📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ခုဒ္ဒကနိကာယေ

ဥဒါန-အဋ္ဌကထာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

မဟာကာရုဏိကံ နာထံ၊ ဉေယျသာဂရပါရဂုံ၊

ဝန္ဒေ နိပုဏဂမ္ဘီရ-ဝိစိတြနယဒေသနံ။

ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ၊ ယေန နီယန္တိ လောကတော၊

ဝန္ဒေ တမုတ္တမံ ဓမ္မံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပူဇိတံ။

သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော၊ ဌိတော မဂ္ဂဖလေသု ယော၊

ဝန္ဒေ အရိယသင်္ဃံ တံ၊ ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရံ။

ဝန္ဒနာဇနိတံ ပုညံ၊ ဣတိ ယံ ရတနတ္တယေ၊

ဟတန္တရာယော သဗ္ဗတ္ထ၊ ဟုတွာဟံ တဿ တေဇသာ။

တေန တေန နိဒါနေန၊ ဒေသိတာနိ ဟိတေသိနာ၊

ယာနိ သုဒ္ဓါပဒါနေန၊ ဥဒါနာနိ မဟေသိနာ။

တာနိ သဗ္ဗာနိ ဧကဇ္ဈံ၊ အာရောပေန္တေဟိ သင်္ဂဟံ၊

ဥဒါနံ နာမ သင်္ဂီတံ၊ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ယံ။

ဇိနဿ ဓမ္မသံဝေဂ-ပါမောဇ္ဇပရိဒီပနံ၊

သောမနဿသမုဋ္ဌာန-ဂါထာဟိ ပဋိမဏ္ဍိတံ။

တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ၊ ဩဂါဟေတဗ္ဗဘာဝတော၊

ကိဉ္စာပိ ဒုက္ကရာ ကာတုံ၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ မယာ။

သဟသံဝဏ္ဏနံ ယသ္မာ၊ ဓရတေ သတ္ထုသာသနံ၊

ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ၊ တိဋ္ဌတေဝ ဝိနိစ္ဆယော။

တသ္မာ တံ အဝလမ္ဗိတွာ၊ ဩဂါဟေတွာန ပဉ္စပိ၊

နိကာယေ ဥပနိဿာယ၊ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယံ။

သုဝိသုဒ္ဓံ အသံကိဏ္ဏံ၊ နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယံ၊

မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ သမယံ အဝိလောမယံ။

ပုနပ္ပုနာဂတံ အတ္ထံ၊ ဝဇ္ဇယိတွာန သာဓုကံ၊

ယထာဗလံ ကရိဿာမိ၊ ဥဒါနဿတ္ထဝဏ္ဏနံ။

ဣတိ အာကင်္ခမာနဿ၊ သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိံ၊

ဝိဘဇန္တဿ တဿတ္ထံ၊ သာဓု ဂဏှန္တု သာဓဝေါတိ။

တတ္ထ ဥဒါနန္တိ ကေနဋ္ဌေန ဥဒါနံ? ဥဒါနနဋ္ဌေန။ ကိမိဒံ ဥဒါနံ နာမ? ပီတိဝေဂသမုဋ္ဌာပိတော ဥဒါဟာရော။ ယထာ ဟိ ယံ တေလာဒိ မိနိတဗ္ဗဝတ္ထု မာနံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝိဿန္ဒိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ‘‘အဝသေကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယဉ္စ ဇလံ တဠာကံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ၊ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ‘‘ဩဃော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမေဝ ယံ ပီတိဝေဂသမုဋ္ဌာပိတံ ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရံ အန္တောဟဒယံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ၊ သော အဓိကော ဟုတွာ အန္တော အသဏ္ဌဟိတွာ ဗဟိ ဝစီဒွါရေန နိက္ခန္တော ပဋိဂ္ဂါဟကနိရပေက္ခော ဥဒါဟာရဝိသေသော ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မသံဝေဂဝသေနပိ အယမာကာရော လဗ္ဘတေဝ။

တယိဒံ ကတ္ထစိ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ကတ္ထစိ ဝါကျဝသေန ပဝတ္တံ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာသု ‘‘သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသံယုတ္တာ’’တိ ဥဒါနလက္ခဏံ ဝုတ္တံ၊ တံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန ဟိ ဥဒါနံ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဘာသိတံ ပီတိသောမနဿသမုဋ္ဌာပိတဉ္စ။ ဣတရမ္ပိ ပန ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါယတနံ၊ ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပေါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၇၁) ‘‘သုခကာမာနိ ဘူတာနိ၊ ယော ဒဏ္ဍေန ဝိဟိံသတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၃၁)၊ ‘‘သစေ ဘာယထ ဒုက္ခဿ၊ သစေ ဝေါ ဒုက္ခမပ္ပိယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဥဒါ။ ၄၄၊ နေတ္တိ။ ၉၁) စ လဗ္ဘတိ။

ဧဝံ တယိဒံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဘာသိတံ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတံ၊ သာဝကဘာသိတန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတံ – ‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ၊ အဝိဟေဌယံ အညတရမ္ပိ တေသ’’န္တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၃၅၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ အာဂတမေဝ။ သာဝကဘာသိတာနိပိ –

‘‘သဗ္ဗော ရာဂေါ ပဟီနော မေ၊ သဗ္ဗော ဒေါသော သမူဟတော၊

သဗ္ဗော မေ ဝိဟတော မောဟော၊ သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၇၉) –

အာဒိနာ ထေရဂါထာသု –

‘‘ကာယေန သံဝုတာ အာသိံ၊ ဝါစာယ ဥဒ စေတသာ၊

သမူလံ တဏှမဗ္ဗုယှ၊ သီတိဘူတာသ္မိ နိဗ္ဗုတာ’’တိ။ (ထေရီဂါ။ ၁၅) –

အာဒိနာ ထေရီဂါထာသု စ အာဂတာနိ။ တာနိ ပန တေသံ ထေရာနံ ထေရီနဉ္စ န ကေဝလံ ဥဒါနာနိ ဧဝ၊ အထ ခေါ သီဟနာဒါပိ ဟောန္တိ။ သက္ကာဒီဟိ ဒေဝေဟိ ဘာသိတာနိ ‘‘အဟော ဒါနံ ပရမဒါနံ၊ ကဿပေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒီနိ (ဥဒါ။ ၂၇)၊ အာရာမဒဏ္ဍဗြာဟ္မဏာဒီဟိ မနုဿေဟိ စ ဘာသိတာနိ ‘‘နမော တဿ ဘဂဝတော’’တိအာဒီနိ (အ။ နိ။ ၂။၃၈) တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရူဠှာနိ ဥဒါနာနိ သန္တိ ဧဝ၊ န တာနိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာနိ။ ယာနိ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သာမံ အာဟစ္စ ဘာသိတာနိ ဇိနဝစနဘူတာနိ၊ ယာနိ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ပရိယတ္တိဓမ္မံ နဝဓာ ဝိဘဇိတွာ ဥဒ္ဒိသန္တေန ဥဒါနန္တိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနေဝ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ သင်္ဂီတန္တိ တဒေဝေတ္ထ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတံ။

ယာ ပန ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒိဂါထာယ ဒီပိတာ ဘဂဝတာ ဗောဓိမူလေ ဥဒါနဝသေန ပဝတ္တိတာ အနေကသတသဟဿာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အဝိဇဟိတဥဒါနဂါထာ စ၊ ဧတာ အပရဘာဂေ ပန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဘဂဝတာ ဒေသိတတ္တာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဥဒါနပါဠိယံ သင်္ဂဟံ အနာရောပေတွာ ဓမ္မပဒေ သင်္ဂီတာ။ ယဉ္စ ‘‘အညာသိ ဝတ၊ ဘော ကောဏ္ဍညော၊ အညာသိ ဝတ၊ ဘော ကောဏ္ဍညော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဥဒါနဝစနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ဒေဝမနုဿာနံ ပဝေဒနသမတ္ထနိဂ္ဃောသဝိပ္ဖာရံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ၊ တဒပိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တဒေသနာပရိယောသာနေ အတ္တနာ အဓိဂတဓမ္မေကဒေသဿ ယထာဒေသိတဿ အရိယမဂ္ဂဿ သာဝကေသု သဗ္ဗပဌမံ ထေရေန အဓိဂတတ္တာ အတ္တနော ပရိဿမဿ သဖလဘာဝပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ ပဌမဗောဓိယံ သဗ္ဗေသံ ဧဝ ဘိက္ခူနံ သမ္မာပဋိပတ္တိပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ ‘‘အာရာဓယိံသု ဝတ မံ ဘိက္ခူ ဧကံ သမယ’’န္တိအာဒိဝစနံ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ဝိယ ပီတိသောမနဿဇနိတံ ဥဒါဟာရမတ္တံ၊ ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိအာဒိဝစနံ (မဟာဝ။ ၁-၃၊ ဥဒါ။ ၁-၃) ဝိယ ပဝတ္တိယာ နိဝတ္တိယာ ဝါ န ပကာသနန္တိ၊ န ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဥဒါနပါဠိယံ သင်္ဂီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တံ ပနေတံ ဥဒါနံ ဝိနယပိဋကံ၊ သုတ္တန္တပိဋကံ၊ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နံ၊ ဒီဃနိကာယော၊ မဇ္ဈိမနိကာယော၊ သံယုတ္တနိကာယော၊ အင်္ဂုတ္တရနိကာယော၊ ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နံ၊ သုတ္တံ၊ ဂေယျံ၊ ဝေယျာကရဏံ၊ ဂါထာ၊ ဥဒါနံ၊ ဣတိဝုတ္တကံ၊ ဇာတကံ၊ အဗ္ဘုတဓမ္မံ၊ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သာသနင်္ဂေသု ဥဒါနသင်္ဂဟံ။

‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ၊ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊

စတုရာသီတိ သဟဿာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇) –

ဧဝံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပဋိညာတေသု စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု ကတိပယဓမ္မက္ခန္ဓသင်္ဂဟံ။ ဗောဓိဝဂ္ဂေါ၊ မုစလိန္ဒဝဂ္ဂေါ၊ နန္ဒဝဂ္ဂေါ၊ မေဃိယဝဂ္ဂေါ၊ သောဏဝဂ္ဂေါ၊ ဇစ္စန္ဓဝဂ္ဂေါ၊ စူဠဝဂ္ဂေါ၊ ပါဋလိဂါမိယဝဂ္ဂေါတိ ဝဂ္ဂတော အဋ္ဌဝဂ္ဂံ၊ သုတ္တတော အသီတိသုတ္တသင်္ဂဟံ၊ ဂါထာတော ပဉ္စနဝုတိဥဒါနဂါထာသင်္ဂဟံ။ ဘာဏဝါရတော အဍ္ဎူနနဝမတ္တာ ဘာဏဝါရာ။ အနုသန္ဓိတော ဗောဓိသုတ္တေ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန ဧကာနုသန္ဓိ၊ သုပ္ပဝါသာသုတ္တေ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိယထာနုသန္ဓိဝသေန ဒွေ အနုသန္ဓီ၊ သေသေသု ယထာနုသန္ဓိဝသေန ဧကေကောဝ အနုသန္ဓိ၊ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ပနေတ္ထ နတ္ထိ။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ဧကာသီတိအနုသန္ဓိသင်္ဂဟံ။ ပဒတော သတာဓိကာနိ ဧကဝီသ ပဒသဟဿာနိ၊ ဂါထာပါဒတော တေဝီသတိ စတုဿတာဓိကာနိ အဋ္ဌ သဟဿာနိ၊ အက္ခရတော သတ္တသဟဿာဓိကာနိ သဋ္ဌိ သဟဿာနိ တီဏိ စ သတာနိ ဒွါသီတိ စ အက္ခရာနိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘အသီတိ ဧဝ သုတ္တန္တာ၊ ဝဂ္ဂါ အဋ္ဌ သမာသတော၊

ဂါထာ စ ပဉ္စနဝုတိ၊ ဥဒါနဿ ပကာသိတာ။

‘‘အဍ္ဎူနနဝမတ္တာ စ၊ ဘာဏဝါရာ ပမာဏတော၊

ဧကာဓိကာ တထာသီတိ၊ ဥဒါနဿာနုသန္ဓိယော။

‘‘ဧကဝီသသဟဿာနိ၊ သတဉ္စေဝ ဝိစက္ခဏော၊

ပဒါနေတာနုဒါနဿ၊ ဂဏိတာနိ ဝိနိဒ္ဒိသေ’’။

ဂါထာပါဒတော ပန –

‘‘အဋ္ဌသဟဿမတ္တာနိ၊ စတ္တာရေဝ သတာနိ စ၊

ပါဒါနေတာနုဒါနဿ၊ တေဝီသတိ စ နိဒ္ဒိသေ။

‘‘အက္ခရာနံ သဟဿာနိ၊ သဋ္ဌိ သတ္တ သတာနိ စ၊

တီဏိ ဒွါသီတိ စ တထာ၊ ဥဒါနဿ ပဝေဒိတာ’’တိ။

တဿ အဋ္ဌသု ဝဂ္ဂေသု ဗောဓိဝဂ္ဂေါ အာဒိ၊ သုတ္တေသု ပဌမံ ဗောဓိသုတ္တံ၊ တဿာပိ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တနိဒါနမာဒိ။ သာ ပနာယံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ ဝိနယပိဋကေ (စူဠဝ။ ၄၃၇) တန္တိမာရူဠှာ ဧဝ။ ယော ပနေတ္ထ နိဒါနကောသလ္လတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗော ကထာမဂ္ဂေါ သောပိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ) ဝုတ္တော ဧဝါတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁။ ဗောဓိဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဌမဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁။ ယံ ပနေတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကံ နိဒါနံ၊ တတ္ထ ဧဝန္တိ နိပါတပဒံ။ မေတိအာဒီနိ နာမပဒါနိ။ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝီတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ၊ ဟရတီတိ အာချာတပဒန္တိ ဣမိနာဝ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အတ္ထတော ပန ဧဝံသဒ္ဒေါ တာဝ ဥပမူပဒေသသမ္ပဟံသနဂရဟဏဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟာကာရ- နိဒဿနာဝဓာရဏပုစ္ဆာဣဒမတ္ထပရိမာဏာဒိ အနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန၊ ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဥပမာယံ အာဂတော။ ‘‘ဧဝံ တေ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ တေ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၂၂) ဥပဒေသေ။ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝါ၊ ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) သမ္ပဟံသနေ။ ‘‘ဧဝမေဝံ ပနာယံ ဝသလီ ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ တဿ မုဏ္ဍကဿ သမဏကဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၇) ဂရဟဏေ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေတိ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁) ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟေ။ ‘‘ဧဝံ ဗျာ ခေါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၉၈) အာကာရေ။ ‘‘ဧဟိ တွံ၊ မာဏဝက၊ ယေန သမဏော အာနန္ဒော တေနုပသင်္ကမ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ မမ ဝစနေန သမဏံ အာနန္ဒံ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆ ‘သုဘော မာဏဝေါ တောဒေယျပုတ္တော ဘဝန္တံ အာနန္ဒံ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆတီ’တိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟိ ‘သာဓု ကိရ ဘဝံ အာနန္ဒော ယေန သုဘဿ မာဏဝဿ တောဒေယျပုတ္တဿ နိဝေသနံ၊ တေနုပသင်္ကမတု အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’တိ’’အာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၅) နိဒဿနေ။ ‘‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ကာလာမာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ ဝါ အကုသလာ ဝါ’တိ? ‘အကုသလာ၊ ဘန္တေ’။ ‘သာဝဇ္ဇာ ဝါ အနဝဇ္ဇာ ဝါ’တိ? ‘သာဝဇ္ဇာ၊ ဘန္တေ’။ ‘ဝိညူဂရဟိတာ ဝါ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ ဝါ’တိ? ‘ဝိညူဂရဟိတာ၊ ဘန္တေ’။ ‘သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ၊ နော’ဝါ? ‘ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီ’တိ? ‘သမတ္တာ၊ ဘန္တေ၊ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိ’’’အာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) အဝဓာရဏေ။ ‘‘ဧဝမေတေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿူ အာမုတ္တမာလာဘရဏာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၆) ပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ဧဝံဂတာနိ ပုထုသိပ္ပာယတနာနိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၂)၊ ဧဝံဝိဓော ဧဝမာကာရော’’တိအာဒီသု ဣဒံသဒ္ဒဿ အတ္ထေ။ ဂတသဒ္ဒေါ ဟိ ပကာရပရိယာယော၊ တထာ ဝိဓာကာရသဒ္ဒါ။ တထာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတသဒ္ဒေ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁။၄၈) ပရိမာဏေ။

နနု စ ‘‘ဧဝံ ဝိတက္ကိတံ နော တုမှေဟိ၊ ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ စေတ္ထ ဧဝံသဒ္ဒေန ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံသဒ္ဒေါတိ။ န၊ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ အာကာရမတ္တဝါစကော ဟေတ္ထ ဧဝံသဒ္ဒေါ အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော။ ‘‘ဧဝံ ဗျာ ခေါ’’တိအာဒီသု ပန အာကာရဝိသေသဝစနော။ အာကာရဝိသေသဝါစိနော စေတေ ဧဝံသဒ္ဒါ ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝါစကတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေနာ’’တိအာဒီနိ ဥပမာနဥဒါဟရဏာနိ ယုဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ ဟိ –

‘‘ယထာပိ ပုပ္ဖရာသိမှာ၊ ကယိရာ မာလာဂုဏေ ဗဟူ၊

ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန၊ ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ။ –

ဧတ္ထ ပုပ္ဖရာသိဋ္ဌာနီယတော မနုဿုပ္ပတ္တိ သပ္ပုရိသူပနိဿယသဒ္ဓမ္မဿဝနယောနိသောမနသိကာရဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိတော ဒါနာဒိပုညကိရိယာဟေတုသမုဒါယတော သောဘာသုဂန္ဓတာဒိဂုဏဝိသေသယောဂတော မာလာဂုဏသဒိသိယော ဗဟုကာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန ကတ္တဗ္ဗာတိ အဘေဒတာယ ပုပ္ဖရာသိ မာလာဂုဏာ စ ဥပမာ၊ တေသံ ဥပမာနာကာရော ယထာသဒ္ဒေန အနိယမတော ဝုတ္တော။ ပုန ဧဝံသဒ္ဒေန နိယမနဝသေန ဝုတ္တော။ သော ပန ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာ ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။

တထာ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပာယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ယော တတ္ထ ဥပဒေသာကာရော၊ သော အတ္ထတော ဥပဒေသောယေဝါတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ တေ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ တေ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗန္တိအာဒီသု ဥပဒေသေ’’တိ။

‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝါ၊ ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိ ဧတ္ထ ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ ယံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ၊ သော တတ္ထ ပဟံသနာကာရောတိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

‘‘ဧဝမေဝံ ပနာယ’’န္တိ ဧတ္ထ ဂရဟဏာကာရောတိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သော စ ဂရဟဏာကာရော ‘‘ဝသလီ’’တိအာဒိခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဣဓ ဧဝံသဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒါနံ သန္နိဓာနတော ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ဧဝံ နော’’တိ ဧတ္ထာပိ တေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေန သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘နော ဝါ ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒါကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံသဒ္ဒေန အာဝိကတံ။ သော ပန တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော အဝဓာရဏတ္ထော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိအာဒီသု အဝဓာရဏေ’’တိ။

‘‘ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီ’’တိ ယထာဟံ ဝဒါမိ ဧဝံ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟီတိ ဝဒနာကာရော ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝံသဒ္ဒေန နိဒဿီယတီတိ ‘‘နိဒဿနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝမာကာရဝိသေသဝါစီနမ္ပိ ဧတေသံ ဧဝံသဒ္ဒါနံ ဥပမာဒိဝိသေသတ္ထဝုတ္တိတာယ ဥပမာဒိအတ္ထတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ ပန ဓမ္မဿ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေ နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဘာဝဿ ပဋိဇာနနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ ဧဝံသဒ္ဒေါ ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟတ္ထော။ တေန ဧဝံ၊ ဘန္တေတိ သာဓု၊ ဘန္တေ၊ သုဋ္ဌု၊ ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာယမိဓ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တတ္ထ အာကာရတ္ထေန ဧဝံသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏမနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ၊ သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတွာပိ ဧဝံ မေ သုတံ၊ မယာပိ ဧကေနာကာရေန သုတန္တိ။

