဏမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိဝါဒဝတ္ထုဘူတော ဓမ္မော စေ ‘‘ဓမ္မော’’တိ၊ အဓမ္မော စေ ‘‘အဓမ္မော’’တိ၊ ဝိနယော စေ ‘‘ဝိနယော’’တိ၊ အဝိနယော စေ ‘‘အဝိနယော’’တိ နိစ္ဆိနန္တေန ဧကစ္စာနံ ဝိဝါဒါဓိကရဏမေဝ ဒဿိတံ တဿ ဝူပသမဓမ္မာနံ အပရိယောသာပိတတ္တာ။

၄၈။ တံ ပနေတန္တိ ¶ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ပစ္စာမသတိ။ ဝါရေ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန ပတ္တေပိ။ ဒွီဟီတိ ယသ္မိံ အာဝါသေ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဥပ္ပန္နံ၊ တတ္ထ ဝါသီဟိ ဒွီဟိပိ ဘိက္ခူဟိ အတိရေကတရာ။

၄၉။ ခန္ဓသာမန္တန္တိ အာပတ္တိက္ခန္ဓဘာဝေန သမီပံ။ အာပတ္တိသာမန္တံ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂါ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗအာပတ္တိ။ မေထုနရာဂဝသေန ကာယသံသဂ္ဂေ ဒုက္ကဋဿ ဝတ္ထူတိ အာဟ – ‘‘ပဌမပါရာဇိကဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ သေသာနံ တိဏ္ဏံ ပါရာဇိကာနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ထုလ္လစ္စယမေဝ။

၅၀။ ပရိက္ကမိတွာ ဥပက္ကမိတွာ။ အာပတ္တာဓိကရဏံ ဒဿိတံ တတ္ထေဝ ဝိသေသတော ပဋိညာယ ကာရေတဗ္ဗတာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။

၅၂။ ကမ္မဿ ဝတ္ထု ဒဿိတံ န သမထောတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စာယံ သမထာဓိကာရောတိ? သစ္စံ၊ သမထဿ ပန ကာရဏေ ဒဿိတေ သမထော ဒဿိတောဝ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝရူပဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၅၃။ ဣဒံ ကမ္မန္တိ ‘‘ဣဒံ အမှာကံ ဘဏ္ဍနဇာတာန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တကမ္မံ။ တိဏဝတ္ထာရကသဒိသတ္တာတိ တံသဒိသတာယ တဗ္ဗောဟာရောတိ ဒဿေတိ ယထာ – ‘‘ဧသ ဗြဟ္မဒတ္တော’’တိ။ အာကာရမတ္တမေဝ တိဏဝတ္ထာရကကမ္မံ နာမ၊ န ပန တဿ သဗ္ဗသော ကရဏဝိဓာနံ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓကေ’’တိအာဒိ။ ဂိဟီနံ ဟီနေန ခုံသနဝမ္ဘနံ ယထာ ‘‘တိလသံဂုဠိကာ နတ္ထီ’’တိ။ ဓမ္မိကပဋိဿဝေသု ဝိသံဝါဒနဝသေန အာပန္နာ အာပတ္တိ။ အဿာတိ ကိစ္စာဓိကရဏဿ။ သမ္မုခါဝိနယေနေဝ ဝူပသမော သင်္ဃသမ္မုခတာဒိနာဝ ဝူပသမနတော။

၅၄။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယဝစနတော ကောသမ္ဗိယသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၂) သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ကထိတာ၊ ဣဓ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတိ’’စ္စေဝ ¶ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သောတာပတ္တိဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါပကမ္မဿ အပ္ပတာ မဟန္တတာ သာဝဇ္ဇဘာဝဿ မုဒုတိက္ခဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အဏုန္တိ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။ ထူလန္တိ မဟာသာဝဇ္ဇ’’န္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သာမဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ သုနက္ခတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၅။ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ¶ ဉာတမရိယာဒါယ ပဇာနနတော အညာ၊ မဂ္ဂပညာ။ တဿ ဖလဘာဝတော အဂ္ဂဖလပညာ၊ တံသဟဂတာ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယော စ ‘‘အညာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အညာတိ အရဟတ္တ’’န္တိ။ စတူဟိ ပဒေဟိ ကထိတာ၊ ‘‘ပရိစိဏ္ဏာ မေ ဘဂဝါ’’တိအာဒီသု ဝိယ န ဧကပဒေနေဝ။ ‘‘လောကုတ္တရော ဓမ္မော အဓိဂတော မယာ’’တိ မညနာမတ္တံ အဓိမာနောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညိနော’’တိအာဒိမာဟ။

၅၆။ ဣဒံ ဌာနန္တိ ဣဒံ ဩဘာသာဒိသမ္မုတိဟေတုဘူတံ ဥဠာရတရံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ။ ဥဠာရတရဘာဝေန ဟိ တံ မဂ္ဂဖလပညာယ ပစ္စယော ဟုတွာ ယာထာဝတော ဒုဗ္ဗိညေယျတာယ ဝိပဿကံ ဝိသံဝါဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိဘူတံ အန္ဓကာရ’’န္တိ။ ဣမံ ပဉှန္တိ ဣမံ သုတ္တံ ဂမ္ဘီရံ လောကုတ္တရပဋိသံယုတ္တံ အတ္တနာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ အတ္ထံ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ကေဝလံ ပိဋကသမ္ပာဒနဝသေနေဝ ဥဂ္ဂဏှိတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဇာနိတွာ’’တိ။ ဝိသေဝမာနာတိ ကိလေသဝိသေ အဝမာနေန္တာ၊ သာသနဿ ဝါ အနုပကာရဝိရူပပစ္စယေ သေဝမာနာ။ ဧဝမဿာတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန တေသံ ကရဏဟေတု အဿ စိတ္တဿ ဓမ္မဒေသနာဝသေန ပဝတ္တဿ။ အညထာဘာဝေါ အဒေသေတုကာမတာ ဟောတိ။ တန္တိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သန္ဓာယ။ ဧတန္တိ ‘‘တဿပိ ဟောတိ အညထတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

၅၈။ ကိလေသေဟိ အာမသီယတီတိ အာမိသံ၊ လောကေပရိယာပန္နံ အာမိသန္တိ ဣဓ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ အဓိပ္ပေတာတိ တေသု ဝဋ္ဋာမိသဘာဝေပိ လဘိတေ ကာမာမိသဘာဝေါ သိဒ္ဓါတိ အာဟ – ‘‘ဝဋ္ဋာမိသကာမာမိသလောကာမိသဘူတေသူ’’တိ။ ကာမဂုဏာ ဟိ ဝဋ္ဋဿ ဝဍ္ဎနတော ဝဋ္ဋာမိသံ၊ ကာမေတဗ္ဗတော ကာမတဏှာယ အာမသိတဗ္ဗတော ကာမာမိသံ၊ ယေဘူယျတော သတ္တလောကဿ အာမိသဘာဝတော ¶ လောကာမိသံ။ ကာမဂုဏသဘာဂါတိ ကာမဂုဏာနုလောမာ ကာမဂုဏပဋိသံယုတ္တာ။ အာနေဉ္ဇသမာပတ္တိပဋိသံယုတ္တာယာတိ ကိလေသိဉ္ဇနရဟိတတာယ ဣဓ အာနေဉ္ဇာတိ အဓိပ္ပေတာဟိ ဟေဋ္ဌိမာဟိ အရူပသမာပတ္တီဟိ ပဋိသံယုတ္တာယ။ ဧဝရူပေါတိ လောကာမိသဘူတေသု ပစ္စယေသု အဓိမုတ္တော တန္နိန္နော တဂ္ဂရုကော တပ္ပဗ္ဘာရော။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧဝံ သဒ္ဓါနံ မနုဿာနံ ဒဿနေန တေသံ ပဝတ္တိတာသယေန စ။ သီသံ နိက္ခန္တံ ဟောတီတိ လာဘာသာယ သီသံ ဗဟိ နိက္ခန္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဥဒရံ ဖလိတန္တိ အတိဗဟုဘဏ္ဍံ ပက္ခိပိယမာနံ ပသိဗ္ဗကံ ဝိယ လဒ္ဓဗ္ဗဿ အတိပဟူတဘာဝေန ဥဒရံ ဖီတံ ဟောတိ။

၅၉။ ယထာ ¶ ပုရိမာ ဒွေ အရူပသမာပတ္တိယော အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ အနိဉ္ဇနတော ‘‘အနိဉ္ဇာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဣတရာပိ။ တံ ပဝုတ္တန္တိ လောကာမိသသံယောဇနံ ဝိဂတံ။

၆၀။ နိဃံသန္တိ ‘‘ဧတ္တကော အယ’’န္တိ ပရိစ္ဆေဒန္တိ အတ္ထော။ သိလေသေနာတိ စမ္မကာရသိလေသာဒိသိလေသေန၊ ဝဇိရလေပသိလေသေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တံ ဘိန္နန္တိ အာနေဉ္ဇသံယောဇနံ ဘိန္နံ ဝိဓမိတံ သမတိက္ကန္တံ တာသု သမာပတ္တီသု အပေက္ခာဘာဝတော။ အဇ္ဈာသယေန အသမ္ဗဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒွေဓာဘိန္နာ သေလာ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘တံ သမာပဇ္ဇိဿာမီတိ စိတ္တံ န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

၆၁။ ဝန္တန္တိ ဆဍ္ဍိတံ၊ ဝိဿဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။

၆၂။ ဥပရိသမာပတ္တိလာဘိနောတိ ဧတ္ထ ဥပရိသမာပတ္တီတိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ၊ အရဟတော စ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ အနာဂါမိဖလသမာပတ္တိ၊ သေက္ခာနံ ဝိသယာ ဟေဋ္ဌိမာ ဖလသမာပတ္တိယော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ။ လောကိယာ ပန နိကန္တိပ္ပဟာနေန ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ အာဟ – ‘‘ဟေဋ္ဌာ…ပေ… န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

၆၃။ ‘‘ပဉ္စ ခေါ ဣမေ၊ သုနက္ခတ္တ၊ ကာမဂုဏာ’’တိအာဒိနာ အာရဒ္ဓဒေသနာ၊ ‘‘သမ္မာ နိဗ္ဗာနာဓိမုတ္တော ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိ အရဟတ္တကိတ္တနေန နိဋ္ဌာပိတာတိ တတော ပရံ၊ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ၊ ‘‘ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ ¶ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယထာ ခီဏာသဝဿ သမာပတ္တိလာဘိနောတိ ယောဇနာ၊ ဧဝံ ဝါ ခီဏာသဝဿ သုက္ခဝိပဿကဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပဋိက္ခိတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ။ တဿ ပဋိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သမာပတ္တိလာဘိနော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သုက္ခဝိပဿကော အဓိမာနိကော သမာပတ္တိလာဘိနော သမာနယောဂက္ခမော အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညိတာယ ဘေဒါဘာဝတော၊ ဧဝံ သုက္ခဝိပဿကော ခီဏာသဝေါ သမာနယောဂက္ခမော ခီဏာသဝဘာဝေန ဝိသေသာဘာဝတော၊ တသ္မာ ‘‘သမာပတ္တိလာဘိမှိ ကထိတေ ဣတရောပိ ကထိတောဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနန္တိ သမာပတ္တိလာဘိနော အဓိမာနိကဿ ခီဏာသဝဿ စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿ တာဝါ’’တိအာဒိ။

ယဒဂ္ဂေနာတိ ယေန ဘာဂေန။ ယဒိပိ ခီဏာသဝဿ အသပ္ပာယာရမ္မဏံ ကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော န ဟောတိ တေသံ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ သန္တဝိဟာရပရိပန္ထော ပန သိယာ ဝိသဘာဂတောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ခီဏာသဝဿပိ အသပ္ပာယမေဝါ’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘ဝိသံ နာမ…ပေ… ဝိသမေဝါ’’တိ။ ဧတေန ¶ ‘‘ယထာ ဝိသဇာနနံ အပ္ပမာဏံ၊ ဝိကာရုပ္ပာဒနတော ပန တံ ပရိဟရိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ပရိညာတမ္ပိ ဝတ္တု အတ္ထဝိသေသာဘာဝေန ဧကရူပမေဝါတိ တံ ပရိဟရိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ န ဟိ အသံဝုတေန ဘဝိတဗ္ဗံ အသာရုပ္ပဘာဝတော။ ယုတ္တပယုတ္တေနေဝါတိ သဘာဂါရမ္မဏဿ အာလောကနာဒီသု ယုတ္တေနေဝ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၆၄။ ယတ္ထ သယံ နိပတတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ သန္တာနဿ ဝိပ္ပသန္နဝသေန ရုပ္ပနတော၊ ဝိသသင်္ခါတဿ ဒုက္ခဿ မူလဘာဝတော စ ‘‘အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတော ဝိသဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ရုပ္ပတီတိ ကတ္တဗ္ဗာဒိမုစ္ဆာပါဒနေန ဝိကာရံ ဥပ္ပာဒေတိ။ အနုဒ္ဓံသေယျာတိ ဝိဗာဓေယျ။ ရာဂေါ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဩကာသံ အဒေန္တော တံ ဝိဗာဓတိ၊ တထာဘူတော သဒ္ဓါသိနေဟဿ သမထဝိပဿနာဘိဝုဍ္ဎိယာ ဝမနေန စ တံ ဝိသောသေတိ မိလာပေတိ။ တေနာဟ ‘‘သောသေယျ မိလာပေယျာ’’တိ။ သဂဟဏသေသန္တိ ဂဟေတဗ္ဗဝိသံ သာဝသေသံ ကတွာတိ အတ္ထော။ န အလံ န သမတ္ထန္တိ အနလံ။ သူကပရိယာယော ပါဠိယံ ဝုတ္တော သုက-သဒ္ဒေါတိ အာဟ – ‘‘ဝီဟိသုကာဒိ စ သူက’’န္တိ။

သဥပါဒါနသလ္လုဒ္ဓါရော ¶ ဝိယ အပ္ပဟီနော အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော မဟာနတ္ထုပ္ပာဒနတော။ အသပ္ပာယ…ပေ… အသံဝုတကာလော ဒဋ္ဌဗ္ဗော အတ္တဘာဝဿ အပရိဟရဏဘာဝတော။ မရဏံ ဝိယ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တနံ အဓိသီလသင်္ခါတဿ အာယုနော အပေတတ္တာ။ မရဏမတ္တံ ဒုက္ခံ ဝိယ အာပတ္တိယာ အာပဇ္ဇနံ ယထာဝုတ္တဿ အာယုနော ဥပပီဠနကဘာဝတော။ ဣမိနာဝ နယေန ဩပမ္မသံသန္ဒနန္တိ ဧတ္ထ အနုပါဒိသေသသလ္လုဒ္ဓါရော ဝိယ ပဟီနော အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသော၊ သပ္ပာယ…ပေ… သုသံဝုတကာလော၊ တဒုဘယေန ဝဏေ ပုထုတ္တံ န ဂတေ မရဏာဘာဝေါ ဝိယ သိက္ခာယ အပစ္စက္ခာနံ၊ မရဏမတ္တဒုက္ခာဘာဝေါ ဝိယ အညတရာယ သံကိလိဋ္ဌာယ အာပတ္တိယာ အနာပဇ္ဇနန္တိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၆၅။ သတိယာတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ‘‘အရိယာယာ’’တိ န ဝိသေသိတန္တိ အာဟ – ‘‘သတိ ပညာဂတိကာ’’တိအာဒိ။ ပညာ စေတ္ထ လောကိယာ အဓိပ္ပေတာ၊ န လောကုတ္တရာတိ အာဟ – ‘‘ပရိသုဒ္ဓါယ ဝိပဿနာပညာယာ’’တိ။

ခီဏာသဝဿ ဗလန္တိ ဥဠာရတမေသု ဒိဗ္ဗသဒိသေသုပိ အာရမ္မဏေသု မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အနုပနမနဟေတုဘူတံ သုသံဝုတကာရိသင်္ခါတံ ခီဏာသဝဗလံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သံဝုတကာရီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥက္ကံသဂတသတိဝေပုလ္လတ္တာ ယထာ အသံဝရဿ အသံဝရော ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိသမ္ပဇညဗလေန စက္ခာဒိဒွါရာနိ ¶ သံဝရိတွာ ဒဿနာဒိကိစ္စကာရီ။ ဧဝံ ဇာနိတွာတိ ‘‘ဥပဓိ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိ ဧဝံ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနိတွာ။ ဥပဓီယတိ ဒုက္ခံ ဧတေဟီတိ ဥပဓီ၊ ကိလေသာတိ အာဟ – ‘‘ကိလေသုပဓိပဟာနာ နိရုပဓီ’’တိ။ တတော ဧဝ ဥပါဒီယတိ ဒုက္ခံ ဧတေဟီတိ ကိလေသာ ‘‘ဥပါဒါနာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ – ‘‘နိရုပါဒါနောတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥပဓီ သမ္မဒေဝ ခီယန္တိ ဧတ္တာတိ ဥပဓိသင်္ခယော၊ နိဗ္ဗာနန္တိ အာဟ – ‘‘ဥပဓီနံ သင်္ခယဘူတေ နိဗ္ဗာနေ’’တိ။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏံ ကတွာ တဒါရမ္မဏာယ ဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တော။ ကာမုပဓိသ္မိံ ကာယံ ဥပသံဟရိဿတီတိ ‘‘ကာမေသေဝိဿာမီ’’တိ တတ္ထ ကာယံ ဥပနာမေဿတိ၊ ကာယူပသံဟာရော တာဝ တိဋ္ဌတု၊ တထာ စိတ္တံ ဝါ ဥပ္ပာဒေဿတီတိ ဧတံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သုနက္ခတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ အာနေဉ္ဇသပ္ပာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၆။ ခဏပဘင်္ဂုတာယ ¶ ¶ န နိစ္စာ န ဓုဝါတိ အနိစ္စာ။ တတော ဧဝ ပဏ္ဍိတေဟိ န ဣစ္စာ န ဥပဂန္တဗ္ဗာတိပိ အနိစ္စာ။ သော စာယံ အနိစ္စတ္ထော ဥဒယဝယပရိစ္ဆိန္နတာယ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ’’တိ အာဟ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိနဿနတောတိ အတ္ထော။ အယဉ္စ အနိစ္စတာ ဝက္ခမာနာ စ တုစ္ဆာဒိတာ ဒွိန္နမ္ပိ ကာမာနံ သာဓာရဏောတိ အာဟ – ‘‘ဝတ္ထုကာမာပိ ကိလေသကာမာပီ’’တိ။ ရိတ္တာ ဝိဝိတ္တာ၊ တေသံ နိစ္စသာရာဒီနံ အတ္တနိ အဘာဝတော တေဟိ ဝိသုံဘူတာ။ ယထာ ပန သဗ္ဗသော သဘာဝရဟိတမာကာသံ ‘‘တုစ္ဆံ ရိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န ဧဝမေတေ။ ဧတေ ပန ကေဝလံ နိစ္စသာရာဒိဝိရဟတော ဧဝ တုစ္ဆာ ရိတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န ဟိ တုစ္ဆမုဋ္ဌိ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ လောကသမညာဝသေန ဝုတ္တံ၊ လောကသမညာ လောကိယကထာ န လင်္ဃိတဗ္ဗာ။

မုသာတိ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနတာယ န ဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘မုသာတိ နာသနကာ’’တိ။ ဝိသံဝါဒနဋ္ဌေန ဝါ မုသာ။ ဧတေ ဟိ အသုဘာဒိသဘာဝါပိ ဗာလာနံ သုဘာဒိဘာဝေန ဥပဋ္ဌဟန္တာ သုဘာဒိဂ္ဂဟဏဿ ပစ္စက္ခဘာဝေန သတ္တေ ဝိသံဝါဒေန္တိ။ နဿနသဘာဝါတိ ခဏဘင်္ဂတ္တာ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနတာယ ဒိဿမာနာ ဝိယပိ ဟုတွာ အပညာယနကပကတိကာ။ တေနာဟ ‘‘ခေတ္တံ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ‘‘ဇာတိဓမ္မာန’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၈) ဝိယ ပကတိပရိယာယော၊ တထာ သဘာဝသဒ္ဒေါ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မောသဓမ္မာတိ မောသနပကတိကာ၊ ကုသလဘဏ္ဍဟရဏသဘာဝါတိ အတ္ထော။ မာယာကတန္တိ မာယာယ ကတံ ဥဒကာဒိမဏိအာဒိအာကာရေန မာယာဒိနာ ဥပဋ္ဌာပိတံ၊ မာယာကတံ ဝိယ မာယာကတံ အညသဘာဝါ ဟုတွာ အတထာ ဥပဋ္ဌဟနတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ စက္ခုပထေ ဧဝ ကတဝိဇ္ဇာယ၊ န တတော ပရန္တိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒဿနူပစာရေ ဌိတဿေဝ တထာ ပညာယတီ’’တိ။ တယိဒံ သမ္ဗရဝိဇ္ဇာဝသေန ဝုတ္တံ။

ဧဝံ တာဝကာလိကဘာဝေန ကာမာနံ မာယာကတဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတော အညေနပိ ပကာရေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာဒိသဘာဝါနံ ကာမာနံ နိစ္စာဒိသဘာဝဒဿနံ ဝိပလ္လာသသဟဂတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗာလာနံ လာပနတောတိ အပရိညာတဝတ္ထုကာနံ အန္ဓဗာလာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိပလ္လာသဟေတုတော။ မနုဿလောကေ ဌတွာ ¶ မနုဿာနံ ဝါ ဝသေန ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ ကာမာတိ မာနုသကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ ¶ ။ တတော ဧဝ စ ‘‘သမ္ပရာယိကာတိ တေ ဌပေတွာ အဝသေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မာ ပစ္စက္ခသဘာဝါ အာရမ္မဏဘူတာ ဧတာသံ အတ္ထီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ။ သမ္ပရာယိကေ ကာမေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နသညာ သမ္ပရာယိကာ။ တေ သမေစ္စ ဓီယတိ ဧတ္ထ အာဏာတိ ဓေယျံ၊ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ မာရဿ ဓေယျန္တိ မာရဓေယျံ တဿ ဣဿရိယပဝတ္တနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယေဟီ’’တိအာဒိ။ ဂဟိတန္တိ ဝိသယဝိသယီဘာဝေန ဂဟိတံ၊ အာရမ္မဏဝသေန အာရမ္မဏကရဏဝသေန စ ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂဟဏံ နာမ ‘‘ဣဒံ မယှ’’န္တိ အဝိဘာဂေန ပရိဂ္ဂဟကရဏံ၊ အာရမ္မဏဝသေန ပန ဂဟဏံ ဘာဂသော အာရမ္မဏာနုဘဝနန္တိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယဿပိ ပန တဏှာရာဂဝသေန ဂဟဏံ သန္ဓာယ၊ ‘‘ဥဘယမေတံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မာရောတိ ကိလေသမာရော။ ယဒဂ္ဂေန ကိလေသမာရော၊ တဒဂ္ဂေန ဒေဝပုတ္တမာရောပိ တေ အတ္တနော ဝသံ ဝတ္တေတိ။ တံ သန္ဓာယာတိ ဓမ္မမုခေန ပုဂ္ဂလဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ။

အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသာ ဟိ ပုဂ္ဂလာ ကာမာဓိမုတ္တာ မာရဿ ဣဿရိယဝတ္တနဋ္ဌာနတာယ ‘‘မာရဓေယျ’’န္တိ ဝုတ္တာ၊ တထာ မာရဿ နိဝါပဂေါစရပရိယာယေဟိပိ တေ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ယထာ စောဠဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိဝပတီတိ နိဝါပေါ၊ သော ဧဝ ဗီဇန္တိ နိဝါပဗီဇံ။ တေတိ ကာမဂုဏာ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ။

မနသိ ဘဝါတိ မာနသာတိ အာဟ ‘‘စိတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ တေ ပန အဝိဇ္ဇာဒယော ပါဠိယံ အာဂတာ။ ဧဝဉှိ လောဟိတသန္နိဿယော ပုဗ္ဗော ဝိယ အနုရောဓူပနိဿယော ဝိရောဓောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘မမာယိတေ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေဓာတိ ဧတ္ထ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ ‘‘ဣဓာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘုတ္တာဝီ အဿ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ဝိယ။ ကာမလောကန္တိ ကာမဂုဏသင်္ခါတံ သင်္ခါရလောကံ၊ ယတ္ထ ဝါ လောကေ ကာမဂုဏဝန္တံ လောကံ။ စိတ္တေန အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ဈာနာရမ္မဏံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဘာဝနာစိတ္တေန ဥပ္ပာဒေတွာ။ ပရိတ္တံ နာမ ဝိက္ခမ္ဘနအသမတ္ထတ္တာ ကိလေသေဟိ ပရိတော ခဏ္ဍိတံ ဝိယ ဟောတိ။ တဿ ပဋိက္ခေပေနာတိ ပရိတ္တဘာဝပဋိက္ခေပေန။ ပမာဏန္တိပိ ကာမာဝစရမေဝ ¶ ပါပကာနံ ပမာဏကရဏဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန အပ္ပဇဟနတော။ တပ္ပဋိက္ခေပဝသေန အပ္ပမာဏံ နာမ မဟဂ္ဂတန္တိ အာဟ – ‘‘ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရ’’န္တိ။ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသာနံ အပ္ပဟာနေန မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနမ္ပိ သုဘာဝိတံ နာမ န ဟောတိ၊ ပဂေဝ ပရိတ္တဇ္ဈာနန္တိ အာဟ – ‘‘သုဘာဝိတန္တိ…ပေ… လောကုတ္တရဿေဝေတံ နာမ’’န္တိ။ ဧတဿ ဝသေနာတိ ‘‘သုဘာဝိတ’’န္တိ ပဒဿ ဝသေန။

တမေဝ ပဋိပဒန္တိ တမေဝ အဘိဇ္ဈာဒိပဟာနာဝဟံ ဈာနပဋိပဒံ။ အရဟတ္တေ တဿ ဥပါယဘူတာယ ¶ ဝိပဿနာယ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ တဿ ဥပါယဘူတေ ဥပစာရေ ဝါ သတိ စိတ္တံ ပသန္နမေဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အရဟတ္တံ ဝါ…ပေ… ဥပစာရံ ဝါ’’တိ။ အဓိမောက္ခသမ္ပသာဒေါတိ ‘‘အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝါ ဝိပဿနာယ ဝီထိပဋိပန္နတ္တာ၊ ‘‘အဇ္ဇေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမီ’’တိ ဝါ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တဿ သမာဟိတတ္တာ အဓိမုစ္စနဘူတော သမ္ပသာဒေါ။ ပဋိလာဘသမ္ပသာဒေါတိ အရဟတ္တဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဝါ အဓိဂမသင်္ခါတော သမ္ပသာဒေါ။ ပဋိလာဘောပိ ဟိ ကိလေသကာလုသိယာဘိဘဝနတော စိတ္တဿ သုပ္ပသန္နဘာဝါဝဟတ္တာ ‘‘သမ္ပသာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ပစ္စယာတိ နာမရူပပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ သဗ္ဗထာတိ သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော နိဿရဏတောတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ အာသာတိ အဓိမုစ္စနဝသေန အာသီသနာ။ တေနာဟ – ‘‘အာသာ သန္တိဋ္ဌတိ၊ အဓိမောက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ။

ပါဒကန္တိ ပဒဋ္ဌာနံ။ ကိလေသာ သန္နိသီဒန္တီတိ နီဝရဏသဟဂတာ ဧဝ ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝူပသမန္တိ။ သတီတိ ဥပစာရဇ္ဈာနာဝဟာ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ။ သင်္ခါရဂတန္တိ ဘာဝနာယ သမတာယ ပဝတ္တမာနတ္တာ၊ ဣမေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဧကရသာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ၊ ဘာဝနာစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နံ သင်္ခါရဂတံ ဝိဘူတံ ပါကဋံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ စိတ္တုပ္ပာဒေါတိ ဘာဝနာစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ လေပပိဏ္ဍေတိ သိလေသပိဏ္ဍေ လဂ္ဂမာနော ဝိယ အပ္ပိတော ဝိယ ဟောတိ။ ဥပစာရေန သမာဓိယတိ ဥပစာရဇ္ဈာနေန သမာဓိယတိ။ အယန္တိ အယံ ဒုဝိဓောပိ အဓိမုစ္စနာကာရော အဓိမောက္ခသမ္ပသာဒေါ နာမ။ တသ္မိံ သမ္ပသာဒေ သတီတိ ဧတသ္မိံ ဝိပဿနာလက္ခဏေ၊ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဝါ အဓိမောက္ခသမ္ပသာဒေ သတိ။ ယော ပန အရဟတ္တံ ဝါ ပဋိလဘတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝါ၊ တဿ စိတ္တံ ဝိပ္ပသန္နံ ဟောတိယေဝ၊ အယံ နိပ္ပရိယာယတော ပဋိလာဘသမ္ပသာဒေါ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဣဓာမိပ္ပေတမေဝ ဒဿေတုံ ¶ ၊ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တဿ သမတ္ထနံ။ တတ္ထ ပညာယာတိ အရဟတ္တပညာယ။ အဓိမုစ္စနဿာတိ သဒ္ဒဟနံ ဥဿုက္ကာပဇ္ဇနဿ။ ဥပစာရန္တိ ဥပစာရဇ္ဈာနံ။ အာနေဉ္ဇသမာပတ္တိယာ အဓိမုစ္စနဿ ကာရဏန္တိ ယောဇနာ။

ဧတရဟိ ဝါတိ ဣဒါနိမေဝ။ အာနေဉ္ဇံ ဝါတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝါ။ သမာပဇ္ဇတီတိ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဣဒံ ဟီတိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အရဟတ္တသစ္ဆိကိရိယာ နာမ အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာယ သတိ အတ္ထတော အာပန္နာ ဟောတိ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ ဧဝ တဒတ္ထံ အဓိမုစ္စိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အထ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပန္တရမာဟ။ တတ္ထ ယထာ နာမ ပါသာဒဿ အတ္ထာယ သမာနီတဒဗ္ဗသမ္ဘာရာဝယဝေ အပ္ပဟောန္တေ ကူဋာဂါရံ ကာတုံ န ပဟောန္တိယေဝ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘တံ အနဘိသမ္ဘုဏန္တော အာနေဉ္ဇံ ဝါ သမာပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ စတုသစ္စံ ¶ ဝါ သစ္ဆိကရောတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂါဓိဂမနဝသေန အာနေဉ္ဇံ ဝါ သမာပဇ္ဇတိ ဥဘယဿပိ ဟေတုပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။

တတြာတိ တသ္မိံ ‘‘ပညာယ ဝါ အဓိမုစ္စတိ၊ အာနေဉ္ဇံ ဝါ သမာပဇ္ဇတီ’’တိ ယထာဝုတ္တေ ဝိသေသာဓိဂမေ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ယောဇနာနယော။ ဧဝံ ဟောတီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန စိတ္တာဘိနီဟာရော ဟောတိ။ ကိစ္စန္တိ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ။ တတောတိ အရဟတ္တာဓိဂမနတော။ ဩသက္ကိတမာနသောတိ သံကုစိတစိတ္တော။ အန္တရာ န တိဋ္ဌတီတိ အသမာဟိတဘူမိယံ န တိဋ္ဌတိ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ တဿ ပုရိသဿ ဝနမဟိံသံ ဂဟေတုံ ဥဿာဟဝတော ဩသက္ကန္တဿ သသဂေါဓာဒိဂ္ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဣမဿပိ ဘိက္ခုနော အရဟတ္တံ ဂဟေတုံ ဥဿာဟဝတော တတော ဩသက္ကိတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာဝုတ္တံ ဥပမံ ဥပမာသံသန္ဒနဉ္စ မဂ္ဂဘာဝနာယောဇနာယံ စတုသစ္စသစ္ဆိကိရိယာယောဇနာယဉ္စ အတိဒိသတိ။

ဟေတုအတ္ထဇောတနော ယန္တိ နိပါတော၊ ကရဏေ ဝါ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ တဿ သံဝတ္တနံ အရဟတိ၊ တံ ဝါ ပယောဇနံ ဧတဿာတိ တံသံဝတ္တနိကံ။ ဝိညာဏန္တိ ဝိပါကဝိညာဏံ။ အာနေဉ္ဇသဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ အာနေဉ္ဇူပဂံ။ ယထာ ကုသလံ အာနေဉ္ဇသဘာဝံ၊ ဧဝံ တံ ဝိပါကဝိညာဏမ္ပိ အာနေဉ္ဇသဘာဝံ ဥပဂတံ အဿ ဘဝေယျ။ တေနာဟ – ‘‘ကာဒိသမေဝ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ကုသလဝိညာဏန္တိ ¶ ဝိပါကဝိညာဏမ္ပိ တံ ကုသလံ ဝိယ ဝဒန္တိ။ တန္နာမကမေဝါတိ ကုသလံ ဝိယ အာနေဉ္ဇနာမကမေဝ သိယာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမဝိကပ္ပေ ‘‘အာနေဉ္ဇူပဂ’’န္တိ တံသဒိသတာ ဝုတ္တာ၊ ဒုတိယဝိကပ္ပေ တတော ဧဝ တံသမညတာ။ သော ပနာယမတ္ထောတိ အာနေဉ္ဇသဒိသတာယ ဝိပါကကာလေပိ တံနာမကမေဝ အဿာတိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန။ ဧတ္ထ ဟိ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရဟေတုဝိပါကဝိညာဏံ ‘‘အာနေဉ္ဇူပဂံ ဟောတိ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တံနာမကမေဝ ကတွာ ဒီပိတံ။ အရဟတ္တဿာပီတိ အပိသဒ္ဒေန အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာယပိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဘာဝနာယပီတိ အတ္ထော သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမာဓိဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာတိ ‘‘ဝိပုလေန မဟဂ္ဂတေန စေတသာ ဝိဟရေယျ’’န္တိ သမထနယံ ဒဿေတွာ ဒေသနာ ကထိတာ။

၆၇။ အယဉှိ ဘိက္ခူတိ ယံ ဥဒ္ဒိဿ အယံ ဒုတိယာနေဉ္ဇသပ္ပာယဒေသနာယ ဘိက္ခု ဝုတ္တော။ ပညဝန္တတရောတိ ဝတွာ တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကတော ကတွာ သမ္မသတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌိမဿ ဟိ ‘‘ယေ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာနေဝ ရူပမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ¶ ကတော၊ ဣမဿ ပန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သကလရူပဓမ္မဝသေန။ ဘဂဝါ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဘိက္ခုနော ကာရဏဗလာနုရူပမေဝ ပဌမံ ဘာဝနာဘိနိဝေသံ ဒဿေတိ၊ သော ပစ္ဆာ ဉာဏေ ဝိပုလံ ဂစ္ဆန္တေ အနဝသေသတော ဓမ္မံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ရူပပဋိဗာဟနေနာတိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာယ သဗ္ဗသော သမတိက္ကမေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု တတိယာနေဉ္ဇာဒီသု။

ပညဝန္တတရောတိ ပညုတ္တရော။ တိဏ္ဏမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကတော ကတွာတိ ကာမဂုဏာ သဗ္ဗရူပဓမ္မာ ကာမသညာတိ ဧဝံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန တိဓာ ဝုတ္တေ သမ္မသနူပဂဓမ္မေ ဧကတော ကတွာ၊ ‘‘သဗ္ဗမေတံ အနိစ္စ’’န္တိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ၊ သမ္မသတိ ယထာ – ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ၊ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၆၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄၊ ၇၊ ၈၊ တိဿမေတ္တေယျမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၀၊ ၁၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀)။ တေနာဟ – ‘‘ဥဘယမေတံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိ။ ကာမရူပသညာဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဘေဒတော အဋ္ဌ ဧကေကကောဋ္ဌာသာတိ ဧဝံ ကတံ ဥဘယန္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိက…ပေ… ဝသေန သင်္ခိပိတွာ ဥဘယန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ တဏှာဘိနန္ဒနာဝသေန ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ၊ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဝသေန ¶ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဧဝံ အဘိနန္ဒိတုံ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနန္ဒိတုံ အဇ္ဈောသာယ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ ဌာတုန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ကာမပဋိဗာဟနေနာတိ ဣဒံ အာဂမနပဋိပဒါဒဿနတ္ထံ၊ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ရူပပဋိဗာဟနံ ဟိဿ အာသန္နံ၊ တတောပိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမတိက္ကမော၊ တံသမတိက္ကမေန သဟေဝ သဗ္ဗေ တာ ဝိပဿနာဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ ‘‘ဥဘယမေတံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိဝစနတော။

၆၈။ ဣဓ အတ္တနော စာတိ အာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။ နိရုဇ္ဈန္တိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂနိရောဓေန၊ သမာပဇ္ဇနက္ခဏေ ပန အနုပ္ပာဒနေနပိ။ တေနာဟ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ ပတွာ’’တိ။ အတပ္ပကဋ္ဌေနာတိ ဥဠာရတရဘာဝေန ဈာနသမာပတ္တိယာ အတိတ္တိကရဘာဝေန။ တမေဝ ပဋိပဒန္တိ အာကိဉ္စညာယတနဘာဝနမာဟ။ သမာဓိဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ တတိယာရုပ္ပကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယတ္ထေတာ’’တိအာဒိနာ။

ဣဓ အတ္တနောတိ ဒွိကောဋိကသုညတာမနသိကာရသင်္ခါတံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဋိပဒန္တိ အနန္တရံ ဝုတ္တအာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနံ။ သတိ သမထဘာဝနာယံ သုညတာမနသိကာရဿ ¶ ဣဓ သာတိသယတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒုတိယာကိဉ္စညာယတနေ ဝိပဿနာဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ’’တိ။

၇၀။ တတိယာကိဉ္စညာယတနေ အတ္တနောတိ စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရသင်္ခါတံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သုညတာနုပဿနာဓိကာရေ။ ကွစီတိ ကတ္ထစိ ဌာနေ၊ ကာလေ၊ ဓမ္မေ ဝါ။ အထ ဝါ ကွစီတိ အဇ္ဈတ္တံ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ။ အတ္တနော အတ္တာနန္တိ သကတ္တာနံ။ ‘‘အယံ ခေါ၊ ဘော ဗြဟ္မာ…ပေ… ဝသီ ပိတာ ဘူတဘဗျာန’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၂) ပရပရိကပ္ပိတံ အတ္တာနဉ္စ ကဿစိ ကိဉ္စနဘူတံ န ပဿတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကဿစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရဿာတိ ‘‘ပရာ ပဇာ’’တိ ‘‘ပရော ပုရိသော’’တိ စ ဧဝံ ဂဟိတဿ။ န စ မမ ကွစနီတိ ဧတ္ထ မမ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘မမသဒ္ဒံ တာဝ ဌပေတွာ’’တိ။ ပရဿ စာတိ အတ္တတော အညဿ၊ ‘‘ပရော ပုရိသော နာမ အတ္ထိ မမတ္ထာယ သဇိတော၊ တဿ ဝသေန မယှံ သဗ္ဗံ ¶ ဣဇ္ဈတီ’’တိ ဧဝံ ဧကစ္စဒိဋ္ဌိဂတိကပရိကပ္ပိတဝသေန ပရံ အတ္တာနံ၊ တဉ္စ အတ္တနော ကိဉ္စနဘူတံ န ပဿတီတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘န စ ကွစနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ နာဟံ ကွစနီတိ သကအတ္တနော အဘာဝံ ပဿတိ။ န ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိန္တိ သကအတ္တနော ဧဝ ကဿစိ အနတ္တနိယတံ ပဿတိ။ န စ၊ မမာတိ ဧတံ ဒွယံ ယထာသင်္ချံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ အတ္ထီတိ ပစ္စေကံ။ ‘‘န စ ကွစနိ ပရဿ အတ္တာ အတ္ထီ’’တိ ပရဿ အတ္တနော အဘာဝံ ပဿတိ၊ ‘‘တဿ ပရဿ အတ္တနော မမ ကိသ္မိဉ္စိ ကိဉ္စနတာ န စတ္ထီ’’တိ ပရဿ အတ္တနော အနတ္တနိယတံ ပဿတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ စ ခန္ဓာနံ အတ္တတ္တနိယသုညတာ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇတာ စတုကောဋိကသုညတာပရိဂ္ဂဏှနေန ဒိဋ္ဌာ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဋိပဒန္တိ ဣဓာပိ အာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဝဒတိ။ ဝိပဿနာဝသေနေဝ ဩသက္ကနာ ကထိတာ စတုကောဋိကသုညတာဒဿနဝိသေသဘာဝတော၊ တပ္ပဓာနတ္တာ စဿ မနသိကာရဿ။

ဣဓ အတ္တနောတိ နေဝသညာနာသညာယတနကမ္မဋ္ဌာနမာဟ။ သဗ္ဗသညာတိ ရူပသညာ ပဋိဃသညာ နာနတ္တသညာ ဟေဋ္ဌိမာ တိဿော အရူပသညာတိ ဧဝံ သဗ္ဗသညာ အနဝသေသာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ’’တိ ပန ဝိသေသိတတ္တာ ဣမသ္မိံ အာဂတာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသညာဒယော အပိ သညာတိ အပရေ။ တန္တိ သမ္မုတိမတ္တံ ကာမသညာပဋိဗာဟနဝသေနေဝ တေသံ နာနတ္တသညာဒိနိရောဓဿ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ။ သမာဓိဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ နေဝသညာနာသညာယတနဘာဝနာယ သမထကမ္မဋ္ဌာနဘာဝတော။

၇၁။ ပုဗ္ဗေ ပဉ္စဝိဓံ ကမ္မဝဋ္ဋန္တိ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ နိကန္တိတဏှာ ¶ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနံ စေတနာ ဘဝေါတိ ဧဝမာဂတော သပရိက္ခာရော ကမ္မပ္ပဗန္ဓော။ န အာယူဟိတံ အဿာတိ န စေတိတံ ပကပ္ပိတံ ဘဝေယျ။ ဧတရဟိ ဧဝံ ပဉ္စဝိဓံ ဝိပါကဝဋ္ဋန္တိ ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာသင်္ခါတော ပစ္စုပ္ပန္နော ဝိပါကပ္ပဗန္ဓော နပ္ပဝတ္တေယျ ကာရဏဿ အနိပ္ဖန္နတ္တာ။ သစေ အာယူဟိတံ န ဘဝိဿတီတိ ယဒိ စေတိတံ ပကပ္ပိတံ န သိယာ။ ယံ အတ္ထီတိ ယံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနကံ။ တေနာဟ ‘‘ဘူတ’’န္တိ။ တဉှိ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတာယ ‘‘ဘူတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပဇဟာမီတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန တတော ဧဝ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနဝသေန ပဇဟာမိ ပရိစ္စဇာမိ။

ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ¶ သဟ ပရိကပ္ပနေန အတီတတ္ထေတိ အာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာယေယျာ’’တိ။ ပရိနိဗ္ဗာယေယျ နု ခေါတိ ဝါ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ န ကိဉ္စိ ကထိတန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဉာဏုတ္တရဿေဝ ဝိသယဘာဝတော သရူပတော န ကိဉ္စိ ကထိတံ၊ နယေန ပနဿ ဝိသေသံ ဉာပေတုကာမတ္တာ။ ဘဂဝတော ကိရ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣမိဿံယေဝ ပရိသတိ နိသိန္နော အာနန္ဒော အနုသန္ဓိကုသလတာယ နေဝသညာနာသညာယတနံ ပါဒကံ ကတွာ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ပဋိသန္ဓိံ အရဟတ္တဉ္စ သန္ဓာယ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿတိ၊ ဣမိနာ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိနာ တမတ္ထံ ဒေသေဿာမီ’’တိ။ ဩသက္ကနာယ စ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ဘိန္နရသဒေသနာ ဟောတီတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ ပုစ္ဆိတာ။ တသ္မိဉှိ အသတိ အနုသန္ဓိဘေဒဘိန္နေသာ ဒေသနာ၊ န စ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏာ ဘိန္နရသဒေသနာတိ။ ဝိပဿနာနိဿိတန္တိ တန္နိဿိတံ။ တဿ ဘိက္ခုနော။ ဥပါဒိယတိ ဧတေနာတိ စ ဥပါဒါနံ။ န ပရိနိဗ္ဗာယတိ ပဟာတဗ္ဗဿ အပ္ပဇဟနတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဓမ္မာပိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ပဂေဝ အဓမ္မာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ဥပါဒါနသေဋ္ဌန္တိ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနဘဝဿ သဗ္ဗဘဝဂ္ဂတာဒဿနပရံ၊ န ပန အရိယဘဝဂ္ဂဿ ဥပါဒါနသေဋ္ဌတာပဋိသေဓပရံ။

၇၃။ နိဿာယာတိ ဘဝပရိယာပန္နံ နာမ ဓမ္မံ နိဿာယ တပ္ပရိယာပန္နံ နာမ နိဿာယ ဩဃနိတ္ထရဏာ ဘဂဝတာ အက္ခာတာ၊ အဟော အစ္ဆရိယမေတံ၊ အဟော အဗ္ဘုတမေတန္တိ။

နဝသုပိ ဌာနေသု သမထယာနိကဿေဝ ဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ၊ ဣဓ စ ကဿစိပိ ပါဒကဇ္ဈာနဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘အရိယသာဝကောတိ သုက္ခဝိပဿကော အရိယသာဝကော’’တိ။ နဝန္နမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကတော ကတွာ သမ္မသတီတိ ဣဒံ ဈာနဓမ္မေပိ အနုဿဝလဒ္ဓေ ဂဟေတွာ သမ္မသနံ သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ တေဘူမကသင်္ခါရဂတံ ဣဓ ဝုတ္တန္တိ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝတာ သက္ကာယော’’တိ။

ဧတံ ¶ အမတန္တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယာ ဧတံ အရဟတ္တံ အမတရသံ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတံ အမတံ သန္တံ၊ ဧတံ ပဏီတ’’န္တိ။ ‘‘အနုပါဒါယ ကိဉ္စိပိ အဂ္ဂဟေတွာ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာပိ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော နိဗ္ဗာနံ အညတ္ထ သုတ္တေ ဝုစ္စတိ။

တိဏ္ဏံ ¶ ဘိက္ခူနန္တိ အဘိနိဝေသဘေဒေန တိဝိဓာနံ။ ပါဒကံ ကတွာ ဌိတဿ ဩသက္ကနာယ အဘာဝေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမောဓာနေတွာတိ သမ္မဒေဝ ဩဒဟိတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပေတွာ။ သုကထိတံ နာမ ဟောတိ ကထေတဗ္ဗဿ အနဝသေသေတွာ ကထိတတ္တာ။

အာနေဉ္ဇသပ္ပာယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ဂဏကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၄။ ယထာ ¶ ဟေဋ္ဌိမသောပါနဖလကံ ဩရောဟန္တဿ ပစ္ဆိမံ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝံ အာရောဟန္တဿ ပဌမံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝ ပစ္ဆိမသောပါနကဠေဝရာတိ ယာဝ ပဌမသောပါနဖလကာ’’တိ။ ဝတ္ထုံ သောဓေတွာတိ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယေန ဝုတ္တဝိဓိနာ ပါသာဒဝတ္ထုနော သောဓနဝိဓိံ ကတွာ။ ဧတ္ထာတိ ပါသာဒကရဏေ။ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဂ္ဂဿ အံသုကောဋိဝေဓကော ဝါလဝေဓိ နာမ။ ဌာနသမ္ပာဒနန္တိ ဝေသာခမဏ္ဍလာဒီနံ သမ္ပာဒနံ။ မုဋ္ဌိကရဏာဒီဟီတိ ဥသုမုဋ္ဌိကရဏဇိယာဂါဟဇိယာဝိဇ္ဈာဒီဟိ။ ဧဝံ ဂဏာပေမာတိ ဧကံ နာမ ဧကမေဝ၊ ဒွေ ဒုကာ စတ္တာရိ၊ တီဏိ တိကာနိ နဝ၊ စတ္တာရိ စတုက္ကာနိ သောဠသာတိအာဒိနာ ဧဝံ ဂဏနံ သိက္ခာပေမ။

၇၅။ ကေရာဋိကာ ဟောန္တီတိ သမယဿ အနုပက္ကိလိဋ္ဌကရဏမာယာသာဌေယျေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ။ တံ ဒမနံ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမတိ၊ အယမဿ ဇာတိဒေါသာဘာဝေါ။

၇၆။ သတိသမ္ပဇညာဟိ သမင်္ဂိဘာဝတ္ထာယာတိ သတတဝိဟာရိဘာဝသာဓနေဟိ သတိသမ္ပဇညေဟိ သမန္နာဂမတ္ထာယ။ နနု စ ခီဏာသဝါ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ စ၊ ကထံ တဿ သတိသမ္ပဇညံ ပယောဂသာဓနီယံ ပဝတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒွေ ဟီ’’တိအာဒိ။ သတတဝိဟာရီတိ သတတံ သမာပတ္တိဝိဟာရိဗဟုလာ၊ တသ္မာ တေ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တိ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန နောသတတဝိဟာရိနော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ အနာစိဏ္ဏဘာဝတော။

တံ ဝိတက္ကေန္တောတိ ‘‘သာမဏေရဿ သေနာသနံ နတ္ထိ၊ အရညဉ္စ သီဟာဒီဟိ သပရိဿယံ၊ ကိံ နု ခေါ တဿ ဘဝိဿတီ’’တိ တံ ဝိတက္ကေန္တော။ ဧဝရူပေါတိ ¶ ဧဒိသော ယထာဝုတ္တသာမဏေရသဒိသော ခီဏာသဝေါ။ ဣမေ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတေ သီလာဒိဓမ္မေ။ အာဝဇ္ဇိတွာဝါတိ အတ္တနော ပရိသုဒ္ဓသီလတာဒိအာဝဇ္ဇနဟေတု ဧဝ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ခိဿတိ။

၇၈။ ‘‘ယေမေ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဝစနဿ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တထာဂတေ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ‘‘ယေမေ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိအာကာရေဟိ ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ။

အဇ္ဇဓမ္မေသူတိ ¶ အပုရာတနဓမ္မေသု။ တက္ကနမတ္တာနိ ဟိ တေဟိ ကပ္ပေတွာ သယံပဋိဘာနံ ဝိရစိတာနိ။ ပုရာတနတာယ ပရိပုဏ္ဏတာယ ဧကန္တနိယျာနိကတာယ စ ပရမော ဥတ္တမော။ တေနာဟ – ‘‘တေသု…ပေ… ဥတ္တမောတိ အတ္ထော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂဏကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၉။ ကမ္မံယေဝ ¶ ကမ္မန္တော၊ သော ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ကမ္မကရဏဋ္ဌာနံ ‘‘ကမ္မန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မန္တဋ္ဌာန’’န္တိ။ တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ။ တေ ပန သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပမုခါတိ ကတွာ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဓမ္မေဟီ’’တိ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန အနဝသေသံ၊ ဧတ္တကော ဂုဏာနံ ပကာရဘေဒေါ၊ တေသု ကိဉ္စိပိ ပကာရံ အနဝသေသေတွာ။ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေဟိ သဗ္ဗန္တိ ယတ္တကာ ဂုဏဘာဂါ၊ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ အနဝသေသံ နိဿေသမေဝ ကတွာ။ ယောပိ အဟောသီတိ ယောပိ ကောသမ္ဗိဝါသီနံ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ကောသမ္ဗိယံ ကလဟော အဟောသိ။ သောပိ တတ္ထေဝ ဥပ္ပန္နဋ္ဌာနေယေဝ ဥပ္ပန္နမတ္တော ဝူပသမိတော။ ပရိနိဗ္ဗုတကာလေ ပနဿာတိ အဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရိနိဗ္ဗုတကာလေ ပန။ ဘိယျောသောမတ္တာယ ဘိက္ခူ သမဂ္ဂါ ဇာတာ၊ ကထဉ္စ သံဝေဂေါ ဇာတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌသဋ္ဌီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာတိသယံ အဘိဏှဉ္စ ဥပသမပ္ပတ္တိယာ အတိဝိယ ဥပသန္တုပသန္တာ။ အနုသံယာယမာနောတိ အနု အနု သမ္မဒေဝ ဇာနန္တော ဝိစာရေန္တော ဝေါသာသမာနော။ ‘‘အနုသညာယမာနော’’တိ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ ယ-ကာရဿ ဉ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အနုဝိစရမာနော’’တိ။

၈၀။ ဟေဋ္ဌိမပုစ္ဆမေဝါတိ ¶ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတပုစ္ဆမေဝ။ သော ဟိ ‘‘တေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘အတ္ထိ ကောစိ တုမှာကံ သာသနဿ သာရဘူတော ဘိက္ခူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အယဉ္စ တမေဝ ‘‘ပဋိသရဏော’’တိ ပရိယာယေန ပုစ္ဆိ။ အပ္ပဋိသရဏေတိ ယံ တုမှေ ဘိက္ခုံ ပဋိဗောဓေယျာထ၊ တာဒိသဿ အဘာဝေန အပ္ပဋိသရဏေ။ တထာဂတေန ပဝေဒိတော ဓမ္မော ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဓမ္မပဋိသရဏာ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မော အဝဿယော’’တိ။

၈၁။ အာဂစ္ဆတီတိ ဝါစုဂ္ဂတဘာဝေန အာဂစ္ဆတိ။ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမသင်္ခါတေ ဂရုဂရုတရလဟုလဟုတရာဒိဘေဒေ အဇ္ဈာစာရေ အာပတ္တိသမညာတိ အာဟ – ‘‘အာပတ္တိ…ပေ… အာဏာတိက္ကမနမေဝါ’’တိ။ ယထာဓမ္မန္တိ ဓမ္မာနုရူပံ။ ယထာသိဋ္ဌန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ။ ဓမ္မော နောတိ ဧတ္ထ နော-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ ‘‘န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ ၂၂၆) ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မောဝ ကာရေတီ’’တိ။

၈၃။ ‘‘ယထာ တံ တုမှာဒိသေဟိ ရက္ခကေဟိ ဂေါပကေဟီ’’တိ ဧဝံ ပသန္နဝေသေန အတ္တာနံ ဥက္ကံသာပေတုကာမော ¶ ။ အရိယူပဝါဒပါပံ ခမာပနေ သတိ အန္တရာယာယ န ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဣစ္စေတံ ကုသလ’’န္တိ။ ဂေါနင်္ဂလမက္ကဋောတိ ဂေါနင်္ဂုဋ္ဌမက္ကဋော။

၈၄။ အယံ ဥက္ကံသာပေတုံ ဣစ္ဆိတံ ယထာရဒ္ဓမတ္ထံ ဝိသံဝါဒေတိ အဝဏ္ဏိတမ္ပိ ဝဏ္ဏိတံ ကတွာ ကထေန္တော၊ ဣမဿ ဝစနဿ ပဋိက္ခေပေန ဣမိနာ ဒါတဗ္ဗပိဏ္ဍပါတဿ အန္တရာယော မာ ဟောတူတိ ဧဝံ ပိဏ္ဍပါတံ ရက္ခိတုံ န ခေါ ပန သက္ကာတိ ယောဇနာ။ ဣဒန္တိ ‘‘န ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိဒေသနံ။ အဗ္ဘန္တရံ ကရိတွာတိ နိဗ္ဗာနန္တောဂဓံ ကတွာ၊ အန္တရံ ဝါ တဿ နိဇ္ဈာနဿ ကာရဏံ ကတွာ။ ကာမရာဂဝသေန ဟိ တံ နိဇ္ဈာနံ ဟောတီတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တပဒေသေ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဇ္ဈာနန္တိ လောကိယလောကုတ္တရဿ အန္တရာယော မာ ဟောတူတိ ဧဝံ ကတွာပိ ရူပါဝစရဿ မဂ္ဂဈာနဿ ဖလဈာနဿာတိ သဗ္ဗဿပိ သင်္ဂဏှနဝသေန ဒေသိတတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဇ္ဈာနံ နာမ ကထိတံ။

ယံ နော မယန္တိ ဧတ္ထ နောတိ နိပါတမတ္တံ။ တံ နောတိ ဧတ္ထ ပန နောတိ အမှာကန္တိ အတ္ထော။ ဥသူယတိ ရာဇကိစ္စပသုတတာဓီနတာယ ဧကတ္ထာဘိနိဝေသဘာဝတော ¶ ။ မန္ဒပညတာယ ဝဿကာရဂတဣဿာဘိဘူတစိတ္တတာယ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဝုတ္တမ္ပိ အတ္ထံ အနုပဓာရေန္တော အာဟ – ‘‘ဧကဒေသမေဝ ကထေသီ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၅။ တသ္မိံ ¶ အဟူတိ တသ္မိံ အဟနီတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ ဒိဝသေ’’တိ။ အနသနေနာတိ သဗ္ဗသော အာဟာရဿ အဘုဉ္ဇနေန သာသနိကသီလေန ဗာဟိရကအနသနေန ဥပေတာ ဟုတွာတိ ယောဇနာ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ခီရပါနမဓုသာယနာဒိဝိဓိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥပေစ္စ ဝသိတဗ္ဗတော ဥပေါသထော၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ဥပေတေန သမန္နာဂတေန ဟုတွာ ဝသိတဗ္ဗတော သန္တာနေ ဝါသေတဗ္ဗတော ဥပေါသထော၊ သီလံ။ အနသနာဒိဓမ္မာဒိံ ဝါ ဥပေစ္စ ဝသနံ ဥပဝါသော ဥပေါသထော။ တထာရူပေ ဟတ္ထိဇာတိဝိသေသေ ဥပေါသထောတိ သမညာမတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဥပေါသထော နာမ နာဂရာဇာတိအာဒီသု ပညတ္တီ’’တိ။ ဝုတ္တနယေန ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော၊ ဒိဝသော။ သော ပနေသ ဥပေါသထော။ မာသပုဏ္ဏတာယာတိ မာသဿ ပူရိတဘာဝေန။ သမ္ပုဏ္ဏာတိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏာ။ တာယ ဟိ ရတ္တိယာ ဝသေန မာသော အနဝသေသတော ပုဏ္ဏော ဟောတိ။ မာသဒ္ဓမာသာဒိဘေဒံ ကာလံ မာတိ မိနန္တော ဝိယ ဟောတီတိ စ ‘‘မာ’’ဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿာ ရတ္တိယာ။ ပုဏ္ဏော ပရိပုဏ္ဏကလော ဇာတောတိ ပုဏ္ဏမာ။ တဉှိ စန္ဒပါရိပူရိယာ မာသပါရိပူရိယာ ဧဝမာဟ။ ဧတေန တဿ ဥပေါသထဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဒိဿတိ ဖလံ သန္ဒိဿတီတိ ဒေသော၊ ဟေတူတိ အာဟ ‘‘ဒေသန္တိ ကာရဏ’’န္တိ။ သဗ္ဗံ ကထေန္တိ သဗ္ဗံ အတ္တနာ ပရိဂ္ဂဟိတပ္ပကာရံ ကထေန္တိ။ ကထေတုံ န သက္ကောန္တိ အဝိသယတ္တာ။ ပါသာဒပရိဝေဏေတိ ပါသာဒဿ ပုရတော ဝိဝဋင်္ဂဏေ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနာတိ သေခသုတ္တေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂) ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

၈၆။ ဣမေ နု ခေါတိ ဧတ္ထ နူတိ သံသယဇောတနောတိ အာဟ – ‘‘ဝိမတိပုစ္ဆာ ဝိယ ကထိတာ’’တိ။ ဇာနန္တေနာတိအာဒိ ပုစ္ဆာဝတ္တဒဿနပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ¶ ပုစ္ဆကဿ သတ္ထု အတ္တနော အဇာနနဘာဝဒီပနပရံ။ ဇာနာတိ ဟိ ဘဂဝါ။ အဇာနန္တေန ဝိယ ဟုတွာ ပုစ္ဆိတေ။ ယထာဘူတသဘာဝံ ဇာနန္တော ဝိယ ပုစ္ဆတိ ကောဟညေ ဌတွာ။ တေနာဟ – ‘‘ထေရော ဧဝရူပံ ဝစနံ ကိံ ကရိဿတီ’’တိ ကာရဏဿ သုပ္ပဟီနတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဆန္ဒမူလကာတိ တဏှာဆန္ဒမူလကာ။ တဏှာ ဟိ ဒုက္ခသမုဒယော။ ကုသလသညော ဝါ ထိရဝိသဒနိပုဏသညော ဝါ၊ ကုသလသင်္ခါရော ဝါ တိခိဏထိရဝိသဒသင်္ခါရော ဝါ၊ သုဝိသုဒ္ဓဝိပုလောဒါရဝိညာဏော ¶ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘သညာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနာဂတကာလဝသေနေဝ ဒေသနာ အာဂတာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။

ခန္ဓာနံ ခန္ဓပဏ္ဏတ္တီတိ ခန္ဓသဒ္ဒါဘိဓေယျာနံ ရုပ္ပနာနုဘဝနသဉ္ဇာနနာဘိသင်္ခရဝိဇာနနသဘာဝါနံ အတ္ထာနံ ‘‘ခန္ဓော’’တိ အယံ သမညာ။ ကိတ္တကေနာတိ ကိံပရိမာဏေန အတ္ထေန၊ ရာသတ္ထဘာဂတ္ထာဒီသု ကီဒိသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဟေတုဟေတူတိ ဟေတုပစ္စယဘူတော ဟေတု။ ယော ဟိ လောဘာဒီနံ သဟဇာတဓမ္မေသု မူလဋ္ဌေနုပကာရကဘာဝေါ နိပ္ပရိယာယေန ဟေတုတ္ထော၊ သော ပထဝီအာဒီသုပိ ပစ္စယဘာဝမတ္တေန ဟေတုပရိယာယဒဿနတော ဒုတိယေန ဟေတု-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တော ‘‘ဟေတုဟေတူ’’တိ။ အဝိဇ္ဇာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ သာဓာရဏပစ္စယတ္တာ သာဓာရဏဟေတု၊ ‘‘အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကမ္မသမာဒါနာနံ ဌာနသော ဟေတုသော ဝိပါက’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ပစ္စယေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပါကနိယာမကတ္တာ ကမ္မံ တဿ ပဓာနကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ကုသလာကုသလံ အတ္တနော အတ္တနော ဝိပါကဒါနေ ဥတ္တမဟေတူ’’တိ။ ‘‘မဟာဘူတာ ဟေတူ’’တိ အယမေဝတ္ထော ‘‘မဟာဘူတာ ပစ္စယော’’တိ ဣမိနာပိ ဝုတ္တောတိ ဟေတုသဒ္ဒပစ္စယသဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထတ္တာ ပစ္စယော ဧဝ ဟေတု ပစ္စယဟေတု၊ ယော စ ရူပက္ခန္ဓဿ ဟေတု၊ သော ဧဝ တဿ ပညာပနာယ ပစ္စယောတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ – ‘‘ဣဓ ပစ္စယဟေတု အဓိပ္ပေတော’’တိ။ ယဒဂ္ဂေန ပစ္စယဓမ္မော အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပာဒါယ ဌိတိယာ စ ပစ္စယော၊ တဒဂ္ဂေန တဿ ဘာဝတော သမညာတော ပညာပနာယပိ သော ပစ္စယောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ။ ပါဠိယံ အဝိဘာဂေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ၊ ‘‘တတ္ထ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပညာပနာယာတိ သဟေတုအဟေတုကန္တိအာဒိအာကာရေဟိ ဗောဓနာယ ¶ ။ တံ ပန သဗ္ဗောဓနံ ဉာဏေန ဒဿနံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒဿနတ္ထာယာ’’တိ။

ဖဿောတိ ဖဿသမင်္ဂီဘာဝေါ။ သော စေတ္ထ သကိစ္စနိပ္ဖာဒနသမတ္ထဿ ဖဿဿ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိဗ္ဗတ္တော ဟိ ဖဿော တထာရူပါယ ဝေဒနာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ။ ဧတဒတ္ထမေဝေတ္ထ ဘဂဝတာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ၊ တသ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတကာလဝသေန ဒွိကာလိကော ဖဿသဒ္ဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဖဿေ သတိ ဝေဒေတိ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယထေဝ ဟိ ဝေဒနာယ ဧဝံ သညာယ သင်္ခါရာနမ္ပိ ဖဿော ဝိသေသပစ္စယော တသ္မိံ အသတိ အဘာဝတော။ စေတနာဂ္ဂဟဏေန အာယူဟနာနုရူပတာယ တပ္ပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ သင်္ခါရက္ခန္ဓဘာဇနီယေ (ဝိဘ။ ၂၁၊ ၂၂) စ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ ¶ စေတနာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿာတိ ဧတ္ထ ဧကသ္မိံ ဘဝေ အာဒိဘူတဝိညာဏဿ နာမရူပပစ္စယတံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန တာဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂဗ္ဘသေယျကဿ သဘာဝကဿ ရူပပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေနာ’’တိ ဝုတ္တံ သမတိံသတော ဥပရိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တဿ ရူပါနံ အသမ္ဘဝတော။ ဣဒါနိ ပဝတ္တိဝိညာဏဿ နာမရူပပစ္စယံ ဒွါရဝသေန ဒဿေတုံ၊ ‘‘စက္ခုဒွါရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဝိညာဏဿပိ ဖဿော ပစ္စယော၊ ကသ္မာ တယော ဧဝ ခန္ဓာ ဖဿပစ္စယာ ဝုတ္တာတိ? သစ္စမေတံ၊ ယထာ ပန ဝိညာဏသဟိတော ဖဿော ဝေဒနာဒီနံ ပစ္စယော၊ န ဧဝံ ဝိညာဏဿ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ မ။ နိ။ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၄၊ ၄၅၊ ၂။၄။၆၀) ဖဿော ဝိယ နာမရူပံ ဝိညာဏဿ ဝိသေသပစ္စယော ယထာ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏန္တိ။ တသ္မာ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ နာမရူပဿေဝ ဝိညာဏပစ္စယတာ ဝုတ္တာ၊ န ဖဿဿ။

၈၇။ ယာဝ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ သမုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဝ ဝဋ္ဋဿ ပရိယန္တော နတ္ထေဝါတိ အပ္ပဟီနသက္ကာယဒိဋ္ဌိကော ဝဋ္ဋေ ပရိဗ္ဘမတီတိ အာဟ – ‘‘ကထံ ပန၊ ဘန္တေတိ ဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆန္တော’’တိ။ ယထာ စ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဇောတနာ ဝဋ္ဋပုစ္ဆာ၊ ဧဝံ တဗ္ဘေဒနဇောတနာ ဝိဝဋ္ဋပုစ္ဆာတိ အာဟ – ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌိ န ဟောတီတိ ဝိဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆန္တော’’တိ။

၈၈။ အယံ ¶ ရူပေ အဿာဒေါတိ ယာထာဝတော ဒဿနံ ပရိညာဘိသမယော၊ ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နဉ္စ ရူပန္တိ အာဟ – ‘‘ဣမိနာ ပရိညာပဋိဝေဓော စေဝ ဒုက္ခသစ္စဉ္စ ကထိတ’’န္တိ။ ‘‘ယံ ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိဝစနတော အနိစ္စာဒိဘာဝေါ တတ္ထ အာဒီနဝေါ၊ သော စဿ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာယ ပစ္စယော သမုဒယသစ္စန္တိ သမုဒယပ္ပဟာနေန အာဒီနဝသမတိက္ကမောတိ အာဒီနဝဂ္ဂဟဏေန သိဒ္ဓမတ္ထမာဟ – ‘‘ပဟာနပဋိဝေဓော စေဝ သမုဒယသစ္စဉ္စာ’’တိ။ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏံ နိဗ္ဗာနဉ္စ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘ဣမိနာ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော စေဝ နိရောဓသစ္စဉ္စာ’’တိ။ ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု ဒုက္ခာဒီသု တီသု အဘိသမယဋ္ဌာနေသု။ ယေ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဓမ္မာတိ ယေ အရိယမဂ္ဂသညိတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ၊ သတ္တ ဝါ ဓမ္မာ။ ဘာဝနာပဋိဝေဓော မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဝတ္တံ မဂ္ဂသစ္စံ။ သေသပဒေသုပီတိ၊ ‘‘အယံ ဝေဒနာယ အဿာဒေါ’’တိအာဒိပဒေသုပိ။

၈၉။ ဣမသ္မိန္တိ အာသန္နပစ္စက္ခတာယ သကအတ္တဘာဝေါ ဂဟိတော၊ တဒေဝ အဇ္ဈတ္တာ ခန္ဓာတိ တပ္ပဋိယောဂိတာယ၊ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါတိ ပရဿ သဝိညာဏကေ ကာယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗနိမိတ္တေသူတိ သဗ္ဗေသု ရူပနိမိတ္တာဒီသုပိ ¶ ။ တာနိ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနိပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါနိပိ တံသဘာဝါနီတိ အာဟ ‘‘အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓမ္ပိ သင်္ဂဏှာတီ’’တိ။ ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေနေဝေတ္ထ ဝေဒနာဒယောပိ ဂဟိတာ အဝိနာဘာဝတောတိ၊ ‘‘သဝိညာဏကေ ကာယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကာယော’’တိ ဝါ ခန္ဓသမူဟောတိ အတ္ထော။

၉၀။ အနတ္တနိ ဌတွာတိ အတ္တရဟိတေ အနတ္တသဘာဝေ ခန္ဓကောဋ္ဌာသေ ဌတွာ တံ အာဓာရံ ကတွာ ကတာနိ ကမ္မာနိ။ ကတရသ္မိံ အတ္တနိ ဌတွာတိ ကီဒိသေ အတ္တနိ နိဿယဝိပါကံ ဒဿန္တိ ဝိပစ္စိဿန္တိ။ ဧတေန ကာရကဝေဒကရဟိတတ္တာ အတ္တပက္ခကမ္မကာနိ န ယုဇ္ဇန္တီတိ ဒဿေတိ၊ ခန္ဓာနံ ခဏိကတ္တာ စ ကတနာသအကတဗ္ဘာဂမဒေါသော စ အာပဇ္ဇတီတိ။

တတြာယံ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၇၄၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၅) စောဒနာသောဓနာဝိဓိ – ပါဏာတိပါတဝသေန တာဝ ကမ္မပထသမ္ဗန္ဓဝိဘာဝနာ၊ ခဏေ ခဏေ ဟိ နိရုဇ္ဈနသဘာဝေသု သင်္ခါရေသု ကော ဟန္တိ၊ ကော ဝါ ဟညတိ၊ ယဒိ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော၊ သော အရူပတ္တာ ¶ န ဆေဒနဘေဒနာဒိဝသေန ဝိကောပနသမတ္ထော၊ နပိ ဝိကောပနီယော။ အထ ရူပသန္တာနော၊ သော အစေတနတ္တာ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမောတိ န တတ္ထ ဆေဒနာဒိနာ ပါဏာတိပါတာပုညံ ပသဝတိ ယထာ မတသရီရေ။ ပယောဂေါပိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိကော အတီတေသု ဝါ သင်္ခါရေသု ဘဝေယျ၊ အနာဂတေသု၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝါ၊ တတ္ထ န တာဝ အတီတာနာဂတေသု သမ္ဘဝတိ တေသံ အဘာဝတော၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကတ္တာ သရသေနေဝ နိရုဇ္ဈနသဘာဝတာယ ဝိနာသာဘိမုခေသု နိပ္ပယောဇနော ပယောဂေါ သိယာ၊ ဝိနာသဿ စ ကာရဏရဟိတတ္တာ န ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိပ္ပယောဂဟေတုကံ မရဏံ၊ နိရီဟကတာယ စ သင်္ခါရာနံ ကဿ သော ပယောဂေါ? ခဏိကတ္တာ ဝဓာဓိပ္ပာယသမကာလဘိဇ္ဇနကဿ ကိရိယာပရိယောသာနကာလာနဝဋ္ဌာနတော ကဿ ပါဏာတိပါတကမ္မဗဒ္ဓါတိ?

ဝုစ္စတေယထာဝုတ္တဝဓကစေတနာသဟိတော သင်္ခါရပုဉ္ဇော သတ္တသင်္ခါတော ဟန္တိ။ တေန ပဝတ္တိတဝဓပ္ပယောဂနိမိတ္တံ အပဂတဥသ္မာဝိညာဏဇီဝိတိန္ဒြိယော မတဝေါဟာရပဝတ္တိနိဗန္ဓနော ယထာဝုတ္တဝပ္ပယောဂကရဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ရူပါရူပဓမ္မသမူဟော ဟညတိ၊ ကေဝလော ဝါ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော။ ဝဓပ္ပယောဂါဝိသယဘာဝေပိ တဿ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပသန္တာနာဓီနဝုတ္တိတာယ ရူပသန္တာနေ ပရေန ပယောဇိတဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂဝသေန တန္နိဗ္ဗတ္တိတဝိဗန္ဓကဝိသဒိရူပုပ္ပတ္တိယာ ဝိဂတေ ဝိစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ န ပါဏာတိပါတဿ အသမ္ဘဝေါ၊ နာပိ အဟေတုကော ပါဏာတိပါတော၊ န စ ပယောဂေါ နိပ္ပယောဇနော ပစ္စုပ္ပန္နေသု သင်္ခါရေသု ကတပ္ပယောဂဝသေန တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ သင်္ခါရကလာပဿ တထာ အနုပ္ပတ္တိတော။ ခဏိကာနံ သင်္ခါရာနံ ခဏိကမရဏဿ ဣဓ မရဏဘာဝေန အနဓိပ္ပေတတ္တာ သန္တတိမရဏဿ စ ယထာဝုတ္တနယေန သဟေတုကဘာဝတော န အဟေတုကံ မရဏံ ¶ ၊ န စ ကတ္တုရဟိတော ပါဏာတိပါတပ္ပယောဂေါ နိရီဟကေသုပိ သင်္ခါရေသု သန္နိဟိတတာမတ္တေန ဥပကာရကေသု အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပဖလုပ္ပာဒနေ နိယတေသု ကာရဏေသု ကတ္တုဝေါဟာရသိဒ္ဓိတော ယထာ – ‘‘ပဒီပေါ ပကာသေတိ၊ နိသာကရော စန္ဒိမာ’’တိ။ န စ ကေဝလဿ ဝစာဓိပ္ပာယသဟဘုနော စိတ္တစေတသိကကလာပဿ ပါဏာတိပါတော ဣစ္ဆိတော သန္တာနဝသေန အဝဋ္ဌိတဿေဝ ပဋိဇာနနတော၊ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာနဉ္စ ¶ ပဒီပါဒီနံ အတ္ထကိရိယသိဒ္ဓိ ဒိဿတီတိ အတ္ထေဝ ပါဏာတိပါတေန ကမ္မုနာ ဗဒ္ဓါ၊ တတော ဧဝ ယသ္မိံ သန္တာနေ ပါဏာတိပါတစေတနာ ပဝတ္တာ၊ တတ္ထေဝ သန္တာနေ ပစ္စယန္တရသမဝါယေန ဘဝန္တရေ နိရယာဒီသု တဿာ ဖလပ္ပဝတ္တီတိ နတ္ထေဝ ကတဝိနာသော အကတဗ္ဘာဂမော စ။ ဣမိနာ နယေန အဒိန္နာဒါနာဒီနဉ္စ ဝသေန ယထာရဟံ ကမ္မပထသမ္ဗန္ဓဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော တဏှာဝသဂတဿေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာဓိပတေယျေနာ’’တိ။ တေသု တေသု ဓမ္မေသူတိ မယာ ဒေသိယမာနဒဿနဓမ္မေသု။ ပကတိကမ္မဋ္ဌာနန္တိ တဿ ထေရဿ သန္တိကေ ဂဟေတွာ ပရိဟရိယမာနကမ္မဋ္ဌာနံ။ အညံ နဝကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဘဂဝတော ဒေသနာနုသာရေန ဂဟိတံ အညံ နဝံ ကမ္မဋ္ဌာနံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ စူဠပုဏ္ဏမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၁။ တုဏှီဘူတံ ¶ တုဏှီဘူတန္တိ အာမေဍိတဝစနံ ဗျာပနိစ္ဆာဝသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ယံ ယံ ဒိသ’’န္တိအာဒိ။ အနုဝိလောကေတွာတိ ဧတ္ထ အနုသဒ္ဒေါပိ ဗျာပနိစ္ဆာယမေဝါတိ အနု အနု ဝိလောကေတွာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ – ‘‘တတော တတော ဝိလောကေတွာ’’တိ။ အသန္တော နီစော ပုရိသောတိ အသပ္ပုရိသောတိ အာဟ – ‘‘ပါပပုရိသော လာမကပုရိသော’’တိ။ သောတိ အသပ္ပုရိသော။ တန္တိ အသပ္ပုရိသံ ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ အသပ္ပုရိသဓမ္မာနံ ယာထာဝတော အဇာနနတော။ ပါပဓမ္မသမန္နာဂတောတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိအသန္တုဋ္ဌိတာဒိလာမကဓမ္မသမန္နာဂတော။ အသပ္ပုရိသေ ဘတ္တိ ဧတဿာတိ အသပ္ပုရိသဘတ္တိ။ တေနာဟ – ‘‘အသပ္ပုရိသသေဝနော’’တိ။ အသပ္ပုရိသဓမ္မော အသပ္ပုရိသော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တေသံ စိန္တနသီလောတိ အသပ္ပုရိသစိန္တီ။ တေနာဟ ‘‘အသပ္ပုရိသစိန္တာယ စိန္တကော’’တိ၊ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီတိ အတ္ထော။ အသပ္ပုရိသမန္တနန္တိ အသာဓုဇနဝိစာရံ အသပ္ပုရိသဝီမံသံ။ အသပ္ပုရိသဝါစန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ဒုဗ္ဘာသိတံ။ အသပ္ပုရိသကမ္မံ နာမ တိဝိဓမ္ပိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ အသပ္ပုရိသဒိဋ္ဌိ နာမ ဝိသေသတော ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ တာယ သမန္နာဂတော အသပ္ပုရိသဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော၊ အသပ္ပုရိသဒါနံ ¶ နာမ အသက္ကစ္စဒါနာဒိ။ သဗ္ဗောပါယမတ္ထော ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယတိ။

‘‘ပါဏံ ဟနိဿာမီ’’တိအာဒိကာ စေတနာ ကာမံ ပရဗျာဗာဓာယပိ ဟောတိယေဝ၊ ယထာ ပန သာ အတ္တနော ဗလဝတရဒုက္ခတ္ထာယ ဟောတိ၊ တထာ န ပရဿာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အတ္တနော ဒုက္ခတ္ထာယ စိန္တေတိ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တော။ ယထာ အသုကော အသုကန္တိအာဒီဟိ ပါပကော ပါပဝိပါကေကဒေသံ ဗလဝံ ဂရုတရံ ဝါ ပစ္စနုဘောန္တောပိ ယထာ ပရော ပစ္စနုဘောတိ၊ န တထာ သယန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရဗျာဗာဓာယာ’’တိ။ ဂဟေတွာတိ ပါပကိရိယာယ သဟာယဘာဝေန ဂဟေတွာ။

အသက္ကစ္စန္တိ အနာဒရံ ကတွာ။ ဒေယျဓမ္မဿ အသက္ကရဏံ အပ္ပသန္နာကာရော၊ ပုဂ္ဂလဿ အသက္ကရဏံ အဂရုကရဏန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဒေယျဓမ္မံ န သက္ကရောတိ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ အစိတ္တီကတွာတိ န စိတ္တေ ကတွာ၊ န ပူဇေတွာတိ အတ္ထော။ ပူဇေန္တော ဟိ ပူဇေတဗ္ဗဝတ္ထုံ စိတ္တေ ဌပေတိ၊ တတော န ဗဟိ ကရောတိ။ စိတ္တံ ဝါ အစ္ဆရိယံ ကတွာ ပဋိပတ္တိ စိတ္တီကရဏံ၊ သမ္ဘာဝနကိရိယာ။ တပ္ပဋိက္ခေပတော အစိတ္တီကရဏံ၊ အသမ္ဘာဝနကိရိယာ။ အပဝိဒ္ဓန္တိ ဥစ္ဆိဋ္ဌာဒိဆဍ္ဍနီယဓမ္မံ ဝိယ အဝခိတ္တကံ။ တေနာဟ – ‘‘ဆဍ္ဍေတုကာမော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ရောဂံ ပက္ခိပန္တော ¶ ဝိယာတိ ရောဂိကသရီရံ ဩဒနာဒီဟိ ပမဇ္ဇိတွာ ဝမ္မိကေ ရောဂံ ပက္ခိပန္တော ဝိယ။ အဒ္ဓါ ဣမဿ ဒါနဿ ဖလံ မမေဝ အာဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ ယဿ တထာ ဒိဋ္ဌိ အတ္ထိ၊ သော အာဂမနဒိဋ္ဌိကော၊ အယံ ပန န တာဒိသောတိ အာဟ ‘‘အနာဂမနဒိဋ္ဌိကော’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘နော ဖလပါဋိကင်္ခီ ဟုတွာ ဒေတီ’’တိ။

ကာမဉ္စာယံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလော အသဒ္ဓမ္မာဒီဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော၊ တေဟိ ပန သဗ္ဗေဟိပိ မိစ္ဆာဒဿနံ မဟာသာဝဇ္ဇန္တိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ နိရယေ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေနာတိ ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သဒေဝကံ လောက’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဒေဝသဒ္ဒေါ ဆကာမာဝစရဒေဝေသု၊ ဧဝမိဓာတိ အာဟ ‘‘ဆကာမာဝစရဒေဝါ’’တိ။ တတ္ထ ဗြဟ္မာနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏန္တိ စေ? ဣဓ ဒါနဖလဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ¶ ၊ တတ္ထာပိ ဆကာမာဝစရဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဒေဝမဟတ္တတာဒိဝစနတော။ တိဏ္ဏံ ကုလာနံ သမ္ပတ္တီတိ ခတ္တိယမဟတ္တာဒီနံ တိဏ္ဏံ ကုလာနံ သမ္ပတ္တိ၊ န ကေဝလံ ကုလသမ္ပဒါ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ၊ အထ ခေါ တတ္ထ အာယုဝဏ္ဏယသဘောဂဣဿရိယာဒိသမ္ပဒါပိ အဓိပ္ပေတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဥဠာရဿ ဒါနမယပုညဿ ဝသေန တေသမ္ပိ သမိဇ္ဈနတော။ သုဒ္ဓဝဋ္ဋဝသေနေဝ ကထိတံ သုက္ကပက္ခေပိ သဗ္ဗသော ဝိဝဋ္ဋဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ။ သဒ္ဓါဒယော ဟိ လောကိယကုသလသမ္ဘာရာ ဧဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတာတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠပုဏ္ဏမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဒေဝဒဟဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၂။ အနုပဒဝဂ္ဂေါ

၁။ အနုပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၃။ ဣဒ္ဓိမာတိ ¶ ¶ ဂုဏော ပါကဋော ပရတောဃောသေန ဝိနာ ပါသာဒကမ္ပနဒေဝစာရိကာဒီဟိ သယမေဝ ပကာသဘာဝတော၊ ဓုတဝါဒါဒိဂုဏာနမ္ပိ တထာဘာဝေ ဧတေနေဝ နယေန တေသံ ဂုဏာနံ ပါကဋယောဂတော စ ပရေသံ နိစ္ဆိတဘာဝတော စ။ ပညဝတော ဂုဏာတိ ပညာပဘေဒပဘာဝိတေ ဂုဏဝိသေသေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေ ဟိ ယေဘုယျေန ပရေသံ အဝိသယာ။ တေနာဟ – ‘‘န သက္ကာ အကထိတာ ဇာနိတု’’န္တိ။ ဝိသဘာဂါ သဘာဂါ နာမ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလေသု ပုထုဇ္ဇနေသု၊ တေ ပန အပ္ပဟီနရာဂဒေါသတာယ ပရဿ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂုဏံ မက္ခေတွာ အဝိဇ္ဇမာနံ အဝဏ္ဏမေဝ ဃောသေန္တီတိ အာဟ – ‘‘ဝိသဘာဂ…ပေ… ကထေန္တီ’’တိ။

ယာ အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော ယထာဘူတံ ပဇာနနာ၊ အယံ ဓာတုကုသလတာ။ အာယတနကုသလတာယပိ ဧသေဝ နယော။ အဝိဇ္ဇာဒီသု ဒွါဒသသု ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂေသု ကောသလ္လံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကုသလတာ။ ဣဒံ ဣမဿ ဖလဿ ဌာနံ ကာရဏံ၊ ဣဒံ အဋ္ဌာနံ အကာရဏန္တိ ဧဝံ ဌာနဉ္စ ဌာနတော၊ အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနနာ၊ အယံ ဌာနာဋ္ဌာနကုသလတာ။ ယော ပန ဣမေသု ဓာတုအာဒီသု ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန နိဿင်္ဂဂတိယာ ပဏ္ဍာတိ လဒ္ဓနာမေန ဉာဏေန ဣတော ဂတော ပဝတ္တော၊ အယံ ပဏ္ဍိတော နာမာတိ အာဟ – ‘‘ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ပဏ္ဍိတော’’တိ။ မဟန္တာနံ အတ္ထာနံ ပရိဂ္ဂဏှနတော မဟတီ ပညာ ဧတဿာတိ မဟာပညော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယောတိ အာဟ – ‘‘မဟာပညာဒီဟိ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော’’တိ။

နာနတ္တန္တိ ယာဟိ မဟာပညာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရော ‘‘မဟာပညော’’တိအာဒိနာ ကိတ္တီယတိ၊ တာသံ မဟာပညာဒီနံ ဣဒံ နာနတ္တံ အယံ ဝေမတ္တတာ။ ယဿ ကဿစိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၂၁၆၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၁၀၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၅၈၄) ဝိသေသတော အရူပဓမ္မဿ မဟတ္တံ နာမ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ တဒဿ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ဒဿေန္တော၊ ‘‘မဟန္တေ ¶ သီလက္ခန္ဓေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟေတုမဟန္တတာယ ပစ္စယမဟန္တတာယ နိဿယမဟန္တတာယ ပဘေဒမဟန္တတာယ ကိစ္စမဟန္တတာယ ¶ ဖလမဟန္တတာယ အာနိသံသမဟန္တတာယ စ သီလက္ခန္ဓဿ မဟန္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟေတူ အလောဘာဒယော၊ ပစ္စယာ ဟိရောတ္တပ္ပသဒ္ဓါသတိဝီရိယာဒယော။ နိဿယာ သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိနိယတတာ တံသမင်္ဂိနော စ ပုရိသဝိသေသာ။ ပဘေဒေါ စာရိတ္တာဒိဝိဘာဂေါ။ ကိစ္စံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပဋိပက္ခဿ ဝိဓမနံ။ ဖလံ သဂ္ဂသမ္ပဒါ နိဗ္ဗာနသမ္ပဒါ စ။ အာနိသံသော ပိယမနာပတာဒိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၉) အာကင်္ခေယျသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၄ အာဒယော) စ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန သမာဓိက္ခန္ဓာဒီနမ္ပိ မဟန္တတာ ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီနံ ပန မဟန္တဘာဝေါ မဟာဝိသယတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဌာနာဋ္ဌာနာနံ မဟာဝိသယတာ ဗဟုဓာတုကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄ အာဒယော) သယမေဝ အာဂမိဿတိ။ ဝိဟာရသမာပတ္တီနံ သမာဓိက္ခန္ဓေ နိဒ္ဓါရိတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အရိယသစ္စာနံ သကလသာသနသင်္ဂဟဏတော သစ္စဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၈၉ အာဒယော) တံသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၉ အာဒယော) အာဂတနယေန။ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ ဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၃၅၅ အာဒယော) တံသံဝဏ္ဏနာဒီသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၅ အာဒယော) စ အာဂတနယေန။ သာမညဖလာနံ မဟတော ဟိတဿ မဟတော သုခဿ မဟတော အတ္ထဿ မဟတော ယောဂက္ခေမဿ နိပ္ဖတ္တိဘာဝတော သန္တပဏီတနိပုဏအတက္ကာဝစရပဏ္ဍိတဝေဒနီယဘာဝတော စ။ အဘိညာနံ မဟာသမ္ဘာရတော မဟာဝိသယတော မဟာကိစ္စတော မဟာနုဘာဝတော မဟာနိပ္ဖတ္တိတော စ။ နိဗ္ဗာနဿ မဒနိမ္မဒနာဒိမဟတ္ထသိဒ္ဓိတော မဟန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပုထုပညာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – နာနာခန္ဓေသု ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ၊ ‘‘အယံ ရူပက္ခန္ဓော နာမ…ပေ… အယံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော နာမာ’’တိ၊ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တေသုပိ ‘‘ဧကဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော၊ ဧကာဒသဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော၊ ဧကဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ ဧကဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော…ပေ… ဧကဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဧဝံ ဧကေကဿ ခန္ဓဿ ဧကဝိဓာဒိဝသေန အတီတာဒိဘေဒဝသေနပိ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တထာ ‘‘ဣဒံ စက္ခာယတနံ နာမ…ပေ… ဣဒံ ဓမ္မာယတနံ နာမ။ တတ္ထ ဒသာယတနာ ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ စတုဘူမကာ’’တိ ဧဝံ အာယတနနာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။

