📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

သံယုတ္တနိကာယေ

မဟာဝဂ္ဂဋီကာ

၁။ မဂ္ဂသံယုတ္တံ

၁။ အဝိဇ္ဇာဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ အဝိဇ္ဇာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁-၂။ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ¶ ¶ ပုဗ္ဗေစရာ။ အဝိဇ္ဇာ ဟိ အညာဏလက္ခဏာ သမ္မုယှနာကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တတီတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ တဒါကာရာနုဝိဓာနတာယ ပစ္စယော ဟောတိ။ တထာ ဟိ တေ အနိစ္စာသုဘဒုက္ခာနတ္တသဘာဝေပိ ဓမ္မေ နိစ္စာဒိတော ဂဏှန္တိ၊ အယမဿာ တေသံ သဟဇာတဝသေန ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ။ ယံ ပန မောဟေန အဘိဘူတော ပါပကိရိယာယ အာဒီနဝံ အပဿန္တော ပါဏံ ဟနတိ၊ အဒိန္နံ အာဒိယတိ၊ ကာမေသု မိစ္ဆာ စရတိ၊ မုသာ ဘဏတိ၊ အညမ္ပိ ဝိဝိဓံ ဒုဿီလျံ အာစရတိ၊ အယမဿ သဟဇာတဝသေန စ ဥပနိဿယဝသေန စ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ။ သမာပဇ္ဇနာယာတိ တဗ္ဘာဝါပဇ္ဇနာယ ¶ အကုသလပ္ပတ္တိယာ။ သဘာဝပဋိလာဘာယာတိ အတ္တလာဘာယ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိယာ’’တိ။ သာ ပနေသာ ဝုတ္တာကာရေန အကုသလာနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဒေတန္တိ ယံ ဧတံ ပါပါဇိဂုစ္ဆနတာယ ပါပတော အလဇ္ဇနာကာရသဏ္ဌိတံ အဟိရိကံ၊ ပါပါနုတြာသတာယ ပါပတော အဘာယနာကာရသဏ္ဌိတဉ္စ အနောတ္တပ္ပံ၊ ဧတံ ¶ ဒွယံ အနုဒေဝ အနွာဂတမေဝ။ အနု-သဒ္ဒေန စေတ္ထ ဧတန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ အနုဒေဝါတိ ဧတဿ အတ္ထော သဟေဝ ဧကတောတိ။ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာယ ဝုတ္တနယာနုသာရေန တပ္ပဋိပက္ခတော စ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ ယထာ အကုသလကမ္မပထဝသေန ပဝတ္တိယံ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ အဝိဇ္ဇာယ၊ ဧဝံ ကုသလကမ္မပထဝသေန ပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန စ ပဝတ္တိယံ ဝိဇ္ဇာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဝီမံသာဓိပတိဝသေန ပဝတ္တိယံ အာဓိပစ္စာကာရဝသေန စ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒွီဟေဝါတိ စ အဝဓာရဏံ အာဓိပစ္စာကာရဿ သဟဇာတေနေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတော။

လဇ္ဇနာကာရသဏ္ဌိတာတိ ပါပတော ဇိဂုစ္ဆနာကာရသဏ္ဌိတာ။ ဘာယနာကာရသဏ္ဌိတန္တိ ဥတ္တသနာကာရသဏ္ဌိတံ။ ဧတ္ထာတိ ဟိရိဩတ္တပ္ပေ။ ဝိဒတိ၊ ဝိန္ဒတီတိ ဝါ ဝိဇ္ဇာ။ ဝိဒ္ဒသူတိ စ သပ္ပညပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဝိဒ္ဒသုနောတိ ဝိဒုနော’’တိ။ ယာထာဝဒိဋ္ဌီတိ အဝိပရီတာ ဒိဋ္ဌိ၊ သံကိလေသတော နိယျာနိကဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပဟောတီတိ ဧတ္ထ သာ ဝိဇ္ဇာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဧကတော သဗ္ဗာနိ လဗ္ဘန္တိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါနံ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ အနေကရူပတ္တာ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဧကတော လဗ္ဘန္တိ ကိစ္စတော ဘိန္နာနမ္ပိ တာသံ တတ္ထ သရူပတော အဘိန္နတ္တာ။ ဧကာ ဧဝ ဟိ ဝိရတိ မဂ္ဂက္ခဏေ တိဿန္နမ္ပိ ဝိရတီနံ ကိစ္စံ သာဓေန္တီ ပဝတ္တတိ၊ ယထာ ဧကာ ဧဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပရိဇာနနာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓကိစ္စံ သာဓေန္တီ ပဝတ္တတိ။ တာနိ စ ခေါ သဗ္ဗာနိ အဋ္ဌပိ ပဌမဇ္ဈာနိကေ မဂ္ဂေ လဗ္ဘန္တီတိ ယောဇနာ။ ပဌမဇ္ဈာနိကေတိ ပဌမဈာနဝန္တေ။

တထာဘူတဿာတိ အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂိနော။ ယသ္မာ မဟာသဠာယတနသုတ္တေ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဧဝ အင်္ဂါနံ ဝသေနာ’’တိ၊ တသ္မာ ပဉ္စင်္ဂိကော လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဟောတိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနာ’’တိ ဟိ ဝစနံ တဒါ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတီနံ အဘာဝံ ဉာပေတိ၊ တသ္မာ ကာမာဝစရစိတ္တေသု ဝိယ လောကုတ္တရစိတ္တေသု ဝိရတိ အနိယတာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိသုဒ္ဓဘာဝဒဿနန္တိ ပရိသုဒ္ဓသီလဘာဝဒဿနတ္ထံ။ အယမတ္ထော ဒီပိတော၊ န အရိယမဂ္ဂေ ဝိရတီနံ အဘာဝေါ။

ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ အဘိဓမ္မေ မဂ္ဂဝိဘင်္ဂေ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရော အာဂတောတိ အာဟ ‘‘ယမ္ပိ အဘိဓမ္မေ’’တိအာဒိ။ တန္တိ ‘‘ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ ဝစနံ။ ‘‘ဧကံ ¶ ကိစ္စန္တရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မိဉှိ ကာလေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိဉှိ ကာလေတိ လောကိယကာလေ ¶ ။ တေန ‘‘ဧကံ ကိစ္စန္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌင်္ဂိကကိစ္စံ ဒဿေတိ။ ဝိရတိဥပ္ပာဒနေန မိစ္ဆာဝါစာဒီနိ ပုဂ္ဂလေန မဂ္ဂသမယေ ပဇဟာပေန္တီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ ‘‘ပဉ္စ ကာရကင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ သမ္မာဝါစာဒိကိရိယာ ဟိ ဝိရတိ၊ တဉ္စ ဧတာနိ ကာရာပေန္တီတိ။ ဝိရတိဝသေနာတိ ဝိရမဏကိရိယာဝသေန ကာရာပကဘာဝေန၊ ကတ္တုဘာဝေန ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိရတိတ္တယဝသေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော။

သမ္မာကမ္မန္တော ပူရတီတိ ဣမေဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ သမ္မာကမ္မန္တကိစ္စံ ပူရတိ နာမ တေဟိ ဝီရိယာဒိကေဟိ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော။ တမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ ကိစ္စန္တရံ ဒဿေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမံ ကိစ္စန္တရံ ဒဿေတုန္တိ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေပိ ဣမာနေဝ ပဉ္စ သမ္မာဝါစာဒိဝိရတိတ္တယဿ ဧကက္ခဏေ ကာရာပကင်္ဂါနီတိ ဒဿေတုံ။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘တသ္မိံ သမယေ ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၉၄) ဧဝံ ဝုတ္တံ။ လောကိယမဂ္ဂက္ခဏေ ပဉ္စေဝ ဟောန္တိ၊ ဝိရတိ ပန အနိယတာ၊ တသ္မာ ‘‘ဆအင်္ဂိကော’’တိ အဝတွာ ‘‘ပဉ္စင်္ဂိကော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ အဘိဓမ္မေ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရဒေသနာယ ကာရဏကိတ္တနမဂ္ဂေါ၊ အရိယမဂ္ဂေါ ပန အဋ္ဌင်္ဂိကောဝါတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယာ စ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒိကာ ဒသ၊ တပ္ပစ္စယာ အကုသလာ စ ဒသာတိ ဝီသတိ အကုသလပက္ခိယာ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကာ ဒသ၊ တပ္ပစ္စယာ ကုသလာ စ ဒသာတိ ဝီသတိ ကုသလပက္ခိယာ မဟာစတ္တာရီသကသုတ္တေ ဝုတ္တာ။ မဟာစတ္တာရီသကန္တိ တဿေတံ နာမံ။ မိဿကောဝ ကထိတော လောကုတ္တရဿပိ ဣဓ လဗ္ဘမာနတ္တာ။

ယသ္မာ ကောသလသံယုတ္တေပိ ဣဓ စ ထေရေန ‘‘ဥပဍ္ဎမိဒံ၊ ဘန္တေ၊ ဗြဟ္မစရိယဿာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ‘‘မာ ဟေဝံ အာနန္ဒာ’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘သကလမေဝိဒံ အာနန္ဒာ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ သုတ္တံ အာဂတံ။ တဿတ္ထော ကောသလသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကောသလသံယုတ္တေ ဝုတ္တတ္ထမေဝါ’’တိ။

အဝိဇ္ဇာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃။ သာဝကဗောဓိ ¶ သာဝကပါရမိယော၊ တပ္ပရိယာပန္နံ ဉာဏံ သာဝကပါရမိဉာဏံ၊ တံ ပန ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ တတ္ထပိ ဓမ္မသေနာပတိနော ဧဝ သဝိသေသံ မတ္ထကံ ပတ္တံ၊ န ဣတရေသန္တိ အာဟ – ‘‘သာဝက…ပေ… အပ္ပတ္တတာယာ’’တိ။ တသ္မာ တဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယေ ဣဇ္ဈန္တေ တဿ ဧကဒေသော ဣဓ ဣဇ္ဈတိ၊ န သကလန္တိ။ န ဟိ အဒ္ဓဗြဟ္မစရိယံ နာမ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သကလမ္ပိ ¶ …ပေ… လဗ္ဘတီ’’တိ၊ တံ ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကော နာညာသိ ဉာဏဿ သာဝကဝိသယေပိ သပ္ပဒေသိကတ္တာ၊ ဓမ္မသေနာပတိ ပန ဉာဏဿ တတ္ထ နိပ္ပဒေသိကတ္တာ အညာသီတိ။ တေနာဟ – ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရော…ပေ… အညာသီ’’တိ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘သကလမိဒံ၊ ဘန္တေ’’တိ ဧဝံ အဝေါစ။

သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဇာဏုဿောဏိဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄။ ဝဠဝါဘိ-သဒ္ဒေါ ဝဠဝါပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘စတူဟိ ဝဠဝါဟိ ယုတ္တရထေနာ’’တိ။ ယောဓရထောတိ ယောဓေဟိ ယုဇ္ဈနတ္ထံ အာရောဟိတဗ္ဗရထော။ အလင်္ကာရရထော မင်္ဂလဒိဝသေသု အလင်္ကတပဋိယတ္တေဟိ အာရောဟိတဗ္ဗရထော။ ဃနဒုကုလေန ပရိဝါရိတောတိ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏေန သေတဒုကုလေန ပဋိစ္ဆာဒိတော။ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ဟိ ဣဓ ပရိဝါရသဒ္ဒေါ။ ရဇတပနာဠိသုပရိက္ခိတ္တာ သေတဘာဝကရဏတ္ထံ။

ဆန္နံ ဆန္နံ မာသာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ ဧကဝါရံ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောတီတိ ဣဒံ တသ္မိံ ဌာနန္တရေ ဌိတေန ကာတဗ္ဗံ စာရိတ္တံ။ နဂရတော န ပက္ကန္တာတိ နဂရတော ဗဟိ န ဂတာ။ မင်္ဂလဝစနေ နိယုတ္တာ မင်္ဂလိကာ၊ သုဝတ္ထိဝစနေ နိယုတ္တာ သောဝတ္ထိကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ထုတိမာဂဓဝန္ဒိကာစရိယကေ သင်္ဂဏှာတိ။ သုကပတ္တသဒိသာနိ ဝဏ္ဏတော။

ဝဏ္ဏဂီတန္တိ ထုတိဂီတံ။ ဗြဟ္မဘူတံ သေဋ္ဌဘူတံ ယာနံ၊ ဗြဟ္မဘူတာနံ သေဋ္ဌဘူတာနံ ယာနန္တိ ဝါ ဗြဟ္မယာနံ။ ဝိဇိတတ္တာ ဝိသေသေန ဇိနနတော။ ရာဂံ ဝိနယမာနာ ပရိယောသာပေတီတိ သဗ္ဗမ္ပိ ရာဂံ သမုစ္ဆေဒဝိနယဝသေန ဝိနေတိ၊ အတ္တနော ကိစ္စံ ပရိယောသာပေတိ။ ကိစ္စပရိယောသာပနေနေဝ ဟိ သယမ္ပိ ¶ ပရိယောသာနံ နိပ္ဖတ္တိံ ဥပဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရိယောသာနံ ဂစ္ဆတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီ’’တိ။

ဓုရန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တတြမဇ္ဈတ္တတာယုဂေ ယုတ္တာ’’တိ။ ဤသာတိ ယုဂသန္ဓာရိကာ ဒါရုယုဂဠာ။ ယထာ ဝါ ဗာဟိရံ ယုဂံ ဓာရေတိ၊ တဿာ ဌိတာယ ဧဝ ကိစ္စသိဒ္ဓိ၊ ဧဝံ ကိရိယာဝသေန လဒ္ဓဗလေန တတြမဇ္ဈတ္တတာယုဂေ ထိရံ ဓာရေတိ၊ တေဟေဝ အရိယမဂ္ဂရထဿ ပဝတ္တနံ။ ဟိရိဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တံသဟစရဏတော ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတံယေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာ သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။ နာဠိယာ မိနမာနော ပုရိသော ဝိယ အာရမ္မဏံ မိနာတီတိ မနော။ ကတရံ ပန တံ မနော၊ ကထဉ္စဿ ယောတ္တသဒိသတာတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာစိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တေန ယောတ္တံ ဝိယာတိ ယောတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ လောကိယဝိပဿနာစိတ္တံ အတိရေကပညာသ ကုသလဓမ္မေ ဧကာဗဒ္ဓေ ဧကသင်္ဂဟိတေ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေ ပန ‘‘ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ စိတ္တင်္ဂဝသေန ဓမ္မသင်္ဂဟေ (ဓ။ သ။ ၁) အာဂတနယေနေဝ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောကုတ္တရဝိပဿနာစိတ္တန္တိ မဂ္ဂစိတ္တံ အာဟ။ အတိရေကသဋ္ဌီတိ တေ ဧဝ သမ္မာကမ္မန္တာဇီဝေဟိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီဟိ စ သဒ္ဓိံ အတိရေကသဋ္ဌိ ကုသလဓမ္မေ။ ဧကာဗဒ္ဓေတိ ဧကသ္မိံ ဧဝ အာရမ္မဏေ အာဗဒ္ဓေ။ ဧကသင်္ဂဟေတိ တထေဝ ဝိပဿနာကိစ္စဝသေန ဧကသင်္ဂဟေ ကရောတိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝေန အာရက္ခံ သာရေတီတိ အာရက္ခသာရထီ။ ‘‘ယထာ ဟိ ရထဿ…ပေ… သာရထီ’’တိ ဝတွာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယောဂ္ဂိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓုရံ ဝါဟေတိ ယောဂ္ဂေ။ ယောဇေတိ ယောဂ္ဂေ သမဂတိယဉ္စ။ အက္ခံ အဗ္ဘဉ္ဇတိ သုခပ္ပဝတ္တနတ္ထံ။ ရထံ ပေသေတိ ယောဂ္ဂစောဒနေန။ နိဗ္ဗိသေဝနေ ကရောတိ ဂမနဝီထိယံ ပဋိပါဒနေန သန္နိယောဇေတိ။ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ အာရက္ခံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတိ အသမ္မောသသဘာဝတ္တာ။ ဂတိယောတိ ပဝတ္တိယော၊ နိပ္ဖတ္တိယော ဝါ။ သမနွေသတီတိ ဂဝေသတိ။

အရိယပုဂ္ဂလဿ နိဗ္ဗာနံ ပဋိမုခံ သမ္ပာပနေ ရထော ဝိယာတိ ရထော။ ပရိကရောတိ ဝိဘူသယတီတိ ပရိက္ခာရော၊ ဝိဘူသနံ၊ သီလဉ္စ အရိယမဂ္ဂဿ ဝိဘူသနဋ္ဌာနိယံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာလင်္ကာရော’’တိ၊ သီလဘူသနောတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာနန္တိ လောကိယာယ လောကုတ္တရာယ စ ဝိပဿနာယ သမ္ပယုတ္တာနံ။ ဝိဓိနာ ဤရေတဗ္ဗတော ပဝတ္တေတဗ္ဗတော ဝီရိယံ၊ ¶ သမ္မာဝါယာမော။ သမံ သမ္မာ စ ဓိယတီတိ သမာဓိ၊ ဓုရဉ္စ တံ သမာဓိ စာတိ ဓုရသမာဓိ၊ ဥပေက္ခာ ဓုရသမာဓိ ဧတဿာတိ ဥပေက္ခာဓုရသမာဓိ၊ အရိယမဂ္ဂေါ ဥပေက္ခာသင်္ခါတဓုရသမာဓီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဗျဉ္ဇနံ အနာဒိယိတွာ ဓုရသမာဓိသဒ္ဒါနံ ဘိန္နာဓိကရဏတာ ဝုတ္တာ။ ပယောဂမဇ္ဈတ္တေတိ ဝီရိယသမတာယ။ အနိစ္ဆာတိ ဣစ္ဆာပဋိပက္ခာ။ တေနာဟ ‘‘အလောဘသင်္ခါတာ’’တိ။ ပရိဝါရဏန္တိ ပရိဝါရော၊ ပရိစ္ဆဒေါတိ အတ္ထော။

မေတ္တာတိ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။ တထာ ကရုဏာ။ ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ ဥဘိန္နမ္ပိ ဥပစာရော။ ဒွေပိ ကာယစိတ္တဝိဝေကာ ဝိယ ပုဗ္ဗဘာဂဓမ္မဝသေန ဝုတ္တာ။ အရိယမဂ္ဂရထေတိ ပရိသုဒ္ဓမဂ္ဂသင်္ခါတေ ရထေ။ အရိယမဂ္ဂရထော စ မဂ္ဂရထော စာတိ အရိယမဂ္ဂရထော၊ ဧဝံ ဧကသေသနယေန ဝါ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ လောကိယလောကုတ္တရမဂ္ဂရထေ ဌိတော’’တိ။ သန္နဒ္ဓစမ္မောတိ ယောဂါဝစရဿ ပဋိမုက္ကစမ္မံ။ န နံ တေ ဝိဇ္ဈန္တီတိ ဝစနပထာ န နံ ဝိဇ္ဈန္တိ။ ဓမ္မဘေဒနဝသေန န ဘဉ္ဇတိ၊ တဿ အရိယမဂ္ဂဿ ရထဿ သမ္မာ ယောဇိတဿ အန္တရာ ဘင်္ဂေါ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

အတ္တနော ပုရိသကာရံ နိဿာယ လဒ္ဓတ္တာ အတ္တနော သန္တာနေတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရရဟိတံ။ တတော ဧဝ သေဋ္ဌယာနံ၊ နဿ ကေနစိ သဒိသန္တိ အသဒိသံ။ ဓိတိသမ္ပန္နတာယ ဓီရာ ပဏ္ဍိတပုရိသာ ¶ လောကမှာ နိယျန္တိ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘ဇယံ ဇယ’’န္တိ ဂါထာယံ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဇိနန္တာ ဇိနန္တာ’’တိ။

ဇာဏုဿောဏိဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅-၆။ ကိမတ္ထိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၅-၆။ နိယမတ္ထောတိ အဝဓာရဏတ္ထော။ တေန နိယမေန အဝဓာရဏေန – အညံ မဂ္ဂံ ပဋိက္ခိပတိ ဣတော အညဿ နိယျာနိကမဂ္ဂဿ အဘာဝတော။ ‘‘ဒုက္ခဿ ပရိညတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ကထိတံ။ အရိယမဂ္ဂေ ဂဟိတေ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ ဝိပဿနာယ ဂဟိတော ဧဝါတိ ‘‘မိဿကမဂ္ဂေါ ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥတ္တာနမေဝ အပုဗ္ဗဿ အဘာဝါ။ အယံ ပန ဝိသေသော ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိအာဒီဟိ ¶ ယဒိပိ နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။ တထာပိ အရဟတ္တံ ဝိယ ဗြဟ္မစရိယမ္ပိ။ တေန နိဗ္ဗာနံ ဧဝ ဝုစ္စတိ ‘‘ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာန’’န္တိ။

ကိမတ္ထိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဒုတိယအညတရဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇။ ရာဂဝိနယာဒိပဒေဟိ နိဗ္ဗာနံ ဝါပိ ဝုစ္စေယျ အရဟတ္တံ ဝါပိ။ ယသ္မာ သော ဘိက္ခု ဥဘယတ္ထပိ နိဝိဋ္ဌဗုဒ္ဓိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ခေါ ဧတ’’န္တိအာဒိနာ နိဗ္ဗာနဓာတုံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန ‘‘အာသဝါနံ ခယော တေန ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ယသ္မာ အရိယမဂ္ဂေါ ရာဂါဒိကေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိနေတိ၊ အာသဝဉ္စ သဗ္ဗသော ခေပေတိ၊ တေန စ ဝုတ္တံ နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တဉ္စ၊ တသ္မာ တဒုဘယံ ‘‘ရာဂဝိနယောတိအာဒိ နာမမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုသန္ဓိကုသလတာယ ပုစ္ဆန္တော ဧတံ အဝေါစာတိ ဣမိနာ ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ ဣဓ လဗ္ဘတီ’’တိ ဒီပိတံ၊ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိပိ ဧတ္ထ လဗ္ဘတေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒုတိယအညတရဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈။ ဧကေန ပရိယာယေန အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂံ ဝိဘဇိတွာတိ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ ဧကေန ပရိယာယေန အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတွာ ‘‘ကတမာ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ ¶ ပုန အပရေန ပရိယာယေန ဝိဘဇိတုကာမော။ ဥဂ္ဂဟဓာရဏပရိစယဉာဏာနိပိ သဝနဉာဏေ ဧဝ အဝရောဓံ ဂစ္ဆန္တီတိ ‘‘သဝနသမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသောတိ ကမ္မဋ္ဌာနပဋိပတ္တိ။ ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပန္တိ နိရောဓမဂ္ဂေသု နိန္နဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န အဘိနန္ဒနံ၊ တန္နိန္နဘာဝေါ ဧဝ စ တတ္ထ ကမ္မကရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကေနေဝါကာရေန သစ္စာနံ ပဋိဝေဓနိမိတ္တတာ၊ သော ဧဝ အဘိမုခဘာဝေါ တေသံ သမာဂမောတိ ဧကာဘိသမယော။

အဿာတိ ¶ ဉာဏဿ၊ ယောဂိနော ဝါ။ ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘လောကိယဉာဏမ္ပိ ပဋိဝေဓော သဗ္ဗဿ ယာထာဝဗောဓဘာဝတော’’တိ ဝဒန္တိ။ နနု ဥဂ္ဂဟာဒိပဋိဝေဓော စ ပဋိဝေဓောဝ၊ န စ သော လောကုတ္တရောတိ? တံ န၊ ကေဝလေန ပဋိဝေဓ-သဒ္ဒေန ဥဂ္ဂဟာဒိပဋိဝေဓာနံ အဝစနီယတ္တာ၊ ပဋိဝေဓနိမိတ္တတ္တာ ဝါ ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ဒုက္ခာဒီသု ပုဗ္ဗဘာဂေ ဉာဏံ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န ပဋိဝေဓတ္တာ၊ ပဋိဝေဓဘူတမေဝ ပန ဉာဏံ ဥဇုကံ ပဋိဝေဓောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ကိစ္စတောတိ ပရိညာဒိကိစ္စတော။ အာရမ္မဏပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓမာဟ။ ကိစ္စတောတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓံ။ ဥဂ္ဂဟာဒီဟိ သစ္စဿ ပရိဂ္ဂဏှနံ ပရိဂ္ဂဟော။

ဒုဒ္ဒသတ္တာတိ အနဓိဂတဉာဏေန ယာထာဝသရသလက္ခဏတော ဒဋ္ဌုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဥပ္ပတ္တိတော ပါကဋာနိပိ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခသစ္စံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဥဘယန္တိ ပုရိမံ သစ္စဒွယံ။ ပယောဂေါတိ ကိရိယာ၊ ဝါယာမော ဝါ။ တဿ မဟန္တတရဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတံ ဒုက္ကရတရတဉ္စ ဥပမာဟိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဝဂ္ဂဂ္ဂဟဏတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ။ ယထာ ပုရိမံ သစ္စဒွယံ ဝိယ ကေနစိ ပရိယာယေန အပါကဋတာယ ပရမဂမ္ဘီရတ္တာ ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တိဘေဒံ ဂဟေတွာ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကမေဝ တံ ဉာဏံ ဟောတိ ဧကာဘိသမယဝသေနေဝ ပဝတ္တနတော။

ကာမပစ္စနီကဋ္ဌေနာတိ ကာမာနံ ဥဇုပစ္စနီကဘာဝေန။ ကာမတော နိဿဋဘာဝေနာတိ ကာမေဟိ ဝိသံယုတ္တဘာဝေန။ ကာမံ သမ္မသန္တဿာတိ ဒုဝိဓမ္ပိ ကာမံ အနိစ္စာဒိတော သမ္မသန္တဿ။ ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ ဧတေနာတိ ပဒံ၊ ကာမဿ ပဒန္တိ ကာမပဒံ၊ ကာမဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏဿ ဃာတော သမုဂ္ဃာတော၊ တံ ကာမပဒဃာတံ။ တေနာဟ ‘‘ကာမဝူပသမ’’န္တိ။ ကာမေဟိ ဝိဝိတ္တံ ကာမဝိဝိတ္တံ။ သော ဧဝ စ နေသံ အန္တော သမုစ္ဆေဒဝိဝေကေတိ ကတွာ တသ္မိံ သာဓေတဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမဝိဝိတ္တန္တေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ ကာမတော နိက္ခမတီတိ နိက္ခမော၊ သော ဧဝ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပော။ ဣမသ္မိဉ္စ ¶ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပဿ သဒ္ဒတ္ထဝိဘာဝေန ယထာဝုတ္တော ကာမပစ္စနီကဋ္ဌာဒိကော အတ္ထနိဒ္ဓါရဏဝိသေသော အန္တောဂဓော။

ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ဗျာပါဒပစ္စနီကဋ္ဌေန ဝိဟိံသာယ ပစ္စနီကဋ္ဌေနာတိအာဒိကံ အဗျာပါဒါဝိဟိံသာသင်္ကပ္ပာနံ အတ္ထုဒ္ဓါရဏဝိဓိံ အတိဒိသတိ။ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဗျာပါဒအဝိဟိံသာသင်္ကပ္ပေ ဧဝ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာမ…ပေ… သညာနန္တိ ကာမဝိတက္ကာဒိဝိရတိသမ္ပယုတ္တာနံ နေက္ခမ္မာဒိသညာနံ။ နာနတ္တာတိ နာနာခဏိကတ္တာ။ တီသု ဌာနေသူတိ ¶ တိပ္ပကာရေသု ကာရဏေသု။ ဥပ္ပန္နဿာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ။ ဘူမိလဒ္ဓဥပ္ပန္နံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ပဒစ္ဆေဒတောတိ ကာရဏုပစ္ဆေဒတော။ ပဒန္တိ ဟိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေနာတိ ယထာ သင်္ကပ္ပော အာယတိံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝိယ ဧကောဝ ကုသလသင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

စတူသု ဌာနေသူတိ ဝိသံဝါဒနာဒီသု စတူသု ဝီတိက္ကမဋ္ဌာနေသု။ ပဗ္ဗဇိတာနံ မိစ္ဆာဇီဝေါ နာမ အာဟာရနိမိတ္တကောတိ အာဟ ‘‘ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနံ အတ္ထာယာ’’တိ။ သဗ္ဗသော အနေသနာယ ပဟာနံ သမ္မာအာဇီဝေါတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓပ္ပသတ္ထေန အာဇီဝေနာ’’တိ။ ကမ္မပထပတ္တာနံ ဝသေန ‘‘သတ္တသု ဌာနေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ အကမ္မပထပတ္တာယ ဟိ အနေသနာယ သော ပဒဃာတံ ကရောတိယေဝ။

တထာရူပေ ဝါ အာရမ္မဏေတိ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဣမဿ ပုဗ္ဗေ ကိလေသာ န ဥပ္ပန္နာ၊ တသ္မိံ ဧဝ။ အနုပ္ပန္နာနန္တိ အနုပ္ပာဒဿပိ ပတ္ထနာဝသေန အနုပ္ပန္နာနံ။ ဝီရိယစ္ဆန္ဒန္တိ ဝီရိယဿ နိဗ္ဗတ္တေတုကာမတာဆန္ဒံ။ ‘‘ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တဝီရိယဉ္စာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝီရိယမေဝ ပန အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနေ လဗ္ဘမာနဆန္ဒတာယ ဓုရသမ္ပဂ္ဂဟတာယ ဆန္ဒပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝီရိယံ – ‘‘အနိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ အနိက္ခိတ္တဓုရတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၆) နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ စိတ္တံ ပဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ။ ပဓာနန္တိ ပဓာနဘူတဝီရိယံ။

ဥပ္ပတ္တိပဗန္ဓဝသေနာတိ နိရန္တရုပ္ပာဒနဝသေန။ စတူသု ဌာနေသု ကိစ္စသာဓနဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တေသု စတူသု ဌာနေသု ပဓာနကိစ္စဿ နိပ္ဖာဒနဝသေန အနုပ္ပာဒနာဒိဝသေန။ ကိစ္စသာဓနဝသေနာတိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု သုဘသုခနိစ္စအတ္တဂါဟဝိဓမနဝသေန အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တသာဓနဝသေန။

အယန္တိ ယထာဝုတ္တော သဒိသာသဒိသတာဝိသေသော။ အဿာတိ မဂ္ဂဿ။ ဧတ္ထ ကထန္တိ ယဒိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ¶ ပဋ္ဌာယ ယာဝ သဗ္ဗဘဝဂ္ဂါ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သဒိသတာ၊ ဧဝံ သန္တေ ‘‘အာရုပ္ပေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ လောကုတ္တရ’’န္တိ ဧတ္ထ ကထံ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထာပီ’’တိအာဒိ။ တံဈာနိကာဝါတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ယံ ဈာနံ မဂ္ဂပဋိလာဘဿ ပါဒကဘူတံ၊ တံဈာနိကာဝ အဿ အရိယဿ ဥပရိပိ တယော မဂ္ဂါ ¶ ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တာကာရေန။ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတိ အာရုပ္ပေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနုပ္ပတ္တိယံ။ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာတိ သမ္မသိတခန္ဓေ ဝဒန္တိ။ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတိ ပါဒကသမ္မသိတဇ္ဈာနာနံ ဘေဒေ။ ယသ္မာ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏမေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသံ နိယမေတိ၊ တတော ဒုတိယာဒိပါဒကဇ္ဈာနတော ဥပ္ပန္နဿ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ပါဒကဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ အင်္ဂါနံ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝတော ဣတရဿ စ အတဗ္ဘာဝတော တီသုပိ ဝါဒေသု ဝိပဿနာဝ နိယမေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဝိပဿနာနိယမေနေဝ ဟိ ပဌမဝါဒေပိ အပါဒကဇ္ဈာနာဒိပါဒကာပိ မဂ္ဂါ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဟောန္တိ။ ဣတရေဟိ စ ပါဒကဇ္ဈာနေဟိ ဝိပဿနာနိယမေဟိ တံတံဈာနိကာဝ။ ဧဝံ သေသဝါဒေသု ဝိပဿနာနိယမော ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒုတိယဝါဒေ တံတံဈာနိကတာ သမ္မသိတသင်္ခါရဝိပဿနာနိယမေဟိ ဟောတိ။ တတြ ဟိ ဝိပဿနာ တံတံဝိရာဂဘာဝနာ ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ န သောမနဿသဟဂတာ ဥပေက္ခာသဟဂတာ ဟုတွာ ဈာနင်္ဂါဒိနိယမံ မဂ္ဂဿ ကရောတီတိ ဧဝံ ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိဉ္စ ဝါဒေ ပါဒကသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိဿယသဗ္ဘာဝေ အဇ္ဈာသယော ဧကန္တေန ဟောတီတိ ‘‘ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဧတိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဧကသင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘တေသံ ဝါဒဝိနိစ္ဆယော…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ။

ဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သူကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉။ သူကန္တိ သာလိယဝါဒီနံ ဝါလမာဟ။ သော ဟိ နိကန္တကသဒိသော ပဋိမုခဂတံ ဟတ္ထံ ဝါ ပါဒံ ဝါ ဘိန္ဒတိ၊ တသ္မာ ဘေဒံ ဣစ္ဆန္တေန ဥဒ္ဓဂ္ဂံ ကတွာ ဌပိတံ သမ္မာပဏိဟိတံ နာမ၊ တထာ အဋ္ဌပိတံ မိစ္ဆာပဏိဟိတံ နာမာတိ ဝုတ္တံ။ မိစ္ဆာပဏိဟိတာယာတိ ကမ္မဿကတပညာယ မိစ္ဆာဌပနံ နာမ – ‘‘ဣမေ သတ္တာ ကမ္မဝသေန သုခဒုက္ခံ ပစ္စနုဘဝန္တိ၊ တံ ပန ကမ္မံ ဣဿရဿ ဣစ္ဆာဝသေန ဗြဟ္မာ နိမ္မိနာတီ’’တိအာဒိနာ မိစ္ဆာပကပ္ပနံ။ ကေစိ ပန ‘‘နတ္ထိ ဒိန္နန္တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တိ၊ တဿ ဝါ ဉာဏဿ အပ္ပဝတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မဂ္ဂဘာဝနာယာတိ ¶ ဧတ္ထာပိ မိစ္ဆာမဂ္ဂဿ ပဝတ္တနံ၊ အရိယမဂ္ဂဿ ဝါ အပ္ပဝတ္တနံ မိစ္ဆာဌပနံ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဝတ္တိတတ္တာ’’တိ။ အဝိဇ္ဇံ ဘိန္ဒိဿတီတိ အဝိဇ္ဇံ သမုစ္ဆိန္ဒိဿတိ။ မဂ္ဂနိဿိတံ ကတွာ မဂ္ဂေ ¶ ဧဝ ပက္ခိပိတွာ။ တဉှိ ဉာဏံ မဂ္ဂဿ မူလကာရဏံ မဂ္ဂေ သိဒ္ဓေ တဿ ကိစ္စဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိတော။ ‘‘သမ္မာပဏိဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာပဏိဟိတာယ မဂ္ဂဘာဝနာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မိဿကမဂ္ဂေါ ကထိတော။ ဆဝိဘေဒသဒိသော စေတ္ထ အဝိဇ္ဇာဘေဒေါ၊ လောဟိတုပ္ပာဒသဒိသော လောကုတ္တရမဂ္ဂဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သူကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ နန္ဒိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀။ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော ဝတ္ထစ္ဆာဒိယာ ဆန္နင်္ဂပရိဗ္ဗာဇကော၊ န နဂ္ဂပရိဗ္ဗာဇကော။

အဝိဇ္ဇာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝိဟာရဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဌမဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁။ အဍ္ဎမာသန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ပဋိသလ္လီယိတုန္တိ ယထာဝုတ္တံ ကာလံ ပဋိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သမာပတ္တိယံ ဓမ္မစိန္တာယံ စိတ္တံ နိလီယိတုံ။ ဝိနေတဗ္ဗောတိ သမုစ္ဆေဒဝိနယေန ဝိနေတဗ္ဗော အရိယမဂ္ဂါဓိဂန္တဗ္ဗော။ တန္တိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနံ။ အဿာတိ ဇနတာယ။ အပဂစ္ဆတီတိ သတ္ထု သန္တိကတော အပေတိ။ သူတိ နိပါတမတ္တံ။

ပဒေသေနာတိ ဧကဒေသေန။ သဟ ပဒေသေနာတိ သပဒေသော။ သွာယံ သပဒေသော ယသ္မာ ဝေဒနာဝသေနေဝ ပါဠိယံ အာဂတော၊ တသ္မာ ပရမတ္ထဓမ္မကောဋ္ဌာသေ ဝေဒနာ အနဝသေသတော လဗ္ဘတိ၊ တေ ဂဏှန္တော ‘‘ခန္ဓပဒေသော’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗန္တိ ခန္ဓပဒေသာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ။ ‘‘သမ္မသန္တော’’တိ ပဒဿ အတ္ထဒဿနဝသေန ‘‘ပစ္စဝေက္ခန္တော’’တိ အာဟ။ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဣဓ သမ္မသနံ နာမ၊ န ဝိပဿနာ။ ဝိပဿနာသမ္မသနံ ပန ဘဂဝတော ¶ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ဧဝ နိပ္ဖန္နံ၊ တသ္မာ ဘဂဝတော အညဘူမိကာပိ ဝေဒနာ အညဘူမိကာနံ သတ္တာနံ ဝိရုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ပဝတ္တာ သုခါ ဝေဒနာ’’တိ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သရူပတော သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒါဒိတောတိ သဗ္ဗာကာရေန။ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဥပပရိက္ခန္တော။

နိပ္ပဒေသာနေဝ ¶ အနဝသေသာနေဝ။ ဣန္ဒြိယသတိပဋ္ဌာနပဒေသော သုဝိညေယျောတိ အနုဒ္ဓတော။ အဿာတိ ဘဂဝတော။ ဌာနေတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗသင်္ခါတေ ဩကာသေ။ သာ သာ စ ဝိဟာရသမာပတ္တီတိ ခန္ဓဝသေန အာယတနာဒိဝသေန စ ပဝတ္တိတွာ တေသံ ဧကဒေသဘူတံ ဝေဒနံယေဝ ပရိဂ္ဂဟေတွာ တံ သမ္မသိတွာ အနုက္ကမေန သမာပန္နာ ဈာနသမာပတ္တိ ဖလသမာပတ္တိ စ။ ဖလသမာပတ္တိ ဟိ တထာ သမ္မသိတွာ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇနဝသေန အတ္ထတော အဘိန္နာပိ အဓိဋ္ဌာနဘူတဓမ္မဘေဒေန ဘိန္နာ ဝိယ ဝုစ္စတိ၊ ယတော စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿဘေဒါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနသမာပတ္တိယော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ။ ကာမံ အညဓမ္မဝသေနပိ ဇာတာ ဧဝ၊ ဝေဒနာဝသေန ပနေတ္ထ အဘိနိဝေသော ကတော ဝေဒနာနုဘာဝေန ဇာတာ။ ကသ္မာ ဧဝံ ဇာတာတိ? ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏပဒဿ အန္တရဝိဘာဂတ္တာ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ သကလမ္ပိ အဍ္ဎမာသံ ဝေဒနာဝသေနေဝ သမ္မသနံ ပဝတ္တေတိ၊ တဒနုသာရေန စ တာ ဝိဟာရသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိ။ တယိဒံ အစ္ဆရိယံ အနညသာဓာရဏံ ဘိက္ခူ ပဝေဒေန္တော သတ္ထာ – ‘‘ယေန သွာဟ’’န္တိအာဒိမဝေါစ။

အကုသလာဝါတိ ပါဏာတိပါတ-အဒိန္နာဒါန-ကာမေသုမိစ္ဆာစာရ-မုသာဝါဒ-ပိသုဏဝါစာသမ္ဖပ္ပလာပ-အဘိဇ္ဈာ-ဗျာပါဒဝသေန တံတံမိစ္ဆာဒဿနဝသေန စ အကုသလာ ဝေဒနာ ဧဝ ဟောတိ။ ဗြဟ္မလောကာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ နိစ္စာ ဓုဝါ ဘဝိဿာမာတိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿာယာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒေဝကုလာဒီသု ဒေဝပူဇတ္ထံ၊ သဗ္ဗဇနပရိဘောဂတ္ထံ ဝါ မာလာဝစ္ဆံ ရောပေန္တိ။ ဝဓဗန္ဓနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါန-မိစ္ဆာစာရ-မုသာဝါဒ-ပိသုဏဝါစာ-သမ္ဖပ္ပလာပါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝိပါကဿ အပစုရတ္တာ အပါကဋတ္တာ စ ‘‘ဘဝန္တရဂတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဣတိ နေသန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ။ တေန ယထာ ဖရုသဝါစာဝသေန၊ ဧဝံ တဒညေသမ္ပိ အကုသလကမ္မာနံ ဝသေန သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ ¶ အကုသလဝေဒနာပ္ပဝတ္တိ ယထာရဟံ နီဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ယထာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ စ ကုသလာကုသလဝိပါကဝေဒနာ သဟဇာတကောဋိယာ ဥပနိဿယကောဋိယာ စ ဝသေန ယထာရဟံ ယောဇေတွာ ဒဿိတာ၊ ဧဝံ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပပစ္စယာဒီသုပိ ယထာရဟံ ယောဇေတွာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဆန္ဒပစ္စယာတိ ဧတ္ထ တဏှာဆန္ဒသဟိတော ကတ္တုကာမတာဆန္ဒော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒပစ္စယာတိအာဒီသု ပန ဆန္ဒပစ္စယာ အဋ္ဌလောဘသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဝိတက္ကပစ္စယာတိ ဧတ္ထ အပ္ပနာပ္ပတ္တောဝ ဝိတက္ကော အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကပစ္စယာ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာဝါ’’တိ။ ဝိတက္ကပစ္စယာ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာယ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဌပေတွာ ပဌမဇ္ဈာန’’န္တိ။ ဥပရိ တိဿော ရူပါဝစရာ၊ ဟေဋ္ဌာ တိဿော အရူပါဝစရာ ဧဝံ သေသာ ဆ သညာသမာပတ္တိဝေဒနာ။

တိဏ္ဏန္တိ ¶ ဆန္ဒဝိတက္ကသညာနံ။ အဝူပသမေတိ ပဋိပက္ခေန အဝူပသမိတေ။ တိဏ္ဏဉှိ တေသံ သဟဘာဝေန ပစ္စယတာ အဋ္ဌလောဘသဟဂတစိတ္တေသု ဧဝ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဝုတ္တမေဝ။ ဆန္ဒမတ္တဿာတိ တေသု တီသု ဆန္ဒမတ္တဿ။ ဝူပသမေ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာဝ အပ္ပနာပ္ပတ္တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဆန္ဒဝိတက္ကာနံ ဝူပသမေ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဝေဒနာ အဓိပ္ပေတာ သညာယ အဝူပသန္တတ္တာ။ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဝေဒနာဂဟဏေန ဟိ သဗ္ဗာ သညာသမာပတ္တိယော စ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝူပသမေတိ ဆန္ဒဝိတက္ကသညာနံ ဝူပသမေ နေဝသညာနာသညာယတနဝေဒနာ အဓိပ္ပေတာ။ ဘဝဂ္ဂပ္ပတ္တသညာ ဟိ ဝူပသမန္တိ ဆန္ဒသင်္ကပ္ပာနံ အစ္စန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိပိ ဂဟိတာဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာတိ အရဟတ္တဖလဿ ပတ္တတ္ထာယာ’’တိ။ အထ ဝါ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂါဓိဂမေန ဝိနာ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂါဓိဂမံ အတ္ထာပန္နံ ကတွာ ‘‘အရဟတ္တဖလဿ ပတ္တတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာယမေတိ ဖလေန မိဿိတော ဟောတိ ဧတေနာတိ အာယာမော၊ သမ္မာဝါယာမောတိ အာဟ ‘‘အတ္ထိ အာယာမန္တိ အတ္ထိ ဝီရိယ’’န္တိ။ တဿ ဝီရိယာရမ္ဘဿာတိ အညာဓိဂမကာရဏဿ သမ္မာဝါယာမဿ ဝသေန။ ပါဠိယံ ဌာန-သဒ္ဒေါ ကာရဏပရိယာယောတိ အာဟ – ‘‘အရဟတ္တဖလဿ ကာရဏေ’’တိ။ တပ္ပစ္စယာတိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန ‘‘ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တကာရဏမေဝ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ အာဟ – ‘‘အရဟတ္တဿ ဌာနပစ္စယာ’’တိ။ စတုမဂ္ဂသဟဇာတာတိ ဧတေန ‘‘အရဟတ္တဖလဿ ပတ္တတ္ထာယာ’’တိ ¶ ဧတ္ထ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂါနံ အတ္ထာပတ္တိဝသေန ဂဟိတဘာဝမေဝ ဇောတေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘စတုမဂ္ဂသဟဇာတာတိ ဝတွာ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရဝေဒနာတိ ဘူတကထနံ ဝိသေသနံ။ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရဝေဒနာတိ ပဌမံ အပေက္ခိတဗ္ဗံ၊ ပစ္ဆာ စတုမဂ္ဂသဟဇာတာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ပဌမဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဝူပသမတိ သဗ္ဗသော ပဟီယတိ ဧတေနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမော။ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမော နာမ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဘဝန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော အတိဒူရေတိ မညမာနော ဝိပါကဝေဒနံ န ဂဏှာတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမိနာ နယေနာ’’တိ အတိဒိသိတွာပိ တမတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ယဿ ယဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ဧဝ သာမညဝသေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပစ္ဆိမေသု တီသု ပဒေသု သရူပတောဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဆန္ဒဝူပသမပစ္စယာ’’တိအာဒိမာဟ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ အနန္တရသုတ္တေ။

ဒုတိယဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃-၇။ သေက္ခသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၃-၁၇။ တိဿန္နမ္ပိ ¶ သိက္ခာနံ သိက္ခနံ သီလံ ဧတဿာတိ သိက္ခနသီလော။ သိက္ခတီတိပိ ဝါ သေက္ခော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သိက္ခတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ သေက္ခောတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ သိက္ခတိ? အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၃။၈၆)။ တီဟိ ဖလေဟိ ဟေဋ္ဌာ။ သာပိ စတုတ္ထမဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နသိက္ခာပိ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ သိက္ခာကိစ္စံ န နိဋ္ဌိတံ ဝိပ္ပကတဘာဝတော၊ ဖလက္ခဏေ ပန နိဋ္ဌိတံ နာမ။ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ။

သေက္ခသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိဟာရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ မိစ္ဆတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၁-၃၀။ မိစ္ဆာသဘာဝန္တိ ¶ အယာထာဝသဘာဝံ အနိယျာနိကသဘာဝံ။ သမ္မာသဘာဝန္တိ ယာထာဝသဘာဝံ နိယျာနိကသဘာဝံ။ မိစ္ဆာပဋိပတ္တာဓိကရဏဟေတူတိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထကောတိ အာဟ – ‘‘မိစ္ဆာပဋိပတ္တိကရဏဟေတူ’’တိ။ ဉာယတိ ပဋိဝိဒ္ဓဝသေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတီတိ ဉာယော။ သော ဧဝ တံသမင်္ဂီနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခပါတတော ဓာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မောတိ အာဟ – ‘‘ဉာယံ ဓမ္မန္တိ အရိယမဂ္ဂဓမ္မ’’န္တိ။ ဉာဏဿ မိစ္ဆာသဘာဝေါ နာမ နတ္ထီတိ ဝိညာဏမေဝေတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဝတ္တံ ဉာဏ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဝိညာဏော’’တိ။ မိစ္ဆာပစ္စဝေက္ခဏောတိ ကိဉ္စိ ပါပံ ကတွာ ‘‘အဟော မယာ ကတံ သုကတ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တော မိစ္ဆာပစ္စဝေက္ခဏော။ ဂေါသီလဂေါဝတာဒိပူရဏံ မုတ္တီတိ ဧဝံ ဂဏှတော မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ နာမ။ မိစ္ဆာပဋိပဒါဒီဟိ ဝိဝဋ္ဋန္တိ ဧဝံ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။ ပုဂ္ဂလော ပုစ္ဆိတောတိ နိဂမိတော စ ‘‘အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသပ္ပုရိသော’’တိအာဒိနာ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလောဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ တထာပိ ပုဂ္ဂလသီသေနာယံ ဓမ္မဒေသနာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မော ဝိဘတ္တော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မေန ပုဂ္ဂလော ဒဿိတော’’တိ။ ဓမ္မေနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒိကေန ဓမ္မေန။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗသော သပ္ပုရိသာ နာမ၊ ခီဏာသဝေါ သပ္ပုရိသတရော။ သုပ္ပဝတ္တနိယောတိ သုခေန ပဝတ္တေတုံ သက္ကုဏေယျော။ ဓာဝတီတိ ဂစ္ဆတိ။ ပစ္စယုပ္ပန္နေန ဥပေစ္စ နိဿိတဗ္ဗတော ဥပနိသာ၊ ပစ္စယော၊ ဧကဿ သ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ဝါတိ အာဟ – ‘‘သဥပနိသံ သပစ္စယ’’န္တိ။ ပရိကရဏတော ပရိက္ခာရော၊ ပရိဝါရောတိ ¶ အာဟ – ‘‘သပရိက္ခာရံ သပရိဝါရ’’န္တိ။ သဟဇာတဝသေန ဥပနိဿယဝသေန စ သပစ္စယတာ ကိစ္စသာဓနေ နိပ္ဖာဒနေ သဟာယဘာဝူပဂမနေ စ သပရိဝါရတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

မိစ္ဆတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဋိပတ္တိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၁-၄၀။ အယာထာဝပဋိပတ္တိ၊ န ယထာပဋိပတ္တိ၊ ဟေတုမှိပိ ဖလေပိ အယာထာဝဝတ္ထုသာဓနတော။ ဧကံ သုတ္တံ ဓမ္မဝသေန ကထိတံ ပဋိပတ္တိဝသေန။ ဧကံ သုတ္တံ ပုဂ္ဂလဝသေန ကထိတံ ပဋိပန္နကဝသေန။ သံသာရမဟောဃဿ ပရတီရဘာဝတော ယော နံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ တံ ပါရေတိ ဂမေတီတိ ပါရံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ တဗ္ဗိဓုရတာယ ¶ နတ္ထိ ဧတ္ထ ပါရန္တိ အပါရံ၊ သံသာရောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘အပါရာပါရန္တိ ဝဋ္ဋတော နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ ပါရင်္ဂတာတိ အသေက္ခေ သန္ဓာယ။ ယေပိ ဂစ္ဆန္တီတိ သေက္ခေ။ ယေပိ ဂမိဿန္တီတိ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေ။ ပါရဂါမိနောတိ ဧတ္ထ ကိတ-သဒ္ဒေါ တိကာလဝါစီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

တီရန္တိ ဩရိမတီရမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝဋ္ဋမေဝ အနုဓာဝတီ’’တိ။ ဧကန္တကာဠကတ္တာ စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏတော ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော စ ဝုတ္တံ ‘‘ကဏှန္တိ အကုသလဓမ္မ’’န္တိ။ ဝေါဒါနဘာဝတော စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏတော သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော စ ဝုတ္တံ – ‘‘သုက္ကန္တိ ကုသလဓမ္မ’’န္တိ။ ကိလေသမာရ-အဘိသင်္ခါရမာရ-မစ္စုမာရာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဩကံ ဝုစ္စတိ ဝဋ္ဋံ၊ တဗ္ဗိဓုရတာယ အနောကန္တိ နိဗ္ဗာနန္တိ အာဟ – ‘‘ဩကာ အနောကန္တိ ဝဋ္ဋတော နိဗ္ဗာန’’န္တိ။

ပရမတ္ထတော သမဏာ ဝုစ္စန္တိ အရိယာ၊ သမဏာနံ ဘာဝေါ သာမညံ၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တေန အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော သာမညတ္ထော နိဗ္ဗာနန္တိ အာဟ – ‘‘သာမညတ္ထန္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗြဟ္မညေန အရိယမဂ္ဂေန။ ရာဂက္ခယောတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိသဒ္ဒတ္ထော။ တေန ‘‘ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော’’တိ ပဒဒွယံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိ။ ပရိယာယေန ဟိ အရဟတ္တဿ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာတိ။

ပဋိပတ္တိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ အညတိတ္ထိယပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၁-၄၈။ အပရာပရံ ¶ ပရိဝတ္တမာနေန ဝတ္တသမ္ပန္နေန သံသာရဒ္ဓါနပရိညာဝသေနေဝ နိဗ္ဗာနဿ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပတွာ ပရိညာတံ နာမ ဟောတီ’’တိ။ နိဗ္ဗာနံ ပတွာတိ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဟေတု။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ အယံ တွာ-သဒ္ဒေါ ယထာ – ‘‘ဃတံ ပိဝိတွာ ဗလံ ဟောတိ၊ သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဟောတီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အပရိညေယျပရိဇာနနကိစ္စေန နိဗ္ဗာနဿ ပတ္တိယာ အဒ္ဓါနပရိညာသိဒ္ဓိ ဉာယတိ၊ တသ္မာ ဥပစာရဝသေန နိဗ္ဗာနံ ‘‘အဒ္ဓါနပရိညာ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ဟိမသန္တိ သူရိယံ ဥဂ္ဂမေတီ’’တိ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဝိဇ္ဇာ။ ဝိမုတ္တီတိ အဂ္ဂမဂ္ဂသမာဓိ အဓိပ္ပေတော ¶ ။ တေသံ ဖလံ အညာတိ အာဟ – ‘‘ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဖလေန အရဟတ္တံ ကထိတ’’န္တိ။ ယာထာဝတော ဇာနနတော ပစ္စက္ခတော ဒဿနတော စ ဉာဏဒဿနန္တိ ဣဓ ဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ – ‘‘ဉာဏဒဿနေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကထိတာ’’တိ။ သေသေဟီတိ ရာဂ-ဝိရာဂ-သံယောဇနပ္ပဟာန-အနုသယသမုဂ္ဃာတ-အဒ္ဓါနပရိညာ- အာသဝက္ခယ-ဝိဇ္ဇာ-ဝိမုတ္တိ-ဖလသစ္ဆိကိရိယာ-ဉာဏဒဿန-အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနပဒေဟိ။

အညတိတ္ထိယပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သူရိယပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၉-၆၂။ ယထာ အရုဏုဂ္ဂံ သူရိယုဂ္ဂမနဿ ဧကန္တိကံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ဧဝံ ကလျာဏမိတ္တတာ အရိယမဂ္ဂပါတုဘာဝဿာတိ သဒိသူပမာ အရုဏုဂ္ဂံ ကလျာဏမိတ္တတာယ။ ကလျာဏမိတ္တောတိ စေတ္ထ အရိယော၊ အရိယမဂ္ဂေါ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော သူရိယပါတုဘာဝေါ ဝိယ တေန ဝိဓူပနီယန္ဓကာရဝိဓမနတော။ ကုသလကတ္တုကမျတာဆန္ဒော ဆန္ဒသမ္ပဒါ ဣတရဆန္ဒတော သမ္ပန္နတ္တာ။ ကာရာပကအပ္ပမာဒဿာတိ သစ္စပဋိဝေဓဿ ကာရာပကဿ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထေဝ သမ္ပဒါသဒ္ဒါ ဝိသေသာဓိဂမဟေတုတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညေနပိ အာကာရေနာတိ ‘‘ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိအာကာရတော အညေန ‘‘ရာဂဝိနယပရိယောသာန’’န္တိအာဒိနာ အာကာရေန။

သူရိယပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဧကဓမ္မပေယျာလဝဂ္ဂါဒိဝဏ္ဏနာ

၆၃-၁၃၈။ တထာ ¶ တထာ ဝုတ္တေ ဗုဇ္ဈနကာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ကထိတော၊ တသ္မာ ‘‘ဝုတ္တော ဧဝ အတ္ထော၊ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တော’’တိ န စောဒေတဗ္ဗံ။

ဧကဓမ္မပေယျာလဝဂ္ဂါဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အပ္ပမာဒပေယျာလဝဂ္ဂေါ

၁။ တထာဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၉။ ကာရာပကအပ္ပမာဒေါ ¶ နာမ ‘‘ဣမေ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ဣမေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တဝဇ္ဇေတဗ္ဗဝဇ္ဇနသမ္ပာဒေတဗ္ဗသမ္ပာဒနဝသေန ပဝတ္တော အပ္ပမာဒေါ။ ဧသာတိ အပ္ပမာဒေါ။ လောကိယောဝ။ န လောကုတ္တရော။ အယန္တိ ဧသာတိ စ အပ္ပမာဒမေဝ ဝဒတိ။ တေသန္တိ စတုဘူမကဓမ္မာနံ။ ပဋိလာဘကဋ္ဌေနာတိ ပဋိလာဘာပနဋ္ဌေန။

တထာဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄၀။ ဇင်္ဂလာနန္တိ ဇင်္ဂလဝါသီနံ။ ဇင်္ဂလ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ထဒ္ဓဘာဝသာမညေန ပထဝီပရိယာယော၊ န အနုပဋ္ဌာနဝိဒူရဒေသဝါစီ။ တေနာဟ – ‘‘ပထဝီတလဝါသီန’’န္တိ။ ပဒါနံ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘သပါဒကပါဏာန’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ သမောဓာနန္တိ အန္တောဂဓဘာဝံ။ တေနာဟ – ‘‘ဩဓာနံ ဥပက္ခေပ’’န္တိ၊ ဥပနေတွာ ပက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃-၁၀။ ကူဋသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၄၁-၁၄၈။ ဝဿိကာယ ပုပ္ဖံ ဝဿိကံ ယထာ ‘‘အာမလကိယာ ဖလံ အာမလက’’န္တိ။ မဟာတလသ္မိန္တိ ¶ ဥပရိပါသာဒေ။ ‘‘ယာနိ ကာနိစီ’’တိ ပဒေဟိ ဣတရာနိ သမာနာဓိကရဏာနိ ဘဝိတုံ ယုတ္တာနီတိ ‘‘ပစ္စတ္တေ သာမိဝစန’’န္တိ ဝတွာ တထာ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ကတော။ ‘‘တန္တာဝုတာန’’န္တိ ပဒံ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနန္တိ တတ္ထ ‘‘ဝတ္ထာနီ’’တိ ဝစနသေသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ကူဋသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အပ္ပမာဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဗလကရဏီယဝဂ္ဂေါ

၁။ ဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄၉။ ကမ္မာနိယေဝ ¶ ကမ္မန္တာ ယထာ သုတ္တန္တာ။ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ နာနန္တရိယကတာယ ဝိပဿနာပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဟဝိပဿန’’န္တိ။

၂။ ဗီဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅၀။ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ သမူဟဋ္ဌေန ဗီဇဂါမော နာမ။ တဒေဝါတိ မူလဗီဇာဒိ ဧဝ။ သမ္ပန္နန္တိ သဟဇာတမူလဝန္တံ။ နီလဘာဝတော ပဋ္ဌာယာတိ နီလဘာဝါပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ။

၃။ နာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅၁။ ဗလံ ဂါဟေန္တီတိ အတ္တနော သရီရဗလံ ဂါဟေန္တိ။ တံ ပန နာဂါနံ ဗလပ္ပတ္တိ ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘ဗလံ ဂဏှန္တီ’’တိ။ သမ္ဘေဇ္ဇမုခဒွါရန္တိ မဟာသမုဒ္ဒေန သမ္ဘေဒဂတမဟာနဒီနံ မုခဒွါရံ။ နာဂါ ကာယံ ဝဍ္ဎေန္တီတိအာဒိ ယသ္မာ စ ဘဂဝတာ ဥပမာဝသေန အာဘတံ၊ တသ္မာ ဧဝမေဝ ခေါတိ ဧတ္ထာတိအာဒိနာ ဥပမံ သံသန္ဒတိ။ အာဂတေသူတိအာဒီသု တီသု ပဒေသု ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ။

၅။ ကုမ္ဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅၃။ န ¶ ပတိအာဝမတီတိ စ နိကုဇ္ဇိတဘာဝေန ဥဒကဝမနော ဃဋော၊ န တံ ပုန မုခေန ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘န အန္တော ပဝေသေတီ’’တိ။

၇။ အာကာသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅၅။ တေနေတံ ဝုတ္တန္တိ တေန အရိယမဂ္ဂဿ ဣဇ္ဈနေန ဧတေသံ သဗ္ဗေသံ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဣဇ္ဈနံ ဝုတ္တံ။

၈-၉-၁၀။ ပဌမမေဃသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၅၆-၁၅၈။ ပံသုရဇောဇလ္လန္တိ ဘူမိရေဏုသဟဇာတမလံ။ ဝါဏိဇကောပမေတိ ဝါဏိဇကောပမပဌမသုတ္တေ စာပိ။

၁၁-၁၂။ အာဂန္တုကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၅၉-၁၆၀။ သဟဝိပဿနဿ ¶ အရိယမဂ္ဂဿ ဘာဝနာယ ဣဇ္ဈနေန ဧတံ အဘိညာပရိညေယျာဒိဓမ္မာနံ အဘိညာပရိဇာနနာဒီနံ ဣဇ္ဈနံ ဝုတ္တံ ခတ္တိယာဒီနံ ဝိသယအာဒိကံ ကရောန္တဿ ကထာယ သဇ္ဇိတတ္တာ။

ဗလကရဏီယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဧသနာဝဂ္ဂေါ

၁။ ဧသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆၁။ ကာမာနန္တိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာနံ။ ကိလေသကာမောပိ ဟိ ကာမိတန္တိ ပရိကပ္ပိတေန ဝိဓိနာ စ အဓိကရာဂေဟိ ဧသနီယော။ ဘဝါနန္တိ တိဏ္ဏံ ဂတီနံ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကပရိကပ္ပိတဿ ¶ ဗြဟ္မစရိယဿ နိမိတ္တဘာဝတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။

