📜
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ခုဒ္ဒကနိကာယေ
ဓမ္မပဒ-အဋ္ဌကထာ
(ပဌမော ဘာဂေါ)
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
မဟာမောဟတမောနဒ္ဓေ ¶ ¶ ¶ ၊ လောကေ လောကန္တဒဿိနာ၊
ယေန သဒ္ဓမ္မပဇ္ဇောတော၊ ဇာလိတော ဇလိတိဒ္ဓိနာ။
တဿ ပါဒေ နမဿိတွာ၊ သမ္ဗုဒ္ဓဿ သိရီမတော၊
သဒ္ဓမ္မဉ္စဿ ပူဇေတွာ၊ ကတွာ သင်္ဃဿ စဉ္ဇလိံ။
တံ တံ ကာရဏမာဂမ္မ၊ ဓမ္မာဓမ္မေသု ကောဝိဒေါ၊
သမ္ပတ္တသဒ္ဓမ္မပဒေါ၊ သတ္ထာ ဓမ္မပဒံ သုဘံ။
ဒေသေသိ ¶ ကရုဏာဝေဂ-သမုဿာဟိတမာနသော၊
ယံ ဝေ ဒေဝမနုဿာနံ၊ ပီတိပါမောဇ္ဇဝဍ္ဎနံ။
ပရမ္ပရာဘတာ တဿ၊ နိပုဏာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ၊
ယာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပမှိ၊ ဒီပဘာသာယ သဏ္ဌိတာ။
န သာဓယတိ သေသာနံ၊ သတ္တာနံ ဟိတသမ္ပဒံ၊
အပ္ပေဝ နာမ သာဓေယျ၊ သဗ္ဗလောကဿ သာ ဟိတံ။
ဣတိ အာသီသမာနေန၊ ဒန္တေန သမစာရိနာ၊
ကုမာရကဿပေနာဟံ၊ ထေရေန ထိရစေတသာ။
သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကာမေန ¶ ၊ သက္ကစ္စံ အဘိယာစိတော၊
တံ ဘာသံ အတိဝိတ္ထာရ-ဂတဉ္စ ဝစနက္ကမံ။
ပဟာယာရောပယိတွာန ¶ ၊ တန္တိဘာသံ မနောရမံ၊
ဂါထာနံ ဗျဉ္ဇနပဒံ၊ ယံ တတ္ထ န ဝိဘာဝိတံ။
ကေဝလံ တံ ဝိဘာဝေတွာ၊ သေသံ တမေဝ အတ္ထတော၊
ဘာသန္တရေန ဘာသိဿံ၊ အာဝဟန္တော ဝိဘာဝိနံ၊
မနသော ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အတ္ထဓမ္မူပနိဿိတန္တိ။
၁။ ယမကဝဂ္ဂေါ
၁။ စက္ခုပါလတ္ထေရဝတ္ထု
‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ¶ ¶ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊
မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊
တတော နံ ဒုက္ခမနွေတိ၊ စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ။ –
အယံ ဓမ္မဒေသနာ ကတ္ထ ဘာသိတာတိ? သာဝတ္ထိယံ။ ကံ အာရဗ္ဘာတိ? စက္ခုပါလတ္ထေရံ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရ မဟာသုဝဏ္ဏော နာမ ကုဋုမ္ဗိကော အဟောသိ အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ အပုတ္တကော။ သော ဧကဒိဝသံ နှာနတိတ္ထံ နှတွာ နတွာ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ သမ္ပန္နပတ္တသာခံ ဧကံ ဝနပ္ပတိံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မဟေသက္ခာယ ဒေဝတာယ ပရိဂ္ဂဟိတော ဘဝိဿတီ’’တိ တဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂံ သောဓာပေတွာ ပါကာရပရိက္ခေပံ ကာရာပေတွာ ဝါလုကံ ဩကိရာပေတွာ ဓဇပဋာကံ ဥဿာပေတွာ ဝနပ္ပတိံ အလင်္ကရိတွာ အဉ္ဇလိံ ကရိတွာ ‘‘သစေ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ လဘေယျံ၊ တုမှာကံ မဟာသက္ကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ ပတ္ထနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။
အထဿ န စိရဿေဝ ဘရိယာယ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ သာ ¶ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ တဿ အာရောစေသိ။ သော တဿာ ဂဗ္ဘဿ ပရိဟာရမဒါသိ။ သာ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တံ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ¶ သေဋ္ဌိ အတ္တနာ ပါလိတံ ဝနပ္ပတိံ နိဿာယ လဒ္ဓတ္တာ တဿ ပါလောတိ နာမံ အကာသိ။ သာ အပရဘာဂေ အညမ္ပိ ပုတ္တံ လဘိ။ တဿ စူဠပါလောတိ နာမံ ကတွာ ဣတရဿ မဟာပါလောတိ နာမံ အကာသိ။ တေ ဝယပ္ပတ္တေ ဃရဗန္ဓနေန ဗန္ဓိံသု။ အပရဘာဂေ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိဘဝံ ဣတရေယေဝ ဝိစာရိံသု။
တသ္မိံ သမယေ သတ္ထာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေနာဂန္တွာ အနာထပိဏ္ဍိကေန မဟာသေဋ္ဌိနာ စတုပဏ္ဏာသကောဋိဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကာရိတေ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ ဝိဟရတိ မဟာဇနံ သဂ္ဂမဂ္ဂေ စ မောက္ခမဂ္ဂေ စ ပတိဋ္ဌာပယမာနော။ တထာဂတော ဟိ မာတိပက္ခတော အသီတိယာ၊ ပိတိပက္ခတော ¶ အသီတိယာတိ ဒွေအသီတိဉာတိကုလသဟဿေဟိ ကာရိတေ နိဂြောဓမဟာဝိဟာရေ ဧကမေဝ ဝဿာဝါသံ ဝသိ၊ အနာထပိဏ္ဍိကေန ကာရိတေ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ ဧကူနဝီသတိဝဿာနိ၊ ဝိသာခါယ သတ္တဝီသတိကောဋိဓနပရိစ္စာဂေန ကာရိတေ ပုဗ္ဗာရာမေ ဆဗ္ဗဿာနီတိ ဒွိန္နံ ကုလာနံ ဂုဏမဟတ္တတံ ပဋိစ္စ သာဝတ္ထိံ နိဿာယ ပဉ္စဝီသတိဝဿာနိ ဝဿာဝါသံ ဝသိ။ အနာထပိဏ္ဍိကောပိ ဝိသာခါပိ မဟာဥပါသိကာ နိဗဒ္ဓံ ဒိဝသဿ ဒွေ ဝါရေ တထာဂတဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဂစ္ဆန္တာ စ ‘‘ဒဟရသာမဏေရာ နော ဟတ္ထေ ဩလောကေဿန္တီ’’တိ တုစ္ဆဟတ္ထာ န ဂတပုဗ္ဗာ။ ပုရေဘတ္တံ ဂစ္ဆန္တာ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနိ ¶ ဂဟေတွာဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂစ္ဆန္တာ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ အဋ္ဌ စ ပါနာနိ။ နိဝေသနေသု ပန တေသံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခုသဟဿာနံ နိစ္စံ ပညတ္တာသနာနေဝ ဟောန္တိ။ အန္နပါနဘေသဇ္ဇေသု ယော ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တဿ တံ ယထိစ္ဆိတမေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တေသု အနာထပိဏ္ဍိကေန ဧကဒိဝသမ္ပိ သတ္ထာ ပဉှံ န ပုစ္ဆိတပုဗ္ဗော။ သော ကိရ ‘‘တထာဂတော ဗုဒ္ဓသုခုမာလော ခတ္တိယသုခုမာလော၊ ‘ဗဟူပကာရော မေ၊ ဂဟပတီ’တိ မယှံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ကိလမေယျာ’’တိ သတ္ထရိ အဓိမတ္တသိနေဟေန ပဉှံ န ပုစ္ဆတိ။ သတ္ထာ ပန တသ္မိံ နိသိန္နမတ္တေယေဝ ‘‘အယံ သေဋ္ဌိ မံ အရက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ရက္ခတိ။ အဟဉှိ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ အတ္တနော သီသံ ဆိန္ဒိတွာ အက္ခီနိ ဥပ္ပာဋေတွာ ဟဒယမံသံ ဥပ္ပာဋေတွာ ပါဏသမံ ပုတ္တဒါရံ ပရိစ္စဇိတွာ ပါရမိယော ပူရေန္တော ပရေသံ ဓမ္မဒေသနတ္ထမေဝ ပူရေသိံ။ ဧသ မံ အရက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ရက္ခတီ’’တိ ဧကံ ဓမ္မဒေသနံ ကထေတိယေဝ။
တဒါ ¶ သာဝတ္ထိယံ သတ္တ မနုဿကောဋိယော ဝသန္တိ။ တေသု သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဉ္စကောဋိမတ္တာ မနုဿာ အရိယသာဝကာ ဇာတာ၊ ဒွေကောဋိမတ္တာ မနုဿာ ပုထုဇ္ဇနာ။ တေသု အရိယသာဝကာနံ ဒွေယေဝ ကိစ္စာနိ အဟေသုံ – ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒေန္တိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ဝတ္ထဘေသဇ္ဇပါနကာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တိ။ အထေကဒိဝသံ မဟာပါလော အရိယသာဝကေ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထေ ¶ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘အယံ မဟာဇနော ကုဟိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဓမ္မဿဝနာယာ’’တိ သုတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ဂမိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိ။
ဗုဒ္ဓါ စ နာမ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ သရဏသီလပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနံ ဥပနိဿယံ ဩလောကေတွာ အဇ္ဈာသယဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဒိဝသံ သတ္ထာ တဿ ဥပနိဿယံ ဩလောကေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေသိ။ သေယျထိဒံ – ဒါနကထံ၊ သီလကထံ၊ သဂ္ဂကထံ၊ ကာမာနံ အာဒီနဝံ၊ ဩကာရံ သံကိလေသံ၊ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသိ။ တံ သုတွာ မဟာပါလော ကုဋုမ္ဗိကော စိန္တေသိ – ‘‘ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တံ ပုတ္တဓီတရော ဝါ ဘာတရော ဝါ ဘောဂါ ဝါ နာနုဂစ္ဆန္တိ၊ သရီရမ္ပိ အတ္တနာ ¶ သဒ္ဓိံ န ဂစ္ဆတိ၊ ကိံ မေ ဃရာဝါသေန ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော ဒေသနာပရိယောသာနေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အထ နံ သတ္ထာ – ‘‘အတ္ထိ တေ ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗယုတ္တကော ဉာတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကနိဋ္ဌဘာတာ မေ အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တံ အာပုစ္ဆာဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ကနိဋ္ဌံ ပက္ကောသာပေတွာ – ‘‘တာတ၊ ယံ မယှံ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ သဝိညာဏကမ္ပိ အဝိညာဏကမ္ပိ ဓနံ ကိဉ္စိ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗံ တံ တဝ ဘာရော၊ ပဋိပဇ္ဇာဟိ န’’န္တိ။ ‘‘တုမှေ ပန ကိံ ကရိဿထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကထေသိ ဘာတိက၊ တွံ မေ မာတရိ မတာယ မာတာ ဝိယ၊ ပိတရိ မတေ ပိတာ ဝိယ လဒ္ဓါ၊ ဂေဟေ တေ မဟာဝိဘဝေါ၊ သက္ကာ ဂေဟံ အဇ္ဈာဝသန္တေဟေဝ ပုညာနိ ကာတုံ ¶ ၊ မာ ဧဝံ ကရိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘တာတ၊ အဟံ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဃရာဝါသေ ဝသိတုံ န သက္ကောမိ။ သတ္ထာရာ ဟိ အတိသဏှသုခုမံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏော ဓမ္မော ဒေသိတော၊ န သက္ကာ သော အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တေန ပူရေတုံ ¶ ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမိ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ဘာတိက၊ တရုဏာယေဝ တာဝတ္ထ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိဿထာ’’တိ။ ‘‘တာတ၊ မဟလ္လကဿ ဟိ အတ္တနော ဟတ္ထပါဒါပိ အနဿဝါ ဟောန္တိ၊ န အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဉာတကာ၊ သွာဟံ တဝ ကထံ န ကရောမိ၊ သမဏပဋိပတ္တိံယေဝ ပူရေဿာမိ’’။
‘‘ဇရာဇဇ္ဇရိတာ ဟောန္တိ၊ ဟတ္ထပါဒါ အနဿဝါ၊
ယဿ သော ဝိဟတတ္ထာမော၊ ကထံ ဓမ္မံ စရိဿတိ’’။ –
ပဗ္ဗဇိဿာမေဝါဟံ၊ တာတာတိ တဿ ဝိရဝန္တဿေဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ လဒ္ဓပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒေါ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ပဉ္စ ဝဿာနိ ဝသိတွာ ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ သတ္ထာရမုပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမသ္မိံ သာသနေ ကတိ ဓုရာနီ’’တိ? ‘‘ဂန္ထဓုရံ၊ ဝိပဿနာဓုရန္တိ ဒွေယေဝ ဓုရာနိ ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘ကတမံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဂန္ထဓုရံ၊ ကတမံ ဝိပဿနာဓုရ’’န္တိ? ‘‘အတ္တနော ပညာနုရူပေန ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ နိကာယေ သကလံ ဝါ ပန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ တဿ ဓာရဏံ၊ ကထနံ၊ ဝါစနန္တိ ¶ ဣဒံ ဂန္ထဓုရံ နာမ၊ သလ္လဟုကဝုတ္တိနော ပန ပန္တသေနာသနာဘိရတဿ အတ္တဘာဝေ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတွာ သာတစ္စကိရိယဝသေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တဂ္ဂဟဏန္တိ ဣဒံ ဝိပဿနာဓုရံ နာမာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတော ဂန္ထဓုရံ ပူရေတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ ဝိပဿနာဓုရံ ပန ပူရေဿာမိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ မေ ကထေထာ’’တိ။ အထဿ သတ္ထာ ယာဝ အရဟတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေသိ။
သော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနာ သဟဂါမိနော ဘိက္ခူ ပရိယေသန္တော သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ လဘိတွာ တေဟိ ¶ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိတွာ ဝီသယောဇနသတမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဧကံ မဟန္တံ ပစ္စန္တဂါမံ ပတွာ တတ္ထ သပရိဝါရော ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ဝတ္တသမ္ပန္နေ ဘိက္ခူ ဒိသွာဝ ပသန္နစိတ္တာ အာသနာနိ ပညာပေတွာ နိသီဒါပေတွာ ပဏီတေနာဟာရေန ပရိဝိသိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကုဟိံ အယျာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ယထာဖာသုကဋ္ဌာနံ ဥပါသကာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဏ္ဍိတာ မနုဿာ ‘‘ဝဿာဝါသံ သေနာသနံ ပရိယေသန္တိ ဘဒန္တာ’’တိ ဉတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သစေ အယျာ ဣမံ တေမာသံ ဣဓ ဝသေယျုံ၊ မယံ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ သီလာနိ ဂဏှေယျာမာ’’တိ အာဟံသု။ တေပိ ‘‘မယံ ဣမာနိ ကုလာနိ နိဿာယ ဘဝနိဿရဏံ ကရိဿာမာ’’တိ အဓိဝါသေသုံ။
မနုဿာ ¶ တေသံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ သမ္ပာဒေတွာ အဒံသု။ တေ နိဗဒ္ဓံ တမေဝ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တိ။ အထ နေ ဧကော ဝေဇ္ဇော ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဗဟူနံ ဝသနဋ္ဌာနေ အဖာသုကမ္ပိ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ မယှံ ကထေယျာထ၊ ဘေသဇ္ဇံ ကရိဿာမီ’’တိ ပဝါရေသိ။ ထေရော ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ တေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ပုစ္ဆိ၊ ‘‘အာဝုသော ¶ ၊ ဣမံ တေမာသံ ကတိဟိ ဣရိယာပထေဟိ ဝီတိနာမေဿထာ’’တိ? ‘‘စတူဟိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနေတံ၊ အာဝုသော၊ ပတိရူပံ၊ နနု အပ္ပမတ္တေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ’’? ‘‘မယဉှိ ဓရမာနကဿ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အာဂတာ၊ ဗုဒ္ဓါ စ နာမ န သက္ကာ ပမာဒေန အာရာဓေတုံ၊ ကလျာဏဇ္ဈာသယေန တေ ဝေါ အာရာဓေတဗ္ဗာ။ ပမတ္တဿ စ နာမ စတ္တာရော အပါယာ သကဂေဟသဒိသာ၊ အပ္ပမတ္တာ ဟောထာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကိံ တုမှေ ပန၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အဟံ တီဟိ ဣရိယာပထေဟိ ဝီတိနာမေဿာမိ၊ ပိဋ္ဌိံ န ပသာရေဿာမိ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ။
အထ ထေရဿ နိဒ္ဒံ အနောက္ကမန္တဿ ပဌမမာသေ အတိက္ကန္တေ မဇ္ဈိမမာသေ သမ္ပတ္တေ အက္ခိရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဆိဒ္ဒဃဋတော ဥဒကဓာရာ ဝိယ အက္ခီဟိ အဿုဓာရာ ပဂ္ဃရန္တိ။ သော သဗ္ဗရတ္တိံ သမဏဓမ္မံ ကတွာ အရုဏုဂ္ဂမနေ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ နိသီဒိ။ ဘိက္ခူ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝေလာ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘တေန ဟိ၊ အာဝုသော၊ ဂဏှထ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ။ အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ ဂါဟာပေတွာ နိက္ခမိ။ ဘိက္ခူ တဿ အက္ခီဟိ အဿူနိ ပဂ္ဃရန္တေ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိမေတံ၊ ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘အက္ခီနိ မေ၊ အာဝုသော၊ ဝါတာ ဝိဇ္ဈန္တီ’’တိ။ ‘‘နနု၊ ဘန္တေ၊ ဝေဇ္ဇေန ပဝါရိတမှာ၊ တဿ ကထေမာ’’တိ။ ‘‘သာဓာဝုသော’’တိ ¶ တေ ဝေဇ္ဇဿ ကထယိံသု။ သော တေလံ ပစိတွာ ပေသေသိ။ ထေရော နာသာယ တေလံ အာသိဉ္စန္တော နိသိန္နကောဝ အာသိဉ္စိတွာ အန္တောဂါမံ ပါဝိသိ။ ဝေဇ္ဇော တံ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ အယျဿ ကိရ အက္ခီနိ ဝါတော ဝိဇ္ဈတီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မယာ တေလံ ပစိတွာ ပေသိတံ၊ နာသာယ ဝေါ တေလံ အာသိတ္တ’’န္တိ? ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ¶ ကီဒိသ’’န္တိ? ‘‘ရုဇ္ဇတေဝ ဥပါသကာ’’တိ။ ဝေဇ္ဇော ‘‘မယာ ဧကဝါရေနေဝ ဝူပသမနသမတ္ထံ တေလံ ပဟိတံ၊ ကိံ နု ခေါ ရောဂေါ န ဝူပသန္တော’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ နိသီဒိတွာ ဝေါ တေလံ အာသိတ္တံ၊ နိပဇ္ဇိတွာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော တုဏှီ အဟောသိ၊ ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆိယမာနောပိ န ကထေသိ။ သော ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရဿ ¶ ဝသနဋ္ဌာနံ ဩလောကေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဂစ္ဆထာ’’တိ ထေရံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော စင်္ကမနနိသီဒနဋ္ဌာနမေဝ ဒိသွာ သယနဋ္ဌာနံ အဒိသွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ နိသိန္နေဟိ ဝေါ အာသိတ္တံ၊ နိပန္နေဟီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော တုဏှီ အဟောသိ။ ‘‘မာ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝံ ကရိတ္ထ၊ သမဏဓမ္မော နာမ သရီရံ ယာပေန္တေန သက္ကာ ကာတုံ၊ နိပဇ္ဇိတွာ အာသိဉ္စထာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိ။ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ တာဝါဝုသော၊ မန္တေတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝေဇ္ဇံ ဥယျောဇေသိ။ ထေရဿ စ တတ္ထ နေဝ ဉာတီ၊ န သာလောဟိတာ အတ္ထိ၊ တေန သဒ္ဓိံ မန္တေယျ? ကရဇကာယေန ပန သဒ္ဓိံ မန္တေန္တော ¶ ‘‘ဝဒေဟိ တာဝ၊ အာဝုသော ပါလိတ၊ တွံ ကိံ အက္ခီနိ ဩလောကေဿသိ၊ ဥဒါဟု ဗုဒ္ဓသာသနံ? အနမတဂ္ဂသ္မိဉှိ သံသာရဝဋ္ဋေ တဝ အက္ခိကာဏဿ ဂဏနာ နာမ နတ္ထိ၊ အနေကာနိ ပန ဗုဒ္ဓသတာနိ ဗုဒ္ဓသဟဿာနိ အတီတာနိ။ တေသု တေ ဧကဗုဒ္ဓါပိ န ပရိစိဏ္ဏော၊ ဣဒါနိ ဣမံ အန္တောဝဿံ တယော မာသေ န နိပဇ္ဇိဿာမီတိ တေမာသံ နိဗဒ္ဓဝီရိယံ ကရိဿာမိ။ တသ္မာ တေ စက္ခူနိ နဿန္တု ဝါ ဘိဇ္ဇန္တု ဝါ၊ ဗုဒ္ဓသာသနမေဝ ဓာရေဟိ၊ မာ စက္ခူနီ’’တိ ဘူတကာယံ ဩဝဒန္တော ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘စက္ခူနိ ဟာယန္တု မမာယိတာနိ၊
သောတာနိ ဟာယန္တု တထေဝ ကာယော၊
သဗ္ဗမ္ပိဒံ ဟာယတု ဒေဟနိဿိတံ၊
ကိံ ကာရဏာ ပါလိတ တွံ ပမဇ္ဇသိ။
‘‘စက္ခူနိ ဇီရန္တု မမာယိတာနိ၊
သောတာနိ ဇီရန္တု တထေဝ ကာယော၊
သဗ္ဗမ္ပိဒံ ဇီရတု ဒေဟနိဿိတံ၊
ကိံ ကာရဏာ ပါလိတ တွံ ပမဇ္ဇသိ။
‘‘စက္ခူနိ ဘိဇ္ဇန္တု မမာယိတာနိ၊
သောတာနိ ဘိဇ္ဇန္တု တထေဝ ကာယော၊
သဗ္ဗမ္ပိဒံ ¶ ဘိဇ္ဇတု ဒေဟနိဿိတံ၊
ကိံ ကာရဏာ ပါလိတ တွံ ပမဇ္ဇသီ’’တိ။
ဧဝံ ¶ ¶ တီဟိ ဂါထာဟိ အတ္တနော ဩဝါဒံ ဒတွာ နိသိန္နကောဝ နတ္ထုကမ္မံ ကတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဝေဇ္ဇော တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ နတ္ထုကမ္မံ ကတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ကီဒိသံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ရုဇ္ဇတေဝ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘နိသီဒိတွာ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ နတ္ထုကမ္မံ ကတံ၊ နိပဇ္ဇိတွာ’’တိ။ ထေရော တုဏှီ အဟောသိ၊ ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆိယမာနောပိ န ကိဉ္စိ ကထေသိ။ အထ နံ ဝေဇ္ဇော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှေ သပ္ပာယံ န ကရောထ၊ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ ‘အသုကေန မေ တေလံ ပက္က’န္တိ မာ ဝဒိတ္ထ၊ အဟမ္ပိ ‘မယာ ဝေါ တေလံ ပက္က’န္တိ န ဝက္ခာမီ’’တိ အာဟ။ သော ဝေဇ္ဇေန ပစ္စက္ခာတော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ တွံ ဝေဇ္ဇေနာပိ ပစ္စက္ခာတောသိ၊ ဣရိယာပထံ မာ ဝိဿဇ္ဇိ သမဏာတိ။
‘‘ပဋိက္ခိတ္တော တိကိစ္ဆာယ၊ ဝေဇ္ဇေနာပိ ဝိဝဇ္ဇိတော၊
နိယတော မစ္စုရာဇဿ၊ ကိံ ပါလိတ ပမဇ္ဇသီ’’တိ။ –
ဣမာယ ဂါထာယ အတ္တာနံ ဩဝဒိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ အထဿ မဇ္ဈိမယာမေ အတိက္ကန္တေ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အက္ခီနိ စေဝ ကိလေသာ စ ဘိဇ္ဇိံသု။ သော သုက္ခဝိပဿကော အရဟာ ဟုတွာ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ နိသီဒိ။
ဘိက္ခူ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ အာဂန္တွာ ‘‘ဘိက္ခာစာရကာလော၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ကာလော၊ အာဝုသော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ‘‘ကိံ တုမှေ ပန၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အက္ခီနိ မေ၊ အာဝုသော၊ ပရိဟီနာနီ’’တိ။ တေ တဿ အက္ခီနိ ဩလောကေတွာ အဿုပုဏ္ဏနေတ္တာ ဟုတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မာ စိန္တယိတ္ထ၊ မယံ ¶ ဝေါ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမာ’’တိ ထေရံ သမဿာသေတွာ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ မနုဿာ ထေရံ အဒိသွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကံ အယျော ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ယာဂုံ ပေသေတွာ သယံ ပိဏ္ဍပါတမာဒါယ ဂန္တွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တမာနာ ရောဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယံ ဝေါ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမ၊ တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ သမဿာသေတွာ ပက္ကမိံသု။
တတော ပဋ္ဌာယ နိဗဒ္ဓံ ယာဂုဘတ္တံ ဝိဟာရမေဝ ပေသေန္တိ။ ထေရောပိ ဣတရေ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ နိရန္တရံ ဩဝဒတိ။ တေ တဿောဝါဒေ ဌတွာ ဥပကဋ္ဌာယ ပဝါရဏာယ သဗ္ဗေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု ¶ ။ တေ ဝုဋ္ဌဝဿာ စ ပန သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟုတွာ ထေရမာဟံသု၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမမှာ’’တိ ¶ ။ ထေရော တေသံ ဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဒုဗ္ဗလော၊ အန္တရာမဂ္ဂေ စ အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတာ အဋဝီ အတ္ထိ၊ မယိ ဧတေဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တေ သဗ္ဗေ ကိလမိဿန္တိ၊ ဘိက္ခမ္ပိ လဘိတုံ န သက္ခိဿန္တိ၊ ဣမေ ပုရေတရမေဝ ပေသေဿာမီ’’တိ။ အထ နေ အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ တုမှေ ပုရတော ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ‘‘တုမှေ ပန ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အဟံ ဒုဗ္ဗလော၊ အန္တရာမဂ္ဂေ စ အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတာ အဋဝီ အတ္ထိ၊ မယိ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တေ သဗ္ဗေ ကိလမိဿထ၊ တုမှေ ပုရတော ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ‘‘မာ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝံ ကရိတ္ထ၊ မယံ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဂမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘မာ ဝေါ၊ အာဝုသော၊ ဧဝံ ရုစ္စိတ္ထ၊ ဧဝံ သန္တေ မယှံ အဖာသုကံ ဘဝိဿတိ၊ မယှံ ကနိဋ္ဌော ပန တုမှေ ဒိသွာ ပုစ္ဆိဿတိ၊ အထဿ မမ စက္ခူနံ ¶ ပရိဟီနဘာဝံ အာရောစေယျာထ၊ သော မယှံ သန္တိကံ ကဉ္စိဒေဝ ပဟိဏိဿတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆိဿာမိ၊ တုမှေ မမ ဝစနေန ဒသဗလဉ္စ အသီတိမဟာထေရေ စ ဝန္ဒထာ’’တိ တေ ဥယျောဇေသိ။
တေ ထေရံ ခမာပေတွာ အန္တောဂါမံ ပဝိသိံသု။ မနုဿာ တေ ဒိသွာ နိသီဒါပေတွာ ဘိက္ခံ ဒတွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ အယျာနံ ဂမနာကာရော ပညာယတီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ၊ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမမှာ’’တိ။ တေ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတွာ တေသံ ဂမနဆန္ဒမေဝ ဉတွာ အနုဂန္တွာ ပရိဒေဝိတွာ နိဝတ္တိံသု။ တေပိ အနုပုဗ္ဗေန ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရဉ္စ အသီတိမဟာထေရေ စ ထေရဿ ဝစနေန ဝန္ဒိတွာ ပုနဒိဝသေ ယတ္ထ ထေရဿ ကနိဋ္ဌော ဝသတိ၊ တံ ဝီထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ ကုဋုမ္ဗိကော တေ သဉ္ဇာနိတွာ နိသီဒါပေတွာ ကတပဋိသန္ထာရော ‘‘ဘာတိကတ္ထေရော မေ၊ ဘန္တေ၊ ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ တေ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ သော တံ သုတွာဝ တေသံ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တေန္တော ရောဒိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဣဒါနိ၊ ဘန္တေ၊ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘ထေရော ဣတော ကဿစိ အာဂမနံ ပစ္စာသီသတိ၊ တဿ ဂတကာလေ တေန သဒ္ဓိံ အာဂမိဿတီ’’တိ။ ‘‘အယံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘာဂိနေယျော ပါလိတော နာမ၊ ဧတံ ပေသေထာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ပေသေတုံ န သက္ကာ၊ မဂ္ဂေ ပရိပန္ထော အတ္ထိ၊ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ကတွာ ပေသေထ၊ ဘန္တေ’’တိ။ အထ နံ ပဗ္ဗာဇေတွာ အဍ္ဎမာသမတ္တံ ပတ္တစီဝရဂ္ဂဟဏာဒီနိ သိက္ခာပေတွာ မဂ္ဂံ အာစိက္ခိတွာ ပဟိဏိံသု။
သော အနုပုဗ္ဗေန တံ ဂါမံ ပတွာ ဂါမဒွါရေ ဧကံ မဟလ္လကံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣမံ ဂါမံ နိဿာယ ကောစိ အာရညကော ဝိဟာရော အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကော နာမ တတ္ထ ဝသတီ’’တိ? ‘‘ပါလိတတ္ထေရော နာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မဂ္ဂံ မေ အာစိက္ခထာ’’တိ။ ‘‘ကောသိ တွံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ထေရဿ ဘာဂိနေယျောမှီ’’တိ။ အထ ¶ နံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ¶ နေသိ။ သော ထေရံ ဝန္ဒိတွာ အဍ္ဎမာသမတ္တံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ထေရံ သမ္မာ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မာတုလကုဋုမ္ဗိကော မေ တုမှာကံ ¶ အာဂမနံ ပစ္စာသီသတိ၊ ဧထ၊ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဣမံ မေ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သော ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဟေတွာ ထေရေန သဒ္ဓိံ အန္တောဂါမံ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ဂမနာကာရော ဝေါ ပညာယတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ၊ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ။ တေ နာနပ္ပကာရေန ယာစိတွာ အလဘန္တာ ထေရံ ဥယျောဇေတွာ ဥပဍ္ဎပထံ ဂန္တွာ ရောဒိတွာ နိဝတ္တိံသု။ သာမဏေရော ထေရံ ယဋ္ဌိကောဋိယာ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အဋဝိယံ ကဋ္ဌနဂရံ နာမ ထေရေန ဥပနိဿာယ ဝုဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဂါမံ သမ္ပာပုဏိ၊ သော ဂါမတော နိက္ခမိတွာ အရညေ ဂီတံ ဂါယိတွာ ဒါရူနိ ဥဒ္ဓရန္တိယာ ဧကိဿာ ဣတ္ထိယာ ဂီတသဒ္ဒံ သုတွာ သရေ နိမိတ္တံ ဂဏှိ။ ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ ဝိယ ဟိ အညော သဒ္ဒေါ ပုရိသာနံ သကလသရီရံ ဖရိတွာ ဌာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကသဒ္ဒမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ၊ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂)။
သာမဏေရော တတ္ထ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘တိဋ္ဌထ တာဝ၊ ဘန္တေ၊ ကိစ္စံ မေ အတ္ထီ’’တိ တဿာ သန္တိကံ ¶ ဂတော။ သာ တံ ဒိသွာ တုဏှီ အဟောသိ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ သီလဝိပတ္တိံ ပါပုဏိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒါနေဝ ဧကော ဂီတသဒ္ဒေါ သုယျိတ္ထ။ သော စ ခေါ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဒေါ ဆိဇ္ဇိ၊ သာမဏေရောပိ စိရာယတိ၊ သော တာယ သဒ္ဓိံ သီလဝိပတ္တိံ ပတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သောပိ အတ္တနော ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ အာဂန္တွာ ‘‘ဂစ္ဆာမ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘ပါပေါဇာတောသိ သာမဏေရာ’’တိ။ သော တုဏှီ ဟုတွာ ထေရေန ပုနပ္ပုနံ ပုဋ္ဌောပိ န ကိဉ္စိ ကထေသိ။ အထ နံ ထေရော အာဟ – ‘‘တာဒိသေန ပါပေန မမ ယဋ္ဌိကောဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ။ သော သံဝေဂပ္ပတ္တော ကာသာယာနိ အပနေတွာ ဂိဟိနိယာမေန ပရိဒဟိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ပုဗ္ဗေ သာမဏေရော၊ ဣဒါနိ ပနမှိ ဂိဟီ ဇာတော၊ ပဗ္ဗဇန္တောပိ စ သွာဟံ န သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတော၊ မဂ္ဂပရိပန္ထဘယေန ပဗ္ဗဇိတော၊ ဧထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာဝုသော၊ ဂိဟိပါပေါပိ သမဏပါပေါပိ ပါပေါယေဝ၊ တွံ သမဏဘာဝေ ဌတွာပိ သီလမတ္တံ ပူရေတုံ နာသက္ခိ၊ ဂိဟီ ဟုတွာ ကိံ ¶ နာမ ကလျာဏံ ကရိဿသိ၊ တာဒိသေန ပါပေန မမ ယဋ္ဌိကောဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အမနုဿုပဒ္ဒဝေါ မဂ္ဂေါ၊ တုမှေ စ အန္ဓာ အပရိဏာယကာ၊ ကထံ ဣဓ ဝသိဿထာ’’တိ? အထ နံ ထေရော၊ ‘‘အာဝုသော၊ တွံ မာ ဧဝံ စိန္တယိ၊ ဣဓေဝ မေ နိပဇ္ဇိတွာ မရန္တဿာပိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တန္တဿာပိ တယာ သဒ္ဓိံ ဂမနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဟန္ဒာဟံ ¶ ဟတစက္ခုသ္မိ၊ ကန္တာရဒ္ဓါနမာဂတော၊
သေယျမာနော န ဂစ္ဆာမိ၊ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ။
‘‘ဟန္ဒာဟံ ¶ ဟတစက္ခုသ္မိ၊ ကန္တာရဒ္ဓါနမာဂတော၊
မရိဿာမိ နော ဂမိဿာမိ၊ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ’’တိ။
တံ သုတွာ ဣတရော သံဝေဂဇာတော ‘‘ဘာရိယံ ဝတ မေ သာဟသိကံ အနနုစ္ဆဝိကံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တော ဝနသဏ္ဍံ ပက္ခန္ဒိတွာ တထာ ပက္ကန္တောဝ အဟောသိ။ ထေရဿာပိ သီလတေဇေန သဋ္ဌိယောဇနာယာမံ ပညာသယောဇနဝိတ္ထတံ ပန္နရသယောဇနဗဟလံ ဇယသုမနပုပ္ဖဝဏ္ဏံ နိသီဒနုဋ္ဌဟနကာလေသု ဩနမနုန္နမနပကတိကံ သက္ကဿ ဒေဝရညော ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော ‘‘ကော နု ခေါ မံ ဌာနာ စာဝေတုကာမော’’တိ ဩလောကေန္တော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ထေရံ အဒ္ဒသ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘သဟဿနေတ္တော ဒေဝိန္ဒော၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓယိ၊
ပါပဂရဟီ အယံ ပါလော၊ အာဇီဝံ ပရိသောဓယိ။
‘‘သဟဿနေတ္တော ဒေဝိန္ဒော၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓယိ၊
ဓမ္မဂရုကော အယံ ပါလော၊ နိသိန္နော သာသနေ ရတော’’တိ။
အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစာဟံ ဧဝရူပဿ ပါပဂရဟိနော ဓမ္မဂရုကဿ အယျဿ သန္တိကံ န ဂမိဿာမိ၊ မုဒ္ဓါ မေ သတ္တဓာ ဖလေယျ၊ ဂမိဿာမိ တဿ သန္တိက’’န္တိ။ တတော –
‘‘သဟဿနေတ္တော ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇသိရိန္ဓရော၊
တင်္ခဏေန အာဂန္တွာန၊ စက္ခုပါလမုပါဂမိ’’။ –
ဥပဂန္တွာ ¶ စ ပန ထေရဿ အဝိဒူရေ ပဒသဒ္ဒမကာသိ။ အထ နံ ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘ကော ဧသော’’တိ? ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အဒ္ဓိကော’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ ယာသိ ဥပါသကာ’’တိ ¶ ? ‘‘သာဝတ္ထိယံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ယာဟိ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘အယျော ပန၊ ဘန္တေ၊ ကုဟိံ ဂမိဿတီ’’တိ? ‘‘အဟမ္ပိ တတ္ထေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧကတောဝ ဂစ္ဆာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဒုဗ္ဗလော၊ မယာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တဿ တဝ ပပဉ္စော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘မယှံ အစ္စာယိကံ နတ္ထိ၊ အဟမ္ပိ အယျေန ¶ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ဒသသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဧကံ လဘိဿာမိ၊ ဧကတောဝ ဂစ္ဆာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ထေရော ‘‘ဧသော သပ္ပုရိသော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘တေန ဟိ သဒ္ဓိံ ဂမိဿာမိ၊ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဏှ ဥပါသကာ’’တိ အာဟ။ သက္ကော တထာ ကတွာ ပထဝိံ သင်္ခိပန္တော သာယနှသမယေ ဇေတဝနံ သမ္ပာပေသိ။ ထေရော သင်္ခပဏဝါဒိသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကတ္ထေသော သဒ္ဒေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာဝတ္ထိယံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဂမနကာလေ စိရေန ဂမိမှာ’’တိ။ ‘‘အဟံ ဥဇုမဂ္ဂံ ဇာနာမိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ ထေရော ‘‘နာယံ မနုဿော၊ ဒေဝတာ ဘဝိဿတီ’’တိ သလ္လက္ခေသိ။
‘‘သဟဿနေတ္တော ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇသိရိန္ဓရော၊
သင်္ခိပိတွာန တံ မဂ္ဂံ၊ ခိပ္ပံ သာဝတ္ထိမာဂမီ’’တိ။
သော ထေရံ နေတွာ ထေရဿေဝတ္ထာယ ကနိဋ္ဌကုဋုမ္ဗိကေန ကာရိတံ ¶ ပဏ္ဏသာလံ နေတွာ ဖလကေ နိသီဒါပေတွာ ပိယသဟာယကဝဏ္ဏေန တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘သမ္မ၊ စူဠပါလာ’’တိ ပက္ကောသိ။ ‘‘ကိံ၊ သမ္မာ’’တိ? ‘‘ထေရဿာဂတဘာဝံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ၊ ကိံ ပန ထေရော အာဂတော’’တိ? ‘‘အာမ၊ သမ္မ၊ ဣဒါနိ အဟံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရံ တယာ ကာရိတပဏ္ဏသာလာယ နိသိန္နကံ ဒိသွာ အာဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ ကုဋုမ္ဗိကောပိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရံ ဒိသွာ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တန္တော ရောဒိတွာ ‘‘ဣဒံ ဒိသွာ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ပဗ္ဗဇိတုံ နာဒါသိ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ဒွေ ဒါသဒါရကေ ဘုဇိဿေ ကတွာ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ‘‘အန္တောဂါမတော ယာဂုဘတ္တာဒီနိ အာဟရိတွာ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟထာ’’တိ ပဋိယာဒေသိ။ သာမဏေရာ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟိံသု။
အထေကဒိဝသံ ဒိသာဝါသိနော ဘိက္ခူ ‘‘သတ္ထာရံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဇေတဝနံ အာဂန္တွာ တထာဂတံ ဝန္ဒိတွာ အသီတိမဟာထေရေ စ၊ ဝန္ဒိတွာ ဝိဟာရစာရိကံ စရန္တာ စက္ခုပါလတ္ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ ‘‘ဣဒမ္ပိ ပဿိဿာမာ’’တိ သာယံ ¶ တဒဘိမုခါ အဟေသုံ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ တေ ‘‘ဣဒါနိ အတိသာယနှော၊ မေဃော စ ဥဋ္ဌိတော၊ ပါတောဝ ဂန္တွာ ပဿိဿာမာ’’တိ နိဝတ္တိံသု။ ဒေဝေါ ပဌမယာမံ ဝဿိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဝိဂတော။ ထေရော အာရဒ္ဓဝီရိယော အာစိဏ္ဏစင်္ကမနော၊ တသ္မာ ပစ္ဆိမယာမေ စင်္ကမနံ ဩတရိ။ တဒါ စ ပန နဝဝုဋ္ဌာယ ဘူမိယာ ဗဟူ ဣန္ဒဂေါပကာ ¶ ဥဋ္ဌဟိံသု။ တေ ထေရေ စင်္ကမန္တေ ယေဘုယျေန ဝိပဇ္ဇိံသု။ အန္တေဝါသိကာ ထေရဿ စင်္ကမနဋ္ဌာနံ ကာလဿေဝ န သမ္မဇ္ဇိံသု။ ဣတရေ ဘိက္ခူ ‘‘ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပဿိဿာမာ’’တိ အာဂန္တွာ စင်္ကမနေ မတပါဏကေ ဒိသွာ ‘‘ကော ဣမသ္မိံ စင်္ကမတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘အမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော၊ ဘန္တေ’’တိ။ တေ ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘ပဿထာဝုသော၊ သမဏဿ ကမ္မံ၊ သစက္ခုကကာလေ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တော ¶ ကိဉ္စိ အကတွာ ဣဒါနိ စက္ခုဝိကလကာလေ ‘စင်္ကမာမီ’တိ ဧတ္တကေ ပါဏကေ မာရေသိ ‘အတ္ထံ ကရိဿာမီ’တိ အနတ္ထံ ကရောတီ’’တိ။
အထ ခေါ တေ ဂန္တွာ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ စက္ခုပါလတ္ထေရော ‘စင်္ကမာမီ’တိ ဗဟူ ပါဏကေ မာရေသီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန သော တုမှေဟိ မာရေန္တော ဒိဋ္ဌော’’တိ? ‘‘န ဒိဋ္ဌော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ယထေဝ တုမှေ တံ န ပဿထ၊ တထေဝ သောပိ တေ ပါဏေ န ပဿတိ။ ခီဏာသဝါနံ မရဏစေတနာ နာမ နတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယေ သတိ ကသ္မာ အန္ဓော ဇာတော’’တိ? ‘‘အတ္တနော ကတကမ္မဝသေန၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ တေန ကတ’’န္တိ? တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုဏာထ –
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ကာသိရညေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော ဝေဇ္ဇော ဂါမနိဂမေသု စရိတွာ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကရောန္တော ဧကံ စက္ခုဒုဗ္ဗလံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ တေ အဖာသုက’’န္တိ? ‘‘အက္ခီဟိ န ပဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇံ တေ ကရိဿာမီ’’တိ? ‘‘ကရောဟိ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ မေ ဒဿသီ’’တိ? ‘‘သစေ မေ အက္ခီနိ ပါကတိကာနိ ကာတုံ သက္ခိဿသိ၊ အဟံ တေ သဒ္ဓိံ ပုတ္တဓီတာဟိ ဒါသီ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဘေသဇ္ဇံ သံဝိဒဟိ၊ ဧကဘေသဇ္ဇေနေဝ အက္ခီနိ ပါကတိကာနိ အဟေသုံ။ သာ ¶ စိန္တေသိ – ‘‘အဟမေတဿ သပုတ္တဓီတာ ဒါသီ ဘဝိဿာမီ’’တိ ပဋိဇာနိံ၊ ‘‘န ခေါ ပန မံ သဏှေန သမ္မာစာရေန သမုဒါစရိဿတိ၊ ဝဉ္စေဿာမိ န’’န္တိ။ သာ ဝေဇ္ဇေနာဂန္တွာ ‘‘ကီဒိသံ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘ပုဗ္ဗေ မေ အက္ခီနိ ထောကံ ရုဇ္ဇိံသု၊ ဣဒါနိ ပန အတိရေကတရံ ရုဇ္ဇန္တီ’’တိ အာဟ။ ဝေဇ္ဇော ‘‘အယံ မံ ဝဉ္စေတွာ ကိဉ္စိ အဒါတုကာမာ၊ န မေ ဧတာယ ဒိန္နာယ ¶ ဘတိယာ အတ္ထော၊ ဣဒါနေဝ နံ အန္ဓံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘရိယာယ ဧတမတ္ထံ အာစိက္ခိ။ သာ တုဏှီ အဟောသိ။ သော ဧကံ ဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတွာ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ ဣမံ ဘေသဇ္ဇံ အဉ္ဇေဟီ’’တိ အဉ္ဇာပေသိ။ အထဿာ ဒွေ အက္ခီနိ ဒီပသိခါ ဝိယ ဝိဇ္ဈာယိံသု။ သော ဝေဇ္ဇော စက္ခုပါလော အဟောသိ။
ဘိက္ခဝေ၊ တဒါ မမ ပုတ္တေန ကတကမ္မံ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော အနုဗန္ဓိ။ ပါပကမ္မဉှိ နာမေတံ ဓုရံ ဝဟတော ဗလိဗဒ္ဒဿ ပဒံ စက္ကံ ဝိယ အနုဂစ္ဆတီတိ ဣဒံ ဝတ္ထုံ ကထေတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ပတိဋ္ဌာပိတမတ္တိကံ သာသနံ ရာဇမုဒ္ဒါယ လဉ္ဆန္တော ဝိယ ဓမ္မရာဇာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ¶ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊
မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊
တတော နံ ဒုက္ခမနွေတိ၊ စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ။
တတ္ထ မနောတိ ကာမာဝစရကုသလာဒိဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ စတုဘူမိကစိတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ပဒေ တဒါ တဿ ဝေဇ္ဇဿ ဥပ္ပန္နစိတ္တဝသေန နိယမိယမာနံ ဝဝတ္ထာပိယမာနံ ¶ ပရိစ္ဆိဇ္ဇိယမာနံ ဒေါမနဿသဟဂတံ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တစိတ္တမေဝ လဗ္ဘတိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ တေန ပဌမဂါမိနာ ဟုတွာ သမန္နာဂတာ။ ဓမ္မာတိ ဂုဏဒေသနာပရိယတ္တိနိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဝသေန စတ္တာရော ဓမ္မာ နာမ။ တေသု –
‘‘န ဟိ ဓမ္မော အဓမ္မော စ၊ ဥဘော သမဝိပါကိနော၊
အဓမ္မော နိရယံ နေတိ၊ ဓမ္မော ပါပေတိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၄၊ ဇာ။ ၁။၁၅။၃၈၆) –
အယံ ဂုဏဓမ္မော နာမ။ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ အာဒိကလျာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀) အယံ ဒေသနာဓမ္မော နာမ။ ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စေ ကုလပုတ္တာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉) အယံ ပရိယတ္တိဓမ္မော နာမ။ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ၊ ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၁) အယံ နိဿတ္တဓမ္မော နာမ၊ နိဇ္ဇီဝဓမ္မောတိပိ ဧသော ဧဝ။ တေသု ဣမသ္မိံ ဌာနေ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဓမ္မော အဓိပ္ပေတော။ သော အတ္ထတော တယော အရူပိနော ခန္ဓာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ။ ဧတေ ဟိ မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧတေသန္တိ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ နာမ။
ကထံ ¶ ပနေတေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဝတ္ထုကော ဧကာရမ္မဏော အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော နာမ ဟောတီတိ? ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန။ ယထာ ဟိ ဗဟူသု ဧကတော ဂါမဃာတာဒီနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တေသု ‘‘ကော ဧတေသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမော’’တိ ဝုတ္တေ ယော နေသံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ယံ နိဿာယ တေ တံ ကမ္မံ ကရောန္တိ၊ သော ဒတ္တော ဝါ မိတ္တော ဝါ တေသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧတေသန္တိ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ န ဟိ တေ မနေ အနုပ္ပဇ္ဇန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ သက္ကောန္တိ၊ မနော ပန ဧကစ္စေသု စေတသိကေသု အနုပဇ္ဇန္တေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ။ အဓိပတိဝသေန ပန မနော သေဋ္ဌော ဧတေသန္တိ မနောသေဋ္ဌော။ ယထာ ဟိ စောရာဒီနံ စောရဇေဋ္ဌကာဒယော အဓိပတိနော သေဋ္ဌာ။ တထာ တေသမ္ပိ မနော အဓိပတိ မနောဝ သေဋ္ဌာ။ ယထာ ပန ဒါရုအာဒီဟိ ¶ နိပ္ဖန္နာနိ တာနိ တာနိ ဘဏ္ဍာနိ ဒါရုမယာဒီနိ နာမ ဟောန္တိ၊ တထာ တေပိ မနတော နိပ္ဖန္နတ္တာ မနောမယာ နာမ။
ပဒုဋ္ဌေနာတိ အာဂန္တုကေဟိ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒေါသေဟိ ပဒုဋ္ဌေန။ ပကတိမနော ဟိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ၊ တံ အပဒုဋ္ဌံ။ ယထာ ဟိ ပသန္နံ ဥဒကံ အာဂန္တုကေဟိ နီလာဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ နီလောဒကာဒိဘေဒံ ဟောတိ၊ န စ နဝံ ဥဒကံ၊ နာပိ ပုရိမံ ပသန္နဥဒကမေဝ၊ တထာ တမ္ပိ အာဂန္တုကေဟိ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒေါသေဟိ ပဒုဋ္ဌံ ဟောတိ၊ န စ နဝံ စိတ္တံ၊ နာပိ ပုရိမံ ဘဝင်္ဂစိတ္တမေဝ၊ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပဘဿရမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)။ ဧဝံ မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ သော ဘာသမာနော စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတမေဝ ဘာသတိ၊ ကရောန္တော တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတမေဝ ကရောတိ၊ အဘာသန္တော အကရောန္တော တာယ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ပဒုဋ္ဌမာနသတာယ တိဝိဓံ မနောဒုစ္စရိတံ ပူရေတိ။ ဧဝမဿ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
တတော နံ ဒုက္ခမနွေတီတိ ¶ တတော တိဝိဓဒုစ္စရိတတော တံ ပုဂ္ဂလံ ဒုက္ခံ အနွေတိ၊ ဒုစ္စရိတာနုဘာဝေန စတူသု အပါယေသု၊ မနုဿေသု ဝါ တမတ္တဘာဝံ ဂစ္ဆန္တံ ကာယဝတ္ထုကမ္ပိ ဣတရမ္ပီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကာယိကစေတသိကံ ဝိပါကဒုက္ခံ အနုဂစ္ဆတိ။ ယထာ ကိံ? စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒန္တိ ဓုရေ ယုတ္တဿ ဓုရံ ဝဟတော ဗလိဗဒ္ဒဿ ပဒံ စက္ကံ ဝိယ။ ယထာ ဟိ သော ဧကမ္ပိ ဒိဝသံ ဒွေပိ ပဉ္စပိ ဒသပိ အဍ္ဎမာသမ္ပိ မာသမ္ပိ ဝဟန္တော စက္ကံ နိဝတ္တေတုံ ဇဟိတုံ န သက္ကောတိ ¶ ၊ အထ ခွဿ ပုရတော အဘိက္ကမန္တဿ ယုဂံ ဂီဝံ ဗာဓတိ၊ ပစ္ဆတော ပဋိက္ကမန္တဿ စက္ကံ ဦရုမံသံ ပဋိဟနတိ။ ဣမေဟိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဗာဓန္တံ စက္ကံ တဿ ပဒါနုပဒိကံ ဟောတိ၊ တထေဝ မနသာ ပဒုဋ္ဌေန တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပူရေတွာ ဌိတံ ပုဂ္ဂလံ နိရယာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ဒုစ္စရိတမူလကံ ကာယိကမ္ပိ စေတသိကမ္ပိ ဒုက္ခမနုဗန္ဓတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ တိံသသဟဿာ ဘိက္ခူ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သမ္ပတ္တပရိဘာယပိ ဒေသနာ သာတ္ထိကာ သဖလာ အဟောသီတိ။
စက္ခုပါလတ္ထေရဝတ္ထု ပဌမံ
၂။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝတ္ထု
၂။ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ¶ ဓမ္မာတိ ဒုတိယဂါထာပိ ¶ သာဝတ္ထိယံယေဝ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိံ အာရဗ္ဘ ဘာသိတာ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရ အဒိန္နပုဗ္ဗကော နာမ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိ။ တေန ကဿစိ ကိဉ္စိ န ဒိန္နပုဗ္ဗံ၊ တေန တံ ‘‘အဒိန္နပုဗ္ဗကော’’တွေဝ သဉ္ဇာနိံသု။ တဿ ဧကပုတ္တကော အဟောသိ ပိယော မနာပေါ။ အထဿ ပိလန္ဓနံ ကာရေတုကာမော ‘‘သစေ သုဝဏ္ဏကာရေ ကာရေဿာမိ၊ ဘတ္တဝေတနံ ဒါတဗ္ဗံ ဘဝိဿတီ’’တိ သယမေဝ သုဝဏ္ဏံ ကောဋ္ဋေတွာ မဋ္ဌာနိ ကုဏ္ဍလာနိ ကတွာ အဒါသိ။ တေနဿ ပုတ္တော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ တဿ သောဠသဝဿိကကာလေ ပဏ္ဍုရောဂေါ ဥဒပါဒိ။ တဿ မာတာ ပုတ္တံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ ပုတ္တဿ တေ ရောဂေါ ဥပ္ပန္နော၊ တိကိစ္ဆာပေဟိ န’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဘောတိ သစေ ဝေဇ္ဇံ အာနေဿာမိ၊ ဘတ္တဝေတနံ ဒါတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ ကိံ တွံ မမ ဓနစ္ဆေဒံ န ဩလောကေဿသီ’’တိ? ‘‘အထ နံ ကိံ ကရိဿသိ၊ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ? ‘‘ယထာ မေ ဓနစ္ဆေဒေါ န ဟောတိ၊ တထာ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော ဝေဇ္ဇာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အသုကရောဂဿ နာမ တုမှေ ကိံ ဘေသဇ္ဇံ ကရောထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ တေ ယံ ဝါ တံ ဝါ ရုက္ခတစာဒိံ အာစိက္ခန္တိ။ သော တမာဟရိတွာ ပုတ္တဿ ဘေသဇ္ဇံ ကရောတိ။ တံ ကရောန္တဿေဝဿ ရောဂေါ ဗလဝါ အဟောသိ၊ အတေကိစ္ဆဘာဝံ ဥပါဂမိ။ ဗြာဟ္မဏော ¶ တဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ ဉတွာ ဧကံ ဝေဇ္ဇံ ပက္ကောသိ။ သော တံ ဩလောကေတွာဝ ‘‘အမှာကံ ဧကံ ကိစ္စံ အတ္ထိ၊ အညံ ဝေဇ္ဇံ ပက္ကောသိတွာ တိကိစ္ဆာပေဟီ’’တိ တံ ¶ ပဟာယ နိက္ခမိ။ ဗြာဟ္မဏော တဿ မရဏသမယံ ဉတွာ ‘‘ဣမဿ ဒဿနတ္ထာယ အာဂတာ အန္တောဂေဟေ သာပတေယျံ ပဿိဿန္တိ၊ ဗဟိ နံ ကရိဿာမီ’’တိ ပုတ္တံ နီဟရိတွာ ဗဟိအာဠိန္ဒေ နိပဇ္ဇာပေသိ။
တံ ဒိဝသံ ဘဂဝါ ဗလဝပစ္စူသသမယေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရာနံ ဥဿန္နကုသလမူလာနံ ဝေနေယျဗန္ဓဝါနံ ဒဿနတ္ထံ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရိ။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ ဗဟိအာဠိန္ဒေ နိပန္နာကာရေနေဝ တဿ အန္တော ပညာယိ။ သတ္ထာ တံ ဒိသွာ တဿ အန္တောဂေဟာ နီဟရိတွာ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မယှံ ဧတ္ထ ဂတပစ္စယေန အတ္ထော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ဣဒံ အဒ္ဒသ – အယံ မာဏဝေါ မယိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဒေဝလောကေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရော ဘဝိဿတိ၊ ဗြာဟ္မဏောပိ တံ ဈာပေတွာ ရောဒန္တော အာဠာဟနေ ဝိစရိဿတိ။ ဒေဝပုတ္တော တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ သဋ္ဌိသကဋဘာရာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရံ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ကမ္မေန မယာ အယံ သိရိသမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ’’တိ ဩလောကေတွာ မယိ ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန လဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဓနစ္ဆေဒဘယေန မမ ဘေသဇ္ဇမကတွာ ဣဒါနိ အာဠာဟနံ ဂန္တွာ ရောဒတိ၊ ဝိပ္ပကာရပ္ပတ္တံ နံ ကရိဿာမီ’’တိ ပိတရိ ရောဒန္တေ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ အာဠာဟနဿာဝိဒူရေ ¶ နိပဇ္ဇိတွာ ရောဒိဿတိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိဿတိ။ ‘‘အဟံ တေ ပုတ္တော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ’’တိ အာစိက္ခိဿတိ။ ‘‘ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တောသီ’’တိ? ‘‘တာဝသိံသဘဝနေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကမ္မံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တေ မယိ စိတ္တပ္ပသာဒေန နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ အာစိက္ခိဿတိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘တုမှေသု စိတ္တံ ပသာဒေတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တော နာမ အတ္ထီ’’တိ မံ ပုစ္ဆိဿတိ။ အထဿာဟံ ‘‘ဧတ္တကာနိ သတာနိ ဝါ သဟဿာနိ ဝါ သတသဟဿာနိ ဝါတိ န သက္ကာ ဂဏနာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတု’’န္တိ ဝတွာ ဓမ္မပဒေ ဂါထံ ဘာသိဿာမိ။ ဂါထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတိ၊ မဋ္ဌ ကုဏ္ဍလီ သောတာပန္နော ဘဝိဿတိ။ တထာ အဒိန္နပုဗ္ဗကော ဗြာဟ္မဏော။ ဣတိ ¶ ဣမံ ကုလပုတ္တံ နိဿာယ မဟာဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီတိ ဒိသွာ ပုနဒိဝသေ ကတသရီရပဋိဇဂ္ဂနော မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟဒွါရံ ဂတော။
တသ္မိံ ခဏေ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ အန္တောဂေဟာဘိမုခေါ နိပန္နော ဟောတိ။ အထဿ သတ္ထာ အတ္တနော အပဿနဘာဝံ ဉတွာ ဧကံ ရသ္မိံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ မာဏဝေါ ‘‘ကိံ ဩဘာသော နာမေသော’’တိ ပရိဝတ္တေတွာ နိပန္နောဝ သတ္ထာရံ ဒိသွာ၊ ‘‘အန္ဓဗာလပိတရံ နိဿာယ ဧဝရူပံ ဗုဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမိတွာ ကာယဝေယျာဝဋိကံ ဝါ ကာတုံ ဒါနံ ဝါ ဒါတုံ ဓမ္မံ ဝါ သောတုံ နာလတ္ထံ၊ ဣဒါနိ မေ ဟတ္ထာပိ အနဓိပတေယျာ၊ အညံ ကတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ မနမေဝ ပသာဒေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အလံ ဧတ္တကေန စိတ္တပ္ပသာဒေန ဣမဿာ’’တိ ပက္ကာမိ။ သော တထာဂတေ စက္ခုပထံ ဝိဇဟန္တေယေဝ ¶ ပသန္နမနော ကာလံ ကတွာ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓါ ဝိယ ဒေဝလောကေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။
ဗြာဟ္မဏောပိဿ သရီရံ ဈာပေတွာ အာဠာဟနေ ရောဒနပရာယဏော အဟောသိ၊ ဒေဝသိကံ အာဠာဟနံ ဂန္တွာ ရောဒတိ – ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက၊ ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိ။ ဒေဝပုတ္တောပိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘ကေန မေ ကမ္မေန လဒ္ဓါ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘သတ္ထရိ မနောပသာဒေနာ’’တိ ဉတွာ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော မမ အဖာသုကကာလေ ဘေသဇ္ဇမကာရေတွာ ဣဒါနိ အာဠာဟနံ ဂန္တွာ ရောဒတိ၊ ဝိပ္ပကာရပ္ပတ္တမေဝ နံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ အာဠာဟနဿာဝိဒူရေ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ရောဒန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ဒိသွာ ‘‘အဟံ တာဝ ပုတ္တသောကေန ရောဒါမိ၊ ဧသ ကိမတ္ထံ ရောဒတိ၊ ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အလင်္ကတော ¶ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ၊
မာလဓာရီ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒသိ၊
ဝနမဇ္ဈေ ကိံ ဒုက္ခိတော တုဝ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၀၇၊ ပေ။ ဝ။ ၁၈၆)၊
သော ¶ မာဏဝေါ အာဟ –
‘‘သောဝဏ္ဏမယော ပဘဿရော၊
ဥပ္ပန္နော ရထပဉ္ဇရော မမ၊
တဿ စက္ကယုဂံ န ဝိန္ဒာမိ၊
တေန ဒုက္ခေန ဇဟာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။ (ဝ။ ၁၂၀၈၊ ပေ။ ဝ။ ၁၈၇)၊
အထ ¶ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘သောဝဏ္ဏမယံ မဏိမယံ၊
လောဟိတကမယံ အထ ရူပိယမယံ၊
အာစိက္ခ မေ ဘဒ္ဒ မာဏဝ၊
စက္ကယုဂံ ပဋိပါဒယာမိ တေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၀၉၊ ပေ။ ဝ။ ၁၈၈)၊
တံ သုတွာ မာဏဝေါ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ပုတ္တဿ ဘေသဇ္ဇမကတွာ ပုတ္တပတိရူပကံ မံ ဒိသွာ ရောဒန္တော ‘သုဝဏ္ဏာဒိမယံ ရထစက္ကံ ကရောမီ’တိ ဝဒတိ၊ ဟောတု နိဂ္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကီဝ မဟန္တံ မေ စက္ကယုဂံ ကရိဿသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယာဝ မဟန္တံ အာကင်္ခသိ၊ တာဝ မဟန္တံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘စန္ဒိမသူရိယေဟိ မေ အတ္ထော၊ တေ မေ ဒေဟီ’’တိ ယာစန္တော အာဟ –
‘‘သော မာဏဝေါ တဿ ပါဝဒိ၊
စန္ဒသူရိယာ ဥဘယေတ္ထ ဒိဿရေ၊
သောဝဏ္ဏမယော ¶ ရထော မမ၊
တေန စက္ကယုဂေန သောဘတီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၀၊ ပေ။ ဝ။ ၁၈၉)၊
အထ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘ဗာလော ခေါ တွံ အသိ မာဏဝ၊
ယော တွံ ပတ္ထယသေ အပတ္ထိယံ၊
မညာမိ တုဝံ မရိဿသိ၊
န ဟိ တွံ လစ္ဆသိ စန္ဒသူရိယေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၁၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၀)၊
အထ ¶ နံ မာဏဝေါ အာဟ –
‘‘ကိံ ပန ပညာယမာနဿတ္ထာယ ရောဒန္တော ဗာလော ဟောတိ၊ ဥဒါဟု အပညာယမာနဿတ္ထာယာ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ဂမနာဂမနမ္ပိ ¶ ဒိဿတိ၊
ဝဏ္ဏဓာတု ဥဘယတ္ထ ဝီထိယာ၊
ပေတော ကာလကတော န ဒိဿတိ၊
ကော နိဓ ကန္ဒတံ ဗာလျတရော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၂၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၁)၊
တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ယုတ္တံ ဧသ ဝဒတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ –
‘‘သစ္စံ ခေါ ဝဒေသိ မာဏဝ၊
အဟမေဝ ကန္ဒတံ ဗာလျတရော၊
စန္ဒံ ဝိယ ဒါရကော ရုဒံ၊
ပေတံ ကာလကတာဘိပတ္ထယိ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၃၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၂) –
ဝတွာ ¶ တဿ ကထာယ နိဿောကော ဟုတွာ မာဏဝဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ မံ သန္တံ၊ ဃတသိတ္တံဝ ပါဝကံ၊
ဝါရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ၊ သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။
‘‘အဗ္ဗဟီ ဝတ မေ သလ္လံ၊ သောကံ ဟဒယနိဿိတံ၊
ယော မေ သောကပရေတဿ၊ ပုတ္တသောကံ အပါနုဒိ။
‘‘သွာဟံ အဗ္ဗူဠှသလ္လောသ္မိ၊ သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော၊
န သောစာမိ န ရောဒါမိ၊ တဝ သုတွာန မာဏဝါ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၄-၁၂၁၆၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၃-၁၉၅)၊
အထ ¶ နံ ‘‘ကော နာမ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော –
‘‘ဒေဝတာနုသိ ဂန္ဓဗ္ဗော၊ အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော၊ ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၇၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၆) –
အာဟ။ အထဿ မာဏဝေါ –
‘‘ယဉ္စ ကန္ဒသိ ယဉ္စ ရောဒသိ၊
ပုတ္တံ အာဠာဟနေ သယံ ဒဟိတွာ၊
သွာဟံ ကုသလံ ကရိတွာ ကမ္မံ၊
တိဒသာနံ သဟဗျတံ ဂတော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၈၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၇) –
အာစိက္ခိ ¶ ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ နာဒ္ဒသာမ၊
ဒါနံ ဒဒန္တဿ သကေ အဂါရေ၊
ဥပေါသထကမ္မံ ¶ ဝါ တာဒိသံ၊
ကေန ကမ္မေန ဂတောသိ ဒေဝလောက’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၉၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၈)၊
မာဏဝေါ အာဟ –
‘‘အာဗာဓိကောဟံ ဒုက္ခိတော ဂိလာနော၊
အာတူရရူပေါမှိ သကေ နိဝေသနေ၊
ဗုဒ္ဓံ ဝိဂတရဇံ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ၊
အဒ္ဒက္ခိံ သုဂတံ အနောမပညံ။
‘‘သွာဟံ မုဒိတဓနော ပသန္နစိတ္တော၊
အဉ္ဇလိံ အကရိံ တထာဂတဿ၊
တာဟံ ကုသလံ ကရိတွာန ကမ္မံ၊
တိဒသာနံ သဟဗျတံ ဂတော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၂၀-၁၂၂၁၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၉-၂၀၀)၊
တသ္မိံ ¶ ကထေန္တေယေဝ ဗြာဟ္မဏဿ သကလသရီရံ ပီတိယာ ပရိပူရိ။ သော တံ ပီတိံ ပဝေဒေန္တော –
‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ အဗ္ဘုတံ ဝတ၊
အဉ္ဇလိကမ္မဿ အယမီဒိသော ဝိပါကော၊
အဟမ္ပိ ပမုဒိတမနော ပသန္နစိတ္တော၊
အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇာမီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၂၂၊ ပေ။ ဝ။ ၂၀၁) –
အာဟ။ အထ နံ မာဏဝေါ –
‘‘အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇာဟိ၊
ဓမ္မဉ္စ သင်္ဃဉ္စ ပသန္နစိတ္တော၊
တထေဝ ¶ သိက္ခာပဒါနိ ပဉ္စ၊
အခဏ္ဍဖုလ္လာနိ သမာဒိယဿု။
ပါဏာတိပါတာ ဝိရမဿု ခိပ္ပံ၊
လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယဿု၊
အမဇ္ဇပေါ မာ စ မုသာ ဘဏာဟိ၊
သကေန ဒါရေန စ ဟောဟိ တုဋ္ဌော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၂၃-၁၂၂၄၊ ပေ။ ဝ။ ၂၀၂-၂၀၃) –
အာဟ ¶ ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အတ္ထကာမောသိ မေ ယက္ခ၊ ဟိတကာမောသိ ဒေဝတေ၊
ကရောမိ တုယှံ ဝစနံ၊ တွံသိ အာစရိယော မမ။
‘‘ဥပေမိ သရဏံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မဉ္စာပိ အနုတ္တရံ၊
သင်္ဃဉ္စ နရဒေဝဿ၊ ဂစ္ဆာမိ သရဏံ အဟံ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရမာမိ ခိပ္ပံ၊
လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယာမိ၊
အမဇ္ဇပေါ နော စ မုသာ ဘဏာမိ၊
သကေန ဒါရေန စ ဟောမိ တုဋ္ဌော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၂၅-၁၂၂၇၊ ပေ။ ဝ။ ၂၀၄-၂၀၆)၊
အထ ¶ နံ ဒေဝပုတ္တော၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ တေ ဂေဟေ ဗဟုံ ဓနံ အတ္ထိ၊ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒါနံ ဒေဟိ၊ ဓမ္မံ သုဏာဟိ၊ ပဉှံ ပုစ္ဆာဟီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။
ဗြာဟ္မဏောပိ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ အဟံ အဇ္ဇ သမဏံ ဂေါတမံ နိမန္တေတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမိ၊ သက္ကာရံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ နေဝ အဘိဝါဒေတွာ န ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော၊ ‘‘ဘော ဂေါတမ၊ အဓိဝါသေဟိ အဇ္ဇတနာယ ဘတ္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေနာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ။ သော သတ္ထု အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ ဝေဂေနာဂန္တွာ ¶ သကေ နိဝေသနေ ပဏီတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယဉ္စ ပဋိယာဒါပေသိ။ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ ဗြာဟ္မဏော သက္ကစ္စံ ပရိဝိသိ၊ မဟာဇနော သန္နိပတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေန ကိရ တထာဂတေ နိမန္တိတေ ဒွေ ဇနကာယာ သန္နိပတန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ‘‘အဇ္ဇ သမဏံ ဂေါတမံ ပဉှံ ပုစ္ဆနာယ ဝိဟေဌိယမာနံ ပဿိဿာမာ’’တိ သန္နိပတန္တိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ ‘‘အဇ္ဇ ဗုဒ္ဓဝိသယံ ဗုဒ္ဓလီဠံ ပဿိဿာမာ’’တိ သန္နိပတန္တိ။ အထ ခေါ ဗြာဟ္မဏော ကတဘတ္တကိစ္စံ တထာဂတမုပသင်္ကမိတွာ နီစာသနေ နိသိန္နော ပဉှံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘော ဂေါတမ၊ တုမှာကံ ဒါနံ အဒတွာ ပူဇံ အကတွာ ဓမ္မံ အသုတွာ ဥပေါသထဝါသံ အဝသိတွာ ကေဝလံ မနောပသာဒမတ္တေနေဝ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာ နာမ ဟောန္တီ’’တိ? ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ ကသ္မာ မံ ပုစ္ဆသိ၊ နနု တေ ပုတ္တေန မဋ္ဌကုဏ္ဍလိနာ မယိ မနံ ပသာဒေတွာ ¶ အတ္တနော သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေါ ကထိတော’’တိ? ‘‘ကဒါ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိ? နနု တွံ အဇ္ဇ သုသာနံ ဂန္တွာ ကန္ဒန္တော အဝိဒူရေ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တံ ဧကံ မာဏဝံ ဒိသွာ ‘‘အလင်္ကတော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ၊ မာလဓာရီ ¶ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါ’’တိ ဒွီဟိ ဇနေဟိ ကထိတကထံ ပကာသေန္တော သဗ္ဗံ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဝတ္ထုံ ကထေသိ။ တေနေဝေတံ ဗုဒ္ဓဘာသိတံ နာမ ဇာတံ။
တံ ကထေတွာ စ ပန ‘‘န ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဧကသတံ ဝါ န ဒွေသတံ၊ အထ ခေါ မယိ မနံ ပသာဒေတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဂဏနာ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ အထ မဟာဇနော န နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတိ၊ အထဿ အနိဗ္ဗေမတိကဘာဝံ ဝိဒိတွာ သတ္ထာ ‘‘မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဒေဝပုတ္တော ဝိမာနေနေဝ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ သော တိဂါဝုတပ္ပမာဏေနေဝ ဒိဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတေန အတ္တဘာဝေန အာဂန္တွာ ဝိမာနတော ဩရုယှ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တွံ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ကိံ ကမ္မံ ကတွာ ပဋိလဘီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန၊ ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝ မဟာနုဘာဝ၊ မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုည’’န္တိ။ –
ဂါထမာဟ။ ‘‘ဒေဝပုတ္တော အယံ မေ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ပတ္တိ တုမှေသု စိတ္တံ ပသာဒေတွာ လဒ္ဓါ’’တိ။ ‘‘မယိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ လဒ္ဓါ တေ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ မဟာဇနော ဒေဝပုတ္တံ ဩလောကေတွာ ‘‘အစ္ဆရိယာ ဝတ၊ ဘော၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ အဒိန္နပုဗ္ဗကဗြာဟ္မဏဿ နာမ ပုတ္တော အညံ ¶ ကိဉ္စိ ပုညံ အကတွာ သတ္ထရိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘီ’’တိ တုဋ္ဌိံ ပဝေဒေသိ။
အထ ¶ နေသံ ကုသလာကုသလကမ္မကရဏေ မနောဝ ပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ မနောဝ သေဋ္ဌော။ ပသန္နေန ဟိ မနေန ကတံ ကမ္မံ ဒေဝလောကံ မနုဿလောကံ ဂစ္ဆန္တံ ပုဂ္ဂလံ ဆာယာဝ န ဝိဇဟတီတိ ဣဒံ ဝတ္ထုံ ကထေတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ပတိဋ္ဌာပိတမတ္တိကံ သာသနံ ရာဇမုဒ္ဒါယ လဉ္ဆန္တော ဝိယ ဓမ္မရာဇာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
၂။ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ။
မနသာ စေ ပသန္နေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊
တတော နံ သုခမနွေတိ၊ ဆာယာဝ အနပါယိနီ’’တိ။
တတ္ထ ¶ ကိဉ္စာပိ မနောတိ အဝိသေသေန သဗ္ဗမ္ပိ စတုဘူမိကစိတ္တံ ဝုစ္စတိ၊ ဣမသ္မိံ ပန ပဒေ နိယမိယမာနံ ဝဝတ္ထာပိယမာနံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇိယမာနံ အဋ္ဌဝိဓံ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တံ လဗ္ဘတိ။ ဝတ္ထုဝသေန ပနာဟရိယမာနံ တတောပိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တမေဝ လဗ္ဘတိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ တေန ပဌမဂါမိနာ ဟုတွာ သမန္နာဂတာ။ ဓမ္မာတိ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ။ ဧတေ ဟိ ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန သောမနဿသမ္ပယုတ္တမနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧတေသန္တိ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ နာမ။ ယထာ ဟိ ဗဟူသု ဧကတော ဟုတွာ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃဿ စီဝရဒါနာဒီနိ ဝါ ဥဠာရပူဇာဓမ္မဿဝနာဒီနိ ဝါ မာလာဂန္ဓသက္ကာရကရဏာဒီနိ ဝါ ပုညာနိ ကရောန္တေသု ‘‘ကော ဧတေသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမော’’တိ ဝုတ္တေ ယော တေသံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ယံ နိဿာယ တေ တာနိ ပုညာနိ ကရောန္တိ၊ သော တိဿော ဝါ ဖုဿော ဝါ တေသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧတေသန္တိ ¶ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ န ဟိ တေ မနေ အနုပ္ပဇ္ဇန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ သက္ကောန္တိ၊ မနော ပန ဧကစ္စေသု စေတသိကေသု အနုပ္ပဇ္ဇန္တေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ။ ဧဝံ အဓိပတိဝသေန ပန မနော သေဋ္ဌော ဧတေသန္တိ မနောသေဋ္ဌာ။ ယထာ ဟိ ဂဏာဒီနံ အဓိပတိ ပုရိသော ဂဏသေဋ္ဌော သေဏိသေဋ္ဌောတိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ တေသမ္ပိ မနောဝ သေဋ္ဌော။ ယထာ ပန သုဝဏ္ဏာဒီဟိ နိပ္ဖာဒိတာနိ ဘဏ္ဍာနိ သုဝဏ္ဏမယာဒီနိ နာမ ဟောန္တိ၊ တထာ ဧတေပိ မနတော နိပ္ဖန္နတ္တာ မနောမယာ နာမ။
ပသန္နေနာတိ အနဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ပသန္နေန။ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါတိ ဧဝရူပေန မနေန ဘာသန္တော စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတမေဝ ဘာသတိ၊ ကရောန္တော တိဝိဓံ ကာယသုစရိတမေဝ ကရောတိ၊ အဘာသန္တော အကရောန္တော တာယ အနဘိဇ္ဈာဒီဟိ ပသန္နမာနသတာယ တိဝိဓံ မနောသုစရိတံ ပူရေတိ။ ဧဝမဿ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
တတော နံ သုခမနွေတီတိ တတော တိဝိဓသုစရိတတော နံ ပုဂ္ဂလံ သုခ မနွေတိ။ ဣဓ တေဘူမိကမ္ပိ ¶ ကုသလံ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ တေဘူမိကသုစရိတာနုဘာဝေန သုဂတိဘဝေ နိဗ္ဗတ္တံ ပုဂ္ဂလံ၊ ဒုဂ္ဂတိယံ ဝါ သုခါနုဘဝနဋ္ဌာနေ ဌိတံ ကာယဝတ္ထုကမ္ပိ ဣတရဝတ္ထုကမ္ပိ အဝတ္ထုကမ္ပီတိ ကာယိကစေတသိကံ ဝိပါကသုခံ အနုဂစ္ဆတိ၊ န ဝိဇဟတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ ကိံ? ဆာယာဝ အနပါယိနီတိ ယထာ ဟိ ဆာယာ နာမ သရီရပ္ပဋိဗဒ္ဓါ သရီရေ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆတိ၊ တိဋ္ဌန္တေ တိဋ္ဌတိ ¶ ၊ နိသီဒန္တေ နိသီဒတိ၊ န သက္ကောတိ၊ ‘‘သဏှေန ဝါ ဖရုသေန ¶ ဝါ နိဝတ္တာဟီ’’တိ ဝတွာ ဝါ ပေါထေတွာ ဝါ နိဝတ္တာပေတုံ။ ကသ္မာ? သရီရပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ။ ဧဝမေဝ ဣမေသံ ဒသန္နံ ကုသလကမ္မပထာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏကုသလမူလိကံ ကာမာဝစရာဒိဘေဒံ ကာယိကစေတသိကသုခံ ဂတဂတဋ္ဌာနေ အနပါယိနီ ဆာယာ ဝိယ ဟုတွာ န ဝိဇဟတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ၊ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဒေဝပုတ္တော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ တထာ အဒိန္နပုဗ္ဗကော ဗြာဟ္မဏော။ သော တာဝမဟန္တံ ဝိဘဝံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဝိပ္ပကိရီတိ။
မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝတ္ထု ဒုတိယံ။
၃။ တိဿတ္ထေရဝတ္ထု
အက္ကောစ္ဆိ မန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရာယသ္မာ တိဿတ္ထေရော ဘဂဝတော ပိတုစ္ဆာပုတ္တော အဟောသိ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပန္နလာဘသက္ကာရံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ထူလသရီရော အာကောဋိတပစ္စာကောဋိတေဟိ စီဝရေဟိ နိဝါသေတွာ ယေဘုယျေန ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ နိသီဒတိ။ တထာဂတံ ဒဿနတ္ထာယ အာဂတာ အာဂန္တုကဘိက္ခူ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧကော မဟာထေရော ဘဝိဿတီ’’တိ သညာယ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝတ္တံ အာပုစ္ဆန္တိ၊ ပါဒသမ္ဗာဟနာဒီနိ အာပုစ္ဆန္တိ။ သော တုဏှီ အဟောသိ။ အထ နံ ဧကော ဒဟရဘိက္ခု ‘‘ကတိဝဿာ တုမှေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝဿံ နတ္ထိ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတာ မယ’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဒုဗ္ဗိနီတ၊ မဟလ္လက ¶ ၊ အတ္တနော ပမာဏံ န ဇာနာသိ၊ ဧတ္တကေ မဟာထေရေ ဒိသွာ သာမီစိကမ္မမတ္တမ္ပိ န ကရောသိ၊ ဝတ္တေ အာပုစ္ဆိယမာနေ တုဏှီ ဟောသိ၊ ကုက္ကုစ္စမတ္တမ္ပိ တေ နတ္ထီ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိ။ သော ခတ္တိယမာနံ ဇနေတွာ ‘‘တုမှေ ကဿ သန္တိကံ အာဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သတ္ထု သန္တိက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘မံ ပန ‘ကော ဧသော’တိ သလ္လက္ခေထ၊ မူလမေဝ ဝေါ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ရုဒန္တော ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ ¶ ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နု တွံ တိဿ ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော အဿုမုခေါ ရောဒမာနော အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေပိ ဘိက္ခူ ‘‘ဧသ ဂန္တွာ ကိဉ္စိ အာလောဠံ ကရေယျာ’’တိ တေနေဝ ¶ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သော သတ္ထာရာ ပုစ္ဆိတော ‘‘ဣမေ မံ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခူ အက္ကောသန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဟံ ပန တွံ နိသိန္နောသီ’’တိ? ‘‘ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဣမေ တေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တာ ဒိဋ္ဌာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဒိဋ္ဌာ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဥဋ္ဌာယ တေ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတ’’န္တိ? ‘‘န ကတံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ပရိက္ခာရဂ္ဂဟဏံ အာပုစ္ဆိတ’’န္တိ? ‘‘နာပုစ္ဆိတံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဝတ္တံ ဝါ ပါနီယံ ဝါ အာပုစ္ဆိတ’’န္တိ။ ‘‘နာပုစ္ဆိတံ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အာသနံ နီဟရိတွာ အဘိဝါဒေတွာ ပါဒသမ္ဗာဟနံ ကတ’’န္တိ? ‘‘န ကတံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တိဿ မဟလ္လကဘိက္ခူနံ သဗ္ဗံ ဧတံ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ၊ ဧတံ ဝတ္တံ အကရောန္တေန ဝိဟာရမဇ္ဈေ နိသီဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တဝေဝ ဒေါသော၊ ဧတေ ဘိက္ခူ ခမာပေဟီ’’တိ? ‘‘ဧတေ မံ၊ ဘန္တေ၊ အက္ကောသိံသု ¶ ၊ နာဟံ ဧတေ ခမာပေမီ’’တိ။ ‘‘တိဿ မာ ဧဝံ ကရိ၊ တဝေဝ ဒေါသော၊ ခမာပေဟိ နေ’’တိ? ‘‘န ခမာပေမိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ အထ သတ္ထာ ‘‘ဒုဗ္ဗစော ဧသ၊ ဘန္တေ’’တိ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တေ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ ဒုဗ္ဗစော ဧသ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဧသ ဒုဗ္ဗစောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဣဒါနိ တာဝဿ၊ ဘန္တေ၊ ဒုဗ္ဗစဘာဝေါ အမှေဟိ ဉာတော၊ အတီတေ ဧသ ကိံ အကာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုဏာထာ’’တိ ဝတွာ အတီတမာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗာရာဏသိရညေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဒေဝိလော နာမ တာပသော အဋ္ဌ မာသေ ဟိမဝန္တေ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ စတ္တာရော မာသေ နဂရမုပနိဿာယ ဝသိတုကာမော ဟိမဝန္တတော အာဂန္တွာ နဂရဒွါရေ ဒါရကေ ဒိသွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဣမံ နဂရံ သမ္ပတ္တပဗ္ဗဇိတာ ကတ္ထ ဝသန္တီ’’တိ? ‘‘ကုမ္ဘကာရသာလာယံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ တာပသော ကုမ္ဘကာရသာလံ ဂန္တွာ ဒွါရေ ဌတွာ ‘‘သစေ တေ ဘဂ္ဂဝ အဂရု၊ ဝသေယျာမ ဧကရတ္တိံ သာလာယ’’န္တိ အာဟ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘မယှံ ရတ္တိံ သာလာယံ ကိစ္စံ နတ္ထိ၊ မဟတီ သာလာ၊ ယထာသုခံ ဝသထ၊ ဘန္တေ’’တိ သာလံ နိယျာဒေသိ။ တသ္မိံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နေ အပရောပိ နာရဒေါ နာမ တာပသော ဟိမဝန္တတော အာဂန္တွာ ကုမ္ဘကာရံ ဧကရတ္တိဝါသံ ယာစိ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘ပဌမံ အာဂတော ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝသိတုကာမော ဘဝေယျ ဝါ နော ဝါ၊ အတ္တာနံ ပရိမောစေဿာမီ’’တိ ¶ စိန္တေတွာ ‘‘သစေ၊ ဘန္တေ၊ ပဌမံ ဥပဂတော ရောစေဿတိ၊ တဿ ရုစိယာ ဝသထာ’’တိ အာဟ။ သော တမုပသင်္ကမိတွာ ‘‘သစေ တေ၊ အာစရိယ အဂရု၊ မယဉ္စေတ္ထ ဧကရတ္တိံ ဝသေယျာမာ’’တိ ယာစိ။ ‘‘မဟတီ သာလာ၊ ပဝိသိတွာ ¶ ဧကမန္တေ ဝသာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝိသိတွာ ပုရေတရံ ပဝိဋ္ဌဿ ဒေဝိလဿ အပရဘာဂေ နိသီဒိ။ ဥဘောပိ သာရဏီယကထံ ကထေတွာ နိပဇ္ဇိံသု။
သယနကာလေ ¶ နာရဒေါ ဒေဝိလဿ နိပဇ္ဇနဋ္ဌာနဉ္စ ဒွါရဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ နိပဇ္ဇိ။ သော ပန ဒေဝိလော နိပဇ္ဇမာနော အတ္တနော နိပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ အနိပဇ္ဇိတွာ ဒွါရမဇ္ဈေ တိရိယံ နိပဇ္ဇိ။ နာရဒေါ ရတ္တိံ နိက္ခမန္တော တဿ ဇဋာသု အက္ကမိ။ ‘‘ကော မံ အက္ကမီ’’တိ စ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာစရိယ၊ အဟ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ကူဋဇဋိလ၊ အရညတော အာဂန္တွာ မမ ဇဋာသု အက္ကမသီ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ၊ တုမှာကံ ဣဓ နိပန္နဘာဝံ န ဇာနာမိ၊ ခမထ မေ’’တိ ဝတွာ တဿ ကန္ဒန္တဿေဝ ဗဟိ နိက္ခမိ။ ဣတရော ‘‘အယံ ပဝိသန္တောပိ မံ အက္ကမေယျာ’’တိ ပရိဝတ္တေတွာ ပါဒဋ္ဌာနေ သီသံ ကတွာ နိပဇ္ဇိ။ နာရဒေါပိ ပဝိသန္တော ‘‘ပဌမံပါဟံ အာစရိယေ အပရဇ္ဈိံ၊ ဣဒါနိဿ ပါဒပဿေန ပဝိသိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဂစ္ဆန္တော ဂီဝါယ အက္ကမိ။ ‘‘ကော ဧသော’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ၊ အာစရိယာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကူဋဇဋိလ၊ ပဌမံ မမ ဇဋာသု အက္ကမိတွာ ဣဒါနိ ဂီဝါယ အက္ကမသိ၊ အဘိသပိဿာမိ တ’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာစရိယ၊ မယှံ ဒေါသော နတ္ထိ၊ အဟံ တုမှာကံ ဧဝံ နိပန္နဘာဝံ န ဇာနာမိ၊ ‘ပဌမမ္ပိ မေ အပရဒ္ဓံ၊ ဣဒါနိ ပါဒပဿေန ¶ ပဝိသိဿာမီ’တိ ပဝိဋ္ဌောမှိ၊ ခမထ မေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကူဋဇဋိလ၊ အဘိသပိဿာမိ တ’’န္တိ။ ‘‘မာ ဧဝံ ကရိတ္ထ အာစရိယာ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ –
‘‘သဟဿရံသီ သတတေဇော၊ သူရိယော တမဝိနောဒနော၊
ပါတောဒယန္တေ သူရိယေ၊ မုဒ္ဓါ တေ ဖလတု သတ္တဓာ’’တိ။ –
တံ အဘိသပိ ဧဝ။ နာရဒေါ၊ ‘‘အာစရိယ၊ မယှံ ဒေါသော နတ္ထီတိ မမ ဝဒန္တဿေဝ တုမှေ အဘိသပထ၊ ယဿ ဒေါသော အတ္ထိ၊ တဿ မုဒ္ဓါ ဖလတု၊ မာ နိဒ္ဒေါသဿာ’’တိ ဝတွာ –
‘‘သဟဿရံသီ သတတေဇော၊ သူရိယော တမဝိနောဒနော၊
ပါတောဒယန္တေ သူရိယေ၊ မုဒ္ဓါ တေ ဖလတု သတ္တဓာ’’တိ။ –
အဘိသပိ။ သော ပန မဟာနုဘာဝေါ အတီတေ စတ္တာလီသ၊ အနာဂတေ စတ္တာလီသာတိ အသီတိကပ္ပေ အနုဿရတိ။ တသ္မာ ‘‘ကဿ နု ခေါ ဥပရိ အဘိသပေါ ပတိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘အာစရိယဿာ’’တိ ဉတွာ တသ္မိံ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ ဣဒ္ဓိဗလေန အရုဏုဂ္ဂမနံ နိဝါရေတိ။
နာဂရာ ¶ အရုဏေ အနုဂ္ဂစ္ဆန္တေ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဒေဝ၊ တယိ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ အရုဏော န ဥဋ္ဌဟတိ၊ အရုဏံ နော ဥဋ္ဌာပေဟီ’’တိ ကန္ဒိံသု။ ရာဇာ အတ္တနော ကာယကမ္မာဒီနိ ဩလောကေန္တော ကိဉ္စိ အယုတ္တံ အဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာနံ ဝိဝါဒေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ ပရိသင်္ကမာနော ‘‘ကစ္စိ ဣမသ္မိံ နဂရေ ပဗ္ဗဇိတာ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဟိယျော သာယံ ကုမ္ဘကာရသာလာယံ အာဂတာ အတ္ထိ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ တံခဏညေဝ ရာဇာ ¶ ဥက္ကာဟိ ဓာရိယမာနာဟိ တတ္ထ ဂန္တွာ နာရဒံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော အာဟ –
‘‘ကမ္မန္တာ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ ဇမ္ဗုဒီပဿ နာရဒ၊
ကေန လောကော တမောဘူတော၊ တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
နာရဒေါ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ဣမိနာ ကာရဏေန အဟံ ဣမိနာ အဘိသပိတော၊ အထာဟံ ‘‘မယှံ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ယဿ ဒေါသော အတ္ထိ၊ တဿေဝ ဥပရိ အဘိသပေါ ပတတူ’’တိ ဝတွာ အဘိသပိံ။ အဘိသပိတွာ စ ပန ‘‘ကဿ နု ခေါ ဥပရိ အဘိသပေါ ပတိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယ အာစရိယဿ မုဒ္ဓါ သတ္တဓာ ဖလိဿတီ’’တိ ဒိသွာ ဧတသ္မိံ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ အရုဏဿ ဥဂ္ဂမနံ န ဒေမီတိ။ ‘‘ကထံ ပန အဿ၊ ဘန္တေ၊ အန္တရာယော န ဘဝေယျာ’’တိ။ ‘‘သစေ မံ ခမာပေယျ၊ န ဘဝေယျာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ခမာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧသော၊ မဟာရာဇ၊ မံ ဇဋာသု စ ဂီဝါယ စ အက္ကမိ၊ နာဟံ ဧတံ ကူဋဇဋိလံ ခမာပေမီ’’တိ။ ‘‘ခမာပေဟိ၊ ဘန္တေ၊ မာ ဧဝံ ကရိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘န ခမာပေမီ’’တိ။ ‘‘မုဒ္ဓါ တေ သတ္တဓာ ဖလိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေပိ န ခမာပေတိယေဝ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘န တွံ အတ္တနော ရုစိယာ ခမာပေဿသီ’’တိ ဟတ္ထပါဒကုစ္ဆိဂီဝါသု ဂါဟာပေတွာ နာရဒဿ ပါဒမူလေ ဩနမာပေသိ။ နာရဒေါပိ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ၊ အာစရိယ၊ ခမာမိ တေ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ နာယံ ယထာမနေန ခမာပေတိ၊ နဂရဿ အဝိဒူရေ ¶ ဧကော သရော အတ္ထိ၊ တတ္ထ နံ သီသေ မတ္တိကာပိဏ္ဍံ ကတွာ ဂလပ္ပမာဏေ ဥဒကေ ဌပါပေဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ နာရဒေါ ဒေဝိလံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ မယာ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဿဋ္ဌာယ သူရိယသန္တာပေ ဥဋ္ဌဟန္တေ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတွာ အညေန ဌာနေန ဥတ္တရိတွာ ဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တဿ သူရိယရံသီဟိ သံဖုဋ္ဌမတ္တောဝ မတ္တိကာပိဏ္ဍော သတ္တဓာ ဖလိ၊ သော နိမုဇ္ဇိတွာ အညေန ဌာနေန ပလာယီ’’တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘တဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ၊ ဒေဝိလော တိဿော၊ နာရဒေါ အဟမေဝါတိ ဧဝံ တဒါပေသ ဒုဗ္ဗစောယေဝါ’’တိ ¶ ဝတွာ တိဿတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘တိဿ၊ ဘိက္ခုနော နာမ ‘အသုကေနာဟံ အက္ကုဋ္ဌော၊ အသုကေန ပဟဋော၊ အသုကေန ဇိတော၊ အသုကော ခေါ မေ ဘဏ္ဍံ အဟာသီ’တိ စိန္တေန္တဿ ဝေရံ နာမ န ဝူပသမ္မတိ၊ ဧဝံ ပန အနုပနယှန္တဿေဝ ဥပသမ္မတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အက္ကောစ္ဆိ ¶ မံ အဝဓိ မံ၊ အဇိနိ မံ အဟာသိ မေ၊
ယေ စ တံ ဥပနယှန္တိ၊ ဝေရံ တေသံ န သမ္မတိ။
‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မံ၊ အဇိနိ မံ အဟာသိ မေ၊
ယေ စ တံ နုပနယှန္တိ၊ ဝေရံ တေသူပသမ္မတီ’’တိ။
တတ္ထ အက္ကောစ္ဆီတိ အက္ကောသိ။ အဝဓီတိ ပဟရိ။ အဇိနီတိ ¶ ကူဋသက္ခိဩတာရဏေန ဝါ ဝါဒပဋိဝါဒေန ဝါ ကရဏုတ္တရိယကရဏေန ဝါ အဇေသိ။ အဟာသိ မေတိ မမ သန္တကံ ပတ္တာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ အဝဟရိ။ ယေ စ တန္တိ ယေ ကေစိ ဒေဝတာ ဝါ မနုဿာ ဝါ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ တံ ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မ’’န္တိအာဒိဝတ္ထုကံ ကောဓံ သကဋဓုရံ ဝိယ နဒ္ဓိနာ ပူတိမစ္ဆာဒီနိ ဝိယ စ ကုသာဒီဟိ ပုနပ္ပုနံ ဝေဌေတွာ ဥပနယှန္တိ၊ တေသံ သကိံ ဥပ္ပန္နံ ဝေရံ န သမ္မတီတိ ဝူပသမ္မတိ။ ယေ စ တံ နုပနယှန္တီတိ အသတိယာ အမနသိကာရဝသေန ဝါ ကမ္မပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန ဝါ ယေ တံ အက္ကောသာဒိဝတ္ထုကံ ကောဓံ တယာပိ ကောစိ နိဒ္ဒေါသော ပုရိမဘဝေ အက္ကုဋ္ဌော ဘဝိဿတိ၊ ပဟဋော ဘဝိဿတိ၊ ကူဋသက္ခိံ ဩတာရေတွာ ဇိတော ဘဝိဿတိ၊ ကဿစိ တေ ပသယှ ကိဉ္စိ အစ္ဆိန္နံ ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ နိဒ္ဒေါသော ဟုတွာပိ အက္ကောသာဒီနိ ပါပုဏာသီတိ ဧဝံ န ဥပနယှန္တိ။ တေသု ပမာဒေန ဥပ္ပန္နမ္ပိ ဝေရံ ဣမိနာ အနုပနယှနေန နိရိန္ဓနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ ဝူပသမ္မတီတိ။
ဒေသနာပရိယောသာနေ သတသဟဿဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ¶ ပါပုဏိံသု။ ဓမ္မဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။ ဒုဗ္ဗစောပိ သုဗ္ဗစောယေဝ ဇာတောတိ။
တိဿတ္ထေရဝတ္ထု တတိယံ။
၄။ ကာဠယက္ခိနီဝတ္ထု