နာနာဓာတူသူတိ ¶ ‘‘အယံ စက္ခုဓာတု နာမ…ပေ… အယံ မနောဝိညာဏဓာတု နာမ။ တတ္ထ သောဠသ ဓာတုယော ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ စတုဘူမကာ’’တိ ဧဝံ နာနာဓာတူသု ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တယိဒံ ¶ ဥပါဒိဏ္ဏကဓာတုဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉှိ ဒွိန္နဉ္စ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဥပါဒိဏ္ဏကဓာတူသုယေဝ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တဉ္စ ခေါ ဧကဒေသတောဝ၊ နော နိပ္ပဒေသတော၊ အနုပါဒိဏ္ဏကဓာတူနံ ပန နာနာကရဏံ န ဇာနန္တိယေဝ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံယေဝ ပန၊ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမဿ ရုက္ခဿ ခန္ဓော သေတော ဟောတိ၊ ဣမဿ ကဏှော၊ ဣမဿ ဗဟလတ္တစော၊ ဣမဿ တနုတ္တစော၊ ဣမဿ ပတ္တံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဧဝရူပံ၊ ဣမဿ ပုပ္ဖံ နီလံ ပီတံ လောဟိတံ ဩဒါတံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ၊ ဖလံ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တံ ဒီဃံ ဝဋ္ဋံ သုသဏ္ဌာနံ မဋ္ဌံ ဖရုသံ သုဂန္ဓံ မဓုရံ တိတ္တကံ အမ္ဗိလံ ကဋုကံ ကသာဝံ၊ ကဏ္ဋကော တိခိဏော အတိခိဏော ဥဇုကော ကုဋိလော လောဟိတော ဩဒါတော ဟောတီ’’တိ ဓာတုနာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။

အတ္ထေသူတိ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု။ နာနာပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေသူတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒတော သန္တာနဘေဒတော စ နာနပ္ပဘေဒေသု ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂေသု။ အဝိဇ္ဇာဒိအင်္ဂါနဉှိ ပစ္စေကံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသညိတာတိ။ တေနာဟ – သင်္ခါရပိဋကေ ‘‘ဒွါဒသ ပစ္စယာ ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါ’’တိ။ နာနာသုညတမနုပလဗ္ဘေသူတိ နာနာသဘာဝေသု နိစ္စသာရာဒိဝိရဟတော သုညသဘာဝေသု၊ တတော ဧဝ ဣတ္ထိပုရိသအတ္တအတ္တနိယာဒိဝသေန အနုပလဗ္ဘေသု သဘာဝေသု။ မ-ကာရော ဟေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ နာနာအတ္ထေသူတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယေသု ပစ္စယုပ္ပန္နာဒိနာနာအတ္ထေသု။ ဓမ္မေသူတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယေသု ပစ္စယာဒိနာနာဓမ္မေသု။ နိရုတ္တီသူတိ တေသံယေဝ အတ္ထဓမ္မာနံ နိဒ္ဓါရဏဝစနသင်္ခါတာသု နာနာနိရုတ္တီသု။ ပဋိဘာနေသူတိ ဧတ္ထ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု ဝိသယဘူတေသု၊ ‘‘ဣမာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၅-၇၄၅) တထာ တထာ ပဋိဘာနတော ပဋိဘာနာနီတိ လဒ္ဓနာမေသု ဉာဏေသု။ ပုထု နာနာသီလက္ခန္ဓေသူတိအာဒီသု သီလဿ ပုထုတ္တံ နာနတ္တဉ္စ ဝုတ္တမေဝ။ ဣတရေသံ ပန ဝုတ္တနယာနုသာရေန သုဝိညေယျတ္တာ ပါကဋမေဝ။ ယံ ပန အဘိန္နံ ဧကမေဝ နိဗ္ဗာနံ၊ တတ္ထ ဥပစာရဝသေန ပုထုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘ပုထု နာနာဇနသာဓာရဏေ ဓမ္မေ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ။ တေနဿ မဒနိမ္မဒနာဒိပရိယာယေန ပုထုတ္တံ ပရိဒီပိတံ ဟောတိ။

ဧဝံ ¶ ဝိသယဝသေန ပညာယ မဟတ္တံ ပုထုတ္တဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မဝသေန ဟာသဘာဝံ၊ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ဇဝနဘာဝံ၊ ကိစ္စဝသေန တိက္ခာဒိဘာဝဉ္စ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ကတမာ ဟာသပညာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟာသဗဟုလောတိ ပီတိဗဟုလော။ သေသပဒါနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ သီလံ ပရိပူရေတီတိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါ ဟုတွာ ပီတိသဟဂတာယ ပညာယ။ ပီတိသောမနဿသဟဂတာ ဟိ ပညာ အဘိရတိဝသေန အာရမ္မဏေ ဖုလ္လာ ဝိကသိတာ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ န ဥပေက္ခာသဟဂတာတိ ပါတိမောက္ခသီလံ ဌပေတွာ ဟာသနီယံ ပရံ တိဝိဓမ္ပိ သီလံ ပရိပူရေတီတိ အတ္ထော။ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ပုန သီလက္ခန္ဓမာဟ။ သမာဓိက္ခန္ဓန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ရူပံ ¶ အနိစ္စတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ရူပက္ခန္ဓံ အနိစ္စန္တိ သီဃံ ဝေဂေန ပဝတ္တိယာ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေန ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ သာတိသယတ္တာ ဣန္ဒေန ဝိဿဋ္ဌဝဇိရံ ဝိယ လက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီ အဒန္ဓာယန္တီ ရူပက္ခန္ဓေ အနိစ္စလက္ခဏံ ဝေဂသာ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ သာ ဇဝနပညာ နာမာတိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာဝသေန ဇဝနပညံ ဒဿေတွာ ဗလဝဝိပဿနာဝသေန ဒဿေတုံ၊ ‘‘ရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခယဋ္ဌေနာတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇနတော ခယသဘာဝတ္တာ။ ဘယဋ္ဌေနာတိ ဘယာနကဘာဝတော။ အသာရကဋ္ဌေနာတိ အတ္တသာရဝိရဟတော နိစ္စသာရာဒိဝိရဟတော စ။ တုလယိတွာတိ တုလာဘူတာယ ဝိပဿနာပညာယ တုလေတွာ။ တီရယိတွာတိ တာယ ဧဝ တီရဏဘူတာယ တီရေတွာ။ ဝိဘာဝယိတွာတိ ယာထာဝတော ပကာသေတွာ ပဉ္စက္ခန္ဓံ ဝိဘူတံ ကတွာ။ ရူပနိရောဓေတိ ရူပက္ခန္ဓဿ နိရောဓဘူတေ နိဗ္ဗာနေ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဝသေန။ ဣဒါနိ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာဝသေန ဇဝနပညံ ဒဿေတုံ၊ ပုန ‘‘ရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာဝသေနာတိ ကေစိ။

ဉာဏဿ တိက္ခဘာဝေါ နာမ သဝိသေသံ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆိန္ဒနေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ၊ ‘‘ခိပ္ပံ ကိလေသေ ဆိန္ဒတီတိ တိက္ခပညာ’’တိ ဝတွာ တေ ပန ကိလေသေ ဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္က’’န္တိအာဒိမာဟ။ တိက္ခပညော ဟိ ခိပ္ပာဘိညော ဟောတိ၊ ပဋိပဒါ စဿ န စလတီတိ အာဟ – ‘‘ဧကသ္မိံ အာသနေ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ အဓိဂတာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိ။

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ သင်္ခတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ခယဓမ္မာ ဝယဓမ္မာ နိရောဓဓမ္မာ’’တိ ယာထာဝတော ဒဿနေန သစ္စသမ္ပဋိဝေဓော ဣဇ္ဈတိ၊ န အညထာတိ ကာရဏမုခေန နိဗ္ဗေဓိကပညံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ¶ ဥဗ္ဗေဂဗဟုလော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဗ္ဗေဂဗဟုလောတိ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အဘိဏှံ ပဝတ္တသံဝေဂေါ။ ဥတ္တာသဗဟုလောတိ ဉာဏုတြာသဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဗဟုသော ဥတြသ္တမာနသော။ တေန အာဒီနဝါနုပဿနမာဟ။ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလောတိ ပန ဣမိနာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနံ အာဟ – အရတိဗဟုလောတိအာဒိနာ တဿာ ဧဝ အပရာပရုပ္ပတ္တိံ။ ဗဟိမုခေါတိ သဗ္ဗသင်္ခါရတော ဗဟိဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တဉာဏမုခေါ၊ တထာ ဝါ ပဝတ္တိတဝိမောက္ခမုခေါ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ နိဗ္ဗေဓော၊ သော ဧတိဿာ အတ္ထိ၊ နိဗ္ဗိဇ္ဈတီတိ ဝါ နိဗ္ဗေဓာ၊ သာဝ ပညာ နိဗ္ဗေဓိကာ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဇ္ဇတိ ဧတေန ဝိပဿနာဒိကောတိ ပဒံ၊ သမာပတ္တိ၊ တသ္မာ အနုပဒန္တိ အနုသမာပတ္တိယောတိ အတ္ထော။ ပဒံ ဝါ သမ္မသနုပဂါ ဓမ္မာ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘သမာပတ္တိဝသေန ဝါ’’တိ ¶ ။ ဈာနင်္ဂဝသေန ဝါတိ ဈာနင်္ဂဝသေနာတိ စ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ကမတ္ထော ဣဓ ပဒသဒ္ဒေါ၊ တသ္မာ အနုပဒံ အနုက္ကမေနာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အနုပဋိပါဋိယာ’’တိ။ ဓမ္မဝိပဿနန္တိ တံတံသမာပတ္တိစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပဿနံ။ ဝိပဿတီတိ သမာပတ္တိယော ဈာနမုခေန တေ တေ ဓမ္မေ ယာထာဝတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ၊ ‘‘ဣတိပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒိနာ သမ္မသတိ။ အဒ္ဓမာသေန အရဟတ္တံ ပတ္တော ဥက္ကံသဂတဿ သာဝကာနံ သမ္မသနစာရဿ နိပ္ပဒေသေန ပဝတ္တိယမာနတ္တာ၊ သာဝကပါရမီဉာဏဿ စ တထာ ပဋိပါဒေတဗ္ဗတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တော၊ ဓမ္မသေနာပတိ ပန တတော စိရေန၊ ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ မောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရောပိ မဟာပညောဝ၊ တသ္မာ သာရိပုတ္တတ္ထေရောဝ မဟာပညတရောတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ၊ ‘‘မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္မသနံ စရတိ ဧတ္ထာတိ သမ္မသနစာရော၊ ဝိပဿနာဘူမိ၊ တံ သမ္မသနစာရံ။ ဧကဒေသမေဝါတိ သကအတ္တဘာဝေ သင်္ခါရေ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂဟေတုဉ္စ သမ္မသိတုဉ္စ အသက္ကောန္တံ အတ္တနော အဘိနီဟာရသမုဒါဂတဉာဏဗလာနုရူပံ ဧကဒေသမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သမ္မသန္တော။ နနု စ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဘိဇာနံ အပရိဇာနံ အဝိရာဇယံ အပ္ပဇဟံ အဘဗ္ဗော ဒုက္ခက္ခယာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၆) ဝစနတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုစ္စိတုကာမေန သဗ္ဗံ ပရိညေယျံ ပရိဇာနိတဗ္ဗမေဝ? သစ္စမေတံ၊ တဉ္စ ခေါ သမ္မသနုပဂဓမ္မဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သသန္တာနဂတေ သဗ္ဗဓမ္မေ ¶ ၊ ပရသန္တာနဂတေ စ တေသံ သန္တာနဝိဘာဂံ အကတွာ ဗဟိဒ္ဓါဘာဝသာမညတော သမ္မသနံ၊ အယံ သာဝကာနံ သမ္မသနစာရော။ ထေရော ပန ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မေပိ သန္တာနဝိဘာဂေန ကေစိ ကေစိ ဥဒ္ဓရိတွာ သမ္မသိ၊ တဉ္စ ခေါ ဉာဏေန ဖုဋ္ဌမတ္တံ ကတွာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဥပ္ပီဠေန္တော ဝိယ ဧကဒေသမေဝ သမ္မသန္တော’’တိ။ တတ္ထ ဉာဏေန နာမ ယာဝတာ နေယျံ ပဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ တထာ အပဝတ္တနတော ‘‘ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဥပ္ပီဠေန္တော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာယ အဘာဝတော ‘‘ဧကဒေသမေဝ သမ္မသန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မသနစာရော ဒသသဟဿိလောကဓာတုယံ သတ္တသန္တာနဂတာ၊ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ စ သင်္ခါရာတိ ဝဒန္တိ၊ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသူတိ အပရေ။ တထာ ဟိ အဒ္ဓတ္တယဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနယံ ဩသရိတွာ ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန ဗုဒ္ဓါနံ မဟာဝဇိရဉာဏံ ပဝတ္တံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သသန္တာနဂတေဟိ သဒ္ဓိံ မဇ္ဈိမဒေသဝါသိသတ္တသန္တာနဂတာ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ စ သမ္မသနစာရောတိ ဝဒန္တိ၊ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိသတ္တသန္တာနဂတာတိ ကေစိ။ ဓမ္မသေနာပတိနောပိ ယထာဝုတ္တသာဝကာနံ ဝိပဿနာဘူမိယေဝ သမ္မသနစာရော။ တတ္ထ ပန ထေရော သာတိသယံ နိရဝသေသံ အနုပဒဓမ္မံ ဝိပဿိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သာဝကာနံ သမ္မသနစာရံ နိပ္ပဒေသံ သမ္မသီ’’တိ။

တတ္ထ ‘‘သာဝကာနံ ဝိပဿနာဘူမီ’’တိ ဧတ္ထ သုက္ခဝိပဿကာ လောကိယာဘိညပ္ပတ္တာ ပကတိသာဝကာ ¶ အဂ္ဂသာဝကာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဆသု ဇနေသု သုက္ခဝိပဿကာနံ ဈာနာဘိညာဟိ အနဓိဂတပညာနေပုညတ္တာ အန္ဓာနံ ဝိယ ဣစ္ဆိတပဒေသောက္ကမနံ ဝိပဿနာကာလေ ဣစ္ဆိကိစ္ဆိတဓမ္မဝိပဿနာ နတ္ထိ။ တေ ယထာပရိဂ္ဂဟိတဓမ္မမတ္တေယေဝ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တိ။ လောကိယာဘိညပ္ပတ္တာ ပန ပကတိသာဝကာ ယေန မုခေန ဝိပဿနံ အာရဘန္တိ၊ တတော အညေန ဝိပဿနံ ဝိတ္ထာရိကံ ကာတုံ သက္ကောန္တိ ဝိပုလဉာဏတ္တာ။ မဟာသာဝကာ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နတ္တာ တတော သာတိသယံ ဝိပဿနံ ဝိတ္ထာရိကံ ကာတုံ သက္ကောန္တိ။ အဂ္ဂသာဝကေသု ဒုတိယော အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ သမာဓာနဿ သာတိသယတ္တာ ဝိပဿနံ တတောပိ ဝိတ္ထာရိကံ ကရောတိ။ ပဌမော ပန တတော မဟာပညတာယ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏံ ဝိတ္ထာရိကံ ကရောတိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တေဟိပိ မဟာဘိနီဟာရတာယ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပံ တတောပိ ဝိတ္ထာရိကဝိပဿနံ ကရောန္တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ၊ သမ္မဒေဝ၊ ပရိပူရိတပညာပါရမိပဘာဝိတ-သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမနဿ အနုရူပါယာတိ။ ယထာ ¶ နာမ ကတဝါလဝေဓပရိစယေန သရဘင်္ဂသဒိသေန ဓနုဂ္ဂဟေန ခိတ္တော သရော အန္တရာ ရုက္ခလတာဒီသု အသဇ္ဇမာနော လက္ခဏေယေဝ ပတတိ၊ န သဇ္ဇတိ န ဝိရဇ္ဈတိ၊ ဧဝံ အန္တရာ အသဇ္ဇမာနာ အဝိရဇ္ဈမာနာ ဝိပဿနာ သမ္မသနီယဓမ္မေသု ယာထာဝတော နာနာနယေဟိ ပဝတ္တတိ။ ယံ မဟာဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေါ ဂဏတော ဝုတ္တောယေဝ။

ဧတေသု စ သုက္ခဝိပဿကာနံ ဝိပဿနာစာရော ခဇ္ဇောတပဘာသဒိသော၊ အဘိညပ္ပတ္တပကတိသာဝကာနံ ဒီပပဘာသဒိသော၊ မဟာသာဝကာနံ ဩက္ကာပဘာသဒိသော၊ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဩသဓိတာရကာပဘာသဒိသော၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ စန္ဒပဘာသဒိသော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ရသ္မိသဟဿပဋိမဏ္ဍိတသရဒသူရိယမဏ္ဍလသဒိသော ဥပဋ္ဌာသိ။ တထာ သုက္ခဝိပဿကာနံ ဝိပဿနာစာရော အန္ဓာနံ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဂမနသဒိသော၊ လောကိယာဘိညပ္ပတ္တပကတိသာဝကာနံ ဒဏ္ဍကသေတုဂမနသဒိသော၊ မဟာသာဝကာနံ ဇင်္ဃသေတုဂမနသဒိသော၊ အဂ္ဂသာဝကာနံ သကဋသေတုဂမနသဒိသော၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ မဟာဇင်္ဃမဂ္ဂဂမနသဒိသော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ မဟာသကမဂ္ဂဂမနသဒိသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရဟတ္တဉ္စ ကိရ ပတွာတိ ဧတ္ထ ကိရ-သဒ္ဒေါ အနုဿဝလဒ္ဓါယမတ္ထောတိ ဒီပေတုံ ဝုတ္တော။ ပတွာ အညာသိ အတ္တနော ဝိပဿနာစာရဿ မဟာဝိသယတ္တာ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝဿ စ သလ္လက္ခဏေန။ ကထံ ပနာယံ မဟာထေရော ဒန္ဓံ အရဟတ္တံ ပါပုဏန္တော သီဃံ အရဟတ္တံ ပတ္တတော ပညာယ အတ္တာနံ သာတိသယံ ကတွာ အညာသီတိ အာဟ – ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ မဟာဇဋန္တိ မဟာဇာလသာခံ အတိဝိယ သိဗ္ဗိတဇာလံ။ ယဋ္ဌိံ ပန သာရံ ဝါ ဥဇုံ ဝါ န လဘတိ ဝေဏုဂ္ဂဟဏေ အနုစ္စိနိတွာ ဝေဏုဿ ဂဟိတတ္တာ။ ဧဝံသမ္ပဒန္တိ ယထာ တေသု ပုရိသေသု ဧကော ဝေဠုဂ္ဂဟဏေ အနုစ္စိနိတွာ ဝေဠုယဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ၊ ဧကော ဥစ္စိနိတွာ၊ ဧဝံ နိပ္ဖတ္တိကံ။ ပဓာနန္တိ ဘာဝနာနုယုဉ္ဇနံ။

သတ္တသဋ္ဌိ ¶ ဉာဏာနီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃ မာတိကာ) အာဂတေသု တေသတ္တတိယာ ဉာဏေသု ဌပေတွာ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ သုတမယဉာဏာဒီနိ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏပရိယောသာနာနိ သတ္တသဋ္ဌိ ဉာဏာနိ။ တာနိ ဟိ သာဝကေဟိ ပဝိစိတဗ္ဗာနိ၊ န ဣတရာနိ။ သောဠသဝိဓံ ပညန္တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၃၇၉၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၃၇၉) မဟာပညာဒိကာ၊ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိပညာတိ ဣဒံ သောဠသဝိဓံ ပညံ။

တတြာတိ ¶ တဿ။ ဣဒံ ဟောတီတိ ဣဒံ ဒါနိ ဝုစ္စမာနံ အနုပုဗ္ဗသမ္မသနံ ဟောတိ။ ဝိပဿနာကောဋ္ဌာသန္တိ ဝိတက္ကာဒိသမ္မသိတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန ဝိဘတ္တဝိပဿနာဘာဂံ။

၉၄။ ပဌမေ ဈာနေတိ ဥပသိလေသေ ဘုမ္မံ၊ တသ္မာ ယေ ပဌမေ ဈာနေ ဓမ္မာတိ ယေ ပဌမဇ္ဈာနသံသဋ္ဌာ ဓမ္မာတိ အတ္ထော။ အန္တောသမာပတ္တိယန္တိ စ သမာပတ္တိသဟဂတေ စိတ္တုပ္ပာဒေ သမာပတ္တိသမညံ အာရောပေတွာ ဝုတ္တံ။ ဝဝတ္ထိတာတိ ကတဝဝတ္ထနာ နိစ္ဆိတာ။ ပရိစ္ဆိန္နာတိ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္နာ သလက္ခဏတော ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဉာတာ။ ဩလောကေန္တောတိ ဉာဏစက္ခုနာ ပစ္စက္ခတော ပဿန္တော။ အဘိနိရောပနံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာရောပနံ။ အနုမဇ္ဇနံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အနုဝိစာရဏံ။ ဖရဏံ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ဗျာပနံ၊ ဝိပ္ဖာရိကဘာဝေါ ဝါ။ သာတန္တိ သာတမဓုရတာ။ အဓိက္ခေပေါ ဝိက္ခေပဿ ပဋိပက္ခဘူတံ သမာဓာနံ။ ဖုသနံ ဣန္ဒြိယဝိသယဝိညာဏဿ တတော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေန ဝိယ ပဝတ္တိ။ ဝေဒယိတံ အာရမ္မဏာနုဘဝနံ။ သဉ္ဇာနနံ နီလာဒိဝသေန အာရမ္မဏဿ သလ္လက္ခဏံ။ စေတယိတံ စေတသော ဗျာပါရော။ ဝိဇာနနံ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိ။ ကတ္တုကမျတာ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေန အတ္ထိကတာ။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဓိမုစ္စနံ၊ သန္နိဋ္ဌာနံ ဝါ အဓိမောက္ခော။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ စိတ္တဿ ပဂ္ဂဏှနံ ပဂ္ဂါဟော၊ အဓိဂ္ဂဟောတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ။ သမပ္ပဝတ္တေသု အဿေသု သာရထိ ဝိယ သကိစ္စပသုတေသု သမ္ပယုတ္တေသု အဇ္ဈုပေက္ခနံ မဇ္ဈတ္တတာ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အာရမ္မဏေ အနုနယနံ သံစရဏံ အနုနယော။ သဘာဝတောတိ ယထာဘူတသဘာဝတော။ သောဠသန္နံ ဧဝ စေတ္ထ ဓမ္မာနံ ဂဟဏံ တေသံယေဝ ထေရေန ဝဝတ္ထာပိတဘာဝတော၊ တေ ဧဝဿ တဒါ ဥပဋ္ဌဟိံသု၊ န ဣတရေတိ ဝဒန္တိ။ ဝီရိယသတိဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဣန္ဒြိယဘာဝသာမညတော သဒ္ဓါပညာ၊ သတိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဧကန္တာနဝဇ္ဇဘာဝသာမညတော ပဿဒ္ဓိအာဒယော ဆ ယုဂဠာ၊ အလောဘာဒေါသာ စ သင်္ဂဟိတာ ဈာနစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတ္တာ တေသံ ဓမ္မာနံ။ ထေရေန စ ဓမ္မာ ဝဝတ္ထာနသာမညတော အာရဒ္ဓါ။ တေ န ဥပဋ္ဌဟိံသူတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ အပရေ။

ဝိဒိတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဥပ္ပာဒေပိ နေသံ ဝေဒနာနံ ပဇာနနံ ဟောတိယေဝါတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ¶ ဧသေဝ နယော။ တံ ဇာနာတီတိ တံဉာဏော၊ တဿ ¶ ဘာဝေါ တံဉာဏတာ၊ ဉာဏဿ အတ္တသံဝေဒနန္တိ အတ္ထော။ တံသမာနယောဂက္ခမာဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ။ ဉာဏဗဟုတာတိ ဉာဏဿ ဗဟုဘာဝေါ၊ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒေ အနေကဉာဏတာတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ၊ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န သက္ကာ ဇာနိတုံ အာရမ္မဏကရဏဿ အဘာဝတော။ အသမ္မောဟာဝဗောဓော စ ဤဒိသဿ ဉာဏဿ နတ္ထိ။ ဧကေကမေဝ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တသ္မိံ ခဏေ ဧကဿေဝ အာဝဇ္ဇနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော၊ န စ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာ စိတ္တုပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စုလ္လာသီတိသဟဿာနိ၊ ကပ္ပာ တိဋ္ဌန္တိ ယေ မရူ၊

န တွေဝ တေပိ ဇီဝန္တိ၊ ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ သံယုတာ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၁၀၊ ၃၉) စ၊

‘‘နတ္ထိ စိတ္တေ ယုဂါ ဂဟီ’’တိ စ –

ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပရိဂ္ဂဟိတတာယာတိ ယသ္မိဉ္စ အာရမ္မဏေ ယေ ဈာနဓမ္မာ ပဝတ္တန္တိ၊ တေသံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပဂေဝ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတတ္တာ။ ယထာ နာမ မိဂသူကရာဒီနံ အာသယေပရိဂ္ဂဟိတေ တတြ ဌိတာ မိဂါ ဝါ သူကရာ ဝါ တတော ဥဋ္ဌာနတောပိ အာဂမနတောပိ နေသာဒဿ သုခဂ္ဂဟဏာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ။ တေနာဟ ‘‘ထေရေန ဟီ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပရိဂ္ဂဟိတဘာဝေန။ အဿာတိ ထေရဿ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ဈာနစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနံ ဓမ္မာနံ။ ဥပ္ပာဒံ အာဝဇ္ဇန္တဿာတိအာဒိနာ ဥပ္ပာဒါဒီသု ယံ ယဒေဝ အာရဗ္ဘ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ခဏေ တဿ တဿေဝ စဿ ပါကဋဘာဝေါ ဒီပိတော။ န ဟိ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တီတိ ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနာ ဟုတွာ သမ္ဘဝန္တိ၊ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ဥဒယံ ပဿတိ တေသံ ဓမ္မာနံ၊ ‘‘အဟုတွာ သမ္ဘောန္တီ’’တိ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိဘာဝဒဿနတော။ ပုဗ္ဗေ အဘာဝဗောဓကော ဟိ အတ္တလာဘော ဓမ္မာနံ ဥဒယော။ ဟုတွာတိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ။ ပဋိဝေန္တီတိ ပဋိ ခဏေ ခဏေ ဝိနဿန္တိ။ ဝယံ ပဿတိ၊ ‘‘ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ တေသံ ဓမ္မာနံ ဘင်္ဂက္ခဏသမင်္ဂိဘာဝဒဿနတော။ ဝိဒ္ဓံသဘာဝဗောဓကော ဟိ ဓမ္မာနံ ဝိဇ္ဇမာနတော ဝယော။

တေသု ဓမ္မေသု နတ္ထိ ဧတဿ ဥပယော ရာဂဝသေန ဥပဂမနန္တိ အနုပယော၊ အနနုရောဓော။ ဟုတွာ ဝိဟရတီတိ ယောဇနာ။ တထာ နတ္ထိ ဧတဿ အပါယော ပဋိဃဝသေန အပဂမနန္တိ အနပါယော၊ အဝိရောဓော။ ‘‘ဧတံ မမ၊ ¶ ဧသော မေ အတ္ထာ’’တိ တဿ တဏှာဒိဋ္ဌိအဘိနိဝေသာဘာဝတော တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယေဟိ ¶ အနိဿိတော။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ အနုပယာနိဿိတဘာဝတော ဝိပဿနာယ ပရိဗန္ဓဝသေန ဆန္ဒရာဂေန န ပဋိဗဒ္ဓါ န ဝိဗန္ဓိတော။ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ တတော ဧဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိဝသေန ကာမရာဂတော ဝိမုတ္တော။ ဝိသံယုတ္တော ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ပဋိပက္ခဓမ္မေဟိ ဝိသံယုတ္တော။

ကိလေသမရိယာဒါ တေန ကတာ ဘဝေယျာတိ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တေ သောဠသ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ ဝိပဿနာဝီထိံ ဘိန္ဒိတွာ သစေ ရာဂါဒယော ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တဿ ဝိပဿနာဝီထိယာ ကိလေသမရိယာဒါ တေန စိတ္တေန၊ စိတ္တသမင်္ဂိနာ ဝါ ကတာ ဘဝေယျ။ တေသူတိ တေသု ဓမ္မေသု။ အဿာတိ ထေရဿ။ ဧကောပီတိ ရာဂါဒီသု ဧကောပီတိ စ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တာကာရေန ဧကစ္စာနံ အနာပါထဂမနေ သတိ ဝိပဿနာ န တေသု ဓမ္မေသု နိရန္တရပ္ပဝတ္တာတိ အာရမ္မဏမရိယာဒါ ဘဝေယျ။ ဝိက္ခမ္ဘိတပစ္စနီကတ္တာတိ ဝိပဿနာယ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ပဂေဝ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ဣဒါနိပိ ဝိက္ခမ္ဘေတဗ္ဗာ ကိလေသာ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ။

ဣတောတိ ပဌမဇ္ဈာနတော။ အနန္တရောတိ ဥပရိမော ဈာနာဒိဝိသေသော။ တဿ ပဇာနနဿာတိ၊ ‘‘အတ္ထိ ဥတ္တရိ နိဿရဏ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တဇာနနဿ။ ဗဟုလီကရဏေနာတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပာဒနေန။

သမ္ပသာဒနဋ္ဌေနာတိ ကိလေသကာလုသိယာပဂမနေန၊ တဿ ဝိစာရက္ခောဘဝိဂမေန ဝါ စေတသော သမ္မဒေဝ ပါသာဒိကဘာဝေန။

ဝီရိယံ သတိ ဥပေက္ခာတိ အာဂတဋ္ဌာနေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာ၊ အဒုက္ခမသုခါဝေဒနာတိ ဧတ္ထ ဈာနုပေက္ခာတိ၊ ‘‘သုခဋ္ဌာနေ ဝေဒနုပေက္ခာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုခဋ္ဌာနေတိ စ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု သုခဿ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ပဿဒ္ဓတ္တာတိ သမဓုရစေတယိတဘာဝေန အာရမ္မဏေ ဝိသဋဝိတ္ထတဘာဝတော ယော သော စေတသော အာဘောဂေါ ဝုတ္တော။ သာမညဖလာဒီသု သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ သာ ထန အတ္ထတော သတိဝိနိမုတ္တာ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါသတိယေဝါ’’တိ။ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာ၊ န ဈာနုပေက္ခာဒယော။

၉၅။ ဤဒိသေသု ဌာနေသု သတိယာ န ကဒါစိပိ ဉာဏဝိရဟော အတ္ထီတိ အာဟ – ‘‘ဉာဏေန သမ္ပဇာနော ဟုတွာ’’တိ။ တထာ ဟိ တတိယဇ္ဈာနေ၊ ‘‘သတိမာ သုခဝိဟာရီ’’တိ ဧတ္ထ သမ္ပဇာနောတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ ¶ ။ န သာဝကာနံ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာ ဟောတိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမပ္ပဝတ္တိယာ ဒုဝိညေယျတ္တာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝတော။ တေနာဟ – ‘‘ကလာပဝိပဿနံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟာ’’တိ။

၉၆။ ပညာယ ¶ စဿဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီတိ ဒဿနသမကာလံ ခီယမာနာ အာသဝါ၊ ‘‘ဒိသွာ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ သမာနကာလေပိ ဟိ ဧဒိသော သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ ဒိဿတိ –

‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇)။

‘‘နိဟန္တွာ တိမိရံ သဗ္ဗံ၊ ဥဂ္ဂတေဇော သမုဂ္ဂတော၊

ဝေရောစနော ရသ္မိမာလီ၊ လောကစက္ခုပဘင်္ကရော’’တိ။ (ပဋ္ဌာ။ အနုဋီ။ ၁။၂၅-၃၄၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၈၀) စ –

ဧဝမာဒီသု။ ဟေတုအတ္ထော ဝါ အယံ ဒိသွာသဒ္ဒေါ အသမာနကတ္တုကော ယထာ – ‘‘ဃတံ ပိဝိတွာ ဗလံ ဟောတိ၊ သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဟောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၈၀၂)။ ဒဿနဟေတုကော ဟိ အာသဝါနံ ပရိက္ခယော ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယေ သတိ ပဟာနာဘိသမယဿ လဗ္ဘနတော။ ယုဂနဒ္ဓံ အာဟရိတွာတိ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ ဈာနဓမ္မေ သမ္မသန္တော သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတိ။ ဧဝံ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သမ္မသန္တော သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ယထာ ထေရော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အရဟတ္တံ ပတ္တဝါရော ဣဓ ဂဟိတော’’တိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ။ ဒီဃနခသုတ္တဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၅-၂၀၆) ဟိ ထေရော အရဟတ္တံ ပတ္တော။ တဒါ စ အနာဂါမီ ဟုတွာ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇတီတိ ဝစနအဝသရော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘အရဟတ္တံ ပတ္တဝါရော ဣဓ ဂဟိတော’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ – ‘‘သဗ္ဗသော နေဝသညာနာသညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ထေရေ ဝိဇ္ဇမာနေ ပဏ္ဍိတဂုဏေ အနဝသေသတော ဒဿေတွာ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေတုံ။ နိရောဓသမာပဇ္ဇနံ ပန ထေရဿ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏံ။ တေနာဟ ‘‘နိရောဓံ ပန…ပေ… ဝဒန္တီ’’တိ။ တေန ဖလသမာပတ္တိမ္ပိ အန္တရာ သမာပဇ္ဇတိယေဝါတိ ဒဿေတိ။

ဝေါမိဿံ ¶ ဝိဝရိတုံ ‘‘တတ္ထဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ အာဘောဂေန သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ အာဟရိတွာ ဌိတဿ နိရောဓသမာပတ္တိ သီသံ နာမ ဟောတိ၊ တဿ အာဘောဂဝသေန နိရောဓဿ ဝါရော အာဂစ္ဆတိ။ ဖလသမာပတ္တိ ဂူဠှော ဟောတိ၊ ‘‘ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ အာဘောဂဿ အဘာဝတော။ ဖလသမာပတ္တိ သီသံ ဟောတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတေန အာဘောဂပဋိဗဒ္ဓမေတေသံ အာဂမနန္တိ ဒီပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ထေရာ ပနာတိအာဒိ အဋ္ဌကထာရုဠှမေဝ တံ ဝစနံ။ အန္တောသမာပတ္တိယန္တိ နိရောဓံ သမာပန္နကာလေ။ တိသမုဋ္ဌာနိကရူပဓမ္မေတိ ဥတုကမ္မာဟာရဝသေန တိသမုဋ္ဌာနိကရူပဓမ္မေ။

၉၇။ စိဏ္ဏဝသိတန္တိ ပဋိပက္ခဒူရိဘာဝေန သုဘာဝိတဝသီဘာဝံ။ နိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တောတိ ဥက္ကံသပရိနိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တော။ ဥရေ ဝါယာမဇနိတာယ ဩရသော။ ပဘာဝိတန္တိ ဥပ္ပာဒိတံ။ ဓမ္မေနာတိ အရိယမဂ္ဂဓမ္မေန။ တဿ ဟိ အဓိဂမေန အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော နိဗ္ဗတ္တောတိ ကတွာ၊ ‘‘ဓမ္မဇော ဓမ္မနိမ္မိတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မဒါယဿာတိ နဝဝိဓဿ လောကုတ္တရဓမ္မဒါယဿ။ အာဒိယနတောတိ ဂဏှနတော၊ သသန္တာနေ ဥပ္ပာဒနတောတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အနုပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ ဆဗ္ဗိသောဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၈။ ခီဏာ ¶ ဇာတီတိ အတ္တနော ဇာတိက္ခယံ ပဋိဇာနန္တေန အရဟတ္တံ ဗျာကတံ ဟောတိ အရဟတော တဒဘာဝတော။ တထာ ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသော မေ ပရိယောသိတောတိ ပဋိဇာနန္တေနပိ။ ကတံ ကရဏီယန္တိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ စတူသု သစ္စေသု ပရိညာဒိဝသေန သောဠသဝိဓဿပိ ကိစ္စဿ အတ္တနာ နိဋ္ဌာပိတဘာဝံ ပဋိဇာနန္တေနပိ။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝံ၊ အာယတိံ ဝါ ပရိညာဒိကရဏီယာဘာဝံ ပဋိဇာနန္တေနပီတိ အာဟ – ‘‘ဧကေနပိ ပဒေန အညာ ဗျာကတာဝ ဟောတီ’’တိ။ ဒွိက္ခတ္တုံ ဗဒ္ဓံ ပန သုဗဒ္ဓံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန အညာဗျာကရဏံ စတူဟိ ပဒေဟိ အာဂတံ၊ တသ္မာ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ စေတ္ထ နတ္ထီတိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ စေတနာယ ဒိဋ္ဌဝါဒိတာ နာမ အရိယဝေါဟာရော။ သဘာဝေါတိ ပကတိအတ္ထော ဟိ အယံ ဓမ္မသဒ္ဒေါ၊ ‘‘ဇာတိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၇၄-၂၇၅) ဝိယ တသ္မာ၊ အနုဓမ္မောတိ အရိယဘာဝံ အနုဂတာ ပကတီတိ အတ္ထော။ ပရမပ္ပိစ္ဆတာယ အရိယာ အတ္တနော ဂုဏေ အနာဝိကရောန္တာပိ သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝပဝေဒနတ္ထဉ္စေဝ သဗြဟ္မစာရီနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဥဿာဟဇနနတ္ထဉ္စ တာဒိသာနံ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေယေဝ အာဝိကရောန္တီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ – ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတဿ…ပေ… ကာတဗ္ဗော’’တိ။

၉၉။ ဒုဗ္ဗလန္တိ ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုဘေဇ္ဇနီယံ ဗလဝိရဟိတံ၊ အသာရန္တိ အတ္ထော။ ဝိရာဂုတန္တိ ပလုဇ္ဇနသဘာဝံ။ ဝိဂစ္ဆနသဘာဝန္တိ ဝိနာသဂမနသဘာဝံ။ အနိစ္စဒုက္ခဝိပရိဏာမတ္တာ အဿာသလေသဿပိ အဘာဝတော အဿာသဝိရဟိတံ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမန္နာဂမနဝသေန စ ယထာရဟံ ဥပေန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ ဥပယာ၊ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဥပါဒိယန္တိ ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တီတိ ဥပါဒါနာ။ အဓိတိဋ္ဌတိ စေတသော အဘိနန္ဒနဘူတာတိ စေတသော အဓိဋ္ဌာနံ။ တာဟီတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ။ တန္တိ စိတ္တံ။ အဘိနိဝိသတီတိ အဘိရတိဝသေန နိဝိသတိ၊ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – သက္ကာယဓမ္မေသု စိတ္တံ အဘိနိဝိသတိ ‘‘ဧတံ မမံ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတိ ဧတာဟိ အဘိနိဝေသာဟိ၊ တထာ သက္ကာယဓမ္မေသု စိတ္တံ အနုသေတိ ဧတာဟီတိ အနုသယာ၊ တဏှာဒိဋ္ဌိယော။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ တေဘူမကဓမ္မေသု ရာဂါဒယော အနုသေန္တိ၊ တဒဂ္ဂေန တံသဟဂတဓမ္မာ တတ္ထ အနုသေန္တီတိ ပရိယာယေန၊ ‘‘တံ အနုသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခယာ ဝိရာဂါတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနန္တိ ‘‘ခယေန ဝိရာဂေနာ’’တိ ဟေတုမှိ ကရဏဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဝိရာဂေနာတိ စ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိ အတ္ထော ¶ ။ တေန ‘‘နိရောဓေနာ’’တိ ဧဝမာဒိကံ ဂဟိတံ ဟောတိ။ အညမညဝေဝစနာနေဝ ဥပယာဒီနံ သမုစ္ဆေဒဿေဝ ဗောဓနတော။

၁၀၀။ ပတိဋ္ဌာတိ ဧတ္ထ သေသဘူတတ္တယံ ဥပါဒါရူပဉ္စာတိ ပတိဋ္ဌာနာ၊ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓာတုစာတိ ပတိဋ္ဌာနဓာတု။ နှာနီယစုဏ္ဏံ ဗာဟိရဥဒကံ ဝိယ သေသဘူတတ္တယံ အာဗန္ဓတီတိ အာဗန္ဓနံ။ ပစနီယဘတ္တံ ဗာဟိရတေဇော ဝိယ သေသဘူတတ္တယံ ပရိပါစေတီတိ ပရိပါစနံ။ ဗာဟိရဝါတော ဝိယ သေသဘူတတ္တယံ ဝိတ္ထမ္ဘေတီတိ ဝိတ္ထမ္ဘနံ။ ဓာတုသဒ္ဒတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ အသမ္ဖုဋ္ဌဓာတူတိ ¶ အသမ္ဖုသိတဘာဝေါ တေသံ ဝိပရိမဋ္ဌတာဘာဝတော။ ဝိဇာနနံ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိ။ အဟံ အတ္တာတိ အဟံ၊ ‘‘ရူပဓမ္မော မေ အတ္တာ’’တိ အတ္တကောဋ္ဌာသေန အတ္တဘာဝေန န ဥပဂမိံ န ဂဏှိံ။ နိဿိတနိဿိတာပိ နိဿိတာ ဧဝ နာမာတိ အာဟ ‘‘ပထဝီဓာတုနိဿိတာဝါ’’တိ။ အတ္တနာ ဝါ ပန တန္နိဿိတာတိ ‘‘ဧကေန ပရိယာယေနာ’’တိ။ ဥပါဒါရုပမ္ပိ ကာမံ နိဿိတမ္ပိ ဟောတိ။ တထာပိ တံ နိဿိတံ ဟောတိယေဝါတိ တံ န ဥဒ္ဓဋံ။ ပရိစ္ဆေဒကရတ္တာ ပရိစ္ဆေဒါကာသဿ ‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန စ တထာ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ ဘူတုပါဒါရူပံ အာကာသဓာတုနိဿိတံ နာမ။ တံ နိဿာယ ပဝတ္တိယာ ဥပါဒါရူပံ ဝိယ ဘူတရူပါနိ၊ အရူပက္ခန္ဓာ ဝိယ စ ဝတ္ထုရူပါနိ၊ ‘‘တံနိဿိတရူပဝတ္ထုကာ အရူပက္ခန္ဓာ’’တိ ဝုတ္တနယေန အာကာသဓာတုနိဿိတစက္ခာဒိရူပဓမ္မဝတ္ထုကာ ဝေဒနာဒယော အရူပက္ခန္ဓာ အာကာသဓာတုနိဿိတာ နာမာတိ ဣမမတ္ထံ တထာ-သဒ္ဒေန ဥပသံဟရတိ။ ဣဓာပီတိ အာကာသဓာတုနိဿိတပဒေပိ၊ န ပထဝီဓာတုနိဿိတပဒါဒီသု ဧဝ။ ရူပါရူပန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ ရူပါရူပံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ၊ အဂ္ဂဟိတံ နတ္ထိ။ သဟဇာတာ…ပေ… နိဿိတန္တိ ဣဒံ နိပ္ပရိယာယသိဒ္ဓံ နိဿယတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပရိယာယသိဒ္ဓေ နိဿယတ္တေ ဂယှမာနေ – ‘‘ပစ္ဆာဇာတပစ္စယောတိ ပစ္ဆာဇာတာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ပုရေဇာတဿ ဣမဿ ကာယဿ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၁) ဝစနတော သဗ္ဗံ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပံ၊ ‘‘ဝိညာဏဓာတုနိဿိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တထာ အနန္တရဝိညာဏဓာတုပစ္စယာ ပဝတ္တနတော၊ ‘‘ဝိညာဏဓာတုနိဿိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၁၀၁။ ရုပ္ပတိ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ရူပန္တိ အယမတ္ထော စက္ခုဒွါရေ အာပါထဂတေ ရူပါယတနေ နိပ္ပရိယာယတော လဗ္ဘတိ၊ န အာပါထမနာဂတေ။ စက္ခုဝိညာဏဝိညာတဗ္ဗဘာဝေါ ပန အာပါထမနာဂတေပိ တသ္မိံ လဗ္ဘတေဝ တံသဘာဝါနတိဝတ္ထနတော။ ရူပါယတနံ ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ။ ထေရော ပန အာပါထံ အနာဂတဿာပိ ရူပါယတနဿ ရူပဘာဝံ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဒွိဓာကရဏံ နာနုဇာနန္တော ဆန္နောဝါဒံ နိဒဿေတိ၊ ‘‘ဥပရိ ဆန္နောဝါဒေ ကိန္တိ ကရိဿထာ’’တိ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘စက္ခုံ၊ အာဝုသော ဆန္န၊ စက္ခုဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏဝိညာတဗ္ဗေ ¶ ဓမ္မေ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၉၁) အာဂတံ၊ န စေတ္ထ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂတမေဝ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဝိညာတဗ္ဗပဒေန ဂဟိတံ၊ န အာပါထံ အနာဂတန္တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ¶ အဝိသေသေနေဝ ရူပါယတနေန တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂါဟာဘာဝဿ ဇောတိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘န ယိဒံ လဗ္ဘတီ’’တိ။ ရူပမေဝါတိ ရူပါယတနမေဝ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘စက္ခုဝိညာဏဝိညာတဗ္ဗေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ပဒံ ကထံ နေတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ပနာ’’တိအာဒိ။ စက္ခုဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ ဝိညာတဗ္ဗေသူတိ ယေန မနောဝိညာဏေန စက္ခုဝိညာဏံ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ စက္ခုဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ တေန ဝိညာတဗ္ဗေသု တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသူတိ အတ္ထော။ တဏှာဆန္ဒောတိ တဿနသဘာဝေါ ဆန္ဒော၊ န ကတ္တုကမျတာ ဆန္ဒောယေဝါတိ တဏှာဆန္ဒော။ ရဇ္ဇနဝသေနာတိ ဝတ္ထံ ဝိယ ရင်္ဂဇာတံ စိတ္တဿ အနုရဉ္ဇနဝသေန။ အဘိနန္ဒနဝသေနာတိ အာရမ္မဏေ အဘိရမိတွာ နန္ဒနဝသေန။ သပ္ပီတိကတဏှာ ဟိ နန္ဒီတိ ဝုစ္စတိ။ တဏှာယနဝသေန တဏှာ။

၁၀၂။ အဟင်္ကာရောတိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၂၁၊ ၁၂၃၉၊ ဝိဘ။ ၈၃၂၊ ၈၆၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၀၈၊ မဟာနိ။ ၂၁၊ ၁၇၈) အဟံကရဏံ။ ယေန ဟိ မမံ ကရောတိ၊ ဧတံ မမင်္ကာရော။ သွေဝါတိ ‘‘အဟင်္ကာရော’’တိ ဝုတ္တမာနော။ ဧဝံ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ သဗ္ဗာသု လောကိယာဘိညာသု ဝုစ္စမာနာသု ဟေဋ္ဌာ ဝိဇ္ဇာဒွယံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန၊ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉ္စ အဝတွာ ကသ္မာ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ? ဣတရော ဣဓ သဗ္ဗဝါရေသုပိ လောကုတ္တရဓမ္မပုစ္ဆာ အဓိကတာ တသ္မာ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ’’တိအာဒိနာ တတိယာ ဝိဇ္ဇာ ကထိတာတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဘိက္ခူ လောကိယဓမ္မံ န ပုစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကဝိဿဇ္ဇိတသုတ္တံ နာမေတံ တတိယဝိဇ္ဇာယ ဧဝ အာဂတတ္တာ။ အရိယဓမ္မဝသေနပိဿ သမညာ အတ္ထေဝါတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဆဗ္ဗိသောဓနန္တိပိဿ နာမ’’န္တိ ဝတွာ တေသု ဓမ္မေသု ဘေဒံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဧတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသုဒ္ဓါတိ တဿာ စောဒနာယ သောဓနဝသေန ဝိသောဓိတာ။ ဧကမေဝ ကတွာတိ ဧကဝါရဝသေနေဝ ပါဠိယံ ဧကဇ္ဈံ အာဂတတ္တာ ဧကမေဝ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဝါ ဆဗ္ဗိသောဓနတာတိ အာဟ – ‘‘စတူဟိ အာဟာရေဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ ကထံ ပနေတ္ထ စတ္တာရော အာဟာရာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ? ကေစိ တာဝ အာဟု – ‘‘သာဓူတိ ဘာသိတံ အဘိနန္ဒိတွာ အနုမောဒိတွာ ဥတ္တရိ ပဉှော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ ဟေဋ္ဌာ အာဂတေန နယေန အာဟာရဝါရော အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ။ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ သဗ္ဗနိမိတ္တေသူ’’တိ ဧတ္ထ အာဟာရာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ အာဟာရာ အတ္ထတော အာဂတာ ဧဝါတိ အညေ။ အပရေ ပန ရူပက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေန ကဗဠီကာရော အာဟာရော ¶ ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေန ဖဿာဟာရော၊ မနောသဉ္စေတနာဟာရဂ္ဂဟဏေန ဝိညာဏာဟာရော သရူပတောပိ ဂဟိတောတိ ဝဒန္တိ။

‘‘ဆဗ္ဗိသောဓန’’န္တိ ဣမဿ သုတ္တဿ သမညာယ အနွတ္ထတံ ဒဿေတွာ အာယတိမ္ပိ တာဒိသေန ဗျာကရဏေန ¶ ဘိက္ခူနံ ပဋိပတ္တိမ္ပိ ဒဿနတ္ထံ၊ ‘‘ဣမေ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဝိနယနိဒ္ဒေသပရိယာယေနာတိ ဝိနယနိဒ္ဒေသေ အာဂတေန ကာရဏေန။ ဝိနယေ ဝါ အာဂတနိဒ္ဒေသာနုက္ကမေန။

အဓိဂန္တဗ္ဗတော အဓိဂမော၊ ဈာနာဒိအဓိဂမပုစ္ဆာ။ တေနာဟ – ‘‘ဈာနဝိမောက္ခာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ဥပါယပုစ္ဆာတိ အဓိဂမောပါယပုစ္ဆာ။ ကိန္တီတိ ကေန ပကာရေန ဝိဓိနာတိ အတ္ထော။

ကတမေသံ တွံ ဓမ္မာနံ လာဘီတိ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗေ ‘‘ကိံ တေ အဓိဂတ’’န္တိ အနိဒ္ဓါရိတဘေဒါ ဈာနာဒိဝိသေသာ ပုစ္ဆိတာတိ ဣဒါနိ တေသံ နိဒ္ဓါရေတွာ ပုစ္ဆနာကာရဒဿနံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ အာကာရေဟိ အဓိဂမဗျာကရဏံ သောဓေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ။ ဧတ္တာဝတာဝါတိ ဧတ္တကေန ဗျာကရဏမတ္တေနေဝ န သက္ကာရော ကာတဗ္ဗော။ ဗျာကရဏဉှိ ဧကစ္စဿ အယာထာဝတောပိ ဟောတိ၊ ယထာ နာမ ဇာတရူပပတိရူပံ ဇာတရူပံ ဝိယ ခါယတီတိ ဇာတရူပံ နိဃံသနတာပနဆေဒနေဟိ သောဓေတဗ္ဗံ ဧဝမေဝံ ဣမေသု ဣဒါနေဝ ဝုတ္တေသု ဆသု ဌာနေသု ပက္ခိပိတွာ သောဓနတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗော ဝိမောက္ခာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိ-သမာပတ္တိ-ဉာဏဒဿန-မဂ္ဂဘာဝနာ-ဖလသစ္ဆိကိရိယာ သင်္ဂဏှာတိ။

ပါကဋော ဟောတိ အဓိဂတဝိသေသဿ သတိသမ္မောသာဘာဝတော။ သေသပုစ္ဆာသုပိ ‘‘ပါကဋော ဟောတီ’’တိ ပဒေ ဧသေဝ နယော။ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာကုသလာတိ သဇ္ဈာယမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု နိပုဏာ။ ယာယ ပဋိပဒါယ ယဿ အရိယမဂ္ဂေါ အာဂစ္ဆတိ၊ သာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိ အာဂမနပဋိပဒါ။ သောဓေတဗ္ဗာတိ သုဒ္ဓါ ဥဒါဟု အသုဒ္ဓါတိ ဝိစာရဏဝသေန သောဓေတဗ္ဗာ။ န သုဇ္ဈတီတိ တတ္ထ တတ္ထ ပမာဒပဋိပတ္တိဘာဝတော။ အပနေတဗ္ဗော အတ္တနော ပဋိညာယ။ ‘‘သုဇ္ဈတီ’’တိ ဝတွာ သုဇ္ဈနာကာရံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဒီဃရတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပညာယတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယဒီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယဒိ သော ဘိက္ခု တာယ ပဋိပဒါယ ယဒိ ပညာယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ခီဏာသဝပဋိပတ္တိသဒိသာ ပဋိပဒါ ဟောတိ ဒီဃရတ္တံ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသတ္တာ။

နဒိယာ ¶ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒနဋ္ဌာနံ နဒီမုခဒွါရံ။ မဒ္ဒမာနောတိ ဗဒရသာဠဝံ သရသံ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တော ဟုတွာ မဒ္ဒမာနော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဆဗ္ဗိသောဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ သပ္ပုရိသဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၅။ သပ္ပုရိသဓမ္မန္တိ ¶ သပ္ပုရိသဘာဝကရံ ဓမ္မံ။ သော ပန ယသ္မာ သပ္ပုရိသာနံ ပဝေဏိကော ဓမ္မော ဟောတိ။ တသ္မာ အာဟ – ‘‘သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မ’’န္တိ၊ ဧသ နယော အသပ္ပုရိသဓမ္မန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဧဝံ ပဓာနံ အနုဋ္ဌာတဗ္ဗဉ္စ သပ္ပုရိသဓမ္မံ အာဒိံ ကတွာ မာတိကံ ဌပေတွာ အယထာနုပုဗ္ဗိယာ နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘ကတမော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသပ္ပုရိသဓမ္မော’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ပန နိဒ္ဒိသန္တော ဥဒါဟရဏပုဗ္ဗကံ ဟေတုံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗပရိစ္စာဂပုဗ္ဗကံ ဂဟေတဗ္ဗဂ္ဂဟဏံ နာမ ဉာယပဋိပတ္တိ၊ တသ္မာ သပ္ပုရိသဓမ္မာ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ ဒီပေန္တော သတ္ထာ အယထာနုပုဗ္ဗိယာ နိဒ္ဓါရီယတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ တထာ အညတ္ထာပိ ‘‘အသေဝနာ စ ဗာလာနံ၊ ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ’’တိ။ ဧတဒေဝ ဟိ ကုလဒွယံ ‘‘ဥစ္စကုလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ နိပ္ပရိယာယတော။ တထာဟိ အန္တိမဘဝိကာ ဗောဓိသတ္တာ တတ္ထေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ သောတိ သာမီစိပ္ပဋိပန္နော ဘိက္ခု။ အန္တရံ ကရိတွာတိ တံ ကာရဏံ ကတွာ။ ပဋိပဒါ ဟိ ဝိညူနံ ပူဇာယ ကာရဏံ၊ န ဥစ္စကုလီနတာ။ မဟာကုလာတိ ဝိပုလကုလာ ဥပါဒိတောဒိတကုလသမ္ပဝတ္တိကာတိ အတ္ထော။

၁၀၆။ ယသသဒ္ဒေါ ပရိဝါရဝါစကော။ ယသဿီတိ စ သာတိသယပရိဝါရဝန္တတာ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပရိဝါရသမ္ပန္နော’’တိ။ အာဓိပတေယျာဘာဝတော ပရေသံ ဥပရိနတ္တိ ဧတေသံ ဤသော ဤသနံ ဣဿရိယန္တိ အက္ခာတဗ္ဗာတိ အပ္ပေသက္ခာ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပပရိဝါရာ’’တိ။ အဘာဝတ္ထော ဟိ ဣဓ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ။

၁၀၇။ နဝေဝ ဓုတင်္ဂါနိ အာဂတာနီတိ ဧတ္ထ ယထာ ဥက္ကဋ္ဌပံသုကူလိကဿ တေစီဝရိကတာ သုကရာ။ ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌပိဏ္ဍပါတိကဿ သပဒါနစာရိကတာ သုကရာ။ ဧကာသနိကဿ စ ပတ္တပိဏ္ဍိကခလုပစ္ဆာဘတ္တိကတာ သုကရာ ဧဝါတိ – ‘‘ပံသုကူလိကော ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနေနေဝ ပါဠိယာ အနာဂတာနမ္ပိ အာဂတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော ပရိဟရဏသုကရတာယ တေသမ္ပိ သမာဒါနသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘တေရသ ဟောန္တီ’’တိ။

၁၀၈။ ကာမတဏှာဒိကာယ ¶ ¶ တာယ တဏှာယ နိဗ္ဗတ္တာတိ တမ္မယာ၊ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပကတိဘာဝူပဂမနေန တေသံ ဘာဝေါ တမ္မယတာ၊ တပ္ပဋိက္ခေပတော အတမ္မယတာ၊ နိတ္တဏှတာ။ တံယေဝ ကာရဏံ ကတွာတိ ပဌမဇ္ဈာနေပိ တဏှာပဟာနံယေဝ ကာရဏံ ကတွာ။ စိတ္တေ ဥပ္ပာဒေတွာတိ အတမ္မယတာပရိယာယေန ဝုတ္တေ တဏှာယ ပဋိပက္ခဓမ္မေ သမ္ပာဒေတွာ။ န မညတီတိ မညနာနံ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ကိသ္မိဉ္စိ ဩကာသေ ကာမဘဝါဒိကေ ကေနစိ ဝတ္ထုနာ ဟတ္ထိအဿခေတ္တဝတ္ထာဒိနာ ပတ္တစီဝရဝိဟာရပရိဝေဏာဒိနာ စ ပုဂ္ဂလံ န မညတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သပ္ပုရိသဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၉။ အညမညန္တိ ¶ အညံ အညံ။ တေနာဟ ‘‘အညံ သေဝိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ သတ္တဟိ ပဒေဟီတိ သတ္တဟိ ဝါကျေဟိ။ ပဇ္ဇတိ ဧတေန ယထာဓိပ္ပေတော အတ္ထောတိ ပဒံ၊ ဝါကျံ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဩကာသကရဏံ ဓမ္မဒါယာဒေ (မ။ နိ။ ၁။၃၁) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၁၃။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ပစ္စယဝသေန ပဋိလဒ္ဓတာယ ဒိဋ္ဌိပဋိလာဘော။ သညာပဋိလာဘေပိ ဧသေဝ နယော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္မာဒိဋ္ဌိယော…ပေ… န ဂဟိတာ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနံ တေသံ မနောသမာစာရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဒိဋ္ဌိ စိတ္တုပ္ပာဒဝါရေ န ဂဟိတာတိ? ကာမံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ အဝယဝိဘာဝေါ လဗ္ဘတိ၊ တထာပိ စိတ္တုပ္ပာဒက္ခဏေ လောကိယလောကုတ္တရစိတ္တုပ္ပာဒေသု ကမ္မပထကောဋ္ဌာသော န ဥဒ္ဓဋော။

၁၁၅။ ကာမသညာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဗျာပါဒဝိဟိံသာသညာ သင်္ဂဟိတာ၊ ဧဝံ အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒအဝိဟိံသာသညာ သင်္ဂဟိတာ ပဌမေန အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အနဘိဇ္ဈာသဟဂတာယ သညာယာ’’တိအာဒိပါဌဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ။

၁၁၇။ တိ ကာမဘဝါဒီနံ အပရိယောသာနာယ ပရိယောသာနံ ဣစ္ဆတောပိ တာဒိသဿ ဘဝါနံ အပရိယောသာနမေဝ ဟောတိ ¶ ။ စတ္တာရော ဟောန္တိ ပုဂ္ဂလဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနောပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ အကုသလာ ဓမ္မာ ဝဍ္ဎန္တီတိ တေသံ ပဟာနာယ အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနဿာတိ အဓိပ္ပာယော၊ တတော ဧဝ ကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ။ တေနဿ ကိလေသဒုက္ခေန ဝိပါကဒုက္ခေန စ သဒုက္ခမေဝ အတ္တဘာဝံ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ပဟာယ သုဒ္ဓါဝါသေသု နိဗ္ဗတ္တနာရဟော အနာဂါမီ ကထံ…ပေ… အဘိဝဍ္ဎန္တီတိ အာဟ ‘‘အနာဂါမီပီ’’တိအာဒိ။ သဒုက္ခမေဝ အတ္တဘာဝံ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတိ၊ ယာယ လဗ္ဘမာနအကုသလာဘိဝုဒ္ဓိံ ကုသလပရိဟာနိဉ္စ ဂဟေတွာ အနာဂါမိနောပိ သဗျာဗဇ္ဈအတ္တဘာဝါဘိနိဗ္ဗတ္တနံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ယထာလဗ္ဘမာနံ အကုသလပရိဟာနိံ ကုသလာဘိဝုဒ္ဓိဉ္စ ဂဟေတွာ ပုထုဇ္ဇနဿပိ အန္တိမဘဝိကဿ အဗျာဗဇ္ဈအတ္တဘာဝါဘိနိဗ္ဗတ္တနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနောပီ’’တိအာဒိ။ အကုသလမေဝ ဟာယတိ၊န ကုသလံ တဿ ဗုဒ္ဓိပက္ခေ ဌိတတ္တာ။ တတ္ထာပိ ဝိပဿနမေဝ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတိ၊ န ဝဋ္ဋဂဗ္ဘံ အန္တိမဘဝိကတာယ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတတ္တာ အဇ္ဈာသယဿ၊ ဉာဏဿ စ ပါကဂမနတော။

၁၁၉။ ဧကစ္စဿာတိ ¶ သာမိဝစနံ ‘‘အဘိနန္ဒတီ’’တိအာဒီသု ပစ္စတ္တဝသေန ပရိဏာမေတဗ္ဗံ၊ တထာ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒတီ’’တိအာဒီသုပိ။ ဥဂ္ဂဏှိတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဘဂဝတော ဘာသိတဿ အတ္ထံ အဇာနန္တာ တာဝ ဒီဃရတ္တံ ဟိတသုခတော ပရိဗာဟိရာ ဟောန္တု ဇာနန္တာနမ္ပိ သဗ္ဗေသံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဟောတီတိ အနေကံသိကတံ စောဒေန္တော ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတရော သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဟောတိယေဝါတိ၊ ‘‘အပ္ပဋိသန္ဓိကာ’’တိအာဒိနာ အနေကံသိကတံ ပရိဟရတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ ဗဟုဓာတုကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၄။ ဘယန္တိ ¶ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၁) စိတ္တသံသပ္ပတာတိ အာဟ ‘‘စိတ္တုတြာသော’’တိ။ ဥပဒ္ဒဝေါတိ အန္တရာယော။ တဿ ပန ဝိက္ခေပကာရဏတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အနေကဂ္ဂတာကာရော’’တိ။ ဥပသဂ္ဂေါတိ ဥပသဇ္ဇနံ။ တတော အပ္ပတီကာရဝိဃာတာပတ္တိ ¶ ယသ္မာ ပတီကာရာဘာဝေန ဝိဟညမာနဿ ကိဉ္စိ ကာတုံ အသမတ္ထဿ ဩသီဒနကာရဏံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘တတ္ထ တတ္ထ လဂ္ဂနာကာရော’’တိ။ ဝဉ္စေတွာ အာဂန္တုံ ယထာဝုတ္တေ ဒိဝသေ အနာဂစ္ဆန္တေသု။ ဗဟိ အနိက္ခမနတ္ထာယ ဒွါရေ အဂ္ဂိံ ဒတွာ။

နဠေဟီတိ နဠစ္ဆန္နသင်္ခေပေန ဥပရိ ဆာဒေတွာ တေဟိယေဝ ဒါရုကစ္ဆဒနနိယာမေန ပရိတောပိ ဆာဒိတာ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ တိဏေဟိ ဆန္နတံ၊ သေသသမ္ဘာရာနံ ရုက္ခမယတဉ္စ အတိဒိသတိ။ ဝိဓဝါပုတ္တေတိ အဒန္တဘာဝေါပလက္ခဏံ။ တေ ဟိ နိပ္ပိတိကာ အဝိနီတာ အသံယတာ အကိစ္စကာရိနော ဟောန္တိ။

မတ္ထကံ အပါပေတွာဝ နိဋ္ဌာပိတာတိ ကသ္မာ ဘဂဝါ ဧဝမကာသီတိ? အာနန္ဒတ္ထေရဿ ပုစ္ဆာကောသလ္လဒီပနတ္ထမေဝ၊ တတ္ထ နိသိန္နာနံ သန္နိပတိတဘိက္ခူနံ ဒေသနာယ ဇာနနတ္ထဉ္စ။ တေ ကိရ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ အဇာနန္တာ အန္ဓကာရံ ပဝိဋ္ဌာ ဝိယ ဌိတာ။ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန ပရိဂ္ဂယှ ဇာနိဿန္တီတိ။

၁၂၅။ ရူပပရိဂ္ဂဟောဝ ကထိတော၊ န အညံ ကိဉ္စီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တတော သစ္စာနိ နိဒ္ဓါရေတွာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သဗ္ဗာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တီတိ အဒ္ဓေကာဒသ ဓာတုယော ရူပက္ခန္ဓော၊ အဒ္ဓဋ္ဌမာ ဓာတုယော ယထာရဟံ ဝေဒနာဒယော စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧဝံ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ ပဉ္စပိ ခန္ဓာ တဏှာဝဇ္ဇာ ဒုက္ခသစ္စံ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ။ နိရောဓပဇာနနာတိ ပညာသီသေန မဂ္ဂကိစ္စမာဟ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိပမုခေါ ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ။ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ကထိတံ ဟောတိ သမ္မသနဿ ဘူမိယာ နိပ္ဖတ္တိယာ စ ကထိတတ္တာ။ ဇာနာတိ ပဿတီတိ ဣမိနာ ဉာဏဒဿနံ ကထိတံ တံ ပန လောကိယံ လောကုတ္တရန္တိ ဒုဝိဓန္တိ တဒုဘယမ္ပိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ ဝုတ္တော’’တိ။

ဧတ္တာဝတာပိ ခေါတိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန အညေန ပရိယာယေန သတ္ထာ ဓာတုကောသလ္လံ ဒေသေတုကာမောတိ ထေရော ¶ ၊ ‘‘သိယာ ပန၊ ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆတီတိ ဘဂဝါ ပထဝီဓာတုအာဒိဝသေနပိ ဓာတုကောသလ္လံ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ပထဝီဓာတုအာဒိသဒ္ဒေန ဒေသနာကာရဏံ ဝိဘာဝေန္တော၊ ‘‘ပထဝီဓာတု…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တာပိ ဟိ အာဒိတော ဆ ဓာတုယော။ ‘‘ဝိညာဏဓာတုတော ¶ နီဟရိတွာ ပူရေတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ကထံ ရူပဓာတုယော နီဟရီယန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယ တံ နယံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဝိညာဏဓာတူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကာယဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဓာတုပထဝီဓာတု အာဒိဝသေန ဒေသနာရုဠမေဝ၊ ကာယဓာတု ပန နီဟရိတဗ္ဗာတိ ဧကံသမေဝ နီဟရဏဝိဓိံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ပုရိမပစ္ဆိမဝသေန မနောဓာတူတိ ပစ္ဆိမဘာဂဝသေန ကိရိယာမနောဓာတု ဂဟေတဗ္ဗာ တဿာနုရူပဘာဝတော။ နနု စေတ္ထ မနောဓာတု နာမာယံ မနောဝိညာဏဓာတုယာ အသံသဋ္ဌာ၊ ဝိသုံယေဝ စေသာ ဓာတူတိ? သစ္စမေတံ အဋ္ဌာရသဓာတုဒေသနာယ၊ စိတ္တဝိဘတ္တိနိဒ္ဒေသေ ဆဝိညာဏကာယဒေသနာယံ ပန သာ မနောဝိညာဏကာယသင်္ဂဟိတာဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၁၇) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပုရိမပစ္ဆိမဝသေနာတိ ပုရေစရာနုစရဝသေန။ မနောဓာတူတိ ဝိပါကမနောဓာတု ဂဟေတဗ္ဗာ ပုရေစရဏတော၊ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကိရိယာမနောဝိညာဏဓာတုယာ အနန္တရံ မနောဓာတုယာ၊ ကိရိယာမနောဓာတုယာ အနန္တရံ မနောဝိညာဏဓာတုယာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော စ။

ဓမ္မာနံ ယာဝဒေဝ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဝိဘာဝနတ္ထာယ သတ္ထု ဓာတုဒေသနာတိ အညေသု သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထေသု လဗ္ဘမာနေသုပိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ပဓာနောတိ အာဟ – ‘‘ဧသနယော သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ။ သပ္ပဋိပက္ခဝသေနာတိ သပ္ပဋိဘာဂဝသေန သုခံ ဒုက္ခေန သပ္ပဋိဘာဂံ၊ ဒုက္ခံ သုခေန၊ ဧဝံ သောမနဿဒေါမနဿာတိ။ ယထာ သုခါဒီနံယေဝ သမုဒါစာရော ဝိဘူတော၊ န ဥပေက္ခာယ၊ ဧဝံ ရာဂါဒီနံယေဝ သမုဒါစာရော ဝိဘူတော၊ န မောဟဿ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဘူတဘာဝေနာ’’တိ။ ကာယဝိညာဏဓာတု ပရိဂ္ဂဟိတာဝ ဟောတိ တဒဝိနာဘာဝတော။ သေသာသု သောမနဿဓာတုအာဒီသု၊ ပရိဂ္ဂဟိတာဝ ဟောတိ အဝိနာဘာဝတော ဧဝ။ န ဟိ သောမနဿာဒယော မနောဓာတုယာ ဝိနာ ဝတ္တန္တိ။ ဥပေက္ခာဓာတုတော နီဟရိတွာတိ ဧတ္ထ စက္ခုဝိညာဏဓာတုအာဒယော စတဿော ဝိညာဏဓာတုယော တာသံ ဝတ္ထာရမ္မဏဘူတာ စက္ခုဓာတုအာဒယော စာတိ အဋ္ဌ ရူပဓာတုယော၊ မနောဓာတု၊ ဥပေက္ခာသဟဂတာ မနောဝိညာဏဓာတု၊ ဥပေက္ခာသဟဂတာ ဧဝ ဓမ္မဓာတူတိ ဧဝံ ပန္နရသ ဓာတုယော ဥပေက္ခာဓာတုတော နီဟရိတဗ္ဗာ။ သောမနဿဓာတုအာဒယော ပန စတဿော ဓာတုယော ဓမ္မဓာတုအန္တောဂဓာ ¶ ၊ ဧဝံ သုခဓာတုတော ကာယဝိညာဏဓာတုယာ တဿာ ဝတ္ထာရမ္မဏဘူတာနံ ကာယဓာတုဖောဋ္ဌဗ္ဗဓာတူနဉ္စ နီဟရဏာ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနယာတိ၊ ‘‘ဥပေက္ခာဓာတုတော နီဟရိတွာ ပူရေတဗ္ဗာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ကာမဝိတက္ကာဒယော ဣဓ ကာမဓာတုအာဒိပရိယာယေန ဝုတ္တာတိ ‘‘ကာမဓာတုအာဒီနံ ဒွေဓာဝိတက္ကေ ကာမဝိတက္ကာဒီသု ¶ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ကာမဝိတက္ကောတိ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော၊ ဗျာပါဒဝိတက္ကောတိ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော၊ ဝိဟိံသာဝိတက္ကောတိ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော၊ နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော နေက္ခမ္မဝိတက္ကော၊ သော ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနာ ဝဋ္ဋတိ။ အဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အဗျာပါဒဝိတက္ကော၊ သော မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနာ ဝဋ္ဋတိ။ အဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အဝိဟိံသာဝိတက္ကော၊ သော ကရုဏာယ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပနတ္ထော အဘိဓမ္မေ ဝိတ္ထာရတော အာဂတော ဧဝါတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အဘိဓမ္မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမဓာတုတော နီဟရိတွာတိ ဧတ္ထ ကာမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ရူပဓာတုအာဒယော ဆ၊ တံဝိသယာ သတ္တဝိညာဏဓာတုယော၊ တတ္ထ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏဓာတူနံ စက္ခုဓာတုအာဒယော ပဉ္စာတိ အဋ္ဌာရသ။ နေက္ခမ္မဓာတုအာဒယော ပန ဓမ္မဓာတုအန္တောဂဓာ ဧဝ။

ကာမတဏှာယ ဝိသယဘူတာ ဓမ္မာ ကာမဓာတူတိ အာဟ – ‘‘ပဉ္စ ကာမာဝစရက္ခန္ဓာ ကာမဓာတူ’’တိ။ တထာ ရူပတဏှာယ ဝိသယဘူတာ ဓမ္မာ ရူပဓာတု၊ အရူပတဏှာယ ဝိသယဘူတာ ဓမ္မာ အရူပဓာတူတိ အာဟ – ‘‘စတ္တာရော အရူပါဝစရက္ခန္ဓာ’’တိအာဒိ။ ကာမတဏှာ ကာမော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ဧဝံ ရူပါရူပတဏှာ ရူပါရူပံ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တာ ယတ္ထ အဝစရန္တိ၊ တေ ကာမာဝစရာဒယောတိ ဧဝံ ကာမာဝစရက္ခန္ဓာဒီနံ ကာမတဏှာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိနာ နယေနာတိ ဧတေန ‘‘ဥပရိတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ဧတ္ထာဝစရာ’’တိအာဒိပါဠိံ (ဝိဘ။ ၁၀၂၀) သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထာဝစရာတိ အဝီစိပရနိမ္မိတပရိစ္ဆိန္နောကာသာယ ကာမတဏှာယ ဝိသယဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဒေါကာသတာ စ တဏှာယ တန္နိန္နတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပရိပုဏ္ဏအဋ္ဌာရသဓာတုကတ္တာ ကာမာဝစရဓမ္မာနံ ‘‘ကာမဓာတုတော နီဟရိတွာ ပူရေတဗ္ဗာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ မနောဝိညာဏဓာတုဓမ္မဓာတု ဧကဒေသမတ္တမေဝ ဟိ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မာတိ။

သမာဂန္တွာတိ သဟိတာ ဟုတွာ။ ယတ္တကဉှိ ပစ္စယဓမ္မာ အတ္တနော ဖလဿ ကာရဏံ၊ တတ္ထ တန္နိဗ္ဗတ္တနေ သမာဂတာ ဝိယ ဟောတိ ဝေကလ္လေ တဒနိဗ္ဗတ္တနတော။ သင်္ခတဓာတုတော နီဟရိတွာ ပူရေတဗ္ဗာ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ဓမ္မဓာတုဧကဒေသဘာဝတော။

၁၂၆။ ဧဝံ ပဝတ္တမာနာ မယံ အတ္တာတိ ဂဟဏံ ဂမိဿာမာတိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပာယေန အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တာ၊ တေသု ဘဝါ တပ္ပရိယာပန္နတ္တာတိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ တတော ဗဟိဘူတာနိ ဗာဟိရာနိ။ အာယတနကထာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၁၀၊ ၅၇၀၊ ၅၇၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ န ဝိတ္ထာရိတာ။

၁၂၇။ အဝိဇ္ဇမာနံ ¶ ဌာနံ အဋ္ဌာနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၂၆၈၊ ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၈၀၉)၊ နတ္ထိ ဌာနန္တိ ဝါ အဋ္ဌာနံ။ အနဝကာသောတိ ဧတ္ထ ဧသေဝ နယော။ တဒတ္ထနိဂမနမေဝ ဟိ ‘‘နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယေနပီ’’တိအာဒိ။ ယန္တိ ကာရဏေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ ဟေတုအတ္ထော စ ကာရဏတ္ထောတိ အာဟ – ‘‘ယန္တိ ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိသမ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပန္နော’’တိ။ ကုတော ပနာယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ? လိင်္ဂတော။ လိင်္ဂဉှေတံ၊ ယဒိဒံ နိစ္စတော ဥပဂမနပဋိက္ခေပေါ။ စတုဘူမကေသူတိ ဣဒံ စတုတ္ထဘူမကသင်္ခါရာနံ အရိယသာဝကဿ ဝိသယဘာဝူပဂမနတော ဝုတ္တံ၊ န ပန တေ အာရဗ္ဘ နိစ္စတော ဥပဂမနသဗ္ဘာဝတော။ ဝက္ခတိ စ ‘‘စတုတ္ထဘူမကသင်္ခါရာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ အဘိသင်္ခတသင်္ခါရအဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရာနံ သပ္ပဒေသတ္တာ နိပ္ပဒေသသင်္ခါရဂ္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘သင်္ခတသင်္ခါရေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ လောကုတ္တရသင်္ခါရာနံ ပန နိဝတ္တနေ ကာရဏံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။ ဧတံ ကာရဏံ နတ္ထိ သေတုဃာတတ္တာ။ တေဇုဿဒတ္တာတိ သံကိလေသဝိဓမနတေဇဿ အဓိကဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ဂမ္ဘီရဘာဝေန ဒုဒ္ဒသာ။ အကုသလာနံ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တီတိ ဣဒံ ပကရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသာနံ သတ္တာနံ ကုသလဓမ္မာနမ္ပိ တေ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တိ။

အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော စ ဣဓ သုခတော ဥပဂမနဿ ဌာနန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဧကန္တ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ပဓာနဒိဋ္ဌိမာဟ ¶ ။ ဒိဋ္ဌိယာ နိဗ္ဗာနဿ အဝိသယဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝါတိ ‘‘ကသိဏာဒိပဏ္ဏတ္တိသင်္ဂဟတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရိစ္ဆေဒေါတိ သင်္ခါရာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ သင်္ခါရာနံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇဂဟဏံ။ သွာယံ ယေသံ နိစ္စာဒိတော ဥပဂမနံ ဘဝတိ တေသံယေဝ ဝသေန ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗဝါရေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ နိစ္စာဒိသဗ္ဗဝါရေသု။ ပုထုဇ္ဇနော ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ယံ ယံ သင်္ခါရံ နိစ္စာဒိဝသေန ပုထုဇ္ဇနကာလေ ဥပဂစ္ဆတိ၊ တံ တံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အနိစ္စာဒိဝသေန ဂဏှန္တော ယာထာဝတော ဇာနန္တော တံ ဂါဟံ တံ ဒိဋ္ဌိံ ဝိနိဝေဌေတိ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တသ္မာ ယတ္ထ ဂါဟော တတ္ထ ဝိဿဇ္ဇနာတိ စတုတ္ထဘူမကသင်္ခါရာ ဣဓ သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန န ဂယှတီတိ အတ္ထော။

၁၂၈။ ပုတ္တသမ္ဗန္ဓေန မာတာပိတုသမညာ၊ ဒတ္တကိတ္တိမာဒိဝသေနပိ ပုတ္တဝေါဟာရော လောကေ ဒိဿတိ၊ သော စ ခေါ ပရိယာယတော နိပ္ပရိယာယသိဒ္ဓံ တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဇနိကာ ဝ မာတာ ဇနကော ပိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ အာနန္တရိယကမ္မဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘မနုဿဘူတောဝ ခီဏာသဝေါ အရဟာတိ အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတ’’န္တိအာဒိနာ မာတုအာဒီနံယေဝ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနေ အရိယသာဝကဿ အဘဗ္ဗဘာဝဒဿနတော တဒညံ အရိယသာဝကော ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတီတိ ဣဒံ အတ္ထတော အာပန္နမေဝါတိ မညမာနော ဝဒတိ – ‘‘ကိံ ပန အရိယသာဝကော အညံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာ’’တိ ¶ ? ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနတော၊ ‘‘ဧတမ္ပိ အဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သစေပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဗလဒီပနတ္ထန္တိ သဒ္ဓါဒိဗလသမန္နာဂမဒီပနတ္ထံ။ အရိယမဂ္ဂေနာဂတသဒ္ဓါဒိဗလဝသေန ဟိ အရိယသာဝကော တာဒိသံ သာဝဇ္ဇံ န ကရောတိ။

ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟီတိ ဣဒံ အတ္ထနိပ္ဖာဒကာနိ တေသံ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနိ စ ကာရဏာနိ ကာရဏဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ န ပန သဗ္ဗေသံ ပဉ္စန္နံ သဟယောဂက္ခမတော။ အာကာရေဟီတိ ကာရဏေဟိ။ အနုဿာဝနေနာတိ အနုရူပံ သာဝနေန။ ဘေဒဿ အနုရူပံ ယထာ ဘေဒေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာနံ ဘိက္ခူနံ အတ္တနော ဝစနဿ သာဝနေန ဝိညာပနေန။ တေနာဟ ‘‘နနု တုမှေ’’တိအာဒိ။ ကဏ္ဏမူလေ ဝစီဘေဒံ ကတွာတိ ဧတေန ¶ ‘‘ပါကဋံ ကတွာ ဘေဒကရဝတ္ထုဒီပနံ ဝေါဟာရော၊ တတ္ထ အတ္တနော နိစ္ဆိတမတ္ထံ ရဟဿဝသေန ဝိညာပနံ အနုဿာဝန’’န္တိ ဒဿေတိ။

ကမ္မမေဝ ဥဒ္ဒေသော ဝါ ပမာဏန္တိ တေဟိ သင်္ဃဘေဒသိဒ္ဓိတော ဝုတ္တံ၊ ဣတရေ ပန တေသံ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတာ။ တေနာဟ ‘‘ဝေါဟာရာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထာတိ ဝေါဟာရေ။ စုတိအနန္တရံ ဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာနိ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာနိ၊ အနန္တရပ္ပယောဇနာနိ စာတိ အာနန္တရိယာနိ၊ တာနိ ဧဝ ‘‘အာနန္တရိယကမ္မာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။

ကမ္မတောတိ ‘‘ဧဝံ အာနန္တရိယကမ္မံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အနန္တရိယကမ္မသဒိသ’’န္တိ ဧဝံ ကမ္မဝိဘာဂတော။ ဒွါရတောတိ ကာယာဒိဒွါရတော။ ကပ္ပဋ္ဌိတိယတောတိ ‘‘ဣဒံ ကပ္ပဋ္ဌိတိကဝိပါကံ၊ ဣဒံ န ကပ္ပဋ္ဌိတိကဝိပါက’’န္တိ ဧဝံ ကပ္ပဋ္ဌိတိယဝိဘာဂတော။ ပါကာတိ ‘‘ဣဒမေတ္ထ ဝိပစ္စတိ၊ ဣဒံ န ဝိပစ္စတီ’’တိ ဝိပစ္စနဝိဘာဂတော။ သာဓာရဏာဒီဟီတိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ သာဓာရဏာသာဓာရဏတော၊ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေဒနာဒိဝိဘာဂတော စ။

ယသ္မာ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ စ ကုသလဓမ္မာနံ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တိ၊ ယထာ တံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယနိဗ္ဗတ္တိယံ၊ ဧဝံ မနုဿဘာဝေ ဌိတဿေဝ အကုသလဓမ္မာနမ္ပိ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တီတိ အာဟ ‘‘မနုဿဘူတဿေဝါ’’တိ။ ပါကတိကမနုဿာနမ္ပိ စ ကုသလဓမ္မာနံ ဝိသေသပ္ပတ္တိ ဝိမာနဝတ္ထုအဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၃) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဝုတ္တော စ အတ္ထော သမာနဇာတိယဿ ဝိကောပနေ ကမ္မံ ဂရုတရံ၊ န တထာ ဝိဇာတိယဿာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘မနုဿဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ’’တိ။ လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ စ သော ဧဝ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ဘဝင်္ဂပ္ပဗန္ဓော၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓော စ၊ န အညောတိ အာဟ ‘‘အပိ ပရိဝတ္တလိင်္ဂ’’န္တိ။ အရဟန္တေပိ ¶ ဧသေဝ နယော။ တဿ ဝိပါကန္တိအာဒိ ကမ္မဿ အာနန္တရိယဘာဝသမတ္ထနံ၊ စတုကောဋိကဉ္စေတ္ထ သမ္ဘဝတိ။ တတ္ထ ပဌမာ ကောဋိ ဒဿိတာ၊ ဣတရာသု ဝိသင်္ကေတံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိပိ တတ္ထ ဝိသင်္ကေတော၊ ကမ္မံ ပန ဂရုတရံ အာနန္တရိယသဒိသံ ဘာယိတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘အာနန္တရိယံ အာဟစ္စေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အယံ ပဉှောတိ ဉာပနိစ္ဆာနိဗ္ဗတ္တာ ကထာ။

အာနန္တရိယံ ဖုသတိ မရဏာဓိပ္ပာယေနေဝ အာနန္တရိယဝတ္ထုနော ဝိကောပိတတ္တာ။ အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ အာနန္တရိယဝတ္ထုအဘာဝတော။ သဗ္ဗတ္ထ ¶ ဟိ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တံ အပ္ပမာဏံ၊ ဝဓကစိတ္တံ ပန တဒါရမ္မဏံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ အာနန္တရိယနာနန္တရိယဘာဝေ ပမာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ဂါမစတုက္ကံ သမ္ပတ္တဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

တေနေဝါတိ တေနေဝ ပယောဂေန။ အရဟန္တဃာတော ဟောတိယေဝ အရဟတော မာရိတတ္တာ။ ပုထုဇ္ဇနဿေဝ ဒိန္နံ ဟောတီတိ ယသ္မာ ယထာ ဝဓကစိတ္တံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏမ္ပိ ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒဝသေန စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ၊ န ဧဝံ စာဂစေတနာ၊ သာ ဟိ စဇိတဗ္ဗဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စဇနမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ အညသန္တကဘာဝကရဏဉ္စ တဿ စဇနံ၊ တသ္မာ ယဿ တံ သန္တကံ ကတံ။ တဿေဝ ဒိန္နံ ဟောတီတိ။

လောဟိတံ သမော သရတီတိ အဘိဃာတေန ပကုပ္ပမာနံ သဉ္စိတံ ဟောတိ။ မဟန္တတရန္တိ ဂရုတရံ။ သရီရပဋိဇဂ္ဂနေ ဝိယာတိ သတ္ထုရူပကာယပဋိဇဂ္ဂနေ ဝိယ။

အသန္နိပတိတေတိ ဣဒံ သာမဂ္ဂိယဒီပနံ။ ဘေဒေါ စ ဟောတီတိ သင်္ဃဿ ဘေဒေါ ဟောတိ။ ဝဋ္ဋတီတိ သညာယာတိ ဤဒိသကရဏံ သင်္ဃဿ ဘေဒါယ န ဟောတီတိ သညာယ။ နဝတော ဦနပရိသာယံ ကရောန္တဿ တထာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ တထာတိ ဣမိနာ ‘‘န အာနန္တရိယကမ္မန္တိ’’ ဣမံ အာကဍ္ဎတိ၊ န ပန ‘‘ဘေဒေါ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ။ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဟိ နဝန္နမေဝ ဝသေန သင်္ဃဘေဒေါ။ ဓမ္မဝါဒိနော အနဝဇ္ဇာ ယထာဓမ္မံ အဝဋ္ဌာနတော။ သင်္ဃဘေဒဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ သင်္ဃရာဇိ။

ကာယဒွါရမေဝ ပူရေန္တိ ကာယကမ္မဘာဝေနေဝ လက္ခိတဗ္ဗတော။

‘‘သဏ္ဌဟန္တေ ဟိ…ပေ… မုစ္စတီ’’တိ ဣဒံ ကပ္ပဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ တထာ ဟိ ကပ္ပဋ္ဌကထာယံ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၄-၆၅၇) ဝုတ္တံ – ‘‘အာပါယိကောတိ ဣဒံ သုတ္တံ ယံ သော ဧကံ ကပ္ပံ ¶ အသီတိဘာဂေ ကတွာ တတော ဧကဘာဂမတ္တံ ကာလံ တိဋ္ဌေယျ၊ တံ အာယုကပ္ပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ကပ္ပဝိနာသေယေဝါတိ ပန အာယုကပ္ပဝိနာသေယေဝါတိ အတ္ထေ သတိ နတ္ထိ ဝိရောဓော။ ဧတ္ထ စ သဏ္ဌဟန္တေတိ ဣဒမ္ပိ ‘‘သွေဝဝိနဿိဿတီ’’တိ ဝိယ အဘူတပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧကဒိဝသမေဝ နိရယေ ပစ္စတိ တတော ပရံ ကပ္ပာဘာဝေ အာယုကပ္ပဿပိ အဘာဝတောတိ အဝိရောဓတော ¶ အတ္ထယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သေသာနီတိ သင်္ဃဘေဒတော အညာနိ အာနန္တရိယကမ္မာနိ။

အဟောသိကမ္မံ…ပေ… သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ သတိ ကထံ နေသံ အာနန္တရိယတာ စုတိအနန္တရံ ဝိပါကဒါနာဘာဝတော။ အထ သတိ ဖလဒါနေ စုတိအနန္တရော ဧဝ ဧတေသံ ဖလကာလော၊ န အညောတိ ဖလကာလနိယမေန နိယတတာ နိစ္ဆိတာ၊ န ဖလဒါနနိယမေန၊ ဧဝမ္ပိ နိယတဖလကာလာနံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာနဉ္စ နိယတတာ အာပဇ္ဇေယျ။ တသ္မာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာနံ ပစ္စယန္တရဝိကလတာဒီဟိ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အတ္တနော သဘာဝေန ဝိပါကဓမ္မတာ ဝိယ ဗလဝတာ အာနန္တရိယေန ဝိပါကေ ဒိန္နေ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အာနန္တရိယာနံ ဖလဒါနေ နိယတသဘာဝါ အာနန္တရိယသဘာဝါ စ ပဝတ္တီတိ အတ္တနော သဘာဝေန ဖလဒါနနိယမေနေဝ နိယတတာ အာနန္တရိယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝဿဉ္စ အာနန္တရိယသဘာဝါ တတော ဧဝ နိယတသဘာဝါ စ တေသံ ပဝတ္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ အညဿ ဗလဝတော အာနန္တရိယဿ အဘာဝေ စုတိအနန္တရံ ဧကန္တေန ဖလဒါနတော။

