📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။

အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ

ဒုကနိပါတ-ဋီကာ

၁။ ပဌမပဏ္ဏာသကံ

၁။ ကမ္မကာရဏဝဂ္ဂေါ

၁။ ဝဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁။ ဒုကနိပါတဿ ¶ ¶ ပဌမေ ပဟာရသာဓနတ္ထန္တိ ဒဏ္ဍပ္ပဟာရဿ သုခသိဒ္ဓိ-အတ္ထံ။ ကဉ္ဇိတော နိဗ္ဗတ္တံ ကဉ္ဇိယံ၊ အာရနာလံ၊ ယံ ဗိလင်္ဂန္တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ယတ္ထ သိဉ္စတိ၊ သာ ကဉ္ဇိယဥက္ခလိကာ ဗိလင်္ဂထာလိကာ၊ တံသဒိသံ ကာရဏံ ဗိလင်္ဂထာလိကံ။ သီသကဋာဟံ ဥပ္ပာဋေတွာတိ အယောဂုဠပ္ပဝေသပ္ပမာဏံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ။ သင်္ခမုဏ္ဍကမ္မကာရဏန္တိ သင်္ခံ ဝိယ မုဏ္ဍကရဏံ ကမ္မကာရဏံ။ ရာဟုမုခကမ္မကာရဏန္တိ ရာဟုမုခဂတသူရိယသဒိသကမ္မကာရဏံ။

ဇောတိမာလိကန္တိ ¶ ဇောတိမာလဝန္တံ ကမ္မကာရဏံ။ ဟတ္ထပဇ္ဇောတိကန္တိ ဟတ္ထဿ ပဇ္ဇောတနကမ္မကာရဏံ။ ဧရကဝတ္တကမ္မကာရဏန္တိ ဧရကဝတ္တသဒိသေ သရီရတော စမ္မဝတ္တေ ဥပ္ပာဋနကမ္မကာရဏံ။ စီရကဝါသိကကမ္မကာရဏန္တိ သရီရတော ဥပ္ပာဋိတဝတ္တစီရကေဟိ နိဝါသာပနကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ယထာ ဂီဝတော ပဋ္ဌာယ ဝဒ္ဓေ ကန္တိတွာ ကဋိယံ ဌပေန္တိ၊ ဧဝံ ဂေါပ္ဖကတော ပဋ္ဌာယ ကန္တိတွာပိ ကဋိယမေဝ ဌပေန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ¶ ‘‘ကဋိတော ပဋ္ဌာယ ကန္တိတွာ ဂေါပ္ဖကေသု ဌပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဏေယျကကမ္မကာရဏန္တိ ဧဏိမိဂသဒိသကမ္မကာရဏံ။ အယဝလယာနိ ဒတွာတိ အယဝလယာနိ ပဋိမုဉ္စိတွာ။ အယသူလာနိ ကောဋ္ဋေန္တီတိ ကပ္ပရဇဏ္ဏုကကောဋီသု အယသူလာနိ ပဝေသေန္တိ။ တန္တိ တံ တထာကတကမ္မကာရဏံ သတ္တံ။

ဗဠိသမံသိကန္တိ ဗလိသေဟိ မံသုပ္ပာဋနကမ္မကာရဏံ။ ကဟာပဏိကန္တိ ကဟာပဏမတ္တသော ဆိန္ဒနကမ္မကာရဏံ။ ကောဋ္ဋေန္တီတိ ဆိန္ဒန္တိ။ ခါရာပတစ္ဆိကန္တိ တစ္ဆေတွာ ခါရာပသိဉ္စနကမ္မကာရဏံ။ ပလိဃပရိဝတ္တိကန္တိ ပလိဃဿ ဝိယ ပရိဝတ္တနကမ္မကာရဏံ။ ဧကာဗဒ္ဓံ ကရောန္တိ အယသူလဿ ကောဋ္ဋနေန။ ပလာလပီဌကန္တိ ပလာလပီဌဿ ဝိယ သရီရဿ သံဝေလ္လနကမ္မကာရဏံ။ ကာရဏိကာတိ ဃာတနကာရကာ။ ပလာလဝဋ္ဋိံ ဝိယ ကတွာတိ ယထာ ပလာလပီဌံ ကရောန္တာ ပလာလံ ဝဋ္ဋိံ ကတွာ သံဝေလ္လနဝသေန ပုန ဝေဌေန္တိ၊ ဧဝံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ဆာတကသုနခေဟီတိ ခုဒ္ဒကေဟိ ကောလေယျကသုနခေဟိ။ တေ ဟိ ဗလဝန္တာ ဇဝယောဂါ သူရာ စ ဟောန္တိ။ သဟဿဘဏ္ဍိကန္တိ သဟဿတ္ထဝိကံ။

ယာဟန္တိ ယံ အဟံ။ ယန္တိ စ ကာရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ယေန အဟ’’န္တိ။ ဆိန္နမူလကေတိ တဏှာမူလဿ ဥစ္ဆိန္နတ္တာ သဉ္ဆိန္နမူလကေ။

ဝဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပဓာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂။ ဒုတိယေ ဥဘတောဗျူဠှသင်္ဂါမပ္ပဝေသနသဒိသန္တိ ယုဒ္ဓတ္ထာယ ဥဘတောရာသိကတစတုရင်္ဂိနိသေနာမဇ္ဈပ္ပဝေသနသဒိသံ။ ဒါနဉ္စ ယုဒ္ဓဉ္စ သမာနမာဟူတိ ဧတ္ထ ကထံ ပနီဒမုဘယံ သမာနံ? ဇီဝိတဝိနာသဘီရုကော ဟိ ယုဇ္ဈိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဘောဂက္ခယဘီရုကော ဒါနံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ဇီဝိတဉ္စ ရက္ခိဿာမိ၊ ယုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ ဟိ ဝဒန္တော န ယုဇ္ဈတိ၊ ဇီဝိတေ ပန အာလယံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘ဟတ္ထပါဒါဒိစ္ဆေဒေါ ဝါ ဟောတု မရဏံ ဝါ၊ ဂဏှိဿာမေတံ ဣဿရိယ’’န္တိ ဥဿဟန္တောဝ ယုဇ္ဈတိ ¶ ။ ‘‘ဘောဂေ စ ရက္ခိဿာမိ၊ ဒါနဉ္စ ဒဿာမီ’’တိ ဝဒန္တောပိ န ဒဒါတိ၊ ဘောဂေသု ပန အာလယံ ပိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘မဟာဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ ဥဿဟန္တောဝ ဒေတိ။ ဧဝံ ¶ ဒါနဉ္စ ယုဒ္ဓဉ္စ သမံ ဟောတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အပ္ပာပိ သန္တာ ဗဟုကေ ဇိနန္တိ၊ ယထာ စ ယုဒ္ဓေ အပ္ပကာပိ ဝီရပုရိသာ ဗဟုကေ ဘီရုပုရိသေ ဇိနန္တိ၊ ဧဝံ သဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နော အပ္ပကမ္ပိ ဒါနံ ဒဒန္တော ဗဟုဝိဓံ လောဘဒေါသဣဿာမစ္ဆရိယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိဘေဒံ တပ္ပဋိပက္ခံ အဘိဘဝတိ၊ ဗဟုဉ္စ ဒါနဝိပါကံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဧဝမ္ပိ ဒါနဉ္စ ယုဒ္ဓဉ္စ သမာနံ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမ္ပိ စေ သဒ္ဒဟာနော ဒဒါတိ၊ တေနေဝ သော ဟောတိ သုခီ ပရတ္ထာ’’တိ။

အဂါရဿ ဟိတံ ကသိဂေါရက္ခာဒိ အဂါရိယံ၊ တံ နတ္ထိ ဧတ္ထာတိ အနဂါရိယံ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ အာဟ ‘‘အဂါရဿ…ပေ… အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇ္ဇ’’န္တိ။ သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂတ္ထာယာတိ ဧတ္ထ စတ္တာရော ဥပဓီ – ကာမုပဓိ၊ ခန္ဓုပဓိ၊ ကိလေသုပဓိ၊ အဘိသင်္ခါရုပဓီတိ။ ကာမာပိ ဟိ ‘‘ယံ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ၊ အယံ ကာမာနံ အဿာဒေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၄) ဧဝံ ဝုတ္တဿ သုခဿ၊ တဒဿာဒနိမိတ္တဿ ဝါ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ သုခန္တိ ဣမိနာ ဝစနတ္ထေန ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ခန္ဓာပိ ခန္ဓမူလကဿ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော၊ ကိလေသာပိ အပါယဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော၊ အဘိသင်္ခါရာပိ ဘဝဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗေသံ ဥပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ ပဟာနံ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂံ၊ နိဗ္ဗာနံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေသံ ခန္ဓူပဓိ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ အတ္ထာယာ’’တိ။

ပဓာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃။ တတိယေ တပနီယာတိ ဧတ္ထ ကတ္တုအတ္ထေ အနီယ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘တပန္တီတိ တပနီယာ’’တိ။ တပန္တီတိ ဝိဗာဓေန္တိ၊ ဝိဟေဌေန္တီတိ အတ္ထော။ တပနံ ဝါ ဒုက္ခံ၊ ဒိဋ္ဌေ စေဝ ဓမ္မေ အဘိသမ္ပရာယဉ္စ တဿ ဥပ္ပာဒနေန စေဝ အနုဗလပ္ပဒါနေန စ ဟိတာတိ တပနီယာ။ အထ ဝါ တပန္တိ တေနာတိ တပနံ၊ အနုတာပေါ၊ ဝိပ္ပဋိသာရောတိ အတ္ထော။ တဿ ဟေတုဘာဝတော ဟိတာတိ တပနီယာ။ အနုသောစတီတိ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ကတာကတံ အနုဂမ္မ သောစတိ။ သောစနဉှိ ကတတ္တာ စ ဟောတိ အကတတ္တာ စ။ တထာ စေဝ ပါဠိယံ ဝိဘတ္တံ။ နန္ဒယက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနိ ပါကဋာနီတိ တာနိ ¶ အဒဿေတွာ ¶ ဒွေဘာတိကဝတ္ထုံ ဒဿေန္တော ‘‘တေ ကိရာ’’တိ အာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေတိ ဒွေ ဘာတရော။ ပုန ကိံ မဂ္ဂသီတိ ပုန ကိံ ဣစ္ဆသိ။

တပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဥပညာတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅။ ပဉ္စမေ ဣမဉှိ ဓမ္မဒွယန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု အသန္တုဋ္ဌိတာ၊ ပဓာနသ္မိံ အနောသက္ကနသင်္ခါတံ ဓမ္မဒွယံ။ ဣမိနာတိ ‘‘အသန္တုဋ္ဌိတာ ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ဝစနေန။ ဣမံ ဒီပေတီတိ ‘‘ယာဝ သော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တာဝါဟံ သန္တုဋ္ဌော အဟောသိ’’န္တိ ဧတံ ပရိယန္တံ ကတွာ ဝက္ခမာနတ္ထံ ဒီပေတိ။ ပဓာနသ္မိန္တိ ဝီရိယာရမ္ဘေ။ ဣမမတ္ထန္တိ ‘‘ပဓာနသ္မိဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ။ ဝီရိယပ္ပဝါဟေ ဝတ္တမာနေ အန္တရာ ဧဝ ပဋိဂမနံ နိဝတ္တနံ ပဋိဝါနံ၊ တဒဿ အတ္ထီတိ ပဋိဝါနီ၊ န ပဋိဝါနီ အပ္ပဋိဝါနီ၊ တဿ ဘာဝေါ အပ္ပဋိဝါနိတာ၊ အနောသက္ကနာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဋိဝါနိတာတိ အပ္ပဋိက္ကမနာ အနောသက္ကနာ’’တိ။ တတ္ထ အနောသက္ကနာတိ အပ္ပဋိနိဝတ္တိ။

အာဂမနီယပဋိပဒါတိ သမထဝိပဿနာသင်္ခါတာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိ။ သာ ဟိ အာဂစ္ဆန္တိ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆန္တိ ဧတာယ၊ အာဂစ္ဆတိ ဝါ ဝိသေသာဓိဂမော ဧတာယာတိ အာဂမနီယာ၊ သာ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပဋိပဒါတိ အာဂမနီယပဋိပဒါ။ အပ္ပဋိဝါနပဓာနန္တိ ဩသက္ကနာရဟိတပ္ပဓာနံ၊ အန္တရာ အနောသက္ကိတွာ ကတဝီရိယန္တိ အတ္ထော။

ဥပညာတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သံယောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆။ ဆဋ္ဌေ သံယောဇနာနံ ဟိတာ ပစ္စယဘာဝေနာတိ သံယောဇနိယာ၊ တေဘူမကာ ဓမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘ဒသန္နံ သံယောဇနာန’’န္တိအာဒိ။ သံယောဇနိယေ ဓမ္မေ အဿာဒတော အနုပဿတိ သီလေနာတိ အဿာဒါနုပဿီ၊ တဿ ဘာဝေါ အဿာဒါနုပဿိတာ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿိတာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥက္ကဏ္ဌနဝသေနာတိ သံယောဇနိယေသု တေဘူမကဓမ္မေသု နိဗ္ဗိန္ဒနဝသေန။ ဇနနံ ဇာတိ၊ ခန္ဓာနံ ပါတုဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဇာတိယာတိ ခန္ဓနိဗ္ဗတ္တိတော’’တိ၊ ခန္ဓာနံ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ အပရာပရံ နိဗ္ဗတ္တိတောတိ အတ္ထော။ ခန္ဓပရိပါကော ¶ ဧကဘဝပရိယာပန္နာနံ ခန္ဓာနံ ပုရာဏဘာဝေါ။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒဝသေန ¶ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ ဣဓ မရဏန္တိ အာဟ ‘‘မရဏေနာတိ ခန္ဓဘေဒတော’’တိ။ အန္တောနိဇ္ဈာနံ စိတ္တသန္တာပေါ။ ပရိဒေဝေါ နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ ဝါစာဝိပ္ပလာပေါ။ သော စ သောကသမုဋ္ဌာနောတိ အာဟ ‘‘တန္နိဿိတလာလပ္ပိတလက္ခဏေဟိ ပရိဒေဝေဟီ’’တိ။ လာလပ္ပိတံ ဝါစာဝိပ္ပလာပေါ၊ သော စ အတ္ထတော သဒ္ဒေါယေဝ။

ဒုက္ခန္တိ ဣဓ ကာယိကံ ဒုက္ခံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ကာယပဋိပီဠနဒုက္ခေဟီ’’တိ။ မနောဝိဃာတဒေါမနဿေဟီတိ မနသော ဝိဃာတကရေဟိ ဒေါမနဿေဟိ။ ဗျာပါဒသမ္ပယောဂေန မနသော ဝိဟနနရသဉှိ ဒေါမနဿံ။ ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော ယထာ ‘‘ဘုသမာဒါနံ ဥပါဒါန’’န္တိ၊ သော စ အတ္ထတော ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အဓိမတ္တစေတောဒုက္ခပ္ပဘာဝိတော ဒေါသောယေဝ။ ကာယစိတ္တာနဉှိ အာယာသနဝသေန ဒေါသဿေဝ ပဝတ္တိအာကာရော ဥပါယာသောတိ ဝုစ္စတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နော။ တံ စုဒ္ဒသဟိ အကုသလစေတသိကေဟိ အညော ဧကော စေတသိကဓမ္မောတိ ဧကေ။ ယံ ဝိသာဒေါတိ စ ဝဒန္တိ။

သံယောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ကဏှသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇။ သတ္တမေ ယထာ ‘‘ကဏှာ ဂါဝီ’’တိအာဒီသု ကာဠဝဏ္ဏေန သမန္နာဂတာ ‘‘ကဏှာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န ဧဝံ ကာဠဝဏ္ဏတာယ ဓမ္မာ ‘‘ကဏှာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ အထ ခေါ ကဏှာဘိဇာတိနိဗ္ဗတ္တိဟေတုတော အပ္ပဘဿရဘာဝကရဏတော ဝါ ‘‘ကဏှာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ကာဠဝဏ္ဏတာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကဏှတာယာတိ ကဏှာဘိဇာတိတာယ။ ကဏှာဘိဇာတီတိ စ အပါယာ ဝုစ္စန္တိ မနုဿေသု စ ဒေါဘဂ္ဂိယံ။ သရသေနာတိ သဘာဝေန။ န ဟိရီယတိ န လဇ္ဇတီတိ အဟိရိကော၊ ပုဂ္ဂလော၊ စိတ္တံ၊ တံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မသမုဒါယော ဝါ။ တဿ ဘာဝေါ အဟိရိက္ကန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ က-ကာရဿ လောပံ ကတွာ အဟိရိကန္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဟိရိကန္တိ အဟိရိကဘာဝေါ’’တိ။ န ဩတ္တပ္ပတီတိ အနောတ္တာပီ၊ ပုဂ္ဂလော၊ ယထာဝုတ္တဓမ္မသမုဒါယော ဝါ၊ တဿ ဘာဝေါ အနောတ္တပ္ပန္တိ အာဟ ‘‘အနောတ္တာပိဘာဝေါ’’တိ။

ကဏှသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သုက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈။ အဋ္ဌမေ ¶ ‘‘သုက္ကံ ဝတ္ထ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ န ဝဏ္ဏသုက္ကတာယ ဓမ္မာနံ သုက္ကတာ၊ အထ ခေါ ¶ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော ပဘဿရဘာဝကရဏတော စာတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဝဏ္ဏသုက္ကတာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ သုက္ကတာယာတိ သုက္ကာဘိဇာတိတာယ။ ဟိရီ ပါပဓမ္မေ ဂူထံ ဝိယ ပဿန္တီ ဇိဂုစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ပါပတော ဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာ ဟိရီ’’တိ။ ဩတ္တပ္ပံ တေ ဥဏှံ ဝိယ ပဿန္တံ တတော ဘာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာယနလက္ခဏံ ဩတပ္ပ’’န္တိ။ ဣဒဉ္စ ဟိရောတ္တပ္ပံ အညမညဝိပ္ပယောဂီ ပါပတော ဝိမုခဘူတဉ္စ၊ တသ္မာ နေသံ ဣဒံ နာနာကရဏံ – အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ၊ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ။ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ၊ လောကာဓိပတိ ဩတပ္ပံ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ၊ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ၊ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပန္တိ။

တတ္ထ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ၊ ဝယံ၊ သူရဘာဝံ၊ ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ကထံ? ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ န ဇာတိသမ္ပန္နာနံ ကမ္မံ၊ ဟီနဇစ္စာနံ ကေဝဋ္ဋာဒီနံ ကမ္မံ၊ မာဒိသဿ ဇာတိသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ တာဝ ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ ဒဟရေဟိ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ၊ မာဒိသဿ ဝယေ ဌိတဿ ဣဒံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ ဒုဗ္ဗလဇာတိကာနံ ကမ္မံ၊ မာဒိသဿ သူရဘာဝသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကမ္မံ နာမေတံ အန္ဓဗာလာနံ ကမ္မံ၊ န ပဏ္ဍိတာနံ၊ မာဒိသဿ ပဏ္ဍိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဣဒံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ သမုဋ္ဌာပေန္တော စ ဟိရိံ နိဿာယ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။

ကထံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ? ‘‘သစေ တွံ ပါပကမ္မံ ကရိဿသိ၊ စတူသု ပရိသာသု ဂရဟပ္ပတ္တော ဘဝိဿသိ၊ တတော တံ သီလဝန္တော သဗြဟ္မစာရီ ဝိဝဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နိဿာယ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ။

ကထံ ¶ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော အတ္တာနံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ‘‘မာဒိသဿ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဓုတဓရဿ န ယုတ္တံ ပါပကမ္မံ ကာတု’’န္တိ ပါပံ န ကရောတိ။ ဧဝံ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သော အတ္တာနံယေဝ အဓိပတိံ ကရိတွာ အကုသလံ ပဇဟတိ၊ ကုသလံ ဘာဝေတိ၊ သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ၊ အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ၊ သုဒ္ဓံ အတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၀)။

ကထံ ¶ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော လောကံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ‘‘သစေ ခေါ တွံ ပါပကမ္မံ ကရေယျာသိ၊ သဗြဟ္မစာရိနော တာဝ တံ ဇာနိဿန္တိ၊ မဟိဒ္ဓိကာ မဟာနုဘာဝါ လောကေ စ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဒေဝတာ စ၊ တသ္မာ တေ န ယုတ္တံ ပါပံ ကာတု’’န္တိ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ယထာဟ – ‘‘မဟာ ခေါ ပနာယံ လောကသန္နိဝါသော၊ မဟန္တသ္မိံ ခေါ ပန လောကသန္နိဝါသေ သန္တိ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဣဒ္ဓိမန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနော။ တေ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ၊ အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ၊ စေတသာပိ စိတ္တံ ဇာနန္တိ၊ တေပိ မံ ဧဝံ ဇာနိဿန္တိ ‘ပဿထ၊ ဘော၊ ဣမံ ကုလပုတ္တံ၊ သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ သန္တိ ဒေဝတာ ဣဒ္ဓိမန္တိနိယော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနိယော၊ တာ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ၊ အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ၊ စေတသာပိ စိတ္တံ ဇာနန္တိ၊ တာပိ မံ ဇာနိဿန္တိ ‘ပဿထ၊ ဘော၊ ဣမံ ကုလပုတ္တံ၊ သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ…ပေ… သော လောကံယေဝ အဓိပတိံ ကရိတွာ အကုသလံ…ပေ… ပရိဟရတီ’’တိ။ ဧဝံ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ။

လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ လဇ္ဇာတိ လဇ္ဇနာကာရော၊ တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတာ ဟိရီ။ ဘယန္တိ အပါယဘယံ၊ တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ တဒုဘယံ ပါပပရိဝဇ္ဇနေ ပါကဋံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယထာ ဒွီသု အယောဂုဠေသု ဧကော သီတလော ဘဝေယျ ဂူထမက္ခိတော၊ ဧကော ဥဏှော အာဒိတ္တော။ တေသု ယထာ သီတလံ ဂူထမက္ခိတတ္တာ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဝိညုဇာတိကော န ဂဏှာတိ၊ ဣတရံ ဍာဟဘယေန။ ဧဝံ ပဏ္ဍိတော လဇ္ဇာယ ဇိဂုစ္ဆန္တော ပါပံ န ကရောတိ၊ ဩတ္တပ္ပေန အပါယဘယဘီတော ပါပံ န ကရောတိ၊ ဧဝံ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ၊ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။

ကထံ ¶ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ၊ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ? ဧကစ္စော ဟိ ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ၊ သတ္ထုမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ၊ ဒါယဇ္ဇမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ၊ သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ တတ္ထ ဂါရဝေန သပ္ပတိဿဝလက္ခဏံ ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပါပံ န ကရောတိ။ ဧကစ္စော အတ္တာနုဝါဒဘယံ၊ ပရာနုဝါဒဘယံ၊ ဒဏ္ဍဘယံ၊ ဒုဂ္ဂတိဘယန္တိ ဧဝံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဝဇ္ဇတော ဘာယန္တော ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ ဟိရောတ္တပ္ပာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ န ပန နေသံ ကဒါစိ အညမညဝိပ္ပယောဂေါ။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။ ဧဝမေတ္ထ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သုက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ စရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉။ နဝမေ ¶ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။ သန္ဓာရေန္တီတိ အာစာရသန္ဓာရဏဝသေန ဓာရေန္တိ။ ဌပေန္တီတိ မရိယာဒါယံ ဌပေန္တိ။ ရက္ခန္တီတိ အာစာရသန္ဓာရဏေန မရိယာဒါယံ ဌပေတွာ ရက္ခန္တိ။ ဂရုစိတ္တီကာရဝသေန န ပညာယေထာတိ ဂရုံ ကတွာ စိတ္တေ ကရဏဝသေန န ပညာယေထ၊ အယမာစာရော န လဗ္ဘေယျ။ မာတုစ္ဆာတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒျတ္ထော။ တေန မာတုလာနီတိ ဝါ အာစရိယဘရိယာတိ ဝါ ဂရူနံ ဒါရာတိ ဝါတိ ဣမေ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ မာတု ဘဂိနီ မာတုစ္ဆာ။ မာတုလဘရိယာ မာတုလာနီ။ ဂရူနံ ဒါရာ မဟာပိတုစူဠပိတုဇေဋ္ဌဘာတုအာဒီနံ ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ ဘရိယာ။ ယထာ အဇေဠကာတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ အဇေဠကာဒယော တိရစ္ဆာနာ ဟိရောတ္တပ္ပရဟိတာ မာတာတိ သညံ အကတွာ ဘိန္နမရိယာဒါ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဘေဒေန ဝတ္တန္တိ၊ ဧဝမယံ မနုဿလောကော ယဒိ လောကပါလဓမ္မာ န ဘဝေယျုံ၊ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဘေဒေန ဝတ္တေယျ။ ယသ္မာ ပနိမေ လောကပါလကဓမ္မာ လောကံ ပါလေန္တိ၊ တသ္မာ နတ္ထိ သမ္ဘေဒေါတိ။

စရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဝဿူပနာယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀။ ဒသမေ ¶ အပညတ္တာတိ အနနုညာတာ၊ အဝိဟိတာ ဝါ။ ဝဿေတိ ဝဿာရတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ ဥတုဝဿေတိ ဟေမန္တံ သန္ဓာယ။ ဧကိန္ဒြိယံ ဇီဝံ ဝိဟေဌေန္တာတိ ရုက္ခလတာဒီသု ဇီဝသညိတာယ ဧဝမာဟံသု။ ဧကိန္ဒြိယန္တိ စ ကာယိန္ဒြိယံ အတ္ထီတိ မညမာနာ ဝဒန္တိ။ သင်္ဃာတံ အာပါဒေန္တာတိ ဝိနာသံ အာပါဒေန္တာ။ သံကသာယိဿန္တီတိ အပ္ပောဿုက္ကာ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသိဿန္တိ။ အပရဇ္ဇုဂတာယ အာသာဠှိယာ ဥပဂန္တဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ အပရဇ္ဇု ဂတာယ အဿာတိ အပရဇ္ဇုဂတာ၊ တဿာ အပရဇ္ဇုဂတာယ အတိက္ကန္တာယ၊ အပရသ္မိံ ဒိဝသေတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပဂန္တဗ္ဗာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မာသဂတာယ အာသာဠှိယာ ဥပဂန္တဗ္ဗာတိ မာသော ဂတာယ အဿာတိ မာသဂတာ၊ တဿာ မာသဂတာယ အတိက္ကန္တာယ၊ မာသေ ပရိပုဏ္ဏေတိ အတ္ထော။ တသ္မာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမတော ပရာယ ပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပဂန္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝဿူပနာယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကမ္မကာရဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဓိကရဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၁။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ¶ ပဌမေ အပ္ပဋိသင်္ခါနေ န ကမ္ပတီတိ ပဋိသင်္ခါနဗလံ၊ ဥပပရိက္ခနပညာယေတံ နာမံ။ ဝီရိယသီသေန သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နံ ဗလံ ဘာဝနာဗလံ။ ဝီရိယုပတ္ထမ္ဘေန ဟိ ကုသလဘာဝနာ ဗလဝတီ ထိရာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ ဥပ္ပန္နာ ဗလဝတီ ကုသလဘာဝနာ ဗလဝန္တော သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိပိ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္ထတော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသီသေန သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဘာဝနာဗလံ? ယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာသေဝနာ ဘာဝနာ ဗဟုလီကမ္မံ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဘာဝနာဗလံ။ သတ္တပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝနာဗလ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၆၁)။

အကမ္ပိယဋ္ဌေနာတိ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပနီယဋ္ဌေန။ ဒုရဘိဘဝနဋ္ဌေနာတိ ဒုရဘိဘဝနီယဋ္ဌေန။ အနဇ္ဈောမဒ္ဒနဋ္ဌေနာတိ အဓိဘဝိတွာ အနဝမဒ္ဒနဋ္ဌေန။ ဧတာနီတိ ¶ ဧတာနိ ယထာဝုတ္တာနိ ဒွေပိ ဗလာနိ။ ဧတဒဂ္ဂံ နာဂတန္တိ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွိန္နံ ဗလာနံ ယဒိဒံ ဘာဝနာဗလ’’န္တိ ဧဝမေတ္ထ ဧတဒဂ္ဂံ နာဂတန္တိ အတ္ထော။

၁၂။ ဒုတိယေ ဝိဝေကံ နိဿိတန္တိ ဝိဝေကနိဿိတံ၊ ယထာ ဝါ ဝိဝေကဝသေန ပဝတ္တံ ဈာနံ ‘‘ဝိဝေကဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဝိဝေကဝသေန ပဝတ္တော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ‘‘ဝိဝေကနိဿိတော’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိဿယဋ္ဌော စ ဝိပဿနာမဂ္ဂါနံ ဝသေန မဂ္ဂဖလာနံ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အသတိပိ ဝါ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယေန သမုပ္ပာဒနံ ဝိယ အဝိနာဘာဝိဓမ္မဗျာပါရာ နိဿယနဘာဝနာ သမ္ဘဝန္တီတိ။ ‘‘တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒနိဿရဏဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ ဝတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတဿ အဝစနံ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဘာဝေတဗ္ဗာနံ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဘာဝိတဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဟိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဗလဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ တေသံ ကိစ္စံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကော။ အဇ္ဈာသယတောတိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရိဿာမီ’’တိ ပဝတ္တအဇ္ဈာသယတော။ ယဒိပိ ဟိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏံ စိတ္တံ၊ သင်္ခါရေသု ပန အာဒီနဝံ ဒိသွာ တပ္ပဋိပက္ခေ နိဗ္ဗာနေ နိန္နတာယ အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတော ဟောတိ ဥဏှာဘိဘူတဿ ပုဂ္ဂလဿ သီတနိန္နစိတ္တတာ ဝိယ။

‘‘ပဉ္စဝိဓဝိဝေကနိဿိတမ္ပီတိ ဧကေ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ယထာဝုတ္တဝိဝေကတ္တယတော အညံ ဝိဝေကဒွယံ ¶ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဈာနက္ခဏေ တာဝ ကိစ္စတော ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကနိဿိတံ၊ ဝိပဿနာက္ခဏေ အဇ္ဈာသယတော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတံ ဘာဝေတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဧဝါဟံ အနုတ္တရံ ဝိမောက္ခံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ တတ္ထ နိန္နဇ္ဈာသယတာယ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ တေသံ မတေနာ’’တိအာဒိ။ ဟေဋ္ဌာ ကသိဏဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏေန အာရုပ္ပာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘‘ဧတေသံ ဈာနာန’’န္တိ ဣမိနာပိ တေသံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပဟာနဝိနယော ဝိယ ဝိရာဂနိရောဓာပိ ဣဓာဓိပ္ပေတဝိဝေကေန အတ္ထတော နိဗ္ဗိသိဋ္ဌာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧသ နယော ဝိရာဂနိဿိတန္တိအာဒီသူ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဝေကတ္ထာ ဧဝ ဟိ ဝိရာဂါဒယော’’တိ။

ဝေါဿဂ္ဂ-သဒ္ဒေါ ပရိစ္စာဂတ္ထော ပက္ခန္ဒနတ္ထော စာတိ ဝေါဿဂ္ဂဿ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ဝေါဿဇ္ဇနဉှိ ပဟာနံ ဝိဿဋ္ဌဘာဝေန နိရောဓနပက္ခန္ဒနမ္ပိ စ ¶ ။ တသ္မာ ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂဝသေန မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဋိပက္ခဿ ပဟာနံ ဝေါဿဂ္ဂေါ၊ တထာ ဝိပဿနာက္ခဏေ တန္နိန္နဘာဝေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ အာရမ္မဏကရဏေန ဝိဿဋ္ဌသဘာဝတာ ဝေါဿဂ္ဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတ္ထ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါ’’တိအာဒိ။ အယံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ အယံ မိဿကဝသေန ဝုတ္တော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေနာတိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနပ္ပကာရေန တန္နိန္နတဒါရမ္မဏပ္ပကာရေန စ။ ပုဗ္ဗေ ဝေါဿဂ္ဂဝစနဿေဝ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘သကလေန ဝစနေနာ’’တိ။ ပရိဏမန္တန္တိ ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂတန္နိန္နပ္ပကာရေန ပရိဏမန္တံ။ ပရိဏတန္တိ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒတဒါရမ္မဏပ္ပကာရေန ပရိဏတံ။ ပရိဏာမော နာမ ဣဓ ပရိပါကောတိ အာဟ ‘‘ပရိပစ္စန္တံ ပရိပက္ကဉ္စာ’’တိ။ ပရိပါကော စ အာသေဝနလာဘေန လဒ္ဓသာမတ္ထိယဿ ကိလေသေ ပရိစ္စဇိတုံ နိဗ္ဗာနံ ပက္ခန္ဒိတုံ တိက္ခဝိသဒဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယောတိ ယွာယံ နယော ‘‘ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိနာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဝုတ္တော၊ သေသေသု ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော၊ ဧဝံ တတ္ထ နေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

‘‘ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒီသု လဗ္ဘမာနမတ္ထံ သာမညတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣဓာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗသင်္ခတေဟီတိ သဗ္ဗေဟိ ပစ္စယသမုပ္ပန္နဓမ္မေဟိ။ သဗ္ဗေသန္တိ သင်္ခတဓမ္မာနံ။ ဝိဝေကံ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဝိဝေကံ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ တဉ္စ ခေါတိ တဒေဝ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ။

၁၃။ တတိယေ စိတ္တေကဂ္ဂတ္ထာယာတိ စိတ္တသမာဓာနတ္ထာယ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ သုခဝိဟာရာယာတိ အတ္ထော။ စိတ္တေကဂ္ဂတာသီသေန ဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော ဝုတ္တော။ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝါနံ ဝသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ သမာပဇ္ဇိတွာ ‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာ သုခံ ဒိဝသံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ ဣစ္စေဝ ကသိဏပရိကမ္မံ ¶ ကတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ ဝိပဿနာပါဒကတ္ထာယာတိအာဒီသု ပန သေက္ခပုထုဇ္ဇနာ ‘‘သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ သမာဟိတေန စိတ္တေန ဝိပဿာမာ’’တိ နိဗ္ဗတ္တေန္တာ ဝိပဿနာပါဒကတ္ထာယ ဘာဝေန္တိ။

ယေ ပန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၇၀၊ ၅။၈၃၄၊ ၈၄၂) ဝုတ္တနယာ ¶ အဘိညာယော ပတ္ထေန္တာ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ တေ အဘိညာပါဒကတ္ထာယ ဘာဝေန္တိ။ ယေ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ‘‘သတ္တာဟံ အစိတ္တာ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ သုခံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ တေ နိရောဓပါဒကတ္ထာယ ဘာဝေန္တိ။ ယေ ပန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿာမာ’’တိ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ တေ ဘဝဝိသေသတ္ထာယ ဘာဝေန္တိ။

ယုတ္တံ တာဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဘဝဝိသေသတ္ထတာ ဝိယ ဝိပဿနာပါဒကတ္ထတာပိ စတုက္ကဇ္ဈာနသာဓာရဏာတိ တေသံ ဝသေန ‘‘စတ္တာရိ ဈာနာနီ’’တိ ဝစနံ၊ အဘိညာပါဒကတ္ထတာ ပန နိရောဓပါဒကတ္ထတာ စ စတုတ္ထဿေဝ ဈာနဿ အာဝေဏိကာ၊ သာ ကထံ စတုက္ကဇ္ဈာနသာဓာရဏာ ဝုတ္တာတိ? ပရမ္ပရာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ပဒဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနမ္ပိ ဟိ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ ကာရဏကာရဏန္တိ ယထာ ‘‘တိဏေဟိ ဘတ္တံ သိဒ္ဓ’’န္တိ။

၁၄။ စတုတ္ထေ သသကဿ ဥပ္ပတနံ ဝိယ ဟောတီတိ ပထဝိဇိဂုစ္ဆနသသကဿ ဥပ္ပတနံ ဝိယ ဟောတိ။ တတ္ထာယံ အတ္ထသလ္လာပိကာ ဥပမာ – ပထဝီ ကိရ သသကံ အာဟ – ‘‘ဟေ သသကာ’’တိ။ သသကော အာဟ – ‘‘ကော ဧသော’’တိ။ ကသ္မာ မမေဝ ဥပရိ သဗ္ဗဣရိယာပထေ ကပ္ပေန္တော ဥစ္စာရပဿာဝံ ကရောန္တော မံ န ဇာနာသီတိ? သုဋ္ဌု တယာ အဟံ ဒိဋ္ဌော၊ မယာ အက္ကန္တဋ္ဌာနဉှိ အင်္ဂုလဂ္ဂေဟိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဝိယ ဟောတိ၊ ဝိဿဋ္ဌဥဒကံ အပ္ပမတ္တကံ၊ ကရီသံ ကဋကဖလမတ္တံ၊ ဟတ္ထိအဿာဒီဟိ ပန အက္ကန္တဋ္ဌာနမ္ပိ မဟန္တံ၊ ပဿာဝေါပိ နေသံ ဃဋမတ္တော၊ ဥစ္စာရောပိ ပစ္ဆိမတ္တော ဟောတိ၊ အလံ မယှံ တယာတိ ဥပ္ပတိတွာ အညသ္မိံ ဌာနေ ပတိတော။ တတော နံ ပထဝီ အာဟ – ‘‘အဟော ဒူရံ ဂတောပိ နနု မယှံယေဝ ဥပရိ ပတိတောသီ’’တိ? သော ပုန တံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဥပ္ပတိတွာ အညတ္ထ ပတိတော။ ဧဝံ ဝဿသဟဿမ္ပိ ဥပ္ပတိတွာ ဥပ္ပတိတွာ ပတမာနော သသကော နေဝ ပထဝိယာ အန္တံ ပါပုဏိတုံ သက္ကောတိ။ န ကောဋိန္တိ န ပုဗ္ဗကောဋိံ။ ဣတရေသန္တိ ဝိပဉ္စိတညုနေယျပဒပရမာနံ။

၁၅။ ပဉ္စမေ ¶ သမထေဟိ အဓိကရီယတိ ဝူပသမ္မတီတိ အဓိကရဏံ၊ အဋ္ဌာရသ ဘေဒကရဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော ဝိဝါဒေါယေဝ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ။ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အနုဝဒန္တိ သီလဝိပတ္တိယာ ဝါ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၁၅) စတဿော ¶ ဝိပတ္တိယော နိဿာယ ဥပ္ပန္နော အနုဝါဒေါယေဝ အနုဝါဒါဓိကရဏံ။ ပဉ္စပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ အာပတ္တာဓိကရဏံ။ ‘‘သတ္တပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ အာပတ္တာဓိကရဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၁၅) ဝစနတော အာပတ္တိယေဝ အာပတ္တာဓိကရဏံ။ ‘‘ယာ သင်္ဃဿ ကိစ္စယတာ ကရဏီယတာ အပလောကနကမ္မံ ဉတ္တိကမ္မံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၁၅) ဧဝမာဂတံ စတုဗ္ဗိဓံ သင်္ဃကိစ္စံ ကိစ္စာဓိကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

၁၆။ ဆဋ္ဌေ အပါကဋနာမောတိ ‘‘သေလော၊ ကူဋဒန္တော’’တိအာဒိနာ အနဘိညာတော။ ယေန ဝါ ကာရဏေနာတိ ဟေတုမှိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ ကိရိယာကာရဏံ၊ န ကရဏံ ဝိယ ကိရိယတ္ထော၊ တသ္မာ နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမတ္ထာ ဣဓ ဥပသင်္ကမနကိရိယာတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ အဇ္ဈေနေန ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထမေဝေတံ ကရဏဝစနံ ယုတ္တံ၊ န ကရဏတ္ထံ တဿ အယုဇ္ဇမာနတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ဝါ ကာရဏေနာ’’တိ။ အဝိဘာဂတော သတတံ ပဝတ္တိတနိရတိသယသာဒုဝိပုလာမတရသသဒ္ဓမ္မဖလတာယ သာဒုဖလနိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခေန ဘဂဝါ ဥပမိတော။ သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ ရုက္ခဿ သာဒုဖလတာ ဂဟိတာတိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ဥပသင်္ကန္တော။ သမ္ပတ္တကာမတာယ ဟိ ကိဉ္စိ ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော တံတံပဒေသာတိက္ကမနေန ဥပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကန္တောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ၊ ဥပဂတောတိ အတ္ထော။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပန’’န္တိ။ တတောတိ ယံ ဌာနံ ပတ္တော ‘‘ဥပသင်္ကမီ’’တိ ဝုတ္တော၊ တတော ဥပဂတဋ္ဌာနတော။

ယထာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တောတိ ယထာ ဘဂဝါ ‘‘ကစ္စိ တေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယ’’န္တိအာဒိနာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော တေန ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ ပုဗ္ဗဘာသိတာယ၊ ဧဝံ သောပိ ဗြာဟ္မဏော တဒနုကရဏေန ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသီတိ ယောဇနာ။ တံ ပန သမပ္ပဝတ္တမောဒတံ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘သီတောဒကံ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္မောဒိတန္တိ သံသန္ဒိတံ။ ဧကီဘာဝန္တိ သမ္မောဒနကိရိယာယ သမာနတံ။ ခမနီယန္တိ ‘‘ဣဒံ စတုစက္ကံ နဝဒွါရံ သရီရယန္တံ ဒုက္ခဗဟုလတာယ သဘာဝတော ဒုဿဟံ၊ ကစ္စိ ခမိတုံ သက္ကုဏေယျ’’န္တိ ¶ ပုစ္ဆတိ။ ယာပနီယန္တိ အာဟာရာဒိပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကံ စိရပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာယ ယာပနာယ ကစ္စိ ယာပေတုံ သက္ကုဏေယျံ။ သီသရောဂါဒိအာဗာဓာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပာဗာဓံ။ ဒုက္ခဇီဝိကာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပာတင်္ကံ။ တံတံကိစ္စကရဏေ ဥဋ္ဌာနသုခတာယ ကစ္စိ လဟုဋ္ဌာနံ။ တဒနုရူပဗလယောဂတော ကစ္စိ ဗလံ ¶ ။ သုခဝိဟာရသမ္ဘဝေန ကစ္စိ ဖာသုဝိဟာရော အတ္ထီတိ သဗ္ဗတ္ထ ကစ္စိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဗလပ္ပတ္တာ ပီတိ ပီတိယေဝ။ တရုဏပီတိ ပါမောဇ္ဇံ။ သမ္မောဒံ ဇနေတိ ကရောတီတိ သမ္မောဒနီကံ၊ တဒေဝ သမ္မောဒနီယံ။ သမ္မောဒိတဗ္ဗတော သမ္မောဒနီယန္တိ ဣမံ ပန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော’’တိ အာဟ။ သရိတဗ္ဗဘာဝတောတိ အနုဿရိတဗ္ဗဘာဝတော။ ‘‘သရဏီယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုယျမာနသုခတောတိ အာပါထဂတမဓုရတံ အာဟ၊ အနုဿရိယမာနသုခတောတိ ဝိမဒ္ဒရမဏီယတံ။ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယာတိ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝေန တဿာ ကထာယ ဝစနစာတုရိယမာဟ။ အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အတ္ထဿ နိရုပက္ကိလေသတံ။ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟီတိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ။

အတိဒူရအစ္စာသန္နပ္ပဋိက္ခေပေန နာတိဒူရံ နစ္စာသန္နံ နာမ ဂဟိတံ၊ တံ ပန အဝကံသတော ဥဘိန္နံ ပသာရိတဟတ္ထာသင်္ဃဋ္ဋနေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂီဝံ ပသာရေတွာတိ ဂီဝံ ပရိဝဋ္ဋနဝသေန ပသာရေတွာ။

ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဟေတူ’’တိအာဒိပုစ္ဆာဝစနံ အဝေါစ။ တေနေဝ ‘‘ဧတဒဝေါစာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒုဝိဓာ ဟိ ပုစ္ဆာတိအာဒိနာ ပုစ္ဆာဝိဘာဂံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အဂါရေ နိယုတ္တော အဂါရိကော၊ တဿ ပုစ္ဆာ အဂါရိကပုစ္ဆာ။ အဂါရိကတော အညော အနဂါရိကော ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတော၊ တဿ ပုစ္ဆာ အနဂါရိကပုစ္ဆာ။ ကိဉ္စာပိ အညတ္ထ ‘‘ဇနကော ဟေတု၊ ပဂ္ဂါဟကော ပစ္စယော။ အသာဓာရဏော ဟေတု၊ သာဓာရဏော ပစ္စယော။ သဘာဂေါ ဟေတု၊ အသဘာဂေါ ပစ္စယော။ ပုဗ္ဗကာလိကော ဟေတု၊ သဟပဝတ္တော ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ ဟေတုပစ္စယာ ဝိဘဇ္ဇ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဓ ပန ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာဘူတာ ဟေတု စတ္တာရော မဟာဘူတာ ပစ္စယော ရူပက္ခန္ဓဿ ပညာပနာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) ဝိယ ဟေတုပစ္စယသဒ္ဒါ သမာနတ္ထာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဘယမ္ပေတံ ကာရဏဝေဝစနမေဝါ’’တိ အာဟ။ ဝိသမစရိယာတိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော။

အဘိက္ကန္တာတိ ¶ အတိက္ကန္တာ၊ ဝိဂတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ ဥပရိ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ အတိဝိယ ကန္တတရော မနောရမော၊ တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရေ ဒိဿတီ’’တိ။ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော ကတမော? မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝါရေန ပရိစ္ဆေဒေန စ။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန အဘိရူပေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန ¶ သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ ဒသ ဒိသာ ပဘာသေန္တော၊ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ ဂါထာယ အတ္ထော။ အဘိရူပေတိ ဥဠာရရူပေ သမ္ပန္နရူပေ။

‘‘စောရော၊ စောရော၊ သပ္ပော၊ သပ္ပော’’တိအာဒီသု ဘယေ အာမေဍိတံ။ ‘‘ဝိဇ္ဈ၊ ဝိဇ္ဈ၊ ပဟရ၊ ပဟရာ’’တိအာဒီသု ကောဓေ။ ‘‘သာဓု၊ သာဓူ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃၂၇။သံ။ နိ။ ၂။၁၂၇၊ ၃။၃၅၊ ၅။၁၀၈၅) ပသံသာယံ။ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဂစ္ဆ၊ လုနာဟိ၊ လုနာဟီ’’တိအာဒီသု တုရိတေ။ ‘‘အာဂစ္ဆ၊ အာဂစ္ဆာ’’တိအာဒီသု ကောတူဟလေ။ ‘‘ဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါတိ စိန္တေန္တော’’တိအာဒီသု (ဗု။ ဝံ။ ၂။၄၄) အစ္ဆရေ။ ‘‘အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော၊ အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော’’တိအာဒီသု ဟာသေ။ ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက၊ ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၅၃၊ သံ။ နိ။ ၂။၆၃) သောကေ။ ‘‘အဟော သုခံ၊ အဟော သုခ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ စူဠဝ။ ၃၃၂) ပသာဒေ။ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္တော။ တေန ဂရဟာအသမ္မာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘ပါပေါ၊ ပါပေါ’’တိအာဒီသု ဂရဟာယံ။ ‘‘အဘိရူပက၊ အဘိရူပကာ’’တိအာဒီသု အသမ္မာနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နယိဒံ အာမေဍိတဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အတ္ထဒွယဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိ ဝစနံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကဝသေန ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ဘဂဝတော ဝစနံ ဓမ္မဿ ဒေသနာတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘောတော ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနာ’’တိ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒေါသနာသနတောတိ ရာဂါဒိကိလေသဝိဓမနတော။ ဂုဏာဓိဂမနတောတိ သီလာဒိဂုဏာနံ သမ္ပာပနတော။ ယေ ဂုဏေ ဒေသနာ အဓိဂမေတိ၊ တေသု ပဓာနဘူတေ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓါဇနနတော ပညာဇနနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓါပမုခါ ဟိ လောကိယာ ဂုဏာ၊ ပညာပမုခါ လောကုတ္တရာ ¶ ။

သီလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထတော၊ သဘာဝနိရုတ္တိသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနတော။ သုဝိညေယျသဒ္ဒပ္ပယောဂတာယ ဥတ္တာနပဒတော၊ သဏှသုခုမဘာဝေန ဒုဝိညေယျတ္ထတာယ ဂမ္ဘီရတ္ထတော။ သိနိဒ္ဓမုဒုမဓုရသဒ္ဒပ္ပယောဂတာယ ကဏ္ဏသုခတော၊ ဝိပုလဝိသုဒ္ဓပေမနီယတ္ထတာယ ဟဒယင်္ဂမတော။ မာနာတိမာနဝိဓမနေန အနတ္တုက္ကံသနတော၊ ထမ္ဘသာရမ္ဘနိမ္မဒ္ဒနေန အပရဝမ္ဘနတော။ ဟိတာဓိပ္ပာယပ္ပဝတ္တိယာ ပရေသံ ရာဂပရိဠာဟာဒိဝူပသမနေန ကရုဏာသီတလတော၊ ကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနေန ပညာဝဒါတတော။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ အာပါထရမဏီယတော၊ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓသုဝိသုဒ္ဓတ္ထတာယ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော။ အာပါထရမဏီယတာယ ဧဝံ သုယျမာနသုခတော၊ ဝိမဒ္ဒက္ခမတာယ ဟိတဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိတတာယ စ ဝီမံသိယမာနဟိတတော ¶ ။ ဧဝမာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သံသာရစက္ကနိဝတ္တနတော၊ သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော၊ မိစ္ဆာဝါဒဝိဂမနတော၊ သမ္မာဝါဒပတိဋ္ဌာပနတော၊ အကုသလမူလသမုဒ္ဓရဏတော၊ ကုသလမူလသံရောပနတော၊ အပါယဒွါရပိဓာနတော၊ သဂ္ဂမောက္ခဒွါရဝိဝရဏတော၊ ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနတော၊ အနုသယသမုဂ္ဃာတနတောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အဓောမုခဋ္ဌပိတန္တိ ကေနစိ အဓောမုခံ ဌပိတံ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတန္တိ သဘာဝေနေဝ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ။ ဥပရိမုခန္တိ ဥဒ္ဓံမုခံ။ ဥဂ္ဃာဋေယျာတိ ဝိဝဋံ ကရေယျ။ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာတိ ‘‘ပုရတ္ထာဘိမုခေါ ဥတ္တရာဘိမုခေါ ဝါ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒီနိ အဝတွာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘နိဿန္ဒေဟံ ဧသ မဂ္ဂေါ၊ ဧဝံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ ဝဒေယျ။ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီတိ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသီ။

နိက္ကုဇ္ဇိတံ အာဓေယျဿ အနာဓာရဘူတံ ဘာဇနံ အာဓာရဘာဝါပါဒနဝသေန ဥက္ကုဇ္ဇေယျ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတတာယ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ၊ အဓောမုခဌပိတတာယ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတန္တိ ဧဝံ ပဒဒွယံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န ယထာသင်္ချံ။ ကာမံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယောပိ ပဋိစ္ဆာဒကာ နီဝရဏဘာဝတော၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန သဝိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒိကာ သတ္တေ မိစ္ဆာဘိနိဝေသနဝသေနာတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။ သဗ္ဗော အပါယဂါမိမဂ္ဂေါ ကုမ္မဂ္ဂေါ ‘‘ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂေါ’’တိ ကတွာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တဓမ္မာ မိစ္ဆာမဂ္ဂေါ။ တေနေဝ ဟိ တဒုဘယပ္ပဋိပက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာဝိကရောန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပိအာဒိသန္နိဿယော ပဒီပေါ ¶ န တထာ ဥဇ္ဇလော၊ ယထာ တေလသန္နိဿယောတိ တေလပဇ္ဇောတဂ္ဂဟဏံ။ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟီတိ ဧတေဟိ နိက္ကုဇ္ဇိတုက္ကုဇ္ဇနပ္ပဋိစ္ဆန္နဝိဝရဏာဒိဥပမောပမိတဗ္ဗာကာရေဟိ။

ပသန္နကာရန္တိ ပသန္နေဟိ ကာတဗ္ဗံ သက္ကာရံ။ သရဏန္တိ ပဋိသရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပရာယဏ’’န္တိ။ ပရာယဏဘာဝေါ စ အနတ္ထနိသေဓနေန အတ္ထသမ္ပဋိပါဒနေန စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဃဿ၊ တာတာ၊ ဟိတဿ စ ဝိဓာတာ’’တိ။ အဃဿာတိ ဒုက္ခတောတိ ဝဒန္တိ၊ ပါပတောတိ ပန အတ္ထော ယုတ္တော။ နိဿက္ကေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဧတ္ထ စ နာယံ ဂမိ-သဒ္ဒေါ နီ-သဒ္ဒါဒယော ဝိယ ဒွိကမ္မကော၊ တသ္မာ ယထာ ‘‘အဇံ ဂါမံ နေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဘဂဝန္တံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ။ ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တဿ စာယမတ္ထော – ဂမနဉ္စ တဒဓိပ္ပာယေန ဘဇနံ ဇာနနံ ဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဇာမီတိအာဒီသု ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝစနံ။ ဘဇနံ ဝါ သရဏာဓိပ္ပာယေန ဥပသင်္ကမနံ။ သေဝနံ သန္တိကာဝစရတာ။ ပယိရုပါသနံ ဝတ္တပ္ပဋိဝတ္တကရဏေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ ¶ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အနညသရဏတံယေဝ ဒီပေတိ။ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဒဿ ဗုဇ္ဈာမီတိ အယမတ္ထော ကထံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ယေသံ ဟီ’’တိအာဒိ။

အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေတိ ပဒဒွယေနပိ ဖလဋ္ဌာ ဧဝ ဒဿိတာ၊ န မဂ္ဂဋ္ဌာတိ တေ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စာ’’တိ အာဟ။ နနု စ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနောပိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတီတိ? ကိဉ္စာပိ ဝုစ္စတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန မဂ္ဂဋ္ဌာ ဧဝ တထာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ဣတရေ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ဧဝ ဝုတ္တာ ‘‘အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီ’’တိ။ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနေန ဟိ အပါယဝိနိမုတ္တိသမ္ဘဝေါ။ အက္ခာယတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒျတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ။ တေန ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) သုတ္တပဒံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဝိတ္ထာရော’’တိ ဝါ ဣမိနာ။ ဧတ္ထ စ အရိယမဂ္ဂေါ နိယျာနိကတာယ၊ နိဗ္ဗာနံ တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယာတိ ဥဘယမေဝ နိပ္ပရိယာယေန ဓမ္မောတိ ဝုတ္တော။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတံ လဘိတွာ အရိယမဂ္ဂေါ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ သံဝတ္တတိ၊ တထာပိ ယသ္မာ အရိယဖလာနံ ‘‘တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိအာဒိဝစနတော မဂ္ဂေန ¶ သမုစ္ဆိန္နာနံ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စတာယ နိယျာနာနုဂုဏတာယ နိယျာနပရိယောသာနတာယ စ။ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ပန နိယျာနိကဓမ္မသမဓိဂမဟေတုတာယာတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဝုတ္တနယေန ဓမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတိ ဧဝ။ သွာယမတ္ထော ပါဌာရုဠှော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ကာမရာဂေါ ဘဝရာဂေါတိ ဧဝမာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ ဝိရဇ္ဇတိ ပဟီယတိ ဧတေနာတိ ရာဂဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ ကထိတော။ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏဿ သောကဿ စ တဒုပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏတ္တာ အနေဇမသောကန္တိ ဖလံ ကထိတံ။ အပ္ပဋိကူလန္တိ အဝိရောဓဒီပနတော ကေနစိ အဝိရုဒ္ဓံ၊ ဣဋ္ဌံ ပဏီတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ပဂုဏရူပေန ပဝတ္တိတတ္တာ၊ ပကဋ္ဌဂုဏဝိဘာဝနတော ဝါ ပဂုဏံ။ သဗ္ဗဓမ္မက္ခန္ဓာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။

ဒိဋ္ဌိသီလသင်္ဃာတေနာတိ ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၇၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၂၊ ပရိ။ ၂၇၄) ဧဝံ ¶ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ၊ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ၊ တထာရူပေဟိ သီလေဟိ သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၂၊ ပရိ။ ၂၇၄) စ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ သီလာနဉ္စ သံဟတဘာဝေန၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေနာတိ အတ္ထော။ သံဟတောတိ ဃဋိတော၊ သမေတောတိ အတ္ထော။ အရိယပုဂ္ဂလာ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတာ ဧဝ။ အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလ ဓမ္မဒသာ တေတိ တေ ပုရိသယုဂဝသေန စတ္တာရောပိ ပုဂ္ဂလဝသေန အဋ္ဌေဝ အရိယဓမ္မဿ ပစ္စက္ခဒဿာဝိတာယ ဓမ္မဒသာ။ တီဏိ ဝတ္ထူနိ သရဏန္တိ ဂမနေန တိက္ခတ္တုံ ဂမနေန စ တီဏိ သရဏဂမနာနိ။ ပဋိဝေဒေသီတိ အတ္တနော ဟဒယဂတံ ဝါစာယ ပဝေဒေသိ။

သရဏဂမနဿ ဝိသယပ္ပဘေဒဖလသံကိလေသဘေဒါနံ ဝိယ ကတ္တုဝိဘာဝနာ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတီတိ သရဏဂမနေသု အတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ‘‘သရဏံ၊ သရဏဂမနံ၊ ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတိ၊ သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါ၊ သရဏဂမနဖလံ၊ သံကိလေသော၊ ဘေဒေါတိ အယံ ဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ¶ ဝုတ္တံ တေန ဝိနာ သရဏဂမနဿေဝ အသမ္ဘဝတော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝေါဒါနံ န ဂဟိတံ၊ နနု ဝေါဒါနဝိဘာဝနာပိ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတီတိ? သစ္စမေတံ၊ တံ ပန သံကိလေသဂ္ဂဟဏေန အတ္ထတော ဒီပိတံ ဟောတီတိ န ဂဟိတံ။ ယာနိ ဟိ နေသံ သံကိလေသကာရဏာနိ အညာဏာဒီနိ၊ တေသံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပာဒနေန၊ ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ပဟာနေန ဝေါဒါနံ ဟောတီတိ။

ဟိံသတ္ထဿ ဓာတုသဒ္ဒဿ ဝသေနေတံ ပဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ‘‘ဟိံသတီတိ သရဏ’’န္တိ ဝတွာ တံ ပန ဟိံသနံ ကေသံ၊ ကထံ၊ ကဿ ဝါတိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘သရဏဂတာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘယန္တိ ဝဋ္ဋဘယံ။ သန္တာသန္တိ စိတ္တုတြာသံ။ တေနေဝ စေတသိကဒုက္ခဿ ဂဟိတတ္တာ ဒုက္ခန္တိ ကာယိကံ ဒုက္ခံ။ ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသန္တိ ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ ပရတော ဖလကထာယ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧတန္တိ သရဏန္တိ ပဒံ။ ဧဝံ အဝိသေသတော သရဏသဒ္ဒဿ ပဒတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသေသတော ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟိတေ ပဝတ္တနေနာတိ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၆၄၊ ၆၉) အတ္ထေ နိယောဇနေန။ အဟိတာ နိဝတ္တနေနာတိ ‘‘ပါဏာတိပါတဿ ခေါ ပါပကော ဝိပါကော အဘိသမ္ပရာယ’’န္တိအာဒိနာ အာဒီနဝဒဿနာဒိမုခေန အနတ္ထတော နိဝတ္တနေန။ ဘယံ ဟိံသတီတိ ဟိတာဟိတေသု အပ္ပဝတ္တိပ္ပဝတ္တိဟေတုကံ ဗျသနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ဝိနာသေတိ ဗုဒ္ဓါ။ ဘဝကန္တာရာ ဥတ္တာရဏေန မဂ္ဂသင်္ခါတော ဓမ္မော။ ဣတရော အဿာသဒါနေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ ယောဇနာ။ ကာရာနန္တိ ဒါနဝသေန ပူဇာဝသေန စ ဥပနီတာနံ သက္ကာရာနံ။ ဝိပုလဖလပ္ပဋိလာဘကရဏေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတိ သင်္ဃော အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမိနာပိ ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာပိ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တေန ကာရဏေန။

‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ¶ ဘဂဝါ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော တတ္ထ ရတနတ္တယေ ပသာဒေါ တပ္ပသာဒေါ၊ တဒေဝ ရတ္တနတ္တယံ ဂရု ဧတဿာတိ တဂ္ဂရု၊ တဗ္ဘာဝေါ တဂ္ဂရုတာ၊ တပ္ပသာဒေါ စ တဂ္ဂရုတာ စ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာ။ တာဟိ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာဟိ။ ဝိဓုတဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသမ္မောဟအဿဒ္ဓိယာဒိတာယ ဝိဟတကိလေသော။ တဒေဝ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ဂတိ တာဏံ လေဏန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ¶ သရဏဂမနံ သရဏန္တိ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ။ တံသမင်္ဂီတိ တေန ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေန သမန္နာဂတော။ ဧဝံ ဥပေတီတိ ဧဝံ ဘဇတိ သေဝတိ ပယိရုပါသတိ၊ ဧဝံ ဝါ ဇာနာတိ ဗုဇ္ဈတီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန လောကိယသရဏဂမနမာဟ။ တဉှိ ပသာဒပ္ပဓာနံ။ ဂရုတာဂဟဏေန လောကုတ္တရံ။ အရိယာ ဟိ ရတနတ္တယဂုဏာဘိညတာယ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ပိယ ဂရုံ ကတွာ ပဿန္တိ၊ တသ္မာ တပ္ပသာဒေန ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝိဟတကိလေသော၊ တဂ္ဂရုတာယ သမုစ္ဆေဒဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ အဂါရဝကရဏဟေတူနံ သမုစ္ဆိန္ဒနတော။ တပ္ပရာယဏတာ ပနေတ္ထ တဂ္ဂတိကတာတိ တာယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝက္ခမာနံ သရဏဂမနံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိသေသေန ဝါ ပသာဒဂရုတာ ဇောတိတာတိ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန အဝေစ္စပ္ပသာဒဿ ဣတရဿ စ ဂဟဏံ၊ တထာ ဂရုတာဂဟဏေနာတိ ဥဘယေနပိ ဥဘယံ သရဏဂမနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

မဂ္ဂက္ခဏေ ဣဇ္ဈတီတိ ယောဇနာ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာတိ ဧတေန အတ္ထတော စတုသစ္စာဓိဂမော ဧဝ လောကုတ္တရသရဏဂမနန္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ နိဗ္ဗာနဓမ္မော သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန၊ မဂ္ဂဓမ္မော ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနောယေဝ သရဏဂမနတ္တံ သာဓေတိ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပန သာဝကဂေါစရဘူတာ ပရိညာဘိသမယဝသေန၊ တထာ အရိယသင်္ဃဂုဏာ။ တေနာဟ ‘‘ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ ဣဇ္ဈန္တဉ္စ သဟေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န လောကိယံ ဝိယ ပဋိပါဋိယာ အသမ္မောဟပ္ပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘န သရဏဂမနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ၊ မဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ ပန အဓိဂတမေဝ ဟောတိ ဧကစ္စာနံ တေဝိဇ္ဇာဒီနံ လောကိယဝိဇ္ဇာဒယော ဝိယာ’’တိ၊ တေသံ လောကိယမေဝ သရဏဂမနံ သိယာ၊ န လောကုတ္တရံ၊ တဉ္စ အယုတ္တံ ဒုဝိဓဿပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။

တန္တိ လောကိယသရဏဂမနံ။ သဒ္ဓါပဋိလာဘော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ။ သဒ္ဓါမူလိကာတိ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ၊ ဓမ္မသုဓမ္မတံ၊ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ လောကိယာဝဗောဓဝသေနေဝ သမ္မာ ဉာယေန ဒဿနတော။ သဒ္ဓါမူလိကာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဧတေန သဒ္ဓူပနိဿယာ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာ ပညာ လောကိယသရဏဂမနန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ¶ ‘‘ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥဇု ကရီယတီတိ ကတွာ ¶ ၊ ဒိဋ္ဌိ ဝါ ဥဇု ကရီယတိ ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ၊ တထာပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမသမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ပန စိတ္တုပ္ပာဒဿ တပ္ပဓာနတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဒ္ဓါပဋိလာဘောတိ ဣမိနာ မာတာဒီဟိ ဥဿာဟိတဒါရကာဒီနံ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ သရဏဂမနံ ဒဿေတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဣမိနာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ သရဏဂမနံ။

တယိဒံ လောကိယံ သရဏဂမနံ။ အတ္တာ သန္နိယျာတီယတိ အပ္ပီယတိ ပရိစ္စဇီယတိ ဧတေနာတိ အတ္တသန္နိယျာတနံ၊ ယထာဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ။ တံ ရတနတ္တယံ ပရာယဏံ ပဋိသရဏံ ဧတဿာတိ တပ္ပရာယဏော၊ ပုဂ္ဂလော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝါ၊ တဿ ဘာဝေါ တပ္ပရာယဏတာ၊ ယထာဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မမေဝ။ သရဏန္တိ အဓိပ္ပာယေန သိဿဘာဝံ အန္တေဝါသိကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ သိဿဘာဝူပဂမနံ။ သရဏဂမနာဓိပ္ပာယေနေဝ ပဏိပတတိ ဧတေနာတိ ပဏိပါတော။ သဗ္ဗတ္ထ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိဇုကမ္မဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တပရိစ္စဇနန္တိ သံသာရဒုက္ခနိဿရဏတ္ထံ အတ္တနော အတ္ထဘာဝဿ ပရိစ္စဇနံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံယေဝါတိ အဝဓာရဏံ အတ္တသန္နိယျာတနာဒီသုပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တဒညနိဝတ္တနံ ကတံ ဟောတိ။

ဧဝံ အတ္တသန္နိယျာတနာဒီနိ ဧကေန ပကာရေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပရေဟိပိ ပကာရေဟိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တေန ပရိယာယန္တရေဟိပိ အတ္တသန္နိယျာတနံ ကတမေဝ ဟောတိ အတ္ထဿ အဘိန္နတ္တာတိ ဒဿေတိ။ အာဠဝကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာတာဂိရိဟေမဝတာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု စေတေ အာဠဝကာဒယော မဂ္ဂေနေဝ အာဂတသရဏဂမနာ၊ ကထံ တေသံ တပ္ပရာယဏတာသရဏဂမနံ ဝုတ္တန္တိ? မဂ္ဂေနာဂတသရဏဂမနေဟိပိ ‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ…ပေ… သုဓမ္မတံ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၄)။ တေ မယံ ဝိစရိဿာမ၊ ဂါမာ ဂါမံ နဂါ နဂံ…ပေ… သုဓမ္မတ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၁၈၂) စ တေဟိ တပ္ပရာယဏတာကာရဿ ပဝေဒိတတ္တာ တထာ ဝုတ္တံ။

သော ပနေသ ဉာတိ…ပေ… ဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဉာတိဝသေန၊ ဘယဝသေန၊ အာစရိယဝသေန၊ ဒက္ခိဏေယျဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ‘‘ဝသေနာ’’တိ ပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဉာတိဝသေနာတိ ဉာတိဘာဝဝသေန။ ဧဝံ သေသေသုပိ ¶ ။ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတေနာတိ ဒက္ခိဏေယျတာဟေတုကေန ပဏိပတနေနာတိ အတ္ထော။ ဣတရေဟီတိ ဉာတိဘာဝါဒိဝသပ္ပဝတ္တေဟိ တီဟိ ပဏိပါတေဟိ။ ဣတရေဟီတိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝန္ဒတီတိ ပဏိပါတဿ လက္ခဏဝစနံ ¶ ။ ဧဝရူပန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သမ္ပရာယိကဉှိ နိယျာနိကံ ဝါ အနိယျာနိကံ ဝါ အနုသာသနိံ ပစ္စာသီသန္တော ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတမေဝ ကရောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါတိ သရဏဂမနဝိဘာဂေါ။

အရိယမဂ္ဂေါ ဧဝ လောကုတ္တရံ သရဏဂမနန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလ’’န္တိ။ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယောတိ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ ဧတန္တိ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ အရိယသစ္စာနံ ဒဿနံ။

နိစ္စတော အနုပဂမနာဒိဝသေနာတိ နိစ္စန္တိ အဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန။ အဋ္ဌာနန္တိ ဟေတုပ္ပဋိက္ခေပေါ။ အနဝကာသောတိ ပစ္စယပ္ပဋိက္ခေပေါ။ ဥဘယေနပိ ကာရဏမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နောတိ မဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော သောတာပန္နော။ ကဉ္စိ သင်္ခါရန္တိ စတုဘူမကေသု သင်္ခတသင်္ခါရေသု ဧကသင်္ခါရမ္ပိ။ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ နိစ္စောတိ ဂဏှေယျ။ သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ‘‘ဧကန္တသုခီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၆၊ ၇၉) ဧဝံ အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေန သုခတော ဂါဟံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ပန အရိယသာဝကော ပရိဠာဟဝူပသမနတ္ထံ မတ္တဟတ္ထိပရိတာသိတော ဝိယ စောက္ခဗြာဟ္မဏော ဥက္ကာရဘူမိံ ကဉ္စိ သင်္ခါရံ သုခတော ဥပဂစ္ဆတိ။ အတ္တဝါရေ ကသိဏာဒိပညတ္တိသင်္ဂဟတ္ထံ ‘‘သင်္ခါရ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ကဉ္စိ ဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမေသုပိ ဌာနေသု စတုဘူမကဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော တေဘူမကဝသေနေဝ ဝါ။ ယံ ယဉှိ ပုထုဇ္ဇနော ဂါဟဝသေန ဂဏှာတိ၊ တတော တတော အရိယသာဝကော ဂါဟံ ဝိနိဝေဌေတိ။

မာတရန္တိအာဒီသု ဇနိကာ မာတာ၊ ဇနကော ပိတာ၊ မနုဿဘူတော ခီဏာသဝေါ အရဟာတိ အဓိပ္ပေတော။ ကိံ ပန အရိယသာဝကော အညံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ? ဧတမ္ပိ အဋ္ဌာနံ၊ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ပန မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ အရိယဘာဝဿ စ ဖလဒဿနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ပဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ ဝဓကစိတ္တေန ပဒုဋ္ဌစိတ္တော။ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျာတိ ဇီဝမာနကသရီရေ ¶ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျ။ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျာတိ သမာနသံဝါသကံ သမာနသီမာယံ ဌိတံ သင်္ဃံ ‘‘ကမ္မေန ဥဒ္ဒေသေန ဝေါဟရန္တော အနုဿာဝနေန သလာကဂ္ဂါဟေနာ’’တိ (ပရိ။ ၄၅၈) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဘိန္ဒေယျ။ အညံ သတ္ထာရန္တိ အညံ တိတ္ထကရံ ‘‘အယံ မေ သတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ဂဏှေယျာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

န တေ ¶ ဂမိဿန္တိ အပါယန္တိ တေ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ တန္နိမိတ္တံ အပါယံ န ဂမိဿန္တိ၊ ဒေဝကာယံ ပန ပရိပူရေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဒသဟိ ဌာနေဟီတိ ဒသဟိ ကာရဏေဟိ။ အဓိဂဏှန္တီတိ အဓိဘဝန္တိ။

ဝေလာမသုတ္တာဒိဝသေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကရီသဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏာနံ စတုရာသီတိသဟဿသင်္ခါနံ သုဝဏ္ဏပါတိရူပိယပါတိကံသပါတီနံ ယထာက္ကမံ ရူပိယသုဝဏ္ဏဟိရညပူရာနံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတာနံ စတုရာသီတိယာ ဟတ္ထိသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ အဿသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ရထသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ဓေနုသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ကညာသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ပလ္လင်္ကသဟဿာနံ၊ စတုရာသီတိယာ ဝတ္ထကောဋိသဟဿာနံ၊ အပရိမာဏဿ စ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိဘေဒဿ အာဟာရဿ ပရိစ္စဇနဝသေန သတ္တမာသာဓိကာနိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ နိရန္တရံ ပဝတ္တဝေလာမမဟာဒါနတော ဧကဿ သောတာပန္နဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ။ တတော သတံ သောတာပန္နာနံ ဒိန္နဒါနတော ဧကဿ သကဒါဂါမိနော၊ တတော ဧကဿ အနာဂါမိနော၊ တတော ဧကဿ အရဟတော၊ တတော ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ၊ တတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ တတော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ၊ တတော စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟာရကရဏံ၊ တတော သရဏဂမနံ မဟပ္ဖလတရ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တဿ ဝေလာမသုတ္တဿ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) ဝသေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ၊ ဂဟပတိ၊ ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော ဒါနံ အဒါသိ မဟာဒါနံ၊ ယော ဧကံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နံ ဘောဇေယျ၊ ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀)။ ဝေလာမသုတ္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တာဒီနံ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အညာဏံ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဂုဏာနံ အဇာနနံ တတ္ထ သမ္မောဟော၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝိစိကိစ္ဆာ သံသယော။ မိစ္ဆာဉာဏံ တဿ ဂုဏာနံ အဂုဏဘာဝပရိကပ္ပနေန ဝိပရီတဂ္ဂါဟော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနာဒရာဂါရဝါဒီနံ ¶ သင်္ဂဟော။ န မဟာဇုတိကန္တိ န ဥဇ္ဇလံ၊ အပရိသုဒ္ဓံ အပရိယောဒါတန္တိ အတ္ထော။ န မဟာဝိပ္ဖာရန္တိ အနုဠာရံ။ သာဝဇ္ဇောတိ ဒိဋ္ဌိတဏှာဒိဝသေန သဒေါသော။ လောကိယံ သရဏဂမနံ သိက္ခာသမာဒါနံ ဝိယ အဂ္ဂဟိတကာလပရိစ္ဆေဒံ ဇီဝိတပရိယန္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ ခန္ဓဘေဒေန ဘေဒေါတိ အာဟ ‘‘အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယာ’’တိ။ သောတိ အနဝဇ္ဇော သရဏဂမနဘေဒေါ။ သတိပိ အနဝဇ္ဇတ္တေ ဣဋ္ဌဖလောပိ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဖလော’’တိ။ ကသ္မာ? အဝိပါကတ္တာ။ န ဟိ တံ အကုသလန္တိ။

ကော ဥပါသကောတိ သရူပပုစ္ဆာ၊ တသ္မာ ‘‘ကိံလက္ခဏော ဥပါသကော’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာတိ ဟေတုပုစ္ဆာ။ တေန ကေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဥပါသကသဒ္ဒေါ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ နိရုဠှောတိ ဒဿေတိ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ ဥပါသကောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ သဒ္ဒဿ အဘိဓေယျော ပဝတ္တိနိမိတ္တံ တဒတ္ထဿ တဗ္ဘာဝကာရဏံ။ ကိမဿ သီလန္တိ ကီဒိသံ အဿ ဥပါသကဿ သီလံ၊ ကိတ္တကေန သီလေနာယံ သီလသမ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကော အာဇီဝေါတိ ကော အဿ သမ္မာအာဇီဝေါ? သော ပန မိစ္ဆာဇီဝဿ ပရိဝဇ္ဇနေန ဟောတီတိ သောပိ ဝိဘဇီယတီတိ။ ကာ ဝိပတ္တီတိ ကာ သီလဿ၊ အာဇီဝဿ ဝါ ဝိပတ္တိ။ အနန္တရဿ ဟိ ဝိဓိ ဝါ ပဋိသေဓော ဝါတိ။ ကာ သမ္ပတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ယော ကောစီတိ ခတ္တိယာဒီသု ယော ကောစိ။ တေန သရဏဂမနမေဝေတ္ထ ကာရဏံ၊ န ဇာတိအာဒိဝိသေသောတိ ဒဿေတိ။ ဥပါသနတောတိ တေနေဝ သရဏဂမနေန တတ္ထ စ သက္ကစ္စကိရိယာယ အာဒရဂါရဝဗဟုမာနာဒိယောဂေန ပယိရုပါသနတော။ ဝေရမဏိယောတိ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျံ၊ တဿ မဏနတော ဟနနတော ဝိနာသနတော ဝေရမဏိယော၊ ပဉ္စ ဝိရတိယော ဝိရတိပ္ပဓာနတ္တာ တဿ သီလဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ။

မိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာတိ န သမ္မာဝဏိဇ္ဇာ အယုတ္တဝဏိဇ္ဇာ အသာရုပ္ပဝဏိဇ္ဇာ။ ပဟာယာတိ အကရဏေနေဝ ပဇဟိတွာ။ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မတော အနပေတေန။ တေန အညမ္ပိ အဓမ္မိကံ ဇီဝိကံ ပဋိက္ခိပတိ။ သမေနာတိ အဝိသမေန။ တေန ကာယဝိသမာဒိဒုစ္စရိတံ ဝဇ္ဇေတွာ ကာယသမာဒိနာ သုစရိတေန အာဇီဝံ ဒဿေတိ။ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာတိ အာယုဓဘဏ္ဍံ ကတွာ ဝါ ကာရေတွာ ဝါ ယထာကတံ ¶ ဝါ ပဋိလဘိတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ သတ္တဝဏိဇ္ဇာတိ မနုဿဝိက္ကယော။ မံသဝဏိဇ္ဇာတိ သူနကာရာဒယော ဝိယ မိဂသူကရာဒိကေ ပေါသေတွာ မံသံ သမ္ပာဒေတွာ ဝိက္ကယော။ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာတိ ယံ ကိဉ္စိ မဇ္ဇံ ယောဇေတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ ဝိသဝဏိဇ္ဇာတိ ဝိသံ ယောဇေတွာ ဝိသံ ဂဟေတွာ ဝါ တဿ ဝိက္ကယော။ တတ္ထ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ ပရောပရောဓနိမိတ္တတာယ အကရဏီယာ ဝုတ္တာ။ သတ္တဝဏိဇ္ဇာ အဘုဇိဿဘာဝကရဏတော၊ မံသဝိသဝဏိဇ္ဇာ ဝဓဟေတုတော၊ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာ ပမာဒဋ္ဌာနတော။

တဿေဝါတိ ပဉ္စဝေရမဏိလက္ခဏဿ သီလဿ စေဝ ပဉ္စမိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာလက္ခဏဿ အာဇီဝဿ စ။ ဝိပတ္တီတိ ဘေဒေါ ပကောပေါ စ။ ယာယာတိ ယာယ ပဋိပတ္တိယာ။ စဏ္ဍာလောတိ ဥပါသကစဏ္ဍာလော။ မလန္တိ ဥပါသကမလံ။ ပဋိကုဋ္ဌောတိ ဥပါသကနိဟီနော။ ဗုဒ္ဓါဒီသု ကမ္မကမ္မဖလေသု စ သဒ္ဓါဝိပရိယာယော အဿဒ္ဓိယံ မိစ္ဆာဓိမောက္ခော၊ ယထာဝုတ္တေန အဿဒ္ဓိယေန သမန္နာဂတော အဿဒ္ဓါ။ ယထာဝုတ္တသီလဝိပတ္တိအာဇီဝဝိပတ္တိဝသေန ဒုဿီလော။ ‘‘ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိနာ ဣဒံ နာမ မင်္ဂလံ ဟောတီ’’တိ – ဧဝံ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတကောတူဟလသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌသုတမုတမင်္ဂလေန သမန္နာဂတော ကောတူဟလမင်္ဂလိကော။ မင်္ဂလံ ပစ္စေတီတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒိဘေဒံ မင်္ဂလမေဝ ပတ္တိယာယတိ။ နော ကမ္မန္တိ ¶ ကမ္မဿကတံ နော ပတ္တိယာယတိ။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣတော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဗာဟိရကသမယေ။ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသတီတိ ဒုပ္ပဋိပန္နံ ဒက္ခိဏာရဟသညီ ဂဝေသတိ။ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီတိ ဒါနမာနနာဒိကံ ကုသလကိရိယံ ပဌမတရံ ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒက္ခိဏေယျပရိယေသနပုဗ္ဗကာရေ ဧကံ ကတွာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝိပတ္တိယံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သမ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပန ဝိသေသော – စတုန္နမ္ပိ ပရိသာနံ ရတိဇနနဋ္ဌေန ဥပါသကောဝ ရတနံ ဥပါသကရတနံ။ ဂုဏသောဘာကိတ္တိသဒ္ဒသုဂန္ဓတာဟိ ဥပါသကောဝ ပဒုမံ ဥပါသကပဒုမံ။ တထာ ဥပါသကပုဏ္ဍရီကော။

အာဒိမှီတိ အာဒိအတ္ထေ။ ကောဋိယန္တိ ပရိယန္တကောဋိယံ။ ဝိဟာရဂ္ဂေနာတိ ဩဝရကကောဋ္ဌာသေန၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တာနံ ဣဒံ နာမ ဖလံ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒီနာ တံ တံ ဝသနဋ္ဌာနကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ အဇ္ဇတန္တိ အဇ္ဇ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။

ပါဏေဟိ ¶ ဥပေတန္တိ ဣမိနာ တဿ သရဏဂမနဿ အာပါဏကောဋိကတံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ပုန ဇီဝိတေနပိ တံ ဝတ္ထုတ္တယံ ပဋိပူဇေန္တော သရဏဂမနံ ရက္ခာမီတိ ဥပ္ပန္နံ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အဟဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါဏေဟိ ဥပေတန္တိ ဟိ ယာဝ မေ ပါဏာ ဓရန္တိ၊ တာဝ သရဏံ ဥပေတံ။ ဥပေန္တော စ န ဝါစာမတ္တေန န ဧကဝါရံ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန၊ အထ ခေါ ပါဏာနံ ပရိစ္စဇနဝသေနပိ ယာဝဇီဝံ ဥပေတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၇-၁၉။ သတ္တမေ ဇာဏုဿောဏီတိ နေတံ တဿ မာတာပိတူဟိ ကတံ နာမံ၊ အပိစ ခေါ ဌာနန္တရပ္ပဋိလာဘလဒ္ဓန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဇာဏုဿောဏီတိ ဌာနန္တရံ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ဧကံ ဌာနန္တရန္တိ ဧကံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ။ ဥဏှီသအာဒိကကုဓဘဏ္ဍေဟိ သဒ္ဓိံ လဒ္ဓံ တထာ စဿ ရညာ ဒိန္နန္တိ ဝဒန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ရညော သန္တိကေ စ လဒ္ဓဇာဏုဿောဏိသက္ကာရတ္တာ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အဋ္ဌမနဝမေသု နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၂၀-၂၁။ ဒသမေ ဒုန္နိက္ခိတ္တန္တိ ဒုဋ္ဌု နိက္ခိတ္တံ ပဒပစ္စာဘဋ္ဌံ ကတွာ မနသိ ဌပိတံ။ ပဇ္ဇတိ ဉာယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ၊ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇယတိ ပကာသေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ ပဒမေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပ္ပဋိပါဋိယာ…ပေ… ဗျဉ္ဇနန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ပဒသမုဒါယဗျတိရေကေန ဝိသုံ ပါဠိ နာမ ¶ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယမေတံ ပါဠိယာဝ နာမ’’န္တိ။ ပကဋ္ဌာနဉှိ ဝစနပ္ပဗန္ဓာနံ အာဠိယေဝ ပါဠီတိ ဝုစ္စတိ။ သေသမေတ္ထ ဧကာဒသမဉ္စ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

အဓိကရဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဗာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၂-၂၄။ တတိယဿ ပဌမဒုတိယတတိယာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

၂၅။ စတုတ္ထေ နေတဗ္ဗောတိ အညတော အာဟရိတွာ ဗောဓေတဗ္ဗော၊ ဉာပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၂၇။ ဆဋ္ဌေ နော စေပိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ကရောန္တီတိ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ကရောန္တော သစေပိ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ကရောန္တိ။ ပဋိစ္ဆန္နမေဝါတိ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗဘာဝတော ¶ ပဋိစ္ဆာဒနာရဟတ္တာ ပဋိစ္ဆန္နမေဝါတိ ဝုစ္စတိ။ အဝီစိအာဒယော ပဒေသဝိသေသာ တတ္ထူပပန္နာ သတ္တာ စ နိရယဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘နိရယောတိ သဟောကာသကာ ခန္ဓာ’’တိ။ တိရစ္ဆာနယောနိ နာမ ဝိသုံ ပဒေသဝိသေသော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘တိရစ္ဆာနယောနိယံ ခန္ဓာဝ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။

၃၁။ ဒသမေ အတ္ထော ဖလံ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဝသော ဧတဿာတိ အတ္ထဝသော၊ ဟေတူတိ အာဟ ‘‘အတ္ထဝသေတိ ကာရဏာနီ’’တိ။ အရညဝနပတ္ထာနီတိ အရညလက္ခဏပ္ပတ္တာနိ ဝနပတ္ထာနိ။ ဝနပတ္ထ-သဒ္ဒေါ ဟိ သဏ္ဍဘူတေ ရုက္ခသမူဟေပိ ဝတ္တတီတိ အရညဂ္ဂဟဏံ။ ဝနီယတိ ဝိဝေကကာမေဟိ ဘဇီယတိ၊ ဝနုတေ ဝါ တေ အတ္တသမ္ပတ္တိယာ ဝသနတ္ထာယ ယာစန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝနံ၊ ပတိဋ္ဌဟန္တိ ဧတ္ထ ဝိဝေကကာမာ ယထာဓိပ္ပေတဝိသေသာဓိဂမေနာတိ ပတ္ထံ၊ ဝနေသု ပတ္ထံ ဂဟနဋ္ဌာနေ သေနာသနံ ဝနပတ္ထံ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဇာနနသမ္ဘာဝနတ္ထေ နိပါတော။ ကိံ အနုဇာနာတိ? နိပ္ပရိယာယတော အရညဘာဝံ ဂါမတော ဗဟိ အရညန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နိပ္ပရိယာယေနာ’’တိအာဒိ။ ကိံ သမ္ဘာဝေတိ? အာရညကင်္ဂနိပ္ဖာဒကတ္တံ။ ယဉှိ အာရညကင်္ဂနိပ္ဖာဒကံ၊ တံ ဝိသေသတော အရညန္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ တံ ပဉ္စဓနုသတိက’’န္တိအာဒိ။ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာတိ ဣန္ဒခီလတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာ၊ တတော ဗဟိ ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာတိ ဝါ ယတ္ထ ဒွေ တီဏိ ဣန္ဒခီလာနိ၊ ¶ တတ္ထ ဗဟိဒ္ဓါ ဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ။ ယတ္ထ တံ နတ္ထိ၊ တဒရဟဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝဒန္တိ။ ဂါမန္တန္တိ ဂါမသမီပံ။ အနုပစာရဋ္ဌာနန္တိ နိစ္စကိစ္စဝသေန န ဥပစရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ န ကသီယတိ န ဝပီယတီ’’တိ။

အတ္တနော စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရန္တိ ဧတေန သတ္ထာ အတ္တနော ဝိဝေကာဘိရတိံ ပကာသေတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မော နာမ အယံ ပစ္စက္ခော အတ္တဘာဝေါ၊ သုခဝိဟာရော နာမ စတုန္နံ ဣရိယာပထဝိဟာရာနံ ဖာသုတာ။ ဧကကဿ ဟိ အရညေ အန္တမသော ဥစ္စာရဝဿာဝကိစ္စံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေ ဣရိယာပထာ ဖာသုကာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ သုခဝိဟာရံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရန္တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပစ္ဆိမဉ္စ ဇနတံ အနုကမ္ပမာနောတိ ကထံ အရညဝါသေန ပစ္ဆိမာ ဇနတာ အနုကမ္ပိတာ ဟောတိ? သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာ ဟိ ကုလပုတ္တာ ဘဂဝတော အရညဝါသံ ¶ ဒိသွာ ‘‘ဘဂဝါပိ နာမ အရညသေနာသနာနိ န မုဉ္စတိ၊ ယဿ နေဝတ္ထိ ပရိညာတဗ္ဗံ န ပဟာတဗ္ဗံ န ဘာဝေတဗ္ဗံ န သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မယ’’န္တိ စိန္တေတွာ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗမေဝ မညိဿန္တိ၊ ဧဝံ ခိပ္ပမေဝ ဒုက္ခဿန္တကရာ ဘဝိဿန္တိ။ ဧဝံ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ အနုကမ္ပိတာ ဟောတိ။ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမေ မမ သာဝကေ အနုကမ္ပန္တော’’တိ။

၃၂။ ဧကာဒသမေ ဝိဇ္ဇံ ဘဇန္တီတိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာ၊ ဝိဇ္ဇာဘာဂေ ဝိဇ္ဇာကောဋ္ဌာသေ ဝတ္တန္တီတိပိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာ။ ပဒံ ပစ္ဆိန္ဒတီတိ မဂ္ဂစိတ္တဿ ပတိဋ္ဌံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ၊ မဂ္ဂစိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န ဒေတီတိ အတ္ထော။ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန သမူလံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ အဋ္ဌသု ဌာနေသူတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု အဋ္ဌသု ဌာနေသု။ ရာဂဿ ခယဝိရာဂေနာတိ ရာဂဿ ခယသင်္ခါတေန ဝိရာဂေန၊ ရာဂဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဗာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သမစိတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၃။ စတုတ္ထဿ ¶ ပဌမေ ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌဟန္တီတိ ဘူမိ၊ အသပ္ပုရိသာနံ ဘူမိ အသပ္ပုရိသဘူမိ။ သပ္ပုရိသဘူမိယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ကတံ န ဇာနာတီတိ အကတညူ၊ အသမတ္ထသမာသောယံ ဂမကတ္တာ ‘‘အသူရိယပဿာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ကတံ န ဇာနာတီ’’တိ။ အကတဝေဒီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပါကဋံ ကတွာ န ဇာနာတီတိ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယှံ ဣမိနာ ကတ’’န္တိ သင်္ဃမဇ္ဈဂဏမဇ္ဈာဒီသု ပါကဋံ ကတွာ န ဇာနာတိ၊ န ပကာသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပညာတန္တိ ထောမနာဝသေန ဥပဂန္တွာ ဉာတံ။ တေနာဟ ‘‘ဝဏ္ဏိတ’’န္တိအာဒိ။

၃၄။ ဒုတိယေ ဝဿသတပရိမာဏမာယု အဿာတိ ဝဿသတာယုကော၊ ဝဿသတာယုကတဉ္စ ဝဿသတာယုကကာလေ ဇာတဿေဝ ဟောတိ၊ နာညဿာတိ အာဟ ‘‘ဝဿသတာယုကကာလေ ဇာတော’’တိ။ ဝဿသတံ ဇီဝတိ သီလေနာတိ ဝဿသတဇီဝီ။ ဝဿသတန္တိ စ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သကလံ ဝဿသတံ ဇီဝန္တော’’တိ။ မာတာပိတူနံ မာတာဝ ဗဟူပကာရတရာတိ တဿာယေဝ ပဓာနဘာဝေန ပဋိကာတဗ္ဗတ္တာ ဒက္ခိဏံ အံသကူဋံ ဝဒန္တိ။ ဟဒယလောဟိတံ ပါယေတွာတိ ခီရံ သန္ဓာယ ¶ ဝဒတိ။ လောဟိတဉှိ ခီရဘာဝေန ပရိဏာမံ ဂစ္ဆတိ။ တျာဿာတိ တေ အဿ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

၃၅။ တတိယေ တေနုပသင်္ကမီတိ ဧတ္ထ ယေနာဓိပ္ပာယေန သော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ၊ တံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သော ဟိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိရဇ္ဈနပဉှန္တိ ယံ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိရဇ္ဈိတွာ ကထေသိ၊ အဝိပရီတံ ကတွာ သမ္ပာဒေတုံ န သက္ကောတိ၊ တာဒိသံ ပဉှန္တိ အတ္ထော။ ဥဘတောကောဋိကံ ပဉှန္တိ ဥဘောဟိ ကောဋီဟိ ယုတ္တံ ပဉှံ။ ‘‘ကိံဝါဒီ ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ ဟိ ပုဋ္ဌော ‘‘ကိရိယဝါဒိမှီ’’တိ ဝါ ဝဒေယျ ‘‘အကိရိယဝါဒိမှီ’’တိ ဝါ၊ တသ္မာ ဣမဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘ကိရိယဝါဒိမှီ’’တိ ဧကာ ကောဋိ၊ ‘‘အကိရိယဝါဒိမှီ’’တိ ဒုတိယာတိ ကောဋိဒွယယုတ္တော အယံ ပဉှော။ ဥဂ္ဂိလိတုန္တိ ဒွေ ကောဋိယော မောစေတွာ ကထေတုံ အသက္ကောန္တော ဗဟိ နီဟရိတုံ အတ္ထတော အပနေတုံ န သက္ခိဿတိ။ ဒွေ ကောဋိယော မောစေန္တော ဟိ တံ ဗဟိ နီဟရတိ နာမ။ နိဂ္ဂိလိတုန္တိ ပုစ္ဆာယ ဒေါသံ ဒတွာ ဟာရေတုံ အသက္ကောန္တော ပဝေသေတုံ န သက္ခိဿတိ။ တတ္ထ ဒေါသံ ဒတွာ ဟာရေန္တော ဟိ ဂိလိတွာ ဝိယ အဒဿနံ ဂမေန္တော ပဝေသေတိ နာမ။ ကိံလဒ္ဓိကောတိ ကိံဒ္ဒိဋ္ဌိကော။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒိဋ္ဌိ။ ကော ဝါဒေါ ဧတဿာတိ ကိံဝါဒီ။ ကိမက္ခာယီတိ ကိမဘိဓာယီ၊ ကီဒိသီ ဓမ္မကထာ။ တေနာဟ ‘‘ကိံ နာမ…ပေ… ပုစ္ဆတီ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

၃၆။ စတုတ္ထေ ¶ ဒက္ခိဏံ အရဟန္တီတိ ဒက္ခိဏေယျာ။ အာဟုနံ ဝုစ္စတိ ဒါနံ၊ တံ အရဟန္တီတိ အာဟုနေယျာ။

၃၇။ ပဉ္စမေ ကထမယံ မိဂါရမာတာ နာမ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗဇေဋ္ဌကဿ ပုတ္တဿာတိ အတ္တနော ပုတ္တေသု သဗ္ဗပဌမံ ဇာတဿ ပုတ္တဿ။ အယျကသေဋ္ဌိနောဝ သမာနနာမကတ္တာတိ မိဂါရသေဋ္ဌိနာ ဧဝ သဒိသနာမကတ္တာ။ တဿာ ကိရ သဗ္ဗဇေဋ္ဌဿ ပုတ္တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ အယျကဿ မိဂါရသေဋ္ဌိဿေဝ နာမံ အကံသု။ အနိဗဒ္ဓဝါသော ဟုတွာတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဝိဟာရေ နိဗဒ္ဓဝါသော အဟုတွာ။ ဓုဝပရိဘောဂါနီတိ နိယတပရိဘောဂါနိ။ နနု ဘဂဝါ ကဒါစိ စာရိကမ္ပိ ပက္ကမတိ၊ ကထံ တာနိ သေနာသနာနိ ဓုဝပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇီတိ အာဟ ‘‘ဥတုဝဿံ စာရိကံ စရိတွာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥတုဝဿန္တိ ဟေမန္တဂိမှေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ မဂ္ဂံ ဌပေတွာတိ ထေရဿ အာဂမနမဂ္ဂံ ဌပေတွာ။ ဥဏှဝလာဟကာတိ ဥဏှဥတုနော ¶ ပစ္စယဘူတမေဃမာလာသမုဋ္ဌာပကာ ဒေဝပုတ္တာ။ တေသံ ကိရ တထာစိတ္တုပ္ပာဒသမကာလမေဝ ယထိစ္ဆိတံ ဌာနံ ဥဏှံ ဖရမာနာ၊ ဝလာဟကမာလာ နာတိဗဟလာ ဣတော စိတော နဘံ ဆာဒေန္တီ ဝိဓာဝတိ။ ဧသ နယော သီတဝလာဟကဝဿဝလာဟကာသု။ အဗ္ဘဝလာဟကာ ပန ဒေဝတာ သီတုဏှဝဿေဟိ ဝိနာ ကေဝလံ အဗ္ဘပဋလဿေဝ သမုဋ္ဌာပကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေဝလံ ဝါ ဝါတဿေဝ၊ တေနေဝ ဒေဝတာ ဝါတဝလာဟကာ။

ဧတ္ထ စ ယံ ဝဿာနေ စ သိသိရေ စ အဗ္ဘံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ ပါကတိကမေဝ။ ယံ ပန အဗ္ဘမှိယေဝ အတိအဗ္ဘံ သတ္တာဟမ္ပိ စန္ဒသူရိယေ ဆာဒေတွာ ဧကန္ဓကာရံ ကရောတိ၊ ယဉ္စ စိတ္တဝေသာခမာသေသု အဗ္ဘံ၊ တံ ဒေဝတာနုဘာဝေန ဥပ္ပန္နံ အဗ္ဘန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော စ တသ္မိံ တသ္မိံ ဥတုမှိ ဥတ္တရဒက္ခိဏာဒိပကတိဝါတော ဟောတိ၊ အယံ ဥတုသမုဋ္ဌာနော။ ဝါတေပိ ဝနရုက္ခက္ခန္ဓာဒိပ္ပဒါလနော အတိဝါတော နာမ အတ္ထိ။ အယဉ္စေဝ၊ ယော စ အညောပိ အကာလဝါတော၊ အယဉ္စ ဒေဝတာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော။ ယံ ဂိမှာနေ ဥဏှံ၊ တံ ဥတုသမုဋ္ဌာနိကံ ပါကတိမေဝ။ ယံ ပန ဥဏှေပိ အတိဥဏှံ သီတကာလေ စ ဥပ္ပန္နံ ဥဏှံ၊ တံ ဒေဝတာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ။ ယံ ဝဿာနေ စ ဟေမန္တေ စ သီတံ ဟောတိ၊ တံ ဥတုသမုဋ္ဌာနမေဝ။ ယံ ပန သီတေပိ အတိသီတံ၊ ဂိမှေ စ ဥပ္ပန္နံ သီတံ၊ တံ ဒေဝတာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ။ ယံ ဝဿိကေ စတ္တာရော မာသေ ဝဿံ၊ တံ ဥတုသမုဋ္ဌာနမေဝ၊ ယံ ပန ဝဿေယေဝ အတိဝဿံ၊ ယဉ္စ စိတ္တဝေသာခမာသေသု ဝဿံ၊ တံ ဒေဝတာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ။

တတြိဒံ ဝတ္ထု – ဧကော ကိရ ဝဿဝလာဟကဒေဝပုတ္တော တဂရကူဋဝါသိခီဏာသဝတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ထေရော – ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဝဿဝလာဟကော ဒေဝပုတ္တောတိ ¶ ။ တုမှာကံ ကိရ စိတ္တေန ဒေဝေါ ဝဿတီတိ? အာမ၊ ဘန္တေတိ။ ပဿိတုကာမာ မယန္တိ။ တေမိဿထ၊ ဘန္တေတိ။ မေဃသီသံ ဝါ ဂဇ္ဇိတံ ဝါ န ပညာယတိ၊ ကထံ တေမိဿာမာတိ? ဘန္တေ၊ အမှာကံ စိတ္တေန ဒေဝေါ ဝဿတိ၊ တုမှေ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသထာတိ။ သာဓု ဒေဝပုတ္တာတိ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပါဝိသိ။ ဒေဝပုတ္တော တသ္မိံ ပဝိသန္တေယေဝ ဧကံ ဂီတံ ဂါယိတွာ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိ၊ သမန္တာ တိယောဇနဋ္ဌာနံ ဧကမေဃံ အဟောသိ။ ထေရော အဍ္ဎတိန္တော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိဋ္ဌောတိ။

ကာမံ ¶ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာပိ ဒေဝတာ စာတုမဟာရာဇိကာဝ၊ တာ ပန တေန တေန ဝိသေသေန ဝတွာ ဣဒါနိ တဒညေ ပဌမဘူမိကေ ကာမာဝစရဒေဝေ သာမညတော ဂဏှန္တော ‘‘စာတုမဟာရာဇိကာ’’တိ အာဟ။ ဓတရဋ္ဌဝိရူဠှကဝိရူပက္ခကုဝေရသင်္ခါတာ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဧတေသန္တိ စာတုမဟာရာဇိကာ၊ တေ သိနေရုဿ ပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈေ ဟောန္တိ။ တေသု ပဗ္ဗတဋ္ဌကာပိ အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာပိ။ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ။ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ မနောပဒေါသိကာ စန္ဒိမာ ဒေဝပုတ္တော သူရိယော ဒေဝပုတ္တောတိ ဧတေ သဗ္ဗေပိ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကဋ္ဌာ ဧဝ။

တာဝတိံသာတိ တာဝတိံသာနံ ဒေဝါနံ နာမံ၊ တေပိ အတ္ထိ ပဗ္ဗတဋ္ဌကာ၊ အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာ၊ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ။ တထာ ယာမာဒီနံ။ ဧကဒေဝလောကေပိ ဟိ ဒေဝါနံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ အပ္ပတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ တတ္ထ မဃေန မာဏဝေန သဒ္ဓိံ မစလဂါမေ ကာလံ ကတွာ တေတ္တိံသ သဟပုညကာရိနော ဧတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာတိ တံ သဟစာရိတံ ဌာနံ တေတ္တိံသံ၊ တဒေဝ တာဝတိံသံ၊ တံ နိဝါသော ဧတေသန္တိ တာဝတိံသာတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန သေသစက္ကဝါဠေသုပိ ဆကာမာဝစရဒေဝလောကာ အတ္ထိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သဟဿံ စာတုမဟာရာဇိကာနံ သဟဿံ တာဝတိံသာန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၁)။ တသ္မာ နာမပဏ္ဏတ္တိယေဝေသာ တဿ ဒေဝလောကဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုက္ခတော ယာတာ အပယာတာတိ ယာမာ။ အတ္တနော သိရိသမ္ပတ္တိယာ တုသံ ဣတာ ဂတာတိ တုသိတာ။ နိမ္မာနေ ရတိ ဧတေသန္တိ နိမ္မာနရတိနော။ ဝသဝတ္တီ ဒေဝတာတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနော ဒေဝါ။ ပရနိမ္မိတေသု ဘောဂေသု ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနော။

ဗြူဟိတော ပရိဝုဒ္ဓါ တေဟိ တေဟိ ဈာနာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌေဟိ ဂုဏေဟီတိ ဗြဟ္မာ။ ဝဏ္ဏဝန္တတာယ စေဝ ဒီဃာယုကတာယ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒီဟိ မဟန္တော ဗြဟ္မာတိ မဟာဗြဟ္မာ။ တဿ ပရိသာယံ ဘဝါ ပရိစာရိကာတိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာ။ တဿေဝ ပုရောဟိတဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ ဗြဟ္မပုရောဟိတာ။ အာဘဿရေဟိ ပရိတ္တာ အာဘာ ဧတေသန္တိ ပရိတ္တာဘာ။ အပ္ပမာဏာ အာဘာ ဧတေသန္တိ အပ္ပမာဏာဘာ။ ဒီပိကာယ အစ္စိ ဝိယ ဧတေသံ သရီရတော အာဘာ ဆိဇ္ဇိတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပတန္တီ ဝိယ သရတိ ဝိဿရတီတိ အာဘဿရာ၊ ယထာဝုတ္တပ္ပဘာယ အာဘာသနသီလာ ဝါ အာဘဿရာ။ သုဘာတိ သောဘနာ ပဘာ။ သုဘာတိ ဟိ ¶ ဧကဂ္ဃနာ နိစ္စလာ သရီရာဘာ ဝုစ္စတိ ¶ ၊ သာ ပရိတ္တာ သုဘာ ဧတေသန္တိ ပရိတ္တသုဘာ။ အပ္ပမာဏာ သုဘာ ဧတေသန္တိ အပ္ပမာဏသုဘာ။ သုဘေန ဩကိဏ္ဏာ ဝိကိဏ္ဏာ၊ သုဘေန သရီရပ္ပဘာဝဏ္ဏေန ဧကဂ္ဃနာ သုဝဏ္ဏမဉ္ဇူသာယ ဌပိတသမ္ပဇ္ဇလိတကဉ္စနပိဏ္ဍသဿိရိကာတိ သုဘကိဏ္ဏာ။ တတ္ထ သောဘနာယ ပဘာယ ကိဏ္ဏာ သုဘာကိဏ္ဏာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘာ-သဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ အန္တိမ ဏ-ကာရဿ ဟ-ကာရဉ္စ ကတွာ ‘‘သုဘကိဏှာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပုလဖလာ ဝေဟပ္ဖလာ။ ဝိပုလဖလာတိ စ ဝိပုလသန္တသုခဝဏ္ဏာဒိဖလာ။ အပ္ပကေန ကာလေန အတ္တနော ဌာနံ န ဝိဇဟန္တီတိ အဝိဟာ။ ကေနစိ န တပနီယာတိ အတပ္ပာ။ အကိစ္ဆေန သုခေန ပဿိတဗ္ဗာ မနုညရူပတာယာတိ သုဒဿာ။ သုပရိသုဒ္ဓဒဿနတာယ သမ္မာ ပဿန္တိ သီလေနာတိ သုဒဿီ။ ဥက္ကဋ္ဌသမ္ပတ္တီဟိ ယောဂတော နတ္ထိ ဧတေသံ ကနိဋ္ဌာ သမ္ပတ္တီတိ အကနိဋ္ဌာ။

ကာယသက္ခီဟီတိ နာမကာယေန ဒေသနာယ သမ္ပဋိစ္ဆနဝသေန သက္ခိဘူတေဟိ။ ဟလာဟလန္တိ ကောလာဟလံ။ မဟဂ္ဂတစိတ္တေနာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒကေန အဘိညာစိတ္တေန။

နနု စ ‘‘အဇ္ဈတ္တန္တိ ကာမဘဝေါ၊ ဗဟိဒ္ဓါတိ ရူပါရူပဘဝေါ’’တိ စ အယုတ္တမေတံ? ယသ္မိဉှိ ဘဝေ သတ္တာ ဗဟုတရံ ကာလံ ဝသန္တိ၊ သော နေသံ အဇ္ဈတ္တံ။ ယသ္မိဉ္စ အပ္ပတရံ ကာလံ ဝသန္တိ၊ သော နေသံ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝေ စ သတ္တာ စိရတရံ ဝသန္တိ၊ အပ္ပတရံ ကာမဘဝေ၊ တသ္မာ ‘‘အဇ္ဈတ္တန္တိ ကာမဘဝေါ၊ ဗဟိဒ္ဓါတိ ရူပါရူပဘဝေါ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ စတုတ္ထမေဝ ကောဋ္ဌာသန္တိ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယိသင်္ခါတံ စတုတ္ထံ အသင်္ချေယျကပ္ပံ။ ဣတရေသူတိ သံဝဋ္ဋသံဝဋ္ဋဋ္ဌာယိဝိဝဋ္ဋသင်္ခါတေသု တီသု အသင်္ချေယျကပ္ပေသု။ အာလယောတိ သင်္ဂေါ။ ပတ္ထနာတိ ‘‘ကထံ နာမ တတြူပပန္နာ ဘဝိဿာမာ’’တိ အဘိပတ္ထနာ။ အဘိလာသောတိ တတြူပပဇ္ဇိတုကာမတာ။ တသ္မာတိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမေတိ။

ဧတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော – ကဿစိပိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ကေနစိပိ ပကာရေန ဝိက္ခမ္ဘနမတ္တေနပိ အဝိမုတ္တော ကာမဘဝေါ အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တဂ္ဂါဟဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ အဇ္ဈတ္တံ နာမ။ တတ္ထ ဗန္ဓနံ အဇ္ဈတ္တသံယောဇနံ၊ တေန သံယုတ္တော အဇ္ဈတ္တသံယောဇနော။ တဗ္ဗိပရိယာယတော ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနောတိ။

ဆန္ဒရာဂဝသေနေဝ ¶ အဇ္ဈတ္တသံယောဇနံ ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဩရမ္ဘာဂိယဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနဝသေနပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဩရမ္ဘာဂိယာနိ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဩရံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု၊ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယဘာဝေန တံ ဩရံ ဘဇန္တီတိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ။ တတ္ထ စ ကမ္မုနာ ¶ ဝိပါကံ သတ္တေန စ ဒုက္ခံ သံယောဇေန္တီတိ သံယောဇနာနိ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသကာမရာဂပဋိဃာ။ ဥဒ္ဓံ ဝုစ္စတိ ရူပါရူပဓာတု၊ ဝုတ္တနယေနေတံ ဥဒ္ဓံ ဘဇန္တီတိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ၊ သံယောဇနာနိ။ ရူပရာဂါရူပရာဂမာနုဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာ။ အထ ဝါ ဩရမ္ဘာဂေါ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု ရူပါရူပဘဝတော ဟေဋ္ဌာဘူတတ္တာ၊ တတြူပပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝတော ဩရမ္ဘာဂဿ ဟိတာနီတိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ ယထာ ‘‘ဝစ္ဆာယောဂေါ ဒုဟကော’’တိ။ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂေါ နာမ မဟဂ္ဂတဘာဝေါ၊ တဿ ဟိတာနိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ။ ပါဒေသု ဗဒ္ဓပါသာဏော ဝိယ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဟေဋ္ဌာ အာကဍ္ဎမာနာကာရာနိ ဟောန္တိ။ ဟတ္ထေဟိ ဂဟိတရုက္ခသာခါ ဝိယ ပဉ္စုဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဥပရိ အာကဍ္ဎမာနာကာရာနိ။ ယေသဉှိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အပ္ပဟီနာနိ၊ တေ ဘဝဂ္ဂေပိ နိဗ္ဗတ္တေ ဧတာနိ အာကဍ္ဎိတွာ ကာမဘဝေယေဝ ပါတေန္တိ၊ တသ္မာ ဧတာနိ ပဉ္စ ဂစ္ဆန္တံ ဝါရေန္တိ၊ ဂတံ ပုန အာနေန္တိ။ ရူပရာဂါဒီနိ ပဉ္စ ဂစ္ဆန္တံ န ဝါရေန္တိ၊ အာဂန္တုံ ပန န ဒေန္တိ။

အသမုစ္ဆိန္နေသု ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနေသု လဒ္ဓပစ္စယေသု ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ အဂဏနူပဂါနိ ဟောန္တီတိ လဗ္ဘမာနာနမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဝသေန အဝိဘဇိတွာ အရိယာနံ ယောဂဝသေန ဝိဘဇိတုကာမော ‘‘ဥဘယမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝဋ္ဋနိဿိတမဟာဇနဿာတိ ပုထုဇ္ဇနေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဒွေဓာ ပရိစ္ဆိန္နောတိ ကာမသုဂတိရူပါရူပဘဝဝသေန ဒွီဟိ ပကာရေဟိ ပရိစ္ဆိန္နော။

ဝစ္ဆကသာလောပမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဩပမ္မသံသန္ဒနေ ပန ကဿစိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ၊ ကထဉ္စိပိ အဝိမုတ္တော ကာမဘဝေါ အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ၊ ဣမေသံ သတ္တာနံ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန အန္တော နာမ။ ရူပါရူပဘဝေါ တဗ္ဗိပရိယာယတော ဗဟိ နာမ။ တထာ ဟိ ယဿ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ အပ္ပဟီနာနိ၊ သော အဇ္ဈတ္တသံယောဇနော ဝုတ္တော။ ယဿ တာနိ ပဟီနာနိ၊ သော ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနော။ တသ္မာ အန္တော အသမုစ္ဆိန္နဗန္ဓနတာယ ဗဟိ စ ပဝတ္တမာနဘဝင်္ဂသန္တာနတာယ အန္တောဗဒ္ဓါ ဗဟိသယိတော ¶ နာမ။ နိရန္တရပ္ပဝတ္တဘဝင်္ဂသန္တာနဝသေန ဟိ သယိတဝေါဟာရော။ ကာမံ နေသံ ဗဟိဗန္ဓနမ္ပိ အသမုစ္ဆိန္နံ၊ အန္တောဗန္ဓနဿ ပန မူလတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သံယောဇနံ ပန တေသံ ကာမာဝစရူပနိဗဒ္ဓမေဝါ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသတ္တယေပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္တာဝတာ စ ကိရာတိ ကိရ-သဒ္ဒေါ အရုစိသံသူစနတ္ထော။ တေနေတ္ထ အာစရိယဝါဒဿ အတ္တနော အရုစ္စနဘာဝံ ဒီပေတိ။ ‘‘သီလဝါ’’တိ အနာမဋ္ဌဝိသေသသာမညတော သီလသင်္ခေပေန ဂဟိတံ၊ တဉ္စ စတုဗ္ဗိဓန္တိ အာစရိယတ္ထေရော ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဥဒ္ဒိသိတွာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထာတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေသု။ ဇေဋ္ဌကသီလန္တိ ပဓာနသီလံ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေသု၊ နိဒ္ဒေသေ ဝိယ ဥဒ္ဒေသေပိ ¶ ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ ထေရေန ဝုတ္တော ‘‘သီလဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သီလဂ္ဂဟဏဉှိ ပါဠိယံ ပါတိမောက္ခသံဝရဝသေနေဝ အာဂတံ။ တေနာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရောယေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဝဓာရဏေန ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ ဧကဒေသေန ပါတိမောက္ခန္တောဂဓဘာဝံ ဒီပေတိ။ တထာ ဟိ အနောလောကိယောလောကနေ အာဇီဝဟေတု စ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမေ ဂိလာနပစ္စယဿ အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေ စ အာပတ္တိ ဝိဟိတာတိ။ တီဏီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလာဒီနိ။ သီလန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ အတ္ထီတိ သီလပရိယာယေန တေသံ ကတ္ထစိ သုတ္တေ ဂဟိတဋ္ဌာနံ နာမ ကိံ အတ္ထိ ယထာ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရော’’တိ? အာစရိယဿ သမ္မုခတာယ အပ္ပဋိက္ခိပန္တော ဥပစာရေန ပုစ္ဆန္တော ဝိယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အနနုဇာနန္တော’’တိ။ ဆဒွါရရက္ခာမတ္တကမေဝါတိ တဿ သလ္လဟုကဘာဝမာဟ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနဘာဝမတ္တေန ပဋိပါကတိကဘာဝါပတ္တိတော။ ဣတရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စယုပ္ပတ္တိမတ္တကန္တိ ဖလေန ဟေတုံ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပာဒနဟေတုကာ ဟိ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပတ္တိ။ ဣဒမတ္ထန္တိ ဣဒံ ပယောဇနံ ဣမဿ ပစ္စယဿ ပရိဘုဉ္ဇနေတိ အဓိပ္ပာယော။ နိပ္ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီနိ တီဏိ ပဓာနဿ သီလဿ ပရိပါလနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပရိယာယသီလာနိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ပါတိမောက္ခသံဝရဿေဝ ပဓာနဘာဝံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သော ပါတိမောက္ခသံဝရော။ သေသာနိ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီနိ။

ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ¶ ယော ဟိ နံ ပါတိ ရက္ခတိ၊ တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ပါတိမောက္ခန္တိ လဒ္ဓနာမေန သိက္ခာပဒသီလေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရော။ သော ပန ယသ္မာ ဧဝံဘူတော တေန သမန္နာဂတော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတီမောက္ခသံဝရေန သမန္နာဂတော’’တိ။

အပရော နယော – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော၊ ပါပကိရိယာယ စ သုကရဘာဝတော၊ ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပါယေသု ပတနသီလောတိ ပါတီ၊ ပုထုဇ္ဇနော။ အနိစ္စတာယ ဝါ ဘဝါဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋိယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနတော ဂမနသီလောတိ ပါတီ၊ မရဏဝသေန တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝဿ ပါတနသီလော ဝါ ပါတီ၊ သတ္တသန္တာနော၊ စိတ္တမေဝ ဝါ။ တံ ပါတိံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ စိတ္တဿ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တော ဝိမုတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ၊ ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈) စ။

အထ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပါတိ၊ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ ¶ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ၊ တဿ ပါတိနော သတ္တဿ တဏှာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော။ ‘‘ကဏ္ဌေကာဠော’’တိအာဒီနံ ဝိယဿ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ပါတေတိ ဝိနိပါတေတိ ဒုက္ခေတိ ပါတိ၊ စိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘စိတ္တေန နီယတေ လောကော၊ စိတ္တေန ပရိကဿတီ’’တိ၊ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)၊

တဿ ပါတိနော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော။ ပတတိ ဝါ ဧတေန အပါယဒုက္ခေ သံသာရဒုက္ခေ စာတိ ပါတိ၊ တဏှာဒိသံကိလေသော။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘တဏှာ ဇနေဟိ ပုရိသံ၊ (သံ။ နိ။ ၁။၅၆-၅၇) တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅၊ ၁၀၅၊ အ။ နိ။ ၄။၉) စ အာဒိ၊

တတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။

အထ ¶ ဝါ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပါတိ၊ ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော၊ ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၀၊ သု။ နိ။ ၁၇၁)၊

တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။

အထ ဝါ ပါတော ဝိနိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါတီ၊ သံသာရော။ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။

အထ ဝါ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ‘‘ပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော၊ ပတိနော မောက္ခော ပတိမောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝါ မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ သော ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန မောက္ခော စာတိ ပတိမောက္ခော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ အာဒိမေတံ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝိတ္ထာရော။

အထ ¶ ဝါ ပ-ဣတိ ပကာရေ၊ အတီတိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခော။ ဣဒဉှိ သီလံ သယံ တဒင်္ဂဝသေန၊ သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပါတိမောက္ခော။ ပတိ ပတိ မောက္ခောတိ ဝါ ပတိမောက္ခော၊ တမှာ တမှာ ဝီတိက္ကမဒေါသတော ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော။ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ မောက္ခော ဝါ နိဗ္ဗာနံ၊ တဿ မောက္ခဿ ပတိဗိမ္ဗဘူတောတိ ပတိမောက္ခော။ သီလသံဝရော ဟိ သူရိယဿ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနဿ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂေါ ဝိယ ယထာရဟံ ကိလေသနိဗ္ဗာပနတော ပတိမောက္ခံ၊ ပတိမောက္ခံယေဝ ပါတိမောက္ခံ။

အထ ဝါ မောက္ခံ ပတိ ဝတ္တတိ၊ မောက္ခာဘိမုခန္တိ ဝါ ပတိမောက္ခံ၊ ပတိမောက္ခမေဝ ပါတိမောက္ခန္တိ ဧဝမေတ္ထ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ကာယိကဝါစသိကအဝီတိက္ကမသင်္ခါတေန အာစာရေန၊ နဝေသိယာဒိဂေါစရတာဒိသင်္ခါတေန ဂေါစရေန သမ္ပန္နော၊ သမ္ပန္နအာစာရဂေါစရောတိ ¶ အတ္ထော။ အပ္ပမတ္တကေသူတိ ပရိတ္တကေသု အနာပတ္တိဂမနီယေသု။ ‘‘ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတမတ္တေသူ’’တိ အပရေ။ ဝဇ္ဇေသူတိ ဂါရယှေသု။ တေ ပန ဧကန္တတော အကုသလသဘာဝါ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အကုသလဓမ္မေသူ’’တိ။ ဘယဒဿီတိ ဘယတော ဒဿနသီလော၊ ပရမာဏုမတ္တမ္ပိ ဝဇ္ဇံ သိနေရုပ္ပမာဏံ ဝိယ ကတွာ ဘာယနသီလော။ သမ္မာ အာဒိယိတွာတိ သမ္မဒေဝ သက္ကစ္စံ သဗ္ဗသောဝ အာဒိယိတွာ။ သိက္ခာပဒေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မန္တိ သမုဒါယတော အဝယဝနိဒ္ဓါရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သိက္ခာပဒေသု တံ တံ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယိတွာ သိက္ခတီ’’တိ အတ္ထမာဟ၊ သိက္ခာပဒမေဝ ဟိ သမာဒါတဗ္ဗံ သိက္ခိတဗ္ဗဉ္စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသု မူလပညတ္တိအနုပညတ္တိသဗ္ဗတ္ထပညတ္တိပဒေသပညတ္တိအာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ယံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပူရေတဗ္ဗံ သီလံ၊ တံ ပန ဒွါရဝသေန ဒုဝိဓမေဝါတိ အာဟ ‘‘ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ’’တိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ သိက္ခာပဒေသူတိ အာဓာရေ ဘုမ္မံ သိက္ခာဘာဂေသု ကဿစိ ဝိသုံ အဂ္ဂဟဏတော။ တေနာဟ ‘‘တံ သဗ္ဗ’’န္တိ။