န ဟိ ဝေရေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဝဉ္ဈိတ္ထိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ¶ ကိရ ကုဋုမ္ဗိကပုတ္တော ပိတရိ ကာလကတေ ခေတ္တေ စ ဃရေ စ သဗ္ဗကမ္မာနိ အတ္တနာဝ ကရောန္တော မာတရံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ အထဿ မာတာ ‘‘ကုမာရိကံ တေ၊ တာတ၊ အာနေဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ ¶ ၊ မာ ဧဝံ ဝဒေထ၊ အဟံ ယာဝဇီဝံ တုမှေ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တာတ၊ ခေတ္တေ စ ဃရေ စ ကိစ္စံ တွမေဝ ကရောသိ၊ တေန မယှံ စိတ္တသုခံ နာမ န ဟောတိ၊ အာနေဿာမီ’’တိ။ သော ပုနပ္ပုနံ ပဋိက္ခိပိတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ သာ ဧကံ ကုလံ ဂန္တုကာမာ ဂေဟာ နိက္ခမိ။ အထ နံ ပုတ္တော ‘‘ကတရံ ကုလံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကကုလံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထ ဂမနံ ပဋိသေဓေတွာ အတ္တနော အဘိရုစိတံ ကုလံ အာစိက္ခိ။ သာ တတ္ထ ဂန္တွာ ကုမာရိကံ ဝါရေတွာ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေတွာ တံ အာနေတွာ တဿ ဃရေ အကာသိ။ သာ ဝဉ္ဈာ အဟောသိ။ အထ နံ မာတာ၊ ပုတ္တ၊ တွံ အတ္တနော ရုစိယာ ကုမာရိကံ အာဏာပေသိ၊ သာ ဣဒါနိ ဝဉ္ဈာ ဇာတာ၊ အပုတ္တကဉ္စ နာမ ကုလံ ဝိနဿတိ ¶ ၊ ပဝေဏီ န ဃဋီယတိ၊ တေန အညံ တေ ကုမာရိကံ အာနေမီတိ။ တေန ‘‘အလံ၊ အမ္မာ’’တိ ဝုစ္စမာနာပိ ပုနပ္ပုနံ ကထေသိ။ ဝဉ္ဈိတ္ထီ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘ပုတ္တာ နာမ မာတာပိတူနံ ဝစနံ အတိက္ကမိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ဣဒါနိ အညံ ဝိဇာယိနိံ ဣတ္ထိံ အာနေတွာ မံ ဒါသိဘောဂေန ဘုဉ္ဇိဿတိ။ ယံနူနာဟံ သယမေဝ ဧကံ ကုမာရိကံ အာနေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဧကံ ကုလံ ဂန္တွာ တဿတ္ထာယ ကုမာရိကံ ဝါရေတွာ ‘‘ကိံ နာမေတံ၊ အမ္မ၊ ဝဒေသီ’’တိ တေဟိ ပဋိက္ခိတ္တာ ‘‘အဟံ ဝဉ္ဈာ၊ အပုတ္တကံ နာမ ကုလံ ဝိနဿတိ၊ တုမှာကံ ပန ဓီတာ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ လဘိတွာ ကုဋုမ္ဗိကဿ သာမိနီ ဘဝိဿတိ၊ မယှံ သာမိကဿ နံ ဒေထာ’’တိ ယာစိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ အာနေတွာ သာမိကဿ ဃရေ အကာသိ။
အထဿာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစာယံ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ လဘိဿတိ၊ အယမေဝ ကုဋုမ္ဗဿ သာမိနီ ဘဝိဿတိ။ ယထာ ဒါရကံ န လဘတိ၊ တထေဝ နံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘အမ္မ၊ ယဒါ တေ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာတိ၊ အထ မေ အာရောစေယျာသီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ဂဗ္ဘေ ပတိဋ္ဌိတေ တဿာ အာရောစေသိ။ ဣတရိဿာ ပန သာ သယမေဝ နိစ္စံ ယာဂုဘတ္တံ ဒေတိ၊ အထဿာ ¶ အာဟာရေနေဝ သဒ္ဓိံ ဂဗ္ဘပါတနဘေသဇ္ဇမဒါသိ၊ ဂဗ္ဘော ပတိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဂဗ္ဘေ ပတိဋ္ဌိတေ အာရောစေသိ ¶ ၊ ဣတရာ ဒုတိယမ္ပိ တထေဝ ပါတေသိ။ အထ နံ ပဋိဝိဿကိတ္ထိယော ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကစ္စိ တေ သပတ္တိ အန္တရာယံ ကရောတီ’’တိ? သာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘အန္ဓဗာလေ၊ ကသ္မာ ဧဝမကာသိ၊ အယံ တဝ ဣဿရိယဘယေန ဂဗ္ဘဿ ပါတနဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတွာ ဒေတိ၊ တေန တေ ဂဗ္ဘော ပတတိ၊ မာ ပုန ဧဝမကတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တာ တတိယဝါရေ န ကထေသိ။ အထ သာ ဣတရိဿာ ဥဒရံ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ မယှံ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ န ကထေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တွံ မံ အာနေတွာ ဝဉ္စေတွာ ဒွေ ဝါရေ ဂဗ္ဘံ ပါတေသိ၊ ကိမတ္ထံ တုယှံ ကထေမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နဋ္ဌာ ဒါနိမှီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿာ ပမာဒံ ဩလောကေန္တီ ပရိဏတေ ဂဗ္ဘေ ဩကာသံ လဘိတွာ ဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတွာ အဒါသိ။ ဂဗ္ဘော ပရိဏတတ္တာ ပတိတုံ အသက္ကောန္တော တိရိယံ နိပတိ၊ ခရာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဇီဝိတသံသယံ ပါပုဏိ။ သာ ‘‘နာသိတမှိ တယာ၊ တွမေဝ မံ အာနေတွာ တွမေဝ တယောပိ ဝါရေ ¶ ဒါရကေ နာသေသိ၊ ဣဒါနိ အဟမ္ပိ နဿာမိ၊ ဣတော ဒါနိ စုတာ ယက္ခိနီ ဟုတွာ တဝ ဒါရကေ ခါဒိတုံ သမတ္ထာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတွာ ကာလံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ ¶ ဂေဟေ မဇ္ဇာရီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတရမ္ပိ သာမိကော ဂဟေတွာ ‘‘တယာ မေ ကုလူပစ္ဆေဒေါ ကတော’’တိ ကပ္ပရဇဏ္ဏုကာဒီဟိ သုပေါထိတံ ပေါထေသိ။ သာ တေနေဝါဗာဓေန ကာလံ ကတွာ တတ္ထေဝ ကုက္ကုဋီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာ။
ကုက္ကုဋီ န စိရဿေဝ အဏ္ဍာနိ ဝိဇာယိ၊ မဇ္ဇာရီ အာဂန္တွာ တာနိ အဏ္ဍာနိ ခါဒိ။ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ခါဒိယေဝ။ ကုက္ကုဋီ စိန္တေသိ – ‘‘တယော ဝါရေ မမ အဏ္ဍာနိ ခါဒိတွာ ဣဒါနိ မမ္ပိ ခါဒိတုကာမာသီ’’တိ။ ‘‘ဣတော စုတာ သပုတ္တကံ တံ ခါဒိတုံ လဘေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ကတွာ တတော စုတာ အရညေ ဒီပိနီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတရာ မိဂီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာ ဝိဇာတကာလေ ဒီပိနီ အာဂန္တွာ တယော ဝါရေ ပုတ္တကေ ခါဒိ။ မိဂီ မရဏကာလေ ‘‘အယံ မေ တိက္ခတ္တုံ ပုတ္တကေ ခါဒိတွာ ဣဒါနိ မမ္ပိ ခါဒိဿတိ၊ ဣတော ဒါနိ စုတာ ဧတံ သပုတ္တကံ ခါဒိတုံ လဘေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ကတွာ ဣတော စုတာ ယက္ခိနီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒီပိနီပိ တထေဝ တတော စုတာ သာဝတ္ထိယံ ကုလဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သာ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ ဒွါရဂါမကေ ပတိကုလံ အဂမာသိ၊ အပရဘာဂေ စ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ ယက္ခိနီပိ တဿာ ပိယသဟာယိကာဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ ‘‘ကုဟိံ မေ သဟာယိကာ’’တိ ‘‘အန္တောဂဗ္ဘေ ဝိဇာတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပုတ္တံ နု ခေါ ဝိဇာတာ၊ ဥဒါဟု ဓီတရန္တိ ပဿိဿာမိ န’’န္တိ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ပဿန္တီ ဝိယ ဒါရကံ ဂဟေတွာ ¶ ခါဒိတွာ ဂတာ။ ပုန ဒုတိယဝါရေပိ တထေဝ ခါဒိ။ တတိယဝါရေ ဣတရာ ဂရုဘာရာ ဟုတွာ သာမိကံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧကာ ယက္ခိနီ မမ ဒွေ ပုတ္တေ ခါဒိတွာ ဂတာ၊ ဣဒါနိ ¶ မမ ကုလဂေဟံ ဂန္တွာ ဝိဇာယိဿာမီ’’တိ ကုလဂေဟံ ဂန္တွာ ဝိဇာယိ။
တဒါ သာ ယက္ခိနီ ဥဒကဝါရံ ဂတာ ဟောတိ။ ဝေဿဝဏဿ ဟိ ယက္ခိနိယော ဝါရေန အနောတတ္တဒဟတော သီသပရမ္ပရာယ ဥဒကမာဟရန္တိ။ တာ စတုမာသစ္စယေနပိ ပဉ္စမာသစ္စယေနပိ မုစ္စန္တိ။ အပရာ ယက္ခိနိယော ကိလန္တကာယာ ဇီဝိတက္ခယမ္ပိ ပါပုဏန္တိ။ သာ ပန ဥဒကဝါရတော မုတ္တမတ္တာဝ ဝေဂေန တံ ဃရံ ဂန္တွာ ‘‘ကုဟိံ မေ သဟာယိကာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကုဟိံ နံ ပဿိဿသိ၊ တဿာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဇာတဇာတဒါရကေ ယက္ခိနီ အာဂန္တွာ ခါဒတိ၊ တသ္မာ ကုလဂေဟံ ဂတာ’’တိ။ သာ ‘‘ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ ဂစ္ဆတု၊ န မေ မုစ္စိဿတီ’’တိ ဝေရဝေဂသမုဿာဟိတမာနသာ နဂရာဘိမုခီ ပက္ခန္ဒိ။ ဣတရာပိ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ နံ ဒါရကံ နှာပေတွာ နာမံ ကတွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ဣဒါနိ သကဃရံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ပုတ္တမာဒါယ သာမိကေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဂတမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တီ ပုတ္တံ သာမိကဿ ဒတွာ ဝိဟာရပေါက္ခရဏိယာ နှာတွာ သာမိကေ နှာယန္တေ ¶ ဥတ္တရိတွာ ပုတ္တဿ ထညံ ပါယမာနာ ဌိတာ ယက္ခိနိံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဒိသွာ သဉ္ဇာနိတွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ဝေဂေန ဧဟိ၊ အယံ သာ ယက္ခိနီ၊ ဝေဂေန ဧဟိ၊ အယံ သာ ယက္ခိနီ’’တိ ဥစ္စာသဒ္ဒံ ကတွာ ယာဝ တဿ အာဂမနံ ¶ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ နိဝတ္တေတွာ အန္တောဝိဟာရာဘိမုခီ ပက္ခန္ဒိ။
တသ္မိံ သမယေ သတ္ထာ ပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ပုတ္တံ တထာဂတဿ ပါဒပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ‘‘တုမှာကံ မယာ ဧသ ဒိန္နော၊ ပုတ္တဿ မေ ဇီဝိတံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အဓိဝတ္ထော သုမနဒေဝေါ နာမ ယက္ခိနိယာ အန္တော ပဝိသိတုံ နာဒါသိ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ အာနန္ဒ၊ တံ ယက္ခိနိံ ပက္ကောသာဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ပက္ကောသိ။ ဣတရာ ‘‘အယံ၊ ဘန္တေ၊ အာဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဧတု၊ မာ သဒ္ဒမကာသီ’’တိ ဝတွာ တံ အာဂန္တွာ ဌိတံ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသိ၊ သစေ တုမှေ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ သမ္မုခီဘာဝံ နာဂမိဿထ၊ အဟိနကုလာနံ ဝိယ အစ္ဆဖန္ဒနာနံ ဝိယ ကာကောလူကာနံ ဝိယ စ ကပ္ပဋ္ဌိတိကံ ဝေါ ဝေရံ အဘဝိဿ ¶ ၊ ကသ္မာ ဝေရံ ပဋိဝေရံ ကရောထ။ ဝေရဉှိ အဝေရေန ဥပသမ္မတိ၊ နော ဝေရေနာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟိ ဝေရေန ဝေရာနိ၊ သမ္မန္တီဓ ကုဒါစနံ၊
အဝေရေန စ သမ္မန္တိ၊ ဧသ ဓမ္မော သနန္တနော’’တိ။
တတ္ထ န ဟိ ဝေရေနာတိ ယထာ ဟိ ခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒီဟိ အသုစီဟိ မက္ခိတံ ဌာနံ တေဟေဝ အသုစီဟိ ဓောဝန္တာ သုဒ္ဓံ ¶ နိဂ္ဂန္ဓံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ၊ အထ ခေါ တံ ဌာနံ ဘိယျောသောမတ္တာယ အသုဒ္ဓတရဉ္စေဝ ဒုဂ္ဂန္ဓတရဉ္စ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ အက္ကောသန္တံ ပစ္စက္ကောသန္တော ပဟရန္တံ ပဋိပဟရန္တော ဝေရေန ဝေရံ ဝူပသမေတုံ န သက္ကောတိ၊ အထ ခေါ ဘိယျော ဘိယျော ဝေရမေဝ ကရောတိ။ ဣတိ ဝေရာနိ နာမ ဝေရေန ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ န သမ္မန္တိ၊ အထ ခေါ ဝဍ္ဎန္တိယေဝ။ အဝေရေန စ သမ္မန္တီတိ ယထာ ပန တာနိ ခေဠာဒီနိ အသုစီနိ ဝိပ္ပသန္နေန ဥဒကေန ဓောဝိယမာနာနိ နဿန္တိ၊ တံ ဌာနံ သုဒ္ဓံ ဟောတိ သုဂန္ဓံ၊ ဧဝမေဝ အဝေရေန ခန္တိမေတ္တောဒကေန ယောနိသော မနသိကာရေန ပစ္စဝေက္ခဏေန ဝေရာနိ ဝူပသမ္မန္တိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧသ ဓမ္မော သနန္တနောတိ ဧသ အဝေရေန ဝေရူပသမနသင်္ခါတော ပေါရာဏကော ဓမ္မော၊ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝါနံ ဂတမဂ္ဂေါတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ယက္ခိနီ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ ဓမ္မဒေသနာ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။
သတ္ထာ ¶ တံ ဣတ္ထိံ အာဟ – ‘‘ဧတိဿာ တဝ ပုတ္တံ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ဘာယာမိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မာ ဘာယိ၊ နတ္ထိ တေ ဧတံ နိဿာယ ပရိပန္ထော’’တိ အာဟ။ သာ တဿာ ပုတ္တမဒါသိ။ သာ တံ စုမ္ဗိတွာ အာလိင်္ဂေတွာ ပုန မာတုယေဝ ဒတွာ ရောဒိတုံ အာရဘိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ပုဗ္ဗေ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တီပိ ကုစ္ဆိပူရံ နာလတ္ထံ၊ ဣဒါနိ ကထံ ဇီဝိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘မာ စိန္တယီ’’တိ သမဿာသေတွာ တံ ဣတ္ထိမာဟ – ‘‘ဣမံ နေတွာ ¶ အတ္တနော ဂေဟေ နိဝါသာပေတွာ အဂ္ဂယာဂုဘတ္တေဟိ ပဋိဇဂ္ဂါဟီ’’တိ။ သာ တံ နေတွာ ပိဋ္ဌိဝံသေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အဂ္ဂယာဂုဘတ္တေဟိ ပဋိဇဂ္ဂိ၊ တဿာ ဝီဟိပဟရဏကာလေ မုသလဂ္ဂေန မုဒ္ဓံ ပဟရန္တံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာသိ။ သာ သဟာယိကံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝသိတုံ န သက္ကောမိ၊ အညတ္ထ မံ ပတိဋ္ဌာပေဟီ’’တိ ဝတွာ မုသလသာလာယ ဥဒကစာဋိယံ ဥဒ္ဓနေ နိဗ္ဗကောသေ သင်္ကာရကူဋေ ဂါမဒွါရေ စာတိ ဧတေသု ဌာနေသု ¶ ပတိဋ္ဌာပိတာပိ ဣဓ မေ မုသလေန သီသံ ဘိန္ဒန္တံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဣဓ ဒါရကာ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကံ ဩတာရေန္တိ၊ ဣဓ သုနခါ နိပဇ္ဇန္တိ၊ ဣဓ ဒါရကာ အသုစိံ ကရောန္တိ၊ ဣဓ ကစဝရံ ဆဍ္ဍေန္တိ၊ ဣဓ ဂါမဒါရကာ လက္ခယောဂ္ဂံ ကရောန္တီတိ သဗ္ဗာနိ တာနိ ပဋိက္ခိပိ။ အထ နံ ဗဟိဂါမေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တတ္ထ တဿာ အဂ္ဂယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဟရိတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ သာ ယက္ခိနီ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မေ သဟာယိကာ ဣဒါနိ ဗဟူပကာရာ၊ ဟန္ဒာဟံ ကိဉ္စိ ပဋိဂုဏံ ကရောမီ’’တိ။ သာ ‘‘ဣမသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ သုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ ဘဝိဿတိ၊ ထလဋ္ဌာနေ သဿံ ကရောဟိ၊ ဣမသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ ဘဝိဿတိ၊ နိန္နဋ္ဌာနေယေဝ သဿံ ကရောဟီ’’တိ သဟာယိကာယ အာရောစေတိ။ သေသဇနေဟိ ကတသဿံ အတိဥဒကေန ဝါ အနောဒကေန ဝါ နဿတိ၊ တဿာ အတိဝိယ သမ္ပဇ္ဇတိ။ အထ နံ သေသဇနာ၊ ‘‘အမ္မ၊ တယာ ကတသဿံ နေဝ အစ္စောဒကေန၊ န အနုဒကေန နဿတိ၊ သုဗ္ဗုဋ္ဌိဒုဗ္ဗုဋ္ဌိဘာဝံ ဉတွာ ကမ္မံ ကရောသိ၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘အမှာကံ သဟာယိကာ ယက္ခိနီ သုဗ္ဗုဋ္ဌိဒုဗ္ဗုဋ္ဌိဘာဝံ ¶ အာစိက္ခတိ၊ မယံ တဿာ ဝစနေန ထလေသု နိန္နေသု သဿာနိ ကရောမ၊ တေန နော သမ္ပဇ္ဇတိ။ ကိံ န ပဿထ? နိဗဒ္ဓံ အမှာကံ ဂေဟတော ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဟရိယမာနာနိ၊ တာနိ ဧတိဿာ ဟရီယန္တိ၊ တုမှေပိ ဧတိဿာ အဂ္ဂယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဟရထ၊ တုမှာကမ္ပိ ကမ္မန္တေ ဩလောကေဿတီ’’တိ။ အထဿာ သကလနဂရဝါသိနော သက္ကာရံ ကရိံသု။ သာပိ တတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗေသံ ကမ္မန္တေ ဩလောကေန္တီ လာဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟောသိ မဟာပရိဝါရာ။ သာ အပရဘာဂေ အဋ္ဌ သလာကဘတ္တာနိ ပဋ္ဌပေသိ။ တာနိ ယာဝဇ္ဇကာလာ ဒီယန္တိယေဝါတိ။
ကာဠယက္ခိနီဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
၅။ ကောသမ္ဗကဝတ္ထု
ပရေ ¶ စ န ဝိဇာနန္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသမ္ဗကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ကောသမ္ဗိယဉှိ ဃောသိတာရာမေ ပဉ္စသတပဉ္စသတပရိဝါရာ ဒွေ ဘိက္ခူ ဝိဟရိံသု ဝိနယဓရော စ ဓမ္မကထိကော စ။ တေသု ဓမ္မကထိကော ဧကဒိဝသံ ¶ သရီရဝလဉ္ဇံ ကတွာ ဥဒကကောဋ္ဌကေ အာစမနဥဒကာဝသေသံ ဘာဇနေ ဌပေတွာဝ နိက္ခမိ။ ပစ္ဆာ ဝိနယဓရော တတ္ထ ¶ ပဝိဋ္ဌော တံ ဥဒကံ ဒိသွာ နိက္ခမိတွာ ဣတရံ ပုစ္ဆိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ တယာ ဥဒကံ ဌပိတ’’န္တိ? ‘‘အာမ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနေတ္ထ အာပတ္တိဘာဝံ န ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ န ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ဟောတိ၊ အာဝုသော၊ ဧတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပဋိကရိဿာမိ န’’န္တိ။ ‘‘သစေ ပန တေ၊ အာဝုသော၊ အသဉ္စိစ္စ အဿတိယာ ကတံ၊ နတ္ထိ အာပတ္တီ’’တိ။ သော တဿာ အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိဒိဋ္ဌိ အဟောသိ။ ဝိနယဓရောပိ အတ္တနော နိဿိတကာနံ ‘‘အယံ ဓမ္မကထိကော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနောပိ န ဇာနာတီ’’တိ အာရောစေသိ။ တေ တဿ နိဿိတကေ ဒိသွာ ‘‘တုမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အာပတ္တိဘာဝံ န ဇာနာတီ’’တိ အာဟံသု။ တေ ဂန္တွာ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ အာရောစေသုံ။ သော ဧဝမာဟ – ‘‘အယံ ဝိနယဓရော ပုဗ္ဗေ အနာပတ္တီတိ ဝတွာ ဣဒါနိ အာပတ္တီတိ ဝဒတိ၊ မုသာဝါဒီ ဧသော’’တိ။ တေ ဂန္တွာ ‘‘တုမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော မုသာဝါဒီ’’တိ အာဟံသု။ တေ ဧဝံ အညမညံ ကလဟံ ဝဍ္ဎယိံသု။ ကတော ဝိနယဓရော ဩကာသံ လဘိတွာ ဓမ္မကထိကဿ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ ဥက္ခေပနီယကမ္မမကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တေသံ ပစ္စယဒါယကာ ဥပဋ္ဌာကာပိ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ အဟေသုံ၊ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂါဟကာ ဘိက္ခုနိယောပိ အာရက္ခဒေဝတာပိ တာသံ သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာပီတိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနာ ဒွေ ပက္ခာ အဟေသုံ။ စာတုမဟာရာဇိကံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘာဝနာ ပန ဧကနိန္နာဒံ ကောလာဟလံ အဂမာသိ။
အထေကော အညတရော ဘိက္ခု တထာဂတမုပသင်္ကမိတွာ ဥက္ခေပကာနံ ဝိနယဓရအန္တေဝါသိကာနံ ‘‘ဓမ္မိကေနေဝါယံ ဝိနယကမ္မေန ဥက္ခိတ္တော’’တိ လဒ္ဓိဉ္စ၊ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကာနံ ¶ ဓမ္မကထိကအန္တေဝါသိကာနံ ပန ‘‘အဓမ္မိကေနေဝ ကမ္မေန ဥက္ခိတ္တော’’တိ လဒ္ဓိဉ္စ၊ ဥက္ခေပကေဟိ ဝါရိယမာနာနမ္ပိ စ တေသံ တံ အနုပရိဝါရေတွာ ဝိစရဏဘာဝဉ္စ အာရောစေသိ ဘဂဝါ ‘‘သမဂ္ဂါ ကိရ ဟောန္တူ’’တိ ဒွေ ဝါရေ ပေသေတွာ ‘‘န ဣစ္ဆန္တိ၊ ဘန္တေ၊ သမဂ္ဂါ ဘဝိတု’’န္တိ သုတွာ တတိယဝါရေ ‘‘ဘိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ ဘိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော’’တိ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဥက္ခေပကာနံ ဥက္ခေပနေ၊ ဣတရေသဉ္စ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ အာဒီနဝံ ကထေတွာ ပုန တေသံ တတ္ထေဝ ¶ ဧကသီမာယံ ဥပေါသထာဒီနိ ¶ အနုဇာနိတွာ ဘတ္တဂ္ဂါဒီသု ဘဏ္ဍနဇာတာနံ ‘‘အာသနန္တရိကာယ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၄၅၆) ဘတ္တဂ္ဂေ ဝတ္တံ ပညာပေတွာ ‘‘ဣဒါနိပိ ဘဏ္ဍနဇာတာဝ ဝိဟရန္တီ’’တိ သုတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘အလံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာ ဘဏ္ဍန’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဘဏ္ဍနကလဟဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒါ နာမေတေ အနတ္ထကာရကာ။ ကလဟံ နိဿာယ ဟိ လဋုကိကာပိ သကုဏိကာ ဟတ္ထိနာဂံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသီ’’တိ လဋုကိကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၅။၃၉ အာဒယော) ကထေတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သမဂ္ဂါ ဟောထ၊ မာ ဝိဝဒထ။ ဝိဝါဒံ နိဿာယ ဟိ အနေကသတသဟဿာ ဝဋ္ဋကာပိ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာ’’တိ ဝဋ္ဋကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁၈) ကထေသိ။ ဧဝမ္ပိ တေသု ဘဂဝတော ဝစနံ အနာဒိယန္တေသု အညတရေန ဓမ္မဝါဒိနာ တထာဂတဿ ဝိဟေသံ အနိစ္ဆန္တေန ‘‘အာဂမေတု၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ ဓမ္မသာမိ၊ အပ္ပောဿုက္ကော၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရမနုယုတ္တော ¶ ဝိဟရတု၊ မယမေဝ တေန ဘဏ္ဍနေန ကလဟေန ဝိဂ္ဂဟေန ဝိဝါဒေန ပညာယိဿာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၄၅၇၊ မ။ နိ။ ၃။၂၃၆) ဝုတ္တေ အတီတံ အာဟရိ –
ဘူတပုဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ကာသိရာဇာ အဟောသိ။ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဒီဃီတိဿ ကောသလရညော ရဇ္ဇံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ အညာတကဝေသေန ဝသန္တဿ ပိတုနော မာရိတဘာဝဉ္စေဝ ဒီဃာဝုကုမာရေန အတ္တနော ဇီဝိတေ ဒိန္နေ တတော ပဋ္ဌာယ တေသံ သမဂ္ဂဘာဝဉ္စ ကထေတွာ ‘‘တေသဉှိ နာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇူနံ အာဒိန္နဒဏ္ဍာနံ အာဒိန္နသတ္ထာနံ ဧဝရူပံ ခန္တိသောရစ္စံ ဘဝိဿတိ။ ဣဓ ခေါ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သောဘေထ၊ ယံ တုမှေ ဧဝံ သွာခါတေ ဓမ္မဝိနယေ ပဗ္ဗဇိတာ သမာနာ ခမာ စ ဘဝေယျာထ သောရတာ စာ’’တိ ဩဝဒိတွာပိ နေဝ တေ သမဂ္ဂေ ကာတုံ အသက္ခိ။ သော တာယ အာကိဏ္ဏဝိဟာရတာယ ဥက္ကဏ္ဌိတော ‘‘အဟံ ခေါ ဣဒါနိ အာကိဏ္ဏော ဒုက္ခံ ဝိဟရာမိ၊ ဣမေ စ ဘိက္ခူ မမ ဝစနံ န ကရောန္တိ။ ယံနူနာဟံ ဧကကောဝ ဂဏမှာ ဝူပကဋ္ဌော ဝိဟရေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ကောသမ္ဗိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အနပလောကေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဧကကောဝ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဗာလကလောဏကဂါမံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဘဂုတ္ထေရဿ ဧကစာရိကဝတ္တံ ကထေတွာ ပါစိနဝံသမိဂဒါယေ တိဏ္ဏံ ကုလပုတ္တာနံ သာမဂ္ဂိယာနိသံသံ ကထေတွာ ယေန ¶ ပါလိလေယျကံ ¶ အတ္ထိ၊ တဒဝသရိ။ တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ပါလိလေယျကံ ဥပနိဿာယ ရက္ခိတဝနသဏ္ဍေ ဘဒ္ဒသာလမူလေ ပါလိလေယျကေန ဟတ္ထိနာ ဥပဋ္ဌိယမာနော ဖာသုကံ ဝဿာဝါသံ ဝသိ။
ကောသမ္ဗိဝါသိနောပိ ခေါ ဥပါသကာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ အပဿန္တာ ‘‘ကုဟိံ၊ ဘန္တေ၊ သတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပါလိလေယျကဝနသဏ္ဍံ ဂတော’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘အမှေ သမဂ္ဂေ ကာတုံ ဝါယမိ၊ မယံ ပန န သမဂ္ဂါ အဟုမှာ’’တိ။ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှေ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တသ္မိံ သာမဂ္ဂိံ ကရောန္တေ သမဂ္ဂါ နာဟုဝတ္ထာ’’တိ? ‘‘ဧဝမာဝုသော’’တိ။ ‘‘မနုဿာ ဣမေ ¶ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တသ္မိံ သာမဂ္ဂိံ ကရောန္တေပိ သမဂ္ဂါ န ဇာတာ၊ မယံ ဣမေ နိဿာယ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ န လဘိမှာ၊ ဣမေသံ နေဝ အာသနံ ဒဿာမ၊ န အဘိဝါဒနာဒီနိ ကရိဿာမာ’’တိ တတော ပဋ္ဌာယ တေသံ သာမီစိမတ္တမ္ပိ န ကရိံသု။ တေ အပ္ပာဟာရတာယ သုဿမာနာ ကတိပါဟေနေဝ ဥဇုကာ ဟုတွာ အညမညံ အစ္စယံ ဒေသေတွာ ခမာပေတွာ ‘‘ဥပါသကာ မယံ သမဂ္ဂါ ဇာတာ၊ တုမှေပိ နော ပုရိမသဒိသာ ဟောထာ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ခမာပိတော ပန ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ သတ္ထာ’’တိ။ ‘‘န ခမာပိတော၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ သတ္ထာရံ ခမာပေထ၊ သတ္ထု ခမာပိတကာလေ မယမ္ပိ တုမှာကံ ပုရိမသဒိသာ ဘဝိဿာမာ’’တိ။ တေ အန္တောဝဿဘာဝေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တုံ အဝိသဟန္တာ ဒုက္ခေန တံ အန္တောဝဿံ ဝီတိနာမေသုံ။ သတ္ထာ ပန တေန ဟတ္ထိနာ ဥပဋ္ဌိယမာနော သုခံ ဝသိ။ သောပိ ဟိ ဟတ္ထိနာဂေါ ဂဏံ ပဟာယ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယေဝ ¶ တံ ဝနသဏ္ဍံ ပါဝိသိ။
ယထာဟ – ‘‘အဟံ ခေါ အာကိဏ္ဏော ဝိဟရာမိ ဟတ္ထီဟိ ဟတ္ထီနီဟိ ဟတ္ထိကလဘေဟိ ဟတ္ထိစ္ဆာပေဟိ၊ ဆိန္နဂ္ဂါနိ စေဝ တိဏာနိ ခါဒါမိ၊ ဩဘဂ္ဂေါဘဂ္ဂဉ္စ မေ သာခါဘင်္ဂံ ခါဒန္တိ၊ အာဝိလာနိ စ ပါနီယာနိ ပိဝါမိ၊ ဩဂါဟာ စဿ မေ ဥတ္တိဏ္ဏဿ ဟတ္ထိနိယော ကာယံ ဥပနိဃံသန္တိယော ဂစ္ဆန္တိ၊ ယံနူနာဟံ ဧကောဝ ဂဏမှာ ဝူပကဋ္ဌော ဝိဟရေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၄၆၇၊ ဥဒါ။ ၃၅)။ အထ ခေါ သော ဟတ္ထိနာဂေါ ယူထာ အပက္ကမ္မ ယေန ပါလိလေယျကံ ရက္ခိတဝနသဏ္ဍံ ဘဒ္ဒသာလမူလံ၊ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ပန ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဩလောကေန္တော အညံ ကိဉ္စိ အဒိသွာ ဘဒ္ဒသာလမူလံ ပါဒေနေဝ ပဟရန္တော တစ္ဆေတွာ သောဏ္ဍာယ သာခံ ဂဟေတွာ သမ္မဇ္ဇိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သောဏ္ဍာယ ¶ ဃဋံ ဂဟေတွာ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတိ၊ ဥဏှောဒကေန အတ္ထေ သတိ ဥဏှောဒကံ ပဋိယာဒေတိ။ ကထံ? ဟတ္ထေန ကဋ္ဌာနိ ဃံသိတွာ အဂ္ဂိံ သမ္ပာဒေတိ၊ တတ္ထ ဒါရူနိ ပက္ခိပန္တော အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ တတ္ထ ပါသာဏေ ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဒါရုဒဏ္ဍကေန ပဝဋ္ဋေတွာ ပရိစ္ဆိန္နာယ ခုဒ္ဒကသောဏ္ဍိကာယ ခိပတိ၊ တတော ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ဥဒကဿ တတ္တဘာဝံ ဇာနိတွာ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒတိ။ သတ္ထာ ‘‘ဥဒကံ တေ တာပိတံ ပါလိလေယျကာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ နှာယတိ ¶ ။ အထဿ နာနာဝိဓာနိ ဖလာနိ အာဟရိတွာ ဒေတိ။ ယဒါ ပန သတ္ထာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ၊ တဒါ သတ္ထု ပတ္တစီဝရမာဒါယ ကုမ္ဘေ ပတိဋ္ဌပေတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံယေဝ ဂစ္ဆတိ။ သတ္ထာ ဂါမူပစာရံ ပတွာ ‘‘ပါလိလေယျက ဣတော ပဋ္ဌာယ တယာ ဂန္တုံ န သက္ကာ၊ အာဟာရ မေ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ အာဟရာပေတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ သောပိ ယာဝ သတ္ထု နိက္ခမနာ တတ္ထေဝ ဌတွာ အာဂမနကာလေ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ပုရိမနယေနေဝ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝသနဋ္ဌာနေ ဩတာရေတွာ ဝတ္တံ ဒဿေတွာ သာခါယ ဗီဇတိ၊ ရတ္တိံ ဝါဠမိဂပရိပန္ထနိဝါရဏတ္ထံ မဟန္တံ ဒဏ္ဍံ သောဏ္ဍာယ ဂဟေတွာ ‘‘သတ္ထာရံ ရက္ခိဿာမီ’’တိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝနသဏ္ဍဿ အန္တရန္တရေန ဝိစရတိ၊ တတော ¶ ပဋ္ဌာယယေဝ ကိရ သော ဝနသဏ္ဍော ပါလိလေယျကရက္ခိတဝနသဏ္ဍော နာမ ဇာတော။ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ မုခေါဒကဒါနံ အာဒိံ ကတွာ တေနေဝူပါယေန သဗ္ဗဝတ္တာနိ ကရောတိ။
အထေကော မက္ကဋော တံ ဟတ္ထိံ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ဒိဝသေ ဒိဝသေ တထာဂတဿ အာဘိသမာစာရိကံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ‘‘အဟမ္ပိ ကိဉ္စိဒေဝ ကရိဿာမီ’’တိ ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ နိမ္မက္ခိကံ ဒဏ္ဍကမဓုံ ဒိသွာ ဒဏ္ဍကံ ဘဉ္ဇိတွာ ဒဏ္ဍကေနေဝ သဒ္ဓိံ မဓုပဋလံ သတ္ထု သန္တိကံ အာဟရိတွာ ကဒလိပတ္တံ ဆိန္ဒိတွာ တတ္ထ ဌပေတွာ အဒါသိ ¶ ။ သတ္ထာ ဂဏှိ။ မက္ကဋော ‘‘ကရိဿတိ နု ခေါ ပရိဘောဂံ န ကရိဿတီ’’တိ ဩလောကေန္တော ဂဟေတွာ နိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ’’တိ စိန္တေတွာ ဒဏ္ဍကောဋိယံ ဂဟေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဥပဓာရေန္တော အဏ္ဍကာနိ ဒိသွာ တာနိ သဏိကံ အပနေတွာ ပုန အဒါသိ။ သတ္ထာ ပရိဘောဂမကာသိ။ သော တုဋ္ဌမာနသော တံ တံ သာခံ ဂဟေတွာ နစ္စန္တောဝ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ဂဟိတသာခါပိ အက္ကန္တသာခါပိ ဘိဇ္ဇိံသု။ သော ဧကသ္မိံ ခါဏုမတ္ထကေ ပတိတွာ နိဝိဋ္ဌဂတ္တော သတ္ထရိ ပသန္နေနေဝ စိတ္တေန ¶ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရော မက္ကဋဒေဝပုတ္တော နာမ အဟောသိ။
တထာဂတဿ တတ္ထ ဟတ္ထိနာဂေန ဥပဋ္ဌိယမာနဿ ဝသနဘာဝေါ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။ သာဝတ္ထိနဂရတော ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကော ဝိသာခါ စ မဟာဥပါသိကာ’’တိဧဝမာဒီနိ မဟာကုလာနိ အာနန္ဒတ္ထေရဿ သာသနံ ပဟိဏိံသု ‘‘သတ္ထာရံ နော၊ ဘန္တေ၊ ဒဿေထာ’’တိ။ ဒိသာဝါသိနောပိ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ဝုဋ္ဌဝဿာ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘စိရဿုတာ နော၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မီ ကထာ၊ သာဓု မယံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ လဘေယျာမ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မိံ ကထံ သဝနာယာ’’တိ ယာစိံသု။ ထေရော တေ ဘိက္ခူ အာဒါယ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘တေမာသံ ဧကဝိဟာရိနော တထာဂတဿ သန္တိကံ ဧတ္တကေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဥပသင်္ကမိတုံ ¶ အယုတ္တ’’န္တိ စိန္တေတွာ တေ ဘိက္ခူ ဗဟိ ဌပေတွာ ဧကကောဝ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိ။ ပါလိလေယျကော တံ ဒိသွာ ဒဏ္ဍမာဒါယ ပက္ခန္ဒိ။ သတ္ထာ ဩလောကေတွာ အပေဟိ ‘‘အပေဟိ ပါလိလေယျက၊ မာ နိဝါရယိ၊ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာကော ဧသော’’တိ အာဟ။ သော တတ္ထေဝ ဒဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ ပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏံ အာပုစ္ဆိ။ ထေရော နာဒါသိ။ နာဂေါ ‘‘သစေ ဥဂ္ဂဟိတဝတ္တော ဘဝိဿတိ၊ သတ္ထု နိသီဒနပါသာဏဖလကေ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ န ဌပေဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ ထေရော ပတ္တစီဝရံ ဘူမိယံ ဌပေသိ။ ဝတ္တသမ္ပန္နာ ဟိ ဂရူနံ အာသနေ ဝါ သယနေ ဝါ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ န ဌပေန္တိ။
ထေရော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘အာနန္ဒ၊ ဧကောဝ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပဉ္စသတေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ အာဂတဘာဝံ သုတွာ ‘‘ကဟံ ပနေတေ’’တိ ဝတွာ ¶ ‘‘တုမှာကံ စိတ္တံ အဇာနန္တော ဗဟိ ဌပေတွာ အာဂတောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပက္ကောသာဟိ နေ’’တိ အာဟ။ ထေရော တထာ အကာသိ။ တေ ဘိက္ခူ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ ဟိ ဗုဒ္ဓသုခုမာလော စေဝ ခတ္တိယသုခုမာလော စ၊ တုမှေဟိ တေမာသံ ဧကကေဟိ တိဋ္ဌန္တေဟိ နိသီဒန္တေဟိ စ ဒုက္ကရံ ကတံ၊ ဝတ္တပဋိဝတ္တကာရကောပိ မုခေါဒကာဒိဒါယကောပိ နာဟောသိ မညေ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ပါလိလေယျကဟတ္ထိနာ မမ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတာနိ။ ဧဝရူပဉှိ သဟာယံ လဘန္တေန ¶ ဧကတောဝ ဝသိတုံ ယုတ္တံ၊ အလဘန္တဿ ဧကစာရိကဘာဝေါဝ ¶ သေယျော’’တိ ဝတွာ ဣမာ နာဂဝဂ္ဂေ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သစေ လဘေထ နိပကံ သဟာယံ၊
သဒ္ဓိံစရံ သာဓုဝိဟာရိ ဓီရံ၊
အဘိဘုယျ သဗ္ဗာနိ ပရိဿယာနိ၊
စရေယျ တေနတ္တမနော သတီမာ။
‘‘နော စေ လဘေထ နိပကံ သဟာယံ၊
သဒ္ဓိံစရံ သာဓုဝိဟာရိ ဓီရံ၊
ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယ၊
ဧကော စရေ မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ။
‘‘ဧကဿ စရိတံ သေယျော၊
နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ၊
ဧကော စရေ န စ ပါပါနိ ကယိရာ၊
အပ္ပောဿုက္ကော မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ’’တိ။ (မဟာဝ။ ၄၆၄၊ မ။ နိ။ ၃။၂၃၇၊ ဓ။ ပ။ ၃၂၈-၃၃၀၊ သု။ နိ။ ၄၅-၄၆)၊
ဂါထာပရိယောသာနေ ပဉ္စသတာပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ အာနန္ဒတ္ထေရောပိ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီဟိ ပေသိတသာသနံ အာရောစေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အနာထပိဏ္ဍိကပ္ပမုခါ တေ ပဉ္စ အရိယသာဝကကောဋိယော တုမှာကံ အာဂမနံ ပစ္စာသီသန္တီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ ဂဏှာဟိ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ပတ္တစီဝရံ ဂါဟာပေတွာ နိက္ခမိ။ နာဂေါ ဂန္တွာ ဂတမဂ္ဂေ တိရိယံ အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ကိံ ကရောတိ၊ ဘန္တေ၊ နာဂေါ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခံ ဒါတုံ ပစ္စာသီသတိ၊ ဒီဃရတ္တံ ခေါ ပနာယံ ¶ မယှံ ဥပကာရကော၊ နာဿ စိတ္တံ ကောပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နိဝတ္တထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ သတ္ထာ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ¶ နိဝတ္တိ။ ဟတ္ထီပိ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိတွာ ပနသကဒလိဖလာဒီနိ နာနာဖလာနိ သံဟရိတွာ ရာသိံ ကတွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခူနံ အဒါသိ။ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ သဗ္ဗာနိ ခေပေတုံ နာသက္ခိံသု။ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ သတ္ထာ ပတ္တစီဝရံ ဂါဟေတွာ နိက္ခမိ။ နာဂေါ ဘိက္ခူနံ အန္တရန္တရေန ဂန္တွာ သတ္ထု ပုရတော တိရိယံ အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ကိံ ကရောတိ၊ ဘန္တေ၊ နာဂေါ’’တိ? ‘‘အယဉှိ ဘိက္ခဝေ၊ တုမှေ ပေသေတွာ မံ နိဝတ္တေတုကာမော’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ပါလိလေယျက၊ ဣဒံ ပန ¶ မမ အနိဝတ္တဂမနံ၊ တဝ ဣမိနာ အတ္တဘာဝေန ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ မဂ္ဂဖလံ ဝါ နတ္ထိ၊ တိဋ္ဌ တွ’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ နာဂေါ မုခေ သောဏ္ဍံ ပက္ခိပိတွာ ရောဒန္တော ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော အဂမာသိ။ သော ဟိ သတ္ထာရံ နိဝတ္တေတုံ လဘန္တော တေနေဝ နိယာမေန ယာဝဇီဝံ ပဋိဇဂ္ဂေယျ၊ သတ္ထာ ပန တံ ဂါမူပစာရံ ပတွာ ‘‘ပါလိလေယျက ဣတော ပဋ္ဌာယ တဝ အဘူမိ၊ မနုဿာဝါသော သပရိပန္ထော၊ တိဋ္ဌ တွ’’န္တိ အာဟ။ သော ရောဒမာနော တတ္ထေဝ ဌတွာ သတ္ထရိ စက္ခုပထံ ဝိဇဟန္တေ ဟဒယေန ဖလိတေန ကာလံ ကတွာ သတ္ထရိ ပသာဒေန တာဝတိံသဘဝနေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ အစ္ဆရာသဟဿမဇ္ဈေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပါလိလေယျကဒေဝပုတ္တောယေဝဿ နာမံ အဟောသိ။
သတ္ထာပိ အနုပုဗ္ဗေန ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ ကောသမ္ဗကာ ဘိက္ခူ ¶ ‘‘သတ္ထာ ကိရ သာဝတ္ထိံ အာဂတော’’တိ သုတွာ သတ္ထာရံ ခမာပေတုံ တတ္ထ အဂမံသု။ ကောသလရာဇာ ‘‘တေ ကိရ ကောသမ္ဗကာ ဘဏ္ဍနကာရကာ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ သုတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တေသံ မမ ဝိဇိတံ ပဝိသိတုံ န ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ၊ သီလဝန္တာ ဧတေ ဘိက္ခူ၊ ကေဝလံ အညမညံ ဝိဝါဒေန မမ ဝစနံ န ဂဏှိံသု၊ ဣဒါနိ မံ ခမာပေတုံ အာဂစ္ဆန္တိ၊ အာဂစ္ဆန္တု မဟာရာဇာ’’တိ။ အနာထပိဏ္ဍိကောပိ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တေသံ ဝိဟာရံ ပဝိသိတုံ န ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ တထေဝ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တော တုဏှီ အဟောသိ။ သာဝတ္ထိယံ အနုပ္ပတ္တာနံ ပန တေသံ ဘဂဝါ ဧကမန္တေ ဝိဝိတ္တံ ကာရာပေတွာ သေနာသနံ ဒါပေသိ။ အညေ ဘိက္ခူ တေဟိ သဒ္ဓိံ နေဝ ဧကတော နိသီဒန္တိ၊ န တိဋ္ဌန္တိ၊ အာဂတာဂတာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆန္တိ – ‘‘ကတမေတေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဏ္ဍနကာရကာ ကောသမ္ဗကာ ဘိက္ခူ’’တိ? သတ္ထာ ‘‘ဧတေ’’တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧတေ ကိရ တေ၊ ဧတေ ကိရ တေ’’တိ အာဂတာဂတေဟိ အင်္ဂုလိကာ ဒဿိယမာနာ လဇ္ဇာယ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကောန္တာ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ဘဂဝန္တံ ခမာပေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘ဘာရိယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတံ၊ တုမှေ ဟိ နာမ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ မယိ သာမဂ္ဂိံ ကရောန္တေ မမ ဝစနံ န ကရိတ္ထ၊ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ ဝဇ္ဈပ္ပတ္တာနံ မာတာပိတူနံ ဩဝါဒံ ¶ သုတွာ တေသု ဇီဝိတာ ဝေါရောပိယမာနေသုပိ တံ အနတိက္ကမိတွာ ပစ္ဆာ ဒွီသု ရဋ္ဌေသု ရဇ္ဇံ ကာရယိံသူ’’တိ ဝတွာ ပုနဒေဝ ¶ ကောသမ္ဗိကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၉။၁၀ အာဒယော) ကထေတွာ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒီဃာဝုကုမာရော မာတာပိတူသု ¶ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိယမာနေသုပိ တေသံ ဩဝါဒံ အနတိက္ကမိတွာ ပစ္ဆာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဓီတရံ လဘိတွာ ဒွီသု ကာသိကောသလရဋ္ဌေသု ရဇ္ဇံ ကာရေသိ၊ တုမှေဟိ ပန မမ ဝစနံ အကရောန္တေဟိ ဘာရိယံ ကတ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပရေ စ န ဝိဇာနန္တိ၊ မယမေတ္ထ ယမာမသေ၊
ယေ စ တတ္ထ ဝိဇာနန္တိ၊ တတော သမ္မန္တိ မေဓဂါ’’တိ။
တတ္ထ ပရေတိ ပဏ္ဍိတေ ဌပေတွာ တတော အညေ ဘဏ္ဍနကာရကာ ပရေ နာမ။ တေ တတ္ထ သင်္ဃမဇ္ဈေ ကောလာဟလံ ကရောန္တာ ‘‘မယံ ယမာမသေ ဥပရမာမ ဝိနဿာမ သတတံ သမိတံ မစ္စုသန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ န ဝိဇာနန္တိ။ ယေ စ တတ္ထ ဝိဇာနန္တီတိ ယေ တတ္ထ ပဏ္ဍိတာ ‘‘မယံ မစ္စုသန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝိဇာနန္တိ။ တတော သမ္မန္တိ မေဓဂါတိ ဧဝဉှိ တေ ဇာနန္တာ ယောနိသောမနသိကာရံ ဥပ္ပာဒေတွာ မေဓဂါနံ ကလဟာနံ ဝူပသမာယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ အထ နေသံ တာယ ပဋိပတ္တိယာ တေ မေဓဂါ သမ္မန္တီတိ။ အထ ဝါ ပရေ စာတိ ပုဗ္ဗေ မယာ ‘‘မာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဏ္ဍန’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ဩဝဒိယမာနာပိ မမ ဩဝါဒဿ အပဋိဂ္ဂဟဏေန အတိက္ကမနေန အမာမကာ ¶ ပရေ နာမ။ ‘‘မယံ ဆန္ဒာဒိဝသေန မိစ္ဆာဂါဟံ ဂဟေတွာ ဧတ္ထ သင်္ဃမဇ္ဈေ ယမာမသေ ဘဏ္ဍနာဒီနံ ဝုဒ္ဓိယာ ဝါယမာမာ’’တိ န ဝိဇာနန္တိ။ ဣဒါနိ ပန ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခမာနာ တတ္ထ တုမှာကံ အန္တရေ ယေ စ ပဏ္ဍိတပုရိသာ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဆန္ဒာဒိဝသေန ဝါယမန္တာ အယောနိသော ပဋိပန္နာ’’တိ ဝိဇာနန္တိ၊ တတော တေသံ သန္တိကာ တေ ပဏ္ဍိတပုရိသေ နိဿာယ ဣမေ ဒါနိ ကလဟသင်္ခါတာ မေဓဂါ သမ္မန္တီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ သမ္ပတ္တဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
ကောသမ္ဗကဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
၆။ မဟာကာဠတ္ထေရဝတ္ထု
သုဘာနုပဿိန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သေတဗျနဂရံ ဥပနိဿာယ သိံသပါဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠကာဠမဟာကာဠေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သေတဗျနဂရဝါသိနော ¶ ဟိ စူဠကာဠော၊ မဇ္ဈိမကာဠော၊ မဟာကာဠောတိ တယော ဘာတရော ကုဋုမ္ဗိကာ ¶ ။ တေသု ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌာ ဒိသာသု ဝိစရိတွာ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဘဏ္ဍံ အာဟရန္တိ၊ မဇ္ဈိမကာဠော အာဘတံ ဝိက္ကိဏာတိ။ အထေကသ္မိံ သမယေ တေ ဥဘောပိ ဘာတရော ¶ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ နာနာဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သာဝတ္ထိယာ စ ဇေတဝနဿ စ အန္တရေ သကဋာနိ မောစယိံသု။ တေသု မဟာကာဠော သာယနှသမယေ မာလာဂန္ဓာဒိဟတ္ထေ သာဝတ္ထိဝါသိနော အရိယသာဝကေ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဣမေ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ကနိဋ္ဌံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘တာတ၊ တေသု သကဋေသု အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ၊ အဟံ ဓမ္မံ သောတုံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတွာ ဂန္တွာ တထာဂတံ ဝန္ဒိတွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တံ ဒိသွာ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေန္တော ဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တာဒိဝသေန (မ။ နိ။ ၁။၁၆၃ အာဒယော) အနေကပရိယာယေန ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသဉ္စ ကထေသိ။ တံ သုတွာ မဟာကာဠော ‘‘သဗ္ဗံ ကိရ ပဟာယ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တံ နေဝ ဘောဂါ၊ န ဉာတကာ စ အနုဂစ္ဆန္တိ၊ ကိံ မေ ဃရာဝါသေန ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မဟာဇနေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကန္တေ သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ သတ္ထာရာ ‘‘နတ္ထိ တေ ကောစိ အပလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကနိဋ္ဌော မေ၊ ဘန္တေ၊ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တေန ဟိ ‘‘အပလောကေဟိ န’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ဂန္တွာ ကနိဋ္ဌံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘တာတ၊ ဣမံ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တုမှေ ¶ ပန ကိံ ကရိဿထ ဘာတိကာ’’တိ? ‘‘အဟံ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော တံ နာနပ္ပကာရေဟိ ယာစိတွာ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘သာဓု၊ သာမိ၊ ယထာ အဇ္ဈာသယံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ မဟာကာဠော ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ ‘‘အဟံ ဘာတိကံ ဂဟေတွာဝ ဥပ္ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စူဠကာဠောပိ ပဗ္ဗဇိ။ အပရဘာဂေ မဟာကာဠော ဥပသမ္ပဒံ လဘိတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သာသနေ ဓုရာနိ ပုစ္ဆိတွာ သတ္ထာရာ ဒွီသု ဓုရေသု ကထိတေသု ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဂန္ထဓုရံ ပူရေတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ ဝိပဿနာဓုရံ ပန ပူရေဿာမီ’’တိ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ သောသာနိကဓုတင်္ဂံ သမာဒါယ ပဌမယာမာတိက္ကန္တေ သဗ္ဗေသု နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တေသု သုသာနံ ဂန္တွာ ပစ္စူသကာလေ သဗ္ဗေသု အနုဋ္ဌိတေသုယေဝ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆတိ။
အထေကာ ¶ သုသာနဂေါပိကာ ကာလီ နာမ ဆဝဍာဟိကာ ထေရဿ ဌိတဋ္ဌာနံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ စင်္ကမိတဋ္ဌာနဉ္စ ဒိသွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဣဓာဂစ္ဆတိ၊ ပရိဂ္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တီ ဧကဒိဝသံ သုသာနကုဋိကာယမေဝ ဒီပံ ဇာလေတွာ ပုတ္တဓီတရော အာဒါယ ဂန္တွာ ဧကမန္တေ နိလီယမာနာ မဇ္ဈိမယာမေ ထေရံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘အယျော၊ နော၊ ဘန္တေ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိဟရတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ၊ ဥပါသိကေ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ သုသာနေ ဝိဟရန္တေဟိ ¶ နာမ ဝတ္တံ ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ထေရော ‘‘ကိံ ပန မယံ တယာ ကထိတဝတ္တေ ဝတ္တိဿာမာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ဥပါသိကေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ၊ သောသာနိကေဟိ နာမ ¶ သုသာနေ ဝသနဘာဝေါ သုသာနဂေါပကာနဉ္စ ဝိဟာရေ မဟာထေရဿ စ ဂါမဘောဇကဿ စ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ထေရော ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘ကတကမ္မာ စောရာ ဓနသာမိကေဟိ ပဒါနုပဒံ အနုဗဒ္ဓါ သုသာနေ ဘဏ္ဍကံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယန္တိ၊ အထ မနုဿာ သောသာနိကာနံ ပရိပန္ထံ ကရောန္တိ၊ ဧတေသံ ပန ကထိတေ ‘မယံ ဣမဿ ဘဒ္ဒန္တဿ ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ ဧတ္ထ ဝသနဘာဝံ ဇာနာမ၊ အစောရော ဧသော’တိ ဥပဒ္ဒဝံ နိဝါရေန္တိ။ တသ္မာ ဧတေသံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
‘‘ထေရော အညံ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ သုသာနေ ဝသန္တေန နာမ အယျေန မစ္ဆမံသတိလပိဋ္ဌတေလဂုဠာဒီနိ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ၊ ဒိဝါ န နိဒ္ဒါယိတဗ္ဗံ၊ ကုသီတေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အာရဒ္ဓဝီရိယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အသဌေန အမာယာဝိနာ ဟုတွာ ကလျာဏဇ္ဈာသယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သာယံ သဗ္ဗေသု သုတ္တေသု ဝိဟာရတော အာဂန္တဗ္ဗံ၊ ပစ္စူသကာလေ သဗ္ဗေသု အနုဋ္ဌိတေသုယေဝ ဝိဟာရံ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ၊ ဘန္တေ၊ အယျော ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧဝံ ဝိဟရန္တော ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတုံ သက္ခိဿတိ၊ သစေ မတသရီရံ အာနေတွာ ဆဍ္ဍေန္တိ၊ အဟံ ကမ္ဗလကူဋာဂါရံ အာရောပေတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ သက္ကာရံ ကတွာ သရီရကိစ္စံ ကရိဿာမိ။ နော စေ သက္ခိဿတိ၊ စိတကံ အာရောပေတွာ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ သင်္ကုနာ အာကဍ္ဎိတွာ ဗဟိ ¶ ခိပိတွာ ဖရသုနာ ကောဋ္ဋေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိပိတွာ ဈာပေဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ထေရော ‘‘သာဓု ဘဒ္ဒေ၊ ဧကံ ပန ရူပါရမ္မဏံ ဒိသွာ မယှံ ကထေယျာသီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပစ္စဿောသိ။ ထေရော ယထာဇ္ဈာသယေန သုသာနေ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ စူဠကာဠတ္ထေရော ¶ ပန ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ဃရာဝါသံ စိန္တေတိ၊ ပုတ္တဒါရံ အနုဿရတိ။ ‘‘ဘာတိကော မေ အတိဘာရိယံ ကမ္မံ ကရောတီ’’တိ စိန္တေတိ။
အထေကာ ကုလဓီတာ တံမုဟုတ္တသမုဋ္ဌိတေန ဗျာဓိနာ သာယနှသမယေ အမိလာတာ အကိလန္တာ ကာလမကာသိ။ တမေနံ ဉာတကာဒယော ဒါရုတေလာဒီဟိ သဒ္ဓိံ သာယံ သုသာနံ နေတွာ သုသာနဂေါပိကာယ ‘‘ဣမံ ဈာပေဟီ’’တိ ဘတိံ ဒတွာ နိယျာဒေတွာ ပက္ကမိံသု။ သာ တဿာ ပါရုတဝတ္ထံ အပနေတွာ တံမုဟုတ္တမတံ ပီဏိတပီဏိတံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣမံ အယျဿ ဒဿေတုံ ပတိရူပံ အာရမ္မဏ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဧဝရူပံ နာမ အာရမ္မဏံ အတ္ထိ၊ ဩလောကေထ အယျာ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ပါရုပနံ နီဟရာပေတွာ ပါဒတလတော ယာဝ ကေသဂ္ဂါ ဩလောကေတွာ ‘‘အတိပီဏိတမေတံ ¶ ရူပံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ အဂ္ဂိမှိ နံ ပက္ခိပိတွာ မဟာဇာလာဟိ ဂဟိတမတ္တကာလေ မယှံ အာရောစေယျာသီ’’တိ ဝတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂန္တွာ နိသီဒိ။ သာ တထာ ကတွာ ထေရဿ အာရောစေသိ။ ထေရော ဂန္တွာ ဩလောကေသိ။ ဇာလာယ ပဟဋပဟဋဋ္ဌာနံ ကဗရဂါဝိယာ ဝိယ သရီရဝဏ္ဏံ အဟောသိ၊ ပါဒါ နမိတွာ ဩလမ္ဗိံသု၊ ဟတ္ထာ ပဋိကုဋိံသု၊ ဦရုနလာဋံ နိစ္စမ္မံ အဟောသိ ¶ ။ ထေရော ‘‘ဣဒံ သရီရံ ဣဒါနေဝ ဩလောကေန္တာနံ အပရိယန္တကရံ ဟုတွာ ဣဒါနေဝ ခယံ ပတ္တံ ဝယံ ပတ္တ’’န္တိ ရတ္တိဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ နိသီဒိတွာ ခယဝယံ သမ္ပဿမာနော –
‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ၊ ဥပ္ပာဒဝယဓမ္မိနော၊
ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တေသံ ဝူပသမော သုခေါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၁၊ ၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ ၂။၁၄၃၊ ဇာ။ ၁။၁။၉၅) –
ဂါထံ ဝတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။
တသ္မိံ အရဟတ္တံ ပတ္တေ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော စာရိကံ စရမာနော သေတဗျံ ဂန္တွာ သိံသပါဝနံ ပါဝိသိ။ စူဠကာဠဿ ဘရိယာယော ‘‘သတ္ထာ ကိရ အနုပ္ပတ္တော သိံသပါဝန’’န္တိ သုတွာ ‘‘အမှာကံ သာမိကံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ပေသေတွာ သတ္ထာရံ နိမန္တာပေသုံ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန အပရိစိဏ္ဏဋ္ဌာနေ အာသနပညတ္တိံ အာစိက္ခန္တေန ဧကေန ဘိက္ခုနာ ပဌမတရံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနေ အာသနံ ပညာပေတွာ တဿ ဒက္ခိဏတော ¶ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ၊ ဝါမတော ¶ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဥဘောသု ပဿေသု ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ မဟာကာဠတ္ထေရော စီဝရပါရုပနဋ္ဌာနေ ဌတွာ၊ ‘‘စူဠကာဠ၊ တွံ ပုရတော ဂန္တွာ အာသနပညတ္တိံ အာစိက္ခာ’’တိ စူဠကာဠံ ပေသေသိ။ တဿ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂေဟဇနာ တေန သဒ္ဓိံ ပရိဟာသံ ကရောန္တာ နီစာသနာနိ သင်္ဃတ္ထေရဿ ကောဋိယံ အတ္ထရန္တိ၊ ဥစ္စာသနာနိ သင်္ဃနဝကဿ ကောဋိယံ။ ဣတရော ‘‘မာ ဧဝံ ကရောထ၊ နီစာသနာနိ ဥပရိ မာ ပညာပေထ၊ ဥစ္စာသနာနိ ဥပရိ ပညာပေထ၊ နီစာသနာနိ ဟေဋ္ဌာ’’တိ အာဟ။ ဣတ္ထိယော တဿ ဝစနံ အသုဏန္တိယော ဝိယ ‘‘တွံ ကိံ ကရောန္တော ဝိစရသိ၊ ကိံ တဝ အာသနာနိ ပညာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တွံ ကံ အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကေန ပဗ္ဗဇိတောသိ၊ ကသ္မာ ဣဓာဂတောသီ’’တိ ဝတွာ နိဝါသနပါရုပနံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ သေတကာနိ နိဝါသေတွာ သီသေ စ မာလာစုမ္ဗုဋကံ ဌပေတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ သတ္ထာရံ အာနေဟိ၊ မယံ အာသနာနိ ပညာပေဿာမာ’’တိ ပဟိဏိံသု။ န စိရံ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌတွာ အဝဿိကောဝ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတတ္တာ လဇ္ဇိတုံ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ သော တေန အာကပ္ပေန နိရာသင်္ကောဝ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ အာဒါယ အာဂတော။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပန ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ မဟာကာဠဿ ဘရိယာယော ‘‘ဣမာဟိ အတ္တနော သာမိကော ဂဟိတော၊ မယမ္ပိ အမှာကံ သာမိကံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ¶ စိန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ သတ္ထာရံ နိမန္တယိံသု။ တဒါ ပန အာသနပညာပနတ္ထံ အညော ဘိက္ခု အဂမာသိ။ တာ တသ္မိံ ခဏေ ဩကာသံ အလဘိတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိသီဒါပေတွာ ဘိက္ခံ အဒံသု။ စူဠကာဠဿ ပန ဒွေ ဘရိယာယော၊ မဇ္ဈိမကာဠဿ ¶ စတဿော၊ မဟာကာဠဿ ပန အဋ္ဌ။ ဘိက္ခူပိ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတုကာမာ နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စမကံသု၊ ဗဟိ ဂန္တုကာမာ ဥဋ္ဌာယ အဂမံသု။ သတ္ထာ ပန နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ကရိ။ တဿ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ တာ ဣတ္ထိယော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မဟာကာဠော အမှာကံ အနုမောဒနံ ကတွာ အာဂစ္ဆိဿတိ၊ တုမှေ ပုရတော ဂစ္ဆထာ’’တိ ဝဒိံသု။ သတ္ထာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ပုရတော အဂမာသိ။ ဂါမဒွါရံ ပတွာ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘ကိံ နာမေတံ သတ္ထာရာ ကတံ၊ ဉတွာ နု ခေါ ကတံ၊ ဥဒါဟု အဇာနိတွာ။ ဟိယျော စူဠကာဠဿ ပုရတော ဂတတ္တာ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တရာယော ဇာတော၊ အဇ္ဇ အညဿ ပုရတော ဂတတ္တာ အန္တရာယော နာဟောသိ။ ဣဒါနိ မဟာကာဠံ ဌပေတွာ အာဂတော၊ သီလဝါ ခေါ ပန ဘိက္ခု အာစာရသမ္ပန္နော၊ ကရိဿတိ နု ခေါ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တရာယ’’န္တိ။ သတ္ထာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ နိဝတ္တိတွာ ဌိတော ‘‘ကိံ ကထေထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ ပုစ္ဆိ ¶ ။ တေ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ‘‘ကိံ ပန တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စူဠကာဠံ ဝိယ မဟာကာဠံ သလ္လက္ခေထာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’။ တဿ ဟိ ဒွေ ပဇာပတိယော၊ ဣမဿ အဋ္ဌ။ ‘‘အဋ္ဌဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဟိတော ကိံ ကရိဿတိ၊ ဘန္တေ’’တိ? သတ္ထာ ‘‘မာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧဝံ အဝစုတ္ထ၊ စူဠကာဠော ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ သုဘာရမ္မဏဗဟုလော ဝိဟရတိ၊ ပပါတေ ဌိတော ဒုဗ္ဗလရုက္ခသဒိသော။ မယှံ ပန ပုတ္တော မဟာကာဠော ¶ အသုဘာနုပဿီ ဝိဟရတိ၊ ဃနသေလပဗ္ဗတော ဝိယ အစလော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သုဘာနုပဿိံ ဝိဟရန္တံ၊ ဣန္ဒြိယေသု အသံဝုတံ၊
ဘောဇနမှိ စာမတ္တညုံ၊ ကုသီတံ ဟီနဝီရိယံ၊
တံ ဝေ ပသဟတိ မာရော၊ ဝါတော ရုက္ခံဝ ဒုဗ္ဗလံ။
‘‘အသုဘာနုပဿိံ ဝိဟရန္တံ၊ ဣန္ဒြိယေသု သုသံဝုတံ၊
ဘောဇနမှိ စ မတ္တညုံ၊ သဒ္ဓံ အာရဒ္ဓဝီရိယံ၊
တံ ဝေ နပ္ပသဟတီ မာရော၊ ဝါတော သေလံဝ ပဗ္ဗတ’’န္တိ။
တတ္ထ သုဘာနုပဿိံ ဝိဟရန္တန္တိ သုတံ အနုပဿန္တံ၊ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ မာနသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိဟရန္တန္တိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ပုဂ္ဂလော နိမိတ္တဂ္ဂါဟံ အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တော ‘‘နခါ သောဘနာ’’တိ ဂဏှာတိ၊ ‘‘အင်္ဂုလိယော သောဘနာ’’တိ ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဟတ္ထပါဒါ၊ ဇင်္ဃာ၊ ဦရု၊ ကဋိ၊ ဥဒရံ၊ ထနာ၊ ဂီဝါ၊ ဩဋ္ဌာ၊ ဒန္တာ၊ မုခံ၊ နာသာ၊ အက္ခီနိ၊ ကဏ္ဏာ၊ ဘမုကာ၊ နလာဋံ၊ ကေသာ၊ သောဘနာ’’တိ ဂဏှာတိ၊ ‘‘ကေသာ၊ လောမာ၊ နခါ၊ ဒန္တာ၊ တစော၊ သောဘနာ’’တိ ¶ ဂဏှာတိ၊ ဝဏ္ဏော သုဘော၊ သဏ္ဌာနံ သုဘန္တိ၊ အယံ သုဘာနုပဿီ နာမ။ ဧဝံ တံ သုဘာနုပဿိံ ဝိဟရန္တံ။ ဣန္ဒြိယေသူတိ ¶ စက္ခာဒီသု ဆသု ဣန္ဒြိယေသု။ အသံဝုတန္တိ စက္ခုဒွါရာဒီနိ အရက္ခန္တံ။ ပရိယေသနမတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တာ ပရိဘောဂမတ္တာတိ ဣမိဿာ မတ္တာယ အဇာနနတော ဘောဇနမှိ စာမတ္တညုံ။ အပိစ ပစ္စဝေက္ခဏမတ္တာ ဝိဿဇ္ဇနမတ္တာတိ ဣမိဿာပိ မတ္တာယ အဇာနနတော အမတ္တညုံ၊ ဣဒံ ဘောဇနံ ဓမ္မိကံ၊ ဣဒံ အဓမ္မိကန္တိပိ အဇာနန္တံ။ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကဝသိတာယ ကုသီတံ။ ဟီနဝီရိယန္တိ နိဗ္ဗီရိယံ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဝီရိယကရဏရဟိတံ။ ပသဟတီတိ အဘိဘဝတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ဝါတော ရုက္ခံဝ ဒုဗ္ဗလန္တိ ဗလဝဝါတော ဆိန္နပပါတေ ဇာတံ ဒုဗ္ဗလရုက္ခံ ဝိယ။ ယထာ ဟိ သော ဝါတော တဿ ဒုဗ္ဗလရုက္ခဿ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒီနိပိ ပါတေတိ၊ ခုဒ္ဒကသာခါပိ ဘဉ္ဇတိ၊ မဟာသာခါပိ ¶ ဘဉ္ဇတိ၊ သမူလကမ္ပိ တံ ရုက္ခံ ဥပ္ပာဋေတွာ ဥဒ္ဓံမူလံ အဓောသာခံ ကတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ အန္တော ဥပ္ပန္နော ကိလေသမာရော ပသဟတိ၊ ဗလဝဝါတော ဒုဗ္ဗလရုက္ခဿ ¶ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒိပါတနံ ဝိယ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာပတ္တိအာပဇ္ဇနမ္ပိ ကရောတိ၊ ခုဒ္ဒကသာခါဘဉ္ဇနံ ဝိယ နိဿဂ္ဂိယာဒိအာပတ္တိအာပဇ္ဇနမ္ပိ ကရောတိ၊ မဟာသာခါဘဉ္ဇနံ ဝိယ တေရသသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိအာပဇ္ဇနမ္ပိ ကရောတိ၊ ဥပ္ပာဋေတွာ ဥဒ္ဓံ၊ မူလကံ ဟေဋ္ဌာသာခံ ကတွာ ပါတနံ ဝိယ ပါရာဇိကာပတ္တိအာပဇ္ဇနမ္ပိ ကရောတိ၊ သွာက္ခာတသာသနာ နီဟရိတွာ ကတိပါဟေနေဝ ဂိဟိဘာဝံ ပါပေတီတိ ဧဝံ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ကိလေသမာရော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။
အသုဘာနုပဿိန္တိ ဒသသု အသုဘေသု အညတရံ အသုဘံ ပဿန္တံ ပဋိကူလမနသိကာရေ ယုတ္တံ ကေသေ အသုဘတော ပဿန္တံ လောမေ နခေ ဒန္တေ တစံ ဝဏ္ဏံ သဏ္ဌာနံ အသုဘတော ပဿန္တံ။ ဣန္ဒြိယေသူတိ ဆသု ဣန္ဒြိယေသု။ သုသံဝုတန္တိ နိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟရဟိတံ ပိဟိတဒွါရံ။ အမတ္တညုတာပဋိက္ခေပေန ဘောဇနမှိ စ မတ္တညုံ။ သဒ္ဓန္တိ ကမ္မဿ စေဝ ဖလဿ စ သဒ္ဒဟနလက္ခဏာယ လောကိကာယ သဒ္ဓါယ စေဝ တီသု ဝတ္ထူသု အဝေစ္စပ္ပသာဒသင်္ခါတာယ လောကုတ္တရသဒ္ဓါယ စ သမန္နာဂတံ။ အာရဒ္ဓဝီရိယန္တိ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယံ ပရိပုဏ္ဏဝီရိယံ။ တံ ဝေတိ ဧဝရူပံ တံ ပုဂ္ဂလံ ယထာ ဒုဗ္ဗလဝါတော သဏိကံ ပဟရန္တော ဧကဂ္ဃနံ သေလံ စာလေတုံ န သက္ကောတိ၊ တထာ ¶ အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ဒုဗ္ဗလကိလေသမာရော နပ္ပသဟတိ၊ ခေါဘေတုံ ဝါ စာလေတုံ ဝါ န သက္ကောတီတိ အတ္ထော။
တာပိ ခေါ တဿ ပုရာဏဒုတိယိကာယော ထေရံ ပရိဝါရေတွာ ‘‘တွံ ကံ အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ ဣဒါနိ ဂိဟီ ဘဝိဿသိ န ဘဝိဿသီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ကာသာဝံ နီဟရိတုကာမာ အဟေသုံ။ ထေရော တာသံ အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ နိသိန္နာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ဣဒ္ဓိယာ ဥပ္ပတ္တိတွာ ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ သတ္ထရိ ဂါထာ ပရိယောသာပေန္တေယေဝ သတ္ထု သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ အဘိတ္ထဝန္တော အာကာသတော ဩတရိတွာ တထာဂတဿ ပါဒေ ဝန္ဒိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ သမ္ပတ္တဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
မဟာကာဠတ္ထေရဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
၇။ ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု
အနိက္ကသာဝေါတိ ¶ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ရာဇဂဟေ ဒေဝဒတ္တဿ ကာသာဝလာဘံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ပဉ္စသတေ ပဉ္စသတေ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရေ အာဒါယ သတ္ထာရံ အာပုစ္ဆိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဇေတဝနတော ရာဇဂဟံ အဂမံသု။ ရာဇဂဟဝါသိနော ဒွေပိ တယောပိ ဗဟူပိ ဧကတော ဟုတွာ အာဂန္တုကဒါနံ အဒံသု။ အထေကဒိဝသံ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အနုမောဒနံ ကရောန္တော ¶ ‘‘ဥပါသကာ ဧကော သယံ ဒါနံ ဒေတိ၊ ပရံ န သမာဒပေတိ၊ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဘောဂသမ္ပဒံ လဘတိ၊ နော ပရိဝါရသမ္ပဒံ။ ဧကော သယံ န ဒေတိ၊ ပရံ သမာဒပေတိ၊ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ပရိဝါရသမ္ပဒံ လဘတိ၊ နော ဘောဂသမ္ပဒံ။ ဧကော သယမ္ပိ န ဒေတိ၊ ပရမ္ပိ န သမာဒပေတိ၊ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ကဉ္ဇိကမတ္တမ္ပိ ကုစ္ဆိပူရံ န လဘတိ၊ အနာထော ဟောတိ နိပ္ပစ္စယော။ ဧကော သယမ္ပိ ဒေတိ၊ ပရမ္ပိ သမာဒပေတိ၊ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ အတ္တဘာဝသတေပိ အတ္တဘာဝသဟဿေပိ အတ္တဘာဝသတသဟဿေပိ ဘောဂသမ္ပဒဉ္စေဝ ပရိဝါရသမ္ပဒဉ္စ လဘတီ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
တမေကော ပဏ္ဍိတပုရိသော ဓမ္မံ သုတွာ ‘‘အစ္ဆရိယာ ဝတ ဘော၊ အဗ္ဘုတာ ဝတ ဘော ဓမ္မဒေသနာ၊ သုကာရဏံ ကထိတံ၊ မယာ ဣမာသံ ဒွိန္နံ သမ္ပတ္တီနံ နိပ္ဖာဒကံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘ဘန္တေ၊ သွေ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ ထေရံ နိမန္တေသိ။ ‘‘ကိတ္တကေဟိ တေ ဘိက္ခူဟိ အတ္ထော ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ကိတ္တကာ ပန ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ပရိဝါရာ’’တိ? ‘‘သဟဿမတ္တာ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘သဗ္ဗေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ သွေ ဘိက္ခံ ဂဏှထ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ထေရော အဓိဝါသေသိ’’။ ဥပါသကော နဂရဝီထိယံ စရန္တော – ‘‘အမ္မာ၊ တာတာ၊ မယာ ဘိက္ခုသဟဿံ နိမန္တိတံ၊ တုမှေ ကိတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခံ ဒါတုံ သက္ခိဿထ၊ တုမှေ ကိတ္တကာန’’န္တိ သမာဒပေသိ။ မနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော ပဟောနကနိယာမေန ¶ – ‘‘မယံ ဒသန္နံ ဒဿာမ၊ မယံ ဝီသတိယာ၊ မယံ သတဿာ’’တိ အာဟံသု။ ဥပါသကော – ‘‘တေန ဟိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမာဂမံ ကတွာ ဧကတောဝ ပရိဝိသိဿာမ ¶ ၊ သဗ္ဗေ တိလတဏ္ဍုလသပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီနိ သမာဟရထာ’’တိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမာဟရာပေသိ။
အထဿ ¶ ဧကော ကုဋုမ္ဗိကော သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ဂန္ဓကာသာဝဝတ္ထံ ဒတွာ – ‘‘သစေ တေ ဒါနဝတ္တံ နပ္ပဟောတိ၊ ဣဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ယံ ဦနံ၊ တံ ပူရေယျာသိ။ သစေ ပဟောတိ၊ ယဿိစ္ဆသိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျာသီ’’တိ အာဟ။ တဒါ တဿ သဗ္ဗံ ဒါနဝတ္တံ ပဟောသိ၊ ကိဉ္စိ ဦနံ နာမ နာဟောသိ။ သော မနုဿေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဣဒံ၊ အယျာ၊ ကာသာဝံ ဧကေန ကုဋုမ္ဗိကေန ဧဝံ နာမ ဝတွာ ဒိန္နံ အတိရေကံ ဇာတံ၊ ကဿ နံ ဒေမာ’’တိ။ ဧကစ္စေ ‘‘သာရိပုတ္တတ္ထေရဿာ’’တိ အာဟံသု။ ဧကစ္စေ ‘‘ထေရော သဿပါကသမယေ အာဂန္တွာ ဂမနသီလော၊ ဒေဝဒတ္တော အမှာကံ မင်္ဂလာမင်္ဂလေသု သဟာယော ဥဒကမဏိကော ဝိယ နိစ္စံ ပတိဋ္ဌိတော၊ တဿ တံ ဒေမာ’’တိ အာဟံသု။ သမ္ဗဟုလိကာယ ကထာယပိ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တာရော ဗဟုတရာ အဟေသုံ၊ အထ နံ ဒေဝဒတ္တဿ အဒံသု။ သော တံ ဆိန္ဒိတွာ သိဗ္ဗိတွာ ရဇိတွာ နိဝါသေတွာ ပါရုပိတွာ ဝိစရတိ။ တံ ဒိသွာ မနုဿာ ‘‘နယိဒံ ဒေဝဒတ္တဿ အနုစ္ဆဝိကံ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ အနုစ္ဆဝိကံ။ ဒေဝဒတ္တော အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ နိဝါသေတွာ ပါရုပိတွာ ဝိစရတီ’’တိ ဝဒိံသု။ အထေကော ¶ ဒိသာဝါသိကော ဘိက္ခု ရာဇဂဟာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ကတပဋိသန္ထာရော သတ္ထာရာ ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆိတော အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ ဘိက္ခု ဣဒါနေဝေသော အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ ဝတ္ထံ ဓာရေတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဓာရေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗာရာဏသိဝါသီ ဧကော ဟတ္ထိမာရကော ဟတ္ထိံ မာရေတွာ မာရေတွာ ဒန္တေ စ နခေ စ အန္တာနိ စ ဃနမံသဉ္စ အာဟရိတွာ ဝိက္ကိဏန္တော ဇီဝိတံ ကပ္ပေတိ။ အထေကသ္မိံ အရညေ အနေကသဟဿာ ဟတ္ထိနော ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဒိသွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆမာနာ ဂမနာဂမနကာလေ ဇဏ္ဏုကေဟိ နိပတိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကမန္တိ။ ဧကဒိဝသဉှိ ဟတ္ထိမာရကော တံ ကိရိယံ ဒိသွာ – ‘‘အဟံ ဣမေ ကိစ္ဆေန မာရေမိ၊ ဣမေ စ ဂမနာဂမနကာလေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝန္ဒန္တိ၊ ကိံ နု ခေါ ဒိသွာ ဝန္ဒန္တီ’’တိ စိန္တေန္တော – ‘‘ကာသာဝ’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ၊ ‘‘မယာပိ ဣဒါနိ ကာသာဝံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဇာတဿရံ ဩရုယှ နှာယန္တဿ တီရေ ဌပိတေသု ကာသာဝေသု စီဝရံ ထေနေတွာ ¶ တေသံ ဟတ္ထီနံ ဂမနာဂမနမဂ္ဂေ သတ္တိံ ဂဟေတွာ သသီသံ ပါရုပိတွာ နိသီဒတိ။ ဟတ္ထိနော တံ ဒိသွာ – ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ’’တိ သညာယ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကမန္တိ။ သော တေသံ သဗ္ဗပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တံ သတ္တိယာ ပဟရိတွာ မာရေတွာ ဒန္တာဒီနိ ဂဟေတွာ သေသံ ဘူမိယံ ¶ နိခဏိတွာ ဂစ္ဆတိ။ အပရဘာဂေ ဗောဓိသတ္တော ¶ ဟတ္ထိယောနိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဟတ္ထိဇေဋ္ဌကော ယူထပတိ အဟောသိ။ တဒါပိ သော တထေဝ ကရောတိ။ မဟာပုရိသော အတ္တနော ပရိသာယ ပရိဟာနိံ ဉတွာ၊ ‘‘ကုဟိံ ဣမေ ဟတ္ထီ ဂတာ၊ မန္ဒာ ဇာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘န ဇာနာမ၊ သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကုဟိဉ္စိ ဂစ္ဆန္တာ မံ အနာပုစ္ဆိတွာ န ဂမိဿန္တိ၊ ပရိပန္ထေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဧကသ္မိံ ဌာနေ ကာသာဝံ ပါရုပိတွာ နိသိန္နဿ သန္တိကာ ပရိပန္ထေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ပရိသင်္ကိတွာ၊ ‘‘တံ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သဗ္ဗေ ဟတ္ထီ ပုရတော ပေသေတွာ သယံ ပစ္ဆတော ဝိလမ္ဗမာနော အာဂစ္ဆတိ။ သော သေသဟတ္ထီသု ဝန္ဒိတွာ ဂတေသု မဟာပုရိသံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ စီဝရံ သံဟရိတွာ သတ္တိံ ဝိဿဇ္ဇိ။ မဟာပုရိသော သတိံ ဥပ္ပဋ္ဌပေတွာ အာဂစ္ဆန္တော ပစ္ဆတော ပဋိက္ကမိတွာ သတ္တိံ ဝိဝဇ္ဇေသိ။ အထ နံ ‘‘ဣမိနာ ဣမေ ဟတ္ထီ နာသိတာ’’တိ ဂဏှိတုံ ပက္ခန္ဒိ။ ဣတရော ဧကံ ရုက္ခံ ပုရတော ကတွာ နိလီယိ။ အထ ‘‘နံ ရုက္ခေန သဒ္ဓိံ သောဏ္ဍာယ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဟေတွာ ဘူမိယံ ပေါထေဿာမီ’’တိ တေန နီဟရိတွာ ဒဿိတံ ကာသာဝံ ဒိသွာ – ‘‘သစာဟံ ဣမသ္မိံ ဒုဗ္ဘိဿာမိ၊ အနေကသဟဿေသု မေ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝေသု လဇ္ဇာ နာမ ဘိန္နာ ဘဝိဿတီ’’တိ အဓိဝါသေတွာ – ‘‘တယာ မေ ဧတ္တကာ ဉာတကာ နာသိတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ဘာရိယကမ္မမကာသိ၊ အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ ဝီတရာဂါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝတ္ထံ ပရိဒဟိတွာ ဧဝရူပံ ကမ္မံ ကရောန္တေန ဘာရိယံ တယာ ကတ’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဥတ္တရိပိ နံ နိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘အနိက္ကသာဝေါ ¶ ကာသာဝံ…ပေ… သ ဝေ ကာသာဝမရဟတီ’’တိ ဂါထံ ဝတွာ – ‘‘အယုတ္တံ တေ ကတ’’န္တိ ဝတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘တဒါ ဟတ္ထိမာရကော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ၊ တဿ နိဂ္ဂါဟကော ဟတ္ထိနာဂေါ အဟမေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေတွာ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ ဝတ္ထံ ဓာရေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အနိက္ကသာဝေါ ¶ ကာသာဝံ၊ ယော ဝတ္ထံ ပရိဒဟိဿတိ၊
အပေတော ဒမသစ္စေန၊ န သော ကာသာဝမရဟတိ။
‘‘ယော စ ဝန္တကသာဝဿ၊ သီလေသု သုသမာဟိတော၊
ဥပေတော ဒမသစ္စေန၊ သ ဝေ ကာသာဝမရဟတီ’’တိ။
ဆဒ္ဒန္တဇာတကေနာပိ (ဇာ။ ၁။၁၆။၁၂၂-၁၂၃) စ အယမတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော။
တတ္ထ ¶ အနိက္ကသာဝေါတိ ရာဂါဒီဟိ ကသာဝေဟိ သကသာဝေါ။ ပရိဒဟိဿတီတိ နိဝါသနပါရုပနအတ္ထရဏဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိဿတိ။ ပရိဓဿတီတိပိ ပါဌော။ အပေတော ဒမသစ္စေနာတိ ဣန္ဒြိယဒမေန စေဝ ပရမတ္ထသစ္စပက္ခိကေန ဝစီသစ္စေန စ အပေတော၊ ဝိယုတ္တော ပရိစ္စတ္ထောတိ အတ္ထော။ န သောတိ သော ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ကာသာဝံ ပရိဒဟိတုံ နာရဟတိ။ ဝန္တကသာဝဿာတိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ဝန္တကသာဝေါ ဆဍ္ဍိတကသာဝေါ ပဟီနကသာဝေါ အဿ။ သီလေသူတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေသု။ သုသမာဟိတောတိ သုဋ္ဌု သမာဟိတော သုဋ္ဌိတော။ ဥပေတောတိ ဣန္ဒြိယဒမေန စေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စ သစ္စေန ဥပဂတော။ သ ဝေတိ သော ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော တံ ဂန္ဓကာသာဝဝတ္ထံ အရဟတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ သော ဒိသာဝါသိကော ဘိက္ခု သောတာပန္နော အဟောသိ၊ အညေပိ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု သတ္တမံ။
၈။ သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု
အသာရေ သာရမတိနောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အဂ္ဂသာဝကေဟိ နိဝေဒိတံ သဉ္စယဿ အနာဂမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – အမှာကဉှိ သတ္ထာ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ အမရဝတိယာ နာမ နဂရေ သုမေဓော နာမ ဗြာဟ္မဏကုမာရော ဟုတွာ သဗ္ဗသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ မာတာပိတူနံ ¶ အစ္စယေန အနေကကောဋိသင်္ချံ ဓနံ ပရိစ္စဇိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ ဝသန္တော ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ သုဒဿနဝိဟာရတော ရမ္မဝတီနဂရံ ပဝိသနတ္ထာယ မဂ္ဂံ သောဓယမာနံ ဇနံ ဒိသွာ သယမ္ပိ ဧကံ ပဒေသံ ဂဟေတွာ မဂ္ဂံ သောဓေတိ။ တသ္မိံ အသောဓိတေယေဝ အာဂတဿ သတ္ထုနော အတ္တာနံ သေတုံ ကတွာ ကလလေ အဇိနစမ္မံ အတ္ထရိတွာ ‘‘သတ္ထာ သသာဝကသင်္ဃော ကလလံ အနက္ကမိတွာ မံ အက္ကမန္တော ဂစ္ဆတူ’’တိ နိပန္နော။ သတ္ထာရာ တံ ဒိသွာဝ ‘‘ဗုဒ္ဓင်္ကုရော ဧသ၊ အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ ¶ အသင်္ချေယျာနံ ပရိယောသာနေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကတော။ တဿ သတ္ထုနော အပရဘာဂေ ‘‘ကောဏ္ဍညော မင်္ဂလော သုမနော ရေဝတော သောဘိတော အနောမဒဿီ ပဒုမော နာရဒေါ ပဒုမုတ္တရော သုမေဓော သုဇာတော ပိယဒဿီ အတ္ထဒဿီ ဓမ္မဒဿီ သိဒ္ဓတ္ထော တိဿော ဖုဿော ဝိပဿီ သိခီ ဝေဿဘူ ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော ကဿပေါ’’တိ လောကံ ဩဘာသေတွာ ဥပ္ပန္နာနံ ဣမေသမ္ပိ တေဝီသတိယာ ¶ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗျာကရဏော၊ ‘‘ဒသ ပါရမိယော၊ ဒသ ဥပပါရမိယော၊ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယော’’တိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝေ ဌိတော ပထဝိကမ္ပနာနိ မဟာဒါနာနိ ဒတွာ ပုတ္တဒါရံ ပရိစ္စဇိတွာ အာယုပရိယောသာနေ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဒသ သဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ သန္နိပတိတွာ –
‘‘ကာလော ဒေဝ မဟာဝီရ၊ ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊
သဒေဝကံ တာရယန္တော၊ ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၇) –
ဝုတ္တေ –
‘‘ကာလံ ဒေသဉ္စ ဒီပဉ္စ၊ ကုလံ မာတရမေဝ စ၊
ဣမေ ပဉ္စ ဝိလောကေတွာ၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မဟာယသော’’တိ။ –
ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ တတော စုတော သကျရာဇကုလေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသမာသစ္စယေန မာတုကုစ္ဆိတော ဝိဇာယိ။ သောဠသဝဿကာလေ တတ္ထ မဟာသမ္ပတ္တိယာ ပရိဟရိယမာနော အနုက္ကမေန ဘဒြယောဗ္ဗနံ ပတွာ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကေသု တီသု ပါသာဒေသု ဒေဝလောကသိရိံ ¶ ဝိယ ရဇ္ဇသိရိံ အနုဘဝန္တော ဥယျာနကီဠာယ ဂမနသမယေ အနုက္ကမေန ဇိဏ္ဏဗျာဓိမတသင်္ခါတေ တယော ¶ ဒေဝဒူတေ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ နိဝတ္တိတွာ စတုတ္ထဝါရေ ပဗ္ဗဇိတံ ဒိသွာ၊ ‘‘သာဓု ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဒိဝသံ ခေပေတွာ မင်္ဂလပေါက္ခရဏီတီရေ နိသိန္နော ကပ္ပကဝေသံ ဂဟေတွာ အာဂတေန ဝိဿကမ္မေန ဒေဝပုတ္တေန အလင်္ကတပဋိယတ္တော ရာဟုလကုမာရဿ ဇာတသာသနံ သုတွာ ပုတ္တသိနေဟဿ ဗလဝဘာဝံ ဉတွာ၊ ‘‘ယာဝ ဣဒံ ဗန္ဓနံ န ဝဍ္ဎတိ၊ တာဝဒေဝ နံ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သာယံ နဂရံ ပဝိသန္တော –
‘‘နိဗ္ဗုတာ နူန သာ မာတာ၊ နိဗ္ဗုတော နူန သော ပိတာ၊
နိဗ္ဗုတာ နူန သာ နာရီ၊ ယဿာယံ ဤဒိသော ပတီ’’တိ။ –
ကိသာဂေါတမိယာ နာမ ပိတုစ္ဆာဓီတာယ ဘာသိတံ ဣမံ ဂါထံ သုတွာ၊ ‘‘အဟံ ဣမာယ နိဗ္ဗုတပဒံ သာဝိတော’’တိ မုတ္တာဟာရံ ဩမုဉ္စိတွာ တဿာ ပေသေတွာ အတ္တနော ဘဝနံ ပဝိသိတွာ သိရိသယနေ နိသိန္နော နိဒ္ဒေါပဂတာနံ နာဋကိတ္ထီနံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ နိဗ္ဗိန္နဟဒယော ဆန္နံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ကဏ္ဍကံ အာဟရာပေတွာ တံ အာရုယှ ဆန္နသဟာယော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ ပရိဝုတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ¶ အနောမာနဒီတီရေ ပဗ္ဗဇိတွာ အနုက္ကမေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတပဗ္ဘာရေ နိသိန္နော မဂဓရညာ ရဇ္ဇေန နိမန္တိယမာနော တံ ပဋိက္ခိပိတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတွာ အတ္တနော ဝိဇိတံ အာဂမနတ္ထာယ တေန ဂဟိတပဋိညော အာဠာရဉ္စ ဥဒကဉ္စ ဥပသင်္ကမိတွာ တေသံ သန္တိကေ အဓိဂတဝိသေသံ အနလင်္ကရိတွာ ဆဗ္ဗဿာနိ မဟာပဓာနံ ပဒဟိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမဒိဝသေ ¶ ပါတောဝ သုဇာတာယ ဒိန္နပါယသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ နေရဉ္ဇရာယ နဒိယာ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပဝါဟေတွာ နေရဉ္ဇရာယ နဒိယာ တီရေ မဟာဝနသဏ္ဍေ နာနာသမာပတ္တီဟိ ဒိဝသဘာဂံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ သောတ္တိယေန ဒိန္နံ တိဏံ ဂဟေတွာ ကာဠေန နာဂရာဇေန အဘိတ္ထုတဂုဏော ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ တိဏာနိ သန္ထရိတွာ ‘‘န တာဝိမံ ပလ္လင်္ကံ ဘိန္ဒိဿာမိ၊ ယာဝ မေ အနုပါဒါယ ¶ အာသဝေဟိ စိတ္တံ န မုစ္စိဿတီ’’တိ ပဋိညံ ကတွာ ပုရတ္ထာဘိမုခေါ နိသီဒိတွာ သူရိယေ အနတ္ထင်္ဂမိတေယေဝ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ၊ မဇ္ဈိမယာမေ စုတူပပါတဉာဏံ ပတွာ ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေ ပစ္စယာကာရေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ အရုဏုဂ္ဂမနေ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိသဗ္ဗဂုဏပဋိမဏ္ဍိတံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီတိနာမေတွာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နိသိန္နော ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏေန အပ္ပောဿုက္ကတံ အာပဇ္ဇမာနော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠမဟာဗြဟ္မပရိဝါရေန သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနာ အာယာစိတဓမ္မဒေသနော ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတွာ ဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ အဓိဝါသေတွာ၊ ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ ဩလောကေန္တော အာဠာရုဒကာနံ ကာလကတဘာဝံ ဉတွာ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရတံ အနုဿရိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ကာသိပုရံ ¶ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပကေန သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ တေ အနနုစ္ဆဝိကေန သမုဒါစာရေန သမုဒါစရန္တေ သညာပေတွာ အညာတကောဏ္ဍညပ္ပမုခေ အဋ္ဌာရသ ဗြဟ္မကောဋိယော အမတပါနံ ပါယေန္တော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ပဉ္စမိယံ ပက္ခဿ သဗ္ဗေပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တံ ဒိဝသမေဝ ယသကုလပုတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ တံ ရတ္တိဘာဂေ နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ ဂေဟံ ပဟာယ နိက္ခန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧဟိ ယသာ’’တိ ပက္ကောသိတွာ တသ္မိံယေဝ ရတ္တိဘာဂေ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပေတွာ ပုနဒိဝသေ အရဟတ္တံ ပါပေတွာ အပရေပိ တဿ သဟာယကေ စတုပဏ္ဏာသ ဇနေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ အရဟတ္တံ ပါပေသိ။
ဧဝံ လောကေ ဧကသဋ္ဌိယာ အရဟန္တေသု ဇာတေသု ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ၊ ‘‘စရထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စာရိက’’န္တိ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ ဒိသာသု ပေသေတွာ သယံ ဥရုဝေလံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ကပ္ပာသိကဝနသဏ္ဍေ တိံသ ဇနေ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယကုမာရေ ဝိနေသိ။ တေသု သဗ္ဗပစ္ဆိမကော သောတာပန္နော သဗ္ဗုတ္တမော အနာဂါမီ အဟောသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေနေဝ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဒိသာသု ပေသေတွာ သယံ ¶ ဥရုဝေလံ ဂန္တွာ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ ဒဿေတွာ ဥရုဝေလကဿပါဒယော ¶ သဟဿဇဋိလပရိဝါရေ တေဘာတိကဇဋိလေ ဝိနေတွာ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေနေဝ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဂယာသီသေ ¶ နိသီဒါပေတွာ အာဒိတ္တပရိယာယဒေသနာယ (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈) အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တေန အရဟန္တသဟဿေန ပရိဝုတော ‘‘ဗိမ္ဗိသာရရညော ဒိန္နံ ပဋိညံ မောစေဿာမီ’’တိ ရာဇဂဟနဂရူပစာရေ လဋ္ဌိဝနုယျာနံ ဂန္တွာ၊ ‘‘သတ္ထာ ကိရ အာဂတော’’တိ သုတွာ ဒွါဒသနဟုတေဟိ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂတဿ ရညော မဓုရဓမ္မကထံ ကထေန္တော ရာဇာနံ ဧကာဒသဟိ နဟုတေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဧကနဟုတံ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပုနဒိဝသေ သက္ကေန ဒေဝရာဇေန မာဏဝကဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ အဘိတ္ထုတဂုဏော ရာဇဂဟနဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇနိဝေသနေ ကတဘတ္တကိစ္စော ဝေဠုဝနာရာမံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထေဝ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တတ္ထ နံ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ ဥပသင်္ကမိံသု။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – အနုပ္ပန္နေယေဝ ဟိ ဗုဒ္ဓေ ရာဇဂဟတော အဝိဒူရေ ဥပတိဿဂါမော ကောလိတဂါမောတိ ဒွေ ဗြာဟ္မဏဂါမာ အဟေသုံ။ တေသု ဥပတိဿဂါမေ သာရိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဒိဝသေယေဝ ကောလိတဂါမေ မောဂ္ဂလိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာပိ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ တာနိ ကိရ ဒွေပိ ကုလာနိ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ အာဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓသဟာယကာနေဝ အဟေသုံ၊ တာသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဧကဒိဝသမေဝ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒံသု။ တာ ဥဘောပိ ဒသမာသစ္စေယေန ပုတ္တေ ဝိဇာယိံသု။ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ သာရိယာ ဗြာဟ္မဏိယာ ပုတ္တဿ ဥပတိဿဂါမကေ ဇေဋ္ဌကုလဿ ပုတ္တတ္တာ ဥပတိဿောတိ နာမံ ကရိံသု ¶ ၊ ဣတရဿ ကောလိတဂါမေ ဇေဋ္ဌကုလဿ ပုတ္တတ္တာ ကောလိတောတိ နာမံ ကရိံသု။ တေ ဥဘောပိ ဝုဍ္ဎိမနွာယ သဗ္ဗသိပ္ပာနံ ပါရံ အဂမံသု။ ဥပတိဿမာဏဝဿ ကီဠနတ္ထာယ နဒိံ ဝါ ဥယျာနံ ဝါ ဂမနကာလေ ပဉ္စ သုဝဏ္ဏသိဝိကသတာနိ ပရိဝါရာနိ ဟောန္တိ၊ ကောလိတမာဏဝဿ ပဉ္စ အာဇညယုတ္တရထသတာနိ။ ဒွေပိ ဇနာ ပဉ္စပဉ္စမာဏဝကသတပရိဝါရာ ဟောန္တိ။ ရာဇဂဟေ စ အနုသံဝစ္ဆရံ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇော နာမ အဟောသိ။ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဧကဋ္ဌာနေယေဝ မဉ္စံ ဗန္ဓန္တိ။ ဒွေပိ ဧကတော နိသီဒိတွာ သမဇ္ဇံ ပဿန္တာ ဟသိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဟသန္တိ၊ သံဝေဂဋ္ဌာနေ သံဝေဇေန္တိ၊ ဒါယံ ဒါတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဒါယံ ဒေန္တိ။ တေသံ ဣမိနာဝ နိယာမေန ဧကဒိဝသံ သမဇ္ဇံ ပဿန္တာနံ ပရိပါကဂတတ္တာ ဉာဏဿ ပုရိမဒိဝသေသု ဝိယ ဟသိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဟာသော ဝါ သံဝေဂဋ္ဌာနေ သံဝေဂေါ ဝါ ဒါတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဒါနံ ဝါ နာဟောသိ ¶ ။ ဒွေပိ ပန ဇနာ ဧဝံ စိန္တယိံသု – ‘‘ကိမေတ္ထ ဩလောကေတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗေပိမေ အပ္ပတ္တေ ဝဿသတေ အပ္ပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ ဂမိဿန္တိ၊ အမှေဟိ ပန ဧကံ မောက္ခဓမ္မံ ပရိယေသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ နိသီဒိံသု။ တတော ကောလိတော ဥပတိဿံ အာဟ – ‘‘သမ္မ ဥပတိဿ၊ န တွံ အညေသု ဒိဝသေသု ဝိယ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော၊ ဣဒါနိ အနတ္တမနဓာတုကောသိ၊ ကိံ တေ သလ္လက္ခိတ’’န္တိ? ‘‘သမ္မ ကောလိတ၊ ဧတေသံ ဝေါလောကနေ သာရော နတ္ထိ ¶ ¶ ၊ နိရတ္ထကမေတံ၊ အတ္တနော မောက္ခဓမ္မံ ဂဝေသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ စိန္တယန္တော နိသိန္နောမှိ။ တွံ ပန ကသ္မာ အနတ္တမနောသီတိ? သောပိ တထေဝ အာဟ။ အထဿ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဧကဇ္ဈာသယတံ ဉတွာ ဥပတိဿော အာဟ – ‘‘အမှာကံ ဥဘိန္နမ္ပိ သုစိန္တိကံ၊ မောက္ခဓမ္မံ ပန ဂဝေသန္တေဟိ ဧကာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇာမာ’’တိ?