ဧတ္ထ စ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ နန္ဒိယာဝတ္တတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတဒိသာလောစနအင်္ကုသသင်္ခါတာ စ အဿာဒါဒိဝိသယာဒိဘေဒေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ။ နယာ ဝါ ပါဠိဂတိယော၊ တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တာဒိဝသေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿကာဒိဝသေန ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန၊ သင်္ဂဟာဒိဝသေန၊ သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန၊ ဌပနာဒိဝသေန၊ ကုသလမူလာဒိဝသေန၊ တိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ၊ တေဟိ နိပုဏံ သဏှံ သုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။

အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော၊ သော စ သဿတာဒိဘေဒေန အပ္ပရဇက္ခတာဒိဘေဒေန စ အနေကဝိဓော။ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိကော ဧဝ ဝါ အနေကော အဇ္ဈာသယော အနေကဇ္ဈာသယော။ သော သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ။

သီလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ တဗ္ဗိဘာဝနဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ။

ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဘေဒေန တေသု စ ဧကေကဿ ဝိသယာဒိဘေဒေန ဝိဝိဓံ ဗဟုဝိဓံ ဝါ ပါဋိဟာရိယံ ဧတဿာတိ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ။ တတ္ထ ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပါဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထေ သတိ ဘဂဝတော န ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော သန္တိ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ၊ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝတ္တုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ၊ တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော စေဝ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ၊ တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တိ။ ပဋီတိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ပစ္ဆာတိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ၊ အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (စူဠနိ။ ပါရာယနဝဂ္ဂ၊ ဝတ္ထုဂါထာ ၄) ဝိယ။ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ။ အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ။ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ။ ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ၊ ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကေကံ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော။ တတ္ထ ဇာတံ နိမိတ္တဘူတတော တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယသ္မာ ပန တန္တိအတ္ထဒေသနာ တဗ္ဗောဟာရာဘိသမယသင်္ခါတာ ဟေတုဟေတုဖလတဒုဘယပညတ္တိပဋိဝေဓသင်္ခါတာ ဝါ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ ဂမ္ဘီရာ၊ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ အလဗ္ဘနေယျပ္ပတိဋ္ဌာ ဒုပ္ပရိယောဂါဟာ စ၊ တသ္မာ တေဟိ စတူဟိ ဂမ္ဘီရဘာဝေဟိ ယုတ္တန္တိ ဘဂဝတော ဝစနံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ။

ဧကော ဧဝ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာဃောသော၊ ဧကသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တမာနော နာနာဘာသာနံ သတ္တာနံ အတ္တနော အတ္တနော ဘာသာဝသေန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဂဟဏူပဂေါ ဟောတိ။ အစိန္တေယျော ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထံ အာဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နိဒဿနတ္ထေန ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ၊ န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ၊ မယာပိ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ နိဒဿေတိ။

အဝဓာရဏတ္ထေန ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုဿုတာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော၊ ဂတိမန္တာနံ၊ သတိမန္တာနံ၊ ဓိတိမန္တာနံ၊ ဥပဋ္ဌာကာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉-၂၂၃) ဧဝံ ဘဂဝတာ၊ ‘‘အာယသ္မာ အာနန္ဒော အတ္ထကုသလော၊ ဓမ္မကုသလော၊ ဗျဉ္ဇနကုသလော၊ နိရုတ္တိကုသလော၊ ပုဗ္ဗာပရကုသလော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၉) ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ပသတ္ထဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒဿေန္တော သတ္တာနံ သောတုကာမတံ ဇနေတိ။ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကံ၊ ဧဝမေဝ န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော အညထာ န ပန ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ၊ သာ နေဝ သဗ္ဗာကာရေန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ သုတာကာရာဝိရုဇ္ဈနမေဝ ဟိ ဓာရဏဗလံ။

မေသဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဂါထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနေယျ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၄၊ သု။ နိ။ ၈၁) မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓု မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၈၈၊ ၅။၃၈၂၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅၇) မယှန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉) မမာတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတံ၊ မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒွယေ ယုဇ္ဇတိ။

ဧတ္ထ စ ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေ သသန္တာနေ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေသဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ကရဏသမ္ပဒါနာဒိဝိသေသသင်္ခါတော ပန ဝိညာယတေဝါယံ အတ္ထဘေဒေါတိ ‘‘မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သုတန္တိ အယံ သုတသဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဂမနဝိဿုတကိလိန္နူပစိတာနုယောဂသောတဝိညေယျ သောတဒွါရာနုသာရ ဝိညာတာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဥပသဂ္ဂေါ ကိရိယံ ဝိသေသေတိ၊ ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတသဒ္ဒေါ ဧဝ တံ တမတ္ထံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂဿ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။

တတ္ထ ‘‘သေနာယ ပသုတော’’တိအာဒီသု ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓမ္မဿ ပဿတော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၁၁) ဝိဿုတဓမ္မဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝဿုတာ အဝဿုတဿာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၅၇) ကိလေသေန ကိလိန္နာ ကိလိန္နဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘တုမှေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၇။၁၂) ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယေ ဈာနပ္ပသုတာ ဓီရာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၈၁) ဈာနာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) သောတဝိညေယျန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉) သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနဿ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဥပဓာရဏ’’န္တိ ဝါ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒဿ ဟိ မယာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မယာ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။ မမာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မမ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။

ဧဝမေတေသု တီသု ပဒေသု ယသ္မာ သုတသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံသဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနာဒိသောတဒွါရိကဝိညာဏာနန္တရံ ဥပ္ပန္နမနောဒွါရိကဝိညာဏကိစ္စနိဒဿနံ။ မေတိ ဝုတ္တဝိညာဏသမင်္ဂီပုဂ္ဂလနိဒဿနံ။ သဗ္ဗာနိ ဟိ ဝါကျာနိ ဧဝကာရတ္ထသဟိတာနိယေဝ အဝဓာရဏဖလတ္တာ တေသံ။ သုတန္တိ အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿနံ။ ယထာ ဟိ သုတံ သုတမေဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ တထာ တံ သမ္မာ သုတံ အနူနဂ္ဂဟဏံ အနဓိကဂ္ဂဟဏံ အဝိပရီတဂ္ဂဟဏဉ္စ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ယသ္မာ သုတန္တိ ဧတဿ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ သုတန္တိ အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧဝံ မေ သုတံ၊ န မယာ ဣဒံ ဒိဋ္ဌံ၊ န သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္ဆိကတံ၊ န အညထာ ဝါ ဥပလဒ္ဓံ။ အပိ စ သုတံဝ၊ တဉ္စ ခေါ သမ္မဒေဝါတိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ ဧဝံသဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာ၊ တဒပေက္ခဿ သုတသဒ္ဒဿ နိယမတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ တဒပေက္ခဿ သုတသဒ္ဒဿ အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပေါ အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿနတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ သဝနဟေတုသဝနဝိသေသဝသေနပိ သုတသဒ္ဒဿ အတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တထာ ဧဝန္တိ တဿာ သောတဒွါရာနုသာရေန ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏတော နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနံ အာကာရတ္ထော ဧဝံသဒ္ဒေါတိ ကရိတွာ။ မေတိ အတ္တပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနံ ယထာဝုတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပေါ – နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ ကရဏဘူတာယ မယာ န အညံ ကတံ၊ ဣဒံ ပန ကတံ၊ အယံ ဓမ္မော သုတောတိ။

တထာ ဧဝန္တိ နိဒဿိတဗ္ဗပ္ပကာသနံ နိဒဿနတ္ထော ဧဝံသဒ္ဒေါတိ ကတွာ နိဒဿေတဗ္ဗဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဘာဝတော။ တသ္မာ ဧဝံသဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မေတိ ပုဂ္ဂလပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသနံ။ သုတသဒ္ဒေန ဟိ လဗ္ဘမာနာ သဝနကိရိယာ သဝနဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓါ၊ တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရော၊ န စ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတိ။ တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယံ သုတ္တံ နိဒ္ဒိသိဿာမိ၊ တံ မယာ ဧဝံ သုတန္တိ။

တထာ ဧဝန္တိ ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနာရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တဿ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံသဒ္ဒေါတိ ကတွာ။ ဧဝန္တိ ဟိ အယမာကာရပညတ္တိ ဓမ္မာနံ တံ တံ ပဝတ္တိအာကာရံ ဥပါဒါယ ပညပေတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ။ မေတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသော၊ သောတဗ္ဗော ဟိ ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တေန စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂိနော ကတ္တု ဝိသယေ ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

အထ ဝါ ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော၊ သုတာနဉှိ ဓမ္မာနံ ဂဟိတာကာရဿ နိဒဿနဿ အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနသဘာဝေန ဧဝံသဒ္ဒေန တဒါကာရာဒိဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရုပါဒါနဓမ္မဗျာပါရဘာဝတော ပုဂ္ဂလကိစ္စံနာမ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော၊ ပုဂ္ဂလဝါဒိနောပိ ဟိ သဝနကိရိယာ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ န ဟောတီတိ။ မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော။ မေတိ ဟိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသေသဝိသယာ ဝိညာဏကိစ္စဉ္စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – မယာ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာ ပုဂ္ဂလေန ဝိညာဏဝသေန လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝေါဟာရေန သုတန္တိ။

တထာ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ သဗ္ဗဿ ဟိ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒီသု ဆသု ပညတ္တီသု အဝရောဓော၊ တသ္မာ ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထောပိ န ဟောတိ။ သော ရူပသဒ္ဒါဒိကော ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိကော စ ပရမတ္ထသဘာဝေါ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန ဝိဇ္ဇတိ။ ယော ပန ဧဝန္တိ စ မေတိ စ ဝုစ္စမာနော အာကာရတ္ထော၊ သော အပရမတ္ထသဘာဝေါ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အနုပလဗ္ဘမာနော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ နာမ။ တသ္မာ ကိဉှေတ္ထ တံ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ၊ ယံ ဧဝန္တိ ဝါ မေတိ ဝါ နိဒ္ဒေသံ လဘေထ? သုတန္တိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ၊ ယဉှိ တံ ဧတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓံ၊ တံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနန္တိ။