၂-၁၁။ ဝိဓာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၆၂-၁၇၁။ သေယျောဟမသ္မီတိအာဒိနာ တံတံဝိဘာဂေန ဓီယန္တိ ဝိဓီယန္တီတိ ဝိဓာ၊ မာနကောဋ္ဌာသာ၊ မာနဋ္ဌပနာ ဝါ။ နီဟနန္တီတိ ဝိဗာဓေန္တိ။

ဧသနာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ဩဃဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ ဩဃသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၇၂-၁၇၃။ ဝဋ္ဋေ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ။ ရူပါရူပဘဝေတိ ရူပဘဝေ စ အရူပဘဝေ စ ရူပါရူပတဏှောပနိဿယာ ရူပါရူပါဝစရကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ခန္ဓာ။ ယောဇနဋ္ဌေန ယောဂေါ။

၃-၄။ ဥပါဒါနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၇၄-၁၇၅။ ကာမနဝသေန ဥပါဒိယနတော ကာမုပါဒါနံ။ တေနာဟ ‘‘ကာမဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ နာမကာယဿာတိ ဝေဒနာဒီနံ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ။ ဃဋနပဗန္ဓနကိလေသောတိ ¶ ဟေတုနာ ဖလဿ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ဝိပါကဝဋ္ဋေန ဒုက္ခပ္ပဗန္ဓသညိတဿ ဃဋနဿ သမ္ဗဇ္ဈနဿ နိဗ္ဗတ္တကကိလေသော။ အန္တဂ္ဂါဟိကဒိဋ္ဌိ သဿတုစ္ဆေဒဂါဟော။

ဥပါဒါနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅-၁၀။ အနုသယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၇၆-၁၈၁။ ထာမဂတဋ္ဌေနာတိ သတ္တသန္တာနေ ထိရဘာဝူပဂမနဘာဝေန။ ထာမဂတန္တိ စ အညေဟိ အသာဓာရဏော ကာမရာဂါဒီနံယေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာမရာဂေါဝါတိ ကာမရာဂေါ ¶ ဧဝ အပ္ပဟီနော။ သော သတိ ပစ္စယလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတာယ သန္တာနေ အနုသေတီတိ အနုသယော။ သေသေသုပီတိ ပဋိဃာနုသယာဒီသု။ ဩရမ္ဘာဂေါ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု ရူပါရူပဘာဝတော ဟေဋ္ဌာဘူတတ္တာ။ တတ္ထ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝတော ဩရမ္ဘာဂိယာနိ ယထာ ‘‘ပစ္ဆိယော ဂေါဒုဟကော’’တိ။ သံယောဇေန္တီတိ သံယောဇနာနိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဝိယ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂေါ မဟဂ္ဂတဘာဂေါ၊ တဿ ဟိတာနီတိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ န ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

အနုသယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဩဃဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဂ္ဂသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တံ

၁။ ပဗ္ဗတဝဂ္ဂေါ

၁။ဟိမဝန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၂။ ဗုဇ္ဈတိ ¶ ¶ စတုသစ္စံ အရိယသာဝကော ဧတာယာတိ ဗောဓံ၊ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ၊ အရိယသာဝကော ပန စတုသစ္စံ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ။ အင်္ဂါတိ ကာရဏာ။ ယာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟနာ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ။ လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ။ ကာမသုခါနုယောဂဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန အာယူဟနာ။ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သံ။ နိ။ ၁။၁) –

‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ အာယူဟနာ၊ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ သဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ’’တိ –

ဝုတ္တေသု ပကာရေသု ဣဓ အဝုတ္တာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတီတိ ဧတေန သိခါပတ္တဝိပဿနာသဟဂတာနမ္ပိ သတိအာဒီနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝံ ဒဿေတိ။ စတ္တာရီတိအာဒိနာ မဂ္ဂဖလေန သဟဂတာနံ။ သတ္တဟိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေဟိ ဘာဝိတေဟိ သစ္စပဋိဝေဓော ဟောတီတိ ကထမိဒံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယာတိ ဧတေန ဗောဓိဗောဇ္ဈင်္ဂသဒ္ဒါနံ သမုဒါယာဝယဝဝိသယတံ ဒဿေတိ။ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယာတိ ဧတေန ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာရဏတ္ထော အင်္ဂသဒ္ဒေါ’’တိ။ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ၊ ဗောဓိယာ ဧဝ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ ဝိပဿနာဒီနံ ကာရဏာနံ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗာနံ သစ္စာနံ အနုရူပံ ပစ္စက္ခဘာဝေန ပဋိမုခံ အဝိပရီတံ သမ္မာ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဧဝံ ဝတ္ထုဝိသေသဒီပကေဟိ ¶ ဥပရိမဂ္ဂေဟိ အနုဗုဇ္ဈန္တီတိအာဒိနာ ဝုတ္တဗောဓိသဒ္ဒေဟိ နိပ္ပဒေသေန ဝုတ္တံ ¶ ‘‘ဗုဇ္ဈနတာသာမညေန သင်္ဂဏှာတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ လီနပတိဋ္ဌာန-ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂ-ဥစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာနံ ဓမ္မဝိစယ-ဝီရိယပီတိပဓာန-ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ပဋိပက္ခော။ ဥဒ္ဓစ္စာယူဟနအတ္တကိလမထာနုယောဂ-သဿတာဘိနိဝေသာနံ ပဿဒ္ဓိသမာဓိ-ဥပေက္ခာပဓာန-ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ပဋိပက္ခော။ သတိ ပန ဥဘယတ္ထာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ သာ သဗ္ဗတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။

သံ-သဒ္ဒေါ ပသံသာယံ။ ပုနဒေဝ သုန္ဒရော စ အတ္ထောပီတိ အာဟ ‘‘ပသတ္ထော သုန္ဒရော စ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတီတိ အဘိဝိသိဋ္ဌဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တေတိ သဝိသေသဘာဝံ ဝဒတိ။ ‘‘ဧကေ ဝဏ္ဏယန္တီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ယထာဝုတ္တဝိဝေကတ္တယတော အညံ ဝိဝေကဒွယံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဈာနက္ခဏေ တာဝ ကိစ္စတော ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကနိဿိတံ၊ ဝိပဿနာက္ခဏေ အဇ္ဈာသယတော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတံ ဘာဝေတီတိ။ တေနာဟ – ‘‘အနုတ္တရံ ဝိမောက္ခံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ။ တတ္ထ တတ္ထ နိစ္ဆယတာယ ကသိဏဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏေန အနုပ္ပာဒါနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဟိမဝန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ကာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၃။ တိဋ္ဌန္တိ ဧတေနာတိ ဌိတိ၊ ကာရဏံ။ ကမ္မဥတုစိတ္တာဟာရသညိတော စတုဗ္ဗိဓော ပစ္စယော ဌိတိ ဧတဿာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကော။ အာဟာရပစ္စယသဒ္ဒါ ဟိ ဧကတ္ထာ။ သုဘမ္ပီတိ ကာမစ္ဆန္ဒော ပစ္စယော၊ အသုဘေ သုဘာကာရေန ပဝတ္တနတော သုဘန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ကာရဏေန ပဝတ္တနကဿ အညဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ နိမိတ္တတ္တာ သုဘနိမိတ္တန္တိ။ သုဘဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ သုဘဿ။ အာရမ္မဏမ္ပီတိ သုဘာကာရေန၊ ဣဋ္ဌာကာရေန ဝါ ဂယှမာနံ ရူပါဒိအာရမ္မဏမ္ပိ သုဘနိမိတ္တံ ဝုတ္တာကာရေန။ အနုပါယမနသိကာရောတိ အာကင်္ခိတဿ ဟိတသုခဿ အနုပါယဘူတော မနသိကာရော၊ တတော ဧဝ ဥပ္ပထမနသိကာရောတိ အယောနိသောမနသိကာရော။ တသ္မိန္တိ ယထာနိဒ္ဓါရိတေ ကာမစ္ဆန္ဒဘူတေ တဒါရမ္မဏဘူတေ စ ဒုဝိဓေပိ သုဘနိမိတ္တေ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သုဘာရမ္မဏေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုဘနိမိတ္တန္တိအာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ အာဟာရဒဿနပါဠိ ဥတ္တာနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗနီဝရဏေသု ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ပဋိဃောပိ ¶ ပဋိဃနိမိတ္တံ ပုရိမုပ္ပန္နဿ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ နိမိတ္တဘာဝတော။ ပဋိဃာရမ္မဏံ နာမ ဧကူနဝီသတိ အာဃာတဝတ္ထုဘူတာ သတ္တသင်္ခါရာ။ အရတီတိ ပန္တသေနာသနာဒီသု အရမဏံ ¶ ။ ဥက္ကဏ္ဌိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌဘာဝေါ။ ပန္တေသူတိ ဒူရေသု၊ ဝိဝိတ္တေသု ဝါ။ အဓိကုသလေသူတိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေသု။ အရတိ ရတိပဋိပက္ခော။ အရတိတာတိ အရမဏာကာရော။ အနဘိရတီတိ အနဘိရတဘာဝေါ။ အနဘိရမဏာတိ အနဘိရမဏာကာရော။ ဥက္ကဏ္ဌိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌနာကာရော။ ပရိတဿိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌနဝသေနေဝ ပရိတဿနာ။

အာဂန္တုကံ၊ န သဘာဝသိဒ္ဓံ။ ကာယာလသိယန္တိ နာမကာယေ အလသဘာဝေါ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘တန္ဒီတိ ဇာတိအာလသိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဒတီတိ ဧတေန အတိသီတာဒိပစ္စယာ သင်္ကောစာပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ကိလေသဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၅၇)။ တန္ဒီတိ ဇာတိအာလသိယံ။ တန္ဒိယနာတိ တန္ဒိယနာကာရော။ တန္ဒိမနကတာတိ တန္ဒိယာ အဘိဘူတစိတ္တတာ။ အလသဿ ဘာဝေါ အာလသျံ။ အာလသျာယနာကာရော အာလသျာယနာ။ အာလသျာယိတဿ ဘာဝေါ အာလသျာယိတတ္တံ။ ဣတိ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ကိလေသဝသေန ကာယာလသိယံ ကထိတံ။

ကိလေသဝသေနာတိ သမ္မောဟဝသေန။ ကာယဝိနမနာတိ ကာယဿ ဝိရူပတော နမနာ။ ဇမ္ဘနာတိ ဖန္ဒနာ။ ပုနပ္ပုနံ ဇမ္ဘနာ ဝိဇမ္ဘနာ။ အာနမနာတိ ပုရတော နမနာ။ ဝိနမနာတိ ပစ္ဆတော နမနာ။ သန္နမနာတိ သမန္တတော နမနာ။ ပဏမနာတိ ယထာ ဟိ တန္တတော ဥဋ္ဌိတပေသကာရော ကိဉ္စိဒေဝ ဥပရိဋ္ဌိတံ ဂဟေတွာ ဥဇုံ ကာယံ ဥဿာပေတိ၊ ဧဝံ ကာယဿ ဥဒ္ဓံ ဌပနာ။ ဗျာဓိယကန္တိ ဥပ္ပန္နဗျာဓိတာ။ ဣတိ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ကိလေသဝသေန ကာယဖန္ဒနမေဝ ကထိတံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၅၈)။

ဘတ္တပရိဠာဟောတိ ဘတ္တဝသေန ပရိဠာဟုပ္ပတ္တိ။ ဘုတ္တာဝိဿာတိ ဘုတ္တဝတော။ ဘတ္တမုစ္ဆာတိ ဘတ္တဂေလညံ။ အတိဘုတ္တပစ္စယာ ဟိ မုစ္ဆာပတ္တော ဝိယ ဟောတိ။ ဘတ္တကိလမထောတိ ဘုတ္တပစ္စယာ ကိလန္တဘာဝေါ။ ဘတ္တပရိဠာဟောတိ ဘတ္တဒရထော။ ကုစ္ဆိပူရံ ဘုတ္တဝတော ဟိ ပရိဠာဟုပ္ပတ္တိယာ ဥပဟတိန္ဒြိယော ဝိယ ဟောတိ၊ ကာယော ခိဇ္ဇတိ။ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဘုတ္တဘတ္တံ နိဿာယ ကာယဿ အကမ္မညတာ။

စိတ္တဿ ¶ လီယနာကာရောတိ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ သင်္ကောစပ္ပတ္တိ။ စိတ္တဿ အကလျတာတိ စိတ္တဿ ဂိလာနဘာဝေါ။ ဂိလာနောတိ အကလ္လကော ဝုစ္စတိ။ တထာ စာဟ ‘‘နာဟံ၊ ဘန္တေ၊ အကလ္လကော’’တိ။ အကမ္မညတာတိ စိတ္တဂေလညသင်္ခါတော အကမ္မညနာကာရော။ ဩလီယနာတိ ဩလီယနာကာရော။ ဣရိယာပထိကမ္ပိ စိတ္တံ ယဿ ဝသေန ဣရိယာပထံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဩလီယတိ၊ တဿ တံ အာကာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဩလီယနာ’’တိ။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတံ။ လီနန္တိ အဝိပ္ဖာရိကတာယ ¶ သင်္ကောစပ္ပတ္တံ။ ဣတရေ ဒွေ အာကာရနိဒ္ဒေသာ။ ထိနန္တိ အဝိပ္ဖာရိကတာယ အနုဿာဟနာ အသင်္ဂဟနသင်္ဂဟနံ။ ထိယနာကာရော ထိယနာ။ ထိယိတတ္တန္တိ ထိယိတဿ အာကာရော၊ အဝိပ္ဖာရိကတာတိ အတ္ထော။

စေတသော အဝူပသမောတိ စိတ္တဿ အဝူပသန္တတာ အသန္နိသိန္နဘာဝေါ။ တေနာဟ – ‘‘အဝူပသန္တာကာရော’’တိ။ အတ္ထတော ပနေတန္တိ သွာယံ အဝူပသန္တာကာရော ဝိက္ခေပသဘာဝတ္တာ ဝိက္ခေပဟေတုတာယ စ အတ္ထတော ဧတံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝ။

ဝိစိကိစ္ဆာယ အာရမ္မဏဓမ္မာ နာမ ‘‘ဗုဒ္ဓေ ကင်္ခတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတအဋ္ဌကင်္ခါဝတ္ထုဘူတာ ဓမ္မာ။ ယသ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဗျာပါဒါဒယော ဝိယ အနု အနု ဥဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ကင်္ခါဋ္ဌာနီယံ အာရမ္မဏမေဝ ဒဿိတံ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာယ အာရမ္မဏဓမ္မာ’’တိ။ ယသ္မာ ပုရိမုပ္ပန္နာ ဝိစိကိစ္ဆာ ပစ္ဆာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာပိ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနီယဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – တိဋ္ဌန္တိ ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ဧဝ ဌာနီယာ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနီယာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အာရမ္မဏဿပိ တတ္ထ ဝိသေသပစ္စယတံ ဥပါဒါယ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒော ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ အာရမ္မဏေန ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဘနိမိတ္တဿ ဟိ ပစ္စယဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ယထာ ‘‘ပဋိဃမ္ပိ ပဋိဃနိမိတ္တ’’န္တိ ကတွာ ‘‘ဗျာပါဒေါ ဥပနိဿယေန ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သုဘမ္ပိ သုဘနိမိတ္တန္တိ ကတွာ ကာမစ္ဆန္ဒော ဥပနိဿယေန ကထိတောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ သေသာ ထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာနိ။ တတ္ထ ထိနမိဒ္ဓံ အညမညံ သဟဇာတာဒိဝသေန ပစ္စယော၊ တထာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စန္တိ။ ဥဘယေသမ္ပိ ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတေန စ ဥပနိဿယေန စာ’’တိ။

ယသ္မာ ¶ သတိ နာမ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ အနုဿရဏဝသေန ဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တေ ဓမ္မာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာ နာမ။ လောကုတ္တရဓမ္မေ စ အနုဿဝါဒိဝသေန ဂဟေတွာ တထာ ပဝတ္တတေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတိယာ’’တိအာဒိ။

ကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ တတော ဥပ္ပန္နာ ကောသလ္လသမ္ဘူတာ။ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာတိ အနဝဇ္ဇာ ဟုတွာ သုခဝိပါကာ ဝိပစ္စနကာ။ ပဒဒွယေန ပစ္စယတော သဘာဝတော ကိစ္စတော ဖလတော ကုသလဓမ္မံ ဒဿေတိ။ အကုသလနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။ သာဝဇ္ဇာတိ ဂါရယှာ။ အနဝဇ္ဇာတိ အဂါရယှာ။ ဟီနာ လာမကာ။ ပဏီတာ သေဋ္ဌာ။ ကဏှာ ကာဠကာ အသုဒ္ဓါ။ သုက္ကာ ဩဒါတာ သုဒ္ဓါ ¶ ။ ပဋိဘာဂ-သဒ္ဒေါ ပဌမေ ဝိကပ္ပေ သဒိသကောဋ္ဌာသတ္ထော၊ ဒုတိယေ ပဋိပက္ခကောဋ္ဌာသတ္ထော၊ တတိယေ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗပဋိပက္ခကောဋ္ဌာသတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကုသလကိရိယာယ အာဒိကမ္မဘာဝေန ပဝတ္တဝီရိယံ ဓိတိသဘာဝတာယ ဓာတူတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အာရမ္ဘဓာတူတိ ပဌမာရမ္ဘဝီရိယ’’န္တိ။ လဒ္ဓါသေဝနံ ဝီရိယံ ဗလပ္ပတ္တံ ဟုတွာ ပဋိပက္ခံ ဝိဓမတီတိ အာဟ – ‘‘နိက္ကမဓာတူတိ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတ္တာ တတော ဗလဝတရ’’န္တိ။ အဓိမတ္တာဓိမတ္တတရာနံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိဓမနသမတ္ထံ ပဋုပဋုတရာဒိဘာဝပ္ပတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ပရက္ကမဓာတူတိ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတာယ တတောပိ ဗလဝတရ’’န္တိ။

တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနီယာ။ အာရမ္မဏဓမ္မာ၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဌာနီယာတိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာတိ ‘‘ပီတိယာ အာရမ္မဏဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပီတိပိ တထာ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ဝုတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘ပီတိယာ ဧဝ တံ နာမ’’န္တိ။ ဒရထပဿဒ္ဓီတိ ဒရထော ကိလေသပရိဠာဟော၊ သော ပဿမ္ဘတိ ဧတာယာတိ ဒရထပဿဒ္ဓိ၊ ကာယပဿဒ္ဓိယာ ဝေဒနာဒိခန္ဓတ္တယဿ ဝိယ ရူပကာယဿပိ ပဿမ္ဘနံ ဟောတိ၊ စိတ္တပဿဒ္ဓိယာ စိတ္တဿေဝ ပဿမ္ဘနံ၊ တတော ဧဝေတ္ထ ဘဂဝတာ လဟုတာဒီနံ ဝိယ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ တထာ သမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ ဂယှမာနော သမထောဝ သမထနိမိတ္တံ၊ တဿ အာရမ္မဏဘူတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တမ္ပိ။ ဝိဝိဓံ အဂ္ဂံ ဧတဿာတိ ဗျဂ္ဂေါ၊ ဝိက္ခေပေါ။ တထာ ဟိ သော အနဝဋ္ဌာနရသော ဘန္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝုတ္တော။ ဧကဂ္ဂဘာဝတော ဗျဂ္ဂပဋိပက္ခောတိ အဗျဂ္ဂေါ၊ သမာဓိ၊ သော ဧဝ နိမိတ္တန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။

ယော ¶ အာရမ္မဏေ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာကာရံ အနာဒိယိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော မဇ္ဈတ္တာကာရော၊ ယော စ ပုဗ္ဗေ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာဝသေန ဥပ္ပန္နော မဇ္ဈတ္တာကာရော၊ ဒုဝိဓောပိ သော ဥပေက္ခာယ အာရမ္မဏဓမ္မောတိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ – ‘‘အတ္ထတော ပန မဇ္ဈတ္တာကာရော ဥပေက္ခာဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ အာရမ္မဏေန ကထိတာ အာရမ္မဏဿေဝ တေသံ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော။ သေသာတိ ဝီရိယာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မာ။ တေသဉှိ ဥပနိဿယောဝ သာတိသယော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။

ကာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၄။ ခီဏာသဝဿ လောကုတ္တရံ သီလံ နာမ မဂ္ဂဖလပရိယာပန္နာ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ သီလလက္ခဏပ္ပတ္တာ ¶ တဒညေ စေတနာဒယော။ လောကိယံ ပန ကိရိယာဗျာကတစိတ္တပရိယာပန္နံ စာရိတ္တသီလံ၊ ဝါရိတ္တသီလဿ ပန သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထိ ဝိရမဏဝသေန ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော။ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂသီလံ လောကိယသီလ’’န္တိ ကေစိ။

စက္ခုဒဿနန္တိ စက္ခူဟိ ဒဿနံ။ လက္ခဏဿ ဒဿနန္တိ သဘာဝဓမ္မာနံ သင်္ခတာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏဿ ဉာတပရိညာယ၊ အနိစ္စာဒိသာမညလက္ခဏဿ တီရဏပရိညာယ ဒဿနံ။ ပဇဟန္တောပိ ဟိ တေ ပဟာတဗ္ဗာကာရတော ပဿတိ နာမ။ နိဗ္ဗာနဿ တထလက္ခဏံ မဂ္ဂဖလေဟိ ဒဿနံ၊ တံ ပန ပဋိဝိဇ္ဈနံ။ ဈာနေန ပထဝီကသိဏာဒီနံ၊ အဘိညာဟိ ရူပါနံ ဒဿနမ္ပိ ဉာဏဒဿနမေဝ။ စက္ခုဒဿနံ အဓိပ္ပေတံ သဝနပယိရုပါသနာနံ ပရတော ဂဟိတတ္တာ။ ပဉှပယိရုပါသနန္တိ ပဉှပုစ္ဆနဝသေန ပယိရုပါသနံ အညကမ္မတ္ထာယ ဥပသင်္ကမနဿ ကေဝလံ ဥပသင်္ကမနေနေဝ ဇောတိတတ္တာ။

အရိယာနံ အနုဿတိ နာမ ဂုဏဝသေန၊ တတ္ထာပိ လဒ္ဓဩဝါဒါဝဇ္ဇနမုခေန ယထာဘူတသီလာဒိဂုဏာနုဿရဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနဝိပဿနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညေသံယေဝ သန္တိကေတိ အရိယေဟိ အညေသံ သာသနိကာနံယေဝ သန္တိကေ။ တေနာဟ – ‘‘အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမာ’’တိ။ အညေသူတိ သာသနိကေဟိ အညေသု တာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒီသု။ တတ္ထ ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အရိယာနံ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။

သတသဟဿမတ္တာ ¶ အဟေသုံ သမန္တပါသာဒိကတ္တာ မဟာထေရဿ။ လင်္ကာဒီပေတိ နိဿယသီသေန နိဿိတသလ္လက္ခဏံ။ န ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဒီပပဋိလဒ္ဓါ၊ အထ ခေါ ဒီပနိဝါသိအာစရိယပဋိလဒ္ဓါ။ မဟိန္ဒ…ပေ… ပဗ္ဗဇန္တိ နာမ တဿ ပရိဝါရတာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ။

သရတီတိ တံ ဩဝါဒါနုသာသနိဓမ္မံ စိန္တေတိ စိတ္တေ ကရောတိ။ ဝိတက္ကာဟတံ ကရောတီတိ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝိတက္ကနေန တဒတ္ထံ ဝိတက္ကနိပ္ဖာဒိတံ ကရောတိ။ အာရဒ္ဓါ ဟောတီတိ သမ္ပာဒိတော ဟောတိ။ တံ ပန သမ္ပာဒနံ ပါရိပူရိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏော ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တေ ဓမ္မေ။ ဉာဏစာရဝသေနာတိ ဉာဏဿ ပဝတ္တနဝသေန။ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဩဝါဒဓမ္မေ အာဂတာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ။ လက္ခဏန္တိ ဝိသေသလက္ခဏံ သာမညလက္ခဏဉ္စ။ ပဝိစိနတီတိ ‘‘ဣဒံ ရူပံ ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ ဝိစယံ အာပဇ္ဇတိ။ ဉာဏဉ္စ ရောပေတီတိ ‘‘အနိစ္စံ စလံ ပလောကံ ပဘင်္ဂူ’’တိအာဒိနာ ဉာဏံ ပဝတ္တေတိ။ ဝီမံသနံ…ပေ… အာပဇ္ဇတီတိ ရူပသတ္တကာရူပသတ္တကက္ကမေန ¶ ဝိပဿနံ ပစ္စက္ခတော ဝိယ အနိစ္စတာဒီနံ ဒဿနံ သမ္မသနံ အာပဇ္ဇတိ။

ဥဘယမ္ပေတန္တိ ဖလာနိသံသာတိ ဝုတ္တဒွယံ။ အတ္ထတော ဧကံ ပရိယာယသဒ္ဒတ္တာ။ ပဋိကစ္စာတိ ပဂေဝ။ မရဏကာလေတိ မရဏကာလသမီပေ။ သမီပတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘မရဏဿ အာသန္နကာလေ’’တိ။

သော တိဝိဓော ဟောတိ ဉာဏဿ တိက္ခမဇ္ဈမုဒုဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပသဟဿာယုကေသူ’’တိအာဒိ။ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယနတော။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အဝိဟာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ သပ္ပယောဂေနာတိ ဝိပဿနာဉာဏသင်္ခါရသင်္ခါတေန ပယောဂေန၊ သဟ ဝိပဿနာပယောဂေနာတိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓါဝါသဘူမိယံ ဥဒ္ဓံယေဝ မဂ္ဂသောတော ဧတဿာတိ ဥဒ္ဓံသောတော။ ပဋိသန္ဓိဝသေန အကနိဋ္ဌဘဝံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။

အဝိဟာဒီသု ဝတ္တမာနောပိ ဧကံသတော ဥဒ္ဓံဂမနာရဟော ပုဂ္ဂလော အကနိဋ္ဌဂါမီ ဧဝ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကော ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီတိ ပဉ္စ ဟောန္တီ’’တိ။ တေသန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ ဥဒ္ဓံသောတဘာဝတော ယဒိပိ ဟေဋ္ဌိမာဒီသုပိ အရိယဘူမိ နိဗ္ဗတ္တတေဝ၊ တထာပိ တတ္ထ ဘူမီသု အာယုံ ¶ အဂ္ဂဟေတွာ အကနိဋ္ဌဘဝေ အာယုဝသေနေဝ သောဠသကပ္ပသဟဿာယုကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘သတ္တ ဖလာ သတ္တာနိသံသာ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တန္နမ္ပိ သဟဘာဝေါ လဗ္ဘတီတိ ‘‘အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ပါဠိယံ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ အာဂတဝစနေန ဝိညာယတိ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ပန နာနာသဘာဝတ္တာ ‘‘နာနာလက္ခဏာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ ဧဝံ စေ မယှံ ဟောတီတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ နာမ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ပဝရော၊ တသ္မာဟံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသီသေန ဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ ဝိဟရိဿာမီတိ ဧဝံ စေ မယှံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အပ္ပမာဏော’’တိ ဧဝံ မယှံ ဟောတီတိ သွာယံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ သဗ္ဗသော ပမာဏကရကိလေသာဘာဝတော အပ္ပမာဏဓမ္မာရမ္မဏတော စ အပ္ပမာဏောတိ ဧဝံ မယှံ အန္တောသမာပတ္တိယံ အသမ္မောဟဝသေန ဟောတိ။ သုပရိပုဏ္ဏောတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ သုဋ္ဌု ပရိပုဏ္ဏောတိ ဧဝံ ¶ မယှံ အန္တောသမာပတ္တိယံ အသမ္မောဟဝသေန ဟောတီတိ။ တိဋ္ဌတီတိ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒသမာပတ္တိယာ အဝဋ္ဌာနေန တပ္ပရိယာပန္နတာယ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ တိဋ္ဌတိ ပဋိဗန္ဓဝသေန။ ဥပ္ပာဒံ အနာဝဇ္ဇိတတ္တာတိ ဥပ္ပာဒဿ အနာဝဇ္ဇနေန အသမန္နာဟာရေန။ ဥပ္ပာဒသီသေန စေတ္ထ ဥပ္ပာဒဝန္တောဝ သင်္ခါရာ ဂဟိတာ။ အနုပ္ပာဒန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဥပ္ပာဒါဘာဝတော ဥပ္ပာဒဝန္တေဟိ စ ဝိနိဿဋတ္တာ။ ပဝတ္တန္တိ ဝိပါကပ္ပဝတ္တံ။ အပ္ပဝတ္တန္တိ နိဗ္ဗာနံ တပ္ပဋိက္ခေပတော။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တံ။ အနိမိတ္တန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခါရေတိ ဥပ္ပာဒါဒိအနာမသနေန ကေဝလမေဝ သင်္ခါရဂဟဏံ။ ဝိသင်္ခါရန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဝဇ္ဇိတတ္တာ အာဝဇ္ဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ တိဋ္ဌတိ။ အဋ္ဌဟာကာရေဟီတိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ။ ဇာနာတီတိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတကာလေ ပဇာနာတိ။ အဋ္ဌဟာကာရေဟီတိ ဥပ္ပာဒါဝဇ္ဇနာဒီဟိ စေဝ အနုပ္ပာဒါဝဇ္ဇနာဒီဟိ စ ဝုတ္တာကာရဝိပရီတေဟိ အဋ္ဌဟိ အာကာရေဟိ စဝန္တံ သမာပတ္တိဝသေန အနဝဋ္ဌာနတောပိ ဂစ္ဆန္တံ စဝတီတိ ထေရော ပဇာနာတီတိ။

ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ¶ ဖလသမာပတ္တိပရိယာပန္နာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ကိံ ပန တေ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ယဒါ ဟီ’’တိအာဒိ။ သီသံ ကတွာတိ ပဓာနံ သေဋ္ဌံ ကတွာ။ တဒနွယာတိ တဒနုဂတာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ အနုဂစ္ဆနကာ။ တဉ္စ ခေါ တထာ ကတွာ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန။ ကေစိ ပန ‘‘တံ ပစ္စဝေက္ခဏာဒိကံ ကတွာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၆။ ဗောဓာယာတိ ဧတ္ထ ဗောဓော နာမ ဗုဇ္ဈနံ၊ တံ ပန ကိဿ ကေနာတိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကိံ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာ’’တိ ဝတွာ တံ ဒဿေန္တော ‘‘မဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဂ္ဂေန နိဗ္ဗာနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ကတကိစ္စတံ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ၊ ပဌမဝိကပ္ပေ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယော ဧဝ ဒဿိတောတိ တေန အတုဋ္ဌေ ‘‘မဂ္ဂေန ဝါ’’တိ ဒုတိယဝိကပ္ပမာဟ။ ဝိဝေကနိဿိတံ ဝိရာဂနိဿိတန္တိ ပဒေဟိ သဗ္ဗံ မဂ္ဂကိစ္စံ တဿ ဖလဉ္စ ဒဿိတံ။ နိရောဓနိဿိတန္တိ ဣမိနာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ။ ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီတိအာဒိနာ ကိလေသပ္ပဟာနံ။ ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ ဟောတီတိအာဒိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဒဿိတာ။

ဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆-၇။ ကုဏ္ဍလိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၈၇-၁၈၈။ နိဗဒ္ဓဝါသဝသေန ¶ အာရာမေ နိသီဒနသီလောတိ အာရာမနိသာဒီ။ ပရိသံ ဩဂါဠှော ဟုတွာ စရတီတိ ပရိသာဝစရောတိ အာဟ – ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာကာရေန။ ဂဟဏန္တိ နိဂ္ဂဟဏံ။ တေန ပုစ္ဆာပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။ နိဗ္ဗေဌနန္တိ နိဂ္ဂဟနိဗ္ဗေဌနံ။ တေန ဝိဿဇ္ဇနပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဧတေန ‘‘ဣတိဝါဒေါ’’တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဥပါရမ္ဘာဓိပ္ပာယော ဝဒတိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒေါသော။ ဣတိဝါဒေါ ဟောတီတိ ဧဝံ ဣမဿ ဥပရိ ဝါဒါရောပနံ ဟောတိ။ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခောတိ ဧဝံ တတော ပမောက္ခော ဟောတိ ¶ ။ ဧဝံ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသံ ပရေဟိ အာရောပိတဒေါသဿ နိဗ္ဗေဌနဝသေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒေါသပဝေဒနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပုစ္ဆာယ ဒေါသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧတ္တကံ ဌာနန္တိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘တီဏိ သုစရိတာနီ’’တိ ဧတ္တကံ ဌာနံ။ ဣမံ ဒေသနန္တိ ‘‘ဣန္ဒြိယသံဝရော ခေါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ဣမံ ဒေသနံ။ နာဘိဇ္ဈာယတီတိ န အဘိဇ္ဈာယတိ။ နာဘိဟံသတီတိ န အဘိတုဿတိ။ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ ဌိတံ ဟောတီတိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေ သမာဓာနဝသေန ဌိတံ ဟောတိ အဝဋ္ဌိတံ။ တေနာဟ ‘‘သုသဏ္ဌိတ’’န္တိ။ သုသဏ္ဌိတန္တိ သမ္မာ အဝိက္ခေပဝသေန ဌိတံ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝိမုတ္တိယာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယုဉ္ဇနဝသေန ပဋိပက္ခတော နီဝရဏတော ဝိမုတ္တိယာ။ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တန္တိ သုဝိမုတ္တံ။ တသ္မိံ အမနာပရူပဒဿနေ န မင်္ကု ဝိလက္ခော န ဟောတိ။ ကိလေသဝသေန ဒေါသဝသေန။ အဋ္ဌိတစိတ္တော အထဒ္ဓစိတ္တော။ ကောဝေသေန ဟိ စိတ္တံ ထဒ္ဓံ ဟောတိ၊ န မုဒုကံ။ အဒီနမာနသောတိ ဒေါမနဿဝသေန ယော ဒီနဘာဝေါ၊ တဒဘာဝေန နိဒ္ဒေါသမာနသော။ အပူတိစိတ္တောတိ ဗျာပဇ္ဇာဘာဝေန သီတိဘူတစိတ္တော။

ဣမေသု ဆသု ဒွါရေသု အဋ္ဌာရသ ဒုစ္စရိတာနိ ဟောန္တိ ပစ္စေကံ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတဘေဒေန။ တာနိ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေတိ နယဒါနမတ္တမေတံ။ တေန ‘‘အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ဒေါသံ ဥပ္ပာဒေန္တဿာ’’တိအာဒိနာ တိဝိဓဒုစ္စရိတံ နီဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တထာ ‘‘မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ မောဟံ ဥပ္ပာဒေန္တဿာ’’တိအာဒိနာ စ။ မနောဒုစ္စရိတာဒိသာမညေန ပန တီဏိယေဝ ဒုစ္စရိတာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပညတ္တိဝသေနာတိ ဝတ္ထုံ အနာမသိတွာ ပိဏ္ဍဂဟဏမုခေန ကေဝလံ ပညတ္တိဝသေနေဝ။ ဘာဝနာပဋိသင်္ခါနေတိ ဘာဝနာသိဒ္ဓေ ပဋိသင်္ခါနေ၊ ဘာဝနာယ ပဋိသင်္ခါနေ ဝါတိ အတ္ထော။ ဣမာနီတိ ယထာဝုတ္တာနိ ဆဒွါရာရမ္မဏာနိ။ ဒုစ္စရိတာနီတိ ဒုစ္စရိတကာရဏာနိ။ အပ္ပဋိသင်္ခါနေ ဌိတဿ ဒုစ္စရိတာနိ ¶ သုစရိတာနိ ကတွာ။ ပရိဏာမေတီတိ ပရိဝတ္တေတိ ဒုစ္စရိတာနိ တတ္ထ အနုပ္ပာဒေတွာ သုစရိတာနိ ¶ ဥပ္ပာဒေန္တော။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဣန္ဒြိယသံဝရော…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော ဣန္ဒြိယသံဝရသမ္ပာဒနဝသေန တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ သိဇ္ဈနတော။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တာဝတာတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘တီဏိ သုစရိတာနိ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ပဒံ၊ ဧတ္တာဝတာ။ သီလာနုရက္ခကံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလန္တိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဿ အနုရက္ခကံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ ကထိကံ။ ကထံ ပန တဒေဝ တဿ အနုရက္ခကံ ဟောတီတိ? အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယဘာဝတော။

တီဏိ သီလာနီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရ-အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ-ပစ္စယသန္နိဿိတ-သီလာနိ။ လောကုတ္တရမိဿကာတိ လောကိယာပိ လောကုတ္တရာပိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနန္တိ လောကုတ္တရာနံ သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ။ မူလဘူတာ သတိပဋ္ဌာနာ ပုဗ္ဗဘာဂါ၊ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ကုဏ္ဍလိယ၊ သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ပရိပူရေန္တီ’’တိ။ တေပီတိ ယထာဝုတ္တသတိပဋ္ဌာနာ။ သတိပဋ္ဌာနမူလကာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ လောကိယသတိပဋ္ဌာနမူလကာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဝ။ ပုဗ္ဗဘာဂါဝါတိ ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂါ စာ’’တိ ပါဌံ ကတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ လောကုတ္တရာ ပုဗ္ဗဘာဂါ စာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိမူလကာတိ ‘‘သတ္တ ခေါ၊ ကုဏ္ဍလိယ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိံ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ လောကုတ္တရာဝ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိသဟဂတဘာဝတော။

ကုဏ္ဍလိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဥပဝါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၉။ ပစ္စတ္တန္တိ ကရဏနိဒ္ဒေသော အယန္တိ အာဟ – ‘‘အတ္တနာဝါ’’တိ။ ကုရုမာနောယေဝါတိ ဥပ္ပာဒေန္တော ဧဝ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝိမုတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန နီဝရဏာနံ ဒူရီဘာဝတော တေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တံ။ အတ္ထံ ကရိတွာတိ ဘာဝနာမနသိကာရံ ဥတ္တမံ ကတွာ။ ‘‘မဟာ ဝတ မေ အယံ အတ္ထော ဥပ္ပန္နော’’တိ အတ္ထိကော ဟုတွာ။

၉။ ပဌမဥပ္ပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၀။ တထာဂတဿ ပါတုဘာဝါတိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒကာလေ ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနပဋိလာဘောတိ ဒဿေတိ။

ပဗ္ဗတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဂိလာနဝဂ္ဂေါ

၁-၃။ ပါဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၉၂-၁၉၄။ ယေသန္တိ ¶ ¶ ယေသံ သတ္တာနံ။ စတ္တာရော ဣရိယာပထာ အတ္ထိ လဗ္ဘန္တိ တဒုပဂသရီရာဝယဝလာဘေန။ ဧတန္တိ ‘‘စတ္တာရော ဣရိယာပထေ ကပ္ပေန္တီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ ‘‘ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိဝစနတော ‘‘သဟဝိပဿနကေ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတတိယာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ။

၄-၁၀။ ပဌမဂိလာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၉၅-၂၀၁။ ဝိသုဒ္ဓံ အဟောသိ ဝိသဘာဂဓာတုက္ခောဘံ ဝူပသမေန္တံ။ တေနာဟ – ‘‘ပေါက္ခရပတ္တေ …ပေ… ဝိနိဝတ္တိတွာ ဂတော’’တိ။ ဧသေဝ နယော ပါဠိတော အတ္ထတော စ စတုတ္ထေန ပဉ္စမဆဋ္ဌာနံ သမာနတ္တာ။ ဝိသရုက္ခဝါတသမ္ဖဿေနာတိ ဝိသရုက္ခသန္နိဿိတဝါတသမ္ဖဿေန။ မန္ဒသီတဇရောတိ မုဒုကော သီတဇရော။ သေသန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သတ္တမာဒီသု စတူသု။

ဂိလာနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥဒါယိဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ ဗောဓာယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၀၂-၂၀၃။ ကိတ္တကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဗုဇ္ဈနကအင်္ဂါ နာမ ဝုစ္စန္တိ ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တိ။ မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ သဟဝိပဿနာ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာတိ ကတွာ။ ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတော ဂဏနာမတ္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုတ္တတ္တာ န ဘူမန္တရပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဝိပဿနာဒိပရိစ္ဆေဒေါ ဝါ။

၃-၅။ ဌာနိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၀၄-၂၀၆။ ကာမရာဂေန ¶ ဂဓိတဗ္ဗဋ္ဌာနဘူတာ ကာမရာဂဋ္ဌာနိယာတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏဓမ္မာန’’န္တိ။ ‘‘မနသိကာရဗဟုလီကာရာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အာရမ္မဏေနေဝ ကထိတ’’န္တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေါတိ ဧတေန န ကေဝလံ အာရမ္မဏဝသေနေဝ၊ အထ ခေါ ဥပနိဿယဝသေနပေတ္ထ အတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။ ပဌမဝဂ္ဂဿ ဟိ ဒုတိယေ သုတ္တေ ဥပနိဿယဝသေနေဝ အတ္ထော ဒဿိတော။ မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ အဝိဘာဂေနေဝ ကထိတတ္တာ။ အပရိဟာနိယေတိ တီဟိ သိက္ခာဟိ အပရိဟာနာဝဟေ။

၆-၇။ တဏှက္ခယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၀၇-၂၀၈။ ‘‘သော မံ ပုစ္ဆိဿတီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန ဘဂဝတာ ဩသာပိတဒေသနံ။ ပတ္ထဋတ္တာ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဝိတ္ထာရိတံ ဂတတ္တာ။ မဟန္တဘာဝန္တိ ဘာဝနာဝသေနေဝ မဟတ္တံ ဂတတ္တာ။ တတော ဧဝ ဝဍ္ဎိပ္ပမာဏာ။ နီဝရဏဝိဂမေ သမ္ဘဝတော ပစ္စယတော ဗျာပါဒေါ ဝိဂတော ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘နီဝရဏာနံ ဒူရီဘာဝေန ဗျာပါဒဝိရဟိတတ္တာ’’တိ။ တဏှာမူလကန္တိ တဏှာပစ္စယံ။ ယဉှိ တဏှာသဟဂတံ အသဟဂတမ္ပိ တဏှံ ဥပနိဿာယ နိပ္ဖန္နံ၊ သဗ္ဗံ တံ တဏှာမူလကံ။ ပဟီယတိ အနုပ္ပာဒပ္ပဟာနေန။ တဏှာဒီနံယေဝ ခယာ၊ န တေသံ သင်္ခါရာနံ ခယာ။ ဧတေဟိ တဏှက္ခယာဒိပဒေဟိ။

၈။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၉။ နိဗ္ဗိဇ္ဈန္တီတိ နိဗ္ဗေဓာ၊ နိဗ္ဗိဇ္ဈနဓမ္မာ ဓမ္မဝိနယာဒယော၊ တပ္ပရိယာပန္နတာယ နိဗ္ဗေဓဘာဂေ ဂတော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော၊ တံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗိဇ္ဈနကောဋ္ဌာသိယ’’န္တိ။ ဘာဝေတွာ ဌိတေန စိတ္တေန။ ဝိပဿနာမဂ္ဂမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ မိဿကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေဟီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေဟိ ဘာဝိတံ စိတ္တံ။ တေ ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေတွာ ဌိတံ စိတ္တံ နာမ ဖလစိတ္တံ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရမေဝ။ တမ္ပီတိ ဖလစိတ္တမ္ပိ မဂ္ဂါနန္တရတာယ မဂ္ဂနိဿိတံ ကတွာ မိဿကမေဝ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

၉။ ဧကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၀။ သံယောဇနသင်္ခါတာ ဝိနိဗန္ဓာတိ ကာမရာဂါဒိသံယောဇနသညိတာ ဗန္ဓနာ။ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏာတိ ဂိလိတွာ ဝိယ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏာကာရာ။

၁၀။ ဥဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၁။ ဗဟုကတံ ¶ ¶ ဝုစ္စတိ ဗဟုကာရော ဗဟုမာနော၊ နတ္ထိ ဧတဿ ဗဟုကတန္တိ အဗဟုကတော၊ အကတဗဟုမာနော။ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥက္ကုဇ္ဇန္တော ဝိယ နိရုဇ္ဈမာနော အဝကုဇ္ဇန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥက္ကုဇ္ဇံ ဝုစ္စတိ ဥဒယော၊ အဝကုဇ္ဇံ ဝယော’’တိ။ ပရိဝတ္တေန္တောတိ အနိစ္စာတိပိ ဒုက္ခာတိပိ အနတ္တာတိပိ။ ‘‘ဧသော ဟိ တေ ဥဒါယိ မဂ္ဂေါ ပဋိလဒ္ဓါ၊ ယော တေ…ပေ… တထတ္တာယ ဥပနေဿတီ’’တိ ပရိယောသာနေ ဘဂဝတော ဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန တေနာကာရေန ဝိဟရန္တန္တိ ယေန သမ္မသနာကာရေန ဝိပဿနာဝိဟာရေန ဝိဟရန္တံ။ တထာဘာဝါယာတိ ခီဏာသဝဘာဝပစ္စဝေက္ခဏာယ။ တေနာဟ – ‘‘ခီဏာ ဇာတီတိ…ပေ… တံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟာ’’တိ။

ဥဒါယိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ နီဝရဏဝဂ္ဂေါ

၃-၄။ ဥပက္ကိလေသသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၁၄-၂၁၅။ န စ ပဘာဝန္တန္တိ န စ ပဘာသမ္ပန္နံ။ ပဘိဇ္ဇနသဘာဝန္တိ တာပေတွာ တာလနေ ပဘင်္ဂုတံ။ အဝသေသံ လောဟန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ ဇာတိလောဟံ၊ ဝိဇာတိလောဟံ၊ ကိတ္တိမလောဟန္တိ ပဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ လောဟံ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေနာတိ ဧတ္ထ နနု လောကိယကုသလစိတ္တဿပိ သုဝိသုဒ္ဓဿ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေန ဥပက္ကိလေသတာတိ? သစ္စမေတံ၊ ယသ္မိံ ပန သန္တာနေ နီဝရဏာနိ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာနိ၊ တတ္ထ မဟဂ္ဂတကုသလဿပိ အသမ္ဘဝေါ၊ ပဂေဝ လောကုတ္တရကုသလဿ၊ ပရိတ္တကုသလံ ပန ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နီဝရဏေ ဟိ ဝူပသန္တေ သန္တာနေ ဥပ္ပတ္တိယာ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ၊ အပရိသုဒ္ဓဒီပကပလ္လိကဝဋ္ဌိတေလာဒိသန္နိဿယော ဒီပေါ ဝိယ၊ အပိစ နိပ္ပရိယာယတော ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေနေဝ တေသံ ဥပက္ကိလေသတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒဂ္ဂေန ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာရမ္မဏေ ဝိက္ခိတ္တပ္ပတ္တိဝသေန စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န အာဝရန္တီတိ ကုသလဓမ္မေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန န အာဝရန္တိ၊ အထ ခေါ တေသံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဟောန္တိ။ န ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ န ¶ ဝိနန္ဓန္တိ။ စတုဘူမကစိတ္တဿာတိ စတုတ္ထဘူမကကုသလစိတ္တဿ အနုပက္ကိလေသာ၊ တေဟိ အကိလိဿနတော။

၈။ အာဝရဏနီဝရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၉။ ပညာ ¶ ဒုဗ္ဗလာ ဟောတိ၊ န ဗလဝတီ ပဋိပက္ခေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘မန္ဒာ အဝိသဒါ’’တိ။

ပဉ္စ နီဝရဏာ ဒူရေ ဟောန္တိ အာဝရဏာဘာဝတော။ တမေဝ ပီတိန္တိ သပ္ပာယဓမ္မသဝနေ ဥပ္ပန္နံ ပီတိံ။ တဿာ တဒါ ဥပ္ပန္နာကာရသလ္လက္ခဏေန အဝိဇဟန္တော ပုနပ္ပုနံ တဿာ နိဗ္ဗတ္တနေန။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စ နီဝရဏေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ’’တိ။ ဣဒံ သန္ဓာယာတိ ဧတ္တကေ ဒိဝသေပိ န ဝိနဿန္တိ၊ သာ ဓမ္မပီတိ လဒ္ဓပစ္စယာ ဟုတွာ ဝိသေသာဝဟာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဧတံ ‘‘ဣမဿ ပဉ္စ နီဝရဏာ တသ္မိံ သမယေ န ဟောန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပီတိပါမောဇ္ဇပက္ခိယာတိ ပီတိပါမောဇ္ဇပစ္စယာ။ နဿန္တီတိ နိရောဓပစ္စယဝသေန ပဝတ္တနတော နဿန္တိ။ သဘာဂပစ္စယဝသေန ပုန ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ…ပေ… ဝုစ္စတိ ကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တနတော။

၉။ ရုက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၀။ အဘိရုဟနကာတိ သမီပရုက္ခေ အဘိဘဝိတွာ ရုဟနကာ။ အဋ္ဌိကစ္ဆကောတိ အဋ္ဌိဗဟုလကစ္ဆကော။ ကပိထနသဒိသဖလတ္တာ ကပိတ္ထနောတိ လဒ္ဓနာမော။

၁၀။ နီဝရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၁။ အန္ဓဘာဝကရဏာ ပညာစက္ခုဿ ဝိဗန္ဓနတော။ တထာ ဟိ တေ ‘‘အစက္ခုကရဏာ ပညာနိရောဓိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝိဟနတိ ဝိဗာဓတီတိ ဝိဃာတော၊ ဒုက္ခန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဃာတပက္ခိယာတိ ဒုက္ခပက္ခိကာ’’တိ။ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ န သံဝတ္တန္တီတိ အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကာ။ မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါဝ ကထိတာ ပုဗ္ဗဘာဂိကာနံ ကထိတတ္တာ။

နီဝရဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စက္ကဝတ္တိဝဂ္ဂေါ

၁။ ဝိဓာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၂။ ဝိဓီယန္တီတိ ¶ ¶ ဝိဓာ၊ မာနာဒိဘာဂါ ကောဋ္ဌာသာတိ အာဟ ‘‘တယော မာနကောဋ္ဌာသာ’’တိ။ တထာ တထာ ဝိဒဟနတောတိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ တေန တေနာကာရေန ဝိဒဟနတော ဌပနတော၊ ဌပေတဗ္ဗတော ဝါ။

၂။ စက္ကဝတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၃။ သိရိသမ္ပတ္တိယာ ရာဇတိ ဒိပ္ပတိ သောဘတီတိ ရာဇာ၊ ဒါနပိယဝစနအတ္ထစရိယာသမာနတ္တတာသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ။ ရဉ္ဇေတီတိ ရမေတိ။ အဗ္ဘုဂ္ဂတာယာတိ ဥဒီရိတာ နိဗ္ဗတ္တိတော တတ္ထ တတ္ထ ဂစ္ဆနတော။ စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကရတနံ ပဝတ္တေတိ။ ဒေဝဋ္ဌာနန္တိ ပူဇနီယဒေဝဋ္ဌာနံ။ စိတ္တီကတဋ္ဌေနာတိ ပူဇနီယဘာဝေန။ အဂ္ဃော နတ္ထိ စိရကာလသမ္ဘဝပုညာနုဘာဝသိဒ္ဓရတနသဗ္ဘာဝတော။ အညေဟိ စက္ကဝတ္တိနော ပရိဂ္ဂဟဘူတရတနေဟိ။ လောကေတိ မနုဿလောကေ။ တေန တဒညလောကံ နိဝတ္တေတိ။ ဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏေန အတီတာနာဂတံ နိဝတ္တေတိ။ ဗုဒ္ဓါ စ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စက္ကဝတ္တိနောပိ ယေဘုယျေန တသ္မိံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနောမဿာတိ အလာမကဿ ဥက္ကဋ္ဌဿ။ သေသာနိ ရတနာနိ။

တတြာတိ ဝါကျောပညာသနေ နိပါတော၊ တသ္မိံ ပါတုဘာဝဝစနေ။ ‘‘အယုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ တတ္ထ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေဟိ ရတနေဟိ စက္ကဝတ္တနနိယမာပေက္ခတာယ စက္ကဝတ္တိဝစနဿ။ နိယမေနာတိ ဧကန္တေန။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဘာဝိနိ ဘူတေ ဝိယ ဥပစာရောတိ ယထာ – ‘‘အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ (သု။ နိ။ ၄၁၀)။ လဒ္ဓနာမဿာတိ စက္ကဝတ္တီတိ လောကေ လဒ္ဓသမညဿ ပတ္ထနီယဿ ပုရိသဝိသေသဿ။ မူလုပ္ပတ္တိဝစနတောပီတိ ‘‘စက္ကဝတ္တိဿ ပါတုဘာဝါ’’တိ ဧတဿ ပဌမုပ္ပတ္တိယာ ဝစနတောပိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယော ဟိ စက္ကဝတ္တိရာဇာ၊ တဿ ဥပ္ပတ္တိယာ စက္ကရတနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော စက္ကဝတ္တီတိ ဧဝံ နာမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘စက္ကံ ဝတ္တေဿတီ’’တိ ဣဒံ ပန နိယာမံ အနပေက္ခိတွာ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ရတနာနုပ္ပတ္တိံ ¶ ဂဟေတွာ ဝုတ္တနယတော သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ‘‘စက္ကဝတ္တီ’’တိ။ ဧကမေဝါတိ စက္ကရတနမေဝ ပဌမံ ပါတုဘဝတိ။ ယသ္မိံ ဘူတေ ရညော စက္ကဝတ္တိသမညာ၊ အထ ပစ္ဆာ ¶ ရတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ ဗဟူနံ ပါတုဘာဝံ ဥပါဒါယ ဗဟုလဝစနတောပိ ဧတံ ‘‘စက္ကဝတ္တိဿ ပါတုဘာဝါ ရတနာနံ ပါတုဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဟေတုကတ္တုသညိတော အတ္ထဘေဒေါ။ ပါတုဘာဝါတိ ပါတုဘာဝတော။ ပုညသမ္ဘာရော ဘိန္နသန္တာနတာယ ရတနာနမ္ပိ ပရိယာယေန ဥပနိဿယဟေတူတိ ဝုတ္တံ။ ယုတ္တမေဝေတံ ယထာဝုတ္တယုတ္တိယုတ္တတ္တာ။

ဝတ္တဗ္ဗဘူတော အဓိပ္ပာယော ဧတဿ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော၊ အတ္ထနိဒ္ဒေသော၊ သင်္ခေပတော အဓိပ္ပာယော သင်္ခေပါဓိပ္ပာယော။ စက္ကရတနာနုဘာဝေန စက္ကဝတ္တိဿရိယဿ သိဇ္ဈနတော ‘‘ဒါတုံ သမတ္ထဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယောဇနပ္ပမာဏေ ပဒေသေ ပဝတ္တတ္တာ ယောဇနပ္ပမာဏံ အန္ဓကာရံ။ အတိဒီဃာတိရဿတာဒိံ ဆဗ္ဗိဓံ ဒေါသံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ ဌိတဿာတိ ဝစနသေသော။

သဗ္ဗေသံ စတုဘူမကဓမ္မာနံ ပုရေစရံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသနဝသေန ပဝတ္တနတော။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိပိ အပ္ပဟာနီယတာယ မဟန္တဓမ္မသဘာဝတ္တာ ဓမ္မကာယေ စ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ဓမ္မကာယူပပန္နံ။ ပညာပါသာဒတာယ စဿ ဥပရိဂတဋ္ဌေန အစ္စုဂ္ဂတံ။ ဝိတ္ထတဋ္ဌေန ဝိပုလံ။ မဟန္တတာယ မဟန္တံ။ အနာဒိကာလဘာဝိတဿ ကိလေသသန္တာနဿ ခဏေနေဝ ဝိဒ္ဓံသနတော သီဃံ လဟု ဇဝန္တိ ပရိယာယာ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မပရိယာပန္နတ္တာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကန္တ-ကုသလတ္တာ’’တိ။ သမ္ပယုတ္တဝသေန ပီတိယာ အာလောကဝိဒ္ဓံသနဘာဝဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဟဇာတပစ္စယာဒီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါတိ စတုဘူမကတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကော ဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတော။

၄-၁၀။ ဒုပ္ပညသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၂၅-၂၃၁။ ဧဠံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော၊ ဧဠေန မူဂေါ ဝိယာတိ ဧဠမူဂေါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘မုခေန ဝါစ’’န္တိအာဒိမာဟ။

စက္ကဝတ္တိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သာကစ္ဆဝဂ္ဂေါ

၁။ အာဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၂။ ပုရိမနယတောတိ ¶ ¶ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိနာ အာဂတနယတော။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန။ သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ သတိသမ္ပဇညံ။ သတိပဓာနံ ဝါ အဘိက္ကန္တာဒီသု သတ္ထကဘာဝပရိဂ္ဂဏှကဉာဏံ သတိသမ္ပဇညံ။ တံ သဗ္ဗတ္ထ သတောကာရီဘာဝါဝဟတ္တာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တတိ။ ယထာ စ ပစ္စနီကဓမ္မပ္ပဟာနံ အနုရူပဓမ္မဒေသနာ စ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိရဟိတပုဂ္ဂလဝဇ္ဇနာ သတောကာရီပုဂ္ဂလသေဝနာ စ တတ္ထ စ ယုတ္တပယုတ္တတာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သတိသမ္ပဇည’’န္တိအာဒိနာ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အရဟာဝ ‘‘သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဓမ္မာနံ၊ ဓမ္မေသု ဝါ ဝိစယော၊ သော ဧဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ ပရိပုစ္ဆကတာတိ အာစရိယံ ပယိရုပါသိတွာ ပဉ္စပိ နိကာယေ သဟဋ္ဌကထာယ ပရိယောဂါဟေတွာ ယံ ယံ တတ္ထ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ တဿ တဿ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ ဧဝံ ခန္ဓာဒီသု အတ္ထပုစ္ဆကဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓ…ပေ… ဗဟုလတာ’’တိ။

ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာတိ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သရီရံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ စ စီဝရာဒီနိ ဣဓ ‘‘ဝတ္ထူနီ’’တိ အဓိပ္ပေတာနိ၊ တာနိ ယထာ စိတ္တဿ သုခါဝဟာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ ကရဏံ တေသံ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာန’’န္တိအာဒိ။ ဥဿန္နဒေါသန္တိ ဝါတာဒိဥဿန္နဒေါသံ။ သေဒမလမက္ခိတန္တိ သေဒေန စေဝ ဇလ္လိကာသင်္ခါတေန သရီရမလေန စ မက္ခိတံ။ စ-သဒ္ဒေန အညမ္ပိ သရီရဿ စ စိတ္တဿ စ ပီဠာဝဟံ သင်္ဂဏှာတိ။ သေနာသနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ပတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဝိသဒေ သတိ၊ ဝိသယဘူတေ ဝါ။ ကထံ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ တာနိ ဝိသယောတိ? အန္တရန္တရာ ပဝတ္တနကစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒါ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဣဇ္ဈန္တိယာပိ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ စိတ္တစေတသိကေသု နိဿယာဒိပစ္စယဘူတေသု။ ဉာဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနေ။ တေန န ကေဝလံ တံ ဝတ္ထုယေဝ ¶ ၊ အထ ခေါ တသ္မိံ အပရိသုဒ္ဓေ ဉာဏမ္ပိ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီတိ နိဿယာပရိသုဒ္ဓိယာ နိဿိတာပရိသုဒ္ဓိ ဝိယ ဝိသယဿ အပရိသုဒ္ဓတာယ ဝိသယီနံ အပရိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ။

သမဘာဝကရဏံ ¶ ကိစ္စတော အနူနာဓိကဘာဝကရဏံ။ ယထာပစ္စယံ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ အဓိမောက္ခကိစ္စဿ ပဋုတရဘာဝေန ပညာယ အဝိသဒတာယ ဝီရိယာဒီနဉ္စ အနုဗလပ္ပဒါနသိထိလတာဒိနာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာနိ မန္ဒာနီ’’တိ။ တတောတိ တသ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝတော ဣတရေသဉ္စ မန္ဒတ္တာ။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ ပဂ္ဂဟော၊ ပဂ္ဂဟကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ၊ ဝိက္ခေပပဋိပက္ခော။ ယေန ဝါ သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သော အဝိက္ခေပေါ။ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုနာ ယေန ယာထာဝတော ဝိသယသဘာဝံ ပဿတိ၊ တံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဗလဝတာ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန အဘိဘူတတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မေသု ဟိ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကရောန္တာနံ သဟ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဧကရသတာဝသေနေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ န အညထာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ တန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။

ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေနာတိ ယဿ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ဥဠာရတာဒိဂုဏေ အဓိမုစ္စနဿ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တဿ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာဒိဝိဘာဂတော ယာထာဝတော ဝီမံသနေန။ ဧဝဉှိ ဧဝံဓမ္မတာနယေန သဘာဝသရသတော ပရိဂ္ဂယှမာနေ သဝိပ္ဖာရော အဓိမောက္ခော န ဟောတိ – ‘‘အယံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ’’တိ ပညာဗျာပါရဿ သာတိသယတ္တာ။ ဓုရိယဓမ္မေသု ဟိ ယထာ သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝေ ပညာယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပညာယ ဗလဝဘာဝေ သဒ္ဓါယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန…ပေ… ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တထာ အမနသိကရဏေနာတိ ယေနာကာရေန ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တေနာကာရေန ဘာဝနံ နာနုယုဉ္ဇနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ဒုဝိဓေန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ အတ္တနော ဝါ ပစ္စယဝိသေသေန ကိစ္စုတ္တရိယတော ဝီရိယာဒီနံ ဝါ မန္ဒကိစ္စတာယ။ တတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပေ ဟာပနဝိဓိ ဒဿိတော၊ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ယထာ မနသိကရောတော ဝီရိယာဒီနံ မန္ဒကိစ္စတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တထာ အမနသိကာရေန ဝီရိယာဒီနံ ပဋုတရဘာဝါဝဟေန မနသိကာရေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တေဟိ ¶ သမတံ ကရောန္တေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ ဟာပနဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထူတိ သော ဟိ အာယသ္မာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တော တတ္ထ စ ကတာဓိကာရော သတ္ထု ရူပကာယဒဿနေ ပသုတော ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော သတ္ထာရာ – ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန၊ ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) ဩဝဒိယမာနော ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတောပိ တံ အနနုယုဉ္ဇန္တော ပဏာမိတော အတ္တာနံ ¶ ဝိနိပါတေတုံ ပပါတဋ္ဌာနံ အဘိရုဟိ။ အထ နံ သတ္ထာ ယထာနိသိန္နောဝ ဩဘာသဝိဿဇ္ဇနေန အတ္တာနံ ဒဿေတွာ –

‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု၊ ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ၊ သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၈၁) –

ဂါထံ ဝတွာ ‘‘ဧဟိ၊ ဝက္ကလီ’’တိ အာဟ။ သော တေန ဝစနေန အမတေနေဝ အဘိသိတ္တော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေသိ၊ သဒ္ဓါယ ဗဟုလဘာဝတော ဝိပဿနာဝီထိံ နာရောဟတိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ အဒါသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တဘာဝေ သေသိန္ဒြိယာနံ သကိစ္စာကရဏေ။

ဣတရကိစ္စဘေဒန္တိ ဥပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စဝိသေသံ။ ပဿဒ္ဓါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟာပေတဗ္ဗန္တိ ယထာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာယတိ၊ ဧဝံ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတာ ပဿဒ္ဓိယာဒိဘာဝနာယ ဟာယတိ သမာဓိပက္ခိကတ္တာ တဿာ။ တထာ ဟိ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခန္တီ ဝီရိယာဒိဘာဝနာ ဝိယ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခန္တီ ဧကံသတော ဟာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထူတိ သုကုမာရသောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု။ သော ဟိ အာယသ္မာပိ သတ္ထု သန္တိကာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သီတဝနေ ဝိဟရန္တော – ‘‘မမ သရီရံ သုခုမာလံ၊ န စ သက္ကာ သုခေနေဝ သုခံ အဓိဂန္တုံ၊ ကာယံ ကိလမေတွာပိ သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဌာနစင်္ကမနမေဝ အဓိဋ္ဌာယ ¶ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပါဒတလေသု ဖောဋေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ ဝေဒနံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဒဠှဝီရိယံ ကရောန္တော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဝိသေသံ ပဝတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝီဏောပမောဝါဒေန ဩဝဒိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ ဂိဇ္ဈကူဋံ ဂတော။ ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝီရိယသမတံ ယာဇေတွာ ဘာဝေန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တေဝ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ သတိသမာဓိပညိန္ဒြိယေသုပိ။

သမတန္တိ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ အနူနာဓိကဘာဝံ၊ တထာ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓါပညာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဓုရိယဓမ္မဘူတာနံ ကိစ္စတော အညမညနာတိဝတ္တနံ ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယတော တေသံ သမဓုရတာယ အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ ကောသဇ္ဇုဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ ¶ သမတာယ သတိ အညမညုပတ္ထမ္ဘနတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အန္တဒွယပါတာဘာဝေန သမ္မဒေဝ အပ္ပနာ ဣဇ္ဈတီတိ။ ဗလဝသဒ္ဓါတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ ဗျတိရေကမုခေန သမတ္ထနံ။ တဿတ္ထော – ယော ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော အဝိသဒဉာဏော၊ သော မုဓပ္ပသန္နော ဟောတိ၊ န အဝေစ္စပ္ပသန္နော။ တထာ ဟိ သော အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ၊ သေယျထာပိ တိတ္ထိယသာဝကာ။ ကေရာဋိကပက္ခန္တိ သာဌေယျပက္ခံ ဘဇတိ။ သဒ္ဓါဟီနာယ ပညာယ အတိဓာဝန္တော ‘‘ဒေယျဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန ဝိနာ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဒါနမယံ ပုညံ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပရိကပ္ပေတိ ဟေတုပတိရူပကေဟိ ဝဉ္စိတော၊ ဧဝံဘူတော စ လူခတက္ကဝိလုတ္တစိတ္တော ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ နာဒိယတိ၊ သညတ္တိံ န ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ။ ယထာ စေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ သမဘာဝေါ အတ္ထာဝဟော၊ ဝိသမဘာဝေါ အနတ္ထာဝဟော၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ အညမညံ သမဘာဝေါ အတ္ထာဝဟော၊ ဣတရော အနတ္ထာဝဟော၊ တထာ သမဘာဝေါ အဝိက္ခေပါဝဟော၊ ဣတရော ဝိက္ခေပါဝဟော။ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ၊ တေန အပ္ပနံ န ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသ နယော ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတီတိ ဧတ္ထာပိ။ တဒုဘယန္တိ သဒ္ဓါပညာဒွယံ သမာဓိဝီရိယဒွယဉ္စ။ သမံ ကာတဗ္ဗန္တိ သမတံ ကာတဗ္ဗံ။

သမာဓိကမ္မိကဿာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ၊ သဒ္ဓါယ ထောကံ ဗလဝဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟန္တောတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီတိ မနသိကာရမတ္တေန ¶ ကထံ ဈာနုပ္ပတ္တီ’’တိ အစိန္တေတွာ ‘‘အဒ္ဓါ သမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တဝိဓိ ဣဇ္ဈတီ’’တိ သဒ္ဒဟန္တော သဒ္ဓံ ဇနေန္တော။ ဩကပ္ပေန္တောတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနဝသေန အဝကပ္ပေန္တော ပက္ခန္ဒန္တော။ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဈာနဿ။ ဥဘိန္နန္တိ သမာဓိပညာနံ။ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိနော အဓိမတ္တတာယ ပညာယ အဓိမတ္တတာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သမတာယပီ’’တိ၊ သမဘာဝေနာပီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာတိ လောကိယအပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဟောတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ၊ လောကုတ္တရပ္ပနာ ပန တေသံ သမဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတာ။ ယထာဟ ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀)။ ယဒိ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာနံ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမာနတံ ဣစ္ဆတိ၊ ကထံ သတီတိ အာဟ – ‘‘သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကေသု ပဉ္စိန္ဒြိယေသု။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကေကဒေသေ ဂဏှန္တော ‘‘သဒ္ဓါဝီရိယပညာန’’န္တိ အာဟ။ အညထာ ပီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗာ သိယာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကောသဇ္ဇပက္ခိကေန သမာဓိနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န စ ‘‘ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာဟီ’’တိ။ သာတိ သတိ။ သဗ္ဗေသု ရာဇကမ္မေသု နိယုတ္တောတိ သဗ္ဗကမ္မိကော။ တေနာတိ ယေန ကာရဏေန သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တေန အာဟ အဋ္ဌကထာယံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိယုတ္တာ သဗ္ဗတ္ထိကာ ¶ ၊ သဗ္ဗေန ဝါ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကေန ဗောဇ္ဈင်္ဂေန အတ္ထေတဗ္ဗာ သဗ္ဗတ္ထိယာ၊ သဗ္ဗတ္ထိယာဝ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ စိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တံ။ တဿ ဟိ သတိပဋိသရဏံ ပရာယဏံ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ။ တေနာဟ – ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

ခန္ဓာဒိဘေဒေ အနောဂါဠှပညာနန္တိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စဝသေနပိ ခန္ဓာယတနာဒီသု အပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ။ ဗဟုဿုတသေဝနာ ဟိ သုတမယဉာဏာဝဟာ။ တရုဏဝိပဿနာသမင်္ဂီပိ ဘာဝနာမယဉာဏေ ဌိတတ္တာ ဧကံသတော ပညဝါ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘သမပညာသ…ပေ… ပုဂ္ဂလသေဝနာ’’တိ။ ဉေယျဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဝသေန တပ္ပရိစ္ဆေဒကဉာဏဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဂဟဏန္တိ အာဟ – ‘‘ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓာဒီသု ပဝတ္တာယ ဂမ္ဘီရပညာယာ’’တိ။ တဉှိ ဉေယျံ တာဒိသာယ ပညာယ စရိတဗ္ဗတော ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယံ၊ တဿာ ဝါ ပညာယ တတ္ထ ပဘေဒတော ပဝတ္တိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယာ၊ တဿာ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရပညာယ ပဘေဒပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။ ယထာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော နာမ အရဟာ ဧဝ၊ ဧဝံ သော ဧဝ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တောပီတိ အာဟ ¶ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတီ’’တိ။ ဝီရိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။

‘‘တတ္တံ အယောခိလံ ဟတ္ထေ ဂမေန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿ သဗ္ဗပဌမံ ကရောန္တီတိ ဒေဝဒူတသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀)၊ တဿာ အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ စ အာဟ – ‘‘ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ သကဋဝဟနာဒိကာလေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒညမနုဿေဟိ တိရစ္ဆာနေဟိ စ ဝိဗာဓနီယကာလံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရန္တိ ဣဒံ အပရာပရံ ပေတေသု ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧကစ္စာနံ ဝါ ပေတာနံ၊ ဧကစ္စတိရစ္ဆာနာနံ ဝိယ တထာ ဒီဃာယုကတာပိ သိယာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ကာလော နာဂရာဇာ စတုန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ ရူပဒဿာဝီ။

ဧဝံ အာနိသံသဒဿာဝိနောတိ ‘‘ဝီရိယာယတ္တော ဧဝ သကလလောကိယလောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမော’’တိ ဧဝံ အာနိသံသဒဿနသီလဿ။ ဂမနဝီထိန္တိ သပုဗ္ဗဘာဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ပဋိပဒံ။ သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂပဋိပါဋိ၊ သတ္တဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာ ဝါ။ သာ ဟိ ဝဋ္ဋတော နိယျာနာယ ဂန္တဗ္ဗာ ပဋိပဒါတိ ကတွာ ဂမနဝီထိ နာမ။

ကာယဒဠှီဗဟုလောတိ ကာယဿ ပေါသနပသုတော။ ပိဏ္ဍန္တိ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ။ ပစ္စယဒါယကာနံ အတ္တနိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ကရဏေန ပိဏ္ဍာယ ဘိက္ခာယ ပဋိပူဇနာ ပိဏ္ဍာပစာယနာ။ နီဟရန္တောတိ ပတ္တတ္ထဝိကတော နီဟရန္တော။ တံ သဒ္ဒံ သုတွာတိ တံ ဥပါသိကာယ ဝစနံ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဌိတောဝ ပဉ္စာဘိညတာယ ဒိဗ္ဗသောတေန သုတွာတိ ဝဒန္တိ။ မနုဿသမ္ပတ္တိ၊ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ ¶ ၊ အန္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တီတိ တိဿော သမ္ပတ္တိယော။ သိတံ ကရောန္တောဝါတိ ‘‘အကိစ္ဆေနေဝ မယာ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကန္တ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသာနေ သဉ္ဇာတပါမောဇ္ဇဝသေန သိတံ ကရောန္တော ဧဝ။

အလသာနံ ဘာဝနာယ နာမမတ္တမ္ပိ အဇာနန္တာနံ ကာယဿ ပေါသနဗဟုလာနံ ယာဝဒတ္ထံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခါဒိံ အနုယုဉ္ဇန္တာနံ တိရစ္ဆာနကထိကာနံ ဒူရတောဝ ဝဇ္ဇနံ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ။ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယာနံ ဒဠှပရက္ကမာနံ ကာလေနကာလံ ¶ ဥပသင်္ကမနာ အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနာ။ တေနာဟ ‘‘ကုစ္ဆိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိ။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန ‘‘ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ၊ သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ န ဂဟိတံ၊ ‘‘ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနတာ၊ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ဂဟိတံ။ တတ္ထ အာနိသံသဒဿာဝိတာယ ဧဝ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏာ ဂဟိတာ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမဿ ဝီရိယာယတ္တတာဒဿနဘာဝတော။ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ တဒဓိမုတ္တတာယ ဂဟိတံ၊ ဝီရိယုပ္ပာဒနေ ယုတ္တပယုတ္တဿ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ အတ္ထတော သိဒ္ဓမေဝ။ တတ္ထ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇန-အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလ-သေဝန- တဒဓိမုတ္တတာပဋိပက္ခဝိဓမန-ပစ္စယူပသံဟာရဝသေန၊ အပါယဘယပစ္စဝေက္ခဏာဒယော သမုတ္တေဇနဝသေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဥပစာရသမာဓိနိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဥပစာရာ’’တိ။ သကလသရီရံ ဖရမာနောတိ ပီတိသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ သကလသရီရံ ဖရမာနော။ ဓမ္မသင်္ဃဂုဏေ အနုဿရန္တဿပိ ယာဝ ဥပစာရာ သကလသရီရံ ဖရမာနော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သေသအနုဿတီသု ပသာဒနီယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ယောဇေတဗ္ဗံ တဿာပိ ဝိမုတ္တာယတနဘာဝေန တဂ္ဂတိကတ္တာ။ ဧဝရူပေ ကာလေတိ ဒုဗ္ဘိက္ခဘယာဒီသူတိ ဝုတ္တကာလေ။ သမာပတ္တိယာ…ပေ… န သမုဒါစရန္တီတိ ဣဒံ ဥပသမာနုဿတိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သင်္ခါရာနဉှိ သပ္ပဒေသဝူပသမေပိ နိပ္ပဒေသဝူပသမေ ဝိယ တတ္ထ သပညာယ ပဝတ္တနတော ဘာဝနာမနသိကာရော ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထော ဟုတွာ ဥပစာရသမာဓိံ အာဝဟန္တော တထာရူပပီတိသောမနဿသမန္နာဂတော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတီတိ။ ပသာဒနီယေသု ဌာနေသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန သံသူစိတဟဒယတာ လူခတာ။ သာ စ တတ္ထ အာဒရဂါရဝါကရဏေန ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အသက္ကစ္စကိရိယာယ သံသူစိတလူခဘာဝေ’’တိ။

ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ ပဿဒ္ဓိ ဧဝ ယထာဝုတ္တဗောဓိအင်္ဂဘူတော ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ¶ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ ပဏီတဘောဇနသေဝနတာတိ ပဏီတသပ္ပာယဘောဇနသေဝနတာ။ ဥတုဣရိယာပထသုခဂ္ဂဟဏေဟိ သပ္ပာယဥတုဣရိယာပထံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဉှိ တိဝိဓမ္ပိ သပ္ပာယံ သေဝိယမာနံ ကာယဿ ကလ္လတာပါဒနဝသေန စိတ္တဿ ကလ္လတံ ¶ အာဝဟန္တံ ဒုဝိဓာယပိ ပဿဒ္ဓိယာ ကာရဏံ ဟောတိ။ သတ္တေသု လဗ္ဘမာနံ သုခဒုက္ခံ အဟေတုကန္တိ အယမေကော အန္တော၊ ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုကန္တိ အယံ ဒုတိယော၊ ဧတေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ ယထာသကံ ကမ္မုနာ ဟောတီတိ အယံ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ။ မဇ္ဈတ္တော ပယောဂေါ ယဿ သော မဇ္ဈတ္တပယောဂေါ၊ တဿ ဘာဝေါ မဇ္ဈတ္တပယောဂတာ။ အယဉှိ ပဟာနသာရဒ္ဓကာယတာ-သင်္ခါတပဿဒ္ဓကာယတာယ ကာရဏံ ဟောန္တီ ပဿဒ္ဓိဒွယံ အာဝဟတိ။ ဧတေနေဝ သာရဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇန-ပဿဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလသေဝနာနံ တဒါဝဟနတာ သံဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ စ ‘‘ပညာဝဟာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သမထာဝဟာပိ တာ ဟောန္တိ သမထာဝဟဘာဝေနေဝ ပညာဝဟတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုဝိသဒ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ကရဏကောသလ္လဘာဝနာကောသလ္လာနံ နာနန္တရိယဘာဝတော ရက္ခဏကောသလ္လဿ စ တံမူလကတ္တာ ‘‘နိမိတ္တကုသလတာ နာမ ကသိဏနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟဏကုသလတာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂမန္ဒတံ အပ္ပမာဒဝေကလ္လဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ ပဂ္ဂဏှနန္တိ တဿ လီနဿ စိတ္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန လယာပတ္တိတော သမုဋ္ဌာပနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? လီနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုသမုဋ္ဌာပယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ သုက္ခာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ ဂေါမယာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပေယျ၊ မုခဝါတဉ္စ ဒဒေယျ၊ န စ ပံသုကေန ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုန္တိ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထ စ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ သမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သာ အနန္တရံ ဝိဘာဝိတာ ဧဝ။

အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟီတိ ¶ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂဗလဝတံ ပမောဒုပ္ပိလာဝနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ နိဂ္ဂဏှနန္တိ တဿ ဥဒ္ဓတဿ စိတ္တဿ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန ဥဒ္ဓတာပတ္တိတော နိသေဓနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဥဒ္ဓတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုဝူပသမယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ အလ္လာနိ စေဝ တိဏာနိ…။ပေ… ပံသုကေန စ ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုန္တိ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထာပိ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ သမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ ဧဝ၊ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဝုစ္စမာနာ၊ ဣတရဿ အနန္တရံ ဝက္ခတိ။ ပညာပယောဂမန္ဒတာယာတိ ပညာဗျာပါရဿ အပ္ပဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ဒါနံ အလောဘပ္ပဓာနံ၊ သီလံ အဒေါသပ္ပဓာနံ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ အမောဟပ္ပဓာနာ။ တတ္ထ ယဒါ ပညာ န ဗလဝတီ ဟောတိ၊ တဒါ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဝဟာ န ဟောတိ၊ အနဘိသင်္ခတော ဝိယ အာဟာရော ပုရိသဿ ယောဂိနော စိတ္တဿ အဘိရုစိံ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ တေန တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တထာ ဘာဝနာယ သမ္မဒေဝ ဝီထိပဋိပတ္တိယာ အဘာဝေန ဥပသမသုခံ န ဝိန္ဒတိ၊ တေနပိ စိတ္တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပယောဂ…ပေ… နိရဿာဒံ ဟောတီ’’တိ။

တဿ သံဝေဂုပ္ပာဒနဉ္စ ပသာဒုပ္ပာဒနဉ္စ တိကိစ္ဆနန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ယထာရဟံ သုဂတိယံ ဒုဂ္ဂတိယဉ္စ ဟောန္တီတိ တဒညမေဝ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိခုပ္ပိပါသာဒိအညမညဝိဗာဓနာဒိဟေတုကံ အပါယဒုက္ခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ဂဟိတန္တိ အတီတေ အနာဂတေ စ ကာလေ ¶ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခာနိ ဝိသုံ ဂဟိတာနိယေဝ။ ယေ ပန သတ္တာ အာဟာရူပဇီဝိနော တတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော၊ တေသံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဇီဝိကဒုက္ခံ အဋ္ဌမံ သံဝေဂဝတ္ထု ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ သမ္ပဟံသနာတိ အယံ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗသမယေ ဝုတ္တနယေန သံဝေဂဇနနဝသေန စေဝ ပသာဒုပ္ပာဒနဝသေန စ သမ္မဒေဝ ပဟံသနာ၊ သံဝေဂဇနနပုဗ္ဗကပသာဒုပ္ပာဒနေန ဘာဝနာစိတ္တဿ တောသနာတိအတ္ထော။

သမ္မာပဋိပတ္တိံ ¶ အာဂမ္မာတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ စ သမ္မဒေဝ ဘာဝနာပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မ။

အလီနန္တိအာဒီသု ကောသဇ္ဇပက္ခိကာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အလီနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ အနဓိမတ္တတာယ အနုဒ္ဓတံ၊ ပညာပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပသမသုခါဓိဂမေန စ အနိရဿာဒံ၊ တတော ဧဝ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ သမထဝီထိပဋိပန္နဉ္စ။ တတ္ထ အလီနတာယ ပဂ္ဂဟေ၊ အနုဒ္ဓတာယ စ နိဂ္ဂဟေ၊ အနိရဿာဒတာယ သမ္ပဟံသနေ န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ။ အလီနာနုဒ္ဓစ္စတာဟိ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ၊ အနိရဿာဒတာယ သမထဝီထိပဋိပန္နံ၊ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဝါ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ၊ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ အနိရဿာဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ အဇ္ဈုပေက္ခနတာတိ အယံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗသမယေ စိတ္တဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ဗျာဝဋတာသင်္ခါတံ ပဋိပက္ခံ အဘိဘုယျ ဥပေက္ခနာ ဝုစ္စတိ။ ဧသာတိ သမာဓိဗောဇ္ဈင်္ဂေါ အနုပ္ပန္နော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတီတိ ဧတေန နိပ္ပရိယာယတော သမာဓိဝေပုလ္လပ္ပတ္တောပိ အရဟာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။

အနုရောဓဝိရောဓပဟာနဝသေန မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ကာရဏံ တသ္မိံ သတိ သိဇ္ဈနတော၊ အသတိ စ အသိဇ္ဈနတော၊ သော စ မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဝိသယဝသေန ဒုဝိဓောတိ အာဟ ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာ’’တိ။ တဒုဘယဝသေန စဿ ဝိရုဇ္ဈနံ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ ဧဝ ဒူရီကတန္တိ အနုရုဇ္ဈနဿေဝ ပဟာနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိဿ သတ္တသင်္ခါရကေလာယနပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနံ ‘‘ဥပ္ပတ္တိယာ ကာရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပေက္ခာယ ဟိ ဝိသေသတော ရာဂေါ ပဋိပက္ခော၊ တတော ရာဂဗဟုလဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပေက္ခာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒွီဟာကာရေဟီတိ ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏံ အတ္တသုညတာပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ဒွီဟေဝါတိ အဝဓာရဏံ သင်္ခါရသဟိတာယ သင်္ချာသမာနတာယ ဒဿနတ္ထံ။ သင်္ချာ ဧဝ ဟေတ္ထ သမာနံ၊ န ¶ သင်္ချေယျံ သဗ္ဗထာ သမာနန္တိ။ အဿာမိကဘာဝေါ အနတ္တနိယတာ။ သတိ ဟိ အတ္တနိ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန စီဝရံ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ အတ္တနိယံ နာမ သိယာ၊ သော ပန ကောစိ နတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အနဒ္ဓနိယန္တိ၊ န အဒ္ဓါနက္ခမံ၊ န စိရဋ္ဌာယိ ဣတ္တရံ အနိစ္စန္တိ အတ္ထော။ တာဝကာလိကန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။

မမာယတီတိ မမတ္တံ ကရောတိ။ မမာတိ တဏှာယ ပရိဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတိ။ ဓနာယန္တာတိ ဓနံ ဒဗ္ဗံ ကရောန္တာ။ အဿာတိ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အရဟတော ဧဝ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာနိပ္ဖတ္တိ။

အသုဘာရမ္မဏာ ¶ ဓမ္မာတိ အသုဘပ္ပကာရာ အသုဘဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတာ ဓမ္မာ။ ကာမံ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါပိ ကေသာဒယော အသုဘပ္ပကာရာ ဧဝ၊ ဝိသေသတော ပန ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗေ ဇိဂုစ္ဆာဝဟေ ဂဏှန္တော ‘‘ဒသာ’’တိ အာဟ။ ယထာ မနသိကရောတော သဘာဝသရသတော တတ္ထ အသုဘသညာ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တထာ ပဝတ္တော မနသိကာရော ဥပါယမနသိကာရော။ အသုဘေ အသုဘပဋိက္ကူလာကာရဿ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ ယထာ ဝါ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ မနသိကာရော အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော။ ဥပစာရပ္ပနာဝဟာယ အသုဘဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနာ အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ။

မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ သုဋ္ဌု သုသံဝရဏေ သတိ အဝသရံ အလဘန္တော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတေဝ၊ တထာ ဘောဇနေ မတ္တညုနော မိတာဟာရဿ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝါဘာဝါ ဩတာရံ အလဘမာနော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ။ ယော ပန အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညံ တဗ္ဗိပရိဏာမဿ တဒါဓာရဿ တဿ စ ဥဒရိယဘူတဿ အတိဝိယ ဇေဂုစ္ဆတံ၊ ကာယဿ စ အာဟာရတိဋ္ဌကတံ သမ္မဒေဝ ဇာနာတိ၊ သော သဗ္ဗသော ဘောဇနေ ပမာဏဿ ဇာနနေန ဝိသေသတော ဘောဇနေ မတ္တညူ နာမ။ တဿ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတေဝ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန အပ္ပာဟာရတံယေဝ ဒဿေတုံ ‘‘စတုန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသုဘကမ္မိကတိဿတ္ထေရော ဒန္တဋ္ဌိဒဿာဝီ။ ပဟီနဿာတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနဿ။ အဘိဓမ္မပရိယာယေန သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏန္တိ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။

မေဇ္ဇတိ ဟိတဖရဏဝသေန သိနိယှတီတိ မိတ္တော၊ ဟိတေသီ ပုဂ္ဂလော၊ တသ္မိံ မိတ္တေ ဘဝါ၊ မိတ္တဿ ဝါ ဧသာတိ မေတ္တာ၊ ဟိတေသိတာ။ သာ ဧဝ ပဋိပက္ခတော ¶ စေတသော ဝိမုတ္တီတိ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။ တတ္ထ မေတ္တာယနဿ သတ္တေသု ဟိတဖရဏဿ ဥပ္ပာဒနံ ပဝတ္တနံ မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော။ တေနာဟ ‘‘ဩဒိဿကာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ အတ္တပိယသဟာယမဇ္ဈတ္တဝေရိဝသေန ဩဒိဿကတာ။ သီမာသမ္ဘေဒေ ကတေ အနောဒိဿကတာ။ ဧကာဒိဒိသာဖရဏဝသေန ဒိသာဖရဏတာ မေတ္တာယ ဥဂ္ဂဏှနေ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဂ္ဂဟော ယာဝ ဥပစာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥဂ္ဂဟိတာယ အာသေဝနာ ဘာဝနာ၊ သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော ပုရိသာ အရိယာ အနရိယာ ဒေဝါ မနုဿာ ဝိနိပါတိကာတိ သတ္တောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တဝိဓာ၊ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာ ဝါ၊ ဒသဟိ ဒိသာဟိ ဒိသောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဒသဝိဓာ၊ ဧကေကာယ ဒိသာယ သတ္တာဒိဣတ္ထာဒိအဝေရာဒိဘေဒေန အသီတာဓိကစတုသတပ္ပဘေဒါ စ ဩဓိသောဖရဏမေတ္တာ။ သဗ္ဗေ သတ္တာ၊ ပါဏာ၊ ဘူတာ၊ ပုဂ္ဂလာ၊ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာတိ ဧတေသံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ ဧကေကသ္မိံ အဝေရာ ဟောန္တု၊ အဗျာပဇ္ဇာ၊ အနီဃာ၊ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူတိ စတုဓာ ပဝတ္တိယာ ဝီသတိဝိဓာ အနောဓိသောဖရဏမေတ္တာ၊ တံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ဩဓိသော…ပေ… ဘာဝေန္တဿပီ’’တိ။ တွံ ဧတဿာတိအာဒိနာ ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏံ ဒဿေတိ ¶ ။ ပဋိသင်္ခါနေ ဌိတဿာတိ ကောဓေ ယထာဝုတ္တဿ အာဒီနဝဿ တပ္ပဋိပက္ခတော အကောဓေ မေတ္တာယ အာနိသံသဿ စ ပဋိသင်္ခါနေ သမ္မဒေဝ ဇာနနေ။ သေဝန္တဿာတိ ဘဇန္တဿ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ။

အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ အာဟာရဿ အဓိကဘောဇနေ ထိနမိဒ္ဓဿ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော၊ ‘‘ဧတ္တကေ ဘုတ္တေ ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္တကေ နော’’တိ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏာကာရဏဂ္ဂါဟောတိ အတ္ထော။ ဒိဝါ သူရိယာလောကန္တိ ဒိဝါ ဂဟိတနိမိတ္တံ သူရိယာလောကံ၊ ရတ္တိယံ မနသိကရောန္တဿပီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓုတင်္ဂါနံ ဝီရိယနိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပာယကထာယပီ’’တိ။

ကုက္ကုစ္စမ္ပိ ကတာကတာနုသောစနဝသေန ပဝတ္တမာနံ စေတသော အဝူပသမာဝဟတာယ ဥဒ္ဓစ္စေန သမာနလက္ခဏမေဝါတိ တဒုဘယဿ ပဟာနကာရဏံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတသော ဝူပသမော’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္မာ ဗာဟုသစ္စာဒိ တဿ ပဟာနကာရဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစ ဆ ဓမ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗဟုဿုတဿ ဂန္ထတော၊ အတ္ထတော ဓမ္မံ ဝိစာရေန္တဿ အတ္တဝေဒါဒိပဋိလာဘသမ္ဘဝတော ဝိက္ခေပေါ န ဟောတိ။ ယထာဝိဟိတပဋိပတ္တိယာ ¶ ယထာဓမ္မပဋိကာရပ္ပတ္တိယာ စ ဝိပ္ပဋိသာရော အနဝသရောဝါတိ ‘‘ဗာဟုသစ္စေနပိ…ပေ… ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒဂ္ဂေန ဗဟုဿုတဿ ပဋိသင်္ခါနဝတော ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပရိပုစ္ဆကတာဝိနယပကတညုတာဟိပိ တံ ပဟီယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုဒ္ဓသေဝိတာ စ ဝုဒ္ဓသီလိတံ အာဝဟတီတိ စေတသော ဝူပသမကရတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနကာရီ ဝုတ္တာ၊ ဝုဒ္ဓဘာဝံ ပန အနပေက္ခိတွာ ဝိနယဓရာ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒကာ ကလျာဏမိတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိက္ခေပေါ စ ဘိက္ခူနံ ယေဘုယျေန ကုက္ကုစ္စဟေတုကော ဟောတီတိ ‘‘ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿာ’’တိအာဒိနာ ဝိနယနယေနေဝ ပရိပုစ္ဆကတာဒယော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ပဟီနေ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ကုက္ကုစ္စဿ ဒေါမနဿသဟဂတတ္တာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော။

ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ကာမံ ဗာဟုသစ္စပရိပုစ္ဆကတာဟိ အဋ္ဌဝတ္ထုကာပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ၊ တထာပိ ရတနတ္တယဝိစိကိစ္ဆာမူလိကာ သေသဝိစိကိစ္ဆာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘာ’’တိအာဒိ။ ဝိနယေ ပကတညုတာယ စ သတိ သိက္ခာယ ကင်္ခါယ အသမ္ဘဝေါ ဧဝ၊ တထာ ရတနတ္တယဂုဏာဝဗောဓေ သတိ ပုဗ္ဗန္တာဒီသု သံသယဿာတိ အာဟ – ‘‘ဝိနယေ’’တိအာဒိ။ ဩကပ္ပနီယသဒ္ဓါ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနံ၊ တဉ္စ တထာ အဓိမောက္ခုပ္ပာဒနမေဝ။ သဒ္ဓါယ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ အဓိမုတ္တိ။ အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏှိ သတ္တပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒေသနာယ ဩသာပိတတ္တာ။

အာဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၃။ သမ္ဗဟုလာတိ ¶ ဝုစ္စန္တိ သင်္ဃသမညာယ အဘာဝတော။ တတော ပရန္တိ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ဥပရိ သင်္ဃော စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိသင်္ဃကမ္မဝသေန ကမ္မပ္ပတ္တတ္တာ။ ပဝိသိံသူတိ ဘာဝိနိ ပဝိသနေ ဘူတေ ဝိယ ကတွာ ဥပစာရေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ပဝိဋ္ဌာ’’တိ။ ဘာဝိနိ ဟိ ဘူတေ ဝိယ ဥပစာရော။ တေနာဟ – ‘‘တေ ပနာ’’တိအာဒိ၊ တေ ပန ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ပုန တေ ပနာတိ တိတ္ထိယာ တိတ္ထိယသာဝကာ စ။

ဣမသ္မိံ ¶ ပညာပနေတိ ‘‘ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေ ဣမသ္မိံ ပကာရေ အတ္ထပညာပနေ။ ဝိသိဿတိ အညမညတော ပဘိဇ္ဇတီတိ ဝိသေသော၊ ဘေဒေါ။ သွာယံ ဣဓ အန္တောဂဓာဓိကဘာဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ – ‘‘ကော ဝိသေသောတိ ကိံ အဓိက’’န္တိ။ အဓိကံ ပယသနံ ပယုဉ္ဇနန္တိ အဓိပ္ပယာသော၊ အဓိကပ္ပယောဂေါ။ နာနာ ကရီယတိ ဧတေနာတိ နာနာကရဏံ၊ ဘေဒေါတိ အာဟ – ‘‘ကိံ နာနတ္တ’’န္တိ။ ဒုတိယပဒေတိ ‘‘အနုသာသနိယာ ဝါ အနုသာသနိ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာ ပဌမသ္မိံ ပဒေ အတ္ထယောဇနာ၊ ဧဝံ ဒုတိယပဒေပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။

တီဏိ ဌာနာနီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မဋ္ဌာနာနိ တီဏိ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ’’တိအာဒိနာ လောကေ ပက္ခိပိတွာ။ ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယာ’’တိ ဒွေ ဌာနာနိ။ ‘‘ပဇာယာ’’တိ ဧတ္ထ ပက္ခိပိတွာ ဣတိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ။ ဥဒ္ဒေသန္တိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတံ။ ဂဏနန္တိ ဧကော ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတိ။ အတ္တနော ဟတ္ထပါဒါဒီသူတိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သမုဒါယံ အာရဗ္ဘ ပဋိဃဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ အတ္တနော ခန္ဓေသု ဝိမတိ ‘‘အဟံ နု ခေါသ္မီ’’တိအာဒိနာ။

ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗံ ဝီရိယံ စေတသိကမေဝ၊ ယံ ပန ကာယကမ္မာဓိဋ္ဌာနာဒိဝသေန မနသိ ကာယိကပယောဂသမုဋ္ဌာပနံ ဝီရိယံ ကာယိကန္တိ လဒ္ဓပရိယာယန္တိ တတော ဝိသေသေတွာ စေတသိကန္တိ ယထာဓိပ္ပေတဒုတိယတာဒဿနတ္ထံ။ ယဒိပိ ယထာကပ္ပိတဣရိယာပထသန္ဓာရဏဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဝီရိယံ ကာယဿ တထာပဝတ္တဿ ပစ္စယဘူတန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တထာပိ န တာဒိသော ကာယပယောဂေါ၊ တဒါ ပဝတ္တော နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယပယောဂံ ဝိနာ ဥပ္ပန္နဝီရိယ’’န္တိ။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသဒိသော ဝါတိ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တိကေ သင်္ခါရေ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တဓမ္မေသု ဥပေက္ခာတိအာဒိနယံ အတိဒိသတိ။

‘‘မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧတေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စင်္ကမန္တေနပိ ¶ အရိယမဂ္ဂံ အဓိဂန္တုံ သက္ကာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂံ အပတ္တံ ကာယိကဝီရိယ’’န္တိ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ န လဗ္ဘန္တီတိ နိပ္ပရိယာယဗောဇ္ဈင်္ဂါ န လဗ္ဘန္တီ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဓရန္တိ ပရိယာယတောတိ အဓိပ္ပာယော။ သေသာတိ ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မေသု သတိ-ဓမ္မဝိစယ-ဥပေက္ခာ-စေတသိက-ဝီရိယ-သဝိတက္က-သဝိစာရ-ပီတိ-သမာဓီ ဒွေ ပဿဒ္ဓိယော စ။ အယံ ပန နယော ပစုရပ္ပဝတ္တိဝသေန အဋ္ဌကထာနယေနေဝ ¶ ဝုတ္တော။ ထေရဝါဒဝသေန ပန အဝိတက္ကအဝိစာရမတ္တာ ပီတိသမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ရူပါဝစရာပိ အတ္ထီတိ တေပိ ဂဟေတွာ ဒသ မိဿကာဝ ဟောန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။

ပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အဂ္ဂိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၄။ လောဏဓူပနန္တိ လောဏဉ္စ ဓူပနဉ္စ လောဏဓူပနံ။ ယောဓကမ္မန္တိ ယောဓပုဂ္ဂလေန ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ။ မန္တကမ္မန္တိ ရာဇကိစ္စမန္တနံ။ ပဋိဟာရကမ္မန္တိ ရညော သန္တိကံ အာဂတာနံ ဝစနံ ရညော နိဝေဒေတွာ တတော နေသံ ပဋိဟရဏကမ္မံ။ တသ္မာတိ သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ သတိယာ။ ဧဝံ ‘‘သတိဉ္စ ခွာဟ’’န္တိအာဒိကံ အဝေါစ။ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဝ ကထိတာ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟဝိနောဒိတတ္တာ။

အဂ္ဂိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ မေတ္တာသဟဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၅။ ကီဒိသာ ဂတိ နိဗ္ဗတ္တိ ဧတိဿာတိ ကိံဂတိကာ၊ ကိံနိဋ္ဌာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကီဒိသီ ပရမာ ဥတ္တမာ ကောဋိ ဧတိဿာတိ ကိံပရမာ။ ကီဒိသံ ဖလံ အာနိသံသံ ဥဒယော ဧတိဿာတိ ကိံဖလာ။ သံသဋ္ဌံ သမ္ပယုတ္တန္တိ ဣဒံ သဟဂတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနမတ္တံ၊ ဣဓ ပန မေတ္တာဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနာပုဗ္ဗဘာဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ စ ‘‘မေတ္တာသဟဂတံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု သဗ္ဗေသု စ ဗြဟ္မဝိဟာရေသု။

ပဋိကူလေတိ ဝိရဇ္ဇတီတိ ပဋိကူလံ၊ အနိဋ္ဌံ။ န ပဋိကူလံ အပ္ပဋိကူလံ၊ ဣဋ္ဌံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ အပ္ပဋိကူလဝတ္ထုသ္မိံ။ ဧဝန္တိ ပဋိကူလသညီ။ သတ္တေ အပ္ပဋိကူလေ အသုဘဖရဏံ၊ သင်္ခါရေ အပ္ပဋိကူလေ အနိစ္စန္တိ မနသိကာရံ ကရောန္တော။ အသုဘာယာတိ အသုဘသညာယ။ အနိစ္စတော ဝါ ဥပသံဟရတီတိ အနိစ္စန္တိ မနသိကာရံ ပဝတ္တေတိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အပ္ပဋိကူလပဋိကူလေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခန္တိ ဆသု အာရမ္မဏေသု ပဟီနာနုရောဓဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဆဠင်္ဂဝန္တံ ဥပေက္ခံ။

မေတ္တာယာတိ ¶ ¶ မေတ္တာဘာဝနာယ။ ပဋိကူလာဒီသု ဝတ္ထူသု ဣစ္ဆိတဝိဟာရေန ဝိဟရိတုံ သမတ္ထတာ အရိယာနံ ဧဝ၊ တတ္ထ စ အရဟတော ဧဝ ဣဇ္ဈနတော အရိယိဒ္ဓိ နာမ။ တဿာ အရိယိဒ္ဓိယာ စ ဒဿိတတ္တာ ဒေသနာ ဝိနိဝဋ္ဋေတဗ္ဗာ ပရိယောသာနေတဗ္ဗာ သိယာ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောတိ ဣန္ဒြိယာနံ အပရိပက္ကတ္တာ နိကန္တိယာ စ ဒုပ္ပရိယာဒါနတော။ အယံ ဒေသနာတိ ‘‘မေတ္တာသဟဂတံ ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။ ယော ဟိ မေတ္တာဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သမ္မသနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ အသက္ကောန္တော ပရိသုဒ္ဓေသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု ဝိမောက္ခသင်္ခါတံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သုဘံ ခေါ ပန ဝိမောက္ခံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။

သုဘပရမန္တိ သုဘဝိမောက္ခပရမံ။ ဣဓ လောကေ ဧဝ ပညာ အဿ။ တေနာဟ ‘‘လောကိယပညဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ အရဟတ္တပရမာဝ မေတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ပါဒကတ္တာ။ ကရုဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ကရုဏာဒိဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သက္ကောတိ၊ တဿ အရဟတ္ထပရမာ ကရုဏာ ဟောတိ၊ ဧဝံ မုဒိတာဥပေက္ခာသုပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ပုန ဒေသနာရမ္ဘပယောဇနံ ပန ‘‘ဣမိနာ နယေနာ’’တိ ဟေဋ္ဌာ အတိဒိဋ္ဌမေဝ။

သုဘပရမာဒိတာတိ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာနံ သုဘပရမတာ အာကာသာနဉ္စာယတနပရမတာ၊ ဝိညာဏဉ္စာယတနပရမတာ၊ အာကိဉ္စညာယတနပရမတာ။ တဿ တဿာတိ သုဘဝိမောက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ တိဏ္ဏံ အရူပဇ္ဈာနာနဉ္စ ယထာက္ကမံ ဥပနိဿယတ္တာ။ အပ္ပဋိကူလပရိစယာတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ မနသိကာရဗဟုလီကာရာ။ အပ္ပကသိရေနေဝါတိ သုခေနေဝ။ တတ္ထာတိ ဝိသုဒ္ဓတာယ ဣဋ္ဌေသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု။ စိတ္တန္တိ ဘာဝနာမယစိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ အပ္ပနာဝသေန။ တတော ပရန္တိ တတော သုဘဝိမောက္ခတော ပရံ ဝိမောက္ခာနံ ဥပနိဿယော နာမ န ဟောတိ၊ မေတ္တာသဟဂတဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သတ္တဒုက္ခံ သမနုပဿန္တဿာတိ ဒဏ္ဍေန အဘိဟဋပ္ပတ္တရူပဟေတုံ သတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခံ ဉာဏေန ဝီမံသန္တဿ။ တယိဒံ ရူပနိမိတ္တကံ သတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကံ ဒုက္ခံ ဉာဏေန ကရုဏာဝိဟာရိဿ ဝိသေသတော ပက္ခန္ဒတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီ’’တိ၊ န ပန သဗ္ဗသော အရူပေ အာနိသံသဒဿနတော။

ဝိညာဏံ ¶ သမနုပဿန္တဿာတိ ဣဒံ ပါမောဇ္ဇဂဟဏမုခေန တန္နိဿယဝိညာဏဿ ဂဟဏံ သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိညာဏဂ္ဂဟဏပရိစိတန္တိ ဝုတ္တနယေန ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေ ပရိစိတံ။

ဥပေက္ခာဝိဟာရိဿာတိ ¶ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရံ ဝိဟရတော။ အာဘောဂါဘာဝတောတိ သုခါဒိဝသေန အာဘုဇနာဘာဝတော။ သုခ…ပေ… သမ္ဘဝတောတိ သုခဒုက္ခာတိ ပရမတ္ထကမ္မဂ္ဂဟဏေ ဝိမုခတာသမ္ဘဝတော။ အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခန္တိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနသတ္တပညတ္တိဂဟဏပရိစိတံ တဿ တဿ အဘာဝမတ္တကဿ ဂဟဏမ္ပိ ဒုက္ခံ ကုသလမ္ပိ ဟောတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မေတ္တာသဟဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၆။ ပဌမညေဝါတိ ပုရေတရံယေဝ။ အသဇ္ဈာယကတာနံ မန္တာနံ အပ္ပဋိဘာနံ ပဂေဝ ပဌမံယေဝ သိဒ္ဓံ၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိယုဋ္ဌာနံ နာမ အဘိဘဝေါ ဂဟဏန္တိ အာဟ – ‘‘ကာမရာဂပရိယုဋ္ဌိတေနာတိ ကာမရာဂဂဟိတေနာ’’တိ။ ဝိက္ခမ္ဘေတိ အပနေတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနံ၊ ပဋိပက္ခတော နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနဉ္စ တံ နိဿရဏဉ္စာတိ ဝိက္ခမ္ဘနနိဿရဏံ။ တေနာဟ – ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္တနာ အရဏိယော ပတ္တဗ္ဗော အတ္တတ္ထော၊ တထာ ပရတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိအာဒီသု ဗျာပါဒါဒီနံ အနာဂတတ္တာ အဗျာပါဒဝါရေ တဒင်္ဂနိဿရဏံ န ဂဟိတံ။ ကိဉ္စာပိ န ဂဟိတံ၊ ပဋိသင်္ခါနဝသေန ပန တဿ ဝိနောဒေတဗ္ဗတာယ တဒင်္ဂနိဿရဏမ္ပိ လဗ္ဘတေဝါတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ အာလောကသညာ ဥပစာရပ္ပတ္တာ၊ အပ္ပနာပ္ပတ္တာ ဝါ၊ ယော ကောစိ ကသိဏဇ္ဈာနာဒိဘေဒေါ သမထော။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနံ ဥပစာရပ္ပနာပ္ပတ္တဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။

ကုထိတောတိ တတ္တော။ ဥသ္မုဒကဇာတောတိ တဿေဝ ကုထိတဘာဝဿ ဥသ္မုဒကတံ အစ္စုဏှတံ ပတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဥသုမဇာတော’’တိ။ တိလဗီဇကာဒိဘေဒေနာတိ တိလဗီဇကကဏ္ဏိကကေသရာဒိဘေဒေန။ သေဝါလေန…ပေ… ပဏကေနာတိ ဥဒကပိစ္ဆိလေန။ အပ္ပသန္နော အာကုလတာယ။ အသန္နိသိန္နော ¶ ကလလုပ္ပတ္တိယာ။ အနာလောကဋ္ဌာနေတိ အာလောကရဟိတေ ဌာနေ။

သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၇။ ဧကံသေန ဘဂဝါ နီဝရဏာတိ ဧကံသတော ဧဝ ဘဂဝါ ဧတေ ဓမ္မာ နီဝရဏာ စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ¶ နီဝရဏတော။ ကာယကိလမထောတိ ကာယပရိဿမော၊ သော ပန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ဒရထော’’တိ ဝုတ္တော။ စိတ္တကိလမထော တပ္ပစ္စယဇာတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ – ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တဒရထောပိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ မဂ္ဂေနေဝါတိ ယထာဓိဂတေန အရိယမဂ္ဂေနေဝ။ အဿာတိ အဘယဿ ရာဇကုမာရဿ။ ဧတံ ကာယစိတ္တဒရထဒွယံ။

အဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာကစ္ဆဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အာနာပါနဝဂ္ဂေါ

၁။ အဋ္ဌိကမဟပ္ဖလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၃၈။ ဥပ္ပန္နသညာတိ သညာသီသေန ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ ဆဝိစမ္မမ္ပိ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဣဒံ သဝိညာဏကံ အဝိညာဏကမ္ပိ ကာယသာမညတော ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေတိ ဧတ္ထ ဥပါဒိယတိ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဂဏှာတီတိ ဥပါဒိ၊ ဥပါဒါနံ၊ ဧတဿ ဧကဒေသေ အပ္ပဟီနေ သတီတိ အတ္ထော။

အာနာပါနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ နိရောဓဝဂ္ဂေါ

၁-၁၀။ အသုဘသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၄၈-၂၅၇။ အနဘိရတိန္တိ အနဘိရမဏံ အနပေက္ခိတံ။ အစ္စန္တနိရောဓဘူတေ နိဗ္ဗာနေ ပဝတ္တသညာ နိရောဓသညာ။ တတ္ထ သာ မဂ္ဂသဟဂတာ လောကုတ္တရာ ¶ ၊ ယာ ပန နိဗ္ဗာနေ နိန္နဘာဝေန ပဝတ္တာ၊ ဥပသမာနုဿတိသဟဂတာ စ၊ သာ လောကိယာတိ အာဟ – ‘‘နိရောဓသညာ မိဿကာ’’တိ။ ‘‘တေသံ နဝသူ’’တိအာဒိ ပမာဒပါဌော။ ‘‘ဧကာဒသသု အပ္ပနာ ဟောတိ၊ နဝ ဥပစာရဇ္ဈာနိကာ’’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝီသတိ ကမ္မဋ္ဌာနာနီတိ ဣဒမ္ပိ ဣဓာဂတနယော၊ န ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီသု အာဂတနယော ¶ ။ ဧတ္ထ စ အာရမ္မဏာဒီသု ယထာယောဂံ အပ္ပနံ ဥပစာရံ ဝါ ပါပုဏိတွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ။

နိရောဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သတိပဋ္ဌာနသံယုတ္တံ

၁။ အမ္ဗပါလိဝဂ္ဂေါ

၁။ အမ္ဗပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆၇။ ဧကာယနွာယန္တိ ¶ ¶ သန္ဓိဝသေန ဝုတ္တံ ဩ-ကာရဿ ဝ-ကာရံ အ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ။ အယံ ကိရ သံယုတ္တာဘိလာပေါ၊ တတ္ထ အယန-သဒ္ဒေါ မဂ္ဂပရိယာယော။ န ကေဝလံ အယမေဝ၊ အထ ခေါ အညေပိ မဂ္ဂပရိယာယာတိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကရောန္တော ‘‘မဂ္ဂဿ ဟီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ယဒိ မဂ္ဂပရိယာယော အာယန-သဒ္ဒေါ၊ ကသ္မာ ပုန မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧကမဂ္ဂေါတိ ဧကောဝ မဂ္ဂေါ။ န ဟိ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂေါ အညော အတ္ထီတိ။ နနု သတိပဋ္ဌာနံ ဣဓ မဂ္ဂေါတိ အဓိပ္ပေတံ၊ တဒညေပိ ဗဟူ မဂ္ဂဓမ္မာ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ၊ တေ ပန သတိပဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ တဒဝိနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဉာဏဝီရိယာဒယော နိဒ္ဒေသေ ဂဟိတာ၊ ဥဒ္ဒေသေ သတိယာ ဧဝ ဂဟဏံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ သတိယာ မဂ္ဂဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ။ န ဒွေဓာပထဘူတောတိ ဣမိနာ ဣမဿ ဒွယဘာဝါဘာဝံ ဝိယ အနိဗ္ဗာနဂါမိဘာဝါဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ နိဗ္ဗာနဂမနဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ နိဗ္ဗာနဂမနံ၊ သော ဧဝ အဝိပရီတဘာဝနာယ အတ္ထော၊ တေန နိဗ္ဗာနဂမနဋ္ဌေန၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမူပါယတာယာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂနီယဋ္ဌေနာတိ ဂဝေသိတဗ္ဗတာယ။

ရာဂါဒီဟီတိ ‘‘ရာဂေါ မလံ၊ ဒေါသော မလံ၊ မောဟော မလ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ရာဂါဒီဟိ မလေဟိ။ သာ ပနာယံ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိ သိဇ္ဈမာနာ ယသ္မာ သောကာဒီနံ အနုပ္ပာဒါယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သောကပရိဒေဝါနံ သမတိက္ကမာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သောစနံ ဉာတိဗျသနာဒိနိမိတ္တံ စေတသော သန္တာပေါ အန္တောနိဇ္ဈာနံ သောကော။ ဉာတိဗျသနာဒိနိမိတ္တမေဝ သောကာဓိကတာဇနိတော ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိအာဒိနာ ပရိဒေဝနဝသေန ဝါစာဝိပ္ပလာပေါ ပရိဒေဝနံ ပရိဒေဝေါ။ တဿ အာယတိံ အနုပ္ပဇ္ဇနံ ဣဓ သမတိက္ကမောတိ အာဟ ‘‘ပဟာနာယာ’’တိ။ ဒုက္ခဒေါမနဿာနန္တိ ဧတ္ထ စေတသိကဒုက္ခတာယ ဒေါမနဿဿပိ ဒုက္ခသဒ္ဒေနေဝ ဂဟဏေ ¶ သိဒ္ဓေ သဒ္ဒေန အနိဝတ္တနတော ¶ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ ‘‘ဒေါမနဿာန’’န္တေဝ ဝုတ္တံ။ စေတသိကဒေါမနဿဿာတိ ဘူတကထနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဉာယတိ ဧတေန ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ စတုသစ္စန္တိ ဉာယော ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ။ နနု အယမ္ပိ မဂ္ဂေါ၊ ကိံ မဂ္ဂေါ ဧဝ မဂ္ဂဿ အဓိဂမာယ ဟောတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ တဏှာဝ ကမ္မကိလေသဝိပါကာနံ ဝိနနဋ္ဌေန သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဝါနံ။ တေန တဏှာဝါနေန ဝိရဟိတတ္တာ တဿ အဘာဝါတိ အတ္ထော။ အတ္တပစ္စက္ခာယာတိ အတ္တပစ္စက္ခတ္ထာယ။

ဝဏ္ဏဘာသနန္တိ ပသံသာဝစနံ။ ဝိသုဒ္ဓိန္တိ ဝိသုဇ္ဈနံ ကိလေသပ္ပဟာနံ။ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော။ ပရိစယကရဏံ ပရိပုစ္ဆာမူလကတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

န တတော ဟေဋ္ဌာတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတကာယာဒီနံ ဝေဒနာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါ ကာယဝေဒနာစိတ္တဝိမုတ္တဿ တေဘူမကဓမ္မဿ ဝိသုံ ဝိပလ္လာသဝတ္ထန္တရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ စ ဟေဋ္ဌာ ဂဟဏေသု ဝိပလ္လာသဝတ္ထူနံ အနိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စမဿ ပန ဝိပလ္လာသဝတ္ထုနော အဘာဝေန ‘‘န ဥဒ္ဓ’’န္တိ အာဟ။ အာရမ္မဏဝိဘာဂေန ဟေတ္ထ သတိပဋ္ဌာနဝိဘာဂေါတိ။ တယော သတိပဋ္ဌာနာတိ သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရဒဿနံ၊ န ဣဓ ပါဠိယံ ဝုတ္တဿ သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနံ။ အာဒီသု ဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာနံ သမုဒယော၊ နာမရူပသမုဒယာ စိတ္တဿ သမုဒယော၊ မနသိကာရသမုဒယာ ဓမ္မာနံ သမုဒယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) သတိပဋ္ဌာနာတိ ဝုတ္တာနံ သတိဂေါစရာနံ ပကာသကေ သုတ္တပဒေသေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိယမ္ပိ အဝသေသပါဠိပဒေသဒဿနတ္ထော အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတိယာ ပဋ္ဌာနန္တိ သတိယာ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။

အရိယောတိ အာရကတ္တာဒိနာ အရိယံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သဠာယတနဝိဘင်္ဂသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၁)။ တတ္ထ ဟိ –

‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ ယဒရိယော…ပေ… မရဟတီတိ ဣတိ ခေါ ပနေတံ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။ ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထာ သာဝကာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အနုကမ္ပကော ဟိတေသီ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ – ‘ဣဒံ ဝေါ ¶ ဟိတာယ ဣဒံ ဝေါ သုခါယာ’တိ။ တဿ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ၊ န သောတံ ဩဒဟန္တိ၊ န အညာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေန္တိ၊ ဝေါက္ကမ္မ စ သတ္ထုသာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ယဒရိယော သေဝတိ…ပေ။။။ မရဟတိ။ ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထာ ¶ …ပေ… ဣဒံ ဝေါ သုခါယာတိ။ တဿ ဧကစ္စေ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ…ပေ… ဧကစ္စေ သာဝကာ သုဿူသန္တိ…ပေ… န စ ဝေါက္ကမ္မ သတ္ထုသာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ န စေဝ အတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ အနတ္တမနတဉ္စ အတ္တမနတဉ္စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုတိယံ သတိပဋ္ဌာနံ…ပေ… မရဟတိ။ ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊…ပေ… သုခါယာတိ၊ တဿ သာဝကာ သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော အတ္တမနော စေဝ ဟောတိ၊ အတ္တမနတဉ္စ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တတိယံ သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ –

ဧဝံ ပဋိဃာနုနယေဟိ အနဝဿုတတာ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ တဒုဘယဝီတိဝတ္တတာ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဟိ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာ ဟောတိ အာဝေဏိကဓမ္မဘာဝတော၊ န ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနံ။ ပ-သဒ္ဒေါ အာရမ္ဘံ ဇောတေတိ၊ အာရမ္ဘော စ ပဝတ္တီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပဝတ္တယိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော’’တိ။ သတိယာ ကရဏဘူတာယ ပဋ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အန-သဒ္ဒေါ ဟိ ဗဟုလဝစနေန ကမ္မတ္ထောပိ ဟောတီတိ။

တထာဿ ကတ္တုအတ္ထောပိ လဗ္ဘတီတိ ‘‘ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဧတ္ထ ဥပ-သဒ္ဒေါ ဘုသတ္ထဝိသိဋ္ဌံ ပက္ခန္ဒနံ ဒီပေတီတိ ‘‘ဩက္ကန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုန ဘာဝတ္ထံ သတိသဒ္ဒံ ပဋ္ဌာနသဒ္ဒဉ္စ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ပုရိမဝိကပ္ပေ သတိ-သဒ္ဒေါ ပဋ္ဌာန-သဒ္ဒေါ စ ကတ္တုအတ္ထောတိ ဝိညာယတိ။ သရဏဋ္ဌေနာတိ စိရကတဿ စိရဘာသိတဿ စ အနုဿရဏဋ္ဌေန။ ဣဒန္တိ ယံ ‘‘သတိယေဝ သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ဣဓ ဣမသ္မိံ သုတ္တပဒေသေ အဓိပ္ပေတံ။

ယဒိ ¶ ဧဝန္တိ ယဒိ သတိ ဧဝ သတိပဋ္ဌာနံ၊ သတိ နာမ ဧကော ဓမ္မော၊ ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ သတိပဋ္ဌာနာတိ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သတီနံ ဗဟုတ္တာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဗဟုကာ တာ သတိယော၊ အထ ကသ္မာ မဂ္ဂေါတိ ဧကဝစနန္တိ ယောဇနာ။ မဂ္ဂနဋ္ဌေနာတိ နိယျာနဋ္ဌေန။ နိယျာနိကော ဟိ မဂ္ဂဓမ္မော၊ တေနေဝ နိယျာနိကဘာဝေန ဧကတ္တုပဂတော ဧကန္တတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ၊ အတ္ထိကေဟိ စ တဒတ္ထံ မဂ္ဂီယတီတိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ စတဿောပိ စေတာတိ ကာယာနုပဿနာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာပိ စ ဧတာ သတိယော။ အပရဘာဂေတိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ။ ကိစ္စံ သာဓယမာနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယာဒီသု အာရမ္မဏေသု သုဘသညာဒိဝိဓမနဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တိတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ သကိံယေဝ ¶ တတ္ထ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝိပလ္လာသဿ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနကိစ္စံ သာဓယမာနာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တမေဝဿ စတုကိစ္စသာဓနတံ ဥပါဒါယ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော၊ တထာပိ အတ္ထတော ဘေဒါဘာဝတော မဂ္ဂေါတိ ဧကဝစနေန ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ – ‘‘တသ္မာ စတဿောပိ ဧကော မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တာ’’တိ။

ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ ဣတရာသံ ပုစ္ဆာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော နိဒ္ဒေသာဒိဝသေန ဒေသေတုကာမတာယ စ တထာ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အယဉ္စေဝ ကာယော ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ ၂၈၇၊ ၂၉၇၊ ပါရာ။ ၁၁) ခန္ဓပဉ္စကံ၊ ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိအာဒီသု ဝေဒနာဒယော တယော အရူပက္ခန္ဓာ၊ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ကာယဿ ပဿဒ္ဓိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၄၀) ဝေဒနာဒယော တယော စေတသိကာ ခန္ဓာ ‘‘ကာယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ကာယေတိ ရူပကာယေ’’တိ အာဟ။ ကာယာနုပဿီတိ ဧတ္ထ တဿီလတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယံ အနုပဿနသီလော’’တိ အာဟ။ အနိစ္စတော အနုပဿတီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကကာယံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ အနုပဿတိ၊ ဧဝံ ပဿန္တော ဧဝ စဿ အနိစ္စာကာရမ္ပိ အနုပဿတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တထာဘူတဿ စဿ နိစ္စဂါဟဿ ဝိသေသောပိ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နော နိစ္စတော’’တိ။ တထာ ဟေသ ‘‘နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၈) ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ အနိစ္စတော ဧဝ အနုပဿတီတိ ဧဝကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ တေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နော နိစ္စတော’’တိ ဝုတ္တံ။ န စေတ္ထ ဒုက္ခာနုပဿနာဒိနိဝတ္တနမာသင်္ကိတဗ္ဗံ ပဋိယောဂိနိဝတ္တနပရတ္တာ ဧဝ-ကာရဿ၊ ဥပရိ ဒေသနာအာရုဠှတ္တာ စ တာသံ။ ဒုက္ခတော အနုပဿတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ ¶ တမေဝ ကာယံ ဒုက္ခတော အနုပဿတိ၊ ဒုက္ခဿ အနတ္တတ္တာ အနတ္တတော အနုပဿတီတိ။