တေန ခေါ ပန သမယေန သဉ္စယော နာမ ပရိဗ္ဗာဇကော ရာဇဂဟေ ပဋိဝသတိ မဟတိယာ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာယ သဒ္ဓိံ။ တေ ‘‘တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ ပဉ္စမာဏဝကသတာနိ ‘‘သိဝိကာယော စ ရထေ စ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဥယျောဇေတွာ ဧကာယ သိဝိကာယ ဧကေန ရထေန ဂန္တွာ သဉ္စယဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသံ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ သဉ္စယော အတိရေကလာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော အဟောသိ။ တေ ကတိပါဟေနေဝ သဗ္ဗံ သဉ္စယဿ သမယံ ပရိမဒ္ဒိတွာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ တုမှာကံ ဇာနနသမယော ဧတ္တကောဝ၊ ဥဒါဟု ဥတ္တရိမ္ပိ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘ဧတ္တကောဝ သဗ္ဗံ တုမှေဟိ ဉာတ’’န္တိ ဝုတ္တေ စိန္တယိံသု – ‘‘ဧဝံ သတိ ဣမဿ သန္တိကေ ဗြဟ္မစရိယဝါသော နိရတ္ထကော၊ မယံ ယံ မောက္ခဓမ္မံ ဂဝေသိတုံ နိက္ခန္တာ၊ သော ဣမဿ သန္တိကေ ဥပ္ပာဒေတုံ န သက္ကာ၊ မဟာ ခေါ ပန ဇမ္ဗုဒီပေါ၊ ဂါမနိဂမရာဇဓာနိယော စရန္တာ အဒ္ဓါ မောက္ခဓမ္မဒေသကံ ကဉ္စိ အာစရိယံ လဘိဿာမာ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ၊ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ ပဏ္ဍိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ အတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ သာကစ္ဆံ ကရောန္တိ။ တေဟိ ပုဋ္ဌံ ပဉှံ အညေ ကထေတုံ ¶ န သက္ကောန္တိ၊ တေ ပန တေသံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ။ ဧဝံ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ နိဝတ္တိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ အာဂန္တွာ၊ ‘‘သမ္မ ကောလိတ၊ အမှေသု ယော ပဌမံ အမတံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ သော ဣတရဿ အာရောစေတူ’’တိ ကတိကံ အကံသုံ။
ဧဝံ တေသု ကတိကံ ကတွာ ဝိဟရန္တေသု သတ္ထာ ဝုတ္တာနုက္ကမေန ရာဇဂဟံ ပတွာ ဝေဠုဝနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရတိ။ တဒါ ‘‘စရထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စာရိကံ ¶ ဗဟုဇနဟိတာယာ’’တိ ရတနတ္တယဂုဏပကာသနတ္ထံ ဥယျောဇိတာနံ ဧကသဋ္ဌိယာ အရဟန္တာနံ အန္တရေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ အဗ္ဘန္တရော အဿဇိတ္ထေရော ပဋိနိဝတ္တိတွာ ရာဇဂဟံ အာဂတော၊ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ တသ္မိံ သမယေ ဥပတိဿပရိဗ္ဗာဇကောပိ ပါတောဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ပရိဗ္ဗာဇကာရာမံ ဂစ္ဆန္တော ထေရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဧဝရူပေါ ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗောယေဝ၊ ယေ လောကေ အရဟန္တော ဝါ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ သမာပန္နာ၊ အယံ တေသံ ဘိက္ခူနံ အညတရော၊ ယံနူနာဟံ ဣမံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆေယျံ – ‘ကံသိ တွံ၊ အာဝုသော၊ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကော ဝါ တေ သတ္ထာ၊ ကဿ ဝါ တွံ ဓမ္မံ ရောစေသီ’’’တိ? အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အကာလော ခေါ ဣမံ ဘိက္ခုံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ၊ အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ပိဏ္ဍာယ စရတိ၊ ယံနူနာဟံ ဣမံ ¶ ဘိက္ခုံ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓေယျံ၊ အတ္ထိကေဟိ ဥပညာတံ မဂ္ဂ’’န္တိ။ သော ထေရံ လဒ္ဓပိဏ္ဍပါတံ အညတရံ ဩကာသံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ နိသီဒိတုကာမတဉ္စဿ ဉတွာ အတ္တနော ¶ ပရိဗ္ဗာဇကပီဌကံ ပညာပေတွာ အဒါသိ၊ သော ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေပိဿ အတ္တနော ကုဏ္ဍိကာယ ဥဒကံ အဒါသိ။
ဧဝံ အာစရိယဝတ္တံ ကတွာ ကတဘတ္တကိစ္စေန ထေရေန သဒ္ဓိံ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဝိပ္ပသန္နာနိ ခေါ ပန တေ၊ အာဝုသော၊ ဣန္ဒြိယာနိ၊ ပရိသုဒ္ဓါ ဆဝိဝဏ္ဏော ပရိယောဒါတော၊ ကံသိ တွံ၊ အာဝုသော၊ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကော ဝါ တေ သတ္ထာ၊ ကဿ ဝါ တွံ ဓမ္မံ ရောစေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ပရိဗ္ဗာဇကာ နာမ သာသနဿ ပဋိပက္ခဘူတာ၊ ဣမဿ သာသနဿ ဂမ္ဘီရတံ ဒဿေဿာမီ’’တိ။ အတ္တနော နဝကဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘အဟံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ နဝေါ အစိရပဗ္ဗဇိတော၊ အဓုနာဂတော ဣမံ ဓမ္မဝိနယံ၊ န တာဝါဟံ သက္ခိဿာမိ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေတု’’န္တိ။ ပရိဗ္ဗာဇကော – ‘‘အဟံ ဥပတိဿော နာမ၊ တွံ ယထာသတ္တိယာ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဝဒ၊ ဧတံ နယသတေန နယသဟဿေန ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ မယှံ ဘာရော’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဘာသဿု၊ အတ္ထံယေဝ မေ ဗြူဟိ၊
အတ္ထေနေဝ မေ အတ္ထော၊ ကိံ ကာဟသိ ဗျဉ္ဇနံ ဗဟု’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၆၀)၊
ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေ ထေရော – ‘‘ယေ ဓမ္မာ ဟေတုပ္ပဘဝါ’’တိ (မဟာဝ။ ၆၀၊ အပ။ ထေရ ၁။၁။၂၈၆) ဂါထမာဟ။ ပရိဗ္ဗာဇကော ပဌမပဒဒွယမေဝ သုတွာ သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ ဣတရံ ပဒဒွယံ ¶ သောတာပန္နကာလေ နိဋ္ဌာပေသိ။ သော သောတာပန္နော ဟုတွာ ဥပရိဝိသေသေ အပ္ပဝတ္တန္တေ ‘‘ဘဝိဿတိ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ထေရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ မာ ဥပရိ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎယိတ္ထ၊ ဧတ္တကမေဝ ဟောတု၊ ကုဟိံ အမှာကံ သတ္ထာ ဝသတီ’’တိ? ‘‘ဝေဠုဝနေ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ တုမှေ ပုရတော ယာထ၊ မယှံ ဧကော သဟာယကော အတ္ထိ၊ အမှေဟိ စ အညမညံ ကတိကာ ကတာ ‘အမှေသု ယော အမတံ ပဌမံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ သော ဣတရဿ အာရောစေတူ’တိ။ အဟံ တံ ပဋိညံ မောစေတွာ သဟာယကံ ဂဟေတွာ တုမှာကံ ဂတမဂ္ဂေနေဝ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂမိဿာမီတိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ထေရဿ ပါဒေသု နိပတိတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ထေရံ ဥယျောဇေတွာ ပရိဗ္ဗာဇကာရာမာဘိမုခေါ အဂမာသိ’’။
အထ ခေါ ကောလိတပရိဗ္ဗာဇကော တံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘အဇ္ဇ မယှံ သဟာယကဿ ¶ မုခဝဏ္ဏော န အညဒိဝသေသု ဝိယ၊ အဒ္ဓါ တေန အမတံ အဓိဂတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အမတာဓိဂမံ ပုစ္ဆိ။ သောပိဿ ‘‘အာမာဝုသော၊ အမတံ အဓိဂတ’’န္တိ ပဋိဇာနိတွာ တမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။ ဂါထာပရိယောသာနေ ကောလိတော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိတွာ အာဟ – ‘‘ကုဟိံ ကိရ၊ သမ္မ၊ အမှာကံ သတ္ထာ ဝသတီ’’တိ? ‘‘ဝေဠုဝနေ ကိရ၊ သမ္မ၊ ဧဝံ နော အာစရိယေန အဿဇိတ္ထေရေန ကထိတ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ သမ္မ၊ အာယာမ၊ သတ္ထာရံ ပဿိဿာမာ’’တိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော စ နာမေသ သဒါပိ အာစရိယပူဇကောဝ၊ တသ္မာ သဟာယံ ဧဝမာဟ – ‘‘သမ္မ၊ အမှေဟိ အဓိဂတံ အမတံ အမှာကံ အာစရိယဿ သဉ္စယပရိဗ္ဗာဇကဿာပိ ကထေဿာမ၊ ဗုဇ္ဈမာနော ¶ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ၊ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော အမှာကံ သဒ္ဒဟိတွာ သတ္ထု၊ သန္တိကံ ဂမိဿတိ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနံ သုတွာ မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓံ ကရိဿတီ’’တိ။ တတော ဒွေပိ ဇနာ သဉ္စယဿ သန္တိကံ အဂမံသု။
သဉ္စယော တေ ဒိသွာဝ – ‘‘ကိံ၊ တာတာ၊ ကောစိ ဝေါ အမတမဂ္ဂဒေသကော လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ အာစရိယ၊ လဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ ဓမ္မော လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ သင်္ဃော လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ တုမှေ တုစ္ဆေ အသာရေ ဝိစရထ၊ တသ္မာ ဧထ၊ သတ္ထု သန္တိကံ ဂမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ နာဟံ သက္ခိဿာမီ’’တိ ¶ ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာဟိ’’? ‘‘အဟံ မဟာဇနဿ အာစရိယော ဟုတွာ ဝိစရိံ၊ ဝိစရန္တဿ မေ အန္တေဝါသိကဝါသော စာဋိယာ ဥဒဉ္စနဘာဝပ္ပတ္တိ ဝိယ ဟောတိ၊ န သက္ခိဿာမဟံ အန္တေဝါသိကဝါသံ ဝသိတု’’န္တိ။ ‘‘မာ ဧဝံ ကရိတ္ထ၊ အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ဟောတု၊ တာတာ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ နာဟံ သက္ခိဿာမီ’’တိ။ အာစရိယ၊ လောကေ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟာဇနော ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထော ဂန္တွာ တမေဝ ပူဇေဿတိ၊ မယမ္ပိ တတ္ထေဝ ဂမိဿာမ။ ‘‘တုမှေ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘တာတာ၊ ကိံ နု ခေါ ဣမသ္မိံ လောကေ ဒန္ဓာ ဗဟူ၊ ဥဒါဟု ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘ဒန္ဓာ၊ အာစရိယ၊ ဗဟူ၊ ပဏ္ဍိတာ စ နာမ ကတိပယာ ဧဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ တာတာ၊ ပဏ္ဍိတာ ပဏ္ဍိတဿ သမဏဿ ဂေါတမဿ သန္တိကံ ဂမိဿန္တိ၊ ဒန္ဓာ ဒန္ဓဿ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿန္တိ ¶ ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ နာဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ တေ ‘‘ပညာယိဿထ တုမှေ၊ အာစရိယာ’’တိ ပက္ကမိံသု။ တေသု ဂစ္ဆန္တေသု သဉ္စယဿ ပရိသာ ဘိဇ္ဇိ၊ တသ္မိံ ခဏေ အာရာမော တုစ္ဆော အဟောသိ။ သော တုစ္ဆံ အာရာမံ ဒိသွာ ဥဏှံ လောဟိတံ ဆဍ္ဍေသိ။ တေဟိပိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တေသု ပဉ္စသု ပရိဗ္ဗာဇကသတေသု သဉ္စယဿ အဍ္ဎတေယျသတာနိ နိဝတ္တိံသု၊ အထ ခေါ တေ အတ္တနော အန္တေဝါသိကေဟိ အဍ္ဎတေယျေဟိ ပရိဗ္ဗာဇကသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေဠုဝနံ အဂမံသု။
သတ္ထာ စတုပရိသမဇ္ဈေ နိသိန္နော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော တေ ဒူရတောဝ ဒိသွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ဧတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ သဟာယကာ အာဂစ္ဆန္တိ ကောလိတော စ ဥပတိဿော စ၊ ဧတံ မေ သာဝကယုဂံ ဘဝိဿတိ အဂ္ဂံ ဘဒ္ဒယုဂ’’န္တိ။ တေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု၊ နိသီဒိတွာ စ ပန ¶ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘လဘေယျာမ မယံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ လဘေယျာမ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ။ ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ – ‘‘သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ စရထ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာယာ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ သဋ္ဌိဝဿိကတ္ထေရာ ဝိယ အဟေသုံ။
အထ နေသံ ပရိသာယ စရိတဝသေန သတ္ထာ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေသိ။ ဌပေတွာ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ အဝသေသာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု၊ အဂ္ဂသာဝကာနံ ပန ဥပရိမဂ္ဂတ္တယကိစ္စံ န နိဋ္ဌာသိ။ ကိံ ကာရဏာ? သာဝကပါရမိဉာဏဿ မဟန္တတာယ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ¶ ¶ သတ္တမေ ဒိဝသေ မဂဓရဋ္ဌေ ကလ္လဝါလဂါမကံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တော ထိနမိဒ္ဓေ ဩက္ကမန္တေ သတ္ထာရာ သံဝေဇိတော ထိနမိဒ္ဓံ ဝိနောဒေတွာ တထာဂတေန ဒိန္နံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ သုဏန္တောဝ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကံ ပတ္တော။ သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော အဍ္ဎမာသံ အတိက္ကမိတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ တမေဝ ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ သူကရခတလေဏေ ဝိဟရန္တော အတ္တနော ဘာဂိနေယျဿ ဒီဃနခပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝေဒနာပရိဂ္ဂဟသုတ္တန္တေ ဒေသိယမာနေ သုတ္တာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ ပရဿ ဝဍ္ဎိတဘတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ဝိယ သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကံ ပတ္တော။ နနု စာယသ္မာ မဟာပညော၊ အထ ကသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတော စိရတရေန သာဝကပါရမိဉာဏံ ပါပုဏီတိ? ပရိကမ္မမဟန္တတာယ။ ယထာ ဟိ ဒုဂ္ဂတမနုဿာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂန္တုကာမာ ခိပ္ပမေဝ နိက္ခမန္တိ၊ ရာဇူနံ ပန ဟတ္ထိဝါဟနကပ္ပနာဒိံ မဟန္တံ ပရိကမ္မံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တံ ဒိဝသညေဝ ပန သတ္ထာ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ ဝေဠုဝနေ သာဝကသန္နိပါတံ ကတွာ ဒွိန္နံ ထေရာနံ အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ဒတွာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာယိံသု – ‘‘သတ္ထာ မုခေါလောကနေန ဘိက္ခံ ဒေတိ၊ အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ဒဒန္တေန နာမ ပဌမံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧတေ အနောလောကေန္တေန ယသထေရပ္ပမုခါနံ ပဉ္စပဏ္ဏာသဘိက္ခူနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧတေ အနောလောကေန္တေန ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယာနံ ¶ တိံသဇနာနံ၊ ဧတေ အနောလောကေန္တေန ဥရုဝေလကဿပါဒီနံ တေဘာတိကာနံ၊ ဧတေ ပန ဧတ္တကေ မဟာထေရေ ပဟာယ သဗ္ဗပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိတာနံ အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ဒဒန္တေန မုခံ ဩလောကေတွာ ဒိန္န’’န္တိ။ သတ္ထာ၊ ‘‘ကိံ ကထေထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣဒံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုခံ ဩလောကေတွာ ဘိက္ခံ ဒေမိ၊ ဧတေသံ ပန အတ္တနာ အတ္တနာ ပတ္ထိတပတ္ထိတမေဝ ဒေမိ။ အညာတကောဏ္ဍညော ဟိ ဧကသ္မိံ သဿေ နဝ ဝါရေ အဂ္ဂသဿဒါနံ ဒဒန္တော အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေတွာ နာဒါသိ၊ အဂ္ဂဓမ္မံ ပန အရဟတ္တံ သဗ္ဗပဌမံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ပတ္ထေတွာ အဒါသီ’’တိ။ ‘‘ကဒါ ပန ဘဂဝါ’’တိ? ‘‘သုဏိဿထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ၊ ဘဂဝါ အတီတံ အာဟရိ –
ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဝိပဿီ နာမ ဘဂဝါ လောကေ ဥဒပါဒိ။ တဒါ မဟာကာဠော စူဠကာဠောတိ ဒွေဘာတိကာ ကုဋုမ္ဗိကာ မဟန္တံ သာလိက္ခေတ္တံ ¶ ဝပါပေသုံ။ အထေကဒိဝသံ စူဠကာဠော သာလိက္ခေတ္တံ ဂန္တွာ ဧကံ သာလိဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ခါဒိ၊ တံ အတိမဓုရံ အဟောသိ။ သော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ သာလိဂဗ္ဘဒါနံ ဒါတုကာမော ဟုတွာ ဇေဋ္ဌဘာတိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘာတိက၊ သာလိဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဗုဒ္ဓါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ကတွာ ပစာပေတွာ ဒါနံ ဒေမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ၊ တာတ၊ သာလိဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဒါနံ နာမ နေဝ အတီတေ ဘူတပုဗ္ဗံ၊ န အနာဂတေပိ ဘဝိဿတိ၊ မာ သဿံ နာသယီ’’တိ၊ ဝုတ္တောပိ သော ပုနပ္ပုနံ ယာစိယေဝ ¶ ။ အထ နံ ဘာတာ၊ ‘‘တေန ဟိ သာလိက္ခေတ္တံ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ မမ ကောဋ္ဌာသံ အနာမသိတွာ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ခေတ္တေ ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ခေတ္တံ ဝိဘဇိတွာ ဗဟူ မနုဿေ ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတွာ သာလိဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ နိရုဒကေန ခီရေန ပစာပေတွာ သပ္ပိမဓုသက္ခရာဒီဟိ ယောဇေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါနံ ဒတွာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ – ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ မမ အဂ္ဂဒါနံ အဂ္ဂဓမ္မဿ သဗ္ဗပဌမံ ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတူ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒနမကာသိ။
သော ခေတ္တံ ဂန္တွာ ဩလောကေန္တော သကလက္ခေတ္တံ ကဏ္ဏိကဗဒ္ဓေဟိ ဝိယ သာလိသီသေဟိ သဉ္ဆန္နံ ဒိသွာ ပဉ္စဝိဓပီတိံ ပဋိလဘိတွာ၊ ‘‘လာဘာ ဝတ မေ’’တိ စိန္တေတွာ ပုထုကကာလေ ပုထုကဂ္ဂံ နာမ အဒါသိ၊ ဂါမဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ အဂ္ဂသဿဒါနံ နာမ အဒါသိ၊ လာယနေ လာယနဂ္ဂံ၊ ဝေဏိကရဏေ ဝေဏဂ္ဂံ၊ ကလာပါဒီသု ကလာပဂ္ဂံ၊ ခလဂ္ဂံ၊ ခလဘဏ္ဍဂ္ဂံ၊ ကောဋ္ဌဂ္ဂန္တိ။ ဧဝံ ဧကသဿေ နဝ ဝါရေ အဂ္ဂဒါနံ အဒါသိ။ တဿ သဗ္ဗဝါရေသု ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနံ ပရိပူရိ၊ သဿံ အတိရေကံ ဥဋ္ဌာနသမ္ပန္နံ အဟောသိ။ ဓမ္မော ဟိ နာမေသ အတ္တာနံ ရက္ခန္တံ ရက္ခတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ဓမ္မော ¶ ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိံ၊
ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတိ၊
ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ၊
န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂) –
‘‘ဧဝမေသ ¶ ဝိပဿီသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ အဂ္ဂဓမ္မံ ပဌမံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ပတ္ထေန္တော နဝ ဝါရေ အဂ္ဂဒါနာနိ အဒါသိ။ ဣတော သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ ပန ဟံသဝတီနဂရေ ပဒုမုတ္တရသမ္ဗုဒ္ဓကာလေပိ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ တဿ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ အဂ္ဂဓမ္မဿ ပဌမံ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထမေဝ ¶ ပတ္ထနံ ဌပေသိ။ ဣတိ ဣမိနာ ပတ္ထိတမေဝ မယာ ဒိန္နံ၊ နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒေမီ’’တိ။
‘‘ယသကုလပုတ္တပ္ပမုခါ ပဉ္စပညာသ ဇနာ ကိံ ကမ္မံ ကရိံသု၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဧတေပိ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ အရဟတ္တံ ပတ္ထေန္တာ ဗဟုံ ပုညကမ္မံ ကတွာ အပရဘာဂေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ သဟာယကာ ဟုတွာ ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန ပုညာနိ ကရောန္တာ အနာထမတသရီရာနိ ပဋိဇဂ္ဂန္တာ ဝိစရိံသု။ တေ ဧကဒိဝသံ သဂဗ္ဘံ ဣတ္ထိံ ကာလကတံ ဒိသွာ၊ ‘ဈာပေဿာမာ’တိ သုသာနံ ဟရိံသု။ တေသု ပဉ္စ ဇနေ ‘တုမှေ ဈာပေထာ’တိ သုသာနေ ဌပေတွာ သေသာ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌာ။ ယသဒါရကော တံ မတသရီရံ သူလေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဈာပေန္တော အသုဘသညံ ပဋိလဘိ၊ ဣတရေသမ္ပိ စတုန္နံ ဇနာနံ – ‘ပဿထ၊ ဘော၊ ဣမံ သရီရံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဒ္ဓံသိတစမ္မံ၊ ကဗရဂေါရူပံ ဝိယ အသုစိံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ပဋိကူလ’န္တိ ¶ ဒဿေသိ။ တေပိ တတ္ထ အသုဘသညံ ပဋိလဘိံသု။ တေ ပဉ္စပိ ဇနာ ဂါမံ ဂန္တွာ သေသသဟာယကာနံ ကထယိံသု။ ယသော ပန ဒါရကော ဂေဟံ ဂန္တွာ မာတာပိတူနဉ္စ ဘရိယာယ စ ကထေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ အသုဘံ ဘာဝယိံသု။ ဣဒမေတေသံ ပုဗ္ဗကမ္မံ။ တေနေဝ ယသဿ ဣတ္ထာဂါရေ သုသာနသညာ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ တာယ စ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝိသေသာဓိဂမော နိဗ္ဗတ္တိ။ ဧဝံ ဣမေပိ အတ္တနာ ပတ္ထိတမေဝ လဘိံသု။ နာဟံ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒမ္မီ’’တိ။
‘‘ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယသဟာယကာ ပန ကိံ ကမ္မံ ကရိံသု၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဧတေပိ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ အရဟတ္တံ ပတ္ထေတွာ ပုညာနိ ကတွာ အပရဘာဂေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တိံသ ဓုတ္တာ ဟုတွာ တုဏ္ဍိလောဝါဒံ သုတွာ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခိံသု။ ဧဝံ ဣမေပိ အတ္တနာ ပတ္ထိတမေဝ လဘိံသု။ နာဟံ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒမ္မီ’’တိ။
‘‘ဥရုဝေလကဿပါဒယော ပန ကိံ ကမ္မံ ကရိံသု၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘တေပိ အရဟတ္တမေဝ ပတ္ထေတွာ ပုညာနိ ကရိံသု။ ဣတော ဟိ ဒွေနဝုတိကပ္ပေ တိဿော ¶ ဖုဿောတိ ဒွေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ ဖုဿဗုဒ္ဓဿ မဟိန္ဒော နာမ ရာဇာ ပိတာ အဟောသိ။ တသ္မိံ ပန သမ္ဗောဓိံ ပတ္တေ ရညော ကနိဋ္ဌပုတ္တော ပဌမအဂ္ဂသာဝကော ပုရောဟိတပုတ္တော ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော အဟောသိ။ ရာဇာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ – ‘ဇေဋ္ဌပုတ္တော မေ ဗုဒ္ဓါ၊ ကနိဋ္ဌပုတ္တော ပဌမအဂ္ဂသာဝကော၊ ပုရောဟိတပုတ္တော ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော’တိ တေ ဩလောကေတွာ၊ ‘မမေဝ ဗုဒ္ဓါ၊ မမေဝ ဓမ္မော၊ မမေဝ သင်္ဃော၊ နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’တိ တိက္ခတ္တုံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္ထု ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ¶ ၊ ‘ဘန္တေ၊ ဣဒါနိ မေ နဝုတိဝဿသဟဿပရိမာဏဿ အာယုနော ကောဋိယံ နိသီဒိတွာ နိဒ္ဒါယနကာလော ဝိယ အညေသံ ဂေဟဒွါရံ အဂန္တွာ ယာဝါဟံ ဇီဝါမိ၊ တာဝ မေ စတ္တာရော ပစ္စယေ အဓိဝါသေထာ’တိ ¶ ပဋိညံ ဂဟေတွာ နိဗဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ ရညော ပန အပရေပိ တတော ပုတ္တာ အဟေသုံ။ တေသု ဇေဋ္ဌဿ ပဉ္စ ယောဓသတာနိ ပရိဝါရာနိ၊ မဇ္ဈိမဿ တီဏိ၊ ကနိဋ္ဌဿ ဒွေ။ တေ ‘မယမ္ပိ ဘာတိကံ ဘောဇေဿာမာ’တိ ပိတရံ ဩကာသံ ယာစိတွာ အလဘမာနာ ပုနပ္ပုနံ ယာစန္တာပိ အလဘိတွာ ပစ္စန္တေ ကုပိတေ တဿ ဝူပသမနတ္ထာယ ပေသိတာ ပစ္စန္တံ ဝူပသမေတွာ ပိတု သန္တိကံ အာဂမိံသု။ အထ နေ ပိတာ အာလိင်္ဂိတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ၊ ‘ဝရံ ဝေါ၊ တာတာ၊ ဒမ္မီ’တိ အာဟ။
‘‘တေ ‘သာဓု ဒေဝါ’တိ ဝရံ ဂဟိတကံ ကတွာ ပုန ကတိပါဟစ္စယေန ပိတရာ ‘ဂဏှထ၊ တာတာ၊ ဝရ’န္တိ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဒေဝ၊ အမှာကံ အညေန ကေနစိ အတ္ထော နတ္ထိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ မယံ ဘာတိကံ ဘောဇေဿာမ၊ ဣမံ နော ဝရံ ဒေဟီ’’တိ အာဟံသု။ ‘န ဒေမိ၊ တာတာ’တိ။ ‘နိစ္စကာလံ အဒေန္တော သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ ဒေထ၊ ဒေဝါ’တိ။ ‘န ဒေမိ၊ တာတာ’တိ။ ‘တေန ဟိ ဆ ပဉ္စ စတ္တာရိ တီဏိ ဒွေ ဧကံ သံဝစ္ဆရံ ဒေထ၊ ဒေဝါ’တိ။ ‘န ဒေမိ၊ တာတာ’တိ။ ‘တေန ဟိ၊ ဒေဝ၊ သတ္တ မာသေ ဒေထာ’တိ။ ‘ဆ မာသေ ပဉ္စ မာသေ စတ္တာရော မာသေ တယော မာသေ ဒေထ၊ ဒေဝါ’တိ။ ‘န ဒေမိ၊ တာတာ’တိ။ ‘ဟောတု၊ ဒေဝ၊ ဧကေကဿ နော ဧကေကံ မာသံ ကတွာ တယော မာသေ ဒေထာ’တိ။ ‘သာဓု၊ တာတာ၊ တေန ဟိ တယော မာသေ ဘောဇေထာ’တိ အာဟ။ တေ တုဋ္ဌာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတာ။ တေသံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ ဧကောဝ ကောဋ္ဌာဂါရိကော၊ ဧကောဝ အာယုတ္တကော၊ တဿ ဒွါဒသနဟုတာ ပုရိသပရိဝါရာ။ တေ တေ ပက္ကောသာပေတွာ ¶ ၊ ‘မယံ ဣမံ တေမာသံ ဒသ သီလာနိ ဂဟေတွာ ဒွေ ကာသာဝါနိ ¶ နိဝါသေတွာ သတ္ထာရာ သဟဝါသံ ဝသိဿာမ၊ တုမှေ ဧတ္တကံ နာမ ဒါနဝတ္တံ ဂဟေတွာ ဒေဝသိကံ နဝုတိသဟဿာနံ ဘိက္ခူနံ ယောဓသဟဿဿ စ သဗ္ဗံ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ပဝတ္တေယျာထ။ မယဉှိ ဣတော ပဋ္ဌာယ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမာ’တိ ဝဒိံသု။
‘‘တေ တယောပိ ဇနာ ပရိဝါရသဟဿံ ဂဟေတွာ ဒသ သီလာနိ သမာဒါယ ကာသာယဝတ္ထာနိ နိဝါသေတွာ ဝိဟာရေယေဝ ဝသိံသု။ ကောဋ္ဌာဂါရိကော စ အာယုတ္တကော စ ဧကတော ဟုတွာ တိဏ္ဏံ ဘာတိကာနံ ကောဋ္ဌာဂါရေဟိ ဝါရေန ဝါရေန ဒါနဝတ္တံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ဒေန္တိ၊ ကမ္မကာရာနံ ပန ပုတ္တာ ယာဂုဘတ္တာဒီနံ အတ္ထာယ ရောဒန္တိ။ တေ တေသံ ဘိက္ခုသင်္ဃေ အနာဂတေယေဝ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဒေန္တိ။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ကိဉ္စိ အတိရေကံ န ဘူတပုဗ္ဗံ။ တေ ‘အပရဘာဂေ ဒါရကာနံ ဒေမာ’တိ အတ္တနာပိ ဂဟေတွာ ခါဒိံသု။ မနုညံ အာဟာရံ ဒိသွာ အဓိဝါသေတုံ နာသက္ခိံသု။ တေ ပန စတုရာသီတိသဟဿာ အဟေသုံ။ တေ သင်္ဃဿ ဒိန္နဒါနဝတ္တံ ခါဒိတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ ပေတ္တိဝိသယေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေဘာတိကာ ပန ပုရိသသဟဿေန သဒ္ဓိံ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒေဝလောကာ မနုဿလောကံ၊ မနုဿလောကာ ဒေဝလောကံ သံသရန္တာ ဒွေနဝုတိကပ္ပေ ခေပေသုံ။ ‘ဧဝံ ¶ တေ တယော ဘာတရော အရဟတ္တံ ပတ္ထေန္တာ တဒါ ကလျာဏကမ္မံ ကရိံသု။ တေ အတ္တနာ ပတ္ထိတမေဝ လဘိံသု။ နာဟံ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒမ္မီ’’’တိ။
တဒါ ပန ¶ တေသံ အာယုတ္တကော ဗိမ္ဗိသာရော ရာဇာ အဟောသိ၊ ကောဋ္ဌာဂါရိကော ဝိသာခေါ ဥပါသကော။ တယော ရာဇကုမာရာ တယော ဇဋိလာ အဟေသုံ။ တေသံ ကမ္မကာရာ တဒါ ပေတေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ သုဂတိဒုဂ္ဂတိဝသေန သံသရန္တာ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ စတ္တာရိ ဗုဒ္ဓန္တရာနိ ပေတလောကေယေဝ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နံ စတ္တာလီသဝဿသဟဿာယုကံ ကကုသန္ဓံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘အမှာကံ အာဟာရံ လဘနကာလံ အာစိက္ခထာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော ‘‘မမ တာဝ ကာလေ န လဘိဿထ၊ မမ ပစ္ဆတော မဟာပထဝိယာ ယောဇနမတ္တံ အဘိရုဠှာယ ကောဏာဂမနော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တံ ပုစ္ဆေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ တတ္တကံ ကာလံ ခေပေတွာ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ တံ ပုစ္ဆိံသု။ သောပိ ‘‘မမ ကာလေ န လဘိဿထ၊ မမ ပစ္ဆတော မဟာပထဝိယာ ယောဇနမတ္တံ အဘိရုဠှာယ ကဿပေါ နာမ ¶ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တံ ပုစ္ဆေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ တတ္တကံ ကာလံ ခေပေတွာ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ တံ ပုစ္ဆိံသု။ သောပိ ‘‘မမ ကာလေ န လဘိဿထ၊ မမ ပန ပစ္ဆတော မဟာပထဝိယာ ယောဇနမတ္တံ အဘိရုဠှာယ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဒါ တုမှာကံ ဉာတကော ဗိမ္ဗိသာရော နာမ ရာဇာ ဘဝိဿတိ၊ သော သတ္ထု ဒါနံ ဒတွာ တုမှာကံ ပတ္တိံ ပါပေဿတိ၊ တဒါ လဘိဿထာ’’တိ အာဟ။ တေသံ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ သွေဒိဝသသဒိသံ အဟောသိ။ တေ တထာဂတေ ဥပ္ပန္နေ ဗိမ္ဗိသာရရညာ ပဌမဒိဝသံ ဒါနေ ဒိန္နေ ပတ္တိံ အလဘိတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဘေရဝသဒ္ဒံ ကတွာ ရညော အတ္တာနံ ဒဿယိံသု။ သော ပုနဒိဝသေ ဝေဠုဝနံ ဂန္တွာ တထာဂတဿ ¶ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။
သတ္ထာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဣတော ဒွေနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ဖုဿဗုဒ္ဓကာလေ ဧတေ တဝ ဉာတကာ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒိန္နဒါနဝတ္တံ ခါဒိတွာ ပေတလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သံသရန္တာ ကကုသန္ဓာဒယော ဗုဒ္ဓေ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဝုတ္တာ ဧတ္တကံ ကာလံ တဝ ဒါနံ ပစ္စာသီသမာနာ ဟိယျော တယာ ဒါနေ ဒိန္နေ ပတ္တိံ အလဘမာနာ ဧဝမကံသူ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဣဒါနိပိ ဒိန္နေ လဘိဿန္တီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ မဟာဒါနံ ဒတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣတော တေသံ ပေတာနံ ဒိဗ္ဗအန္နပါနံ သမ္ပဇ္ဇတူ’’တိ ပတ္တိံ အဒါသိ၊ တေသံ တထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပုနဒိဝသေ နဂ္ဂါ ဟုတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသုံ။ ရာဇာ ‘‘အဇ္ဇ၊ ဘန္တေ၊ နဂ္ဂါ ဟုတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသု’’န္တိ အာရောစေသိ။ ‘‘ဝတ္ထာနိ တေ န ဒိန္နာနိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာပိ ပုနဒိဝသေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စီဝရဒါနံ ဒတွာ၊ ‘‘ဣတော တေသံ ပေတာနံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထာနိ ဟောန္တူ’’တိ ပါပေသိ။ တင်္ခဏညေဝ တေသံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ တေ ပေတတ္တဘာဝံ ¶ ဝိဇဟိတွာ ဒိဗ္ဗတ္တဘာဝေ သဏ္ဌဟိံသု။ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ‘‘တိရောကုဋ္ဋေသု တိဋ္ဌန္တီ’’တိအာဒိနာ (ခု။ ပါ။ ၇။၁၊ ပေ။ ဝ။ ၁၄) တိရောကုဋ္ဋာနုမောဒနံ အကာသိ။ အနုမောဒနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဣတိ သတ္ထာ တေဘာတိကဇဋိလာနံ ဝတ္ထုံ ကထေတွာ ဣမမ္ပိ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိ။
အဂ္ဂသာဝကာ ပန၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကိံ ကရိံသူ’’တိ? ‘‘အဂ္ဂသာဝကဘာဝါယ ပတ္ထနံ ကရိံသု’’။ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကဿ ဟိ ကပ္ပာနံ အသင်္ချေယျဿ မတ္ထကေ သာရိပုတ္တော ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နာမေန သရဒမာဏဝေါ ¶ နာမ အဟောသိ။ မောဂ္ဂလ္လာနော ဂဟပတိမဟာသာလကုလေ ¶ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နာမေန သိရိဝဍ္ဎနကုဋုမ္ဗိကော နာမ အဟောသိ။ တေ ဥဘောပိ သဟပံသုကီဠကာ သဟာယကာ အဟေသုံ။ တေသု သရဒမာဏဝေါ ပိတု အစ္စယေန ကုသလန္တကံ မဟာဓနံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဧကဒိဝသံ ရဟောဂတော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဣဓလောကတ္တဘာဝမေဝ ဇာနာမိ၊ နော ပရလောကတ္တဘာဝံ။ ဇာတသတ္တာနဉ္စ မရဏံ နာမ ဓုဝံ၊ မယာ ဧကံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ မောက္ခဓမ္မဂဝေသနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သဟာယကံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘သမ္မ သိရိဝဍ္ဎန၊ အဟံ ပဗ္ဗဇိတွာ မောက္ခဓမ္မံ ဂဝေသိဿာမိ၊ တွံ မယာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတုံ သက္ခိဿသိ၊ န သက္ခိဿသီ’’တိ? ‘‘န သက္ခိဿာမိ၊ သမ္မ၊ တွံယေဝ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တော သဟာယေ ဝါ ဉာတိမိတ္တေ ဝါ ဂဟေတွာ ဂတော နာမ နတ္ထိ၊ အတ္တနာ ကတံ အတ္တနောဝ ဟောတီ’’တိ။ တတော ရတနကောဋ္ဌာဂါရံ ဝိဝရာပေတွာ ကပဏဒ္ဓိကဝဏိဗ္ဗကယာစကာနံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ပဗ္ဗတပါဒံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ဧကော ဒွေ တယောတိ ဧဝံ အနုပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ စတုသတ္တတိသဟဿမတ္တာ ဇဋိလာ အဟေသုံ။ သော ပဉ္စ အဘိညာ၊ အဋ္ဌ စ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ တေသံ ဇဋိလာနံ ကသိဏပရိကမ္မံ အာစိက္ခိ။ တေပိ သဗ္ဗေ ပဉ္စ အဘိညာ အဋ္ဌ စ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေသုံ။
တေန သမယေန အနောမဒဿီ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥဒပါဒိ။ နဂရံ စန္ဒဝတီ နာမ အဟောသိ၊ ပိတာ ယသဝါ နာမ ခတ္တိယော၊ မာတာ ယသောဓရာ နာမ ဒေဝီ၊ ဗောဓိ အဇ္ဇုနရုက္ခော၊ နိသဘော စ အနောမော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ၊ ဝရုဏော နာမ ဥပဋ္ဌာကော၊ သုန္ဒရာ စ သုမနာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ အဟေသုံ။ အာယု ဝဿသတသဟဿံ အဟောသိ၊ သရီရံ အဋ္ဌပညာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ ¶ ၊ သရီရပ္ပဘာ ဒွါဒသယောဇနံ ဖရိ၊ ဘိက္ခုသတသဟဿပရိဝါရော အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပစ္စူသကာလေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သရဒတာပသံ ဒိသွာ၊ ‘‘အဇ္ဇ မယှံ သရဒတာပသဿံ သန္တိကံ ဂတပစ္စယေန ဓမ္မဒေသနာ စ မဟတီ ဘဝိဿတိ၊ သော စ အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေဿတိ၊ တဿ သဟာယကော သိရိဝဍ္ဎနကုဋုမ္ဗိကော ဒုတိယသာဝကဋ္ဌာနံ၊ ဒေသနာပရိယောသာနေ ¶ စဿ ပရိဝါရာ စတုသတ္တတိသဟဿမတ္တာ ဇဋိလာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿန္တိ၊ မယာ တတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ အညံ ကဉ္စိ အနာမန္တေတွာ သီဟော ဝိယ ဧကစရော ဟုတွာ သရဒတာပသဿ ¶ အန္တေဝါသိကေသု ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတေသု ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝံ မေ ဇာနာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပဿန္တဿေဝ သရဒတာပသဿ အာကာသတော ဩတရိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာသိ။ သရဒတာပသော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဉ္စေဝ သရီရနိပ္ဖတ္တိဉ္စဿ ဒိသွာ လက္ခဏမန္တေ သမ္မသိတွာ ‘‘ဣမေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော နာမ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တော ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တီ၊ ပဗ္ဗဇန္တော လောကေ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ ဟောတိ။ အယံ ပုရိသော နိဿံသယံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဇာနိတွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဂ္ဂါသနံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အဂ္ဂါသနေ။ သရဒတာပသောပိ အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကံ အာသနံ ဂဟေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။
တသ္မိံ သမယေ စတုသတ္တတိသဟဿဇဋိလာ ပဏီတပဏီတာနိ ဩဇဝန္တာနိ ဖလာဖလာနိ ဂဟေတွာ အာစရိယဿ သန္တိကံ သမ္ပတ္တာ ဗုဒ္ဓါနဉ္စေဝ အာစရိယဿ စ နိသိန္နာသနံ ဩလောကေတွာ အာဟံသု – ‘‘အာစရိယ ¶ ၊ မယံ ‘ဣမသ္မိံ လောကေ တုမှေဟိ မဟန္တတရော နတ္ထီ’တိ ဝိစရာမ၊ အယံ ပန ပုရိသော တုမှေဟိ မဟန္တတရော မညေ’’တိ? ‘‘တာတာ၊ ကိံ ဝဒေထ၊ သာသပေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓံ သိနေရုံ သမံ ကာတုံ ဣစ္ဆထ၊ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ မမံ ဥပမံ မာ ကရိတ္ထ ပုတ္တကာ’’တိ။ အထ တေ တာပသာ၊ ‘‘သစာယံ ဣတ္တရသတ္တော အဘဝိဿ၊ အမှာကံ အာစရိယော န ဧဝရူပံ ဥပမံ အာဟရိဿ၊ ယာဝ မဟာ ဝတာယံ ပုရိသော’’တိ သဗ္ဗေဝ ပါဒေသု နိပတိတွာ သိရသာ ဝန္ဒိံသု။ အထ နေ အာစရိယော အာဟ – ‘‘တာတာ၊ အမှာကံ ဗုဒ္ဓါနံ အနုစ္ဆဝိကော ဒေယျဓမ္မော နတ္ထိ၊ သတ္ထာ စ ဘိက္ခာစာရဝေလာယံ ဣဓာဂတော၊ မယံ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ ဒေယျဓမ္မံ ဒဿာမ၊ တုမှေ ယံ ယံ ပဏီတံ ဖလာဖလံ၊ တံ တံ အာဟရထာ’’တိ အာဟရာပေတွာ ဟတ္ထေ ဓောဝိတွာ သယံ တထာဂတဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သတ္ထာရာ ဖလာဖလေ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တေ ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗောဇံ ပက္ခိပိံသု။ သော တာပသော ဥဒကမ္ပိ သယမေဝ ပရိဿာဝေတွာ အဒါသိ။ တတော ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ နိသိန္နေ သတ္ထရိ သဗ္ဗေ အန္တေဝါသိကေ ပက္ကောသိတွာ သတ္ထု သန္တိကေ သာရဏီယကထံ ကထေန္တော နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ စိန္တေသိ။ တေ သတ္ထု စိတ္တံ ဉတွာ သတသဟဿခီဏာသဝပရိဝါရာ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသု။
တတော ¶ သရဒတာပသော ¶ အန္တေဝါသိကေ အာမန္တေသိ – ‘‘တာတာ၊ ဗုဒ္ဓါနံ နိသိန္နာသနမ္ပိ နီစံ၊ သမဏသတသဟဿာနမ္ပိ အာသနံ နတ္ထိ၊ အဇ္ဇ တုမှေဟိ ဥဠာရံ ဗုဒ္ဓသက္ကာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဗ္ဗတပါဒတော ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရထာ’’တိ။ ကထနကာလော ပပဉ္စော ဝိယ ဟောတိ၊ ဣဒ္ဓိမတော ¶ ပန ဣဒ္ဓိဝိသယော အစိန္တေယျောတိ မုဟုတ္တမတ္တေနေဝ တေ တာပသာ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရိတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ယောဇနပ္ပမာဏံ ပုပ္ဖာသနံ ပညာပေသုံ။ ဥဘိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ တိဂါဝုတံ၊ သေသဘိက္ခူနံ အဍ္ဎယောဇနိကာဒိဘေဒံ၊ သင်္ဃနဝကဿ ဥသဘမတ္တံ အဟောသိ။ ‘‘ကထံ ဧကသ္မိံ အဿမပဒေ တာဝ မဟန္တာနိ အာသနာနိ ပညတ္တာနီ’’တိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။ ဣဒ္ဓိဝိသယော ဟေသ။ ဧဝံ ပညတ္တေသု အာသနေသု သရဒတာပသော တထာဂတဿ ပုရတော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဌိတော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယှံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဣမံ ပုပ္ဖာသနံ အဘိရုဟထာ’’တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နာနာပုပ္ဖဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ၊ သမ္ပာဒေတွာန ဧကတော၊
ပုပ္ဖာသနံ ပညာပေတွာ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘ဣဒံ မေ အာသနံ ဝီရ၊ ပညတ္တံ တဝနုစ္ဆဝိံ၊
မမ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော၊ နိသီဒ ပုပ္ဖမာသနေ။
‘‘သတ္တရတ္တိန္ဒိဝံ ဗုဒ္ဓါ၊ နိသီဒိ ပုပ္ဖမာသနေ၊
မမ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဟာသယိတွာ သဒေဝကေ’’တိ။
ဧဝံ နိသိန္နေ သတ္ထရိ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ သေသဘိက္ခူ စ ¶ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိံသု။ သရဒတာပသော မဟန္တံ ပုပ္ဖစ္ဆတ္တံ ဂဟေတွာ တထာဂတဿ မတ္ထကေ ဓာရေန္တော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ ‘‘ဇဋိလာနံ အယံ သက္ကာရော မဟပ္ဖလော ဟောတူ’’တိ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိ။ သတ္ထု သမာပတ္တိံ သမာပန္နဘာဝံ ဉတွာ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာပိ သေသဘိက္ခူပိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိံသု။ တထာဂတေ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ အန္တေဝါသိကာ ဘိက္ခာစာရကာလေ သမ္ပတ္တေ ဝနမူလဖလာဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သေသကာလေ ဗုဒ္ဓါနံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တိ။ သရဒတာပသော ပန ဘိက္ခာစာရမ္ပိ အဂန္တွာ ပုပ္ဖစ္ဆတ္တံ ဓာရယမာနောဝ သတ္တာဟံ ပီတိသုခေန ဝီတိနာမေသိ။ သတ္ထာ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာယ ဒက္ခိဏပဿေ နိသိန္နံ ပဌမအဂ္ဂသာဝကံ နိသဘတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘နိသဘ၊ သက္ကာရကာရကာနံ ¶ တာပသာနံ ပုပ္ဖာသနာနုမောဒနံ ကရောဟီ’’တိ။ ထေရော စက္ကဝတ္တိရညော သန္တိကာ ပဋိလဒ္ဓမဟာလာဘော မဟာယောဓော ဝိယ တုဋ္ဌမာနသော သာဝကပါရမိဉာဏေ ဌတွာ ပုပ္ဖာသနာနုမောဒနံ အာရဘိ။ တဿ ဒေသနာဝသာနေ ဒုတိယသာဝကံ အာမန္တေသိ – ‘‘တွမ္ပိ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဒေသေဟီ’’တိ။ အနောမတ္ထေရော တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သမ္မသိတွာ ဓမ္မံ ကထေသိ။ ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဒေသနာယ ဧကဿာပိ အဘိသမယော နာဟောသိ။ အထ သတ္ထာ အပရိမာဏေ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ဌတွာ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဌပေတွာ သရဒတာပသံ သဗ္ဗေပိ စတုသတ္တတိသဟဿဇဋိလာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု ¶ ၊ သတ္ထာ ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ တေသံ တာဝဒေဝ ကေသမဿူနိ အန္တရဓာယိံသု၊ အဋ္ဌပရိက္ခာရာ ကာယေ ပဋိမုက္ကာဝ အဟေသုံ။
သရဒတာပသော ‘‘ကသ္မာ အရဟတ္တံ န ပတ္တော’’တိ? ဝိက္ခိတ္တစိတ္တတ္တာ။ သော ကိရ ဗုဒ္ဓါနံ ဒုတိယာသနေ ¶ နိသီဒိတွာ သာဝကပါရမိဉာဏေ ဌတွာ ဓမ္မံ ဒေသယတော အဂ္ဂသာဝကဿ ဓမ္မဒေသနံ သောတုံ အာရဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ၊ ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဣမိနာ သာဝကေန ပဋိလဒ္ဓဓုရံ လဘေယျ’’န္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။ သော တေန ပရိဝိတက္ကေန မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ တထာဂတံ ပန ဝန္ဒိတွာ သမ္မုခေ ဌတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ အနန္တရာသနေ နိသိန္နော ဘိက္ခု တုမှာကံ သာသနေ ကော နာမ ဟောတီ’’တိ? ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ ဓမ္မစက္ကံ အနုပဝတ္တေန္တော သာဝကပါရမိဉာဏဿ ကောဋိပ္ပတ္တော သောဠသ ပညာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော မယှံ သာသနေ အဂ္ဂသာဝကော နိသဘော နာမ ဧသော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ယွာယံ မယာ သတ္တာဟံ ပုပ္ဖစ္ဆတ္တံ ဓာရေန္တေန သက္ကာရော ကတော၊ အဟံ ဣမဿ ဖလေန အညံ သက္ကတ္တံ ဝါ ဗြဟ္မတ္တံ ဝါ န ပတ္ထေမိ၊ အနာဂတေ ပန အယံ နိသဘတ္ထေရော ဝိယ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ အဂ္ဂသာဝကော ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိန္တိ။ သတ္ထာ ‘‘သမဇ္ဈိဿတိ နု ခေါ ဣမဿ ပုရိသဿ ပတ္ထနာ’’တိ အနာဂတံသဉာဏံ ပေသေတွာ ဩလောကေန္တော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ သမိဇ္ဈနဘာဝံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာန သရဒတာပသံ အာဟ – ‘‘န တေ အယံ ပတ္ထနာ မောဃာ ဘဝိဿတိ၊ အနာဂတေ ပန ကပ္ပသတသဟဿာဓိကံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ မာတာ မဟာမာယာ ¶ နာမ ဒေဝီ ဘဝိဿတိ၊ ပိတာ သုဒ္ဓါဒနော နာမ မဟာရာဇာ၊ ပုတ္တော ရာဟုလော နာမ၊ ဥပဋ္ဌာကော အာနန္ဒော နာမ၊ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော မောဂ္ဂလ္လာနော နာမ၊ တွံ ပနဿ ပဌမအဂ္ဂသာဝကော ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တော နာမ ဘဝိဿသီ’’တိ ¶ ။ ဧဝံ တာပသံ ဗျာကရိတွာ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။
သရဒတာပသောပိ အန္တေဝါသိကတ္ထေရာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သဟာယကဿ သိရိဝဍ္ဎနကုဋုမ္ဗိကဿ သာသနံ ပေသေသိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မမ သဟာယကဿ ဝဒေထ၊ သဟာယကေန တေ သရဒတာပသေန အနောမဒဿီဗုဒ္ဓဿ ပါဒမူလေ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ဂေါတမဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဌမအဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထိတံ၊ တွံ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေဟီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ထေရေဟိ ပုရေတရမေဝ ဧကပဿေန ဂန္တွာ သိရိဝဍ္ဎနဿ နိဝေသနဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ သိရိဝဍ္ဎနော ‘‘စိရဿံ ဝတ မေ အယျော အာဂတော’’တိ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ အတ္တနာ နီစာသနေ နိသိန္နော၊ ‘‘အန္တေဝါသိကပရိသာ ပန ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ န ပညာယတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ သမ္မ၊ အမှာကံ အဿမံ အနောမဒဿီ ဗုဒ္ဓါ အာဂတော၊ မယံ တဿ အတ္တနော ဗလေန သက္ကာရံ အကရိမှာ၊ သတ္ထာ သဗ္ဗေသံ ¶ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဌပေတွာ မံ သေသာ အရဟတ္တံ ပတွာ ပဗ္ဗဇိံသု။ အဟံ သတ္ထု ပဌမအဂ္ဂသာဝကံ နိသဘတ္ထေရံ ဒိသွာ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ဂေါတမဗုဒ္ဓဿ နာမ သာသနေ ပဌမအဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေသိံ၊ တွမ္ပိ တဿ သာသနေ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေဟီ’’တိ။ ‘‘မယှံ ဗုဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိစယော နတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓိံ ကထနံ မယှံ ဘာရော ဟောတု၊ တွံ မဟန္တံ သက္ကာရံ သဇ္ဇေဟီ’’တိ။
သိရိဝဍ္ဎနော တဿ ဝစနံ သုတွာ အတ္တနော နိဝေသနဒွါရေ ရာဇမာနေန အဋ္ဌကရီသမတ္တံ ဌာနံ သမတလံ ကာရေတွာ ဝါလုကံ ဩကိရာပေတွာ ¶ လာဇပဉ္စမာနိပုပ္ဖာနိ ဝိကိရာပေတွာ နီလုပ္ပလစ္ဆဒနံ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေတွာ သေသဘိက္ခူနမ္ပိ အာသနာနိ ပဋိယာဒေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရသမ္မာနံ သဇ္ဇေတွာ ဗုဒ္ဓါနံ နိမန္တနတ္ထာယ သရဒတာပသဿ သညံ အဒါသိ။ တာပသော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဂဟေတွာ တဿ နိဝေသနံ အဂမာသိ။ သိရိဝဍ္ဎနောပိ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ တထာဂတဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ ဂဟေတွာ မဏ္ဍပံ ပဝေသေတွာ ပညတ္တာသနေသု နိသိန္နဿ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ¶ ဒတွာ ပဏီတေန ဘောဇနေန ပရိဝိသိတွာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ မဟာရဟေဟိ ဝတ္ထေဟိ အစ္ဆာဒေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ နာယံ အာရဗ္ဘော အပ္ပမတ္တကဋ္ဌာနတ္ထာယ၊ ဣမိနာဝ နိယာမေန သတ္တာဟံ အနုကမ္ပံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ။ သော တေနေဝ နိယာမေန သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဌိတော အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ မမ သဟာယော သရဒတာပသော ယဿ သတ္ထုဿ ပဌမအဂ္ဂသာဝကော ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထေသိ၊ အဟမ္ပိ ‘‘တဿေဝ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထေမီတိ။
သတ္ထာ အနာဂတံ ဩလောကေတွာ တဿ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဒိသွာ ဗျာကာသိ – ‘‘တွံ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ဂေါတမဗုဒ္ဓဿ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော ဘဝိဿသီ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ဗျာကရဏံ သုတွာ သိရိဝဍ္ဎနော ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော အဟောသိ။ သတ္ထာပိ ဘတ္တာနုမောဒနံ ကတွာ သပရိဝါရော ဝိဟာရမေဝ ဂတော။ ‘‘အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ ပုတ္တေဟိ တဒါ ပတ္ထိတပတ္ထနာ။ တေ ယထာပတ္ထိတမေဝ လဘိံသု။ နာဟံ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒေမီ’’တိ။
ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယံ အဂါရိယဘူတာ သမာနာ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇံ ဒဿနာယ ဂတာ’’တိ ယာဝ အဿဇိတ္ထေရဿ သန္တိကာ သောတာပတ္တိဖလပဋိဝေဓာ သဗ္ဗံ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုံ ကထေတွာ၊ ‘‘တေ မယံ၊ ဘန္တေ၊ အာစရိယဿ သဉ္စယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ တုမှာကံ ပါဒမူလေ အာနေတုကာမာ တဿ လဒ္ဓိယာ နိဿာရဘာဝံ ကထေတွာ ဣဓာဂမနေ အာနိသံသံ ကထယိမှာ။ သော ဣဒါနိ မယှံ အန္တေဝါသိကဝါသော နာမ စာဋိယာ ဥဒဉ္စနဘာဝပ္ပတ္တိသဒိသော၊ န သက္ခိဿာမိ ¶ အန္တေဝါသိဝါသံ ဝသိတု’’န္တိ ဝတွာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ ဣဒါနိ မဟာဇနော ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထော ဂန္တွာ သတ္ထာရမေဝ ပူဇေဿတိ၊ တုမှေ ကထံ ဘဝိဿထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ပန ဣမသ္မိံ လောကေ ပဏ္ဍိတာ ဗဟူ၊ ဥဒါဟု ဒန္ဓာ’’တိ? ‘‘ဒန္ဓာ’’တိ ကထိတေ ‘‘တေန ဟိ ပဏ္ဍိတာ ပဏ္ဍိတဿ သမဏဿ ဂေါတမဿ သန္တိကံ ဂမိဿန္တိ၊ ဒန္ဓာ ဒန္ဓဿ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿန္တိ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာဂန္တုံ န ဣစ္ဆိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သဉ္စယော အတ္တနော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတာယ အသာရံ သာရောတိ၊ သာရဉ္စ အသာရောတိ ဂဏှိ။ တုမှေ ပန အတ္တနော ပဏ္ဍိတတာယ သာရဉ္စ သာရတော၊ အသာရဉ္စ အသာရတော ဉတွာ အသာရံ ပဟာယ သာရမေဝ ဂဏှိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အသာရေ ¶ သာရမတိနော၊ သာရေ စာသာရဒဿိနော၊
တေ သာရံ နာဓိဂစ္ဆန္တိ၊ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ။
‘‘သာရဉ္စ ¶ သာရတော ဉတွာ၊ အသာရဉ္စ အသာရတော၊
တေ သာရံ အဓိဂစ္ဆန္တိ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ’’တိ။
တတ္ထ အသာရေ သာရမတိနောတိ စတ္တာရော ပစ္စယာ၊ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ တဿာ ဥပနိဿယဘူတာ ဓမ္မဒေသနာတိ အယံ အသာရော နာမ၊ တသ္မိံ သာရဒိဋ္ဌိနောတိ အတ္ထော။ သာရေ စာသာရဒဿိနောတိ ဒသဝတ္ထုကာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ တဿာ ဥပနိဿယဘူတာ ဓမ္မဒေသနာတိ အယံ သာရော နာမ၊ တသ္မိံ ‘‘နာယံ သာရော’’တိ အသာရဒဿိနော။ တေ သာရန္တိ တေ ပန တံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ဂဟေတွာ ဌိတာ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဝသေန မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ ဟုတွာ သီလသာရံ၊ သမာဓိသာရံ၊ ပညာသာရံ၊ ဝိမုတ္တိသာရံ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသာရံ၊ ‘‘ပရမတ္ထသာရံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ နာဓိဂစ္ဆ’’န္တိ။ သာရဉ္စာတိ တမေဝ သီလသာရာဒိသာရံ ‘‘သာရော နာမာယ’’န္တိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရဉ္စ အသာရံ ‘‘အသာရော အယ’’န္တိ ဉတွာ။ တေ သာရန္တိ တေ ပဏ္ဍိတာ ဧဝံ သမ္မာဒဿနံ ဂဟေတွာ ဌိတာ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒီနံ ဝသေန သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ ဟုတွာ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သာရံ အဓိဂစ္ဆန္တီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ သန္နိပတိတာနံ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
၉။ နန္ဒတ္ထေရဝတ္ထု
ယထာ ¶ ¶ အဂါရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သတ္ထာ ဟိ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော – ‘‘ပုတ္တံ မေ အာနေတွာ ဒဿေထာ’’တိ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇေန ပေသိတာနံ သဟဿသဟဿပရိဝါရာနံ ဒသန္နံ ဒူတာနံ သဗ္ဗပစ္ဆတော ဂန္တွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တေန ကာဠုဒါယိတ္ထေရေန ဂမနကာလံ ဉတွာ မဂ္ဂဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေတွာ ဝီသတိသဟဿခီဏာသဝပရိဝုတော ¶ ကပိလပုရံ နီတော ဉာတိသမာဂမေ ပေါက္ခရဝဿံ အတ္ထုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဝေဿန္တရဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၆၅၅ အာဒယော) ကထေတွာ ပုနဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော၊ ‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၈) ဂါထာယ ပိတရံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ၊ ‘‘ဓမ္မဉ္စရေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၉) ဂါထာယ မဟာပဇာပတိံ သောတာပတ္တိဖလေ၊ ရာဇာနဉ္စ သကဒါဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ပန ရာဟုလမာတုဂုဏကထံ နိဿာယ စန္ဒကိန္နရီဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁၈ အာဒယော) ကထေတွာ တတော တတိယဒိဝသေ နန္ဒကုမာရဿ အဘိသေကဂေဟပ္ပဝေသနဝိဝါဟမင်္ဂလေသု ပဝတ္တမာနေသု ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ နန္ဒကုမာရဿ ဟတ္ထေ ပတ္တံ ဒတွာ မင်္ဂလံ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမန္တော နန္ဒကုမာရဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ န ဂဏှိ။ သောပိ တထာဂတဂါရဝေန ‘‘ပတ္တံ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ဂဏှထာ’’တိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေသိ – ‘‘သောပါနသီသေ ပတ္တံ ဂဏှိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ တသ္မိမ္ပိ ဌာနေ န ဂဏှိ။ ဣတရော ‘‘သောပါနပါဒမူလေ ဂဏှိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ တတ္ထာပိ န ¶ ဂဏှိ။ ဣတရော ‘‘ရာဇင်္ဂဏေ ဂဏှိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ တတ္ထာပိ န ဂဏှိ။ ကုမာရော နိဝတ္တိတုကာမော အရုစိယာ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထုဂါရဝေန ‘‘ပတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ဣဓ ဂဏှိဿတိ၊ ဧတ္ထ ဂဏှိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော ဂစ္ဆတိ။
တသ္မိံ ခဏေ အညာ ဣတ္ထိယော တံ ဒိသွာ ဇနပဒကလျာဏိယာ အာစိက္ခိံသု – ‘‘အယျေ၊ ဘဂဝါ နန္ဒကုမာရံ ဂဟေတွာ ဂတော၊ တုမှေဟိ တံ ဝိနာ ကရိဿတီ’’တိ။ သာ ဥဒကဗိန္ဒူဟိ ပဂ္ဃရန္တေဟေဝ အဍ္ဎုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟိ ဝေဂေန ဂန္တွာ၊ ‘‘တုဝဋံ ခေါ၊ အယျပုတ္တ၊ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ အာဟ။ တံ တဿာ ဝစနံ တဿ ဟဒယေ တိရိယံ ပတိတွာ ဝိယ ဌိတံ။ သတ္ထာပိဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ အဂ္ဂဏှိတွာဝ တံ ဝိဟာရံ နေတွာ၊ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿသိ နန္ဒာ’’တိအာဟ။ သော ဗုဒ္ဓဂါရဝေန ‘‘န ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အဝတွာ၊ ‘‘အာမ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ နန္ဒံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ကပိလပုရံ ဂန္တွာ တတိယဒိဝသေ နန္ဒံ ပဗ္ဗာဇေသိ။
သတ္တမေ ¶ ဒိဝသေ ရာဟုလမာတာ ကုမာရံ အလင်္ကရိတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ပေသေသိ – ‘‘ပဿ၊ တာတ၊ ဧတံ ဝီသတိသဟဿသမဏပရိဝုတံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဗြဟ္မရူပိဝဏ္ဏံ သမဏံ၊ အယံ တေ ပိတာ၊ ဧတဿ မဟန္တာ နိဓိကုမ္ဘိယော အဟေသုံ။ တျာဿ နိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ န ပဿာမ၊ ဂစ္ဆ နံ ဒါယဇ္ဇံ ယာစဿု – ‘အဟံ ¶ ၊ တာတ၊ ကုမာရော၊ အဘိသေကံ ပတွာ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿာမိ၊ ဓနေန မေ အတ္ထော၊ ဓနံ မေ ဒေဟိ။ သာမိကော ဟိ ပုတ္တော ပိတုသန္တကဿာ’’’တိ။ ကုမာရော ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာဝ ပိတုသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ဟဋ္ဌစိတ္တော ‘‘သုခါ တေ၊ သမဏ၊ ဆာယာ’’တိ ဝတွာ အညမ္ပိ ¶ ဗဟုံ အတ္တနော အနုရူပံ ဝဒန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ ကတဘတ္တကိစ္စော အနုမောဒနံ ကတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ ကုမာရောပိ ‘‘ဒါယဇ္ဇံ မေ၊ သမဏ၊ ဒေဟိ၊ ဒါယဇ္ဇံ မေ၊ သမဏ၊ ဒေဟီ’’တိ ဘဂဝန္တံ အနုဗန္ဓိ။ ဘဂဝါပိ ကုမာရံ န နိဝတ္တာပေသိ။ ပရိဇနောပိ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တံ နိဝတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ ဣတိ သော ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ အာရာမမေဝ အဂမာသိ။
တတော ဘဂဝါ စိန္တေသိ – ‘‘ယံ အယံ ပိတုသန္တကံ ဓနံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ ဝဋ္ဋာနုဂတံ သဝိဃာတံ၊ ဟန္ဒဿ ဗောဓိတလေ ပဋိလဒ္ဓံ သတ္တဝိဓံ အရိယဓနံ ဒေမိ၊ လောကုတ္တရဒါယဇ္ဇဿ နံ သာမိကံ ကရောမီ’’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ အာမန္တေသိ – ‘‘တေန ဟိ တွံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ရာဟုလကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ ထေရော ကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ပဗ္ဗဇိတေ စ ပန ကုမာရေ ရညော အဓိမတ္တံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဘဂဝတော နိဝေဒေတွာ၊ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ အယျာ၊ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတံ ပုတ္တံ န ပဗ္ဗာဇေယျု’’န္တိ ဝရံ ယာစိ။ ဘဂဝါ တဿ တံ ဝရံ ဒတွာ ပုနေကဒိဝသံ ရာဇနိဝေသနေ ကတပါတရာသော ဧကမန္တံ နိသိန္နေန ရညာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဒုက္ကရကာရိကကာလေ ဧကာ ဒေဝတာ မံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘ပုတ္တော တေ ကာလကတော’တိ အာဟ။ အဟံ တဿာ ဝစနံ အသဒ္ဒဟန္တော ‘န မယှံ ပုတ္တော ဗောဓိံ အပ္ပတွာ ကာလံ ကရောတီ’တိ ပဋိက္ခိပိ’’န္တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဣဒါနိ ကိံ သဒ္ဒဟိဿထ၊ ပုဗ္ဗေပိ အဋ္ဌိကာနိ ဒဿေတွာ၊ ‘ပုတ္တော တေ မတော’တိ ဝုတ္တေ န သဒ္ဒဟိတွာ’’တိ ဣမိဿာ အတ္ထုပ္ပတ္တိယာ မဟာဓမ္မပါလဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၂ အာဒယော) ကထေသိ။ ဂါထာပရိယောသာနေ ရာဇာ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ပိတရံ တီသု ဖလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ¶ ပုနဒေဝ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တတော အနာထပိဏ္ဍိကေန သာဝတ္ထိံ အာဂမနတ္ထာယ ဂဟိတပဋိညော နိဋ္ဌိတေ ဇေတဝနေ ဝိဟာရေ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။
ဧဝံ သတ္ထရိ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေ အာယသ္မာ နန္ဒော ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဘိက္ခူနံ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ – ‘‘အနဘိရတော အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမိ၊ န ¶ သက္ကောမိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’’တိ။ ဘဂဝါ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ပက္ကောသာပေတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ နန္ဒ၊ သမ္ဗဟုလာနံ ဘိက္ခူနံ ဧဝံ အာရောစေသိ ¶ – ‘အနဘိရတော၊ အာဝုသော၊ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမိ၊ န သက္ကောမိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’’’တိ? ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိဿ ပန တွံ၊ နန္ဒ၊ အနဘိရတော ဗြဟ္မစရိယံ စရသိ၊ န သက္ကောသိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿသီ’’တိ? ‘‘သာကိယာနီ မံ၊ ဘန္တေ၊ ဇနပဒကလျာဏီ ဃရာ နိက္ခမန္တဿ အဍ္ဎုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟိ အပလောကေတွာ မံ ဧတဒဝေါစ – ‘တုဝဋံ ခေါ၊ အယျပုတ္တ၊ အာဂစ္ဆေယျာသီ’တိ၊ သော ခေါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တံ အနုဿရမာနော အနဘိရတော ဗြဟ္မစရိယံ စရာမိ၊ န သက္ကောမိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’’တိ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ ဣဒ္ဓိဗလေန တာဝတိံသဒေဝလောကံ အာနေန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကသ္မိံ ဈာမက္ခေတ္တေ ဈာမခါဏုကေ နိသိန္နံ ဆိန္နကဏ္ဏနာသနင်္ဂုဋ္ဌံ ဧကံ ပလုဋ္ဌမက္ကဋိံ ဒဿေတွာ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကဿ ဒေဝရညော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတာနိ ကကုဋပါဒါနိ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနိ ဒဿေသိ။ ကကုဋပါဒါနီတိ ¶ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ပါရေဝတပါဒသဒိသပါဒါနိ။ ဒဿေတွာ စ ပနာဟ – ‘‘တံ ကိံ မညသိ၊ နန္ဒ၊ ကတမာ နု ခေါ အဘိရူပတရာ ဝါ ဒဿနီယတရာ ဝါ ပါသာဒိကတရာ ဝါ သာကိယာနီ ဝါ ဇနပဒကလျာဏီ၊ ဣမာနိ ဝါ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနိ ကကုဋပါဒါနီ’’တိ? တံ သုတွာ အာဟ – ‘‘သေယျထာပိ သာ၊ ဘန္တေ၊ ဆိန္နကဏ္ဏနာသနင်္ဂုဋ္ဌာ ပလုဋ္ဌမက္ကဋီ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သာကိယာနီ ဇနပဒကလျာဏီ၊ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ဥပနိဓာယ သင်္ချမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ကလမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေတိ။ အထ ခေါ ဣမာနေဝ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနိ အဘိရူပတရာနိ စေဝ ဒဿနီယတရာနိ စ ပါသာဒိကတရာနိ စာ’’တိ။ ‘‘အဘိရမ၊ နန္ဒ၊ အဘိရမ၊ နန္ဒ၊ အဟံ တေ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါန’’န္တိ။ ‘‘သစေ မေ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါနံ၊ အဘိရမိဿာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယေ’’တိ။
အထ ¶ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ဂဟေတွာ တတ္ထ အန္တရဟိတော ဇေတဝနေယေဝ ပါတုရဟောသိ။ အဿောသုံ ခေါ ဘိက္ခူ၊ ‘‘အာယသ္မာ ကိရ နန္ဒော ဘဂဝတော ဘာတာ မာတုစ္ဆာပုတ္တော အစ္ဆရာနံ ဟေတု ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ။ ဘဂဝါ ကိရဿ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါန’’န္တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မတော နန္ဒဿ သဟာယကာ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ဘတကဝါဒေန စ ဥပက္ကိတကဝါဒေန စ သမုဒါစရန္တိ၊ ‘‘ဘတကော ကိရာယသ္မာ နန္ဒော၊ ဥပက္ကိတကော ကိရာယသ္မာ နန္ဒော၊ အစ္ဆရာနံ ဟေတု ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ။ ဘဂဝါ ကိရဿ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါန’’န္တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ နန္ဒော သဟာယကာနံ ဘိက္ခူနံ ¶ ဘတကဝါဒေန စ ဥပက္ကိတကဝါဒေန စ အဋ္ဋိယမာနော ဟရာယမာနော ဇိဂုစ္ဆမာနော ¶ ဧကော ဝူပကဋ္ဌော အပ္ပမတ္တော အာတာပီ ပဟိတတ္တော ဝိဟရန္တော န စိရဿေဝ ယဿတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ သမ္မဒေဝ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇန္တိ၊ တဒနုတ္တရံ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိ၊ ‘‘ခီဏာ ဇာတိ၊ ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ကတံ ကရဏီယံ၊ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာ’’တိ အဗ္ဘညာသိ။ အညတရော စ ခေါ ပနာယသ္မာ နန္ဒော အရဟတံ အဟောသိ။
အထေကာ ဒေဝတာ ရတ္တိဘာဂေ သကလံ ဇေတဝနံ ဩဘာသေတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အာရောစေသိ – ‘‘အာယသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ နန္ဒော ဘဂဝတော ဘာတာ မာတုစ္ဆာပုတ္တော အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။ ဘဂဝတောပိ ခေါ ဉာဏံ ဥဒပါဒိ ‘‘နန္ဒော အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။ သောပါယသ္မာ နန္ဒော တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ယံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါနံ၊ မုဉ္စာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝန္တံ ဧတသ္မာ ပဋိဿဝါ’’တိ။ ‘‘မယာပိ ခေါ တေ၊ နန္ဒ၊ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ဝိဒိတော ‘နန္ဒော အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ¶ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’တိ။ ဒေဝတာပိ မေ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ – ‘အာယသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ နန္ဒော အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’တိ။ ယဒေဝ ခေါ တေ၊ နန္ဒ၊ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ ¶ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ၊ အထာဟံ မုတ္တော ဧတသ္မာ ပဋိဿဝါ’’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
‘‘ယဿ နိတ္တိဏ္ဏော ပင်္ကော၊ မဒ္ဒိတော ကာမကဏ္ဋကော၊
မောဟက္ခယံ အနုပ္ပတ္တော၊ သုခဒုက္ခေသု န ဝေဓတီ သ ဘိက္ခူ’’တိ။ (ဥဒါ။ ၂၂)၊
အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ တံ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘အာဝုသော နန္ဒ၊ ပုဗ္ဗေ တွံ ‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမီ’တိ ဝဒေသိ၊ ဣဒါနိ တေ ကထ’’န္တိ? ‘‘နတ္ထိ မေ၊ အာဝုသော၊ ဂိဟိဘာဝါယ အာလယော’’တိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ – ‘‘အဘူတံ အာယသ္မာ နန္ဒော ကထေတိ၊ အညံ ဗျာကရောတိ၊ အတီတဒိဝသေသု ‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမှီ’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘နတ္ထိ မေ ဂိဟိဘာဝါယ အာလယော’တိ ကထေတီ’’တိ ဂန္တွာ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ အတီတဒိဝသေသု နန္ဒဿ အတ္တဘာဝေါ ဒုစ္ဆန္နဂေဟသဒိသော အဟောသိ၊ ဣဒါနိ သုစ္ဆန္နဂေဟသဒိသော ဇာတော။ အယဉှိ ဒိဗ္ဗစ္ဆရာနံ ¶ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စဿ မတ္ထကံ ပါပေတုံ ¶ ဝါယမန္တော တံ ကိစ္စံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယထာ အဂါရံ ဒုစ္ဆန္နံ၊ ဝုဋ္ဌီ သမတိဝိဇ္ဈတိ၊
ဧဝံ အဘာဝိတံ စိတ္တံ၊ ရာဂေါ သမတိဝိဇ္ဈတိ။
‘‘ယထာ အဂါရံ သုစ္ဆန္နံ၊ ဝုဋ္ဌီ န သမတိဝိဇ္ဈတိ၊
ဧဝံ သုဘာဝိတံ စိတ္တံ၊ ရာဂေါ န သမတိဝိဇ္ဈတီ’’တိ။
တတ္ထ အဂါရန္တိ ယံကိဉ္စိ ဂေဟံ။ ဒုစ္ဆန္နန္တိ ဝိရဠစ္ဆန္နံ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ။ သမတိဝိဇ္ဈတီတိ ဝဿဝုဋ္ဌိ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ။ အဘာဝိတန္တိ တံ အဂါရံ ဝုဋ္ဌိ ဝိယ ဘာဝနာယ ရဟိတတ္တာ အဘာဝိတံ စိတ္တံ ရာဂေါ သမတိ ဝိဇ္ဈတိ။ န ကေဝလံ ရာဂေါဝ၊ ဒေါသမောဟမာနာဒယော သဗ္ဗကိလေသာ တထာရူပံ စိတ္တံ အတိဝိယ ဝိဇ္ဈန္တိယေဝ။ သုဘာဝိတန္တိ သမထဝိပဿနာဘာဝနာဟိ သုဘာဝိတံ။ ဧဝရူပံ စိတ္တံ သုစ္ဆန္နံ ဂေဟံ ဝုဋ္ဌိ ဝိယ ရာဂါဒယော ကိလေသာ အတိဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ကောန္တီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ မဟာဇနဿ ဒေသနာ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။
အထ ခေါ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဗုဒ္ဓါ နာမ အစ္ဆရိယာ၊ ဇနပဒကလျာဏိံ နိဿာယ ဥက္ကဏ္ဌိတော နာမာယသ္မာ နန္ဒော ¶ သတ္ထာရာ ဒေဝစ္ဆရာ အာမိသံ ကတွာ ဝိနီတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ ¶ ၊ ပုဗ္ဗေပေသ မယာ မာတုဂါမေန ပလောဘေတွာ ဝိနီတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗာရာဏသိဝါသီ ကပ္ပဋော နာမ ဝါဏိဇော အဟောသိ။ တဿေကော ဂဒြဘော ကုမ္ဘဘာရံ ဝဟတိ၊ ဧကဒိဝသေန သတ္တ ယောဇနာနိ ဂစ္ဆတိ။ သော ဧကသ္မိံ သမယေ ဂဒြဘဘာရကေဟိ သဒ္ဓိံ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ယာဝ ဘဏ္ဍဿ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ တာဝ ဂဒြဘံ စရိတုံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ အထဿ သော ဂဒြဘော ပရိခါပိဋ္ဌေ စရမာနော ဧကံ ဂဒြဘိံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိ။ သာ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တီ အာဟ – ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘ဗာရာဏသိတော’’တိ။ ‘‘ကေန ကမ္မေနာ’’တိ? ‘‘ဝါဏိဇ္ဇကမ္မေနာ’’တိ။ ‘‘ကိတ္တကံ ဘာရံ ဝဟသီ’’တိ ¶ ? ‘‘ကုမ္ဘဘာရ’’န္တိ? ‘‘ဧတ္တကံ ဘာရံ ဝဟန္တော ကတိ ယောဇနာနိ ဂစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘သတ္တ ယောဇနာနီ’’တိ။ ‘‘ဂတဂတဋ္ဌာနေ တေ ကာစိ ပါဒပရိကမ္မပိဋ္ဌိပရိကမ္မကရာ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မဟာဒုက္ခံ နာမ အနုဘောသီ’’တိ? ‘‘ကိဉ္စာပိ ဟိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပါဒပရိကမ္မာဒိကာရကာ နာမ နတ္ထိ၊ ကာမသံယောဇနဃဋ္ဋနတ္ထာယ ပန ဧဝရူပံ ကထံ ကထေသိ’’? သော တဿာ ကထာယ ဥက္ကဏ္ဌိ။ ကပ္ပဋောပိ ဘဏ္ဍံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ – ‘‘ဧဟိ၊ တာတ၊ ဂမိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ နာဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ¶ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတွာ၊ ‘‘အနိစ္ဆန္တံ ပရိဘာသေတွာ နံ နေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ပတောဒံ တေ ကရိဿာမိ၊ သာဠသင်္ဂုလိကဏ္ဋကံ၊
သဉ္ဆိန္ဒိဿာမိ တေ ကာယံ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ ဂဒြဘာ’’တိ။
တံ သုတွာ ဂဒြဘော ‘‘ဧဝံ သန္တေ အဟမ္ပိ တေ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပတောဒံ မေ ကရိဿသိ၊ သောဠသင်္ဂုလိကဏ္ဋကံ၊
ပုရတော ပတိဋ္ဌဟိတွာန၊ ဥဒ္ဓရိတွာန ပစ္ဆတော၊
ဒန္တံ တေ ပါတယိဿာမိ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ ကပ္ပဋာ’’တိ။
တံ ¶ သုတွာ ဝါဏိဇော – ‘‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဧသ ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော တံ ဂဒြဘိံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣမာယေသ ဧဝံ သိက္ခာပိတော ဘဝိဿတိ၊ ‘ဧဝရူပိံ နာမ တေ ဂဒြဘိံ အာနေဿာမီ’တိ မာတုဂါမေန နံ ပလောဘေတွာ နေဿာမီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘စတုပ္ပဒိံ သင်္ခမုခိံ၊ နာရိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘိနိံ၊
ဘရိယံ တေ အာနယိဿာမိ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ ဂဒြဘာ’’တိ။
တံ သုတွာ တုဋ္ဌစိတ္တော ဂဒြဘော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘စတုပ္ပဒိံ သင်္ခမုခိံ၊ နာရိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘိနိံ၊
ဘရိယံ မေ အာနယိဿသိ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ ကပ္ပဋ၊
ကပ္ပဋ ဘိယျော ဂမိဿာမိ၊ ယောဇနာနိ စတုဒ္ဒသာ’’တိ။
အထ ¶ ¶ နံ ကပ္ပဋော၊ ‘‘တေန ဟိ ဧဟီ’’တိ ဂဟေတွာ သကဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သော ကတိပါဟစ္စယေန နံ အာဟ – ‘‘နနု မံ တုမှေ ‘ဘရိယံ တေ အာနယိဿာမီ’တိ အဝေါစုတ္ထာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဝုတ္တံ၊ နာဟံ အတ္တနော ကထံ ဘိန္ဒိဿာမိ၊ ဘရိယံ တေ အာနေဿာမိ၊ ဝေတနံ ပန တုယှံ ဧကကဿေဝ ဒဿာမိ၊ တုယှံ ဝေတနံ ဒုတိယဿ ပဟောတု ဝါ မာ ဝါ၊ တွမေဝ ဇာနေယျာသိ။ ဥဘိန္နံ ပန ဝေါ သံဝါသမနွာယ ပုတ္တာ ဝိဇာယိဿန္တိ၊ တေဟိပိ ဗဟူဟိ သဒ္ဓိံ တုယှံ တံ ပဟောတု ဝါ မာ ဝါ၊ တွမေဝ ဇာနေယျာသီ’’တိ။ ဂဒြဘော တသ္မိံ ကထေန္တေယေဝ အနပေက္ခော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘တဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂဒြဘီ ဇနပဒကလျာဏီ အဟောသိ၊ ဂဒြဘော နန္ဒော၊ ဝါဏိဇော အဟမေဝ။ ဧဝံ ပုဗ္ဗေပေသ မယာ မာတုဂါမေန ပလောဘေတွာ ဝိနီတော’’တိ ဇာတကံ နိဋ္ဌာပေသီတိ။
နန္ဒတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။
၁၀။ စုန္ဒသူကရိကဝတ္ထု
ဣဓ သောစေတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော စုန္ဒသူကရိကံ နာမ ပုရိသံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ¶ ကိရ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဝဿာနိ သူကရေ ဝဓိတွာ ခါဒန္တော စ ဝိက္ကိဏန္တော စ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ ဆာတကာလေ သကဋေန ဝီဟိံ အာဒါယ ဇနပဒံ ဂန္တွာ ဧကနာဠိဒွေနာဠိမတ္တေန ဂါမသူကရပေါတကေ ¶ ကိဏိတွာ သကဋံ ပူရေတွာ အာဂန္တွာ ပစ္ဆာနိဝေသနေ ဝဇံ ဝိယ ဧကံ ဌာနံ ပရိက္ခိပိတွာ တတ္ထေဝ တေသံ နိဝါပံ ရောပေတွာ၊ တေသု နာနာဂစ္ဆေ စ သရီရမလဉ္စ ခါဒိတွာ ဝဍ္ဎိတေသု ယံ ယံ မာရေတုကာမော ဟောတိ၊ တံ တံ အာဠာနေ နိစ္စလံ ဗန္ဓိတွာ သရီရမံသဿ ဥဒ္ဓုမာယိတွာ ဗဟလဘာဝတ္ထံ စတုရဿမုဂ္ဂရေန ပေါထေတွာ၊ ‘‘ဗဟလမံသော ဇာတော’’တိ ဉတွာ မုခံ ဝိဝရိတွာ အန္တရေ ဒဏ္ဍကံ ဒတွာ လောဟထာလိယာ ပက္ကုထိတံ ဥဏှောဒကံ မုခေ အာသိဉ္စတိ။ တံ ကုစ္ဆိံ ပဝိသိတွာ ပက္ကုထိတံ ကရီသံ အာဒါယ အဓောဘာဂေန နိက္ခမတိ၊ ယာဝ ထောကမ္ပိ ကရီသံ အတ္ထိ၊ တာဝ အာဝိလံ ဟုတွာ နိက္ခမတိ၊ သုဒ္ဓေ ဥဒရေ အစ္ဆံ အနာဝိလံ ဟုတွာ နိက္ခမတိ။ အထဿ အဝသေသံ ဥဒကံ ပိဋ္ဌိယံ အာသိဉ္စတိ။ တံ ကာဠစမ္မံ ဥပ္ပာဋေတွာ ဂစ္ဆတိ။ တတော တိဏုက္ကာယ လောမာနိ ဈာပေတွာ တိခိဏေန အသိနာ သီသံ ဆိန္ဒတိ။ ပဂ္ဃရဏတံ လောဟိတံ ဘာဇနေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ မံသံ လောဟိတေန မဒ္ဒိတွာ ပစိတွာ ပုတ္တဒါရမဇ္ဈေ နိသိန္နော ခါဒိတွာ သေသံ ဝိက္ကိဏာတိ။ တဿ ဣမိနာဝ နိယာမေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တဿ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဝဿာနိ အတိက္ကန္တာနိ ¶ ။ တထာဂတေ ဓုရဝိဟာရေ ဝသန္တေ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိမတ္တေန ပူဇာ ဝါ ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘိက္ခဒါနံ ဝါ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ပုညံ နာမ နာဟောသိ။ အထဿ သရီရေ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဇီဝန္တဿေဝ ¶ အဝီစိမဟာနိရယသန္တာပေါ ဥပဋ္ဌဟိ။ အဝီစိသန္တာပေါ နာမ ယောဇနသတေ ဌတွာ ဩလောကေန္တဿ အက္ခီနံ ဘိဇ္ဇနသမတ္ထော ပရိဠာဟော ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘တဿ အယောမယာ ဘူမိ၊ ဇလိတာ တေဇသာယုတာ၊
သမန္တာ ယောဇနသတံ၊ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ သဗ္ဗဒါ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၆၇၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆)၊
နာဂသေနတ္ထေရေန ပနဿ ပါကတိကဂ္ဂိသန္တာပတော အဓိမတ္တတာယ အယံ ဥပမာ ဝုတ္တာ – ‘‘ယထာ၊ မဟာရာဇ၊ ကူဋာဂါရမတ္တော ပါသာဏောပိ နေရယိကဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တော ခဏေန ဝိလယံ ဂစ္ဆတိ၊ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာ ပနေတ္ထ ကမ္မဗလေန ¶ မာတုကုစ္ဆိဂတာ ဝိယ န ဝိလီယန္တီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၄။၆)။ တဿ တသ္မိံ သန္တာပေ ဥပဋ္ဌိတေ ကမ္မသရိက္ခကော အာကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဂေဟမဇ္ဈေယေဝ သူကရရဝံ ရဝိတွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဝိစရန္တော ပုရတ္ထိမဝတ္ထုမ္ပိ ပစ္ဆိမဝတ္ထုမ္ပိ ဂစ္ဆတိ။ အထဿ ဂေဟမာနုသကာ တံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ မုခံ ပိဒဟန္တိ။ ကမ္မဝိပါကော နာမ န သက္ကာ ကေနစိ ပဋိဗာဟိတုံ။ သော ဝိရဝန္တောဝ ဣတော စိတော စ ဝိစရတိ။ သမန္တာ သတ္တသု ဃရေသု မနုဿာ နိဒ္ဒံ န လဘန္တိ။ မရဏဘယေန တဇ္ဇိတဿ ပန ဗဟိနိက္ခမနံ နိဝါရေတုံ အသက္ကောန္တော သဗ္ဗော ဂေဟဇနော ယထာ အန္တောဌိတော ဗဟိ ဝိစရိတုံ န သက္ကောတိ၊ တထာ ဂေဟဒွါရာနိ ထကေတွာ ဗဟိဂေဟံ ပရိဝါရေတွာ ရက္ခန္တော အစ္ဆတိ။ ဣတရော အန္တောဂေဟေယေဝ နိရယသန္တာပေန ဝိရဝန္တော ဣတော စိတော စ ဝိစရတိ။ ဧဝံ သတ္တဒိဝသာနိ ဝိစရိတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ကာလံ ကတွာ အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အဝီစိမဟာနိရယော ဒေဝဒူတသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၃။၂၆၁ အာဒယော၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆) ဝဏ္ဏေတဗ္ဗောတိ။
ဘိက္ခူ တဿ ဃရဒွါရေန ဂစ္ဆန္တာ ¶ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ၊ ‘‘သူကရသဒ္ဒေါ’’တိ သညိနော ဟုတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ နိသိန္နာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ၊ စုန္ဒသူကရိတဿ ဂေဟဒွါရံ ပိဒဟိတွာ သူကရာနံ မာရိယမာနာနံ အဇ္ဇ သတ္တမော ဒိဝသော၊ ဂေဟေ ကာစိ မင်္ဂလကိရိယာ ဘဝိဿတိ မညေ။ ဧတ္တကေ နာမ၊ ဘန္တေ၊ သူကရေ မာရေန္တဿ ဧကမ္ပိ မေတ္တစိတ္တံ ဝါ ကာရုညံ ဝါ နတ္ထိ၊ န ဝတ နော ဧဝရူပေါ ကက္ခဠော ဖရုသော သတ္တော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ။ သတ္ထာ – ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သော ဣမေ သတ္တဒိဝသေ သူကရေ မာရေတိ၊ ကမ္မသရိက္ခကံ ပနဿ ဝိပါကံ ဥဒပါဒိ၊ ဇီဝန္တဿေဝ အဝီစိမဟာနိရယသန္တာပေါ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော တေန သန္တာပေန သတ္တ ဒိဝသာနိ သူကရရဝံ ¶ ရဝန္တော အန္တောနိဝေသနေ ဝိစရိတွာ အဇ္ဇ ကာလံ ကတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣဓ လောကေ ဧဝံ သောစိတွာ ပုန ဂန္တွာ သောစနဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပမတ္တာ နာမ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ဟောန္တု ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ ဥဘယတ္ထ သောစန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဓ သောစတိ ပေစ္စ သောစတိ၊