တထာ ဧဝန္တိ သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒီနံ ပစ္စာမသနဝသေန။ မေတိ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ကရဏာဒိဝိသေသဝိသိဋ္ဌေ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပါဒါပညတ္တိ။ သုတန္တိ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပနိဓာပညတ္တိ။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝေါဟာရော ဒုတိယံ တတိယန္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ၊ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတွာ သုတန္တိ ဝိညေယျတ္တာ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗော ဟောတိ။ အသုတံ န ဟောတီတိ ဟိ သုတန္တိ ပကာသိတောယမတ္ထောတိ။

ဧတ္ထ စ ဧဝန္တိဝစနေန အသမ္မောဟံ ဒီပေတိ။ ပဋိဝိဒ္ဓါ ဟိ အတ္တနာ သုတဿ ပကာရဝိသေသာ ဧဝန္တိ ဣဓ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပစ္စာမဋ္ဌာ၊ တေနဿ အသမ္မောဟော ဒီပိတော ဟောတိ။ န ဟိ သမ္မူဠှော နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတိ၊ ပစ္စယာကာရဝသေန နာနပ္ပကာရာ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ စ သုတ္တန္တာတိ ဒီပိတန္တိ။ သုတန္တိဝစနေန သုတဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတိ၊ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဒဿိယမာနတ္တာ။ ယဿ ဟိ သုတံ သမ္မုဋ္ဌံ ဟောတိ၊ န သော ကာလန္တရေ မယာ သုတန္တိ ပဋိဇာနာတိ။ ဣစ္စဿ အသမ္မောဟေန ပညာသိဒ္ဓိ၊ သမ္မောဟာဘာဝေန ပညာယ ဧဝ ဝါ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရိကာလပညာသိဒ္ဓိ၊ တထာ အသမ္မောသေန သတိသိဒ္ဓိ။ တတ္ထ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သတိယာ ဗျဉ္ဇနာဝဓာရဏသမတ္ထတာ။ ဗျဉ္ဇနာနဉှိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော၊ ယထာသုတံ ဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော၊ ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာ ဟောတိ ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ကတွာ။ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယ အတ္ထပ္ပဋိဝေဓသမတ္ထတာ။ အတ္ထဿ ဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော ဂမ္ဘီရောတိ ပညာယ ဗျာပါရော အဓိကော၊ သတိ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာယေဝါတိ သတိယာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာယာတိ ကတွာ။ တဒုဘယသမတ္ထတာယောဂေန အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿ ဓမ္မကောသဿ အနုပါလနသမတ္ထတာယ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကတ္တသိဒ္ဓိ။

အပရော နယော – ဧဝန္တိဝစနေန ယောနိသောမနသိကာရံ ဒီပေတိ၊ တေန စ ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ ဥပရိ ဝက္ခမာနာနံ နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓဇောတကာနံ အဝိပရီတသိဒ္ဓိ ဓမ္မဝိသယတ္တာ။ န ဟိ အယောနိသော မနသိကရောတော နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ။ သုတန္တိဝစနေန အဝိက္ခေပံ ဒီပေတိ၊ ‘‘ပဌမဗောဓိသုတ္တံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိပုစ္ဆာဝသေန ပကရဏပတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿ သဝနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မယာ သုတံ၊ ပုန ဘဏထာ’’တိ ဘဏတိ။ ယောနိသောမနသိကာရေန စေတ္ထ အတ္တသမ္မာပဏိဓိံ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတံ သာဓေတိ သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တဿ ပုဗ္ဗေ အကတပုညဿ ဝါ တဒဘာဝတော။ အဝိက္ခေပေန သဒ္ဓမ္မဿဝနံ သပ္ပုရိသူပနိဿယဉ္စ သာဓေတိ အဿုတဝတော သပ္ပုရိသူပနိဿယဝိရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။ န ဟိ ဝိက္ခိတ္တော သောတုံ သက္ကောတိ၊ န စ သပ္ပုရိသေ အနုပနိဿယမာနဿ သဝနံ အတ္ထီတိ။

အပရော နယော – ‘‘ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနပ္ပကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တဿ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ သော ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပ္ပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိဩဂါဟနေန နိရဝသေသံ ပရဟိတပါရိပူရီကရဏဘူတော ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော န သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တဿ ပုဗ္ဗေ အကတပုညဿ ဝါ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဘဒ္ဒကေန အာကာရေန ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိမတ္တနော ဒီပေတိ၊ သုတန္တိ သဝနယောဂေန ပုရိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပေ ဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိဿယဝိရဟိတဿ စ သဝနံ အတ္ထိ။ ဣစ္စဿ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ သမ္မာ ပဏိဟိတစိတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော ဝိသုဒ္ဓါသယော ဟောတိ တဒသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာ ပဏိဟိတံ စိတ္တံ၊ သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၄၃) ‘‘ကတပုညောသိ တွံ၊ အာနန္ဒ၊ ပဓာနမနုယုဉ္ဇ၊ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇) စ။ ပုရိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ ပယောဂသုဒ္ဓိ။ ပတိရူပဒေသဝါသေန ဟိ သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ သာဓူနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေန ပရိသုဒ္ဓပ္ပယောဂေါ ဟောတိ။ တာယ စ အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိ၊ ပုဗ္ဗေယေဝ တဏှာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာနံ ဝိသောဓိတတ္တာ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိ။ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂေါ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတိ။ ဣတိ ပယောဂါသယသုဒ္ဓဿ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နဿ ဝစနံ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ သူရိယဿ ဥဒယတော ယောနိသောမနသိကာရော ဝိယ စ ကုသလကမ္မဿ အရဟတိ ဘဂဝတော ဝစနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဘဝိတုန္တိ ဌာနေ နိဒါနံ ဌပေန္တော ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။

အပရော နယော – ဧဝန္တိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓဒီပကေန ဝစနေန အတ္တနော အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣမိနာ ဧဝံသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သောတဗ္ဗဘေဒပ္ပဋိဝေဓဒီပကေန ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဧဝန္တိ စ ဣဒံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောနိသောမနသိကာရဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော ‘‘ဧတေ ဓမ္မာ မယာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ’’တိ ဒီပေတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဟိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ၊ ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိယော’’တိအာဒိနာ နယေန မနသာ အနုပေက္ခိတော အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကသဟိတာယ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိဘူတာယ ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ၊ ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ဟိတသုခါဝဟော ဟောတီတိ။ သုတန္တိ ဣဒံ သဝနယောဂဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော ‘‘ဗဟူ မယာ ဓမ္မာ သုတာ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ’’တိ ဒီပေတိ။ သောတာဝဓာနပ္ပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ သဝနဓာရဏပရိစယာ။ တဒုဘယေနပိ ဓမ္မဿ သွာက္ခာတဘာဝေန၊ အတ္ထဗျဉ္ဇနပါရိပူရိံ ဒီပေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဉှိ ဓမ္မံ အာဒရေန အဿုဏန္တော မဟတာ ဟိတာ ပရိဗာဟိရော ဟောတီတိ အာဒရံ ဇနေတွာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မော သောတဗ္ဗော။

‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မံ အတ္တနော အဒဟန္တော အသပ္ပုရိသဘူမိံ အတိက္ကမတိ၊ သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနန္တော သပ္ပုရိသဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ တထာ အသဒ္ဓမ္မာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာပေတိ၊ သဒ္ဓမ္မေ စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ‘‘ကေဝလံ သုတမေဝေတံ မယာ၊ တဿေဝ ပန ဘဂဝတော ဝစန’’န္တိ ဒီပေန္တော အတ္တာနံ ပရိမောစေတိ၊ သတ္ထာရံ အပဒိသတိ၊ ဇိနဝစနံ အပ္ပေတိ၊ ဓမ္မနေတ္တိံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။

အပိစ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမဿဝနံ ဝိဝရန္တော ‘‘သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တဿ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒဿ ဒသဗလဓရဿ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဿ ဓမ္မိဿရဿ ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပဿ ဓမ္မသရဏဿ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝါ ဓမ္မေ ဝါ ပဒေ ဝါ ဗျဉ္ဇနေ ဝါ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ ကတ္တဗ္ဗာ’’တိ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနံ ဣမသ္မိံ ဓမ္မေ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ၊ သဒ္ဓါသမ္ပဒံ ဥပ္ပာဒေတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဝိနာသယတိ အဿဒ္ဓံ၊ သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ၊

ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေဝံ၊ ဝဒံ ဂေါတမသာဝကော’’တိ။

ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ အယဉှိ ဧကသဒ္ဒေါ အညသေဋ္ဌာသဟာယသင်္ချာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ အယံ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ၊ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇၊ ဥဒါ။ ၅၅) အညေ ဒိဿတိ။ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈) သေဋ္ဌေ။ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၄၅၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၄၀၅) အသဟာယေ။ ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) သင်္ချာယံ၊ ဣဓာပိ သင်္ချာယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ။

သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော။ ဧကံ သမယန္တိ အနိယမိတပရိဒီပနံ။ တတ္ထ သမယသဒ္ဒေါ –

‘‘သမဝါယေ ခဏေ ကာလေ၊ သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု၊

ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ၊ ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတိ’’။