နနု ဧဝံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ အညသ္မိံ ဝိပါကဒါယကေ အသတိ စုတိအနန္တရမေကန္တေန ဖလဒါနတော နိယတသဘာဝါ အနန္တရိယသဘာဝါ စ ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ။ အသမာနဇာတိကေန စေတောပဏိဓိဝသေန ဥပဃာတကေန စ နိဝတ္တေတဗ္ဗဝိပါကတ္တာ အနန္တရေ ဧကန္တဖလဒါယကတ္တာဘာဝါ။ န ပန အာနန္တရိယကာနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ အသမာနဇာတိကံ ဖလနိဝတ္တကံ အတ္ထိ သဗ္ဗာနန္တရိယာနံ အဝီစိဖလတ္တာ။ န စ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိံ ဣစ္ဆတော သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိယ ဥပရူပပတ္တိဇနကကမ္မဖလံ အာနန္တရိယဖလံ နိဝတ္တေတုံ သမတ္ထော စေတောပဏိဓိ အတ္ထိ အနိစ္ဆန္တဿေဝ အဝီစိပါတနတော၊ န စ အာနန္တရိယောပဃာတကံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ တေသံယေဝ အနန္တရေ ဧကန္တဝိပါကဇနကသဘာဝါ ပဝတ္တီတိ။ အနေကာနိ စ အာနန္တရိယာနိ ကတာနိ ဧကန္တေနေဝ ဝိပါကေ နိယတသဘာဝတ္တာ ဥပရတာဝိပစ္စနသဘာဝါသင်္ကတ္တာ နိစ္ဆိတာနိ သဘာဝတော နိယတာနေဝ။ တေသု ပန သမာနသဘာဝေသု ဧကေန ဝိပါကေ ဒိန္နေ ဣတရာနိ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ တေနေဝ ကတတ္တာ န ဒုတိယံ တတိယံ ဝါ ပဋိသန္ဓိံ ကရောန္တိ။ န သမတ္ထတာဝိဃာတတ္တာတိ နတ္ထိ တေသံ အာနန္တရိယကတာ နိဝတ္တိ၊ ဂရုတရဘာဝေါ ပန တေသု လဗ္ဘတေဝါတိ သင်္ဃဘေဒဿ ¶ သိယာ ¶ ဂရုတရဘာဝေါတိ၊ ‘‘ယေန…ပေ… ဝိပစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ဧကဿ ပန အညာနိ ဥပတ္ထမ္ဘကာနိ ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိပစ္စတီတိ ဝစနေန ဣတရေသံ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိတာ အနုညာတာ ဝိယ ဒိဿတိ။ နော ဝါ တထာ သီလဝတီတိ ယထာ ပိတာ သီလဝါ၊ တထာ သီလဝတီ နော ဝါ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ သစေ မာတာ သီလဝတီ၊ မာတုဃာတော ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိပစ္စတီတိ ယောဇနာ။

ပကတတ္တောတိ အနုက္ခိတ္တော။ သမာနသံဝါသကောတိ အပါရာဇိကော။ သမာနသီမာယန္တိ ဧကသီမာယံ။

သတ္ထုကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထောတိ ယံ သတ္ထာရာ ကာတဗ္ဗကိစ္စံ အနုသာသနာဒိ၊ တံ ကာတုံ အသမတ္ထောတိ ဘဂဝန္တံ ပစ္စက္ခာယ။ အညံ တိတ္ထကရန္တိ အညံ သတ္ထာရံ။

၁၂၉။ အဘိဇာတိအာဒိသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၂၇၇) ပကပ္ပနေန ဒေဝတူပသင်္ကမနာဒိနာ ဇာတစက္ကဝါဠေန သမာနယောဂက္ခေမံ ဒသသဟဿပရိမာဏံ ဌာနံ ဇာတိခေတ္တံ၊ သရသေနေဝ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ အာဏာခေတ္တံ၊ ဝိသယဘူတံ ဌာနံ ဝိသယခေတ္တံ။ ဒသသဟဿီ လောကဓာတူတိ ဣမာယ လောကဓာတုယာ သဒ္ဓိံ ဣမံ လောကဓာတုံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု။ တတ္တကာနံယေဝ ဇာတိခေတ္တဘာဝေါ ဓမ္မတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပရိဂ္ဂဟဝသေနာ’’တိ ကေစိ။ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ တတ္တကံ ဧဝ ဇာတိခေတ္တံ တန္နိဝါသီနံယေဝ စ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ မာတုကုစ္ဆိဩက္ကမနကာလာဒီနံ ဆန္နံ ဧဝ ဂဟဏံ နိဒဿနမတ္တံ မဟာဘိနီဟာရာဒိကာလေပိ တဿ ပကမ္ပနဿ လဗ္ဘမာနတော။ အာဏာခေတ္တံ နာမ ယံ ဧကဇ္ဈံ သံဝဋ္ဋတိ စ ဝိဝဋ္ဋတိ စ။ အာဏာ ဝတ္တတိ အာဏာယ တန္နိဝါသီနံ ဒေဝတာနံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆနေန၊ တဉ္စ ခေါ ကေဝလံ ဗုဒ္ဓါနံ အာနုဘာဝေနေဝ၊ န အဓိပ္ပာယဝသေန၊ အဓိပ္ပာယဝသေန ပန ‘‘ယာဝတာ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၁) ဝစနတော တတော ပရမ္ပိ အာဏာ ပဝတ္တေယျ။

န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထီတိ၊ ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိံ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၁၁) ဣမိဿံ လောကဓာတုယံ ဌတွာ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ၊ ‘‘ကိံ ပနာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ အတ္ထေတရဟိ အညေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ¶ ဘဂဝတာ သမသမာ သမ္ဗောဓိယန္တိ၊ ဧဝံ ပုဋ္ဌော အဟံ၊ ဘန္တေ၊ နောတိ ဝဒေယျ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁)၊ ဝတွာ တဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဣမံ သုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၁) ဒဿေန္တေန ¶ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတံ ဣမံ လောကဓာတုံ ဌပေတွာ အညတ္ထ အနုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧကတောတိ သဟ၊ ဧကသ္မိံ ကာလေတိ အတ္ထော။ သော ပန ကာလော ကထံ ပရိစ္ဆိန္နောတိ စရိမဘဝေ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိသိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ ပဋိလောမက္ကမေန ဝဒတိ။ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဋ္ဌာယာတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဋ္ဌာယ။ ဧတ္ထန္တရေတိ စရိမဘဝေ ဗောဓိသတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဧတေသံ အန္တရေ။

အညဿ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပတ္တိ န နိဝါရိတာ၊ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တီဏိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပတ္တိအန္တရဓာနေန ဟိ သာသနဿ ဩသက္ကိတတ္တာ အပရဿ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပတ္တိ လဒ္ဓါဝသရာ ဟောတိ။ ပဋိပဒါတိ ပဋိဝေဓာဝဟာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ။ ‘‘ပရိယတ္တိ ပမာဏ’’န္တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဗောဓိသတ္တံ နိဒဿနံ ကတွာ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ တယိဒံ ဟီနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိယျာနိကဓမ္မဿ ဌိတိဉှိ ဒဿေန္တော အနိယျာနိကဓမ္မံ နိဒဿေတိ။

မာတိကာယ အန္တရဟိတာယာတိ၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနယပ္ပတ္တာ သိက္ခာပဒပါဠိ မာတိကာ၊ တာယ အန္တရဟိတာယ နိဒါနုဒ္ဒေသသင်္ခါတေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ပဗ္ဗဇ္ဇာယုပသမ္ပဒါကမ္မေသု စ သာသနံ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပါတိမောက္ခေ ဓရန္တေယေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဥပသမ္ပဒါ စ၊ ဧဝံ သတိ တဒုဘယံ ပါတိမောက္ခေ အန္တောဂဓံ တဒုဘယာဘာဝေ ပါတိမောက္ခာဘာဝတော၊ တသ္မာ တယိဒံ တယံ သာသနဿ ဌိတိဟေတူတိ အာဟ – ‘‘ပါတိမောက္ခပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒါသု ဌိတာသု သာသနံ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ယသ္မာ ဝါ ဥပသမ္ပဒါဓီနံ ပါတိမောက္ခံ၊ ဥပသမ္ပဒါ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓီနာ၊ တသ္မာ ပါတိမောက္ခေ သိဒ္ဓေ၊ သိဒ္ဓါသု ပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒါသု စ သာသနံ တိဋ္ဌတိ။ ပစ္ဆိမပဋိဝေဓတော ဟိ ပရံ ပဋိဝေဓသာသနံ၊ ပစ္ဆိမသီလတော စ ပရံ ပဋိပတ္တိသာသနံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ။ ဩသက္ကိတံ နာမာတိ ပစ္ဆိမကပဋိဝေဓသီလဘေဒဒွယံ ဧကတော ကတွာ တတော ပရံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။

တေန ¶ ကာမံ ‘‘သာသနဋ္ဌိတိယာ ပရိယတ္တိ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ပရိယတ္တိ ပန ပဋိပတ္တိဟေတုကာတိ ပဋိပတ္တိယာ အသတိ အပ္ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဋိပတ္တိအန္တရဓာနံ သာသနောသက္ကနဿ ဝိသေသကာရဏန္တိ ဒဿေတွာ တယိဒံ သာသနောသက္ကနံ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနောသာနန္တိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တီဏိ ပရိနိဗ္ဗာနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကာရုညန္တိ ¶ ပရိဒေဝနကာရုညံ။ ဇမ္ဗုဒီပေ ဒီပန္တရေသု ဒေဝနာဂဗြဟ္မလောကေသု စ ဝိပ္ပကိရိတွာ ဌိတာနံ ဓာတူနံ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကေ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပတနံ၊ ရသ္မိဝိဿဇ္ဇနံ၊ တတ္ထ တေဇောဓာတုယာ ဥဋ္ဌာနံ၊ ဧကဇာလီဘာဝေါ စာတိ သဗ္ဗမေတံ သတ္ထု အဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အနစ္ဆရိယတ္တာတိ ဒွီသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု အစ္ဆရိယတ္တာဘာဝဒေါသတောတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါ နာမ မဇ္ဈေ ဘိန္နံ သုဝဏ္ဏံ ဝိယ ဧကသဒိသာတိ တေသံ ဒေသနာပိ ဧကရသာ ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘ဒေသနာယ စ ဝိသေသာဘာဝတော’’တိ။ ဧတေနပိ အနစ္ဆရိယတ္တမေဝ သာဓေတိ။ ဝိဝါဒဘာဝတောတိ ဧတေန ဝိဝါဒါဘာဝတ္ထံ ဒွေ ဧကတော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဒဿေတိ။

တတ္ထာတိ မိလိန္ဒပဉှေ။ ဧကံ ဗုဒ္ဓံ ဓာရေတီတိ ဧကဗုဒ္ဓဓာရဏီ။ ဧတေန ဧဝံ သဘာဝါ ဧတေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ ယေန ဒုတိယဗုဒ္ဓဂုဏေ ဓာရေတုံ အသမတ္ထာ အယံ လောကဓာတူတိ ဒဿေတိ။ ပစ္စယဝိသေသနိပ္ဖန္နာနဉှိ ဂုဏဓမ္မာနံ ဘာရိယော ဝိသေသော န သက္ကာ ဓာရေတုန္တိ၊ ‘‘န ဓာရေယျာ’’တိ ဝတွာ တမေဝ အဓာရဏံ ပရိယာယန္တရေနပိ ပကာသေန္တော ‘‘စလေယျာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စလေယျာတိ ပရိပ္ဖန္ဒေယျ။ ကမ္ပေယျာတိ ပဝေဓေယျ။ နမေယျာတိ ဧကပဿေန နမေယျ။ ဩနမေယျာတိ ဩသီဒေယျ။ ဝိနမေယျာတိ ဝိဝိဓံ ဣတောစိတော စ နမေယျ။ ဝိကိရေယျာတိ ဝါတေန ထုသမုဋ္ဌိ ဝိယ ဝိပ္ပကိရေယျ။ ဝိဓမေယျာတိ ဝိနဿေယျ။ ဝိဒ္ဓံသေယျာတိ သဗ္ဗသော ဝိဒ္ဓသ္တာ ဘဝေယျ။ တထာဘူတာ စ ကတ္ထစိ န တိဋ္ဌေယျာတိ အာဟ ‘‘န ဌာနမုပဂစ္ဆေယျာ’’တိ။

ဣဒါနိ တတ္ထ နိဒဿနံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ယထာ၊ မဟာရာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမုပါဒိကာတိ သမံ ဥဒ္ဓံ ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတီတိ သမုပါဒိကာ၊ ဥဒကဿ ဥပရိ သမံ ဂါမိနီတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏေနာတိ သဏ္ဌာနေန။ ပမာဏေနာတိ အာရောဟေန ¶ ။ ကိသထူလေနာတိ ကိသထူလဘာဝေန၊ ပရိဏာဟေနာတိ အတ္ထော။

ဆာဒေန္တန္တိ ရောစေန္တံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေန္တံ။ တန္ဒီကတောတိ တေန ဘောဇနေန တန္ဒီဘူတော။ အနောနမိတဒဏ္ဍဇာတောတိ ယာဝဒတ္ထံ ဘောဇနေန ဩနမိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အနောနမိတဒဏ္ဍော ဝိယ ဇာတော။ သကိံ ဘုတ္တော ဝမေယျာတိ ဧကမ္ပိ အာလောပံ အဇ္ဈောဟရိတွာ ဝမေယျာတိ အတ္ထော။

အတိဓမ္မဘာရေန ပထဝီ စလတီတိ ဓမ္မေန နာမ ပထဝီ တိဋ္ဌေယျ။ သာ ကိံ တေနေဝ စလတိ ဝိနဿတီတိ အဓိပ္ပာယေန ပုစ္ဆတိ။ ပုန ထေရော ‘‘ရတနံ နာမ လောကေ ကုဋုမ္ဗံ သန္ဓာရေန္တံ အဘိမတဉ္စ လောကေန အတ္တနော ဂရုသဘာဝတာယ သကဋဘင်္ဂဿ ကာရဏံ အတိဘာရဘူတံ ဒိဋ္ဌံ။ ဧဝံဓမ္မော ¶ စ ဟိတသုခဝိသေသေဟိ တံသမင်္ဂိနံ ဓာရေန္တော အဘိမတော စ ဝိညူနံ ဂမ္ဘီရပ္ပမေယျဘာဝေန ဂရုသဘာဝတ္တာ အတိဘာရဘူတော ပထဝီစလနဿ ကာရဏံ ဟောတီ’’တိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဣဓ၊ မဟာရာဇ၊ ဒွေ သကဋာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတေနေဝ တထာဂတဿ မာတုကုစ္ဆိဩက္ကမနာဒိကာလေ ပထဝီကမ္ပနကာရဏံ သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကသကဋတော ရတနန္တိ ဧကသ္မာ၊ ဧကဿ ဝါ သကဋဿ ရတနံ၊ တသ္မာ သကဋတော ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။

ဩသာရိတန္တိ ဥစ္စာရိတံ၊ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အဂ္ဂေါတိ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အဂ္ဂေါ။

သဘာဝပကတီတိ သဘာဝဘူတာ အကိတ္တိမာ ပကတိ။ ကာရဏမဟန္တတာယာတိ မဟန္တေဟိ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ပါရမိတာသင်္ခါတေဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ နိဗ္ဗတ္တိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝိအာဒီနိ မဟန္တာနိ ဝတ္ထူနိ၊ မဟန္တာ စ သက္ကဘာဝါဒယော အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ဧကေကာ ဧဝ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါပိ မဟန္တော အတ္တနော ဝိသယေ ဧကောဝ၊ ကော စ တဿ ဝိသယော? ဗုဒ္ဓဘူမိ၊ ယာဝတကံ ဝါ ဉေယျံ။ ဧဝံ ‘‘အာကာသော ဝိယ အနန္တဝိသယော ဘဂဝါ ဧကောဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တော ပရစက္ကဝါဠေသု ဒုတိယဿ ဗုဒ္ဓဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဣမိနာဝ ¶ ပဒေနာတိ ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ ဣမိနာ ဧဝ ပဒေန။ ဒသစက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဂဟိတာနိ ဇာတိခေတ္တတ္တာ။ ဧကစက္ကဝါဠေနေဝါတိ ဣမိနာ ဧကစက္ကဝါဠေနေဝ။ ယထာ – ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ဣမသ္မိမ္ပိ စက္ကဝါဠေ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ၊ တတ္ထပိ မဇ္ဈိမပဒေသေ ဧဝါတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ ဇာတိခေတ္တေ အဓိပ္ပေတေပိ ဣမိနာဝ စက္ကဝါဠေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဝိဝါဒူပစ္ဆေဒတောတိ ဝိဝါဒူပစ္ဆေဒကာရဏာ။ ဒွီသု ဥပ္ပန္နေသု ယော ဝိဝါဒေါ ဘဝေယျ၊ တဿ အနုပ္ပာဒေါယေဝေတ္ထ ဝိဝါဒုပစ္ဆေဒေါ။ ဧကသ္မိံ ဒီပေတိအာဒိနာ ဒီပန္တရေပိ ဧကဇ္ဈံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ပဂေဝ ဧကဒီပေတိ ဒဿေတိ။ သော ပရိဟာယေထာတိ စက္ကဝါဠဿ ပဒေသေ ဧဝ ဝတ္တိတဗ္ဗတ္တာ ပရိဟာယေယျ။

၁၃၀။ မနုဿတ္တန္တိ မနုဿဘာဝေါ တဿေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိအာဒီနံ ယောဂ္ဂဘာဝတော။ လိင်္ဂသမ္ပတ္တီတိ ပုရိသဘာဝေါ။ ဟေတူတိ မနောဝစီပဏိဓာနပုဗ္ဗိကာ ဟေတုသမ္ပဒါ။ သတ္ထာရဒဿနန္တိ သတ္ထုသမ္မုခီဘာဝေါ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ကမ္မကိရိယဝါဒီသု တာပသေသု၊ ဘိက္ခူသု ဝါ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ဂုဏသမ္ပတ္တီတိ အဘိညာဒိဂုဏသမ္ပဒါ။ အဓိကာရောတိ ဗုဒ္ဓံ ဥဒ္ဒိဿ အဓိကော သက္ကာရော။ ဆန္ဒတာတိ ¶ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဥဒ္ဒိဿ သာတိသယော ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒော။ အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာတိ ဧတေသံ အဋ္ဌန္နံ ဓမ္မာနံ သမာယောဂေန။ အဘိနီဟာရောတိ ကာယပဏိဓာနံ။ သမိဇ္ဈတီတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ပရမတ္ထဒီပနိယာ စရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာယ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သဗ္ဗာကာရပရိပူရမေဝါတိ ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏတာယ သတ္တုဿဒါဒီဟိ သဗ္ဗာကာရေဟိ သမ္ပန္နမေဝ။ န ဟိ ဣတ္ထိယာ ကောသောဟိတဝတ္ထဂုယှတာ သမ္ဘဝတိ၊ ဒုတိယပကတိ စ နာမ ပဌမပကတိတော နိဟီနာ ဧဝ။ တေနေဝါဟ အနန္တရဝါရေ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။

ဣဓ ပုရိသဿ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနတောတိ ဣမသ္မိံ မနုဿလောကေ ပုရိသဘူတဿ တတ္ထ ဗြဟ္မလောကေ ဗြဟ္မတ္တဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တနတော။ တေန အသတိပိ ပုရိသလိင်္ဂေ ပုရိသာကာရာ ဗြဟ္မာနော ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ တံယေဝ ဟိ ပုရိသာကာရံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ယံ ပုရိသော ဗြဟ္မတ္တံ ကရေယျာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သမာနေပီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ဣတ္ထိယော ဗြဟ္မလောကေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မတ္တ’’န္တိအာဒိ။

၁၃၁။ ကာယဒုစ္စရိတဿာတိအာဒိပါဠိယာ ကမ္မနိယာမော နာမ ကထိတော။ သမဉ္ဇနံ သမင်္ဂေါ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သမင်္ဂီ၊ သမန္နာဂတော။ သမဉ္ဇနသီလော ဝါ သမင်္ဂီ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ အာယူဟနသမင်္ဂိတာ၊ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာဝသေန စေတနာသမင်္ဂိတာ။ စေတနာသန္တတိဝသေန ဝါ အာယူဟနသမင်္ဂိတာ၊ တံတံစေတနာခဏဝသေန စေတနာသမင်္ဂိတာ။ ကတူပစိတဿ အဝိပက္ကဝိပါကဿ ကမ္မဿ ဝသေန ကမ္မသမင်္ဂိတာ၊ ကမ္မေ ပန ဝိပစ္စိတုံ အာရဒ္ဓေ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိဝသေန ဝိပါကသမင်္ဂိတာ။ ကမ္မာဒီနံ ဥပဋ္ဌာနကာလဝသေန ဥပဋ္ဌာနသမင်္ဂိတာ။ ကုသလာကုသလကမ္မာယူဟနက္ခဏေတိ ကုသလကမ္မဿ စ အကုသလကမ္မဿ စ သမီဟနက္ခဏေ။ တထာတိ ဣမိနာ ကုသလာကုသလကမ္မပဒံ အာကဍ္ဎတိ။ ယထာ ကတံ ကမ္မံ ဖလဒါနသမတ္ထံ ဟောတိ၊ တထာ ကတံ ဥပစိတံ။ ဝိပါကာရဟန္တိ ဒုတိယဘဝါဒီသု ဝိပစ္စနာရဟံ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဥပပတ္တိနိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတီတိ ယောဇနာ။ စလတီတိ ပရိဝတ္တတိ။ ဧကေန ဟိ ကမ္မုနာ တဇ္ဇေ နိမိတ္တေ ဥပဋ္ဌာပိတေ ပစ္စယဝိသေသဝသေန တတော အညေန ကမ္မုနာ အညဿ နိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနံ ပရိဝတ္တနံ။

သုနခဇီဝိကောတိ သုနခေဟိ ဇီဝနသီလော။ တလသန္ထရဏပူဇန္တိ ဘူမိတလဿ ပုပ္ဖေဟိ သန္တရဏပူဇံ။ အာယူဟနစေတနာကမ္မသမင်္ဂိတာဝသေနာတိ ကာယဒုစ္စရိတဿ အပရာပရံ အာယူဟနေန သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ¶ တဿေဝ ပကပ္ပနေ ကမ္မက္ခယကရဉာဏေန အခေပိတတ္တာ ယထူပစိတကမ္မုနာ စ သမင်္ဂိဘာဝဿ ဝသေန။

၁၃၂။ ဧဝံ သဿိရိကန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အနေကဓာတုဝိဘဇနာဒိနာ နာနာနယဝိစိတ္တတာယ ပရမနိပုဏဂမ္ဘီရတာယ စ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ သသောဘံ ကတွာ။

နံ ဓာရေဟီတိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဓာတုအာဒိဝသေန ပရိဝဋ္ဋီယန္တိ အတ္ထာ ဧတေဟီတိ ပရိဝဋ္ဋာ၊ ဒေသနာဘေဒါ။ စတ္တာရော ပရိဝဋ္ဋာ ဧတဿ၊ ဧတသ္မိံ ဝါတိ စတုပရိဝဋ္ဋော၊ ဓမ္မပရိယာယော။ ဓမ္မော စ သော ပရိယတ္တိဘာဝတော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန အာဒါသောတိ ဓမ္မာဒါသော။ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ယထာဓမ္မာနံ အာဒါသောတိပိ ဓမ္မာဒါသော။ ယထာ ဟိ အာဒါသေန ¶ သတ္တာနံ မုခေ မလဒေါသဟရဏံ၊ ဧဝံ ဣမိနာပိ သုတ္တေန ယောဂီနံ မုခေ မလဒေါသဟရဏံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣမိနာ သုတ္တေန ကိလေသေ မဒ္ဒိတွာ သမထာဓိဂမေန ယောဂိနော ဇယပ္ပတ္တာ၊ တသ္မာ အမတပုရပ္ပဝေသနေ ဥဂ္ဃောသနမဟာဘေရိတာယ စ အမတဒုန္ဒုဘိ။ ဣဓ ဝုတ္တန္တိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တရော သင်္ဂါမဝိဇယောတိ အနုတ္တရဘာဝတော ကိလေသသင်္ဂါမဝိဇယော၊ ‘‘ဝိဇေတိ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗဟုဓာတုကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ ဣသိဂိလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၃။ သမညာယတိ ¶ ဧတာယာတိ သမညာ၊ နာမန္တိ အတ္ထော။ အယမယံ နာမာတိ ပညာပေန္တိ ဧတာယ၊ တထာပညာပနမတ္တန္တိ ဝါ ပညတ္တိ၊ နာမမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ ‘‘ပဏ္ဍဝဿ ပဗ္ဗတဿာ’’တိအာဒီသု တီသု ဝါရေသုပိ။

သမုဋ္ဌာနံ တာဝ သုတ္တဿ ကထေတွာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကာတုံ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ပဗ္ဗတေဟိ အတ္ထောတိ န ဘဂဝတော ပဗ္ဗတေဟိ ကထိတေဟိ အတ္ထော အတ္ထိ။ ဣသိဂိလိဘာဝေါတိ ဣသိဂိလိနာမတာ။ ဣတီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန၊ ဣမံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ အဝေက္ခန္တောတိ အတ္ထော။

စေတိယဂဗ္ဘေတိ စေတိယဃရေ စေတိယဿ အဗ္ဘန္တရေ။ ယမကမဟာဒွါရန္တိ ယမကကဝါဋယုတ္တံ မဟန္တံ ဒွါရံ။ ဒွေဓာ ကတွာတိ ပဗ္ဗတဿ အဗ္ဘန္တရေ မဏ္ဍပသင်္ခေပေန လေဏံ နိမ္မိနိတွာ ဒွေဓာ ကတွာ တဒါ တေ တတ္ထ ဝသိံသု။

ဝသိတကာလဉ္စ ကထေန္တော တေသံ မာတုယာ ယာဝ တတိယဘဝတော ပဋ္ဌာယ သမုဒါဂမံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အတီတေ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပတ္ထေသီတိ တဿာ ကိရ ခေတ္တကုဋိယာ ဝီဟယော ဘဇ္ဇန္တိယာ တတ္ထ မဟာကရဉ္ဇပုပ္ဖပ္ပမာဏာ မဟန္တာ မနောဟရာ ပဉ္စသတမတ္တာ လာဇာ ဇာယိံသု။ သာ တာ ဂဟေတွာ မဟန္တေ ပဒုမိနိပတ္တေ ဌပေသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တဿာ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ အဝိဒူရေ ခေတ္တပါဠိယာ ဂစ္ဆတိ။ သာ တံ ဒိသွာ ¶ ပသန္နမာနသာ သုပုပ္ဖိတံ မဟန္တံ ဧကံ ပဒုမံ ဂဟေတွာ တတ္ထ လာဇေ ပက္ခိပိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဣမဿ၊ ဘန္တေ၊ ပုညဿ အာနုဘာဝေန အာနုဘာဝသမ္ပန္နေ ပဉ္စသတပုတ္တေ လဘေယျ’’န္တိ ပဉ္စ ပုတ္တသတာနိ ပတ္ထေသိ။ တသ္မိံယေဝ ခဏေတိ ယဒါ သာ ယထာဝုတ္တံ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ပဉ္စသတာ မိဂလုဒ္ဒကာ သမ္ဘတသမ္ဘာရာ ပရိပက္ကပစ္စေကဗောဓိဉာဏာ တဿေဝ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ မဓုရမံသံ ဒတွာ၊ ‘‘ဧတိဿာ ပုတ္တာ ဘဝေယျာမာ’’တိ ပတ္ထယိံသု။ အတီတာသု အနေကဇာတီသု တဿာ ပုတ္တဘာဝေန အာဂတတ္တာ တထာ တေသံ အဟောသီတိ ဝဒန္တိ။ ပါဒုဒ္ဓါရေတိ ပါဒုဒ္ဓါရေ ပါဒုဒ္ဓါရေ။ ပါဒုဒ္ဓါရသီသေန စေတ္ထ နိက္ခိပနံ အာဟ။

ဂဗ္ဘမလံ နိဿာယာတိ ဗဟိ နိက္ခန္တံ ဂဗ္ဘမလံ နိဿယံ ကတွာ သံသေဒဇဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တာ ¶ ။ ဩပပါတိကဘာဝေနာတိ ကေစိ။ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတွာတိ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ။ ဝိပဿနာတိ အနိစ္စာနုပဿနာပုဗ္ဗိကာ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနပုဗ္ဗိကာ စ၊ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ အနိစ္စလက္ခဏေ ဒိဋ္ဌေ၊ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ သေသလက္ခဏာနိ သုဝိညေယျာနေဝ ဟောန္တိ။ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တယိံသူတိ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ ပစ္စေကဗောဓိပါရမိတာယ ပရိနိပ္ဖန္နတ္တာ ဉာဏဿ ပရိပါကတ္တာ ဝုတ္တနယေန သယမေဝ ဝိပဿနံ ပဝတ္တေတွာ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ အဓိဂစ္ဆိံသု။ သဗ္ဗေပိ တေ တံယေဝ ဂါထံ အဘာသိံသူတိ အာဟ – ‘‘အယံ တေသံ ဗျာကရဏဂါထာ အဟောသီ’’တိ။

သရောရုဟန္တိ သရသိ ဇာတံ။ ပဒုမပလာသပတ္တဇန္တိ ခုဒ္ဒကမဟန္တေဟိ ကမလဒလေဟိ သဟဇာတံ။ ခုဒ္ဒကမဟန္တကမလဒလသင်္ခါတာနိ ဝါ ပဒုမပလာသပတ္တာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ပဒုမပလာသပတ္တံ၊ ပဒုမဂစ္ဆံ။ တတ္ထ ဇာတန္တိ ပဒုမပလာသပတ္တဇံ။ သုပုပ္ဖိတန္တိ သုဋ္ဌု ပုပ္ဖိတံ သမ္မာ ဝိကသိတံ။ ဘမရဂဏာနုစိဏ္ဏန္တိ ဘမရဂဏေဟိ အနုကုလဉ္စေဝ အနုပရိဗ္ဘမိတဉ္စ။ အနိစ္စတာယုပဂတန္တိ ခဏေ ခဏေ ဝဏ္ဏဘေဒါဒိဝသေန အနိစ္စတာယ ဥပဂတံ။ ဝိဒိတွာတိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနိတွာ။ ဧကော စရေတိ တသ္မာ အညောပိ မာဒိသော ဟောတုကာမော ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပောတိ။

၁၃၅။ သတိသာရသီလသာရာဒိသမန္နာဂမနေန ¶ သတ္တေသု သာရဘူတာ။ သဗ္ဗသော ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဝိဂတတ္တာ နိဒ္ဒုက္ခာ။ သမုစ္ဆိန္နတဏှတာယ နိတ္တဏှာ။ မာနစ္ဆိဒေါတိ ထုတိဝစနံ။

ဧတေသံ ဧကနာမကာယေဝါတိ ဧတေသံ အာဂတာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပါဠိယံ အနာဂတာ အညေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သမာနနာမကာ ဧဝ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋီကရဏတ္ထံ ‘‘ဣမေသု ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ဝိသုံ အဝတွာတိ ပစ္စေကံ သရူပတော အဝတွာ။ အညေ စာတိ အသာဓာရဏတ္တာ အာဟ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဣသိဂိလိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ မဟာစတ္တာရီသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၆။ ဒေါသေဟိ ¶ အာရကာတိ အရိယံ။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒေါသ’’န္တိ။ သာ ပန နိဒ္ဒေါသတာ လောကုတ္တရဘာဝေန သဝိသေသာတိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရ’’န္တိ။ သမ္မာ သုန္ဒရော ပသတ္ထော နိယျာနိကော သမာဓိ သမ္မာသမာဓီတိ အာဟ – ‘‘သမ္မာသမာဓိန္တိ မဂ္ဂသမာဓိ’’န္တိ။ ဥပနိသီဒတိ ဧတ္ထ ဖလံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယာတိ ဥပနိသံ၊ ကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘သဥပနိသန္တိ သပ္ပစ္စယ’’န္တိ။ ပရိကရောတိ ပရိဝါရေတီတိ ပရိက္ခာရောတိ အာဟ – ‘‘သပရိက္ခာရန္တိ သပရိဝါရ’’န္တိ။

ပရိဝါရိတာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေန ပရိဝါရန္တေဟိ ဝိယ ဥပဂတာ။ ပုရေစာရိကာတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝနာ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန ပစ္စယတ္တာ ပုရဿရာ။ တေနာဟ – ‘‘ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိ စာ’’တိ။ ဣဒါနိ တာနိ ကိစ္စတော ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရိဝီမံသဂ္ဂဟဏံ တတ္ထ တတ္ထ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဝီမံသာဓိပတေယျေန ပဝတ္တိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တေနဿ မဂ္ဂသမာဓိဿ နာနာခဏိကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဝီမံသနပရိယောသာနေတိ တထာပဝတ္တအနုလောမဉာဏဿ ဩသာနေ။ ဘူမိလဒ္ဓံ ဝဋ္ဋံ သမုဂ္ဃာဋယမာနာတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဒီဃရတ္တံ အနုသယိတံ ကိလေသဝဋ္ဋံ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ။ ဝူပသမယမာနာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဝူပသမယမာနာတိ ဝါ တတော ဧဝ အဝသိဋ္ဌမ္ပိ ဝဋ္ဋံ အပ္ပဝတ္တိကရဏဝသေန ဝူပသမေန္တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဒုဝိဓာပီတိ ¶ ယထာဝုတ္တာ ဒုဝိဓာပိ။ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ကိစ္စဿ ဒဿိတတ္တာ။

လက္ခဏေ ပဋိဝိဇ္ဈမာနေ လက္ခဏိကော ဓမ္မော ပဋိဝိဒ္ဓါ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ…ပေ… အာရမ္မဏတော ပဇာနာတီ’’တိ။ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ကိစ္စတောတိ ဘာဝနာကိစ္စတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယံ တဒဓိဂတအသမ္မောဟတာယ အသမ္မောဟတော ပဇာနာတိ။ ကိစ္စတောတိ ပဋိဝေဓကိစ္စတော။ တံ ပန သဗ္ဗထာ အသမ္မုယှနမေဝါတိ အာဟ ‘‘အသမ္မောဟတော’’တိ။ ဧဝံ ပဇာနနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ယာထာဝတော အဝဗောဓော။ အဿာတိ တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ။

ဒွါယန္တိ -ကာရော ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဒွယံ ဝဒါမီ’’တိ။ ဒွေ အဝယဝါ ဧတဿာတိ ဒွယံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဝိဓကောဋ္ဌာသံ ဝဒါမီ’’တိ။ ပုညဿ ဧကော ဘာဂေါ သော ဧဝ ပုညဘာဂိကော ¶ ၊ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ‘‘ပုညဘာဂိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပဓိသင်္ခါတဿာတိ ခန္ဓပဗန္ဓသင်္ခါတဿ။

အမတဒွါရန္တိ အရိယမဂ္ဂံ။ ပညပေတီတိ နိယျာနာဒိပကာရတော ပညပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ သမ္မောဟဿ ဝိဒ္ဓံသနေန အသမ္မောဟတော ဒဿေတိ။ တသ္မိံ အတ္ထေတိ အမတဒွါရပညာပနေ အတ္ထေ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂပ္ပတ္တာတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝပ္ပတ္တာ။ မဂ္ဂဘာဝေန နိယျာနဘာဝေန ပဝတ္တိယာ မဂ္ဂပညာယ အဋ္ဌန္နမ္ပိ သာဓာရဏတ္တာ သမုဒါယဿ စ အဝယဝေါ အင်္ဂန္တိ ကတွာ သေသဓမ္မေ အင်္ဂိကဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘အရိယမဂ္ဂဿ အင်္ဂ’’န္တိ အာဟ။ သော ဘိက္ခူတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’’တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဇာနန္တော ဘိက္ခု။ ပဇဟနတ္ထာယာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟနာယ။ ပဋိလာဘတ္ထာယာတိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အဓိဂမာယ။ ကုသလဝါယာမောတိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တောဝ ကောသလ္လသမ္ဘူတော ဝါယာမော။ သရတီတိ သတော၊ တံ ပနဿ သရဏံ သတိသမင်္ဂိတာယာတိ အာဟ ‘‘သတိယာ သမန္နာဂတော’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိံ ယထာဘူတာ သမ္မာဝါယာမသတိယော သဟဇာတာ စ ပုရေဇာတာ စ ဟုတွာ ပရိဝါရေန္တိ၊ ‘‘ဣတိယိမေ တယော ဓမ္မာ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ အနုပရိဓာဝန္တိ အနုပရိဝတ္တန္တီ’’တိ ပန ဝစနတော၊ ‘‘ဧတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိနာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ သေသဓမ္မာနံ ယထာရဟံ သဟစရဏဘာဝေန ပရိဝါရဏံ ယောဇိတံ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါနံ ဂဟဏံ ဣတရေသံ ပရိဝါရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ¶ ။ န ဟိ သက္ကာ တေ ဧဝ ပရိဝါရေ ပရိဝါရဝန္တေ စ ကတွာ ဝတ္တုံ သင်္ကရတော သမ္မောဟဇနနတော စ။ တယောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝါယာမသတိယော သဟဇာတပရိဝါရာဝ ဟောန္တိ မဂ္ဂက္ခဏိကာနံ တေသံ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝိပဿနာခဏဝိရတီနံ အသမ္ဘဝတော။

၁၃၇။ တက္ကနဝသေန လောကသိဒ္ဓေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဧဝဉ္စေဝဉ္စ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိဝိဓံ တက္ကနံ ကူပေ ဝိယ ဥဒကဿ အာရမ္မဏဿ အာကဍ္ဎနံ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော။ သင်္ကပ္ပနဝသေနာတိ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ကပ္ပနဝသေန။ တက္ကနံ ကပ္ပနန္တိ စ အတံသဟဇာတာနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကဂ္ဂေါတိ ဣမိနာ သမာဓိနာ လဒ္ဓုပကာရဿေဝ ဝိတက္ကဿ အပ္ပနာပရိယာယော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဝိသေသေန ဝါ အပ္ပနာ ဝိတက္ကဿ ဝသေန စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အဘိရောပေတိ၊ ဝိတက္ကေ အသတိ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကေ ပနာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနောယေဝ ဓမ္မတာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အဘိရုဟတီတိ၊ ဧတေန အာရမ္မဏဓမ္မာနံ ဂဟဏံ နာမ သဘာဝသိဒ္ဓံ၊ န ဓမ္မန္တရမပေက္ခတိ၊ ဝိတက္ကော ပန ပဝတ္တမာနော အာရမ္မဏာဘိနိရောပနဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ သဘာဝါဝိတက္ကစိတ္တုပ္ပာဒတော သဝိတက္ကစိတ္တုပ္ပာဒဿ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏဝိသေသော ဝိတက္ကေန ဇာတောတိ ကတွာ ဝိတက္ကော စိတ္တဿ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ ဝိသေသပစ္စယောတိ ပါကဋောယမတ္ထော။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ¶ – ယထာ ကောစိ ရာဇဝလ္လဘံ၊ တံသမ္ဗန္ဓီနံ မိတ္တံ ဝါ နိဿာယ ရာဇဂေဟံ အာရောဟတိ အနုပဝိသတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကံ နိဿာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ ဝိတက္ကဿ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနသဘာဝတ္တာ၊ အညေသံ ဓမ္မာနဉ္စ အဝိတက္ကသဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘စေတသော အဘိနိရောပနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇)။

ယဒိ ဧဝံ ကထံ အဝိတက္ကစိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတီတိ? ဝိတက္ကဗလေနေဝ။ ယထာ ဟိ သော ပုရိသော ပရိစယေန တေန ဝိနာပိ နိရာသင်္ကော ရာဇဂေဟံ ပဝိသတိ၊ ဧဝံ ပရိစယေန ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ အဝိတက္ကံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ပရိစယေနာတိ စ သန္တာနေ ပဝတ္တဝိတက္ကဘာဝနာသင်္ခါတေန ပရိစယေန။ ဝိတက္ကဿ ဟိ သန္တာနေ အဘိဏှံ ပဝတ္တဿ ဝသေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏာဘိရုဟနံ စိရပရိစိတံ၊ တေန တံ ကဒါစိ ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ တတ္ထ ပဝတ္တတေဝ၊ ယထာ ဉာဏသဟဂတံ စိတ္တံ သမ္မသနဝသေန စိရပရိစိတံ ကဒါစိ ¶ ဉာဏရဟိတမ္ပိ သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ယထာ ဝါ ကိလေသသဟိတံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ သဗ္ဗသော ကိလေသရဟိတမ္ပိ ပရိစယေန ကိလေသဝါသနာဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝါစံ သင်္ခရောတီတိ ဝါစံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဝစီဃောသုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ လောကိယဝိတက္ကော ဒွတ္တိံသစိတ္တသဟဂတော ဝါစံ သင်္ခရောတိ ဝစီဝိညတ္တိဇနနတော။ ဝစီသင်္ခါရောတွေဝ ပနဿ နာမံ ဟောတိ ရုဠှိတော၊ တံသမတ္ထတာနိရောဓတော ဝါ သမ္ဘဝတော ပန သင်္ခါရောတိ။ ‘‘လောကုတ္တရသမ္မာသင်္ကပ္ပံ ပရိဝါရေန္တီ’’တိ ဝတွာ တိဝိဓေ သမ္မာသင်္ကပ္ပေ ကဒါစိ ကတမံ ပရိဝါရေန္တီတိ? စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ။ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ နာနာသမန္နာဟာရဟေတုကတ္တာ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝ စ တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ တိဝိဓဿပိ ပဋိပက္ခဿ သမုစ္ဆိန္ဒနေန သာတိသယံ တိဏ္ဏမ္ပိ ကိစ္စကရဏတော။ ဧသ နယော သမ္မာဝါစာဒီသုပိ။

၁၃၈။ ဝိရမတိ ဧတာယာတိ ဝေရမဏီ ဝိရတိ ဝုစ္စတိ။ သာ မုသာဝါဒတော ဝိရမဏဿ ကာရဏဘာဝတော စေတနာပိ ဝေရဿ မဏနတော ဝိနာသနတော ဝိရတိပီတိ အာဟ – ‘‘ဝိရတိပိ စေတနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အာရကာ ရမတီတိ သမုစ္ဆိန္နေဟိ ဒူရတော သမုဿာရေတိ။ ဝိနာ တေဟိ ရမတီတိ အစ္စန္တမေဝ တေဟိ ဝိနာ ဘဝတိ။ တတော တတောတိ ဒိဋ္ဌေ အဒိဋ္ဌဝါဒါဒိတော မုသာဝါဒါ။ ဝိသေသတော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတ္တာ ပဋိနိဝတ္တာ ဟုတွာ။

၁၄၀။ တိဝိဓေန ကုဟနဝတ္ထုနာတိ ပစ္စယပဋိသေဝန-သာမန္တဇပ္ပန-ဣရိယာပထပဝတ္တနသင်္ခါတေန ပါပိစ္ဆတာ နိဗ္ဗတ္တေန တိဝိဓေန ကုဟနဝတ္ထုနာ။ ဧတာယ ကုဟနာယ ကရဏဘူတာယ ပစ္စယုပ္ပာဒနတ္ထံ နိမိတ္တံ ¶ သီလံ ဧတေသန္တိ ယောဇနာ။ အတ္တဝိသယလာဘဟေတု အက္ကောသနခုံသနဝမ္ဘနာဒိဝသေန ပိသနံ ဃဋ္ဋနံ ဝိဟေဌနံ နိပ္ပေသော။ ဣတော လဒ္ဓံ အညဿ၊ တတော လဒ္ဓံ ပရဿ ဒတွာ ဧဝံ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီံသတီတိ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီံသနာ။ ပါဠိယံ အာဂတော ကုဟနာဒိဝသေန မိစ္ဆာအာဇီဝေါ။ ကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘အာဇီဝဟေတူ’’တိအာဒိ။ တာသံယေဝါတိ အဝဓာရဏံ၊ ‘‘အာဇီဝေါ ကုပ္ပမာနော ကာယဝစီဒွါရေသု ဧဝ ကုပ္ပတီ’’တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

၁၄၁။ သမ္မာ ¶ ပသတ္ထာ သောဘနာ နိယျာနိကာ ဒိဋ္ဌိ ဧတဿာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ပုဂ္ဂလော။ တဿ ပန ယသ္မာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သစ္စာဘိသမယဿ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ အဝဿယော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတဿာ’’တိ။ ပဟောတိ ဘဝတိ တာယ သဟေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ယာထာဝတော ဇာနနဋ္ဌေန သမ္မာဉာဏန္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ တဉ္စ ခေါ မဂ္ဂသမာဓိမှိ ဌိတေ ဧဝ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ အာဟ – ‘‘မဂ္ဂသမ္မာသမာဓိမှိ…ပေ… သမ္မာဉာဏံ ပဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ ကိံ ဒဿေတီတိ? ယထာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတော ပုဂ္ဂလော၊ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ ဌိတော၊ ‘‘သမ္မာဉာဏော’’တိ ဝုတ္တော၊ တဿ စ မဂ္ဂဖလသမ္မာသမာဓိပဝတ္တိယာ ပဟောတိ သမ္မာဉာဏဿ သမ္မာဝိမုတ္တိယာ ပဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဖလသမာဓိ တာဝ ပဝတ္တတု၊ မဂ္ဂသမာဓိ ပန ကထန္တိ? တမ္ပိ အကုပ္ပဘာဝတာယ အစ္စန္တသမာဓိဘာဝတော ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ပဝတ္တတေဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ ဌပေတွာ အဋ္ဌဖလင်္ဂါနီတိ ဖလဘူတာနိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ၊ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ဌပေတွာ။ သမ္မာဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏံ ကတွာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ သမ္မာဉာဏံ ကတွာ။ ဖလံ ကာတုန္တိ ဖလဓမ္မသဟစရိတတာယ ဝိပါကသဘာဝတာယ စ ‘‘ဖလ’’န္တိ လဒ္ဓနာမေ ဖလသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သမ္မာဝိမုတ္တိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ တထာ စ ဝုတ္တံ သလ္လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၃) ‘‘ဖလသမ္ပယုတ္တာနိ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဌပေတွာ သေသဓမ္မာ သမ္မာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

၁၄၂။ နိဇ္ဇိဏ္ဏာတိ နိဇ္ဇီရိတာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနာသိတာတိ အတ္ထော။ ဖလံ ကထိတန္တိ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဝါရေန သာမညဖလံ ကထိတန္တိ ဝဒန္တိ၊ နိဇ္ဇီရဏံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နိဇ္ဇီရဏံ ပန သမုစ္ဆိန္ဒနန္တိ ကတွာ၊ မဇ္ဈိမဘာဏကာ…ပေ… မဂ္ဂေါ ကထိတောတိ ဝဒန္တိ။ ဒဿနဋ္ဌေနာတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန စတုန္နံ သစ္စာနံ ပစ္စက္ခတော ဒဿနဋ္ဌေန။ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနာတိ ပစ္စက္ခေန ယထာဒိဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဖလာနံ ပါကဋကရဏဋ္ဌေန။ တဒဓိမုတ္တဋ္ဌေနာတိ တသ္မိံ ယထာသစ္ဆိကတေ နိဗ္ဗာနေ အဓိမုစ္စနဘာဝေန။

ကုသလပက္ခာတိ ¶ အနဝဇ္ဇကောဋ္ဌာသာ။ မဟာဝိပါကဒါနေနာတိ မဟတော ဝိပုလဿ လောကုတ္တရဿ သုခဝိပါကဿ စေဝ ကာယိကာဒိဒုက္ခဝိပါကဿ စ ဒါနေန။

ယထာ ¶ မဟာဝိပါကဿ ဒါနေန မဟာစတ္တာရီသကံ၊ တထာ ဗဟုတာယပိ မဟာစတ္တာရီသကောတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဣမသ္မိဉ္စ ပန သုတ္တေ ပဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယော ကထိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗဟုအတ္ထောပိ ဟိ မဟာ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ ‘‘မဟာဇနော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၆၅)။ ဧတ္ထ စ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ ဝတ္ထုဘေဒေန ဒသ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ ကထိတာ၊ ဝတ္ထုဘေဒေနေဝ၊ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ ဒသ သမ္မာဒိဋ္ဌိဓမ္မာတိ ဝီသတိ ဟောတိ။ ယထာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပဟောတီ’’တိအာဒိနာ မဂ္ဂဝသေန ဒသ သမ္မတ္တဓမ္မာ၊ တပ္ပဋိပက္ခဘူတာ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဿ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော ပဟောတီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထတော ဒသ မိစ္ဆတ္တဓမ္မာတိ ဝီသတိ၊ တထာ ဖလဝသေန တေသု ဧဝံ ဝီသတိ။ ကထံ ဝါရေပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ? ဧဝမေတေ ဒွေ စတ္တာရီသကာနိ ပုရိမေန သဒ္ဓိံ တယော စတ္တာရီသကာ ဝိဘာဝိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၄၃။ ပသံသိယဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကံ နိန္ဒိယံ ပသံသန္တောပိ အတ္ထတော ပသံသိယံ နိန္ဒန္တော နာမ ဟောတိ။ ပသံသိယဿ ဂုဏပရိဓံသနမုခေနေဝ ဟိ နိန္ဒိယဿ ပသံသာယ ပဝတ္တနတောတိ အာဟ – ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနာမာယံ သောဘနာတိ ဝဒန္တောပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဂရဟတိ နာမာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘နတ္ထိ ဟေတု နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၇) ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ဧဝံဝါဒိနောတိ ဧဝံ ဟေတု ပဋိက္ခေပဝါဒိနောတိ အတ္ထော။ ဩက္ကန္တနိယာမာတိ ဩဂါဠှမိစ္ဆတ္တနိယာမာ။ ဧဝရူပံ လဒ္ဓိံ ဂဟေတွာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ စူဠပုဏ္ဏမသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယမေဝ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဒိသော ဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ အတေကိစ္ဆော’’တိအာဒိ ဝုတ္တသဒိသော။

အတ္တနော နိန္ဒာဘယေနာတိ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဉ္စ နာမေတေ ဂရဟန္တီ’’အာဒိနာ ဥပရိ ပရေဟိ ဝတ္တဗ္ဗနိန္ဒာဘယေန။ ဃဋ္ဋနဘယေနာတိ တထာ ပရေသံ အာသာဒနာဘယေန။ သဟဓမ္မေန ပရေန အတ္တနော ဥပရိ ကာတဗ္ဗနိဂ္ဂဟော ဥပါရမ္ဘော၊ ဂရဟတော ပရိတ္တာသော ဥပါရမ္ဘဘယံ၊ တံ ပန အတ္ထတော ဥပဝါဒဘယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပဝါဒဘယေနာ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာစတ္တာရီသကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ အာနာပါနဿတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄၄။ ပုဗ္ဗေနာတိ ¶ ¶ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ။ ‘‘အပရံ ဝိသေသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိသေသဝိသယော စ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေါတိ အာဟ – ‘‘သီလပရိပူရဏာဒိတော ပုဗ္ဗဝိသေသတော’’တိ။

၁၄၅။ အာရဒ္ဓါ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိယာ အာရာဓိတော။ ယဒတ္ထာယ သာသနေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဝိသေသာပတ္တိ စ၊ တဒေဝေတ္ထ အပ္ပတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တံ ဈာနဝိပဿနာနိမိတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘အပ္ပတ္တဿ အရဟတ္တဿာ’’တိ။ ကောမုဒီတိ ကုမုဒဝတီ။ တဒါ ကိရ ကုမုဒါနိ သုပုပ္ဖိတာနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ကုမုဒါနံ အတ္ထိတာယ ကောမုဒီ’’တိ။ ကုမုဒါနံ သမူဟော၊ ကုမုဒါနိ ဧဝ ဝါ ကောမုဒါ၊ တေ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ကောမုဒီတိ။ ပဝါရဏသင်္ဂဟန္တိ မဟာပဝါရဏံ အကတွာ အာဂမနီယသင်္ဂဟဏံ။

အာရဒ္ဓဝိပဿကဿာတိ အာရဘိတဝိပဿနဿ၊ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဝိပဿိဿ။ ဘိက္ခူ ဣဓ ဩသရိဿန္တိ ဝုတ္ထဝဿာ ပဝါရိတပဝါရဏာ ‘‘ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိဿာမ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေဿာမ၊ ယထာလဒ္ဓံ ဝိသေသဉ္စ ပဝေဒိဿာမာ’’တိ အဇ္ဈာသယေန။ ဣမေ ဘိက္ခူတိ ဣမေ တရုဏသမထဝိပဿနာ ဘိက္ခူ။ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ခိဿန္တိ သေနာသနသပ္ပာယာဒိအလာဘေန။ အပလိဗုဒ္ဓန္တိ အညေဟိ အနုပဒ္ဒုတံ။ သေနာသနံ ဂဟေတုံ န လဘန္တိ အန္တောဝဿဘာဝတော။ ဧကဿ ဒိန္နောပိ သဗ္ဗေသံ ဒိန္နောယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ သုတသုတဋ္ဌာနေယေဝ ဧကမာသံ ဝသိတွာ ဩသရိံသု။

၁၄၆။ အလန္တိ ယုတ္တံ၊ ဩပါယိကန္တိ အတ္ထော၊ ‘‘အလမေဝ နိဗ္ဗိန္ဒိတု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ ၁၂၈၊ ၁၃၄၊ ၁၄၃) ဝိယ။ ပုဋဗဒ္ဓံ ပရိဟရိတွာ အသိတံ ပုဋောသံ အ-ကာရဿ ဩ-ကာရံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ပါထေယျ’’န္တိ။

၁၄၇။ ဝိပဿနာ ကထိတာတိ အနိစ္စသညာမုခေနေဝ ဝိပဿနာဘာဝနာ ကထိတာ။ န ဟိ ကေဝလာယ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝိပဿနာကိစ္စံ သမိဇ္ဈတိ။ ဗဟူ ဘိက္ခူ တေ စ ဝိတ္ထာရရုစိကာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

၁၄၉။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ¶ သဗ္ဗဝါရေသု။ ‘‘တသ္မာ တိဟ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒနာနုပဿီ’’တိအာဒီသုပိ ပီတိပဋိသံဝေဒိတာဒိဝသေနေဝ ¶ ဝေဒနာနုပဿနာယ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘သုခဝေဒနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာမနသိကာရတာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သာဓုကံ မနသိကာရ’’န္တိ။ သညာနာမေန ပညာ ဝုတ္တာ တေသံ ပယောဂတ္တာ။ မနသိကာရနာမေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ ဘာဝနာယ ပရိစိတတ္တာ အာရမ္မဏဿ မနသိကာရန္တိ ကတွာ။ ဝိတက္ကဝိစာရေ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဝစီသင်္ခါရတ္တာ တေသံ။

ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ မနသိကာရပရိယာပန္နတာယ ‘‘မနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သန္တေ ဝေဒနာနုပဿနာဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတိ၊ အဿာသပဿာသာ ဟိဿ အာရမ္မဏံ။ ဝတ္ထုန္တိ သုခါဒီနံ ဝေဒနာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝေဒနာဝ ဝေဒိယတိ၊ ဝေဒနာယ ဧကန္တဘာဝဒဿနေန တဿ ဝေဒနာနုပဿနာဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ဧဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဧတဿ အနုယောဂဿ။

ဒွီဟာကာရေဟီတိ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တေ ဒဿေန္တော ‘‘အာရမ္မဏတော အသမ္မောဟတော စာ’’တိ အာဟ။ သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေတိ ပီတိသဟဂတာနိ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာနိ ပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇတိ။ သမာပတ္တိက္ခဏေတိ သမာပဇ္ဇနက္ခဏေ။ ဈာနပဋိလာဘေနာတိ ဈာနေန သမင်္ဂီဘာဝေန။ အာရမ္မဏတော အာရမ္မဏမုခေန တဒါရမ္မဏဈာနပရိယာပန္နာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။ ယထာ နာမ သပ္ပပရိယေသနံ စရန္တေန တဿ အာသယေ ပဋိသံဝိဒိတေ သောပိ ပဋိသံဝိဒိတောဝ ဟောတိ မန္တာဂဒဗလေန တဿ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာ၊ ဧဝံ ပီတိယာ အာသယဘူတေ အာရမ္မဏေ ပဋိသံဝိဒိတေ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဧဝ ဟောတိ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ တဿာ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာ။ ဝိပဿနာက္ခဏေတိ ဝိပဿနာပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မဂ္ဂပညာယ ဝိသေသတော ဒဿနက္ခဏေ။ လက္ခဏပဋိဝေဓာတိ ပီတိယာ သလက္ခဏဿ သာမညလက္ခဏဿ စ ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ယဉှိ ပီတိယာ ဝိသေသတော သာမညတော စ လက္ခဏံ၊ တသ္မိံ ဝိဒိတေ သာ ယာထာဝတော ဝိဒိတာ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီ’’တိ။

ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါဠိယာ ဝိဘာဝေတုံ၊ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃဿ အဿာသဿ အာရမ္မဏဘူတဿ ဝသေန။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတောတိ ဈာနပရိယာပန္နံ အဝိက္ခေပေါတိ လဒ္ဓနာမံ ¶ စိတ္တဿေကဂ္ဂတံ တံသမ္ပယုတ္တာယ ပညာယ ပဇာနတော။ ယထေဝ ဟိ အာရမ္မဏမုခေန ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ၊ ဧဝံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ အာရမ္မဏမုခေန ပဋိသံဝိဒိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ ဒီဃံ အဿာသဝသေန ဈာနသမ္ပယုတ္တာ သတိ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပဋ္ဌိတေ အာရမ္မဏမုခေန ဈာနေပိ ဥပဋ္ဌိတာ ဧဝ နာမ ဟောတိ။ တာယ သတိယာတိ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတာယ တာယ သတိယာ ယထာဝုတ္တေန တေန ဉာဏေန သုပ္ပဋိဝိဒိတတ္တာ ¶ အာရမ္မဏဿ တဿ ဝသေန တဒါရမ္မဏာ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ အဝသေသပဒါနိပီတိ ‘‘ဒီဃံ ပဿာသဝသေနာ’’တိအာဒိပဒါနိပိ။

ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ဝုတ္တမတ္ထံ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာပိ ယောဂိနာ မနသိကာရေန ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ပဋိလာဘောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဈာနသမ္ပယုတ္တေ ဝေဒနာသင်္ခါတမနသိကာရပဋိလာဘေနာ’’တိ။

အဿာသပဿာသနိမိတ္တန္တိ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ပဋိလဒ္ဓပဋိဘာဂနိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကိဉ္စာပိ ကရောတိ၊ သတိဉ္စ သမ္ပဇညဉ္စ ဥပဋ္ဌပေတွာ ပဝတ္တနတော အာရမ္မဏမုခေန တဒါရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿီယေဝ နာမေသ ဟောတိ။ ဧဝံ စိတ္တာနုပဿနာပိ သတိသမ္ပဇညဗလေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဇဟတိ ဧတေန၊ သယံ ဝါ ပဇဟတီတိ ပဟာနံ၊ ဉာဏံ။ ဒေါမနဿဝသေန ဗျာပါဒနီဝရဏံ ဒဿိတံ တဒေကဋ္ဌဘာဝတော။ တဿာတိ နီဝရဏပဗ္ဗဿ။ ပဟာနကရဉာဏန္တိ ပဇဟနဉာဏံ။ ဝိပဿနာပရမ္ပရန္တိ ပဋိပါဋိယာ ဝိပဿနမာဟ။ သမထပဋိပန္နန္တိ မဇ္ဈိမသမထနိမိတ္တံ ပဋိပန္နစိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ။ ဧကတော ဥပဋ္ဌာနန္တိ ပဋိပက္ခဝိဂမေန ဧကဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနံ။ သဟဇာတာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနာ ဟောတီတိ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ဗျာပါရဿ အနာပဇ္ဇိတတ္တာ အာရမ္မဏာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနာ၊ ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ တံ ပဇဟတိ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ၊ ဧဝံ ဝုတ္တအဇ္ဈုပေက္ခနာ ပဝတ္တာတိ ပဋိပန္နာ။ ကေဝလံ နီဝရဏာဒိဓမ္မေတိ နီဝရဏာဒိဓမ္မေ ဧဝ ပဟီနေ ဒိသွာ၊ အထ ခေါ တေသံ ပဇဟနဉာဏမ္ပိ ယာထာဝတော ပညာယ ဒိသွာ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဓမ္မာပိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ပဂေဝ အဓမ္မာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။

၁၅၀။ အနိစ္စာဒိဝသေန ¶ ပဝိစိနတီတိ အနိစ္စာဒိပ္ပကာရေဟိ ဝိစိနတိ ပဿတိ။ နိရာမိသာတိ ကိလေသာမိသရဟိတာ။ ကာယိကစေတသိကဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာတိ ကာယစိတ္တာနံ သာဓုဘာဝူပဂမနေန ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မာနံ ဧကသဘာဝေန ပဝတ္တိယာ သဟဇာတအဇ္ဈုပေက္ခနာယ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတိ။

တသ္မိံ ကာယေ ပဝတ္တာ ကာယာရမ္မဏာ သတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂိယော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သောမနဿသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန စေတံ ဩက္ကမနံ ဩလိယနံ ကောသဇ္ဇံ၊ တတော အတိဝတ္တနံ အတိဓာဝနံ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ တဒုဘယဝိဓုရာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာဘူတာ အနောသက္ကနအနတိဝတ္တနသင်္ခါတာ မဇ္ဈတ္တာကာရတာ။ ဣဒါနိ ယထေဝ ဟီတိအာဒိနာ တမေဝ မဇ္ဈတ္တာကာရံ ¶ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတိ။ တုဒနံ ဝါ ပတောဒေန။ အာကဍ္ဎနံ ဝါ ရသ္မိနာ။ နတ္ထိ န ကာတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာတိ ဧကေကသ္မိံ စိတ္တေ ဝိပဿနာဝသေန သဟ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ။ နာနာရသလက္ခဏာတိ နာနာကိစ္စာ စေဝ နာနာသဘာဝါ စ။

၁၅၂။ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂၇) အာနာပါနာရမ္မဏာ အပရာပရံ ပဝတ္တသတိယော အာရမ္မဏသီသေန တဒါရမ္မဏာ ဓမ္မာ ဂဟိတာ၊ တာ ပနေကသန္တာနေ လောကိယစိတ္တသမ္ပယုတ္တာတိ လောကိယာ၊ တာ ဝဍ္ဎမာနာ လောကိယံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သတိပဋ္ဌာနံ ပရိပူရေန္တိ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဖလနိဗ္ဗာနန္တိ ဝိမုတ္တီနံ ဖလဘူတံ တေဟိယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ ကိလေသနိဗ္ဗာနံ၊ အမတမဟာနိဗ္ဗာနမေဝ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တီနံ အဓိဂမေန အဓိဂန္တဗ္ဗတာယ တထာ ဝုတ္တံ။ ပရိပူရဏဉ္စဿ အာရမ္မဏံ ကတွာ အမတဿာနုဘဝနမေဝ။ ဣဓ သုတ္တေ လောကိယာပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ လောကုတ္တရာပီတိ ဧတ္တကံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ဣတိ လောကိယဿ အာဂတဋ္ဌာနေ လောကိယံ ကထိတ’’န္တိ စ အတ္ထဝဏ္ဏနာဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ကထိတံ။ ထေရောတိ မဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရော။ အညတ္ထ ဧဝံ ဟောတီတိ အညသ္မိံ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မာနံ တတ္ထ တတ္ထ ဝေါမိဿကနယေန အာဂတသုတ္တေ ဧဝံ လောကိယံ အာဂတံ၊ ဣဓ လောကုတ္တရံ အာဂတန္တိ ကထေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ လောကုတ္တရံ ဥပရိ အာဂတန္တိ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိံ ပရိပူရေန္တီတိ ဧဝံ လောကုတ္တရံ ဥပရိ ဒေသနာယံ အာဂတံ၊ တသ္မာ လောကိယာ ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိ ပရိပူရိကာ ကထေတဗ္ဗာ ¶ လောကုတ္တရာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဝိဇ္ဇာဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ၊ တသ္မာ ထေရေန ဝုတ္တောယေဝေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

အာနာပါနဿတိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ကာယဂတာသတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅၃-၄။ တပ္ပဋိသရဏာနံ ¶ ကာမာဝစရသတ္တာနံ ပဋိသရဏဋ္ဌေန ဂေဟာ ကာမဂုဏာ၊ ဂေဟေ သိတာ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယာ အလ္လီနာတိ ဂေဟဿိတာ။ သရန္တီတိ ဝေဂသာ ပဝတ္တန္တိ။ ဝေဂေန ဟိ ပဝတ္တိ ဓာဝတီတိ ဝုစ္စတိ။ သင်္ကပ္ပာတိ ယေ ကေစိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာ၊ ဗျာပါဒဝိဟိံသာသင်္ကပ္ပာဒယောပိ ကာမဂုဏသိတာ ဧဝါတိ။ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသ္မိံယေဝါတိ ပရိဂ္ဂဟိတေ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဧဝ ဝတ္တန္တိ။ တဉှိ ဓမ္မဝသေန ဥပဋ္ဌိတာယ ဘာဝနာယ ဂေါစရဘာဝတော ‘‘ဂေါစရဇ္ဈတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဿာသပဿာသကာယေ ဂတာ ပဝတ္တာတိ ကာယဂတာ၊ တံ ကာယဂတာသတိံ။ သတိသီသေန တံသဟဂတေ ဘာဝနာဓမ္မေ ဝဒတိ အဿာသပဿာသကာယာဒိကေ တံတံကောဋ္ဌာသေ သမထဝတ္ထုဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ တထာပရိဂ္ဂဟိတေ ဝါ တေ အာရဗ္ဘ အနိစ္စာဒိမနသိကာရဝသေန ပဝတ္တာ ကာယာရမ္မဏာ သတီ သတိဘာဝေန ဝတွာ ဧကဇ္ဈံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယပရိဂ္ဂါဟိက’’န္တိအာဒိမာဟ။

သတိပဋ္ဌာနေတိ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၁)၊ စုဒ္ဒသဝိဓေန ကာယာနုပဿနာ ကထိတာ၊ စုဏ္ဏကဇာတာနိ အဋ္ဌိကာနိ ပရိယောသာနံ ကတွာ ကာယာနုပဿနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဣဓ ပန ကေသာဒီသု ဝဏ္ဏကသိဏဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတာနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန ဥပရိဒေသနာယ ဝဍ္ဎိတတ္တာ အဋ္ဌာရသဝိဓေန ကာယဂတာသတိဘာဝနာ။

၁၅၆။ တဿ ဘိက္ခုနောတိ ယော ကာယဂတာသတိဘာဝနာယ ဝသီဘူတော၊ တဿ ဘိက္ခုနော။ သမ္ပယောဂဝသေန ဝိဇ္ဇံ ဘဇန္တီတိ သဟဇာတ-အညမည-နိဿယ-သမ္ပယုတ္တ-အတ္ထိ-အဝိဂတပစ္စယဝသေန ဝိဇ္ဇံ ဘဇန္တိ၊ တာယ သဟ ဧကီဘာဝမိဝ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇာဘာဂေ ဝိဇ္ဇာကောဋ္ဌာသေ ¶ ဝတ္တန္တီတိ ဝိဇ္ဇာသဘာဂတာယ တဒေကဒေသေ ဝိဇ္ဇာကောဋ္ဌာသေ ဝတ္တန္တိ။ တာဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဖဿာဒယော။ နနု စေတ္ထ ဝိဇ္ဇာနံ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယတာ န သမ္ဘဝတီတိ? နော န သမ္ဘဝတိ။ ယာယ ဟိ ဝိဇ္ဇာယ ဝိဇ္ဇာသမ္ပယုတ္တာနံ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယတာ၊ သာ တံနိမိတ္တာယ ဝိဇ္ဇာယ ဥပစရီယတီတိ။ ဧကာ ဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇာ၊ သေသာ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာတိ အဋ္ဌသု ဝိဇ္ဇာသု ဧကံ ‘‘ဝိဇ္ဇာ’’တိ ဂဟေတွာ ဣတရာ တဿာ ဘာဂတာယ ‘‘ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဓိံ ပဝတ္တနသဘာဝါသု အယမေဝ ဝိဇ္ဇာတိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ နိယမဿ အဘာဝတော ဝိဇ္ဇာဘာဂေါ ဝိယ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာပိ ပဝတ္တတိ ဧဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အာပေါဖရဏန္တိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတေန အာပေါကသိဏေန သဗ္ဗသော မဟာသမုဒ္ဒဖရဏံ အာပေါဖရဏံ နာမ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ကိစ္စံ ဖရဏန္တိ ကတွာ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုအတ္ထံ ဝါ အာလောကဖရဏံ ¶ ဒိဗ္ဗစက္ခုဖရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဘယသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ သမုဒ္ဒင်္ဂမာနံ ကုန္နဒီနံ သမုဒ္ဒန္တောဂဓတ္တာ တေသံ စေတသာ ဖုဋတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကုန္နဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ကဉ္စိမေဝ ကာလံ သန္ဒိတွာ တာသံ ဥဒကဿ သမုဒ္ဒပရိယာပန္နဘာဝူပဂမနတ္တာ၊ န ဗဟိ မဟာနဒိယော ဝိယ ပရိတ္တကာလဋ္ဌိတိကာတိ။

ဩတာရန္တိ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ အဝသရံ၊ တံ ပန ဝိဝရံ ဆိဒ္ဒန္တိ စ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏန္တိ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ဩလမ္ဗနံ။ ယာဝ ပရိယောသာနာတိ မတ္တိကာပုဉ္ဇဿ ယာဝ ပရိယောသာနာ။

၁၅၈။ အဘိညာယာတိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိအဘိညာယ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဿာတိ ပစ္စက္ခတော ကာတဗ္ဗဿ အဓိဋ္ဌာနဝိကုဗ္ဗနာဒိဓမ္မဿ။ အဘိညာဝ ကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘သစ္ဆိကိရိယာပေက္ခာယ၊ အဘိညာကာရဏဿ ပန သိဒ္ဓိယာ ပါကဋာ’’တိ။ မရိယာဒဗဒ္ဓါတိ ဥဒကမာတိကာမုခေ ကတာ။

ယုတ္တယာနံ ဝိယ ကတာယ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတေ ကာလေ သုခေန ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗတ္တာ။ ပတိဋ္ဌာကတာယာတိ သမ္ပတ္တီနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝံ ပါပိတာယ။ အနုပ္ပဝတ္တိတာယာတိ ဘာဝနာဗဟုလီကာရေဟိ အနုပ္ပဝတ္တိတာယ။ ပရိစယကတာယာတိ အာသေဝနဒဠှတာယ သုစိရံ ပရိစယာယ။ သုသမ္ပဂ္ဂဟိတာယာတိ သဗ္ဗသော ဥက္ကံသံ ပါပိတာယ။ သုသမာရဒ္ဓါယာတိ အတိဝိယ သမ္မဒေဝ နိဗ္ဗတ္တိကတာယ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကာယဂတာသတိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ သင်္ခါရုပပတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆၀။ သင်္ခါရုပပတ္တိန္တိ ¶ ¶ ဝိပါကက္ခန္ဓသညိတာနံ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပတ္တိံ၊ နိဗ္ဗတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အဝဓာရဏံ ဧတသ္မိံ ပဒေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ၊ ‘‘သင်္ခါရာနံယေဝ ဥပပတ္တိ’’န္တိ ဝတွာ တေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘န သတ္တဿာ’’တိ အာဟ။ တေန သတ္တော ဇီဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မိစ္ဆာဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဓမ္မဝသေန ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥပ္ပတ္တိဇနကဓမ္မဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ပုညာဘိသင်္ခါရေန ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာမေသု ပုညာဘိသင်္ခါရေနပိ ဥပပတ္တိ ဟောတိ၊ သာ ပန ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဂဟိတာတိ။ ပုညာဘိသင်္ခါရေန ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တတ္ထာပေက္ခဏဝိကပ္ပတ္ထော၊ အဝုတ္တတ္ထာပေက္ခာယ ပန န အာဂတော ‘‘အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေနာ’’တိ။ အထ ဝါ ဥပပတ္တိ အာဂတာ၊ ဧဝံ ကိစ္စံ အာဂတံ၊ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော ပနေတ္ထ သရူပေန အနာဂတောပိ ပုညာဘိသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေနာ’’တိ ပဌန္တိ။ ဘဝူပဂက္ခန္ဓာနန္တိ သုဂတိဘဝူပဂါနံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ။

၁၆၁။ လောကိကာ ဝဋ္ဋန္တိ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ဂဟဏတော။ ဘဝူပပတ္တိဟေတုဘူတာ ဩကပ္ပနီယသဒ္ဓါ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ တာဒိသံ ဗုဒ္ဓဝစနဗာဟုသစ္စံ အာမိသပရိစ္စာဂေါ ကမ္မဿကတာဉာဏံ ကမ္မဖလဒိဋ္ဌိ စ ဣမေ သဒ္ဓါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဌပေတီတိ ပဏိဒဟနဝသေန ဌပေတိ။ ပဏိဒဟတီတိ ဟိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ တတ္ထ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ ကတွာ ဌပေတိ။ သဟပတ္ထနာယာတိ၊ ‘‘အဟော ဝတာဟံ…ပေ… ဥပပဇ္ဇေယျ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တပတ္ထနာယ သဟ။ သဒ္ဓါဒယောဝါတိ ယထာဝုတ္တာ သဒ္ဓါဒယော ဧဝ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဥပပတ္တိယာ သင်္ခရဏဋ္ဌေန သင်္ခါရာ၊ တသ္မာ ဧဝ အညေဟိ ဝိသိဋ္ဌဘဝူပဟရဏဋ္ဌေန ဝိဟာရာ နာမာတိ။ တသ္မိံ ဌာနေတိ တသ္မိံ ဥပပတ္တိဋ္ဌာနေ။

ပဉ္စဓမ္မာဝ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဥပပတ္တိံ မဂ္ဂတိ ဂဝေသတိ ဧတေနာတိ မဂ္ဂေါ။ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ။ စေတနာ ပနေတ္ထ သုဒ္ဓသင်္ခါရတာယ သဒ္ဓါဒိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ အဝဓာရဏံ ကတံ။ ဥပပတ္တိပကပ္ပနဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ ပတ္ထနာဂဟဏေနေဝ တဿာ ဂဟဏန္တိ ကေစိ။ စိတ္တကရယုတ္တဂတိနိဗ္ဗတ္တနဓမ္မဝသေန အဝဓာရဏဿ ကတတ္တာ။ စေတနာ ဟိ နာမ ကမ္မံ၊ တဿာ ဥပပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ တဿာ ပန ကိစ္စကရဏာ သဒ္ဓါဒယော ပတ္ထနာ စာတိ ဣမေ ဓမ္မာ သဟကာရိနော ဘဝူပပတ္တိယာ နိယာမကာ ဟောန္တီတိ တတြူပပတ္တိယာ ပဝတ္တန္တီတိ တေသံ မဂ္ဂါဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ¶ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ တေန သဒ္ဓါ ပတ္ထနာ စာတိ ဥဘယေ ဓမ္မာ သဟိတာ ¶ ဟုတွာ ကမ္မံ ဝိသေသေန္တာ ဂတိံ နိယမေန္တီတိ ဒဿေတိ၊ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ အနိယတံ ကေဝလဿ ကမ္မဿ ဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘ကမ္မံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကမ္မာယူဟနတော ပန ပဂေဝ ပတ္ထနံ ဌပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ကမ္မံ ကတွာတိ စေတ္ထ ‘‘တာပေတွာ ဘုဉ္ဇတိ၊ ဘုတွာ သယတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ န ကာလနိယမော၊ ကမ္မံ ကတွာ ယဒါ ကဒါစိ ပတ္ထနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စ ဣဒံ စာရိတ္တဒဿနံ ဝိယ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဘဝပတ္ထနာ ယာဝ မဂ္ဂေန န သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ အနုပ္ပန္နာဘိနဝကတူပစိတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ပုန တထာ ဝိသေသပစ္စယော၊ ယထာ နိယမေတွာ ဥပ္ပာဒိတာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ယဿ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထိ၊ န ပတ္ထနာ တဿ ဂတိ အနိဗဒ္ဓါ’’တိ။

၁၆၅။ သဗ္ဗသောဝါတိ ‘‘ဣဒံ ကာဠကံ သာမံ သေတံ ဟရိတံ မဏ္ဍလံ အပရိမဏ္ဍလံ စတုရံသံ ပရိပုဏ္ဏံ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗသောဝ ပါကဋံ ဟောတိ။

၁၆၇။ သုန္ဒရောတိ ကာဠကာဒိဒေါသရဟိတတာယ သောဘနော။ အာကရသမ္ပန္နော သမ္ပန္နအာကရုပ္ပတ္တိယာ။ ဓောဝနာဒီဟီတိ ဓောဝနတာပနမဇ္ဇနာဒီဟိ။

၁၆၈။ လောကဓာတူနံ သတသဟဿံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တနတော သတသဟဿော။ တဿ ပန တတ္ထ ဩဘာသကရဏံ ပါကဋန္တိ အာဟ ‘‘အာလောကဖရဏဗြဟ္မာ’’တိ။ အယမေဝ နယော ဟေဋ္ဌာ ‘‘သဟဿော ဗြဟ္မာ’’တိအာဒီသုပိ။ နိက္ခေန ကတန္တိ နိက္ခပရိမာဏေန ဇမ္ဗောနဒေန ကတံ။ နိက္ခံ ပန ဝီသတိသုဝဏ္ဏန္တိ ကေစိ။ ပဉ္စဝီသတိသုဝဏ္ဏန္တိ အပရေ။ သုဝဏ္ဏံ နာမ စတုဓရဏန္တိ ဝဒန္တိ။ ဃဋ္ဋနမဇ္ဇနက္ခမံ န ဟောတိ ပရိတ္တဘာဝတော။ အတိရေကေနာတိ ပဉ္စသုဝဏ္ဏအတိရေကေန နိက္ခပ္ပမာဏံ အသမ္ပတ္တေန။ ဝဏ္ဏဝန္တံ ပန န ဟောတိ အဝိပုလတာယ ဥဠာရံ ဟုတွာ အနုပဋ္ဌာနတော။ အဝဏ္ဏဝန္တတာယ ဧဝ ဖရုသဓာတုကံ ခါယတိ။ တာသူတိ တာသု ဘူမီသု၊ ယတ္ထ သာခါ ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတာ။ တေတိ သုဝဏ္ဏင်္ကုရာ။ ပစိတွာတိ တာပေတွာ။ သမ္ပဟဋ္ဌန္တိ သမုဇ္ဇလီကတန္တိ အာဟ – ‘‘ဓောတဃဋ္ဋိတပမဇ္ဇိတ’’န္တိ၊ တမ္ဗမတ္တိကလေပံ ကတွာ ဓောတဉ္စေဝ ပါသာဏာဒိနာ ဃဋ္ဋိတဉ္စ ဧဠကလောမာဒိနာ ပမဇ္ဇိတဉ္စာတိ အတ္ထော။

ဧတဒေဝါတိ ¶ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဧတ္ထ အာလောကဖရဏမေဝ။ အထ ဝါ ယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဖရဏံ၊ အာလောကဖရဏမ္ပိ ဧတဒေဝ။ ယတ္တကဉှိ ဌာနံ ယောဂီ ကသိဏာလောကေန ဖရတိ၊ တတ္တကံ ဌာနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဖုသတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဖရဏေ ဒဿိတေ အာလောကဖရဏံ ဒဿိတမေဝါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗသ္မိံ ‘‘ဖရိတွာ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေ။ အဝိနာသေန္တေနာတိ အသမ္ဘိန္နေန။

ကသိဏဖရဏံ ¶ ဝိယာတိ ကသိဏောဘာသေန ဖရဏံ ဝိယ ဒိဿတိ ဥပဋ္ဌာတိ၊ မဏိပဘာဖရဏဿ ဝိယ ဗြဟ္မလောကေ ဓာတုဖရဏဿ ဒဿိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သရီရပဘာ ပန နိက္ခပဘာသဒိသာတိ၊ ‘‘နိက္ခောပမ္မေ သရီရဖရဏံ ဝိယ ဒိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာ နာမ နတ္ထီတိ ပါဠိပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ နာမ နိစ္ဆိတာယ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အဝိနိစ္ဆိတာယ ပန နတ္ထိ ဝိယာတိ အကထနံ နာမ အဋ္ဌကထာယ အနာစိဏ္ဏန္တိ တဿ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပိတွာ။ ယထာ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တထာ အဝတွာ ‘‘ဝိယာ’’တိ ဝစနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဗုဒ္ဓါနံ ဗျာမပ္ပဘာ ဗျာမပ္ပဒေသေ သဗ္ဗကာလံ အဓိဋ္ဌာတိ ဝိယ တဿ ဗြဟ္မုနော သရီရဖရဏံ သရီရာဘာယ ပတ္ထရဏံ သဗ္ဗကာလိကံ။ စတ္တာရိမာနိ ဣတရာနိ ဖရဏာနိ အဝိနာသေတွာ အညမညမဘိန္ဒိတွာ ကထေတဗ္ဗံ။ ဖရဏပဒဿေဝ ဝေဝစနံ ‘‘အဓိမုစ္စနေနေဝ ဖရဏ’’န္တိ။ ပတ္ထရတီတိ ယထာဝုတ္တံ ဖရဏဝသေန ပတ္ထရတိ။ ဇာနာတီတိ အဓိမုစ္စနဝသေန ဇာနာတိ။

၁၆၉။ အာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဘေ သင်္ဂဏှာတိ။ အာဘာတိ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိကေ ဒေဝေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ သာဓာရဏတော ဝုတ္တံ။ တတော သုဘာတိ တတိယဇ္ဈာနဘူမိကေ။ တေနာဟ – ‘‘ပါဋိယေက္ကာ ဒေဝါ နတ္ထီ’’တိအာဒိ။ သာဓာရဏတော ကတာယပိ ပတ္ထနာယ ဈာနင်္ဂံ ပရိတ္တံ ဘာဝိတဉ္စေ၊ ပရိတ္တာဘေသု ဥပပတ္တိ ဟောတိ၊ မဇ္ဈိမဉ္စေ၊ အပ္ပမာဏာဘေသု၊ ပဏီတဉ္စေ၊ အာဘဿရေသု ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုဘာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ သုဝိညေယျောတိ အာဟ – ‘‘ဝေဟပ္ဖလာဒိဝါရာ ပါကဋာယေဝါ’’တိ။

ကာမာဝစရေသု နိဗ္ဗတ္တတူတိအာဒိနာ သဒ္ဓါဒီနံ အဇ္ဈာနဝိပဿနာနံ ကထံ တဒဓိဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ အာသင်္ကတိ။ ဣတရော သဒ္ဓါဒီနံ အဇ္ဈာနသဘာဝတ္တေပိ ဈာနဝိပဿနာနံ အဓိဋ္ဌာနံ နိဿယပစ္စယာဒိဝသေန သပ္ပစ္စယတ္တာ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိံ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာဝဟန္တီတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ သီလန္တိ သမ္ဘာရသီလံ။ အနာဂါမီ သမုစ္ဆိန္နဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနော သမာနော သစေ သဗ္ဗသော ဥပပတ္တိယော အတိက္ကမိတုံ န သက္ကောတိ၊ အရိယဘူမီသု ဧဝ နိဗ္ဗတ္တတိ ယထူပစိတဈာနကမ္မုနာတိ အာဟ – ‘‘အနာဂါမိ…ပေ… နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ။ ဥပရိမဂ္ဂန္တိ အဂ္ဂမဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ။ အာသဝက္ခယန္တိ သဗ္ဗသော အာသဝါနံ ခယံ ပဟာနံ ပါပုဏာတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သင်္ခါရုပပတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ အနုပဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၃။ သုညတဝဂ္ဂေါ

၁။ စူဠသုညတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၆။ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ¶ ¶ ကတွာတိ သမာပဇ္ဇန္တေဟိ နာမ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ထေရော ပန ဘဂဝတော ဝတ္တကရဏတ္ထံ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကရောတိ၊ ‘‘ဧတ္တကေ ကာလေ ဝီတိဝတ္တေ ဣဒံ နာမ ဘဂဝတော ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ သော တတ္ထကံယေဝ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ’’တိ။ သုညတာဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာတိ ဧတေန ဣတရေ၊ ‘‘န သောတာပန္နသကဒါဂါမီ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။ သုညတောတိ အတ္တသုညတော စ နိစ္စသုညတော စ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ သေက္ခာနဉှိ သုညတာပဋိဝေဓော ပါဒေသိကော သုဘသုခသညာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ၊ တသ္မာ သော ထေရော သုညတာကထံ သောတုကာမော ဇာတော။ ဓုရေန ဓုရံ ပဟရန္တေန ဝိယာတိ ရထဓုရေန ရထဓုရံ ပဟရန္တေန ဝိယ ကတွာ ဥဇုကမေဝ သုညတာ…ပေ… ဝတ္ထုံ န သက္ကာတိ ယောဇနာ။ ဧကံ ပဒန္တိ ဧကံ သုညတာပဒံ။

ပုဗ္ဗေပါဟန္တိအာဒိနာ ဘဂဝါ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ အတ္တနော သုညတာဝိဟာရဗာဟုလ္လံ ပကာသေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမဗောဓိယမ္ပီ’’တိ အာဟ။ ဧကောတိအာဒိ ထေရဿ သုညတာကထာယ ဘာဇနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ သောတုန္တိ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကတွာ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရိတွာ သောတုမ္ပိ။ ဥဂ္ဂဟေတုမ္ပိတိ ယထာဘူတံ ဓမ္မံ ဓာရဏပရိပုစ္ဆာပရိစယဝသေန ဟဒယေန ဥဂ္ဂဟိတံ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ အဝိနဋ္ဌေ ကာတုမ္ပိ။ ကထေတုမ္ပီတိ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒဿေတုမ္ပိ သက္ကာ။ တတ္ထာတိ မိဂါရမာတုပါသာဒေ။ ကဋ္ဌရူပပေါတ္ထကရူပစိတ္တရူပဝသေန ကတာတိ ထမ္ဘာဒီသု ဥတ္တိရိတွာ ကတာနံ ကဋ္ဌရူပါနံ၊ နိယျူဟာဒီသု ပဋိမာဝသေန ရစိတာနံ ပေါတ္ထကရူပါနံ၊ သိတ္တိပဿေ စိတ္တကမ္မဝသေန ဝိရစိတာနံ စိတ္တရူပါနဉ္စ ကတာ နိဋ္ဌပိတာ။ ဝေဿဝဏမန္ဓာတာဒီနန္တိ ပဋိမာရူပေန ကတာနံ ဝေဿဝဏမန္ဓာတုသက္ကာဒီနံ။ စိတ္တကမ္မဝသေနာတိ အာရာမာဒိစိတ္တကမ္မဝသေန။ သဏ္ဌိတမ္ပီတိ အဝယဝဘာဝေန သဏ္ဌိတံ ဟုတွာ ဌိတမ္ပိ။ ဇိဏ္ဏပဋိသင်္ခရဏတ္ထန္တိ ဇိဏ္ဏာနံ နိယျူဟကူဋာဂါရပါသာဒါဝယဝါနံ အဘိသင်္ခရဏတ္ထာယ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ¶ ရဟဿသညာဏေန ဌပိတံ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ တသ္မိံ ¶ တသ္မိံ ကိစ္စေ ဝိနိယုဉ္ဇနဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဿ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ၊ ‘‘အယံ မိဂါရမာတုပါသာဒေါ သုညော’’တိအာဒိကံ ဝုတ္တံ။

နိစ္စန္တိ သဗ္ဗကာလံ ရတ္တိဉ္စ ဒိဝါ စ။ ဧကဘာဝံ ဧကံ အသုညတန္တိ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ၊ ဧကတ္တံ ဧကော အသုညတောတိ အတ္ထော။ ဂါမောတိ ပဝတ္တနဝသေနာတိ ဂေဟသန္နိဝေသဝီထိစစ္စရသိင်္ဃာဋကာဒိကေ ဥပါဒါယ ဂါမောတိ လောကုပ္ပတ္တိဝသေန။ ကိလေသဝသေနာတိ တတ္ထ အနုနယပဋိဃဝသေန။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ‘‘ပဝတ္တဝသေန ဝါ ကိလေသဝသေန ဝါ ဥပ္ပန္နံ မနုဿသည’’န္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဂါမဂ္ဂဟဏေန ဃရာဒိသညာ သင်္ဂဟိတာ၊ ဧဝံ မနုဿဂ္ဂဟဏေန ဣတ္ထိပုရိသာဒိသညာ သင်္ဂဟိတာ။ ယသ္မာ ရုက္ခာဒိကေ ပဋိစ္စ အရညသညာ တတ္ထ ပဗ္ဗတဝနသဏ္ဍာဒယော အန္တောဂဓာ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ တံ ဝိဘာဂံ အဂ္ဂဟေတွာ ဧကံ အရညံယေဝ ပဋိစ္စ အရညသညံ မနသိ ကရောတိ။ ဩတရတီတိ အနုပ္ပဝိသတိ။ အဓိမုစ္စတီတိ နိစ္ဆိနောတိ။ ပဝတ္တဒရထာတိ တထာရူပါယ ပဿဒ္ဓိယာ အဘာဝတော ဩဠာရိကဓမ္မပ္ပဝတ္တိသိဒ္ဓါ ဒရထာ။ ကိလေသဒရထာတိ အနုနယပဋိဃသမ္ဘဝါ ကိလေသဒရထာ။ ဒုတိယပဒေတိ ‘‘ယေ အဿု ဒရထာ မနုဿသညံ ပဋိစ္စာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ။ မနသိကာရသန္တတာယ၊ – ‘‘နာယံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဩဠာရိကာ၊ ဓမ္မပ္ပဝတ္တီ’’တိ သင်္ခါရဒဿနဒရထာနံ သုခုမတာ သလ္လဟုကတာ စ စရိတတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တဒရထမတ္တာ အတ္ထီ’’တိ။