ပါပကာရီ ဥဘယတ္ထ သောစတိ၊
သော သောစတိ သော ဝိဟညတိ၊
ဒိသွာ ကမ္မကိလိဋ္ဌမတ္တနော’’တိ။
တတ္ထ ¶ ပါပကာရီတိ နာနပ္ပကာရဿ ပါပကမ္မဿ ကာရကော ပုဂ္ဂလော ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏံ၊ ကတံ ပါပ’’န္တိ ဧကံသေနေဝ မရဏသမယေ ဣဓ သောစတိ၊ ဣဒမဿ ကမ္မသောစနံ။ ဝိပါကံ အနုဘဝန္တော ပန ပေစ္စ သောစတိ။ ဣဒမဿ ပရလောကေ ဝိပါကသောစနံ။ ဧဝံ သော ဥဘယတ္ထ သောစတိယေဝ။ တေနေဝ ကာရဏေန ဇီဝမာနောယေဝ သော စုန္ဒသူကရိကောပိ သောစတိ။ ဒိသွာ ကမ္မကိလိဋ္ဌန္တိ ¶ အတ္တနော ကိလိဋ္ဌကမ္မံ ပဿိတွာ နာနပ္ပကာရကံ ဝိလပန္တော ဝိဟညတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။
စုန္ဒသူကရိကဝတ္ထု ဒသမံ။
၁၁။ ဓမ္မိကဥပါသကဝတ္ထု
ဣဓ မောဒတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဓမ္မိကဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရ ပဉ္စသတာ ဓမ္မိကဥပါသကာ နာမ အဟေသုံ။ တေသု ဧကေကဿ ပဉ္စ ပဉ္စ ဥပါသကသတာနိ ပရိဝါရာ။ ယော တေသံ ဇေဋ္ဌကော၊ တဿ သတ္တ ပုတ္တာ သတ္တ ဓီတရော။ တေသု ဧကေကဿ ဧကေကာ သလာကယာဂု သလာကဘတ္တံ ပက္ခိကဘတ္တံ နိမန္တနဘတ္တံ ဥပေါသထိကဘတ္တံ အာဂန္တုကဘတ္တံ သင်္ဃဘတ္တံ ဝဿာဝါသိကံ အဟောသိ။ တေပိ သဗ္ဗေဝ အနုဇာတပုတ္တာ နာမ အဟေသုံ။ ဣတိ စုဒ္ဒသန္နံ ပုတ္တာနံ ဘရိယာယ ဥပါသကဿာတိ သောဠသ သလာကယာဂုအာဒီနိ ပဝတ္တန္တိ။ ဣတိ သော သပုတ္တဒါရော သီလဝါ ¶ ကလျာဏဓမ္မော ဒါနသံဝိဘာဂရတော အဟောသိ။ အထဿ အပရဘာဂေ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ အာယုသင်္ခါရော ပရိဟာယိ။ သော ဓမ္မံ ¶ သောတုကာမော ‘‘အဋ္ဌ ဝါ မေ သောဠသ ဝါ ဘိက္ခူ ပေသေထာ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ ပဟိဏိ။ သတ္ထာ ပေသေသိ။ တေ ဂန္တွာ တဿ မဉ္စံ ပရိဝါရေတွာ ပညတ္တေသု အာသနေသု နိသိန္နာ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အယျာနံ မေ ဒဿနံ ဒုလ္လဘံ ဘဝိဿတိ၊ ဒုဗ္ဗလောမှိ၊ ဧကံ မေ သုတ္တံ သဇ္ဈာယထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကတရံ သုတ္တံ သောတုကာမော ဥပါသကာ’’တိ? ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အဝိဇဟိတံ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဧကာယနော အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဂ္ဂေါ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆) သုတ္တန္တံ ပဋ္ဌပေသုံ။ တသ္မိံ ခဏေ ဆဟိ ဒေဝလောကေဟိ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ သဟဿသိန္ဓဝယုတ္တာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကာ ဆ ရထာ အာဂမိံသု။ တေသု ဌိတာ ဒေဝတာ ‘‘အမှာကံ ဒေဝလောကံ နေဿာမ၊ အမှာကံ ဒေဝလောကံ နေဿာမ၊ အမ္ဘော မတ္တိကဘာဇနံ ဘိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏဘာဇနံ ဂဏှန္တော ဝိယ အမှာကံ ဒေဝလောကေ အဘိရမိတုံ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာဟိ၊ အမှာကံ ဒေဝလောကေ အဘိရမိတုံ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ ဥပါသကော ဓမ္မဿဝနန္တရာယံ အနိစ္ဆန္တော – ‘‘အာဂမေထ အာဂမေထာ’’တိ အာဟ။ ဘိက္ခူ ‘‘အမှေ ဝါရေတီ’’တိ သညာယ တုဏှီ အဟေသုံ။
အထဿ ပုတ္တဓီတရော ‘‘အမှာကံ ပိတာ ပုဗ္ဗေ ဓမ္မဿဝနေန အတိတ္တော အဟောသိ၊ ဣဒါနိ ပန ဘိက္ခူ ပက္ကောသာပေတွာ သဇ္ဈာယံ ကာရေတွာ သယမေဝ ဝါရေတိ၊ မရဏဿ အဘာယနကသတ္တော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝိရဝိံသု။ ဘိက္ခူ ‘‘ဣဒါနိ အနောကာသော’’တိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမိံသု။ ဥပါသကော ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ သတိံ ပဋိလဘိတွာ ပုတ္တေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကသ္မာ ကန္ဒထာ’’တိ? ‘‘တာတ၊ တုမှေ ဘိက္ခူ ပက္ကောသာပေတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တာ သယမေဝ ဝါရယိတ္ထ၊ အထ မယံ ‘မရဏဿ အဘာယနကသတ္တော နာမ နတ္ထီ’တိ ကန္ဒိမှာ’’တိ ¶ ။ ‘‘အယျာ ပန ကုဟိ’’န္တိ? ‘‘‘အနောကာသော’တိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကန္တာ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘နာဟံ၊ အယျေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အထ ကေန သဒ္ဓိံ ကထေထာ’’တိ။ ‘‘ဆဟိ ဒေဝလောကေဟိ ဒေဝတာ ဆ ရထေ အလင်္ကရိတွာ အာဒါယ အာကာသေ ဌတွာ ‘အမှာဟိ ဒေဝလောကေ အဘိရမ၊ အမှာကံ ဒေဝလောကေ အဘိရမာ’တိ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ၊ တာဟိ သဒ္ဓိံ ကထေမီ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ၊ တာတ၊ ရထာ၊ န မယံ ပဿာမာ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ ပန မယှံ ဂန္ထိတာနိ ပုပ္ဖာနီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ကတရော ဒေဝလောကော ရမဏီယော’’တိ? ‘‘သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ ဗုဒ္ဓမာတာပိတူနဉ္စ ဝသိတဋ္ဌာနံ တုသိတဘဝနံ ရမဏီယံ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ‘တုသိတဘဝနတော အာဂတရထေ လဂ္ဂတူ’တိ ပုပ္ဖဒါမံ ခိပထာ’’တိ။ တေ ခိပိံသု။ တံ ရထဓုရေ လဂ္ဂိတွာ အာကာသေ ဩလမ္ဗိ။ မဟာဇနော တဒေဝ ပဿတိ၊ ရထံ န ပဿတိ။ ဥပါသကော ‘‘ပဿထေတံ ပုပ္ဖဒါမ’’န္တိ ဝတွာ၊ ‘‘အာမ၊ ပဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဧတံ တုသိတဘဝနတော အာဂတရထေ ဩလမ္ဗတိ၊ အဟံ တုသိတဘဝနံ ဂစ္ဆာမိ ¶ ၊ တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ၊ မမ သန္တိကေ နိဗ္ဗတ္တိတုကာမာ ဟုတွာ မယာ ကတနိယာမေနေဝ ပုညာနိ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ကာလံ ကတွာ ရထေ ပတိဋ္ဌာသိ။
တာဝဒေဝဿ ¶ တိဂါဝုတပ္ပမာဏော သဋ္ဌိသကဋဘာရာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော အတ္တဘာဝေါ နိဗ္ဗတ္တိ၊ အစ္ဆရာသဟဿံ ပရိဝါရေသိ၊ ပဉ္စဝီသတိယောဇနိကံ ကနကဝိမာနံ ပါတုရဟောသိ။ တေပိ ဘိက္ခူ ဝိဟာရံ အနုပ္ပတ္တေ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ – ‘‘သုတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပါသကေန ဓမ္မဒေသနာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ အန္တရာယေဝ ပန ‘အာဂမေထာ’တိ ဝါရေသိ။ အထဿ ပုတ္တဓီတရော ကန္ဒိံသု ¶ ။ မယံ ‘ဣဒါနိ အနောကာသော’တိ ဥဋ္ဌာယာသနာ နိက္ခန္တာ’’တိ။ ‘‘န သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေသိ၊ ဆဟိ ဒေဝလောကေဟိ ဒေဝတာ ဆ ရထေ အလင်္ကရိတွာ အာဟရိတွာ တံ ဥပါသကံ ပက္ကောသိံသု။ သော ဓမ္မဒေသနာယ အန္တရာယံ အနိစ္ဆန္တော တာဟိ သဒ္ဓိံ ကထေသီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ? ‘‘တုသိတဘဝနေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣဒါနိ ဣဓ ဉာတိမဇ္ဈေ မောဒမာနော ဝိစရိတွာ ဣဒါနေဝ ဂန္တွာ ပုန မောဒနဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပမတ္တာ ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ မောဒန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဓ မောဒတိ ပေစ္စ မောဒတိ၊
ကတပုညော ဥဘယတ္ထ မောဒတိ၊
သော မောဒတိ သော ပမောဒတိ၊
ဒိသွာ ကမ္မဝိသုဒ္ဓိမတ္တနော’’တိ။
တတ္ထ ကတပုညောတိ နာနပ္ပကာရဿ ကုသလဿ ကာရကော ပုဂ္ဂလော ‘‘အကတံ ဝတ မေ ပါပံ၊ ကတံ မေ ကလျာဏ’’န္တိ ဣဓ ကမ္မမောဒနေန၊ ပေစ္စ ဝိပါကမောဒနေန မောဒတိ။ ဧဝံ ဥဘယတ္ထ မောဒတိ နာမ။ ကမ္မဝိသုဒ္ဓိန္တိ ဓမ္မိကဥပါသကောပိ အတ္တနော ကမ္မဝိသုဒ္ဓိံ ပုညကမ္မသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ကာလကိရိယတော ပုဗ္ဗေ ဣဓလောကေပိ မောဒတိ၊ ကာလံ ကတွာ ဣဒါနိ ပရလောကေပိ အတိမောဒတိယေဝါတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။
ဓမ္မိကဥပါသကဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။
၁၂။ ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု
ဣဓ ¶ ¶ ¶ တပ္ပတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဒေဝဒတ္တဿ ဝတ္ထု ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပထဝိပ္ပဝေသနာ ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ဘာသိတာနိ သဗ္ဗာနိ ဇာတကာနိ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထိတံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – သတ္ထရိ အနုပိယံ နာမ မလ္လာနံ နိဂမော အတ္ထိ။ တံ နိဿာယ အနုပိယမ္ဗဝနေ ဝိဟရန္တေယေဝ တထာဂတဿ လက္ခဏပဋိဂ္ဂဟဏဒိဝသေယေဝ အသီတိသဟဿေဟိ ဉာတိကုလေဟိ ‘‘ရာဇာ ဝါ ဟောတု၊ ဗုဒ္ဓါ ဝါ၊ ခတ္တိယပရိဝါရောဝ ဝိစရိဿတီ’’တိ အသီတိသဟဿပုတ္တာ ပဋိညာတာ။ တေသု ယေဘုယျေန ပဗ္ဗဇိတေသု ဘဒ္ဒိယံ နာမ ရာဇာနံ၊ အနုရုဒ္ဓံ၊ အာနန္ဒံ၊ ဘဂုံ၊ ကိမိလံ၊ ဒေဝဒတ္တန္တိ ဣမေ ဆ သကျေ အပဗ္ဗဇန္တေ ဒိသွာ၊ ‘‘မယံ အတ္တနော ပုတ္တေ ပဗ္ဗာဇေမ၊ ဣမေ ဆ သကျာ န ဉာတကာ မညေ၊ ကသ္မာ န ပဗ္ဗဇန္တီ’’တိ? ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ အထ ခေါ မဟာနာမော သကျော အနုရုဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘တာတ၊ အမှာကံ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတော နတ္ထိ၊ တွံ ဝါ ပဗ္ဗဇ၊ အဟံ ဝါ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သော ပန သုခုမာလော ဟောတိ သမ္ပန္နဘောဂေါ၊ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝစနမ္ပိ တေန န သုတပုဗ္ဗံ။ ဧကဒိဝသဉှိ တေသု ဆသု ခတ္တိယေသု ဂုဠကီဠံ ကီဠန္တေသု အနုရုဒ္ဓါ ပူဝေန ပရာဇိတော ပူဝတ္ထာယ ပဟိဏိ၊ အထဿ မာတာ ပူဝေ သဇ္ဇေတွာ ပဟိဏိ ¶ ။ တေ ခါဒိတွာ ပုန ကီဠိံသု။ ပုနပ္ပုနံ တဿေဝ ပရာဇယော ဟောတိ။ မာတာ ပနဿ ပဟိတေ ပဟိတေ တိက္ခတ္တုံ ပူဝေ ပဟိဏိတွာ စတုတ္ထဝါရေ ‘‘ပူဝါ နတ္ထီ’’တိ ပဟိဏိ။ သော ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝစနဿ အသုကပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဧသာပေကာ ပူဝဝိကတိ ဘဝိဿတီ’’တိ မညမာနော ‘‘နတ္ထိပူဝံ မေ အာဟရထာ’’တိ ပေသေသိ။ မာတာ ပနဿ ‘‘နတ္ထိပူဝံ ကိရ၊ အယျေ၊ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘မမ ပုတ္တေန ‘နတ္ထီ’တိ ပဒံ န သုတပုဗ္ဗံ၊ ဣမိနာ ပန ဥပါယေန နံ ဧတမတ္ထံ ဇာနာပေဿာမီ’’တိ တုစ္ဆံ သုဝဏ္ဏပါတိံ အညာယ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ပဋိကုဇ္ဇိတွာ ပေသေသိ။ နဂရပရိဂ္ဂါဟိကာ ဒေဝတာ စိန္တေသုံ – ‘‘အနုရုဒ္ဓသကျေန အန္နဘာရကာလေ အတ္တနော ဘာဂဘတ္တံ ဥပရိဋ္ဌပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒတွာ ‘‘‘နတ္ထီ’တိ မေ ဝစနဿ သဝနံ မာ ဟောတု၊ ဘောဇနုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဇာနနံ မာ ‘ဟောတူ’တိ ပတ္ထနာ ကတာ၊ သစာယံ တုစ္ဆပါတိံ ပဿိဿတိ၊ ဒေဝသမာဂမံ ပဝိသိတုံ န လဘိဿာမ၊ သီသမ္ပိ နော သတ္တဓာ ဖလေယျာ’’တိ။ အထ ¶ နံ ပါတိံ ဒိဗ္ဗပူဝေဟိ ပုဏ္ဏံ အကံသု။ ကဿာ ဂုဠမဏ္ဍလေ ဌပေတွာ ဥဂ္ဃာဋိတမတ္တာယ ပူဝဂန္ဓော သကလနဂရေ ဆာဒေတွာ ဌိတော။ ပူဝခဏ္ဍံ မုခေ ဌပိတမတ္တမေဝ သတ္တရသဟရဏီသဟဿာနိ အနုဖရိ။
သော စိန္တေသိ – ‘‘နာဟံ မာတု ပိယော၊ ဧတ္တကံ မေ ကာလံ ဣမံ နတ္ထိပူဝံ ¶ နာမ န ပစိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ အညံ ပူဝံ နာမ န ခါဒိဿာမီ’’တိ၊ သော ဂေဟံ ဂန္တွာဝ မာတရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ ¶ ၊ တုမှာကံ အဟံ ပိယော၊ အပ္ပိယော’’တိ? ‘‘တာတ၊ ဧကက္ခိနော အက္ခိ ဝိယ စ ဟဒယံ ဝိယ စ အတိဝိယ ပိယော မေ အဟောသီ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဧတ္တကံ ကာလံ မယှံ နတ္ထိ ပူဝံ န ပစိတ္ထ၊ အမ္မာ’’တိ? သာ စူဠူပဋ္ဌာကံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အတ္ထိ ကိဉ္စိ ပါတိယံ၊ တာတာ’’တိ? ‘‘ပရိပုဏ္ဏာ၊ အယျေ၊ ပါတိ ပူဝေဟိ၊ ဧဝရူပါ ပူဝါ နာမ မေ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ’’တိ အာရောစေသိ။ သာ စိန္တေသိ – ‘‘မယှံ ပုတ္တော ပုညဝါ ကတာဘိနီဟာရော ဘဝိဿတိ၊ ဒေဝတာဟိ ပါတိံ ပူရေတွာ ပူဝါ ပဟိတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘အထ နံ ပုတ္တော၊ အမ္မ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယာဟံ အညံ ပူဝံ နာမ န ခါဒိဿာမိ၊ နတ္ထိပူဝမေဝ ပစေယျာသီ’’တိ။ သာပိဿ တတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ပူဝံ ခါဒိတုကာမောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ တုစ္ဆပါတိမေဝ အညာယ ပါတိယာ ပဋိကုစ္ဆိတွာ ပေသေသိ။ ယာဝ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသိ၊ တာဝဿ ဒေဝတာဝ ပူဝေ ပဟိဏိံသု။
သော ဧတ္တကမ္ပိ အဇာနန္တော ပဗ္ဗဇ္ဇံ နာမ ကိံ ဇာနိဿတိ? တသ္မာ ‘‘ကာ ဧသာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမာ’’တိ ဘာတရံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဩဟာရိတကေသမဿုနာ ကာသာယနိဝတ္ထေန ကဋ္ဌတ္ထရကေ ဝါ ဗိဒလမဉ္စကေ ဝါ နိပဇ္ဇိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေန ဝိဟရိတဗ္ဗံ။ ဧသာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘာတိက၊ အဟံ သုခုမာလော။ နာဟံ သက္ခိဿာမိ ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ ¶ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ၊ တာတ၊ ကမ္မန္တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဃရာဝါသံ ဝသ။ န ဟိ သက္ကာ အမှေသု ဧကေန အပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ။ အထ နံ ‘‘ကော ဧသ ကမ္မန္တော နာမာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘတ္တုဋ္ဌာနဋ္ဌာနမ္ပိ အဇာနန္တော ကုလပုတ္တော ကမ္မန္တံ နာမ ကိံ ဇာနိဿတီ’’တိ? ဧကဒိဝသဉှိ တိဏ္ဏံ ခတ္တိယာနံ ကထာ ဥဒပါဒိ – ‘‘ဘတ္တံ နာမ ကုဟိံ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ? ကိမိလော အာဟ – ‘‘ကောဋ္ဌေ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ။ အထ နံ ဘဒ္ဒိယော ‘‘တွံ ဘတ္တဿ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ န ဇာနာသိ၊ ဘတ္တံ နာမ ဥက္ခလိယံ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ အာဟ။ အနုရုဒ္ဓါ ‘‘တုမှေ ဒွေပိ န ဇာနာထ၊ ဘတ္တံ နာမ ရတနမကုဠာယ သုဝဏ္ဏပါတိယံ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ အာဟ။
တေသု ¶ ကိရ ဧကဒိဝသံ ကိမိလော ကောဋ္ဌတော ဝီဟီ ဩတာရိယမာနေ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧတေ ကောဋ္ဌေယေဝ ဇာတာ’’တိ သညီ အဟောသိ။ ဘဒ္ဒိယော ဧကဒိဝသံ ဥက္ခလိတော ဘတ္တံ ဝဍ္ဎိယမာနံ ဒိသွာ ‘‘ဥက္ခလိယညေဝ ဥပ္ပန္န’’န္တိ သညီ အဟောသိ။ အနုရုဒ္ဓေန ပန နေဝ ဝီဟီ ကောဋ္ဋေန္တာ၊ န ဘတ္တံ ပစန္တာ၊ န ဝဍ္ဎေန္တာ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ၊ ဝဍ္ဎေတွာ ပန ပုရတော ဌပိတမေဝ ပဿတိ။ သော ဘုဉ္ဇိတုကာမကာလေ ‘‘ဘတ္တံ ပါတိယံ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ သညမကာသိ။ ဧဝံ တယောပိ တေ ဘတ္တုဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ န ဇာနန္တိ။ တေနာယံ ‘‘ကော ဧသ ကမ္မန္တော နာမာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ပဌမံ ခေတ္တံ ကသာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိကံ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ သုတွာ၊ ‘‘ကဒါ ကမ္မန္တာနံ အန္တော ပညာယိဿတိ၊ ကဒါ မယံ အပ္ပောဿုက္ကာ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ကမ္မန္တာနံ အပရိယန္တတာယ အက္ခာတာယ ‘‘တေန ဟိ တွညေဝ ဃရာဝါသံ ဝသ၊ န မယှံ ဧတေနတ္ထော’’တိ မာတရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ¶ ¶ ၊ ‘‘အနုဇာနာဟိ မံ၊ အမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တာယ နာနပ္ပကာရေဟိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိက္ခိပိတွာ၊ ‘‘သစေ တေ သဟာယကော ဘဒ္ဒိယရာဇာ ပဗ္ဗဇိဿတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘မမ ခေါ၊ သမ္မ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ တဝ ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ ဝတွာ တံ နာနပ္ပကာရေဟိ သညာပေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇနတ္ထာယ ပဋိညံ ဂဏှိ။
တတော ဘဒ္ဒိယော သကျရာဇာ အနုရုဒ္ဓါ အာနန္ဒော ဘဂု ကိမိလော ဒေဝဒတ္တောတိ ဣမေ ဆ ခတ္တိယာ ဥပါလိကပ္ပကသတ္တမာ ဒေဝါ ဝိယ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ သတ္တာဟံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ နိက္ခမိတွာ ပရဝိသယံ ပတွာ ရာဇာဏာယ သေနံ နိဝတ္တာပေတွာ ပရဝိသယံ ဩက္ကမိံသု။ တတ္ထ ဆ ခတ္တိယာ အတ္တနော အတ္တနော အာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ၊ ‘‘ဟန္ဒ ဘဏေ၊ ဥပါလိ၊ နိဝတ္တဿု၊ အလံ တေ ဧတ္တကံ ဇီဝိကာယာ’’တိ တဿ အဒံသု။ သော တေသံ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တိတွာ ပရိဒေဝိတွာ တေသံ အာဏံ အတိက္ကမိတုံ အသက္ကောန္တော ဥဋ္ဌာယ တံ ဂဟေတွာ နိဝတ္တိ။ တေသံ ဒွိဓာ ဇာတကာလေ၊ ဝနံ အာရောဒနပ္ပတ္တံ ဝိယ ပထဝီကမ္ပမာနာကာရပ္ပတ္တာ ဝိယ အဟောသိ။ ဥပါလိ ကပ္ပကောပိ ထောကံ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတွာ ‘‘စဏ္ဍာ ခေါ သာကိယာ၊ ‘ဣမိနာ ကုမာရာ နိပ္ပာတိတာ’တိ ဃာတေယျုမ္ပိ မံ။ ဣမေ ဟိ နာမ သကျကုမာရာ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ ဣမာနိ အနဂ္ဃာနိ အာဘရဏာနိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိဿန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ¶ ¶ ပနာဟ’’န္တိ ဘဏ္ဍိကံ ဩမုဉ္စိတွာ တာနိ အာဘရဏာနိ ရုက္ခေ လဂ္ဂေတွာ ‘‘အတ္ထိကာ ဂဏှန္တူ’’တိ ဝတွာ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ တေဟိ ‘‘ကသ္မာ နိဝတ္တောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထ နံ တေ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘မယံ၊ ဘန္တေ၊ သာကိယာ နာမ မာနနိဿိတာ၊ အယံ အမှာကံ ဒီဃရတ္တံ ပရိစာရကော၊ ဣမံ ပဌမတရံ ပဗ္ဗာဇေထ၊ မယမဿ အဘိဝါဒနာဒီနိ ကရိဿာမ၊ ဧဝံ နော မာနော နိမ္မာနာယိဿတီ’’တိ ဝတွာ တံ ပဌမတရံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပစ္ဆာ သယံ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသု အာယသ္မာ ဘဒ္ဒိယော တေနေဝ အန္တရဝဿေန တေဝိဇ္ဇော အဟောသိ။ အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓါ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော ဟုတွာ ပစ္ဆာ မဟာဝိတက္ကသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၈။၃၀) သုတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဘဂုတ္ထေရော စ ကိမိလတ္ထေရော စ အပရဘာဂေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ ဒေဝဒတ္တော ပေါထုဇ္ဇနိကံ ဣဒ္ဓိံ ပတ္တော။
အပရဘာဂေ သတ္ထရိ ကောသမ္ဗိယံ ဝိဟရန္တေ သသာဝကသင်္ဃဿ တထာဂတဿ မဟန္တော လာဘသက္ကာရော နိဗ္ဗတ္တိ။ ဝတ္ထဘေသဇ္ဇာဒိဟတ္ထာ မနုဿာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ‘‘ကုဟိံ သတ္ထာ၊ ကုဟိံ သာရိပုတ္တတ္ထေရော၊ ကုဟိံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော၊ ကုဟိံ မဟာကဿပတ္ထေရော၊ ကုဟိံ ဘဒ္ဒိယတ္ထေရော၊ ကုဟိံ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော၊ ကုဟိံ အာနန္ဒတ္ထေရော၊ ကုဟိံ ဘဂုတ္ထေရော၊ ကုဟိံ ကိမိလတ္ထေရော’’တိ အသီတိမဟာသာဝကာနံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ¶ ဩလောကေန္တာ ဝိစရန္တိ။ ‘‘ဒေဝဒတ္တတ္ထေရော ကုဟိံ နိသိန္နော ဝါ၊ ဌိတော ဝါ’’တိ ပုစ္ဆန္တော နာမ နတ္ထိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အဟမ္ပိ ဧတေဟိ သဒ္ဓိညေဝ ပဗ္ဗဇိတော၊ ဧတေပိ ခတ္တိယပဗ္ဗဇိတာ၊ အဟမ္ပိ ခတ္တိယပဗ္ဗဇိတော၊ လာဘသက္ကာရဟတ္ထာ ¶ မနုဿာ ဧတေယေဝ ပရိယေသန္တိ၊ မမ နာမံ ဂဟေတာပိ နတ္ထိ။ ကေန နု ခေါ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ကံ ပသာဒေတွာ မမ လာဘသက္ကာရံ နိဗ္ဗတ္တေယျ’’န္တိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယံ ခေါ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ပဌမဒဿနေနေဝ ဧကာဒသဟိ နဟုတေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော၊ န သက္ကာ ဧတေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဝိတုံ၊ ကောသလရညာပိ သဒ္ဓိံ န သက္ကာ ဘဝိတုံ။ အယံ ခေါ ပန ရညော ပုတ္တော အဇာတသတ္တု ကုမာရော ကဿစိ ဂုဏဒေါသေ န ဇာနာတိ၊ ဧတေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော ကောသမ္ဗိတော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ကုမာရကဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ စတ္တာရော အာသီဝိသေ စတူသု ဟတ္ထပါဒေသု ဧကံ ဂီဝါယ ပိလန္ဓိတွာ ¶ ဧကံ သီသေ စုမ္ဗဋကံ ကတွာ ဧကံ ဧကံသံ ကရိတွာ ဣမာယ အဟိမေခလာယ အာကာသတော ဩရုယှ အဇာတသတ္တုဿ ဥစ္ဆင်္ဂေ နိသီဒိတွာ တေန ဘီတေန ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ဒေဝဒတ္တော’’တိ ဝတွာ တဿ ဘယဝိနောဒနတ္ထံ တံ အတ္တဘာဝံ ပဋိသံဟရိတွာ သင်္ဃာဋိပတ္တစီဝရဓရော ပုရတော ဌတွာ တံ ပသာဒေတွာ လာဘသက္ကာရံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သော လာဘသက္ကာရာဘိဘူတော ‘‘အဟံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဟရိဿာမီ’’တိ ပါပကံ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ သဟ စိတ္တုပ္ပာဒေန ဣဒ္ဓိတော ပရိဟာယိတွာ သတ္ထာရံ ဝေဠုဝနဝိဟာရေ သရာဇိကာယ ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ – ‘‘ဘဂဝါ၊ ဘန္တေ၊ ဧတရဟိ ဇိဏ္ဏော ဝုဍ္ဎော မဟလ္လကော၊ အပ္ပောဿုက္ကော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ အနုယုဉ္ဇတု၊ အဟံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဟရိဿာမိ၊ နိယျာဒေထ မေ ဘိက္ခုသင်္ဃ’’န္တိ ¶ ဝတွာ သတ္ထာရာ ခေဠာသကဝါဒေန အပသာဒေတွာ ပဋိက္ခိတ္တော အနတ္တမနော ဣမံ ပဌမံ တထာဂတေ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ပက္ကာမိ။
အထဿ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ပကာသနီယကမ္မံ ကာရေသိ။ သော ‘‘ပရိစ္စတ္တော ဒါနိ အဟံ သမဏေန ဂေါတမေန၊ ဣဒါနိဿ အနတ္ထံ ကရိဿာမီ’’တိ အဇာတသတ္တုံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ၊ ကုမာရ၊ မနုဿာ ဒီဃာယုကာ၊ ဧတရဟိ အပ္ပာယုကာ။ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ တွံ ကုမာရောဝ သမာနော ကာလံ ကရေယျာသိ၊ တေန ဟိ တွံ၊ ကုမာရ၊ ပိတရံ ဟန္တွာ ရာဇာ ဟောဟိ၊ အဟံ ဘဂဝန္တံ ဟန္တွာ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တသ္မိံ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတေ တထာဂတဿ ဝဓာယ ပုရိသေ ပယောဇေတွာ တေသု သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ နိဝတ္တေသု သယံ ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ၊ ‘‘အဟမေဝ သမဏံ ဂေါတမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဿာမီ’’တိ သိလံ ပဝိဇ္ဈိတွာ ရုဟိရုပ္ပာဒကကမ္မံ ကတွာ ဣမိနာပိ ဥပါယေန မာရေတုံ အသက္ကောန္တော ပုန နာဠာဂိရိံ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ တသ္မိံ အာဂစ္ဆန္တေ အာနန္ဒတ္ထေရော အတ္တနော ဇီဝိတံ သတ္ထု ပရိစ္စဇိတွာ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ နာဂံ ဒမေတွာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အနေကသဟဿေဟိ ဥပါသကေဟိ အဘိဟဋံ မဟာဒါနံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တသ္မိံ ¶ ဒိဝသေ သန္နိပတိတာနံ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ခါတာနံ ရာဇဂဟဝါသီနံ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေတွာ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယေ ဇာတေ ‘‘အဟော အာယသ္မာ အာနန္ဒော မဟာဂုဏော၊ တထာရူပေ နာမ ဟတ္ထိနာဂေ အာဂစ္ဆန္တေ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ¶ ¶ သတ္ထု ပုရတောဝ အဋ္ဌာသီ’’တိ ထေရဿ ဂုဏကထံ သုတွာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပေသ မမတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော စူဠဟံသ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၃၃ အာဒယော၊ ၂။၂၁။၁ အာဒယော) – မဟာဟံသ (ဇာ။ ၂။၂၁။၈၉ အာဒယော) – ကက္ကဋကဇာတကာနိ (ဇာ။ ၁။၃။၄၉ အာဒယော) ကထေသိ။ ဒေဝဒတ္တဿာပိ ကမ္မံ နေဝ ပါကဋံ၊ တထာ ရညော မာရာပိတတ္တာ၊ န ဝဓကာနံ ပယောဇိတတ္တာ န သိလာယ ပဝိဒ္ဓတ္တာ ပါကဋံ အဟောသိ၊ ယထာ နာဠာဂိရိဟတ္ထိနော ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ။ တဒါ ဟိ မဟာဇနော ‘‘ရာဇာပိ ဒေဝဒတ္တေနေဝ မာရာပိတော၊ ဝဓကောပိ ပယောဇိတော၊ သိလာပိ အပဝိဒ္ဓါ။ ဣဒါနိ ပန တေန နာဠာဂိရိ ဝိဿဇ္ဇာပိတော၊ ဧဝရူပံ နာမ ပါပကံ ဂဟေတွာ ရာဇာ ဝိစရတီ’’တိ ကောလာဟလမကာသိ။
ရာဇာ မဟာဇနဿ ကထံ သုတွာ ပဉ္စ ထာလိပါကသတာနိ နီဟရာပေတွာ န ပုန တဿူပဋ္ဌာနံ အဂမာသိ၊ နာဂရာပိဿ ကုလံ ဥပဂတဿ ဘိက္ခာမတ္တမ္ပိ န အဒံသု။ သော ပရိဟီနလာဘသက္ကာရော ကောဟညေန ဇီဝိတုကာမော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ယာစိတွာ ဘဂဝတော ‘‘အလံ၊ ဒေဝဒတ္တ၊ ယော ဣစ္ဆတိ၊ သော အာရညကော ဟောတူ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တော ကဿာဝုသော၊ ဝစနံ သောဘနံ၊ ကိံ တထာဂတဿ ဥဒါဟု မမ၊ အဟဉှိ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဧဝံ ဝဒါမိ၊ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခူ ယာဝဇီဝံ အာရညကာ အဿု၊ ပိဏ္ဍပါတိကာ၊ ပံသုကူလိကာ၊ ရုက္ခမူလိကာ၊ မစ္ဆမံသံ န ခါဒေယျု’’န္တိ။ ‘‘ယော ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမော၊ သော မယာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ တဿ ဝစနံ ¶ သုတွာ ဧကစ္စေ နဝကပဗ္ဗဇိတာ မန္ဒဗုဒ္ဓိနော ‘‘ကလျာဏံ ဒေဝဒတ္တော အာဟ၊ ဧတေန သဒ္ဓိံ ဝိစရိဿာမာ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော အဟေသုံ။ ဣတိ သော ပဉ္စသတေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ တေဟိ ပဉ္စဟိ ဝတ္ထူဟိ လူခပ္ပသန္နံ ဇနံ သညာပေန္တော ကုလေသု ဝိညာပေတွာ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမိ။ သော ဘဂဝတာ၊ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ ဒေဝဒတ္တ၊ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမသိ စက္ကဘေဒါယာ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘သစ္စံ ဘဂဝါ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဂရုကော ခေါ၊ ဒေဝဒတ္တ၊ သင်္ဃဘေဒေါ’’တိအာဒီဟိ ဩဝဒိတောပိ သတ္ထု ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ပက္ကန္တော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ ဒါနာဟံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ အညတြေဝ ဘဂဝတာ၊ အညတြ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃာ ဥပေါသထံ ကရိဿာမိ၊ သင်္ဃကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ထေရော တမတ္ထံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ တံ ဝိဒိတွာ သတ္ထာ ဥပ္ပန္နဓမ္မသံဝေဂေါ ဟုတွာ၊ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ¶ သဒေဝကဿ လောကဿ အနတ္ထနိဿိတံ အတ္တနော အဝီစိမှိ ပစ္စနကကမ္မံ ကရောတီ’’တိ ဝိတက္ကေတွာ –
‘‘သုကရာနိ ¶ အသာဓူနိ၊ အတ္တနော အဟိတာနိ စ၊
ယံ ဝေ ဟိတဉ္စ သာဓုဉ္စ၊ တံ ဝေ ပရမဒုက္ကရ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၆၃) –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ပုန ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
‘‘သုကရံ သာဓုနာ သာဓု၊ သာဓု ပါပေန ဒုက္ကရံ၊
ပါပံ ပါပေန သုကရံ၊ ပါပမရိယေဟိ ဒုက္ကရ’’န္တိ။ (ဥဒါ။ ၄၈၊ စူဠဝ။ ၃၄၃)၊
အထ ခေါ ဒေဝဒတ္တော ဥပေါသထဒိဝသေ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ၊ ‘‘ယဿိမာနိ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ခမန္တိ ¶ ၊ သော သလာကံ ဂဏှတူ’’တိ ဝတွာ ပဉ္စသတေဟိ ဝဇ္ဇိပုတ္တကေဟိ နဝကေဟိ အပ္ပကတညူဟိ သလာကာယ ဂဟိတာယ သင်္ဃံ ဘိန္ဒိတွာ တေ ဘိက္ခူ အာဒါယ ဂယာသီသံ အဂမာသိ။ တဿ တတ္ထ ဂတဘာဝံ သုတွာ သတ္ထာ တေသံ ဘိက္ခူနံ အာနယနတ္ထာယ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ ပေသေသိ။ တေ တတ္ထ ဂန္တွာ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယာနုသာသနိယာ စေဝ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယာနုသာသနိယာ စ အနုသာသန္တာ တေ အမတံ ပါယေတွာ အာဒါယ အာကာသေန အာဂမိံသု။ ကောကာလိကောပိ ခေါ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ၊ အာဝုသော ဒေဝဒတ္တ၊ နီတာ တေ ဘိက္ခူ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေဟိ၊ နနု တွံ မယာ ဝုတ္တော ‘မာ၊ အာဝုသော၊ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ ဝိဿာသီ’တိ။ ပါပိစ္ဆာ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ၊ ပါပိကာနံ ဣစ္ဆာနံ ဝသံ ဂတာ’’တိ ဝတွာ ဇဏ္ဏုကေန ဟဒယမဇ္ဈေ ပဟရိ၊ တဿ တတ္ထေဝ ဥဏှံ လောဟိတံ မုခတော ဥဂ္ဂဉ္ဆိ။ အာယသ္မန္တံ ပန သာရိပုတ္တံ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတံ အာကာသေန အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ၊ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဂမနကာလေ အတ္တဒုတိယော ဂတော၊ ဣဒါနိ မဟာပရိဝါရော အာဂစ္ဆန္တော သောဘတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ သာရိပုတ္တော သောဘတိ၊ ပုဗ္ဗေ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တကာလေပိ မယှံ ပုတ္တော မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တော သောဘိယေဝါ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ဟောတိ သီလဝတံ အတ္ထော၊ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိနံ၊
လက္ခဏံ ပဿ အာယန္တံ၊ ဉာတိသင်္ဃပုရက္ခတံ၊
အထ ပဿသိမံ ကာဠံ၊ သုဝိဟီနံဝ ဉာတိဘီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁) –
ဣဒံ ¶ ¶ ဇာတကံ ကထေသိ။ ပုန ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဒေဝဒတ္တော ကိရ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ ဥဘောသု ပဿေသု နိသီဒါပေတွာ ‘ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’တိ တုမှာကံ အနုကိရိယံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘န ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပေသ မမ အနုကိရိယံ ကာတုံ ဝါယမိ၊ န ပန သက္ခီ’’တိ ဝတွာ –
‘‘အပိ ဝီရက ပဿေသိ၊ သကုဏံ မဉ္ဇုဘာဏကံ၊
မယူရဂီဝသင်္ကာသံ၊ ပတိံ မယှံ သဝိဋ္ဌကံ။
‘‘ဥဒကထလစရဿ ပက္ခိနော၊
နိစ္စံ အာမကမစ္ဆဘောဇိနော၊
တဿာနုကရံ သဝိဋ္ဌကော၊
သေဝါလေ ပလိဂုဏ္ဌိတော မတော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၀၇-၁၀၈) –
အာဒိနာ ဇာတကံ ဝတွာ အပရာပရေသုပိ ဒိဝသေသု တထာနုရူပမေဝ ကထံ အာရဗ္ဘ –
‘‘အစာရိ ဝတာယံ ဝိတုဒံ ဝနာနိ၊
ကဋ္ဌင်္ဂရုက္ခေသု အသာရကေသု၊
အထာသဒါ ခဒိရံ ဇာတသာရံ၊
ယတ္ထဗ္ဘိဒါ ဂရုဠော ဥတ္တမင်္ဂ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၂၀)၊
‘‘လသီ ¶ စ တေ နိပ္ဖလိကာ၊ မတ္ထကော စ ပဒါလိတော၊
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ၊ အဇ္ဇ ခေါ တွံ ဝိရောစသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၄၃) –
ဧဝမာဒီနိ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ပုန ‘‘အကတညူ ဒေဝဒတ္တော’’တိ ကထံ အာရဗ္ဘ –
‘‘အကရမှသ တေ ကိစ္စံ၊ ယံ ဗလံ အဟုဝမှသေ၊
မိဂရာဇ နမော တျတ္ထု၊ အပိ ကိဉ္စိ လဘာမသေ။
‘‘မမ လောဟိတဘက္ခဿ၊ နိစ္စံ လုဒ္ဒါနိ ကုဗ္ဗတော၊
ဒန္တန္တရဂတော သန္တော၊ တံ ဗဟုံ ယမ္ပိ ဇီဝသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၂၉-၃၀) –
အာဒီနိ ¶ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ပုန ဝဓာယ ပရိသက္ကနမဿ အာရဗ္ဘ –
‘‘ဉာတမေတံ ကုရုင်္ဂဿ၊ ယံ တွံ သေပဏ္ဏိ သိယျသိ၊
အညံ သေပဏ္ဏိ ဂစ္ဆာမိ၊ န မေ တေ ရုစ္စတေ ဖလ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၂၁) –
အာဒီနိ ¶ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ပုနဒိဝသေ ‘‘ဥဘတော ပရိဟီနော ဒေဝဒတ္တော လာဘသက္ကာရတော စ သာမညတော စာ’’တိ ကထာသု ပဝတ္တမာနာသု ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ ဒေဝဒတ္တော ပရိဟီနော၊ ပုဗ္ဗေပေသ ပရိဟီနောယေဝါ’’တိ ဝတွာ –
‘‘အက္ခီ ¶ ဘိန္နာ ပဋော နဋ္ဌော၊ သခိဂေဟေ စ ဘဏ္ဍနံ၊
ဥဘတော ပဒုဋ္ဌာ ကမ္မန္တာ၊ ဥဒကမှိ ထလမှိ စာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၃၉) –
အာဒီနိ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ဧဝံ ရာဇဂဟေ ဝိဟရန္တောဝ ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ဗဟူနိ ဇာတကာနိ ကထေတွာ ရာဇဂဟတော သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဇေတဝနေ ဝိဟာရေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ ဒေဝဒတ္တောပိ ခေါ နဝ မာသေ ဂိလာနော ပစ္ဆိမေ ကာလေ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ အတ္တနော သာဝကေ အာဟ – ‘‘အဟံ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ တံ မေ ဒဿေထာ’’တိ။ ‘‘တွံ သမတ္ထကာလေ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ဝေရီ ဟုတွာ အစရိ၊ န မယံ တတ္ထ နေဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘မာ မံ နာသေထ၊ မယာ သတ္ထရိ အာဃာတော ကတော၊ သတ္ထု ပန မယိ ကေသဂ္ဂမတ္တောပိ အာဃာတော နတ္ထိ’’။ သော ဟိ ဘဂဝါ –
‘‘ဝဓကေ ဒေဝဒတ္တမှိ၊ စောရေ အင်္ဂုလိမာလကေ၊
ဓနပါလေ ရာဟုလေ စ၊ သဗ္ဗတ္ထ သမမာနသော’’တိ။ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၅၈၅၊ မိ။ ပ။ ၆။၆။၅) –
‘‘ဒဿေထ မေ ဘဂဝန္တ’’န္တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိ။ အထ နံ တေ မဉ္စကေနာဒါယ နိက္ခမိံသု။ တဿ အာဂမနံ သုတွာ ဘိက္ခူ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဒေဝဒတ္တော ကိရ တုမှာကံ ဒဿနတ္ထာယ အာဂစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သော တေနတ္တဘာဝေန မံ ပဿိတုံ လဘိဿတီ’’တိ။ ဒေဝဒတ္တော ကိရ ပဉ္စန္နံ ဝတ္ထူနံ အာယာစိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ပုန ဗုဒ္ဓံ ဒဋ္ဌုံ န လဘတိ၊ အယံ ¶ ဓမ္မတာ။ ‘‘အသုကဋ္ဌာနဉ္စ အသုကဋ္ဌာနဉ္စ အာဂတော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ ကရောတု၊ န သော မံ ပဿိတုံ လဘိဿတီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣတော ယောဇနမတ္တံ အာဂတော၊ အဍ္ဎယောဇနံ၊ ဂါဝုတံ၊ ဇေတဝနပေါက္ခရဏီသမီပံ အာဂတော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သစေပိ အန္တောဇေတဝနံ ပဝိသတိ၊ နေဝ မံ ပဿိတုံ ¶ လဘိဿတီ’’တိ။ ဒေဝဒတ္တံ ဂဟေတွာ အာဂတာ ဇေတဝနပေါက္ခရဏီတီရေ မဉ္စံ ဩတာရေတွာ ပေါက္ခရဏိံ နှာယိတုံ ဩတရိံသု။ ဒေဝဒတ္တောပိ ခေါ မဉ္စတော ဝုဋ္ဌာယ ဥဘော ပါဒေ ဘူမိယံ ဌပေတွာ နိသီဒိ။ ပါဒါ ပထဝိံ ပဝိသိံသု ¶ ။ သော အနုက္ကမေန ယာဝ ဂေါပ္ဖကာ၊ ယာဝ ဇဏ္ဏုကာ၊ ယာဝ ကဋိတော၊ ယာဝ ထနတော၊ ယာဝ ဂီဝတော ပဝိသိတွာ ဟနုကဋ္ဌိကဿ ဘူမိယံ ပဝိဋ္ဌကာလေ –
‘‘ဣမေဟိ အဋ္ဌီဟိ တမဂ္ဂပုဂ္ဂလံ၊
ဒေဝါတိဒေဝံ နရဒမ္မသာရထိံ၊
သမန္တစက္ခုံ သတပုညလက္ခဏံ၊
ပါဏေဟိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဥပေမီ’’တိ။ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၃) –
ဣမံ ဂါထမာဟ။ ဣဒံ ကိရ ဌာနံ ဒိသွာ တထာဂတော ဒေဝဒတ္တံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သစေ ဟိ န သော ပဗ္ဗဇိဿ၊ ဂိဟီ ဟုတွာ ကမ္မဉ္စ ဘာရိယံ အကရိဿ၊ အာယတိံ ဘဝနိဿရဏပစ္စယံ ကာတုံ န သက္ခိဿ၊ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ပန ကိဉ္စာပိ ကမ္မံ ဘာရိယံ ကရိဿတိ၊ အာယတိံ ဘဝနိဿရဏပစ္စယံ ကာတုံ ¶ သက္ခိဿတီတိ တံ သတ္ထာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ဟိ ဣတော သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ အဋ္ဌိဿရော နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတိ၊ သော ပထဝိံ ပဝိသိတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိစ္စလေ ဗုဒ္ဓေ အပရဇ္ဈဘာဝေန ပန နိစ္စလောဝ ဟုတွာ ပစ္စတူတိ ယောဇနသတိကေ အန္တော အဝီစိမှိ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓမေဝဿ သရီရံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သီသံ ယာဝ ကဏ္ဏသက္ခလိတော ဥပရိ အယကပလ္လံ ပါဝိသိ၊ ပါဒါ ယာဝ ဂေါပ္ဖကာ ဟေဋ္ဌာ အယပထဝိယံ ပဝိဋ္ဌာ၊ မဟာတာလက္ခန္ဓပရိမာဏံ အယသူလံ ပစ္ဆိမဘိတ္တိတော နိက္ခမိတွာ ပိဋ္ဌိမဇ္ဈံ ဘိန္ဒိတွာ ဥရေန နိက္ခမိတွာ ပုရိမဘိတ္တိံ ပါဝိသိ၊ အပရံ ဒက္ခိဏဘိတ္တိတော နိက္ခမိတွာ ဒက္ခိဏပဿံ ဘိန္ဒိတွာ ဝါမပဿေန နိက္ခမိတွာ ဥတ္တရဘိတ္တိံ ပါဝိသိ၊ အပရံ ဥပရိ ကပလ္လတော နိက္ခမိတွာ မတ္ထကံ ဘိန္ဒိတွာ အဓောဘာဂေန နိက္ခမိတွာ အယပထဝိံ ပါဝိသိ။ ဧဝံ သော တတ္ထ နိစ္စလောဝ ပစ္စိ။
ဘိက္ခူ ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနံ ဒေဝဒတ္တော အာဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ အလဘိတွာဝ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေဝဒတ္တော ဣဒါနေဝ မယိ အပရဇ္ဈိတွာ ပထဝိံ ပါဝိသိ၊ ပုဗ္ဗေပိ ပဝိဋ္ဌောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထိရာဇကာလေ မဂ္ဂမူဠှံ ပုရိသံ သမဿာသေတွာ အတ္တနော ပိဋ္ဌိံ အာရောပေတွာ ခေမန္တံ ပါပိတဿ ပုန တိက္ခတ္တုံ အာဂန္တွာ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနေ ¶ မူလေဟိ ဧဝံ ဒန္တေ ဆိန္ဒိတွာ တတိယဝါရေ မဟာပုရိသဿ စက္ခုပထံ အတိက္ကမန္တဿ တဿ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတုံ –
‘‘အကတညုဿ ¶ ¶ ပေါသဿ၊ နိစ္စံ ဝိဝရဒဿိနော၊
သဗ္ဗံ စေ ပထဝိံ ဒဇ္ဇာ၊ နေဝ နံ အဘိရာဓယေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၇၂၊ ၁။၉။၁၀၇) –
ဣဒံ ဇာတကံ ကထေတွာ ပုနပိ တထေဝ ကထာယ သမုဋ္ဌိတာယ ခန္တိဝါဒိဘူတေ အတ္တနိ အပရဇ္ဈိတွာ ကလာဗုရာဇဘူတဿ တဿ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတုံ ခန္တိဝါဒိဇာတကဉ္စ (ဇာ။ ၁။၄။၄၉ အာဒယော)၊ စူဠဓမ္မပါလဘူတေ အတ္တနိ အပရဇ္ဈိတွာ မဟာပတာပရာဇဘူတဿ တဿ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတုံ စူဠဓမ္မပါလဇာတကဉ္စ (ဇာ။ ၁။၅။၄၄ အာဒယော) ကထေသိ။
ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌေ ပန ဒေဝဒတ္တေ မဟာဇနော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဓဇပဋာကကဒလိယော ဥဿာပေတွာ ပုဏ္ဏဃဋေ ဌပေတွာ ‘‘လာဘာ ဝတ နော’’တိ မဟန္တံ ဆဏံ အနုဘောတိ။ တမတ္ထံ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ ဒေဝဒတ္တေ မတေ မဟာဇနော တုဿတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ တုဿိယေဝါ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗဇနဿ အပ္ပိယေ စဏ္ဍေ ဖရုသေ ဗာရာဏသိယံ ပိင်္ဂလရညေ နာမ မတေ မဟာဇနဿ တုဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတုံ –
‘‘သဗ္ဗော ဇနော ဟိံသိတော ပိင်္ဂလေန၊
တသ္မိံ မတေ ပစ္စယာ ဝေဒယန္တိ၊
ပိယော နု တေ အာသိ အကဏှနေတ္တော၊
ကသ္မာ တုဝံ ရောဒသိ ဒွါရပါလ။
‘‘န ¶ မေ ပိယော အာသိ အကဏှနေတ္တော၊
ဘာယာမိ ပစ္စာဂမနာယ တဿ၊
ဣတော ဂတော ဟိံသေယျ မစ္စုရာဇံ၊
သော ဟိံသိတော အာနေယျ ပုန ဣဓာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၉-၁၈၀) –
ဣဒံ ပိင်္ဂလဇာတကံ ကထေသိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ဣဒါနိ၊ ဘန္တေ၊ ဒေဝဒတ္တော ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ? ‘‘အဝီစိမဟာနိရယေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣဓ တပ္ပန္တော ဝိစရိတွာ ပုန ဂန္တွာ တပ္ပနဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ ဟောန္တု ဂဟဋ္ဌာ ဝါ၊ ပမာဒဝိဟာရိနော ဥဘယတ္ထ တပ္ပန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဓ ¶ ¶ တပ္ပတိ ပေစ္စ တပ္ပတိ၊ ပါပကာရီ ဥဘယတ္ထ တပ္ပတိ၊
ပါပံ မေ ကတန္တိ တပ္ပတိ၊ ဘိယျော တပ္ပတိ ဒုဂ္ဂတိံ ဂတော’’တိ။
တတ္ထ ဣဓ တပ္ပတီတိ ဣဓ ကမ္မတပ္ပနေန ဒေါမနဿမတ္တေန တပ္ပတိ။ ပေစ္စာတိ ပရလောကေ ပန ဝိပါကတပ္ပနေန အတိဒါရုဏေန အပါယဒုက္ခေန တပ္ပတိ။ ပါပကာရီတိ နာနပ္ပကာရဿ ပါပဿ ကတ္တာ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန တပ္ပနေန ဥဘယတ္ထ တပ္ပတိ နာမ။ ပါပံ မေတိ သော ဟိ ကမ္မတပ္ပနေန ကပ္ပန္တော ‘‘ပါပံ မေ ကတ’’န္တိ တပ္ပတိ။ တံ အပ္ပမတ္တကံ တပ္ပနံ၊ ဝိပါကတပ္ပနေန ပန တပ္ပန္တော ဘိယျော တပ္ပတိ ဒုဂ္ဂတိံ ဂတော အတိဖရုသေန တပ္ပနေန အတိဝိယ တပ္ပတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။
ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။
၁၃။ သုမနာဒေဝီဝတ္ထု
ဣဓ ¶ နန္ဒတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သုမနာဒေဝိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယဉှိ ဒေဝသိကံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဂေဟေ ဒွေ ဘိက္ခူသဟဿာနိ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ တထာ ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ။ သာဝတ္ထိယံ ယော ယော ဒါနံ ဒါတုကာမော ဟောတိ၊ သော သော တေသံ ဥဘိန္နံ ဩကာသံ လဘိတွာဝ ကရောတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ‘‘တုမှာကံ ဒါနဂ္ဂံ အနာထပိဏ္ဍိကော ဝါ ဝိသာခါ ဝါ အာဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘နာဂတာ’’တိ ဝုတ္တေ သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကတဒါနမ္ပိ ‘‘ကိံ ဒါနံ နာမေတ’’န္တိ ဂရဟန္တိ။ ဥဘောပိ ဟိ တေ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ရုစိဉ္စ အနုစ္ဆဝိကကိစ္စာနိ စ အတိဝိယ ဇာနန္တိ၊ တေသု ဝိစာရေန္တေသု ဘိက္ခူ စိတ္တရူပံ ဘုဉ္ဇန္တိ။ တသ္မာ သဗ္ဗေ ဒါနံ ဒါတုကာမာ တေ ဂဟေတွာဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣတိ တေ အတ္တနော အတ္တနော ဃရေ ဘိက္ခူ ပရိဝိသိတုံ န လဘန္တိ။ တတော ဝိသာခါ၊ ‘‘ကော နု ခေါ မမ ဌာနေ ဌတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဝိသိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တီ ပုတ္တဿ ဓီတရံ ဒိသွာ တံ အတ္တနော ဌာနေ ဌပေသိ။ သာ တဿာ နိဝေသနေ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဝိသတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကောပိ မဟာသုဘဒ္ဒံ နာမ ဇေဋ္ဌဓီတရံ ဌပေသိ။ သာ ဘိက္ခူနံ ¶ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောန္တီ ဓမ္မံ သုဏန္တီ သောတာပန္နာ ဟုတွာ ပတိကုလံ အဂမာသိ။ တတော စူဠသုဘဒ္ဒံ ဌပေသိ။ သာပိ တထေဝ ကရောန္တီ သောတာပန္နာ ဟုတွာ ပတိကုလံ ဂတာ။ အထ သုမနဒေဝိံ နာမ ကနိဋ္ဌဓီတရံ ဌပေသိ။ သာ ပန ဓမ္မံ သုတွာ သကဒါဂါမိဖလံ ပတွာ ကုမာရိကာဝ ဟုတွာ တထာရူပေန ¶ အဖာသုကေန အာတုရာ အာဟာရုပစ္ဆေဒံ ကတွာ ¶ ပိတရံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟုတွာ ပက္ကောသာပေသိ။ သော ဧကသ္မိံ ဒါနဂ္ဂေ တဿာ သာသနံ သုတွာဝ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ၊ အမ္မ သုမနေ’’တိ အာဟ။ သာပိ နံ အာဟ – ‘‘ကိံ၊ တာတ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’’တိ? ‘‘ဝိလပသိ အမ္မာ’’တိ? ‘‘န ဝိလပါမိ၊ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’’တိ။ ‘‘ဘာယသိ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘န ဘာယာမိ၊ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’’တိ။ ဧတ္တကံ ဝတွာယေဝ ပန သာ ကာလမကာသိ။ သော သောတာပန္နောပိ သမာနော သေဋ္ဌိဓီတရိ ဥပ္ပန္နသောကံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဓီတု သရီရကိစ္စံ ကာရေတွာ ရောဒန္တော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ၊ ဂဟပတိ၊ ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော အဿုမုခေါ ရောဒမာနော အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဓီတာ မေ၊ ဘန္တေ၊ သုမနဒေဝီ ကာလကတာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အထ ကသ္မာ သောစသိ၊ နနု သဗ္ဗေသံ ဧကံသိကံ မရဏ’’န္တိ? ‘‘ဇာနာမေတံ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝရူပါ နာမ မေ ဟိရိဩတ္တပ္ပသမ္ပန္နာ ဓီတာ၊ သာ မရဏကာလေ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တီ ဝိလပမာနာ မတာ၊ တေန မေ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တာယ ကထိတံ မဟာသေဋ္ဌီ’’တိ? ‘‘အဟံ တံ၊ ဘန္တေ၊ ‘အမ္မ၊ သုမနေ’တိ အာမန္တေသိံ။ အထ မံ အာဟ – ‘ကိံ၊ တာတ၊ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’တိ? ‘ဝိလပသိ၊ အမ္မာ’တိ? ‘န ဝိလပါမိ၊ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’တိ။ ‘ဘာယသိ၊ အမ္မာ’တိ? ‘န ဘာယာမိ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’တိ။ ဧတ္တကံ ဝတွာ ကာလမကာသီ’’တိ။ အထ နံ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘န တေ မဟာသေဋ္ဌိ ဓီတာ ဝိလပတီ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဘန္တေ ဧဝမာဟာ’’တိ? ‘‘ကနိဋ္ဌတ္တာယေဝ ¶ ။ ဓီတာ ဟိ တေ၊ ဂဟပတိ၊ မဂ္ဂဖလေဟိ တယာ မဟလ္လိကာ။ တွဉှိ သောတာပန္နော၊ ဓီတာ ပန တေ သကဒါဂါမိနီ။ သာ မဂ္ဂဖလေဟိ တယာ မဟလ္လိကတ္တာ တံ ဧဝမာဟာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဧဝံ၊ ဂဟပတီ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘တုသိတဘဝနေ၊ ဂဟပတီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မမ ဓီတာ ဣဓ ဉာတကာနံ အန္တရေ နန္ဒမာနာ ဝိစရိတွာ ဣတော ဂန္တွာပိ နန္ဒနဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘အာမ၊ ဂဟပတိ၊ အပ္ပမတ္တာ နာမ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ ဣဓ လောကေ စ ပရလောကေ စ နန္ဒန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဓ ¶ နန္ဒတိ ပေစ္စ နန္ဒတိ၊ ကတပုညော ဥဘယတ္ထ နန္ဒတိ၊
ပုညံ မေ ကတန္တိ နန္ဒတိ၊ ဘိယျော နန္ဒတိ သုဂ္ဂတိံ ဂတော’’တိ။
တတ္ထ ဣဓာတိ ဣဓ လောကေ ကမ္မနန္ဒနေန နန္ဒတိ။ ပေစ္စာတိ ပရလောကေ ဝိပါကနန္ဒနေန နန္ဒတိ။ ကတပုညောတိ နာနပ္ပကာရဿ ပုညဿ ကတ္တာ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဣဓ ‘‘ကတံ မေ ကုသလံ၊ အကတံ မေ ပါပ’’န္တိ နန္ဒတိ၊ ပရတ္ထ ဝိပါကံ အနုဘဝန္တော နန္ဒတိ။ ပုညံ မေတိ ဣဓ နန္ဒန္တော ပန ‘‘ပုညံ မေ ကတ’’န္တိ သောမနဿမတ္တေနေဝ ကမ္မနန္ဒနံ ဥပါဒါယ နန္ဒတိ။ ဘိယျောတိ ဝိပါကနန္ဒနေန ပန သုဂတိံ ဂတော သတ္တပညာသဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိဝဿသတသဟဿာနိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော တုသိတပုရေ အတိဝိယ နန္ဒတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ ¶ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။
သုမနာဒေဝီဝတ္ထု တေရသမံ။
၁၄။ ဒွေသဟာယကဘိက္ခုဝတ္ထု
ဗဟုမ္ပိ စေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒွေ သဟာယကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိဝါသိနော ဟိ ဒွေ ကုလပုတ္တာ သဟာယကာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ကာမေ ပဟာယ သာသနေ ဥရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဉ္စ ဝဿာနိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ဝသိတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သာသနေ ဓုရံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိပဿနာဓုရဉ္စ ဂန္ထဓုရဉ္စ ဝိတ္ထာရတော သုတွာ ဧကော တာဝ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတော န သက္ခိဿာမိ ဂန္ထဓုရံ ပူရေတုံ၊ ဝိပဿနာဓုရံ ပန ပူရေဿာမီ’’တိ ယာဝ အရဟတ္တာ ဝိပဿနာဓုရံ ကထာပေတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဣတရော ပန ‘‘အဟံ ဂန္ထဓုရံ ပူရေဿာမီ’’တိ အနုက္ကမေန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ဓမ္မံ ကထေတိ၊ သရဘညံ ဘဏတိ၊ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ဓမ္မံ ဝါစေန္တော ဝိစရတိ။ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဂဏာနံ အာစရိယော အဟောသိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ¶ ဣတရဿ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမမှာ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ ထေရော ‘‘ဂစ္ဆထ၊ အာဝုသော၊ မမ ဝစနေန သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အသီတိ မဟာထေရေ ဝန္ဒထ၊ သဟာယကတ္ထေရမ္ပိ မေ ‘အမှာကံ အာစရိယော တုမှေ ဝန္ဒတီ’တိ ဝဒထာ’’တိ ပေသေတိ။ တေ ဘိက္ခူ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရဉ္စေဝ အသီတိ မဟာထေရေ စ ဝန္ဒိတွာ ဂန္ထိကတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကံ အာစရိယော တုမှေ ဝန္ဒတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣတရေန စ ‘‘ကော နာမ သော’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘တုမှာကံ သဟာယကဘိက္ခု၊ ဘန္တေ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ထေရေ ပုနပ္ပုနံ သာသနံ ပဟိဏန္တေ သော ဘိက္ခု ထောကံ ကာလံ သဟိတွာ အပရဘာဂေ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အမှာကံ အာစရိယော တုမှေ ဝန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ဝတွာ ‘‘တုမှာကံ သဟာယကဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကိံ ပန တုမှေဟိ တဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတံ၊ ကိံ ဒီဃနိကာယာဒီသု အညတရော နိကာယော၊ ကိံ တီသု ပိဋကေသု ဧကံ ပိဋက’’န္တိ ဝတွာ ‘‘စတုပ္ပဒိကမ္ပိ ဂါထံ န ဇာနာတိ၊ ပံသုကူလံ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇိတကာလေယေဝ အရညံ ပဝိဋ္ဌော၊ ဗဟူ ဝတ အန္တေဝါသိကေ လဘိ၊ တဿ အာဂတကာလေ မယာ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေသိ။
အထ အပရဘာဂေ ထေရော သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတော။ သဟာယကဿ ထေရဿ သန္တိကေ ပတ္တစီဝရံ ဌပေတွာ ¶ ဂန္တွာ သတ္ထာရဉ္စေဝ အသီတိ မဟာထေရေ စ ဝန္ဒိတွာ သဟာယကဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပစ္စာဂမိ။ အထဿ သော ဝတ္တံ ကာရေတွာ သမပ္ပမာဏံ အာသနံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ ‘‘ဧသ ဧဝရူပံ မမ ပုတ္တံ ဝိဟေဌေတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တေယျာ’’တိ တသ္မိံ အနုကမ္ပာယ ဝိဟာရစာရိကံ စရန္တော ဝိယ တေသံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ တတ္ထ တတ္ထ နိသီဒန္တာ ဟိ ဘိက္ခူ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေတွာဝ နိသီဒန္တိ။ တေန ¶ သတ္ထာ ပကတိပညတ္တေယေဝ အာသနေ နိသီဒိ။ နိသဇ္ဇ ခေါ ပန ဂန္ထိကဘိက္ခုံ ပဌမဇ္ဈာနေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ တသ္မိံ အကထိတေ ဒုတိယဇ္ဈာနံ အာဒိံ ကတွာ အဋ္ဌသုပိ သမာပတ္တီသု ရူပါရူပေသု စ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဂန္ထိကတ္ထေရော ဧကမ္ပိ ကထေတုံ နာသက္ခိ။ ဣတရော တံ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ အထ နံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဂန္ထိကတ္ထေရော ကထေတုံ နာသက္ခိ။ တတော ခီဏာသဝတ္ထေရံ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ကထေသိ။ သတ္ထာ ‘‘သာဓု သာဓု၊ ဘိက္ခူ’’တိ အဘိနန္ဒိတွာ သေသမဂ္ဂေသုပိ ပဋိပါဋိယာ ¶ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဂန္ထိကော ဧကမ္ပိ ကထေတုံ နာသက္ခိ၊ ခီဏာသဝေါ ပုစ္ဆိတံ ပုစ္ဆိတံ ကထေသိ။ သတ္ထာ စတူသုပိ ဌာနေသု တဿ သာဓုကာရံ အဒါသိ။ တံ သုတွာ ဘုမ္မဒေဝေ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သဗ္ဗာ ဒေဝတာ စေဝ နာဂသုပဏ္ဏာ စ သာဓုကာရံ အဒံသု။ တံ သာဓုကာရံ သုတွာ တဿ အန္တေဝါသိကာ စေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိနော စ သတ္ထာရံ ဥဇ္ဈာယိံသု – ‘‘ကိံ နာမေတံ သတ္ထာရာ ကတံ၊ ကိဉ္စိ အဇာနန္တဿ မဟလ္လကတ္ထေရဿ စတူသု ဌာနေသု သာဓုကာရံ အဒါသိ၊ အမှာကံ ပနာစရိယဿ သဗ္ဗပရိယတ္တိဓရဿ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ပါမောက္ခဿ ပသံသာမတ္တမ္ပိ န ကရီ’’တိ။ အထ နေ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နာမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကထေထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တသ္မိံ အတ္ထေ အာရောစိတေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ တုမှာကံ အာစရိယော မမ သာသနေ ဘတိယာ ဂါဝေါ ရက္ခဏသဒိသော၊ မယှံ ပန ပုတ္တော ယထာရုစိယာ ပဉ္စ ဂေါရသေ ပရိဘုဉ္ဇနကသာမိသဒိသော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဗဟုမ္ပိ ¶ စေ သံဟိတ ဘာသမာနော၊
န တက္ကရော ဟောတိ နရော ပမတ္တော၊
ဂေါပေါဝ ဂါဝေါ ဂဏယံ ပရေသံ၊
န ဘာဂဝါ သာမညဿ ဟောတိ။
‘‘အပ္ပမ္ပိ စေ သံဟိတ ဘာသမာနော၊
ဓမ္မဿ ဟောတိ အနုဓမ္မစာရီ၊
ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ ပဟာယ မောဟံ၊
သမ္မပ္ပဇာနော သုဝိမုတ္တစိတ္တော။
‘‘အနုပါဒိယာနော ¶ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ၊
သ ဘာဂဝါ သာမညဿ ဟောတီ’’တိ။
တတ္ထ သံဟိတန္တိ တေပိဋကဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿေတံ နာမံ။ တံ အာစရိယေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဗဟုမ္ပိ ပရေသံ ဘာသမာနော ဝါစေန္တော တံ ဓမ္မံ သုတွာ ယံ ကာရကေန ပုဂ္ဂလေန ကတ္တဗ္ဗံ၊ တက္ကရော န ဟောတိ။ ကုက္ကုဋဿ ပက္ခပဟရဏမတ္တမ္ပိ အနိစ္စာဒိဝသေန ယောနိသောမနသိကာရံ နပ္ပဝတ္တေတိ။ ဧသော ယထာ နာမ ဒိဝသံ ဘတိယာ ဂါဝေါ ရက္ခန္တော ဂေါပေါ ပါတောဝ နိရဝသေသံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သာယံ ဂဟေတွာ သာမိကာနံ နိယျာဒေတွာ ဒိဝသဘတိမတ္တံ ဂဏှာတိ၊ ယထာရုစိယာ ပန ပဉ္စ ဂေါရသေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ¶ န လဘတိ၊ ဧဝမေဝ ကေဝလံ အန္တေဝါသိကာနံ သန္တိကာ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏမတ္တဿ ဘာဂီ ဟောတိ၊ သာမညဿ ပန ဘာဂီ န ဟောတိ။ ယထာ ပန ဂေါပါလကေန နိယျာဒိတာနံ ¶ ဂုန္နံ ဂေါရသံ သာမိကာဝ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ တထာ တေန ကထိတံ ဓမ္မံ သုတွာ ကာရကပုဂ္ဂလာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ကေစိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ပါပုဏန္တိ၊ ကေစိ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂဖလာနိ ပါပုဏန္တိ၊ ဂေါဏသာမိကာ ဂေါရသဿေဝ သာမညဿ ဘာဂိနော ဟောန္တိ။
ဣတိ သတ္ထာ သီလသမ္ပန္နဿ ဗဟုဿုတဿ ပမာဒဝိဟာရိနော အနိစ္စာဒိဝသေန ယောနိသောမနသိကာရေ ပမတ္တဿ ဘိက္ခုနော ဝသေန ပဌမံ ဂါထံ ကထေသိ၊ န ဒုဿီလဿ။ ဒုတိယဂါထာ ပန အပ္ပဿုတဿပိ ယောနိသောမနသိကာရေ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ကာရကပုဂ္ဂလဿ ဝသေန ကထိတာ။
တတ္ထ အပ္ပမ္ပီ စေတိ ထောကံ ဧကဝဂ္ဂဒွိဝဂ္ဂမတ္တမ္ပိ။ ဓမ္မဿ ဟောတိ အနုဓမ္မစာရီတိ အတ္ထမညာယ ဓမ္မမညာယ နဝလောကုတ္တရဓမ္မဿ အနုရူပံ ဓမ္မံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါသင်္ခါတံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဓုတင်္ဂအသုဘကမ္မဋ္ဌာနာဒိဘေဒံ စရန္တော အနုဓမ္မစာရီ ဟောတိ။ သော ‘‘အဇ္ဇ အဇ္ဇေဝါ’’တိ ပဋိဝေဓံ အာကင်္ခန္တော ဝိစရတိ။ သော ဣမာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ ပဟာယ မောဟံ သမ္မာ ဟေတုနာ နယေန ပရိဇာနိတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပရိဇာနန္တော တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တီနံ ဝသေန သုဝိမုတ္တစိတ္တော၊ အနုပါဒိယာနော ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ ဣဓလောကပရလောကပရိယာပန္နာ ဝါ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာ ဝါ ခန္ဓာယတနဓာတုယော စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ အနုပါဒိယန္တော မဟာခီဏာသဝေါ မဂ္ဂသင်္ခါတဿ သာမညဿ ဝသေန အာဂတဿ ဖလသာမညဿ ¶ စေဝ ပဉ္စအသေက္ခဓမ္မက္ခန္ဓဿ စ ဘာဂဝါ ဟောတီတိ ရတနကူဋေန ဝိယ အဂါရဿ အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။
ဒွေသဟာယကဘိက္ခုဝတ္ထု စုဒ္ဒသမံ။
ယမကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။
၂။ အပ္ပမာဒဝဂ္ဂေါ
၁။ သာမာဝတီဝတ္ထု
အပ္ပမာဒေါ ¶ ¶ ¶ အမတပဒန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ကောသမ္ဗိံ ဥပနိဿာယ ဃောသိတာရာမေ ဝိဟရန္တော သာမာဝတိပ္ပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ၊ မာဂဏ္ဍိယပ္ပမုခါနဉ္စ ဧတိဿာ ပဉ္စန္နံ ဉာတိသတာနံ မရဏဗျသနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – အတီတေ အလ္လကပ္ပရဋ္ဌေ အလ္လကပ္ပရာဇာ နာမ၊ ဝေဌဒီပကရဋ္ဌေ ဝေဌဒီပကရာဇာ နာမာတိ ဣမေ ဒွေ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ သဟာယကာ ဟုတွာ ဧကာစရိယကုလေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ပိတူနံ အစ္စယေန ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ အာယာမေန ဒသဒသယောဇနိကေ ရဋ္ဌေ ရာဇာနော အဟေသုံ။ တေ ကာလေန ကာလံ သမာဂန္တွာ ဧကတော တိဋ္ဌန္တာ နိသီဒန္တာ နိပဇ္ဇန္တာ မဟာဇနံ ဇာယမာနဉ္စ ဇီယမာနဉ္စ မီယမာနဉ္စ ဒိသွာ ‘‘ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တံ အနုဂစ္ဆန္တော နာမ နတ္ထိ၊ အန္တမသော ¶ အတ္တနော သရီရမ္ပိ နာနုဂစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ကိံ နော ဃရာဝါသေန၊ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ မန္တေတွာ ရဇ္ဇာနိ ပုတ္တဒါရာနံ နိယျာဒေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ဝသန္တာ မန္တယိံသု – ‘‘မယံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတာ၊ န ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တာ။ တေ မယံ ဧကဋ္ဌာနေ ဝသန္တာ အပဗ္ဗဇိတသဒိသာယေဝ ဟောမ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝသိဿာမ။ တွံ ဧတသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ဝသ၊ အဟံ ဣမသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ဝသိဿာမိ။ အနွဍ္ဎမာသံ ပန ဥပေါသထဒိဝသေ ဧကတော ဘဝိဿာမာ’’တိ။ အထ ခေါ နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဧဝမ္ပိ နော ဂဏသင်္ဂဏိကာဝ ဘဝိဿတိ၊ တွံ ပန တဝ ပဗ္ဗတေ အဂ္ဂိံ ဇာလေယျာသိ၊ အဟံ မမ ပဗ္ဗတေ အဂ္ဂိံ ဇာလေဿာမိ၊ တာယ သညာယ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနိဿာမာ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။
အထ အပရဘာဂေ ဝေဌဒီပကတာပသော ကာလံ ကတွာ မဟေသက္ခော ဒေဝရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ တတော အဍ္ဎမာသေ သမ္ပတ္တေ အဂ္ဂိံ အဒိသွာဝ ဣတရော ‘‘သဟာယကော မေ ကာလကတော’’တိ အညာသိ။ ဣတရောပိ နိဗ္ဗတ္တက္ခဏေယေဝ အတ္တနော ဒေဝသိရိံ ဩလောကေတွာ ကမ္မံ ဥပဓာရေန္တော နိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော တပစရိယံ ဒိသွာ ‘‘ဂန္တွာ မမ သဟာယကံ ပဿိဿာမီ’’တိ ¶ တံ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ မဂ္ဂိကပုရိသော ဝိယ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သော ¶ အာဟ – ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘မဂ္ဂိကပုရိသော ¶ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဒူရတောဝ အာဂတောမှိ။ ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ အယျော ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧကကောဝ ဝသတိ၊ အညောပိ ကောစိ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ မေ ဧကော သဟာယကော’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ သော’’တိ? ‘‘ဧတသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ဝသတိ၊ ဥပေါသထဒိဝသေ ပန အဂ္ဂိံ န ဇာလေတိ၊ မတော နူန ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဧဝမာဝုသော’’တိ။ ‘‘အဟံ သော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တောသီ’’တိ? ‘‘ဒေဝလောကေ မဟေသက္ခော ဒေဝရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တောသ္မိ၊ ဘန္တေ၊ ‘အယျံ ပဿိဿာမီ’တိ ပုန အာဂတောမှိ။ အပိ နု ခေါ အယျာနံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝသန္တာနံ ကောစိ ဥပဒ္ဒဝေါ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ အာဝုသော၊ ဟတ္ထီ နိဿာယ ကိလမာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ဟတ္ထီ ကရောန္တီ’’တိ? ‘‘သမ္မဇ္ဇနဋ္ဌာနေ လဏ္ဍံ ပါတေန္တိ၊ ပါဒေဟိ ဘူမိယံ ပဟရိတွာ ပံသုံ ဥဒ္ဓရန္တိ၊ သွာဟံ လဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေန္တော ပံသုံ သမံ ကရောန္တော ကိလမာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေသံ အနာဂမနံ ဣစ္ဆထာ’’တိ? ‘‘အာမာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တေသံ အနာဂမနံ ကရိဿာမီ’’တိ တာပသဿ ဟတ္ထိကန္တဝီဏဉ္စေဝ ဟတ္ထိကန္တမန္တဉ္စ အဒါသိ။ ဒဒန္တော စ ပန ဝီဏာယ တိဿော တန္တိယော ဒဿေတွာ တယော မန္တေ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ ‘‘ဣမံ တန္တိံ ပဟရိတွာ ဣမသ္မိံ မန္တေ ဝုတ္တေ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေတုမ္ပိ အသက္ကောန္တာ ဟတ္ထီ ပလာယန္တိ၊ ဣမံ တန္တိံ ပဟရိတွာ ဣမသ္မိံ မန္တေ ဝုတ္တေ နိဝတ္တိတွာ ပစ္ဆတော ဩလောကေန္တာ ဩလောကေန္တာ ပလာယန္တိ၊ ဣမံ တန္တိံ ပဟရိတွာ ဣမသ္မိံ မန္တေ ဝုတ္တေ ဟတ္ထိယူထပတိ ပိဋ္ဌိံ ဥပနာမေန္တော အာဂစ္ဆတီ’’တိ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘ယံ ဝေါ ရုစ္စတိ၊ တံ ကရေယျာထာ’’တိ ¶ ဝတွာ တာပသံ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။ တာပသော ပလာယနမန္တံ ဝတွာ ပလာယနတန္တိံ ပဟရိတွာ ဟတ္ထီ ပလာပေတွာ ဝသိ။
တသ္မိံ သမယေ ကောသမ္ဗိယံ ပူရန္တပ္ပော နာမ ရာဇာ ဟောတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဂဗ္ဘိနိယာ ဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ ဗာလသူရိယတပံ တပ္ပမာနော အဗ္ဘောကာသတလေ နိသီဒိ။ ဒေဝီ ရညော ပါရုပနံ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ရတ္တကမ္ဗလံ ပါရုပိတွာ နိသိန္နာ ရညာ သဒ္ဓိံ သမုလ္လပမာနာ ရညော အင်္ဂုလိတော သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ရာဇမုဒ္ဒိကံ နီဟရိတွာ အတ္တနော အင်္ဂုလိယံ ပိလန္ဓိ။ တသ္မိံ သမယေ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဒူရတော ရတ္တကမ္ဗလပါရုပနံ ဒေဝိံ ဒိသွာ ‘‘မံသပေသီ’’တိ သညာယ ပက္ခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဩတရိ။ ရာဇာ ¶ တဿ ဩတရဏသဒ္ဒေန ဘီတော ဥဋ္ဌာယ အန္တောနိဝေသနံ ပါဝိသိ။ ဒေဝီ ဂရုဂဗ္ဘတာယ စေဝ ဘီရုကဇာတိကတာယ စ ဝေဂေန ဂန္တုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ သော သကုဏော အဇ္ဈပ္ပတ္တော နခပဉ္ဇရေ နိသီဒါပေတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ တေ ကိရ သကုဏာ ပဉ္စန္နံ ဟတ္ထီနံ ဗလံ ဓာရေန္တိ။ တသ္မာ အာကာသေန နေတွာ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ မံသံ ခါဒန္တိ။ သာပိ တေန နီယမာနာ မရဏဘယဘီတာ စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဝိရဝိဿာမိ၊ မနုဿသဒ္ဒေါ နာမ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဥဗ္ဗေဇနီယော၊ တံ သုတွာ မံ ဆဍ္ဍေဿတိ။ ဧဝံ သန္တေ ¶ သဟ ဂဗ္ဘေန ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိဿာမိ၊ ယသ္မိံ ပန ဌာနေ နိသီဒိတွာ မံ ခါဒိတုံ အာရဘိဿတိ၊ တတြ နံ သဒ္ဒံ ကတွာ ပလာပေဿာမီ’’တိ။ သာ အတ္တနော ပဏ္ဍိတတာယ အဓိဝါသေသိ။
တဒါ စ ဟိမဝန္တပဒေသေ ထောကံ ဝဍ္ဎိတွာ မဏ္ဍပါကာရေန ¶ ဌိတော ဧကော မဟာနိဂြောဓော ဟောတိ။ သော သကုဏော မိဂရူပါဒီနိ တတ္ထ နေတွာ ခါဒတိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ တတ္ထေဝ နေတွာ ဝိဋပဗ္ဘန္တရေ ဌပေတွာ အာဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေသိ။ အာဂတမဂ္ဂေါလောကနံ ကိရ တေသံ ဓမ္မတာ။ တသ္မိံ ခဏေ ဒေဝီ၊ ‘‘ဣဒါနိ ဣမံ ပလာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥဘော ဟတ္ထေ ဥက္ခိပိတွာ ပါဏိသဒ္ဒဉ္စေဝ မုခသဒ္ဒဉ္စ ကတွာ တံ ပလာပေသိ။ အထဿာ သူရိယတ္ထင်္ဂမနကာလေ ဂဗ္ဘေ ကမ္မဇဝါတာ စလိံသု။ သဗ္ဗဒိသာသု ဂဇ္ဇန္တော မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ သုခေဓိတာယ ရာဇမဟေသိယာ ‘‘မာ ဘာယိ၊ အယျေ’’တိ ဝစနမတ္တမ္ပိ အလဘမာနာယ ဒုက္ခပရေတာယ သဗ္ဗရတ္တိံ နိဒ္ဒါ နာမ နာဟောသိ။ ဝိဘာတာယ ပန ရတ္တိယာ ဝလာဟကဝိဂမော စ အရုဏုဂ္ဂမနဉ္စ တဿာ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဧကက္ခဏေယေဝ အဟောသိ။ သာ မေဃဥတုဉ္စ ပဗ္ဗတဥတုဉ္စ အရုဏဥတုဉ္စ ဂဟေတွာ ဇာတတ္တာ ပုတ္တဿ ဥတေနောတိ နာမံ အကာသိ။
အလ္လကပ္ပတာပသဿပိ ခေါ တတော အဝိဒူရေ ဝသနဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ သော ပကတိယာဝ ဝဿဒိဝသေ သီတဘယေန ဖလာဖလတ္ထာယ ဝနံ န ပဝိသတိ၊ တံ ရုက္ခမူလံ ဂန္တွာ သကုဏေဟိ ခါဒိတမံသာနံ အဋ္ဌိံ အာဟရိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ရသံ ကတွာ ပိဝတိ။ တသ္မာ တံ ဒိဝသံ ‘‘အဋ္ဌိံ အာဟရိဿာမီ’’တိ တတ္ထ ဂန္တွာ ရုက္ခမူလေ အဋ္ဌိံ ပရိယေသေန္တော ¶ ဥပရိ ဒါရကသဒ္ဒံ သုတွာ ဥလ္လောကေန္တော ဒေဝိံ ဒိသွာ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘မာနုသိတ္ထိမှီ’’တိ။ ‘‘ကထံ အာဂတာသီ’’တိ? ‘‘ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏေနာနီတာမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဩတရာဟီ’’တိ အာဟ ¶ ။ ‘‘ဇာတိသမ္ဘေဒတော ဘာယာမိ၊ အယျာ’’တိ။ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ? ‘‘ခတ္တိယာမှီ’’တိ။ ‘‘အဟမ္ပိ ခတ္တိယောယေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ခတ္တိယမာယံ ကထေဟီ’’တိ။ သော ခတ္တိယမာယံ ကထေသိ။ ‘‘တေန ဟိ အာရုယှ ပုတ္တံ မေ ဩတာရေဟီ’’တိ။ သော ဧကေန ပဿေန အဘိရုဟနမဂ္ဂံ ကတွာ အဘိရုဟိတွာ ဒါရကံ ဂဏှိ။ ‘‘မာ မံ ဟတ္ထေန ဆုပီ’’တိ စ ဝုတ္တေ တံ အဆုပိတွာဝ ဒါရကံ ဩတာရေသိ။ ဒေဝီပိ ဩတရိ။ အထ နံ အဿမပဒံ နေတွာ သီလဘေဒံ အကတွာဝ အနုကမ္ပာယ ပဋိဇဂ္ဂိ၊ နိမ္မက္ခိကမဓုံ အာဟရိတွာ သယံဇာတသာလိံ အာဟရိတွာ ယာဂုံ ပစိတွာ အဒါသိ။ ဧဝံ တသ္မိံ ပဋိဇဂ္ဂန္တေ သာ အပရဘာဂေ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ နေဝ အာဂတမဂ္ဂံ ဇာနာမိ၊ န ဂမနမဂ္ဂံ ဇာနာမိ၊ ဣမိနာပိ မေ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ။ သစေ ပနာယံ အမှေ ပဟာယ ကတ္ထစိ ဂမိဿတိ၊ ဥဘောပိ ဣဓေဝ မရဏံ ပါပုဏိဿာမ၊ ယံကိဉ္စိ ကတွာ ဣမဿ သီလံ ဘိန္ဒိတွာ ယထာ မံ ¶ န မုဉ္စတိ၊ တထာ တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အထ နံ ဒုန္နိဝတ္ထဒုပ္ပာရုတဒဿနေန ပလောဘေတွာ သီလဝိနာသံ ပါပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒွေပိ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။
အထေကဒိဝသံ တာပသော နက္ခတ္တယောဂံ ဥလ္လောကေန္တော ပူရန္တပ္ပဿ နက္ခတ္တမိလာယနံ ဒိသွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ ကောသမ္ဗိယံ ပူရန္တပ္ပရာဇာ ¶ မတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကသ္မာ၊ အယျ၊ ဧဝံ ဝဒေသိ? ကိံ တေ တေန သဒ္ဓိံ အာဃာတော အတ္ထီ’’တိ? ‘‘နတ္ထိ၊ ဘဒ္ဒေ၊ နက္ခတ္တမိလာယနမဿ ဒိသွာ ဧဝံ ဝဒါမီ’’တိ၊ သာ ပရောဒိ။ အထ နံ ‘‘ကသ္မာ ရောဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တာယ တဿ အတ္တနော သာမိကဘာဝေ အက္ခာတေ အာဟ – ‘‘မာ၊ ဘဒ္ဒေ၊ ရောဒိ၊ ဇာတဿ နာမ နိယတော မစ္စူ’’တိ။ ‘‘ဇာနာမိ၊ အယျာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အထ ကသ္မာ ရောဒသီ’’တိ? ‘‘ပုတ္တော မေ ကုလသန္တကဿ ရဇ္ဇဿ အနုစ္ဆဝိကော၊ ‘သစေ တတြ အဘဝိဿ၊ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပယိဿ။ ဣဒါနိ မဟာဇာနိကော ဝတ ဇာတော’တိ သောကေန ရောဒါမိ၊ အယျာ’’တိ။ ‘‘ဟောတု၊ ဘဒ္ဒေ၊ မာ စိန္တယိ၊ သစဿ ရဇ္ဇံ ပတ္ထေသိ၊ အဟမဿ ရဇ္ဇလဘနာကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ။ အထဿ ဟတ္ထိကန္တဝီဏဉ္စေဝ ဟတ္ထိကန္တမန္တေ စ အဒါသိ။ တဒါ အနေကာနိ ဟတ္ထိသဟဿာနိ အာဂန္တွာ ဝဋရုက္ခမူလေ နိသီဒန္တိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘ဟတ္ထီသု အနာဂတေသုယေဝ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတွာ တေသု အာဂတေသု ဣမံ မန္တံ ဝတွာ ဣမံ တန္တိံ ပဟရ၊ သဗ္ဗေ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေတုမ္ပိ အသက္ကောန္တာ ပလာယိဿန္တိ၊ အထ ဩတရိတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သော တထာ ကတွာ အာဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ အထ နံ ဒုတိယဒိဝသေ အာဟ – ‘‘အဇ္ဇ ဣမံ မန္တံ ဝတွာ ဣမံ တန္တိံ ပဟရေယျာသိ ¶ ၊ သဗ္ဗေ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တာ ပလာယိဿန္တီ’’တိ။ တဒါပိ တထာ ကတွာ အာဂန္တွာ အာရောစေသိ ¶ ။ အထ နံ တတိယဒိဝသေ အာဟ – ‘‘အဇ္ဇ ဣမံ မန္တံ ဝတွာ ဣမံ တန္တိံ ပဟရေယျာသိ၊ ယူထပတိ ပိဋ္ဌိံ ဥပနာမေန္တော အာဂမိဿတီ’’တိ။ တဒါပိ တထာ ကတွာ အာရောစေသိ။
အထဿ မာတရံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ ပုတ္တဿ တေ သာသနံ ဝဒေဟိ၊ ဧတ္တောဝ ဂန္တွာ ရာဇာ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ သာ ပုတ္တံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘တာတ၊ တွံ ကောသမ္ဗိယံ ပူရန္တပ္ပရညော ပုတ္တော၊ မံ သဂဗ္ဘံ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏော အာနေသီ’’တိ ဝတွာ သေနာပတိအာဒီနံ နာမာနိ အာစိက္ခိတွာ ‘‘အသဒ္ဒဟန္တာနံ ဣမံ ပိတု ပါရုပနကမ္ဗလဉ္စေဝ ပိလန္ဓနမုဒ္ဒိကဉ္စ ဒဿေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ ကုမာရော တာပသံ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌိမသာခါယ နိသီဒိတွာ ဣမံ မန္တံ ဝတွာ ဣမံ တန္တိံ ပဟရ၊ ဇေဋ္ဌကဟတ္ထီ တေ ပိဋ္ဌိံ ဥပနာပေတွာ ဥပသင်္ကမိဿတိ၊ တဿ ပိဋ္ဌိယံ နိသိန္နောဝ ရဋ္ဌံ ဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သော မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ တထာ ကတွာ အာဂတဿ ဟတ္ထိနော ပိဋ္ဌိယံ နိသီဒိတွာ ကဏ္ဏေ မန္တယိ – ‘‘အဟံ ကောသမ္ဗိယံ ပူရန္တပ္ပရညော ပုတ္တော၊ ပေတ္တိကံ မေ ရဇ္ဇံ ဂဏှိတွာ ဒေဟိ သာမီ’’တိ။ သော တံ သုတွာ ‘‘အနေကာနိ ¶ ဟတ္ထိသဟဿာနိ သန္နိပတန္တူ’’တိ ဟတ္ထိရဝံ ရဝိ၊ အနေကာနိ ဟတ္ထိသဟဿာနိ သန္နိပတိံသု။ ပုန ‘‘ဇိဏ္ဏာ ဟတ္ထီ ပဋိက္ကမန္တူ’’တိ ဟတ္ထိရဝံ ရဝိ၊ ဇိဏ္ဏာ ဟတ္ထီ ပဋိက္ကမိံသု။ ပုန ‘‘အတိတရုဏာ ဟတ္ထီ နိဝတ္တန္တူ’’တိ ဟတ္ထိရဝံ ရဝိ၊ တေပိ နိဝတ္တိံသု။ သော အနေကေဟိ ယူထဟတ္ထိသဟဿေဟေဝ ပရိဝုတော ပစ္စန္တဂါမံ ပတွာ ‘‘အဟံ ရညော ပုတ္တော၊ သမ္ပတ္တိံ ¶ ပတ္ထယမာနာ မယာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ အာဟ။ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယ မနုဿာနံ သင်္ဂဟံ ကရောန္တော ဂန္တွာ နဂရံ ပရိဝါရေတွာ ‘ယုဒ္ဓံ ဝါ မေ ဒေတု၊ ရဇ္ဇံ ဝါ’’’တိ သာသနံ ပေသေသိ။ နာဂရာ အာဟံသု – ‘‘မယံ ဒွေပိ န ဒဿာမ။ အမှာကဉှိ ဒေဝီ ဂရုဂဗ္ဘာ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏေန နီတာ၊ တဿာ အတ္ထိဘာဝံ ဝါ နတ္ထိဘာဝံ ဝါ မယံ န ဇာနာမ။ ယာဝ တဿာ ပဝတ္တိံ န သုဏာမ။ တာဝ နေဝ ယုဒ္ဓံ ဒဿာမ၊ န ရဇ္ဇ’’န္တိ။ တဒါ ကိရ တံ ပဝေဏိရဇ္ဇံ အဟောသိ။ တတော ကုမာရော ‘‘အဟံ တဿာ ပုတ္တော’’တိ ဝတွာ သေနာပတိအာဒီနံ နာမာနိ ကထေတွာ တထာပိ အသဒ္ဒဟန္တာနံ ကမ္ဗလဉ္စ မုဒ္ဒိကဉ္စ ဒဿေသိ။ တေ ကမ္ဗလဉ္စ မုဒ္ဒိကဉ္စ သဉ္ဇာနိတွာ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိံသု။ အယံ တာဝ ဥတေနဿ ဥပ္ပတ္တိ။
အလ္လကပ္ပရဋ္ဌေ ¶ ပန ဒုဗ္ဘိက္ခေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တော ဧကော ကောတုဟလိကော နာမ မနုဿော ကာပိံ နာမ တရုဏပုတ္တဉ္စ ကာဠိံ နာမ ဘရိယဉ္စ အာဒါယ ‘‘ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ ဇီဝိဿာမီ’’တိ ပါထေယျံ ဂဟေတွာ နိက္ခမိ။ ‘‘အဟိဝါတရောဂေန မဟာဇနေ မရန္တေ ဒိသွာ နိက္ခမီ’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ တေ ဂစ္ဆန္တာ ပါထေယျေ ပရိက္ခီဏေ ခုဒါဘိဘူတာ ဒါရကံ ဝဟိတုံ နာသက္ခိံသု။ အထ သာမိကော ပဇာပတိံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ မယံ ဇီဝန္တာ ပုန ပုတ္တံ လဘိဿာမ၊ ဆဍ္ဍေတွာ နံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ မာတု ဟဒယံ နာမ မုဒုကံ ဟောတိ။ တသ္မာ သာ အာဟ – ‘‘နာဟံ ဇီဝန္တမေဝ ပုတ္တံ ဆဍ္ဍေတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အထ ကိံ ကရောမာ’’တိ? ‘‘ဝါရေန နံ ဝဟာမာ’’တိ။ မာတာ အတ္တနော ဝါရေ ပုပ္ဖဒါမံ ဝိယ နံ ဥက္ခိပိတွာ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ¶ အင်္ကေန ဝဟိတွာ ပိတုနော ဒေတိ။ တဿ တံ ဂဟေတွာ ဂမနကာလေ ဆာတကတောပိ ဗလဝတရာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ပုနပ္ပုနံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ မယံ ဇီဝန္တာ ပုတ္တံ လဘိဿာမ၊ ဆဍ္ဍေမ န’’န္တိ။ သာပိ ပုနပ္ပုနံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပဋိဝစနံ နာဒါသိ။ ဒါရကော ဝါရေန ပရိဝတ္တိယမာနော ကိလန္တော ပိတု ဟတ္ထေ နိဒ္ဒါယိ။ သော တဿ နိဒ္ဒါယနဘာဝံ ဉတွာ မာတရံ ပုရတော ကတွာ ဧကဿ ဂစ္ဆဿ ဟေဋ္ဌာ ပဏ္ဏသန္ထရေ တံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပါယာသိ။ မာတာ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တီ ပုတ္တံ အဒိသွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ကုဟိံ မေ ပုတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဧကဿ မေ ဂစ္ဆဿ ဟေဋ္ဌာ နိပဇ္ဇာပိတော’’တိ။ ‘‘သာမိ၊ မာ မံ နာသယိ၊ ပုတ္တံ ဝိနာ ဇီဝိတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ အာနေဟိ မေ ပုတ္တ’’န္တိ ဥရံ ပဟရိတွာ ပရိဒေဝိ။ အထ နံ နိဝတ္တိတွာ အာနေသိ။ ပုတ္တောပိ အန္တရာမဂ္ဂေ မတော ဟောတိ။ ဣတိ သော ဧတ္တကေ ဌာနေ ပုတ္တံ ဆဍ္ဍေတွာ တဿ နိဿန္ဒေန ဘဝန္တရေ သတ္တ ဝါရေ ဆဍ္ဍိတော။ ‘‘ပါပကမ္မံ နာမေတံ အပ္ပက’’န္တိ န အဝမညိတဗ္ဗံ။
တေ ¶ ဂစ္ဆန္တာ ဧကံ ဂေါပါလကုလံ ပါပုဏိံသု။ တံ ဒိဝသဉ္စ ဂေါပါလကဿ ဓေနုမင်္ဂလံ ဟောတိ။ ဂေါပါလကဿ ဂေဟေ နိဗဒ္ဓံ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇတိ။ သော တံ ဘောဇေတွာ မင်္ဂလမကာသိ။ ဗဟု ပါယာသော ပဋိယတ္တော ဟောတိ။ ဂေါပါလကော တေ အာဂတေ ဒိသွာ၊ ‘‘ကုတော အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ သုတွာ မုဒုဇာတိကော ကုလပုတ္တော တေသု အနုကမ္ပံ ကတွာ ဗဟုကေန သပ္ပိနာ ပါယာသံ ဒါပေသိ။ ဘရိယာ ‘‘သာမိ၊ တယိ ဇီဝန္တေ အဟမ္ပိ ဇီဝါမိ နာမ၊ ဒီဃရတ္တံ ဦနောဒရောသိ၊ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇာဟီ’’တိ သပ္ပိဉ္စ ဒဓိဉ္စ တဒဘိမုခညေဝ ကတွာ အတ္တနာ မန္ဒသပ္ပိနာ ¶ ထောကမေဝ ဘုဉ္ဇိ။ ဣတရော ဗဟုံ ဘုဉ္ဇိတွာ သတ္တဋ္ဌဒိဝသေ ဆာတတာယ အာဟာရတဏှံ ဆိန္ဒိတုံ နာသက္ခိ။ ဂေါပါလကော တေသံ ပါယာသံ ဒါပေတွာ သယံ ¶ ဘုဉ္ဇိတုံ အာရဘိ။ ကောတုဟလိကော တံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိတွာ ဟေဋ္ဌာပီဌေ နိပန္နာယ သုနခိယာ ဂေါပါလကေန ဝဍ္ဎေတွာ ဒိယျမာနံ ပါယာသပိဏ္ဍံ ဒိသွာ ‘‘ပုညာ ဝတာယံ သုနခီ၊ နိဗဒ္ဓံ ဧဝရူပံ ဘောဇနံ လဘတီ’’တိ စိန္တေသိ။ သော ရတ္တိဘာဂေ တံ ပါယာသံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော ကာလံ ကတွာ တဿာ သုနခိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။
အထဿ ဘရိယာ သရီရကိစ္စံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ ဂေဟေ ဘတိံ ကတွာ တဏ္ဍုလနာဠိံ လဘိတွာ ပစိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ၊ ‘‘ဒါသဿ ဝေါ ပါပုဏာတူ’’တိ ဝတွာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဣဓေဝ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နိဗဒ္ဓံ၊ အယျော၊ ဣဓာဂစ္ဆတိ၊ ဒေယျဓမ္မော ဟောတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ဒေဝသိကံ ဝန္ဒန္တီ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောန္တီ စိတ္တံ ပသာဒေန္တီ ဗဟုံ ပုညံ ပသဝိဿာမီ’’တိ။ သာ တတ္ထေဝ ဘတိံ ကရောန္တီ ဝသိ။ သာပိ သုနခီ ဆဋ္ဌေ ဝါ သတ္တမေ ဝါ မာသေ ဧကမေဝ ကုက္ကုရံ ဝိဇာယိ။ ဂေါပါလကော တဿ ဧကဓေနုယာ ခီရံ ဒါပေသိ။ သော န စိရဿေဝ ဝဍ္ဎိ။ အထဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇန္တော နိဗဒ္ဓံ ဧကံ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ဒေတိ။ သော ဘတ္တပိဏ္ဍံ နိဿာယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သိနေဟမကာသိ။ ဂေါပါလကောပိ နိဗဒ္ဓံ ဒွေ ဝါရေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿုပဋ္ဌာနံ ယာတိ။ ဂစ္ဆန္တောပိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝါဠမိဂဋ္ဌာနေ ဒဏ္ဍေန ဂစ္ဆေ စ ဘူမိဉ္စ ပဟရိတွာ ‘‘သုသူ’’တိ တိက္ခတ္တုံ သဒ္ဒံ ကတွာ ဝါဠမိဂေ ပလာပေတိ။ သုနခေါပိ တေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတိ။