တထာ ဟိဿ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ ဥပသင်္ကမေယျာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၇) သမဝါယော အတ္ထော၊ ယုတ္တကာလဉ္စ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ လဘိတွာတိ ဟိ အဓိပ္ပာယော၊ တသ္မာ ပစ္စယသမဝါယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) ခဏော၊ ဩကာသောတိ အတ္ထော။ တထာဂတုပ္ပာဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပ္ပဋိလာဘဟေတုတ္တာ၊ ခဏော ဧဝ စ သမယော၊ ယော ခဏောတိ စ သမယောတိ စ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧကော ယေဝါတိ ဟိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဏှသမယော ပရိဠာဟသမယော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၃၅၈) ကာလော။ ‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂) သမူဟော။ မဟာသမယောတိ ဟိ ဘိက္ခူနံ ဒေဝတာနဉ္စ မဟာသန္နိပါတောတိ အတ္ထော။ ‘‘သမယောပိ ခေါ တေ၊ ဘဒ္ဒါလိ၊ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ အဟောသိ၊ ဘဂဝါ ခေါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ၊ ဘဂဝါပိ မံ ဇာနိဿတိ ‘ဘဒ္ဒါလိ နာမ ဘိက္ခု သတ္ထုသာသနေ သိက္ခာယ န ပရိပူရကာရီ’တိ၊ အယမ္ပိ ခေါ တေ၊ ဘဒ္ဒါလိ၊ သမယော အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ အဟောသီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၃၅) ဟေတု။ သိက္ခာပဒဿ ကာရဏဉှိ ဣဓ သမယောတိ အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဥဂ္ဂါဟမာနော ပရိဗ္ဗာဇကော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော သမယပ္ပဝါဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ ပဋိဝသတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၆၀) ဒိဋ္ဌိ။ တတ္ထ ဟိ နိသိန္နာ တိတ္ထိယာ အတ္တနော အတ္တနော ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ သမယံ ပဝဒန္တီတိ သော ပရိဗ္ဗာဇကာရာမော ‘‘သမယပ္ပဝါဒကော’’တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော၊ ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော၊

အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော၊ ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉) –

အာဒီသု ပဋိလာဘော။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ဟိ အတ္ထဿ အဓိဂမာတိ အတ္ထော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈) ပဟာနံ။ အဓိကရဏံ သမယံ ဝူပသမနံ အပဂမောတိ အဘိသမယော ပဟာနံ။ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အဘိသမယဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၂။၈) ပဋိဝေဓော။ ပဋိဝေဓောတိ ဟိ အဘိသမေတဗ္ဗတော အဘိသမယော၊ အဘိသမယောဝ အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ ပီဠနာဒီနိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာနိ၊ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ တာနေဝ တထာ ဧကန္တေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပီဠနံ ဒုက္ခသစ္စဿ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ။ သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တပ္ပနံ ပရိဒဟနံ။

ဧတ္ထ စ သဟကာရီကာရဏသန္နိဇ္ဈံ သမေတိ သမဝေတီတိ သမဝါယော သမယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ ခဏော သမယော။ သမေတိ ဧတ္ထ ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော သဘာဝဓမ္မော ဝါ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ သဟဇာတာဒီဟိ ဝါတိ ကာလော သမယော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကရဏံ ဝိယ စ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေနာနုရူပေန ဝေါဟရီယတီတိ။ သမံ၊ သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမူဟော သမယော ယထာ သမုဒါယောတိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟော။ အဝသေသပစ္စယာနံ သမာဂမေ သတိ ဧတိ ဖလမေတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတီတိ သမယော ဟေတု ယထာ သမုဒယောတိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမိတိ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော ပဋိလာဘော။ သမယနံ ဥပသမယနံ အပဂမောတိ သမယော ပဟာနံ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဘာဝတော ပန အဓိကော သမယောတိ အဘိသမယော ယထာ အဘိဓမ္မောတိ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အဘိသမယသဒ္ဒဿ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထော သမဝါယာဒီနံ အသမ္ဘဝတော။ ဒေသဒေသကပရိသာ ဝိယ ဟိ ဒေသနာယ နိဒါနဘာဝေ ကာလော ဧဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ သမယောတိ ကာလော အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ သံဝစ္ဆရဥတုမာသဒ္ဓမာသရတ္တိဒိဝသပုဗ္ဗဏှမဇ္ဈနှိကသာယနှပဌမယာမ- မဇ္ဈိမယာမပစ္ဆိမယာမမုဟုတ္တာဒီသု ကာလဘေဒဘူတေသု သမယေသု ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယမိတဝသေနေဝ ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမေတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ စေ? ကိဉ္စာပိ ဧတေသု သံဝစ္ဆရာဒီသု သမယေသု ယံ ယံ သုတ္တံ ယသ္မိံ ယသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမှိ မာသေ ပက္ခေ ရတ္တိဘာဂေ ဒိဝသဘာဂေ ဝါ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ထေရဿ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ ပညာယ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကဥတုမှိ အသုကမာသေ အသုကပက္ခေ အသုကရတ္တိဘာဂေ အသုကဒိဝသဘာဂေ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ န သက္ကာ သုခေန ဓာရေတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝါ၊ ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

ယေ ဝါ ဣမေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော ဇာတိသမယော သံဝေဂသမယော အဘိနိက္ခမနသမယော ဒုက္ကရကာရိကသမယော မာရဝိဇယသမယော အဘိသမ္ဗောဓိသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေသနာသမယော ပရိနိဗ္ဗာနသမယောတိ ဧဝမာဒယော ဘဂဝတော ဒေဝမနုဿေသု အတိဝိယ ပကာသာ အနေကကာလပ္ပဘေဒါ ဧဝ သမယာ၊ တေသု သမယေသု ဒေသနာသမယသင်္ခါတံ ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။ ယော ဝါယံ ဉာဏကရုဏာကိစ္စသမယေသု ကရုဏာကိစ္စသမယော၊ အတ္တဟိတပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိသမယေသု ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိသမယော၊ သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒွယသမယေသု ဓမ္မကထာသမယော၊ ဒေသနာပဋိပတ္တိသမယေသု ဒေသနာသမယော၊ တေသု သမယေသု အညတရသမယံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ အဘိဓမ္မေ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) စ ဣတော အညေသု သုတ္တပဒေသု ‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၀၀) စ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော၊ ဝိနယေ စ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၁) ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော၊ တထာ အကတွာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ? တတ္ထ တထာ၊ ဣဓ စ အညထာ အတ္ထသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ဟိ အဘိဓမ္မေ ဣတော အညေသု စ သုတ္တန္တေသု အာဓာရဝိသယသင်္ခါတော အဓိကရဏတ္ထော ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏသင်္ခါတော ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ။ အဓိကရဏဉှိ ကာလတ္ထော သမူဟတ္ထော စ သမယော တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ၊ တထာ ကာလော သဘာဝဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ယထာ ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတော သာယနှေ ဇာတော’’တိအာဒီသု။ သမူဟောတိပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ၊ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ၊ ယဝေါ ယဝရာသိမှိ သမုဋ္ဌိတော’’တိအာဒီသု။ ယသ္မိံ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။ တထာ ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဿ သမယဿ ဘာဝေန တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ ဘာဝေါ လက္ခီယတိ။ ယထာ ဟိ ‘‘ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော၊ ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော’’တိ ဧတ္ထ ဂါဝီနံ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ ဣဓာပိ ယသ္မိံ သမယေတိ ဝုတ္တေ စ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတော သတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတီတိ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒကိရိယာ ဖဿာဒီနံ ဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတိ။ တထာ ယသ္မိံ သမယေ ယသ္မိံ နဝမေ ခဏေ ယသ္မိံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဟေတုမှိ ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ သမယေ ခဏေ ဟေတုမှိ ပစ္စယသမဝါယေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။

ဝိနယေ စ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ အဇ္ဈေနေန ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထော၊ ‘‘ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ၊ ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ယော ဟိ သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော ဓမ္မသေနာပတိအာဒီဟိပိ ဒုဗ္ဗိညေယျော၊ တေန သမယေန ကရဏဘူတေန ဟေတုဘူတေန စ ဝီတိက္ကမံ သုတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဩတိဏ္ဏသမယသင်္ခါတံ ကာလံ အနတိက္ကမိတွာ သိက္ခာပဒါနိ ပညာပေန္တော တတိယပါရာဇိကာဒီနံ ဝိယ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတုံ အပေက္ခမာနော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဝိနယေ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။

ဣဓ ပန အညသ္မိဉ္စ ဧဝံဇာတိကေ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယသ္မိဉှိ သမယေ သဟ သမုဋ္ဌာနဟေတုနာ ဣဒံ ဥဒါနံ ဥပ္ပန္နံ၊ အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ အရိယဝိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာယ ဘဂဝါ ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ ‘‘မာသံ အဇ္ဈေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥပယောဂတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိတွာ၊ ဘုမ္မေန ကရဏေန စ၊

အညတြ သမယော ဝုတ္တော၊ ဥပယောဂေန သော ဣဓာ’’တိ။

ပေါရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝါ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝါ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါ ဧသ နိဒ္ဒေသော၊ သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝ အတ္ထောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ဧကသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘဂဝါတိ ဂရု။ ဂရုဉှိ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဂရု၊ တသ္မာ ဘဂဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပေါရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊

ဂရု ဂါရဝယုတ္တော သော၊ ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

တတ္ထ သေဋ္ဌဝါစကဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော။ အထ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ၊ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ ဘဂဝါတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဝစနီယော ယော အတ္ထော၊ သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော ဝိသေသဂရုကရဏာရဟတာယ ဝါ ဂါရဝယုတ္တော။ ဧဝံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနံ ဘဂဝါတိ ဣဒံ ဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိစ –

‘‘ဘဂီ ဘဇီ ဘာဂီ ဝိဘတ္တဝါ ဣတိ၊

အကာသိ ဘဂ္ဂန္တိ ဂရူတိ ဘာဂျဝါ၊

ဗဟူဟိ ဉာယေဟိ သုဘာဝိတတ္တနော၊

ဘဝန္တဂေါ သော ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –

နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၈၄) အာဂတနယေန –

‘‘ဘာဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော၊ ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊

ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော၊ ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။ –

ဣမာယ ဂါထာယ စ ဝသေန ဘဂဝါတိ ပဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ပနာယံ အတ္ထော သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂) ဝုတ္တော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိဝရိတဗ္ဗော။