ယံ ကိလေသဒရထဇာတံ၊ တံ ဣမိဿာ ဒရထသညာယ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ပဝတ္တဒရထမတ္တံ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ အတ္ထိ ဣဒန္တိ ပဇာနာတီတိ ယောဇနာ။ သုညတာ နိဗ္ဗတ္တီတိ သုညတန္တိ ပဝတ္တိ။ သုညတာ သဟစရိတဉှိ သုညံ၊ ဣဓ သုညတာတိ ဝုတ္တာ။

၁၇၇။ အဿာတိ ဘဂဝတော ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိ အဟောသိ။ အစ္စန္တသုညတန္တိ ‘‘ပရမာနုတ္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ အရဟတ္တံ ဒေသေဿာမီတိ။ အရညသညာယ ဝိသေသာနဓိဂမနတောတိ၊ ‘‘အရညံ အရည’’န္တိ မနသိကာရေန ဈာနာဒိဝိသေသဿ အဓိဂမာဘာဝတော၊ ‘‘ပထဝီ’’တိ မနသိကာရေန ဝိသေသာဓိဂမနတော။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ဝပိတေ သာလိအာဒယော သမ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဓုဝသေဝနန္တိ နိယတသေဝနံ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ။ ပဋိစ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘သမ္ဘူတ’’န္တိ ဝစနသေသော ဣစ္ဆိတောတိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္စ သမ္ဘူတ’’န္တိ။ ပထဝိံ ပဋိစ္စ သမ္ဘူတာ ဟိ သညာတိ။

ပထဝီကသိဏေ ¶ သော ပထဝီသညီ ဟောတိ၊ န ပကတိပထဝိယံ။ တဿာတိ ပထဝီကသိဏဿ။ တေဟီတိ ¶ ဂဏ္ဍာဒီဟိ။ သုဋ္ဌု ဝိဟတန္တိ ယထာ ဝလီနံ လေသောပိ န ဟောတိ၊ ဧဝံ သမ္မဒေဝ အာကောဋိတံ။ နဒီတဠာကာဒီနံ တီရပ္ပဒေသော ဥဒကဿ အာကရဋ္ဌေန ကူလံ၊ ဥန္နတဘာဝတော ဥဂ္ဂတံ ကူလံ ဝိယာတိ ဥက္ကူလံ၊ ဘူမိယာ ဥစ္စဋ္ဌာနံ။ ဝိဂတံ ကူလန္တိ ဝိက္ကူလံ၊ နီစဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဥစ္စနီစ’’န္တိ။ ဧကံ သညန္တိ ဧကံ ပထဝီတိသညံယေဝ။

၁၈၂။ သတိပိ သင်္ခါရနိမိတ္တဝိရဟေ ယာဒိသာနံ နိမိတ္တာနံ အဘာဝေန ‘‘အနိမိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တာနိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘နိစ္စနိမိတ္တာဒိဝိရဟိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုမဟာဘူတိကံ စတုမဟာဘူတနိဿိတံ။ သဠာယတနပဋိသံယုတ္တံ စက္ခာယတနာဒိသဠာယတနသဟိတံ။

၁၈၃။ ဝိပဿနာယ ပဋိဝိပဿနန္တိ ဓမ္မာနဉ္စ ပုန ဝိပဿနံ။ ဣဓာတိ အတ္တနော ပစ္စက္ခဘူတယထာဓိဂတမဂ္ဂဖလံ ဝဒတီတိ အာဟ – ‘‘အရိယမဂ္ဂေ စေဝ အရိယဖလေ စာ’’တိ။ ဥပါဒိသေသဒရထဒဿနတ္ထန္တိ သဗ္ဗသော ကိလေသုပဓိယာ ပဟီနာယ ခန္ဓောပဓိ အဝိသိဋ္ဌာ၊ တပ္ပစ္စယာ ဒရထာ ဥပါဒိသေသဒရထာ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ။ ယသ္မာ ဝိသယတော ဂါမသညာ ဩဠာရိကာ၊ မနုဿသညာ သုခုမာ၊ တသ္မာ မနုဿသညာယ ဂါမသညံ နိဝတ္တေတွာ။ ယသ္မာ ပန မနုဿသညာပိ သဘာဂဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟတော ဩဠာရိကာ၊ သဘာဂဝတ္ထုတော အရညသညာ သုခုမာ၊ တသ္မာ အရညသညာယ မနုဿသညံ နိဝတ္တေတွာ။ ပထဝီသညာဒိနိဝတ္တနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ သုတ္တန္တရေသု စ ဝုတ္တမေဝ။ အနုပုဗ္ဗေနာတိ မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ။ နိစ္စသာရာဒီနံ သဗ္ဗသော အဝတ္ထုတာယ အစ္စန္တမေဝ သုညတ္တာ အစ္စန္တသုညတာ။

၁၈၄။ သုညတဖလသမာပတ္တိန္တိ သုညတဝိမောက္ခဿ ဖလဘူတတ္တာ၊ သုညတာနုပဿနာယ ဝသေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ စ သုညတဖလသမာပတ္တိန္တိ လဒ္ဓနာမံ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ။ ယသ္မာ အတီတေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ အဟေသုံ၊ အနာဂတေ ဘဝိဿန္တိ၊ ဣဒါနိ ပန ဗုဒ္ဓသာသနဿ ဓရမာနတ္တာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ န ဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ အကတွာ၊ ‘‘ဧတရဟိပိ ဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကသင်္ခါတာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဓရန္တေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘဝန္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠသုညတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ မဟာသုညတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ ဆဝိဝဏ္ဏေန ¶ ¶ သော ကာဠော၊ န နာမေန။ ပလာလသန္ထာရောတိ အာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကောစ္ဆစိမိလိကာကဋသာရာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဂဏဘိက္ခူနန္တိ ဂဏဗန္ဓနဝသေန ဘိက္ခူနံ။

ယဒိ သံသယော နာမ နတ္ထိ၊ ‘‘သမ္ဗဟုလာ နု ခေါ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကပုဗ္ဗဘာဂါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိတက္ကော ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဧတိဿာတိ ဝိတက္ကပုဗ္ဗဘာဂါ၊ ပုစ္ဆာ။ သာ ‘‘သမ္ဗဟုလာ နော ဧတ္ထ ဘိက္ခူဝိဟရန္တီ’’တိ ဝစနံ၊ ဝိတက္ကော ပန ‘‘သမ္ဗဟုလာ နု ခေါ ဣဓ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဣမိနာ အာကာရေန တဒါ ဘဂဝတော ဥပ္ပန္နော စိတ္တသင်္ကပ္ပော၊ တဿ ပရိဝိတက္ကဿ တဗ္ဘာဝဇောတနောယံ နု-ကာရော ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဝိတက္ကပုဗ္ဗဘာဂေ စာယံ နု-ကာရော နိပါတမတ္တော’’တိ။ ကိဉ္စာပိ ဂစ္ဆန္တော ဒိသွာ၊ ‘‘သမ္ဗဟုလာ နော ဧတ္ထ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တီ’’တိ ပုစ္ဆာဝသေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ ‘‘န ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု သောဘတိ သင်္ဂဏိကာရာမော’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၅) ဥပရိဒေသနာဝသေန မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေ အဝိနိစ္ဆိတော နာမ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဝိသုံ ဝိနိစ္ဆိတော ဧဝ ဟောတိ၊ ဒိသွာ နိစ္ဆိနိတွာဝ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ တထာ ပုစ္ဆတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၆)။ တေနာဟ ‘‘ဣတော ကိရာ’’တိအာဒိ။

ယထာ နဒီဩတိဏ္ဏံ ဥဒကံ ယထာနိန္နံ ပက္ခန္ဒတိ၊ ဧဝံ သတ္တာ ဓာတုသော သံသန္ဒန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဂဏဝါသော နဒီဩတိဏ္ဏဥဒကသဒိသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ – ‘‘နိရယတိရစ္ဆာနယောနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုရုဝိန္ဒာဒိနှာနီယစုဏ္ဏာနိ သဏှသုခုမဘာဝတော နာဠိယံ ပက္ခိတ္တာနိ နိရန္တရာနေဝ တိဋ္ဌန္တီတိ အာဟ – ‘‘စုဏ္ဏဘရိတာ နာဠိ ဝိယာ’’တိ။ သတ္တပဏ္ဏာသ ကုလသတသဟဿာနီတိ သတ္တသတသဟဿာဓိကာနိ ပညာသ ကုလာနံယေဝ သတသဟဿာနိ၊ မနုဿာနံ ပန ဝသေန သတ္တ ကောဋိယော တဒါ တတ္ထ ဝသိံသု။

တတော စိန္တေသိ၊ ကထံ? ကာမဉ္စာယံ လောကပကတိ၊ မယှံ ပန သာသနေ အယုတ္တောဝ သောတိ အာဟ – ‘‘မယာ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မန္တိ သဘာဝသိဒ္ဓံ။ သံဝေဂေါတိ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ ဝုစ္စတိ။ န ခေါ ပနေတံ သက္ကာ ဂိလာနုပဋ္ဌာနဩဝါဒါနုသာသနိအာဒိဝသေန သမာဂမဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဂဏဘေဒနန္တိ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ ဝိဝေစနံ။

၁၈၆။ ကတပရိဘဏ္ဍန္တိ ¶ ¶ ပုဗ္ဗေ ကတသံဝိဓာနဿ စီဝရဿ ဝုတ္တာကာရေန ပဋိသင်္ခရဏံ။ နောတိ အမှာကံ။ အနတ္တမနောတိ အနာရာဓိတစိတ္တော။

သကဂဏေန သဟဘာဝတော သင်္ဂဏိကာတိ အာဟ ‘‘သကပရိသသမောဓာန’’န္တိ။ ဂဏောတိ ပန ဣဓ ဇနသမူဟောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နာနာဇနသမောဓာန’’န္တိ။ သောဘတိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနတော။ ကာမတော နိက္ခမတီတိ နိက္ခမော၊ ဧဝံ နိက္ခမဝသေန ဥပ္ပန္နံ သုခံ။ ဂဏသင်္ဂဏိကာကိလေသသင်္ဂဏိကာဟိ ပဝိဝိတ္တိ ပဝိဝေကော။ ပဝိဝေကဝသေန ဥပ္ပန္နံ သုခံ။ ရာဂါဒီနံ ဥပသမာဝဟံ သုခံ ဥပသမသုခံ။ မဂ္ဂသမ္ဗောဓာဝဟံ သုခံ သမ္ဗောဓိသုခံ။ နိကာမေတဗ္ဗဿ၊ နိကာမံ ဝါ လာဘီ နိကာမလာဘီ။ နိဒုက္ခံ သုခေနေဝ လဘတီတိ အဒုက္ခလာဘီ။ ကသိရံ ဝုစ္စတိ အပ္ပကန္တိ အာဟ – ‘‘အကသိရလာဘီတိ ဝိပုလလာဘီ’’တိ။

သာမာယိကန္တိ သမယေ ကိလေသဝိမုစ္စနံ အစ္စန္တမေဝါတိ သာမာယိကံ မ-ကာရေ အ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ။ တေနာဟ – ‘‘အပ္ပိတပ္ပိတသမယေ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ကန္တန္တိ အင်္ဂသန္တတာယ အာရမ္မဏသန္တတာယ စ ကမနီယံ မနောရမ္မံ။ အသာမာယိကံ အစ္စန္တဝိမုတ္တံ။

ဧတ္တာဝတာတိအာဒိနာ သင်္ဂဏိကာရာမဿ ဝိသေသာဓိဂမဿ အန္တရာယိကဘာဝံ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သဟ နိဒဿနေန ဒဿေတိ။ တတ္ထ သာ ဒုဝိဓာ အန္တရာယိကတာ ဝေါဒါနဓမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိဟေတုကာ၊ သံကိလေသဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုကာ စ။

တေ ပဌမံ ‘‘သင်္ဂဏိကာရာမော’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတွာ ဣတရံ ဝိဘာဝေတုံ၊ ‘‘ဣဒါနိ ဒေါသုပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဋ္ဌိဉ္စ ပဋိစ္စ နှာရုဉ္စ ပဋိစ္စ စမ္မဉ္စ ပဋိစ္စ မံသဉ္စ ပဋိစ္စ အာကာသော ပရိဝါရိတော ရူပန္တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆) ဝိယ ဣဓ ရူပသဒ္ဒေါ ကရဇကာယပရိယာယောတိ ‘‘ရူပန္တိ သရီရ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘နာဟံ၊ အာနန္ဒ…ပေ… ဒေါမနဿုပါယာသာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခစိတ္တာနံ အာရဒ္ဓဝိပဿကာနမ္ပိ အသပ္ပာယဝဇ္ဇနသပ္ပာယသေဝနဝသေန ကာယဿ ပရိဟရဏံ ဟောတီတိ? သစ္စံ၊ တံ ပန ယော ကလ္လသရီရံ နိဿာယ ဓမ္မသာဓနာယ အနုယုဉ္ဇိတုကာမော ဟောတိ၊ တဿေဝ ဓမ္မသာဓနတာဝသေန။ ဓမ္မသာဓနဘာဝဉှိ အပေက္ခိတွာ အသပ္ပာယံ ဝဇ္ဇေတွာ သပ္ပာယဝသေန ပေါသေတွာ သုဋ္ဌုတရံ ဟုတွာ ¶ အနုယုဉ္ဇနတော ကာယဿ ပရိဟရဏံ၊ န သော ကာယေ အဘိရတော နာမ ဟောတိ ပစ္စဝေက္ခဏာယတ္တတ္တာ အပေက္ခာယ ဝိနောဒိတဗ္ဗော တာဒိသောတိ။ ဥပါလိဂဟပတိနောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဒသဗလသာဝကတ္တုပဂမနသင်္ခါတေနာ’’တိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၁၈၇။ မဟာကရုဏာဝသေန ¶ ပရိဝုတာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသိန္နောပိ ဧကန္တဝိဝေကဇ္ဈာသယတ္တာ ဧကကောဝ။ ဧတေန သတ္ထုနော ပဝိဝိတ္တဿ ပဝိဝေကတ္တေန ဝိဝိတ္တတံ ဒဿေတိ။ ရူပါရူပပဋိဘာဂနိမိတ္တေဟိ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ရူပါဒီနံ သင်္ခတနိမိတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတိဝိယ သန္တတရပဏီတတမဘာဝေန ဝိသေသတော သိနောတိ ဗန္ဓတီတိ ဝိသယော၊ သော ဧဝ သသန္တတိပရိယာပန္နတာယ အဇ္ဈတ္တံ။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ – ‘‘သုညတန္တိ သုညတဖလသမာပတ္တိ’’န္တိ။ ဥပဓိဝိဝေကတာယ အသင်္ခတာ ဓာတု ဣဓ ဝိဝေကောတိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ – ‘‘ဝိဝေကနိန္နေနာ’’တိအာဒိ။ ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အသေသေတွာ အာသဝဋ္ဌာနိယာနဉ္စ ဓမ္မာနံ တတ္ထ ဝိဂတတ္တာ တေသံ ဝသေန ဝိဂတန္တေန၊ ဧဝံဘူတံ တေသံ ဗျန္တိဘာဝံ ပတ္တန္တိ ပါဠိယံ ‘‘ဗျန္တိဘူတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥယျောဇနံ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထိ၊ ဥယျောဇေတိ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ဝါ ဥယျောဇနိကံ။ ယသ္မာ န သဗ္ဗကထာ ဥယျောဇနဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥယျောဇနိကပဋိသံယုတ္တ’’န္တိ။

တေလပါကံ ဂဏှန္တော ဝိယာတိ ယထာ တေလပါကော နာမ ပရိစ္ဆိန္နကာလော န အတိက္ကမိတဗ္ဗော၊ ဧဝံ အတ္တနော သမာပတ္တိကာလံ အနတိက္ကမိတွာ။ ယထာ ဟိ ကုသလော ဝေဇ္ဇော တေလံ ပစန္တော တံ တံ တေလကိစ္စံ စိန္တေတွာ ယဒိ ဝါ ပတ္ထိန္နပါကော၊ ယဒိ ဝါ မဇ္ဈိမပါကော၊ ယဒိ ဝါ ခရပါကော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ တဿ ကာလံ ဥပဓာရေတွာ ပစတိ၊ ဧဝံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကံ ဥပဓာရေတွာ တံ တံ ကာလံ အနတိက္ကမိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ပရိသံ ဥယျောဇေန္တော စ ဝိဝေကနိန္နေနေဝ စိတ္တေန ဥယျောဇေတိ။ ဒွေ ပဉ္စဝိညာဏာနိပိ တဒဘိနီဟတမနောဝိညာဏဝသေန နိဗ္ဗာနနိန္နာနေဝ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သင်္ခါရာနံ သုဋ္ဌု ပရိညာတတာယ ပဏီတာနမ္ပိ ရူပါဒီနံ အာပါထဂမနေ ပဂေဝ ဣတရေသံ ပဋိကူလတာဝ သုပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ ဃမ္မာဘိတတ္တဿ ဝိယ သီတဇလဋ္ဌာနနိန္နတာ နိဗ္ဗာနနိန္နမေဝ စိတ္တံ ဟောတိ၊ တဿ အတိဝိယ သန္တပဏီတဘာဝတော။

၁၈၈။ အဇ္ဈတ္တမေဝါတိ ¶ ဣဓ ဈာနာရမ္မဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဂေါစရဇ္ဈတ္တမေဝါ’’တိ။ ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တံ သုညတံ။ အပဂုဏပါဒကဇ္ဈာနဉှိ ဧတ္ထ ‘‘နိယကဇ္ဈတ္တ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ ဝိပဿနာဝိသေသဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ နိယကဇ္ဈတ္တံ နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တတံ၊ အနတ္တတန္တိ အတ္ထော။ အသမ္ပဇ္ဇနဘာဝဇာနနေနာတိ ဣဒါနိ မေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝီထိပဋိပန္နံ န ဟောတိ၊ ဥပ္ပထမေဝ ပဝတ္တတီတိ ဇာနနေန။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝတာ ဝိပဿနာယ ဧဝ ပါဒကေ ဈာနေ အဝတွာ ပါဒကဇ္ဈာနံ ဂဟိတန္တိ အာဟ – ‘‘အပ္ပဂုဏပါဒကဇ္ဈာနတော’’တိအာဒိ။ န ပက္ခန္ဒတိ သမ္မာ န သမာဟိတတ္တာ။ သော ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တဓမ္မာ ¶ မယှံ နိဇ္ဇဋာ နိဂုမ္ဗာ ဟုတွာ န ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ဟန္ဒာဟံ ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မေ မနသိ ကရေယျံ ဧကစ္စေသု သင်္ခါရေသု ဥပဋ္ဌိတေသု ဣတရေပိ ဥပဋ္ဌဟေယျုမေဝါ’’တိ ပရဿ…ပေ… မနသိ ကရောတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနဝသေန ဝိယ သမ္မသိတဇ္ဈာနဝသေနပိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဟောတိယေဝါတိ အာဟ – ‘‘အရူပသမာပတ္တိယံ နု ခေါ ကထန္တိ အာနေဉ္ဇံ မနသိ ကရောတီ’’တိ။ န မေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ မယှံ ဝိပဿနာစိတ္တံ ဝီထိပဋိပန္နံ ဟုတွာ န ဝဟတီတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝါတိ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘူတမေဝ ဈာနံ။ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဝိပဿနာယ တိက္ခဝိသဒတာပါဒနာယ။ အဝဟန္တေ နိပုဏာဘာဝေန ဆေဒနကိရိယာယ အပ္ပဝတ္တန္တေ။ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝိပဿနာယ တိက္ခကမ္မကရဏံ သမထဝိပဿနာဝိဟာရေနာတိ အာဟ – ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနေ မနသိကာရော ဝဟတီ’’တိ။

၁၈၉။ သမ္ပဇ္ဇတိ မေတိ ဝီထိပဋိပတ္တိယာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဘာဝတော သမ္ပဇ္ဇတိ မေ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဇာနနေန။ ဣရိယာပထံ အဟာပေတွာတိ ယထာ ပရိဿမော နာဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ အတ္တနော ဗလာနုရူပံ တဿ ကာလံ နေတွာ ပမာဏမေဝ ပဝတ္တနေန ဣရိယာပထံ အဟောပေတွာ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ ဌာနနိသဇ္ဇာသယနဝါရေသု။ ကထာဝါရေသု ပန ဝိသေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ၊ ‘‘ဣမိနာ ဝိဟာရေနာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝုတ္တံ။

၁၉၀။ ကာမဝိတက္ကာဒယော ဩဠာရိကကာမရာဂဗျာပါဒသဘာဂါတိ အာဟ – ‘‘ဝိတက္ကပဟာနေန ဒွေ မဂ္ဂေ ကထေတွာ’’တိ။ ကာမဂုဏေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ကိလေသုပ္ပတ္တိကာရဏေတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ကိလေသုပ္ပတ္တိကာရဏံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညထာ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ကိလေသုပ္ပတ္တိကာရဏမေဝ။ သမုဒါစရတီတိ သမုဒါစာရောတိ အာဟ ‘‘သမုဒါစရဏတော’’တိ။ သော ပန ယသ္မာ စိတ္တဿ၊ န သတ္တဿ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘စေတသော’’တိ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော ဧ-ကာရဿ စ အကာရော ကတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ဧတန္တိ။

၁၉၁။ အနုသယောတိ မာနာနုသယော ဘဝရာဂါနုသယော အဝိဇ္ဇာနုသယောတိ တိဝိဓောပိ အနုသယော ပဟီယတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ၊ ‘‘တတော မဂ္ဂါနန္တရံ ဖလံ၊ ဖလတော ဝုဋ္ဌာယ ပစ္စဝေက္ခမာနော ပဟီနဘာဝံ ဇာနာတိ၊ တဿ ဇာနနေန သမ္ပဇာနော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တနယေန။

ကုသလတော အာယာတီတိ အာယတော၊ သော ဧတေသန္တိ ကုသလာယတိကာ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလတော အာဂတာ’’တိ။ တံ ပန နေသံ ကုသလာယတိကတ္တံ ဥပနိဿယဝသေန ဟောတိ သဟဇာတဝသေနပီတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သေယျထိဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ယသ္မာ ¶ ပန ယထာဝုတ္တဓမ္မေသု ကေစိ လောကိယာ၊ ကေစိ လောကုတ္တရာ၊ အထ ကသ္မာ ဝိသေသေန ‘‘လောကုတ္တရာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘လောကေ ဥတ္တရာ ဝိသိဋ္ဌာ’’တိ။ တေန လောကိယဓမ္မေသု ဥတ္တမဘာဝေန ဈာနာဒယော လောကုတ္တရာ ဝုတ္တာ၊ န လောကဿ ဥတ္တရဏတောတိ ဒဿေတိ။ ယံ ကိဉ္စိ မဟဂ္ဂတစိတ္တံ မာရဿ အဝိသယော အကာမာဝစရတ္တာ၊ ပဂေဝ တံ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘူတံ သုဝိက္ခာလိတမလန္တိ အာဟ – ‘‘ဇာနိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ဧကော အာနိသံသော အတ္ထိ ဘာဝနာနုယောဂဿ သပ္ပာယဓမ္မကထာပဋိလာဘော။

၁၉၂။ ဧတဒတ္ထန္တိ ကေဝလဿ သုတဿ အတ္ထာယ။ သပ္ပာယာသပ္ပာယဝသေနာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု သပ္ပာယဝသေန ဒသကထာဝတ္ထူနိ အာဂတာနီတိ? သစ္စမေတံ၊ အသပ္ပာယကထာဝဇ္ဇနပုဗ္ဗိကာယ သပ္ပာယ ကထာယ ဝသေန အာဂတတ္တာ ‘‘သပ္ပာယာသပ္ပာယဝသေန အာဂတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုတပရိယတ္တိဝသေနာတိ သရူပေန တတ္ထ အနာဂတာနိပိ ဒသကထာဝတ္ထူနိ သုတ္တဂေယျာဒိအန္တောဂဓတ္တာ၊ ‘‘သုတပရိယတ္တိဝသေန အာဂတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိပူရဏဝသေန သရူပတော အာဂတတ္တာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ ကထေတဗ္ဗာနိ။ အတ္ထောတိ သာမညတ္ထော။

၁၉၃။ အနုအာဝတ္တန္တီတိ ¶ အနုအနု အဘိမုခါ ဟုတွာ ဝတ္တန္တိ၊ ပယိရုပါသနာဒိဝသေန အနုကူလယန္တိ။ မုစ္ဆနတဏှန္တိ ပစ္စယေသု မုစ္ဆနာကာရံ။ တဏှာယ ပတ္ထနာ နာမ တေနာကာရေန ပဝတ္တီတိ အာဟ – ‘‘ပတ္ထေတိ ပဝတ္တေတီ’’တိ။ ကိလေသူပဒ္ဒဝေနာတိ ကိလေသသင်္ခါတေန ဥပဒ္ဒဝေန။ ကိလေသာ ဟိ သတ္တာနံ မဟာနတ္ထကရဏတော ‘‘ဥပဒ္ဒဝေါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နေန ကိလေသူပဒ္ဒဝေန အန္တေဝါသိနော၊ ဥပဒ္ဒဝေါ အန္တေဝါသူပဒ္ဒဝေါ၊ ဗြဟ္မစရိယဿ ဥပဒ္ဒဝေါ ဗြဟ္မစာရုပဒ္ဒဝေါတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘သေသုပဒ္ဒဝေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။ ဂုဏမရဏံ ကထိတံ၊ န ဇီဝိတမရဏံ။

အပ္ပလာဘာတိ အပ္ပမတ္တကလာဘီ ဝိသေသာနံ။ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ယထာဝုတ္တဗြဟ္မစာရုပဒ္ဒဝေါ ဒုက္ခဝိပါကတရော စေဝ ကဋုကဝိပါကတရော စာတိ ဧဝံ ဝုတ္တော။ အာစရိယန္တေဝါသိကူပဒ္ဒဝေါ ဟိ ဗာဟိရကသမယဝသေန ဝုတ္တော၊ ဗြဟ္မစာရုပဒ္ဒဝေါ ပန သာသနဝသေန။ ဒုရက္ခာတေ ဟိ ဓမ္မဝိနယေ ဒုပ္ပဋိပတ္တိ န မဟာသာဝဇ္ဇာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ သိထိလဝါယာမဘာဝတော၊ သွာချာတေ ပန ဓမ္မဝိနယေ ဒုပ္ပဋိပတ္တိ မဟာသာဝဇ္ဇာ မဟတော အတ္ထဿ ဗာဟိရဘာဝကရဏတော။ တေနာဟ ‘‘သာသနေ ပနာ’’တိအာဒိ။

၁၉၆။ တသ္မာတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗပရာပေက္ခံ ပုရိမဿ စ အတ္ထဿ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသနန္တိ အာဟ ¶ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ မိတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မိတ္တဝါ၊ တဿ ဘာဝေါ မိတ္တဝတာ၊ တာယ။ မိတ္တဝသေန ပဋိပဇ္ဇနန္တိ အာဟ ‘‘မိတ္တပဋိပတ္တိယာ’’တိ။ သပတ္တဝတာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတမတ္တမ္ပီတိ ဣမိနာ ပဂေဝ ဣတရံ ဝီတိက္ကမန္တောတိ ဒဿေတိ။ သာဝကေသု ဟိတပရက္ကမနံ ဩဝါဒါနုသာသနီဟိ ပဋိပဇ္ဇနန္တိ အာဟ – ‘‘တထာ န ပဋိပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ။ အာမကမတ္တန္တိ ကုလာလဘာဇနံ ဝုစ္စတိ။ နာဟံ တုမှေသု တထာ ပဋိပဇ္ဇိဿာမီတိ ကုမ္ဘကာရော ဝိယ အာမကဘာဇနေသု အဟံ တုမှေသု ကေဝလံ ဇာနာပေန္တော န ပဋိပဇ္ဇိဿာမိ။ နိဂ္ဂဏှိတွာတိ နီဟရိတွာ။ လောကိယဂုဏာပိ ဣဓ သာရောတွေဝ အဓိပ္ပေတာ လောကုတ္တရဂုဏာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာသုညတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၇။ ဝိဘတ္တိပတိရူပကာ ¶ ¶ စ နိပါတာ ဟောန္တီတိ ယထာရဟံ တံတံဝိဘတ္တိအတ္ထဒီပကာ၊ ဣဓ ပစ္စတ္တဝစနော ယတြသဒ္ဒေါ၊ ဟိသဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော၊ နာမသဒ္ဒေါ အစ္ဆရိယတ္ထော၊ ပဒတ္တယဿ ပန အစ္ဆရိယတ္ထနိဒ္ဒိဋ္ဌတာယ ‘‘အစ္ဆရိယတ္ထေ နိပါတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကံသတော ပနေတံ ပဒတ္တယံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ၊ ‘‘ယတြာတိ နိပါတဝသေန အနာဂတဝစန’’န္တိ။ ပပဉ္စသဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ ဆိန္နဝဋုမေတိ ဣမိနာ သဗ္ဗကိလေသဝဋ္ဋဿ အကုသလကမ္မဝဋ္ဋဿ စ ဆိန္နတ္တာ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ စ ဥပရိ ဝက္ခမာနတ္တာ အာဟ – ‘‘ဝဋုမန္တိ ကုသလာကုသလကမ္မဝဋ္ဋံ ဝုစ္စတီ’’တိ။ နိပါတဝသေန ယတြသဒ္ဒယောဂေန။ အနာဂတဝစနန္တိ ဣဒံ အနာဂတဝစနသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ။ အနာဂတတ္ထဝါစီ ဟိ အနာဂတဝစနံ၊ အတ္ထော စေတ္ထ အတီတောတိ။ အနုဿရီတိ ဣဒံ အနုဿရိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘န အနုဿရိဿတီ’’တိ သဒ္ဒပယောဂဿ အတီတဝိသယတ္တာ။ ယဒါ ပန တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ယာ ကထာ ပဝတ္တိတာ၊ တတော ပစ္ဆာပိ ဘဂဝတော တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ အနုဿရဏံ ဟောတိယေဝ။

ခတ္တိယဇစ္စာတိအာဒိကာလတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နာယ ခတ္တိယဇာတိယာ ဥဒိတောဒိတာယ။ ဗြဟ္မဇစ္စာတိ ဗြာဟ္မဏဇစ္စာ။ ဧဝံဂေါတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ လောကိယလောကုတ္တရသီလေနာတိ ပါရမိတာသမ္ဘူတေန ဗုဒ္ဓါဝေဏိကတ္တာ အနညသာဓာရဏေန လောကိယေန လောကုတ္တရေန စ သီလေန။ ဧဝံသီလာတိ အနဝသေသသီလာနံ ဝိသုံ ပစ္စဝေက္ခဏကရဏေန ဧဝံသီလာတိ အနုဿရိဿတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ယထာ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာ ဝိဇ္ဇာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ၊ ဧဝံ သမာဓိပက္ခာ သမာဓိသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ သတိဝီရိယာဒယောတိ အာဟ – ‘‘ဟေဋ္ဌာ သမာဓိပက္ခာနံ ဓမ္မာနံ ဂဟိတတ္တာ ဝိဟာရော ဂဟိတောဝါ’’တိ။ တသ္မာ သမာဓိပက္ခဓမ္မဝိနိမုတ္တော ဧဝ ဣဓ ဝိဟာရော အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ဟီ’’တိအာဒိ။

ယထာ ဝါ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသင်္ဂဟိတာ လောကိယလောကုတ္တရာ သမာဓိပညာ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ ဧဝံပညာ’’တိ ပဒေဟိ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတာပိ ယထာသကံ ပဋိပက္ခတော မုစ္စနဿ ပဝတ္တိဝိသေသံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧဝံဝိမုတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ပုန ဂဟိတာ၊ တထာ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ’’တိ ဧတ္ထ ဂဟိတာပိ သမာဓိပက္ခဓမ္မာ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအာနေဉ္ဇအရိယဝိဟာရသင်္ခါတံ အတ္တနော ပဝတ္တိဝိသေသံ ဥပါဒါယ၊ ‘‘ဧဝံဝိဟာရီ’’တိ ဧတ္ထ ပုန ဂဟိတာတိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော။ ဖလဓမ္မာနံ ပဝတ္တိကာလေပိ ¶ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ န တံအာနုဘာဝဇာတာ၊ အထ ခေါ အရိယမဂ္ဂေန ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ ¶ အာဟ – ‘‘မဂ္ဂါနုဘာဝေန ကိလေသာနံ ပဋိပဿဒ္ဓန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ။ ယော ယံ ပဇဟတိ၊ သော ပဟာယကော ပဟာတဗ္ဗတော ဝိမုတ္တောတိ ဝုစ္စတိ ဝိသံသဋ္ဌဘာဝတောတိ ပဟာနဝိဘာဂေန ဝုစ္စမာနေ အပဟာယကဿ နိဗ္ဗာနဿ ကထံ ဝိမုတ္တတာ? ဝိသံသဋ္ဌာဘာဝတော ဧဝ။ တဉှိ ပကတိယာဝ သဗ္ဗသော ကိလေသေဟိ ဝိသံသဋ္ဌံ ဝိနိဿဋံ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတံ၊ တသ္မာဿ တတော နိဿဋတ္တာ နိဿရဏဝိမုတ္တိ နိဿရဏပဟာနန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိအာဒိ။

၁၉၉။ ဣမေ တထာဂတဿ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဓမ္မာ၊ န သာဝကဝိသယာ၊ မမ ပန ဒေသနာ တယာ သုတာ ဧဝါတိ တေ ထေရဿေဝ ဘာရံ ကရောန္တော၊ ‘‘တံ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပဋိဘန္တူ’’တိ အာဟ။ သတော သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ ကာလဘေဒဝသေန လဗ္ဘမာနမ္ပိ သမ္ပဇာနဘာဝံ အနာမသိတွာ ဂတိဝိဘာဂေန တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဒွေ သမ္ပဇညာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ – အဋ္ဌ ဝရေ ဂဏှန္တောတိ ဧတ္ထ ကထံ ဝရံ ဒေဝတာ ဒေတိ၊ ပရဿ ဒီယမာနဉ္စ တံ ကထံ ပရဿ သမိဇ္ဈတီတိ? ကမ္မဗလေနေဝ။ ယဒိ ဟိ တံ ကမ္မံ ကတောကာသံ ယဿ တဒပဒေသေန ဖလံ ဝိပစ္စတိ၊ ဧဝံ ဒေဝတာယ တဿ ဝရံ ဒိန္နံ၊ ဣတရေန စ လဒ္ဓန္တိ ဝေါဟာရော ဟောတီတိ။ အပိစ ပရဿ ပတ္ထိတဝရာနိ နာမ ဝိပစ္စမာနဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတော ပယောဂဝိသေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တာနိ ဝိပစ္စနေ ဧကန္တိကာနိပိ အပ္ပေသက္ခာ ဒေဝတာ – ‘‘အယမဿ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိဿတိ၊ နော’’တိ န ဇာနန္တိ၊ သက္ကော ပန ပညဝါ တာနိ ဧကစ္စံ ဇာနာတိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သက္ကေန ပသီဒိတွာ ဒိန္နေ အဋ္ဌ ဝရေ ဂဏှန္တော’’တိအာဒိ။

ပဌမဇဝနဝါရေတိ ဥပ္ပန္နဿ သဗ္ဗပဌမဇဝနဝါရေ။ သော ဟိ ပဋိသန္ဓိယာ အာသန္နဘာဝတော အဝိသဒေါ ဟောတိ၊ ဒေဝဘာဝေ နိကန္တိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော န ဇာနာတိ။ အညာဟိ ဒေဝတာဟိ အသာဓာရဏဇာနနံ ဟောတိ ဒုတိယဇဝနဝါရတော ပဋ္ဌာယ ပဝတ္တနတော။

အညေပိ ဒေဝါတိအာဒိနာ ဗောဓိသတ္တဿ တတ္ထ သမ္ပဇညေနေဝ ဌိတဘာဝံ ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေတိ။ အာဟာရူပစ္ဆေဒေန ကာလင်္ကရောန္တီတိ ဣဒံ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣတရေသမ္ပိ ဒိဗ္ဗဘောဂေဟိ မုစ္ဆိတတံ အဇ္ဈာပန္နာနံ တိဋ္ဌန္တာနံ သမ္ပဇညာဘာဝေါ ဟောတိယေဝ။ ကိံ တထာရူပံ အာရမ္မဏံ ¶ နတ္ထီတိ ယထာရူပံ ဥဠာရံ ပဏီတဉ္စ အာရမ္မဏံ ပဋိစ္စ တေ ဒေဝါ သံမုစ္ဆိတာ အာဟာရူပစ္ဆေဒမ္ပိ ကရောန္တိ၊ ကိံ တထာရူပံ ဥဠာရံ ပဏီတဉ္စ အာရမ္မဏံ ဗောဓိသတ္တဿ နတ္ထီတိ ဗောဓိသတ္တဿ သမ္ပဇညာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ? ဗောဓိသတ္တော ဟိ ယတ္ထ ယတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ အညေ သတ္တေ ဒသဟိ ဝိသေသေဟိ အဓိဂ္ဂဏှာတိ၊ ပဂေဝ တတ္ထ ဒေဝဘူတော၊ တထာပိ ‘‘သတော သမ္ပဇာနော’’တိ အယမေတ္ထ အစ္ဆရိယဓမ္မော ဝုတ္တော။

၂၀၀။ သမ္ပတ္တိဘဝေ ¶ ဒီဃာယုကတာ နာမ ပညာဗလေန ဟောတိ၊ ဗောဓိသတ္တော စ မဟာပညော၊ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ တေန ဒီဃာယုကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန၊ ‘‘သေသတ္တဘာဝေသု ကိံ ယာဝတာယုကံ န တိဋ္ဌတီ’’တိ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘အာမ န တိဋ္ဌတီ’’တိ ပဋိဇာနိတွာ၊ ‘‘အညဒါ ဟီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။ ‘‘ဣဓ န ဘဝိဿာမီ’’တိ အဓိမုစ္စနဝသေန ကာလကိရိယာ အဓိမုတ္တိကာလကိရိယာ။ ပါရမိဓမ္မာနဉှိ ဥက္ကံသပ္ပတ္တိယာ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အဘိညာသမာပတ္တီဟိ သန္တာနဿ ဝိသေသိတတ္တာ အတ္တသိနေဟဿ တနုဘာဝေန သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာယ ဥဠာရဘာဝေန အဓိဋ္ဌာနဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝါပတ္တိယာ ဗောဓိသတ္တာနံ အဓိပ္ပာယာ သမိဇ္ဈန္တိ၊ စိတ္တေ ဝိယ ကမ္မေသု စ တေသံ ဝသိဘာဝေါ၊ တသ္မာ ယတ္ထုပပန္နာနံ ပါရမိယော သမ္မဒေဝ ပရိဗြူဟေန္တိ၊ ဝုတ္တနယေန ကာလံ ကတွာ တတ္ထ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဟိ အယံ မဟာသတ္တော ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ နာနာဇာတီသု အပရိဟီနဇ္ဈာနော ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပ္ပကမေဝ ကာလံ တတ္ထ ဌတွာ တတော စဝိတွာ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တော။ တေနာဟ – ‘‘အယံ ကာလကိရိယာ အညေသံ န ဟောတီ’’တိ။ သဗ္ဗပါရမီနံ ပူရိတတ္တာတိ ဣမိနာ ပယောဇနာဘာဝတော တတ္ထ ဌတွာ အဓိမုတ္တိကာလကိရိယာ နာမ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ အပိစ စရိမဘဝေ စတုမဟာနိဓိသမုဋ္ဌာနပုဗ္ဗိကာယ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိသဒိသာယ မဟာသမ္ပတ္တိယာ နိဗ္ဗတ္တိ ဝိယ ဗုဒ္ဓဘူတဿ အသဒိသဒါနာဒိဝသေန အနညသာဓာရဏလာဘုပ္ပတ္တိ ဝိယ စ ဣတော ပရံ မဟာပုရိသဿ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိအနုဘဝနံ နာမ နတ္ထီတိ ယာဝတာယုကဋ္ဌာနံ ဥဿာဟဇာတဿ ပုညသမ္ဘာရဿ ဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယဉှေတ္ထ ဓမ္မတာ။

မနုဿဂဏနာဝသေန၊ န ဒေဝဂဏနာဝသေန။ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ စုတိယာ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ။ အမိလာယိတွာတိ ဧတ္ထ အမိလာတဂ္ဂဟဏေနေဝ တာသံ မာလာနံ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါပိ ဂန္ဓသမ္ပဒါပိ သောဘာသမ္ပဒါပိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရာနံ ¶ ရဇောဇလ္လာနံ လေသဿပိ အဘာဝတော ဒေဝါနံ သရီရဂတာနိ ဝတ္ထာနိ သဗ္ဗကာလံ ပရိသုဒ္ဓပဘဿရာနေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ နေဝ သီတံ န ဥဏှန္တိ ယဿ သီတဿ ပတီကာရဝသေန အဓိကံ သေဝိယမာနံ ဥဏှံ၊ သယမေဝ ဝါ ခရတရံ ဟုတွာ အဓိဘဝန္တံ သရီရေ သေဒံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ တာဒိသံ နေဝ သီတံ န ဥဏှံ ဟောတိ။ တသ္မိံ ကာလေတိ ယထာဝုတ္တေ မရဏာသန္နကာလေ။ ဗိန္ဒုဗိန္ဒုဝသေနာတိ မုတ္တဂုဠိကာ ဝိယ ဗိန္ဒု ဗိန္ဒု ဟုတွာ သေဒါ မုစ္စန္တိ။ ဒန္တာနံ ခဏ္ဍိတဘာဝေါ ခဏ္ဍိစ္စံ။ ကေသာနံ ပလိတဘာဝေါ ပါလိစ္စံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝလိတ္တစတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကိလန္တရူပေါ အတ္တဘာဝေါ ဟောတိ၊ န ပန ခဏ္ဍိစ္စပါလိစ္စာဒီဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥက္ကဏ္ဌိတာတိ အနဘိရတိ၊ သာ နတ္ထိ ဥပရူပရိ ဥဠာရုဠာရာနမေဝ ဘောဂါနံ ဝိသေသတော ရုစိဇနကာနံ ဥပတိဋ္ဌနတော။

ပဏ္ဍိတာ ဧဝါတိ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ ဧဝ ဒေဝတာ။ ယထာ ဒေဝတာ ‘‘သမ္ပတိ ဇာတာ ကီဒိသေန ပုညကမ္မေန ¶ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဣမိနာ နာမ ပုညကမ္မေန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဇာနန္တိ၊ ဧဝံ အတီတဘဝေ အတ္တနာ ကတံ ဧကစ္စံ အညမ္ပိ ပုညံ ဇာနန္တိယေဝ မဟာပုညာတိ အာဟ – ‘‘ယေ မဟာပုညာ’’တိအာဒိ။

န ပညာယန္တိ စိရတရကာလတ္တာ ပရမာယုနော။ အနိယျာနိကန္တိ န နိယျာနာဝဟံ သတ္တာနံ အဘာဇနဘာဝတော။ သတ္တာ န ပရမာယုနော ဟောန္တိ နာမ ပါပုဿန္နတာယာတိ အာဟ – ‘‘တဒါ ဟိ သတ္တာ ဥဿန္နကိလေသာ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓါ မနုဿလောကေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ဒေဝဗြဟ္မလောကေသူ’’တိ။ ဒေဝလောကေ တာဝ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ အနောကာသဘာဝတော တထာ အနစ္ဆရိယဘာဝတော။ အစ္ဆရိယဓမ္မာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ တေသံ သာ အစ္ဆရိယဓမ္မတာ ဒေဝတ္တဘာဝေ ဌိတာနံ န ပါကဋာ ဟောတိ ယထာ မနုဿဘူတာနံ။ ဒေဝဘူတေ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဒိဿမာနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒေဝါနုဘာဝတောဝ လောကော ဒဟတိ၊ န ဗုဒ္ဓါနုဘာဝတော၊ တထာ သတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ နာဓိမုစ္စတိ န သမ္ပသီဒတိ ဣဿရကုတ္တဂ္ဂါဟံ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ဒေဝတ္တဘာဝဿ စ စိရကာလပဝတ္တနတော ဧကစ္စသဿတဝါဒတော န ပရိမုစ္စတိ။ ‘‘ဗြဟ္မလောကေ နုပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ ¶ နယော။ သတ္တာနံ တာဒိသဂါဟဝိမောစနတ္ထဉှိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော မနုဿသုဂတိယံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ဒေဝသုဂတိယံ၊ မနုဿသုဂတိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ ဩပပါတိကာ န ဟောန္တိ၊ သတိ စ ဩပပါတိကူပပတ္တိယံ ဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တနတော။ ဓမ္မဝေနေယျာနံ အတ္ထာယ ဓမ္မတန္တိယာ ဌပနဿ ဝိယ ဓာတုဝေနေယျာနံ အတ္ထာယ ဓာတူနံ ဌပနဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ စ။ န ဟိ ဩပပါတိကာနံ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ သရီရဓာတုယော တိဋ္ဌန္တိ၊ တသ္မာ န ဩပပါတိကာ ဟောန္တိ၊ စရိမဘဝေ စ မဟာဗောဓိသတ္တာ၊ မနုဿဘာဝဿ ပါကဋကရဏာယ ဒါရပရိဂ္ဂဟမ္ပိ ကရောန္တာ ယာဝ ပုတ္တမုခဒဿနာ အဂါရမဇ္ဈေ တိဋ္ဌန္တိ။ ပရိပါကဂတသီလနေက္ခမ္မပညာဒိပါရမိကာပိ န အဘိနိက္ခမန္တိ၊ ကိံ ဝါ ဧတာယ ကာရဏစိန္တာယ? သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာ၊ ယဒိဒံ မနုဿဘူတာနံယေဝ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနာ၊ န ဒေဝဘူတာနန္တိ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာ။ တထာ ဟိ တဒတ္ထော မဟာဘိနီဟာရောပိ မနုဿဘူတာနံယေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န ဣတရေသံ။

ကသ္မာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န သေသဒီပေသူတိ? ကေစိ တာဝ အာဟု – ‘‘ယသ္မာ ပထဝိယာ နာဘိဘူတာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝသဟိတာ အစလဋ္ဌာနဘူတာ ဗောဓိမဏ္ဍဘူမိ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ၊ ‘‘တထာ ဣတရေသမ္ပိ အဝိဇဟိတဋ္ဌာနာနံ တတ္ထေဝ လဗ္ဘမာနတော’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ – ယသ္မာ ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ နိဗ္ဗတ္တိယာ သာဝကဗောဓိသတ္တာနံ သာဝကဗောဓိယာ အဘိနီဟာရော သာဝကပါရမီနံ သမ္ဘရဏံ ပရိပါစနဉ္စ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတေ ဣမသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ¶ ဣဇ္ဈတိ၊ န အညတ္ထ။ ဝေနေယျာနံ ဝိနယနတ္ထော စ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါတိ အဂ္ဂသာဝကာဒိဝေနေယျဝိသေသာပေက္ခာယ ဧကသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ န သေသဒီပေသု။ အယဉ္စ နယော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏောတိ တေသံ ဥတ္တမပုရိသာနံ တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိ သမ္ပတ္တိစက္ကာနံ ဝိယ အညမညုပနိဿယတော အပရာပရံ ဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘တီသု ဒီပေသု ဗုဒ္ဓါ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ ဒီပံ ပဿတီ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန ဒေသနိယမေပိ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ စ ခတ္တိယကုလံ လောကသမ္မတံ ဗြာဟ္မဏာနမ္ပိ ပူဇနီယဘာဝတော။ ရာဇာ မေ ပိတာ ဘဝိဿတီတိ ကုလံ ပဿိ ပိတုဝသေန ကုလဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတော ¶ ။ ဒသန္နံ မာသာနံ ဥပရိ သတ္တ ဒိဝသာနီတိ ပဿိ တေန အတ္တနော အန္တရာယာဘာဝံ အညာသိ၊ တဿာ စ တုသိတဘဝေ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိပစ္စနုဘဝနံ။

တာ ဒေဝတာတိ ဒသသဟဿိစက္ကဝါဠဒေဝတာ။ ကထံ ပန တာ ဗောဓိသတ္တဿ ပူရိတပါရမိဘာဝံ ဘာဝိနဉ္စ သမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနန္တီတိ? မဟေသက္ခာနံ ဒေဝတာနံ ဝသေန၊ ယေဘုယျေန စ တာ ဒေဝတာ အဘိသမယဘာဂိနော။ တထာ ဟိ ဘဂဝတော စ ဓမ္မဒါနသံဝိဘာဂေ အနေကဝါရံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝါသိဒေဝတာသန္နိပါတော အဟောသိ။

စဝါမီတိ ပဇာနာတိ စုတိအာသန္နဇဝနေဟိ ဉာဏသဟိတေဟိ စုတိယာ ဥပဋ္ဌိတဘာဝဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။ စုတိစိတ္တံ န ဇာနာတိ စုတိစိတ္တက္ခဏဿ ဣတ္တရဘာဝတော။ တထာ ဟိ တံ စုတူပပါတဉာဏဿပိ အဝိသယော ဧဝ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ အာဝဇ္ဇနပရိယာယောတိ အာဝဇ္ဇနက္ကမော။ ယသ္မာ ဧကဝါရံ အာဝဇ္ဇိတမတ္တေန အာရမ္မဏံ နိစ္ဆိနိတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ တမေဝါရမ္မဏံ ဒုတိယံ တတိယဉ္စ အာဝဇ္ဇိတွာ နိစ္ဆီယတိ၊ အာဝဇ္ဇနသီသေန စေတ္ထ ဇဝနဝါရော ဂဟိတော။ တေနာဟ – ‘‘ဒုတိယတတိယစိတ္တဝါရေယေဝ ဇာနိဿတီ’’တိ။ စုတိယာ ပုရေတရံ ကတိပယစိတ္တဝါရတော ပဋ္ဌာယ မရဏံ မေ အာသန္နန္တိ ဇာနနတော၊ ‘‘စုတိက္ခဏေပိ စဝါမီတိ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိယာ ပန အပုဗ္ဗဘာဝတော ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ န ဇာနာတိ။ နိကန္တိယာ ဥပ္ပတ္တိတော ပရတော အသုကသ္မိံ ဌာနေ မယာ ပဋိသန္ဓိ ဂဟိတာတိ ပဇာနာတိ၊ ဒုတိယဇဝနတော ပဋ္ဌာယ ဇာနာတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တသ္မိံ ကာလေတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ။ ဒသသဟဿီ ကမ္ပတီတိ ဧတ္ထ ကမ္ပနကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ မဟာကာရုဏိကာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော သတ္တာနံ ဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရတာယ ဗဟုလံ သောမနဿိကာဝ ဟောန္တီတိ တေသံ ပဌမမဟာဝိပါကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၊ ဓ။ သ။ ၄၉၈၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၉၉) ဝုတ္တံ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပန ¶ ယဒိပိ မဟာကာရုဏိကာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော သတ္တာနံ ဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာ၊ ဝိဝေကဇ္ဈာသယာ ပန ဝိသင်္ခါရနိန္နာ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အဇ္ဈုပေက္ခဏဗဟုလာတိ ပဉ္စမေန မဟာဝိပါကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏမာဟ။

ပုရေ ပုဏ္ဏမာယ သတ္တမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ပုဏ္ဏမာယ ပုရေ သတ္တမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ၊ သုက္ကပက္ခေ နဝမိတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ သတ္တမေ ဒိဝသေတိ ¶ အာသာဠှီပုဏ္ဏမာယ။ ဣဒံ သုပိနန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရံ သုပိနံ။ နေသံ ဒေဝိယောတိ မဟာရာဇူနံ ဒေဝိယော။

သော စ ခေါ ပုရိသဂဗ္ဘော၊ န ဣတ္ထိဂဗ္ဘော၊ ပုတ္တော တေ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္တကမေဝ တေ ဗြာဟ္မဏာ အတ္တနော သုပိနသတ္ထနယေန ကထေသုံ။ သစေ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိဿတီတိအာဒိ ပန ဒေဝတာဝိဂ္ဂဟေန ဘာဝိနမတ္ထံ ယာထာဝတော ပဝေဒေသုံ။

ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိယောတိ ဧတ္ထ ဂဗ္ဘော ဝုစ္စတိ မာတုကုစ္ဆိ၊ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိ အဝက္ကန္တိ၊ တာဝ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိ၊ ယာဝ န နိက္ခမတိ။ ဌိတကာဝ နိက္ခမန္တိ ဓမ္မာသနတော ဩတရန္တော ဓမ္မကထိကော ဝိယ။

၂၀၁။ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနေ ဝိယ ဝေါဟရီယတီတိ ဩက္ကမတီတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဩက္ကန္တော ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧဝံ ဟောတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေနဿ သမ္ပဇာနနာ ဟောတိ။ န ဩက္ကမမာနေ ပဋိသန္ဓိက္ခဏဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ – ‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ န ဇာနာတီ’’တိ။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠပတ္ထရဏေန ဝါ အပ္ပမာဏော။ အတိဝိယ သမုဇ္ဇလဘာဝေန ဥဠာရော။ ဒေဝါနုဘာဝန္တိ ဒေဝါနံ ပဘာနုဘာဝံ။ ဒေဝါနဉှိ ပဘံသော ဩဘာသော အဓိဘဝတိ၊ န တေသံ အာဓိပစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝါန’’န္တိအာဒိ။

ရုက္ခဂစ္ဆာဒိနာ ကေနစိ န ဟညတီတိ အဃာ၊ အဗာဓာ။ တေနာဟ ‘‘နိစ္စဝိဝဋာ’’တိ။ အသံဝုတာတိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ ကေန စိ န ပိဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာပိ အပ္ပတိဋ္ဌာ’’တိ။ တတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကဿ ပိဓာယိကာ ပထဝီ နတ္ထီတိ အသံဝုတာ လောကန္တရိကာ၊ ဧဝံ ဥပရိပိ စက္ကဝါဠေသု ဝိယ ဒေဝဝိမာနာနံ အဘာဝတော အသံဝုတာ အပ္ပတိဋ္ဌာတိ ဒဿေတိ။ အန္ဓကာရော ဧတ္ထ အတ္ထီတိ အန္ဓကာရာ။ စက္ခုဝိညာဏံ န ဇာယတိ အာလောကဿာဘာဝတော၊ န စက္ခုနော။ တထာ ဟိ ‘‘တေန ဩဘာသေန အညမညံ သဉ္ဇာနန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇမ္ဗုဒီပေ ဌိတမဇ္ဈနှိကဝေလာယံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဝါသီနံ အတ္ထင်္ဂမနဝသေန ဥပဍ္ဎံ သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာယတိ၊ အပရဂေါယာနဝါသီနံ ¶ ဥဂ္ဂမနဝသေန၊ ဧဝံ သေသဒီပေသုပီတိ အာဟ – ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝ တီသု ဒီပေသု ပညာယန္တီ’’တိ။ ဣတော အညထာ ပန ဒွီသု ဧဝ ဒီပေသု ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ပညာယတီတိ။ ဧကေကာယ ဒိသာယ နဝ နဝ ယောဇနသတသဟဿာနိ အန္ဓကာရဝိဓမနမ္ပိ ဣမိနာ နယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဘာယ နပ္ပဟောန္တီတိ ¶ အတ္တနော ပဘာယ ဩဘာသိတုံ န အဘိသမ္ဘုဏန္တိ။ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတမတ္ထကပ္ပမာဏေ အာကာသေ ဝိစရဏတော၊ ‘‘စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈေန စရန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝါဝဋာတိ ခါဒနတ္ထံ ဂဏှိတုံ ဥပက္ကမန္တာ။ ဝိပရိဝတ္တိတွာတိ ဝိဝဋ္ဋိတွာ။ ဆိဇ္ဇိတွာတိ မုစ္ဆာပတ္တိယာ ဌိတဋ္ဌာနတော မုစ္စိတွာ၊ အင်္ဂပစ္စင်္ဂစ္ဆေဒနဝသေန ဝါ ဆိဇ္ဇိတွာ။ အစ္စန္တခါရေတိ အာတပသန္တာပါဘာဝေန အတိသီတဘာဝံ သန္ဓာယ အစ္စန္တခါရတာ ဝုတ္တာ သိယာ။ န ဟိ တံ ကပ္ပသဏ္ဌာနဥဒကံ သမ္ပတ္တိကရမဟာမေဃဝုဋ္ဌံ ပထဝီသန္ဓာရကံ ကပ္ပဝိနာသကဥဒကံ ဝိယ ခါရံ ဘဝိတုမရဟတိ။ တထာ ဟိ သတိ ပထဝီပိ ဝိလီယေယျ။ တေသံ ဝါ ပါပကမ္မဗလေန ပေတာနံ ပကတိဥဒကဿ ပုဗ္ဗခေဠဘာဝါပတ္တိ ဝိယ တဿ ဥဒကဿ တဒါ ခါရဘာဝါပတ္တိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစ္စန္တခါရေ ဥဒကေ’’တိ။ သမန္တတောတိ သဗ္ဗဘာဂတော ဆပ္ပကာရမ္ပိ။

၂၀၂။ စတုန္နံ မဟာရာဇူနံ ဝသေနာတိ ဝေဿဝဏာဒိစတုမဟာရာဇဘာဝသာမညေန။

၂၀၃။ သဘာဝေနေဝါတိ ပရဿ သန္တိကေ ဂဟဏေန ဝိနာ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ သယမေဝ အဓိဋ္ဌဟိတွာ သီလသမ္ပန္နာ။

မနုဿေသူတိ ဣဒံ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ – ‘‘မနုဿိတ္ထိယာ နာမ မနုဿပုရိသေသု ပုရိသာဓိပ္ပာယစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ၊ ဗောဓိသတ္တမာတု ပန ဒေဝေသူပိ တာဒိသံ စိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ယထာ ဗောဓိသတ္တဿ အာနုဘာဝေန ဗောဓိသတ္တဿ မာတု ပုရိသာဓိပ္ပာယစိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ တဿ အာနုဘာဝေနေဝ သာ ကေနစိ ပုရိသေန အနတိက္ကမနီယာတိ အာဟ – ‘‘ပါဒါ န ဝဟန္တိ၊ ဒိဗ္ဗသင်္ခလိကာ ဝိယ ဗဇ္ဈန္တီ’’တိ။

ပုဗ္ဗေ ‘‘ကာမဂုဏူပသံဟိတံ စိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပုန ‘‘ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကထမိဒံ အညမညံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိအာဒိ။ ဝတ္ထုပဋိက္ခေပေါတိ အဗြဟ္မစရိယဝတ္ထုပဋိသေဓော။ တေနာဟ ‘‘ပုရိသာဓိပ္ပာယဝသေနာ’’တိ။ အာရမ္မဏပဋိလာဘောတိ ရူပါဒိပဉ္စကာမဂုဏာရမ္မဏဿေဝ ပဋိလာဘော။

၂၀၄။ ကိလမထောတိ ¶ ခေဒေါ။ ကာယဿ ဟိ ဂရုဘာဝကဌိနဘာဝါဒယောပိ တဿာ တဒါ န ဟောန္တိ ဧဝ။ ‘‘တိရောကုစ္ဆိဂတံ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကဒါ ¶ ပဋ္ဌာယ ပဿတီတိ အာဟ – ‘‘ကလလာဒိကာလံ အတိက္ကမိတွာ’’တိအာဒိ။ ဒဿနေ ပယောဇနံ သယမေဝ ဝဒတိ၊ တဿ အဘာဝတော ကလလာဒိကာလေ န ပဿတိ။ ပုတ္တေနာတိ ဒဟရေန မန္ဒေန ဥတ္တာနသေယျကေန။ ယံ တံ မာတူတိအာဒိ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ စက္ကဝတ္တိဂဗ္ဘတောပိ ဟိ သဝိသေသံ ဗောဓိသတ္တဂဗ္ဘော ပရိဟာရံ လဘတိ ပုညသမ္ဘာရဿ သာတိသယတ္တာ၊ တသ္မာ ဗောဓိသတ္တမာတာ အတိဝိယ သပ္ပာယာဟာရာစာရာ စ ဟုတွာ သက္ကစ္စံ ပရိဟရတိ။ ပုရတ္ထာဘိမုခေါတိ မာတု ပုရတ္ထာဘိမုခေါ။ ဣဒါနိ တိရောကုစ္ဆိဂတဿ ဒိဿမာနတာယ အဗ္ဘန္တရံ ဗာဟိရဉ္စ ကာရဏံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ ဒေဝိယာ။ ဝတ္ထုန္တိ ကုစ္ဆိံ။ ဖလိကအဗ္ဘပဋလာဒိနော ဝိယ ဗောဓိသတ္တမာတုကုစ္ဆိတစဿ ပဋလဘာဝေန အာလောကဿ ဝိဗန္ဓာဘာဝတော ယထာ ဗောဓိသတ္တမာတာ ကုစ္ဆိဂတံ ဗောဓိသတ္တံ ပဿတိ၊ ကိမေဝံ ဗောဓိသတ္တောပိ မာတရံ အညဉ္စ ပုရတော ရူပဂတံ ပဿတိ၊ နောတိ အာဟ၊ ‘‘ဗောဓိသတ္တော ပနာ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပန သတိ စက္ခုမှိ အာလောကေ စ န ပဿတီတိ အာဟ – ‘‘န ဟိ အန္တောကုစ္ဆိယံ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အဿာသပဿာသာ ဝိယ ဟိ တတ္ထ စက္ခုဝိညာဏမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ တဇ္ဇာသမန္နာဟာရဿာဘာဝတော။

၂၀၅။ ယထာ အညာ ဣတ္ထိယော ဝိဇာတပစ္စယာ တာဒိသေန ရောဂေန အဘိဘူတာပိ ဟုတွာ မရန္တိ၊ ဗောဓိသတ္တမာတု ပန ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ န ကောစိ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကေဝလံ အာယုပရိက္ခယေနေဝ ကာလံ ကရောတိ၊ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဗောဓိသတ္တေန ဝသိတဋ္ဌာနံ ဟီတိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။ အပနေတွာတိ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနတော နီဟရိတွာ။ အနုရက္ခိတုံ န သက္ကောတီတိ သမ္မာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ နာနုယုဉ္ဇတိ၊ တေန ဂဗ္ဘော ဗဟွာဗာဓော ဟောတိ။ ဝတ္ထုဝိသဒံ ဟောတီတိ ဂဗ္ဘာသယော ပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ မာတု မဇ္ဈိမဝယဿ တတိယကောဋ္ဌာသေ ဗောဓိသတ္တဿ ဂဗ္ဘောက္ကမနမ္ပိ တဿာ အာယုပရိမာဏဝိလောကနေနေဝ သင်္ဂဟိတံ ဝယောဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိကာရဿ ပရိဝဇ္ဇနတော၊ ဣတ္ထိသဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိကာရော ပန ဗောဓိသတ္တဿ အာနုဘာဝေနေဝ ဝူပသမ္မတိ။

သတ္တမာသဇာတောတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော သတ္တမေ မာသေ ဇာတော။ သော သီတုဏှက္ခမော န ဟောတိ အတိဝိယ သုခုမာလတာယ။ အဋ္ဌမာသဇာတော ကာမံ သတ္တမာသဇာတတော ဗုဒ္ဓိအဝယဝေါ၊ ဧကစ္စေ ပန စမ္မပဒေသာ ¶ ဗုဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တာ ဃဋ္ဋနံ န သဟန္တိ၊ တေန သော န ဇီဝတိ။ သတ္တမာသဇာတဿ ပန န တာဝ တေ ဇာတာတိ ဝဒန္တိ။

ဌိတာဝ ဟုတွာတိ နိဒ္ဒုက္ခတာယ ဌိတာ ဧဝ ဟုတွာ။ ဒုက္ခဿ ဟိ ဗလဝဘာဝတော တံ ဒုက္ခံ အသဟမာနာ ¶ အညာ ဣတ္ထိယော နိသိန္နာ ဝါ နိပန္နာ ဝါ ဝိဇာယန္တိ။ ဥပဝိဇညာတိ ဥပဂတဝိဇာယနကာလာ။ သကလနဂရဝါသိနောတိ ကပိလဝတ္ထုံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေသု ဒေဝဒဟာဒီသု ဆသု နဂရေသု ဝသန္တာ။

ဒေဝါ နံ ပဌမံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီတိ လောကနာထံ မဟာပုရိသံ မယမေဝ ပဌမံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာတိ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနာ အတ္တနော ပီတိံ ပဝေဒေန္တာ ခီဏာသဝါ သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မာနော အာဒိတော ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ။ သူတိဝေသန္တိ သူတိဇဂ္ဂနဓာတိဝေသံ။ ဧကေတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ မစ္ဆက္ခိသဒိသံ ဆဝိဝသေန။

၂၀၆။ အဇိနပ္ပဝေဏိယာတိ အဇိနစမ္မေဟိ သိဗ္ဗေတွာ ကတပဝေဏိယာ။ မဟာတေဇောတိ မဟာနုဘာဝေါ။ မဟာယသောတိ မဟာပရိဝါရော ဝိပုလကိတ္တိဃောသော စ။

ဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂါတိ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနတော နိက္ခမနေန ဝိဘာဝိတတ္တာ ဘဂ္ဂါ ဝိဘဂ္ဂါ ဝိယ စ ဟုတွာ။ တေန နေသံ အဝိသဒဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ အလဂ္ဂေါ ဟုတွာတိ ဂဗ္ဘာသယေ ယောနိပဒေသေ စ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂေါ အသတ္တော ဟုတွာ။ ဥဒကေနာတိ ဂဗ္ဘာသယဂတေန ဥဒကေန အမက္ခိတော နိက္ခမတိ သမ္မက္ခိတဿ တာဒိသဿ ဥဒကသေမှာဒိကဿေဝ တတ္ထ အဘာဝတော။ ဗောဓိသတ္တဿ ဟိ ပုညာနုဘာဝေန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ တံ ဌာနံ ဝိသုဒ္ဓံ ပရမသုဂန္ဓဂန္ဓကုဋိ ဝိယ စန္ဒနဂန္ဓံ ဝါယန္တံ တိဋ္ဌတိ။ ဥဒကဝဋ္ဋိယောတိ ဥဒကက္ခန္ဓာ။

၂၀၇။ မုဟုတ္တဇာတောတိ မုဟုတ္တေန ဇာတော ဟုတွာ မုဟုတ္တမတ္တောဝ။ အနုဓာရိယမာနေတိ အနုကူလဝသေန နီယမာနေ။ အာဂတာနေဝါတိ တံ ဌာနံ ဥပဂတာနိ ဧဝ။

အနေကသာခန္တိ ရတနမယာနေကသတပတိဋ္ဌာနဟီရကံ။ သဟဿမဏ္ဍလန္တိ တေသံ ဥပရိ ပတိဋ္ဌိတံ အနေကသဟဿမဏ္ဍလဟီရကံ။ မရူတိ ဒေဝါ။

န ¶ ခေါ ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ သတ္တပဒဝီတိဟာရတော ပဂေဝ ဒိသာဝိလောကနဿ ကတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘မဟာသတ္တော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧကင်္ဂဏာနီတိ ဝိဝဋဘာဝေန ဝိဟာရင်္ဂဏပရိဝေဏင်္ဂဏာနိ ဝိယ ဧကင်္ဂဏသဒိသာနိ အဟေသုံ။ သဒိသောပိ နတ္ထီတိ တုမှာကံ ဣဒံ ဝိလောကနံ ဝိသိဋ္ဌေ ပဿိတုံ ဣဓ တုမှေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ၊ ကုတော ဥတ္တရိတရောတိ အာဟံသု။ သဗ္ဗပဌမောတိ သဗ္ဗပ္ပဓာနော။ ပဓာနပရိယာယော ဟိ ဣဓ ပဌမသဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာနီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ မဟေသက္ခာ တာဝ ဒေဝါ ¶ တထာ ဝဒန္တိ၊ ဣတရေ ပန ကထန္တိ? မဟာသတ္တဿ အာနုဘာဝဒဿနေနေဝ။ မဟေသက္ခာနဉှိ ဒေဝါနံ မဟာသတ္တဿ အာနုဘာဝေါ ဝိယ တေန သဒိသာနမ္ပိ အာနုဘာဝေါ ပစ္စက္ခော အဟောသိ။ ဣတရေ ပန တေသံ ဝစနံ သုတွာ သဒ္ဒဟန္တာ အနုမိနန္တာ တထာ အာဟံသု။

ဇာတမတ္တဿေဝ ဗောဓိသတ္တဿ ဌာနာဒီနိ ယေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘူတာနီတိ တေ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာနံ စတုဣဒ္ဓိပါဒပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဣဒ္ဓိပါဒဝသေန လောကုတ္တရဓမ္မေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသမိဇ္ဈနတော။ ဥတ္တရာဘိမုခဘာဝေါ လောကဿ ဥတ္တရဏဝသေန ဂမနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ သတ္တပဒဂမနံ သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဂမနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ဝိသုဒ္ဓဆတ္တဓာရဏံ သုဝိသုဒ္ဓဝိမုတ္တိဆတ္တဓာရဏဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ပဉ္စရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ ပဉ္စဝိဓဝိမုတ္တိဂုဏပရိဝါရတာယ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ အနာဝဋဒိသာနုဝိလောကနံ အနာဝဋဉာဏတာယ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မီ’’တိအာဒိဝစနံ အပ္ပဋိဝတ္တိယဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ အယမန္တိမာ ဇာတီတိ အာယတိံ ဇာတိယာ အဘာဝကိတ္တနာ အနုပါဒိ…ပေ… ပုဗ္ဗနိမိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တဿ တဿ အနာဂတေ လဒ္ဓဗ္ဗဝိသေသဿ တံ တံ နိမိတ္တံ အဗျဘိစာရီနိမိတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န အာဂတောတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အညတ္ထ စ ဝက္ခမာနာယ အနုပုဗ္ဗိယာ အနာဂတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာဟရိတွာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ အဋ္ဌကထာသု စ အာဂတနယေန အာဟရိတွာ ဒီပေတဗ္ဗော။

ဒသသဟဿိလောကဓာတု ကမ္ပီတိ ပန ဣဒံ သတိပိ ဣဓ ပါဠိယံ အာဂတတ္တေ ဝက္ခမာနာနမစ္ဆရိယာနံ မူလဘူတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အညမ္ပီဒိသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္တိ ဗဒ္ဓါ ဝီဏာ၊ စမ္မဗဒ္ဓါ ဘေရိယောတိ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယဿ နိဒဿနမတ္တံ၊ စ-သဒ္ဒေန ဝါ ဣတရေသမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘိဇ္ဇိံသူတိ ပါဒေသု ဗဒ္ဓဋ္ဌာနေသုယေဝ ¶ ဘိဇ္ဇိံသု။ ဝိဂစ္ဆိံသူတိ ဝူပသမိံသု။ သကတေဇောဘာသိတာနီတိ အတိဝိယ သမုဇ္ဇလာယ အတ္တနော ပဘာယ ဩဘာသိတာနိ အဟေသုံ။ န ပဝတ္တီတိ န သန္ဒီ။ ဝါတော န ဝါယီတိ ခရော ဝါတော န ဝါယိ၊ မုဒုသုခေါ ပန သတ္တာနံ သုခါဝဟော ဝါယိ။ ပထဝီဂတာ အဟေသုံ ဥစ္စဋ္ဌာနေ ဌာတုံ အဝိသဟန္တာ။ ဥတုသမ္ပန္နောတိ အနုဏှာသီတတာသင်္ခါတေန ဥတုနာ သမ္ပန္နော။ ဝါမဟတ္ထံ ဥရေ ဌပေတွာ ဒက္ခိဏေန ပုထုပါဏိနာ ဟတ္ထတာဠနေန သဒ္ဒကရဏံ အပ္ဖောဋနံ။ မုခေန ဥဿေဠနံ သဒ္ဒမုဉ္စနံ သေဠနံ။ ဧကဒ္ဓဇမာလာ အဟောသီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ဝိစိတ္တပုပ္ဖသုဂန္ဓပုပ္ဖဝဿဒေဝါ ဝဿိံသု၊ သူရိယေ ဒိဗ္ဗမာနေ ဧဝ တာရကာ ဩဘာသိံသု၊ အစ္ဆံ ဝိပ္ပသန္နံ ဥဒကံ ပထဝိတော ဥဗ္ဘိဇ္ဇိ၊ ဗိလာသယာ ဒရိသယာ တိရစ္ဆာနာ အာသယတော နိက္ခမိံသု၊ ရာဂဒေါသမောဟာပိ တနု ဘဝိံသု၊ ပထဝိယံ ရဇော ဝူပသမိ၊ အနိဋ္ဌဂန္ဓော ဝိဂစ္ဆိ၊ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ဝါယိ၊ ရူပိနော ဒေဝါ သရူပေနေဝ မနုဿာနံ အာပါထမဂမံသု ¶ ၊ သတ္တာနံ စုတုပပါတာ နာဟေသုန္တိ ဣမေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယာနိ မဟာဘိနီဟာရသမယေ ဥပ္ပန္နာနိ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ၊ တာနိ အနဝသေသာနိ တဒါ အဟေသုန္တိ။

တတြာပီတိ တေသုပိ ပထဝိကမ္ပာဒီသု ဧဝံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ကေဝလံ သမ္ပတိဇာတဿ ဌာနာဒီသု ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ သဗ္ဗဿ ဉေယျဿ တိတ္ထကရမတဿ စ စာလနတော။ ကေနစိ အနုဿာဟိတာနံယေဝ ဣမသ္မိံယေဝ ဧကစက္ကဝါဠေ သန္နိပါတော၊ ကေနစိ အနုဿာဟိတာနံယေဝ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မပဋိဂ္ဂဏှနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ပဌမံ ဒေဝတာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရပဋိလာဘဿ၊ ပစ္ဆာ မနုဿာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ တတ္ထေဝ ဌာနဿ နိစ္စလသဘာဝတော အာနေဉ္ဇဝိဟာရပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဝီဏာနံ သယံ ဝဇ္ဇနံ ပရူပဒေသေန ဝိနာ သယမေဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဘေရီနံ ဝဇ္ဇနံ စက္ကဝါဠပရိယန္တာယ ပရိသာယ ပဝေဒနသမတ္ထဿ ဓမ္မဘေရိယာ အနုသာဝနဿ အမတဒုန္ဒုဘိဃောသနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီနံ ဆေဒေါ မာနဝိနိဗန္ဓဆေဒနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ သုပဋ္ဋနသမ္ပာပုဏနံ အတ္ထာဒိ အနုရူပံ အတ္ထာဒီသု ဉာဏဿ ဘေဒါဓိဂမဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။

နိဗ္ဗာနရသေနာတိ ကိလေသာနံ နိဗ္ဗာယနရသေန။ ဧကရသဘာဝဿာတိ သာသနဿ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရသဘာဝဿ။ ဝါတဿ အဝါယနံ ကိဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဘိန္ဒနဿာ’’တိ။ အာကာသာဒိအပ္ပတိဋ္ဌဝိသမစဉ္စလဋ္ဌာနံ ပဟာယ ¶ သကုဏာနံ ပထဝီဂမနံ တာဒိသံ မိစ္ဆာဂါဟံ ပဟာယ သတ္တာနံ ပါဏေဟိ ရတနတ္တယသရဏဂမနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဒေဝတာနံ အပ္ဖောဋနာဒီဟိ ကီဠနံ ပမောဒနုပ္ပတ္တိဥဒါနဿ ဘဝဝန္တဂမနေန ဓမ္မသဘာဝဗောဓနေန စ ပမောဒဝိဘာဝနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဓမ္မဝေဂဝဿနဿာတိ ဒေသနာဉာဏဝေဂေန ဓမ္မာမတဿ ဝဿနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ကာယဂတာသတိဝသေန လဒ္ဓဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂဖလသုခါနုဘဝေါ ကာယဂတာသတိအမတပဋိလာဘော၊ တဿ ပန ကာယဿပိ အတပ္ပကသုခါဝဟတ္တာ ခုဒါပိပါသာပီဠနာဘာဝေါ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဝုတ္တော။ အရိယဒ္ဓဇမာလာမာလိတာယာတိ သဒေဝကဿ လောကဿ အရိယမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂဓဇမာလာဟိ မာလိတဘာဝဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အနုဒ္ဓဋံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဧတ္ထာတိ ‘‘သမ္ပတိဇာတော’’တိအာဒိနာ အာဂတေ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ ဝိဿဇ္ဇိတောဝ၊ တသ္မာ အမှေဟိ ဣဓ အပုဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဒါ ပထဝိယံ ဂစ္ဆန္တောပိ မဟာသတ္တော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ မဟာဇနဿ ဥပဋ္ဌာသီတိ အယမေတ္ထ နိယတိ ဓမ္မနိယာမော ဗောဓိသတ္တာနံ ဓမ္မတာတိ ဣဒံ နိယတိဝါဒဝသေန ကထနံ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ပုရိမဇာတီသု တာဒိသဿ ပုညသမ္ဘာရကမ္မဿ ကတတ္တာ ¶ ဥပစိတတ္တာ မဟာဇနဿ တထာ ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေကတကမ္မဝါဒဝသေန ကထနံ။ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပရိ ဤသနသီလတာယ ယထာသကံ ကမ္မမေဝ ဣဿရော နာမ၊ တဿ နိမ္မာနံ အတ္တနော ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနံ၊ မဟာပုရိသောပိ သဒေဝကံ လောကံ အဘိဘဝိတုံ သမတ္ထေန ဥဠာရေန ပုညကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တိတော တေန ဣဿရေန နိမ္မိတော နာမ၊ တဿ စာယံ နိမ္မာနဝိသေသော၊ ယဒိဒံ မဟာနုဘာဝတာ။ ယာယ မဟာဇနဿ တထာ ဥပဋ္ဌာသီတိ ဣဒံ ဣဿရနိမ္မာနဝါဒဝသေန ကထနံ။ ဧဝံ တံ တံ ဗဟုံ ဝတွာ ကိံ ဣမာယ ပရိယာယကထာယာတိ အဝသာနေ ဥဇုကမေဝ ဧဝံ ဗျာကာသိ။ သမ္ပတိဇာတော ပထဝိယံ ကထံ ပဒသာ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ အာကာသေန မညေ ဂစ္ဆတီတိ ပရိကပ္ပနဿ ဝသေန အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ အဟောသိ။ သီဃတရံ ပန သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတတ္တာ ဒိဿမာနရူပေါပိ မဟာဇနဿ အဒိဿမာနော ဝိယ အဟောသိ။ အစေလကဘာဝေါ ခုဒ္ဒကသရီရတာ စ တာဒိသဿ ဣရိယာပထဿ အနနုစ္ဆဝိကာတိ ကမ္မာနုဘာဝသဉ္ဇနိတပါဋိဟာရိယဝသေန အလင်္ကာရပဋိယတ္တော ဝိယ၊ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဝိယ စ မဟာဇနဿ ဥပဋ္ဌာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓဘာဝါနုစ္ဆဝိကဿ ¶ ဗောဓိသတ္တာနုဘာဝဿ ယာထာဝတော ပဝေဒိတတ္တာ ဗုဒ္ဓေန ဝိယ…ပေ… အတ္တမနာ အဟောသိ။

ပါကဋာ ဟုတွာတိ ဝိဘူတာ ဟုတွာ။ ဗုဒ္ဓါနံ ယေ ယေ သင်္ခါရေ ဝဝတ္ထပေတုကာမာ၊ တေ တေ ဥပ္ပာဒက္ခဏေပိ သဗ္ဗသော သုပ္ပဋိဝိဒိတာ သုပါကဋာ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သုဋ္ဌု ဝိဘူတာ ဧဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ အနောကာသဂတေတိ ပရိဂ္ဂဟဿ အနောကာသကာလေ ပဝတ္တေ။ နိပ္ပဒေသေတိ နိရဝသေသေ။ ဩကာသပ္ပတ္တေတိ ဌာနဂမနာဒိကာလေ ဥပ္ပန္နေ၊ တေ ဟိ သမ္မသနဿ ယောဂျကာလေ ဥပ္ပတ္တိယာ ဩကာသပ္ပတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေတိ ဣဒံ ဗုဒ္ဓါနံ ပါကတိကသမ္မသနဝသေန ဝုတ္တံ၊ အာကင်္ခန္တာ ပန တေ ယဒါ ကဒါစိ ဥပ္ပန္နသင်္ခါရေ သမ္မသန္တိယေဝ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အစ္ဆရိယဗ္ဘုတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ဗာကုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၉။ ယထာ ¶ ‘‘ဒွတ္တိံသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒွိ-သဒ္ဒဿ ဗာ-အာဒေသံ ကတွာ ဗာတ္တိံသာတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဧတ္ထ ဗာ-ကာရာဒေသံ ကတွာ ဗာကုလောတိ သမညာ အဟောသိ၊ သာယံ တဿ အနွတ္ထသညာတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သီသံ နှာပေတွာတိ မင်္ဂလတ္ထံ မဟာဂင်္ဂါယ သီသံ နှာပေတွာ။ နိမုဇ္ဇနဝသေနာတိ ဇဏ္ဏုပမာဏေ ဥဒကေ ထောကံယေဝ နိမုဇ္ဇနဝသေန။ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာတာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ။ ပဟရိယမာနာ မရန္တိ၊ န ဇာလေန ဗန္ဓိတမတ္တေန။ ဒါရကဿ တေဇေနာတိ ဒါရကဿ ပုညတေဇေန။ နီဟဋမတ္တောဝ မတော၊ တဿ မရဏတ္ထံ ဥပက္ကမော န ကတော၊ ယေန ဥပက္ကမေန ဒါရကဿ ဗာဓော သိယာ။ တန္တိ မစ္ဆံ။ သကလမေဝါတိ ပရိပုဏ္ဏာဝယဝမေဝ။

န ကေလာယတီတိ န မမာယတိ ကိသ္မိဉ္စိ န မညတိ။ ဒါရကဿ ပုညတေဇေန ပိဋ္ဌိတော ဖာလေန္တီ။ ဒါရကံ လဘတီတိ ဥဂ္ဃောသနဝသေန ဘေရိံ စရာပေတွာ။ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ၊ အတ္တနော ပုတ္တဘာဝံ ကထေသိ။ ကုစ္ဆိယာ ဓာရိတတ္တာ အမာတာ ကာတုံ န သက္ကာ ဇနနီဘာဝတော။ မစ္ဆံ ဂဏှန္တာပီတိ မစ္ဆံ ကိဏိတွာ ဂဏှန္တာပိ။ တထာ ဂဏှန္တာ စ တပ္ပရိယာပန္နံ သဗ္ဗံ ဂဏှာတိ နာမာတိ ¶ အာဟ – ‘‘ဝက္ကယကနာဒီနိ ဗဟိ ကတွာ ဂဏှန္တာ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ အယမ္ပိ အမာတာ ကာတုံ န သက္ကာ သာမိကဘာဝတော။ ဒါရကော ဥဘိန္နမ္ပိ ကုလာနံ ဒါယာဒေါ ဟောတု ဒွိန္နံ ပုတ္တဘာဝတော။

အသီတိမေတိ ဇာတိယာ အသီတိမေ ဝဿေ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တေန ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိဇ္ဇနတော ဝီတိက္ကမိတုံ ကာမသညာ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာတိ ပုစ္ဆာ ပန ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧဝဉ္စ ခေါ မံ၊ အာဝုသော ကဿပ၊ ပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ။

၂၁၀။ နိယမေတွာတိ တံ တံဝါရေ သေသဝါရေန နိယမေတွာ။ ကမ္မပထဘေဒကောတိ ကမ္မပထဝိသေသကရော။ တတ္ထ ကာမဝိတက္ကော ယထာ ကာယဝစီဒွါရေသု စောပနပ္ပတ္တော ကမ္မပထပ္ပတ္တော နာမ ဟောတိ၊ မနောဒွါရေ ပရဘဏ္ဍဿ အတ္တနော ပရိဏာမနဝသေန ပဝတ္တအဘိဇ္ဈာသဟဂတော၊ ဧဝံ ကာမသညာတိ၊ တထာ ဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကသညာတိ ထေရော၊ ‘‘ဥဘယမ္ပေတံ ကမ္မပထဘေဒကမေဝါ’’တိ အာဟ။ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တံ သညံ သန္ဓာယ၊ ‘‘သညာ ဥပ္ပန္နမတ္တာဝါ’’တိ ဝုစ္စမာနေ ဝိတက္ကိတမ္ပိ သမာနံ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တမေဝ၊ ဥဘယဿ ပန ဝသေန သုတ္တပဒံ ပဝတ္တန္တိ ထေရဿ အဓိပ္ပာယော။

၂၁၁။ အာယူဟနကမ္မန္တိ ¶ အတ္တနာ အာယူဟိတဗ္ဗကမ္မံ။ လောမကိလိဋ္ဌာနီတိ ကိလိဋ္ဌလောမာနိ၊ ကိလိဋ္ဌံသူနီတိ အတ္ထော။ ကိမေဝံ ဘောဂေသု ပရနိမ္မိတဘဝေ ဝသဝတ္တိဒေဝါနံ ဝိယ သဗ္ဗသော အာယူဟနကမ္မေန ဝိနာ အညဿပိ ပဗ္ဗဇိတဿ ပစ္စယလာဘော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော သုတပုဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အနစ္ဆရိယဉ္စေတ’’န္တိ။ ကုလူပကထေရာနမေတံ ကမ္မံ၊ ထေရော ပန ကဒါစိပိ ကုလူပကော နာဟောသိ။

ဂဒ္ဒုဟနမတ္တန္တိ ဂေါဒုဟနမတ္တကာလံ။ ဣဓ ပန သကလော ဂေါဒုဟနော အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဂါဝိံ…ပေ… ကာလမတ္တမ္ပီ’’တိ အာဟ။ နိဗန္ဓီတိ နိဗဒ္ဓဒါတဗ္ဗံ ကတွာ ဌပေသိ။

သကိလေသပုဂ္ဂလဿ အသေရိဘာဝကရဏေန ရဏေန သဒိသတာယ ရဏော၊ သံကိလေသော။ အညာ ဥဒပါဒီတိ ပနာဟ၊ တသ္မာ အရဟတ္တံ န ပဋိညာတန္တိ ဒဿေတိ။ နနု တထာ ဝစနံ ပဋိဇာနနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။

၂၁၂။ အဝါပုရတိ ¶ ဒွါရံ ဧတေနာတိ အဝါပုရဏံ။ ပဌမသင်္ဂဟတော ပစ္ဆာ ဒေသိတတ္တာ ဒုတိယသင်္ဂဟေ သင်္ဂိတံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗာကုလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ ဒန္တဘူမိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၃။ ဖုသေယျာတိ ¶ ဉာဏဖုသနာ နာမ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ လဘေယျာတိ အဓိဂစ္ဆေယျ။ ဧဝံ ပဋိပန္နောတိ၊ ‘‘အပ္ပမတ္တော အာတာပီ ပဟိတတ္တော’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဋိပန္နော။ အဇာနနကောဋ္ဌာသေယေဝါတိ အဝဓာရဏေန အတ္တနိ ကတံ ဒေါသာရောပနံ နိဝတ္တေတိ။

၂၁၄။ အပ္ပနာဥပစာရန္တိ အပ္ပနဉ္စေဝ ဥပစာရဉ္စ ပါပေတွာ ကထေသီတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ အပ္ပနာသဟိတော ပန ဥပစာရော အပ္ပနာဥပစာရော၊ တံ ပါပေတွာ ကထေသီတိ အတ္ထော။

နိက္ခမတီတိ နိက္ခမော၊ အဝဂ္ဂါဟကာမတော နိက္ခမနံ နိက္ခမော ဧဝ နေက္ခမ္မော၊ ပဌမဇ္ဈာနာဒိ။ သတိ ကိလေသကာမေ အတ္တနော ဥပဟာရံ ဥပစာရေတွာ အဿာဒေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ နာမာတိ အာဟ – ‘‘ဒုဝိဓေပိ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇမာနော’’တိ။ ဒုဝိဓေပီတိ ဟီနပဏီတာဒိဝသေန ဒုဝိဓေ။

၂၁၅။ ကူဋာကာရန္တိ ဂါဠှသာဌေယျံ အပ္ပတိရူပေ ဌာနေ ခန္ဓဂတပါတနာဒိ။ ဒန္တဂမနန္တိ ဒန္တေဟိ နိဗ္ဗိသေဝနေဟိ ဂန္ဓဗ္ဗဂတိံ။ ပတ္တဗ္ဗံ ဘူမိန္တိ သမ္မာကိရိယာယ လဒ္ဓဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ။

၂၁၆။ ဗျတိဟရဏဝသေန လင်္ဃကံ ဝိလင်္ဃကံ၊ အညမညဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ – ‘‘ဟတ္ထေန ဟတ္ထံ ဂဟေတွာ’’တိ။

၂၁၇။ ဂဟေတုံ သမတ္ထောတိ ဂဏိကာရဟတ္ထိနီဟိ ဥပလာပေတွာ အရညဟတ္ထိံ ဝစနဝသေန ဂဟေတုံ သမတ္ထော။ အတိပဿိတွာ အတိဋ္ဌာနဝသေန ပဿိတွာ။ ဧတ္ထဂေဓာတိ ဧတသ္မိံ အရညေ နာဂဝနေ ပဝတ္တဂေဓာ။ သုခါယတီတိ သုခံ အယတိ ပဝတ္တေတိ၊ ‘‘သုခံ ဟရတီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ဍိဏ္ဍိမော အာနကော။ နိဟိတသဗ္ဗဝင်္ကဒေါသောတိ အပဂတသဗ္ဗသာဌေယျဒေါသော။ အပနီတကသာဝေါတိ အပေတသာရမ္ဘကသာဝေါ။