ယသ္မာ ပန ယံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ၊ န တံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ၊ ယဉ္စ န အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ၊ န တတ္ထ ရဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿတိ၊ နော နိစ္စတော၊ ဒုက္ခတော အနုပဿတိ၊ နော သုခတော၊ အနတ္တတော အနုပဿတိ၊ နော အတ္တတော၊ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ နော နန္ဒတိ၊ ဝိရဇ္ဇတိ၊ နော ရဇ္ဇတီ’’တိ။ သော ဧဝံ အရဇ္ဇန္တော ရာဂံ နိရောဓေတိ၊ နော သမုဒေတိ၊ သမုဒယံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပဋိပန္နော စ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ နော အာဒိယတိ။ အယဉှိ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ကာယတန္နိဿယခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနတော သင်္ခတဒေါသဒဿနေန တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒနတော ‘‘ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ တာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဝုတ္တနယေန ကိလေသေ စ ပရိစ္စဇတိ၊ နိဗ္ဗာနေ စ ပက္ခန္ဒတိ၊ တထာဘူတော စ ပရိစ္စဇနဝသေန ကိလေသေ ¶ န အာဒိယတိ၊ နာပိ အဒေါသဒဿိတာဝသေန သင်္ခတာရမ္မဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ နော အာဒိယတီ’’တိ။ ဣဒါနိ နိဿိတာဟိ အနုပဿနာဟိ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိစ္စသညန္တိ သင်္ခါရာ နိစ္စာတိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိပရီတသညံ။ ဒိဋ္ဌိစိတ္တဝိပလ္လာသပဟာနမုခေနေဝ သညာဝိပလ္လာသပ္ပဟာနန္တိ သညာဂဟဏံ၊ သညာသီသေန ဝါ တေသမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဝိဟရတီတိ ဣမိနာ ကာယာနုပဿနာသမင်္ဂိနော ဣရိယာပထဝိဟာရော ဝုတ္တောတိ အာဟ – ‘‘ဣရိယတီ’’တိ၊ ဣရိယာပထံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဘိဗျာပနတော ‘‘တီသု ဘဝေသူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ပန ကိလေသာ ပရိတ္တဘူမကာ ဧဝါတိ။ ယဒိပိ ကိလေသာနံ ပဟာနံ အာတာပနန္တိ တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထေဝ၊ အာတပ္ပ-သဒ္ဒေါဝိယ ပန အာတာပ-သဒ္ဒေါပိ ဝီရိယေ ဧဝ နိရုဠှောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယဿေတံ နာမ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဗ္ဘုဿဟနဝသေန ပဝတ္တမာနဿ ဝီရိယဿ သာတိသယံ တဒါတာပနန္တိ ဝီရိယမေဝ တထာ ဝုစ္စတိ၊ န အညေ ဓမ္မာ။

အာတာပီတိ စာယမီကာရော ပသံသာယ၊ အတိသယဿ ဝါ ဒီပကောတိ အာတာပီဂဟဏေန သမ္မပ္ပဓာနသမင်္ဂိတံ ဒဿေတိ။ သမ္မာ သမန္တတော သာမဉ္စ ပဇာနန္တော သမ္ပဇာနော၊ အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနေ အညဓမ္မာနုပဿိတာဘာဝေန ¶ သမ္မာ အဝိပရီတံ၊ သဗ္ဗာကာရပဇာနနေန သမန္တတော၊ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေန ပဝတ္တိယာ သာမံ ပဇာနန္တောတိ အတ္ထော။ ယဒိ ပညာယ အနုပဿတိ၊ ကထံ သတိပဋ္ဌာနတာတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ သတိယာ လဒ္ဓုပကာရာယ ဧဝ ပညာယ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တေ ကာယေ ကမ္မဋ္ဌာနိကော ဘိက္ခု အနုပဿကော၊ တသ္မာ ‘‘ကာယာနုပဿီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အန္တောသင်္ခေပေါ အန္တောလီနတာ၊ ကောသဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။ ဥပါယပရိဂ္ဂဟောတိ ဧတ္ထ သီလဝိသောဓနာဒိ ဂဏနာဒိ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လာဒိ စ ဥပါယော၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော အနုပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ ဥပဋ္ဌိတဿတီ ယထာဝုတ္တံ ဥပါယံ န ပရိစ္စဇတိ၊ အနုပါယဉ္စ န ဥပါဒိယတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မုဋ္ဌဿတိ…ပေ… အသမတ္ထော ဟောတီ’’တိ။ တေနာတိ ဥပါယာနုပါယာနံ ပရိဂ္ဂဟပရိဝဇ္ဇနေသု အပရိစ္စာဂါပရိဂ္ဂဟေသု စ အသမတ္ထဘာဝေန။ အဿ ယောဂိနော။

ယသ္မာ သတိယေဝေတ္ထ သတိပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာဿ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝီရိယာဒယော အင်္ဂန္တိ အာဟ – ‘‘သမ္ပယောဂင်္ဂဉ္စဿ ဒဿေတွာ’’တိ။ အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကာရဏပရိယာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတိဂ္ဂဟဏေနေဝေတ္ထ သမ္မာသမာဓိဿပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဿာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ယသ္မာ ဝါ သတိသီသေနာယံ ¶ ဒေသနာ။ န ဟိ ကေဝလာယ သတိယာ ကိလေသပ္ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမော ဝါ၊ နာပိ ကေဝလာ သတိ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာဿ ဈာနဒေသနာယံ သဝိတက္ကာဒိဝစနဿ ဝိယ သမ္ပယောဂင်္ဂဒဿနတာတိ အင်္ဂ-သဒ္ဒဿ အဝယဝပရိယာယတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဟာနင်္ဂန္တိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ပဟာတဗ္ဗင်္ဂံ ဒဿေတုံ။ ယသ္မာ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော၊ န လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂိယမေဝ ဝိနယံ ဒဿေန္တော ‘‘တဒင်္ဂဝိနယေန ဝါ ဝိက္ခမ္ဘနဝိနယေန ဝါ’’တိ အာဟ။ အဿာတိ ယောဂိနော။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ဝေဒနာဒိဓမ္မာနံ။ တေသဉှိ တတ္ထ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အတ္ထုဒ္ဓါရနယေနေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ယံ ပနာတိ ဝိဘင်္ဂေ၊ ဝိဘင်္ဂပကရဏေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထာတိ ‘‘လောကေ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ၊ တာ စ လောကိယာ ဧဝ အနုပဿနာ နာမ သမ္မသနန္တိ ကတွာ။

ဒုက္ခတောတိ ဝိပရိဏာမသင်္ခါရဒုက္ခတာဟိ ဒုက္ခသဘာဝတော၊ ဒုက္ခာတိ အနုပဿိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယော သုခံ ¶ ဒုက္ခတော အဒ္ဒါတိ ယော ဘိက္ခု သုခံ ဝေဒနံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ ဒုက္ခန္တိ ပညာစက္ခုနာ အဒ္ဒက္ခိ။ ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတောတိ ဒုက္ခဝေဒနံ ပီဠာဇနနတော အန္တောတုဒနတော ဒုန္နီဟရဏတော စ သလ္လန္တိ အဒ္ဒက္ခိ ပဿိ။ အဒုက္ခမသုခန္တိ ဥပေက္ခာဝေဒနံ။ သန္တန္တိ သုခဒုက္ခာနံ ဝိယ အနောဠာရိကတာယ ပစ္စယဝသေန ဝူပသန္တသဘာဝတ္တာ စ သန္တံ။ အနိစ္စတောတိ ဟုတွာ အဘာဝတော ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတော တာဝကာလိကတော နိစ္စပဋိက္ခေပတော စ အနိစ္စန္တိ ယော အဒ္ဒက္ခိ။ သ ဝေ သမ္မဒ္ဒသော ဘိက္ခူတိ သော ဘိက္ခု ဧကံသေန၊ ပရိဗျတ္တံ ဝါ ဝေဒနာယ သမ္မာ ပဿနကောတိ အတ္ထော။

ဒုက္ခာတိပီတိ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဒုက္ခာ ဣတိပိ။ သဗ္ဗံ တံ ဝေဒယိတံ ဒုက္ခသ္မိံ အန္တောဂဓံ ပရိယာပန္နန္တိ ဝဒါမိ သင်္ခါရဒုက္ခန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ သုခဒုက္ခတောပိ စာတိ သုခါဒီနံ ဌိတိဝိပရိဏာမဉာဏသုခတာယ စ ဝိပရိဏာမဋ္ဌိတိအညာဏဒုက္ခတာယ စ ဝုတ္တတ္တာ တိဿောပိ သုခတော တိဿောပိ စ ဒုက္ခတော အနုပဿိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ သတ္တ အနုပဿနာ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာ ဧဝ။

အာရမ္မဏာ…ပေ… ဘေဒါနန္တိ ရူပါဒိအာရမ္မဏနာနတ္တဿ နီလာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ဆန္ဒာဒိအဓိပတိနာနတ္တဿ ဟီနာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ဉာဏဈာနာဒိသဟဇာတနာနတ္တဿ သသင်္ခါရိကာသင်္ခါရိက-သဝိတက္က-သဝိစာရာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ကာမာဝစရာဒိဘူမိနာနတ္တဿ၊ ဥက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ကုသလာဒိကမ္မနာနတ္တဿ၊ ဒေဝဂတိသံဝတ္တနိယတာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ကဏှသုက္ကဝိပါကနာနတ္တဿ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယတာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ပရိတ္တဘူမကာဒိကိရိယာနာနတ္တဿ၊ တိဟေတုကာဒိတဗ္ဘေဒဿ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကာဒိနာနတ္တဿ ပုဂ္ဂလတ္တယသာဓာရဏာဒိတဗ္ဘေဒဿ ¶ စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သရာဂါဒီနန္တိ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၄) အာဂတာနံ သရာဂဝီတရာဂါဒိဘေဒါနံ။ သလက္ခဏ-သာမညလက္ခဏာနန္တိ ဖုသနာဒိတံတံသလက္ခဏာနဉ္စေဝ အနိစ္စတာဒိသာမညလက္ခဏာနဉ္စ ဝသေနာတိ ယောဇနာ။

သုညတဓမ္မဿာတိ အနတ္တတာသင်္ခါတသုညတသဘာဝဿ။ ‘‘သလက္ခဏ-သာမညလက္ခဏာန’’န္တိ ဟိ ဣမိနာ ယော ဣတော ဗာဟိရကေဟိ သာမိနိဝါသီကာရကဝေဒကအဓိဋ္ဌာယကဘာဝေန ပရိကပ္ပိတော အတ္တာ၊ တဿ သင်္ခါရေသု နိစ္စတာ သုခတာ ဝိယ ကတ္ထစိပိ အဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော။ နတ္ထိ ဧတေသံ အတ္တာတိ အနတ္တာ၊ ယသ္မာ ပန သင်္ခါရေသု ဧကဓမ္မောပိ အတ္တာ ¶ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တေ န အတ္တာတိပိ အနတ္တာတိ အယံ တေသံ သုညတဓမ္မော။ တဿ သုညတဓမ္မဿ၊ ယံ ဝိဘာဝေတုံ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၁၂၁) ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ သုညတဝါရဒေသနာ ဝုတ္တာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အမ္ဗပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆၈။ သရတီတိ သတော။ အယံ ပန န ယာယ ကာယစိ သတိယာ သတော၊ အထ ခေါ ဧဒိသာယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယာဒိအနုပဿနာသတိယာ’’တိ အာဟ။ စတုသမ္ပဇညပညာယာတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္ပဇညပညာယ၊ အဘိက္ကမနံ အဘိက္ကန္တန္တိ အာဟ – ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဝုစ္စတိ ဂမန’’န္တိ။ တထာ ပဋိက္ကမနံ ပဋိက္ကန္တန္တိ ဝုတ္တံ – ‘‘ပဋိက္ကန္တံ နိဝတ္တန’’န္တိ။ နိဝတ္တနဉ္စ နိဝတ္တိမတ္တံ၊ နိဝတ္တိတွာ ပန ဂမနံ ဂမနမေဝ။ ကာယံ အဘိဟရန္တော အဘိဂမနဝသေန ကာယံ နာမေန္တော။ ဌာနနိသဇ္ဇာသယနေသု ယော ဂမနာဒိဝိဓိနာ ကာယဿ ပုရတော အဘိဟာရော၊ သော အဘိက္ကမော၊ ပစ္ဆတော အပဟရဏံ ပဋိက္ကမောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဌာနေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာသနဿာတိ ပီဌကာဒိအာသနဿ။ ပုရိမအင်္ဂါဘိမုခေါတိ အဋနိကာဒိပုရိမာဝယဝါဘိမုခေါ။ သံသရန္တောတိ သံသပ္ပန္တော။ ပစ္စာသံသရန္တောတိ ပဋိအာသပ္ပန္တော။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ သရီရဿေဝ အဘိမုခသံသပ္ပနပဋိအာသပ္ပနာနိ နိဒဿေတိ။

သမ္မာ ပဇာနနံ သမ္ပဇာနံ။ တေန အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ ကရဏသီလော သမ္ပဇာနကာရီတိ အာဟ – ‘‘သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စကာရီ’’တိ။ သမ္ပဇာနမေဝ ဟိ သမ္ပဇညံ။ သမ္ပဇညဿေဝ ဝါ ကာရီတိ ¶ သမ္ပဇညဿေဝ ကရဏသီလော။ သမ္ပဇညံ ကရောတေဝါတိ အဘိက္ကန္တာဒီသု အသမ္မောဟံ ဥပ္ပာဒေတိ ဧဝ၊ သမ္ပဇာနဿေဝ ဝါ ကာရော ဧတဿ အတ္ထီတိ သမ္ပဇာနကာရီ။

ဓမ္မတော ဝဍ္ဎိတသင်္ခါတေန သဟ အတ္ထေန ဝတ္တတီတိ သာတ္ထကံ၊ အဘိက္ကန္တာဒိ၊ သာတ္ထကဿ သမ္ပဇာနနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ သပ္ပာယဿ အတ္တနော ¶ ဥပကာရာဝဟဿ ဟိတဿ သမ္ပဇာနနံ သပ္ပာယသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ၊ အညတ္ထာပိ စ ပဝတ္တေသု အဝိဇဟိတေ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရေ သမ္ပဇညံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနမေဝ သမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ ပရိဂ္ဂဏှိတွာတိ တုလယိတွာ တီရေတွာ၊ ပဋိသင်္ခါယာတိ အတ္ထော။ သင်္ဃဒဿနေနေဝ ဥပေါသထပဝါရဏာဒိအတ္ထံ ဂမနံ သင်္ဂဟိတံ။ အသုဘဒဿနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကသိဏပရိကမ္မာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘စေတိယံ ဒိသွာပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတီတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော ဧသော။ သမထဝိပဿနုပ္ပာဒနမ္ပိ ဟိ ဘိက္ခုနော ဝုဒ္ဓိ ဧဝ။ ဒက္ခိဏဒွါရေတိ စေတိယင်္ဂဏဿ ဒက္ခိဏဒွါရေ၊ တထာ ပစ္ဆိမဒွါရေတိအာဒီသု။ အဘယဝါပိ ပါဠိယန္တိ အဘယဝါပိယာ ပုရတ္ထိမတီရေ။

ဗုဒ္ဓဝံသ-အရိယဝံသ-စေတိယဝံသ-ဒီပဝံသာဒိဝံသကထနတော မဟာအရိယဝံသဘာဏကော ထေရော။ ပညာယနဋ္ဌာနေတိ စေတိယဿ ပညာယနဋ္ဌာနေ။ ဧကပဒုဒ္ဓါရေတိ ပဒုဒ္ဓါရပတိဋ္ဌာနပရိဝတ္တနံ အကတွာ ဧကသ္မိံယေဝ အဝဋ္ဌာနေ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။

တသ္မိံ ပနာတိ သာတ္ထကသမ္ပဇညဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတအတ္ထေပိ ဂမနေ။ အတ္ထော နာမ ဓမ္မတော ဝဍ္ဎီတိ ယံ သာတ္ထကန္တိ အဓိပ္ပေတံ ဂမနံ၊ တံ သပ္ပာယမေဝါတိ သိယာ ကဿစိ အာသင်္ကာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘စေတိယဒဿနံ တာဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ စိတ္တကမ္မရူပကာနိ ဝိယာတိ စိတ္တကမ္မကတာ ပဋိမာယော ဝိယ၊ ယန္တပယောဂေန ဝါ ဝိစိတ္တကမ္မာ ပဋိမာယ သဒိသာ ယန္တရူပကာ ဝိယ။ အသမပေက္ခနံ ဂေဟဿိတအညာဏုပေက္ခာဝသေန အာရမ္မဏေ အယောနိသော ဩလောကနာဒိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈)။ ဟတ္ထိအာဒိသမ္မဒ္ဒေန ဇီဝိတန္တရာယော။ ဝိသဘာဂရူပဒဿနာဒိနာ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော။

ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံ အနုဝတ္တနကထာ အာစိဏ္ဏာ၊ အနနုဝတ္တနကထာ ပန တဿာ အပရာ ဒုတိယာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဒွေ ကထာ နာမ န ကထိတပုဗ္ဗာ’’တိ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ¶ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝုတ္တာကာရံ ပစ္စာမသတိ၊ န ‘‘ပုရိသဿ မာတုဂါမာသုဘ’’န္တိအာဒိကံ ဝုစ္စမာနံ။

ယောဂကမ္မဿ ¶ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဘာဝနာယ အာရမ္မဏံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ဂေါစရ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လဿ သမ္ပာဒနဝသေန ဥဂ္ဂဟေတွာ။

ဟရတီတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဝတ္တေတိ၊ ယာဝ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကမာ အနုယုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ န ပစ္စာဟရတီတိ အာဟာရူပဘောဂတော ယာဝ ဒိဝါဋ္ဌာနုပသင်္ကမနာ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပဋိနေတိ။ သမာဒါယ ဝတ္တတိ သမ္မာ အာဒိယိတွာ တေသံ ဝတ္တာနံ ပရိပူရဏဝသေန ဝတ္တတိ။ သရီရပရိကမ္မန္တိ မုခဓောဝနာဒိသရီရပဋိဇဂ္ဂနံ။ ဒွေ တယော ပလ္လင်္ကေတိ ဒွေ တယော နိသဇ္ဇာဝါရေ ဒွေ တီဏိ ဥဏှာသနာနိ။ တေနာဟ – ‘‘ဥသုမံ ဂါဟာပေန္တော’’တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနမုခေနေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟန္တော ဧဝ။ တေန ‘‘ပတ္တောပိ အစေတနော’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တေတဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ယထာပရိဟရိယမာနံ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟိတွာတိ ဒဿေတိ။ တထေဝါတိ တိက္ခတ္တုမေဝ။ ပရိဘောဂစေတိယတော သရီရစေတိယံ ဂရုတရန္တိ ကတွာ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ စေတိယဝန္ဒနာယ ပဌမံ ကရဏီယတာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ – ‘‘စေတိယံ ဗာဓယမာနာ ဗောဓိသာခါ ဟရိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓဂုဏာနုဿရဏဝသေနေဝ ဗောဓိဉ္စ ပဏိပါတကရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဝိယ နိပစ္စကာရံ ဒဿေတွာ’’တိ။ ဂါမသမီပေတိ ဂါမဿ ဥပစာရဋ္ဌာနေ။

ဇနသင်္ဂဟဏတ္ထန္တိ ‘‘မယိ အကထေန္တေ ဧတေသံ ကော ကထေဿတီ’’တိ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဇနသင်္ဂဟဏတ္ထံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ဓမ္မကထာ နာမ ကထေတဗ္ဗာ ဧဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဒန္တိ၊ ယသ္မာ စ ဓမ္မကထာ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ အတ္တနာ ပရိဟရိယမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟန္တော တဒနုဂုဏံယေဝ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ။ အနုမောဒနံ ကတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ သမ္ပတ္တပရိစ္ဆေဒေနေဝါတိ ပရိစိတော အပရိစိတောတိအာဒိဝိဘာဂံ အကတွာ သမ္ပတ္တကောဋိယာ ဧဝ၊ သမာဂမမတ္တေနေဝါတိ အတ္ထော။ ဘယေတိ ပရစက္ကာဒိဘယေ။

ကမ္မဇတေဇောတိ ဂဟဏိံ သန္ဓာယာဟ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိံ နာရောဟတိ ခုဒါပရိဿမေန ကိလန္တကာယတ္တာ သမာဓာနာဘာဝတော။ အဝသေသဋ္ဌာနေတိ ယာဂုယာ ¶ အဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနုပဋ္ဌာနဿ ¶ အဝိစ္ဆေဒ-ဒဿနမေတံ၊ ယထာ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခံ ပဝတ္တာယ သရပဋိပါဋိယာ အနဝိစ္ဆေဒေါ၊ ဧဝမေတဿပိ ကမ္မဋ္ဌာနုပဋ္ဌာနဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

နိက္ခိတ္တဓုရော ဘာဝနာနုယောဂေ။ ဝတ္တပဋိပတ္တိယာ အပူရဏေန သဗ္ဗဝတ္တာနိ ဘိန္ဒိတွာ။ ကာမေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ။ ကာယေ အဝီတရာဂေါ။ ရူပေ အဝီတရာဂေါ။ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ။ အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈၆) ဧဝံ ဝုတ္တံ ပဉ္စဝိဓစေတောဝိနိဗန္ဓစိတ္တော။ စရိတွာတိ ပဝတ္တိတွာ။

ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တဝသေနာတိ ဘာဝနာသဟိတံယေဝ ဘိက္ခာယ ဂတပစ္စာဂတံ ဂမနပစ္စာဂမနံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဂတပစ္စာဂတိကံ၊ တဒေဝ ဝတ္တံ၊ တဿ ဝသေန။ အတ္တနော ဟိတသုခံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အတ္တကာမာ၊ ဓမ္မစ္ဆန္ဒဝန္တော။ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဟိ ဟိတံ တံနိမိတ္တကဉ္စ သုခန္တိ။ အထ ဝါ ဝိညူနံ ဓမ္မာနံ အတ္တနိယတ္တာ အတ္တဘာဝပရိစ္ဆန္နတ္တာ စ အတ္တာ နာမ ဓမ္မော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အတ္တဒီပါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟရထ အတ္တသရဏာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၄၃)။ တံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အတ္တကာမာ။ ဥသဘံ နာမ ဝီသတိ ယဋ္ဌိယော။ တာယ သညာယာတိ တာယ ပါသာဏသညာယ၊ ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနမာဂတာ’’တိ ဇာနန္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သော ဧဝ နယော အယံ ဘိက္ခူတိအာဒိကော ယော ဌာနေ ဝုတ္တော၊ သော ဧဝ နိသဇ္ဇာယပိ နယော။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တာနံ ဆိန္နဘတ္တဘာဝဘယေနပိ ယောနိသောမနသိကာရံ ပရိဗြူဟေတိ။

မဒ္ဒန္တာတိ ဓညကရဏဋ္ဌာနေ သာလိသီသာနိ မဒ္ဒန္တာ။ မဟာပဓာနံ ပူဇေဿာမီတိ အမှာကံ အတ္ထာယ လောကနာထေန ဆ ဝဿာနိ ကတံ ဒုက္ကရစရိယံ ဧဝါဟံ ယထာသတ္တိ ပူဇေဿာမီတိ။ ပဋိပတ္တိပူဇာ ဟိ သတ္ထုပူဇာ၊ န အာမိသပူဇာတိ။ ဌာနစင်္ကမမေဝါတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗဣရိယာပထကာလဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဘောဇနာဒိကာလေသု အဝဿံ ကာတဗ္ဗနိသဇ္ဇာယ ပဋိက္ခေပဝသေန။

ဝီထိံ ဩတရိတွာ ဣတော စိတော အနောလောကေတွာ ပဌမမေဝ ဝီထိယော သလ္လက္ခေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝီထိယော သလ္လက္ခေတွာ’’တိ။ ယံ သန္ဓာယ ¶ ဝုစ္စတိ – ‘‘ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေနာ’’တိအာဒိ။ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရေ ပဋိကူလသညံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၈။၉) ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ကတွာ။ နေဝ ဒဝါယာတိအာဒိ ပန ပဋိက္ခေပဒဿနံ။

ပစ္စေကဗောဓိံ ¶ သစ္ဆိကရောတိ၊ ယဒိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒဉ္စ ယထာ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဌာနေသု၊ ဧဝံ ဣတော ပရေသု ဌာနေသု ဥပနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပစ္စေကဗောဓိယာ ဥပနိဿယသမ္ပဒါ ကပ္ပာနံ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ သတသဟဿဉ္စ တဇ္ဇံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ၊ သာဝကဗောဓိယံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ၊ မဟာသာဝကာနံ ကပ္ပသတသဟဿမေဝ တဇ္ဇံ သမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ၊ ဣတရေသံ အတီတာသု ဇာတီသု ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿယဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ကုသလံ။ ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယောတိ ဗာဟိယဝိသယေ ဇာတသံဝဒ္ဓတာယ ဗာဟိယော၊ ဒါရုစီရပရိဟရဏေန ဒါရုစီရိယောတိ လဒ္ဓသမညော။ သော ဟိ အာယသ္မာ ‘‘တသ္မာတိဟ တေ၊ ဗာဟိယ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ – ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိဝသပ္ပဝတ္တေန (ဥဒါ။ ၁၀) သံခိတ္တေနေဝ ဩဝါဒေန ခိပ္ပတရံ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ခိပ္ပာဘိညော ဝါ ဟောတိ သေယျထာပိ ထေရော ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော’’တိ။ ဧဝံ မဟာပညော ဝါတိအာဒီသု ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။

တန္တိ အသမ္မုယှနံ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရဒဿနံ။ အတ္တာ အဘိက္ကမတီတိ ဣမိနာ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဿ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန အဘိက္ကမေ သမ္မုယှနံ ဒဿေတိ၊ အဟံ အဘိက္ကမာမီတိ ပန ဣမိနာ မာနဂ္ဂါဟဝသေန၊ တဒုဘယံ ပန တဏှာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ တဏှာဂ္ဂါဟဝသေနပိ သမ္မုယှနံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ၊ ‘‘တထာ အသမ္မုယှန္တော’’တိ ဝတွာ တံ အသမ္မုယှနံ ယေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိက္ကမာမီတိ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဝါယောဓာတုယာ အနုဂတာ တေဇောဓာတု ဥဒ္ဓရဏဿ ပစ္စယော။ ဥဒ္ဓရဏဂတိကာ ဟိ တေဇောဓာတူတိ ဥဒ္ဓရဏေ ဝါယောဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ၊ တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ ဓာတူနံ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ၊ ဣတရာသဉ္စ ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကေကပါဒုဒ္ဓရဏေ…ပေ… ဗလဝတိယော’’တိ အာဟ။ ယသ္မာ ပန တေဇောဓာတုယာ အနုဂတာ ¶ ဝါယောဓာတု အတိဟရဏဝီတိဟရဏာနံ ပစ္စယော။ တိရိယဂတိကာယ ဟိ ဝါယောဓာတုယာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု သာတိသယော ဗျာပါရောတိ တေဇောဓာတုယာ တဿာနုဂတဘာဝေါ၊ တသ္မာ ဣမာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ၊ ဣတရာသဉ္စ ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသူ’’တိ အာဟ။ သတိပိ အနုဂမနာနုဂန္တဗ္ဗတာဝိသေသေ တေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယ တထာ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။

တတ္ထ အက္ကန္တဋ္ဌာနတော ပါဒဿ ဥက္ခိပနံ ဥဒ္ဓရဏံ၊ ဌိတဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ပုရတော ဟရဏံ အတိဟရဏံ။ ရုက္ခခါဏုအာဒိပရိဟရဏတ္ထံ၊ ပတိဋ္ဌိတပါဒဃဋ္ဋနပရိဟရဏတ္ထံ ဝါ ပဿေန ဟရဏံ ဝီတိဟရဏံ။ ယာဝ ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ၊ တာဝ အာဟရဏံ အတိဟရဏံ၊ တတော ပရံ ဟရဏံ ဝီတိဟရဏန္တိ အယံ ဝါ ဧတေသံ ဝိသေသော။ ယသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ အနုဂတာ အာပေါဓာတု ဝေါဿဇ္ဇနဿ ပစ္စယော။ ဂရုတရသဘာဝါ ဟိ အာပေါဓာတူတိ ဝေါဿဇ္ဇနေ ပထဝီဓာတုယာ တဿာနုဂတဘာဝေါ၊ တသ္မာ တာသံ ဒွိန္နမေတ္ထ ¶ သာမတ္ထိယတော အဓိမတ္တတာ၊ ဣတရာသဉ္စ ဩမတ္တတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေါဿဇ္ဇနေ…ပေ… ဗလဝတိယော’’တိ။ ယသ္မာ ပန အာပေါဓာတုယာ အနုဂတာ ပထဝီဓာတု သန္နိက္ခေပနဿ ပစ္စယော။ ပတိဋ္ဌာဘာဝေ ဝိယ ပတိဋ္ဌာပနေပိ တဿာ သာတိသယကိစ္စတ္တာ အာပေါဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ၊ တထာ ဃဋ္ဋနကိရိယာယ ပထဝီဓာတုယာ ဝသေန သန္နိရုမ္ဘနဿ သိဇ္ဈနတော တတ္ထာပိ ပထဝီဓာတုယာ အာပေါဓာတုအနုဂတဘာဝေါ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘တထာ သန္နိက္ခေပနသန္နိရုမ္ဘနေသူ’’တိ။

တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဘိက္ကမနေ၊ တေသု ဝါ ဝုတ္တေသု ဥဒ္ဓရဏာဒီသု ဆသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ဥဒ္ဓရဏေတိ ဥဒ္ဓရဏက္ခဏေ။ ရူပါရူပဓမ္မာတိ ဥဒ္ဓရဏာကာရေန ပဝတ္တာ ရူပဓမ္မာ တံသမုဋ္ဌာပကာ အရူပဓမ္မာ စ။ အတိဟရဏံ န ပါပုဏန္တိ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာနတော။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နာ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ဒေသန္တရသင်္ကမနံ အတ္ထိ။ ပဗ္ဗံ ပဗ္ဗန္တိအာဒိ ဥဒ္ဓရဏာဒိကောဋ္ဌာသေ သန္ဓာယ သဘာဂသန္တတိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတိဣတ္တရော ဟိ ရူပဓမ္မာနမ္ပိ ပဝတ္တိက္ခဏော၊ ဂမနဿာဒါနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယာယေန ¶ ပဋိမုခံ ဓာဝန္တာနံ သိရသိ ပါဒေ စ ဗဒ္ဓခုရဓာရာသမာဂမတောပိ သီဃတရော။ ယထာ တိလာနံ ဘဇ္ဇိယမာနာနံ တဋတဋာယနေန ဘေဒေါ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒေနာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘တဋတဋာယန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပန္နာ ဟိ ဧကန္တတော ဘိဇ္ဇန္တီတိ။

သဒ္ဓိံ ရူပေနာတိ ဣဒံ တဿ တဿ စိတ္တဿ နိရောဓေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈနကရူပဓမ္မဝသေန ဝုတ္တံ၊ ယံ တတော သတ္တရသမစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ။ အညထာ ယဒိ ရူပါရူပဓမ္မာ သမာနက္ခဏာ သိယုံ၊ ‘‘ရူပံ ဂရုပရိဏာမံ ဒန္ဓနိရောဓ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ ဝိရောဓော သိယာ။ တထာ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ယထယိဒံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈) ဧဝမာဒိပါဠိယာ စ။ စိတ္တစေတသိကာ ဟိ သာရမ္မဏသဘာဝါ ယထာဗလံ အတ္တနော အာရမ္မဏပစ္စယဘူတမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တာယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ တေသံ တံသဘာဝနိပ္ဖတ္တိအနန္တရံ နိရောဓော၊ ရူပဓမ္မာ ပန အနာရမ္မဏာ ပကာသေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ တေသံ ပကာသေတဗ္ဗဘာဝနိပ္ဖတ္တိ သောဠသဟိ စိတ္တေဟိ ဟောတီတိ တင်္ခဏာယုကတာ တေသံ ဣစ္ဆိတာ၊ လဟုကဝိညာဏဿ ဝိသယသင်္ဂတိမတ္တပစ္စယတာယ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ၊ ဝိသယသင်္ဂတိမတ္တတာယ စ ဝိညာဏဿ လဟုပရိဝတ္တိတာ၊ ဒန္ဓမဟာဘူတပစ္စယတာယ ရူပဓမ္မာနံ ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာ။ နာနာဓာတုယာ ယထာဘူတဉာဏံ ခေါ ပန တထာဂတဿေဝ၊ တေန စ ပုရေဇာတပစ္စယော ရူပဓမ္မောဝ ဝုတ္တော၊ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တဿေဝါတိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမာနက္ခဏတာ န ယုဇ္ဇတေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အညံ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ၊ အညံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈတီတိ ယံ ပုရိမုပ္ပန္နံ စိတ္တံ၊ တံ အညံ၊ တံ ပန နိရုဇ္ဈန္တံ အပရဿ အနန္တရာဒိပစ္စယော ဟုတွာ ဧဝ နိရုဇ္ဈတီတိ တထာလဒ္ဓပစ္စယံ အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ တေသံ အန္တရော လဗ္ဘေယျာတိ၊ နောတိ အာဟ ‘‘အဝီစိမနုပဗန္ဓော’’တိ။ ယထာ ဝီစိ အန္တရော န လဗ္ဘတိ၊ ‘‘တဒေဝေတ’’န္တိ အဝိသေသဝိဒူ မညန္တိ၊ ဧဝံ အနု အနု ပဗန္ဓော စိတ္တသန္တာနော ရူပသန္တာနော စ နဒီသောတောဝ နဒိယံ ဥဒကပ္ပဝါဟော ဝိယ ဝတ္တတိ။

အဘိမုခံ လောကိတံ အာလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘ပုရတောပေက္ခန’’န္တိ။ ယသ္မာ ယံဒိသာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ တိဋ္ဌတိ နိသီဒတိ ဝါ၊ တဒဘိမုခံ ပေက္ခနံ အာလောကိတံ ¶ ၊ တသ္မာ တဒနုဂတံ ဝိဒိသာလောကနံ ဝိလောကိတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိလောကိတံ နာမ အနုဒိသာပေက္ခန’’န္တိ။ သမ္မဇ္ဇနပရိဘဏ္ဍာဒိကရဏေ ဩလောကိတဿ၊ ဥလ္လောကာဟရဏာဒီသု ဥလ္လောကိတဿ၊ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တဿ ပရိဿယဿ ပရိဝဇ္ဇနာဒိဝသေန အပလောကိတဿ စ သိယာ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ – ‘‘ဣမိနာ ဝါ မုခေန သဗ္ဗာနိပိ တာနိ ဂဟိတာနေဝါ’’တိ။

ကာယသက္ခိန္တိ ကာယေန သစ္ဆိကတဝန္တံ၊ ပစ္စက္ခကာရိနန္တိ အတ္ထော။ သောဟာယသ္မာ ဝိပဿနာကာလေ ဧဝ ‘‘ယမေဝါဟံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတံ နိဿာယ သာသနေ အနဘိရတိအာဒိဝိပ္ပကာရံ ပတ္တော၊ တမေဝ သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ဥဿာဟဇာတော ဗလဝဟိရောတ္တပ္ပော၊ တတ္ထ စ ကတာဓိကာရတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရေ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော၊ တေနေဝ နံ သတ္ထာ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ ယဒိဒံ နန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၃၀) ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။

သာတ္ထကတာ စ သပ္ပာယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ အာလောကိတဝိလောကိတဿာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဿေဝ ဂေါစရသမ္ပဇညဘာဝတောတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ အတ္တနော ကမ္မဋ္ဌာနဝသေနေဝ အာလောကနဝိလောကနံ ကာတဗ္ဗံ၊ ခန္ဓာဒိကမ္မဋ္ဌာနိကေဟိ အညော ဥပါယော န ဂဝေသိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မာ အာလောကိတာဒိသမညာပိ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသော၊ တသ္မာ တဿ ယာထာဝတော ပဇာနနံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရဝသေနာတိ ကိရိယမယစိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုယာ စလနာကာရပဝတ္တိဝသေန။ အဓော သီဒတီတိ ထောကံ ဩတရတိ။ ဥဒ္ဓံ လင်္ဃေတီတိ လင်္ဃန္တံ ဝိယ ဥပရိ ဂစ္ဆတိ။

အင်္ဂကိစ္စံ သာဓယမာနန္တိ ပဓာနဘူတံ အင်္ဂကိစ္စံ နိပ္ဖာဒေန္တံ၊ ဥပပတ္တိဘဝဿ သရီရံ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ပဌမဇဝနေပိ…ပေ… သတ္တမဇဝနေပိ န ဟောတီတိ ဣဒံ ပဉ္စဒွါရဝိညာဏဝီထိယံ ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ¶ ရဇ္ဇနာဒီနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ဣဋ္ဌေ ဣတ္ထိရူပါဒိမှိ လောဘမတ္တံ၊ အနိဋ္ဌေ ပဋိဃမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မနောဒွါရေ ပန ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒိ ဟောတိ၊ တဿ ပဉ္စဒွါရဇဝနံ မူလံ၊ ယထာဝုတ္တံ ¶ ဝါ သဗ္ဗံ ဘဝင်္ဂါဒိ။ ဧဝံ မနောဒွါရဇဝနဿ မူလဘူတဓမ္မပရိဇာနနဝသေနေဝ မူလပရိညာ ဝုတ္တာ၊ အာဂန္တုကတာဝကာလိကတာ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗဘာဝဝသေန စေဝ ဣတ္တရဘာဝဝသေန စ ဝုတ္တာ။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ဘိဇ္ဇိတွာ ပတိတေသူတိ ဟေဋ္ဌိမဿ ဥပရိမဿ စ အပရာပရံ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိမာဟ။

တန္တိ ဇဝနံ။ တဿ ဇဝနဿ န ယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဂန္တုကော အဗ္ဘာဂတော။ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော တာဝတကော ကာလော ဧတေသန္တိ တာဝကာလိကာနိ။

ဧတံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ သမဝါယေတိ သာမဂ္ဂိယံ။ တတ္ထာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန အာလောကနဝိလောကနေ ပညာယမာနေ တဗ္ဗိနိမုတ္တော – ကော ဧကော အာလောကေတိ၊ ကော ဝိလောကေတိ။ ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဣဒံ သုတ္တန္တနယေန ပရိယာယတော ဝုတ္တံ။ သဟဇာတပစ္စယောတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ အညမညသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယာနမ္ပိ လဗ္ဘနတော။

ကာလေတိ သမိဉ္ဇိတုံ ယုတ္တကာလေ သမိဉ္ဇန္တဿ၊ တထာ ပသာရေတုံ ယုတ္တကာလေ ပသာရေန္တဿ။ ‘‘မဏိသပ္ပော နာမ ဧကာ သပ္ပဇာတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ လဠနန္တိ ကမ္ပနံ၊ လီဠာကရဏံ ဝါ။

ဥဏှပကတိကော ပရိဠာဟဗဟုလကာယော။ သီလဿ ဝိဒူသနေန အဟိတာဝဟတ္တာ မိစ္ဆာဇီဝဝသေန ဥပ္ပန္နံ အသပ္ပာယံ။ ‘‘စီဝရမ္ပိ အစေတန’’န္တိအာဒိနာ စီဝရဿ ဝိယ ကာယောပိ အစေတနောတိ ကာယဿ အတ္တသုညတာဝိဘာဝနေန ‘‘အဗ္ဘန္တရေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပရိဒီပေန္တော ဣတရီတရသန္တောသဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတောတိ အာဟတစတုပဉ္စဂဏ္ဌိကော၊ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟိ ဝါ ဟတသောဘော။

အဋ္ဌဝိဓောပိ အတ္ထောတိ အဋ္ဌဝိဓောပိ ပယောဇနဝိသေသော။ မဟာသိဝတ္ထေရဝါဒဝသေန ‘‘ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘နေဝ ဒဝါယာတိအာဒိနာ နယေနာ’’တိ ပန ဣဒံ ပဋိက္ခေပင်္ဂဒဿနမုခေန ပါဠိ အာဂတာတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပထဝီသန္ဓာရကဇလဿ ¶ ¶ တံသန္ဓာရကဝါယုနာ ဝိယ ပရိဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝါယောဓာတုယာဝ အာသယေ အဝဋ္ဌာနန္တိ အာဟ – ‘‘ဝါယောဓာတုဝသေနေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အတိဟရတီတိ ယာဝ မုခါ အဘိဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ တတော ကုစ္ဆိယံ ဝိမိဿံ ကရောန္တော ဟရတိ။ အတိဟရတီတိ ဝါ မုခဒွါရံ အတိက္ကာမေန္တော ဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ ကုစ္ဆိဂတံ ပဿတော ဟရတိ။ ပရိဝတ္တေတီတိ အပရာပရံ စာရေတိ။ ဧတ္ထ စ အာဟာရဿ ဓာရဏပရိဝတ္တနသဉ္စုဏ္ဏနဝိသောသနာနိ ပထဝီဓာတုသဟိတာ ဧဝ ဝါယောဓာတု ကရောတိ၊ န ကေဝလာတိ တာနိ ပထဝီဓာတုယာ ကိစ္စဘာဝေန ဝုတ္တာနိ၊ သာ ဧဝ ဓာရဏာဒီနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တဿ သာဓာရဏာတိ ဝုတ္တာနိ။ အလ္လတ္တဉ္စ အနုပါလေတီတိ ယထာ ဝါယောဓာတုအာဒီဟိ အညေဟိ ဝိသောသနံ န ဟောတိ၊ တထာ အနုပါလေတိ အလ္လဘာဝံ။ တေဇောဓာတူတိ ဂဟဏီသင်္ခါတာ တေဇောဓာတု။ သာ ဟိ အန္တောပဝိဋ္ဌံ အာဟာရံ ပရိပါစေတိ။ အဉ္ဇသော ဟောတီတိ အာဟာရဿ ပဝိသနာဒီနံ မဂ္ဂေါ ဟောတိ။ အာဘုဇတီတိ ပရိယေသနဝသေန၊ အဇ္ဈောဟရဏဇိဏ္ဏာဇိဏ္ဏတာဒိပဋိသံဝေဒနဝသေန စ အာဝဇ္ဇေတိ၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တံတံဝိဇာနနဿ ပစ္စယဘူတောယေဝ ဟိ ပယောဂေါ ‘‘သမ္မာပယောဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ယေန ဟိ ပယောဂေန ပရိယေသနာဒိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ သော တဗ္ဗိသယဝိဇာနနမ္ပိ နိပ္ဖာဒေတိ နာမ တဒဝိနာဘာဝတော။ အထ ဝါ သမ္မာပယောဂံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ အနွာယ အာဂမ္မ အာဘုဇတိ သမန္နာဟရတိ။ အာဘောဂပုဗ္ဗကော ဟိ သဗ္ဗောပိ ဝိညာဏဗျာပါရောတိ တထာ ဝုတ္တံ။

ဂမနတောတိ ဘိက္ခာစာရဝသေန ဂေါစရဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂမနတော။ ပရိယေသနတောတိ ဂေါစရဂါမေ ဘိက္ခတ္ထံ အာဟိဏ္ဍနတော။ ပရိဘောဂတောတိ အာဟာရဿ ပရိဘုဉ္ဇနတော။ အာသယတောတိ ပိတ္တာဒိအာသယတော။ အာသယတိ ဧတ္ထ ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တမာနောပိ ကမ္မဗလဝဝတ္ထိတော ဟုတွာ မရိယာဒဝသေန အညမညံ အသင်္ကရတော သယတိ တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတီတိ အာသယော၊ အာမာသယဿ ဥပရိ တိဋ္ဌနကော ပိတ္တာဒိကော။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော။ နိဓေတိ ယထာဘုတ္တော အာဟာရော နိစိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ နိဓာနံ၊ အာမာသယော၊ တတော နိဓာနတော။ အပရိပက္ကတောတိ ဂဟဏီသင်္ခါတေန ကမ္မဇတေဇေန အဝိပက္ကတော။ ပရိပက္ကတောတိ ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝိပက္ကဘာဝတော။ ဖလတောတိ နိပ္ဖတ္တိတော။ နိဿန္ဒတောတိ ဣတော စိတော စ ဝိဿန္ဒနတော ¶ ။ သမ္မက္ခနတောတိ သဗ္ဗသော မက္ခနတော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၂၉၄) ဂဟေတဗ္ဗော။

သရီရတော သေဒါ မုစ္စန္တီတိ ဝေဂသန္ဓာရဏေန ဥပ္ပန္နပရိဠာဟတော သရီရတော သေဒါ မုစ္စန္တိ။ အညေ စ ရောဂါ ကဏ္ဏသူလဘဂန္ဒရာဒယော။ အဋ္ဌာနေတိ မနုဿာမနုဿပရိဂ္ဂဟေ အယုတ္တဋ္ဌာနေ ခေတ္တဒေဝါယတနာဒိကေ။ ကုဒ္ဓါ ဟိ မနုဿာ အမနုဿာပိ ဝါ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေန္တိ။ ဝိဿဋ္ဌတ္တာ နေဝ တဿ ¶ ဘိက္ခုနော အတ္တနော၊ ကဿစိ အနိဿဇ္ဇိတတ္တာ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ စ န ပရဿ၊ ဥဒကတုမ္ဗတောတိ ဝေဠုနာဠိအာဒိဥဒကဘာဇနတော။ တန္တိ ဆဍ္ဍိတဥဒကံ။

ဧတ္ထ စ ဧကော ဣရိယာပထော ဒွီသု ဌာနေသု အာဂတော၊ သော ပုဗ္ဗေ အဘိက္ကမပဋိက္ကမဂဟဏေန။ ‘‘ဂမနေပိ ပုရတော ပစ္ဆတော စ ကာယဿ အဘိဟရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဣဓ ဂမနမေဝ ဂဟိတ’’န္တိ အပရေ။ ယသ္မာ ဣဓ သမ္ပဇညကထာယံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညမေဝ ဓုရံ၊ တသ္မာ အန္တရန္တရေ ဣရိယာပထေ ပဝတ္တာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရောဓဒဿနဝသေန သမ္ပဇာနကာရိတာ ဂဟိတာတိ။ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ – ဧကော ဟိ ဘိက္ခု ဂစ္ဆန္တော အညံ စိန္တေန္တော၊ အညံ ဝိတက္ကေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ ဧကော တိဋ္ဌန္တော၊ နိသီဒန္တော၊ သယန္တော အညံ စိန္တေန္တော၊ အညံ ဝိတက္ကေန္တော သယတိ၊ ဧကော ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယတိ။ ဧတ္တကေန ပန န ပါကဋံ ဟောတီတိ စင်္ကမနေန ဒီပေန္တိ။ ယော ဘိက္ခု စင်္ကမနံ ဩတရိတွာ စင်္ကမနကောဋိယံ ဌိတော ပရိဂ္ဂဏှာတိ – ‘‘ပါစီနစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ ပစ္ဆိမစင်္ကမနကောဋိယံ ပဝတ္တာပိ ပါစီနစင်္ကမနကောဋိံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ စင်္ကမနမဇ္ဈေ ပဝတ္တာ ဥဘော ကောဋိယော အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ စင်္ကမနေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဌာနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ ဌာနေ ပဝတ္တာ နိသဇ္ဇံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ နိသဇ္ဇာယ ပဝတ္တာ သယနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ၊ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဧဝ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတာရေတိ၊ ဥဋ္ဌဟန္တော ပန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ အယံ ဘိက္ခု ဂတာဒီသု သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတီတိ။

ဧဝမ္ပိ ¶ သုတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ ဟောတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ န ကာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ သော ဘိက္ခု ယာဝ သက္ကောတိ၊ တာဝ စင်္ကမိတွာ ဌတွာ နိသီဒိတွာ သယမာနော ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သယတိ – ‘‘ကာယော အစေတနော မဉ္စော အစေတနော၊ ကာယော န ဇာနာတိ ‘အဟံ မဉ္စေ သယိတော’တိ၊ မဉ္စောပိ န ဇာနာတိ ‘မယိ ကာယော သယိတော’တိ၊ အစေတနော ကာယော အစေတနေ မဉ္စေ သယိတော’’တိ၊ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဧဝ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတာရေတိ၊ ပဗုဇ္ဈန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ ပဗုဇ္ဈတီတိ အယံ သုတ္တေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။ ကာယိကာဒိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တနေန တမ္မယတ္တာ အာဝဇ္ဇနကိရိယာနိဗ္ဗတ္တကတ္တာ အာဝဇ္ဇနကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာ စ ဇဝနံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တံ ကိရိယာမယပဝတ္တံ နာမ၊ တသ္မိံ သတိ ဇာဂရိတံ နာမ ဟောတီတိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ အပိစ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ ဇဂ္ဂန္တောပိ ဇာဂရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတီတိ။

ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ¶ ဌတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောပိ ဗာတ္တိံသတိရစ္ဆာနကထံ ပဟာယ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတသပ္ပာယကထံ ကထေန္တောပိ ဘာသိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု စိတ္တရုစိယံ အာရမ္မဏံ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တောပိ ဒုတိယဇ္ဈာနံ သမာပန္နောပိ တုဏှီဘာဝေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ ဒုတိယဉှိ ဈာနံ ဝစီသင်္ခါရပ္ပဟာနတော ဝိသေသတော တုဏှီဘာဝေါ နာမာတိ။ ဩဋ္ဌေ စာတိအာဒီသု စ-သဒ္ဒေန ကဏ္ဌသီသနာဘိအာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဒနုရူပံ ပယောဂန္တိ တဿ ဥပ္ပတ္တိယာ အနုစ္ဆဝိကံ စိတ္တဿ ပဝတ္တိအာကာရသညိတံ ပယောဂံ၊ ယတော သဗ္ဗေ ဝိစာရာဒယော နိပ္ဖဇ္ဇန္တိ။ ဥပါဒါရူပပဝတ္တိယာတိ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတသဒ္ဒါယတနုပ္ပတ္တိယာ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ သတ္တသုပိ ဌာနေသု အသမ္မုယှနဝသေန ‘‘မိဿက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂသမ္မာသတိယာပိ ကာယာနုပဿနာဒိအနုရူပတ္တာ သမ္ပဇညာနုရူပပုဗ္ဗဘာဂံ သတ္တဋ္ဌာနိယဿ ဧကန္တလောကိယတ္တာ။

သတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆၉။ ယသ္မာ သော ဘိက္ခု ‘‘ဒေသေတု မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မ’’န္တိ သံခိတ္တေန ဓမ္မဒေသနံ ယာစိ၊ တဿ သံခိတ္တရုစိဘာဝတော၊ တသ္မာ သံခိတ္တေနေဝ ¶ ဓမ္မံ ဒေသေတုကာမော ဘဂဝါ ‘‘တသ္မာတိဟာ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ယသ္မာ သံခိတ္တေန ဒေသနံ ယာစသိ၊ တသ္မာ’’တိ။ ကမ္မဿကတာဒိဋ္ဌိကဿေဝ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏဝိသေသာ ဣဇ္ဈန္တိ၊ န ဒိဋ္ဌိဝိပန္နဿ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌီတိ ကမ္မဿကတာဒိဋ္ဌီ’’တိ။

၄။ သာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၀။ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယဒုက္ခေ အပါတနဝသေန ဓာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မော၊ သာသနဗြဟ္မစရိယံ၊ တဒေဝ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ကိလေသာနံ ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယောတိ အာဟ – ‘‘ဓမ္မောတိ ဝါ…ပေ… နာမ’’န္တိ။ ပဋိပက္ခဓမ္မေဟိ အနဘိဘူတတာယ ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒီတိ လဒ္ဓနာမော သမာဓိ ဘူတော ဇာတော ဧတေသန္တိ ဧကောဒိဘူတာ။ ဧတ္ထ စ ဧကောဒိဘူတာတိ ဧတေန ဥပစာရဇ္ဈာနာဝဟော ပုဗ္ဗဘာဂိကော သမာဓိ ဝုတ္တော။ သမာဟိတာတိ ဧတေန ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိ။ ဧကဂ္ဂစိတ္တာတိ ဧတေန သုဘာဝိတော ဝသိပ္ပတ္တော အပ္ပနာသမာဓိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နဝကဘိက္ခူဟိ ဘာဝိတသတိပဋ္ဌာနာ ပုဗ္ဗဘာဂါ။ တေ ဟိ ယထာဘူတဉာဏာယ ဘာဝိတာ။ ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဟိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ခီဏာသဝေဟိ ဘာဝိတသတိပဋ္ဌာနာပိ ပုဗ္ဗဘာဂါ။ တေသဉှိ ကတကရဏီယာနံ ¶ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာယ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ၊ သေက္ခာနံ ပန သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ ပရိညတ္ထာယ ပဝတ္တာ လောကိယာ၊ ပရိဇာနနဝသေန ပဝတ္တာ လောကုတ္တရာတိ ‘‘မိဿကာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅။ အကုသလရာသိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၁။ ပဉ္စမေ ကေဝလောတိ ကုသလဓမ္မေဟိ အသမ္မိဿော၊ တတော ဧဝ သကလော သုက္ကပက္ခော အနဝဇ္ဇဋ္ဌော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၆။ သကုဏဂ္ဃိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၂။ ပါကတိကသကုဏကုလေသု ဗလဝဘာဝတော တေသံ ဟနနတော သကုဏဂ္ဃိ။ သေနောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေနဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ၊ သေနဝိသေသော ပန သော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာမိသတ္ထာယ ပတ္တတ္တာ ‘‘လောဘသာဟသေန ပတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ လောဘနိမိတ္တေန သာဟသာကာရေန ပတ္တာတိ အတ္ထော။ နင်္ဂလေန ကဋ္ဌံ ကသိတံ နင်္ဂလကဋ္ဌံ၊ တံ ကရီယတိ ဧတ္ထာတိ နင်္ဂလကဋ္ဌကရဏန္တိ ¶ အာဟ – ‘‘အဓုနာ ကဋ္ဌံ ခေတ္တဋ္ဌာန’’န္တိ။ လေဍ္ဍုယော တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထာတိ လေဍ္ဍုဋ္ဌာနံ၊ လေဍ္ဍုနိမိတ္တံ ကသိတဋ္ဌာနံ။ ဝဇ္ဇတီတိ ဝဒံ၊ ဝစနံ။ ကုစ္ဆိတံ ဝဒံ အဝဒံ။ ဂရဟနေ ဟိ အယံ အ-ကာရော ယထာ – ‘‘အပုတ္တော အဘရိယာ’’တိ။ အဝဒံ မာနေတီတိ အဝဒမာနာ၊ အတ္တနော ဗလမဒေန လာပံ အတိမညိတွာ ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဂစ္ဆ ခေါ၊ တွံ လာပ၊ တတြပိ မေ ဂန္တွာ န မောက္ခသီ’’တိ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ဗလဿ သုဋ္ဌု ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနာ’’တိ၊ တတ္ထ အတ္တတော အာပန္နံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဒမာနော’’တိ ဝါ ပါဌော၊ သာရမ္ဘဝသေန အဝှာယန္တောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧဟိ ခေါ ဒါနိ သကုဏဂ္ဃီ’’တိ။ သုဋ္ဌု ဌပေတွာတိ ဇိယာမုတ္တသရဿ ဝိယ သီဃပါတယောဂျတာကရဏေန ဥဘော ပက္ခေ သမ္မာ ဌပေတွာ။ အယန္တိ သကုဏဂ္ဃိ။ ဉတွာတိ ယထာဘူတဒဿနေန အတ္တနော ဉာဏေန ဇာနိတွာ။ ဖာလီယိတ္ထာတိ ဖာလစ္ဆေဒတိခိဏသိခရေ သုက္ခလေဍ္ဍုသ္မိံ ဘိဇ္ဇိတ္ထ။

၇။ မက္ကဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၃။ သဉ္စာရောတိ သဉ္စရဏံ။ လေပန္တိ သိလေသသဒိသံ အာလေပနံ။ ကာဇသိက္ကာ ဝိယာတိ ကာဇဒဏ္ဍကေ ဩလဂ္ဂေတဗ္ဗာ သိက္ကာ ဝိယ။ အပိစ စတဿော ရဇ္ဇုယော ဥပရိ ဗန္ဓနဋ္ဌာနဉ္စာတိ ပဉ္စဋ္ဌာနံ။ ဩဍ္ဍိတောတိ ဩလမ္ဗိတော။ ထုနန္တောတိ နိတ္ထုနန္တော။

၈။ သူဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၄။ အာဟာရသမ္ပာဒနေန ¶ တံတံအာဟာရဝတ္ထုဂတေ သူဒေတိ ပဂ္ဃရေတီတိ သူဒေါ၊ ဘတ္တကာရကော။ ဒဟရေဟိ မနာပတရံ အစ္စေတဗ္ဗတော အတိက္ကမိတဗ္ဗတော အစ္စယာ၊ ဘောဇနေ ရသဝိသေသာ၊ တသ္မာ နာနစ္စယေဟီတိ နာနပ္ပကာရရသဝိသေသေဟီတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နာနစ္စယေဟီ’’တိအာဒိ။ အဂ္ဂီယတိ အသင်္ကရတော ဝိဘဇီယတီတိ အဂ္ဂေါ၊ အမ္ဗိလမေဝ အဂ္ဂေါ အမ္ဗိလဂ္ဂေါတိ အာဟ – ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂေဟီတိ အမ္ဗိလကောဋ္ဌာသေဟီ’’တိ။ ဒါတုံ အဘိဟရိတဗ္ဗတာယ အဘိဟာရာ၊ ဒေယျဓမ္မာ။ တေနာဟ – ‘‘အဘိဟဋာနံ ဒါယာန’’န္တိ။ ဣဒံ မေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုလောမံဝါတိ ဣဒံ မမ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧဝံ ပဝတ္တမာနံ အနုလောမာဝသာနမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ ပုန ပဝတ္တမာနံ ¶ ဥဿက္ကိတွာ ဝိသေသနိဗ္ဗတ္တနတ္ထမေဝ ဟောတီတိ ဧဝံ နိမိတ္တံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ ဗာလော အဗျတ္တော၊ ပဏ္ဍိတော ပန သက္ကောတိ။ အတ္တနော စိတ္တဿာတိ အတ္တနော ဘာဝနာစိတ္တဿ။ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သတိပဋ္ဌာနာဝ ကထိတာ ‘‘သကဿ စိတ္တဿ နိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

၉။ ဂိလာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၅။ ပါဒဂါမောတိ နဂရဿ ပဒသဒိသော မဟန္တဂါမော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝေသာလိယံ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝဂါမကေ’’တိ။ အဟိတနိသေဓန-ဟိတနိယောဇန-ဗျသနပရိစ္စဇန-လက္ခဏော မိတ္တဘာဝေါ ယေသု အတ္ထိ၊ တေ မိတ္တာ။ ယေ ပန ဒိဋ္ဌမတ္တသဟာယာ၊ တေ သန္ဒိဋ္ဌာ။ ယေ သဝိသေသံ ဘတ္တိမန္တော၊ တေ သမ္ဘတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘မိတ္တာတိ မိတ္တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ ဘဂဝတော။ ပဉ္စမိယံ အဋ္ဌမိယံ စာတုဒ္ဒသိယံ ပဉ္စဒသိယန္တိ ဧကေကသ္မိံ ပက္ခေ စတ္တာရော ဝါရေ ကတွာ မာသဿ အဋ္ဌဝါရေ။

ဝေဒနာနံ ဗလဝဘာဝေန ခရော ဖရုသော ကက္ခဠော။ အာဗာဓောတိ ပုဗ္ဗကမ္မဟေတုတာယ ကမ္မသမုဋ္ဌာနော အာဗာဓော သင်္ခါရဒုက္ခတာသင်္ခါတော သဗ္ဗကာလိကတ္တာ သရီရဿ သဘာဂရောဂေါ နာမ။ နာယမီဒိသော အာဗာဓော၊ အယံ ပန ဗဟလတရဗျာဓိတာယ ‘‘ဝိသဘာဂရောဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ အန္တ-သဒ္ဒေါ သမီပပဝတ္တောတိ အာဟ – ‘‘မရဏန္တံ မရဏသန္တိက’’န္တိ။ ဝေဒနာ…ပေ… အကရောန္တော ဥက္ကံသဂတဘာဝိတကာယာဒိတာယ။ အပီဠိယမာနောတိ အပီဠိယမာနော ဝိယ။ ဩဝါဒမေဝ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အပလောကနန္တိ အာဟ – ‘‘ဩဝါဒါနုသာသနိံ အဒတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂဝီရိယံ နာမ ဖလသမာပတ္တိယာ ပရိကမ္မဘူတဝိပဿနာဝီရိယံ။ ဇီဝိတမ္ပိ ဇီဝိတသင်္ခါရော ပတိတုံ အဒတွာ အတ္တဘာဝဿ အဘိသင်္ခရဏတော။

‘‘ဧတ္တကံ ¶ ကာလံ အတိက္ကမိတွာ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ခဏပရိစ္ဆေဒဝတီ သမာပတ္တိ ခဏိကသမာပတ္တိ။ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာတိ ရူပသတ္တကာရူပသတ္တကဝသေန ပဝတ္တိယမာနံ ဝိပဿနာဘာဝနံ သဗ္ဗသော ခိလဝိရဟေန နိဂ္ဂုမ္ဗံ၊ အဗျာကုလတာယ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ။ မဟာဝိပဿနာဝသေနာတိ ပစ္စေကံ သဝိသေသံ ဝိတ္ထာရိတာနံ အဋ္ဌာရသာဒီနံ မဟာဝိပဿနာနံ ဝသေန ဝိပဿိတွာ သမာပန္နာ ယာ သမာပတ္တိ၊ သာ သုဋ္ဌု ဝိက္ခမ္ဘေတိ ဝေဒနံ မဟာဗလဝတာယ ပုဗ္ဗာရမ္မဏဿ၊ မဟာနုဘာဝတာယ တထာပဝတ္တိတဝိပဿနာဝီရိယဿ။ ယထာ ¶ နာမာတိအာဒိနာ တဿ နိဒဿနံ ဒဿေတိ။ ဝေဒနာတိ ဒုက္ခဝေဒနာ။ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟီတိ တဿေဝ သတ္တကဒွယဿ ဝသေန ဝဒတိ။ သန္နေတွာတိ အန္တရန္တရာ သမာပန္နဇ္ဈာနသမာပတ္တိသမ္ဘူတေန ဝိပဿနာပီတိသိနေဟေန တေမေတွာ။ သမာပတ္တီတိ ဖလသမာပတ္တိ။

ဂိလာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဂိလာနဘာဝတော ဝုဋ္ဌိတော။ သရီရဿ ဂရုထဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိ မဓုရကတာတိ အာဟ – ‘‘သဉ္ဇာတဂရုဘာဝေါ သဉ္ဇာတထဒ္ဓဘာဝေါ’’တိ။ နာနာကာရတောတိ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒတော။ သတိပဋ္ဌာနဓမ္မာတိ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ ဘာဝိယမာနာ သတိပဋ္ဌာနဓမ္မာ။ ပါကဋာ န ဟောန္တိ ကာယစိတ္တာနံ အကမ္မညတာယ။ တန္တိ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ န ဉာယန္တိ။

အနန္တရံ အဗာဟိရန္တိ ဓမ္မဝသေန ပုဂ္ဂလဝသေန စ အန္တရဗာဟိရံ အကတွာ။ ဧတ္တကန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ဒဟရကာလေတိ အတ္တနော ဒဟရကာလေ။ န ဧဝံ ဟောတီတိ ‘‘အဟံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဟရိဿာမီ’’တိအာဒိကော မာနတဏှာမူလကော ဣဿာမစ္ဆရိယာနံ ပဝတ္တိအာကာရော တထာဂတဿ န ဟောတိ၊ နတ္ထေဝ ပဂေဝ တေသံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အာဟ – ‘‘ဗောဓိပလ္လင်္ကေယေဝါ’’တိအာဒိ။ ပဋိသင်္ခရဏေန ဝေဌေန မိဿကေန။ မညေတိ ယထာဝုတ္တံ ပဋိသင်္ခရဏသညိတေန ဝေဌမိဿကေန ဝိယ ဇရသကဋံ။ အရဟတ္တဖလဝေဌေနာတိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိသညိတေန အတ္ထဘာဝဝေဌေန။

ဖလသမာပတ္တိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ဧကစ္စာနံ ဝေဒနာနန္တိ လောကိယာနံ ဝေဒနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တဒီပါတိ ဧတ္ထ အတ္တ-သဒ္ဒေန ဓမ္မော ဧဝ ဝုတ္တော၊ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတော ဧဝ။ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ စတူဟိ ဩဃေဟိ အနဇ္ဈောတ္ထရဏီယတော ‘‘ဒီပေါ’’တိ ဝုတ္တော။ တမအဂ္ဂေတိ တမယောဂါဘာဝေန သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂေ။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာကာမာနံ။ တေ ‘‘ဓမ္မဒီပါ ဝိဟရထာ’’တိ ဝုတ္တာ စတုသတိပဋ္ဌာနဂေါစရာဝ ဘိက္ခူ အဂ္ဂေ ဘဝိဿန္တိ။

၁၀။ ဘိက္ခုနုပဿယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၆။ ကမ္မဋ္ဌာနကမ္မိကာတိ ¶ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုတ္တာ။ ဝိသေသေတီတိ ဝိသေသော၊ အတိသယော၊ သွာယံ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော ဥပါဒါယုပါဒါယ ဂဟေတဗ္ဗောတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ကိလေသပရိဠာဟောတိ ကာယေ အသုဘာဒိဝသေန မနသိကာရံ အဒဟန္တဿ မနသိကာရဿ ဝီထိယံ အပဋိပန္နတာ သုဘာဒိဝသေန ကာယာရမ္မဏော ကိလေသပရိဠာဟော စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝီရိယာရမ္ဘဿ အဘာဝေန တသ္မိံ အာရမ္မဏေ စေတသော ဝါ လီနတ္တံ ဟောတိ၊ ဂေါစရဇ္ဈတ္တတော ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ။ ဧဝံ ကိလေသပရိဠာဟေ စာတိအာဒိနာ တိဝိဓမ္ပိ ဘာဝနာနုယောဂဿ ကိလေသဝတ္ထုဘာဝံ ဥပါဒါယ သမုစ္စယဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တေ ပရိဠာဟလီနတ္တဝိက္ခေပါ ဧကဇ္ဈံ န ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘ကာယာရမ္မဏော ဝါ’’တိအာဒိနာ အနိယမတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတော။ ကိလေသာနုရဉ္ဇိတေနာတိ ကိလေသဝိဝဏ္ဏိတစိတ္တေန ဟုတွာ န ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ကထံ ပန ဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ကိသ္မိဉ္စိဒေဝါ’’တိ။ န စ ဝိတက္ကေတိ န စ ဝိစာရေတီတိ ကိလေသသဟဂတေ ဝိတက္ကဝိစာရေ န ပဝတ္တေတိ။ သုခိတောတိ ဈာနသုခေန သုခိတော။

ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဘာဝနာ ပဝတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယသ္မာ ဟိ ဣမဿ ဘိက္ခုနော တံ မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိပန္ထေ သတိ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏာဒိအနုဿရဏေန စိတ္တံ ပသာဒေတွာ မူလကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာ ပဝတ္တာ၊ တသ္မာ ပဏိဓာယ ဘာဝနာတိ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အဋ္ဌပေတွာတိ စိတ္တံ အပ္ပဝတ္တေတွာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကမ္မဋ္ဌာနာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝသေန အတ္ထယောဇနာ သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သာရေန္တော ဝိယာတိ ရထံ ဝါဟယန္တော ဝိယ။ သမပ္ပမာဏတော အဋ္ဌကာဒိဝသေန သုတစ္ဆိတံ ပက္ခိပန္တော ဝိယ။ သုခေနေဝ ကိလေသာနံ ဩကာသံ အဒေန္တော အန္တရာ အသဇ္ဇန္တော အလဂ္ဂန္တော။ ဝိပဿနာစာရဿ အာရဒ္ဓဝုတ္တိတံ အပရိပန္ထတဉ္စ ဒဿေန္တော ဩပမ္မဒွယမာဟ။ ဗျာဘင်္ဂိယာတိ ကာဇဒဏ္ဍေန။ ကိလေသပရိဠာဟာဒီနန္တိ ကိလေသပရိဠာဟလီနတ္တဝိက္ခေပါနံ။

ဂုဠခဏ္ဍာဒီနီတိ ဂုဠခဏ္ဍသက္ခရခဏ္ဍာဒီနိ ဥစ္ဆုဝိကာရဘူတာနိ။ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒိဝစနတော ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အမ္ဗပါလိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ နာလန္ဒဝဂ္ဂေါ

၂။ နာလန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၈။ ဒုတိယဝဂ္ဂေ ¶ ¶ ပဌမသုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျန္တိ တံ လင်္ဃိတွာ ‘‘ဒုတိယေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဘိယျတရော အဘိညာတောတိ သမ္ဗောဓိယာ သေဋ္ဌတရောတိ အဘိလက္ခိတော။ ဘိယျတရာဘိညောတိ သဗ္ဗသတ္တေသု အဓိကတရပညော။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တရိတရဉာဏော’’တိ။ သမ္မာ အနဝသေသတော ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ သမ္ဗောဓီတိ အာဟ – ‘‘သမ္ဗောဓိယန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏေ’’တိ။ နိပ္ပဒေသာ ဂဟိတာတိ အနဝသေသာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဂဟိတာ အဂ္ဂမဂ္ဂသိဒ္ဓိယာဝ ဘဂဝတော သဗ္ဗဂုဏာနံ သိဒ္ဓတ္တာ။ န ကေဝလဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ၊ အထ ခေါ အဂ္ဂသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ တံတံဂုဏသမိဇ္ဈနံ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေနေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒွေပိ အဂ္ဂသာဝကာ’’တိအာဒိမာဟ။

အပရော နယော – ပသန္နောတိ ဣမိနာ ပသာဒဿ ဝတ္တမာနတာ ဒီပိတာတိ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓါတိ ဣမိနာပိ သဒ္ဓါယ ပစ္စုပ္ပန္နတာ ပကာသိတာတိ အာဟ – ‘‘ဧဝံ သဒ္ဒဟာမီတိ အတ္ထော’’တိ။ အဘိဇာနာတိ အဘိမုခဘာဝေန သဗ္ဗညေယျံ ဇာနာတီတိ အဘိညော၊ ဘိယျော အဓိကော အဘိညောတိ ဘိယျောဘိညော။ သော ဧဝ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန ဘိယျောဘိညတရောတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ – ‘‘ဘိယျတရော အဘိညာတော’’တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန အဘိဇာနာတီတိ အဘိညာ၊ အဘိဝိသိဋ္ဌာ ပညာ။ ဘိယျော အဘိညာ ဧတဿာတိ ဘိယျောဘိညော၊ သော ဧဝ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန ဘိယျောဘိညတရော။ သွာယံ အဿ အတိသယော အဘိညာယ ဘိယျောဘာဝကတောတိ အာဟ – ‘‘ဘိယျတရာဘိညော ဝါ’’တိ။ သမ္ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သမ္ဗောဓိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏဉ္စ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ သမ္ဗောဓိ နာမ။ တတ္ထ ပဓာနဝသေန တဒတ္ထဒဿနေ ပဌမဝိကပ္ပော၊ ပဒဋ္ဌာနဝသေန ဒုတိယဝိကပ္ပော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဿေဝ ဂဟဏံ၊ နနု ဟေဋ္ဌိမာနိပိ ဘဂဝတော မဂ္ဂဉာဏာနိ သဝါသနမေဝ ယထာသကံ ပဋိပက္ခဝိဓမနဝသေန ပဝတ္တာနိ။ သဝါသနပ္ပဟာနဉှိ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနန္တိ? သစ္စမေတံ၊ တံ ပန အပရိပုဏ္ဏံ ပဋိပက္ခဝိဓမနဿ ဝိပ္ပကတဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေ ဝါ’’တိ။ သဗ္ဗန္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အဓိဂန္တဗ္ဗံ သဗ္ဗံ။

ခါဒနီယာနံ ¶ ¶ ဥဠာရတာ သာတရသာနုဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘မဓုရေ အာဂစ္ဆတီ’’တိ။ ပသံသာယ ဥဠာရတာ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေနာတိ အာဟ – ‘‘သေဋ္ဌေ’’တိ။ ဩဘာသဿ ဥဠာရတာ မဟန္တဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိပုလေ’’တိ။ ဥသဘဿ အယန္တိ အာသဘီ၊ ဣဓ ပန အာသဘီ ဝိယာတိ အာသဘီ။ တေနာဟ – ‘‘ဥသဘဿ ဝါစာသဒိသီ’’တိ။ ယေန ဂုဏေန သာ တံသဒိသာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အစလာ အသမ္ပဝေဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတော ကုတောစိ အနုဿဝနံ အနုဿဝေါ။ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒီသု ကတပရိစယာနံ အာစရိယာနံ တံ တံ အတ္ထံ ဉာပေန္တီ ပဝေဏီ အာစရိယပရမ္ပရာ။ ကေဝလံ အတ္တနော မတိယာ ‘‘ဣတိ ကိရ ဧဝံ ကိရာ’’တိ ပရိကပ္ပနာ ဣတိကိရာ။ ပိဋကဿ ဂန္ထဿ သမ္ပဒါနတော ဘူတတော တဿ ဂဟဏံ ပိဋကသမ္ပဒါနံ။ ယထာသုတာနံ အတ္တာနံ အာကာရဿ ပရိဝိတက္ကနံ အာကာရပရိဝိတက္ကော။ တထေဝဿ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဒိဋ္ဌိယာ နိဇ္ဈာနက္ခမနံ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိ။ အာဂမာဓိဂမေဟိ ဝိနာ ကေဝလံ အနုဿုတတော တက္ကမဂ္ဂံ နိဿာယ တက္ကနံ တက္ကော။ အနုမာနဝိဓိံ နိဿာယ ဂဟဏံ နယဂ္ဂါဟော။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ဌတွာ ဘဂဝတော အယံ ထေရဿ စောဒနာ ထေရဿ စ သော အဝိသယော၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္စက္ခတော ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သီဟနာဒေါ ဝိယာတိ သီဟနာဒေါ။ တံသဒိသတာ စဿ သေဋ္ဌဘာဝေန၊ သော စေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သီဟနာဒေါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥန္နာဒယန္တေနာတိ အသနိသဒိသံ ကရောန္တေန။

အနုယောဂဒါပနတ္ထန္တိ အနုယောဂံ သောဓာပေတုံ။ ဝိမဒ္ဒက္ခမဉှိ သီဟနာဒံ နဒန္တော အတ္ထတော အနုယောဂံ သောဓေတိ နာမ၊ အနုယုဇ္ဈန္တော စ နံ သောဓာပေတိ နာမ။ ဒါတုန္တိ သောဓေတုံ။ ကေစိ ‘‘ဒါနတ္ထ’’န္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ န ဟိ ယော သီဟဒါနံ နဒတိ၊ သော ဧဝ တတ္ထ အနုယောဂံ ဒေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ နိဃံသနန္တိ ဝိမဒ္ဒနံ။ ဓမမာနန္တိ တာပယမာနံ။ တာပနဉ္စေတ္ထ ဂဂ္ဂရိယာ ဓမ္မာပနသီသေန ဝဒတိ။

သဗ္ဗေ တေတိ သဗ္ဗေ တေ အတီတေ နိရုဒ္ဓေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။ တေနေတံ ဒဿေတိ – ယေ တေ အဟေသုံ အတီတမဒ္ဓါနံ တဝ အဘိနီဟာရတော ဩရံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တေသံ တာဝ သာဝကဉာဏဂေါစရေ ဓမ္မေ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော မာရာဒယော ဝိယ စ ဗုဒ္ဓါနံ လောကိယစိတ္တာစာရံ တွံ ဇာနေယျာသိ။ ယေ ပန တေ အဗ္ဘတီတာ၊ တတော ပရတော ဆိန္နဝဋုမာ ဆိန္နပပဉ္စာ ပရိယာဒိန္နဝဋ္ဋာ သဗ္ဗဒုက္ခဝီတိဝတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ တဝ သာဝကဉာဏဿ ¶ အဝိသယဘူတေ ဓမ္မေ ကထံ ဇာနိဿသီတိ။ တေနာတိ သမ္ဗောဓိသင်္ခါတေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနေန အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန။ ဧဝံသီလာတိ တာဒိသသီလာ။ သမာဓိပက္ခာတိ သမာဓိ စ သမာဓိပက္ခာ စ သမာဓိပက္ခာ ဧကဒေသသရူပေကသေသနယေန။ တတ္ထ သမာဓိပက္ခာတိ ဝီရိယသတိယော တဒနုဂုဏာ စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ ဈာနသမာပတ္တီသု ယေဘုယျေန ဝိဟာရဝေါဟာရော၊ ဈာနသမာပတ္တိယော သမာဓိပ္ပဓာနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမာဓိပက္ခာနံ ဓမ္မာနံ ဂဟိတတ္တာ ဝိဟာရော ဂဟိတော’’တိ။

ယထာ ပန ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတာပိ သမာဓိပညာ ပဋိပက္ခတော ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုစ္စန-သင်္ခါတ-ကိစ္စဝိသေသ-ဒဿနဝသေန ဝိမုတ္တိပရိယာယေန ပုန ဂဟိတာ ‘‘ဧဝံဝိမုတ္တာ’’တိ၊ ဧဝံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝိသေသဒဿနဝသေန ပုန ဂဟိတော ‘‘ဧဝံဝိဟာရီ’’တိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ သမာပတ္တိဝိဟာရာနံ ဝသေနေတ္ထ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိမုတ္တီတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ကတွာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓန္တေတိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနောသာပနေန။ သဗ္ဗကိလေသေဟိ နိဿဋတ္တာ အသံသဋ္ဌတ္တာ ဝိမုတ္တတ္တာ စ နိဿရဏဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနံ။

အနာဂတဗုဒ္ဓါနံ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတနော။ တေန အတီတေသု တာဝ ခန္ဓာနံ ဘူတပုဗ္ဗတ္တာ တတ္ထ သိယာ ဉာဏဿ သဝိသယေ ဂတိ၊ အနာဂတေသု ပန သဗ္ဗသော အသဉ္ဇာတေသု ကထန္တိ ဣမမတ္ထံ ဇောတေတိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဂတာပီ’’တိအာဒိ။ ‘‘အတ္တနော စေတသာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိဒိတာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု အတီတာနာဂတေ သတ္တာဟေ ဧဝ ပဝတ္တံ စိတ္တံ စေတောပရိယဉာဏဿ ဝိသယော၊ န တတော ပရန္တိ? နယိဒံ စေတောပရိယဉာဏကိစ္စဝသေန ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသဉာဏာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ နာယံ ဒေါသော။ ဝိဒိတဋ္ဌာနေ န ကရောတိ သိက္ခာပဒေနေဝ တာဒိသဿ ပဋိက္ခေပဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ သေတုဃာတတော စ။ ကထံ ပန ထေရော ဒွယသမ္ဘဝေ ပဋိက္ခေပမေဝ အကာသိ၊ န ဝိဘဇ္ဇ ဗျာကာသီတိ အာဟ ‘‘ထေရော ကိရာ’’တိအာဒိ။ ပါရံ ပရိယန္တံ မိနောတီတိ ပါရမီ၊ သာ ဧဝ ဉာဏန္တိ ပါရမိဉာဏံ၊ သာဝကာနံ ပါရမိဉာဏံ သာဝကပါရမိဉာဏံ။ တသ္မိံ သာဝကာနံ ဥက္ကံသပရိယန္တဂတေ ဇာနနေ နာယမနုယောဂေါ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗညုတညာဏေ သဗ္ဗညုတာယ ဇာနနေ။ ကေစိ ပန ‘‘သာဝကပါရမိဉာဏေတိ သာဝကပါရမိဉာဏဝိသယေ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တထာ သေသပဒေသုပိ။ သီလ…ပေ… သမတ္ထန္တိ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဉာဏသင်္ခါတာနံ ကာရဏာနံ ¶ ဇာနနသမတ္ထံ။ ဗုဒ္ဓသီလာဒယော ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓကိစ္စဿ ပရေဟိ ဧတေ ဗုဒ္ဓါတိ ဇာနနဿ စ ကာရဏံ။

အနုမာနဉာဏံ ဝိယ သံသယဋ္ဌိတံ အဟုတွာ ဣဒမိဒန္တိ ယထာသဘာဝတော ဉေယျံ ဓာရေတိ နိစ္ဆိနောတီတိ ဓမ္မော၊ ပစ္စက္ခဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဿ ပစ္စက္ခတော ဉာဏဿာ’’တိ။ အနုဧတီတိ အနွယောတိ အာဟ ‘‘အနုယောဂံ အနုဂန္တွာ’’တိ။ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓဉှိ အတ္ထံ အနုဂန္တွာ အနုမာနဉာဏဿ ပဝတ္တိ ‘‘ဒိဋ္ဌေန အဒိဋ္ဌဿ အနုမာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဒိတေ ဝေဒကမ္ပိ ဉာဏံ အတ္ထတော ဝိဒိတမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အနုမာနဉာဏံ နယဂ္ဂါဟော ဝိဒိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဒိတောတိ ဝိဒ္ဓါ ¶ ပဋိလဒ္ဓါ၊ အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ အပ္ပမာဏောတိ အပရိမာဏော မဟာဝိသယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အပရိယန္တော’’တိ။ တေနာတိ အပရိယန္တတ္တာ။ တေန ဝါ အပရိယန္တေန ဉာဏေန။ ဧတေန ထေရော ယံ ယံ အနုမေယျမတ္ထံ ဉာတုကာမော ဟောတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ တဿ အသင်္ဂမပ္ပဋိဟတံ အနုမာနဉာဏံ ပဝတ္တေတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သော ဣမိနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣမိနာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန။

ပါကာရဿ ထိရဘာဝံ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ အာပေတီတိ ဥဒ္ဓါပံ၊ ပါကာရမူလံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါကာရဒွါရဗန္ဓပရိခါဒီနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စန္တေ ဘဝံ ပစ္စန္တိမံ။ ပဏ္ဍိတဒေါဝါရိကဋ္ဌာနိယံ ကတွာ ထေရော အတ္တာနံ ဒဿေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကဒွါရန္တိ ကသ္မာ အာဟာ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေသိ။

ယဿာ ပညာယ ဝသေန ပုရိသော ပဏ္ဍိတောတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပဏ္ဍိစ္စန္တိ အာဟ – ‘‘ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော’’တိ။ တံတံဣတိကတ္တဗ္ဗတာသု ဆေကဘာဝေါ ဗျတ္တဘာဝေါ ဝေယျတ္တိယံ။ မေဓတိ အညာဏံ ဟိံသတိ ဝိဓမတီတိ မေဓာ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေဓာဝီ။ ဌာနေ ဌာနေ ဥပ္ပတ္တိ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဌာနုပ္ပတ္တိကာ၊ ဌာနသော ဥပ္ပဇ္ဇနပညာ။ အနုပရိယာယန္တိ ဧတေနာတိ အနုပရိယာယော၊ သော ဧဝ ပထောတိ အနုပရိယာယပထော၊ ပရိတော ပါကာရဿ အနုယာယနမဂ္ဂေါ။ ပါကာရဘာဂါ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာ ဧတ္ထာတိ ပါကာရသန္ဓိ၊ ပါကာရဿ ဖုလ္လိတပဒေသော။ သော ပန ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဒွိန္နမ္ပိ ဣဋ္ဌကာနံ ဝိဂမေန ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ အာဟ – ‘‘ဒွိန္နံ ဣဋ္ဌကာနံ အပဂတဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဆိန္နဋ္ဌာနန္တိ ဆိန္နဘိန္နပဒေသံ၊ ဆိန္နဋ္ဌာနံ ဝါ။ တဉှိ ‘‘ဝိဝရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကီလိဋ္ဌန္တိ မလီနံ။ ဥပတာပေန္တီတိ ကိလေသပရိဠာဟေန သန္တာပေန္တိ။ ဝိဗာဓေန္တီတိ ပီဠေန္တိ။ ဥပ္ပန္နာယ ပညာယ နီဝရဏေဟိ န ကိဉ္စိ ကာတုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာယ ပညာယ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န ဒေန္တီ’’တိ။ တသ္မာတိ ပစ္စယူပဃာတေန ¶ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနတော။ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သုဋ္ဌု ဌပိတစိတ္တာတိ စတုဗ္ဗိဓာယပိ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ သမ္မဒေဝ ဌပိတစိတ္တာ အပ္ပိတစိတ္တာ။ ယထာသဘာဝေန ဘာဝေတွာတိ ယာထာဝတော သမ္မဒေဝ ယထာ ပဋိပက္ခာ သမုစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ ဘာဝေတွာ။

ပုရိမနယေ သတိပဋ္ဌာနာနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ စ မိဿကာ အဓိပ္ပေတာတိ တတော အညထာ ဝတ္တုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မိဿကာတိ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေန မိဿကာ။ ‘‘စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာတိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ သတိပဋ္ဌာနေသု ဝိပဿနံ ဂဟေတွာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယထာဘူတံ ဘာဝေတွာတိ ဝုတ္တတ္တာ မဂ္ဂပရိယာပန္နာနံယေဝ စ နေသံ နိပ္ပရိယာယဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝတော တေသု စ အဓိဂတမေဝ ဟောတီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ မဂ္ဂေါ စ သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စာတိ ဂဟိတေ သုန္ဒရော ပဉှော ဘဝေယျာ’’တိ မဟာသိဝတ္ထေရော အာဟ။ န ပနေဝံ ဂဟိတံ ပေါရာဏေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ ထေရောတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော။

တတ္ထာတိ ¶ တေသု ပစ္စန္တနဂရာဒီသု။ နဂရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ တဒတ္ထိကေဟိ ဥပဂန္တဗ္ဗတော ဥပဂတာနဉ္စ ပရိဿယရဟိတသုခါဓိဂမဋ္ဌာနတော။ ပါကာရော ဝိယ သီလံ တဒုပဂတာနံ ပရိတော အာရက္ခဘာဝတော။ အနုပရိယာယပထော ဝိယ ဟိရီ သီလပါကာရဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ပရိယာယပထောတိ ခေါ ဘိက္ခု ဟိရိယာ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ဒွါရံ ဝိယ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသနေ အဉ္ဇသဘာဝတော။ ပဏ္ဍိတဒေါဝါရိကော ဝိယ ဓမ္မသေနာပတိ နိဗ္ဗာနနဂရံ ပဝိဋ္ဌပဝိသနကာနံ သတ္တာနံ သလ္လက္ခဏတော။ ဒိန္နောတိ ဒါပိတော၊ သောဓိတောတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၃။ စုန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇၉။ ပုဗ္ဗေ သာဝတ္ထိတော ဝေဠုဝဂါမဿ ဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂတမဂ္ဂေနေဝ ပဋိနိဝတ္တန္တော’’တိ။ သတ္တန္နန္တိ ဥပသေနော၊ ရေဝတော၊ ခဒိရဝနိယော၊ စုန္ဒော၊ သမဏုဒ္ဒေသော အဟန္တိ စတုန္နံ၊ စာလာ၊ ဥပစာလာ၊ သီသူပစာလာတိ၊ တိဿန္နန္တိ ဣမေသံ သတ္တန္နံ အရဟန္တာနံ။ နတ္ထိ နု ခေါတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဩလောကေန္တော’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော သီဟာဝလောကနဉာယေန။ ဘဝိဿန္တိ မေ ဝတ္တာရော ဟရိတုံ နာသက္ခီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဒါနိ ပစ္ဆိမဒဿနန္တိ ဘူတကထနမတ္တံ၊ န တတ္ထ သာလယတာဒဿနံ ယထာ တထာဂတဿ ဝေသာလိယာ နိက္ခမိတွာ နာဂါပလောကိတံ။

တဿ ¶ တဿ ဝိသေသဿ အဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ ဣဒ္ဓိဘေဒဒဿနံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ။ သီဟဿ ဝိဇမ္ဘနာဒိဝသေန ကီဠိတွာ နာဒသဒိသီ အယံ ဓမ္မကထာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သီဟဝိကီဠိတော ဓမ္မပရိယာယော’’တိ။ ဂမနကာလော မယှန္တီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ။ တေန ထေရေန ယထာရမ္ဘဿ ဝစနပဗန္ဓဿ သမာပိတဘာဝံ ဇောတေတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ ဧဒိသေသု သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု။ ယုဂန္ဓရာဒယော ပရိဘဏ္ဍပဗ္ဗတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝါတိ ဧကပ္ပဟာရေန ဣဝ။ သွာယံ ဣဝ-သဒ္ဒေါ န သက္ကောမီတိ ဧတ္ထ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။

ပဋိပါဒေဿာမီတိ ဌိတကာယံ ပဋိပါဒေဿာမိ။ ပတ္ထနာကာလေ အနောမဒဿိဿ ဘဂဝတော ဝစနသုတာနုသာရေန ဉာဏေန ဒိဋ္ဌမတ္တတံ သန္ဓာယ ‘‘တံ ပဌမဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ဂုဏသာရံ။ ဧသ မဂ္ဂေါတိ ဧသော ဇာတာနံ သတ္တာနံ မရဏနိဋ္ဌိတော ပန္ထော။ ပုနပိ ဧဝံဘာဝိနော နာမ သင်္ခါရာတိ သင်္ခါရာ နာမ ဧဝံဘာဝိနော၊ မရဏပရိယောသာနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တကန္တိ ဧတ္တကံ ကာလံ။ သင်္ကဍ္ဎိတွာ သံဟရိတွာ။ မုခံ ပိဓာယာတိ မုခံ ဆာဒေတွာ။ အဂ္ဃိကသတာနီတိ မကုဠင်္ကုရစေတိယသတာနိ။

ပုရိမဒိဝသေတိ ¶ အတီတဒိဝသေ။ ယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိနော အရဟတ္တပ္ပတ္တဒိဝသေယေဝ သတ္ထု သာဝကသန္နိပါတော အဟောသိ၊ တသ္မာ ‘‘ပူရိတသာဝကသန္နိပါတော ဧသ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စ ဇာတိသတာနီတိ ဘုမ္မတ္ထေ၊ အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။

ကဠောပိဟတ္ထောတိ ဝိလီဝမယဘာဇနဟတ္ထော။ ‘‘စမ္မမယဘာဇနဟတ္ထော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ပုရန္တရေတိ နဂရမဇ္ဈေ။ ဝနေတိ အရညေ။

ဩသက္ကနာကာရဝိရဟိတောတိ ဓမ္မဒေသနာယ သင်္ကောစဟေတုဝိရဟိတော။ ဝိသာရဒေါတိ သာရဒဝိရဟိတော။ ဓမ္မောဇန္တိ ဓမ္မရသံ၊ ဩဇဝန္တံ ဒေသနာဓမ္မန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မဘောဂန္တိ ဓမ္မပရိဘောဂံ၊ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝိဘဇနဝသေန ပဝတ္တံ ဓမ္မသမ္ဘောဂန္တိ ဒေသနာဓမ္မမေဝ ဝဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘယေနပိ ဓမ္မပရိဘောဂေါဝ ကထိတော’’တိ။

ပိယာယိတဗ္ဗတော ပိယေဟိ။ မနဿ ဝဍ္ဎနတော မနာပေဟိ။ ဇာတိယာတိ ခတ္တိယာဒိဇာတိယာ။ နာနာဘာဝေါ အသဟဘာဝေါ ဝိသုံဘာဝေါ။ အညထာဘာဝေါ အညထတ္တံ။ သရီရန္တိ ရူပဓမ္မကာယသင်္ခါတံ သရီရံ။ ရူပကာယေ ¶ ဟိ ဘိဇ္ဇန္တေ ဘိဇ္ဇန္တေဝ။ သော ဘိဇ္ဇေယျာတိ သော မဟန္တတရော ခန္ဓော ဘိဇ္ဇေယျ။

ဒက္ခိဏဒိသံ ဂတောတိ ဒက္ခိဏဒိသာမုခေ ပဝတ္တော။ မဟာခန္ဓော ဝိယာတိ မဟန္တော သာရဝန္တော သာခါခန္ဓော ဝိယ။ သာခခန္ဓာ ဟိ ဒိသာဘိမုခပဝတ္တာကာရာ၊ မူလခန္ဓော ပန ဥဒ္ဓမုဂ္ဂတော။ သောဠသန္နံ ပဉှာနန္တိ သောဠသန္နံ အပရာပရိယပဝတ္တနိယာနံ အတ္ထာနံ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ဟိ အတ္ထော ပဉှော။

၄-၅။ ဥက္ကစေလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၃၈၀-၃၈၁။ အမာဝသုပေါသထေတိ အမာဝသိဥပေါသထေ၊ ကာလပက္ခဥပေါသထေတိ အတ္ထော။ ပုရိမနယေနေဝါတိ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ။

၆။ ဥတ္တိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈၂။ မစ္စုဓေယျဿာတိ မစ္စုနော ပဝတ္တိဋ္ဌာနဿ။

၈။ ဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈၄။ တသ္မိံ ¶ ကာလေတိ ပဌမာဘိသမ္ဗောဓိယံ။ ဘိက္ခုယေဝ နတ္ထိ ဓမ္မစက္ကဿ အပ္ပဝတ္တိတတ္တာ၊ ဘိက္ခုယေဝ ဘိက္ခုလက္ခဏယောဂတော။ ဧကကော မဂ္ဂေါ၊ န ဒွေဓာပထဘူတောတိ ဧကမဂ္ဂေါ၊ တံ ဧကမဂ္ဂံ။ ဇာတိယာ ခယော ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တဘူတောတိ ဇာတိက္ခယန္တော၊ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဇာတိက္ခယန္တဒဿီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၉။ သေဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈၅။ အယံ တဿ လဒ္ဓီတိ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ တဿ အာစရိယဿ လဒ္ဓိ။ တတော အနာမေန္တောတိ ယေန ဝံသော နမတိ၊ တေန ကာယံ အနာမေန္တော။ တထာ နမန္တော ဟိ ပတိတွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဟောတိ။ တန္တိ ကာယံ၊ တံ ဝံသံ ဝါ။ အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယာတိ နမိတဋ္ဌာနတော ပရဘာဂေန အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယ။ ဧကတောဘာဂိယံ ကတွာတိ ယထာဝုတ္တံ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ¶ ကတွာ ဩနတံ ဝိယ ကတွာ။ တထာ ကရဏံ ပန တထာ ဝါတူပတ္ထမ္ဘဂါဟာပနေနာတိ အာဟ – ‘‘ဝါတူပတ္ထမ္ဘံ ဂါဟာပေတွာ’’တိ။ တဉ္စ သတိယာ တဒတ္ထံ ဥပဋ္ဌာနေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ’’တိ။ နိစ္စလောဝ နိသီဒန္တော အန္တေဝါသီ အာစရိယံ ရက္ခတိ၊ ဧတ္တကံ အာစရိယဿ လဒ္ဓိဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အာစရိယော ဝံသံ သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှန္တော’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

‘‘အတ္တာနမေဝ ရက္ခတီ’’တိ ဣဒံ အတ္တနော ရက္ခဏံ ပဓာနံ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ န အန္တေဝါသိကန္တိ အဝဓာရဏဖလံ။ အတ္တရက္ခာယ ပနေတ္ထ သိဇ္ဈမာနာယ အန္တေဝါသိကရက္ခာပိ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတီတိ။ ဒုတိယပက္ခေပိ ဧသေဝ နယော။ သော တတ္ထ ဉာယောတိ ယာ အတ္တနော ဧဝ ရက္ခာ၊ သာ အတ္ထတော ပရရက္ခာပိ ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ဉာယော ယုတ္တပ္ပယောဂေါ။ အနုဝဍ္ဎိယာတိ ယထာဝဍ္ဎိတဿ အနုအနုဝဍ္ဎိယာ။ ဧတေန ပဋိလဒ္ဓသမ္ပယုတ္တပမောဒနာကာရော ဒဿိတောတိ အာဟ – ‘‘သပုဗ္ဗဘာဂါယ မုဒိတာယာတိ အတ္ထော’’တိ။ အာသေဝနာယာတိအာဒီနိ ပဒါနိ အနုဒယတာပရိယောသာနာနိ (ယသ္မာ သတိပဋ္ဌာနံ သေဝန္တဿ သိဒ္ဓံ အတ္တနော စ ပရဿ စ ရက္ခဏံ ပကာသေန္တိ၊ တသ္မာ) – ‘‘အတ္တာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရက္ခိဿာမီတိ သတိပဋ္ဌာနံ သေဝိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၀။ ဇနပဒကလျာဏီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈၆။ ဇနပဒသ္မိံ ကလျာဏီတိ သကလဇနပဒေ ဘဒ္ဒါ ရူပသမ္ပတ္တိယာ သိက္ခာသမ္ပတ္တိယာ စ သုန္ဒရာ ¶ သေဋ္ဌာ။ ရူပသမ္ပတ္တိ စ နာမ သဗ္ဗသော ရူပဒေါသာဘာဝေန ရူပဂုဏပါရိပူရိယာ ဟောတီတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆသရီရဒေါသရဟိတာ ပဉ္စကလျာဏသမန္နာဂတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိဝရန္တော ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စကလျာဏသမန္နာဂတာတိ ပဉ္စဝိဓသရီရဂုဏသမ္ပဒါဟိ သမန္နာဂတာ။ နာတိဒီဃာ နာတိရဿာတိ ပမာဏမဇ္ဈိမာ ဒီဃတရပ္ပမာဏာ န ဟောတိ၊ န အတိရဿာ၊ လကုဏ္ဍကရူပါ န ဟောတိ။ နာတိကိသာတိ အတိဝိယ ကိသထဒ္ဓမံသလောဟိတာ ဒိဿမာနာ အဋ္ဌိသရီရာ ဇာလသရီရာ န ဟောတိ။ နာတိထူလာတိ ဘာရိယမံသာ မဟောဒရာ န ဟောတိ။ နာတိကာဠာ နာစ္စောဒါတာတိ အတိဝိယ ကာဠဝဏ္ဏာ ဈာမင်္ဂါရော ဝိယ ¶ ၊ ဒဓိတက္ကာဒီဟိ ပမဇ္ဇိတမတ္တကံသလောဟဝဏ္ဏာ န ဟောတိ။ မနုဿလောကေ တာဒိသိယာ ရူပသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော အတိက္ကန္တာ မနုဿဝဏ္ဏံ။ ယထာ ပမာဏယုတ္တာ၊ ဧဝံ အာရောဟပရိဏာဟယောဂတော စ ပရေသံ ပသာဒါဝဟာ နာတိဒီဃတာဒယော။ ဧဝံ မနုဿာနံ ဒိဗ္ဗရူပတာသမ္ပတ္တီပီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗဝဏ္ဏ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ နာတိဒီဃနာတိရဿတာဝစနေန အာရောဟသမ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဥဗ္ဗေဓေန ပါသာဒိကဘာဝတော။ ကိသထူလဒေါသာဘာဝဝစနေန ပရိဏာဟသမ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဥဘယေနပိ သဏ္ဌာနသမ္ပဒါ ဝိဘာဝိတာ၊ နာတိကာဠတာဝစနေန ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဝိဝဏ္ဏတာဘာဝတော။ ပိယင်္ဂုသာမာတိ ပရိဏတပိယင်္ဂုပုပ္ဖသဒိသသရီရနိဘာသာ။ မုခပရိယောသာနန္တိ အဓရောဋ္ဌမာဟ။ အယံ ယထာဝုတ္တာ သရီရဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိ။ အဿာတိ ဇနပဒကလျာဏိယာ။ ဆဝိကလျာဏတာ ဆဝိသမ္ပတ္တိဟေတုကတ္တာ တဿာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ နခါ ဧဝ ပတ္တသဒိသတာယ နခပတ္တာနိ။

(ပသာဝေါ သရီရာဝယဝေန ဣရိယနန္တိ အာဟ – ‘‘ပဝတ္တီတိ အတ္ထော’’တိ၊ ပသာဝေါ ယထာပရိတမေဝ ကနတန္တိ၊ န သဘာဝသန္ဓာနံ။ ယထာဝိဘာဝသေန ဥတ္တမမေဝ နစ္စံ နစ္စတိ။ တေ ဝါ ဝီသတိယာသူတိရံ ဓာနပ္ပတ္တိယာ ပဝတ္တိယာ ပဝတ္တိမကတမန္ဒတာ ဝိဘာဝသုဋတဿ ဥတ္တမမေဝ ဂီတဉ္စ ဂါယတီတိ အတ္ထော။) [ဧတ္ထန္တရေ ပါဌော အသုဒ္ဓါ ဒုဿောဓနီယော စ။ သုဒ္ဓပါဌော ဂဝေသိတဗ္ဗော။] သမတိတ္တိကော တေလပတ္တောတိ မုခဝတ္တိသမံ တေလာနံ ပူရိတတ္တာ သမတိတ္တိကမုခံ တေလဘာဇနံ။ အန္တရေန စ မဟာသမဇ္ဇံ အန္တရေန စ ဇနပဒကလျာဏိန္တိ ဇနပဒကလျာဏိယာ၊ တဿာ စ နစ္စဂီတံ ပေက္ခိတုံ သန္နိပတိတမဟာဇနသမူဟဿ မဇ္ဈတော ပရိဟရိတဗ္ဗော နေတဗ္ဗော။ နန္တိ တေလံ။ အာဟရေယျာတိ အာပဇ္ဇေယျ။ တတြိဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – တေလပတ္တံ ဝိယ ကာယဂတာသတိ၊ တဿ ပရိဟရဏပုဂ္ဂလော ဝိယ ဝိပဿကော၊ ဇနကာယာ ဝိယ ပုထုတ္တာရမ္မဏာနိ၊ အသိပုရိသော ဝိယ မနော၊ တေလဿ စဇနံ ဝိယ ကိလေသုပ္ပာဒနံ၊ သီသပါတနံ ဝိယ အရိယမဂ္ဂဉာဏသီသာနုပ္ပတ္တိ။ ‘‘ကာယဂတာ သတိ နော ဘာဝိတာ…ပေ… သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာဝ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

နာလန္ဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သီလဋ္ဌိတိဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ သီလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၃၈၇-၃၈၈။ သီလာနီတိ ¶ ¶ ဗဟုဝစနံ အနေကဝိဓတ္တာ သီလဿ။ တဉှိ သီလနဋ္ဌေန ဧကဝိဓမ္ပိ စာရိတ္တာဒိဝသေန အနေကဝိဓံ။ တေနာဟ – ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာနီ’’တိ။ ပဉှမဂ္ဂေါတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ဝီမံသနံ။ တေနာဟ – ‘‘ပဉှဂဝေသန’’န္တိ။

၃-၅။ ပရိဟာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၃၈၉-၃၉၁။ ပုဂ္ဂလဝသေန ပရိဟာနံ ဟောတိ န ဓမ္မဝသေန။ ယော န ဘာဝေတိ၊ တဿေဝ ပရိဟာယတိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။

၆။ ပဒေသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉၂။ ပဒေသတော ဘာဝိတတ္တာတိ ဧကဒေသတော ဘာဝိတတ္တာ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ အနနုပ္ပတ္တတ္တာ။ တေနာဟ – ‘‘စတ္တာရော ဟိ မဂ္ဂေ’’တိအာဒိ။

၇။ သမတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉၃။ သမတ္တာ ဘာဝိတတ္တာတိ ပရိယတ္တာ ဘာဝိတတ္တာ။

၈-၁၀။ လောကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၃၉၄-၃၉၆။ မဟာဝိသယတ္တာ မဟတိယော အဘိညာ ဧတဿာတိ မဟာဘိညော၊ တဿ ဘာဝေါတိ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘သတတဝိဟာရဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ထေရော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿာတိ ထေရဿ။ အာဝဇ္ဇနဿ ဂတိန္တိ ဧကာဝဇ္ဇနဿေဝ ဂမနဝီထိံ။ အနုဗန္ဓတိ စက္ကဝါဠာနံ သဟဿံ ဧကာဝဇ္ဇနေနေဝ သဟဿလောကဓာတုယာ ဣစ္ဆိတမတ္ထံ ဇာနိတုံ သမတ္ထောတိ ဒဿေတိ။

သီလဋ္ဌိတိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အနနုဿုတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၉၇-၄၀၇။ ယာ ¶ ¶ ဝေဒနာ သမ္မသိတွာတိ ယာ တေဘူမကဝေဒနာ သမ္မသိတွာ။ တာဝဿာတိ တာ တေဘူမကဝေဒနာ ဧဝ အဿ ဘိက္ခုနော။ သဒိသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ၊ အနိစ္စာဒိသမ္မသနဝသေန ဝိဒိတာ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမ္မသနကာလေ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ပရိဂ္ဂဟိတေသူတိ ပရိဇာနနဝသေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတေသု။ ‘‘ဝေဒနာ တဏှာပပဉ္စဿ၊ ဝိတက္ကော မာနပပဉ္စဿ၊ သညာ ဒိဋ္ဌိပပဉ္စဿ မူလဝသေန သမ္မသနံ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဝေဒနာဝိတက္ကသညာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပပဉ္စာနံ မူလဒဿနဝသေနာ’’တိ အပရေ။

အနနုဿုတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ အမတဝဂ္ဂေါ

၂။ သမုဒယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀၈။ သာရမ္မဏသတိပဋ္ဌာနာတိ အာရမ္မဏလက္ခိတာ သတိပဋ္ဌာနာ ကထိတာ၊ န သတိလက္ခဏာ။

၄။ သတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁၀။ သုဒ္ဓိကံ ကတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတွာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘ကာယေ ဝါ ဘိက္ခူ’’တိ။

၆။ ပါတိမောက္ခသံဝရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁၂။ ဇေဋ္ဌကသီလန္တိ ပဓာနကသီလံ။ သီလဂ္ဂဟဏဉှိ ပါဠိယံ ပါတိမောက္ခသံဝရဝသေနေဝ အာဂတံ။ တေနာဟ ‘‘တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလန္တိ အဝဓာရဏံ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ ဧကဒေသေန ပါတိမောက္ခန္တောဂဓဘာဝံ ဒီပေတိ။ တထာ ဟိ အနောလောကိယောလောကနေ အာဇီဝဟေတု စ ဆသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမနေ ဂိလာနပစ္စယဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေ ¶ စ အာပတ္တိ ဝိဟိတာတိ။ တီဏီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီနိ။ သီလန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီတိ သီလပရိယာယေန တေသံ ကတ္ထစိ သုတ္တေ ဂဟိတဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီတိ နိပ္ပရိယာယသီလတံ တေသံ ¶ ပဋိက္ခိပတိ။ ဆဒွါရရက္ခဏမတ္တမေဝါတိ တဿ သလ္လဟုကတမာဟ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနမတ္တေန ပဋိပါကတိကဘာဝပ္ပတ္တိတော။ ဣတရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စယုပ္ပတ္တိမတ္တကန္တိ ဖလေန ဟေတုံ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပာဒနဟေတုကာ ဟိ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပတ္တိ။ ဣဒမတ္ထန္တိ ဣဒံ ပယောဇနံ ဣမဿ ပစ္စယဿ ပရိဘုဉ္ဇနေတိ အဓိပ္ပာယော။ နိပ္ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီနိ တီဏိ ပဓာနသီလဿ ပရိပါလနပရိသောဓနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပရိယာယသီလာနိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ပါတိမောက္ခသီလဿေဝ ပဓာနဘာဝံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရော။ သေသာနိ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီနိ။ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ အတ္ထော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာဒီသု ဝိတ္ထာရိတော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာစာရေန စ ဂေါစရေန စ သမ္ပန္နောတိ ကာယိကစေတသိကအဝီတိက္ကမသင်္ခါတေန အာစာရေန စ နဝေသိယာဒိဂေါစရတာဒိသင်္ခါတေန ဂေါစရေန စ သမ္ပန္နော၊ သမ္ပန္နအာစာရဂေါစရောတိ အတ္ထော။ အပ္ပမတ္တကေသူတိ အတိပရိတ္တကေသု အနာပတ္တိဂမနီယေသု။ ‘‘ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတမတ္တေသူ’’တိ အပရေ။ ဝဇ္ဇေသူတိ အကရဏီယေသု ဂါရယှေသု။ တေ ပန ဧကန္တတော အကုသလာ ဟောန္တီတိ အာဟ – ‘‘အကုသလဓမ္မေသူ’’တိ။ ဘယဒဿာဝီတိ ဘယတော ဒဿနသီလော၊ ပရမာဏုမတ္တမ္ပိ ဝဇ္ဇံ သိနေရုပ္ပမာဏံ ဝိယ ကတွာ ဒဿနသီလော။ သမ္မာ အာဒိယိတွာတိ သမ္မဒေဝ သက္ကစ္စံ သဗ္ဗသော စ အာဒိယိတွာ။ သိက္ခာပဒေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မန္တိ သမုဒါယတော အဝယဝနိဒ္ဓါရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သိက္ခာပဒေသု တံ တံ သိက္ခာပဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သိက္ခာပဒံ သမာဒါတဗ္ဗံ သိက္ခိတဗ္ဗဉ္စာတိ အဓိပ္ပာယော။ သိက္ခာတိ အဓိသီလသိက္ခာ။ ပုဗ္ဗေ ပဒ-သဒ္ဒေါ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌော၊ ဣဓ ဘာဂတ္ထောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသူ’’တိ။ မူလပညတ္တိအနုပညတ္တိအာဒိဘေဒံ ယံကိဉ္စိ သိက္ခိတဗ္ဗံ ပူရေတဗ္ဗံ သီလံ၊ တံ ပန ဒွါရဝသေန ဒုဝိဓမေဝါတိ အာဟ – ‘‘ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ’’တိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ သိက္ခာပဒေသူတိ အာဓာရေ ဘုမ္မံ သိက္ခာဘာဂေသု ကဿစိ ဝိသုံ အဂ္ဂဟဏတော။ တေနာဟ – ‘‘တံ တံ သဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘တတော တွံ ဘိက္ခု သီလံ နိဿာယာ’’တိ ဝစနတော အနဘိဇ္ဈာ အဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိယောပိ သီလန္တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသီလမေဝ ကထိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၇။ ဒုစ္စရိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁၃။ ဧတ္ထာပိ ¶ မနောသုစရိတံ သီလံ နာမာတိ ဒဿေတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္ဆိမာပိ တယော’’တိ။ အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ သီလံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ကာယဝစီသုစရိတေဟိ သဒ္ဓိံ ¶ မနောသုစရိတမ္ပိ ဝတွာ ‘‘တတော တွံ ဘိက္ခု သီလံ နိဿာယ သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဆဋ္ဌသတ္တမေသူတိ ဆဋ္ဌသတ္တမဝဂ္ဂေသု အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဝဂ္ဂပေယျာလတော ပန ဣမသ္မိံ သတိပဋ္ဌာနသံယုတ္တေ ကတိပယဝဂ္ဂါ သင်္ဂဟံ အာရူဠှာ၊ တထာပိ တေသံ အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော ဧကစ္စေသု ပေါတ္ထကေသု မုခမတ္တံ ဒဿေတွာ သံခိတ္တာ၊ ဧကစ္စေသု အတိသံခိတ္တာဝ၊ တေ သင်္ခေပဝသေန ဒွေ ကတွာ ‘‘ဆဋ္ဌသတ္တမေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။

အမတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတိပဋ္ဌာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဣန္ဒြိယသံယုတ္တံ

၁။ သုဒ္ဓိကဝဂ္ဂေါ

၁။ သုဒ္ဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇၁။ စတုဘူမက ¶ ¶ …ပေ… လဗ္ဘန္တိ ကုသလာဗျာကတဘာဝတော တေသံ တိဏ္ဏံ ဣန္ဒြိယာနံ။ ဝီရိယိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယာနိ…ပေ… သဗ္ဗတ္ထ လဗ္ဘန္တိ ကုသလတ္တိကသာဓာရဏတ္တာ။ စတုဘူမက …ပေ… ဝသေနာတိ စတုဘူမကဓမ္မပရိစ္ဆေဒဝသေန စေဝ ကုသလာဒီဟိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဓမ္မပရိစ္ဆေဒဝသေန စ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇၇။ ဒုက္ခသစ္စဝသေနာတိ ဒုက္ခသစ္စဘာဝေန န ပဇာနန္တိ။ တဉှိ ပရိညေယျတာယ ဒုက္ခသစ္စသင်္ဂဟံ။ သမုဒယသစ္စဝသေနာတိ တဏှာဝိဇ္ဇာဒိံ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ သမုဒယသစ္စဘာဝေန န ပဇာနန္တိ။ နိရောဓန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အနုပါဒါယ နိရောဓနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ။ ပဋိပဒန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ အရိယမဂ္ဂံ။ သေသေသူတိ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒီသု။

သုက္ကပက္ခေတိ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပဇာနန္တီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေ အနဝဇ္ဇပက္ခေ။ အဓိမောက္ခဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာတိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တပုဗ္ဗဘာဂဘူတသဒ္ဓါဓိမောက္ခဝသေန အာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိယာ။ တသ္မာ ပဌမုပ္ပန္နာ သဒ္ဓါ ဧဝ ဟေတ္ထ ‘‘အာဝဇ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တာ၊ န မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တသ္မာ ပဌမုပ္ပန္နာ အာဝဇ္ဇနာ ပဂ္ဂဟုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနာနံ တိက္ခာနံ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒီနံ ပဌမုပ္ပတ္တိယာ အာဝဇ္ဇနပရိယာယေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုဗ္ဗလာ ဟိ ပဌမုပ္ပန္နာ ပဂ္ဂဟာဘာဝတော ဝီရိယိန္ဒြိယာဒီနံ သမုဒယောတိ ဗလဝဘာဝပ္ပတ္တဝီရိယိန္ဒြိယာဒိကဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနိယာနိ ဟောန္တီတိ တေသံ သမုဒယောတိ ဝုတ္တာ၊ ပုဗ္ဗေ အဓိမုစ္စနာဒိဝသေန ပဝတ္တဿ အာဝဇ္ဇနဿ သမုဒယာတိ အတ္ထော။ ပုန ဆန္ဒဝသေနာတိ ကတ္တုကာမတာကုသလစ္ဆန္ဒဝသေန သဒ္ဓါဒီနံ ဥပ္ပာဒေတုကာမတာကာရပ္ပဝတ္တဿ ¶ ဆန္ဒဿ ဝသေန။ မနသိကာရဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိဝသေန ပဝတ္တဿ ဒုဗ္ဗလဿ တဿ နိဗ္ဗတ္တကယောနိသောမနသိကာရဝသေန အာဝဇ္ဇနဿ ဥပ္ပတ္တိယာ။ ဧဝမ္ပီတိ ‘‘အဓိမောက္ခဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာကာရေနပိ။ ဆသု သုတ္တေသူတိ ¶ ဒုတိယတော ပဋ္ဌာယ ဆသု သုတ္တေသု။ စတုသစ္စမေဝ ကထိတံ။ အဿာဒဂ္ဂဟဏေန ဟိ သမုဒယသစ္စံ၊ အာဒီနဝဂ္ဂဟဏေန ဒုက္ခသစ္စံ၊ နိဿရဏဂ္ဂဟဏေန နိရောဓမဂ္ဂသစ္စာနိ ဂဟိတာနီတိ။ ပဌမသုတ္တေ ပန ဣန္ဒြိယာနံ သရူပဒဿနမေဝါတိ။

၈။ ဒဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇၈။ သောတော အာပဇ္ဇီယတိ ဧတေနာတိ သောတာပတ္တိ၊ အနာဂတံ ပတိ ပဌမမဂ္ဂေါ။ သောတောတိ အရိယမဂ္ဂသောတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာပဇ္ဇီယတီတိအာဒိတော ပဋိပဇ္ဇီယတိ။ ပဌမမဂ္ဂပဋိလာဘနိမိတ္တာနိ သောတာပန္နဿ အင်္ဂါနိ ဣဓ ‘‘သောတာပတ္တိယင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ပန တီသု ဌာနေသု သဒ္ဓါ အရိယကန္တသီလဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဝိသယေတိ သကဝိသယေ။ ဇေဋ္ဌကဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ပဓာနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ယတ္ထ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာနံ သာတိသယကိစ္စံ၊ တေသံ ကိစ္စာတိရေကတံ ဒဿေတုန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာဟိ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပတွာတိ အတ္တနော ကိစ္စာတိရေကဋ္ဌာနံ ပဋိလဘိတွာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ သဒ္ဒဟနကိစ္စေသု ပုရေစာရံ ဓောရယှံ။ သေသာနိ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒီနိ။ တဒနွယာနီတိ တဒနုဂတာနိ တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိကဿ ပက္ခိကာနိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဈာနဝိမောက္ခေတိ ဈာနသင်္ခါတေ ဝိမောက္ခေ သမာဓိပဓာနတာယ ဈာနာနံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ ပတွာ’’တိ ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ သဒ္ဓူပနိသဉှိ သီလန္တိ။ အရိယသစ္စာနိ ပတွာတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ အဘိသမေတဗ္ဗာနိ ပါပုဏိတွာ။

၉-၁၀။ ပဌမဝိဘင်္ဂသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၄၇၉-၄၈၀။ နေပက္ကံ ဝုစ္စတိ ပညာတိ အာဟ – ‘‘ပညာယေတံ နာမ’’န္တိ။ နိပါယတိ သံကိလေသဓမ္မေ ဝိသောသေတိ နိက္ခာမေတီတိ နိပကော၊ ထိရတိက္ခသတိပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဘာဝေါ နေပက္ကန္တိ သတိယာပိ နေပက္ကဘာဝေါ ယုဇ္ဇတေဝ။ ဧဝဉှိ ‘‘သတိနေပက္ကေနာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ၊ သတိယာ စ နေပက္ကေနာတိ ဧဝံ ဝုစ္စမာနေန သတိနိဒ္ဒေသော နာမ ကတော ဟောတိယေဝ။ အသုကံ နာမ သုတ္တံ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မေ ဘာသိတန္တိ။ ဝေါဿဇ္ဇီယတိ သင်္ခါရဂတံ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေတိ ဝေါဿဂ္ဂေါ၊ နိဗ္ဗာနံ။ တံ အာရမ္မဏံ ¶ ကရိတွာတိ အာဟ – ‘‘နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။ ဂစ္ဆန္တိယာတိ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ ဥဒယဗ္ဗယံ ဂစ္ဆန္တိယာ ဗုဇ္ဈန္တိယာ။ တေနာဟ ¶ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယပရိဂ္ဂါဟိကာယာ’’တိ။ သဒ္ဓါသတိပညိန္ဒြိယာနိ ပုဗ္ဗဘာဂါနိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ၊ စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ အနုဿရိတာ၊ ဥဒယတ္ထဂါမိနိယာ ပညာယာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော ဝိဟရတိ၊ သော အနုပ္ပန္နာန’’န္တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တတ္တာ ဝီရိယိန္ဒြိယံ မိဿကံ။ ‘‘ဝေါဿဂ္ဂါရမ္မဏံ ကရိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သမာဓိန္ဒြိယံ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရမေဝ။ အယမေဝါတိ ယွာယံ နဝမေ ဝုတ္တော။ အယမေဝ ပုဗ္ဗဘာဂမိဿကလောကုတ္တရတ္တဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ။

သုဒ္ဓိကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ မုဒုတရဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဋိလာဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈၁။ သမ္မပ္ပဓာနေ အာရဗ္ဘာတိ သမ္မပ္ပဓာနေ ဘာဝနာဝသေန အာရဗ္ဘ။ တေနာဟ ‘‘ဘာဝေန္တော’’တိ။ ယထာ ဝီရိယိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ ‘‘စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ အာရဗ္ဘ ဝီရိယံ ပဋိလဘတီ’’တိ ဒေသနာ အာဂတာ၊ ဧဝံ သတိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ အာရဗ္ဘ သတိံ ပဋိလဘတီ’’တိ၊ တသ္မာ ‘‘သတိန္ဒြိယေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိနိဒ္ဒေသေသု ပန န တထာ ဒေသေတိ။

၂။ ပဌမသံခိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈၂။ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခာဒိဘာဝေါ ဝိပဿနာဝသေန ဝါ မဂ္ဂဝသေန ဝါ ဖလဝသေန ဝါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတောတိ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ နနု စေတ္ထ မုဒုဘာဝေါ ဧဝ ပါဠိယံ ဂဟိတောတိ? သစ္စမေတံ၊ တံ ပန တိက္ခဘာဝေ အသတိ န ဟောတိ တိက္ခာဒိဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ။ ယတော ဟိ အယံ မုဒု၊ ဣတော တံ တိက္ခန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ အပေက္ခာသိဒ္ဓတ္တာ တိက္ခမုဒုဘာဝါနံ ပါရာပါရံ ဝိယ။ ဣဒါနိ ‘‘တတော’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘သမတ္တာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမတ္တာနီတိ သမ္ပန္နာနိ။ ဣတရံ ¶ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သမတ္တာနီတိ ဝါ ပရိယတ္တာနိ၊ သမတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘တတော မုဒုတရာနိ ဓမ္မာနုသာရီမဂ္ဂဿာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? တတောတိ ဟိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ အဓိပ္ပေတာနိယေဝ၊ ‘‘တတော မုဒုတရာနီ’’တိ ဝုတ္တပဌမမဂ္ဂေါ ဓမ္မာနုသာရီ ဝါ သိယာ သဒ္ဓါနုသာရီ ဝါတိ ဗျဘိစရတိ? နာယံ ဒေါသော၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေကဒေသဝသေနေဝ ¶ လဒ္ဓဗ္ဗပဌမမဂ္ဂါပေက္ခာယ ဝိပဿနာယ ဝိဘာဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယော ဟိ သောတာပန္နော ဟုတွာ ဣရိယာပထံ အကောပေတွာ ယထာနိသိန္နောဝ သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ၊ တဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ သန္ဓာယ အဝိဘာဂေန ဝုတ္တံ – ‘‘တတော မုဒုတရာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမာ’’တိ။ ယော ပန သောတာပန္နော ဟုတွာ ကာလန္တရေန သကဒါဂါမီ ဟောတိ၊ တဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂတ္ထာယ ပဝတ္တာနိ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ။ သော စေ ဓမ္မာနုသာရီဂေါတ္တော၊ တဿ ယထာဝုတ္တဝိပဿနိန္ဒြိယတော မုဒုတရာနီတိ ‘‘တတော မုဒုတရာနိ ဓမ္မာနုသာရီမဂ္ဂဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဓမ္မာနုသာရီဝိပဿနိန္ဒြိယတော သဒ္ဓါနုသာရီဝိပဿနိန္ဒြိယာနံ မုဒုဘာဝဿ ကာရဏံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။ ဓမ္မေန ပညာယ မဂ္ဂသောတံ အနုဿရတီတိ ဓမ္မာနုသာရီ၊ ပညုတ္တရော အရိယော။ သဒ္ဓါယ မဂ္ဂသောတံ အနုဿရတီတိ သဒ္ဓါနုသာရီ၊ သဒ္ဓုတ္တရော အရိယော။

ဧဝံ ဝိပဿနာဝသေန ဒဿေတွာ မဂ္ဂဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သမ္ပယောဂတော သဘာဝတော စ အရဟတ္တမဂ္ဂပရိယာပန္နာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ။ အရဟတ္တဖလိန္ဒြိယာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ဣဒါနိ ဖလဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘သမတ္တာနိ ပရိပုဏ္ဏာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌပုဂ္ဂလဝသေန နာနတ္တံ ဇာတံ၊ တသ္မာ တေ ဒွေပိ ဣဓ တတိယဝါရေ န လဗ္ဘန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မာနုသာရီသဒ္ဓါနုသာရီနံ နာနတ္တံ ကထံ ဇာတန္တိ အာဟ ‘‘အာဂမနေနပိ မဂ္ဂေနပီ’’တိ။ တဒုဘယံ ဒဿေန္တော ‘‘သဒ္ဓါနုသာရီပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဒ္ဒိသာပေန္တောတိ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တော။