အပိစ ဘာဂေ ဝနိ၊ ဘဂေ ဝါ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ တထာဂတော ဟိ ဒါနသီလာဒိပါရမိဓမ္မေ ဈာနဝိမောက္ခာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ တေယေဝ ‘‘ဝေနေယျသတ္တသန္တာနေသု ကထံ နု ခေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဝနိ အဘိပတ္ထယီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘဂသင်္ခါတံ ဣဿရိယံ ယသဉ္စ ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယီတိ ဘဂဝါ။ တထာ ဟိ တထာဂတော ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒေဝလောကာဓိပစ္စသဒိသံ စာတုဒ္ဒီပိဿရိယံ၊ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယဉ္စ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသံ တိဏာယပိ အမညမာနော နိရပေက္ခော ပဟာယ အဘိနိက္ခမိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဣမေ သိရိအာဒိကေ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ၊ တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ။ သိနေရုယုဂန္ဓရဥတ္တရကုရုဟိမဝန္တာဒိဘာဇနလောကဝိသေသသန္နိဿယသောဘာ ကပ္ပဋ္ဌိတိဘာဝတော၊ တေပိ ဘဂေ ဝမိ၊ တန္နိဝါသိသတ္တာဝါသသမတိက္ကမနတော တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟီတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဘဂဝါတိ ပဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဝစနေန ယထာသုတံ ဓမ္မံ သဝနဝသေန ဘာသန္တော ဘဂဝတော ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတိ၊ တေန ‘‘နယိဒံ အတိက္ကန္တသတ္ထုကံ ပါဝစနံ၊ အယံ ဝေါ သတ္ထာ’’တိ သတ္ထု အဒဿနေန ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဇနံ သမဿာသေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယော ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆၊ မိ။ ပ။ ၄။၁။၁)။ ဧကံ သမယံ ဘဂဝါတိ ဝစနေန တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝတော အဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ ဒဿေန္တော ရူပကာယပရိနိဗ္ဗာနံ သာဓေတိ၊ တေန ‘‘ဧဝံဝိဓဿ နာမ ဓမ္မဿ ဒေသေတာ ဒသဗလဓရော ဝဇိရသင်္ဃာတသမာနကာယော သောပိ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ ကေနညေန ဇီဝိတေ အာသာ ဇနေတဗ္ဗာ’’တိ ဇီဝိတမဒမတ္တံ ဇနံ သံဝေဇေတိ၊ သဒ္ဓမ္မေ စဿ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။

ဧဝန္တိ စ ဘဏန္တော ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ၊ ဝက္ခမာနဿ သကလသုတ္တဿ ဧဝန္တိ နိဒဿနတော။ မေ သုတန္တိ သာဝကသမ္ပတ္တိံ သဝနသမ္ပတ္တိဉ္စ နိဒ္ဒိသတိ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန သုတဘာဝဒီပနတော ‘‘တဉ္စ ခေါ မယာဝ သုတံ၊ န အနုဿုတိကံ၊ န ပရမ္ပရာဘတ’’န္တိ ဣမဿ စတ္ထဿ ဒီပနတော။ ဧကံ သမယန္တိ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဘဂဝတော ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရဏသမယဘာဝေန ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပ္ပဋိမဏ္ဍိတဘာဝဒီပနတော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒါ။ ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဘာဝဒီပနတော။

ဥရုဝေလာယန္တိ မဟာဝေလာယံ၊ မဟန္တေ ဝါလုကာရာသိမှီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဥရူတိ ဝါလုကာ ဝုစ္စတိ၊ ဝေလာတိ မရိယာဒါ။ ဝေလာတိက္ကမနဟေတု အာဘတာ ဥရု ဥရုဝေလာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အတီတေ ကိရ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဒသသဟဿတာပသာ တသ္မိံ ပဒေသေ ဝိဟရန္တာ ‘‘ကာယကမ္မဝစီကမ္မာနိ ပရေသမ္ပိ ပါကဋာနိ ဟောန္တိ၊ မနောကမ္မံ ပန အပါကဋံ။ တသ္မာ ယော မိစ္ဆာဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေတိ၊ သော အတ္တနာဝ အတ္တာနံ စောဒေတွာ ပတ္တပုဋေန ဝါလုကံ အာဟရိတွာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အာကိရတု၊ ဣဒမဿ ဒဏ္ဍကမ္မ’’န္တိ ကတိကဝတ္တံ ကတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ယော တာဒိသံ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေတိ၊ သော တတ္ထ ပတ္တပုဋေန ဝါလုကံ အာဟရိတွာ အာကိရတိ။ ဧဝံ တတ္ထ အနုက္ကမေန မဟာဝါလုကာရာသိ ဇာတော၊ တတော နံ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ပရိက္ခိပိတွာ စေတိယဋ္ဌာနမကာသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥရုဝေလာယန္တိ မဟာဝေလာယံ၊ မဟန္တေ ဝါလုကာရာသိမှီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။

ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင်္ဂိတာပရိဒီပနံ။ ဣဓ ပန ဌာနနိသဇ္ဇာဂမနသယနပ္ပဘေဒေသု ဣရိယာပထေသု အာသနသင်္ခါတဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ အရိယဝိဟာရသမင်္ဂိတာပရိဒီပနဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ၊ တသ္မာ ဝိဟရတီတိ ပဒဿ ဣရိယာပထဝိဟာရဝသေနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီဟိ သတ္တာနံ ဝိဝိဓံ ဟိတံ ဟရတိ ဥပဟရတိ ဥပနေတိ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တသ္မာ တေသမ္ပိ ဝသေန ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

နဇ္ဇာတိ နဒတိ သန္ဒတီတိ နဒီ၊ တဿာ နဇ္ဇာ၊ နဒိယာ နိန္နဂါယာတိ အတ္ထော။ နေရဉ္ဇရာယာတိ နေလံ ဇလမဿာတိ ‘‘နေလဉ္ဇလာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လကာရဿ ရကာရံ ကတွာ ‘‘နေရဉ္ဇရာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကဒ္ဒမသေဝါလပဏကာဒိဒေါသရဟိတသလိလာယာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘နီလဇလာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ နေရဉ္ဇရာယာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ နာမမေဝ ဝါ ဧတံ ဧတိဿာ နဒိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿာ နဒိယာ တီရေ ယတ္ထ ဘဂဝါ ဝိဟာသိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) မဂ္ဂဉာဏံ ဗောဓီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပပ္ပောတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ ဧတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၇) သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဗောဓိံ ဘဂဝါ ဧတ္ထ ပတ္တောတိ ရုက္ခောပိ ဗောဓိရုက္ခောတွေဝ နာမံ လဘိ။ အထ ဝါ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဗုဇ္ဈီတိ ဘဂဝါ ဗောဓိ၊ တေန ဗုဇ္ဈန္တေန သန္နိဿိတတ္တာ သော ရုက္ခောပိ ဗောဓိရုက္ခောတိ နာမံ လဘိ၊ တဿ ဗောဓိရုက္ခဿ။ မူလေတိ သမီပေ။ အယဉှိ မူလသဒ္ဒေါ ‘‘မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယျ အန္တမသော ဥသီရနာဠမတ္တာနိပီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၉၅) မူလမူလေ ဒိဿတိ။ ‘‘လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) အသာဓာရဏဟေတုမှိ။ ‘‘ယာဝတာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ၊ နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ’’န္တိအာဒီသု သမီပေ။ ဣဓာပိ သမီပေ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ ဗောဓိရုက္ခဿ မူလေ သမီပေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ပဌမံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ၊ သဗ္ဗပဌမံယေဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ဥဒါနဒေသနာယ နိဒါနံ ဌပေန္တေန ကာလဒေသဒေသကာပဒေသာ သဟ ဝိသေသေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ။

ဧတ္ထာဟ ‘‘ကသ္မာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟေ ကယိရမာနေ နိဒါနဝစနံ ဝုတ္တံ၊ နနု ဘဂဝတာ ဘာသိတဝစနဿေဝ သင်္ဂဟော ကာတဗ္ဗော’’တိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာယ စိရဋ္ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယျဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကဝတ္ထုအာဒီဟိ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဌပိတာ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ အသမ္မောသာ သဒ္ဓေယျာ စ ဒေသကာလကတ္တုဟေတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗဒ္ဓါ ဝိယ ဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော။ တေနေဝ စ အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ‘‘ပဌမံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဥဒါနံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသာဒီသု ပုစ္ဆာယ ကတာယ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ ဥဒါနဿ နိဒါနံ ဘာသိတန္တိ။

အပိစ သတ္ထု သမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ တထာဂတဿ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗရစနာနုမာနာဂမတက္ကာဘာဝတော သမ္ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပုဗ္ဗရစနာဒီဟိ အတ္ထော အတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ ဉေယျဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသာသနသာဝကာနုရာဂါဘာဝတော ခီဏာသဝတ္တသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏာသဝဿ ကတ္ထစိပိ အာစရိယမုဋ္ဌိအာဒီနံ သမ္ဘဝေါတိ သုဝိသုဒ္ဓဿ ပရာနုဂ္ဂဟပ္ပဝတ္တိ။ ဣတိ ဒေသကဒေါသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိသီလသမ္ပတ္တိဒူသကာနံ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အဘာဝသံသူစကေဟိ ဉာဏသမ္ပဒါပဟာနသမ္ပဒါဘိဗျဉ္ဇကေဟိ စ သမ္ဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓိ၊ တတော စ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မေသု သမ္မောဟာဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော အတ္တဟိတပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ စ နိဒါနဝစနေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော။ ဣဓ ပန ဝိမုတ္တိသုခပ္ပဋိသံဝေဒနပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမနသိကာရပကာသနေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သတ္ထု သမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။

တထာ သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယဿ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထကာ ပဋိပတ္တိ အတ္တဟိတာ ဝါ။ တသ္မာ ပရေသံယေဝ အတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ ယထာပဝတ္တံ ဝုစ္စမာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ အနုသာသနဋ္ဌေန သာသနံ၊ န ကဗ္ဗရစနာ။ တယိဒံ သတ္ထု စရိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထ နိဒါနဝစနေန ယထာရဟံ ပကာသီယတိ၊ ဣဓ ပန အဘိသမ္ဗောဓိဝိမုတ္တိသုခပ္ပဋိသံဝေဒနပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမနသိကာရေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။