၂၁၉။ ပဉ္စကာမဂုဏနိဿိတသီလာနန္တိ ¶ အကုသလာနံ။ ဂေဟဿိတသီလာနန္တိ ဝါ ဝဋ္ဋသန္နိဿိတသီလာနံ။

၂၂၂။ ဧသ ¶ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ၊ ‘‘မဇ္ဈိမော၊ ဒဟရော’’တိ အာဂတေသု ဥပမာဝါရေသု၊ ‘‘ထေရော’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု ဥပမေယျဝါရေသူတိ ပဉ္စသု သံကိလေသပက္ခိယေသု ဝါရေသု ဧသ ယထာဝုတ္တောဝ နယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒန္တဘူမိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ ဘူမိဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၃။ အာသဉ္စေပိ ¶ ကရိတွာတိ၊ ‘‘ဣမိနာဟံ ဗြဟ္မစရိယေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝေယျံ ဒေဝညတရော ဝါ၊ ဒုက္ခတော ဝါ မုစ္စေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ကတွာ စေပိ စရန္တိ၊ အဘဗ္ဗာ ဖလဿ အဓိဂမာယ တဏှာယ ဗြဟ္မစရိယဿ ဝိဒူသိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အနာသဉ္စေပိ ကရိတွာတိ ဝုတ္တနယေန ပတ္ထနံ အကတွာ။ အဘဗ္ဗာ ဖလဿ အဓိဂမာယ အနိယမိတဘာဝတော။ ပဏိဓာနဝသေန ဟိ ပုညဖလံ နိယတံ နာမ ဟောတိ၊ တဒဘာဝတော ကတံ ပုညံ န လဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတိယပက္ခေ ဥဘယဋ္ဌာနေဟိ ဝုတ္တံ၊ စတုတ္ထပက္ခော သမ္မာဝတာရော ဣတိ စတုကောဋိကော ပဉှော ဇာလဝသေန အာဟဋော၊ တတ္ထ အာသာ နာမ ပတ္ထနာ၊ မိစ္ဆာဂါဟသ္မိံ သတိ န ဝိပစ္စတိ၊ သမ္မာဂါဟသ္မိံ သတိ ဝိပစ္စတိ၊ ဥဘယထာပိ ဥဘယာပေက္ခာနာမ၊ ယော မိစ္ဆတ္တဓမ္မေ ပုရက္ခတွာ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ၊ တဿ ယထာဓိပ္ပာယဖလံ သမိဇ္ဈတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ အယောနိသော ဗြဟ္မစရိယဿ စိဏ္ဏတ္တာ၊ ယော ပန သမ္မတ္တံ ပုရက္ခတွာ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ၊ တဿ ယထာဓိပ္ပာယံ ဗြဟ္မစရိယဖလံ န သမိဇ္ဈတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ယောနိသော ဗြဟ္မစရိယဿ စိဏ္ဏတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာသဉ္စေပိ ကရိတွာ အယောနိသော ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တီ’’တိအာဒိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဘူမိဇသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ အနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၀။ ဥပသင်္ကမိတွာ ¶ ¶ ဧဝမာဟံသူတိ ဝုတ္တံ ဥပသင်္ကမနကာရဏံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘တဿ ဥပါသကဿ အဖာသုကကာလော အဟောသီ’’တိ အာဟ။ အဝိရာဓိတန္တိ အဝိရဇ္ဈနကံ။ ယဒိ ဝါ တေ ဓမ္မာ နာနတ္ထာ၊ ယဒိ ဝါ ဧကတ္ထာ၊ ယံ တတ္ထ အဝိရဇ္ဈနကံ၊ တံ တံယေဝ ပဋိဘာတူတိ ယောဇနာ။ ဈာနမေဝါတိ အပ္ပမာဏဇ္ဈာနမေဝ၊ ‘‘စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တေကဂ္ဂတာယေဝ ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ ဥပါသကဿ အဓိပ္ပာယော။

၂၃၁။ ယာဝတာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ၊ နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ရုက္ခမူလ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဧကရုက္ခမူလပ္ပမာဏဋ္ဌာနံ။ ကသိဏနိမိတ္တေန ဩတ္ထရိတွာတိ ကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇန္တော တသ္မိံ ကသိဏ…ပေ… ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တော။ အာဘောဂေါ နတ္ထိ ဈာနက္ခဏေ။ ကာမံ သမာပတ္တိက္ခဏေ အာဘောဂေါ နတ္ထိ တတော ပန ပုဗ္ဗေ ဝါ သိယာ သော အာဘောဂေါ၊ တမ္ပိ သန္ဓာယ မဟဂ္ဂတန္တိ ကေစိ။ ဣဒါနိ တာသံ စေတောဝိမုတ္တီနံ သတိပိ ကေနစိ ဝိသေသေန အဘေဒေ ဝိသယာဒိတော လဗ္ဘမာနဘေဒံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တံ န ဝဍ္ဎတိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗဿ နိမိတ္တဿေဝ အဘာဝတော။ ပထဝီကသိဏာဒီနံ ဝိယ အာကာသဘာဝနာယ ဥဂ္ဃာဋနံ န ဇာယတိ။ တာနိ ဈာနာနီတိ ဗြဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနာနိ။ စုဒ္ဒသဝိဓေန ပရိဒမနာဘာဝတော အဘိညာနံ ပါဒကာနိ န ဟောန္တိ။ နိမိတ္တုဂ္ဃာဋဿေဝ အဘာဝတော အရူပဇ္ဈာနာနံ အနဓိဋ္ဌာနတာယ နိရောဓဿ ပါဒကာနိ န ဟောန္တီတိ။ ကမ္မဝဋ္ဋဘာဝေန ကိလေသဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋာနံ တိဏ္ဏံ ဝဋ္ဋာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝဋ္ဋပါဒကတာ။ ဥပပဇ္ဇနဝသေနေဝ တံ တံ ဘဝံ ဩက္ကမတိ ဧတေဟီတိ ဘဝေါက္ကမနာနိ။ ဒုတိယနယဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဂ္ဃာဋနဿ လဗ္ဘနတော အရူပဇ္ဈာနောပရိ သမတိက္ကမော ဟောတီတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တေန နိမိတ္တာဝဍ္ဎနနိမိတ္တဝဍ္ဎနာဒိပ္ပကာရေန။ နာနတ္ထာတိ နာနာသဘာဝါ။ ဧဝန္တိ အပ္ပမာဏမဟဂ္ဂတသဒ္ဒဝစနီယတာယ နာနာဗျဉ္ဇနာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အပ္ပမာဏသမာပတ္တိတောပိ နီဟရိတွာ ဝက္ခမာနဘဝူပပတ္တိကာရဏံ ဒဿေတုံ သက္ကာ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ကသိဏဈာနတောဝ နီဟရိတွာ ယောဇနာ ကတာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ မဟဂ္ဂတဂဟဏေနေတ္ထ အပ္ပမာဏာတိ ဝုတ္တဗြဟ္မဝိဟာရာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော တဿာ သမညာယ ဥဘယေသမ္ပိ သာဓာရဏဘာဝတော။

၂၃၂။ ဧဝံ ¶ ဝုတ္တောတိ အသတိပိ တထာရူပေ အာဘောဂေ ‘‘ပရိတ္တာဘာတိ ဖရိတွာ အဓိမုစ္စိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ ¶ ဝုတ္တော။ အပ္ပမာဏံ ကတွာ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေန္တဿ ကသိဏဝဍ္ဎနဝသေန ဗဟုလီကာရသမ္ဘဝတော သိယာ ဈာနဿ ဗလဝတရတာ၊ တဒဘာဝေ စ ဒုဗ္ဗလတာ၊ အာစိဏ္ဏဝသိတာယ ပန ပစ္စနီကဓမ္မာနံ သမ္မာ အပရိသောဓနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဈာနဿ အပ္ပဂုဏတံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဈာနဿ အပ္ပာနုဘာဝတာယ ဧဝ တန္နိမိတ္တာ ပဘာပိ အပ္ပတရာ အပရိသုဒ္ဓါဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဝဏ္ဏော…ပေ… သံကိလိဋ္ဌော စာ’’တိ။ ဒုတိယနယော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထာပိ ကသိဏဿ ပရိတ္တဘာဝေန ဝဏ္ဏဿ ပရိတ္တတာ၊ ပရိတ္တာရမ္မဏာယ အနုရူပတာယ ဝါ နိမိတ္တံ ပဘာမဏ္ဍလကမ္ပိ ပရိတ္တမေဝ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပုလပရိကမ္မန္တိ ဝိပုလဘာဝေန ပရိကမ္မံ။ သေသံ တတိယစတုတ္ထနယေသု ဝတ္တဗ္ဗံ ပဌမဒုတိယနယေသု ဝုတ္တသဒိသမေဝ။

ဝဏ္ဏနာနတ္တန္တိ ယဒိ ပီတံ ယဒိ လောဟိတံ ယဒိ ဝါ ဩဒါတန္တိ သရီရဝဏ္ဏနာနတ္တံ။ အာဘာနာနတ္တန္တိ ပရိတ္တဝိပုလတာဝသေန ပဘာယ နာနတ္တံ။ အစ္စိနာနတ္တန္တိ တေဇောဓာတုဿ ဒီဃာဒိဝသေန ဝေမတ္တတာ။ အဘိနိဝိသန္တီတိ အဘိရတိဝသေန နိဝိသန္တိ နိသီဒန္တိ တိဋ္ဌန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝသန္တီ’’တိ။

၂၃၄။ အာဘန္တိ ဒိဗ္ဗန္တီတိ အာဘာတိ အာဟ ‘‘အာဘာသမ္ပန္နာ’’တိ။ တဒင်္ဂေနာတိ ဝါ တဿာ ပရိတ္တတာယ အပ္ပမာဏတာယ စ အာဘာကာရဏံ၊ တံ ပန အတ္ထတော ဘဝူပပတ္တိကာရဏမေဝါတိ အာဟ – ‘‘တဿာ ဘဝူပပတ္တိယာ အင်္ဂေနာ’’တိ။ ကာယာလသိယဘာဝေါ တန္ဒီအာဒီနံ ဟေတုဘူတာ ကာယဿ ဝိတ္ထာယိတတာ။

၂၃၅။ ပါရမိယောတိ မဟာသာဝကသံဝတ္တနိကာ သာဝကပါရမိယော ပူရေန္တော။ ဗြဟ္မလောကေတိ ဗြဟ္မတ္တဘာဝေ၊ ဗြဟ္မလောကေ ဝါ ဥပ္ပတ္တိံ ပဋိလဘိ၊ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ထေရဂါထာသု။ အဝေါကိဏ္ဏန္တိ အညေဟိ အသမ္မိဿန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ သဉ္စရိတန္တိ အတီတဘဝေသု ဇာတိဝသေန သဉ္စရဏံ မမ၊ သဉ္စရိတန္တိ တံ မမဿာတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ ဥပက္ကိလေသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၆။ တသ္မာတိ ¶ ¶ အတ္ထကာမတ္တာ ဧဝမာဟ၊ န ဘဂဝတော ဝစနံ အနာဒိယန္တော။ ယေ ပန တဒါ သတ္ထုဝစနံ န ဂဏှိံသု၊ တေ ကိဉ္စိ အဝတွာ တုဏှီဘူတာ မင်္ကုဘူတာ အဋ္ဌံသု၊ တသ္မာ ဥဘယေသမ္ပိ သတ္ထရိ အဂါရဝပဋိပတ္တိ နာဟောသိ။

ယေနပိ ဇနေန န ဒိဋ္ဌောတိ ယေန ဥဘယဇနေန အညဝိဟိတတာယ ကုဍ္ဍကဝါဋာဒိအန္တရိကတာယ ဝါ န ဒိဋ္ဌော။ ဒမနတ္ထန္တိ တေဟိ ဥပါသကေဟိ နိမ္မဒဘာဝံ အာပါဒိတာနံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဒမနတ္ထံ။ ဌပယိံသူတိ ယော ဣမေသံ ဘိက္ခူနံ ဒေတိ၊ တဿ သတံ ဒဏ္ဍောတိ၊ သဟဿန္တိ စ ဝဒန္တိ။

၂၃၇။ ဝဂ္ဂဘာဝေနေဝ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂေါ ၃။၄၆၄) နာနာသဒ္ဒေါ အဿာတိ ပုထုသဒ္ဒေါ။ သမဇနောတိ ဘဏ္ဍနေ သမဇ္ဈာသယော ဇနော။ ဗာလလက္ခဏေ ဌိတောပိ ‘‘အဟံ ဗာလော’’တိ န မညတိ။ ဘိယျော စာတိ အတ္တနော ဗာလဘာဝဿ အဇာနနတောပိ ဘိယျော စ ဘဏ္ဍနဿ ဥပရိ ဖောဋော ဝိယ သင်္ဃဘေဒဿ အတ္တနော ကာရဏဘာဝမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ န မညိ နညာသိ။

ကလဟဝသေန ပဝတ္တဝါစာယေဝ ဂေါစရော ဧတေသန္တိ ဝါစာဂေါစရာ ဟုတွာ။ မုခါယာမန္တိ ဝိဝါဒဝသေန မုခံ အာယမေတွာ ဘာဏိနော။ န တံ ဇာနန္တီတိ တံ ကလဟံ န ဇာနန္တိ။ ကလဟံ ကရောန္တော စ တံ န ဇာနန္တော နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန န ဇာနန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ အာဟ – ‘‘ဧဝံ သာဒီနဝေါ အယ’’န္တိ။ အယံ ကလဟော နာမ အတ္တနော ပရေသဉ္စ အတ္ထဇာပနတော အနတ္ထုပ္ပာဒနတော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သမ္ပရာယေ စ သာဒီနဝေါ၊ သဒေါသောတိ အတ္ထော။

ဥပနယှန္တီတိ ဥပနာဟဝသေန အနုဗန္ဓန္တိ။ ပေါရာဏောတိ ပုရိမေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏတာယ ပုရာတနော။

န ဇာနန္တီတိ အနိစ္စသညံ န ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တိ။

တထာ ပဝတ္တဝေရာနန္တိ အဋ္ဌိဆိန္နာဒိဘာဝံ နိဿာယ ဥပနယဝသေန စိရကာလံ ပဝတ္တဝေရာနံ။

ဗာလသဟာယတာယ ¶ ¶ ဣမေ ဘိက္ခူ ကလဟပသုတာ၊ ပဏ္ဍိတသဟာယာနံ ပန ဣဒံ န သိယာတိ ပဏ္ဍိတသဟာယဿ ဗာလသဟာယဿ စ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ သီဟဗျဂ္ဃာဒိကေ ပါကဋပရိဿယေ ရာဂဒေါသာဒိကေ ပဋိစ္ဆန္နပရိဿယေ စ အဘိဘဝိတွာ။

မာတင်္ဂေါ အရညေ မာတင်္ဂရညေတိ သရလောပေန သန္ဓိ။ မာတင်္ဂသဒ္ဒေနေဝ ဟတ္ထိဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ နာဂဝစနံ တဿ မဟတ္တဝိဘာဝနတ္ထန္တိ အာဟ – ‘‘နာဂေါတိ မဟန္တာဓိဝစနမေတ’’န္တိ။ မဟန္တပရိယာယောပိ ဟိ နာဂ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ ‘‘ဧဝံ နာဂဿ နာဂေန၊ ဤသာဒန္တဿ ဟတ္ထိနော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၅၊ မဟာဝ။ ၄၆၇)။

၂၃၈။ ကိရသဒ္ဒေါ အနုဿဝသူစနတ္ထော နိပါတော။ တေန အယမေတ္ထ သုတိပရမ္ပရာတိ ဒဿေတိ။ ဘဂဝတာ ဟိ သော အာဒီနဝေါ ပဂေဝ ပရိညာတော၊ န တေန သတ္ထာ နိဗ္ဗိဏ္ဏော ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပန အန္တောဝဿေ ကေစိ ဗုဒ္ဓဝေနေယျာ နာဟေသုံ၊ တေန အညတ္ထ ဂမနံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဒမနုပါယောတိ ပါလိလေယျကံ ဥဒ္ဒိဿ ဂစ္ဆန္တော ဧကဝိဟာရိံ အာယသ္မန္တံ ဘဂုံ၊ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တေ စ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒိကေ သမ္ပဟံသေတုံ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ စ။ ဣမံ ဥပက္ကိလေသောဝါဒံ ဒါတုံ တတ္ထ ဂတော၊ တသ္မာ ကလဟကာရကေ ကိရဿာတိ ဧတ္ထာပိ ကိရသဒ္ဒဂ္ဂဟဏေ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တနယမေဝ ဂေါသိင်္ဂသာလသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၅ အာဒယော)။

၂၄၁။ ‘‘ယထာ ကထံ ပနာ’’တိ ဝုတ္တပုစ္ဆာနံ ပစ္ဆိမဘာဝတော ‘‘အတ္ထိ ပန ဝေါတိ ပစ္ဆိမပုစ္ဆာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပုန ‘‘အတ္ထိ ပန ဝေါ’’တိ ပဝတ္တနဿ ပုစ္ဆနဿ အတ္ထိဘာဝတော။ သော ပန လောကုတ္တရဓမ္မော။ ထေရာနန္တိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒီနံ နတ္ထိ။ ပရိကမ္မောဘာသံ ပုစ္ဆတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေ ကတာဓိကာရတ္တာ တဿ ဥပ္ပာဒနတ္ထံ ပရိကမ္မောဘာသံ ပုစ္ဆတိ။ ပရိကမ္မောဘာသန္တိ ပရိကမ္မသမာဓိနိဗ္ဗတ္တံ ဩဘာသံ၊ ဥပစာရဇ္ဈာနသဉ္ဇနိတံ ဩဘာသန္တိ အတ္ထော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘီ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိကမ္မတ္ထံ ဩဘာသကသိဏံ ဘာဝေတွာ ဥပစာရေ ဌပိတော သမာဓိ ပရိကမ္မသမာဓိ၊ တတ္ထ ဩဘာသော ပရိကမ္မောဘာသောတိ ဝုတ္တော။ တံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ဩဘာသဉ္စေဝ သဉ္ဇာနာမာတိ ပရိကမ္မောဘာသံ သဉ္ဇာနာမာ’’တိ။ ယတ္တကေ ဟိ ဌာနေ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဂတံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ တတ္တကံ ဌာနံ ဩဘာသကသိဏံ ဖရိတွာ ဌိတော။ တံ ¶ ဩဘာသံ တတ္ထ စ ရူပဂတံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန ပဿတိ၊ ထေရာ စ တထာ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဩဘာသဉ္စေဝ သဉ္ဇာနာမ ဒဿနဉ္စ ရူပါန’’န္တိ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ရူပဂတံ ပဿန္တာနံ ပရိကမ္မဝါရော အတိက္ကမိ၊ တတော ဩဘာသော အန္တရဓာယိ၊ တသ္မိံ အန္တရဟိတေ ရူပဂတမ္ပိ န ပညာယတိ။ ပရိကမ္မန္တိ ဟိ ယထာဝုတ္တကသိဏာရမ္မဏံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ၊ ရူပဂတံ ပဿန္တာနံ ကသိဏောဘာသဝသေန ရူပဂတဒဿနံ၊ ကသိဏောဘာသော ¶ စ ပရိကမ္မဝသေနာတိ တဒုဘယမ္ပိ ပရိကမ္မဿ အပ္ပဝတ္တိယာ နာဟောသိ၊ တယိဒံ ကာရဏံ အာဒိကမ္မိကဘာဝတော ထေရာ န မညိံသု၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နပ္ပဋိဝိဇ္ဈာမာ’’တိ။

နိမိတ္တံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ ကာရဏံ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတွာ သုဝိသုဒ္ဓဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေ ထေရံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော သတ္ထာ ဝဒတိ။ ကိံ န အာဠုလေဿန္တီတိ ကိံ န ဗျာမောဟေဿန္တိ၊ ဗျာမောဟေဿန္တိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥဒပါဒီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ယထာဥပဋ္ဌိတေသု ရူပဂတေသု အပုဗ္ဗတာယ၊ ‘‘ဣဒံ နု ခေါ ရူပဂတံ ကိံ၊ ဣဒံ နု ခေါ ကိ’’န္တိ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ ဝိစိကိစ္ဆာ သံသယော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သမာဓိ စဝီတိ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပရိကမ္မသမာဓိ ဝိဂစ္ဆိ။ တတော ဧဝ ဟိ ပရိကမ္မောဘာသောပိ အန္တရဓာယိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ရူပံ န ပဿိ။ န မနသိ ကရိဿာမီတိ မနသိကာရဝသေန မေ ရူပါနိ ဥပဋ္ဌဟိံသု၊ ရူပါနိ ပဿတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဣဒါနိ ကိဉ္စိ န မနသိ ကရိဿာမီတိ တုဏှီ အဟောသိ တံ ပန တုဏှီဘာဝပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အမနသိကာရော ဥဒပါဒီ’’တိ။

တထာဘူတဿ အမနသိကာရဿ အဘာဝံ အာဂမ္မ ဥပ္ပိလံ ဥဒပါဒိ။ ဝီရိယံ ဂါဠှံ ပဂ္ဂဟိတန္တိ ထိနမိဒ္ဓဆမ္ဘိတတ္တာနံ ဝူပသမနတ္ထံ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ အဟောသိ၊ တေန စိတ္တေ သမာဓိဒူသိကာ ဂေဟဿိတာ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပန္နာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပိလံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ တတောတိ သိထိလဝီရိယတ္တာ။ ပတမေယျာတိ အတိဝိယ ခိန္နံ ဘဝေယျ။ တံ မမာတိ ပတ္ထနာအဘိဘဝနီယမနသီသေန ဇပ္ပေတီတိ အဘိဇပ္ပာ၊ တဏှာ။ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ သညာ နာနတ္တသညာ။ အတိဝိယ ဥပရိ ကတွာ နိဇ္ဈာနံ ပေက္ခနံ အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ။

၂၄၃။ ပရိကမ္မောဘာသမေဝါတိ ပရိကမ္မသမုဋ္ဌိတံ ဩဘာသမေဝ။ န စ ရူပါနိ ပဿာမီတိ ဩဘာသမနသိကာရပသုတတာယ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပါနိ န ပဿာမိ။ ဝိသယရူပမေဝါတိ တေန ဖရိတွာ ဌိတဋ္ဌာနေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ဝိသယဘူတံ ရူပဂတမေဝ မနသိ ကရောမိ။

ကသိဏရူပါနံ ¶ ဝသေနေတ္ထ ဩဘာသဿ ပရိတ္တတာတိ အာဟ ‘‘ပရိတ္တဋ္ဌာနေ ဩဘာသ’’န္တိ။ ပရိတ္တာနိ ရူပါနီတိ ကတိပယာနိ၊ သာ စ နေသံ ပရိတ္တတာ ဌာနဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိတ္တကဋ္ဌာနေ ရူပါနီ’’တိ။ ‘‘အပ္ပမာဏဉ္စေဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ဒုတိယဝါရော။ ဩဘာသပရိတ္တတံ သန္ဓာယ ပရိကမ္မသမာဓိ ‘‘ပရိတ္တော’’တိ ဝုတ္တော တဿေဝ ဩဘာသဿ အပ္ပမာဏတာယ အပ္ပမာဏသမာဓီတိ ဝစနတော။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ပရိတ္တသမာဓိနော ဥပ္ပန္နသမယေ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပိ ပရိတ္တကံ ဟောတိ ပရိတ္တရူပဂတဒဿနတော။

၂၄၅။ ဒုကတိကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ ¶ စတုက္ကနယေ ဒုကဇ္ဈာနသမာဓိံ၊ ပဉ္စကနယေ တိကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ ယောဇနာ။ ဒုကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ စတုက္ကနယေ တတိယစတုတ္ထဝသေန ဒုကဇ္ဈာနသမာဓိံ၊ ပဉ္စကနယေ စတုတ္ထပဉ္စမဝသေန ဒုကဇ္ဈာနသမာဓိံ။ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ စတုက္ကနယေ တိကဇ္ဈာနသမာဓိံ၊ ပဉ္စကနယေ စတုက္ကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ ယောဇနာ။

တိဝိဓန္တိ သပ္ပီတိကဝသေန တိပ္ပကာရံ သမာဓိံ။ တဒန္တောဂဓာတိ သပ္ပီတိကာဒိသဘာဝါ။ ကာမံ ဘဂဝါ ပုရိမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ၊ ပစ္ဆိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေန္တောပိ ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဘာဝေသိယေဝ။ ဝိပဿနာပါဒကာနိ ပန ဉာဏာနိ သန္ဓာယ၊ ‘‘ပစ္ဆိမယာမေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စမဇ္ဈာနဿာတိ ပဉ္စမဇ္ဈာနိကဿ ဝသေန ပဌမဇ္ဈာနိကော မဂ္ဂေါ နတ္ထိ။ သောတိ ပဉ္စကနယော ဘဂဝတော လောကိယော အဟောသိ။ ဧတန္တိ ဧတံ၊ ‘‘သဝိတက္ကမ္ပိ သဝိစာရံ သမာဓိံ ဘာဝေမီ’’တိအာဒိဝစနံ။ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘လောကိယံ ဝါ လောကုတ္တရမေဝ ဝါ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ဥပက္ကိလေသသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၆။ ဧတေဟီတိ ¶ ဒုစိန္တိတာဒီဟိ။ ဧတေန လက္ခဏသဒ္ဒဿ ကရဏတ္ထတမာဟ။ တာနေဝါတိ လက္ခဏာနိ ဧဝ။ တဿာတိ ဗာလဿ။ ‘‘အယံ ဗာလော’’တိ နိမီယတိ သဉ္စာနီယတိ ဧတေဟီတိ ဗာလနိမိတ္တာနိ။ အပဒါနံ ဝုစ္စတိ ဝိချာတံ ကမ္မံ။ ဒုစိန္တိတာဒီနိ စ ဗာလေ ဝိချာတာနိ၊ အဝဓာရဏဘာဝေ ဝါ၊ တသ္မာ ဗာလဿ အပဒါနာနီတိ ဗာလာပဒါနာနိ။ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ¶ ဒုဋ္ဌံ ဒူသိတံ စိန္တေတီတိ ဒုစိန္တိတစိန္တီ။ လောဘာဒီဟိ ဒုဋ္ဌံ ဘာသိတံ မုသာဝါဒါဒိံ ဘာသတီတိ ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ။ တေသံ တေသံယေဝ ဝသေန ကတ္တဗ္ဗတော ဒုက္ကဋကမ္မံ ပါဏာတိပါတာဒိံ ကရောတီတိ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ။ တေနာဟ ‘‘စိန္တယန္တော’’တိအာဒိ။ တာနိ ဥပနိဿာယ ဇာတန္တိ တဇ္ဇံ။ တတော ဧဝ တေသံ သာရုပ္ပံ အနုရူပန္တိ တဿာရုပ္ပံ။ တေနာဟ ‘‘တဇ္ဇာတိက’’န္တိအာဒိ။ ကစ္ဆမာနာယာတိ ကထိယမာနာယ။

၂၄၈။ ယသ္မာ သတ္တာနံ ယထူပစိတာနိ ကမ္မာနိ ကတောကာသာနိ တဒုပဋ္ဌာပိတာနိ ကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တာနိ မရဏဿ အာသန္နကာလေ စိတ္တဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တာနိ၊ တဒါ ဩလမ္ဗန္တာနိ ဝိယ အဘိဘဝန္တာနိ ဝိယ အဇ္ဈောတ္ထရန္တာနိ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဩလမ္ဗနာဒိအာကာရေန ဟိ တာနိ ဥပဋ္ဌဟန္တီ’’တိ။ ဥပဋ္ဌာနာကာရော ဧဝ တဒါ စိတ္တဿ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ – ‘‘တသ္မိံ ဥပဋ္ဌာနာကာရေ အာပါထဂတေ’’တိ။

၂၄၉။ န သက္ကာတိ န ဝဒတီတိ ဧတေန ဒွေပိ ပဋိသေဓာ ပကတိအတ္ထာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ န သုကရာတိ ပန ဣမိနာ ဒုက္ကရဘာဝေါ ဒီပိတော၊ ဒုက္ကရဉ္စ တာဝ ဥပါယေန သက္ကာ ကာတုန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘န သုကရံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂမနေန အညမညံ သံဝိဇ္ဈနေန။ အဿာတိ စောရဿ။ ဣတော ဥတ္တရိပီတိ မဇ္ဈနှိကသမယံ သာယနှသမယဉ္စ သတ္တိသတေန။

၂၅၀။ သင်္ခမ္ပိ န ဥပေတီတိ ဣမိနာ သင်္ခါတဗ္ဗမတ္တံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဂဏနာမတ္တမ္ပိ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဥပနိက္ခေပနမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကလဘာဂန္တိ ကလာနံ သင်္ဂဏနကောဋ္ဌာသံ။ တေနာဟ ‘‘သတိမံ ကလ’’န္တိအာဒိ။ ဩလောကိတမတ္တမ္ပီတိ ဥပနိက္ခေပနဝသေန ဩလောကနမတ္တကမ္ပိ။ တံ ကမ္မကာရဏန္တိ တံ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏံ စတုန္နမ္ပိ ပဿာနံ ဝသေန သမ္ပရိဝတ္တေတွာ ကရောန္တိယေဝ၊ ပါဠိယံ ပန ဧကပဿဝသေန အာဂတာ။ ဂေဟဿာတိ ¶ မဟတော ဂေဟဿ။ သဗ္ဗတောတိ သဗ္ဗာဝယဝတော။ သမ္ပဇ္ဇလိတေ ဧကဇာလီဘူတေ။ သုပက္ကုထိတာယာတိ သုဋ္ဌု နိပက္ကာယ။

ဝိဘတ္တောတိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တကသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မုနာ ဝိဘတ္တော ဝိယ နိဗ္ဗတ္တော။ အယောပါကာရေန ပရိတော အတ္တော ဂဟိတောတိ အယောပါကာရပရိယတ္တော ပရိက္ခိတ္တော။

ယမကဂေါဠကာတိ ¶ ဒါရကာနံ ကီဠနယုဂဠာ။ ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခောတိ ယထာဝုတ္တဥဿဒနိရယဝသေနပိ သောတ-ဃာန-ဇိဝှာ-ကာယ-မနော-ဂေါစရတာဝသေနပိ ဣမိနာ အာကာရေန ဒုက္ခောတိ။

၂၅၁။ ဒန္တေဟိ ဥလ္လေဟိတွာတိ ဥတ္တရဒန္တေဟိ အဉ္ဆိတွာ။ ရသဝသေန အတိတ္တော အဿာဒေါ ရသာဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ရသဂေဓေန ပရိဘုတ္တရသော’’တိ။

၂၅၂။ ဒုရူပေါတိ ဝိရူပေါ။ ဒုဒ္ဒသောတိ တေနေဝ ဝိရူပဘာဝေန အနိဋ္ဌဒဿနော။ လကုဏ္ဌကောတိ ရဿော။ ပဝိဋ္ဌဂီဝေါတိ ခန္ဓန္တရံ အနုပဝိဋ္ဌဂီဝေါ။ မဟောဒရောတိ ဝိပုလကုစ္ဆိ။ ယေဘုယျေန ဟိ လကုဏ္ဋကာ သတ္တာ ရဿဂီဝါ ပုထုလကုစ္ဆိကာဝ ဟောန္တီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ကာဏော နာမ စက္ခုဝိကလောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကက္ခိကာဏော ဝါ ဥဘယက္ခိကာဏော ဝါ’’တိ။ ကုဏီတိ ဟတ္ထဝိကလော ဝုစ္စတီတိ အာဟ – ‘‘ဧကဟတ္ထကုဏီ ဝါ ဥဘယဟတ္ထကုဏီ ဝါ’’တိ။ ဝါတာဒိနာ ဥပဟတကာယပက္ခော ဣဓ ပက္ခဟတောတိ အဓိပ္ပေတော၊ န ပက္ခိဟတောတိ အာဟ – ‘‘ပက္ခဟတောတိ ပီဌသပ္ပီ’’တိ။ ဒုက္ခာနုပဗန္ဓဒဿနတ္ထန္တိ အပရာပရဇာတီသု ဝိပါကဒုက္ခဿ အနုပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ။

ကလီယတိ ခလီယတိ အပ္ပဟီယတိ သာသနံ ဧတေနာတိ ကလိ၊ ဇုတပရာဇယော။ သော ဧဝ ဂဟသဒိသတာယ ‘‘ကလိဂ္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တော။ အဓိဗန္ဓန္တိ ကုဋုမ္ဗဿ အဓိဝုတ္ထဿ မူလဘူတဿ အတ္တနော ဗန္ဓိတဗ္ဗတံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာပိ ဗန္ဓံ နိဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ဗာလဘူမိယာ ဗာလဘာဝဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိ နိရယဂါမိကမ္မကာရိတာတိ ‘‘နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ပန တတော မုဒုမုဒုတရာဒိကမ္မဝသေန သေသာပါယေသု အပရာပရနိဗ္ဗတ္တာဒိဗာလဘူမိ ဝိဘာဝိတာ ဟောတီတိ။

၂၅၃။ ဝုတ္တာနုသာရေနာတိ ‘‘ဗာလော အယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဝစနဿ ‘‘ပဏ္ဍိတော အယ’’န္တိ ဧတေဟိ လက္ခီယတီတိအာဒိနာ အနုသာရေန။ မနောသုစရိတာဒီနံ ဝသေနာတိ စိန္တေန္တော အနဘိဇ္ဈာ-အဗျာပါဒ-သမ္မာဒဿနံ သုစိန္တိတမေဝ စိန္တေတီတိအာဒိနာ မနောသုစရိတာနံ တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

စက္ကရတနဝဏ္ဏနာ

၂၅၆။ ဥပေါသထံ ¶ ¶ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂၄၃) ဝုစ္စတိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ သဗ္ဗဒိဝသေသု ဂဟဋ္ဌေဟိ ရက္ခိတဗ္ဗသီလံ၊ သမာဒါနဝသေန တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဥပေါသထိကော၊ တဿ။ တေနာဟ ‘‘သမာဒိန္နဥပေါသထင်္ဂဿာ’’တိ။ တဒါတိ တသ္မိံ ကာလေ၊ ယသ္မိံ ပန ကာလေ စက္ကဝတ္တိဘာဝသံဝတ္တနိယ-ဒါန-သီလာဒိ-ပုညသမ္ဘာရသမုဒါဂမသမ္ပန္နော ပူရိတစက္ကဝတ္တိဝတ္တော ကာဒီပဒေသဝိသေသပစ္စာဇာတိယာ စေဝ ကုလရူပဘောဂါဓိပတေယျာဒိဂုဏဝိသေသသမ္ပတ္တိယာ စ တဒနုရူပေ အတ္တဘာဝေ ဌိတော ဟောတိ၊ တသ္မိံ ကာလေ။ တာဒိသေ ဟိ ကာလေ စက္ကဝတ္တိဘာဝီ ပုရိသုတ္တမော ယထာဝုတ္တဂုဏသမန္နာဂတော ရာဇာ ခတ္တိယော ဟုတွာ မုဒ္ဓါဝသိတ္တော ဝိသုဒ္ဓသီလော အနုပေါသထံ သတသဟဿဝိဿဇ္ဇနာဒိနာ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ န ယဒါ စက္ကရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ဧဝ။ တေနာဟ – ‘‘ပါတော…ပေ… ဓမ္မတာ’’တိ။ (တတ္ထ ဒမော ဣန္ဒြိယသံဝရော၊ သံယမော သီလသံဝရော။)

ဝုတ္တပ္ပကာရပုညကမ္မပစ္စယန္တိ စက္ကဝတ္တိဘာဝါဝဟဒါနဒမသံယမာဒိပုညကမ္မဟေတုကံ။ နီလမဏိသင်္ဃာဋသဒိသန္တိ ဣန္ဒနီလမဏိသဉ္စယသမာနံ။ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝယုတ္တတ္တာတိ ဒဿနီယတာ မနုညဃောသတာ အာကာသဂါမိတာ ဩဘာသဝိဿဇ္ဇနာ အပ္ပဋိဃာတတာ ရညော ဣစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိကာရဏတာတိ ဧဝမာဒီဟိ ဒိဗ္ဗသဒိသေဟိ အာနုဘာဝေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ။ သဗ္ဗေဟိ အာကာရေဟီတိ သဗ္ဗေဟိ သုန္ဒရေဟိ အာကာရေဟိ။ ပရိပူရန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ သာ စဿ ပါရိပူရိ ဣဒါနေဝ ဝိတ္ထာရီယတိ။

ပနာဠီတိ ဆိဒ္ဒံ။ သုဒ္ဓသိနိဒ္ဓဒန္တပန္တိယာ နိဗ္ဗိဝရာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ နာဘိပနာဠိ ပရိက္ခေပပဋ္ဋေသူတိ နာဘိပရိက္ခေပပဋ္ဋေ စေဝ နာဘိယာ ပနာဠိပရိက္ခေပပဋ္ဋေ စ။ သုဝိဘတ္တာဝါတိ အညမညံ အသံကိဏ္ဏတ္တာ သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တာ။ ပရိစ္ဆေဒလေခန္တရေသု မဏိကာ သုဝိဘတ္တာ ဟုတွာ ပညာယန္တီတိ ဝဒန္တိ။

ပရိစ္ဆေဒလေခါဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မာလာကမ္မာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သုရတ္တာတိအာဒီသု သုရတ္တဂ္ဂဟဏေန မဟာနာမဝဏ္ဏတံ ပဋိက္ခိပတိ၊ သုဒ္ဓဂ္ဂဟဏေန သံကိလိဋ္ဌတံ၊ သိနိဒ္ဓဂ္ဂဟဏေန လူခတံ။ ကာမံ တဿ စက္ကရတနဿ နေမိမဏ္ဍလံ အသန္ဓိကံဝ နိဗ္ဗတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပန ကေဝလံ ပဝါဠဝဏ္ဏောဝ ¶ န သောဘတီတိ ပကတိစက္ကဿ သန္ဓိယုတ္တေသု ဌာနေသု ရတ္တဇမ္ဗုနဒပရိက္ခတံ အဟောသိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သန္ဓီသု ပနဿာ’’တိအာဒိ။

နေမိမဏ္ဍလပိဋ္ဌိယန္တိ ¶ နေမိမဏ္ဍလဿ ပိဋ္ဌိပဒေသေ။ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အရာနမန္တရေတိ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အရာနံ အန္တရသမီပေ ပဒေသေ။ ဆိဒ္ဒမဏ္ဍလစိတ္တောတိ မဏ္ဍလသဏ္ဌာနဆိဒ္ဒဝိစိတ္တော။ သုကုသလသမန္နာဟတဿာတိ သုဋ္ဌု ကုသလေန သိပ္ပိနာ ပဟတဿ၊ ဝါဒိတဿာတိ အတ္ထော။ ဝဂ္ဂူတိ မနောရမော ရဇနီယောတိ သုဏန္တာနံ ရာဂုပ္ပာဒကော။ ကမနီယောတိ ကန္တော။ သမောသရိတကုသုမဒါမာတိ ဩလမ္ဗိတသုဂန္ဓကုသုမဒါမာ။ နေမိပရိက္ခေပဿာတိ နေမိပရိယန္တပရိက္ခေပဿ။ နာဘိပနာဠိယာ ဒွိန္နံ ပဿာနံ ဝသေန ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ နာဘိပနာဠီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကာ ဧဝ ဟိ သာ ပနာဠိ။ ယေဟီတိ ယေဟိ ဒွီဟိ သီဟမုခေဟိ။ ပုန ယေဟီတိ မုတ္တာကလာပေဟိ။

ဩဓာပယမာနန္တိ သောတုံ အဝဟိတာနိ ကုရုမာနံ။ စန္ဒော ပုရတော၊ စက္ကရတနံ ပစ္ဆာတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗာပရိယေန ပုဗ္ဗာပရဘာဂေန။

အန္တေ ပုရဿာတိ အနုရာဓပုရေ ရညော အန္တေပုရဿ ဥတ္တရသီဟပဉ္ဇရအာသန္နေ တဒါ ရညော ပါသာဒေ တာဒိသဿ ဥတ္တရဒိသာယ သီဟပဉ္ဇရဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ သုခေန သက္ကာတိ ကိဉ္စိ အနာရုဟိတွာ သရီရဉ္စ အနုလ္လင်္ဃိတွာ ယထာဌိတေနေဝ ဟတ္ထေန ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ခိပိတွာ သုခေန သက္ကာ ဟောတိ ပူဇေတုံ။

နာနာဝိရာဂရတနပ္ပဘာသမုဇ္ဇလန္တိ နာနာဝိဓစိတ္တဝဏ္ဏရတနောဘာသပဘဿရံ။ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တေတိ။ အာဂန္တွာ ဌိတဋ္ဌာနတော ဥပရိ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တေ။

သန္နိဝေသက္ခမောတိ ခန္ဓဝါရသန္နိဝေသယောဂျော။ သုလဘာဟာရူပကရဏောတိ သုခေနေဝ လဒ္ဓဗ္ဗဓညဂေါရသဒါရုတိဏာဒိဘောဇနသာဓနော။ ပရစက္ကန္တိ ပရဿ ရညော သေနာ၊ အာဏာ ဝါ။

အာဂတနန္ဒနောတိ အာဂတော ဟုတွာ နန္ဒိဇနနော။ အာဂတံ ဝါ အာဂမနံ၊ တေန နန္ဒတီတိ အာဂတနန္ဒနော။ ဂမနေန သောစေတီတိ ဂမနသောစနော။ ဥပကပ္ပေထာတိ ဥပရူပရိ ကပ္ပေထ သံဝိဒဟထ၊ ဥပနေထာတိ ¶ အတ္ထော။ ဥပပရိက္ခိတွာတိ ဟေတုတောပိ သဘာဝတောပိ ဖလတောပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအာဒီနဝတောပိ ဝီမံသိတွာ။

ဝိဘာဝေန္တိ ပညာယ အတ္ထံ ဝိဘူတံ ကရောန္တီတိ ဝိဘာဝိနော၊ ပညဝန္တော။ အနုယန္တာတိ အနုဝတ္တကာ။ ဩဂစ္ဆမာနန္တိ ဩသီဒန္တံ။ ယောဇနမတ္တန္တိ ဝိတ္ထာရတော ယောဇနမတ္တံ ပဒေသံ။ ဂမ္ဘီရဘာဝေန ¶ ပန ယထာ ဘူမိ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ ဩဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒတလ’’န္တိအာဒိ။ အန္တေ စက္ကရတနံ ဥဒကေန သေနာယ အနဇ္ဈောတ္ထရဏတ္ထံ။

၂၅၇။ ပုရတ္ထိမော သမုဒ္ဒေါ ပရိယန္တော အဿာတိ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒပရိယန္တော၊ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒံ ပရိယန္တံ ကတွာ။ စာတုရန္တာယာတိ စာတုသမုဒ္ဒန္တာယ ပုဗ္ဗဝိဒေဟာဒိစတုကောဋ္ဌာသန္တာယ။

ဟတ္ထိရတနဝဏ္ဏနာ

၂၅၈။ ဟရိစန္ဒနာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အာဂမနံ စိန္တေထာတိ ဝဒန္တိ စက္ကဝတ္တိဝတ္တဿ ပူရိတတာယ ပရိစိတတ္တာ။ ဘူမိဖုသနကေဟိ ဝါလဓိ၊ ဝရင်္ဂံ ဟတ္ထောတိ ဣမေဟိ စ တီဟိ၊ စတူဟိ ပါဒေဟိ စာတိ သတ္တဟိ အဝယဝေဟိ ဌိတတ္တာ သတ္တပတိဋ္ဌော။ ဣတရေသံ အမစ္စာဒီနံ စိန္တယန္တာနံ န အာဂစ္ဆတိ။ အပနေတွာတိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အပနေတွာ။ ဂန္ဓမေဝ ဟိ တဿ ဣတရေ ဟတ္ထိနော န သဟန္တိ။

အဿရတနဝဏ္ဏနာ

သိန္ဓဝကုလတောတိ သိန္ဓဝဿာဇာနီယကုလတော။

မဏိရတနဝဏ္ဏနာ

သကဋနာဘိသမပ္ပမာဏန္တိ ပရိဏာဟတော မဟာသကဋဿ နာဘိယာ သမပ္ပမာဏံ။ ဥဘောသု အန္တေသူတိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စာတိ ဒွီသု အန္တေသု။ ကဏ္ဏိကပရိယန္တတောတိ ဒွိန္နံ ကဉ္စနပဒုမာနံ ကဏ္ဏိကာယ ပရိယန္တတော။ မုတ္တာဇာလကေ ဌပေတွာတိ သုဝိသုဒ္ဓေ မုတ္တာမယေ ဇာလကေ ပတိဋ္ဌပေတွာ။

ဣတ္ထိရတနဝဏ္ဏနာ

‘‘ဣတ္ထိရတနံ ¶ ပါတုဘဝတီ’’တိ ဝတွာ အဿ ပါတုဘဝနာကာရံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘မဒ္ဒရာဇကုလတော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဒ္ဒရဋ္ဌံ ကိရ အဘိရူပါနံ ဣတ္ထီနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ သဏ္ဌာနပါရိပူရိယာတိ ဟတ္ထပါဒါဒိသရီရာဝယဝါနံ သုသဏ္ဌိတတာယ။ အဝယဝပါရိပူရိယာ ဟိ သမုဒါယပါရိပူရိသိဒ္ဓိ။ ရူပန္တိ သရီရံ။ ဒဿနီယာတိ သုရူပဘာဝေန ပဿိတဗ္ဗယုတ္တာ။ သောမနဿဝသေန စိတ္တံ ပသာဒေတိ ယောနိသော ¶ စိန္တေန္တာနံ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ဝသေန။ ပသာဒါဝဟတ္တာတိ ကာရဏဝစနေန ယထာ ပါသာဒိကတာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာသိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ ဒဿနီယတာယ ပါသာဒိကတာသိဒ္ဓိ၊ အဘိရူပတာယ စ ဒဿနီယတာသိဒ္ဓိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ နယံ ဒဿေတိ။ ပဋိလောမတော ဝါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ပါသာဒိကတာသိဒ္ဓိ၊ ပါသာဒိကတာယ ဒဿနီယတာသိဒ္ဓိ၊ ဒဿနီယတာယ အဘိရူပတာသိဒ္ဓိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သရီရသမ္ပတ္တိဝသေန အဘိရူပတာဒိကေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သရီရေ ဒေါသာဘာဝဝသေနပိ တေ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အဘိရူပါ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ ပမာဏယုတ္တာ၊ ဧဝံ အာရောဟပရိဏာဟယောဂတော စ ပါသာဒိကာ နာတိဒီဃတာဒယော။ ဧဝံ မနုဿာနံ ဒိဗ္ဗရူပတာသမ္ပတ္တိပီတိ ‘‘အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗဝဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကာယဝိပတ္တိယာတိ သရီရဒေါသဿ။ အဘာဝေါတိ အစ္စန္တမေဝ ဒူရီဘာဝေါ။

သတဝိဟတဿာတိ သတက္ခတ္တုံ ဝိဟတဿ။ သတဝိဟတဿာတိ စ ဣဒံ ကပ္ပာသပိစုဝသေန ဝုတ္တံ၊ တူလပိစုနော ပန ဝိဟနနမေဝ နတ္ထိ။ ကုင်္ကုမတဂရတုရုက္ခယဝနပုပ္ဖာနိ စတုဇ္ဇာတိ။ တမာလတဂရတုရုက္ခယဝနပုပ္ဖာနီတိ အပရေ။

အဂ္ဂိဒဍ္ဎာ ဝိယာတိ အာသနဂတေန အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာ ဝိယ။ ပဌမမေဝါတိ အညကိစ္စတော ပဌမမေဝ၊ ဒဿနသမကာလမေဝါတိ အတ္ထော။ တံ တံ အတ္တနာ ရညော ကာတဗ္ဗကိစ္စံ ကိံ ကရောမီတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတာယ ကိံ ကရဏန္တိ ပဋိဿာဝေတီတိ ကိင်္ကာရပဋိဿာဝိနီ။

မာတုဂါမော နာမ ယေဘုယျေန သဌဇာတိကော၊ ဣတ္ထိရတနဿ ပန တံ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သွာဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂုဏာတိ ရူပဂုဏာ စေဝ အာစာရဂုဏာ စ။ ပုရိမကမ္မာနုဘာဝေနာတိ တဿာ ပုရိမကမ္မာနုဘာဝေန။ ဣတ္ထိရတနဿ တဗ္ဘာဝသံဝတ္တနိယပုရိမကမ္မဿ အာနုဘာဝေန၊ စက္ကဝတ္တိနောပိ ပရိဝါရသံဝတ္တနိယံ ပုညကမ္မံ တာဒိသဿ ဖလဝိသေသဿ ဥပနိဿယော ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘စက္ကဝတ္တိနော ပုညံ ဥပနိဿာယာ’’တိ။ ဧတေန သေသရတနေသုပိ ¶ တေသံ ဝိသေသာနံ တဒုပနိဿယတာ ဝိဘာဝိတာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဧကဒေသဝသေန လဗ္ဘမာနပါရိပူရီ ရညော စက္ကဝတ္တိဘာဝူပဂမနတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗာကာရပါရိပူရာ ဇာတာ။

ဂဟပတိရတနဝဏ္ဏနာ

ပကတိယာဝါတိ သဘာဝေနေဝ၊ စက္ကရတနပါတုဘာဝတော ပုဗ္ဗေပိ။

ပရိဏာယကရတနဝဏ္ဏနာ

နိဿာယာတိ ဥပနိဿာယ။

၂၆၀။ ကဋဂ္ဂဟော ¶ ဝုစ္စတိ ဇယဂ္ဂဟော သကာနံ ပဏာနံ ကဋဘာဝေန အတ္ထသိဒ္ဓိဝသေန သင်္ဂဏှနန္တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဇယဂ္ဂါဟေနာ’’တိ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝါတိ ဧကပ္ပယောဂေနေဝ သတသဟဿာနိ အဓိဂစ္ဆေယျာတိ ယောဇနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ဒေဝဒူတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆၁။ ဒွေ ¶ အဂါရာတိအာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သဒွါရာ…ပေ… အနုဝိစရန္တေပီ’’တိ ဧတမတ္ထံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္တကမေဝ ဟိ အဿပုရသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၂၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၃၂) ဝိတ္ထာရိတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒိ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၉၇) တထာ ဝိတ္ထာရိတမ္ပိ သုတ္တသံဝဏ္ဏနာ ဟောတီတိ ကတွာ၊ ‘‘အဿပုရသုတ္တေ ဝိတ္ထာရိတမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၆၂။ နိရယတော ပဋ္ဌာယ ဒေသနံ ဒေဝလောကေန ဩသာပေတီတိ သံကိလေသဓမ္မေဟိ သံဝေဇေတွာ ဝေါဒါနဓမ္မေဟိ နိဋ္ဌာပေန္တော။ ဒုတိယံ ပန ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တဒိဒံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝိသိဋ္ဌန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ၊ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ဘဂဝါ။

ဧကစ္စေ ¶ ထေရာတိ (ကထာ။ အနုဋီ။ ၈၆၆-၈၆၈၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၃၆) အန္ဓကာဒိကေ၊ ဝိညာဏဝါဒိနော စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နေရယိကေ နိရယေ ပါလေန္တိ တတော နိဂ္ဂန္တုမပ္ပဒါနဝသေန ရက္ခန္တီတိ နိရယပါလာ။ နေရယိကာနံ နရကဒုက္ခေန ပရိယောနဒ္ဓါယ အလံ သမတ္ထာတိ ဝါ နိရယပါလာ။ တန္တိ ‘‘နတ္ထိ နိရယပါလာ’’တိဝစနံ။ ပဋိသေဓိတမေဝါတိ ‘‘အတ္ထိ နိရယေ နိရယပါလာ၊ အတ္ထိ စ ကာရဏိကာ’’တိအာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ (ကထာ။ ၈၆၆) ပဋိသေဓိတမေဝ။ ယဒိ နိရယပါလာ နာမ န သိယုံ၊ ကမ္မကာရဏာပိ န ဘဝေယျ။ သတိ ဟိ ကာရဏိကေ ကမ္မကာရဏာယ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကိံ ပနေတေ နိရယပါလာ နေရယိကာ၊ ဥဒါဟု အနေရယိကာ’’တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ နေရယိကာ၊ ဣမေ နိရယသံဝတ္တနိယေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာတိ သယမ္ပိ နိရယဒုက္ခံ အနုဘဝေယျုံ၊ တထာ သတိ အညေသံ နေရယိကာနံ ယာတနာယ အသမတ္ထာ သိယုံ၊ ‘‘ဣမေ နေရယိကာ၊ ဣမေ နိရယပါလာ’’တိ ဝဝတ္ထာနဉ္စ န သိယာ၊ ယေ စ ယေ ယာတေန္တိ၊ တေဟိ သမာနရူပဗလပ္ပမာဏေဟိ ဣတရေသံ ဘယသန္တာသာ န သိယုံ။ အထ အနေရယိကာ၊ နေသံ တတ္ထ ကထံ သမ္ဘဝေါတိ ဝုစ္စတေ – အနေရယိကာ နိရယပါလာ အနိရယဂတိသံဝတ္တနိယကမ္မနိဗ္ဗတ္တိတော။ နိရယူပပတ္တိသံဝတ္တနိယကမ္မတော ဟိ အညေနေဝ ကမ္မုနာ တေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ရက္ခသဇာတိကတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ သဗ္ဗတ္ထိဝါဒိနော –

‘‘ကောဓနာ ¶ ကုရူရကမ္မန္တာ၊ ပါပါဘိရုစိနော သဒါ၊

ဒုက္ခိတေသု စ နန္ဒန္တိ၊ ဇာယန္တိ ယမရက္ခသာ’’တိ။ (ကထာ။ အနုဋီ။ ၈၆၆-၈၆၈၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၃၆)၊

တတ္ထ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘ယာတနာဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေယျုံ၊ အထ ဝါ အညမညံ ယာတေယျု’’န္တိအာဒိ၊ တယိဒံ အသာရံ နိရယပါလာနံ နေရယိကဘာဝဿေဝ အဘာဝတော။ ယဒိပိ အနေရယိကာ နိရယပါလာ၊ အယောမယာယ ပန အာဒိတ္တာယ သမ္ပဇ္ဇလိတာယ သဇောတိဘူတာယ နိရယဘူမိယာ ပရိက္ကမမာနာ ကထံ ဒါဟဒုက္ခံ နာနုဘဝန္တီတိ? ကမ္မာနုဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ဣဒ္ဓိမန္တော စေတောဝသိပ္ပတ္တာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒယော နေရယိကေ အနုကမ္ပန္တာ ဣဒ္ဓိဗလေန နိရယဘူမိံ ဥပဂတာ ဒါဟဒုက္ခေန န ဗာဓီယန္တိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒ္ဓိဝိသယဿ ¶ အစိန္တေယျဘာဝတောတိ စေ? ဣဒမ္ပိ တံသမာနံ ကမ္မဝိပါကဿ အစိန္တေယျဘာဝတော။ တထာရူပေန ဟိ ကမ္မုနာ တေ နိဗ္ဗတ္တာ။ ယထာ နိရယဒုက္ခေန အဗာဓိတာ ဧဝ ဟုတွာ နေရယိကေ ယာတေန္တိ၊ န စေတ္တကေန ဗာဟိရဝိသယာဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာယ ပစ္စေကံ ဒွါရပုရိသေသု ဝိဘတ္တသဘာဝတ္တာ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စဿ ဒွါရဿ ပုရိသဿ စ ဣဋ္ဌံ ဧကစ္စဿ အနိဋ္ဌံ၊ ဧကစ္စဿ စ အနိဋ္ဌံ ဧကစ္စဿ ဣဋ္ဌံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ – ‘‘နတ္ထိ ကမ္မဝသေန တေဇသာ ပရူပတာပန’’န္တိအာဒိ၊ တဒပါဟတံ ဟောတိ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ – ‘‘အနေရယိကာနံ နေသံ ကထံ တတ္ထ သမ္ဘဝေါ’’တိ နိရယေ နေရယိကာနံ ယာတနာသဗ္ဘာဝတော။ နေရယိကသတ္တယာတနာယောဂျဉှိ အတ္တဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တံ ကမ္မံ တာဒိသနိကန္တိဝိနာမိတံ နိရယဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ တေ စ နေရယိကေဟိ အဓိကတရဗလာရောဟပရိဏာဟာ အတိဝိယ ဘယာနကဒဿနာ ကုရူရတရပယောဂါ စ ဟောန္တိ။ ဧတေနေဝ တတ္ထ နေရယိကာနံ ဝိဗာဓကကာကသုနခါဒီနမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တိ သံဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကထံ အညဂတိကေဟိ အညဂတိကဗာဓနန္တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ အညတ္ထာပိ တထာ ဒဿနတော။ ယံ ပနေကေ ဝဒန္တိ – ‘‘အသတ္တသဘာဝါ ဧဝ နိရယပါလာ နိရယသုနခါဒယော စာ’’တိ တမ္ပိ တေသံ မတိမတ္တံ အညတ္ထ တထာ အဒဿနတော။ န ဟိ ကာစိ အတ္ထိ တာဒိသီ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ၊ ယာ အသတ္တသဘာဝါ၊ သမ္ပတိသတ္တေဟိ အပ္ပယောဇိတာ စ သတ္တကိစ္စံ သာဓေန္တီ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ။ ပေတာနံ ပါနီယနိဝါရကာနံ ဒဏ္ဍာဒိဟတ္ထပုရိသာနမ္ပိ သဗ္ဘာဝေ၊ အသတ္တဘာဝေ စ ဝိသေသကာရဏံ နတ္ထိ။ သုပိနောပဃာတောပိ အတ္ထိ၊ ကိစ္စသမတ္ထတာ ပန အပ္ပမာဏံ ဒဿနာဒိမတ္တေနပိ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော။ တထာ ဟိ သုပိနေ အာဟာရူပဘောဂါဒိနာ န အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ ဣဒ္ဓိနိမ္မာနရူပံ ပနေတ္ထ လဒ္ဓပရိဟာရံ ဣဒ္ဓိဝိသယဿ ¶ အစိန္တေယျဘာဝတော။ ဣဓာပိ ကမ္မဝိပါကဿ အစိန္တေယျဘာဝတောတိ စေ? တံ န၊ အသိဒ္ဓတ္တာ။ နေရယိကာနံ ကမ္မဝိပါကတော နိရယပါလာတိ အသိဒ္ဓမေတံ၊ ဝုတ္တနယေန ပန ပါဠိတော စ တေသံ သတ္တဘာဝေါ ဧဝ သိဒ္ဓါတိ။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ၊ ‘‘သတ္တသင်္ခါတာ နိရယပါလသညိတာ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ သာဘိသန္ဓိကပရူပဃာတီ အတ္ထိ ကိစ္စသဗ္ဘာဝတော ဩဇာဟာရာဒိရက္ခသသန္တတိ ¶ ဝိယာ’’တိ။ အဘိသန္ဓိပုဗ္ဗကတာ စေတ္ထ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုံ တထာ တထာ အဘိသန္ဓိယာ ယာတနတော၊ တတော ဧဝ န သင်္ဃာတပဗ္ဗတာဒီဟိ အနေကန္တိကတာ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ – ‘‘ဘူတဝိသေသာ ဧဝ ဧတေ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝိသေသဝန္တော ဘေရဝါကာရာ ‘နရကပါလာ’တိ သမညံ လဘန္တီ’’တိ။ တဒသိဒ္ဓံ ဥဇုကမေဝ ပါဠိယံ၊ – ‘‘အတ္ထိ နိရယေသု နိရယပါလာ’’တိ (ကထာ။ ၈၆၆) ဝါဒဿ ပတိဋ္ဌာပိတတ္တာ။

အပိစ ယထာ အရိယဝိနယေ နရကပါလာနံ ဘူတမတ္တတာ အသိဒ္ဓါ၊ တထာ ပညတ္တိမတ္တဝါဒိနောပိ တေသံ ဘူတမတ္တတာ အသိဒ္ဓါဝ သဗ္ဗသော ရူပဓမ္မာနံ အတ္ထိ ဘာဝဿေဝ အပ္ပဋိဇာနနတော။ န ဟိ တဿ ဘူတာနိ နာမ ပရမတ္ထတော သန္တိ။ ယဒိ ပရမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝေါဟရတိ၊ အထ ကသ္မာ စက္ခုရူပါဒီနိ ပဋိက္ခိပတီတိ? တိဋ္ဌတေသာ အနဝဋ္ဌိတတက္ကာနံ အပ္ပဟီနသမ္မောဟဝိပလ္လာသာနံ ဝါဒဝီမံသာ၊ ဧဝံ၊ ‘‘အတ္ထေဝ နိရယေ နိရယပါလာ’’တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ သတိ စ နေသံ သဗ္ဘာဝေ၊ အသတိပိ ဗာဟိရေ ဝိသယေ နရကေ ဝိယ ဒေသာဒိနိယမော ဟောတီတိ ဝါဒေါ န သိဇ္ဈတိ၊ သတိ ဧဝ ပန ဗာဟိရေ ဝိသယေ ဒေသာဒိနိယမောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒေဝဒူတသရာပနဝသေန သတ္တေ ယထူပစိတေ ပုညကမ္မေ ယမေတိ နိယမေတီတိ ယမော၊ တဿ ယမဿ ဝေမာနိကပေတာနံ ရာဇဘာဝတော ရညော။ တေနာဟ – ‘‘ယမရာဇာ နာမ ဝေမာနိကပေတရာဇာ’’တိ။ ကမ္မဝိပါကန္တိ အကုသလကမ္မဝိပါကံ။ ဝေမာနိကပေတာတိ ကဏှသုက္ကဝသေန မိဿကကမ္မံ ကတွာ ဝိနိပါတိကဒေဝတာ ဝိယ သုက္ကေန ကမ္မုနာ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ တထာ ဟိ တေ မဂ္ဂဖလဘာဂိနောပိ ဟောန္တိ၊ ပဝတ္တိယံ ပန ကမ္မာနုရူပံ ကဒါစိ ပုညဖလံ၊ ကဒါစိ အပုညဖလံ ပစ္စနုဘဝန္တိ။ ယေသံ ပန အရိယမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေသံ မဂ္ဂါဓိဂမတော ပဋ္ဌာယ ပုညဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပုညဖလံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ကဋုကံ န ဟောတိ။ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတာနံ မုဒုကမေဝ ဟောတီတိ အပရေ။ ဓမ္မိကော ရာဇာတိ ဧတ္ထ တဿ ဓမ္မိကဘာဝေါ ဓမ္မဒေဝပုတ္တဿ ဝိယ ဥပ္ပတ္တိနိယမိတဓမ္မဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွါရေသူတိ အဝီစိမဟာနရကဿ စတူသု ဒွါရေသု။

ဇာတိဓမ္မောတိ ကမ္မကိလေသဝသေန ဇာတိပကတိကော။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိသဘာဝေါ’’တိ။ သဘာဝေါ စ ¶ နာမ တေဇောဓာတုယာ ဥဏှတာ ဝိယ န ကဒါစိပိ ဝိဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘အပရိမုတ္တော ဇာတိယာ’’တိအာဒိ။

၂၆၃။ ဣဒါနိ ¶ ဇာတိယာ ဒေဝဒူတဘာဝံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဒဟရကုမာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမာတိ ဝါစာယ အဝဒန္တောပိ အတ္ထာပတ္တိတော ဧဝံ ဝဒန္တော ဝိယ ဟောတိ ဝိညူနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ တုမှာကမ္ပိ ဇာတိ အာဂမိဿတီတိ ဧဝံ သံကိလိဋ္ဌဇေဂုစ္ဆအသမတ္ထဒဟရာဝတ္ထာ ဇာတိ တုမှာကံ အာဂမိဿတိ။ ကာမဉ္စာယံ အာဂတာ ဧဝ၊ သာ ပန အတီတာနာဂတာယ ဥပရိပိ အာဂမနာယ ပယောဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ အနာဂတာယ န ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဇာတိ အာဂမိဿတီ’’တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဣတိ တဿာ…ပေ… ကရောထာ’’တိ။ တေနာတိ တေန ကာရဏေန ဝိညူနံ ဝေဒဝတ္ထုဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

ဦရုဗလန္တိ ဦရုဗလီ။ တေန ဒူရေပိ ဂမနာဂမနလင်္ဃနာဒိသမတ္ထတံ ဒဿေတိ၊ ဗာဟုဗလန္တိ ပန ဣမိနာ ဟတ္ထေဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စသမတ္ထတံ၊ ဇဝဂ္ဂဟဏေန ဝေဂဿ ပဝတ္တိသမတ္ထတံ။ အန္တရဟိတာ နဋ္ဌာ။ သေသံ ပဌမဒေဝဒူတေ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဝိဝိဓံ ဒုက္ခံ အာဒဟတီတိ ဗျာဓိ၊ ဝိသေသေန ဝါ အာဓီယတိ ဧတေနာတိ ဗျာဓိ၊ တေန ဗျာဓိနာ။ အဘိဟတောတိ ဗာဓိတော၊ ဥပဒ္ဒုတောတိ အတ္ထော။

၂၆၅။ ကာရဏာ နာမ ‘‘ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိဘေဒါ အဓိကပီဠာ ကရီယတိ ဧတာယာ’’တိ ကတွာ ယာတနာ၊ သာ ဧဝ ကာရဏိကေဟိ ကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ကမ္မန္တိ ကမ္မကာရဏာ ယာတနာကမ္မန္တိ အတ္ထော။

၂၆၆။ ဗဟုံ ပါပံ ကတန္တိ ဗဟုသော ပါပံ ကတံ။ တေန ပါပဿ ဗဟုလီကရဏမာဟ။ ဗဟူတိ ဝါ မဟန္တံ။ မဟတ္ထောပိ ဟိ ဗဟုသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ၊ ‘‘ဗဟု ဝတ ကတံ အဿာ’’တိအာဒီသု၊ ဂရုကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောတိ ဂရုကံ ဗဟုလံ ဝါ ပါပံ ကတွာ ဌိတော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိယေဝ၊ န ယမပုရိသေဟိ ယမဿ သန္တိကံ နီယတိ။ ပရိတ္တန္တိ ပမာဏပရိတ္တတာယ ကာလပရိတ္တတာယ စ ပရိတ္တံ၊ ပုရိမသ္မိံ ပက္ခေ အဂရုန္တိ အတ္ထော၊ ဒုတိယသ္မိံ အဗဟုလန္တိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ၊ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကတ္တဗ္ဗမေဝါတိ ဒဏ္ဍမေဝ။ အနုဝိဇ္ဇိတွာ ဝီမံသိတွာ။ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနန္တိ အဋ္ဋကရဏဋ္ဌာနံ။ ပရိတ္တပါပကမ္မာတိ ဒုဗ္ဗလပါပကမ္မာ။ တေ ဟိ ပါပကမ္မဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော ကတူပစိတဿ စ ဩကာသာရဟကုသလကမ္မဿ ဗလဝဘာဝတော အတ္တနော ဓမ္မတာယပိ သရန္တိ။

အာကာသစေတိယန္တိ ¶ ¶ ဂိရိသိခရေ ဝိဝဋင်္ဂဏေ ကတစေတိယံ။ အဂ္ဂိဇာလသဒ္ဒန္တိ ‘‘ပဋပဋာ’’တိ ပဝတ္တမာနံ အဂ္ဂိဇာလာယ သဒ္ဒံ သုတွာ၊ ‘‘မယာ တဒါ အာကာသစေတိယေ ပူဇိတရတ္တပဋာ ဝိယာ’’တိ အတ္တနော ပူဇိတပဋံ အနုဿရိ။ ပဉ္စဟိပိ န သရတီတိ ဗလဝတာ ပါပကမ္မေန ဗျာမောဟိတော ပဉ္စ သညာဏာနိ န ဂဏှာတိ။ တုဏှီ ဟောတိ ကမ္မာရဟော အယန္တိ တတ္ထ ပတီကာရံ အပဿန္တော။

၂၆၇။ အဝီစိမဟာနိရယော ဥဗ္ဗေဓေနပိ ယောဇနသတမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ နဝနဝယောဇနိကာ ဟောတိ ပုထုလတော။ မဟာနိရယဿ မဟန္တတ္တာ တထာပိ ဘိတ္တိသတံ ယောဇနသဟဿံ ဟောတီတိ ဥဿဒဿ သဗ္ဗဿ ပရိက္ခေပတော ‘‘ဒသယောဇနသဟဿံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၆၈။ ဈာယတီတိ ပဋိပါကတိကံ ဟောတိ။ တာဒိသမေဝါတိ ပုရိမသဒိသတ္တာ ‘‘ဥဗ္ဘတံ သဒိသမေဝ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဗဟုသမ္ပတ္တောတိ ဝါ ဗဟုဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ပုရတ္ထိမဒွါရံ သမ္ပတ္တော ဟောတိ။

ဆန္နံ ဇာလာနန္တိ စတူဟိ ဒိသာဟိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ ဥဗ္ဘတာနံ ဆန္နံ ဇာလာနံ။ သတ္တာနံ နိရန္တရတာ နိရယသံဝတ္တနိယကမ္မကတာနဉ္စ ဗဟုဘာဝတော ဇာလာနံ တာဝ သတ္တာနဉ္စ နိရန္တရတ္တာ အဝီစိ ဟောတု၊ ဒုက္ခဿ ပန ကထံ နိရန္တရတာတိ တံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ကာယဒွါရေ…ပေ… ဧကံ ဒုက္ခသဟဂတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ သန္တီရဏံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ဒွေ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနီတိ ဆ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ တတ္ထ ဥပေက္ခာသဟဂတစိတ္တာနိပိ ပဝတ္တန္တိ ဥပေက္ခာဝေဒနာပိ လဒ္ဓါဝသရာ၊ ဒုက္ခဝေဒနာ ပန ဗလဝတရာ နိသိတနိသိတေန တိခိဏေန သတ္ထေန နိရန္တရံ သရီရံ ဆိန္ဒန္တီ ဝိယ ဒုက္ခံ ဥပနေန္တီ ဝိယ တာ ဝေဒနာ အဘိဘဝန္တီ အဇ္ဈောတ္ထရန္တီ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ နိရန္တရာ ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အနုဒဟနဗလဝတာယာ’’တိအာဒိ။ ဥပေက္ခာဝေဒနာတိ ဝါ တတ္ထ အတိဝိယ အနိဋ္ဌဖလတာယ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ ဒုက္ခာတိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာ ဣဋ္ဌဖလဗဟုတာယ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာ ဈာနာဒိပရိယာပန္နေ စ သုဂတိဘဝေ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာ သုခါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဒုက္ခဿ နိရန္တရတာယ အဝီစီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၆၉။ ဧကော ¶ ပါဒေါ မဟာနိရယေ ဟောတိ၊ ဧကော ဂူထနိရယေ နိပတတိ၊ ကမ္မဝေဂုက္ခိတ္တော အန္တရာ ပဒမာဝဟတိ သေသာရမ္ဘတာယ။ ဟတ္ထိဂီဝပ္ပမာဏာ ပရိဏာဟေန။ ဧကဒေါဏိကနာဝါပ္ပမာဏာ အာယာမေန။

ပေါက္ခရပတ္တာနီတိ ¶ ခုရဓာရာသဒိသာနိ တိခိဏဂ္ဂါနိ အယောသူလမယာနေဝ ပဒုမပတ္တာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ခုရဓာရာတိ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ နိက္ခိတ္တာ၊ ဝေတ္တလတာယော စ တိခိဏဓာရကဏ္ဋကာ အယောမယာ ဧဝ။ တေနာဟ – ‘‘သော တတ္ထ ဒုက္ခာ’’တိအာဒိ။ ကုသတိဏာနီတိ ကုသတိဏဇာတိတာယ တထာ ဝုတ္တာနိ။ ခရဝါလိကာတိ ခရာ တိခိဏကောဋိကာ သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာ ဝါလိကာ။

၂၇၀။ ဒန္တေ သမ္ဖုသေတီတိ ဟေဋ္ဌိမဒန္တေ ယထာ ကိဉ္စိ မုခေ ပက္ခိပိတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝံ သုဖုသိတေ ကရောတိ။ တမ္ဗလောဟပါနတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝုတ္တကာရဏတော ပဋိလောမတောပိ ဧဝံ ကမ္မကာရဏာနံ ကာရဏမာဟ။ ဒုတိယေနာတိ ကုဌာရီဟိ တစ္ဆနေန။ တတိယေနာတိ ဝါသီဟိ တစ္ဆနေန။ အဝိဇဟိတမေဝ သံဝေဂဟေတုတာယ လောကဿ မဟတော အတ္ထဿ သံဝတ္တနတော။

၂၇၁။ ဟီနကာယံ ဟီနံ ဝါ အတ္တဘာဝံ ဥပဂတာ။ ဥပါဒါနေတိ စတုဗ္ဗိဓေပိ ဥပါဒါနေ။ တံ အတ္ထတော တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟောတိ အာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိဂဟဏေ’’တိ။ သမ္ဘဝတိ ဇရာမရဏံ ဧတေနာတိ သမ္ဘဝေါ၊ ဥပါဒါနန္တိ အာဟ – ‘‘ဇာတိယာ မရဏဿ စ ကာရဏဘူတေ’’တိ။ အနုပါဒါတိ အနုပါဒါယ။ တေနာဟ ‘‘အနုပါဒိယိတွာ’’တိ။

သဗ္ဗဒုက္ခာတိက္ကန္တာ နာမာတိ သကလမ္ပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အတိက္ကန္တာ ဧဝ ဟောန္တိ စရိမစိတ္တနိရောဓေန ဝဋ္ဋဒုက္ခလေသဿပိ အသမ္ဘဝတော။

ဒေဝဒူတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ သုညတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၄။ ဝိဘင်္ဂဝဂ္ဂေါ

၁။ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇၂။ ဧကာ ¶ ¶ ရတ္တိ ဧကရတ္တော၊ ဘဒ္ဒေါ ဧကရတ္တော ဧတဿာတိ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ၊ ဝိပဿနံ ပရိဗြူဟေန္တော ပုဂ္ဂလော။ တေနာဟ – ‘‘ဝိပဿနာနုယောဂသမန္နာဂတတ္တာ’’တိ။ တံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တိယာ ပန ဘဒ္ဒေကရတ္တသဟစရဏတော ဘဒ္ဒေကရတ္တော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဘဒ္ဒေကရတ္တဿ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဒ္ဒေသဉ္စ ဝိဘင်္ဂဉ္စ ဒေသေဿာမီ’’တိ။ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ဥဒ္ဒိသတိ ဧတေနာတိ ဥဒ္ဒေသော၊ သင်္ခေပဒေသနာ ဧဝ။ ယသ္မာ ပန နိဒ္ဒေသပဒါနံ ဇနနိဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ မာတာ ဝိယာတိ မာတိကာတိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာဟ ‘‘ဥဒ္ဒေသန္တိ မာတိက’’န္တိ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္ထံ ဝိဘဇတိ ဧတေနာတိ ဝိဘင်္ဂေါ ဝိတ္ထာရဒေသနာ၊ တေနာဟ – ‘‘ဝိတ္ထာရဘာဇနိယ’’န္တိ ‘‘ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဘာဇေတိ ဝိဘဇတိ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ။

ဥပ္ပာဒါဒိခဏတ္တယံ ပတွာ အတိက္ကမံ အတိက္ကန္တံ အတီတံ။ တံ ပန အတ္ထတော ဝိဂတံ ခန္ဓပဉ္စကန္တိ အာဟ ‘‘အတီတေ ခန္ဓပဉ္စကေ’’တိ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ နာနုဂစ္ဆေယျာတိ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဟိ နာနုဘဝေယျ၊ နာဘိနန္ဒေယျာတိ အတ္ထော။ ယထာ ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဝိပရီတဂ္ဂါဟဝသေန အတီတေသု ရူပါဒီသု မိစ္ဆာအဘိနိဝိသနံ ပရာမာသော ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာ၊ ဧဝံ ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဝိပရီတဂ္ဂါဟဝသေန အနာဂတေသု ရူပါဒီသု မိစ္ဆာအဘိနိဝိသနံ ပရာမာသော ဒိဋ္ဌိ ကမ္မသမာဒါနံ ဒိဋ္ဌိပတ္ထနာတိ တံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ – ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ န ပတ္ထေယျာ’’တိ။ ယဒတီတန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ‘‘အပတ္တ’’န္တိ ပဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ တမ္ပိ ဟိ ကာရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ စာ’’တိ။ တတ္ထာယမဓိပ္ပာယော၊ ‘‘အတီတံ တဏှာဒိဝသေန နာဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ သဗ္ဗသော အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ သသဝိသာဏံ ဝိယ၊ တထာ အနာဂတမ္ပိ န ပတ္ထေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တတ္ထ သိယာ – အတီတံ နာဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ အဘိနန္ဒနာယ နိပ္ပယောဇနတ္တာ၊ အနာဂတပတ္ထနာ ပန သဖလာပိ သိယာတိ န သဗ္ဗသော ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာတိ? န၊ တဿာပိ သဝိဃာတဘာဝေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဟီနန္တိ နိဿဋ္ဌသဘာဝံ။ နိရုဒ္ဓန္တိ ¶ ဘဂ္ဂံ။ အတ္ထင်္ဂတန္တိ ဝိနာသံ။ အပ္ပတ္တန္တိ သဘာဝံ ဥပ္ပာဒါဒိကံ အသမ္ပတ္တံ။ အဇာတန္တိ န ဇာတံ။ အနိဗ္ဗတ္တန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။

ယတ္ထ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ခဏေ၊ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဝါ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ အသေသေတွာ။ အရညာဒီသု ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော။ တေန ¶ အရညေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါ ပဗ္ဗတကန္ဒရာဒီသု ဝါတိ ဌာနနိယမာဘာဝါ အနုပဿနာယ သာတစ္စကာရိတံ ဒဿေတိ။ ယမကာဒိဝသေန ပရိဗြူဟိယမာနာ ဝိပဿနာ ဝိယ ပဋိပက္ခေဟိ အကောပနိယာဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အသံဟီရံ အသံကုပ္ပန္တိ ဣဒံ ဝိပဿနာပဋိဝိပဿနာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဂါထာယမယမတ္ထော ဝိပဿနာဝသေန ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ – ‘‘ဝိပဿနာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကိံ ဧတာယ ပရိယာယကထာယာတိ နိပ္ပရိယာယတောဝ အသံဟီရံ အသံကုပ္ပံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပန နိစ္စဿ နိဗ္ဗာနဿ အနုဗြူဟနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုန’’န္တိအာဒိ။ ဧတေန တဒါရမ္မဏဓမ္မာ ဗြူဟနာယ၊ တေသံ အာရမ္မဏမ္ပိ အတ္ထတော အနုဗြူဟိတံ နာမ ဟောတိ ဗဟုလံ မနသိကာရေနာတိ ဒဿေတိ။

အာဒိတော တာပနံ အာတာပနံ၊ တေန အာရမ္ဘဓာတုမာဟ။ ပရိတော တာပနံ ပရိတာပနံ၊ တေန နိက္ကမဓာတုပရက္ကမဓာတုယော စာတိ။ တဿ သေနာတိ တဿ မစ္စုနော သဟကရဏဋ္ဌေန သေနာ ဝိယာတိ သေနာ။ သင်္ဂရောတိအာဒီသု မိတ္တာကာရဂ္ဂဟဏေန သာမပယောဂမာဟ။ လဉ္ဇဂ္ဂဟဏေန လဉ္ဇဒါနံ၊ တေန ဒါနပ္ပယောဂံ။ ဗလရာသီတိ ဟတ္ထိအဿာဒိဗလကာယော။ တေန ဒဏ္ဍဘေဒါနိ ဝဒတိ။ ဘေဒေါပိ ဟိ ဗလဝတော ဧဝ ဣဇ္ဈတိ၊ သွာယံ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဥပါယယောဂေန သမ္ပဝတ္တီယတိ။ တတ္ထ တတ္ထ စ သင်္ဂံ အာသတ္တိံ အရတိ ဒေတီတိ သင်္ဂရော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ သင်္ဂရဏဝသေန တဿ ပဋိဇာနနဝသေန ပဝတ္တနတော။

ဥဋ္ဌာဟကံ ဥဋ္ဌာနဝီရိယသမ္ပန္နံ။ သပရဟိတသီဝနလက္ခဏေန အသာဓုဘာဝပရမ္မုခဘာဝဂမနေန ဝါ သန္တော။

၂၇၃။ မနုညရူပဝသေနေဝ ဧဝံရူပေါ အဟောသီန္တိ အတီတံ အနွာဂမေတိ တတ္ထ နန္ဒိယာသမနွာနယနတော။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကုသလသုခသောမနဿဝေဒနာဝသေနာတိ ကုသလဝေဒနာဝသေန သုခဝေဒနာဝသေန သောမနဿဝေဒနာဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ဝေဒနာသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ တဏှာဘိနန္ဒနာယ သတိ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာ သိဒ္ဓါ ဧဝါတိ – ‘‘တဏှံ သမနွာနေတိ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဟီနရူပါဒိ…ပေ… န မညတိ အမနုညောပိ သမာနော သမနုညဘာဝဿေဝ ဝသေန မညနာယ ပဝတ္တနတော။ နာနုပဝတ္တယတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန နန္ဒိယာ ဒူရီကတတ္တာ။

၂၇၄။ ဥဠာရသုန္ဒရဘာဝမုခေနေဝ ¶ ¶ အနာဂတေသုပိ ရူပါဒီသု တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပနာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ – ‘‘ဧဝံရူပေါ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

၂၇၅။ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ယထာ နန္ဒိယာ အသမနွာနယနဇောတနံ ဗျတိရေကမုခေန ပတိဋ္ဌပေတုံ၊ ‘‘အတီတံ န နွာဂမေယျာ’’တိ ဥဒ္ဒေသဿ၊ ‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတီတံ အနွာဂမေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၃) ဝိဘင်္ဂေါ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ ယော ဓမ္မ’’န္တိအာဒိကဿ ဥဒ္ဒေသဿ ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘင်္ဂေ ဝုစ္စမာနေ ဝိပဿနာပဋိက္ခေပဝသေန၊ ‘‘ကထဉ္စ…ပေ… ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ပရမဂမ္ဘီရံ သတ္ထုဒေသနာနယံ အနုပဓာရေတွာ စောဒိတံ၊ ယသ္မာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ ယော ဓမ္မ’’န္တိအာဒိကဿ ဥဒ္ဒေသဿ ဗျတိရေကမုခေနေဝ ဝိပဿနာပဋိက္ခေပဝသေန၊ ‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသူ’’တိ ဝိဘင်္ဂဒေသနာ သမ္ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တဿာ ဧဝါတိ ဝိပဿနာယ ဧဝ။ အဘာဝံ ဒဿေတုံ သံဟီရတီတိ မာတိကံ ဥဒ္ဓရိတွာတိ ကထေတုကမျတာယ မာတိကာဝသေန ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ၊ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသုတဝါ သုတဝါ’’တိ စ အာဒိနာ ဝိတ္ထာရော ဝုတ္တော။ ဝိပဿနာယ အဘာဝတောတိ ဝိပဿနာယ အဘာဝိတတာယ အဝိက္ခမ္ဘိတတာယ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ သပတ္တေဟိ ဝိယ တတ္ထ တတ္ထ ဌပနာယ အာကဍ္ဎီယတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဝိသယေ တတော ဧဝ အပါယသမုဒ္ဒံ သံသာရသမုဒ္ဒံ အာနီယတိ။ သုက္ကပက္ခော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ အာနန္ဒဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇၆။ ဗဟိဒ္ဓါ ¶ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝတ္တေတွာ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ သမ္မဒေဝ လယနံ အပ္ပနံ ပဋိသလ္လာနံ၊ ယော ကောစိ သမာပတ္တိဝိဟာရော၊ ဣဓ ပန အရိယဝိဟာရော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ – ‘‘ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော’’တိအာဒိ။ ဇာနန္တောဝ ဘဂဝါ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ၊ ဇာနန္တာပိ န ပုစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၆)။

၂၇၈။ သာဓုကာရမဒါသီတိ ¶ သာဓုသဒ္ဒံ သာဝေသိ။ တံ ပန ပသံသာ ဟောတီတိ ပသံသတ္ထော သာဓုသဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနံ ပသံသန္တော’’တိ။ ဝိဇ္ဇမာနေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ ဂုဏဝန္တေ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ၊ ကေဝလံ ဂုဏသံကိတ္တနဝသေန ထောမနာ ပသံသာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

အာနန္ဒဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဟာကစ္စာနဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇၉။ ဥဏှဘာဝေန ¶ တပနတော တပံ ဥဒကံ ဧတဿာတိ တပေါဒါ၊ ရဟဒေါ။ တေနာဟ ‘‘တတ္တောဒကဿ ရဟဒဿာ’’တိ။ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဝေဘာရပဗ္ဗတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတော ဥဒကရဟဒတော၊ တံ ရဟဒံ ဥပနိဿာယာတိ အတ္ထော။ နာဂဘဝနာဂတောပိ ဟိ သော ရဟဒေါ တတော ဥပရိ မနုဿလောကေ ဇလာသယေန သမ္ဗဒ္ဓါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တပေါဒါ နာမ နဒီ သန္ဒတီ’’တိ။ ဧဒိသာတိ ကုထိတာ ဥဏှာ၊ အနွတ္ထနာမဝသေန တပေါဒါတိ စ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ ပေတလောကောတိ ပေတာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ပစ္စေကနိရယံ သန္ဓာယာဟ။ ဣမဿ ပန အာရာမဿာတိ တပေါဒါရာမဿ။ တတောတိ တပေါဒါသင်္ခါတနဒိတော။ မဟာဥဒကရဟဒေါတိ မဟာဥဒကဘရိတံ ပလ္လလံ။

၂၈၀။ သမိဒ္ဓါတိ ဥဠာရော၊ ပရိပုဏ္ဏောယေဝါတိ အတ္ထော။ အာဒိမှိ ဗြဟ္မစရိယမဿာတိ အာဒိဗြဟ္မစရိယော၊ သော ဧဝ အာဒိဗြဟ္မစရိယကော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပတ္တိဘူတော’’တိ။ ‘‘အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ အဒ္ဓဘေဒမုခေန သင်္ခတဓမ္မဗောဓဝစနံ။

၂၈၂။ ကာမံ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝိဘဇနံ သာဓာရဏံ၊ ပဌမဒုတိယစတုတ္ထသုတ္တေသု ပန ခန္ဓဝသေန ဝိဘဇနံ ကတွာ ဣဓ တထာ အကတွာ ဧဝံ ဒေသနာယ ဌပနံ တတော အညထာ အာယတနဝသေန ဝိဘဇနတ္ထံ။ ဧဝံ ဝိဘိန္နာ ဟိ သင်္ခေပဝိတ္ထာရတော အနဝသေသာ သမ္မသနုပဂါ ဓမ္မာ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ၊ အယံ ကိရေတ္ထ ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယော ထေရေန နယတော ဂဟိတောတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒွါဒသာယတနဝသေနေဝ မာတိကံ ဌပေသီတိ လောကိယာနိ ဒွါဒသာယတနာနိ ဧဝ သန္ဓာယ ¶ မာတိကံ ဌပေသိ၊ ယထာ တီသု သုတ္တေသု ခန္ဓဝသေန ဝိဘတ္တံ၊ ဧဝံ ယဒိ ဘဂဝတာ ဣဓာပိ ဝိဘဇနံ ဣစ္ဆိတံ သိယာ၊ တထာ ဝိဘဇေယျ၊ ယသ္မာ ပန တထာ အဝိဘဇိတွာဝ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိဋ္ဌော၊ တသ္မာ ဒွါဒသာယတနဝသေနေဝေတ္ထ ဝိဘဇနံ ဘဂဝတာ စ အဓိပ္ပေတန္တိ နယဂ္ဂါဟေ ဌတွာ ထေရော ဝိဘဇိ။ တေနာဟ – ‘‘နယံ ပဋိလဘိတွာ ဧဝမာဟာ’’တိ။ ဘာရိယံ ကတန္တိ ဒုက္ကရံ ကတံ။ အပဒေ ပဒံ ဒဿိတံ အာကာသေ ပဒံ ကတံ သာဓာရဏဿ အတ္ထဿ ဝိသိဋ္ဌဝိသယတာယ ဒဿိတတ္တာ။ နိကန္တိဝိညာဏန္တိ နိကန္တိတဏှာယ သမ္ပယုတ္တံ ဝိညာဏံ၊ ‘‘ဆန္ဒရာဂပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ ဝစနတော။ မနောတိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ ဒွါရဘူတံ။

၂၈၃။ ပတ္ထနာဝသေန ဌပေသီတိ ပတ္ထနာဝသေန စိတ္တံ ပဝတ္တေသိ။

မဟာကစ္စာနဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ

သမတ္တာ။

၄။ လောမသကကင်္ဂိယဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈၆။ ဃနနိစိတလောမော ¶ လောမသော၊ အယံ ပန အပ္ပတာယ လောမသကောတိ အာဟ – ‘‘ဤသကလောမသာကာရတာယာ’’တိ၊ လောမသကော အင်္ဂိကော လောမသကကင်္ဂိယော၊ ပဌမော က-ကာရော အပ္ပတ္ထော၊ ဒုတိယံ ပန ပဒဝဍ္ဎနမေဝ။ ရတ္တကမ္ဗလသိလာယန္တိ ရတ္တကမ္ဗလဝဏ္ဏသိလာယံ။ ဩရုယှာတိ အာကာသတော ဩတရိတွာ။ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ဒိန္နလာဘသက္ကာရဿ အသာဒိယနတော မနုဿပထေ န ဝသန္တိ။