အညတရံ ဒေဝဃဋန္တိ အညတရံ ဒေဝနိကာယံ။ အာဂါမီ ဟောတီတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန အာဂမနသီလော ဟောတိ။ အာဂန္တာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမိနာ အင်္ဂေနာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန။

သုက္ခဝိပဿကော ယေဘုယျေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသီ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုက္ခဝိပဿကဿ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကဘိက္ခုနော’’တိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ နိဂမေန္တော ‘‘ပဌမေန အင်္ဂေနာ’’တိအာဒိမာဟ။

စိတ္တဿ ¶ သုခုမဘာဝေါ ဣဓ သုခမတ္တဘာဝမာပန္နေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာပိ ဟိ တာ’’တိအာဒိ။ တန္တိဝသေနာတိ ကေဝလံ တန္တိဋ္ဌပနဝသေန၊ န ပန ထေရဿ ကဿစိ မဂ္ဂဿ ဝါ ဖလဿ ဝါ ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ၊ နာပိ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ယောဇနတ္ထာယာတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၈။ ဆဋ္ဌေ မဟာကစ္စာနောတိ ဂိဟိကာလေ ဥဇ္ဇေနိရညော ပုရောဟိတပုတ္တော အဘိရူပေါ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော စ။ ဝရဏာ နာမ ရုက္ခော၊ တဿ အဝိဒူရေ ဘဝတ္တာ နဂရမ္ပိ ဝရဏသဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဝရဏာ နာမ ဧကံ နဂရ’’န္တိ။ ဒွန္ဒပဒဿ ပစ္စေကံ အဘိသမ္ဗန္ဓော ဟောတီတိ ¶ ဟေတုသဒ္ဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမရာဂါဘိနိဝေသဟေတူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟေတုသဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓေ သတိ ယော အတ္ထော သမ္ဘဝတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမရာဂေန အဘိနိဝိဋ္ဌတ္တာတိ ဧတေန ကာမရာဂါဘိနိဝေသဟေတူတိ ဣမဿ အတ္ထံ ဒီပေတိ၊ တထာ ဝိနိဗဒ္ဓတ္တာတိအာဒီဟိ ကာမရာဂဝိနိဗဒ္ဓဟေတူတိအာဒီနံ။ တတော မုခေါတိ တဒဘိမုခေါ။ မာနန္တိ အာဠှကာဒိမာနဘဏ္ဍံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

၃၉။ သတ္တမေ မဓုရာယန္တိ ဥတ္တရမဓုရာယံ။ ဂုန္ဒာဝနေတိ ကဏှဂုန္ဒာဝနေ၊ ကာဠပိပ္ပလိဝနေတိ အတ္ထော။ ဇရာဇိဏ္ဏေတိ ဇရာယ ဇိဏ္ဏေ၊ န ဗျာဓိအာဒီနံ ဝသေန ဇိဏ္ဏသဒိသေ နာပိ အကာလိကေန ဇရာယ အဘိဘူတေ။ ဝယောဝုဒ္ဓေတိ ဇိဏ္ဏတ္တာ ဧဝ စဿ ဝယောဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ ဝုဒ္ဓေန သီလာဒိဝုဒ္ဓိယာ။ ဇာတိမဟလ္လကေတိ ဇာတိယာ မဟန္တတာယ စိရရတ္တတာယ မဟလ္လကေ၊ န ဘောဂပရိဝါရာဒီဟီတိ အတ္ထော။ အဒ္ဓဂတေတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓ-သဒ္ဒေါ ဒီဃကာလဝါစီတိ အာဟ ‘‘ဒီဃကာလဒ္ဓါနံ အတိက္ကန္တေ’’တိ။ ဝယောတိ ပုရိမပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝယ’’န္တိ၊ ဝဿသတဿ တတိယကောဋ္ဌာသသင်္ခါတံ ပစ္ဆိမဝယံ အနုပ္ပတ္တေတိ အတ္ထော။

ဘဝတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဘူမိ၊ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ။ ပရိပက္ကောတိ ပရိဏတော၊ ဝုဒ္ဓိဘာဝံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ မောဃဇိဏ္ဏောတိ အန္တော ထိရကရဏာနံ ဓမ္မာနံ အဘာဝေန တုစ္ဆဇိဏ္ဏော နာမ။ ဗာလဒါရကောပိ ဒဟရောတိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ယုဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိက္ကန္တပဌမဝယာ ဧဝ သတ္တာ သဘာဝေန ပလိတသိရာ ဟောန္တီတိ ပဌမဝယေ ဌိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သုသုကာဠကေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဒြေနာတိ လဒ္ဓကေန။ ဧကစ္စော ဟိ ဒဟရောပိ သမာနော ကာဏော ဝါ ဟောတိ ကုဏိအာဒီနံ ဝါ အညတရော၊ သော န ဘဒြေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော နာမ ဟောတိ။ ယော ပန အဘိရူပေါ ဟောတိ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နော ယံ ယဒေဝ အလင်္ကာရပရိဟာရံ ဣစ္ဆတိ၊ တေန တေန အလင်္ကတော ဒေဝပုတ္တော ဝိယ စရတိ၊ အယံ ဘဒြေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော နာမ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော’’တိအာဒိ။

ယမှိ ¶ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စာတိ ယမှိ ပုဂ္ဂလေ သောဠသဟာကာရေဟိ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ စတုဗ္ဗိဓံ သစ္စံ၊ ဉာဏေန သစ္ဆိကတတ္တာ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မော စ အတ္ထိ။ အဟိံသာတိ ¶ ဒေသနာမတ္တမေတံ၊ ယမှိ ပန စတုဗ္ဗိဓာပိ အပ္ပမညာဘာဝနာ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ သံယမော ဒမောတိ သီလဉ္စေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရော စ။ ဝန္တမလောတိ မဂ္ဂဉာဏေန နီဟဋမလော။ ဓီရောတိ ဓိတိသမ္ပန္နော။ ထေရောတိ သော ဣမေဟိ ထိရဘာဝကာရဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရောတိ ပဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

၄၀။ အဋ္ဌမေ ‘‘စောရာ ဗလဝန္တော ဟောန္တီ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ယေဟိ ကာရဏေဟိ တေ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ တေသံ သဗ္ဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ပက္ခသမ္ပန္နာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဝါသဋ္ဌာနသမ္ပန္နတာ ဂိရိဒုဂ္ဂါဒိသဗ္ဘာဝတော။ အတိယာတုန္တိ အန္တော ယာတုံ၊ ဂန္တုံ ပဝိသိတုန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန အန္တောပဝိသနံ ကေနစိ ကာရဏေန ဗဟိဂတဿ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ဇနပဒစာရိကံ စရိတွာ’’တိအာဒိ။ နိယျာတုန္တိ ဗဟိ နိက္ခမိတုံ။ တဉ္စ ဗဟိနိက္ခမနံ ဗဟိဒ္ဓါကရဏီယေ သတိ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘စောရာ ဇနပဒံ ဝိလုမ္ပန္တီ’’တိအာဒိ။ အနုသညာတုန္တိ အနုသဉ္စရိတုံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

၄၁။ နဝမေ မိစ္ဆာပဋိပတ္တာဓိကရဏဟေတူတိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထကောတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ကရဏဟေတူ’’တိ။ န အာရာဓကောတိ န သမ္ပာဒကော န ပရိပူရကော။ ဉာယတိ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတီတိ ဉာယော၊ သော ဧဝ တံသမင်္ဂိနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခပါတတော ဓာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မောတိ ဉာယော ဓမ္မော၊ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ပနေတ္ထ သဟ ဝိပဿနာယ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘သဟဝိပဿနကံ မဂ္ဂ’’န္တိ။ အာရာဓနံ နာမ သံသိဒ္ဓိ၊ သာ ပန ယသ္မာ သမ္ပာဒနေန ပရိပူရဏေန ဣစ္ဆိတာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပာဒေတုံ ပူရေတု’’န္တိ။

၄၂။ ဒသမေ ဒုဂ္ဂဟိတေဟီတိ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ ဒုဋ္ဌု ဂဟိတေဟိ၊ ဦနာဓိကဝိပရီတပဒပစ္စာဘဋ္ဌာဒိဝသေန ဝိလောမေတွာ ဂဟိတေဟီတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဂဟိတေဟီတိ ဣဒံ ပန နိဒဿနမတ္တံ ဒုဂ္ဂဟဿ ဦနာဓိကာဒိဝသေနပိ သမ္ဘဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္တနော ဒုဂ္ဂဟိတသုတ္တန္တာနံယေဝ အတ္ထဉ္စ ပါဠိဉ္စ ဥတ္တရိတရံ ကတွာ ဒဿေန္တီ’’တိ။

သမစိတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပရိသဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၃။ ပဉ္စမဿ ¶ ပဌမေ ဥဒ္ဓစ္စေန သမန္နာဂတာတိ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာယ၊ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာယ၊ အဝဇ္ဇေ ဝဇ္ဇသညိတာယ၊ ဝဇ္ဇေ အဝဇ္ဇသညိတာယ ¶ ဥဒ္ဓစ္စပ္ပကတိကာ။ ယေ ဟိ ဝိနယေ အပကတညုနော သံကိလေသဝေါဒါနိယေသု ဓမ္မေသု န ကုသလာ သကိဉ္စနကာရိနော ဝိပ္ပဋိသာရဗဟုလာ၊ တေသံ အနုပ္ပန္နဉ္စ ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဘိယျောဘာဝံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတိ။ သာရာဘာဝေန တုစ္ဆတ္တာ နဠော ဝိယာတိ နဠော၊ မာနောတိ အာဟ ‘‘ဥန္နဠာတိ ဥဂ္ဂတနဠာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဋ္ဌိတတုစ္ဆမာနာ’’တိ။ မာနော ဟိ သေယျဿ သေယျောတိ သဒိသောတိ စ ပဝတ္တိယာ ဝိသေသတော တုစ္ဆော။ စာပလ္လေနာတိ စပလဘာဝေန၊ တဏှာလောလုပ္ပေနာတိ အတ္ထော။ မုခခရာတိ မုခေန ဖရုသာ၊ ဖရုသဝါဒိနောတိ အတ္ထော။

ဝိကိဏ္ဏဝါစာတိ ဝိဿဋဝစနာ သမ္ဖပ္ပလာပိတာယ အပရိယန္တဝစနာ။ တေနာဟ ‘‘အသံယတဝစနာ’’တိအာဒိ။ ဝိဿဋ္ဌသတိနောတိ သတိဝိရဟိတာ။ ပစ္စယဝေကလ္လေန ဝိဇ္ဇမာနာယပိ သတိယာ သတိကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ န သမ္ပဇာနန္တီတိ အသမ္ပဇာနာ၊ တံယောဂနိဝတ္တိယံ စာယံ အကာရော ‘‘အဟေတုကာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၂)၊ အဘိက္ခုကော အာဝါသော’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၇၆) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပညာ’’တိ၊ ပညာရဟိတာတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာတိ ဥဗ္ဘန္တစိတ္တာ။ သမာဓိဝိရဟေန လဒ္ဓါကာသေန ဥဒ္ဓစ္စေန တေသံ သမာဓိဝိရဟာနံ စိတ္တံ နာနာရမ္မဏေသု ပရိဗ္ဘမတိ ဝနမက္ကဋော ဝိယ ဝနသာခါသု။ ပါကတိန္ဒြိယာတိ သံဝရာဘာဝေန ဂိဟိကာလေ ဝိယ ဝိဝဋဣန္ဒြိယာ။ တေနာဟ ‘‘ပကတိယာ ဌိတေဟီ’’တိအာဒိ။ ဝိဝဋေဟီတိ အသံဝုတေဟိ။

၄၄။ ဒုတိယေ ဘဏ္ဍနံ ဝုစ္စတိ ကလဟဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ ကလဟဿ ဟေတုဘူတာ ပရိဘာသာ တံသဒိသီ စ အနိဋ္ဌကိရိယာ ဘဏ္ဍနံ နာမ။ ကလဟဇာတာတိ ဟတ္ထပရာမာသာဒိဝသေန မတ္ထကပ္ပတ္တော ကလဟော ဇာတော ဧတေသန္တိ ကလဟဇာတာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိရုဒ္ဓဝါဒန္တိ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ နာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဘူတံ ဝိဝါဒံ။ မုခသန္နိဿိတတာယ ဝါစာ ဣဓ ‘‘မုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဒုဗ္ဘာသိတာ ဝါစာ မုခသတ္တိယောတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သင်္ဃကမ္မံ သီမာပရိစ္ဆိန္နေဟိ ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ဧကကမ္မံ နာမ။ ပဉ္စဝိဓောပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧကတော ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ ဧကုဒ္ဒေသော နာမ။ ပညတ္တံ ပန သိက္ခာပဒံ သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခတာ နာမ ¶ ။ ပါဠိယံ ခီရောဒကီဘူတာတိ ယထာ ခီရဉ္စ ¶ ဥဒကဉ္စ အညမညံ သံသန္ဒတိ၊ ဝိသုံ န ဟောတိ၊ ဧကတ္တံ ဝိယ ဥပေတိ။ သတိပိ ဟိ ဥဘယေသံ ကလာပါနံ ပရမတ္ထတော ဘေဒေ ပစုရဇနေဟိ ပန ဒုဝိညေယျနာနတ္တံ ခီရောဒကံ သမောဒိတံ အစ္စန္တမေဝ သံသဋ္ဌံ ဝိယ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ သာမဂ္ဂိဝသေန ဧကတ္တူပဂတစိတ္တုပ္ပာဒါ ဝိယာတိ ခီရောဒကီဘူတာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မေတ္တာစက္ခူဟီတိ မေတ္တာစိတ္တံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဩလောကနစက္ခူဟိ။ တာနိ ဟိ ပိယဘာဝဒီပနတော ‘‘ပိယစက္ခူနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

၄၅။ တတိယေ အဂ္ဂဝတီတိ ဧတ္ထ အဂ္ဂ-သဒ္ဒေါ ဥတ္တမပရိယာယော၊ တေန ဝိသိဋ္ဌဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ ဝိသိဋ္ဌာယ ဝါ ပဋိပတ္တိယာ ဂဟဏံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘အဂ္ဂဝတီတိ ဥတ္တမပုဂ္ဂလဝတီ’’တိအာဒိ။ အဝိဂတတဏှတာယ တံ တံ ပရိက္ခာရဇာတံ ဗဟုံ လန္တိ အာဒိယန္တီတိ ဗဟုလာ၊ ဗဟုလာ ဧဝ ဗာဟုလိကာ ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈၊ မ။ နိ။ ၁။၂၄၆)။ တေ ပန ယသ္မာ ပစ္စယဗဟုဘာဝါယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘စီဝရာဒိဗာဟုလ္လာယ ပဋိပန္နာ’’တိ။ သိက္ခာယ အာဒရဂါရဝါဘာဝတော သိထိလံ အဒဠှံ ဂဏှန္တီတိ သာထလိကာတိ ဝုတ္တံ။ သိထိလန္တိ စ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ သိထိလသဒ္ဒေန ဝါ သမာနတ္ထဿ သာထလသဒ္ဒဿ ဝသေန သာထလိကာတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝဂမနဋ္ဌေနာတိ အဓောဂမနဋ္ဌေန၊ ဩရမ္ဘာဂိယဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဥပဓိဝိဝေကေတိ သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂတာယ ဥပဓိဝိဝိတ္တေ။ ဩရောပိတဓုရာတိ ဥဇ္ဈိတုဿာဟာ။ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝီရိယန္တိ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ဝီရိယံ။

၄၆။ စတုတ္ထေ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ပစ္စက္ခတော အဂ္ဂဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တကမေဝ ဒုက္ခန္တိ တဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ အဂ္ဂဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဣတော ဥဒ္ဓံ ဒုက္ခံ နတ္ထီတိ အနဝသေသေတွာ အဂ္ဂဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ယထာသဘာဝတော နပ္ပဇာနန္တီတိ သရသလက္ခဏပ္ပဋိဝေဓေန အသမ္မောဟတော နပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။ အသမ္မောဟပဋိဝေဓော စ ယထာ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္စာ ဒုက္ခဿ ရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိ။ အစ္စန္တက္ခယောတိ အစ္စန္တက္ခယနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ။ အသမုပ္ပတ္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏဘူတံ အာဂမ္မ တဒုဘယမ္ပိ နိရုဇ္ဈတိ၊ တံ တေသံ အသမုပ္ပတ္တိ နိဗ္ဗာနံ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။

၄၇။ ပဉ္စမေ ¶ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတေန ‘‘ပရိသာကသဋော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကသဋပရိသာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ကသဋပရိသာ’’တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပရိသာကသဋော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိသာမဏ္ဍောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

၄၈။ ဆဋ္ဌေ ¶ ဂမ္ဘီရာတိ အဂါဓာ ဒုက္ခောဂါဠှာ။ ပါဠိဝသေနာတိ ဣမိနာ ယော ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါယ ဝိသယော ဂမ္ဘီရဘာဝေါ၊ တမာဟ။ ဓမ္မပ္ပဋိဝေဓဿ ဟိ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မဿ ပါဠိယာ ဒုက္ခောဂါဠှတာယ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ။ ‘‘ပါဠိဝသေန ဂမ္ဘီရာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သလ္လသုတ္တသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တံ တဿ ‘‘အနိမိတ္တမနညာတ’’န္တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၅၇၉) ပါဠိဝသေန ဂမ္ဘီရတာယ လဗ္ဘနတော။ တထာ ဟိ တတ္ထ တာ ဂါထာ ဒုဝိညေယျရူပါ တိဋ္ဌန္တိ။ ဒုဝိညေယျဉှိ ဉာဏေန ဒုက္ခောဂါဠှန္တိ ကတွာ ‘‘ဂမ္ဘီရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဗ္ဗာပရမ္ပေတ္ထ ကာသဉ္စိ ဂါထာနံ ဒုဝိညေယျတာယ ဒုက္ခောဂါဠှမေဝ၊ တသ္မာ တံ ‘‘ပါဠိဝသေန ဂမ္ဘီရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာဝ နယေန ‘‘အတ္ထဝသေန ဂမ္ဘီရာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဿ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉ အာဒယော) အတ္ထဝသေန ဂမ္ဘီရတာ သုဝိညေယျာဝ။ လောကံ ဥတ္တရတီတိ လောကုတ္တရော၊ နဝဝိဓော အပ္ပမာဏဓမ္မော။ သော အတ္ထဘူတော ဧတေသံ အတ္ထီတိ လောကုတ္တရာ။ တေနာဟ ‘‘လောကုတ္တရအတ္ထဒီပကာ’’တိ။

သတ္တသုညံ ဓမ္မမတ္တမေဝါတိ သတ္တေန အတ္တနာ သုညံ ကေဝလံ ဓမ္မမတ္တမေဝ။ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗန္တိ လိင်္ဂဝစနဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ စ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗေ စာ’’တိ။ ကဝိနော ကမ္မံ ကဝိတာ။ ယံ ပနဿ ကမ္မံ၊ တံ တေန ကတန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကဝိတာတိ ကဝီဟိ ကတာ’’တိ။ ဣတရန္တိ ကာဝေယျာတိ ပဒံ၊ ကာဗျန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာဗျန္တိ စ ကဝိနာ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ ဝိစိတြအက္ခရာတိ ဝိစိတ္တာကာရက္ခရာ ဝိညာပနီယာ။ သာသနတော ဗဟိဘူတာတိ န သာသနာဝစရာ။ တေသံ သာဝကေဟီတိ ဗုဒ္ဓါနံ သာဝကာတိ အပညာတာနံ ယေသံ ကေသဉ္စိ သာဝကေဟိ။ န စေဝ အညမညံ ပဋိပုစ္ဆန္တီတိ ယေ ဝါစေန္တိ၊ ယေ စ သုဏန္တိ၊ တေ အညမညံ အတ္ထာဒိံ နပ္ပဋိပုစ္ဆန္တိ၊ ကေဝလံ ဝါစနသဝနမတ္တေနေဝ ပရိတုဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ စာရိကံ န ဝိစရန္တီတိ အသုကသ္မိံ ဌာနေ အတ္ထာဒိံ ဇာနန္တာ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆနတ္ထာယ စာရိကံ န ဂစ္ဆန္တိ တာဒိသဿ ပုဂ္ဂလဿ အဘာဝတော တဿ စ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓတော။ ကထံ ရောပေတဗ္ဗန္တိ ကေန ပကာရေန နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ အတ္ထော နာမ သဘာဝတော အနုသန္ဓိတော သမ္ဗန္ဓတော ¶ ပုဗ္ဗာပရတော အာဒိပရိယောသာနတော စ ဉာတော သမ္မာဉာတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကော အတ္ထော’’တိအာဒိ။ အနုတ္တာနီကတန္တိ အက္ခရသန္နိဝေသာဒိနာ အနုတ္တာနီကတံ။ ကင်္ခါယာတိ သံသယဿ။

၄၉။ သတ္တမေ ကိလေသေဟီ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသံ၊ စတ္တာရော ပစ္စယာ။ တဒေဝ ဂရု ဂရုကာတဗ္ဗံ ဧတေသံ၊ န ဓမ္မောတိ အာမိသဂရူ။ တေနာဟ ‘‘လောကုတ္တရဓမ္မံ လာမကတော ဂဟေတွာ ဌိတပရိသာ’’တိ။ ဥဘတော ဘာဂတော ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော။ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ ဒွေ ဝါရေ ဝိမုတ္တော။ ပညာယ ဝိမုတ္တောတိ သမထသန္နိဿယေန ဝိနာ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ ဝိမုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝေါ’’တိ ¶ ။ ကာယေနာတိ နာမကာယေန။ ဈာနဖဿံ ဖုသိတွာတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိသညိတံ ဈာနဖဿံ အဓိဂမဝသေန ဖုသိတွာ။ ပစ္ဆာ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ယထာ အာလောစိတံ နာမကာယေန သစ္ဆိကရောတီတိ ကာယသက္ခီ။ န တု ဝိမုတ္တော ဧကစ္စာနံ အာသဝါနံ အပရိက္ခီဏတ္တာ။ ဒိဋ္ဌန္တံ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌဿ အန္တော အနန္တရော ကာလော ဒိဋ္ဌန္တော၊ ဒဿနသင်္ခါတဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ပဌမဖလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဣမေ ဒွေပိ ဆသု ဌာနေသု လဗ္ဘန္တီ’’တိ။

သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုတ္တောတိ ဧတေန သဗ္ဗထာ အဝိမုတ္တဿ သဒ္ဓါမတ္တေန ဝိမုတ္တဘာဝဒဿနေန သဒ္ဓါဝိမုတ္တဿ သေက္ခဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝါ သဒ္ဓါယ အဝိမုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဆသု ဌာနေသူတိ ပဌမဖလတော ပဋ္ဌာယ ဆသု ဌာနေသု။ ဓမ္မံ အနုဿရတီတိ ပဌမမဂ္ဂပညာသင်္ခါတံ ဓမ္မံ အနုဿရတိ။ သဒ္ဓံ အနုဿရတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥဘောပိ ဟေတေ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌာယေဝ။ ဣမံ ကသ္မာ ဂဏှန္တီတိ ဧဝံ ဧကန္တပါသံသေသု အရိယေသု ဂယှမာနေသု ဣမံ ဧကန္တနိန္ဒိတံ လာမကံ ဒုဿီလံ ကသ္မာ ဂဏှန္တိ။ သဗ္ဗေသု သဗ္ဗတာ သဒိသေသု လဗ္ဘမာနောပိ ဝိသေသော န ပညာယတိ၊ ဝိသဘာဂေ ပန သတိ ဧဝ ပညာယတိ ပဋဘာဝေန ဝိယ စိတ္တပဋဿာတိ အာဟ ‘‘ဧကစ္စေသု ပနာ’’တိအာဒိ။ ဂန္ထိတာတိ အဝဗဒ္ဓါ။ မုစ္ဆိတာတိ မုစ္ဆံ သမ္မောဟံ အာပန္နာ။ ဆန္ဒရာဂအပကဍ္ဎနာယာတိ ဆန္ဒရာဂဿ အပနယနတ္ထံ။ နိဿရဏပညာယာတိ တတော နိဿရဏာဝဟာယ ပညာယ ဝိရဟိတာ။

ပညာဓုရေနာတိ ¶ ဝိပဿနာဘိနိဝေသေန။ အဘိနိဝိဋ္ဌောတိ ဝိပဿနာမဂ္ဂံ ဩတိဏ္ဏော။ တသ္မိံ ခဏေတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ။ ဓမ္မာနုသာရီ နာမ ပညာသင်္ခါတေန ဓမ္မေန အရိယမဂ္ဂသောတဿ အနုဿရဏတော။ ကာယသက္ခီ နာမ နာမကာယေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗဿ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကရဏတော။ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒါနံ ဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ။ အရူပဇ္ဈာနေဟိ ရူပကာယတော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သေသကာယတောတိ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ။ ဒိဋ္ဌန္တံ ပတ္တော၊ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝါ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌန္တံ ပတ္တောတိ ဒဿနသင်္ခါတဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌတ္တာတိ စတုသစ္စဒဿနသင်္ခါတာယ ပညာယ နိရောဓဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဈာနဖဿရဟိတာယ သာတိသယာယ ပညာယ ဧဝ ဝိမုတ္တောတိ ပညာဝိမုတ္တော။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

၅၀။ အဋ္ဌမေ န သမာတိ ဝိသမာ။ ကာယကမ္မာဒီနံ ဝိသမတ္တာ တတော ဧဝ တတ္ထ ပက္ခလနံ သုလဘန္တိ အာဟ ‘‘သပက္ခလနဋ္ဌေနာ’’တိ။ နိပ္ပက္ခလနဋ္ဌေနာတိ ပက္ခလနာဘာဝေန။ ဥဒ္ဓမ္မာနီတိ ဓမ္မတော အပေတာနိ။ ဥဗ္ဗိနယာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

၅၁။ နဝမေ ¶ အဓမ္မိကာတိ အဓမ္မေ နိယုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဓမ္မာ’’တိ၊ ဓမ္မရဟိတာတိ အတ္ထော။

၅၂။ ဒသမေ ဂဏှန္တီတိ ပဝတ္တေန္တိ။ န စေဝ အညမညံ သညာပေန္တီတိ မူလတော ပဋ္ဌာယ တံ အဓိကရဏံ ယထာ ဝူပသမ္မတိ၊ ဧဝံ အညမညံ ဣတရီတရေ န သမ္မာ ဇာနာပေန္တိ။ သညာပနတ္ထံ သန္နိပါတေ သတိ တတ္ထ ယုတ္တပတ္တကရဏေန သညတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေ ပန သညာပနတ္ထံ န သန္နိပတန္တိ။ န ပေက္ခာပေန္တီတိ တံ အဓိကရဏံ မူလတော ပဋ္ဌာယ အညမညံ န ပေက္ခာပေန္တိ။ အသညတ္တိယေဝ အတ္တနာ ဂဟိတပက္ခဿ ဗလံ ဧတေသန္တိ အသညတ္တိဗလာ။ န တထာ မန္တေန္တီတိ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသိအာဓာနဂ္ဂါဟိဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂိဘာဝေန တထာ န မန္တေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ထာမသာ’’တိအာဒိ။ ဥတ္တာနတ္ထောယေဝ ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တပ္ပဋိပက္ခေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။

ပရိသဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။

၂။ ဒုတိယပဏ္ဏာသကံ

(၆) ၁။ ပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၅၃။ ဒုတိယပဏ္ဏာသကဿ ¶ ¶ ပဌမေ ဟိတဂ္ဂဟဏေန မေတ္တာ ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ န ကရုဏာ၊ အနုကမ္ပာဂဟဏေန ပန ကရုဏာတိ စက္ကဝတ္တိနာ သဒ္ဓိံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘လောကာနုကမ္ပာယာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ နိပ္ပရိယာယတော လောကာနုကမ္ပာ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါဓီနာတိ။ ဒွေတိ မနုဿဒေဝသမ္ပတ္တိဝသေန ဒွေ သမ္ပတ္တိယော။ တာ ဒွေ၊ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိ စာတိ တိဿော။

၅၄။ ဒုတိယေ ဗဟုသော လောကေ န စိဏ္ဏာ န ပဝတ္တာ မနုဿာတိ အာစိဏ္ဏမနုဿာ။ ကဒါစိဒေဝ ဟိ နေသံ လောကေ နိဗ္ဗတ္တိ အဘူတပုဗ္ဗာ ဘူတာတိ အဗ္ဘုတမနုဿာ။

၅၅။ တတိယေ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အနုတာပံ ကရောတိ တဿ ဧကဗုဒ္ဓခေတ္တဘာဝတော။

၅၆။ စတုတ္ထေ ထူပဿ ယုတ္တာတိ ဓာတုယော ပက္ခိပိတွာ ထူပကရဏဿ ယုတ္တာ။

၅၇။ ပဉ္စမေ အတ္တနော အာနုဘာဝေနာတိ သယမ္ဘုဉာဏေန။ ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓဝန္တော။

၅၈။ ဆဋ္ဌေ ပဟီနတ္တာ န ဘာယတီတိ အတ္တသိနေဟာဘာဝတော န ဘာယတိ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ၊ အတ္တသိနေဟဿ ပဋိဃဿ တဒေကဋ္ဌသမ္မောဟဿ စ ဝသေန ဘာယနံ ဟောတီတိ တေသမ္ပိ ပဟီနတ္တာ န ဘာယတိ၊ အညထာ သောတာပန္နာဒီနံ အဘယေန ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဗလဝတ္တာတိ ဧတ္ထ အဟံကာရသမ္မောဟနတာဒီနမ္ပိ ဗလဝတ္တာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၅၉။ သတ္တမေ အဿာဇာနီယောတိ လိခန္တိ၊ ဥသဘာဇာနီယောတိ ပန ပါဌောတိ။

၆၁။ နဝမေ တတ္ထာတိ အန္တရာပဏေ။ ဧကောတိ ဒွီသု ကိန္နရေသု ဧကော။ အမ္ဗိလိကာဖလဉ္စ အဒ္ဒသာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ အမ္ဗိလိကာဖလန္တိ တိန္တိဏီဖလန္တိ ¶ ဝဒန္တိ၊ စတုရမ္ဗိလန္တိ အပရေ။ ဒွေ အတ္ထေတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တေ ဒွေ အတ္ထေ။

၆၂။ ဒသမေ ¶ ယထာအာရဒ္ဓေ ကိစ္စေ ဝတ္တမာနေ အန္တရာ ဧဝ ပဋိဂမနံ ပဋိဝါနံ၊ နတ္ထိ ဧတဿ ပဋိဝါနန္တိ အပ္ပဋိဝါနော။ တတ္ထ အသံကောစပ္ပတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အနုက္ကဏ္ဌိတော’’တိအာဒိ။

၆၃။ ဧကာဒသမေ သန္နိဝါသန္တိ သဟဝါသံ။ ယထာ အသပ္ပုရိသာ သဟ ဝသန္တာ အညမညံ အဂါရဝေန အနာဒရိယံ ကရောန္တိ၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန သပ္ပုရိသာနံ သဂါရဝပ္ပဋိပတ္တိဒဿနပရမိဒံ သုတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၆၄။ ဒွါဒသမေ ဒွီသုပိ ပက္ခေသူတိ ဝိဝါဒါပန္နာနံ ဘိက္ခူနံ ဒွီသုပိ ပက္ခေသု။ သံသရမာနာတိ ပဝတ္တမာနာ။ ဒိဋ္ဌိပဠာသောတိ ဒိဋ္ဌိသန္နိဿယော ပဠာသော ယုဂဂ္ဂါဟော။ အာဃာတေန္တောတိ အာဟနန္တော ဗာဓေန္တော။ အနဘိရာဓနဝသေနာတိ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ တဒညေသဉ္စ အတ္ထဿ အနဘိရာဓနဝသေန။ သဗ္ဗမ္ပေတန္တိ ဝစီသံသာရောတိ သဗ္ဗမ္ပေတံ။ အတ္တနော စိတ္တေ ပရိသာယ စ စိတ္တေတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။

ပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၇) ၂။ သုခဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၆၅။ ဒုတိယဿ ပဌမေ သဗ္ဗကာမနိပ္ဖတ္တိမူလကံ သုခန္တိ အနဝသေသဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထုနိပ္ဖတ္တိဟေတုကံ ကာမသုခံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာမူလကံ သုခန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဟေတုကံ ပဝိဝေကသုခံ။

၆၆။ ဒုတိယေ ကာမေတိ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ တေဘူမကေ ဓမ္မေ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကမနီယဋ္ဌေန ကာမာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁)။ နေက္ခမ္မံ ဝုစ္စတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဃရဗန္ဓနတော နိက္ခန္တတ္တာ။ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ –

‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိပဿနာ၊

သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ နေက္ခမ္မန္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၀၉) –

ဟိ ဝုတ္တံ။

၆၇။ တတိယေ ¶ ¶ ဥပဓီ ဝုစ္စန္တိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ၊ တန္နိဿိတံ သုခံ ဥပဓိသုခံ။ တပ္ပဋိပက္ခတော နိရုပဓိသုခံ လောကုတ္တရသုခံ။

၆၈။ စတုတ္ထေ ဝဋ္ဋပရိယာပန္နံ သုခံ ဝဋ္ဋသုခံ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ သုခံ ဝိဝဋ္ဋသုခံ။

၆၉။ ပဉ္စမေ သံကိလေသန္တိ သံကိလိဋ္ဌံ။ တေနာဟ ‘‘ဝဋ္ဋဂါမိသုခ’’န္တိ။ ဝိဝဋ္ဋသုခန္တိ မဂ္ဂဖလသဟဂတံ သုခံ။

၇၀။ ဆဋ္ဌေ အရိယာနမေဝ သုခံ အရိယသုခံ၊ အရိယဉ္စ တံ သုခဉ္စာတိပိ အရိယသုခံ။ အနရိယာနမေဝ သုခံ အနရိယသုခံ။ အနရိယဉ္စ တံ သုခဉ္စာတိပိ အနရိယသုခံ။

၇၁။ သတ္တမေ တန္တိ စေတသိကသုခံ။

၇၂။ အဋ္ဌမေ သဟ ပီတိယာ ဝတ္တတီတိ သပ္ပီတိကံ၊ ပီတိသဟဂတံ သုခံ။ သဘာဝတော ဝိရာဂတော စ နတ္ထိ ဧတဿ ပီတီတိ နိပ္ပီတိကံ သုခံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပနေတ္ထ ဈာနသုခမေဝ ဥဒ္ဓဋံ၊ တထာ စ ‘‘လောကိယသပ္ပီတိကသုခတော လောကိယနိပ္ပီတိကသုခံ အဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ လောကိယနိပ္ပီတိကမ္ပိ ဟိ အဂ္ဂံ လဗ္ဘတေဝါတိ ဘူမန္တရံ ဘိန္ဒိတွာ အဂ္ဂဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၇၃။ နဝမေ သာတသဘာဝမေဝ သုခံ သာတသုခံ၊ န ဥပေက္ခာသုခံ ဝိယ အသာတသဘာဝံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကာယဝိညာဏသဟဂတမ္ပိ သာတသုခမေဝ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘တီသု ဈာနေသု သုခ’’န္တေဝ ဝုတ္တံ။

၇၄။ ဒသမေ သမာဓိသမ္ပယုတ္တံ သုခံ သမာဓိသုခံ။ န သမာဓိသမ္ပယုတ္တံ သုခံ အသမာဓိသုခံ။

၇၅။ ဧကာဒသမေ သုတ္တန္တကထာ ဧသာတိ ‘‘သပ္ပီတိကံ ဈာနဒွယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၇၇။ တေရသမေ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တံ အာရမ္မဏံ ဧတဿာတိ ရူပါရမ္မဏံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏံ ပန ယဒဿ ပဋိယောဂီ၊ တေန သမာနယောဂက္ခမဒဿနပရံ။ ယံ ကိဉ္စိ ရူပန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန အရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သုခဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၈) ၃။ သနိမိတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၇၈-၇၉။ တတိယဿ ¶ ¶ ပဌမေ နိမီယတိ ဧတ္ထ ဖလံ အဝသေသပစ္စယေဟိ ပက္ခိပီယတိ ဝိယာတိ နိမိတ္တံ၊ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သနိမိတ္တာတိ သကာရဏာ’’တိ။ ဒုတိယာဒီသူတိ ဒုတိယသုတ္တာဒီသု။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ နိဒါနာဒိပဒါနမ္ပိ ကာရဏပရိယာယမေဝ ဒီပေတိ။ နိဒဒါတိ ဖလန္တိ နိဒါနံ၊ ဟိနောတိ ဖလံ ပတိဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ ဟေတု၊ သင်္ခရောတိ ဖလန္တိ သင်္ခါရော၊ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဖလံ ဧတီတိ ပစ္စယော၊ ရုပ္ပတိ နိရုပ္ပတိ ဖလံ ဧတ္ထာတိ ရူပန္တိ ဧဝံ နိဒါနာဒိပဒါနမ္ပိ ဟေတုပရိယာယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၈၄။ သတ္တမေ ပစ္စယဘူတာယာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘူတာယ။

၈၇။ ဒသမေ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတောတိ သင်္ခတော၊ သင်္ခတော ဓမ္မော အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ သင်္ခတာရမ္မဏာ။ မဂ္ဂက္ခဏေ န ဟောန္တိ နာမ ပဟီယန္တီတိ ကတွာ။ နာဟေသုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝုစ္စန္တီ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ယာဝ အရဟတ္တာ ဒေသနာ ဒေသိတာ တံတံသုတ္တပရိယောသာနေ ‘‘န ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

သနိမိတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၉) ၄။ ဓမ္မဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၈၈။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ ဖလသမာဓီတိ စတူသုပိ အရိယဖလေသု သမာဓိ။ တထာ ဖလပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၈၉။ ဒုတိယေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ ပဂ္ဂါဟော။ န ဝိက္ခိပတီတိ အဝိက္ခေပေါ။

၉၀။ တတိယေ နမနဋ္ဌေန နာမံ။ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပံ။ သမ္မသနစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာ’’တွေဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မ-ကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒဉာဏံ နာမ ကထိတ’’န္တိ။

၉၁။ စတုတ္ထေ ¶ ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ဝိမုစ္စနဋ္ဌေန ဝိမုတ္တိ။

၉၂။ ပဉ္စမေ ¶ ဘဝေါ နာမ သဿတံ သဒါ ဘာဝတော၊ သဿတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ ဝိဘဝေါ နာမ ဥစ္ဆေဒေါ ဝိနာသနဋ္ဌေန၊ ဝိဘဝဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ။

၉၅။ အဋ္ဌမေ ဒုက္ခံ ဝစော ဧတသ္မိံ ဝိပ္ပဋိကူလဂါဟိမှိ ဝိပစ္စနီကသာတေ အနာဒရေ ပုဂ္ဂလေတိ ဒုဗ္ဗစော၊ တဿ ကမ္မံ ဒေါဝစဿံ၊ တဿ ဒုဗ္ဗစဿ ပုဂ္ဂလဿ အနာဒရိယဝသေန ပဝတ္တာ စေတနာ။ တဿ ဘာဝေါ ဒေါဝစဿတာ။ တဿ ဘာဝေါတိ စ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ဒေါဝစဿဿ အတ္ထိဘာဝေါ၊ အတ္ထတော ဒေါဝစဿမေဝ။ ဝိတ္ထာရတော ပနေသာ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဒေါဝစဿတာ? သဟဓမ္မိကေ ဝုစ္စမာနေ ဒေါဝစဿာယ’’န္တိ အဘိဓမ္မေ အာဂတာ။ သာ အတ္ထတော သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဟောတိ။ စတုန္နံ ဝါ ခန္ဓာနံ ဧတေနာကာရေန ပဝတ္တာနံ ဧတံ အဓိဝစနန္တိ ဝဒန္တိ။

ပါပယောဂတော ပါပါ အဿဒ္ဓါဒယော ပုဂ္ဂလာ ဧတဿ မိတ္တာတိ ပါပမိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ ပါပမိတ္တတာ။ ဝိတ္ထာရတော ပနေသာ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ပါပမိတ္တတာ? ယေ တေ ပုဂ္ဂလာ အဿဒ္ဓါ ဒုဿီလာ အပ္ပဿုတာ မစ္ဆရိနော ဒုပ္ပညာ။ ယာ တေသံ သေဝနာ နိသေဝနာ သံသေဝနာ ဘဇနာ သမ္ဘဇနာ ဘတ္တိ သမ္ဘတ္တိ တံသမ္ပဝင်္ကတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၃၃) ဧဝံ အာဂတာ။ သာပိ အတ္ထတော ဒေါဝစဿတာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယာယ ဟိ စေတနာယ ပုဂ္ဂလော ပါပသမ္ပဝင်္ကော နာမ ဟောတိ၊ သာ စေတနာ စတ္တာရောပိ ဝါ အရူပိနော ခန္ဓာ တဒါကာရပ္ပဝတ္တာ ပါပမိတ္တတာ။

၉၆။ နဝမေ သုခံ ဝစော ဧတသ္မိံ ပဒက္ခိဏဂါဟိမှိ အနုလောမသာတေ သာဒရေ ပုဂ္ဂလေတိ သုဗ္ဗစောတိအာဒိနာ၊ ကလျာဏာ သဒ္ဓါဒယော ပုဂ္ဂလာ ဧတဿ မိတ္တာတိ ကလျာဏမိတ္တောတိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၉၇။ ဒသမေ ပထဝီဓာတုအာဒယော သုခဓာတုကာမဓာတုအာဒယော စ ဧတာသွေဝ အန္တောဂဓာတိ ဧတာသု ကောသလ္လေ ဒဿိတေ တာသုပိ ကောသလ္လံ ဒဿိတမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓာတူတိ ဇာနနန္တိ ဣမိနာ အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သဘာဝပရိစ္ဆေဒိကာ သဝနဓာရဏသမ္မသနပ္ပဋိဝေဓပညာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဓာတူနံ သဝနဓာရဏပညာ သုတမယာ၊ ဣတရာ ဘာဝနာမယာ။ တတ္ထာပိ သမ္မသနပညာ လောကိယာ ¶ ။ ဝိပဿနာ ဟိ သာ၊ ဣတရာ လောကုတ္တရာ။ လက္ခဏာဒိဝသေန အနိစ္စာဒိဝသေန စ မနသိကရဏံ မနသိကာရော၊ တတ္ထ ကောသလ္လံ မနသိကာရကုသလတာ။ အဋ္ဌာရသန္နံယေဝ ¶ ဓာတူနံ သမ္မသနပ္ပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏပညာ မနသိကာရကုသလတာ၊ သာ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တိဓာ ဘိန္နာ။ တထာ ဟိ သမ္မသနပညာ တဿာ အာဒိ၊ ပဋိဝေဓပညာ မဇ္ဈေ၊ ပစ္စဝေက္ခဏပညာ ပရိယောသာနံ။

၉၈။ ဧကာဒသမေ အာပတ္တိယောဝ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ။ တာ ပန အန္တရာပတ္တီနံ အဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စ၊ တာသံ ဂဟဏေန သတ္တ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စန္နဉ္စ သတ္တန္နဉ္စ အာပတ္တိက္ခန္ဓာန’’န္တိ။ ဇာနနန္တိ ‘‘ဣမာ အာပတ္တိယော၊ ဧတ္တကာ အာပတ္တိယော၊ ဧဝဉ္စ တာသံ အာပဇ္ဇနံ ဟောတီ’’တိ ဇာနနံ။ ဧဝံ တိပ္ပကာရေန ဇာနနပညာ ဟိ အာပတ္တိကုသလတာ နာမ။ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပနပ္ပယောဂတာယ ကမ္မဘူတာ ဝါစာ ကမ္မဝါစာ၊ တထာဘူတာ အနုဿာဝနဝါစာ။ ‘‘ဣမာယ ကမ္မဝါစာယ ဣတော အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဟောန္တဉ္စ ပဌမေ၊ တတိယေ ဝါ အနုဿာဝနေ ယျ-ကာရံ ပတ္တေ၊ ‘သံဝရိဿာမီ’တိ ဝါ ပဒေ ပရိယောသိတေ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ တံ တံ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒဇာနနပညာ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ စ ယထာပန္နာယ အာပတ္တိယာ ယထာ တထာ အနန္တရာယတာပါဒနံ။ ဧဝံ ဝုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေနေဝ ဒေသနာယပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။

ဓမ္မဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၀) ၅။ ဗာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၉၉။ ပဉ္စမဿ ပဌမေ အနာဂတံ ဘာရံ ဝဟတီတိ အတ္တနော အသမ္ပတ္တံ ဘာရံ ဝဟတိ။ အထေရောဝ သမာနော ထေရေဟိ ဝဟိတဗ္ဗံ ဗီဇနဂ္ဂါဟဓမ္မဇ္ဈေသနာဒိဘာရံ ဝဟတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၉-၁၆၀) ပန ယသ္မာ သမ္မဇ္ဇနာဒိနဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ အာဏတ္တေနေဝ ကာတဗ္ဗံ၊ ပါတိမောက္ခဉ္စ အာဏတ္တေနေဝ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ တံ သဗ္ဗံ ဝိနာ အာဏတ္တိယာ ကရောန္တော အနာဂတံ ဘာရံ ဝဟတိ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပေါသထာဂါရံ သမ္မဇ္ဇိတု’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပါဠိယံ အာဂတံ။ အဋ္ဌကထာသု စ –

‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ¶ ¶ ပဒီပေါ စ၊ ဥဒကံ အာသနေန စ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ‘ပုဗ္ဗကရဏ’န္တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ၊ ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ‘ပုဗ္ဗကိစ္စ’န္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ ၁၆၈) –

ဧဝံ ဒွီဟိ နာမေဟိ နဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ဒဿိတံ၊ တံ အကတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ထေရေန ဘိက္ခုနာ နဝံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေတု’’န္တိ ဝစနတော ထေရေန အာဏတ္တေန အဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ ဥပေါသထာဂါရံ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ၊ အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗံ၊ ပဒီပေါ ကာတဗ္ဗော၊ အကရောန္တော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။

ထေရေနပိ ပတိရူပံ ဉတွာ အာဏာပေတဗ္ဗံ၊ အာဏာပေန္တေနပိ ယံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝါ သဒါ ကာလမေဝ ဧကော ဝါ ဘာရနိတ္ထရဏကော ဝါ သရဘာဏကဓမ္မကထိကာဒီသု ဝါ အညတရော န ဥပေါသထာဂါရသမ္မဇ္ဇနတ္ထံ အာဏာပေတဗ္ဗော၊ အဝသေသာ ပန ဝါရေန အာဏာပေတဗ္ဗာ။ သစေ အာဏတ္တော သမ္မဇ္ဇနိံ တာဝကာလိကမ္ပိ န လဘတိ၊ သာခါဘင်္ဂံ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တမ္ပိ အလဘန္တဿ လဒ္ဓကပ္ပိယံ ဟောတိ။ ပဒီပကရဏေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အာဏာပေတဗ္ဗော၊ အာဏာပေန္တေန စ ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ ဩကာသေ တေလံ ဝါ ကပလ္လိကာ ဝါ အတ္ထိ၊ တံ ဂဟေတွာ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ တေလာဒီနိ နတ္ထိ၊ ပရိယေသိတဗ္ဗာနိ။ ပရိယေသိတွာ အလဘန္တဿ လဒ္ဓကပ္ပိယံ ဟောတိ။ အပိ စ ကပါလေ အဂ္ဂိ ဇာလေတဗ္ဗော။ အာသနပညာပနာဏတ္တိယမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အာဏာပေတဗ္ဗော၊ အာဏတ္တေန စ သစေ ဥပေါသထာဂါရေ အာသနာနိ နတ္ထိ၊ သင်္ဃိကာဝါသတော အာဟရိတွာ ပညာပေတွာ ပုန အာဟရိတဗ္ဗာနိ၊ အာသနေသု အသတိ ကဋသာရကေပိ တဋ္ဋိကာယောပိ ပညာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တာသုပိ အသတိ သာခါဘင်္ဂါနိ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ ပညာပေတဗ္ဗာနိ။ ကပ္ပိယကာရကံ အလဘန္တဿ လဒ္ဓကပ္ပိယံ ဟောတိ။

ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ဥပေါသထကရဏတ္ထံ သန္နိပတိတေ သင်္ဃေ ဗဟိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတေန သန္နိပါတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ကာယသာမဂ္ဂိံ အဒေန္တေန ဆန္ဒော ဒါတဗ္ဗော။ ယောပိ ဂိလာနော ဝါ ကိစ္စပ္ပသုတော ဝါ၊ တေန ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒော ဒါတဗ္ဗော။ ကထံ ဒါတဗ္ဗော? ဧကဿ ဘိက္ခုနော ¶ သန္တိကေ ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မိ၊ ဆန္ဒံ မေ ဟရ၊ ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ အယမတ္ထော ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဥဘယေန ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဒိန္နော ဟောတိ ဆန္ဒော။ အကတူပေါသထေန ပန ဂိလာနေန ဝါ ကိစ္စပ္ပသုတေန ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ¶ ဒါတဗ္ဗာ။ ကထံ ဒါတဗ္ဗာ? ဧကဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကေ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မိ၊ ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ ဟရ၊ ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ အယမတ္ထော ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဥဘယေန ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဒိန္နာ ဟောတိ ပါရိသုဒ္ဓိ။ တံ ပန ဒေန္တေန ဆန္ဒောပိ ဒါတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒဟုပေါသထေ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒမ္ပိ ဒါတုံ၊ သန္တိ သင်္ဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ။ တတ္ထ ပါရိသုဒ္ဓိဒါနံ သင်္ဃဿပိ အတ္တနောပိ ဥပေါသထကရဏံ သမ္ပာဒေတိ၊ န အဝသေသံ သင်္ဃကိစ္စံ။ ဆန္ဒဒါနံ သင်္ဃဿေဝ ဥပေါသထကရဏဉ္စ သေသကိစ္စဉ္စ သမ္ပာဒေတိ၊ အတ္တနော ပန ဥပေါသထော အကတောယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒောပိ ဒါတဗ္ဗော။

ဥတုက္ခာနန္တိ ‘‘ဟေမန္တာဒီနံ ဥတူနံ ဧတ္တကံ အတိက္ကန္တံ၊ ဧတ္တကံ အဝသိဋ္ဌ’’န္တိ ဧဝံ ဥတူနံ အာစိက္ခနံ။ ဘိက္ခုဂဏနာတိ ‘‘ဧတ္တကာ ဘိက္ခူ ဥပေါသထဂ္ဂေ သန္နိပတိတာ’’တိ ဘိက္ခူနံ ဂဏနာ။ ဣဒမ္ပိ ဥဘယံ ကတွာဝ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ဩဝါဒေါတိ ဘိက္ခုနောဝါဒေါ။ န ဟိ ဘိက္ခူနီဟိ ယာစိတံ ဩဝါဒံ အနာရောစေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခုနိယော ဟိ ‘‘သွေ ဥပေါသထော’’တိ အာဂန္တွာ ‘‘အယံ ဥပေါသထော စာတုဒ္ဒသော၊ ပန္နရသော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပုန ဥပေါသထဒိဝသေ အာဂန္တွာ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော၊ အယျ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ၊ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ၊ လဘတု ကိရ၊ အယျ၊ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ ဧဝံ ဩဝါဒံ ယာစန္တိ။ တံ ဌပေတွာ ဗာလဂိလာနဂမိယေ အညော သစေပိ အာရညကော ဟောတိ၊ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတုံ န လဘတိ၊ တသ္မာ ယေန သော ပဋိဂ္ဂဟိတော၊ တေန ဘိက္ခုနာ ဥပေါသထဂ္ဂေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ဘိက္ခု ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ၊ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ၊ လဘတု ကိရ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။

ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘အတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော’’တိ။ သစေ ဟောတိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ တတော တေန သော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘ဣတ္ထန္နာမကော ဘိက္ခု ¶ ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ တံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဥပသင်္ကမတူ’’တိ။ သစေ နတ္ထိ၊ တတော တေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ – ‘‘ကော အာယသ္မာ ဥဿဟတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိ။ သစေ ကောစိ ဥဿဟတိ၊ သောပိ စ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော၊ တံ တတ္ထေဝ သမ္မန္နိတွာ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂါဟကော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ တံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဥပသင်္ကမတူ’’တိ။ သစေ ပန န ကောစိ ဥဿဟတိ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသင်္ဃော သမ္ပာဒေတူ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ သကလံ သာသနံ အာရောစိတံ ဟောတိ။ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပါဋိပဒေ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ပါတိမောက္ခမ္ပိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဇ္ဈိဋ္ဌေန ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ၊ ယော ဥဒ္ဒိသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝစနတော အနာဏတ္တေန န ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ ‘‘ထေရာဓေယျံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဟိ ဝစနတော သင်္ဃတ္ထေရော ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျ ¶ ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယော တတ္ထ ဘိက္ခု ဗျတ္တော ပဋိဗလော၊ တဿာဓေယျံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝစနတော နဝကတရော ဝါ ထေရေန အာဏတ္တော။ ဒုတိယာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

၁၀၉။ ဧကာဒသမေ န ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗံ ကုက္ကုစ္စာယတီတိ န ကုက္ကုစ္စာယိတုံ ယုတ္တကံ ကုက္ကုစ္စာယတိ။ သူကရမံသံ လဘိတွာ ‘‘အစ္ဆမံသ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စာယတိ၊ ‘‘သူကရမံသ’’န္တိ ဇာနန္တောပိ ‘‘အစ္ဆမံသ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စာယတိ၊ န ပရိဘုဉ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ မိဂမံသံ ‘‘ဒီပိမံသ’’န္တိ၊ ကာလေ သန္တေယေဝ ‘‘ကာလော နတ္ထီ’’တိ၊ အပ္ပဝါရေတွာ ‘‘ပဝါရိတောမှီ’’တိ၊ ပတ္တေ ရဇသ္မိံ အပတိတေယေဝ ‘‘ပတိတ’’န္တိ၊ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ မစ္ဆမံသေ အကတေယေဝ ‘‘မံ ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စာယတိ။ ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗံ န ကုက္ကုစ္စာယတီတိ ကုက္ကုစ္စာယိတုံ ယုတ္တံ န ကုက္ကုစ္စာယတိ။ အစ္ဆမံသံ လဘိတွာ ‘‘သူကရမံသ’’န္တိ န ကုက္ကုစ္စာယတိ၊ ‘‘အစ္ဆမံသ’’န္တိ ဇာနန္တောပိ ‘‘သူကရမံသ’’န္တိ န ကုက္ကုစ္စာယတိ၊ မဒ္ဒိတွာ ဝီတိက္ကမတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဒီပိမံသံ မိဂမံသန္တိ…ပေ… အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ မစ္ဆမံသေ ကတေ ‘‘မံ ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ န ကုက္ကုစ္စာယတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘န ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗန္တိ သင်္ဃဘောဂဿ အပဋ္ဌပနံ အဝိစာရဏံ န ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗံ နာမ၊ တံ ကုက္ကုစ္စာယတိ။ ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗန္တိ တဿေဝ ပဋ္ဌပနံ ဝိစာရဏံ၊ တံ န ကုက္ကုစ္စာယတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ¶ သင်္ဃဘောဂဿာတိ သင်္ဃဿ စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထာယ ဒိန္နခေတ္တဝတ္ထုတဠာကာဒိကဿ၊ တတော ဥပ္ပန္နဓညဟိရညာဒိကဿ စ သင်္ဃဿ ဘောဂဿ။ အပဋ္ဌပနန္တိ အသံဝိဒဟနံ။ တေနာဟ ‘‘အဝိစာရဏ’’န္တိ။ တဿေဝါတိ ယထာဝုတ္တဿေဝ သင်္ဃဘောဂဿ။

ဗာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။

၃။ တတိယပဏ္ဏာသကံ

(၁၁) ၁။ အာသာဒုပ္ပဇဟဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၁၉။ တတိယပဏ္ဏာသကဿ ¶ ¶ ပဌမေ ဒုက္ခေန ပဇဟိတဗ္ဗာတိ ဒုပ္ပဇဟာ။ ဒုစ္စဇာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒွိန္နံ အာသာနံ ဒုစ္စဇဘာဝေါ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ ပဌမံ တာဝ လာဘာသာယ ဒုစ္စဇဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘လာဘာသာယာ’’တိအာဒိနာ။ ဥဘတောဗျူဠှန္တိ ယုဒ္ဓတ္ထာယ ဥဘတော သန္နိပတိတံ။ ပက္ခန္ဒန္တီတိ အနုပ္ပဝိသန္တိ။ ဇီဝိတာသာယ ဒုပ္ပဇဟတ္တာတိအာဒိနာ ဇီဝိတာသာယ ဒုစ္စဇဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။

၁၂၀။ ဒုတိယေ ဒုလ္လဘာတိ န သုလဘာ။ ဣဏံ ဒေမီတိ သညံ ကရောတီတိ ဧဝံ သညံ ကရောန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗကာရီတိ ပဌမံ ဥပကာရဿ ကာရကော။ ကတညူ ကတဝေဒီတိ တေန ကတံ ဉတွာ ပစ္ဆာ ကာရကော။ တေသု ပုဗ္ဗကာရီ ‘ဣဏံ ဒေမီ’တိ သညံ ကရောတိ၊ ပစ္ဆာ ကာရကော ‘ဣဏံ ဇီရာပေမီ’တိ သညံ ကရောတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ပုဂ္ဂလပဏ္ဏတ္တိသံဝဏ္ဏနာယံ (ပု။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၈၃) ပန –

‘‘ပုဗ္ဗကာရီတိ ပဌမမေဝ ကာရကော။ ကတဝေဒီတိ ကတံ ဝေဒေတိ၊ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရောတိ။ တေ အဂါရိယာနဂါရိယေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ အဂါရိကေသု ဟိ မာတာပိတရော ပုဗ္ဗကာရိနော နာမ၊ ပုတ္တဓီတရော ပန မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂန္တာ အဘိဝါဒနာဒီနိ တေသံ ကုရုမာနာ ကတဝေဒိနော နာမ။ အနဂါရိယေသု အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ပုဗ္ဗကာရိနော နာမ၊ အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ပဋိဇဂ္ဂန္တာ အဘိဝါဒနာဒီနိ စ တေသံ ကုရုမာနာ ကတဝေဒိနော နာမ။ တေသံ အာဝိဘာဝတ္ထာယ ဥပဇ္ဈာယပေါသကသောဏတ္ထေရာဒီနံ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။

‘‘အပရော နယော – ပရေန အကတေယေဝ ဥပကာရေ အတ္တနိ ကတံ ဥပကာရံ အနပေက္ခိတွာ ကာရကော ပုဗ္ဗကာရီ၊ သေယျထာပိ မာတာပိတရော စေဝ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စ။ သော ဒုလ္လဘော သတ္တာနံ တဏှာဘိဘူတတ္တာ။ ပရေန ကတဿ ဥပကာရဿ အနုရူပပ္ပဝတ္တိံ ¶ အတ္တနိ ¶ ကတံ ဥပကာရံ ဥပကာရတော ဇာနန္တော ဝေဒိယန္တော ကတညုကတဝေဒီ သေယျထာပိ မာတာပိတုအာစရိယုပဇ္ဈာယေသု သမ္မာပဋိပန္နော။ သောပိ ဒုလ္လဘော သတ္တာနံ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတတ္တာ။ အပိစ အကာရဏဝစ္ဆလော ပုဗ္ဗကာရီ၊ သကာရဏဝစ္ဆလော ကတညုကတဝေဒီ။ ‘ကရိဿတိ မေ’တိ ဧဝမာဒိကာရဏနိရပေက္ခကိရိယော ပုဗ္ဗကာရီ၊ ‘ကရိဿတိ မေ’တိ ဧဝမာဒိကာရဏသာပေက္ခကိရိယော ကတညုကတဝေဒီ။ တမောဇောတိပရာယဏော ပုဗ္ဗကာရီ၊ ဇောတိဇောတိပရာယဏော ကတညုကတဝေဒီ။ ဒေသေတာ ပုဗ္ဗကာရီ၊ ပဋိပဇ္ဇိတာ ကတညုကတဝေဒီ။ သဒေဝကေ လောကေ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပုဗ္ဗကာရီ၊ အရိယသာဝကော ကတညုကတဝေဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ကာရဏေန ဝိနာ ပဝတ္တဟိတစိတ္တော အကာရဏဝစ္ဆလော။ အနာဂတမှိ ပယောဇနံ အပေက္ခမာနော ‘‘ကရိဿတိ မေ’’တိအာဒိနာ စိတ္တေန ပဌမံ ဂဟိတံ တာဒိသံ ကတံ ဥပါဒါယ ကတညူ ဧဝ နာမ ဟောတိ၊ န ပုဗ္ဗကာရီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကရိဿတိ မေတိ ဧဝမာဒိကာရဏသာပေက္ခကိရိယော ကတညုကတဝေဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမောဇောတိပရာယဏော ပုညဖလာနိ အနုပဇီဝန္တော ဧဝ ပုညာနိ ကရောတီတိ ‘‘ပုဗ္ဗကာရီ’’တိ ဝုတ္တော။ ပုညဖလံ ဥပဇီဝန္တော ဟိ ကတညုပက္ခေ တိဋ္ဌတိ။

၁၂၁။ တတိယေ တိတ္တောတိ သုဟိတော ပရိယောသိတော နိဋ္ဌိတကိစ္စတာယ နိရုဿုက္ကော။ ဂုဏပါရိပူရိယာ ဟိ ပရိပုဏ္ဏော ယာဝဒတ္ထော ဣဓ တိတ္တော ဝုတ္တော။ တပ္ပေတာတိ အညေသမ္ပိ တိတ္တိကရော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ တထာဂတသာဝကော စ ခီဏာသဝေါ တိတ္တောတိ ဧတ္ထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နဝလောကုတ္တရဓမ္မေဟိ သယံ တိတ္တော ပရိပုဏ္ဏော၊ အညံ ပန တပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ။ တဿ ဟိ ဓမ္မကထာယ အဘိသမယော န ဟောတိ၊ သာဝကာနံ ပန ဓမ္မကထာယ အပရိမာဏာနံ ဒေဝမနုဿာနံ အဘိသမယော ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ တေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ န အတ္တနော ဝစနံ ကတွာ ကထေန္တိ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဝစနံ ကတွာ ကထေန္တိ၊ သောတုံ နိသိန္နပရိသာပိ – ‘‘အယံ ဘိက္ခု န အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓံ ဓမ္မံ ကထေတီ’’တိ စိတ္တီကာရံ ကရောတိ။ ဣတိ သော စိတ္တီကာရော ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ တတ္ထ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါဝ တပ္ပေတာ နာမ။ ယထာ ဟိ ‘‘အသုကဿ နာမ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒေထာ’’တိ ရညာ အာဏတ္တေ ¶ ကိဉ္စာပိ အာနေတွာ ဒေန္တိ၊ အထ ခေါ ရာဇာဝ တတ္ထ ဒါယကော။ ယေဟိပိ လဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တေ ‘‘ရညာ အမှာကံ ဌာနန္တရံ ဒိန္နံ၊ ဣဿရိယဝိဘဝေါ ဒိန္နော’’တွေဝ ဂဏှန္တိ၊ န ‘‘ရာဇပုရိသေဟီ’’တိ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၂၂။ စတုတ္ထေ ဒုတ္တပ္ပယာတိ အတပ္ပယာ၊ န သက္ကာ ကေနစိ တပ္ပေတုံ။ ယော ဟိ ဥပဋ္ဌာကကုလံ ဝါ ဉာတိကုလံ ဝါ နိဿာယ ဝသမာနော စီဝရေ ဇိဏ္ဏေ တေဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ နိက္ခိပတိ၊ န ပရိဘုဉ္ဇတိ ¶ ။ ပုနပ္ပုနံ ဒိန္နမ္ပိ ဂဟေတွာ နိက္ခိပတေဝ။ ယော စ တေနေဝ နယေန လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ပရဿ ဒေတိ၊ ပုနပ္ပုနံ လဒ္ဓမ္ပိ တထေဝ ကရောတိ။ ဣမေ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ သကဋေဟိပိ ပစ္စယေ ဥပနေန္တေန တပ္ပေတုံ န သက္ကာတိ ဒုတ္တပ္ပယာ။

၁၂၃။ ပဉ္စမေ န ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အတ္တနော အကတွာ ပရဿ န ဒေတိ၊ အတိရေကေ ပန သတိ န နိက္ခိပတိ၊ ပရဿ ဒေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗံယေဝ ပရေသံ န ဒေတီ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဥပဋ္ဌာကကုလာ ဝါ ဉာတိကုလာ ဝါ ဇိဏ္ဏစီဝရော သာဋကံ လဘိတွာ စီဝရံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ န နိက္ခိပတိ၊ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ပါရုပန္တောပိ ပုနပိ ဒိယျမာနေ သဟသာ နပ္ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ ယော စ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ပရေသံ န ဒေတိ။ ဣမေ ဒွေပိ သုခေန သက္ကာ တပ္ပေတုန္တိ သုတပ္ပယာ’’တိ။

၁၂၄-၁၂၇။ ဆဋ္ဌသတ္တမာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

အာသာဒုပ္ပဇဟဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၂) ၂။ အာယာစနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၃၁။ သဒ္ဓါ ဘိက္ခူတိ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု။ ယော ဘိက္ခု သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေဟိ သဒိသဘာဝံ ပတ္ထေတိ၊ သော ယေဟိ ဂုဏေဟိ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတာ၊ တေ ဂုဏေ အတ္တနော အဘိကင်္ခေယျာတိ အာဟ ‘‘ယာဒိသော သာရိပုတ္တတ္ထေရော ပညာယာ’’တိအာဒိ။ ဣတော ဥတ္တရိ ပတ္ထေန္တော မိစ္ဆာ ပတ္ထေယျာတိ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာနံ ယေ ပညာဒယော ဂုဏာ ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ တတော ဥတ္တရိ ပတ္ထေန္တော မိစ္ဆာ ပတ္ထေယျ။ အဂ္ဂသာဝကဂုဏပရမာ ဟိ သာဝကဂုဏမရိယာဒါ။ တေသံ သာဝကဂုဏာနံ ¶ ယဒိဒံ အဂ္ဂသာဝကဂုဏာ၊ န တတော ပရံ သာဝကဂုဏာ နာမ အတ္ထိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယံ နတ္ထိ၊ တဿ ပတ္ထိတတ္တာ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

၁၃၅။ ပဉ္စမေ ယဿ ဂုဏာ ခတာ ဥပဟတာ စ၊ သော ခတော ဥပဟတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂုဏာနံ ခတတ္တာ’’တိအာဒိ။ ခတတ္တာတိ ဆိန္နတ္တာ။ ဥပဟတတ္တာတိ နဋ္ဌတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဆိန္နဂုဏံ နဋ္ဌဂုဏန္တိ ¶ အတ္ထော’’တိ။ အပုညဿ ပသဝေါ နာမ အတ္ထတော ပဋိလာဘောတိ အာဟ ‘‘ပသဝတီတိ ပဋိလဘတီ’’တိ၊ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ အနနုပဝိသိတွာတိ ဉာဏေန အနောဂါဟေတွာ။ သေသမေတ္ထ ဆဋ္ဌာဒီနိ စ သုဝိညေယျာနေဝ။

အာယာစနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၃) ၃။ ဒါနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၄၂။ တတိယဿ ပဌမေ ဒီယတီတိ ဒါနံ၊ ဒေယျဓမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဒီယတိ အနေနာတိ ဝါ ဒါနံ၊ ပရိစ္စာဂစေတနာယေတံ အဓိဝစနံ။ အယံ ဒုဝိဓောပိ အတ္ထော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဒိယျနကဝသေန ဒါနာနီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဒိယျနကဝသေနာတိ ဒါတဗ္ဗဝသေန။ အမတပတ္တိပဋိပဒန္တိ အမတပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ သမ္မာပဋိပဒံ။

၁၄၃-၁၅၁။ ဒုတိယာဒီနိ စ သုဝိညေယျာနေဝ။

ဒါနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၄) ၄။ သန္ထာရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၅၂။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ အာမိသဿ စ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဆိဒ္ဒဿ ဝိဝရဿ ဘေဒဿ သန္ထရဏံ ပိဒဟနံ သင်္ဂဏှနံ သန္ထာရော။ အယဉှိ လောကသန္နိဝါသော အလဗ္ဘမာနေန အာမိသေန ဓမ္မေန စာတိ ဒွီဟိ ဆိဒ္ဒေါ။ တဿ တံ ဆိဒ္ဒံ ယထာ န ပညာယတိ ¶ ၊ ဧဝံ ပီဌဿ ဝိယ ပစ္စတ္ထရဏေန အာမိသေန ဓမ္မေန စ သန္ထရဏံ သင်္ဂဏှနံ သန္ထာရောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ အာမိသေန သင်္ဂဟော အာမိသသန္ထာရော နာမ။ တံ ကရောန္တေန မာတာပိတူနံ ဘိက္ခုဂတိကဿ ¶ ဝေယျာဝစ္စကရဿ ရညော စောရာနဉ္စ အဂ္ဂံ အဂ္ဂဟေတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာမသိတွာ ဒိန္နေဟိ ရာဇာနော စ စောရာ စ အနတ္ထမ္ပိ ကရောန္တိ၊ ဇီဝိတက္ခယမ္ပိ ပါပေန္တိ။ အနာမသိတွာ ဒိန္နေန အတ္တမနာ ဟောန္တိ၊ စောရနာဂဝတ္ထုအာဒီနိ စေတ္ထ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။ တာနိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ ၁၈၅) ဝိတ္ထာရိတာနိ။ သက္ကစ္စံ ဥဒ္ဒေသဒါနံ ပါဠိဝဏ္ဏနာ ဓမ္မကထာကထနန္တိ ဧဝံ ဓမ္မေန သင်္ဂဟော ဓမ္မသန္ထာရော နာမ။

၁၅၃-၁၆၃။ ဒုတိယာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

သန္ထာရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၅) ၅။ သမာပတ္တိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၆၄။ ပဉ္စမဿ ပဌမေ ‘‘ဣတော ပုဗ္ဗေ ပရိကမ္မံ ပဝတ္တံ၊ ဣတော ပရံ ဘဝင်္ဂံ မဇ္ဈေ သမာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ သဟ ပရိကမ္မေန အပ္ပနာပရိစ္ဆေဒပ္ပဇာနနာ ပညာ သမာပတ္တိကုသလတာ။ ဝုဋ္ဌာနေ ကုသလဘာဝေါ ဝုဋ္ဌာနကုသလတာ။ ပဂေဝ ဝုဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒကဉာဏန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၆၅။ ဒုတိယေ ဥဇုနော ဘာဝေါ အဇ္ဇဝံ၊ အဇိမှတာ အကုဋိလတာ အဝင်္ကတာတိ အတ္ထော။ အဘိဓမ္မေပိ (ဓ။ သ။ ၁၃၄၆) ဝုတ္တံ – ‘‘တတ္ထ ကတမော အဇ္ဇဝေါ? ယာ အဇ္ဇဝတာ အဇိမှတာ အကုဋိလတာ အဝင်္ကတာ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဇ္ဇဝေါ’’တိ။ အနဇ္ဇဝဉ္စ အဇ္ဇဝပ္ပဋိက္ခေပေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂေါမုတ္တဝင်္ကတာ၊ စန္ဒလေခါဝင်္ကတာ၊ နင်္ဂလကောဋိဝင်္ကတာတိ ဟိ တယော အနဇ္ဇဝါ။ ဧကစ္စော ဟိ ဘိက္ခု ပဌမဝယေ မဇ္ဈိမ-ပစ္ဆိမဝယေ စ ဧကဝီသတိယာ အနေသနာသု ဆသု စ အဂေါစရေသု စရတိ၊ အယံ ဂေါမုတ္တဝင်္ကတာ နာမ၊ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ပဋိပတ္တိယာ ဝင်္ကဘာဝတော။ ဧကော ပဌမဝယေ ပစ္ဆိမဝယေ စ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ပူရေတိ၊ လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမော ဟောတိ၊ မဇ္ဈိမဝယေ ပုရိမသဒိသော၊ အယံ စန္ဒလေခါဝင်္ကတာ နာမ၊ ပဋိပတ္တိယာ မဇ္ဈဋ္ဌာနေ ¶ ဝင်္ကဘာဝါပတ္တိတော။ ဧကော ပဌမဝယေပိ မဇ္ဈိမဝယေပိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ပူရေတိ၊ လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမော ဟောတိ၊ ပစ္ဆိမဝယေ ပုရိမသဒိသော၊ အယံ နင်္ဂလကောဋိဝင်္ကတာ နာမ၊ ပရိယောသာနေ ဝင်္ကဘာဝါပတ္တိတော။ ဧကော သဗ္ဗမ္ပေတံ ဝင်္ကတံ ပဟာယ တီသု ဝယေသု ¶ ပေသလော လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမော ဟောတိ၊ တဿ ယော သော ဥဇုဘာဝေါ၊ ဣဒံ အဇ္ဇဝံ နာမ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဥဇုဘာဝသိဒ္ဓိတော။

မဒ္ဒဝန္တိ ဧတ္ထ ‘‘လဇ္ဇဝ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘တတ္ထ ကတမော လဇ္ဇဝေါ? ယော ဟိရီယတိ ဟိရီယိတဗ္ဗေန ဟိရီယတိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ၊ အယံ ဝုစ္စတိ လဇ္ဇဝေါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော လဇ္ဇိဘာဝေါ လဇ္ဇဝံ နာမ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ နိဗ္ဗစနံ – လဇ္ဇတီတိ လဇ္ဇော၊ ဟိရိမာ၊ တဿ ဘာဝေါ လဇ္ဇဝံ၊ ဟိရီတိ အတ္ထော။ လဇ္ဇာ ဧတဿ အတ္ထီတိ လဇ္ဇီ ယထာ ‘‘မာလီ မာယီ’’တိ၊ တဿ ဘာဝေါ လဇ္ဇိဘာဝေါ၊ သာ ဧဝ လဇ္ဇာ။

၁၆၆။ တတိယေ အဓိဝါသနခန္တီတိ ဧတ္ထ အဓိဝါသနံ ဝုစ္စတိ ခမနံ။ တဉှိ ပရေသံ ဒုက္ကဋံ ဒုရုတ္တဉ္စ ပဋိဝိရောဓာကရဏေန အတ္တနော ဥပရိ အာရောပေတွာ ဝါသနတော ‘‘အဓိဝါသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဓိဝါသနလက္ခဏာ ခန္တိ အဓိဝါသနခန္တိ။ သုစိသီလတာ သောရစ္စံ။ သာ ဟိ သောဘနကမ္မရတတာ။ သုဋ္ဌု ဝါ ပါပတော ဩရတဘာဝေါ ဝိရတတာတိ အာဟ ‘‘သုရတဘာဝေါ’’တိ။ တေနေဝ အဘိဓမ္မေပိ (ဓ။ သ။ ၁၃၄၉) –

‘‘တတ္ထ ကတမံ သောရစ္စံ? ယော ကာယိကော အဝီတိက္ကမော ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော ကာယိကဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ သောရစ္စံ၊ သဗ္ဗောပိ သီလသံဝရော သောရစ္စ’’န္တိ – အာဂတော။

၁၆၇။ စတုတ္ထေ သခိလော ဝုစ္စတိ သဏှဝါစော၊ တဿ ဘာဝေါ သာခလျံ၊ သဏှဝါစတာ။ တေနာဟ ‘‘သဏှဝါစာဝသေန သမ္မောဒမာနဘာဝေါ’’တိ။ သဏှဝါစာဝသေန ဟိ သမ္မောဒမာနဿ ပုဂ္ဂလဿ ဘာဝေါ နာမ သဏှဝါစတာ။ တေနေဝ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၁၃၅၀) –

‘‘တတ္ထ ကတမံ သာခလျံ? ယာ သာ ဝါစာ အဏ္ဍကာ ကက္ကသာ ပရကဋုကာ ပရာဘိသဇ္ဇနီ ကောဓသာမန္တာ အသမာဓိသံဝတ္တနိကာ၊ တထာရူပိံ ¶ ဝါစံ ပဟာယ ယာ သာ ဝါစာ နေလာ ကဏ္ဏသုခါ ပေမနီယာ ဟဒယင်္ဂမာ ပေါရီ ဗဟုဇနကန္တာ ဗဟုဇနမနာပါ၊ တထာရူပိံ ဝါစံ ဘာသိတာ ဟောတိ၊ ယာ တတ္ထ သဏှဝါစတာ သခိလဝါစတာ အဖရုသဝါစတာ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ သာခလျ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ အဏ္ဍကာတိ သဒေါသေ သဝဏေ ရုက္ခေ နိယျာသပိဏ္ဍော၊ အဟိစ္ဆတ္တာဒီနိ ဝါ ဥဋ္ဌိတာနိ အဏ္ဍကာနီတိ ¶ ဝဒန္တိ၊ ဖေဂ္ဂုရုက္ခဿ ပန ကုထိတဿ အဏ္ဍာနိ ဝိယ ဥဋ္ဌိတာ စုဏ္ဏပိဏ္ဍိယော ဝါ ဂဏ္ဌိယော ဝါ အဏ္ဍကာ။ ဣဓ ပန ဗျာပဇ္ဇနကက္ကသာဒိသဘာဝတော ကဏ္ဋကပ္ပဋိဘာဂေန ဝါစာ အဏ္ဍကာတိ ဝုတ္တာ။ ပဒုမနာဠံ ဝိယ သောတံ ဃံသယမာနာ ပဝိသန္တီ ကက္ကသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကောဓေန နိဗ္ဗတ္တာ တဿ ပရိဝါရဘူတာ ကောဓသာမန္တာ။ ပုရေ သံဝဒ္ဓနာရီ ပေါရီ။ သာ ဝိယ သုကုမာရာ မုဒုကာ ဝါစာ ပေါရီ ဝိယာတိ ပေါရီ။ သဏှဝါစတာတိအာဒိနာ တံ ဝါစံ ပဝတ္တမာနံ ဒဿေတိ။

၁၆၈။ ပဉ္စမေ ‘‘အဝိဟိံသာတိ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဣဓ ဝုတ္တံ၊ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ သင်္ဂီတိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၄) ပန ‘‘အဝိဟိံသာတိ ကရုဏာပိ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မေပိ (ဝိဘ။ ၁၈၂) ‘‘တတ္ထ ကတမာ အဝိဟိံသာ? ယာ သတ္တေသု ကရုဏာ ကရုဏာယနာ ကရုဏာယိတတ္တံ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဝိဟိံသာ’’တိ အာဂတံ။ ဧတ္ထာပိ ဟိ ယာ ကာစိ ကရုဏာ ‘‘ကရုဏာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိ ပန အပ္ပနာပ္ပတ္တာဝ။

သုစိသဒ္ဒတော ဘာဝေ ယကာရံ ဣကာရဿ စ ဥကာရာဒေသံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘သောစဗျံ သုစိဘာဝေါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ သောစဗျန္တိ သီလဝသေန သုစိဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ သင်္ဂီတိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၄) ပန ‘‘သောစေယျန္တိ မေတ္တာယ စ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂဿ စ ဝသေန သုစိဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ အဘိဓမ္မေပိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ သောစဗျံ? ယာ သတ္တေသု မေတ္တိ မေတ္တာယနာ မေတ္တာယိတတ္တံ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ သောစဗျ’’န္တိ နိဒ္ဒေသော ကတော။ ဧတ္ထာပိ ဟိ ‘‘မေတ္တီ’’တိအာဒိနာ ယာ ကာစိ မေတ္တာ ဝုတ္တာ၊ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ ပန အပ္ပနာပ္ပတ္တာဝ။

၁၆၉-၁၇၁။ ဆဋ္ဌသတ္တမအဋ္ဌမာနိ ¶ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနေဝ။

၁၇၂။ နဝမေ ကာမံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေါပိ ဗလဋ္ဌော ဧဝ၊ ပဋိပက္ခေဟိ ပန အကမ္ပနီယတံ သာတိသယံ ဗလဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ‘‘မုဋ္ဌဿစ္စေ အကမ္ပနေနာ’’တိအာဒိ။

၁၇၃။ ဒသမေ ပစ္စနီကဓမ္မသမနတော သမထော၊ သမာဓီတိ အာဟ ‘‘သမထောတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိ။ အနိစ္စာဒိနာ ဝိဝိဓေနာကာရေန ဒဿနတော ပဿနတော ဝိပဿနာ၊ ပညာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါရပရိဂ္ဂါဟကဉာဏ’’န္တိ။

၁၇၄။ ဧကာဒသမေ ¶ ဒုဿီလျန္တိ သမာဒိန္နဿ သီလဿ ဘေဒကရော ဝီတိက္ကမော။ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တီတိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒူသိကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’’တိ။

၁၇၅။ ဒွါဒသမေ သီလသမ္ပဒါတိ သဗ္ဗဘာဂတော တဿ အနူနတာပတ္တိ ပရိပုဏ္ဏဘာဝေါ သီလသမ္ပဒါ။ ပရိပူရဏတ္ထော ဟေတ္ထ သမ္ပဒါသဒ္ဒေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏသီလတာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါတိ အတ္ထိကဒိဋ္ဌိအာဒိသမ္မာဒိဋ္ဌိပါရိပူရိဘာဝေန ပဝတ္တံ ဉာဏံ။ တဉ္စ ကမ္မဿကတာသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တေန ကမ္မဿကတာ’’တိ။

၁၇၆။ တေရသမေ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပေတုံ သမတ္ထံ သီလံ၊ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိအာဒိဥပရိဝိသုဒ္ဓိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထံ ဝိသုဒ္ဓသီလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဝိသုဒ္ဓမေဝ ဟိ သီလံ တဿာ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သီလဝိသုဒ္ဓီဟိ ဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပကံ သီလ’’န္တိ။ ဧတ္ထာပိ ဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပကန္တိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိအာဒိဥပရိဝိသုဒ္ဓိယာ သမ္ပာပကန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၁၃၇၂) ပနာယံ ‘‘တတ္ထ ကတမာ သီလဝိသုဒ္ဓိ? ကာယိကော အဝီတိက္ကမော ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော ကာယိကဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော၊ အယံ ဝုစ္စတိ သီလဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဧဝံ ဝိဘတ္တာ။

ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပေတုံ သမတ္ထံ ဒဿနဉာဏံ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၊ ပရမတ္ထဝိသုဒ္ဓိံ နိဗ္ဗာနဉ္စ ပါပေတုံ ဥပနေတုံ သမတ္ထံ ကမ္မဿကတဉာဏာဒိ သမ္မာဒဿနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပိကာ…ပေ… ပဉ္စဝိဓာပိ ဝါ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ ဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပိကာတိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ ဒဿနနိဗ္ဗာနသင်္ခါတာယ ¶ ပရမတ္ထဝိသုဒ္ဓိယာ စ သမ္ပာပိကာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၁၃၇၃) ပနာယံ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ? ကမ္မဿကတဉာဏံ၊ သစ္စာနုလောမိကံ ဉာဏံ၊ မဂ္ဂဿ မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏံ၊ ဖလသမင်္ဂိဿ ဉာဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စ ဣဒံ အကုသလကမ္မံ နော သကံ၊ ဣဒံ ပန ကမ္မံ သကန္တိ ဧဝံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ကမ္မဿကတဇာနနဉာဏံ ကမ္မဿကတဉာဏံ။ တိဝိဓဒုစ္စရိတဉှိ အတ္တနာ ကတမ္ပိ ပရေန ကတမ္ပိ နော သကကမ္မံ နာမ ဟောတိ အတ္ထဘဉ္ဇနတော၊ သုစရိတံ သကကမ္မံ နာမ အတ္ထဇနနတော။ ဝိပဿနာဉာဏံ ပန ဝစီသစ္စဉ္စ အနုလောမေတိ၊ ပရမတ္ထသစ္စဉ္စ န ဝိလောမေတီတိ သစ္စာနုလောမိကဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာဉာဏဉှိ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထံ အာရမ္ဘကာလေ ¶ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ပဝတ္တံ ဝစီသစ္စဉ္စ အနုလောမေတိ၊ တထေဝ ပဋိဝိဇ္ဈနတော ပရမတ္ထသစ္စံ နိဗ္ဗာနဉ္စ န ဝိလောမေတိ န ဝိရာဓေတိ ဧကန္တေနေဝ သမ္ပာပနတော။

၁၇၇။ စုဒ္ဒသမေ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ပဌမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။ ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ ပဓာနန္တိ တံသမ္ပယုတ္တမေဝ ဝီရိယံ။ တေနေဝ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၄) ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဉာဏဒဿနံ ကထိတံ။ ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ ပဓာနန္တိ တံသမ္ပယုတ္တမေဝ ဝီရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဉာဏဒဿနန္တိ ဉာဏဘူတံ ဒဿနံ။ တေန ဒဿနမဂ္ဂံ ဝဒတိ။ တံသမ္ပယုတ္တမေဝ ဝီရိယန္တိ ပဌမမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဝီရိယမာဟ။ အပိစ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ သဗ္ဗာပိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ ပဓာနန္တိ တံသမ္ပယုတ္တမေဝ ဝီရိယံ။ တေနေဝ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ‘‘အပိစ ပုရိမပဒေန စတုမဂ္ဂဉာဏံ၊ ပစ္ဆိမပဒေန တံသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အထ ဝါ ဒိဋ္ဌီဝိသုဒ္ဓီတိ ကမ္မဿကတဉာဏာဒိသင်္ခါတာ သဗ္ဗာပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။ ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ ပဓာနန္တိ ယော စေတသိကော ဝီရိယာရမ္ဘော…ပေ… သမ္မာဝါယာမောတိ။ အယမေဝ ပါဠိယာ သမေတိ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ခေါ ပနာတိ ယာ ပညာ ပဇာနနာ…ပေ… အမောဟော ဓမ္မဝိစယော သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ ပဓာနန္တိ ယော စေတသိကော ဝီရိယာရမ္ဘော…ပေ… သမ္မာဝါယာမော’’တိ ဧဝမယံ ဒုကော ဝိဘတ္တော။ တေနေဝ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၇၄) ‘‘ယာ ပညာ ပဇာနနာတိအာဒီဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနိ ကမ္မဿကတဉာဏာဒီနေဝ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဝိဘတ္တာနိ။ ‘ယော စေတသိကော ဝီရိယာရမ္ဘော’တိအာဒီဟိ ¶ ပဒေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝီရိယံ ဂဟိတံ ပညာယ လောကိယဋ္ဌာနေ လောကိယံ၊ လောကုတ္တရဋ္ဌာနေ လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဣဓာပိ ဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပိကာ စတုမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ပဉ္စဝိဓာပိ ဝါ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပိကာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယန္တိ ဣဒံ ပန ‘‘ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ ပဓာနန္တိ ပဌမမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ ဧတ္ထ စ တံတံဘာဏကာနံ မတဘေဒေနာယံ ဝဏ္ဏနာဘေဒေါတိ န အဋ္ဌကထာဝစနာနံ အညမညဝိရောဓော သင်္ကိတဗ္ဗော။ အထ ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ ပဓာနန္တိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တမေဝ ဝီရိယံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တဉှိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ အနုရူပတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ။ ယထာဒိဋ္ဌိဿာတိ အနုရူပဒိဋ္ဌိဿ ကလျာဏဒိဋ္ဌိဿ နိဗ္ဗတ္တိတပ္ပကာရဒိဋ္ဌိဿ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗပဓာနာနုရူပဒိဋ္ဌိဿ ယထာဒိဋ္ဌိပ္ပဝတ္တကိရိယဿ ဝါတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏယန္တိ။

၁၇၈။ ပန္နရသမေ ¶ သမတ္တံ တုဿနံ တိတ္တိ သန္တုဋ္ဌိ၊ နတ္ထိ ဧတဿ သန္တုဋ္ဌီတိ အသန္တုဋ္ဌိ၊ အသန္တုဋ္ဌိဿ ဘာဝေါ အသန္တုဋ္ဌိတာ။ ယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ အသန္တုဋ္ဌဿ ဘိယျောကမျတာ၊ တဿာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တာယ ဟိ သမင်္ဂိဘူတော ပုဂ္ဂလော သီလံ ပူရေတွာ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဈာနံ လဘိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘတိ၊ အာရဒ္ဓဝိပဿကော အရဟတ္တံ အဂ္ဂဟေတွာ အန္တရာ ဝေါသာနံ နာပဇ္ဇတိ၊ ‘‘အလမေတ္တာဝတာ ကတမေတ္တာဝတာ’’တိ သင်္ကောစံ န ပါပုဏာတိ။ တေနာဟ ‘‘အညတြ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ကုသလေသု ဓမ္မေသု အသန္တုဋ္ဌိဘာဝေါ’’တိ။ တတြ အညတြ အရဟတ္တမဂ္ဂါတိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္ပတ္တံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အပ္ပဋိဝါနိတာ စ ပဓာနသ္မိ’’န္တိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ န ဝိဘတ္တံ။

၁၇၉။ သောဠသမေ မုဋ္ဌာ နဋ္ဌာ သတိ ဧတဿာတိ မုဋ္ဌဿတိ၊ တဿ ဘာဝေါ မုဋ္ဌဿစ္စန္တိ အာဟ ‘‘မုဋ္ဌဿစ္စန္တိ မုဋ္ဌဿတိဘာဝေါ’’တိ။ မုဋ္ဌဿတိဘာဝေါတိ စ သတိပ္ပဋိပက္ခော ဓမ္မော၊ န သတိယာ အဘာဝမတ္တံ။ အသမ္ပဇညန္တိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ အသမ္ပဇညံ? ယံ အညာဏံ အဒဿနံ…ပေ… အဝိဇ္ဇာလင်္ဃီ မောဟော အကုသလမူလ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၅၇) ဧဝံ ဝုတ္တာ အဝိဇ္ဇာယေဝ။ တထာ ဟိ ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခော အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇာယ ပဟာတဗ္ဗတော၊ ဧဝံ သမ္ပဇညပ္ပဋိပက္ခော အသမ္ပဇညံ ¶ ။ ယသ္မာ ပန သမ္ပဇညပ္ပဋိပက္ခေ သတိ တဿ ဝသေန ဉာဏဿ အဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အညာဏဘာဝေါ’’တိ။

၁၈၀။ သတ္တရသမေ အပိလာပနလက္ခဏာ သတီတိ ဥဒကေ လာဗု ဝိယ ယေန စိတ္တံ အာရမ္မဏေ ပိလဝိတွာ ဝိယ တိဋ္ဌတိ၊ န ဩဂါဟတိ၊ တံ ပိလာပနံ။ န ပိလာပနံ အပိလာပနံ၊ တံ လက္ခဏံ သဘာဝေါ ဧတိဿာတိ အပိလာပနလက္ခဏာ။

သမာပတ္တိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တတိယပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။

၁။ ကောဓပေယျာလံ

၁၈၁။ ဣတော ပရေသု ကောဓဝဂ္ဂါဒီသု ဥပနန္ဓနလက္ခဏောတိ ကုဇ္ဈနဝသေန ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ ¶ မ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၃၊ ၄) စိတ္တပရိယောနန္ဓနလက္ခဏော။ ပုဗ္ဗကာလိကံ ကောဓံ ဥပနယှတိ ဗန္ဓတိ၊ ကုဇ္ဈနာကာရံ ပဗန္ဓတိ ဃဋေတိ။ အာဃာတဝတ္ထုနာ စိတ္တံ ဗန္ဓန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အပရကာလော ကောဓော ဥပနာဟော။ သုဋ္ဌု ကတံ ကာရဏံ ဥပကာရော သုကတကာရဏံ၊ တဿ ပုဗ္ဗကာရိတာလက္ခဏဿ ဂုဏဿ မက္ခနံ ဥဒကပုဉ္ဆနိယာ ဝိယ သရီရာနုဂတဿ ဥဒကဿ ပုဉ္ဆနံ ဝိနာသနံ လက္ခဏမေတဿာတိ သုကတကရဏမက္ခနလက္ခဏော။ တထာ ဟိ သော ပရေသံ ဂုဏာနံ မက္ခနဋ္ဌေန မက္ခောတိ ဝုစ္စတိ။ ဗဟုဿုတေပိ ပုဂ္ဂလေ အဇ္ဈောတ္ထရိံသု၊ ‘‘ဤဒိသဿ စ ဗဟုဿုတဿ အနိယတာ ဂဟိတာ၊ တဝ စ မမ စ ကော ဝိသေသော’’တိအာဒိနာ နယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ယုဂဂ္ဂါဟီ ပလာသောတိ အာဟ ‘‘ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပလာသော’’တိ။ တတ္ထ ယုဂဂ္ဂါဟော နာမ သမဓုရဂ္ဂါဟော၊ အသမမ္ပိ အတ္တနာ သမံ ကတွာ ဂဏှနံ။ ပလာသတီတိ ပလာသော၊ ပရေသံ ဂုဏေ ဍံသိတွာ ဒန္တေဟိ ဝိယ ဆိန္ဒိတွာ အတ္တနော ဂုဏေဟိ သမေ ကရောတီတိ အတ္ထော။

ဥသူယနလက္ခဏာတိ ပရေသံ သက္ကာရာဒီနိ ခိယျနလက္ခဏာ။ မစ္ဆေရဿ ဘာဝေါ မစ္ဆရိယံ။ တဉ္စ အာဝါသမစ္ဆရိယာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စမစ္ဆေရဘာဝေါ မစ္ဆရိယ’’န္တိ။ မစ္ဆရာယနလက္ခဏန္တိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ ¶ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝေ အသဟနလက္ခဏံ။ ကတပ္ပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာတိ ကတပါပပ္ပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ။ ကေရာဋိကဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သာဌေယျန္တိ အာဟ ‘‘ကေရာဋိကလက္ခဏံ သာဌေယျ’’န္တိ။ အညထာ အတ္တနော ပဝေဒနပုဂ္ဂလော ကေရာဋိကော နေကတိကဝါဏိဇောတိ ဝဒန္တိ။ ကေရာဋိကော ဟိ ပုဂ္ဂလော အာနန္ဒမစ္ဆော ဝိယ ဟောတိ။

၁၈၇။ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေတိ ယထာ အာဘတံ ကဉ္စိ အာဟရိတွာ ဌပိတော၊ ဧဝံ အတ္တနော ကမ္မုနာ နိက္ခိတ္တော နိရယေ ဌပိတောယေဝါတိ အတ္ထော။

၂။ အကုသလပေယျာလံ

၁၉၁-၂၀၀။ ဒုက္ခဿ ဝဍ္ဎိ ဧတေသန္တိ ဒုက္ခဝဍ္ဎိကာ။ ယေ ဟိ ဒုက္ခံ ဝဍ္ဎေန္တိ၊ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ ဒုက္ခဿ ဝဍ္ဎိ တေသံ အတ္ထီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သုခဝဍ္ဎိကာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

၃။ ဝိနယပေယျာလံ

၂၀၁။ အတ္ထဝသေတိ ¶ ဝုဒ္ဓိဝိသေသေ အာနိသံသဝိသေသေ။ တေသံ ပန သိက္ခာပဒပညတ္တိကာရဏတ္တာ အာဟ ‘‘ဒွေ ကာရဏာနိ သန္ဓာယာ’’တိ။ အတ္ထောယေဝ ဝါ အတ္ထဝသော၊ ဒွေ အတ္ထေ ဒွေ ကာရဏာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ အတ္ထော ဖလံ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဝသော ဧတဿာတိ အတ္ထဝသော၊ ကာရဏန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ ‘‘အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒ’’န္တိ ဝုတ္တေ အနဘိဇ္ဈာ ဧကော ဓမ္မကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော ဟောတိ။ ဧဝမိဓာပိ သိက္ခာပဒန္တိ သိက္ခာကောဋ္ဌာသော သိက္ခာယ ဧကော ပဒေသောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ သိက္ခာကောဋ္ဌာသော ဌပိတော’’တိ။

သင်္ဃသုဋ္ဌု နာမ သင်္ဃဿ သုဋ္ဌုဘာဝေါ ‘‘သုဋ္ဌု ဒေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၃၉) အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိယ ‘‘သုဋ္ဌု၊ ဘန္တေ’’တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ဃသုဋ္ဌုတာယာတိ သင်္ဃဿ သုဋ္ဌုဘာဝါယာ’’တိအာဒိ။ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာတိ ဒုမ္မင်္ကူ နာမ ဒုဿီလပုဂ္ဂလာ။ ယေ မင်္ကုတံ အာပါဒိယမာနာပိ ဒုက္ခေန အာပဇ္ဇန္တိ၊ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တာ ဝါ ကတွာ ဝါ ¶ န လဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ နိဂ္ဂဟတ္ထာယ။ တေ ဟိ သိက္ခာပဒေ အသတိ ‘‘ကိံ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌံ၊ ကိံ သုတံ၊ ကိံ အမှေဟိ ကတံ၊ ကတရသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ကတမံ အာပတ္တိံ ရောပေတွာ အမှေ နိဂ္ဂဏှထာ’’တိ သင်္ဃံ ဝိဟေဌေဿန္တိ၊ သိက္ခာပဒေ ပန သတိ တေသံ သင်္ဃော သိက္ခာပဒံ ဒဿေတွာ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန နိဂ္ဂဟေဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာ’’တိ။

ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရာယာတိ ပေသလာနံ ပိယသီလာနံ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယ။ ပိယသီလာ ဟိ ဘိက္ခူ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ဝေလံ မရိယာဒံ အဇာနန္တာ သိက္ခတ္တယပါရိပူရိယာ ဃဋမာနာ ကိလမန္တိ၊ ဥဗ္ဗာဠှာ ဟောန္တိ၊ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ ပန သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ဝေလံ မရိယာဒဉ္စ ဉတွာ သိက္ခတ္တယပါရိပူရိယာ ဃဋေန္တာ န ကိလမန္တိ၊ န ဥဗ္ဗာဠှာ ဟောန္တိ။ တေန တေသံ သိက္ခာပဒပ္ပညာပနာ ဖာသုဝိဟာရာယ သံဝတ္တတိ။ ယော ဝါ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟော၊ သွေဝ ဧတေသံ ဖာသုဝိဟာရော။ ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ နိဿာယ ဟိ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ၊ ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ၊ သင်္ဃကမ္မာနိ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ သာမဂ္ဂီ န ဟောတိ၊ ဘိက္ခူ အနေကဂ္ဂါ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာကမ္မဋ္ဌာနာဒီနိ အနုယုဉ္ဇိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဒုဿီလေသု ပန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ၊ တတော ပေသလာ ဘိက္ခူ ဖာသု ဝိဟရန္တိ။ ဧဝံ ‘‘ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရာယာ’’တိ ဧတ္ထ ဒွိဓာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘န ¶ ဝေါ အဟံ၊ စုန္ဒ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံယေဝ အာသဝါနံ သံဝရာယ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၂) ဧတ္ထ ဝိဝါဒမူလဘူတာ ကိလေသာ အာသဝါတိ အာဂတာ။

‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ၊ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ၊ မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆) –

ဧတ္ထ တေဘူမကံ ကမ္မံ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ဣဓ ပန ပရူပဝါဒဝိပ္ပဋိသာရဝဓဗန္ဓနာဒယော စေဝ အပါယဒုက္ခဘူတာ စ နာနပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝါ အာသဝါတိ အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝီတိက္ကမပစ္စယာ ပဋိလဒ္ဓဗ္ဗာန’’န္တိအာဒိ။ ယဒိ ဟိ ဘဂဝါ သိက္ခာပဒံ န ပညာပေယျ၊ တတော အသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသေဝနအဒိန္နာဒါနပါဏာတိပါတာဒိဟေတု ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ ပရူပဝါဒါဒယော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ နာနပ္ပကာရာ အနတ္ထာ၊ ယေ စ တန္နိမိတ္တမေဝ ¶ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တဿ ပညဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏာဒိဝသေန မဟာဒုက္ခာနုဘဝနပ္ပကာရာ အနတ္ထာ၊ တေ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခော အတ္တဘာဝေါ၊ တတ္ထ ဘဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ။ သမ္ပရေတဗ္ဗတော ပေစ္စ ဂန္တဗ္ဗတော သမ္ပရာယော၊ ပရလောကော၊ တတ္ထ ဘဝါ သမ္ပရာယိကာ။

အကုသလဝေရာနန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဒုစ္စရိတာနံ။ တာနိ ဝေရကာရဏတ္တာ ‘‘ဝေရာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ပုဂ္ဂလေသု ပန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ဝေရာနိ။ တေ ဧဝ ဝါ ဒုက္ခဓမ္မာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဝဓဗန္ဓနာဒယော။ တေသံ ပက္ခုပစ္ဆေဒနတ္ထာယာတိ တေသံ ပါပိစ္ဆာနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒါယ ဂဏဘောဇနသဒိသံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ။ ပဏ္ဍိတမနုဿာနန္တိ လောကိယပရိက္ခကဇနာနံ။ တေ ဟိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိံ ဉတွာ ဝါ ယထာပညတ္တံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဝါ – ‘‘ယာနိ ဝတ လောကေ မဟာဇနဿ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနဋ္ဌာနာနိ၊ တေဟိ ဣမေ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ အာရကာ ဝိဟရန္တိ၊ ဒုက္ကရံ ဝတ ကရောန္တိ၊ ဘာရိယံ ဝတ ကရောန္တီ’’တိ ပသာဒံ အာပဇ္ဇန္တိ ဝိနယပိဋကေ ပေါတ္ထကံ ဒိသွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကတဝေဒိဗြာဟ္မဏော ဝိယ။ ဥပရူပရိပသာဒဘာဝါယာတိ ဘိယျော ဘိယျော ပသာဒုပ္ပာဒနတ္ထံ။ ယေပိ ဟိ သာသနေ ပသန္နာ ကုလပုတ္တာ၊ တေပိ သိက္ခာပဒပညတ္တိံ ဝါ ဉတွာ ယထာပညတ္တံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ ဘိက္ခူ ဝါ ဒိသွာ ‘‘အဟော၊ အယျာ၊ ဒုက္ကရကာရိနော၊ ယေ ယာဝဇီဝံ ဧကဘတ္တံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝိနယသံဝရံ အနုပါလေန္တီ’’တိ ဘိယျော ဘိယျော ပသီဒန္တိ။

သဒ္ဓမ္မဿ ¶ စိရဋ္ဌိတတ္ထန္တိ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော၊ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မော၊ အဓိဂမသဒ္ဓမ္မောတိ တိဝိဓဿပိ သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ။ တတ္ထ ပိဋကတ္တယသင်္ဂဟိတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ။ တေရသ ဓုတဂုဏာ၊ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ၊ ဒွေအသီတိ မဟာဝတ္တာနိ၊ သီလသမာဓိဝိပဿနာတိ အယံ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ။ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ နိဗ္ဗာနဉ္စာတိ အယံ အဓိဂမသဒ္ဓမ္မော နာမ။ သော သဗ္ဗော ယသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သတိ ဘိက္ခူ သိက္ခာပဒဉ္စ တဿ ဝိဘင်္ဂဉ္စ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ အညဉ္စ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏန္တိ၊ ယထာပညတ္တဉ္စ ပဋိပဇ္ဇမာနာ ပဋိပတ္တိံ ပူရေတွာ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗံ လောကုတ္တရဓမ္မံ အဓိဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ စိရဋ္ဌိတိကော ဟောတိ။

ပဉ္စဝိဓဿပိ ¶ ဝိနယဿာတိ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ပဉ္စပ္ပကာရဿ ဝိနယဿ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၃၉) ပန သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သတိ သံဝရဝိနယော စ ပဟာနဝိနယော စ သမထဝိနယော စ ပညတ္တိဝိနယော စာတိ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဝိနယော အနုဂ္ဂဟိတော ဟောတိ ဥပတ္ထမ္ဘိတော သုပတ္ထမ္ဘိတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ။ တတ္ထ သံဝရဝိနယောတိ သီလသံဝရော၊ သတိသံဝရော၊ ဉာဏသံဝရော၊ ခန္တိသံဝရော၊ ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓောပိ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော သံဝရော၊ ဝိနယနတော ဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဟာနဝိနယောတိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ၊ နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ပဟာနံ ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ၊ ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော၊ တသ္မာ ပဟာနဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ။ သမထဝိနယောတိ သတ္တ အဓိကရဏသမထာ။ ပညတ္တိဝိနယောတိ သိက္ခာပဒမေဝ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟိ ဝိဇ္ဇမာနာယ ဧဝ သိက္ခာပဒသမ္ဘဝတော သိက္ခာပဒသင်္ခါတော ပညတ္တိဝိနယောတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အနုဂ္ဂဟိတော ဟောတိ။

၂၀၂-၂၃၀။ ဘိက္ခူနံ ပဉ္စာတိ နိဒါနပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသာနိယတဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသဝသေန ပဉ္စ ဘိက္ခူနံ ဥဒ္ဒေသာ။ ဘိက္ခုနီနံ စတ္တာရောတိ ဘိက္ခူနံ ဝုတ္တေသု အနိယတုဒ္ဒေသံ ဌပေတွာ အဝသေသာ စတ္တာရော။

ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါတိ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ ဝစနမတ္တေန ပညတ္တဥပသမ္ပဒါ။ ဘဂဝါ ဟိ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝါယ ဥပနိဿယသမ္ပန္နံ ပုဂ္ဂလံ ဒိသွာ ရတ္တပံသုကူလန္တရတော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ နီဟရိတွာ ဗြဟ္မဃောသံ နိစ္ဆာရေန္တော ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခု၊ စရ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာယာ’’တိ ဝဒတိ။ တဿ သဟေဝ ဘဂဝတော ဝစနေန ဂိဟိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ ရုဟတိ၊ ဘဏ္ဍု ကာသာဝဝသနော ဟောတိ – ဧကံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ ဧကံ အံသေ ဌပေတွာ ဝါမအံသကူဋေ အာသတ္တနီလုပ္ပလဝဏ္ဏမတ္တိကာပတ္တော။

‘‘တိစီဝရဉ္စ ¶ ပတ္တော စ၊ ဝါသိ သူစိ စ ဗန္ဓနံ၊

ပရိဿာဝနေန အဋ္ဌေတေ၊ ယုတ္တယောဂဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၅၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၄၊ ၂။၃၄၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၈၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၄၅ ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၇။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၆) –

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ ပရိက္ခာရေဟိ သရီရေ ပဋိမုက္ကေဟိယေဝ ဝဿသတိကတ္ထေရော ဝိယ ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ဗုဒ္ဓါစရိယကော ဗုဒ္ဓုပဇ္ဈာယကော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒမာနောယေဝ တိဋ္ဌတိ။

သရဏဂမနူပသမ္ပဒါတိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန တိက္ခတ္တုံ ဝါစံ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တေဟိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။ ဩဝါဒူပသမ္ပဒါတိ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂဟဏဥပသမ္ပဒါ။ သာ စ ‘‘တသ္မာတိဟ တေ၊ ကဿပ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘တိဗ္ဗံ မေ ဟိရောတ္တပ္ပံ၊ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဘဝိဿတိ ထေရေသု နဝေသု မဇ္ဈိမေသူ’တိ။ ဧဝဉှိ တေ၊ ကဿပ၊ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ၊ ကဿပ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘ယံ ကိဉ္စိ ဓမ္မံ သုဏိဿာမိ ကုသလူပသံဟိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကရိတွာ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရိတွာ ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’တိ၊ ဧဝဉှိ တေ၊ ကဿပ၊ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ၊ ကဿပ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘သာတသဟဂတာ စ မေ ကာယဂတာသတိ န ဝိဇဟိဿတီ’တိ၊ ဧဝဉှိ တေ၊ ကဿပ၊ သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဣမိနာ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေန မဟာကဿပတ္ထေရဿ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။

ပဉှဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ နာမ သောပါကဿ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။ ဘဂဝါ ကိရ ပုဗ္ဗာရာမေ အနုစင်္ကမန္တံ သောပါကသာမဏေရံ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝါ၊ သောပါက၊ ရူပသညာတိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ နာနတ္ထာ နာနာဗျဉ္ဇနာ၊ ဥဒါဟု ဧကတ္ထာ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ ဒသ အသုဘနိဿိတေ ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ သော ဗျာကာသိ။ ဘဂဝါ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘‘ကတိဝဿောသိ၊ တွံ သောပါကာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သတ္တဝဿောဟံ ဘဂဝါတိ။ သောပါက၊ တွံ မမ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ပဉှေ ဗျာကာသီတိ အာရဒ္ဓစိတ္တော ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနိ။ အယံ ပဉှဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ။

ဉတ္တိစတုတ္ထဥပသမ္ပဒါ နာမ ဘိက္ခူနံ ဧတရဟိ ဥပသမ္ပဒါ။ ဂရုဓမ္မူပသမ္ပဒါတိ ဂရုဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေန ဥပသမ္ပဒါ။ သာ စ မဟာပဇာပတိယာ အဋ္ဌဂရုဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေန အနုညာတာ ¶ ။ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပဒါ နာမ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃတော ဉတ္တိစတုတ္ထေန၊ ဘိက္ခုသင်္ဃတော ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကမ္မေဟိ အနုညာတာ အဋ္ဌဝါစိကူပသမ္ပဒါ။ ဒူတေန ဥပသမ္ပဒါ နာမ အဍ္ဎကာသိယာ ဂဏိကာယ အနုညာတာ ဥပသမ္ပဒါ။

ဉတ္တိကမ္မံ ¶ နဝ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတီတိ ကတမာနိ နဝ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ? ဩသာရဏံ၊ နိဿာရဏံ၊ ဥပေါသထော၊ ပဝါရဏာ၊ သမ္မုတိ၊ ဒါနံ၊ ပဋိဂ္ဂဟံ၊ ပစ္စုက္ကဍ္ဎနံ၊ ကမ္မလက္ခဏညေဝ နဝမန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ နဝ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော၊ အနုသိဋ္ဌော သော မယာ၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣတ္ထန္နာမော အာဂစ္ဆေယျ၊ အာဂစ္ဆာဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၆) ဧဝံ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ဩသာရဏာ ဩသာရဏာ နာမ။

‘‘သုဏန္တု မေ၊ အာယသ္မန္တာ၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ဓမ္မကထိကော၊ ဣမဿ နေဝ သုတ္တံ အာဂစ္ဆတိ၊ နော သုတ္တဝိဘင်္ဂေါ၊ သော အတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အတ္ထံ ပဋိဗာဟတိ။ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ ဝုဋ္ဌာပေတွာ အဝသေသာ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေယျာမာ’’တိ ဧဝံ ဥဗ္ဗာဟိကဝိနိစ္ဆယေ ဓမ္မကထိကဿ ဘိက္ခုနော နိဿာရဏာ နိဿာရဏာ နာမ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အဇ္ဇုပေါသထော ပန္နရသော။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဥပေါသထံ ကရေယျာ’’တိ ဧဝံ ဥပေါသထကမ္မဝသေန ဌပိတာ ဉတ္တိ ဥပေါသထော နာမ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ပဝါရေယျာ’’တိ ဧဝံ ပဝါရဏာကမ္မဝသေန ဌပိတာ ဉတ္တိ ပဝါရဏာ နာမ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ အဟံ ဣတ္ထန္နာမံ အနုသာသေယျ’’န္တိ၊ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမံ အနုသာသေယျာ’’တိ၊ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ အဟံ ဣတ္ထန္နာမံ အန္တရာယိကေ ဓမ္မေ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ၊ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမံ အန္တရာယိကေ ဓမ္မေ ပုစ္ဆေယျာ’’တိ၊ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ အဟံ ဣတ္ထန္နာမံ ဝိနယံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ၊ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမံ ဝိနယံ ပုစ္ဆေယျာ’’တိ၊ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ အဟံ ဣတ္ထန္နာမေန ဝိနယံ ပုဋ္ဌော ¶ ဝိဿဇ္ဇေယျ’’န္တိ၊ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမေန ဝိနယံ ပုဋ္ဌော ¶ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ ဧဝံ အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ သမ္မန္နိတုံ ဌပိတာ ဉတ္တိ သမ္မုတိ နာမ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ဣဒံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော နိဿဂ္ဂိယံ သင်္ဃဿ နိဿဋ္ဌံ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျာ’’တိ၊ ‘‘ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ အာယသ္မန္တာ ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျု’’န္တိ ဧဝံ နိဿဋ္ဌစီဝရပတ္တာဒီနံ ဒါနံ ဒါနံ နာမ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု အာပတ္တိံ သရတိ ဝိဝရတိ ဥတ္တာနိံ ကရောတိ ဒေသေတိ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ အဟံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော အာပတ္တိံ ပဋိဂ္ဂဏှေယျ’’န္တိ၊ ‘‘ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ အဟံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော အာပတိံ ပဋိဂ္ဂဏှေယျ’’န္တိ၊ တေန ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ပဿသီ’’တိ? အာမ ပဿာမီတိ။ ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာသီ’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိပ္ပဋိဂ္ဂဟော ပဋိဂ္ဂဟော နာမ။

‘‘သုဏန္တု မေ၊ အာယသ္မန္တာ အာဝါသိကာ၊ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ၊ အာဂမေ ကာလေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ၊ တေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနကာရကာ ကလဟကာရကာ သင်္ဃေ အဓိကရဏကာရကာ တံ ကာလံ အနုဝသေယျုံ၊ အာဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ဗျတ္တေန ပဋိဗလေန အာဝါသိကာ ဘိက္ခူ ဉာပေတဗ္ဗာ ‘‘သုဏန္တု မေ၊ အာယသ္မန္တာ အာဝါသိကာ၊ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ၊ အာဂမေ ဇုဏှေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ ဧဝံ ကတာ ပဝါရဏာ ပစ္စုက္ကဍ္ဎနာ နာမ။

သဗ္ဗေဟေဝ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပတိတဗ္ဗံ၊ သန္နိပတိတွာ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အမှာကံ ဘဏ္ဍနဇာတာနံ ကလဟဇာတာနံ ဝိဝါဒါပန္နာနံ ဝိဟရတံ ဗဟု အဿာမဏကံ အဇ္ဈာစိဏ္ဏံ ဘာသိတပရိက္ကန္တံ။ သစေ မယံ ဣမာဟိ အာပတ္တီဟိ အညမညံ ကာရေဿာမ၊ သိယာပိ တံ အဓိကရဏံ ကက္ခဠတ္တာယ ဝါဠတ္တာယ ဘေဒါယ သံဝတ္တေယျ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣမံ အဓိကရဏံ တိဏဝတ္ထာရကေန ဝူပသမေယျ ဌပေတွာ ထုလ္လဝဇ္ဇံ၊ ဌပေတွာ ဂိဟိပဋိသံယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ တိဏဝတ္ထာရကသမထေ ကတာ သဗ္ဗပဌမာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဉတ္တိ ကမ္မလက္ခဏံ နာမ။

ဉတ္တိဒုတိယံ ¶ ကမ္မံ သတ္တ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတီတိ ကတမာနိ သတ္တ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ? ဩသာရဏံ ¶ ၊ နိဿာရဏံ၊ သမ္မုတိ၊ ဒါနံ၊ ဥဒ္ဓရဏံ၊ ဒေသနံ၊ ကမ္မလက္ခဏညေဝ သတ္တမန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ သတ္တ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဝဍ္ဎဿ လိစ္ဆဝိနော ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနဝသေန ခန္ဓကေ ဝုတ္တာ နိဿာရဏာ၊ တဿေဝ ပတဥက္ကုဇ္ဇနဝသေန ဝုတ္တာ ဩသာရဏာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သီမာသမ္မုတိ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ သန္ထတသမ္မုတိ ဘတ္တုဒ္ဒေသကသေနာသနဂ္ဂါဟာပကဘဏ္ဍာဂါရိက- စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂါဟက-စီဝရဘာဇက-ယာဂုဘာဇက-ဖလဘာဇက-ခဇ္ဇဘာဇက-အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇက- သာဋိယဂ္ဂါဟာပက-ပတ္တဂ္ဂါဟာပက-အာရာမိကပေသက-သာမဏေရပေသကသမ္မုတီတိ ဧတာသံ သမ္မုတီနံ ဝသေန သမ္မုတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကဌိနစီဝရဒါနမတကစီဝရဒါနဝသေန ဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကဌိနုဒ္ဓါရဏဝသေန ဥဒ္ဓါရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကုဋိဝတ္ထုဝိဟာရဝတ္ထုဒေသနာဝသေန ဒေသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယာ ပန တိဏဝတ္ထာရကသမထေ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဉတ္တိဉ္စ ဧကေကသ္မိံ ပက္ခေ ဧကေကံ ဉတ္တိဉ္စာတိ တိဿောပိ ဉတ္တိယော ဌပေတွာ ပုန ဧကသ္မိံ ပက္ခေ ဧကာ၊ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ ဧကာတိ ဒွေပိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာ ဝုတ္တာ။ တာသံ ဝသေန ကမ္မလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မံ သတ္တ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတီတိ ကတမာနိ သတ္တ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ? ဩသာရဏံ၊ နိဿာရဏံ၊ သမ္မုတိ၊ ဒါနံ၊ နိဂ္ဂဟံ၊ သမနုဘာသနံ၊ ကမ္မလက္ခဏညေဝ သတ္တမန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ သတ္တ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ တဇ္ဇနီယကမ္မာဒီနံ သတ္တန္နံ ကမ္မာနံ ဝသေန နိဿာရဏာ၊ တေသံယေဝ စ ကမ္မာနံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန ဩသာရဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘိက္ခုနောဝါဒကသမ္မုတိဝသေန သမ္မုတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိဝါသဒါနမာနတ္တဒါနဝသေန ဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မူလာယပဋိကဿနကမ္မဝသေန နိဂ္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကာ၊ အဋ္ဌ ယာဝတတိယကာ၊ အရိဋ္ဌော၊ စဏ္ဍကာဠီ စ ဣမေတေ ယာဝတတိယကာတိ ဣမာသံ ဧကာဒသန္နံ သမနုဘာသနာနံ ဝသေန သမနုဘာသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပသမ္ပဒကမ္မအဗ္ဘာနကမ္မဝသေန ကမ္မလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဓမ္မသမ္မုခတာတိအာဒီသု ယေန ဓမ္မေန၊ ယေန ဝိနယေန၊ ယေန သတ္ထုသာသနေန သင်္ဃော ကမ္မံ ကရောတိ၊ အယံ ဓမ္မသမ္မုခတာ၊ ဝိနယသမ္မုခတာ၊ သတ္ထုသာသနသမ္မုခတာ။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ ဘူတဝတ္ထု။ ဝိနယောတိ စောဒနာ စေဝ သာရဏာ စ။ သတ္ထုသာသနံ နာမ ဉတ္တိသမ္ပဒါ စေဝ အနုသာဝနသမ္ပဒါ စ။ ယာဝတိကာ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ တေ အာဂတာ ဟောန္တိ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ¶ ဆန္ဒော အာဟဋော ဟောတိ၊ သမ္မုခီဘူတာ နပ္ပဋိက္ကောသန္တိ၊ အယံ သင်္ဃသမ္မုခတာ။ ယဿ သင်္ဃော ကမ္မံ ကရောတိ၊ တဿ သမ္မုခီဘာဝေါ ပုဂ္ဂလသမ္မုခတာ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