အပိစ သတ္ထုနော ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနေန သာသနဿ ပမာဏဘာဝဒဿနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ သာ စဿ ပမာဏဘာဝဒဿနတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘဂဝါတိ ဟိ ဣမိနာ တထာဂတဿ ရာဂဒေါသမောဟာဒိသဗ္ဗကိလေသမလဒုစ္စရိတာဒိဒေါသပ္ပဟာနဒီပနေန၊ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဘာဝဒီပနေန စ အနညသာဓာရဏဉာဏကရုဏာဒိဂုဏဝိသေသယောဂပရိဒီပနေန၊ အယမတ္ထော သဗ္ဗထာ ပကာသိတော ဟောတီတိ ဣဒမေတ္ထ နိဒါနဝစနပ္ပယောဇနဿ မုခမတ္တဒဿနံ။

တံ ပနေတံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အာရဘိတွာ ယာဝ ‘‘ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီ’’တိ ပဒံ၊ တာဝ ဣမဿ ဥဒါနဿ နိဒါနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ တံ ယထာ ပဋိပန္နော ဘဂဝါ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ၊ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ တဿ ကာယိကစေတသိကပ္ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတ္ထံ သင်္ဂီတိကာရေဟိ သင်္ဂီတိကာလေ ဘာသိတဝစနံ။

နနု စ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဘဂဝတော ဧဝ ဝစနံ ဘဝိတုံ အရဟတိ၊ န ဟိ သတ္ထာရံ မုဉ္စိတွာ အညော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ဒေသေတုံ သမတ္ထော ဟောတီတိ? သစ္စမေတံ၊ ယထာ ပန ဘဂဝါ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ မနသာကာသိ၊ တထေဝ နံ ဗောဓနေယျဗန္ဓဝါနံ ဗောဓနတ္ထံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသီဟနာဒသုတ္တာဒီသု ဒေသိတဿ စ ဝစနာနံ ဒေသိတာကာရဿ အနုကရဏဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ မနသိကာရံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဘဂဝတာ ဘာသိတဿ ဣမဿ ဥဒါနဿ ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ မဟာထေရာ နိဒါနံ သင်္ဂါယိံသူတိ ယထာဝုတ္တဝစနံ သင်္ဂီတိကာရာနမေဝ ဝစနန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဣတော ပရေသုပိ သုတ္တန္တေသု ဧသေဝ နယော။

ဧတ္ထ စ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော ပုစ္ဆာဝသိကော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ အနေကသတအနေကသဟဿဘေဒါနိပိ သုတ္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဋ္ဌာနနယေန သောဠသဝိဓတံ နာတိဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တနိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝံ နာတိဝတ္တန္တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အတ္တဇ္ဈာသယဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကေဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိပုစ္ဆာနုသန္ဓိသမ္ဘဝတော၊ အတ္တဇ္ဈာသယအဋ္ဌုပ္ပတ္တီနံ အညမညံ သံသဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ နိရဝသေသော ပဋ္ဌာနနယော န သမ္ဘဝတိ။ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝါ သမ္ဘဝန္တာနံ သေသနိက္ခေပါနံ မူလနိက္ခေပဝသေန စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါတိ ဝုတ္တံ။

တတြာယံ ဝစနတ္ထော – နိက္ခိပနံ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဿ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ နိက္ခိပီယတီတိ ဝါ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တံ ဧဝ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော၊ သော အဿ အတ္ထိ ကာရဏဘူတောတိ အတ္တဇ္ဈာသယော၊ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ ဝါ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသော ပုစ္ဆာဝသော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆာဝသိကော။ သုတ္တဒေသနာယ ဝတ္ထုဘူတဿ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ၊ အတ္ထုပ္ပတ္တိ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ အထ ဝါ နိက္ခိပီယတိ သုတ္တံ ဧတေနာတိ နိက္ခေပေါ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ ဧဝ။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ၊ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော။ ပုစ္ဆနဝသေန ပဝတ္တံ ဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသံ၊ တဒေဝ နိက္ခေပသဒ္ဒါပေက္ခာယ ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ အတ္ထုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ပရေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာဒိကာရဏနိရပေက္ခတ္တာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ ဝိသုံ သုတ္တနိက္ခေပဘာဝေါ ယုတ္တော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထံ ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ၊ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ဒေသနာပဝတ္တိဟေတုဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တိတာနံ ကထမဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အနဝရောဓော၊ ပုစ္ဆာဝသိကအဋ္ဌုပ္ပတ္တိပုဗ္ဗကာနံ ဝါ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိတာနံ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓောတိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉှိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိစ္ဆယာဒိဝိနိမုတ္တဿေဝ သုတ္တန္တဒေသနာကာရဏုပ္ပာဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မဇာလဓမ္မဒါယာဒသုတ္တာဒီနံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏအာမိသုပ္ပာဒါဒိဒေသနာနိမိတ္တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဝုစ္စတိ၊ ပရေသံ ပုစ္ဆာယ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမေဝ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော၊ ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပါကဋောယမတ္ထောတိ။

တတ္ထ ပဌမာဒီနိ တီဏိ ဗောဓိသုတ္တာနိ မုစလိန္ဒသုတ္တံ၊ အာယုသင်္ခါရောဿဇ္ဇနသုတ္တံ၊ ပစ္စဝေက္ခဏသုတ္တံ၊ ပပဉ္စသညာသုတ္တန္တိ ဣမေသံ ဥဒါနာနံ အတ္တဇ္ဈာသယော နိက္ခေပေါ။ ဟုဟုင်္ကသုတ္တံ၊ ဗြာဟ္မဏဇာတိကသုတ္တံ၊ ဗာဟိယသုတ္တန္တိ ဣမေသံ ဥဒါနာနံ ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ။ ရာဇသုတ္တံ၊ သက္ကာရသုတ္တံ၊ ဥစ္ဆာဒနသုတ္တံ၊ ပိဏ္ဍပါတိကသုတ္တံ၊ သိပ္ပသုတ္တံ၊ ဂေါပါလသုတ္တံ၊ သုန္ဒရိကသုတ္တံ၊ မာတုသုတ္တံ၊ သင်္ဃဘေဒကသုတ္တံ၊ ဥဒပါနသုတ္တံ၊ တထာဂတုပ္ပာဒသုတ္တံ၊ မောနေယျသုတ္တံ၊ ပါဋလိဂါမိယသုတ္တံ၊ ဒွေပိ ဒဗ္ဗသုတ္တာနီတိ ဧတေသံ ဥဒါနာနံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပေါ။ ပါလိလေယျသုတ္တံ၊ ပိယသုတ္တံ၊ နာဂသမာလသုတ္တံ၊ ဝိသာခါသုတ္တဉ္စာတိ ဣမေသံ ဥဒါနာနံ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော စ နိက္ခေပေါ။ သေသာနံ ဧကပညာသာယ သုတ္တာနံ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပေါ။ ဧဝမေတေသံ ဥဒါနာနံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိဝသေန နိက္ခေပဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ယာနိ ဥဒါနာနိ ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ သမ္မုခါ ဘာသိတာနိ၊ တာနိ တေဟိ ယထာဘာသိတသုတ္တာနိ ဝစသာ ပရိစိတာနိ မနသာနုပေက္ခိတာနိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ကထိတာနိ။ ယာနိ ပန ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ အသမ္မုခါ ဘာသိတာနိ၊ တာနိပိ အပရဘာဂေ ဘဂဝတာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ပုန ဘာသိတာနိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ တာနိ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဓာရေန္တော ဘိက္ခူနဉ္စ ဝါစေန္တော အပရဘာဂေ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဥဒါနန္တွေဝ သင်္ဂဟံ အာရောပေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေန ခေါ ပန သမယေနာတိအာဒီသု တေန သမယေနာတိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ခေါ ပနာတိ နိပါတော၊ တသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ ကသ္မိံ ပန သမယေ? ယံ သမယံ ဘဂဝါ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရတိ နဇ္ဇာ နေရဉ္ဇရာယ တီရေ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တသ္မိံ သမယေ။ သတ္တာဟန္တိ သတ္တ အဟာနိ သတ္တာဟံ၊ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ယသ္မာ ဘဂဝါ တံ သတ္တာဟံ နိရန္တရတာယ အစ္စန္တမေဝ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ သတ္တာဟန္တိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဧကပလ္လင်္ကေနာတိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမာယ အနတ္ထင်္ဂတေယေဝ သူရိယေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကဝရေ ဝဇိရာသနေ နိသိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သကိမ္ပိ အနုဋ္ဌဟိတွာ ယထာအာဘုဇိတေန ဧကေနေဝ ပလ္လင်္ကေန။

ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီတိ ဝိမုတ္တိသုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒိယမာနော နိသိန္နော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝိမုတ္တီတိ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိ၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိ၊ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ၊ နိဿရဏဝိမုတ္တီတိ ပဉ္စ ဝိမုတ္တိယော။ တာသု ယံ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂါဒီဟိ တေဟိ တေဟိ ဂုဏင်္ဂေဟိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီဟိ ဝိပဿနင်္ဂေဟိ စ ယာဝ တဿ တဿ အင်္ဂဿ အပရိဟာနိဝသေန ပဝတ္တိ၊ တာဝ တံတံပဋိပက္ခတော ဝိမုစ္စနတော ဝိမုစ္စနံ ပဟာနံ။ သေယျထိဒံ? ဒါနေန မစ္ဆရိယလောဘာဒိတော၊ သီလေန ပါဏာတိပါတာဒိတော၊ နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိတော၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီဟိ၊ တဿေဝ အပရဘာဂေန ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝတော၊ ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂါဟတော၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ၊ ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ၊ ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ၊ အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနေန အဘိရတိသညာယ၊ မုစ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုစ္စိတုကမျတာယ၊ ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ၊ အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝတော၊ ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဘာဝတော ဝိမုစ္စနံ၊ အယံ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိ နာမ။ ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ယာဝဿ အပရိဟာနိဝသေန ပဝတ္တိ၊ တာဝ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နီဝရဏာနဉ္စေဝ၊ ဝိတက္ကာဒီနဉ္စ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ၊ အနုပ္ပတ္တိသညိတံ ဝိမုစ္စနံ၊ အယံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အရိယဿ သန္တာနေ ယထာရဟံ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဏဿ ပုန အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ဝိမုစ္စနံ၊ အယံ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ၊ အယံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ နာမ။ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပန သဗ္ဗသင်္ခါရဝိမုတ္တံ နိဗ္ဗာနံ၊ အယံ နိဿရဏဝိမုတ္တိ နာမ။ ဣဓ ပန ဘဂဝတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ ဖလဝိမုတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီတိ ဝိမုတ္တိသုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒိယမာနော နိသိန္နော ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။