သော ဧကဒိဝသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ယဒါ မေ ဩကာသော န ဘဝိဿတိ၊ တဒါ ဣမံ သုနခံ ပေသေဿာမိ၊ တေန သညာဏေန အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ အနောကာသဒိဝသေ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတ၊ အယျံ အာနေဟီ’’တိ သုနခံ ပေသေသိ။ သော ဧကဝစနေနေဝ ပက္ခန္ဒိတွာ သာမိကဿ ဂစ္ဆပေါထနဘူမိပေါထနဋ္ဌာနေ တိက္ခတ္တုံ ဘုဿိတွာ တေန သဒ္ဒေန ဝါဠမိဂါနံ ပလာတဘာဝံ ဉတွာ ¶ ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ တိက္ခတ္တုံ ဘုဿိတွာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ဧကမန္တေ နိပဇ္ဇတိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ နိက္ခန္တေ ဘုဿန္တော ပုရတော ဂစ္ဆတိ။ အန္တရန္တရာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ¶ တံ ဝီမံသန္တော အညံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ အထဿ ပုရတော ¶ တိရိယံ ဌတွာ ဘုဿိတွာ ဣတရမဂ္ဂမေဝ နံ အာရောပေတိ။ အထေကဒိဝသံ အညံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ တေန ပုရတော တိရိယံ ဌတွာ ဝါရိယမာနောပိ အနိဝတ္တိတွာ သုနခံ ပါဒေန ပဟရိတွာ ပါယာသိ။ သုနခေါ တဿ အနိဝတ္တနဘာဝံ ဉတွာ နိဝါသနကဏ္ဏေ ဍံသိတွာ အာကဍ္ဎန္တော ဣတရမဂ္ဂမေဝ နံ အာရောပေသိ။ ဧဝံ သော တသ္မိံ ဗလဝသိနေဟံ ဥပ္ပာဒေသိ။
တတော အပရဘာဂေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ စီဝရံ ဇီရိ။ အထဿ ဂေါပါလကော စီဝရဝတ္ထာနိ အဒါသိ။ တမေနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ စီဝရံ နာမ ဧကကေန ကာတုံ ဒုက္ကရံ၊ ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ကာရေဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ကရောထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ မာ စိရံ ဗဟိ ဝသိတ္ထာ’’တိ။ သုနခေါ တေသံ ကထံ သုဏန္တောဝ အဋ္ဌာသိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ ‘‘တိဋ္ဌ၊ ဥပါသကာ’’တိ ဂေါပါလကံ နိဝတ္တာပေတွာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဂန္ဓမာဒနာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ သုနခဿ တံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ ¶ ဒိသွာ ဘုက္ကရိတွာ ဌိတဿ တသ္မိံ စက္ခုပထံ ဝိဇဟန္တေ ဟဒယံ ဖလိတွာ မတော။ တိရစ္ဆာနာ ကိရ နာမေတေ ဥဇုဇာတိကာ ဟောန္တိ အကုဋိလာ။ မနုဿာ ပန အညံ ဟဒယေန စိန္တေန္တိ၊ အညံ မုခေန ကထေန္တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဂဟနဉှေတံ၊ ဘန္တေ၊ ယဒိဒံ မနုဿာ၊ ဥတ္တာနကဉှေတံ၊ ဘန္တေ၊ ယဒိဒံ ပသဝေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃)။
ဣတိ သော တာယ ဥဇုစိတ္တတာယ အကုဋိလတာယ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတော မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘောသိ။ တဿ ကဏ္ဏမူလေ မန္တယန္တဿ သဒ္ဒေါ သောဠသယောဇနဋ္ဌာနံ ဖရတိ၊ ပကတိကထာသဒ္ဒေါ ပန သကလံ ဒသယောဇနသဟဿံ ဒေဝနဂရံ ဆာဒေတိ။ တေနေဝဿ ‘‘ဃောသကဒေဝပုတ္တော’’တိ နာမံ အဟောသိ။ ‘‘ကိဿ ပနေသ နိဿန္ဒော’’တိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ပေမေန ဘုက္ကရဏဿ နိဿန္ဒော။ သော တတ္ထ န စိရံ ဌတွာ စဝိ။ ဒေဝလောကတော ဟိ ဒေဝပုတ္တာ အာယုက္ခယေန ပုညက္ခယေန အာဟာရက္ခယေန ကောပေနာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ စဝန္တိ။
တတ္ထ ယေန ဗဟုံ ပုညကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ သော ဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဥပရူပရိ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဧဝံ အာယုက္ခယေန စဝတိ နာမ။ ယေန ပရိတ္တံ ပုညံ ကတံ ဟောတိ၊ တဿ ရာဇကောဋ္ဌာဂါရေ ပက္ခိတ္တံ တိစတုနာဠိမတ္တံ ဓညံ ဝိယ အန္တရာဝ တံ ပုညံခီယတိ၊ အန္တရာဝ ကာလံ ကရောတိ ¶ ။ ဧဝံ ပုညက္ခယေန စဝတိ နာမ။ အပရောပိ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇမာနော သတိသမ္မောသေန အာဟာရံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ကိလန္တကာယော ကာလံ ကရောတိ။ ဧဝံ အာဟာရက္ခယေန စဝတိ နာမ။ အပရောပိ ပရဿ သမ္ပတ္တိံ အသဟန္တော ¶ ကုဇ္ဈိတွာ ကာလံ ကရောတိ။ ဧဝံ ကောပေန စဝတိ နာမ။
အယံ ¶ ပန ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တော မုဋ္ဌဿတိ ဟုတွာ အာဟာရက္ခယေန စဝိ၊ စဝိတွာ စ ပန ကောသမ္ဗိယံ နဂရသောဘိနိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာပိ ဇာတဒိဝသေ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ဒါသိံ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ပုတ္တော၊ အယျေ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဟန္ဒ၊ ဇေ၊ ဣမံ ဒါရကံ ကတ္တရသုပ္ပေ အာရောပေတွာ သင်္ကာရကူဋေ ဆဍ္ဍေဟီ’’တိ ဆဍ္ဍာပေသိ။ နဂရသောဘိနိယော ဟိ ဓီတရံ ပဋိဇဂ္ဂန္တိ၊ န ပုတ္တံ။ ဓီတရာ ဟိ တာသံ ပဝေဏီ ဃဋီယတိ။ ဒါရကံ ကာကာပိ သုနခါပိ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သိနေဟပ္ပဘဝဿ ဘုက္ကရဏဿ နိဿန္ဒေန ဧကောပိ ဥပဂန္တုံ န ဝိသဟိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော မနုဿော ဗဟိ နိက္ခန္တော တံ ကာကသုနခသန္နိပါတံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဂန္တွာ ဒါရကံ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။ တဒါ ကောသမ္ဗကသေဋ္ဌိ ရာဇကုလံ ဂစ္ဆန္တော ရာဇနိဝေသနတော အာဂစ္ဆန္တံ ပုရောဟိတံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ၊ အာစရိယ၊ အဇ္ဇ တေ တိထိကရဏနက္ခတ္တယောဂေါ ဩလောကိတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ မဟာသေဋ္ဌိ၊ အမှာကံ ကိံ အညံ ကိစ္စန္တိ? ဇနပဒဿ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ? ‘‘အညံ နတ္ထိ၊ ဣမသ္မိံ ပန နဂရေ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကော ဇေဋ္ဌကသေဋ္ဌိ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တဒါ သေဋ္ဌိနော ဘရိယာ ဂရုဂဗ္ဘာ ဟောတိ။ တသ္မာ သော သီဃံ ဂေဟံ ပုရိသံ ပေသေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ ဘဏေ၊ ဇာနာဟိ နံ ဝိဇာတာ ဝါ၊ နော ဝါ’’တိ။ ‘‘န ဝိဇာယတီ’’တိ သုတွာ ရာဇာနံ ဒိသွာဝ ဝေဂေန ဂေဟံ ဂန္တွာ ကာဠိံ နာမ ဒါသိံ ပက္ကောသိတွာ သဟဿံ ဒတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ ¶ ဇေ၊ ဣမသ္မိံ နဂရေ ဥပဓာရေတွာ သဟဿံ ဒတွာ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကံ ဂဏှိတွာ ဧဟီ’’တိ။ သာ ဥပဓာရေန္တီ တံ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဒါရကံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ ဒါရကော ကဒါ ဇာတော’’တိ ဂဟပတာနိံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဇာတော’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဣမံ မယှံ ဒေဟီ’’တိ ဧကကဟာပဏံ အာဒိံ ကတွာ မူလံ ဝဍ္ဎေန္တီ သဟဿံ ဒတွာ တံ အာနေတွာ သေဋ္ဌိနော ဒဿေသိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘သစေ မေ ဓီတာ ဝိဇာယိဿတိ၊ တာယ နံ သဒ္ဓိံ နိဝေသေတွာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနဿ သာမိကံ ကရိဿာမိ။ သစေ မေ ပုတ္တော ဝိဇာယိဿတိ၊ မာရေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ ဂေဟေ ကာရေသိ။
အထဿ ¶ ဘရိယာ ကတိပါဟစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ မမ ပုတ္တောဝ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ လဘိဿတိ၊ ဣဒါနေဝ တံ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ကာဠိံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဇေ၊ ဝဇတော ဂုန္နံ နိက္ခမနဝေလာယ ဝဇဒွါရမဇ္ဈေ ဣမံ တိရိယံ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ ဂါဝိယော နံ မဒ္ဒိတွာ မာရေဿန္တိ၊ မဒ္ဒိတာမဒ္ဒိတဘာဝံ ပနဿ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဂန္တွာ ဂေါပါလကေန ဝဇဒွါရေ ဝိဝဋမတ္တေယေဝ တံ တထာ နိပဇ္ဇာပေသိ။ ဂေါဂဏဇေဋ္ဌကော ဥသဘော အညသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမန္တောပိ တံ ဒိဝသံ သဗ္ဗပဌမံ နိက္ခမိတွာ ဒါရကံ စတုန္နံ ပါဒါနံ အန္တရေ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ အနေကသတဂါဝိယော ဥသဘဿ ဒွေ ပဿာနိ ဃံသန္တိယော နိက္ခမိံသု။ ဂေါပါလကောပိ ‘‘အယံ ဥသဘော ပုဗ္ဗေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမတိ၊ အဇ္ဇ ပန သဗ္ဗပဌမံ နိက္ခမိတွာ ¶ ဝဇဒွါရမဇ္ဈေ နိစ္စလောဝ ဌိတော၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ တဿ ဟေဋ္ဌာ နိပန္နံ ဒါရကံ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ၊ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။
ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ သဟဿံ ဒတွာ ပုန အာနေတွာ အဒါသိ။ အထ ¶ နံ အာဟ – ‘‘အမ္မ၊ ကာဠိ ဣမသ္မိံ နဂရေ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ပစ္စူသကာလေ ဥဋ္ဌာယ ဝါဏိဇ္ဇာယ ဂစ္ဆန္တိ၊ တွံ ဣမံ နေတွာ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ ဂေါဏာ ဝါ နံ မဒ္ဒိဿန္တိ၊ စက္ကာ ဝါ ဆိန္ဒိဿန္တိ၊ ပဝတ္တိံ စဿ ဉတွာဝ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ နေတွာ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေသိ။ တဒါ သာကဋိကဇေဋ္ဌကော ပုရတော အဟောသိ။ အထဿ ဂေါဏာ တံ ဌာနံ ပတွာ ဓုရံ ဆဍ္ဍေသုံ၊ ပုနပ္ပုနံ အာရောပေတွာ ပါဇိယမာနာပိ ပုရတော န ဂစ္ဆိံသု။ ဧဝံ တဿ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝါယမန္တဿေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိ။ သော ‘‘ကိံ နာမေတံ ဂေါဏာ ကရိံသူ’’တိ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ဒါရကံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဘာရိယံ ဝတ မေ ကမ္မ’’န္တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော တံ ဂေဟံ နေသိ။
ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘ဣဒါနိ နံ အာမကသုသာနံ နေတွာ ဂစ္ဆန္တရေ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ တတ္ထ သုနခါဒီဟိ ဝါ ခါဒိတော၊ အမနုဿေဟိ ဝါ ပဟဋော မရိဿတိ၊ မာတာမတဘာဝဉ္စဿ ဇာနိတွာဝ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ နေတွာ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဧကမန္တေ အဋ္ဌာသိ။ တံ သုနခေါ ဝါ ကာကော ဝါ အမနုဿော ဝါ ဥပသင်္ကမိတုံ ¶ နာသက္ခိ။ ‘‘နနု စဿ နေဝ မာတာ န ပိတာ န ဘာတိကာဒီသု ကောစိ ရက္ခိတာ နာမ အတ္ထိ၊ ကော တံ ရက္ခတီ’’တိ? သုနခကာလေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သိနေဟေန ပဝတ္တိတဘုက္ကရဏမတ္တမေဝ တံ ရက္ခတိ။ အထေကော အဇပါလကော အနေကသဟဿာ အဇာ ဂေါစရံ နေန္တော သုသာနပဿေန ဂစ္ဆတိ။ ဧကာ အဇာ ပဏ္ဏာနိ ခါဒမာနာ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိဋ္ဌာ ဒါရကံ ဒိသွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဌတွာ ဒါရကဿ ထနံ အဒါသိ၊ အဇပါလကေန ‘‘ဟေ ဟေ’’တိ သဒ္ဒေ ကတေပိ န နိက္ခမိ။ သော ‘‘ယဋ္ဌိယာ နံ ပဟရိတွာ နီဟရိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိဋ္ဌော ဇဏ္ဏုကေဟိ ¶ ဌတွာ ဒါရကံ ခီရံ ပါယန္တိံ အဇိံ ဒိသွာ ဒါရကေ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ၊ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ အာဒါယ ပက္ကာမိ။
ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘အမ္မ ကာဠိ၊ ဣမံ အာဒါယ စောရပပါတပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ ပပါတေ ခိပ၊ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိယံ ပဋိဟညမာနော ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကော ဟုတွာ ဘူမိယံ ပတိဿတိ၊ မတာမတဘာဝဉ္စဿ ဉတွာဝ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ တတ္ထ နေတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ¶ ဌတွာ ခိပိ။ တံ ခေါ ပန ပဗ္ဗတကုစ္ဆိံ နိဿာယ မဟာဝေဠုဂုမ္ဗော ပဗ္ဗတာနုသာရေနေဝ ဝဍ္ဎိ၊ တဿ မတ္ထကံ ဃနဇာတော ဇိဉ္ဇုကဂုမ္ဗော အဝတ္ထရိ။ ဒါရကော ပတန္တော ကောဇဝကေ ဝိယ တသ္မိံ ပတိ။ တံ ဒိဝသဉ္စ နဠကာရဇေဋ္ဌကဿ ဝေဠုဗလိ ပတ္တော ဟောတိ။ သော ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ တံ ဝေဠုဂုမ္ဗံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဘိ။ တသ္မိံ စလန္တေ ဒါရကော သဒ္ဒမကာသိ။ သော ‘‘ဒါရကသဒ္ဒေါ ဝိယာ’’တိ ဧကေန ပဿေန အဘိရုဟိတွာ တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော အာဒါယ ဂတော။
ကာဠီ သေဋ္ဌိဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တေန ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ သေဋ္ဌိနော ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တဿေဝ ဒါရကော ဝဍ္ဎိတော ‘‘ဃောသကော’’တွေဝဿ နာမံ အဟောသိ။ သော သေဋ္ဌိနော အက္ခိမှိ ကဏ္ဋကော ဝိယ ခါယိ၊ ဥဇုကံ တံ ဩလောကေတုမ္ပိ န ဝိသတိ။ အထဿ မာရဏူပါယံ စိန္တေန္တော အတ္တနော သဟာယကဿ ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကဒါ တွံ အာဝါပံ အာလိမ္ပေဿသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ – ‘‘သွေ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘တေန ¶ ဟိ ဣဒံ သဟဿံ ဂဟေတွာ မမ ဧကံ ¶ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ၊ သာမီ’’တိ? ‘‘ဧကော မေ အဝဇာတပုတ္တော အတ္ထိ၊ တံ တဝ သန္တိကံ ပေသေဿာမိ၊ အထ နံ ဂဟေတွာ ဂဗ္ဘံ ပဝေသေတွာ တိခိဏာယ ဝါသိယာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ စာဋိယံ ပက္ခိပိတွာ အာဝါပေ ပစေယျာသိ၊ ဣဒံ တေ သဟဿံ သစ္စကာရသဒိသံ။ ဥတ္တရိံ ပန တေ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ပစ္ဆာ ကရိဿာမီ’’တိ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သေဋ္ဌိ ပုနဒိဝသေ ဃောသကံ ပက္ကောသိတွာ၊ ‘‘ဟိယျော မယာ ကုမ္ဘကာရော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တော၊ ဧဟိ၊ တွံ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝံ ဝဒေဟိ – ‘ဟိယျော ကိရ မေ ပိတရာ အာဏတ္တံ ကမ္မံ နိပ္ဖာဒေဟီ’’’တိ ပဟိဏိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ အဂမာသိ။ တံ တတ္ထ ဂစ္ဆန္တံ ဣတရော သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဂုဠံ ကီဠန္တော ဒိသွာ တံ ပက္ကောသိတွာ၊ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသိ ဘာတိကာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပိတု သာသနံ ဂဟေတွာ ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ။ ဣမေ မံ ဒါရကာ ဗဟုံ လက္ခံ ဇိနိံသု၊ တံ မေ ပဋိဇိနိတွာ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ ပိတု ဘာယာမီ’’တိ။ ‘‘မာ ဘာယိ၊ ဘာတိက၊ အဟံ တံ သာသနံ ဟရိဿာမိ။ ဗဟူဟိ ဇိတော၊ ယာဝါဟံ အာဂစ္ဆာမိ၊ တာဝ မေ လက္ခံ ပဋိဇိနာ’’တိ။
ဃောသကော ကိရ ဂုဠကီဠာယ ဆေကော၊ တေန နံ ဧဝံ နိဗန္ဓိ။ သောပိ တံ ‘‘တေန ဟိ ဂန္တွာ ကုမ္ဘကာရံ ဝဒေဟိ – ‘ပိတရာ ကိရ မေ ဟိယျော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တံ၊ တံ နိပ္ဖာဒေဟီ’’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထာ အဝစ။ အထ နံ ကုမ္ဘကာရော သေဋ္ဌိနာ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ မာရေတွာ အာဝါပေ ခိပိ။ ဃောသကောပိ ဒိဝသဘာဂံ ကီဠိတွာ သာယနှသမယေ ဂေဟံ ဂန္တွာ ¶ ¶ ‘‘ကိံ၊ တာတ၊ န ဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော အဂတကာရဏဉ္စ ကနိဋ္ဌဿ ဂတကာရဏဉ္စ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ သေဋ္ဌိ ‘‘အဟံ ဓီ’’တိ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိတွာ သကလသရီရေ ပက္ကုထိတလောဟိတော ဝိယ ဟုတွာ၊ ‘‘အမ္ဘော၊ ကုမ္ဘကာရ၊ မာ မံ နာသယိ၊ မာ မံ နာသယီ’’တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တော တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ကုမ္ဘကာရော တံ တထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘သာမိ၊ မာ သဒ္ဒံ ကရိ၊ ကမ္မံ တေ နိပ္ဖန္န’’န္တိ အာဟ။ သော ပဗ္ဗတေန ဝိယ မဟန္တေန သောကေန အဝတ္ထဋော ဟုတွာ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ ယထာ တံ အပ္ပဒုဋ္ဌဿ ပဒုဿမာနော။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ယော ¶ ဒဏ္ဍေန အဒဏ္ဍေသု၊ အပ္ပဒုဋ္ဌေသု ဒုဿတိ၊
ဒသန္နမညတရံ ဌာနံ၊ ခိပ္ပမေဝ နိဂစ္ဆတိ။
‘‘ဝေဒနံ ဖရုသံ ဇာနိံ၊ သရီရဿ စ ဘေဒနံ၊
ဂရုကံ ဝါပိ အာဗာဓံ၊ စိတ္တက္ခေပဉ္စ ပါပုဏေ။
‘‘ရာဇတော ဝါ ဥပသဂ္ဂံ၊ အဗ္ဘက္ခာနဉ္စ ဒါရုဏံ၊
ပရိက္ခယဉ္စ ဉာတီနံ၊ ဘောဂါနဉ္စ ပဘင်္ဂုရံ။
‘‘အထ ဝါဿ အဂါရာနိ၊ အဂ္ဂိ ဍဟတိ ပါဝကော၊
ကာယဿ ဘေဒါ ဒုပ္ပညော၊ နိရယံ သောပပဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၃၇-၁၄၀)၊
ဧဝံ ¶ သန္တေပိ ပုန နံ သေဋ္ဌိ ဥဇုကံ ဩလောကေတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကိန္တိ နံ မာရေယျ’’န္တိ စိန္တေန္တော၊ ‘‘မမ ဂါမသတေ အာယုတ္တကဿ သန္တိကံ ပေသေတွာ မာရေဿာမီ’’တိ ဥပါယံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ မေ အဝဇာတပုတ္တော၊ ဣမံ မာရေတွာ ဝစ္စကူပေ ခိပတု၊ ဧဝံ ကတေ အဟံ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ တဿ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ၊ ‘‘တာတ ဃောသက၊ အမှာကံ ဂါမသတေ အာယုတ္တကော အတ္ထိ၊ ဣမံ ပဏ္ဏံ ဟရိတွာ တဿ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ပဏ္ဏံ တဿ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိ။ သော ပန အက္ခရသမယံ န ဇာနာတိ။ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ နံ မာရာပေန္တောဝ သေဋ္ဌိ မာရေတုံ နာသက္ခိ၊ ကိံ အက္ခရသမယံ သိက္ခာပေဿတိ? ဣတိ သော အတ္တနော မာရာပနပဏ္ဏမေဝ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ နိက္ခမန္တော အာဟ – ‘‘ပါထေယျံ မေ၊ တာတ၊ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ပါထေယျေန တေ ကမ္မံ နတ္ထိ၊ အန္တရာမဂ္ဂေ ‘အသုကဂါမေ နာမ မမသဟာယကော သေဋ္ဌိ အတ္ထိ၊ တဿ ဃရေ ပါတရာသံ ကတွာ ပုရတော ဂစ္ဆာဟီ’’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တော တံ ဂါမံ ပတွာ သေဋ္ဌိဿ ဃရံ ¶ ပုစ္ဆိတွာ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဇာယံ ပဿိ။ ‘‘တွံ ကုတော အာဂတောသီ’’တိ စ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အန္တောနဂရတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဿ ပုတ္တောသီ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ သဟာယကသေဋ္ဌိနော၊ အမ္မာ’’တိ။ ‘‘တွံသိ ဃောသကော နာမာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ အမ္မာ’’တိ။ တဿာ သဟ ဒဿနေနေဝ တသ္မိံ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သေဋ္ဌိနော ပနေကာ ဓီတာ အတ္ထိ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ၊ တံ ရက္ခိတုံ ဧကမေဝ ပေသနကာရိကံ ဒါသိံ ဒတွာ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိမတလေ သိရိဂဗ္ဘေ ဝသာပေန္တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တသ္မိံ ¶ ခဏေ တံ ဒါသိံ အန္တရာပဏံ ပေသေသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိဇာယာ ဒိသွာ၊ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ¶ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘အယျဓီတာယ ပေသနေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣတော တာဝ ဧဟိ၊ တိဋ္ဌတု ပေသနံ၊ ပုတ္တဿ မေ ပီဌကံ အတ္ထရိတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေလံ မက္ခိတွာ သယနံ အတ္ထရိတွာ ဒေဟိ၊ ပစ္ဆာ ပေသနံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ အကာသိ။
အထ နံ စိရေနာဂတံ သေဋ္ဌိဓီတာ သန္တဇ္ဇေသိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘မာ မေ ကုဇ္ဈိ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသကော အာဂတော၊ တဿ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ အာဂတာမှီ’’တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာယ ‘‘သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသကော’’တိ နာမံ သုတွာဝ ပေမံ ဆဝိယာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ ဌိတံ။ ကောတုဟလကာလသ္မိဉှိ သာ တဿ ပဇာပတီ ဟုတွာ နာဠိကောဒနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ အဒါသိ၊ တဿာနုဘာဝေနာဂန္တွာ ဣမသ္မိံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဣတိ တံ သော ပုဗ္ဗသိနေဟော အဝတ္ထရိတွာ ဂဏှိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝါသေန၊ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊
ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ၊ ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၄)၊
အထ နံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကုဟိံ သော၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘သယနေ နိပန္နော နိဒ္ဒါယတီ’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ ပနဿ ဟတ္ထေ ကိဉ္စီ’’တိ? ‘‘ဒုဿန္တေ ပဏ္ဏံ အတ္ထီ’’တိ။ သာ ‘‘ကိံ ပဏ္ဏံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ တသ္မိံ နိဒ္ဒါယန္တေ မာတာပိတူနံ အညဝိဟိတတာယ အပဿန္တာနံ ဩတရိတွာ သမီပံ ဂန္တွာ တံ ပဏ္ဏံ မောစေတွာ အာဒါယ အတ္တနော ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ အက္ခရသမယေ ကုသလတာယ ပဏ္ဏံ ဝါစေတွာ၊ ‘‘အဟော ဝတ ဗာလော၊ အတ္တနော မရဏပဏ္ဏံ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ ¶ ဝိစရတိ၊ သစေ မယာ န ဒိဋ္ဌံ အဿ၊ နတ္ထိဿ ဇီဝိတ’’န္တိ တံ ပဏ္ဏံ ဖာလေတွာ သေဋ္ဌိဿ ဝစနေန အပရံ ပဏ္ဏံ လိခိ – ‘‘အယံ မမ ပုတ္တော ဃောသကော နာမ၊ ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဣမဿ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတရာ သဒ္ဓိံ မင်္ဂလံ ကတွာ အတ္တနော ဝသနဂါမဿ မဇ္ဈေ ဒွိဘူမကံ ဂေဟံ ကာရေတွာ ပါကာရပရိက္ခေပေန စေဝ ပုရိသဂုတ္တိယာ စ သုသံဝိဟိတာရက္ခံ ကရောတု၊ မယှဉ္စ ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတ’န္တိ သာသနံ ပေသေတု၊ ဧဝံ ကတေ အဟံ ¶ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ၊ လိခိတွာ စ ပန သင်္ဃရိတွာ ဩတရိတွာ ဒုဿန္တေယေဝဿ ဗန္ဓိ။
သော ¶ ဒိဝသဘာဂံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတွာ ပက္ကာမိ။ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ တံ ဂါမံ ဂန္တွာ အာယုတ္တကံ ဂါမကိစ္စံ ကရောန္တံယေဝ ပဿိ။ သော တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပိတရာ မေ တုမှာကံ ပဏ္ဏံ ပေသိတ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပဏ္ဏံ၊ တာတ၊ အာဟရာ’’တိ ပဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ဝါစေတွာ တုဋ္ဌမာနသော ‘‘ပဿထ၊ ဘော၊ မမ သာမိနော မယိ သိနေဟံ ကတွာ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ မေ မင်္ဂလံ ကရောတူ’’တိ မမ သန္တိကံ ပဟိဏိ။ ‘‘သီဃံ ဒါရုအာဒီနိ အာဟရထာ’’တိ ဂဟပတိကေ ဝတွာ ဂါမမဇ္ဈေ ဝုတ္တပကာရံ ဂေဟံ ကာရာပေတွာ ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော သန္တိကာ ဓီတရံ အာနေတွာ မင်္ဂလံ ကတွာ သေဋ္ဌိဿ သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတ’’န္တိ။
တံ သုတွာ သေဋ္ဌိနော ‘‘ယံ ကာရေမိ၊ တံ န ဟောတိ၊ ယံ န ကာရေမိ၊ တဒေဝ ဟောတီ’’တိ မဟန္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ပုတ္တသောကေန သဒ္ဓိံ သော သောကော ဧကတော ဟုတွာ ကုစ္ဆိဍာဟံ ဥပ္ပာဒေတွာ အတိသာရံ ဇနေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာပိ ‘‘သစေ ကောစိ သေဋ္ဌိနော သန္တိကာ အာဂစ္ဆတိ၊ မမ အကထေတွာ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ပဌမတရံ မာ ကထယိတ္ထာ’’တိ ¶ ဇနေ အာဏာပေသိ။ သေဋ္ဌိပိ ခေါ ‘‘ဒါနိ တံ ဒုဋ္ဌပုတ္တံ မမ သာပတေယျဿ သာမိကံ န ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကံ အာယုတ္တကံ အာဟ – ‘‘မာတုလ၊ ပုတ္တံ မေ ဒဋ္ဌုကာမောမှိ၊ ဧကံ ပါဒမူလိကံ ပေသေတွာ မမ ပုတ္တံ ပက္ကောသာပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ပဏ္ဏံ ဒတွာ ဧကံ ပုရိသံ ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာပိ တဿ အာဂန္တွာ ဒွါရေ ဌိတဘာဝံ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘ကိံ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော အာဟ – ‘‘သေဋ္ဌိ ဂိလာနော၊ ပုတ္တံ ပဿိတုံ ပက္ကောသာပေသိ၊ အယျေ’’တိ။ ‘‘ကိံ၊ တာတ၊ ဗလဝါ၊ ဒုဗ္ဗလော’’တိ? ‘‘ဗလဝါ တာဝ၊ အာဟာရံ ဘုဉ္ဇတိယေဝ၊ အယျေ’’တိ။ သာ သေဋ္ဌိပုတ္တံ အဇာနာပေတွာဝ တဿ နိဝေသနဉ္စ ပရိဗ္ဗယဉ္စ ဒါပေတွာ ‘‘မယာ ပေသိတကာလေ ဂမိဿသိ၊ အစ္ဆဿု တာဝါ’’တိ အာဟ။ သေဋ္ဌိ ပုန အာယုတ္တကံ အဝစ၊ ‘‘ကိံ၊ မာတုလ၊ န တေ မမ ပုတ္တဿ သန္တိကံ ပဟိတ’’န္တိ? ‘‘ပဟိတံ၊ သာမိ၊ ဂတပုရိသော န တာဝ ဧတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပုန အပရံ ပေသေဟီ’’တိ။ သော ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တသ္မိမ္ပိ တထေဝ ပဋိပဇ္ဇိ။ အထ သေဋ္ဌိနော ရောဂေါ ဗလဝါ ဇာတော၊ ဧကံ ဘာဇနံ ပဝိသတိ၊ ဧကံ နိက္ခမတိ။ ပုန သေဋ္ဌိ အာယုတ္တကံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ၊ မာတုလ၊ န တေ မမ ပုတ္တဿ သန္တိကံ ပဟိတ’’န္တိ? ‘‘ပဟိတံ၊ သာမိ၊ ဂတပုရိသော န တာဝ ¶ ဧတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပုန အပရံ ပေသေဟီ’’တိ။ သော ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တတိယဝါရေ အာဂတမ္ပိ တံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘ဗာဠှဂိလာနော၊ အယျေ၊ သေဋ္ဌိ အာဟာရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ မစ္စုပရာယဏော ဇာတော၊ ဧကံ ဘာဇနံ နိက္ခမတိ ¶ ၊ ဧကံ ပဝိသတီ’’တိ အာဟ။ သေဋ္ဌိဓီတာ ‘‘ဣဒါနိ ဂန္တုံ ကာလော’’တိ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ‘‘ပိတာ တေ ကိရ ဂိလာနော’’တိ အာရောစေတွာ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ ဘဒ္ဒေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဖာသုကမဿ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ သာမိ? ‘‘ဂါမသတတော ဝုဋ္ဌာနကပဏ္ဏာကာရံ ¶ အာဒါယ ဂန္တွာ ပဿိဿာမ န’’န္တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ သကဋေဟိ အာဒါယ ပက္ကာမိ။
အထ နံ သာ ‘‘ပိတာ တေ ဒုဗ္ဗလော၊ ဧတ္တကံ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ ပပဉ္စော ဘဝိဿတိ၊ ဧတံ နိဝတ္တာပေဟီ’’တိ ဝတွာ တံ သဗ္ဗံ အတ္တနော ကုလဂေဟံ ပေသေတွာ ပုန တံ အာဟ – ‘‘သာမိ၊ တွံ အတ္တနော ပိတု ပါဒပဿေ တိဋ္ဌေယျာသိ၊ အဟံ ဥဿီသကပဿေ ဌဿာမီ’’တိ။ ဂေဟံ ပဝိသမာနာယေဝ စ ‘‘ဂေဟဿ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ အာရက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အတ္တနော ပုရိသေ အာဏာပေသိ။ ပဝိဋ္ဌကာလေ ပန သေဋ္ဌိပုတ္တော ပိတု ပါဒပဿေ အဋ္ဌာသိ၊ ဣတရာ ဥဿီသကပဿေ။
တသ္မိံ ခဏေ သေဋ္ဌိ ဥတ္တာနကော နိပန္နော ဟောတိ။ အာယုတ္တကော ပန တဿ ပါဒေ ပရိမဇ္ဇန္တော ‘‘ပုတ္တော တေ၊ သာမိ၊ အာဂတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကုဟိံ သော’’တိ? ‘‘ဧသ ပါဒမူလေ ဌိတော’’တိ။ အထ နံ ဒိသွာ အာယကမ္မိကံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘မမ ဂေဟေ ကိတ္တကံ ဓန’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ၊ ဓနဿေဝ စတ္တာလီသကောဋိယော၊ ဥပဘောဂပရိဘောဂဘဏ္ဍာနံ ပန ဝနဂါမက္ခေတ္တဒွိပဒစတုပ္ပဒယာနဝါဟနာနဉ္စ အယဉ္စ အယဉ္စ ပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အဟံ ဧတ္တကံ ဓနံ မမ ပုတ္တဿ ဃောသကဿ န ဒေမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ‘‘ဒေမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ သေဋ္ဌိဓီတာ ‘‘အယံ ပုန ကထေန္တော အညံ ကိဉ္စိ ကထေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ သောကာတုရာ ဝိယ ကေသေ ဝိကိရိတွာ ရောဒမာနာ ‘‘ကိံ နာမေတံ၊ တာတ၊ ဝဒေထ၊ ဣဒမ္ပိ နာမ ဝေါ ဝစနံ သုဏောမ၊ အလက္ခိကာ ဝတမှာ’’တိ ဝတွာ မတ္ထကေန နံ ဥရမဇ္ဈေ ပဟရန္တီ ပတိတွာ ယထာ ပုန ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ၊ တထာဿ ဥရမဇ္ဈေ မတ္ထကေန ဃံသေန္တီ အာရောဒနံ ဒဿေသိ။ သေဋ္ဌိ တံခဏညေဝ ကာလမကာသိ။ ‘‘သေဋ္ဌိ မတော’’တိ ဂန္တွာ ¶ ¶ ဥတေနဿ ရညော အာရောစယိံသု။ ရာဇာ တဿ သရီရကိစ္စံ ကာရာပေတွာ၊ ‘‘အတ္ထိ ပနဿ ပုတ္တော ဝါ ဓီတာ ဝါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ၊ ဒေဝ၊ ဃောသကော နာမ တဿ ပုတ္တော၊ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ တဿ နိယျာဒေတွာဝ မတော၊ ဒေဝါ’’တိ။
ရာဇာ အပရဘာဂေ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ပက္ကောသာပေသိ။ တသ္မိဉ္စ ဒိဝသေ ဒေဝေါ ဝဿိ။ ရာဇင်္ဂဏေ တတ္ထ တတ္ထ ဥဒကံ သဏ္ဌာတိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော ‘‘ရာဇာနံ ပဿိဿာမီ’’တိ ပါယာသိ။ ရာဇာ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဩလောကေန္တော ရာဇင်္ဂဏေ ဥဒကံ လင်္ဃိတွာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဌိတံ ‘‘တွံ ဃောသကော နာမ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ၊ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပိတာ မေ ¶ မတောတိ မာ သောစိ၊ တဝ ပေတ္တိကံ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ တုယှမေဝ ဒဿာမီ’’တိ တံ သမဿာသေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ ရာဇာ ဂစ္ဆန္တဉ္စ နံ ဩလောကေန္တောဝ အဋ္ဌာသိ။ သော အာဂမနကာလေ လင်္ဃိတံ ဥဒကံ ဂမနကာလေ ဩတရိတွာ သဏိကံ အဂမာသိ။ အထ နံ ရာဇာ တတောဝ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ တာတ၊ တွံ မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တော ဥဒကံ လင်္ဃိတွာ အာဂမ္မ ဂစ္ဆန္တော ဩတရိတွာ သဏိကံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဒေဝ၊ အဟံ တသ္မိံ ခဏေ ကုမာရကော၊ ကီဠနကာလော နာမ၊ သော ဣဒါနိ ပန မေ ဒေဝေန ဌာနန္တရံ ပဋိဿုတံ။ တသ္မာ ယထာ ပုရေ အစရိတွာ ဣဒါနိ သန္နိသိန္နေန ဟုတွာ စရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ဓိတိမာယံ ပုရိသော၊ ဣဒါနေဝဿ ဌာနန္တရံ ဒဿာမီ’’တိ ပိတရာ ဘုတ္တံ ဘောဂံ ဒတွာ သဗ္ဗသတေန သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။
သော ရထေ ဌတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ အကာသိ။ ဩလောကိတောလောကိတဋ္ဌာနံ ကမ္ပတိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ ကာဠိဒါသိယာ သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ နိသိန္နာ ¶ ‘‘အမ္မ ကာဠိ၊ ပုတ္တဿ တေ ဧတ္တိကာ သမ္ပတ္တိ မံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘အယဉှိ အတ္တနော မရဏပဏ္ဏံ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ အမှာကံ ဃရံ အာဂတော၊ အထဿ မယာ တံ ပဏ္ဏံ ဖာလေတွာ မယာ သဒ္ဓိံ မင်္ဂလကရဏတ္ထာယ အညံ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ဧတ္တကံ ကာလံ တတ္ထ အာရက္ခော ကတော’’တိ။ ‘‘အမ္မ၊ တွံ ဧတ္တကံ ပဿသိ၊ ဣမံ ပန သေဋ္ဌိ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ မာရေတုကာမော မာရေတုံ နာသက္ခိ၊ ကေဝလံ ဣမံ နိဿာယ ဗဟုံ ဓနံ ခီယီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ၊ အတိဘာရိယံ ဝတ သေဋ္ဌိနာ ကတ’’န္တိ။ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂေဟံ ပဝိသန္တံ ပန နံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ ဧတ္တိကာ သမ္ပတ္တိ မံ နိဿာယ ¶ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဟသိတံ အကာသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ ကာရဏာ ဟသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဧကံ ကာရဏံ နိဿာယာ’’တိ။ ‘‘ကထေဟိ န’’န္တိ? ‘‘သာ န ကထေသိ’’။ သော ‘‘သစေ န ကထေဿသိ၊ ဒွိဓာ တံ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ တဇ္ဇေတွာ အသိံ နိက္ကဍ္ဎိ။ သာ ‘‘အယံ ဧတ္တိကာ သမ္ပတ္တိ တယာ မံ နိဿာယ လဒ္ဓါတိ စိန္တေတွာ ဟသိတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ယဒိ မမ ပိတရာ အတ္တနော သန္တကံ မယှံ နိယျာဒိတံ၊ တွံ ဧတ္ထ ကိံ ဟောသီ’’တိ? သော ကိရ ဧတ္တကံ ကာလံ ကိဉ္စိ န ဇာနာတိ၊ တေနဿာ ဝစနံ န သဒ္ဒဟိ။ အထဿ သာ ‘‘တုမှာကံ ပိတရာ မရဏပဏ္ဏံ ဒတွာ ပေသိတာ၊ တုမှေ မယာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတွာ ရက္ခိတာ’’တိ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ ‘‘တွံ အဘူတံ ကထေသီ’’တိ အသဒ္ဒဟန္တော ‘‘မာတရံ ကာဠိံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဧဝံ ကိရ၊ အမ္မာ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ တာတ၊ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ တံ မာရေတုကာမော မာရေတုံ အသက္ကောန္တော တံ နိဿာယ ဗဟုံ ဓနံ ခီယိ၊ သတ္တသု ဌာနေသု တွံ မရဏတော မုတ္တော၊ ဣဒါနိ ဘောဂဂါမတော အာဂမ္မ ¶ သဗ္ဗသတေန သဒ္ဓိံ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ပတ္တော’’တိ။ သော တံ သုတွာ ‘‘ဘာရိယံ ဝတ ကမ္မံ၊ ဧဝရူပါ ခေါ ပန မရဏာ မုတ္တဿ မမ ပမာဒဇီဝိတံ ဇီဝိတုံ အယုတ္တံ၊ အပ္ပမတ္တော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒေဝသိကံ သဟဿံ ¶ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အဒ္ဓိကကပဏာဒီနံ ဒါနံ ပဋ္ဌပေသိ။ မိတ္တော နာမဿ ကုဋုမ္ဗိကော ဒါနဗျာဝဋော အဟောသိ။ အယံ ဃောသကသေဋ္ဌိနော ဥပ္ပတ္တိ။
တသ္မိံ ပန ကာလေ ဘဒ္ဒဝတီနဂရေ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိ နာမ ဃောသကသေဋ္ဌိနော အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗသဟာယကော အဟောသိ။ ဘဒ္ဒဝတီနဂရတော အာဂတာနံ ဝါဏိဇာနံ သန္တိကေ ဃောသကသေဋ္ဌိ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိနော သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝယပ္ပဒေသဉ္စ သုတွာ တေန သဒ္ဓိံ သဟာယကဘာဝံ ဣစ္ဆန္တော ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ။ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိပိ ကောသမ္ဗိတော အာဂတာနံ ဝါဏိဇာနံ သန္တိကေ ဃောသကသေဋ္ဌိနော သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝယပ္ပဒေသဉ္စ သုတွာ တေန သဒ္ဓိံ သဟာယကဘာဝံ ဣစ္ဆန္တော ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ။ ဧဝံ တေ အညမညံ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗသဟာယကာ ဟုတွာ ဝသိံသု။ အပရဘာဂေ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိနော ဂေဟေ အဟိဝါတရောဂေါ ပတိတော။ တသ္မိံ ပတိတေ ပဌမံ မက္ခိကာ မရန္တိ၊ တတော အနုက္ကမေနေဝ ကီဋာ မူသိကာ ကုက္ကုဋာ သူကရာ ဂါဝေါ ဒါသီ ဒါသာ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဃရမာနုသကာပိ မရန္တိ။ တေသု ယေ ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာယန္တိ၊ တေ ဇီဝိတံ လဘန္တိ၊ တဒါ ပန သေဋ္ဌိ စ ဘရိယာ စ ဓီတာ စဿ တထာ ပလာယိတွာ ¶ ဃောသကသေဋ္ဌိံ ပဿိတုံ ပတ္ထေန္တာ ကောသမ္ဗိမဂ္ဂံ ¶ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ တေ အန္တရာမဂ္ဂေယေဝ ခီဏပါထေယျာ ဝါတာတပေန စေဝ ခုပ္ပိပါသာဟိ စ ကိလန္တသရီရာ ကိစ္ဆေန ကောသမ္ဗိံ ပတွာ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ ဌတွာ နှတွာ နဂရဒွါရေ ဧကံ သာလံ ပဝိသိံသု။
တတော သေဋ္ဌိ ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ ဣမိနာ နီဟာရေန ဂစ္ဆန္တာ ဝိဇာတမာတုယာပိ အမနာပါ ဟောန္တိ၊ သဟာယကော ကိရ မေ အဒ္ဓိကကပဏာဒီနံ ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒါနံ ဒါပေသိ။ တတ္ထ ဓီတရံ ပေသေတွာ အာဟာရံ အာဟရာပေတွာ ဧကာဟံ ဒွီဟံ ဣဓေဝ သရီရံ သန္တပ္ပေတွာ သဟာယကံ ပဿိဿာမာ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓု၊ သာမီ’’တိ။ တေ သာလာယမေဝ ဝသိံသု။ ပုနဒိဝသေ ကာလေ အာရောစိတေ ကပဏဒ္ဓိကာဒီသု အာဟာရတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တေသု မာတာပိတရော၊ ‘‘အမ္မ၊ ဂန္တွာ အမှာကံ အာဟာရံ အာဟရာ’’တိ ဓီတရံ ပေသယိံသု။ မဟာဘောဂကုလဿ ဓီတာ ဝိပတ္တိယာ အစ္ဆိန္နလဇ္ဇိတာယ အလဇ္ဇမာနာ ပါတိံ ဂဟေတွာ ကပဏဇနေန သဒ္ဓိံ အာဟာရတ္ထာယ ဂန္တွာ ‘‘ကတိ ပဋိဝီသေ ဂဏှိဿသိ၊ အမ္မာ’’တိ ပုဋ္ဌာ စ ပန ‘‘တယော’’တိ အာဟ။ အထဿာ တယော ပဋိဝီသေ အဒါသိ။ တာယ ဘတ္တေ အာဟဋေ တယောပိ ဧကတော ဘုဉ္ဇိတုံ နိသီဒိံသု။
အထ မာတာဓီတရော သေဋ္ဌိံ အာဟံသု – ‘‘သာမိ၊ ဝိပတ္တိ နာမ မဟာကုလာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မာ အမှေ ဩလောကေတွာ ဘုဉ္ဇ၊ မာ စိန္တယီ’’တိ။ ဣတိ နံ နာနပ္ပကာရေဟိ ယာစိတွာ ဘောဇေသုံ။ သော ဘုဉ္ဇိတွာ အာဟာရံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော အရုဏေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ ကာလမကာသိ။ မာတာဓီတရော နာနပ္ပကာရေဟိ ပရိဒေဝိတွာ ရောဒိံသု။ ကုမာရိကာ ပုနဒိဝသေ ရောဒမာနာ အာဟာရတ္ထာယ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကတိ ¶ ပဋိဝီသေ ဂဏှိဿသီ’’တိ ¶ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝတွာ အာဟာရံ အာဟရိတွာ မာတရံ ယာစိတွာ ဘောဇေသိ။ သာပိ တာယ ယာစိယမာနာ ဘုဉ္ဇိတွာ အာဟာရံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တီ တံ ဒိဝသမေဝ ကာလမကာသိ။ ကုမာရိကာ ဧကိကာဝ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ တာယ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယာ အတိဝိယ သဉ္ဇာတဆာတကဒုက္ခာ ပုနဒိဝသေ ယာစကေဟိ သဒ္ဓိံ ရောဒန္တီ အာဟာရတ္ထာယ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကတိ ပဋိဝီသေ ဂဏှိဿသိ၊ အမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘ဧက’’န္တိ အာဟ။ မိတ္တကုဋုမ္ဗိကော တံ တယော ဒိဝသေ ဘတ္တံ ဂဏှန္တိံ သဉ္ဇာနာတိ၊ တေန တံ ‘‘အပေဟိ နဿ၊ ဝသလိ၊ အဇ္ဇ တဝ ကုစ္ဆိပ္ပမာဏံ အညာသီ’’တိ အာဟ။ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နာ ကုလဓီတာ ¶ ပစ္စောရသ္မိံ သတ္တိပဟာရံ ဝိယ ဝဏေ ခါရောဒကသေစနကံ ဝိယ စ ပတွာ ‘‘ကိံ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တယာ ပုရေ တယော ကောဋ္ဌာသာ ဂဟိတာ၊ ဟိယျော ဒွေ၊ အဇ္ဇ ဧကံ ဂဏှာသိ။ အဇ္ဇ တေ အတ္တနော ကုစ္ဆိပ္ပမာဏံ ဉာတ’’န္တိ။ ‘‘မာ မံ၊ သာမိ၊ ‘အတ္တနောဝ အတ္ထာယ ဂဏှီ’တိ မညိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဧဝံ ဂဏှီ’’တိ? ‘‘ပုရေ တယော ဇနာ အဟုမှ၊ သာမိ၊ ဟိယျော ဒွေ၊ အဇ္ဇ ဧကိကာဝ ဇာတာမှီ’’တိ။ သော ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ တာယ ကထိတံ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ သုတွာ အဿူနိ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော သဉ္ဇာတဗလဝဒေါမနဿော ဟုတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ ဧဝံ သန္တေ မာ စိန္တယိ၊ တွံ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိနော ဓီတာ အဇ္ဇကာလတော ပဋ္ဌာယ မမ ဓီတာယေဝ နာမာ’’တိ ဝတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ဃရံ နေတွာ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဓီတုဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။
သာ ဒါနဂ္ဂေ ဥစ္စာသဒ္ဒံ မဟာသဒ္ဒံ သုတွာ၊ ‘‘တာတ၊ ကသ္မာ ဧတံ ဇနံ နိဿဒ္ဒံ ကတွာ ဒါနံ န ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘န သက္ကာ ကာတုံ၊ အမ္မာ’’တိ။ ‘‘သက္ကာ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ကထံ သက္ကာ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘တာတ ဒါနဂ္ဂံ ပရိက္ခိပိတွာ ¶ ဧကေကဿေဝ ပဝေသနပ္ပမာဏေန ဒွေ ဒွါရာနိ ယောဇေတွာ၊ ‘ဧကေန ဒွါရေန ပဝိသိတွာ ဧကေန နိက္ခမထာ’တိ ဝဒေထ၊ ဧဝံ နိဿဒ္ဒါ ဟုတွာဝ ဂဏှိဿန္တီ’’တိ။ သော တံ သုတွာ၊ ‘‘ဘဒ္ဒကောဝ၊ အမ္မ၊ ဥပါယော’’တိ တထာ ကာရေသိ။ သာပိ ပုဗ္ဗေ သာမာ နာမ။ ဝတိယာ ပန ကာရိတတ္တာ သာမာဝတီ နာမ ဇာတာ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒါနဂ္ဂေ ကောလာဟလံ ပစ္ဆိန္ဒီ။ ဃောသကသေဋ္ဌိ ပုဗ္ဗေ တံ သဒ္ဒံ သုဏန္တော ‘‘မယှံ ဒါနဂ္ဂေ သဒ္ဒေါ’’တိ တုဿတိ။ ဒွီဟတီဟံ ပန သဒ္ဒံ အသုဏန္တော မိတ္တကုဋုမ္ဗိကံ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဒိယျတိ ကပဏဒ္ဓိကာဒီနံ ဒါန’’န္တိ? ‘‘အာမ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘အထ ကိံ ဒွီဟတီဟံ သဒ္ဒေါ န သုယျတီ’’တိ? ‘‘ယထာ နိဿဒ္ဒါ ဟုတွာ ဂဏှန္တိ၊ တထာ မေ ဥပါယော ကတော’’တိ။ ‘‘အထ ပုဗ္ဗေဝ ကသ္မာ နာကာသီ’’တိ? ‘‘အဇာနနတာယ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကထံ တေ ဉာတော’’တိ? ‘‘ဓီတရာ မေ အက္ခာတော၊ သာမီ’’တိ။ မယှံ အဝိဒိတာ ‘‘တဝ ဓီတာ နာမ အတ္ထီ’’တိ။ သော အဟိဝါတရောဂုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိနော ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ တဿာ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဓီတုဋ္ဌာနေ ဌပိတဘာဝံ အာရောစေသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မမ ကသ္မာ န ကထေသိ၊ မမ သဟာယကဿ ¶ ဓီတာ မမ ဓီတာ နာမာ’’တိ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ၊ သေဋ္ဌိနော ဓီတာသီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မာ စိန္တယိ၊ တွံ မမ ¶ ဓီတာသီ’’တိ တံ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ပရိဝါရတ္ထာယ တဿာ ပဉ္စ ဣတ္ထိသတာနိ ဒတွာ တံ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဓီတုဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။
အထေကဒိဝသံ တသ္မိံ နဂရေ နက္ခတ္တံ သင်္ဃုဋ္ဌံ ဟောတိ။ တသ္မိံ ပန နက္ခတ္တေ ဗဟိ အနိက္ခမနကာ ကုလဓီတရောပိ အတ္တနော ပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ ပဒသာဝ ¶ နဒိံ ဂန္တွာ နှာယန္တိ။ တသ္မာ တံ ဒိဝသံ သာမာဝတီပိ ပဉ္စဟိ ဣတ္ထိသတေဟိ ပရိဝါရိတာ ရာဇင်္ဂဏေနေဝ နှာယိတုံ အဂမာသိ။ ဥတေနော သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော တံ ဒိသွာ ‘‘ကဿိမာ နာဋကိတ္ထိယော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ကဿစိ နာဋကိတ္ထိယော၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အထ ကဿ ဓီတရော’’တိ? ‘‘ဃောသကသေဋ္ဌိနော ဓီတာ ဒေဝ၊ သာမာဝတီ နာမေသာ’’တိ။ သော ဒိသွာဝ ဥပ္ပန္နသိနေဟော သေဋ္ဌိနော သာသနံ ပါဟေသိ – ‘‘ဓီတရံ ကိရ မေ ပေသေတူ’’တိ။ ‘‘န ပေသေမိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘မာ ကိရ ဧဝံ ကရောတု၊ ပေသေတုယေဝါ’’တိ။ ‘‘မယံ ဂဟပတိကာ နာမ ကုမာရိကာနံ ပေါထေတွာ ဝိဟေဌေတွာ ကဍ္ဎနဘယေန န ဒေမ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ ဂေဟံ လဉ္ဆာပေတွာ သေဋ္ဌိဉ္စ ဘရိယဉ္စ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ဗဟိ ကာရာပေသိ။ သာမာဝတီ၊ နှာယိတွာ အာဂန္တွာ ဂေဟံ ပဝိသိတုံ ဩကာသံ အလဘန္တီ၊ ‘‘ကိံ ဧတံ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အမ္မ၊ ရာဇာ တဝ ကာရဏာ ပဟိဏိ။ အထ ‘န မယံ ဒဿာမာ’တိ ဝုတ္တေ ဃရံ လဉ္ဆာပေတွာ အမှေ ဗဟိ ကာရာပေသီ’’တိ။ ‘‘တာတ၊ ဘာရိယံ ဝေါ ကမ္မံ ကတံ၊ ရညာ နာမ ပဟိတေ ‘န၊ ဒေမာ’တိ အဝတွာ ‘သစေ မေ ဓီတရံ သပရိဝါရံ ဂဏှထ၊ ဒေမာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ အမ္မ၊ တဝ ရုစိယာ သတိ ဧဝံ ကရိဿာမီ’’တိ ရညော တထာ သာသနံ ပါဟေသိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ သပရိဝါရံ အာနေတွာ အဘိသိဉ္စိတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သေသာ တဿာယေဝ ပရိဝါရိတ္ထိယော အဟေသုံ။ အယံ သာမာဝတိယာ ဥပ္ပတ္တိ။
ဥတေနဿ ပန အပရာပိ ဝါသုလဒတ္တာ နာမ ဒေဝီ အဟောသိ ¶ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ ဓီတာ။ ဥဇ္ဇေနိယဉှိ စဏ္ဍပဇ္ဇောတော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဥယျာနတော အာဂစ္ဆန္တော အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ အညဿပိ ကဿစိ ဧဝရူပါ သမ္ပတ္တီ’’တိ ဝတွာ တံ သုတွာ မနုဿေဟိ ‘‘ကိံ သမ္ပတ္တိ နာမေသာ၊ ကောသမ္ဗိယံ ဥတေနဿ ရညော အတိမဟတီ သမ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တေန ဟိ ဂဏှိဿာမ န’’န္တိ? ‘‘န သက္ကာ သော ဂဟေတု’’န္တိ။ ‘‘ကိဉ္စိ ကတွာ ဂဏှိဿာမယေဝါ’’တိ? ‘‘န သက္ကာ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘သော ဟတ္ထိကန္တံ နာမ သိပ္ပံ ဇာနာတိ၊ မန္တံ ¶ ပရိဝတ္တေတွာ ဟတ္ထိကန္တဝီဏံ ဝါဒေန္တော နာဂေ ပလာပေတိပိ ဂဏှာတိပိ။ ဟတ္ထိဝါဟနသမ္ပန္နော တေန သဒိသော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ မယာ သော ဂဟေတု’’န္တိ။ ‘‘သစေ တေ၊ ဒေဝ၊ ဧကန္တေန အယံ နိစ္ဆယော၊ တေန ဟိ ဒါရုဟတ္ထိံ ကာရေတွာ ¶ တဿာသန္နဋ္ဌာနံ ပေသေဟိ။ သော ဟတ္ထိဝါဟနံ ဝါ အဿဝါဟနံ ဝါ သုတွာ ဒူရမ္ပိ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ နံ အာဂတံ ဂဟေတုံ သက္ကာ ဘဝိဿတီ’’တိ။
ရာဇာ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ ဒါရုမယံ ယန္တဟတ္ထိံ ကာရာပေတွာ ဗဟိ ပိလောတိကာဟိ ဝေဌေတွာ ကတစိတ္တကမ္မံ ကတွာ တဿ ဝိဇိတေ အာသန္နဋ္ဌာနေ ဧကသ္မိံ သရတီရေ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ ဟတ္ထိနော အန္တောကုစ္ဆိယံ သဋ္ဌိ ပုရိသာ အပရာပရံ စင်္ကမန္တိ၊ ဟတ္ထိလဏ္ဍံ အာဟရိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဆဍ္ဍေသုံ။ ဧကော ဝနစရကော ဟတ္ထိံ ဒိသွာ၊ ‘‘အမှာကံ ရညော အနုစ္ဆဝိကော’’တိ စိန္တေတွာ၊ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ – ‘‘ဒေဝ၊ မယာ သဗ္ဗသေတော ကေလာသကူဋပဋိဘာဂေါ တုမှာကညေဝ အနုစ္ဆဝိကော ဝရဝါရဏော ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ဥတေနော တမေဝ မဂ္ဂဒေသကံ ကတွာ ဟတ္ထိံ အဘိရုယှ သပရိဝါရော နိက္ခမိ။ တဿ အာဂမနံ ဉတွာ ¶ စရပုရိသာ ဂန္တွာ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ အာရောစေသုံ။ သော အာဂန္တွာ မဇ္ဈေ တုစ္ဆံ ကတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဗလကာယံ ပယောဇေသိ။ ဥတေနော တဿာဂမနံ အဇာနန္တော ဟတ္ထိံ အနုဗန္ဓိ။ အန္တော ဌိတမနုဿာ ဝေဂေန ပလာပေသုံ။ ကဋ္ဌဟတ္ထီ ရညော မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ ဝီဏံ ဝါဒေန္တဿ တန္တိသဒ္ဒံ အသုဏန္တော ဝိယ ပလာယတိယေဝ။ ရာဇာ ဟတ္ထိနာဂံ ပါပုဏိတုံ အသက္ကောန္တော အဿံ အာရုယှ အနုဗန္ဓိ။ တသ္မိံ ဝေဂေန အနုဗန္ဓန္တေ ဗလကာယော ဩဟီယိ။ ရာဇာ ဧကကောဝ အဟောသိ။ အထ နံ ဥဘောသု ပဿေသု ပယုတ္တာ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ ပုရိသာ ဂဏှိတွာ အတ္တနော ရညော အဒံသု။ အထဿ ဗလကာယော အမိတ္တဝသံ ဂတဘာဝံ ဉတွာ ဗဟိနဂရေဝ ခန္ဓာဝါရံ နိဝေသေတွာ အစ္ဆိ။
စဏ္ဍပဇ္ဇောတောပိ ဥတေနံ ဇီဝဂ္ဂါဟမေဝ ဂါဟာပေတွာ ဧကသ္မိံ စောရဂေဟေ ပက္ခိပိတွာ ဒွါရံ ပိဒဟာပေတွာ တယော ဒိဝသေ ဇယပါနံ ပိဝိ။ ဥတေနော တတိယဒိဝသေ အာရက္ခကေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကဟံ ဝေါ၊ တာတ၊ ရာဇာ’’တိ? ‘‘‘ပစ္စာမိတ္တော မေ ဂဟိတော’တိ ဇယပါနံ ပိဝတီ’’တိ။ ‘‘ကာ နာမေသာ မာတုဂါမဿ ဝိယ တုမှာကံ ရညော ကိရိယာ၊ နနု ပဋိရာဇူနံ ဂဟေတွာ ¶ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ မာရေတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ၊ အမှေ ဒုက္ခံ နိသီဒါပေတွာ ဇယပါနံ ကိရ ပိဝတီ’’တိ။ တေ ဂန္တွာ တမတ္ထံ ရညော အာရောစေသုံ။ သော အာဂန္တွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဧဝံ ဝဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘သာဓု တံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမိ၊ ဧဝရူပေါ ကိရ တေ မန္တော အတ္ထိ၊ တံ မယှံ ဒဿသီ’’တိ။ ‘‘သာဓု ဒဿာမိ၊ ဂဟဏသမယေ မံ ဝန္ဒိတွာ တံ ဂဏှာဟိ။ ကိံ ပန တွံ ဝန္ဒိဿသီ’’တိ? ‘‘ကျာဟံ တံ ဝန္ဒိဿာမိ၊ န ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ? ‘‘အဟမ္ပိ တေ န ဒဿာမီ’’တိ ¶ ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ရာဇာဏံ တေ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကရောဟိ၊ သရီရဿ မေ ဣဿရော၊ န ပန စိတ္တဿာ’’တိ။ ရာဇာ တဿ သူရဂဇ္ဇိတံ သုတွာ၊ ‘‘ကထံ နု ခေါ ဣမံ မန္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဣမံ မန္တံ အညံ ဇာနာပေတုံ န သက္ကာ၊ မမ ဓီတရံ ဧတဿ သန္တိကေ ¶ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ အဟံ တဿာ သန္တိကေ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘အညဿ ဝန္ဒိတွာ ဂဏှန္တဿ ဒဿသီ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အမှာကံ ဃရေ ဧကာ ခုဇ္ဇာ အတ္ထိ တဿာ အန္တောသာဏိယံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နာယ တွံ ဗဟိသာဏိယံ ဌိတောဝ မန္တံ ဝါစေဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ မဟာရာဇ၊ ခုဇ္ဇာ ဝါ ဟောတု ပီဌသပ္ပိ ဝါ၊ ဝန္ဒန္တိယာ ဒဿာမီ’’တိ။ တတော ရာဇာ ဂန္တွာ ဓီတရံ ဝါသုလဒတ္တံ အာဟ – ‘‘အမ္မ၊ ဧကော သင်္ခကုဋ္ဌီ အနဂ္ဃမန္တံ ဇာနာတိ၊ တံ အညံ ဇာနာပေတုံ န သက္ကာ။ တွံ အန္တောသာဏိယံ နိသီဒိတွာ တံ ဝန္ဒိတွာ မန္တံ ဂဏှ၊ သော ဗဟိသာဏိယံ ဌတွာ တုယှံ ဝါစေဿတိ။ တဝ သန္တိကာ အဟံ တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။
ဧဝံ သော တေသံ အညမညံ သန္ထဝကရဏဘယေန ဓီတရံ ခုဇ္ဇံ၊ ဣတရံ သင်္ခကုဋ္ဌိံ ကတွာ ကထေသိ။ သော တဿာ အန္တောသာဏိယံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နာယ ဗဟိ ဌိတော မန္တံ ဝါစေသိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနမ္ပိ မန္တပဒံ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တိံ ‘‘အရေ ခုဇ္ဇေ အတိဗဟလောဋ္ဌကပေါလံ တေ မုခံ၊ ဧဝံ နာမ ဝဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာ ကုဇ္ဈိတွာ အရေ ဒုဋ္ဌသင်္ခကုဋ္ဌိ ¶ ကိံ ဝဒေသိ၊ ကိံ မာဒိသာ ခုဇ္ဇာ နာမ ဟောတီ’’တိ? သာဏိကဏ္ဏံ ဥက္ခိပိတွာ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ရညော ဓီတာ ဝါသုလဒတ္တာ နာမာဟ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ပိတာ တေ တံ မယှံ ကထေန္တော ‘ခုဇ္ဇာ’တိ ကထေသီ’’တိ။ ‘‘မယှမ္ပိ ကထေန္တော တံ သင်္ခကုဋ္ဌိံ ကတွာ ကထေသီ’’တိ။ တေ ဥဘောပိ ‘‘တေန ဟိ အမှာကံ သန္ထဝကရဏဘယေန ကထိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အန္တောသာဏိယညေဝ သန္ထဝံ ကရိံသု။
တတော ပဋ္ဌာယ မန္တဂ္ဂဟဏံ ဝါ သိပ္ပဂ္ဂဟဏံ ဝါ နတ္ထိ။ ရာဇာပိ ဓီတရံ နိစ္စံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘သိပ္ပံ ဂဏှသိ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘ဂဏှာမိ၊ တာတာ’’တိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ ဥတေနော ¶ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ သာမိကေန ကတ္တဗ္ဗံ နာမ နေဝ မာတာပိတရော န ဘာတုဘဂိနိယော ကာတုံ သက္ကောန္တိ၊ သစေ မယှံ ဇီဝိတံ ဒဿသိ၊ ပဉ္စ တေ ဣတ္ထိသတာနိ ပရိဝါရံ ဒတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနံ ဒဿာမီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဣမသ္မိံ ဝစနေ ပတိဋ္ဌာတုံ သက္ခိဿထ၊ ဒဿာမိ ဝေါ ဇီဝိတ’’န္တိ။ ‘‘သက္ခိဿာမိ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓု၊ သာမီ’’တိ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သော ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ၊ နိဋ္ဌိတံ သိပ္ပ’’န္တိ? ‘‘န တာဝ နိဋ္ဌိတံ၊ တာတ၊ သိပ္ပ’’န္တိ။ အထ နံ သော ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘အမှာကံ ဧကံ ဒွါရဉ္စ ဧကံ ဝါဟနဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ ကိံ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘တာတ၊ ရတ္တိံ ကိရ တာရကသညာယ မန္တဿ ဥပစာရတ္ထာယ ဧကံ ဩသဓံ ဂဟေတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ တသ္မာ အမှာကံ ဝေလာယ ¶ ဝါ အဝေလာယ ဝါ နိက္ခမနကာလေ ဧကံ ဒွါရဉ္စေဝ ဧကံ ဝါဟနဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တေ အတ္တနော အဘိရုစိတံ ဧကံ ဒွါရံ ဟတ္ထဂတံ ကရိံသု။ ရညော ပန ပဉ္စ ဝါဟနာနိ အဟေသုံ။ ဘဒ္ဒဝတီ နာမ ကရေဏုကာ ¶ ဧကဒိဝသံ ပညာသ ယောဇနာနိ ဂစ္ဆတိ၊ ကာကော နာမ ဒါသော သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂစ္ဆတိ၊ စေလကဋ္ဌိ စ မုဉ္စကေသီ စာတိ ဒွေ အဿာ ယောဇနသတံ ဂစ္ဆန္တိ၊ နာဠာဂိရိ ဟတ္ထီ ဝီသတိ ယောဇနသတန္တိ။
သော ကိရ ရာဇာ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဧကဿ ဣဿရဿ ဥပဋ္ဌာကော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ဣဿရေ ဗဟိနဂရံ ဂန္တွာ နှတွာ အာဂစ္ဆန္တေ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ သကလနဂရဝါသီနံ မာရေန အာဝဋ္ဋိတတ္တာ ဧကံ ဘိက္ခာမ္ပိ အလဘိတွာ ယထာဓောတေန ပတ္တေန နိက္ခမိ။ အထ နံ နဂရဒွါရံ ပတ္တကာလေ မာရော အညာတကဝေသေန ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘အပိ၊ ဘန္တေ၊ ဝေါ ကိဉ္စိ လဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကိံ ပန မေ တွံ အလဘနာကာရံ ကရီ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ နိဝတ္တိတွာ ပုန ပဝိသထ၊ ဣဒါနိ န ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘နာဟံ ပုန နိဝတ္တိဿာမီ’’တိ။ သစေ ဟိ နိဝတ္တေယျ၊ ပုန သော သကလနဂရဝါသီနံ သရီရေ အဓိမုဉ္စိတွာ ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟသနကေဠိံ ကရေယျ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ အနိဝတ္တိတွာ ဂတေ မာရော တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။ အထ သော ဣဿရော ယထာဓောတေနေဝ ပတ္တေန ¶ အာဂစ္ဆန္တံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘အပိ၊ ဘန္တေ၊ ကိဉ္စိ လဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘စရိတွာ နိက္ခန္တမှာဝုသော’’တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အယျော၊ မယာ ပုစ္ဆိတံ အကထေတွာ အညံ ဝဒတိ၊ န ကိဉ္စိ လဒ္ဓံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ အထဿ ပတ္တံ ဩလောကေန္တော တုစ္ဆံ ဒိသွာ ဂေဟေ ဘတ္တဿ ¶ နိဋ္ဌိတာနိဋ္ဌိတဘာဝံ အဇာနနတာယ သူရော ဟုတွာ ပတ္တံ ဂဟေတုံ အဝိသဟန္တော ‘‘ထောကံ၊ ဘန္တေ၊ အဓိဝါသေထာ’’တိ ဝတွာ ဝေဂေန ဃရံ ဂန္တွာ ‘‘အမှာကံ ဘတ္တံ နိဋ္ဌိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘နိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ ဥပဋ္ဌာကံ အာဟ – ‘‘တာတ၊ အညော တယာ သမ္ပန္နဝေဂတရော နာမ နတ္ထိ၊ သီဃေန ဇဝေန ဘဒန္တံ ပတွာ ‘ပတ္တံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဒေထာ’တိ ဝတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဝေဂေန ဧဟီ’’တိ။ သော ဧကဝစနေနေဝ ပက္ခန္ဒိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အာဟရိ။ ဣဿရောပိ အတ္တနော ဘောဇနဿ ပတ္တံ ပူရေတွာ ‘‘ဣမံ သီဃံ ဂန္တွာ အယျဿ သမ္ပာဒေဟိ၊ အဟံ တေ ဣတော ပတ္တိံ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။
သောပိ တံ ဂဟေတွာ ဇဝေန ဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တံ ဒတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ‘ဝေလာ ဥပကဋ္ဌာ’တိ အဟံ အတိသီဃေန ဇဝေန အာဂတော စ ဂတော စ၊ ဧတဿ မေ ဇဝဿ ဖလေန ယောဇနာနံ ပဏ္ဏာသသဋ္ဌိသတဝီသသတဂမနသမတ္ထာနိ ပဉ္စ ဝါဟနာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တု၊ အာဂစ္ဆန္တဿ စ မေ ဂစ္ဆန္တဿ စ သရီရံ သူရိယတေဇေန တတ္ထံ၊ တဿ မေ ဖလေန နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ အာဏာ သူရိယတေဇသဒိသာ ဟောတု၊ ဣမသ္မိံ မေ ပိဏ္ဍပါတေ သာမိနာ ပတ္တိ ဒိန္နာ၊ တဿာ မေ နိဿန္ဒေန တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ¶ ဘာဂီ ဟောမီ’’တိ အာဟ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ဣစ္ဆိတံ ¶ ပတ္ထိတံ တုယှံ၊ သဗ္ဗမေဝ သမိဇ္ဈတု၊
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပာ၊ စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅ ပုဗ္ဗူပနိဿယသမ္ပတ္တိကထာ၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။ ၁၉၂)၊
‘‘ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ၊ ခိပ္ပမေဝ သမိဇ္ဈတု၊
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပာ၊ မဏိဇောတိရသော ယထာ’’တိ။ –
အနုမောဒနံ အကာသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ကိရ ဣဓာဝ ဒွေ ဂါထာ အနုမောဒနဂါထာ နာမ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဇောတိရသောတိ သဗ္ဗကာမဒဒံ မဏိရတနံ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ တဿ ပုဗ္ဗစရိတံ။ သော ဧတရဟိ စဏ္ဍပဇ္ဇောတော အဟောသိ။ တဿ စ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ဣမာနိ ပဉ္စ ဝါဟနာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ဥယျာနကီဠာယ နိက္ခမိ။ ဥတေနော ‘‘အဇ္ဇ ပလာယိတဗ္ဗ’’န္တိ မဟန္တာမဟန္တေ စမ္မပသိဗ္ဗကေ ဟိရညသုဝဏ္ဏဿ ပူရေတွာ ကရေဏုကာပိဋ္ဌေ ဌပေတွာ ဝါသုလဒတ္တံ အာဒါယ ပလာယိ။ အန္တေပုရပါလကာ ပလာယန္တံ တံ ဒိသွာ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘သီဃံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဗလံ ပဟိဏိ။ ဥတေနော ¶ ဗလဿ ပက္ခန္ဒဘာဝံ ဉတွာ ကဟာပဏပသိဗ္ဗကံ မောစေတွာ ပါတေသိ၊ မနုဿာ ကဟာပဏေ ဥစ္စိနိတွာ ပုန ပက္ခန္ဒိံသု။ ဣတရော သုဝဏ္ဏပသိဗ္ဗကံ မောစေတွာ ပါတေတွာ နေသံ သုဝဏ္ဏလောဘေန ပပဉ္စေန္တာနညေဝ ¶ ဗဟိ နိဝုဋ္ဌံ အတ္တနော ခန္ဓာဝါရံ ပါပုဏိ။ အထ နံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ အတ္တနော ဗလကာယော ပရိဝါရေတွာ နဂရံ ပဝေသေသိ။ သော ပတွာဝ ဝါသုလဒတ္တံ အဘိသိဉ္စိတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသီတိ။ အယံ ဝါသုလဒတ္တာယ ဥပ္ပတ္တိ။
အပရာ ပန မာဂဏ္ဍိယာ နာမ ရညော သန္တိကာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနံ လဘိ။ သာ ကိရ ကုရုရဋ္ဌေ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ။ မာတာပိဿာ မာဂဏ္ဍိယာယေဝ နာမံ။ စူဠပိတာပိဿာ မာဂဏ္ဍိယောဝ၊ သာ အဘိရူပါ အဟောသိ ဒေဝစ္ဆရပဋိဘာဂါ။ ပိတာ ပနဿာ အနုစ္ဆဝိကံ သာမိကံ အလဘန္တော မဟန္တေဟိ မဟန္တေဟိ ကုလေဟိ ယာစိတောပိ ‘‘န မယှံ ဓီတု တုမှေ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ တဇ္ဇေတွာ ဥယျောဇေသိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ သပဇာပတိကဿ အနာဂါမိဖလူပနိဿယံ ဒိသွာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ တဿ ဗဟိနိဂမေ အဂ္ဂိပရိစရဏဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သော တထာဂတဿ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ဣမိနာ ပုရိသေန သဒိသော အညော ပုရိသော နာမ နတ္ထိ၊ အယံ မယှံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော၊ ဣမဿ ပေါသာပနတ္ထာယ ဓီတရံ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘သမဏ၊ ဧကာ မေ ဓီတာ အတ္ထိ၊ အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ တဿာ အနုစ္ဆဝိကံ ပုရိသံ န ပဿာမိ၊ တုမှေ တဿာ အနုစ္ဆဝိကာ၊ သာ စ တုမှာကညေဝ အနုစ္ဆဝိကာ။ တုမှာကဉှိ ¶ ပါဒပရိစာရိကာ၊ တဿာ စ ဘတ္တာ ¶ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တံ ဝေါ အဟံ ဒဿာမိ၊ ယာဝ မမာဂမနာ ဣဓေဝ တိဋ္ဌထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ကိဉ္စိ အဝတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဝေဂေန ဃရံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘောတိ၊ ဘောတိ ဓီတု မေ အနုစ္ဆဝိကော ပုရိသော ဒိဋ္ဌော၊ သီဃံ သီဃံ နံ အလင်္ကရောဟီ’’တိ တံ အလင်္ကာရာပေတွာ သဒ္ဓိံ ဗြာဟ္မဏိယာ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ပါယာသိ။ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိ။ အယံ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ မယှံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော နတ္ထီ’’တိ ကဿစိ အဒတွာ ‘‘အဇ္ဇ မေ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော ဒိဋ္ဌော’’တိ ကိရ ဝဒေတိ၊ ‘‘ကီဒိသော နု ခေါ သော ပုရိသော၊ ပဿိဿာမ န’’န္တိ မဟာဇနော တေနေဝ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိ။
တသ္မိံ ¶ ဓီတရံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တေ သတ္ထာ တေန ဝုတ္တဋ္ဌာနေ အဋ္ဌတွာ တတ္ထ ပဒစေတိယံ ဒဿေတွာ ဂန္တွာ အညသ္မိံ ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ပဒစေတိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အက္ကန္တဋ္ဌာနေယေဝ ပညာယတိ၊ န အညတ္ထ။ ယေသဉ္စတ္ထာယ အဓိဋ္ဌိတံ ဟောတိ၊ တေယေဝ နံ ပဿန္တိ။ တေသံ ပန အဒဿနကရဏတ္ထံ ဟတ္ထိအာဒယော ဝါ အက္ကမန္တု၊ မဟာမေဃော ဝါ ပဝဿတု၊ ဝေရမ္ဘဝါတာ ဝါ ပဟရန္တု၊ န တံ ကောစိ မက္ခေတုံ သက္ကောတိ။ အထ ဗြာဟ္မဏီ ဗြာဟ္မဏံ အာဟ – ‘‘ကုဟိံ သော ပုရိသော’’တိ။ ‘‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ တိဋ္ဌာဟီ’တိ နံ အဝစံ၊ ကုဟိံ နု ခေါ သော ဂတော’’တိ ဣတော စိတော ဩလောကေန္တော ပဒစေတိယံ ဒိသွာ ‘‘အယမဿ ပဒဝလဉ္ဇော’’တိ ¶ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏီ သလက္ခဏမန္တာနံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပဂုဏတာယ လက္ခဏမန္တေ ပရိဝတ္တေတွာ ပဒလက္ခဏံ ဥပဓာရေတွာ၊ ‘‘နယိဒံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ပဉ္စကာမဂုဏသေဝိနော ပဒ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ရတ္တဿ ဟိ ဥက္ကုဋိကံ ပဒံ ဘဝေ၊
ဒုဋ္ဌဿ ဟောတိ သဟသာနုပီဠိတံ၊
မူဠှဿ ဟောတိ အဝကဍ္ဎိတံ ပဒံ၊
ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒ’’န္တိ။ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၅)၊
အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ဧဝမာဟ – ‘‘ဘောတိ တွံ ဥဒကပါတိယံ ကုမ္ဘီလံ၊ ဂေဟမဇ္ဈေ စ ပန စောရံ ဝိယ မန္တေ ပဿနသီလာ၊ တုဏှီ ဟောဟီ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏ၊ ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ဝဒေဟိ၊ နယိဒံ ပဉ္စကာမဂုဏသေဝိနော ပဒန္တိ။ တတော ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော သတ္ထာရံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ သော ပုရိသော’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏော ဂန္တွာ၊ ‘‘သမဏ၊ ဓီတရံ မေ တဝ ပေါသာပနတ္ထာယ ဒေမီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဓီတရာ တေ မယှံ အတ္ထော အတ္ထိ ဝါ နတ္ထိ ဝါ’’တိ အဝတွာဝ၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ ဧကံ တေ ကာရဏံ ကထေမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ကထေဟိ သမဏာ’’တိ ဝုတ္တေ မဟာဘိနိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဇပါလနိဂြောဓမူလာ ¶ မာရေန အနုဗဒ္ဓဘာဝံ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ စ ပန ‘‘အတီတော ဒါနိ မေ ဧသ ဝိသယ’’န္တိ တဿ သောကာတုရဿ သောကဝူပသမနတ္ထံ အာဂတာဟိ မာရဓီတာဟိ ကုမာရိကဝဏ္ဏာဒိဝသေန ¶ ပယောဇိတံ ပလောဘနံ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘တဒါပိ မယှံ ဆန္ဒော နာဟောသီ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ဒိသွာန ¶ တဏှံ အရတိံ ရဂဉ္စ၊
နာဟောသိ ဆန္ဒော အပိ မေထုနသ္မိံ၊
ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ၊
ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ’’တိ။ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁၊ သု။ နိ။ ၈၄၁) –
ဣမံ ဂါထမာဟ။ ဂါထာပရိယောသာနေ ဗြာဟ္မဏော စ ဗြာဟ္မဏီ စ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ မာဂဏ္ဍိယာပိ ခေါ ‘‘သစဿ မယာ အတ္ထော နတ္ထိ၊ အနတ္ထိကဘာဝေါဝ ဝတ္တဗ္ဗော၊ အယံ ပန မံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ ကရောတိ၊ ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေတိ၊ ဟောတု၊ အတ္တနော ဇာတိကုလပဒေသဘောဂယသဝယသမ္ပတ္တိံ အာဂမ္မ တထာရူပံ ဘတ္တာရံ လဘိတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿာမီ’’တိ သတ္ထရိ အာဃာတံ ဗန္ဓိ။ ‘‘ကိံ ပန သတ္ထာ တာယ အတ္တနိ အာဃာတုပ္ပတ္တိံ ဇာနာတိ၊ နော’’တိ? ‘‘ဇာနာတိယေဝ။ ဇာနန္တော ကသ္မာ ဂါထမာဟာ’’တိ? ဣတရေသံ ဒွိန္နံ ဝသေန။ ဗုဒ္ဓါ ဟိ အာဃာတံ အဂဏေတွာ မဂ္ဂဖလာဓိဂမာရဟာနံ ဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တိယေဝ။ မာတာပိတရော တံ နေတွာ စူဠမာဂဏ္ဍိယံ ကနိဋ္ဌံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ စူဠမာဂဏ္ဍိယောပိ ¶ စိန္တေသိ – ‘‘မမ ဓီတာ ဩမကသတ္တဿ န အနုစ္ဆဝိကာ၊ ဧကဿ ရညောဝ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ။ တံ အာဒါယ ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ၊ ‘‘ဣမံ ဣတ္ထိရတနံ ဒေဝဿ အနုစ္ဆဝိက’’န္တိ ဥတေနဿ ရညော အဒါသိ။ သော တံ ဒိသွာဝ ဥပ္ပန္နဗလဝသိနေဟော အဘိသေကံ ကတွာ ပဉ္စသတမာတုဂါမပရိဝါရံ ဒတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ အယံ မာဂဏ္ဍိယာယ ဥပ္ပတ္တိ။
ဧဝမဿ ဒိယဍ္ဎသဟဿနာဋကိတ္ထိပရိဝါရာ တိဿော အဂ္ဂမဟေသိယော အဟေသုံ။ တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဃောသကသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကသေဋ္ဌီတိ ကောသမ္ဗိယံ တယော သေဋ္ဌိနော ဟောန္တိ။ တေ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ပဉ္စသတတာပသေ ဟိမဝန္တတော အာဂန္တွာ နဂရေ ဘိက္ခာယ စရန္တေ ဒိသွာ ပသီဒိတွာ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေတွာ ပဋိညံ ဂဟေတွာ စတ္တာရော မာသေ အတ္တနော သန္တိကေ ဝသာပေတွာ ပုန ဝဿာရတ္တေ အာဂမနတ္ထာယ ပဋိဇာနာပေတွာ ဥယျောဇေသုံ။ တာပသာပိ တတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌ မာသေ ဟိမဝန္တေ ဝသိတွာ စတ္တာရော မာသေ တေသံ သန္တိကေ ¶ ဝသိံသု။ တေ အပရဘာဂေ ဟိမဝန္တတော အာဂစ္ဆန္တာ ¶ အရညာယတနေ ဧကံ မဟာနိဂြောဓံ ဒိသွာ တဿ မူလေ နိသီဒိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌကတာပသော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ဩရမတ္တိကာ န ဘဝိဿတိ၊ မဟေသက္ခေနေဝေတ္ထ ဒေဝရာဇေန ဘဝိတဗ္ဗံ ¶ ၊ သာဓု ဝတ သစာယံ ဣသိဂဏဿ ပါနီယံ ဒဒေယျာ’’တိ။ သောပိ ပါနီယံ အဒါသိ။ တာပသော နှာနောဒကံ စိန္တေသိ၊ တမ္ပိ အဒါသိ။ တတော ဘောဇနံ စိန္တေသိ၊ တမ္ပိ အဒါသိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယံ ဒေဝရာဇာ အမှေဟိ စိန္တိတံ စိန္တိတံ သဗ္ဗံ ဒေတိ၊ အဟော ဝတ နံ ပဿေယျာမာ’’တိ။ သော ရုက္ခက္ခန္ဓံ ပဒါလေတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ အထ နံ တာပသာ၊ ‘‘ဒေဝရာဇ၊ မဟတီ တေ သမ္ပတ္တိ၊ ကိံ နု ခေါ ကတွာ အယံ တေ လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘မာ ပုစ္ဆထ၊ အယျာ’’တိ။ ‘‘အာစိက္ခ၊ ဒေဝရာဇာ’’တိ။ သော အတ္တနာ ကတကမ္မဿ ပရိတ္တကတ္တာ လဇ္ဇမာနော ကထေတုံ န ဝိသဟိ။ တေဟိ ပုနပ္ပုနံ နိပ္ပီဠိယမာနော ပန ‘‘တေန ဟိ သုဏာထာ’’တိ ဝတွာ ကထေသိ။
သော ကိရေကော ဒုဂ္ဂတမနုဿော ဟုတွာ ဘတိံ ပရိယေသန္တော အနာထပိဏ္ဍိကဿ သန္တိကေ ဘတိကမ္မံ လဘိတွာ တံ နိဿာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ အထေကသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသေ သမ္ပတ္တေ အနာထပိဏ္ဍိကော ဝိဟာရတော အာဂန္တွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တဿ ဘတိကဿ အဇ္ဇုပေါသထဒိဝသဘာဝေါ ကေနစိ ကထိတော’’တိ? ‘‘န ကထိတော၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိဿ သာယမာသံ ပစထာ’’တိ။ အထဿ ပတ္ထောဒနံ ပစိံသု။ သော ဒိဝသံ အရညေ ကမ္မံ ကတွာ သာယံ အာဂန္တွာ ဘတ္တေ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိန္နေ ‘‘ဆာတောမှီ’’တိ သဟသာ အဘုဉ္ဇိတွာဝ ‘‘အညေသု ဒိဝသေသု ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ‘ဘတ္တံ ဒေထ၊ သူပံ ဒေထ၊ ဗျဉ္ဇနံ ဒေထာ’တိ မဟာကောလာဟလံ အဟောသိ၊ အဇ္ဇ တေ သဗ္ဗေ နိဿဒ္ဒါ နိပဇ္ဇိံသု၊ မယှမေဝ ဧကဿာဟာရံ ဝဍ္ဎယိံသု၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ စိန္တေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘အဝသေသာ ဘုဉ္ဇိံသု၊ န ဘုဉ္ဇိံသူ’’တိ? ‘‘န ဘုဉ္ဇိံသု၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဥပေါသထဒိဝသေသု သာယမာသံ ¶ န ဘုဉ္ဇန္တိ၊ သဗ္ဗေဝ ဥပေါသထိကာ ဟောန္တိ။ အန္တမသော ထနပါယိနောပိ ဒါရကေ မုခံ ဝိက္ခာလာပေတွာ စတုမဓုရံ မုခေ ပက္ခိပါပေတွာ မဟာသေဋ္ဌိ ဥပေါသထိကေ ကာရေတိ။ ဂန္ဓတေလပ္ပဒီပေ ဇာလန္တေ ခုဒ္ဒကမဟလ္လကဒါရကာ သယနဂတာ ဒွတ္တိံသာကာရံ သဇ္ဈာယန္တိ။ တုယှံ ပန ဥပေါသထဒိဝသဘာဝံ ကထေတုံ သတိံ န ကရိမှာ။ တသ္မာ တဝေဝ ဘတ္တံ ပက္ကံ၊ နံ ဘုဉ္ဇဿူတိ။ သစေ ဣဒါနိ ဥပေါသထိကေန ¶ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အဟမ္ပိ ဘဝေယျန္တိ။ ‘‘ဣဒံ သေဋ္ဌိ ဇာနာတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ နံ ပုစ္ဆထာ’’တိ။ တေ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ဧဝမာဟ – ‘‘ဣဒါနိ ပန အဘုဉ္ဇိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌဟန္တော ဥပဍ္ဎံ ဥပေါသထကမ္မံ လဘိဿတီ’’တိ။ ဣတရော တံ သုတွာ တထာ အကာသိ။
တဿ သကလဒိဝသံ ကမ္မံ ကတွာ ဆာတဿ သရီရေ ဝါတာ ကုပ္ပိံသု။ သော ယောတ္တေန ဥရံ ဗန္ဓိတွာ ယောတ္တကောဋိယံ ဂဟေတွာ ပရိဝတ္တတိ။ သေဋ္ဌိ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဥက္ကာဟိ ဓာရိယမာနာဟိ စတုမဓုရံ ဂါဟာပေတွာ ¶ တဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ၊ ဝါတာ မေ ကုပ္ပိတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဥဋ္ဌာယ ဣဒံ ဘေသဇ္ဇံ ခါဒါဟီ’’တိ။ ‘‘တုမှေပိ ခါဒထ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘အမှာကံ အဖာသုကံ နတ္ထိ၊ တွံ ခါဒါဟီ’’တိ။ ‘‘သာမိ၊ အဟံ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောန္တော ¶ သကလံ ကာတုံ နာသက္ခိံ၊ ဥပဍ္ဎကမ္မမ္ပိ မေ ဝိကလံ မာ အဟောသီ’’တိ န ဣစ္ဆိ။ ‘‘မာ ဧဝံ ကရိ၊ တာတာ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ အနိစ္ဆိတွာ အရုဏေ ဥဋ္ဌဟန္တေ မိလာတမာလာ ဝိယ ကာလံ ကတွာ တသ္မိံ နိဂြောဓရုက္ခေ ဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တသ္မာ ဣမမတ္ထံ ကထေတွာ ‘‘သော သေဋ္ဌိ ဗုဒ္ဓမာမကော၊ ဓမ္မမာမကော၊ သင်္ဃမာမကော၊ တံ နိဿာယ ကတဿ ဥပဍ္ဎုပေါသထကမ္မဿ နိဿန္ဒေနေသာ သမ္ပတ္တိ မယာ လဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။
‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနံ သုတွာဝ ပဉ္စသတာ တာပသာ ဥဋ္ဌာယ ဒေဝတာယ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒေသိ၊ ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒါမိ၊ ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒါမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိဇာနာပေတွာ ‘‘ဃောသောပိ ခေါ ဧသော ဒုလ္လဘော လောကသ္မိ’’န္တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ‘‘ဒေဝတေ အနေကေသု ကပ္ပသတသဟဿေသု အသုတပုဗ္ဗံ သဒ္ဒံ တယာ သုဏာပိတမှာ’’တိ အာဟံသု။ အထ အန္တေဝါသိနော အာစရိယံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘တေန ဟိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘တာတာ၊ တယော သေဋ္ဌိနော အမှာကံ ဗဟူပကာရာ၊ သွေ တေသံ နိဝေသနေ ဘိက္ခံ ဂဏှိတွာ တေသမ္ပိ အာစိက္ခိတွာ ဂမိဿာမ၊ အဓိဝါသေထ၊ တာတာ’’တိ။ တေ အဓိဝါသယိံသု။ ပုနဒိဝသေ သေဋ္ဌိနော ယာဂုဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ အာသနာနိ ပညာပေတွာ ‘‘အဇ္ဇ နော အယျာနံ အာဂမနဒိဝသော’’တိ ဉတွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ တေ အာဒါယ နိဝေသနံ ဂန္တွာ နိသီဒါပေတွာ ဘိက္ခံ အဒံသု။ တေ ကတဘတ္တကိစ္စာ မဟာသေဋ္ဌိနော ‘‘မယံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ ‘‘နနု၊ ဘန္တေ၊ တုမှေဟိ စတ္တာရော ¶ ဝဿိကေ မာသေ အမှာကံ ဂဟိတာဝ ပဋိညာ၊ ဣဒါနိ ကုဟိံ ဂစ္ဆထာ’’တိ? ‘‘လောကေ ¶ ကိရ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နော၊ ဓမ္မော ဥပ္ပန္နော၊ သင်္ဃော ဥပ္ပန္နော၊ တသ္မာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တဿ သတ္ထုနော သန္တိကံ တုမှာကညေဝ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘အညေသမ္ပိ အဝါရိတံ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ အာဂမေထ၊ မယမ္ပိ ဂမနပရိဝစ္ဆံ ကတွာ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘တုမှေသု ပရိဝစ္ဆံ ကရောန္တေသု အမှာကံ ပပဉ္စော ဟောတိ၊ မယံ ပုရတော ဂစ္ဆာမ၊ တုမှေ ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ ဝတွာ တေ ပုရေတရံ ဂန္တွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ အဘိတ္ထဝိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ အထ နေသံ သတ္ထာ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သဗ္ဗေပိ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝစနသမနန္တရံယေဝ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ ဧဟိဘိက္ခူ အဟေသုံ။
တေပိ ခေါ တယော သေဋ္ဌိနော ပဉ္စဟိ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဘတ္တစ္ဆာဒနသပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီနိ ဒါနူပကရဏာနိ အာဒါယ သာဝတ္ထိံ ပတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ ကထာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ¶ ပတိဋ္ဌာယ အဒ္ဓမာသမတ္တမ္ပိ ဒါနံ ဒဒမာနာ သတ္ထု သန္တိကေ ဝသိတွာ ကောသမ္ဗိံ အာဂမနတ္ထာယ သတ္ထာရံ ယာစိတွာ သတ္ထာရာ ပဋိညံ ဒဒန္တေန ¶ ‘‘သုညာဂါရေ ခေါ ဂဟပတယော တထာဂတာ အဘိရမန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အညာတံ၊ ဘန္တေ၊ အမှေဟိ ပဟိတသာသနေန အာဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ ဃောသကသေဋ္ဌိ ဃောသိတာရာမံ၊ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋာရာမံ၊ ပါဝါရိကသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကာရာမန္တိ တယော မဟာဝိဟာရေ ကာရေတွာ သတ္ထု အာဂမနတ္ထာယ သာသနံ ပဟိဏိံသု။ သတ္ထာ တေသံ သာသနံ သုတွာ တတ္ထ အဂမာသိ။ တေ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝိဟာရံ ပဝေသေတွာ ဝါရေန ဝါရေန ပဋိဇဂ္ဂန္တိ။ သတ္ထာ ဒေဝသိကံ ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသတိ။ ယဿ ဝိဟာရေ ဝုဋ္ဌော ဟောတိ၊ တဿေဝ ဃရဒွါရေ ပိဏ္ဍာယ စရတိ။ တေသံ ပန တိဏ္ဏံ သေဋ္ဌီနံ ဥပဋ္ဌာကော သုမနော နာမ မာလာကာရော အဟောသိ။ သော တေ သေဋ္ဌိနော ဧဝမာဟ – ‘‘အဟံ တုမှာကံ ဒီဃရတ္တံ ဥပကာရကော၊ သတ္ထာရံ ဘောဇေတုကာမောမှိ၊ မယှမ္ပိ ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဘဏေ သွေ ဘောဇေဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ သာမီ’’တိ သော သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ သက္ကာရံ ပဋိယာဒေသိ။