မဂ္ဂေါ တိက္ခော ဟောတိ ဥပနိဿယိန္ဒြိယာနံ တိက္ခဝိသဒဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘သူရံ ဉာဏံ ဝဟတီ’’တိ။ အသင်္ခါရေနာတိ သရသေနေဝ။ အပ္ပယောဂေနာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဓမ္မာနုသာရီပုဂ္ဂလော ဟိ အာဂမနမှိ ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော အပ္ပဒုက္ခေန အပ္ပကသိရေန အကိလမန္တောဝ ဝိက္ခမ္ဘေတုံ သက္ကောတိ။ သဒ္ဓါနုသာရီပုဂ္ဂလော ပန ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ဟုတွာ ဝိက္ခမ္ဘေတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ ဓမ္မာနုသာရိဿ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂက္ခဏေ ¶ ကိလေသစ္ဆေဒကဉာဏံ အဒန္ဓံ တိခိဏံ ဟုတွာ ဝဟတိ၊ ယထာ နာမ တိခိဏေန အသိနာ ကဒလိံ ဆိန္ဒန္တဿ ဆိန္နဋ္ဌာနံ မဋ္ဌံ ဟောတိ၊ အသိ ခိပ္ပံ ဝဟတိ၊ သဒ္ဒေါ န သုယျတိ၊ ဗလဝဝါယာမကိစ္စံ န ဟောတိ၊ ဧဝရူပါ ဓမ္မာနုသာရိနော ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ဟောတိ၊ သဒ္ဓါနုသာရိနော ပန ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ ကိလေသစ္ဆေဒကဉာဏံ ဒန္ဓံ န တိခိဏံ အသူရံ ဟုတွာ ဝဟတိ၊ ယထာ နာမ နာတိတိခိဏေန အသိနာ ကဒလိံ ဆိန္ဒန္တဿ ဆိန္နဋ္ဌာနံ န မဋ္ဌံ ဟောတိ၊ အသိ သီဃံ န ဝဟတိ၊ သဒ္ဒေါ သုယျတိ၊ ဗလဝဝါယာမကိစ္စံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ ¶ ဟောတိ၊ ဧဝရူပါ သဒ္ဓါနုသာရိနော ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ကိလေသက္ခယေ နာနတ္တံ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသက္ခယေ ပနာ’’တိအာဒိ။ အဝသေသာ စ ကိလေသာ ခီယန္တိ သံယောဇနက္ခယာယ ယောဂတ္တာ။

၃။ ဒုတိယသံခိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈၃။ တတောတိ ဖလတော ဖလဝေမတ္တတာယ စရိယမာနတ္တာ။ ဣန္ဒြိယဝေမတ္တတာ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ နာနတ္တေန။ ဖလနာနတ္တန္တိ အရဟတ္တဖလာဒိနာနတ္တံ။ ပုဂ္ဂလနာနတ္တန္တိ အနာဂါမိအာဒိပုဂ္ဂလနာနတ္တံ။

၄။ တတိယသံခိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈၄။ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီဟိ စ ပရိတော ပူရဏေန ပရိပူရံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ကရောန္တော နိပ္ဖတ္တိတော အရဟတ္တဖလံ အာရာဓေတိ နိပ္ဖာဒေတိ။ တယော ပဒေသမဂ္ဂေတိ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ အပါရိပူရိယာ ဧကဒေသဘူတေ တယော ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေ။ ပဒေသံ ဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယံ။ စတူသူတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ပဌမာဒီသု စတူသု သုတ္တေသု။ ကာမဉ္စေတ္ထ တတိယေ ‘‘တတောတိ ဖလဝသေန နိဿက္က’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ စတုတ္ထေ ‘‘ပရိပူရံ ပရိပူရကာရီ အာရာဓေတိ၊ ပဒေသံ ပဒေသကာရီ’’တိ၊ ‘‘စတူသုပိ သုတ္တေသု မိဿကာနေဝ ဣန္ဒြိယာနိ ကထိတာနီ’’တိ ပန ဝစနတော ဝိပဿနာဝသေနပိ ယောဇနာ လဗ္ဘတေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၅-၇။ ပဌမဝိတ္ထာရသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၄၈၅-၄၈၇။ ဝိပဿနာဝသေန နိဿက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န မဂ္ဂဖလဝသေန၊ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သဗ္ဗသောဝ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနံ ဧဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ¶ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝိဟာဒီသု ပဉ္စသု သုဒ္ဓါဝါသေသု တတ္ထ တတ္ထ အာယုဝေမဇ္ဈံ အနတိက္ကမိတွာ အန္တရာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနတော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ၊ အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန သရသတောဝ ပရိနိဗ္ဗာယနတော အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ၊ ဥဒ္ဓံ ဝါဟိဘာဝေန ဥဒ္ဓမဿ တဏှာသောတံ ဝဋ္ဋသောတံ ဝါတိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ ဥဒ္ဓံ ဝါ ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓမဿ မဂ္ဂသောတန္တိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ အကနိဋ္ဌဘဝံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီတိ ဧဝမေတ္ထ သဒ္ဒတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေတိ ‘‘ဝိပဿနာဝသေန နိဿက္က’’န္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေယေဝ ဌတွာတိ ဣမသ္မိံယေဝ ¶ ဘဝေ အရဟတ္တမဂ္ဂေယေဝ၊ န ဝိပဿနာယ စ ဌတွာ။ ပဉ္စ နိဿက္ကာနိ နီဟရိတဗ္ဗာနီတိ ‘‘တတော မုဒုတရေဟိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပဉ္စ နိဿက္ကာနိ နိဒ္ဓါရေတွာ ကထေတဗ္ဗာနိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဝိဟာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဥပ္ပန္နသမနန္တရာယ ပရိနိဗ္ဗာယနတော ပဌမအန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။ တတ္ထ အာယုပ္ပမာဏဝေမဇ္ဈံ အပ္ပတွာဝ ပရိနိဗ္ဗာယနတော ဒုတိယအန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ၊ အာယုဝေမဇ္ဈံ ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယနတော တတော ပရံ တတိယအန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပဉ္စ နိဿက္ကာနီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု အသင်္ခါရသသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနောပိ ဧတေဝ ပဉ္စ ဇနာ’’တိ။

တီဏိ နိဿက္ကာနီတိ ‘‘တတော မုဒုတရေဟိ သောတာပန္နော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ တီဏိ နိဿက္ကပဒါနိ။ ဣဓ သကဒါဂါမီ န ဂဟိတော၊ သော အနာဂါမိမဂ္ဂေ ဌတွာ နီဟရိတဗ္ဗော၊ အနာဂါမိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယေဟိ မုဒုတရေဟိ သကဒါဂါမီ ဟောတိ။ သကဒါ…ပေ… မုဒုတရာနီတိ ဣဒံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယေဟိ ဧကဗီဇိသင်္ခါတသောတာပန္နဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ မုဒုတရာနိ ဟောန္တီတိ တီဏိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာနုသာရီတိအာဒိဒွယံ ကောလံကောလာဒိဒွယေန ဂဟိတံ ဟောတီတိ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ ဝိဝရဏံ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဆဋ္ဌသတ္တမာနိ ဝုတ္တနယာနေဝါတိ ဆဋ္ဌသတ္တမာနိ သုတ္တာနိ ဒုတိယတတိယေသု ဝုတ္တနယာနေဝ။ တတ္ထ ပန မိဿကာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ကထိတာနိ၊ ဣဓ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ ကထိတာနီတိ အယမေဝ ဝိသေသော။

၈။ ပဋိပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈၈။ တန္တိ ¶ မဂ္ဂဖလဝသေန နိဿက္ကံ။ ပါဠိယံ ဝုတ္တမေဝ ‘‘အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ။ အဋ္ဌဟီတိ စတူဟိ ဖလေဟိ စတူဟိ စ မဂ္ဂေဟီတိ အဋ္ဌဟိ။ ဗဟိဘူတော န အန္တောဘာဝေါ။ လောကုတ္တရာနေဝ ဣန္ဒြိယာနိ ကထိတာနိ မဂ္ဂဖလစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတ္တာ။

၉-၁၀။ သမ္ပန္နသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၄၈၉-၄၉၀။ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နောတိ ဧတ္ထ သမ္ပန္နသဒ္ဒေါ ပရိပူရိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏိန္ဒြိယော’’တိ။ မိဿကာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ကထိတာနိ သာမညတောဝ ဒေသိတတ္တာ။

မုဒုတရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဆဠိန္ဒြိယဝဂ္ဂေါ

၂။ ဇီဝိတိန္ဒြိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉၂။ ဣတ္ထိဘာဝေတိ ¶ ဣတ္ထိတာယ။ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကရောတိ တထာသတ္တဇနသာမညကာရဏဘာဝတော။ ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ။ ဧသ နယော ပုရိသိန္ဒြိယေ။ ဇီဝိတေတိ သဟဇာတဓမ္မာနံ ဇီဝနေ ပါလနေ ပဝတ္တနေ။ ဝဋ္ဋိန္ဒြိယာနီတိ ဝဋ္ဋဟေတုဘူတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ ဣမေသု ဟိ ဥပါဒိန္နဣန္ဒြိယေသု သတိ ဝဋ္ဋံ ဝတ္တတိ ပညာယတိ။

၃။ အညိန္ဒြိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉၃။ အဇာနိတပုဗ္ဗံ ဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မမာဟ၊ တထာ တေသံယေဝ ဉာတဓမ္မာနန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – အာဇာနာတီတိ အညာ၊ ပဌမမဂ္ဂေန ဉာတမနတိက္ကမိတွာ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ သောတာပန္နာဒီနံ ဆအရိယာနံ ဧတံ နာမံ။ အညဿ ဣန္ဒြိယာနိ အညိန္ဒြိယာနိ။ အညာတာဝီသူတိ အာဇာနိတဝန္တေသု။ ယသ္မာ အဂ္ဂဖလဓမ္မေသု ဉာဏကိစ္စံ သာတိသယံ၊ တသ္မာ တံ ကိစ္စံ သေသဓမ္မေသုပိ သမာရောပေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အညာတာဝီသု အရဟတ္တဖလဓမ္မေသူ’’တိ။ တတ္ထ တတ္ထ တေသု တေသု မဂ္ဂဖလေသု။ တေန တေနာကာရေနာတိ အနညာတဇာနနာဒိအာကာရေန။

၄။ ဧကဗီဇိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉၄။ ဝိပဿနတော ¶ နိဿက္ကန္တိ ဝိပဿနိန္ဒြိယေဟိ နိဿက္ကံ။ ဣဒါနိ တမေဝ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘သမတ္တာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တီဏိ နိဿက္ကာနိ ဧဝမိဓ ပဉ္စ နိဿက္ကာနိ နီဟရိတဗ္ဗာနိ ဧကဗီဇိအာဒိဝိဘာဝနတော။ တေနာဟ ‘‘သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမ တေနတ္တဘာဝေန သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ ပတ္တုံ ဂစ္ဆန္တဿ သောတာပန္နဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ။ ပဉ္စပိ တေ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဘေဒါယေဝါတိ ‘‘သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ ဌတွာ နီဟရိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧကဗီဇီတိ ဧတ္ထ ခန္ဓဗီဇံ နာမ ကထိတံ။ ယဿ ဟိ သောတာပန္နဿ ဧကံ ခန္ဓဗီဇံ အတ္ထိ၊ ဧကံ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ၊ သော ဧကဗီဇိ နာမ။ တေနာဟ – ‘‘သောတာပန္နော ဟုတွာ’’တိအာဒိ။ မာနုသကံ ¶ ဘဝန္တိ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဒေသနာမတ္တံ၊ ဒေဝဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဘဂဝတာ ဂဟိတနာမာနေတာနိ။ ဧတ္တကဉှိ ပမာဏံ ဂတော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ ဟောတိ၊ ဧတ္တကံ ကောလံကောလော၊ ဧတ္တကံ ဧကဗီဇီတိ ဘဂဝတာ ဧတေသံ နာမံ ဂဟိတံ။

ဒွေ တယော ဘဝေတိ ဒေဝမနုဿေသု ဧဝ ဒွေ တယော ဘဝေ။ သမ္ဗောဓိစတုသစ္စဓမ္မော ပရံ အယနံ နိဿယော ဂတိ ဧတဿာတိ သမ္ဗောဓိပရာယဏော။ ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ကောလံကောလော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယတော ပဋ္ဌာယ ဟိ နီစကုလေ ဥပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ၊ မဟာဘောဂေသု ကုလေသု ဧဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။ ကေဝလောပိ ဟိ ကုလ-သဒ္ဒေါ မဟာဘောဂကုလမေဝ ဝဒတိ။ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ကုလာနီတိ ဒေဝမနုဿဝသေန ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဘဝေတိ အယမ္ပိ မိဿကဘဝေန ကထိတော။ ဇာတဿ ကုမာရဿ ဝိယ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတဿ နာမမေတံ၊ ယဒိဒံ နိယတောတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိကောတိ စ သမညာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတာ ဂဟိတနာမဝသေနေဝါ’’တိအာဒိ။

ယဒိ ပုဗ္ဗဟေတုနိယမတော သောတာပန္နော စ နိယတောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂတော ဥဒ္ဓံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဥပနိဿယာဘာဝတော ပုဗ္ဗဟေတုကိစ္စံ နတ္ထီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ ယဒိ တဿပိ ပုဗ္ဗဟေတုဥပနိဿယော သိယာ၊ တာဝ နိယမတော သောတာပတ္တိမဂ္ဂုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ နိယမိတော၊ ယာဝဉ္စ အကနိဋ္ဌံ တဿ ပုဗ္ဗဟေတု နာမ ¶ ၊ အဟေတုကတာ အာပန္နာ၊ ဣစ္စဿ အဟေတု အပ္ပစ္စယာ နိပ္ဖတ္တိ ပါပုဏာတိ။ ကိဉ္စ ဟေတု စေ? နိယမတော သောတာပန္နော စ နိယတောတိ ပဌမမဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ အနုက္ကမေန ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ကိစ္စာနိ နိပ္ဖဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ သတ္တက္ခတ္တုပရမတာဒိနိယမေ သတိ သတ္တမဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တတာယ ဒုက္ခဿ မူလဘူတာ ကိလေသာ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ခီဏာတိ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ အကိစ္စာ သိယုံ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယော ကတော နာမာ’’တိအာဒိ။

ယဒိ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိတံ နိယမေန္တိ၊ တတော စ အညော သောတာပန္နော နတ္ထီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ အကိစ္စကတာ နိပ္ပယောဇနတာ အာပဇ္ဇေယျ။ အထ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒိပ္ပဟာနံ တဿ ကိစ္စံ၊ တေသံ တေသံ ပဟာနေန သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိနိယမတာယ။ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ယာဝ ဥပရိမဂ္ဂါ ဧဝ ဟောန္တီတိ သတ္တဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓမပဝတ္တနတော တေန ဝိနာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒိပ္ပဟာနေန စ တေန ဝိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘ပဌမမဂ္ဂေ အနုပ္ပန္နေဝ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပန္နာတိ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနန္တိ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ။ ဝိပဿနာ နိယမေတီတိ ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

သောတာပန္နော ¶ ဝဋ္ဋဇ္ဈာသယော။ တတြေကစ္စေ ပါကဋေ ပညာတေ ဒဿေန္တော ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကော’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓဋ္ဌကဝေါကိဏ္ဏသုက္ခဝိပဿကဿာတိ ယော ဣမသ္မိံ ကာမဘဝေ ဌိတော မနုဿဒေဝဝသေန ဝေါကိဏ္ဏဘဝူပပတ္တိကော သုက္ခဝိပဿကော စ၊ တဿ ဝသေန။ နာမံ ကထိတန္တိ သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ နာမံ ကထိတံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကာမဘဝေ သတ္တက္ခတ္တုံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

သောဓေဿာမီတိ ဇမ္ဗုဒီပေ ကေနစိ တေပိဋကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ပိဋကတ္တယမေဝ မယှံ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေန သောဓေယျာမီတိ ပရတီရံ ဇမ္ဗုဒီပံ ဂတော။ ယော ဘိက္ခု သက္ကောတီတိ ယောဇနာ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု ဧကမုခေန အဘိနိဝိဋ္ဌေနပိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန တီဟိ ဧဝ ဝိမောက္ခေဟိ မဂ္ဂံ လဘတီတိ အဘိနိဝေသဘေဒေန တယော ပုဂ္ဂလာ သုညတတော ဝုဋ္ဌိတာ၊ တထာ တယော အပ္ပဏိဟိတတော ဝုဋ္ဌိတာတိ ဆ ဟောန္တိ၊ တေဝ သဒ္ဓါဓုရပညာဓုရဝသေန ဒွါဒသ သကဒါဂါမိနော။ တထာ အရဟန္တော၊ တယော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိနော ¶ ဧကော ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ ဧကော ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီတိ ပဉ္စ၊ တေ အသင်္ခါရသသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဘေဒေန ဒသာတိ အဝိဟာဒီသု စတူသုပိ စတ္တာလီသ၊ အကနိဋ္ဌေ ပန ဥဒ္ဓံသောတော နတ္ထီတိ အဋ္ဌစတ္တာလီသ အနာဂါမိနော။ ဝိပဿနာ ကထိတာ သမ္မသနစာရဿ ကထိတတ္တာ။

၅-၁၀။ သုဒ္ဓကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၄၉၅-၅၀၀။ ယထာ စက္ခုဿ သဟဇာတတဒိန္ဒြိယနိဿိတဓမ္မေသု အဓိပတေယျံ အနုဝတ္တနီယတ္တာ၊ ဧဝံ တံဒွါရိကဓမ္မေသုပိ အဓိပတေယျံ တေဟိ အနုဝတ္တနီယတ္တာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘အဓိပတေယျသင်္ခါတေန ဣန္ဒဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဧသ နယော သေသိန္ဒြိယာဒီသုပိ။ စတုသစ္စဝသေန ကထိတာနိ သဘာဝါဒိဝိဘာဝနဿ ကထိတတ္တာ။

ဆဠိန္ဒြိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သုခိန္ဒြိယဝဂ္ဂေါ

၁-၅။ သုဒ္ဓိကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၅၀၁-၅၀၅။ ယထာ စက္ခု ဒဿနေ အဓိပတေယျဋ္ဌေန စက္ခုန္ဒြိယံ၊ ဧဝံ သုခဝေဒနာ သုခနေ အဓိပတေယျဋ္ဌေန ¶ သုခိန္ဒြိယံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သေသံ တေဘူမကန္တိ သေသံ ဘူမိတ္တယဝသေန တေဘူမကံ။

၆။ ပဌမဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀၆။ ကာယိကန္တိ အယမဿ နိဿယဝသေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ – ‘‘ကာယပသာဒဝတ္ထုက’’န္တိ။ သရူပနိဒ္ဒေသော သုခံ သုခိန္ဒြိယဿ သရူပန္တိ။ သာဒနီယဋ္ဌေန ဓမ္မပဒါနိ အတ္တနိ အဿာဒယတီတိ သာတံ၊ မဓုရံ။ ဝေဒယိတန္တိ ဝေဒိယနံ၊ အနုဘဝနန္တိ အတ္ထော။ အညဓမ္မဝိသိဋ္ဌောတိ ဖဿာဒီဟိ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ ဝိသဒိသော။ ကာယိကန္တိ ပသာဒကာယသန္နိဿိတံ။ စေတသိကန္တိ စေတောသန္နိဿိတံ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကာယပသာဒ…ပေ… နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘စတ္တာရော ပသာဒကာယေ ဝတ္ထုံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၉။ ကဋ္ဌောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀၉။ ဒွိန္နံ ¶ အရဏီနန္တိ အဓရုတ္တရာရဏီနံ။ ကိဉ္စိ ဒွယံ သင်္ဃဋ္ဋိတမတ္တံ ဟုတွာ န သမောဓာနဂတံ ဟောတီတိ တံနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘သင်္ဃဋ္ဋနသမောဓာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုနပ္ပုနံ သင်္ဃဋ္ဋနေန ဟိ တေဇောပါတုဘာဝေါ။ အဓရာရဏီ ဝိယ ဝတ္ထာရမ္မဏံ အသတိပိ ဝါယာမေ တဇ္ဇသမ္ဖဿပစ္စယတော။ ဥတ္တရာရဏီ ဝိယ ဖဿော ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိဖဿေန ပဝတ္တနတော။ သင်္ဃဋ္ဋော ဝိယ ဖဿသင်္ဃဋ္ဋနံ အရဏိဒွယသင်္ဃဋ္ဋနာ ဝိယ ဖဿဿေဝ ဝတ္ထာရမ္မဏေသု သင်္ဃဋ္ဋနာကာရေန ပဝတ္တိတော။ အဂ္ဂိ ဝိယ ဝေဒနာ အနုဒဟနဋ္ဌေန ခဏိကာဝါယဉ္စ။ ဝတ္ထာရမ္မဏံ ဝါ ဥတ္တရာရဏီ ဝိယ ဣန္ဓနာပါတဂဟဏာဒီသု ဥဿာဟဿ ဝိယ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော။ ဖဿော အဓရာရဏီ ဝိယ နိရုဿာဟနိရီဟတာဝသေန အတ္တသာဓနတော။

၁၀။ ဥပ္ပဋိပါဋိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁၀။ ရသနံ ဘဉ္ဇနံ နိရုဇ္ဈနံ ရသော။ ယော ယော ဓမ္မာနံ ရသော ယထာဓမ္မရသော၊ တေန ယထာဓမ္မရသေန။ ပဋိပါဋိယာတိ ကမေန၊ ဥဘယေနပိ ဓမ္မာနံ ပဟာနက္ကမေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေတိ ဣမသ္မိံ ဣန္ဒြိယသံယုတ္တသညိတေ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ။ အဒေသိတတ္တာတိ သေသသုတ္တာနိ ဝိယ ‘‘သုခိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိနာ အဒေသိတတ္တာ ဣဒံ ဥပ္ပဋိပါဋိကသုတ္တံ နာမ။ ဝလိယာ ခရသမ္ဖဿာယ ဖုဋ္ဌဿ။ တန္တိ ကဏ္ဋကဝေဒနာဒိံ။ ဧတဿ ဒုက္ခိန္ဒြိယဿ။

တေသံ ¶ တေသန္တိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယာဒီနံ။ ကာရဏဝသေနေဝါတိ တံတံအသာဓာရဏကာရဏဝသေန။ တေသဉှိ ဝိသေသကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ပတ္တစီဝရာဒီနံ ဝါ’’တိ အာဟ။

ဧကတောဝါတိ ပုနပ္ပုနံ ပဒုဒ္ဓါရဏံ အကတွာ ဧကဇ္ဈမေဝ။ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ ဥပစာရက္ခဏေ ဧဝ နိရုဇ္ဈန္တီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တေသံ ဒုက္ခိန္ဒြိယဒေါမနဿာဒီနံ။ အတိသယနိရောဓောတိ သုဋ္ဌု ပဟာနံ ဥဇုပ္ပဋိပက္ခေန ဝူပသမော။ နိရောဓောယေဝါတိ နိရောဓမတ္တမေဝ။ နာနာဝဇ္ဇနေတိ ယေန အာဝဇ္ဇနေန အပ္ပနာဝီထိ ဟောတိ၊ တတော ဘိဇ္ဇာဝဇ္ဇနေ၊ အနေကာဝဇ္ဇနေ ဝါ။ အပ္ပနာဝီထိယဉှိ ဥပစာရော ဧကာဝဇ္ဇနော၊ ဣတရော အနေကာဝဇ္ဇနော အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တနတော။ ဝိသမနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နကိလမထော ဝိသမာသနုပတာပေါ ¶ ။ ပီတိဖရဏေနာတိ ပီတိယာ ဖရဏရသတ္တာ။ ပီတိသမုဋ္ဌာနာနံ ဝါ ပဏီတရူပါနံ ကာယဿ ဗျာပနတော ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတီ’’တိ။ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပယုတ္တော၊ သော ‘‘ပဟီနဿာ’’တိ ဧတ္ထ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော ‘‘ပဟီနဿပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿာ’’တိ။ ဧတံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဿ မယှံ အတိစိရံ ဝိတက္ကယတော ဝိစာရယတော ကာယောပိ ကိလမိ၊ စိတ္တမ္ပိ ဝိဟညီ’’တိ စ ဝစနတော ကာယစိတ္တခေဒါနံ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ တတ္ထ ဒုတိယဇ္ဈာနုပစာရေ အဿ ဒေါမနဿဿ ဥပ္ပတ္တိ ဘဝေယျ။ ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ပရိကပ္ပဝစနံ ဥပစာရက္ခဏေ ဒေါမနဿဿ သုပ္ပဟီနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န တွေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ပဟီနပစ္စယတ္တာ’’တိ။ ပဟီနမ္ပိ သောမနဿိန္ဒြိယံ ပီတိ ဝိယ န ဒူရေတိ ကတွာ ‘‘အာသန္နတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနာဝဇ္ဇနုပစာရေ ပဟီနမ္ပိ ပဟာနင်္ဂံ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘တာဒိသာယ အာသေဝနာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ယထာ မဂ္ဂဝီထိတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ သဒိသာနုပဿနာဝ ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ အပ္ပနာဝါရတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ဥပေက္ခာသဟဂတာဝ ပဝတ္တန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရိသေသန္တိ သုဝိက္ခမ္ဘိတန္တိ ကတွာ ဝိက္ခမ္ဘနေန အနဝသေသံ။

တထတ္တာယာတိ တထဘာဝါယ ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂိတာယ။ သာ ပနဿ ဥပ္ပာဒနေန ဝါ ဥပ္ပန္နဿ သမာပဇ္ဇနေန ဝါ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ သမာပဇ္ဇနတ္ထာယာ’’တိ။ ဒွီသူတိ နဝမဒသမေသု သုတ္တန္တေသု။

သုခိန္ဒြိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဇရာဝဂ္ဂေါ

၁။ ဇရာဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁၁။ ပမုခေ ¶ ၊ ပါသာဒဿ စ ပစ္ဆိမဘာဂေ အာတပေါ ပစ္ဆာတပေါ၊ တသ္မိံ ပစ္ဆာတပေ။ သော ဟိ ပါသာဒဿ ပမုခဘာဝေန ကတော။ ကိံ ပန ဘဂဝတော ဝဇိရသာရံ သရီရံ ဩတာပေတဗ္ဗံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိအာဒိ ¶ ။ အယဉ္စ ဣမံ သုတ္တံ ဒေသိတသမယေ။ န သက္ကောတိ ဗျာမပ္ပဘာယ ကာယစိ ပဘာယ အနဘိဘဝနီယတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဗုဒ္ဓါဘာ သူရိယာဘာယ အနဘိဘဝနီယာ၊ ဃမ္မသဘာဝတာယ ပန ရသ္မီနံ ပရိတော ဖရန္တီ သူရိယာဘာ တိခိဏာ ဥဏှာတိ အာဟ ‘‘ရသ္မိတေဇ’’န္တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထေဝ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သုဝဏ္ဏာဝဋ္ဋံ ဝိယာတိ အစ္ဆေ သုဝဏ္ဏပတ္တေ ဝိနိဝတ္တအာဝဋ္ဋံ ဝိယ။ ဂရဟဏစ္ဆရိယံ နာမ ကိရေတံ ‘‘အစ္ဆရိယမေတံ အဝိသိစ္ဆေဖလဝဒ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ န ဧဝမေတရဟီတိ အတ္တနော ပါကဋဝသေန ဝဒတိ၊ န ဣတရေသမ္ပီတိ။ သိရာဇာလာတိ သိရာသန္တာနာ။ ဧဝရူပံ န ဟောတီတိ အညေသံ ပါကတိကသတ္တာနံ ဝုတ္တာကာရံ ဝိယ န ဟောတိ ပုညသမ္ဘာရဿ ဥဠာရတမတ္တာ ဝိပစ္စနဿ ပရိယန္တဂတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အညေသံ အပါကဋ’’န္တိ။ ဝလိယာဝဋ္ဋကန္တိ အပ္ပကံ ဝလိယာဝဋ္ဋံ။ တေနာဟ ‘‘ကေသဂ္ဂပ္ပမာဏ’’န္တိ။ သဗ္ဗာနီတိ သိရာဇာလာနိ။ ပုရတော ဝင်္ကောတိ ထောကံ ပုရတော နတမတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သွာယံ အညေသံ အပါကဋော’’တိ။ နယဂ္ဂါဟတောတိ အနုမာနတော။ ဓီ တန္တိ ဓီ-သဒ္ဒယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဓီတိ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထေ နိပါတော။ ဓိက္ကာရောတိ ဇိဂုစ္ဆာပယောဂေါ။ တံ ဖုသတူတိ တုယှံ ပါပုဏာတု။

၂။ ဥဏ္ဏာဘဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁၂။ အညမညဿာတိ အညော အညဿ။ န ပစ္စနုဘောတိ အတ္တနော အဝိသယဘာဝတော။ ဣဒါနိ တံ အညဝိသယတံ အနွယတော ဗျတိရေကတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဝိသယာနိ ပဋိသရန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဋိသရဏံ။ ဣန္ဒြိယဝိညာဏာနိ ဟိ အသတိပိ တာဒိသေ အဓိပ္ပာယေ အတ္တနော အာရမ္မဏဿ ယာထာဝတော သမ္ပဇာနနတော ပဝေဒနဝိဇာနနာနိ ကရောန္တာနိ ဝိယ ပဝတ္တန္တိ၊ တထာ လောကဿ အညတ္ထ သိဒ္ဓိတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘မနော ပဋိသရဏံ၊ မနောဝ နေသံ ¶ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောတီ’’တိ မနောဒွါရိကဇဝနမနော ဟိ သဝိသေသံ မနောဝိသယံ ပစ္စနုဘောတိ၊ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနမနော မနနမတ္တမေဝ ပစ္စနုဘဝတိ။ ရဇ္ဇနာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ၊ တသ္မာ သဒ္ဒဟနာဒိပိ ဂဟိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပဉ္စဒွါရပ္ပဝတ္တိဝသေန တထာ ဝုတ္တံ။ ဧကသ္မိံ ပန ဒွါရေတိ စက္ခုဒွါရေ။

ဒုဗ္ဗလဘောဇကာတိ ¶ အပ္ပာနုဘာဝါ ရာဇဘောဂ္ဂါ။ အာယန္တိ ဘောဂုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယောတ္တဗန္ဓာဒိနိမိတ္တံ လဒ္ဓဗ္ဗကဟာပဏော ယောတ္တကဟာပဏော။ အဒ္ဒုဗန္ဓာဒိနိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗကဟာပဏော အဒ္ဒုကဟာပဏော။ မာဃာတဃောသနာယ ကတာယ ဟိံသာနိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗကဟာပဏော မာပဟာရကဟာပဏော။ တဿ ပရိမာဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌကဟာပဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတဝတ္ထုကန္တိ သတကရီသဝတ္ထုကံ။

မဂ္ဂသတီတိ အရိယမဂ္ဂသတိ။ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ဟိ ဇဝနမနော ဥဿက္ကိတွာဝ မဂ္ဂသတိံ ပဋိသရတိ တပ္ပရိယောသာနတ္တာ။ တန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ သာတိ ဖလဝိမုတ္တိ။ ပဋိသရတိ အဂ္ဂမဂ္ဂသတိယာ။ ဖလဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနန္တိ ဥဘယံ မဂ္ဂဿ သိဒ္ဓါယေဝါတိ။ အာရမ္မဏဝသေန နတ္ထိ ဧတဿ ပဋိသရဏန္တိ အပ္ပဋိသရဏံ အသင်္ခတာမတဿ သန္တိနိစ္စသဘာဝတ္တာ။ သယံ ပန သဗ္ဗေသံယေဝ အရိယာနံ ပဋိသရဏံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၃၉)။ နိဗ္ဗာနံ အနုပဝိဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနနိဿယတ္တာ။ န တတော ပရံ ဂစ္ဆတိ ဂတဿ အညဿ တာဒိသဿ အဘာဝါ။ နိဗ္ဗာနံ ပရိ သဗ္ဗသော ဩသာနန္တိ နိဗ္ဗာနပရိယောသာနံ။

မူလဇာတာ ဇာတမူလာ။ တတော ဧဝ ပတိဋ္ဌိတာ။ ကာ ပနဿာတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန အာဂတသဒ္ဓါ’’တိ။ မဂ္ဂေါ ဒဠှာယ အသံဟာရိယသဒ္ဓါယ မူလံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာနိ စေဝ ဝိစိကိစ္ဆာစိတ္တဉ္စာတိ ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟီနာနိ။ ပဉ္စ နီဝရဏာနီတိ ဧတ္ထ အပါယဂမနီယာနိ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ပဟီနာနိ၊ ဣတရာနိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဈာနေန ပဟီနာနီတိ ပဉ္စသု ဩရမ္ဘာဂိယကိလေသသံယောဇနေသု ဧကဒေသဝိဂမေနေဝ ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနော ဝိယ ဇာတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဈာနအနာဂါမိဋ္ဌာနေ ဌိတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သော အပရိဟီန…ပေ… နိဗ္ဗာယေယျာ’’တိ။

၅။ ပဌမပုဗ္ဗာရာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁၅။ ပုဗ္ဗကောဋ္ဌကေ ဧဝံ အာဂတသုတ္တံ အာဒိံ ကတွာ ဖလိန္ဒြိယာနေဝ ကထိတာနိ အဂ္ဂဖလဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ။

၁၀။ အာပဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂၀။ ဥပရိ ¶ သဟ ဝိပဿနာယ တယော မဂ္ဂါတိ ဝိပဿနာယ သဟ သောတာပတ္တိဖလတော ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ။ မဂ္ဂါဓိဂမေန ဣဒါနိ ပစ္စက္ခဘူတတ္တာ ¶ ‘‘ဣမေ ခေါ တေ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယံ အဂ္ဂဘူတံ၊ တဿ ဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အရဟတ္တဖလိန္ဒြိယံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ ဣန္ဒြိယဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ။ အတိဝိဇ္ဈိတွာ ပဿာမီတိ သစ္ဆိကတွာ ယာထာဝတော ပဿာမိ။ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟီတိ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒီဟိ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ။ သာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသဟဂတာ သိယာတိ မိဿကာ ဝုတ္တာ။

ဇရာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သူကရခတဝဂ္ဂေါ

၁။ သာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂၁။ သူရဘာဝေနာတိ အတိသူရဘာဝေန။ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာတိ သစ္စပဋိဝေဓာယ။

၂။ မလ္လိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂၂။ စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ပညိန္ဒြိယံ ဌပေတွာ သေသာနိ စတ္တာရိ။ ‘‘အရိယဉာဏံ လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ မဂ္ဂဉာဏံ ကတွာ။ အရိယ-သဒ္ဒေါ ပန ယထာ တထာ ဝိသုဒ္ဓေပိ ဟောတီတိ တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တမ္ပိ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဟိ စတ္တာရိန္ဒြိယာနိ မိဿကာနိ၊ ဧဝံ ပညိန္ဒြိယမ္ပိ မိဿကန္တိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘တမ္ပိ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

၃။ သေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂၃။ န သက္ကောတိ ဣန္ဒြိယာနံ အပရိပက္ကတ္တာ။ အတ္ထီတိ ပဇာနာတိ နယဂ္ဂါဟေန၊ န ပစ္စက္ခတော။ န ဟိ အရိယာပိ အနဓိဂတံ မဂ္ဂဖလံ ပစ္စဝေက္ခိတုံ သက္ကောန္တိ။

၆။ ပတိဋ္ဌိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂၆။ သာသဝေသူတိ ¶ စတုရာသဝဝိနိမုတ္တေသု သေသဓမ္မေသု အာရမ္မဏေသု။ တေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇနကအနတ္ထတော စိတ္တံ ရက္ခတိ နာမ။

၈။ သူကရခတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂၈။ တံ ¶ သန္ဓာယာတိ တံ သူကရခတလေဏံ သန္ဓာယ။ ဧတံ ‘‘သူကရခတာယ’’န္တိ ဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဘာဝနပုံသကန္တိ ဘာဝဇောတကံ နပုံသကဝစနံ ယထာ ‘‘ဝိသမံ ဝါတာ ဝါယန္တိ၊ ဧကမန္တံ နိသီဒီ’’တိ။ ကိစ္စပဋိပတ္တိ တေသံ သံကာသနဋ္ဌေန သပတိသော၊ သပတိသော ဧဝ သပ္ပတိဿော၊ သဇေဋ္ဌကောတိ အာဟ ‘‘သပ္ပတိဿောတိ သဇေဋ္ဌကော’’တိ။

သူကရခတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဗောဓိပက္ခိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၅၃၁-၆၅၀။ သတ္တာနံ ဖလာနံ ဟေတုဘူတာနိ ‘‘ဣမေသံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဘာဝိတတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိယေဝ ဖလူပစာရေန ‘‘သတ္တ ဖလာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တာနိ စ ပုဗ္ဗဘာဂါနိ ‘‘ဣမေသံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဘာဝိတတ္တာ…ပေ… သတ္တာနိသံသာ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ ဝစနတော။ တေသန္တိ သတ္တာနံ ဖလာနံ။ ‘‘ဒွိန္နံ ဖလာနံ အညတရံ ဖလ’’န္တိ ဧဝံ အတီတသုတ္တေ ဝုတ္တာနိ ဟေဋ္ဌာ ဒွေ ဖလာနိ နာမာတိ ဝဒန္တိ။ ယေဟိ ပန ဣန္ဒြိယေဟိ အညတြ ပန အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိံ သေသာနိ ဖလာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ စတ္တာရိ သပုဗ္ဗဘာဂါနိ လောကုတ္တရာနီတိ ဝုတ္တံ သိယာ။

ဣန္ဒြိယသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သမ္မပ္ပဓာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၅၁-၇၀၄။ သမ္မပ္ပဓာနသံယုတ္တေ ¶ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာဝ ကထိတာ ‘‘အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိဝစနတော။

သမ္မပ္ပဓာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဗလသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၀၅-၈၁၂။ ဗလသံယုတ္တေ ဗလာနိ မိဿကာနေဝ ကထိတာနိ ‘‘ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ ဝစနတော။

ဗလသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဣဒ္ဓိပါဒသံယုတ္တံ

၁။ စာပါလဝဂ္ဂေါ

၁။ အပါရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၁၃။ ဆန္ဒံ ¶ ¶ နိဿာယ ပဝတ္တော သမာဓီတိ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိ ဆန္ဓသမာဓိ။ ပဓာနသင်္ခါရာတိ စတုကိစ္စသာဓကဿ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ တေဟီတိ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရေဟိ။ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒန္တိ နိပ္ဖတ္တိပရိယာယေန ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယ သဒ္ဓါ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ ပရိယာယေန ‘‘ဣဒ္ဓီ’’တိ သင်္ခါတာနံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒိကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာနံ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပါဒဘူတံ၊ သေသစိတ္တစေတသိကရာသိန္တိ အတ္ထော။ သာ ဧဝ စ ယထာဝုတ္တဣဒ္ဓိ ယသ္မာ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ဥပရိမာယ ဥပရိမာယ ပါဒဘူတာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒ္ဓိဘူတံ ဝါ ပါဒန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒ’’န္တိ။ သေသေသူတိ ဝီရိယသမာဓိအာဒီသု။ တတ္ထ ဟိ ဝီရိယံ စိတ္တံ ဝီမံသံ အဓိပတိံ ကတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိ ဝီမံသာသမာဓီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဣဒ္ဓိပါဒသံယုတ္တေ။ ဧကပရိစ္ဆေဒေါဝ အတ္ထနိဒ္ဒေသော။

၅။ ဣဒ္ဓိပဒေသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၁၇။ ဣဒ္ဓိပဒေသန္တိ ဣဒ္ဓိယာ ဧကဒေသံ။ ကော ပန သောတိ အာဟ – ‘‘တယော စ မဂ္ဂေ တီဏိ စ ဖလာနီ’’တိ။

၆။ သမတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၁၈။ သမတ္တန္တိ သာမညဿ သမံ အတ္တနံ ဣဇ္ဈနံ သမတ္တံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဝိဝဋ္ဋပါဒကာ ဧဝ ဣဒ္ဓိပါဒါ ကထိတာ ‘‘အပါရာ ပါရံ ဂမနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိဝစနတော။

၁၀။ စေတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၂၂။ ဥဒေနယက္ခဿ ¶ စေတိယဋ္ဌာနေတိ ဥဒေနဿ နာမ ယက္ခဿ ဒေဝါယတနသင်္ခေပေန ဣဋ္ဌကာဟိ ကတေ မဟာဇနဿ စိတ္တီကတဋ္ဌာနေ။ ကတဝိဟာရောတိ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ တတ္ထ ကတဝိဟာရော။ ဝုစ္စတီတိ ပုရိမဝေါဟာရေန ¶ ‘‘ဥဒေနစေတိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဂေါတမကာဒီသုပီတိ ဂေါတမကစေတိယန္တိ ဧဝမာဒီသုပိ။ ဧသေဝ နယောတိ စေတိယဋ္ဌာနေ ကတဝိဟာရဘာဝံ အတိဒိသတိ။ ဝဍ္ဎိတာတိ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိဗြူဟိတာ။ ပုနပ္ပုနံ ကတာတိ ဘာဝနာယ ဗဟုလီကရဏဝသေန အပရာပရံ ပဝတ္တိတာ အာနီတာ။ ယုတ္တယာနံ ဝိယ ကတာတိ ယထာ ယုတ္တမာဇညယာနံ ဆေကေန သာရထိနာ အဓိဋ္ဌိတံ ယထာရုစိ ပဝတ္တိမရဟတိ၊ ဧဝံ ယထာရုစိ ပဝတ္တနာရဟတံ ဂမိတာ။ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ဝတ္ထု ဝိယ ကတာတိ သဗ္ဗသော ဥပက္ကိလေသဝိသောဓနေန ဣဒ္ဓိဝိသေသာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သုဝိသောဓိတပရိဿယဝတ္ထု ဝိယ ကတာ။ အဓိဋ္ဌိတာတိ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝတော သုဘာဝိတဘာဝေန တံတံအဓိဋ္ဌာနယောဂျတာယ ဌပိတာ။ သမန္တတော စိတာတိ သဗ္ဗဘာဂေန ဘာဝနုပစယံ ဂမိတာ။ တေနာဟ ‘‘သုဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါတိ ဣဒ္ဓိဘာဝနာယ သိခပ္ပတ္တိယာ သမ္မဒေဝ သံသေဝိတာ။

အနိယမေနာတိ ‘‘ယဿ ကဿစီ’’တိ အနိယတဝစနေန။ နိယမေတွာတိ ‘‘တထာဂတဿာ’’တိ သရူပဂ္ဂဟဏေန နိယမေတွာ။ အာယုပ္ပမာဏန္တိ ပရမာယုပ္ပမာဏံ ဝဒတိ။ တဿေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဗြဟ္မဇာလဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပန မဟာဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝေ ပဋိသန္ဓိဒါယိနော ကမ္မဿ အသင်္ခေယျာယုကတာသံဝတ္တနသမတ္ထတံ ဟဒယေ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓါနံ အာယုသင်္ခါရဿ ပရိဿယဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာ ပါဠိယံ အာဂတာ ဧဝါတိ ဣမံ ဘဒ္ဒကပ္ပမေဝ တိဋ္ဌေယျာတိ အဝေါစ။

ခဏ္ဍိစ္စာဒီဟိ အဘိသုယျတီတိ ဧတေန ယထာ ဣဒ္ဓိဗလေန ဇရာယ န ပဋိဃာတော၊ ဧဝံ တေန မရဏဿပိ န ပဋိဃာတောတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝါတိ။ ‘‘ကွ သရော ခိတ္တော၊ ကွစနိ ပတိတော’’တိ အညထာ ဝုဋ္ဌိတေနပိ ထေရဝါဒေန အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ သမတ္ထိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘သော ပန န ရုစ္စတိ…ပေ… နိယမိတ’’န္တိ။

ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တောတိ ယထာ ကိဉ္စိ အတ္ထာနတ္ထံ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝံ အဘိဘူတစိတ္တော။ သော ပန အဘိဘဝေါ မဟတာ ဥဒကောဃေန အပ္ပကဿ ဥဒကဿ အဇ္ဈောတ္ထရဏံ ဝိယ အဟောသီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈောတ္ထဋစိတ္တော’’တိ။ အညောတိ ထေရတော၊ အရိယေဟိ ဝါ အညော ယော ကောစိ ပရော ¶ ပုထုဇ္ဇနော။ ပုထုဇ္ဇနဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ယထာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသော မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တော ကိဉ္စိ အတ္ထာနတ္ထံ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ ထေရော ဘဂဝတာ ကတံ နိမိတ္တောဘာသံ သဗ္ဗသော န ¶ သလ္လက္ခေသီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘မာရော ဟီ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာတိ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ သညာဝိပလ္လာသော၊ စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ ဒုက္ခေ ‘‘သုခ’’န္တိ သညာဝိပလ္လာသော၊ စိတ္တဝိပလ္လာသောတိ ဣမေ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ။ တေနာတိ ယဒိပိ ဣတရေ အဋ္ဌ ဝိပလ္လာသာ ပဟီနာ၊ ယထာဝုတ္တာနံ စတုန္နံ ဝိပလ္လာသာနံ အပ္ပဟီနဘာဝေန။ အဿာတိ ထေရဿ။

မဒ္ဒတီတိ ဖုသနမတ္တေန မဒ္ဒန္တော ဝိယ ဟောတိ၊ အညထာ တေန မဒ္ဒိတေ သတ္တာနံ မရဏမေဝ သိယာ၊ ကိံ သက္ခိဿတိ န သက္ခိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကသ္မာ န သက္ခိဿတိ? နနု ဧသ အဂ္ဂသာဝကဿ မဟိဒ္ဓိကဿ မဟာနုဘာဝဿ ကုစ္ဆိံ ပဝိဋ္ဌောတိ? သစ္စံ ပဝိဋ္ဌော၊ တဉ္စ ခေါ အတ္တနော မဟာနုဘာဝဿ ဒဿနတ္ထံ၊ န ဝိဗာဓနာဓိပ္ပာယေန။ ဝိဗာဓနာဓိပ္ပာယေန ပန ဣဓ ‘‘ကိံ သက္ခိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ ဟဒယမဒ္ဒနဿ အဓိကတတ္တာ။ နိမိတ္တောဘာသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တိဋ္ဌတု ဘဂဝါ ကပ္ပ’’န္တိ သကလကပ္ပံ အဝဋ္ဌာနယာစနာယ ‘‘ယဿ ကဿစိ၊ အာနန္ဒ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဘာဝိတာ’’တိအာဒိနာ အညာပဒေသေန အတ္တနော စတုရိဒ္ဓိပါဒဘာဝနာနုဘာဝေန ကပ္ပံ အဝဋ္ဌာနသမတ္ထတာဝသေန သညုပ္ပာဒနံ နိမိတ္တံ။ တထာ ပန ပရိယာယဂ္ဂဟဏံ မုဉ္စိတွာ ဥဇုကံယေဝ အတ္တနော အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနံ ဩဘာသော။ ဇာနန္တောယေဝါတိ မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတဘာဝံ ဇာနန္တော ဧဝ။ အတ္တနော အပရာဓဟေတုကော သတ္တာနံ သောကော တနုကော ဟောတိ၊ န ဗလဝါတိ အာဟ – ‘‘ဒေါသာရောပနေန သောကတနုကရဏတ္ထ’’န္တိ။ ကိံ ပန ထေရော မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တကာလေ ပဝတ္တိံ ပစ္ဆာ ဇာနာတီတိ? န ဇာနာတိ သဘာဝေန၊ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ပန ဇာနာတိ။

အနတ္ထေ နိယောဇေန္တော ဂုဏမာရဏေန မာရေတိ၊ ဝိရာဂဝိဗန္ဓနေန ဝါ ဇာတိနိမိတ္တတာယ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတံ မာရေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘မာရေတီတိ မာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိပါပတ္တာ ပါပိမာ။ ကဏှဓမ္မသမန္နာဂတော ကဏှော။ ဝိရာဂါဒိဂုဏာနံ အန္တကရဏတော အန္တကော။ သတ္တာနံ အနတ္ထာဝဟံ ပဋိပတ္တိံ န မုဉ္စတီတိ နမုစိ။ အတ္တနော မာရပါသေန ပမတ္တေ ဗန္ဓတိ၊ ပမတ္တာ ဝါ ဗန္ဓူ ဧတဿာတိ ပမတ္တဗန္ဓု။ သတ္တမသတ္တာဟတော ပရံ သတ္တ ¶ အဟာနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိ၊ န ပန ပလ္လင်္ကသတ္တာဟာဒိ ဝိယ နိယတကိစ္စဿ အဋ္ဌမသတ္တာဟဿ နာမ လဗ္ဘနတော။ သတ္တမသတ္တာဟဿ ဟိ ပရတော အဇပါလနိဂြောဓမူလေ ဗြဟ္မုနော သက္ကဿ စ ပဋိညာတဓမ္မဒေသနံ ဘဂဝန္တံ ဉတွာ ‘‘ဣဒါနိ သတ္တေ ဓမ္မဒေသနာယ မမ ဝိသယံ အတိက္ကာမေဿတီ’’တိ သဉ္ဇာတဒေါမနဿော ဟုတွာ ဌိတော စိန္တေသိ၊ ‘‘ဟန္ဒာဟံ ဒါနိ နံ ဥပါယေန ပရိနိဗ္ဗာပေဿာမိ၊ ဧဝမဿ မနောရထော အညထတ္တံ ဂမိဿတိ၊ မမ မနောရထော ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော – ‘‘ပရိနိဗ္ဗာတု ဒါနိ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ပရိနိဗ္ဗာနံ ယာစိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဇ္ဇာတိ အာယုသင်္ခါရဝေါဿဇ္ဇနဒိဝသံ သန္ဓာယာဟ။ ဘဂဝါ စဿ အတိဗန္ဓနာဓိပ္ပာယံ ¶ ဇာနန္တောပိ တံ အနာဝိကတွာ ပရိနိဗ္ဗာနဿ အကာလဘာဝမေဝ ပကာသေန္တော ယာစနံ ပဋိက္ခိပိ။ တေနာဟ ‘‘န တာဝါဟ’’န္တိအာဒိ။

မဂ္ဂဝသေန ဗျတ္တာတိ သစ္စပဋိဝေဓဝေယျတ္တိယေန ဗျတ္တာ။ တထေဝ ဝိနီတာတိ မဂ္ဂဝသေန ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒဝိနယေန ဝိနီတာ။ တထာ ဝိသာရဒါတိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ သတ္ထုသာသနေ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တိယာ ဝိသာရဒါ၊ သာရဇ္ဇကရာနံ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိပါပဓမ္မာနံ ဝိဂမေန ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တာတိ အတ္ထော။ ယဿ သုတဿ ဝသေန ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရဏံ သမ္ဘဝတိ၊ တံ ဣဓ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ‘‘သုတ’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘တေပိဋကဝသေနာ’’တိ။ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ သမူဟော တေပိဋကံ၊ တီဏိ ဝါ ပိဋကာနိ တိပိဋကံ၊ တိပိဋကမေဝ တေပိဋကံ၊ တဿ ဝသေန။ တဒေဝါတိ ယံ တံ တေပိဋကံ သောတဗ္ဗဘာဝေန သုတန္တိ ဝုတ္တံ၊ တမေဝ။ ဓမ္မန္တိ ပရိယတ္တိဓမ္မံ။ ဓာရေန္တီတိ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသံ ဝိယ အဝိနဿန္တံ ကတွာ သုပ္ပဂုဏသုပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ဓာရေန္တိ ဟဒယေ ဌပေန္တိ။ ဣတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဝသေန ဗဟုဿုတဓမ္မဓရဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိဝေဓဝသေနပိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရိယဓမ္မဿာတိ မဂ္ဂဖလဓမ္မဿ၊ နဝဝိဓဿ ဝါ လောကုတ္တရဓမ္မဿ။ အနုဓမ္မဘူတန္တိ အဓိဂမာယာနုရူပံ ဓမ္မဘူတံ။ အနုစ္ဆဝိကပဋိပဒန္တိ တမေဝ ဝိပဿနာဓမ္မမာဟ၊ ဆဗ္ဗိဓာ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝါ။ အနုဓမ္မန္တိ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ အနုဓမ္မော၊ ယထာဝုတ္တပဋိပဒါ၊ တဿာနုရူပံ အဘိသလ္လေခိတံ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဓမ္မံ။ စရဏသီလာတိ သမာဒါယ ဝတ္တနသီလာ။ အနုမဂ္ဂဖလဓမ္မော ဧတိဿာတိ ဝါ အနုဓမ္မာ၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ၊ တဿ စရဏသီလာ။ အတ္တနော အာစရိယဝါဒန္တိ အတ္တနော အာစရိယဿ ¶ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝါဒံ။ သဒေဝကဿ လောကဿ အာစာရသိက္ခာပနေန အာစရိယော၊ ဘဂဝါ၊ တဿ ဝါဒေါ၊ စတုသစ္စဒေသနာ။

အာစိက္ခိဿန္တီတိ အာဒိတော ကထေဿန္တိ၊ အတ္တနာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေန ပရေ ဥဂ္ဂဏှာပေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဒေသေဿန္တီတိ ဝါစေဿန္တိ၊ ပါဠိံ သမ္မာ ပဗောဓေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ပညပေဿန္တီတိ ပဇာနာပေဿန္တိ၊ သင်္ကာသေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ပဋ္ဌပေဿန္တီတိ ပကာရေဟိ ဌပေဿန္တိ၊ ပကာသေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဝရိဿန္တီတိ ဝိဝဋံ ကရိဿန္တိ။ ဝိဘဇိဿန္တီတိ ဝိဘတ္တံ ကရိဿန္တိ။ ဥတ္တာနီကရိဿန္တီတိ အနုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရံ ဥတ္တာနံ ပါကဋံ ကရိဿန္တိ။ သဟဓမ္မေနာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ကာရဏပရိယာယော ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၂၀) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘သဟေတုကေန သကာရဏေန ဝစနေနာ’’တိ။

သပ္ပာဋိဟာရိယန္တိ သနိဿရဏံ။ ယထာ ပရဝါဒံ ဘဉ္ဇိတွာ သကဝါဒေါ ပတိဋ္ဌဟတိ၊ ဧဝံ ဟေတုဒါဟရဏေဟိ ယထာဓိဂတမတ္ထံ သမ္ပာဒေတွာ ဓမ္မံ ကထေဿန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နိယျာနိကံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿန္တီ’’တိ ¶ ၊ နဝဝိဓံ လောကုတ္တရံ ဓမ္မံ ပဗောဓေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပညပေဿန္တီ’’တိအာဒီဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ ဆ အတ္ထပဒါနိ ဒဿိတာနိ၊ အာဒိတော ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဆ ဗျဉ္ဇနပဒါနိ။ ဧတ္တာဝတာ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သံဝဏ္ဏနာနယေန သင်္ဂဟေတွာ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ နေတ္တိယံ (နေတ္တိ။ သင်္ဂဟဝါရ) ‘‘ဒွါဒသ ပဒါနိ သုတ္တံ၊ တံ သဗ္ဗံ ဗျဉ္ဇနဉ္စ အတ္ထော စာ’’တိ။

သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတန္တိ အဓိသီလသိက္ခာဒိသိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ။ သကလံ သာသနဗြဟ္မစရိယန္တိ အနဝသေသံ သတ္ထုသာသနဘူတံ သေဋ္ဌစရိယံ။ သမိဒ္ဓန္တိ သမ္မဒေဝ ဝဍ္ဎိတံ။ ဈာနဿာဒဝသေနာတိ တေဟိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သမဓိဂတဈာနသုခဝသေန။ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တန္တိ ဥဠာရပဏီတဘာဝူပဂမနေန သဗ္ဗသော ပရိဝုဍ္ဎိမုပဂတံ။ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လံ ဝိယ အဘိညာသမ္ပဒါဟိ သာသနာဘိဝုဍ္ဎိယာ မတ္ထကပ္ပတ္တိတော။ ပတိဋ္ဌိတဝသေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဝသေန၊ ပတိဋ္ဌပ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓဝသေန ဗဟုနော ဇနဿ ဟိတံ ဗာဟုဇညံ။ တေနာဟ ‘‘မဟာဇနာဘိသမယဝသေနာ’’တိ။ ပုထု ပုထုလံ ဘူတံ ဇာတံ၊ ပုထုတ္တံ ဘူတံ ပတ္တန္တိ ဝါ ပုထုဘူတံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာကာရေန ပုထုလဘာဝပ္ပတ္တ’’န္တိ။ သုဋ္ဌု ပကာသိတန္တိ သမ္မဒေဝ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေန ပဝေဒိတံ။

သတိံ ¶ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာတိ အယံ ကာယာဒိဝိဘာဂေါ အတ္တဘာဝသညိတော ဒုက္ခဘာရော မယာ ဧတ္တကံ ကာလံ ဝဟိတော၊ ဣဒါနိ ပန န ဝဟိတဗ္ဗော၊ ဧတဿ အဝဟနတ္ထံ စိရတရံ ကာလံ အရိယမဂ္ဂသမ္ဘာရော သမ္ဘတော၊ သွာယံ အရိယမဂ္ဂေါ ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ ယတော ဣမေ ကာယာဒယော အသုဘာဒိတော သဘာဝါဒိတော သမ္မဒေဝ ပရိညာတာတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သတိံ ယထာတထံ ဝိသယေ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတံ ကတွာ။ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ယသ္မာ ဣမဿ အတ္တဘာဝသညိတဿ ဒုက္ခဘာရဿ ဝဟနေ ပယောဇနဘူတံ အတ္တဟိတံ ဗောဓိမူလေ ဧဝ ပရိသမာပိတံ၊ ပရဟိတံ ပန ဗုဒ္ဓဝေနေယျဝိနယနံ ပရိသမာပိတံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ၊ တံ ဒါနိ မာသတ္တယေနေဝ ပရိသမာပနံ ပါပုဏိဿတိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သစ္စဘာဂေန ဝိနိစ္ဆယံ ကတွာ။ အာယုသင်္ခါရံ ဝိဿဇီတိ အာယုနော ဇီဝိတဿ အဘိသင်္ခရဏံ ဖလသမာပတ္တိဓမ္မံ န သမာပဇ္ဇိဿာမီတိ ဝိဿဇိ၊ တံ ဝိဿဇ္ဇနေနေဝ တေန အဘိသင်္ခရီယမာနံ ဇီဝိတသင်္ခါရံ န ပဝတ္တယိဿာမီတိ ဝိဿဇိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။

ဌာနမဟန္တတာယပိ ပဝတ္တိအာကာရမဟန္တတာယပိ မဟန္တော ပထဝီကမ္ပော။ တတ္ထ ဌာနမဟန္တတာယ ဘူမိစာလဿ မဟန္တတံ ဒဿေတုံ ‘‘တဒါ…ပေ… အကမ္ပိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သာ ပန ဇာတိခေတ္တဘူတာ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု ဧဝ၊ န ယာ ကာစိ။ ယာ မဟာဘိနီဟာရမဟာဇာတိအာဒီသုပိ အကမ္ပိတ္ထ၊ တဒါပိ ¶ တတ္တကာယ ဧဝ ကမ္ပနေ ကိံ ကာရဏံ? ဇာတိခေတ္တဘာဝေန တဿေဝ အာဒိတော ပရိဂ္ဂဟဿ ကတတ္တာ၊ ပရိဂ္ဂဟဏဉ္စဿ ဓမ္မတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပုရိမဗုဒ္ဓါနမ္ပိ တတ္တကမေဝ ဇာတိခေတ္တံ အဟောသိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒသသဟဿီ လောကဓာတု နိဿဒ္ဒါ ဟောတိ နိရာကုလာ…ပေ… မဟာသမုဒ္ဒေါ အာဘုဇတိ၊ ဒသသဟဿီ ပကမ္ပတီ’’တိ စ အာဒိ။ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ ဆပ္ပကာရပ္ပဝေဓနေန။ အဝီတရာဂေ ဘိံသေတီတိ ဘိံသနော၊ သော ဧဝ ဘိံသနကောတိ အာဟ ‘‘ဘယဇနကော’’တိ။ ဒေဝဘေရိယောတိ ဒေဝဒုန္ဒုဘိသဒ္ဒဿ ပရိယာယဝစနမတ္တံ၊ န စေတ္ထ ကာစိ ဘေရီ ဒေဝဒုန္ဒုဘီတိ အဓိပ္ပေတာ၊ အထ ခေါ ဥပ္ပာတဘာဝေန လဗ္ဘမာနော အာကာသတော နိဂ္ဃောသသဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝေါ’’တိအာဒိ။ ဒေဝေါတိ မေဃော။ တဿ ဟိ တဒါ အစ္ဆဘာဝေန အာကာသဿ ဝဿာဘာဝေန သုက္ခဂဇ္ဇိတသညိတေ ¶ သဒ္ဒေ နိစ္ဆရန္တေ ဒေဝဒုန္ဒုဘိသမညာ။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝေါ သုက္ခဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇီ’’တိ။

ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌန္တိ ‘‘ဧဝံ စိရတရကာလံ ဝဟိတော အယံ အတ္တဘာဝသညိတော ဒုက္ခဘာရော၊ ဒါနိ န စိရဿေဝ နိက္ခိပိဿာမီ’’တိ သဉ္ဇာတသောမနဿော ဘဂဝါ သဘာဝေနေဝ ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတိ၊ ဧဝံ ဥဒါနေန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော သာဓိတော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တုလီယတီတိ တုလန္တိ တုလ-သဒ္ဒေါ ကမ္မသာဓနောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တုလိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပာနုဘာဝတာယ ပရိစ္ဆိန္နံ။ တထာ ဟိ တံ ပဋိပက္ခေန ပရိတော ခဏ္ဍိတဘာဝေန ပရိတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိပက္ခဝိက္ခမ္ဘနတော ဒီဃသန္တာနတာယ ဝိပုလဖလတာယ စ န တုလံ န ပရိစ္ဆိန္နံ။ ယေဟိ ကာရဏေဟိ ပုဗ္ဗေ အဝိသေသတော ‘‘မဟဂ္ဂတံ အတုလ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တာနိ ကာရဏာနိ ရူပါဝစရတော အာရုပ္ပဿ သာတိသယံ ဝိဇ္ဇန္တီတိ အရူပါဝစရံ အတုလန္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣတရဉ္စ တုလန္တိ။ အပ္ပဝိပါကန္တိ တီသုပိ ကမ္မေသု ယံ အပ္ပဝိပါကံ ဟီနံ၊ တံ တုလံ။ ဗဟုဝိပါကန္တိ ယံ မဟာဝိပါကံ ပဏီတံ၊ တံ အတုလံ။ ယံ ပနေတ္ထ မဇ္ဈိမံ၊ တံ ဟီနံ ဥက္ကဋ္ဌန္တိ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒွီသု ဘာဂေသု ပက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ဟီနတ္တိကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ အပ္ပဗဟုဝိပါကတံ နိဒ္ဓါရေတွာ တဿ ဝသေန တုလာတုလဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘သမ္ဘဝ^ ဟေတုဘူတ’’န္တိ။ နိယကဇ္ဈတ္တရတောတိ သသန္တာနဓမ္မေသု ဝိပဿနာဝသေန ဂေါစရာသေဝနာယ စ ရတော။ သဝိပါကံ သမာနံ ပဝတ္တိဝိပါကမတ္တဒါယိကမ္မံ သဝိပါကဋ္ဌေန သမ္ဘဝံ၊ န စ တံ ကာမာဒိ^ ဘဝါဘိသင်္ခါရကန္တိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ သမ္ဘဝန္တိ ဝတွာ ‘‘ဘဝသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဩဿဇီတိ အရိယမဂ္ဂေန အဝဿဇိ။ ကဝစံ ဝိယ အတ္တဘာဝံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ အတ္တနိ သမ္ဘူတတ္တာ အတ္တသမ္ဘဝံ ¶ ကိလေသဉ္စ အဘိန္ဒီတိ ကိလေသဘေဒသဟဘာဝိကမ္မောဿဇ္ဇနံ ဒဿေန္တော တဒုဘယဿ ကာရဏမာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော’’တိ။

ပဌမဝိကပ္ပေ အဝသဇ္ဇနမေဝ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ အဝသဇ္ဇနာကာရောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီရေန္တောတိ ‘‘ဥပ္ပာဒေါ ဘယံ၊ အနုပ္ပာဒေါ ခေမ’’န္တိအာဒိနာ ဝီမံသန္တော။ တုလေန္တော တီရေန္တောတိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ဘဝသင်္ခါရဿ အဝသဇ္ဇနာကာရံ သရူပတော ဒဿေတိ။ ဧဝန္တိအာဒိနာ ¶ ပန ဥဒါနဂါထာဝဏ္ဏနာယံ အာဒိတော ဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ အဘီတဘာဝဉာပနတ္ထဉ္စာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

စာပါလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပါသာဒကမ္ပနဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ ပုဗ္ဗသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၈၂၃-၈၂၄။ ပရတော ဣမသ္မိံ ပါသာဒကမ္ပနဝဂ္ဂေ ဒသမသုတ္တေ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။ ဆအဘိညာပါဒကာတိ ဆန္နံ အဘိညာနံ ပါဒကဘူတာ ပဓာနဘူတာ။ ယထာ ပဌမသုတ္တေ၊ တထာ ဒုတိယတတိယသုတ္တေသုပိ စ ဆအဘိညာပါဒကာ ဣဒ္ဓိပါဒါ ကထိတာတိ အတ္ထော။

၃။ ဆန္ဒသမာဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၂၅။ ယော သမာဓိဿ နိဿယဘူတော ဆန္ဒော၊ သော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒန္တိ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒ’’န္တိ။ တဿ စ အဓိပတေယျဋ္ဌော နိဿယဋ္ဌော၊ န ဝိနာ တံ ဆန္ဒံ နိဿာယာတိ အာဟ – ‘‘နိဿာယာတိ နိဿယံ ကတွာ၊ အဓိပတိံ ကတွာတိ အတ္ထော’’တိ။ ပဓာနဘူတာတိ သေဋ္ဌဘူတာ၊ သေဋ္ဌဘာဝေါ စ ဧကဿပိ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တိယာ၊ တတော ဧဝ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော၊ ပဓာနသင်္ခါရဋ္ဌေန ပဓာနသင်္ခရဏတော။ ‘‘ဆန္ဒံ စေ နိဿာယ…ပေ… အယံ ဝုစ္စတိ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဆန္ဒာဓိပတိ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီတိ အဓိပတိသဒ္ဒလောပံ ကတွာ သမာသော ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ၊ အဓိပတိသဒ္ဒတ္ထဒဿနဝသေန ဝါ ဆန္ဒဟေတုကော၊ ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓိ။ တေန ‘‘ဆန္ဒသမာဓိနာ စေဝ ပဓာနသင်္ခါရေဟိ ပဓာနဘူတသင်္ခါရေဟိ စ သမန္နာဂတာ’’တိ ဝက္ခတိ၊ တံ အာနေတွာ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ ပဓာနဘူတာတိ ဝီရိယဘူတာ။ ကေစိ ဝဒန္တိ – ‘‘သင်္ခတသင်္ခါရာဒိနိဝတ္တနတ္ထံ ပဓာနဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ အထ ဝါ တံ တံ ဝိသေသံ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝီရိယံ။ တတ္ထ စတုကိစ္စသာဓကတော တဒညဿ နိဝတ္တနတ္ထံ ပဓာနဂ္ဂဟဏန္တိ။ ယထာ ဆန္ဒော ဆန္ဒသမာဓိနာ စေဝ ပဓာနသင်္ခါရေဟိ စ သမန္နာဂတော၊ ဧဝံ ဆန္ဒသမာဓိ ဆန္ဒေန စေဝ ပဓာနသင်္ခါရေဟိ စ သမန္နာဂတော။ ပဓာနသင်္ခါရာပိ ဆန္ဒေန ¶ စေဝ ဆန္ဒသမာဓိနာ စ သမန္နာဂတာတိ တီသုပိ ပဒေသု သမန္နာဂတသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တယောပိ ဆန္ဒာဒယော ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မာ ဧကတော ကတွာ ‘‘အယံ ဝုစ္စတိ…ပေ… ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝံ ဆန္ဒာဒီနံယေဝ စေတ္ထ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဝိဘင်္ဂေ ပန တေသံ ဣဒ္ဓိဘာဝေါ သမ္ပယုတ္တာနံ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဣဒါနိ နေသံ ဣဒ္ဓိပါဒတာပိ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဆန္ဒဉှိ ဘာဝယတော ပဓာနံ ကတွာ ဘာဝေန္တဿ တထာ ပဝတ္တပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ဣဇ္ဈမာနော ဆန္ဒော ဣဒ္ဓိ နာမ၊ တဿ နိဿယဘူတာ ပဓာနသင်္ခါရာ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တထာ ဘာဝယန္တဿ မုချတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဣဇ္ဈနတ္ထော ပန သဗ္ဗေသံ သမာနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပယုတ္တ…ပေ… ဣဇ္ဈန္တိယေဝါ’’တိ အာဟ။

ဣဒ္ဓိပါဒေ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဆန္ဒာဒယောတိ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာ။ သေသိဒ္ဓိပါဒေသူတိ ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒါဒီသု။ တတ္ထ ဝီရိယသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတောတိ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝီရိယံ အာဂတံ၊ တတ္ထ ပုရိမံ သမာဓိဝိသေသံ၊ ဝီရိယာဓိပတိသမာဓိ ဧဝ ဝီရိယသမာဓီတိ ဒုတိယံ သမန္နာဂမင်္ဂဒဿနံ။ ဒွေယေဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ သမန္နာဂမင်္ဂါနိ သမာဓိ ပဓာနသင်္ခါရော စ၊ ဆန္ဒာဒယော သမာဓိဝိသေသနာနိ၊ ပဓာနသင်္ခါရော ပန ပဓာနဝစနေနေဝ ဝိသေသိတော၊ န ဆန္ဒာဒီဟီတိ န ဣဓ ဝီရိယာဓိပတိတာ ပဓာနသင်္ခါရဿ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝီရိယဉ္စ သမာဓိံ ဝိသေသေတွာ ဌိတမေဝ သမန္နာဂမင်္ဂဝသေန ပဓာနသင်္ခါရဝစနေန ဝုတ္တန္တိ နာပိ ဒွီဟိ ဝီရိယေဟိ သမန္နာဂမော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဆန္ဒာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌော သမာဓိ၊ တထာပိ ဝိသိဋ္ဌေနေဝ စ တေန သမ္ပယုတ္တော ပဓာနသင်္ခါရော သေသဓမ္မာ စ၊ တသ္မာ သမာဓိဝိသေသနာနံ ဝသေန စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဝုတ္တာ၊ ဝိသေသနဘာဝေါ စ ဆန္ဒာဒီနံ တံတံအဝဿယဒဿနဝသေန ဟောတီတိ ‘‘ဆန္ဒသမာဓိ…ပေ… ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဧတ္ထ နိဿယတ္ထေပိ ပါဒ-သဒ္ဒေ ဥပါဒါယဋ္ဌေန ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ တေနေဝ အဘိဓမ္မေ ဥတ္တရစူဠဘာဇနိယေ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၅၇) ဆန္ဒာဒီနံယေဝ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ၊ ပဉှပုစ္ဆကေ စ – ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒသမာဓီ’’တိအာဒိနာဝ (ဝိဘ။ ၄၃၁) ဥဒ္ဒေသံ ကတွာပိ ပုန ¶ ဆန္ဒာဒီနံယေဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ ¶ ဝိဘတ္တော။ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနတ္ထမေဝ ဟိ နိဿယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ ကတံ၊ အညထာ စတုဗ္ဗိဓတာ န ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ပါဠိဝသေန အတ္ထဝိနိစ္ဆယော။ တတ္ထ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနတ္ထမေဝါတိ ဆန္ဒာဒိကေ ဓုရေ ဇေဋ္ဌကေ ပုဗ္ဗင်္ဂမေ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တိတသမာဓိ ဆန္ဒာဓိပတိသမာဓီတိ ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိယာ အဓိဂမူပါယဒဿနံ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ၊ တဒတ္ထမေဝ ‘‘တထာဘူတဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ပါဠိယံ နိဿယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ ကတံ ဆန္ဒာဒိဝိသိဋ္ဌာနံယေဝ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ကေဝလံ ဣဒ္ဓိသမ္ပယုတ္တာနံယေဝ ခန္ဓာနံ ဝသေန ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝေ ဂယှမာနေ တေသံ စတုဗ္ဗိဓတာ န ဟောတိ ဝိသေသကာရဏဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ အနိဗ္ဗတ္တောတိ ဟေတုပစ္စယေဟိ န နိဗ္ဗတ္တော၊ န သဘာဝဓမ္မော၊ ပညတ္တိမတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဝါဒမဒ္ဒနတ္ထာယ ဟောတိ၊ အဘိဓမ္မေ စ အာဂတော ဥတ္တရစူဠဝါရောတိ ယောဇနာ။ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါတိအာဒိ ဥတ္တရစူဠဝါရဒဿနံ။ ဣမေ ပန ဥတ္တရစူဠဝါရေ အာဂတာ ဣဒ္ဓိပါဒါ။

ရဋ္ဌပါလတ္ထေရော ဆန္ဒေ သတိ ကထံ နာနုဇာနိဿန္တီတိ သတ္တာဟာနိ ဘတ္တာနိ အဘုဉ္ဇိတွာ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဆန္ဒမေဝ နိဿာယ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ အာဟ – ‘‘ရဋ္ဌပါလတ္ထေရော ဆန္ဒံ ဓုရံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသီ’’တိ။ သောဏတ္ထေရောတိ သုခုမာလသောဏတ္ထေရော။ သော ဟိ အာယသ္မာ အတ္တနော သုခုမာလဘာဝံ အစိန္တေတွာ အတိဝေလံ စင်္ကမနေန ပါဒေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ ဥဿာဟံ အဝိဿဇ္ဇေန္တော ဝီရိယံ ဓုရံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သမ္ဘုတတ္ထေရော ‘‘စိတ္တဝတော စေ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော ဣဇ္ဈေယျ၊ မယှံ ဣဇ္ဈေယျာတိ စိတ္တံ ဓုရံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ မောဃရာဇာ ‘‘ပညဝတော စေ မဂ္ဂဘာဝနာ ဣဇ္ဈေယျ၊ မယှံ ဣဇ္ဈေယျာ’’တိ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပညာဓုရံ ပညာဇေဋ္ဌကံ ကတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ အာဟ ‘‘မောဃရာဇာ ဝီမံသံ ဓုရံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသီ’’တိ။ ဣဒါနိ နေသံ အရိယာနံ ဥပဋ္ဌာနုဿာဟမန္တဇာတိသမ္ပဒံ နိဿာယ ရညော သန္တိကေ လဒ္ဓဝိသေသေ အမစ္စပုတ္တေ နိဒဿနဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ¶ စ ပုနပ္ပုနံ ဆန္ဒုပ္ပာဒနံ တောသနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဆန္ဒဿ ဥပဋ္ဌာနသဒိသတာ ဝုတ္တာ၊ ထာမဘာဝတော စ ဝီရိယဿ သူရတ္တသဒိသတာ၊ စိန္တနပ္ပဓာနတ္တာ စိတ္တဿ မန္တသံဝိဓာနသဒိသတာ၊ ယောနိသောမနသိကာရ-သမ္ဘူတေသု ကုသလဓမ္မေသု ပညာ သေဋ္ဌာတိ ဝီမံသာယ ဇာတိသမ္ပတ္တိသဒိသတာ ဝုတ္တာ။

၄။ မောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၂၆။ ဥဒ္ဓစ္စပကတိကာတိ ¶ ဝိက္ခိတ္တသဘာဝါ၊ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာတိ အတ္ထော။ အနဝဋ္ဌိတတာယ ဝိပ္ဖန္ဒိတစိတ္တတာယ ဝိပ္ဖန္ဒမာနစိတ္တာ။ တုစ္ဆတာယ နဠော ဝိယာတိ နဠော၊ မာနော၊ ဥဂ္ဂတော နဠော ဧတေသန္တိ ဥန္နဠာတိ အာဟ – ‘‘ဥန္နဠာတိ…ပေ… ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ စပလာတိ စာပလျတာ နာမ လောလဘာဝေါ။ မုရာတိ ခရဝစနာ၊ ဖရုသဝစနာတိ အတ္ထော။ ဝိကိဏ္ဏဝါစာ နာမ သမ္ဖပ္ပလာပိနောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အသံယတဝစနာ’’တိအာဒိ။ ပဋိပတ္တိဓမ္မေ ပမုဋ္ဌာ ဝိနဋ္ဌာ ပဋိဝိနဋ္ဌာ သတိ ဧတေသန္တိ မုဋ္ဌသတီတိ အာဟ – ‘‘နဋ္ဌဿတိနော’’တိ။ ဥဗ္ဘန္တစိတ္တာတိ သမာဓိနော အဘာဝေန ဥဒ္ဓစ္စေနေဝ ဥပရူပရိ ဘန္တစိတ္တာ။ ပါကတိန္ဒြိယာ အဘာဝိတကာယတာယ ဂါမဒါရကာ ဝိယ ပကတိဘူတဣန္ဒြိယာ။ နေမော ဝုစ္စတိ ဘူမိယာ ဗဒ္ဓဘာဝနိမိတ္တပဒေသော၊ ဂမ္ဘီရော နေမော ဧတဿာတိ ဂမ္ဘီရနေမော။ သုဋ္ဌု နိခါတောတိအာဒိ တဿ ပါဒဿ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝဒဿနံ။

၅။ ဥဏ္ဏာဘဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၂၇။ ပဟာနတ္ထန္တိ အနုပ္ပာဒပဟာနတ္ထံ။

၉။ ဣဒ္ဓါဒိဒေသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၃၁။ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ ‘‘ဣဒ္ဓိလာဘာယ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝစနတော။

၁၀။ ဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၃၂။ ဆန္ဒံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ ဘာဝနာဆန္ဒံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ လီနာကာရောတိ ဘာဝနာစိတ္တဿ လယာပတ္တိ။ ကောသဇ္ဇေန ဝေါကိဏ္ဏာပဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ¶ ပသာဒါဘာဝေန စိတ္တဿ ဝိက္ခေပါပတ္တိ၊ တတ္ထ ပသာဒုပ္ပာဒနေန ယံ သမ္ပဟံသနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တဿ ဥပ္ပာဒနာကာရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘သော ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ’’တိအာဒိ။ ဝတ္ထုကာမေ အာရဗ္ဘ ဝိက္ခိတ္တော ပုနပ္ပုနံ ဝိက္ခိတ္တော ဟောတိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုဝိက္ခိတ္တော’’တိ။ ဥပ္ပထံ ပဋိပန္နဿ စိတ္တဿ ဒဏ္ဍနဋ္ဌေန နိဂ္ဂဏှနဋ္ဌေန သုတ္တာနိ ဧဝ ဒဏ္ဍောတိ သုတ္တဒဏ္ဍော၊ တေန သုတ္တဒဏ္ဍေန ¶ စိတ္တံ တဇ္ဇေတွာ။ ပဉ္စကာမဂုဏေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တော စိတ္တဝိက္ခေပေါ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုဝိက္ခိတ္တော အနုဝိသဋော’’တိ။

ပုရေပစ္ဆာဘာဝေါ ကမ္မဋ္ဌာနဿ မနသိကာရဝသေန ဥဂ္ဂဟဝသေန ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတိလီနာဒီသု စတူသု ဌာနေသူတိ အတိလီနာတိပဂ္ဂဟိတသံခိတ္တအနုဝိက္ခိတ္တသညိတေသု စတူသု ဌာနေသု။ တတ္ထ ဘာဝနံ အနဇ္ဈောဂါဟေတွာဝ သင်္ကောစော အတိလီနတာ၊ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ အန္တော သင်္ကောစော သံခိတ္တတာ၊ အန္တောသင်္ခေပေါ အတိပဂ္ဂဟိတတာ၊ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာ အနုဝိက္ခိတ္တတာ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိသမဝိတက္ကာနုဘာဝနံ အာပဇ္ဇန္တော ဒွတ္တိံသာကာရဝသေန အဋ္ဌိကသညာဝသေန ဝါ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘သရီရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဓံ ပါဒတလာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀)။

အညမညံ အသင်္ကရတော အာကိရီယန္တိ ပကာရတော ဌပီယန္တီတိ အာကာရာ၊ ဘာဂါတိ အာဟ – ‘‘ယေဟိ အာကာရေဟီတိ ယေဟိ ကောဋ္ဌာသေဟီ’’တိ။ လိင်္ဂီယတိ သလ္လက္ခီယတီတိ လိင်္ဂံ၊ သဏ္ဌာနံ။ နိမီယတိ နိဒ္ဓါရေတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒီယတီတိ နိမိတ္တံ၊ ဥပဋ္ဌာနံ။ ယော ဘိက္ခူတိအာဒိ အာလောကသညံ ယော ဥဂ္ဂဏှာတိ၊ တံ ဒဿနံ။ အင်္ဂဏေတိ ဝိဝဋင်္ဂဏေ။ အာလောကသညံ မနသိကရောတိ ရတ္တိယံ။ ဝီရိယာဒီသုပီတိ ယထာ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒံ ဥပ္ပာဒေတွာ’’တိ ဆန္ဒေ ဝိတ္ထာရနယော ဝုတ္တော၊ ဝီရိယာဒီသုပိ ဧသော ဧဝ ဝိတ္ထာရနယော ယောဇေတဗ္ဗော။

ပါသာဒကမ္ပနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အယောဂုဠဝဂ္ဂေါ

၂။ အယောဂုဠသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၃၄။ ဣမိနာ စတုမဟာဘူတမယေနာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗလောကပစ္စက္ခေန စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ နိဗ္ဗတ္တေန စတုမဟာဘူတမယေန။ မနောမယော ပန နိမ္မိတကာယော ¶ ဘဂဝတော ရုစိဝသေန ပရေသံ ပစ္စက္ခော ဟောတိ။ ဩမာတီတိ အဝမာတိ။ အဝ-ပုဗ္ဗော ဟိ မာ-သဒ္ဒေါ သတ္တိအတ္ထောပိ ဟောတီတိ ‘‘ပဟောတိ သက္ကောတီ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အသမ္ဘိန္နပဒန္တိ အသာဓာရဏပဒံ အညတ္ထ အနာဂတတ္တာ။ ကာယဿ ¶ စိတ္တေ သမောဒဟနံ အာရောပနံ တန္နိဿိတတာကရဏဉ္စ အတ္ထတော စိတ္တဂတိယာ ပဝတ္တနမေဝါတိ အာဟ ‘‘စိတ္တဂတိယာ ပေသေတီ’’တိ။

တတ္ထ စိတ္တဂတိဂမနံ နာမ စိတ္တဝသေန ကာယဿ ပရိဏာမနေန ‘‘အယံ ကာယော ဣမံ စိတ္တံ ဝိယ ဟောတူ’’တိ ကာယဿ စိတ္တေန သမာနဂတိကတာဌပနံ။ ကထံ ပန ကာယော ဒန္ဓပဝတ္တိကော လဟုပဝတ္တိနာ စိတ္တေန သမာနဂတိကော ဟောတီတိ? န သဗ္ဗထာ သမာနဂတိကော။ ယထေဝ ဟိ ကာယဝသေန စိတ္တပရိဏာမနေ စိတ္တံ သဗ္ဗထာ ကာယေန သမာနဂတိကံ န ဟောတိ။ န ဟိ ကဒါစိ တံ သဘာဝသိဒ္ဓေန အတ္တနော ခဏေန အဝတ္တိတွာ ဒန္ဓဝုတ္တိကဿ ရူပဓမ္မဿ ဝသေန ပဝတ္တိတုံ သက္ကောတိ၊ ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ အယံ ကာယော ဝိယ ဟောတူ’’တိ ပန အဓိဋ္ဌာနေန ဒန္ဓဂတိကဿ ကာယဿ အနုဝတ္တနတော ယာဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိ၊ တာဝ ကာယဂတိအနုလောမေနေဝ ဟုတွာ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ ကာယဂတိယာ ပရိဏာမိတံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ ‘‘အယံ ကာယော ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနေန ပဂေဝ သုခလဟုသညာယ သမ္ပာဒိတတ္တာ အဘာဝိတိဒ္ဓိပါဒါနံ ဝိယ ဒန္ဓံ အဝတ္တိတွာ ယထာ လဟုကံ ကတိပယစိတ္တဝါရေနေဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဝတ္တမာနော ကာယော စိတ္တဂတိယာ ပရိဏာမိတော နာမ ဟောတိ၊ န ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိယာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဗာဟာသမိဉ္ဇနပသာရဏူပမာပိ ဥပစာရေန ဝိနာ သုဋ္ဌုတရံ ယုတ္တာ ဟောတီတိ။ အညထာ ဓမ္မတာဝိလောမတာ သိယာ၊ နာပိ ဓမ္မာနံ လက္ခဏညထတ္တံ ဣဒ္ဓိဗလေန ကာတုံ သက္ကာ၊ ဘာဝညထတ္တမေဝ ပန ကာတုံ သက္ကာတိ။

၃-၁၀။ ဘိက္ခုသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၈၃၅-၈၄၂။ ‘‘ဒွိန္နံ ဖလာန’’န္တိ အာဂတသုတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွေ ဖလာနိ အာဒိံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အယောဂုဠဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣဒ္ဓိပါဒသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အနုရုဒ္ဓသံယုတ္တံ

၁။ ရဟောဂတဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ ပဌမရဟောဂတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၈၉၉-၉၀၀။ ဆတ္တိံသာယ ¶ ¶ ဌာနေသူတိ အဇ္ဈတ္တံ ကာယေ သမုဒယဓမ္မာနုပဿီ၊ ဝယော၊ သမုဒယဝယော၊ ဗဟိဒ္ဓါ သမုဒယော၊ ဝယော၊ သမုဒယဝယော၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ သမုဒယော၊ ဝယော၊ သမုဒယဝယဓမ္မာနုပဿီတိ နဝ အနုပဿနာ၊ တထာ ဝေဒနာယ စိတ္တေ ဓမ္မေသူတိ ဧဝံ ဆတ္တိံသာယ ဌာနေသု။ ဒုတိယေ ဒွါဒသသု ဌာနေသူတိ ကာယေ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ၊ ဝေဒနာယ စိတ္တေ ဓမ္မေသူတိ ဧဝံ ဒွါဒသသု ဌာနေသု။

၃။ သုတနုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၀၁။ ဣမာယ ပါဠိယာတိ ဣမာယ ဟီနတ္တိကပါဠိယာ။ ဣမေ ဓမ္မာ ဟီနာ လာမကဋ္ဌေန။ ဣမေ ဓမ္မာ မဇ္ဈိမာ ဟီနပဏီတာနံ မဇ္ဈေ ဘဝါတိ။ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတ္တပ္ပကဋ္ဌေန ပဓာနဘာဝံ နီတာတိ ပဏီတာ။

၄-၇။ ပဌမကဏ္ဍကီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၉၀၂-၉၀၅။ ကဏ္ဍကာ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ကဏ္ဍကီ၊ ကရမန္ဒဂစ္ဆော။ ဩသဓိဘာဝါပေက္ခာယ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော၊ တဗ္ဗဟုလတာယ တံ ဝနံ ‘‘ကဏ္ဍကီဝန’’န္တေဝ ပညာယိတ္ထ။ သဟဿလောကန္တိ သဟဿစက္ကဝါဠလောကံ။ ဒသစက္ကဝါဠသဟဿံ ဧကာဝဇ္ဇနဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ တထာ အာလောကဝဍ္ဎနဿ ကတတ္တာ။

၉။ အမ္ဗပါလိဝနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၀၇။ အရဟတ္တဘာဝဒီပကန္တိ ¶ အရဟတ္တဿ အတ္ထိဘာဝဒီပကံ။ ‘‘အရဟတ္တဘာဝဒီပိက’’န္တိ ဝါ ပါဌော။

ရဟောဂတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၉၀၉-၉၂၂။ ဒသဗလဉာဏန္တိ ¶ ဒသဝိဓဗလဉာဏံ။ ဧကဒေသေနာတိ ပဒေသဝသေန။ သာဝကာနမ္ပိ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပံ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ တေ ကာလပဒေသဝသေန စေဝ ယထာပရိစယသတ္တပဒေသဝသေန စ ဌာနာနီတိ ဇာနန္တိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ပန အနန္တဉာဏတာယ သဗ္ဗတ္ထေဝ အပ္ပဋိဟတမေဝ ဉာဏန္တိ အာဟ – ‘‘သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧတံ ဒသဗလဉာဏံ အနန္တဝိသယတ္တာ နိပ္ပဒေသံ အနူနတာယ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ။

ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုရုဒ္ဓသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဈာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၂၃။ ဈာနသံယုတ္တံ ¶ သုဝိညေယျမေဝ၊ မိဿကန္တိ ဝဒန္တိ။

ဈာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ အာနာပါနသံယုတ္တံ

၁။ ဧကဓမ္မဝဂ္ဂေါ

၁။ ဧကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၇၇။ ဧတ္ထာတိ ¶ ¶ ဧတသ္မိံ ပဌမသုတ္တေ။ ဝုတ္တမေဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၆။ အရိဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၈၂။ နော-သဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ၊ တသ္မာ နူတိ ဣမိနာ သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဘာဝေထ နူ’’တိ။ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ဝတ္ထုကာမေသု ဣစ္ဆာတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါ’’တိ။ ဒွါဒသသု အာယတနဓမ္မေသု သပရသန္တတိပရိယာပန္နေသု။ ဣမိနာ ကာမစ္ဆန္ဒပ္ပဟာနကိတ္တနေန ပဋိဃသညာပဋိဝိနယကိတ္တနေန စ အနာဂါမိမဂ္ဂံ ကထေတိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသညောဇနသမုစ္ဆေဒဿ ဗျာကတတ္တာ။ ဝိပဿနံ ဒဿေန္တောတိ ‘‘ဝိပဿနံ အနုယုဉ္ဇထာ’’တိ ဒဿေန္တော။

၈။ ပဒီပေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၈၄။ ‘‘နေဝ ကာယောပိ ကိလမတိ န စက္ခူနီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော။ ‘‘ကာယောပိ ကိလမတိ၊ စက္ခူနိပိ ဝိဟညန္တီ’’တိ ဝတွာ ယတ္ထ ယထာ ဟောတိ၊ တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စက္ခူနိ ဖန္ဒန္တိ ကိလမန္တီတိအာဒိ အတိဝေလံ ဥပနိဇ္ဈာယနေ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ကမ္မဋ္ဌာနေတိ အာနာပါနကမ္မဋ္ဌာနေ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဘိက္ခု စေပိ အာကင်္ခေယျ၊ နေဝ ကာယော ကိလမေယျာ’’တိ ဧဝမာဟ။

လဗ္ဘတီတိ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယေ ဌတွာ ဝုတ္တံ၊ ပရတော အာဂတေန ထေရဝါဒေန သော အနိစ္ဆိတော။ န ¶ ဟိ တာရကရူပမုတ္တာဝဠိကာဒိသဒိသံ နိမိတ္တူပဋ္ဌာနာကာရမတ္တံ ခဏမတ္တဋ္ဌာယိနံ ကသိဏနိမိတ္တေသု ဝိယ ဥဂ္ဃာဋနံ ကာတုံ သက္ကောတိ။ တေနာဟ ‘‘န လဗ္ဘတေဝါ’’တိ။ အာနိသံသဒဿနတ္ထံ ဂဟိတော၊ အာနာပါနဿတိသမာဓိသ္မိံ သိဒ္ဓေ အယံ ဂုဏော သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတီတိ။ ယသ္မာ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ ဝါရေ နာဂတန္တိ ယထာ ပုရိမဝါရေ ‘‘ဘိက္ခု စေပိ အာကင်္ခေယျာ’’တိ ¶ အာဂတံ၊ ဧဝံ ဣဓ ‘‘ဘာဝိတေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာနာပါနဿတိသမာဓိမှီ’’တိ အာဂတဝါရေ ဘိက္ခုဂ္ဂဟဏမကတံ၊ တသ္မာ ‘‘သော’’တိ န ဝုတ္တံ။

၉။ ဝေသာလီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၈၅။ ပါကာရပရိက္ခေပဝဍ္ဎနေနာတိ ပါကာရပရိက္ခေပေန ဘူမိယာ ဝဍ္ဎနေန။ ရာဇဂဟသာဝတ္ထိယော ဝိယ ဣဒမ္ပိ စ နဂရံ…ပေ… သဗ္ဗာကာရဝေပုလ္လတံ ပတ္တံ။ အနေကပရိယာယေနာတိ ဧတ္ထ ပရိယာယသဒ္ဒေါ ကာရဏဝစနောတိ အာဟ ‘‘အနေကေဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ၊ အယံ ကာယော အဝိညာဏကောပိ သဝိညာဏကောပိ ဧဝမ္ပိ အသုဘော ဧဝမ္ပိ အသုဘောတိ နာနာဝိဓေဟိ ကာရဏေဟီတိ အတ္ထော။ အသုဘာကာရသန္ဒဿနပ္ပဝတ္တန္တိ ကေသာဒိဝသေန တတ္ထာပိ ဝဏ္ဏာဒိတော အသုဘာကာရဿ သဗ္ဗသော ဒဿနဝသေန ပဝတ္တံ။ ကာယဝိစ္ဆန္ဒနီယကထန္တိ အတ္တနော ပရဿ စ ကရဇကာယေ ဝိစ္ဆန္ဒနုပ္ပာဒနကထံ။ မုတ္တံ ဝါတိအာဒိနာ ဗျတိရေကမုခေန ကာယဿ အမနုညတံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အာဒိတော တီဟိ ပဒေဟိ အဒဿနီယတာယ အသာရကတာယ စ၊ မဇ္ဈေ စတူဟိ ဒုဂ္ဂန္ဓတာယ၊ အန္တေ ဧကေန လေသမတ္တေနပိ မနုညတာဘာဝမဿ ဒဿေတိ။ အထ ခေါတိအာဒိနာ အနွယတော သရူပေနေဝ အမနုညတာယ ဒဿနံ။ ‘‘ကေသလောမာဒီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ယေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဝဏ္ဏေန္တောတိ ဝိတ္ထာရေန္တော။ အသုဘာယာတိ အသုဘမာတိကာယ။ ဖာတိကမ္မန္တိ ဗဟုလီကာရော။ ကိလေသစောရေဟိ အနဘိဘဝနီယတ္တာ ဈာနံ ‘‘စိတ္တမဉ္ဇူသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိဿာယာတိ ပါဒကံ ကတွာ။

အပရေ ပန ‘‘တသ္မိံ ကိရ အဒ္ဓမာသေ န ကောစိ ဗုဒ္ဓဝေနေယျော အဟောသိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ဧဝမာဟ – ‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ’တိအာဒီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပရေ ကိရာတိ ကိရ-သဒ္ဒေါ အရုစိသံသူစနတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပန ဣစ္ဆာမတ္တ’’န္တိ။

အနေကကာရဏသမ္မိဿောတိ ဧတ္ထ ကာရဏံ နာမ ကာယဿ အသုစိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆပဋိကူလတာဝ။ သဗ္ဗမကံသူတိ ပုထုဇ္ဇနာ နာမ သာဝဇ္ဇေပိ တတ္ထ အနဝဇ္ဇသညိနော ဟုတွာ ကရဏကာရာပနသမနုညတာဘေဒံ ¶ သဗ္ဗံ ပါပံ အကံသု ¶ ။ ကာမံ ဒသာနုဿတိဂ္ဂဟဏေနေဝ အာနာပါနဿတိ ဂဟိတာ၊ သာ ပန တတ္ထ သန္နိပတိတဘိက္ခူသု ဗဟူနံ သပ္ပာယာ သာတ္ထိကာ စ၊ တသ္မာ ပုန ဂဟိတာ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ တမေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ကထေသိ။ အာဟာရေ ပဋိကူလသညာ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနသဒိသာ၊ စတ္တာရော ပန အာရုပ္ပာ အာဒိကမ္မိကာနံ အယောဂျာတိ တေသံ ဣဓ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝေသာလိံ ဥပနိဿာယာတိ ဝေသာလီနဂရံ ဂေါစရဂါမံ ကတွာ။ မုဟုတ္တေနေဝါတိ သတ္ထရိ သဒ္ဓမ္မေ စ ဂါရဝေန ဥပဂတဘိက္ခူနံ ဝစနသမနန္တရမေဝ ဥဋ္ဌဟိံသူတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော သန္ဒေသံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဩဟိတသောတာ ဝိဟရန္တိ။

အာနာပါနပရိဂ္ဂါဟိကာယာတိ အဿာသပဿာသေ ပရိဂ္ဂဏှနဝသေန ပဝတ္တာယ သတိယာ။ သမ္ပယုတ္တော သမာဓီတိ တာယ သမ္ပယုတ္တအညမညပစ္စယဘူတာယ ဥပ္ပန္နော သမာဓိ။ အာနာပါနဿတိယံ ဝါ သမာဓီတိ ဣမိနာ ဥပနိဿယပစ္စယသဘာဝမ္ပိ ဒဿေတိ၊ ဥဘယတ္ထာပိ သဟဇာတာဒီနံ သတ္တန္နမ္ပိ ပစ္စယာနံ ဝသေန ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာပဋိပန္နာ မေ သာဝကာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေန္တီ’’တိအာဒီသု ဥပ္ပာဒနဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာတိ ဝုစ္စတီတိ တဒုဘယဝသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘာဝိတောတိ ဥပ္ပာဒိတော ဝဍ္ဎိတော ဝါ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဘာဝံ ဝိဇ္ဇမာနတံ ဣတော ဂတောတိ ဘာဝိတော၊ ဥပ္ပာဒိတော ပဋိလဒ္ဓမတ္တောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပန္နော ပန လဒ္ဓါသေဝနော ဘာဝိတော၊ ပဂုဏဘာဝံ အာပါဒိတော ဝဍ္ဎိတောတိ အတ္ထော။ ဗဟုလီကတောတိ ဗဟုလံ ပဝတ္တိတော။ တေန အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝပ္ပတ္တိမာဟ။ ယော ဟိ ဝသီဘာဝမာပါဒိတော၊ သော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ကတော’’တိ။ ယထာ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)၊ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) စ ဧဝမာဒီသု ပဌမပဒေ ဝုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဒုတိယာဒီသုပိ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယတ္ထ ဧဝသဒ္ဒေန နိယမော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဥဘယတ္ထ နိယမေန လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အသုဘကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အသုဘာရမ္မဏံ ဈာနမာဟ။ တဉှိ အသုဘေသု ယောဂကမ္မဘာဝတော ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော စ ‘‘အသုဘကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကေဝလန္တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏံ နိဝတ္တေတိ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ¶ ဈာနပဋိဝေဓဝသေန။ ဈာနဉှိ ဘာဝနာဝိသေသေန ဣဇ္ဈန္တံ အတ္တနော ဝိသယံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ပဝတ္တတိ ယထာသဘာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈိယတိ စာတိ ပဋိဝေဓောတိ ဝုစ္စတိ။ ဩဠာရိကာရမ္မဏတ္တာတိ ¶ ဗီဘစ္ဆာရမ္မဏတ္တာ။ ပဋိကူလာရမ္မဏတ္တာတိ ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာ။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန၊ လေသန္တရေန ဝါ။ အာရမ္မဏသန္တတာယာတိ အနုက္ကမေန ဝိစိတဗ္ဗတံ ပတ္တာရမ္မဏဿ ပရမသုခုမတံ သန္ဓာယာဟ။ သန္တေဟိ သန္နိသိန္နေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနော ဓမ္မော သယမ္ပိ သန္နိသိန္နောဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သန္တော ဝူပသန္တော နိဗ္ဗုတော’’တိ၊ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟောတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏသန္တတာယ တဒါရမ္မဏာနံ ဓမ္မာနံ သန္တတာ လောကုတ္တရဓမ္မာရမ္မဏာဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

နာဿ သန္တပဏီတဘာဝါဝဟံ ကိဉ္စိ သေစနန္တိ အသေစနကော။ အသေစနကတ္တာ အနာသိတ္တကော၊ အနာသိတ္တကတ္တာ ဧဝ အဗ္ဗောကိဏ္ဏော၊ အသမ္မိဿော ပရိကမ္မာဒိနာ။ တတော ဧဝ ပါဋိယေက္ကော ဝိသုံယေဝေကော။ အာဝေဏိကော အသာဓာရဏော။ သဗ္ဗမေတံ သရသတော ဧဝ သန္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ ပရိကမ္မံ ဝါ သန္တဘာဝနိမိတ္တံ။ ပရိကမ္မန္တိ စ ကသိဏကရဏာဒိနိမိတ္တုပ္ပာဒပရိယောသာနံ၊ တာဒိသံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဒါ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ နိရဿာဒတ္တာ အသန္တံ အပ္ပဏီတံ သိယာ။ ဥပစာရေ ဝါ နတ္ထိ ဧတ္ထ သန္တတာတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဥပစာရက္ခဏေ နီဝရဏာဒိဝိဂမေန အင်္ဂပါတုဘာဝေန စ ပရေသံ သန္တတာ ဟောတိ၊ န ဧဝမိမဿ။ အယံ ပန အာဒိသမန္နာ…ပေ… ပဏီတော စာတိ ယောဇနာ။ ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ အနာသိတ္တကောတိ ဥပသေစနေန အနာသိတ္တကော။ တေနာဟ – ‘‘ဩဇဝန္တော’’တိ ဩဇဝန္တသဒိသောတိ အတ္ထော။ မဓုရောတိ ဣဋ္ဌော။ စေတသိကသုခပဋိလာဘသံဝတ္တနံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန၊ ဥပေက္ခာယ ဝါ သန္တဘာဝေန သုခဂတိကတ္တာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဈာနာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋ္ဌသရီရတာဝသေန ပန ကာယိကသုခပဋိလာဘသံဝတ္တနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တဉ္စ ခေါ ဈာနတော ဝုဋ္ဌိတကာလေ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ’’တိ ဣဒံ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဝိက္ခမ္ဘိတေတိ ဈာနေန သကသန္တာနတော အနီဟတေ အပ္ပဟီနေ။ အကောသလ္လသမ္ဘူတေတိ အကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ အဝိဇ္ဇာ၊ တတော သမ္ဘူတေ။ အဝိဇ္ဇာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟိ သဗ္ဗေ ပါပဓမ္မာ။ ခဏေနေဝါတိ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေနေဝ။ အန္တရဓာပေတီတိ ဧတ္ထ အန္တရဓာပနံ ဝိနာသနံ၊ တံ ပန ဈာနကတ္တုကံ ¶ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဝိက္ခမ္ဘေတီ’’တိ။ ဝူပသမေတီတိ ဝိသေသေန ဥပသမေတိ။ ဝိသေသေန ဥပသမနံ ပန သမ္မဒေဝ ဥပသမနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ဥပသမေတီ’’တိ။ သာသနိကဿ ဈာနဘာဝနာ ယေဘုယျေန နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တာ’’တိ။ အရိယမဂ္ဂဿ ပါဒကဘူတော အယံ သမာဓိ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ အရိယမဂ္ဂဘာဝံ ဥပဂတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗေန အရိယမဂ္ဂဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော’’တိ။ အယံ ပနတ္ထော ဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာနံ ဝသေန သမ္မဒေဝ ယုဇ္ဇတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၁၀။ ကိမိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၈၆။ ထေရောတိ ¶ အာနန္ဒတ္ထေရော။ အယံ ဒေသနာတိ ‘‘ကထံ ဝိဘာဝိတော နု ခေါ ကိမိလာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တာ ဒေသနာ။ ကာယညတရန္တိ ရူပကာယေ အညတရကောဋ္ဌာသေ။ ဧဝန္တိ ယထာ အာနာပါနံ အနုဿရန္တော ဘိက္ခု ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဇာတော၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဝါရေသု ဝေဒနာနုပဿီတိအာဒိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒေသနာသီသန္တိ ဒေသနာပဒေသံ။ မနသိကာရပဒေသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာတိ တံ သဗ္ဗံ သရူပတော အညာပဒေသတော အပဒိသတိ။ ယထေဝ ဟီတိအာဒိနာ တတ္ထ နိဒဿနံ ဒဿေတိ။ စိတ္တသင်္ခါရပဒဒွယေတိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ။

ဧဝံ သန္တေပီတိ ပီတိမနသိကာရစိတ္တသင်္ခါရပဒေသေန ယဒိ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ သန္တေပိ။ ဧသာ ယထာဝုတ္တာ ဝေဒနာ အာရမ္မဏံ န ဟောတိ။ ဝေဒနာရမ္မဏာ စ အနုပဿနာ၊ တသ္မာ ဝေဒနာနုပဿနာ န ယုဇ္ဇတိ။ ယဒိ ဧဝံ မဟာသတိပဋ္ဌာနာဒီသု ‘‘ဝေဒနာ ဝေဒိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထန္တိ အာဟ – ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနာဒီသုပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သုခါဒီနံ ဝတ္ထုန္တိ သုခါဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝတ္ထုဘူတံ ရူပသဒ္ဒါဒိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝေဒနာ ဝေဒိယတိ၊ န ပုဂ္ဂလော ပုဂ္ဂလဿေဝ အဘာဝတော။ ဝေဒနာပ္ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ နိဿာယ ယထာ ‘‘ပုဂ္ဂလော ဝေဒနံ ဝေဒိယတီ’’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣဓာပိ ဝေဒနာယ အဿာသပဿာသေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိ၊ တထာ ပဝတ္တမနသိကာရသီသေန ‘‘ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿီ ဘိက္ခု တသ္မိံ သမယေ ဝိဟရတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တံ သန္ဓာယာတိ တံ ဝေဒနာယ အာရမ္မဏဘာဝံ သန္ဓာယ ¶ ။ အာဒီနံ ပဒါနံ။ ဧတဿ ‘‘ဝေဒနာနုပဿနာ န ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တအနုယောဂဿ။

သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတီတိ ပီတိသဟဂတာနိ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာနိ ပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇတိ။ တဿာတိ တေန။ ပဋိသံဝိဒိတသဒ္ဒါပေက္ခာယ ဟိ ကတ္တုအတ္ထေ ဧတံ သာမိဝစနံ။ သမာပတ္တိက္ခဏေတိ သမာပဇ္ဇနက္ခဏေ။ ဈာနပဋိလာဘေနာတိ ဈာနေန သမင်္ဂီဘာဝေန။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏမုခေန တဒါရမ္မဏဈာနပရိယာပန္နာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ၊ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ နာမ သပ္ပပရိယေသနံ စရန္တေန တဿ အာသယေ ပဋိသံဝိဒိတေ သောပိ ပဋိသံဝိဒိတော ဟောတိ မန္တာဂဒဗလေန တဿ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာ၊ ဧဝံ ပီတိယာ အာသယဘူတေ အာရမ္မဏေ ပဋိသံဝိဒိတေ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာဝ ဟောတိ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ တဿာ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာ။ ဝိပဿနက္ခဏေတိ ဝိပဿနာပညာယ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တာယ ¶ ဝိသယတော ဒဿနက္ခဏေ။ လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓေနာတိ ပီတိယာ သလက္ခဏဿ သာမညလက္ခဏဿ စ ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ယဉှိ ပီတိယာ ဝိသေသတော သာမညတော စ လက္ခဏံ၊ တသ္မိံ ဝိဒိတေ သာ ယာထာဝတော ဝိဒိတာ ဧဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီ’’တိ။

ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါဠိယာ ဧဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃဿ အဿာသဿ အာရမ္မဏဘူတဿ ဝသေန။ ပဇာနတော သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတောတိ ဈာနပရိယာပန္နံ ‘‘အဝိက္ခေပေါ’’တိ လဒ္ဓနာမံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတံ တံသမ္ပယုတ္တာယ ပညာယ ပဇာနတော။ ယထာ ဟိ အာရမ္မဏမုခေန ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ၊ ဧဝံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ အာရမ္မဏမုခေန ပဋိသံဝိဒိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ ဒီဃံ အဿာသဝသေန ဈာနသမ္ပယုတ္တာ သတိ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပဋ္ဌိတာ အာရမ္မဏမုခေန ဈာနေပိ ဥပဋ္ဌိတာ နာမ ဟောတိ။ တာယ သတိယာတိ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတာယ တာယ သတိယာ ယထာဝုတ္တေန တေန ဉာဏေန သုပ္ပဋိဝိဒိတတ္တာ အာရမ္မဏဿ တဿ ဝသေန တဒါရမ္မဏာ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ ဒီဃံ ပဿာသဝသေနာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေနေဝ နယေန အဝသေသပဒါနိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။

ယထေဝါတိအာဒီသု ¶ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဈာနပဋိလာဘေန ယထာ အာရမ္မဏတော ပီတိအာဒယော ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောန္တိ တေန ဝိနာ တေသံ အပ္ပဝတ္တနတော။ ဧဝံ ဈာနသမ္ပယုတ္တေန တံပရိယာပန္နေန ဝေဒနာသင်္ခါတမနသိကာရပဋိလာဘေန အာရမ္မဏတော ဝေဒနာ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အရုဏုဂ္ဂမေန ဝိယ သူရိယဿ တေန ဝိနာ ဝေဒနာယ အပ္ပဝတ္တနတော။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေန အတိသယပ္ပဝတ္တိ ဝေဒနာ သုပ္ပဋိဝိဒိတာ၊ တသ္မာ သုဝုတ္တမေတန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တစောဒနံ နိရာကရောတိ။

အာရမ္မဏေတိ အဿာသပဿာသနိမိတ္တံ ဝဒတိ။ စိတ္တာနုပဿီယေဝ နာမေသ ဟောတိ အသမ္မောဟတော စိတ္တဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တပဋိသံဝိဒိတဝသေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣတရာ တိဿောပိ စိတ္တာနုပဿနာ သင်္ဂဏှာတိ။

သောတိ ဓမ္မာနုပဿနံ အနုယုတ္တော ဘိက္ခု။ ယံ တံ ပဟာနံ ပဟာယကဉာဏံ။ ပညာယာတိ အပရာယ ဝိပဿနာပညာယ အနိစ္စဝိရာဂါဒိတော ဒိသွာ ဒုဝိဓာယပိ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ စတုက္ကန္တိ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန ဝုတ္တံ စတုက္ကံ။ တဿာပိ ဓမ္မာနုပဿနာယ။ ပဇဟတီတိ ¶ ပဟာနန္တိ အာဟ ‘‘နိစ္စသညံ…ပေ… ပဟာနကရဉာဏံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ဝိပဿနာပရမ္ပရန္တိ ပဋိပါဋိယာ ဝိပဿနမာဟ။ ပထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ သမ္မဒေဝ ဝီထိပဋိပန္နံ ဘာဝနာစိတ္တံ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟာနံ အကရဏေန အဇ္ဈုပေက္ခတိ။ ဧကတော ဥပဋ္ဌာနန္တိ ယသ္မာ မဇ္ဈိမသမထဝီထိနာတိဝတ္တိယာ တတ္ထ စ ပက္ခန္ဒနေန ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဘာဝေန၊ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ဘာဝတော အဝိသေသံ ဧကဂ္ဂဘာဝူပဂမနေန ဧကန္တတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ န တတ္ထ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗန္တိ အဇ္ဈုပေက္ခတိ။ တတ္ထာတိ ဧဝံ အဇ္ဈုပေက္ခနေ။ သဟဇာတာနမ္ပိ အဇ္ဈုပေက္ခနာ ဟောတိ တေသံ ပဝတ္တနာကာရဿ အဇ္ဈုပေက္ခနတော။ ‘‘ပညာယ ဒိသွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏအဇ္ဈုပေက္ခနာ အဓိပ္ပေတာ။ န ကေဝလံ နီဝရဏာဒိဓမ္မေ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ၊ အထ ခေါ အဘိဇ္ဈာ …ပေ… ပညာယ ဒိသွာ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

ပံသုပုဉ္ဇဋ္ဌာနိယဿ ကိလေသဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ‘‘စတုမဟာပထော ဝိယ ဆ အာယတနာနိ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကာယာဒယော စတ္တာရော အာရမ္မဏသတိပဋ္ဌာနာ။ စတူသု အာရမ္မဏေသူတိ ကာယာဒီသု စတူသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တာ ¶ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ပံသုပုဉ္ဇဋ္ဌာနိယဿ ကိလေသဿ ဥပဟနနတော။

ဧကဓမ္မဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ ဣစ္ဆာနင်္ဂလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၉၈၇-၉၈၈။ ကသ္မာတိအာဒိ ဝိဟာရသမာပတ္တိအာစိက္ခဏေ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ အာရဒ္ဓံ။

ဧဝ-ဝါကာရောတိ ဧဝ-ကာရော ဝါ-ကာရော စ။ ဧကန္တသန္တတ္တာ ဧကန္တေန သန္တမနသိကာရဘာဝတော။ သေက္ခဝစနေနေဝ တေသံ သိက္ခိတဗ္ဗဿ အတ္ထိဘာဝေ သိဒ္ဓေပိ သိက္ခိတဗ္ဗရဟိတေသု တေသုပိ သေက္ခပရိယာယဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ သိက္ခိတဗ္ဗသဒ္ဒေန သေက္ခေ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။ အာသဝက္ခယတ္ထံ သိက္ခိတဗ္ဗဿ အဘာဝေပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ ဈာနာဒိသိက္ခနေန ဝိနာ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝါ ‘‘အသေက္ခာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန သဗ္ဗသော သမ္မဒေဝ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခတ္တာ ‘‘သိက္ခာမီ’’တိ န ဝုတ္တံ။ အာနာပါနဇ္ဈာနဖလသမာပတ္တိ တထာဂတဝိဟာရော။

၃-၁၀။ ပဌမအာနန္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၉၈၉-၉၉၆။ အနိစ္စာဒိဝသေနာတိ ¶ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တဝသေန။ ပဝိစိနတိ ပကာရေဟိ ဝိစိနတိ။ နိက္ကိလေသာတိ အပဂတကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသာ။ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ပါဌော။

ယာယ အနောသက္ကနံ အနတိဝတ္တနဉ္စ ဟောတိ၊ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ မဇ္ဈတ္တာကာရောတိ ဝုတ္တာ။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာတိ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတ္တာ။

စတ္တုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန သောဠသက္ခတ္တုကာ။ အာနာပါနသန္နိဿယေန ပဝတ္တတ္တာ အာရမ္မဏဝသေန ပဝတ္တာ အာနာပါနာရမ္မဏာပိ အပရဘာဂေ သတိ အာနာပါနဿတီတိ ပရိယာယေန ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ‘‘အာနာပါနဿတိ မိဿကာ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာနာပါနမူလကာတိ အာနာပါနသန္နိဿယေန ¶ ပဝတ္တာ သတိပဋ္ဌာနာ။ တေသံ မူလဘူတာတိ တေသံ သတိပဋ္ဌာနာနံ မူလကာရဏဘူတာ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂမူလကာတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂပစ္စယဘူတာ။ တေပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဧတေ ဝီသတိ သတိပဋ္ဌာနဟေတုကာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိပူရကာတိ တတိယဝိဇ္ဇာယ တဿ ဖလဿ စ ပရိပူရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ဖလသမ္ပယုတ္တာတိ စတုတ္ထဖလသမ္ပယုတ္တာ၊ စတုဗ္ဗိဓဖလသမ္ပယုတ္တာ ဝါ။

ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာနာပါနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ သောတာပတ္တိသံယုတ္တံ

၁။ ဝေဠုဒွါရဝဂ္ဂေါ

၁။ စက္ကဝတ္တိရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၉၇။ အနုဂ္ဂဟဂရဟဏေသု ¶ ¶ နိပါတောတိ အနုဂ္ဂဏှနဂရဟတ္ထဇောတကော နိပါတော။ ကိမေတ္ထ အနုဂ္ဂဏှာတိ၊ ကိံ ဝါ ဂရဟတီတိ အာဟ ‘‘စတုန္န’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အနုဂ္ဂဏှန္တော အနုစ္ဆဝိကံ ကတွာ ဂဏှန္တော။ ဂရဟန္တော နိန္ဒန္တော။ ဣဿရသီလော ဣဿရော၊ တဿ ဘာဝေါ ဣဿရိယံ၊ ပဘုတာ။ အဓီနံ ပတိ အဓိပတိ၊ တဿ ဘာဝေါ အာဓိပစ္စံ၊ သာမိဘာဝေါတိ အာဟ – ‘‘ဣဿရိယာဓိပစ္စ’’န္တိအာဒိ။ အနန္တကာနီတိ အန္တရဟိတာနိ။

အဝေစ္စပ္ပသာဒေနာတိ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဂုဏေ ယာထာဝတော အဝေစ္စ ပဝိသိတွာ ပသာဒေါ။ သော ပန ကေနစိ စလနရဟိတောတိ အာဟ ‘‘အစလပ္ပသာဒေနာ’’တိ။ မဂ္ဂေနာတိ အရိယမဂ္ဂေန။ အာဂတပ္ပသာဒေါ တဿ အဓိဂမေန လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ။ အပုဗ္ဗံ အစရိမန္တိ ဧကဇ္ဈံ။ အရိယသာဝကာနဉှိ အရိယမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တောဝ တီသု ဝတ္ထူသု အဝေစ္စပ္ပသာဒံ အာဝဟန္တော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေသန္တိ ဝိသယဘူတာနံ တိဏ္ဏံ ဝတ္ထူနံ ဝသေန တိဓာ ဝုတ္တော။ ယသ္မာ စ အတ္ထတော ဧကော၊ တသ္မာဝ နိန္နာနာကရဏော ဟောတိ ပဝတ္တဋ္ဌာနဘေဒေ သတိပိ။ အရိယသာဝကဿ ဟီတိအာဒိနာ နယေန တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ပသာဒေါ ဩကပ္ပနာ။ ပေမံ ဘတ္တိ။ ဂါရဝံ ဂရုကရဏံ။ မဟန္တံ ဥဠာရံ။ ဧတံ ဝိဘာဂေန နတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထ သမာနတ္တာ။

ဧဝန္တိ ဘဝန္တရေပိ အကောပနီယတာယ။ သဒိသဝသေနာတိ အညေဟိ အခဏ္ဍာဒီဟိ သဒိသဝသေန။ တေနာဟ ‘‘မုခဝဋ္ဋိ ယဉှိ ဆိန္နေ’’တိအာဒိ။ ခဏ္ဍာ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ခဏ္ဍာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပါတိမောက္ခေ အာဂတာနုက္ကမေန သီလဿ အာဒိမဇ္ဈဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွိန္နံ ဝါ တိဏ္ဏံ ဝါတိ သီလကောဋ္ဌာသာနံ။ ဧကန္တရံ ဘိန္နန္တိ အဘိန္နေန ဧကန္တရံ ဟုတွာ ဘိန္နံ။ တေသံ ခဏ္ဍာဒီနံ။ ‘‘ဘုဇိဿေဟီ’’တိ ဥတ္တရပဒလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဘုဇိဿဘာဝကရေဟီ’’တိ။ ဣဒံ ¶ ဝီတိက္ကန္တန္တိ ဣဒမ္ပိ သီလံ ဝီတိက္ကန္တံ။ ‘‘အယံ သီလဿ ဝီတိက္ကမော’’တိ ဧဝံ ပရာမသိတုံ အသက္ကုဏေယျေဟိ။

၂။ ဗြဟ္မစရိယောဂဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၉၈။ ယေသန္တိ ¶ အနိယမတော သဒ္ဓါဒီနမာဓာရဘူတပုဂ္ဂလဒဿနံ။ ဗုဒ္ဓေ ပသာဒေါ ဂဟိတော။ သော ဟိ ဣတရေဟိ ပဌမံ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ အရိယကန္တာနိ သီလာနိ ဂဟိတာနိ သောတာပန္နဿ သီလာနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ သင်္ဃေ ပသာဒေါ ဂဟိတော ဓမ္မပ္ပသာဒဿ အနန္တရံ ဝုစ္စမာနတ္တာ။ ဓမ္မေ ပသာဒေါ ဂဟိတော အဝေစ္စပ္ပသာဒဘာဝတော။ သောတံ အရိယမဂ္ဂံ အာဒိတော ပတ္တိ သောတာပတ္တိ၊ တဿာ အင်္ဂါနိ သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ။ ပစ္စေန္တီတိ ပဇာယန္တိ အဓိဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပါပုဏန္တီ’’တိ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ကတရပသာဒေါ ဝတ္တမာနောတိ အဓိပ္ပာယော။ မဂ္ဂပ္ပသာဒေါတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော ပသာဒေါ။ အာဂတမဂ္ဂဿာတိ အဓိဂတမဂ္ဂဿ။ မိဿကပ္ပသာဒေါ ဧသောတိ တသ္မာ ဥဘောပိ ထေရာ ပဏ္ဍိတာ ဗဟုဿုတာ။

၃။ ဒီဃာဝုဥပါသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၉၉။ ယဒဂ္ဂေန တသ္မိံ ဥပါသကေ ယထာဝုတ္တာနိ သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တဒဂ္ဂေန သော တေသု ဝတ္တိဿတီတိ အာဟ ‘‘စတူသု သောတာပတ္တိယင်္ဂေသု သန္ဒိဿသီ’’တိ။ ဝိဇ္ဇံ ဘဇန္တီတိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာ၊ တေသု ကောဋ္ဌာသေသု ပရိယာပန္နာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဇ္ဇာဘာဂိယေတိ ဝိဇ္ဇာကောဋ္ဌာသိကေ’’တိ။

၄-၅။ ပဌမသာရိပုတ္တသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၀၀၀-၁၀၀၁။ ‘‘သောတာပတ္တီ’’တိ ပဌမမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော၊ တဿ အဓိဂမူပါယော သောတာပတ္တိယင်္ဂံ။ တေနာဟ ‘‘သောတာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိလာဘင်္ဂ’’န္တိ။ သောတာပတ္တိအတ္ထာယာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂတ္ထာယ။ အင်္ဂန္တိ ကာရဏံ။ ဣတရေ ရတနတ္တယပ္ပသာဒါဒယော။ ပုဗ္ဗဘာဂိယာယ သောတာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ကာရဏန္တိ။

၆။ ထပတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၀၂။ (ဝိတာနံ ကာယာနံ ကာလနကာယ၊ ကာရဏဿ ဥပဂတာနံ သာတပရိယာ သိဇ္ဈတိ။ တတ္ထ ¶ ကာယပရိပဇ္ဈာယမုခေန တန္တိံ ဌပေသိ ဘဂဝါ။ န ဟိ ပဿထ နမတ္ထေဟိ ကရဏေ နိရတ္ထကော ပိတိ ဝတ္တတိ။ ‘‘နိယတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမေဝ နိယမံ ‘‘မဇ္ဈိမပဒေသေယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏေန ဝိဘာဝေတိ ¶ ။ မဟာမဏ္ဍလစာရိကံ စရန္တောပိ မဇ္ဈိမပဒေသဿ အန္တန္တေနေဝ စရတိ။ တတ္ထ စ ဝိနေယျဇနဿ သမောသရဏတာ မတ္တပနဝါစမဟတ္ထသုပနန္တိ။) [ဧတ္ထန္တရေ ပါဌော အသုဒ္ဓါ ဒုဿောဓနီယော စ၊ သုဒ္ဓပါဌော ဂဝေသိတဗ္ဗော။] အရုဏုဋ္ဌာပနမ္ပိ တတ္ထေဝ ဟောတိ။ ပစ္စန္တပဒေသေ ပန ဒူရေ ဝိနေယျဇနာ ဟောန္တိ၊ တတ္ထ ဂန္တွာ မဂ္ဂဖလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ တတော ပစ္စာဂန္တွာ မဇ္ဈိမပဒေသေ ဧဝ ဝါသံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ မနုဿေဟိ ကတာနံ ကာရာနံ မဟပ္ဖလဘာဝနိယမနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အာသန္နေ နော ဘဂဝါ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ကေဝလ’’န္တိ အာဒိမာဟ။