ဒသဟိ စက္ကဝါဠသဟဿေဟီတိ နိဿက္ကဝစနတော အာဂန္တွာတိ အဓိပ္ပာယော။ သန္နိပတိတာဟိ ဒေဝတာဟီတိ ကရဏဝစနံ။ ပညာပယောဂမန္ဒတာယ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသက္ကောန္တာနံ ဒေဝါနံ ဉာဏဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝါပါဒနေန သမုတ္တေဇေတုံ သံဝေဂဇနနတ္ထံ…ပေ… အဘာသိ။ တတြာတိ တသ္မိံ ဒေဝသန္နိပါတေ၊ တိဿံ ဝါ ဒေသနာယံ။ ဒေဝတ္တဿာတိ ဒေဝဘာဝဿ၊ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ဘဒ္ဒေကရတ္တဿ သုတ္တဿ ဧတာတိ ဘဒ္ဒေကရတ္တိယာ။

သဝနမုခေန ဗျဉ္ဇနသော အတ္ထသော စ ဥပဓာရဏံ ဥဂ္ဂဏှနန္တိ အာဟ – ‘‘တုဏှီဘူတော နိသီဒိတွာ သုဏန္တော ဥဂ္ဂဏှာတိ နာမာ’’တိ။ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ပရိယာပုဏနန္တိ အာဟ – ‘‘ဝါစာယ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော ပရိယာပုဏာတိ နာမာ’’တိ။ ဂန္ထဿ ပရိဟဏံ ဓာရဏံ၊ တံ ပန ပရေသု ပတိဋ္ဌာပနံ ¶ ပါကဋံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အညေသံ ဝါစေန္တော ဓာရေတိ နာမာ’’တိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

လောမသကကင်္ဂိယဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ

သမတ္တာ။

၅။ စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈၉။ အင်္ဂသုဘတာယာတိ ¶ အင်္ဂါနံ ဟတ္ထပါဒါဒိသရီရာဝယဝါနံ သုန္ဒရဘာဝေန။ ယံ အပစ္စံ ကုစ္ဆိတံ မုဒ္ဓံ ဝါ၊ တတ္ထ လောကေ မာဏဝဝေါဟာရော၊ ယေဘုယျေန သတ္တာ ဒဟရကာလေ သုဒ္ဓဓာတုကာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘တရုဏကာလေ ဝေါဟရိံသူ’’တိ။ အဓိပတိတ္တာတိ ဣဿရဘာဝတော။

သမာဟာရန္တိ သန္နိစယံ။ ပဏ္ဍိတော ဃရမာဝသေတိ ယသ္မာ အပ္ပတရေပိ ဗျယမာနေ ဘောဂါ ခီယန္တိ၊ အပ္ပတရေပိ သဉ္စယမာနေ ဝဍ္ဎန္တိ၊ တသ္မာ ဝိညုဇာတိကော ကိဉ္စိ ဗျယံ အကတွာ အယမေဝ ဥပ္ပာဒေန္တော ဃရာဝါသံ အနုတိဋ္ဌေယျာတိ လောဘာဒေသိတမတ္ထံ ဝဒတိ။

ဓနလောဘေန…ပေ… နိဗ္ဗတ္တော။ လောဘဝသိကဿ ဟိ ဂတိ နိရယော ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိ ဝါ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘နိမိတ္တဿာဒဂထိတံ ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိညာဏံ တိဋ္ဌမာနံ တိဋ္ဌတိ အနုဗျဉ္ဇနဿာဒဂထိတံ ဝါ။ တသ္မိံ သမယေ ကာလင်္ကရေယျ၊ ဒွိန္နံ ဂတီနံ အညတရံ ဂတိံ ဝဒါမိ – နိရယံ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၅)။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ ကတောကာသဿ ကမ္မဿ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝတော။

ပတ္တက္ခန္ဓအဓောမုခဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဩနာမေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗြာဟ္မဏစာရိတ္တဿ ဘာဝိတတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ တံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆီတိ သုတမေတံ မယာ၊ ‘‘မယှံ ပိတာ သုနခေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ၊ ဧတံ ဘောတာ ဂေါတမေန ဝုတ္တန္တိ။ ကိမိဒံ ဝုတ္တန္တိ ဣမံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။

တထေဝ ဝတွာတိ ယထာ သုနခဿ ဝုတ္တံ၊ တထေဝ ဝတွာ။ အဝိသံဝါဒနတ္ထန္တိ၊ ‘‘တောဒေယျဗြာဟ္မဏော သုနခေါ ဇာတော’’တိ အတ္တနော ဝစနဿ အဝိသံဝါဒနတ္ထံ၊ ဝိသံဝါဒနာဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဉာတောမှိ ¶ ဣမိနာတိ ဣမိနာ မမ ပုတ္တေန မယှံ ပုရိမဇာတိယံ ပိတာတိ ဧဝံ ဉာတော အမှီတိ ဇာနိတွာ။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ကိရ သုနခေါ တထာ ဒဿေတိ၊ န ဇာတိဿရတာယ။ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဘုက္ကရဏံ ပန ပုရိမဇာတိသိဒ္ဓဝါသနာယ။ ဘဝပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဘဝန္တရဘာဝေန ပဋိစ္ဆန္နံ။ နာမ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ ပဋိသန္ဓိအန္တရန္တိ အညဇာတိပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေန ဟေဋ္ဌိမဇာတံ ဂတိံ။ အင်္ဂဝိဇ္ဇာပါဌကော ကိရေသ၊ တေန အပ္ပာယုကဒီဃာယုကတာဒိဝသေန စုဒ္ဒသ ပဉှေ အဘိသင်္ခရိ၊ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ၊ ‘‘ဣမေသံ သတ္တာနံ အပ္ပာယုကတာဒယော ဝိသေသာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂဝသေန သလ္လက္ခိယန္တိ။ န ¶ ခေါ ပနေတံ ယုတ္တံ ‘အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ယာဝ တေသံ တေသံ ကာရဏ’န္တိ၊ တသ္မာ ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ အညေနေဝ ကာရဏေန။ သမဏော ဂေါတမော တံ ကာရဏံ ဝိဘဇိတွာ ကထေဿတိ၊ ဧဝါယံ သဗ္ဗညူတိ နိစ္ဆယော မေ အပဏ္ဏကော ဘဝိဿတီ’’တိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ၊ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတံ မနုဿံ ဝါ အာဝိသိတွာ ဣစ္ဆိတတ္ထကသာဝနံ နာမ မဟာမန္တဝိဇ္ဇာဝသေန ဟောတိ၊ တသ္မာ န ဧတ္တာဝတာ သမဏဿ ဂေါတမဿ သဗ္ဗညုတာ သုနိစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ယံ နူနာဟံ ကမ္မဖလမဿ ဥဒ္ဒိဿ ပဉှံ ပုစ္ဆေယျံ၊ တတ္ထ စ မေ စိတ္တံ အာရာဓေန္တော ပဉှံ ဗျာကရိဿတိ။ ဧဝါယံ သဗ္ဗညူတိ ဝိနိစ္ဆယော မေ ဘဝိဿတီတိ တေ ပဉှေ ပုစ္ဆတီ’’တိ။

ဘဏ္ဍကန္တိ သာပတေယျံ၊ သန္တကန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မုနာ ဒါတဗ္ဗံ အာဒိယန္တီတိ ကမ္မဒါယာဒါ၊ အတ္တနာ ကတူပစိတကမ္မဖလဘာဂီတိ အတ္ထော။ တံ ပန ကမ္မဒါယဇ္ဇံ ကာရဏောပစာရေန ဝဒန္တော၊ ‘‘ကမ္မံ ဧတေသံ ဒါယဇ္ဇံ ဘဏ္ဍကန္တိ အတ္ထော’’တိ အာဟ – ယထာ ‘‘ကုသလာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။ ယဝတိ ဖလံ သဘာဝတော ဘိန္နမ္ပိ အဘိန္နံ ဝိယ မိဿိတံ ဟောတိ၊ ဧတေနာတိ ယောနီတိ အာဟ – ‘‘ကမ္မံ ဧတေသံ ယောနိ ကာရဏ’’န္တိ။ မမတ္တဝသေန ဗဇ္ဈတိ သံဗဇ္ဈတီတိ ဗန္ဓု၊ ဉာတိ သာလောဟိတော စ။ ကမ္မံ ပန ဧကန္တသမ္ဗန္ဓမေဝါတိ အာဟ – ‘‘ကမ္မံ ဧတေသံ ဗန္ဓူ’’တိ။ ပတိဋ္ဌာတိ အဝဿယော။ ကမ္မသဒိသော ဟိ သတ္တာနံ အဝဿယော နတ္ထိ၊ အညော ကောစိ ဣဿရော ဗြဟ္မာ ဝါ န ကရောတိ တာဒိသံ ကတ္တုံ သဇ္ဇိတုံ အသမတ္ထဘာဝတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကမ္မမေဝါတိ ကသ္မာ အဝဓာရိတံ၊ နနု ကိလေသာပိ သတ္တာနံ ဟီနပဏီတဘာဝကာရဏံ၊ န ကေဝလန္တိ ¶ ? သစ္စမေတံ၊ ကိလေသပယောဂေန ဝိပါကဝဋ္ဋံ နိဗ္ဗတ္တံ ကမ္မပဝတ္တိတမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကထိတဿ အတ္ထံ န သဉ္ဇာနာသီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝတွာ နနု ဘဂဝါ မဟာကာရုဏိကော ပရေသံ ဉာပနတ္ထမေဝ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အာဟ – ‘‘မာနနိဿိတော ကိရေသာ’’တိအာဒိ။

၂၉၀။ သမတ္တေနာတိ ပရိယတ္တေန၊ ယထာ တံ ဖလံ ဒါတုံ သမတ္ထံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ကတေန၊ ဥပစိတေနာတိ အတ္ထော။ တာဒိသံ ပန အတ္တနော ကိစ္စေ အနူနံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏေနာ’’တိ။ သမာဒိန္နေနာတိ ဧတ္ထ သမာဒါနံ နာမ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဂဟဏံ ပရာမသနန္တိ အာဟ – ‘‘ဂဟိတေန ပရာမဋ္ဌေနာ’’တိ။ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယ သုဂတိဒုဂ္ဂတီတိ ပဋိပဒါ၊ ကမ္မံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ကမ္မပထော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဧသာတိ ပဋိပဒါ။ ဒုဗ္ဗလံ ဥပဃာတကမေဝ သိယာတိ ဥပပီဠကဿ ဝိသယံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဗလဝကမ္မေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗလဝကမ္မေနာတိ ပုညကမ္မေန။ ဝဒတိ နာမာတိ ဝဒန္တော ဝိယ ဟောတိ ¶ ။ နိဗ္ဗတ္တာပေယျန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဥပပီဠကသဘာဝံ ကမ္မံ ဇနကသဘာဝံ န ဟောတီတိ? သဗ္ဗမေတံ ပရိကပ္ပနဝစနံ၊ ယထာ မနုဿာ ပစ္စတ္ထိကံ ပဋိပက္ခံ ကိဉ္စိ ကာတုံ အသမတ္ထာပိ ကေစိ အာလမ္ဗနဝသေန သမတ္ထာ ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေန္တိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ကေစိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – ယဿိဒံ ကမ္မဿဝိပါကံ ပီဠေတိ၊ သစေ တသ္မိံ အနောကာသေ ဧဝ သယံ ဝိပစ္စိတုံ ဩကာသံ လဘေယျ၊ အပါယေသု ဧဝ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလံ နိဗ္ဗတ္တာပေယျ၊ ယသ္မာ တံ ကမ္မံ ဗလဝံ ဟုတွာ အဝသေသပစ္စယသမဝါယေန ဝိပစ္စိတုံ အာရဒ္ဓံ၊ တသ္မာ ဣတရံ တဿ ဝိပါကံ ဝိဗာဓေန္တံ ဥပပီဠကံ နာမ ဇာတံ။ ဧတဒတ္ထမေဝ စေတ္ထ ‘‘ဗလဝကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ဗလဝဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ကိစ္စဝသေန ဟိ နေသံ ကမ္မာနံ ဧတာ သမညာ၊ ယဒိဒံ ဥပပီဠကံ ဥပစ္ဆေဒကံ ဇနကံ ဥပတ္ထမ္ဘကန္တိ၊ န ကုသလာနိ ဝိယ ဥပတ္ထမ္ဘာနိ ဟောန္တိ နိဗ္ဗတ္တတ္ထာယ။ ပီဠေတွာတိ ဝိဟေဌေတွာ ပဋိဃာဋနာဒိဝသေန ဥစ္ဆုတေလယန္တာဒယော ဝိယ ဥစ္ဆုတိလာဒိကေ ဝိဗာဓေတွာ။ နိရောဇန္တိ နိတ္တေဇံ။ နိယူသန္တိ နိရသံ။ ကသဋန္တိ နိဿာရံ။ ပရိဿယန္တိ ဥပဒ္ဒဝံ။

ဣဒါနိ ပရိဿယဿ ဥပနယနာကာရံ ဒဿေန္တေန တတ္ထ၊ ‘‘ဒါရကဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ဘောဂါနံ ဝိနာသနာကာရံ ဒဿေတုံ၊ ပုန ‘‘ဒါရကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုမ္ဘဒေါဟနာတိ ကုမ္ဘပူရခီရာ။ ဂေါမဏ္ဍလေတိ ဂေါယူထေ။

အဋ္ဌုသဘဂမနံ ¶ ကတွာတိ အဋ္ဌဥသဘပ္ပမာဏံ ပဒေသံ ပစ္စတ္ထိကံ ဥဒ္ဒိဿ ဓနုဂ္ဂဟော အနုယာယိံ ကတွာ။ တန္တိ သရံ။ အညောတိ ပစ္စတ္ထိကော။ တတ္ထေဝ ပါတေယျ အစ္စာသန္နံ ကတွာ သရဿ ခိတ္တတ္တာ။ ဝါဠမစ္ဆောဒကန္တိ မကရာဒိဝါဠမစ္ဆဝန္တံ ဥဒကံ။

ပဋိသန္ဓိနိဗ္ဗတ္တကံ ကမ္မံ ဇနကကမ္မံ နာမ ပရိပုဏ္ဏဝိပါကဒါယိဘာဝတော၊ န ပဝတ္တိဝိပါကမတ္တနိဗ္ဗတ္တကံ။ ဘောဂသမ္ပဒါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရောဂျသမ္ပဒါဒိ-ပရိဝါရသမ္ပဒါဒီနိ ဂဏှာတိ။ န ဒီဃာယုကတာဒီနိ ဟိ အပ္ပာယုကတာသံဝတ္တနိကေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာနိ၊ အညံ ဒီဃာယုကတာကရဏေန ဥပတ္ထမ္ဘေတုံ သက္ကောတိ၊ န အတိဒုဗ္ဗဏ္ဏံ အပ္ပေသက္ခံ နီစကုလီနံ ဒုပ္ပညံ ဝါ ဝဏ္ဏဝန္တတာဒိဝသေန။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန ပဉှဝိဿဇ္ဇနေ’’တိအာဒိ၊ တံ ပန နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုရိမာနီတိ ဥပပီဠကောပစ္ဆေဒကာနိ။ ဥပပီဠကုပဃာတာ နာမ ကုသလဝိပါကပဋိဗာဟကာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဒွေ အကုသလာနေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ကုသလမေဝါတိ ဧတ္ထ ယထာ ဇနကံ ဥဘယသဘာဝံ၊ ဧဝံ ဣတရေသမ္ပိ ဥဘယသဘာဝတာယ ဝုစ္စမာနာယ န ကောစိ ဝိရောဓော။ ဒေဝဒတ္တာဒီနဉှိ နာဂါဒီနံ ¶ ဣတော အနုပ္ပဝစ္ဆိတာနံ ပေတာဒီနဉ္စ နရကာဒီသု အကုသလကမ္မဝိပါကဿ ဥပတ္ထမ္ဘနုပပီဠနုပဃာတနာနိ န န သမ္ဘဝန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယာ ဟေဋ္ဌာ ဗဟူသု အာနန္တရိယေသု ဧကေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ဣတရေသံ တဿ အနုဗလပ္ပဒါယိတာ ဝုတ္တာ၊ သာပိ သမတ္ထိတာ ဟောတိ။ ယသ္မိဉှိ ကမ္မေ ကတေ ဇနကနိဗ္ဗတ္တံ ကုသလဖလံ ဝါ အကုသလဖလံ ဝါ ဗျာဓိဓာတုသမတာဒိနိမိတ္တံ ဝိဗာဓီယတိ၊ တမုပတ္ထမ္ဘကံ။ ယသ္မိံ ပန ကတေ ဇာတိသမတ္ထဿ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တိယဉ္စ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနံ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ တံ ဇနကံ။ ယသ္မိံ ပန ကတေ အညေန ဇနိတဿ ဣဋ္ဌဿ ဝါ အနိဋ္ဌဿ ဝါ ဖလဿ ဝိဗာဓာဝိစ္ဆေဒပစ္စယာနုပ္ပတ္တိယာ ဥပဗြူဟနပစ္စယုပ္ပတ္တိယာ စ ဇနကသာမတ္ထိယာနုရူပံ ပရိဝုတ္တိစိရတရပဗန္ဓာ ဟောတိ၊ ဧတံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ။ တထာ ယသ္မိံ ကတေ ဇနကနိဗ္ဗတ္တံ ကုသလဖလံ အကုသလဖလံ ဝါ ဗျာဓိဓာတုသမတာဒိနိမိတ္တံ ဝိဗာဓီယတိ၊ တံ ဥပပီဠကံ။ ယသ္မိံ ပန ကတေ ဇနကသာမတ္ထိယဝသေန စိရတရပဗန္ဓာရဟမ္ပိ သမာနံ ဖလံ ဝိစ္ဆေဒကပစ္စယုပ္ပတ္တိယာ ဝိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တံ ဥပဃာတကန္တိ အယမေတ္ထ သာရော။

တတ္ထာတိ ¶ တေသု ကမ္မေသု။ ဥပစ္ဆေဒကကမ္မေနာတိ အာယုနော ဥပဃာတကကမ္မေန။ သွာယမုပဃာတကဘာဝေါ ဒွိဓာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပါဏာတိပါတိနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န သက္ကောတိ ပါဏာတိပါတကမ္မုနာ သန္တာနဿ တထာဘိသင်္ခတတ္တာ။ ယသ္မိဉှိ သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တဿ တေန အဘိသင်္ခတတာ အဝဿံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ တတ္ထေဝ တဿ ဝိပါကဿ ဝိနိဗန္ဓနတော။ ဧတေန ကုသလဿ ကမ္မဿ အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ပါဏာတိပါတော တာဒိသံ သာမတ္ထိယုပဃာတံ ကရောတီတိ ဒဿေတိ၊ တတော ကမ္မံ အပ္ပဖလံ ဟောတိ။ ‘‘ဒီဃာယုကာ’’တိအာဒိနာ ဥပဃာတသာမတ္ထိယေန ခေတ္တေ ဥပ္ပန္နသဿံ ဝိယ ဥပပတ္တိနိယာမကာ ဓမ္မာတိ ဒဿေတိ။ ဥပပတ္တိ နိယတဝိသေသေ ဝိပစ္စိတုံ ဩကာသေ ကရောန္တေ ဧဝ ကုသလကမ္မေ အာကဍ္ဎိယမာနပဋိသန္ဓိကံ ပါဏာတိပါတကမ္မံ အပ္ပာယုကတ္ထာယ နိယမေတီတိ အာဟ – ‘‘ပဋိသန္ဓိမေဝ ဝါ နိယာမေတွာ အပ္ပာယုကံ ကရောတီ’’တိ။ ပါဏာတိပါတစေတနာယ အစ္စန္တကဋုကဝိပါကတ္တာ သန္နိဋ္ဌာနစေတနာယ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ တဿာ အတ္ထဿ ခီဏာဘာဝတော၊ ဣတရေ ပန န တထာ ဘာရိယာတိ အာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗာ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ ဣဓ ပန ယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသံ၊ တံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မနုဿာမနုဿပရိဿယာတိ မာနုသကာ အမာနုသကာ စ ဥပဒ္ဒဝါ။ ပုရတောတိ ပုဗ္ဗဒွါရတော။ ပစ္ဆတောတိ ပစ္ဆိမဝတ္ထုတော။ ပဝဋ္ဋမာနာတိ ပရိဇနဿ၊ ဒေဝတာနံ ဝါ ဒေသေန ပဝဋ္ဋမာနာ။ ပရေဟီတိ ပုရာတနေဟိ ပရေဟိ။ သမ္မုခီဘာဝန္တိ သာမိဘာဝဝသေန ပစ္စက္ခတ္တံ။ အာဟရိတွာ ဒေန္တိ ဣဏာယိကာ။ ကမ္မန္တာတိ ဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မာနိ။ အပါဏာတိပါတကမ္မန္တိ ပါဏာတိပါတဿ ပဋိပက္ခဘူတံ ကမ္မံ၊ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိဝသေန ပဝတ္တိတကမ္မန္တိ အတ္ထော။ ဒီဃာယုကသံဝတ္တနိကံ ဟောတိ ဝိပါကဿ ကမ္မသရိက္ခဘာဝတော ¶ ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဣမိနာ အပ္ပာယုကဒီဃာယုကသံဝတ္တနိကေသု ကမ္မေသု ယထာဝုတ္တေန တံ သံဝတ္တနိကဝိဘာဝနနယေန။

ဝိဟေဌနကမ္မာဒီနိပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ကောဓဣဿာမနကမစ္ဆေရထဒ္ဓအဝိဒ္ဒသုဘာဝဝသေန ပဝတ္တိတကမ္မာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တထေဝါတိ ယထာ ပါဏာတိပါတကမ္မံ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမာတိ ဝုတ္တံ၊ တထေဝ ဝဒမာနာနိ ဝိယ။ ‘‘ယံ ယဒေဝါတိပတ္ထေန္တိ၊ သဗ္ဗမေတေန လဗ္ဘတီ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၈။၁၀) ဝစနတော ယထာ သဗ္ဗကုသလံ သဗ္ဗာသံ သမ္ပတ္တီနံ ဥပနိဿယော၊ ဧဝံ သဗ္ဗံ အကုသလံ သဗ္ဗာသံ ဝိပတ္တီနံ ဥပနိဿယောတိ၊ ‘‘ဥပပီဠနေန နိဗ္ဘောဂတံ အာပါဒေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ ။ တထာ ဟိ ပါဏာတိပါတကမ္မဝသေနပိ အယံ နယော ဒဿိတော။ အဝိဟေဌနာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အက္ကောဓန-အနိဿာမန-ဒါန-အနတိမာန-ဝိဒ္ဒသုဘာဝေန ပဝတ္တကမ္မာနိ သင်္ဂဏှာတိ။

၂၉၃။ ဣဿာ မနော ဧတဿာတိ ဣဿာမနကောတိ အာဟ ‘‘ဣဿာသမ္ပယုတ္တစိတ္တော’’တိ။ ဥပက္ကောသန္တောတိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တော။ ဣဿံ ဗန္ဓတီတိ ဣဿံ အနုဗန္ဓတိ ဣဿာသဟိတမေဝ စိတ္တံ အနုပဝတ္တေတိ။ အပ္ပေသက္ခောတိ အပ္ပာနုဘာဝေါ အပ္ပညာတော။ တေနာဟ ‘‘န ပညာယတီ’’တိ။ သာ ပနဿ အပ္ပာနုဘာဝတာ ပရိဝါရာဘာဝေန ပါကဋာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အပ္ပပရိဝါရော’’တိ။

၂၉၄။ မစ္ဆရိယဝသေန န ဒါတာ ဟောတီတိ သဗ္ဗသော ဒေယျဓမ္မဿ အဘာဝေန န ဒါတာ န ဟောတိ။ အမစ္ဆရီ ဟိ ပုဂ္ဂလော သတိ ဒေယျဓမ္မေ ယထာရဟံ ဒေတိယေဝ။

၂၉၅။ အဘိဝါဒေတဗ္ဗံ ခေတ္တဝသေန မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညေပိ မာတုပိတုဇေဋ္ဌဘာတရာဒယော အဘိဝါဒနာဒိအရဟာ သန္တိ၊ တေသု ထဒ္ဓါဒိဝသေန ကရဏံ နီစကုလသံဝတ္တနိကမေဝ။ န ဟိ ပဝတ္တေ သက္ကာ ကာတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိနော ကမ္မဿ ဝိသယော ဧသောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိမေဝ ပနာ’’တိအာဒိ။

၂၉၆။ အပရိပုစ္ဆနေနာတိ အပရိပုစ္ဆာမတ္တေန နိရယေ န နိဗ္ဗတ္တတိ၊ အပရိပုစ္ဆာဟေတု ပန ကတ္တဗ္ဗာကရဏာဒီဟိ သိယာ နိရယနိဗ္ဗတ္တီတိ ပါဠိယံ၊ ‘‘န ပရိပုစ္ဆိတာ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အပရိပုစ္ဆကော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာနုသန္ဓိံ ပါပေသီတိ ဒေသနံ ယထာနုသန္ဓိနိဋ္ဌာနံ ပါပေသိ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉၈။ ကမ္မဿ ¶ မောဃဘာဝေါ နာမ ဖလေန တုစ္ဆတာ ဖလာဘာဝေါတိ အာဟ – ‘‘မောဃန္တိ တုစ္ဆံ အဖလ’’န္တိ။ တထံ ဘူတန္တိ သစ္စသဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ ပရိဗ္ဗာဇကော ¶ ပန ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ တမေဝ သဖလန္တိ ဝဒတိ။ သဖလဉှိ ကမ္မံ သတ္ထု အဘိမတမနောကမ္မန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒဉ္စ ‘‘မောဃံ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒိဝစနံ။ တံ ဂဟေတွာတိ ပရမ္ပရာယ ဂဟေတွာ။ ဧသာတိ ပေါတလိပုတ္တော ပရိဗ္ဗာဇကော။ အဘိသညာနိရောဓကထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သာပိ ဟိ တိတ္ထိယာနံ အန္တရေ ပါကဋာ ဇာတာတိ။ ထေရောတိ သမိဒ္ဓိတ္ထေရော။ ယထာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ၊ တတော စ အညထာဝ ဒေါသာရောပနဘယေန ဂဟေတွာ တတော ဘဂဝန္တံ ထေရော ရက္ခတီတိ အဓိပ္ပာယေန ပရိဗ္ဗာဇကော၊ ‘‘ပရိရက္ခိတဗ္ဗံ မညိဿတီ’’တိ အဝေါစာတိ အာဟ – ‘‘ပရိရက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဂရဟတော မောစနေန ရက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သဉ္စေတနာ အဿ အတ္ထီတိ သဉ္စေတနိကံ။ ကမ္မန္တိ သဉ္စေတနိကဿပိ ကမ္မဿ အတ္တနော သမယေ ဣစ္ဆိတတ္တာ ပရိဗ္ဗာဇကေန ဝုတ္တံ။

သင်္ခတသင်္ခါရတာယ ရူပမေဝ ‘‘တိလမတ္တမ္ပိ သင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘မံသစက္ခုနာဝ ပဿတီ’’တိ။ သမာဂမဒဿနံ သန္ဓာယာတိ ကတ္ထစိပိ တဿ ဒဿနံ သန္ဓာယ၊ န ပရိညာဒဿနံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ကုတော ပနေဝရူပံ ကထာသလ္လာပ’’န္တိ။

၂၉၉။ ဝဋ္ဋဒုက္ခန္တိ သံသာရဒုက္ခံ။ ကိလေသဒုက္ခန္တိ ကိလေသသမ္ဘဝရာဂပရိဠာဟဒုက္ခံ။ သင်္ခါရဒုက္ခန္တိ ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဒုက္ခံ။ သစေ ဘာသိတံ ဘဝေယျာတိ ဣမံ ဤဒိသံ ဒုက္ခံ သန္ဓာယ အာယသ္မတာ သမိဒ္ဓိနာ ဘာသိတံ သိယာ နု ဘဂဝါ၊ အဝိဘဇိတွာ ဗျာကရဏံ ယုတ္တမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၀၀။ ဥမ္မင်္ဂန္တိ ဥမ္မုဇ္ဇနံ၊ ကထာမုဠှေန အန္တရာ အညာဏဝိသယပဉှာ ဥမ္မင်္ဂံ။ တေနာဟ – ‘‘ပဉှာဥမ္မင်္ဂ’’န္တိ နေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တံ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝိသယန္တိ? ကာမဉ္စေတံ န ဒိဗ္ဗစက္ခုဝိသယံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍဉာဝိသယံ ပန သိယာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ အဓိပ္ပာယေနေဝါတိ ဥဒါယိတ္ထေရဿ အဓိပ္ပာယေနေဝ ဂယှမာနေန တံ အယောနိယော ဥမ္မုဇ္ဇနံ အညာသိ။ သန္နိသီဒိတုံ ပုဗ္ဗေ နိသိန္နာကာရေန သန္နိသီဒိတုံ န သက္ကောတိ။ သမိဒ္ဓိတ္ထေရေန အနဘိသင်္ခတဿေဝ အတ္ထဿ ကထိတတ္တာ၊ ‘‘ယံ အဘူတံ၊ တဒေဝ ကထေဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ¶ ‘‘အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ တိဿော ဝေဒနာ ပုစ္ဆိတာ၊ ‘‘ကိံ သော ဝေဒိယတီ’’တိ အဝိဘာဂေန ဝေဒိယမာနဿ ဇာတိတတ္တာ။ သုခါယ ဝေဒနာယ ဟိတန္တိ သုခဝေဒနိယံ။ တေနာဟ ¶ – ‘‘သုခဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတ’’န္တိ။ သေသေသူတိ၊ ‘‘ဒုက္ခဝေဒနိယ’’န္တိအာဒီသု။

ဟေဋ္ဌာ တိကဇ္ဈာနစေတနာတိ ဧတ္ထ၊ ‘‘ကုသလတော’’တိ အဓိကာရတော ရူပါဝစရကုသလတော ဟေဋ္ဌာ တိကဇ္ဈာနစေတနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ကာမာဝစရရူပါဝစရသုခဝေဒနိယကမ္မေသု။ အဒုက္ခမသုခမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သုခမ္ပီတိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။

ယဒိ ကာယဒွါရေ ပဝတ္တတော အညတ္ထ အဒုက္ခမသုခံ ဇနေတိ၊ အထ ကသ္မာ၊ ‘‘ဒုက္ခဿေဝ ဇနနတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘သာ ပန ဝေဒနာ’’တိအာဒိ။

စတုတ္ထဇ္ဈာနစေတနာတိ ဧတ္ထ အရူပါဝစရကုသလစေတနာတိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ‘‘ကာယေန ဝါစာယ မနသာ’’တိ ဧတ္ထ ယထာလာဘဂ္ဂဟဏဝသေန မနသာ သုခဝေဒနိယံ အဒုက္ခမသုခဝေဒနိယန္တိ အယမတ္ထော အရူပါဝစရကုသလေပိ လဗ္ဘတီတိ သုခမ္ပိ ဇနေတိ ဥက္ကဋ္ဌဿ ဉာဏသမ္ပယုတ္တကုသလဿ သောဠသဝိပါကစိတ္တနိဗ္ဗတ္တနတော၊ အယဉ္စ နယော ဟေဋ္ဌာ၊ ‘‘အဒုက္ခမသုခမ္ပီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗေ ပရိယာယတော ဒုက္ခဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာ ဟေသာတိ ဣဒါနိ နိပ္ပရိယာယတော ပုန ဒဿေတုံ၊ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဧတ္ထ ဒုက္ခဝေဒနိယံ ပဝတ္တိဝသေနေဝ ဝဋ္ဋတီတိ။ ဧတဿာတိ ဒုက္ခဝေဒနိယဿ ပဝတ္တိဝသေနေဝ ယုဇ္ဇမာနတ္တာ ဧတဿ ဝသေန သဗ္ဗံ သုခဝေဒနိယံ အဒုက္ခမသုခဝေဒနိယဉ္စ ပဝတ္တိဝသေနေဝ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

အာလယောတိ အဘိရုစိ။ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂဉာဏန္တိ မဟတိ ကမ္မဝိဘဇနေ ဉာဏံ၊ မဟန္တံ ဝါ ကမ္မဝိဘဇနဉာဏံ။ ဘာဇနံ နာမ နိဒ္ဒေသော၊ အယံ ပန ဥဒ္ဒေသောတိ ကတွာ အာဟ – ‘‘ကတမေ စတ္တာရော…ပေ… မာတိကာဋ္ဌပန’’န္တိ။

၃၀၁။ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂဉာဏဿ အဘာဇနဘာဝတော၊ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအဇ္ဈာသယာနုသန္ဓီသု စ အနန္တောဂဓတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ ဣဓ၊ ‘‘ပါဏာတိပါတိံ အဒိန္နာဒါယိ’’န္တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဝုတ္တံ ကမ္မဝိဘင်္ဂံ အာရဗ္ဘ။ ဣမံ ပစ္စယံ လဘိတွာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဣဒံ ဒဿနံ ဂဏှန္တီတိ ဣဒံ၊ ‘‘အတ္ထိ ကိရ၊ ဘော၊ ပါပကာနိ ကမ္မာနိ၊ နတ္ထိ ကိရ၊ ဘော၊ ပါပကာနိ ကမ္မာနီ’’တိ စ အာဒီနိ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓာဝိယ ဒိဋ္ဌမတ္တေ ဧဝ ဌတွာ အစိတ္တကဒဿနဉ္စ ဂဏှန္တိ။ ဝီရိယံ ကိလေသာနံ အာတာပနဝသေန ¶ အာတပ္ပံ၊ တဒေဝ ပဒဟဝသေန ပဓာနံ၊ ¶ ပုနပ္ပုနံ ယုဉ္ဇနဝသေန အနုယောဂေါ၊ တထာ ဘာဝနာယ နပ္ပမဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အပ္ပမာဒေါ၊ သမ္မာ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ ဧတေနာတိ သမ္မာမနသိကာရောတိ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယေန၊ ‘‘ပဉ္စပိ ဝီရိယဿေဝ နာမာနီ’’တိ အာဟ။ အပ္ပမာဒေါ ဝါ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော။ ယသ္မိံ မနသိကာရေ သတိ တဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဣဇ္ဈတိ၊ အယမေတ္ထ သမ္မာမနသိကာရောတိ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စေတောသမာဓိန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏသဟဂတံ စိတ္တသမာဓိံ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုသမာဓိ’’န္တိ။ အညထာတိ အကုသလကမ္မကရဏတော အညထာ၊ တံ ပန ကုသလကမ္မကရဏံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ယေ ဒဿန္နံ ကုသလာနံ ကမ္မပထာနံ ပူရိတတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌိထာမေနာတိ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဒိဋ္ဌိဗလေန။ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေနာတိ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရာမာသေန။ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ၊ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ အဓိဋ္ဌာယ အဘိနိဝိသိတွာ။ အာဒိယိတွာတိ ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာ။ ဝေါဟရတီတိ အတ္တနော ဂဟိတဂ္ဂဟဏံ ပရေသံ ဒီပေန္တော ဝေါဟရတိ။

၃၀၂။ တတြာနန္ဒာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ ဣဒမ္ပီတိ ဣဒံ ဝစနံ။ ‘‘တတြာနန္ဒာ’’တိ ဧဝမာဒိဝစနမ္ပီတိ အတ္ထော။ န မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂဉာဏဿ ဘာဇနံ တဿ အနိဒ္ဒေသဘာဝတော။ အဿာတိ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂဉာဏဿ မာတိကာဋ္ဌပနမေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာနံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဝသေန အနုညာတဗ္ဗဿ စ ဒဿနဝသေန ဥဒ္ဒေသဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတ္ထ ပနာတိ ‘‘တတြာနန္ဒာ’’တိအာဒိပါဌေ။ ဧတေသံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာနန္တိ ဧတေသံ ဟေဋ္ဌာ စတူသုပိ ဝါရေသု အာဂတာနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာနံ။ ဧတ္တကာတိ ဧကစ္စိယာ သစ္စဂိရာ။ အနုညာတာတိ အနုဇာနိတာ။ အနနုညာတာတိ ပဋိက္ခေပိတာ။ ဣဓ အနနုညာတမုခေန ဒီပိတံ အနနုညာတဘာဝမတ္တံ။ တတြာနန္ဒာတိအာဒိကေ တတြာတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မန္တိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘တေသု စတူသု သမဏဗြာဟ္မဏေသူ’’တိ အာဟ။ ဣဒံ ဝစနံ ‘‘အတ္ထိ ကိရ၊ ဘော…ပေ… ဝိပါကော’’တိ ဣဒံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ တထာဝါဒိနော သမဏဗြာဟ္မဏဿ။ အညေနာကာရေနာတိ ‘‘ယော ကိရ၊ ဘော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တကာရဏတော အညေန ကာရဏေန။ ဒွီသု ဌာနေသူတိ ‘‘အတ္ထိ ကိရ၊ ဘော…ပေ… ဝိပါကော’’တိ စ၊ ‘‘အပါယံ…ပေ… နိရယံ ဥပပန္န’’န္တိ စ ဣမေသု ¶ ဒွီသု ပါဌပဒေသေသု။ အနုညာတာ တဒတ္ထဿ အတ္ထိဘာဝတော။ တီသု ဌာနေသူတိ ‘‘ယော ကိရ၊ ဘော…ပေ… နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ’’၊ ‘‘ယမ္ပိ သော…ပေ… တေ သဉ္ဇာနန္တိ’’၊ ‘‘ယမ္ပိ သော ယဒေဝ…ပေ… မောဃမည’’န္တိ ဣမေသု တီသု ပါဌပဒေသေသု။ အနနုညာတာ တဒတ္ထဿာနေကန္တိကတ္တာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသတော စ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အညထာ ဟိ၊ အာနန္ဒ၊ တထာဂတဿ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂဉာဏ’’န္တိ။ ယထာ တေ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသာ ပဒေသဉာဏသမဏဗြာဟ္မဏာ ကမ္မဝိဘင်္ဂံ သဉ္ဇာနန္တိ၊ တတော အညထာဝ သဗ္ဗသော ပဟီနဝိပလ္လာသဿ တထာ အာဂမနာဒိအတ္ထေန တထာဂတဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂဉာဏံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၃၀၃။ ဣမိနာ ¶ ဒိဗ္ဗစက္ခုကေန ယံ ကမ္မံ ကရောန္တော ဒိဋ္ဌော၊ တတော ပုဗ္ဗေတိ ယောဇနာ။ တတောတိ တတော ကရိယမာနကမ္မတော ပုဗ္ဗေ။ ခန္ဒောတိ ကုမာရော။ သိဝေါတိ ဣဿရော။ ပိတာမဟောတိ ဗြဟ္မာ။ ဣဿရာဒီဟီတိ ဣဿရဗြဟ္မပဇာပတိအာဒီဟိ။ ဝိသဋ္ဌောတိ နိမ္မိတော။ မိစ္ဆာဒဿနေနာတိ မိစ္ဆာဒဿနဝသေန။ ယန္တိ ယံ ကမ္မံ။ တတ္ထာတိ တေသု ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန ပဝတ္တကမ္မေသု။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ယောဇနာ။ ဥပပဇ္ဇိတွာတိ ဒုတိယဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ။ အပရသ္မိံ ပရိယာယေတိ အညသ္မိံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘဝေ။

ဧကံ ကမ္မရာသိန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိဘေဒေန ဧကံ ကမ္မသမုဒါယံ။ ဧကံ ဝိပါကရာသိန္တိ တဿေဝ အင်္ဂေန ဧကံ ဝိပါကသမုဒါယံ။ ဣမိနာတိ ယထာဝုတ္တေန ဒိဗ္ဗစက္ခုကေန သမဏေန ဗြာဟ္မဏေန ဝါ အဒိဋ္ဌာ။ တယောတိ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ တယော။ ဒွေ ဝိပါကရာသီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနိယော အပရာပရိယာယဝေဒနိယောတိ ဒွေ ဝိပါကရာသီ။ ဥပပဇ္ဇဝေဒနိယံ ပန တေန ဒိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌော ဧကော၊ အဒိဋ္ဌာ တယောတိ ဒိဋ္ဌေ စ အဒိဋ္ဌေ စ စတ္တာရော ကမ္မရာသီ၊ တထာ ဒိဋ္ဌော ဧကော၊ အဒိဋ္ဌာ ဒွေတိ တယော ဝိပါကရာသီ။ ဣမာနိ သတ္တ ဌာနာနီတိ ယထာဝုတ္တာနိ သတ္တ ဉာဏဿ ပဝတ္တနဋ္ဌာနာနိ။ ‘‘ဣမဿ နာမ ကမ္မဿ ဣဒံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ကမ္မဿ၊ ဖလဿ ဝါ အဒိဋ္ဌတ္တာ၊ ‘‘ဒုတိယဝါရေ ဒိဗ္ဗစက္ခုကေန ကိဉ္စိ န ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမံ ဝုတ္တနယေန တယော ကမ္မရာသီ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဣဓ ဒိဗ္ဗစက္ခုကေန ဒိဋ္ဌဿ အဘာဝတော၊ ‘‘ပစ္စတ္တဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဘဝတိ ဝဍ္ဎတိ ဧတေနာတိ ဘဗ္ဗံ၊ ဝဍ္ဎိနိမိတ္တံ။ န ဘဗ္ဗံ အဘဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဘူတဝိရဟိတ’’န္တိ။ အတ္တနော ဖလေ ဘာသနံ ဒိဗ္ဗနံ အာဘာသနန္တိ အာဟ – ‘‘အာဘာသတိ အဘိဘဝတိ ပဋိဗာဟတီ’’တိ။ ဗလဝကမ္မန္တိ မဟာသာဝဇ္ဇံ ကမ္မံ ဂရုသမာသေဝိတာဒိဘေဒံ။ အာသန္နေတိ မရဏေ၊ အဘိဏှံ ဥပဋ္ဌာနေန ဝါ ¶ တဿ မရဏစိတ္တဿ အာသန္နေ။ ဗလဝကမ္မန္တိ ဂရုသမာသေဝိတတာဒိဝသေန ဗလဝံ ကုသလကမ္မံ။ ဒုဗ္ဗလကမ္မဿာတိ အတ္တနော ဒုဗ္ဗလဿ။ အာသန္နေ ကုသလံ ကတန္တိ ဣဓာပိ အာသန္နတာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဥပဋ္ဌာနာကာရေနာတိ မရဏဿ အာသန္နကာလေ ကမ္မဿ ဥပဋ္ဌာနာကာရေန။ တဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ။ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏဘူတံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ အကုသလန္တိ ယောဇနာ။ တိတ္ထိယာ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရေသု အကုသလတာယ ယံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ယဿ ကဿစိ ဝိပါကဿ ကာရဏံ ကတွာ ဂဏှန္တိ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓာဒယော ဝိယ ဒိဋ္ဌမတ္တာဘိနိဝေသိနောတိ၊ ‘‘အညတိတ္ထိယာ…ပေ… ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရသ္မိန္တိ ဘဗ္ဗဉ္စေဝ ဘဗ္ဗာဘာသဉ္စ၊ ဘဗ္ဗံ အဘဗ္ဗာဘာသန္တိ ဣမသ္မိံ ဒွယေ ¶ ။ ဧသေဝ နယော ပဌမဒုတိယပုဂ္ဂလဝသေန ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ ကမ္မာနံ ယောဇနာနယော ဝုတ္တော ဥပဋ္ဌာနာကာရဝသေန။ အယမေဝ တတိယစတုတ္ထပုဂ္ဂလဝသေန ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နံ ကမ္မာနံ ယောဇနာနယော။ တတိယဿ ဟိ ကမ္မဿ ကုသလတ္တာ တဿ စ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ တတ္ထ ကာရဏဘူတံ ကုသလံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တထာ စတုတ္ထဿပိ ကမ္မဿ ကုသလတ္တာ၊ တဿ ပန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏဘူတံ အညတိတ္ထိယာနံ အကုသလံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ သဠာယတနဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀၄။ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ ¶ ဧတ္ထ ယထာ ဝိဒိတာနိ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ ဝဋ္ဋဒုက္ခသမတိက္ကမာယ ဟောန္တိ၊ တထာ ဝေဒနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ – ‘‘သဟဝိပဿနေန မဂ္ဂေန ဇာနိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ တတ္ထ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏတော မဂ္ဂေန အသမ္မောဟတော ဇာနနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မနော သဝိသေသံ ဥပဝိစရတိ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တတိ ဧတေဟီတိ မနောပဝိစာရာ၊ ဝိတက္ကဝိစာရာ။ အာရမ္မဏေ ဟိ အဘိနိရောပနာနုမဇ္ဇနေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ သဟ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ၊ န တဗ္ဗိရဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာ’’တိအာဒိ။ သတ္တာ ပဇ္ဇန္တိ ဧတေဟိ ယထာရဟံ ဝဋ္ဋံ ဝိဝဋ္ဋဉ္စာတိ သတ္တပဒါ ¶ ၊ ဂေဟနိဿိတာ ဝဋ္ဋပဒါ။ ယောဂ္ဂါနံ ဒမနအာစရိယာ ယောဂ္ဂါစရိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဒမေတဗ္ဗဒမကာန’’န္တိ။ သေသန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ ဧကသတ္တတိဝိဓဝိညာဏံ သဖဿရူပကဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

၃၀၅။ ဣဓာတိ ဣမိဿံ ဆဝိညာဏကာယဒေသနာယံ။ မနောဓာတုတ္တယဝိနိမုတ္တမေဝ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စက္ခုမှိ သမ္ဖဿောတိ စက္ခုံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော သမ္ဖဿော။ တေနာဟ – ‘‘စက္ခုဝိဉာဏသမ္ပယုတ္တသမ္ဖဿဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ယထာ ကေဝလေန ဝိညာဏေန ရူပဒဿနံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ကေဝလေန စက္ခုပသာဒေနပီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုဝိညာဏေနာ’’တိ။ တေန ပါဠိယံ စက္ခုနာတိ နိဿယမုခေန နိဿိတကိစ္စံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန။ ‘‘ဥပဝိစရတိ’’စ္စေဝ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တတ္ထ ဝိတက္ကဗျာပါရောပိ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ။ သော ပနေတ္ထ တဂ္ဂတိကောတိ အာဟ – ‘‘ဝိတက္ကော တံသမ္ပယုတ္တော စာ’’တိ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ဥပဝိစရဏံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံယေဝေတ္ထ ကိစ္စန္တိ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရသင်္ခါတာ မနောပဝိစာရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သောမနဿယုတ္တော ဥပဝိစာရော သောမနဿူပဝိစာရော ယထာ ‘‘အာဇညရထော’’တိ အာဟ ‘‘သောမနဿေန သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။

၃၀၆။ ဥပဝိစာရာနံ ဥပဿယဋ္ဌေန ဂေဟံ ဝိယာတိ ဂေဟံ၊ ရူပါဒယောတိ အာဟ – ‘‘ဂေဟဿိတာနီတိ ကာမဂုဏနိဿိတာနီ’’တိ။ နိစ္စသညာဒိနိက္ခမနတော နေက္ခမ္မံ ဝိပဿနာတိ၊ ‘‘နေက္ခမ္မဿိတာနီတိ ¶ ဝိပဿနာနိဿိတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဋ္ဌာနန္တိ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိဝသေန ပရိယိဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘ပရိယေသိတာန’’န္တိ။ ပိယဘာဝေါ ပန ကန္တသဒ္ဒေနေဝ ကထိတောတိ ကာမိတဗ္ဗာနံ မနော ရမေတီတိ မနောရမာနံ။ လောကေန အာမသီယတီတိ လောကာမိသံ၊ တဏှာ။ တာယ ဂဟေတဗ္ဗတာယ ဣဋ္ဌဘာဝါပါဒနေန ပဋိသင်္ခတတာယ စ ပဋိသံယုတ္တာနံ။ အတီတေ ကတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အာရမ္မဏိကအနုဘဝနဿ အသမ္ဘဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဒိသံ အနုဿရဏံ ဒိဋ္ဌဂ္ဂဟဏာနုဿရေန စ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယထာဟ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အနိစ္စာကာရန္တိ ဟုတွာ အဘာဝါကာရံ။ ဝိပရိဏာမဝိရာဂနိရောဓန္တိ ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗဉ္စေဝ၊ တတော ဧဝ ပလောကိတံ ဘင်္ဂဉ္စ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယသ္မာ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ တေနေဝါကာရေန န တိဋ္ဌတိ ¶ ၊ အထ ခေါ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာသင်္ခါတံ ပကတိံ ဝိဇဟတိ၊ ဝိဇဟိတဉ္စ ဇရာဝတ္ထာယ တတော ဝိဂစ္ဆတိ၊ ဝိဂစ္ဆန္တဉ္စ ဘင်္ဂုပ္ပတ္တိယာ နိရုဇ္ဈတီတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ပကတိဝိဇဟနေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အနုဗောဓဉာဏံ ပန အဓိပ္ပေတံ ဝီထိပဋိပန္နာယ ဝိပဿနာယ ဝသေနာတိ ‘‘ဝိပဿနာပညာယာ’’တိ ဝုတ္တံ ဥပဝိစာရနိဒ္ဒေသဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ – ‘‘ဆသုဒွါရေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ’’တိအာဒိ။ သင်္ခါရာနံ ဘေဒံ ပဿတောတိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝံ ဝီထိပဋိပန္နေန ဝိပဿနာဉာဏေန ပဿတော။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရဂတမှိ တိက္ခေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သင်္ခါဂတမှီတိ သင်္ခါရဂတေ ဝိသယဘူတေ။ တိက္ခေတိ ဘာဝနာဗလေန ဣန္ဒြိယာနဉ္စ သမတာယ တိဗ္ဗေ။ သူရေတိ ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘူတတာယ၊ တေသဉ္စ အဘိဘဝနသမတ္ထတာယ ဝိသဒေ ပဋုဘူတေ ပဝတ္တန္တေ။

ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝူပသန္တတာယ သန္တစိတ္တဿ၊ သံသာရေ ဘယဿ ဣက္ခနတော ဘိက္ခုနော၊ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မသန္နိဿိတတ္တာ အမာနုသီ ရတီတိ ဝိဝေကရတိ နေက္ခမ္မရတိ။ ယတော ယတောတိ ယထာ ယထာ နယဝိပဿနာဒီသု ယေန ယေန သမ္မသနာကာရေနာတိ အတ္ထော။ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယန္တိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဥပ္ပာဒဉ္စ ဘင်္ဂဉ္စ။ အမတန္တံ ဝိဇာနတန္တိ ဝိဇာနန္တာနံ ဝိညူနံ အာရဒ္ဓဝိပဿနာနံ တံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ အမတာဓိဂမဟေတုတာယ အမတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေတိ ရူပါဒိဝသေန ဆဗ္ဗိဓေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ယထာရဟံ ဆသု ဒွါရေသု အာပါထဂတေ။ ဝိသယေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။

၃၀၇။ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ။ အနုတ္တရဝိမောက္ခော နာမ အရဟတ္တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန။ ကထံ ပန တတ္ထ ပိဟံ ဥပဋ္ဌပေတိ၊ န ဟိ အဓိဂတံ အရဟတ္တံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ န ¶ စ တံ အာရဗ္ဘ ပိဟာ ပဝတ္တတီတိ? ကော ဝါ ဧဝမာဟ – ‘‘အရဟတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပိဟံ ဥပဋ္ဌပေတီ’’တိ။ အနုဿုတိလဒ္ဓံ ပန ပရိကပ္ပသိဒ္ဓံ အရဟတ္တံ ဥဒ္ဒိဿ ပတ္ထနံ ဌပေတိ၊ တတ္ထ စိတ္တံ ပဏိဒဟတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ။ အာယတနန္တိ အရဟတ္တမေဝ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂမာဒိကာရဏဘာဝတော၊ မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စ တထာ ဝုတ္တံ၊ တံ ပနေတံ ဒေါမနဿံ ¶ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပတ္ထနာယ သဟာဝတ္တနတော။ န ဟိ လောဘဒေါသာနံ သဟ ဝုတ္တိ အတ္ထိ။ ပတ္ထနာမူလကတ္တာတိ ဣမိနာ ဥပဋ္ဌာပယတော ပဒဿ ဟေတုအတ္ထဇောတကတမာဟ။ ဧဝန္တိ ‘‘ကုဒါဿုနာမာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာကာရေန။ ဥဿုက္ကာပေတုန္တိ ယထာ မဂ္ဂေန ဃဋေတိ၊ ဧဝံ ဥဿုက္ကာပေတုံ။

၃၀၈။ အညာဏုပေက္ခာတိ အညာဏသဟိတာ ဥပေက္ခာ အသမပေက္ခနပဝတ္တာ။ တေန တေန မဂ္ဂေါဓိနာ တဿ တဿ အပါယဂမနီယကိလေသောဓိဿ အနဝသေသတော ဇိတတ္တာ ခီဏာသဝေါ နိပ္ပရိယာယတော ဩဓိဇိနော နာမ၊ တဒဘာဝတော ပုထုဇ္ဇနော နိပ္ပရိယာယတောဝ အနောဓိဇိနော နာမ၊ သေခေါ ပန သိယာ ပရိယာယတော ဩဓိဇိနောတိ။ တမ္ပိ နိဝတ္တေန္တော၊ ‘‘အခီဏာသဝဿာတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ အာယတိံ ဝိပါကံ ဇိနိတွာတိ အပ္ပဝတ္တိကရဏဝသေန သဗ္ဗသော အာယတိံ ဝိပါကံ ဇိနိတွာ ဌိတတ္တာ ခီဏာသဝေါဝ နိပ္ပရိယာယတော ဝိပါကဇိနော နာမ၊ တဒဘာဝတော ပုထုဇ္ဇနော နိပ္ပရိယာယတော အဝိပါကဇိနော နာမ၊ သေခေါ ပန သိယာ ပရိယာယတော ဝိပါကဇိနောတိ။ တမ္ပိ နိဝတ္တေန္တော ‘‘အခီဏာသဝဿေဝါတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ အပဿန္တဿ ရူပန္တိ ပါဠိတော ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိ ဝစနံ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဿာယံ ဥပေက္ခာ၊ န ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ဂေဟဿိတာ ဥပေက္ခာ ဟိ ယံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏဝတ္ထုံ အပေက္ခဿေဝ၊ န နိရပေက္ခဿာတိ ဣဋ္ဌေ၊ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဝါ အာရမ္မဏေ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ’’တိ။ အညာဏေန ပန တတ္ထ အဇ္ဈုပေက္ခနာကာရပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂုဠပိဏ္ဍကေ’’တိအာဒိ။

ဣဋ္ဌေ အရဇ္ဇန္တဿ အနိဋ္ဌေ အဒုဿန္တဿာတိ ဣဒံ ယေဘုယျေန သတ္တာနံ ဣဋ္ဌေ ရဇ္ဇနံ၊ အနိဋ္ဌေ ဒုဿနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အယောနိယောမနသိကာရော ဟိ တံတံအာရမ္မဏဝသေန န ကတ္ထစိပိ ဇဝနနိယမံ ကရောတီတိ ဝုတ္တဝိပရီတေပိ အာရမ္မဏေ ရဇ္ဇနဒုဿနံ သမ္ဘဝတိ၊ တထာပိဿ ရဇ္ဇနဒုဿနံ အတ္ထတော ပဋိက္ခိတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသမပေက္ခနေတိ အသမံ အယုတ္တဒဿနေ အယောနိသော သမ္မောဟပုဗ္ဗကံ အာရမ္မဏဿ ဂဟဏေ။

၃၀၉။ ပဝတ္တနဝသေနာတိ ဥပ္ပာဒနဝသေန စေဝ ဗဟုလီကရဏဝသေန စ။ နိဿာယ စေဝ အာဂမ္မ ¶ စာတိ အာဂမနဋ္ဌာနဘူတေ နိဿယပစ္စယဘူတေ စ ¶ ကတွာ။ အတိက္ကန္တာနိ နာမ ဟောန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနေန ဥဿာရေန္တာ သမုဿာရေန္တာ။

သောမနဿဘာဝသာမညံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘သရိက္ခကေနေဝ သရိက္ခကံ ဇဟာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ ပဟာယကံ နာမ ပဟာတဗ္ဗတော ဗလဝမေဝ၊ သံကိလေသဓမ္မာနံ ဗလဝဘာဝတော သာတိသယံ ပန ဗလဝဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒါနိ ဗလဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗလဝဘာဝတော ဝေါဒါနဓမ္မာနံ အဓိဂမဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဟေတ္ထ နေက္ခမ္မဿိတဒေါမနဿာနမ္ပိ ပဟာနံ ဇောတိတံ။

ဥပေက္ခာယ ပဟာယကဘာဝေန အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ဥပေက္ခာကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဈာနဿ အလာဘိနော စ လာဘိနော စ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရသမ္မသနံ သန္ဓာယ၊ ‘‘သုဒ္ဓသင်္ခါရေ စ ပါဒကေ ကတွာ’’တိ။ ဥပေက္ခာသဟဂတာတိ ဘာဝနာယ ပဂုဏဘာဝံ အာဂမ္မ ကဒါစိ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနပိ ဟိ သမ္မသနံ ဟောတီတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနဝသေန၊ သမ္မသိတဓမ္မဝသေန ဝါ အာဂမနဝိပဿနာယ ဗဟုလံ သောမနဿသဟဂတဘာဝတော ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ပန ဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာဝါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ။ ဥပေက္ခာသဟဂတာ ဟောတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အရူပဇ္ဈာနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ပုရိမသဒိသာဝါတိ ပုရိမသဒိသာ ဧဝ၊ ဥပေက္ခာသဟဂတာ ဝါ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတာ ဝါတိ အတ္ထော။ ဣဒံ သန္ဓာယာတိ ယံ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဒိပါဒကတော ဧဝ ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနံ နိဿာယ သောမနဿသဟဂတာယ ဝိပဿနာယ ပဟာနံ၊ ဣဒံ သန္ဓာယ။ ပဟာနန္တိ စေတ္ထ သမတိက္ကမလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတံ ဝိသေသံ ဝိပဿနာယ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနဘူတံ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ အာသန္နေ သမာပန္နဇ္ဈာနဝိပဿနာ ပါဒကဇ္ဈာနဝိပဿနာ၊ သမ္မသိတဓမ္မောတိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ။ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယောတိ ပါဒကဇ္ဈာနဿ သမ္မသိတဇ္ဈာနဿ စ ဘေဒေ သတိ ပဋိပဇ္ဇနကဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ ‘‘အဟော ဝတ မယှံ ပဉ္စင်္ဂိကံ ဈာနံ ဘဝေယျ စတုရင်္ဂိက’’န္တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တအဇ္ဈာသယော။ တေသမ္ပိ ဝါဒေတိ ဧတ္ထ ပဌမထေရဝါဒေ။ အယမေဝ…ပေ… နိယမေတိ တတော တတော ဒုတိယာဒိပါဒကဇ္ဈာနတော ဥပ္ပန္နဿ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ပါဒကဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ ¶ အင်္ဂါနံ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာ ဝိရာဂဘာဝနာဘာဝတော ဣတရဿ စ အတဗ္ဘာဝတော။ ဧတေနေဝ ဟိ ပဌမထေရဝါဒေ အပါဒကပဌမဇ္ဈာနပါဒကမဂ္ဂါ ပဌမဇ္ဈာနိကာဝ ဟောန္တိ၊ ဣတရေ စ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒိမဂ္ဂါ ပါဒကဇ္ဈာနဝိပဿနာနိယမေဟိ တံတံဈာနိကာဝ။ ဧဝံ သေသဝါဒေသုပိ ဝိပဿနာနိယမော ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တေနာဟ – ‘‘တေသမ္ပိ ဝါဒေ အယမေဝ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာဝ နိယမေတီ’’တိ။ ဝုတ္တာဝ၊ တသ္မာ န ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၁၀။ နာနတ္တာဒိ ¶ ကာမာဝစရာဒိကုသလာဒိဝိဘာဂတော နာနာဝိဓာ။ တေနာဟ ‘‘အနေကပ္ပကာရာ’’တိ။ နာနတ္တသိတာတိ ရူပသဒ္ဒါဒိနာနာရမ္မဏနိဿယာ။ ဧကတ္တာ ဧကသဘာဝါ ဇာတိဘူမိအာဒိဝိဘာဂါဘာဝတော။ ဧကာရမ္မဏနိဿိတာတိ ဧကပ္ပကာရေနေဝ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာ အညာဏုပေက္ခာ ဝုတ္တာ ‘‘ဗာလဿ မုဠှဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈)။ ဥပရိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဝက္ခတိ ‘‘ဥပေက္ခကော ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၁)။ ဒွေ ဥပေက္ခာ ဂဟိတာ ဒွိန္နမ္ပိ ဧကတ္တာ၊ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတဗ္ဗတော၊ နာနတ္တသိတာယ ဥပေက္ခာယ ပကာသိတဘာဝတော စ။

အညာဏုပေက္ခာ အညာ သဒ္ဒါဒီသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ရူပေသူတိ စ ဣမိနာ န ကေဝလံ ရူပါယတနဝိသေသာ ဧဝ ဂဟိတာ၊ အထ ခေါ ကသိဏရူပါနိပီတိ အာဟ – ‘‘ရူပေ ဥပေက္ခာဘာဝဉ္စ အညာ’’တိအာဒိ။ ဧကတ္တသိတဘာဝေါပိ ဣဓ ဧကတ္တဝိသယသမ္ပယောဂဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတော၊ န အာရမ္မဏဝသေန စာတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သမ္ပယုတ္တဝသေနာတိ သမ္ပယောဂဝသေန။ အာကာသာနဉ္စာယတနံ နိဿယတီတိ အာကာသာနဉ္စာယတနနိဿိတာ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနခန္ဓနိဿိတာ။ သေသာသုပီတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနနိဿိတာဒီသုပိ။

အရူပါဝစရဝိပဿနုပေက္ခာယာတိ အရူပါဝစရဓမ္မာရမ္မဏာယ ဝိပဿနုပေက္ခာယ။ ရူပါဝစရဝိပဿနုပေက္ခန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တာယ ကာမရူပါရူပဘေဒါယ တဏှာယ နိဗ္ဗတ္တာတိ တမ္မယာ၊ တေဘူမကဓမ္မာ၊ တေသံ ဘာဝေါ တမ္မယတာ၊ တဏှာ ယဿ ဂုဏဿ ဝသေန အတ္ထေ သဒ္ဒနိဝေသော၊ တဒဘိဓာနကောတိ အာဟ – ‘‘တမ္မယတာ နာမ တဏှာ’’တိ ¶ ။ အတမ္မယတာ တမ္မယတာယ ပဋိပက္ခောတိ ကတွာ။ ဝိပဿနုပေက္ခန္တိ၊ ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ၊ တံ ပဇဟတိ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၇၁၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅) ဧဝမာဂတံ သင်္ခါရဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတံ ဥပေက္ခံ။

၃၁၁။ ယဒရိယောတိ ဧတ္ထ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ ဥပယောဂပုထုဝစနေ စ ယ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ယေ သတိပဋ္ဌာနေ အရိယော’’တိ အာဟ။ ကာမံ ‘‘အရိယော’’တိ ပဒံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ သာဓာရဏံ၊ ဝက္ခမာနဿ ပန ဝိသေသဿ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကတ္တာ၊ ‘‘အရိယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနံ အယမာနုဘာဝေါ အတ္ထိ။ တီသု ဌာနေသူတိ န သုဿူသန္တီတိ ဝါ၊ ဧကစ္စေ န သုဿူသန္တိ ဧကစ္စေ သုဿူသန္တီတိ ဝါ၊ သုဿူသန္တီတိ ဝါ၊ ပဋိပန္နာပဋိပန္နာနံ သာဝကာနံ ပဋိပတ္တိသင်္ခါတေသု တီသု သတိပဋ္ဌာနေသု။ သတိံ ပဋ္ဌပေန္တောတိ ပဋိဃာနုနယေဟိ အနဝဿုတတ္တာ တဒုဘယနိဝတ္တတ္တာ သဗ္ဗဒါ သတိံ ဥပဋ္ဌပေန္တော။ ဗုဒ္ဓါနမေဝ သာ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာ၊ န ဣတရေသံ အာဝေဏိကဓမ္မဘာဝတော။ အာဒရေန သောတုမိစ္ဆာ ဣဓ သုဿူသာတိ တဒဘာဝံ ¶ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သဒ္ဒဟိတွာ သောတုံ န ဣစ္ဆန္တီ’’တိ အာဟ။ န အညာတိ ‘‘န အညာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ယကာရလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘န ဇာနနတ္ထာယာ’’တိ။ သတ္ထု ဩဝါဒဿ အနာဒိယနမေဝ ဝေါက္ကမနန္တိ အာဟ – ‘‘အတိက္ကမိတွာ…ပေ… မညန္တီ’’တိ။

ဂေဟဿိတဒေါမနဿဝသေနာတိ ဣဒံ ဣဓ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗမတ္တဒဿနပဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နေက္ခမ္မဿိတဒေါမနဿဿပိ သတ္ထု ပသင်္ဂဝသေန ‘‘န စေဝ အတ္တမနော ဟောတီ’’တိ အတ္တမနပဋိက္ခေပေန အနတ္တမနတာ ဝုတ္တာ ဝိယ ဟောတီတိ တံ ပဋိသေဓေန္တော – ‘‘အပ္ပတီတော ဟောတီတိ န ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ တဿ သေတုဃာတော ဟိ တထာဂတာနံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ အတ္တမနတာပဋိက္ခေပေါတိ အာဟ – ‘‘အပ္ပဋိပန္နကေသု ပန အနတ္တမနတာကာရဏဿ အဘာဝေနေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပဋိဃအဝဿဝေနာတိ ဆဟိ ဒွါရေဟိ ပဋိဃဝိဿန္ဒနေန၊ ပဋိဃပ္ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပိလာဝိတောတိ န ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဥပ္ပိလာဝိတတ္တဿ ဗောဓိမူလေ ဧဝ ပဟီနတ္တာ။ ပဋိပန္နကေသူတိ ဣဒံ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ၊ အပ္ပဋိပန္နကေသုပိ တထာဂတဿ အနတ္တမနတာကာရဏံ နတ္ထေဝ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဧတံ ‘‘အတ္တမနော စေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနံ ဝုတ္တံ ¶ သာဝကာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သတ္ထု အနဝဇ္ဇာယ စိတ္တာရာဓနာယ သမ္ဘဝတော။

၃၁၂။ ဒမိတောတိ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝါပါဒနေန သိက္ခာပိတော။ ဣရိယာပထပရိဝတ္တနဝသေန အပရိဝတ္တိတွာ ဧကဒိသာယ ဧဝ သတ္တဒိသာဝိဓာဝနဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ သာရိတာနံ ဟတ္ထိဒမ္မာဒီနံ ဧကဒိသာဓာဝနမ္ပိ အနိဝတ္တနဝသေနေဝ ယုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘အနိဝတ္တိတွာ ဓာဝန္တော ဧကံယေဝ ဒိသံ ဓာဝတီ’’တိ။ ကာယေန အနိဝတ္တိတွာဝါတိ ကာယေန အပရိဝတ္တိတွာ ဧဝ။ ဝိမောက္ခဝသေန အဋ္ဌ ဒိသာ ဝိဓာဝတိ၊ န ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဝသေန။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝါတိ ဧကနီဟာရေနေဝ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ဝါ ဒိဝသေ ဧကဘာဂေန။ ‘‘ပဟာရော’’တိ ဟိ ဒိဝသဿ တတိယော ဘာဂေါ ဝုစ္စတိ။ ဝိဓာဝနဉ္စေတ္ထ ဈာနသမာပဇ္ဇနဝသေန အကလင်္ကမပ္ပတိသာတံ ဇဝနစိတ္တပဝတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သမာပဇ္ဇတိယေဝါ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သဠာယတနဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ ဥဒ္ဒေသဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁၃။ ဒေသေတဗ္ဗဿ ¶ အတ္ထဿ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသော၊ ဝိဘဇနံ ဝိဘင်္ဂေါတိ အာဟ – ‘‘မာတိကဉ္စ ဝိဘဇနဉ္စာ’’တိ တုလေယျာတိအာဒီနိ စတ္တာရိပိ ပဒါနိ ပညာဝေဝစနာနိ။ အထ ဝါ တုလေယျာတိ တုလနဘူတာယ ပညာယ တဿ ဓမ္မဿ ပဂ္ဂဟာဒိဝိဓိနာ ပရိတုလေယျ။ တီရေယျာတိ တီရဏဘူတာယ ပညာယ တတ္ထ ဉာဏကိရိယာသမာပနဝသေန တီရေယျ။ ပရိဂ္ဂဏှေယျာတိ တထာသမာပန္နော အာနိသံသေ အဿာဒအာဒီနဝေ စ ဝိစိနေယျ။ ပရိစ္ဆိန္ဒေယျာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒဘူတေန ဉာဏေန အတ္ထံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနေယျ။ အာရမ္မဏေသူတိ ရူပါဒိပုထုတ္တာရမ္မဏေသု။ နိကန္တိဝသေနာတိ နိကာမနဝသေန အပေက္ခာဝသေန။ တိဋ္ဌမာနန္တိ ပဝတ္တမာနံ။ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေတိ ဈာနာရမ္မဏဘူတေ။ တဉှိ ဘာဝနာစိတ္တေနာဘိဘုယျ အဝိဿဇ္ဇိတွာ ဂယှမာနံ အဇ္ဈတ္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘ဂေါစရဇ္ဈတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘာဝနံ အာရဒ္ဓဿ ဘိက္ခုနော ယဒိ ဘာဝနာရမ္မဏေ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တာယ နိကန္တိယာ ဥပရိ ဘာဝနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ စိတ္တသံကောစဝသေန သဏ္ဌိတံ နာမ၊ တဒဘာဝေန အသဏ္ဌိတံ နာမ ဟောတီတိ၊ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အသဏ္ဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ နိကန္တိဝသေန အသဏ္ဌိတ’’န္တိ ¶ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ – ‘‘နိကန္တိဝသေန ဟိ အတိဋ္ဌမာနံ ဟာနဘာဂိယံ န ဟောတိ၊ ဝိသေသဘာဂိယမေဝ ဟောတီ’’တိ။ အဂ္ဂဟေတွာတိ ရူပါဒီသု ကိဉ္စိ တဏှာဒိဂ္ဂါဟဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ။ တထာ အဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ တဏှာပရိတာသာဒိဝသေန န ပရိတဿေယျ။ အဝသေသဿ စ ဒုက္ခဿာတိ သောကာဒိဒုက္ခဿ။ အဝသေသဿ စ ဒုက္ခဿာတိ ဝါ ဇာတိဇရာမရဏသီသေန ဝိပါကဒုက္ခဿ ဂဟိတတ္တာ ကိလေသဒုက္ခဿ စေဝ သံသာရဒုက္ခဿ စာတိ အတ္ထော။

၃၁၆။ ရူပမေဝ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘာဝတော ရူပနိမိတ္တံ။ ရာဂါဒိဝသေန တံ အနုဓာဝတီတိ ရူပနိမိတ္တာနုသာရီ။

၃၁၈။ နိကန္တိဝသေန အသဏ္ဌိတန္တိ အပေက္ခာဝသေန သဏ္ဌိတံ နိကန္တိံ ပဟာယ ပဝတ္တမာနံ ဥပရိ ဝိသေသာဝဟတောတိ။ တေနာဟ ‘‘နိကန္တိဝသေန ဟီ’’တိအာဒိ။

၃၂၀။ အဂ္ဂဟေတွာ အပရိတဿနာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ၊ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ တဏှာဒိဂ္ဂါဟဝသေန ဥပါဒိယိတွာ တဏှာပရိတာသာဒိဝသေန ပရိတဿနာ၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အဂ္ဂဟေတွာ အပရိတဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ ပနေသာ အနုပါဒါပရိတဿနာ ဟောတီတိ မဟာထေရဿ အဓိပ္ပာယံ ¶ ဝိဝရိတုံ စောဒနံ သမုဋ္ဌပေတိ? ဥပါဒါတဗ္ဗဿ အဘာဝတောတိ တဿ အနုပါဒါပရိတဿနာဘာဝေ ကာရဏဝစနံ။ ယဒိ ဟီတိအာဒိ တဿ သမတ္ထနံ။ ဥပါဒါပရိတဿနာဝ အဿ တထာ ဥပါဒါတဗ္ဗဿ တထေဝ ဥပါဒိန္နတ္တာ။ ဧဝန္တိ နိစ္စာဒိအာကာရေန။ ဥပါဒိန္နာပီတိ ဂဟိတပရာမဋ္ဌာပိ။ အနုပါဒိန္နာဝ ဟောန္တိ အယောနိသော ဂဟိတတ္တာ၊ ဝိညူသု နိဿာယ ဇာနိတဗ္ဗတ္တာ စ။ ဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏာကာရဝသေန၊ တဿ ပန အယထာဘူတဂါဟိတာယ ပရမတ္ထတော စ အဘာဝတော။ အတ္ထတောတိ ပရမတ္ထတော။ အနုပါဒါပရိတဿနာယေဝ နာမ ဟောတိ ဥပါဒါတဗ္ဗာကာရဿ အဘာဝေန တံ အနုပါဒိယိတွာ ဧဝ ပရိတဿနာတိ ကတွာ။

ပရိဝတ္တတီတိ န တဒေဝ ရူပံ အညထာ ပဝတ္တံ ပရိဝတ္တတိ၊ အထ ခေါ ပကတိဇဟနေန သဘာဝဝိဂမေန နဿတိ ဘိဇ္ဇတိ။ ဝိပရိဏတန္တိ အညထတ္တံ ဂတံ ဝိနဋ္ဌံ။ ကမ္မဝိညာဏန္တိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ။ ‘‘ရူပံ အတ္တာ’’တိအာဒိ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန ဝိညာဏဿ ရူပဘေဒေန ဝုတ္တဿ ဘေဒါနုပရိဝတ္တိ ဟောတိ။ ဝိပရိဏာမံ အနုဂန္တွာ ဝိပရိဝတ္တနတံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ ဝိပရိဏာမာနုပရိဝတ္တံ၊ တတော ¶ သမုပ္ပန္နာ ပရိတဿနာ ဝိပရိဏာမာနုပရိဝတ္တဇာ ပရိတဿနာတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဝိပရိဏာမဿ…ပေ… ပရိတဿနာ’’တိ။ အကုသလဓမ္မသမုပ္ပာဒါ စာတိ၊ ‘‘ယံ အဟု ဝတ မေ၊ တံ ဝတ မေ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တာ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒဓမ္မာ။ ခေပေတွာတိ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန အနုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာယ ခေပေတွာ။ ဘယတာသေနာတိ ဘာယနဝသေနပိ စိတ္တုတြာသေန။ တဏှာတာသေနာတိ တဿနေန။ သဝိဃာတောတိ စိတ္တဝိဃာတနဝိဃာတေန သဝိဃာတော။ တတော ဧဝ စေတောဒုက္ခေန သဒုက္ခော။ မဏိကရဏ္ဍကသညာယာတိ ရိတ္တကရဏ္ဍံယေဝ မဏိပရိပုဏ္ဏကရဏ္ဍောတိ ဥပ္ပန္နသညာယ။ အဂ္ဂဟေတွာ ပရိတဿနာတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ အဘာဝေန ဂဟဏမ္ပိ အဝိဇ္ဇမာနပက္ခိယမေဝါတိ အဂ္ဂဟေတွာ ပရိတဿနာ နာမ ဟောတိ။

၃၂၁။ ကမ္မဝိညာဏမေဝ နတ္ထိ သတိ ကမ္မဝိညာဏေ ရူပဘေဒါနုပရိဝတ္တိ သိယာတိ ကမ္မဝိညာဏာဘာဝဒဿနမုခေန ခီဏာသဝဿ သဗ္ဗသော ကိလေသာဘာဝံ ဒဿေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဥဒ္ဒေသဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂၃။ ဂေဟဿိတဝသေနာတိ ¶ ကိလေသနိဿိတဝသေန အနုရောဓဝသေန။ နေဝ ဥက္ခိပေယျာတိ န အနုဂ္ဂဏှေယျ။ န အဝက္ခိပေယျာတိ ဂေဟဿိတဝသေန ဝိရောဓဝသေန န နိဂ္ဂဏှေယျ။ အနုရောဓေန ဝိနာ သမ္ပဟံသနဝသေန ယထာဘူတဂုဏကထနံ နေဝုဿာဒနာ ဝဇ္ဇာဘာဝတော၊ တထာ ဝိရောဓေန ဝိနာ ဝိဝေစနဝသေန ယထာဘူတဒေါသကထနံ န အပသာဒနံ။ သဘာဝမေဝါတိ ယထာဘူတသဘာဝမေဝ ကဿစိ ပုဂ္ဂလဿ အနာဒေသကရဏဝသေန ကထေယျ၊ သေယျထာပိ အာယသ္မာ သုဘူတိတ္ထေရော။ ဝိနိစ္ဆိတသုခန္တိ၊ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အနဝဇ္ဇ’’န္တိအာဒိနာ ဝိသေသတော ဝိနိစ္ဆိတသုခါယ ဟောတိ။ ပရမ္မုခါ အဝဏ္ဏန္တိ သွာယံ ရဟောဝါဒေါ ပေသုညူပသံဟာရဝသေန ပဝတ္တော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ပိသုဏဝါစန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ခီဏာတီတိ ခီဏော၊ ယော ဘာသတိ၊ ယဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ ဘာသတိ၊ ဒွေပိ ဟိံသတိ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော၊ တံ ခီဏဝါဒံ။ သွာယံ ယသ္မာ ကိလေသေဟိ အာကိဏ္ဏော သံကိလိဋ္ဌော ဧဝ စ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘အာကိဏ္ဏံ ¶ သံကိလိဋ္ဌံ ဝါစ’’န္တိ။ တေန အဝသိဋ္ဌံ တိဝိဓမ္ပိ ဝစီဒုစ္စရိတမာဟ။ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ၊ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ အဇ္ဈောသာယ။ အာဒါယာတိ ပဂ္ဂယှ။ ဝေါဟရေယျာတိ သမုဒါစရေယျ။ လောကသမညန္တိ လောကသင်္ကေတံ။

၃၂၄။ အာရမ္မဏတော သမ္ပယောဂတော ကာမေဟိ ပဋိသံဟိတတ္တာ ကာမပဋိသန္ဓိ၊ ကာမသုခံ။ တေနာဟ ‘‘ကာမူပသံဟိတေန သုခေနာ’’တိ။ သဒုက္ခောတိ ဝိပါကဒုက္ခေန သံကိလေသဒုက္ခေန သဒုက္ခော။ တထာ သပရိဠာဟောတိ ဝိပါကပရိဠာဟေန စေဝ ကိလေသပရိဠာဟေန စ သပရိဠာဟော။

၃၂၆။ ဝဋ္ဋတော နိဿရိတုံ အဒတွာ တတ္ထေဝ သီဒါပနတော မိစ္ဆာပဋိပဒါဘာဝေန သတ္တေ သံယောဇေတီတိ သံယောဇနံ၊ ဝိသေသတော ဘဝသံယောဇနံ တဏှာတိ အာဟ ‘‘တဏှာယေတံ နာမ’’န္တိ။ န တဏှာယေဝ မာနာဒယောပိ သံယောဇနတ္တံ သာဓေန္တိ နာမ သဗ္ဗသော သံယောဇနတော သုဋ္ဌု ဗန္ဓနတော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၅-၁၂၆)။

ဣမံ စတုက္ကန္တိ၊ ‘‘ယေ ကာမပဋိသန္ဓိသုခိနော သောမနဿာနုယောဂံ အနုယုတ္တာ၊ ယေ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ အနုယုတ္တာ’’တိ ဧဝမာဂတံ ဣမံ စတုက္ကံ နိဿာယ။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော’’တိ၊ ဝတွာ တံ နိဿာယ ဌပိတဘာဝံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဿာဒနာအပသာဒနာ ¶ ပညာယန္တိ တထာဂတေန ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေန ဓမ္မဒေသနာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗတော။ အယံ ပုဂ္ဂလော…ပေ… အာစာရသမ္ပန္နောတိ ဝါ နတ္ထိ ပရေသံ အနုဒ္ဒေသကဝသေန ဓမ္မဒေသနာယ ပဝတ္တနတော။

၃၂၉။ ပရမ္မုခါ အဝဏ္ဏန္တိ နိန္ဒိယဿ ဒေါသဿ နိန္ဒနံ။ န ဟိ ကဒါစိ နိန္ဒိယော ပသံသိယော ဟောတိ၊ တံ ပန ကာလံ ဉတွာဝ ကထေတဗ္ဗန္တိ အာဟ၊ ‘‘ယုတ္တပတ္တကာလံ ဉတွာဝါ’’တိ။ ခီဏဝါဒေပိ ဧသေဝ နယော တဿ ရဟောဝါဒေန သမာနယောဂက္ခမတ္တာ။

၃၃၀။ ဃာတီယတီတိ ဝဓီယတိ။ သဒ္ဒေါပိ ဘိဇ္ဇတိ နဿတိ၊ ဘေဒေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂေလညပ္ပတ္တောတိ ခေဒံ ပရိဿမံ ပတ္တော။ အပလိဗုဒ္ဓန္တိ ဒေါသေဟိ အနနုပတိတံ။

၃၃၁။ အဘိနိဝိဿ ¶ ဝေါဟရတီတိ ဧဝမေတံ၊ န ဣတော အညထာတိ တံ ဇနပဒနိရုတ္တိံ အဘိနိဝိသိတွာ သမုဒါစရတိ။ အတိဓာဝနန္တိ သမညံ နာမေတံ လောကသင်္ကေတသိဒ္ဓါ ပညတ္တီတိ ပညတ္တိမတ္တေ အဋ္ဌတွာ ပရမတ္ထတော ထာမသာ ပရာမဿ ဝေါဟရဏံ။

၃၃၂။ အပရာမသန္တောတိ အနဘိနိဝိသန္တော သမညာမတ္တတောဝ ဝေါဟရတိ။

၃၃၃။ မရိယာဒဘာဇနီယန္တိ ယထာဝုတ္တသမ္မာပဋိပဒါယ မိစ္ဆာပဋိပဒါယ စ အညမညံ သင်္ကရဘာဝဝိဘာဇနံ။ ရဏန္တိ သတ္တာ ဧတေဟိ ကန္ဒန္တိ အကန္ဒန္တာပိ ကန္ဒနကာရဏဘာဝတောတိ ရဏာ၊ ရာဂဒေါသမောဟာ၊ ဒသပိ ဝါ ကိလေသာ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ဧကန္တာကုသလာ၊ တေဟိ နာနပ္ပကာရဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကေဟိ အဘိဘူတာ သတ္တာ ကန္ဒန္တိ၊ သဟ ရဏေဟီတိ သရဏော။ ရဏသဒ္ဒေါ ဝါ ရာဂါဒိရေဏူသု နိရုဠှော။ တေနာဟ ‘‘သရဇော သကိလေသော’’တိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘သဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ အာဂတတ္တာ ကာမသုခါနုယောဂါဒယောပိ ‘‘သရဏော’’တိ ဝုတ္တာတိ ဒုက္ခာဒီနံ ရဏဘာဝေါ တန္နိဗ္ဗတ္တကသဘာဝါနံ အကုသလာနံ သရဏတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရဏောတိအာဒီနံ ပဒါနံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝတ္ထုံ သောဓေတီတိ နိရောဓသမာပဇ္ဇနေန မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ဒက္ခိဏေယျဝတ္ထုဘူတံ အတ္တာနံ ဝိသောဓေတိ၊ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝတ္ထုဝိသောဓနံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနံ ဒိန္နဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိယာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တထေဝါတိ ဣမိနာ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရန္တော’’တိအာဒိံ ဥပသံဟရတိ။ မေတ္တာဘာဝနာယ မုဒုဘူတစိတ္တဗဟုမာနပုဗ္ဗကံ ဒေန္တီတိ ¶ ၊ ‘‘သုဘူတိတ္ထေရော ဒက္ခိဏံ ဝိသောဓေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဒါယကတောပိ ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။ ဝတ္ထုသောဓနံ ပန ပဋိဘာဂတော။ ဧဝံ ပန ကာတုံ သက္ကာတိ သာဝကာနမ္ပိ ကိမေဝံ လဟုဝုဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနံ သာဝကေသု စိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ သမ္ဘဝတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဣတရော အဂ္ဂသာဝကမဟာသာဝကေသု ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ပကတိသာဝကေသုပိ ဝသိပ္ပတ္တေသု လဗ္ဘတီတိ တေ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အာမ သက္ကာ’’တိအာဒိမာဟ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ဓာတုဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄၂။ အပရိက္ခီဏာယုကံ ¶ ¶ ပုက္ကုသာတိကုလပုတ္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဂမနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘တုရိတဂမနစာရိက’’န္တိ။ မမ ဝါသုပဂမနေန တဝ စိတ္တဿ အဖာသုကံ အနိဋ္ဌံ သစေ နတ္ထိ။ သောတိ ပုဗ္ဗုပဂတော။ ဒိန္နံ ဒိန္နမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကဝါရံ ဒိန္နံ ဒိန္နမေဝ ယုတ္တံ၊ န ပုန ဒါတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကတံ ကတမေဝါတိ သင်္ဂဟတ္ထံ ကတံ အနုစ္ဆဝိကကမ္မံ ကတမေဝ၊ န တံ ပုန ဝိပရိဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ပုက္ကုသာတိမှိ ဥဘယထာပိ ကုလပုတ္တဘာဝေါ ပရိပုဏ္ဏော ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘ဇာတိကုလပုတ္တောပိ အာစာရကုလပုတ္တောပီ’’တိ။ တတြာတိ တသ္မိံ တက္ကသီလတော အာဂမနေ။ အင်္ကေ နိပန္နဒါရကံ ဝိယ ဇနံ တောသေတိ တုဋ္ဌိံ ပါပေတိ။ ရတနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပဗ္ဗတသမုဒ္ဒါဒိသန္နိဿိတတ္တာ ပစ္စန္တဒေသဿ။ ဒဿနီယန္တိ ဒဿနေနေဝ သုခါဝဟံ။ ဧဝရူပန္တိ ဒဿနီယံ သဝနီယဉ္စ။

အနဂ္ဃကမ္ဗလေ မဟဂ္ဃကမ္ဗလေ။ သာရကရဏ္ဍကေတိ စန္ဒနသာရာဒိသာရမယကရဏ္ဍကေ။ လိခါပေတွာ ဥက္ကိရာပေတွာ။ လာခါယ ဝဋ္ဋာပေတွာတိ မုခံ ပိဒဟိတွာ လာခါပရိကမ္မံ ကာရေတွာ။

အန္တော ဒုဿဘဏ္ဍိကံ အတ္ထီတိ အညာသိ နာတိဂရုကဘာဝတော။ အနဂ္ဃာ အဟေသုန္တိ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဖဿသမ္ပတ္တိပမာဏမဟတ္တဒုန္နိမ္မာပိယတာဟိ မဟဂ္ဃာ အဟေသုံ၊ မဟာပုညော ရာဇာ တဿ အတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

ယဒိ ဧဝံ၊ ‘‘ကိန္နု ခေါ ပေသေမီ’’တိ ကသ္မာ ဝီမံသံ အာပဇ္ဇီတိ အာဟ – ‘‘အပိစ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ သောတိ ဗိမ္ဗိသာရော ရာဇာ။ ဝိစိနိတုံ အာရဒ္ဓါ ရတနဿ အနေကဝိဓတ္တာ ဥတ္တရုတ္တရိဉ္စ ပဏီတတရာဒိဘာဝတော။ သုဝဏ္ဏရဇတာဒီတိ သုဝဏ္ဏရဇတပဝါဠမဏိမုတ္တာဝေဠုရိယာဒိ။ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓန္တိ စက္ခာဒိဣန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓံ။ ပဒေသန္တိ ဂုဏဝသေန ဧကဒေသံ န ပါပုဏာတိ။

သာမံ သစ္စာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတာသာမညေန၊ ‘‘ဗုဒ္ဓရတနမ္ပိ ဒုဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓရတနသမံ ရတနံ နာမ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ ပန ဣမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိံ ဝါ ပန ဗုဒ္ဓေန သဒိသော န ဝိဇ္ဇတီတိ။ ပဌမဗောဓိယံယေဝ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဃောသောပီ’’တိအာဒိ။

ရာဇာ ¶ တုဋ္ဌော စိန္တေသိ၊ ‘‘တတ္ထ အဝိဇ္ဇမာနံယေဝ ပေသေတုံ လဒ္ဓ’’န္တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပရိပုဏ္ဏံ ဧကဒိဝသမ္ပိ တသ္မိံ ပဒေသေ ဗုဒ္ဓါနံ အာဝါသပရိဂ္ဂဟော ¶ နတ္ထိ၊ တသ္မာ။ ပုဗ္ဗဒိသာမုခန္တိ ပုဗ္ဗဒိသာဘိမုခံ သီဟပဉ္ဇရံ။ တေနဿ သုဝိဘူတာလောကတံ ဒဿေတိ။