တဒါ ¶ ရာဇာ သာမာဝတိယာ ဒေဝသိကံ ပုပ္ဖမူလေ အဋ္ဌ ကဟာပဏေ ဒေတိ။ တဿာ ခုဇ္ဇုတ္တရာ နာမ ဒါသီ သုမနမာလာကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ နိဗဒ္ဓံ ပုပ္ဖာနိ ဂဏှာတိ။ အထ နံ တသ္မိံ ဒိဝသေ အာဂတံ မာလာကာရော အာဟ – ‘‘မယာ သတ္ထာ နိမန္တိတော၊ အဇ္ဇ ပုပ္ဖေဟိ သတ္ထာရံ ပူဇေဿာမိ၊ တိဋ္ဌ တာဝ၊ တွံ ပရိဝေသနာယ သဟာယိကာ ဟုတွာ ဓမ္မံ သုတွာ အဝသေသာနိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂမိဿသီ’’တိ ¶ ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ အဓိဝါသေသိ။ သုမနော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဝိသိတွာ အနုမောဒနကရဏတ္ထာယ ပတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ။ သတ္ထာ အနုမောဒနဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ။ ခုဇ္ဇုတ္တရာပိ သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုဏန္တီယေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သာ အညေသု ဒိဝသေသု စတ္တာရော ကဟာပဏေ အတ္တနော ဂဟေတွာ စတူဟိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ဒိဝသံ အဋ္ဌဟိပိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂတာ။ အထ နံ သာမာဝတီ အာဟ – ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ အမ္မ၊ အဇ္ဇ အမှာကံ ရညာ ဒွိဂုဏံ ပုပ္ဖမူလံ ဒိန္န’’န္တိ? ‘‘နော၊ အယျေ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဗဟူနိ ပုပ္ဖာနီ’’တိ? ‘‘အညေသု ဒိဝသေသု အဟံ စတ္တာရော ကဟာပဏေ အတ္တနော ဂဟေတွာ စတူဟိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရာမီ’’တိ။ ‘‘အဇ္ဇ ကသ္မာ န ဂဏှီ’’တိ? ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဓမ္မဿ အဓိဂတတ္တာ’’တိ။ အထ နံ ‘‘အရေ၊ ဒုဋ္ဌဒါသိ ဧတ္တကံ ကာလံ တယာ ဂဟိတကဟာပဏေ မေ ဒေဟီ’’တိ အတဇ္ဇေတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ တယာ ပိဝိတံ အမတံ အမှေပိ ပါယေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ မံ နှာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သောဠသဟိ ဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ နှာပေတွာ ဒွေ မဋ္ဌသာဋကေ ဒါပေသိ။ သာ ဧကံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ဧကံသံ ပါရုပိတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ ဧကံ ဗီဇနိံ အာဟရာပေတွာ အာသနေ နိသီဒိတွာ စိတြဗီဇနိံ အာဒါယ ပဉ္စ မာတုဂါမသတာနိ အာမန္တေတွာ တာသံ သတ္ထာရာ ဒေသိတနိယာမေနေဝ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဿာ ဓမ္မကထံ သုတွာ တာ သဗ္ဗာပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
တာ ¶ သဗ္ဗာပိ ခုဇ္ဇုတ္တရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘အမ္မ ¶ ၊ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ တွံ ကိလိဋ္ဌကမ္မံ မာ ကရိ၊ အမှာကံ မာတုဋ္ဌာနေ စ အာစရိယဋ္ဌာနေ စ ဌတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ အမှာကံ ကထေဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ သာ တထာ ကရောန္တီ အပရဘာဂေ တိပိဋကဓရာ ဇာတာ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝိကာနံ ဥပါသိကာနံ ဗဟုဿုတာနံ ဓမ္မကထိကာနံ ယဒိဒံ ခုဇ္ဇုတ္တရာ’’တိ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။ တာပိ ခေါ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော တံ ဧဝမာဟံသု – ‘‘အမ္မ၊ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမာမှာ၊ တံ နော ဒဿေဟိ၊ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ¶ တံ ပူဇေဿာမာ’’တိ။ ‘‘အယျေ၊ ရာဇကုလံ နာမ ဘာရိယံ၊ တုမှေ ဂဟေတွာ ဗဟိ ဂန္တုံ န သက္ကာ’’တိ။ ‘‘အမ္မ၊ နော မာ နာသေဟိ၊ ဒဿေဟေဝ အမှာကံ သတ္ထာရ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ တုမှာကံ ဝသနဂဗ္ဘာနံ ဘိတ္တီသု ယတ္တကေန ဩလောကေတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ တတ္တကံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဂန္ဓမာလာဒီနိ အာဟရာပေတွာ သတ္ထာရံ တိဏ္ဏံ သေဋ္ဌီနံ ဃရဒွါရံ ဂစ္ဆန္တံ တုမှေ တေသု တေသု ဌာနေသု ဌတွာ ဩလောကေထ စေဝ၊ ဟတ္ထေ စ ပသာရေတွာ ဝန္ဒထ၊ ပူဇေထ စာ’’တိ။ တာ တထာ ကတွာ သတ္ထာရံ ဂစ္ဆန္တဉ္စ အာဂစ္ဆန္တဉ္စ ဩလောကေတွာ ဝန္ဒိံသု စေဝ ပူဇေသုဉ္စ။
အထေကဒိဝသံ မာဂဏ္ဍိယာ အတ္တနော ပါသာဒတလတော နိက္ခမိတွာ စင်္ကမမာနာ တာသံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဂဗ္ဘေသု ဆိဒ္ဒံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣဒံ ကိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ တာဟိ တဿာ သတ္ထရိ အာဃာတဗဒ္ဓဘာဝံ အဇာနန္တီဟိ ‘‘သတ္ထာ ¶ ဣမံ နဂရံ အာဂတော၊ မယံ ဧတ္ထ ဌတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒာမ စေဝ ပူဇေမ စာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာဂတော နာမ ဣမံ နဂရံ သမဏော ဂေါတမော၊ ဣဒါနိဿ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမိ၊ ဣမာပိ တဿ ဥပဋ္ဌာယိကာ၊ ဣမာသမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ – ‘‘မဟာရာဇ၊ သာမာဝတိမိဿိကာနံ ဗဟိဒ္ဓါ ပတ္ထနာ အတ္ထိ၊ ကတိပါဟေနေဝ တေ ဇီဝိတံ မာရေဿန္တီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘န တာ ဧဝရူပံ ကရိဿန္တီ’’တိ န သဒ္ဒဟိ။ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တေပိ န သဒ္ဒဟိ ဧဝ။ အထ နံ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေပိ အသဒ္ဒဟန္တံ ‘‘သစေ မေ န သဒ္ဒဟသိ၊ တာသံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဥပစာရေဟိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ဂန္တွာ ဂဗ္ဘေသု ဆိဒ္ဒံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣဒံ ကိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ တသ္မိံ အတ္ထေ အာရောစိတေ တာသံ အကုဇ္ဈိတွာ၊ ကိဉ္စိ အဝတွာဝ ဆိဒ္ဒါနိ ပိဒဟာပေတွာ သဗ္ဗဂဗ္ဘေသု ဥဒ္ဓစ္ဆိဒ္ဒကဝါတပါနာနိ ကာရေသိ။ ဥဒ္ဓစ္ဆိဒ္ဒကဝါတပါနာနိ ကိရ တသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပန္နာနိ။ မာဂဏ္ဍိယာ တာသံ ကိဉ္စိ ကာတုံ အသက္ကုဏိတွာ၊ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿေဝ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ နာဂရာနံ လဉ္ဇံ ဒတွာ၊ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ အန္တောနဂရံ ပဝိသိတွာ ဝိစရန္တံ ဒါသကမ္မကရပေါရိသေဟိ အက္ကောသေတွာ ပရိဘာသေတွာ ပလာပေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ တီသု ရတနေသု အပ္ပသန္နာ အန္တောနဂရံ ပဝိဋ္ဌံ သတ္ထာရံ အနုဗန္ဓိတွာ ¶ ၊ ‘‘စောရောသိ ¶ ၊ ဗာလောသိ၊ မူဠှောသိ၊ ဩဋ္ဌောသိ၊ ဂေါဏောသိ၊ ဂဒြဘောသိ၊ နေရယိကောသိ၊ တိရစ္ဆာနဂတောသိ၊ နတ္ထိ တုယှံ သုဂတိ၊ ဒုဂ္ဂတိယေဝ တုယှံ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ။
တံ ¶ သုတွာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သတ္ထာရံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမေ နာဂရာ အမှေ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ၊ ဣတော အညတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ၊ အာနန္ဒောတိ’’? ‘‘အညံ နဂရံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တတ္ထ မနုဿေသု အက္ကောသန္တေသု ပုန ကတ္ထ ဂမိဿာမ၊ အာနန္ဒော’’တိ? ‘‘တတောပိ အညံ နဂရံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တတ္ထာပိ မနုဿေသု အက္ကောသန္တေသု ကုဟိံ ဂမိဿာမာ’’တိ? ‘‘တတောပိ အညံ နဂရံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အာနန္ဒ၊ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယတ္ထ အဓိကရဏံ ဥပ္ပန္နံ၊ တတ္ထေဝ တသ္မိံ ဝူပသန္တေ အညတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေ ပန တေ၊ အာနန္ဒ၊ အက္ကောသန္တီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ ဒါသကမ္မကရေ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေ အက္ကောသန္တီ’’တိ။ ‘‘အဟံ၊ အာနန္ဒ၊ သင်္ဂါမံ ဩတိဏ္ဏဟတ္ထိသဒိသော၊ သင်္ဂါမံ ဩတိဏ္ဏဟတ္ထိနော ဟိ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂတေ သရေ သဟိတုံ ဘာရော၊ တထေဝ ဗဟူဟိ ဒုဿီလေဟိ ကထိတကထာနံ သဟနံ နာမ မယှံ ဘာရော’’တိ ဝတွာ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ နာဂဝဂ္ဂေ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟံ နာဂေါဝ သင်္ဂါမေ၊ စာပတော ပတိတံ သရံ၊
အတိဝါကျံ တိတိက္ခိဿံ၊ ဒုဿီလော ဟိ ဗဟုဇ္ဇနော။
‘‘ဒန္တံ ¶ နယန္တိ သမိတိံ၊ ဒန္တံ ရာဇာဘိရူဟတိ၊
ဒန္တော သေဋ္ဌော မနုဿေသု၊ ယောတိဝါကျံ တိတိက္ခတိ။
‘‘ဝရမဿတရာ ဒန္တာ၊ အာဇာနီယာ စ သိန္ဓဝါ၊
ကုဉ္ဇရာ စ မဟာနာဂါ၊ အတ္တဒန္တော တတော ဝရ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၂၀-၃၂၂)၊
ဓမ္မကထာ သမ္ပတ္တမဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။ ဧဝံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မာ စိန္တယိ၊ အာနန္ဒ၊ ဧတေ သတ္တာဟမတ္တမေဝ အက္ကောသိဿန္တိ၊ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ တုဏှီ ဘဝိဿန္တိ၊ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဥပ္ပန္နံ အဓိကရဏံ သတ္တာဟတော ဥတ္တရိ န ဂစ္ဆတိ။ မာဂဏ္ဍိယာ သတ္ထာရံ အက္ကောသာပေတွာ ပလာပေတုံ အသက္ကောန္တီ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဣမာ ဧတဿ ဥပတ္ထမ္ဘဘူတာ၊ ဧတာသမ္ပိ ဗျသနံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧကဒိဝသံ ရညော သုရာပါနဋ္ဌာနေ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောန္တီ စူဠပိတု သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘အတ္ထော မေ ကိရ ကုက္ကုဋေဟိ ¶ ၊ အဋ္ဌ မတကုက္ကုဋေ၊ အဋ္ဌ သဇီဝကုက္ကုဋေ စ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆတု၊ အာဂန္တွာ စ သောပါနမတ္ထကေ ဌတွာ အာဂတဘာဝံ နိဝေဒေတွာ ‘ပဝိသတူ’တိ ဝုတ္တေပိ အပဝိသိတွာ ပဌမံ အဋ္ဌ သဇီဝကုက္ကုဋေ ပဟိဏတု၊ ‘ပစ္ဆာ ဣတရေ’’’တိ။ စူဠာပဋ္ဌာကဿ စ ‘‘မမ ဝစနံ ကရေယျာသီ’’တိ လဉ္ဇံ အဒါသိ။ မာဂဏ္ဍိယော အာဂန္တွာ၊ ရညော နိဝေဒါပေတွာ၊ ‘‘ပဝိသတူ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ရညော အာပါနဘူမိံ န ပဝိသိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဣတရာ စူဠုပဋ္ဌာကံ ¶ ပဟိဏိ ¶ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတ၊ မမ စူဠပိတု သန္တိက’’န္တိ။ သော ဂန္တွာ တေန ဒိန္နေ အဋ္ဌ သဇီဝကုက္ကုဋေ အာနေတွာ၊ ‘‘ဒေဝ၊ ပုရောဟိတေန ပဏ္ဏာကာရော ပဟိတော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတ နော ဥတ္တရိဘင်္ဂေါ ဥပ္ပန္နော၊ ကော နု ခေါ ပစေယျာ’’တိ အာဟ။ မာဂဏ္ဍိယာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ သာမာဝတိပ္ပမုခါ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော နိက္ကမ္မိကာ ဝိစရန္တိ၊ တာသံ ပေသေဟိ၊ တာ ပစိတွာ အာဟရိဿန္တီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာသံ ဒတွာ အညဿ ကိရ ဟတ္ထေ အဒတွာ သယမေဝ မာရေတွာ ပစန္တူ’’တိ ပေသေသိ။ စူဠုပဋ္ဌာကော ‘‘သာဓု ဒေဝါ’’တိ ဂန္တွာ တထာ ဝတွာ တာဟိ ‘‘မယံ ပါဏာတိပါတံ န ကရောမာ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တော အာဂန္တွာ တမတ္ထံ ရညော အာရောစေသိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ‘‘ဒိဋ္ဌံ တေ၊ မဟာရာဇ၊ ဣဒါနိ တာသံ ပါဏာတိပါတဿ ကရဏံ ဝါ အကရဏံ ဝါ ဇာနိဿသိ၊ ‘သမဏဿ ဂေါတမဿ ပစိတွာ ပေသေန္တူ’တိ ဝဒေဟိ ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ဝတွာ ပေသေသိ။ ဣတရော တေ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဟုတွာ ဂန္တွာ တေ ကုက္ကုဋေ ပုရောဟိတဿ ဒတွာ မတကုက္ကုဋေ တာသံ သန္တိကံ နေတွာ၊ ‘‘ဣမေ ကိရ ကုက္ကုဋေ ပစိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ပဟိဏထာ’’တိ အာဟ။ တာ၊ ‘‘သာမိ၊ အာဟရ၊ ဣဒံ နာမ အမှာကံ ကိစ္စ’’န္တိ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဂဏှိံသု။ သော ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ၊ တာတာ’’တိ ပုဋ္ဌော၊ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ ပစိတွာ ပေသေထာတိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ပဋိမဂ္ဂံ အာဂန္တွာ ဂဏှိံသူ’’တိ အာစိက္ခိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ‘‘ပဿ၊ မဟာရာဇ၊ န တာ တုမှာဒိသာနံ ကရောန္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပတ္ထနာ တာသံ အတ္ထီတိ ဝုတ္တေ န သဒ္ဒဟသီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တံ သုတွာပိ အဓိဝါသေတွာ ¶ တုဏှီယေဝ အဟောသိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။
တဒါ ပန ရာဇာ ‘‘သာမာဝတိယာ ဝါသုလဒတ္တာယ မာဂဏ္ဍိယာယ စာ’’တိ တိဿန္နမ္ပိ ဧတာသံ ပါသာဒတလေ ဝါရေန ဝါရေန သတ္တာဟံ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတိ ¶ ။ အထ နံ ‘‘သွေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ သာမာဝတိယာ ပါသာဒတလံ ဂမိဿတီ’’တိ ဉတွာ မာဂဏ္ဍိယာ စူဠပိတု သာသနံ ပဟိဏိ – ‘‘အဂဒေန ကိရ ဒါဌာ ဓောဝိတွာ ဧကံ သပ္ပံ ပေသေတူ’’တိ။ သော တထာ ကတွာ ပေသေသိ။ ရာဇာ အတ္တနော ဂမနဋ္ဌာနံ ဟတ္ထိကန္တဝီဏံ အာဒါယယေဝ ဂစ္ဆတိ၊ တဿာ ပေါက္ခရေ ဧကံ ဆိဒ္ဒံ အတ္ထိ။ မာဂဏ္ဍိယာ တေန ဆိဒ္ဒေန သပ္ပံ ပဝေသေတွာ ဆိဒ္ဒံ မာလာဂုဠေန ထကေသိ။ သပ္ပော ဒွီဟတီဟံ အန္တောဝီဏာယမေဝ အဟောသိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ရညော ဂမနဒိဝသေ ‘‘အဇ္ဇ ကတရိဿိတ္ထိယာ ပါသာဒံ ဂမိဿသိ ဒေဝါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သာမာဝတိယာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အဇ္ဇ မယာ၊ မဟာရာဇ၊ အမနာပေါ သုပိနော ဒိဋ္ဌော။ န သက္ကာ တတ္ထ ဂန္တုံ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘ဂစ္ဆာမေဝါ’’တိ။ သာ ယာဝ တတိယံ ဝါရေတွာ၊ ‘‘ဧဝံ သန္တေ အဟမ္ပိ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဂမိဿာမိ၊ ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ နိဝတ္တိယမာနာပိ အနိဝတ္တိတွာ၊ ‘‘န ဇာနာမိ၊ ကိံ ဘဝိဿတိ ဒေဝါ’’တိ ရညာ သဒ္ဓိံယေဝ အဂမာသိ။
ရာဇာ သာမာဝတိမိဿိကာဟိ ဒိန္နာနိ ဝတ္ထပုပ္ဖဂန္ဓာဘရဏာနိ ဓာရေတွာ သုဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝီဏံ ¶ ဥဿီသကေ ဌပေတွာ သယနေ နိပဇ္ဇိ။ မာဂဏ္ဍိယာ အပရာပရံ ဝိစရန္တီ ဝိယ ဟုတွာ ဝီဏာဆိဒ္ဒတော ပုပ္ဖဂုဠံ အပနေသိ။ သပ္ပော ဒွီဟတီဟံ နိရာဟာရော တေန ဆိဒ္ဒေန နိက္ခမိတွာ ပဿသန္တော ဖဏံ ကတွာ သယနပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇိ ¶ ။ မာဂဏ္ဍိယာ တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဓီ ဓီ၊ ဒေဝ၊ သပ္ပော’’တိ မဟာသဒ္ဒံ ကတွာ ရာဇာနဉ္စ တာ စ အက္ကောသန္တီ၊ ‘‘အယံ အန္ဓဗာလရာဇာ အလက္ခိကော မယှံ ဝစနံ န သုဏာတိ၊ ဣမာပိ နိဿိရီကာ ဒုဗ္ဗိနီတာ၊ ကိံ နာမ ရညော သန္တိကာ န လဘန္တိ၊ ကိံ နု တုမှေ ဣမသ္မိံ မတေယေဝ သုခံ ဇီဝိဿထ၊ ဇီဝန္တေ ဒုက္ခံ ဇီဝထ၊ ‘အဇ္ဇ မယာ ပါပသုပိနော ဒိဋ္ဌော၊ သာမာဝတိယာ ပါသာဒံ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝါရေန္တိယာပိ မေ ဝစနံ န သုဏသိ၊ ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သပ္ပံ ဒိသွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမ ဣမာ ကရိဿန္တိ၊ အဟော ပါပါ၊ အဟံ ဣမာသံ ပါပဘာဝံ အာစိက္ခန္တိယာပိ ဣမိဿာ ဝစနံ န သဒ္ဒဟိံ၊ ပဌမံ အတ္တနော ဂဗ္ဘေသု ဆိဒ္ဒါနိ ကတွာ နိသိန္နာ၊ ပုန မယာ ပေသိတေ ကုက္ကုဋေ ပဋိပဟိဏိံသု၊ အဇ္ဇ သယနေ သပ္ပံ ဝိဿဇ္ဇိံသူ’’တိ ကောဓေန သမ္ပဇ္ဇလိတော ဝိယ အဟောသိ။
သာမာဝတီပိ ¶ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ ဩဝါဒံ အဒါသိ – ‘‘အမ္မာ၊ အမှာကံ အညံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ၊ နရိန္ဒေ စ ဒေဝိယာ စ အတ္တနိ စ သမမေဝ မေတ္တစိတ္တံ ပဝတ္တေထ၊ မာ ကဿစိ ကောပံ ကရိတ္ထာ’’တိ။ ရာဇာ သဟဿထာမံ သိင်္ဂဓနုံ အာဒါယ ဇိယံ ပေါထေတွာ ဝိသပီတံ သရံ သန္နယှိတွာ သာမာဝတိံ ဓုရေ ကတွာ သဗ္ဗာ ¶ တာ ပဋိပါဋိယာ ဌပါပေတွာ သာမာဝတိယာ ဥရေ သရံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော တဿာ မေတ္တာနုဘာဝေန ပဋိနိဝတ္တိတွာ အာဂတမဂ္ဂါဘိမုခေါဝ ဟုတွာ ရညော ဟဒယံ ပဝိသန္တော ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ခိတ္တော သရော သိလမ္ပိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ အာကာသေ ပဋိဟနနကဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ အထ စ ပနေသ နိဝတ္တိတွာ မမ ဟဒယာဘိမုခေါ ဇာတော၊ အယဉှိ နာမ နိဿတ္တော နိဇ္ဇီဝေါ သရောပိ ဧတိဿာ ဂုဏံ ဇာနာတိ၊ အဟံ မနုဿဘူတောပိ န ဇာနာမီ’’တိ၊ သော ဓနုံ ဆဍ္ဍေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သာမာဝတိယာ ပါဒမူလေ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သမ္မုယှာမိ ပမုယှာမိ၊ သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ၊
သာမာဝတိ မံ တာယဿု၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ၊ ‘‘သာဓု၊ ဒေဝ၊ မံ သရဏံ ဂစ္ဆာ’’တိ အဝတွာ၊ ‘‘ယမဟံ၊ မဟာရာဇ၊ သရဏံ ဂတာ၊ တမေဝ တွမ္ပိ သရဏံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဣဒံ ဝတွာ သာမာဝတီ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝိကာ –
‘‘မာ ¶ မံ တွံ သရဏံ ဂစ္ဆ၊ ယမဟံ သရဏံ ဂတာ၊
ဧသ ဗုဒ္ဓါ မဟာရာဇ၊ ဧသ ဗုဒ္ဓါ အနုတ္တရော၊
သရဏံ ဂစ္ဆ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။ –
အာဟ ¶ ။ ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ၊ ‘‘ဣဒါနာဟံ အတိရေကတရံ ဘာယာမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧသ ဘိယျော ပမုယှာမိ၊ သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ၊
သာမာဝတိ မံ တာယဿု၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။
အထ နံ သာ ပုရိမနယေနေဝ ပုန ပဋိက္ခိပိတွာ၊ ‘‘တေန ဟိ တွဉ္စ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ၊ သတ္ထာရဉ္စ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ၊ ဝရဉ္စ တေ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဝရော ဂဟိတော ဟောတု၊ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သရဏံ ဂန္တွာ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ¶ သာမာဝတိံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ၊ ဝရံ ဂဏှာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ၊ မယှံ ဟိရညာဒီဟိ အတ္ထော နတ္ထိ၊ ဣမံ ပန မေ ဝရံ ဒေဟိ၊ တထာ ကရောဟိ၊ ယထာ သတ္ထာ နိဗဒ္ဓံ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဣဓာဂစ္ဆတိ၊ ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ နိဗဒ္ဓံ ဣဓာဂစ္ဆထ၊ သာမာဝတိမိဿိကာ ‘ဓမ္မံ သုဏိဿာမာ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဗုဒ္ဓါနံ နာမ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိဗဒ္ဓံ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာဇနော သတ္ထာရံ အာဂမနတ္ထာယ ပစ္စာသီသတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေထာ’’တိ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဏာပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ နိဗဒ္ဓံ ရာဇကုလံ ဂစ္ဆတိ။ တာပိ ဒေဝိယော နိဗဒ္ဓံ ထေရံ သပရိဝါရံ ဘောဇေန္တိ၊ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ တာ ဧကဒိဝသံ ထေရဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပသီဒိတွာ၊ ပဉ္စဟိ ဥတ္တရာသင်္ဂသတေဟိ ဓမ္မပူဇံ အကံသု ¶ ။ ဧကေကော ဥတ္တရာသင်္ဂေါ ပဉ္စ သတာနိ ပဉ္စ သတာနိ အဂ္ဃတိ။
တာ ဧကဝတ္ထာ ဒိသွာ ရာဇာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကုဟိံ ဝေါ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ’’တိ။ ‘‘အယျဿ နော ဒိန္နာ’’တိ။ ‘‘တေန သဗ္ဗေ ဂဟိတာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဂဟိတာ’’တိ။ ရာဇာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ တာဟိ ဥတ္တရာသင်္ဂါနံ ဒိန္နဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာ တာဟိ ဒိန္နဘာဝဉ္စ ထေရေန ဂဟိတဘာဝဉ္စ သုတွာ၊ ‘‘နနု၊ ဘန္တေ၊ အတိဗဟူနိ ဝတ္ထာနိ၊ ဧတ္တကေဟိ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အမှာကံ ပဟောနကာနိ ဝတ္ထာနိ ဂဏှိတွာ သေသာနိ ဇိဏ္ဏစီဝရိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဒဿာမိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေ အတ္တနော ဇိဏ္ဏစီဝရာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ဇိဏ္ဏတရစီဝရိကာနံ ဒဿန္တီ’’တိ။ ‘‘တေ ¶ အတ္တနော ဇိဏ္ဏတရစီဝရာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ပစ္စတ္ထရဏာနိ ကရိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘ပုရာဏပစ္စတ္ထရဏာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ဘူမတ္ထရဏာနိ ကရိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘ပုရာဏဘူမတ္ထရဏာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ပါဒပုဉ္ဆနာနိ ကရိဿန္တိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ပုရာဏပါဒပုဉ္ဆနာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကောဋ္ဋေတွာ မတ္တိကာယ မဒ္ဒိတွာ ဘိတ္တိံ လိမ္ပိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဧတ္တကာနိ ကတွာပိ အယျာနံ ဒိန္နာနိ န နဿန္တီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာ ပသန္နော အပရာနိပိ ပဉ္စ ဝတ္ထသတာနိ အာဟရာပေတွာ ထေရဿ ပါဒမူလေ ဌပါပေသိ။ ထေရော ကိရ ပဉ္စသတဂ္ဃနကာနေဝ ဝတ္ထာနိ ပဉ္စသတဘာဂေန ¶ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နာနိ ပဉ္စသတက္ခတ္တုံ လဘိ၊ သဟဿဂ္ဃနကာနိ သဟဿဘာဂေန ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နာနိ ¶ သဟဿက္ခတ္တုံ လဘိ၊ သတသဟဿဂ္ဃနကာနိ သတသဟဿဘာဂေန ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နာနိ သတသဟဿက္ခတ္တုံ လဘိ။ ဧကံ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒသာတိအာဒိနာ နယေန လဒ္ဓါနံ ပန ဂဏနာ နာမ နတ္ထိ။ တထာဂတေ ကိရ ပရိနိဗ္ဗုတေ ထေရော သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဝိစရိတွာ သဗ္ဗဝိဟာရေသု ဘိက္ခူနံ အတ္တနော သန္တကာနေဝ ပတ္တစီဝရာနိ အဒါသိ။
တဒါ မာဂဏ္ဍိယာပိ ‘‘ယမဟံ ကရောမိ။ တံ တထာ အဟုတွာ အညထာဝ ဟောတိ၊ ဣဒါနိ ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ ရညေ ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆန္တေ စူဠပိတု သာသနံ ပဟိဏိ – ‘‘သာမာဝတိယာ ပါသာဒံ ဂန္တွာ၊ ဒုဿကောဋ္ဌာဂါရာနိ စ တေလကောဋ္ဌာဂါရာနိ စ ဝိဝရာပေတွာ၊ ဒုဿာနိ တေလစာဋီသု တေမေတွာ တေမေတွာ ထမ္ဘေ ဝေဌေတွာ တာ သဗ္ဗာပိ ဧကတော ကတွာ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဗဟိ ယန္တကံ ဒတွာ ဒဏ္ဍဒီပိကာဟိ ဂေဟေ အဂ္ဂိံ ဒဒမာနော ဩတရိတွာ ဂစ္ဆတူ’’တိ။ သော ပါသာဒံ အဘိရုယှ ကောဋ္ဌာဂါရာနိ ¶ ဝိဝရိတွာ ဝတ္ထာနိ တေလစာဋီသု တေမေတွာ တေမေတွာ ထမ္ဘေ ဝေဌေတုံ အာရဘိ။ အထ နံ သာမာဝတိပ္ပမုခါ ဣတ္ထိယော ‘‘ကိံ ဧတံ စူဠပိတာ’’တိ ဝဒန္တိယော ဥပသင်္ကမိံသု။ ‘‘အမ္မာ၊ ရာဇာ ဒဠှိကမ္မတ္ထာယ ဣမေ ထမ္ဘေ တေလပိလောတိကာဟိ ဝေဌာပေတိ၊ ရာဇဂေဟေ နာမ သုယုတ္တံ ဒုယုတ္တံ ဒုဇ္ဇာနံ၊ မာ မေ သန္တိကေ ဟောထ၊ အမ္မာ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ တာ အာဂတာ ဂဗ္ဘေ ပဝေသေတွာ ဒွါရာနိ ပိဒဟိတွာ ဗဟိ ယန္တကံ ဒတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အဂ္ဂိံ ဒေန္တော ဩတရိ။ သာမာဝတီ တာသံ ဩဝါဒံ အဒါသိ – ‘‘အမှာကံ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ဝိစရန္တီနံ ဧဝမေဝ အဂ္ဂိနာ ဈာယမာနာနံ အတ္တဘာဝါနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ဗုဒ္ဓဉာဏေနပိ န သုကရော၊ အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ။ တာ ဂေဟေ ဈာယန္တေ ဝေဒနာပရိဂ္ဂဟကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တိယော ကာစိ ဒုတိယဖလံ၊ ကာစိ တတိယဖလံ ပါပုဏိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တာ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိံသု၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု၊ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ ရညော ဥတေနဿ ဥယျာနဂတဿ အန္တေပုရံ ဒဍ္ဎံ၊ ပဉ္စ စ ဣတ္ထိသတာနိ ကာလကတာနိ ¶ သာမာဝတိပ္ပမုခါနိ။ တာသံ၊ ဘန္တေ၊ ဥပါသိကာနံ ကာ ဂတိ၊ ကော အဘိသမ္ပရာယော’တိ? သန္တေတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပါသိကာယော သောတာပန္နာ ¶ ၊ သန္တိ သကဒါဂါမိယော၊ သန္တိ အနာဂါမိယော၊ သဗ္ဗာ တာ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ ဥပါသိကာယော အနိပ္ဖလာ ကာလကတာ’’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
‘‘မောဟသမ္ဗန္ဓနော လောကော၊ ဘဗ္ဗရူပေါဝ ဒိဿတိ၊
ဥပဓီဗန္ဓနော ဗာလော၊ တမသာ ပရိဝါရိတော၊
သဿတောရိဝ ခါယတိ၊ ပဿတော နတ္ထိ ကိဉ္စန’’န္တိ။ (ဥဒါ။ ၇၀)၊
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ နာမ ဝဋ္ဋေ ဝိစရန္တာ နိစ္စကာလံ အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ ပုညကမ္မမေဝ န ကရောန္တိ၊ ပမာဒိနော ဟုတွာ ပါပကမ္မမ္ပိ ကရောန္တိ။ တသ္မာ ဝဋ္ဋေ ဝိစရန္တာ သုခမ္ပိ ဒုက္ခမ္ပိ အနုဘဝန္တီ’’တိ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
ရာဇာ ‘‘သာမာဝတိယာ ဂေဟံ ကိရ ဈာယတီ’’တိ သုတွာ ဝေဂေနာဂစ္ဆန္တောပိ အဒဍ္ဎေ သမ္ပာပုဏိတုံ နာသက္ခိ။ အာဂန္တွာ ပန ဂေဟံ နိဗ္ဗာပေန္တော ဥပ္ပန္နဗလဝဒေါမနဿော အမစ္စဂဏပရိဝုတော နိသီဒိတွာ သာမာဝတိယာ ဂုဏေ အနုဿရန္တော၊ ‘‘ကဿ နု ခေါ ဣဒံ ကမ္မ’’န္တိ စိန္တေတွာ – ‘‘မာဂဏ္ဍိယာယ ကာရိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ၊ ‘‘တာသေတွာ ပုစ္ဆိယမာနာ န ကထေဿတိ၊ သဏိကံ ဥပါယေန ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အမစ္စေ ¶ အာဟ – ‘‘အမ္ဘော၊ အဟံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ အာသင်္ကိတပရိသင်္ကိတောဝ ဟောမိ၊ သာမာဝတီ မေ နိစ္စံ ဩတာရမေဝ ဂဝေသတိ၊ ဣဒါနိ ပန မေ စိတ္တံ နိဗ္ဗုတံ ဘဝိဿတိ၊ သုခေန စ ဝသိတုံ လဘိဿာမီ’’တိ၊ တေ ‘‘ကေန နု ခေါ၊ ဒေဝ၊ ဣဒံ ကတ’’န္တိ အာဟံသု။ ‘‘မယိ သိနေဟေန ကေနစိ ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ မာဂဏ္ဍိယာပိ သမီပေ ဌိတာ တံ သုတွာ၊ ‘‘နာညော ကောစိ ကာတုံ သက္ခိဿတိ၊ မယာ ကတံ၊ ဒေဝ၊ အဟံ စူဠပိတရံ အာဏာပေတွာ ကာရေသိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘တံ ဌပေတွာ အညော မယိ သိနေဟော သတ္တော နာမ နတ္ထိ၊ ပသန္နောသ္မိ၊ ဝရံ တေ ဒမ္မိ၊ အတ္တနော ဉာတိဂဏံ ပက္ကောသာပေဟီ’’တိ။ သာ ဉာတကာနံ သာသနံ ပဟိဏိ – ‘‘ရာဇာ မေ ပသန္နော ဝရံ ဒေတိ၊ သီဃံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ။ ရာဇာ အာဂတာဂတာနံ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကာရေသိ။ တံ ဒိသွာ တဿာ အညာတကာပိ လဉ္ဇံ ဒတွာ ‘‘မယံ မာဂဏ္ဍိယာယ ဉာတကာ’’တိ အာဂစ္ဆိံသု။ ရာဇာ တေ သဗ္ဗေ ဂါဟာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ နာဘိပ္ပမာဏေ အာဝါဋေ ခဏာပေတွာ တေ တတ္ထ နိသီဒါပေတွာ ပံသူဟိ ပူရေတွာ ဥပရိ ပလာလေ ဝိကိရာပေတွာ အဂ္ဂိံ ဒါပေသိ။ စမ္မဿ ဒဍ္ဎကာလေ အယနင်္ဂလေန ¶ ကသာပေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဟီရာဟီရံ ကာရေသိ။ မာဂဏ္ဍိယာယ ¶ သရီရတောပိ တိခိဏေန ¶ သတ္ထေန ဃနဃနဋ္ဌာနေသု မံသံ ဥပ္ပာဋေတွာ တေလကပါလံ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတွာ ပူဝေ ဝိယ ပစာပေတွာ တမေဝ ခါဒါပေသိ။
ဓမ္မသဘာယမ္ပိ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ၊ ‘‘အနနုစ္ဆဝိကံ ဝတ၊ အာဝုသော၊ ဧဝရူပါယ သဒ္ဓါယ ပသန္နာယ ဥပါသိကာယ ဧဝရူပံ မရဏ’’န္တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သာမာဝတိပ္ပမုခါနံ ဣတ္ထီနံ ဧတံ အယုတ္တံ သမ္ပတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ပန ယုတ္တမေဝ ဧတာဟိ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝတွာ၊ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ဧတာဟိ ပုဗ္ဗေ ကတံ၊ တံ အာစိက္ခထာ’’တိ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ –
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ရာဇဂေဟေ နိဗဒ္ဓံ အဋ္ဌ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော တေ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေသု သတ္တ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟိမဝန္တံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧကော နဒီတီရေ ဧကံ တိဏဂဟနံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု ဂတေသု တာ ဣတ္ထိယော အာဒါယ နဒိယံ ဥဒကကီဠံ ¶ ကီဠိတုံ ဂတော။ တတ္ထ တာ ဣတ္ထိယော ဒိဝသဘာဂံ ဥဒကေ ကီဠိတွာ ဥတ္တရိတွာ သီတပီဠိတာ အဂ္ဂိံ ဝိသိဗ္ဗေတုကာမာ ‘‘အမှာကံ အဂ္ဂိကရဏဋ္ဌာနံ ဩလောကေထာ’’တိ အပရာပရံ ဝိစရန္တိယော တံ တိဏဂဟနံ ဒိသွာ၊ ‘‘တိဏရာသီ’’တိ သညာယ တံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ အဂ္ဂိံ အဒံသု။ တိဏေသု ဈာယိတွာ ပတန္တေသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ၊ ‘‘နဋ္ဌာမှာ၊ အမှာကံ ရညော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဈာယတိ၊ ရာဇာ ဉတွာ အမှေ နာသေဿတိ၊ သုဒဍ္ဎံ နံ ကရိဿာမာ’’တိ သဗ္ဗာ တာ ဣတ္ထိယော ဣတော စိတော စ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ တဿ ဥပရိ ဒါရုရာသိံ ကရိံသု။ မဟာဒါရုရာသိ အဟောသိ။ အထ နံ အာလိမ္ပေတွာ၊ ‘‘ဣဒါနိ ဈာယိဿတီ’’တိ ပက္ကမိံသု။ တာ ပဌမံ အသဉ္စေတနိကာ ဟုတွာ ကမ္မုနာ န ဗဇ္ဈိံသု၊ ဣဒါနိ ပစ္ဆာ သဉ္စေတနာယ ကမ္မုနာ ဗဇ္ဈိံသု။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပန အန္တောသမာပတ္တိယံ သကဋသဟဿေဟိ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ အာလိမ္ပေန္တာပိ ဥသ္မာကာရမတ္တမ္ပိ ဂဟေတုံ န သက္ကောန္တိ။ တသ္မာ သော သတ္တမေ ဒိဝသေ ဥဋ္ဌာယ ယထာသုခံ အဂမာသိ။ တာ တဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဗဟူနိ ဝဿသတသဟဿာနိ နိရယေ ပစ္စိတွာ တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန အတ္တဘာဝသတေ ဣမိနာဝ နိယာမေန ဂေဟေ ဈာယမာနေ ဈာယိံသု။ ဣဒံ ဧတာသံ ပုဗ္ဗကမ္မန္တိ။
ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပဋိပုစ္ဆိံသု – ‘‘ခုဇ္ဇုတ္တရာ ပန၊ ဘန္တေ၊ ကေန ကမ္မေန ခုဇ္ဇာ ဇာတာ၊ ကေန ကမ္မေန မဟာပညာ၊ ကေန ကမ္မေန သောတာပတ္တိဖလံ အဓိဂတာ၊ ကေန ကမ္မေန ပရေသံ ပေသနကာရိတာ ¶ ဇာတာ’’တိ? ဘိက္ခဝေ၊ တဿေဝ ရညော ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကရဏကာလေ သွေဝ ¶ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ထောကံ ခုဇ္ဇဓာတုကော အဟောသိ။ အထေကာ ဥပဋ္ဌာယိကာ ဣတ္ထီ ကမ္ဗလံ ပါရုပိတွာ သုဝဏ္ဏသရဏံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘အမှာကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဝိစရတီ’’တိ ခုဇ္ဇာ ဟုတွာ တဿ ဝိစရဏာကာရံ ဒဿေသိ။ တဿ နိဿန္ဒေန ခုဇ္ဇာ ဇာတာ။ တေ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ပဌမဒိဝသေ ရာဇဂေဟေ နိသီဒါပေတွာ ပတ္တေ ဂါဟာပေတွာ ပါယာသဿ ပူရေတွာ ဒါပေသိ။ ဥဏှပါယာသဿ ပူရေ ပတ္တေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဂဏှန္တိ။ သာ ဣတ္ထီ တေ တထာ ကရောန္တေ ဒိသွာ အတ္တနော သန္တကာနိ အဋ္ဌ ဒန္တဝလယာနိ ဒတွာ၊ ‘‘ဣဓ ဌပေတွာ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ တေသု တထာ ကတွာ တံ ဩလောကေတွာ ဌိတေသု တေသံ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာ၊ ‘‘နတ္ထိ၊ ဘန္တေ၊ အမှာကံ ဧတေဟိ အတ္ထော။ တုမှာကညေဝ ဧတာနိ ပရိစ္စတ္တာနိ၊ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ တေ ဂဟေတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမံသု။ အဇ္ဇတနာပိ တာနိ ဝလယာနိ အရောဂါနေဝ။ သာ တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ဣဒါနိ တိပိဋကဓရာ မဟာပညာ ဇာတာ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ကတဥပဋ္ဌာနဿ နိဿန္ဒေန ပန သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ။ ဣဒမဿာ ဗုဒ္ဓန္တရေ ပုဗ္ဗကမ္မံ။
ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ပန ဧကာ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိနော ဓီတာ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ အာဒါသံ ဂဟေတွာ အတ္တာနံ အလင်္ကရောန္တီ နိသီဒိ။ အထဿာ ဝိဿာသိကာ ဧကာ ခီဏာသဝါ ¶ ဘိက္ခုနီ တံ ဒဋ္ဌုံ အဂမာသိ။ ဘိက္ခုနိယော ဟိ ခီဏာသဝါပိ သာယနှသမယေ ဥပဋ္ဌာကကုလာနိ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟောန္တိ။ တသ္မိံ ပန ခဏေ သေဋ္ဌိဓီတာယ သန္တိကေ ကာစိ ပေသနကာရိကာ နတ္ထိ၊ သာ ‘‘ဝန္ဒာမိ၊ အယျေ၊ ဧတံ တာဝ မေ ပသာဓနပေဠကံ ဂဟေတွာ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ထေရီ စိန္တေသိ – ‘‘သစဿာ ဣမံ ဂဏှိတွာ န ဒဿာမိ၊ မယိ အာဃာတံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ။ သစေ ပန ဒဿာမိ၊ ပရဿ ပေသနကာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ။ နိရယသန္တာပတော ခေါ ပန ပရဿ ပေသနဘာဝေါဝ သေယျော’’တိ။ ‘‘သာ အနုဒယံ ပဋိစ္စ တံ ဂဟေတွာ တဿာ အဒါသိ။ တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ပရေသံ ပေသနကာရိကာ ဇာတာ’’တိ။
အထ ¶ ပုနေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘သာမာဝတိပ္ပမုခါ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော ဂေဟေ အဂ္ဂိနာ ဈာယိံသု၊ မာဂဏ္ဍိယာယ ဉာတကာ ဥပရိ ပလာလဂ္ဂိံ ဒတွာ အယနင်္ဂလေဟိ ဘိန္နာ၊ မာဂဏ္ဍိယာ ပက္ကုထိတတေလေ ပက္ကာ၊ ကေ နု ခေါ ဧတ္ထ ဇီဝန္တိ နာမ၊ ကေ မတာ နာမာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ယေ ကေစိ ပမတ္တာ၊ တေ ဝဿသတံ ဇီဝန္တာပိ မတာယေဝ နာမ။ ယေ အပ္ပမတ္တာ၊ တေ မတာပိ ဇီဝန္တိယေဝ။ တသ္မာ မာဂဏ္ဍိယာ ဇီဝန္တီပိ မတာယေဝ နာမ၊ သာမာဝတိပ္ပမုခါ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော မတာပိ ဇီဝန္တိယေဝ နာမ။ န ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပမတ္တာ မရန္တိ နာမာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အပ္ပမာဒေါ ¶ ¶ အမတပဒံ၊ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ၊
အပ္ပမတ္တာ န မီယန္တိ၊ ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာ။
‘‘ဧဝံ ဝိသေသတော ဉတွာ၊ အပ္ပမာဒမှိ ပဏ္ဍိတာ၊
အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တိ၊ အရိယာနံ ဂေါစရေ ရတာ။
‘‘တေ ဈာယိနော သာတတိကာ၊ နိစ္စံ ဒဠှပရက္ကမာ၊
ဖုသန္တိ ဓီရာ နိဗ္ဗာနံ၊ ယောဂက္ခေမံ အနုတ္တရ’’န္တိ။
တတ္ထ အပ္ပမာဒေါတိ ပဒံ မဟန္တံ အတ္ထံ ဒီပေတိ၊ မဟန္တံ အတ္ထံ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌတိ။ သကလမ္ပိ ဟိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အာဟရိတွာ ကထိယမာနံ အပ္ပမာဒပဒမေဝ ဩတရတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာနိ ကာနိစိ ဇင်္ဂလာနံ ပါဏာနံ ပဒဇာတာနိ၊ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဟတ္ထိပဒေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဟတ္ထိပဒံ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ ယဒိဒံ မဟန္တတ္တေန။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ သဗ္ဗေတေ အပ္ပမာဒမူလကာ အပ္ပမာဒသမောသရဏာ၊ အပ္ပမာဒေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၄၀)။
သော ပနေသ အတ္ထတော သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော နာမ။ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ စေတံ နာမံ။ အမတပဒန္တိ အမတံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ အဇာတတ္တာ နု ဇီယတိ န မီယတိ၊ တသ္မာ အမတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဇ္ဇန္တိ ဣမိနာတိ ပဒံ၊ အမတံ ¶ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ အမတဿ ပဒံ အမတပဒံ၊ အမတဿ အဓိဂမူပါယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ပမာဒေါတိ ပမဇ္ဇနဘာဝေါ၊ မုဋ္ဌဿတိသင်္ခါတဿ သတိယာ ဝေါသဂ္ဂဿေတံ နာမံ။ မစ္စုနောတိ ¶ မရဏဿ။ ပဒန္တိ ဥပါယော မဂ္ဂေါ။ ပမတ္တော ဟိ ဇာတိံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဇာတော ဇီယတိ စေဝ မီယတိ စာတိ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ နာမ ဟောတိ၊ မရဏံ ဥပေတိ။ အပ္ပမတ္တာ န မီယန္တီတိ သတိယာ သမန္နာဂတာ ဟိ အပ္ပမတ္တာ န မရန္တိ။ အဇရာ အမရာ ဟောန္တီတိ န သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကောစိ သတ္တော အဇရော အမရော နာမ အတ္ထိ၊ ပမတ္တဿ ပန ဝဋ္ဋံ နာမ အပရိစ္ဆိန္နံ၊ အပ္ပမတ္တဿ ပရိစ္ဆိန္နံ။ တသ္မာ ပမတ္တာ ဇာတိအာဒီဟိ အပရိမုတ္တတ္တာ ဇီဝန္တာပိ မတာယေဝ နာမ။ အပ္ပမတ္တာ ပန အပ္ပမာဒလက္ခဏံ ဝဍ္ဎေတွာ ခိပ္ပံ မဂ္ဂဖလာနိ သစ္ဆိကတွာ ဒုတိယတတိယအတ္တဘာဝေသု န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တသ္မာ တေ ဇီဝန္တာပိ မတာပိ န မီယန္တိယေဝ နာမ။ ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာတိ ယေ ပန သတ္တာ ပမတ္တာ၊ တေ ပမာဒမရဏေန မတတ္တာ၊ ယထာ ဟိ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေန မတာ ဒါရုက္ခန္ဓသဒိသာ အပဂတဝိညာဏာ ¶ ၊ တထေဝ ဟောန္တိ။ တေသမ္ပိ ဟိ မတာနံ ဝိယ ဂဟဋ္ဌာနံ တာဝ ‘‘ဒါနံ ဒဿာမ၊ သီလံ ရက္ခိဿာမ၊ ဥပေါသထကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ ဧကစိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ ‘‘အာစရိယုပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ ပူရေဿာမ၊ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိဿာမ၊ ဘာဝနံ ဝဍ္ဎေဿာမာ’’တိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မတေန တေ ကိံ နာနာကရဏာဝ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာ’’တိ။
ဧဝံ ဝိသေသတော ဉတွာတိ ပမတ္တဿ ဝဋ္ဋတော နိဿရဏံ နတ္ထိ၊ အပ္ပမတ္တဿ အတ္ထီတိ ဧဝံ ¶ ဝိသေသတောဝ ဇာနိတွာ။ ကေ ပနေတံ ဝိသေသံ ဇာနန္တီတိ? အပ္ပမာဒမှိ ပဏ္ဍိတာတိ ယေ ပဏ္ဍိတာ မေဓာဝိနော သပ္ပညာ အတ္တနော အပ္ပမာဒေ ဌတွာ အပ္ပမာဒံ ဝဍ္ဎေန္တိ၊ တေ ဧဝံ ဝိသေသကာရဏံ ဇာနန္တိ။ အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တီတိ တေ ဧဝံ ဉတွာ တသ္မိံ အတ္တနော အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တိ၊ ပဟံသိတမုခါ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ အရိယာနံ ဂေါစရေ ရတာတိ တေ ဧဝံ အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တာ တံ အပ္ပမာဒံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယာနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဂေါစရသင်္ခါတေ စတုသတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မေ စ ရတာ နိရတာ၊ အဘိရတာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
တေ ¶ ဈာယိနောတိ တေ အပ္ပမတ္တာ ပဏ္ဍိတာ အဋ္ဌသမာပတ္တိသင်္ခါတေန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသင်္ခါတေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စာတိ ဒုဝိဓေနပိ ဈာနေန ဈာယိနော။ သာတတိကာတိ အဘိနိက္ခမနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ သတတံ ပဝတ္တကာယိကစေတသိကဝီရိယာ။ နိစ္စံ ဒဠှပရက္ကမာတိ ယံ တံ ပုရိသထာမေန ပုရိသဝီရိယေန ပုရိသပရက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗံ၊ န တံ အပါပုဏိတွာ ဝီရိယဿ သဏ္ဌာနံ ဘဝိဿတီတိ ဧဝရူပေန ဝီရိယေန အန္တရာ အနောသက္ကိတွာ နိစ္စပ္ပဝတ္တေန ဒဠှပရက္ကမေန သမန္နာဂတာ။ ဖုသန္တီတိ ဧတ္ထ ဒွေ ဖုသနာ ဉာဏဖုသနာ စ၊ ဝိပါကဖုသနာ စ။ တတ္ထ စတ္တာရော မဂ္ဂါ ဉာဏဖုသနာ နာမ၊ စတ္တာရိ ဖလာနိ ဝိပါကဖုသနာ နာမ။ တေသု ဣဓ ဝိပါကဖုသနာ အဓိပ္ပေတာ။ အရိယဖလေန နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောန္တော ¶ ဓီရာ ပဏ္ဍိတာ တာယ ဝိပါကဖုသနာယ ဖုသန္တိ၊ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောန္တိ။ ယောဂက္ခေမံ အနုတ္တရန္တိ ယေ စတ္တာရော ယောဂါ မဟာဇနံ ဝဋ္ဋေ ဩသီဒါပေန္တိ၊ တေဟိ ခေမံ နိဗ္ဘယံ သဗ္ဗေဟိ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မေဟိ သေဋ္ဌတ္တာ အနုတ္တရန္တိ။
ဒေသနာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။
သာမာဝတီဝတ္ထု ပဌမံ။
၂။ ကုမ္ဘဃောသကသေဋ္ဌိဝတ္ထု
ဥဋ္ဌာနဝတောတိ ¶ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ကုမ္ဘဃောသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ရာဇဂဟနဂရသ္မိဉှိ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော ဂေဟေ အဟိဝါတရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ မက္ခိကာ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဂါဝါ ပဌမံ တိရစ္ဆာနဂတာ မရန္တိ၊ တတော ဒါသကမ္မကရော၊ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဂေဟသာမိကာ၊ တသ္မာ သော ရောဂေါ သဗ္ဗပစ္ဆာ သေဋ္ဌိဉ္စ ဇာယဉ္စ ဂဏှိ။ တေ ရောဂေန ဖုဋ္ဌာ ပုတ္တံ သန္တိကေ ဌိတံ ဩလောကေတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ တံ အာဟံသု – ‘‘တာတ၊ ဣမသ္မိံ ကိရ ရောဂေ ဥပ္ပန္နေ ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာယန္တာဝ ဇီဝိတံ လဘန္တိ၊ တွံ အမှေ အနောလောကေတွာ ပလာယိတွာ ဇီဝန္တော ပုနာဂန္တွာ အမှာကံ အသုကဋ္ဌာနေ နာမ စတ္တာလီသ ဓနကောဋိယော ¶ နိဒဟိတွာ ဌပိတာ၊ တာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေယျာသီ’’တိ။ သော ¶ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ရုဒမာနော မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ မရဏဘယဘီတော ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဂန္တွာ ဒွါဒသ ဝဿာနိ တတ္ထ ဝသိတွာ မာတာပိတုဝသနဋ္ဌာနံ ပစ္စာဂဉ္ဆိ။
အထ နံ ဒဟရကာလေ ဂန္တွာ ပရူဠှကေသမဿုကာလေ အာဂတတ္တာ န ကောစိ သဉ္ဇာနိ။ သော မာတာပိတူဟိ ဒိန္နသညာဝသေန ဓနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဓနဿ အရောဂဘာဝံ ဉတွာ စိန္တေသိ – ‘‘မံ န ကောစိ သဉ္ဇာနာတိ၊ သစာဟံ ဓနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝလဉ္ဇိဿာမိ၊ ‘ဧကေန ဒုဂ္ဂတေန နိဓိ ဥဒ္ဓဋော’တိ မံ ဂဟေတွာ ဝိဟေဌေယျုံ၊ ယံနူနာဟံ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝေယျ’’န္တိ။ အထေကံ ပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ၊ ‘‘အတ္ထိ ကောစိ ဘတကေန အတ္ထိကော’’တိ ပုစ္ဆန္တော ဘတကဝီထိံ ပါပုဏိ။ အထ နံ ဘတကာ ဒိသွာ၊ ‘‘သစေ အမှာကံ ဧကံ ကမ္မံ ကရိဿသိ၊ ဘတ္တဝေတနံ တေ ဒဿာမာ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ကိံ ကမ္မံ နာမာ’’တိ? ‘‘ပဗောဓနစောဒနကမ္မံ။ သစေ ဥဿဟသိ၊ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ‘တာတာ၊ ဥဋ္ဌဟထ၊ သကဋာနိ သန္နယှထ၊ ဂေါဏေ ယောဇေထ၊ ဟတ္ထိအဿာနံ တိဏတ္ထာယ ဂမနဝေလာ၊ အမ္မာ၊ တုမှေပိ ဥဋ္ဌဟထ၊ ယာဂုံ ပစထ၊ ဘတ္တံ ပစထာ’တိ ဝိစရိတွာ အာရောစေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထဿ ဝသနတ္ထာယ ဧကံ ဃရံ အဒံသု။ သော ဒေဝသိကံ တံ ကမ္မံ အကာသိ။
အထဿ ဧကဒိဝသံ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော သဒ္ဒမဿောသိ။ သော ပန သဗ္ဗရဝညူ အဟောသိ။ တသ္မာ ‘‘မဟာဓနဿ ပုရိသဿေသ သဒ္ဒေါ’’တိ အာဟ။ အထဿ သန္တိကေ ဌိတာ ဧကာ ပရိစာရိကာ ‘‘ရာဇာ ယံ ဝါ ¶ တံ ဝါ န ကထေဿတိ၊ ဣဒံ မယာ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတ၊ ဧတံ ဇာနာဟီ’’တိ ဧကံ ပုရိသံ ပဟိဏိ။ သော ဝေဂေန ဂန္တွာ တံ ဒိသွာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ဧကော ဘတကာနံ ဘတိကာရကော ကပဏမနုဿော ဧသော’’တိ အာရောစေသိ။ ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဏှီ ဟုတွာ ဒုတိယဒိဝသေပိ တတိယဒိဝသေပိ တံ တဿ သဒ္ဒံ သုတွာ တထေဝ အာဟ။ သာပိ ပရိစာရိကာ ¶ တထေဝ စိန္တေတွာ ပုနပ္ပုနံ ပေသေတွာ၊ ‘‘ကပဏမနုဿော ဧသော’’တိ ဝုတ္တေ စိန္တေသိ – ‘‘ရာဇာ ‘ကပဏမနုဿော ဧသော’တိ ဝစနံ သုတွာပိ န သဒ္ဒဟတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ‘မဟာဓနဿ ပုရိသဿေသ သဒ္ဒေါ’တိ ဝဒတိ၊ ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေန၊ ယထာသဘာဝတော ဧတံ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သာ ရာဇာနံ အာဟ၊ ‘‘ဒေဝ ¶ ၊ အဟံ သဟဿံ လဘမာနာ ဓီတရံ အာဒါယ ဂန္တွာ ဧတံ ဓနံ ရာဇကုလံ ပဝေသေဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ တဿာ သဟဿံ ဒါပေသိ။
သာ တံ ဂဟေတွာ ဓီတရံ ဧကံ မလိနဓာတုကံ ဝတ္ထံ နိဝါသာပေတွာ တာယ သဒ္ဓိံ ရာဇဂေဟတော နိက္ခမိတွာ မဂ္ဂပဋိပန္နာ ဝိယ ဘတကဝီထိံ ဂန္တွာ ဧကံ ဃရံ ပဝိသိတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ မယံ မဂ္ဂပဋိပန္နာ၊ ဧကာဟဒွီဟံ ဣဓ ဝိဿမိတွာ ဂမိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ၊ ဗဟူနိ ဃရမာနုသကာနိ၊ န သက္ကာ ဣဓ ဝသိတုံ၊ ဧတံ ကုမ္ဘဃောသကဿ ဂေဟံ တုစ္ဆံ၊ တတ္ထ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ သာ တတ္ထ ဂန္တွာ၊ ‘‘သာမိ၊ မယံ မဂ္ဂပဋိပန္နကာ၊ ဧကာဟဒွီဟံ ဣဓ ဝသိဿာမာ’’တိ ဝတွာ တေန ပုနပ္ပုနံ ပဋိက္ခိတ္တာပိ၊ ‘‘သာမိ၊ အဇ္ဇေကဒိဝသမတ္တံ ဝသိတွာ ပါတောဝ ဂမိဿာမာ’’တိ နိက္ခမိတုံ န ဣစ္ဆိ။ သာ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ တဿ အရညဂမနဝေလာယ၊ ‘‘သာမိ၊ တဝ နိဝါပံ ဒတွာ ယာဟိ ¶ ၊ အာဟာရံ တေ ပစိဿာမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘အလံ၊ အမ္မ၊ အဟမေဝ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ပုနပ္ပုနံ နိဗန္ဓိတွာ တေန ဒိန္နေ ဂဟိတမတ္တကေယေဝ ကတွာ အန္တရာပဏတော ဘာဇနာနိ စေဝ ပရိသုဒ္ဓတဏ္ဍုလာဒီနိ စ အာဟရာပေတွာ ရာဇကုလေ ပစနနိယာမေန သုပရိသုဒ္ဓံ ဩဒနံ၊ သာဓုရသာနိ စ ဒွေ တီဏိ သူပဗျဉ္ဇနာနိ ပစိတွာ တဿ အရညတော အာဂတဿ အဒါသိ။ အထ နံ ဘုဉ္ဇိတွာ မုဒုစိတ္တတံ အာပန္နံ ဉတွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ကိလန္တမှ၊ ဧကာဟဒွီဟံ ဣဓေဝ ဟောမာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
အထဿ သာယမ္ပိ ပုနဒိဝသေပိ မဓုရဘတ္တံ ပစိတွာ အဒါသိ။ အထ မုဒုစိတ္တတံ တဿ ဉတွာ ‘‘သာမိ၊ ကတိပါဟံ ဣဓေဝ ဝသိဿာမာ’’တိ။ တတ္ထ ဝသမာနာ တိခိဏေန သတ္ထေန တဿ မဉ္စဝါဏံ ဟေဋ္ဌာအဋနိယံ တဟံ တဟံ ဆိန္ဒိ။ မဉ္စော တသ္မိံ အာဂန္တွာ နိသိန္နမတ္တေယေဝ ဟေဋ္ဌာ ဩလမ္ဗိ။ သော ‘‘ကသ္မာ အယံ မဉ္စော ဧဝံ ဆိဇ္ဇိတွာ ဂတော’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ၊ ဒဟရဒါရကေ ဝါရေတုံ န သက္ကောမိ၊ ဧတ္ထေဝ သန္နိပတန္တီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ၊ ဣဒံ မေ ဒုက္ခံ တုမှေ နိဿာယ ဇာတံ။ အဟဉှိ ပုဗ္ဗေ ကတ္ထစိ ဂစ္ဆန္တော ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကရောမိ၊ တာတ၊ ဝါရေတုံ န သက္ကောမီ’’တိ။ သာ ဣမိနာဝ နိယာမေန ဒွေ တယော ဒိဝသေ ဆိန္ဒိတွာ တေန ဥဇ္ဈာယိတွာ ခီယိတွာ ဝုစ္စမာနာပိ တထေဝ ဝတွာ ပုန ဧကံ ဒွေ ရဇ္ဇုကေ ဌပေတွာ သေသေ ဆိန္ဒိ။ တံ ဒိဝသံ ¶ တသ္မိံ နိသိန္နမတ္တေယေဝ သဗ္ဗံ ဝါဏံ ဘူမိယံ ပတိ၊ သီသံ ဇဏ္ဏုကေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော အဟောသိ၊ သော ဥဋ္ဌာယ၊ ‘‘ကိံ ကရောမိ၊ ဣဒါနိ ကုဟိံ ဂမိဿာမိ ¶ ၊ နိပဇ္ဇနမဉ္စဿပိ တုမှေဟိ အသာမိကော ¶ ဝိယ ကတောမှီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ၊ ကိံ ကရောမိ၊ ပဋိဝိဿကဒါရကေ ဝါရေတုံ န သက္ကောမိ၊ ဟောတု၊ မာ စိန္တယိ၊ ဣမာယ နာမ ဝေလာယ ကုဟိံ ဂမိဿသီ’’တိ ဓီတရံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ တဝ ဘာတိကဿ နိပဇ္ဇနောကာသံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဧကပဿေ သယိတွာ ‘‘ဣဓာဂစ္ဆ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ဣတရောပိ နံ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတ၊ ဘဂိနိယာ သဒ္ဓိံ နိပဇ္ဇာ’’တိ ဝဒေသိ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ ဧကမဉ္စေ နိပဇ္ဇိတွာ တံ ဒိဝသညေဝ သန္ထဝံ အကာသိ၊ ကုမာရိကာ ပရောဒိ။ အထ နံ မာတာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ၊ အမ္မ၊ ရောဒသီ’’တိ? ‘‘အမ္မ၊ ဣဒံ နာမ ဇာတ’’န္တိ။ ‘‘ဟောတု၊ အမ္မ၊ ကိံ သက္ကာ ကာတုံ၊ တယာပိ ဧကံ ဘတ္တာရံ ဣမိနာပေကံ ပါဒပရိစာရိကံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တံ ဇာမာတရံ အကာသိ။ တေ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။
သာ ကတိပါဟစ္စယေန ရညော သာသနံ ပေသေသိ – ‘‘ဘတကဝီထိယံ ဆဏံ ကရောန္တု။ ယဿ ပန ဃရေ ဆဏော န ကရီယတိ၊ တဿ ဧတ္တကော နာမ ဒဏ္ဍောတိ ဃောသနံ ကာရေတူ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ အထ နံ သဿု အာဟ – ‘‘တာတ၊ ဘတကဝီထိယံ ရာဇာဏာယ ဆဏော ကတ္တဗ္ဗော ဇာတော၊ ကိံ ကရောမာ’’တိ? ‘‘အမ္မ၊ အဟံ ဘတိံ ကရောန္တောပိ ဇီဝိတုံ န သက္ကောမိ၊ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ? ‘‘တာတ၊ ဃရာဝါသံ ဝသန္တာ နာမ ဣဏမ္ပိ ဂဏှန္တိ၊ ရညော ¶ အာဏာ အကာတုံ န လဗ္ဘာ။ ဣဏတော နာမ ယေန ကေနစိ ဥပါယေန မုစ္စိတုံ သက္ကာ၊ ဂစ္ဆ၊ ကုတောစိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ကဟာပဏေ အာဟရာ’’တိ အာဟ။ သော ဥဇ္ဈာယန္တော ခီယန္တော ဂန္တွာ စတ္တာလီသကောဋိဓနဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ ကဟာပဏံ အာဟရိ။ သာ တံ ကဟာပဏံ ရညော ပေသေတွာ အတ္တနော ကဟာပဏေန ဆဏံ ကတွာ ပုန ကတိပါဟစ္စယေန တထေဝ သာသနံ ပဟိဏိ။ ပုန ရာဇာ တထေဝ ‘‘ဆဏံ ကရောန္တု၊ အကရောန္တာနံ ဧတ္တကော ဒဏ္ဍော’’တိ အာဏာပေသိ။ ပုနပိ သော တာယ တထေဝ ဝတွာ နိပ္ပီဠိယမာနော ဂန္တွာ တယော ကဟာပဏေ အာဟရိ။ သာ တေပိ ကဟာပဏေ ရညော ပေသေတွာ ပုန ကတိပါဟစ္စယေန တထေဝ သာသနံ ပဟိဏိ – ‘‘ဣဒါနိ ပုရိသေ ပေသေတွာ ဣမံ ပက္ကောသာပေတူ’’တိ။ ရာဇာ ပေသေသိ။ ပုရိသာ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကုမ္ဘဃောသကော နာမ ကတရော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပရိယေသန္တာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဟိ၊ ဘော ရာဇာ၊ တံ ပက္ကောသတီ’’တိ အာဟံသု။ သော ဘီတော ‘‘န မံ ရာဇာ ဇာနာတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဂန္တုံ န ဣစ္ဆိ။ အထ နံ ဗလက္ကာရေန ဟတ္ထာဒီသု ဂဟေတွာ ¶ အာကဍ္ဎိံသု။ သာ ဣတ္ထီ တေ ဒိသွာ၊ ‘‘အရေ၊ ဒုဗ္ဗိနီတာ၊ တုမှေ မမ ဇာမာတရံ ဟတ္ထာဒီသု ဂဟေတုံ အနနုစ္ဆဝိကာ’’တိ တဇ္ဇေတွာ၊ ‘‘ဧဟိ၊ တာတ၊ မာ ဘာယိ၊ ရာဇာနံ ဒိသွာ တဝ ဟတ္ထာဒိဂါဟကာနံ ဟတ္ထေယေဝ ဆိန္ဒာပေဿာမီ’’တိ ဓီတရံ အာဒါယ ပုရတော ဟုတွာ ရာဇဂေဟံ ပတွာ ဝေသံ ပရိဝတ္တေတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဣတရမ္ပိ ပရိကဍ္ဎိတွာ အာနယိံသုယေဝ။
အထ နံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တွံ ကုမ္ဘဃောသကော နာမာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဒေဝါ’’တိ ¶ ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ မဟာဓနံ ဝဉ္စေတွာ ခါဒသီ’’တိ ¶ ? ‘‘ကုတော မေ၊ ဒေဝ၊ ဓနံ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝန္တဿာ’’တိ? ‘‘မာ ဧဝံ ကရိ၊ ကိံ အမှေ ဝဉ္စေသီ’’တိ? ‘‘န ဝဉ္စေမိ၊ ဒေဝ၊ နတ္ထိ မေ ဓန’’န္တိ။ အထဿ ရာဇာ တေ ကဟာပဏေ ဒဿေတွာ၊ ‘‘ဣမေ ကဿ ကဟာပဏာ’’တိ အာဟ။ သော သဉ္ဇာနိတွာ၊ ‘‘အဟော ဗာလောမှိ၊ ကထံ နု ခေါ ဣမေ ရညော ဟတ္ထံ ပတ္တာ’’တိ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော တာ ဒွေပိ ပဋိမဏ္ဍိတပသာဓနာ ဂဗ္ဘဒွါရမူလေ ဌိတာ ဒိသွာ၊ ‘‘ဘာရိယံ ဝတိဒံ ကမ္မံ၊ ဣမာဟိ ရညာ ပယောဇိတာဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေသိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘ဝဒေဟိ၊ ဘော၊ ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘နိဿယော မေ နတ္ထိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘မာဒိသော နိဿယော ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ကလျာဏံ၊ ဒေဝ၊ သစေ မေ ဒေဝေါ အဝဿယော ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ဟောမိ၊ ဘော၊ ကိတ္တကံ တေ ဓန’’န္တိ? ‘‘စတ္တာလီသကောဋိယော၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘သကဋာနိ ဒေဝါ’’တိ? ရာဇာ အနေကသတာနိ သကဋာနိ ယောဇာပေတွာ ပဟိဏိတွာ တံ ဓနံ အာဟရာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ရာသိံ ကာရာပေတွာ ရာဇဂဟဝါသိနော သန္နိပါတာပေတွာ၊ ‘‘အတ္ထိ ကဿစိ ဣမသ္မိံ နဂရေ ‘‘ဧတ္တကံ ဓန’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နတ္ထိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနဿ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘သက္ကာရံ၊ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ မဟန္တေန သက္ကာရေန တံ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဓီတရံ တဿေဝ ဒတွာ တေန သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ပဿထိမံ ပုရိသံ၊ ဧဝရူပေါ ဓိတိမာ နာမ နတ္ထိ၊ စတ္တာလီသကောဋိဝိဘဝေါ ဟောန္တောပိ ဥပ္ပိလာဝိတာကာရံ ဝါ အသ္မိမာနမတ္တံ ဝါ န ကရောတိ၊ ကပဏော ဝိယ ပိလောတိကံ ¶ နိဝါသေတွာ ဘတကဝီထိယံ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝန္တော မယာ ဣမိနာ နာမ ဥပါယေန ဉာတော။ ဇာနိတွာ စ ပန ပက္ကောသာပေတွာ သဓနဘာဝံ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ တံ ဓနံ အာဟရာပေတွာ ¶ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌပိတော၊ ဓီတာ စဿ မယာ ဒိန္နာ။ ဘန္တေ၊ မယာ စ ဧဝရူပေါ ဓိတိမာ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ အာဟ။
တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘ဧဝံ ဇီဝန္တဿ ဇီဝိကံ ဓမ္မိကဇီဝိကံ နာမ၊ မဟာရာဇ၊ စောရိကာဒိကမ္မံ ပန ဣဓလောကေ စေဝ ပီဠေတိ ဟိံသေတိ၊ ပရလောကေ စ၊ တတောနိဒါနံ သုခံ နာမ နတ္ထိ။ ပုရိသဿ ဟိ ဓနပါရိဇုညကာလေ ကသိံ ဝါ ဘတိံ ဝါ ကတွာ ဇီဝိကမေဝ ဓမ္မိကဇီဝိကံ နာမ။ ဧဝရူပဿ ဟိ ဝီရိယသမ္ပန္နဿ သတိသမ္ပန္နဿ ကာယဝါစာဟိ ပရိသုဒ္ဓကမ္မဿ ပညာယ နိသမ္မကာရိနော ကာယာဒီဟိ သညတဿ ဓမ္မဇီဝိကံ ဇီဝန္တဿ သတိအဝိပ္ပဝါသေ ဌိတဿ ဣဿရိယံ ဝဍ္ဎတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌာနဝတော သတီမတော၊
သုစိကမ္မဿ နိသမ္မကာရိနော၊
သညတဿ ¶ ဓမ္မဇီဝိနော၊
အပ္ပမတ္တဿ ယသောဘိဝဍ္ဎတီ’’တိ။
တတ္ထ ဥဋ္ဌာနဝတောတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဝန္တဿ။ သတိမတောတိ သတိသမ္ပန္နဿ။ သုစိကမ္မဿာတိ နိဒ္ဒေါသေဟိ နိရပရာဓေဟိ ကာယကမ္မာဒီဟိ သမန္နာဂတဿ။ နိသမ္မကာရိနောတိ ဧဝဉ္စေ ဘဝိဿတိ၊ ဧဝံ ကရိဿာမီတိ ဝါ၊ ဣမသ္မိံ ကမ္မေ ဧဝံ ကတေ ဣဒံ နာမ ဘဝိဿတီတိ ဝါ ဧဝံ နိဒါနံ သလ္လက္ခေတွာ ရောဂတိကိစ္ဆနံ ¶ ဝိယ သဗ္ဗကမ္မာနိ နိသာမေတွာ ဥပဓာရေတွာ ကရောန္တဿ။ သညတဿာတိ ကာယာဒီဟိ သညတဿ နိစ္ဆိဒ္ဒဿ။ ဓမ္မဇီဝိနောတိ အဂါရိကဿ တုလာကူဋာဒီနိ ဝဇ္ဇေတွာ ကသိဂေါရက္ခာဒီဟိ၊ အနဂါရိကဿ ဝေဇ္ဇကမ္မဒူတကမ္မာဒီနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဓမ္မေန သမေန ဘိက္ခာစရိယာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တဿ။ အပ္ပမတ္တဿာတိ အဝိပ္ပဝုတ္ထသတိနော။ ယသောဘိဝဍ္ဎတီတိ ဣဿရိယဘောဂသမ္ပန္နသင်္ခါတော စေဝ ကိတ္တိဝဏ္ဏဘဏနသင်္ခါတော စ ယသော အဘိဝဍ္ဎတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ကုမ္ဘဃောသကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ အညေပိ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ ဧဝံ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။
ကုမ္ဘဃောသကသေဋ္ဌိဝတ္ထု ဒုတိယံ။
၃။ စူဠပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထု
ဥဋ္ဌာနေနပ္ပမာဒေနာတိ ¶ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠပန္ထကတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ရာဇဂဟေ ကိရ ဓနသေဋ္ဌိကုလဿ ဓီတာ ဝယပ္ပတ္တကာလေ မာတာပိတူဟိ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိမတလေ အတိဝိယ ရက္ခိယမာနာ ယောဗ္ဗနမဒမတ္တတာယ ပုရိသလောလာ ဟုတွာ အတ္တနော ¶ ဒါသေနေဝ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ ကတွာ၊ ‘‘အညေပိ မေ ဣဒံ ကမ္မံ ဇာနေယျု’’န္တိ ဘီတာ ဧဝမာဟ – ‘‘အမှေဟိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ န သက္ကာ ဝသိတုံ။ သစေ မေ မာတာပိတရော ဣမံ ဒေါသံ ဇာနိဿန္တိ၊ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ မံ ကရိဿန္တိ။ ဝိဒေသံ ဂန္တွာ ဝသိဿာမာ’’တိ။ တေ ဟတ္ထသာရံ ဂဟေတွာ အဂ္ဂဒွါရေန နိက္ခမိတွာ၊ ‘‘ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ အညေဟိ အဇာနနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဝသိဿာမာ’’တိ ဥဘောပိ အဂမံသု။ တေသံ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသန္တာနံ သံဝါသမနွာယ တဿာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ သာ ဂဗ္ဘပရိပါကံ အာဂမ္မ တေန သဒ္ဓိံ မန္တေသိ၊ ‘‘ဂဗ္ဘော မေ ပရိပါကံ ဂတော၊ ဉာတိဗန္ဓုဝိရဟိတေ ¶ ဌာနေ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ နာမ ဥဘိန္နမ္ပိ အမှာကံ ဒုက္ခာဝဟံ၊ ကုလဂေဟမေဝ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ သော ‘‘သစာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ၊ ဇီဝိတံ မေ နတ္ထီ’’တိ ဘယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂစ္ဆာမ၊ သွေ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဒိဝသေ အတိက္ကာမေသိ။ သာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဗာလော အတ္တနော ဒေါသမဟန္တတာယ ဂန္တုံ န ဥဿဟတိ၊ မာတာပိတရော နာမ ဧကန္တဟိတာဝ၊ အယံ ဂစ္ဆတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သာ တသ္မိံ ဂေဟာ နိက္ခန္တေ ဂေဟပရိက္ခာရံ ပဋိသာမေတွာ အတ္တနော ကုလဃရံ ဂတဘာဝံ အနန္တရဂေဟဝါသီနံ အာရောစေတွာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။
သောပိ ဃရံ အာဂန္တွာ တံ အဒိသွာ ပဋိဝိဿကေ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘သာ ကုလဃရံ ဂတာ’’တိ သုတွာ ဝေဂေန အနုဗန္ဓိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ သမ္ပာပုဏိ။ တဿာပိ တတ္ထေဝ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ အဟောသိ။ သော ‘‘ကိံ ဣဒံ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ ¶ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ၊ မေ ဧကော ပုတ္တော ဇာတော’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿာမာ’’တိ? ‘‘ယဿတ္ထာယ မယံ ကုလဃရံ ဂစ္ဆေယျာမ၊ တံ ကမ္မံ အန္တရာမဂ္ဂေဝ နိပ္ဖန္နံ၊ တတ္ထ ဂန္တွာ ကိံ ကရိဿာမ၊ နိဝတ္တိဿာမာ’’တိ ဒွေပိ ဧကစိတ္တာ ဟုတွာ နိဝတ္တိံသု။ တဿ စ ဒါရကဿ ပန္ထေ ဇာတတ္တာ ပန္ထကောတိ နာမံ ကရိံသု။ တဿာ နစိရဿေဝ အပရောပိ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌဟိ။ သဗ္ဗံ ¶ ပုရိမနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တဿပိ ဒါရကဿ ပန္ထေ ဇာတတ္တာ ပဌမဇာတဿ မဟာပန္ထကောတိ နာမံ ကတွာ ဣတရဿ စူဠပန္ထကောတိ နာမံ ကရိံသု။ တေ ဒွေပိ ဒါရကေ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂတာ။ တေသံ တတ္ထ ဝသန္တာနံ မဟာပန္ထကဒါရကော အညေ ဒါရကေ ‘‘စူဠပိတာ မဟာပိတာတိ၊ အယျကော အယျိကာ’’တိ စ ဝဒန္တေ သုတွာ မာတရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ၊ အညေ ဒါရကာ ‘အယျကော အယျိကာ’တိပိ၊ ‘မဟာပိတာ စူဠပိတာ’တိပိ ဝဒန္တိ၊ ကစ္စိ အမှာကညေဝ ဉာတကာ နတ္ထီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ တာတ၊ အမှာကံ ဧတ္ထ ဉာတကာ နတ္ထိ။ ရာဇဂဟနဂရေ ပန ဝေါ ဓနသေဋ္ဌိ နာမ အယျကော၊ တတ္ထ အမှာကံ ဗဟူ ဉာတကာ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ တတ္ထ န ဂစ္ဆထ၊ အမ္မာ’’တိ? သာ အတ္တနော အဂမနကာရဏံ ပုတ္တဿ အကထေတွာ ပုတ္တေသု ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တေသု သာမိကံ အာဟ – ‘‘ဣမေ ဒါရကာ ¶ မံ အတိဝိယ ကိလမေန္တိ၊ ကိံ နော မာတာပိတရော ဒိသွာ မံသံ ခါဒိဿန္တိ၊ ဧဟိ၊ ဒါရကာနံ အယျကကုလံ ဒဿေဿာမာ’’တိ? ‘‘အဟံ သမ္မုခါ ဘဝိတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ တေ ပန နယိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ဒါရကာနံ အယျကကုလမေဝ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဒွေပိ ဇနာ ဒါရကေ အာဒါယ အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ ပတွာ နဂရဒွါရေ ဧကိဿာ သာလာယ ပဝိသိတွာ ဒါရကမာတာ ဒွေ ဒါရကေ ဂဟေတွာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ မာတာပိတူနံ အာရောစာပေသိ။ တေ တံ သာသနံ သုတွာ၊ ‘‘သံသာရေ ဝိစရန္တာနံ န ပုတ္တော န ဓီတာ ဘူတပုဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ၊ တေ အမှာကံ မဟာပရာဓိကာ၊ န သက္ကာ တေဟိ အမှာကံ စက္ခုပထေ ဌာတုံ၊ ဧတ္တကံ နာမ ဓနံ ဂဟေတွာ ဒွေပိ ဇနာ ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဇီဝန္တု၊ ဒါရကေ ပန ဣဓ ပေသေန္တူ’’တိ ဓနံ ဒတွာ ဒူတံ ပါဟေသုံ။
တေဟိ ¶ ပေသိတံ ဓနံ ဂဟေတွာ ဒါရကေ အာဂတဒူတာနညေဝ ဟတ္ထေ ဒတွာ ပဟိဏိံသု။ ဒါရကာ အယျကကုလေ ဝဍ္ဎန္တိ။ တေသု စူဠပန္ထကော အတိဒဟရော၊ မဟာပန္ထကော ပန အယျကေန သဒ္ဓိံ ဒသဗလဿ ဓမ္မကထံ သောတုံ ဂစ္ဆတိ။ တဿ နိစ္စံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ နမိ။ သော အယျကံ အာဟ – ‘‘သစေ မံ အနုဇာနေယျာထ၊ အဟံ ပဗ္ဗဇေယျ’’န္တိ ¶ ။ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ၊ တာတ၊ သကလဿ လောကဿပိ မေ ပဗ္ဗဇ္ဇာတော တဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဘဒ္ဒိကာ။ သစေ သက္ကောသိ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ။ တံ ¶ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ၊ ‘‘ကိံ၊ ဂဟပတိ၊ ဒါရကော တေ လဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ အယံ မေ နတ္တာ တုမှာကံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတုကာမော’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အညတရံ ပိဏ္ဍပါတစာရိကံ ဘိက္ခုံ ‘‘ဣမံ ဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ အာဏာပေသိ။ ထေရော တဿ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ဗဟုံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပရိပုဏ္ဏဝဿော ဥပသမ္ပဒံ လဘိတွာ ယောနိသောမနသိကာရေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ကရောန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော ဈာနသုခေန ဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တော စိန္တေသိ – ‘‘သက္ကာ နု ခေါ ဣဒံ သုခံ စူဠပန္ထကဿ ဒါတု’’န္တိ! တတော အယျကသေဋ္ဌိဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝမာဟ – ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ၊ သစေ အနုဇာနေယျာထ၊ အဟံ စူဠပန္ထကံ ပဗ္ဗာဇေယျ’’န္တိ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇေထ၊ ဘန္တေ’’တိ။ သေဋ္ဌိ ကိရ သာသနေ စ သုပ္ပသန္နော၊ ‘‘ကတရဓီတာယ ဝေါ ဧတေ ပုတ္တာ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနော စ ‘‘ပလာတဓီတာယာ’’တိ ဝတ္တုံ လဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ သုခေနေဝ တေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနိ။ ထေရော စူဠပန္ထကံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ¶ သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာဝ ဒန္ဓော အဟောသိ။
‘‘ပဒ္မံ ယထာ ကောကနဒံ သုဂန္ဓံ၊
ပါတော သိယာ ဖုလ္လမဝီတဂန္ဓံ၊
အင်္ဂီရသံ ပဿ ဝိရောစမာနံ၊
တပန္တမာဒိစ္စမိဝန္တလိက္ခေ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၃၊ အ။ နိ။ ၅။၁၉၅) –
ဣမံ ဧကံ ဂါထံ စတူဟိ မာသေဟိ ဥဂ္ဂဏှိတုံ နာသက္ခိ။ သော ကိရ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပညဝါ ဟုတွာ အညတရဿ ဒန္ဓဘိက္ခုနော ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏကာလေ ပရိဟာသကေဠိံ အကာသိ။ သော ဘိက္ခု တေန ပရိဟာသေန လဇ္ဇိတော နေဝ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှိ၊ န သဇ္ဈာယမကာသိ။ တေန ကမ္မေန အယံ ပဗ္ဗဇိတွာဝ ဒန္ဓော ဇာတော၊ ဂဟိတဂဟိတံ ပဒံ ဥပရူပရိပဒံ ဂဏှန္တဿ နဿတိ။ တဿ ဣမမေဝ ဂါထံ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဝါယမန္တဿ စတ္တာရော မာသာ အတိက္ကန္တာ။ အထ နံ မဟာပန္ထကော၊ ‘‘စူဠပန္ထက၊ တွံ ဣမသ္မိံ သာသနေ အဘဗ္ဗော၊ စတူဟိ မာသေဟိ ဧကံ ဂါထမ္ပိ ဂဏှိတုံ ¶ န သက္ကောသိ၊ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ ပန ကထံ မတ္ထကံ ပါပေဿသိ၊ နိက္ခမ ဣတော’’တိ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎိ။ စူဠပန္ထကော ဗုဒ္ဓသာသနေ သိနေဟေန ဂိဟိဘာဝံ န ပတ္ထေတိ။
တသ္မိဉ္စ ကာလေ မဟာပန္ထကော ဘတ္တုဒ္ဒေသကော အဟောသိ။ ဇီဝကော ကောမာရဘစ္စော ဗဟုံ မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ အာဒါယ အတ္တနော အမ္ဗဝနံ ¶ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ပူဇေတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ မဟာပန္ထကံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ကိတ္တကာ ¶ ၊ ဘန္တေ၊ သတ္ထု သန္တိကေ ဘိက္ခူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပဉ္စမတ္တာနိ ဘိက္ခုသတာနီ’’တိ။ ‘‘သွေ၊ ဘန္တေ၊ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခါနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ အမှာကံ နိဝေသနေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ။ ‘‘ဥပါသက၊ စူဠပန္ထကော နာမ ဘိက္ခု ဒန္ဓော အဝိရုဠှိဓမ္မော၊ တံ ဌပေတွာ သေသာနံ နိမန္တနံ သမ္ပဋိစ္ဆာမီ’’တိ ထေရော အာဟ။ တံ သုတွာ စူဠပန္ထကော စိန္တေသိ – ‘‘ထေရော ဧတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ နိမန္တနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော မံ ဗာဟိရံ ကတွာ သမ္ပဋိစ္ဆတိ၊ နိဿံသယံ မယှံ ဘာတိကဿ မယိ စိတ္တံ ဘိန္နံ ဘဝိဿတိ၊ ကိံ ဒါနိ မယှံ ဣမိနာ သာသနေန၊ ဂိဟီ ဟုတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တော ဇီဝိဿာမီ’’တိ? သော ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ဝိဗ္ဘမိတုံ ပါယာသိ။
သတ္ထာ ပစ္စူသကာလေယေဝ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဣမံ ကာရဏံ ဒိသွာ ပဌမတရံ ဂန္တွာ စူဠပန္ထကဿ ဂမနမဂ္ဂေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ စင်္ကမန္တော အဋ္ဌာသိ။ စူဠပန္ထကော ဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကုဟိံ ပန တွံ၊ စူဠပန္ထက၊ ဣမာယ ဝေလာယ ဂစ္ဆသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘာတာ မံ၊ ဘန္တေ၊ နိက္ကဍ္ဎတိ၊ တေနာဟံ ဝိဗ္ဘမိတုံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ ‘‘စူဠပန္ထက၊ တဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ မမ သန္တကာ၊ ဘာတရာ နိက္ကဍ္ဎိတော ကသ္မာ မမ သန္တိကံ နာဂဉ္ဆိ၊ ဧဟိ၊ ကိံ တေ ဂိဟိဘာဝေန၊ မမ သန္တိကေ ဘဝိဿသီ’’တိ စက္ကင်္ကိတတလေန ပါဏိနာ တံ သိရသိ ပရာမသိတွာ အာဒါယ ဂန္တွာ ဂန္ဓကုဋိပ္ပမုခေ နိသီဒါပေတွာ၊ ‘‘စူဠပန္ထက၊ ပုရတ္ထာဘိမုခေါ ဟုတွာ ဣမံ ပိလောတိကံ ‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’န္တိ ပရိမဇ္ဇန္တော ဣဓေဝ ဟောဟီ’’တိ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခတံ ပရိသုဒ္ဓံ ¶ ပိလောတိကံ ဒတွာ ကာလေ အာရောစိတေ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဇီဝကဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ စူဠပန္ထကောပိ သူရိယံ ဩလောကေန္တော တံ ပိလောတိကံ ‘‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’’န္တိ ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒိ။ တဿ တံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ပရိမဇ္ဇန္တဿ ကိလိဋ္ဌံ အဟောသိ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓံ၊ ဣမံ ပန အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပုရိမပကတိံ ဝိဇဟိတွာ ဧဝံ ကိလိဋ္ဌံ ဇာတံ၊ အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေသိ။ သတ္ထာ ‘‘စူဠပန္ထကဿ စိတ္တံ ဝိပဿနံ အာရုဠှ’’န္တိ ဉတွာ၊ ‘‘စူဠပန္ထက၊ တွံ ပိလောတိကခဏ္ဍမေဝ သံကိလိဋ္ဌံ ‘ရဇံ ရဇ’န္တိ ¶ မာ သညံ ကရိ၊ အဗ္ဘန္တရေ ပန တေ ရာဂရဇာဒယော အတ္ထိ၊ တေ ဟရာဟီ’’တိ ¶ ဝတွာ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုရတော နိသိန္နော ဝိယ ပညာယမာနရူပေါ ဟုတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊
ရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊
ဧတံ ရဇ္ဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊
ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။
‘‘ဒေါသော ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊
ဒေါသဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊
ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊
ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။
‘‘မောဟော ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊
မောဟဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊
ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊
ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၂၀၉)၊
ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ စူဠပန္ထကော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိယေဝဿ တီဏိ ပိဋကာနိ အာဂမိံသု။
သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ရာဇာ ဟုတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော နလာဋတော သေဒေ မုစ္စန္တေ ပရိသုဒ္ဓေန သာဋကေန နလာဋန္တံ ပုဉ္ဆိ၊ သာဋကော ကိလိဋ္ဌော အဟောသိ။ သော ‘‘ဣမံ သရီရံ နိဿာယ ဧဝရူပေါ ပရိသုဒ္ဓါ သာဋကော ပကတိံ ဇဟိတွာ ကိလိဋ္ဌော ဇာတော၊ အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ အနိစ္စသညံ ပဋိလဘိ။ တေ ကာရဏေနဿ ရဇောဟရဏမေဝ ပစ္စယော ဇာတော။
ဇီဝကောပိ ခေါ ကောမာရဘစ္စော ဒသဗလဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ ‘‘နနု၊ ဇီဝက၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ အတ္ထီ’’တိ ဟတ္ထေန ပတ္တံ ပိဒဟိ။ မဟာပန္ထကော ‘‘နနု၊ ဘန္တေ၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘အတ္ထိ၊ ဇီဝကာ’’တိ အာဟ။ ဇီဝကော ‘‘တေန ဟိ ဘဏေ ဂစ္ဆ၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ ဝါ နတ္ထိဘာဝံ ဝါ တွညေဝ ဇာနာဟီ’’တိ ပုရိသံ ပေသေသိ။ တသ္မိံ ¶ ခဏေ စူဠပန္ထကော ‘‘မယှံ ဘာတိကော ‘ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ နတ္ထီ’တိ ဘဏတိ ¶ ၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝမဿ ပကာသေဿာမီ’’တိ သကလံ အမ္ဗဝနံ ဘိက္ခူနညေဝ ပူရေသိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ စီဝရကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ဧကစ္စေ ရဇနကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ဧကစ္စေ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တိ။ ဧဝံ အညမညအသဒိသံ ဘိက္ခုသဟဿံ မာပေသိ။ သော ပုရိသော ဝိဟာရေ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဒိသွာ နိဝတ္တိတွာ၊ ‘‘အယျ၊ သကလံ အမ္ဗဝနံ ဘိက္ခူဟိ ပရိပုဏ္ဏ’’န္တိ ဇီဝကဿ အာရောစေသိ။ ထေရောပိ ခေါ တတ္ထေဝ –
‘‘သဟဿက္ခတ္တုမတ္တာနံ ¶ ၊ နိမ္မိနိတွာန ပန္ထကော၊
နိသီဒမ္ဗဝနေ ရမ္မေ၊ ယာဝ ကာလပ္ပဝေဒနာ’’တိ။
အထ သတ္ထာ တံ ပုရိသံ အာဟ – ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ‘သတ္ထာ စူဠပန္ထကံ နာမ ပက္ကောသတီ’တိ ဝဒေဟီ’’တိ။ တေန ဂန္တွာ တထာ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အဟံ စူဠပန္ထကော၊ အဟံ စူဠပန္ထကော’’တိ မုခသဟဿံ ဥဋ္ဌဟိ။ သော ပုရိသော ပုန ဂန္တွာ၊ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကိရ၊ ဘန္တေ၊ စူဠပန္ထကာယေဝ နာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဂန္တွာ ယော ‘အဟံ စူဠပန္ထကော’တိ ပဌမံ ဝဒတိ၊ တံ ဟတ္ထေ ဂဏှ၊ အဝသေသာ အန္တရဓာယိဿန္တီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ တာဝဒေဝ သဟဿမတ္တာ ဘိက္ခူ အန္တရဓာယိံသု။ ထေရောပိ တေန ပုရိသေန သဒ္ဓိံ အဂမာသိ။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ဇီဝကံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဇီဝက၊ စူဠပန္ထကဿ ပတ္တံ ဂဏှာဟိ၊ အယံ တေ အနုမောဒနံ ကရိဿတီ’’တိ။ ဇီဝကော တထာ အကာသိ။ ထေရော သီဟနာဒံ နဒန္တော တရုဏသီဟော ဝိယ တီဟိ ပိဋကေဟိ သင်္ခေါဘေတွာ အနုမောဒနမကာသိ။ သတ္ထာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တေ ဒဿိတေ ဂန္ဓကုဋိပ္ပမုခေ ဌတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သုဂတောဝါဒံ ဒတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဥယျောဇေတွာ သုရဘိဂန္ဓဝါသိတံ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သီဟသေယျံ ဥပဂတော။ အထ သာယနှသမယေ ဘိက္ခူ ဣတော စိတော စ သမောသရိတွာ ရတ္တကမ္ဗလသာဏိယာ ပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ ¶ နိသီဒိတွာ သတ္ထု ဂုဏကထံ အာရဘိံသု၊ ‘‘အာဝုသော၊ မဟာပန္ထကော စူဠပန္ထကဿ အဇ္ဈာသယံ အဇာနန္တော စတူဟိ မာသေဟိ ဧကံ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှာပေတုံ န သက္ကောတိ၊ ‘ဒန္ဓော အယ’န္တိ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပန အတ္တနော အနုတ္တရဓမ္မရာဇတာယ ဧကသ္မိံယေဝဿ အန္တရဘတ္တေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ အဒါသိ၊ တီဏိ ပိဋကာနိ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိယေဝ အာဂတာနိ၊ အဟော ဗုဒ္ဓါနံ ဗလံ နာမ မဟန္တ’’န္တိ။
အထ ¶ ဘဂဝါ ဓမ္မသဘာယံ ဣမံ ကထာပဝတ္တိံ ဉတွာ၊ ‘‘အဇ္ဇ မယာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဗုဒ္ဓသေယျာယ ဥဋ္ဌာယ သုရတ္တဒုပဋ္ဋံ နိဝါသေတွာ ဝိဇ္ဇုလတံ ဝိယ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ရတ္တကမ္ဗလသဒိသံ သုဂတမဟာစီဝရံ ပါရုပိတွာ သုရဘိဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမ္မ မတ္တဝရဝါရဏသီဟဝိဇမ္ဘိတဝိလာသေန ¶ အနန္တာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မသဘံ ဂန္တွာ အလင်္ကတမဏ္ဍလမာဠမဇ္ဈေ သုပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနံ အဘိရုယှ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော အဏ္ဏဝကုစ္ဆိံ ခေါဘယမာနော ယုဂန္ဓရမတ္ထကေ ဗာလသူရိယော ဝိယ အာသနမဇ္ဈေ နိသီဒိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပန အာဂတမတ္တေ ဘိက္ခုသင်္ဃော ကထံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ သတ္ထာ မုဒုကေန မေတ္တစိတ္တေန ¶ ပရိသံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘အယံ ပရိသာ အတိဝိယ သောဘတိ၊ ဧကဿပိ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စံ ဝါ ပါဒကုက္ကုစ္စံ ဝါ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒေါ ဝါ ခိပိတသဒ္ဒေါ ဝါ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေပိ ဣမေ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန သဂါရဝါ၊ ဗုဒ္ဓတေဇေန တဇ္ဇိတာ။ မယိ အာယုကပ္ပမ္ပိ အကထေတွာ နိသိန္နေ ပဌမံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ န ကထေဿန္တိ။ ကထာသမုဋ္ဌာပနဝတ္တံ နာမ မယာဝ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ အဟမေဝ ပဌမံ ကထေဿာမီ’’တိ မဓုရေန ဗြဟ္မဿရေန ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ၊ ကာ စ ပန ဝေါ အန္တရာကထာ ဝိပ္ပကတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ စူဠပန္ထကော ဣဒါနေဝ ဒန္ဓော၊ ပုဗ္ဗေပိ ဒန္ဓောယေဝ။ န ကေဝလဉ္စဿာဟံ ဣဒါနေဝ အဝဿယော ဇာတော၊ ပုဗ္ဗေပိ အဝဿယော အဟောသိမေဝ။ ပုဗ္ဗေ ပနာဟံ ဣမံ လောကိယကုဋုမ္ဗဿ သာမိကံ အကာသိံ၊ ဣဒါနိ လောကုတ္တရကုဋုမ္ဗဿာ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော သောတုကာမေဟိ ဘိက္ခူဟိ အာယာစိတော အတီတံ အာဟရိ –
‘‘အတီတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာရာဏသိနဂရဝါသီ ဧကော မာဏဝေါ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ ဓမ္မန္တေဝါသိကော ဟုတွာ ပဉ္စန္နံ မာဏဝကသတာနံ အန္တရေ အတိဝိယ အာစရိယဿ ဥပကာရကော အဟောသိ၊ ပါဒပရိကမ္မာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောတိ။ ဒန္ဓတာယ ပန ကိဉ္စိ ဥဂ္ဂဏှိတုံ န သက္ကော’’တိ။ အာစရိယော ‘‘အယံ မမ ဗဟူပကာရော၊ သိက္ခာပေဿာမိ န’’န္တိ ဝါယမန္တောပိ ကိဉ္စိ သိက္ခာပေတုံ ¶ န သက္ကောတိ။ သော စိရံ ဝသိတွာ ဧကဂါထမ္ပိ ဥဂ္ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ‘‘ဂမိဿာမီ’’တိ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိ။ အာစရိယော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မယှံ ဥပကာရကော၊ ပဏ္ဍိတဘာဝမဿ ပစ္စာသီသာမိ၊ န နံ ကာတုံ သက္ကောမိ ¶ ၊ အဝဿံ မယာ ဣမဿ ပစ္စုပကာရော ကာတဗ္ဗော၊ ဧကမဿ မန္တံ ဗန္ဓိတွာ ဒဿာမီ’’တိ သော တံ အရညံ နေတွာ ‘‘ဃဋ္ဋေသိ ဃဋ္ဋေသိ၊ ကိံ ကာရဏာ ဃဋ္ဋေသိ? အဟမ္ပိ တံ ဇာနာမိ ဇာနာမီ’’တိ ဣမံ မန္တံ ဗန္ဓိတွာ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တော အနေကသတက္ခတ္တုံ ပရိဝတ္တာပေတွာ၊ ‘‘ပညာယတိ တေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘အာမ၊ ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒန္ဓေန နာမ ဝါယာမံ ကတွာ ပဂုဏံ ကတံ သိပ္ပံ န ပလာယတီ’’တိ စိန္တေတွာ မဂ္ဂပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဣမံ မန္တံ နိဿာယ ဇီဝိဿသိ၊ အပလာယနတ္ထာယ ပနဿ နိစ္စံ သဇ္ဈာယံ ကရေယျာသီ’’တိ ဝတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ အထဿ မာတာ ဗာရာဏသိယံ သမ္ပတ္တကာလေ ‘‘ပုတ္တော မေ သိပ္ပံ သိက္ခိတွာ အာဂတော’’တိ မဟာသက္ကာရသမ္မာနံ အကာသိ။