ဣတိ မနောရထပူရဏိယာ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဒုကနိပါတဝဏ္ဏနာယ အနုတ္တာနတ္ထဒီပနာ သမတ္တာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။

အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ

တိကနိပါတ-ဋီကာ

၁။ ပဌမပဏ္ဏာသကံ

၁။ ဗာလဝဂ္ဂေါ

၁။ ဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁။ တိကနိပါတဿ ¶ ¶ ပဌမေ ဘယန္တိ ဘီတိ စေတသော ဗျဓောတိ အာဟ ‘‘စိတ္တုတြာသော’’တိ။ ဥပဒ္ဒဝေါတိ အန္တရာယော။ တဿ ပန ဝိက္ခေပကာရဏတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အနေကဂ္ဂတာကာရော’’တိ။ ဥပသဂ္ဂေါတိ ဥပသဇ္ဇနံ၊ ဒေဝတောပပီဠာဒိနာ အပ္ပဋိကာရဝိဃာတာပတ္တိ။ သာ ပန ယသ္မာ ပဋိကာရာဘာဝေန ဝိဟညမာနဿ ကိဉ္စိ ကာတုံ အသမတ္ထဿ ဩသီဒနကာရဏံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ လဂ္ဂနာကာရော’’တိ။ ယထာဝုတ္တေ ဒိဝသေ အနာဂစ္ဆန္တေသူတိ ဝဉ္စေတွာ အာဂန္တုံ နိယမိတဒိဝသေ အနာဂစ္ဆန္တေသု။ ဒွါရေ အဂ္ဂိံ ဒတွာတိ ဗဟိ အနိက္ခမနတ္ထာယ ဒွါရေ အဂ္ဂိံ ဒတွာ။

နဠေဟိ ¶ ဆန္နပဋိစ္ဆန္နာတိ နဠေဟိ တိဏစ္ဆဒနသင်္ခေပေန ဥပရိ ဆာဒေတွာ တေဟိယေဝ ဒါရုကုဋိကနိယာမေန ပရိတောပိ ဆာဒိတာ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ တိဏေဟိ ဆန္နတံ သေသသမ္ဘာရာနံ ရုက္ခမယတဉ္စ အတိဒိသတိ။

ဝိဓဝပုတ္တေတိ အန္တဘာဝေါပလက္ခဏံ။ တေ ဟိ နိပ္ပိတိကာ အဝိနီတာ အသံယတာ ယံ ကိဉ္စိ ကာရိနော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

ဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ လက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂။ ဒုတိယေ လက္ခီယတိ ဗာလော အယန္တိ ဉာယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ၊ ကမ္မံ လက္ခဏမေတဿာတိ ကမ္မလက္ခဏောတိ အာဟ ‘‘ကာယဒွါရာဒိပဝတ္တံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိ။ အပဒီယန္တိ ဒေါသာ ဧတေန ရက္ခီယန္တိ၊ လူယန္တိ ဆိဇ္ဇန္တိ ဝါတိ အပဒါနံ၊ သတ္တာနံ သမ္မာ၊ မိစ္ဆာ ဝါ ပဝတ္တပ္ပယောဂေါ။ တေန သောဘတီတိ အပဒါနသောဘနီ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘ပညာ နာမာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနော စရိတေနေဝါတိ အတ္တနော စရိယာယ ဧဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

လက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃-၄။ စိန္တီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၃-၄။ တတိယေ ဧတေဟီတိ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တိတာဒီဟိ။ ဧတေန လက္ခဏသဒ္ဒဿ သရဏတ္ထတမာဟ။ တာနေဝါတိ လက္ခဏာနိ ဧဝ။ အဿာတိ ဗာလဿ။ ဗာလော အယန္တိ နိမီယတိ သဉ္ဇာနီယတိ ဧတေဟီတိ ဗာလနိမိတ္တာနိ။ အပဒါနံ ဝုစ္စတိ၊ ဝိချာတံ ကမ္မံ၊ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တိတာဒီနိ စ ဗာလေ ဝိချာတာနိ အသာဓာရဏဘာဝေန။ တသ္မာ ‘‘ဗာလဿ အပဒါနာနီ’’တိ။ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒုဋ္ဌံ ဒူသိတံ စိန္တိတံ ဒုစ္စိန္တိတံ၊ တံ စိန္တေတီတိ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ။ လောဘာဒီဟိ ဒုဋ္ဌံ ဘာသိတံ မုသာဝါဒါဒိံ ဘာသတီတိ ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ။ တေသံယေဝ ဝသေန ကတ္တဗ္ဗတော ဒုက္ကဋကမ္မံ ပါဏာတိပါတာဒိံ ကရောတီတိ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ။ တေနာဟ ‘‘စိန္တယန္တော’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တာနုသာရေနာတိ ‘‘ဗာလော အယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဝစနဿ ‘‘ပဏ္ဍိတော အယန္တိ ဧတေဟိ လက္ခီယတီ’’တိအာဒိနာ အနုဿရဏေန။ မနောသုစရိတာဒီနံ ဝသေနာတိ ‘‘စိန္တယန္တော အနဘိဇ္ဈာဗျာပါဒသမ္မာဒဿနဝသေန ¶ သုစိန္တိတမေဝ စိန္တေတီ’’တိအာဒိနာ မနောသုစရိတာဒီနံ တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ စတုတ္ထံ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

စိန္တီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅-၁၀။ အယောနိသောသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၅-၁၀။ ပဉ္စမေ ကတိ နု ခေါ အနုဿတိဋ္ဌာနာနီတိအာဒိ ဆက္ကေ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ။ ဧဝံ စိန္တိတန္တိ အယောနိသော စိန္တိတံ။ အပဉှမေဝ ပဉှန္တိ ကထေသီတိ အပဉှမေဝ ပဉှော အယန္တိ မညမာနော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဒသဝိဓံ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိံ အပရိဟာပေတွာတိ –

‘‘သိထိလံ ¶ ဓနိတဉ္စ ဒီဃရဿံ၊ ဂရုကံ လဟုကဉ္စ နိဂ္ဂဟီတံ၊

သမ္ဗန္ဓံ ဝဝတ္ထိတံ ဝိမုတ္တံ၊ ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၁၊ ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၅၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) –

ဧဝံ ဝုတ္တံ ဒသဝိဓံ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိံ အပရိဟာပေတွာ။

တတ္ထ ဌာနကရဏာနိ သိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အက္ခရံ သိထိလံ၊ တာနိယေဝ ဓနိတာနိ အသိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အက္ခရံ ဓနိတံ။ ဒွိမတ္တကာလံ ဒီဃံ၊ ဧကမတ္တကာလံ ရဿံ။ ဂရုကန္တိ ဒီဃမေဝ၊ ယံ ဝါ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿာ’’တိ သံယောဂပရံ ကတွာ ဝုစ္စတိ၊ လဟုကန္တိ ရဿမေဝ၊ ယံ ဝါ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတထေရဿာ’’တိ ဧဝံ ဝိသံယောဂပရံ ကတွာ ဝုစ္စတိ။ နိဂ္ဂဟီတန္တိ ယံ ကရဏာနိ နိဂ္ဂဟေတွာ အဝိဿဇ္ဇေတွာ အဝိဝဋေန မုခေန သာနုနာသိကံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သမ္ဗန္ဓန္တိ ယံ ပရပဒေန သမ္ဗန္ဓိတွာ ‘‘တုဏှဿာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝဝတ္ထိတန္တိ ယံ ပရပဒေန အသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘တုဏှီ အဿာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိမုတ္တန္တိ ယံ ကရဏာနိ အနိဂ္ဂဟေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိဝဋေန မုခေန သာနုနာသိကံ အကတွာ ဝုစ္စတိ။ ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါတိ ဧဝံ သိထိလာဒိဝသေန ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ အက္ခရုပ္ပာဒကစိတ္တဿ ဒသပ္ပကာရေန ပဘေဒေါ။ သဗ္ဗာနိ ဟိ အက္ခရာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနာနိ စ။

‘‘အဋ္ဌာနံ ¶ ခေါ ဧတံ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒိ ပဉ္စကေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ‘‘ကတိ နု ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ အနုဿတိဋ္ဌာနာနီ’’တိအာဒိ ပန ဆက္ကေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဆဋ္ဌာဒီသု နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

အယောနိသောသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ရထကာရဝဂ္ဂေါ

၁။ ဉာတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁။ ဒုတိယဿ ပဌမေ ဉာတောယေဝ ပညာတောတိ အာဟ ‘‘ဉာတော ပညာတော’’တိ။ ကဿ အနနုလောမိကေတိ အာဟ ‘‘သာသနဿာ’’တိ၊ သာသနဿ အနနုလောမိကေ အပ္ပတိရူပေတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အနနုလောမိကသဒ္ဒဿ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေန္တော ‘‘န အနုလောမေတီတိ အနနုလောမိက’’န္တိ အာဟ ¶ ။ သာသနဿာတိ ဝါ သာသနန္တိ အတ္ထော။ သာသနံ န အနုလောမေတီတိ အနနုလောမိကန္တိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဘာဂဝိသဘာဂန္တိ လိင်္ဂတော သဘာဂဝိသဘာဂံ။ ‘‘ဝိယပုဂ္ဂလေ’’တိ အာဟာတိ လိင်္ဂသဘာဂေဟိ အဝိသေသေတွာ အာဟ။ ဥမ္မာဒံ ပါပုဏီတိ သော ကိရ သီလံ အဓိဋ္ဌာယ ပိဟိတဒွါရဂဗ္ဘေ သယနပိဋ္ဌေ နိသီဒိတွာ ဘရိယံ အာရဗ္ဘ မေတ္တံ ဘာဝေန္တော မေတ္တာမုခေန ဥပ္ပန္နေန ရာဂေန အန္ဓီကတော ဘရိယာယ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော ဒွါရံ အသလ္လက္ခေတွာ ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာပိ နိက္ခမိတုကာမတာယ ဘိတ္တိံ ပဟရန္တော သဗ္ဗရတ္တိံ ဘိတ္တိယုဒ္ဓမကာသိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

ဉာတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သာရဏီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂။ ဒုတိယေ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမ္ပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာနိဿိတမေဝါတိ ဣမိနာ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတသမနန္တရမေဝ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမ္ပိ သမာဒိန္နမေဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ မဂ္ဂသန္နိဿိတာနေဝ ဟောန္တီတိ ¶ မဂ္ဂါဓိဂမတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ကသိဏပရိကမ္မာဒီနိ မဂ္ဂသန္နိဿိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ တေသမ္ပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တေဟိ ဝိနာ မဂ္ဂါဓိဂမဿ အသမ္ဘဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန အသမ္မောဟပ္ပဋိဝေဓဿ သိခါပတ္တတ္တာ မဂ္ဂဓမ္မေသု ဝိယ ဖလဓမ္မေသုပိ သာတိသယော အသမ္မောဟောတိ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သာမံ ဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ တထာ ဇာနနာ ပနဿ သစ္ဆိကရဏံ အတ္တပစ္စက္ခကိရိယာတိ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာဝ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ပစ္စက္ခံ ကတွာ’’တိ။ တထာ သစ္ဆိကိရိယာ စဿ အတ္တနိ ပဋိလာဘောတိ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိလဘိတွာ’’တိ။

သာရဏီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အာသံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃။ တတိယေ သန္တောတိ ဧတ္ထ သန္တ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇန’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၀) ကိလန္တဘာဝေ အာဂတော။ ‘‘အယဉ္စ ဝိတက္ကော၊ အယဉ္စ ဝိစာရော ¶ သန္တော ဟောန္တိ သမိတာ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၅၇၆) နိရုဒ္ဓဘာဝေ။ ‘‘အဓိဂတော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော၊ ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) သန္တဉာဏဂေါစရတာယံ။ ‘‘ဥပသန္တဿ သဒါ သတိမတော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၇) ကိလေသဝူပသမေ။ ‘‘သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၅၁) သာဓူသု။ ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာစောရာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၉၅) အတ္ထိဘာဝေ။ ဣဓာပိ အတ္ထိဘာဝေယေဝါတိ အာဟ ‘‘သန္တောတိ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တီ’’တိ။ တတ္ထ အတ္ထီတိ လောကသင်္ကေတဝသေန သံဝိဇ္ဇန္တိ။ အတ္ထိဘာဝေါ ဟေတ္ထ ပုဂ္ဂလသမ္ဗန္ဓေန ဝုတ္တတ္တာ လောကသမညာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ပရမတ္ထဝသေန။ အတ္ထီတိ စေတံ နိပါတပဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဝိယ။

သံဝိဇ္ဇမာနာတိ ဥပလဗ္ဘမာနာ။ ယဉှိ သံဝိဇ္ဇတိ၊ တံ ဥပလဗ္ဘတိ။ တေနာဟ ‘‘သံဝိဇ္ဇမာနာတိ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ အနာသောတိ ပတ္ထနာရဟိတော။ တေနာဟ ‘‘အပတ္ထနော’’တိ။ အာသံသတိ ပတ္ထေတီတိ အာသံသော။ ဝေဏုဝေတ္တာဒိဝိလီဝေဟိ သုပ္ပာဒိဘာဇနကာရကာ ဝိလီဝကာရကာ။ မိဂမစ္ဆာဒီနံ နိသာဒနတော နေသာဒါ၊ မာဂဝိကမစ္ဆဗန္ဓာဒယော။ ရထေသု စမ္မေန နဟနကရဏတော ရထကာရာ ¶ ၊ ဓမ္မကာရာ။ ပုဣတိ ကရီသဿ နာမံ၊ တံ ကုသေန္တိ အပနေန္တီတိ ပုက္ကုသာ၊ ပုပ္ဖစ္ဆဍ္ဍကာ။

ဒုဗ္ဗဏ္ဏောတိ ဝိရူပေါ။ ဩကောဋိမကောတိ အာရောဟာဘာဝေန ဟေဋ္ဌိမကော၊ ရဿကာယောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘လကုဏ္ဍကော’’တိ။ လကု ဝိယ ဃဋိကာ ဝိယ ဍေတိ ပဝတ္တတီတိ ဟိ လကုဏ္ဍကော၊ ရဿော။ ကဏတိ နိမီလတီတိ ကာဏော။ တံ ပနဿ နိမီလနံ ဧကေန အက္ခိနာ ဒွီဟိပိ စာတိ အာဟ ‘‘ဧကက္ခိကာဏော ဝါ ဥဘယက္ခိကာဏော ဝါ’’တိ။ ကုဏနံ ကုဏော၊ ဟတ္ထဝေကလ္လံ။ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကုဏီ။ ခဉ္ဇော ဝုစ္စတိ ပါဒဝိကလော။ ဟေဋ္ဌိမကာယသင်္ခါတော သရီရဿ ပက္ခော ပဒေသော ဟတော အဿာတိ ပက္ခဟတော။ တေနာဟ ‘‘ပီဌသပ္ပီ’’တိ။ ပဒီပေ ပဒီပနေ ဧတဗ္ဗံ နေတဗ္ဗန္တိ ပဒီပေယျံ၊ တေလာဒိဥပကရဏံ။

အာသံ န ကရောတီတိ ရဇ္ဇာဘိသေကေ ကနိဋ္ဌော ပတ္ထနံ န ကရောတိ ဇေဋ္ဌေ သတိ ကနိဋ္ဌဿ အနဓိကာရတ္တာ။ အဘိသေကံ အရဟတီတိ အဘိသေကာရဟော၊ န အဘိသေကာရဟော ကာဏကုဏိအာဒိဒေါသသမန္နာဂတော။

သီလဿ ¶ ဒုဋ္ဌု နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အဘာဝတ္ထော ဣဓ ဒု-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘နိဿီလော’’တိ။ ‘‘ပါပံ ပါပေန သုကရ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၄၈၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဝိယ ပါပ-သဒ္ဒေါ နိဟီနပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘လာမကဓမ္မော’’တိ။ သီလဝိပတ္တိယာ ဝါ ဒုဿီလော။ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိယာ ပါပဓမ္မော။ ကာယဝါစာသံဝရဘေဒေန ဝါ ဒုဿီလော၊ မနောသံဝရဘေဒေန၊ သတိသံဝရာဒိဘေဒေန ဝါ ပါပဓမ္မော။ အသုဒ္ဓပ္ပယောဂတာယ ဒုဿီလော၊ အသုဒ္ဓါသယတာယ ပါပဓမ္မော။ ကုသလသီလဝိရဟေန ဒုဿီလော၊ အကုသလသီလသမန္နာဂမေန ပါပဓမ္မော။ အသုစီဟီတိ အပရိသုဒ္ဓေဟိ။ သင်္ကာဟိ သရိတဗ္ဗသမာစာရောတိ ‘‘ဣမဿ မညေ ဣဒံ ကမ္မ’’န္တိ ဧဝံ ပရေဟိ သင်္ကာယ သရိတဗ္ဗသမာစာရော။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စိဒေဝါ’’တိအာဒိ။ အတ္တနာယေဝ ဝါ သင်္ကာဟိ သရိတဗ္ဗသမာစာရောတိ ဧတေနပိ ကမ္မသာဓနတံယေဝ သင်္ကဿရသဒ္ဒဿ ဒဿေတိ။ အတ္တနော သင်္ကာယ ပရေသံ သမာစာရကိရိယံ သရတိ အာသင်္ကတိ ဝိဓာဝတီတိပိ သင်္ကဿရသမာစာရောတိ ဧဝမေတ္ထ ကတ္တုသာဓနတာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တဿ ဟိ ဒွေ တယော ဇနေ ကထေန္တေ ဒိသွာ ‘‘မမ ဒေါသံ မညေ ကထေန္တီ’’တိ တေသံ သမာစာရံ သင်္ကာယ သရတိ ဓာဝတိ။

ဧဝံပဋိညောတိ သလာကဂ္ဂဟဏာဒီသု ‘‘ကိတ္တကာ ဝိဟာရေ သမဏာ’’တိ ဂဏနာယ အာရဒ္ဓါယ ‘‘အဟမ္ပိ သမဏော၊ အဟမ္ပိ သမဏော’’တိ ပဋိညံ ဒတွာ သလာကဂ္ဂဟဏာဒီနိ ကရောတီတိ သမဏော အဟန္တိ ¶ ဧဝံသမဏပ္ပဋိညော။ သုမ္ဘကပတ္တဓရေတိ မတ္တိကာပတ္တဓရေ။ ပူတိနာ ကမ္မေနာတိ သံကိလိဋ္ဌကမ္မေန၊ နိဂ္ဂုဏတာယ ဝါ ဂုဏသာရဝိရဟိတတ္တာ အန္တောပူတိ။ ကသမ္ဗုကစဝရော ဇာတော သဉ္ဇာတော အဿာတိ ကသမ္ဗုဇာတောတိ အာဟ ‘‘သဉ္ဇာတရာဂါဒိကစဝရော’’တိ။ အထ ဝါ ကသမ္ဗု ဝုစ္စတိ တိန္တကုဏပကသဋံ ဥဒကံ၊ ဣမသ္မိဉ္စ သာသနေ ဒုဿီလော နာမ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ တိန္တကုဏပဥဒကသဒိသော၊ တသ္မာ ကသမ္ဗု ဝိယ ဇာတောတိ ကသမ္ဗုဇာတော။ လောကုတ္တရဓမ္မဥပနိဿယဿ နတ္ထိတာယာတိ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌိတေန သက္ကာ ဘဝေယျ အရဟတ္တံ လဒ္ဓုံ၊ တဿာ ပတိဋ္ဌာယ ဘိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ မဟာသီလသ္မိံ ပရိပူရကာရိတာယာတိ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌိတေန သက္ကာ ဘဝေယျ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ၊ တသ္မိံ ပရိပူရကာရိတာယ။

အာသံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စက္ကဝတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄။ စတုတ္ထေ ¶ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟီတိ ဒါနပိယဝစနအတ္ထစရိယာသမာနတ္တတာသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ သင်္ဂဟကာရဏေဟိ။ စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ အာဏာစက္ကံ ပဝတ္တေတိ။ စက္ကန္တိ ဝါ ဣဓ ရတနစက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ စက္ကသဒ္ဒေါ သမ္ပတ္တိယံ၊ လက္ခဏေ၊ ရထင်္ဂေ၊ ဣရိယာပထေ၊ ဒါနေ၊ ရတနဓမ္မခုရစက္ကာဒီသု စ ဒိဿတိ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဟိ သမ္ပတ္တိယံ ဒိဿတိ။ ‘‘ပါဒတလေသု စက္ကာနိ ဇာတာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၊ ၃။၂၀၄) ဧတ္ထ လက္ခဏေ။ ‘‘စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁) ဧတ္ထ ရထင်္ဂေ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧတ္ထ ဣရိယာပထေ။ ‘‘ဒဒံ ဘုဉ္ဇ မာ စ ပမာဒေါ၊ စက္ကံ ဝတ္တယ သဗ္ဗပါဏိန’’န္တိ (ဇာ။ ၁။၇။၁၄၉) ဧတ္ထ ဒါနေ။ ‘‘ဒိဗ္ဗံ စက္ကရတနံ ပါတုရဟောသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၃) ဧတ္ထ ရတနစက္ကေ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၆၂) ဧတ္ထ ဓမ္မစက္ကေ။ ‘‘ဣစ္ဆာဟတဿ ပေါသဿ၊ စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ (ဇာ။ ၁။၅။၁၀၃) ဧတ္ထ ခုရစက္ကေ။ ‘‘ခုရပရိယန္တေန စက္ကေနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၆) ဧတ္ထ ပဟရဏစက္ကေ။ ‘‘အသနိဝိစက္က’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၆၁) ဧတ္ထ အသနိမဏ္ဍလေ။ ဣဓ ပနာယံ ရတနစက္ကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကိတ္တာဝတာ ပနာယံ စက္ကဝတ္တီ နာမ ဟောတိ? ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ စက္ကရတနံ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တတိ။ သဗ္ဗစက္ကဝတ္တီနဉှိ နိသိန္နာသနတော ဥဋ္ဌဟိတွာ စက္ကရတနသမီပံ ဂန္တွာ ဟတ္ထိသောဏ္ဍသဒိသပနာဠိံ သုဝဏ္ဏဘိင်္ဂါရံ ဥက္ခိပိတွာ ဥဒကေန အဗ္ဘုက္ကိရိတွာ ‘‘အဘိဝိဇိနာတု ¶ ဘဝံ စက္ကရတန’’န္တိ ဝစနသမနန္တရမေဝ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ စက္ကရတနံ ပဝတ္တတီတိ။ ယဿ ပဝတ္တိသမကာလမေဝ၊ သော ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ နာမ ဟောတိ။

ဓမ္မောတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မော၊ ဒသဝိဓံ ဝါ စက္ကဝတ္တိဝတ္တံ။ ဒသဝိဓေ ဝါ ကုသလဓမ္မေ အဂရဟိတေ ဝါ ရာဇဓမ္မေ နိယုတ္တောတိ ဓမ္မိကော။ တေန စ ဓမ္မေန သကလလောကံ ရဉ္ဇေတီတိ ဓမ္မရာဇာ။ ဓမ္မေန ဝါ လဒ္ဓရဇ္ဇတ္တာ ဓမ္မရာဇာ။ စက္ကဝတ္တီဟိ ဓမ္မေန ဉာယေန ရဇ္ဇံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ န အဓမ္မေန။ ဒသဝိဓေန စက္ကဝတ္တိဝတ္တေနာတိ ဒသပ္ပဘေဒေန စက္ကဝတ္တီနံ ဝတ္တေန။

ကိံ ¶ ပန တံ ဒသဝိဓံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ –

‘‘ကတမံ ပန တံ၊ ဒေဝ၊ အရိယံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တန္တိ? တေန ဟိ တွံ၊ တာတ၊ ဓမ္မံယေဝ နိဿာယ ဓမ္မံ သက္ကရောန္တော ဓမ္မံ ဂရုံ ကရောန္တော ဓမ္မံ မာနေန္တော ဓမ္မံ ပူဇေန္တော ဓမ္မံ အပစာယမာနော ဓမ္မဒ္ဓဇော ဓမ္မကေတု ဓမ္မာဓိပတေယျော ဓမ္မိကံ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိံ သံဝိဒဟဿု အန္တောဇနသ္မိံ ဗလကာယသ္မိံ ခတ္တိယေသု အနုယန္တေသု ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေသု နေဂမဇာနပဒေသု သမဏဗြာဟ္မဏေသု မိဂပက္ခီသု။ မာ စ တေ၊ တာတ၊ ဝိဇိတေ အဓမ္မကာရော ပဝတ္တိတ္ထ။ ယေ စ တေ၊ တာတ၊ ဝိဇိတေ အဓနာ အဿု၊ တေသဉ္စ ဓနမနုပ္ပဒေယျာသိ။ ယေ စ တေ၊ တာတ၊ ဝိဇိတေ သမဏဗြာဟ္မဏာ မဒပ္ပမာဒါ ပဋိဝိရတာ ခန္တိသောရစ္စေ နိဝိဋ္ဌာ ဧကမတ္တာနံ ဒမေန္တိ၊ ဧကမတ္တာနံ သမေန္တိ၊ ဧကမတ္တာနံ ပရိနိဗ္ဗာပေန္တိ။ တေ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပရိပုစ္ဆေယျာသိ ပရိဂ္ဂဏှေယျာသိ – ‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ကုသလံ ကိံ အကုသလံ၊ ကိံ သာဝဇ္ဇံ ကိံ အနဝဇ္ဇံ၊ ကိံ သေဝိတဗ္ဗံ ကိံ န သေဝိတဗ္ဗံ၊ ကိံ မေ ကရိယမာနံ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ အဿ၊ ကိံ ဝါ ပန မေ ကရိယမာနံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ အဿာ’တိ။ တေသံ သုတွာ ယံ အကုသလံ၊ တံ အဘိနိဝဇ္ဇေယျာသိ၊ ယံ ကုသလံ၊ တံ သမာဒါယ ဝတ္တေယျာသိ။ ဣဒံ ခေါ၊ တာတ၊ တံ အရိယံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တ’’န္တိ –

ဧဝံ စက္ကဝတ္တိသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၄) အာဂတနယေန အန္တောဇနသ္မိံ ဗလကာယေ ဧကံ၊ ခတ္တိယေသု ဧကံ၊ အနုယန္တေသု ဧကံ၊ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေသု ဧကံ၊ နေဂမဇာနပဒေသု ဧကံ၊ သမဏဗြာဟ္မဏေသု ဧကံ၊ မိဂပက္ခီသု ဧကံ၊ အဓမ္မကာရပ္ပဋိက္ခေပေါ ဧကံ၊ အဓနာနံ ဓနာနုပ္ပဒါနံ ဧကံ၊ သမဏဗြာဟ္မဏေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှပုစ္ဆနံ ဧကန္တိ ဧဝမေဝံ တံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တံ ဒသဝိဓံ ဟောတိ။ ဂဟပတိကေ ပန ပက္ခိဇာတေ စ ဝိသုံ ကတွာ ဂဏှန္တဿ ဒွါဒသဝိဓံ ဟောတိ။

အညထာ ¶ ဝတ္တိတုံ အဒေန္တော သော ဓမ္မော အဓိဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ တဒဓိဋ္ဌာနံ။ တေန တဒဓိဋ္ဌာနေန စေတသာ။ သက္ကရောန္တောတိ အာဒရကိရိယာဝသေန ကရောန္တော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ ဂရုံ ကရောန္တောတိ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကရဏဝသေန ဂရုံ ကရောန္တော။ တေနေဝါဟ ¶ ‘‘တသ္မိံ ဂါရဝုပ္ပတ္တိယာ’’တိ။ ဓမ္မာဓိပတိဘူတာဂတဘာဝေနာတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဓမ္မဿ ဇေဋ္ဌကဘာဝေန ပုရိမတရံ အတ္တဘာဝေသု သက္ကစ္စံ သမုပစိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မဝသေနေဝ စ သဗ္ဗကိရိယာနံ ကရဏေနာတိ ဧတေန ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ယထာဝုတ္တဓမ္မနိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝံ ဒဿေတိ။ အဿာတိ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ။ ပရံ ရက္ခန္တောတိ အညံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထတော ရက္ခန္တော။ တေနေဝ ပရရက္ခသာဓနေန ခန္တိအာဒိဂုဏေန အတ္တာနံ တတော ဧဝ ရက္ခတိ။ မေတ္တစိတ္တတာတိ မေတ္တစိတ္တတာယ။ နိဝါသနပါရုပနဂေဟာဒီနိ သီတုဏှာဒိပ္ပဋိဗာဟနေန အာဝရဏံ။

အန္တောဇနသ္မိန္တိ အဗ္ဘန္တရဘူတေ ပုတ္တဒါရာဒိဇနေ။ သီလသံဝရေ ပတိဋ္ဌာပေန္တောတိ ဣမိနာ ရက္ခံ ဒဿေတိ။ ဝတ္ထဂန္ဓမာလာဒီနိ စဿ ဒဒမာနောတိ ဣမိနာ အာဝရဏံ၊ ဣတရေန ဂုတ္တိံ။ သမ္ပဒါနေနပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သီလသံဝရေသု ပတိဋ္ဌာပနာဒီနံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဧသ နယော ပရေသုပိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေ။ နိဂမော နိဝါသော ဧတေသန္တိ နေဂမာ။ ဧဝံ ဇာနပဒါတိ အာဟ ‘‘တထာ နိဂမဝါသိနော’’တိအာဒိနာ။

ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ ကာယကမ္မာဒီသု သံဝိဒဟနံ ဌပနံ နာမ တဒုပဒေသောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကထေတွာ’’တိ။ ဧတေသူတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တေသု သမဏာဒီသု။ ပဋိဝတ္တေတုံ န သက္ကာ ခီဏာနံ ကိလေသာနံ ပုန အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

စက္ကဝတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သစေတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅။ ပဉ္စမေ ဣသယော ပတန္တိ သန္နိပတန္တိ ဧတ္ထာတိ ဣသိပတနန္တိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသင်္ခါတာန’’န္တိအာဒိ။ သဗ္ဗူပကရဏာနိ သဇ္ဇေတွာတိ သဗ္ဗာနိ ရုက္ခဿ ဆေဒနတစ္ဆနာဒိသာဓနာနိ ဥပကရဏာနိ ရညာ အာဏတ္တဒိဝသေယေဝ သဇ္ဇေတွာ။ နာနာ ကရီယတိ ဧတေနာတိ နာနာကရဏံ၊ နာနာဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘နာနတ္တ’’န္တိ။ နေသန္တိ သရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘န ဧသ’’န္တိ။ တထာ အတ္ထေသန္တိ ဧတ္ထာပီတိ အာဟ ‘‘အတ္ထိ ဧသ’’န္တိ။ ပဝတ္တနတ္ထံ အဘိသင်္ခရဏံ အဘိသင်္ခါရော၊ တဿ ဂတိ ဝေဂသာ ပဝတ္တိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပယောဂဿ ဂမန’’န္တိ။

သဂဏ္ဍာတိ ¶ ¶ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကဂဏ္ဍာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဏ္ဏတောဏတဋ္ဌာနယုတ္တာ’’တိ။ သကသာဝါတိ သကသဋာ။ တေနာဟ ‘‘ပူတိသာရေနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဂုဏပတနေန ပတိတာတိ ယထာ တံ စက္ကံ နာဘိအရနေမီနံ သဒေါသတာယ န ပတိဋ္ဌာသိ၊ ဧဝမေကစ္စေ ပုဂ္ဂလာ ကာယဝင်္ကာဒိဝသေန သဒေါသတာယ ဂုဏပတနေန ပတိတာ သကဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဖရုသဝါစာဒယောပိ အပါယဂမနီယာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနေဝ ပဟီယန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

သစေတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အပဏ္ဏကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆။ ဆဋ္ဌေ ဝိရဇ္ဈနကိရိယာ နာမ ပစ္ဆာ သမာဒါတဗ္ဗတာယ အပဏ္ဏကပ္ပယောဂသမာဒါနာ ဝိယ ဟောတိ၊ အဝိရဇ္ဈနကိရိယာ ပန ပစ္ဆာ အသမာဒါတဗ္ဗတာယ အနူနာတိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော အပဏ္ဏကော၊ တဿ ဘာဝေါ အပဏ္ဏကတာတိ အာဟ ‘‘အပဏ္ဏကပဋိပဒန္တိ အဝိရဒ္ဓပဋိပဒ’’န္တိအာဒိ။ ယသ္မာ သာ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနေန ဧကံသိကာ ဝဋ္ဋတော နိယျာနာဝဟာ၊ တတ္ထ စ ယုတ္တိယုတ္တာ အသာရာပဂတာ အဝိရုဒ္ဓတာယ အပစ္စနီကာ အနုလောမိကာ အနုဓမ္မဘူတာ စ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကံသပဋိပဒ’’န္တိအာဒိ။ န တက္ကဂ္ဂါဟေန ဝါ နယဂ္ဂါဟေန ဝါတိ တက္ကဂ္ဂါဟေန ဝါ ပဋိပန္နော န ဟောတိ နယဂ္ဂါဟေန ဝါ အပဏ္ဏကပဋိပဒံ ပဋိပန္နော။ တတ္ထ တက္ကဂ္ဂါဟေန ဝါတိ အာစရိယံ အလဘိတွာ ‘‘ဧဝံ မေ သုဂတိ၊ နိဗ္ဗာနံ ဝါ ဘဝိဿတီ’’တိ အတ္တနော တက္ကဂ္ဂဟဏမတ္တေန။ နယဂ္ဂါဟေနာတိ ပစ္စက္ခတော အဒိသွာ နယတော အနုမာနတော ဂဟဏေန။ ဧဝံ ဂဟေတွာ ပဋိပန္နောတိ တက္ကမတ္တေန၊ နယဂ္ဂါဟေန ဝါ ပဋိပန္နော။ ပဏ္ဍိတသတ္ထဝါဟော ဝိယ သမ္ပတ္တီဟိ န ပရိဟာယတီတိ ယောဇနာ။

ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ပရိဟာနဉ္စ အပရိဟာနဉ္စ သန္ဓာယ ဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁။၁) ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ ဂါထာယ အတ္ထယောဇနာ – အပဏ္ဏကံ ဌာနံ အဝိရဒ္ဓကာရဏံ နိယျာနိကကာရဏံ ဧကေ ဗောဓိသတ္တပ္ပမုခါ ပဏ္ဍိတမနုဿာ ဂဏှိံသု။ ယေ ပန တေ ဗာလသတ္ထဝါဟပုတ္တပ္ပမုခါ တက္ကိကာ အာဟု၊ တေ ဒုတိယံ သာပရာဓံ ¶ အနေကံသိကံ ဌာနံ အနိယျာနိကံ ကာရဏံ အဂ္ဂဟေသုံ၊ တေ ကဏှပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ။ တတ္ထ သုက္ကပဋိပဒါ အပရိဟာနိပဋိပဒါ၊ ကဏှပဋိပဒါ ပရိဟာနိပဋိပဒါ၊ တသ္မာ ယေ သုက္ကပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ၊ တေ အပရိဟီနာ သောတ္ထိဘာဝံ ပတ္တာ။ ယေ ပန ကဏှပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ၊ တေ ပရိဟီနာ အနယဗျသနံ အာပန္နာတိ ဣမမတ္ထံ ဘဂဝါ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဂဟပတိနော ဝတွာ ဥတ္တရိ ဣဒမာဟ ‘‘ဧတဒညာယ မေဓာဝီ၊ တံ ဂဏှေ ယဒပဏ္ဏက’’န္တိ။

တတ္ထ ¶ ဧတဒညာယ မေဓာဝီတိ မေဓာတိ လဒ္ဓနာမာယ ဝိသုဒ္ဓါယ ဥတ္တမာယ ပညာယ သမန္နာဂတော ကုလပုတ္တော ဧတံ အပဏ္ဏကံ ဌာနံ ဒုတိယဉ္စာတိ ဒွီသု အတက္ကဂ္ဂါဟတက္ကဂ္ဂါဟသင်္ခါတေသု ဌာနေသု ဂုဏဒေါသံ ဝုဒ္ဓိဟာနိံ အတ္ထာနတ္ထံ ဉတွာတိ အတ္ထော။ တံ ဂဏှေ ယဒပဏ္ဏကန္တိ ယံ အပဏ္ဏကံ ဧကံသိကံ သုက္ကပဋိပဒါအပရိဟာနိယပဋိပဒါသင်္ခါတံ နိယျာနိကကာရဏံ၊ တဒေဝ ဂဏှေယျ။ ကသ္မာ? ဧကံသိကာဒိဘာဝတောယေဝ။ ဣတရံ ပန န ဂဏှေယျ။ ကသ္မာ? အနေကံသိကာဒိဘာဝတောယေဝ။

ယဝန္တိ တာယ သတ္တာ အမိဿိတာပိ သမာနဇာတိတာယ မိဿိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ယောနိ။ သာ ပန အတ္ထတော အဏ္ဍာဒိဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌော ခန္ဓာနံ ဘာဂသော ပဝတ္တိဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓကောဋ္ဌာသော ယောနိ နာမာ’’တိ။ ကာရဏံ ယောနိ နာမ၊ ယောနီတိ တံ တံ ဖလံ အနုပစိတဉာဏသမ္ဘာရေဟိ ဒုရဝဂါဓဘေဒတာယ မိဿိတံ ဝိယ ဟောတီတိ။ ယတော ဧကတ္တနယေန သော ဧဝါယန္တိ ဗာလာနံ မိစ္ဆာဂါဟော။ ပဿာဝမဂ္ဂေါ ယောနိ နာမ ယဝန္တိ တာယ သတ္တာ ယောနိသမ္ဗန္ဓေန မိဿိတာ ဟောန္တီတိ။ ပဂ္ဂဟိတာ အနုဋ္ဌာနေန၊ ပုနပ္ပုနံ အာသေဝနာယ ပရိပုဏ္ဏာ။

‘‘စက္ခုတောပီ’’တိအာဒိမှိ ပန စက္ခုဝိညာဏာဒိဝီထီသု တဒနုဂတမနောဝိညာဏဝီထီသု စ ကိဉ္စာပိ ကုသလာဒီနံ ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ ကာမာသဝါဒယော ဧဝ ပန ဝဏတော ယူသံ ဝိယ ပဂ္ဃရနကအသုစိဘာဝေန သန္ဒန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဧဝ ‘‘အာသဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ဟိ ပဂ္ဃရနကအသုစိမှိ အာသဝသဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ။ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘူတိ တတော ပရံ မဂ္ဂဖလေသု အပ္ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ။ ဧတေ ဟိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဓမ္မေ ဂစ္ဆန္တာ တတော ပရံ န ဂစ္ဆန္တိ။ နနု တတော ပရံ ဘဝင်္ဂါဒီနိပိ ဂစ္ဆန္တီတိ စေ? န၊ တေသမ္ပိ ပုဗ္ဗေ အာလမ္ဗိတေသု လောကိယဓမ္မေသု ¶ သာသဝဘာဝေန အန္တောဂဓတ္တာ တတော ပရတာဘာဝတော။ ဧတ္ထ စ ဂေါတြဘုဝစနေန ဂေါတြဘုဝေါဒါနဖလသမာပတ္တိပုရေစာရိကပရိကမ္မာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပဌမမဂ္ဂပုရေစာရိကမေဝ ဝါ ဂေါတြဘု အဝဓိနိဒဿနဘာဝေန ဂဟိတံ၊ တတော ပရံ ပန မဂ္ဂဖလသမာနတာယ အညေသု မဂ္ဂေသု မဂ္ဂဝီထိယံ သမာပတ္တိဝီထီယံ နိရောဓာနန္တရဉ္စ ပဝတ္တမာနေသု ဖလေသု နိဗ္ဗာနေ စ အာသဝါနံ ပဝတ္တိ နိဝါရိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဝန္တီတိ ဂစ္ဆန္တိ၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အဝဓိအတ္ထော အာ-ကာရော၊ အဝဓိ စ မရိယာဒါဘိဝိဓိဘေဒတော ဒုဝိဓော။ တတ္ထ မရိယာဒံ ကိရိယံ ဗဟိ ကတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာပါဋလီပုတ္တံ ဝုဋ္ဌော ဒေဝေါ’’တိ။ အဘိဝိဓိ ပန ကိရိယံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာဘဝဂ္ဂံ ဘဂဝတော ယသော ပဝတ္တတီ’’တိ။ အဘိဝိဓိအတ္ထော စာယမာ-ကာရော ဣဓ ဂဟိတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တောကရဏတ္ထော’’တိ။

မဒိရာဒယောတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန သိန္ဓဝကာဒမ္ဗရိကာပေါတိကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌော စိရပရိဝုဋ္ဌတာ ပုရာဏဘာဝေါ။ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသီတိအာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ပုရိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋိ န ပညာယတိ ဘဝတဏှာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၂) ဣဒံ သုတ္တံ သင်္ဂဟိတံ။ အဝိဇ္ဇာသဝဘဝါသဝါနံ စိရပရိဝုဋ္ဌတာယ ဒဿိတာယ တဗ္ဘာဝဘာဝိနော ကာမာသဝဿ စိရပရိဝုဋ္ဌတာ ဒဿိတာဝ ဟောတိ။ အညေသု စ ယထာဝုတ္တေ ဓမ္မေ ဩကာသဉ္စ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနေသု မာနာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အတ္တတ္တနိယာဒိဂ္ဂါဟဝသေန အဘိဗျာပနံ မဒကရဏဝသေန အာသဝသဒိသတာ စ ဧတေသံယေဝ၊ န အညေသန္တိ ဧတေသွေဝ အာသဝသဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာယတံ အနာဒိကာလိကတ္တာ။ ပသဝန္တီတိ ဖလန္တိ။ န ဟိ ကိဉ္စိ သံသာရဒုက္ခံ အတ္ထိ၊ ယံ အာသဝေဟိ ဝိနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ ပုရိမာနိ စေတ္ထာတိ ဧတေသု စတူသု အတ္ထဝိကပ္ပေသု ပုရိမာနိ တီဏိ။ ယတ္ထာတိ ယေသု သုတ္တာဘိဓမ္မပ္ပဒေသေသု။ တတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ ကိလေသေသုယေဝ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထတ္တယဿ သမ္ဘဝတော။ ပစ္ဆိမံ ကမ္မေပီတိ ပစ္ဆိမံ ‘‘အာယတံ ဝါ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တနိဗ္ဗစနံ ကမ္မေပိ ယုဇ္ဇတိ ဒုက္ခပ္ပသဝနဿ ကိလေသကမ္မသာဓာရဏတ္တာ။

ဒိဋ္ဌဓမ္မာ ဝုစ္စန္တိ ပစ္စက္ခဘူတာ ခန္ဓာ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဘဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ။ ဝိဝါဒမူလဘူတာတိ ဝိဝါဒဿ မူလကာရဏဘူတာ ကောဓူပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယမာယာသာဌေယျထမ္ဘသာရမ္ဘမာနာတိမာနာ။ ယေန ဒေဝူပပတျဿာတိ ¶ ယေန ကမ္မကိလေသပ္ပကာရေန အာသဝေန ဒေဝေသု ဥပပတ္တိ နိဗ္ဗတ္တိ အဿ မယှန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော အာကာသစာရီ အဿန္တိ ဝိဘတ္တိံ ဝိပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ယက္ခဂန္ဓဗ္ဗဝိနိမုတ္တာ သဗ္ဗာ ဒေဝတာ ဒေဝဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ နဠော ဝုစ္စတိ မူလံ၊ တသ္မာ ဝိနဠီကတာတိ ဝိဂတနဠာ ဝိဂတမူလာ ကတာတိ အတ္ထော။ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာတိ အကုသလကမ္မတော အဝသေသာ အကုသလာ ဓမ္မာ အာသဝါတိ အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ပဋိဃာတာယာတိ ပဋိသေဓနာယ။ ပရူပဝါဒ…ပေ… ဥပဒ္ဒဝါတိ ဣဒံ ယဒိ ဘဂဝါ သိက္ခာပဒံ န ပညာပေယျ၊ တတော အသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသေဝနအဒိန္နာဒါနပါဏာတိပါတာဒိဟေတု ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ ပရူပဝါဒါဒယော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ နာနပ္ပကာရာ အနတ္ထာ၊ ယေ စ တန္နိမိတ္တမေဝ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တဿ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏာဒိဝသေန မဟာဒုက္ခာနုဘဝါဒိပ္ပကာရာ အနတ္ထာ၊ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

တေ ¶ ပနေတေတိ ဧတေ ကာမရာဂါဒိကိလေသတေဘူမကကမ္မပရူပဝါဒါဒိဥပ္ပဒ္ဒဝပ္ပကာရာ အာသဝါ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိနယာဒိပါဠိပ္ပဒေသေ။ ယထာတိ ယေန ဒုဝိဓာဒိပ္ပကာရေန အဝသေသေသု စ သုတ္တန္တေသု တိဓာ အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိရယံ ဂမေန္တီတိ နိရယဂါမိနိယာ။ ဆက္ကနိပါတေတိ ဆက္ကနိပါတေ အာဟုနေယျသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၆။၅၈)။ တတ္ထ ဟိ အာသဝါ ဆဓာ အာဂတာ။

သရသဘေဒေါတိ ခဏိကနိရောဓော။ ခီဏာကာရောတိ အစ္စန္တာယ ခီဏတာ။ အာသဝါ ခီယန္တိ ပဟီယန္တိ ဧတေနာတိ အာသဝက္ခယော၊ မဂ္ဂေါ။ အာသဝါနံ ခယန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အာသဝက္ခယော၊ ဖလံ။ အာသဝက္ခယေန ပတ္တဗ္ဗတော အာသဝါ ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသဝက္ခယော၊ နိဗ္ဗာနံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၅၇-၅၆၀) ဝိတ္ထာရိတော၊ တသ္မာ တတ္ထ၊ တံ သံဝဏ္ဏနာယ စ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

တထာတိ ဣမိနာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတတံ ဥပသံဟရတိ။ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ အာဝရန္တိ နိဝါရေန္တီတိ အာဝရဏီယာ။ ပုရိမပ္ပဝတ္တိဝသေနာတိ နိဒ္ဒေါက္ကမနတော ပုဗ္ဗေ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပဝတ္တိဝသေန။ ဌပေတွာတိ ဟတ္ထဂတံ ကိဉ္စိ ဌပေန္တော ဝိယ ကမ္မဋ္ဌာနံ သတိသမ္ပဇညဝသေန ဌပေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ မနသိကရောန္တော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမတိ၊ ဈာနသမာပန္နော ဝိယ ယထာပရိစ္ဆိန္နေနေဝ ကာလေန ¶ ပဗုဇ္ဈမာနော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဌပိတဋ္ဌာနေ ဂဏှန္တောယေဝ ပဗုဇ္ဈတိ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မာ…ပေ… နာမ ဟောတီ’’တိ။ မူလကမ္မဋ္ဌာနေတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပရိဟရိယမာနကမ္မဋ္ဌာနေ။ ပရိဂ္ဂဟကမ္မဋ္ဌာနဝသေနာတိ သယနံ ဥပဂစ္ဆန္တေန ပရိဂ္ဂဟမာနကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဝသေန။ သော ပန ဓာတုမနသိကာရဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အပဏ္ဏကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အတ္တဗျာဗာဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇။ သတ္တမေ ဗျာဗာဓနံ ဒုက္ခာပနန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တဗျာဗာဓာယာတိ အတ္တဒုက္ခာယာ’’တိ။ မဂ္ဂဖလစိတ္တုပ္ပာဒါပိ ကာယသုစရိတာဒိသင်္ဂဟော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အဝါရိတာနေဝါ’’တိ။

အတ္တဗျာဗာဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဒေဝလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈။ အဋ္ဌမေ ¶ ဣတီတိ ပဒသန္ဓိဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာတိ ပုရိမပဒါနံ ပစ္ဆိမပဒေဟိ အတ္ထတော သဟိတတာယ ဗျဉ္ဇနာနံ ဝါကျာနံ သိလိဋ္ဌတာယ ဒီပနေ နိပါတော။

ဒေဝလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဌမပါပဏိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉။ နဝမေ ဥဂ္ဃာဋေတွာတိ အာသနဒွါရဉ္စေဝ ဘဏ္ဍပသိဗ္ဗကေ စ ဝိဝရိတွာ။ နာဓိဋ္ဌာတီတိ တံတံကယဝိက္ကယေ အတ္တနာ ဝေါယောဂံ နာပဇ္ဇတိ။ ဒိဝါကာလေတိ မဇ္ဈနှိကသမယေ။ အဿာမိကော ဟောတိ တီသုပိ ကာလေသု လဒ္ဓဗ္ဗလာဘဿ အလဘနတော။ အပတိဝါတာဗာဓံ ရတ္တိဋ္ဌာနံ။ ဆာယုဒကသမ္ပန္နံ ဒိဝါဋ္ဌာနံ။ ဝိပဿနာပိ ဝဋ္ဋတိ ဝိပဿနာကမ္မိကောယေဝ။ တေနပိ ဟိ နဝဓာ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခတ္တံ အာပါဒေန္တေန သမာဓိနိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဝိပဿနာနိမိတ္တံ သမာဟိတာကာရသလ္လက္ခဏာယ။

ပဌမပါပဏိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒုတိယပါပဏိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀။ ဒသမေ ¶ ဝိသိဋ္ဌဓုရောတိ ဝိသိဋ္ဌဓုရသမ္ပဂ္ဂါဟော ဝီရိယသမ္ပန္နော။ ဉာဏဝီရိယာယတ္တာ ဟိ အတ္ထသိဒ္ဓိယော။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တမဓုရော’’တိအာဒိ။ ဝိက္ကာယိကဘဏ္ဍန္တိ ဝိက္ကယေတဗ္ဗဘဏ္ဍံ။ နိက္ခိတ္တဓနေနာတိ နိဒဟိတွာ ဌပိတဓနဝသေန။ ဝဠဉ္ဇနကဝသေနာတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါနူပဘောဂဝသေန ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗဓနဝသေန။ ဥပဘောဂပရိဘောဂဘဏ္ဍေနာတိ ဥပဘောဂပရိဘောဂူပကရဏေန။ နိပတန္တီတိ နိပါတေန္တိ၊ အတ္တနော ဓနဂ္ဂဟေန နိပါတဝုတ္တိကေ ကရောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နိမန္တေန္တီ’’တိ။

ဉာဏထာမေနာတိ ဉာဏဿ ထိရဘာဝေန။ ဉာဏပရက္ကမေနာတိ ဉာဏသဟိတေန ဝီရိယေန။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထဘေဒဉှိ ယေန သုတေန ဣဇ္ဈတိ၊ တံ သုတံ နာမ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဧကနိကာယ…ပေ… ဗဟုဿုတာ’’တိ အာဟ။ အာဂတောတိ သုပ္ပဝတ္တိဘာဝေန သွာဂတော။ တေနာဟ ‘‘ပဂုဏော ပဝတ္တိတော’’တိ။ အဘိဓမ္မေ အာဂတာ ကုသလာဒိက္ခန္ဓာဒိဘေဒဘိန္နာ ဓမ္မာ သုတ္တန္တပိဋကေပိ ဩတရန္တီတိ ‘‘ဓမ္မဓရာတိ သုတ္တန္တပိဋကဓရာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အာဘိဓမ္မိကဘာဝေန ¶ ဝိနာ နိပ္ပရိယာယတော သုတ္တန္တပိဋကညုတာ သမ္ဘဝတိ။ ဒွေမာတိကာဓရာတိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိမာတိကာဝသေန ဒွေမာတိကာဓရာတိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ဝိနယာဘိဓမ္မမာတိကာဓရာ’’တိ ယုတ္တံ။ ပရိပုစ္ဆတီတိ သဗ္ဗဘာဂေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ပုစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ ဝိစာရေတိ။

န ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဧဝံ ဒေသနာနုက္ကမေန အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော။ အညော ဟိ ဒေသနာက္ကမော ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ပဝတ္တနတော၊ အညော ပဋိပတ္တိက္ကမော။ ဟေဋ္ဌိမေန ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါတိ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတေသု တီသု ဘာဂေသု ကတ္ထစိ ဟေဋ္ဌိမနယေန ဒေသနာယ ပရိစ္ဆေဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ သီလေန၊ ကတ္ထစိ ဥပရိမေန ဘာဂေန ပညာယ၊ ကတ္ထစိ ဒွီဟိပိ ဘာဂေဟိ သီလပညာဝသေန။ ဣဓ ပန သုတ္တေ ဥပရိမေန ဘာဂေန ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝတွာ တံ ဒဿေန္တော ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယသ္မာ ဝါ ဘဂဝါ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ပဌမံ ကလျာဏမိတ္တံ ဒဿေန္တော အရဟတ္တံ ပဝေဒေတွာ ‘‘တယိဒံ အရဟတ္တံ ဣမာယ အာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဟောတီ’’တိ ဒဿေန္တော ဝီရိယာရမ္ဘံ ပဝေဒေတွာ ‘‘သွာယံ ဝီရိယာရမ္ဘော ဣမိနာ ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေန ¶ ဘဝတီ’’တိ ဒဿေန္တော နိဿယသမ္ပတ္တိံ ပဝေဒေတိ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနိဒဿနာနုရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒုတိယပါပဏိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရထကာရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပုဂ္ဂလဝဂ္ဂေါ

၁။ သမိဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁။ တတိယဿ ပဌမေ ရုစ္စတီတိ ကာယသက္ခိအာဒီသု ပုဂ္ဂလေသု အတိဝိယ သုန္ဒရတရပဏီတတရဘာဝေန တေ စိတ္တဿ အဘိရုစိဥပ္ပာဒကော ကတမောတိ ပုစ္ဆတိ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓုရံ အဟောသိ သဒ္ဓါဓုရံ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ၊ သေသိန္ဒြိယာနိ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘သေသာနီ’’တိအာဒိ။ ပဋိဝိဒ္ဓမဂ္ဂေါဝါတိ တီဟိပိ ထေရေဟိ အတ္တနော အတ္တနော ပဋိဝိဒ္ဓအရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဧဝ ကထိတော၊ တသ္မာ န ¶ သုကရံ ဧကံသေန ဗျာကာတုံ ‘‘အယံ…ပေ… ပဏီတတရော စာ’’တိ။ ဘုမ္မန္တရေနေဝ ကထေသိ ‘‘တီသုပိ ပုဂ္ဂလေသု အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌောဝ ပဏီတတရော’’တိ။

သမိဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဂိလာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂။ ဒုတိယေ ဟိတာနီတိ ဘဗျာနိ။ ဝုဒ္ဓိကရာနီတိ အာရောဂျာဒိဝုဒ္ဓိကရာနိ။ အနုစ္ဆဝိကန္တိ ဥပဋ္ဌာနကိရိယာယ အနုရူပံ။ ဝါတာပမာရရောဂေနာတိ ဝါတရောဂေန စ အပမာရရောဂေန စ၊ ဝါတနိဒါနေန ဝါ အပမာရရောဂေန။ နိဋ္ဌပ္ပတ္တဂိလာနောတိ ‘‘ဣမိနာ ရောဂေန န စိရဿေဝ မရိဿတီ’’တိ နိဋ္ဌံ ပတ္တော ဂိလာနော။ ခိပိတကံ နာမ ဝမထုရောဂေါ။ ကစ္ဆူတိ ထုလ္လကစ္ဆုအာဗာဓော။ တိဏပုပ္ဖကဇရော ဝိသမဝါတသမ္ဖဿဇရောဂေါ။ ယေသန္တိ ယေသံ ရောဂါနံ။ ပဋိဇဂ္ဂနေနာတိ ပဋိကာရမတ္တေန။ ဖာသုကန္တိ ဗျာဓိဝူပသမနေန သရီရဿ ဖာသုဘာဝေါ။ ဗျာဓိနိဒါနသမုဋ္ဌာနဇာနနေန ပဏ္ဍိတော၊ ပဋိကာရကိရိယာယ ယုတ္တကာရိတာယ ဒက္ခော၊ ဥဋ္ဌာနဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ အနလသော။

ပဒပရမော ¶ ပုဂ္ဂလော ကထိတော သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနဿ အယောဂ္ဂဘာဝတော။ အလဘန္တောဝ တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ သဝနာယ ဩက္ကမတိ နိယာမံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ ပစ္စေကဗောဓိံ။ ယန္တိ၊ ယတော။ ဩဝါဒံ လဘိတွာတိ အာဘိသမာစာရိကဝတ္တံ ဩဝါဒမတ္တံ။ ဧတ္တကောပိ ဟိ တဿ ဟိတာဝဟောတိ။ တန္နိဿိတောဝါတိ ဝိပဉ္စိတညုနိဿိတောဝ ဟောတိ။ ပုနပ္ပုနံ ဒေသေတဗ္ဗောဝ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနဿ ယောဂ္ဂဘာဝတော။

ဂိလာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သင်္ခါရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃။ တတိယေ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ အာဗာဓနတော ဗျာဗာဓောဝ ဗျာဗဇ္ဈံ၊ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ဒုက္ခံ။ သဟ ဗျာဗဇ္ဈေန ဝတ္တတီတိ သဗျာဗဇ္ဈံ။ တေနာဟ ‘‘သဒုက္ခ’’န္တိ။ စေတနာရာသိန္တိ ပုဗ္ဗစေတနာဒိရာသိံ။ စေတနံ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တေန္တော ‘‘ရာသိံ ကရောတိ ပိဏ္ဍံ ကရောတီ’’တိ စ ဝုတ္တော။ သဒုက္ခန္တိ နိရန္တရဒုက္ခံ။ တေနာဟ ‘‘သာဗာဓံ နိရဿာဒ’’န္တိ။ အတ္ထီတိ ဥဇုကံ ဒုက္ခဝေဒနာ ¶ နတ္ထီတိ အဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ။ အနိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ အနိဋ္ဌာရမ္မဏတ္တာ စ ဒုက္ခပက္ခိကာဝ သာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ န ဟိ အကုသလဝိပါကာ ဣဋ္ဌာ နာမ အတ္ထီ၊ ကုသလဝိပါကာ ပန ဥပေက္ခာဝေဒနာ တတ္ထ အပ္ပာဝသရာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နိရယဿ ဒုက္ခဗဟုလတ္တာ ဒုက္ခဿ စ တတ္ထ ဗလဝတာယ သာ အဗ္ဗောဟာရိကဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ ဝုတ္တံ။ ဥပမံ ကတွာ အာဟဋော ဝိသေသော ဝိယ သာမညဿ ယထာ အယောပိဏ္ဍိရောဟိနော ဝိယ ရူပါနန္တိ။ ပဋိဘာဂဥပမာတိ ပဋိဗိမ္ဗဥပမာ။

တေ အဂ္ဂဟေတွာတိ ဟေဋ္ဌိမဗြဟ္မလောကေ အဂ္ဂဟေတွာ။ ဝေါမိဿကသုခဒုက္ခန္တိ ဝိမိဿကသုခဒုက္ခံ ပီတိမိဿကဘာဝတော။ ကမ္မန္တိ ပါပကမ္မံ။ ကမ္မသီသေန ဖလံ ဝဒတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘အဗျာဗဇ္ဈံ လောကံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ အာဂတံ၊ ‘‘အဗျာဗဇ္ဈာ ဖဿာ ဖုသန္တီ’’တိ ပန ဝစနေန လောကုတ္တရဖဿာပိ သင်္ဂယှန္တီတိ ‘‘တီဏိ သုစရိတာနိ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာနိ ကထိတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သင်္ခါရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဗဟုကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄။ စတုတ္ထေ ¶ အဝဿယံ ဂတောတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခပရိမုတ္တိယာ အဝဿယော မယှန္တိ သရဏဂမနက္ကမေန ဥပဂတော ဟောတိ။ သတန္တိကန္တိ သပရိယတ္တိဓမ္မံ။ အဂ္ဂဟိတသရဏပုဗ္ဗဿာတိ အဂ္ဂဟိတပုဗ္ဗသရဏဿ။ အကတာဘိနိဝေသဿ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ န ကတော သရဏဂမနာဘိနိဝေသော ယေနာတိ အကတာဘိနိဝေသော၊ တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ကာမံ ပုဗ္ဗေပိ သရဏဒါယကော အာစရိယော ဝုတ္တော၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒါယကောပိ သရဏဒါယကောဝ။ ပုဗ္ဗေ ပန ဥပါသကဘာဝါပါဒကဝသေန သရဏဒါယကော အဓိပ္ပေတော။ ဣဒံ ပန ဂဟိတပဗ္ဗဇ္ဇဿ သရဏဂမနံ။ ပဗ္ဗဇာ ဟိ သဝိသေသံ သရဏဂမနန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒါယကော ပုန ဝုတ္တော။ ဧတေတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒါယကာဒယော။ ဒုဝိဓေန ပရိစ္ဆိန္နာတိ လောကိယဓမ္မသမ္ပာပကော လောကုတ္တရဓမ္မသမ္ပာပကောတိ ဒွိပ္ပကာရေန ပရိစ္ဆိန္နာ၊ ကတာဘိနိဝေသအကတာဘိနိဝေသဝသေန ဝါ။ ဥပရီတိ ပဌမမဂ္ဂတော ဥပရိ။ နေဝ သက္ကောတီတိ အာစရိယေန ကတဿ ဥပကာရဿ မဟာနုဘာဝတ္တာ တဿ ပတိကာရံ နာမ ကာတုံ န သက္ကောတိ။

ဗဟုကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဝဇိရူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၅။ ပဉ္စမေ ¶ အရုဣတိ ပုရာဏံ ဒုဋ္ဌဝဏံ ဝုစ္စတိ။ က-ကာရော ပဒသန္ဓိကရောတိ အရုကူပမံ စိတ္တံ ဧတဿာတိ အရုကူပမစိတ္တော အပ္ပမတ္တကဿပိ ဒုက္ခဿ အသဟနတော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတ္တရကာလောဘာသေနာတိ ပရိတ္တမေဝ ကာလော ဉာဏောဘာသဝိရဟေန။ လဂတီတိ ကောဓာသင်္ဂဝသေန ကုပ္ပန္တော ပုဂ္ဂလော သမ္မုခါ၊ ‘‘ကိံ ဝဒသီ’’တိအာဒိနာ ပရမ္မုခါ စ ဥပနယှနဝသေန လဂတိ၊ န တဏှာသင်္ဂဝသေန။ ကုပ္ပတီတိ ကုဇ္ဈတိ။ ဗျာပဇ္ဇတီတိ ဝိပန္နစိတ္တော ဟောတိ။ ထဒ္ဓဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ ဤသကမ္ပိ မုဒုတ္တာဘာဝတော။ ဒုဋ္ဌာရုကောတိ မံသလောဟိတာနံ ဒုဋ္ဌဘာဝေန ပကတိဘာဝံ ဇဟိတွာ ဌိတော ဒုဋ္ဌဝဏော။ ‘‘ဒုဋ္ဌာရုတာ’’တိပိ ပဌန္တိ၊ တတ္ထာပိ တာကာရော ပဒသန္ဓိကရော။

တဿာတိ ဒုဋ္ဌာရုကဿ။ သဝနန္တိ အသုစိဝိသန္ဒနံ။ ဥဒ္ဓုမာတဿ ဝိယာတိ ကောဓေန ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဓုမာတကဿ ဝိယ ကောဓူပါယာသဿ အဝိဿဇ္ဇနတော။ စဏ္ဍိကတဿာတိ ¶ ကုပိတဿ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈာပိ ကိလေသာ တေဟိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတတ္တာ သမုစ္ဆိန္နာ၊ တထာပိ တသ္မိံ သန္တာနေ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ အနုပ္ပန္နတ္တာ တတ္ထ အပ္ပဟီနာပိ ကိလေသာ အတ္ထေဝါတိ ကတွာ တေသံ ဉာဏာနံ ဝိဇ္ဇူပမတာ ဝုတ္တာ၊ န တေဟိ မဂ္ဂေဟိ ပဟီနာနံ ကိလေသာနံ အတ္ထိဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝဇိရူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သေဝိတဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆။ ဆဋ္ဌေ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗောတိ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော။ အလ္လီယိတဗ္ဗောတိ ဆာယာယ ဝိယ ဝိနာ ဘာဝနာယ နိလ္လီယိတဗ္ဗော။ ပုနပ္ပုနံ ဥပါသိတဗ္ဗောတိ အဘိဏှသော ဥပနိသီဒိတဗ္ဗော။ အနုဒ္ဒယာတိ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ။ ဥပသင်္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဧတဿ သီလေန အဘိဝုဒ္ဓိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဥပကာရတ္ထံ ဥပသေဝနာဒိ ဝဋ္ဋတိ။

န ပဋိဟညိဿတီတိ ‘‘အပေဟိ၊ ကိံ ဧတေနာ’’တိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ပိယသီလတ္တာ န ပဋိဟညိဿတိ။ ဖာသု ဘဝိဿတီတိ ဒွီသု ဟိ သီလဝန္တေသု ဧကေန သီလဿ ဝဏ္ဏေ ကထိတေ ဣတရော အနုမောဒတိ။ တေန တေသံ ကထာ ဖာသု စေဝ ဟောတိ ပဝတ္တိနီ စ။ ဧကသ္မိံ ပန ဒုဿီလေ သတိ ဒုဿီလဿ သီလကထာ ဒုက္ကထာ၊ နေဝ သီလကထာ ဟောတိ၊ န ဖာသု ဟောတိ၊ န ပဝတ္တိနီ။ ဒုဿီလဿ ဟိ သီလကထာ အဖာသု ဘဝိဿတိ။ သီလကထာယ ဝုတ္တမတ္ထံ သမာဓိပညာကထာသုပိ အတိဒိသတိ ¶ ‘‘သမာဓိပညာကထာသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ဒွေ ဟိ သမာဓိလာဘိနော သမာဓိကထံ သပ္ပညာ စ ပညာကထံ ကထေန္တာ ရတ္တိံ ဝါ ဒိဝသံ ဝါ အတိက္ကမန္တမ္ပိ န ဇာနန္တိ။

တတ္ထ တတ္ထ ပညာယ အနုဂ္ဂဟေဿာမီတိ တသ္မိံ တသ္မိံ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ ပညာယ သောဓေတဗ္ဗေ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗေ စ အဓိကသီလံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နပညာယ အနုဂ္ဂဟေဿာမီတိ အတ္ထော။ တဉ္စ အနုဂ္ဂဏှနံ သီလဿ အသပ္ပာယာနုပကာရဓမ္မေ ဝဇ္ဇေတွာ တပ္ပဋိပက္ခသေဝနေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သီလဿ အသပ္ပာယေ’’တိအာဒိ။ သီလဿ အသပ္ပာယာနုပကာရဓမ္မာ နာမ အနာစာရာဂေါစရာဒယော၊ တပ္ပဋိပက္ခတော ဥပကာရဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ¶ ဌာနေတိ တံတံသိက္ခာကောဋ္ဌာသပဒဋ္ဌာနေ။ အနုဂ္ဂဏှာတိ နာမာတိ အဘိန္နံ အသံကိလိဋ္ဌံ ကတွာ အနုဂ္ဂဏှာတိ နာမ။ ခါရပရိဿာဝနေတိ ရဇကာနံ ဦသခါရာဒိခါရပရိဿာဝနပဋေ။ ဟာယတီတိ သီလာဒိနာ ပရိဟာယတိ။ သေဋ္ဌံ ပုဂ္ဂလန္တိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သေဋ္ဌံ ဥတ္တရိတရံ ဥတ္တမံ ပုဂ္ဂလံ။

သေဝိတဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇။ သတ္တမေ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘န’’န္တိ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဿာ’’တိ ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဝန္တ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပါပကော ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ လာမကဘာဝေန ကထေတဗ္ဗသဒ္ဒေါ။ ဂူထကူပေါ ဝိယ ဒုဿီလျန္တိ ဧတေန ဒုဿီလဿ ဂူထသဒိသတ္တမေဝ ဒဿေတိ။ ဝစနန္တိ အနိဋ္ဌဝစနံ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဂူထကူပေါ ဝိယ ဒုဿီလျ’’န္တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။ သုစိမိတ္တောတိ သီလာစာရသုဒ္ဓိယာ သုစိမိတ္တော။ သဟ အယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ သဟာယာတိ အာဟ ‘‘သဟဂါမိနော’’တိ။

ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဂူထဘာဏီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈။ အဋ္ဌမေ ဂူထဘာဏီတိ ဂူထသဒိသဝစနတ္တာ ဂူထဘာဏီ။ ယထာ ဟိ ဂူထံ နာမ မဟာဇနဿ အနိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ဣမဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝစနံ ဒေဝမနုဿာနံ အနိဋ္ဌံ ဟောတိ။ ဒုဂ္ဂန္ဓကထန္တိ ကိလေသာသုစိသံကိလိဋ္ဌတာယ ဂူထံ ဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓဝါယနကထံ။ ပုပ္ဖဘာဏီတိ သုပုပ္ဖသဒိသဝစနတ္တာ ပုပ္ဖဘာဏီ ¶ ။ ယထာ ဟိ ဖုလ္လာနိ ဝဿိကာနိ ဝါ အဓိမုတ္တိကာနိ ဝါ မဟာဇနဿ ဣဋ္ဌာနိ ကန္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဣမဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝစနံ ဒေဝမနုဿာနံ ဣဋ္ဌံ ဟောတိ ကန္တံ။ ပုပ္ဖာနိ ဝိယာတိ စမ္ပကသုမနာဒိသုဂန္ဓပုပ္ဖာနိ ဝိယ။ သုဂန္ဓကထန္တိ သုစိဂန္ဓဝါယနကထံ ကိလေသဒုဂ္ဂန္ဓာဘာဝတော။ မဓုဘာဏီတိ ဧတ္ထ ‘‘မုဒုဘာဏီ’’တိပိ ပဌန္တိ။ ဥဘယတ္ထာပိ ဟိ မဓုရဝစနောတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ¶ စတုမဓုရံ နာမ မဓုရံ ပဏီတံ၊ ဧဝမေဝ ဣမဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝစနံ ဒေဝမနုဿာနံ မဓုရံ ဟောတိ။ မဓုရကထန္တိ ကဏ္ဏသုခတာယ ပေမနီယတာယ စ သဒ္ဒတော အတ္ထတော စ မဓုရသဘာဝကထံ။ အတ္တဟေတု ဝါတိ အတ္တနော ဝါ ဟတ္ထပါဒါဒိစ္ဆေဒနဟရဏဟေတု။ ပရဟေတု ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ဝါ’’တိအာဒိ။

‘‘နေလင်္ဂေါတိ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သီလာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ သုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇) အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ ဝုတ္တသီလံ ဝိယာ’’တိ။ ပူရေတိ ဂုဏာနံ ပါရိပူရိယံ။ သုကုမာရာတိ အဖရုသတာယ မုဒုကာ ကောမလာ။ ပုရဿာတိ ဧတ္ထ ပုရ-သဒ္ဒေါ တန္နိဝါသိဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘နဂရဝါသီန’’န္တိ။ မနံ အပ္ပာယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပါ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တဝုဒ္ဓိကရာ’’တိ။

ဂူထဘာဏီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉။ နဝမေ အန္ဓောတိအာဒီသု ပါဠိပဒေသု ပဌမော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဘောဂသံဟရဏပညာစက္ခုနော စ သမ္ပရာယိကတ္ထသာဓနပညာစက္ခုနော စ အဘာဝါ ‘‘အန္ဓော’’တိ ဝုစ္စတိ ဒုတိယောပိ၊ တတိယော ပန ဒွိန္နမ္ပိ ဘာဝါ ‘‘ဒွိစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပညာစက္ခူတိ အာယကောသလ္လဘူတာ ပညာစက္ခု။ တေနာဟ ‘‘ဖာတိံ ကရေယျာ’’တိ။ အဓမုတ္တမေတိ အဓမေ စေဝ ဥတ္တမေ စ။ ပဋိပက္ခဝသေနာတိ ပဋိပက္ခဿ အတ္ထိတာဝသေန။ သုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါတိ သုက္ကဓမ္မေဟိ ပဟာယကေဟိ သပ္ပဋိဘာဂါတိ ဇာနေယျ။ ကဏှသပ္ပဋိဘာဂါတိ ကဏှဓမ္မေဟိ ပဟာတဗ္ဗေဟိ သပ္ပဋိဘာဂါတိ ဇာနေယျ။

တထာဇာတိကာတိ ယာဒိသေဟိ သပုတ္တဒါရပရိဇနသဉာတိမိတ္တဗန္ဓဝဂ္ဂံ အတ္တာနံ သုခေတိ ပီဏေတိ၊ တာဒိသာ ဘောဂါပိ န သန္တိ။ ပုညာနိ စ န ကရောတီတိ သမဏဗြာဟ္မဏကပဏဒ္ဓိကယာစကာနံ သန္တပ္ပနဝသေန ပုညာနိ န ကရောတိ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဥဘယသ္မိံ လောကေ၊ ဥဘယသ္မိံ ဝါ အတ္ထေတိ ဝိဂ္ဂဟောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓလောကေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဘယေနာတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ¶ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ဌာနေတိ ယသ္မိံယေဝ ¶ ဌာနေ။ န သောစတီတိ သောကဟေတူနံ တတ္ထ အဘာဝတော န သောစတိ။

အန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ အဝကုဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဒသမေ အဝကုဇ္ဇပညောတိ နိက္ကုဇ္ဇပညော။ တေနာဟ ‘‘အဓောမုခပညော’’တိ။ ပုဗ္ဗပဋ္ဌပနာတိ ပဌမာရမ္ဘော။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိ ကထာပရိယောသာနံ။ အပ္ပနာတိ ဒေသနာယ နိဋ္ဌာပနံ။ အနေကေ ဝါ အနုသန္ဓိယောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမာဓိ ဝါတိအာဒီသု လောကုတ္တရဓမ္မာ ပရမတ္ထတော သာသနန္တိ တဒတ္ထောပါဒကသမာဓိ တဿ အာဒီတိ ဝုတ္တော၊ တဒါသန္နတ္တာ ဝိပဿနာ၊ တဿ မူလဘာဝေန ဧကဒေသတ္တာ မဂ္ဂေါ။

သာသနဿ ပါရိပူရိသုဒ္ဓိယော နာမ သတ္ထာရာ ဒေသိတနိယာမေနေဝ သိဒ္ဓါ၊ တာ ပနေတ္ထ ကထေန္တဿ ဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနူနံ ကတွာ ဒေသေန္တီ’’တိ၊ ‘‘နိဂ္ဂဏ္ဌိံ ကတွာ ဒေသေန္တီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိဇ္ဇဋန္တိ နိဂ္ဂုမ္ဗံ အနာကုလံ။ နိဂ္ဂဏ္ဌိန္တိ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနရဟိတံ သုဝိညေယျံ ကတွာ။

အာကိဏ္ဏာနီတိ အာကိရိတွာ သံကိရိတွာ ဌပိတာနီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပက္ခိတ္တာနီ’’တိ။ ဥစ္ဆင်္ဂေါ ဝိယ ဥစ္ဆင်္ဂပညော ပုဂ္ဂလော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဥစ္ဆင်္ဂသဒိသပညတာယ ဥစ္ဆင်္ဂပညော။ ဧဝံ ပညာ ဝိယ ပုဂ္ဂလောပိ ဥစ္ဆင်္ဂေါ ဝိယ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဓမ္မာနံ အစိရဋ္ဌာနတောတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ယထာ စ ဥစ္ဆင်္ဂသဒိသာ ပညာ၊ ဧဝံ နိက္ကုဇ္ဇကုမ္ဘသဒိသာ ပညာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

သံဝိဒဟနပညာယာတိ ‘‘ဧဝံ ကတေ ဣဒံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ တံတံအတ္ထကိစ္စံ သံဝိဓာတုံ သမတ္ထတာယ ဝိစာရဏပညာယ ရဟိတော။ သေယျောတိ သေဋ္ဌော ပါသံသော။ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒန္တိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိအာဒိကံ အရိယမဂ္ဂဿ အဓိဂမာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိံ။

အဝကုဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဒေဝဒူတဝဂ္ဂေါ

၁။ သဗြဟ္မကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁။ စတုတ္ထဿ ¶ ¶ ပဌမေ သဗြဟ္မကာနီတိ သသေဋ္ဌကာနိ။ ယေသန္တိ ယေသံ ကုလာနံ။ ပုတ္တာနန္တိ ပုတ္တေဟိ။ ပူဇိတသဒ္ဒယောဂေန ဟိ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ တေနာတိ အာဟာရာဒိနာ။ ပဋိဇဂ္ဂိတာ ဂေါပိတာတိ ယထာကာလံ တဿ တဿ ဒါတဗ္ဗဿ ဒါနေန ဝေယျာဝစ္စဿ စ ကရဏေန ပဋိဇဂ္ဂိတာ စေဝ ဥပ္ပန္နာနတ္ထပ္ပဟရဏေန ဂေါပိတာ စ ဟောန္တိ။ တေသန္တိ မာတာပိတူနံ။ ဗြဟ္မာဒိဘာဝသာဓနတ္ထန္တိ တေသံ ဂုဏာနံ အတ္ထိတာယ လောကေ ဗြဟ္မာ နာမ ဝုစ္စတိ၊ အာစရိယော နာမ ဝုစ္စတိ၊ အာဟုနေယျော နာမ ဝုစ္စတိ၊ တေ မာတာပိတူနံ ပုတ္တကံ ပဋိလဘန္တီတိ ဒဿနဝသေန နေသံ ဗြဟ္မာဒိဘာဝသာဓနတ္ထံ ‘‘ဗဟုကာရာ’’တိ၊ ဝတွာ တံ တေသံ ဗဟုကာရတံ နာနာကာရတော ဒဿေတုံ ‘‘အာပါဒကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မာတာပိတရော ဟိ ပုတ္တာနံ ဇီဝိတဿ အာပါဒကာ၊ သရီရဿ ပေါသကာ၊ အာစာရသမာစာရာနံ သိက္ခာပကာ သကလဿပိ ဣမဿ လောကဿ ဒဿေတာရော။ တေနာဟ ‘‘ပုတ္တာနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ တာဝ တေ ဒဿေန္တု၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏံ ကထန္တိ? တမ္ပိ ဒဿေတဗ္ဗမေဝ ဝဇ္ဇနီယဘာဝဇာနာပနတ္ထံ။

အဝိဇဟိတာ ဟောန္တီတိ တာသံ ဘာဝနာယ ဗြဟ္မာနံ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပန္နတ္တာ အဝိဇဟိတာ ဟောန္တိ ဘာဝနာ။ လောဘနီယဝယသ္မိံ ပဌမယောဗ္ဗနေ အတိဝိယ မုဒုဘာဝပ္ပတ္တဒဿနတ္ထံ သတဝိဟတဂ္ဂဟဏံ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ဝိသုံ။ ဣမိနာ ကာရဏေနာတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တေန ပုတ္တေသု ပဝတ္တိတေဟိ အတိက္ကမေန မေတ္တာဒိသမုပ္ပတ္တိသင်္ခါတေန ကာရဏေန။

ထရုသိပ္ပန္တိ အသိသတ္တိကုန္တကလာပါဒိအာယုဓသိပ္ပံ။ မုဒ္ဒါဂဏနာတိ အင်္ဂုလိသံကောစနာဒိနာ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဂဏနာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပါဏာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ပစ္ဆာစရိယာ နာမ မာတာပိတူနံ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတဂဟဋ္ဌဝတ္တဿေဝ ပုဂ္ဂလဿ ယထာသကံ ဟတ္ထာစရိယာဒီနံ သိပ္ပဂ္ဂါဟာပနန္တိ ကတွာ သဗ္ဗပဌမံ အာစရိယာ နာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာနီယ ဟုတံ အာဟုတံ။ ပကာရေဟိ ဟုတံ ပါဟုတံ။ အဘိသင်္ခတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။

နမော ကရေယျာတိ သာယံ ပါတံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ‘‘ဣဒံ မယှံ ဥတ္တမပုညက္ခေတ္တ’’န္တိ နမက္ကာရံ ကရေယျ။ တာယ နံ ပါရိစရိယာယာတိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ ယထာဝုတ္တပရိစရဏေနာတိ အတ္ထော ¶ ။ အထ ဝါ ပါရိစရိယာယာတိ ¶ ဘရဏကိစ္စကရဏကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာနာပနာဒိနာ ပဉ္စဝိဓဥပဋ္ဌာနေန။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဉ္စဟိ ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌာတဗ္ဗာ – ‘ဘတော နေသံ ဘရိဿာမိ၊ ကိစ္စံ နေသံ ကရိဿာမိ၊ ကုလဝံသံ ဌပေဿာမိ၊ ဒါယဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာမိ၊ အထ ဝါ ပန ပေတာနံ ကာလကတာနံ ဒက္ခိဏံ အနုပ္ပဒဿာမီ’တိ။ ဣမေဟိ ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တံ အနုကမ္ပန္တိ၊ ပါပါ နိဝါရေန္တိ၊ ကလျာဏေ နိဝေသေန္တိ၊ သိပ္ပံ သိက္ခာပေန္တိ၊ ပတိရူပေန ဒါရေန သံယောဇေန္တိ၊ သမယေ ဒါယဇ္ဇံ နိယျာဒေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၇)။

အပိစ ယော မာတာပိတရော တီသု ဝတ္ထူသု အဘိပ္ပသန္နေ ကတွာ သီလေသု ဝါ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါ နိယောဇေတွာ ဥပဋ္ဌဟတိ၊ အယံ မာတာပိတူပဋ္ဌာကာနံ အဂ္ဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာ ပနာယံ ပါရိစရိယာ ပုတ္တဿ ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓေဝ နံ ပသံသန္တိ၊ ပေစ္စ သဂ္ဂေ ပမောဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပသံသန္တီတိ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော မတ္တေယျော ပေတ္တေယျော သဂ္ဂသံဝတ္တနိယံ ပဋိပဒံ ပူရေတီ’’တိ ဣဓေဝ နံ ပသံသန္တိ။ အာမောဒတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ မောဒပ္ပတ္တိယာ။ ပမောဒတိ နာနပ္ပကာရမောဒသမ္ပဝတ္တိယာ။

သဗြဟ္မကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂။ ဒုတိယေ တထာဇာတိကောတိ တထာသဘာဝေါ။ စိတ္တေကဂ္ဂတာလာဘောတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အဓိဂမော။ ရူပမေဝ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘာဝတော ရူပနိမိတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဿတာဒိနိမိတ္တန္တိ သဿတုစ္ဆေဒဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုဂ္ဂလနိမိတ္တန္တိ ပုဂ္ဂလာဘိနိဝေသနနိမိတ္တံ။ ဓမ္မနိမိတ္တန္တိ ဓမ္မာရမ္မဏသင်္ခါတံ နိမိတ္တံ။ ‘‘သိယာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ’’တိ ထေရေန ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ ‘‘သိယာ’’တိ အဝေါစ လောကုတ္တရသမာဓိပ္ပဋိလာဘံ သန္ဓာယ။ သော ဟိ နိဗ္ဗာနံ သန္တံ ပဏီတန္တိ စ ပဿတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓာနန္ဒာ’’တိအာဒိ။

နိဗ္ဗာနံ ¶ သန္တန္တိ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာတိ နိဗ္ဗာနံ သန္တန္တိ အာဘုဇိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ ¶ ။ ဒိဝသမ္ပီတိအာဒိနာ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ အစ္စန္တသန္တပဏီတာဒိဘာဝံ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌဝိဓေတိ ‘‘သန္တံ ပဏီတံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ တဏှာက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓော နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဧဝံ အဋ္ဌဝိဓေ အာဘောဂသညိတေ သမန္နာဟာရေ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ…ပေ… လဗ္ဘန္တေဝါတိ ‘‘ဣဓာနန္ဒ၊ ဘိက္ခုနော ဧဝံ ဟောတီ’’တိ အာဂတေ ဣမသ္မိံ သုတ္တပ္ပဒေသေ ဧကောပိ အာဘောဂသမန္နာဟာရော စေပိ သဗ္ဗေ အဋ္ဌပိ အာဘောဂသမန္နာဟာရာ လဗ္ဘန္တေဝ သမန္နာဟရတံ အတ္ထာဝဟတ္တာ။

ဉာဏေန ဇာနိတွာတိ ဝိပဿနာဉာဏသဟိတေန မဂ္ဂဉာဏေန ဇာနိတွာ။ ပရာနိ စ ဩပရာနိ စ စက္ခာဒီနိ အာယတနာနိ။ သန္တတာယာတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိတာယ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဓူမဝိရဟိတောတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိ ဧဝ သန္တာပနဋ္ဌေန ဓူမော၊ တေန ဝိရဟိတော။ အနီဃောတိ အပါပေါ။ ဇာတိဇရာဂဟဏေနေဝ ဗျာဓိမရဏမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ တဗ္ဘာဝဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ။

အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၃။ တတိယေ၊ ‘‘သာရိပုတ္တ၊ မယာ သံခိတ္တေန ဒေသိတံ ဓမ္မံ တာဒိသေနပိ န သုကရံ ဝိညာတု’’န္တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနေဝ ဝဒန္တော ထေရဿ ဉာဏံ သဗ္ဗမတိက္ကမံ။ အညာတာရော စ ဒုလ္လဘာတိ ဟိ ဣမိနာ သာမညဝစနေန သာရိပုတ္တတ္ထေရမ္ပိ အန္တောဂဓံ ကတွာ ဒဿေန္တော တေနပိ အတ္တနော ဒေသနာယ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝံ ဒဿေတိ။

သမ္မာတိ ဟေတုနာ ကာရဏေန။ တေနာဟ ‘‘ဥပါယေနာ’’တိအာဒိ။ မာနာဘိသမယာတိ မာနဿ ဒဿနာဘိသမယာ။ ပဟာနာဘိသမယောတိ စ ဒဿနာဘိသမယောတိ စ ပရိညာဘိသမယော ဝုတ္တော။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဟိ ပရိညာကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ကိစ္စဝသေန မာနံ ပဿတိ၊ အသမ္မောဟပ္ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အယမဿ ဒဿနာဘိသမယော။ တေန ဒိဋ္ဌော ပန ပဟာနာဘိသမယော စ။ ဒဿနာဘိသမယေန ဟိ ပရိညာဘိသမယမေဝ ပဟီယတိ။ ဒိဋ္ဌဝိသေန ဒိဋ္ဌသတ္တာနံ ဇီဝိတံ ဝိယ အယမဿ ပဟာနာဘိသမယော ¶ ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပဟာနာဘိသမယဿ ဒဿနာဘိသမယနာနန္တရိယကတ္တာ ‘‘ပဟာနာဘိသမယေန’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ပဟာနာဘိသမယေ ဟိ ဂဟိတေ ဒဿနာဘိသမယော ဂဟိတောဝ ဟောတိ။

အန္တမကာသိ ¶ ဒုက္ခဿာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန မာနဿ ပဟီနတ္တာ ယေ ဣမေ ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ အန္တော ဇီရတိ (စူဠဝ။ ၂၇၈)၊ ဟရိတန္တံ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၄) ဧဝံ ဝုတ္တအန္တိမမရိယာဒန္တော စ ‘‘အန္တမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇီဝိကာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၀၊ ဣတိဝု။ ၉၁) ဧဝံ ဝုတ္တလာမကန္တော စ ‘‘သက္ကာယော ဧကော အန္တော’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၃) ဧဝံ ဝုတ္တကောဋ္ဌာသန္တော စ ‘‘ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿ သပစ္စယသင်္ခယာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တကောဋ္ဌာသန္တော စာတိ စတ္တာရော အန္တာ၊ တေသု သဗ္ဗဿေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အဒုံ စတုတ္ထကောဋိသင်္ခါတံ အန္တမကာသိ၊ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိဝဋုမံ အကာသိ၊ အန္တိမသမုဒယမတ္တာဝသေသံ ဒုက္ခမကာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တမကာသီ’’တိ။

နနု စ ‘‘ပဟာန’’န္တိ ဣမဿ နိဒ္ဒေသေ နိဗ္ဗာနံ အာဂတံ? ဣဓ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနသင်္ခါတံ အရဟတ္တဖလံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ နိဒ္ဒေသေနာယံ ဝဏ္ဏနာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘နိဒ္ဒေသေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တာနိ ပဒါနိ အာဂတာနီတိ တသ္မိံ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ပဟာနံ ဝူပသမံ ပဋိနိဿဂ္ဂ’’န္တိအာဒီနိ (စူဠနိ။ ၇၅ ဥဒယမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသော) ပဒါနိ အာဂတာနိ။

ဓမ္မတက္ကပုရေဇဝန္တိ ဣမိနာ တသ္မိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိမောက္ခေ ဌတွာ ဈာနင်္ဂါနိ ဝိပဿိတွာ အဓိဂတံ အရဟတ္တဝိမောက္ခံ ဝဒတိ။ အရဟတ္တဝိမောက္ခဿ ဟိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တသမ္မာသင်္ကပ္ပသင်္ခါတော ဓမ္မတက္ကော ပုရေဇဝေါ ဟောတိ။

သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ နိဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄။ စတုတ္ထေ ပိဏ္ဍကရဏတ္ထာယာတိ အာယူဟနဝသေန ရာသိကရဏတ္ထာယ။ အဘိန္နာနီတိ ဧကဒေသေနပိ အခဏ္ဍိတာနိ။ ဘိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ဗီဇံ ဗီဇကိစ္စာယ န ဥပကပ္ပတိ။ အပူတီနီတိ ဥဒကတေမနေန ပူတိဘာဝံ န ဥပဂတာနိ။ ပူတိဗီဇဉှိ ဗီဇတ္ထာယ န ဥပကပ္ပတိ။ တေနာဟ ‘‘ပူတိဘာဝေန အဗီဇတ္တံ အပ္ပတ္တာနီ’’တိ။ န ဝါတေန န စ အာတပေန ဟတာနီတိ ¶ ဝါတေန စ အာတပေန စ န ဟတာနိ၊ နိရောဇတံ န ပါပိတာနိ။ နိရောဇဉှိ ကသဋဗီဇံ ဗီဇတ္ထာယ န ဥပကပ္ပတိ။ သာရာဒါနီတိ တဏ္ဍုလသာရဿ အာဒါနတော သာရာဒါနိ။ နိဿာရဉှိ ဗီဇံ ဗီဇတ္ထာယ န ဥပကပ္ပတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂဟိတသာရာနီ’’တိ၊ ပတိဋ္ဌိတသာရာနီတိ အတ္ထော။ သန္နိစယဘာဝေန သုခံ သယိတာနီတိ စတ္တာရော မာသေ ကောဋ္ဌပက္ခိတ္တနိယာမေနေဝ သုခသယိတာနိ။

ကမ္မဝိဘတ္တီတိ ¶ ကမ္မဝိဘာဂေါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော ပစ္စုပ္ပန္နော အတ္တဘာဝေါ၊ တတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ။ ပစ္စုပန္နဘဝတော အနန္တရံ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ။ အပရပရိယာယဝေဒနီယန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မာနန္တရဘဝတော အညသ္မိံ အတ္တဘာဝပရိယာယေ အတ္တဘာဝပရိဝတ္တေ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ။ ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘူတတာယ ပစ္စယဝိသေသေန ပဋိလဒ္ဓဝိသေသတာယ စ ဗလဝဘာဝပ္ပတ္တာ တာဒိသဿ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ ဝသေန သာတိသယာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ ပဌမဇဝနစေတနာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဖလဒါယိနီ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ သာ ဟိ ဝုတ္တာကာရေန ဗလဝတီ ဇဝနသန္တာနေ ဂုဏဝိသေသယုတ္တေသု ဥပကာရာနုပကာရဝသပ္ပဝတ္တိယာ အာသေဝနာလာဘေန အပ္ပဝိပါကတာယ စ ပဌမဇဝနစေတနာ ဣတရဒွယံ ဝိယ ပဝတ္တသန္တာနုပရမာပေက္ခံ ဩကာသလာဘာပေက္ခဉ္စ ကမ္မံ န ဟောတီတိ ဣဓေဝ ပုပ္ဖမတ္တံ ဝိယ ပဝတ္တိဝိပါကမတ္တံ ဖလံ ဒေတိ။ တထာ အသက္ကောန္တန္တိ ကမ္မဿ ဝိပါကဒါနံ နာမ ဥပဓိပ္ပယောဂါဒိပစ္စယန္တရသမဝါယေနေဝ ဟောတီတိ တဒဘာဝတော တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒါတုံ အသက္ကောန္တံ။ အဟောသိကမ္မန္တိ အဟောသိ ဧဝ ကမ္မံ၊ န တဿ ဝိပါကော အဟောသိ အတ္ထိ ဘဝိဿတိ စာတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ကမ္မံ။

အတ္ထသာဓိကာတိ ဒါနာဒိပါဏာတိပါတာဒိအတ္ထဿ နိပ္ဖာဒိကာ။ ကာ ပန သာတိ အာဟ ‘‘သတ္တမဇဝနစေတနာ’’တိ။ သာ ဟိ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဝုတ္တနယေန ပဋိလဒ္ဓဝိသေသာ ပုရိမဇဝနစေတနာဟိ လဒ္ဓါသေဝနာ စ သမာနာ အနန္တရတ္တဘာဝေ ဝိပါကဒါယိနီ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ ပုရိမဥပမာယယေဝါတိ မိဂလုဒ္ဒကောပမာယယေဝ။

သတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာတိ ဣမိနာ အသတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယံ အဟောသိကမ္မပက္ခေ တိဋ္ဌတိ ဝိပစ္စနောကာသဿ အဘာဝတောတိ ဒီပေတိ။ ယံ ဂရုကန္တိ ¶ ယံ အကုသလံ မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ ကုသလဉ္စ မဟာနုဘာဝံ ကမ္မံ။ ကုသလံ ဝါ ဟိ ဟောတု အကုသလံ ဝါ၊ ယံ ဂရုကံ မာတုဃာတာဒိကမ္မံ ဝါ မဟဂ္ဂတကမ္မံ ဝါ၊ တဒေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာကုသလေသု ပနာ’’တိအာဒိ။ ယံ ဗဟုလန္တိ ယံ ဗဟုလံ အဘိဏှသော ကတံ သမာသေဝိတံ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာကုသလေသု ပန ယံ ဗဟုလံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ယဒါသန္နံ နာမ မရဏကာလေ အနုဿရိတံ ကမ္မံ၊ အာသန္နကာလေ ကတေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ယံ ပန ကုသလာကုသလေသု အာသန္နမရဏေ’’တိအာဒိ။ အနုဿရိတုန္တိ ပရိဗျတ္တဘာဝေန အနုဿရိတုံ။

တေသံ အဘာဝေတိ တေသံ ယံဂရုကာဒီနံ တိဏ္ဏံ ကမ္မာနံ အဘာဝေ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိပါကံ ဒေတီတိ ပဋိသန္ဓိဇနကဝသေန ဝိပါကံ ဒေတိ။ ပဋိသန္ဓိဇနကဝသေန ဟိ ဂရုကာဒိကမ္မစတုက္ကံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂရုကံ သဗ္ဗပဌမံ ဝိပစ္စတိ၊ ဂရုကေ အသတိ ဗဟုလီကတံ၊ တသ္မိံ အသတိ ယဒါသန္နံ ¶ ၊ တသ္မိံ အသတိ ‘‘ကဋတ္တာ ဝါ ပနာ’’တိ ဝုတ္တံ ပုရိမဇာတီသု ကတကမ္မံ ဝိပစ္စတိ။ ဗဟုလာသန္နပုဗ္ဗကတေသု စ ဗလာဗလံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ပါပတော ပါပန္တရံ ကလျာဏဉ္စ၊ ကလျာဏတော ကလျာဏန္တရံ ပါပဉ္စ ဗဟုလီကတံ။ တတော မဟတောဝ ပုဗ္ဗကတာဒိ အပ္ပဉ္စ ဗဟုလာနုဿရဏေန ဝိပ္ပဋိသာရာဒိဇနနတော၊ ပဋိပက္ခဿ အပရိပုဏ္ဏတာယ အာရဒ္ဓဝိပါကဿ ကမ္မဿ ကမ္မသေသဿ ဝါ အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ အပရိက္ခီဏတာယ သန္တတိယာ ပရိဏာမဝိသေသတောတိ တေဟိ တေဟိ ကာရဏေဟိ အာယူဟိတဖလံ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ မဟာနာရဒကဿပဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၁၅၃ အာဒယော) ဝိဒေဟရညော သေနာပတိ အလာတော၊ ဗီဇကော ဒါသော၊ ရာဇကညာ ရုစာ စ ဧတ္ထ နိဒဿနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –

‘‘တတြာနန္ဒ၊ ယွာယံ ပုဂ္ဂလော ဣဓ ပါဏာတိပါတီ…ပေ… မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ၊ ပုဗ္ဗေ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ၊ ပစ္ဆာ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ၊ မရဏကာလေ ဝါဿ ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ၊ တေန သော ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ –

အာဒိ ¶ ။ သဗ္ဗံ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၃) ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ကိံ ဗဟုနာ။ ယံ တံ တထာဂတဿ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂဉာဏံ၊ တဿေဝါယံ ဝိသယော၊ ယဒိဒံ တဿ တဿ ကမ္မဿ တေန တေန ကာရဏေန ပုဗ္ဗာပရဝိပါကတာ သမတ္ထီယတိ။

ဣဒါနိ ဇနကာဒိကမ္မစတုက္ကံ ဝိဘဇန္တော ‘‘ဇနကံ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဝတ္တိံ န ဇနေတီတိ ပဝတ္တိဝိပါကံ န ဇနေတိ။ ပဌမနယေ ဇနကကမ္မဿ ပဋိသန္ဓိဝိပါကမတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ တဿ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယကတ္တမ္ပိ အနုဇာနန္တော ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိဒါနာဒိဝသေန ဝိပါကသန္တာနဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ဇနကံ။ သုခဒုက္ခသန္တာနဿ နာမရူပပ္ပဗန္ဓဿ ဝါ စိရတရံ ပဝတ္တိဟေတုဘူတံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ။ တေနာဟ ‘‘သုခဒုက္ခံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ၊ အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တေတီ’’တိ။ ဥပပီဠကံ သုခဒုက္ခပ္ပဗန္ဓေ ပဝတ္တမာနေ သဏိကံ သဏိကံ ဟာပေတိ။ တေနာဟ ‘‘သုခဒုက္ခံ ပီဠေတိ ဗာဓေတိ၊ အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီ’’တိ။

ဝါတကာဠကော မဟလ္လကော စောရေ ဃာတေတုံ န သက္ကောတီတိ သော ကိရ မဟလ္လကကာလေ ဧကပ္ပဟာရေန သီသံ ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဒွေ တယော ဝါရေ ပဟရန္တော မနုဿေ ကိလမေတိ၊ တသ္မာ တေ ဧဝမာဟံသု။ အနုလောမိကံ ခန္တိံ ပဋိလဘိတွာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဩရတော အနုလောမိကံ ခန္တိံ လဘိတွာ ¶ ။ တရုဏဝစ္ဆာယ ဂါဝိယာ မဒ္ဒိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပိတောတိ ဧကာ ကိရ ယက္ခိနီ ဓေနုဝေသေန အာဂန္တွာ ဥရေ ပဟရိတွာ မာရေသိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ နဂရေ ဘဝေါ နာဂရိယော။

ဃာတေတွာတိ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ။ ကမ္မဿ ဥပစ္ဆိန္ဒနံ နာမ တဿ ဝိပါကပ္ပဋိဗာဟနမေဝါတိ အာဟ ‘‘တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိ။ တဉ္စ အတ္တနော ဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတီ’’တိ။ ဝိပစ္စနာယ ကတောကာသံ ကမ္မံ ဝိပက္ကမ္မေဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပန ကမ္မေန ကတေ ဩကာသေ တံ ဝိပါကံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဥပပီဠကံ အညဿ ဝိပါကံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ၊ န သယံ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒေတိ။ ဥပဃာတကံ ပန ဒုဗ္ဗလကမ္မံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ကိဉ္စိ ဗဟွာဗာဓတာဒိပစ္စယူပသန္နိပါတေန ဝိပါကဿ ဝိဗာဓကံ ဥပပီဠကံ၊ တထာ ဝိပါကဿေဝ ဥပစ္ဆေဒကံ။ ဥပဃာတကကမ္မံ ပန ဥပဃာတေတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသကရဏေန ဝိပစ္စနေ ¶ သတိ ဇနကမေဝ သိယာ။ ဇနကာဒိဘာဝေါ နာမ ဝိပါကံ ပတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ န ကမ္မံ ပတီတိ ဝိပါကဿေဝ ဥပဃာတကတာ ယုတ္တာ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

အပရော နယော – ယသ္မိံ ကမ္မေ ကတေ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေ စ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနံ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ တံ ဇနကံ။ ယသ္မိံ ပန ကတေ အညေန ဇနိတဿ ဣဋ္ဌဿ ဝါ အနိဋ္ဌဿ ဝါ ဖလဿ ဝိဗာဓကဝိစ္ဆေဒကပစ္စယာနုပ္ပတ္တိယာ ဥပဗြူဟနပစ္စယုပ္ပတ္တိယာ ဇနကသာမတ္ထိယာနုရူပံ ပရိသုဒ္ဓိစိရတရပ္ပဗန္ဓာ ဟောတိ၊ တံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ။ ဇနကေန နိဗ္ဗတ္တိတံ ကုသလဖလံ ဝါ အကုသလဖလံ ဝါ ယေန ပစ္စနီကဘူတေန ရောဂဓာတုဝိသမတာဒိနိမိတ္တတာယ ဝိဗာဓယတိ၊ တံ ဥပပီဠကံ။ ယေန ပန ကမ္မုနာ ဇနကသာမတ္ထိယဝသေန စိရတရပ္ပဗန္ဓာရဟမ္ပိ သမာနံ ဖလံ ဝိစ္ဆေဒကပစ္စယုပ္ပတ္တိယာ ဥပဟညတိ ဝိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တံ ဥပဃာတကန္တိ အယမေတ္ထ သာရော။

တတ္ထ ကေစိ ဒုတိယဿ ကုသလဘာဝံ ဣတ္ထတ္တမာဂတဿ အပ္ပာဗာဓဒီဃာယုကတာသံဝတ္တနဝသေန၊ ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နံ အကုသလဘာဝံ ဗဟွာဗာဓအပ္ပာယုကတာသံဝတ္တနဝသေန ဝဏ္ဏေန္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ မဇ္ဈိမနိကာယေ စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၉၀) –

‘‘စတ္တာရိ ဟိ ကမ္မာနိ – ဥပပီဠကံ၊ ဥပစ္ဆေဒကံ၊ ဇနကံ၊ ဥပတ္ထမ္ဘကန္တိ။ ဗလဝကမ္မေန ဟိ နိဗ္ဗတ္တံ ပဝတ္တေ ဥပပီဠကံ အာဂန္တွာ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမ ‘သစာဟံ ပဌမတရံ ဇာနေယျံ၊ န တေ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတုံ ဒဒေယျံ၊ စတူသုယေဝ တံ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တာပေယျံ။ ဟောတု၊ တွံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိဗ္ဗတ္တ၊ အဟံ ဥပပီဠကကမ္မံ နာမ တံ ပီဠေတွာ ¶ နိရောဇံ နိယူသံ ကသဋံ ကရိဿာမီ’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တံ တာဒိသံ ကရောတိ။ ကိံ ကရောတိ? ပရိဿယံ ဥပနေတိ၊ ဘောဂေ ဝိနာသေတိ။

‘‘တတ္ထ ဒါရကဿ မာတုကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ မာတု အဿာဒေါ ဝါ သုခံ ဝါ န ဟောတိ၊ မာတာပိတူနံ ပီဠာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ပရိဿယံ ဥပနေတိ။ ဒါရကဿ ပန မာတုကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂေဟေ ဘောဂါ ဥဒကံ ပတွာ လောဏံ ဝိယ ရာဇာဒီနံ ဝသေန နဿန္တိ၊ ကုမ္ဘဒေါဟနဓေနုယော ¶ ခီရံ န ဒေန္တိ၊ သူရတာ ဂေါဏာ စဏ္ဍာ ဟောန္တိ၊ ကာဏာ ဟောန္တိ၊ ခဉ္ဇာ ဟောန္တိ၊ ဂေါမဏ္ဍလေ ရောဂေါ ပတတိ၊ ဒါသာဒယော ဝစနံ န ကရောန္တိ၊ ဝါပိတံ သဿံ န ဇာယတိ၊ ဂေဟဂတံ ဂေဟေ၊ အရညဂတံ အရညေ နဿတိ၊ အနုပုဗ္ဗေန ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တံ ဒုလ္လဘံ ဟောတိ၊ ဂဗ္ဘပရိဟာရော န ဟောတိ၊ ဝိဇာတကာလေ မာတု ထညံ ဆိဇ္ဇတိ၊ ဒါရကော ပရိဟာရံ အလဘန္တော ပီဠိတော နိရောဇော နိယူသော ကသဋော ဟောတိ။ ဣဒံ ဥပပီဠကကမ္မံ နာမ။

‘‘ဒီဃာယုကကမ္မေန ပန နိဗ္ဗတ္တဿ ဥပစ္ဆေဒကကမ္မံ အာဂန္တွာ အာယုံ ဆိန္ဒတိ။ ယထာ ဟိ ပုရိသော အဋ္ဌုသဘဂမနံ ကတွာ သရံ ခိပေယျ၊ တမညော ဓနုတော မုတ္တမတ္တံ မုဂ္ဂရေန ပဟရိတွာ တတ္ထေဝ ပါတေယျ၊ ဧဝံ ဒီဃာယုကကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တဿ ဥပစ္ဆေဒကကမ္မံ အာယုံ ဆိန္ဒတိ။ ကိံ ကရောတိ? စောရာနံ အဋဝိံ ပဝေသေတိ၊ ဝါဠမစ္ဆောဒကံ ဩတာရေတိ၊ အညတရံ ဝါ ပန သပရိဿယဌာနံ ဥပနေတိ။ ဣဒံ ဥပစ္ဆေဒကကမ္မံ နာမ။ ‘ဥပဃာတက’န္တိပိ ဧတဿေဝ နာမံ။ ပဋိသန္ဓိနိဗ္ဗတ္တကံ ပန ကမ္မံ ဇနကကမ္မံ နာမ။ အပ္ပဘောဂကုလာဒီသု နိဗ္ဗတ္တဿ ဘောဂသမ္ပဒါဒိကရဏေန ဥပတ္ထမ္ဘကကမ္မံ ဥပတ္ထမ္ဘကကမ္မံ နာမ။

‘‘ပရိတ္တကမ္မေနပိ နိဗ္ဗတ္တံ ဧတံ ပဝတ္တေ ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိကမ္မံ အာဂန္တွာ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမ ‘သစာဟံ ပဌမတရံ ဇာနေယျံ၊ န တေ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတုံ ဒဒေယျံ၊ ဒေဝလောကေယေဝ တံ နိဗ္ဗတ္တာပေယျံ၊ ဟောတု၊ တွံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိဗ္ဗတ္တ၊ အဟံ ဥပတ္ထမ္ဘကကမ္မံ နာမ ဥပတ္ထမ္ဘံ တေ ကရိဿာမီ’တိ ဥပတ္ထမ္ဘံ ကရောတိ။ ကိံ ကရောတိ? ပရိဿယံ နာသေတိ၊ ဘောဂေ ဥပ္ပာဒေတိ။

‘‘တတ္ထ ဒါရကဿ မာတုကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ မာတာပိတူနံ သုခမေဝ သာတမေဝ ဟောတိ။ ယေပိ ပကတိယာ မနုဿာမနုဿပရိဿယာ ဟောန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေ အပဂစ္ဆန္တိ ¶ ။ ဧဝံ ပရိဿယံ နာသေတိ။ ဒါရကဿ ပန မာတုကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂေဟေ ဘောဂါနံ ပမာဏံ န ဟောတိ၊ နိဓိကုမ္ဘိယော ပုရတောပိ ပစ္ဆတောပိ ဂေဟံ ပရိဝဋ္ဋမာနာ ပဝိသန္တိ။ မာတာပိတရော ¶ ပရေဟိ ဌပိတဓနဿပိ သမ္မုခီဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဓေနုယော ဗဟုခီရာ ဟောန္တိ၊ ဂေါဏာ သုခသီလာ ဟောန္တိ၊ ဝပ္ပဋ္ဌာနေ သဿာနိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဝဍ္ဎိယာ ဝါ သမ္ပယုတ္တံ၊ တာဝကာလိကံ ဝါ ဒိန္နံ ဓနံ အစောဒိတာ သယမေဝ အာဟရိတွာ ဒေန္တိ၊ ဒါသာဒယော သုဗ္ဗစာ ဟောန္တိ၊ ကမ္မန္တာ န ပရိဟာယန္တိ၊ ဒါရကော ဂဗ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ပရိဟာရံ လဘတိ၊ ကောမာရိကဝေဇ္ဇာ သန္နိဟိတာဝ ဟောန္တိ။ ဂဟပတိကုလေ ဇာတော သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ အမစ္စကုလာဒီသု ဇာတော သေနာပတိဋ္ဌာနာဒီနိ လဘတိ။ ဧဝံ ဘောဂေ ဥပ္ပာဒေတိ။ သော အပရိဿယော သဘောဂေါ စိရံ ဇီဝတိ။ ဣဒံ ဥပတ္ထမ္ဘကကမ္မံ နာမ။ ဣမေသု စတူသု ပုရိမာနိ ဒွေ အကုသလာနေဝ၊ ဇနကံ ကုသလမ္ပိ အကုသလမ္ပိ၊ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ကုသလမေဝါ’’တိ။

ဧတ္ထ ဝိဗာဓူပဃာတာ နာမ ကုသလဝိပါကမှိ န ယုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဒွေ အကုသလာနေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ ပန နာဂါဒီနံ ဣတော အနုပ္ပဒိန္နယာပနကပေတာနဉ္စ နရကာဒီသု အကုသလဝိပါကူပတ္ထမ္ဘနူပပီဠနူပဃာတကာနိ သန္တီတိ စတုန္နမ္ပိ ကုသလာကုသလဘာဝေါ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယာ ဗဟူသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ဧကေန ဂဟိတပ္ပဋိသန္ဓိကဿ ဣတရေသံ တဿ အနုဗလပ္ပဒါယိတာ ဝုတ္တာ၊ သာပိ သမတ္ထိတာ ဟောတိ။

သုတ္တန္တပရိယာယေန ဧကာဒသ ကမ္မာနိ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ အဘိဓမ္မပရိယာပန္နံ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထေကစ္စာနိ ပါပကာနိ ကမ္မသမာဒါနာနီ’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂပါဠိံ (ဝိဘ။ ၈၁၀) ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဂတိသမ္ပတ္တိပဋိဗာဠှာနီတိ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ပဋိဗာဟိတာနိ နိဝါရိတာနိ ပဋိသေဓိတာနိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ စ ဂတိသမ္ပတ္တီတိ သမ္ပန္နဂတိ ဒေဝလောကော စ မနုဿလောကော စ။ ဂတိဝိပတ္တီတိ ဝိပန္နဂတိ စတ္တာရော အပါယာ။ ဥပဓိသမ္ပတ္တီတိ အတ္တဘာဝသမိဒ္ဓိ။ ဥပဓိဝိပတ္တီတိ ဟီနအတ္တဘာဝတာ။ ကာလသမ္ပတ္တီတိ သုရာဇသုမနုဿကာလသင်္ခါတော သမ္ပန္နကာလော။ ကာလဝိပတ္တီတိ ဒုရာဇဒုမ္မနုဿကာလသင်္ခါတော ဝိပန္နကာလော။ ပယောဂသမ္ပတ္တီတိ သမ္မာပယောဂေါ။ ပယောဂဝိပတ္တီတိ မိစ္ဆာပယောဂေါ။

ဣဒါနိ ¶ ယထာဝုတ္တပါဠိယာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနာရဟေ ကမ္မေ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝါတိ ဣမိနာ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနနိမ္မိတ္တကဿ ပါပကမ္မဿ သဗ္ဘာဝံ ဒဿေတိ။ တံ ကမ္မန္တိ တံ ပါပကံ ကမ္မံ။ ဧကစ္စဿ ဟိ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနနိမိတ္တံ ¶ ဗဟုပါပကမ္မံ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂတိဝိပတ္တိယံ ဌိတဿေဝ ဝိပစ္စတိ။ ယဒိ ပန သော ဧကေန ကလျာဏကမ္မေန ဂတိသမ္ပတ္တိယံ ဒေဝေသု ဝါ မနုဿေသု ဝါ နိဗ္ဗတ္တေယျ၊ တာဒိသေ ဌာနေ အကုသလဿ ဝါရော နတ္ထိ၊ ဧကန္တံ ကုသလဿေဝါတိ တံ ကမ္မံ ဂတိသမ္ပတ္တိပဋိဗာဠှံ န ဝိပစ္စတိ။ ပတိဗာဟိတံ ဟုတွာတိ ဗာဓိတံ ဟုတွာ။ အတ္တဘာဝသမိဒ္ဓိယန္တိ သရီရသမ္ပတ္တိယံ။ ကိလိဋ္ဌကမ္မဿာတိ ဟတ္ထိမေဏ္ဍအဿဗန္ဓကဂေါပါလကာဒိကမ္မဿ။ ပလာယိတဗ္ဗယုတ္တကာလေတိ ဟတ္ထိအာဒိပစ္စတ္ထိကသမာဂမကာလေ။ လဉ္ဇံ ဒေတီတိ ဧဝံ မေ ဗာဓတံ ပရေသံ ဝသေ န ဟောတီတိ ဒေတိ။ စောရိကယုတ္တကာလေတိ ပက္ခဗလာဒီနံ လဗ္ဘမာနကာလေ။ အန္တရကပ္ပေတိ ပရိယောသာနပ္ပတ္တေ အန္တရကပ္ပေ။

အဘိဓမ္မနယေန သောဠသ ကမ္မာနိ ဝိဘဇိတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပရိယာယေန (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၄-၂၃၅) ဒွါဒသ ကမ္မာနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပရာနိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတီတဘဝေသု ကတဿ ကမ္မဿ အတီတဘဝေသုယေဝ ဝိပက္ကဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ အဟောသိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ကမ္မံ အတီတေ အာယူဟိတ’’န္တိအာဒိ။ ဝိပါကဝါရန္တိ ဝိပစ္စနာဝသရံ ဝိပါကဝါရံ။ ‘‘ဝိပါကဝါရံ လဘတီ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ‘‘ပဋိသန္ဓိံ ဇနေသီ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိံ ဇနေသီတိ ဣမိနာ စ ပဋိသန္ဓိဒါယကဿ ကမ္မဿ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိတာပိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ပဝတ္တိဝိပါကဿေဝ ပန ဒါယကံ ရူပဇနကသီသေန ဝဒတိ။ တဿေဝ အတီတဿ ကမ္မဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ စ ပစ္စယဝေကလ္လေန အတီတဘဝေသုယေဝ အဝိပက္ကဝိပါကဉ္စ၊ အတီတေယေဝ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဥပပဇ္ဇဝေဒနီယအပရပရိယာယဝေဒနီယဿ ကမ္မဿ အဝိပက္ကဝိပါကဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကော’’တိပိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ပန ဝိပါကဝါရံ န လဘီ’’တိအာဒိ။

အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အဝိပက္ကဝိပါကဿ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ပန အတီတေ အာယူဟိတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ ¶ အတိက္ကန္တဝိပါကကာလဿ စ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ စ အဝိပစ္စမာနဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အလဒ္ဓဝိပါကဝါရ’’န္တိအာဒိ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာရဟဿ အဝိပက္ကဝိပါကဿ အနာဂတဘဝေ ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ပန အတီတေ အာယူဟိတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အတိက္ကန္တဝိပါကကာလဿ စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဝိပါကဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ¶ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယံ အနာဂတေ ဝိပါကဝါရံ န လဘိဿတီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ တာဝ အတီတကမ္မံ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန ဆဓာ ဒဿိတံ။

ဣဒါနိ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ကတဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ ဣဓေဝ ဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အတ္ထိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ပန ဧတရဟိ အာယူဟိတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယံ ပန ဧတရဟိ ဝိပါကဝါရံ န လဘတီတိအာဒိနာ တဿေဝ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန ဣဓ အဝိပစ္စမာနဉ္စ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ ဣဓ အဝိပစ္စမာနဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အတ္ထိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ ကမ္မဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ စ အနာဂတဘဝေ ဝိပစ္စိတဗ္ဗဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အတ္ထိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ပန ဧတရဟိ အာယူဟိတံ အနာဂတေ ဝိပါကဝါရံ လဘိဿတီ’’တိအာဒိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ ကမ္မဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန အနာဂတဘဝေ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အတ္ထိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ပန ဝိပါကဝါရံ န လဘိဿတီ’’တိအာဒိ။

ဧဝဉ္စ ပစ္စုပ္ပန္နကမ္မံ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန စတုဓာ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနာဂတဘဝေ ကတဿ ကမ္မဿ အနာဂတေ ဝိပစ္စိတဗ္ဗဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘ဘဝိဿတိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ပနာနာဂတေ အာယူဟိဿတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿေဝ အနာဂတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘ဘဝိဿတိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ပန ဝိပါကဝါရံ န လဘိဿတီ’’တိအာဒိ ¶ ။ ဧဝံ အနာဂတကမ္မံ အနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန ဒွိဓာ ဒဿိတံ။ ဧဝန္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တဒွါဒသကမ္မာနိ နိဂမေတိ။

ဣဒါနိ သဗ္ဗေသု ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု ကမ္မေသု ယာနိ အဘိဓမ္မနယေန ဝိဘတ္တာနိ သောဠသ ကမ္မာနိ၊ ယာနိ စ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပရိယာယေန ဝိဘတ္တာနိ ဒွါဒသ ကမ္မာနိ၊ တာနိ သဗ္ဗာနိ သုတ္တန္တိကပရိယာယေန ဝိဘတ္တေသု ဧကာဒသဝိဓေသုယေဝ ကမ္မေသု အန္တောဂဓာနိ၊ တာနိ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဥပပဇ္ဇဝေဒနီယအပရပရိယာယဝေဒနီယေသု တီသုယေဝ အန္တောဂဓာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိ ဣမာနိ စေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္တနော ဌာနာ ဩသက္ကိတွာတိ အတ္တနော ယထာဝုတ္တဒွါဒသသောဠသပ္ပဘေဒသင်္ခါတဋ္ဌာနတော ပရိဟာပေတွာ၊ တံ တံ ပဘေဒံ ဟိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာဒသ ကမ္မာနိယေဝ ¶ ဘဝန္တီတိ တံသဘာဝါနံယေဝ ကမ္မာနံ ဒွါဒသဓာ သောဠသဓာ စ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝမာဟ။ ယသ္မာ ဧကာဒသဓာ ဝုတ္တကမ္မာနိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာနိ ဝါ သိယုံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနိ ဝါ အပရပရိယာယဝေဒနီယာနိ ဝါ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တီဏိယေဝ ကမ္မာနိ ဟောန္တီ’’တိ။

တေသံ သင်္ကမနံ နတ္ထီတိ တေသံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒီနံ သင်္ကမနံ နတ္ထိ၊ သင်္ကမနံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာဒိဘာဝါပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာဌာနေယေဝ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ၊ အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒိဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌန္တီတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယမေဝ ဟိ ပဌမဇဝနစေတနာ၊ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယမေဝ သတ္တမဇဝနစေတနာ၊ မဇ္ဈေ ပဉ္စ အပရပရိယာယဝေဒနီယမေဝါတိ နတ္ထိ တေသံ အညမညံ သင်္ဂဟော၊ တသ္မာ အတ္တနော အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒိသဘာဝေယေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ တေနေဝ ဘဂဝတာ – ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဝါ ဓမ္မေ၊ ဥပပဇ္ဇ ဝါ၊ အပရေ ဝါ ပရိယာယေ’’တိ တယော ဝိကပ္ပာ ဒဿိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဝါ ဓမ္မေ’’တိ သတ္ထာ န ဝဒေယျာတိ အသတိ နိယာမေ န ဝဒေယျ။ ယသ္မာ ပန တေသံ သင်္ကမနံ နတ္ထိ၊ နိယတသဘာဝါ ဟိ တာနိ၊ တသ္မာ သတ္ထာ ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဝါ ဓမ္မေ’’တိအာဒိမဝေါစ။