ဧဝံ အနညသာဓာရဏဿ ဘဂဝတော ဤဒိသော သမုဒါဂမောတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဧဝံ ဒသ ပါရမိယော ပူရေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သမ္ပန္နသမုဒါဂမဿ တဒနုရူပါ အယံ ဖလသမ္ပဒါတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တုသိတဘဝနတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အရိယဓမ္မော နာမ အရိယမဂ္ဂပ္ပဓာနော၊ အရိယမဂ္ဂေါ စ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယသင်္ဂဟော၊ တေ စ ဥဒ္ဒေသမတ္တေနေဝ ဂဟိတာတိ အာဟ – ‘‘သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယေ ဧကဒေသေန လိခိတွာ’’တိ။ စူဠသီလာဒီနိ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈-၉) အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဆဒွါရသံဝရံ သတိသမ္ပဇညန္တိ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဒွါရာနံ သံဝရဏဝသေန သတ္တဋ္ဌာနိကံ သတိသမ္ပဇညံ။ ဒွါဒသပ္ပဘေဒံ စီဝရာဒိစတုပ္ပစ္စယသန္တောသံ။ အရညရုက္ခမူလာဒီနဉ္စ ဝိဘင်္ဂံ ဘာဝနာနုကူလံ သေနာသနံ။ ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ နီဝရဏပ္ပဟာနံ။ ပရိကမ္မန္တိ ကသိဏာဒိပရိကမ္မံ။ ပါဠိယံ အာဂတနယေန အဋ္ဌတိံသ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ။ ဝိသုဒ္ဓိပဋိပါဋိယာ ယာဝ အာသဝက္ခယာ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဧကဒေသေန လိခိ။ သောဠသဝိဓန္တိ သောဠသဝိဓဘာဝနာယ ပယောဂံ။

ကိလဉ္ဇမယေတိ နာနာဝိဓဘိတ္တိဝိဘတ္တေ သဏှသုခုမရတနပရိသိဗ္ဗိတေ ကိလဉ္ဇမယသမုဂ္ဂေ။ ဗဟိ ဝတ္ထေန ဝေဌေတွာတိ ပဌမံ သုခုမကမ္ဗလေန ဝေဌေတွာ ပဋိပါဋိယာ တေတ္တိံသာယ သမုဂ္ဂေသု ပက္ခိပိတွာ တတော ဗဟိ သုခုမဝတ္ထေန ဝေဌေတွာ ဆာဒေတွာ။ တိဏဂစ္ဆပဟာနသမ္မဇ္ဇနာဒိနာ သောဓိတမတ္တကမေဝ ဟောတု၊ ကဒလိပုဏ္ဏဃဋဌပနဓဇပဋာကုဿာပနာဒိအလင်္ကရဏေန မာ နိဋ္ဌာပေထာတိ အတ္ထော။ ရာဇာနုဘာဝေန ပဋိယာဒေထာတိ မမ ရာဇာနုရူပံ သဇ္ဇေထ၊ အလင်္ကရောထာတိ အတ္ထော။ အန္တရဘောဂိကာနန္တိ အနုယုတ္တရာဇမဟာမတ္တာနံ။ ဇဝနဒူတေတိ ခိပ္ပံ ဂစ္ဆန္တကဒူတပုရိသေ။ တာဠေဟိ သဟ အဝစရန္တီတိ တာဠာဝစရာ။

ရညာ ပဏ္ဏာကာရံ ဥဒ္ဒိဿ ကတပူဇာသက္ကာရဿ အမစ္စတော သုတတ္တာ ပဏ္ဏာကာရံ ဥစ္စဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ သယံ နီစာသနေ နိသိန္နော။ နာယံ အညဿ ရတနဿ ဘဝိဿတီတိ အယံ ပရိဟာရော အညဿ မဏိမုတ္တာဒိဘေဒဿ ရတနဿ န ဘဝိဿတိ မဏိမုတ္တာဒီဟိ အဘိသင်္ခတတ္တာ။ ဗလဝသောမနဿံ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇိ စိရတနကာလံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဘာဝိတဘာဝနတာယ ဝါသိတဝါသနတာယ ဃဋေ ဒီပေါ ဝိယ အဗ္ဘန္တရေ ဧဝ သမုဇ္ဇလမာနပရိပက္ကတိဟေတုကဘာဝတော။

ဓာရေမီတိ ¶ ဣစ္ဆာမိ၊ ဂဏှာမီတိ အတ္ထော။ ဒွေဇ္ဈဝစနန္တိ ဒွေဠှကဘာဝေါ။ အန္တရံ ကရောတီတိ ဒွိန္နံ ပါဒါနံ အန္တရံ တံ လေခံ ကရောတိ၊ ဧကေန ပါဒေန အတိက္ကမီတိ အတ္ထော။ တဿာ ဂတမဂ္ဂေနာတိ တာယ ဒေဝိယာ ဝိဝဋ္ဋမာနာယ နာသိတာယ ဂတမဂ္ဂေန။ တံ ပန လေခန္တိ ပုက္ကုသာတိနာ ကတလေခံ။ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တကန္တိ တာလပတ္တမုဋ္ဌိံ။

သတ္ထုဂါရဝေနာတိ သတ္ထရိ ဥပ္ပန္နပသာဒပေမဗဟုမာနသမ္ဘဝေန။ တဒါ သတ္ထာရံယေဝ မနသိ ကတွာ တန္နိန္နဘာဝေန ဂစ္ဆန္တော၊ ‘‘ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိပိ စိတ္တံ န ဥပ္ပာဒေသိ၊ ‘‘ဧတ္ထ နု ခေါ သတ္ထာ ဝသတီ’’တိ ပရိဝိတက္ကဿေဝ အဘာဝတော၊ ရာဇဂဟံ ပန ပတွာ ရညော ပေသိတသာသနဝသေန တတ္ထ စ ဝိဟာရဿ ဗဟုဘာဝတော သတ္ထာ ကဟံ ဝသတီတိ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထု ဧကကဿေဝ နိက္ခမနံ ပဉ္စစတ္တာလီသ ယောဇနာနိ ပဒသာ ဂမနဉ္စ ဓမ္မပူဇာဝသေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဓမ္မပူဇာယ စ ဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတောယေဝ။ ဗုဒ္ဓသောဘံ ပန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အညာတကဝေသေန တတ္ထ ဂမနံ တဿ ကုလပုတ္တဿ ဝိဿတ္ထဝသေန မဂ္ဂဒရထပဋိပဿမ္ဘနတ္ထံ။ အပ္ပဋိပဿဒ္ဓမဂ္ဂဒရထော ဟိ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနံ န ဟောတီတိ။ တထာဟိ ဝက္ခတိ၊ ‘‘နနု စ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။

ဥရုဒ္ဓန္တိ ဝိသာလန္တိ ကေစိ။ အတိရေကတိယောဇနသတန္တိအာဒိနာ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ မစ္ဆေရဝိနယနေ သဗြဟ္မစာရီနံ ဩဝါဒဒါနံ။ အစ္စန္တသုခုမာလောတိအာဒိနာ သတ္ထု ဓမ္မဂါရဝေန သဒ္ဓိံ ကုလပုတ္တဿပိ ဓမ္မဂါရဝံ သံသန္ဒတိ သမေတီတိ ဒဿေတိ။ တေန ဘဂဝတော ကတဿ ပစ္စုဂ္ဂမနဿ ဌာနဂတဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော အညေသမ္ပိ ဘဗ္ဗရူပါနံ ကုလပုတ္တာနံ ယထာရဟံ သင်္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။

ဗြဟ္မလောကပ္ပမာဏန္တိ ဥစ္စဘာဝေန။ အာနုဘာဝေနာတိ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ယထာ သော သောတပထံ န ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ဝူပသမေတုံ သက္ကောတိ။ အဝိဗ္ဘန္တန္တိ ဝိဗ္ဘမရဟိတံ နိလ္လောလုပ္ပံ။ ‘‘ဘာဝနပုံသကံ ပနေတ’’န္တိ ဝတွာ တဿ ဝိဝရဏတ္ထံ၊ ‘‘ပါသာဒိကေန ဣရိယာပထေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ဧတံ ကရဏဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဣရိယတော’’တိအာဒိ။ အမနာပေါ ¶ ဟောတိ ပဿန္တာနံ။ သီဟသေယျာယ နိပန္နဿပိ ဟိ ဧကစ္စေ သရီရာဝယဝါ အဓောခိတ္တဝိက္ခိတ္တာ ဝိယ ဒိဿန္တိ။ ကဋိယံ ဒွိန္နံ ဦရုသန္ဓီနံ ဒွိန္နဉ္စ ဇာဏုသန္ဓီနံ ဝသေန စတုသန္ဓိကပလ္လင်္ကံ။ န ပတိဋ္ဌာတီတိ နပ္ပဝတ္တတိ၊ ‘‘ကံသိ တွ’’န္တိအာဒိနာ အပုစ္ဆိတေ ကထာပဝတ္တိ ဧဝ န ဟောတိ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတာယ ကထာယ န သဉ္ဇာယတီတိ တထာ ပန ပုစ္ဆာဝသေန ကထာယ အပ္ပဝတ္တိတာယ ဥပရိ ဓမ္မကထာ န သဉ္ဇာယတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတီတိ တသ္မာ။ ကထာပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ ကထာပဝတ္တနတ္ထံ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ဝါ ပုစ္ဆိ။

သဘာဝမေဝ ¶ ကထေတီတိ အတ္တနော ဘဂဝတော အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗကံ ကထမဟံ ဇာနေယျ’’န္တိ သဘာဝမေဝ ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယမေဝ ကထေတိ၊ န ပန သဒေဝကဿ လောကဿ သုပါကဋံ သဘာဝသိဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓရူပကာယသဘာဝံ။ အထ ဝါ သဘာဝမေဝ ကထေတီတိ ‘‘ဣဒမေဝ’’န္တိ ဇာနန္တောပိ တဒါ ဘဂဝတော ရုစိယာ တထာပဝတ္တမာနံ ရူပကာယသဘာဝမေဝ ကထေတိ အပ္ပဝိက္ခမ္ဘန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ – ‘‘တထာ ဟိ န’’န္တိအာဒိ၊ ဝိပဿနာလက္ခဏမေဝ ပဋိပဒန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၃၄၃။ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ အကထေတွာ’’တိ ဝတွာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ အကထနေ ကာရဏံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒဉ္စ သရူပတော ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပရိသုဒ္ဓါယပိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဝိပဿနာ တထာ န ကိစ္စကာရီ၊ ပဂေဝ အဝိဇ္ဇမာနာယာတိ၊ ‘‘ယဿ ဟိ…ပေ… အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ စ နာမ သင်္ခေပတော ပန္နရသ စရဏဓမ္မာတိ အာဟ – ‘‘သီလသံဝရံ…ပေ… ဣမံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ အာစိက္ခတီ’’တိ။ ယာနကိစ္စံ သာဓေတိ မဂ္ဂဂမနေန အကိလန္တဘာဝသာဓနတ္တာ။ စိရကာလံ ပရိဘာဝိတာယ ပရိပက္ကဂတာယ ဟေတုသမ္ပဒါယ ဥပဋ္ဌာပိတံ သာမဏေရသီလမ္ပိ ပရိပုဏ္ဏံ အခဏ္ဍာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ၊ ယံ ပုဗ္ဗဟေတုတ္တာ ‘‘သီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ဓာတုယော ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနာ၊ ပညတ္တိမတ္ထော ပုရိသော အဝိဇ္ဇမာနော။ အထ ကသ္မာ ဘဂဝါ အရဟတ္တဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ ဝိပဿနံ ကထေန္တော ‘‘ဆဓာတုရော’’တိ အဝိဇ္ဇမာနပ္ပဓာနံ ဒေသနံ အာရဘီတိ အာဟ – ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကတ္ထစိ ‘‘တေဝိဇ္ဇော ဆဠဘိညော’’တိအာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနံ ဒဿေတိ။ ကတ္ထစိ – ‘‘ဣတ္ထိရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁။၁) အဝိဇ္ဇမာနေန ဝိဇ္ဇမာနံ ဒဿေတိ။ ကတ္ထစိ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ ¶ သောတဝိညာဏ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၂၁) ဝိဇ္ဇမာနေန ဝိဇ္ဇမာနံ ဒဿေတိ။ ကတ္ထစိ – ‘‘ခတ္တိယကုမာရော ဗြာဟ္မဏကညာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇၅) အဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနံ ဒဿေတိ။ ဣဓ ပန ဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဆဓာတုရော’’တိ ဟိ သမာသတ္ထော အဝိဇ္ဇမာနော ပုဂ္ဂလဝိသယတ္တာ၊ တဿ ပဒဿ အဝယဝတ္ထော ပန အပ္ပဓာနတ္ထော ဝိဇ္ဇမာနော၊ သော သဒ္ဒက္ကမေန အပ္ပဓာနောပိ အတ္ထက္ကမေန ပဓာနောတိ အာဟ – ‘‘ဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနံ ဒဿေန္တော’’တိ။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယေတ္ထ ဒေသနာယ ကာရဏံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပဋ္ဌာပေယျာတိ – ‘‘ဓာတုယော’’ဣစ္စေဝ ကုလပုတ္တဿ စိတ္တံ နိဝေသေယျ တထာ သဉ္ဇာနေယျ၊ ဧဝံ ဓမ္မံ ဒေသေယျာတိ အတ္ထော။ သန္ဒေဟံ ကရေယျာတိ အသတိ ပုရိသေ ကော ကရောတိ? ကော ပဋိသံဝေဒေတိ၊ ဓာတုယော ဧဝါတိ ကိံ နု ခေါ ဣဒံ၊ ကထံ နု ခေါ ဣဒန္တိ သံသယံ ဥပ္ပာဒေယျ? သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇေယျာတိ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္ဓကာရေ ဝတ္တမာနံ ဝိယ ဒေသိယမာနေ အတ္ထေ သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇေယျ ¶ ။ တထာဘူတော စ ဒေသနာယ အဘာဇနဘူတတ္တာ ဒေသနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န သက္ကုဏေယျ။ ဧဝမာဟာတိ ဧဝံ ‘‘ဆဓာတုရော’’တိ အာဟ။

ယံ တွံ ပုရိသောတိ သဉ္ဇာနာသီတိ ယံ ရူပါရူပဓမ္မသမူဟံ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနံ အဓိဋ္ဌာနဝိသေသဝိသိဋ္ဌံ – ‘‘ပုရိသော သတ္တော ဣတ္ထီ’’တိအာဒိနာ တွံ သဉ္ဇာနာသိ၊ သော ဆဓာတုရော။ သန္တေသုပိ ဆဓာတုဝိနိမုတ္တေသု ဓာတွန္တရေသု သုခါဝဂ္ဂဟဏတ္ထံ တထာ ဝုတ္တံ တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ တေသံ ဂဟေတဗ္ဗတော၊ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတော ဧဝ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘ဆဖဿာယတနော’’တိအာဒိပဒေသုပိ။ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ စတဿော ပတိဋ္ဌာ ဧတဿာတိ စတုရာဓိဋ္ဌာနော၊ အဓိတိဋ္ဌတိ ပတိဋ္ဌဟတိ ဧတေနာတိ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ယေသု ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တမတ္ထံ အရဟတ္တံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ တေသံ ပညာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သွာယံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တောတိ ဝဋ္ဋတော။ ဝိဝဋ္ဋိတွာတိ ဝိနိဝဋ္ဋိတွာ အပသက္ကိတွာ။ ဧတ္တောတိ ဝါ ဧတေဟိ ဆဓာတုအာဒီဟိ။ ဧတ္ထ ဟိ နိဝိဋ္ဌဿ အာယတ္တဿ ဥတ္တမာယ သိဒ္ဓိယာ အသမ္ဘဝေါတိ။ ပတိဋ္ဌိတန္တိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဝသေန သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ။ ဧဝဉှိ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခသမုစ္ဆိန္ဒနေန တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ မညဿဝါ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ ဆဟိပိ ဒွါရေဟိ ပဝတ္တမာနသောတာယ မဂ္ဂေန ဝိသောသိတာယ သဗ္ဗသော ဝိဂတာယ သဗ္ဗသော ဝိစ္ဆေဒပ္ပတ္တိယာ န သန္ဒန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နပ္ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ မာနေ ¶ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နေ အသမုစ္ဆိန္နော အနုပသန္တော ကိလေသော နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အာဟ – ‘‘မုနိ သန္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ရာဂဂ္ဂိအာဒီနံ နိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတော။

ပညံ နပ္ပမဇ္ဇေယျာတိ၊ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ (မ။ နိ။ ၁။၄၂၃၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ဝိဘ။ ၅၁၉၊ မဟာနိ။ ၁၆၁) အပ္ပမာဒပ္ပဋိပတ္တိယာ သမာဓိဝိပဿနာပညံ နပ္ပမဇ္ဇေယျ။ ဧတေန ပုဗ္ဗဘာဂိယံ သမထဝိပဿနာဘာဝနမာဟ။ သစ္စမနုရက္ခေယျာတိ သစ္စာနုရက္ခနာပဒေသေန သီလဝိသောဓနမာဟ၊ သစ္စေ ဌိတော သမာဒိန္နသီလံ အဝိကောပေတွာ ပရိပူရေန္တော သမာဓိသံဝတ္တနိယတံ ကရောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝစီသစ္စံ ရက္ခေယျာ’’တိ။ ကိလေသပရိစ္စာဂံ ဗြူဟေယျာတိ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနဝိဓိံ ဝဍ္ဎေယျ။ ကိလေသဝူပသမနံ သိက္ခေယျာတိ ယထာ တေ ကိလေသာ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပရိစ္စတ္တာ ယထာသမုဒါစာရပ္ပဝတ္တိယာ သန္တာနေ ပရိဠာဟံ န ဇနေန္တိ၊ ဧဝံ ကိလေသာနံ ဝူပသမနဝိဓိံ သိက္ခေယျ ပညာဓိဋ္ဌာနာဒီနန္တိ လောကုတ္တရာနံ ပညာဓိဋ္ဌာနာဒီနံ။ အဓိဂမတ္ထာယာတိ ပဋိလာဘတ္ထာယ။

၃၄၇။ ပုဗ္ဗေ ¶ ဝုတ္တာနန္တိ၊ ‘‘စတုရာဓိဋ္ဌာနော၊ ယတ္ထ ဌိတံ မညဿဝါ နပ္ပဝတ္တန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၃) ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ။

၃၄၈။ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ နိဒ္ဒေသဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ အာဒီဟီတိ ဧဝမာဒီဟိ။ ကိစ္စံ နတ္ထိ ကိစ္စာဘာဝတော။ ဥပ္ပဋိပါဋိဓာတုကန္တိ အယထာနုပုဗ္ဗိကံ။ ယထာဓမ္မဝသေနေဝါတိ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝေနေဝ။ သပ္ပာယံ ဓုတင်္ဂန္တိ အတ္တနော ကိလေသနိဂ္ဂဏှနယောဂ္ဂံ ဓုတင်္ဂံ။ စိတ္တရုစိတန္တိ အတ္တနော စိတ္တပကတိယာ အာစရိယေဟိ ဝိရောစေတဗ္ဗံ၊ စရိယာနုကူလန္တိ အတ္ထော။ ဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဓာတုဝိဘင်္ဂါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

၃၅၄။ အယမ္ပေတ္ထာတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ‘‘အထာပရံ ဥပေက္ခာယေဝ အဝသိဿတီ’’တိ ဥပရိဒေသနံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ သောပိ ဟိ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီတိ။ နနု စာယံ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌာယ ဝိညာဏဓာတုယာ နိဒ္ဒေသောပိ ¶ ဘဝိဿတီတိ ယထာနုသန္ဓိနယော ဝိဇ္ဇတီတိ? န၊ ဝိညာဏဓာတုနိဒ္ဒေသနယေန ဒေသနာယ အပ္ပဝတ္တတ္တာ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌတော’’တိအာဒိ။ ယံ ဝါ ပနာတိအာဒိနာ ပန ဒေသနာယ သာနုသန္ဓိတံ ဝိဘာဝေတိ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော အနနုသန္ဓိကံ ဒေသနံ ဒေသေန္တိ။ အာဂမနီယဝိပဿနာဝသေနာတိ ယဿာ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တတ္တာ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌိတာ ဝိပဿနာ၊ တဿာ ဝသေန။ ကမ္မကာရကဝိညာဏန္တိ ‘‘နေတံ မမ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝိပဿနာကိစ္စကာရကံ ဝိပဿနာသဟိတံ ဝိညာဏံ။ ဝိညာဏဓာတုဝသေနာတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌာယ ဝိညာဏဓာတုယာ ဘာဇနဝသေန။ သတ္ထု ကထနတ္ထာယာတိ သတ္ထာရာ ဥဒ္ဒေသမေဝ ကတွာ ဌပိတတ္တာ နိဒ္ဒေသဝသေန ကထနတ္ထာယ။ အကထိတဘာဝေါ ဧဝ ဟိဿ အဝသိဋ္ဌတာ ကထနတ္ထာယ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ စ။ ပဋိပက္ခဝိဂမေန တဿ စိတ္တဿ ပရိသုဒ္ဓတာတိ အာဟ ‘‘နိရုပက္ကိလေသ’’န္တိ။ ဥပက္ကိလေသာနံ ပန ပဟီနဘာဝတော ပရိယောဒါတံ။ သမုဒယဝသေန ဥဒယဒဿနတ္ထဉ္စေဝ ပစ္စယနိရောဓဝသေန အတ္ထင်္ဂမဒဿနတ္ထဉ္စ။ ကာရဏဘာဝေန သုခါယ ဝေဒနာယ ဟိတန္တိ သုခဝေဒနိယံ။ တေနာဟ ‘‘သုခဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတ’’န္တိ။

၃၆၀။ ရူပကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန၊ အရူပကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ သုခဒုက္ခဝေဒနာမုခေန ပဂုဏံ ဇာတံ။

သတ္ထု ကထနတ္ထံယေဝ အဝသိဿတီတိ၊ ‘‘ကုလပုတ္တဿ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိသေဓေတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတုံ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုလပုတ္တဿ ရူပါဝစရဇ္ဈာနေတိ ကုလပုတ္တေန အဓိဂတရူပါဝစရဇ္ဈာနေ။ တေနာဟ – ‘‘ဘိက္ခု ပဂုဏံ တဝ ဣဒံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာန’’န္တိ။ ယံ ကိဉ္စိ သုဝဏ္ဏတာပနယောဂျံ ¶ အင်္ဂါရဘာဇနံ ဣဓ ‘‘ဥက္ကာ’’တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘အင်္ဂါရကပလ္လ’’န္တိ။ သဇ္ဇေယျာတိ ယထာ တတ္ထ ပက္ခိတ္တသုဝဏ္ဏဉ္စ တပ္ပတိ၊ ဧဝံ ပဋိယာဒိယေယျ။ နီဟဋဒေါသန္တိ ဝိဂတီဘူတကာဠကံ။ အပနီတကသာဝန္တိ အပဂတသုခုမကာဠကံ။

အရိယမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမေန နာမ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ လောကိယဓမ္မေ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ ဓမ္မော ကထေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယေန၊ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိနာ စောဒနာ ကတာ။ ဝိနေယျဒမနကုသလေန ဘဂဝတာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန တာဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပေက္ခာယ ဝဏ္ဏော ကထိတောတိ တဿ ပရိဟာရံ ဝဒန္တော၊ ‘‘ကုလပုတ္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။

၃၆၁။ တဒနုဓမ္မန္တိ ¶ တဿ အရူပါဝစရဿ ကုသလဿ အနုရူပဓမ္မံ၊ ယာယ ပဋိပဒါယ တဿ အဓိဂမော ဟောတိ၊ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ရူပါဝစရဇ္ဈာန’’န္တိ။ တဂ္ဂဟဏာတိ တဿ ဂဟဏေန တဿာ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇမာနေန။ ဣတော ဥတ္တရိန္တိ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတန’’န္တိအာဒီသု။

၃၆၂။ တဿေဝါတိ အရူပါဝစရဇ္ဈာနဿ။ ဧတံ ပန သဝိပါကံ အရူပါဝစရဇ္ဈာနံ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတတ္တာ သင်္ခတံ။ ပကပ္ပိတန္တိ ပစ္စယဝသေန သဝိဟိတံ။ အာယူဟိတန္တိ သမ္ပိဏ္ဍိတံ။ ကရောန္တေန ကရီယတီတိ ပဋိပဇ္ဇနကေန ပဋိပဇ္ဇီယတိ သင်္ခရီယတိ။ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ န နိစ္စံ န သဿတံ။ အထ ခေါ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတာယ တာဝကာလိကံ။ တတော ဧဝ စဝနာဒိသဘာဝန္တိ သဗ္ဗမေတံ ရူပါဝစရဓမ္မေသု အာဒီနဝဝိဘာဝနံ။ ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတန္တိ သင်္ခါရဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတံ။ အတာဏန္တိ စဝနသဘာဝါဒိတာယ တာဏရဟိတံ။ အလေဏန္တိ တတော အရက္ခတ္တာ လီယနဋ္ဌာနရဟိတံ။ အသရဏန္တိ အပ္ပဋိသရဏံ။ အသရဏီဘူတန္တိ သဗ္ဗကာလမ္ပိ အပ္ပဋိသရဏံ။

သမတ္တပတ္တဝိသေ ခန္ဓာဒီသု ဂဟိတေ ဒုတ္တိကိစ္ဆာ သိယာတိ၊ ‘‘ခန္ဓံ ဝါ သီသံ ဝါ ဂဟေတုံ အဒတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေဝါတိ ဧတ္ထာယံ ဥပမာသံသန္ဒနာ – ဆေကော ဘိသက္ကော ဝိယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ဝိသဝိကာရော ဝိယ ကိလေသဒုက္ခာနုဗန္ဓော၊ ဘိသက္ကဿ ဝိသံ ဌာနတော စာဝေတွာ ဥပရိ အာရောပနံ ဝိယ ဘဂဝတော ဒေသနာနုဘာဝေန ကုလပုတ္တဿ ကာမဘဝေ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ အရူပဇ္ဈာနေ ဘဝနံ။ ဘိသက္ကဿ ဝိသံ ဩတာရေတွာ ပထဝိယံ ပါတနံ ဝိယ ကုလပုတ္တဿ ဩရမ္ဘာဂိယကိလေသဒုက္ခာပနယနံ။

အသမ္ပတ္တဿာတိ အရူပါဝစရဇ္ဈာနံ အနဓိဂတဿ။ အပ္ပဋိလဒ္ဓဿေဝါတိ တဿ ဝေဝစနံ။ သဗ္ဗမေတန္တိ ¶ ‘‘အနိစ္စံ အဓုဝ’’န္တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တံ သဗ္ဗမေတံ အာဒီနဝံ။ ဧကပဒေနေဝ ‘‘သင်္ခတမေတ’’န္တိ ကထေသိ သင်္ခတပဒေနေဝ တဿ အတ္ထဿ အနဝသေသတော ပရိယာဒိန္နတ္တာ။

နာယူဟတီတိ ဘဝကာရဏစေတနာဝသေန ဗျာပါရံ န သမူဟေတိ န သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ တေနာဟ – ‘‘န ရာသိံ ကရောတီ’’တိ။ အဘိသင်္ခရဏံ နာမ စေတနာဗျာပါရောတိ အာဟ – ‘‘န အဘိသဉ္စေတယတီ’’တိ။ တံ ပန ဖလုပ္ပာဒနသမတ္ထတာယ ဖလေန ကပ္ပနန္တိ အာဟ ‘‘န ကပ္ပေတီ’’တိ။ သစေ အဘိသင်္ခါရစေတနာ ဥဠာရာ၊ ဖလမဟတ္တသင်္ခါတာယ ဝုဍ္ဎိယာ ဟောတိ၊ အနုဠာရာ စ အဝုဍ္ဎိယာတိ အာဟ – ‘‘ဝုဍ္ဎိယာ ဝါ ပရိဟာနိယာ ဝါ’’တိ။ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ဌတွာတိ ဘဂဝါ ¶ အတ္တနော ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ သီဟသမာနဝုတ္တိတာယ စ ဒေသနံ ဥက္ကံသတော သာဝကေဟိ ပတ္တဗ္ဗံ ဝိသေသံ အနဝသေသေန္တော တထာ ဝဒတိ၊ န သာဝကဝိသယံ အတိက္ကမိတွာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဝိသယမေဝ ဒေသေန္တော။ တေနာဟ – ‘‘အရဟတ္တနိကူဋံ ဂဏှီ’’တိ။ ယဒိ ကုလပုတ္တော အတ္တနော…ပေ… ပဋိဝိဇ္ဈိ၊ အထ ကသ္မာ ဘဂဝါ ဒေသနာယ အရဟတ္တနိကူဋံ ဂဏှီတိ အာဟ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ။

ဣတော ပုဗ္ဗေတိ ဣတော အနာဂါမိဖလာဓိဂမတော ဥတ္တရိ ဥပရိ။ အဿာတိ ကုလပုတ္တဿ။ ကထေန္တဿ ဘဂဝတော ဓမ္မေ နေဝ ကင်္ခါ န ဝိမတိ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ကင်္ခါယ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဧကစ္စေသု ဌာနေသူတိ တထာ ဝိနေယျဌာနေသု။ တထာ ဟိ အယမ္ပိ ကုလပုတ္တော အနာဂါမိဖလံ ပတွာ ဘဂဝန္တံ သဉ္ဇာနိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယတော အနေနာ’’တိအာဒိ။

၃၆၃။ အနဇ္ဈောသိတာတိ အနဇ္ဈောသနီယာတိ အယမတ္ထောတိ အာဟ – ‘‘ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ ဂဟေတုံ န ယုတ္တာ’’တိ။

၃၆၄။ ရာဂေါဝ အနုသယော ရာဂါနုသယော၊ သော စ ပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘သုခဝေဒနံ အာရဗ္ဘ ရာဂါနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ။ န ပန တဿ ဥပ္ပာဒနံ အတ္ထိ ခဏတ္တယသမာယောဂါသမ္ဘဝတော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဣတရန္တိ အဒုက္ခမသုခဝေဒနံ။ ဝိသံယုတ္တောတိ ကေနစိ သညောဇနေန အသံယုတ္တတာယ ဧဝ နိယတဝိပ္ပယုတ္တော။ ကာယဿ ကောဋိ ပရမော အန္တော ဧတဿာတိ ကာယကောဋိကံ။ ဒုတိယပဒေတိ ‘‘ဇီဝိတပရိယန္တိက’’န္တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ။ ဝိသေဝနဿာတိ ဥပါဒါနဿ။ သီတီဘဝိဿန္တီတိ ပဒဿ ‘‘နိရုဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ကထံ ပန ဝေဒယိတာနံ ဒွါဒသသု အာယတနေသု နိရုဇ္ဈနံ သီတိဘာဝပ္ပတ္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ကိလေသာ ဟီ’’တိအာဒိ။ သမုဒယပဉှေနာတိ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃) သမုဒယသစ္စနိရောဓပဉှေန။ နနု သဗ္ဗသော ကိလေသပရိဠာဟဝိဂမေ သီတိဘာဝေါ ¶ နာမ ဝေဒနာနိရောဓမတ္တေန အဓိပ္ပေတော၊ တေန ဣဓ ဝေဒယိတာနိ ဝုတ္တာနိ၊ န ကိလေသာတိ ဝေဒယိတာနံ အစ္စန္တနိရောဓသင်္ခါတော သီတိဘာဝေါပိ ကိလေသသမုစ္ဆေဒေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝေဒယိတာနိပီ’’တိအာဒိ။

၃၆၅။ ဣဒံ ¶ ဩပမ္မသံသန္ဒနန္တိ ဧတ္ထ သညောဇနာ ဒီပသိခါ ဝိယ၊ အဓိဋ္ဌာနကပလ္လိကာ ဝိယ ဝေဒနာယ နိဿယဘူတာ စတ္တာရော ခန္ဓာ၊ တေလံ ဝိယ ကိလေသာ၊ ဝဋ္ဋိ ဝိယ ကမ္မဝဋ္ဋံ၊ ဥပဟရဏကပုရိသော ဝိယ ဝဋ္ဋဂါမီ ပုထုဇ္ဇနော၊ တဿ သီသစ္ဆေဒကပုရိသော ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ သန္တာနဿ သမုစ္ဆေဒကရဏတော၊ အနာဟာရာယ ဒီပသိခါယ နိဗ္ဗာယနံ ဝိယ ကမ္မကိလေသာနံ အနန္တရပစ္စယတော အနာဟာရာယ ဝေဒနာယ အနုပါဒိသေသဝသေန နိဗ္ဗာယနံ။

အာဒိမှိ သမာဓိဝိပဿနာပညာဟီတိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဘူတာ တယာ ပဂုဏသမာဓိတော အရဟတ္တဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတဝိပဿနာပညာတော စ။ ဥတ္တရိတရာတိ ဝိသိဋ္ဌတရာ။ ဧဝံ သမန္နာဂတောတိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဣဒံသဒ္ဒတ္ထဝစနောတိ အာဟ – ‘‘ဣမိနာ ဥတ္တမေန အရဟတ္တဖလပညာဓိဋ္ဌာနေနာ’’တိ။ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ခေပေတီတိ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ၊ တံပရိယာပန္နတာယ တတ္ထ ဉာဏန္တိ အာဟ – ‘‘သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယေ ဉာဏံ နာမ အရဟတ္တမဂ္ဂေ ဉာဏ’’န္တိ။ အရဟတ္တဖလေ ဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယေ သန္တေ တန္နိမိတ္တံ ဝါ ဥပ္ပန္နဉာဏန္တိ ကတွာ။ တဿာတိ၊ ‘‘ဧဝံ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဣမိနာ ပရမေန ပညာဓိဋ္ဌာနေန သမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တဘိက္ခုနော။

၃၆၆။ ဟီတိ ယသ္မာ။ ဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယေ ဉာဏန္တိ အရဟတ္တဖလဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ။ သစ္စန္တိ ပရမတ္ထသစ္စံ နိဗ္ဗာနံ၊ န မဂ္ဂသစ္စံ။ ကာမံ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ ပဋိပက္ခေဟိ အကောပနီယတာယ အကုပ္ပာ၊ ‘‘သစ္စေ ဌိတာ’’တိ ပန ဝစနတော၊ ‘‘အကုပ္ပာရမ္မဏကရဏေန အကုပ္ပာတိ ဝုတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဝိတထန္တိ နဋ္ဌံ၊ ဇရာယ မရဏေန စ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတာယ ယာဒိသံ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဇာတံ၊ တတော အညာဒိသန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ တံ ဇရာမရဏေဟိ ပရိမုသိတဗ္ဗရူပတာယ ‘‘မုသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘မောသဓမ္မန္တိ နဿနသဘာဝ’’န္တိ။ တံ အဝိတထန္တိ တံ ဝုတ္တနယေန အဝိတထံ နာမ၊ တံ သဘာဝေါ သဗ္ဗကာလံ တေနေဝ လဗ္ဘနတော။ သမထဝိပဿနာဝသေန ဝစီသစ္စတောတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ယံ ဝိသုဒ္ဓိမတ္တံ ဝစီသစ္စံ၊ တတော။ ဒုက္ခသစ္စသမုဒယသစ္စေဟိ တစ္ဆဝိပလ္လာသဘူတသဘာဝေဟိ။ ဣတိ နေသံ ယထာသကံ သဘာဝေန အဝိတထဘာဝေ အမောသဓမ္မတာယ တေဟိပိ အဝိတထဘာဝါ ပရမတ္ထသစ္စံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဥတ္တရိတရံ။ တသ္မာတိ နိဗ္ဗာနဿေဝ ဥတ္တရိတရဘာဝတော။

၃၆၇။ ဥပဓီယတိ ¶ ¶ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓီ၊ ခန္ဓာ ကာမဂုဏာ စ။ ဥပဒဟန္တိ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓီ၊ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာ။ ပရိပူရာ ဂဟိတာ ပရာမဋ္ဌာတိ ပရိယတ္တဘာဝေန တဏှာယ ဂဟိတာ ဒိဋ္ဌိယာ ပရာမဋ္ဌာ။ သမထဝိပဿနာဝသေန ကိလေသပရိစ္စာဂတောတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန စ ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနတော။ ဥတ္တရိတရော ဝိသိဋ္ဌတရဿ ပဟာနပ္ပကာရဿ အဘာဝတော။

၃၆၈။ အာဃာတကရဏဝသေနာတိ စေတသိကာဃာတဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန။ ဗျာပဇ္ဇနဝသေနာတိ စိတ္တဿ ဝိပတ္တိဘာဝဝသေန။ သမ္ပဒုဿနဝသေနာတိ သဗ္ဗသော ဒုဿနဝသေန။ တီဟိ ပဒေဟိ ယဒိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ကိလေသာနံ ပရိစ္စာဂေါ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ နေသံ ဝူပသမော ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ ဝိသေသေန ပရိစ္စာဂေါ သမ္ပဇဟနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနံ စာဂေါ၊ တထာ ပန ပရိစ္စာဂေန ယော သော နေသံ တဒါ ဝူပသန္တတာယ အဘာဝေါ၊ အယံ ဥပသမောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

၃၆၉။ မညိတန္တိ မညနာ၊ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ကပ္ပနာတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဝိဗန္ဓနတဏှာဂါဟာဒီနံ သာဓာရဏဘာဝတော အယမဟန္တိ ဧတ္ထ အဟန္တိ ဒိဋ္ဌိမညနာဒဿနံ၊ သာ ပန ဒိဋ္ဌိ မာနမညနာယ အတ္တနိယဂါဟဝသေန ဟောတီတိ သွေဝ ‘‘အယ’’န္တိ ဣမိနာ ဂဟိတောတိ အာဟ – ‘‘အယမဟန္တိ ဧကံ တဏှာမညိတမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အာဗာဓဋ္ဌေနာတိ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန။ မညနာဝသေန ဟိ သတ္တာနံ တထာ ဟောတိ။ အန္တောဒေါသဋ္ဌေနာတိ အဗ္ဘန္တရဒုဋ္ဌဘာဝေန။ မညနာဒူသိတတ္တာ ဟိ သတ္တာနံ အတ္တဘာဝေါ ဒုက္ခတာမူလာယတ္တော၊ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတော ဥပ္ပာဒနိရောဓဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ပက္ကပဘိန္နော ဟောတီတိ ဖလူပစာရေန ‘‘မညိတံ ဂဏ္ဍော’’တိ ဝုတ္တော။ အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေနာတိ အနုပဝိသိတွာ ဟဒယမာဟစ္စ အဓိဋ္ဌာနေန။ မညိတဉှိ ပီဠာဇနနတော အန္တောတုဒနတော ဒုရုဒ္ဓရဏတော သလ္လံ။ ခီဏာသဝမုနိ သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ သန္တတ္တာ၊ တတော ဧဝ ပရိဠာဟာနံ ပရိနိဗ္ဗုတတ္တာ ဝူပသန္တတ္တာ သန္တော ဥပသန္တော နိဗ္ဗုတောတိ ဝုစ္စတိ။ ယတ္ထ ဌိတန္တိ ယသ္မိံ အသေက္ခဘူမိယံ ဌိတံ။ ယဒိ ဘဂဝါ အတ္တနော ဒေသနာဉာဏာနုရူပံ ဒေသနံ ပဝတ္တာပေယျ၊ မဟာပထဝိံ ပတ္ထရန္တဿ ဝိယ၊ အာကာသံ ပသာရေန္တဿ ဝိယ၊ အနန္တာပရိမေယျလောကဓာတုယော ပဋိစ္စ တေသံ ဌိတာကာရံ ¶ အနုပ္ပူရံ ဝိစိနန္တဿ ဝိယ ဒေသနာ ပရိယောသာနံ န ဂစ္ဆေယျ။ ယသ္မာ ပနဿ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပမေဝ ဒေသနာ ပဝတ္တိ၊ န တတော ပရံ အဏုမတ္တမ္ပိ ဝဍ္ဎတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗာပိ ဓမ္မဒေသနာ သံခိတ္တာဝ၊ ဝိတ္ထာရဒေသနာ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ နနု သတ္တပကရဏဒေသနာ ဝိတ္ထာရကထာတိ? န သာပိ ဝိတ္ထာရကထာတိ အာဟ – ‘‘သမန္တပဋ္ဌာနကထာပိ သံခိတ္တာယေဝါ’’တိ။ သန္နိပတိတဒေဝပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပမေဝ ဟိ တဿာပိ ပဝတ္တိ၊ န သတ္ထုဒေသနာဉာဏာနုရူပန္တိ။ ယထာနုသန္ဓိံ ¶ ပါပေသိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌေ အနုပုဗ္ဗေန အနဝသေသတော ဝိဘဇနဝသေန ဒေသနာယ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ။ ဝိပဉ္စိတညူ…ပေ… ကထေသိ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရဝသေန ဒေသိတတ္တာ။

၃၇၀။ အဋ္ဌန္နံ ပရိက္ခာရာနန္တိ နယိဒမနဝသေသပရိယာဒါနံ၊ လက္ခဏဝစနံ ပနေတံ၊ အညတရဿာတိ ဝစနသေသော။ တထာ ဟိ၊ ‘‘မယှံ ဣဒ္ဓိမယပရိက္ခာရလာဘာယ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတွာ ပတ္တစီဝရံ၊ ပတ္တံ၊ စီဝရမေဝ ဝါ ဒိန္နေ စရိမဘဝေ ဣဒ္ဓိမယပရိက္ခာရော နိဗ္ဗတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ အဒိန္နတ္တာတိ ကေစိဝါဒေါ၊ တေနာဟ ‘‘ကုလပုတ္တော’’တိအာဒိ။ ဩကာသာဘာဝတောတိ ဥပသမ္ပဒါလက္ခဏဿ အသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ – ‘‘ကုလပုတ္တဿ အာယုပရိက္ခီဏ’’န္တိ။ ဥဒကတိတ္ထ…ပေ… အာရဒ္ဓါ ပရမပ္ပိစ္ဆဘာဝတော။

ဝိဗ္ဘန္တာတိ ဘန္တစိတ္တာ။ သိင်္ဂေန ဝိဇ္ဈိတွာ ဃာတေသိ ပုရိမဇာတိဗဒ္ဓါဃာတတာယာတိ ဝဒန္တိ။

မာနုသံ ယောဂန္တိ မနုဿတ္တဘာဝံ။ အတ္တဘာဝေါ ဟိ ယုဇ္ဇတိ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ‘‘ယောဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပစ္စဂုန္တိ ဥပဂစ္ဆိံသု။ ဥပကောတိအာဒိ တေသံ နာမာနိ။

ဂန္ဓကဋ္ဌေဟီတိ စန္ဒနာဂရုသဠလဒေဝဒါရုအာဒီဟိ ဂန္ဓဒါရူဟိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဓာတုဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၁။ သစ္စဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၁။ အာစိက္ခနာတိ ¶ ¶ – ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ၊ အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စ’’န္တိ အာဒိတော ကထနံ။ ဒေသနာတိ တဿေဝ အတ္ထဿ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ။ ပညာပနာတိ ပကာရေဟိ ဉာပနာ၊ သာ ပန ယသ္မာ ဣတ္ထမိဒန္တိ ဝေနေယျာနံ ပစ္စက္ခတော ဒဿနာ၊ တေသံ ဝါ သန္တာနေ ပတိဋ္ဌာပနာ ဟောတိ၊ တသ္မာ အာဟ – ‘‘ဒုက္ခသစ္စာဒီနံ ဌပနာ’’တိ။ ပဋ္ဌပနာတိ ပတိဋ္ဌာပနာ။ ယသ္မာ ပဋ္ဌပိယမာနသဘာဝါ ဒေသနာ ဘာဇနံ ဥပဂစ္ဆန္တီ ဝိယ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ပညာပနာ’’တိ၊ ဇာနာပနာတိ အတ္ထော။ ဝိဝဋကရဏာတိ ဒေသိယမာနဿ အတ္ထဿ ဝိဝဋဘာဝကရဏံ။ ဝိဘာဂကိရိယာတိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဝိဘာဂဿ ဝိတ္ထာရကရဏံ။ ပါကဋဘာဝကရဏန္တိ အဂမ္ဘီရဘာဝါပါဒနံ။ အပရော နယော – စတုသစ္စသညိတဿ အတ္ထဿ ပစ္စေကံ သရူပတော ဒဿနဝသေန ဣဒန္တိ အာဒိတော သိက္ခာပနံ ကထနံ အာစိက္ခနာ၊ ဧဝံ ပရသန္တာနေ ပဗောဓနဝသေန ပဝတ္တာပနာ ဒေသနာ၊ ဧဝံ ဝိနေယျာနံ စိတ္တပရိတောသဇနနေန တေသံ ဗုဒ္ဓိပရိပါစနံ ‘‘ပညာပနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပညာပေန္တီ စ သာ ဒေသိယမာနံ အတ္ထံ ဝေနေယျသန္တာနေ ပကာရတော ဌပေတိ ပတိဋ္ဌပေတီတိ ‘‘ပဋ္ဌပနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပကာရတော ဌပေန္တီ ပန သံခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရတော ပဋိဝုတ္တဿ ပုနာဘိဓာနတော ‘‘ဝိဝရဏာ’’တိ၊ တဿေဝတ္ထဿ ဝိဘာဂကရဏတော ‘‘ဝိဘဇနာ’’တိ၊ ဝုတ္တဿ ဝိတ္ထာရေနာဘိဓာနတော ဝိဘတ္တဿ ဟေတုဒါဟရဏဒဿနတော၊ ‘‘ဥတ္တာနီကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ – ‘‘ပါကဋဘာဝကရဏ’’န္တိ၊ ဟေတူပမာဝသေနတ္ထဿ ပါကဋဘာဝကရဏတောတိ အတ္ထော။

အနုဂ္ဂါဟကာတိ အနုဂ္ဂဏှနကာမာ။ သွာယမနုဂ္ဂဟော သင်္ဂဟဝတ္ထုဝသေန ပါကဋော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာမိသသင်္ဂဟေနာ’’တိအာဒိ။ ဇနေတာ ဇနေတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဇနိကာ မာတာ’’တိ။ ဝုဒ္ဓိံ ပရိသံ အာပါဒေတီတိ အာပါဒေတာ။ တေနာဟ ‘‘ပေါသေတာ’’တိ။ ဣဒါနိ ဒွိန္နံ မဟာထေရာနံ ယထာက္ကမံ သဗြဟ္မစာရီနံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တေဟိ ဇနိကပေါသိကမာတုဋ္ဌာနိယေဟိ သင်္ဂါဟကတံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဇနိကမာတာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရတောဃောသေန ဝိနာပိ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမော ဟောတီတိ ‘‘ပစ္စတ္တပုရိသကာရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမမဂ္ဂေါ ဧဝ ဟိ သာဝကာနံ ဧကန္တတော ဃောသာပေက္ခောတိ။ ပတ္တေသုပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ အပ္ပတ္တေသူတိ ဒဿေတိ။ ဘဝဿ ¶ အပ္ပမတ္တကတာ နာမ ဣတ္တရကာလတာယာတိ အာဟ ‘‘အစ္ဆရာသင်္ဃာတမတ္တမ္ပီ’’တိ။ ဇနေတာတိ ဇနကော၊ ထေရော ပန အရိယာယ ဇနယိတာ။ အာပါဒေတာတိ ဝဍ္ဎေတာ ပရိဗြူဟေတာ။ ပုရိမသ္မိံ သစ္စဒွယေ သမ္မသနဂ္ဂဟဏံ လောကိယတ္တာ တဿ၊ ဣတရသ္မိံ တဿ အဂ္ဂဟဏံ လောကုတ္တရတ္တာ။

ကာမေဟိ ¶ နိက္ခန္တော သင်္ကပ္ပော နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပော။ သွာယမဿ တတော နိက္ခမနတ္ထော တေသံ ပဋိပက္ခဘာဝတော တေဟိ ဝိသံသဂ္ဂတော ဝိရဇ္ဇနတော သမုစ္ဆိန္ဒနတော သဗ္ဗသော ဝိဝိတ္တဘာဝတော စ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ကာမပစ္စနီကဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာမပဒဃာတန္တိ ယထာ ကာမော ပဒံ ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ၊ ဧဝံ ဟနနံ၊ ကာမသမုစ္ဆေဒန္တိ အတ္ထော။ ကာမေဟိ သဗ္ဗသော ဝိဝိတ္တတ္တာ ကာမဝိဝိတ္တော၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တဿ အန္တော၊ အရိယဖလံ၊ တသ္မိံ ကာမဝိဝိတ္တန္တေ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ‘‘ဗျာပါဒပစ္စနီကဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိယောဇနံ အတိဒိသတိ။ သဗ္ဗေ စေတေ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒယော နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တီတိ ယောဇနာ။ ယဒိ ဧကစိတ္တေ လဗ္ဘန္တိ၊ ကထံ တိဝိဓမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာနံ သမုဂ္ဃာတောတိ အာဟ ‘‘တတြ ဟီ’’တိအာဒိ။ န နာနာ လဗ္ဘတီတိ ဣမိနာ တိဝိဓကိစ္စကာရိတံ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ ဒဿေတိ။ ကိစ္စဝသေန ဟိ တဿ နာမဿ လာဘော။ သမ္မာဝါစာဒီနမ္ပိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကစိတ္တေ လဗ္ဘမာနာနမ္ပိ စတုကိစ္စကာရိတာယ စတုဗ္ဗိဓနာမာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သစ္စဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၂။ ဒက္ခိဏာဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၆။ မဟာပဇာပတိဂေါတမီတိ ¶ ဧတ္ထ ဂေါတမီတိ တဿ ဂေါတမဂေါတ္တတော အာဂတံ နာမံ၊ မဟာပဇာပတိ ပန ဂုဏတော။ တံ ဝိဝရိတုံ၊ ‘‘နာမကရဏဒိဝသေ ပနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဟတိံ ဥဠာရံ ပဇံ ဇနနပေါသနေဟိ ပရိရက္ခတီတိ မဟာပဇာပတိ။ ပရိဘောဂဝသေန န ဟညတီတိ အဟတံ။ သိပ္ပိကာနန္တိ တန္တဝါယာနံ။ ဝါယနဋ္ဌာနန္တိ ဝီနဋ္ဌာနံ။ တာနိ မံ န တောသေန္တိ ကာယိကဿ ပုညဿ အဘာဝတော။ တေနာဟ – ‘‘သဟတ္ထာ ကတမေဝ ¶ မံ တောသေတီ’’တိ။ ပိသိတွာ နိဗ္ဗတ္တနံ ကတွာ။ ပေါထေတွာတိ သုခုမဘာဝါပါဒနတ္ထံ ဓနုကေန နေတွာ။ ကာလာနုကာလဉ္စ ဓာတိဂဏပရိဝုတာ ဂန္တွာ ဝေမကောဋိံ အဂ္ဂဟေသိ ဧကဒိဝသန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ ‘‘ဧကဒိဝသံ ပန…ပေ… အကာသီ’’တိ ပုရိမဝစနေန တံ န ဝိရုဇ္ဈေယျ။

ဆ စေတနာတိ ဆဗ္ဗိဓာ စေတနာ။ န ဟိ တာ ဆယေဝ စေတနာတိ။ သင်္ဃေ ဂေါတမိ ဒေဟိ…ပေ… သင်္ဃော စာတိ ဣဒမေဝ သုတ္တပဒံ။ သင်္ဃေ ဂေါတမိ ဒေဟီတိ သင်္ဃဿ ဒါနာယ နိယောဇေသိ၊ တသ္မာ သင်္ဃောဝ ဒက္ခိဏေယျတရောတိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝန္တိအာဒိနာ တတ္ထ ဗျဘိစာရံ ဒဿေတိ။ ရာဇမဟာမတ္တာဒယောတိအာဒိနာ တတ္ထ ဗျတိရေကတော နိဒဿနံ အာဟ။ မဟန္တတရာ ဘဝေယျုန္တိ အာနုဘာဝါဒိနာ မဟန္တတရာ ဘဝေယျုံ၊ န စ တံ အတ္ထီတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂုဏဝိသိဋ္ဌဟေတုကံ ဒက္ခိဏေယျတံ အနပေက္ခိတွာ အတ္တနော ဒီယမာနဿ ဒါပနံ လဘတိ၊ တသ္မာ။ မာ ဧဝံ ဂဏှာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော သင်္ဃောဝ ဒက္ခိဏေယျော’’တိ မာ ဂဏှ။

တတ္ထ နိစ္ဆယသာဓကံ သုတ္တပဒံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘နယိမသ္မိံ လောကေ…ပေ… ဝိပုလဖလေသိန’’န္တိ အာဟ။ သွာယမတ္ထော ရတနသုတ္တေ (ခု။ ပါ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ ၂၂၆)၊ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝိတ္တ’’န္တိ ဂါထာယ၊ အဂ္ဂပသာဒသုတ္တာဒီဟိ (ဣတိဝု။ ၉၀) စ ဝိဘာဝေတဗ္ဗောတိ။ တေနာဟ – ‘‘သတ္ထာရာ ဥတ္တရိတရော ဒက္ခိဏေယျော နာမ နတ္ထီ’’တိ။

ဂေါတမိယာ အန္တိမဘဝိကတာယ ဒါနဿ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ အနုပ္ပာဒနတော န တံ ဂရုတရံ သင်္ဃဿ ပါဒါပနေ ကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ပစ္ဆိမာယ ဇနတာယာ’’တိအာဒိ။ ဝစနတောပီတိ တဿ ဝတ္ထယုဂဿ သတ္ထု ဧဝ ပဋိဂ္ဂဟဏာယ ဝစနတောပိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။

သတ္ထာ ¶ သင်္ဃပရိယာပန္နောဝ ဤဒိသေ ဌာနေ အဂ္ဂဖလဋ္ဌတာယ အဋ္ဌ-အရိယပုဂ္ဂလဘာဝတော၊ သစေ ပနဿ န သယံ သင်္ဃပရိယာပန္နတာ၊ ကထံ သင်္ဃေ ပူဇိတေ သတ္ထာ ပူဇိတော နာမ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တီဏိ သရဏဂမနာနိ တယော ဧဝ အဂ္ဂပသာဒါတိ ဝက္ခတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဘိဓေယျာနုရူပါနိ ဟိ လိင်္ဂဝစနာနိ။ န ရုဟတိ အယာထာဝပဋိပတ္တိဘာဝတော၊ န ဂိဟိဝေသဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဂိဟိဘာဝဿ ပဋိက္ခိပိတတ္တာ။ န ဝတ္တဗ္ဗမေတံ ‘‘သတ္ထာ သင်္ဃပရိယာပန္နော’’တိ သတ္ထုဘာဝတော။ သာဝကသမူဟော ဟိ သင်္ဃော ¶ ။ သင်္ဃဂဏေ ဟိ သတ္ထာ ဥတ္တရိတရော အနညသာဓာရဏဂုဏေဟိ သမန္နာဂတဘာဝတော မူလရတနဘာဝတော စ။

၃၇၇။ သမ္ပတိဇာတဿ မဟာသတ္တဿ သတ္တပဒဝီတိဟာရဂမနံ ဓမ္မတာဝသေန ဇာတံ၊ ပရံ တဒညဒဟရသဒိသီ ပဋိပတ္တီတိ အာဟ – ‘‘ဟတ္ထပါဒကိစ္စံ အသာဓေန္တေသူ’’တိ။

၃၇၈။ ပစ္စူပကာရံ န သုကရံ ဝဒါမိ အနုစ္ဆဝိကကိရိယာယ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ အဘိဝါဒေန္တိ ဧတေနာတိ အဘိဝါဒနံ။ ဝန္ဒမာနေဟိ အန္တေဝါသိကေဟိ အာစရိယံ ‘‘သုခီ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ အဘိဝါဒေန္တိ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဘိဝါဒန’’န္တိ။ တဒဘိမုခေါ…ပေ… ဝန္ဒိတွာ နိပဇ္ဇတိ၊ သေယျထာပိ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော။ ကာလာနုကာလံ ဥပဋ္ဌာနံ ဗီဇယနပါဒသမ္ဗာဟနာဒိ အနုစ္ဆဝိကကမ္မဿ ကရဏံ နာမ။ အနုစ္ဆဝိကံ ကိရိယံ ကာတုံ န သက္ကောတိယေဝ၊ ယသ္မာ အာစရိယေန ကတဿ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟဿ အန္တေဝါသိနာ ကရိယမာနော အာမိသာနုဂ္ဂဟော သင်္ခမ္ပိ ကလမ္ပိ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေတိယေဝါတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န သုပ္ပတိကာရံ ဝဒါမီ’’တိ။

၃၇၉။ ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ ဒက္ခိဏံ အာရဗ္ဘ သမုဋ္ဌိတံ၊ ‘‘တံ မေ ဘဂဝါ ပဋိဂ္ဂဏှတူ’’တိ မဟာပဇာပတိဂေါတမိယာ ဝစနံ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒေသနာယ ဥဋ္ဌိတတ္တာ။ န ကေဝလဉ္စ တဿာ ဧဝ ဝစနံ၊ အထ ခေါ အာနန္ဒတ္ထေရောပိ…ပေ… သမာဒပေသိ၊ တသ္မာ ဝိဘာဂတော စုဒ္ဒသသု…ပေ… ဟောတီတိ ဒဿေတုံ၊ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။ တတ္ထ ပတိပစ္စေကံ ပုဂ္ဂလံ ဒီယတီတိ ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ။ ပဌမသဒ္ဒေါ ယထာ အဂ္ဂတ္ထော၊ ဧဝံ သေဋ္ဌပရိယာယောပီတိ အာဟ ‘‘ဇေဋ္ဌကဝသေနပီ’’တိ။ အဂ္ဂါ ဥတ္တမေ ခေတ္တေ ပဝတ္တတ္တာ။ ဒုတိယတတိယာပိ ပရမဒက္ခိဏာယေဝ သဗ္ဗသော သမ္မာဝိက္ခမ္ဘိတရာဂါဒိကိလေသတ္တာ။ ရာဂါဒယော ဟိ အဒက္ခိဏေယျဘာဝဿ ကာရဏံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ ရာဂဒေါသာ အယံ ပဇာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၃၅၆)။ ယသ္မာ ပန သဝါသနံ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နကိလေသေဟိ တတော ဧဝ သဗ္ဗသော အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရေဟိ အနန္တာပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ သဒိသော သဒေဝကေ လောကေ ကောစိ ဒက္ခိဏေယျော နတ္ထိ။ တသ္မာ ‘‘ပရမဒက္ခိဏာယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ ယသ္မာ ပဉ္စာဘိညော အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ ဧဝ ¶ ဟောတိ လောကိယာဘိညာနံ အဋ္ဌသမာပတ္တိအဓိဋ္ဌာနတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘လောကိယပဉ္စာဘိညေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိမှီ’’တိ တာယ အဝုတ္တသိဒ္ဓတ္တာ။ ဂေါသီလဓာတုကောတိ ¶ ဂေါသီလသဘာဝေါ၊ သီလဝတာ သဒိသသီလောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အသဌော’’တိအာဒိ။ တေန န အလဇ္ဇိဓာတုကော ပကတိသိဒ္ဓါ ဣဓ ပုထုဇ္ဇနသီလဝါတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေတိ။

ပရိစ္ဆိန္ဒန္တောတိ ဧတ္တကောတိ ပစ္စေကပ္ပမာဏတော တတော ဧဝ အညမညံ အသင်္ကရတောဝ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော။ ကထံ ပန အသင်္ချေယျဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဝိပါကော ပရိစ္ဆိန္နော ဟောတိ? သောပိ တဿ ပရိစ္ဆေဒေါ ဧဝ ဣတရေဟိ အသံကိဏ္ဏဘာဝဒီပနတော၊ ဧတဒတ္ထမေဝ ပုဗ္ဗေ အသင်္ကရဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဂုဏဝသေနာတိ လက္ခဏသမ္ပန္နာဒိဂုဏဝသေန။ ဥပကာရဝသေနာတိ ဘောဂရက္ခာဒိဥပကာရဝသေန။ ယံ ပေါသနတ္ထံ ဒိန္နံ၊ ဣဒံ န ဂဟိတံ ဒါနလက္ခဏာယောဂတော။ အနုဂ္ဂဟပူဇနိစ္ဆာဝသေန ဟိ အတ္တနော ဒေယျဝတ္ထုပရိစ္စာဂေါ ဒါနံ ဘယရာဂလဒ္ဓုကာမကုလာဒိဝသေန သာဝဇ္ဇာဘာဝတော။ တမ္ပိ န ဂဟိတံ အယာဝဒတ္ထတာအပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ယထာဓိပ္ပေတဖလဒါနာသမတ္ထဘာဝတော။ သမ္ပတ္တဿာတိ သန္တိကာဂတဿ။ တေန သမ္ပတ္တိပယောဇနေ အနပေက္ခတံ ဒဿေတိ။ ဖလံ ပဋိကင်္ခိတွာတိ ‘‘ဣဒံ မေ ဒါနမယံ ပုညံ အာယတိံ သုခဟိတဘာဝါယ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ ဖလံ ပစ္စာသီသိတွာ။ တေနဿ ဖလဒါနေ နမိယတံ ဒဿေတိ၊ ယာဝဒတ္ထန္တိ ဣမိနာ ပရိပုဏ္ဏဖလတံ။ သတဂုဏာတိ ဧတ္ထ ဂုဏသဒ္ဒေါ န ‘‘ဂုဏေန နာမံ ဥဒ္ဓရေယျ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၇၆၊ နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၄။၃၈) ဝိယ သမ္ပတ္တိအတ္ထော၊ ‘‘တဒ္ဒိဂုဏ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ န ဝဍ္ဎနတ္ထော၊ ‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏာ လောကေ၊ မနောဆဋ္ဌာ ပဝေဒိတာ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၇၃) ဝိယ န ကောဋ္ဌာသတ္ထော၊ ‘‘အန္တံ အန္တဂုဏ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ခု။ ပါ။ ၃) ဝိယ န အန္တဘာဂတ္ထော၊ အထ ခေါ အာနိသံသတ္ထောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သတာနိသံသာ’’တိ အာဟ၊ တေ အာနိသံသေ သရူပတော ဒဿေတုံ၊ ‘‘အာယုသတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတဂုဏာတိ ဝါ သတဝဍ္ဎိကာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိပ္ပရိတသံ ကရောတီတိ အာယုအာဒီနံ အာနိသံသာနံ အပရိတ္တာသံ ကရောတိ။ အထ ဝါ နိပ္ပရိတသံ ကရောတီတိ အာယုအာဒိနိမိတ္တံ အပရိတ္တာသံ ကရောတိ။ အထ ဝါ နိပ္ပရိတသံ ကရောတီတိ အာယုအာဒီနိ တတော ¶ ဥတ္တရိမ္ပိ အာဟာရာဒိဟေတု အပရိတ္တာသံ ကရောတိ။ အတ္တဘာဝဝိနိမုတ္တသဉ္စရဏဿ အဘာဝါ၊ ‘‘ဘဝသတေပိ ဝုတ္တေ အယမေဝတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ၊ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဒုဿီလေ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗဝါရေသု။ နယော နေတဗ္ဗောတိ၊ ‘‘အာယုသဟဿံ ဝဏ္ဏသဟဿ’’န္တိအာဒိကော နယော။

သာသနာဝတရဏံ နာမ ယာဝဒေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိတ္ထရဏတ္ထံ၊ တဉ္စ မဂ္ဂပဋိဝေဓနံ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယသရဏဂမနံ သိက္ခာပဒသမာဒါနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဥပသမ္ပဒါ သီလပရိပူရဏံ အဓိစိတ္တသိက္ခာနုယောဂေါ ဝိပဿနာဘာဝနာတိ သဗ္ဗာပေသာ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပတ္တိ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘တိသရဏံ ဂတော ဥပါသကောပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယထာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော သမာဓိ တာဝ နာမ ပရမ္ပရာယ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဿ ပစ္စယဘာဝတော ဥပနိဿယော၊ တထာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ¶ သီလပရိပူရဏံ ဥပသမ္ပဒါ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဥပါသကဿ ဒသသု ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာနံ အန္တမသော သရဏာဒိဂမနမ္ပိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဿ ဥပနိဿယော ဟောတိယေဝါတိ၊ ‘‘သဗ္ဗာပေသာ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ အနညသာဓာရဏ-ဝိဇ္ဇာစရဏာဒိ-အသင်္ချေယျအပရိမေယျ-ဂုဏ-သမုဒယပူရိတေ ဘဂဝတိ သဒ္ဓမ္မေ အရိယသင်္ဃေ ဥဠာရတရဗဟုမာနဂါရဝတံ ဂတော။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာခါတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော’’တိ တပ္ပရာယဏတာဒိအာကာရပ္ပတ္တော ဉာဏပရိသောဓိတော ပသာဒေါ သရဏဂမနန္တိ တေန ဝတ္ထုဂတေန ပသာဒေန ပရိဘာဝိတေ သန္တာနေ ကတံ ပုညက္ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ မဟပ္ဖလံ မဟာနိသံသမေဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘တသ္မိံ ဒိန္နဒါနမ္ပိ အသင်္ချေယျံ အပ္ပမေယျ’’န္တိ။ တယိဒံ သရဏံ ဝတ္ထုတ္တယေ ပသာဒဘာဝေန အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိမတ္တံ၊ တာဒိသဿ ပန ပဉ္စသီလံ အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိဥပထမ္ဘိတော ကာယဝစီသံယမောတိ တတ္ထ ဒိန္နံ တတော ဥတ္တရိ မဟပ္ဖလန္တိ၊ ဒသသီလံ ပန ပရိပုဏ္ဏုပေါသထသီလံ၊ တတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလန္တိ၊ ‘‘တတော ဥတ္တရိ မဟပ္ဖလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာမဏေရသီလာဒီနံ ပန ဥတ္တရိ ဝိသိဋ္ဌတရာဒိဘာဝတော တတ္ထ တတ္ထ ဒိန္နဿ ဝိသေသမဟပ္ဖလတာ ဝုတ္တာ။

မဂ္ဂသမင်္ဂိတာ နာမ မဂ္ဂစိတ္တက္ခဏပရိစ္ဆိန္နာ၊ တသ္မိဉ္စ ခဏေ ကထံ ဒါတုံ ပဋိဂ္ဂဟေတုဉ္စ သမ္ဘဝတီတိ စောဒေတိ ‘‘ကိံ ပန မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ သက္ကာ ဒါနံ ဒါတု’’န္တိ။ ဣတရော တာဒိသေ သတိ သမယေတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အာမ သက္ကာ’’တိ ပဋိဇာနိတွာ၊ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကော’’တိအာဒိနာ တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ တသ္မိံ ခဏေတိ တသ္မိံ ပက္ခိပနက္ခဏေ။ ယဒိ အဋ္ဌမကဿ သောတာပန္နဿ ဒိန္နဒါနံ ¶ ဖလတော အသင်္ချေယျမေဝ၊ ကော နေသံ ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တေန သတိပိ အသင်္ချေယျဘာဝသာမညေ အတ္ထိ နေသံ အပ္ပဗဟုဘာဝေါ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ အသင်္ချေယျမဟာကပ္ပာသင်္ချေယျာနံ ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ မဂ္ဂသမင်္ဂီနံ တေန တေန ဩဓိနာ သံကိလေသဓမ္မာနံ ပဟီယမာနတ္တာ ဝေါဒါနဓမ္မာနံ ဝဍ္ဎမာနတ္တာ အပရိယောသိတကိစ္စတ္တာ အပရိပုဏ္ဏဂုဏတာ၊ ပရိယောသိတကိစ္စတ္တာ ဖလသမင်္ဂီနံ ပရိပုဏ္ဏဂုဏတာတိ တံတံမဂ္ဂဋ္ဌေဟိ ဖလဋ္ဌာနံ ခေတ္တာတိသယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမေဟိ ပန မဂ္ဂဋ္ဌေဟိ ဥပရိမာနံ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ ဖလဋ္ဌေဟိ ဖလဋ္ဌာနံ ဥတ္တရိတရတာ ပါကဋာ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဥပရိမာနံ ဒိန္နဒါနဿ မဟပ္ဖလတာ ဝုတ္တာ။

၃၈၀။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေ ဥဘတောသင်္ဃေ ကေဝလေ စ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဒါနံ အတ္ထိ ဧဝ၊ န ပန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေ ဘိက္ခုသင်္ဃေ၊ တံ ပန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဥဘတောသင်္ဃေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ အဝိရုဒ္ဓံ။ န ပါပုဏန္တိ မဟပ္ဖလဘာဝေန သဒိသတမ္ပိ၊ ကုတော အဓိကတံ။

‘‘တထာဂတေ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဥဘတောသင်္ဃဿ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တတ္တာ – ‘‘ကိံ ပနာ’’တိအာဒိနာ စောဒေတိ ¶ ။ ဣတရော ပရိနိဗ္ဗုတေ တထာဂတေ တံ ဥဒ္ဒိဿ ဂန္ဓပုပ္ဖာဒိပရိစ္စာဂေါ ဝိယ စီဝရာဒိပရိစ္စာဂေါပိ မဟပ္ဖလော ဟောတိယေဝါတိ ကတွာ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဥဘတောသင်္ဃဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧတ္တကာယေဝ၊ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိသထာ’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆေဒဿ အကရဏေန ဥပစာရသီမာပရိယာပန္နာနံ ခေတ္တပရိယာပန္နာနံ ဝသေန အပရိစ္ဆိန္နကမဟာဘိက္ခုသင်္ဃေ။

ဂေါတ္တံ ဝုစ္စတိ သာဓာရဏနာမံ၊ မတ္တသဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ တသ္မာ သမဏာတိ ဂေါတ္တမတ္တံ အနုဘဝန္တိ ဓာရေန္တီတိ ဂေါတြဘုနော။ တေနာဟ ‘‘နာမမတ္တသမဏာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတော သမဏဂဏော သင်္ဃော၊ တသ္မာ သင်္ဃော ဒုဿီလော နာမ နတ္ထိ။ ဂုဏသင်္ခါယာတိ အာနိသံသဂဏနာယ၊ မဟပ္ဖလတာယာတိ အတ္ထော။ ကာသာဝ…ပေ… အသင်္ချေယျာတိ ဝုတ္တာ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နတ္တာ။ ယထာ ပန သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါနံ ဟောတိ၊ တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သင်္ဃဂတာ ဒက္ခိဏာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စိတ္တီကာရန္တိ ဂါရဝံ။

သင်္ဃတော န ပုဂ္ဂလတော။ အညထတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘ဣမဿ မယာ ဒိန္နံ သင်္ဃဿ ဒိန္နံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ စိတ္တံ အနုပ္ပာဒေတွာ၊ ‘‘သင်္ဃဿ ဒဿာမီ’’တိ ဒေယျဓမ္မံ ¶ ပဋိယာဒေတွာ သာမဏေရဿ နာမ ဒါတဗ္ဗံ ဇာတန္တိ အညထတ္တံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တဿ ဒက္ခိဏာ သင်္ဃဂတာ န ဟောတိယေဝ ပုဂ္ဂလဝသေန စိတ္တဿ ပရိဏာမိတတ္တာ။ နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတွာတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ မယာ ဣမဿ ဒိန္နံ ဟောတိ ဝါ န ဝါ’’တိ ဝိမတိံ အနုပ္ပာဒေတွာ၊ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာကာရေန ကရောတိ။

တတ္ထာတိအာဒိနာ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋကရဏတ္ထံ ဝတ္ထုံ နိဒဿေတိ၊ ‘‘ပရသမုဒ္ဒဝါသိနော’’တိအာဒိနာ။ ဩပုဉ္ဇာပေတွာ ပရိဘဏ္ဍံ ကာရေတွာ၊ ဟရိတဂေါမယေန ဥပလိမ္ပိတွာတိ အတ္ထော။ ကာသာဝကဏ္ဌသင်္ဃဿာတိ ကာသာဝကဏ္ဌသမူဟဿ။ ကော သောဓေတီတိ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ကော ဝိသောဓေတိ။ မဟပ္ဖလဘာဝါပတ္တိယာ ဟိ ဒက္ခိဏာ ဝိသုဇ္ဈတိ နာမ။ တတ္ထ ယေသံ ဟတ္ထေ ဒိန္နံ၊ တေသံ ဝသေန ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏာယ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ၊ – ‘‘တဒါပါဟံ၊ အာနန္ဒ၊ သင်္ဃဂတံ ဒက္ခိဏံ အသင်္ချေယျံ အပ္ပမေယျံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၀) စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကမ္မဝသေနေဝ ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိံ ပုစ္ဆတိ။ ဣတရော အရိယသင်္ဃေ ဒိန္နဒက္ခိဏာယ နိဗ္ဗိသိဋ္ဌံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ မတ္ထကပ္ပတ္တဿေဝ အရိယသင်္ဃဿ ဝသေန ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သာရိပုတ္တ…ပေ… သောဓေန္တီ’’တိ ဝတွာ ပုန၊ ‘‘ယေ ကေစိ အရဟန္တော သောဓေန္တီ’’တိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ထေရာ စိရပရိနိဗ္ဗုတာတိ ဣဒံ အဇ္ဇတနာနမ္ပိ အရိယာနံ သာဝကတံ ဒဿေန္တေန မဂ္ဂသောဓနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဥဒ္ဒိဿ ပုညကရဏေ သတိ အကရဏပ္ပတ္တိယာ။ ဧဝဉှိ ‘‘အသီတိမဟာထေရာ သောဓေန္တီ’’တိ ဣဒံ သုဝုတ္တံ ဟောတိ၊ န အညထာ။

‘‘သင်္ဃဂတာယ ¶ ဒက္ခိဏာယာ’’တိ ကာမဉ္စေတံ သာဓာရဏဝစနံ၊ တထာပိ တတ္ထ တတ္ထ ပုဂ္ဂလဝိသေသော ဉာတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အတ္ထိ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေါ သင်္ဃော’’တိအာဒိမာဟ။ န ဥပနေတဗ္ဗော ဘဂဝတော ကာလေ ဘိက္ခူနံ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါဂုဏဝသေန အတိဝိယ ဥဠာရဘာဝတော၊ ဧတရဟိ တဒဘာဝတော။ ဧတရဟိ သင်္ဃော…ပေ… န ဥပနေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ နယာနုသာရေန အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ တေန တေနေဝ သမယေနာတိ တဿ တဿ ကာလဿ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိမုခေန ပဋိပတ္တိယာ ဥဠာရတံ အနုဠာရတဉ္စ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ယတ္ထ ဟိ ဘိက္ခူ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ တသ္မိံ သမယေ သင်္ဃဂတာ ဒက္ခိဏာ ဣတရသ္မိံ သမယေ ဒက္ခိဏတော မဟပ္ဖလတရာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သင်္ဃေ စိတ္တီကာရံ ကာတုံ သက္ကောန္တဿာတိ သုပ္ပဋိပန္နတာဒိံ သင်္ဃေ အာဝဇ္ဇိတွာ သင်္ဃဂတေန ¶ ပသာဒေန သင်္ဃဿ သမ္မုခါ ဝိယ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ စ ဂါရဝဝသေန ဒေန္တဿ ပုထုဇ္ဇနသမဏေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလတရံ သင်္ဃတော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဂဟိတတ္တာ၊ ‘‘သင်္ဃဿ ဒေမီ’’တိယေဝ ဒိန္နတ္တာ စ။

ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ၊ ‘‘သောတာပန္နေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလတရ’’န္တိ ဧဝမာဒိံ အတိဒိသတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒိသိတွာ ဂဟိတော သကဒါဂါမီ၊ ပါဋိပုဂ္ဂလိကော အနာဂါမီတိ ဧဝမာဒိ သင်္ဂဟိတံ။ မဟပ္ဖလတရမေဝ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘န တွေဝါဟံ၊ အာနန္ဒ၊ ကေနစိ ပရိယာယေန သင်္ဃဂတာယ ဒက္ခိဏာယ ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ ဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၀)။ ယဒိ ခီဏာသဝေ ဒိန္နဒါနတော သင်္ဃတော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဂဟိတဒုဿီလေပိ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလံ၊ ဧဝံ သန္တေ – ‘‘သီလဝတော၊ မဟာရာဇ၊ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ၊ နော တထာ ဒုဿီလေ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ အာဟ – ‘‘တံ ဣမံ နယံ ဂဟာယာ’’တိအာဒိ။ သင်္ဃတော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဂဟဏဝိဓိံ ပဟာယ ဒုဿီလဿေဝ ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဣမဿ ပဒဿ ဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ပဋိဂ္ဂါဟကာ ဟောန္တိ ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာ’’တိ အာဂတံ။

၃၈၁။ ဝိသုဇ္ဈတီတိ န ကိလိဿတိ၊ မဟာဇုတိကာရီ မဟာဝိပ္ဖာရာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သုစိဓမ္မောတိ ရာဂါဒိအသုစိဝိဓမနေန သုစိသဘာဝေါ။ န ပါပဓမ္မောတိ န နိဟီနသဘာဝေါ ပါပကိရိယာယ။ အကုသလဓမ္မော ဟိ ဧကန္တနိဟီနော။ ဇူဇကော သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော န ဟောတိ။ တဿ မဟာဗောဓိသတ္တဿ အတ္တနော ပုတ္တဒါနံ ဒါနပါရမိယာ မတ္ထကံ ဂဏှန္တံ မဟာပထဝီကမ္ပနသမတ္ထံ ဇာတံ၊ သွာယံ ဒါနဂုဏော ဝေဿန္တရမဟာရညာ ကထေတဗ္ဗောတိ။

ဥဒ္ဓရတီတိ ဗဟုလံ ကတပါပကမ္မဝသေန လဒ္ဓဝိနိပါတတော ဥဒ္ဓရတိ။ တသ္မာ နတ္ထိ မယှံ ကိဉ္စိ စိတ္တဿ အညထတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ပေတဒက္ခိဏန္တိ ¶ ပေတေ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗဒက္ခိဏံ။ ပါပိတကာလေယေဝါတိ၊ ‘‘ဣဒံ ဒါနံ အသုကဿ ပေတဿ ဟောတူ’’တိ ဥဒ္ဒိသနဝသေန ပတ္တေ ပါပိတကာလေယေဝ။ အဿာတိ ပေတဿ။ ပါပုဏီတိ ဖလသမာပတ္တိယာ ဝသေန ပါပုဏိ။ အယဉှိ ပေတေ ဥဒ္ဒိဿ ဒါနေ ဓမ္မတာ။

တဒါ ¶ ကောသလရညော ပရိစ္စာဂဝသေန အတိဝိယ ဥဠာရဇ္ဈာသယတံ၊ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ စ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥက္ကံသဂတဂုဏဝိသိဋ္ဌတံ သန္ဓာယာဟ၊ ‘‘အသဒိသဒါနံ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ။

အသာရမ္ပိ ခေတ္တန္တိ သာရဟီနံ ဒုက္ခေတ္တံ။ သမယေတိ ကသနာရဟေ ကာလေ။ ပံသုံ အပနေတွာတိ နိဿာရံ ပံသုံ နီဟရိတွာ။ သာရဗီဇာနီတိ သဘာဝတော အဘိသင်္ခါရတော စ သာရဘူတာနိ ဗီဇာနိ။ ပတိဋ္ဌပေတွာတိ ဝပိတွာ။ ဧဝန္တိ ယထာ ကဿကော အတ္တနော ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ အသာရေပိ ခေတ္တေ ဖလံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ သီလဝါ အတ္တနော ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဒုဿီလဿပိ ဒတွာ ဖလံ မဟန္တံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဣမိနာ ဥပါယေနာတိ ဣမိနာ ပဌမပဒေ ဝုတ္တနယေန။ သဗ္ဗပဒေသူတိ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသု ဝိသုဇ္ဈနံ ဝုတ္တံ၊ တတိယပဒေ ပန ဝိသုဇ္ဈနံ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ။

၃၈၂။ အရဟတော ဒိန္နဒါနမေဝ အဂ္ဂံ ဒါနစေတနာယ ကေနစိ ဥပက္ကိလေသေန အနုပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ။ တေနာဟ – ‘‘ဘဝါလယဿ ဘဝပတ္ထနာယ အဘာဝတော’’တိ၊ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပီ’’တိ ဝစနသေသော။ ခီဏာသဝေါ ဒါနဖလံ န သဒ္ဒဟတီတိ ဣဒံ တဿ အပ္ပဟီနကိလေသဇနဿ ဝိယ ကမ္မကမ္မဖလာနံ သဒ္ဒဟနာကာရေန ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ ယတော အရဟာ ‘‘အသဒ္ဓါ အကတညူ စ…ပေ… ပေါရိသော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၉၇) ထောမီယတိ။ အသဒ္ဒဟနံ အနုမာနပက္ခိကံ၊ အနုမာနဉ္စ သံသယပုဗ္ဗကံ၊ နိဿန္ဒိဒ္ဓါ စ ကမ္မကမ္မဖလေသု ပစ္စက္ခဘာဝံ ဂတော။ တမေဝ ဟိ နိစ္ဆိတဘာဝသိဒ္ဓံ နိဿန္ဒိဒ္ဓတံ သန္ဓာယ – ‘‘ဒါနဖလံ သဒ္ဒဟန္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ တေန ကတကမ္မံ ကမ္မလက္ခဏပ္ပတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ခီဏာသဝေနာ’’တိအာဒိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘နိစ္ဆန္ဒရာဂတ္တာ’’တိ၊ ဧတဉ္စ လက္ခဏဝစနံ၊ ကေနစိ ကိလေသေန အနုပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဿာတိ ခီဏာသဝဿ ဒါနံ။

ကိံ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိအာဒိနာ ဒါယကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိ စောဒိတာ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနာတိအာဒိနာ ပန ပဋိဂ္ဂါဟကတောတိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တံ၊ သာဝကဿ မဟပ္ဖလဘာဝေ သံသယာဘာဝတော၊ ဟေဋ္ဌာ နိစ္ဆိတတ္တာ စ၊ တသ္မာ ဥဘယေနပိ ဒါယကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိ ဧဝ စောဒိတာ။ သာ ဟိ ဣဓ သာဓာရဏဝသေန နိစ္ဆိတတ္တာ သံသယဝတ္ထု။ တေနာဟ ¶ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန…ပေ… ဝဒန္တီ’’တိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဟီတိအာဒိ ယထာဝုတ္တအတ္ထဿ ကာရဏဝစနံ။ အညော ဒါနဿ ဝိပါကံ ဇာနိတုံ ¶ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ သဗ္ဗသော သတ္တာနံ ကမ္မဝိပါကဝိဘာဂဇာနနဉာဏဿ အနနုညာတတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ န ဇာနန္တိ၊ ဒါနသံဝိဘာဂဿ ဝိပါကံ ယထာဟံ ဇာနာမိ၊ တသ္မာ အဒတွာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၂၆)။ ဧတေန ဧတ္ထ ဉာဏဝိသောဓနံ နာမ ကထိတံ၊ န ဒက္ခိဏာယ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ ဒါယကတော ပဋိဂ္ဂါဟကတော စ ဝသေန ဟောတီတိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဒိန္နဒါနံ သဗ္ဗသော ဥပက္ကိလေသဝိသုဒ္ဓိယာ ဉာဏဿ စ အတိဝိယ ဥဠာရတ္တာ မဟာနုဘာဝံ နာမ သိယာ မဟာတေဇဝန္တဉ္စ၊ န မဟပ္ဖလံ တေသံ သန္တာနေ ပရိပုဏ္ဏဖလဿ အသမ္ဘဝတော။ ယဒိ ဒိန္နဒါနံ ပရိပုဏ္ဏဖလံ န ဟောတိ ဥဘယဝိပါကဒါနာဘာဝတော၊ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယီ ပန ဟောတီတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဒါနံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

စတူဟီတိ သဟယောဂေ ကရဏဝစနံ၊ စတူဟိ သမ္ပဒါဟိ သဟဂတာ သဟိတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဣမာ စတဿော သမ္ပဒါ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တာ၊ န ယထာဓိဂတပုဂ္ဂလဝသေန။ တေနာဟ – ‘‘ဒေယျဓမ္မဿ ဓမ္မေနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေတိ ယသ္မိံ အတ္တဘာဝေ တံ ဒါနမယံ ပုညံ ဥပ္ပန္နံ၊ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ၊ စေတနာယ မဟန္တတ္တာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဟုတွာ ဝိပစ္စတီတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗစေတနာဒိဝသေနာတိ သန္နိဋ္ဌာပကဇဝနဝီထိတော ပုဗ္ဗာပရဝီထိစေတနာဝသေန၊ အညထာ သန္နိဋ္ဌာပကဝီထိယံယေဝ ပုဗ္ဗစေတနာဒိဝသေနာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ သာ ဟိ စေတနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဘူတာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ၊ န ဣတရာ။ မဟတ္တတာတိ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ဉာဏသမ္ပယောဂါဒိဝသေန စေတနာယ ဥဠာရတာ။ ခီဏာသဝဘာဝေနာတိ ယဿ ဒေတိ၊ တဿ ခီဏာသဝဘာဝေန။ ဝတ္ထုသမ္ပန္နတာတိ ဧတ္ထ ယထာ ပဋိဃသညာ နာနတ္တသညာနံ ဝိဂမေန ဒိဗ္ဗဝိဟာရာနံ ဝသေန၊ ဗျာပါဒသညာဒီနံ ဝိဂမေန ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ ဝသေန၊ သဗ္ဗသော ရူပသညာနာနတ္တသညာနံ ဝိဂမေန အာနေဉ္ဇဝိဟာရာနံ ဝသေန သဗ္ဗသော နိစ္စသညာဒီနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိမုခတာယ အရိယဝိဟာရာနံ ဝသေန ဝတ္ထုသမ္ပန္နတာ ဣစ္ဆိတာ။ တံတံသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေန သန္တာနဿ နိရောဓသာဓနတာ တံ ဒိဝသံ နိရောဓဿ သာဓနတာ ¶ နာမ။ ဝတ္ထုသမ္ပန္နတာတိ သဗ္ဗသော နိရောဓသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေန ဝတ္ထုသမ္ပန္နတာ ဣစ္ဆိတာ၊ န သဗ္ဗသော အနဝသေသသညာနိရောဓတာယာတိ အာဟ – ‘‘တံ ဒိဝသံ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌိတဘာဝေန ဝတ္ထုသမ္ပန္နတာ’’တိ။ သညာနိရောဓဿ စေတ္ထ အစ္စာသန္နတံ သန္ဓာယ၊ ‘‘တံ ဒိဝသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒက္ခိဏာဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဝိဘင်္ဂဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၅။ သဠာယတနဝဂ္ဂေါ

၁။ အနာထပိဏ္ဍိကောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈၃။ အဓိမတ္တဂိလာနောတိ ¶ ¶ အဓိကာယ မတ္တာယ မရဏဿ အာသန္နတာယ အတိဝိယ ဂိလာနောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မရဏသေယျံ ဥပဂတော’’တိ။ အခဏ္ဍံ အကာသိ ဂဟပတိနော သတ္ထရိ ပရမပေမတ္တာ။ ယတ္တကံ စဿာတိ၊ ‘‘သကိံ ဝါ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ ယတ္တကံ အဿ ဂဟပတိဿ။

၃၈၄။ ဩသက္ကန္တီတိ ပရိဟာယန္တိ။ ဩတ္ထရန္တီတိ အဘိဘဝန္တိ။ ဥသ္မာ နာမ ကမ္မဇတေဇောဓာတု၊ သာ သဟ ဇီဝိတိန္ဒြိယနိရောဓာ ပရိယာဒိယတိ၊ ယာဝ တာ အာယုဥသ္မာ ဝတ္တန္တိ၊ တာဝ မရဏန္တိကာ ဝေဒနာ ဝတ္တန္တေဝ ဝိညာဏဿ အနိရုဒ္ဓတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝ ဥသ္မာ’’တိအာဒိ။

၃၈၅။ တီဟိ ဂါဟေဟီတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟေဟိ။ ပဋိဗာဟိတုံ ဝိက္ခမ္ဘေတုံ။ စက္ခုံ တီဟိ ဂါဟေဟိ န ဂဏှိဿာမီတိ မာနဂ္ဂါဟပဋိက္ခေပမုခေန စက္ခုသ္မိံ အနိစ္စာနုပဿနာတိ ဒဿေတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဟိ သတိ အပ္ပတိဋ္ဌော မာနဂ္ဂါဟော၊ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သတိ အပ္ပတိဋ္ဌော တဏှာဂ္ဂါဟော၊ အနတ္တာနုပဿနာယ သတိ အပ္ပတိဋ္ဌော ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟောတိ၊ ဂါဟော စ နာမ ဩဠာရိကော၊ တသ္မိံ ဝိဂတေပိ နိကန္တိ တိဋ္ဌေယျာတိ တံ ဝိဇဟာပေတုကာမေန၊ – ‘‘န စ မေ စက္ခုနိဿိတံ ဝိညာဏံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဝိညာဏဉ္စာပိ မေ စက္ခုနိဿိတံ န ဘဝိဿတီ’’တိ။ သဗ္ဗံ ကာမဘဝရူပန္တိ ကာမဘူမိပရိယာပန္နံ သဗ္ဗံ ရူပက္ခန္ဓမာဟ – ‘‘ကာမရူပဘဝရူပ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ သော ယုတ္တော ဣမဿ ဝါရဿ ဧဝ အနဝသေသပဉ္စဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နတော။ တထာ ဟိ ဥပရိ စတုဝေါကာရဘဝေါ အနဝသေသတော ဝုတ္တော။

၃၈၆။ ဣဓလောကန္တိ ဧတ္ထ သင်္ခါရလောကဝိသယောတိ အဓိပ္ပာယေန၊ ‘‘ဝသနဋ္ဌာနံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ ပဌမဒုတိယဝါရေဟိ ဣဓလောကော ဂဟိတောတိ ကတွာ။ ပဌမဒုတိယဝါရေဟိ ပန ဣဓလောကော ¶ ပရလောကောတိ ဝိဘာဂေန ဝိနာ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ ဂဟိတော၊ တထာ တတိယဝါရေ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ စတုဝေါကာရဘဝေါ စ ဂဟိတောတိ ပုန ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယဝသေန တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ၊ ‘‘န ဣဓလောက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ ။ ဣဓလောကန္တိ စ သတ္တသင်္ခါရဝသေနေဝ ဂဟိတံ။ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခါရဝသေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယမ္ပိ မေ ဒိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ။ အပရိတဿနတ္ထံ တဏှာပရိတဿနာယ အနုပ္ပာဒနတ္ထံ။ ယဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ပန အဘာဝတော၊ ‘‘မနုဿလောကံ ဌပေတွာ သေသာ ပရလောကာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေသံ ပန ‘‘ဣဓလောက’’န္တိ ဣမိနာ သတ္တလောကဿပိ ဂဟဏံ ဣစ္ဆိတံ။ တေသံ မတေန၊ ‘‘မနုဿလောကံ ဌပေတွာ’’တိ ယောဇနာ။