တဒါ ¶ ဗာရာဏသိရာဇာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မေ ကာယကမ္မာဒီသု ကောစိ ဒေါသော’’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တော အတ္တနော အရုစ္စနကံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အဒိသွာ ‘‘အတ္တနော ဝဇ္ဇံ နာမ အတ္တနော န ပညာယတိ၊ ပရေသံ ပညာယတိ၊ နာဂရာနံ ပရိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သာယံ အညာတကဝေသေန နိက္ခမိတွာ၊ ‘‘သာယမာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ နိသိန္နမနုဿာနံ ကထာသလ္လာပေါ နာမ နာနပ္ပကာရကော ဟောတိ၊ ‘သစာဟံ အဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေမိ၊ ပါပေန အဓမ္မိကေန ရညာ ဒဏ္ဍဗလိအာဒီဟိ ဟတမှာ’တိ ဝက္ခန္တိ။ ‘သစေ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေမိ၊ ဒီဃာယုကော ဟောတု နော ရာဇာ’တိအာဒီနိ ¶ ဝတွာ မမ ဂုဏံ ကထေဿန္တီ’’တိ တေသံ တေသံ ဂေဟာနံ ဘိတ္တိအနုသာရေနေဝ ဝိစရတိ။
တသ္မိံ ခဏေ ဥမင်္ဂစောရာ ဒွိန္နံ ဂေဟာနံ အန္တရေ ဥမင်္ဂံ ဘိန္ဒန္တိ ဧကဥမင်္ဂေနေဝ ဒွေ ဂေဟာနိ ပဝိသနတ္ထာယ။ ရာဇာ တေ ဒိသွာ ဂေဟစ္ဆာယာယ အဋ္ဌာသိ။ တေသံ ဥမင်္ဂံ ဘိန္ဒိတွာ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ဘဏ္ဍကံ ဩလောကိတကာလေ မာဏဝေါ ပဗုဇ္ဈိတွာ တံ မန္တံ သဇ္ဈာယန္တော ‘‘ဃဋ္ဋေသိ ဃဋ္ဋေသိ၊ ကိံ ကာရဏာ ဃဋ္ဋေသိ? အဟမ္ပိ တံ ဇာနာမိ ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ တေ တံ သုတွာ၊ ‘‘ဣမိနာ ကိရမှာ ဉာတာ၊ ဣဒါနိ နော နာသေဿတီ’’တိ နိဝတ္ထဝတ္ထာနိပိ ဆဍ္ဍေတွာ ဘီတာ သမ္မုခသမ္မုခဋ္ဌာနေနေဝ ပလာယိံသု။ ရာဇာ တေ ပလာယန္တေ ဒိသွာ ဣတရဿ စ မန္တသဇ္ဈာယနသဒ္ဒံ သုတွာ ဂေဟညေဝ ဝဝတ္ထပေတွာ နာဂရာနံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ နိဝေသနံ ပါဝိသိ။ သော ဝိဘာတာယ ပန ရတ္တိယာ ပါတောဝေကံ ပုရိသံ ပက္ကောသိတွာ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆ ဘဏေ၊ အသုကဝီထိယံ နာမ ယသ္မိံ ဂေဟေ ဥမင်္ဂေါ ဘိန္နော၊ တတ္ထ တက္ကသိလတော သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတမာဏဝေါ အတ္ထိ၊ တံ အာနေဟီ’’တိ။ သော ¶ ဂန္တွာ ‘‘ရာဇာ တံ ပက္ကောသတီ’’တိ ဝတွာ မာဏဝံ အာနေသိ။ အထ နံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တွံ၊ တာတ၊ တက္ကသိလတော သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတမာဏဝေါ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အမှာကမ္ပိ တံ သိပ္ပံ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ ဒေဝ၊ သမာနာသနေ နိသီဒိတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ။ ရာဇာပိ တထာ ကတွာ မန္တံ ဂဟေတွာ ‘‘အယံ တေ ¶ အာစရိယဘာဂေါ’’တိ သဟဿံ အဒါသိ။
တဒါ သေနာပတိ ရညော ကပ္ပကံ အာဟ – ‘‘ကဒါ ရညော မဿုံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘သွေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ’’တိ။ သော တဿ သဟဿံ ဒတွာ ‘‘ကိစ္စံ မေ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ကိံ၊ သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ရညော မဿုကမ္မံ ကရောန္တော ဝိယ ဟုတွာ ခုရံ အတိဝိယ ပဟံသိတွာ ဂလနာဠိံ ဆိန္ဒ၊ တွံ သေနာပတိ ဘဝိဿသိ၊ အဟံ ရာဇာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ရညော မဿုကမ္မကရဏဒိဝသေ ဂန္ဓောဒကေန မဿုံ တေမေတွာ ခုရံ ပဟံသိတွာ နလာဋန္တေ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ခုရော ထောကံ ကုဏ္ဌဓာရော၊ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဂလနာဠိံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုန ဧကမန္တံ ဌတွာ ခုရံ ပဟံသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ အတ္တနော မန္တံ သရိတွာ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော ‘‘ဃဋ္ဋေသိ ဃဋ္ဋေသိ၊ ကိံ ကာရဏာ ¶ ဃဋ္ဋေသိ? အဟမ္ပိ တံ ဇာနာမိ ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ နှာပိတဿ နလာဋတော သေဒါ မုစ္စိံသု။ သော ‘‘ဇာနာတိ မမ ကာရဏံ ရာဇာ’’တိ ဘီတော ခုရံ ဘူမိယံ ခိပိတွာ ပါဒမူလေ ဥရေန နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာနော နာမ ဆေကာ ဟောန္တိ၊ တေန တံ ဧဝမာဟ – ‘‘အရေ၊ ဒုဋ္ဌ၊ နှာပိတ၊ ‘န မံ ရာဇာ ဇာနာတီ’တိ သညံ ကရောသီ’’တိ။ ‘‘အဘယံ မေ ဒေဟိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဟောတု၊ မာ ဘာယိ၊ ကထေဟီ’’တိ။ သေနာပတိ မေ၊ ဒေဝ၊ သဟဿံ ဒတွာ၊ ‘‘ရညော မဿုံ ကရောန္တော ဝိယ ဂလနာဠိံ ဆိန္ဒ၊ အဟံ ရာဇာ ဟုတွာ တံ သေနာပတိံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟာတိ။ ရာဇာ တံ သုတွာ ‘‘အာစရိယံ မေ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ စိန္တေတွာ သေနာပတိံ ¶ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘အမ္ဘော၊ သေနာပတိ၊ ကိံ နာမ တယာ မမ သန္တိကာ န လဒ္ဓံ၊ ဣဒါနိ တံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောမိ၊ မမ ရဋ္ဌာ နိက္ခမာဟီ’’တိ တံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေတွာ အာစရိယံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ တံ နိဿာယ မယာ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝတွာ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရိတွာ တဿ သေနာပတိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ ‘‘သော တဒါ စူဠပန္ထကော အဟောသိ၊ သတ္ထာ ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော’’တိ။
သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဗ္ဗေပိ စူဠပန္ထကော ဒန္ဓောယေဝ အဟောသိ၊ တဒါပိဿာဟံ အဝဿယော ဟုတွာ တံ လောကိယကုဋုမ္ဗေ ¶ ပတိဋ္ဌာပေသိ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ဧကဒိဝသံ ‘‘အဟော သတ္ထာ စူဠပန္ထကဿ အဝဿယော ဇာတော’’တိ ကထာယ သမုဋ္ဌိတာယ စူဠသေဋ္ဌိဇာတကေ အတီတဝတ္ထုံ ကထေတွာ –
‘‘အပ္ပကေနာပိ မေဓာဝီ၊ ပါဘတေန ဝိစက္ခဏော၊
သမုဋ္ဌာပေတိ အတ္တာနံ၊ အဏုံ အဂ္ဂိံဝ သန္ဓမ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၄) –
ဂါထံ ဝတွာ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝါဟံ ဣမဿ အဝဿယော ဇာတော၊ ပုဗ္ဗေပိ အဝဿယော အဟောသိမေဝ။ ပုဗ္ဗေ ပနာဟံ ဣမံ လောကိယကုဋုမ္ဗဿ သာမိကံ အကာသိံ၊ ဣဒါနိ လောကုတ္တရကုဋုမ္ဗဿ။ တဒါ ဟိ စူဠန္တေဝါသိကော စူဠပန္ထကော အဟောသိ၊ စူဠသေဋ္ဌိ ပန ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော နက္ခတ္တကောဝိဒေါ အဟမေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ။
ပုနေကဒိဝသံ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ၊ ‘‘အာဝုသော၊ စူဠပန္ထကော စတူဟိ မာသေဟိ စတုပ္ပဒံ ဂါထံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တောပိ ဝီရိယံ အနောဿဇ္ဇိတွာဝ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော ¶ ၊ ဣဒါနိ လောကုတ္တရဓမ္မကုဋုမ္ဗဿ သာမိကော ဇာတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာသနေ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဘိက္ခု လောကုတ္တရဓမ္မဿ သာမိကော ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌာနေနပ္ပမာဒေန ¶ ၊ သံယမေန ဒမေန စ၊
ဒီပံ ကယိရာထ မေဓာဝီ၊ ယံ ဩဃော နာဘိကီရတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒီပံ ကယိရာထာတိ ဝီရိယသင်္ခါတေန ဥဋ္ဌာနေန၊ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသာကာရသင်္ခါတေန အပ္ပမာဒေန၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလသင်္ခါတေန သံယမေန၊ ဣန္ဒြိယဒမေန စာတိ ဣမေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ စတူဟိ ဓမ္မေဟိ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတော မေဓာဝီ ဣမသ္မိံ အတိဝိယ ဒုလ္လဘပတိဋ္ဌတာယ အတိဂမ္ဘီရေ သံသာရသာဂရေ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာနဘူတံ အရဟတ္တဖလံ ဒီပံ ကယိရာထ ကရေယျ၊ ကာတုံ သက္ကုဏေယျာတိ အတ္ထော။ ကီဒိသံ? ယံ ဩဃော နာဘိကီရတီတိ ယံ စတုဗ္ဗိဓောပိ ကိလေသောဃော အဘိကိရိတုံ ဝိဒ္ဓံသေတုံ န သက္ကောတိ။ န ဟိ သက္ကာ အရဟတ္တံ ဩဃေန အဘိကိရိတုန္တိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ ဧဝံ ဒေသနာ သမ္ပတ္တပရိသာယ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။
စူဠပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထု တတိယံ။
၄။ ဗာလနက္ခတ္တသင်္ဃုဋ္ဌဝတ္ထု
ပမာဒမနုယုဉ္ဇန္တီတိ ¶ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဗာလနက္ခတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သာဝတ္ထိယံ ဗာလနက္ခတ္တံ နာမ သင်္ဃုဋ္ဌံ။ တသ္မိံ နက္ခတ္တေ ဗာလာ ဒုမ္မေဓိနော ဇနာ ဆာရိကာယ စေဝ ဂေါမယေန စ သရီရံ မက္ခေတွာ သတ္တာဟံ အသဗ္ဘံ ဘဏန္တာ ဝိစရန္တိ။ ကိဉ္စိ ဉာတိ သုဟဇ္ဇံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ ဒိသွာ လဇ္ဇန္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဒွါရေ ဒွါရေ ဌတွာ အသဗ္ဘံ ဘဏန္တိ။ မနုဿာ တေသံ အသဗ္ဘံ သောတုံ အသက္ကောန္တာ ယထာဗလံ အဍ္ဎံ ဝါ ပါဒံ ဝါ ကဟာပဏံ ဝါ ပေသေန္တိ။ တေ တေသံ ဒွါရေ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဂဟေတွာ ပက္ကမန္တိ။ တဒါ ပန သာဝတ္ထိယံ ပဉ္စ ကောဋိမတ္တာ အရိယသာဝကာ ဝသန္တိ၊ တေ သတ္ထု သန္တိကံ သာသနံ ပေသယိံသု – ‘‘ဘဂဝါ၊ ဘန္တေ၊ သတ္တာဟံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ နဂရံ အပ္ပဝိသိတွာ ဝိဟာရေယေဝ ဟောတူ’’တိ။ တဉ္စ ပန သတ္တာဟံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဝိဟာရေယေဝ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ ပဟိဏိံသု၊ သယမ္ပိ ဂေဟာ န နိက္ခမိံသု။ တေ နက္ခတ္တေ ပန ပရိယောသိတေ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိမန္တေတွာ နဂရံ ပဝေသေတွာ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အတိဒုက္ခေန နော သတ္တ ဒိဝသာနိ အတိက္ကန္တာနိ၊ ဗာလာနံ အသဗ္ဘာနိ သုဏန္တာနံ ¶ ကဏ္ဏာ ဘိဇ္ဇနာကာရပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ၊ ကောစိ ကဿစိ ¶ န လဇ္ဇတိ၊ တေန မယံ တုမှာကံ အန္တောနဂရံ ပဝိသိတုံ နာဒမှ၊ မယမ္ပိ ဂေဟတော န နိက္ခမိမှာ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ၊ ‘‘ဗာလာနံ ဒုမ္မေဓာနံ ကိရိယာ နာမ ဧဝရူပါ ဟောတိ၊ မေဓာဝိနော ပန ဓနသာရံ ဝိယ အပ္ပမာဒံ ရက္ခိတွာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပမာဒမနုယုဉ္ဇန္တိ၊ ဗာလာ ဒုမ္မေဓိနော ဇနာ၊
အပ္ပမာဒဉ္စ မေဓာဝီ၊ ဓနံ သေဋ္ဌံဝ ရက္ခတိ။
‘‘မာ ¶ ပမာဒမနုယုဉ္ဇေထ၊ မာ ကာမရတိသန္ထဝံ၊
အပ္ပမတ္တော ဟိ ဈာယန္တော၊ ပပ္ပောတိ ဝိပုလံ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ ဗာလာတိ ဗာလျေန သမန္နာဂတာ ဣဓလောကပရလောကတ္ထံ အဇာနန္တာ။ ဒုမ္မေဓိနောတိ နိပ္ပညာ။ တေ ပမာဒေ အာဒီနဝံ အပဿန္တာ ပမာဒံ အနုယုဉ္ဇန္တိ ပဝတ္တေန္တိ၊ ပမာဒေန ကာလံ ဝီတိနာမေန္တိ။ မေဓာဝီတိ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတော ပန ပဏ္ဍိတော ကုလဝံသာဂတံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ သတ္တရတနဓနံ ဝိယ အပ္ပမာဒံ ရက္ခတိ။ ယထာ ဟိ ဥတ္တမံ ဓနံ နိဿာယ ‘‘ကာမဂုဏသမ္ပတ္တိံ ပါပုဏိဿာမ၊ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေဿာမ၊ ပရလောကဂမနမဂ္ဂံ သောဓေဿာမာ’’တိ ဓနေ အာနိသံသံ ပဿန္တာ တံ ရက္ခန္တိ၊ ဧဝံ ပဏ္ဍိတောပိ အပ္ပမတ္တော ‘‘ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ¶ ပဋိလဘိဿာမိ၊ မဂ္ဂဖလာဒီနိ ပါပုဏိဿာမိ၊ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ဆ အဘိညာ သမ္ပာဒေဿာမီ’’တိ အပ္ပမာဒေ အာနိသံသံ ပဿန္တော ဓနံ သေဋ္ဌံဝ အပ္ပမာဒံ ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ မာ ပမာဒန္တိ တသ္မာ တုမှေ မာ ပမာဒမနုယုဉ္ဇေထ မာ ပမာဒေန ကာလံ ဝီတိနာမယိတ္ထ။ မာ ကာမရတိသန္ထဝန္တိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု ရတိသင်္ခါတံ တဏှာသန္ထဝမ္ပိ မာ အနုယုဉ္ဇေထ မာ စိန္တယိတ္ထ မာ ပဋိလဘိတ္ထ။ အပ္ပမတ္တော ဟီတိ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ ဟိ အပ္ပမတ္တော ဈာယန္တော ပုဂ္ဂလော ဝိပုလံ ဥဠာရံ နိဗ္ဗာနသုခံ ပါပုဏာတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။
ဗာလနက္ခတ္တသင်္ဃုဋ္ဌဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
၅။ မဟာကဿပတ္ထေရဝတ္ထု
ပမာဒံ ¶ အပ္ပမာဒေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာကဿပတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ ထေရော ပိပ္ဖလိဂုဟာယံ ဝိဟရန္တော ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ပမတ္တေ စ အပ္ပမတ္တေ စ ဥဒကပထဝီပဗ္ဗတာဒီသု စဝနကေ ဥပပဇ္ဇနကေ စ သတ္တေ ¶ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။ သတ္ထာ ဇေတဝနေ နိသိန္နကောဝ ¶ ‘‘ကေန နု ခေါ ဝိဟာရေန အဇ္ဇ မမ ပုတ္တော ကဿပေါ ဝိဟရတီ’’တိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဥပဓာရေန္တော ‘‘သတ္တာနံ စုတူပပါတံ ဩလောကေန္တော ဝိဟရတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘သတ္တာနံ စုတူပပါတော နာမ ဗုဒ္ဓဉာဏေနပိ အပရိစ္ဆိန္နော၊ မာတုကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ မာတာပိတရော အဇာနာပေတွာ စဝနသတ္တာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတုံ န သက္ကာ၊ တေ ဇာနိတုံ တဝ အဝိသယော၊ ကဿပ၊ အပ္ပမတ္တကော တဝ ဝိသယော၊ သဗ္ဗသော ပန စဝန္တေ စ ဥပပဇ္ဇန္တေ စ ဇာနိတုံ ပဿိတုံ ဗုဒ္ဓါနမေဝ ဝိသယော’’တိ ဝတွာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ သမ္မုခေ နိသိန္နော ဝိယ ဟုတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပမာဒံ အပ္ပမာဒေန၊ ယဒါ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော၊
ပညာပါသာဒမာရုယှ၊ အသောကော သောကိနိံ ပဇံ၊
ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ၊ ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတီ’’တိ။
တတ္ထ နုဒတီတိ ယထာ နာမ ပေါက္ခရဏိံ ပဝိသန္တံ နဝေါဒကံ ပုရာဏောဒကံ ခေါဘေတွာ တဿောကာသံ အဒတွာ တံ အတ္တနော မတ္ထကမတ္ထကေန ပလာယန္တံ နုဒတိ နီဟရတိ၊ ဧဝမေဝ ပဏ္ဍိတော အပ္ပမာဒလက္ခဏံ ဗြူဟေန္တော ပမာဒဿောကာသံ အဒတွာ ယဒါ အပ္ပမာဒဝေဂေန တံ နုဒတိ နီဟရတိ၊ အထ သော ပနုန္နပမာဒေါ အစ္စုဂ္ဂတတ္ထေန ပရိသုဒ္ဓံ ဒိဗ္ဗစက္ခုသင်္ခါတံ ပညာပါသာဒံ တဿ အနုစ္ဆဝိကံ ပဋိပဒံ ပူရေန္တော တာယ ပဋိပဒါယ နိဿေဏိယာ ပါသာဒံ ဝိယ အာရုယှ ပဟီနသောကသလ္လတာယ အသောကော၊ အပ္ပဟီနသောကသလ္လတာယ သောကိနိံ ပဇံ သတ္တနိကာယံ စဝမာနဉ္စေဝ ဥပပဇ္ဇမာနဉ္စ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ အဝေက္ခတိ ပဿတိ။ ယထာ ကိံ? ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ¶ ဘူမဋ္ဌေတိ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌိတော ဘူမိယံ ဌိတေ၊ ဥပရိပါသာဒေ ဝါ ပန ဌိတော ပါသာဒပရိဝေဏေ ဌိတေ အကိစ္ဆေန အဝေက္ခတိ၊ တထာ သောပိ ဓီရော ပဏ္ဍိတော မဟာခီဏာသဝေါ အသမုစ္ဆိန္နဝဋ္ဋဗီဇေ ဗာလေ စဝန္တေ စ ဥပပဇ္ဇန္တေ စ အကိစ္ဆေန အဝေက္ခတီတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ သစ္ဆိကရိံသူတိ။
မဟာကဿပတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
၆။ ပမတ္တာပမတ္တဒွေသဟာယကဝတ္ထု
အပ္ပမတ္တော ¶ ပမတ္တေသူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒွေ သဟာယကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အာရညကဝိဟာရံ ပဝိသိံသု။ တေသု ဧကော ကိရ ကာလဿေဝ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ အင်္ဂါရကပလ္လံ သဇ္ဇေတွာ ဒဟရသာမဏေရေဟိ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမယာမံ ဝိသိဗ္ဗမာနော နိသီဒတိ။ ဧကော အပ္ပမတ္တော သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဣတရံ ဩဝဒတိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ မာ ဧဝံ ကရိ၊ ပမတ္တဿ ဟိ စတ္တာရော အပါယာ သကဃရသဒိသာ။ ဗုဒ္ဓါ နာမ သာဌေယျေန အာရာဓေတုံ န သက္ကာ’’တိ သော တဿောဝါဒံ န သုဏာတိ။ ဣတရော ‘‘နာယံ ဝစနက္ခမော’’တိ တံ အဝတွာ အပ္ပမတ္တောဝ သမဏဓမ္မမကာသိ။ အလသတ္ထေရောပိ ¶ ပဌမယာမေ ဝိသိဗ္ဗေတွာ ဣတရဿ စင်္ကမိတွာ ဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ပဝိသိတွာ၊ ‘‘မဟာကုသီတ၊ တွံ နိပဇ္ဇိတွာ သယနတ္ထာယ အရညံ ပဝိဋ္ဌောသိ၊ ကိံ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဥဋ္ဌာယ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇိတွာ သုပတိ။ ဣတရောပိ မဇ္ဈိမယာမေ ဝိဿမိတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ပစ္စုဋ္ဌာယ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ သော ဧဝံ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရန္တော န စိရဿေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဣတရော ပမာဒေနေဝ ကာလံ ဝီတိနာမေသိ။ တေ ဝုဋ္ဌဝဿာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ၊ ‘‘ကစ္စိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပမတ္တာ သမဏဓမ္မံ ကရိတ္ထ၊ ကစ္စိ ဝေါ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပတ္တ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ပဌမံ ပမတ္တော ဘိက္ခု အာဟ – ‘‘ကုတော၊ ဘန္တေ၊ ဧတဿ အပ္ပမာဒေါ၊ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တော ကာလံ ဝီတိနာမေသီ’’တိ။ ‘‘တွံ ပန ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ကာလဿေဝ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ အင်္ဂါရကပလ္လံ သဇ္ဇေတွာ ပဌမယာမေ ဝိသိဗ္ဗေန္တော နိသီဒိတွာ အနိဒ္ဒါယန္တောဝ ကာလံ ဝီတိနာမေသိ’’န္တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တွံ ပမတ္တော ကာလံ ဝီတိနာမေတွာ ‘အပ္ပမတ္တောမှီ’တိ ဝဒသိ၊ အပ္ပမတ္တံ ပန ပမတ္တံ ကရောသီ’’တိ အာဟ။ ပုန ပမာဒေ ဒေါသေ၊ အပ္ပမာဒေ အာနိသံသေ ပကာသေတုံ၊ ‘‘တွံ မမ ပုတ္တဿ ¶ သန္တိကေ ဇဝစ္ဆိန္နော ဒုဗ္ဗလဿော ဝိယ၊ ဧသ ပန တဝ သန္တိကေ သီဃဇဝဿော ဝိယာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပမတ္တော ¶ ¶ ပမတ္တေသု၊ သုတ္တေသု ဗဟုဇာဂရော၊
အဗလဿံဝ သီဃဿော၊ ဟိတွာ ယာတိ သုမေဓသော’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပမတ္တောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတာယ အပ္ပမာဒသမ္ပန္နေ ခီဏာသဝေါ။ ပမတ္တေသူတိ သတိဝေါသဂ္ဂေ ဌိတေသု သတ္တေသု။ သုတ္တေသူတိ သတိဇာဂရိယာဘာဝေန သဗ္ဗိရိယာပထေသု နိဒ္ဒါယန္တေသု။ ဗဟုဇာဂရောတိ မဟန္တေ သတိဝေပုလ္လေ ဇာဂရိယေ ဌိတော။ အဗလဿံဝါတိ ကုဏ္ဌပါဒံ ဆိန္နဇဝံ ဒုဗ္ဗလဿံ သီဃဇဝေါ သိန္ဓဝါဇာနီယော ဝိယ။ သုမေဓသောတိ ဥတ္တမပညော။ တထာရူပံ ပုဂ္ဂလံ အာဂမေနပိ အဓိဂမေနပိ ဟိတွာ ယာတိ။ မန္ဒပညသ္မိဉှိ ဧကံ သုတ္တံ ဂဟေတုံ ဝါယမန္တေယေဝ သုမေဓသော ဧကံ ဝဂ္ဂံ ဂဏှာတိ၊ ဧဝံ တာဝ အာဂမေန ဟိတွာ ယာတိ။ မန္ဒပညေ ပန ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ ကာတုံ ဝါယမန္တေယေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ သဇ္ဈာယန္တေယေဝ စ သုမေဓသော ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပရေန ကတံ ရတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ ဒိဝါဋ္ဌာနံ ဝါ ပဝိသိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ သမ္မသန္တော သဗ္ဗကိလေသေ ခေပေတွာ နေဝ လောကုတ္တရဓမ္မေ ဟတ္ထဂတေ ¶ ကရောတိ၊ ဧဝံ အဓိဂမေနပိ ဟိတွာ ယာတိ။ ဝဋ္ဋေ ပန နံ ဟိတွာ ဆဍ္ဍေတွာ ဝဋ္ဋတော နိဿရန္တော ယာတိယေဝါတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။
ပမတ္တာပမတ္တဒွေသဟာယကဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
၇။ မဃဝတ္ထု
အပ္ပမာဒေန မဃဝါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေသာလိယံ ဥပနိဿာယ ကူဋာဂါရသာလာယံ ဝိဟရန္တော သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဝေသာလိယဉှိ မဟာလိ နာမ လိစ္ဆဝီ ဝသတိ၊ သော တထာဂတဿ သက္ကပဉှသုတ္တန္တဒေသနံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၄ အာဒယော) သုတွာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သက္ကသမ္ပတ္တိံ မဟတိံ ကတွာ ကထေသိ၊ ‘ဒိသွာ နု ခေါ ကထေသိ၊ ဥဒါဟု အဒိသွာ။ ဇာနာတိ နု ခေါ သက္ကံ၊ ဥဒါဟု နော’တိ ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေသိ။ အထ ခေါ၊ မဟာလိ၊ လိစ္ဆဝီ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ၊ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ခေါ၊ မဟာလိ၊ လိစ္ဆဝီ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဒိဋ္ဌော ¶ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော’’တိ? ‘‘ဒိဋ္ဌော ခေါ မေ ¶ ၊ မဟာလိ၊ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော’’တိ။ ‘‘သော ဟိ နုန၊ ဘန္တေ၊ သက္ကပတိရူပကော ဘဝိဿတိ ¶ ။ ဒုဒ္ဒသော ဟိ၊ ဘန္တေ၊ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော’’တိ။ ‘‘သက္ကဉ္စ ခွာဟံ၊ မဟာလိ၊ ပဇာနာမိ သက္ကကရဏေ စ ဓမ္မေ၊ ယေသံ ဓမ္မာနံ သမာဒိန္နတ္တာ သက္ကော သက္ကတ္တံ အဇ္ဈဂါ၊ တဉ္စ ပဇာနာမိ’’။
သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတော သမာနော မဃော နာမ မာဏဝေါ အဟောသိ၊ တသ္မာ ‘‘မဃဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတော သမာနော ပုရေ ဒါနံ အဒါသိ၊ တသ္မာ ‘‘ပုရိန္ဒဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတော သမာနော သက္ကစ္စံ ဒါနံ အဒါသိ၊ တသ္မာ ‘‘သက္ကော’’တိ ဝုစ္စတိ။
သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတော သမာနော အာဝသထံ အဒါသိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝါသဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော သဟဿမ္ပိ အတ္ထံ မုဟုတ္တေန စိန္တေတိ၊ တသ္မာ ‘‘သဟဿက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။
သက္ကဿ၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒဿ သုဇာ နာမ အသုရကညာ၊ ပဇာပတိ၊ တသ္မာ ‘‘သုဇမ္ပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ ဣဿရိယာဓိပစ္စံ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဒေဝါနမိန္ဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။
သက္ကဿ၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒဿ ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတဿ သတ္တ ဝတပဒါနိ သမတ္တာနိ သမာဒိန္နာနိ အဟေသုံ၊ ယေသံ သမာဒိန္နတ္တာ သက္ကော သက္ကတ္တံ ¶ အဇ္ဈဂါ။ ကတမာနိ သတ္တ ဝတပဒါနိ? ယာဝဇီဝံ မာတာပေတ္တိဘရော အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယီ အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ သဏှဝါစော အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ အပိသုဏဝါစော အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ ဝိဂတမလမစ္ဆေရေန စေတသာ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသေယျံ၊ မုတ္တစာဂေါ ပယတပါဏိ ဝေါသဂ္ဂရတော ယာစယောဂေါ ဒါနသံဝိဘာဂရတော အဿံ။ ယာဝဇီဝံ ¶ သစ္စဝါစော အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ အက္ကောဓနော အဿံ၊ ‘‘သစေပိ မေ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ခိပ္ပမေဝ န ပဋိဝိနေယျ’’န္တိ။ သက္ကဿ၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒဿ ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတဿ ဣမာနိ ¶ သတ္တ ဝတပဒါနိ သမတ္တာနိ သမာဒိန္နာနိ အဟေသုံ၊ ယေသံ သမာဒိန္နတ္တာ သက္ကော သက္ကတ္တံ အဇ္ဈဂါတိ။
‘‘မာတာပေတ္တိဘရံ ဇန္တုံ၊ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနံ၊
သဏှံ သခိလသမ္ဘာသံ၊ ပေသုဏေယျပ္ပဟာယိနံ။
‘‘မစ္ဆေရဝိနယေ ယုတ္တံ၊ သစ္စံ ကောဓာဘိဘုံ နရံ၊
တံ ဝေ ဒေဝါ တာဝတိံသာ၊ အာဟု သပ္ပုရိသော ဣတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၇) –
ဣဒံ၊ မဟာလိ၊ သက္ကေန မဃမာဏဝကာလေ ကတကမ္မန္တိ ဝတွာ ပုန တေန ‘‘ကထံ၊ ဘန္တေ၊ မဃမာဏဝေါ ပဋိပဇ္ဇီ’’တိ? တဿ ပဋိပတ္တိံ ဝိတ္ထာရတော သောတုကာမေန ပုဋ္ဌော ‘‘တေန ဟိ၊ မဟာလိ၊ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –
အတီတေ မဂဓရဋ္ဌေ မစလဂါမေ မဃော နာမ မာဏဝေါ ¶ ဂါမကမ္မကရဏဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အတ္တနော ဌိတဋ္ဌာနံ ပါဒန္တေန ပံသုံ ဝိယူဟိတွာ ရမဏီယံ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ အပရော တံ ဗာဟုနာ ပဟရိတွာ တတော အပနေတွာ သယံ တတ္ထ အဋ္ဌာသိ။ သော တဿ အကုဇ္ဈိတွာဝ အညံ ဌာနံ ရမဏီယံ ကတွာ ဌိတော။ တတောပိ နံ အညော အာဂန္တွာ ဗာဟုနာ ပဟရိတွာ အပနေတွာ သယံ အဋ္ဌာသိ။ သော တဿပိ အကုဇ္ဈိတွာဝ အညံ ဌာနံ ရမဏီယံ ကတွာ ဌိတော၊ ဣတိ တံ ဂေဟတော နိက္ခန္တာ နိက္ခန္တာ ပုရိသာ ဗာဟုနာ ပဟရိတွာ ဌိတဌိတဋ္ဌာနတော အပနေသုံ။ သော ‘‘သဗ္ဗေပေတေ မံ နိဿာယ သုခိတာ ဇာတာ၊ ဣမိနာ ကမ္မေန မယှံ သုခဒါယကေန ပုညကမ္မေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ၊ ပုနဒိဝသေ ကုဒါလံ အာဒါယ ခလမဏ္ဍလမတ္တံ ဌာနံ ရမဏီယံ အကာသိ။ သဗ္ဗေ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ အဋ္ဌံသု။ အထ နေသံ သီတသမယေ အဂ္ဂိံ ကတွာ အဒါသိ၊ ဂိမှကာလေ ဥဒကံ။ တတော ‘‘ရမဏီယံ ဌာနံ နာမ သဗ္ဗေသံ ပိယံ၊ ကဿစိ အပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ မယာ မဂ္ဂံ သမံ ကရောန္တေန ဝိစရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ပါတောဝ နိက္ခမိတွာ၊ မဂ္ဂံ သမံ ကရောန္တော ဆိန္ဒိတွာ၊ ဟရိတဗ္ဗယုတ္တကာ ရုက္ခသာခါ ဟရန္တော ဝိစရတိ။ အထ နံ အပရော ဒိသွာ အာဟ – ‘‘သမ္မ၊ ကိံ ကရောသီ’’တိ? ‘‘မယှံ သဂ္ဂဂါမိနံ မဂ္ဂံ ကရောမိ၊ သမ္မာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အဟမ္ပိ တေ သဟာယော ဟောမီ’’တိ။ ‘‘ဟောဟိ၊ သမ္မ၊ သဂ္ဂေါ နာမ ဗဟူနမ္ပိ မနာပေါ သုခဗဟုလော’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒွေ ဇနာ ¶ အဟေသုံ။ တေ ဒိသွာ ¶ တထေဝ ပုစ္ဆိတွာ စ သုတွာ စ အပရောပိ ¶ တေသံ သဟာယော ဇာတော၊ ဧဝံ အပရောပိ အပရောပီတိ သဗ္ဗေပိ တေတ္တိံသ ဇနာ ဇာတာ။ တေ သဗ္ဗေပိ ကုဒါလာဒိဟတ္ထာ မဂ္ဂံ သမံ ကရောန္တာ ဧကယောဇနဒွိယောဇနမတ္တဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ။
တေ ဒိသွာ ဂါမဘောဇကော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ မနုဿာ အယောဂေ ယုတ္တာ၊ သစေ ဣမေ အရညတော မစ္ဆမံသာဒီနိ ဝါ အာဟရေယျုံ။ သုရံ ဝါ ကတွာ ပိဝေယျုံ၊ အညံ ဝါ တာဒိသံ ကမ္မံ ကရေယျုံ၊ အဟမ္ပိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ လဘေယျ’’န္တိ။ အထ နေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ ကရောန္တာ ဝိစရထာ’’တိ? ‘‘သဂ္ဂမဂ္ဂံ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘ဃရာဝါသံ ဝသန္တေဟိ နာမ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အရညတော မစ္ဆမံသာဒီနိ အာဟရိတုံ၊ သုရံ ကတွာ ပါတုံ၊ နာနပ္ပကာရေ စ ကမ္မန္တေ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တေ တဿ ဝစနံ ပဋိက္ခိပိံသု၊ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနာပိ ပဋိက္ခိပိံသုယေဝ။ သော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘နာသေဿာမိ နေ’’တိ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘စောရေ တေ၊ ဒေဝ၊ ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန ဝိစရန္တေ ပဿာမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တေ ဂဟေတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ တထာ ကတွာ သဗ္ဗေ တေ ဗန္ဓိတွာ အာနေတွာ ရညော ဒဿေသိ။ ရာဇာ အဝီမံသိတွာဝ ‘‘ဟတ္ထိနာ မဒ္ဒါပေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ မဃော သေသာနံ ဩဝါဒမဒါသိ – ‘‘သမ္မာ၊ ဌပေတွာ မေတ္တံ အညော အမှာကံ အဝဿယော နတ္ထိ၊ တုမှေ ကတ္ထစိ ကောပံ အကတွာ ရညေ စ ဂါမဘောဇကေ စ မဒ္ဒနဟတ္ထိမှိ စ အတ္တနိ စ မေတ္တစိတ္တေန သမစိတ္တာဝ ဟောထာ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ အထ နေသံ မေတ္တာနုဘာဝေန ဟတ္ထီ ဥပ္ပသင်္ကမိတုမ္ပိ န ဝိသဟိ။ ရာဇာ တမတ္ထံ သုတွာ ဗဟူ ¶ မနုဿေ ဒိသွာ မဒ္ဒိတုံ န ဝိသဟိဿတိ? ‘‘ဂစ္ဆထ၊ နေ ကိလဉ္ဇေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ မဒ္ဒါပေထာ’’တိ အာဟ။ တေ ကိလဉ္ဇေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ မဒ္ဒိတုံ ပေသိယမာနောပိ ဟတ္ထီ ဒူရတောဝ ပဋိက္ကမိ။
ရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘ကာရဏေနေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ တေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တာတာ၊ မံ နိဿာယ တုမှေ ကိံ န လဘထာ’’တိ? ‘‘ကိံ နာမေတံ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘တုမှေ ကိရ ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန စောရာ ဟုတွာ အရညေ ဝိစရထာ’’တိ? ‘‘ကော ဧဝမာဟ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘ဂါမဘောဇကော၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘န မယံ၊ ဒေဝ၊ စောရာ၊ မယံ ပန အတ္တနော သဂ္ဂမဂ္ဂံ သောဓေန္တာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောမ၊ ဂါမဘောဇကော အမှေ အကုသလကိရိယာယ နိယောဇေတွာ အတ္တနော ဝစနံ အကရောန္တေ နာသေတုကာမော ကုဇ္ဈိတွာ ဧဝမာဟာ’’တိ။ အထ ရာဇာ တေသံ ကထံ သုတွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ၊ ‘‘တာတာ၊ အယံ တိရစ္ဆာနော တုမှာကံ ¶ ဂုဏေ ဇာနာတိ၊ အဟံ မနုဿဘူတော ဇာနိတုံ နာသက္ခိံ၊ ခမထ မေ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သပုတ္တဒါရံ ဂါမဘောဇကံ တေသံ ဒါသံ၊ ဟတ္ထိံ အာရောဟနိယံ၊ တဉ္စ ဂါမံ ယထာသုခံ ပရိဘောဂံ ကတွာ အဒါသိ။ တေ ‘‘ဣဓေဝ နော ကတပုညဿာနိသံသော ဒိဋ္ဌော’’တိ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသာ ဟုတွာ တံ ဟတ္ထိံ ဝါရေန ဝါရေန အဘိရုယှ ဂစ္ဆန္တာ မန္တယိံသု ¶ ‘‘ဣဒါနိ အမှေဟိ ¶ အတိရေကတရံ ပုညံ ကာတဗ္ဗံ၊ ကိံ ကရောမ? စတုမဟာပထေ ထာဝရံ ကတွာ မဟာဇနဿ ဝိဿမနသာလံ ကရိဿာမာ’’တိ။ တေ ဝဍ္ဎကိံ ပက္ကောသာပေတွာ သာလံ ပဋ္ဌပေသုံ။ မာတုဂါမေသု ပန ဝိဂတစ္ဆန္ဒတာယ တဿာ သာလာယ မာတုဂါမာနံ ပတ္တိံ နာဒံသု။
မဃဿ ပန ဂေဟေ နန္ဒာ၊ စိတ္တာ၊ သုဓမ္မာ၊ သုဇာတိ စတဿော ဣတ္ထိယော ဟောန္တိ။ တာသု သုဓမ္မာ ဝဍ္ဎကိနာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ၊ ‘‘ဘာတိက၊ ဣမိဿာ သာလာယ မံ ဇေဋ္ဌိကံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ လဉ္ဇံ အဒါသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပဌမမေဝ ကဏ္ဏိကတ္ထာယ ရုက္ခံ သုက္ခာပေတွာ တစ္ဆေတွာ ဝိဇ္ဈိတွာ ကဏ္ဏိကံ နိဋ္ဌာပေတွာ၊ ‘‘သုဓမ္မာ နာမ အယံ သာလာ’’တိ အက္ခရာနိ ဆိန္ဒိတွာ ဝတ္ထေန ပလိဝေဌေတွာ ဌပေသိ။ အထ နေ ဝဍ္ဎကီ သာလံ နိဋ္ဌာပေတွာ ကဏ္ဏိကာရောပနဒိဝသေ ‘‘အဟော၊ အယျာ၊ ဧကံ ကရဏီယံ န သရိမှာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ နာမ၊ ဘော’’တိ? ‘‘ကဏ္ဏိက’’န္တိ။ ‘‘ဟောတု တံ အာဟရိဿာမာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ဆိန္နရုက္ခေန ကာတုံ န သက္ကာ၊ ပုဗ္ဗေယေဝ တံ ဆိန္ဒိတွာ တစ္ဆေတွာ ဝိဇ္ဈိတွာ ဌပိတကဏ္ဏိကာ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘သစေ ကဿစိ ဂေဟေ နိဋ္ဌာပေတွာ ဌပိတာ ဝိက္ကာယိကကဏ္ဏိကာ ¶ အတ္ထိ၊ သာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ’’တိ။ တေ ပရိယေသန္တာ သုဓမ္မာယ ဂေဟေ ဒိသွာ သဟဿံ ဒတွာပိ မူလေန န လဘိံသု။ ‘‘သစေ မံ သာလာယ ပတ္တိံ ကရောထ၊ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘မယံ မာတုဂါမာနံ ပတ္တိံ န ဒမ္မာ’’တိ အာဟံသု။
အထ နေ ဝဍ္ဎကီ အာဟ – ‘‘အယျာ၊ တုမှေ ကိံ ကထေထ၊ ဌပေတွာ ဗြဟ္မလောကံ အညံ မာတုဂါမရဟိတဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ၊ ဂဏှထ ကဏ္ဏိကံ။ ဧဝံ သန္တေ အမှာကံ ကမ္မံ နိဋ္ဌံ ဂမိဿတီ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ကဏ္ဏိကံ ဂဟေတွာ သာလံ နိဋ္ဌာပေတွာ တိဓာ ဝိဘဇိံသု။ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ ဣဿရာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ကရိံသု၊ ဧကသ္မိံ ဒုဂ္ဂတာနံ၊ ဧကသ္မိံ ဂိလာနာနံ။ တေတ္တိံသ ဇနာ တေတ္တိံသ ဖလကာနိ ပညပေတွာ ဟတ္ထိဿ သညံ အဒံသု – ‘‘အာဂန္တုကော အာဂန္တွာ ယဿ အတ္ထတဖလကေ နိသီဒတိ၊ တံ ဂဟေတွာ ဖလကသာမိကဿေဝ ¶ ဂေဟေ ပတိဋ္ဌပေဟိ၊ တဿ ပါဒပရိကမ္မပိဋ္ဌိပရိကမ္မပါနီယခါဒနီယဘောဇနီယသယနာနိ သဗ္ဗာနိ ဖလကသာမိကဿေဝ ဘာရော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဟတ္ထီ အာဂတာဂတံ ဂဟေတွာ ဖလကသာမိကဿေဝ ဃရံ နေတိ။ သော တဿ တံ ဒိဝသံ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ။ မဃော သာလာယ အဝိဒူရေ ကောဝိဠာရရုက္ခံ ရောပေတွာ တဿ မူလေ ပါသာဏဖလကံ အတ္ထရိ။ သာလံ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌာ ဇနာ ကဏ္ဏိကံ ဩလောကေတွာ အက္ခရာနိ ဝါစေတွာ၊ ‘‘သုဓမ္မာ နာမေသာ သာလာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေတ္တိံသဇနာနံ နာမံ န ပညာယတိ။ နန္ဒာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ သာလံ ကရောန္တာ အမှေ အပတ္တိကာ ကရိံသု၊ သုဓမ္မာ ¶ ပန အတ္တနော ဗျတ္တတာယ ကဏ္ဏိကံ ကတွာ ပတ္တိကာ ဇာတာ၊ မယာပိ ကိဉ္စိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ? အထဿာ ဧတဒဟောသိ ¶ – ‘‘သာလံ အာဂတာဂတာနံ ပါနီယဉ္စေဝ နှာနောဒကဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပေါက္ခရဏိံ ခဏာပေဿာမီ’’တိ။ သာ ပေါက္ခရဏိံ ကာရေသိ။ စိတ္တာ စိန္တေသိ – ‘‘သုဓမ္မာယ ကဏ္ဏိကာ ဒိန္နာ၊ နန္ဒာယ ပေါက္ခရဏီ ကာရိတာ၊ မယာပိ ကိဉ္စိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ? အထဿာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သာလံ အာဂတာဂတေဟိ ပါနီယံ ပိဝိတွာ နှတွာ ဂမနကာလေပိ မာလံ ပိလန္ဓိတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုပ္ဖာရာမံ ကာရာပေဿာမီ’’တိ။ သာ ရမဏီယံ ပုပ္ဖာရာမံ ကာရေသိ။ ယေဘုယျေန တသ္မိံ အာရာမေ ‘‘အသုကော နာမ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂရုက္ခော နတ္ထီ’’တိ နာဟောသိ။
သုဇာ ပန ‘‘အဟံ မဃဿ မာတုလဓီတာ စေဝ ပါဒပရိစာရိကာ စ၊ ဧတေန ကတံ ကမ္မံ မယှမေဝ၊ မယာ ကတံ ဧတဿေဝါ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ကိဉ္စိ အကတွာ အတ္တဘာဝမေဝ မဏ္ဍယမာနာ ကာလံ ဝီတိနာမေသိ။ မဃောပိ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယနကမ္မံ သစ္စဝါစံ အဖရုသဝါစံ အပိ၊ သုဏဝါစံ မစ္ဆေရဝိနယံ အက္ကောဓနန္တိ ဣမာနိ သတ္တ ဝတပဒါနိ ပူရေတွာ –
‘‘မာတာပေတ္တိဘရံ ¶ ဇန္တုံ၊ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနံ၊
သဏှံ သခိလသမ္ဘာသံ၊ ပေသုဏေယျပ္ပဟာယိနံ။
‘‘မစ္ဆေရဝိနယေ ယုတ္တံ၊ သစ္စံ ကောဓာဘိဘုံ နရံ၊
တံ ဝေ ဒေဝါ တာဝတိံသာ၊ အာဟု ‘သပ္ပုရိသော’ဣတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၇) –
ဧဝံ ပသံသိယဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဇီဝိတပရိယောသာနေ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တေပိဿ သဟာယကာ တတ္ထေဝ ¶ နိဗ္ဗတ္တိံသု၊ ဝဍ္ဎကီ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဒါ တာဝတိံသဘဝနေ အသုရာ ဝသန္တိ။ တေ ‘‘အဘိနဝါ ဒေဝပုတ္တာ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဒိဗ္ဗပါနံ သဇ္ဇယိံသု။ သက္ကော အတ္တနော ပရိသာယ ကဿစိ အပိဝနတ္ထာယ သညမဒါသိ။ အသုရာ ဒိဗ္ဗပါနံ ပိဝိတွာ မဇ္ဇိံသု။ သက္ကော ‘‘ကိံ မေ ဣမေဟိ သာဓာရဏေန ရဇ္ဇေနာ’’တိ အတ္တနော ပရိသာယ သညံ ဒတွာ တေ ပါဒေသု ဂါဟာပေတွာ မဟာသမုဒ္ဒေ ခိပါပေသိ။ တေ အဝံသိရာ သမုဒ္ဒေ ပတိံသု။ အထ နေသံ ပုညာနုဘာဝေန သိနေရုနော ဟေဋ္ဌိမတလေ အသုရဝိမာနံ နာမ နိဗ္ဗတ္တိ၊ စိတ္တပါဋလိ နာမ နိဗ္ဗတ္တိ။
ဒေဝါသုရသင်္ဂါမေ ပန အသုရေသု ပရာဇိတေသု ဒသယောဇနသဟဿံ တာဝတိံသဒေဝနဂရံ နာမ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ပန နဂရဿ ပါစီနပစ္ဆိမဒွါရာနံ အန္တရာ ဒသယောဇနသဟဿံ ဟောတိ၊ တထာ ဒက္ခိဏုတ္တရဒွါရာနံ။ တံ ခေါ ပန နဂရံ ဒွါရသဟဿယုတ္တံ အဟောသိ အာရာမပေါက္ခရဏိပဋိမဏ္ဍိတံ။ တဿ ¶ မဇ္ဈေ သာလာယ ¶ နိဿန္ဒေန တိယောဇနသတုဗ္ဗေဓေဟိ ဓဇေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော သတ္တရတနမယော သတ္တယောဇနသတုဗ္ဗေဓော ဝေဇယန္တော နာမ ပါသာဒေါ ဥဂ္ဂဉ္ဆိ။ သုဝဏ္ဏယဋ္ဌီသု မဏိဓဇာ အဟေသုံ၊ မဏိယဋ္ဌီသု သုဝဏ္ဏဓဇာ၊ ပဝါဠယဋ္ဌီသု မုတ္တဓဇာ၊ မုတ္တယဋ္ဌီသု ပဝါဠဓဇာ၊ သတ္တရတနမယာသု ယဋ္ဌီသု သတ္တရတနဓဇာ၊ မဇ္ဈေ ဌိတော ဓဇော တိယောဇနသတုဗ္ဗေဓော အဟောသိ။ ဣတိ သာလာယ နိဿန္ဒေန ယောဇနသဟဿုဗ္ဗေဓော ပါသာဒေါ သတ္တရတနမယောဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ကောဝိဠာရရုက္ခဿ နိဿန္ဒေန သမန္တာ တိယောဇနသတပရိမဏ္ဍလော ပါရိစ္ဆတ္တကော နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပါသာဏဖလကဿ နိဿန္ဒေန ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ဒီဃတော သဋ္ဌိယောဇနာ ပုထုလတော ပဏ္ဏာသယောဇနာ ဗဟလတော ပဉ္စဒသယောဇနာ ဇယသုမနရတ္တကမ္ဗလဝဏ္ဏာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတ္ထ နိသိန္နကာလေ ဥပဍ္ဎကာယော ပဝိသတိ၊ ဥဋ္ဌိတကာလေ ဦနံ ပရိပူရတိ။
ဟတ္ထီ ပန ဧရာဝဏော နာမ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒေဝလောကသ္မိဉှိ တိရစ္ဆာနဂတာ န ဟောန္တိ။ တသ္မာ သော ဥယျာနကီဠာယ နိက္ခမနကာလေ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကော ဧရာဝဏော နာမ ဟတ္ထီ အဟောသိ။ သော တေတ္တိံသဇနာနံ အတ္ထာယ တေတ္တိံသ ကုမ္ဘေ မာပေသိ ¶ အာဝဋ္ဋေန တိဂါဝုတအဍ္ဎယောဇနပ္ပမာဏေ၊ သဗ္ဗေသံ မဇ္ဈေ သက္ကဿ အတ္ထာယ သုဒဿနံ နာမ တိံသယောဇနိကံ ကုမ္ဘံ မာပေသိ။ တဿ ဥပရိ ဒွါဒသယောဇနိကော ရတနမဏ္ဍပေါ ¶ ဟောတိ။ တတ္ထ အန္တရန္တရာ သတ္တရတနမယာ ယောဇနုဗ္ဗေဓာ ဓဇာ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ ပရိယန္တေ ကိင်္ကိဏိကဇာလံ ဩလမ္ဗတိ။ ယဿ မန္ဒဝါတေရိတဿ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသဒ္ဒသံမိဿော ဒိဗ္ဗဂီတသဒ္ဒေါ ဝိယ ရဝေါ နိစ္ဆရတိ။ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ သက္ကဿတ္ထာယ ယောဇနိကော မဏိပလ္လင်္ကော ပညတ္တော ဟောတိ၊ တတ္ထ သက္ကော နိသီဒိ။ တေတ္တိံသ ဒေဝပုတ္တာ အတ္တနော ကုမ္ဘေ ရတနပလ္လင်္ကေ နိသီဒိံသု။ တေတ္တိံသာယ ကုမ္ဘာနံ ဧကေကသ္မိံ ကုမ္ဘေ သတ္တ သတ္တ ဒန္တေ မာပေသိ။ တေသု ဧကေကော ပဏ္ဏာသယောဇနာယာမော၊ ဧကေကသ္မိဉ္စေတ္ထ ဒန္တေ သတ္တ သတ္တ ပေါက္ခရဏိယော ဟောန္တိ၊ ဧကေကာယ ပေါက္ခရဏိယာ သတ္တ သတ္တ ပဒုမိနီဂစ္ဆာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ဂစ္ဆေ သတ္တ သတ္တ ပုပ္ဖာနိ ဟောန္တိ၊ ဧကေကသ္မိံ ပုပ္ဖေ သတ္တ သတ္တ ပတ္တာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ပတ္တေ သတ္တ သတ္တ ဒေဝဓီတရော နစ္စန္တိ။ ဧဝံ သမန္တာ ပဏ္ဏာသယောဇနဌာနေသု ဟတ္ထိဒန္တေသုယေဝ နဋသမဇ္ဇာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ မဟန္တံ ယသံ အနုဘဝန္တော သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဝိစရတိ။
သုဓမ္မာပိ ကာလံ ကတွာ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာ သုဓမ္မာ နာမ နဝ ယောဇနသတိကာ ဒေဝသဘာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတော ရမဏီယတရံ ကိရ အညံ ဌာနံ နာမ နတ္ထိ ¶ ၊ မာသဿ အဋ္ဌ ဒိဝသေ ဓမ္မဿဝနံ တတ္ထေဝ ဟောတိ။ ယာဝဇ္ဇတနာ အညတရံ ရမဏီယံ ဌာနံ ဒိသွာ၊ ‘‘သုဓမ္မာ ဒေဝသဘာ ဝိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ နန္ဒာပိ ကာလံ ကတွာ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿာ ပဉ္စယောဇနသတိကာ နန္ဒာ နာမ ပေါက္ခရဏီ နိဗ္ဗတ္တိ။ စိတ္တာပိ ကာလံ ကတွာ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ ¶ ၊ တဿာပိ ပဉ္စယောဇနသတိကံ စိတ္တလတာဝနံ နာမ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တတ္ထ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗနိမိတ္တေ ဒေဝပုတ္တေ နေတွာ မောဟယမာနာ ဝိစရန္တိ။ သုဇာ ပန ကာလံ ကတွာ ဧကိဿာ ဂိရိကန္ဒရာယ ဧကာ ဗကသကုဏိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သက္ကော အတ္တနော ပရိစာရိကာ ဩလောကေန္တော ‘‘သုဓမ္မာ ဣဓေဝ နိဗ္ဗတ္တာ၊ တထာ နန္ဒာ စ စိတ္တာ စ၊ သုဇာ နု ခေါ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ စိန္တေန္တော တံ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဗာလာ ကိဉ္စိ ပုညံ အကတွာ ဣဒါနိ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ဣဒါနိ ပန တံ ပုညံ ကာရေတွာ ဣဓာနေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ အညာတကဝေသေန တဿာ ¶ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ ကရောန္တီ ဣဓ ဝိစရသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကော ပန တွံ၊ သာမီ’’တိ? ‘‘အဟံ တေ သာမိကော မဃော’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တောသိ၊ သာမီ’’တိ? ‘‘အဟံ တာဝတိံသဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော’’။ ‘‘တဝ သဟာယိကာနံ ပန နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘တာပိ မမေဝ သန္တိကေ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ပဿိဿသိ တာ သဟာယိကာ’’တိ။ ‘‘ကထာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမီ’’တိ? သက္ကော ‘‘အဟံ တံ တတ္ထ နေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထတလေ ဌပေတွာ ဒေဝလောကံ နေတွာ နန္ဒာယ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣတရာသံ တိဿန္နံ အာရောစေသိ – ‘‘တုမှာကံ သဟာယိကံ သုဇံ ပဿိဿထာ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ သာ၊ ဒေဝါ’’တိ ¶ ? ‘‘နန္ဒာယ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ ဌိတာ’’တိ အာဟ။ တာ တိဿောပိ ဂန္တွာ၊ ‘‘အဟော အယျာယ ဧဝရူပံ အတ္တဘာဝမဏ္ဍနဿ ဖလံ၊ ဣဒါနိဿာ တုဏ္ဍံ ပဿထ၊ ပါဒေ ပဿထ၊ ဇင်္ဃာ ပဿထ၊ သောဘတိ ဝတဿာ အတ္တဘာဝေါ’’တိ ကေဠိံ ကတွာ ပက္ကမိံသု။
ပုန သက္ကော တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌာ တေ သဟာယိကာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌာ မံ ဥပ္ပဏ္ဍေတွာ ဂတာ၊ တတ္ထေဝ မံ နေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ တံ တတ္ထေဝ နေတွာ ဥဒကေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌာ တေ တာသံ သမ္ပတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌာ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘တယာပိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနူပါယံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကရောမိ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘မယာ ဒိန္နံ ဩဝါဒံ ရက္ခိဿသီ’’တိ။ ‘‘ရက္ခိဿာမိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ အထဿာ ပဉ္စ သီလာနိ ဒတွာ၊ ‘‘အပ္ပမတ္တာ ရက္ခာဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ သယံမတမစ္ဆကေယေဝ ပရိယေသိတွာ ခါဒတိ။ သက္ကော ကတိပါဟစ္စယေန တဿာ ဝီမံသနတ္ထာယ ဂန္တွာ၊ ဝါလုကာပိဋ္ဌေ မတမစ္ဆကော ဝိယ ဟုတွာ ဥတ္တာနော နိပဇ္ဇိ။ သာ တံ ဒိသွာ ‘‘မတမစ္ဆကော’’တိ သညာယ အဂ္ဂဟေသိ။ မစ္ဆော ဂိလနကာလေ နင်္ဂုဋ္ဌံ စာလေသိ။ သာ ‘‘သဇီဝမစ္ဆကော’’တိ ဥဒကေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ ပုန တဿာ ပုရတော ဥတ္တာနော ဟုတွာ နိပဇ္ဇိ။ ပုန သာ ‘‘မတမစ္ဆကော’’တိ သညာယ ဂဟေတွာ ဂိလနကာလေ အဂ္ဂနင်္ဂုဋ္ဌံ စာလေသိ။ တံ ဒိသွာ ‘‘သဇီဝမစ္ဆော’’တိ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝီမံသိတွာ ‘‘သာဓုကံ သီလံ ရက္ခတီ’’တိ အတ္တာနံ ဇာနာပေတွာ ‘‘အဟံ တဝ ဝီမံသနတ္ထာယ အာဂတော၊ သာဓုကံ သီလံ ရက္ခသိ၊ ဧဝံ ရက္ခမာနာ ¶ န စိရဿေဝ မမ သန္တိကေ နိဗ္ဗတ္တိဿသိ၊ အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
သာ ¶ ¶ တတော ပဋ္ဌာယ ပန သယံမတမစ္ဆံ လဘတိ ဝါ၊ န ဝါ။ အလဘမာနာ ကတိပါဟစ္စယေနေဝ သုဿိတွာ ကာလံ ကတွာ တဿ သီလဿ ဖလေန ဗာရာဏသိယံ ကုမ္ဘကာရဿ ဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿာ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကကာလေ သက္ကော ‘‘ကုဟိံ နု ခေါ သာ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဒိသွာ၊ ‘‘ဣဒါနိ မယာ တတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဠာလုကဝဏ္ဏေန ပညာယမာနေဟိ သတ္တဟိ ရတနေဟိ ယာနကံ ပူရေတွာ တံ ပါဇေန္တော ဗာရာဏသိံ ပဝိသိတွာ၊ ‘‘အမ္မတာတာ၊ ဧဠာလုကာနိ ဂဏှထ ဂဏှထာ’’တိ ဥဂ္ဃောသေန္တော ဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇိ။ မုဂ္ဂမာသာဒီနိ ဂဟေတွာ အာဂတေ ပန ‘‘မူလေန န ဒေမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ကထံ ဒေသီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘သီလရက္ခိကာယ ဣတ္ထိယာ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သီလံ နာမ၊ သာမိ၊ ကီဒိသံ၊ ကိံ ကာဠံ၊ ဥဒါဟု နီလာဒိဝဏ္ဏ’’န္တိ? ‘‘တုမှေ ‘သီလံ ကီဒိသ’န္တိပိ န ဇာနာထ၊ ကိမေဝ နံ ရက္ခိဿထ၊ သီလရက္ခိကာယ ပန ဒဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာမိ၊ ဧသာ ကုမ္ဘကာရဿ ဓီတာ ‘သီလံ ရက္ခာမီ’တိ ဝိစရတိ၊ ဧတိဿာ ဒေဟီ’’တိ။ သာပိ နံ ‘‘တေန ဟိ မယှံ ဒေဟိ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ? ‘‘အဟံ အဝိဇဟိတပဉ္စသီလာ’’တိ။ ‘‘တုယှမေဝေတာနိ ¶ မယာ အာနီတာနီ’’တိ ယာနကံ ပါဇေန္တော တဿာ ဃရံ ဂန္တွာ အညေဟိ အနာဟရိယံ ကတွာ ဧဠာလုကဝဏ္ဏေန ဒေဝဒတ္တိယံ ဓနံ ဒတွာ အတ္တာနံ ဇာနာပေတွာ၊ ‘‘ဣဒံ တေ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ ဓနံ၊ ပဉ္စသီလာနိ အခဏ္ဍာဒီနိ ကတွာ ရက္ခာဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
သာပိ တတော စဝိတွာ အသုရဘဝနေ အသုရဇေဋ္ဌကဿ ဓီတာ ဟုတွာ သက္ကဿ ဝေရိဃရေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒွီသု ပန အတ္တဘာဝေသု သီလဿ သုရက္ခိတတ္တာ အဘိရူပါ အဟောသိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ အသာဓာရဏာယ ရူပသိရိယာ သမန္နာဂတာ။ ဝေပစိတ္တိအသုရိန္ဒော အာဂတာဂတာနံ အသုရာနံ ‘‘တုမှေ မမ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကာ န ဟောထာ’’တိ တံ ကဿစိ အဒတွာ၊ ‘‘မမ ဓီတာ အတ္တနာဝ အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကံ သာမိကံ ဂဟေဿတီ’’တိ အသုရဗလံ သန္နိပါတာပေတွာ၊ ‘‘တုယှံ အနုစ္ဆဝိကံ သာမိကံ ဂဏှာ’’တိ တဿာ၊ ဟတ္ထေ ပုပ္ဖဒါမံ အဒါသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော တဿာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ၊ ‘‘ဣဒါနိ မယာ ဂန္တွာ တံ အာနေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟလ္လကအသုရဝဏ္ဏံ နိမ္မိနိတွာ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ အဋ္ဌာသိ။ သာပိ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တီ တံ ဒိဋ္ဌမတ္တာဝ ပုဗ္ဗသန္နိဝါသဝသေန ဥပ္ပန္နေန ပေမေန မဟောဃေနေဝ အဇ္ဈောတ္ထဋဟဒယာ ဟုတွာ၊ ‘‘ဧသော မေ သာမိကော’’တိ တဿ ဥပရိ ပုပ္ဖဒါမံ ခိပိ ¶ ။ အသုရာ ‘‘အမှာကံ ရာဇာ ဧတ္တကံ ကာလံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကံ အလဘိတွာ ဣဒါနိ လဘိ၊ အယမေဝဿ ဓီတု ပိတာမဟတော မဟလ္လကော အနုစ္ဆဝိကော’’တိ လဇ္ဇမာနာ ¶ အပက္ကမိံသု။ သက္ကောပိ တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘သက္ကောဟမသ္မီ’’တိ နဒိတွာ အာကာသေ ပက္ခန္ဒိ။ အသုရာ ‘‘ဝဉ္စိတမှာ ဇရသက္ကေနာ’’တိ တံ အနုဗန္ဓိံသု။ မာတလိ၊ သင်္ဂါဟကော ဝေဇယန္တရထံ အာဟရိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ အဋ္ဌာသိ။ သက္ကော တံ တတ္ထ အာရောပေတွာ ဒေဝနဂရာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ အထဿ သိပ္ပလိဝနံ သမ္ပတ္တကာလေ ရထသဒ္ဒံ သုတွာ ဘီတာ ဂရုဠပေါတကာ ¶ ဝိရဝိံသု။ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ သက္ကော မာတလိံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကေ ဧတေ ဝိရဝန္တီ’’တိ? ‘‘ဂရုဠပေါတကာ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘ရထသဒ္ဒံ သုတွာ မရဏဘယေနာ’’တိ။ ‘‘မံ ဧကံ နိဿာယ ဧတ္တကော ဒိဇော ရထဝေဂေန ဝိစုဏ္ဏိတော မာ နဿိ၊ နိဝတ္တေဟိ ရထ’’န္တိ။ သောပိ သိန္ဓဝသဟဿဿ ဒဏ္ဍကသညံ ဒတွာ ရထံ နိဝတ္တေသိ။ တံ ဒိသွာ အသုရာ ‘‘ဇရသက္ကော အသုရပုရတော ပဋ္ဌာယ ပလာယန္တော ဣဒါနိ ရထံ နိဝတ္တေသိ၊ အဒ္ဓါ တေန ဥပတ္ထမ္ဘော လဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ နိဝတ္တေတွာ အာဂမနမဂ္ဂေနေဝ အသုရပုရံ ပဝိသိတွာ ပုန သီသံ န ဥက္ခိပိံသု။
သက္ကောပိ သုဇံ အသုရကညံ ဒေဝနဂရံ နေတွာ အဍ္ဎတေယျာနံ အစ္ဆရာကောဋီနံ ဇေဋ္ဌိကဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာ သက္ကံ ဝရံ ယာစိ – ‘‘မဟာရာဇ၊ မမ ဣမသ္မိံ ဒေဝလောကေ မာတာပိတရော ဝါ ဘာတိကဘဂိနိယော ဝါ နတ္ထိ၊ ယတ္ထ ယတ္ထ ဂစ္ဆသိ၊ တတ္ထ တတ္ထ မံ ဂဟေတွာဝ ¶ ဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ တဿာ ပဋိညံ အဒါသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စိတ္တပါဋလိယာ ပုပ္ဖိတာယ အသုရာ ‘‘အမှာကံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဒိဗ္ဗပါရိစ္ဆတ္တကဿ ပုပ္ဖနကာလော’’တိ ယုဒ္ဓတ္ထာယ သဂ္ဂံ အဘိရုဟန္တိ။ သက္ကော ဟေဋ္ဌာသမုဒ္ဒေ နာဂါနံ အာရက္ခံ အဒါသိ၊ တတော သုပဏ္ဏာနံ၊ တတော ကုမ္ဘဏ္ဍာနံ၊ တတော ယက္ခာနံ။ တတော စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ။ သဗ္ဗူပရိ ပန ဥပဒ္ဒဝနိဝတ္တနတ္ထာယ ဒေဝနဂရဒွါရေသု ဝဇိရဟတ္ထာ ဣန္ဒပဋိမာ ဌပေသိ။ အသုရာ နာဂါဒယော ဇိနိတွာ အာဂတာပိ ဣန္ဒပဋိမာ ဒူရတော ဒိသွာ ‘‘သက္ကော နိက္ခန္တော’’တိ ပလာယန္တိ။ ဧဝံ၊ မဟာလိ၊ မဃော မာဏဝေါ အပ္ပမာဒပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ဧဝံ အပ္ပမတ္တော ပနေသ ဧဝရူပံ ဣဿရိယံ ပတွာ ဒွီသု ဒေဝလောကေသု ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ အပ္ပမာဒေါ နာမေသ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပသတ္ထော။ အပ္ပမာဒဉှိ နိဿာယ သဗ္ဗေသမ္ပိ လောကိယလောကုတ္တရာနံ ဝိသေသာနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပမာဒေန ¶ မဃဝါ၊ ဒေဝါနံ သေဋ္ဌတံ ဂတော၊
အပ္ပမာဒံ ပသံသန္တိ၊ ပမာဒေါ ဂရဟိတော သဒါ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပမာဒေနာတိ မစလဂါမေ ဘူမိပ္ပဒေသသောဓနံ အာဒိံ ကတွာ ကတေန အပ္ပမာဒေန။ မဃဝါတိ ဣဒါနိ ‘‘မဃဝါ’’တိပညာတော မဃော မာဏဝေါ ဒွိန္နံ ဒေဝလောကာနံ ရာဇဘာဝေန ဒေဝါနံ သေဋ္ဌတံ ဂတော။ ပသံသန္တီတိ ဗုဒ္ဓါဒယော ပဏ္ဍိတာ အပ္ပမာဒမေဝ ထောမေန္တိ ¶ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ? သဗ္ဗေသံ လောကိယလောကုတ္တရာနံ ဝိသေသာနံ ပဋိလာဘကာရဏတ္တာ။ ပမာဒေါ ဂရဟိတော သဒါတိ ပမာဒေါ ပန တေဟိ အရိယေဟိ နိစ္စံ ဂရဟိတော နိန္ဒိတော။ ကိံ ကာရဏာ? သဗ္ဗဝိပတ္တီနံ မူလဘာဝတော။ မနုဿဒေါဘဂ္ဂံ ဝါ ဟိ အပါယုပ္ပတ္တိ ဝါ သဗ္ဗာ ပမာဒမူလိကာယေဝါတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ မဟာလိ လိစ္ဆဝီ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော ဇာတာတိ။
မဃဝတ္ထု သတ္တမံ။
၈။ အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု
အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပတ္တုံ နာသက္ခိ။ သော ‘‘ဝိသေသေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေဿာမီ’’တိ တတော နိက္ခမိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ မဟန္တံ ဒါဝဂ္ဂိံ ဥဋ္ဌိတံ ဒိသွာ ဝေဂေန ဧကံ မုဏ္ဍပဗ္ဗတမတ္ထကံ အဘိရုယှ နိသိန္နော အရညံ ¶ ဍယှမာနံ အဂ္ဂိံ ဒိသွာ အာရမ္မဏံ ဂဏှိ – ‘‘ယထာ အယံ အဂ္ဂိ မဟန္တာနိ စ ခုဒ္ဒကာနိ စ ဥပါဒါနာနိ ဍဟန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ အရိယမဂ္ဂဉာဏဂ္ဂိနာပိ မဟန္တာနိ စ ခုဒ္ဒကာနိ စ သံယောဇနာနိ ဍဟန္တေန ဂန္တဗ္ဗံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ တဿ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ၊ ‘‘ဧဝမေဝ၊ ဘိက္ခု၊ မဟန္တာနိပိ ခုဒ္ဒကာနိပိ ဥပါဒါနာနိ ဝိယ ဣမေသံ သတ္တာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ အဏုံထူလာနိ သံယောဇနာနိ၊ တာနိ ¶ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဈာပေတွာ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကာနိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဿ ဘိက္ခုနော အဘိမုခေ နိသိန္နော ဝိယ ပညာယမာနော ဣမံ ဩဘာသဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခု၊ ပမာဒေ ဘယဒဿိ ဝါ၊
သံယောဇနံ အဏုံ ထူလံ၊ ဍဟံ အဂ္ဂီဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပမာဒရတောတိ အပ္ပမာဒေ ရတော အဘိရတော၊ အပ္ပမာဒေန ဝီတိနာမေန္တောတိ အတ္ထော။ ပမာဒေ ဘယဒဿိ ဝါတိ နိရယုပ္ပတ္တိအာဒိကံ ပမာဒေ ဘယံ ဘယတော ပဿန္တော၊ တာသံ ဝါ ဥပ္ပတ္တီနံ မူလတ္တာ ပမာဒံ ဘယတော ပဿန္တော။ သံယောဇနန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခေန သဒ္ဓိံ ယောဇနံ ဗန္ဓနံ ပဇာနံ ဝဋ္ဋေ ဩသီဒါပနသမတ္ထံ ဒသဝိဓံ သံယောဇနံ။ အဏုံ ထူလန္တိ မဟန္တဉ္စ ခုဒ္ဒကဉ္စ။ ဍဟံ အဂ္ဂီဝ ဂစ္ဆတီတိ ယထာ အယံ အဂ္ဂီ ဧတံ မဟန္တဉ္စ ¶ ခုဒ္ဒကဉ္စ ဥပါဒါနံ ဍဟန္တောဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမေသော ¶ အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခု အပ္ပမာဒါဓိဂတေန ဉာဏဂ္ဂိနာ ဧတံ သံယောဇနံ ဍဟန္တော အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကံ ကရောန္တော ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
ဂါထာပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု ယထာနိသိန္နောဝ သဗ္ဗသံယောဇနာနိ ဈာပေတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ တထာဂတဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ထောမေတွာ ဝဏ္ဏေတွာ ဝန္ဒမာနောဝ ပက္ကာမီတိ။
အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
၉။ နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရဝတ္ထု
အပ္ပမာဒရတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကသ္မိဉှိ သာဝတ္ထိတော အဝိဒူရေ နိဂမဂါမေ ဇာတသံဝဍ္ဎော ဧကော ကုလပုတ္တော သတ္ထု သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ‘‘နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရော နာမ အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိ ပညာယိ။ သော နိဗဒ္ဓံ ဉာတိဂါမေယေဝ ပိဏ္ဍာယ ဝိစရတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီသု မဟာဒါနာနိ ကရောန္တေသု၊ ပသေနဒိကောသလေ အသဒိသဒါနံ ကရောန္တေပိ ¶ သာဝတ္ထိံ နာဂစ္ဆတိ။ ဘိက္ခူ ‘‘အယံ နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရော ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ဉာတိသံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ၊ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီသု မဟာဒါနာဒီနိ ကရောန္တေသု၊ ပသေနဒိကောသလေ အသဒိသဒါနံ ကရောန္တေပိ နေဝ အာဂစ္ဆတီ’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ¶ သတ္ထု အာရောစယိံသု။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ ဧဝံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘နတ္ထိ၊ ဘန္တေ၊ မယှံ ဉာတိသံသဂ္ဂေါ၊ အဟံ ဧတေ မနုဿေ နိဿာယ အဇ္ဈောဟရဏီယမတ္တံ အာဟာရံ လဘာမိ လူခေ ဝါ ပဏီတေ ဝါ။ ယာပနမတ္တေ လဒ္ဓေ ပုန ကိံ အာဟာရပရိယေသနေနာတိ န ဂစ္ဆာမိ၊ ဉာတီဟိ ပန မေ သံသဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ သတ္ထာ ပကတိယာပိ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဝိဇာနန္တော – ‘‘သာဓု သာဓု၊ ဘိက္ခူ’’တိ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ၊ ‘‘အနစ္ဆရိယံ ခေါ ပနေတံ ဘိက္ခု၊ ယံ တွံ မာဒိသံ အာစရိယံ လဘိတွာ အပ္ပိစ္ဆော အဟောသိ။ အယဉှိ အပ္ပိစ္ဆတာ နာမ မမ တန္တိ၊ မမ ပဝေဏီ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ –
အတီတေ ဟိမဝန္တေ ဂင်္ဂါတီရေ ဧကသ္မိံ ဥဒုမ္ဗရဝနေ အနေကသဟဿာ သုဝါ ဝသိံသု။ တတြေကော သုဝရာဇာ ¶ အတ္တနော နိဝါသရုက္ခဿ ဖလေသု ခီဏေသု ယံ ယဒေဝ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ အင်္ကုရော ဝါ ပတ္တံ ဝါ တစော ဝါ၊ တံ တံ ခါဒိတွာ ဂင်္ဂါယံ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ပရမပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ အညတ္ထ န ဂစ္ဆတိ။ တဿ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌဘာဝဂုဏေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇမာနော တံ ဒိသွာ တဿ ဝီမံသနတ္ထံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တံ ရုက္ခံ သုက္ခာပေသိ။ ရုက္ခော ဩဘဂ္ဂေါ ခါဏုမတ္တော ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒေါဝ ဟုတွာ ဝါတေ ပဟရန္တေ အာကောဋိတော ဝိယ သဒ္ဒံ နိစ္ဆာရေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တဿ ဆိဒ္ဒေဟိ စုဏ္ဏာနိ နိက္ခမန္တိ။ သုဝရာဇာ ¶ တာနိ ခါဒိတွာ ဂင်္ဂါယံ ပါနီယံ ပိဝိတွာ အညတ္ထ အဂန္တွာ ဝါတာတပံ အဂဏေတွာ ဥဒုမ္ဗရခါဏုမတ္ထကေ နိသီဒတိ။ သက္ကော တဿ ပရမပ္ပိစ္ဆဘာဝံ ဉတွာ၊ ‘‘မိတ္တဓမ္မဂုဏံ ကထာပေတွာ ဝရမဿ ဒတွာ ဥဒုမ္ဗရံ အမတဖလံ ကတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ ဧကော ဟံသရာဇာ ဟုတွာ သုဇံ အသုရကညံ ပုရတော ကတွာ ဥဒုမ္ဗရဝနံ ဂန္တွာ အဝိဒူရေ ဧကဿ ရုက္ခဿ သာခါယ နိသီဒိတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သန္တိ ရုက္ခာ ဟရိပတ္တာ၊ ဒုမာနေကဖလာ ဗဟူ၊
ကသ္မာ နု သုက္ခေ ကောဠာပေ၊ သုဝဿ နိရတော မနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၉။၃၀)၊
သဗ္ဗံ ¶ သုဝဇာတကံ နဝကနိပါတေ အာဂတနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယေဝ ဟိ တတ္ထ စ ဣဓ စ နာနာ၊ သေသံ တာဒိသမေဝ။ သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘တဒါ သက္ကော အာနန္ဒော အဟောသိ၊ သုဝရာဇာ အဟမေဝါ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပိစ္ဆတာ နာမေသာ မမ တန္တိ၊ မမ ပဝေဏီ၊ အနစ္ဆရိယာ မမ ပုတ္တဿ နိဂမဝါသိတိဿဿ မာဒိသံ အာစရိယံ လဘိတွာ အပ္ပိစ္ဆတာ၊ ဘိက္ခုနာ နာမ နိဂမဝါသိတိဿေန ဝိယ အပ္ပိစ္ဆေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝရူပေါ ဟိ ဘိက္ခု အဘဗ္ဗော သမထဝိပဿနာဓမ္မေဟိ ဝါ မဂ္ဂဖလေဟိ ဝါ ပရိဟာနာယ၊ အညဒတ္ထု နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခု၊ ပမာဒေ ဘယဒဿိ ဝါ၊
အဘဗ္ဗော ပရိဟာနာယ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ အဘဗ္ဗော ပရိဟာနာယာတိ သော ဧဝရူပေါ ဘိက္ခု သမထဝိပဿနာဓမ္မေဟိ ဝါ မဂ္ဂဖလေဟိ ဝါ ပရိဟာနာယ ¶ အဘဗ္ဗော၊ နာပိ ပတ္တေဟိ ပရိဟာယတိ၊ န အပ္ပတ္တာနိ န ပါပုဏာတိ။ နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနဿပိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿာပိ သန္တိကေယေဝါတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အညေပိ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။
နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။
အပ္ပမာဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။ ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ။
၃။ စိတ္တဝဂ္ဂေါ
၁။ မေဃိယတ္ထေရဝတ္ထု
ဖန္ဒနံ ¶ ¶ ¶ စပလံ စိတ္တန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ စာလိကာယ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တော အာယသ္မန္တံ မေဃိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တဿ ဝတ္ထုံ ဝိဘာဝနတ္ထံ သဗ္ဗံ မေဃိယသုတ္တန္တံ (ဥဒါ။ ၃၁) ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ သတ္ထာ ပန တီဟိ ဝိတက္ကေဟိ အနွာသတ္တတာယ တသ္မိံ အမ္ဗဝနေ ပဓာနံ အနုယုဉ္ဇိတုံ အသက္ကုဏိတွာ အာဂတံ မေဃိယတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘အတိဘာရိယံ တေ၊ မေဃိယ၊ ကတံ ‘အာဂမေဟိ တာဝ၊ မေဃိယ၊ ဧကကောမှိ ယာဝ အညောပိ ကောစိ ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတီ’တိ မံ ယာစန္တံ ဧကကံ ပဟာယ ဂစ္ဆန္တေန ဘိက္ခုနာ နာမ ဧဝံ စိတ္တဝသိကေန ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ စိတ္တံ နာမေတံ လဟုကံ၊ တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဖန္ဒနံ စပလံ စိတ္တံ၊ ဒူရက္ခံ ဒုန္နိဝါရယံ၊
ဥဇုံ ကရောတိ မေဓာဝီ၊ ဥသုကာရောဝ တေဇနံ။
‘‘ဝါရိဇောဝ ထလေ ခိတ္တော၊ ဩကမောကတဥဗ္ဘတော၊
ပရိပ္ဖန္ဒတိဒံ စိတ္တံ၊ မာရဓေယျံ ပဟာတဝေ’’တိ။
တတ္ထ ¶ ဖန္ဒနန္တိ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဝိပ္ဖန္ဒမာနံ။ စပလန္တိ ဧကဣရိယာပထေန အသဏ္ဌဟန္တော ဂါမဒါရကော ဝိယ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ အသဏ္ဌဟနတော စပလံ။ စိတ္တန္တိ ဝိညာဏံ၊ ဘူမိဝတ္ထုအာရမ္မဏကိရိယာဒိဝိစိတ္တတာယ ပနေတံ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒူရက္ခန္တိ ကိဋ္ဌသမ္ဗာဓေ ဌာနေ ကိဋ္ဌခါဒကဂေါဏံ ဝိယ ဧကေကသ္မိံ သပ္ပာယာရမ္မဏေယေဝ ဒုဋ္ဌပနတော ဒူရက္ခံ။ ဒုန္နိဝါရယန္တိ ဝိသဘာဂါရမ္မဏံ ဂစ္ဆန္တံ ပဋိသေဓေတုံ ဒုက္ခတ္တာ ဒုန္နိဝါရယံ။ ဥသုကာရောဝ တေဇနန္တိ ယထာ နာမ ဥသုကာရော အရညတော ဧကံ ဝင်္ကဒဏ္ဍကံ အာဟရိတွာ နိတ္တစံ ကတွာ ကဉ္ဇိယတေလေန မက္ခေတွာ အင်္ဂါရကပလ္လေ တာပေတွာ ရုက္ခာလကေ ဥပ္ပီဠေတွာ နိဝင်္ကံ ဥဇုံ ဝါလဝိဇ္ဈနယောဂ္ဂံ ကရောတိ၊ ကတွာ စ ¶ ပန ရာဇရာဇမဟာမတ္တာနံ သိပ္ပံ ဒဿေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရသမ္မာနံ လဘတိ၊ ဧဝမေဝ ¶ မေဓာဝီ ပဏ္ဍိတော ဝိညူ ပုရိသော ဖန္ဒနာဒိသဘာဝမေတံ စိတ္တံ ဓုတင်္ဂါရညာဝါသဝသေန၊ နိတ္တစံ အပဂတဩဠာရိကကိလေသံ ကတွာ သဒ္ဓါသိနေဟေန တေမေတွာ ကာယိကစေတသိကဝီရိယေန တာပေတွာ သမထဝိပဿနာလကေ ဥပ္ပီဠေတွာ ဥဇုံ အကုဋိလံ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကရောတိ၊ ကတွာ စ ပန သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ မဟန္တံ အဝိဇ္ဇက္ခန္ဓံ ပဒါလေတွာ၊ ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ဆ အဘိညာ၊ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မေ’’တိ ဣမံ ဝိသေသံ ဟတ္ထဂတမေဝ ကတွာ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ¶ လဘတိ။
ဝါရိဇောဝါတိ မစ္ဆော ဝိယ၊ ထလေ ခိတ္တောတိ ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ ဇာလာဒီနံ ဝါ အညတရေန ထလေ ဆဍ္ဍိတော။ ဩကမောကတဥဗ္ဘတောတိ ‘‘ဩကပုဏ္ဏေဟိ စီဝရေဟီ’’တိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၃၀၆) ဥဒကံ ဩကံ၊ ‘‘ဩကံ ပဟာယ အနိကေတသာရီ’’တိ ဧတ္ထ (သု။ နိ။ ၈၅၀) အာလယော၊ ဧတ္ထ ဥဘယမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဩကမောကတဥဗ္ဘတော’’တိ ဟိ ဧတ္ထ ဩကမောကတောတိ ဥဒကသင်္ခါတာ အာလယာတိ အယမတ္ထော။ ဥဗ္ဘတောတိ ဥဒ္ဓဋော။ ပရိပ္ဖန္ဒတိဒံ စိတ္တန္တိ ယထာ သော ဥဒကာလယတော ဥဗ္ဘတော ထလေ ခိတ္တော မစ္ဆော ဥဒကံ အလဘန္တော ပရိပ္ဖန္ဒတိ၊ ဧဝမိဒံ ပဉ္စကာမဂုဏာလယာဘိရတံ စိတ္တံ တတော ဥဒ္ဓရိတွာ မာရဓေယျသင်္ခါတံ ဝဋ္ဋံ ပဟာတုံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနေ ခိတ္တံ ကာယိကစေတသိကဝီရိယေန သန္တာပိယမာနံ ပရိပ္ဖန္ဒတိ၊ သဏ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဓုရံ အနိက္ခိပိတွာ မေဓာဝီ ပုဂ္ဂလော တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဇုံ ကမ္မနိယံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အပရော နယော – ဣဒံ မာရဓေယျံ ကိလေသဝဋ္ဋံ အဝိဇဟိတွာ ဌိတံ စိတ္တံ သော ဝါရိဇော ဝိယ ပရိပ္ဖန္ဒတိ၊ တသ္မာ မာရဓေယျံ ပဟာတဝေ၊ ယေန ကိလေသဝဋ္ဋသင်္ခါတေန မာရဓေယျေနေဝ ပရိပ္ဖန္ဒတိ၊ တံ ပဟာတဗ္ဗန္တိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ မေဃိယတ္ထေရော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော၊ အညေပိ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော ဇာတာတိ။
မေဃိယတ္ထေရဝတ္ထု ပဌမံ။
၂။ အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု
ဒုန္နိဂ္ဂဟဿ ¶ လဟုနောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ကောသလရညော ¶ ကိရ ဝိဇိတေ ပဗ္ဗတပါဒေ မာတိကဂါမော နာမ ဧကော ဃနဝါသော ဂါမော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ သဋ္ဌိမတ္တာ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကေ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ တံ ¶ ဂါမံ ဂန္တွာ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ အထ နေ ယော တဿ ဂါမဿ သာမိကော မာတိကော နာမ၊ တဿ မာတာ ဒိသွာ ဂေဟေ နိသီဒါပေတွာ နာနဂ္ဂရသေန ယာဂုဘတ္တေန ပရိဝိသိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကတ္ထ ဂန္တုကာမာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ယထာ ဖာသုကဋ္ဌာနံ မဟာဥပါသိကေ’’တိ။ သာ ‘‘ဝဿာဝါသဋ္ဌာနံ၊ အယျာ၊ ပရိယေသန္တိ မညေ’’တိ ဉတွာ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ၊ ‘‘သစေ၊ အယျာ၊ ဣမံ တေမာသံ ဣဓ ဝသိဿန္တိ၊ အဟံ တီဏိ သရဏာနိ၊ ပဉ္စ သီလာနိ ဂဟေတွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဘိက္ခူ ‘‘မယံ ဣမံ နိဿာယ ဘိက္ခာယ အကိလမန္တာ ဘဝနိဿရဏံ ကာတုံ သက္ခိဿာမာ’’တိ အဓိဝါသယိံသု။ သာ တေသံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ အဒါသိ။
တေ တတ္ထေဝ ဝသန္တာ ဧကဒိဝသံ သန္နိပတိတွာ အညမညံ ဩဝဒိံသု၊ ‘‘အာဝုသော၊ အမှေဟိ ပမာဒစာရံ စရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အမှာကဉှိ သကဂေဟံ ဝိယ အဋ္ဌ မဟာနိရယာ ဝိဝဋဒွါရာယေဝ၊ ဓရမာနကဗုဒ္ဓဿ ခေါ ပန သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ မယံ အာဂတာ၊ ဗုဒ္ဓါ စ နာမ ပဒါနုပဒိကံ ဝိစရန္တေနာပိ သဌေန အာရာဓေတုံ န သက္ကာ၊ ယထာဇ္ဈာသယေနေဝ အာရာဓေတုံ သက္ကာ၊ အပ္ပမတ္တာ ဟောထ၊ ဒွီဟိ ဧကဋ္ဌာနေ န ဌာတဗ္ဗံ၊ န နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ သာယံ ခေါ ပန ထေရူပဋ္ဌာနကာလေ ပါတောဝ ဘိက္ခာစာရကာလေ ဧကတော ဘဝိဿာမ၊ သေသကာလေ ဒွေ ဧကတော န ဘဝိဿာမ၊ အပိစ ခေါ ပန အဖာသုကေန ဘိက္ခုနာ ¶ အာဂန္တွာ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဃဏ္ဍိယာ ပဟတာယ ဃဏ္ဍိသညာယ အာဂန္တွာ တဿ ဘေသဇ္ဇံ ကရိဿာမာ’’တိ။
တေသု ဧဝံ ကတိကံ ကတွာ ဝိဟရန္တေသု ဧကဒိဝသံ သာ ဥပါသိကာ သပ္ပိတေလဖာဏိတာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ ဒါသဒါသိကမ္မကရာဒီဟိ ပရိဝုတာ သာယနှသမယေ တံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဘိက္ခူ အဒိသွာ၊ ‘‘ကဟံ နု ခေါ၊ အယျာ၊ ဂတာ’’တိ ပုရိသေ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘အတ္တနော အတ္တနော ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု နိသိန္နာ ဘဝိဿန္တိ၊ အယျေ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကတွာ ဒဋ္ဌုံ ¶ သက္ခိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ကတိကဝတ္တံ ဇာနနမနုဿာ အာဟံသု – ‘‘ဃဏ္ဍိယာ ပဟတာယ သန္နိပတိဿန္တိ၊ အယျေ’’တိ။ သာ စ ဃဏ္ဍိံ ပဟရာပေသိ။ ဘိက္ခူ ဃဏ္ဍိသဒ္ဒံ သုတွာ၊ ‘‘ကဿစိ အဖာသုကံ ဘဝိဿတီ’’တိ သကသကဋ္ဌာနေဟိ နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရမဇ္ဈေ သန္နိပတိံသု။ ဒွေပိ ဇနာ ဧကမဂ္ဂေနာဂတာ နာမ နတ္ထိ။ ဥပါသိကာ ဧကေကဋ္ဌာနတော ဧကေကမေဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘မမ ပုတ္တေဟိ အညမညံ ကလဟော ကတော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဝန္ဒိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကလဟံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ကရိတ္ထာ’’တိ? ‘‘န ကရောမ၊ မဟာဥပါသိကေ’’တိ။ ‘‘သစေ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ကလဟော နတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ ယထာ အမှာကံ ဂေဟံ အာဂစ္ဆန္တာ သဗ္ဗေ ဧကတောဝ အာဂစ္ဆထ၊ ဧဝံ အနာဂန္တွာ ဧကေကဋ္ဌာနတော ဧကေကာဝ အာဂတာ’’တိ? ‘‘မဟာဥပါသိကေ၊ ဧကေကသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိမှာ’’တိ။ ‘‘ကော ဧသ ¶ ၊ ဘန္တေ၊ သမဏဓမ္မော နာမာ’’တိ? ‘‘ဒွတ္တိံသာကာရေ သဇ္ဈာယံ ကရောမ၊ အတ္တဘာဝေ စ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေမ၊ မဟာဥပါသိကေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဒွတ္တိံသာကာရေ သဇ္ဈာယံ ကာတုံ၊ အတ္တဘာဝေ စ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတုံ တုမှာကမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ ဥဒါဟု အမှာကမ္ပီတိ၊ ကဿစိပိ ¶ အဝါရိတော ဧသ ဓမ္မော၊ မဟာဥပါသိကေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ မယှမ္ပိ ဒွတ္တိံသာကာရံ ဒေထ၊ အတ္တဘာဝေ စ ခယဝယပဋ္ဌပနံ အာစိက္ခထာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဥဂ္ဂဏှ၊ မဟာဥပါသိကေ’’တိ သဗ္ဗံ ဥဂ္ဂဏှာပေသုံ။
သာ တတော ပဋ္ဌာယ ဒွတ္တိံသာကာရေ သဇ္ဈာယံ ကတွာ အတ္တနိ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတွာ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပုရေတရမေဝ တယော မဂ္ဂေ၊ တီဏိ စ ဖလာနိ ပါပုဏိ။ မဂ္ဂေနေဝ စဿာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ လောကိယအဘိညာ စ အာဂမိံသု။ သာ မဂ္ဂဖလသုခတော ဝုဋ္ဌာယ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘ကဒါ နု ခေါ မမ ပုတ္တေဟိ အယံ ဓမ္မော အဓိဂတော’’တိ ဥပဓာရေန္တီ သဗ္ဗေပိမေ သရာဂါ သဒေါသာ သမောဟာ ဈာနဝိပဿနာမတ္တမ္ပိ တေသံ နတ္ထိ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ မယှံ ပုတ္တာနံ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယော အတ္ထိ၊ နတ္ထီ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ၊ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဒိသွာ၊ ‘‘သေနာသနသပ္ပာယံ နု ခေါ အတ္ထိ၊ နတ္ထီ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ တမ္ပိ ဒိသွာ၊ ‘‘ပုဂ္ဂလသပ္ပာယံ နု ခေါ လဘန္တိ၊ န လဘန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇေသိ၊ ပုဂ္ဂလသပ္ပာယမ္ပိ ဒိသွာ၊ ‘‘အာဟာရသပ္ပာယံ နု ခေါ လဘန္တိ၊ န လဘန္တီ’’တိ ဥပဓာရေန္တီ ‘‘အာဟာရသပ္ပာယံ နေသံ နတ္ထီ’’တိ ဒိသွာ တတော ပဋ္ဌာယ နာနာဝိဓံ ယာဂုံ၊ အနေကပ္ပကာရံ ခဇ္ဇကံ၊ နာနဂ္ဂရသဉ္စ ဘောဇနံ သမ္ပာဒေတွာ ဂေဟေ ဘိက္ခူ နိသီဒါပေတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ ¶ ၊ တုမှာကံ ယံ ယံ ရုစ္စတိ၊ တံ တံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ နိယျာဒေသိ။ တေ ယထာရုစိ ယာဂုအာဒီနိ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ တေသံ သပ္ပာယာဟာရံ လဘန္တာနံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အဟောသိ။
တေ ဧကဂ္ဂေန စိတ္တေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ န စိရဿေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ စိန္တယိံသု – ‘‘အဟော မဟာဥပါသိကာ အမှာကံ ပတိဋ္ဌာ ဇာတာ၊ သစေ မယံ သပ္ပာယာဟာရံ န လဘိမှ၊ န နော မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓော အဘဝိဿ၊ ဣဒါနိ ဝုဋ္ဌဝဿာ ပဝါရေတွာ သတ္ထု ¶ သန္တိကံ ဂမိဿာမာ’’တိ။ တေ ‘‘သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမမှာ’’တိ မဟာဥပါသိကံ အာပုစ္ဆိံသု။ ‘‘မဟာဥပါသိကာ သာဓု၊ အယျာ’’တိ။ တေ အနုဂန္တွာ ပုနပိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အမှေ ဩလောကေယျာထာ’’တိ ဗဟူနိ ပိယဝစနာနိ ဝတွာ ပဋိနိဝတ္တိ။ တေပိ ခေါ ဘိက္ခူ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ‘‘ကစ္စိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယံ၊ န စ ပိဏ္ဍကေန ကိလမိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ခမနီယံ၊ ဘန္တေ၊ ယာပနီယံ၊ ဘန္တေ၊ ပိဏ္ဍကေန ပန နေဝ ကိလမိမှ။ အမှာကဉှိ မာတိကမာတာ နာမေကာ ဥပါသိကာ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ၊ ‘အဟော ဝတ နော ဧဝရူပံ နာမ ¶ အာဟာရံ ပဋိယာဒေယျာ’တိ စိန္တိတေ ယထာစိန္တိတံ အာဟာရံ ပဋိယာဒေတွာ အဒါသီ’’တိ တဿာ ဂုဏကထံ ကထယိံသု။
အညတရော ဘိက္ခု တဿာ ဂုဏကထံ သုတွာ တတ္ထ ဂန္တုကာမော ဟုတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တံ ဂါမံ ဂမိဿာမီ’’တိ သတ္ထာရံ အာပုစ္ဆိတွာ ဇေတဝနတော နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန တံ ဂါမံ ပတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသနဒိဝသေယေဝ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ကိရ ဥပါသိကာ စိန္တိတစိန္တိတံ ဇာနာတိ၊ အဟဉ္စ မဂ္ဂကိလန္တော ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ အဟော ဝတ မေ ဝိဟာရပဋိဇဂ္ဂကံ မနုဿံ ပေသေယျာ’’တိ။ ဥပါသိကာ ဂေဟေ နိသိန္နာဝ အာဝဇ္ဇေန္တီ တမတ္ထံ ဉတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ဧဟီ’’တိ မနုဿံ ပေသေသိ။ ဣတရောပိ ပါနီယံ ပိဝိတုကာမော ‘‘အဟော ဝတ မေ သက္ခရပါနကံ ကတွာ ပေသေယျာ’’တိ စိန္တေသိ။ ဥပါသိကာ တမ္ပိ ပေသေသိ။ သော ပုနဒိဝသေ ‘‘ပါတောဝ သိနိဒ္ဓယာဂုံ မေ သဥတ္တရိဘင်္ဂံ ပေသေတူ’’တိ စိန္တေသိ။ ဥပါသိကာ တထာ အကာသိ ¶ ။ သော ယာဂုံ ပိဝိတွာ၊ ‘‘အဟော ဝတ မေ ဧဝရူပံ ခဇ္ဇကံ ပေသေယျာ’’တိ စိန္တေသိ။ ဥပါသိကာ တမ္ပိ ပေသေသိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဥပါသိကာ မယာ သဗ္ဗံ စိန္တိတစိန္တိတံ ပေသေသိ၊ အဟံ ¶ ဧတံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ အဟော ဝတ မေ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဂါဟာပေတွာ သယမေဝ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ဥပါသိကာ ‘‘မမ ပုတ္တော မံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ အာဂမနံ မေ ပစ္စာသီသတီ’’တိ ဘောဇနံ ဂါဟာပေတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ တဿ အဒါသိ။ သော ကတဘတ္တကိစ္စော ‘‘မာတိကမာတာ နာမ တွံ၊ မဟာဥပါသိကေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘တွံ ပရစိတ္တံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘ကိံ မံ ပုစ္ဆသိ၊ တာတာ’’တိ? ‘‘မယာ စိန္တိတစိန္တိတံ သဗ္ဗမကာသိ၊ တေန တံ ပုစ္ဆာမီ’’တိ။ ‘‘ပရစိတ္တဇာနနကဘိက္ခူ ဗဟူ၊ တာတာ’’တိ? ‘‘နာဟံ အညေ ပုစ္ဆာမိ၊ တုဝံ ပုစ္ဆာမိ၊ ဥပါသိကေ’’တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဥပါသိကာ ‘‘ပရစိတ္တံ ဇာနာမီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပရစိတ္တံ ဇာနန္တာ နာမ ဧဝံ ကရောန္တိ ပုတ္တာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ဘာရိယံ ဝတိဒံ ကမ္မံ၊ ပုထုဇ္ဇနာ နာမ သောဘနမ္ပိ အသောဘနမ္ပိ စိန္တေန္တိ၊ သစာဟံ ကိဉ္စိ အယုတ္တံ စိန္တယိဿာမိ၊ သဟ ဘဏ္ဍကေန စောရံ စူဠာယ ဂဏှန္တီ ဝိယ မံ ဝိပ္ပကာရံ ပါပေယျ၊ မယာ ဣတော ပလာယိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဥပါသိကေ၊ အဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဟံ၊ အယျာ’’တိ? ‘‘သတ္ထု သန္တိကံ၊ ဥပါသိကေ’’တိ။ ‘‘ဝသထ တာဝ၊ ဘန္တေ၊ ဣဓာ’’တိ။ ‘‘န ဝသိဿာမိ၊ ဥပါသိကေ၊ ဂမိဿာမေဝါ’’တိ နိက္ခမိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ဘိက္ခု န တွံ တတ္ထ ဝသသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ န သက္ကာ တတ္ထ ဝသိတု’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ ဘိက္ခူ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ သာ ဥပါသိကာ စိန္တိတစိန္တိတံ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ၊ ပုထုဇ္ဇနာ စ နာမ သောဘနမ္ပိ အသောဘနမ္ပိ စိန္တေန္တိ၊ သစာဟံ ကိဉ္စိ အယုတ္တံ စိန္တေဿာမိ၊ သဟ ဘဏ္ဍကေန စောရံ စူဠာယ ဂဏှန္တီ ဝိယ မံ ဝိပ္ပကာရံ ပါပေဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ¶ အာဂတောမှီတိ။ ‘‘ဘိက္ခု၊ တတ္ထေဝ တယာ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ ၊ ‘‘န သက္ကောမိ၊ ဘန္တေ၊ နာဟံ တတ္ထ ဝသိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ ဧကမေဝ ရက္ခိတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ။ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘တဝ စိတ္တမေဝ ရက္ခ၊ စိတ္တံ နာမေတံ ဒုရက္ခံ၊ တွံ အတ္တနော စိတ္တမေဝ နိဂ္ဂဏှ၊ မာ အညံ ကိဉ္စိ စိန္တယိ၊ စိတ္တံ နာမေတံ ဒုန္နိဂ္ဂဟ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒုန္နိဂ္ဂဟဿ လဟုနော၊ ယတ္ထကာမနိပါတိနော၊
စိတ္တဿ ဒမထော သာဓု၊ စိတ္တံ ဒန္တံ သုခါဝဟ’’န္တိ။