သကိဉ္စနသပလိဗောဓနဋ္ဌေနာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စနံ ပလိဗောဓော အသမာပိတကိစ္စတာ၊ တဒုဘယဿ အတ္ထိဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ မဟာဝါသေတိ မဟာဂေဟေ။

ဒွေပိ ဇနာတိ ဣသိဒတ္တပုရာဏာ။ သိတံ နာမ မန္ဒဟသိတံ။ ဟသိတံ နာမ ဝိဿဋ္ဌဟသိတံ။ မုတ္တစာဂေါတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၆၀) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သံဝိဘာဂေတိ ပရဿ ဒါနဝသေန သံဝိဘဇနေ။ အကတဝိဘာဂန္တိ ဒေယျဓမ္မဝသေန န ကတဝိဘာဂံ။ ပုဂ္ဂလဝသေန ပန ‘‘သီလဝန္တေဟီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကတဝိဘာဂမေဝ မဟပ္ဖလတာကရဏေန။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ဒါတဗ္ဗမေဝ ဟုတွာ ဌိတ’’န္တိ။

(ဧတ္ထန္တရေ ပါဌော အသုဒ္ဓါ ဒုဿောဓနီယော စ၊ သုဒ္ဓပါဌော ဂဝေသိတဗ္ဗော။)

၇။ ဝေဠုဒွါရေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၀၃။ ပဝေဏိအာဂတဿာတိ အနေကပုရိသယုဂဝသေန ပရမ္ပရာဂတဿ။ အတ္တနိ ဥပနေတဗ္ဗန္တိ အတ္တနိ နေတွာ ပရသ္မိံ ဥပနေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော အပ္ပိယော အမနာပေါ၊ ပရဿပေသော ဓမ္မော အပ္ပိယော အမနာပေါ’’တိအာဒိ။ အမန္တဘာသေနာတိ သမ္ဖဿ သမ္ဖပ္ပလာပဿ အမန္တာယ မန္တာရဟိတဘာသနေန။

၈-၉။ ပဌမဂိဉ္ဇကာဝသထသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၀၀၄-၅။ ဒွေ ဂါမာ ဒွိန္နံ ဉာတီနံ ဂါမာတိ ကတွာ။ ဉာတိကေတိ ဧဝံလဒ္ဓနာမေ ဧကသ္မိံ ¶ ဂါမကေ။ ဂိဉ္ဇကာဝသထေတိ ဂိဉ္ဇကာ ဝုစ္စန္တိ ဣဋ္ဌကာ၊ ဂိဉ္ဇကာဟိ ဧဝ ကတော အာဝသထော၊ တသ္မိံ။ သော ကိရ အာဝါသော ယထာ ¶ သုဓာဟိ ပရိကမ္မေန ပယောဇနံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ စိနိတွာ ကတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဋ္ဌကာမယေ အာဝသထေ’’တိ။ တုလာထမ္ဘဒွါရဗန္ဓကဝါဋဖလကာနိ ပန ဒါရုမယာ ဧဝ။ ဩရံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု၊ ပစ္စယဘာဝေန တံ ဩရံ ဘဇန္တီတိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ၊ ဩရမ္ဘာဂဿ ဝါ ဟိတာနိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာန’’န္တိအာဒိ။ တီဟိ မဂ္ဂေဟီတိ ဟေဋ္ဌိမေဟိ တီဟိ မဂ္ဂေဟိ။ တေဟိ ပဟာတဗ္ဗတာယ ဟိ တေသံ သညောဇနာနံ ဩရမ္ဘာဂိယတာ၊ ဩရံ ဘဉ္ဇိယာနိ ဝါ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ ဝုတ္တာနိ နိရုတ္တိနယေန။ ဣဒါနိ ဗျတိရေကမုခေန နေသံ ဩရမ္ဘာဂိယဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ သမတ္ထတာဝိဃာတေန ပုထုဇ္ဇနာနံ၊ သမုစ္ဆိန္နာနိ သဗ္ဗသော အဘာဝေန အရိယာနံ ရူပါရူပဘဝူပပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနာယ န ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိက္ခမ္ဘိတာနိ မဂ္ဂေန ဝါ အသမုစ္ဆိန္နာနီ’’တိ။ နိဗ္ဗတ္တိဝသေနာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဂန္တုံ န ဒေန္တိ။ မဟဂ္ဂတဘဝဂါမိကမ္မာယူဟနဿ ဝိဗန္ဓနတော သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီနိ တီဏိ သညောဇနာနိ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒါ ဝိယ မဟဂ္ဂတဘဝူပပတ္တိယာ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ တတ္ထ မဟဂ္ဂတဘဝေ နိဗ္ဗတ္တမ္ပိ တန္နိဗ္ဗတ္တိဟေတုကမ္မပရိက္ခယေ ကာမဘဝူပပတ္တိပစ္စယတာယ မဟဂ္ဂတဘဝတော အာနေတွာ ဣဓေဝ ကာမဘဝေ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တာပေန္တိ။ တသ္မာ သဗ္ဗာနိပိ ပဉ္စပိ သံယောဇနာနိ ဩရမ္ဘာဂိယာနေဝ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန အနာဂမနသဘာဝေါတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန တသ္မာ လောကာ ဣဓ န အာဂမနသဘာဝေါ။ ဗုဒ္ဓဒဿန-ထေရဒဿန-ဓမ္မဿဝနာနံ ပန အတ္ထာယ အဿ အာဂမနံ အနိဝါရိတံ။

ကဒါစိ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝိရဠာကာရတာ၊ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ အဗဟလတာတိ ဒွေဓာပိ တနုဘာဝေါ။ အဘိဏှန္တိ ဗဟုသော။ ဗဟလဗဟလာတိ တိဗ္ဗတိဗ္ဗာ။ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တံ သန္တာနံ မဒ္ဒန္တာ ဖရန္တာ သာဓေန္တာ အန္ဓကာရံ ကရောန္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဒွီဟိ ပန မဂ္ဂေဟိ ပဟီနတ္တာ တနုကတနုကာ မန္ဒမန္ဒာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပုတ္တဓီတရော ဟောန္တီတိ ဣဒံ အကာရဏံ။ တထာ ဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂပရာမသနမတ္တေနပိ တေ ဟောန္တိ။ ဣဒန္တိ ‘‘ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ။ ဘဝတနုကဝသေနာတိ အပ္ပကဘဝဝသေန။ တန္တိ မဟာသီဝတ္ထေရဿ ဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယေ ဘဝါ အရိယာနံ လဗ္ဘန္တိ၊ တေ ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏဘဝါ ဧဝ။ ယေ န လဗ္ဘန္တိ၊ တတ္ထ ကီဒိသံ တံ ဘဝတနုကံ။ တသ္မာ ဥဘယထာပိ ဘဝတနုကဿ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သောတာပန္နဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌမေ ဘဝေ ဘဝတနုကံ နတ္ထိ အဋ္ဌမဿေဝ ဘဝဿ သဗ္ဗဿေဝ အဘာဝတော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ကာမာဝစရလောကံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဣတရဿ လောကဿ ဝသေန တထာ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ ယော ဟိ ¶ သကဒါဂါမီ ဒေဝမနုဿလောကေသု ဝေါမိဿကဝသေန နိဗ္ဗတ္တတိ၊ သောပိ ကာမဘဝဝသေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ ဘဂဝတာ စ ကာမလောကေ ဌတွာ – ‘‘သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာတိ စ ဣမိနာ ပဉ္စသု သကဒါဂါမီသု စတ္တာရော ဝဇ္ဇေတွာ ဧကောဝ ဂဟိတော။ ဧကစ္စော ဟိ ဣဓ သကဒါဂါမိဖလံ ပတွာ ဣဓေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ဧကစ္စော ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ဣမေ စတ္တာရော ဣဓ န လဗ္ဘန္တိ။ ယော ပန ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ယာဝတာယုကံ ဝသိတွာ ပုန ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယမိဓ အဓိပ္ပေတော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣမံ လောကန္တိ ကာမဘဝေါ အဓိပ္ပေတော’’တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိနာ အညံယေဝ စတုက္ကံ ဒဿိတံ။

စတူသု…ပေ… သဘာဝေါတိ အတ္ထော အပါယဂမနီယာနံ ပါပဓမ္မာနံ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ။ ဓမ္မနိယာမေနာတိ မဂ္ဂဓမ္မနိယာမေန နိယတော ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမဿ အဝဿံဘာဝိဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ။ တေသံ တေသံ ဉာဏဂတိန္တိ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ‘‘အသုကော သောတာပန္နော၊ အသုကော သကဒါဂါမီ’’တိအာဒိနာ တံတံဉာဏာဓိဂမနံ ဉာဏူပပတ္တိံ။ ဉာဏာဘိသမ္ပရာယန္တိ တတော ပရမ္ပိ – ‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဉာဏသဟိတံ ဥပပတ္တိပစ္စယဘဝံ။ ဩလောကေန္တဿ ဉာဏစက္ခုနာ အပေက္ခန္တဿ။ ကေဝလံ ကာယကိလမထောဝ၊ န တေန ကာစိ ပရေသံ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တဝိဟေသာ စိတ္တခေဒေါ၊ သာ ကိလေသူပသံဟိတတ္တာ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ။

အာဒိဿတိ အာလောကီယတိ အတ္တာ ဧတေနာတိ အာဒါသံ၊ ဓမ္မဘူတံ အာဒါသံ ဓမ္မာဒါသံ၊ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ တေန ဟိ အရိယသာဝကော စတူသု အရိယသစ္စေသု ဝိဒ္ဓသ္တသမ္မောဟတ္တာ အတ္တာနံ ယာထာဝတော ဉတွာ ယာထာဝတော ဗျာကရေယျ၊ တပ္ပကာသနတော ပန ဓမ္မပရိယာယဿ သုတ္တဿ ဓမ္မာဒါသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ယေန ဓမ္မာဒါသေနာတိ ဣဓ ပန မဂ္ဂဓမ္မမေဝ ဝဒတိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ဝေဠုဒွါရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ရာဇကာရာမဝဂ္ဂေါ

၁။ သဟဿဘိက္ခုနိသင်္ဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၀၇။ ဓမ္မိကတ္တာ ¶ ¶ ဒေသဝါသီဟိ အနုကမ္ပိတော ရာဇာတိ ရာဇကော၊ တဿ အာရာမော ရာဇကာရာမော၊ တသ္မိံ။ ဘူမိသီသံ သေဋ္ဌပ္ပဒေသော၊ ယတ္ထ ဝသန္တော လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော ဟောတီတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။

ဝါရာပေဟီတိ ပဋိသေဓေဟိ။ ယုဇ္ဈာပေတုန္တိ ကလဟံ ကာရာပေတုံ။ ပုန အာဂစ္ဆန္တာတိ အပရသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ အာဂစ္ဆန္တာ။ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာတိ မဟတီ ဝီစိယော ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ။ ယထာ တဿ သကလမေဝ ရဋ္ဌံ ဧကောဒကီဘူတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ကတွာ သမုဒ္ဒမေဝ ဇာတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမုဒ္ဒမေဝ အကံသူ’’တိ။

ဣသီနမန္တရံ ကတွာတိ ဣသီနံ ကာရဏံ ကတွာ၊ ဣသီနံ ဟေတူတိ အတ္ထော၊ ဣသီနံ ဝါ အန္တရဘေဒံ ကတွာ။ တထာ လောကေ ကောလာဟလဿ ပတ္ထဋတံ ဝိဘာဝေန္တော ဘဂဝါ ‘‘မေ သုတ’’န္တိ အာဟ ပစ္စက္ခတော ဇာနမ္ပိ။ ဥစ္ဆိန္နောတိ ကုလစ္ဆေဒေန ဥစ္ဆိန္နော။ န ကေဝလံ သယမေဝ၊ အထ ခေါ သဟ ရဋ္ဌေဟိ။ ဝိဘဝန္တိ ဝိနာသံ ဥပဂတော။

တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တန္တိ တံ ယထာဝုတ္တံ ပသေနဒိနာ ကောသလရာဇေန ကာရိတံ ဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဧတံ ‘‘ရာဇကာရာမေ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂-၃။ ဗြာဟ္မဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၀၀၈-၉။ ဥဒယဂါမိနိန္တိ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ သမ္ပတ္တိအာဝဟံ။

၄။ ဒုဂ္ဂတိဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၁၀။ ဒုဋ္ဌာ ဂတိ နိပ္ဖတ္တိ ဒုဂ္ဂတိ၊ ဒုဂ္ဂတဘာဝေါ ဒါလိဒ္ဒိယံ၊ တဒေဝ ဘယံ၊ တံ သဗ္ဗံ အနဝသေသံ ဝါ ဒုဂ္ဂတိဘယံ ဒလိဒ္ဒဘယံ။ သမ္မဒေဝ အတိက္ကန္တောတိ သမတိက္ကန္တော။

၆။ ပဌမမိတ္တာမစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၁၂။ ဝေါဟာရမိတ္တာတိ ¶ တံတံဒါနဂ္ဂဟဏဝသေန ဝေါဟာရကာ မိတ္တာ။ အာမန္တနပဋိမန္တနဣရိယာပထာဒီသုပီတိ အာလာပသလ္လာပဂမနနိသဇ္ဇာဒိအတ္ထသံဝိဓာနာဒီသု ¶ ။ ဧကတော ပဝတ္တကိစ္စာတိ သဟ ပဝတ္တကတ္တဗ္ဗာ။ အမာ သဟ ဘဝန္တီတိ အမစ္စာ။ ‘‘အမှာကံ ဣမေ’’တိ ဉာယန္တီတိ ဉာတီ၊ အာဝါဟဝိဝါဟသမ္ဗဒ္ဓါ။ တေနာဟ ‘‘သဿုသသုရပက္ခိကာ’’တိ။ ယောနိသမ္ဗန္ဓာ ဝါ သာလောဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဘာတိဘဂိနိမာတုလာဒယော’’တိ။

၇။ ဒုတိယမိတ္တာမစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၁၃။ ကိသ္မိဉ္စိ ကဿစိ စ တထာ တထာ ဥပ္ပန္နဿ ပသာဒဿ အညထာဘာဝေါ ပသာဒညထတ္တံ။ ဘူတသင်္ဃာတဿ ဃနအာဒိကဿ အညထာဘာဝေါ ဘာဝညထတ္တံ။ နိရယာဒိဂတိအန္တရဥပပတ္တိ ဂတိအညထတ္တံ။ သဘာဝဓမ္မာနံ ကက္ခဠဖုသနာဒိလက္ခဏဿ အညထာဘာဝေါ လက္ခဏညထတ္တံ။ ‘‘ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အညထတ္တံ ဝိပရိဏာမညထတ္တံ။ လက္ခဏညထတ္တံ န လဗ္ဘတိ။ တေနာဟ ‘‘လက္ခဏံ ပန န ဝိဂစ္ဆတီ’’တိ၊ သေသံ လဗ္ဘတီတိ။ ပထဝီဓာတုယာတိ သသမ္ဘာရပထဝီဓာတုယာ။ အာပေါဓာတုယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိမဘာဝေါတိ ဃနကဌိနဘာဝေါ။ ဘာဝညထတ္တံ ရသညထတ္တသဘာဝေါ။ ဂတိအညထတ္တံ ဥဂ္ဂတူပပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘တဉှိ အရိယသာဝကဿ နတ္ထီ’’တိ။ ပသာဒညထတ္တမ္ပိ နတ္ထိယေဝ အရိယသာဝကဿ။

ရာဇကာရာမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သရဏာနိဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ ပဌမမဟာနာမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၀၁၇-၁၈။ သမိဒ္ဓန္တိ သမ္ပုဏ္ဏံ။ သုပုပ္ဖိတန္တိ ဥပသောဘိတတာယ သုပုပ္ဖိတသဒိသတ္တာ။ ဗျူဟာ နာမ ယေဟိ ဧဝ ပဝိသန္တိ၊ တေဟိ ဧဝ နိက္ခမန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဗျူဟာ ဝုစ္စန္တိ အဝိနိဗ္ဗိဒ္ဓရစ္ဆာယော’’တိ။ ဥဒ္ဓတစာရိနာတိ ယဋ္ဌန္တရာ။

၃။ ဂေါဓသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၁၉။ တီဟီတိ ¶ ရတနတ္တယေ ဥပ္ပန္နေဟိ တီဟိ ပသာဒဓမ္မေဟိ။ စတူဟီတိ တေဟိ ဧဝ သဒ္ဓိံ သီလေန။ ကောစိဒေဝါတိအာဒိ ပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ ဘဂဝတိ ¶ အတ္တနော သဒ္ဓါယ ဥဠာရတမဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတာယာ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မော သမုပ္ပာဒေါတိ ဝိဝါဒဓမ္မဥပ္ပတ္တိဟေတု။ တဒေဝ ဟိ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိဉ္စိဒေဝ ကာရဏ’’န္တိ။ ကာရဏန္တိ နာနာကာရဏံ။ ကလျာဏကုသလဝိမုတ္တန္တိ အကလျာဏံ အကုသလံ၊ တဒိဒံ ယထာဝုတ္တအပ္ပသာဒနေန အပနီတအတ္ထဒဿနတ္ထံ။ အဿာတိ မဟာနာမသက္ကဿ။ အနဝဇ္ဇနဒေါသော ဧသောတိ စတူသု ဓမ္မေသု ဧကေနပိ သမန္နာဂတော သောတာပန္နော ဟောတီတိ အနုဇာနိတွာ စတူဟိပိ သမန္နာဂတေန အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယာထာဝတော အနဝဇ္ဇနဒေါသောတိ အတ္ထော။

၄။ ပဌမသရဏာနိသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၂၀။ ပမာဏေနာတိ ဧကေန ပမာဏေန၊ န သဗ္ဗသော။ ဩလောကနံ ခမန္တီတိ ဒဿနမဂ္ဂေန စတုသစ္စဓမ္မာ ပစ္စတ္တံ ပဿိတဗ္ဗာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာ။ ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ စတုသစ္စဓမ္မာ ဧကဒေသတောဝ ဒိဋ္ဌာ နာမ ဟောန္တိ။ ‘‘ပရိမုစ္စတီ’’တိ ပန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ ပဋိဝိဇ္ဈနကိရိယာယ ဝတ္တမာနတ္တာ။ အဂန္တွာ အပါယေသု အနုပ္ပတ္တိရဟတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘န ဂစ္ဆတီ’’တိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ မဟာသာရရုက္ခေ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ယော ကောစိ ဝိညုဇာတိကော မမ စေ ဂေါစရံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧကဿ အာဂမနံ အဝဉ္ဈံ အမောဃ’’န္တိ ဒဿေတုံ။

၅။ ဒုတိယသရဏာနိသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၂၁။ ဒုက္ခေတ္တံ နိရောဇကံ၊ တာယ ဧဝ ဒုက္ခေတ္တတာယ ဝိသမံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသမခေတ္တ’’န္တိ။ လောဏူပဟတန္တိ ဇာတသဘာဝေန လောဏေန ဦသရေန ဥပဟတံ။ ခဏ္ဍာနီတိ ခဏ္ဍိတာနိ။ တေမေတွာတိ တေမိတတ္တာ။ ဝါတာတပဟတာနီတိ စိရကာလံ ဝါတေန စေဝ အာတပေန စ ဥပဟတာနိ အာဗာဓိတာနိ။

၆။ ပဌမအနာထပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၂၂။ ဌာနန္တိ ဌာနသော။ တေနာဟ ‘‘ခဏေနာ’’တိ။ နိယျာနိကန္တိ ပဝတ္တံ ဉာဏပဋိရူပကံ ¶ ပကတိပုရိသန္တရဇာနနာဒိမိစ္ဆာဉာဏံ။ တံ ပန အနိယျာနိကံ ‘‘နိယျာနိက’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဝတ္တေယျာတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာပစ္စဝေက္ခဏေနာ’’တိ။ ဂုဏဝိယုတ္တဿ အတ္တနော သကတ္တနိ အဝဋ္ဌာနသင်္ခါတာ ဝိမုတ္တိ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ။

၇။ ဒုတိယအနာထပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၂၃။ ယထာကမ္မံ ¶ သမ္ပရေတဗ္ဗတော သမ္ပရာယော၊ ပေစ္စဘဝေါ၊ သမ္ပရာယဟေတုကံ သမ္ပရာယိကံ၊ မရဏဘယံ။

သရဏာနိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပုညာဘိသန္ဒဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဌမပုညာဘိသန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၂၇။ အဝိစ္ဆေဒေန နိစ္စပ္ပဝတ္တိယမာနာနိ ပုညာနိ အဘိသန္ဒနဋ္ဌေန ‘‘ပုညာဘိသန္ဒာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေန ပုညနဒိယောတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ သုခဿ အာဟရဏတော အာနယနတော သုခဿာဟာရော။

၄။ ပဌမဒေဝပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၃၀။ ဒေဝါနန္တိ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနံ။ ဒေဝပဒါနီတိ တေသံ ပဒါနိ ဒေဝပဒါနိ၊ ဒေဝေါတိ ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ဒေဝဿ ဉာဏေန အက္ကန္တပဒါနီတိ ပဋိဝေဓဉာဏေန စေဝ ဒေသနာဉာဏေန စ အက္ကန္တပဒါနိ။ ဒေဝါ နာမ ဇာတိဒေဝါ။ တေသမ္ပိ ဒေဝဋ္ဌေန ဒေဝေါတိ ဒေဝဒေဝေါ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ။

၈။ ဝဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၃၄။ ပါရံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သံသာရမဟောဃဿ ပရတီရဘာဝတော။ တေနာဟ – ‘‘တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော၊ ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈၊ ဣတိဝု။ ၆၉၊ ပု။ ပ။ ၁၈၈)၊ ယေ ¶ ဇနာ ပါရဂါမိနော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၈၅) စ။ အထ ဝါ ပါတိ ရက္ခတီတိ ပါရံ၊ နိဗ္ဗာနံ။ ယော ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ တံ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ပါတိ ရက္ခတိ၊ အစ္စန္တဟိတေန စ ဝိမုတ္တိသုခေန စ ရမေတိ၊ တသ္မာ ပါရန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဂစ္ဆမာနာ ဧဝါတိ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆမာနာ ဧဝ။ တေ ဓမ္မာ အာသဝါနံ ခယာယ သံဝတ္တန္တိ သစ္ဆိကိရိယာပဟာနပဋိဝေဓာနံ သမကာလတ္တာ။

၁၀။ နန္ဒိယသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၃၆။ ပဝိဝေကတ္ထာယာတိ ¶ ပဝိဝေကသုခတ္ထာယ။ ပဋိသလ္လာနတ္ထာယာတိ ဗဟိဒ္ဓါ နာနာရမ္မဏတော စိတ္တံ ပဋိနိဝတ္တေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ သမ္မဒေဝ လီနတ္ထာယ။

ပုညာဘိသန္ဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သဂါထကပုညာဘိသန္ဒဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဌမအဘိသန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၃၇။ သင်္ချာ အတ္ထိ ဟေဋ္ဌာ မဟာပထဝိယာ၊ ဥပရိ အာကာသေန၊ ပရိတော စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေန၊ မဇ္ဈေ တတ္ထ တတ္ထ ဌိတေဟိ ဒီပပဗ္ဗတပရိယန္တေဟိ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဇာနန္တေန ယောဇနတော သင်္ခါတုံ သက္ကာတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာသရီရမစ္ဆ-ကုမ္ဘီလ-ယက္ခ-ရက္ခသ-မဟာနာဂဒါနဝါဒီနံ သဝိညာဏကာနံ၊ ဗဠဝါမုခပါတာလာဒီနံ အဝိညာဏကာနံ ဘေရဝါရမ္မဏာနံ ဝသေန ဗဟုဘေရဝံ။

၂။ ဒုတိယအဘိသန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၃၈။ သမ္ဘေဒေတိ သမ္ဘေဒံ သမောဓာနံ ဂတဋ္ဌာနေ။ ယတ္ထိမာ မဟာနဒိယော သံသန္ဒန္တိ သမေန္တီတိ ပရိကပ္ပဝစနမေတံ။ တာဒိသာသု ဟိ မဟာနဒီသု ကာစိ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌာ၊ ကာစိ ပစ္ဆိမံ။

၃။ တတိယအဘိသန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၃၉။ ‘‘ကုသလေ ¶ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဧတ္ထ ယံ အစ္စန္တိကံ ကုသလေ ပတိဋ္ဌာနံ။ တံ ဒဿေန္တော ‘‘မဂ္ဂကုသလေ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ အာဟ၊ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂကုသလေတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ဘာဝေတိ မဂ္ဂ’’န္တိ။ အရိယဖလံယေဝ ဓမ္မသာရော။ ကိလေသာ ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ ကိလေသက္ခယော၊ နိဗ္ဗာနံ၊ တသ္မိံ ကိလေသက္ခယေ ရတော။

၄။ ပဌမမဟဒ္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၄၀။ အရိယာနံ ¶ ဗုဒ္ဓါနံ ဓနန္တိပိ အရိယဓနံ၊ နိဗ္ဗာနန္တိ ကေစိ။ အနယတောပိ ဝိသုဒ္ဓဋ္ဌေန အရိယဉ္စ တံ ဓနဉ္စ ဓနာယိတဋ္ဌေနာတိ အရိယဓနံ၊ တေန အရိယဓနေန။ တေနေဝ ဘောဂေနာတိ အရိယဓနဘောဂေန။

သဂါထကပုညာဘိသန္ဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သပ္ပညဝဂ္ဂေါ

၂။ ဝဿံဝုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၄၈။ သမောဓာနေတွာတိ ယေဟိ ဣန္ဒြိယာဒီဟိ ဘာဝိယမာနေဟိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အနုပ္ပတ္တော၊ တာနေဝ။ ဓမ္မသမာနတာယ စေတံ ဝုတ္တံ။ အညာနေဝ ဟိ အတ္ထတော တံ တံ မဂ္ဂံ သာဓကာနိ ဣန္ဒြိယာဒီနိ။ တန္တိ ပဝေဏီ ကထိတာတိ ယံ ကဉ္စိ ဝိနေယျပုဂ္ဂလံ အနပေက္ခိတွာ ကေဝလံ တန္တိဝသေန ဌိတိ ကထိတာ။

၃။ ဓမ္မဒိန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၄၉။ သတ္တသု ဇနေသူတိ သတ္တသု ကိတ္တိယမာနေသု ဥပါသကဇနေသု။ ဂမ္ဘီရာတိအာဒီသု ဓမ္မဂမ္ဘီရာတိ ပါဠိဂတိယာ ဂမ္ဘီရာ၊ တထာ စ သလ္လသုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတမေဝ။ ‘‘စေတနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၆။၆၃၊ ကထာ။ ၅၃၉) အာဂတံ စေတနာသုတ္တံ ¶ ။ တတ္ထ ‘‘စေတနာသဟဇာတံ နာနာက္ခဏိက’’န္တိအာဒိနာ ပဋ္ဌာနေ အာဂတနယေန၊ သုတ္တေသု (အ။ နိ။ ၃။၁၀၁) စ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယ’’န္တိအာဒိနာ အာဂတနယေန ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ နိဗ္ဗာနဿ စေဝ အရိယမဂ္ဂဿ စ ပကာသနတော အသင်္ခတသံယုတ္တဿ လောကုတ္တရတ္ထဒီပကတာ။ ‘‘အတီတံပါဟံ ရူပေန ခဇ္ဇိံ၊ ဧတရဟိ ခဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ခါဒကဘာဝဿ၊ ပုဂ္ဂလဿ ခါဒိတဗ္ဗတာယ ဝိဘာဝနေန ခဇ္ဇနီယပရိယာယေ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဝိသေသတော နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝတာ ဒီပိတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တသုညတာဒီပကာ ခဇ္ဇနိကသုတ္တန္တာဒယော’’တိ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမာတိ ယေ တေသု သုတ္တေသု ဝုတ္တပဋိပဒံ သမ္မဒေဝ ပရိပူရေန္တိ၊ တေ တေသု ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တိ နာမ ¶ ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘န ခေါ နေတ’’န္တိ ဧတ္ထ န-ကာရော ‘‘အညမည’’န္တိ ဧတ္ထ မ-ကာရော ဝိယ ဗျဉ္ဇနသန္ဓိမတ္တမေဝ၊ နာဿ ကောစိ အတ္ထော။

၄။ ဂိလာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၅၀။ န ခေါ ပနေတန္တိ န ခေါ ဧတံ၊ နောတိ စ အမှေဟီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘န ခေါ အမှေဟီ’’တိအာဒိ။ အဿသန္တီတိ အဿာသနီယာတိ အာဟ ‘‘အဿာသကရေဟီ’’တိ။ မရိဿတီတိ မာရိသော၊ ဧကန္တဘာဝိမရဏော၊ သော ပန မရဏာဓီနဝုတ္တိကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘မရဏပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ။ အဓိမုစ္စေဟီတိ အဓိမုတ္တိံ ဥပ္ပာဒေဟိ။ တံ ပန တထာ စိတ္တဿ ပဏိဓာနံ ဌပနန္တိ အာဟ ‘‘ဌပေဟီ’’တိ။ အာဂမနီယဂုဏေသူတိ ပုဗ္ဗဘာဂဂုဏေသု။ ပမာဏံ နာမ နတ္ထိ အနန္တာပရိမာဏတ္တာ။ နာနာကရဏံ နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ နိန္နာနတ္တာ။

၉။ ပညာပဋိလာဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၅၅။ ပညာပဋိလာဘာယာတိ မဂ္ဂဖလပညာယ ပဋိလာဘတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တ သေက္ခာ’’တိအာဒိ။

သပ္ပညဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ မဟာပညဝဂ္ဂေါ

၁။ မဟာပညသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၅၈။ မဟန္တေ ¶ အတ္ထေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိကေ မဟာဝိတ္ထာရေ အတ္ထေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ အသေသေတွာ မုဋ္ဌိဂတေ ဝိယ ကတွာ ဂဏှာတိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

မဟာပညဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သောတာပတ္တိသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ သစ္စသံယုတ္တံ

၁။ သမာဓိဝဂ္ဂေါ

၁။ သမာဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၇၁။ စိတ္တေကဂ္ဂတာယာတိ ¶ ¶ နိဿက္ကဝစနံ ‘‘ပရိဟာယန္တီ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ။ ယထာဘူတာဒိဝသေနာတိ ယထာဂတာဒိဝသေန။ ယထာဘူတံ နာမ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘သမာဟိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘တထာ ယသ္မာ’’တိအာဒိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ယထာဘူတဝသေန ကာရဏစ္ဆေဒေါ ကတော ‘‘တထာ ယသ္မာ’’တိအာဒိဝစနေဟိ။ ဝဏ္ဏာတိ အက္ခရာ၊ ‘‘ဂုဏာ’’တိ ကေစိ။ ပဒဗျဉ္ဇနာနီတိ နာမာဒိပဒါနိ စေဝ တံသမုဒါယဘူတဗျဉ္ဇနာနိ စ။

၃။ ပဌမကုလပုတ္တသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၀၇၃-၇၅။ သာသနာဝစရာ အဓိပ္ပေတာ ဗာဟိရကာနံ သစ္စာဘိသမယဿ အဘာဝတော။ တထာတိ ဣမိနာ စတုတ္ထပဉ္စမေသု အတ္ထဝိသေသာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒေသနာတိ အာဟ ‘‘တေန တေန အဘိလာပေနာ’’တိအာဒိ။

၁၀။ တိရစ္ဆာနကထာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၈၀။ ဒုဂ္ဂတိတော သံသာရတော စ နိယျာတိ ဧတေနာတိ နိယျာနံ၊ သဂ္ဂမဂ္ဂေါ မောက္ခမဂ္ဂေါ စ။ တသ္မိံ နိယျာနေ နိယုတ္တာ၊ တံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ နိယျာနိကာ။ ဝစီဒုစ္စရိတသံကိလေသတော ဝါ နိယျာတီတိ ဤ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ယ-ကာရဿ က-ကာရံ ကတွာ နိယျာနိကာ။ စေတနာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဖပ္ပလာပါ ဝေရမဏိ။ တပ္ပဋိပက္ခတော အနိယျာနိကာ၊ တဿ ဘာဝေါ အနိယျာနိကတ္တံ။ တိရစ္ဆာနဘူတန္တိ တိရောကရဏဘူတံ။ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေတိ အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ။ သာတ္ထကန္တိ ဒါနသီလာဒိနိဿိတတ္တာ ဟိတပဋိသံယုတ္တံ။

ဝိသိခါတိ ¶ ဃရသန္နိဝေသော။ ဝိသိခါဂဟဏေန စ ဂါမာဒိဂဟဏေ ဝိယ တန္နိဝါသိနော ဝိသေသတော ဂဟိတာ ‘‘အာဂတော ဂါမော’’တိအာဒီသု ဝိယ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘သူရာ သမတ္ထာ’’တိ။ ကုမ္ဘဋ္ဌာနာပဒေသေန ကုမ္ဘဒါသိယော ဝုတ္တာတိ အာဟ – ‘‘ကုမ္ဘဒါသိကထာ’’တိ။ အယာထာဝတော ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌိတိသံဟာရာဒိဝသေန လောကော အက္ခာယတိ ဧတေနာတိ လောကက္ခာယိကာ။ ဣတိ ဣမိနာ ပကာရေန ဘဝေါ၊ ဣမိနာ အဘဝေါတိ ဧဝံ ပဝတ္တာယ ဣတိဘဝါဘဝကထာယ သဒ္ဓိံ။

သမာဓိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဝဂ္ဂေါ

၁။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၈၁။ ‘‘ဣသီနံ ပတနုပ္ပတနဝသေန ဩသီဒနဥပ္ပတနဋ္ဌာနဝသေန ဧဝံ ‘ဣသိပတန’န္တိ ‘လဒ္ဓနာမေ’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘ဧတ္ထ ဟီ’’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အာမန္တေသီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတ္ထံ အယံ အာမန္တနာ၊ တသ္မာ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ သတ္ထု ပုဗ္ဗစရိတံ သင်္ခေပေနေဝ ပကာသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မာရဗလံ ဘိန္ဒိတွာတိ မာရဉ္စ မာရဗလဉ္စ ဘဉ္ဇိတွာ။ အထ ဝါ မာရဿ အဗ္ဘန္တရံ ဗာဟိရဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ဗလံ ဘဉ္ဇိတွာ။ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တာ’’တိ ဧတ္ထ အန္တ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ ဉာဏံ အပရန္တေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၀၆၃) ဝိယ ဘာဂပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒွေ ဣမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋ္ဌာသာ’’တိ။ သဟ သမုဒါဟာရေနာတိ ဥစ္စာရဏသမကာလံ။ ပတ္ထရိတွာ အဋ္ဌာသိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန။ ဗြဟ္မာနော သမာဂစ္ဆိံသု ပရိပက္ကကုသလမူလာ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓာယ ကတာဓိကာရာ။

ဂိဟိသညောဇနန္တိ ဂိဟိဗန္ဓနံ။ ဆိန္ဒိတွာတိ ဟရိတွာ။ န ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗာတိ နာနုယုဉ္ဇေတဗ္ဗာ။ ကိလေသကာမသုခဿာတိ ကိလေသကာမယုတ္တဿ သုခဿ။ အနုယောဂေါတိ အနုဘဝေါ။ ဂါမဝါသီဟိ သေဝိတဗ္ဗတ္တာ ဂါမဝါသီနံ သန္တကော။ အတ္တနောတိ အတ္တဘာဝဿ။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ အတ္တဘာဝေါ။ ဒုက္ခကရဏန္တိ ဒုက္ခုပ္ပာဒနံ။ အတ္တမာရဏေဟီတိ ¶ အတ္တဗာဓနေဟိ။ ဥပသမာယာတိ ¶ ကိလေသဝူပသမော အဓိပ္ပေတော၊ တဒတ္ထသမ္ပဒါနဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကိလေသူပသမတ္ထာယာ’’တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

သစ္စဉာဏာဒိဝသေန တယော ပရိဝဋ္ဋာ ဧတဿာတိ တိပရိဝဋ္ဋံ၊ ဉာဏဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သစ္စဉာဏာ’’တိအာဒိ။ ယထာဘူတံ ဉာဏန္တိ ပဋိဝေဓဉာဏံ အာဟ။ တေသုယေဝ သစ္စေသု။ ဉာဏေန ကတ္တဗ္ဗဿ စ ပရိညာပဋိဝေဓာဒိကိစ္စဿ စ ဇာနနဉာဏံ၊ ‘‘တဉ္စ ခေါ ပဋိဝေဓတော ပဂေဝါ’’တိ ကေစိ။ ပစ္ဆာတိ အပရေ။ တထာ ကတဉာဏံ။ ဒွါဒသာကာရန္တိ ဒွါဒသဝိဓအာကာရဘေဒံ။ အညတ္ထာတိ အညေသု သုတ္တေသု။

ပဋိဝေဓဉာဏမ္ပိ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဣဒံ တတ္ထ ဉာဏကိစ္စံ ပဓာနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိဓမ္မသမုဒါယော ပန ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ အထ ဝါ စက္ကန္တိ အာဏာ၊ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ စက္ကဉ္စ၊ ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မေန ပဝတ္တတီတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၀-၄၁)။ ဥဘယမ္ပီတိ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဒေသနာဉာဏန္တိ ဥဘယမ္ပိ။ ဧတန္တိ တဒုဘယံ။ ဣမာယ ဒေသနာယာတိ ဣမိနာ သုတ္တေန ပကာသေန္တေန ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တဉာဏဒွယသင်္ခါတံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ နာမ ပဝတ္တနကိစ္စဿ အနိဋ္ဌိတတ္တာ။ ပတိဋ္ဌိတေတိ အညာသိ ကောဏ္ဍညတ္ထေရေန သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတေ။ ပဝတ္တိတံ နာမ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနန္တရဓာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ၊ ဧတ္တကံ ကာလံ အပ္ပဝတ္တပုဗ္ဗဿ ပဝတ္တိတတ္တာ၊ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမော ပနဿ အတ္ထင်္ဂတော ဧဝါတိ။

ဧကပ္ပဟာရေနာတိ ဧကေနေဝ ပဟာရသညိတေန ကာလေန။ ဒိဝသဿ ဟိ တတိယော ဘာဂေါ ပဟာရော နာမ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘တေန ခဏေန တေန လယေန တေန မုဟုတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပဟာရက္ခဏသလ္လက္ခဏမေဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏောဘာသောတိ သဗ္ဗညုတညာဏာနုဘာဝေန ပဝတ္တော ဩဘာသော စိတ္တံ ပဋိစ္စ ဥတုသမုဋ္ဌာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ဘဂဝတော ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဿ အာရမ္ဘေ ဝိယ ပရိသမာပနေ အတိဝိယ ဥဠာရတမံ ပီတိသောမနဿံ ဥဒပါဒိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣမဿပိ ဥဒါနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၉။ သင်္ကာသနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၈၉။ အတ္ထသံဝဏ္ဏနေ ¶ ဝဏ္ဏီယန္တေတိ ဝဏ္ဏာ။ တေယေဝ ပရိယာယေန အက္ခရဏတော အက္ခရာနိ ¶ ။ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေန္တီတိ ဗျဉ္ဇနာနိ။ ယသ္မာ ပန အကာရာဒိကေ သရသမညာ၊ ကကာရာဒိကေ ဗျဉ္ဇနသမညာ၊ ဥဘယတ္ထ ဝဏ္ဏသမညာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏ္ဏာနံ ဝါ ဧကဒေသာ ယဒိဒံ ဗျဉ္ဇနာ နာမာ’’တိ။ နေတ္တိယံ ပန ဝါကျေ ဗျဉ္ဇနသမညာ။ ဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ အာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသာ ဂဟိတာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ကာသနာတိ အတ္ထဿ ဉာပနာ ဘာဂသော။ တေနာဟ ‘‘ဝိဘတ္တိယော’’တိ။ သင်္ကာသနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ပကာသနာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝိဘတ္တိယော ဟိ အတ္ထဝစနေနေဝ ဝိဝရန္တိ၊ တာဟိ ကာရဏပညတ္တိယော ဝုတ္တာယေဝါတိ၊ တာဟိပိ အတ္ထပဒါနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဝဏ္ဏနာယံ နေတ္တိအဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သဘာဂါဒိဝိဘာဝနာကာရေန။ ဝဏ္ဏာဒီနန္တိ တသ္မိံ ပန ဝိတ္ထာရေ ပဝတ္တဝဏ္ဏာဒီနံ။ တသ္မာတိ ဝဏ္ဏာဒီနံ အန္တအဘာဝတော။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘အပရိမာဏာ ဝဏ္ဏာ ဗျဉ္ဇနာ သင်္ကာသနာ’’တိ ဧဝမာဟ။

၁၀။ တထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၉၀။ သဘာဝါဝိဇဟနဋ္ဌေနာတိ အတ္တနော ဒုက္ခသဘာဝဿ ကဒါစိပိ အပရိစ္စဇနေန တထသဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခဉှိ ဒုက္ခမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ။ သဘာဝဿာတိ ဒုက္ခသဘာဝဿ။ အမောဃတာယာတိ အဝဉ္ဈတာယ။ အဝိတထန္တိ န ဝိတထံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ ဒုက္ခံ အဒုက္ခံ နာမ ဟောတီ’’တိ။ အညဘာဝါနုပဂမေနာတိ သမုဒယာဒိသဘာဝါနုပဂမနေန မုသာ န ဟောတီတိ အညော အညထာ န ဟောတီတိ အနညထံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။

ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ကောဋိဂါမဝဂ္ဂေါ

၁။ ကောဋိဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၉၁။ အနနုဗောဓာတိ ¶ ပဋိဝေဓဿ အနုရူပဗောဓာဘာဝေန။ အပ္ပဋိဝေဓာတိ သစ္စာနံ ပဋိမုခံ ဝေဓာဘာဝေန။

၂။ ဒုတိယကောဋိဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၉၂။ ဖလသမာဓိဖလပညာနန္တိ ¶ အဂ္ဂဖလသမာဓိအဂ္ဂဖလပညာနံ။

၇။ တထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၉၇။ အရိယာနန္တိ ဗုဒ္ဓါနံ အရိယာနံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။

၈။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၉၈။ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဒေသိတတ္တာ စာတိ ဣမိနာ ပဋိဝေဓဉာဏေန ဒေသနာဉာဏေန စ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အရိယသန္တကာနိ ဟောန္တိ အရိယဿ ဘဂဝတော သန္တကဘာဝတော။

၁၀။ ဂဝမ္ပတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၀၀။ ဧကပ္ပဋိဝေဓောတိ ဧကေနေဝ ဉာဏေန စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဧကဇ္ဈံ ပဋိဝေဓော။

ကောဋိဂါမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သီသပါဝနဝဂ္ဂေါ

၃။ ဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၀၁။ ပုနပ္ပုနံ ဝဋ္ဋသ္မိံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အဒိဋ္ဌတ္တာ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ။

၅။ သတ္တိသတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၀၅။ ဘဝေယျ ¶ စေတိ ဒုက္ခဒေါမနဿာနိ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ သဟိတေဟိ တေဟိ သစ္စာဘိသမယော ဘဝေယျာတိ ဧဝံ ပရိကပ္ပနာ န ကာတဗ္ဗာတိ။

၉။ ဣန္ဒခီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၀၉။ အဇ္ဈာသယန္တိ ¶ သဿတာဒိဘေဒံ အဇ္ဈာသယံ။ သော ဟိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ ဂါဟဿ မုခဘူတတ္တာ မုခန္တိ အဓိပ္ပေတော။ တဉ္စ အပရေ အဒိဋ္ဌသစ္စာ ဩလောကေန္တိ၊ ဒိဋ္ဌသစ္စာ ပန နေဝ ဩလောကေန္တိ။

၁၀။ ဝါဒတ္ထိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၁၀။ ကုက္ကုကော ပမာဏမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထောတိ အတ္ထော။ ကုက္ကူတိ တဿေဝ နာမံ။

သီသပါဝနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပပါတဝဂ္ဂေါ

၁။ လောကစိန္တာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၁၁။ လောကစိန္တန္တိ လောကသန္နိဝေသပဋိသံယုတ္တဝီမံသာဝ။ ‘‘လောကစိတ္တ’’န္တိပိ ပါဌော၊ တံတံလောကပရိယာပန္နံ စိတ္တန္တိ အတ္ထော။ နာဠိကေရာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဝုတ္တာနံ ဩသဓိတိဏဝနပ္ပတိအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဧဝရူပန္တိ ဧဒိသံ အညမ္ပိ တံတံလောကစိတ္တံ။

ဝိဂတစိတ္တောတိ အတ္တတ္ထပရတ္ထတော အပဂတဝိတက္ကော အဒ္ဒသ ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမ္ဗရိမာယန္တိ သမ္ဗရေန အသုရိန္ဒေန ဥပ္ပာဒိတံ အသုရမာယံ၊ ယံ ‘‘ဣန္ဒဇာလ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ ဣန္ဒဿ မောဟနတ္ထံ ဥပ္ပာဒိတတ္တာ။ သမ္ပရိဝတ္တေတွာတိ ပရိဓာဝေတွာ။ ယထာ နေတိ နေ အသုရေ ယထာ သော ပုရိသော ပဿတိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိံသု။ ကသ္မာ ပနေတေ ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိံသူတိ? တံ ပုရိသံ တတ္ထ တထာနိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘အယဉ္စ ဒေဝေါ’’တိ အာသင်္ကန္တာ တထာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘိသမုဠာလဆိဒ္ဒေဟိ ပဝိသိတွာ အတ္တနော အသုရဘဝနံ ဂတာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဒေဝါနံယေဝ မောဟယမာနာ’’တိ။

၂-၃။ ပပါတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၁၁၂-၃။ မရိယာဒပါသာဏောတိ ¶ ¶ ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတဿ မရိယာဒပါကာရသဒိသော မဟန္တော ပါသာဏော။ အနိဋ္ဌရူပန္တိ ဧတ္ထ ရူပ-သဒ္ဒေါ သဘာဝတ္ထော ‘‘ပိယရူပေ သာတရူပေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈-၄၀၉) ဝိယာတိ အာဟ – ‘‘အနိဋ္ဌသဘာဝ’’န္တိ။

၅။ ဝါလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၁၅။ ဥပါသနန္တိ အာစရိယဥပါသနံ၊ အာစရိယံ အန္တေဝါသိနာ ဝါ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သိက္ခနဝသေန ဥပါသိတဗ္ဗတော ဥပါသနန္တိ လဒ္ဓနာမံ ကဏ္ဍခိပနသိပ္ပံ။ ကဏ္ဍံ အတိက္ကမန္တေတိ သရံ ခိပန္တေ။ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခန္တိ ပေါင်္ခသဒ္ဒတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ကဏ္ဍံ ခိပိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပရံ အနုပေါင်္ခန္တိ ဧတ္ထ အပရန္တိ တတိယကဏ္ဍံ။ အနုပေါင်္ခံ နာမ ဣဒန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပေါင်္ခံ နာမ ဒုတိယဿ ပေါင်္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ တတိယေန သရေန ဝိဇ္ဈီယတိ။ ပုန အပရံ တဿ ပေါင်္ခန္တိ ဣဒံ ပန အပရာပရံ အဝိရဇ္ဈနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရန္တိ အဘိဘဝိတုံ အသက္ကုဏေယျတရံ။ ဝါလန္တိ ကေသံ။ သတ္တဓာ ဘိန္ဒိတွာတိ သတ္တက္ခတ္တုံ ဝိဖာလေတွာ။ တဿ ဧကံ ဘေဒန္တိ တဿ ကေသဿ ဧကံ အံသုသင်္ခါတံ ဘေဒံ ဂဟေတွာ။ ဝါတိင်္ဂဏမဇ္ဈေ ဗန္ဓိတွာတိ ဝါတိင်္ဂဏဖလဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနေ ဗန္ဓိတွာ။ အပရံ ဘေဒန္တိ အပရံ ကေသဿ အံသုသင်္ခါတံ ဘေဒံ။ အဂ္ဂကောဋိယံ ဗန္ဓိတွာတိ ယထာ တဿ ဝါလဘေဒဿ ဦကာမတ္တံ လိခါမတ္တံ ဝါ ကဏ္ဍဿ အဂ္ဂကောဋိံ အဓိကံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ ဗန္ဓိတွာ။ ဥသဘမတ္တေတိ ဝီသတိယဋ္ဌိမတ္တေ ဌာနေ ဌိတော။ ကဏ္ဍဗဒ္ဓါယ ကောဋိယာတိ ကဏ္ဍဗဒ္ဓါယ ဝါလဿ ကောဋိယာ ဝါတိင်္ဂဏဗန္ဓနဝါလဿ ကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျ။

၈။ ဒုတိယဆိဂ္ဂဠယုဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၁၈။ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိကန္တိ ယဒိစ္ဆာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကံ။ ဆိဂ္ဂဠေနာတိ ဆိဂ္ဂဠပဒေသေန။ ဆိဂ္ဂဠုပရီတိ ဟေဋ္ဌိမယုဂဿ ဆိဂ္ဂဠပဒေသဿ ဥပရိ။ အာရုဠှဿ ဆိဂ္ဂဠေနာတိ ဥဘိန္နမ္ပိ ဆိဒ္ဒေန။ ဂီဝပ္ပဝေသနံ ဝိယာတိ စတုန္နံ ယုဂါနံ ဆိဒ္ဒပဒေသေနေဝ ဥပရူပရိ ဌိတာနံ ဆိဒ္ဒန္တရေန ကာဏကစ္ဆပဿ ဂီဝပ္ပဝေသနံ ¶ အဓိစ္စတရသမ္ဘဝံ။ တတောပိ အဓိစ္စတရသမ္ဘဝေါ မနုဿတ္တလာဘော၊ တတော အဓိစ္စတမသမ္ဘဝေါ အရိယမဂ္ဂပဋိလာဘောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စတုသစ္စပဋိဝေဓော အတိဝိယ အဓိစ္စတရသမ္ဘဝေါ’’တိ။

ပပါတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အဘိသမယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၁၂၁။ အဘိသမယသံယုတ္တေ ¶ ဝိတ္ထာရိတောဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ တဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၇။ ပဌမအာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂေါ

၃။ ပညာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၃၃။ လောကိယမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓတ္ထေန ‘‘အရိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၄။ သုရာမေရယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၃၄။ ပိဋ္ဌသုရာတိ ပိဋ္ဌေန ကာတဗ္ဗသုရာ၊ တထာ ဩဒနသုရာ ပူဝသုရာ၊ မဇ္ဇရသာဒိဘူတေ ကိဏ္ဏေ ပက္ခိပိတွာ ကတ္တဗ္ဗာ သုရာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တသုရာ။ သမ္ဘာရသံယုတ္တာတိ မူလဘေသဇ္ဇသမ္ဘာရေဟိ သံယုတ္တာ။ ပုပ္ဖာသဝေါတိ နာဠိကေရပုပ္ဖာဒိတော အဿဝနကအာသဝေါ။ မုဒ္ဒိကဖလာဒိတော အဿဝနကအာသဝေါ ဖလာသဝေါ။ ဣတီတိအာဒိအတ္ထော။ တေန မဓွာသဝဂုဠာသဝသမ္ဘာရသံယုတ္တေ သင်္ဂဏှာတိ။ သုရာသဝဝိနိမုတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တသုရာသဝဝိနိမုတ္တံ။

၁၀။ ပစာယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၄၀။ နီစဝုတ္တိနောတိ ကုလေ ဇေဋ္ဌာနံ မဟာပိတုစူဠပိတုဇေဋ္ဌဘာတိကာဒီနံ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မာဒိဝသေန နီစဝုတ္တိနော။

၈။ ဒုတိယအာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂေါ

၈။ ဗီဇဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၄၈။ ‘‘မူလဗီဇ’’န္တိအာဒီသု ¶ ¶ မူလမေဝ ဗီဇန္တိ မူလဗီဇံ၊ မူလဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇံ။ တတ္ထ ပုရိမေန ဗီဇဂါမော ဝုတ္တော ‘‘ဗီဇာနံ သမူဟော’’တိ ကတွာ၊ ဒုတိယေန ဘူတဂါမော။ ဒုဝိဓောပေသော သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ‘‘မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇ’’န္တိ ဧကသေသနယေန ဝါ ဗီဇတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ဗာဟိရပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟနသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ။ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇) စ ယထာ။ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿာတိ အလ္လတိဏဿ စေဝ အလ္လရုက္ခာဒိကဿ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒီနံ ဂဟဏံ။

၉။ ဝိကာလဘောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၄၉။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကော၊ အယံ ဗုဒ္ဓါဒိအရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော၊ တဒညော ဝိကာလောတိ အာဟ – ‘‘ဝိကာလဘောဇနာတိ ကာလာတိက္ကန္တဘောဇနာ’’တိ။

၁၀။ ဂန္ဓဝိလေပနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၅၀။ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖန္တိ ဂန္ထိမံ အဂန္ထိမံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖဇာတံ၊ တထာ ပိသိတာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ ဂန္ဓဇာတံ။

၉။ တတိယအာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂေါ

၁။ နစ္စဂီတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၅၁။ သင်္ခေပတော ¶ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ပ။ ၁၈၃) ဘဂဝတော သာသနံ အစ္စန္တဆန္ဒရာဂပဝတ္တိတော နစ္စာဒီနံ ဒဿနံ န အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ အတ္တနာ ပရေဟိ စ ပယောဇိယမာနံ ¶ ပယောဇာပိယမာနဉ္စ ဧတေနေဝ နစ္စ-သဒ္ဒေန ဂဟိတံ၊ တထာ ဂီတဝါဒိတသဒ္ဒေဟိ စာတိ အာဟ – ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါယန-ဂါယာပန-ဝါဒန-ဝါဒါပနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ ယထာသကံ ဝိသယဿ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဒဿနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အဝိသူကဘူတဿ ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ – ‘‘ဝိသူကဘူတာ ဒဿနာ စာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကအဋ္ဌကထာယ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတံ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂီတူပသံဟိတော ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

၂။ ဥစ္စာသယနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၅၂။ ဥစ္စာတိ ဥစ္စ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ၊ ဥစ္စာသယနံ မဟာသယနဉ္စ သမဏသာရုပ္ပရဟိတံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တံ အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ။ အာသန္ဒာဒိအာသနဉ္စေတ္ထ သယနေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရကိရိယာ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန တဒုပဘောဂဘူတနိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စာတိ ဥစ္စာသယနမဟာသယနန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဧကသေသနယေန အယံ နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ – ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ (ဥဒါ။ ၁)။ အာသနကိရိယာပုဗ္ဗကတ္တာ ဝါ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေနေဝ အာသနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃။ ဇာတရူပသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၅၃။ အညေပိ ဥဂ္ဂဟာပနေ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ¶ – ‘‘န ဥဂ္ဂဏှာပေန္တိ၊ န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒိယန္တီ’’တိ။ အထ ဝါ တိဝိဓံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာတိ။ တတ္ထ ကာယေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟဏံ၊ ဝါစာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟာပဏံ၊ မနသာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာဒိယနံ။ တိဝိဓမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှန္တီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော ‘‘အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိအာဒီသုပိ။

၄။ အာမကဓညသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၅၄။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ ¶ သာလိအာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဝိဓဿာ’’တိ။

၅။ အာမကမံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၅၅။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ – အစ္ဆဝသံ၊ မစ္ဆဝသံ၊ သုသုကာဝသံ၊ သူကရဝသံ၊ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၆၂၃) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဥဒ္ဒိဿ အနုညာတံ နာမ။ တဿ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ – ‘‘အညတြ ဥဒ္ဒိဿ အနုညာတာ’’တိ။ ဝိနယဝသေန ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တနယေနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၀။ စတုတ္ထအာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂေါ

၂-၃။ ကယဝိက္ကယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၁၆၂-၆၃။ ကဿစိ ဘဏ္ဍဿ ဂဟဏံ ကယော၊ ဒါနံ ဝိက္ကယော။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဂါမန္တရေ သန္တိကေ စ ဂမနံ ဒူတကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ပဟိဏဂမနံ ခုဒ္ဒကဂမနံ။

၄။ တုလာကူဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၆၄။ ရူပကူဋံ သရူပေန သဒိသေန ဆလဝေါဟာရော။ အင်္ဂကူဋံ အတ္တနော ဟတ္ထာဒိနာ အင်္ဂါနံ ဆလကရဏံ ¶ ။ ဂဟဏကူဋံ မာနေသု ဂဟဏဝသေန။ ပဋိစ္ဆန္နကူဋံ အယစုဏ္ဏာဒိနာ ပဋိစ္ဆန္နေန ဆလကရဏံ။ မဟတိယာ တုလာယ။ ပစ္ဆာဘာဂေတိ တုလာယ ပစ္ဆိမဘာဂေ။ ဟတ္ထေနာတိ ဟတ္ထပဒေသေန။ အက္ကမတီတိ ဥဋ္ဌာတုံ အဒေန္တော ဂဏှာတိ။ ဒဒန္တော ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ပရေသံ ဒဒန္တော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဟတ္ထေန တုလံ အက္ကမတိ။ တန္တိ အယစုဏ္ဏံ။

လောဟပါတိယောတိ တမ္ဗလောဟပါတိယော။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ကရောန္တီတိ အသနိခါဒသုဝဏ္ဏကနကလိမ္ပိတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ကရောန္တိ။ မာနဘာဇနဿ ¶ ဟဒယဘူတဿ အဗ္ဘန္တရဿ ဘိန္နံ ဟဒယဘေဒေါ။ နိမိယမာနဿ တိလတဏ္ဍုလာဒိကဿ သိခါယ အဂ္ဂကောဋိယာ ဘိန္နံ သိခါဘေဒေါ။ ခေတ္တာဒီနံ မိနနရဇ္ဇုယာ အညထာကရဏံ ရဇ္ဇုဘေဒေါ။ ရဇ္ဇုဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဒဏ္ဍကဿ ဂဟဏံ ကတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၆-၁၁။ ဆေဒနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၁၆၆-၇၁။ ဝဓောတိ မုဋ္ဌိပ္ပဟာရကသာတာဠနာဒီဟိ ဟိံသနံ၊ ဝိဟေဌနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌနတ္ထောပိ ဟိ ဝဓ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘အတ္ထာနံ ဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒေယျာ’’တိအာဒီသု။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ပေါထနံ သန္ဓာယာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ မာရဏသဒ္ဒဿ ဝိဟိံသနေပိ ဒိဿနတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ

သကလရူပါရူပသမ္မသနေ ¶ သဏှသုခုမဝိသယဉာဏတာယ ဝိပဿနာစာရနိပုဏဗုဒ္ဓီနံ သုသံယတကာယဝစီသမာစာရတာယ သမထဝိပဿနာသု သမ္မဒေဝ ယတနတော စ ယတီနံ ဘိက္ခူနံ ခန္ဓာယတနဓာတုသစ္စိန္ဒြိယပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဘေဒေ ပရမတ္ထဓမ္မေ နာနာနယေဟိ ဉာဏဝိဘာဂဿ သန္နိဿယေန ဗဟုကာရဿ သံယုတ္တာဂမဝရဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကာတုံ သာရတ္ထပ္ပကာသနတော ဧဝ နိပုဏာ ယာ မယာ အဋ္ဌကထာ အာရဒ္ဓါတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဝိသေသံ ပညာဝဟဂုဏတ္တာ ဧဝ ဟိဿ ဂန္ထာရမ္ဘေ အာဒိတောပိ ‘‘ပညာပဘေဒဇနနဿာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယ သာရန္တိ သံယုတ္တမဟာအဋ္ဌကထာယ သာရံ။ ဧကူနသဋ္ဌိမတ္တောတိ ထောကံ ဦနဘာဝတော မတ္တ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။

မူလဋ္ဌကထာယ သာရန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသံယုတ္တမဟာအဋ္ဌကထာယ သာရမေဝ ပုန နိဂမနဝသေန ဝုတ္တန္တိ။ အထ ဝါ မူလဋ္ဌကထာယ သာရန္တိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု အတ္ထသာရံ။ တေန ဧတံ ဒဿေတိ ‘‘သံယုတ္တမဟာအဋ္ဌကထာယ အတ္ထသာရံ အာဒါယ ဣမံ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိံ ကရောန္တေန သေသမဟာနိကာယာနမ္ပိ မူလဋ္ဌကထာသု ဣဓ ဝိယောဂက္ခမံ အတ္ထသာရံ အာဒါယ အကာသိ’’န္တိ။ ‘‘မဟာဝိဟာရာဓိဝါသီန’’န္တိ စ ဣဒံ ပုရိမပစ္ဆိမပဒေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘မဟာဝိဟာရာဓိဝါသီနံ သမယံ ပကာသယန္တိံ မဟာဝိဟာရာဓိဝါသီနံ မူလဋ္ဌကထာယ သာရံ အာဒါယာ’’တိ စ။ တေန ပုညေန။ ဟောတု သဗ္ဗော သုခီ လောကောတိ ကာမာဝစရာဒိဝိဘာဂေါ သဗ္ဗော သတ္တလောကော ယထာရဟံ ဗောဓိတ္တယာဓိဂမဝသေန သမ္ပယုတ္တေန နိဗ္ဗာနသုခေန သုခိတော ဟောတူတိ သဒေဝကဿ လောကဿ အစ္စန္တံ သုခါဓိဂမာယ အတ္တနော ပုညံ ပရိဏာမေတိ။

ဧတ္တာဝတာ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ

သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ နိဋ္ဌိတာ။

သံယုတ္တဋီကာ သမတ္တာ။