သုက္ကပက္ခေတိ ‘‘အလောဘော နိဒါနံ ကမ္မာနံ သမုဒယာယာ’’တိအာဒိနာ အာဂတေ ကုသလပက္ခေ။ နိရုဒ္ဓေတိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဒ္ဓေ။ တာလဝတ္ထု ဝိယ ကတန္တိ ယထာ တာလေ ဆိန္နေ ဌိတဋ္ဌာနေ ကိဉ္စိ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ကမ္မေ ပဟီနေ ကိဉ္စိ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တာလဝတ္ထူတိ ဝါ မတ္ထကစ္ဆိန္နော တာလော ဝုတ္တော ပတ္တဖလမကုလသူစိအာဒီနံ အဘာဝတော။ တတော ဧဝ သော အဝိရုဠှိဓမ္မော။ ဧဝံ ပဟီနကမ္မော သတ္တသန္တာနော။ တေနာဟ ¶ ‘‘မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယာ’’တိ။ အနုအဘာဝံ ကတံ ပစ္ဆတော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ အပ္ပဝတ္တိကတကာလော ဝိယာတိ ဗီဇာနံ သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိယာ ကတကာလော ဝိယ။ ဆိန္နမူလကာနန္တိ ကိလေသမူလဿ သဗ္ဗသော ဆိန္နတ္တာ ဆိန္နမူလကာနံ။ ကိလေသာ ဟိ ခန္ဓာနံ မူလာနိ။

ဝေဒနီယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညံ ဝတ္ထု နတ္ထီတိ အညံ အဓိဋ္ဌာနံ နတ္ထိ။ သုဂတိသညိတာပိ ဟေဋ္ဌိမန္တေန သင်္ခါရဒုက္ခတော အနပဂတတ္တာ ဒုဂ္ဂတိယော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယော’’တိ၊ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ လောဘော ဧတဿ ကာရဏဘူတော အတ္ထီတိ လောဘံ၊ လောဘနိမိတ္တံ ကမ္မံ။ တထာ ဒေါသန္တိ ဧတ္ထာပိ။ တေနာဟ ‘‘လောဘဒေါသသီသေန လောဘဇဉ္စ ဒေါသဇဉ္စ ကမ္မမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ။ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋန္တိ ဝဋ္ဋဉ္စ ဝိဝဋ္ဋဉ္စ။

နိဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဟတ္ထကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅။ ပဉ္စမေ ¶ အာဠဝိယန္တိ အာဠဝိရဋ္ဌေ၊ န အာဠဝိနဂရေ။ တေနာဟ ‘‘အာဠဝိယန္တိ အာဠဝိရဋ္ဌေ’’တိ။ အထာတိ အဝိစ္ဆေဒတ္ထေ နိပါတော။ တတ္ထ ဘဂဝတော နိသဇ္ဇာယ အဝိစ္ဆိန္နာယ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ ဟတ္ထတော ဟတ္ထံ ဂတတ္တာတိ အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဟတ္ထတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဟတ္ထံ၊ တတော ရာဇပုရိသာနံ ဟတ္ထံ ဂတတ္တာ။

မာဃဿာတိ မာဃမာသဿ။ ဧဝံ ဖဂ္ဂုနဿာတိ ဧတ္ထာပိ။ ခုရန္တရေဟိ ကဒ္ဒမော ဥဂ္ဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိ ကဒ္ဒမော ခုရန္တရေဟိ ဥဂ္ဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ။ စတူဟိ ဒိသာဟိ ဝါယန္တော ဝါတော ဝေရမ္ဘောတိ ဝုစ္စတိ ဝေရမ္ဘဝါတသဒိသတ္တာ။

ပဉ္စဒွါရကာယန္တိ ပဉ္စဒွါရာနုသာရေန ပဝတ္တံ ဝိညာဏကာယံ။ ခေါဘယမာနာတိ ကိလေသခေါဘဝသေန ခေါဘယမာနာ စိတ္တံ သင်္ခေါဘံ ကရောန္တာ။ စေတသိကာတိ မနောဒွါရိကစိတ္တသန္နိဿိတာ။ တေနာဟ ‘‘မနောဒွါရံ ခေါဘယမာနာ’’တိ။ သော ရာဂေါတိ တံသဒိသော ရာဂေါ။ ဘဝတိ ဟိ တံသဒိသေ တဗ္ဗောဟာရော ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရိကာ၊ တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိ။ ယာဒိသော ဟိ ဧကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကရာဂေါ၊ တာဒိသော ဧဝ တတော အညဿ ရာဂဘာဝသာမညတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တထာရူပေါ ¶ ရာဂေါ’’တိအာဒိ။ ဣစ္ဆိတာလာဘေန ရဇနီယေသု ဝါ နိရုဒ္ဓေသု ဝတ္ထူသု ဒေါမနဿုပ္ပတ္တိယာ ဒေါသပရိဠာဟာနံ သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

န လိမ္ပတိ အနုပလိတ္တစိတ္တတ္တာ။ သီတိဘူတော နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတ္တာ။ အာသတ္တိယော ဝုစ္စန္တိ တဏှာယော တတ္ထ တတ္ထ အာသဉ္ဇနဋ္ဌေန။ ဒရထန္တိ ပရိဠာဟဇာတံ။ စေတသောတိ သာမိဝစနံ။

ဟတ္ထကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒေဝဒူတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆။ ဆဋ္ဌေ ဒေဝဒူတာနီတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒေဝဒူတာ’’တိ၊ ဥဘယလိင်္ဂံ ဝါ ဧတံ ပဒံ၊ တသ္မာ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ပါဠိယံ ဝုတ္တဿ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန အတ္ထဒဿနံ ကတံ။ ဒေဝေါတိ မစ္စူတိ အဘိဘဝနဋ္ဌေန သတ္တာနံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပနတော မစ္စုရာဇာ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ ဒေဝေါ ပကတိသတ္တေ အဘိဘဝတိ၊ ဧဝံ မစ္စု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ၊ တသ္မာ ဒေဝေါ ¶ ဝိယာတိ ဒေဝေါ။ ‘‘တဿ ဒူတာ’’တိ ဝတွာ ဣဒါနိဿ ဒူတေ တေသံ ဒူတဘာဝဉ္စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဇိဏ္ဏဗျာဓိမတာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန စောဒနတ္ထေန ဒေဝဿ ဒူတာ ဝိယာတိ ဒေဝဒူတာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဟံ အသုကံ ပမဒ္ဒိတုံ အာဂမိဿာမိ၊ တုဝံ တဿ ကေသေ ဂဟေတွာ မာ ဝိဿဇ္ဇေဟီ’’တိ မစ္စုဒေဝဿ အာဏာကရာ ဒူတာ ဝိယာတိ ဟိ ဒူတာတိ ဝုစ္စန္တိ။

ဣဒါနိ သဒ္ဓါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒေဝါ ဝိယ ဒူတာတိ ဒေဝဒူတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒေဝါ ဝိယ ဒူတာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တာယာတိ ဣဒံ အတ္တနော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝံ အာဝိကတွာ ဌိတာယာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဒေဝတာယ ဗျာကရဏသဒိသမေဝ ဟောတိ န စိရဿေဝ ဇရာဗျာဓိမရဏဿ သမ္ဘဝတော။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနန္တိ ခီဏာသဝဗြဟ္မာနံ။ တေ ဟိ စရိမဘဝေ ဗောဓိသတ္တာနံ ဇိဏ္ဏာဒိဘေဒံ ဒဿေန္တိ၊ တသ္မာ အန္တိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေဟိ ဥပဋ္ဌာပိတဘာဝံ ဥပါဒါယ တဒညေသမ္ပိ တေဟိ အနုပဋ္ဌာပိတာနမ္ပိ တထာ ဝေါဟရိတဗ္ဗတာ ပရိယာယသိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိသွာဝါတိ ¶ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေဟိ ဒဿိတေ ဒိသွာဝ။ တတောယေဝ ဟိ တေ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနံ ဒူတာ ဝုတ္တာ။

ကသ္မာ အာရဒ္ဓန္တိ ကေဝလံ ဒေဝဒူတေ ဧဝ သရူပတော အဒဿေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒေဝါနံ ဒူတာနံ ဒဿနူပါယတ္တာ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒေဝဒူတာ…ပေ… သမနုယုဉ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဒေဝဒူတာ…ပေ… ဒဿနတ္ထန္တိ ဒေဝဒူတာနံ အနုယုဉ္ဇနဋ္ဌာနူပဂဿ ကမ္မဿ ဒဿနတ္ထံ။

ဧကစ္စေ ထေရာတိ အန္ဓကာဒိကေ ဝိညာဏဝါဒိနော စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နေရယိကေ နိရယေ ပါလေန္တိ တတော နိဂ္ဂန္တုံ အပ္ပဒါနဝသေန ရက္ခန္တီတိ နိရယပါလာ။ အထ ဝါ နိရယပါလတာယ နေရယိကာနံ နိရယဒုက္ခေန ပရိယောနဒ္ဓါယ အလံ သမတ္ထာတိ နိရယပါလာ။ တန္တိ ‘‘နတ္ထိ နိရယပါလာ’’တိ ဝစနံ။ ပဋိသေဓိတမေဝါတိ ‘‘အတ္ထိ နိရယေသု နိရယပါလာ အတ္ထိ စ ကာရဏိကာ’’တိအာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ (ကထာ။ ၈၆၆) ပဋိသေဓိတမေဝ။ ယဒိ နိရယပါလာ နာမ န သိယုံ၊ ကမ္မကာရဏာပိ န ဘဝေယျ။ သတိ ဟိ ကာရဏိကေ ကမ္မကာရဏာယ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကိံ ပနေတေ နိရယပါလာ နေရယိကာ၊ ဥဒါဟု အနေရယိကာ’’တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ နေရယိကာ နိရယသံဝတ္တနိယေန ကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တာ၊ သယမ္ပိ နိရယဒုက္ခံ ပစ္စနုဘဝေယျုံ၊ တထာ သတိ အညေသံ နေရယိကာနံ ဃာတနာယ အသမတ္ထာ သိယုံ၊ ‘‘ဣမေ နေရယိကာ ဣမေ နိရယပါလာ’’တိ ဝဝတ္ထာနဉ္စ န သိယာ။ ယေ စ ယေ ဃာတေန္တိ၊ တေဟိ သမာနရူပဗလပ္ပမာဏေဟိ ဣတရေသံ ဘယသန္တာသာ န သိယုံ။ အထ အနေရယိကာ၊ နေသံ တတ္ထ ကထံ သမ္ဘဝေါတိ? ဝုစ္စတေ – အနေရယိကာ နိရယပါလာ အနိရယဂတိသံဝတ္တနိယကမ္မနိဗ္ဗတ္တိတော။ နိရယူပပတ္တိသံဝတ္တနိယကမ္မတော ¶ ဟိ အညေနေဝ ကမ္မုနာ တေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ရက္ခသဇာတိကတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ သဗ္ဗတ္ထိဝါဒိနော –

‘‘ကောဓာ ကုရူရကမ္မန္တာ၊ ပါပါဘိရုစိနော တထာ၊

ဒုက္ခိတေသု စ နန္ဒန္တိ၊ ဇာယန္တိ ယမရက္ခသာ’’တိ။

တတ္ထ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘ယာတနာဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေယျုံ၊ အထ ဝါ အညမညံ ဃာတေယျု’’န္တိအာဒိ၊ တယိဒံ အသာရံ နိရယပါလာနံ နေရယိကဘာဝဿေဝ ¶ အဘာဝတော။ ယဒိပိ အနေရယိကာ နိရယပါလာ၊ အယောမယာယ ပန အာဒိတ္တာယ သမ္ပဇ္ဇလိတာယ သဇောတိဘူတာယ နိရယဘူမိယာ ပရိက္ကမမာနာ ကထံ ဒါဟဒုက္ခံ နာနုဘဝန္တီတိ? ကမ္မာနုဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ဣဒ္ဓိမန္တော စေတောဝသိပ္ပတ္တာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒယော နေရယိကေ အနုကမ္ပန္တာ ဣဒ္ဓိဗလေန နိရယဘူမိံ ဥပဂတာ ဒါဟဒုက္ခေန န ဗာဓီယန္တိ၊ ဧဝံ သမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒ္ဓိဝိသယဿ အစိန္တေယျဘာဝတောတိ စေ? ဣဒမ္ပိ တံသမာနံ ကမ္မဝိပါကဿ အစိန္တေယျဘာဝတော။ တထာရူပေန ဟိ ကမ္မုနာ တေ နိဗ္ဗတ္တာ ယထာ နိရယဒုက္ခေန အဗာဓိတာ ဧဝ ဟုတွာ နေရယိကေ ဃာတေန္တိ၊ န စေတ္တကေန ဗာဟိရဝိသယာဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာယ ပစ္စေကံ ဒွါရပုရိသေသုပိ ဝိဘတ္တသဘာဝတ္တာ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စဿ ဒွါရဿ ပုရိသဿ စ ဣဋ္ဌံ ဧကစ္စဿ အနိဋ္ဌံ၊ ဧကစ္စဿ စ အနိဋ္ဌံ ဧကစ္စဿ ဣဋ္ဌံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘နတ္ထိ ကမ္မဝသေန တေဇသာ ပရူပတာပန’’န္တိအာဒိ၊ တဒပါဟတံ ဟောတိ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အနေရယိကာနံ တေသံ ကထံ တတ္ထ သမ္ဘဝေါ’’တိ နိရယေ နေရယိကာနံ ယာတနာသဗ္ဘာဝဘာဝတော။ နေရယိကသတ္တယာတနာယောဂ္ဂဉှိ အတ္တဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တံ ကမ္မံ တာဒိသနိကန္တိ ဝိနာမိတံ နိရယဋ္ဌာနေ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ တေ ဟိ နေရယိကေဟိ အဓိကတရဗလာရောဟပရိဏာဟာ အတိဝိယ ဘယာနကဒဿနာ ကုရူရတရပယောဂါ စ ဟောန္တိ။ ဧတေနေဝ တတ္ထ နေရယိကာနံ ဝိဗာဓကကာကသုနခါဒီနမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တိယာ အတ္ထိဘာဝေါ သံဝဏ္ဏိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကထမညဂတိကေဟိ အညဂတိကဗာဓနန္တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ အညတ္ထာပိ တထာ ဒဿနတော။ ယံ ပနေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အသတ္တသဘာဝါ ဧဝ နိရယေ နိရယပါလာ နိရယေ သုနခါဒယော စာ’’တိ၊ တမ္ပေတေသံ မတိမတ္တံ အညတ္ထ တထာ အဒဿနတော။ န ဟိ ကာစိ အတ္ထိ တာဒိသီ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ၊ ယာ အသတ္တသဘာဝါ၊ သမ္ပတိသတ္တေဟိ အပ္ပယောဇိတာ စ အတ္ထကိစ္စံ သာဓေန္တီ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ။ ပေတာနံ ပါနီယနိဝါရကာနံ ဒဏ္ဍာဒိဟတ္ထာနဉ္စ ပုရိသာနံ သဗ္ဘာဝေ အသတ္တဘာဝေ စ ဝိသေသကာရဏံ နတ္ထီတိ တာဒိသာနံ ¶ သဗ္ဘာဝေ ကိံ ပါပကာနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သုပိနောပဃာတောပိ အတ္ထကိစ္စသမတ္ထတာယ အပ္ပမာဏံ ဒဿနာဒိမတ္တေနပိ ¶ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော။ တထာ ဟိ သုပိနေ အာဟာရူပဘောဂါဒိနာ န အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ ဣဒ္ဓိနိမ္မာနရူပံ ပနေတ္ထ လဒ္ဓပရိဟာရံ ဣဒ္ဓိဝိသယဿ အစိန္တေယျဘာဝတော။ ဣဓာပိ ကမ္မဝိပါကဿ အစိန္တေယျဘာဝတောတိ စေ? တံ န၊ အသိဒ္ဓတ္တာ။ နေရယိကာနံ ကမ္မဝိပါကော နိရယပါလာတိ သိဒ္ဓမေတ္တံ၊ ဝုတ္တနယေန ပါဠိတော စ တေသံ သတ္တဘာဝေါ ဧဝ သိဒ္ဓါ။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ သတ္တသင်္ခါတာ နိရယပါလသညိတာ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ သာဘိသန္ဓိကပရူပဃာတိ အတ္ထကိစ္စသဗ္ဘာဝတော ဩဇာဟာရာဒိ ရက္ခသသန္တတိ ဝိယ။ အဘိသန္ဓိပုဗ္ဗကတာ စေတ္ထ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုံ တထာ တထာ အဘိသန္ဓိယာ ဃာတနတော။ တတော ဧဝ န သင်္ဃာတပဗ္ဗတေဟိ အနေကန္တိကတာ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဘူတဝိသေသာ ဧဝ တေ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝိသေသဝန္တော ဘေရဝါကာရာ နရကပါလာတိ သမညံ လဘန္တီ’’တိ၊ တဒသိဒ္ဓံ ဥဇုကမေဝ ပါဠိယံ ‘‘အတ္ထိ နိရယေ နိရယပါလာ’’တိ ဝါဒဿ ပတိဋ္ဌာပိတတ္တာ။

အပိစ ယထာ အရိယဝိနယေ နရကပါလာနံ ဘူတမတ္တတာ အသိဒ္ဓါ၊ တထာ ပညတ္တိမတ္တဝါဒိနောပိ ဘူတမတ္တတာ အသိဒ္ဓါ သဗ္ဗသော ရူပဓမ္မာနံ အတ္ထိဘာဝဿေဝ အပ္ပဋိဇာနနတော။ န ဟိ တဿ ဘူတာနိ နာမ ပရမတ္ထတော သန္တိ။ ယဒိ ပရမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝေါဟရတိ၊ အထ ကသ္မာ စက္ခုရူပါဒီနိ ပဋိက္ခိပတီတိ? တိဋ္ဌတေသာ အနဝဋ္ဌိတတက္ကာနံ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသာနံ ဝါဒဝီမံသာ။ ဧဝံ အတ္ထေဝ နိရယေ နိရယပါလာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ သတိ စ နေသံ သဗ္ဘာဝေ အသတိပိ ဗာဟိရေ ဝိသယေ နရကေ ဝိယ ဒေသာဒိနိယမော ဟောတီတိ ဝါဒေါ န သိဇ္ဈတိ၊ သတိ ဧဝ ပန ဗာဟိရေ ဝိသယေ ဒေသာဒိနိယမောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒေဝဒူတသရာပနဝသေန သတ္တေ ယထူပစိတေ ပုညကမ္မေ ယမေတိ နိယမေတီတိ ယမော။ တဿ ယမဿ ဝေမာနိကပေတာနံ ရာဇဘာဝတော ရညော။ တေနာဟ ‘‘ယမရာဇာ နာမ ဝေမာနိကပေတရာဇာ’’တိ။ ကမ္မဝိပါကန္တိ အကုသလကမ္မဝိပါကံ။ ဝေမာနိကပေတာ ဟိ ကဏှသုက္ကဝသေန မိဿကံ ကမ္မံ ကတွာ ဝိနိပါတိကဒေဝတာ ဝိယ သုက္ကေန ကမ္မုနာ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ တထာ ဟိ မဂ္ဂဖလဘာဂိနောပိ ဟောန္တိ၊ ပဝတ္တိယံ ပန ကမ္မာနုရူပံ ကဒါစိ ပုညဖလံ၊ ကဒါစိ အပုညဖလံ ပစ္စနုဘဝန္တိ။ ယေသံ ပန အရိယမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေသံ မဂ္ဂါဓိဂမတော ပဋ္ဌာယ ပုညဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပုညဖလံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ကဋုကံ န ဟောတိ၊ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတာနံ ¶ ဝိယ မုဒုကမေဝ ဟောတီတိ အပရေ။ ဓမ္မိကော ရာဇာတိ ဧတ္ထ တဿ ဓမ္မိကဘာဝေါ ဓမ္မဒေဝပုတ္တဿ ဝိယ ဥပ္ပတ္တိနိယတော ဓမ္မတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွါရေသူတိ အဝီစိမဟာနရကဿ စတူသု ဒွါရေသု။ ခီဏာသဝါ ဗြာဟ္မဏာ နာမ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန။

အနုယောဂဝတ္တန္တိ ¶ အနုယောဂေ ကတေ ဝတ္တိတဗ္ဗဝတ္တံ။ အာရောပေန္တောတိ ကာရာပေန္တော၊ အတ္တနော ပုစ္ဆံ ဥဒ္ဒိဿ ပဋိဝစနံ ဒါပေန္တော ပုစ္ဆတိ။ ပရဿ ဟိ အဓိပ္ပာယံ ဉာတုံ ဣစ္ဆန္တော တဒုပဂံ ပယောဂံ ကရောန္တော ပုစ္ဆတိ နာမ။ လဒ္ဓိန္တိ ဂါဟံ။ ပတိဋ္ဌာပေန္တောတိ တတ္ထ နိစ္စကာလံ ကာရာပေန္တော။ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တောတိ ယုတ္တိံ ပုစ္ဆန္တော။ သမနုဘာသတီတိ ယထာနုယုတ္တမတ္ထံ ဝိဘူတံ ကတွာ ကထေတိ။

ဇိဏ္ဏန္တိ ဇရာပတ္တိယာ ဇိဏ္ဏံ။ ဧကစ္စော ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဏ္ဍုရောဂါဒိနာ အဘိဘူတကာယတာယ ဇိဏ္ဏသဒိသော ဟောတိ၊ အယံ န တထာ ဇရာပတ္တိယာ ဇိဏ္ဏောတိ ဒဿေတိ။ ဂေါပါနသီ ဝိယ ဝင်္ကန္တိ ဝင်္ကဂေါပါနသီ ဝိယ ဝင်္ကံ။ န ဟိ ဝင်္ကဘာဝဿ နိဒဿနတ္ထံ အဝင်္ကဂေါပါနသီ ဂယှတိ။ ဘဂ္ဂန္တိ ဘဂ္ဂသရီရံ ကဋိယံ ဘဂ္ဂကာယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာပိဿ ဝင်္ကဘာဝမေဝ ဒီပေတီ’’တိ။ ဒဏ္ဍပဋိသရဏန္တိ ဌာနဂမနေသု ဒဏ္ဍော ပဋိသရဏံ ဧတဿာတိ ဒဏ္ဍပဋိသရဏံ တေန ဝိနာ ဝတ္တိတုံ အသမတ္ထတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဒဏ္ဍဒုတိယ’’န္တိ။ ဇရာတုရန္တိ ဇရာယ ပတ္ထတသံကိလန္တကာယံ။ သဗ္ဗသော ကိမိဟတံ ဝိယ မဟာခလ္လာဋံ သီသမဿာတိ မဟာခလ္လာဋသီသံ။ သဉ္ဇာတဝလိန္တိ သမန္တတော ဇာတဝလိကံ။ ဇရာဓမ္မောတိ ဇရာပကတိကော။ တေနာဟ ‘‘ဇရာသဘာဝေါ’’တိ။ သဘာဝေါ စ နာမ တေဇောဓာတုယာ ဥဏှတာ ဝိယ န ကဒါစိ ဝိဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘အပရိမုတ္တော ဇရာယာ’’တိအာဒိ။

အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမ၊ ဝါစာယ အဝဒန္တောပိ အတ္ထာပတ္တိတော ဧဝံ ဝဒန္တော ဝိယ ဟောတိ ဝိညူနန္တိ အတ္ထော။ တရုဏော အဟောသိံ ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော။ ဦရူနံ ဗလံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဦရုဗလီ။ တေန ဒူရေပိ ဂမနာဂမနလင်္ဃနာဒိသမတ္ထတံ ဒဿေတိ၊ ဗာဟုဗလီတိ ပန ဣမိနာ ဟတ္ထေဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စသမတ္ထတံ၊ ဇဝဂ္ဂဟဏေန ဝေဂသာ ပဝတ္တိသမတ္ထတံ။ အန္တရဟိတာတိ နဋ္ဌာ။ ဧတ္ထ စ န ခေါ ပနာဟန္တိအာဒိ ဇရာယ ဒေဝဒူတဘာဝဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘တေနေသ ဒေဝဒူတော နာမ ဇာတော’’တိ။ အာဗာဓဿ ¶ အတ္ထိတာယ အာဗာဓိကံ။ ဝိဝိဓံ ဒုက္ခံ အာဒဟတီတိ ဗျာဓိ၊ ဝိသေသေန ဝါ အာဓိယတိ ဧတေနာတိ ဗျာဓိ၊ ဗျာဓိ သံဇာတော ဧတဿာတိ ဗျာဓိတံ။ ဧသ နယော ဒုက္ခိတန္တိ ဧတ္ထာပိ။

ဒုတိယံ ဒေဝဒူတန္တိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗျာဓိနာ အဘိဟတောတိ ဗျာဓိနာ ဗာဓိတော၊ ဥပဒ္ဒုတောတိ အတ္ထော။

ဝိပရိဘိန္နဝဏ္ဏောတိ ဝိပရိဘိန္နနီလဝဏ္ဏော။ တဉှိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဂဟိတပုဗ္ဗကံ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏံ၊ မံသုဿဒဋ္ဌာနေ ရတ္တဝဏ္ဏံ၊ ယေဘုယျေန စ နီလသာဋကပါရုတံ ဝိယ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပရိဘိန္နနီလဝဏ္ဏော’’တိ။

‘‘ကော ¶ လဘတိ၊ ကော န လဘတီ’’တိ နိရယုပဂဿေဝ ဝသေနာယံ ဝိစာရဏာတိ ‘‘ယေန တာဝ ဗဟု ပါပံ ကတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဗဟု ပါပံ ကတန္တိ ဗဟုသော ပါပံ ကတံ။ တေန ပါပဿ ဗဟုလီကရဏမာဟ။ ဗဟူတိ ဝါ မဟန္တံ။ မဟတ္ထောပိ ဟိ ဗဟုသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘ဗဟု ဝတ ကတံ အဿာ’’တိအာဒီသု၊ ဂရုကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော ဂရုကံ ဗဟုလံ ဝါ ပါပံ ကတွာ ဌိတော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိယေဝ၊ န ယမပုရိသေဟိ ယမဿ သန္တိကံ နီယတီတိ။ ပရိတ္တန္တိ ပမာဏပရိတ္တတာယ ကာလပရိတ္တတာယ စ ပရိတ္တံ။ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထေ အဂရူတိ အတ္ထော၊ ဒုတိယသ္မိံ အဗဟုလန္တိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကတ္တဗ္ဗမေဝ ကရောန္တီတိ ဒဏ္ဍမေဝ ကရောန္တိ။ အနုဝိဇ္ဇိတွာတိ ဝီမံသိတွာ။ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနန္တိ အဋ္ဋကရဏဋ္ဌာနံ။ ပရိတ္တပါပကမ္မာတိ ဒုဗ္ဗလပါပကမ္မာ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယာတိ ပရေဟိ အသာရိယမာနေပိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ သရန္တိ။ တေ ဟိ ပါပကမ္မဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော ကတူပစိတဿ စ ဩကာသာရဟကုသလကမ္မဿ ဗလဝဘာဝတော အတ္တနော ဓမ္မတာယပိ သရန္တိ။ သာရိယမာနာပီတိ ‘‘ဣဒံ နာမ တယာ ကတံ ပုညကမ္မ’’န္တိ ပရေဟိ သာရိယမာနာပိ။

အာကာသစေတိယန္တိ ဂိရိသိခရေ အဗ္ဘောကာသေ ဝိဝဋင်္ဂဏေ ကတစေတိယံ။ ရတ္တပဋေနာတိ ရတ္တဝဏ္ဏေန ပဋေန ပူဇေသိ ပဋာကံ ကတွာ။ အဂ္ဂိဇာလသဒ္ဒန္တိ ပဋပဋာယန္တံ နရကေ အဂ္ဂိဇာလသဒ္ဒံ သုတွာဝ။ အတ္တနာ ပူဇိတပဋံ အနုဿရီတိ တဒါ ပဋာကာယ ဝါတပ္ပဟာရသဒ္ဒေ နိမိတ္တဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘မယာ တဒါ အာကာသစေတိယေ ပူဇိတရတ္တပဋသဒ္ဒေါ ဝိယာ’’တိ အတ္တနာ ပူဇိတပဋံ အနုဿရိ။

သုမနပုပ္ဖကုမ္ဘေနာတိ ¶ ကုမ္ဘပရိမာဏေန သုမနပုပ္ဖရာသိနာ။ ‘‘ဒသာဓိကံ နာဠိသဟဿကုမ္ဘ’’န္တိ ကေစိ၊ ‘‘ပဉ္စအမ္ဗဏ’’န္တိ အပရေ။ တီဟိပိ န သရတိ ဗလဝတော ပါပကမ္မေန ဗျာမောဟိတော။ တုဏှီ အဟောသီတိ ‘‘ကမ္မာရဟော အယ’’န္တိ တတ္ထ ပဋိကာရံ အပဿန္တော တုဏှီ အဟောသိ။

ဧကပက္ခစ္ဆဒနမတ္တာဟီတိ မဇ္ဈိမပ္ပမာဏဿ ဂေဟဿ ဧကစ္ဆဒနပ္ပမာဏေဟိ။ သုတ္တာဟတံ ကရိတွာတိ ကာဠသုတ္တံ ပါတေတွာ။ ယထာ ရထော သဗ္ဗသော ပဇ္ဇလိတော ဟောတိ အယောမယော၊ ဧဝံ ယုဂါဒယောပိဿ ပဇ္ဇလိတာ သဇောတိဘူတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓိံ…ပေ… ရထေ ယောဇေတွာ’’တိ။ မဟာကူဋာဂါရပ္ပမာဏန္တိ သတ္တဘူမကမဟာကူဋာဂါရပ္ပမာဏံ။

ဝိဘတ္တောတိ သတ္တာနံ သာဓာရဏေန ပါပကမ္မုနာ ဝိဘတ္တော။ ဟီနံ ကာယန္တိ ဟီနံ သတ္တနိကာယံ၊ ဟီနံ ဝါ အတ္တဘာဝံ။ ဥပါဒါနေတိ စတုဗ္ဗိဓေ ဥပါဒါနေ။ အတ္ထတော ပန တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟောတိ အာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေ’’တိ ¶ ။ သမ္ဘဝတိ ဇရာမရဏံ ဧတေနာတိ သမ္ဘဝေါ၊ ဥပါဒါနန္တိ အာဟ ‘‘ဇာတိယာ စ မရဏဿ ဆ ကာရဏဘူတေ’’တိ။ အနုပါဒါတိ အနုပါဒါယ။ တေနာဟ ‘‘အနုပါဒိယိတွာ’’တိ။ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခံ အတိက္ကန္တာတိ စရိမစိတ္တနိရောဓေန ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ကိလေသာနမ္ပိ အသမ္ဘဝတော သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အတိက္ကန္တာ။

ဒေဝဒူတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ စတုမဟာရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇။ သတ္တမေ အမာ သဟ ဝတ္တန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ကိစ္စေတိ အမစ္စာ၊ သဟိတာ။ ပရိသတိ ဘဝါတိ ပါရိသဇ္ဇာ၊ ပရိဝါရဋ္ဌာနိယာ ပရိသာပရိယာပန္နာ။ တေနာဟ ‘‘ပရိစာရိကဒေဝတာ’’တိ။ တာတာတိ အာလပနံ။ ဧဝန္တိ ‘‘ကစ္စိ ဗဟူ မနုဿာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာကာရေန။ အဋ္ဌ ဝါရေတိ ဧကသ္မိံ အဍ္ဎမာသေ စတုက္ခတ္တုံ တထာ ဣတရသ္မိန္တိ ဧဝံ အဋ္ဌ ဝါရေ။ အဓိဋ္ဌဟန္တီတိ အဓိတိဋ္ဌန္တိ။ ပဋိဇာဂရောန္တီတိ ပဋိ ပဋိ ဇာဂရောန္တိ။ ပုညံ ကရောန္တာ ဟိ သတ္တာ ဇာဂရောန္တိ နာမ ကာတဗ္ဗကိစ္စပ္ပသုတတ္တာ၊ ဣတရေ ပန သုပန္တိ နာမ သဟိတပရဟိတဝိမုတ္တတ္တာ။ စာတုဒ္ဒသိဥပေါသထဿ အနုဂမနံ ဝိယ ပန္နရသိဥပေါသထဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ န လဗ္ဘတိ ဒိဝသာဘာဝတော။

တတောတိ ¶ တတော တတော။ တံ ဥပနိဿာယာတိ တာ တာ ဂါမနိဂမရာဇဓာနိယော ဥပနိဿာယ။ အဓိဝတ္ထာတိ အာရာမဝနရုက္ခာဒီသု အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ။ တေတိ တေ ဒေဝါ။ သန္ဓာယ ကထေတီတိ ဘဂဝါ ကထေတိ။ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

နိစ္စံ နိဗဒ္ဓံ ဥပေါသထော သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ ပဋိ ပဋိ ဟရိတဗ္ဗတော ပဝတ္တေတဗ္ဗတော ပါဋိဟာရိယပက္ခော နာမ။ ဂုဏင်္ဂေဟီတိ ဥပေါသထင်္ဂေဟိ။

ဝုတ္ထဝါသောတိ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယဝါသော။ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဒုက္ခာဒီသု ပရိညာတာဒိကိစ္စံ။ ဩတာရေတွာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။ ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနောတိ သဗ္ဗသော ခီဏဘဝဗန္ဓနော။ ကာရဏေန ဇာနိတွာတိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဇာနိတွာ။

ဇာနန္တောတိ ‘‘အရဟန္တာနံ အနုကရဏပ္ပဋိပတ္တိ ဧသာ၊ ယဒိဒံ သမ္မဒေဝ ဥပေါသထာနုဋ္ဌာန’’န္တိ ဧဝံ ဥပေါသထကမ္မဿ ဂုဏံ ဇာနန္တော။ ဧဝရူပေနာတိ ယာဒိသော ဘဂဝတော ဥပေါသထဘာဝေါ ဝိဟိတော၊ ဧဝရူပေန ¶ အရဟန္တာနုကရဏေန ဥပေါသထကမ္မေန။ သက္ကာ ပဟိတတ္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ခီဏာသဝသမ္ပတ္တိံ ပါပုဏိတုံ။ အဋ္ဌမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ သတ္တမေ ဝုတ္တနယတ္တာ။

စတုမဟာရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သုခုမာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉။ နဝမေ နိဒ္ဒုက္ခောတိ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခဝိရဟိတော။ သဒုက္ခေ ဟိ သဝိဃာတေ သုခုမာလတ္တာ အနဝသရာ၊ တသ္မာ သုခိတော နိဒ္ဒုက္ခတာယ သုခုမာလော နာမ။ ယာဝဿ သုခုမာလတ္တာ ပရမုက္ကံသဂတာတိ အာဟ ‘‘ပရမသုခုမာလော’’တိ။ အတိဝိယ သုခုမာလောတိ အတ္ထော။ အန္တမတီတံ အစ္စန္တံ။ သဗ္ဗဒါ သုခုမာလောတိ အာဟ ‘‘သတတနိဒ္ဒုက္ခော’’တိ။ စရိယကာလေတိ ဗောဓိစရိယာယ စရဏကာလေ။ တေနာတိ ဗောဓိသတ္တေန။ အညတ္ထ ပန ပဒုမန္တိ ရတ္တံ ကမလံ။ ပုဏ္ဍရီကန္တိ သေတံ ဝုစ္စတိ။ ဣတရာတိ ဣတရပေါက္ခရဏိယော။ ‘‘ဗောဓိသတ္တဿ ကိရာ’’တိအာဒိကံ ပေါက္ခရဏီနံ ¶ ဥပ္ပတ္တိဒဿနံ။ ကုဒ္ဒါလကမ္မကာရေတိ ခဏကေ။ ပေါက္ခရဏိဋ္ဌာနာနီတိ ပေါက္ခရဏိခဏနယောဂ္ဂဋ္ဌာနာနိ။ ဂဏှာပေသီတိ ခဏာပေသိ။ ပေါက္ခရဏိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ တာဒိသေ ဇလာသယေ နိရုဠှော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပင်္ကဇာဒိသဒ္ဒါ ဝိယ။ သောပါနဗာဟုကာနံ မတ္ထကဋ္ဌာနံ ဥဏှီသန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဥဒကသေစနနာဠိကာတိ ဥဒကစ္ဆဋာဝိဿဇ္ဇနနာဠိယန္တာနိ။ ပဉ္စဝိဓာတိ ဝဏ္ဏဝသေန ဇာတိဝသေန စ။

ခေါ ပနဿာတိ နိပါတမတ္တံ။ ကာသိက-သဒ္ဒေါ အတိဝိယ သဏှေ သုခုမေ မဟဂ္ဃဝတ္ထေ နိရုဠှော၊ အညသ္မိမ္ပိ တထာဇာတိကေ ရုဠှိဝသေန ပဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အကာသိကံ စန္ဒန’’န္တိ။ ဟေမန္တေ ဝါသော ဟေမန္တံ၊ ဟေမန္တံ အရဟတီတိ ဟေမန္တိကော၊ ပါသာဒေါ။ ‘‘ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝတွာ တဒေဝ နေသံ အရဟတံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဟေမန္တိကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဇာလာနီတိ သဇာလဝါတပါနာနိ၊ ဥဒကယန္တာနီတိ ဥဒကဓာရာဝိဿန္ဒနကယန္တာနိ။ ပါသာဒမတ္ထကေတိ ပါသာဒဿ ဥပရိအာကာသတလေ။ ဗန္ဓိတွာတိ ပယောဇိတယန္တေ သုက္ခမဟိံသစမ္မံ ဗန္ဓိတွာ။ ယန္တံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ယထာပယောဇိတံ ယန္တံ ပါသာဏာရောပနတ္ထဉ္စေဝ ပုန တေသံ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထဉ္စ ပရိဝတ္တေတွာ။ တသ္မိံ ဝိဿဇ္ဇေန္တီတိ ဆဒနပိဋ္ဌေ ဗဒ္ဓသုက္ခမဟိံသစမ္မေ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ။

သဟဿထာမန္တိ ပုရိသသဟဿဗလံ၊ ပုရိသသဟဿေန ဝဟိတဗ္ဗဘာရဝဟံ။ ပလ္လင်္ကေ နိသိန္နောဝါတိ ရတနမယပလ္လင်္ကေ ယထာနိသိန္နော ဧဝ။ ဥပ္ပတနာကာရပတ္တန္တိ ဥပ္ပတိတွာ ဌိတံ ဝိယ။ ဇိယံ ပေါထေန္တဿာတိ ဇိယာဃာတံ ကရောန္တဿ။ ဇိယပ္ပဟာရသဒ္ဒေါတိ ဇိယာဃာတသဒ္ဒေါ။ ယန္တေ ဗဒ္ဓန္တိ ယန္တဗဒ္ဓံ ကတွာ ¶ ဌပိတံ။ သဒ္ဒန္တရေတိ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ သဒ္ဒသဝနဋ္ဌာနေ။ ဂါဝုတဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါ ကောသောတိပိ ဝုစ္စတိ ဒွိသဟဿဒဏ္ဍပ္ပမာဏဋ္ဌာနံ။

သဗ္ဗဋ္ဌာနာနီတိ မဟာပုရိသဿ တာနိ တာနိ သဗ္ဗာနိ ဝသနဋ္ဌာနာနိ။ သိခါဗဒ္ဓါတိ ပုရိသသဘာဝဿေဝ ဝိသေသတော ဒဿနမေတံ။ န ဥပ္ပိလာဝိတဘာဝတ္ထန္တိ ဥပ္ပိလာဝိတဘာဝသင်္ခါတံ အတ္ထံ န ကထေသီတိ အတ္ထော။ တဿ ဟိ ဗောဓိမူလေယေဝ သေတုဃာတော။ တေနေဝါတိ အပ္ပမာဒလက္ခဏဿ ¶ ဒီပနတော ဧဝ။ အတ္တာနံ အတိက္ကမိတွာတိ အတ္တနော ဇရာပတ္တိံ အစိန္တေတွာ အဋ္ဋီယတိ။ န ပနေသ မဂ္ဂေန ပဟီနော တဒါ မဂ္ဂဿ အနဓိဂတတ္တာ။ သိက္ခံ ပဋိက္ခိပိတွာတိ ယထာသမာဒိန္နသိက္ခံ ပဟာယ။

အဝိပရီတဗျာဓိအာဒိသဘာဝါဝါတိ ဧကန္တေန ဗျာဓိအာဒိသဘာဝါ ဧဝ။ ဧဝံ ဇိဂုစ္ဆာဝိဟာရေနာတိ ဧဝံ သကလဿေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဇိဂုစ္ဆနဝိဟာရေန ဝိဟရန္တဿ။ ဧဝံ ဇိဂုစ္ဆနန္တိ ဧဝံ ပရဿ ဇိဂုစ္ဆနံ။ ပရံ အဇိဂုစ္ဆမာနောတိ ကရုဏာယနေန ဧဝံ ပရံ အဇိဂုစ္ဆန္တော။ အဘိဘောသ္မီတိ အဘိဘဝိတာ အသ္မိ။ ဥဿာဟော အဟူတိ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယမေဝ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဉ္စ အဟောသိ၊ ယေန မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယပရာယဏော ဇာတော။

သုခုမာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ အာဓိပတေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀။ ဒသမေ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တနဋ္ဌေန အဓိပတိ ယံ ကိဉ္စိ ဇေဋ္ဌကံ န ကာရကံ အတ္တာနံ အဓိပတီတိ ကတွာ အတ္တာ ဧဝ အဓိပတိ၊ တတော အာဂတံ အတ္တာဓိပတေယျံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တာန’’န္တိအာဒိ။ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။ သော စ ခေါ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဂုဏဝိသေသယုတ္တော အဓိပ္ပေတော အဓိပတိဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ နဝဝိဓံ လောကုတ္တရဓမ္မန္တိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဝုတ္တံ။ ဣတိ ဘဝေါတိ ဧဝံ သမ္ပတ္တိဘဝေါ၊ တတ္ထ ဧဝံ အဘိဝုဒ္ဓီတိ။ သမ္ပတ္တိဘဝဿ ဟေတူတိ တံတံသမ္ပတ္တိဘဝဿ တတ္ထ စ အဘိဝုဒ္ဓိယာ ဟေတု။ ဇာတိနိမိတ္တဿ ကမ္မဘဝဿ ကတူပစိတတ္တာ ဇာတိ အန္တောပဝိဋ္ဌာ။ ဇရာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော ဟေတုသိဒ္ဓိယာ ဖလသိဒ္ဓိတော။

အသလ္လီနန္တိ န သင်္ကောစပ္ပတ္တံ။ ဥပဋ္ဌိတာတိ ကာယာဒိသဘာဝသလ္လက္ခဏဝသေန ဥပဋ္ဌိတာ။ အသမ္မုဋ္ဌာ သမ္မောသာဘာဝတော။ အသာရဒ္ဓါတိ သာရမ္ဘဿ သာရမ္ဘဟေတူနဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနေန အသာရဒ္ဓါ။ ဧကဂ္ဂံ ¶ အနေကဂ္ဂဘာဝဿ ဒူရသမုဿာပိတတ္တာ။ နိမ္မလံ ကတွာတိ ရာဂါဒိမလာနံ အပနယနေန မလရဟိတံ ကတွာ။ ဂေါပါယတီတိ သံကိလေသာနတ္ထတော ရက္ခတိ။ အယန္တိ ဧဝံပဋိပန္နော ဘိက္ခု။ သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတိ အသုဒ္ဓဘာဝဿ ကိလေသဿပိ အဘာဝတော။

အတိက္ကမိတွာ ¶ မညသီတိ အသက္ခိံ ကတွာ မညသိ။ တာယ တဏှာယ နိဗ္ဗတ္တောတိ တမ္မယော၊ တဏှာဝသိကော။ တဿ ဘာဝေါ တမ္မယတာ၊ တဿာ တမ္မယတာယ အဘာဝေန။ န ဟာယတိ ပညာဒိဂုဏဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ။

အာဓိပတေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒေဝဒူတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စူဠဝဂ္ဂေါ

၁။ သမ္မုခီဘာဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁။ ပဉ္စမဿ ပဌမေ သမ္မုခေါ ဘဝတိ ယေန သော သမ္မုခီဘာဝေါ၊ ပုရတော ဝိဇ္ဇမာနတာ၊ တသ္မာ သမ္မုခီဘာဝါ။ ပုညကမ္မန္တိ ဒါနသင်္ခါတံ ပုညကမ္မံ။ ဒွေ ဓမ္မာ သုလဘာ ဗာဟိရတ္တာ ယထာသကံ ပစ္စယသမဝါယေန လဗ္ဘနတော။ သဒ္ဓါ ပန ဒုလ္လဘာ ပစုရဇနဿ အနဝဋ္ဌိတကိစ္စတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ။

သမ္မုခီဘာဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ တိဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂။ ဒုတိယေ မစ္ဆရိယမေဝ မလံ မစ္ဆရိယမလံ၊ စိတ္တဿ မလီနသဘာဝါပါဒနတော ဝိဂတံ မစ္ဆရိယမလံ ဧတ္ထာတိ ဝိဂတမစ္ဆရိယမလံ။ ဂေဓာဘာဝေန ကောစိ ကိဉ္စိ ဒေန္တောပိ တတ္ထ အာသတ္တိံ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ အယံ ပန န တာဒိသောတိ အာဟ ‘‘ဝိဿဋ္ဌစာဂေါ’’တိ။ မလီနဟတ္ထောဝ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ ¶ အဘာဝတော။ ဓောတဟတ္ထောဝ ဓောတဟတ္ထေန ကာတဗ္ဗကိစ္စသာဓနတော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စိတ္တေ သုဒ္ဓေ ဝိသုဇ္ဈန္တိ၊ ဣတိ ဝုတ္တံ မဟေသိနာ’’တိ။ ယာစိတုံ ယုတ္တော ယာစကာနံ မနောရထပူရဏတော။ ယာစယောဂေါ ပယောဂါသဟေဟိ ယာစကေဟိ သုဋ္ဌု ယုတ္တဘာဝတော။ တံသမင်္ဂီ ဧဝ တတ္ထ ရတော နာမ၊ န စိတ္တမတ္တေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ဒါနံ…ပေ… ရတော နာမ ဟောတီ’’တိ။

‘‘ဥစ္စာ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ အယံ မံ ဥစ္စတော ဝဒတီတိ စိန္တေယျာတိ ပုန ‘‘နာတိဥစ္စာ တုမှေ’’တိ အာဟ၊ သရီရေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ မေစကဝဏ္ဏဿာတိ နီလောဘာသဿ။ ပုစ္ဆီတိ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိ။ ဘူမိယံ လေခံ လိခန္တော အစ္ဆီတိ ပဌမံ ¶ မဉ္စေ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဘူမိယံ လေခံ လိခန္တော အစ္ဆိ ‘‘အခီဏာသဝေါတိ မညနာ ဟောတူ’’တိ။ တထာ ဟိ ရာဇာ ခီဏာသဝဿ နာမ…ပေ… နိဝတ္တိ။ ဓဇပဂ္ဂဟိတာဝါတိ ပဂ္ဂဟိတဓဇာဝ။ သိလာစေတိယဋ္ဌာနန္တိ ထူပါရာမဿ စ မဟာစေတိယဿ စ အန္တရေ သိလာယ ကတစေတိယဋ္ဌာနံ။ စေတိယံ…ပေ… အဋ္ဌာသိ သာဝကဿ တံ ကူဋာဂါရန္တိ ကတွာ။

ပစ္ဆာဘာဂေနာတိ ဓမ္မကထိကဿ ထေရဿ ပိဋ္ဌိပဿေန။ ဂေါနသောတိ မဏ္ဍလသပ္ပော။ ဓမ္မဿဝနန္တရာယ ဗဟူနံ သဂ္ဂမဂ္ဂပ္ပဋိလာဘန္တရာယော ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဓမ္မဿဝနန္တရာယံ န ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ ဝိသံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဝိပဿနာတေဇေန ဝိသဝေဂံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ။ ဂါထာသဟဿန္တိ ဂါထာသဟဿဝန္တံ။ ပဋ္ဌာနဂါထာယာတိ ပဋ္ဌာပနဂါထာယ၊ အာဒိဂါထာယာတိ အတ္ထော။ ပဋ္ဌာန…ပေ… အဝသာနဂါထံ ဧဝ ဝဝတ္ထပေသိ၊ န ဒွိန္နံ အန္တရေ ဝုတ္တံ ကိလန္တကာယတ္တာ။ သရဘာဏံ သာယနှဓမ္မကထာ။ ပဂ္ဂဏှာတီတိ ပစ္စက္ခံ ကရောန္တီ ဂဏှာတိ၊ သက္ကစ္စံ သုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မကထနဒိဝသေ ဓမ္မကထိကာနံ အကိလမနတ္ထံ သဒ္ဓါ ဥပါသကာ သိနိဒ္ဓဘောဇနံ မဓုပါနကဉ္စ ဒေန္တိ သရဿ မဓုရဘာဝါယ သပ္ပိမဓုကတေလာဒိဉ္စ ဘေသဇ္ဇံ။ တေနာဟ ‘‘အရိယဝံသံ ကထေဿာမီ’’တိအာဒိ။ စတူဟိ ဒါဌာဟိ ဍံသိတွာတိ ဒဠှဒဋ္ဌဘာဝဒဿနံ။ စရိဿာမီတိ သမ္မာနေဿာမိ၊ သက္ကစ္စံ သုဏိဿာမီတိ အတ္ထော။ နိမ္မထေတွာတိ နိမ္မဒ္ဒိတွာ၊ အပနေတွာတိ အတ္ထော။

တိဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အတ္ထဝသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃။ တတိယေ အတ္ထော နာမ ဖလံ၊ တံ ဧတဿ ဝသောတိ အတ္ထဝသော။ ဟေတု၊ အတ္ထော ဧတဿ အတ္ထီတိ အတ္ထော၊ သော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘တယော အတ္ထေ တီဏိ ကာရဏာနီ’’တိ။ ဓမ္မဒေသနာ နာမ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ¶ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပကာသနာတိ အာဟ ‘‘စတုသစ္စဓမ္မံ ပကာသေတီ’’တိ။ အဋ္ဌကထံ ဉာဏေန ပဋိသံဝေဒီတိ ပါဠိပဒါနံ အတ္ထံ ဝိဝရဏဉာဏေန ပဋိ ပဋိ သံဝေဒနသီလော ‘‘အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော’’တိ။ ဧတေန အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဗျာပါရမာဟ။ ပါဠိဓမ္မံ ပဋိသံဝေဒီတိ ပါဠိဂတိံ ပါဠိံ ပဒဝိဝရဏံ ပဋိ ပဋိ သံဝေဒနသီလော။ ဧတေန ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါဗျာပါရမာဟ။

အတ္ထဝသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ကထာပဝတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၄။ စတုတ္ထေ ¶ ပဝတ္တိနီတိ ယာဝ အဓိပ္ပေတတ္ထနိဂမနာ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တိနီ။ ပဋိဃာတာဘာဝေန အပ္ပဋိဟတာ။ နိယျာနိကာ သပ္ပာဋိဟီရကာ။

ကထာပဝတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၅။ ပဉ္စမေ ပဏ္ဍိတပညတ္တာနီတိ ပဏ္ဍိတေဟိ ပဌမံ ပညတ္တာနိ။ ကထိတာနီတိ သေယျသော ကထိတာနိ။ မဟာပုရိသေဟီတိ ဗုဒ္ဓဗောဓိသတ္တေဟိ။ ကရုဏာတိ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။ ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ တဿ ဥပစာရော။ ဒမောတိ ဣန္ဒြိယသံဝရော ‘‘မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဒမန’’န္တိ ကတွာ။ အတ္တဒမနန္တိ စိတ္တဒမနံ။ ပုဏ္ဏောဝါဒေ (မ။ နိ။ ၃။၃၉၆) ‘‘သက္ခိဿသိ ခေါ၊ တွံ ပုဏ္ဏ၊ ဣမိနာ ဒမူပသမေနာ’’တိ အာဂတတ္တာ ဒမောတိ ဝုတ္တာ ခန္တိပိ။ အာဠဝကေ အာဠဝကသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၀) ‘‘သစ္စာ ဒမာ စာဂါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ပညာပိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘ဒမော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ရက္ခနံ ဂေါပနံ ပဋိဇဂ္ဂနန္တိ မာတာပိတူနံ မနုဿာမနုဿကတူပဒ္ဒဝတော ရက္ခနံ၊ ဗျာဓိအာဒိအနတ္ထတော ဂေါပနံ၊ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီဟိ ဝေယျာဝစ္စကရဏေန ပဋိဇဂ္ဂနံ။ သန္တော နာမ သဗ္ဗကိလေသဒရထပရိဠာဟူပသမေန ဥပသန္တကာယဝစီသမာစာရတာယ စ။ ဥတ္တမဋ္ဌေန သန္တာနန္တိ မတ္တေယျတာဒီဟိ သေဋ္ဌဋ္ဌေန သန္တာနံ။

ဣဓ ဣမေသံယေဝ တိဏ္ဏံ ဌာနာနံ ကရဏေနာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတာနံ တိဏ္ဏံ ဌာနာနံ ကရဏေန နိဗ္ဗတ္တနေန။ ဧတာနိ…ပေ… ကာရဏာနီတိ မာတုပဋ္ဌာနံ ပိတုပဋ္ဌာနန္တိ ဧတာနိ ဒွေ ဥတ္တမပုရိသာနံ ¶ ကာရဏာနိ။ ဥတ္တမကိစ္စကရဏေန ဟိ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာကာ ‘‘ဥတ္တမပုရိသာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘မာတာပိတု…ပေ… ဝုတ္တော’’တိ။ အနုပဒ္ဒဝဘာဝေန ခေမံ။

ပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သီလဝန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၆။ ဆဋ္ဌေ ¶ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကန္တိ ဧတ္ထ ‘‘မနုဿာ ပုညံ ပသဝန္တီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ဘာဝနာမယဿပိ ပုညဿ သင်္ဂဏှနတော လောကုတ္တရဿပိ သမ္ဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သီလဝန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သင်္ခတလက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇။ သတ္တမေ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတံ သင်္ခတံ။ နိမိတ္တာနီတိ သဉ္ဇာနနဿ နိမိတ္တာနိ။ ဟေတုပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနံ ဥပ္ပာဒေါ၊ အတ္တလာဘော။ ဝယောတိ ဘင်္ဂေါ။ ဌိတဿာတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏတော ဥဒ္ဓံ ဌိတိက္ခဏပတ္တဿ။ သာ ပနဿ အဝတ္ထာ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဘိန္နာတိ ကတွာ အညထတ္တံ ဇရာတိ စ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဧဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ တထာ သတိ ဥပ္ပာဒဘင်္ဂါ သမာနက္ခဏာ သိယုံ၊ န စ တံ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဘိန္နာ ဘင်္ဂါဘိမုခါဝတ္ထာ ဇရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေ ပန ‘‘သင်္ခါရာနံ ဌိတိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ တံ မိစ္ဆာ။ ယထာ ဟိ တဿေဝ ဓမ္မဿ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဘိန္နာ ဘင်္ဂါဝတ္ထာ ဣစ္ဆိတာ၊ အညထာ ‘‘အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အညံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဘင်္ဂါဘိမုခါ ဓမ္မာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ သာ စ ဌိတိက္ခဏော။ န ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဘိဇ္ဇတီတိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။

သင်္ခတန္တိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂဖလာနိ ပနာ’’တိအာဒိ။ လက္ခဏကထာ ဟိ ယာဝဒေဝ သမ္မသနတ္ထာ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပာဒေါ၊ န ဌာနဘင်္ဂက္ခဏေသု။ ကသ္မာ? ဥပ္ပာဒဥပ္ပာဒက္ခဏာနံ အညမညံ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ယထာ ဟိ ဥပ္ပာဒသင်္ခါတေန ဝိကာရေန ဥပ္ပာဒက္ခဏော ပရိစ္ဆိန္နော၊ ဧဝံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေနပိ ဥပ္ပာဒေါ ပရိစ္ဆိန္နော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယပိ ကာလဿ လောကသမညာဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ လက္ခဏံ န သင်္ခတံ၊ သင်္ခတံ န လက္ခဏန္တိ နေသံ ဘေဒဒဿနံ။ အဝတ္ထာဝတော ဟိ အဝတ္ထာ ဘိန္နာဝါတိ ¶ ။ ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဧတ္ထ ဥပ္ပာဒဝယေဟိ တာဝ သင်္ခတံ ပရိစ္ဆိန္နံ ဟောတု၊ ဇရာယ ပန တံ ကထံ ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဝုစ္စတိ? န ဝုစ္စတိ ပရိစ္ဆေဒေါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမတ္တေန၊ အထ ခေါ သဘာဝဘေဒေနာတိ နာယံ ဒေါသော။ သင်္ခတံ ဓမ္မဇာတံ ပရိစ္ဆိန္နံ တဗ္ဗန္တံ ဓမ္မဇာတံ ¶ သင်္ခတန္တိ ပညာယတိ ဧဝံ တေသံ အဘာဝေန နိဗ္ဗာနမေတန္တိ လက္ခိတဗ္ဗတော သဉ္ဇာနိတဗ္ဗတော။ ဣဒါနိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္တံ ဥပမာဟိ ဝိဘာဝေတိ။

သင်္ခတလက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အသင်္ခတလက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈။ အဋ္ဌမေ အသင်္ခတဿာတိ ဝုတ္တနယေန န သင်္ခတဿ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယေဟီ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဥပ္ပာဒါဒီနံ ဘာဝေန သင်္ခတဓမ္မဇာတံ သင်္ခတန္တိ ပညာယတိ၊ ဧဝံ တေသံ အဘာဝေန နိဗ္ဗာနံ အသင်္ခတန္တိ ပညာယတိ။

အသင်္ခတလက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဗ္ဗတရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉။ နဝမေ ဣဓ သာလ-သဒ္ဒေါ ရုက္ခသာမညပရိယာယော၊ န ရုက္ခဝိသေသပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘မဟာသာလာတိ မဟာရုက္ခာ’’တိ။ ကုလဇေဋ္ဌကန္တိ တသ္မိံ ကုလေ ဇေဋ္ဌဘူတံ သာမိဘူတံ။ သိလာမယော န ပံသုမယော မိဿကော စ။ ဂါမံ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ အရညန္တိ အာဟ ‘‘အရညသ္မိန္တိ အဂါမကဋ္ဌာနေ’’တိ။ မဟန္တော ပဗ္ဗတော သေလောတိ ယောဇနာ။

ပဗ္ဗတရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ အာတပ္ပကရဏီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀။ ဒသမေ သရီရသမ္ဘဝါနန္တိ သရီရေ သမ္ဘူတာနံ။ ဒုက္ခာနန္တိ အနိဋ္ဌာနံ။ ဗဟလာနန္တိ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိယာ အဝိရဠာနံ။ တာပနဝသေနာတိ ဒုက္ခာပနဝသေန။ တိဗ္ဗာနန္တိ ကုရူရာနံ။ တာသံ ယထာဝုတ္တာနံ အဓိဝါသနာယ ပဟာတဗ္ဗဒုက္ခဝေဒနာနံ ပဇဟနံ နာမ ခမနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ခမနတ္ထာယာ’’တိ ¶ ။ အာဏာပေတွာတိ ‘‘အာတပ္ပံ ကရဏီယ’’န္တိ ဗုဒ္ဓါဏံ ဝိဓာယ။ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ ကထိတာ သသမ္ဘာရာနံ မဂ္ဂဓမ္မာနံ ကထိတတ္တာ။

အာတပ္ပကရဏီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ မဟာစောရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁။ ဧကာဒသမေ ¶ မဟာဗလဝစောရော မဟာစောရောတိ အာဟ ‘‘မဟန္တော ဗလဝစောရော’’တိ။ ဗလဝစောရောတိ စ မဟာထာမတာယ မဟာပရိဝါရတာယ မဟာစောရိယကမ္မသမတ္ထတာယ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟတံ ဂါမနိဂမာနံ ဝိလုပ္ပနံ မဟာဝိလောပေါ။ တံ တံ ကာရဏံ ပက္ခိပိတွာတိ တံ တံ အကရဏမေဝ ကာရဏံ ကတွာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါယ ကထာယ ပက္ခိပိတွာ။ အတ္ထံ ကထယိဿန္တီတိ တဿ တဿ အတ္ထဉ္စ ကထယိဿန္တိ။ ဟရန္တာတိ အပနေန္တာ ပရိဟရန္တာ။ ဒသဝတ္ထုကာယာတိ ‘‘သဿတော လောကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၉) အာဒိဒသဝတ္ထုသန္နိဿိတာယ။ အန္တံ ဂဟေတွာ ဌိတဒိဋ္ဌိယာတိ တမေဝ သဿတာဒိအန္တံ ဂဟေတွာ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ဌိတဒိဋ္ဌိယာ။

မဟာစောရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စူဠဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။

၂။ ဒုတိယပဏ္ဏာသကံ

(၆) ၁။ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဌမဒွေဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂။ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂဿ ¶ ¶ ပဌမေ ဇရာဇိဏ္ဏာတိ ဇရာဝသေန ဇိဏ္ဏာ၊ န ဗျာဓိအာဒီနံ ဝသေန ဇိဏ္ဏသဒိသတ္တာ ဇိဏ္ဏာ။ ဝယောဝုဒ္ဓါတိ ဝယသော ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ ဝုဒ္ဓါ၊ န သီလာဒိဝုဒ္ဓိယာ။ ဇာတိမဟလ္လကာတိ ဇာတိယာ မဟန္တတာယ စိရရတ္တညုတာယ ဇာတိမဟလ္လကာ။ တယော အဒ္ဓေ အတိက္ကန္တာတိ ပဌမော၊ မဇ္ဈိမော၊ ပစ္ဆိမောတိ တယော အဒ္ဓေ အတီတာ။ တတိယံ ဝယံ အနုပ္ပတ္တာတိ တတော ဧဝ ပစ္ဆိမံ ဝယံ အနုပ္ပတ္တာ။ အကတဘယပရိတ္တာဏာတိ ဧတ္ထ ဘယပရိတ္တာဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိဘယတော ပရိတ္တာယကံ ပုညံ၊ တံ အကတံ ဧတေဟီတိ အကတဘယပရိတ္တာဏာ။ ပတိဋ္ဌာကမ္မန္တိ သုဂတိသင်္ခါတပ္ပတိဋ္ဌာဝဟံ ကမ္မံ။ ဥပသံဟရီယတီတိ သမ္ပာပီယတိ။ ‘‘ဥပနီယတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကိံ ကေန ဥပနီယတီတိ အာဟ ‘‘အယဉှိ ဇာတိယာ ဇရံ ဥပနီယတီ’’တိအာဒိ။ အယန္တိ လောကော။ ဇာတော န ဇာတဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌတိ၊ အထ ခေါ တတော ပရံ ဇရံ ပါပီယတိ၊ ဇရာယ ဗျာဓိံ ပါပီယတိ။ ဧဝံ ပရတော ပရံ ဒုက္ခမေဝ ဥပနီယတိ။

တာယနဋ္ဌေနာတိ ရက္ခနဋ္ဌေန။ နိလီယနဋ္ဌေနာတိ နိလီနဋ္ဌာနဘာဝေန။ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဘာဝေန။ အဝဿယနဋ္ဌေနာတိ အဝဿယိတဗ္ဗဘာဝေန။ ဥတ္တမဂတိဝသေနာတိ ပရမဂတိဘာဝေန။

ပဌမဒွေဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဒွေဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၃။ ဒုတိယေ ဘဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပရေသံ ဘာဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘာဇနံ၊ ဘဏ္ဍကံ။

ဒုတိယဒွေဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃-၄။ အညတရဗြာဟ္မဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၅၄-၅၅။ တတိယေ ¶ ¶ ယေသံ ရာဂါဒီနံ အပ္ပဟာနေန ပုရိသဿ အတ္တဗျာဗာဓာဒီနံ သမ္ဘဝေါ၊ ပဟာနေန အသမ္ဘဝေါတိ ဧဝံ ရာဂါဒီနံ ပဟာယကော အရိယဓမ္မော မဟာနုဘာဝတာယ မဟာနိသံသတာယ စ သာမံ ပဿိတဗ္ဗောတိ သန္ဒိဋ္ဌိကော။ ဣမိနာ နယေန သေသေသု ပဒေသုပိ ယထာရဟံ နီဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ သဒ္ဒတ္ထော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄၇) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ စတုတ္ထံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

အညတရဗြာဟ္မဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ နိဗ္ဗုတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၆။ ပဉ္စမေ န ကာလန္တရေ ပတ္တဗ္ဗန္တိ ယဒါ သစ္စပ္ပဋိဝေဓော၊ တဒါ ဧဝ လဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ န ကာလန္တရေ ပတ္တဗ္ဗံ။ မဂ္ဂဉာဏေန ဥပနေတဗ္ဗတ္တာ ဥပနေယျံ။ ဥပနေယျမေဝ ဩပနေယျိကန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိပတ္တိယာ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။

နိဗ္ဗုတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ပလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၇။ ဆဋ္ဌေ အာစရိယပါစရိယာနန္တိ အာစရိယာနမ္ပိ အာစရိယာနံ။ နိရန္တရဖုဋော နေရယိကသတ္တေဟိ နိရယဂါမိကမ္မဿ ကာရကာနံ ဗဟုဘာဝါ။ ဥဘယမ္ပေတန္တိ ယထာဝုတ္တံ အတ္ထဒွယံ။ ဃနနိဝါသတန္တိ ဂါမာနံ ဃနသန္နိဝါသတံ။ ဧကန္တေနေဝ အဓမ္မောတိ အယောနိသောမနသိကာရဟေတုကတ္တာ အနတ္ထဟေတုတာယ စ နိယမေနေဝ အဓမ္မော။ န အဓမ္မရာဂေါတိ အဓိပ္ပေတောတိ ပရပရိက္ခာရေသု ရာဂေါ ဝိယ န မဟာသာဝဇ္ဇောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ သကသကပရိက္ခာရဝိသယော ရာဂေါ ဝိသမလောဘော ဝိယ န ဧကန္တတော အပါယုပ္ပတ္တိဇနကော။ ပရပရိက္ခာရေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ အဓမ္မရာဂတာ။ လောဘဿ သမကာလော နာမ နတ္ထိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ ဝိယ အယောနိသောမနသိကာရသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ ဧသာတိ ဧသော ပါပဓမ္မော။ သမလောဘော ဝိသမလက္ခဏာဘာဝတော။ တထာ ဟိ တံသမုဋ္ဌာနော ပယောဂေါ မိစ္ဆာစာရောတိ ¶ န ဝုစ္စတိ။ အဝတ္ထုပဋိသေဝနသင်္ခါတေနာတိ ယံ လောကိယသာဓုသမနုညာတံ ရာဂဿ ဝတ္ထုဋ္ဌာနံ၊ တတော အညသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပဋိသေဝနသင်္ခါတေန။

ဝိဝိဓသဿာနန္တိ ¶ သာလိဝီဟိအာဒိနာနပ္ပကာရသဿာနံ။ ဒုဿဿန္တိ ပစ္စယဒူသေန ဒူသိတံ သဿံ။ သမ္ပဇ္ဇမာနေတိ နိပ္ဖဇ္ဇနတော ပဂေဝ ဂဗ္ဘပရိဝုဒ္ဓိကာလေ။ ပါဏကာတိ သလဘာဒိပါဏကာ။ ပတန္တီတိ သဿာနံ မတ္ထကေ ပတန္တိ။ သလာကာမတ္တမေဝ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝဍ္ဎိတွာ ဂဗ္ဘံ ဂဟေတုံ အသမတ္ထံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တေတိ ဝါဠအမနုဿာ။ လဒ္ဓါကာသာတိ ယက္ခာဓိပတီဟိ အနုညာတတ္တာ လဒ္ဓါကာသာ။

ပလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဝစ္ဆဂေါတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၈။ သတ္တမေ မဟာဝိပါကန္တိ ဥဠာရဖလံ ဗဟုဝိပါကံ။ ဓမ္မော နာမ ကထိတကထာ ‘‘အတ္ထံ ဒဟတိ ဝိဒဟတီ’’တိ ကတွာ။ အနုဓမ္မော နာမ ပဋိကထနံ ‘‘တံ အနုဂတော ဓမ္မော’’တိ ကတွာ။ သဟ ဓမ္မေနာတိ သဟဓမ္မော၊ သော ဧဝ သဟဓမ္မိကော။ ဓမ္မသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကာရဏပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘သကာရဏော’’တိ။ ဝါဒဿာတိ ဝစနဿ။ အနုပါတော အနုပစ္ဆာ ပဝတ္တိ။

ပရိပန္ထေ တိဋ္ဌတီတိ ပါရိပန္ထိကော။ ပန္ထေ ဌတွာ ပရေသံ သာပတေယျံ ဆိန္ဒနတော ပန္ထဒူဟနစောရော။ ယဒိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ၊ ကထံ တံ အသေက္ခန္တိ အာဟ ‘‘အသေက္ခဿ ပဝတ္တတ္တာ’’တိ။ ဣတရာနီတိ သီလက္ခန္ဓာဒီနိ။ သယမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘အသေက္ခဿ ပဝတ္တာ စာ’’တိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။

နိဗ္ဗိသေဝနောတိ ဝိသေဝနရဟိတော ဝိဂတဝိလောမဘာဝေါ။ န ဥပပရိက္ခန္တီတိ န ဝိစာရေန္တိ။ ဇာတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ယာတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဇာတိယော၊ ဇာတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကုလဇာတေ’’တိ။

ကေဝလီတိ ကေဝလဝါ၊ ပါရိပူရိမာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ယုတ္တော’’တိ။ ဧတံ ကေဝလီတိ ပဒံ။ အဘိညာပါရန္တိ အဘိဇာနဿ ပါရံ။ ပရိယန္တံ ဂတတ္တာ ပါရဂူ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ခေတ္တဝိနိစ္ဆယသဝနေနာတိ ¶ ‘‘ဣမေဟိ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နာ သဒေဝကေ လောကေ ပုညဿ ခေတ္တံ၊ တဒညော န ခေတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ခေတ္တဝိနိစ္ဆယသဝနေန ရဟိတာ။

ဝစ္ဆဂေါတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ တိကဏ္ဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၉။ အဋ္ဌမေ ¶ ဒုရာသဒါတိ ဒုရုပသင်္ကမနာ။ ဂရဟာ မုစ္စိဿတီတိ မယိ ဧဝံ ကထေန္တေ သမဏော ဂေါတမော ကိဉ္စိ ကထေဿတိ၊ ဧဝံ မေ ဝစနမတ္တမ္ပိ န လဒ္ဓန္တိ အယံ ဂရဟာ မုစ္စိဿတီတိ။ ပဏ္ဍိတာတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ။ ဓီရာတိ ဓိတိသမ္ပန္နာ။ ဗျတ္တာတိ ပရဝါဒမဒ္ဒနသမတ္ထေန ဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတာ။ ဗဟုဿုတာတိ ဗာဟုသစ္စဝန္တော။ ဝါဒိနောတိ ဝါဒိမဂ္ဂကုသလာ။ သမ္မတာတိ ဗဟုနော ဇနဿ သာဓုသမ္မတာ။ ပဏ္ဍိတာဒိအာကာရပရိစ္ဆေဒန္တိ တေသံ တေဝိဇ္ဇာနံ ပဏ္ဍိတာကာရာဒိအာကာရပရိစ္ဆေဒံ။ အာကာရသဒ္ဒေါ ကာရဏပရိယာယော၊ ပရိစ္ဆေဒသဒ္ဒေါ ပရိမာဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဧတ္တကေန ကာရဏေနာ’’တိ။

ယထာတိ ယေနာကာရေန၊ ယေန ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယထာတိ ကာရဏဝစန’’န္တိ။ ‘‘ဒွီဟိပိ ပက္ခေဟီ’’တိ ဝတွာ တေ ပက္ခေ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘မာတိတော စ ပိတိတော စာ’’တိ အာဟ။ တေသံ ပက္ခာနံ ဝသေနဿ သုဇာတတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ မာတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇနကဇနိကာဘာဝေန ဝိနာပိ လောကေ မာတာပိတုသမညာ ဒိဿတိ၊ ဣဓ ပန သာ ဩရသပုတ္တဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ ဓာရေတီတိ ဂဟဏီ၊ ဂဗ္ဘာသယသညိတော မာတုကုစ္ဆိပ္ပဒေသော။ ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝိပါစနဝသေန ဂဏှနတော အဆဍ္ဍနတော ဂဟဏီ၊ ကမ္မဇတေဇောဓာတု။

ပိတာ စ မာတာ စ ပိတရော၊ ပိတူနံ ပိတရော ပိတာမဟာ၊ တေသံ ယုဂေါ ပိတာမဟယုဂေါ၊ တသ္မာ ‘‘ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ ပိတာမဟဒွန္ဒာ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒွန္ဒံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ယုဂန္တိ အာယုပ္ပမာဏံ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယုဂ-သဒ္ဒဿ စ အတ္ထကထာ ဒဿိတာ ‘‘ပိတာမဟောယေဝ ¶ ပိတာမဟယုဂ’’န္တိ။ ပုဗ္ဗပုရိသာတိ ပုရိသဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ‘‘မာတိတော’’တိ ပါဠိဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အက္ခိတ္တောတိ အက္ခေပေါ။ အနဝက္ခိတ္တောတိ သဒ္ဓထာလိပါကာဒီသု အနဝက္ခိတ္တော န ဆဍ္ဍိတော။ ဇာတိဝါဒေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဥဘတော…ပေ… ပိတာမဟယုဂါ’’တိ ဧတေန ဗြာဟ္မဏဿ ယောနိဒေါသာဘာဝေါ ဒဿိတော သံသုဒ္ဓဂဟဏိကတာကိတ္တနတော။ ‘‘အက္ခိတ္တော’’တိ ဣမိနာ ကိရိယာပရာဓာဘာဝေါ။ သံသုဒ္ဓဇာတိကာပိ ဟိ သတ္တာ ကိရိယာပရာဓေန ခေပံ ပါပုဏန္တိ။ ‘‘အနုပက္ကုဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ အယုတ္တသံသဂ္ဂါဘာဝေါ။ အယုတ္တသံသဂ္ဂဉှိ ပဋိစ္စ သတ္တာ သုဒ္ဓဇာတိကာ ကိရိယာပရာဓရဟိတာပိ အက္ကောသံ လဘန္တိ။

တန္တိ ¶ ဂရဟာဝစနံ။ မန္တေ ပရိဝတ္တေတီတိ ဝေဒေ သဇ္ဈာယတိ၊ ပရိယာပုဏာတီတိ အတ္ထော။ မန္တေ ဓာရေတီတိ ယထာအဓီတေ မန္တေ အသမ္မုဋ္ဌေ ကတွာ ဟဒယေ ဌပေတိ။

ဩဋ္ဌပဟတကရဏဝသေနာတိ အတ္ထာဝဓာရဏဝသေန။ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာနန္တိ ဧတ္ထ ဝစနီယဝါစကဘာဝေန အတ္ထံ သဒ္ဒဉ္စ ခဏ္ဍတိ ဘိန္ဒတိ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿေတီတိ နိခဏ္ဍု၊ သော ဧဝ ဣဓ ခ-ကာရဿ ဃ-ကာရံ ကတွာ ‘‘နိဃဏ္ဍူ’’တိ ဝုတ္တော။ ကိဋတိ ဂမေတိ ကိရိယာဒိဝိဘာဂံ၊ တံ ဝါ အနဝသေသပရိယာဒါနတော ဂမေန္တော ပူရေတီတိ ကေဋုဘံ။ ဝေဝစနပ္ပကာသကန္တိ ပရိယာယသဒ္ဒဒီပကံ၊ ဧကေကဿ အတ္ထဿ အနေကပရိယာယဝစနဝိဘာဝကန္တိ အတ္ထော။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အနေကေသမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကသဒ္ဒဝစနီယတာဝိဘာဝနဝသေနပိ တဿ ဂန္ထဿ ပဝတ္တတ္တာ။ ဝစီဘေဒါဒိလက္ခဏာ ကိရိယာ ကပ္ပီယတိ ဝိကပ္ပီယတိ ဧတေနာတိ ကိရိယာကပ္ပော၊ သော ပန ဝဏ္ဏပဒသမ္ဗန္ဓပဒတ္ထာဒိဝိဘာဂတော ဗဟုကပ္ပောတိ အာဟ ‘‘ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပော’’တိ။ ဣဒဉ္စ မူလကိရိယာကပ္ပဂန္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ မဟာဝိသယော သတသဟဿပရိမာဏော နမာစရိယာဒိပ္ပကရဏံ။ ဌာနကရဏာဒိဝိဘာဂတော နိဗ္ဗစနဝိဘာဂတော စ အက္ခရာ ပဘေဒီယန္တိ ဧတေဟီတိ အက္ခရပ္ပဘေဒါ၊ သိက္ခာနိရုတ္တိယော။ ဧတေသန္တိ စတုန္နံ ဝေဒါနံ။

ပဒန္တိ ¶ စတုဗ္ဗိဓံ၊ ပဉ္စဝိဓံ ဝါ ပဒံ၊ တံ ပဒံ ကာယတီတိ ပဒကော၊ တေယေဝ ဝါ ဝေဒေ ပဒသော ကာယတီတိ ပဒကော။ တဒဝသေသန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ ဝါကျံ။ ဧတ္တာဝတာ သဒ္ဒဗျာကရဏံ ဝတွာ ပုန ‘‘ဗျာကရဏ’’န္တိ အတ္ထဗျာကရဏမာဟ။ တံ တံ သဒ္ဒံ တဒတ္ထဉ္စ ဗျာကရောတိ ဗျာစိက္ခတိ ဧတေနာတိ ဗျာကရဏံ၊ သဒ္ဒသတ္ထံ။ အာယတိံ ဟိတံ တေန လောကော န ယတတိ န ဤဟတီတိ လောကာယတံ။ တဉှိ ဂန္ထံ နိဿာယ သတ္တာ ပုညကိရိယာယ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပာဒေန္တိ။

အသီတိ မဟာသာဝကာတိ အညာသိကောဏ္ဍညော၊ ဝပ္ပော၊ ဘဒ္ဒိယော၊ မဟာနာမော၊ အဿဇိ၊ နာဠကော၊ ယသော၊ ဝိမလော၊ သုဗာဟု၊ ပုဏ္ဏဇိ၊ ဂဝမ္ပတိ၊ ဥရုဝေလကဿပေါ၊ နဒီကဿပေါ၊ ဂယာကဿပေါ၊ သာရိပုတ္တော၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော၊ မဟာကဿပေါ၊ မဟာကစ္စာနော၊ မဟာကောဋ္ဌိကော၊ မဟာကပ္ပိနော၊ မဟာစုန္ဒော၊ အနုရုဒ္ဓါ၊ ကင်္ခါရေဝတော၊ အာနန္ဒော၊ နန္ဒကော၊ ဘဂု၊ နန္ဒိယော၊ ကိမိလော၊ ဘဒ္ဒိယော၊ ရာဟုလော၊ သီဝလိ၊ ဥပါလိ၊ ဒဗ္ဗော၊ ဥပသေနော၊ ခဒိရဝနိယရေဝတော၊ ပုဏ္ဏော မန္တာနိပုတ္တော၊ ပုဏ္ဏော သုနာပရန္တကော၊ သောဏော ကုဋိကဏ္ဏော၊ သောဏော ကောဠိဝိသော၊ ရာဓော၊ သုဘူတိ၊ အင်္ဂုလိမာလော၊ ဝက္ကလိ၊ ကာဠုဒါယီ၊ မဟာဥဒါယီ၊ ပိလိန္ဒဝစ္ဆော၊ သောဘိတော၊ ကုမာရကဿပေါ၊ ရဋ္ဌပါလော၊ ဝင်္ဂီသော၊ သဘိယော၊ သေလော၊ ဥပဝါဏော၊ မေဃိယော၊ သာဂတော၊ နာဂိတော၊ လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယော၊ ပိဏ္ဍောလော ဘာရဒွါဇော၊ မဟာပန္ထကော၊ စူဠပန္ထကော၊ ဗာကုလော၊ ကုဏ္ဍဓာနော၊ ဒါရုစီရိယော၊ ယသောဇော၊ အဇိတော ¶ ၊ တိဿမေတ္တေယျော၊ ပုဏ္ဏကော၊ မေတ္တဂု၊ ဓောတကော၊ ဥပသီဝေါ၊ နန္ဒော၊ ဟေမကော၊ တောဒေယျော၊ ကပ္ပော၊ ဇတုကဏ္ဏီ၊ ဘဒြာဝုဓော၊ ဥဒယော၊ ပေါသလော၊ မောဃရာဇာ၊ ပိင်္ဂိယောတိ ဧတေ အသီတိ မဟာသာဝကာ နာမ။

ကသ္မာ ပနေတေ ဧဝ ထေရာ ‘‘မဟာသာဝကာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ? အဘိနီဟာရဿ မဟန္တဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာပိ မဟာသာဝကေသု အန္တောဂဓာ။ တေ ဟိ သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ သာဝကေသု အဂ္ဂဓမ္မာဓိဂမေန အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌိတာပိ အဘိနီဟာရမဟန္တတာသာမညေန ‘‘မဟာသာဝကာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဣတရေ ပန ပကတိသာဝကေဟိ သာတိသယံ မဟာဘိနီဟာရာ။ တထာ ဟိ တေ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကတပဏိဓာနာ၊ တတော ဧဝ သာတိသယံ အဘိညာသမာပတ္တီသု ဝသိနော ပဘိန္နပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ စ။ ကာမံ သဗ္ဗေပိ အရဟန္တော သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒိကေ သမ္ပာဒေတွာ စတူသု ¶ သတိပဋ္ဌာနေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယထာဘူတံ ဘာဝေတွာ မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ အနဝသေသတော ကိလေသေ ခေပေတွာ အဂ္ဂဖလေ ပတိဋ္ဌဟန္တိ၊ တထာပိ ယထာ သဒ္ဓါဝိမုတ္တတော ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ၊ ပညာဝိမုတ္တတော စ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဝိသေသသိဒ္ဓါ မဂ္ဂဘာဝနာဝိသေသော၊ ဧဝံ အဘိနီဟာရမဟန္တတ္တပုဗ္ဗယောဂမဟန္တတ္တာ ဟိ သသန္တာနေ သာတိသယဿ ဂုဏဝိသေသဿ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ မဟန္တာ သာဝကာတိ မဟာသာဝကာ။ တေသုယေဝ ပန ယေ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု ပါမောက္ခဘာဝေန ဓုရဘူတာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပာဒီနံ သာတိသယံ ကိစ္စာနုဘာဝနိပ္ဖတ္တိယာ ကာရဏဘူတာယ တဇ္ဇာဘိနီဟာရာဘိနီဟဋာယ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ စိရကာလသမ္ဘာဝိတာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ယထာက္ကမံ ပညာယ သမာဓိသ္မိဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပါရမိပ္ပတ္တိယာ သဝိသေသံ သဗ္ဗဂုဏေဟိ အဂ္ဂဘာဝေ ဌိတာ၊ တေ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ။ ဣတရေ အဋ္ဌသတ္တတိ ထေရာ သာဝကပါရမိယာ မတ္ထကေ သဗ္ဗသာဝကာနံ အဂ္ဂဘာဝေန အဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘မဟာသာဝကာ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တိ။ ပကတိသာဝကာ ပန အဘိနီဟာရမဟန္တတ္တာဘာဝတော ပုဗ္ဗယောဂမဟန္တတ္တာဘာဝတော စ ‘‘သတ္ထုသာဝကာ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တိ။ တေ ပန အဂ္ဂသာဝကာ ဝိယ မဟာသာဝကာ ဝိယ စ န ပရိမိတာ၊ အထ ခေါ အနေကသတာ အနေကသဟဿာ။

ဝယတီတိ ဝယော၊ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ကတ္ထစိ အပရိကိလမန္တော အဝိတ္ထာယန္တော တေ ဂန္ထေ သန္တာနေတိ ပဏေတီတိ အတ္ထော။ ဒွေ ပဋိသေဓာ ပကတိံ ဂမေန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဝယော န ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ အဝယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝယော နာမ…ပေ… န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ။ ဧတန္တိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိဝစနံ။ တတိယဝိဇ္ဇာဓိဂမာယ ပဋိပတ္တိက္ကမော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၇၀) သာတိသယံ ဝိတ္ထာရိတော၊ တထာ ¶ ဣဓ အဝတ္တုကာမတာယ ဘယဘေရဝသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၄ အာဒယော) ဝိယ သင်္ခေပတော စ ဝတ္တုကာမတာယ ‘‘ဒွိန္နံ ဝိဇ္ဇာန’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသပ္ပဋိစ္ဆာဒကဿ မောဟက္ခန္ဓဿ ဝိဇ္ဇနဋ္ဌေနပိ ဝိဇ္ဇာ။ မောဟော ပဋိစ္ဆာဒကဋ္ဌေန တမောတိ ဝုစ္စတိ တမော ဝိယာတိ ကတွာ။ ကာတဗ္ဗတော ကရဏံ၊ ဩဘာသောဝ ကရဏံ ဩဘာသကရဏံ၊ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဩဘာသဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ အယံ အတ္ထောတိ ¶ အယမေဝ အဓိပ္ပေတတ္ထော။ ပသံသာဝစနန္တိ တဿေဝ အတ္ထဿ ထောမနာဝစနံ ပဋိပက္ခဝိဓမနပဝတ္တိဝိသေသာနံ ဗောဓနတော။ ယောဇနာတိ ပသံသာဝသေန ဝုတ္တပဒါနံ အတ္ထဒဿနဝသေန ဝုတ္တပဒဿ စ ယောဇနာ။ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာတိ ဧတေန ဝိဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာတိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခာ အဝိဇ္ဇာ၊ ပဋိပက္ခတာ စဿာ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဝိဇ္ဇာယ စ ပဟာယကဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေတိ ‘‘တမော ဝိဟတော၊ အာလောကော ဥပ္ပန္နော’’တိ ပဒဒွယေပိ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာဝုတ္တယောဇနံ အတိဒိသတိ။ တတ္ထာယံ ယောဇနာ – ဧဝံ အဓိဂတဝိဇ္ဇဿ တမော ဝိဟတော ဝိဒ္ဓသ္တော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အာလောကော ဥပ္ပန္နော ဉာဏာလောကော ပါတုဘူတောတိ။ ပေသိတတ္တဿာတိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိပ္ပတ္တိံ ဝိဿဋ္ဌစိတ္တဿ၊ ပဌမဝိဇ္ဇာဓိဂမာယ ပေသိတစိတ္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဝိပဿနာပါဒကန္တိ ဣမိနာ တဿ ဈာနစိတ္တဿ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတမာဟ။ ဝိပဿနာ တိဝိဓာ ဝိပဿကပုဂ္ဂလဘေဒေန။ မဟာဗောဓိသတ္တာနဉှိ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနဉ္စ ဝိပဿနာ စိန္တာမယဉာဏသံဝဍ္ဎိတတ္တာ သယမ္ဘုဉာဏဘူတာ၊ ဣတရေသံ သုတမယဉာဏသံဝဍ္ဎိတတ္တာ ပရောပဒေသသမ္ဘူတာ။ သာ ‘‘ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ အဝသေသရူပါရူပဇ္ဈာနာနံ အညတရတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ အနေကဓာ အရူပမုခဝသေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တာနံ တေသံ တေသံ ဓာတုပရိဂ္ဂဟမုခါနံ အညတရမုခဝသေန စ အနေကဓာဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၆) နာနာနယတော ဝိဘာဝိတာ။ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန ပဘေဒဂမနတော နာနာနယံ သဗ္ဗညုတညာဏသန္နိဿယဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ ပရမဂမ္ဘီရံ သဏှသုခုမတရံ အနညသာဓာရဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဟောတိ၊ ယံ အဋ္ဌကထာသု ‘‘မဟာဝဇိရဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ စ ပဝတ္တိဝိဘာဂေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿပ္ပဘေဒဿ ပါဒကဘာဝေန သမာပဇ္ဇိယမာနာ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ သတ္ထု ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိယော ဝုစ္စန္တိ၊ သွာယံ ဗုဒ္ဓါနံ ဝိပဿနာစာရော ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄၄) ဒဿိတော၊ အတ္ထိကေဟိ တတော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဣဓ ပန သာဝကာနံ ဝိပဿနာစာရံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိပဿနာပါဒက’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ကာမံ ¶ ¶ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဉာဏာနိပိ အာသဝါနံ ခေပနဉာဏာနိ ဧဝ၊ အနဝသေသတော ပန တေသံ ခေပနံ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏတ္ထာယာ’’တိ။ အာသဝဝိနာသနတောတိ အာသဝါနံ နိဿေသံ သမုစ္ဆိန္ဒနတော။ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတြ စေတံ ဉာဏ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ခယေ’’တိ အာဓာရေ ဘုမ္မံ၊ န ဝိသယေတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ပရိယာပန္နတ္တာ’’တိ အာဟ။ အဘိနီဟရတီတိ အဘိမုခံ နီဟရတိ၊ ယထာ မဂ္ဂါဘိသမယော ဟောတိ၊ သဝနံ တဒဘိမုခံ ပဝတ္တေတိ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ တဒါ ဘိက္ခုနာ ပစ္စက္ခတော ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ ဧတ္တကံ ဒုက္ခန္တိ တဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ န ဣတော ဘိယျောတိ တဿ အနဝသေသတော ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိအာဒိ။ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေနာတိ သဘာဝသင်္ခါတဿ လက္ခဏဿ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ အသမ္မောဟပဋိဝေဓောတိ စ ယထာ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခသစ္စဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ။ ဒုက္ခံ သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ ဒုက္ခသမုဒယော။ ယံ ဌာနံ ပတွာတိ ယံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏဘူတံ အာဂမ္မ။ ပတွာတိ စ တဒုဘယဝတော ပုဂ္ဂလဿ ပဝတ္တိယာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပတွာတိ ဝါ ပါပုဏနဟေတု။ အပ္ပဝတ္တိန္တိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ။ တေ ဝါ န ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ အပ္ပဝတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနံ။ တဿာတိ ဒုက္ခနိရောဓဿ။ သမ္ပာပကန္တိ သစ္ဆိကိရိယာဝသေန သမ္မဒေဝ ပါပကံ။

ကိလေသဝသေနာတိ အာသဝသင်္ခါတကိလေသဝသေန။ ယသ္မာ အာသဝါနံ ဒုက္ခသစ္စပရိယာယော တပ္ပရိယာပန္နတ္တာ သေသသစ္စာနဉ္စ တံသမုဒယာဒိပရိယာယော အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယာယတော’’တိ။ ဒဿေန္တော သစ္စာနီတိ ယောဇနာ။ အာသဝါနဉ္စေတ္ထ ဂဟဏံ ‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ အာသဝဝိမုတ္တိသီသေနေဝ သဗ္ဗကိလေသဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ မိဿကမဂ္ဂေါ ဣဓ ကထိတောတိ ‘‘သဟ ဝိပဿနာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ မဂ္ဂံ ကထေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇာနတော ပဿတောတိ ဣမိနာ ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယာ ဝုတ္တာ။ ဝိမုစ္စတီတိ ဣမိနာ ပဟာနာဘိသမယော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ မဂ္ဂက္ခဏံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဇာနတော ¶ ပဿတောတိ ဝါ ဟေတုနိဒ္ဒေသော။ ယံ ဇာနနဟေတု ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ဓမ္မာနဉှိ သမာနကာလိကာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာ သဟဇာတကောဋိယာ လဗ္ဘတိ။ ဘဝါသဝဂ္ဂဟဏေနေဝ ဧတ္ထ ဘဝရာဂဿ ဝိယ ဘဝဒိဋ္ဌိယာပိ သမဝရောဓောတိ ဒိဋ္ဌာသဝဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ခီဏာ ဇာတီတိအာဒီဟိ ပဒေဟိ။ တဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ။ ဘူမိန္တိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယေနာဓိပ္ပာယေန ‘‘ကတမာ ပနဿာ’’တိအာဒိနာ စောဒနာ ကတာ၊ တံ ဝိဝရန္တော ‘‘န တာဝဿာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ မဂ္ဂဘာဝနာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ’’တိ။ န အနာဂတာ အဿ ဇာတိ ခီဏာတိ ယောဇနာ။ န အနာဂတာတိ စ အနာဂတဘာဝသာမညံ ဂဟေတွာ လေသေန စောဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော’’တိ။ အနာဂတဝိသေသော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတော၊ တဿ ခေပနေ ဝါယာမော လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယာ ပန မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသူတိ ဘဝတ္တယဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တနယေန အနဝသေသတော ဇာတိယာ ခီဏဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဇာတိံ။ သောတိ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု။

ဗြဟ္မစရိယဝါသော နာမ ဣဓ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ နိဗ္ဗတ္တနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိဝုတ္ထ’’န္တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စတူသု သစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စေ ပရိညာဘိသမယာနုဂုဏာ ပဝတ္တိ၊ ဣတရေသု စ သစ္စေသု နေသံ ပဟာနာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တိ ပါကဋာ ဧဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေနာ’’တိ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သတ္တသေခံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣမေ ပကာရာ ဣတ္ထံ၊ တဗ္ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ၊ တဒတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ပန ပကာရာ အရိယမဂ္ဂဗျာပါရဘူတာ ပရိညာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံသောဠသဝိဓကိစ္စဘာဝါယာ’’တိ။ တေ ဟိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတော မဂ္ဂါနုဘာဝေန ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ပရိညာဒီသု စ ပဟာနမေဝ ပဓာနံ တဒတ္ထတ္တာ ဣတရေသန္တိ အာဟ ‘‘ကိလေသက္ခယာယ ဝါ’’တိ။ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ဣတ္ထတ္တာယာတိ နိဿက္ကေ သမ္ပဒါနဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထဘာဝတော’’တိ ¶ ။ အပရန္တိ အနာဂတံ။ ဣမေ ပန စရိမကတ္တဘာဝသင်္ခါတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တီတိ ဧတေန တေသံ အပ္ပတိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။ အပရိညာမူလကာ ဟိ ပတိဋ္ဌာ။ ယထာဟ ‘‘ကဗဠီကာရေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ၊ အတ္ထိ နန္ဒီ၊ အတ္ထိ တဏှာ၊ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ကထာ။ ၂၉၆၊ မဟာနိ။ ၇)။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ ဝိယာ’’တိအာဒိ။

ယဿာတိ ပုထုဇ္ဇနဿ။ တဿ ဟိ သီလံ ကဒါစိ ဝဍ္ဎတိ၊ ကဒါစိ ဟာယတိ။ သေက္ခာပိ ပန သီလေသု ပရိပူရကာရိနောဝ၊ အသေက္ခေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ခီဏာသဝဿာ’’တိအာဒိ။ ဝသိပ္ပတ္တန္တိ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တံ။ သုဋ္ဌု သမာဟိတန္တိ အဂ္ဂဖလသမာဓိနာ သမ္မဒေဝ သမာဟိတံ။ ဓိတိသမ္ပန္နန္တိ အဂ္ဂဖလဓိတိယာ သမန္နာဂတံ။ မစ္စုံ ဇဟိတွာ ဌိတန္တိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ကထံ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေ ပါပဓမ္မေ ပဇဟိတွာ ဌိတ’’န္တိ။ သဗ္ဗဿပိ ဉေယျဓမ္မဿ စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓန္တိ စတုသစ္စဗုဒ္ဓ’’န္တိ။ ဗုဒ္ဓသာဝကာတိ သာဝကဗုဒ္ဓါ နမဿန္တိ၊ ¶ ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ။ ဣတရာ ဟိ ပဇာ သာဝကေပိ နမဿန္တိ။ ဣတိ ဧတ္တကေန ဌာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝသေန ဂါထာနံ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ သာဝကဿပိ ဝသေန အတ္ထံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာဝကောပိ ဂေါတမော မုခနိဗ္ဗတ္တေန သမ္ပတ္တေန သမ္ဗန္ဓေန၊ ယတော သဗ္ဗေပိ အရိယသာဝကာ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာတိ ဝုစ္စန္တီတိ။

နိဝုဿတီတိ နိဝါသော၊ နိဝုတ္ထော ခန္ဓသန္တာနောတိ အာဟ ‘‘နိဝုတ္ထက္ခန္ဓပရမ္ပရ’’န္တိ။ အဝေတိ၊ အဝေဒီတိ ပါဌဒွယေနပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ ကိစ္စသိဒ္ဓိံယေဝ ဒဿေတိ။ ဧကတ္တကာယဧကတ္တသညိဘာဝသာမညတော ဝေဟပ္ဖလာပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ ‘‘ဆ ကာမာဝစရေ၊ နဝ ဗြဟ္မလောကေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဣတရေ ပန အပစုရဘာဝတော န ဝုတ္တာ။ ဧကစ္စာနံ အဝိသယဘာဝတော စ အဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇာတိ ခီယတိ ဧတေနာတိ ဇာတိက္ခယော၊ အရဟတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ။ ‘‘အဘိညာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ယကာရလောပေန ‘‘အဘိညာ’’တိ နိဒ္ဒေသော ကတောတိ အာဟ ‘‘ဇာနိတွာ’’တိ။ ကိစ္စဝေါသာနေနာတိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကတ္တဗ္ဗဿ သောဠသဝိဓဿ ကိစ္စဿ ပရိယောသာနေန။ ဝေါသိတောတိ ပရိယောသိတော၊ နိဋ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ မောနေယျေန သမန္နာဂတောတိ ကာယမောနေယျာဒီဟိ သမန္နာဂတော။ လပိတံ ¶ လပတီတိ လပိတလာပနော။ အတ္တပစ္စက္ခတော ဉတွာတိ ဣမိနာ တေသံ ဝိဇ္ဇာနံ ပဋိလဒ္ဓဘာဝံ ဒီပေတိ။

တိကဏ္ဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဇာဏုဿောဏိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၀။ နဝမေ ဒေယျဓမ္မဿေတံ နာမန္တိ ယာဂံ ကရောန္တေန ဒါတဗ္ဗဒေယျဓမ္မံ သန္ဓာယ ဝဒတိ တဒညဿ ပါဠိယံ ဒေယျဓမ္မဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ။ မတကဘတ္တန္တိ မတကေ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ၊ ပိတုပိဏ္ဍန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝရပုရိသာနန္တိ ဝိသိဋ္ဌပုရိသာနံ၊ ဥတ္တမပုရိသာနန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗမေတံ ဒါနန္တိ ယထာဝုတ္တဘေဒံ ယညသဒ္ဓါဒိဒါနံ။

ဇာဏုဿောဏိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၁။ ဒသမေ ဇိဏ္ဏာနံ ဟတ္ထိသာလာဒီနံ ပဋိသင်္ခရဏံ ပုန ပါကတိကကရဏံ ဇိဏ္ဏပဋိသင်္ခရဏံ ¶ ၊ တဿ ကာရကော ဇိဏ္ဏပဋိသင်္ခရဏကာရကော။ ဗာဟိရသမယေတိ သတ္ထုသာသနတော ဗာဟိရေ အညတိတ္ထိယသမယေ။ သဗ္ဗစတုက္ကေနာတိအာဒီသု သဗ္ဗေသု ဒွိပဒစတုပ္ပဒါဒိဘေဒေသု ပါဏေသု ဧကေကသ္မိံ စတ္တာရော စတ္တာရော ပါဏေ ဝဓိတွာ ယဇိတဗ္ဗံ ယညံ သဗ္ဗစတုက္ကံ နာမ။ သေသေသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဿ ဝါ တဿ ဝါတိ နိဿက္ကေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ဝါ တသ္မာ ဝါ’’တိ။ ဧဝမဿာယန္တိ ဧတ္ထ အဿူတိ နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ အယ’’န္တိ။

ဝဍ္ဎေန္တောတိ ပဋ္ဌပေန္တော။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩဂဓံ မူလံ ပတိဋ္ဌာဘူတံ ဗြဟ္မစရိယောဂဓံ။ တေနာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန စေတ္ထ အရဟတ္တမဂ္ဂဿေဝ ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥတ္တမံ ပတိဋ္ဌာဘူတံ အာရမ္မဏူပနိဿယဘာဝေန။

အပ္ပေဟိ ဝေယျာဝစ္စကရာဒီဟိ အတ္ထော ဧတိဿာတိ အပ္ပဋ္ဌာ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ဗဟူ’’တိအာဒိ။ ယတ္ထာတိ ယဿံ ပဋိပဒါယံ ¶ ။ အပ္ပော သမာရမ္ဘော ဧတဿာတိ အပ္ပသမာရမ္ဘော။ ပါသံသာတိ ပသံသာရဟာ။ ဧတံ ယေဝ ကထာပေဿာမီတိ ဧတေနေဝ ဗြာဟ္မဏေန ကထာပေဿာမိ။

သောပ္ပေနာတိ နိဒ္ဒါယ။ ပမာဒေနာတိ ဇာဂရိယာဒီသု အနနုယုဉ္ဇနတော သတိဝိပ္ပဝါသလက္ခဏေန ပမာဒေန။ ပစ္စနီကပဋိဟရဏဝသေနာတိ ပဋိပက္ခာပနယနဝသေန။ တထာ ဟိ ဘဂဝတော စ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ၊ တေသံ ဟရဏတော ပဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တီတိ။ ‘‘ပဋီ’’တိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌသ္မိံ၊ အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၉၈၅၊ စူဠနိ။ ဝတ္ထုဂါထာ ၄) ဝိယ၊ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ၊ အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ၊ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ၊ ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ။ ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကေကံ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော၊ တတ္ထ ဇာတံ နိမိတ္တဘူတေ၊ တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။

အာဂတနိမိတ္တေနာတိ အာဂတာကာရသလ္လက္ခဏဝသေန။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဧကော ရာဇာတိ ဒက္ခိဏမဓုရာဓိပတိ ¶ ဧကော ပဏ္ဍုရာဇာ။ ဧဝမ္ပိ တေ မနောတိ ဣမိနာ အာကာရေန တဝ မနော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ တေန ပကာရေန ပဝတ္တောတိ အာဟ ‘‘သောမနဿိတော ဝါ’’တိအာဒိ။ သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ အဓိပ္ပာယေနေဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ တဝ မနော’’တိ ဣဒဉ္စ မနသော သောမနဿိတတာဒိမတ္တဒဿနံ၊ န ပန ယေန သော သောမနဿိတော ဝါ ဒေါမနဿိတော ဝါ၊ တံဒဿနံ။ သောမနဿဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒေကဋ္ဌာ ရာဂါဒယော သဒ္ဓါဒယော စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ၊ ဒေါမနဿဂ္ဂဟဏေန ဒေါသာဒယော။ ဒုတိယန္တိ ‘‘ဣတ္ထမ္ပိ တေ မနော’’တိ ပဒံ။ ဣတိပီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော ‘‘အတ္ထီတိ ¶ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဣမဉ္စ ဣမဉ္စ အတ္ထံ စိန္တယမာန’’န္တိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။

ကထေန္တာနံ သုတွာတိ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ။ တဿ ဝသေနာတိ တဿ ဝိတက္ကိတဿ ဝသေန။ အဋ္ဋကာရကေနာတိ ဝိနိစ္ဆယကာရကေန။

န အရိယာနန္တိ အရိယာနံ မဂ္ဂဖလစိတ္တံ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တဉှိ တေန အနဓိဂတတ္တာ စေတောပရိယဉာဏေနပိ န သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ အညံ ပန စိတ္တံ ဇာနာတိယေဝ။ ဟေဋ္ဌိမော ဥပရိမဿ စိတ္တံ န ဇာနာတီတိအာဒီနိပိ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သောတာပန္နာဒယောပိ ဟိ အတ္တနာ အဓိဂတမေဝ မဂ္ဂဖလံ ပရေဟိ ဥပ္ပာဒိတံ သမ္မာ စေတောပရိယဉာဏေန ဇာနိတုံ သက္ကောန္တိ၊ န အတ္တနာ အနဓိဂတံ။ သဗ္ဗေပိ အရိယာ အတ္တနော ဖလံ သမာပဇ္ဇန္တိ အဓိဂတတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတေသု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယဒိ အရိယာ အတ္တနာ အဓိဂတဖလံ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပရိမာပိ ဟေဋ္ဌိမံ ဖလံ သမာပဇ္ဇန္တိ အဓိဂတတ္တာ လောကိယသမာပတ္တိယော ဝိယာတိ ကဿစိ အာသင်္ကာ သိယာ၊ တန္နိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘ဥပရိမော ဟေဋ္ဌိမံ န သမာပဇ္ဇတီ’’တိ။

ဥပရိမောတိ သကဒါဂါမိအာဒိအရိယပုဂ္ဂလော။ ဟေဋ္ဌိမန္တိ သောတာပတ္တိဖလာဒိံ။ န သမာပဇ္ဇတီတိ သတိပိ အဓိဂတတ္တေ န သမာပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ကာရဏမာဟ ‘‘တေသဉှီ’’တိအာဒိ၊ တေသံ သကဒါဂါမိအာဒီနံ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ဖလသမာပတ္တိ တေသု တေသုယေဝ ဟေဋ္ဌိမေသု အရိယပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တတိ၊ န ဥပရိမေသူတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဟေဋ္ဌိမံ ဖလစိတ္တံ ဥပရိမဿ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ။ ဧတေန ဥပရိမော အရိယော ဟေဋ္ဌိမံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ အတ္တနာ အဓိဂတတ္တာ ယထာ တံ လောကိယသမာပတ္တိန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဟေတု ဗျဘိစာရိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ လောကိယဇ္ဈာနေသု ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနံ နာမ အတ္ထိ ဝိသေသာဘာဝတော၊ ဣဓ ပန အသမုဂ္ဃာဋိတကမ္မကိလေသနိရောဓနေန ပုထုဇ္ဇနေဟိ ¶ ဝိယ သောတာပန္နဿ သောတာပန္နာဒီဟိ သကဒါဂါမိအာဒီနံ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနံ အတ္ထိ။ ယတော ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ဖလဓမ္မာ ဥပရူပရိမဂ္ဂဓမ္မေဟိ နိဝတ္တိတာ ပဋိပက္ခေဟိ ဝိယ အဘိဘူတာ အပ္ပဝတ္တိဓမ္မတံယေဝ အာပန္နာ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ’’တိ။

အပိစ ¶ ကုသလကိရိယပ္ပဝတ္တိ နာမ အညာ၊ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိ စ အညာတိ အနန္တရဖလတ္တာ စ လောကုတ္တရကုသလာနံ ဟေဋ္ဌိမတော ဥပရိမော ဘဝန္တရဂတော ဝိယ ဟောတိ။ တံတံဖလဝသေနေဝ ဟိ အရိယာနံ သောတာပန္နာဒိနာမလာဘော။ တေ သစေ အညဖလသမင်္ဂိနောပိ ဟောန္တိ၊ သောတာပန္နာဒိနာမမ္ပိ တေသံ အဝဝတ္ထိတံ သိယာ။ တဿ တဿ ဝါ အရိယဿ တံ တံ ဖလံ သဒိသန္တိ ကတွာ န ဥပရိမဿ ဟေဋ္ဌိမဖလသမင်္ဂိတာယ လေသောပိ သမ္ဘဝတိ၊ ကုတော တဿာ သမာပဇ္ဇနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌိမာ စ သောတာပန္နာဒယော ဥပရိမံ သကဒါဂါမိဖလာဒိံ န သမာပဇ္ဇန္တိ အနဓိဂတတ္တာ။ န ဟိ အနဓိဂတံ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေပိ အရိယာ အတ္တနောယေဝ ဖလံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ပဝတ္တေန္တာတိ ပဝတ္တကာ ဟုတွာ၊ ပဝတ္တနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌာယ အနုသာသနိယာ ဝိဓိဝသေန ပဋိသေဓဝသေန စ ပဝတ္တိတာကာရပရာမသနံ။ သာ စ သမ္မာဝိတက္ကာ နာမ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနဉ္စ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနဝသေန ပဝတ္တတိ။ တတ္ထ အာနိသံသဿ အာဒီနဝဿ စ ဝိဘာဝနတ္ထံ အနိစ္စသညမေဝ၊ န နိစ္စသညန္တိ အတ္ထော။ ပဋိယောဂိနိဝတ္တနတ္ထဉှိ ဧဝ-ကာရဂ္ဂဟဏံ။ ဣဓာပိ ဧဝသဒ္ဒဂ္ဂဟဏဿ အတ္ထော ပယောဇနဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ-ဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စကာမဂုဏရာဂန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဒညရာဂဿ ဒေါသာဒီနဉ္စ ပဟာနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ တပ္ပဟာနဿ စ တဒညရာဂါဒိခေပဿ ဥပါယဘာဝတော။ တထာ ဝုတ္တံ ဒုဋ္ဌလောဟိတဝိမောစနဿ ပုဗ္ဗဒုဋ္ဌမံသခေပနူပါယတာ ဝိယ။ လောကုတ္တရဓမ္မမေဝါတိ အဝဓာရဏံ ပဋိက္ခေပဘာဝတော သာဝဇ္ဇဓမ္မနိဝတ္တနပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တဿ အဓိဂမူပါယာနိသံသဘူတာနံ တဒညေသံ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ နာနန္တရိယဘာဝတော။

စိန္တာမဏိကဝိဇ္ဇာသရိက္ခကတန္တိ ဣမိနာ ‘‘စိန္တာမဏီ’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမာ လောကေ ဧကာ ဝိဇ္ဇာ အတ္ထိ၊ ယာယ ပရေသံ စိတ္တံ ဝိဇာနန္တီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘တဿာ ကိရ ဝိဇ္ဇာယ သာဓကော ပုဂ္ဂလော တာဒိသေ ဒေသကာလေ မန္တံ ပရိဇပ္ပိတွာ ယဿ စိတ္တံ ဇာနိတုကာမော၊ တဿ ဒိဋ္ဌဟတ္ထာဒိဝိသေသသဉ္ဇာနနမုခေန စိတ္တာစာရံ အနုမိနန္တော ကထေတီ’’တိ ကေစိ။ အပရေ ‘‘ဝါစံ နိစ္ဆရာပေတွာ တတ္ထ အက္ခရသလ္လက္ခဏဝသေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဣဒဉ္စ ¶ ¶ ပန သဗ္ဗန္တိ ‘‘ဘဝံ ဂေါတမော အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပစ္စနုဘောတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ။

သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၇) ၂။ မဟာဝဂ္ဂေါ

၁။ တိတ္ထာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၂။ ဒုတိယဿ ပဌမေ တိတ္ထံ နာမ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတဿ အဘာဝတော။ ဧတ္ထ ဟိ သတ္တာ တရန္တိ ဥပ္ပိလဝန္တိ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘တိတ္ထ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပါရဂမနသင်္ခါတဉှိ တရဏံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ နတ္ထိ၊ တတ္ထေဝ အပရာပရံ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနဝသေန ပိလဝနမေဝ တေသံ တရဏံ နာမ။ ဥပ္ပာဒကာတိ ပူရဏကဿပါဒယော။ တိတ္ထေ ဇာတာ တိတ္ထိယာ၊ ယထာဝုတ္တံ ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတံ တိတ္ထံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ တိတ္ထိကာ၊ တိတ္ထိကာ ဧဝ တိတ္ထိယာ။ မနောရမေတိ သာဒုဖလဘရိတတာယ အဘယဒိသတာယ စ မနောရမေ။ ဣမေသုယေဝ တီသု ဌာနေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု တိတ္ထာယတနေသု။

ယော ယထာ ဇာနာတိ၊ တဿ တထာ ဝုစ္စတီတိ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပုဂ္ဂလ-သဒ္ဒေါ စ တိဿန္နမ္ပိ ပကတီနံ သာဓာရဏော၊ တသ္မာ ပုရိသဂ္ဂဟဏေန တတော ဝိသေသနံ ယထာ ‘‘အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ’’တိ။ ပဋိသံဝိဒိတံ ကရောတီတိ ကေဝလံ ဇာနနဝသေန ဝိဒိတံ ကရောတိ။ အနုဘဝတိ ဝါတိ ဝိပါကလက္ခဏပ္ပတ္တံ အနုဘဝတိ။ ပုဗ္ဗေကတဟေတူတိ အန္တောဂဓာဝဓာရဏံ ပဒန္တိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေကတကမ္မပစ္စယေနေဝါ’’တိ။ ဣမိနာတိ ‘‘သဗ္ဗံ တံ ပုဗ္ဗေကတဟေတူ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန။ ကမ္မဝေဒနန္တိ ကုသလာကုသလကမ္မသဟဇံ ဝေဒနံ။ ကိရိယဝေဒနန္တိ ‘‘နေဝ ကုသလာကုသလာ န စ ကမ္မဝိပါကာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ကိရိယစိတ္တသဟဇံ ဝေဒနံ။ န ကေဝလဉ္စ တေ ကမ္မကိရိယဝေဒနာ ဧဝ ပဋိက္ခိပန္တိ၊ အထ ခေါ သာသနေ လောကေ စ ပါကဋေ ဝါတာဗာဓာဒိရောဂေ စ ပဋိက္ခိပန္တိ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပိတ္တသမုဋ္ဌာနာတိ ပိတ္တဝိကာရာဓိကသမ္ဘူတာ ¶ ။ အနန္တရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ သန္နိပါတိကာတိ ပိတ္တာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ¶ ဝိကာရာနံ သန္နိပါတတော ဇာတာ။ ဥတုပရိဏာမဇာတိ သီတာဒိဥတုနော ဝိပရိဏာမတော ဝိသမပရိဝုတ္တိတော ဇာတာ။ ဝိသမပရိဟာရဇာတိ အသပ္ပာယာဟာရယောဂပဋိသေဝနဝသေန ကာယဿ ဝိသမံ ပရိဟရဏတော ဇာတာ။ ဩပက္ကမိကာတိ ဥပက္ကမတော နိဗ္ဗတ္တာ။ ကမ္မဝိပါကဇာတိ ကမ္မဿ ဝိပါကဘူတက္ခန္ဓတော ဇာတာ။ ဝိရောဓိပစ္စယသမုဋ္ဌာနာ ဓာတူနံ ဝိကာရာဝတ္ထာ၊ တပ္ပစ္စယာ ဝါ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အာဗာဓနဋ္ဌေန အာဗာဓော၊ သော ဧဝ ရုဇ္ဇနဋ္ဌေန ရောဂေါ။ တတ္ထ ‘‘ယော ယာပျလက္ခဏော၊ သော ရောဂေါ၊ ဣတရော အာဗာဓော’’တိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗေသဉ္စ နေသံ တံတံဓာတူနံ ဝိသမံ အာသန္နကာရဏံ၊ န တထာ ဣတရာနိ။ တတ္ထာပိ စ ပကောပါဝတ္ထာ ဓာတုယော အာသန္နကာရဏံ၊ န တထာ ပရပစ္စယာဝတ္ထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌမံယေဝ ကမ္မဝိပါကဇံ အာဗာဓံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ ‘‘သဗ္ဗံ တံ ပုဗ္ဗေကတဟေတူ’’တိ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟေန။ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိ ပုရာတနဿေဝ ကမ္မဿ ဂဟိတတ္တာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယမ္ပိ တေ ပဋိက္ခိပန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိ။ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီတိ အနုဇာနန္တိ။

အတ္တနာ ကတမူလကေနာတိ သာဟတ္ထိကကမ္မဟေတု။ အာဏတ္တိမူလကေနာတိ ပရဿ အာဏာပနဝသေန ကတကမ္မဟေတု။ ဣမာတိ တိဿော ဝေဒနာ။ သဗ္ဗေ ပဋိဗာဟန္တီတိ သဗ္ဗေ ရောဂေ ပဋိသေဓေန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ဧကေန ဣဿရေနေဝ နိမ္မိတတ္တာ တဗ္ဘာဝီဘာဝါသမ္ဘဝတော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဗ္ဗံ ပဋိဗာဟန္တီတိ ဟေတုပစ္စယပဋိသေဓနတော သဗ္ဗံ နိသေဓေန္တိ။

မာတိကံ နိက္ခိပိတွာတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝေဒါနံ အသာရဘာဝဒဿနတ္ထံ ဥဒ္ဒေသံ ကတွာ။ တန္တိ တံ မာတိကံ။ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုန္တိ ဒေါသဒဿနဝသေနေဝ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ။ လဒ္ဓိပတိဋ္ဌာပနတ္ထန္တိ အတ္တနော လဒ္ဓိယာ ပဋိဇာနာပနတ္ထံ။ လဒ္ဓိတော လဒ္ဓိံ သင်္ကမန္တီတိ မူလလဒ္ဓိတော အညလဒ္ဓိံ ဥပဂစ္ဆန္တိ ပဋိဇာနန္တိ။ ပုဗ္ဗေကတဟေတုယေဝ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ကမ္မဝေဒနမ္ပိ ဝိပါကဝေဒနံ ကတွာ ဝဒန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဟိ ဗျာမူဠှစိတ္တာ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရာဒီနိ အာလောဠေန္တိ၊ အသင်္ကရတော သညာပေတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယထာ စ အကုသလကမ္မေ၊ ဧဝံ ကုသလကမ္မေပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ပါဏာတိပါတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ယထာ ပုဗ္ဗေကတဟေတု ဧဝ ပါဏာတိပါတိနော နာမ ဟောန္တိ၊ န ဣဒါနိ သယံကတကာရဏာ၊ ဧဝံ ပါဏာတိပါတာ ဝိရမဏမ္ပိ ပုဗ္ဗေကတဟေတု ဧဝါတိ ဝိစာရိယမာနော ပုဗ္ဗေကတဝါဒေါ အကိရိယဝါဒေါ ဧဝ သမ္ပဇ္ဇတိ။

ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော ¶ န တဏှာဆန္ဒော။ ကတ္တုကမျတာတိ ကာတုမိစ္ဆာ။ ပစ္စတ္တပုရိသကာရောတိ တေန တေန ပုရိသေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ န ဟောတိ ပုဗ္ဗေကတဟေတု ဧဝ သိဇ္ဈနတော။ ဥဘယမ္ပိ တံ ဧသ န လဗ္ဘတီတိ ကတ္တဗ္ဗကရဏံ သုစရိတပူရဏံ၊ အကတ္တဗ္ဗအကရဏံ ဒုစ္စရိတဝိရတီတိ ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ ဧသ ¶ န လဘတိ။ သမဏာပိ ဟိ ပုဗ္ဗေကတကာရဏာယေဝ ဟောန္တီတိ ပုဗ္ဗေကတကာရဏာယေဝ သမဏာပိ ဟောန္တိ၊ န ဣဒါနိ သံဝရသမာဒါနာဒိနာ။ အဿမဏာပိ ပုဗ္ဗေကတကာရဏာယေဝါတိ ပုဗ္ဗေကတကာရဏာယေဝ အဿမဏာပိ ဟောန္တိ၊ န သံဝရဘေဒေန။

ယထာ ပုဗ္ဗေကတဝါဒေ ဆန္ဒဝါယာမာနံ အသမ္ဘဝတော ပစ္စတ္တပုရိသကာရာနံ အဘာဝေါ၊ ဧဝံ ဣဿရနိမ္မာနဝါဒေပိ ဣဿရေနေဝ သဗ္ဗဿ နိမ္မိတဘာဝါနုဇာနနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေကတဝါဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧသ နယော အဟေတုကဝါဒေပီတိ အာဟ ‘‘တထာ အဟေတုကဝါဒေပီ’’တိ။