တတ္ထ စိတ္တံ နာမေတံ ဒုက္ခေန နိဂ္ဂယှတီတိ ဒုန္နိဂ္ဂဟံ။ လဟုံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စ နိရုဇ္ဈတိ စာတိ လဟု။ တဿ ဒုန္နိဂ္ဂဟဿ လဟုနော။ ယတ္ထကာမနိပါတိနောတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိဒေဝ နိပတနသီလဿ။ ဧတဉှိ လဘိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဝါ အလဘိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဝါ ယုတ္တဋ္ဌာနံ ဝါ အယုတ္တဋ္ဌာနံ ဝါ န ဇာနာတိ၊ နေဝ ဇာတိံ ¶ ဩလောကေတိ၊ န ဂေါတ္တံ၊ န ဝယံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိပတတီတိ ‘‘ယတ္ထကာမနိပါတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ဧဝရူပဿ စိတ္တဿ ဒမထော သာဓု စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဒန္တဘာဝေါ ယထာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ဟောတိ၊ တထာ ကတဘာဝေါ သာဓု။ ကိံ ကာရဏာ? ဣဒဉှိ စိတ္တံ ဒန္တံ သုခါဝဟံ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတံ မဂ္ဂဖလသုခံ ပရမတ္ထနိဗ္ဗာနသုခဉ္စ အာဝဟတီတိ။
ဒေသနာပရိယောသာနေ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ၊ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။
သတ္ထာ တဿ ¶ ဘိက္ခုနော ဣမံ ဩဝါဒံ ဒတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘိက္ခု၊ အညံ ကိဉ္စိ အစိန္တယိတွာ တတ္ထေဝ ဝသာဟီ’’တိ ပဟိဏိ။ သော ဘိက္ခု သတ္ထု သန္တိကာ ဩဝါဒံ လဘိတွာ တတ္ထ အဂမာသိ။ ကိဉ္စိ ဗဟိဒ္ဓါ စိန္တနံ နာမ န စိန္တေသိ။ မဟာဥပါသိကာပိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဩလောကေန္တီ ထေရံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣဒါနိ ဩဝါဒဒါယကံ အာစရိယံ လဘိတွာ ပုနာဂတော မမ ပုတ္တော’’တိ အတ္တနော ဉာဏေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တဿ သပ္ပာယာဟာရံ ပဋိယာဒေတွာ အဒါသိ။ သော သပ္ပာယဘောဇနံ သေဝိတွာ ကတိပါဟေနေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ မဂ္ဂဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တော ‘‘အဟော မဟာဥပါသိကာ မယှံ ပတိဋ္ဌာ ဇာတာ၊ အဟံ ဣမံ နိဿာယ ဘဝနိဿရဏံ ပတ္တောမှီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ တာဝ မေ အတ္တဘာဝေ ပတိဋ္ဌာ ဇာတာ၊ သံသာရေ ပန မေ သံသရန္တဿ အညေသုပိ အတ္တဘာဝေသု အယံ ပတိဋ္ဌာ ဘူတပုဗ္ဗာ၊ နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ဧကူနအတ္တဘာဝသတံ အနုဿရိ။ သာပိ ဧကူနအတ္တဘာဝသတေ တဿ ပါဒပရိစာရိကာ အညေသု ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ။ ထေရော ¶ တဿာ ဧတ္တကံ အဂုဏံ ဒိသွာ၊ ‘‘အဟော မယံ မဟာဥပါသိကာ ဘာရိယံ ကမ္မံ အကာသီ’’တိ စိန္တေသိ။
မဟာဥပါသိကာပိ ဂေဟေ နိသိန္နာဝ ‘‘ကိံ နု ခေါ မယှံ ပုတ္တဿ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္တကံ ပတ္တံ၊ နော’’တိ ဥပဓာရယမာနာ တဿ အရဟတ္တပတ္တိံ ဉတွာ ဥတ္တရိ ဥပဓာရိယမာနာ၊ ‘‘မမ ပုတ္တော အရဟတ္တံ ပတွာ အဟော ဝတ မေ အယံ ဥပါသိကာ မဟတီ ပတိဋ္ဌာ ဇာတာ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘အတီတေပိ နု ခေါ မေ အယံ ပတိဋ္ဌာ ဘူတပုဗ္ဗာ၊ နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ဧကူနအတ္တဘာဝသတံ အနုဿရိ၊ ‘‘အဟံ ခေါ ပန ဧကူနအတ္တဘာဝသတေ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ¶ ဟုတွာ ဧတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိံ၊ အယံ မေ ဧတ္တကံ အဂုဏံ ¶ ဒိသွာ ‘အဟော ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတံ ဥပါသိကာယာ’’တိ စိန္တေသိ။ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဧဝံ သံသာရေ သံသရန္တိယာ မမ ပုတ္တဿ ဥပကာရော ကတပုဗ္ဗော’’တိ ဥပဓာရယမာနာ တတော ဥတ္တရိံ သတမံ အတ္တဘာဝံ အနုဿရိတွာ သတမေ အတ္တဘာဝေ မယာ ဧတဿ ပါဒပရိစာရိကာယ ဟုတွာ ဧတသ္မိံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနဋ္ဌာနေ ဇီဝိတဒါနံ ဒိန္နံ၊ အဟော မယာ မမ ပုတ္တဿ မဟာဥပကာရော ကတပုဗ္ဗော’’တိ ဂေဟေ နိသိန္နာဝ ဥတ္တရိံ ဝိသေသေတွာ ‘‘ဥပဓာရေထာ’’တိ အာဟ။ သော ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သဒ္ဒံ သုတွာ ဝိသေသေတွာ သတမံ အတ္တဘာဝံ အနုဿရိတွာ တတ္ထ တာယ အတ္တနော ဇီဝိတဿ ဒိန္နဘာဝံ ဒိသွာ၊ ‘‘အဟော မမ ဣမာယ မဟာဥပါသိကာယ ဥပကာရော ကတပုဗ္ဗော’’တိ အတ္တမနော ဟုတွာ တဿာ တတ္ထေဝ စတူသု မဂ္ဂဖလေသု ပဉှံ ကထေတွာ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ။
အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု ဒုတိယံ။
၃။ အညတရဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုဝတ္ထု
သုဒုဒ္ဒသန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သတ္ထရိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ဧကော သေဋ္ဌိပုတ္တော အတ္တနော ကုလူပဂတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမော၊ ဧကံ မေ ဒုက္ခတော မုစ္စနကာရဏံ ကထေထာ’’တိ ¶ အာဟ။ ‘‘သာဓာဝုသော၊ သစေသိ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမော၊ သလာကဘတ္တံ ဒေဟိ၊ ပက္ခိကဘတ္တံ ဒေဟိ၊ ဝဿာဝါသိကံ ဒေဟိ၊ စီဝရာဒယော ပစ္စယေ ဒေဟိ၊ အတ္တနော သာပတေယျံ တယော ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဧကေန ကမ္မန္တံ ပယောဇေဟိ၊ ဧကေန ပုတ္တဒါရံ ပေါသေဟိ၊ ဧကံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ¶ ဝုတ္တပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗံ ကတွာ ပုန ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တတော ဥတ္တရိံ အညံ ကိံ ကရောမိ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အာဝုသော၊ တီဏိ သရဏာနိ ဂဏှ၊ ပဉ္စ သီလာနိ ဂဏှာဟီ’’တိ။ တာနိပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တတော ဥတ္တရိံ ပုစ္ဆိ။ ‘‘တေန ဟိ ဒသ သီလာနိ ဂဏှာဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ဂဏှိ။ သော ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန ပုညကမ္မဿ ကတတ္တာ အနုပုဗ္ဗသေဋ္ဌိပုတ္တော နာမ ဇာတော။ တတော ‘‘ဥတ္တရိမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ ပုန ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘တေန ဟိ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ ဝုတ္တော နိက္ခမိတွာ ¶ ပဗ္ဗဇိ။ တဿေကော အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခု အာစရိယော အဟောသိ။ ဧကော ဝိနယဓရော ဥပဇ္ဈာယော။ တဿ လဒ္ဓူပသမ္ပဒဿ အာစရိယော အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတကာလေ အဘိဓမ္မေ ပဉှံ ကထေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓသာသနေ နာမ ဣဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဥပဇ္ဈာယောပိဿ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတကာလေ ဝိနယေ ပဉှံ ကထေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓသာသနေ နာမ ဣဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ ကပ္ပတိ၊ ဣဒံ န ကပ္ပတီ’’တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အဟော ဘာရိယံ ဣဒံ ကမ္မံ၊ အဟံ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမော ပဗ္ဗဇိတော၊ ဣဓ စ မမ ဟတ္ထပသာရဏဋ္ဌာနမ္ပိ န ပညာယတိ၊ ဂေဟေ ¶ ဌတွာဝ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုံ သက္ကာ၊ မယာ ဂိဟိနာ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဥက္ကဏ္ဌိတော အနဘိရတော ဒွတ္တိံသာကာရေ သဇ္ဈာယံ န ကရောတိ၊ ဥဒ္ဒေသံ န ဂဏှာတိ၊ ကိသော လူခေါ ဓမနိသန္ထတဂတ္တော အာလဿိယာဘိဘူတော ကစ္ဆုပရိကိဏ္ဏော အဟောသိ။
အထ နံ ဒဟရသာမဏေရာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ကိံ တွံ ဌိတဋ္ဌာနေ ဌိတောဝ နိသိန္နဋ္ဌာနေ နိသိန္နောဝ အဟောသိ၊ ပဏ္ဍုရောဂါဘိဘူတော ကိသော လူခေါ ဓမနိသန္ထတဂတ္တော အာလဿိယာဘိဘူတော ကစ္ဆုပရိကိဏ္ဏော၊ ကိံ တေ ကတ’’န္တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမှိ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? သော တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တေ တဿ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အာစိက္ခိံသု။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ တံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမံသု။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဂတတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အယံ ဘိက္ခု တုမှာကံ သာသနေ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမောဝ ပဗ္ဗဇိတော၊ တဿ မေ အာစရိယော အဘိဓမ္မကထံ ကထေသိ၊ ဥပဇ္ဈာယော ဝိနယကထံ ကထေသိ၊ သွာဟံ ‘ဣဓ မေ ဟတ္ထပသာရဏဋ္ဌာနမ္ပိ နတ္ထိ၊ ဂိဟိနာ ဟုတွာ သက္ကာ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုံ၊ ဂိဟိ ဘဝိဿာမီ’တိ သန္နိဋ္ဌာနမကာသိံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သစေ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ ဧကမေဝ ရက္ခိတုံ သက္ခိဿသိ၊ အဝသေသာနံ ရက္ခနကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘တဝ စိတ္တမေဝ ရက္ခိတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ။ ‘‘သက္ခိဿာမိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အတ္တနော စိတ္တမေဝ ရက္ခာဟိ၊ သက္ကာ ဒုက္ခာ မုစ္စိတု’’န္တိ ဣမံ ဩဝါဒံ ဒတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုဒုဒ္ဒသံ ¶ သုနိပုဏံ၊ ယတ္ထကာမနိပါတိနံ၊
စိတ္တံ ရက္ခေထ မေဓာဝီ၊ စိတ္တံ ဂုတ္တံ သုခါဝဟ’’န္တိ။
တတ္ထ ¶ သုဒုဒ္ဒသန္တိ ¶ သုဋ္ဌု ဒုဒ္ဒသံ။ သုနိပုဏန္တိ သုဋ္ဌု နိပုဏံ ပရမသဏှံ။ ယတ္ထကာမနိပါတိနန္တိ ဇာတိအာဒီနိ အနောလောကေတွာ လဘိတဗ္ဗာလဘိတဗ္ဗယုတ္တာယုတ္တဋ္ဌာနေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိပတနသီလံ။ စိတ္တံ ရက္ခေထ မေဓာဝီတိ အန္ဓဗာလော ဒုမ္မေဓော အတ္တနော စိတ္တံ ရက္ခိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ၊ စိတ္တဝသိကော ဟုတွာ အနယဗျသနံ ပါပုဏာတိ။ မေဓာဝီ ပန ပဏ္ဍိတောဝ စိတ္တံ ရက္ခိတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တွမ္ပိ စိတ္တမေဝ ဂေါပေဟိ။ ဣဒဉှိ စိတ္တံ ဂုတ္တံ သုခါဝဟံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသုခါနိ အာဝဟတီတိ။
ဒေသနာပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ၊ အညေပိ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ၊ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
အညတရဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုဝတ္ထု တတိယံ။
၄။ သင်္ဃရက္ခိတဘာဂိနေယျတ္ထေရဝတ္ထု
ဒူရင်္ဂမန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော သင်္ဃရက္ခိတံ နာမ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရေကော ကုလပုတ္တော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတော လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ သင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရော နာမ ဟုတွာ ကတိပါဟေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တဿ ¶ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ ပုတ္တံ လဘိတွာ ထေရဿ နာမံ အကာသိ။ သော ဘာဂိနေယျသင်္ဃရက္ခိတော နာမ ဟုတွာ ဝယပ္ပတ္တော ထေရဿေဝ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ အညတရသ္မိံ ဂါမကာရာမေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ၊ ‘‘ဧကံ သတ္တဟတ္ထံ၊ ဧကံ အဋ္ဌဟတ္ထ’’န္တိ ဒွေ ဝဿာဝါသိကသာဋကေ လဘိတွာ အဋ္ဌဟတ္ထံ ‘‘ဥပဇ္ဈာယဿ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘သတ္တဟတ္ထံ မယှံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝုဋ္ဌဝဿော ‘‘ဥပဇ္ဈာယံ ပဿိဿာမီ’’တိ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော အာဂန္တွာ ထေရေ ဝိဟာရံ အနာဂတေယေဝ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ထေရဿ ဒိဝါဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ပါဒေါဒကံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အာသနံ ပညပေတွာ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။ အထဿာဂမနဘာဝံ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ပတ္တစီဝရံ ¶ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ၊ ‘‘နိသီဒထ၊ ဘန္တေ’’တိ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ တာလဝဏ္ဋံ အာဒါယ ¶ ဗီဇိတွာ ပါနီယံ ဒတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တံ သာဋကံ အာနေတွာ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝတွာ ဗီဇယမာနော အဋ္ဌာသိ။
အထ နံ ထေရော အာဟ – ‘‘သင်္ဃရက္ခိတ၊ မယှံ စီဝရံ ပရိပုဏ္ဏံ၊ တွမေဝ ပရိဘုဉ္ဇာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မယာ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ အယံ တုမှာကမေဝ သလ္လက္ခိတော၊ ပရိဘောဂံ ကရောထာ’’တိ။ ‘‘ဟောတု၊ သင်္ဃရက္ခိတ၊ ပရိပုဏ္ဏံ မေ စီဝရံ၊ တွမေဝ ပရိဘုဉ္ဇာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မာ ဧဝံ ကရောထ၊ တုမှေဟိ ပရိဘုတ္တေ မယှံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ အထ နံ တဿ ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တဿပိ ¶ ထေရော န ဣစ္ဆိယေဝ။
ဧဝံ သော ဗီဇယမာနော ဌိတောဝ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ထေရဿ ဂိဟိကာလေ ဘာဂိနေယျော၊ ပဗ္ဗဇိတကာလေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော၊ ဧဝမ္ပိ မယာ သဒ္ဓိံ ဥပဇ္ဈာယော ပရိဘောဂံ န ကတ္တုကာမော။ ဣမသ္မိံ မယာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂံ အကရောန္တေ ကိံ မေ သမဏဘာဝေန၊ ဂိဟိ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဒုဿဏ္ဌာပိတော ဃရာဝါသော၊ ကိံ နု ခေါ ကတွာ ဂိဟိဘူတော ဇီဝိဿာမီ’’တိ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘အဋ္ဌဟတ္ထသာဋကံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဧကံ ဧဠိကံ ဂဏှိဿာမိ၊ ဧဠိကာ နာမ ခိပ္ပံ ဝိဇာယတိ၊ သွာဟံ ဝိဇာတံ ဝိဇာတံ ဝိက္ကိဏိတွာ မူလံ ကရိဿာမိ၊ မူလေ ဗဟူ ကတွာ ဧကံ ပဇာပတိံ အာနေဿာမိ၊ သာ ဧကံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိဿတိ။ အထဿ မမ မာတုလဿ နာမံ ကတွာ စူဠယာနကေ နိသီဒါပေတွာ မမ ပုတ္တဉ္စ ဘရိယဉ္စ အာဒါယ မာတုလံ ဝန္ဒိတုံ အာဂမိဿာမိ၊ အာဂစ္ဆန္တေ အန္တရာမဂ္ဂေ မမ ဘရိယံ ဧဝံ ဝက္ခာမိ – ‘အာနေဟိ တာဝ မေ ပုတ္တံ ဝဟိဿာမိန’န္တိ။ သာ ‘ကိံ တေ ပုတ္တေန၊ ဧဟိ၊ ဣမံ ယာနကံ ပါဇေဟီ’တိ ဝတွာ ပုတ္တံ ဂဟေတွာ၊ ‘အဟံ နေဿာမိ န’န္တိ နေတွာ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ စက္ကပထေ ဆဍ္ဍေဿတိ။ အထဿ သရီရံ အဘိရုဟိတွာ စက္ကံ ဂမိဿတိ၊ အထ နံ ‘တွံ မမ ပုတ္တံ နေဝ မယှံ အဒါသိ၊ နံ သန္ဓာရေတုံ နာသက္ခိ နာသိတောသ္မိ တယာ’တိ ဝတွာ ပတောဒယဋ္ဌိယာ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိဿာမီ’’တိ။
သော ဧဝံ စိန္တေန္တောဝ ဌတွာ ¶ ဗီဇယမာနော ထေရဿ သီသေ တာလဝဏ္ဋေန ပဟရိ။ ထေရော ‘‘ကိံ နု ခေါ အဟံ သင်္ဃရက္ခိတေန သီသေ ပဟတော’’တိ ¶ ဥပဓာရေန္တော တေန စိန္တိတစိန္တိတံ သဗ္ဗံ ဉတွာ၊ ‘‘သင်္ဃရက္ခိတ၊ မာတုဂါမဿ ပဟာရံ ဒါတုံ နာသက္ခိ၊ ကော ဧတ္ထ မဟလ္လကတ္ထေရဿ ဒေါသော’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အဟော နဋ္ဌောမှိ၊ ဉာတံ ကိရ မေ ဥပဇ္ဈာယေန စိန္တိတစိန္တိတံ၊ ကိံ မေ သမဏဘာဝေနာ’’တိ တာလဝဏ္ဋံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိတုံ အာရဒ္ဓါ။
အထ နံ ဒဟရာ စ သာမဏေရာ စ အနုဗန္ဓိတွာ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမံသု။ သတ္ထာ တေ ¶ ဘိက္ခူ ဒိသွာဝ ‘‘ကိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဂတတ္ထ၊ ဧကော ဝေါ ဘိက္ခု လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ ဣမံ ဒဟရံ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ပလာယန္တံ ဂဟေတွာ တုမှာကံ သန္တိကံ အာဂတမှာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဘိက္ခူ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိမတ္ထံ တေ ဘိက္ခု ဧဝံ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတံ၊ နနု တွံ အာရဒ္ဓဝီရိယဿ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ ပုတ္တော၊ မာဒိသဿ နာမ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တာနံ ဒမေတွာ သောတာပန္နောတိ ဝါ သကဒါဂါမီတိ ဝါ အနာဂါမီတိ ဝါ အရဟာတိ ဝါ ဝဒါပေတုံ နာသက္ခိ၊ ကိမတ္ထံ ဧဝံ ဘာရိယံ ကမ္မမကာသီ’’တိ? ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောသ္မိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ? သော ဧဝံ ဝဿာဝါသိကသာဋကာနံ လဒ္ဓဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ထေရဿ တာလဝဏ္ဋေန ပဟာရာ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ၊ ‘‘ဣမိနာ ကာရဏေန ပလာတောသ္မိ၊ ဘန္တေ’’တိ ¶ အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခု၊ မာ စိန္တယိ စိတ္တံ နာမေတံ ဒူရေ ဟောန္တမ္ပိ အာရမ္မဏံ သမ္ပဋိစ္ဆနကဇာတိကံ၊ ရာဂဒေါသမောဟဗန္ဓနာ မုစ္စနတ္ထာယ ဝါယမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒူရင်္ဂမံ ဧကစရံ၊ အသရီရံ ဂုဟာသယံ၊
ယေ စိတ္တံ သံယမေဿန္တိ၊ မောက္ခန္တိ မာရဗန္ဓနာ’’တိ။
တတ္ထ ဒူရင်္ဂမန္တိ စိတ္တဿ ဟိ မက္ကဋသုတ္တမတ္တကမ္ပိ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဘာဂေန ဂမနာဂမနံ နာမ နတ္ထိ၊ ဒူရေ သန္တမ္ပိ ပန အာရမ္မဏံ သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ ဒူရင်္ဂမံ နာမ ဇာတံ။ သတ္တဋ္ဌစိတ္တာနိ ပန ဧကတော ကဏ္ဏိကဗဒ္ဓါနိ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထာနိ နာမ နတ္ထိ။ ဥပ္ပတ္တိကာလေ ဧကေကမေဝ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ ပုန ဧကေကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧကစရံ နာမ ဇာတံ။ စိတ္တဿ သရီရသဏ္ဌာနံ ဝါ နီလာဒိပ္ပကာရော ဝဏ္ဏဘေဒေါ ဝါ နတ္ထီတိ အသရီရံ နာမ ဇာတံ။ ဂုဟာ နာမ စတုမဟာဘူတဂုဟာ၊ ဣဒဉ္စ ဟဒယရူပံ နိဿာယ ပဝတ္တတီတိ ဂုဟာသယံ ¶ နာမ ဇာတံ။ ယေ စိတ္တန္တိ ယေ ကေစိ ပုရိသာ ဝါ ဣတ္ထိယော ဝါ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ အနုပ္ပဇ္ဇနကကိလေသဿ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အဒေန္တာ သတိသမ္မောသေန ဥပ္ပန္နကိလေသံ ပဇဟန္တာ စိတ္တံ သံယမေဿန္တိ သံယတံ အဝိက္ခိတ္တံ ကရိဿန္တိ။ မောက္ခန္တိ မာရဗန္ဓနာတိ ¶ သဗ္ဗေတေ ကိလေသဗန္ဓနာဘာဝေန မာရဗန္ဓနသင်္ခါတာ တေဘူမကဝဋ္ဋာ မုစ္စိဿန္တီတိ။
ဒေသနာပရိယောသာနေ ဘာဂိနေယျသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရော သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ၊ အညေပိ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော ဇာတာ၊ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
သင်္ဃရက္ခိတဘာဂိနေယျတ္ထေရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။
၅။ စိတ္တဟတ္ထတ္ထေရဝတ္ထု
အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿာတိ ¶ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော စိတ္တဟတ္ထတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ကိရ သာဝတ္ထိဝါသီ ကုလပုတ္တော နဋ္ဌဂေါဏံ ပရိယေသန္တော အရညံ ပဝိသိတွာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဂေါဏံ ဒိသွာ ဂေါယူထေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ၊ ‘‘အဝဿံ အယျာနံ သန္တိကေ အာဟာရမတ္တံ လဘိဿာမီ’’တိ ခုပ္ပိပါသာပီဠိတော ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဘိက္ခူနံ အဝက္ကာရပါတိယံ ဘုတ္တာဝသေသကံ ဘတ္တံ ဟောတိ၊ တေ တံ ဆာတကပီဠိတံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣတော ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇာဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ ဗုဒ္ဓကာလေ စ ပန အနေကသူပဗျဉ္ဇနံ ဘတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တတော ယာပနမတ္တံ ¶ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဟတ္ထေ ဓောဝိတွာ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ အဇ္ဇ၊ အယျာ၊ နိမန္တနဋ္ဌာနံ အဂမံသူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နတ္ထိ၊ ဥပါသက၊ ဘိက္ခူ ဣမိနာဝ နီဟာရေန နိဗဒ္ဓံ လဘန္တီ’’တိ။ သော ‘‘မယံ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ရတ္တိန္ဒိဝံ နိဗဒ္ဓံ ကမ္မံ ကရောန္တာပိ ဧဝံ မဓုရဗျဉ္ဇနံ ဘတ္တံ န လဘာမ၊ ဣမေ ကိရ နိဗဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ ကိံ မေ ဂိဟိဘာဝေန၊ ဘိက္ခု ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဘိက္ခူ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ ‘‘သာဓု ဥပါသကာ’’တိ ပဗ္ဗာဇေသုံ။
သော ¶ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ သဗ္ဗပ္ပကာရံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ အကာသိ။ သော ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပန္နေန လာဘသက္ကာရေန ကတိပါဟစ္စယေန ထူလသရီရော အဟောသိ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘ကိံ မေ ဘိက္ခာယ စရိတွာ ဇီဝိတေန၊ ဂိဟီ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော ဝိဗ္ဘမိတွာ ဂေဟံ ပါဝိသိ။ တဿ ဂေဟေ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ကတိပါဟေနေဝ သရီရံ မိလာယိ။ တတော ‘‘ကိံ မေ ဣမိနာ ဒုက္ခေန၊ သမဏော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုန ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိ။ သော ကတိပါဟံ ဝီတိနာမေတွာ ပုန ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဝိဗ္ဘမိ၊ ပဗ္ဗဇိတကာလေ ပန ဘိက္ခူနံ ဥပကာရကော ဟောတိ။ သော ကတိပါဟေနေဝ ပုနပိ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ၊ ‘‘ကိံ မေ ဂိဟိဘာဝေန၊ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ ဥပကာရဝသေန ပုန ပဗ္ဗာဇယိံသု။ ဧဝံ သော ဣမိနာ နိယာမေနေဝ ဆက္ခတ္တုံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတော။ တဿ ဘိက္ခူ ‘‘ဧသ စိတ္တဝသိကော ဟုတွာ ဝိစရတီ’’တိ စိတ္တဟတ္ထတ္ထေရောတိ နာမံ ကရိံသု။
တဿေဝံ အပရာပရံ ဝိစရန္တဿေဝ ဘရိယာ ဂဗ္ဘိနီ အဟောသိ။ သော သတ္တမေ ဝါရေ အရညတော ကသိဘဏ္ဍမာဒါယ ¶ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘဏ္ဍကံ ဌပေတွာ ‘‘အတ္တနော ကာသာဝံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂဗ္ဘံ ပါဝိသိ ¶ ။ တသ္မိံ ခဏေ တဿ ဘရိယာ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယတိ။ တဿာ နိဝတ္ထသာဋကော အပဂတော ဟောတိ၊ မုခတော စ လာလာ ပဂ္ဃရတိ၊ နာသာ ဃုရဃုရာယတိ၊ မုခံ ဝိဝဋ္ဋံ၊ ဒန္တံ ဃံသတိ၊ သာ တဿ ဥဒ္ဓုမာတကသရီရံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဣဒ’’န္တိ သညံ လဘိတွာ၊ ‘‘အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဣမံ နိဿာယ ဘိက္ခုဘာဝေ သဏ္ဌာတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ ကာသာယကောဋိယံ ဂဟေတွာ ဥဒရေ ဗန္ဓိတွာ ဂေဟာ နိက္ခမိ။
အထဿ အနန္တရဂေဟေ ဌိတာ သဿု တံ တထာ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ ပဋိဥက္ကဏ္ဌိတော ဘဝိဿတိ၊ ဣဒါနေဝ အရညတော အာဂန္တွာ ကာသာဝံ ဥဒရေ ဗန္ဓိတွာဝ ဂေဟာ နိက္ခန္တော ဝိဟာရာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ၊ ကိံ နု ခေါ’’တိ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ နိဒ္ဒါယမာနံ ဓီတရံ ပဿိတွာ ‘‘ဣမံ ဒိသွာ သော ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ဂတော’’တိ ဉတွာ ဓီတရံ ပဟရိတွာ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ကာဠကဏ္ဏိ၊ သာမိကော တေ တံ နိဒ္ဒါယမာနံ ဒိသွာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ဂတော၊ နတ္ထိ သော ဣတော ပဋ္ဌာယ တုယှ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အပေဟိ အပေဟိ၊ အမ္မ၊ ကုတော တဿ ဂမနံ အတ္ထိ၊ ကတိပါဟေနေဝ ပုနာဂမိဿတီ’’တိ အာဟ။ သောပိ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝတွာ ¶ ဂစ္ဆန္တော ဂစ္ဆန္တောဝ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ။ သော ¶ ဂန္တွာ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ ‘‘န သက္ခိဿာမ မံယံ တံ ပဗ္ဗာဇေတုံ၊ ကုတော တုယှံ သမဏဘာဝေါ၊ သတ္ထကနိသာနပါသာဏသဒိသံ တဝ သီသ’’န္တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣဒါနိ မံ အနုကမ္ပာယ ဧကဝါရံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ။ တေ တံ ဥပကာရဝသေန ပဗ္ဗာဇယိံသု။ သော ကတိပါဟေနေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။
တေပိ နံ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော စိတ္တဟတ္ထ၊ တဝ ဂမနသမယံ တွမေဝ ဇာနေယျာသိ၊ ဣမသ္မိံ ဝါရေ တေ စိရာယိတ’’န္တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ သံသဂ္ဂဿ အတ္ထိဘာဝကာလေ ဂတမှာ၊ သော နော သံသဂ္ဂေါ ဆိန္နော၊ ဣဒါနိ အဂမနဓမ္မာ ဇာတမှာ’’တိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အယံ ဘိက္ခု အမှေဟိ ဧဝံ ဝုတ္တော ဧဝံ နာမ ကထေသိ၊ အညံ ဗျာကရောတိ၊ အဘူတံ ဝဒတီ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ ပုတ္တော အတ္တနော အနဝဋ္ဌိတစိတ္တကာလေ သဒ္ဓမ္မံ အဇာနနကာလေ ဂမနာဂမနံ အကာသိ၊ ဣဒါနိဿ ပုညဉ္စ ပါပဉ္စ ပဟီန’’န္တိ ဝတွာ ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အာဟ –
‘‘အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿ၊ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတော၊
ပရိပ္လဝပသာဒဿ၊ ပညာ န ပရိပူရတိ။
‘‘အနဝဿုတစိတ္တဿ၊ အနနွာဟတစေတသော၊
ပုညပါပပဟီနဿ၊ နတ္ထိ ဇာဂရတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ ¶ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿာတိ စိတ္တံ နာမေတံ ကဿစိ နိဗဒ္ဓံ ဝါ ထာဝရံ ဝါ နတ္ထိ။ ယော ပန ပုဂ္ဂလော အဿပိဋ္ဌေ ¶ ဌပိတကုမ္ဘဏ္ဍံ ဝိယ စ ထုသရာသိမှိ ကောဋ္ဋိတခါဏုကော ဝိယ စ ခလ္လာဋသီသေ ဌပိတကဒမ္ဗပုပ္ဖံ ဝိယ စ န ကတ္ထစိ သဏ္ဌာတိ၊ ကဒါစိ ဗုဒ္ဓသာဝကော ဟောတိ၊ ကဒါစိ အာဇီဝကော၊ ကဒါစိ နိဂဏ္ဌော၊ ကဒါစိ တာပသော။ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော အနဝဋ္ဌိတစိတ္တော နာမ။ တဿ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿ။ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတောတိ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မဘေဒံ ဣမံ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနန္တဿ ပရိတ္တသဒ္ဓတာယ ဝါ ဥပ္လဝသဒ္ဓတာယ ဝါ ပရိပ္လဝပသာဒဿ ကာမာဝစရရူပါဝစရာဒိဘေဒါ ပညာ န ပရိပူရတိ။ ကာမာဝစရာယပိ အပရိပူရယမာနာယ ကုတောဝ ရူပါဝစရာရူပါဝစရလောကုတ္တရပညာ ပရိပူရိဿတီတိ ဒီပေတိ။ အနဝဿုတစိတ္တဿာတိ ရာဂေန အတိန္တစိတ္တဿ။ အနနွာဟတစေတသောတိ ‘‘အာဟတစိတ္တော ခိလဇာတော’’တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၉၊ ဝိဘ။ ၉၄၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈၅) အာဂတဋ္ဌာနေ ဒေါသေန စိတ္တဿ ပဟတဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပန ဒေါသေန အပ္ပဋိဟတစိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ပုညပါပပဟီနဿာတိ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ပဟီနပုညဿ စေဝ ပဟီနပါပဿ စ ခီဏာသဝဿ။ နတ္ထိ ဇာဂရတော ဘယန္တိ ခီဏာသဝဿ ဇာဂရန္တဿေဝ အဘယဘာဝေါ ကထိတော ဝိယ။ သော ပန သဒ္ဓါဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဇာဂရဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဇာဂရော ¶ နာမ။ တသ္မာ တဿ ဇာဂရန္တဿာပိ အဇာဂရန္တဿာပိ ကိလေသဘယံ နတ္ထိ ကိလေသာနံ အပစ္ဆာဝတ္တနတော။ န ဟိ တံ ကိလေသာ အနုဗန္ဓန္တိ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနာနံ ကိလေသာနံ ပုန အနုပဂမနတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတိ၊ သကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီ’’တိ (စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၇)။
ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ သဖလာ အဟောသိ။
အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ဘာရိယာ ဝတိမေ၊ အာဝုသော၊ ကိလေသာ နာမ၊ ဧဝရူပဿ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿာယသမ္ပန္နော ကုလပုတ္တော ကိလေသေဟိ အာလောဠိတော သတ္တဝါရေ ဂိဟီ ဟုတွာ သတ္တဝါရေ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ တံ ကထာပဝတ္တိံ သုတွာ တင်္ခဏာနုရူပေန ဂမနေန ဓမ္မသဘံ ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ဧဝမေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကိလေသာ နာမ ဘာရိယာ၊ သစေ ဧတေ ရူပိနော ဟုတွာ ကတ္ထစိ ပက္ခိပိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျုံ၊ စက္ကဝါဠံ အတိသမ္ဗာဓံ၊ ဗြဟ္မလောကော အတိနီစကောတိ ဩကာသော နေသံ န ဘဝေယျ၊ မာဒိသမ္ပိ နာမေတေ ပညာသမ္ပန္နံ ပုရိသာဇာနေယျံ အာလောဠေန္တိ၊ အဝသေသေသု ကာ ကထာ? ‘‘အဟဉှိ အဍ္ဎနာဠိမတ္တံ ဝရကစောရကံ ¶ ကုဏ္ဌကုဒါလဉ္စ နိဿာယ ¶ ဆ ဝါရေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတပုဗ္ဗော’’တိ။ ‘‘ကဒါ၊ ဘန္တေ၊ ကဒါ သုဂတာ’’တိ? ‘‘သုဏိဿထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ သုဏာထာ’’တိ အတီတံ အာဟရိ –
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ကုဒါလပဏ္ဍိတော နာမ ဗာဟိရကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဋ္ဌ မာသေ ဟိမဝန္တေ ဝသိတွာ ဝဿာရတ္တသမယေ ဘူမိယာ တိန္တာယ ‘‘ဂေဟေ မေ အဍ္ဎနာဠိမတ္တော ဝရကစောရကော စ ကုဏ္ဌကုဒါလကော ¶ စ အတ္ထိ၊ ဝရကစောရကဗီဇံ မာ နဿီ’’တိ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတွာ ဧကံ ဌာနံ ကုဒါလေန ကသိတွာ တံ ဗီဇံ ဝပိတွာ ဝတိံ ကတွာ ပက္ကကာလေ ဥဒ္ဓရိတွာ နာဠိမတ္တဗီဇံ ဌပေတွာ သေသံ ခါဒိ။ သော ‘‘ကိံ မေ ဒါနိ ဂေဟေန၊ ပုန အဋ္ဌ မာသေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ ဣမိနာဝ နီဟာရေန နာဠိမတ္တံ ဝရကစောရကဉ္စ ကုဏ္ဌကုဒါလဉ္စ နိဿာယ သတ္တဝါရေ ဂိဟီ ဟုတွာ သတ္တဝါရေ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္တမေ ပန ဝါရေ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဆ ဝါရေ ဣမံ ကုဏ္ဌကုဒါလံ နိဿာယ ဂိဟီ ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကတ္ထစိဒေဝ နံ ဆဍ္ဍေဿာမီ’’တိ။ သော ဂင်္ဂါယ တီရံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ပတိတဋ္ဌာနံ ပဿန္တော ဩတရိတွာ ဂဏှေယျံ၊ ယထာဿ ပတိတဋ္ဌာနံ န ပဿာမိ၊ တထာ နံ ဆဍ္ဍေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နာဠိမတ္တံ ဗီဇံ ပိလောတိကာယ ဗန္ဓိတွာ ပိလောတိကံ ကုဒါလဖလကေ ဗန္ဓိတွာ ကုဒါလံ အဂ္ဂဒဏ္ဍကေ ဂဟေတွာ ဂင်္ဂါယ တီရေ ဌိတော အက္ခီနိ နိမီလေတွာ ဥပရိသီသေ တိက္ခတ္တုံ အာဝိဇ္ဈိတွာ ဂင်္ဂါယံ ခိပိတွာ ¶ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တော ပတိတဋ္ဌာနံ အဒိသွာ ‘‘ဇိတံ မေ၊ ဇိတံ မေ’’တိ တိက္ခတ္တုံ သဒ္ဒမကာသိ။
တသ္မိံ ခဏေ ဗာရာဏသိရာဇာ ပစ္စန္တံ ဝူပသမေတွာ အာဂန္တွာ နဒီတီရေ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသေတွာ နှာနတ္ထာယ နဒိံ ဩတိဏ္ဏော တံ သဒ္ဒံ အဿောသိ။ ရာဇူနဉ္စ နာမ ‘‘ဇိတံ မေ’’တိ သဒ္ဒေါ အမနာပေါ ဟောတိ၊ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘အဟံ ဣဒါနိ အမိတ္တမဒ္ဒနံ ကတွာ ‘ဇိတံ မေ’တိ အာဂတော၊ တွံ ပန ‘ဇိတံ မေ၊ ဇိတံ မေ’တိ ဝိရဝသိ၊ ကိံ နာမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ကုဒါလပဏ္ဍိတော ‘‘တွံ ဗာဟိရကစောရေ ဇိနိ၊ တယာ ဇိတံ ပုန အဝဇိတမေဝ ဟောတိ၊ မယာ ပန အဇ္ဈတ္တိကော လောဘစောရော ဇိတော၊ သော ပုန မံ န ဇိနိဿတိ၊ တဿေဝ ဇယော သာဓူ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န တံ ဇိတံ သာဓု ဇိတံ၊ ယံ ဇိတံ အဝဇီယတိ၊
တံ ခေါ ဇိတံ သာဓု ဇိတံ၊ ယံ ဇိတံ နာဝဇီယတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၇၀)၊
တံ ခဏံယေဝ စ ဂင်္ဂံ ဩလောကေန္တော အာပေါကသိဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အဓိဂတဝိသေသော အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ ရာဇာ မဟာပုရိသဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ သဒ္ဓိံ ဗလကာယေန ¶ ပဗ္ဗဇိ။ ယောဇနမတ္တာ ပရိသာ အဟောသိ။ အပရောပိ သာမန္တရာဇာ တဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ၊ ‘‘တဿ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ တထာ သမိဒ္ဓံ နဂရံ ¶ သုညံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧဝရူပံ နဂရံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတော ရာဇာ ဩရကေ ဌာနေ န ပဗ္ဗဇိဿတိ၊ မယာပိ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ မဟာပုရိသံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ သပရိဝါရော ပဗ္ဗဇိ။ ဧတေနေဝ နီဟာရေန သတ္တ ရာဇာနော ပဗ္ဗဇိံသု။ သတ္တယောဇနိကော အဿမော အဟောသိ။ သတ္တ ရာဇာနော ဘောဂေ ¶ ဆဍ္ဍေတွာ ဧတ္တကံ ဇနံ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇိံသု။ မဟာပုရိသော ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသိတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါ ကုဒါလပဏ္ဍိတော အဟောသိံ၊ ကိလေသာ နာမေတေ ဧဝံ ဘာရိယာ’’တိ အာဟ။
စိတ္တဟတ္ထတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။
၆။ ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထု
ကုမ္ဘူပမန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော အာရဒ္ဓဝိပဿကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကေ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ ယောဇနသတမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဧကံ မဟာဝါသဂါမံ အဂမံသု။ အထ တေ မနုဿာ ဒိသွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ ပဏီတေဟိ ယာဂုဘတ္တာဒီဟိ ပရိဝိသိတွာ၊ ‘‘ကဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ယထာဖာသုကဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ တေမာသံ ဣဓေဝ ဝသထ၊ မယမ္ပိ တုမှာကံ သန္တိကေ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခိဿာမာ’’တိ ယာစိတွာ တေသံ အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ၊ ‘‘အဝိဒူရေ ဌာနေ မဟန္တော ဝနသဏ္ဍော အတ္ထိ၊ ဧတ္ထ ဝသထ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသုံ။ ဘိက္ခူ တံ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိံသု။ တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ‘‘သီလဝန္တော၊ အယျာ၊ ဣမံ ဝနသဏ္ဍံ ¶ အနုပ္ပတ္တာ၊ အယုတ္တံ ခေါ ပန အသ္မာကံ အယျေသု ဣဓ ဝသန္တေသု ပုတ္တဒါရေ ဂဟေတွာ ရုက္ခေ အဘိရုယှ ဝသိတု’’န္တိ ရုက္ခတော ဩတရိတွာ ဘူမိယံ နိသီဒိတွာ စိန္တယိံသု၊ ‘‘အယျာ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အဇ္ဇေကရတ္တိံ ဝသိတွာ အဒ္ဓါ သွေ ဂမိဿန္တီ’’တိ။ ဘိက္ခူပိ ပုနဒိဝသေ အန္တောဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပုန တမေဝ ဝနသဏ္ဍံ အာဂမိံသု။ ဒေဝတာ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃော ¶ သွာတနာယ ကေနစိ နိမန္တိတော ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ ပုနာဂစ္ဆတိ ¶ ၊ အဇ္ဇ ဂမနံ န ဘဝိဿတိ၊ သွေ ဂမိဿတိ မညေ’’တိ ဣမိနာ ဥပါယေန အဍ္ဎမာသမတ္တံ ဘူမိယမေဝ အစ္ဆိံသု။
တတော စိန္တယိံသု – ‘‘ဘဒန္တာ ဣမံ တေမာသံ ဣဓေဝ မညေ ဝသိဿန္တိ၊ ဣဓေဝ ခေါ ပန ဣမေသု ဝသန္တေသု အမှာကံ ရုက္ခေ အဘိရုဟိတွာ နိသီဒိတုမ္ပိ န ယုတ္တံ၊ တေမာသံ ပုတ္တဒါရေ ဂဟေတွာ ဘူမိယံ နိသီဒနဋ္ဌာနာနိပိ ဒုက္ခာနိ၊ ကိဉ္စိ ကတွာ ဣမေ ဘိက္ခူ ပလာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တာ တေသု တေသု ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု စေဝ စင်္ကမနကောဋီသု စ ဆိန္နသီသာနိ ကဗန္ဓာနိ ဒဿေတုံ အမနုဿသဒ္ဒဉ္စ ဘာဝေတုံ အာရဘိံသု။ ဘိက္ခူနံ ခိပိတကာသာဒယော ရောဂါ ပဝတ္တိံသု။ တေ အညမညံ ‘‘တုယှံ၊ အာဝုသော၊ ကိံ ရုဇ္ဇတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ၊ ‘‘မယှံ ခိပိတရောဂေါ၊ မယှံ ကာသော’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ အဟံ အဇ္ဇ စင်္ကမနကောဋိယံ ဆိန္နသီသံ အဒ္ဒသံ၊ အဟံ ရတ္တိဋ္ဌာနေ ကဗန္ဓံ အဒ္ဒသံ ¶ ၊ အဟံ ဒိဝါဋ္ဌာနေ အမနုဿသဒ္ဒံ အဿောသိံ၊ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗယုတ္တကမိဒံ ဌာနံ၊ အမှာကံ ဣဓ အဖာသုကံ အဟောသိ၊ သတ္ထု သန္တိကံ ဂမိဿာမာ’’တိ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။
အထ နေ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မိံ ဌာနေ ဝသိတုံ န သက္ခိဿထာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ အမှာကံ တသ္မိံ ဌာနေ ဝသန္တာနံ ဧဝရူပါနိ ဘေရဝါရမ္မဏာနိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ဧဝရူပံ အဖာသုကံ ဟောတိ၊ တေန မယံ ‘ဝဇ္ဇေတဗ္ဗယုတ္တကမိဒံ ဌာန’န္တိ တံ ဆဍ္ဍေတွာ တုမှာကံ သန္တိကံ အာဂတာ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ တတ္ထေဝ တုမှာကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ တုမှေ အာဝုဓံ အဂ္ဂဟေတွာ ဂတာ၊ ဣဒါနိ အာဝုဓံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ‘‘ကတရာဝုဓံ၊ ဘန္တေ’’တိ? သတ္ထာ ‘‘အဟံ အာဝုဓံ ဝေါ ဒဿာမိ၊ မယာ ဒိန္နံ အာဝုဓံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ကရဏီယမတ္ထကုသလေန၊ ယန္တ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စ၊
သက္ကော ဥဇူ စ သုဟုဇူ စ၊ သုဝစော စဿ မုဒု အနတိမာနီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၉။၁၊ သု။ နိ။ ၁၄၃) –
သကလံ မေတ္တသုတ္တံ ကထေတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ တုမှေ ဗဟိ ဝိဟာရဿ ဝနသဏ္ဍတော ပဋ္ဌာယ သဇ္ဈာယန္တာ အန္တောဝိဟာရံ ပဝိသေယျာထာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ တေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန တံ ဌာနံ ပတွာ ဗဟိဝိဟာရေ ဂဏသဇ္ဈာယံ ကတွာ သဇ္ဈာယမာနာ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိံသု။ သကလဝနသဏ္ဍေ ဒေဝတာ မေတ္တစိတ္တံ ပဋိလဘိတွာ တေသံ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏံ ¶ အာပုစ္ဆိံသု၊ ဟတ္ထပါဒသမ္ဗာဟနံ ¶ အာပုစ္ဆိံသု၊ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ အာရက္ခံ သံဝိဒဟိံသု၊ ပက္ကဓူပနတေလံ ¶ ဝိယ သန္နိသိန္နာ အဟေသုံ။ ကတ္ထစိ အမနုဿသဒ္ဒေါ နာမ နာဟောသိ။ တေသံ ဘိက္ခူနံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အဟောသိ။ တေ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု နိသိန္နာ ဝိပဿနာယ စိတ္တံ ဩတာရေတွာ အတ္တနိ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတွာ၊ ‘‘အယံ အတ္တဘာဝေါ နာမ ဘိဇ္ဇနကဋ္ဌေန အထာဝရဋ္ဌေန ကုလာလဘာဇနသဒိသော’’တိ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎယိံသု။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဂန္ဓကုဋိယာ နိသိန္နောဝ တေသံ ဝိပဿနာယ အာရဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ တေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဧဝမေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အယံ အတ္တဘာဝေါ နာမ ဘိဇ္ဇနကဋ္ဌေန အထာဝရဋ္ဌေန ကုလာလဘာဇနသဒိသော ဧဝါ’’တိ ဝတွာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ ယောဇနသတေ ဌိတောပိ အဘိမုခေ နိသိန္နော ဝိယ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒိဿမာနေန ရူပေန ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကုမ္ဘူပမံ ကာယမိံမ ဝိဒိတွာ၊ နဂရူပမံ စိတ္တမိဒံ ဌပေတွာ၊
ယောဓေထ မာရံ ပညာဝုဓေန၊ ဇိတဉ္စ ရက္ခေ အနိဝေသနော သိယာ’’တိ။
တတ္ထ ကုမ္ဘူပမန္တိ အဗလဒုဗ္ဗလဋ္ဌေန အနဒ္ဓနိယတာဝကာလိကဋ္ဌေန ဣမံ ကေသာဒိသမူဟသင်္ခါတံ ¶ ကာယံ ကုမ္ဘူပမံ ကုလာလဘာဇနသဒိသံ ဝိဒိတွာ။ နဂရူပမံ စိတ္တမိဒံ ဌပေတွာတိ နဂရံ နာမ ဗဟိဒ္ဓါ ထိရံ ဟောတိ၊ ဂမ္ဘီရပရိခံ ပါကာရပရိက္ခိတ္တံ ဒွါရဋ္ဋာလကယုတ္တံ၊ အန္တောသုဝိဘတ္တဝီထိစတုက္ကသိင်္ဃာဋကသမ္ပန္နံ အန္တရာပဏံ၊ တံ ‘‘ဝိလုမ္ပိဿာမာ’’တိ ဗဟိဒ္ဓါ စောရာ အာဂန္တွာ ပဝိသိတုံ အသက္ကောန္တာ ပဗ္ဗတံ အာသဇ္ဇ ပဋိဟတာ ဝိယ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝမေဝ ပဏ္ဍိတော ကုလပုတ္တော အတ္တနော ဝိပဿနာစိတ္တံ ထိရံ နဂရသဒိသံ ကတွာ ဌပေတွာ နဂရေ ဌိတော ဧကတောဓာရာဒိနာနပ္ပကာရာဝုဓေန စောရဂဏံ ဝိယ ဝိပဿနာမယေန စ အရိယမဂ္ဂမယေန စ ပညာဝုဓေန တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈံ ကိလေသမာရံ ပဋိဗာဟန္တော တံ တံ ကိလေသမာရံ ယောဓေထ၊ ပဟရေယျာထာတိ အတ္ထော။ ဇိတဉ္စ ရက္ခေတိ ဇိတဉ္စ ဥပ္ပာဒိတံ တရုဏဝိပဿနံ အာဝါသသပ္ပာယဥတုသပ္ပာယဘောဇနသပ္ပာယပုဂ္ဂလသပ္ပာယဓမ္မဿဝနသပ္ပာယာဒီနိ အာသေဝန္တော အန္တရန္တရာ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ရက္ခေယျ။
အနိဝေသနော ¶ သိယာတိ အနာလယော ဘဝေယျ။ ယထာ နာမ ယောဓော သင်္ဂါမသီသေ ဗလကောဋ္ဌကံ ကတွာ အမိတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈန္တော ဆာတော ဝါ ပိပါသိတော ¶ ဝါ ဟုတွာ သန္နာဟေ ဝါ သိထိလေ အာဝုဓေ ဝါ ပတိတေ ဗလကောဋ္ဌကံ ပဝိသိတွာ ဝိဿမိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ပိဝိတွာ သန္နဟိတွာ အာဝုဓံ ဂဟေတွာ ပုန နိက္ခမိတွာ ယုဇ္ဈန္တော ပရသေနံ မဒ္ဒတိ၊ အဇိတံ ဇိနာတိ၊ ဇိတံ ရက္ခတိ။ သော ဟိ သစေ ဗလကောဋ္ဌကေ ဌိတော ဧဝံ ဝိဿမန္တော တံ အဿာဒေန္တော အစ္ဆေယျ၊ ရဇ္ဇံ ပရဟတ္ထဂတံ ကရေယျ၊ ဧဝမေဝ၊ ဘိက္ခု၊ ပဋိလဒ္ဓံ တရုဏဝိပဿနံ ပုနပ္ပုနံ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ¶ သုဒ္ဓစိတ္တေန သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ရက္ခိတုံ သက္ကောတိ၊ ဥတ္တရိမဂ္ဂဖလပဋိလာဘေန ကိလေသမာရံ ဇိနာတိ။ သစေ ပန သော သမာပတ္တိမေဝ အဿာဒေတိ၊ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပုနပ္ပုနံ သင်္ခါရေ န သမ္မသတိ၊ မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ တသ္မာ ရက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကံ ရက္ခန္တော အနိဝေသနော သိယာ၊ သမာပတ္တိံ နိဝေသနံ ကတွာ တတ္ထ န နိဝေသေယျ၊ အာလယံ န ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဒ္ဓါ တုမှေပိ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ ဧဝံ သတ္ထာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ နိသိန္နဋ္ဌာနေ နိသိန္နာယေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ တထာဂတဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဝဏ္ဏယန္တာ ထောမေန္တာ ဝန္ဒန္တာဝ အာဂစ္ဆိံသူတိ။
ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။
၇။ ပူတိဂတ္တတိဿတ္ထေရဝတ္ထု
အစိရံ ¶ ဝတယံ ကာယောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော ပူတိဂတ္တတိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဧကော ကိရ သာဝတ္ထိဝါသီ ကုလပုတ္တော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ သာသနေ ဥရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ သော လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ တိဿတ္ထေရော နာမ အဟောသိ။ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ တဿ သရီရေ ရောဂေါ ဥဒပါဒိ။ သာသပမတ္တိယော ပိဠကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ တာ အနုပုဗ္ဗေန မုဂ္ဂမတ္တာ ကလာယမတ္တာ ကောလဋ္ဌိမတ္တာ အာမလကမတ္တာ ဗေဠုဝသလာဋုမတ္တာ ဗေဠုဝမတ္တာ ဟုတွာ ပဘိဇ္ဇိံသု၊ သကလသရီရံ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ အဟောသိ။ ပူတိဂတ္တတိဿတ္ထေရောတွေဝဿ နာမံ ဥဒပါဒိ။ အထဿ အပရဘာဂေ အဋ္ဌီနိ ဘိဇ္ဇိံသု။ သော အပ္ပဋိဇဂ္ဂိယော ¶ အဟောသိ။ နိဝါသနပါရုပနံ ပုဗ္ဗလောဟိတမက္ခိတံ ဇာလပူဝသဒိသံ အဟောသိ။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော ပဋိဇဂ္ဂိတုံ အသက္ကောန္တာ ဆဍ္ဍယိံသု။ သော အနာထော ဟုတွာ နိပဇ္ဇိ။
ဗုဒ္ဓါနဉ္စ နာမ ဒွေ ဝါရေ လောကဝေါလောကနံ အဝိဇဟိတံ ဟောတိ။ ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝေါလောကေန္တာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိတော ပဋ္ဌာယ ဂန္ဓကုဋိအဘိမုခံ ဉာဏံ ကတွာ ဩလောကေန္တိ၊ သာယံ ဩလောကေန္တာ ဂန္ဓကုဋိတော ပဋ္ဌာယ ဗာဟိရာဘိမုခံ ဉာဏံ ကတွာ ဩလောကေန္တိ။ တသ္မိံ ပန သမယေ ဘဂဝတော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပူတိဂတ္တတိဿတ္ထေရော ပညာယိ။ သတ္ထာ တဿ ဘိက္ခုနော အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီဟိ ဆဍ္ဍိတော၊ ဣဒါနိဿ မံ ဌပေတွာ အညံ ပဋိသရဏံ ¶ နတ္ထီ’’တိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရစာရိကံ စရမာနော ဝိယ အဂ္ဂိသာလံ ဂန္တွာ ဥက္ခလိံ ဓောဝိတွာ ဥဒကံ ဒတွာ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတွာ ဥဒကဿ တတ္တဘာဝံ အာဂမယမာနော အဂ္ဂိသာလာယမေဝ အဋ္ဌာသိ။ တတ္တဘာဝံ ဇာနိတွာ ဂန္တွာ တဿ ဘိက္ခုနော နိပန္နမဉ္စကောဋိယံ ¶ ဂဏှိ၊ တဒါ ဘိက္ခူ ‘‘အပေထ၊ ဘန္တေ၊ မယံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ မဉ္စကံ ဂဟေတွာ အဂ္ဂိသာလံ အာနယိံသု။ သတ္ထာ အမ္ဗဏံ အာဟရာပေတွာ ဥဏှောဒကံ အာသိဉ္စိတွာ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ တဿ ပါရုပနံ ဂါဟာပေတွာ ဥဏှောဒကေ မဒ္ဒါပေတွာ မန္ဒာတပေ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ အထဿ သန္တိကေ ဌတွာ သရီရံ ဥဏှောဒကေန တေမေတွာ ဃံသိတွာ နှာပေသိ၊ တဿ နဟာနပရိယောသာနေ ပါရုပနံ သုက္ခိ။ အထ နံ တံ နိဝါသာပေတွာ နိဝတ္ထကာသာဝံ ဥဒကေ မဒ္ဒါပေတွာ အာတပေ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ အထဿ ဂတ္တေ ဥဒကေ ဆိန္နမတ္တေ တမ္ပိ သုက္ခိ။ သော ဧကံ ကာသာဝံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ သလ္လဟုကသရီရော ဧကဂ္ဂစိတ္တော မဉ္စကေ နိပဇ္ဇိ။ သတ္ထာ တဿ ဥဿီသကေ ဌတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခု အယံ တဝ ကာယော အပေတဝိညာဏော နိရုပကာရော ဟုတွာ ကလိင်္ဂရံ ဝိယ ပထဝိယံ သေဿတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အစိရံ ဝတယံ ကာယော၊ ပထဝိံ အဓိသေဿတိ၊
ဆုဒ္ဓါ အပေတဝိညာဏော၊ နိရတ္ထံဝ ကလိင်္ဂရ’’န္တိ။
တတ္ထ အစိရံ ဝတာတိ ဘိက္ခု န စိရဿေဝ အယံ ကာယော ပထဝိံ အဓိသေဿတိ၊ ဣမိဿာ ပကတိသယနေန သယိတာယ ပထဝိယာ ဥပရိ သယိဿတိ ¶ ။ ဆုဒ္ဓါတိ အပဝိဒ္ဓါ၊ အပဂတဝိညာဏတာယ ¶ တုစ္ဆော ဟုတွာ သေဿတီတိ ဒဿေတိ။ ယထာ ကိံ? နိရတ္ထံဝ ကလိင်္ဂရံ နိရုပကာရံ နိရတ္ထကံ ကဋ္ဌခဏ္ဍံ ဝိယ။ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရတ္ထိကာ ဟိ မနုဿာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဥဇုကံ ဥဇုကသဏ္ဌာနေန ဝင်္ကံ ဝင်္ကသဏ္ဌာနေန ဆိန္ဒိတွာ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရံ ဂဏှန္တိ၊ အဝသေသံ ပန သုသိရဉ္စ ပူတိကဉ္စ အသာရကဉ္စ ဂဏ္ဌိဇာတဉ္စ ဆိန္ဒိတွာ တတ္ထေဝ ဆဍ္ဍေန္တိ။ အညေ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရတ္ထိကာ အာဂန္တွာ တံ ဂဟေတာရော နာမ နတ္ထိ၊ ဩလောကေတွာ အတ္တနော ဥပကာရကမေဝ ဂဏှန္တိ၊ ဣတရံ ပထဝီဂတမေဝ ဟောတိ။ တံ ပန တေန တေန ဥပါယေန မဉ္စပဋိပါဒကံ ဝါ ပါဒကထလိကံ ဝါ ဖလကပီဌံ ဝါ ကာတုံ သက္ကာပိ ဘဝေယျ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္တဘာဝေ ဒွတ္တိံသာယ ကောဋ္ဌာသေသု ဧကကောဋ္ဌာသောပိ မဉ္စပဋိပါဒကာဒိဝသေန အညေန ဝါ ဥပကာရမုခေန ဂယှူပဂေါ နာမ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ နိရတ္ထံဝ ကလိင်္ဂရံ အယံ ကာယော အပဂတဝိညာဏော ကတိပါဟေနေဝ ပထဝိယံ သေဿတီတိ။
ဒေသနာဝသာနေ ပူတိဂတ္တတိဿတ္ထေရော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ၊ အညေပိ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော ¶ အဟေသုံ။ ထေရောပိ အရဟတ္တံ ပတွာဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ သတ္ထာ တဿ သရီရကိစ္စံ ကာရာပေတွာ ဓာတုယော ဂဟေတွာ စေတိယံ ကာရာပေသိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ဘန္တေ၊ ပူတိဂတ္တတိဿတ္ထေရော ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဧဝရူပဿ ပန အရဟတ္တူပနိဿယသမ္ပန္နဿ ဘိက္ခုနော ကိံ ကာရဏာ ဂတ္တံ ပုတိကံ ဇာတံ၊ ကိံ ကာရဏာ အဋ္ဌီနိ ဘိန္နာနိ၊ ကိမဿ ကာရဏံ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယဘာဝံ ပတ္တ’’န္တိ? ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗမေတံ ဧတဿ အတ္တနာ ကတကမ္မေနေဝ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေန၊ ဘန္တေ၊ ကတ’’န္တိ? ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုဏာထာ’’တိ အတီတံ အာဟရိ –
အယံ ¶ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ သာကုဏိကော ဟုတွာ ဗဟူ သကုဏေ ဝဓိတွာ ဣဿရဇနံ ဥပဋ္ဌဟိ။ တေသံ ဒိန္နာဝသေသေ ဝိက္ကိဏာတိ၊ ‘‘ဝိက္ကိတာဝသေသာ မာရေတွာ ဌပိတာ ပူတိကာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ယထာ ဥပ္ပတိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တထာ တေသံ ဇင်္ဃဋ္ဌီနိ စ ပက္ခဋ္ဌီနိ စ ဘိန္ဒိတွာ ရာသိံ ကတွာ ဌပေတိ၊ တေ ပုနဒိဝသေ ဝိက္ကိဏာတိ။ အတိဗဟူနံ ပန လဒ္ဓကာလေ အတ္တနောပိ အတ္ထာယ ပစာပေတိ။ တဿေကဒိဝသံ ရသဘောဇနေ ပက္ကေ ဧကော ခီဏာသဝေါ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဂေဟဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ သော ထေရံ ဒိသွာ ¶ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ‘‘မယာ ဗဟူ ပါဏာ မာရေတွာ ခါဒိတာ၊ အယျော စ မေ ဂေဟဒွါရေ ဌိတော၊ အန္တောဂေဟေ စ ရသဘောဇနံ သံဝိဇ္ဇတိ၊ ပိဏ္ဍပါတမဿ ဒဿာမီ’’တိ တဿ ပတ္တံ အာဒါယ ပူရေတွာ ရသပိဏ္ဍပါတံ ဒတွာ ထေရံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ မတ္ထကံ ပါပုဏေယျ’’န္တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒနံ အကာသိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ တဒါ ကတကမ္မဝသေနေတံ တိဿဿ နိပ္ဖန္နံ၊ သကုဏာနံ အဋ္ဌိဘေဒနနိဿန္ဒေန တိဿဿ ဂတ္တဉ္စ ပူတိကံ ဇာတံ၊ အဋ္ဌီနိ စ ဘိန္နာနိ၊ ခီဏာသဝဿ ရသပိဏ္ဍပါတဒါနနိဿန္ဒေန အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ။
ပူတိဂတ္တတိဿတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တမံ။
၈။ နန္ဒဂေါပါလကဝတ္ထု
ဒိသော ဒိသန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ကောသလဇနပဒေ နန္ဒဂေါပါလကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သာဝတ္ထိယံ ကိရ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဂဟပတိနော နန္ဒော နာမ ¶ ဂေါပါလကော ဂေါယူထံ ရက္ခတိ အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ။ သော ကိရ ယထာ ကေဏိယော ဇဋိလော ပဗ္ဗဇ္ဇာဝေသေန၊ ဧဝံ ဂေါပါလကတ္တေန ရာဇဗလိံ ပရိဟရန္တော အတ္တနော ကုဋုမ္ဗံ ရက္ခတိ။ သော ကာလေန ကာလံ ပဉ္စ ဂေါရသေ အာဒါယ ¶ အနာထပိဏ္ဍိကဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ပဿတိ၊ ဓမ္မံ သုဏာတိ၊ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂမနတ္ထာယ သတ္ထာရံ ယာစတိ။ သတ္ထာ တဿ ဉာဏပရိပါကံ အာဂမယမာနော အာဂန္တွာ ပရိပက္ကဘာဝံ ဉတွာ ဧကဒိဝသံ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော စာရိကံ စရန္တော မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ တဿ ဝသနဋ္ဌာနာသန္နေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ နန္ဒော သတ္ထု သန္တိကံ အဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ သတ္ထာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပဏီတံ ပဉ္စဂေါရသဒါနံ အဒါသိ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကတွာ ဒါနကထာဒိဘေဒံ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ ကထာပရိယောသာနေ နန္ဒဂေါပါလကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ သတ္ထု ပတ္တံ ဂဟေတွာ သတ္ထာရံ အနုဂစ္ဆန္တော ဒူရံ ဂန္တွာ၊ ‘‘တိဋ္ဌ၊ ဥပါသကာ’’တိ နိဝတ္တိယမာနော ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တိ။ အထ နံ ဧကော လုဒ္ဒကော ဝိဇ္ဈိတွာ မာရေသိ။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တာ ဘိက္ခူ နံ ဒိသွာ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ¶ အာဟံသု – ‘‘နန္ဒော၊ ဘန္တေ၊ ဂေါပါလကော တုမှာကံ ဣဓာဂတတ္တာ မဟာဒါနံ ဒတွာ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တေန္တော မာရိတော၊ သစေ တုမှေ နာဂစ္ဆိဿထ၊ နာဿ မရဏံ အဘဝိဿာ’’တိ။ သတ္ထာ ¶ ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ မယိ အာဂတေပိ အနာဂတေပိ တဿ စတဿော ဒိသာ စတဿော အနုဒိသာ စ ဂစ္ဆန္တဿာပိ မရဏတော မုစ္စနူပါယော နာမ နတ္ထိ။ ယဉှိ နေဝ စောရာ၊ န ဝေရိနော ကရောန္တိ၊ တံ ဣမေသံ သတ္တာနံ အန္တောပဒုဋ္ဌံ မိစ္ဆာပဏိဟိတံ စိတ္တမေဝ ကရောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒိသော ဒိသံ ယံ တံ ကယိရာ၊ ဝေရီ ဝါ ပန ဝေရိနံ၊
မိစ္ဆာပဏိဟိတံ စိတ္တံ၊ ပါပိယော နံ တတော ကရေ’’တိ။
တတ္ထ ဒိသော ဒိသန္တိ စောရော စောရံ။ ‘‘ဒိသွာ’’တိ ပါဌသေသော။ ယံ တံ ကယိရာတိ ယံ တံ တဿ အနယဗျသနံ ကရေယျ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကော ဧကဿ မိတ္တဒုဗ္ဘီ စောရော ပုတ္တဒါရခေတ္တဝတ္ထု ဂေါမဟိံသာဒီသု အပရဇ္ဈန္တော ယဿ အပရဇ္ဈတိ၊ တမ္ပိ တထေဝ အတ္တနိ အပရဇ္ဈန္တံ စောရံ ဒိသွာ၊ ဝေရိ ဝါ ပန ကေနစိဒေဝ ကာရဏေန ဗဒ္ဓဝေရံ ဝေရိံ ဒိသွာ အတ္တနော ကက္ခဠတာယ ဒါရုဏတာယ ယံ တံ တဿ အနယဗျသနံ ကရေယျ၊ ပုတ္တဒါရံ ဝါ ပီဠေယျ၊ ခေတ္တာဒီနိ ဝါ နာသေယျ၊ ဇီဝိတာ ဝါ ပန နံ ဝေါရောပေယျ၊ ဒသသု အကုသလကမ္မပထေသု မိစ္ဆာဌပိတတ္တာ မိစ္ဆာပဟိဏိတံ စိတ္တံ ပါပိယော နံ တတော ကရေ တံ ပုရိသံ တတော ပါပတရံ ကရေယျ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ၊ ဒိသော ဒိသဿ ဝါ ဝေရီ ဝေရိနော ဝါ ဣမသ္မိံယေဝ ¶ အတ္တဘာဝေ ဒုက္ခံ ဝါ ဥပ္ပာဒေယျ၊ ဇီဝိတက္ခယံ ဝါ ကရေယျ။ ဣဒံ ပန အကုသလကမ္မပထေသု မိစ္ဆာဌပိတံ စိတ္တံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အနယဗျသနံ ပါပေတိ၊ အတ္တဘာဝသတသဟဿေသုပိ စတူသု အပါယေသု ခိပိတွာ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒေတီတိ။
ဒေသနာပရိယောသာနေ ¶ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပတ္တာ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဒေသနာ ဇာတာ။ ဥပါသကေန ပန ဘဝန္တရေ ကတကမ္မံ ဘိက္ခူဟိ န ပုစ္ဆိတံ၊ တသ္မာ သတ္ထာရာ န ကထိတန္တိ။
နန္ဒဂေါပါလကဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။
၉။ သောရေယျတ္ထေရဝတ္ထု
န ¶ တံ မာတာ ပိတာ ကယိရာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သောရေယျတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
ဝတ္ထု သောရေယျနဂရေ သမုဋ္ဌိတံ၊ သာဝတ္ထိယံ နိဋ္ဌာပေသိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ သောရေယျနဂရေ သောရေယျသေဋ္ဌိပုတ္တော ဧကေန သဟာယကေန သဒ္ဓိံ သုခယာနကေ နိသီဒိတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နှာနတ္ထာယ နဂရာ နိက္ခမိ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရော သောရေယျနဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုကာမော ဟုတွာ ဗဟိနဂရေ သင်္ဃာဋိံ ပါရုပတိ။ ထေရဿ စ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ။ သောရေယျသေဋ္ဌိပုတ္တော တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟော ဝတ အယံ ဝါ ထေရော မမ ဘရိယာ ဘဝေယျ၊ မမ ဝါ ဘရိယာယ သရီရဝဏ္ဏော ဧတဿ သရီရဝဏ္ဏော ¶ ဝိယ ဘဝေယျာ’’တိ။ တဿ စိန္တိတမတ္တေယေဝ ပုရိသလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုရဟောသိ။ သော လဇ္ဇမာနော ယာနကာ ဩရုယှ ပလာယိ။ ပရိဇနော တံ အသဉ္ဇာနန္တော ‘‘ကိမေတ’’န္တိ အာဟ။ သာပိ တက္ကသိလမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ သဟာယကောပိဿာ ဣတော စိတော စ ဝိစရိတွာပိ နာဒ္ဒသ။ သဗ္ဗေ နှာယိတွာ ဂေဟံ အဂမိံသု။ ‘‘ကဟံ သေဋ္ဌိပုတ္တော’’တိ စ ဝုတ္တေ၊ ‘‘နှတွာ အာဂတော ဘဝိဿတီတိ မညိမှာ’’တိ ဝဒိံသု။ အထဿ မာတာပိတရော တတ္ထ တတ္ထ ပရိယေသိတွာ အပဿန္တာ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ၊ ‘‘မတော ဘဝိဿတီ’’တိ မတကဘတ္တံ အဒံသု။ သာ ဧကံ တက္ကသိလဂါမိံ သတ္ထဝါဟံ ဒိသွာ ယာနကဿ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော အနုဗန္ဓိ။
အထ နံ မနုဿာ ဒိသွာ၊ ‘‘အမှာကံ ယာနကဿ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော အနုဂစ္ဆတိ၊ မယံ ‘ကဿေသာ ဒါရိကာ’တိ တံ န ဇာနာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ သာပိ ‘‘တုမှေ အတ္တနော ယာနကံ ပါဇေထ၊ အဟံ ပဒသာ ဂမိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တီ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ ဒတွာ ဧကသ္မိံ ယာနကေ ဩကာသံ ကာရေသိ။ မနုဿာ စိန္တယိံသု – ‘‘တက္ကသိလနဂရေ အမှာကံ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဘရိယာ နတ္ထိ၊ တဿ အာစိက္ခိဿာမ၊ မဟာပဏ္ဏာကာရော နော ဘဝိဿတီ’’တိ။ တေ ဂေဟံ ဂန္တွာ၊ ‘‘သာမိ၊ အမှေဟိ တုမှာကံ ¶ ဧကံ ဣတ္ထိရတနံ အာနီတ’’န္တိ အာဟံသု။ သော တံ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ အတ္တနော ဝယာနုရူပံ ¶ အဘိရူပံ ပါသာဒိကံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟော ဂေဟေ အကာသိ။ ပုရိသာ ဟိ ဣတ္ထိယော၊ ဣတ္ထိယော ¶ ဝါ ပုရိသာ အဘူတပုဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ။ ပုရိသာ ဟိ ပရဿ ဒါရေသု အတိစရိတွာ ကာလံ ကတွာ ဗဟူနိ ဝဿသတသဟဿာနိ နိရယေ ပစ္စိတွာ မနုဿဇာတိံ အာဂစ္ဆန္တာ အတ္တဘာဝသတေ ဣတ္ထိဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တိ။
အာနန္ဒတ္ထေရောပိ ကပ္ပသတသဟဿံ ပူရိတပါရမီ အရိယသာဝကော သံသာရေ သံသရန္တော ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ကမ္မာရကုလေ နိဗ္ဗတ္တော။ ပရဒါရကမ္မံ ကတွာ နိရယေ ပစ္စိတွာ ပက္ကာဝသေသေန စုဒ္ဒသသု အတ္တဘာဝေသု ပုရိသဿ ပါဒပရိစာရိကာ ဣတ္ထီ အဟောသိ၊ သတ္တသု အတ္တဘာဝေသု ဗီဇုဒ္ဓရဏံ ပါပုဏိ။ ဣတ္ထိယော ပန ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဣတ္ထိဘာဝေ ဆန္ဒံ ဝိရာဇေတွာ၊ ‘‘ဣဒံ နော ပုညံ ပုရိသတ္တဘာဝပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတူ’’တိ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ကာလံ ကတွာ ပုရိသတ္တဘာဝံ ပဋိလဘန္တိ၊ ပတိဒေဝတာ ဟုတွာ သာမိကေ သမ္မာပဋိပတ္တိဝသေနာပိ ပုရိသတ္တဘာဝံ ပဋိလဘန္တေဝ။
အယံ ပန သေဋ္ဌိပုတ္တော ထေရေ အယောနိသော စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဣတ္ထိဘာဝံ ပဋိလဘိ။ တက္ကသိလာယံ သေဋ္ဌိပုတ္တေန သဒ္ဓိံ သံဝါသမနွာယ ပန တဿာ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ သာ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ လဘိတွာ တဿ ပဒသာ ဂမနကာလေ အပရမ္ပိ ပုတ္တံ ပဋိလဘိ။ ဧဝမဿာ ကုစ္ဆိယံ ဝုတ္ထာ ဒွေ၊ သောရေယျနဂရေ တံ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တာ ဒွေတိ စတ္တာရော ပုတ္တာ အဟေသုံ။ တသ္မိံ ကာလေ သောရေယျနဂရတော တဿာ သဟာယကော သေဋ္ဌိပုတ္တော ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ တက္ကသိလံ ¶ ဂန္တွာ သုခယာနကေ နိသိန္နော နဂရံ ပါဝိသိ။ အထ နံ သာ ဥပရိပါသာဒတလေ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ အန္တရဝီထိံ ဩလောကယမာနာ ဌိတာ ဒိသွာ သဉ္ဇာနိတွာ ဒါသိံ ပေသေတွာ ပက္ကောသာပေတွာ မဟာတလေ နိသီဒါပေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရသမ္မာနံ အကာသိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ တွံ ဣတော ပုဗ္ဗေ အမှေဟိ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ၊ အထ စ ပန နော မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရောသိ၊ ဇာနာသိ တွံ အမှေ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ သာမိ၊ ဇာနာမိ၊ နနု တုမှေ သောရေယျနဂရဝါသိနော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ။ သာ မာတာပိတူနဉ္စ ဘရိယာယ စ ပုတ္တာနဉ္စ အရောဂဘာဝံ ပုစ္ဆိ။ ဣတရော ‘‘အာမ၊ ဘဒ္ဒေ၊ အရောဂါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဇာနာသိ တွံ ဧတေ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ သာမိ၊ ဇာနာမိ။ တေသံ ဧကော ပုတ္တော အတ္ထိ၊ သော ကဟံ၊ သာမီ’’တိ? ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ မာ ဧတံ ကထေဟိ၊ မယံ တေန သဒ္ဓိံ ဧကဒိဝသံ သုခယာနကေ နိသီဒိတွာ နှာယိတုံ နိက္ခန္တာ နေဝဿ ဂတိံ ဇာနာမ၊ ဣတော စိတော စ ဝိစရိတွာ တံ အဒိသွာ မာတာပိတူနံ ¶ အာရောစယိမှာ၊ တေပိဿ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ ပေတကိစ္စံ ကိရိံသူ’’တိ။ ‘‘အဟံ သော၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘အပေဟိ၊ ဘဒ္ဒေ၊ ကိံ ကထေသိ မယှံ သဟာယော ဒေဝကုမာရော ဝိယ ဧကော ပုရိသော’’တိ? ‘‘ဟောတု၊ သာမိ၊ အဟံ သော’’တိ။ ‘‘အထ ဣဒံ ကိံ နာမာ’’တိ? ‘‘တံ ဒိဝသံ တေ အယျော မဟာကစ္စာယနတ္ထေရော ဒိဋ္ဌော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဒိဋ္ဌော’’တိ။ အဟံ အယျံ ¶ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘အဟော ဝတ အယံ ဝါ ထေရော မမ ဘရိယာ ဘဝေယျ ¶ ၊ ဧတဿ ဝါ သရီရဝဏ္ဏော ဝိယ မမ ဘရိယာယ သရီရဝဏ္ဏော ဘဝေယျာ’’တိ စိန္တေသိံ။ စိန္တိတက္ခဏေယေဝ မေ ပုရိသလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘဝိ။ အထာဟံ လဇ္ဇမာနာ ကဿစိ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏိတွာ တတော ပလာယိတွာ ဣဓာဂတာ၊ သာမီတိ။
‘‘အဟော ဝတ တေ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတံ၊ ကသ္မာ မယှံ နာစိက္ခိ၊ အပိစ ပန တေ ထေရော ခမာပိတော’’တိ? ‘‘န ခမာပိတော၊ သာမိ။ ဇာနာသိ ပန တွံ ကဟံ ထေရော’’တိ? ‘‘ဣမမေဝ နဂရံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိ။ ‘‘သစေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဣဓာဂစ္ဆေယျ၊ အဟံ မမ အယျဿ ဘိက္ခာဟာရံ ဒဒေယျံ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ သီဃံ သက္ကာရံ ကရောဟိ၊ အမှာကံ အယျံ ခမာပေဿာမာ’’တိ သော ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သွေ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘နနု တွံ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တ၊ အာဂန္တုကောသီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မာ အမှာကံ အာဂန္တုကဘာဝံ ပုစ္ဆထ၊ သွေ မေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ။ ထေရော အဓိဝါသေသိ၊ ဂေဟေပိ ထေရဿ မဟာသက္ကာရော ပဋိယတ္တော။ ထေရော ပုနဒိဝသေ တံ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ အထ နံ နိသီဒါပေတွာ ပဏီတေနာဟာရေန ပရိဝိသိတွာ သေဋ္ဌိပုတ္တော တံ ဣတ္ထိံ ဂဟေတွာ ထေရဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇာပေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယှံ သဟာယိကာယ ခမထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ? ‘‘အယံ၊ ဘန္တေ၊ ပုဗ္ဗေ မယှံ ပိယသဟာယကော ဟုတွာ တုမှေ ဩလောကေတွာ ဧဝံ နာမ စိန္တေသိ၊ အထဿ ပုရိသလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘဝိ၊ ခမထ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဥဋ္ဌဟထ၊ ခမာမိ ဝေါ အဟ’’န္တိ။ ထေရေန ¶ ‘‘ခမာမီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ၊ ပုရိသလိင်္ဂံ ပါတုဘဝိ။
ပုရိသလိင်္ဂေ ပါတုဘူတမတ္တေယေဝ တံ တက္ကသိလာယ သေဋ္ဌိပုတ္တော အာဟ – ‘‘သမ္မ သဟာယက၊ ဣမေ ဒွေ ဒါရကာ တဝ ကုစ္ဆိယံ ဝုတ္ထတ္တာ မံ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဥဘိန္နမ္ပိနော ပုတ္တာ ဧဝ၊ ဣဓေဝ ဝသိဿာမ၊ မာ ဥက္ကဏ္ဌီ’’တိ။ ‘‘သမ္မ၊ အဟံ ဧကေနတ္တဘာဝေန ပဌမံ ပုရိသော ဟုတွာ ဣတ္ထိဘာဝံ ပတွာ ပုန ¶ ပုရိသော ဇာတောတိ ဝိပ္ပကာရပ္ပတ္တော၊ ပဌမံ မံ ပဋိစ္စ ဒွေ ပုတ္တာ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ဣဒါနိ မေ ကုစ္ဆိတော ဒွေ ပုတ္တာ နိက္ခန္တာ၊ သွာဟံ ဧကေနတ္တဘာဝေန ဝိပ္ပကာရပ္ပတ္တော၊ ပုန ‘ဂေဟေ ဝသိဿတီ’တိ သညံ မာ ကရိ၊ အဟံ မမ အယျဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမိ။ ဣမေ ဒွေ ဒါရကာ တဝ ဘာရာတိ၊ ဣမေသု မာ ပမဇ္ဇီ’’တိ ဝတွာ ပုတ္တေ သီသေ ပရိစုမ္ဗိတွာ ပရိမဇ္ဇိတွာ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပိတု နိယျာဒေတွာ နိက္ခမိတွာ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ ထေရောပိ နံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဥပသမ္ပာဒေတွာ ဂဏှိတွာဝ စာရိကံ စရမာနော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ။ တဿ သောရေယျတ္ထေရောတိ နာမံ အဟောသိ။ ဇနပဒဝါသိနော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ သင်္ခုဘိတွာ ကောတူဟလဇာတာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိံသု ¶ – ‘‘ဧဝံ ကိရ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အာမ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဧဝရူပမ္ပိ ကာရဏံ နာမ ဟောတိ’’? ‘‘တုမှာကံ ကုစ္ဆိယံ ကိရ ဒွေ ပုတ္တာ နိဗ္ဗတ္တာ၊ တုမှေ ပဋိစ္စ ¶ ဒွေ ဇာတာ၊ တေသံ ဝေါ ကတရေသု ဗလဝသိနေဟော ဟောတီ’’တိ? ‘‘ကုစ္ဆိယံ ဝုတ္ထကေသု၊ အာဝုသော’’တိ။ အာဂတာဂတာ နိဗဒ္ဓံ တထေဝ ပုစ္ဆိံသု။
ထေရော ‘‘ကုစ္ဆိယံ ဝုတ္တကေသု ဧဝ သိနေဟော ဗလဝါ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တော ဟရာယမာနော ဧကောဝ နိသီဒတိ၊ ဧကောဝ တိဋ္ဌတိ။ သော ဧဝံ ဧကတ္တူပဂတော အတ္တဘာဝေ ခယဝယံ သမုဋ္ဌာပေတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အထ နံ အာဂတာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဧဝံ ကိရ နာမ အဟောသီ’’တိ? ‘‘အာမာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကတရေသု သိနေဟော ဗလဝါ’’တိ? ‘‘မယှံ ကတ္ထစိ သိနေဟော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဘိက္ခူ ‘‘အယံ အဘူတံ ကထေသိ၊ ပုရိမဒိဝသေသု ‘ကုစ္ဆိယံ ဝုတ္ထပုတ္တေသု သိနေဟော ဗလဝါ’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘မယှံ ကတ္ထစိ သိနေဟော နတ္ထီ’တိ ဝဒတိ၊ အညံ ဗျာကရောတိ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ ပုတ္တော အညံ ဗျာကရောတိ၊ မမ ပုတ္တဿ သမ္မာပဏိဟိတေန စိတ္တေန မဂ္ဂဿ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ န ကတ္ထစိ သိနေဟော ဇာတော၊ ယံ သမ္ပတ္တိံ နေဝ မာတာ၊ န ပိတာ ကာတုံ သက္ကောတိ၊ တံ ဣမေသံ သတ္တာနံ အဗ္ဘန္တရေ ပဝတ္တံ သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တမေဝ ဒေတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ¶ တံ မာတာ ပိတာ ကယိရာ၊ အညေ ဝါပိ စ ဉာတကာ၊
သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ၊ သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ။
တတ္ထန တန္တိ တံ ကာရဏံ နေဝ မာတာ ကရေယျ၊ န ပိတာ၊ န အညေ ဉာတကာ။ သမ္မာပဏိဟိတန္တိ ဒသသု ကုသလကမ္မပထေသု သမ္မာ ဌပိတံ။ သေယျသော ¶ နံ တတော ကရေတိ တတော ကာရဏတော သေယျသော နံ ဝရတရံ ဥတ္တရိတရံ ကရေယျ၊ ကရောတီတိ အတ္ထော။ မာတာပိတရော ဟိ ပုတ္တာနံ ဓနံ ဒဒမာနာ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ကမ္မံ အကတွာ သုခေန ဇီဝိကကပ္ပနံ ဓနံ ဒါတုံ သက္ကောန္တိ။ ဝိသာခါယ မာတာပိတရောပိ တာဝ မဟဒ္ဓနာ မဟာဘောဂါ၊ တဿာ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ သုခေန ဇီဝိကကပ္ပနံ ဓနံ အဒံသု။ စတူသု ပန ဒီပေသု စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒါတုံ သမတ္ထာ မာတာပိတရောပိ နာမ ပုတ္တာနံ နတ္ထိ၊ ပဂေဝ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ဝါ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမ္ပတ္တိံ ဝါ၊ လောကုတ္တရသမ္ပတ္တိဒါနေ ကထာဝ နတ္ထိ၊ သမ္မာပဏိဟိတံ ပန စိတ္တံ သဗ္ဗမ္ပေတံ သမ္ပတ္တိံ ဒါတုံ သက္ကောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ။
ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပတ္တာ။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။
သောရေယျတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။
စိတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယော ဝဂ္ဂေါ။
၄။ ပုပ္ဖဝဂ္ဂေါ
၁။ ပထဝိကထာပသုတပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထု
ကော ¶ ¶ ¶ ဣမံ ပထဝိံ ဝိစေဿတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော ပထဝိကထာပသုတေ ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တေ ကိရ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ စရိတွာ ဇေတဝနံ အာဂန္တွာ သာယနှသမယေ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ သန္နိသိန္နာ အတ္တနာ ဂတဂတဋ္ဌာနေသု ‘‘အသုကဂါမတော အသုကဂါမဂမနဋ္ဌာနေ သမံ ဝိသမံ ကဒ္ဒမဗဟုလံ သက္ခရဗဟုလံ ကာဠမတ္တိကံ တမ္ဗမတ္တိက’’န္တိ ပထဝိကထံ ကထေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အမှေဟိ ဝိစရိတဋ္ဌာနေ ပထဝိကထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဧသာ ဗာဟိရပထဝီ နာမ၊ တုမှေဟိ အဇ္ဈုတ္တိကပထဝိယံ ပရိကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကော ဣမံ ပထဝိံ ဝိစေဿတိ၊
ယမလောကဉ္စ ဣမံ သဒေဝကံ၊
ကော ဓမ္မပဒံ သုဒေသိတံ၊
ကုသလော ပုပ္ဖမိဝ ပစေဿတိ။
‘‘သေခေါ ¶ ပထဝိံ ဝိစေဿတိ၊
ယမလောကဉ္စ ဣမံ သဒေဝကံ၊
သေခေါ ဓမ္မပဒံ သုဒေသိတံ၊
ကုသလော ပုပ္ဖမိဝ ပစေဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ကော ဣမန္တိ ကော ဣမံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ ပထဝိံ။ ဝိစေဿတီတိ အတ္တနော ဉာဏေန ဝိစိနိဿတိ ဝိဇာနိဿတိ၊ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ၊ သစ္ဆိကရိဿတီတိ အတ္ထော။ ယမလောကဉ္စာတိ စတုဗ္ဗိဓံ အပါယလောကဉ္စ။ ဣမံ သဒေဝကန္တိ ဣမံ မနုဿလောကဉ္စ ဒေဝလောကေန သဒ္ဓိံ ကော ဝိစေဿတိ ¶ ဝိစိနိဿတိ ဝိဇာနိဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ သစ္ဆိကရိဿတီတိ ပုစ္ဆိ။ ကော ဓမ္မပဒံ သုဒေသိတန္တိ ယထာသဘာဝတော ကထိတတ္တာ သုဒေသိတံ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခါတံ ဓမ္မပဒံ ကုသလော မာလာကာရော ပုပ္ဖံ ဝိစိနန္တော ဝိယ ကော ¶ ပစေဿတိ ဝိစိနိဿတိ ဝိဇာနိဿတိ ဥပပရိက္ခိဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ၊ သစ္ဆိကရိဿတီတိ အတ္ထော။ သေခေါတိ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ အဓိပညာသိက္ခာတိ ဣမာ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခနတော သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌာ သတ္တဝိဓော သေခေါ ဣမံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ ပထဝိံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန တတော ဆန္ဒရာဂံ အပကဍ္ဎန္တော ဝိစေဿတိ ဝိစိနိဿတိ ဝိဇာနိဿတိ ¶ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ သစ္ဆိကရိဿတိ။ ယမလောကဉ္စာတိ တံ ယထာဝုတ္တပကာရံ ယမလောကဉ္စ ဣမံ မနုဿလောကဉ္စ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကံ သွေဝ ဝိစေဿတိ ဝိစိနိဿတိ ဝိဇာနိဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ သစ္ဆိကရိဿတိ။ သေခေါတိ သွေဝ သတ္တဝိဓော သေခေါ၊ ယထာ နာမ ကုသလော မာလာကာရော ပုပ္ဖာရာမံ ပဝိသိတွာ တရုဏမကုဠာနိ စ ပါဏကဝိဒ္ဓါနိ စ မိလာတာနိ စ ဂဏ္ဌိကဇာတာနိ စ ပုပ္ဖာနိ ဝဇ္ဇေတွာ သောဘနာနိ သုဇာတသုဇာတာနေဝ ပုပ္ဖာနိ ဝိစိနာတိ၊ ဧဝမေဝ ဣမံ သုကထိတံ သုနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မပဒမ္ပိ ပညာယ ပစေဿတိ ဝိစိနိဿတိ ဥပပရိက္ခိဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ သစ္ဆိကရိဿတီတိ သတ္ထာ သယမေဝ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။
ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာပိ ဘိက္ခူ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။
ပထဝိကထာပသုတပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထု ပဌမံ။
၂။ မရီစိကမ္မဋ္ဌာနိကတ္ထေရဝတ္ထု
ဖေဏူပမန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော အညတရံ မရီစိကမ္မဋ္ဌာနိကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
သော ¶ ကိရ ဘိက္ခု သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဃဋေတွာ ဝါယမိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဝိသေသေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေဿာမီ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ မရီစိံ ဒိသွာ၊ ‘‘ယထာ အယံ ဂိမှသမယေ ဥဋ္ဌိတာ မရီစိ ဒူရေ ဌိတာနံ ရူပဂတာ ဝိယ ပညာယတိ၊ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တာနံ နေဝ ပညာယတိ၊ အယံ အတ္တဘာဝေါပိ ဥပ္ပာဒဝယဋ္ဌေန ဧဝရူပေါ’’တိ မရီစိကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တော အာဂန္တွာ ¶ မဂ္ဂကိလန္တော အစိရဝတိယံ နှာယိတွာ ဧကသ္မိံ ¶ စဏ္ဍသောတတီရေ ရုက္ခဆာယာယ နိသိန္နော ဥဒကဝေဂါဘိဃာတေန ဥဋ္ဌဟိတွာ မဟန္တေ မဟန္တေ ဖေဏပိဏ္ဍေ ဘိဇ္ဇမာနေ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ အတ္တဘာဝေါပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေန ဧဝရူပေါယေဝါ’’တိ အာရမ္မဏံ အဂ္ဂဟေသိ။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ ဌိတောဝ တံ ထေရံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧဝမေဝ၊ ဘိက္ခု၊ ဧဝရူပေါဝါယံ အတ္တဘာဝေါ ဖေဏပိဏ္ဍော ဝိယ မရီစိ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇနဘိဇ္ဇနသဘာဝေါယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဖေဏူပမံ ကာယမိမံ ဝိဒိတွာ၊
မရီစိဓမ္မံ အဘိသမ္ဗုဓာနော၊
ဆေတွာန မာရဿ ပပုပ္ဖကာနိ၊
အဒဿနံ မစ္စုရာဇဿ ဂစ္ဆေ’’တိ။
တတ္ထ ဖေဏူပမန္တိ ဣမံ ကေသာဒိသမူဟသင်္ခါတံ ကာယံ အဗလဒုဗ္ဗလဋ္ဌေန အနဒ္ဓနိယတာဝကာလိကဋ္ဌေန ဖေဏပိဏ္ဍသရိက္ခကောတိ ¶ ဝိဒိတွာ။ မရီစိဓမ္မန္တိ ယထာ မရီစိ ဒူရေ ဌိတာနံ ရူပဂတာ ဝိယ ဂယှူပဂါ ဝိယ ဟောတိ၊ သန္တိကေ ဥပဂစ္ဆန္တာနံ ရိတ္တာ တုစ္ဆာ အဂယှူပဂါ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝ ခဏိကဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန အယံ ကာယောပိ မရီစိဓမ္မောတိ အဘိသမ္ဗုဓာနော ဗုဇ္ဈန္တော၊ ဇာနန္တောတိ အတ္ထော။ မာရဿ ပပုပ္ဖကာနီတိ မာရဿ ပပုပ္ဖကသင်္ခါတာနိ တေဘူမကာနိ ဝဋ္ဋာနိ အရိယမဂ္ဂေန ဆိန္ဒိတွာ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု မစ္စုရာဇဿ အဒဿနံ အဝိသယံ အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆေယျာတိ။
ဂါထာပရိယောသာနေ ထေရော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ သတ္ထု သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ထောမေန္တော ဝဏ္ဏေန္တော ဝန္ဒန္တောဝ အာဂတောတိ။
မရီစိကမ္မဋ္ဌာနိကတ္ထေရဝတ္ထု ဒုတိယံ။
၃။ ဝိဋဋူဘဝတ္ထု
ပုပ္ဖာနိဟေဝ ပစိနန္တန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော သပရိသံ မဟောဃေန အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ မာရိတံ ဝိဋဋူဘံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။
တတြာယံ ¶ အနုပုဗ္ဗိကထာ – သာဝတ္ထိယဉှိ မဟာကောသလရညော ပုတ္တော ပသေနဒိကုမာရော နာမ။ ဝေသာလိယံ ¶ လိစ္ဆဝိရညော ပုတ္တော လိစ္ဆဝိကုမာရော ¶ မဟာလိ နာမ၊ ကုသိနာရာယံ မလ္လရာဇပုတ္တော ဗန္ဓုလော နာမာတိ ဣမေ တယော ဒိသာပါမောက္ခဿာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထံ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဗဟိနဂရေ သာလာယ သမာဂတာ အညမညဿ အာဂတကာရဏဉ္စ ကုလဉ္စ နာမဉ္စ ပုစ္ဆိတွာ သဟာယကာ ဟုတွာ ဧကတောဝ အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ သိပ္ပံ သိက္ခန္တာ န စိရဿေဝ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပာ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိတွာ ဧကတောဝ နိက္ခမိတွာ သကသကဋ္ဌာနာနိ အဂမံသု။ တေသု ပသေနဒိကုမာရော ပိတု သိပ္ပံ ဒဿေတွာ ပသန္နေန ပိတရာ ရဇ္ဇေ အဘိသိတ္တော။ မဟာလိကုမာရော လိစ္ဆဝီန