၃၈၇။ အလ္လီယသီတိ အတ္တဘာဝေ ဘောဂေသု စ အပေက္ခံ ကရောသီတိ အတ္ထော။ ဧဝရူပီတိ ယာဒိသီ တဒါ ဓမ္မသေနာပတိနာ ကထိတာ၊ ဧဝရူပီ။ ဓမ္မကထာ န သုတပုဗ္ဗာတိ ယထာကထိတာကာရမေဝ သန္ဓာယ ပဋိက္ခေပေါ၊ န သုခုမဂမ္ဘီရသုညတာပဋိသံယုတ္တတာသာမညံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ပနာ’’တိအာဒိ။

မယာ ဂတမဂ္ဂမေဝ အနုဂစ္ဆသီတိ ဒါနမယပုညဘာဝသာမညံ ဂဟေတွာ ဝဒတိ၊ န ဗောဓိသတ္တဒါနဘူတံ ဒါနပါရမိတံ။ န ပဋိဘာတီတိ ရုစ္စနဝသေန စိတ္တေ န ဥပတိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘န ရုစ္စတီ’’တိ။ တထာ ဟေသ ဝဋ္ဋာဘိရတောတိ။ ဥဇုမဂ္ဂါဝဟာ ဝိပဿနာ ဘဂဝတာ ပနဿ ကထိတပုဗ္ဗာ။

၃၈၈။ ဧသိတဂုဏတ္တာ ဧသိယမာနဂုဏတ္တာ စ ဣသိ၊ အသေက္ခာ သေက္ခာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာ စ၊ ဣသီနံ သင်္ဃော၊ တေန နိသေဝိတန္တိ ဣသိသင်္ဃနိသေဝိတံ။ ကာမံ တဿ ဝိဟာရဿ ဂန္ဓကုဋိပါသာဒကူဋာဂါရာဒိဝသေန နိသီဒနနိပဇ္ဇနာယ ရုက္ခလတာဒိဝသေန ဘူမိသယာဒိဝသေန စ အနညသာဓာရဏာ မဟတီ ရမဏီယတာ အတ္ထေဝ၊ သာ ပန ဂေဟဿိတဘာဝေန အရိယာနံ စိတ္တံ တထာ န တောသေတိ၊ ယထာ အရိယာနံ နိသေဝိတဘာဝေနာတိ အာဟ – ‘‘ပဌမဂါထာယ ဇေတဝနဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ယတ္ထ အရဟန္တော ဝိဟရန္တိ၊ တံ ဘူမိရာမဏေယျက’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၉၈၊ ထေရဂါ။ ၉၉၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၆၁)။ အပစယဂါမိနီ စေတနာ သတ္တာနံ သုဒ္ဓိမာဝဟတီတိ အာဟ – ‘‘ကမ္မန္တိ မဂ္ဂစေတနာ’’တိ။ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဋ္ဌေန စ ဝိဇ္ဇာ၊ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အာဟ – ‘‘ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂပညာ’’တိ။ သမာဓိပက္ခိကော ဓမ္မော နာမ သမ္မာဝါယာမသတိသမာဓယော။ တထာ ဟိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယော သမာဓိပိ သမာဓိပက္ခိကော။ သီလံ တဿ အတ္ထီတိ သီလန္တိ အာဟ – ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဇီဝိတံ ဥတ္တမ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပောတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ တတ္ထ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ ဥပကာရကဘာဝေန ဝိဇ္ဇာဘာဂေါ ¶ ။ တထာ ¶ ဟိ သော ပညာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတောတိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပညာက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတော၊ ဧဝံ ဝါယာမသတိယော သမာဓိက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဓမ္မောတိ ဝါယာမသတိသမာဓယော’’တိ။ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဟိ ဣဓ သမ္မာသမာဓိ အဓိပ္ပေတော၊ – ‘‘ဧဝံ ဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၊ မ။ နိ။ ၃။၁၉၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) ဝိယ။ ဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါတိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ မဂ္ဂပရိယာပန္နာ ဧဝ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ဂဟိတာတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတေန အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေနာ’’တိ။

ဥပါယေနာတိ ယေန ဝိဓိနာ အရိယမဂ္ဂေါ ဘာဝေတဗ္ဗော၊ တေန သမာဓိပက္ခိယံ ဝိပဿနာဓမ္မဉ္စေဝ မဂ္ဂဓမ္မဉ္စ။ ‘‘အရိယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာသမာဓိံ ဒေသေဿာမိ သဥပနိသံ သပရိက္ခာရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆) ဟိ ဝစနတော သမ္မာသမာဓိအာဒယော မဂ္ဂဓမ္မာပိ သမာဓိပက္ခိယာ။ ဝိစိနေယျာတိ ဝီမံသေယျ၊ ဘာဝေယျာတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ။ အရိယမဂ္ဂဟေတုကာ ဟိ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိ။ တေနာဟ – ‘‘တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂေ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မံ ဝိစိနေယျ၊ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ဝိပဿေယျ။ တေသု ဟိ ဝိပဿိယမာနေသု ဝိပဿနာ ဥက္ကံသဂတာ။ ယဒဂ္ဂေန ဒုက္ခသစ္စံ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ၊ တဒဂ္ဂေန သမုဒယသစ္စံ ပဟာနပဋိဝေဓေန နိရောဓသစ္စံ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓေန၊ မဂ္ဂသစ္စံ ဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ၊ ဧဝံ အစ္စန္တဝိသုဒ္ဓိယာ သုဇ္ဈတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဧဝံ တေသု စတူသု သစ္စေသု ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ ဣဓာပိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ သစ္စေသု ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနေသူတိ ဝစနသေသော။

အဝဓာရဏဝစနန္တိ ဝဝတ္ထာပနဝစနံ၊ အဝဓာရဏန္တိ အတ္ထော။ သာရိပုတ္တောဝါတိ စ အဝဓာရဏံ တဿ သာဝကဘာဝတော သာဝကေသု သာရိပုတ္တောဝ သေယျောတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ကိလေသဥပသမေနာတိ ဣမိနာ မဟာထေရဿ တာဒိသော ကိလေသူပသမောတိ ဒဿေတိ၊ ယဿ သာဝကဿ ဝိသယေ ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တိ အဟောသိ။ ယဒိ ဧဝံ – ‘‘ယောပိ ပါရင်္ဂတော ဘိက္ခု၊ ဧတာဝပရမော သိယာ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? တေသံ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တသာဝကဝသေနေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ – ‘‘နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ နာနတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၄၁၊ ဝိဘ။ မူလဋီ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော သာဝကေဟိ ဝိမုတ္တိပညာမတ္တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘ပါရင်္ဂတောတိ နိဗ္ဗာနံ ဂတော’’တိအာဒိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အနာထပိဏ္ဍိကောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ ဆန္နောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈၉။ ဆန္နောတိ ¶ ¶ ဣဒံ တဿ နာမန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံနာမကော ထေရော’’တိ။ ယဿ ပန သတ္ထာရာ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ဗြဟ္မဒဏ္ဍော အာဏတ္တော၊ အယံ သော န ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘န အဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တတ္ထေရော’’တိ၊ လောကနာထဿ အဘိနိက္ခမနကာလေ ကပိလပုရတော နိက္ခန္တောတိ အတ္ထော။ ဂိလာနပုစ္ဆကာတိ ဂိလာနဿ ပုစ္ဆနကာ၊ ဂိလာနဘာဝဿ အဝတ္ထံ သောတုကာမာတိ အတ္ထော။ သသနတော ဟိံသနတော သတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ဇီဝိတဟာရကသတ္ထ’’န္တိ။

၃၉၀။ ဥပဝဇ္ဇံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အနုပဝဇ္ဇံ၊ ကရဇကာယံ ကတွာ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိရဟိတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အနုပ္ပတ္တိက’’န္တိ။

၃၉၁။ ခယဝယံ ဉတွာတိ သင်္ခါရဂတံ ခဏဘင်္ဂံ နေတွာ ဉာဏေန ယာထာဝတော ဉတွာ။ နေတံ မမာတိ ဒုက္ခတော သမနုပဿနာ သင်္ခါရေသု ဒိဋ္ဌေသု မမံကာရာဘာဝတော။ နေသောဟမသ္မီတိ အနိစ္စတော သမနုပဿနာ အနိစ္စတော တေသု ဒိဋ္ဌေသု အဟံကာရာဘာဝတော။ န မေသော အတ္တာတိ အနတ္တတော သမနုပဿနာ အနတ္တတော တေသု ဒိဋ္ဌေသု အတ္တဂ္ဂါဟာဘာဝတောတိ အာဟ – ‘‘နေတံ မမ…ပေ… အတ္တာတိ သမနုပဿာမီ’’တိ။

၃၉၃။ တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနောတိ ယသ္မာ အရိယော သဗ္ဗသော ပရိညာတဝတ္ထုကော ဒုက္ခဝေဒနံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနော၊ ကေဝလံ ပန အဓိမာနေနေဝ – ‘‘နာဘိကင်္ခါမိ ဇီဝိတံ၊ ပရိစိဏ္ဏော မေ သတ္ထာ၊ နိရောဓံ ဒိသွာ’’တိ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒမ္ပီတိ ဣဒမ္ပိ၊ ‘‘နိဿိတဿ စလိတ’’န္တိအာဒိ။ တဏှာနိဿိတဘာဝေန ဟိ အာယသ္မာ ဆန္နော မာရဏန္တိကံ ဝေဒနံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဣတော စိတော ပရိဝတ္တန္တော စလတိ ဝိပ္ဖန္ဒတိ၊ တသ္မာ ‘‘နိဿိတဿ စလိတ’’န္တိအာဒိ မနသိကာတဗ္ဗံ၊ တေန ဣဒံ သဗ္ဗံ တံ ဝိပ္ဖန္ဒိတံ န ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကပ္ပသဒ္ဒေါ ကာလပရိယာယောပိ ဟောတိ၊ န ကာလဝိသေသဝါစကော ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘နိစ္စကပ္ပန္တိ နိစ္စကာလ’’န္တိ။ ယထာ အပ္ပဟီနတဏှာဒိဋ္ဌိကော ပုဂ္ဂလော တံနိဿိတော အလ္လိနော၊ ဧဝံ တာဟိပိ နိဿိတော အမုတ္တဘာဝတောတိ အာဟ – ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ နိဿိတဿာ’’တိ။ စလိတန္တိ ယထာ ယထာ အသမာရဒ္ဓါယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အာဒီနဝဝသေန စလန္တံ ပန ယသ္မာ အရိယဿ ဝိနယေ ဝိရူပံ စလိတံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ အာဟ – ‘‘ဝိပ္ဖန္ဒိတံ ဟောတီ’’တိ။ တာဒိသေ ပန ¶ ပပဉ္စဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စိတ္တဿ စလိတေ ¶ အသတိ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နတာယ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စလိတေ အသတိ ပဿဒ္ဓီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ကိလေသပဿဒ္ဓိ နာမ ဟောတီ’’တိ။

ဘဝန္တရံ ဒိသွာ နမနဋ္ဌေန နတိ။ တေနာဟ – ‘‘နတိယာ အသတီတိ ဘဝတ္ထာယ အာလယနိကန္တိပရိယုဋ္ဌာနေသု အသတီ’’တိ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန အာဂတိ နာမာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဘဝန္တရတော ဣဓေဝ အာဂမနံ နာမ၊ စုတိဝသေန စဝနဝသေန ဣတော ဘဝန္တရဿ ဂမနံ နာမ န ဟောတိ အာဂတိဂတိယာ အသတိ ကတူပစိတဿပိ ကမ္မဿ ဥပ္ပတ္တိပရိကပ္ပဝသေန ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော။ စဝနဝသေနာတိ နိဗ္ဗတ္တဘဝတော စဝနဝသေန စုတိ၊ အာယတိံ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဥပပါတော န ဟောတိ။ ယတော ဂတိ အာဂတိ စဝနံ ဥပပါတော န ဟောတိ၊ တတော ဧဝ နေဝိဓ၊ န ဟုရံ၊ န ဥဘယမန္တရေန၊ ကာယဿ ဂတိယာ အာဂတိယာ စ အဘာဝတော သဗ္ဗသော စုတူပပါတော နတ္ထိ၊ တေန န ဣဓလောကေ ဌိတောတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ပရလောကေ ဌိတောတိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ န ဥဘယမန္တရေန ဌိတောတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘နယိဓ လောကေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣဓလောကပရလောကဝိနိမုတ္တဿ သံသရဏပဒေသဿ အဘာဝတော၊ ‘‘န ဥဘယမန္တရေနာ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဥဘယပရိယာပန္နော န ဟောတီတိ ပဋိက္ခိပန္တော၊ ‘‘န ဥဘယတ္ထ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ အယမေဝ အန္တောတိ ယော ဣဓလောကေ ပရလောကေ စ အဘာဝေါ အဝိဇ္ဇမာနတာ အနုပ္ပဇ္ဇနံ၊ အယမေဝ သကလဿ ဒုက္ခမူလဿ အန္တော ပရိယောသာနံ။

၃၉၄။ ကဏ္ဌနာဠိံ ဆိန္ဒီတိ နာဠိံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဘိ။ တသ္မိံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဒ္ဓက္ခဏေ ဆေဒေါ စ ဝတ္တတိ၊ မရဏဘယဉ္စ ဩက္ကမိ အဝီတရာဂဘာဝတော၊ တတော ဧဝ ဂတိနိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတိ။ ‘‘သောပိ နာမ သဗြဟ္မစာရီနံ အနုပဝဇ္ဇတံ ဗျာကရိတွာ သရာဂမရဏံ မရိဿတီ’’တိ သံဝိဂ္ဂမာနသော သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိဝသေန ပရိဂ္ဂဏှန္တော။ အရဟတ္တံ ပတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဗဟုသော ဝိပဿနာယ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ပါဝိတတ္တာ တာဝဒေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ အရဟတ္တဖလပစ္စဝေက္ခဏာနန္တရံ ကဏ္ဌနာဠိစ္ဆေဒပစ္စယာ ဇီဝိတနိရောဓေန သမသီသီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ န ဟိ အန္တိမဘဝိကဿ အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ ဇီဝိတန္တရာယော ဟောတိ။ ထေရဿာတိ အာယသ္မတော ဆန္နတ္ထေရဿ။ ဗျာကရဏေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ ‘‘ဗျာကရဏေန ဟေတုနာ’’တိ။ တန္နိမိတ္တဉှိ ထေရော ဝီရိယံ ¶ ပဂ္ဂဏှန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတိ။ ဣမိနာတိ၊ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိဝစနေန။ ထေရောတိ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တတ္ထေရော။ ပုစ္ဆတီတိ၊ ဘန္တေ၊ တထာ ကုလသံသဂ္ဂပသုတော ကထံ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကုလေသု သံသဋ္ဌဝိဟာရီ’’တိ သဗြဟ္မစာရီနံ ပညာတဿပိ ဣမသ္မိံ ‘‘ဟောန္တိ ဟေတေ သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ဝုတ္တ-ဋ္ဌာနေ အသံသဋ္ဌဘာဝေါ ပါကဋော အဟောသိ။ ပက္ကမ္ပိ နိပက္ကံ ဝိယ သမ္မာပဋိပဇ္ဇမာနာပိ ကေစိ အသညတာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဆန္နောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ ပုဏ္ဏောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉၅။ အနန္တရသုတ္တေ ¶ ‘‘ပဋိသလ္လာနာတိ ဖလသမာပတ္တိတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ဓမ္မသေနာပတိနော အရိယဝိဟာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ဣဓ ပန အကတကိစ္စဿ ပဋိသလ္လာနံ နာမ ကာယဝိဝေကောတိ အာဟ – ‘‘ပဋိသလ္လာနာတိ ဧကီဘာဝါ’’တိ။ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာ ရူပါ’’တိ ပနေတ္ထ ဝိညေယျရူပံ ဝိဇာနန္တဿ ဒွါရဘူတံ စက္ခုန္တိ ဥဘယံ အဇ္ဈတ္တိကံ ဗာဟိရဉ္စ အာယတနံ အဘိနန္ဒိတာဒိသာမညေန တဉ္စေတိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန ဧကဇ္ဈံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ အာဟ – ‘‘တဉ္စေတိ တံ စက္ခုဉ္စေဝ ရူပဉ္စာ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝိညေယျသဒ္ဒေန ဇောတိတံ ဝိညာဏံ တံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာတိ တဒုဘယံ၊ ‘‘မနောဝိညေယျာ ဓမ္မာ’’တိ ပဒေန ကထိတမေဝါတိ ဣဓ န ဂဟိတံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သမောဓာနေနာတိ သဟာဝဋ္ဌာနေန၊ စိတ္တေန နန္ဒိယာ တဏှာယ သဟ ပဝတ္တိယာ စိတ္တသဟုပ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ နန္ဒီ’’တိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓဒုက္ခဿ သမောဓာနန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ခါတဿ ဒုက္ခသစ္စဿ ပစ္စဝေါကာရေ သဟပ္ပဝတ္တိ ဟောတိ။ ယသ္မာ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဆန္နံ ဒွါရာနံယေဝ ဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ သမုဒယောတိ၊ တသ္မာ အာဟ – ‘‘ဣတိ ဆသု ဒွါရေသူ’’တိအာဒိ။ ကိလေသဝဋ္ဋဿ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ စ ကထိတတ္တာ အာဟ – ‘‘ဝဋ္ဋံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတီ’’တိ။ ဒုတိယနယေတိ ‘‘သန္တိ စ ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ ဒုတိယေ ဒေသနာနယေ။ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီတိ န ယထာနုသန္ဓိ နာပိ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓီတိ အဓိပ္ပာယော၊ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဿ ပန ဣဓ သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ။ သတ္တသု ဌာနေသူတိ အက္ကောသနေ ပရိဘာသနေ ပါဏိပ္ပဟာရေ လေဍ္ဍုပ္ပဟာရေ ဒဏ္ဍပ္ပဟာရေ သတ္ထပ္ပဟာရေ ဇီဝိတာဝေါရောပနေတိ ဣမေသု သတ္တသု။ ‘‘ဘဒ္ဒကာ ဝတိမေ’’တိအာဒိနာ ခန္တိပဋိသံယုတ္တံ သီဟနာဒံ နဒါပေတုံ။

၃၉၆။ စဏ္ဍာတိ ¶ ကောဓနာ၊ တေန ဒူသိတစိတ္တတာယ ဒုဋ္ဌာတိ ဝုတ္တာ။ ကိဗ္ဗိသာတိ ပါပါ။ ဖရုသာတိ ဤသကမ္ပိ ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန လုဒ္ဒါ။ ဖရုသဝစနတာယ ဝါ ဖရုသာ၊ တထာဘူတာ ပန လုဒ္ဒါ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကက္ခဠာ’’တိ။ ဣဒဉ္စ တေတိ၊ ‘‘ဟတ္ထစ္ဆေဒံ နာသိကစ္ဆေဒ’’န္တိ ဧဝမာဒိံ ဣဒဉ္စ အနိဋ္ဌံ ကရိဿာမာတိ ဘယဒဿနေန တဇ္ဇေဿန္တိ။

ဃဋိကမုဂ္ဂရေနာတိ ဒဏ္ဍာနံ ကိရ အဂ္ဂပဿေ ဃဋာကာရံ ဒဿေန္တိ၊ တေန သော ‘‘ဃဋိကမုဂ္ဂရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကတောဓာရာဒိနာ သတ္ထေန ကရဝါလခဂ္ဂါဒိနာ။ ‘‘ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီနံ ဧတံ နာမ’’န္တိ ဝတွာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒယော ‘‘ဒမော’’တိ ဝုတ္တာ၊ တံ ပါဌပဒေသံ ဒဿေန္တော ‘‘သစ္စေနာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဒမေတိ သံဝရေတီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရော၊ ဒမော။ ရာဂါဒိပါပဓမ္မေ ဒမေတိ ဥပသမေတီတိ ဒမော၊ ပညာ။ ပါဏာတိပါတာဒိကမ္မကိလေသေ ဒမေတိ ဥပသမေတိ ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ ဒမော ဥပေါသထော။ ဗျာပါဒဝိဟေသာဒိကေ ဒမေတိ ဝိနေတီတိ ဒမောတိ အာဟ – ‘‘ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ ခန္တိ ‘ဒမော’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဥပသမောတိ တဿေဝ ဒမဿ ဝေဝစနံ၊ တသ္မာ ဒမော စ သော ဗျာပါဒါဒီနံ ဝိနယနဋ္ဌေန တေသံယေဝ ဥပသမနဋ္ဌေန ဥပသမော စာတိ ဒမူပသမော၊ အဓိဝါသနခန္တိ။

၃၉၇။ တတ္ထ ခန္တိယံ ကတာဓိကာရော တံ ဇနပဒံ ဂန္တွာ မဟာဇနဿ အဝဿယော ဟောတိ၊ တသ္မာ တဒဿ အပဒါနံ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဝိဘာဝေတုံ၊ ‘‘ကော ပနေသ ပုဏ္ဏော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သုနာပရန္တဇနပဒေ။ အသပ္ပာယဝိဟာရန္တိ ဘာဝနာဘိယောဂဿ န သပ္ပာယံ ဝိဟာရံ။

ဒွေ ဘာတရောတိ အဝိဘတ္တသာပတေယျာ အဝိဘတ္တဝေါဟာရသံယောဂါ။ တေနာဟ ‘‘တေသူ’’တိအာဒိ။ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော ဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဇနပဒေသု ဝိက္ကယံ ကရောန္တော။

‘‘ဗုဒ္ဓပူဇံ ဓမ္မပူဇံ သင်္ဃပူဇံ ကရိဿာမာ’’တိ တန္နိန္နာ။ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသီတိ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနံ အဿုတပုဗ္ဗံ သောတပထံ ဥပဂတံ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ သမုဋ္ဌာပေန္တံ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပေဟိ ဆဝိစမ္မာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ။ ဝိဿဇ္ဇိတန္တိ ဝိက္ကိဏနဝသေန ဝိနိယောဇိတံ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဥပဋ္ဌာတီတိ ဘာဝနာဝီထိံ န ဩတရတိ။ မယှံ အသပ္ပာယောတိ မယှံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာယ သပ္ပာယော ဥပကာရော န ဟောတိ။

ကောစိ ¶ စင်္ကမိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ မဟတာ သမုဒ္ဒဝီစိသဒ္ဒေန ဥပဒ္ဒုတတ္တာ ဘာဝနာမနသိကာရဿ အနဘိသမ္ဘုဏနတော။ တေနာဟ ‘‘သမုဒ္ဒဝီစိယော’’တိအာဒိ။ သောတိ မကုဠဝိဟာရော။

ဥတ္တမဇဝေန ဂစ္ဆမာနာ ယထာဓိပ္ပေတံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ အညတရံ ဒီပကံ ပါပုဏိ။

ဥပ္ပာဒိကံ ဥဋ္ဌာပေတွာတိ မဟာဝါတမဏ္ဍလသမုဋ္ဌာပနေန တသ္မိံ ပဒေသေ မဟာသမုဒ္ဒံ သံခေါဘေန္တော မဟန္တံ ဥပ္ပာဒံ ဥဋ္ဌပေတွာ။

ထေရော၊ ‘‘အမှေ အာဝဇ္ဇေယျာထာ’’တိ ကနိဋ္ဌဿ ဝစနံ သရိတွာ အန္တရန္တရာ အာဝဇ္ဇေတိ၊ တသ္မာ ¶ တဒါပိ အာဝဇ္ဇေတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တသ္မိံယေဝ ခဏေ အာဝဇ္ဇိတွာ’’တိ။ သမ္မုခေတိ သီသဋ္ဌာနေ။ ပဋိဝေဒေသုန္တိ ပဝေဒေသုံ၊ ဥပါသကာ မယန္တိ ပဋိဇာနိံသု။ ဣမိနာတိ ဣမိနာ မယှံ ပရိစ္စတ္တကောဋ္ဌာသေန။ မဏ္ဍလမာဠန္တိ မုဏ္ဍမဏ္ဍလမာဠသဒိသံ ပဋိဿယံ။ ပရိစာရကာတိ အဝသေသဂါမိနော။

သစ္စဗန္ဓဿ ဩကာသံ ကရောန္တော ‘‘ဧကူနပဉ္စသတာန’’န္တိ အာဟ။ တံ ဒိဝသံ…ပေ… အဂ္ဂဟေသိ၊ တေန သော ထေရော ပဌမံ သလာကံ ဂဏှန္တာနံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော။

ဝါဏိဇဂါမံ ဂန္တွာတိ ဝါဏိဇဂါမသမီပံ ဂန္တွာ။ ဗုဒ္ဓကောလာဟလန္တိ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပဂမ္မ သတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကုတူဟလံ။

မဟာဂန္ဓကုဋိယံယေဝါတိ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ မဟာဂန္ဓကုဋိယံယေဝ။ ပရိစရိတဗ္ဗန္တိ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗံ။

ဂန္ဓကဋ္ဌာနီတိ စန္ဒနအဂရုသလဠာဒီနိ သုဂန္ဓကဋ္ဌာနိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ပုဏ္ဏောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ နန္ဒကောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉၈။ သင်္ဃဿ ¶ ဘာရံ အကာသိ ဥပါယေန နန္ဒကတ္ထေရဿ ဩဝါဒေန ဝိနေတဗ္ဗာနံ ဘိက္ခုနီနံ ဝိနယတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပရိယာယတိ ¶ ပဝတ္တတီတိ ပရိယာယော၊ ပဋိပါဋီတိ အာဟ – ‘‘ပရိယာယေနာတိ ဝါရေနာ’’တိ။ အဿာတိ နန္ဒကတ္ထေရဿ။ ဝဒါပေသိ အညေဟိ အတ္တနော အနောကာသဘာဝံ။ ပရိယာယေန ဩဝဒန္တီတိ ဩဝဒိတုံ သမတ္ထာ ဘိက္ခုနိယော ဝါရေန ဩဝဒန္တိ။ ဣဒံ ပရိယာယေန ဩဝဒနံ။ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ ပသီဒတိ ပုဗ္ဗစရိယသိဒ္ဓေန ဂါရဝဗဟုမာနေန ဂေဟဿိတပေမဝသေန။

ဂေါတမီတိ မဟာပဇာပတိဂေါတမီ။ သေဋ္ဌိဿာတိ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိနော။

တေတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ။ ကိံ နု ခေါတိ ပုစ္ဆိ စိရတရကာလံ ပုညကိရိယာယ ပရိဘာဝိတသန္တာနတာယ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု စ ဂါရဝဗဟုမာနတာယ။ ဒုဂ္ဂတေဟိပိ သက္ကာ ကာတုန္တိ ဒုဂ္ဂတေဟိပိ ယထာဝိဘဝံ ကတာ ကုဋိ တုမှာကံ ဝသိတုံ သက္ကာတိ ပုစ္ဆိ။

ဟတ္ထကမ္မံ ဒေထာတိ ဟတ္ထကမ္မံ ကတွာ ဒေထာတိ အတ္ထော။ အာနိသံသံ အာစိက္ခိတွာတိ ‘‘တာဒိသာနံ မဟေသီနံ ကတံ ဝေယျာဝစ္စံ အမှာကမ္ပိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ ဟောတိ။ အာဝါသဒါနဉ္စ နာမ မဟပ္ဖလံ မဟာနိသံသံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ မဟာသမ္ပတ္တိအာဝဟံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ အာနိသံသံ အာစိက္ခိတွာ။ ဂါဠှေန ဩဝါဒေန တဇ္ဇေတွာတိ၊ ‘‘ဣမေသု နာမ ကရောန္တေသု တွံ ကသ္မာ န ကရောသိ၊ မမ ဇေဋ္ဌကဒါသဿ ဘရိယဘာဝံ န ဇာနာသိ။ သဗ္ဗေဟိပိ ကရိယမာနဿ ဟတ္ထကမ္မဿ အကရဏေ တုယှံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒုက္ခံ အာဂမိဿတီ’’တိ ဘယေန တဇ္ဇေတွာ။ သတံ သတံ ဟုတွာတိ သတံ သတံ ဒါသပုတ္တာ ဧကဇ္ဈံ ဟုတွာ ဧကဉ္စ ဧကဉ္စ ကုဋိံ ကတွာ အဒါသိ။ စင်္ကမနာဒိပရိဝါရန္တိ စင်္ကမနရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနဘောဇနာဒိပရိဝါရဋ္ဌာနသဟိတံ။ ဇဂ္ဂိတွာ ဥပဋ္ဌာပေတွာ။ ဝိဿဇ္ဇာပေသီတိ ပရိစ္စဇာပေသိ။ ပရိဝတ္တာပေတွာတိ စေတာပေတွာ။ တိစီဝရာနီတိ သဟဿဂ္ဃနိကာနိ တိစီဝရာနိ ကတွာ အဒါသိ။ ကာလေန ကာလန္တိ ကာလေ ကာလေ၊ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေတိ အတ္ထော။ ရဇ္ဇေ ဌိတဿာတိ သဗ္ဗဘူတူပကာရရဇ္ဇေ ဌိတဿ။

နန္ဒကတ္ထေရောပီတိ တဒါ ဇေဋ္ဌကဒါသော ဧတရဟိ နန္ဒကတ္ထေရော ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော။ ဇေဋ္ဌကဒါသိဓီတာ ¶ …ပေ… အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ မဟာပဇာပတိဂေါတမိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အယမာယသ္မာ နန္ဒကောတိ အယမေဝ သမုဒါဂမတော အာယသ္မာ နန္ဒကတ္ထေရော။ ဧတာဝ တာ ဘိက္ခုနိယောတိ ဧတာဝတာ သမုဒါဂမတော ပဉ္စသတာ ဘိက္ခုနိယော။

၃၉၉။ ဟေတုနာတိ ¶ ဉာယေန အဝိပရီတပဋိပတ္တိယာ။ ပုဗ္ဗဘာဂါ ဟိ ပုရိမာ ပုရိမာ ပဋိပဒါ ပစ္ဆိမာယ ကာရဏံ။ ယာထာဝသရသတော ဒိဋ္ဌန္တိ ယထာဘူတသဘာဝတော ပစ္စက္ခံ ဝိယ။

၄၀၁။ တံ သဘာဝံ တံသဘာဝန္တိ တဿာ ဝေဒနာယ ပစ္စယဘာဝေန အနုရူပံ။

၄၀၃။ ပဌမတရံယေဝ အနိစ္စာတိ တဿာပိ ဆာယာယ အနိစ္စဘာဝေါ ပဌမတရံယေဝ သိဒ္ဓါ။ န ဟိ ကဒါစိ အနိစ္စံ နိဿာယ ပဝတ္တံ ကိဉ္စိ နိစ္စံ နာမ အတ္ထီတိ။

၄၀၄။ အနုပဟနိတွာတိ အဝိနာသေတွာ။ ကထံ ပန မံသကာယံ စမ္မကာယဉ္စ အဝိနာသေတွာ ဣတရေသံ ကန္တနံ ဟောတီတိ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ၊ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စမ္မံ အလ္လိယာပေန္တောတိ စမ္မေ လဂ္ဂါပေန္တော စမ္မပဋိဗဒ္ဓံ ကရောန္တော။ စမ္မံ ဗဒ္ဓံ ကတွာတိ ဝိဝရကာလေ န ဖာလေန္တော စမ္မဗဒ္ဓေ ကတွာ။ ဧဝံ အကတွာတိ ဧဝံ မံသစမ္မကာယာနံ ဝိနာသနံ အကတွာ၊ ဝိလိမံသာဒိဝိကန္တနေန အညမညံ ဝိဝေစေတွာ။ တတ္ထ ဝိလိမံသန္တိ စမ္မနိဿိတမံသံ၊ ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကန္တိ စ ဝဒန္တိ။ နှာရူတိ သုခုမနှာရု။ ဗန္ဓနန္တိ စမ္မမံသာနံ သမ္ဗန္ဓံ။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗစမ္မေ လဂ္ဂဝိလိပနမံသမေဝါ’’တိ။ အန္တရကိလေသမေဝါတိ အန္တရေ စိတ္တေ ဇာတတ္တာ သတ္တသန္တာနန္တောဂဓတာယ အဗ္ဘန္တရဘူတကိလေသမေဝ။

၄၀၅။ တဇ္ဇံ ဝါယာမန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပုရိသေန ကုဌာရိနာ ဆေဇ္ဇံ ဆိန္ဒိတေ ဆေဇ္ဇဋ္ဌာနဿ သလ္လက္ခဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တဿ ပဋိဃာတဘာဝေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ ကာယပရိဠာဟာဘာဝေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ တဿ အဝဋ္ဌာနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ကိစ္စန္တရေ အဇ္ဈုပေက္ခဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ပညာယ ကိလေသေ ဆိန္ဒန္တဿ ယောဂိနော ဝီရိယဗလေန သဒ္ဓိံ သတိ-ပီတိ-ပဿဒ္ဓိ-သမာဓိ-ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘ဧဝံ န ဝိနာ ဆဟိ…ပေ… သက္ကောတီ’’တိ။

၄၀၇။ တေန ကာရဏေနာတိ ယေန တာသံ ဘိက္ခုနီနံ သာ ဓမ္မဒေသနာ သပ္ပာယာ၊ အာသေဝနမန္ဒတာယ ပန အဇ္ဈာသယေန ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပာ န ဇာတာယေဝ၊ ပုန တထာ ဒေသနာယ သတိ အာသေဝနဗလဝတာယ ¶ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပာ ဘဝိဿန္တိ၊ တေန ကာရဏေန တွမ္ပိ တာ ဘိက္ခုနိယော တေနေဝ ဩဝါဒေန ဩဝဒေယျာသီတိ။

၄၁၅။ သဗ္ဗပစ္ဆိမိကာတိ ¶ သဗ္ဗာသံ ကနိဋ္ဌာ သောတာပန္နာ၊ အနရိယာ တတ္ထ ကာစိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘သေသာ ပန…ပေ… ခီဏာသဝါ စာ’’တိ။ ယဒိ ဧဝန္တိ အခီဏာသဝါပိ တာဒိသာ ဘိက္ခုနီ အတ္ထိ။ ဧဝံ သတိ သုက္ခဝိပဿကဘာဝေနပိ သတိ ခီဏာသဝဘာဝေ အရိယဿ ဝိနယေ အပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပာဝါတိ အဓိပ္ပာယေန စောဒေတိ၊ ‘‘ကထံ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပာ’’တိ? ဣတရော အဇ္ဈာသယပါရိပူရိယာတိ ကာရဏံ ဝတွာ၊ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိနာ တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အဇ္ဈာသယပါရိပူရိယာတိ တတ္ထ အဓိပ္ပာယပါရိပူရိယာ၊ န သဗ္ဗသော ဂုဏပါရိပူရိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ကဒါ နု ခေါ’’တိအာဒိ။ ဧတေန ပါဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနာနံ ဝိသဒိသတာယ ပုဂ္ဂလဿ ဝိပဿနာကာလေ ပဝတ္တအဇ္ဈာသယဝသေန အရိယမဂ္ဂေ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဈာနင်္ဂါနံ ဝိသေသတာတိ အယမတ္ထော ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

နန္ဒကောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ ရာဟုလောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁၆။ ဝိမုတ္တိံ ¶ ပရိပါစေန္တီတိ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဘူတံ အရဟတ္တံ သဗ္ဗသော ပါစေန္တိ သာဓေန္တိ နိဗ္ဗာပေန္တီတိ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ။ ဓမ္မာတိ ကာရဏဓမ္မာ။ တေနာဟ – ‘‘ဝိသုဒ္ဓိကာရဏဝသေနာ’’တိ၊ အရဟတ္တသင်္ခါတာယ ဝိသုဒ္ဓိယာ သမ္ပာဒနဝသေနာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒယော ဝိသုဇ္ဈမာနာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာဝ သဗ္ဗသော အဿဒ္ဓိယာဒီဟိ စိတ္တံ ဝိမောစေန္တာ အဂ္ဂဖလဝိမုတ္တိံ သမ္ပာဒေန္တိ။ တေသံ ပန ဝိသုဒ္ဓိ ဗာလပရိဝဇ္ဇနေန ပဏ္ဍိတပယိရုပါသနေန ပသာဒါဝဟဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ဟောတိ။ တတော ဣဓ ပန္နရသ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အဿဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေတိ သဒ္ဓါရဟိတေ ပုဂ္ဂလေ။ တေ ဟိ နိဿာယ န ကဒါစိ သဒ္ဓါ သမ္ဘဝတိ၊ တေသံ ပန ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေန အညဒတ္ထု အသဒ္ဓိယမေဝ ဝဍ္ဎတိ၊ တသ္မာ တေ ပဋိဘယမဂ္ဂေါ ဝိယ ဒူရတော ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ။ အဿဒ္ဓိယန္တိ စ သဒ္ဓါယ ပဋိပက္ခဘူတာ အသဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ အဓိမုစ္စနာကာရေန ပဝတ္တာ သံကိလေသဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေတိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နေ ပုဂ္ဂလေ။ တေ ဟိ နိဿာယ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နာ ဘိယျောဘာဝံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတိ။ သဒ္ဓေယျဝတ္ထူတိ စ ဗုဒ္ဓါဒီနိ ရတနာနိ ကမ္မကမ္မဖလာနိ စ။ သေဝတောတိ လဗ္ဘမာနံ သဒ္ဓါသမ္ပဒံ ဥပ္ပာဒေတုံ ဝဍ္ဎေတုဉ္စ နိသေဝတော။ သေသပဒါနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ အထ ဝါ သေဝတော ဥပသင်္ကမတော။ ဘဇတော တေသံ ပဋိပတ္တိယံ ဘတ္တိံ ကုဗ္ဗတော။ ပယိရုပါသတောတိ တေသံ ဩဝါဒါနုသာသနိကရဏဝသေန ဥပဋ္ဌဟတော။ ပသာဒနီယသုတ္တန္တာ နာမ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏပဋိသံယုတ္တာ ပသာဒါဝဟာ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တာဒယော။ တေ ဟိ ပစ္စဝေက္ခတော ဗုဒ္ဓါဒီသု အနုပ္ပန္နာ ပသန္နာ ဥပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နာ ဘိယျောဘာဝံ ဝေပုလ္လံ ¶ အာပဇ္ဇတိ။ ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟီတိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ။ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝတော ပစ္စေကံ သူပဟာရတော စ အာသေဝနံ ဘာဝနံ လဘန္တိ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ မဂ္ဂဖလာဝဟဘာဝေန အစ္ဆတိ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပုဏာတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အယံ ပန ဝိသေသော – ကုသီတေတိ အလသေ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိက္ခိတ္တဓုရေ။ အာရဒ္ဓဝီရိယေတိ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယေ သမ္မာပဋိပန္နေ။ သမ္မပ္ပဓာနေတိ အနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ အနုပ္ပာဒနာဒိဝသေန ပဝတ္တေ စတ္တာရော ဥပါယပ္ပဓာနေ။ ပစ္စဝေက္ခတော ပဋိပတ္တိံ အဝေက္ခတော။ တေ ဟိ ပစ္စဝေက္ခတော လီနံ အဘိဘဝိတွာ ¶ သမ္မဒေဝ အာရမ္ဘဓာတုအာဒိ အနုပ္ပန္နာနံ ဝိဓိနာ သတိသမ္ပဒါယ ဥပ္ပာဒါယ ဘိယျောဘာဝါယ သံဝတ္တတိ။ အသမာဟိတေ ဘန္တမိဂဘန္တဂေါဏသပ္ပဋိဘာဂေ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တေ။ သမာဟိတေ ဥပစာရသမာဓိနာ အပ္ပနာသမာဓိနာ စ သမ္မဒေဝ သမာဟိတစိတ္တေ။ ဈာနဝိမောက္ခေတိ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒိဈာနာနိ ပဌမာဒိဝိမောက္ခေ စ။ တေသဉှိ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဥပရူပရိ အစ္စန္တမေဝ သမာဓာနာယ သံဝတ္တတိ။ ဒုပ္ပညေတိ နိပ္ပညေ၊ အရိယဓမ္မဿ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာသဝနသမ္မသနာဘာဝေန သဗ္ဗသော ပညာရဟိတေ စ။ ပညဝန္တေတိ ဝိပဿနာပညာယ စေဝ မဂ္ဂပညာယ စ သမန္နာဂတေ။ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယန္တိ ဂမ္ဘီရံ ခန္ဓာယတနဓာတုသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိဘေဒံ ဉာဏဿ စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ ယတ္ထ ဝါ ဂမ္ဘီရဉာဏဿ စရိယံ ပဝတ္တတိ။ တတ္ထ ဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာ သမ္မောဟံ ဝိဓမတိ၊ အနုပ္ပန္နာယ ပညာယ ဥပ္ပာဒါယ ဘိယျောဘာဝါယ သံဝတ္တတိ။ သုတ္တန္တက္ခန္ဓေတိ သုတ္တသမူဟေ။

ပုဗ္ဗေ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ ဝိသုဒ္ဓိကာရဏာနိ၊ ‘‘ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာနီတိ ဣဓ သဒ္ဓါဒိကေ အညေ စ ဓမ္မေ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အပရေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဒ္ဓါဒီနံ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယတာ ဒဿိတာ ဧဝ၊ အနိစ္စသညာဒီနံ ¶ ပန ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယတာယ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ ဝိပဿနာဘာဝတော။ တေနာဟ – ‘‘ဣမေ ပဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ’’တိ။ ကလျာဏမိတ္တတာဒယောတိ ကလျာဏမိတ္တတာ သီလသံဝရော အဘိသလ္လေခကထာ ဝီရိယာရမ္ဘော နိဗ္ဗေဓိကာ ပညာ ဣမေ ကလျာဏမိတ္တတာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ‘‘မေဃိယသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယံ’’ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၁) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ လောကံ ဝေါလောကေန္တဿာတိ ဗုဒ္ဓဝေနေယျသတ္တလောကံ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဝိသေသတော ဩလောကေန္တဿ။

၄၁၉။ အာယသ္မတော ရာဟုလဿ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပက္ကတ္တာ သဒ္ဓိံ ပဋ္ဌပိတပတ္ထနာ ဒေဝတာ ဥဒိက္ခမာနာ တိဋ္ဌန္တိ၊ – ‘‘ကဒါ နု ခေါ ဥတ္တရိ အာသဝါနံ ခယေ ဝိနေဿတီ’’တိ။ ယဒါ ပန သတ္ထာ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကေသိ၊ တာဝဒေဝ သမာနဇ္ဈာသယတာယ သဗ္ဗကာလံ တင်္ခဏံ အာဂမေန္တိယော တာ ဒေဝတာယော တံ သမဝါယံ ဒိသွာ ဧကသ္မိံ အန္ဓဝနသ္မိံယေဝ သန္နိပတိတာ။ ဥပါလိဿ ဂဟပတိနော ဒီဃနခပရိဗ္ဗာဇကဿ စတုသစ္စဓမ္မေသု ဒဿနကိစ္စေန ပဝတ္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါတိ တေသု သုတ္တေသု (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၃၀) ပဌမမဂ္ဂေါ ‘‘ဓမ္မစက္ခု’’န္တိ ဝုတ္တော၊ တဿ ဒဿနတ္ထဿ သာတိသယတ္တာ၊ ဗြဟ္မာယုနော ပန ဖလဉာဏာနိ ဟေဋ္ဌိမာနိ တီဏိ သာတိသယာနီတိ ဗြဟ္မာယုသုတ္တေ(မ။ နိ။ ၂။၃၈၃ အာဒယော) တီဏိ ဖလာနိ ‘‘ဓမ္မစက္ခု’’န္တိ ဝုတ္တာနိ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ အာယသ္မတော ရာဟုလဿ မဂ္ဂဉာဏံ ဖလဉာဏဉ္စ ဒဿနတ္ထော သာတိသယော၊ တာဟိ စ ဒေဝတာဟိ ယံ ဉာဏံ အဓိဂတံ၊ တံ သာတိသယမေဝါတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ စတ္တာရော မဂ္ဂါ၊ စတ္တာရိ စ ဖလာနိ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ကိံ ပန သာဝကာနံ သစ္စာဘိသမယဉာဏေ အတ္ထိ ကောစိ ဝိသေသောတိ? အာမ အတ္ထိ။ သော စ ခေါ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ပဝတ္တိယာကာရဝိသေသေန လဘေယျ ကာစိ ဝိသေသမတ္တာ။ သွာယမတ္ထော အဘိဓမ္မေ ‘‘နော စ ခေါ ယထာ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿာ’’တိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တတော ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ ကိလေသပ္ပဟာနံ ပတိ ဝိသေသကိတ္တနေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ကိံ ပန အာယသ္မာ ရာဟုလော ဝိယ တာ ဒေဝတာ သဗ္ဗာ ဧကစိတ္တာ ပဂေဝ စတ္တာရိ ဖလာနိ အဓိဂဏှိံသူတိ? နောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိတ္တကာ ပန တာ ဒေဝတာတိ အာဟ ‘‘တာသဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ။

ရာဟုလောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ ဆဆက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂၀။ အာဒိမှိ ¶ ¶ ကလျာဏန္တိ အာဒိကောဋ္ဌာသေ ကလျာဏံ ဧတဿာတိ ဝါ အာဒိကလျာဏော၊ တံ အာဒိကလျာဏံ၊ အာဒိကလျာဏဘာဝေါ စ ဒေါသဝိဂမေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ ယဉှိ သဗ္ဗသော ဝိဂတဒေါသံ၊ တံ ပရိပုဏ္ဏဂုဏမေဝ ဟောတီတိ ‘‘နိဒ္ဒေါသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကတွာတိ စ ပဒံ၊ ‘‘ကလျာဏံ ကတွာ ဘဒ္ဒကံ ကတွာ’’တိ ပုရိမပဒဒွယေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒေသနာကာရော ဟိ ဣဓ ကလျာဏသဒ္ဒေန ဂဟိတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဿ ကလျာဏတာ ဒဿိတာ ဟောတီ’’တိ၊ ဒုတိယေ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဿ ကလျာဏတာ မုချေနေဝ ကထိတာ ဣတရဿ အတ္ထာပတ္တိတော။ မဇ္ဈေကလျာဏံ ပရိယောသာနကလျာဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အယဉ္စ ဒေသနာယ ထောမနာ ဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာဝါတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဣတိ ဘဂဝါ အရိယဝံသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဂ္ဂဟဏမ္ပိ ဒေသနာယ ထောမနာ ဧဝါတိ ‘‘နဝဟိ ပဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝေဒနာ ယာထာဝတော ဇာနနံ၊ တဉ္စ မဂ္ဂကိစ္စံ၊ တဿ ဥပါယော ဝိပဿနာတိအာဟ – ‘‘သဟဝိပဿနေန မဂ္ဂေန ဇာနိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ပရိညာဘိသမယာဒိကိစ္စေန နိဗ္ဗတ္တိယာ အသမ္မောဟတော စ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော။ တေဘူမကစိတ္တမေဝ ကထိတံ သမ္မသနဋ္ဌာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧသ နယော ဓမ္မာယတနာဒီသုပိ။ ဓမ္မာယတနဿ ဝါ အာယတနဘာဝတော ဗဟိဒ္ဓါဂဟဏံ၊ န သဗ္ဗသော အနဇ္ဈတ္တဘာဝတော။ ဝိပါကဝေဒနာပစ္စယာ ဇဝနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နတဏှာတိ ဆတ္တိံသဝိပါကဝေဒနံ နိဿာယ ဧဝံ အဿာဒေန္တီ အနုဘဝေယျန္တိ အကုသလဇဝနက္ခဏတော ဥပ္ပန္နတဏှာ။

၄၂၂။ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီတိ ယထာနုသန္ဓိအာဒီနံ အသမ္ဘဝတောတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဝိညာဏဖဿဝေဒနာတဏှာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာဒဿနေန စက္ခာယတနာဒီနံ ရူပါယတနာဒီနဉ္စ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာ ဒီပိတာ အပစ္စယုပ္ပန္နဿ ပစ္စယာဘာဝတော၊ ယဉ္စ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကံ၊ တံ အနိစ္စံ ဥပ္ပာဒသမ္ဘဝတော၊ ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာတိ ခန္ဓပဉ္စကေ စ ဆန္နံ ဆက္ကာနံ ဝသေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂကရဏေန အတ္ထတော အနတ္တလက္ခဏံ ဝိဘာဝိတံ။ န သရူပတောတိ သရူပတောပိ တံ ဝိဘာဝေတုကာမော တေနေဝ ဆဆက္ကာနံ ဝသေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂနယေန ဗျတိရေကတော စ အနွယတော စ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ – ‘‘စက္ခု အတ္တာတိ ယော ဝဒေယျာ’’တိအာဒိမာဟာတိ ယထာနုသန္ဓိကာဝ ¶ ဒေသနာ ဝိဘာဝိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ကထိတာနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ဆန္နံ ဆက္ကာနံ ဝသေန ဝိနိဗ္ဘောဂဒဿနမတ္တံ၊ န အနတ္တလက္ခဏံ ဝိဘာဝိတံ ¶ ၊ ဣဓ ပန သရူပတော အနတ္တလက္ခဏံ ဝိဘာဝိတန္တိ အဓိပ္ပာယေန အနုသန္ဓန္တရဘာဝဇောတနာ။ ယဒိပိ အနတ္တဘာဝေါ နာမ စတူသုပိ သစ္စေသု လဗ္ဘတေဝ၊ သဗ္ဗေပိ ဟိ ဓမ္မာ အနတ္တာ၊ ဣမေ ပနေတ္ထ ဒွေပိ နယာ သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒွိန္နံ သစ္စာနံ အနတ္တဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ န ဥပပဇ္ဇတီတိ ဥပပတ္တိသင်္ခါတယုတ္တိယာ န သမေတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘န ယုဇ္ဇတီ’’တိ။ အတ္တဝါဒိနာ – ‘‘နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော’’တိ အဘိမတော၊ စက္ခုဉ္စ ဥပ္ပာဒဝန္တတာယ အနိစ္စံ၊ ယံ ပစ္စယာယတ္ထဝုတ္တိတာ၊ တသ္မာ ‘‘စက္ခု အတ္တာတိ ယော ဝဒေယျ၊ တံ န ဥပပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ သက္ကာယဝတ္ထု စက္ခု အနတ္တာ အနိစ္စဘာဝတော သေယျထာပိ ဃဋော၊ စက္ခုံ အနိစ္စံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိဘာဝတော သေယျထာပိ ဃဋော၊ စက္ခု ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိ ဥပ္ပာဒါဒိသမ္ဘဝတော သေယျထာပိ ဃဋော။ ဝိဂစ္ဆတီတိ ဘင်္ဂုပ္ပတ္တိယာ သဘာဝါဝိဂမေန ဝိဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။

၄၂၄။ ယသ္မာ ကိလေသဝဋ္ဋမူလကံ ကမ္မဝဋ္ဋံ၊ ကမ္မဝဋ္ဋမူလကဉ္စ ဝိပါကဝဋ္ဋံ။ ကိလေသုပ္ပတ္တိ စ တဏှာဒိဂ္ဂါဟပုဗ္ဗိကာ၊ တသ္မာ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝါ ဂါဟာနံ ဝသေန ဝဋ္ဋံ ဒဿေတု’’န္တိ အာဟ။ ယသ္မာ ပန တဏှာပက္ခိကာ ဓမ္မာ သမုဒယသစ္စံ၊ စက္ခာဒယော ဒုက္ခသစ္စံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒွိန္နံ သစ္စာနံ ဝသေန ဝဋ္ဋံ ဒဿေတု’’န္တိ။ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ သက္ကာယဂါမိနိပဋိပဒါယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ဂဟဏမေဝေတ္ထ အနုပဿနာတိ အာဟ – ‘‘ဂါဟတ္တယဝသေန ပဿတီ’’တိ။

တိဏ္ဏံ ဂါဟာနံ ပဋိပက္ခဝသေနာတိ တဏှာဒိဂ္ဂါဟပဋိပက္ခဘူတာနံ ဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တာနုပဿနာနံ ဝသေန၊ တာဟိ ဝါ တိဏ္ဏံ ဂါဟာနံ ပဋိပက္ခဝသေန ဝိနိဝေဌနဝသေန အနုပ္ပာဒနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ပဋိပက္ခဝသေန ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတုန္တိ ယောဇနာ။ သက္ကာယနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ ဧတ္ထ နိရောဓဓမ္မော သရူပေနေဝ ဒဿိတောတိ အာဟ – ‘‘နိရောဓော…ပေ… ဒဿေတု’’န္တိ။ ပဋိသေဓဝစနာနီတိ ပဋိက္ခေပဝစနာနိ။

၄၂၅။ တဏှာဒီနံ အနုပါဒိယနဝစနာနိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနေဝ ဝုတ္တာနိ တဏှာဒိဋ္ဌီနံယေဝ အဘိနန္ဒနာဒိဝသေန ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ အပ္ပဟီနတ္ထော အနုသယတ္ထောတိ ¶ အာဟ – ‘‘အနုသေတီတိ အပ္ပဟီနော ဟောတီ’’တိ အရိယမဂ္ဂေန ဟိ အပ္ပဟီနော ထာမဂတော ရာဂါဒိကိလေသော အနုသယော ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဘာဝတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခကိလေသဒုက္ခဿာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ စေဝ ကိလေသဒုက္ခဿ စ။ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဉှိ ကိလေသဒုက္ခဿ အန္တကရဏံ၊ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ။

၄၂၆။ တေသန္တိ ¶ အနုသယာနံ။ ပဋိက္ခေပဝသေနာတိ ပဇဟနဝသေန၊ အပ္ပဝတ္တိကရဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇံ ပဇဟိတွာတိ အနဝသေသတော အဝိဇ္ဇံ အပ္ပဝတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေတွာ။ ကာမံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဉာဏမ္ပိ အဝိဇ္ဇာပဟာယိနီ ဝိဇ္ဇာ ဧဝ၊ တံ ပန ဉာဏံ အဝိဇ္ဇာယ အနဝသေသပ္ပဟာယကံ န ဟောတိ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေ ပန ဥပ္ပန္နေ အဝိဇ္ဇာယ လေသောပိ နာဝသိဿတီတိ တဒေဝ အဝိဇ္ဇာယ ပဟာယကန္တိ အာဟ – ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇံ ဥပ္ပာဒေတွာ’’တိ။

၄၂၇။ သယမေဝ တထာဂတေ အတ္တနော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဒေသေန္တေ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပတ္တာတိ အနစ္ဆရိယမေတံ၊ အထ ကိံ အစ္ဆရိယန္တိ အာဟ ‘‘ဣမ’’န္တိအာဒိ။ ကထေန္တေပီတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော၊ ဣမိနာဝ ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ ပတ္တာ ဧဝါတိ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပတ္တာ ဧဝါတိ ယောဇနာ။ ဧတမ္ပိ အနစ္ဆရိယံ၊ သတ္ထု သမ္မုခါ သာဝကာ သမုဒါဂမာ မဟာဘိညာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါ တထာ တထာ သပ္ပာဋိဟာရိယံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ။ တေနာဟ – ‘‘မဟာဘိညပ္ပတ္တာ ဟိ တေ သာဝကာ’’တိ။

မဟာမဏ္ဍပေတိ လောဟပါသာဒဿ ပုရတော ဧဝ မဟာဘိက္ခုသန္နိပါတော ဇာတောတိ တေသံ ပဟောနကဝသေန ကတေ မဟတိ သာဏိမဏ္ဍပေတိ ဝဒန္တိ။ တေသုပိ ဌာနေသူတိ တေသု ယထာဝုတ္တမဟာမဏ္ဍပါဒီသု ဌာနေသု။ မဟာထေရော အတ္ထီတိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဒေဝတ္ထေရဿ ဂုဏေ သုတွာ ပသန္နမာနသော မဟာထေရော၊ တထာပိ ဝတ္ထသမ္ပတ္တိယာ ပသီဒိတွာ ‘‘တွံ ပန နှာပေဟီ’’တိ အာဟ။

ဟေဋ္ဌာပါသာဒေတိ စ ကလျာဏိယမဟာဝိဟာရေ ဥပေါသထာဂါရေ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ဧကဒါ ဥပရိပါသာဒေ ဧကဒါ၊ ကထေသီတိ။ စူဠနာဂဿ တထာ မဟတီ ပရိသာ ဒေဝတာနုဘာဝေန အဘိညာပါဒနံ အဟောသီတိ ကေစိ ¶ ။ ထေရော ပန မဟိဒ္ဓိကော အဟောသိ၊ တသ္မာ တာဝ မဟတိံ ပရိသံ အဘိညာပေသီတိ အပရေ။

တတော တတောတိ တဿံ တဿံ ဒိသာယံ။ ဧကောဝါတိ ဧကစ္စော ဧဝ၊ န ဗဟုသော၊ ကတိပယာဝ ပုထုဇ္ဇနာ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

ဆဆက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ မဟာသဠာယတနိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂၈။ မဟန္တာနိ ¶ သဠာယတနာနိ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တတ္တာ မဟာသဠာယတနိကံ၊ မဟန္တတာ စ တေသံ မဟန္တံ လောကသန္နိဝါသံ အဘိဗျာပေတွာ ဌိတတ္တာ အယောနိသော ဂယှမာနာနံ မဟတော အနတ္ထာယ သံဝတ္တနတော၊ ယောနိသော ဂယှမာနာနံ မဟတော အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တနတော စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဇောတကန္တိ ဗောဓကံ။

၄၂၉။ သိခါပ္ပတ္တာယ ဝိပဿနာယ ဇာနနမ္ပိ ယထာဘူတဇာနနမေဝ မဂ္ဂေန ဇာနနဿ အာသန္နကာရဏဘာဝတောတိ အာဟ – ‘‘သဟဝိပဿနေန မဂ္ဂေန အဇာနန္တော’’တိ။ ဝုဍ္ဎိံ ဂစ္ဆန္တီတိ ပစ္စယသမောဓာနေန ဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသပါဠိယာ အပရာပရံ ပရိဝုဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝံဘူတာ ပဂုဏဘာဝမာပါဒိတာ သမထဝိပဿနာဓမ္မာ ဝိယ သုဋ္ဌုတရံ ဝသီဘာဝံ ပါပိတာ ဈာနာဘိညာ ဝိယ စ ဝသီဘူတာ ဟုတွာ ဥပရူပရိ ဗြူဟေန္တီတိ အာဟ – ‘‘ဝသီဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ တထာ ဟိ တေ ကဒါစိ ဘဝပတ္ထနာယ အနုပ္ပာဒိတာယပိ အပ္ပဟီနဘာဝေနေဝဿာ တိဋ္ဌန္တိ။ အကုသလာ ဓမ္မာဝ ယေဘုယျေန ဒဿနာယတနေန ဝိနာသဒဿနတော ပဝတ္တန္တိ ပရိဝဍ္ဎန္တိ စ။ ပဉ္စဒွါရိကဒရထာတိ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနသဟဂတာ အကုသလဒရထာ။ ဧဝံ မနောဒွါရိကဒရထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္တာပါတိ ဒရထေဟိ ဗလဝန္တော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ နိဿယဿ စ သန္တာပနကရာ။ ပရိဠာဟာတိ တတောပိ ဗလဝတရာ တေသံယေဝ ပရိဒဟနကရာ။

၄၃၀။ ပဉ္စဒွါရိကသုခံ၊ န ကာယပ္ပသာဒသန္နိဿိတသုခမေဝ။ မနောဒွါရိကသုခန္တိ မနောဒွါရိကစိတ္တသန္နိဿိတသုခံ၊ န ယံ ကိဉ္စိ စေတသိကသုခံ တဿ ကာယိကသုခဂ္ဂဟဏေနေဝ ¶ ဂဟိတတ္တာ။ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေန သမာပဇ္ဇနံ ဝါ ဝုဋ္ဌာနံ ဝါ နတ္ထီတိ ဣဒံ မနောဒွါရိကဇဝနေန တဿ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ၊ မဂ္ဂဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ပန တပ္ပသင်္ဂသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ။ ဝိညတ္တိမတ္တမ္ပိ ဇနေတုံ အသမတ္ထံ သမာပဇ္ဇနဿ ကထံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဘဂဝန္တာနံ ဟောတီတိ စေ? တထာပိ တဿ အာသန္နဋ္ဌာနေ ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ အသမ္ဘဝေါ ဧဝ တာဒိသဿ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ တသ္မိံ ကာလေ အသမ္ဘဝတော။ ဧတေနေဝ ယာ ကေသဉ္စိ အရိယဓမ္မေ အကောဝိဒါနံ ဃဋသဘာဝါဒီသု ဗုဒ္ဓိတုလျကာရိတာပတ္တိစောဒနာ၊ သာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ တံတံပုရိမာဘောဂဝသေန တေန တေန ပဉ္စဒွါရိကာဘိနိယတမနောဝိညာဏဿ ¶ ပရတော ပဝတ္တမာနမနောဝိညာဏေန တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝိသေသဿ ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗတော။ ဥပ္ပန္နမတ္တကမေဝ ဟောတီတိ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနံ တာဒိသံ ကိဉ္စိ အတ္ထနိစ္ဆယကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ ကေဝလံ ဥပ္ပန္နမတ္တမေဝ ဟောတိ။ အယန္တိ ‘‘အာဒီနဝါနုပဿိနော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ။

၄၃၁။ ကုသလစိတ္တ…ပေ… ဘူတဿာတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာသဟဂတကုသလစိတ္တဿ သမ္ပယုတ္တစေတောသုခသမင်္ဂီဘူတဿ။ ပုဗ္ဗသုဒ္ဓိကာတိ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိတော၊ ဝိပဿနာရမ္ဘတောပိ ဝါ ပုဗ္ဗေဝ သုဒ္ဓါ။ တေနာဟ – ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပရိသုဒ္ဓါဝ ဟောန္တီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထကကာရာပကင်္ဂါနီတိ သီလဝိသောဓနဿ စိတ္တသမာဓာနဿ ဝိပဿနာဘိယောဂဿ မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗကိလေသပဟာနဿာတိ သဗ္ဗဿပိ မဂ္ဂသမ္ဘာရကိစ္စဿ ကာရာပကင်္ဂါနိ။ အဋ္ဌင်္ဂိကော ဝါတိ ပဌမဇ္ဈာနိကော ဝါ အဋ္ဌင်္ဂိကော၊ ဒုတိယဇ္ဈာနိကော ဝါ သတ္တင်္ဂိကော ဟောတိ။

ဣမမေဝ သုတ္တပဒေသံ ဂဟေတွာတိ၊ ‘‘ယာ တထာဘူတဿ ဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံယေဝ တသ္မိံ ဌာနေ ဂဟိတတ္တာ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ပဉ္စင်္ဂိကောတိ ဝဒတိ။ သောတိ တထာ ဝဒန္တော ဝိတဏ္ဍဝါဒီ။ အနန္တရဝစနေနေဝါတိ၊ ‘‘ယာ တထာဘူတဿ ဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိဝစနဿ၊ ‘‘ဧဝမဿာယ’’န္တိအာဒိနာ အနန္တရဝစနေန။ ပဋိသေဓိတဗ္ဗောတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော။ ‘‘အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ ဟိ ဣဒံ ဝစနံ အရိယမဂ္ဂဿ ပဉ္စင်္ဂိကဘာဝံ ဥဇုကမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယာ တထာဘူတဿ ဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ ပဉ္စန္နံ ဧဝ အင်္ဂါနံ ဂဟဏံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘ဥတ္တရိ စာ’’တိအာဒိ။ သမ္မာဝါစံ ဘာဝေတိ အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂီ။ တေနာဟ ‘‘မိစ္ဆာဝါစံ ပဇဟတီ’’တိ။ ယသ္မိဉှိ ¶ ခဏေ သမ္မာဝါစာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မိံယေဝ မိစ္ဆာဝါစာ ပဇဟီယတီတိ။ သဟေဝ ဝိရတိယာ ပူရေန္တိ သမုစ္ဆေဒဝိရတိယာ ဝိနာ ဒုက္ခပရိညာဒီနံ အသမ္ဘဝတော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပရိသုဒ္ဓါနေဝ ဝဋ္ဋန္တိ ပရိသုဒ္ဓေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿေဝ ဘာဝနာယ ဣဇ္ဈနတော။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဂန္ထန္တရေနပိ သမတ္ထေတုံ၊ ‘‘သုဘဒ္ဒသုတ္တေပိ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနေကေသု သုတ္တသတေသု အဋ္ဌင်္ဂိကောဝ မဂ္ဂေါ အာဂတော၊ န ပဉ္စင်္ဂိကောတိ အဓိပ္ပာယော။

သမ္မာသတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ကာယာနုပဿနာဒိစတုကိစ္စသာဓိကာ ဟောတီတိ တံ စတုဗ္ဗိဓံ ကတွာ ဒဿေန္တော၊ ‘‘မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာဝ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ အာဟ။ န စတုမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တတာဝသေန။ ဧသ နယော ¶ သမ္မပ္ပဓာနာဒီသုပိ။ အညမညာနတိဝတ္တမာနာ ယုဂနဒ္ဓါ ယုတ္တာ ဝိယ အရိယမဂ္ဂယုဂနဒ္ဓါ အညမညံ ပဋိဗဒ္ဓါတိ ယုဂနဒ္ဓါ။ တေနာဟ – ‘‘ဧကက္ခဏိကယုဂနန္ဓာ’’တိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ဧဝ ဟိ သမထဝိပဿနာ ဧကက္ခဏိကာ ဟုတွာ သမဓုရံ ဝတ္တန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေ ဟီ’’တိအာဒိ။ အညသ္မိံ ခဏေ သမာပတ္တိ၊ အညသ္မိံ ဝိပဿနာတိ ဣဒံ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ ကိစ္စတော အဓိကဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အညထာ။ န ဟိ ပညာရဟိတာ သမာပတ္တိ၊ သမာဓိရဟိတာ စ ဝိပဿနာ အတ္ထိ။ အရိယမဂ္ဂေ ပန ဧကက္ခဏိကာ သမဓုရတာယ ဧကရသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဖလဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာသဠာယတနိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ နဂရဝိန္ဒေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃၅။ သမဝိသမံ ¶ စရန္တီတိ ကာယသမာဒိံ သမညေဝ၊ ကာယဝိသမာဒိံ ဝိသမညေဝ စရန္တိ ကရောန္တိ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တံ ပန သမဝိသမံ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဝိသဒိသတ္တာ န ဧကသ္မိံ ကာလေ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ – ‘‘ကာလေန သမံ ကာလေန ဝိသမ’’န္တိ။ သမစရိယမ္ပိ ဟိ ဧတန္တိ ပုဗ္ဗေ သမစရိယာယ ဇောတိတတ္တာ ဝုတ္တံ။

၄၃၇။ အာကရောန္တိ အဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဉာပေန္တိ ပဗောဓေန္တီတိ အာကာရာ၊ ဉာပကကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ကေ အာကာရာတိ ကာနိ ကာရဏာနီ’’တိ။ အနုဗုဒ္ဓိယောတိ ¶ အနုမာနဉာဏာနိ။ တဉှိ ယထာဒိဋ္ဌမတ္ထံ ဒိဋ္ဌဘာဝေန အနွေတိ အနုဂစ္ဆတီတိ ‘‘အနွယာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဟရိတတိဏစမ္ပကဝနာဒိဝသေနာတိ ဟရိတကမ္ဗလာဒိသဒိသတိဏာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရိတကနကပဋာဒိသဒိဝိကသိတစမ္ပကဝနာဒိဝသေန။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ကီစကဝေဏုသဒ္ဒမဓုရသဖလာဖလဝသေန သဒ္ဒရသာနံ အတ္ထိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ စမ္ပကဝသေနေဝ ပန ဖဿဂန္ဓာနမ္ပိ အတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ရူပါဒယော ပဉ္စ ကာမဂုဏာ အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဣတ္ထိရူပါဒီနိ သန္ဓာယေတံ ကထိတ’’န္တိ ဝတွာ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ဝါ ဟောန္တု ရူပါဒယော အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ဝါ၊ သဗ္ဗေပိ စေတေ ကိလေသုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာယ ကာမဂုဏာ ဧဝါတိ စောဒနံ သန္ဓာယ ဝိသဘာဂိတ္ထိဂတာ ရူပါဒယော သဝိသေသံ ကိလေသုပ္ပတ္တိနိမိတ္တန္တိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘တာနိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ တာနီတိ ရူပါဒီနိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ တေန ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတိ၊ ‘‘ယသ္မာ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တိ၊ တသ္မာ ဣတ္ထိရူပါဒီနိ သန္ဓာယ ဧတံ ကထိတ’’န္တိ။ ပုရိသဿ စိတ္တန္တိ ပုရိသဿ စတုဘူမကံ ကုသလစိတ္တံ ပရိယာဒါယ ဂဟေတွာ အန္တောမုဋ္ဌိဂတံ ဝိယ ကတွာ။ ‘‘ဟတ္ထိကာယံ ပရိယာဒိယိတွာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၆) ဟိ ဂဟဏံ ပရိယာဒါနံ နာမ၊ ‘‘အနိစ္စသညာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သဗ္ဗံ ကာမရာဂံ ပရိယာဒိယတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၂) ခေပနံ ပရိယာဒါနံ၊ ဣဓ ဥဘယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တေနေဝ သာဓေတုံ၊ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီသု န-ကာရော ပဋိသေဓတ္ထော။ အဟန္တိ ဘဂဝါ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဘိက္ခဝေတိ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ အညန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဣတ္ထိရူပတော အညံ။ ဧကရူပမ္ပီတိ ဧကမ္ပိ ရူပံ။ သမနုပဿာမီတိ ဉာဏဿ သမနုပဿနာ အဓိပ္ပေတာ၊ ဟေဋ္ဌာ န-ကာရံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အယဉှေတ္ထ ¶ အတ္ထော – ‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဗ္ဗသော ဩလောကေန္တော အညံ ဧကရူပမ္ပိ န သမနုပဿာမီ’’တိ။ ယံ ဧဝံ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတီတိ ယံ ရူပံ ရူပဂရုကဿ ပုရိသဿ သဗ္ဗမ္ပိ ကုသလစိတ္တံ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန ပရိယာဒိယိတွာ ဂဟေတွာ ခေပေတွာ စ တိဋ္ဌတိ။ ယထယိဒံ ဣတ္ထိရူပန္တိ ဣတ္ထိယာ ရူပကာယံ။ ရူပသဒ္ဒေါ ခန္ဓာဒိအနေကတ္ထဝါစကော၊ ဣဓ ပန ဣတ္ထိယာ စတုသမုဋ္ဌာနေ ရူပါယတနေ ဝဏ္ဏဓာတုယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဣတ္ထိရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတီ’’တိ ¶ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ ဒဠှီကရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပုရိမံ ‘‘ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣတ္ထိရူပ’’န္တိ ဣဒံ ဩပမ္မဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ပရိယာဒါနဘာဝေ နိဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

နဂရဝိန္ဒေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ပိဏ္ဍပါတပါရိသုဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃၈။ ဓမ္မသေနာပတိနော ¶ ပဋိသလ္လီယနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ဥပရိ စ ပါဠိယံ၊ ‘‘သုညတာဝိဟာရေန ခေါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧတရဟိ ဗဟုလံ ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပဋိသလ္လာနာတိ ဖလသမာပတ္တိတော’’တိ အာဟ။

ဝိပ္ပသန္နာနီတိ ဝိသေသတော ပသန္နာနိ။ ဩကာသဝသေနာတိ ဣန္ဒြိယာနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသဝသေန။ နနု တာနိ ဣန္ဒြိယာနိ သဘာဝတော ဝိပ္ပသန္နာနိ ဟောန္တီတိ? သစ္စံ ဟောန္တိ။ န ဟိဒံ တာဒိသံ ပသန္နတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ပန သန္တပဏီတသမာပတ္တိသမုဋ္ဌိတာနံ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနံ စိတ္တဇရူပါနံ ဝသေန သေသတိသန္တတိရူပါနံ သေဋ္ဌတရံ ပဏီတဘာဝါပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဖလသမာပတ္တိတောတိ သုညတာနုပဿနာဝသေန သမာပန္နဖလသမာပတ္တိတော။ မဟန္တာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ပုရိသာနံ ဝိဟာရော မဟာပုရိသဝိဟာရော။ တေနာဟ – ‘‘ဗုဒ္ဓ…ပေ… ဝိဟာရော’’တိ။ ဝိဟာရတော ပဋ္ဌာယာတိ ပရိက္ခိတ္တေ စ ဝိဟာရေ ပရိက္ခေပတော ပဋ္ဌာယ၊ အပရိက္ခိတ္တေ စ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိဟာရဗ္ဘန္တရတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယာဝ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလာတိ ဂါမဿ အဗ္ဘန္တရိန္ဒခီလော။ ဂေဟပဋိပါဋိယာစရိတွာတိ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ။ ယာဝ နဂရဒွါရေန နိက္ခမနာတိ နဂရဒွါရေန ယာဝ နိက္ခမနပဒေသာ။ ယာဝ ဝိဟာရာတိ ယာဝ ဝိဟာရဗ္ဘန္တရာ။ ပဋိက္ကန္တမဂ္ဂေါတိ နိဝတ္တနမဂ္ဂေါ။ အာရမ္မဏေ ပဋိဟညနာကာရေန ပဝတ္တမာနမ္ပိ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တေ ပဋိဟနန္တံ ဝိယ ပဝတ္တတီတိ အာဟ – ‘‘စိတ္တေ ပဋိဟညနကိလေသဇာတ’’န္တိ။ ဒိဝသဉ္စ ရတ္တိဉ္စ အနုသိက္ခန္တေနာတိ ဧတံယေဝ ရာဂါဒိပ္ပဟာယိနိံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒိဝါ စ ရတ္တိဉ္စ အနု အနု သိက္ခန္တေန ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎေန္တေန။

၄၄၀။ ပဟီနာ နု ခေါ မေ ပဉ္စ ကာမဂုဏာတိ ဧတ္ထ ကာမဂုဏပ္ပဟာနံ နာမ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘တိဋ္ဌန္တိ စိတြာနိ တထေဝ ¶ လောကေ၊ အထေတ္ထ ဓီရာ ဝိနယန္တိ ဆန္ဒ’’န္တိ။ ဧကဘိက္ခုဿ ပစ္စဝေက္ခဏာ နာနာတိ ဧကဿေဝ ဘိက္ခုနော၊ ‘‘ပဟီနာ နု ခေါ မေ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ အာဂတာ နာနာပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောန္တိ။ နာနာဘိက္ခူနန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ အနေကေသံ ဘိက္ခူနံ။ ပစ္စဝေက္ခဏာ နာနာတိ ဝုတ္တနာနာပစ္စဝေက္ခဏာ။ ဣဒါနိ တမေဝ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ၊ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကထံ ပန ပစ္စဝေက္ခတီတိ အာဟ ‘‘ပဟီနာ နု ခေါ’’တိအာဒိ။ ဝီရိယံ ပဂ္ဂယှာတိ ¶ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ အာရဘိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎိတွာ။ မဂ္ဂါနန္တရံ အနာဂါမိဖလံ ပတွာတိ ဝစနသေသော။ ဖလာနန္တရံ မဂ္ဂန္တိ တသ္မိံ အနာဂါမိမဂ္ဂေ ဌိတော ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ အဂ္ဂမဂ္ဂတ္ထာယ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ တသ္မိံယေဝ အာသနေ န စိရေနေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဂဏှန္တော နိရောဓဓမ္မာနုပ္ပတ္တိယာ ဝိပဿနာပရိဝါသာဘာဝတော ဖလာနန္တရံ မဂ္ဂပ္ပတ္တော နာမ ဟောတီတိ ကတွာ။

တတော ဝုဋ္ဌာယာတိ မဂ္ဂါနန္တရဖလတော ဝုဋ္ဌာယ။ မဂ္ဂါနန္တရတော ဟိ ဝုဋ္ဌိတော မဂ္ဂတော ဝုဋ္ဌိတော ဝိယ ဟောတီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဖလာနန္တရံ မဂ္ဂ’’န္တိ ဧတ္ထ ဖလံ အနန္တရံ ဧတဿာတိ ဖလာနန္တရံ။ ‘‘ဖလာနန္တရံ မဂ္ဂ’’န္တိ ပဒဒွယေနပိ အနာဂါမိမဂ္ဂဖလာနိ စေဝ ဝဒတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နီဝရဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ဧတ္ထ၊ ‘‘ပဟီနာ နု ခေါ မေ ပဉ္စ နီဝရဏာ’’တိအာဒိနာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသန္တိ ဧတ္ထ ဧတေသံ နီဝရဏပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓသတိပဋ္ဌာနာဒီနံ။ ပဟာနာဒီနီတိ ပဟာနပရိညာဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာ။ နာနာပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတီတိ တာ ပစ္စဝေက္ခဏာ နာနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတာသု ပန ပစ္စဝေက္ခဏာသူတိ ဧတာသု ကာမဂုဏပစ္စဝေက္ခဏာဒီသု ဒွါဒသသု ပစ္စဝေက္ခဏာသု။ ဧကံ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပစ္စဝေက္ခတိ ဒွါဒသသု နယေသု ဧကေနေဝ ကိစ္စသိဒ္ဓိတော။ အညော ဘိက္ခု။ ဧကန္တိ အညံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ အညတ္ထော ဟိ အယံ ဧကသဒ္ဒေါ ‘‘ဣတ္ထေကေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၁၊ ၂၇) ဝိယာတိ။ နာနာဘိက္ခူနံ ပန ဧကာ ပစ္စဝေက္ခဏာ၊ နာနာဘိက္ခူနံ နာနာပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝံ စတုက္ကပစ္စဝေက္ခဏမ္ပိ ဧတ္ထ သမ္ဘဝတိ။ ဣမဿ ပန ဒွယဿ ဝသေန အဘိသမယော နတ္ထီတိ တဒုဘယံ အဋ္ဌကထာယံ န ဥဒ္ဓဋံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပိဏ္ဍပါတပါရိသုဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ဣန္ဒြိယဘာဝနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၅၃။ ဧဝံနာမကေတိ ¶ ¶ ‘‘ဂဇင်္ဂလာ’’တိ ဧဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမကေ မဇ္ဈိမပဒေသဿ မရိယာဒဋ္ဌာနဘူတေ နိဂမေ။ သုဝေဠု နာမ နိစလရုက္ခောတိ ဝဒန္တိ။ တတော အညံ ဧဝါတိ ပန အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဧကာ ရုက္ခဇာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုသောတာနံ ယထာသကဝိသယတော နိဝါရဏံ ဒမနံ ဣန္ဒြိယဘာဝနာ၊ တဉ္စ ခေါ သဗ္ဗသော အဒဿနေန အသဝနေနာတိ အာဟ – ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ န ပဿတိ၊ သောတေန သဒ္ဒံ န သုဏာတီ’’တိ။ သတိ ဟိ ဒဿနေ သဝနေ စ တာနိ အဒန္တာနိ အဘာဝိတာနေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ စက္ခုသောတာနိ စ အသမ္ပတ္တဂ္ဂါဟိတာယ ဒုရက္ခိတာနီတိ ဗြာဟ္မဏော တေသံယေဝ ဝိသယဂ္ဂဟဏံ ပဋိက္ခိပိ။ အသဒိသာယာတိ အညတိတ္ထိယသမယေဟိ အသာဓာရဏာယ။ အာလယန္တိ ကထေတုကာမတာကာရန္တိ အတ္ထော။

၄၅၄။ ဝိပဿနုပေက္ခာတိ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာဉာဏေန လက္ခဏတ္တယေ ဒိဋ္ဌေ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စဘာဝါဒိဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဝိပဿနာသင်္ခါတာ ဥပေက္ခာ။ သာ ပန ယသ္မာ ဘာဝနာဝိသေသပ္ပတ္တိယာ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဝိပဿနာဝါရေဟိ သန္တာ စေဝ ပဏီတာ စ၊ ပဂေဝ စက္ခုဝိညာဏာဒိသဟဂတာဟိ ဥပေက္ခာဟိ၊ တသ္မာ အာဟ – ‘‘ဧသာ သန္တာ ဧသာ ပဏီတာ’’တိ။ အတပ္ပိကာတိ သန္တပဏီတဘာဝနာရသဝသေန တိတ္တိံ န ဇနေတိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘သုညာဂါရံ ပဝိဋ္ဌဿ၊ သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊

အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ၊ သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၃)၊

ဣတီတိ ဧဝံ ဝက္ခမာနာကာရေနာတိ အတ္ထော။ အယံ ဘိက္ခူတိ အယံ အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဘိက္ခူတိ ယောဇနာ။ စက္ခုဒွါရေ ရူပါရမ္မဏမှီတိ စက္ခုဒွါရေ အာပါထဂတေ ရူပါရမ္မဏေ။ မနာပန္တိ မနာပဘာဝေန ပဝတ္တနကံ။ မဇ္ဈတ္တေ မနာပါမနာပန္တိ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ မနာပဘာဝေန အမနာပဘာဝေန စ ပဝတ္တနကံ မနာပါမနာပံ နာမာတိ။ တေနာဟ (‘‘နေဝ မနာပံ န အမနာပ’’န္တိ)။ ဣမိနာ မနာပဘာဝေါ ဂဟိတော၊ ‘‘နေဝ မနာပ’’န္တိ ဣမိနာ မနာပဘာဝေါ မဇ္ဈတ္တော စ ဥဘယံ ဧကဒေသတော လဗ္ဘတီတိ၊ ‘‘မနာပါမနာပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အာရမ္မဏေ လဗ္ဘမာနဝိသေသဝသေန တဒါရမ္မဏဿ စိတ္တဿ ပါကတိကံ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တပ္ပဋိသေဓေန အရိယဿ ¶ ဝိနယေ အနုတ္တရံ ဣန္ဒြိယဘာဝနံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တဿ ရဇ္ဇိတုံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ ယောဇနာ – တဿ စိတ္တံ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ ¶ ရဇ္ဇိတုံ ဝါ အနိဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ ဒုဿိတုံ ဝါ မဇ္ဈတ္တေ အာရမ္မဏေ မုယှိတုံ ဝါ။ အဒတွာတိ နိသေဓေတွာ။ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ပရိဇာနနဝသေန ဉာဏေန ဂဟေတွာ ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ။ ဝိပဿနံ မဇ္ဈတ္တေ ဌပေတီတိ အနုက္ကမေန ဝိပဿနုပေက္ခံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တံ သင်္ခါရုပေက္ခံ ပါပေတွာ ဌပေတိ။ စက္ခုမာတိ န ပသာဒစက္ခုနော အတ္ထိတာမတ္တဇောတနံ၊ အထ ခေါ တဿ အတိသယေန အတ္ထိတာဇောတနံ၊ ‘‘သီလဝါ’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ – ‘‘စက္ခုမာတိ သမ္ပန္နစက္ခု ဝိသုဒ္ဓနေတ္တော’’တိ။

၄၅၆။ ဤသကံ ပေါဏေတိ မဇ္ဈေ ဥစ္စံ ဟုတွာ ဤသကံ ပေါဏေ၊ န အန္တန္တေန ဝင်္ကေ။ တေနာဟ – ‘‘ရထီသာ ဝိယ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဌိတေ’’တိ။

၄၆၁။ ပဋိကူလေတိ အမနုညေ အာရမ္မဏေ။ အပ္ပဋိကူလသညီတိ န ပဋိကူလသညီ။ တံ ပန အပ္ပဋိကူလသညိတံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘မေတ္တာဖရဏေန ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဋိကူလေ အနိဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိံ သတ္တသညိတေ မေတ္တာဖရဏေန ဝါ ဓာတုသော ဥပသံဟာရေန ဝါ သင်္ခါရသညိတေ ပန ဓာတုသော ဥပသံဟာရေန ဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရတီတိ ဟိတေသိတာယ ဓမ္မသဘာဝစိန္တနာယ စ နပ္ပဋိကူလသညီ ဟုတွာ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတိ။ အပ္ပဋိကူလေ ဣဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိံ သတ္တသညိတေ ကေသာဒိအသုစိကောဋ္ဌာသမတ္တမေဝါတိ အသုဘဖရဏေန ဝါတိ အသုဘတော မနသိကာရဝသေန။ ဣဒံ ရူပါရူပမတ္တံ အနိစ္စံ သင်္ခတန္တိ အနိစ္စတော ဥပသံဟာရေန ဝါ။ တတော ဧဝ၊ ‘‘ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မ’’န္တိ မနသိ ကရောန္တော ပဋိကူလသညီ ဝိဟရတိ။ သေသပဒေသူတိ၊ ‘‘ပဋိကူလေ စ အပ္ပဋိကူလေ စာ’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု သေသေသု ဒွီသု ပဒေသု။ တတ္ထ ဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝတ္ထူနိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ယထာ သတ္တာနံ ပဌမံ ပဋိကူလတော ဥပဋ္ဌိတမေဝ ပစ္ဆာ ဂဟဏာကာရဝသေန အဝတ္ထန္တရေန ဝါ အပ္ပဋိကူလတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ယဉ္စ အပ္ပဋိကူလတော ဥပဋ္ဌိတမေဝ ပစ္ဆာ ပဋိကူလတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဒုဘယေပိ ခီဏာသဝေါ သစေ အာကင်္ခတိ၊ ဝုတ္တနယေန အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရေယျ ပဋိကူလသညီ ဝါတိ။

တဒုဘယံ ¶ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာတိ သဘာဝတော ဘာဝနာနုဘာဝတော စ ဥပဋ္ဌိတံ အာရမ္မဏံ ပဋိကူလသဘာဝံ အပ္ပဋိကူလသဘာဝံ ဝါတိ တံ ဥဘယံ ပဟာယ အဂ္ဂဟေတွာ။ သဗ္ဗသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပန၊ ‘‘မဇ္ဈတ္တော ဟုတွာ ဝိဟရိတုကာမော ကိံ ကရောတီ’’တိ၊ ဝတွာ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု…ပေ… ဒေါမနဿိတော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိယာ ဝိဘာဝေတုံ၊ ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ သတောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သတိမာ။ သမ္ပဇာနောတိ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သမ္ပဇာနကာရီ။ စက္ခုနာ ¶ ရူပံ ဒိသွာတိ ကာရဏဝသေန စက္ခူတိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ရူပဒဿနသမတ္ထေန စက္ခုဝိညာဏေန၊ စက္ခုနာ ဝါ ကရဏဘူတေန ရူပံ ပဿိတွာ။ နေဝ သုမနော ဟောတိ ဂေဟဿိတသောမနဿပဋိက္ခေပေန နေက္ခမ္မပက္ခိကာယ ကိရိယာသောမနဿဝေဒနာယ။

ဣမေသု စာတိ ‘‘အညထာ စ ပနာနန္ဒ၊ အရိယဿ ဝိနယေ အနုတ္တရာ ဣန္ဒြိယဘာဝနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၄၅၃)၊ – ‘‘ကထဉ္စာနန္ဒ၊ သေခေါ ဟောတိ ပဋိပဒေါ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၄၆၀)၊ – ‘‘ကထဉ္စာနန္ဒ၊ အရိယော ဟောတိ ဘာဝိတိန္ဒြိယော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၄၆၁) စ အာဂတေသု တိဝိဓေသု နယေသု။ မနာပံ အမနာပံ မနာပါမနာပန္တိ ဧတ္ထ မနာပဂ္ဂဟဏေန သောမနဿယုတ္တကုသလာကုသလာနံ၊ အမနာပဂ္ဂဟဏေန ဒေါမနဿယုတ္တအကုသလာနံ၊ မနာပါမနာပဂ္ဂဟဏေန တဗ္ဗိဓုရုပေက္ခာယုတ္တာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ပဌမနယေ ‘‘သံကိလေသံ ဝဋ္ဋတိ၊ နိက္ကိလေသံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမနယေ ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ သံကိလေသကိလေသဝိပ္ပယုတ္တမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဒုတိယနယေ ပန ‘‘သော…ပေ… အဍ္ဍီယတီ’’တိအာဒိဝစနတော ‘‘ပဌမံ သံကိလေသံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေက္ခဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ စဿ အပ္ပဟီနကိလေသဝသေန၊ ‘‘သံကိလေသမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတိယနယေ အရဟတော အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ‘‘တတိယံ နိက္ကိလေသမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေက္ခဝါရေ ပန ‘‘စက္ခုမာ ပုရိသော’’တိအာဒိကာ ဥပမာ ဧကမေဝ အတ္ထံ ဉာပေတုံ အာဟ။ တသ္မာ စက္ခုဒွါရဿ ဥပ္ပန္နေ ရာဂါဒိကေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝိပဿနုပေက္ခာယ ပတိဋ္ဌာနံ အရိယာ ဣန္ဒြိယဘာဝနာတိ။ ပဌမနယော ဝိပဿကဝသေန အာဂတော၊ ဒုတိယော သေက္ခဿ ဝသေန၊ ပဌမဒုတိယော စ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ မူလကမ္မဋ္ဌာနဝသေန၊ တတိယော ခီဏာသဝဿ အရိယဝိဟာရဝသေန ¶ အာဂတော။ ပဌမနယေ စ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝသေန၊ ဒုတိယနယေ သေက္ခဿ ဝသေန ကုသလံ ဝုတ္တံ၊ တတိယနယေ အသေက္ခဿ ဝသေန ကိရိယာဗျာကတံ ဝုတ္တန္တိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

ဣန္ဒြိယဘာဝနာသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ သဠာယတနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

ဥပရိပဏ္ဏာသဋီကာ သမတ္တာ။