ဣမေသန္တိအာဒိနာ ဣမေသံ တိတ္ထာယတနာနံ တုစ္ဆာသာရတာယ ထုသကောဋ္ဋနေန ကုဏ္ဍကမတ္တဿပိ အလာဘော ဝိယ ပရမတ္ထလေသဿပိ အဘာဝေါ၊ တထာ ခဇ္ဇောပနကောဘာသတော တေဇသော ဖုလိင်္ဂမတ္တဿပိ အဘာဝေါ ဝိယ အန္ဓဝေဏိကဿပိ မဂ္ဂဿ အပ္ပဋိလာဘော ဝိယ သဒ္ဒမတ္တံ နိဿာယ မိစ္ဆာဘာဂေန ဝိပလ္လတ္ထတာယ ဒဒ္ဒရဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၂။၄၃-၄၃) သသကသဒိသတာ စ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။ သာရဘာဝန္တိ သီလသာရာဒိသမ္ပတ္တိယာ သာရသဗ္ဘာဝံ။ နိယျာနိကဘာဝန္တိ ဧကန္တေနေဝ ဝဋ္ဋတော နိယျာနာဝဟဘာဝံ။ အနိဂ္ဂဟိတောတိ န နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘နိဂ္ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျော’’တိ။ အသံကိလိဋ္ဌောတိ သံကိလေသဝိရဟိတော။ တေနာဟ ‘‘နိက္ကိလေသော’’တိအာဒိ။ အနုပဝဇ္ဇောတိ ဓမ္မတော န ဥပဝဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပဋိကုဋ္ဌော နာမ အပ္ပဋိသေဓနံ ဝါ သိယာ အနက္ကောသနံ ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပဋိဗာဟိတော အနုပက္ကုဋ္ဌော’’တိ အာဟ။

တဿ ဓမ္မဿာတိ ‘‘အယံ ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဓဋဿ ဓမ္မဿ။ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာတိ ကထေတုကမျတာဝသေန ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ။ ယထာပဋိပါဋိယာတိ မာတိကာယ ယထာနိက္ခိတ္တပ္ပဋိပါဋိယာ။ ဓာတုယောတိ သဘာဝဓာရဏဋ္ဌေန ဓာတုယော။ တာ ပန ယသ္မာ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပနာပရိကပ္ပိတအတ္တသုဘသုခသဿတာဒိပကတိအာဒိဓုဝါဒိဇီဝါဒိကာယာဒိကာ ဝိယ ¶ န ဣစ္ဆာသဘာဝါ ဒိဋ္ဌိအာဒိရဟိတေဟိ ဝိမုစ္စမာနဥဒုမ္ဗရပုပ္ဖာဒိလောကဝေါဟာရဝတ္ထူနိ ဝိယ စ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တာ၊ အထ ခေါ သစ္စပရမတ္ထဘူတာတိ အာဟ ‘‘သဘာဝါ’’တိ၊ သစ္စသဘာဝါတိ အတ္ထော။ အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဟိ ဓာတုယော။ နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝပ္ပကာသကောတိ ဗာဟိရပရိကပ္ပိတဇီဝါဘာဝပ္ပကာသကော လောကိယမဟာဇနသံကပ္ပိတသတ္တာဘာဝပ္ပကာသကော စ။ အာကရဋ္ဌေနာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနဘာဝေန။ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနမ္ပိ ဟိ အာကရော အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ကမ္ဗောဇော အဿာနံ အာယတန’’န္တိ။ မနောပဝိစာရာတိ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ မနသော ဝိဝိဓစရဏာကာရော။ ကေဟိ ကတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရပါဒေဟီ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌာရသသု ဌာနေသူတိ ဆ သောမနဿဋ္ဌာနိယာနိ ¶ ၊ ဆ ဒေါမနဿဋ္ဌာနိယာနိ၊ ဆ ဥပေက္ခာဋ္ဌာနိယာနီတိ ဧဝံ အဋ္ဌာရသသု ဌာနေသု။

ပတိဋ္ဌာဓာတူတိ သေသဘူတတ္တယဿ စေဝ သဗ္ဗူပါဒါရူပါနဉ္စ ပတိဋ္ဌာသဘာဝါ ဓာတု။ ဣမိနာ နယေန အာဗန္ဓနဓာတူတိအာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ ကက္ခဠဘာဝသိဒ္ဓါ သဟဇာတဓမ္မာနံ အာဓာရဘာဝေါ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ ဒြဝဘာဝသိဒ္ဓံ သမ္ပိဏ္ဍနံ အာဗန္ဓနံ။ ဥဏှဘာဝသိဒ္ဓံ မုဒုတာပက္ကတာဝဟံ ပရိပါစနံ။ ထဒ္ဓဘာဝါဝဟံ ဥဒ္ဓုမာတနံ ဝိတ္ထမ္ဘနံ။ ရူပဝိဝိတ္တော ရူပပရိယန္တော အာကာသောတိ ယေသံ သော ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကာသဓာတူတိ အသမ္ဖုဋ္ဌဓာတူ’’တိ။ သဉ္ဇာနနဝိဓုရာ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိ ဝိဇာနနဓာတု။ ဝိတ္ထာရတောပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ သင်္ခေပန္တောဂဓတ္တာ ဝိတ္ထာရဿ။ သင်္ခေပတော ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အနဝသေသပရိယာဒါနာဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရတောဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဥဘယထာတိ သင်္ခေပတော ဝိတ္ထာရတော စ။

အနိပ္ဖန္နာပိ အာကာသဓာတု ဘူတာနိ ဥပါဒါယ ဂဟေတဗ္ဗတာမတ္တေန ‘‘ဥပါဒါရူပ’’န္တေဝ ဝုစ္စတိ။ ဒိဋ္ဌာနေဝါတိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာနိ ဥပါဒါရူပဘာဝသာမညတော။ တေန သဟဇာတာ ဝေဒနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော သမုဒါယေ ပဝတ္တဝေါဟာရဿ အဝယဝေပိ ဒိဿနတော ယထာ ‘‘ဝတ္ထေကဒေသေ ဒဍ္ဎေ ဝတ္ထံ ဒဍ္ဎ’’န္တိ။ ‘‘ဖဿော စ စေတနာ စ သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ မဟာဘူမကတ္တာ တေသံ တပ္ပဓာနတ္တာ စ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ။ အရူပက္ခန္ဓာ နာမံ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော နာမာဓီနဂ္ဂဟဏတော စ။ ရူပက္ခန္ဓော ရူပံ ပရိဗျတ္တံ ရုပ္ပနဋ္ဌေန။ ပစ္စယန္တိ နိဿယဘူတံ ပစ္စယံ။ ဝိဘာဂေန ဒွါစတ္တာလီသ။ ဧကာသီတိ ¶ စိတ္တာနိ ‘‘သမ္မသနစာရောယ’’န္တိ ကတွာ။ အနုက္ကမေန ပဋိပဇ္ဇမာနောတိ ဧဝံ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယံ ဌိတော ဥပရိမေန တိဿန္နံ ဝိသုဒ္ဓီနံ သမ္ပာဒနဝသေန ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေန္တော။

ဖဿာယတနန္တိ ဖဿဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ သုဝဏ္ဏာဒီနန္တိ သုဝဏ္ဏမဏိဝဇိရာဒီနံ။ အာကိဏ္ဏံ ဝိယ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ အာကရော။ ယထာ စက္ခု ဝိပါကဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ န တထာ ဣတရေသန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ စက္ခုဝိညာဏာနီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော သေသဝါရေသုပိ။ ဒွတ္တိံသာယ ဝိပါကဖဿေသု ဒွိပဉ္စဝိညာဏသဟဂတဖဿေ ဌပေတွာ သေသာ ဒွါဝီသတိ ဝိပါကဖဿာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ တေန သမာနယောဂက္ခမတ္တာ။ ‘‘သင်္ခေပတော တာဝါ’’တိ သင်္ခေပကထံ အာရဘိတွာပိ ဝိတ္ထာရကထာပေတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျာဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

သောမနဿဿ ¶ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ သောမနဿဋ္ဌာနိယံ။ တေနာဟ ‘‘သောမနဿဿ ကာရဏဘူတ’’န္တိ။ ဥပဝိစရတီတိ ဥပေစ္စ ပဝတ္တတိ။ သဘာဝတော သင်္ကပ္ပတော စ သောမနဿာဒိဥပ္ပတ္တိဟေတုကာ သောမနဿဋ္ဌာနိယာဒိတာတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌံ ဝါ ဟောတူ’’တိအာဒိ။ စတုတ္ထံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ တဒဝိနာဘာဝတော။

အရိယသစ္စာနီတိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အရိယဘာဝကရာနီ’’တိအာဒိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၃၁) ပကာသိတံ၊ တသ္မာ န ဣဓ ပကာသေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သုခါဝဗောဓနတ္ထန္တိ ဒေသိယမာနာယ ဝဋ္ဋကထာယ သုခေန အဝဗောဓနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဒွါဒသပဒန္တိ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ ပဒေဟိ ဒွါဒသပဒံ။ ပစ္စယဝဋ္ဋန္တိ ပစ္စယပ္ပဗန္ဓံ။ ကထေတုကာမော ဟောတိ ပစ္စယာကာရမုခေန သစ္စာနိ ဒဿေတုကာမတာယ။ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိဝဋ္ဋန္တိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမုခေန ဝိပါကဝဋ္ဋံ ဒဿေတိ ‘‘ဂဗ္ဘဿာဝက္ကန္တိ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ။ တသ္မာ ပနေတ္ထ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိဝသေနေဝ ဝဋ္ဋံ ဒဿိတန္တိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိဝဋ္ဋသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိဝဋ္ဋသ္မိန္တိ မာတုကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ပဝတ္တဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ။ ဒဿိတေတိ ဒေသနာဝသေန ဒဿိတေ။ ပုရိမာ ဒွေ ယောနိယော ဣတရာဟိ ဩဠာရိကတာယ ¶ ပရိဗျတ္တတရာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိ…ပေ… အဝဗောဓေတုမ္ပီ’’တိ။

ပစ္စယမတ္တန္တိ ဆန္နံ ဓာတူနံ သာဓာရဏံ ပစ္စယဘာဝမတ္တံ၊ န တေဟိ ဘာဂသော နိပ္ဖာဒိယမာနံ ပစ္စယဝိသေသံ ‘‘ကုတော ပနေတံ ဆန္နံ ဓာတူန’’န္တိ အဝိဘာဂေန ဝုတ္တတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ န မာတု န ပိတု တာသံ ဓာတူနံ ဣမဿ သတ္တဿ ဗာဟိရဘာဝတော။ ဂဗ္ဘဿာတိ ဧတ္ထ ဂဗ္ဘတိ အတ္တဘာဝဘာဝေန ဝတ္တတီတိ ဂဗ္ဘော၊ ကလလာဒိအဝတ္ထော ဓမ္မပ္ပဗန္ဓော။ တန္နိဿိတတ္တာ ပန သတ္တသန္တာနော ဂဗ္ဘောတိ ဝုတ္တော ယထာ မဉ္စနိဿိတာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တန္နိဿယဘာဝတော မာတုကုစ္ဆိ ဂဗ္ဘောတိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဂဗ္ဘေ ဝသတိ မာဏဝေါ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၆၃)။ ဂဗ္ဘော ဝိယာတိ ဝါ ဂဗ္ဘော။ ယထာ ဟိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ သတ္တာနံ ဩဝရကော ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ သတ္တာနံ ယာဝ အဘိဇာတိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ပဌမံ ဝုတ္တအတ္ထေနေဝ ဂဗ္ဘောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဂဗ္ဘော စ နာမာ’’တိအာဒိ။

နိရတိအတ္ထေန နိရယော စ သော ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန ဂဗ္ဘော စာတိ နိရယဂဗ္ဘော။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဒေဝမနုဇာဒယော ဝိယ ဥဒ္ဓံ ဒီဃာ အဟုတွာ တိရိယံ အဉ္စိတာ ဒီဃာတိ တိရစ္ဆာနာ။ တေ ဧဝ ခန္ဓကောဋ္ဌာသဘာဝေန ယောနိ စ သော ဝုတ္တနယေန ဂဗ္ဘော စာတိ ¶ တိရစ္ဆာနယောနိဂဗ္ဘော။ ပကဋ္ဌတော သုခတော အပေတံ အပဂမော ပေတဘာဝေါ၊ တံ ပတ္တာနံ ဝိသယောတိ ပေတ္တိဝိသယော၊ ပေတယောနိ။ မနဿ ဥဿန္နတာယ သူရဘာဝါဒိဂုဏေဟိ ဥပစိတမာနသတာယ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏစိတ္တတာယ မနုဿာ။ ဒိဗ္ဗန္တိ ကာမဂုဏာဒီဟိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ။ ဂဗ္ဘသဒ္ဒေါ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ နာနပ္ပကာရောတိ ယထာဝုတ္တေန တဒနန္တရဘေဒေန စ နာနပ္ပကာရကော။ မနုဿဂဗ္ဘော အဓိပ္ပေတော သုပါကဋတာယ ပစ္စက္ခဘာဝတော။ ဩက္ကန္တိ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမိတွာ ဝိယ ဥပ္ပတိတွာတိ ကတွာ။ နိဗ္ဗတ္တနံ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပါတုဘာဝေါ ဥပ္ပတ္တိပ္ပကာသကော စ။

သန္နိပါတော နာမ အဝေကလ္လဇာတိဟီနဝေကလ္လေတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ မာတာပိတရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ။ သန္နိပတိတာတိ ¶ သမောဓာနဘာဝတော သန္နိပတိတာ သမာဂတာ သံသိလိဋ္ဌာ။ ဥတုနီတိ ဥတုမတီ သဉ္ဇာတပုပ္ဖာ။ ဣဒဉ္စ ဥတုသမယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န လောကသမညာကရဇဿ လဂ္ဂနဒိဝသမတ္တံ။ မာတုဂါမဿ ဟိ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘာသဟသညိတေ ဩကာသေ ဒါရကော နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တတ္ထ မဟတီ လောဟိတပီဠကာ သဏ္ဌဟိတွာ အဂ္ဂဟိတပုဗ္ဗာ ဧဝ ဘိဇ္ဇိတွာ ပဂ္ဃရတိ၊ ဝတ္ထု သုဒ္ဓံ ဟောတိ ပဂ္ဃရိတလောဟိတတ္တာ အနာမယတ္တာ စ။ ဝိသုဒ္ဓေ ဝတ္ထုမှိ မာတာပိတူသု ဧကဝါရံ သန္နိပတိတေသု ယာဝ သတ္တ ဒိဝသာနိ ခေတ္တမေဝ ဟောတိ။ သုဒ္ဓံ ဝတ္ထု နဟာနတော ပရမ္ပိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ ဂဗ္ဘသဏ္ဌဟနတာယ ခေတ္တမေဝ ဟောတိ ပရိတ္တဿ လောဟိတလေသဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ တသ္မိံ သမယေ ဟတ္ထဂ္ဂါဟဝေဏိဂ္ဂါဟာဒိနာ အင်္ဂပရာမသနေနပိ ဒါရကော နိဗ္ဗတ္တတိယေဝ။ ဣတ္ထိသန္တာနေပိ ဟိ သတ္တပိ ဓာတူ လဗ္ဘန္တေဝ။ တထာ ဟိ ပါရိကာယ နာဘိပရာမသနေန သာမဿ ဗောဓိသတ္တဿ၊ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ နာဘိပရာမသနေန (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၅။မာတင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅) မဏ္ဍဗျဿ နိဗ္ဗတ္တိ အဟောသိ။ ဂန္ဓနတော ဥပ္ပန္နဂတိယာ နိမိတ္တူပဋ္ဌာနေန သူစနတော ဒီပနတော ဂန္ဓောတိ လဒ္ဓနာမေန ဘဝဂါမိကမ္မုနာ အဗ္ဗတိ ပဝတ္တတီတိ ဂန္ဓဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကသတ္တော။ ပစ္စုပဋ္ဌိတော ဟောတီတိ န မာတာပိတူနံ သန္နိပါတံ ဩလောကယမာနော သမီပေ ဌိတော ပစ္စုပဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ၊ ကမ္မယန္တယန္တိတော ပန ဧကော သတ္တော တသ္မိံ ဩကာသေ နိဗ္ဗတ္တနကော ဟောတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ တဒါ ဟိ တတြူပဂသတ္တော တတြူပပတ္တိအာဝဟန္တကမ္မသင်္ခါတေန ပေလ္လကယန္တေန တထတ္ထာယ ပေလ္လိတော ဥပနီတော ဝိယ ဟောတိ။

ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ ဧတ္ထ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘တယော အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဝိညာဏံ ပစ္စယဘာဝေန အဂ္ဂဟေတွာ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိယာ ဧဝ ပစ္စယဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဝိညာဏက္ခန္ဓမ္ပိ ပက္ခိပိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန မနုဿဂဗ္ဘဿ ဩက္ကန္တိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။

တဏှာယ ¶ သမုဒယသစ္စဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဌပေတွာ တဏှ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ ပဘာဝိကာတိ တဿေဝ ယထာဝုတ္တဿ ဒုက္ခသစ္စဿ ဥပ္ပာဒိကာ။ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ¶ ဧတ္ထ ဒုက္ခဂ္ဂဟဏေန တဏှာပိ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ…ပေ… ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ။ အဝိသေသေန ဟိ တေဘူမကဝဋ္ဋံ ဣဓ ဒုက္ခန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ အထ ဝါ ဒုက္ခဿ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓော တဗ္ဘာဝိကာယ တဏှာယ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓေန ဝိနာ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ…ပေ… ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ။ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓောတိ စ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ ဒဿေတိ။

‘‘တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဥဘယတ္ထ ပါဠိယာ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ အာဟ။ တတ္ထာတိ ဝိသဒ္ဓိမဂ္ဂေ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ။ အဝိဇ္ဇာယ တွေဝါတိ အဝိဇ္ဇာယ တု ဧဝ။ အသေသဝိရာဂနိရောဓာတိ ဧတ္ထ အစ္စန္တမေဝ သင်္ခါရေ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ၊ မဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ ဝိရာဂသင်္ခါတေန မဂ္ဂေန အသေသနိရောဓာ အသေသေတွာ နိရောဓာ သမုစ္ဆိန္ဒနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သကလဿာတိ အနဝသေသဿ။ ကေဝလဿာတိ ဝါ သုဒ္ဓဿ၊ ပရပရိကပ္ပိတသတ္တဇီဝါဒိဝိရဟိတဿာတိ အတ္ထော။ ခီဏာကာရောပိ ဝုစ္စတိ ‘‘နိရုဇ္ဈနံ နိရောဓော’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန။ အရဟတ္တမ္ပိ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ နိရောဓန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ နိရောဓဿ နိမိတ္တဘာဝတော အဝိဇ္ဇာဒယော နိရုဇ္ဈန္တိ ဧတ္ထာတိ နိရောဓောတိ ကတွာ။ ခီဏာကာရဒဿနဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓေန နိရုဇ္ဈနာကာရဒဿနဝသေန။ နိဗ္ဗာနမေဝ သန္ဓာယ၊ န ပန အရဟတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သဘာဝဓမ္မာနံ နိဂ္ဂဟော နာမ ယထာဝုတ္တဓမ္မပရိစ္ဆေဒတော ဦနာဓိကဘာဝပ္ပကာသနေန အတ္တသဘာဝဝိဘာဝနေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဂ္ဂဏှန္တော ဟီ’’တိအာဒိ။

တိတ္ထာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၃။ ဒုတိယေ ပရိတ္တာတုံ သမတ္ထဘာဝေနာတိ ဥပ္ပန္နဘယတော ရက္ခိတုံ သမတ္ထဘာဝေန။ နတ္ထိ ဧတ္ထ မာတာပုတ္တံ အညမညံ တာယိတုံ သမတ္ထန္တိ အမာတာပုတ္တာနိ၊ တာနိယေဝ အမာတာပုတ္တိကာနိ။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ယန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ။ မာတာပိ ပုတ္တံ ပဿိတုံ န လဘတိ၊ ပရိတ္တာတုံ န သမတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ပုတ္တောပိ မာတရန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စိတ္တုတြာသောယေဝ ဘယံ စိတ္တုတြာသဘယံ။ ဣမိနာ ဩတ္တပ္ပဘယာဒိံ နိဝတ္တေတိ။ အဋဝိဂ္ဂဟဏေန အဋဝိဝါသိနော ¶ ဝုတ္တာ ‘‘သဗ္ဗော ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ ‘‘အဋဝီတိ စေတ္ထ အဋဝိဝါသိနော စောရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဧတေတိ အဋဝိဝါသိနော စောရာ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘အဋဝိသင်္ကောပေါ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဌာနဂမနာဒိဣရိယာပထစက္ကသမင်္ဂိနော ဣရိယာပထစက္ကသမာရုဠှာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣရိယာပထစက္ကမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဣရိယာပထောယေဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဣရိယာပထစက္ကံ။

ပရိယာယန္တီတိ ပရိတော တေန တေန ဒိသာဘာဂေန ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတော စိတော စ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ မာတုပေမေန ဂန္တုံ အဝိသဟိတွာ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တံ။ အတ္တသိနေဟဿ ဗလဝဘာဝတော မာတရမ္ပိ အနပေက္ခိတွာ ‘‘အတ္တာနံယေဝ ရက္ခိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တံ။ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိလီနန္တိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ခေမေ ပဒေသေ နိသိန္နံ။ ကုလ္လေ ဝါတိအာဒီသု ကူလံ ပရတီရံ ဝဟတိ ပါပေတီဟိ ကုလ္လော၊ တရဏတ္ထာယ ဝေဠုနဠာဒီဟိ ကလာပံ ကတွာ ဗဒ္ဓါ။ ပတ္ထရိတွာ ဗဒ္ဓါ ပန ဥဠုမ္ပော၊ စာဋိအာဒိ မတ္တိကာဘာဇနံ။ ဝုယှမာနန္တိ ဥဒကောဃေန အဓောသောတံ နီယမာနံ။

ယထာဝုတ္တာနိ တီဏိ ဘယာနိ သမာတာပုတ္တိကာနိယေဝ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ ဝသေန အမာတာပုတ္တိကာနိ ဒဿိတာနီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပရိယာယတော အမာတာပုတ္တိကာနိ ဘယာနိ ဒဿေတွာ’’တိ။

ဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဝေနာဂပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၄။ တတိယေ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေတိ ယတ္ထ နာမဂ္ဂဟဏေန ကောသလသဒ္ဒဿ ရုဠှီသဒ္ဒတံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ကောသလာ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှီသဒ္ဒေန ‘‘ကောသလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ သလိင်္ဂဝစနာနိ (ပါဏိနိ ၁။၂။၅၁) ဣစ္ဆန္တိ။ အယမေတ္ထ ရုဠှီ ယထာ အညတ္ထာပိ ‘‘ကုရူသု ဝိဟရတိ၊ အင်္ဂေသု ဝိဟရတီ’’တိ စ။ တဗ္ဗိသေသနေ ပန ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒေ ဧကဝစနမေဝ ¶ ယထာ ‘‘ကောသလေသု ဇနပဒေ’’တိ။ စာရိကန္တိ စရဏံ။ စရဏံ ဝါ စာရော၊ သော ဧဝ စာရိကာ။ တယိဒံ မဂ္ဂဂမနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ န စုဏ္ဏိကဂမနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနံ ဂစ္ဆန္တော’’တိ။ တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘စာရိကာ စ နာမေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒူရေပီတိ ဒူရေပိ နာတိဒူရေပိ။ သဟသာ ဂမနန္တိ သီဃဂမနံ။ မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဠဝကာဒီနံ အတ္ထာယ ဂမနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘဂဝါ ဟိ မဟာကဿပတ္ထေရံ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆန္တော မုဟုတ္တေန တိဂါဝုတမဂ္ဂမဂမာသိ။ အာဠဝကဿတ္ထာယ ¶ တိံသယောဇနံ၊ တထာ အင်္ဂုလိမာလဿ၊ ပုက္ကုသာတိဿ ပန ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနံ၊ မဟာကပ္ပိနဿ ဝီသယောဇနသတံ၊ ဓနိယဿတ္ထာယ သတ္တ ယောဇနသတာနိ၊ ဓမ္မသေနာပတိနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ဝနဝါသိဿ တိဿသာမဏေရဿ တိဂါဝုတာဓိကံ ဝီသယောဇနသတံ အဂမာသိ။ ဣမံ သန္ဓာယာတိ ဣမံ အတုရိတစာရိကံ သန္ဓာယ။

ဥပလဘိံသူတိ ဧတ္ထ သဝနဝသေန ဥပလဘိံသူတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သောတဒွါရ…ပေ… ဇာနိံသူ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အဝဓာရဏဖလတ္တာ အန္တောဂဓာဝဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏမတ္တေ ဝါ နိပါတော’’တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေနာတိ ပန ဣမိနာ ဣဋ္ဌတ္ထတောဝဓာရဏတ္ထံ ခေါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဿေတိ။ အဿောသီတိ ပဒံ ခေါ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ၊ တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သံသိလိဋ္ဌာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေတိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝါ’’တိ။ မတ္တသဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတာ ဒဿိတာ ဟောတိ၊ ဧဝသဒ္ဒေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတာ။

သမိတပါပတ္တာတိ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကဝီတရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမနတော ဘဂဝတော ပါပသမနံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ တေနဿ ယထာဘူတဂုဏာဓိဂတမေတံ နာမံ ယဒိဒံ သမဏောတိ ဒီပေတိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ဣဓ အနုဿဝတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ခလူတိ အနုဿဝတ္ထေ နိပါတော’’တိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလာပဝစနမတ္တံ။ ပိယသမုဒါဟာရာ ဟေတေ ‘‘ဘော’’တိ ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ ဝါ။ ဂေါတ္တဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ ဂေါတမောတိ ဟိ ပဝတ္တမာနံ ဝစနံ ဗုဒ္ဓိဉ္စ တာယတိ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ ဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ¶ ဝိနာ န ဝတ္တတိ၊ တထာ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန၊ တသ္မာ သော ဂေါတ္တသင်္ခါတော အတ္ထော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ ကော ပန သောတိ? အညကုလပရမ္ပရာသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ သမဏောတိ ဣမိနာ ပရိက္ခကဇနေဟိ ဘဂဝတော ဗဟုမတဘာဝေါ ဒဿိတော သမိတပါပတာကိတ္တနတော။ ဂေါတမောတိ ဣမိနာ လောကိယဇနေဟိ ဥစ္စာကုလသမ္ဘူတတာ ဒီပိတာ တေန ဥဒိတောဒိတဝိပုလခတ္တိယကုလဝိဘာဝနတော။ သဗ္ဗခတ္တိယာနဉှိ အာဒိဘူတမဟာသမ္မတမဟာရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နံ ဥဠာရတမံ သကျရာဇကုလံ။

ကေနစိ ပါရိဇုညေနာတိ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိပိ ပါရိဇုညေန ပရိဟာနိယာ အနဘိဘူတော အနဇ္ဈောတ္ထဋော။ တထာ ဟိ တဿ ကုလဿ န ကိဉ္စိ ပါရိဇုညံ လောကနာထဿ အဘိဇာတိယံ၊ အထ ခေါ ဝဍ္ဎိယေဝ။ အဘိနိက္ခမနေ စ တတောပိ သမိဒ္ဓတမဘာဝေါ လောကေ ¶ ပါကဋော ပညာတောတိ။ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဂဝတော သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနံ ဝုတ္တံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ မဟန္တဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝသိဒ္ဓိတော။

ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေတိ ဣတ္ထံ ဧဝံပကာရော ဘူတော ဇာတောတိ ဧဝံ ကထနတ္ထေ။ ဥပယောဂဝစနန္တိ ‘‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဇောတကော၊ တေန ယောဂတော ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဝန္တ’’န္တိ ဣဒံ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတောတိ ကလျာဏေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တော၊ တန္နိဿိတော တဗ္ဗိသယတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ သေဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကိတ္တေတဗ္ဗတော ကိတ္တိ၊ သာ ဧဝ သဒ္ဒနီယတော သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ကိတ္တိယေဝါ’’တိ။ အဘိတ္ထဝနဝသေန ပဝတ္တော သဒ္ဒေါ ထုတိဃောသော။ သဒေဝကံ လောကံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဥဂ္ဂတောတိ အနညသာဓာရဏေ ဂုဏေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ သဒေဝကံ လောကံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂတော။

သော ဘဂဝါတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ ¶ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ သဒေဝကေ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပတ္ထဋကိတ္တိသဒ္ဒေါ၊ သော ဘဂဝါ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တေနာဟ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၈၄)။ ပရတော ပန ဘဂဝါတိ ဂုဏကိတ္တနံ။ ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနိကေန ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီသု နဝသု ဌာနေသု ပစ္စေကံ ဣတိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အနုဿရိယန္တိ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏသံကိတ္တနေနပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိပိ အရဟံ ဣတိပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣတိပေတံ ဘူတံ ဣတိပေတံ တစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆) ဝိယ ဣဓ ဣတိသဒ္ဒေါ အာသန္နပစ္စက္ခကရဏတ္ထော၊ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန စ တေသံ ဂုဏာနံ ဗဟုဘာဝေါ ဒီပိတော၊ တာနိ စ သံကိတ္တေန္တေန ဝိညုနာ စိတ္တဿ သမ္မုခီဘူတာနေဝ ကတွာ သံကိတ္တေတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ နိရူပေတွာ ကိတ္တေန္တော ယော ကိတ္တေတိ၊ တဿ ဘဂဝတိ အတိဝိယ အဘိပ္ပသာဒေါ ဟောတိ။

အာရကတ္တာတိ သုဝိဒူရတ္တာ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ။ အရာနန္တိ သံသာရစက္ကဿ အရာနံ။ ဟတတ္တာတိ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ ပစ္စယာဒီနန္တိ စီဝရာဒိပစ္စယာနဉ္စေဝ ပူဇာဝိသေသာနဉ္စ။ တတောတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၅-၁၂၇)။ ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော၊ ဧဝံ တံသံဝဏ္ဏနာတောပိ နေသံ ဝိတ္ထာရော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဣမံ ¶ လောကန္တိ နယိဒံ မဟာဇနဿ သမ္မုခမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အနဝသေသံ ပရိယာဒါယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတီ’’တိ။ ပဇာတတ္တာတိ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသနယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေန ဂဟိတတ္တာ။ သဒေဝကန္တိ စ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိနယေန။ တတ္ထ ဟိ သော ဇာတော တန္နိဝါသီ စ။ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စတ္ထိကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ သမိတဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သမဏဗြာဟ္မဏဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောကသဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ ¶ တေသံ၊ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။

အရူပိနော သတ္တာ အတ္တနော အာနေဉ္ဇဝိဟာရေန ဝိဟရန္တာ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါတိ ဣမံ နိဗ္ဗစနံ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၁၇)။ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော တဿ သဝိသေသံ မာရဿ ဝသေ ဝတ္တနတော။ သဗြဟ္မကဂ္ဂဟဏေန ရူပီဗြဟ္မလောကော ဂဟိတော အရူပီဗြဟ္မလောကဿ ဂဟိတတ္တာ။ စတုပရိသဝသေနာတိ ခတ္တိယာဒိစတုပရိသဝသေန။ ဣတရာ ပန စတဿော ပရိသာ သမာရကာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဧဝါတိ။ အဝသေသသတ္တလောကော နာဂဂရုဠာဒိဘေဒေါ။ တီဟာကာရေဟီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မသဟိတတာသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ပကာရေဟိ။ တီသု ပဒေသူတိ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီသု တီသု ပဒေသု။ တေန တေနာကာရေနာတိ သဒေဝကတ္တာဒိနာ တေန တေန ပကာရေန။ တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နန္တိ ပေါရာဏာ အာဟူတိ ယောဇနာ။

အဘိညာတိ ယကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော၊ အဘိဇာနိတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဘိညာယ အဓိကေန ဉာဏေန ဉတွာ’’တိ။ အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါတိ အနုမာနအတ္ထာပတ္တိအာဒိပ္ပဋိက္ခေပေါ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဟိ သဗ္ဗပစ္စက္ခာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။

အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခန္တိ ဖလသမာပတ္တိသုခံ။ တေန ဝိမိဿာပိ ကဒါစိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ ‘‘ဟိတွာပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဝါ ဒေတိ၊ ယထာသုတံ ဝါ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ ခဏံ ပုဗ္ဗဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ယထာပရိစ္ဆေဒဉ္စ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ¶ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တောတိ ဥဂ္ဃဋိတညုဿ ဝသေန အပ္ပံ ဝါ၊ ဝိပဉ္စိတညုဿ နေယျဿ ဝါ ဝသေန ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော။ ဓမ္မဿ ကလျာဏတာ စ နိယျာနိကတာ စ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အနဝဇ္ဇမေဝ ကတွာ’’တိ။

ဒေသကာယတ္တေန ¶ အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာတိ သာ ပရိယတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယ တာဝ စာတုပ္ပဒိကဂါထာယပီ’’တိအာဒိ။ နိဒါနနိဂမာနိပိ သတ္ထု ဒေသနာယ အနုဝိဓာနတော တဒန္တောဂဓာနိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘နိဒါနံ အာဒိ၊ ဣဒမဝေါစာတိ ပရိယောသာန’’န္တိ။

သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝိနယနံ သာသနန္တိ တံ ပဋိပတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓိဝိပဿနာ’’တိအာဒိ။ ကုသလာနန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သီလသမထဝိပဿနာနံ သီလဒိဋ္ဌီနဉ္စ အာဒိဘာဝေါ တံမူလိကတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ။ အရိယမဂ္ဂဿ အန္တဒွယဝိဂမေန မဇ္ဈိမာပဋိပဒါဘာဝေါ ဝိယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အာရဗ္ဘ နိဗ္ဗတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈတာပိ မဇ္ဈဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… မဇ္ဈိမံ နာမာ’’တိ။ ဖလံ ပရိယောသာနံ နာမ သဥပါဒိသေသတာဝသေန။ နိဗ္ဗာနံ ပရိယောသာနံ နာမ အနုပါဒိသေသတာဝသေန။ ဣဒါနိ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ သာသနဿ ပရိယောသာနတံ အာဂမေန ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာတိဟ တွ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိအာဒိဝစနတော ဓမ္မဒေသနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဣဓ…ပေ… အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ကထာဝဓိသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဂါထာဝသေန သုတ္တဝသေန စ ဝဝတ္ထိတော ပရိယတ္တိဓမ္မော၊ သော ဣဓ ဒေသနာတိ ဝုတ္တော၊ တဿ ပန အတ္ထော ဝိသေသတော သီလာဒိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ သီလံ ဒဿေတွာတိ သီလဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရံ သီလံ ဂဟိတံ၊ တထာ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရော မဂ္ဂေါတိ တဒုဘယဝသေန အနဝသေသတော ပရိယတ္တိအတ္ထံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ။ တေနာတိ သီလာဒိဒဿနေန။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော။ ကထိကသဏ္ဌိတီတိ ကထိကဿ သဏ္ဌာနံ ကထနဝသေန သမဝဋ္ဌာနံ။

န သော သာတ္ထံ ဒေသေတိ နိယျာနတ္ထဝိရဟတော တဿာ ဒေသနာယ။ ဧကဗျဉ္ဇနာဒိယုတ္တာ ဝါတိ သိထိလာဒိဘေဒေသု ဗျဉ္ဇနေသု ဧကပ္ပကာရေနေဝ ဒွိပ္ပကာရေနေဝ ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ယုတ္တာ ဒမိဠဘာသာ ဝိယ။ ဝိဝဋကရဏတာယ ဩဋ္ဌေ အဖုသာပေတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗတော သဗ္ဗနိရောဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ကိရာတဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗဿေဝ ဝိဿဇ္ဇနီယယုတ္တတာယ သဗ္ဗဝိဿဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ¶ ဝါ ယဝနဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗဿေဝ သာနုသာရတာယ ¶ သဗ္ဗနိဂ္ဂဟိတဗျဉ္ဇနာ ဝါ ပါရသိကာဒိမိလက္ခဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗာပေသာ ဗျဉ္ဇနေကဒေသဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ အပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနာတိ ကတွာ ‘‘အဗျဉ္ဇနာ’’တိ ဝုတ္တာ။

ဌာနကရဏာနိ သိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အက္ခရံ ပဉ္စသု ဝဂ္ဂေသု ပဌမတတိယန္တိ ဧဝမာဒိ သိထိလံ။ တာနိ အသိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အက္ခရံ ဝဂ္ဂေသု ဒုတိယစတုတ္ထန္တိ ဧဝမာဒိ ဓနိတံ။ ဒွိမတ္တကာလံ ဒီဃံ။ ဧကမတ္တကာလံ ရဿံ။ တဒေဝ လဟုကံ လဟုကမေဝ။ သံယောဂပရံ ဒီဃဉ္စ ဂရုကံ။ ဌာနကရဏာနိ နိဂ္ဂဟေတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ နိဂ္ဂဟိတံ။ ပရေန သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ သမ္ဗန္ဓံ။ တထာ န သမ္ဗန္ဓံ ဝဝတ္ထိတံ။ ဌာနကရဏာနိ ဝိဿဋ္ဌာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ ဝိမုတ္တံ။ ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါတိ ဧဝံ သိထိလာဒိဝသေန ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ အက္ခရုပ္ပာဒကစိတ္တဿ ဒသပ္ပကာရေန ပဘေဒေါ။ သဗ္ဗာနိ ဟိ အက္ခရာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနာနိ စ။

အမက္ခေတွာတိ အမိလေစ္ဆေတွာ၊ အဝိနာသေတွာ၊ အဟာပေတွာတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ယမတ္ထံ ဉာပေတုံ ဧကဂါထံ ဧကဝါကျမ္ပိ ဒေသေတိ၊ တမတ္ထံ တာယ ဒေသနာယ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယ ဧဝ ဒေသေတီတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနမေဝ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ။ ဣဓ ကေဝလသဒ္ဒေါ အနဝသေသဝါစကော၊ န အဝေါမိဿတာဒိဝါစကောတိ အာဟ ‘‘သကလာဓိဝစန’’န္တိ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏံ။ တံ ပန ကိဉ္စိ ဦနံ ဝါ အဓိကံ ဝါ န ဟောတီတိ ‘‘အနူနာဓိကဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒတ္ထံ ဒေသိတံ၊ တဿ သာဓကတ္တာ အနူနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တဗ္ဗိဓုရဿ ပန အသာဓကတ္တာ အနဓိကတာ။ သကလန္တိ သဗ္ဗဘာဂဝန္တံ။ ပရိပုဏ္ဏမေဝါတိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဒေသနာပိ အပရိပုဏ္ဏာ နတ္ထီ’’တိ။ အပရိသုဒ္ဓါ ဒေသနာ နာမ ဟောတိ တဏှာသံကိလေသတ္တာ။ လောကာမိသံ စီဝရာဒယော ပစ္စယာ၊ တတ္ထ အဂဓိတစိတ္တတာယ လောကာမိသနိရပေက္ခော။ ဟိတဖရဏေနာတိ ဟိတူပသံဟရဏေန။ မေတ္တာဘာဝနာယ မုဒုဟဒယောတိ မေတ္တာဘာဝနာယ ကရုဏာယ ဝါ မုဒုဟဒယော။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သကလသံကိလေသတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ ဥဒ္ဓရဏာကာရာဝဋ္ဌိတေန စိတ္တေန၊ ကရုဏာဓိပ္ပာယေနာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ¶ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သကလံ သာသနံ ဣဓ ဗြဟ္မစရိယန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏာနိ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ပကာသေတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ အာဟ။

သုန္ဒရန္တိ ဘဒ္ဒကံ။ ဘဒ္ဒကတာ စ ပဿန္တဿ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟ’’န္တိ။ တတ္ထ အတ္ထာဝဟန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထသံဟိတဟိတာဝဟံ။ သုခါဝဟန္တိ ယထာဝုတ္တတိဝိဓသုခါဝဟံ။ တထာနုရူပါနန္တိ တာဒိသာနံ။ ယာဒိသေဟိ ပန ဂုဏေဟိ ဘဂဝါ ¶ သမန္နာဂတော၊ တေဟိ စတုပ္ပမာဏိကဿ လောကဿ သဗ္ဗထာပိ အစ္စန္တပ္ပသာဒနီယော တေသံ ယထာဘူတသဘာဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာရူပေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာဘူတ…ပေ… အရဟတန္တိ ဣမိနာ ဓမ္မပ္ပမာဏလူခပ္ပမာဏာနံ သတ္တာနံ ဘဂဝတော ပသာဒါဝဟတာ ဒဿိတာ၊ ဣတရေန ဣတရေသံ။ ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကောသိယဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။ ဥဘတောပက္ခိကာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဥဘယပက္ခိကာ။ ကေရာဋိကာတိ သဌာ။

အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ယာဝဉ္စိဒန္တိ နိပါတသမုဒါယော အဓိမတ္တပ္ပမာဏပရိစ္ဆေဒံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘အဓိမတ္တပ္ပမာဏပရိစ္ဆေဒဝစနမေတ’’န္တိ။ အဓိမတ္တဝိပ္ပသန္နာနီတိ အဓိကပ္ပမာဏေန ဝိပ္ပသန္နာနိ။ ဝိပ္ပသန္နာနီတိ စ ပကတိအာကာရံ အတိက္ကမိတွာ ဝိပ္ပသန္နာနီတိ အတ္ထော။ နနု စ စက္ခာဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ မနောဝိညေယျတ္တာ ကထံ တေန တေသံ ဝိပ္ပသန္နတာ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ ဗြာဟ္မဏဿ။ တေသန္တိ စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ။ ဧဝမ္ပိ မနိန္ဒြိယေန ပတိဋ္ဌိတောကာသဿ အဒိဋ္ဌတ္တာ ကထံ မနိန္ဒြိယဿ ဝိပ္ပသန္နတာ တေန ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ နယဂ္ဂါဟပညာ ဟေသာ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ။ မနေ ဝိပ္ပသန္နေယေဝ ဟောတိ ပသန္နစိတ္တသမုဋ္ဌိတရူပသမ္ပဒါဟိ ဧဝ စက္ခာဒီနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသဿ ပသန္နတာသမ္ဘဝတော။

ဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏံ ရတ္တဝဏ္ဏမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုရတ္တဝဏ္ဏဿာ’’တိ။ ဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏဿ ဃဋိကာတိ ဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏပိဏ္ဍံ။ ဣမိနာ နေက္ခန္တိ နေက္ခပ္ပမာဏဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏေန ကတံ အကတဘဏ္ဍံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ နေက္ခန္တိ ဝါ အတိရေကပဉ္စသုဝဏ္ဏေန ကတပိလန္ဓနံ ကတဘဏ္ဍံ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ဃဋ္ဋနမဇ္ဇနက္ခမံ ဟောတီတိ။ သုဝဏ္ဏန္တိ စ ပဉ္စဓရဏဿ ¶ သမညာ၊ တသ္မာ ပဉ္စဝီသတိဓရဏဟိရညဝိစိတံ အာဘရဏံ ဣဓ နေက္ခန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဇမ္ဗောနဒန္တိ မဟာဇမ္ဗုသာခါယ ပဝတ္တနဒိယံ နိဗ္ဗတ္တံ။ တံ ကိရ ရတနံ ရတ္တံ။ သုဝဏ္ဏာကာရေ မဟာဇမ္ဗုဖလရသေ ဝါ ပထဝိယံ ပဝိဋ္ဌေ သုဝဏ္ဏင်္ကုရာ ဥဋ္ဌဟန္တိ၊ တေန သုဝဏ္ဏေန ကတပိလန္ဓနန္တိပိ အတ္ထော။ သုပရိကမ္မကတန္တိ သုဋ္ဌု ကတပရိကမ္မံ။ သမ္ပဟဋ္ဌန္တိ သမ္မာ ပဟဋ္ဌံ ဃဋ္ဋနာဒိဝသေန သုကတပရိကမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘သုဝဏ္ဏကာရ…ပေ… သုပရိမဇ္ဇိတန္တိ အတ္ထော’’တိ။

ဝါဠရူပါနီတိ အာဟရိမာနိ ဝါဠရူပါနိ။ ‘‘အကပ္ပိယရူပါကုလော အကပ္ပိယမဉ္စော ပလ္လင်္ကောတိ သာရသမာသေ။ ရတနစိတြန္တိ ဘိတ္တိစ္ဆေဒါဒိဝသေန ရတနစိတြံ။ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကိတူလာနံ ဝသေန တိဏ္ဏံ တူလာနံ။ ဥဒ္ဒလောမိယံ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ ဥတ္တရဝိဟာရိနော စ။ တထာ ဧကန္တလောမိယံ။ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယန္တိ ကောသေယျကသဋမယံ။ အဇိနစမ္မေဟီတိ ¶ အဇိနမိဂစမ္မေဟိ။ တာနိ ကိရ စမ္မာနိ သုခုမတရာနိ။ တသ္မာ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇိနပ္ပဝေဏီ’’တိအာဒိ။

နိကာမလာဘီတိ ယထိစ္ဆိတလာဘီ။ တေနာဟ ‘‘ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတလာဘီ’’တိ။ ဝိပုလလာဘီတိ ဥဠာရလာဘီ။ ကသိရန္တိ ဟိ ပရိတ္တံ ဝုစ္စတိ၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန အကသိရံ ဥဠာရံ။ တေနာဟ ‘‘မဟန္တလာဘီ’’တိအာဒိ။

လဒ္ဓါ စ န ကပ္ပန္တီတိ သာမညေန ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗထာ န ကပ္ပတီတိ ကဿစိ အာသင်္ကာ သိယာ၊ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ကပ္ပတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုဒ္ဓကောသေယျံ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိနယေ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၄) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅) ပန ‘‘ဌပေတွာ တူလိကံ သဗ္ဗာနေဝ ဂေါနကာဒီနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဌပေတွာ တူလိက’’န္တိ ဧတေန ရတနသိဗ္ဗနရဟိတာပီ တူလိကာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဝစနတောတိ ဧတေန ဝိနယေ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝုတ္တဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧကေန ဝိဓာနေနာတိ ယထာဝုတ္တမေဝ ဝိဓာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဘဂဝတာ ‘‘လဒ္ဓါ စ န ကပ္ပန္တီ’’တိ သာမညေန ပဋိသေဓော ကတောတိ အာဟ ‘‘အကပ္ပိယံ ပန ဥပါဒါယာ’’တိအာဒိ။

ပလ္လင်္ကန္တိ ဧတ္ထ ပရိ-သဒ္ဒေါ သမန္တတောတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဝါမူရုံ ဒက္ခိဏူရုဉ္စ သမံ ဌပေတွာ ဥဘော ပါဒေ အညမညသမ္ဗန္ဓေ ကတွာ ¶ နိသဇ္ဇာ ပလ္လင်္ကန္တိ အာဟ ‘‘သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသန’’န္တိ။ ဦရူနံ ဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇာ။ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာတိ စ ယထာ ပလ္လင်္ကဝသေန နိသဇ္ဇာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဥဘော ပါဒေ အာဘုဇေ သမိဉ္ဇိတေ ကတွာတိ အတ္ထော။ တံ ပန ဥဘိန္နံ ပါဒါနံ တထာ သမ္ဗန္ဓတာကရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာတိ ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒေတွာ။ ဧဝဉှိ နိသိန္နဿ စမ္မမံသနှာရူနိ န ပဏမန္တိ။ အထဿ ယာ တေသံ ပဏမနပစ္စယာ ခဏေ ခဏေ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တာသု အနုပ္ပဇ္ဇမာနာသု စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပရိပတတိ၊ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ’’တိအာဒိ။ ဥဇုံ ကာယံ ဌပေတွာတိ ဥပရိမံ ကာယံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဟေဋ္ဌိမကာယဿ ဟိ အနုဇုကဋ္ဌပနံ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ။ ဥဇုံ ကာယန္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယော။

ပရိမုခန္တိ ¶ ဧတ္ထ ပရိ-သဒ္ဒေါ အဘိသဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ယထာ ‘‘ဝနန္တညေဝ ပဝိသာမီ’’တိအာဒိနာ ဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဒဿိတံ၊ ဧဝံ ‘‘နိသီဒါမီ’’တိ ဣမိနာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယော သန္တော ဣရိယာပထော ဒဿိတော၊ ‘‘ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ’’တိ ဣမိနာ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝေါ၊ ‘‘ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယော။ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ၊ ပရမသတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆။၂၀) ဝိယ။ မုခန္တိ နိယျာနဋ္ဌော ‘‘သုညတဝိမောက္ခ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉-၂၁၀) ဝိယ။ ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော ဟိ နိယျာနဋ္ဌော။

စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟတ္တာ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာ နာမ ဟောန္တီတိ တဒါသန္နပ္ပဝတ္တစင်္ကမောပိ တဒုပစာရတော ဒိဗ္ဗော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရိ ဟိ ရူပဇ္ဈာနာနီ’’တိအာဒိ။ သမာပဇ္ဇိတွာ စင်္ကမန္တဿာတိ ဣဒဉ္စ စင်္ကမန္တဿ အန္တရန္တရာ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ စင်္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ အဝုဋ္ဌိတေန သက္ကာ စင်္ကမိတုံ။ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ စင်္ကမန္တဿပိ စင်္ကမောတိ ဣဒံ ပန သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ အန္တရန္တရာ သမာပဇ္ဇိတွာ စင်္ကမန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒွီသု ဝိဟာရေသူတိ ¶ ဗြဟ္မဝိဟာရေ၊ အရိယဝိဟာရေ စ။ မေတ္တာဈာနာဒယော ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာ ဝိဟာရာတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ။ အနညသာဓာရဏတ္တာ ပန အရိယာနံ ဝိဟာရာတိ အရိယဝိဟာရာ၊ စတဿောပိ ဖလသမာပတ္တိယော။ ဣဓ ပန အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိယေဝ အာဂတာ။

ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဖလသမာပတ္တိ ကထိတာ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ပစ္စဝေက္ခဏာသမ္ဘဝတော။ စင်္ကမာဒယောတိ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပန္နဿပိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿပိ စင်္ကမဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာဒယော။ အရိယစင်္ကမာဒယော ဟောန္တိ န ပန ပစ္စဝေက္ခန္တဿာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝေနာဂပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သရဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၅။ စတုတ္ထေ ဂိဇ္ဈာ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဂိဇ္ဈံ၊ ကူဋံ။ တံ ဧတဿာတိ ဂိဇ္ဈကူဋော။ ဂိဇ္ဈော ဝိယာတိ ဝါ ဂိဇ္ဈံ၊ ကူဋံ။ တံ ဧတဿာတိ ဂိဇ္ဈကူဋော၊ ပဗ္ဗတော။ တသ္မိံ ဂိဇ္ဈကူဋေ။ တေနာဟ ‘‘ဂိဇ္ဈာ ¶ ဝါ’’တိအာဒိ။ အစိရပက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ န ဒေသန္တရပက္ကမနံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ သာသနပက္ကမနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ’’တိအာဒိမာဟ၊ တေနေဝ ဟိ ‘‘ဣမဿာ ဓမ္မဝိနယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ လဗ္ဘတီတိ လာဘော၊ စတုန္နံ ပစ္စယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သက္ကစ္စံ ကာတဗ္ဗော ဒါတဗ္ဗောတိ သက္ကာရော။ ပစ္စယာ ဧဝ ဟိ ပဏီတပဏီတာ သုန္ဒရသုန္ဒရာ အဘိသင်္ခရိတွာ ကတာ သက္ကာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။ သက္ကာရောတိ ဝါ သုန္ဒရကာရော၊ ပရေဟိ အတ္တနော ဂါရဝကိရိယာ ပုပ္ဖာဒီဟိ ဝါ ပူဇာ။ လာဘော စ သက္ကာရော စ လာဘသက္ကာရာ၊ တေ နဋ္ဌာ ပဟီနာ ဧတေသန္တိ နဋ္ဌလာဘသက္ကာရာ။

မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇီတိ တဒါ ကိရ ဘဂဝတော မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ ယထာ တံ စတ္တာရော အသင်္ခေယျေ ပူရိတဒါနပါရမိသဉ္စယဿ။ သဗ္ဗဒိသာသု ဟိ ယမကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဟောဃော ဝိယ သဗ္ဗပါရမိယော ‘‘ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒဿာမာ’’တိ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဝိယ လာဘသက္ကာရမဟောဃံ နိဗ္ဗတ္တယိံသု။ တတော တတော အန္နပါနယာနဝတ္ထမာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိဟတ္ထာ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒယော အာဂန္တွာ ‘‘ကဟံ ဗုဒ္ဓါ ¶ ၊ ကဟံ ဘဂဝါ၊ ကဟံ ဒေဝဒေဝေါ နရာသဘော ပုရိသသီဟော’’တိ ဘဂဝန္တံ ပရိယေသန္တိ၊ သကဋသတေဟိပိ ပစ္စယေ အာဟရိတွာ ဩကာသံ အလဘမာနာ သမန္တာ ဂါဝုတပ္ပမာဏမ္ပိ သကဋဓုရေန သကဋဓုရံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ စေဝ အနုဗန္ဓန္တိ စ အန္ဓကဝိန္ဒဗြာဟ္မဏော ဝိယ။ ယထာ စ ဘဂဝတော၊ ဧဝံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿပိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သက္ကတော ဟောတိ ဂရုကတော မာနိတော ပူဇိတော အပစိတော လာဘီ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာနံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃောပိ သက္ကတော ဟောတိ…ပေ… ပရိက္ခာရာန’’န္တိ (ဥဒါ။ ၃၈)။

တထာ –

‘‘ယာဝတာ ခေါ ပန၊ စုန္ဒ၊ ဧတရဟိ သင်္ဃော ဝါ ဂဏော ဝါ လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ နာဟံ၊ စုန္ဒ၊ အညံ ဧကံ သင်္ဃမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံလာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တံ ယထရိဝါယံ၊ စုန္ဒ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၆)။

သွာယံ ဘဂဝတော စ သင်္ဃဿ စ ဥပ္ပန္နော လာဘသက္ကာရော ဧကတော ဟုတွာ ဒွိန္နံ မဟာနဒီနံ ဥဒကံ ဝိယ အပ္ပမေယျော အဟောသိ၊ ဘဂဝတော ပန ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဥပ္ပန္နော လာဘသက္ကာရော ဓမ္မဿပိ ¶ ဥပ္ပန္နောယေဝ။ ဓမ္မဓရာနဉှိ ကတော သက္ကာရော ဓမ္မဿ ကတော နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တိဏ္ဏံ ရတနာနံ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ။

ဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ နိဒဿေန္တော ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သက္ကတောတိ သက္ကာရပ္ပတ္တော။ ယဿ ဟိ စတ္တာရော ပစ္စယေ သက္ကတွာ သုအဘိသင်္ခတေ ပဏီတပဏီတေ ဥပနေတိ၊ သော သက္ကတော။ ဂရုကတောတိ ဂရုဘာဝဟေတူနံ ဥတ္တမဂုဏာနံ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ အနညသာဓာရဏေန ဂရုကာရေန သဗ္ဗဒေဝမနုဿေဟိ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကတော။ ယသ္မိဉှိ ဂရုဘာဝံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ပစ္စယေ ဒေန္တိ၊ သော ဂရုကတော။ မာနိတောတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မာနိတော မနေန ပိယာယိတော။ တာယ ဟိ ဝိညူနံ မနာပတာ။ ပူဇိတောတိ မာနနာဒိပူဇာယ စေဝ စတုပစ္စယပူဇာယ စ ပူဇိတော။ ယဿ ဟိ သဗ္ဗမေတံ ပူဇနဉ္စ ကရောန္တိ၊ သော ပူဇိတော။ အပစိတောတိ နီစဝုတ္တိကရဏေန အပစိတော။ သတ္ထာရဉှိ ဒိသွာ မနုဿာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓာဒီဟိ ဩတရန္တိ၊ မဂ္ဂံ ဒေန္တိ၊ အံသကူဋတော သာဋကံ အပနေန္တိ။ အာသနတော ¶ ဝုဋ္ဌဟန္တိ၊ ဝန္ဒန္တီတိ ဧဝံ သော တေဟိ အပစိတော နာမ ဟောတိ။

အဝဏ္ဏံ ပတ္ထရိတွာတိ အဝဏ္ဏံ တတ္ထ တတ္ထ သံကိတ္တနဝသေန ပတ္ထရိတွာ။ အာဝဋ္ဋနိမာယန္တိ အာဝဋ္ဋေတွာ ဂဟဏမာယံ။ အာဝဋ္ဋေတိ ပုရိမာကာရတော နိဝတ္တေတိ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ ဧတာယာတိ အာဝဋ္ဋနီ၊ မာယာ၊ တံ အာဝဋ္ဋနိမာယံ ဩသာရေတွာ ပရိဇပ္ပေတွာတိ အတ္ထော။ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယာတိ အန္တိမကောဋိတော ပဋ္ဌာယ။ ထဒ္ဓကာယေန ဖရုသဝါစာယ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ အဝဏ္ဏကထနံ အနတ္ထာဝဟတ္တာ ဝိသသိဉ္စနသဒိသာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသံ သိဉ္စိတွာ’’တိ။ အညာတောတိ အာဉာတော။ တေနာဟ ‘‘ဉာတော’’တိအာဒိ။

ကာယင်္ဂန္တိ ကာယမေဝ အင်္ဂံ၊ ကာယဿ ဝါ အင်္ဂံ၊ သီသာဒိ။ ဝါစင်္ဂန္တိ ‘‘ဟောတု၊ သာဓူ’’တိ ဧဝမာဒိဝါစာယ အဝယဝံ။ ဧကကေနာတိ အသဟာယေန။ ဣမဿ ပနတ္ထဿာတိ ‘‘စရိယံ စရဏကာလေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ။ ယတော ယတော ဂရု ဓုရန္တိ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဌာနေ ဓုရံ ဂရု ဘာရိကံ ဟောတိ၊ အညေ ဗလိဗဒ္ဒါ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယတော ဂမ္ဘီရဝတ္တနီတိ ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္တနီ၊ ဒုမ္မဂ္ဂဿေတံ နာမံ၊ ယသ္မိံ ဌာနေ ဥဒကစိက္ခလ္လမဟန္တတာယ ဝါ ဝိသမစ္ဆိန္နတဋဘာဝေန ဝါ မဂ္ဂေါ ဂမ္ဘီရော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တဒါဿု ကဏှံ ယုဉ္ဇေန္တီတိ အဿူတိ နိပါတမတ္တံ၊ တဒါ ကဏှံ ယုဉ္ဇေန္တီတိ အတ္ထော။ ယဒါ ဓုရဉ္စ ဂရု ဟောတိ မဂ္ဂေါ စ ဂမ္ဘီရော၊ တဒါ အညေ ဗလိဗဒ္ဒေ အပနေတွာ ကဏှမေဝ ယုဉ္ဇေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာဿု တံ ဝဟတေ ဓုရန္တိ ဧတ္ထပိ အဿူတိ နိပါတမတ္တမေဝ၊ သော တံ ဓုရံ ဝဟတီတိ အတ္ထော။

ဂေဟဝေတနန္တိ ¶ ဂေဟေ နိဝုဋ္ဌဘာဝဟေတု ဒါတဗ္ဗံ။ ကာဠကော နာမ နာမေနာတိ အဉ္ဇနဝဏ္ဏော ကိရေသ၊ တေနဿ ‘‘ကာဠကော’’တိ နာမံ အကံသု။ ကာဠကံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟာတိ ကာဠကော ကိရ ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ ‘‘မယှံ မာတာ ဒုဂ္ဂတာ မံ ပုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဒုက္ခေန ပေါသေတိ၊ ယံနူနာဟံ ဘတိံ ကတွာ ဣမံ ဒုဂ္ဂတဘာဝတော မောစေယျ’’န္တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဘတိံ ဥပဓာရေန္တော ဝိစရတိ။ အထ တသ္မိံ ဒိဝသေ ဂါမဂေါရူပေဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ သမီပေ စရတိ။ သတ္ထဝါဟပုတ္တောပိ ဂေါသုတ္တဝိတ္တကော၊ သော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဧတေသံ ဂုန္နံ အန္တရေ သကဋာနိ ဥတ္တာရေတုံ သမတ္ထော ¶ ဥသဘာဇာနီယော’’တိ ဥပဓာရယမာနော ဗောဓိသတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ အာဇာနီယော သက္ခိဿတိ မယှံ သကဋာနိ ဥတ္တာရေတု’’န္တိ အညာသိ။ တေန တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟ။ သော အညေသံ…ပေ… ဂေဟမေဝ အဂမာသီတိ တဒါ ကိရ ဂါမဒါရကာ ‘‘ကိံ နာမေတံ ကာဠကဿ ဂလေ’’တိ တဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တိ။ သော တေ အနုဗန္ဓိတွာ ဒူရတောဝ ပလာပေန္တော မာတု သန္တိကံ ဂတော။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။

သာယနှသမယန္တိ သာယနှကာလေ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ န ဟေတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂေါ သမ္ဘဝတိ။ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဧတ္ထ တေဟိ တေဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဥပါသကဥပါသိကာဒိသတ္တေဟိ စေဝ ရူပါရမ္မဏာဒိသင်္ခါရေဟိ စ ပဋိနိဝတ္တေတွာ အပသက္ကိတွာ နိလီယနံ ဝိဝေစနံ ကာယစိတ္တေဟိ တတော ဝိဝိတ္တတာယ ပဋိသလ္လာနံ ကာယဝိဝေကော၊ စိတ္တဝိဝေကော စ။ ယော တတော ဒုဝိဓဝိဝေကတော ဝုဋ္ဌိတော ဘဝင်္ဂပ္ပတ္တိယာ သဗြဟ္မစာရီဟိ သမာဂမေန စ အပေတော။ သော ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။ အယံ ပန ယသ္မာ ပဋိသလ္လာနာနံ ဥတ္တမတော ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာသိ၊ တသ္မာ ‘‘ဖလသမာပတ္တိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာယသက္ခိနော ဘဝိဿာမာတိ နာမကာယေန ဒေသနာသမ္ပဋိစ္ဆနဝသေန သက္ခိဘူတာ ဘဝိဿာမ။ နနု စ ‘‘ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဘဂဝတော ပဋိပက္ခာ၊ တေ ကသ္မာ တဿ အာသနံ ပညာပေန္တီတိ အာဟ ‘‘တထာဂတော ဟီ’’တိအာဒိ။

ဝိဂ္ဂါဟိကကထန္တိ ဝိဂ္ဂါဟသံဝတ္တနိကံ သာရမ္ဘကထံ။ အာယာစေယျာသီတိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ယာစေယျာသိ။ ပတ္ထေယျာသီတိ မနသာ အာသီသေယျာသိ။ ပိဟေယျာသီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ နိတ္တေဇတံ အာပန္နောတိ တေဇဟာနိယာ နိတ္တေဇဘာဝံ အာပန္နော၊ နိတ္တေဇဘူတောတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ ဘိက္ခုအာဒယောပိ သမ္မုခါ ဩလောကေတုံ အသမတ္ထတာယ ပတ္တက္ခန္ဓော၊ ပတိတက္ခန္ဓောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဩနတဂီဝေါ’’တိ။ ဒဿိတဓမ္မေသူတိ ဝုတ္တဓမ္မေသု။ ဝစနမတ္တမေဝ ဟိ တေသံ၊ န ပန ဒဿနံ တာဒိသဿေဝ ဓမ္မဿ အဘာဝတော။ ဘဂဝတော ဧဝ ဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပရဿ ဝစနဝသေန ဒဿိတဓမ္မေသု။ ပဋိစရိဿတီတိ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေ စရိဿတိ ပဝတ္တိဿတိ၊ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ¶ ဧဝ ဝါ စရတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေဿတီ’’တိ။ အညေန ¶ ဝါ အညန္တိ ပန ပဋိစ္ဆာဒနာကာရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘အညေန ဝါ ဝစနေနာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ အညံ ဝစနန္တိ ယံ သမနုယုဉ္ဇန္တေန ဘဂဝတာ ပရဿ ဒေါသဝိဘာဝနံ ဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ တတော အညေနေဝ ဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ စောဒကေန ဝုတ္တဝစနံ ဝိယ ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော၊ ကံ ဘဏထ၊ ကိံ ဘဏထာ’’တိအာဒိဝစနေန အညံ အာဂန္တုကကထံ အာဟရန္တော ‘‘တွံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ပါဋလိပုတ္တံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘န တဝ ပါဋလိပုတ္တဂမနံ ပုစ္ဆာမ၊ အာပတ္တိံ ပုစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တတော ရာဇဂဟံ ဂတောမှိ။ ရာဇဂဟံ ဝါ ယာဟိ ဗြာဟ္မဏဂေဟံ ဝါ၊ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီတိ။ ‘‘တတ္ထ မေ သူကရမံသံ လဒ္ဓ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဝိယ သမနုယုဉ္ဇကေန ဝုတ္တဝစနတော အညံ အာဂန္တုကကထံ အာဟရန္တော အပနာမေဿတိ၊ ဝိက္ခေပံ ဂမယိဿတိ။ အပ္ပတီတာ ဟောန္တိ တေန အတုဋ္ဌာ အသောမနဿိကာတိ အပစ္စယော၊ ဒေါမနဿေတံ အဓိဝစနံ။ နေဝ အတ္တနော၊ န ပရေသံ ဟိတံ အဘိရာဓယတီတိ အနဘိရဒ္ဓိ၊ ဒေါမနဿမေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘အပစ္စယေန ဒေါမနဿံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတောတိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန စတုသစ္စဓမ္မော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ယဿ မဂ္ဂဿ ဝါ ဖလဿ ဝါ အတ္ထာယာ’’တိ။ စတုသစ္စဓမ္မော ဟိ မဂ္ဂဖလာဓိဂမတ္ထာယ ဒေသီယတိ။ န နိဂ္ဂစ္ဆတီတိ န ပဝတ္တေတိ။ နန္တိ နံ ဓမ္မံ။ ဣဒါနိ ‘‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော’’တိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန ပဋိပတ္တိဓမ္မော ဒဿိတော၊ န ပန စတုသစ္စဓမ္မောတိ အဓိပ္ပာယေန အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စ ဓမ္မာတိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယဘူတာနံ ခန္ဓာဒီနံ ဥဂ္ဂဟသဝနဓာရဏပရိစယယောနိသောမနသိကာရေ သန္ဓာယာဟ။ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ ဧတ္ထ သမ္မာသဒ္ဒေါ ဥဘယတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘သမ္မာ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာ’’တိ။ ယော ဟိ သမ္မာ ဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တဿေဝ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယော ဟောတီတိ။ ယော ပန ဝုတ္တနယေန တက္ကရော၊ တဿ နိယျာနံ အတ္ထတော ဓမ္မဿေဝ နိယျာနန္တိ တပ္ပဋိက္ခေပေန ‘‘သော ဓမ္မော…ပေ… န နိယျာတိ န နိဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။

ယဒိ တိရစ္ဆာနသီဟဿ နာဒေါ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနဧကစ္စမနုဿာမနုဿနာဒတော သေဋ္ဌတ္တာ သေဋ္ဌနာဒေါ၊ ကိမင်္ဂံ ပန တထာဂတသီဟဿ နာဒေါတိ ¶ အာဟ ‘‘သီဟနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒ’’န္တိ။ ယဒိ ဝါ တိရစ္ဆာနသီဟနာဒဿ သေဋ္ဌနာဒတာ နိဗ္ဘယတာယ အပ္ပဋိသတ္တုတာယ ဣစ္ဆိတာ၊ တထာဂတသီဟနာဒဿေဝ အယမတ္ထော သာတိသယောတိ အာဟ ‘‘အဘီတနာဒံ အပ္ပဋိနာဒ’’န္တိ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၉၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈-၂၇၁) ဟိ ယော အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တဿ ဘူတတာယ ¶ အယံ နာဒေါ သေဋ္ဌနာဒေါ နာမ ဟောတိ ဥတ္တမနာဒေါ။ ဘူတတ္ထော ဟိ ဥတ္တမတ္ထောတိ။ ဣမမတ္ထံ ပန ဝဒန္တဿ ဘဂဝတော အညတော ဘယံ ဝါ အာသင်္ကာ ဝါ နတ္ထီတိ အဘီတနာဒေါ နာမ ဟောတိ။ အဘူတဉှိ ဝဒတော ကုတောစိ ဘယံ ဝါ အာသင်္ကာ ဝါ သိယာ၊ ဧဝံ ပန ဝဒန္တံ ဘဂဝန္တံ ကောစိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီတိ အယံ နာဒေါ အပ္ပဋိနာဒေါ နာမ ဟောတိ။

သမန္တတော နိဂ္ဂဏှနဝသေန တောဒနံ ဝိဇ္ဈနံ သန္နိတောဒကံ၊ သမ္မာ ဝါ နိတုဒန္တိ ပီဠေန္တိ ဧတေနာတိ သန္နိတောဒကံ။ ဝါစာယာတိ စ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝစနပတောဒေနာ’’တိ။ သဉ္ဇမ္ဘရိမကံသူတိ သမန္တတော သမ္ဘရိတံ အကံသု၊ သဗ္ဗေ ပရိဗ္ဗာဇကာ ဝါစာတောဒနေဟိ တုဒိံသူတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သမ္ဘရိတံ…ပေ… ဝိဇ္ဈိံသူ’’တိ။ သိင်္ဂါလကံယေဝါတိ သိင်္ဂါလမေဝ၊ ‘‘သေဂါလကံယေဝါ’’တိပိ ပါဌော။ တဿေဝါတိ သိင်္ဂါလရဝဿေဝ။ အထ ဝါ ဘေရဏ္ဍကံယေဝါတိ ဘေဒဏ္ဍသကုဏိသဒိသံယေဝါတိ အတ္ထော။ ဘေဒဏ္ဍံ နာမ ဧကော ပက္ခီ ဒွိမုခေါ၊ တဿ ကိရ သဒ္ဒေါ အတိဝိယ ဝိရူပေါ အမနာပေါ။ တေနာဟ ‘‘အပိစ ဘိန္နဿရံ အမနာပသဒ္ဒံ နဒတီ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

သရဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ကေသမုတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၆။ ပဉ္စမေ ကေသမုတ္တံ နိဝါသော ဧတေသန္တိ ကေသမုတ္တိယာတိ အာဟ ‘‘ကေသမုတ္တနိဂမဝါသိနော’’တိ။ အဋ္ဌဝိဓပါနကာနီတိ အမ္ဗပါနာဒိအဋ္ဌဝိဓာနိ ပါနာနိ။

‘‘မာ အနုဿဝေနာ’’တိအာဒီသု ပန ဧကော ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧဝံ အနုဿဝေါ အတ္ထိ၊ ဧဝံ စိရကာလကတာယ အနုဿုတိယာ လဗ္ဘမာနံ ကထမိဒံ ¶ အညထာ သိယာ၊ တသ္မာ ဘူတမေတန္တိ အနုဿဝေန ဂဏှာတိ၊ တထာ ဂဟဏံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘မာ အနုဿဝေနာ’’တိ အာဟ။ အနု အနု သဝနံ အနုဿဝေါ။ အပရော ‘‘အမှာကံ ပိတုပိတာမဟာဒိဝုဒ္ဓါနံ ဥပဒေသပရမ္ပရာယ ဣဒမာဘတံ၊ ဧဝံ ပရမ္ပရာဘတကထံ နာမ န အညထာ သိယာ၊ တသ္မာ ဘူတမေတ’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘မာ ပရမ္ပရာယာ’’တိ အာဟ။ ဧကော ကေနစိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တမတ္တေ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဧတ’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ တံ နိသေဓေန္တော ‘‘မာ ဣတိကိရာယာ’’တိ အာဟ။ ပိဋကံ ဂန္ထော သမ္ပဒီယတိ ဧတဿာတိ ပိဋကသမ္ပဒါနံ၊ ဂန္ထဿ ဥဂ္ဂဏှနကော။ တေန ပိဋကဥဂ္ဂဏှနကဘာဝေန ဧကစ္စော တာဒိသံ ဂန္ထံ ပဂုဏံ ကတွာ တေန တံ သမေန္တံ သမေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘူတမေတ’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ တံ သန္ဓာယေသ ပဋိက္ခေပေါ ‘‘မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာ’’တိ၊ အတ္တနော ဥဂ္ဂဟဂန္ထသမ္ပတ္တိယာ မာ ဂဏှိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမေတန္တိ သံဂတံ။

ကောစိ ¶ ကဉ္စိ ဝိတက္ကေန္တော ‘‘ဧဝမေဝ တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ကေဝလံ အတ္တနော သင်္ကပ္ပဝသေန ‘‘ဘူတမိဒ’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘မာ တက္ကဟေတူ’’တိ။ အညော ‘‘ဣမာယ ယုတ္တိယာ ဘူတမိဒ’’န္တိ ကေဝလံ အနုမာနတော နယဂ္ဂါဟေန ဂဏှာတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘မာ နယဟေတူ’’တိ အာဟ။ ကဿစိ ‘‘ဧဝမေတံ သိယာ’’တိ ပရိကပ္ပေန္တဿ ဧကံ ကာရဏံ ဥပဋ္ဌာတိ၊ သော ‘‘အတ္ထေတ’’န္တိ အတ္တနော ပရိကပ္ပိတာကာရေန ဂဏှာတိ၊ တံ ပဋိသေဓေန္တော ‘‘မာ အာကာရပရိဝိတက္ကေနာ’’တိ အာဟ။ အပရဿ စိန္တယတော ယထာပရိကပ္ပိတံ ကဉ္စိ အတ္ထံ ‘‘ဧဝမေတံ န အညထာ’’တိ အဘိနိဝိသန္တဿ ဧကာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယာ ယဿ တံ ကာရဏံ နိဇ္ဈာယန္တဿ ပစ္စက္ခံ ဝိယ နိရူပေတွာ စိန္တေန္တဿ ခမတိ။ သော ‘‘အတ္ထေတ’’န္တိ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ဂဏှာတိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မာ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ’’တိ။

အကုသလဝေရဿာတိ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဝိဓံ ဝေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကောဓော နာမ စေတသော ဒုက္ခန္တိ အာဟ ‘‘ကောဓစိတ္တဿ အဘာဝေနာ’’တိ။ ကိလေသဿာတိ စိတ္တံ ဝိဗာဓေန္တဿ ဥပတာပေန္တဿ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာဒိကိလေသဿ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

ကေသမုတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သာဠှသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၇။ ဆဋ္ဌေ ¶ ပါတော အသိတဗ္ဗဘောဇနံ ပါတရာသံ၊ ဘုတ္တံ ပါတရာသံ ဧတေသန္တိ ဘုတ္တပါတရာသာ။ ဒါသာ နာမ အန္တောဇာတာ ဝါ ဓနက္ကီတာ ဝါ ကရမရာနီတာ ဝါ သယံ ဝါ ဒါသဗျံ ဥပဂတာ။ ဘတ္တဝေတနဘတာ ကမ္မကာရာ နာမ။

နိစ္ဆာတောတိ ဧတ္ထ ဆာတံ ဝုစ္စတိ တဏှာ ဇိဃစ္ဆာဟေတုတာယ၊ သာ အဿ နတ္ထီတိ နိစ္ဆာတော။ တေနာဟ ‘‘နိတ္တဏှော’’တိ။ အဗ္ဘန္တရေ သန္တာပကရာနံ ကိလေသာနန္တိ အတ္တနော သန္တာနေ ဒရထပရိဠာဟဇနနေန သန္တာပနကိလေသာနံ။ အန္တောတာပနကိလေသာနံ အဘာဝါ သီတော သီတလော ဘူတော ဇာတောတိ သီတိဘူတော။ တေနာဟ ‘‘သီတလီဘူတော’’တိ။ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသုခါနိ ဝါ ပဋိသံဝေဒေတီတိ သုခပ္ပဋိသံဝေဒီ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သာဠှသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ကထာဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၈။ သတ္တမေ ¶ ကထာဝတ္ထူနီတိ ကထာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ ယသ္မာ တေဟိ ဝိနာ ကထာ န ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကထာကာရဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတတိ သတတိ သတတံ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အဒ္ဓါ၊ ကာလောတိ အာဟ ‘‘အတီတမဒ္ဓါနံ နာမ ကာလောပိ ဝတ္တတီ’’တိ။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ဟိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကာလော တဿေဝ ဓမ္မဿ ပဝတ္တိအဝတ္ထာဝိသေသံ ဥပါဒါယ တေနေဝ ဝေါဟာရေန အတီတောတိအာဒိနာ ဝေါဟရီယတိ၊ အတီတာဒိဘေဒေါ စ နာမာယံ နိပ္ပရိယာယတော ဓမ္မာနံယေဝ ဟောတိ၊ န ကာလဿာတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓာပိ ဝတ္တန္တီ’’တိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဣတရေသု ဒွီသု အတိဒိသတိ ‘‘အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ အတီတမဒ္ဓါနန္တိအာဒီသု စ ဒွေ ပရိယာယာ သုတ္တန္တပရိယာယော၊ အဘိဓမ္မပရိယာယော စ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန ပဋိသန္ဓိတော ပုဗ္ဗေ အတီတော အဒ္ဓါ နာမ၊ စုတိတော ပစ္ဆာ အနာဂတော အဒ္ဓါ နာမ၊ သဟ စုတိပဋိသန္ဓီတိ တဒန္တရံ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ နာမ။ အဘိဓမ္မပရိယာယေန တီသု ခဏေသု ဥပ္ပာဒတော ပုဗ္ဗေ အတီတော အဒ္ဓါ နာမ၊ ဥပ္ပာဒတော ဥဒ္ဓံ အနာဂတော အဒ္ဓါ ¶ နာမ၊ ခဏတ္တယံ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ နာမ။ တတ္ထာယံ သုတ္တန္တဒေသနာတိ သုတ္တန္တပရိယာယေနေဝ အတီတာဒိဝိသယံ ကထံ ဒဿေန္တော ‘‘အတီတေ ကဿပေါ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဧကံသေနေဝ ဗျာကာတဗ္ဗော ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောတိ ဧကံသဗျာကရဏီယော။ ‘‘စက္ခု အနိစ္စ’’န္တိ ပဉှေ ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံသေနေဝ ဗျာကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ နိစ္စတာယ လေသဿပိ တတ္ထ အဘာဝတော၊ ပုရိမပဒါဝဓာရဏေ ပန ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယတာယ။ တေနာဟ ‘‘အနိစ္စံ နာမ စက္ခူတိ ပုဋ္ဌေန ပနာ’’တိအာဒိ။ စက္ခုသောတေ ဝိသေသတ္ထသာမညတ္ထာနံ အသာဓာရဏဘာဝတော ဒွိန္နံ တေသံ သဒိသစောဒနာ ပဋိစ္ဆန္နမုခေနေဝ ဗျာကရဏီယာ ပဋိက္ခေပဝသေန အနုညာတဝသေန စ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗတောတိ အာဟ ‘‘ယထာ စက္ခု၊ တထာ သောတံ…ပေ… အယံ ပဋိပုစ္ဆာဗျာကရဏီယော ပဉှော’’တိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဇီဝသရီရာနံ အနညတာပဉှေ ယဿ ယေန အနညတာ စောဒိတာ၊ သော ဧဝ ပရမတ္ထတော နုပလဗ္ဘတီတိ စ ဈာနတ္တယဿ မေတ္တေယျတာကိတ္တနသဒိသောတိ အဗျာကာတဗ္ဗတာယ ဌပနီယော ဝုတ္တော။ ဧဝရူပေါ ဟိ ပဉှော တိဓာ အဝိဿဇ္ဇနီယတ္တာ ဗျာကရဏံ အကတွာ ဌပေတဗ္ဗော။

တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ၊ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ကာရဏာကာရဏေ’’တိ။ ယုတ္တေန ကာရဏေနာတိ အနုရူပေန ကာရဏေန။ ပဟောတီတိ နိဂ္ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ။ သဿတဝါဒိဘာဝမေဝ ဒီပေတီတိ အတ္တနာ ဂဟိတေ ဥစ္ဆေဒဝါဒေ ဒေါသံ ဒိသွာ အတ္တနောပိ သဿတဝါဒိဘာဝမေဝ ¶ ဒီပေတိ။ ပုဂ္ဂလဝါဒိမှီတိ ဣမိနာ ဝစ္ဆကုတ္တိယဝါဒိံ ဒဿေတိ။ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါ ပဉှပုစ္ဆနကာနံ ဝတ္တံ။

ပဋိစရတီတိ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စရတိ ပဝတ္တတိ။ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ဧဝ ဝါ စရတိသဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ။ အညေနညန္တိ ပန ပဋိစ္ဆာဒနာကာရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘အညေန ဝစနေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အညေန ဝစနေနာတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနံ ဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ တတော အညေန ဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ယော ဟိ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော၊ ကံ ဘဏထ၊ ကိံ ဘဏထာ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘ဧဝရူပံ ကိဉ္စိ တယာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘န သုဏာမီ’’တိ သောတံ ဝါ ဥပနေတိ၊ အယံ အညေနညံ ပဋိစရတိ နာမ။ ‘‘ကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ ဟိ စောဒနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိက္ခေပါပဇ္ဇနံ အညေနညံ ¶ ပဋိစရဏံ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ကထာပနာမနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ တေနေဝါဟ ‘‘အာဂန္တုကကထံ ဩတာရေန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အပနာမေတီတိ ဝိက္ခေပေတိ။ တတြာတိ တသ္မိံ ဗဟိဒ္ဓါကထာယ အပနာမနေ။

ဥပနိသီဒတိ ဖလံ ဧတ္ထာတိ ကာရဏံ ဥပနိသာ၊ ဥပေစ္စ နိဿယတီတိ ဝါ ဥပနိသာ၊ သဟ ဥပနိသာယာတိ သဥပနိသောတိ အာဟ ‘‘သဥပနိဿယော သပစ္စယော’’တိ။

ဩဟိတသောတောတိ အနညဝိဟိတတ္တာ ဓမ္မဿဝနာယ အပနာမိတသောတော။ တတော ဧဝ တဒတ္ထံ ဌပိတသောတော။ ကုသလဓမ္မန္တိ အရိယမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂ’’န္တိ။

ကထာဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အညတိတ္ထိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၉။ အဋ္ဌမေ ဘဂဝါ မူလံ ကာရဏံ ဧတေသံ ယာထာဝတော အဓိဂမာယာတိ ဘဂဝံမူလကာ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝန္တဉှိ နိဿာယ မယံ ဣမေ ဓမ္မေ အာဇာနာမ ပဋိဝိဇ္ဈာမာ’’တိ။ အမှာကံ ဓမ္မာတိ တေဟိ အတ္တနာ အဓိဂန္တဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ။ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗာနဉှိ ယာထာဝတော အဓိဂမညာဏာနိ အဓိဂစ္ဆနကသမ္ဗန္ဓီနိ၊ တာနိ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမူလကာနိ အနညဝိသယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ ဣမေ ဓမ္မာတိ ဣမေ ဉာဏဓမ္မာ။ အာဇာနာမာတိ အဘိမုခံ ပစ္စက္ခတော ဇာနာမ။ ပဋိဝိဇ္ဈာမာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ အဓိဂစ္ဆာမာတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ နေတာ ဧတေသန္တိ ¶ ဘဂဝံနေတ္တိကာ။ နေတာတိ သေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝေနေယျသန္တာနံ ပါပေတာ။ ဝိနေတာတိ အသေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝေနေယျသန္တာနတော အပနေတာ။ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝါ ဝိနေတာ။ အထ ဝါ ယထာ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝိသေသတော နေတာ။ အနုနေတာတိ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ သေဝိတဗ္ဗာ၊ ဣမေ န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိ ဥဘယသမ္ပာပနာပနယနတ္ထံ ပညာပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာသဘာဝတော’’တိအာဒိ။

ပဋိသရန္တိ ¶ ဧတ္ထာတိ ပဋိသရဏံ၊ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ အာပါထံ ဥပဂစ္ဆန္တာ ဟိ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘စတုဘူမကဓမ္မာ’’တိအာဒိ။ ပဋိသရတိ သဘာဝသမ္ပဋိဝေဓဝသေန ပစ္စေကံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဝါ ပဋိသရဏံ၊ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ ပဋိသရတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဝါ ပဋိသရဏံ၊ တသ္မာ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ တေနာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာဝသေန။ အသတိပိ မုခေ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿော အာဂစ္ဆတိ အဟံ ဘဂဝါ ကိန္နာမော’’တိ။ ဖဿော ဉာဏဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တောယေဝ ဟိ အတ္တနော ‘‘အဟံ ကိန္နာမော’’တိ နာမံ ပုစ္ဆန္တော ဝိယ၊ ဘဂဝါ စဿ နာမံ ကရောန္တော ဝိယ ဟောတိ။

ပဋိဘာတူတိ ဧတ္ထ ပဋိသဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ၊ အတ္ထော ပန သာမိဝစနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ။ ပဋိဘာတူတိ စ ဘာဂေါ ဟောတု။ ဘဂဝတော ဟိ ဧသ ဘာဂေါ၊ ယဒိဒံ ဓမ္မဿ ဒေသနာ၊ အမှာကံ ပန ဘာဂေါ သဝနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ သဒ္ဒလက္ခဏေန သမေတိ။ ကေစိ ပန ပဋိဘာတူတိ ပဒဿ ဒိဿတူတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ ဉာဏေန ဒိဿတု၊ ဒေသီယတူတိ ဝါ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌာတူတိ ဉာဏဿ ပစ္စုပတိဋ္ဌတု။ ပါဠိယံ ကော အဓိပ္ပယာသောတိ ဧတ္ထ ကော အဓိကပ္ပယောဂေါတိ အတ္ထော။

လောကဝဇ္ဇဝသေနာတိ လောကိယဇနေဟိ ပကတိယာ ဂရဟိတဗ္ဗဝဇ္ဇဝသေန။ ဝိပါကဝဇ္ဇဝသေနာတိ ဝိပါကဿ အပါယသံဝတ္တနိကဝဇ္ဇဝသေန။ ကထန္တိအာဒိနာ ဥဘယဝဇ္ဇဝသေနပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာယ ဝိသယံ ဒဿေတိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

အညတိတ္ထိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အကုသလမူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၀။ နဝမေ လုဗ္ဘတီတိ လောဘော။ ဒုဿတီတိ ဒေါသော။ မုယှတီတိ မောဟော။ လောဘာဒီနိ ပနေတာနိ ¶ အသဟဇာတာနံ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ကေသဉ္စိ အကုသလာနံ ဥပနိဿယပစ္စယဋ္ဌေန၊ သဟဇာတာနံ အဒိန္နာဒါနာဒီနံ ကေသဉ္စိ ¶ သမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ ဥပ္ပာဒကဋ္ဌေန၊ သယဉ္စ အကုသလာနီတိ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကဋ္ဌေနာတိ အာဟ ‘‘အကုသလာနံ မူလာနိ၊ အကုသလာနိ စ တာနိ မူလာနီ’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ရတ္တော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပါဏမ္ပိ ဟနတီ’’တိအာဒိ။ ယဒပီတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယောပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောဘော’’တိ။ တဒပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယောတိ အာဟ ‘‘သောပိ အကုသလမူလ’’န္တိ။ ဝိနာပိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘အကုသလမူလံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ယဒပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေါသော၊ တဒပိ အကုသလမူလ’’န္တိအာဒီသု။ အဘိသင်္ခရောတီတိ ဧတ္ထ အာယူဟတီတိ အတ္ထံ ဝတွာ တဉ္စ အာယူဟနံ ပစ္စယသမဝါယသိဒ္ဓိတော သမ္ပိဏ္ဍနံ ရာသိကရဏံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပိဏ္ဍေတိ ရာသိံ ကရောတီ’’တိ။

ပါဠိယံ ‘‘ဝဓေနာ’’တိအာဒီသု ဝဓေနာတိ မာရဏေန ဝါ ပေါထနေန ဝါ။ ဝဓသဒ္ဒေါ ဟိ ဟိံသနတ္ထော ဝိဟေဌနတ္ထော စ ဟောတိ။ ဗန္ဓနေနာတိ အဒ္ဒုဗန္ဓနာဒိနာ။ ဇာနိယာတိ ဓနဇာနိယာ၊ ‘‘သတံ ဂဏှထ၊ သဟဿံ ဂဏှထာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိတဒဏ္ဍေနာတိ အတ္ထော။ ဂရဟာယာတိ ပဉ္စသိခမုဏ္ဍကကရဏံ၊ ဂေါမယသိဉ္စနံ၊ ဂီဝါယ ကုရဏ္ဍကဗန္ဓနန္တိ ဧဝမာဒီနိ ကတွာ ဂရဟပါပနေန။ တတ္ထ ပဉ္စသိခမုဏ္ဍကကရဏံ နာမ ကာကပက္ခကရဏံ။ ဂေါမယသိဉ္စနံ သီသေန ကဏောဒကာဝသေစနံ။ ကုရဏ္ဍကဗန္ဓနံ ဂဒ္ဒုလဗန္ဓနံ။

ကာလသ္မိံ န ဝဒတီတိ ယုတ္တကာလေ န ဝဒတိ၊ ဝတ္တဗ္ဗကာလဿ ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ အယုတ္တကာလေ ဝတ္တာ ဟောတိ။ အဘူတဝါဒီတိ ယံ နတ္ထိ၊ တဿ ဝတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဘူတံ န ဝဒတီ’’တိ။ အတ္ထံ န ဝဒတီတိ ကာရဏံ န ဝဒတိ၊ အကာရဏနိဿိတံ နိပ္ဖလံ ဝတ္တာ ဟောတိ။ ဓမ္မံ န ဝဒတီတိ သဘာဝံ န ဝဒတိ၊ အသဘာဝံ ဝတ္တာ အယထာဝါဒီတိ အတ္ထော။ ဝိနယံ န ဝဒတီတိ သံဝရဝိနယံ န ဝဒတိ၊ န သံဝရဝိနယပ္ပဋိသံယုတ္တဿ ဝတ္တာ ဟောတိ၊ အတ္တနော သုဏန္တဿ စ န သံဝရဝိနယာဝဟဿ ဝတ္တာတိ အတ္ထော။

အတစ္ဆန္တိ အဘူတတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ အထ ဝါ အဘူတန္တိ အသန္တံ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အတစ္ဆန္တိ အတထာကာရံ။

ပုညကမ္မတော ဧတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အယော၊ ဝဍ္ဎိ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန အနယော၊ အဝဍ္ဎီတိ အာဟ ‘‘အနယံ အာပဇ္ဇတီတိ အဝဍ္ဎိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ မာလုဝါသိပါဋိကာ နာမ ဒီဃသဏ္ဌာနံ မာလုဝါပက္ကံ ¶ ၊ မာလုဝါဖလပေါဋ္ဌလိကာတိ အတ္ထော ¶ ။ ဖလိတာယာတိ အာတပေန သုဿိတွာ ဘိန္နာယ။ ဝဋရုက္ခာဒီနံ မူလေတိ ဝဋရုက္ခာဒီနံ သမီပေ။ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တီတိ ကသ္မာ န သက္ကောန္တိ? ဘဝနဝိနာသဘယာ။ ရုက္ခမူလေ ပတိတမာလုဝါဗီဇတော ဟိ လတာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ရုက္ခံ အဘိရုဟတိ။ သာ မဟာပတ္တာ စေဝ ဗဟုပတ္တာ စ မဟာကောလိရပတ္တသဏ္ဌာနေဟိ တတော စ မဟန္တတရေဟိ သာခါဝိဋပန္တရေဟိ ပတ္တေဟိ သမန္နာဂတာ။ အထ နံ ရုက္ခံ မူလတော ပဋ္ဌာယ ဝိနန္ဓမာနာ သဗ္ဗဝိဋပါနိ သဉ္ဆာဒေတွာ မဟန္တံ ဘာရံ ဇနေတွာ တိဋ္ဌတိ၊ သာ ဝါတေ ဝါယန္တေ ဒေဝေ ဝါ ဝဿန္တေ ဩဃနဟေဋ္ဌာဂတာ ဩလမ္ဗနဟေတုဘူတံ ဃနဘာဝံ ဇနေတွာ တဿ ရုက္ခဿ သဗ္ဗသာခံ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဘူမိယံ နိပါတေတိ။ တတော တသ္မိံ ရုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတဝိမာနံ ဘိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ။ ဣတိ တာ ဒေဝတာယော ဘဝနဝိနာသဘယာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယံ သာခဋ္ဌကဝိမာနံ ဟောတိ၊ တံ သာခါသု ဘိဇ္ဇမာနာသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗသာခါသု ဘိန္နာသု သဗ္ဗံ ဘိဇ္ဇတိ၊ ရုက္ခဋ္ဌကဝိမာနံ ပန ယာဝ ရုက္ခဿ မူလမတ္တမ္ပိ တိဋ္ဌတိ၊ တာဝ န နဿတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ ပလုဇ္ဇိတွာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဘိဇ္ဇိတွာ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

အကုသလမူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဥပေါသထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၁။ ဒသမေ တဒဟူတိ ဧတ္ထ တသ္မိံ အဟနီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ အဟု ဥပေါသထေ’’တိ။ ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော၊ ဥပေါသထဒိဝသော။ ဥပဝသန္တီတိ စ သီလေန ဝါ အနသနေန ဝါ ခီရသာယနာဒိဝိဓိနာ ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ အတ္ထော။ ဥပေါသထဒိဝသေ ဟိ သာသနိကာ သီလေန၊ ဗာဟိရကာ သဗ္ဗသော အာဟာရဿ အဘုဉ္ဇနေန ခီရသာယနမဓုသာယနာဒိဝိဓိနာ ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာ ဝိဟရန္တိ။ သော ပနေသ ဥပေါသထဒိဝသော အဋ္ဌမိစာတုဒ္ဒသိပန္နရသိဘေဒေန တိဝိဓော၊ တသ္မာ သေသဒွယနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ပန္နရသိကဥပေါသထဒိဝသေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေတိ ဝစသာယတ္ထေ။ ဒိဝသဒ္ဒေါ ဒိဝါသဒ္ဒေါ ဝိယ ဒိဝသပရိယာယော၊ တဿ ဝိသေသနဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဒိဝါသဒ္ဒေါ သဝိသေသေန ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဝသဿ ဒိဝါ ¶ ၊ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေတိ အတ္ထော’’တိ။ ပဋိစ္ဆာပေတွာတိ သမ္ပဋိစ္ဆနံ ကာရေတွာ။ ဝိပါကဖလေနာတိ သဒိသဖလေန။ န မဟပ္ဖလော ဟောတိ မနောဒုစ္စရိတဒုဿီလျေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝတော။ ဝိပါကာနိသံသေနာတိ ဥဒြယဖလေန။ ဝိပါကောဘာသေနာတိ ပဋိပက္ခဝိဂမဇနိတေန သဘာဝသင်္ခါတေန ဝိပါကောဘာသေန။ န မဟာဩဘာသော အပရိသုဒ္ဓဘာဝတော။ ဝိပါကဝိပ္ဖာရဿာတိ ဝိပါကဝေပုလ္လဿ။

နာဟံ ¶ ကွစနီတိအာဒိဝစနဿ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဣဒံ တဿ မုသာဝါဒသ္မိံ ဝဒါမီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ စတုကောဋိကသုညတာဒဿနဝသေန ပဝတ္တံ ပန အရိယဒဿနမေဝါတိ န တတ္ထ မုသာဝါဒေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘နာဟံ ကွစနိ၊ ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိံ၊ န စ မမ ကွစနိ၊ ကိသ္မိဉ္စိ ကိဉ္စနတတ္ထီ’’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၇၀)။

ဧတ္ထ ဟိ စတုကောဋိကသုညတာ ကထိတာ။ ကထံ? အရိယော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၆၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇၀) ဟိ နာဟံ ကွစနီတိ ကွစိ အတ္တာနံ န ပဿတိ၊ ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိန္တိ အတ္တနော အတ္တာနံ ကဿစိ ပရဿ ကိဉ္စနဘာဝေ ဥပနေတဗ္ဗံ န ပဿတိ၊ ဘာတိဋ္ဌာနေ ဘာတရံ၊ သဟာယဋ္ဌာနေ သဟာယံ၊ ပရိက္ခာရဋ္ဌာနေ ပရိက္ခာရံ မညိတွာ ဥပနေတဗ္ဗံ န ပဿတီတိ အတ္ထော။ န စ မမ ကွစနီတိ ဧတ္ထ မမ-သဒ္ဒံ တာဝ ဌပေတွာ ကွစနိ ပရဿ စ အတ္တာနံ ကွစိ န ပဿတီတိ အယမတ္ထော။ ဣဒါနိ မမ-သဒ္ဒံ အာဟရိတွာ ‘‘မမ ကိသ္မိဉ္စိ ကိဉ္စနတတ္ထီ’’တိ သော ပရဿ အတ္တာနံ ‘‘မမ ကိသ္မိဉ္စိ ကိဉ္စနဘာဝေန အတ္ထီ’’တိ န ပဿတိ၊ အတ္တနော ဘာတိကဋ္ဌာနေ ဘာတရံ၊ သဟာယဋ္ဌာနေ သဟာယံ၊ ပရိက္ခာရဋ္ဌာနေ ပရိက္ခာရန္တိ ကိသ္မိဉ္စိ ဌာနေ ပရဿ အတ္တာနံ ဣမိနာ ကိဉ္စနဘာဝေန ဥပနေတဗ္ဗံ န ပဿတီတိ အတ္ထော။ ဧဝမယံ ယသ္မာ နေဝ ကတ္ထစိ အတ္တာနံ ပဿတိ၊ န တံ ပရဿ ကိဉ္စနဘာဝေ ဥပနေတဗ္ဗံ ပဿတိ။ န ကတ္ထစိ ပရဿ အတ္တာနံ ပဿတိ၊ န ပရဿ အတ္တာနံ အတ္တနော ကိဉ္စနဘာဝေ ဥပနေတဗ္ဗံ ပဿတိ၊ တသ္မာ အယံ သုညတာ စတုကောဋိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယသ္မာ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ယာထာဝဒဿနဿ အသမ္ဘဝတော ယထာဝုတ္တစတုကောဋိကသုညတာဒဿနံ န သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ‘‘နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာ’’တိအာဒိဝစနံ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ဝိယ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန ‘‘နာဟံ ကွစနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ယုတ္တော စေတ္ထ မုသာဝါဒသမ္ဘဝေါ။ ကတ္ထစီတိ ဌာနေ၊ ကာလေ ဝါ။ အထ ‘‘နိပ္ဖလော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ ‘‘န မဟပ္ဖလော’’တိ သဒ္ဒေန ဟိ မဟပ္ဖလာဘာဝေါဝ ဇောတိတော၊ န ပန သဗ္ဗထာ ဖလာဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနမေဝ ဟိ ဧတ္ထ သာဝသေသ’’န္တိအာဒိ။ သေသပဒေသုပီတိ ‘‘န မဟာနိသံသော’’တိအာဒီသုပိ။

အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟီတိ –

‘‘အထ ¶ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ ဘဂဝတော အဋ္ဌ ယထာဘုစ္စေ ဝဏ္ဏေ ပယိရုဒါဟာသိ – ‘တံ ကိံ မညန္တိ၊ ဘောန္တော ဒေဝါ တာဝတိံသာ၊ ယာဝဉ္စ သော ဘဂဝါ ဗဟုဇနဟိတာယ ပဋိပန္နော ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ၊ ဧဝံ ဗဟုဇနဟိတာယ ပဋိပန္နံ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ ဣမိနာပင်္ဂေန သမန္နာဂတံ သတ္ထာရံ နေဝ အတီတံသေ သမနုပဿာမိ၊ န ပနေတရဟိ အညတြ တေန ဘဂဝတာ’’တိ –

အာဒိနာ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၉၆) ဝိတ္ထာရိတေဟိ ဗဟုဇနဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီဟိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဒီပကေဟိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ။ အထ ‘‘နဝဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ အဝတွာ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ဟိ…ပေ… သဗ္ဗေ လောကိယလောကုတ္တရာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ သင်္ဂဟိတာ’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန အဝိသေသတော သဗ္ဗေပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒီပိတာ၊ တသ္မာ တေန ဒီပိတဂုဏေ သန္ဓာယ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ အရဟန္တိအာဒီဟိ ပါဋိယေက္ကဂုဏာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အရဟန္တိအာဒီဟိ ဧကေကေဟိ ပဒေဟိ ဧကေကေ ဂုဏာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။

သဟတန္တိကန္တိ ပါဠိဓမ္မသဟိတံ။ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ‘‘ကိလိဋ္ဌသ္မိဉှိ ကာယေ ပသာဓနံ ပသာဓေတွာ နက္ခတ္တံ ကီဠမာနာ န သောဘန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

သင်္ဃဿ ¶ အနုဿရဏံ နာမ တဿ ဂုဏာနုဿရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌန္နံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ဂုဏေ အနုဿရတီ’’တိ။ ဒွေ တယော ဝါရေ ဂါဟာပိတံ ဥသုမန္တိ ဒွေ တယော ဝါရေ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတွာ သေဒနဝသေန ဂါဟာပိတံ ဥသုမံ။ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ‘‘ကိလိဋ္ဌသ္မိဉှိ ဝတ္ထေ ပသာဓနံ ပသာဓေတွာ နက္ခတ္တံ ကီဠမာနာ န သောဘန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ…ပေ… ဝိရတာဝါတိ ဧတေန ပဟာနဟေတုကာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ဝိရတီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မက္ခယကရဉာဏေန ဟိ ပါဏာတိပါတဒုဿီလျဿ ပဟီနတ္တာ အရဟန္တော အစ္စန္တမေဝ တတော ပဋိဝိရတာတိ ဝုစ္စတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနဝိရတီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ပဟာနဝိရမဏာနံ ပုရိမပစ္ဆိမကာလတာ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂဓမ္မာနံ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ သမ္မာဝါစာဒီနဉ္စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အပေက္ခိတေ သဟဇာတာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟဏံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ၊ ဂဟဏပ္ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပစ္စယဘူတေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ¶ ပဟာယကဓမ္မေသု ပဟာနကိရိယာယ ပုရိမကာလဝေါဟာရော၊ ပစ္စယုပ္ပန္နာသု စ ဝိရတီသု ဝိရမဏကိရိယာယ အပရကာလဝေါဟာရော စ ဟောတီတိ ပဟာနံ ဝါ သမုစ္ဆေဒဝသေန၊ ဝိရတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတေနာတိ ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏဃာတဟေတုဘူတော ဓမ္မသမူဟော။ ကော ပန သော? အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဒေါသမောဟဝိဟိံသာဒယော ကိလေသာ။ တေ ဟိ အရဟန္တော အရိယမဂ္ဂေန ပဟာယ သမုဂ္ဃာတေတွာ ပါဏာတိပါတဒုဿီလျတော အစ္စန္တမေဝ ပဋိဝိရတာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ကိလေသေသု ပဟီနေသု ကိလေသနိမိတ္တဿ ကမ္မဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိရတာဝါတိ အဝဓာရဏေန တဿာ ဝိရတိယာ ကာလာဒိဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ အညေ သမာဒိန္နဝိရတိကာပိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လာဘဇီဝိတာဒိဟေတု သမာဒါနံ ဘိန္ဒန္တိ၊ န ဧဝံ အရဟန္တော၊ အရဟန္တော ပန သဗ္ဗသော ပဟီနပါဏာတိပါတတ္တာ အစ္စန္တဝိရတာ ဧဝါတိ။

ဒဏ္ဍနသင်္ခါတဿ ပရဝိဟေဌနဿ စ ပရိဝဇ္ဇနဘာဝဒီပနတ္ထံ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ နိက္ခေပဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပရူပဃာတတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ လဇ္ဇီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တလဇ္ဇာယ ¶ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါပဇိဂုစ္ဆနပါပုတ္တာသရဟိတံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။ ဓမ္မဂရုတာယ ဝါ အရဟန္တာနံ ဓမ္မဿ စ အတ္တာ ဓီနတ္တာ အတ္တာဓိပတိဘူတာ လဇ္ဇာဝ ဝုတ္တာ၊ န ပန လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ။ ‘‘ဒယံ မေတ္တစိတ္တတံ အာပန္နာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဒယာ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဒယာပန္နော’’တိအာဒီသု ကရုဏာယ ပဝတ္တတီတိ? သစ္စမေတံ၊ အယံ ပန ဒယာ-သဒ္ဒေါ အနုရက္ခဏတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တမာနော မေတ္တာယ ကရုဏာယ စ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ မေတ္တာယ ပဝတ္တမာနော ဝုတ္တော။ မိဇ္ဇတိ သိနိယှတီတိ မေတ္တာ၊ မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ မေတ္တံ စိတ္တံ ဧတဿာတိ မေတ္တစိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ မေတ္တစိတ္တတာ၊ မေတ္တာဣစ္စေဝ အတ္ထော။

သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီတိ ဧတေန တဿာ ဝိရတိယာ ပဝတ္တဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ပါဏဘူတေတိ ပါဏဇာတေ။ အနုကမ္ပကာတိ ကရုဏာယနကာ၊ ယသ္မာ ပန မေတ္တာ ကရုဏာယ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တာယ ဧဝ ဒယာပန္နတာယာ’’တိ။ ဧဝံ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တေဟိ လဇ္ဇာမေတ္တာကရုဏာဓမ္မေဟိ သမင်္ဂိဘာဝေါ ဒဿိတော။

ပရပရိဂ္ဂဟိတဿ အာဒါနန္တိ ပရသန္တကဿ အာဒါနံ။ ထေနော ဝုစ္စတိ စောရော၊ တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ၊ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော’’တိ န ဝုတ္တံ၊ အဓိကာရဝသေန ပန အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ လဇ္ဇာဒယော ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနဿ ဝိသေသပစ္စယာ၊ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနပ္ပဟာနဿပီတိ ¶ ၊ တသ္မာ သာပိ ပါဠိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ အထ ဝါ သုစိဘူတေနာတိ ဧတေန ဟိရောတ္တပ္ပာဒီဟိ သမန္နာဂမော၊ အဟိရိကာဒီနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အသေဋ္ဌစရိယန္တိ အသေဋ္ဌာနံ ဟီနာနံ၊ အသေဋ္ဌံ ဝါ လာမကံ စရိယံ၊ နိဟီနဝုတ္တိံ မေထုနန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ အာစာရန္တိ မေထုနဝိရတိမာဟ။ အာရာစာရီ မေထုနာတိ ဧတေန – ‘‘ဣဓေကစ္စော န ဟေဝ ခေါ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနံ သာဒိယတိ၊ သော တံ အဿာဒေတိ၊ တံ နိကာမေတိ၊ တေန စ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) ဝုတ္တာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂါပိ ပဋိဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘သစ္စတော ¶ ထေတတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ဝိယ ထေတ-သဒ္ဒေါ ထိရပရိယာယော၊ ထိရဘာဝေါ စ သစ္စဝါဒိတာယ ဌိတကထတ္တာ ကထာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဌိတကထာတိ အတ္ထော’’တိ။ န ဌိတကထောတိ ယထာ ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ န ဌိတာ၊ ဧဝံ န ဌိတာ ကထာ ယဿ သော န ဌိတကထောတိ ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော ယထာ ကထာယ ဥပမာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ‘‘ပါသာဏလေခါ ဝိယာ’’တိအာဒီသုပိ။ သဒ္ဓါ အယတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓါယာ၊ သဒ္ဓါယာ ဧဝ သဒ္ဓါယိကာ ယထာ ဝေနယိကာ။ သဒ္ဓါယ ဝါ အယိတဗ္ဗာ သဒ္ဓါယိကာ၊ သဒ္ဓေယျာတိ အတ္ထော။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဝိသံဝါဒနတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧကံ ဘတ္တံ ဧကဘတ္တံ၊ တံ ဧတေသမတ္ထီတိ ဧကဘတ္တိကာ၊ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကဝါရမေဝ ဘုဉ္ဇနကာ။ တယိဒံ ရတ္တိဘောဇနေနပိ သိယာတိ အာဟ ‘‘ရတ္တူပရတာ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ သာယနှဘောဇနေနပိ သိယုံ ဧကဘတ္တိကာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝိရတာ ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ အယံ ဗုဒ္ဓါနံ အရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ၊ တဒညော ဝိကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုတိယပဒေန ရတ္တိဘောဇနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ အပရဏှော ‘‘ဝိကာလော’’တိ ဝုတ္တော။

သင်္ခေပတော ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃) ဘဂဝတော သာသနံ သစ္ဆန္ဒရာဂပ္ပဝတ္တိတော နစ္စာဒီနံ ဒဿနံ န အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ အတ္တနာ ပယောဇိယမာနံ ပရေဟိ ပယောဇာပီယမာနဉ္စ နစ္စံ နစ္စဘာဝသာမညတော ပါဠိယံ ဧကေနေဝ နစ္စသဒ္ဒေန ဂဟိတံ၊ တထာ ဂီတဝါဒိတသဒ္ဒါ စာတိ အာဟ ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ ¶ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါယနဂါယာပနဝါဒနဝါဒါပနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ဒဿနာဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အဝိသူကဘူတဿ ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသူကဘူတံ ဒဿန’’န္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယ ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတံ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂီတူပသံဟိတော ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

ယံ ¶ ကိဉ္စီတိ ဂန္ထိတံ ဝါ အဂန္ထိတံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ။ ဂန္ဓဇာတန္တိ ဂန္ဓဇာတိယံ။ တဿာပိ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝစနတော ဓူပိတဿပိ အဓူပိတဿပိ ယဿ ကဿစိ ဝိလေပနာဒိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥစ္စာတိ ဥစ္စသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ။ ဥစ္စာသယနံ မဟာသယနဉ္စ သမဏသာရုပ္ပရဟိတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တံ အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ၊ အာသန္ဒာဒိအာသနဉ္စေတ္ထ သယနေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရကိရိယာ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန တဒုပဘောဂဘူတနိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ‘‘ဥစ္စာသယနာသနမဟာသယနာသနာ’’တိ၊ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဧကသေသနယေန အယံ နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁) အာသနကိရိယာပုဗ္ဗကတ္တာ ဝါ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေနေဝ အာသနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ကီဝါ’’တိ အယံ နိပါတော။ ‘‘ကိတ္တက’’န္တိ ဣမဿ အတ္ထံ ဗောဓေတီတိ အာဟ ‘‘ကီဝမဟပ္ဖလောတိ ကိတ္တကံ မဟပ္ဖလော’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘ကီဝမဟာနိသံသော’’တိအာဒီသု။ ရတ္တ-သဒ္ဒေါ ရတနပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ပဟူတရတ္တရတနာနန္တိ ပဟူတေန ရတ္တသင်္ခါတေန ရတနေန သမန္နာဂတာန’’န္တိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ပဟူတသတ္တရတနာန’’န္တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဘေရိတလသဒိသံ ကတွာတိ ဘေရိတလံ ဝိယ သမံ ကတွာ။ တတော ဧကံ ဘာဂံ န အဂ္ဃတီတိ ယထာဝုတ္တံ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ တတော သောဠသဘာဂတော ဧကံ ဘာဂံ န အဂ္ဃတိ။ တတော ဗဟုတရံ ဟောတီတိ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇသိရိတော ဗဟုတရံ ဟောတိ။

စာတုမဟာရာဇီကာနန္တိအာဒီသု စာတုမဟာရာဇိကာ နာမ သိနေရုပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈေ ဟောန္တိ၊ တေသု ဗဟူ ပဗ္ဗတဋ္ဌာပိ အာကာသဋ္ဌာပိ၊ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ၊ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ၊ မနောပဒေါသိကာ၊ သီတဝလာဟကာ၊ ဥဏှဝလာဟကာ၊ စန္ဒိမာ၊ ဒေဝပုတ္တော၊ သူရိယော၊ ဒေဝပုတ္တောတိ ဧတေ သဗ္ဗေ ¶ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကဋ္ဌကာ ဧဝ။ တေတ္တိံသ ဇနာ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာတိ တာဝတိံသာ။ အပိစ တာဝတိံသာတိ တေသံ ဒေဝါနံ နာမမေဝါတိ ဝုတ္တံ။ တေပိ အတ္ထိ ပဗ္ဗတဋ္ဌကာ၊ အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာ၊ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ၊ တထာ ယာမာဒီနံ။ ဧကဒေဝလောကေပိ ¶ ဟိ ဒေဝါနံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ အပ္ပတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗသုခံ ယာတာ ပယာတာ သမ္ပတ္တာတိ ယာမာ။ တုဋ္ဌာ ပဟဋ္ဌာတိ တုသိတာ။ ပကတိပဋိယတ္တာရမ္မဏတော အတိရေကေန ရမိတုကာမကာလေ ယထာရုစိတေ ဘောဂေ နိမ္မိနိတွာ နိမ္မိနိတွာ ရမန္တီတိ နိမ္မာနရတိ။ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ပရေဟိ နိမ္မိတေသု ဘောဂေသု ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ။

တတ္ထ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဒေဝါနံ မနုဿဂဏနာယ နဝုတိဝဿသတသဟဿာနိ အာယုပ္ပမာဏံ။ တာဝတိံသာနံ ဒေဝါနံ တိဿော စ ဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။ ယာမာနံ ဒေဝါနံ စုဒ္ဒသ စ ဝဿကောဋိယော စတ္တာရိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။ တုသိတာနံ ဒေဝါနံ သတ္တပညာသ စ ဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။ နိမ္မာနရတီနံ ဒေဝါနံ ဒွေ စ ဝဿကောဋိသတာနိ တိဿော စ ဝဿကောဋိယော စတ္တာရိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ ဒေဝါနံ နဝ စ ဝဿကောဋိသတာနိ ဧကဝီသ ကောဋိယော စ သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။

မုဋ္ဌိဟတ္ထပါဒကေတိ ပါဒတလတော ယာဝ အဋနိယာ ဟေဋ္ဌိမန္တော၊ တာဝ မုဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏပါဒကေ။ တဉ္စ ခေါ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထေန၊ ယဿိဒါနိ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထောတိ သမညာ။ သီလသမာဒါနတော ပဋ္ဌာယ အညံ ကိဉ္စိ အကတွာ ဓမ္မဿဝနေန ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန ဝါ ဝီတိနာမေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘တံ ပန ဥပဝသန္တေန…ပေ… ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဝါစံ ဘိန္ဒိတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ သမာဒါတဗ္ဗာနီတိ ‘‘ဣမဉ္စ ရတ္တိံ ဣမဉ္စ ဒိဝသ’’န္တိ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ‘‘ဥပေါသထင်္ဂဝသေန အဋ္ဌ သိက္ခာပဒါနိ သမာဒိယာမီ’’တိ ဧကတော ကတွာ ပုန ပစ္စေကံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိသိက္ခာပဒံ သမာဒိယာမိ…ပေ… ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ ဝေရမဏိသိက္ခာပဒံ သမာဒိယာမီ’’တိ ဧဝံ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ယထာပါဠိ သမာဒါတဗ္ဗာနိ။ ပါဠိံ အဇာနန္တေန ပန အတ္တနော ဘာသာယ ပစ္စေကံ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓပညတ္တံ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧကတော အဓိဋ္ဌာနဝသေန ဝါ သမာဒါတဗ္ဗာနိ၊ အညံ အလဘန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ။ ဥပါသကသီလဉှိ အတ္တနာ သမာဒိယန္တေနပိ သမာဒိန္နံ ပရသန္တိကေ သမာဒိယန္တေနပိ၊ ဧကဇ္ဈံ သမာဒိန္နမ္ပိ သမာဒိန္နမေဝ ဟောတိ ပစ္စေကံ သမာဒိန္နမ္ပိ။ တံ ပန ဧကဇ္ဈံ သမာဒိယတော ဧကာယေဝ ဝိရတိ ဧကာ စေတနာ ဟောတိ။ သာ ပန သဗ္ဗဝိရတိစေတနာနံ ကိစ္စကာရီတိ တေနပိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ သမာဒိန္နာနေဝ။ ပစ္စေကံ သမာဒိယတော ပန နာနာဝိရတိစေတနာယော ယထာသကံ ကိစ္စဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ¶ ၊ သဗ္ဗသမာဒါနေ ပန ¶ ဝစီဘေဒေါ ကာတဗ္ဗောယေဝ။ ပရူပရောဓပဋိသံယုတ္တာ ပရဝိဟိံသာသံယုတ္တာ။

နနု စ ‘‘မဏိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝေဠုရိယမ္ပိ သင်္ဂဟိတမေဝ၊ ကိမတ္ထံ ပန ဝေဠုရိယန္တိ အာဟ ‘‘ဝေဠုရိယန္တိ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ‘‘မဏိ’’န္တိ ဝတွာဝ ‘‘ဝေဠုရိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဇာတိမဏိဘာဝံ ဒဿေတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကဝဿိကဝေဠုဝဏ္ဏန္တိ ဇာတိတော ဧကဝဿာတိက္ကန္တဝေဠုဝဏ္ဏံ။ လဒ္ဓကန္တိ သုန္ဒရံ။ စန္ဒပ္ပဘာ တာရဂဏာဝ သဗ္ဗေတိ ယထာ စန္ဒပ္ပဘာယ ကလံ သဗ္ဗေ တာရာဂဏာ နာနုဘဝန္တီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘စန္ဒပ္ပဘာတိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တ’’န္တိ။

ဥပေါသထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၈) ၃။ အာနန္ဒဝဂ္ဂေါ

၁။ ဆန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၂။ တတိယဿ ပဌမေ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကောတိ န နဂ္ဂပရိဗ္ဗာဇကော။ ဗာဟိရကသမယံ လုဉ္စိတွာ ဟရန္တောတိ ဗာဟိရကာနံ သမယံ နိသေဓေတွာ အာပန္နော။

ပညာစက္ခုဿ ဝိဗန္ဓနတော အန္ဓံ ကရောတီတိ အန္ဓကရဏောတိ အာဟ ‘‘ယဿ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ အစက္ခုကရဏောတိ အသမတ္ထသမာသောယံ ‘‘အသူရိယပဿာနိ မုခါနီ’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပညာစက္ခုံ န ကရောတီတိ အစက္ခုကရဏော’’တိ။ ပညာနိရောဓိကောတိ အနုပ္ပန္နာယ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပညာယ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န ဒေတိ၊ လောကိယပညံ ပန အဋ္ဌသမာပတ္တိပဉ္စာဘိညာဝသေန ဥပ္ပန္နမ္ပိ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ ခိပတီတိ ပညာနိရောဓိကောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုပ္ပန္နာနုပ္ပာဒဥပ္ပန္နပရိဟာနိနိမိတ္တတာယ ဟိ ပညံ နိရောဓေတီတိ ပညာနိရောဓိကော။ ဝိဟနတိ ဝိဗာဓတီတိ ဝိဃာတော၊ ဒုက္ခန္တိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခသင်္ခါတဿ ဝိဃာတဿာ’’တိ။ ကိလေသနိဗ္ဗာနန္တိ ဣမိနာ အသင်္ခတနိဗ္ဗာနမေဝ ဝဒတိ။ အသင်္ခတဉှိ နိဗ္ဗာနံ နာမ၊ တံ ပစ္စက္ခံ ¶ ကာတုံ န ဒေတီတိ အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော။ လောကုတ္တရမိဿကော ကထိတော ပုဗ္ဗဘာဂိယဿပိ အရိယမဂ္ဂဿ ကထိတတ္တာ။

ဆန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အာဇီဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၃။ ဒုတိယေ ¶ န အညာတုကာမောတိ န အာဇာနိတုကာမောယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိဂ္ဂဏှနတ္ထံ ပန အာဂတော’’တိ၊ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဏှနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ကာရဏာပဒေသောတိ ကာရဏနိဒ္ဒေသော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

အာဇီဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ မဟာနာမသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၄။ တတိယေ ဂိလာနဿ ဘာဝေါ ဂေလညန္တိ အာဟ ‘‘ဂိလာနဘာဝတော’’တိ။ ဒီပေတီတိ ဒေသနာက္ကမေနေဝ ပညာပေတိ။ ပဌမဉှိ သေခသီလသမာဓိပညာယော ဝတွာ ပစ္ဆာ အသေခသီလာဒီနိ ဝဒန္တော ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။

မဟာနာမသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ နိဂဏ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၅။ စတုတ္ထေ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေနာတိ ဟံသဝဋ္ဋကပရိစ္ဆန္နေန၊ ဟံသမဏ္ဍလာကာရေနာတိ အတ္ထော။ နတ္ထိ ဧတဿ ပရိသေသန္တိ အပရိသေသံ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အသေသေတွာ’’တိ။ အပရိသေသဓမ္မဇာနနတော ဝါ အပရိသေသသင်္ခါတံ ဉာဏဒဿနံ ပဋိဇာနာတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတတန္တိ နိစ္စံ။ သမိတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သတတံ သမိတန္တိ သဗ္ဗကာလံ နိရန္တရ’’န္တိ။ အထ ဝါ နိစ္စဋ္ဌေန သတတ-သဒ္ဒေန အဘိဏှပ္ပဝတ္တိ ဇောတိတာ သိယာတိ ‘‘သမိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန နိရန္တရပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗကာလံ နိရန္တရ’’န္တိ။

ဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပနတ္ထာယာတိ ¶ ရာဂါဒီဟိ မလေဟိ အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘာဒီဟိ စ ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိပါပနတ္ထာယ။ သမတိက္ကမနတ္ထာယာတိ သောကဿ စ ပရိဒေဝဿ စ ပဟာနတ္ထာယ။ အတ္ထံ ဂမနတ္ထာယာတိ ကာယိကဒုက္ခဿ စ စေတသိကဒေါမနဿဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အတ္ထင်္ဂမနာယ၊ နိရောဓာယာတိ အတ္ထော။ ဉာယတိ နိစ္ဆယေန ကမတိ နိဗ္ဗာနံ။ တံ ဝါ ¶ ဉာယတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဉာယော၊ အရိယမဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂဿ အဓိဂမနတ္ထာယာ’’တိ။ အပစ္စယနိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကရဏတ္ထာယာတိ ပစ္စယရဟိတတ္တာ အပစ္စယဿ အသင်္ခတဿ တဏှာဝါနဝိရဟိတတ္တာ နိဗ္ဗာနန္တိ လဒ္ဓနာမဿ အမတဿ သစ္ဆိကိရိယာယ၊ အတ္တပစ္စက္ခတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဖုသိတွာ ဖုသိတွာတိ ပတွာ ပတွာ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

နိဂဏ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ နိဝေသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၆။ ပဉ္စမေ ကိစ္စကရဏီယေသု သဟဘာဝဋ္ဌေန အမာ ဟောန္တီတိ အမစ္စာ။ ‘‘အယံ အဇ္ဈတ္တိကော’’တိ ဧဝံ ဇာနန္တိ၊ ဉာယန္တိ ဝါတိ ဉာတီ။ သဿုသသုရပက္ခိကာတိ သဿုသသုရာ စ တပ္ပက္ခိကော စ သဿုသသုရပက္ခိကာ။ လောဟိတေန သမ္ဗဒ္ဓါတိ သာလောဟိတာ။ ပိတုပက္ခိကာ ဝါ ဉာတီ၊ မာတုပက္ခိကာ သာလောဟိတာ။ မာတုပိတုပက္ခိကာ ဝါ ဉာတီ၊ သဿုသသုရပက္ခိကာ သာလောဟိတာ။ အဝေစ္စ ရတနဿ ဂုဏေ ယာထာဝတော ဉတွာ ပသာဒေါ အဝေစ္စပ္ပသာဒေါ။ သော ပန ယသ္မာ မဂ္ဂေနာဂတတ္တာ ကေနစိ အကမ္ပနီယော စ အပ္ပဓံသိယော စ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘အစလပ္ပသာဒေါ’’တိ။ ဘာဝညထတ္တန္တိ သဘာဝဿ အညထတ္တံ။

ဝီသတိယာ ကောဋ္ဌာသေသူတိ ကေသာဒိမတ္ထလုင်္ဂပရိယန္တေသု။ ဒွါဒသသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ ပိတ္တာဒိမုတ္တပရိယန္တေသု။ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ ‘‘ယေန စ သန္တပ္ပတိ၊ ယေန စ ဇီရီယတိ၊ ယေန စ ပရိဒယှတိ၊ ယေန စ အသိတပီတခါယိတသာယိတံ သမ္မာ ပရိဏာမံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၄) ဧဝံ ဝုတ္တေသု စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ဆသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ ‘‘ဥဒ္ဓင်္ဂမာ ဝါတာ၊ အဓောဂမာ ဝါတာ၊ ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာ၊ ကောဋ္ဌာသယာ ဝါတာ၊ အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရိနော ဝါတာ၊ အဿာသော ပဿာသော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ဧဝံ ဝုတ္တေသု ဆသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ဝိတ္ထမ္ဘနံ သေသဘူတတ္တယသန္ထမ္ဘိတတာပါဒနံ၊ ‘‘ဥပကီဠန’’န္တိ ဧကေ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

နိဝေသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆-၇။ ပဌမဘဝသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၇၇-၇၈။ ဆဋ္ဌေ ¶ ¶ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏန္တိ ကမ္မသဟဇာတံ ဝိညာဏံ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။ သတ္တမေ နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ပဌမဘဝသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သီလဗ္ဗတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၉။ အဋ္ဌမေ ဒုက္ကရကာရိကာနုယောဂေါတိ ဒုက္ကရကိရိယာယ အနုယောဂေါ။ ဥပဋ္ဌာနေန သာရန္တိ ဥပဋ္ဌာနာကာရေန သာရံ။ ‘‘ဣဒံ ဝရ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဋ္ဌာနာကာရံ ဝိဘာဝေတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သတ္ထာရာ ပုစ္ဆိတေ ပဉှေ။

သီလဗ္ဗတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဂန္ဓဇာတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၀။ နဝမေ မူလေ၊ မူလဿ ဝါ ဂန္ဓော မူလဂန္ဓောတိ အာဟ ‘‘မူလဝတ္ထုကော ဂန္ဓော’’တိ။ မူလံ ဝတ္ထု ဧတဿာတိ မူလဝတ္ထုကော။ ဣဒါနိ မူလံ ဂန္ဓယောဂတော ဂန္ဓောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဂန္ဓသမ္ပန္နံ ဝါ မူလမေဝ မူလဂန္ဓော’’တိ အာဟ။ ပစ္ဆိမောယေဝေတ္ထ အတ္ထဝိကပ္ပော ယုတ္တတရောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ဟိ ဂန္ဓော’’တိအာဒိမာဟ။ ဝဿိကပုပ္ဖာဒီနန္တိ သုမနပုပ္ဖာဒီနံ။

ဂန္ဓဇာတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ စူဠနိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၁။ ဒသမေ အရုဏဝတိသုတ္တန္တအဋ္ဌုပ္ပတ္တိယန္တိ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇာ အဟောသိ အရုဏဝါ နာမ။ ရညော ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရုဏဝတော အရုဏဝတီ နာမ ရာဇဓာနီ အဟောသိ။ အရုဏဝတိံ ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇဓာနိံ သိခီ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဥပနိဿာယ ဝိဟာသိ။ သိခိဿ ¶ ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အဘိဘူသမ္ဘဝံ နာမ သာဝကယုဂံ အဟောသိ အဂ္ဂံ ဘဒ္ဒယုဂံ။ အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိခီ ဘဂဝါ အရဟံ ¶ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေသီ’’တိအာဒိနာ ဗြဟ္မသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅) အာဂတဿ အရုဏဝတိသုတ္တန္တဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ။ အတိပ္ပဂေါတိ အတိဝိယ ပဂေါ၊ အတိဝိယ ပါတောတိ အတ္ထော၊ န တာဝ ကုလေသု ဘတ္တံ နိဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဥဇ္ဈာယန္တီတိ အဝဈာယန္တိ၊ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ စိန္တေန္တိ၊ လာမကတော စိန္တေန္တိ။ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ကတွာတိ ‘‘ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ နာဂဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ သုပဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၃) နယေန အာဂတံ အနေကပ္ပကာရံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ကတွာ။ သဟဿိလောကဓာတုန္တိ စက္ကဝါဠသဟဿံ။ ဂါထာဒွယံ အဘာသီတိ ထေရော ကိရ ‘‘ကထံ ဒေသိတာ ခေါ ဓမ္မဒေသနာ သဗ္ဗေသံ ပိယာ မနာပါ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သဗ္ဗေပိ ပါသဏ္ဍာ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော သမယေ ပုရိသကာရံ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ ဝီရိယဿ အဝဏ္ဏဝါဒီ နာမ နတ္ထိ၊ ဝီရိယပ္ပဋိသံယုတ္တံ ကတွာ ဒေသေဿာမိ။ ဧဝမဿ ဓမ္မဒေသနာ သဗ္ဗေသံ ပိယာ ဘဝိဿတိ မနာပါ’’တိ ဉတွာ တီသု ပိဋကေသု ဝိစိနိတွာ ‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆) ဣဒံ ဂါထာဒွယံ အဘာသိ။

ကိံ အာလောကော အယန္တိ ကဿ နု ခေါ အယံ အာလောကောတိ။ ဝိစိနန္တာနန္တိ စိန္တေန္တာနံ။ သဗ္ဗေတိ လောကဓာတုယံ သဗ္ဗေ ဒေဝါ စ မနုဿာ စ။ ဩသဋာယ ပရိသာယာတိ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ သမောသဋာယ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နာယ ပရိသာယ။ အတ္ထောပိ နေသံ ပါကဋော အဟောသီတိ န ကေဝလံ တေ သဒ္ဒမေဝ အဿောသုံ၊ အထ ခေါ အတ္ထောပိ တေသံ ပကတိသဝနူပစာရေ ဝိယ ပါကဋော အဟောသိ။ တေန သဟဿံ လောကဓာတုံ ဝိညာပေတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ပရိဟရန္တီတိ သိနေရုံ ဒက္ခိဏတော ကတွာ ပရိဝတ္တေန္တိ။ ဝိရောစမာနာတိ အတ္တနော ဇုတိယာ ဒိဗ္ဗမာနာ၊ သောဘမာနာ ဝါ။ တာဝ သဟဿဓာ လောကောတိ ယတ္တကော စန္ဒိမသူရိယေဟိ ဩဘာသိယမာနော လောကဓာတုသင်္ခါတော ဧကေကော လောကော၊ တတ္တကေန ပမာဏေန သဟဿဓာ လောကော၊ ဣမိနာ စက္ကဝါဠေန သဒ္ဓိံ စက္ကဝါဠသဟဿန္တိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနေသာ အာနီတာတိ ဧသာ စူဠနိကာ လောကဓာတု ¶ ကသ္မာ ဘဂဝတာ အာနီတာ၊ ဒေသိတာတိ အတ္ထော။ မဇ္ဈိမိကာယ လောကဓာတုယာ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထန္တိ ဒွိသဟဿိလောကဓာတုယာ ပရိမာဏဒဿနတ္ထံ။

သဟဿိလောကဓာတုယာ သဟဿီ ဒွိသဟဿိလောကဓာတု၊ သာ စက္ကဝါဠဂဏနာယ ဒသသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိမာဏာ။ တေနာဟ ‘‘သဟဿစက္ကဝါဠာနိ သဟဿဘာဂေန ဂဏေတွာ’’တိအာဒိ။ ကမ္ပနဒေဝတူပသင်္ကမနာဒိနာ ဇာတစက္ကဝါဠေန သဟ ယောဂက္ခေမံ ဌာနံ ဇာတိက္ခေတ္တံ။ တတ္တကာယ ဧဝ ဇာတိက္ခေတ္တဘာဝေါ ¶ ဓမ္မတာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ‘‘ပရိဂ္ဂဟဝသေနာ’’တိ ကေစိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝံ ဇာတိက္ခေတ္တံ တန္နိဝါသီနံယေဝ စ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယောတိ ဝဒန္တိ။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏာဒီနံ သတ္တန္နံယေဝ ဂဟဏံ နိဒဿနမတ္တံ မဟာဘိနီဟာရာဒိကာလေပိ တဿ ပကမ္ပနဿ လဗ္ဘနတော။

သဟဿံ သဟဿဓာ ကတွာ ဂဏိတံ မဇ္ဈိမိကန္တိအာဒိနာ မဇ္ဈိမိကာယ လောကဓာတုယာ သဟဿံ တိသဟဿိလောကဓာတု၊ သာယေဝ စ မဟာသဟဿိလောကဓာတူတိ ဒဿေတိ။ သရသေနေဝ အာဏာပဝတ္တနံ အာဏာက္ခေတ္တံ၊ ယံ ဧကဇ္ဈံ သံဝဋ္ဋတိ ဝိဝဋ္ဋတိ စ။ အာဏာ ဖရတီတိ တန္နိဝါသိဒေဝတာနံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆနေန ဝတ္တတိ၊ တဉ္စ ခေါ ကေဝလံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေနေဝ၊ အဓိပ္ပာယဝသေန စ ပန ‘‘ယာဝတာ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၁) ဝစနတော ဗုဒ္ဓါနံ အဝိသယော နာမ နတ္ထိ၊ ဝိသယက္ခေတ္တဿ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ။ ဝိသမောတိ သူရိယုဂ္ဂမနာဒီနံ ဝိသမဘာဝတော ဝိသမော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကသ္မိံ ဌာနေ သူရိယော ဥဂ္ဂတော ဟောတီ’’တိအာဒိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠနိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာနန္ဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၉) ၄။ သမဏဝဂ္ဂေါ

၁-၅။ သမဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၈၂-၈၆။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ သမ္မာ အာဒါနံ ဂဟဏံ သမာဒါနန္တိ အာဟ ‘‘သမာဒါနံ ဝုစ္စတိ ဂဟဏ’’န္တိ။ အဓိကံ ဝိသိဋ္ဌံ သီလန္တိ အဓိသီလံ။ လောကိယသီလဿ ¶ အဓိသီလဘာဝေါ ပရိယာယေနာတိ နိပ္ပရိယာယမေဝ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစ သဗ္ဗမ္ပိ လောကိယသီလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သိက္ခိတဗ္ဗတောတိ အာသေဝိတဗ္ဗတော။ ပဉ္စပိ ဒသပိ ဝါ သီလာနိ သီလံ နာမ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရော အဓိသီလံ နာမ အနဝသေသကာယိကစေတသိကသံဝရဘာဝတော မဂ္ဂသီလဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝတော စ။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စိတ္တံ၊ ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာနံ အဓိစိတ္တံ မဂ္ဂသမာဓိဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ကမ္မဿကတဉာဏံ ပညာ၊ ဝိပဿနာ အဓိပညာ မဂ္ဂပညာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ အပိစ နိဗ္ဗာနံ ¶ ပတ္ထယန္တေန သမာဒိန္နံ ပဉ္စသီလံ ဒသသီလမ္ပိ အဓိသီလမေဝ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ ပစ္စယဘာဝတော။ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထယန္တေန သမာပန္နာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယောပိ အဓိစိတ္တမေဝ။

‘‘ကလျာဏကာရီ ကလျာဏံ၊ ပါပကာရီ စ ပါပကံ၊

အနုဘောတိ ဒွယမေတံ၊ အနုဗန္ဓဉှိ ကာရဏ’’န္တိ။ –

ဧဝံ အတီတေ အနာဂတေ စ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခသလ္လက္ခဏဝသေန သံဝေဂဝတ္ထုတာယ ဝိမုတ္တိအာကင်္ခါယ ပစ္စယဘူတာ ကမ္မဿကတပညာပိ အဓိပညာတိ ဝဒန္တိ။ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထပဉ္စမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

သမဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ပဌမသိက္ခာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၇။ ဆဋ္ဌေ သမတ္တကာရီတိ အနူနေန ပရိပူရေန အာကာရေန သမန္နာဂတော။ သိက္ခာပဒါနံ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကတ္တံ အပေက္ခာသိဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘တတြာပိ သင်္ဃာဒိသေသံ ခုဒ္ဒက’’န္တိအာဒိ။ အင်္ဂုတ္တရမဟာနိကာယဝဠဉ္ဇနကအာစရိယာတိ အင်္ဂုတ္တရနိကာယံ ပရိဟရန္တာ အာစရိယာ၊ အင်္ဂုတ္တရဘာဏကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောကဝဇ္ဇံ နာပဇ္ဇတိ လောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒါနံ ဝီတိက္ကမသာဓကဿ ကိလေသဂဟနဿ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ။ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇမေဝ အာပဇ္ဇတိ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမံ ဝါ အဇာနတောပိ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော။ စိတ္တေန အာပဇ္ဇန္တော ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏံ အာပဇ္ဇတီတိ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယေန အာပဇ္ဇတိ။

ဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာနိ အာဒိဗြဟ္မစရိယာနိ၊ တာနိ ဧဝ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာနိ ယထာ ‘‘ဝိနယော ဧဝ ဝေနယိကော’’တိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿာ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရိ မဟာသီလသိက္ခာပဒါနီတိ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ သန္ဓာယ ¶ ဝဒတိ။ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ အနဝသေသတော သဝနတော ပဂ္ဃရဏတော သောတော၊ အရိယမဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘သောတသင်္ခါတေန မဂ္ဂေနာ’’တိ။ ဝိနိပါတေတိ ဝိရူပံ သဒုက္ခံ သဥပါယာသံ နိပါတေတီတိ ဝိနိပါတော၊ အပါယဒုက္ခေ ခိပနကော။ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ။ နာဿ ဝိနိပါတော ဓမ္မောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော၊ န အတ္တာနံ အပါယေသု ဝိနိပါတနသဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယေ ဓမ္မာ အပါယဂမနီယာ၊ တေသံ ပဟီနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အဝိနိပါတဓမ္မောတိ စတူသု အပါယေသု အပတနသဘာဝေါ’’တိ။ တတ္ထ အပတနသဘာဝေါတိ အနုပ္ပဇ္ဇနသဘာဝေါ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂနိယာမေန ¶ နိယတောတိ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမဿ အဝဿံဘာဝီဘာဝတော နိယတော။ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ။ ဟေဋ္ဌိမန္တတော သတ္တမဘဝတော ဥပရိ အနုပ္ပဇ္ဇနဓမ္မတာယ ဝါ နိယတော။ သမ္ဗုဇ္ဈတီတိ သမ္ဗောဓိ၊ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ပန ပဌမမဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ အဝသိဋ္ဌော စ အဓိဂန္တဗ္ဗဘာဝေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတာ သမ္ဗောဓိ ပရံ အယနံ ပရာ ဂတိ အဿာတိ သမ္ဗောဓိပရာယဏော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ။

တနုဘာဝါတိ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပတ္တိယာ စ တနုဘာဝေန။ တနုတ္တဉှိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စ။ သကဒါဂါမိဿ ဟိ ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿ ဝိယ ကိလေသာ အဘိဏှံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝိရဠာကာရာ ဟုတွာ ဝိရဠဝါပိတေ ခေတ္တေ အင်္ကုရာ ဝိယ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ စ ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿေဝ မဒ္ဒန္တာ ဖရန္တာ ဆာဒေန္တာ အန္ဓကာရံ ကရောန္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ မန္ဒမန္ဒာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တနုကာကာရာ ဟုတွာ အဗ္ဘပဋလမိဝ မက္ခိကာပတ္တမိဝ စ။ တတ္ထ ကေစိ ထေရာ ဘဏန္တိ ‘‘သကဒါဂါမိဿ ကိလေသာ ကိဉ္စာပိ စိရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဗဟလာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဟိဿ ပုတ္တာ စ ဓီတရော စ ဒိဿန္တီ’’တိ။ ဧတံ ပန အပ္ပမာဏံ။ ပုတ္တဓီတရော ဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂပရာမသနမတ္တေနပိ ဟောန္တီတိ။ ဒွီဟိယေဝ ကာရဏေဟိဿ ကိလေသာနံ တနုတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စာတိ။

ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာနန္တိ ဧတ္ထ ဟေဋ္ဌာတိ မဟဂ္ဂတဘူမိတော ဟေဋ္ဌာ၊ ကာမဘူမိယန္တိ အတ္ထော။ တေသံ ပစ္စယဘာဝေန ဟေဋ္ဌာဘာဂဿ ဟိတာတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာ၊ တေသံ ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာနံ၊ ဟေဋ္ဌာဘာဂဿ ကာမဘဝဿ ပစ္စယဘာဝေန ဂဟိတာနန္တိ အတ္ထော။ သံယောဇေန္တိ ဗန္ဓန္တိ ခန္ဓဂတိဘဝါဒီဟိ ¶ ခန္ဓဂတိဘဝါဒယော၊ ကမ္မံ ဝါ ဖလေနာတိ သံယောဇနာနီတိ အာဟ ‘‘သံယောဇနာနန္တိ ဗန္ဓနာန’’န္တိ။ အသမုစ္ဆိန္နရာဂါဒိကဿ ဟိ ဧတရဟိ ခန္ဓာဒီနံ အာယတိံ ခန္ဓာဒီဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ သမုစ္ဆိန္နရာဂါဒိကဿ ပန တံ နတ္ထိ၊ ကတာနမ္ပိ ကမ္မာနံ အသမတ္ထဘာဝါပတ္တိတော ရာဂါဒီနံ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သံယောဇနဋ္ဌော သိဒ္ဓါ။ ပရိက္ခယေနာတိ သမုစ္ဆေဒေန။

ဩပပါတိကောတိ ဥပပါတိကယောနိကော ဥပပတနေ သာဓုကာရီ။ သေသယောနိပဋိက္ခေပဝစနမေတံ။ တေန ဂဗ္ဘဝါသဒုက္ခာဘာဝမာဟ။ တတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ဣမိနာ သေသဒုက္ခာဘာဝံ။ တတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယိတာ စဿ ကာမလောကေ ခန္ဓဗီဇဿ အပုနာဂမနဝသေနေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနာဝတ္တိဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပရိယေဝါတိ ဗြဟ္မလောကေယေဝ။ အနာဝတ္တိဓမ္မောတိ တတော ဗြဟ္မလောကာ ပုနပ္ပုနံ ပဋိသန္ဓိဝသေန န အာဝတ္တနဓမ္မော။ တေနာဟ ‘‘ယောနိဂတိဝသေန အနာဂမနဓမ္မော’’တိ။

ပဒေသံ ¶ ပဒေသကာရီ အာရာဓေတီတိ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ပါရိပူရိယာ ဧကဒေသဘူတံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယံ ပဒေသော၊ တံ ကရောန္တော ပဒေသံ ဧကဒေသဘူတံ ဟေဋ္ဌိမံ ဖလတ္တယမေဝ အာရာဓေတိ၊ နိပ္ဖာဒေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပဒေသကာရီ ပုဂ္ဂလော နာမ သောတာပန္နော’’တိအာဒိ။ ပရိပူရံ ပရိပူရကာရီတိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီဟိ စ ပရိတော ပူရဏေန ပရိပူရသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ကရောန္တော နိဗ္ဗတ္တေန္တော ပရိပူရံ အရဟတ္တဖလံ အာရာဓေတိ၊ နိပ္ဖာဒေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိပူရကာရီ နာမ အရဟာ’’တိအာဒိ။

ပဌမသိက္ခာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇-၁၀။ ဒုတိယသိက္ခာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၈၈-၉၁။ သတ္တမေ ကုလာ ကုလံ ဂမနကောတိ ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆန္တော။ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဘဝေတိ ဒေဝမနုဿဝသေန ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဘဝေ။ မိဿကဘဝဝသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ ဒေသနာမတ္တမေဝ စေတံ ‘‘ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ’’တိ။ ယာဝ ဆဋ္ဌဘဝါ သံသရန္တောပိ ကောလံကောလောဝ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အယဉှိ ဒွေ ဝါ ဘဝေ…ပေ… ဧဝမေတ္ထ ဝိကပ္ပော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ ဥဠာရကုလဝစနော ဝါ ဧတ္ထ ကုလသဒ္ဒေါ၊ ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ¶ ကောလံကောလော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယတော ပဋ္ဌာယ ဟိ နီစကုလေ ဥပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ၊ မဟာဘောဂကုလေသု ဧဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။ ကေဝလော ဟိ ကုလသဒ္ဒေါ မဟာကုလမေဝ ဝဒတိ ‘‘ကုလပုတ္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဧကဗီဇီတိ ဧတ္ထ ခန္ဓဗီဇံ နာမ ကထိတံ၊ ခန္ဓဗီဇန္တိ စ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ဝုစ္စတိ။ ယဿ ဟိ သောတာပန္နဿ ဧကံ ခန္ဓဗီဇံ အတ္ထိ၊ ဧကံ ဘဝဂ္ဂဟဏံ၊ သော ဧကဗီဇီ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဿေဝ ဘဝဿ ဗီဇံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဧကဗီဇီ’’တိ။ ‘‘မာနုသကံ ဘဝ’’န္တိ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဒေသနာမတ္တမေဝ၊ ‘‘ဒေဝဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီ’’တိပိ ပန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။

ဥဒ္ဓံဝါဟိဘာဝေန ဥဒ္ဓမဿ တဏှာသောတံ ဝဋ္ဋသောတံ ဝါတိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ ဥဒ္ဓံ ဝါ ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓမဿ မဂ္ဂသောတန္တိ ဥဒ္ဓံသောတော။ ပဋိသန္ဓိဝသေန အကနိဋ္ဌဘဝံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အဝိဟာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ သပ္ပယောဂေနာတိ ဝိပဿနာဉာဏာဘိသင်္ခါရသင်္ခါတေန ပယောဂေန သဟ၊ မဟတာ ဝိပဿနာပယောဂေနာတိ အတ္ထော။ ဥပဟစ္စာတိ ဧတဿ ဥပဂန္တွာတိ အတ္ထော။ တေန ဝေမဇ္ဈာတိက္ကမော ကာလကိရိယာပဂမနဉ္စ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယန္တော ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယော ပန ကပ္ပသဟဿာယုကေသု အဝိဟေသူ’’တိအာဒိ။ သော တိဝိဓော ဟောတီတိ ဉာဏဿ တိက္ခမဇ္ဈမုဒုဘာဝေန တိဝိဓော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပသဟဿာယုကေသူ’’တိအာဒိ။

သဒ္ဓါဓုရေန ¶ အဘိနိဝိသိတွာတိ ‘‘သစေ သဒ္ဓါယ သက္ကာ နိဗ္ဗတ္တေတုံ၊ နိဗ္ဗတ္တေဿာမိ လောကုတ္တရမဂ္ဂ’’န္တိ ဧဝံ သဒ္ဓါဓုရဝသေန အဘိနိဝိသိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ။ ပညာဓုရေန အဘိနိဝိဋ္ဌောတိ ‘‘သစေ ပညာယ သက္ကာ၊ နိဗ္ဗတ္တေဿာမိ လောကုတ္တရမဂ္ဂ’’န္တိ ဧဝံ ပညာဓုရံ ကတွာ အဘိနိဝိဋ္ဌော။ ယထာဝုတ္တမေဝ အဋ္ဌဝိဓတ္တံ ကောလံကောလသတ္တက္ခတ္တုပရမေသု အတိဒိသန္တော ‘‘တထာ ကောလံကောလာ သတ္တက္ခတ္တုပရမာ စာ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တနယေနေဝ အဋ္ဌ ကောလံကောလာ၊ အဋ္ဌ သတ္တက္ခတ္တုပရမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ သတ္တက္ခတ္တုံ ပရမာ ဘဝူပပတ္တိ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ အဿ၊ တတော ပရံ အဋ္ဌမံ ဘဝံ နာဒိယတီတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမော။ ဘဂဝတာ ဂဟိတနာမဝသေနေဝ စေတာနိ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတာနံ တေသံ နာမာနိ ဇာတာနိ ကုမာရာနံ မာတာပိတူဟိ ဂဟိတနာမာနိ ဝိယ။ ဧတ္တကဉှိ ဌာနံ ဂတော ¶ ဧကဗီဇီ နာမ ဟောတိ၊ ဧတ္တကံ ကောလံကောလော၊ ဧတ္တကံ သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ ဘဂဝတာ ဧတေသံ နာမံ ဂဟိတံ။ နိယမတော ပန အယံ ဧကဗီဇီ၊ အယံ ကောလံကောလော၊ အယံ သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ နတ္ထိ။ ကော ပန နေသံ ဧတံ ပဘေဒံ နိယမေတီတိ? ကေစိ တာဝ ထေရာ ‘‘ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကေစိ ပဌမမဂ္ဂေါ၊ ကေစိ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ၊ ကေစိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝိပဿနာတိ။

တတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတီ’’တိ ဝါဒေ ပဌမမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယော ကတော နာမ ဟောတိ၊ ‘‘ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ နိရုပနိဿယာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝစနံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေါ နိယမေဟီ’’တိ ဝါဒေ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ နိယမေန္တီ’’တိ ဝါဒေ ပဌမမဂ္ဂေ အနုပ္ပန္နေယေဝ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပန္နာတိ အာပဇ္ဇတီတိ။ ‘‘တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝိပဿနာ နိယမေတီ’’တိ ဝါဒေါ ပန ယုဇ္ဇတိ။ သစေ ဟိ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝိပဿနာ ဗလဝတီ ဟောတိ၊ ဧကဗီဇီ နာမ ဟောတိ၊ တတော မန္ဒတရာယ ကောလံကောလော၊ တတော မန္ဒတရာယ သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ။

ဧကစ္စော ဟိ သောတာပန္နော ဝဋ္ဋဇ္ဈာသယော ဟောတိ ဝဋ္ဋာဘိရတော၊ ပုနပ္ပုနံ ဝဋ္ဋသ္မိံယေဝ စရတိ သန္ဒိဿတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကော သေဋ္ဌိ၊ ဝိသာခါ ဥပါသိကာ၊ စူဠရထမဟာရထာ ဒေဝပုတ္တာ၊ အနေကဝဏ္ဏော ဒေဝပုတ္တော၊ သက္ကော ဒေဝရာဇာ၊ နာဂဒတ္တော ဒေဝပုတ္တောတိ ဣမေ ဟိ ဧတ္တကာ ဇနာ ဝဋ္ဋဇ္ဈာသယာ ဝဋ္ဋာဘိရတာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဆ ဒေဝလောကေ သောဓေတွာ အကနိဋ္ဌေ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ၊ ဣမေ ဣဓ န ဂဟိတာ။ န ကေဝလဉ္စိမေဝ၊ ယောပိ မနုဿေသုယေဝ သတ္တက္ခတ္တုံ သံသရိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ၊ ယောပိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော ဒေဝေသုယေဝ သတ္တက္ခတ္တုံ အပရာပရံ သံသရိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ ဣမေပိ ဣဓ န ဂဟိတာ၊ ကာလေန ဒေဝေ၊ ကာလေန မနုဿေ သံသရိတွာ ¶ ပန အရဟတ္တံ ပါပုဏန္တောဝ ဣဓ ဂဟိတော၊ တသ္မာ ‘‘သတ္တက္ခတ္တုပရမော’’တိ ဣဒံ ဣဓဋ္ဌကဝေါကိဏ္ဏဘဝူပပတ္တိကသုက္ခဝိပဿကဿ နာမံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာ’’တိ (ပု။ ပ။ ၃၄) ဝစနတော ပဉ္စသု သကဒါဂါမီသု စတ္တာရော ဝဇ္ဇေတွာ ဧကောဝ ဂဟိတော။ ဧကစ္စော ဟိ ဣဓ သကဒါဂါမိဖလံ ပတွာ ဣဓေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ဧကစ္စော ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ပရိနိဗ္ဗာယတိ ¶ ၊ ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ဣမေ စတ္တာရောပိ ဣဓ န ဂဟိတာ။ ယော ပန ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ယာဝတာယုကံ ဝသိတွာ ပုန ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ၊ အယံ ဧကောဝ ဣဓ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ တဿ ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘တီသု ပန ဝိမောက္ခေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမဿ ပန သကဒါဂါမိနော ဧကဗီဇိနာ သဒ္ဓိံ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? ဧကဗီဇိဿ ဧကာဝ ပဋိသန္ဓိ၊ သကဒါဂါမိဿ ဒွေ ပဋိသန္ဓိယော၊ ဣဒံ တေသံ နာနာကရဏံ။ သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တခီဏာသဝေါ ပဋိပဒါဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ၊ တထာ အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေဟီတိ ဧဝံ ဒွါဒသ အရဟန္တာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ယထာ ပန သကဒါဂါမိနော၊ တထေဝ အရဟန္တော ဒွါဒသ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ အဋ္ဌမနဝမဒသမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

ဒုတိယသိက္ခာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ သင်္ကဝါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၂။ ဧကာဒသမေ ဝိဟာရပဋိဗဒ္ဓနဝကမ္မာဒိဘာရံ ဟရတိ ပဝတ္တေတီတိ ဘာရဟာရော။ တေနေဝါဟ ‘‘နဝေ အာဝါသေ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ပုရာဏေ ပဋိဇဂ္ဂတီ’’တိ။ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ၊ ပဇ္ဇိတဗ္ဗတော၊ ပဇ္ဇန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ ပဒါနိ၊ သိက္ခာယေဝ ပဒါနိ သိက္ခာပဒါနီတိ အာဟ ‘‘သိက္ခာသင်္ခါတေဟိ ပဒေဟီ’’တိ။ ဒဿေတီတိ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတိ၊ ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ပါကဋေ ဝိဘူတေ ကတွာ ဝိဘာဝေတိ။ ဂဏှာပေတီတိ တေ ဓမ္မေ မနသာ အနုပက္ခိတေ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓေ ကာရေန္တော ဥဂ္ဂဏှာပေတိ။ သမုဿာဟေတီတိ သမာဓိမှိ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ ပဋိလဒ္ဓဂုဏေဟီတိ တာယ ဒေသနာယ တန္နိဿယပစ္စတ္တပုရိသကာရေန စ တေသံ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေဟိ။ ဝေါဒါပေတီတိ တေသံ စိတ္တသန္တာနံ အဿဒ္ဓိယာဒိကိလေသမလာပဂမနေန ပဘဿရံ ကရောတိ။ သဏှံ သဏှံ ကထေတီတိ အတိဝိယ သုခုမံ ကတွာ ကထေတိ။

အစ္စယနံ ¶ သာဓုမရိယာဒံ မဒ္ဒိတွာ ဝီတိက္ကမနံ အစ္စယောတိ အာဟ ‘‘အပရာဓော’’တိ။ အစ္စေတိ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ ဝါ အစ္စယော၊ ဝီတိက္ကမဿ ပဝတ္တနကော အကုသလဓမ္မော။ သော ဧဝ အပရဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ အပရာဓော။ သော ဟိ အပရဇ္ဈန္တံ ပုရိသံ အဓိဘဝိတွာ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘အတိက္ကမ္မ ¶ အဓိဘဝိတွာ ပဝတ္တော’’တိ။ ပဋိဂ္ဂဏှာတူတိ အဓိဝါသနဝသေန သမ္ပဋိစ္ဆတူတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခမတူ’’တိ။ သဒေဝကေန လောကေန နိဿရဏန္တိ အရဏီယတော အရိယော၊ တထာဂတောတိ အာဟ ‘‘အရိယဿ ဝိနယေတိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ’’တိ။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တောတိ ကာမံ ‘‘ဝုဒ္ဓိ ဟေသာ’’တိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဝါကျံ အာရဒ္ဓံ၊ တထာပိ ဒေသနံ ပန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တော ‘‘သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟာတိ ယောဇနာ။

သင်္ကဝါသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၀) ၅။ လောဏကပလ္လဝဂ္ဂေါ

၁။ အစ္စာယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၃။ ပဉ္စမဿ ပဌမေ အတိပါတိကာနီတိ သီဃံ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနိ။ ကရဏီယာနီတိ ဧတ္ထ အဝဿကေ အနီယသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အဝဿကိစ္စာနီ’’တိ။ နိက္ခန္တသေတင်္ကုရာနီတိ ဗီဇတော နိက္ခန္တသေတင်္ကုရာနိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

အစ္စာယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပဝိဝေကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၄။ ဒုတိယေ သာဏေဟိ ဝါကေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတာနိ သာဏာနိ။ မိဿသာဏာနိ မသာဏာနိ န ဘင်္ဂါနိ။ ဧရကတိဏာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အက္ကမကစိကဒလိဝါကာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဧရကာဒီဟိ ကတာနိ ဟိ ဆဝါနိ လာမကာနိ ဒုဿာနီတိ ‘‘ဆဝဒုဿာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တိ။ ကုဏ္ဍကန္တိ တနုတရံ ¶ တဏ္ဍုလပ္ပကရဏံ။ ပဉ္စ ဒုဿီလျာနီတိ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပဉ္စ။ စတ္တာရော အာသဝါတိ ကာမာသဝါဒယော စတ္တာရော အာသဝါ။ သီလဂ္ဂပ္ပတ္တောတိ သီလေန၊ သီလဿ ဝါ အဂ္ဂပ္ပတ္တော။

ပဝိဝေကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သရဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၅။ တတိယေ ¶ ဝိဒ္ဓေတိ ဒူရီဘူတေ။ ဒူရဘာဝေါ စ အာကာသဿ ဝလာဟကဝိဂမေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝလာဟကဝိဂမေန ဒူရီဘူတေ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ဝိဒ္ဓေ ဝိဂတဝလာဟကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ နဘံ အဗ္ဘုဿက္ကမာနောတိ အာကာသံ အဘိလင်္ဃန္တော။ ဣမိနာ တရုဏသူရိယဘာဝေါ ဒဿိတော။ နာတိဒူရောဒိတေ ဟိ အာဒိစ္စေ တရုဏသူရိယသမညာ။ ဒုဝိဓမေဝဿ သံယောဇနံ နတ္ထီတိ ဩရမ္ဘာဂိယဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ သံယောဇနံ အဿ ပဌမဇ္ဈာနလာဘိနော အရိယသာဝကဿ နတ္ထိ။ ကသ္မာ ပနဿ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနမ္ပိ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ။ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနမေဝ ဟေတ္ထ ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣတရမ္ပီ’’တိအာဒိ၊ ဣတရံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနံ ပုန ဣမံ လောကံ ပဋိသန္ဓိဝသေန အာနေတုံ အသမတ္ထတာယ နတ္ထီတိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဈာနလာဘိနော ဟိ သဗ္ဗေပိ အရိယာ ဗြဟ္မလောကူပပန္နာ ဟေဋ္ဌာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ ဝေဟပ္ဖလံ အကနိဋ္ဌံ ဘဝဂ္ဂဉ္စ ပတွာ န ပုနညတ္ထ ဇာယန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဈာနာနာဂါမီ နာမ ကထိတော’’တိ။ ဈာနဝသေန ဟိ ဟေဋ္ဌာ န အာဂစ္ဆတီတိ ဈာနာနာဂါမီ။

သရဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပရိသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၆။ စတုတ္ထေ ပစ္စယဗာဟုလ္လိကာတိ စီဝရာဒိဗာဟုလ္လာယ ပဋိပန္နာ။ အဝီတတဏှတာယ ဟိ တံ တံ ပရိက္ခာရဇာတံ ဗဟုံ လန္တိ အာဒိယန္တီတိ ဗဟုလာ၊ တေ ဧဝ ဗာဟုလိကာ ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈)။ တေ ပစ္စယဗာဟုလ္လာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဟောန္တီတိ စီဝရာဒိဗာဟုလ္လာယ ပဋိပန္နာ နာမ ဟောန္တိ။ သိက္ခာယ အဂါရဝဘာဝတော သိထိလံ အဂါဠှံ ဂဏှန္တီတိ သာထလိကာ။ သိထိလန္တိ စ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော။ သိထိလသဒ္ဒေန သမာနတ္ထဿ သထလသဒ္ဒဿ ဝသေန သာထလိကာတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝဂမနဋ္ဌေနာတိ အဓောဂမနဋ္ဌေန၊ ဩရမ္ဘာဂိယဘာဝေနာတိ ¶ အတ္ထော။ နိက္ခိတ္တဓုရာတိ ဩရောပိတဓုရာ ဥဇ္ဇိတုဿာဟာ။ ဥပဓိဝိဝေကော နိဗ္ဗာနံ။ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝီရိယန္တိ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ဝီရိယံ။

ဘဏ္ဍနံ ¶ ဇာတံ ဧတေသန္တိ ဘဏ္ဍနဇာတာ။ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိသေသနဿ ပုဗ္ဗနိပါတဝသေနေဝ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဇာတဘဏ္ဍနာ’’တိ အာဟ။ ကလဟော ဇာတော ဧတေသန္တိ ကလဟဇာတာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကလဟဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ ကလဟဿ ဟေတုဘူတာ ပဋိဘာဂါ တံသဒိသီ စ အနိဋ္ဌကိရိယာ။ ဟတ္ထပရာမာသာဒိဝသေနာတိ ကုဇ္ဈိတွာ အညမညဿ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ပလပနအစ္ဆိန္ဒနာဒိဝသေန။ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ နာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဘူတံ ဝိဝါဒံ အာပန္နာတိ ဝိဝါဒပန္နာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓဝါဒံ အာပန္နာ’’တိ။ မုခသန္နိဿိတတာယ ဝါစာ ဣဓ ‘‘မုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဖရုသာ ဝါစာ မုခသတ္တိယော’’တိ။

သတိပိ ဥဘယေသံ ကလာပါနံ ပရမတ္ထတော ဘေဒေ ပစုရဇနေဟိ ပန ဒုဝိညေယျနာနတ္တံ ခီရောဒကသမ္မောဒိတံ အစ္စန္တမေတံ သံသဋ္ဌံ ဝိယ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ခီရောဒကံ ဝိယ ဘူတာ’’တိ။ ယထာ ခီရဉ္စ ဥဒကဉ္စ အညမညံ သံသန္ဒတိ၊ ဝိသုံ န ဟောတိ၊ ဧကတ္တံ ဝိယ ဥပေတိ၊ ဧဝံ သာမဂ္ဂိဝသေန ဧကတ္တူပဂတစိတ္တုပ္ပာဒါတိ အတ္ထော။ မေတ္တစိတ္တံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ ဩလောကနံ စက္ခူနိ ဝိယ စက္ခူနိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဥပသန္တေဟိ မေတ္တစက္ခူဟီ’’တိ။ ပိယဘာဝဒီပကာနိ ဟိ စက္ခူနိ ပိယစက္ခူနိ။ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီတိ ပမောဒပစ္စယဗလဝပီတိမာဟ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ခုဒ္ဒိကာဒိဘေဒေန ပဉ္စပ္ပကာရာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပီတိမနဿာတိ တာယ ပီတိယာ ပီဏိတမနဿ၊ ပဿဒ္ဓိအာဝဟေဟိ ဥဠာရေဟိ ပီတိဝေဂေဟိ တိန္တစိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ဝိဂတဒရထောတိ ကိလေသပရိဠာဟာနံ ဒူရီဘာဝေန ဝူပသန္တဒရထော။

ကေန ဥဒကေန ဒါရိတော ပဗ္ဗတပ္ပဒေသောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ကန္ဒရော နာမာ’’တိအာဒိ။ ဥဒကဿ ယထာနိန္နံ ပဝတ္တိယာ နဒိနိဗ္ဗတ္တနဘာဝေန ‘‘နဒိကုဉ္ဇော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ သာဝဋ္ဋာ နဒိယော ပဒရာ။ အဋ္ဌ မာသေတိ ဟေမန္တဂိမှဥတုဝသေန အဋ္ဌ မာသေ။ ခုဒ္ဒကာ ဥဒကဝါဟိနိယော သာခါ ဝိယာတိ သာခါ။ ခုဒ္ဒကသောဗ္ဘာ ကုသုဗ္ဘာ ဩကာရဿ ဥကာရံ ကတွာ။ ယတ္ထ ဥပရိ ဥန္နတပ္ပဒေသတော ဥဒကံ အာဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ စေဝ သန္ဒတိ စ၊ တေ ¶ ကုသုဗ္ဘာ ခုဒ္ဒကအာဝါဋာ။ ခုဒ္ဒကနဒိယောတိ ပဗ္ဗတပါဒါဒိတော နိက္ခန္တာ ခုဒ္ဒကာ နဒိယော။

ပရိသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅-၇။ ပဌမအာဇာနီယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၉၇-၉၉။ ပဉ္စမေ ¶ အနုစ္ဆဝိကောတိ ရညော ပရိဘုဉ္ဇနယောဂ္ဂေါ။ ဟတ္ထပါဒါဒိအင်္ဂသမတာယာတိ ဟတ္ထပါဒါဒိအဝယဝသမတာယ၊ ရညော ဝါ သေနာယ အင်္ဂဘူတတ္တာ ရညော အင်္ဂန္တိ ဝုစ္စတိ။ အာနေတွာ ဟုနိတဗ္ဗန္တိ အာဟုနံ၊ အာဟုတီတိ အတ္ထတော ဧကန္တိ အာဟ ‘‘အာဟုတိသင်္ခါတံ ပိဏ္ဍပါတ’’န္တိ။ ဒူရတောပိ အာနေတွာ သီလဝန္တေသု ဒါတဗ္ဗဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပိဏ္ဍပါတန္တိ စ နိဒဿနမတ္တံ။ အာနေတွာ ဟုနိတဗ္ဗာနဉှိ စီဝရာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနမေတံ အဓိဝစနံ အာဟုနန္တိ။ တံ အရဟတီတိ အာဟုနေယျော။ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တောတိ တဿ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏတော ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ အနုစ္ဆဝိကော။

ပါဟုနကဘတ္တဿာတိ ဒိသဝိဒိသတော အာဂတာနံ ပိယမနာပါနံ ဉာတိမိတ္တာနံ အတ္ထာယ သက္ကာရေ ပဋိယတ္တဿ အာဂန္တုကဘတ္တဿ။ တဉှိ ဌပေတွာ တေ တထာရူပေ ပါဟုနကေ သင်္ဃဿေဝ ဒါတုံ ယုတ္တံ၊ သင်္ဃောဝ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တော။ သင်္ဃသဒိသော ဟိ ပါဟုနကော နတ္ထိ။ တထာ ဟေသ ဧကသ္မိံ ဗုဒ္ဓန္တရေ ဝီတိဝတ္တေ ဒိဿတိ၊ ကဒါစိ အသင်္ချေယျေပိ ကပ္ပေ ဝီတိဝတ္တေ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏဉ္စ ပိယမနာပတာဒိကရေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော။ ဧဝံ ပါဟုနမဿ ဒါတုံ ယုတ္တံ၊ ပါဟုနဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တောတိ ပါဟုနေယျော။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ‘‘ဉာတိမိတ္တာ ဝိပ္ပဝုဋ္ဌာ န စိရဿေဝ သမာဂစ္ဆန္တိ၊ အနဝဋ္ဌိတာ စ တေသု ပိယမနာပတာ၊ န ဧဝမရိယသင်္ဃော၊ တသ္မာ သင်္ဃောဝ ပါဟုနေယျော’’တိ။

ဒက္ခန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ယထာဓိပ္ပေတာဟိ သမ္ပတ္တီဟိ ဝဍ္ဎန္တီတိ ဒက္ခိဏာ၊ ပရလောကံ သဒ္ဒဟိတွာ ဒါနံ။ တံ ဒက္ခိဏံ အရဟတိ၊ ဒက္ခိဏာယ ဝါ ဟိတော ယသ္မာ မဟပ္ဖလကရဏတာယ ဝိသောဓေတီတိ ဒက္ခိဏေယျော။

ပုညတ္ထိကေဟိ အဉ္ဇလိ ကရဏီယော ဧတ္ထာတိ အဉ္ဇလိကရဏီယော။ ဥဘော ဟေတ္ထ သိရသိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ သဗ္ဗလောကေန ကယိရမာနံ အဉ္ဇလိကမ္မံ အရဟတီတိ ¶ ဝါ အဉ္ဇလိကရဏီယော။ တေနာဟ ‘‘အဉ္ဇလိပဂ္ဂဟဏဿ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ။

ယဒိပိ ပါဠိယံ ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ နတ္ထိ ဣတော ဥတ္တရံ ဝိသိဋ္ဌန္တိ ဟိ အနုတ္တရံ၊ သမမ္ပိဿ ပန နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အသဒိသ’’န္တိ အာဟ။ ခိတ္တံ ဝုတ္တံ ဗီဇံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန တာယတိ ရက္ခတိ၊ ခိပန္တိ ဝပန္တိ ဧတ္ထ ဗီဇာနီတိ ဝါ ခေတ္တံ၊ ကေဒါရာဒိ၊ ခေတ္တံ ဝိယ ခေတ္တံ၊ ပုညာနံ ခေတ္တံ ပုညက္ခေတ္တံ။ ယထာ ဟိ ရညော ဝါ အမစ္စဿ ဝါ ¶ သာလီနံ ဝါ ယဝါနံ ဝါ ဝိရုဟနဋ္ဌာနံ ‘‘ရညော သာလိက္ခေတံ ယဝက္ခေတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သင်္ဃော သဗ္ဗလောကဿ ပုညာနံ ဝိရုဟနဋ္ဌာနံ။ သင်္ဃံ နိဿာယ ဟိ လောကဿ နာနပ္ပကာရဟိတသုခသံဝတ္တနိကာနိ ပုညာနိ ဝိရုဟန္တိ၊ တသ္မာ သင်္ဃော အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဆဋ္ဌသတ္တမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

ပဌမအာဇာနီယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပေါတ္ထကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၀။ အဋ္ဌမေ နဝေါတိ နဝဝါယိမော။ တေနာဟ ‘‘ကရဏံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဝါကမယဝတ္ထန္တိ သာဏာဒိဝါကသာဋကံ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏောတိ ဝိဝဏ္ဏော။ ဒုက္ခသမ္ဖဿောတိ ခရသမ္ဖဿော။ အပ္ပံ အဂ္ဃတီတိ အပ္ပဂ္ဃော။ အတိဗဟုံ အဂ္ဃန္တော ကဟာပဏဂ္ဃနကော ဟောတိ။ ပရိဘောဂမဇ္ဈိမောတိ ပရိဘောဂကာလဝသေန မဇ္ဈိမော။ သော ဟိ နဝဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ဇိဏ္ဏဘာဝံ အပ္ပတ္တော မဇ္ဈေ ပရိဘောဂကာလေပိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော စ ဒုက္ခသမ္ဖဿော စ အပ္ပဂ္ဃောယေဝ ဟောတိ။ အတိဗဟုံ အဂ္ဃန္တော အဍ္ဎံ အဂ္ဃတိ၊ ဇိဏ္ဏကာလေ ပန အဍ္ဎမာသကံ ဝါ ကာကဏိကံ ဝါ အဂ္ဃတိ။ ဥက္ခလိပရိပုဉ္ဆနန္တိ ကာဠုက္ခလိပရိပုဉ္ဆနံ။ နဝေါတိပိ ဥပသမ္ပဒါယ ပဉ္စဝဿကာလတော ဟေဋ္ဌာ ဇာတိယာ သဋ္ဌိဝဿောပိ နဝေါယေဝ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏတာယာတိ သရီရဝဏ္ဏေနပိ ဂုဏဝဏ္ဏေနပိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏတာယ။ ဒုဿီလဿ ဟိ ပရိသမဇ္ဈေ နိတ္တေဇတာယ သရီရဝဏ္ဏောပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဂုဏဝဏ္ဏေန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သရီရဝဏ္ဏေန ဒုဗ္ဗဏ္ဏတာပိ ဂုဏဝဏ္ဏဿ အဘာဝေန ဒုဗ္ဗဏ္ဏတာယာတိ ဝုတ္တံ။

ယေ ခေါ ပနဿာတိ ယေ ခေါ ပန တဿ ဥပဋ္ဌာကာ ဝါ ဉာတိမိတ္တာဒယော ဝါ ဧတံ ပုဂ္ဂလံ သေဝန္တိ။ တေသန္တိ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ဆ သတ္ထာရေ သေဝန္တာနံ ¶ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ဝိယ။ ဒေဝဒတ္တေ သေဝန္တာနံ ကောကာလိကာဒီနံ ဝိယ စ တံ သေဝနံ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဟောတိ။ မဇ္ဈိမောတိ ပဉ္စဝဿကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နဝဝဿကာလာ မဇ္ဈိမော နာမ။ ထေရောတိ ဒသဝဿတော ပဋ္ဌာယ ထေရော နာမ။ ဧဝမာဟံသူတိ ဧဝံ ဝဒန္တိ။ ကိံ နု ခေါ တုယှန္တိ တုယှံ ဗာလဿ ဘဏိတေန ကော အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာရူပန္တိ တထာဇာတိကံ တထာသဘာဝံ ဥက္ခေပနီယကမ္မဿ ကာရဏဘူတံ။

တီဟိ ကပ္ပာသအံသူဟိ သုတ္တံ ကန္တိတွာ ကတဝတ္ထန္တိ တယော ကပ္ပာသအံသူ ဂဟေတွာ ကန္တိတသုတ္တေန ဝါယိတံ သုခုမဝတ္ထံ၊ တံ နဝဝါယိမံ အနဂ္ဃံ ဟောတိ၊ ပရိဘောဂမဇ္ဈိမံ ဝီသမ္ပိ တိံသမ္ပိ သဟဿာနိ အဂ္ဃတိ၊ ဇိဏ္ဏကာလေ၊ အဋ္ဌပိ ဒသပိ သဟဿာနိ အဂ္ဃတိ။

တေသံ ¶ တံ ဟောတီတိ တေသံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါဒယော သေဝန္တာ ဝိယ တံ သေဝနံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဟောတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဉှိ ဧကံ နိဿာယ ယာဝဇ္ဇကာလာ မုစ္စနကသတ္တာနံ ပမာဏံ နတ္ထိ၊ တထာ သာရိပုတ္တတ္ထေရမဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေ အဝသေသေ စ အသီတိ မဟာသာဝကေ နိဿာယ သဂ္ဂဂတသတ္တာနံ ပမာဏံ နတ္ထိ၊ ယာဝဇ္ဇကာလာ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ ပဋိပန္နသတ္တာနမ္ပိ ပမာဏံ နတ္ထိယေဝ။ အာဓေယျံ ဂစ္ဆတီတိ တဿ မဟာထေရဿ တံ အတ္ထနိဿိတံ ဝစနံ ယထာ ဂန္ဓကရဏ္ဍကေ ကာသိကဝတ္ထံ အာဓာတဗ္ဗတံ ဌပေတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ဥတ္တမင်္ဂေ သိရသ္မိံ ဟဒယေ စ အာဓာတဗ္ဗတံ ဌပေတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတိ။

ပေါတ္ထကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ လောဏကပလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၁။ နဝမေ ယထာ ယထာ ကမ္မံ ကရောတီတိ ယေန ယေန ပကာရေန ပါဏဃာတာဒိပါပကမ္မံ ကရောတိ။ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒိယတေဝါတိ အဝဓာရဏေန ကမ္မသိဒ္ဓိယံ တဗ္ဗိပါကဿ အပ္ပဝတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိ။ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏနိရောဓေနာတိ ကမ္မဝိညာဏဿ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပဇ္ဇနေန။

‘‘အယမ္ပိ ¶ ခေါ ကာယော ဧဝံဓမ္မော ဧဝံဘာဝီ ဧဝံအနတီတော’’တိအာဒိနာ ကာယဿ အသုဘာနိစ္စာဒိအာကာရအနုပဿနာ ကာယဘာဝနာတိ အာဟ ‘‘ကာယာနုပဿနာသင်္ခါတာယ တာယ ဘာဝနာယာ’’တိ။ ရာဂါဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေါသမောဟာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ရာဂေါ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပမာဏကရဏော၊ ဒေါသော ပမာဏကရဏော၊ မောဟော ပမာဏကရဏော၊ တေ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ပဟီနာ ဥစ္ဆိန္နမူလာ တာလာဝတ္ထုကတာ အနဘာဝံကတာ အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၉) ဟိ ဝုတ္တံ။

ယထာ ဟိ ပဗ္ဗတပါဒေ ပူတိပဏ္ဏဿ ဥဒကံ နာမ ဟောတိ၊ ကာဠဝဏ္ဏံ ဩလောကေန္တာနံ ဗျာမသတံ ဂမ္ဘီရံ ဝိယ ခါယတိ၊ ယဋ္ဌိံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ ဂဟေတွာ မိနန္တဿ ပိဋ္ဌိပါဒေါဒ္ဓရဏမတ္တမ္ပိ န ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ဧကစ္စဿ ယာဝ ရာဂါဒယော နုပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တာဝ တံ ပုဂ္ဂလံ သဉ္ဇာနိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ သောတာပန္နော ဝိယ သကဒါဂါမီ ဝိယ အနာဂါမီ ဝိယ စ ခါယတိ။ ယဒါ ပနဿ ရာဂါဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဒါ ရတ္တော ဒုဋ္ဌော မူဠှောတိ ပညာယတိ။ ဣတိ ¶ တေ ရာဂါဒယော ‘‘ဧတ္တကော အယ’’န္တိ ပုဂ္ဂလဿ ပမာဏံ ဒဿေန္တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပမာဏကရဏာ နာမ ဝုတ္တာ။

ဇာပေတုန္တိ ဇိနဓနံ ကာတုံ။ သောတိ ရာဇာ၊ မဟာမတ္တော ဝါ။ အဿာတိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ယာစန္တဿ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

လောဏကပလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပံသုဓောဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၂။ ဒသမေ အနီဟတဒေါသန္တိ အနပနီတထူလကာဠကံ။ အနပနီတကသာဝန္တိ အနပဂတသုခုမကာဠကံ။ ပဟဋမတ္တန္တိ အာဟဋမတ္တံ။

ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ဥပ္ပန္နံ စိတ္တံ စိတ္တမေဝ၊ ဝိပဿနာပါဒကအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ ဝိပဿနာစိတ္တဉ္စ တတော စိတ္တတော အဓိကံ စိတ္တန္တိ အဓိစိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဓိစိတ္တန္တိ သမထဝိပဿနာစိတ္တ’’န္တိ။ အနုယုတ္တဿာတိ အနုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပာဒနဝသေန ဥပ္ပန္နဿ ပဋိဗြူဟနဝသေန အနု အနု ယုတ္တဿ၊ တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပုရေဘတ္တံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိက္ကန္တော ¶ နိသီဒနံ အာဒါယ ‘‘အသုကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ဝါ ဝနသဏ္ဍေ ဝါ ပဗ္ဘာရေ ဝါ သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ နိက္ခမန္တောပိ တတ္ထ ဂန္တွာ ဟတ္ထေဟိ ဝါ ပါဒေဟိ ဝါ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနတော တိဏပဏ္ဏာနိ အပနေန္တောပိ အဓိစိတ္တံ အနုယုတ္တောယေဝ။ နိသီဒိတွာ ပန ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဘာဝနာယ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တာယပိ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တောယေဝ တဒတ္ထေနပိ တံသဒ္ဒဝေါဟာရတော။ စိတ္တသမ္ပန္နောတိ ဓမ္မစိတ္တဿ သမန္နာဂတတ္တာ သမ္ပန္နစိတ္တော။ ပဏ္ဍိတဇာတိကောတိ ပဏ္ဍိတသဘာဝေါ။

ကာမေ အာရဗ္ဘာတိ ဝတ္ထုကာမေ အာရဗ္ဘ။ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ဝါ ကာမေန ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော။ ဗျာပဇ္ဇတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဗျာပါဒေါ၊ ဒေါသော။ ဝိဟိံသန္တိ ဧတာယ သတ္တေ၊ ဝိဟိံသနံ ဝါ တေသံ ဧတန္တိ ဝိဟိံသာ၊ ပရေသံ ဝိဟေဌနာကာရေန ပဝတ္တဿ ကရုဏာပဋိပက္ခဿ ပါပဓမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဉာတကေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နော ဝိတက္ကောတိ ဉာတကေ အာရဗ္ဘ ဂေဟဿိတပေမဝသေန ဥပ္ပန္နော ဝိတက္ကော။ ဇနပဒမာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နော ဝိတက္ကောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဟော ဝတ မံ…ပေ… ဥပ္ပန္နော ဝိတက္ကောတိ ‘‘အဟော ဝတ မံ ပရေ န အဝဇာနေယျုံ၊ န ဟေဋ္ဌာ ကတွာ မညေယျုံ၊ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ¶ ဂရုံ ကရေယျု’’န္တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော။ ဒသဝိပဿနုပက္ကိလေသဝိတက္ကာတိ ဩဘာသာဒိဒသဝိပဿနုပက္ကိလေသေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကာ။

အဝသိဋ္ဌာ ဓမ္မဝိတက္ကာ ဧတဿာတိ အဝသိဋ္ဌဓမ္မဝိတက္ကော၊ ဝိပဿနာသမာဓိ။ န ဧကဂ္ဂဘာဝပ္ပတ္တော န ဧကဂ္ဂတံ ပတ္တော။ ဧကံ ဥဒေတီတိ ဟိ ဧကောဒိ၊ ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘူတတ္တာ အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံ ဟုတွာ ဥဒေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ သမာဓာနဝသေန ပဝတ္တစိတ္တဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဧကောဒိဿ ဘာဝေါ ဧကောဒိဘာဝေါ၊ ဧကဂ္ဂတာယေတံ အဓိဝစနံ။

နိယကဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္တသန္တာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဂေါစရဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ နိဗ္ဗာနံ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကသ္မိံ နိဗ္ဗာနဂေါစရေယေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ သုဋ္ဌု နိသီဒတီတိ သမာဓိပဋိပက္ခေ ကိလေသေ သန္နိသီဒေန္တော သုဋ္ဌု နိသီဒတိ။ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ အဗျဂ္ဂဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ။ သမ္မာ အာဓိယတီတိ ယထာ အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ သမ္မာ သမ္မဒေဝ အာဓိယတိ။

အဘိညာ ¶ သစ္ဆိကရဏီယဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဘိညာယ သစ္ဆိကရဏီယဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အဘိညာ’’တိ ယ-ကာရလောပေန ပန ပုန ကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော ကတောတိ အာဟ ‘‘အဘိဇာနိတွာ ပစ္စက္ခံ ကာတဗ္ဗဿာ’’တိ။ အဘိညာယ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဉာဏေန သစ္ဆိကိရိယံ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိကံ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယန္တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပါပုဏာတီတိ ဧတ္ထ ပန ယဿ ပစ္စက္ခံ အတ္ထိ၊ သော သက္ခီ၊ သက္ခိနော ဘဗ္ဗတာ သက္ခိဘဗ္ဗတာ၊ သက္ခိဘဝနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သက္ခီ စ သော ဘဗ္ဗော စာတိ သက္ခိဘဗ္ဗော။ အယဉှိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီနံ ဘဗ္ဗော တတ္ထ စ သက္ခီတိ သက္ခိဘဗ္ဗော၊ တဿ ဘာဝေါ သက္ခိဘဗ္ဗတာ၊ တံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။

အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနာဒိဘေဒေတိ ဧတ္ထ အဘိညာပါဒါ စ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနဉ္စ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနာနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အရဟတ္တဉ္စ အရဟတ္တဿ ဝိပဿနာ စ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈) –

‘‘သတိ သတိအာယတနေတိ သတိ သတိကာရဏေ။ ကိဉ္စေတ္ထ ကာရဏံ? အဘိညာ ဝါ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ ဝါ၊ အဝသာနေ ပန အရဟတ္တံ ဝါ ကာရဏံ အရဟတ္တဿ ဝိပဿနာ ဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ယဉှိ တံ တတြ တတြ သက္ခိဘဗ္ဗတာသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိ၊ တဿ အဘိညာ ကာရဏံ ¶ ။ အထ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိ အဘိညာ၊ ဧဝံ သတိ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ ကာရဏံ။ အဝသာနေ ဆဋ္ဌာဘိညာယ ပန အရဟတ္တံ၊ အရဟတ္တဿ ဝိပဿနာ ဝါ ကာရဏံ။ အရဟတ္တဉှိ ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမိ၊ ယဒရိယာ ဧတရဟိ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅၊ ၃။၃၀၇) အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသု ပိဟံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿ ကာရဏံ။ ဣဒဉ္စ သာဓာရဏံ န ဟောတိ၊ သာဓာရဏဝသေန ပန အရဟတ္တဿ ဝိပဿနာ ကာရဏံ။ ဣမသ္မိဉှိ သုတ္တေ အရဟတ္တဖလဝသေန ဆဋ္ဌာဘိညာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာသဝါနံ ခယာတိအာဒိ စေတ္ထ ဖလသမာပတ္တိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ပံသုဓောဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ နိမိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၃။ ဧကာဒသမေ ¶ ယေဟိ ဖလံ နိမီယတိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ပက္ခိပမာနံ ဝိယ ဟောတိ၊ တာနိ နိမိတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘တီဏိ ကာရဏာနီ’’တိ။ ကာလေန ကာလန္တိ ဧတ္ထ ကာလေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ကာလန္တိ စ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကာလေ ကာလေ’’တိ။ မနသိ ကာတဗ္ဗာတိ စိတ္တေ ကာတဗ္ဗာ၊ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဥပလက္ခိတသမာဓာနာကာရော သမာဓိယေဝ ဣဓ သမာဓိနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧကဂ္ဂတာ ဟိ ဣဓ သမာဓိနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဌာနံ တံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျာတိ ဧတ္ထ ဌာနံ အတ္ထီတိ ဝစနသေသော။ တံ ဘာဝနာစိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ၊ တဿ သံဝတ္တနဿ ကာရဏံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ တံ ဝါ မနသိကရဏံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ၊ ဧတဿ ဌာနံ ကာရဏံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ ဉာဏဇဝန္တိ သင်္ခါရေသု အနိစ္စာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနံ ပညာဇဝံ။

ယံ ကိဉ္စိ သုဝဏ္ဏတာပနယောဂ္ဂအင်္ဂါရဘာဇနံ ဣဓ ‘‘ဥက္ကာ’’တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘အင်္ဂါရကပလ္လ’’န္တိ။ သဇ္ဇေယျာတိ ယထာ တတ္ထ ပက္ခိတ္တံ သုဝဏ္ဏံ တပ္ပတိ၊ ဧဝံ ပဋိယာဒိယေယျ။ အာလိမ္ပေယျာတိ အာဒိယေယျ၊ ဇလေယျာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ အင်္ဂါရေ…ပေ… ဂါဟာပေယျာ’’တိ။ မူသာယ ဝါ ပက္ခိပေယျာတိ တတ္တကေ ဝါ ပက္ခိပေယျ။ ဥပဓာရေတီတိ သလ္လက္ခေတိ။

နိမိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

လောဏကပလ္လဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။

၃။ တတိယပဏ္ဏာသကံ

(၁၁) ၁။ သမ္ဗောဓဝဂ္ဂေါ

၁-၃။ ပုဗ္ဗေဝသမ္ဗောဓသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၀၄-၁၀၆။ တတိယဿ ¶ ¶ ပဌမေ သမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေဝါတိ သမ္ဗောဓော ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ ‘‘သာမံ သမ္မာ ဗုဇ္ဈိ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ၊ တတော ပုဗ္ဗေယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂပ္ပတ္တိတော အပရဘာဂေယေဝါ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတောတိ ဧတ္ထ ယထာ ဥဒကတော ဥဂ္ဂန္တွာ ဌိတံ ပရိပါကဂတံ ပဒုမံ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿေန အဝဿံ ဗုဇ္ဈိဿတီတိ ဗုဇ္ဈနကပဒုမန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ ဗျာကရဏဿ လဒ္ဓတ္တာ အဝဿံ အနန္တရာယေန ပါရမိယော ပူရေတွာ ဗုဇ္ဈိဿတီတိ ဗုဇ္ဈနကသတ္တောတိ ဗောဓိသတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဗုဇ္ဈနကသတ္တဿေဝ…ပေ… အာရဘန္တဿေဝ သတော’’တိ။ ယာ ဝါ ဧသာ စတုမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတာ ဗောဓိ၊ ‘‘တံ ဗောဓိံ ကုဒါဿု နာမာဟံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ပတ္ထယမာနော ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဗောဓိယံ သတ္တော အာသတ္တောတိပိ ဗောဓိသတ္တော။ တေနာဟ ‘‘သမ္ဗောဓိယာ ဝါ သတ္တဿေဝ လဂ္ဂဿေဝ သတော’’တိ။

အထ ဝါ ဗောဓီတိ ဉာဏံ ‘‘ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ၊ ဗောဓိမာ သတ္တော ဗောဓိသတ္တော၊ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ ယထာ ‘‘ဉာဏသတ္တော’’တိ၊ ဉာဏဝါ ပညဝါ ပဏ္ဍိတော သတ္တောတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ပါဒမူလေ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ပဏ္ဍိတောဝ သော သတ္တော၊ န အန္ဓဗာလောတိ ဗောဓိသတ္တော။ ဧဝံ ဂုဏဝတော ဥပ္ပန္နနာမဝသေန ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတော။ အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ၊ သုခံ။ တဉ္စ သာတာကာရလက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘အဿာဒေါတိ မဓုရာကာရော’’တိ။ ဆန္ဒရာဂေါ ဝိနီယတိ စေဝ ပဟီယတိ စ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဉ္စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အာဂမ္မာတိ ဣဒံ ယော ဇနော ရာဂံ ဝိနေတိ ပဇဟတိ စ၊ တဿ အာရမ္မဏကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတတိယာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

ပုဗ္ဗေဝသမ္ဗောဓသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄-၉။ သမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၀၇-၁၁၂။ စတုတ္ထေ ¶ ¶ သာမညန္တိ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တေန အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော သာမညတ္ထံ၊ အရိယဖလန္တိ အာဟ ‘‘သာမညတ္ထန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ အရိယဖလ’’န္တိ။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတံ သာမညမေဝ ဝါ အရဏီယတော သာမညတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘သာမညတ္ထေန ဝါ စတ္တာရော မဂ္ဂါ’’တိ။ ပဉ္စမာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

သမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒုတိယနိဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၃။ ဒသမေ ဝိဝဋ္ဋဂါမိကမ္မာနန္တိ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယကမ္မာနံ။ တဒဘိနိဝတ္တေတီတိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန ပစ္စာမသနဿ ဝိပါကဿ ပရာမာသောတိ အာဟ ‘‘တံ အဘိနိဝတ္တေတီ’’တိ၊ တံ ဝိပါကံ အဘိဘဝိတွာ နိဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ န ကေဝလံ ဝိပါကဿေဝ ပရာမာသော တံ-သဒ္ဒေန၊ အထ ခေါ ဆန္ဒရာဂဋ္ဌာနိယာနံ ဓမ္မာနံ တဗ္ဗိပါကဿ စ ပရာမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ယဒါ ဝါ တေနာ’’တိအာဒိ။ တေ စေဝ ဓမ္မေတိ တေ ဆန္ဒရာဂဋ္ဌာနိယေ ဓမ္မေ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ပဿတီတိ ကိလေသေ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဝိဘူတံ ပါကဋံ ကတွာ ပဿတီတိ။

ဒုတိယနိဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမ္ဗောဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၂) ၂။ အာပါယိကဝဂ္ဂေါ

၁။ အာပါယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၄။ ဒုတိယဿ ပဌမေ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တနသီလတာယ အပါယူပဂါ အာပါယိကာတိ အာဟ ‘‘အပါယံ ဂစ္ဆိဿန္တီတိ အာပါယိကာ’’တိ။ အညေ ဗြဟ္မစာရိနော သုနိဝတ္ထေ သုပါရုတေ သုမ္ဘကပတ္တဓရေ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု ¶ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တေ ဒိသွာ သယမ္ပိ တာဒိသေန အာကာရေန ¶ တထာပဋိပဇ္ဇနတော ‘‘အဟံ ဗြဟ္မစာရီ’’တိ ပဋိညံ ဒေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မစာရိပဋိညောတိ ဗြဟ္မစာရိပဋိရူပကော’’တိ။ ‘‘အဟမ္ပိ ဘိက္ခူ’’တိ ဝတွာ ဥပေါသထင်္ဂါဒီနိ ပဝိသန္တော ပန ဗြဟ္မစာရိပဋိညော ဟောတိယေဝ၊ တထာ သင်္ဃိကံ လာဘံ ဂဏှန္တော။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ဝါ…ပေ… ဧဝံပဋိညော’’တိ။ အက္ကောသတီတိ ‘‘အဿမဏောသိ၊ သမဏပဋိညောသီ’’တိအာဒိနာ အက္ကောသတိ။ ပရိဘာသတီတိ ‘‘သော တွံ ‘ဟောတု၊ မုဏ္ဍကသမဏော အဟ’န္တိ မညသိ၊ ဣဒါနိ တေ အဿမဏဘာဝံ အာရောပေဿာမီ’’တိအာဒိနာ ဝဒန္တော ပရိဘာသတိ။

ကိလေသကာမောပိ အဿာဒိယမာနော ဝတ္ထုကာမန္တောဂဓောယေဝ၊ ကိလေသကာမဝသေန စ တေသံ အဿာဒနံ သိယာတိ အာဟ ‘‘ကိလေသကာမေန ဝတ္ထုကာမေ သေဝန္တဿာ’’တိ။ ကိလေသကာမေနာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ နတ္ထိ ဒေါသောတိ အဿာဒေတွာ ဝိသယပရိဘောဂေ နတ္ထိ အာဒီနဝေါ၊ တပ္ပစ္စယာ န ကောစိ အန္တရာယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပါတဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတီတိ ပရိဘုဉ္ဇနကတံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ပရိဘောဂတ္ထော ဟိ အယံ ပါ-သဒ္ဒေါ၊ ကတ္တုသာဓနော စ တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ၊ ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ပိဝိတဗ္ဗတံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတန္တိ ဧတ္ထာပိ ကတ္တုဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာပါယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုလ္လဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၅။ ဒုတိယေ ပရေန ကတဿ ဥပကာရဿ အနုရူပပ္ပဝတ္တိ အတ္တနိ ကတံ ဥပကာရံ ဥပကာရတော ဇာနန္တော ဝေဒိယန္တော ကတညူ ကတဝေဒီတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ မယှံ ကတ’’န္တိအာဒိ။

ဒုလ္လဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အပ္ပမေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၆။ တတိယေ သုခေန မေတဗ္ဗောတိ ယထာ ပရိတ္တဿ ဥဒကဿ သုခေန ပမာဏံ ဂယှတိ၊ ဧဝမေဝ ‘‘ဥဒ္ဓတော’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တေဟိ အဂုဏင်္ဂေဟိ ¶ သမန္နာဂတဿ သုခေန ပမာဏံ ဂယှတီတိ၊ သုခေန မေတဗ္ဗော။ ဒုက္ခေန မေတဗ္ဗောတိ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒဿ ဒုက္ခေန ပမာဏံ ဂယှတိ၊ ဧဝမေဝ ‘‘အနုဒ္ဓတော’’တိအာဒိနာ ဒဿိတေဟိ ဂုဏင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဒုက္ခေန ပမာဏံ ဂယှတိ၊ ‘‘အနာဂါမီ ¶ နု ခေါ ခီဏာသဝေါ နု ခေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတိ၊ တေနေသ ဒုက္ခေန မေတဗ္ဗော။ ပမေတုံ န သက္ကောတီတိ ယထာ အာကာသဿ န သက္ကာ ပမာဏံ ဂဟေတုံ၊ ဧဝံ ခီဏာသဝဿ၊ တေနေသ ပမေတုံ န သက္ကာတိ အပ္ပမေယျော။

သာရာဘာဝေန တုစ္ဆတ္တာ နဠော ဝိယ နဠော၊ မာနောတိ အာဟ ‘‘ဥန္နဠောတိ ဥဂ္ဂတနဠော’’တိ၊ ဥဋ္ဌိတတုစ္ဆမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တုစ္ဆမာနံ ဥက္ခိပိတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော’’တိ။ မနော ဟိ သေယျဿ သေယျောတိ သဒိသောတိ စ ပဝတ္တိယာ ဝိသေသတော တုစ္ဆော။ စာပလ္လေနာတိ စပလဘာဝေန၊ တဏှာလောလုပ္ပေနာတိ အတ္ထော။ မုခရောတိ မုခေန ဖရုသော၊ ဖရုသဝါစောတိ အတ္ထော။ ဝိကိဏ္ဏဝါစောတိ ဝိသဋဝစနော သမ္ဖပ္ပလာပိတာယ အပရိယန္တဝစနော။ တေနာဟ ‘‘အသညတဝစနော’’တိ၊ ဒိဝသမ္ပိ နိရတ္ထကဝစနံ ပလာပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တေကဂ္ဂတာရဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိရဟိတော စဏ္ဍသောတေ ဗဒ္ဓနာဝါ ဝိယ အနဝဋ္ဌိတကိရိယော။ ဘန္တစိတ္တောတိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တော ပဏ္ဏာရုဠှဝါလမိဂသဒိသော။ ဝိဝဋိန္ဒြိယောတိ သံဝရာဘာဝေန ဂိဟိကာလေ ဝိယ အသံဝုတစက္ခာဒိဣန္ဒြိယော။

အပ္ပမေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အာနေဉ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၇။ စတုတ္ထေ သဟ ဗျယတိ ဂစ္ဆတီတိ သဟဗျော၊ သဟပဝတ္တနကော။ တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာ၊ သဟပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဟဘာဝံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘ယာဝတကံ တေသံ ဒေဝါနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ တံ သဗ္ဗံ ခေပေတွာ နိရယမ္ပိ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိဝစနတော အရူပဘဝတော စုတဿ အပါယူပပတ္တိ ဝုတ္တာ ဝိယ ဒိဿတီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရန္တော ‘‘သန္ဓာယဘာသိတမိဒံ ဝစန’’န္တိ ဒီပေတိ ‘‘နိရယာဒီဟိ အဝိပ္ပမုတ္တတ္တာ’’တိအာဒိနာ။ န ဟိ တဿ ဥပစာရဇ္ဈာနတော ဗလဝတရံ အကုသလံ အတ္ထီတိ။ ဣမိနာ တတော စဝန္တာနံ ဥပစာရဇ္ဈာနမေဝ ပဋိသန္ဓိဇနကံ ကမ္မန္တိ ဒီပေတိ။ အဓိကံ ¶ ပယသတိ ပယုဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အဓိပ္ပယာသော၊ သဝိသေသံ ဣတိကတ္တဗ္ဗကိရိယာ။ တေနာဟ ‘‘အဓိကပ္ပယောဂေါ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

အာနေဉ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဝိပတ္တိသမ္ပဒါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၈။ ပဉ္စမေ ¶ ဒိန္နန္တိ ဒေယျဓမ္မသီသေန ဒါနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒိန္နဿ ဖလာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ။ ဒိန္နံ ပန အန္နာဒိဝတ္ထုံ ကထံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧသ နယော ‘‘ယိဋ္ဌံ ဟုတ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ မဟာယာဂေါတိ သဗ္ဗသာဓာရဏံ မဟာဒါနံ။ ပဟေဏကသက္ကာရောတိ ပါဟုနကာနံ ကာတဗ္ဗသက္ကာရော။ ဖလန္တိ အာနိသံသဖလံ နိဿန္ဒဖလဉ္စ။ ဝိပါကောတိ သဒိသဖလံ။ ပရလောကေ ဌိတဿ အယံ လောကော နတ္ထီတိ ပရလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော အယံ လောကော န ဟောတိ။ ဣဓလောကေ ဌိတဿပိ ပရလောကော နတ္ထီတိ ဣဓလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော ပရလောကော န ဟောတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သဗ္ဗေ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ။ ဣမေ သတ္တာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝယောနိဂတိအာဒီသု ဌိတာ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ ဒွယဝိနာသေန ဝိနဿန္တိ။

ဖလာဘာဝဝသေနာတိ မာတာပိတူသု သမ္မာပဋိပတ္တိမိစ္ဆာပဋိပတ္တီနံ ဖလဿ အဘာဝဝသေန ‘‘နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာ’’တိ ဝဒတိ၊ န မာတာပိတူနံ၊ နာပိ တေသု သမ္မာပဋိပတ္တိမိစ္ဆာပဋိပတ္တီနံ အဘာဝဝသေန တေသံ လောကပစ္စက္ခတ္တာ။ ပုဗ္ဗုဠကဿ ဝိယ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပာဒေါ နာမ ကေဝလော၊ န စ ခနပုဗ္ဗကောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စဝိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ သတ္တာ နာမ နတ္ထီတိ ဝဒတီ’’တိ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေန္တီတိ ယေ ဣမဉ္စ လောကံ ပရဉ္စ လောကံ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ သယံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ပဝေဒေန္တိ၊ တေ နတ္ထီတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံ အဘာဝံ ဒီပေတိ။

ဝိပတ္တိသမ္ပဒါသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆-၇။ အပဏ္ဏကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၁၉-၁၂၀။ ဆဋ္ဌေ ¶ ဆဟိ တလေဟိ သမန္နာဂတော ပါသကောတိ စတူသု ပဿေသု စတ္တာရိ တလာနိ၊ ဒွီသု ကောဋီသု ဒွေ တလာနီတိ ဧဝံ ဆဟိ တလေဟိ သမန္နာဂတော ပါသကကီဠာပသုတာနံ မဏိသဒိသော ပါသကဝိသေသော။ သတ္တမံ ဥတ္တာနမေဝ။

အပဏ္ဏကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဌမသောစေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၁။ အဋ္ဌမေ ¶ သုစိဘာဝေါတိ ကိလေသာသုစိဝိဂမေန သုဒ္ဓဘာဝေါ အသံကိလိဋ္ဌဘာဝေါ၊ အတ္ထတော ကာယသုစရိတာဒီနိ။

ပဌမသောစေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယသောစေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၂။ နဝမေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟီနသဗ္ဗကာယဒုစ္စရိတတာယ ကာယေ၊ ကာယေန ဝါ သုစိ ကာယသုစိ။ တေနာဟ ‘‘ကာယဒွါရေ’’တိအာဒိ။ သောစေယျသမ္ပန္နန္တိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသတ္တာ ပရိသုဒ္ဓါယ သောစေယျသမ္ပတ္တိယာ ဥပေတံ။ နိနှာတာ အဂ္ဂမဂ္ဂသလိလေန ဝိက္ခာလိတာ ပါပါ ဧတေနာတိ နိနှာတပါပကော၊ ခီဏာသဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ခီဏာသဝေါဝ ကထိတော’’တိ။

ဒုတိယသောစေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ မောနေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၃။ ဒသမေ မုနိနော ဘာဝါ မောနေယျာနိ၊ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ဥဘယဟိတမုနနတော မုနိ နာမ ဟောတိ၊ တေ မုနိဘာဝကရာ မောနေယျာ ပဋိပဒါ ဓမ္မာ ဧဝ ဝုတ္တာ။ မုနိနော ဝါ ဧတာနိ မောနေယျာနိ၊ ယထာဝုတ္တဓမ္မာ ဧဝ။ တတ္ထ ယသ္မာ ကာယေန အကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏံ၊ ကတ္တဗ္ဗဿ စ ကရဏံ ¶ ၊ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၇၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ) ကာယသင်္ခါတဿ အာရမ္မဏဿ ဇာနနံ၊ ကာယဿ စ သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော နိဿရဏတော စ ယာထာဝတော ပရိဇာနနတာ၊ တထာ ပရိဇာနနဝသေန ပန ပဝတ္တော ဝိပဿနာမဂ္ဂေါ၊ တေန စ ကာယေ ဆန္ဒရာဂဿ ပဇဟနံ၊ ကာယသင်္ခါရံ နိရောဓေတွာ ပတ္တဗ္ဗသမာပတ္တိ ဝါ၊ သဗ္ဗေ ဧတေ ကာယမုခေန ပဝတ္တာ မောနေယျပ္ပဋိပဒါ ဓမ္မာ ကာယမောနေယျံ နာမ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမံ ကာယမောနေယျံ? တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတဿ ပဟာနံ ကာယမောနေယျံ၊ တိဝိဓကာယသုစရိတမ္ပိ ကာယမောနေယျ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၄) ပါဠိ အာဂတာ။ ဣဓာပိ တေနေဝ ပါဠိနယေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတပ္ပဟာနံ ကာယမောနေယျံ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဣဒါနိ ¶ ‘‘ကတမံ ဝစီမောနေယျံ? စတုဗ္ဗိဓဝစီဒုစ္စရိတဿ ပဟာနံ ဝစီမောနေယျံ၊ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ၊ ဝါစာရမ္မဏေ ဉာဏံ၊ ဝါစာပရိညာ၊ ပရိညာသဟဂတော မဂ္ဂေါ၊ ဝါစာယ ဆန္ဒရာဂဿ ပဟာနံ၊ ဝစီသင်္ခါရနိရောဓော ဒုတိယဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ဝစီမောနေယျ’’န္တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝုတ္တမတ္ထံ အတိဒီပေန္တော ‘‘ဝစီမောနေယျေပိ ဧသေဝ နယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စောပနဝါစဉ္စေဝ သဒ္ဒဝါစဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ပညာ ဝါစာရမ္မဏေ ဉာဏံ။ တဿာ ဝါစာယ သမုဒယာဒိတော ပရိဇာနနံ ဝါစာပရိညာ။

‘‘ကတမံ မနောမောနေယျံ? တိဝိဓမနောဒုစ္စရိတဿ ပဟာနံ မနောမောနေယျံ၊ တိဝိဓံ မနောသုစ္စရိတံ၊ မနာရမ္မဏေ ဉာဏံ၊ မနပရိညာ၊ ပရိညာသဟဂတော မဂ္ဂေါ၊ မနသ္မိံ ဆန္ဒရာဂဿ ပဟာနံ၊ စိတ္တသင်္ခါရနိရောဓော သညာဝေဒယိတနိရောဓသမာပတ္တိ မနောမောနေယျ’’န္တိ ဣမာယ ပါဠိယာ အာဂတနယေန အတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘မနောမောနေယျေပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထံ ဉတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စ ဧကာသီတိဝိဓံ လောကိယစိတ္တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဉာဏံ မနာရမ္မဏေ ဉာဏံ။ တဿ သမုဒယာဒိတော ပရိဇာနနံ မနပရိညာတိ အယံ ဝိသေသော။

မောနေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာပါယိကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၃) ၃။ ကုသိနာရဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ ကုသိနာရသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၂၄-၁၂၅။ တတိယဿ ¶ ပဌမေ တဏှာဂေဓေန ဂထိတောတိ တဏှာဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ။ တဏှာမုစ္ဆနာယာတိ တဏှာယ ဝသေန မုစ္ဆာပတ္တိယာ။ မုစ္ဆိတောတိ မုစ္ဆံ မောဟံ ပမာဒံ အာပန္နော။ အဇ္ဈောပန္နောတိ အဓိဩပန္နော။ တဏှာယ အဓိဘဝိတွာ အဇ္ဈောတ္ထဋော ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဝိယ ဌိတော။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈောပန္နောတိ တဏှာယ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ပဝတ္တော’’တိ။ အနာဒီနဝဒဿာဝီတိ ဂထိတာဒိဘာဝေန ပရိဘောဂေ အာဒီနဝမတ္တမ္ပိ န ပဿတိ။ နိဿရဏပညောတိ အယမတ္ထော အာဟာရပရိဘောဂေတိ တတ္ထ ပယောဇနပရိစ္ဆေဒိကာ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၈။၉) ပဝတ္တာ ¶ အာဟာရပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂနိဿရဏဘူတာ ပညာ အဿ အတ္ထီတိ နိဿရဏပညော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဒုတိယေ နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ကုသိနာရသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဂေါတမကစေတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၆။ တတိယေ သမ္ဗဟုလာတိ ပဉ္စသတမတ္တာ။ ပဉ္စသတာ ကိရ ဗြာဟ္မဏာ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ အပရဘာဂေ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ ပဿမာနာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ န စိရဿေဝ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ မာနံ ဥပ္ပာဒေသုံ – ‘‘ယံ ယံ ဘဂဝါ ကထေတိ၊ တံ တံ မယံ ခိပ္ပမေဝ ဇာနာမ။ ဘဂဝါ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ တီဏိ လိင်္ဂါနိ၊ နာမာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ၊ ပဌမာဒယော သတ္တ ဝိဘတ္တိယော မုဉ္စိတွာ န ကိဉ္စိ ကထေတိ၊ ဧဝံ ကထိတေ စ အမှာကံ ဂဏ္ဌိပဒံ နာမ နတ္ထီ’’တိ၊ တေ ဘဂဝတိ အဂါရဝါ ဟုတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနမ္ပိ ဓမ္မဿဝနမ္ပိ အဘိဏှံ န ဂစ္ဆန္တိ။ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ဗဟုလာ ကိရ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတာ…ပေ… ဓမ္မဿဝနံ န ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ မုခပဋိညံ ဂဟေတွာတိ ‘‘သစ္စံ ကိရ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ တမတ္ထံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ ဘဂဝါ’’တိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တံ ပဋိဝစနံ ဂဟေတွာ။ တဉှိ အတ္တနော မုခေနေဝ ပဋိညာတတ္တာ ‘‘မုခပဋိညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။

နေဝ ¶ အာဂတဋ္ဌာနံ န ဂတဋ္ဌာနံ အဒ္ဒသံသု။ ကသ္မာ? အညာဏတော။ တေ ကိရ တဿ သုတ္တဿ အတ္ထံ န ဇာနိံသု။ တေသဉှိ တသ္မိံ သမယေ ဝိစိတြနယံ ဒေသနာဝိလာသယုတ္တမ္ပိ တံ သုတ္တံ ဃနပုထုလေန ဒုဿပဋ္ဋေန မုခံ ဗဒ္ဓံ ကတွာ ပုရတော ဌပိတမနုညဘောဇနံ ဝိယ အဟောသိ။ နနု စ ဘဂဝါ အတ္တနာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ ပရေ ဉာပေတုံ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော၊ သော ကသ္မာ ယထာ တေ န ဇာနန္တိ၊ တထာ ဒေသေတီတိ? တေသံ မာနဘဉ္ဇနတ္ထံ။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘အဘဗ္ဗာ ဣမေ ဣမံ မာနခိလံ အနုပဟစ္စ မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ သစ္ဆိကာတု’’န္တိ တေသံ သုတပရိယတ္တိံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဒေသနာကုသလော မာနဘဉ္ဇနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိအာဒိနာ မူလပရိယာယသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁) အဘာသိ။

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ¶ ‘‘မယှံ ကထာ နိယျာတီ’’တိ မုခသမ္ပတ္တမေဝ ကထေတီတိ စိန္တယိံသူတိ ဣဒံ အင်္ဂုတ္တရဘာဏကာနံ ဝဠဉ္ဇနကတန္တိနီဟာရေန ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ – ဧဝံ မာနဘဉ္ဇနတ္ထံ ဒေသိတဉ္စ ပန တံ သုတ္တံ သုတွာ တေ ဘိက္ခူ ‘‘တံယေဝ ကိရ ပထဝိံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော သဉ္ဇာနာတိ၊ သေခေါပိ အရဟာပိ တထာဂတောပိ အဘိဇာနာတိ၊ ကိ နာမိဒံ ကထံ နာမိဒ’’န္တိ စိန္တေန္တာ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဘဂဝတာ ကထိတံ ယံကိဉ္စိ ခိပ္ပမေဝ ဇာနာမ၊ ဣဒါနိ ပနိမဿ မူလပရိယာယဿ အန္တံ ဝါ ကောဋိံ ဝါ န ဇာနာမ န ပဿာမ၊ အဟော ဗုဒ္ဓါ နာမ အပ္ပမေယျာ အတုလာ’’တိ ဥဒ္ဓတဒါဌာ ဝိယ သပ္ပာ နိမ္မဒါ ဟုတွာ ဗုဒ္ဓူပဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မဿဝနဉ္စ သက္ကစ္စံ အဂမံသု။ တေန သမယေန ဓမ္မသဘာယံ သန္နိသိန္နာ ဘိက္ခူ ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါနံ အာနုဘာဝေါ၊ တေ နာမဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတာ တထာ မာနမဒမတ္တာ ဘဂဝတာ မူလပရိယာယဒေသနာယ နိဟတမာနာ ကတာ’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ တံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပိ အဟံ ဧဝံ ဣမေ မာနပဂ္ဂဟိတသီသေ စရန္တေ နိဟတမာနေ အကာသိ’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရန္တော ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတရော ဒိသာပါမောက္ခော ဗြာဟ္မဏော ဗာရာဏသိယံ ပဋိဝသတိ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ သနိဃဏ္ဋုကေဋုဘာနံ သာက္ခရပ္ပဘေဒါနံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ပဒကော ဝေယျာကရဏော လောကာယတမဟာပုရိသလက္ခဏေသု အနဝယော၊ သော ပဉ္စမတ္တာနိ မာဏဝကသတာနိ မန္တေ ဝါစေတိ။ ပဏ္ဍိတမာဏဝကာ ဗဟုဉ္စ ဂဏှန္တိ လဟုဉ္စ၊ သုဋ္ဌု စ ဥပဓာရေန္တီ’’တိအာဒိနာ ဇာတကံ ကထေသိ။

တံ ¶ သုတွာ တေ ဘိက္ခူ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ မယံ မာနေနေဝ ဥပဟတာ’’တိ ဘိယျောသောမတ္တာယ နိဟတမာနာ ဟုတွာ အတ္တနော ဥပကာရကမ္မဋ္ဌာနပရာယဏာ အဟေသုံ။ တတော ဘဂဝါ ဧကံ သမယံ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော ဝေသာလိံ ပတွာ ဂေါတမကေ စေတိယေ ဝိဟရန္တော ဣမေသံ ပဉ္စသတာနံ ဘိက္ခူနံ ဉာဏပရိပါကံ ဝိဒိတွာ ဣဒံ ဂေါတမကသုတ္တံ ကထေသိ။ ဣဒဉ္စ သုတ္တံ သုတွာ တေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ တသ္မိံယေဝ အာသနေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသူတိ။

အဘိညာယာတိ ကုသလာဒိဘေဒံ ခန္ဓာဒိဘေဒဉ္စ ဒေသေတဗ္ဗံ ဓမ္မံ၊ ဝေနေယျာနဉ္စ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဘေဒံ၊ တဿ စ နေသံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ ယာထာဝတော အဘိဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနီတိအာဒိ ပနေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သပ္ပစ္စယန္တိ သကာရဏံ၊ ဝေနေယျာနံ အဇ္ဈာသယေန ဝါ ပုစ္ဆာယ ဝါ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဝါ သနိမိတ္တံ ဟေတူဒါဟရဏသဟိတဉ္စာတိ အတ္ထော။ ရာဂါဒီနံ ပဋိဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ၊ တဒေဝ ပါဋိဟာရိယံ၊ သဟ ပါဋိဟာရိယေနာတိ သပ္ပာဋိဟာရိယံ။ ရာဂါဒိပ္ပဋိသေဓနဝသေနေဝ ဟိ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စနီကပဋိဟရဏေန သပ္ပာဋိဟာရိယမေဝ ကတွာ’’တိ။ အပရေ ပန ‘‘ယထာရဟံ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိပါဋိဟာရိယသဟိတ’’န္တိ ¶ ဝဒန္တိ အနုသာသနိပါဋိဟာရိယရဟိတာ ဒေသနာ နတ္ထီတိ ကတွာ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

ဂေါတမကစေတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဘရဏ္ဍုကာလာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၇။ စတုတ္ထေ အာဠာရကာလာမကာလေတိ အာဠာရကာလာမာနံ ဓရမာနကာလေ။ ပရိညန္တိ ပဟာနပရိညံ။ သာ ဟိ သမတိက္ကမော၊ န ဣတရာ။ တေနာဟ ‘‘ပရိညာ နာမ သမတိက္ကမော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမော သတ္ထာ ရူပါဝစရသမာပတ္တိလာဘီ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဒုတိယော အရူပါဝစရသမာပတ္တိလာဘီ၊ တတိယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယံ (ပု။ ပ။ ၁၃၀) –

‘‘ယွာယံ ¶ သတ္ထာ ကာမာနံ ပရိညံ ပညာပေတိ၊ န ရူပါနံ ပရိညံ ပညာပေတိ၊ န ဝေဒနာနံ ပရိညံ ပညာပေတိ၊ ရူပါဝစရသမာပတ္တိယာ လာဘီ သတ္ထာ တေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယွာယံ သတ္ထာ ကာမာနဉ္စ ပရိညံ ပညာပေတိ၊ ရူပါနဉ္စ ပရိညံ ပညာပေတိ၊ န ဝေဒနာနံ ပရိညံ ပညာပေတိ၊ အရူပါဝစရသမာပတ္တိယာ လာဘီ သတ္ထာ တေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယွာယံ သတ္ထာ ကာမာနဉ္စ ပရိညံ ပညာပေတိ၊ ရူပါနဉ္စ ပရိညံ ပညာပေတိ၊ ဝေဒနာနဉ္စ ပရိညံ ပညာပေတိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သတ္ထာ တေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။

တတ္ထ တိတ္ထိယာ သမယံ ဇာနန္တာ ကာမာနံ ပရိညံ ပညာပေယျုံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝဒမာနာ။ ရူပါနံ ပရိညံ ပညာပေယျုံ အရူပရာဂံ ဝဒမာနာ။ ဝေဒနာပရိညံ ပညာပေယျုံ အသညာရာဂံ ဝဒမာနာ။ တေ ပန ‘‘ဣဒံ နာမ ပဌမဇ္ဈာနံ၊ အယံ ရူပဘဝေါ၊ အယံ အသညာဘဝေါ’’တိပိ န ဇာနန္တိ။ တေ ပညာပေတုံ အသက္ကောန္တာပိ ကေဝလံ ‘‘ပညာပေမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာဂတော ပန ကာမာနံ ပရိညံ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပညာပေတိ၊ ရူပဝေဒနာနံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ ဧဝမေတ္ထ ဒွေ ဇနာ ဗာဟိရကာ၊ ဧကော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဣမသ္မိံ လောကေ တယော သတ္ထာရော နာမ။

ဘရဏ္ဍုကာလာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဟတ္ထကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၈။ ပဉ္စမေ ¶ အဘိက္ကန္တာတိ အတိက္ကန္တာ၊ ဝိဂတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ အနန္တရံ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ အတိဝိယ ကန္တတရော။ တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရေ ဒိဿတီ’’တိ။ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော ကတမော? မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝါရေန ပရိစ္ဆေဒေန။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန အဘိရူပေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ ဒသ ဒိသာ ပဘာသေန္တော၊ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ ဂါထာယ အတ္ထော။ အဘိရူပေတိ ဥဠာရရူပေ သမ္ပန္နရူပေ။ အဗ္ဘနုမောဒနေတိ သမ္ပဟံသနေ ¶ ။ ဣဓ ပနာတိ ‘‘အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ တေနာတိ သုန္ဒရပရိယာယတ္တာ။ ခယေ ဝါ ဣဓ အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တေန ‘‘အဘိက္ကန္တာယ ပရိက္ခီဏာယ ရတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ရူပါယတနာဒီသူတိ အာဒိသဒ္ဒေန အက္ခရာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ သုဝဏ္ဏစ္ဆဝီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဆဝိယ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၅၆)။ သညူဠှာတိ သမ္ဗန္ဓိတာ၊ ဂန္ထိတာတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏာတိ ဂုဏဝဏ္ဏာတိ အာဟ ‘‘ထုတိယ’’န္တိ၊ ထောမနာယန္တိ အတ္ထော။ ကုလဝဂ္ဂေတိ ခတ္တိယာဒိကုလကောဋ္ဌာသေ။ တတ္ထ ‘‘အစ္ဆော ဝိပ္ပသန္နော’’တိအာဒိနာ ဝဏ္ဏိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝဏ္ဏော၊ ဆဝိ။ ဝဏ္ဏနဋ္ဌေန အဘိတ္ထဝဋ္ဌေန ဝဏ္ဏော၊ ထုတိ။ အညမညံ အသင်္ကရတော ဝဏ္ဏေတဗ္ဗတော ဌပေတဗ္ဗတော ဝဏ္ဏော၊ ခတ္တိယာဒိကုလဝဂ္ဂေါ။ ဝဏ္ဏီယတိ ဉာပီယတိ ဧတေနာတိ ဝဏ္ဏော၊ ဉာပကကာရဏံ။ ဝဏ္ဏနတော ထူလရဿာဒိဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ဝဏ္ဏော၊ သဏ္ဌာနံ။ မဟန္တံ ခုဒ္ဒကံ မဇ္ဈိမန္တိ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗတော ပမိတဗ္ဗတော ဝဏ္ဏော၊ ပမာဏံ။ ဝဏ္ဏီယတိ စက္ခုနာ ပဿီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ရူပါယတနန္တိ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သောတိ ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါ။ ဆဝိယာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ရူပါယတနေ ဂယှမာနဿပိ ဆဝိမုခေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။ ဆဝိဂတာ ပန ဝဏ္ဏဓာတု ဧဝ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော’’တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အပရေ။

ကေဝလပရိပုဏ္ဏန္တိ ဧကဒေသမ္ပိ အသေသေတွာ နိရဝသေသတောဝ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသတာ အတ္ထော’’တိ။ ကေဝလကပ္ပာတိ ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ နိပါတော ပဒပူရဏမတ္တံ၊ ‘‘ကေဝလံ’’ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ကေဝလသဒ္ဒေါ စ ဗဟုလဝါစီတိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျတာ အတ္ထော’’တိ။ ကေစိ ပန ¶ ‘‘ဤသကံ အသမတ္တံ ကေဝလံ ကေဝလကပ္ပ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အနဝသေသတ္ထော ဧတ္ထ ကေဝလသဒ္ဒေါ သိယာ၊ အနတ္ထန္တရေန ပန ကပ္ပသဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတံ ‘‘ကေဝလာ ဧဝ ကေဝလကပ္ပာ’’တိ။ တထာ ဝါ ကပ္ပနီယတ္တာ ပညပေတဗ္ဗတ္တာ ကေဝလကပ္ပာ။ အဗျာမိဿတာ ဝိဇာတိယေန အသင်္ကရော သုဒ္ဓတာ။ အနတိရေကတာ တံပရမတာ ဝိသေသာဘာဝေါ။ ကေဝလကပ္ပန္တိ ကေဝလံ ¶ ဒဠှံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတ္တာ၊ တံ ဧတဿ အဓိဂတံ အတ္ထီတိ ကေဝလီ၊ သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝေါ။

ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနာယံ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စာတိ အဓိပ္ပာယေန ဩကပ္ပနိယပဒေ လဗ္ဘမာနံ ဩကပ္ပသဒ္ဒမတ္တံ နိဒဿေတိ၊ အညထာ ကပ္ပသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ ဩကပ္ပနိယပဒံ အနိဒဿနမေဝ သိယာ။ သမဏကပ္ပေဟီတိ ဝိနယသိဒ္ဓေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ။ နိစ္စကပ္ပန္တိ နိစ္စကာလံ။ ပညတ္တီတိ နာမံ။ နာမဉှေတံ တဿ အာယသ္မတော၊ ယဒိဒံ ကပ္ပောတိ။ ကပ္ပိတကေသမဿူတိ ကတ္တရိယာ ဆေဒိတကေသမဿု။ ဒွင်္ဂုလကပ္ပောတိ မဇ္ဈနှိကဝေလာယ ဝီတိက္ကန္တာယ ဒွင်္ဂုလတာဝိကပ္ပော။ လေသောတိ အပဒေသော။ အနဝသေသံ ဖရိတုံ သမတ္ထဿ ဩဘာသဿ ကေနစိ ကာရဏေန ဧကဒေသဖရဏမ္ပိ သိယာ၊ အယံ ပန သဗ္ဗဿေဝ ဖရတီတိ ဒဿေတုံ သမန္တတ္ထော ကပ္ပသဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသံ သမန္တတော’’တိ။

အာဘာယ ဖရိတွာတိ ဝတ္ထမာလာလင်္ကာရသရီရသမုဋ္ဌိတာယ အာဘာယ ဖရိတွာ။ ဒေဝတာနဉှိ သရီရောဘာသံ ဒွါဒသယောဇနမတ္တံ ဌာနံ။ တတော ဘိယျောပိ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ တထာ ဝတ္ထာဘရဏာဒိသမုဋ္ဌိတာ ပဘာ။

ဟတ္ထကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကဋုဝိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂၉။ ဆဋ္ဌေ ဂါဝီနံ ကယဝိက္ကယဝသေန ယောဂေါ ဧတ္ထာတိ ဂေါယောဂေါ၊ ကယဝိက္ကယံ ကရောန္တော ဂါဝီဟိ ယုဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါ ဂေါယောဂေါ၊ ဂါဝီနံ ဝိက္ကယဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ဇာတော ပိလက္ခရုက္ခော ဂေါယောဂပိလက္ခော၊ တသ္မိံ။ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဂါဝီနံ ဝိက္ကယဋ္ဌာနေ ဥဋ္ဌိတပိလက္ခဿ သန္တိကေ’’တိ။ ရိတ္တော အဿာဒေါ ဧတဿာတိ ရိတ္တဿာဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဈာနသုခါဘာဝေန ရိတ္တဿာဒ’’န္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

ကဋုဝိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဒုတိယအနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၁။ အဋ္ဌမေ ¶ ¶ ဣဒံ တေ မာနသ္မိန္တိ ဧတ္ထ မာနသ္မိန္တိ ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဣဒန္တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန နပုံသကနိဒ္ဒေသော ကတောတိ အာဟ ‘‘အယံ တေ နဝဝိဓေန ဝဍ္ဎိတမာနော’’တိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဒုတိယအနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဋိစ္ဆန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၂။ နဝမေ အသာဓာရဏသိက္ခာပဒန္တိ ဘိက္ခုနီနံ အသာဓာရဏံ ဘိက္ခူနံယေဝ ပညတ္တသိက္ခာပဒံ သာဓာရဏသိက္ခာပဒန္တိ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနဉ္စ သာဓာရဏံ ဥဘတောပညတ္တိသိက္ခာပဒံ။

ပဋိစ္ဆန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၃။ ဒသမေ ထိရဋ္ဌာနတောတိ ထိရဋ္ဌာနတောဝ။ ပါသာဏေ လေခသဒိသာ ပရာပရာဓနိဗ္ဗတ္တာ ကောဓလေခါ ယဿ သော ပါသာဏလေခူပမသမန္နာဂတော ပါသာဏလေခူပမောတိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ ဣတရေပိ။ အနုသေတီတိ အပ္ပဟီနတာယ အနုသေတိ။ န ခိပ္ပံ လုဇ္ဇတီတိ န အန္တရာ နဿတိ ကမ္မဋ္ဌာနေနေဝ နဿနတော။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ တဿပိ ပုဂ္ဂလဿ ကောဓော န အန္တရာ ပုနဒိဝသေ ဝါ အပရဒိဝသေ ဝါ နိဋ္ဌာတိ၊ အဒ္ဓနိယော ပန ဟောတိ၊ မရဏေနေဝ နိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ကက္ခဠေနာတိ အတိကက္ခဠေန ဓမ္မစ္ဆေဒကေန ထဒ္ဓဝစနေန။ သံသန္ဒတီတိ ဧကီဘဝတိ။ သမ္မောဒတီတိ နိရန္တရော ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အထ ဝါ သန္ဓိယတီတိ ဌာနဂမနာဒီသု ကာယကိရိယာသု ကာယေန သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ၊ တိလတဏ္ဍုလာ ဝိယ မိဿီဘာဝံ ဥပေတီတိ အတ္ထော။ သံသန္ဒတီတိ စိတ္တကိရိယာသု စိတ္တေန သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ၊ ခီရောဒကံ ဝိယ ဧကီဘာဝံ ဥပေတီတိ အတ္ထော။ သမ္မောဒတီတိ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီသု ဝစီကိရိယာသု ¶ ဝါစာယ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ၊ ဝိပ္ပဝါသာဂတောပိ ပိယသဟာယကော ဝိယ ပိယတရဘာဝံ ဥပေတီတိ ¶ အတ္ထော။ အပိစ ကိစ္စကရဏီယေသု တေဟိ သဒ္ဓိံ အာဒီတောဝ ဧကကိရိယာဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တော သန္ဓိယတိ၊ ယာဝ မဇ္ဈာ ပဝတ္တန္တော သံသန္ဒတိ၊ ယာဝ ပရိယောသာနာ အနိဝတ္တန္တော သမ္မောဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကုသိနာရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၄) ၄။ ယောဓာဇီဝဝဂ္ဂေါ

၁။ ယောဓာဇီဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၄။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ ယုဇ္ဈနံ ယောဓော၊ သော အာဇီဝေါ ဧတဿာတိ ယောဓာဇီဝေါ။ ယုဒ္ဓမုပဇီဝတီတိ ဝါ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ယောဓာဇီဝေါတိ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ယုဒ္ဓံ ဥပဇီဝတီတိ ယောဓာဇီဝေါ’’တိ။ သဟ…ပေ… ပဿတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိပဿနာပညာယ သမ္မသနဝသေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ အဘိသမယဝသေန အတ္တပစ္စက္ခေန ဉာဏေန ပဿတိ။

ယောဓာဇီဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပရိသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၅။ ဒုတိယေ အပ္ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိနီတာတိ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိအာဒိနာ အပ္ပဋိပုစ္ဆိတွာ ကေဝလံ ဓမ္မဒေသနာဝသေနေဝ ဝိနီတပရိသာ။ ဒုဗ္ဗိနီတပရိသာတိ ဒုက္ခေန ဝိနီတပရိသာ။ ပုစ္ဆိတွာ ဝိနီတာတိ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိတွာ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ဝိနီတာ။ သုဝိနီတပရိသာတိ သုခေန ဝိနီတပရိသာ။ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ဝိနယနဉှိ န ဒုက္ကရံ ဟောတိ။

ပရိသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဥပ္ပာဒါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၇။ စတုတ္ထေ ¶ ¶ ဥပ္ပာဒါ ဝါ တထာဂတာနန္တိ တထာဂတာနံ ဥပ္ပာဒေပိ ဝေနေယျပုဂ္ဂလာနံ မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိ ဝိယ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စာဒိသဘာဝေါ န တထာဂတုပ္ပာဒါယတ္တော၊ အထ ခေါ တထာဂတာနံ ဥပ္ပာဒေပိ အနုပ္ပာဒေပိ ဟောတိမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဌိတာဝ သာ ဓာတူတိ ဌိတော ဧဝ သော အနိစ္စသဘာဝေါ ဗျဘိစာရာဘာဝတော န ကဒါစိ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ န ဟောတိ။ ကာမံ အသင်္ခတာ ဝိယ ဓာတု န နိစ္စော သော သဘာဝေါ၊ တထာပိ သဗ္ဗကာလိကောယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

အပရော နယော – ဌိတာဝ သာ ဓာတူတိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ ဧသာ ဓာတု ဧသ သဘာဝေါ တထာဂတာနံ ဥပ္ပာဒတော ပုဗ္ဗေ ဥဒ္ဓဉ္စ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနော န တထာဂတေဟိ ဥပ္ပာဒိတော၊ အထ ခေါ သဗ္ဗကာလံ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ ဌိတာဝ သာ ဓာတု၊ ကေဝလံ ပန သယမ္ဘုဉာဏေန အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနတော ‘‘အယံ ဓမ္မော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပဝေဒနတော စ တထာဂတော ဓမ္မဿာမီတိ ဝုစ္စတိ အပုဗ္ဗဿ တဿ ဥပ္ပာဒနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတာဝ သာ ဓာတူ’’တိ။

အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ဉာဏေန အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ။ အဘိသမေတီတိ ဉာဏေန အဘိသမာဂစ္ဆတိ။ အာစိက္ခတီတိ ကထေတိ။ ဒေသေတီတိ ဒဿေတိ။ ပညာပေတီတိ ဇာနာပေတိ။ ပဋ္ဌပေတီတိ ဉာဏမုခေ ဌပေတိ။ ဝိဝရတီတိ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတိ။ ဝိဘဇတီတိ ဝိဘာဂတော ဒဿေတိ။ ဥတ္တာနီကရောတီတိ ပါကဋံ ကရောတိ။

အထ ဝါ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ပစ္စက္ခကရဏေန အဘိမုခံ ဗုဇ္ဈတိ၊ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တတော ဧဝ အဘိသမေတိ အဘိမုခံ သမာဂစ္ဆတိ။ အာဒိတော ကထေန္တော အာစိက္ခတိ၊ ဥဒ္ဒိသတီတိ အတ္ထော။ တမေဝ ဥဒ္ဒေသံ ပရိယောသာပေန္တော ဒေသေတိ။ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္ထံ နိဒဿနဝသေန ပကာရေဟိ ဉာပေန္တော ပညာပေတိ။ ပကာရေဟိ ဧတမတ္ထံ ပတိဋ္ဌပေန္တော ပဋ္ဌပေတိ။ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ပဋိနိဒဿနဝသေန ဝိဝရတိ ဝိဘဇတိ။ ဝိဝဋံ ဝိဘတ္တဉ္စ အတ္ထံ ဟေတူဒါဟရဏဒဿနေဟိ ပါကဋံ ကရောန္တော ဥတ္တာနီကရောတိ။

ဥပ္ပာဒါသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅-၁၀။ ကေသကမ္ဗလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၃၈-၁၄၃။ ပဉ္စမေ ¶ ¶ တန္တာဝုတာနံ ဝတ္ထာနန္တိ ဣဒံ ‘‘ယာနိ ကာနိစီ’’တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပစ္စတ္တေ သာမိဝစန’’န္တိ။ ဝါယိတာနန္တိ ဝီတာနံ။ လာမကောတိ နိဟီနော၊ မက္ခလိ မောဃပုရိသောတိ ဧတ္ထ မက္ခလီတိ တဿ နာမံ။ တံ ကိရ သကဒ္ဒမာယ ဘူမိယာ တေလဃဋံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တံ၊ ‘‘တာတ၊ မာ ခလီ’’တိ သာမိကော အာဟ။ သော ပမာဒေန ခလိတွာ ပတိတွာ သာမိကဿ ဘယေန ပလာယိတုံ အာရဒ္ဓါ။ သာမိကော ဥပဓာဝိတွာ နံ ဒုဿကဏ္ဏေ အဂ္ဂဟေသိ၊ သာဋကံ ဆဍ္ဍေတွာ အစေလကော ဟုတွာ ပလာယိ။ သော ပဏ္ဏေန ဝါ တိဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတုမ္ပိ အဇာနန္တော ဇာတရူပေနေဝ ဧကံ ဂါမံ ပါဝိသိ။ မနုဿာ တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သမဏော အရဟာ အပ္ပိစ္ဆော၊ နတ္ထိ ဣမိနာ သဒိသော’’တိ ပူဝဘတ္တာဒီနိ ဂဟေတွာ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သော ‘‘မယှံ သာဋကံ အနိဝတ္ထဘာဝေန ဣဒံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ တတော ပဋ္ဌာယ သာဋကံ လဘိတွာပိ န နိဝါသေသိ၊ တဒေဝ စ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသိ။ တဿ သန္တိကေ အညေပိ အညေပီတိ ပဉ္စသတာ မနုဿာ ပဗ္ဗဇိံသု။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မက္ခလိ မောဃပုရိသော’’တိ။ ဆဋ္ဌာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနိ ဧဝ။

ကေသကမ္ဗလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁-၁၃။ ပဌမမောရနိဝါပသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၄၄-၁၄၆။ ဧကာဒသမေ အကုပ္ပဓမ္မတာယ ခယဝယသင်္ခါတံ အန္တံ အတီတာတိ အစ္စန္တာ၊ ဧဝံ အပရိဟာယနသဘာဝတ္တာ အစ္စန္တာ နိဋ္ဌာ အဿာတိ အစ္စန္တနိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘အန္တံ အတိက္ကန္တနိဋ္ဌော’’တိအာဒိ။ န ဟိ ပဋိဝိဒ္ဓဿ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဒဿနံ ကုပ္ပနံ နာမ အတ္ထိ။ ဓုဝနိဋ္ဌောတိ သတတနိဋ္ဌော။ အစ္စန္တမေဝ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမော ဧတဿ အတ္ထီတိ အစ္စန္တယောဂက္ခေမီ၊ နိစ္စယောဂက္ခေမီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဝုသိတတ္တာ တဿ အဝိဟာယနသဘာဝတ္တာ အစ္စန္တံ ဗြဟ္မစာရီတိ အစ္စန္တဗြဟ္မစာရီ၊ နိစ္စဗြဟ္မစာရီတိ အတ္ထော။ ပရိယောသာနန္တိ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခပရိယောသာနဉ္စ ¶ ။ အစ္စန္တံ ပရိယောသာနမဿာတိ အစ္စန္တပရိယောသာနော။ ဒွါဒသမတေရသမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

ပဌမမောရနိဝါပသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယောဓာဇီဝဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄၇-၁၅၆။ မင်္ဂလဝဂ္ဂေါ ¶ ဥတ္တာနတ္ထောယေဝ။

တတိယပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။

(၁၆) ၆။ အစေလကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၅၇-၁၆၃။ ဣတော ပရေသု ပန သုတ္တပဒေသု ‘‘ဂါဠှာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ကက္ခဠာ’’တိ အာဟ။ ကက္ခဠစာရော စဿာ န လူခသဘာဝေါ။ အထ ခေါ တဏှာဝသေန ထိရဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘လောဘဝသေန ထိရဂ္ဂဟဏာ’’တိ။ အဂါဠှာ ပဋိပဒါတိ ဝါ ကာမာနံ ဩဂါဟနံ ပဋိပတ္တိ၊ ကာမသုခါနုယောဂေါတိ အတ္ထော။ နိဇ္ဈာမာ ပဋိပဒါတိ ကာယဿ နိဇ္ဈာပနဝသေန ခေပနဝသေန ပဝတ္တာ ပဋိပတ္တိ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါတိ အတ္ထော။ နိစ္စေလောတိ နိဿဋ္ဌစေလော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တစေလော။ နဂ္ဂိယဝတသမာဒါနေန နဂ္ဂေါ။ ဌိတကောဝ ဥစ္စာရံ ကရောတီတိအာဒိ နိဒဿနမတ္တံ ဝမိတွာ မုခဝိက္ခာလနာဒိအာစာရဿပိ တေန ဝိဿဋ္ဌတ္တာ။ ဇိဝှာယ ဟတ္ထံ အပလေခတိ အဝလေခတိ ဥဒကေန အဓောဝနတော။ ဒုတိယဝိကပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ဧဟိ၊ ဘဒန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ဥပဂမနသင်္ခါတော ဝိဓိ ဧဟိဘဒန္တော၊ တံ စရတီတိ ဧဟိဘဒန္တိကော၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန န ဧဟိဘဒန္တိကော။ န ကရောတိ ‘‘သမဏေန နာမ ပရဿ ဝစနကရေန န ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အဓိပ္ပာယေန။

ပုရေတရန္တိ တံ ဌာနံ အတ္တနော ဥပဂမနတော ပုရေတရံ။ တံ ကိရ သော ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ ယဒိစ္ဆကာ ဧဝ ဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ အဓိပ္ပာယေန န ဂဏှာတိ။ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ မမ နိမိတ္တဘာဝေန ဗဟူ ခုဒ္ဒကာ ပါဏာ သင်္ဃာတံ အာပါဒိတာတိ န ဂဏှာတိ။ နိမန္တနံ န သာဒိယတိ ဧဝံ တေသံ ဝစနံ ကတံ ဘဝိဿတီတိ။ ကုမ္ဘိ အာဒီသုပိ သော သတ္တသညီတိ အာဟ ‘‘ကုမ္ဘိ-ကဠောပိယော’’တိအာဒိ။ ကဗဠန္တရာယော ဟောတီတိ ဥဋ္ဌိတဿ ဒွိန္နမ္ပိ ကဗဠန္တရာယော ဟောတိ။ ဂါမသဘာဂါဒိဝသေန သင်္ဂမ္မ ကိတ္တေန္တိ ဧတိဿာတိ သင်္ကိတ္တိ၊ ယထာသံဟတတဏ္ဍုလာဒိသဉ္စယော။ မာနုသကာနီတိ ဝေယျာဝစ္စကရာ မနုဿာ။

သုရာပါနမေဝါတိ ¶ ¶ မဇ္ဇလက္ခဏပ္ပတ္တာယ သုရာယ ပါနမေဝ။ သုရာဂဟဏေနေဝေတ္ထ မေရယမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ။ ဧကာဂါရမေဝ ဥဉ္ဆတီတိ ဧကာဂါရိကော။ ဧကာလောပေနေဝ ဝတ္တတီတိ ဧကာလောပိကော။ ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒတ္တိ၊ ဒွတ္တိအာလောပမတ္တဂ္ဂါဟိ ခုဒ္ဒကံ ဘိက္ခာဒါနဘာဇနံ။ တေနာဟ ‘‘ခုဒ္ဒကပါတီ’’တိ။ အဘုဉ္ဇနဝသေန ဧကော အဟော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဧကာဟိကော၊ အာဟာရော၊ တံ ဧကာဟိကံ။ သော ပန အတ္ထတော ဧကဒိဝသံ လင်္ဃကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကာဒိဝသန္တရိက’’န္တိ။ ဒွါဟိကန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကာဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဧကာဟံ ဘုဉ္ဇနံ ဧကာဟဝါရော၊ တံ ဧကာဟိကမေဝ အတ္ထတော။ ဒွီဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဒွီဟံ ဘုဉ္ဇနံ ဒွီဟဝါရော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥက္ကဋ္ဌော ပန ပရိယာယဘတ္တဘောဇနိကော ဒွီဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဧကာဟမေဝ ဘုဉ္ဇတိ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

မိစ္ဆာဝါယာမဝသေနေဝ ဥက္ကုဋိကဝတာနုယောဂေါတိ အာဟ ‘‘ဥက္ကုဋိကဝီရိယမနုယုတ္တော’’တိ။ အတ္တကိလမထာနုယောဂန္တိ အတ္တနော ကိလမထာနုယောဂံ၊ သရီရဒုက္ခကာရဏန္တိ အတ္ထော။ သရီရပရိယာယော ဟိ ဣဓ အတ္တသဒ္ဒေါ ‘‘အတ္တန္တပေါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၄၁၃) ဝိယ။ ဒွေ အန္တေတိ ဥဘော ကောဋိယော၊ ဥဘော လာမကပဋိပတ္တိယောတိ အတ္ထော။ လာမကမ္ပိ ဟိ အန္တောတိ ဝုစ္စတိ ‘‘အန္တမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇီဝိကာနံ (သံ။ နိ။ ၃။၈၀၊ ဣတိဝု။ ၆၁)၊ ကောဋ္ဌကော အန္တော’’တိ ဧဝမာဒီသု။ မဇ္ဈိမပဋိပဒါယ ဥပ္ပထဘာဝေန အမနီယာ ဂန္တဗ္ဗာ ဉာတဗ္ဗာတိ အန္တာ။ တတော ဧဝ လာမကာ။

အစေလကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၆၄-၁၈၄။ သမနုညောတိ သမ္မဒေဝ ကတာနုညော။ တေနာဟ ‘‘သမာနဇ္ဈာသယော’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

ဣတိ မနောရထပူရဏိယာ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

တိကနိပါတဝဏ္ဏနာယ အနုတ္တာနတ္ထဒီပနာ သမတ္တာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။

အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ

စတုက္ကနိပါတ-ဋီကာ

၁။ ပဌမပဏ္ဏာသကံ

၁။ ဘဏ္ဍဂါမဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ အနုဗုဒ္ဓသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁-၂။ စတုက္ကနိပါတဿ ¶ ¶ ပဌမေ အနုဗောဓော ပုဗ္ဗဘာဂိယံ ဉာဏံ၊ ပဋိဝေဓော အနုဗောဓေန အဘိသမယော။ တတ္ထ ယသ္မာ အနုဗောဓပုဗ္ဗကော ပဋိဝေဓော အနုဗောဓေန ဝိနာ န ဟောတိ။ အနုဗောဓော ဟိ ဧကစ္စော ပဋိဝေဓသမ္ဗဒ္ဓါ၊ တဒုဘယာဘာဝဟေတုကဉ္စ ဝဋ္ဋေ သံသရဏံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘အနနုဗောဓာ…ပေ… တုမှာကဉ္စာ’’တိ။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဘဝတော ဘဝန္တရူပဂမနံ သန္ဓာဝနံ၊ အပရာပရံ စဝနူပပဇ္ဇနဝသေန သဉ္စရဏံ သံသရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဘဝတော’’တိအာဒိ။ သန္ဓာဝိတသံသရိတပဒါနံ ကမ္မသာဓနတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မယာ စ တုမှေဟိ စာ’’တိ ပဌမဝိကပ္ပေ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ဘာဝသာဓနတံ ဟဒယေ ကတွာ ‘‘မမဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စာ’’တိ ယထာရုတဝသေနေဝ ဝုတ္တံ ¶ ။ ဒီဃရဇ္ဇုနာ ဗဒ္ဓသကုဏံ ဝိယ ရဇ္ဇုဟတ္ထော ပုရိသော ဒေသန္တရံ တဏှာရဇ္ဇုနာ ဗဒ္ဓံ သတ္တသန္တာနံ အဘိသင်္ခါရော ဘဝန္တရံ နေတိ ဧတာယာတိ ဘဝနေတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဝရဇ္ဇူ’’တိအာဒီ။

ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တကရောတိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သကသန္တာနေ ပရသန္တာနေ စ ဝိနာသကရော အဘာဝကရော။ ဗုဒ္ဓစက္ခုဓမ္မစက္ခုဒိဗ္ဗစက္ခုမံသစက္ခုသမန္တစက္ခုသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ။ သဝါသနာနံ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သာတိသယံ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။ ဒုတိယံ ဥတ္တာနမေဝ။

အနုဗုဒ္ဓသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃-၄။ ပဌမခတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၃-၄။ တတိယေ ¶ ကလိန္တိ အပရာဓံ။ ဝိစိနာတီတိ အာစိနောတိ ပသဝတိ။ တေန စ ကလိနာ သုခံ န ပဋိလဘတီတိ တေန အပရာဓေန သုခံ န ဝိန္ဒတိ။ နိန္ဒိယပ္ပသံသာယ ဟိ ပသံသိယနိန္ဒာယ စ သမကောဝ ဝိပါကော။ ပသံသိယနိန္ဒာတိ စ သမ္ပန္နဂုဏပရိဓံသနဝသေန ပဝတ္တိယာ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ ကဋုကတရဝိပါကာ။ နိန္ဒိယပ္ပသံသာ ပန ကထံ တာယ သမဝိပါကာတိ စေ? တသ္မိံ အဝိဇ္ဇမာနဂုဏသမာရောပနေန အတ္တနော ပရေသဉ္စ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော ပသံသိယေန တဿ သဗ္ဘာဝကရဏတော စ။ လောကေပိ ဟိ အသူရံ သူရေန သမံ ကရောန္တော ဂါရယှော ဟောတိ၊ ပဂေဝ ဒုပ္ပဋိပန္နံ သုပ္ပဋိပန္နေန သမံ ကရောန္တောတိ။ သကေန ဓနေနာတိ အတ္တနော သာပတေယျေန။ အပ္ပမတ္တကောဝ ကလီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကတ္တာ သပ္ပဋိကာရတ္တာ စ အပ္ပမတ္တကော အပရာဓော။ အယံ…ပေ… မဟန္တတရော ကလိ ကတူပစိတတ္တာ သမ္ပရာယိကတ္တာ အပ္ပဋိကာရတ္တာ စ။

နိရဗ္ဗုဒေါတိ ဂဏနာဝိသေသော ဧသောတိ အာဟ ‘‘နိရဗ္ဗုဒဂဏနာယာ’’တိ၊ သတသဟဿံ နိရဗ္ဗုဒါတိ အတ္ထော။ နိရဗ္ဗုဒပရိမာဏံ ပန ဝဿဂဏနာယ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထေဝ ဟိ သတံ သတသဟဿာနံ ကောဋိ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတံ သတသဟဿာနံ ကောဋိယော ပကောဋိ နာမ ဟောတိ၊ သတံ သတသဟဿာနံ ပကောဋိယော ကောဋိပကောဋိ၊ သတံ သတသဟဿကောဋိပကောဋိယော နဟုတံ၊ သတံ သတသဟဿနဟုတာနိ နိန္နဟုတံ၊ သတံ သတသဟဿနိန္နဟုတာနိ ဧကံ အဗ္ဗုဒံ၊ တတော ဝီသတိဂုဏိတံ နိရဗ္ဗုဒံ။ ယံ အရိယေ ဂရဟန္တော နိရယံ ဥပပဇ္ဇတီတိ အရိယေ ဂရဟန္တော ယံ နိရဗ္ဗုဒသင်္ခါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ၊ နိရဗ္ဗုဒေါတိ စ ပါဋိယေက္ကော နိရယော နတ္ထိ၊ အဝီစိမှိယေဝ ပန နိရဗ္ဗုဒဂဏနာယ ပစ္စိတဗ္ဗဋ္ဌာနဿေတံ နာမံ။ စတုတ္ထံ ဥတ္တာနမေဝ။

ပဌမခတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ အနုသောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅။ ပဉ္စမေ ¶ အနုသောတံ ဂစ္ဆတီတိ သံသာရသောတဿ အနုကူလဘာဝေန ဂစ္ဆတိ။ ပစ္စနီကပဋိပတ္တိယာတိ သံသာရသောတဿ ပဋိကူလဝသေန ပဝတ္တနိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဒိပဋိပတ္တိယာ ¶ ။ ဌိတသဘာဝေါတိ အစလပ္ပသာဒါဒိသမန္နာဂမေန ဌိတသဘာဝေါ။ အနာဂါမီ ဟိ အဿဒ္ဓိယေဟိ ကာမရာဂဗျာပါဒေဟိ အကမ္ပနိယစိတ္တတာယ တမှာ လောကာ အနာဝတ္တိဓမ္မတာယ စ ဌိတသဘာဝေါ နာမ။ ဩဃံ တရိတွာတိ ကာမောဃာဒိစတုဗ္ဗိဓံ ဩဃံ အတိက္ကမိတွာ။ ပရတီရံ ဂတောတိ နိဗ္ဗာနပါရံ ဂတော။ ဗြာဟ္မဏောတိ ဗာဟိတပါပတာယ ဗြာဟ္မဏောတိ သင်္ခံ ဂတော ခီဏာသဝေါ။ တေနာဟ ‘‘သေဋ္ဌော နိဒ္ဒေါသော’’တိ။ ပဉ္စဝေရကမ္မန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဒုစ္စရိတံ။ သဟာပိ ဒုက္ခေန သဟာပိ ဒေါမနဿေနာတိ ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနေ သတိ ဥပ္ပန္နေန ဒုက္ခဒေါမနဿေန သဒ္ဓိမ္ပိ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ ဧကာယပိ အနူနံ။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သေဋ္ဌစရိယံ။ ဣမိနာ ဝါရေန သောတာပန္နသကဒါဂါမိနော ကထိတာ။ ကိံ ပန တေ ရုဒန္တာ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တီတိ? အာမ၊ ကိလေသရောဒနေန ရောဒန္တာ စရန္တိ နာမ၊ သီလသမ္ပန္နော ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခု ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတော။

စေတောဝိမုတ္တိန္တိ ဖလသမာဓိံ။ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ ဖလဉာဏံ။ ဆဟာကာရေဟိ ပါရဂတောတိ အဘိညာပါရဂူ၊ ပရိညာပါရဂူ၊ ဘာဝနာပါရဂူ၊ ပဟာနပါရဂူ၊ သစ္ဆိကိရိယာပါရဂူ၊ သမာပတ္တိပါရဂူတိ ဧဝံ ဆဟိ အာကာရေဟိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ပါရံ ပရိယောသာနံ ဂတော။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

အနုသောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အပ္ပဿုတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆။ ဆဋ္ဌေ အပ္ပကံ သုတံ ဟောတီတိ နဝင်္ဂသတ္ထုသာသနေ ကိဉ္စိဒေဝ သုတံ ဟောတိ။ တဒေဝ နဝင်္ဂသတ္ထုသာသနံ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုတ္တာဒီနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂနိဒ္ဒေသက္ခန္ဓကပရိဝါရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကထံ ပနာယံ ဝိဘာဂေါ ယုဇ္ဇေယျ။ သဂါထကဉှိ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏံ။ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဉ္စ သုတ္တံ ဥဒါနာဒိဝိသေသသညာရဟိတံ နတ္ထိ၊ ယံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ။ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနဉ္စ (ခု။ ပါ။ ၅။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ ၂၆၁ အာဒယော) သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ ဂါထာဘာဝတော ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ ¶ ။ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ သဂါထကတ္တာ သဂါထာဝဂ္ဂဿ ဝိယ။ တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –

‘‘သုတ္တန္တိ ¶ သာမညဝိဓိ၊ ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊

သနိမိတ္တာ နိရုဠှတ္တာ၊ သဟတာညေန နာညတော’’။ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)

သဗ္ဗဿပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တေနေဝါဟ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော နေတ္တိယံ (နေတ္တိ။ သင်္ဂဟဝါရော) ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ။ ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ (ပါစိ။ ၆၅၅၊ ၁၂၄၂) သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီတိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဧဝမာဒိ စ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။ ဝိသေသဝိဓယော ပရေ သနိမိတ္တာ တဒေကဒေသေသု ဂေယျာဒယော ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ ဝါ စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘‘ဂေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဉှိ ‘‘ဗျာကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏံ။ ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာဒီနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဂေယျာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော၊ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတီ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ စ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာယုတ္တေသု ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒီဝစနသမ္ဗန္ဓေသု အဗ္ဘုတဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာဥဒါနဣတိဝုတ္တကအဗ္ဘုတဓမ္မသညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ တထာ သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ၊ သတိပိ ပဉှဝိဿဇ္ဇနဘာဝေ သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျာဒယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ၊ တံ သုတ္တင်္ဂံ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတော။ နနု စ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ¶ ဝေယျာကရဏန္တိ သုတ္တင်္ဂံ န သမ္ဘဝတီတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာဝါတိ? န တဒဝတ္ထာ သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တ’’န္တိ။

ယဉ္စ ဝုတ္တံ – ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ၊ တံ န၊ နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တဘာဝေါ။ န ဟိ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန ပညာတာနိ၊ အထ ခေါ သုတ္တဘာဝေနေဝ၊ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုတ္တနာမက’’န္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ¶ ကတံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တဒပိ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ သဟတာညေန။ သဟ ဂါထာဟီတိ ဟိ သဂါထကံ။ သဟဘာဝေါ နာမ အတ္ထတော အညေန ဟောတိ၊ န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ဂါထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပ္ပဒေသော အတ္ထိ၊ ယော ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ ဝုစ္စေယျ၊ န စ သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ ယဒပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တဒပိ န၊ အညတော။ အညာ ဧဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ။ အတော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဒီနံ အင်္ဂါနံ အညမညံ သင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ သာရတ္ထဒီပနိယာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အမှေဟိ ပကာသိတော၊ ဣစ္ဆန္တေဟိ တတောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

န အတ္ထမညာယ ဓမ္မမညာယ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပန္နော ဟောတီတိ အဋ္ဌကထာဉ္စ ပါဠိဉ္စ ဇာနိတွာ လောကုတ္တရဓမ္မဿ အနုရူပဓမ္မံ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒံ ပဋိပန္နော န ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘န အတ္ထမညာယ ဓမ္မမညာယာတိ အဋ္ဌကထဉ္စ ပါဠိဉ္စ ဇာနိတွာ…ပေ… န ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ။

အပ္ပဿုတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သောဘနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇။ သတ္တမေ ပညာဝေယျတ္တိယေနာတိ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓာဒိပညာဝေယျတ္တိယေန။ ဝိနယံ ဥပေတာတိ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ကိလေသာနံ ဝိနယံ ဥပေတာ။ ဝေသာရဇ္ဇေနာတိ ¶ သာရဇ္ဇကရာနံ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိပါပဓမ္မာနံ ဝိဂမနတော ဝေသာရဇ္ဇေန၊ သာရဇ္ဇရဟိတေနာတိ အတ္ထော။ တေပိဋကဝသေန ဗဟု သုတံ ဧတေသန္တိ ဗဟုဿုတာ။ တမေဝ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဓာရေန္တိ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသံ ဝိယ ဝိနဿန္တံ အကတွာ သုပ္ပဂုဏသုပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ဟဒယေ ဌပေန္တီတိ ဓမ္မဓရာ။ ဧဒိသာ စ အတ္တနာ သုတဿ ဓမ္မဿ အာဓာရဘူတာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သုတဓမ္မာနံ အာဓာရဘူတာ’’တိ။

သောဘနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဝေသာရဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈။ အဋ္ဌမေ ¶ ဗျာမောဟဝသေန သရဏပရိယေသနံ သာရဇ္ဇနံ သာရဒေါ၊ ဗျာမောဟဘယံ။ ဝိဂတော သာရဒေါ ဧတဿာတိ ဝိသာရဒေါ၊ တဿ ဘာဝေါ ဝေသာရဇ္ဇံ။ တံ ပန ဉာဏသမ္ပဒံ၊ ပဟာနသမ္ပဒံ၊ ဒေသနာဝိသေသသမ္ပဒံ ခေမဉ္စ နိဿာယ ပဝတ္တံ စတုဗ္ဗိဓပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘စတူသု ဌာနေသူ’’တိအာဒိ။ ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ၊ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗညုတပဋိဇာနနဝသေန အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အဋ္ဌ ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ အာသဘာ၊ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ။ ဣဒံ ပနာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနံ သဗ္ဗညုတမေဝ ဝဒတိ။ တိဋ္ဌမာနောဝါတိ အဝဒန္တောပိ တိဋ္ဌမာနောဝ ပဋိဇာနာတိ နာမာတိ အတ္ထော။ ဥပဂစ္ဆတီတိ အနုဇာနာတိ။

အဋ္ဌသု ပရိသာသူတိ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသံ ဥပသင်္ကမိတာ…ပေ… ဗြာဟ္မဏပရိသံ ဂဟပတိပရိသံ၊ သမဏပရိသံ၊ စာတုမဟာရာဇိကပရိသံ၊ တာဝတိံသပရိသံ၊ မာရပရိသံ၊ ဗြဟ္မပရိသံ ဥပသင်္ကမိတာ၊ တတြပိ မယာ သန္နိသိန္နပုဗ္ဗဉ္စေဝ သလ္လပိတပုဗ္ဗဉ္စ သာကစ္ဆာ စ သမာပဇ္ဇိတပုဗ္ဗာ။ တတြ ဝတ မံ ‘ဘယံ ဝါ သာရဇ္ဇံ ဝါ ဩက္ကမိဿတီ’တိ နိမိတ္တမေတံ၊ သာရိပုတ္တ၊ န သမနုပဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဧဝံ ဝုတ္တပရိသာသု။ အဘီတနာဒံ နဒတီတိ ပရတော ဒဿိတဉာဏယောဂေန ဝိသာရဒေါ အဟန္တိ အဘီတနာဒံ နဒတိ။ သီဟနာဒသုတ္တေနာတိ ခန္ဓဝဂ္ဂေ အာဂတေန သီဟနာဒသုတ္တေန။

‘‘ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) သုတ္တသေသေန သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိဖလသမ္ပတ္တိပဝတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ပုရိမသပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိဥပနိဿယာ ပစ္ဆိမသပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိသမ္ပတ္တိပဝတ္တိ ¶ ဝါ ဝုတ္တာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တတ္ထ စ စက္ကသဒ္ဒဿ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိစက္ကသဏ္ဌာနာ အသနိ ဧဝ အသနိဝိစက္ကံ။ ဥရစက္ကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဏာသမူဟာဒီသုပိ စက္ကသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သင်္ဃဘေဒံ ကရိဿာမ စက္ကဘေဒ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဟိ အာဏာ ‘‘စက္က’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဒေဝစက္ကံ အသုရစက္က’’န္တိအာဒီသု သမူဟောတိ။

ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝေဓောတိ ‘‘ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဋိလဒ္ဓဿပိ ဒေသနာဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ပရဿ ဗုဇ္ဈနမတ္တေန ဟောတီတိ ‘‘အညာသိကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိ…ပေ… ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ပန ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ဒေသနာဉာဏပ္ပဝတ္တိ တဿေဝ ပဝတ္တိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒဿိတဓမ္မေသူတိ ¶ ဝုတ္တဓမ္မေသု။ ဝစနမတ္တမေဝ ဟိ တေသံ၊ န ပန ဒဿနံ တာဒိသဿေဝ ဓမ္မဿ အဘာဝတော။ ဘဂဝတော ဧဝ ဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပရဿ ဝစနဝသေန ဒဿိတဓမ္မေသု။ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈-၇၂၁) ဝိယ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘သဟဓမ္မေနာတိ သဟေတုနာ’’တိ။ ဟေတူတိ စ ဥပပတ္တိသာဓနဟေတု ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ကာရကော၊ သမ္ပာပကော ဝါ။ နိမိတ္တန္တိ စောဒနာယ ကာရဏံ။ တတ္ထ စောဒကော စောဒနံ ကရောတီတိ ကာရဏံ၊ ဓမ္မော စောဒနံ ကရောတိ ဧတေနာတိ ကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလောပီ’’တိအာဒိ။ ခေမန္တိ ကေနစိ အပ္ပဋိဗာဟိယဘာဝေန အနုပဒ္ဒုတံ။

အန္တရာယော ဧတေသံ အတ္ထိ၊ အန္တရာယေ ဝါ နိယုတ္တာတိ အန္တရာယိကာ။ ဧဝံဘူတာ ပန တေ ယသ္မာ အန္တရာယကရာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ။ အသဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမေ နာတိသာဝဇ္ဇာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တာ’’တိ။ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာတိအာဒိ နိဒဿနမတ္တံ ဣတရေသမ္ပိ စတုန္နံ ‘‘အန္တရာယိကာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာနံ တဗ္ဘာဝေ ဗျဘိစာရာဘာဝတော။ ဣဓ ပန မေထုနဓမ္မော အဓိပ္ပေတောတိ ဣဒံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၄၁၇) ဝိယ။ ယသ္မာ တံခဏမ္ပိ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဝိရတော ဟောတိ စေ၊ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ န ကာမေသု အာသတ္တော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုန…ပေ…အန္တရာယော ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ယဿ ကဿစီတိ န ကေဝလံ ပဗ္ဗဇိတဿေဝ၊ အထ ခေါ ¶ ယဿ ကဿစိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနမနုယုတ္တဿ၊ မုဿတေဝါပိ သာသန’’န္တိ (သု။ နိ။ ၈၂၀)။

တသ္မိံ အနိယျာနိကဓမ္မေတိ တသ္မိံ ပရေဟိ ပရိကပ္ပိတအနိယျာနိကဓမ္မနိမိတ္တံ။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ကမ္မသံယောဂေ ဘုမ္မံ။

ဥပနိဗဒ္ဓါတိ ဝိရစိတာ။ တေနာဟ ‘‘အဘိသင်္ခတာ’’တိ။ ပုထုဘာဝန္တိ ဗဟုဘာဝံ။ ပုထူဟိ ဝါ သိတာတိ ဗဟူဟိ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ သိတာ ဥပနိဗဒ္ဓါ။

ဝေသာရဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ တဏှုပ္ပာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉။ နဝမေ ဘဝတိ ဧတေန အာရောဂျန္တိ ဘဝေါ၊ ဂိလာနပစ္စယော။ ပရိဝုဒ္ဓါ ဘဝေါ အဘဝေါ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထော ဟိ အယမကာရော ယထာ ‘‘သံဝရာသံဝရော၊ ဖလာဖလ’’န္တိ စ။ သပ္ပိနဝနီတာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ တေလမဓုဖာဏိတာဒီနံ ဂဟဏံ။ သပ္ပိနဝနီတာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ၊ သဗ္ဗဿပိ ဂိလာနပစ္စယဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝါဘဝေါတိ ဝါ ခုဒ္ဒကော စေဝ မဟန္တော စ ဥပပတ္တိဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝေသူ’’တိအာဒိ။ ဘဝေါတိ ဝါ သမ္ပတ္တိ၊ အဘဝေါတိ ဝိပတ္တိ။ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ၊ အဘဝေါတိ ဟာနိ။ တံနိမိတ္တဉ္စ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝါဘဝဟေတု ဝါ’’တိ။

တဏှာဒုတိယောတိ တဏှာသဟာယော။ တဏှာ ဟိ နိရုဒကကန္တာရေ မရီစိကာယ ဥဒကသညာ ဝိယ ပိပါသာဘိဘူတံ တသိတံ သတ္တံ အဿာသဒဿနဝသေန သဟာယကိစ္စံ ကရောန္တီ ဘဝါဒီသု အနိဗ္ဗိန္နံ ကတွာ ပရိဗ္ဘမာပေတိ။ တထာ ဟိ တံ ပပါတကံ အစိန္တေတွာ မဓုဂ္ဂဏှနကလုဒ္ဒကာ ဝိယ အနေကာဒီနဝါကုလေသု ဘဝေသု အာနိသံသမေဝ ဒဿေန္တီ အနတ္ထဇာလေ သာ ပရိဗ္ဘမာပေတိ၊ တသ္မာ တဏှာ ‘‘ပုရိသဿ ဒုတိယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ နနု စ အညေပိ ကိလေသာဒယော ဘဝနိဗ္ဗတ္တိပစ္စယာတိ? သစ္စမေတံ၊ န ပန တထာ ဝိသေသပစ္စယော၊ ယထာ တဏှာ။ တထာ ဟိ သာ ကုသလေဟိ ဝိနာ ¶ အကုသလေဟိ၊ ကာမာဝစရာဒိကုသလေဟိ စ ဝိနာ ရူပါဝစရာဒိကုသလေဟိ ဘဝနိဗ္ဗတ္တိယာ ဝိသေသပစ္စယော။ ယတော သမုဒယသစ္စန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝန္တိ ဣတ္ထဘာဝေါ စ အညထာဘာဝေါ စ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝေါ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝေါ၊ သံသာရော၊ တံ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ။ တတ္ထ ဣတ္ထဘာဝေါ မနုဿတ္တံ၊ အညထာဘာဝေါ တတော အဝသိဋ္ဌသတ္တာဝါသာ။ ဣတ္ထဘာဝေါ ဝါ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နော အတ္တဘာဝေါ၊ အညထာဘာဝေါ အနာဂတတ္တဘာဝေါ။ ဧဝရူပေါ ဝါ အညောပိ အတ္တဘာဝေါ ဣတ္ထဘာဝေါ၊ န ဧဝရူပေါ အညထာဘာဝေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝန္တိ ဧတ္ထ ဣတ္ထဘာဝေါ နာမ အယံ အတ္တဘာဝေါ’’တိအာဒိ။ သံသရဏံ သံသာရော။

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတိ’’။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅ အပသာဒနာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသော၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၄)၊

တေနာဟ ‘‘ခန္ဓဓာတုအာယတနာနံ ပဋိပါဋိ’’န္တိ၊ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနံ ဟေတုဖလဘာဝေန အပရာပရပ္ပဝတ္တိန္တိ အတ္ထော။

ဧဝမာဒီနဝံ ¶ ဉတွာတိ ဧတ္ထ ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာတိပိ ပဌန္တိ၊ ဧတံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမ္ဘဝံ သမုဒယံ တဏှံ အာဒီနဝံ ဉတွာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဧဝမာဒီနဝံ ဉတွာတိ ဧတံ ယထာဝုတ္တံ သံသာရာနတိဝတ္တနအာဒီနဝံ ဒေါသံ ဉတွာ။ နိဂ္ဂဟဏောတိ စတုရူပါဒါနသင်္ခါတဿ သဗ္ဗဿ ဂဟဏဿ ပဋိနိဿဇ္ဇနေန နိဂ္ဂဟဏော၊ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန သင်္ခါရပ္ပဝတ္တိတော အပဂစ္ဆေယျာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တဏှုပ္ပာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ယောဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀။ ဒသမေ ယောဇေန္တီတိ ကမ္မံ ဝိပါကေန ဘဝါဒိံ၊ ဘဝန္တရာဒီဟိ ဒုက္ခေန သတ္တံ ယောဇေန္တိ ဃဋေန္တီတိ ယောဂါ။ ကာမနဋ္ဌေန ကာမော စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ယောဂေါ စာတိ ကာမယောဂေါ။ ဘဝယောဂေါ နာမ ဘဝရာဂေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပါရူပဘဝေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမော ¶ ဥပပတ္တိဘဝေသု ရာဂေါ၊ ဒုတိယော ကမ္မဘဝေသု၊ တတိယော ဘဝဒိဋ္ဌိသဟဂတော ယထာ ရဇ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ ဧဝံ ယုဇ္ဇနဋ္ဌေန ယောဂေါတိ ဝုတ္တော။ စတူသု သစ္စေသု အညာဏန္တိ ဣဒံ သုတ္တန္တနယံ နိဿာယ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာ ဟေသာတိ၊ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝါ ပုဗ္ဗန္တာဒီနံ။

သမုဒယန္တိ ဒွေ သမုဒယာ ခဏိကသမုဒယော ပစ္စယသမုဒယော စ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ခဏိကသမုဒယော၊ ပစ္စယောဝ ပစ္စယသမုဒယော။ သမုဒယတေ သမုဒယနံ သမုဒယော၊ သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ သမုဒယောတိ ဧဝံ ဥဘိန္နံ သမုဒယာနံ သဒ္ဒတ္ထတောပိ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စယသမုဒယံ ပဇာနန္တောပိ ဘိက္ခု ခဏိကသမုဒယံ ပဇာနာတိ၊ ခဏိကသမုဒယံ ပဇာနန္တောပိ ပစ္စယသမုဒယံ ပဇာနာတိ။ ပစ္စယတော ဟိ သင်္ခါရာနံ ဥဒယံ ပဿတော ခဏတော စ နေသံ ဥဒယဒဿနံ သုခံ ဟောတိ၊ ခဏတော စ နေသံ ဥဒယံ ပဿတော ပဂေဝ ပစ္စယာနံ သုဂ္ဂဟိတတ္တာ ပစ္စယတော ဒဿနံ သုခေန ဣဇ္ဈတိ။ ဣဓ ပန ခဏိကသမုဒယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမုဒယန္တိ ဥပ္ပတ္တိ’’န္တိ။

အတ္ထင်္ဂမောပိ ဒုဝိဓော အစ္စန္တတ္ထင်္ဂမော၊ ဘေဒတ္ထင်္ဂမောတိ။ အစ္စန္တတ္ထင်္ဂမော အပ္ပဝတ္တိနိရောဓော၊ နိဗ္ဗာနန္တိ ကေစိ။ ဘေဒတ္ထင်္ဂမော ခဏိကနိရောဓော။ တဒုဘယံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန ပဿတော အညတရဒဿနေန ဣတရဒဿနမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝ အာရမ္မဏဝသေန ခယတော ဝယတော သမ္မသနာဒိကာလေ ဘေဒတ္ထင်္ဂမံ ပဿန္တော ဗျတိရေကဝသေန အနုဿဝါဒိတော အစ္စန္တတ္ထင်္ဂမံ ပဿတိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန အာရမ္မဏတော အစ္စန္တတ္ထင်္ဂမံ ပဿန္တော အသမ္မောဟတော ဣတရမ္ပိ ပဿတိ။ ဣဓ ပန ဘေဒတ္ထင်္ဂမံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အတ္ထင်္ဂမန္တိ ဘေဒ’’န္တိ။ ကာမာနံ ဥပ္ပတ္တိဘေဒဂ္ဂဟဏေနေဝ ¶ စေတ္ထ ယထာ ကာမာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နတာ ဝိဘာဝိတာ၊ ဧဝံ ကာမဝတ္ထုနောပီတိ ဥဘယေသမ္ပိ အနိစ္စတာ ဒုက္ခတာ အနတ္တတာ စ ဝိဘာဝိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဓုရဘာဝန္တိ ဣမိနာ ကာမသန္နိဿိတံ သုခံ သောမနဿံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ၊ အယံ ကာမာနံ အဿာဒေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ အမဓုရဘာဝန္တိ ဣမိနာ ပန ကာမဟေတုကံ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ဒဿေတိ။

ဖဿာယတနာနန္တိ ဆဒွါရိကဿ ဖဿဿ ကာရဏဘူတာနံ စက္ခာဒိအာယတနာနံ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခာဒီနံ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိကာရဏာန’’န္တိ။ ပုနဗ္ဘဝကရဏံ ¶ ပုနောဘဝေါ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ မနော-သဒ္ဒဿ ဝိယ စ ပုရိမပဒဿ ဩကာရန္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပုနောဘဝေါ သီလမေတေသန္တိ ပေါနောဘဝိကာ။ အထ ဝါ သီလတ္ထေန ဣကသဒ္ဒေန ဂမိတတ္ထတ္တာ ကိရိယာဝါစကသဒ္ဒဿ အဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ယထာ အပူပဘက္ခနသီလော အာပူပိကော။ အထ ဝါ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေန္တိ၊ ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တန္တိ၊ ပုနပ္ပုနဗ္ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ပေါနောဘဝိကာ။ ‘‘တဒ္ဓိတာ’’တိ ဟိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသာ ဝိစိတ္တတ္တာ ဝါ တဒ္ဓိတာနံ အဘိဓာနလက္ခဏတ္တာ ဝါ ‘‘ပုနဗ္ဘဝံ ဒေန္တီ’’တိအာဒီသုပိ အတ္ထေသု ပေါနောဘဝိကသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဝိသံယောဇေန္တိ ပဋိပန္နံ ပုဂ္ဂလံ ကာမယောဂါဒိတော ဝိယောဇေန္တီတိ ဝိသံယောဂါ၊ အသုဘဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိသံယောဇနကာရဏာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသံယောဂါတိ ဝိသံယောဇနကာရဏာနီ’’တိအာဒိ။

ယောဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘဏ္ဍဂါမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ စရဝဂ္ဂေါ

၁။ စရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁။ ဒုတိယဿ ပဌမေ စရတောတိ ဂစ္ဆန္တဿ၊ စင်္ကမန္တဿ ဝါ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကာမဝိတက္ကော ဝါတိ ဝတ္ထုကာမေသု အဝီတရာဂတာယ တာဒိသေ ပစ္စယေ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝါ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေ ¶ ၊ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗျာပါဒဝိတက္ကော ဝါ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော ဝါတိ အာဃာတဝိနယေ ဝိသေသေန စိတ္တဿ အဒမိတတ္တာ အာဃာတနိမိတ္တေ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝါ ဝိတက္ကော၊ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီတိ ပရဟိံသနဝသေန ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝါ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ စေ ဘိက္ခု အဓိဝါသေတီတိ တံ ယထာဝုတ္တံ ကာမဝိတက္ကာဒိံ ယထာပစ္စယံ အတ္တနော စိတ္တေ ဥပ္ပန္နံ ‘‘ဣတိပါယံ ဝိတက္ကော ပါပကော၊ ဣတိပိ အကုသလော၊ ဣတိပိ သာဝဇ္ဇော၊ သော စ ခေါ အတ္တဗျာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပစ္စဝေက္ခဏာယ အဘာဝတော အဓိဝါသေတိ အတ္တနော စိတ္တံ အာရောပေတွာ ဝါသေတိ။ အဓိဝါသေန္တောယေဝ စ နပ္ပဇဟတိ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနဝသေန န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ။ တတော ဧဝ စ ¶ န ဝိနောဒေတိ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနတော န နုဒတိ န နီဟရတိ။ တထာ အဝိနောဒနတော န ဗျန္တီကရောတိ န ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ အာတာပီ ပဟိတတ္တော ယထာ တေသံ အန္တောပိ နာဝသိဿတိ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ၊ ဧဝံ ကရောတိ၊ အယံ ပန တထာ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ တထာဘူတော ပန န အနဘာဝံ ဂမေတိ အနု အနု အဘာဝံ န ဂမေတိ။ န ပဇဟတိ စေ၊ န ဝိနောဒေတိ စေတိ ဣတိအာဒိနာ စေ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံဘူတောတိ ဧဝံ ကာမဝိတက္ကာဒီဟိ ပါပဝိတက္ကေဟိ သမင်္ဂိဘူတော။ အနာတာပီတိ ကိလေသာနံ အာတာပယိကဿ ဝီရိယဿ အဘာဝေန အနာတာပီ။ ပါပုတြာသလက္ခဏဿ ဩတ္တပ္ပဿ အဘာဝေန အနောတ္တာပီ။ သတတံ သမိတံ သဗ္ဗကာလံ နိရန္တရံ။ ကုသီတော ဟီနဝီရိယောတိ ကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ ပရိဟာပယိတွာ အကုသလပက္ခေ ကုစ္ဆိတံ သီဒနတော ကောသဇ္ဇသမန္နာဂမေန စ ကုသီတော၊ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယာဘာဝေန ဟီနဝီရိယော ဝီရိယဝိရဟိတောတိ ဝုစ္စတိ ကထီယတိ။ ဌိတဿာတိ ဂမနံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ တိဋ္ဌတော။ သယနဣရိယာပထဿ ဝိသေသတော ကောသဇ္ဇပက္ခိကတ္တာ ယထာ တံသမင်္ဂိနော ဘာဝိတတ္တာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာဂရဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သုက္ကပက္ခေ တဉ္စေ ဘိက္ခု နာဓိဝါသေတီတိ အာရဒ္ဓဝီရိယဿပိ ဝိဟရတော အနာဒိမတိ သံသာရေ စိရကာလဘာဝိတတ္တာ တထာရူပပစ္စယသမာယောဂေ သတိသမ္မောသေန ဝါ ကာမဝိတက္ကာဒိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေ၊ တံ ဘိက္ခု အတ္တနော စိတ္တံ အာရောပေတွာ န ဝါသေတိ၊ အဗ္ဘန္တရေ န ဝါသေတီတိ အတ္ထော။ အနဓိဝါသေန္တော ကိံ ကရောတိ? ပဇဟတိ ဆဍ္ဍေတိ။ ကိံ ကစဝရံ ဝိယ ပိဋကေနာတိ? န၊ အပိစ ခေါ တံ ဝိနောဒေတိ နုဒတိ နီဟရတိ။ ကိံ ဗလိဗဒ္ဒံ ဝိယ ပတောဒေနာတိ? န၊ အထ ခေါ ဗျန္တီကရောတိ ဝိဂတန္တံ ကရောတိ၊ ယထာ တေသံ အန္တောပိ နာဝသိဿတိ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ၊ တထာ တေ ကရောတိ။ ကထံ ပန တေ တထာ ကရောတိ? အနဘာဝံ ဂမေတိ အနု အနု အဘာဝံ ဂမေတိ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ယထာ သုဝိက္ခမ္ဘိတာ ဟောန္တိ၊ တထာ နေ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံဘူတောတိအာဒီသု ¶ ဧဝံ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ အနဓိဝါသေန သုဝိသုဒ္ဓါသယော သမာနော တာယ စ အာသယသမ္ပတ္တိယာ တန္နိမိတ္တာယ စ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ¶ ပရိသုဒ္ဓသီလော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တော တဒင်္ဂါဒိဝသေန ကိလေသာနံ အာတာပနလက္ခဏေန ဝီရိယေန သမန္နာဂတတ္တာ အာတာပီ။ သဗ္ဗသော ပါပုတြာသေန သမန္နာဂတတ္တာ ဩတ္တာပီ သတတံ ရတ္တိန္ဒိဝံ။ သမိတံ နိရန္တရံ သမထဝိပဿနာနုယောဂဝသေန စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနသိဒ္ဓိယာ အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တော။ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တောတိ ဝုစ္စတိ ကထီယတီတိ အတ္ထော။

ဂါထာသု ဂေဟနိဿိတန္တိ ဧတ္ထ ဂေဟဝါသီဟိ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ဂေဟဝါသိသဘာဝတ္တာ ဂေဟဓမ္မတ္တာ ဝါ ဂေဟံ ဝုစ္စတိ ဝတ္ထုကာမော။ အထ ဝါ ဂေဟပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝတော၊ ကိလေသကာမာနံ နိဝါသဋ္ဌာနဘာဝတော ဝါ ဂေဟာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံဝတ္ထုကတ္တာ ကာမဝိတက္ကာဒိ ဂေဟနိဿိတံ နာမ။ ကုမ္မဂ္ဂပဋိပန္နောတိ ယသ္မာ အရိယမဂ္ဂဿ ဥပ္ပထဘာဝတော အဘိဇ္ဈာဒယော တဒေကဋ္ဌဓမ္မာ စ ကုမ္မဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော ကုမ္မဂ္ဂပဋိပန္နော။ မောဟနေယျေသု မုစ္ဆိတောတိ မောဟသံဝတ္တနိယေသု ရူပါဒီသု မုစ္ဆိတော သမ္မတ္တော အဇ္ဈောပန္နော။ သမ္ဗောဓိန္တိ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ။ ဖုဋ္ဌန္တိ ဖုသိတုံ ပတ္တုံ ပါပေါ သော တာဒိသော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရော ပုဂ္ဂလော အဘဗ္ဗော၊ န ကဒါစိ တံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။

ဝိတက္ကံ သမယိတွာနာတိ ယထာဝုတ္တံ မိစ္ဆာဝိတက္ကံ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလေန ဝူပသမေတွာ။ ဝိတက္ကူပသမေ ရတောတိ နဝန္နမ္ပိ မဟာဝိတက္ကာနံ အစ္စန္တူပသမဘူတေ အရဟတ္တေ၊ နိဗ္ဗာနေ ဧဝ ဝါ အဇ္ဈာသယေန ရတော အဘိရတော။ ဘဗ္ဗော သောတိ သော ယထာဝုတ္တော သမ္မာပဋိပဇ္ဇမာနော ပုဂ္ဂလော ပုဗ္ဗဘာဂေ သမထဝိပဿနာဗလေန သဗ္ဗဝိတက္ကေ ယထာရဟံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဝူပသမေတွာ ဌိတော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတဉ္စ အနုတ္တရံ သမ္ဗောဓိံ ဖုဋ္ဌုံ အဓိဂန္တုံ ဘဗ္ဗော အရဟာ။ ဧဝမေတ္ထ ပါဠိဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

စရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂။ ဒုတိယေ သမ္ပန္နသီလာတိ ဧတ္ထ တိဝိဓံ သမ္ပန္နံ ပရိပုဏ္ဏသမင်္ဂိမဓုရဝသေန။ တတ္ထ –

‘‘သမ္ပန္နံ ¶ သာလိကေဒါရံ၊ သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊

ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ၊ န နေ ဝါရေတုမုဿဟေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) –

ဣဒံ ¶ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပါဂတော သမုပါဂတော ဥပပန္နော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဣဒံ သမင်္ဂိသမ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ဣမိဿာ၊ ဘန္တေ၊ မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလံ သမ္ပန္နံ၊ သေယျထာပိ ခုဒ္ဒမဓုံ အနီလကံ၊ ဧဝမဿာဒ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၇) ဣဒံ မဓုရသမ္ပန္နံ နာမ။ ဣဓ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နဝသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပန္နသီလာတိ ပရိပုဏ္ဏသီလာ’’တိ အာဟ။ သမင်္ဂိသမ္ပန္နဝသေနပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိယေဝ၊ တသ္မာ သမ္ပန္နသီလာတိ ပရိပုဏ္ဏသီလာ ဟုတွာတိပိ သီလသမင်္ဂိနော ဟုတွာတိပိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ သီလဿ အနဝသေသသမာဒါနေန အခဏ္ဍာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ ပရိပုဏ္ဏသီလာ၊ သမာဒါနတော ပဋ္ဌာယ အဝိစ္ဆိန္ဒနတော သီလသမင်္ဂိနော။ သမာဒါနဝတော ဟိ အစ္စန္တဝိရောဓိဓမ္မာနုပ္ပတ္တိယာ သီလသမင်္ဂိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ စေတနာဒီနံ ပန သီလနလက္ခဏာနံ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိလက္ခဏေန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

တတ္ထ ‘‘ပရိပုဏ္ဏသီလာ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန ခေတ္တဒေါသဝိဂမေန ခေတ္တပါရိပူရီ ဝိယ သီလဒေါသဝိဂမေန သီလပါရိပူရီ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ခေတ္တံ ဗီဇခဏ္ဍံ၊ ဝပ္ပခဏ္ဍံ၊ ဥဒကခဏ္ဍံ၊ ဦသခဏ္ဍန္တိ စတုဒေါသသမန္နာဂတံ အပရိပူရံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဗီဇခဏ္ဍံ နာမ ယတ္ထ အန္တရန္တရာ ဗီဇာနိ ခဏ္ဍာနိ ဝါ ပူတီနိ ဝါ ဟောန္တိ၊ တာနိ ယတ္ထ ပတန္တိ၊ တတ္ထ သဿံ န ဥဋ္ဌေတိ၊ ခေတ္တံ ခဏ္ဍံ ဟောတိ၊ အပရိပူရံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝပ္ပခဏ္ဍံ နာမ ယတ္ထ အကုသလော ဗီဇာနိ ဝပန္တော အန္တရန္တရာ နိပါတေတိ။ ဧဝဉှိ သဗ္ဗတ္ထ သဿံ န ဥဋ္ဌေတိ၊ ခေတ္တံ ခဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဥဒကခဏ္ဍံ နာမ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥဒကံ အတိဗဟုံ ဝါ ဟောတိ၊ န ဝါ ဟောတိ။ တတြာပိ ဟိ သဿာနိ န ဥဋ္ဌေန္တိ၊ ခေတ္တံ ခဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဦသခဏ္ဍံ နာမ ယတ္ထ ကဿကော ကိသ္မိဉ္စိ ပဒေသေ နင်္ဂလေန ဘူမိံ စတ္တာရော ပဉ္စ ဝါရေ ကသန္တော အတိဂမ္ဘီရံ ကရောတိ၊ တတော ဦသံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတြာပိ ဟိ သဿံ န ဥဋ္ဌေတိ၊ ခေတ္တံ ခဏ္ဍံ ဟောတိ၊ တာဒိသဉ္စ ခေတ္တံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ န မဟာနိသံသံ။ တတြာပိ ဗဟုမ္ပိ ဝပိတွာ အပ္ပံ လဘတိ။ ဣမေသံ ပန စတုန္နံ ဒေါသာနံ ဝိဂမာ ခေတ္တံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တာဒိသဉ္စ ခေတ္တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။ ဧဝမေဝ ခဏ္ဍံ၊ ဆိဒ္ဒံ၊ သဗလံ၊ ကမ္မာသန္တိ စတုဒေါသသမန္နာဂတံ သီလံ အပရိပူရံ ဟောတိ၊ တာဒိသဉ္စ ¶ သီလံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ န မဟာနိသံသံ။ ဣမေသံ ပန စတုန္နံ ဒေါသာနံ ဝိဂမာ သီလံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တာဒိသဉ္စ သီလံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။

‘‘သီလသမင်္ဂိနော’’တိ ဣမိနာ ပနတ္ထေန သီလေန သမင်္ဂိဘူတာ သမောဓာနဂတာ သမန္နာဂတာ ဟုတွာ ဝိဟရထာတိ ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သမ္ပန္နသီလတာ ဟောတိ သီလဝိပတ္တိယာ အာဒီနဝဒဿနေန၊ သီလသမ္ပတ္တိယာ စ အာနိသံသဒဿနေန။ တဒုဘယမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄) ဝိတ္ထာရိတံ ¶ ။ တတ္ထ ‘‘သမ္ပန္နသီလာတိ ဧတ္တာဝတာ စ ကိရ ဘဂဝါ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာ’တိ ဣမိနာ တတ္ထ ဇေဋ္ဌကသီလံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတီ’’တိ ဒိဝါဝိဟာရဝါသီ သုမတ္ထေရော အာဟ။ အန္တေဝါသိကော ပနဿ တေပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော အာဟ – ‘‘ဥဘယတ္ထာပိ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဘဂဝတာ ဝုတ္တော၊ ပါတိမောက္ခသံဝရောယေဝ ဟိ သီလံ၊ ဣတရာနိ ပန တီဏိ သီလန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တံ အနနုဇာနန္တော အာဟ – ‘‘ဣန္ဒြိယသံဝရော နာမ ဆဒွါရရက္ခာမတ္တကမေဝ၊ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယုပ္ပတ္တိမတ္တကံ၊ ပစ္စယနိဿိတံ ပဋိလဒ္ဓပစ္စယေ ဣဒမတ္ထန္တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနမတ္တကံ။ နိပ္ပရိယာယေန ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလံ။ ယဿ သော ဘိန္နော၊ အယံ ဆိန္နသီသော ဝိယ ပုရိသော ဟတ္ထပါဒေ၊ သေသာနိ ရက္ခိဿတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဿ ပန သော အရောဂေါ၊ အယံ အစ္ဆိန္နသီသော ဝိယ ပုရိသော ဇီဝိတံ၊ သေသာနိ ပုန ပါကတိကာနိ ကတွာ ရက္ခိတုံ သက္ကောတိ။ တသ္မာ ‘သမ္ပန္နသီလာ’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘သမ္ပန္နပါတိမောက္ခာ’တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ ဝတွာ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေန္တော ‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာ’တိအာဒိမာဟာ’’တိ။

ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေန သံဝုတာတိ ယော နံ ပါတိ ရက္ခတိ၊ တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ပါတိမောက္ခန္တိ လဒ္ဓနာမေန သိက္ခာပဒသီလေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရာ။ ဧဝံဘူတာ စ တေန ဥပေတာ သမန္နာဂတာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥပေတာ ဟုတွာ’’တိ။ အာစာရေန စ ဂေါစရေန စ သမ္ပန္နာတိ ကာယိကဝါစသိကအဝီတိက္ကမသင်္ခါတေန အာစာရေန၊ န-ဝေသိယဂေါစရတာဒိသင်္ခါတေန ဂေါစရေန စ သမ္ပန္နာ၊ သမ္ပန္နအာစာရဂေါစရာတိ အတ္ထော။ အဏုပ္ပမာဏေသူတိ အတိပရိတ္တကေသု အနာပတ္တိဂမနီယေသု။ ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတမတ္တေသူတိ အပရေ။ ဒေါသေသူတိ ¶ ဂါရယှေသု အကုသလဓမ္မေသု။ ဘယတော ဒဿနသီလာတိ ပရမာဏုမတ္တမ္ပိ ဝဇ္ဇံ သိနေရုပ္ပမာဏံ ဝိယ ကတွာ ဘာယနသီလာ။ သဗ္ဗသိက္ခာကောဋ္ဌာသေသူတိ မူလပညတ္တိအနုပညတ္တိသဗ္ဗတ္ထပညတ္တိပဒေသပညတ္တိအာဒိဘေဒေသု။ တံ တံ သမာဒါတဗ္ဗံ သမာဒါယာတိ ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသု မူလပညတ္တိအာဒိဘေဒေသု သိက္ခိတဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပူရိတဗ္ဗံ ကာယိကံ ဝါစသိကံ ဝါ သီလံ၊ တံ သဗ္ဗံ သမ္မာ အာဒါယ၊ သမ္မဒေဝ သက္ကစ္စံ သဗ္ဗသော စ အာဒိယိတွာတိ အတ္ထော။

ဥဒယံ ပဿန္တော ပဉ္စဝီသတိ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယောတိ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ တဏှာသမုဒယာ…ပေ… ကမ္မသမုဒယာ…ပေ… အာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယောတိ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ¶ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ။ တထာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယောတိ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ တဏှာသမုဒယာ…ပေ… ကမ္မသမုဒယာ…ပေ… ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယောတိ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တာနိ ပဉ္စဝီသတိ ဥဒယလက္ခဏာနိ ပဿတိ။

ဝယံ ပဿန္တော ပဉ္စဝီသတိ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ တဏှာနိရောဓာ…ပေ… ကမ္မနိရောဓာ…ပေ… အာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ။ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ…ပေ… တဏှာနိရောဓာ…ပေ… ဖဿနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓောတိ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတီ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တာနိ ပဉ္စဝီသတိ ဝယလက္ခဏာနိ ပဿတိ။ ပေသိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တော။ ကထယန္တီတိ တထာဝိဓံ ဘိက္ခုံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာစိက္ခန္တိ။

ယတံ ¶ စရေတိ ဝါယမမာနော စရေယျ၊ စင်္ကမနာဒိဝသေန ဂမနံ ကပ္ပေန္တောပိ ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပာဒါယ ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဝါယမတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၃၂) နယေန ဝုတ္တပ္ပဓာနဝီရိယံ ကရောန္တော ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ယထာ အကုသလဓမ္မာ ပဟီယန္တိ၊ ကုသလဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ဂမနံ ကပ္ပေယျာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ယတမေနံ ပသာရယေတိ ဧတံ ပသာရေတဗ္ဗံ ဟတ္ထပါဒါဒိံ ယတံ ယတမာနော ယထာဝုတ္တဝီရိယသမင်္ဂီ ဟုတွာ ပသာရေယျ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပဓာနံ န ဇဟေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒါနိ ယထာ ပဋိပဇ္ဇန္တော ယတံ ယတန္တော နာမ ဟောတိ၊ တံ ပဋိပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓန္တိ ဥပရိ။ တိရိယန္တိ ပရိတော၊ ပုရတ္ထိမဒိသာဒိဝသေန သမန္တတော ဒိသာဘာဂေသူတိ အတ္ထော။ အပါစီနန္တိ ဟေဋ္ဌာ။ ယာဝတာ ဇဂတော ဂတီတိ ယတ္တကာ သတ္တသင်္ခါရဘေဒဿ လောကဿ ပဝတ္တိ၊ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ အနဝသေသတာ သမ္မသနဉာဏဿ ဝိသယံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ သမဝေက္ခိတာတိ သမာ ဟေတုနာ ဉာယေန အဝေက္ခိတာ၊ အနိစ္စာဒိဝသေန ¶ ဝိပဿိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မာနန္တိ သတ္တသုညာနံ။ ခန္ဓာနန္တိ ရူပါဒီနံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ။ ဥဒယဗ္ဗယန္တိ ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဥပရိ တိရိယံ အဓောတိ တိဓာ သင်္ဂဟိတေ သဗ္ဗသ္မိံ လောကေ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတာနံ သဗ္ဗေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ အနိစ္စာဒိသမ္မသနာဓိဂတေန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေန ပဉ္စဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ဥဒယံ၊ ပဉ္စဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ဝယံ သမဝေက္ခိတာ သမနုပဿိတာ ဘဝေယျာတိ။

စေတောသမထသာမီစိန္တိ စိတ္တသံကိလေသာနံ အစ္စန္တဝူပသမနတော စေတောသမထသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ အနုစ္ဆဝိကံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ။ သိက္ခမာနန္တိ ပဋိပဇ္ဇမာနံ ဘာဝေန္တံ ဉာဏပရမ္ပရာ နိဗ္ဗတ္တေန္တံ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ ရတ္တိဉ္စေဝ ဒိဝါ စ။ သတန္တိ စတုသမ္ပဇညသမန္နာဂတာယ သတိယာ သတောကာရီ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဂါထာဝဏ္ဏနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

သီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဓာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃။ တတိယေ ¶ ဥတ္တမဝီရိယာနီတိ သေဋ္ဌဝီရိယာနိ ဝိသိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ သာဓနတော။ မာရော ဓိယျတိ ဧတ္ထာတိ မာရဓေယျံ၊ ကိလေသမာရဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ၊ တံ တေဘူမကဝဋ္ဋန္တိ အာဟ ‘‘တေဘူမကဝဋ္ဋသင်္ခါတံ မာရဓေယျ’’န္တိ။ ဇာတိမရဏတော ဇာတံ ဘယံ ဇာတိမရဏဘယံ၊ ဇာတိမရဏမေဝ ဝါ ဘယဟေတုတော ဘယန္တိ ဇာတိမရဏဘယံ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိဉ္စ မရဏဉ္စ…ပေ… ဘယဿာ’’တိ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

ပဓာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သံဝရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄။ စတုတ္ထေ သံဝရာဒီနံ သာဓနဝသေန ပဒဟတိ ဧတေဟီတိ ပဓာနာနိ။ သံဝရန္တဿ ဥပ္ပန္နဝီရိယန္တိ ယထာ အဘိဇ္ဈာဒယော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ သတိယာ ဥပဋ္ဌာနေ စက္ခာဒီနံ ပိဒဟနေ အနလသဿ ဥပ္ပန္နဝီရိယံ။ ပဇဟန္တဿာတိ ဝိနောဒေန္တဿ။ ဥပ္ပန္နဝီရိယန္တိ တဿေဝ ပဟာနဿ သာဓနဝသေန ပဝတ္တဝီရိယံ။ ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နဝီရိယန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သမာဓိနိမိတ္တန္တိ သမာဓိ ဧဝ။ ပုရိမုပ္ပန္နသမာဓိ ဟိ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကသမာဓိဿ ကာရဏံ ဟောတီတိ ‘‘သမာဓိနိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဥပဓိဝိဝေကတ္တာတိ ¶ ခန္ဓူပဓိအာဒိဥပဓီဟိ ဝိဝိတ္တတ္တာ ဝိနိဿဋတ္တာ။ တံ အာဂမ္မာတိ တံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂေန အဓိဂမဟေတု။ ရာဂါဒယော ဝိရဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ။ ဧဝံ နိရောဓောပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ ဣဓ ဗောဇ္ဈင်္ဂမိဿကဝသေန ဣစ္ဆိတာ၊ တသ္မာ ‘‘အာရမ္မဏဝသေန ဝါ အဓိဂန္တဗ္ဗဝသေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဓိဂန္တဗ္ဗဝသေနာတိ တန္နိန္နတာဝသေန။ ဝေါဿဂ္ဂပရိဏာမိန္တိ ဝေါဿဂ္ဂဝသေန ပရိဏာမိတံ ပရိစ္စဇနဝသေန စေဝ ပက္ခန္ဒနဝသေန စ ပရိဏာမနသီလံ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ဝေါဿဂ္ဂါ’’တိအာဒိ။ ခန္ဓာနံ ပရိစ္စဇနံ နာမ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနဝသေနာတိ ယေနာကာရေန ဝိပဿနာ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ တေနေဝါကာရေန တန္နိမိတ္တက္ခန္ဓေ စ ပဇဟတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာ…ပေ… ပရိစ္စဇတီ’’တိ။ ယသ္မာ ဝိပဿနာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝံ ပါပုဏန္တီ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ဧကံသတော နိဗ္ဗာနံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ၊ မဂ္ဂေါ စ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ ¶ ခန္ဓေ စ ရာဂံ ပရိစ္စဇတိ၊ တသ္မာ ယထာက္ကမံ ဝိပဿနာမဂ္ဂါနံ ဝသေန ပက္ခန္ဒနပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝေါသဂ္ဂတ္ထာယာတိ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂတ္ထာယ စေဝ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂတ္ထာယ စ။ ပရိဏမတီတိ ပရိစ္စဇတိ။ တံ ပန ပရိဏာမနံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝပ္ပတ္တိယာ စေဝ အရိယမဂ္ဂဘာဝပ္ပတ္တိယာ စ ဣစ္ဆိတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာဘာဝဉ္စ မဂ္ဂဘာဝဉ္စ ပါပုဏာတီ’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု သေသသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂကောဋ္ဌာသေသု။

ဘဒ္ဒကန္တိ အဘဒ္ဒကာနံ နီဝရဏာဒိပါပဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနေန ရာဂဝိဂမနေန ဧကန္တဟိတတ္တာ ဒုလ္လဘတ္တာ စ ဘဒ္ဒကံ သုန္ဒရံ။ န ဟိ အညံ သမာဓိနိမိတ္တံ ဧဝံ ဒုလ္လဘံ ရာဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတံ အတ္ထိ။ အနုရက္ခတီတိ ဧတ္ထ အနုရက္ခနာ နာမ အဓိဂတသမာဓိတော ယထာ ပရိဟာနိ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဋိပတ္တိသာသန-တပ္ပဋိပက္ခဝိဂမနေနာတိ အာဟ ‘‘သမာဓီ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌိကသညာဒိကာတိ အဋ္ဌိကဇ္ဈာနာဒိကာ။ သညာသီသေန ဟိ ဈာနံ ဝဒတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

သံဝရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပညတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅။ ပဉ္စမေ အတ္တဘာဝေါ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အတ္တဘာဝိနော၊ တေသံ အတ္တဘာဝီနံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တဘာဝဝန္တာန’’န္တိ။ ယာဝ ဆတ္တိံသာယ ဣန္ဒာနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ တာဝ ပဏီတေ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇီတိ မန္ဓာတုရာဇာ ကိရ ဧကဒိဝသံ အတ္တနော ပရိဏာယကရတနံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မနုဿလောကတော ရမဏီယတရံ ဌာန’’န္တိ။ ကသ္မာ ဒေဝ ဧဝံ ဘဏသိ၊ ကိံ န ပဿသိ စန္ဒိမသူရိယာနံ အာနုဘာဝံ၊ နနု ဧတေသံ ဌာနံ ဣတော ရမဏီယတရန္တိ? ရာဇာ စက္ကရတနံ ပုရက္ခတွာ တတ္ထ အဂမာသိ။

စတ္တာရော ¶ မဟာရာဇာနော ‘‘မန္ဓာတုမဟာရာဇာ အာဂတော’’တိ သုတွာ ‘‘တာဝမဟိဒ္ဓိကော မဟာရာဇာ န သက္ကာ ယုဒ္ဓေန ပဋိဗာဟိတု’’န္တိ သကရဇ္ဇံ နိယျာတေသုံ။ သော တံ ဂဟေတွာ ပုန ပုစ္ဆိ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣတော ရမဏီယတရံ ဌာန’’န္တိ။ အထဿ တာဝတိံသဘဝနံ ကထယိံသု။ ‘‘တာဝတိံသဘဝနံ၊ ဒေဝ၊ ရမဏီယံ၊ တတ္ထ သက္ကဿ ဒေဝရညော ဣမေ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ¶ ပါရိစာရိကာ ဒေါဝါရိကဘူမိယံ တိဋ္ဌန္တိ။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ။ တဿိမာနိ ဥပဘောဂဋ္ဌာနာနိ – ယောဇနသဟဿုဗ္ဗေဓော ဝေဇယန္တပါသာဒေါ၊ ပဉ္စယောဇနသတုဗ္ဗေဓာ သုဓမ္မဒေဝသဘာ၊ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကော ဝေဇယန္တရထော၊ တထာ ဧရာဝဏော ဟတ္ထီ၊ ဒိဗ္ဗရုက္ခသဟဿပ္ပဋိမဏ္ဍိတံ နန္ဒနဝနံ၊ စိတ္တလတာဝနံ၊ ဖာရုသကဝနံ၊ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓော ပါရိစ္ဆတ္တကော ကောဝိဠာရော၊ တဿ ဟေဋ္ဌာ သဋ္ဌိယောဇနာယာမာ ပညာသယောဇနဝိတ္ထာရာ ပဉ္စဒသယောဇနုဗ္ဗေဓာ ဇယသုမနပုပ္ဖဝဏ္ဏာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာ၊ ယဿာ မုဒုတာယ သက္ကဿ နိသီဒတော ဥပဍ္ဎကာယော အနုပ္ပဝိသတီ’’တိ။

တံ သုတွာ ရာဇာ တတ္ထ ဂန္တုကာမော စက္ကရတနံ အဗ္ဘုက္ကိရိ။ တံ အာကာသေ ဥဋ္ဌဟိ သဒ္ဓိံ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ။ အထ ဒွိန္နံ ဒေဝလောကာနံ ဝေမဇ္ဈတော စက္ကရတနံ ဩတရိတွာ ပထဝိယာ အာသန္နေ ဌာနေ အဋ္ဌာသိ သဒ္ဓိံ ပရိဏာယကရတနပ္ပမုခါယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ။ ရာဇာ ဧကကောဝ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တာဝတိံသဘဝနံ အဂမာသိ။ သက္ကော ‘‘မန္ဓာတာ အာဂတော’’တိ သုတွာ တဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ‘‘သွာဂတံ၊ မဟာရာဇ၊ သကံ၊ တေ မဟာရာဇ၊ အနုသာသ မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ သဒ္ဓိံ နာဋကေဟိ ရဇ္ဇံ ဒွေ ဘာဂေ ကတွာ ဧကံ ဘာဂမဒါသိ။ ရညော တာဝတိံသဘဝနေ ပတိဋ္ဌိတမတ္တဿေဝ မနုဿဂန္ဓသရီရနိဿန္ဒာဒိမနုဿဘာဝေါ ဝိဂစ္ဆိ၊ ဒေဝလောကေ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိနော အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ ကမ္မဿ ကတောကာသတ္တာ သဗ္ဗဒါ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကတာမာလာမိလာယနာဒိဒေဝဘာဝေါ ပါတုရဟောသိ။ တဿ သက္ကေန သဒ္ဓိံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယ နိသိန္နဿ အက္ခိနိမိသနမတ္တေန နာနတ္တံ ပညာယတိ။ တံ အသလ္လက္ခေန္တာ ဒေဝါ သက္ကဿ စ တဿ စ နာနတ္တေ မုယှန္တိ။ သော တတ္ထ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော တဒါ မနုဿာနံ အသင်္ချေယျာယုကတာယ ယာဝ ဆတ္တိံသ သက္ကာ ဥပပဇ္ဇိတွာ စုတာ၊ တာဝ သက္ကရဇ္ဇံ ကာရေတွာ ‘‘ကိံ မေ ဣမိနာ ဥပဍ္ဎရဇ္ဇေနာ’’တိ အတိတ္တော ကာမေဟိ တတော စဝိတွာ အတ္တနော ဥယျာနေ ပတိတော မနုဿလောကေ ဥတုကက္ခဠတာယ ဝါတာတပေန ဖုသိတဂတ္တော ကာလမကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒေဝလောကေ ပန ယာဝ ဆတ္တိံသာယ ဣန္ဒာနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ တာဝ ပဏီတေ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇီ’’တိ။

ပညတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သောခုမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆။ ဆဋ္ဌေ ¶ ¶ သုခုမလက္ခဏပ္ပဋိဝိဇ္ဈနကာနီတိ အနိစ္စာဒိသုခုမလက္ခဏာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနကာနိ။ သုခုမလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟကဉာဏေနာတိ သုခုမလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟကေန ဉာဏေန။ ပရတော ဇာနိတွာတိ အဝသဝတ္တနေန အညတော ဇာနိတွာ။ သင်္ခါရာ ဟိ ‘‘မာ ဘိဇ္ဇိံသူ’’တိ ဣစ္ဆိတာပိ ဘိဇ္ဇန္တေဝ၊ တသ္မာ တေ အဝသဝတ္တိတာယ ပရေ နာမ။ သာ စ နေသံ ပရတာ အနိစ္စဒဿနေ ပါကဋာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမိနာ ဟိ ပဒေန အနိစ္စာနုပဿနာ ကထိတာ’’တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

သောခုမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇-၁၀။ ပဌမအဂတိသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၇-၂၀။ သတ္တမေ ဆန္ဒာဂတိန္တိ ဧတ္ထ သန္ဓိဝသေန သရလောပေါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဆန္ဒေန အဂတိ’’န္တိ။ ဆန္ဒာတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒေနာ’’တိ၊ ပေမေနာတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ တဏှာပရိယာယော၊ အကုသလစ္ဆန္ဒပရိယာယော ဝါ။ သေသေသူတိ ‘‘ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု။

ဧတ္ထ စ ယော ‘‘အယံ မေ မိတ္တောတိ ဝါ၊ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဝါ၊ ဉာတကောတိ ဝါ၊ လဉ္စံ ဝါ ပန မေ ဒေတီ’’တိ ဆန္ဒဝသေန အဿာမိကံ သာမိကံ ကရောတိ၊ အယံ ဆန္ဒေန အကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ နာမ။ ယော ‘‘အယံ မေ ဝေရီ’’တိ စိရကာလာနုဗဒ္ဓဝေရဝသေန ဝါ၊ တင်္ခဏုပ္ပန္နကောဓဝသေန ဝါ သာမိကံ အဿာမိကံ ကရောတိ၊ အယံ ဒေါသေန အကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ နာမ။ ယော ပန မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ ယံ ဝါ တံ ဝါ အယုတ္တံ အကာရဏံ ဝတွာ အဿာမိကံ သာမိကံ ကရောတိ၊ အယံ မောဟေန အကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ နာမ။ ယော ပန ‘‘အယံ ရာဇဝလ္လဘောတိ ဝါ ဝိသမေ စောရာဒိကေ ဝိသမာနိ ဝါ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ သမာဒါယ ဝတ္တနေန ဝိသမနိဿိတော ဝါ၊ အနတ္ထမ္ပိ မေ ကရေယျာ’’တိ ဘီတော အဿာမိကံ သာမိကံ ကရောတိ၊ အယံ ဘယေန အကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ နာမ။

ယော ပန ကိဉ္စိ ဘာဇေန္တော ‘‘အယံ မေ သန္ဒိဋ္ဌော ဝါ သမ္ဘတ္တော ဝါ’’တိ ပေမဝသေန အတိရေကံ ဒေတိ၊ ‘‘အယံ မေ ဝေရီ’’တိ ဒေါသဝသေန ဦနကံ ဒေတိ ¶ ၊ ယော မုယှန္တော ဒိန္နာဒိန္နံ အဇာနမာနော ကဿစိ ဦနံ၊ ကဿစိ အဓိကံ ဒေတိ၊ ‘‘အယံ ဣမသ္မိံ အဒီယမာနေ မယှံ အနတ္ထမ္ပိ ¶ ကရေယျာ’’တိ သီတော ကဿစိ အတိရေကံ ဒေတိ၊ သော စတုဗ္ဗိဓောပိ ယထာနုက္ကမေန ဆန္ဒာဂတိအာဒီနိ ဂစ္ဆန္တော အကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ နာမ။

နိဟီယတိ တဿ ယသောတိ တဿ အဂတိဂါမိနော ကိတ္တိယသောပိ ပရိဝါရယသောပိ နိဟီယတိ ပရိဟာယတိ။ ယဿတိ တေန ကိတ္တီယတီတိ ဟိ ယသော၊ ကိတ္တိ ထုတိဃောသော။ ယဿတိ တေန ပုရေစရာနုစရဘာဝေန ပရိဝါရယတီတိ ယသော၊ ပရိဝါရော။ အဋ္ဌမနဝမဒသမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

စရဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။

၃။ ဥရုဝေလဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဌမဥရုဝေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁။ တတိယဿ ပဌမေ မဟာဝေလာ ဝိယ မဟာဝေလာ၊ ဝိပုလဝါလိကပုဉ္ဇတာယ မဟန္တော ဝေလာတဋော ဝိယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မဟာဝါလိကရာသီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥရု၊ မရု၊ သိကတာ၊ ဝါလုကာ၊ ဝဏ္ဏု၊ ဝါလိကာတိ ဣမေ သဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဥရူတိ ဝါလိကာ ဝုစ္စတီ’’တိ။

နဇ္ဇာတိ နဒတိ သဒ္ဒါယတီတိ နဒီ၊ တဿာ နဇ္ဇာ၊ နဒိယာ နိန္နဂါယာတိ အတ္ထော။ နေရဉ္ဇရာယာတိ ‘‘နေလဉ္ဇလာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လ-ကာရဿ ရ-ကာရံ ကတွာ ‘‘နေရဉ္ဇရာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကဒ္ဒမသေဝါလပဏကာဒိဒေါသရဟိတသလိလာယာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘နီလံ-ဇလာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ နေရဉ္ဇရာယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ နာမမေဝ ဝါ ဧတံ တဿာ နဒိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿာ နဒိယာ တီရေ ယတ္ထ ဘဂဝါ ဝိဟာသိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဇပါလနိဂြောဓေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနာယံ အဇပါလနိဂြောဓော နာမ ဇာတောတိ အာဟ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ တတ္ထ ဝေဒေ သဇ္ဈာယိတုံ အသမတ္ထာ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏာ ပါကာရပရိက္ခေပယုတ္တာနိ နိဝေသနာနိ ကတွာ သဗ္ဗေ ဝသိံသု၊ တသ္မာဿ အဇပါလနိဂြောဓောတိ နာမံ ဇာတ’’န္တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – န ဇပန္တီတိ အဇပါ၊ မန္တာနံ အနဇ္ဈာယကာတိ အတ္ထော။ အဇပါလန္တိ အာဒိယန္တိ နိဝါသံ ဧတ္ထာတိ အဇပါလောတိ။ အပရေ ¶ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယသ္မာ မဇ္ဈနှိကသမယေ အန္တောပဝိဋ္ဌေ အဇေ အတ္တနော ဆာယာယ ပါလေတိ ရက္ခတိ၊ တသ္မာ ‘အဇပါလော’တိဿ နာမံ ရုဠှ’’န္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ နာမမေတံ တဿ ရုက္ခဿ။

ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ပဌမံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အနုနာသိကလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော။ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ပဌမမေဝါ’’တိ။ ပဌမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ တသ္မာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ပဌမံ အဇပါလနိဂြောဓေ ဝိဟရာမီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ဝိတက္ကောတိ အယံ ‘‘ကိန္နု ခွာဟံ…ပေ… ဝိဟရေယျ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝိတက္ကော။ ဟတ္ထီ စ ဝါနရော စ တိတ္တိရော စ ဟတ္ထိဝါနရတိတ္တိရာ။

ယေ ဝုဒ္ဓမပစာယန္တီတိ ဇာတိဝုဒ္ဓါ၊ ဝယောဝုဒ္ဓါ၊ ဂုဏဝုဒ္ဓါတိ တယော ဝုဒ္ဓါ။ တေသု ဇာတိသမ္ပန္နော ဇာတိဝုဒ္ဓါ နာမ၊ ဝယေ ဌိတော ဝယောဝုဒ္ဓါ နာမ၊ ဂုဏသမ္ပန္နော ဂုဏဝုဒ္ဓါ နာမ။ တေသု ဂုဏသမ္ပန္နော ဝယောဝုဒ္ဓါ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝုဒ္ဓါတိ အဓိပ္ပေတော။ အပစာယန္တီတိ ဇေဋ္ဌာပစာယိကာကမ္မေန ပူဇေန္တိ။ ဓမ္မဿ ကောဝိဒါတိ ဇေဋ္ဌာပစာယနဓမ္မဿ ကောဝိဒါ ကုသလာ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ ပါသံသာတိ ပသံသာရဟာ။ သမ္ပရာယေ စ သုဂ္ဂတီတိ သမ္ပရေတဗ္ဗေ ဣမံ လောကံ ဟိတွာ ဂန္တဗ္ဗေ ပရလောကေပိ တေသံ သုဂတိယေဝ။ အယံ ပနေတ္ထ ပိဏ္ဍတ္ထော – ခတ္တိယာ ဝါ ဟောန္တု ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဝေဿာ ဝါ သုဒ္ဒါ ဝါ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတာ ဝါ၊ ယေ ကေစိ သတ္တာ ဇေဋ္ဌာပစိတိကမ္မေန သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နာနံ ဝယောဝုဒ္ဓါနံ အပစိတိံ ကရောန္တိ၊ တေ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္တဘာဝေ ဇေဋ္ဌာပစိတိကာရကာတိ ပသံသံ ဝဏ္ဏနံ ထောမနံ လဘန္တိ၊ ကာယဿ စ ဘေဒါ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ။

အညသ္မိန္တိ ပရသ္မိံ။ အတ္တာ န ဟောတီတိ အညော၊ ပရော။ သော ပနေတ္ထ န ယော ကောစိ အဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ ဂရုဋ္ဌာနိယော။ တေနာဟ ‘‘ကဉ္စိ ဂရုဋ္ဌာနေ အဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ပတိဿတိ ဂရုနော အာဏံ သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ ပတိဿော၊ န ပတိဿော အပ္ပတိဿော၊ ပတိဿယရဟိတော၊ ဂရုပဿယရဟိတောတိ အတ္ထော။

သဒေဝကေတိ ¶ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ မာရော ဇာတော တန္နိဝါသီ စ ဟောတိ။ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေနေဝ။ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယာတိ သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ အသမိတာဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ¶ တေနေဝ ဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝကေ’’တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောကသဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ၊ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ။

ဒေဝဘာဝသာမညေန မာရဗြဟ္မေသု ဂဟိတေသုပိ ဣတရေဟိ တေသံ လဗ္ဘမာနဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘မာရော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ မာရော ဗြဟ္မာနမ္ပိ ဝိစက္ခုကမ္မာယ ပဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ။ ဥပရီတိ ဥပရိဘာဂေ။ ဗြဟ္မာတိ ဒသသဟဿိဗြဟ္မာနံ သန္ဓာယာဟ။ တထာ စာဟ ‘‘ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ဒီဃနိကာယာဒယော ဝိယ ဗာဟိရကာနမ္ပိ ဂန္ထနိကာယော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဧကနိကာယာဒိဝသေနာ’’တိ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာနိ သင်္ဂယှန္တိ။ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ ပဇာတတ္တာ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပဇာ၊ သတ္တနိကာယော၊ တဿာ ပဇာယ။ သဒေဝမနုဿာယာတိ ဝါ ဣမိနာ သမ္မုတိဒေဝဂ္ဂဟဏံ တဒဝသိဋ္ဌမနုဿလောကဂ္ဂဟဏဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လောကဝသေန ဝုတ္တာနိ ‘‘လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မံ ကမ္မဖလာနီ’’တိ ကတွာ။ ပဇာဝသေန ‘‘ဟေတုပစ္စယေဟိ ပဇာတာ’’တိ ကတွာ။ သီလသမ္ပန္နတရန္တိ ဧတ္ထ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နတာ အဓိပ္ပေတာ ‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘အဓိကတရန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏဉှိ အဓိကတရန္တိ ဝတ္တုံ အရဟတိ။ ကာရဏန္တိ ယုတ္တိံ။ အတ္ထန္တိ အဝိပရီတတ္ထံ။ ဝဍ္ဎိန္တိ အတိဝဍ္ဎိနိမိတ္တံ။

ဣမိနာ ¶ ဝစနေနာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အနန္တရံ ဝုတ္တဝစနေန။ န ကေဝလံ ဣမိနာဝ၊ သုတ္တန္တရမ္ပိ အာနေတွာ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န မေ အာစရိယော အတ္ထီတိ လောကုတ္တရဓမ္မေ မယှံ အာစရိယော နာမ နတ္ထိ။ ကိဉ္စာပိ လောကိယဓမ္မာနမ္ပိ ယာဒိသော လောကနာထဿ အဓိဂမော၊ န တာဒိသော အဓိဂမော ပရူပဒေသော အတ္ထိ။ လောကုတ္တရဓမ္မေ ပနဿ လေသောပိ နတ္ထိ။ နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလောတိ မယှံ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ပဋိနိဓိဘူတော ပုဂ္ဂလော နာမ နတ္ထိ။ သရန္တိ ကရဏေ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သရန္တေနာ’’တိ၊ သရန္တိ ဝါ သရဏဟေတု စာတိ အတ္ထော။

ယတောတိ ဘုမ္မတ္ထေ တောသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ ကာလေ’’တိ။ ရတ္တိယော ဇာနန္တီတိ ရတ္တညူ၊ အတ္တနော ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဗဟူ ရတ္တိယော ဇာနန္တိ၊ စိရပဗ္ဗဇိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရတ္တညူနံ ¶ မဟန္တဘာဝေါ ရတ္တညုမဟန္တံ။ ဘာဝပ္ပဓာနော ဧသ နိဒ္ဒေသော။ ‘‘ရတ္တညုမဟတ္တ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ထေရနဝမဇ္ဈိမာနံ ဝသေန ဝိပုလဘာဝေါ ဝေပုလ္လမဟန္တံ။ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတဿ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ ဈာနာဘိညာဒိဝသေန ဝိပုလဘာဝေါ ဗြဟ္မစရိယမဟန္တံ။ ဝိသိဋ္ဌဿ ပစ္စယလာဘဿ ဝိပုလဘာဝေါ လာဘဂ္ဂမဟန္တံ။ စတုဗ္ဗိဓေန မဟန္တေနာတိ စတုဗ္ဗိဓေန မဟန္တဘာဝေန။ မဟာပဇာပတိယာ ဒုဿယုဂဒါနကာလေတိ ဘဂဝတော သင်္ဃေ ဂါရဝဿ ပါကဋကာလဒဿနမတ္တံ။ န ဟိ ဘဂဝါ တတော ပုဗ္ဗေ သင်္ဃေ ဂါရဝရဟိတော ဝိဟာသိ။

ပဌမဥရုဝေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ဒုတိယဥရုဝေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂။ ဒုတိယေ ဟုဟုင်္ကဇာတိကေနာတိ သော ကိရ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကော မာနဝသေန ကောဓဝသေန စ ‘‘ဟုဟု’’န္တိ ကရောန္တော ဝိစရတိ၊ တသ္မာ ဟုဟုင်္ကဇာတိကောတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဟုဟုက္ကဇာတိကော’’တိပိ ပဌန္တိ၊ တေန သဒ္ဓိံ အာဂတာတိ အတ္ထော။ ဇရာဇိဏ္ဏာတိ ဇရာယ ခဏ္ဍဒန္တပလိတကေသာဒိဘာဝံ အာပါဒိတာ။ ဝယောဝုဒ္ဓါတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဝုဒ္ဓိမရိယာဒပ္ပတ္တာ။ ဇာတိမဟလ္လကာတိ ဥပပတ္တိယာ မဟလ္လကဘာဝေန သမန္နာဂတာ။ မဟတ္တံ လန္တိ ဂဏှန္တီတိ ¶ မဟလ္လကာ၊ ဇာတိယာ မဟလ္လကာ၊ န ဝိဘဝါဒိနာတိ ဇာတိမဟလ္လကာ။ ဝယောအနုပ္ပတ္တာတိ ပစ္ဆိမဝယံ သမ္ပတ္တာ၊ ပစ္ဆိမဝယော နာမ ဝဿသတဿ ပစ္ဆိမော တတိယော ဘာဂေါ။ ဇိဏ္ဏာတိ ဝါ ပေါရာဏာ၊ စိရကာလပ္ပဝတ္တကုလနွယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုဒ္ဓါတိ သီလာစာရာဒိဂုဏဝုဒ္ဓိယုတ္တာ။ မဟလ္လကာတိ ဝိဘဝမဟန္တတာယ သမန္နာဂတာ။ မဟဒ္ဓနာတိ မဟာဘောဂါ။ အဒ္ဓဂတာတိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝတစရိယာဒိမရိယာဒံ အဝီတိက္ကမ္မ စရမာနာ။ ဝယောအနုပ္ပတ္တာတိ ဇာတိဝုဒ္ဓဘာဝံ အန္တိမဝယံ အနုပ္ပတ္တာ။ သုတံ နေတန္တိ ဧတ္ထ သုတံ နော ဧတန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ နောတိ စ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘အမှေဟိ သုတ’’န္တိ။

အကာလေတိ အယုတ္တကာလေ။ အသဘာဝံ ဝဒတီတိ ယံ နတ္ထိ၊ တံ ဝဒတိ။ အနတ္ထံ ဝဒတီတိ အကာရဏနိဿိတံ ဝဒတိ။ အကာရဏနိဿိတန္တိ စ နိပ္ဖလန္တိ အတ္ထော။ ဖလဉှိ ကာရဏနိဿိတံ။ အကာရဏနိဿိတတာ စ တဒဝိနာဘာဝတော အကာရဏေ နိဿိတံ၊ နိပ္ဖလံ သမ္ဖန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိနယံ ဝဒတီတိ န သံဝရဝိနယပ္ပဋိသံယုတ္တံ ဝဒတိ၊ အတ္တနော သုဏန္တဿ စ န သံဝရဝိနယာဝဟံ ဝဒတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဟဒယေ နိဓေတဗ္ဗယုတ္တကန္တိ အဟိတသံဟိတတ္တာ စိတ္တံ အနုပ္ပဝေသေတွာ နိဓေတုံ အယုတ္တံ။ ကထေတုံ အယုတ္တကာလေနာတိ ဓမ္မံ ကထေန္တေန ယော အတ္ထော ယသ္မိံ ကာလေ ¶ ဝတ္တဗ္ဗော၊ တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ တဿ အကာလော၊ တသ္မိံ အယုတ္တကာလေ ဝတ္တာ။ အပဒေသရဟိတန္တိ သုတ္တာပဒေသရဟိတံ။ သာပဒေသံ သကာရဏံ ကတွာ န ကထေတီတိ ‘‘ဘဂဝတာ အသုကေ သုတ္တေ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ သာပဒေသံ ကာရဏသဟိတံ ကတွာ န ကထေတိ။

ပရိယန္တရဟိတန္တိ ပရိစ္ဆေဒရဟိတံ၊ သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိပိတွာ တဿ အနုယောဂံ ဥပမံ ဝါ ဝတ္ထုံ ဝါ အာဟရိတွာ ယံ သုတ္တံ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိပိတံ၊ တဿ သရီရဘူတံ ကထံ အနာမသိတွာ ဗာဟိရကထံယေဝ ကထေတိ၊ နိက္ခိတ္တံ နိက္ခိတ္တမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ‘‘သုတ္တံ နု ခေါ ကထေတိ ဇာတကံ နု ခေါ၊ နာဿ အန္တံ ဝါ ကောဋိံ ဝါ ပဿာမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ ယထာ ဝဋရုက္ခသာခါနံ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ပါရောဟာ ဩတရန္တိ၊ ဩတိဏ္ဏော-တိဏ္ဏဋ္ဌာနေ ဝိရုဠှိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုန ဝဍ္ဎန္တိယေဝ၊ ဧဝံ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ ယောဇနမ္ပိ ဂစ္ဆတိယေဝ။ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ပန မူလရုက္ခော ဝိနဿတိ၊ အနုဇာတပါရောဟမူလာနိယေဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧဝံ အယမ္ပိ နိဂြောဓဓမ္မကထိကော နာမ ဟောတိ။ နိက္ခိတ္တံ နိက္ခိတ္တမေဝ ကတွာ ပဿေနေဝ ပရိဟရန္တော ဂစ္ဆတိ။ ယော ပန ဗဟုမ္ပိ ¶ ဘဏန္တော ‘‘ဧတဒတ္ထမိဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ နိက္ခိတ္တသုတ္တတော အညမ္ပိ အနုယောဂူပမာဝတ္ထုဝသေန တဒုပယောဂီနံ အာဟရိတွာ အာဟရိတွာ ဇာနာပေတုံ သက္ကောတိ၊ တထာရူပဿ ဓမ္မကထိကဿ ဗဟုမ္ပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န လောကိယလောကုတ္တရအတ္ထနိဿိတန္တိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ န လောကိယလောကုတ္တရဟိတာဝဟံ။

ပကဋ္ဌာနံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ သီလာဒိအတ္ထာနံ ဗောဓနတော သဘာဝနိရုတ္တိဝသေန စ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဘာသိတတ္တာ ပကဋ္ဌာနံ ဝစနပ္ပဗန္ဓာနံ အာဠီတိ ပါဠိ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ ပုရိမဿ အတ္ထဿ ပစ္ဆိမေန အတ္ထေန အနုသန္ဓာနံ အနုသန္ဓိ၊ အတ္ထမုခေန ပန ပါဠိပ္ပဒေသာနမ္ပိ အနုသန္ဓိ ဟောတိယေဝ။ သွာယံ အနုသန္ဓိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိယထာနုသန္ဓိအာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော၊ တံတံဒေသနာနံ ပန ပုဗ္ဗာပရပါဠိဝသေန အနုသန္ဓိဝသေန ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ ဗျဉ္ဇနသော အတ္ထသော စ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဂဟိတံ၊ ပရိယာပုဏနဝသေန စေဝ ပရိပုစ္ဆာဝသေန စ ဟဒယေန ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ သောတဗ္ဗတော သုတံ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ တံ ဓာရေတီတိ သုတဓရော။ ယော ဟိ သုတဓရော၊ သုတံ တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ အရောဂိကံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုတဿ အာဓာရဘူတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧကံ ပဒံ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနဋ္ဌံ ဟုတွာ သန္နိစီယတီတိ သန္နိစယော၊ သုတံ သန္နိစယော ဧတသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယော။ အဇ္ဈောသာယာတိ အနုပ္ပဝိသိတွာ။ တိဋ္ဌတီတိ န သမ္မုဿတိ။

ပဂုဏာတိ ဝါစုဂ္ဂတာ။ နိစ္စလိကန္တိ အဝိပရိဝတ္တံ။ သံသန္ဒိတွာတိ အညေဟိ သံသန္ဒိတွာ။ သမနုဂ္ဂါဟိတွာတိ ¶ ပရိပုစ္ဆာဝသေန အတ္ထံ ဩဂါဟိတွာ။ ပဗန္ဓဿ ဝိစ္ဆေဒါဘာဝတော ဂင်္ဂါသောတသဒိသံ။ ‘‘ဘဝင်္ဂသောတသဒိသ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ အကိတ္တိမံ သုခပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ သုတ္တေကဒေသဿ သုတ္တမတ္တဿ စ ဝစသာ ပရိစယော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော၊ ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ပန အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘သုတ္တဒသက…ပေ… သဇ္ဈာယိတာ’’တိ၊ ‘‘ဒသသုတ္တာနိ ဂတာနိ၊ ဒသဝဂ္ဂါနိ ဂတာနီ’’တိအာဒိနာ သလ္လက္ခေတွာ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာတိ အတ္ထော။ မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ ဘာဂသော နိဇ္ဈာယိတာ စိန္တိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ။ ရူပဂတံ ဝိယ ပညာယတီတိ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုဿ ဝိဘူတံ ဟုတွာ ပညာယတိ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ သုဋ္ဌု ယာထာဝတော ပဋိဝိဒ္ဓါ။

အဓိကံ ¶ စေတောတိ အဘိစေတော၊ ဥပစာရဇ္ဈာနစိတ္တံ။ တဿ ပန အဓိကတာ ပါကတိကကာမာဝစရစိတ္တေဟိ သုန္ဒရတာယ၊ သာ ပဋိပက္ခတော သုဒ္ဓိယာတိ အာဟ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တ’’န္တိ။ အဓိစိတ္တန္တိ သမာဓိမာဟ။ သောပိ ဥပစာရသမာဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ၊ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ၊ အပီတိဇံ ကာယသုခံ၊ သတိပါရိသုဒ္ဓိဇံ ဉာဏသုခန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဈာနသုခံ ပဋိပက္ခတော နိက္ခန္တတံ ဥပါဒါယ နေက္ခမ္မသုခန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နေက္ခမ္မသုခံ ဝိန္ဒတီ’’တိ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထောတိ ဣမိနာ တေသု ဈာနေသု သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝမာဟ။ နိကာမလာဘီတိ ပန ဝစနတော အာဝဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏဝသိယောပိ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခေနေဝ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဧတေန တေသံ ဈာနာနံ သုခပ္ပဋိပဒတံ ခိပ္ပာဘိညတဉ္စ ဒဿေတိ။

ဝိပုလာနန္တိ ဝေပုလ္လံ ပါပိတာနံ ဈာနာနံ။ ဝိပုလတာ နာမ သုဘာဝိတဘာဝေန စိရတရပ္ပဝတ္တိယာ၊ သာ စ ပရိစ္ဆေဒါနုရူပါဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ‘‘ဝိပုလာန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ယထာပရိစ္ဆေဒေန ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ပရိစ္ဆေဒကာလဉှိ အပ္ပတွာဝ ဝုဋ္ဌဟန္တော အကသိရလာဘီ န ဟောတိ ယာဝဒိစ္ဆိတံ ပဝတ္တေတုံ အသမတ္ထတ္တာ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေ သမာပဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝေ ဗျတိရေကဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ လာဘီယေဝ ဟောတီတိ ဣဒံ ပဋိလဒ္ဓမတ္တဿ ဈာနဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာတိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ။ ပါရိပန္ထိကေတိ ဝသီဘာဝဿ ပစ္စနီကဓမ္မေ။ ဈာနာဓိဂမဿ ပန ပစ္စနီကဓမ္မာ ပဂေဝ ဝိက္ခမ္ဘိတာ၊ အညထာ ဈာနာဓိဂမော ဧဝ န သိယာ။ ကိစ္ဆေန ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ ကိစ္ဆေန ဝိသောဓေတိ။ ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဝိယ အညေသမ္ပိ သမာဓိပါရိပန္ထိကာနံ ဒူရသမုဿာရဏံ ဣဓ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိသောဓနဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာဠိကယန္တန္တိ ကာလမာနနာဠိကယန္တမာဟ။

အဋ္ဌပိတသင်္ကပ္ပောတိ ¶ န သမ္မာပဏိဟိတသင်္ကပ္ပော။ အဘိညာပါရဂူတိ သဗ္ဗေသံ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မာနံ အဘိညာယ ပါရံ ဂတော၊ သဗ္ဗဓမ္မေ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ ဇာနိတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ပရိညာပါရဂူတိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ပရိညာယ ပါရံ ဂတော၊ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ပရိဇာနိတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဘာဝနာပါရဂူတိ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ဘာဝနာယ ပါရံ ဂတော၊ စတ္တာရော မဂ္ဂေ ဘာဝေတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ပဟာနပါရဂူတိ သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟာနေန ပါရံ ဂတော၊ သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟိတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော ¶ ။ သစ္ဆိကိရိယာပါရဂူတိ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာယ ပါရံ ဂတော၊ နိရောဓံ သစ္ဆိကတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ သမာပတ္တိပါရဂူတိ သဗ္ဗသမာပတ္တီနံ သမာပဇ္ဇနေန ပါရံ ဂတော၊ သဗ္ဗာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယဿ ကေဝလီတိ ယံ ဗြဟ္မစရိယဿ ကေဝလံ သကလဘာဝေါ၊ တေန သမန္နာဂတော၊ သကလစတုမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သကလဗြဟ္မစရိယော’’တိ၊ ပရိပုဏ္ဏမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယောတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒုတိယဥရုဝေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃။ တတိယေ လောကောတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ အတ္ထတော ပုရိမသ္မိံ အရိယသစ္စဒွယံ၊ ဣဓ ပန ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘လောကောတိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ။ ဝိသံယုတ္တောတိ ဝိသံသဋ္ဌော န ပဋိဗဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗေသံ သံယောဇနာနံ သမ္မဒေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တတော ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။ လောကသမုဒယောတိ သုတ္တန္တနယေန တဏှာ၊ အဘိဓမ္မနယေန ပန အဘိသင်္ခါရေဟိ သဒ္ဓိံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ။ လောကနိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သစ္ဆိကတောတိ အတ္တပစ္စက္ခော ကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ သော ဟိ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတိ၊ တဒတ္ထံ အရိယေဟိ ပဋိပဇ္ဇီယတိ စာတိ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ ဝုစ္စတိ။

ဧတ္တာဝတာ တထာနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ယာထာဝတော ဂတောတိ တထာဂတောတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ စတ္တာရိ ဟိ အရိယသစ္စာနိ တထာနိ နာမ။ ယထာဟ –

‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၈) ဝိတ္ထာရော။

အပိစ ¶ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော၊ ဂတောတိ စ အဝဂတော အတီတော ပတ္တော ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ဘဂဝါ ¶ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ အဝိပရီတာယ ဂတော အဝဂတော၊ တသ္မာ လောကော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ အဝိပရီတံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတောတိ။ ဧဝံ ဣမိဿာ ပါဠိယာ တထာဂတဘာဝဒီပနဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣတိ ဘဂဝါ စတုသစ္စာဘိသမ္ဗောဓဝသေန အတ္တနော တထာဂတဘာဝံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒိအဘိသမ္ဗောဓဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘စတူဟိ သစ္စေဟိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ ကထေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ တထာဂတသဒ္ဒဗုဒ္ဓသဒ္ဒါနံ အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တထာ စေဝ ဟိ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ။ ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗတော။ တေန ယံ ဒိဋ္ဌံ ယံ ဒိဿတိ၊ ယံ ဒက္ခတိ၊ ယံ သမဝါယေ ပဿေယျ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌန္တေဝ ဂဟိတံ ကာလဝိသေသဿ အနာမဋ္ဌဘာဝတော ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ ဒဿေတိ။ သုတန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ သောတဗ္ဗတော။ မုတန္တိ သနိဿယေ ဣန္ဒြိယေ နိဿယံ မုဉ္စိတွာ ပါပုဏိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော’’တိ။ ဝိညာတန္တိ ဝိဇာနိတဗ္ဗံ။ တံ ပန ဒိဋ္ဌာဒိဝိနိမုတ္တံ ဝိညေယျန္တိ အာဟ ‘‘သုခဒုက္ခာဒိ ဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တိ။ ပတ္တန္တိ ယထာ တထာ ပတွာ ဟတ္ထဂတံ၊ အဓိဂတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ’’တိ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တိယာ အတ္ထံ ပရိယိဋ္ဌံ။ တံ ပန ပတ္တံ ဝါ သိယာ အပ္ပတ္တံ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ ပရိယေသိတမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပတ္တံ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဝါ’’တိ။ ဒွယေနပိ ဒွိပ္ပကာရမ္ပိ ပတ္တံ ဒွိပ္ပကာရမ္ပိ ပရိယေသိတံ တေန တေန ပကာရေန တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဒဿေတိ။ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတန္တိ တေ ပန အပါပေတွာ စိတ္တေနေဝ အနု အနု သဉ္စရိတံ၊ ဝိပရိတက္ကိတန္တိ အတ္ထော။

ပီတကန္တိအာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန လောဟိတဩဒါတာဒိသဗ္ဗံ ရူပါရမ္မဏဘာဂံ သင်္ဂဏှာတိ။ သုမနောတိ ရာဂဝသေန လောဘဝသေန သဒ္ဓါဒိဝသေန ဝါ သုမနော။ ဒုမ္မနောတိ ဗျာပါဒဝိတက္ကဝသေန ဝါ ဝိဟိံသာဝိတက္ကဝသေန ဝါ ဒုမ္မနော။ မဇ္ဈတ္တောတိ အညာဏဝသေန၊ ဉာဏဝသေန ဝါ မဇ္ဈတ္တော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ တတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ခသဒ္ဒေါ၊ ပဏဝသဒ္ဒေါ၊ ပတ္တဂန္ဓော၊ ပုပ္ဖဂန္ဓော၊ ပုပ္ဖရသော၊ ဖလရသော၊ ဥပါဒိန္နံ၊ အနုပါဒိန္နံ၊ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာ ¶ ကုသလကမ္မံ အကုသလကမ္မန္တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပ္ပတ္တန္တိ ဉာဏေန အသမ္ပတ္တံ၊ အဝိဒိတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဉာဏေန အသစ္ဆိကတ’’န္တိ။ လောကေန ဂတန္တိ လောကေန ဉာတံ။ တထေဝ ဂတတ္တာတိ တထေဝ ဉာတတ္တာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ¶ ၊ ဂတသဒ္ဒေန ဧကတ္တံ ဗုဒ္ဓိအတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဂတိအတ္ထော ဟိ ဓာတဝေါ ဗုဒ္ဓိအတ္ထာ ဘဝန္တီတိ အက္ခရစိန္တကာ။

ယဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရတိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ယဿဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယံ တထာအာဂတတ္တာဒိအတ္ထေန တထာဂတော ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ ဥတ္တရိတရာဘာဝတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ယဿဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယံယေဝ ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ဣမာသံ ဒွိန္နံ သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတူနံ မဇ္ဈေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏကာလေ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ မဇ္ဈိမဗောဓိယမ္ပိ ပစ္ဆိမဗောဓိယမ္ပိ ယံ သုတ္တဂေယျာဒိပ္ပဘေဒံ ဓမ္မံ ဘာသတိ နိဒဿနဝသေန၊ လပတိ ဥဒ္ဒိသနဝသေန၊ နိဒ္ဒိသတိ ပရိနိဒ္ဒိသနဝသေန။ သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတီတိ တံ ဧတ္ထန္တရေ ဒေသိတံ သဗ္ဗံ သုတ္တဂေယျာဒိနဝင်္ဂံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ အနူနံ အနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ ဒေါသမဒနိမ္မဒနံ မောဟမဒနိမ္မဒနံ၊ နတ္ထိ တတ္ထ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ၊ ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ ဧကာယ နာဠိယာ မိတံ ဝိယ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ စ တံ တထေဝ ဟောတိ ယဿတ္ထာယ ဘာသိတံ၊ ဧကန္တေနေဝ တဿ သာဓနတော၊ နော အညထာ၊ တသ္မာ တထံ အဝိတထံ အနညထံ။ ဧတေန တထာဝါဒိတာယ တထာဂတောတိ ဒဿေတိ။ ဂဒအတ္ထော အယံ ဂတသဒ္ဒေါ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ၊ တသ္မာ တထံ ဂဒတီတိ တထာဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အာဂဒနံ အာဂဒေါ၊ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တတော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယထာဝါဒီတိ ယေ ဓမ္မေ ဘဂဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ သာဝဇ္ဇာ ဝိညုဂရဟိတာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ပရေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝဒတိ၊ တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ပဟာသိ။ ယေ ပန ¶ ဓမ္မေ ဘဂဝါ – ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ အနဝဇ္ဇာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝဒတိ၊ တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ တသ္မာ ယထာဝါဒီ ဘဂဝါ တထာကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ သမ္မဒေဝ သီလာဒိပရိပူရဏဝသေန သမ္မာပဋိပဒါယံ ယထာကာရီ ဘဂဝါ၊ တထေဝ ဓမ္မဒေသနာယ ပရေသံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန တထာဝါဒီ။ ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ၊ ကာယဿပိ ဝါစာ၊ တသ္မာ ¶ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စ ယထာ ဝါစာ၊ ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ ယထာ စ ကာယော၊ ဝါစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။

အဘိဘူ အနဘိဘူတောတိ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ၊ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဘဂဝါ သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ၊ န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ။ အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ဓမ္မရာဇာ ဒေဝဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ၊ တတော ဧဝ အယံ န ကေနစိ အဘိဘူတော။ ဒက္ခတီတိ သဗ္ဗံ ပဿတိ။ ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယပိ အဘာဝတော အနဝသေသဝိသယော ဒသသဒ္ဒေါ။ တေန ယံ ကိဉ္စိ နေယျံ နာမ၊ သဗ္ဗံ တံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပဿတီတိ ဒီပေတိ။ အဝိပရီတံ အာသယာဒိအဝဗောဓေန ဟိတူပသံဟာရာဒိနာ စ သတ္တေ၊ ဘာဝညတ္ထတ္တူပနယဝသေန သင်္ခါရေ၊ သဗ္ဗာကာရေန သုစိဏ္ဏဝသိတာယ သမာပတ္တိယော၊ စိတ္တဉ္စ ဝသေ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိသံယုတ္တောတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ဝိသံယုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘စတုန္နံ ယောဂါနံ ပဟာနေန ဝိသံယုတ္တော’’တိ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဥပယေဟိ ဝိရဟိတောတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ လောကေ တဏှာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေဟိ ဥပယေဟိ ဝိရဟိတော။

အဘိဘဝိတွာ ဌိတောတိ တဗ္ဗိသယကိလေသပ္ပဟာနေန အဘိဘုယျ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော။ စတ္တာရောပိ ဂန္ထေ မောစေတွာ ဌိတောတိ သဗ္ဗေ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာဒိကေ သကသန္တာနတော မောစေတွာ ဌိတော။ ဝေနေယျသန္တာနေ ဝါ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန တေသံ ပမောစနောတိ သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနော။ ဖုဋ္ဌဿ ပရမာ သန္တီတိ အဿ အနေန ခီဏာသဝေန ဗုဒ္ဓေန ¶ ပရမာ သန္တိ ဉာဏဖုသနေန ဖုဋ္ဌာတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဖုဋ္ဌဿာ’’တိအာဒိ။ နိဗ္ဗာနေ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထီတိ ကုတောစိ ဘယကာရဏတော နိဗ္ဗာနေ ဘယံ နတ္ထိ အသင်္ခတဘာဝေန သဗ္ဗသော ခေမတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ခေမဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ ခေမဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၇၉-၄၀၈)။ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တဿ ဝါ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထီတိ နိဗ္ဗာနံ အကုတောဘယန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န ကုတောစိ ဘယံ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေတိ အကုတောဘယံ၊ နိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝမေတ္ထ နိဗ္ဗစနဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အနီဃော နိဒ္ဒုက္ခော။ သဗ္ဗကမ္မက္ခယံ ပတ္တောတိ သဗ္ဗေသံ ကမ္မာနံ ခယံ ပရိယောသာနံ အစ္စန္တဘာဝံ ပတ္တော။ ဥပဓီ သမ္မဒေဝ ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပဓိသင်္ခယော၊ နိဗ္ဗာနန္တိ အာဟ ‘‘ဥပဓိသင်္ခယသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ’’တိ။ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ ပဝတ္တယီတိ တေပရိဝဋ္ဋံ ဒွါဒသာကာရံ ပဝတ္တေသိ ¶ ။ မဟန္တေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တံ။ ဝီတသာရဒန္တိ စတုဝေသာရဇ္ဇယောဂေန ဝီတသာရဒံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ကာဠကာရာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄။ စတုတ္ထေ ဗာဠှံ ခေါ နေ ပသံသသီတိ နေ သမဏေ ဗာဠှံ ကတွာ ပသံသသိ ဝဏ္ဏယသိ။ ကီဒိသံ သီလံ ဧတေသန္တိ ကိံသီလာ။ ကော သမာစာရော ဧတေသန္တိ ကိံသမာစာရာ။ ဂုဏမဂ္ဂသဏ္ဌိတာတိ ဂုဏဂ္ဂသဏ္ဌိတာ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ အဂ္ဂဂုဏေ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္တိန္ဒြိယာ သန္တမာနသာ၊ ‘‘သန္တံ တေသံ ဂတံ ဌိတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ဧကကိယာတိ ဧကကာ၊ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဧကကာ ဟုတွာ ဝိဟရန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ ‘‘အဒုတိယာ’’တိ။ တာဒိသာ သမဏာ မမာတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန –

‘‘ကာယကမ္မံ သုစိ နေသံ၊ ဝါစာကမ္မံ အနာဝိလံ၊

မနောကမ္မံ သုဝိသုဒ္ဓံ၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘ဝိမလာ ¶ သင်္ခမုတ္တာဘာ၊ သုဒ္ဓါ အန္တရဗာဟိရာ၊

ပုဏ္ဏာ သုဒ္ဓေဟိ ဓမ္မေဟိ၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘လာဘေန ဥန္နတော လောကော၊ အလာဘေန စ ဩနတော၊

လာဘာလာဘေန ဧကဋ္ဌာ၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘ယသေန ဥန္နတော လောကော၊ အယသေန စ ဩနတော၊

ယသာယသေန ဧကဋ္ဌာ၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘ပသံသာယုန္နတော လောကော၊ နိန္ဒာယပိ စ ဩနတော၊

သမာ နိန္ဒာပသံသာသု၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘သုခေန ¶ ဥန္နတော လောကော၊ ဒုက္ခေနပိ စ ဩနတော၊

အကမ္ပာ သုခဒုက္ခေသု၊ တာဒိသာ သမဏာ မမာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၀၃ စူဠသုဘဒ္ဒါဝတ္ထု) –

ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

‘‘ဒူရေ သန္တော’’တိအာဒိဂါထာယ အယမတ္ထော။ သန္တောတိ ရာဂါဒီနံ သန္တတာယ ဗုဒ္ဓါဒယော သန္တော နာမ၊ ဣဓ ပန ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရာ ဥဿန္နကုသလမူလာ ဘာဝိတဘာဝနာ သတ္တာ သန္တောတိ အဓိပ္ပေတာ။ ပကာသန္တီတိ ဒူရေ ဌိတာပိ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏပထံ အာဂစ္ဆန္တာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ ဟိမဝန္တောဝါတိ ယထာ တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတော ပဉ္စယောဇနသတုဗ္ဗေဓော စတုရာသီတိယာ ကူဋသဟဿေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဒူရေ ဌိတာနမ္ပိ အဘိမုခေ ဌိတော ဝိယ ပကာသတိ၊ ဧဝံ ပကာသန္တီတိ အတ္ထော။ အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တီတိ လာဘဂရုကာ၊ ဝိတ္ထိဏ္ဏပရလောကာ၊ အာမိသစက္ခုကာ၊ ဇီဝိကတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ဗာလပုဂ္ဂလာ အသန္တော နာမ။ တေ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓါနံ ဒက္ခိဏဿ ဇာဏုမဏ္ဍလဿ သန္တိကေ နိသိန္နာပိ န ဒိဿန္တိ န ပညာယန္တိ။ ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာတိ ရတ္တိံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္ဓကာရေ ခိတ္တာ သရာ ဝိယ တထာရူပဿ ဥပနိဿယဘူတဿ ပုဗ္ဗဟေတုနော အဘာဝေန န ပညာယန္တီတိ အတ္ထော။

ဗြဟ္မဒေယျန္တိ သေဋ္ဌဒေယျံ၊ ယထာ ဒိန္နံ န ပုန ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ နိဿဋ္ဌံ ပရိစ္စတ္တံ၊ ဧဝံ ဒိန္နန္တိ အတ္ထော။

ဒိဋ္ဌံ န မညတီတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌန္တိ မံသစက္ခုနာပိ ဒိဋ္ဌံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ဒိဋ္ဌံ၊ ရူပါယတနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယဉှိ စက္ခုဒွယေန ကတဒဿနကိရိယာသမာပနံ၊ ယံ ¶ စက္ခုဒွယံ ပဿတိ အပဿိ ပဿိဿတိ၊ သမဝါယေ ပဿေယျ၊ တံ သဗ္ဗံ ကာလဝိသေသဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော ‘‘ဒိဋ္ဌ’’န္တေဝ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒိဋ္ဌံ ရူပါယတန’’န္တိ။ ဧဝရူပါနိ ဟိ ဝစနာနီတိ ‘‘ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သောတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ။

လာဘေပိ တာဒီ၊ အလာဘေပိ တာဒီတိ ယထာ အလာဘကာလေ လာဘဿ လဒ္ဓကာလေပိ တထေဝါတိ တာဒိသော။ ယသေပီတိ ယသေ သတိပိ မဟာပရိဝါရကာလေပိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

ကာဠကာရာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဗြဟ္မစရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၅။ ပဉ္စမေ ¶ နယိဒန္တိ ဧတ္ထ န-ဣတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော၊ တဿ ‘‘ဝုဿတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ‘‘န ဝုဿတီ’’တိ၊ ယ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဣဒံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဧကမိဒါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယံ ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရာမိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၁၊ မ။ နိ။ ၁။၅၀၁) နိပါတမတ္တံ၊ ‘‘ဣဒံ ခေါ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပမတ္တကံ သီလမတ္တက’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇) ယထာဝုတ္တေ အာသန္နပစ္စက္ခေ အာဂတော။

‘‘ဣဒဉှိ တံ ဇေတဝနံ၊ ဣသိသင်္ဃနိသေဝိတံ၊

အာဝုတ္ထံ ဓမ္မရာဇေန၊ ပီတိသဉ္ဇနနံ မမာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၇-၃၈၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၄၈၊ ၁၀၁) –

အာဒီသု ဝက္ခမာနေ အာသန္နပစ္စက္ခေ။ ဣဓာပိ ဝက္ခမာနေယေဝ အာသန္နပစ္စက္ခေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဗြဟ္မစရိယ-သဒ္ဒေါ –

‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ၊

ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

ဣဒဉ္စ တေ နာဂ မဟာဝိမာနံ။

‘‘အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုဿလောကေ၊

သဒ္ဓါ ဥဘော ဒါနပတီ အဟုမှာ၊

ဩပါနဘူတံ မေ ဃရံ တဒါသိ၊

သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ။

‘‘တံ ¶ မေ ဝတံ တံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ၊

တဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

ဣဒဉ္စ မေ ဝီရ မဟာဝိမာန’’န္တိ။ –

ဣမသ္မိံ ¶ ပုဏ္ဏကဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၅၉၅) ဒါနေ အာဂတော။

‘‘ကေန ပါဏိ ကာမဒဒေါ၊ ကေန ပါဏိ မဓုဿဝေါ၊

ကေန တေ ဗြဟ္မစရိယေန၊ ပုညံ ပါဏိမှိ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ –

ဣမသ္မိံ အင်္ကုရပေတဝတ္ထုသ္မိံ (ပေ။ ဝ။ ၂၇၅၊ ၂၇၇) ဝေယျာဝစ္စေ။

‘‘ဧဝံ ခေါ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိတ္တိရိယံ နာမ ဗြဟ္မစရိယံ အဟောသီ’’တိ ဣမသ္မိံ တိတ္တိရဇာတကေ (စူဠဝ။ ၃၁၁) ပဉ္စသိက္ခာပဒသီလေ။

‘‘တံ ခေါ ပန မေ၊ ပဉ္စသိခ၊ ဗြဟ္မစရိယံ နေဝ နိဗ္ဗိဒါယ န ဝိရာဂါယ…ပေ… ယာဝဒေဝ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ’’တိ ဣမသ္မိံ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) ဗြဟ္မဝိဟာရေ။

‘‘ပရေ အဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿန္တိ၊ မယမေတ္ထ ဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿာမာ’’တိ ဣမသ္မိံ သလ္လေခသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၈၃) မေထုနဝိရတိယံ။

‘‘မယဉ္စ ဘရိယာ နာတိက္ကမာမ၊

အမှေ စ ဘရိယာ နာတိက္ကမန္တိ၊

အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမ၊

တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ။ –

ဣမသ္မိံ မဟာဓမ္မပါလဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၇) သဒါရသန္တောသေ။

‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတာ၊ တပဿီ သုဒံ ဟောမီ’’တိ လောမဟံသသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) ဝီရိယေ။

‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊

မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ၊ ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ –

နိမိဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၄၂၉) အတ္တဒမနဝသေန ကတေ အဋ္ဌင်္ဂိကေ ဥပေါသထေ။

‘‘ဣဒံ ¶ ¶ ခေါ ပန မေ၊ ပဉ္စသိခ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ…ပေ… အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေယေဝ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) အရိယမဂ္ဂေ။

‘‘တယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ ပုထုဘူတံ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတ’’န္တိ ပါသာဒိကသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၄) သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတေ သကလသ္မိံ သာသနေ။ ဣဓာပိ အရိယမဂ္ဂေ သာသနေ စ ဝတ္တတိ။

ဝုဿတီတိ ဝုသီယတိ၊ စရီယတီတိ အတ္ထော။ ဇနကုဟနတ္ထန္တိ ‘‘အဟော အယျော သီလဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ ဇနဿ သတ္တလောကဿ ဝိမှာပနတ္ထံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကုဟနတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿ ဣစ္ဆာပကတဿ သတော သာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထနိဿိတပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတေန တိဝိဓေန ကုဟနဝတ္ထုနာ ကုဟကဘာဝေန ဇနဿ ဝိမှာပနတ္ထ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓာပိ အယမေဝတ္ထော ဒဿိတော။ တေနေဝါဟ ‘‘တီဟိ ကုဟနဝတ္ထူဟိ ဇနဿ ကုဟနတ္ထာယာ’’တိ၊ ဇနဿ ဝိမှာပနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ဇနလာပနတ္ထန္တိ ‘‘ဧဝရူပဿ နာမ အယျဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပသန္နစိတ္တေဟိ ‘‘ကေနတ္ထော၊ ကိံ အာဟရီယတူ’’တိ ဝဒါပနတ္ထံ။ ‘‘ဇနလပနတ္ထ’’န္တိပိ ပဌန္တိ၊ တဿ ပါပိစ္ဆဿ သတော ပစ္စယတ္ထံ ပရိကထောဘာသာဒိဝသေန လပနဘာဝေန ဥပလာပကဘာဝေန ဇနဿ လပနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဇနလပနတ္ထန္တိ န ဇနဿ ဥပလာပနတ္ထ’’န္တိ။

န ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ‘‘န လာဘသက္ကာရသိလောကာနိသံသတ္ထ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ တတ္ထ ယွာယံ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ‘လာဘီ အဿံ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’န္တိ၊ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) သီလာနိသံသဘာဝေန ဝုတ္တော စတုပစ္စယလာဘော စ။ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ သက္ကစ္စဒါနသင်္ခါတော အာဒရဗဟုမာနဂရုကရဏသင်္ခါတော စ သက္ကာရော၊ ယော စ ‘‘သီလသမ္ပန္နော ဗဟုဿုတော သုတဓရော အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဥဂ္ဂစ္ဆနကထုတိဃောသသင်္ခါတော သိလောကော ဗြဟ္မစရိယံ ဝသန္တာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အာနိသံသော၊ တဒတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘လာဘသက္ကာရသိလောကာနိသံသတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿေဝ သတော လာဘာဒိဂရုတာယ လာဘသက္ကာရသိလောကသင်္ခါတဿ အာနိသံသဿ ဥဒယဿ နိပ္ဖာဒနတ္ထ’’န္တိ ဧဝမတ္ထံ ဝဒန္တိ။

န ¶ ဣတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ဧဝံ ဗြဟ္မစရိယဝါသေ သတိ ‘‘သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ¶ မံ လောကော ဇာနာတု သမ္ဘာဝေတူတိ အတ္တနော သန္တဂုဏဝသေန သမ္ဘာဝနတ္ထမ္ပိ န ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေစိ ပန ‘‘ပါပိစ္ဆဿ သတော အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယေန ‘ဣတိ ဧဝံဂုဏောတိ မံ လောကော ဇာနာတူ’တိ န ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ ပနေတ္ထ ပုရိမော ပုရိမောယေဝ အတ္ထဝိကပ္ပော သုန္ဒရတရော။

အထ ခေါတိ ဧတ္ထ အထာတိ အညတ္ထေ နိပါတော၊ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ တေန ကုဟနာဒိတော အညဒတ္ထံယေဝ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တံ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘သံဝရတ္ထံ ပဟာနတ္ထ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စဝိဓော သံဝရော – ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ သတိသံဝရော၊ ဉာဏသံဝရော၊ ခန္တိသံဝရော၊ ဝီရိယသံဝရောတိ။ ‘‘ဣတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၁) နယေန အာဂတော အယံ ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ သီလသံဝရောတိပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ၊ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အာဂတော အယံ သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသော ၄၊ နေတ္တိ။ ၄။၁၁၊ ၄၅) –

အာဂတော အယံ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော အယံ ခန္တိသံဝရော။

‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော အယံ ဝီရိယသံဝရော။

အတ္ထတော ပန ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပဇဟနဝသေန ဝတ္တပ္ပဋိဝတ္တာနံ ပူရဏဝသေန စ ပဝတ္တာ စေတနာ စေဝ ဝိရတိ စ။ သင်္ခေပတော သဗ္ဗော ကာယဝစီသံယမော၊ ဝိတ္ထာရတော သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမော သီလသံဝရော။ သတိ ဧဝ သတိသံဝရော၊ သတိပ္ပဓာနာ ဝါ ကုသလာ ခန္ဓာ။ ဉာဏမေဝ ဉာဏသံဝရော။ အဓိဝါသနဝသေန အဒေါသော၊ အဒေါသပ္ပဓာနာ ဝါ ¶ တထာပဝတ္တာ ကုသလာ ခန္ဓာ ခန္တိသံဝရော၊ ပညာတိ ဧကေ။ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ အဘိဘဝနဝသေန ပဝတ္တံ ဝီရိယမေဝ ဝီရိယသံဝရော။ တေသု ပဌမော ကာယဒုစ္စရိတာဒီသု ဒုဿီလဿ သံဝရဏတော သံဝရော၊ ဒုတိယော မုဋ္ဌဿစ္စဿ ¶ ၊ တတိယော အညာဏဿ၊ စတုတ္ထော အက္ခန္တိယာ၊ ပဉ္စမော ကောသဇ္ဇဿ သံဝရဏတော ပိဒဟနတော သံဝရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတဿ သံဝရဿ အတ္ထာယ သံဝရတ္ထံ သံဝရနိပ္ဖာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။

တီဟိ ပဟာနေဟီတိ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ပဟာနေဟိ။ ပဉ္စဝိဓပ္ပဟာနမ္ပိ ဣဓ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပဉ္စဝိဓဉှိ ပဟာနံ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝသေန။ တတ္ထ ယံ ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော အလောဘာဒီဟိ လောဘာဒိကဿ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒိဝိပဿနာဉာဏေဟိ တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ၊ သေယျထိဒံ – ပရိစ္စာဂေန လောဘာဒိမလဿ၊ သီလေန ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျဿ၊ သဒ္ဓါဒီဟိ အဿဒ္ဓိယာဒိကဿ၊ နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ၊ တဿေဝ အပရဘာဂေန ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ၊ ကလာပသမ္မသနေန အဟံမမာတိ ဂါဟဿ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ၊ ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ၊ ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ၊ အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနေန အဘိရတိသညာယ၊ မုစ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုစ္စိတုကမျတာယ၊ ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ၊ အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ၊ ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ ပဟာနံ၊ ဧတံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။

ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ၊ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ၊ ဧတံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဟဏဿ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန သမုစ္ဆိန္ဒနံ၊ ဧတံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္ထံ ကိလေသာနံ၊ ဧတံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ၊ ဧတံ နိဿရဏပ္ပဟာနံ နာမ ¶ ။ တဿ ပဉ္စဝိဓဿပိ တထာ တထာ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ပဋိနိဿဇ္ဇနဋ္ဌေန သမတိက္ကမနဋ္ဌေန ဝါ ပဟာနဿ အတ္ထာယ၊ ပဟာနသာဓနတ္ထန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တတ္ထ သံဝရေန ကိလေသာနံ စိတ္တသန္တာနေ ပဝေသနိဝါရဏံ ပဟာနေန စ ပဝေသနိဝါရဏမေဝ သမုဂ္ဃာတော စာတိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယေနပိ ပန ယထာရဟံ ဥဘယံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလာဒိဓမ္မာ ဧဝ ဟိ သံဝရဏတော သံဝရံ၊ ပဇဟနတော ပဟာနန္တိ။

အနီတိဟန္တိ ¶ ဤတိယော ဝုစ္စန္တိ ဥပဒ္ဒဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ သမ္ပရာယိကာ စ။ ဤတိယော ဟန္တီတိ ဤတိဟံ၊ အနု ဤတိဟန္တိ အနီတိဟံ၊ သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ။ အထ ဝါ ဤတီဟိ အနတ္ထေဟိ သဒ္ဓိံ ဟနန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဤတိဟာ၊ တဏှာဒိဥပက္ကိလေသာ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဤတိဟာတိ အနီတိဟံ။ ဤတိဟာ ဝါ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန တိတ္ထိယသမယာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော ဣဒံ အနီတိဟံ။ ‘‘အနိတိဟ’’န္တိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – ‘‘ဣတိဟာယ’’န္တိ ဓမ္မေသု အနေကံသဂ္ဂါဟဘာဝတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဣတိဟံ နာမ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတ္တာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ နိက္ကင်္ခဘာဝသာဓနတော စ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဣတိဟန္တိ အနိတိဟံ၊ အပရပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိညူဟီ’’တိ၊ ‘‘အတက္ကာဝစရော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) စ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန ‘‘အနီတိဟ’’န္တိ ဒီဃံ ကတွာ ပဌန္တိ။ ပစ္ဆိမံ ပနေတ္ထ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတိဟပရိဝဇ္ဇိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဩဂဓံ ပတိဋ္ဌံ ပါရံ ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမီ၊ ဝိမုတ္တိရသတ္တာ ဧကန္တေနေဝ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကောတိ အတ္ထော၊ တံ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမိနံ ဗြဟ္မစရိယံ။ နိဗ္ဗာနောဂဓောတိ ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ တေန ဝိနာ နိဗ္ဗာနာဝဂါဟဏဿ အသမ္ဘဝတော တဿ စ နိဗ္ဗာနံ အနာလမ္ဗိတွာ အပ္ပဝတ္တနတော၊ တဉ္စေတံ ဧကန္တသမ္ပာဒနေန ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမီ။ အထ ဝါ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမိနန္တိ နိဗ္ဗာနဿ အန္တောဂါမိနံ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉှိ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရိတွာ တဿ အန္တော ဧဝ ပဝတ္တတီတိ။ ဣမမေဝ စ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေတုံ ‘‘နိဗ္ဗာနဿ အန္တောဂါမိန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သော ဘဂဝါ အဒေသယိ ဒေသေသိ ¶ ။ မဟန္တေဟီတိ မဟာအာတုမေဟိ ဥဠာရဇ္ဈာသယေဟိ။ မဟန္တံ နိဗ္ဗာနံ၊ မဟန္တေ ဝါ သီလက္ခန္ဓာဒိကေ ဧသန္တိ ဂဝေသန္တီတိ မဟေသိနော၊ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ။ တေဟိ အနုယာတော ပဋိပန္နော။

ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတန္တိ ယထာ အဘိညေယျာဒိဘာဝေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မယာ ဒေသိတံ၊ ဧဝံ ယေ ဧတံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒတ္ထံ သာသနဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တေ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသန္တဿ သတ္ထု မယှံ သာသနကာရိနော ဩဝါဒပ္ပဋိကရာ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ပရိယန္တံ အပ္ပဝတ္တိံ ကရိဿန္တိ၊ ဒုက္ခဿ ဝါ အန္တံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရိဿန္တီတိ။

ဗြဟ္မစရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကုဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆။ ဆဋ္ဌေ ¶ ကုဟကာတိ သာမန္တဇပ္ပနာဒိနာ ကုဟနဝတ္ထုနာ ကုဟကာ၊ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ ကောဟညံ ကတွာ ပရေသံ ဝိဒ္ဓံသကာတိ အတ္ထော။ ထဒ္ဓါတိ ‘‘ကောဓနော ဟောတိ ဥပါယာသဗဟုလော၊ အပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တော သမာနော အဘိသဇ္ဇတိ ကုပ္ပတိ ဗျာပဇ္ဇတိ ပတိတ္ထီယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၂၅၊ ၂၇) ဧဝံ ဝုတ္တေန ကောဓေန စ၊ ‘‘ဒုဗ္ဗစော ဟောတိ ဒေါဝစဿကရဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အက္ခမော အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၁၊ ပါရာ။ ၄၂၆)။ ဧဝံ ဝုတ္တေန ဒေါဝစဿေန စ၊ ‘‘ဇာတိမဒေါ၊ ဂေါတ္တမဒေါ၊ လာဘမဒေါ၊ အာရောဂျမဒေါ၊ ယောဗ္ဗနမဒေါ၊ ဇီဝိတမဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၃၂) ဧဝံ ဝုတ္တဇာတိမဒါဒိဘေဒေန မာနေန စ ဂရုကာတဗ္ဗေသု ဂရူသုပိ နိပစ္စကာရံ အကတွာ အယောသလာကံ ဂိလိတွာ ဌိတာ ဝိယ အနောနတာ ဟုတွာ ဝိစရဏကာ။ တေနာဟ ‘‘ကောဓေန စာ’’တိအာဒိ။

ဥပလာပကာတိ မိစ္ဆာဇီဝဝသေန ကုလသင်္ဂဏှကာ။ လပါတိ ပစ္စယတ္ထံ ပယုတ္တဝါစာဝသေန နိပ္ပေသိကတာဝသေန လပကာတိ အတ္ထော။ သိင်္ဂန္တိ သိင်္ဂါရံ။ တဉှိ ကုသလဿ ဝိဇ္ဈနတော သုဋ္ဌု အာသေဝိတတာယ သီသေ ပရိက္ခိတ္တံ သုနိဗ္ဗတ္တံ ဝိသာဏံ ဝိယ ထိရတ္တာ စ သိင်္ဂံ ဝိယာတိ သိင်္ဂံ၊ နာဂရိကဘာဝသင်္ခါတဿ ကိလေသသိင်္ဂဿေတံ နာမံ။ သိင်္ဂါရဘာဝေါ သိင်္ဂါရတာ၊ သိင်္ဂါရကရဏကအာကာရော ဝါ။ စာတုရဘာဝေါ စာတုရတာ။ တထာ ¶ စာတုရိယံ။ ပရိက္ခတဘာဝေါ ပရိက္ခတတာ၊ ပရိခဏိတွာ ဌပိတဿေဝ ဒဠှသိင်္ဂါရဿေတံ နာမံ။ ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဧဝံ သဗ္ဗေဟိ ဝါရေဟိ ကိလေသသိင်္ဂါရတာဝ ကထိတာ။

ဥဂ္ဂတနဠာတိ နဠသဒိသံ တုစ္ဆမာနံ ဥက္ခိပိတွာ ဝိစရဏကာ။ တေနာဟ ‘‘တုစ္ဆမာနံ ဥက္ခိပိတွာ ဌိတာ’’တိ။ ယသ္မာ တေ ကုဟနာဒိယောဂတော န သမ္မာပဋိပန္နာ၊ တသ္မာ ‘‘မမ သန္တကာ န ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပဂတာတိ ယဒိပိ တေ မမ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပန အပ္ပဋိပဇ္ဇနတော အပဂတာ ဧဝ ဣမသ္မာ ဓမ္မဝိနယာ၊ ဣတော တေ သုဝိဒူရေ ဌိတာတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နဘဉ္စ ဒူရေ ပထဝီ စ ဒူရေ၊

ပါရံ သမုဒ္ဒဿ တဒါဟု ဒူရေ၊

တတော ဟဝေ ဒူရတရံ ဝဒန္တိ၊

သတဉ္စ ဓမ္မော အသတဉ္စ ရာဇာ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၁၄)၊

သဗ္ဗတ္ထ ¶ ပတ္ထဋတာယ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏန္တီတိ သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋဘာဝေန သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏန္တိ။

ကုဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သန္တုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇။ သတ္တမေ နိဒ္ဒေါသာနီတိ အဝဇ္ဇရဟိတာနိ အာဂမနသုဒ္ဓိတော ကာယမဏ္ဍနာဒိကိလေသဝတ္ထုဘာဝါဘာဝတော စ။ တတ္ထ သုလဘတာယ ပရိယေသနဒုက္ခဿ အဘာဝေါ ဒဿိတော၊ အပ္ပတာယ ပရိဟရဏဒုက္ခဿပိ အဘာဝေါ ဒဿိတော၊ အနဝဇ္ဇတာယ အဂရဟိတဗ္ဗတာယ ဘိက္ခုသာရုပ္ပဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ အပ္ပတာယ ဝါ ပရိတ္တာသဿ အဝတ္ထုတာ၊ သုလဘတာယ ဂေဓာဒီနံ အဝတ္ထုတာ၊ အနဝဇ္ဇတာယ အာဒီနဝဒဿနနိဿရဏပညာနံ အတ္ထိတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ အပ္ပတာယ ဝါ လာဘေန န သောမနဿံ ဇနယန္တိ၊ အလာဘေန န ဒေါမနဿံ ဇနယန္တိ၊ အနဝဇ္ဇတာယ ဝိပ္ပဋိသာရနိမိတ္တံ အညာဏုပေက္ခံ န ဇနယန္တိ အဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဘာဝတော။

ပံသုကူလန္တိ ¶ သင်္ကာရကူဋာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပံသူနံ ဥပရိ ဌိတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပံသုကူလံ ဝိယာတိ ပံသုကူလံ၊ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလန္တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမံ ရထိကာဒီသု ပတိတနန္တကာနိ ဥစ္စိနိတွာ ကတစီဝရံ။ ရုက္ခမူလန္တိ ဝိဝေကာနုရူပံ ယံ ကိဉ္စိ ရုက္ခသမီပံ။ ယံ ကိဉ္စိ မုတ္တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဂေါမုတ္တံ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဂေါမုတ္တပရိဘာဝိတဟရီတကခဏ္ဍံ ပူတိမုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပူတိဘာဝေန အာပဏာဒိတော ဝိဿဋ္ဌံ ဆဍ္ဍိတံ အပရိဂ္ဂဟိတံ ယံ ကိဉ္စိ ဘေသဇ္ဇံ ပူတိမုတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ အပရေ။

ယတော ခေါတိ ပစ္စတ္တေ နိဿက္ကဝစနံ၊ ယံ ခေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန တုဋ္ဌော ဟောတီတိ ဝုတ္တကိရိယံ ပရာမသတိ။ တုဋ္ဌောတိ သန္တုဋ္ဌော။ ဣဒမဿာဟန္တိ ယွာယံ စတုဗ္ဗိဓေန ယထာဝုတ္တေန ပစ္စယေန အပ္ပေန သုလဘေန သန္တောသော၊ ဣဒံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော သီလသံဝရာဒီသု အညတရံ ဧကံ သာမညင်္ဂံ သမဏဘာဝကာရဏန္တိ အဟံ ဝဒါမိ။ သန္တုဋ္ဌဿ ဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ သမထဝိပဿနာ စ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထ ဝါ သာမညံ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တဿ သင်္ခေပတော ဒွေ အင်္ဂါ ဗာဟိရံ အဇ္ဈတ္တိကန္တိ။ တတ္ထ ဗာဟိရံ သပ္ပုရိသူပနိဿယော သဒ္ဓမ္မဿဝနဉ္စ။ အဇ္ဈတ္တိကံ ပန ယောနိသောမနသိကာရော ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိ စ။ တေသု ယသ္မာ ယထာရဟံ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိဘူတာ တဿ မူလဘူတာ စေတေ ဓမ္မာ၊ ယဒိဒံ အပ္ပိစ္ဆတာ သန္တုဋ္ဌိတာ ပဝိဝိတ္တတာ အသံသဋ္ဌတာ ¶ အာရဒ္ဓဝီရိယတာတိ ဧဝမာဒယော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒမဿာဟံ အညတရံ သာမညင်္ဂန္တိ ဝဒါမီ’’တိ။

သေနာသနမာရဗ္ဘာတိ ဝိဟာရာဒိံ မဉ္စပီဌာဒိဉ္စ သေနာသနံ နိဿာယ။ စီဝရံ ပါနဘောဇနန္တိ နိဝါသနာဒိစီဝရံ အမ္ဗပါနကာဒိပါနံ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထုဉ္စ အာရဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဃာတောတိ ဝိဃာတဘာဝေါ၊ စိတ္တဿ ဒုက္ခံ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ အာဝါသေ ပစ္စယာ သုလဘာ’’တိ လဘိတဗ္ဗဋ္ဌာနဂမနေန ဝါ ‘‘မယှံ ပါပုဏာတိ၊ န တုယှ’’န္တိ ဝိဝါဒါပဇ္ဇနေန ဝါ နဝကမ္မကရဏာဒိဝသေန ဝါ သေနာသနာဒီနိ ပရိယေသန္တာနံ အသန္တုဋ္ဌာနံ ဣစ္ဆိတာလာဘာဒိနာ ယော ဝိဃာတော စိတ္တဿ ဟောတိ၊ သော တတ္ထ သန္တုဋ္ဌဿ န ဟောတိ။ ဒိသာ နပ္ပဋိဟညတီတိ သန္တုဋ္ဌိယာ စာတုဒ္ဒိသဘာဝေန ဒိသာ န ပဋိဟနတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘စာတုဒ္ဒိသော အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ၊ သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေနာ’’တိ (သု။ နိ။ ၄၂)။

သမဏဓမ္မဿ ¶ အနုလောမာတိ သမဏဓမ္မဿ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ၊ အရိယမဂ္ဂဿေဝ ဝါ အနုစ္ဆဝိကာ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော။ တုဋ္ဌစိတ္တဿ ဘိက္ခုနောတိ တုဋ္ဌစိတ္တေန ဘိက္ခုနာ။ အဓိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ ပဋိပက္ခဓမ္မေ အဘိဘဝိတွာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ အန္တောဂတာတိ အဗ္ဘန္တရဂတာ။ န ပရိဗာဟိရာတိ န ဗာဟိရာ ကတာ။

သန္တုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အရိယဝံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈။ အဋ္ဌမေ ဝံသ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသီဒတီ’’တိအာဒီသု ဒွိန္နံ ဂေါပါနသီနံ သန္ဓာနဋ္ဌာနေ ဌပေတဗ္ဗဒဏ္ဍကေ အာဂတော။

‘‘ဝံသော ဝိသာလော စ ယထာ ဝိသတ္တော၊

ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ၊

ဝံသက္ကဠီရောဝ အသဇ္ဇမာနော၊

ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော’’တိ။ –

အာဒီသု ကဋ္ဌကေ။ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါ ဝံသတာလသဒ္ဒေါ’’တိအာဒီသု တူရိယဝိသေသေ၊ ဝေဏူတိပိ ဝုစ္စတိ ¶ ။ ‘‘ဘိန္နေန ပိဋ္ဌိဝံသေန မတော ဟတ္ထီ’’တိအာဒီသု ဟတ္ထိအာဒီနံ ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈေ ပဒေသေ။ ‘‘ကုလဝံသံ ဌပေဿာမီ’’တိအာဒီသု ကုလနွယေ။ ‘‘ဝံသာနုရက္ခကော ပဝေဏီပါလကော’’တိအာဒီသု ဂုဏာနုပုဗ္ဗိယံ ဂုဏာနံ ပဗန္ဓပ္ပဝတ္တိယံ။ ဣဓ ပန စတုပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမတာသင်္ခါတဂုဏာနံ ပဗန္ဓေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ ပန ဝံသဿ ကုလနွယံ ဂုဏနွယဉ္စ နိဒဿနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခတ္တိယဝံသောတိ ခတ္တိယကုလဝံသော။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ သမဏဝံသော ပန သမဏတန္တိ သမဏပဝေဏီ။ မူလဂန္ဓာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ သာရဂန္ဓာဒီနံ သင်္ဂဟော၊ ဧဝမေတ္ထ ဂေါရသာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဒုတိယေန ပန အာဒိ-သဒေန ကာသိကဝတ္ထသပ္ပိမဏ္ဍာဒီနံ။

အရိယ-သဒ္ဒေါ အမိလက္ခေသုပိ မနုဿေသု ပဝတ္တတိ၊ ယေသံ နိဝသနဋ္ဌာနံ အရိယံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ယာဝတာ၊ အာနန္ဒ၊ အရိယံ အာယတန’’န္တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ ဥဒါ။ ၇၆)။ လောကိယသာဓုဇနေသုပိ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာ၊ တေသံ အဟံ အညတရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၅)။ ဣဓ ပန ယေ ‘‘အာရကာ ကိလေသေဟီ’’တိအာဒိနာ လဒ္ဓနိဗ္ဗစနာ ပဋိဝိဒ္ဓအရိယသစ္စာ၊ တေ ဧဝ အဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေ ပန တေ အရိယာ’’တိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ‘‘အရိယာ ဝုစ္စန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယေ မဟာပဏိဓာနကပ္ပတော ပဋ္ဌာယ ယာဝါယံ ကပ္ပော၊ ဧတ္ထန္တရေ ဥပ္ပန္နာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တေ တာဝ သရူပတော ဒဿေတွာ တဒညေပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဗုဒ္ဓသာဝကေ စ သင်္ဂဟေတွာ အနဝသေသတော အရိယေ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယာဝ သာသနံ အန္တရဓာယတိ၊ တာဝ သတ္ထာ ဓရတိ ဧဝ နာမာတိ ဣမမေဝ ဘဂဝန္တံ။ ယေ စေတရဟိ ဗုဒ္ဓသာဝကာ၊ တေ စ သန္ဓာယ ပစ္စုပ္ပန္နဂ္ဂဟဏံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ တေ တေ ပစ္စုပ္ပန္နာတိ စေ၊ အတီတာနာဂတဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ။

ဣဒါနိ ယထာ ဘဂဝါ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ အာဒိကလျာဏံ မဇ္ဈေကလျာဏံ ပရိယောသာနကလျာဏံ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေဿာမိ၊ ယဒိဒံ ဆ ဆက္ကာနီ’’တိ ဆဆက္ကဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀) အဋ္ဌဟိ ပဒေဟိ ဝဏ္ဏံ အဘာသိ။ ဧဝံ မဟာအရိယဝံသဒေသနာယ အရိယာနံ ဝံသံ ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယဝံသာ အဂ္ဂညာ ရတ္တညာ ဝံသညာ ပေါရာဏာ၊ အသံကိဏ္ဏာ အသံကိဏ္ဏပုဗ္ဗာ န သံကီယန္တိ န သံကီယိဿန္တိ၊ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာ သမဏေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဝိညူဟီ’’တိ ယေဟိ နဝဟိ ပဒေဟိ ဝဏ္ဏံ အဘာသိ၊ တာနိ တာဝ အာနေတွာ ထောမနာဝသေနေဝ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘တေ ခေါ ပနေတေ’’တိအာဒိမာဟ။ အဂ္ဂါတိ ဇာနိတဗ္ဗာ သဗ္ဗဝံသေဟိ သေဋ္ဌဘာဝတော သေဋ္ဌဘာဝသာဓနတော စ။

ရတ္တညာ စိရရတ္တာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ ရတ္တညူဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ တေဟိ စ တထာ အနုဋ္ဌိတတ္တာ။ ဝံသာတိ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ¶ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ ဝံသာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ပေါရာဏာတိ ပုရာတနာ။ န အဓုနပ္ပတ္တိကာတိ န အဓုနာတနာ။ အဝိကိဏ္ဏာတိ န ခိတ္တာ န ဆဍ္ဍိတာ။ တေနာဟ ‘‘အနပနီတာ’’တိ။ န အပနီတပုဗ္ဗာတိ န ဆဍ္ဍိတပုဗ္ဗာ၊ တိဿန္နမ္ပိ သိက္ခာနံ ပရိပူရဏူပါယဘာဝတော န ပရိစ္စတ္တပုဗ္ဗာ။ တတော ဧဝ ဣဒါနိပိ န အပနီယန္တိ၊ အနာဂတေပိ န အပနီယိဿန္တိယေဝ။ ဓမ္မသဘာဝဿ ဝိဇာနနေန ဝိညူ။ သမိတပါပါ သမဏာ စေဝ ¶ ဗာဟိတပါပါ ဗြာဟ္မဏာ စ။ တေဟိ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာ အပ္ပဋိက္ခိတ္တာ။ ယေ ဟိ န ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗာ၊ တေ အနိန္ဒိတဗ္ဗာ။ အဂရဟိတဗ္ဗာ အပရိစ္စဇိတဗ္ဗတာယ အပ္ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ။

သန္တုဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတသန္တောသမေဝ ဒဿေန္တေန ပစ္စယသန္တောသဝသေန သန္တုဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ၊ ဈာနဝိပဿနာဒိဝသေနပိ ဣဓ ဘိက္ခုနော သန္တုဋ္ဌတာ ဟောတီတိ။ ဣတရီတရေနာတိ ဣတရေန ဣတရေန။ ဣတရသဒ္ဒေါ အနိယမဝစနော ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနော ယံ-ကိဉ္စိသဒ္ဒေဟိ သမာနတ္ထော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ကေနစီ’’တိ။ သွာယံ အနိယမဝါစိတာယ ဧဝ ယထာ ထူလာဒီနံ အညတရဝစနော၊ ဧဝံ ယထာလဒ္ဓါဒီနမ္ပိ အညတရဝစနောတိ။ တတ္ထ ဒုတိယပက္ခဿေဝ ဣဓ ဣစ္ဆိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ နနု စ ယထာလဒ္ဓါဒယောပိ ထူလာဒယော ဧဝ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ အတ္ထိ ဝိသေသော။ ယော ဟိ ယထာလဒ္ဓေသု ထူလာဒီသု သန္တောသော၊ သော ယထာလာဘသန္တောသောဝ၊ န ဣတရော။ န ဟိ သော ပစ္စယမတ္တသန္နိဿယော ဣစ္ဆိတော၊ အထ ခေါ အတ္တနော ကာယဗလသာရုပ္ပဘာဝသန္နိဿယောပိ။ ထူလဒုကာဒယော တယောပိ စီဝရေ လဗ္ဘန္တိ၊ မဇ္ဈိမော စတုပစ္စယသာဓာရဏော၊ ပစ္ဆိမော ပန စီဝရေ သေနာသနေ စ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမေ တယော သန္တောသေတိ ဣဒံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကနယေန ဝုတ္တံ။ ယေ ဟိ ပရတော ဂိလာနပစ္စယံ ပိဏ္ဍပါတေ ဧဝ ပက္ခိပိတွာ စီဝရေ ဝီသတိ၊ ပိဏ္ဍပါတေ ပန္နရသ၊ သေနာသနေ ပန္နရသာတိ သမပညာသ သန္တောသာ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ယထာရဟံ ဣမေသု ဧဝ တီသု သန္တောသေသု သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆန္တီတိ။

စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣဒံ နာမ စီဝရံ ကပ္ပိယ’’န္တိ ဇာတိတော စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ စီဝရခေတ္တန္တိ စီဝရဿ ဥပ္ပတ္တိက္ခေတ္တံ။ ပံသုကူလန္တိ ပံသုကူလစီဝရံ၊ ပံသုကူလလက္ခဏပ္ပတ္တံ စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ စီဝရသန္တောသောတိ စီဝရေ လဗ္ဘမာနော သဗ္ဗော သန္တောသော ဇာနိတဗ္ဗော။ စီဝရပ္ပဋိသံယုတ္တာနိ ဓုတင်္ဂါနိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ၊ ယာနိ ဂေါပေန္တော စီဝရသန္တောသေန သမ္မဒေဝ သန္တုဋ္ဌော ဟောတီတိ။ ခေါမကပ္ပာသိကကောသေယျကမ္ဗလသာဏဘင်္ဂါနိ ခေါမာဒီနိ။ တတ္ထ ခေါမံ နာမ ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋ္ဋစီဝရံ။ တထာ သေသာနိပိ။ သာဏန္တိ သာဏဝါကသုတ္တေဟိ ကတစီဝရံ။ ဘင်္ဂန္တိ ပန ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ၊ ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ကတစီဝရံ။ ဘင်္ဂမ္ပိ ဝါကမယမေဝါတိ ကေစိ။ ဆာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ယဒိ ဧဝံ ဣတော အညာ ¶ ဝတ္ထဇာတိ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ။ သာ ပန ¶ ဧတေသံ အနုလောမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုကူလာဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပတ္တုဏ္ဏံ၊ သောမာရပဋ္ဋံ၊ စီနပဋ္ဋံ၊ ဣဒ္ဓိဇံ၊ ဒေဝဒိန္နန္တိ တေသံ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပတ္တုဏ္ဏံ။ ‘‘ကောသေယျဝိသေသော’’တိ ဟိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ သောမာရဒေသေ စီနဒေသေ စ ဇာတဝတ္ထာနိ သောမာရစီနပဋ္ဋာနိ။ ပတ္တုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇံ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ၊ တံ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ ဧဝ အနုလောမံ။ ဒေဝတာဟိ ဒိန္နစီဝရံ ဒေဝဒိန္နံ၊ တံ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ၊ တမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသု အညတရဘာဝတော။

ဣမာနီတိ အန္တောဂဓာဝဓာရဏဝစနံ၊ ဣမာနိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ပရိဘောဂယောဂ္ဂတာယ ကပ္ပိယစီဝရာနိ။ ဣဒါနိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတာနိ ဧကဒေသေန ဒဿေတုံ ‘‘ကုသစီရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကုသတိဏေဟိ အညေဟိ ဝါ တာဒိသေဟိ တိဏေဟိ ကတစီဝရံ ကုသစီရံ။ အက္ကဝါကာဒီဟိ ဝါကေဟိ ကတစီဝရံ ဝါကစီရံ။ စတုက္ကောဏေဟိ တိကောဏေဟိ ဝါ ဖလကေဟိ ကတစီဝရံ ဖလကစီရံ။ မနုဿာနံ ကေသေဟိ ကတကမ္ဗလံ ကေသကမ္ဗလံ။ စာမရိဝါလအဿဝါလာဒီဟိ ကတံ ဝါလကမ္ဗလံ။ မကစိတန္တူဟိ ဝါယိတော ပေါတ္ထကော။ စမ္မန္တိ မိဂစမ္မာဒိ ယံ ကိဉ္စိ စမ္မံ။ ဥလူကပက္ခေဟိ ဂန္ထိတွာ ကတစီဝရံ ဥလူကပက္ခံ။ ဘုဇပတ္တတစာဒိမယံ ရုက္ခဒုဿံ။ တိရီဋကန္တိ အတ္ထော။ သုခုမတရာဟိ လတာဟိ လတာဝါကေဟိ ဝါ ဝါယိတံ လတာဒုဿံ။ ဧရကဝါကေဟိ ကတံ ဧရကဒုဿံ။ တထာ ကဒလိဒုဿံ။ သုခုမေဟိ ဝေဠုဝိလီဝေဟိ ကတံ ဝေဠုဒုဿံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝက္ကလာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အကပ္ပိယစီဝရာနိ တိတ္ထိယဒ္ဓဇဘာဝတော။

အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ ဝသေနာတိ ‘‘သီမာယ ဒေတိ၊ ကတိကာယ ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၇၉) အာဂတာနံ အဋ္ဌန္နံ စီဝရုပ္ပတ္တိမာတိကာနံ ဝသေန။ စီဝရာနံ ပဋိလာဘက္ခေတ္တဒဿနတ္ထဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အဋ္ဌိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတိကာ’’တိအာဒိနာ မာတိကာ ဌပိတာ။ မာတိကာတိ ဟိ မာတရော စီဝရုပ္ပတ္တိဇနိကာတိ။

သောသာနိကန္တိ ¶ သုသာနေ ပတိတံ။ ပါပဏိကန္တိ အာပဏဒွါရေ ပတိတံ။ ရထိယန္တိ ပုညတ္ထိကေဟိ ဝါတပါနန္တရေန ရထိကာယ ဆဍ္ဍိတစောဠကံ။ သင်္ကာရကူဋကန္တိ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ဆဍ္ဍိတစောဠကံ။ သိနာနန္တိ နဟာနစောဠကံ၊ ယံ ဘူတဝေဇ္ဇေဟိ သသီသံ နဟာယိတွာ ကာလကဏ္ဏိစောဠန္တိ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တိတ္ထန္တိ တိတ္ထစောဠံ၊ သိနာနတိတ္ထေ ဆဍ္ဍိတပိလောတိကာ။ အဂ္ဂိဒဍ္ဎန္တိ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎပ္ပဒေသံ။ တဉှိ မနုဿာ ဆဍ္ဍေန္တိ။ ဂေါခါယိတာဒီနိ ပါကဋာနေဝ။ တာနိပိ ဟိ မနုဿာ ဆဍ္ဍေန္တိ။ ဓဇံ ဥဿာပေတွာတိ ¶ နာဝံ အာရောဟန္တေဟိ ဝါ ယုဒ္ဓံ ပဝိသန္တေဟိ ဝါ ဓဇယဋ္ဌိံ ဥဿာပေတွာ၊ တတ္ထ ဗဒ္ဓံ ဝါတေန အာနီတံ တေဟိ ဆဍ္ဍိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

သာဒကဘိက္ခုနာတိ ဂဟပတိစီဝရဿ သာဒိယနဘိက္ခုနာ။ ဧကမာသမတ္တန္တိ စီဝရမာသသညိတံ ဧကမာသမတ္တံ ဝိတက္ကေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န တတော ပရန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗဿပိ ဟိ တဏှာနိဂ္ဂဟတ္ထာ သာသနေ ပဋိပတ္တီတိ။ ပံသုကူလိကော အဒ္ဓမာသေနေဝ ကရောတိ အပရပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ပဋိလာဘဿ၊ ဣတရဿ ပန ပရပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ မာသမတ္တံ အနုညာတံ။ ဣဒံ မာသဍ္ဎမာသမတ္တံ…ပေ… ဝိတက္ကသန္တောသော ဝိတက္ကေန္တဿ ပရိမိတကာလိကတ္တာ။ မဟာထေရံ တတ္ထ အတ္တနော သဟာယံ ဣစ္ဆန္တောပိ ဂရုဂါရဝေန ‘‘ဂါမဒွါရံ၊ ဘန္တေ၊ ဂမိဿာမိ’’ဣစ္စေဝါဟ။ ထေရောပိ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ ‘‘အဟမ္ပာဝုသော၊ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဝိတက္ကဿ အဝသရော မာ ဟောတူ’’တိ ပဉှံ ပုစ္ဆမာနော ဂါမံ ပါဝိသိ။ ဥစ္စာရပလိဗုဒ္ဓါတိ ဥစ္စာရေန ပီဠိတော။ တဒါ ဘဂဝတော ဒုက္ကရကိရိယာနုဿရဏမုခေန တထာဂတေ ဥပ္ပန္နဿ ပီတိသောမနဿဝေဂဿ ဗလဝဘာဝေန ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ တသ္မိံယေဝ…ပေ… တီဏိ ဖလာနိ ပတ္တော။

ကတ္ထ လဘိဿာမီတိ စိန္တနာပိ လာဘာသာပုဗ္ဗိကာတိ တထာ ‘‘အစိန္တေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုန္ဒရံ လဘိဿာမိ၊ မနာပံ လဘိဿာမီ’’တိဧဝမာဒိစိန္တနာယ ကာ နာမ ကထာ၊ ကထံ ပန ဂန္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ဂမန’’န္တိ။ တေန စီဝရံ ပဋိစ္စ ကိဉ္စိပိ န စိန္တေတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတိ။ အပေသလော အပ္ပတိရူပါယပိ ပရိယေသနာယ ပစ္စယော ဘဝေယျာတိ ‘‘ပေသလံ ဘိက္ခုံ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဟရိယမာနန္တိ သုသာနာဒီသု ပတိတံ ဝတ္ထံ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ပံသုကူလပရိယေသနံ စရန္တီ’’တိ ဉတွာ ကေနစိ ပုရိသေန တတော အာနီယမာနံ။ ဧဝံ လဒ္ဓံ ဂဏှန္တဿပီတိ ဧဝံ ပဋိလာဘသန္တောသံ အကောပေတွာ လဒ္ဓံ ဂဏှန္တဿပိ။ အတ္တနော ပဟောနကမတ္တေနေဝါတိ ¶ ယထာလဒ္ဓါနံ ပံသုကူလာနံ ဧကပဋ္ဋဒုပဋ္ဋာနံ အတ္ထာယ အတ္တနော ပဟောနကပ္ပမာဏေနေဝ။ အဝဓာရဏေန ဥပရိ ပစ္စာသံ နိဝတ္တေတိ။ ဂါမေ ဘိက္ခာယ အာဟိဏ္ဍန္တေန သပဒါနစာရိနာ ဝိယ ဒွါရပ္ပဋိပါဋိယာ စရဏံ လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနံ နာမ လောလုပ္ပဿ ဒူရသမုဿာရိတတ္တာ။

ယာပေတုန္တိ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတုံ။ ဓောဝနုပဂေနာတိ ဓောဝနယောဂ္ဂေန။ ပဏ္ဏာနီတိ အမ္ဗဇမ္ဗာဒိပဏ္ဏာနိ။ အကောပေတွာတိ သန္တောသံ အကောပေတွာ။ ပဟောနကနီဟာရေနေဝါတိ အန္တရဝါသကာဒီသု ယံ ကာတုကာမော၊ တဿ ပဟောနကနိယာမေနေဝ ယထာလဒ္ဓံ ထူလသုခုမာဒိံ ဂဟေတွာ ကရဏံ။ တိမဏ္ဍလပ္ပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဿေဝါတိ နိဝါသနံ စေ နာဘိမဏ္ဍလံ၊ ဇာဏုမဏ္ဍလံ၊ ဣတရဉ္စေ ဂလဝါဋမဏ္ဍလံ ¶ ၊ ဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ တိမဏ္ဍလပ္ပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဿေဝ ကရဏံ။ တံ ပန အတ္ထတော တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဝုတ္တပရိမာဏံယေဝ ဟောတိ။ အဝိစာရေတွာ န ဝိစာရေတွာ။

ကုသိဗန္ဓနကာလေတိ မဏ္ဍလာနိ ယောဇေတွာ သိဗ္ဗနကာလေ။ သတ္တ ဝါရေတိ သတ္တ သိဗ္ဗနဝါရေ။ ကပ္ပဗိန္ဒုအပဒေသေန ကဿစိ ဝိကာရဿ အကရဏံ ကပ္ပသန္တောသော။

သီတပ္ပဋိဃာတနာဒိ အတ္ထာပတ္တိတော သိဇ္ဈတီတိ မုချမေဝ စီဝရပရိဘောဂေ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟိရိကောပီနပ္ပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယာဝဒေဝ ဟိရိကောပီနပ္ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆)။ ဝဋ္ဋတိ၊ န တာဝတာ သန္တောသော ကုပ္ပတိ သမ္ဘာရာနံ ဒက္ခိဏေယျာနံ အလာဘတော။ သာရဏီယဓမ္မေ ဌတွာတိ သီလဝန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာဓာရဏဘောဂိဘာဝေ ဌတွာ။ ဣတီတိအာဒိနာ ပဌမဿေဝ အရိယဝံသဿ ပံသုကူလိကင်္ဂတေစီဝရိကင်္ဂါနံ တေသဉ္စဿ ပစ္စယတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိ ဣမေ ဓမ္မာ အညမညဿ သမုဋ္ဌာပကာ ဥပတ္ထမ္ဘကာ စာ’’တိ ဒီပေတိ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသု။

သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ ဝဏ္ဏဝါဒီတိ ဧတ္ထ စတုက္ကောဋိကံ သမ္ဘဝတိ။ တတ္ထ စတုတ္ထောယေဝ ပက္ခော ဝဏ္ဏိတထောမိတောတိ တထာ ဒေသနာ ကတာ။ ဧကော သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ၊ သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ န ကထေတိ သေယျထာပိ ထေရော နာဠကော။ ဧကော န သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ၊ သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ သေယျထာပိ ဥပနန္ဒော သကျပုတ္တော။ ဧကော နေဝ သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ၊ န သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ သေယျထာပိ ထေရော လာဠုဒါယိ ¶ ။ ဧကော သန္တုဋ္ဌော စေဝ ဟောတိ၊ သန္တောသဿ စ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ သေယျထာပိ ထေရော မဟာကဿပေါ။

အနေသနန္တိ အယုတ္တံ ဧသနံ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပတိရူပ’’န္တိ၊ သာသနေ ဌိတာနံ အပ္ပတိရူပံ အယောဂ္ဂံ။ ကောဟညံ ကရောန္တောတိ စီဝရုပ္ပာဒနနိမိတ္တံ ပရေသံ ကုဟနံ ဝိမှာပနံ ကရောန္တော။ ဥတ္တသတီတိ တဏှာသန္တာသေန ဥပရူပရိ တသတိ။ ပရိတဿတီတိ ပရိတော တဿတိ။ ယထာ သဗ္ဗေ ကာယဝစိပ္ပယောဂါ တဒတ္ထာ ဧဝ ဇာယန္တိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဘာဂေဟိ တသတိ။ ဂဓိတံ ဝုစ္စတိ ဂိဒ္ဓါ၊ သော စေတ္ထ အဘိဇ္ဈာလက္ခဏော အဓိပ္ပေတော။ ဂဓိတံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဂဓိတောတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတလောဘဂိဒ္ဓါ’’တိ။ မုစ္ဆန္တိ တဏှာဝသေန မုယှနံ။ တဿ သမုဿယဿ အဓိဂတံ အနာပန္နော အနုပဂတော။ အနောတ္ထတော အနဇ္ဈောတ္ထတော။ အပရိယောနဒ္ဓါတိ တဏှစ္ဆဒနေန အစ္ဆာဒိတော။ အာဒီနဝံ ပဿမာနောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သမ္ပရာယိကဉ္စ ဒေါသံ ပဿန္တော။ ဂဓိတပရိဘောဂတော နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ ¶ ၊ ဣဒမဋ္ဌိကတာ။ တံ ပဇာနာတီတိ နိဿရဏပညော။ တေနာဟ ‘‘ယာဝဒေဝ…ပေ… ဇာနန္တော’’တိ။

နေဝတ္တာနုက္ကံသေတီတိ အတ္တာနံ နေဝ ဥက္ကံသေတိ န ဥက္ခိပတိ န ဥက္ကဋ္ဌတော ဒဟတိ။ အဟန္တိအာဒိ ဥက္ကံသနာကာရဒဿနံ။ န ဝမ္ဘေတိ န ဟီဠေတိ န နိဟီနတော ဒဟတိ။ တသ္မိံ စီဝရသန္တောသေတိ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ဝီသတိဝိဓေ စီဝရသန္တောသေ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရသန္တောသဂ္ဂဟဏေနေဝ စီဝရဟေတု အနေသနာပဇ္ဇနာဒိပိ ဂဟိတမေဝ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော၊ အသတိ စ အဘာဝတော။ ဝဏ္ဏဝါဒိတာအတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနာနိ ပန ဂဟိတာနိ န ဟောန္တီတိ ‘‘ဝဏ္ဏဝါဒါဒီသု ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ဒက္ခောတိအာဒိ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဝသေနဿ ယထာဝုတ္တသန္တောသာဒီ ဣဇ္ဈန္တိ၊ တံဒဿနံ။ တတ္ထ ဒက္ခောတိ ဣမိနာ တေသံ သမုဋ္ဌာပနပညံ ဒဿေတိ။ အနလသောတိ ဣမိနာ ပဂ္ဂဏှနဝီရိယံ၊ သမ္ပဇာနောတိ ဣမိနာ ပါရိဟာရိယပညံ၊ ပဋိဿတောတိ ဣမိနာ တတ္ထ အသမ္မောသဝုတ္တိံ ဒဿေတိ။

ပိဏ္ဍပါတော ဇာနိတဗ္ဗောတိ ပဘေဒတော ပိဏ္ဍပါတော ဇာနိတဗ္ဗော။ ပိဏ္ဍပါတက္ခေတ္တန္တိ ပိဏ္ဍပါတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ ပိဏ္ဍပါတသန္တောသော ဇာနိတဗ္ဗောတိ ¶ ပိဏ္ဍပါတသန္တောသပ္ပဘေဒေါ ဇာနိတဗ္ဗော။ ဣဓ ဘေသဇ္ဇမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတဂတိကမေဝ။ အာဟရိတဗ္ဗတော ဟိ သပ္ပိအာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ ကတံ။

ပိဏ္ဍပါတက္ခေတ္တံ ပိဏ္ဍပါတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ခေတ္တံ ဝိယ ခေတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ စ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ သင်္ဃတော ဝါ ဟိ ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍပါတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥဒ္ဒိဿဝသေန ဝါ။ တတ္ထ သကလဿ သင်္ဃဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ သင်္ဃဘတ္တံ။ ကတိပယေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥဒ္ဒေသေန ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ။ နိမန္တေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ နိမန္တနံ။ သလာကာယ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ။ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ ဧကဒိဝသံ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ပက္ခိကံ။ ဥပေါသထေ ဥပေါသထေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဥပေါသထိကံ။ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ပါဋိပဒိကံ။ အာဂန္တုကာနံ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ အာဂန္တုကဘတ္တံ။ ဓုရဂေဟေ ဧဝ ဌပေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဓုရဘတ္တံ။ ကုဋိံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ကုဋိဘတ္တံ။ ဂါမဝါသိအာဒီဟိ ဝါရေန ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဝါရဘတ္တံ။ ဝိဟာရံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဝိဟာရဘတ္တံ။ သေသာနိ ပါကဋာနေဝ။

ဝိတက္ကေတိ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ အဟံ အဇ္ဇ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သွေ ကတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ ထေရေန ဝုတ္တေ ‘‘အသုကဂါမေ၊ ဘန္တေ’’တိ ကာမမေတံ ပဋိဝစနဒါနံ၊ ယေန ပန စိတ္တေန စိန္တေတွာ တံ ဝုတ္တံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္တကံ စိန္တေတွာ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝိတက္ကမာဠကေ ဌတွာ ¶ ဝိတက္ကိတကာလတော ပဋ္ဌာယ။ တတော ပရံ ဝိတက္ကေန္တော အရိယဝံသာ စုတော ဟောတီတိ ဣဒံ တိဏ္ဏမ္ပိ အရိယဝံသိကာနံ ဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဧကစာရိကဿေဝ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ အရိယဝံသိကော ဧကဝါရမေဝ ဝိတက္ကေတုံ လဘတိ၊ န တတော ပရံ။ ပရိဗာဟိရောတိ အရိယဝံသိကဘာဝတော ဗဟိဘူတော။ သွာယံ ဝိတက္ကသန္တောသော ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန န ကုပ္ပတိ ဝိသုဇ္ဈတိ စ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ။ ယာပနမတ္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ။ အပ္ပန္တိ အတ္တနော ယာပနပ္ပမာဏတောပိ အပ္ပံ ဂဟေတဗ္ဗံ ဒါယကဿ စိတ္တာရာဓနတ္ထံ။ ပမာဏေနေဝါတိ အတ္တနော ပမာဏေနေဝ အပ္ပံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မက္ခေတီတိ ဝိဒ္ဓံသေတိ အပနေတိ။ ဝိနိပါတေတိ ဝိနာသေတိ အဋ္ဌာနဝိနိယောဂေန။ သာသနန္တိ သတ္ထုသာသနံ အနုသိဋ္ဌိံ န ကရောတိ န ပဋိပဇ္ဇတိ။ သပဒါနစာရိနာ ဝိယ ¶ ဒွါရပဋိပါဋိယာ စရဏံ လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနသန္တောသောတိ အာဟ ‘‘ဒွါရပဋိပါဋိယာ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။

ဟရာပေတွာတိ အဓိကံ အပနေတွာ။ အာဟာရဂေဓတော နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ။ ဇိဃစ္ဆာယ ပဋိဝိနောဒနတ္ထံ ကတာ၊ ကာယဿ ဌိတိအာဒိပယောဇနံ ပန အတ္ထာပတ္တိတော အာဂတမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဇိဃစ္ဆာယ…ပေ… သန္တောသော နာမာ’’တိ။ နိဒဟိတွာ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ တဒဟုပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရတ္ထ ပန သိက္ခာပဒေနေဝ ဝါရိတံ။ သာရဏီယဓမ္မေ ဌိတေနာတိ သီလဝန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာဓာရဏဘောဂိဘာဝေ ဌိတေန။

သေနာသနေနာတိ သယနေန အာသနေန စ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ မဉ္စာဒိကေ ဝိဟာရာဒိကေ စ သေတိ၊ တံ သေနံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ပီဌာဒိကေ အာသတိ၊ တံ အာသနံ။ တဒုဘယံ ဧကတော ကတွာ ‘‘သေနာသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မဉ္စော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မဉ္စော မသာရကာဒိ။ တထာ ပီဌံ။ မဉ္စဘိသိ၊ ပီဌဘိသီတိ ဒုဝိဓော ဘိသိ။ ဝိဟာရော ပါကာရပရိစ္ဆိန္နော သကလော အာဝါသော၊ ‘‘ဒီဃမုခပါသာဒေါ’’တိ ကေစိ။ အဍ္ဎယောဂေါ ဒီဃပါသာဒေါ၊ ‘‘ဧကပဿစ္ဆာဒနကသေနာသန’’န္တိ ကေစိ။ ပါသာဒေါတိ စတုရဿပါသာဒေါ၊ ‘‘အာယတစတုရဿပါသာဒေါ’’တိ ကေစိ။ ဟမ္မိယန္တိ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ ဂုဟာတိ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ လေဏံ ဒွါရဗန္ဓံ။ အဋ္ဋော ဗဟလဘိတ္တိကဂေဟံ၊ ယဿ ဂေါပါနသိယော အဂ္ဂဟေတွာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ဆဒနံ ဟောတိ၊ ‘‘အဋ္ဋလာကာရေန ကရီယတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော အနေကကောဏော ပဋိဿယဝိသေသော၊ ‘‘ဝဋ္ဋာကာရေန ကတသေနာသန’’န္တိ ကေစိ။

ပိဏ္ဍပါတေ ¶ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘သာဒကော ဘိက္ခု ‘အဟံ ကတ္ထ ဝသိဿာမီ’တိ ဝိတက္ကေတီ’’တိအာဒိနာ ယထာရဟံ ပိဏ္ဍပါတေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘တတော ပရံ ဝိတက္ကေန္တော အရိယဝံသာ စုတော ဟောတိ ပရိဗာဟိရော၊ သေနာသနံ ကုဟိံ လဘိဿာမီတိ အစိန္တေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ စ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပစ္စယသန္တောသံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ဂိလာနပစ္စယသန္တောသော န ဂဟိတောတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂိလာနပစ္စယော ပန ပိဏ္ဍပါတေ ဧဝ ပဝိဋ္ဌော’’တိ အာဟ၊ အာဟရိတဗ္ဗတာသာမညေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ တတ္ထာပိ ပိဏ္ဍပါတေ ဝိယ ဝိတက္ကသန္တောသာဒယောပိ ¶ ပန္နရသ သန္တောသာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ? နောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ နနု စေတ္ထ ဒွါဒသေဝ ဓုတင်္ဂါနိ ဝိနိယောဂံ ဂတာနိ၊ ဧကံ ပန နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ န ကတ္ထစိ ဝိနိယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသံ ဘဇတီ’’တိ။ အယဉ္စ အတ္ထော အဋ္ဌကထာရုဠှော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ပထဝိံ ပတ္ထရမာနော ဝိယာတိအာဒိ အရိယဝံသဒေသနာယ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနံ မဟာဝိသယတ္တာ တဿာ ဒေသနာယ။ ယသ္မာ နယသဟဿပဋိမဏ္ဍိတံ ဟောတိ၊ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တိယမာနာ ဒေသနာ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ အယဉ္စ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသကထာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တိယမာနာ ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတံ…ပေ… ဒေသနံ အာရဘီ’’တိ။

ပဋိပက္ခဝိဓမနတော အဘိမုခဘာဝေန ရမဏံ အာရမဏံ အာရာမောတိ အာဟ ‘‘အဘိရတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဗျဓိကရဏာနမ္ပိ ပဒါနံ ဝသေန ဘဝတိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ယထာ ‘‘ဥရသိလောမော ကဏ္ဌေကာဠော’’တိ အာဟ ‘‘ဘာဝနာယ အာရာမော အဿာတိ ဘာဝနာရာမော’’တိ။ အဘိရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝါ အာရာမော၊ ဘာဝနာ အာရာမော အဿာတိ ဘာဝနာရာမောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ သမာသယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝေန္တော ရမတီတိ ဧတေန ဘာဝနာရာမသဒ္ဒါနံ ကတ္တုသာဓနတံ ကမ္မဓာရယသမာသတဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဇဟန္တော ရမတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဟာနာရာမောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ကာမံ ‘‘နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသံ ဘဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ ဘာဝနာနုယောဂဿ အနုစ္ဆဝိကတ္တာ၊ နေသဇ္ဇိကင်္ဂဝသေန ပန နေသဇ္ဇိကဿ ဘိက္ခုနော ဧကစ္စာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိဘာဝေါတိ တမ္ပိ သင်္ဂဏှန္တော ‘‘တေရသန္နံ ဓုတင်္ဂါန’’န္တိ ဝတွာ ဝိနယံ ပတွာ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဣစ္ဆိတတ္တာ သလ္လေခဿ အပရိစ္စဇနဝသေန ပဋိပတ္တိ နာမ ဝိနယေ ဌိတဿေဝါတိ အာဟ ¶ ‘‘တေရသန္နံ…ပေ… ကထိတံ ဟောတီ’’တိ။ ကာမံ သုတ္တာဘိဓမ္မပိဋကေသုပိ တတ္ထ တတ္ထ သီလကထာ အာဟဋာယေဝ၊ ယေဟိ ပန ဂုဏေဟိ သီလဿ ဝေါဒါနံ ဟောတိ၊ တေသု ကထိတေသု ယထာ သီလကထာဗာဟုလ္လံ ဝိနယပိဋကံ ကထိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဘာဝနာကထာဗာဟုလ္လံ သုတ္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကဉ္စ စတုတ္ထေန အရိယဝံသေန ကထိတေန ကထိတမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာဝနာရာမေန အဝသေသံ ပိဋကဒွယံ ကထိတ’’န္တိ။ ‘‘သော နေက္ခမ္မံ ဘာဝေန္တော ¶ ရမတီ’’တိ နေက္ခမ္မပဒံ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဓမ္မာနံ ယထာသကံ ပဋိပက္ခတော နိက္ခမနေန နေက္ခမ္မသညိတာနံ တတ္ထ အာဂတတ္တာ သော ပါဌော နေက္ခမ္မပါဠီတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နေက္ခမပါဠိယာ ကထေတဗ္ဗော’’တိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမာ၊ နေက္ခမ္မန္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။ ဒသုတ္တရသုတ္တန္တပရိယာယေနာတိ ဒသုတ္တရသုတ္တန္တဓမ္မေန (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၀ အာဒယော) ဒသုတ္တရသုတ္တန္တေ အာဂတနယေနာတိ ဝါ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

သောတိ ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တော ဘိက္ခု။ နေက္ခမ္မန္တိ ကာမေဟိ နိက္ခန္တဘာဝတော နေက္ခမ္မသညိတံ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရံ၊ သော ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) အာဂတော။ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ‘‘အဗျာပါဒ’’န္တိအာဒီသုပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဥပါယာနဉှိ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိပဿနာနံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနဉ္စ ဝသေနေတ္ထ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ။ တတ္ထ အဗျာပါဒန္တိ မေတ္တာ။ အာလောကသညန္တိ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကရဏေန ဥပဋ္ဌိတအာလောကသဉ္ဇာနနံ။ အဝိက္ခေပန္တိ သမာဓိံ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနန္တိ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝနိစ္ဆယံ၊ ‘‘သပစ္စယနာမဝဝတ္ထာန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနေန ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဘာဝနာရာမတံ ပဟာနာရာမတဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟ ဥပါယေန အဋ္ဌသမာပတ္တီဟိ အဋ္ဌာရသဟိ စ မဟာဝိပဿနာဟိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဉာဏ’’န္တိအာဒိမာဟ။ နာမရူပပရိဂ္ဂဟဏကင်္ခါဝိတရဏာနဉှိ ဝိဗန္ဓဘူတဿ မောဟဿ ဒူရီကရဏေန ဉာတပရိညာယ ဌိတဿ အနိစ္စသညာဒယော သိဇ္ဈန္တိ။ တထာ ဈာနသမာပတ္တီသု အနဘိရတိနိမိတ္တေန ပါမောဇ္ဇေန တတ္ထ အနဘိရတိယာ ဝိနောဒိတာယ ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမောတိ သမာပတ္တိဝိပဿနံ အရတိဝိနောဒနအဝိဇ္ဇာပဒါလနဥပါယော။ ဥပ္ပဋိပါဋိနိဒ္ဒေသော ပန နီဝရဏသဘာဝါယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေဋ္ဌာနီဝရဏေသု သင်္ဂဟဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ ဒုက္ခံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ သုခံ ပဟီယတိ၊ အတိသယပ္ပဟာနံ ပန သန္ဓာယာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သုခဒုက္ခေ’’တိ။

အနိစ္စဿ ¶ ၊ အနိစ္စန္တိ စ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ¶ ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယေတံ နာမံ။ နိစ္စသညန္တိ သင်္ခတဓမ္မေသု နိစ္စာ သဿတာတိ ပဝတ္တံ မိစ္ဆာသညံ။ သညာသီသေန ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနန္တိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ပဝတ္တံ အနုပဿနံ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ ဝိရာဂါနုပဿနန္တိ ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တံ အနုပဿနံ။ နိရောဓာနုပဿနန္တိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနံ။ ‘‘တေ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ၊ အာယတိံ သမုဒယဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝါ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိရောဓာနုပဿနာယ နိရောဓေတိ နော သမုဒေတီ’’တိ။ မုစ္စိတုကာမတာ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာတိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဟိ အယံ။ အာဒါနန္တိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏံ။ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဃနသညာ။ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခရဏံ။ အဝတ္ထာဝိသေသာပတ္တိ ဝိပရိဏာမော။ ဓုဝသညန္တိ ထိရဘာဝဂ္ဂဟဏံ။

နိမိတ္တန္တိ သမူဟဃနဝသေန၊ သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သင်္ခါရာနံ သဝိဂ္ဂဟတံ။ ပဏိဓိန္တိ ရာဂါဒိပဏိဓိံ။ သာ ပနတ္ထတော တဏှာဝသေန သင်္ခါရေသု နိန္နတာ။ အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနိစ္စဒုက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မတီရဏံ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသန္တိ အသာရေ သာရန္တိ ဂဟဏဝိပလ္လာသံ။ ‘‘ဣဿရကုတ္တာဒိဝသေန လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိ အဘိနိဝေသော သမ္မောဟာဘိနိဝေသော။ ကေစိ ပန ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါနန္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ပဝတ္တသံသယာပတ္တိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသော’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခါရေသု တာဏလေဏဘာဝဂ္ဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော။ ‘‘အာလယရတာ အာလယသမ္မုဒိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇၊ ၈) စ ဝစနတော အာလယော တဏှာ၊ သာယေဝ စက္ခာဒီသု ရူပါဒီသု စ အဘိနိဝေသဝသေန ပဝတ္တိယာ အာလယာဘိနိဝေသောတိ ကေစိ။ ဧဝံ ဌိတာ တေ သင်္ခါရာ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တီတိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ။ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋံ နိဗ္ဗာနံ၊ တတ္ထ အာရမ္မဏသင်္ခါတေန အနုပဿနေန ပဝတ္တိယာ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ ဂေါတြဘု။ သံယောဂါဘိနိဝေသန္တိ သံယုဇ္ဇနဝသေန သင်္ခါရေသု နိဝေသနံ။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတေကဋ္ဌေ ပဟာနေကဋ္ဌေ စ။ ဩဠာရိကေတိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ကိလေသေ ¶ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ၊ အညထာ ဒဿနပ္ပဟာတဗ္ဗာပိ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိပိ ဩဠာရိကာတိ။ အဏုသဟဂတေတိ အဏုဘူတေ။ ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသေတိ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသေ။ န ဟိ ပဌမာဒိမဂ္ဂေဟိပိ ပဟီနာ ကိလေသာ ပုန ပဟီယန္တီတိ။

ဧဝန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၁၊ ၉၅) နေက္ခမ္မပါဠိယာ ယောဇနံ နိဂမေတွာ ဒီဃနိကာယေတိအာဒိနာ ဒသုတ္တရပရိယာယေန (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၀ အာဒယော) ယောဇနံ ဒဿေတိ ¶ ။ ဧကံ ဓမ္မံ ဘာဝေန္တော ရမတိ၊ ဧကံ ဓမ္မံ ပဇဟန္တော ရမတီတိ စ နယိဒံ ဒသုတ္တရသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၀ အာဒယော) အာဂတနိယာမေန ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ပန ‘‘ဧကော ဓမ္မော ဘာဝေတဗ္ဗော၊ ဧကော ဓမ္မော ပဟာတဗ္ဗော’’တိ ဒေသနာ အာဂတာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ အတ္ထတော ဘေဒေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၁၊ ၉၅) နေက္ခမ္မပါဠိယံ အာဂတနီဟာရေနေဝ ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ ဘာဝေန္တော ရမတိ၊ ဧကံ ဓမ္မံ ပဇဟန္တော ရမတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသဝါရေသုပိ။

ဧဝန္တိအာဒိနာ ဒသုတ္တရပရိယာယေန (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၀ အာဒယော) ယောဇနံ နိဂမေတွာ ဣဒါနိ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တန္တပရိယာယေန (မ။ နိ။ ၁။၁၀၅ အာဒယော) ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘မဇ္ဈိမနိကာယေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကာယာနုပဿနာဝသေနေဝ သံခိပိတွာ ယောဇနာ ကတာ၊ ဧကဝီသတိယာ ပန ဌာနာနံ ဝသေနပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဣဒါနိ အဘိဓမ္မနိဒ္ဒေသပရိယာယေန ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒေသပရိယာယေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အနိစ္စတောတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၉၈၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၆၉၈) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဥက္ကဏ္ဌိတန္တိ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု ပန္တသေနာသနေသု စ ဥက္ကဏ္ဌာဒိဉ္စ၊ အနနုယောဂေါတိ အတ္ထော။ အရိယဝံသပူရကော ဓီရော သီလဝါ ဘိက္ခု အရိယဝံသပရိပူရဏဿ ဘေဒံ အနိစ္ဆန္တော သမာဟိတော ဝိပဿကော စ ပစ္စယဃာတေန အရတိယာ ရတိယာ စ သဟိတာ အဘိဘဝိတာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အရတိရတိသဟော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓီရော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အရိယဝံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဓမ္မပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉။ နဝမေ ¶ ဈာနာဒိဘေဒေါ ဓမ္မော ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဓမ္မပဒံ၊ အနဘိဇ္ဈာဝ ဓမ္မပဒံ အနဘိဇ္ဈာဓမ္မပဒံ၊ အနဘိဇ္ဈာပဓာနော ဝါ ဓမ္မကောဋ္ဌာသော အနဘိဇ္ဈာဓမ္မပဒံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အတ္ထတော ပန အနဘိဇ္ဈာဓမ္မပဒံ နာမ အလောဘော ဝါ အလောဘသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝါ။ အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ နာမ မေတ္တာ ဝါ မေတ္တာသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ သမ္မာသတိဓမ္မပဒံ နာမ သူပဋ္ဌိတဿတိ ဝါ သတိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ သမ္မာသမာဓိဓမ္မပဒံ နာမ အဋ္ဌသမာပတ္တိ ဝါ အဋ္ဌသမာပတ္တိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝါ။ ဒသအသုဘဝသေန ဝါ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ အနဘိဇ္ဇာ ဓမ္မပဒံ။ စတုဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန ¶ အဓိဂတာနိ အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ။ ဒသာနုဿတိ အာဟာရေပဋိကူလသညာဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသတိဓမ္မပဒံ။ ဒသကသိဏအာနာပါနဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသမာဓိဓမ္မပဒံ။ အနဘိဇ္ဈာလူတိ အနဘိဇ္ဈာယနသီလော။ အဘိပုဗ္ဗော ဈေသဒ္ဒေါ အဘိဇ္ဈာယနဋ္ဌော။ တေနေဝါဟ ‘‘နိတ္တဏှော ဟုတွာ’’တိ။ ပကတိဘာဝံ အဝိဇဟန္တေနာတိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝံ သဘာဝသင်္ခါတအနဝဇ္ဇသင်္ခါတံ ပကတိဘာဝံ အဝိဇဟန္တေန။ သာဝဇ္ဇဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ ဟိ စိတ္တဿ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ ဇဟိတော ဟောတီတိ။

ဓမ္မပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပရိဗ္ဗာဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဒသမေ အဘိညာတာတိ ဧဒိသော စ ဧဒိသော စာတိ အဘိလက္ခဏဝသေန ဉာတာ။ တေနာဟ ‘‘ဉာတာ ပါကဋာ’’တိ။ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဧတ္ထ ပဋိသလ္လာနန္တိ တေဟိ တေဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဥပါသကာဒိသတ္တေဟိ စေဝ ရူပါရမ္မဏာဒိသင်္ခါရေဟိ စ ပဋိနိဝတ္တိတွာ အပသက္ကိတွာ သလ္လီနံ နိလီယနံ၊ ဧကီဘာဝေါ ပဝိဝေကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော တတော ဝုဋ္ဌိတော၊ သော ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ပဋိသလ္လာနာ ဥတ္တမတော ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာသိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတော’’တိ။ ဝတ္ထုကာမေသူတိ ရူပါဒီသု ကိလေသကာမဿ ဝတ္ထုဘူတေသု ကာမေသု။ ဗဟလရာဂန္တိ ထိရမူလဒုမ္မောစနီယတာဟိ အဇ္ဈောသာနေန ဗဟလဘူတံ ကိလေသကာမံ ¶ ။ သကာရဏာတိ ယေဟိ ကာရဏေဟိ ပရေသံ ဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေန္တိ၊ တေဟိ ကာရဏေဟိ သကာရဏာ။ န ဟိ လက္ခဏယုတ္တေန ဟေတုနာ ဝိနာ ပရဝါဒေသု ဒေါသံ ဒဿေတုံ သက္ကာ။

ဧဝမာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘နတ္ထိ ဟေတု နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ဧဝမာဒိဝါဒိနော ဧဝံ ဟေတုပ္ပဋိက္ခေပဝါဒိနောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟတိ၊ အကိရိယဒိဋ္ဌိ ကမ္မံ ပဋိဗာဟတိ၊ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ ဥဘယံ ပဋိဗာဟတိ။ တတ္ထ ကမ္မံ ပဋိဗာဟန္တေန ဝိပါကော ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ၊ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟန္တေနပိ ကမ္မံ ပဋိဗာဟိတံ။ ဣတိ သဗ္ဗေပေတေ အတ္ထတော ဥဘယပဋိဗာဟကာ အဟေတုဝါဒါ စေဝ အကိရိယဝါဒါ စ နတ္ထိကဝါဒါ စ ဟောန္တိ။

ဩက္ကန္တနိယမာတိ ဩဂါဠှမိစ္ဆတ္တနိယမာ။ သဇ္ဈာယတီတိ တံ ဒိဋ္ဌိဒီပကံ ဂန္ထံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဌတိ။ ဝီမံသတီတိ တဿ အတ္ထံ ဝိစာရေတိ။ တဿာတိအာဒိ ဝီမံသနာကာရဒဿနံ။ တသ္မိံ ¶ အာရမ္မဏေတိ ယထာပရိကပ္ပိတဟေတုပစ္စယာဘာဝါဒိကေ နတ္ထိ ဟေတူတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ လဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏေ။ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ ‘‘နတ္ထိ ဟေတူ’’တိအာဒိဝသေန အနုဿဝူပလဒ္ဓေ အတ္ထေ တဒါကာရပရိဝိတက္ကနေဟိ သဝိဂ္ဂဟေ ဝိယ သရူပတော စိတ္တဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ စိရကာလပရိစယေန ဧဝမေတန္တိ နိဇ္ဈာနက္ခမဘာဝူပဂမနေန နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ တထာဂဟိတေ ပုနပ္ပုနံ တထေဝ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကေန သမာနီယမာနာ မိစ္ဆာဝါယာမောပတ္ထမ္ဘိတာ အတံသဘာဝံ တံသဘာဝန္တိ ဂဏှန္တီ မိစ္ဆာသတီတိ လဒ္ဓနာမာ တံလဒ္ဓိသဟဂတာ တဏှာ သန္တိဋ္ဌတိ။ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တဝိတက္ကာဒိပစ္စယလာဘေန တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဝဋ္ဌိတတာယ အနေကဂ္ဂတံ ပဟာယ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ မိစ္ဆာသမာဓိနာ။ သောပိ ဟိ ပစ္စယဝိသေသေန လဒ္ဓဘာဝနာဗလော ကဒါစိ သမာဓာနပဋိရူပကိစ္စကရော ဟောတိယေဝ ပဟရဏဝိဇ္ဈနာဒီသု ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဇဝနာနိ ဇဝန္တီတိ အနေကက္ခတ္တုံ တေနာကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂိယေသု ဇဝနဝါရေသု ပဝတ္တေသု သဗ္ဗပစ္ဆိမေ ဇဝနဝါရေ သတ္တ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ပဌမဇဝနေ သတေကိစ္ဆော ဟောတိ၊ တထာ ဒုတိယာဒီသူတိ ဓမ္မသဘာဝဒဿနမေတံ၊ န ပန တသ္မိံ ခဏေ တေသံ သတေကိစ္ဆဘာဝါပါဒနံ ကေနစိ ¶ သက္ကာ ကာတုံ။ တတ္ထာတိ တေသု တီသု မိစ္ဆာဒဿနေသု။ ကောစိ ဧကံ ဒဿနံ ဩက္ကမတီတိ ယဿ ဧကသ္မိံယေဝ အဘိနိဝေသော အာသေဝနာ ပဝတ္တာ၊ သော ဧကံယေဝ ဒဿနံ ဩက္ကမတိ။ ယဿ ဒွီသု တီသုပိ ဝါ အဘိနိဝေသော အာသေဝနာ ပဝတ္တာ၊ သော ဒွေ တီဏိ ဩက္ကမတိ။ ဧတေန ယာ ပုဗ္ဗေ ဥဘယပဋိဗာဟိကတာမုခေန ပဝတ္တာ အတ္ထသိဒ္ဓါ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိကာ၊ သာ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ၊ မိစ္ဆာနိယာမောက္ကန္တိယာ ပန ယထာသကံ ပစ္စယသမုဒါဂမဒိဋ္ဌိတော ဘိန္နာရမ္မဏာနံ ဝိယ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ဧကဇ္ဈံ အနုပ္ပတ္တိယာ အဘိကိဏ္ဏာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ဧကသ္မိံ ဩက္ကန္တေပိ ဒွီသု တီသု ဩက္ကန္တေသုပိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောဝ ဟောတီတိ ဣမိနာ တိဿန္နမ္ပိ ဒိဋ္ဌီနံ သမာနဖလတံ သမာနဗလဉ္စ ဒဿေတိ။ တသ္မာ တိဿောပိ စေတနာ ဧကဿ ဥပ္ပန္နာ အညမညံ အနုဗလပ္ပဒါယိကာ ဟောန္တိ။

ကိံ ပနေသ ဧတသ္မိညေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော၊ ဥဒါဟု အညသ္မိမ္ပီတိ? ဧတသ္မိညေဝ နိယတော။ အကုသလဉှိ နာမေတံ အဗလံ၊ န ကုသလံ ဝိယ မဟာဗလံ။ အညထာ သမ္မတ္တနိယာမော ဝိယ အစ္စန္တိကော သိယာ၊ အာသေဝနဝသေန ပန ဘဝန္တရေပိ တံ တံ ဒိဋ္ဌိံ ရောစေတိယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝဋ္ဋခါဏုကော နာမေသ သတ္တော’’တိ။ တသ္မာ ‘‘သကိံ နိမုဂ္ဂေါ နိမုဂ္ဂေါ ဧဝ ဗာလော’’တိ ဝိယ ဝဋ္ဋခါဏုဇောတနာ၊ ယာဒိသေဟိ ပန ပစ္စယေဟိ အယံ တံ ဒဿနံ ဩက္ကန္တော ပုန ကဒါစိ မိစ္ဆတ္တနိယာမော တပ္ပဋိက္ခေပပစ္စယေ ပဋိစ္စ တတော သီသုက္ခေပနမဿ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ။ ဧဒိသာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ အတေကိစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တသဒိသာ။

အတ္တနော ¶ နိန္ဒာဘယေနာတိ ‘‘သမ္မာ ဒိဋ္ဌိဉ္စ နာမ တေ ဂရဟန္တီ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ ဝတ္တဗ္ဗနိန္ဒာဘယေန။ ဃဋ္ဋနဘယေနာတိ တထာ ပရေသံ အပသာဒနဘယေန။ သဟဓမ္မေန ပရေန အတ္တနော ဥပရိ ကာတဗ္ဗနိဂ္ဂဟော ဥပါရမ္ဘော၊ တတော ပရိတ္တာသော ဥပါရမ္ဘဘယံ။ တံ ပန အတ္ထတော ဥပဝါဒဘယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပဝါဒဘယေနာ’’တိ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန အဘိဇ္ဈာ ဝိနယတိ ဧတေနာတိ အဘိဇ္ဈာဝိနယော၊ အရဟတ္တဖလံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဇ္ဈာဝိနယော ဝုစ္စတိ အရဟတ္တ’’န္တိ။

ပရိဗ္ဗာဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥရုဝေလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စက္ကဝဂ္ဂေါ

၁။ စက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁။ စတုတ္ထဿ ¶ ပဌမေ စတ္တာရိ စက္ကာနီတိ ဧတ္ထ စက္ကံ နာမ ဒါရုစက္ကံ၊ ရတနစက္ကံ၊ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဣရိယာပထစက္ကံ၊ သမ္ပတ္တိစက္ကန္တိ ပဉ္စဝိဓံ။ တတ္ထ ‘‘ယံ ပနိဒံ၊ သမ္မ၊ ရထကာရစက္ကံ ဆဟိ မာသေဟိ နိဋ္ဌိတံ ဆာရတ္တူနေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၅) ဣဒံ ဒါရုစက္ကံ။ ‘‘ပိတရာ ပဝတ္တိတံ စက္ကံ အနုဝတ္တေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၅) ဣဒံ ရတနစက္ကံ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၆၂၊ ဗု။ ဝံ။ ၂၇။၁၇၊ ဇာ။ ၁။၁။၁၀၄၊ ၁။၅။၁၀၀၊ ၁၀၃) ဣဒံ ဓမ္မစက္ကံ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၉၊ ၁၀၉) ဣဒံ ဣရိယာပထစက္ကံ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ပဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဣဒံ သမ္ပတ္တိစက္ကံ။ ဣဓာပိ ဧတဒေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရိ သမ္ပတ္တိစက္ကာနိ ဝတ္တန္တီ’’တိ။ အနုစ္ဆဝိကေ ဒေသေတိ ပုညကိရိယာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနုရူပဒေသေ။ သေဝနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနံ။ ဘဇနံ ဘတ္တိဝသေန ပယိရုပါသနံ။ အတ္တနော သမ္မာ ဌပနန္တိ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနဿ ယောနိသော ဌပနံ။ သဒ္ဓါဒီသု နိဝေသနန္တိ အာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ဣဒမေဝ စေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဣဒမေဝ ပုဗ္ဗေကတပုညတာသင်္ခါတံ သမ္ပတ္တိစက္ကံ ဧဝ ဧတေသု သမ္ပတ္တိစက္ကေသု ပမာဏဘူတံ ဣတရေသံ ကာရဏဘာဝတော ¶ ။ တေနာဟ ‘‘ယေန ဟီ’’တိအာဒိ။ သော ဧဝ စ ကတပုညော ပုဂ္ဂလော အတ္တာနံ သမ္မာ ဌပေတိ အကတပုညဿ တဒဘာဝတော။

စက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သင်္ဂဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂။ ဒုတိယေ တဿ ဒါနမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ပဗ္ဗဇိတဿ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရံ ပတ္တစီဝရာဒိ၊ ဂိဟိနော ဂိဟိပရိက္ခာရံ ဝတ္ထာဝုဓယာနသယနာဒိ ဒါတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ ဥပကာရံ။ မက္ခေတွာ နာသေတိ မက္ခိဘာဝေ ဌတွာ။ တေလေန ဝိယ မက္ခေတီတိ သတဓောတတေလေန မက္ခေတိ ဝိယ။ အတ္ထဝဍ္ဎနကထာတိ ဟိတာဝဟကထာ။ ကထာဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ၊ ပရေသံ ဟိတာဝဟော ကာယပ္ပယောဂေါပိ ¶ အတ္ထစရိယာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝစိပ္ပယောဂဝသေနေဝ အတ္ထစရိယာ ဝုတ္တာ။ သမာနတ္တတာတိ သဒိသဘာဝေါ၊ သမာနဋ္ဌာနေ ဌပနံ၊ တံ ပနဿ သမာနဋ္ဌပနံ အတ္တသဒိသတာကရဏမုခေန ဧကသမ္ဘောဂတာ။ အတ္တနော သုခုပ္ပတ္တိယံ တဿ စ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယံ တေန ဒုက္ခေန အတ္တနာ ဧကသမ္ဘောဂတာတိ အာဟ ‘‘သမာနသုခဒုက္ခဘာဝေါ’’တိ။ သာ စ သမာနသုခဒုက္ခတာ ဧကတော နိသဇ္ဇာဒိနာ ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကာသနေ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဇာတိယာ ဟီနော ဘောဂေန အဓိကော ဒုဿင်္ဂဟော ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ တေန သဒ္ဓိံ ဧကပရိဘောဂေါ ကာတုံ ဇာတိယာ ဟီနတ္တာ။ တဿ တထာ အကရိယမာနေ စ သော ကုဇ္ဈတိ ဘောဂေန အဓိကတ္တာ၊ တသ္မာ သော ဒုဿင်္ဂဟော။ ဘောဂေန ဟီနော ဇာတိယာ အဓိကောပိ ဒုဿင်္ဂဟော ဟောတိ။ သော ဟိ ‘‘အဟံ ဇာတိမာ’’တိ ဘောဂသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိ ဧကပရိဘောဂံ ဣစ္ဆတိ၊ တသ္မိံ အကရိယမာနေ ကုဇ္ဈတိ။ ဥဘောဟိပိ ဟီနော သုသင်္ဂဟော ဟောတိ။ န ဟိ သော ဣတရေန သဒ္ဓိံ ဧကပရိဘောဂံ ဣစ္ဆတိ ဇာတိယာ ဟီနဘာဝတော၊ န အကရိယမာနော ကုဇ္ဈတိ ဘောဂေန ဟီနဘာဝတော။ ဥဘောဟိ သဒိသောပိ သုသင်္ဂဟောယေဝ။ သဒိသဘာဝေနေဝ ဣတရေန သဟ ဧကပရိဘောဂဿ ပစ္စာသီသာယ၊ အကရဏေ စ တဿ ကုဇ္ဈနဿ အဘာဝတော။ ဘိက္ခု ဒုဿီလော ဒုဿင်္ဂဟော ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ တေန သဒ္ဓိံ ဧကပရိဘောဂံ ကာတုံ၊ အကရိယမာနေ စ ကုဇ္ဈတိ။ သီလဝါ ပန သုသင်္ဂဟော ဟောတိ။ သီလဝါ ဟိ အဒီယမာနေပိ ကိသ္မိဉ္စိ အာမိသေ အကရိယမာနေပိ သင်္ဂဟေ န ကုဇ္ဈတိ၊ အညံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂံ အကရောန္တမ္ပိ န ပါပကေန စိတ္တေန ပဿတိ ပေသလဘာဝတော။ တတော ဧဝ ပရိဘောဂေါပိ အနေန သဒ္ဓိံ သုကရော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂိဟိ စေ၊ ဥဘောဟိ သဒိသော။ ပဗ္ဗဇိတော စေ၊ သီလဝါ ပုဂ္ဂလော ¶ ။ ဧဝံ သမာနတ္တတာယ သင်္ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘သော သစေ ဂဟဋ္ဌဿ ဇာတိယာ ပဗ္ဗဇိတဿ သီလေန သဒိသော ဟောတိ၊ တဿာယံ သမာနတ္တတာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သင်္ဂဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သီဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၃။ တတိယေ ¶ သီဟောတိ ပရိဿယသဟနတော ပဋိပက္ခဟနနတော စ ‘‘သီဟော’’တိ လဒ္ဓနာမော မိဂါဓိပတိ။ စတ္တာရောတိ သမာနေပိ သီဟဇာတိဘာဝေ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒိသိဒ္ဓေန ဝိသေသေန စတ္တာရော သီဟာ။ တေ ဣဒါနိ နာမတော ဝဏ္ဏတော အာဟာရတော ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတသီဟံ နာနပ္ပကာရတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တိဏသီဟော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တိဏဘက္ခော သီဟော တိဏသီဟော ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေန ယထာ ‘‘သာကပတ္ထိဝေါ’’တိ (ပါဏိနိ ၂။၁။၆၀)။ ကာဠဝဏ္ဏတာယ ကာဠသီဟော။ တထာ ပဏ္ဍုသီဟော။ တေနာဟ ‘‘ကာဠဂါဝိသဒိသော၊ ပဏ္ဍုပလာသဝဏ္ဏဂါဝိသဒိသော’’တိ စ။ ရတ္တကမ္ဗလဿ ဝိယ ကေသရော ကေသရကလောမော ဧတဿ အတ္ထီတိ ကေသရီ။ လာခါပရိကမ္မကတေဟိ ဝိယ ပါဒပရိယန္တေဟီတိ စ ယောဇနာ။

ကမ္မာနုဘာဝသိဒ္ဓအဓိပစ္စမဟေသက္ခတာဟိ သဗ္ဗမိဂဂဏဿ ရာဇာ။ သုဝဏ္ဏဂုဟတော ဝါတိအာဒိ ‘‘သီဟဿ ဝိဟာရော ကိရိယာ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

သမံ ပတိဋ္ဌာပေတွာတိ သဗ္ဗဘာဂေဟိ သမမေဝ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ။ အာကဍ္ဎိတွာတိ ပုရတော အာကဍ္ဎိတွာ။ အဘိဟရိတွာတိ အဘိမုခံ ဟရိတွာ။ သင်္ဃာတန္တိ ဝိနာသံ။ ဝီသတိယဋ္ဌိကံ ဌာနံ ဥသဘံ။

သမသီဟောတိ သမဇာတိကော သမပ္ပဘာဝေါ စ သီဟော။ သမာနောသ္မီတိ ဒေသနာမတ္တံ၊ သမပ္ပဘာဝတာယ ဧဝ န ဘာယတိ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဗလဝတာယာတိ ‘‘ကေ အညေ အမှေဟိ ဥတ္တရိတရာ၊ အထ ခေါ မယမေဝ မဟာဗလာ’’တိ ဧဝံ ဗလာတိမာနနိမိတ္တာယ အဟံကာရဟေတုဘူတာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဗလဝဘာဝေန။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ပဟီနတ္တာတိ နိရဟံကာရတ္တာ အတ္တသိနေဟဿ သုဋ္ဌု သမုဂ္ဃာတတ္တာ န ဘာယတိ။

တထာ ¶ တထာတိ သီဟသဒိသတာဒိနာ တေန တေန ပကာရေန အတ္တာနံ ကထေသီတိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သီဟောတိ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ကတမဟာဘိနီဟာရဿ လောကနာထဿ ဗောဓိယာ နိယတဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဧကန္တဘာဝီ ဗုဒ္ဓဘာဝေါတိ ကတွာ ‘‘တီသု ပါသာဒေသု နိဝါသကာလော ¶ ၊ မဂဓရညော ပဋိညာဒါနကာလော၊ ပါယာသဿ ပရိဘုတ္တကာလော’’တိအာဒိနာ အဘိသမ္ဗောဓိတော ပုရိမာဝတ္ထာပိ သီဟသဒိသာ ကတွာ ဒဿိတာ။ ဘာဝိနိ ဘူတူပစာရောပိ ဟိ လောကဝေါဟာရော။ ဝိဇ္ဇာဘာဝသာမညတော ဒွိဝိဇ္ဇံ ဣတရဝိဇ္ဇမ္ပိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသမ္မသနတော တံ ပုရေတရသိဒ္ဓံ ဝိယ ကတွာ အာဟ ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ သောဓေတွာ’’တိ။ အနုလောမပဋိလောမတော ပဝတ္တဉာဏဿ ဝသေန ‘‘ယမကဉာဏမန္ထနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဝိဟရန္တဿာတိ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ ဝိဟရန္တဿ။ ဧကာဒသမေ ဒိဝသေတိ သတ္တသတ္တာဟတော ပရံ ဧကာဒသမေ ဒိဝသေ။ အစလပလ္လင်္ကေတိ ဣသိပတနေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတ္ထံ နိသိန္နပလ္လင်္ကေ။ တမ္ပိ ဟိ ကေနစိ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတ္ထံ နိသဇ္ဇာတိ ကတွာ ဝဇိရာသနံ ဝိယ အစလပလ္လင်္ကံ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ ပန ပဒေတိ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေ စ ဣမသ္မိံ သဒ္ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ။ ဓမ္မဃောသော…ပေ… ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ပဋိစ္ဆာဒေသိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဌိတာ သုဏန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနေန။ သောဠသဟာကာရေဟီတိ ဒုက္ခပရိညာ၊ သမုဒယပ္ပဟာနံ၊ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာ၊ မဂ္ဂဘာဝနာတိ ဧကေကသ္မိံ မဂ္ဂေ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကတွာ သောဠသဟိ အာကာရေဟိ။

ပဌမေန နယေန အဘိသမ္ဗောဓိတော ပုရိမတရာဝတ္ထာပိ အဝဿံဘာဝိတာယ ဂဟေတွာ သီဟသဒိသတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါဝတ္ထာသု ဧဝ သီဟသဒိသတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟီတိ ‘‘တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော၊ တထဒဿိတာယ တထာဂတော၊ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော၊ တထာကာရိတာယ တထာဂတော၊ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၇၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ နိဒါနကထာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၇) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ တထာဂတသာဓကေဟိ ကာရဏေဟိ။ ယဒိပိ ဘဂဝါ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နမတ္တေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ န ဇာတော၊ တထာပိ တာယ နိသဇ္ဇာယ နိသိန္နောဝ ပနုဇ္ဇ သဗ္ဗံ ပရိဿယံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဇာတော။ တထာ ဟိ တံ ¶ ‘‘အပရာဇိတပလ္လင်္က’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယာဝ ဗောဓိပလ္လင်္ကာ ဝါ’’တိ ဝတွာ တေန အပရိတုဿန္တော ‘‘ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏာ ဝါ’’တိ အာဟ။

ဣတိ ¶ သက္ကာယောတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော။ တေန သက္ကာယော သရူပတော ပရိမာဏတော ပရိစ္ဆေဒတော စ ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘အယံ သက္ကာယော’’တိအာဒိ။ ‘‘အယံ သက္ကာယော’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ သရူပတော ဒဿိတာ။ ‘‘ဧတ္တကော သက္ကာယော’’တိ ဣမိနာ တေ ပရိမာဏတော ဒဿိတာ။ တဿ စ ပရိမာဏဿ ဧကန္တိကဘာဝံ ဒဿေန္တေန ‘‘န ဣတော ဘိယျော သက္ကာယော အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဘာဝတောတိ သလက္ခဏတော။ သရသတောတိ သကိစ္စတော။ ပရိယန္တတောတိ ပရိမာဏပရိယန္တတော။ ပရိစ္ဆေဒတောတိ ယတ္တကေ ဌာနေ တဿ ပဝတ္တိတဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနတော။ ပရိဝဋုမတောတိ ပရိယောသာနပ္ပဝတ္တိတော။ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ ယထာဝုတ္တေန ဝိဘာဂေန။ အယံ သက္ကာယဿ သမုဒယော နာမာတိ အယံ အာဟာရာဒိသက္ကာယဿ သမုဒယော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ။ အတ္ထင်္ဂမောတိ နိရောဓော။ ‘‘အာဟာရသမုဒယာ အာဟာရနိရောဓာ’’တိ စ အသာဓာရဏမေဝ တံ ဂဟေတွာ သေသေသု အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။

ပဏ္ဏာသလက္ခဏပဋိမဏ္ဍိတန္တိ ပဏ္ဏာသဥဒယဝယလက္ခဏဝိဘူသိတံ သမုဒယတ္ထင်္ဂမဂ္ဂဟဏတော။ ခီဏာသဝတ္တာတိ အနဝသေသံ သာဝသေသဉ္စ အာသဝါနံ ပရိက္ခီဏတ္တာ။ အနာဂါမီနမ္ပိ ဟိ ဘယံ စိတ္တုတြာသဉ္စ န ဟောတီတိ။ ဉာဏသံဝေဂေါ ဘယတုပဋ္ဌာနပညာ။ ဣတရာသံ ပန ဒေဝတာနန္တိ အခီဏာသဝဒေဝေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘောတိ ဓမ္မာလပနမတ္တန္တိ သဘာဝကထနမတ္တံ။

စက္ကန္တိ သတ္ထု အာဏာစက္ကံ။ တံ ပန ဓမ္မတော အာဂတန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ တတ္ထ အရိယသာဝကာနံ ပဋိဝေဓဓမ္မတော အာဂတန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဣတရေသံ ဒေသနာဓမ္မတော အာဂတန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဒုဝိဓေပိ ဉာဏံ ပဓာနန္တိ ဉာဏသီသေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိဝေဓဉာဏမ္ပိ ဒေသနာဉာဏမ္ပီ’’တိ။ ဣဒါနိ တံ ဉာဏံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိဝေဓဉာဏံ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ တဿ ဉာဏဿ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဘဂဝါ တာနိ သဋ္ဌိ နယသဟဿာနိ ဝေနေယျာနံ ဒဿေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ၊ တသ္မာ တာနိ သဋ္ဌိ နယသဟဿာနိ တေန ဉာဏေန သဒ္ဓိံယေဝ သိဒ္ဓါနီတိ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘သဋ္ဌိယာ စ နယသဟဿေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈီ’’တိ အာဟ။ တိပရိဝဋ္ဋန္တိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ စ ‘‘ပရိညေယျ’’န္တိ စ ‘‘ပရိညာတ’’န္တိ စ ဧဝံ တိပရိဝဋ္ဋံ၊ တံယေဝ ဒွါဒသာကာရံ။ တန္တိ ဒေသနာဉာဏံ။ ဧသ ဘဂဝါ။ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလောတိ ပဋိနိဓိဘူတပုဂ္ဂလရဟိတော။ ဧကသဒိသဿာတိ နိဗ္ဗိကာရဿ။

သီဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အဂ္ဂပသာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄။ စတုတ္ထေ ¶ ¶ အဂ္ဂေသု ပသာဒါတိ သေဋ္ဌေသု ပသာဒါ။ အဂ္ဂါ ဝါ ပသာဒါတိ သေဋ္ဌဘူတာ ပသာဒါ။ သေဋ္ဌဝစနော ဟေတ္ထ အဂ္ဂသဒ္ဒေါ။ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ အဂ္ဂသဒ္ဒေန ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယံ ဝုစ္စတိ။ တေသု ဘဂဝါ တာဝ အသဒိသဋ္ဌေန၊ ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန၊ အသမသမဋ္ဌေန စ အဂ္ဂေါ။ သော ဟိ မဟာဘိနီဟာရံ ဒသန္နံ ပါရမီနံ ပဝိစယဉ္စ အာဒိံ ကတွာ ဗောဓိသမ္ဘာရဂုဏေဟိ စေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ စ ပယောဇနေဟိ စ သေသဇနေဟိ အသဒိသောတိ အသဒိသဋ္ဌေနပိ အဂ္ဂေါ။ ယေ စဿ တေ ဂုဏာ မဟာကရုဏာဒယော၊ တေဟိ သေသသတ္တာနံ ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေနပိ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမတာယ အဂ္ဂေါ။ ယေ ပန ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမာ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ အယမေဝ ရူပကာယဂုဏေဟိ စေဝ ဓမ္မကာယဂုဏေဟိ စ သမောတိ အသမသမဋ္ဌေနပိ အဂ္ဂေါ။ တထာ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝတော အစ္ဆရိယမနုဿဘာဝတော ဗဟုဇနဟိတသုခါဝဟတော အဒုတိယအသဟာယာဒိဘာဝတော စ ဘဂဝါ လောကေ အဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတုဘာဝေါ ဒုလ္လဘော လောကသ္မိံ။ ကတမဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ? တထာဂတဿ အရဟတော သမ္မာသမ္မုဒ္ဓဿ။ ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အစ္ဆရိယမနုဿော။ ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇန…ပေ… သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဒုတိယော အသဟာယော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အသမော အသမသမော ဒွိပဒါနံ အဂ္ဂေါ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၁-၁၇၃)။

ဓမ္မသင်္ဃာ အညဓမ္မသင်္ဃေဟိ အသဒိသဋ္ဌေန ဝိသိဋ္ဌဂုဏတာယ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝါဒိနာ စ အဂ္ဂါ။ တထာ ဟိ တေသံ သွာက္ခာတတာဒိသုပ္ပဋိပန္နတာဒိဂုဏဝိသေသေဟိ အညေ ဓမ္မသင်္ဃသဒိသာ အပ္ပတရံ နိဟီနာ ဝါ နတ္ထိ၊ ကုတော သေဋ္ဌာ။ သယမေဝ တေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏတာယ သေဋ္ဌာ။ တထာ ဒုလ္လဘုပ္ပာဒအစ္ဆရိယဘာဝဗဟုဇနဟိတသုခါဝဟအဒုတိယာသဟာယာဒိသဘာဝါ စ တေ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဘဂဝါ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝေါ၊ တဒဂ္ဂေန ¶ ဓမ္မသင်္ဃာပီတိ။ အစ္ဆရိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ အဂ္ဂေသု သေဋ္ဌေသု ဥတ္တမေသု ပဝရေသု ဂုဏဝိသိဋ္ဌေသု ပသာဒါတိ အဂ္ဂပ္ပသဒါ။

ဒုတိယသ္မိံ ပနတ္ထေ ယထာဝုတ္တေသု အဂ္ဂေသု ဗုဒ္ဓါဒီသု ဥပ္ပတ္တိယာ အဂ္ဂဘူတာ ပသာဒါ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။ ယေ ပန အရိယမဂ္ဂေန အာဂတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒါ၊ တေ ဧကန္တေနေဝ အဂ္ဂဘူတာ ပသာဒါတိ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ¶ ဟောတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၇-၁၀၃၈)။ အဂ္ဂဝိပါကတ္တာပိ စေတေ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။

အပဒါ ဝါတိအာဒီသု ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ န ဝိကပ္ပတ္ထော။ ယထာ ‘‘အနုပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇) ဧတ္ထ အနုပ္ပန္နော စ ဥပ္ပန္နော စာတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘ဘူတာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဌိတိယာ သမ္ဘဝေသီနံ ဝါ အနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ ဧတ္ထ ဘူတာနဉ္စ သမ္ဘဝေသီနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘အဂ္ဂိတော ဝါ ဥဒကတော ဝါ မိထုဘေဒတော ဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂) ဧတ္ထ အဂ္ဂိတော စ ဥဒကတော စ မိထုဘေဒတော စာတိ အတ္ထော၊ ဧဝံ ‘‘အပဒါ ဝါ…ပေ… အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) ဧတ္ထာပိ အပဒါ စ ဒွိပဒါ စာတိ သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ န ဝိကပ္ပတ္ထော’’တိ။

ရူပိနောတိ ရူပဝန္တော။ န ရူပိနောတိ အရူပိနော။ သညိနောတိ သညဝန္တော။ န သညိနောတိ အသညိနော။ ‘‘အပဒါ ဝါ’’တိအာဒိသဗ္ဗပဒေဟိ ကာမဘဝေါ၊ ရူပဘဝေါ၊ အရူပဘဝေါ၊ ဧကဝေါကာရဘဝေါ၊ စတုဝေါကာရဘဝေါ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ၊ သညိဘဝေါ၊ အသညိဘဝေါ၊ နေဝသညိနာသညိဘဝေါတိ နဝဝိဓေပိ ဘဝေ သတ္တေပိ အနဝသေသတော ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ရူပိဂ္ဂဟဏေန ကာမဘဝေါ၊ ရူပဘဝေါ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ၊ ဧကဝေါကာရဘဝေါ စ ဒဿိတော၊ အရူပိဂ္ဂဟဏေန အရူပဘဝေါ၊ စတုဝေါကာရဘဝေါ စ ဒဿိတော၊ သညိဘဝါဒယော ပန သရူပေနေဝ ဒဿိတာ။ အပဒါဒိဂ္ဂဟဏေန ကာမဘဝပဉ္စဝေါကာရဘဝသညိဘဝါနံ ဧကဒေသောဝ ဒဿိတော။

ကသ္မာ ¶ ပနေတ္ထ ယထာ အဒုတိယသုတ္တေ ‘‘ဒွိပဒါနံ အဂ္ဂေါ’’တိ ဒွိပဒါ ဧဝ ဂဟိတာ၊ ဧဝံ ဒွိပဒဂ္ဂဟဏမေဝ အကတွာ အပဒါဒိဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဒုတိယသုတ္တေ တာဝ သေဋ္ဌတရဝသေန ဒွိပဒဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ။ ဣမသ္မိဉှိ လောကေ သေဋ္ဌော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အပဒစတုပ္ပဒဗဟုပဒေသု န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒွိပဒေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတရေသု ဒွိပဒေသု? မနုဿေသု စေဝ ဒေဝေသု စ။ မနုဿေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သကလလောကံ ဝသေ ဝတ္တေတုံ သမတ္ထော ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒေဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဝသေ ဝတ္တနကော မဟာဗြဟ္မာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တဿ ကပ္ပိယကာရကော ဝါ အာရာမိကော ဝါ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ တတောပိ သေဋ္ဌတရဝသေနေသ ဒွိပဒါနံ အဂ္ဂေါတိ တတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ အပဒါ ဝါ…ပေ… နေဝသညိနာသညိနော ဝါ၊ တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ ¶ ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ အဂ္ဂေါ အက္ခာယတီတိ ပဒဝိဘာဂေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဂုဏေဟိ အဂ္ဂေါ’’တိအာဒိ။

အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီတိ အဂ္ဂေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာနံ ယော ပသာဒေါ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမကောဋိဘူတော ဝါ၊ တသ္မာ တဿ ဝိပါကောပိ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမကောဋိဘူတော ဥဠာရတမော ပဏီတတမော ဟောတိ။ သော ပန ပသာဒေါ ဒုဝိဓော လောကိယလောကုတ္တရဘေဒတော။ တေသု လောကိယဿ တာဝ –

‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ၊

န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊

ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ၊

ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၉၀၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ၊

ဝရမေဝ ဟိ သာ ပီတိ၊ ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၉၀)၊

‘‘သတံ ဟတ္ထီ သတံ အဿာ၊ သတံ အဿတရီရထာ၊

သတံ ကညာသဟဿာနိ၊ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာ၊

ဧကဿ ပဒဝီတိဟာရဿ၊ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိံ’’။ (စူဠဝ။ ၃၀၅)၊

‘‘သာဓု ¶ ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနံ ဟောတိ၊ ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ တေ အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂ္ဂဏှန္တိ ဒိဗ္ဗေန အာယုနာ၊ ဒိဗ္ဗေန ဝဏ္ဏေန၊ ဒိဗ္ဗေန သုခေန၊ ဒိဗ္ဗေန ယသေန၊ ဒိဗ္ဗေန အာဓိပတေယျေန၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ရူပေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ သဒ္ဒေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ဂန္ဓေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ရသေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) –

ဧဝမာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ပသာဒဖလဝိသေသယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ သော အပါယဒုက္ခဝိနိဝတ္တနေန သဒ္ဓိံ သမ္ပတ္တိဘဝေသု သုခဝိသေသဒါယကောဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

လောကုတ္တရော ¶ ပန သာမညဖလဝိပါကဒါယကော ဝဋ္ဋဒုက္ခဝိနိဝတ္တကော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ ပသာဒေါ ပရမ္ပရာယ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ဝိနိဝတ္တေတိယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော အတ္တနော သဒ္ဓံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသပရိယုဋ္ဌိတံ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဥဇုဂတစိတ္တဿ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ…ပေ… နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီ’’တိ။

ဓမ္မာတိ သဘာဝဓမ္မာ။ သင်္ခတာတိ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတာတိ သင်္ခတာ၊ သပစ္စယာ ဓမ္မာ။ ဟေတူဟိ ပစ္စယေဟိ စ န ကေဟိစိ ကတာ သင်္ခတာတိ အသင်္ခတာ၊ အပစ္စယော နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခတာနံ ပရိယောသိတဘာဝေန ‘‘အသင်္ခတာ’’တိ ပုထုဝစနံ။ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ တေသံ သင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မာနံ ယော ဝိရာဂသင်္ခါတော အသင်္ခတဓမ္မော၊ သော သဘာဝေနေဝ သဏှသုခုမဘာဝတော သန္တတရပဏီတတရဘာဝတော ဂမ္ဘီရာဒိဘာဝတော မဒနိမ္မဒနာဒိဘာဝတော အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ပဝရန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော၊ ယော အယန္တိ အတ္ထော။ မဒနိမ္မဒနောတိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ နိဗ္ဗာနဝေဝစနာနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝိရာဂေါတိအာဒီနိ နိဗ္ဗာနဿေဝ နာမာနီ’’တိ။ ရာဂမဒါဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မာနမဒပုရိသမဒါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ ¶ ။ သဗ္ဗာ ပိပါသာတိ ကာမပိပါသာဒိကာ သဗ္ဗာ ပိပါသာ။ သဗ္ဗေ အာလယာ သမုဂ္ဃာတံ ဂစ္ဆန္တီတိ ကာမာလယာဒိကာ သဗ္ဗေပိ အာလယာ သမုဂ္ဃာတံ ယန္တိ။ ဝဋ္ဋာနီတိ ကမ္မဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋာနိ။ တဏှာတိ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ။

အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီတိ ဧတ္ထာပိ –

‘‘ယေ ကေစိ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာသေ…ပေ…’’။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ နိ။ ၁။၃၇)၊

‘‘ဓမ္မောတိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ…ပေ…’’။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၉၀)၊

‘‘သာဓု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဓမ္မံ သရဏဂမနံ ဟောတိ၊ ဓမ္မံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဧဝမိဓေကစ္စေ…ပေ… ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) –

ဧဝမာဒီနံ ¶ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ဓမ္မေ ပသာဒဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သင်္ဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါတိ ဇနသမူဟသင်္ခါတာ ယာဝတာ လောကေ သင်္ဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါ။ တထာဂတသာဝကသင်္ဃောတိ အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟသင်္ခါတော ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတော တထာဂတဿ သာဝကသင်္ဃော။ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ အတ္တနော သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိအာဒိဂုဏဝိသေသေန တေသံ သင်္ဃာနံ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ပဝရောတိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိဒန္တိ ယာနိ ဣမာနိ။ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနိ ယုဂဠဝသေန၊ ပဌမမဂ္ဂဋ္ဌော ပဌမဖလဋ္ဌောတိ ဣဒမေကံ ယုဂဠံ၊ ယာဝ စတုတ္ထမဂ္ဂဋ္ဌော စတုတ္ထဖလဋ္ဌောတိ ဣဒမေကံ ယုဂဠန္တိ ဧဝံ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနိ။ အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာတိ ပုရိသပုဂ္ဂလဝသေန ဧကော ပဌမမဂ္ဂဋ္ဌော၊ ဧကော ပဌမဖလဋ္ဌောတိ ဣမိနာ နယေန အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိသောတိ ဝါ ပုဂ္ဂလောတိ ဝါ ဧကတ္ထာနိ ဧတာနိ ပဒါနိ၊ ဝေနေယျဝသေန ပနေဝံ ဝုတ္တံ။ ဧသ ဘဂဝတော သာဝကသင်္ဃောတိ ယာနိမာနိ ယုဂဠဝသေန စတ္တာရိ ယုဂါနိ ပါဋိယေက္ကတော အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ၊ ဧသ ဘဂဝတော သာဝကသင်္ဃော။ အာဟုနေယျောတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ဣဓာပိ –

‘‘ယေ ကေစိ သင်္ဃံ သရဏံ ဂတာသေ…ပေ…’’။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

‘‘သင်္ဃောတိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ…ပေ…’’။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၉၀)၊

‘‘သာဓု ¶ ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ သင်္ဃံ သရဏဂမနံ ဟောတိ၊ သင်္ဃံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ…ပေ… ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) –

အာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန သင်္ဃေ ပသာဒဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ တဿ အဂ္ဂဝိပါကတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အနုတ္တရိယပဋိလာဘော သတ္တမဘဝါဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝဋ္ဋဒုက္ခသမုစ္ဆေဒေါ အနုတ္တရသုခါဓိဂမောတိ ဧဝမာဒိဥဠာရဖလနိပ္ဖာဒနဝသေန အဂ္ဂဝိပါကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု အဂ္ဂတောတိ အဂ္ဂေ ရတနတ္တယေ၊ အဂ္ဂဘာဝတော ဝါ ပသန္နာနံ။ အဂ္ဂံ ဓမ္မန္တိ အဂ္ဂသဘာဝံ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိံ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိံ၊ ရတနတ္တယဿ အနညသာဓာရဏံ ဥတ္တမသဘာဝံ၊ ဒသဗလာဒိသွာက္ခာတတာဒိသုပ္ပဋိပန္နတာဒိဂုဏသဘာဝံ ဝါ။ ဝိဇာနတန္တိ ဝိဇာနန္တာနံ။ ဧဝံ သာဓာရဏတော အဂ္ဂပ္ပသာဒဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အသာဓာရဏတော တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ¶ ‘‘အဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပသန္နာနန္တိ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန စ ဣတရပ္ပသာဒေန စ ပသန္နာနံ အဓိမုတ္တာနံ။ ဝိရာဂူပသမေတိ ဝိရာဂေ ဥပသမေ စ၊ သဗ္ဗဿ ရာဂဿ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ အစ္စန္တဝိရာဂဟေတုဘူတေ အစ္စန္တဥပသမဟေတုဘူတေ စာတိ အတ္ထော။ သုခေတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခက္ခယဘာဝေန သင်္ခါရူပသမသုခဘာဝေန သုခေ။

အဂ္ဂသ္မိံ ဒါနံ ဒဒတန္တိ အဂ္ဂေ ရတနတ္တယေ ဒါနံ ဒဒန္တာနံ ဒေယျဓမ္မံ ပရိစ္စဇန္တာနံ။ တတ္ထ ဓရမာနံ ဘဂဝန္တံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ၊ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဓာတုစေတိယာဒိကေ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ ဗုဒ္ဓေ ဒါနံ ဒဒန္တိ နာမ။ ‘‘ဓမ္မံ ပူဇေဿာမာ’’တိ ဓမ္မဓရေ ပုဂ္ဂလေ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ ဓမ္မဉ္စ စိရဋ္ဌိတိကံ ကရောန္တာ ဓမ္မေ ဒါနံ ဒဒန္တိ နာမ။ တထာ အရိယသင်္ဃံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ တံ ဥဒ္ဒိဿ ဣတရသ္မိမ္ပိ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာ သင်္ဃေ ဒါနံ ဒဒန္တိ နာမ။ အဂ္ဂံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ဧဝံ ရတနတ္တယေ ပသန္နေန စေတသာ ဥဠာရံ ပရိစ္စာဂံ ဥဠာရဉ္စ ပူဇာသက္ကာရံ ပဝတ္တေန္တာနံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ အဂ္ဂံ ဥဠာရံ ကုသလံ ဥပစီယတိ။ ဣဒါနိ တဿ ပုညဿ အဂ္ဂဝိပါကတာယ အဂ္ဂဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂံ အာယူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာယူတိ ဒိဗ္ဗံ ဝါ မာနုသံ ဝါ အဂ္ဂံ ဥဠာရံ ပရမံ အာယု ပဝဍ္ဎတိ ဥပရူပရိ ¶ ဗြူဟတိ။ ဝဏ္ဏောတိ ရူပသမ္ပဒါ။ ယသောတိ ပရိဝါရသမ္ပဒါ။ ကိတ္တီတိ ထုတိဃောသော။ သုခန္တိ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သုခံ။ ဗလန္တိ ကာယဗလဉ္စေဝ ဉာဏဗလဉ္စ။

အဂ္ဂဿ ရတနတ္တယဿ ဒါနံ ဒါတာ။ အထ ဝါ အဂ္ဂဿ ဒေယျဓမ္မဿ ဒါနံ ဥဠာရံ ကတွာ တတ္ထ ပုညံ ပဝတ္တေတာ။ အဂ္ဂဓမ္မသမာဟိတောတိ အဂ္ဂေန ပသာဒဓမ္မေန ဒါနာဒိဓမ္မေန စ သံဟိတော သမန္နာဂတော အစလပ္ပသာဒယုတ္တော၊ တဿ ဝါ ဝိပါကဘူတေဟိ ဗဟုဇနဿ ပိယမနာပတာဒိဓမ္မေဟိ ယုတ္တော။ အဂ္ဂပ္ပတ္တော ပမောဒတီတိ ယတ္ထ ယတ္ထ သတ္တနိကာယေ ဥပ္ပန္နော၊ တတ္ထ တတ္ထ အဂ္ဂဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ အဓိဂတော၊ အဂ္ဂဘာဝံ ဝါ လောကုတ္တရမဂ္ဂဖလံ အဓိဂတော ပမောဒတိ အဘိရမတိ ပရိတုဿတီတိ။

အဂ္ဂပသာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဝဿကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅။ ပဉ္စမေ ¶ အရိယေ ဉာယေတိ သံကိလေသတော အာရကတ္တာ အရိယေ နိဒ္ဒေါသေ ပရိသုဒ္ဓေ နိယျာနိကဓမ္မဘာဝတော ဉာယေ ကာရဏေတိ အတ္ထော။ ဉာယတိ နိစ္ဆယေန ကမတိ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ဝါ ဉာယတိ ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ ဧတေနာတီ ဉာယော၊ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ဧဝ စ သမ္ပာပကဟေတုဘာဝတော ကာရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘သဟဝိပဿနကေ မဂ္ဂေ’’တိ။ ဂါထာသု ‘‘ဉာယံ ဓမ္မ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ဝဿကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒေါဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆။ ဆဋ္ဌေ ဥက္ကာဟိ ဓာရိယမာနာဟီတိ ဒီပိကာဟိ ဓာရိယမာနာဟိ၊ ဒဏ္ဍဒီပိကာသု ဇာလေတွာ ဓာရိယမာနာသု မာပိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဉှိ နဂရံ ‘‘မင်္ဂလဒိဝသေ သုခဏေ သုနက္ခတ္တံ မာ အတိက္ကမီ’’တိ ရတ္တိမ္ပိ ဥက္ကာသု ဓာရိယမာနာသု မာပိတံ။ ဥက္ကာသု ဌာတိ ဥက္ကဋ္ဌာ၊ ဥက္ကာသု ဝိဇ္ဇောတယန္တီသု ¶ ဌိတာ ပတိဋ္ဌိတာတိ မူလဝိဘူဇာဒိပက္ခေပေန (ပါဏိနိ ၃။၂။၅) သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိရုတ္တိနယေန ဝါ ဥက္ကာသု ဌိတာသု ဌိတာ အာသီတိ ဥက္ကဋ္ဌာ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ မနုဿသမ္ပတ္တိယာ ဥပကရဏသမ္ပတ္တိယာ စ သာ နဂရီ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏယောဂတော ဥက္ကဋ္ဌာတိ နာမံ လဘတီ’’တိ။ သေတဗျန္တိ တဿ နဂရဿ နာမံ။ တံ ပန ကဿပဒသဗလဿ ဇာတနဂရန္တိ အာဟ ‘‘အတီတေ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဇာတနဂရ’’န္တိ။

ဝိဇ္ဇန္တရိကာယာတိ ဝိဇ္ဇုနိစ္ဆရဏက္ခဏေ။ အန္တရတောတိ ဟဒယေ။ အန္တရာတိ အာရမ္ဘနိဗ္ဗတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈေ။ အန္တရိကာယာတိ အန္တရာဠေ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တဒန္တရံ ကော ဇာနေယျ (အ။ နိ။ ၆။၄၄၊ ၁၀။၇၅)၊ ဧတေသံ အန္တရာ ကပ္ပာ ဂဏနတော အသင်္ချေယျာ (ဗု။ ဝံ။ ၂၈။၃)၊ အန္တရန္တရာ ကထံ ဩပပါတေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၂၆) စ အာဒီသု ဝိယ ကာရဏဝေမဇ္ဈေသု ဝတ္တမာနာ အန္တရာသဒ္ဒါ ဧဝ ဥဒါဟရိတဗ္ဗာ သိယုံ၊ န ပန စိတ္တက္ခဏဝိဝရေသု ဝတ္တမာနာ အန္တရအန္တရိကသဒ္ဒါ။ အန္တရာသဒ္ဒဿ ဟိ အယမတ္ထုဒ္ဓါရောတိ။

အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော သိယာ – ယေသု အန္တရာသဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ၊ တေသု အန္တရသဒ္ဒေါပိ ဝတ္တတီတိ သမာနတ္ထတ္တာ အန္တရာသဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တမာနော အန္တရသဒ္ဒေါ ဥဒါဟဋော။ အန္တရာသဒ္ဒေါ ဧဝ ဝါ ‘‘ယဿန္တရတော’’တိ ¶ ဧတ္ထ ဂါထာသုခတ္ထံ ရဿံ ကတွာ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အန္တရာသဒ္ဒေါ ဧဝ ပန ဣကသဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘အန္တရိကာ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဧဝမေတ္ထ ဥဒါဟရဏောဒါဟရိတဗ္ဗာနံ ဝိရောဓာဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနဿ ပသင်္ဂေ အန္တရာသဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အန္တရာသဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတ’’န္တိ။

သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဥပ္ပန္နံ မဟာကလဟံ ဝူပသမေတွာတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ ဓာတူနံ အတ္ထာယ ကုသိနာရနဂရံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေဟိ သေသရာဇူဟိ ‘‘အမှာကံ ဓာတုယော ဝါ ဒေန္တု ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ကောသိနာရကေဟိ မလ္လေဟိ သဒ္ဓိံ ကတံ ဝိဝါဒံ ဝူပသမေတွာ။ သော ကိရ ဗြာဟ္မဏော တေသံ ဝိဝါဒံ သုတွာ ‘‘ဧတေ ရာဇာနော ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗုတဋ္ဌာနေ ဝိဝါဒံ ကရောန္တိ၊ န ခေါ ပနေတံ ပတိရူပံ၊ အလံ ဣမိနာ ကလဟေန၊ ဝူပသမေဿာမိ န’’န္တိ ဂန္တွာ ဥန္နတေ ပဒေသေ ဌတွာ ဒွေဘာဏဝါရပရိမာဏံ ဒေါဏဂဇ္ဇိတံ နာမ ¶ အဝေါစ။ တတ္ထ ပဌမဘာဏဝါရေ တာဝ ဧကပဒမ္ပိ တေ န ဇာနိံသု။ ဒုတိယဘာဏဝါရပရိယောသာနေ စ ‘‘အာစရိယဿ ဝိယ ဘော သဒ္ဒေါ၊ အာစရိယဿ ဝိယ ဘော သဒ္ဒေါ’’တိ သဗ္ဗေ နိရဝါ အဟေသုံ။ ဇမ္ဗုဒီပတလေ ကိရ ကုလဃရေ ဇာတော ယေဘုယျေန တဿ န-အန္တေဝါသိကော နာမ နတ္ထိ၊ အထ ခေါ သော အတ္တနော ဝစနံ သုတွာ နိရဝေ တုဏှီဘူတေ ဝိဒိတွာ ပုန –

‘‘သုဏန္တု ဘောန္တော မမ ဧကဝါစံ၊

အမှာက ဗုဒ္ဓါ အဟု ခန္တိဝါဒေါ၊

န ဟိ သာဓုယံ ဥတ္တမပုဂ္ဂလဿ၊

သရီရဘာဂေ သိယာ သမ္ပဟာရော။

‘‘သဗ္ဗေဝ ဘောန္တော သဟိတာ သမဂ္ဂါ၊

သမ္မောဒမာနာ ကရောမဋ္ဌဘာဂေ၊

ဝိတ္ထာရိကာ ဟောန္တု ဒိသာသု ထူပါ၊

ဗဟူ ဇနာ စက္ခုမတော ပသန္နာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၃၇) –

ဣမံ ဂါထာဒွယံ ဝတွာ တံ ကလဟံ ဝူပသမေတွာ ဓာတုယော အဋ္ဌဓာ ဘာဇေတွာ အဒါသိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဥပ္ပန္နံ မဟာကလဟံ ဝူပသမေတွာ ဓာတုယော ဘာဇေဿတီ’’တိ။ လက္ခဏစက္ကာနီတိ ဒွီသု ပါဒတလေသု ဒွေ လက္ခဏစက္ကာနိ။

အာသဝေနာတိ ¶ ကမ္မကိလေသကာရဏေန အာသဝေန။ ဧတ္ထ ဟိ တေဘူမကဉ္စ ကမ္မံ၊ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ ‘‘အာသဝါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဒေဝူပပတ္တီတိ ဒေဝေသု ဥပ္ပတ္တိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဧတ္ထ စ ယက္ခဂန္ဓဗ္ဗတာယ ဝိနိမုတ္တာ သဗ္ဗေ ဒေဝါ ဒေဝဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော အာကာသစာရီ။ အဟန္တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဒေါဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အပရိဟာနိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇။ သတ္တမေ နိဗ္ဗာနသန္တိကေယေဝ စရတီတိ ကိလေသနိဗ္ဗာနဿ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿ စ သန္တိကေယေဝ စရတိ ‘‘န စိရဿေဝ အဓိဂမိဿတီ’’တိ ကတွာ ¶ ။ ဂါထာယ အပ္ပမာဒရတောတိ သမထဝိပဿနာယ အပ္ပမဇ္ဇနေ ရတော အဘိရတော၊ အပ္ပမာဒေနေဝ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝီတိနာမေန္တောတိ အတ္ထော။ ပမာဒံ ဘယတော ပဿန္တောတိ နိရယူပပတ္တိအာဒိဘယဟေတုတော ပမာဒံ ဘယတော ပဿန္တော။ အဘဗ္ဗော ပရိဟာနာယာတိ သော ဧဝရူပေါ သမထဝိပဿနာဓမ္မေဟိ မဂ္ဂဖလေဟိ ဝါ ပရိဟာနာယ အဘဗ္ဗော။ သမထဝိပဿနာတော ဟိ သမ္ပတ္တတော န ပရိဟာယတိ၊ ဣတရာနိ စ အပ္ပတ္တာနိ ပါပုဏာတီတိ။

အပရိဟာနိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပတိလီနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈။ အဋ္ဌမေ အန္တဝါ လောကောတိ ဧကပဿေန ဝဍ္ဎိတံ ကသိဏနိမိတ္တံ ‘‘လောကော’’တိ ဂါဟေန ဝါ တက္ကေန ဝါ ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိ။ လာဘီ ဟိ ဈာနစက္ခုနာ ပဿိတွာ ဂဏှာတိ၊ ဣတရော တက္ကမတ္တေန။ အနန္တဝါတိ သမန္တတော ဝဍ္ဎိတံ အပ္ပမာဏံ ကသိဏနိမိတ္တံ ‘‘လောကော’’တိ ဂါဟေန ဝါ တက္ကေန ဝါ ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဇီဝေါ သရီရဉ္စ ဧကမေဝ ဝတ္ထူတိ ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိ။ ဝိဿဋ္ဌာနီတိ သကပရိစ္စဇနဝသေန နိဿဋ္ဌာနိ။ ဝန္တာနီတိ ဣဒံ ပုန အနာဒိယနဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ စတ္တမ္ပိ ဟိ ကေစိ ဂဏှန္တိ၊ နယိဒမေဝန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝန္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ယံ ယေန ဝန္တံ၊ န သော တံ ပုန အာဒီယတိ။ ဝန္တမ္ပိ ကိဉ္စိ သသန္တတိလဂ္ဂံ သိယာ၊ နယိဒမေဝန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မုတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဆိန္နဗန္ဓနာနိ ကတာနီ’’တိ၊ သန္တတိတော ဝိနိမောစနဝသေန ဆိန္နဗန္ဓနာနိ ကတာနီတိ အတ္ထော။ မုတ္တမ္ပိ ကိဉ္စိ မုတ္တဗန္ဓနံ ဝိယ ဖလံ ကုဟိဉ္စိ တိဋ္ဌတိ၊ န ဧဝမိဒန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဟီနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ကိဉ္စိ ဒုန္နိဿဋ္ဌံ ပုန ¶ အာဒါယ သမ္မဒေဝ နိဿဋ္ဌံ ‘‘ပဋိနိဿဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝိပဿနာယ နိဿဋ္ဌာနိ အာဒိန္နသဒိသာနိ မဂ္ဂေန ပဟီနာနိ ပဋိနိဿဋ္ဌာနိ နာမ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋိနိဿဋ္ဌာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယထာ န ပုန စိတ္တံ အာရောဟန္တိ၊ ဧဝံ ပဋိနိဿဇ္ဇိတာနီ’’တိ။