ဝိမုတ္တီတိ စ ဥပက္ကိလေသေဟိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန စိတ္တဿ ဝိမုတ္တဘာဝေါ၊ စိတ္တမေဝ ဝါ တထာ ဝိမုတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တာယ ဝိမုတ္တိယာ ဇာတံ သမ္ပယုတ္တံ ဝါ သုခံ ဝိမုတ္တိသုခံ။ ‘‘ယာယံ၊ ဘန္တေ၊ ဥပေက္ခာ သန္တေ သုခေ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၈) ဝစနတော ဥပေက္ခာပိ စေတ္ထ သုခမိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂)။ ဘဂဝါ ဟိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ အရဟတ္တသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ န ဣတရံ။ အထ ဝါ ‘‘တေသံ ဝူပသမော သုခေါ’’တိအာဒီသု ယထာ သင်္ခါရဒုက္ခူပသမော သုခေါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သကလကိလေသဒုက္ခူပသမဘာဝတော အဂ္ဂဖလေ လဗ္ဘမာနာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ ဧဝ ဣဓ သုခန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တယိဒံ ဝိမုတ္တိသုခံ မဂ္ဂဝီထိယံ ကာလန္တရေတိ ဖလစိတ္တဿ ပဝတ္တိဝိဘာဂေန ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ဧကေကဿ ဟိ အရိယမဂ္ဂဿ အနန္တရာ တဿ တဿေဝ ဝိပါကဘူတာနိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနိ တီဏိ ဒွေ ဝါ ဖလစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အနန္တရဝိပါကတ္တာ လောကုတ္တရကုသလာနံ။ ယသ္မိဉှိ ဇဝနဝါရေ အရိယမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ယဒါ ဒွေ အနုလောမာနိ၊ တဒါ တတိယံ ဂေါတြဘု၊ စတုတ္ထံ မဂ္ဂစိတ္တံ၊ တတော ပရံ တီဏိ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ယဒါ ပန တီဏိ အနုလောမာနိ၊ တဒါ စတုတ္ထံ ဂေါတြဘု၊ ပဉ္စမံ မဂ္ဂစိတ္တံ၊ တတော ပရံ ဒွေ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ အပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တတိ၊ န တတော ပရံ ဘဝင်္ဂဿ အာသန္နတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဆဋ္ဌမ္ပိ စိတ္တံ အပ္ပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၁၁) ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဧဝံ မဂ္ဂဝီထိယံ ဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာလန္တရေ ဖလံ ပန ဖလသမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တံ၊ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဉ္စ ဧတေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။ သာ ပနာယံ ဖလသမာပတ္တိ အတ္ထတော လောကုတ္တရကုသလာနံ ဝိပါကဘူတာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ အပ္ပနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကေ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ? သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနာ န သမာပဇ္ဇန္တိ အနဓိဂတတ္တာ။ တထာ ဟေဋ္ဌိမာ အရိယာ ဥပရိမံ၊ ဥပရိမာပိ အရိယာ ဟေဋ္ဌိမံ န သမာပဇ္ဇန္တိယေဝ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဘာဝတော။ အတ္တနော ဧဝ ဖလံ တေ တေ အရိယာ သမာပဇ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘သောတာပန္နသကဒါဂါမိနော ဖလသမာပတ္တိံ န သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပရိမာ ဒွေယေဝ သမာပဇ္ဇန္တိ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိဘာဝတော’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ အကာရဏံ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓလောကိယသမာဓိသမာပဇ္ဇနတော။ ကိံ ဝါ ဧတ္ထ ကာရဏစိန္တာယ? ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ‘‘ကတမာ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇)၊ ကတမေ ဒသ ဂေါတြဘုဓမ္မာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၆၀) ဣမေသံ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနေ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ သကဒါဂါမိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာတိ တေသမ္ပိ အရိယာနံ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သဗ္ဗေပိ အရိယာ ယထာသကံ ဖလံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ကသ္မာ ပန တေ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ။ ယထာ ဟိ ရာဇာနော ရဇ္ဇသုခံ၊ ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗသုခံ အနုဘဝန္တိ၊ ဧဝံ အရိယာ ‘‘လောကုတ္တရသုခံ အနုဘဝိဿာမာ’’တိ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဣစ္ဆိတက္ခဏေ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တိ။

ကထဉ္စဿာ သမာပဇ္ဇနံ၊ ကထံ ဌာနံ၊ ကထံ ဝုဋ္ဌာနန္တိ? ဒွီဟိ တာဝ အာကာရေဟိ အဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနတော အညဿ အာရမ္မဏဿ အမနသိကာရာ၊ နိဗ္ဗာနဿ စ မနသိကာရာ။ ယထာဟ –

‘‘ဒွေ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ၊ သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ အမနသိကာရော၊ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈)။

အယံ ပနေတ္ထ သမာပဇ္ဇနက္ကမော – ဖလသမာပတ္တိတ္ထိကေန အရိယသာဝကေန ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေန ဥဒယဗ္ဗယာဒိဝသေန သင်္ခါရာ ဝိပဿိတဗ္ဗာ။ တဿေဝံ ပဝတ္တာနုပုဗ္ဗဝိပဿနဿေဝ သင်္ခါရာရမ္မဏဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ စိတ္တမပ္ပေတိ၊ ဖလသမာပတ္တိနိန္နဘာဝေန စ သေက္ခဿာပိ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န မဂ္ဂေါ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သောတာပန္နော အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိဿာမီတိ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သကဒါဂါမီ ဟောတိ၊ သကဒါဂါမီ စ အနာဂါမီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ဧဝံ သန္တေ အနာဂါမီ အရဟာ ဘဝိဿတိ၊ အရဟာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ သမ္ဗုဒ္ဓါတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ တသ္မာ ယထာဘိနိဝေသံ ယထာဇ္ဈာသယံ ဝိပဿနာ အတ္ထံ သာဓေတီတိ သေက္ခဿာပိ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န မဂ္ဂေါ။ ဖလမ္ပိ တဿ သစေ အနေန ပဌမဇ္ဈာနိကော မဂ္ဂေါ အဓိဂတော၊ ပဌမဇ္ဈာနိကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သစေ ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကော၊ ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကမေဝါတိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဂေါတြဘုဉာဏံ မဂ္ဂဉာဏပုရေစာရိကံ ဝိယ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ န ဟောတီတိ? ဖလဉာဏာနံ အနိယျာနိကဘာဝတော။ အရိယမဂ္ဂဓမ္မာယေဝ ဟိ နိယျာနိကာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နိယျာနိကာ? စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ အပရိယာပန္နာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၉၅)။ တသ္မာ ဧကန္တေနေဝ နိယျာနိကဘာဝဿ ဥဘတော ဝုဋ္ဌာနဘာဝေန ပဝတ္တမာနဿ အနန္တရပစ္စယဘူတေန ဉာဏေန နိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌိတေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ ယုတ္တာ၊ န ပန အရိယမဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ တဿ ဝိပါကဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော အနိယျာနိကတ္တာ အဝုဋ္ဌာနသဘာဝါနံ ဖလဉာဏာနံ ပုရေစာရိကဉာဏဿ ကဒါစိပိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ ဥဘယတ္ထ အနုလောမဉာဏာနံ အတုလျာကာရတော။ အရိယမဂ္ဂဝီထိယဉှိ အနုလောမဉာဏာနိ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗာနံ ထူလထူလာနံ လောဘက္ခန္ဓာဒီနံ သာတိသယံ ပဒါလနေန လောကိယဉာဏေန ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာနိ မဂ္ဂဉာဏာနုကူလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဖလသမာပတ္တိဝီထိယံ ပန တာနိ တာနိ တေန တေန မဂ္ဂေန တေသံ တေသံ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တတ္ထ နိရုဿုက္ကာနိ ကေဝလံ အရိယာနံ ဖလသမာပတ္တိသုခသမင်္ဂိဘာဝဿ ပရိကမ္မမတ္တာနိ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ န တေသံ ကုတောစိ ဝုဋ္ဌာနသမ္ဘဝေါ၊ ယတော တေသံ ပရိယောသာနေ ဉာဏံ သင်္ခါရနိမိတ္တံ ဝုဋ္ဌာနတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ သိယာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သေက္ခဿ အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိဝဠဉ္ဇနတ္ထာယ ဥဒယဗ္ဗယာဒိဝသေန သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ ဝိပဿနာဉာဏာနုပုဗ္ဗာယ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န မဂ္ဂေါတိ အယဉ္စ အတ္ထော သမတ္ထိတော ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ ဖလသမာပတ္တိယာ သမာပဇ္ဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘တယော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဌိတိယာ၊ သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရော၊ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရော၊ ပုဗ္ဗေ စ အဘိသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈) –

ဝစနတော ပနဿာ တီဟာကာရေဟိ ဌာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ စ အဘိသင်္ခါရောတိ သမာပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ဟိဿာ ယာဝ သော ကာလော နာဂစ္ဆတိ၊ တာဝ ဝုဋ္ဌာနံ န ဟောတိ။

‘‘ဒွေ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနဿ၊ သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ မနသိကာရော၊ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ အမနသိကာရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈) –

ဝစနတော ပနဿာ ဒွီဟာကာရေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပနိမိတ္တဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏနိမိတ္တာနံ။ ကာမဉ္စ န သဗ္ဗာနေဝေတာနိ ဧကတော မနသိ ကရောတိ၊ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ပနေဝံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ဘဝင်္ဂဿ အာရမ္မဏံ၊ တဿ မနသိကရဏေန ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဧဝံ အဿာ ဝုဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တယိဒံ ဧဝမိဓ သမာပဇ္ဇနဝုဋ္ဌာနံ အရဟတ္တဖလဘူတံ –

‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထံ၊ အမတာရမ္မဏံ သုဘံ၊

ဝန္တလောကာမိသံ သန္တံ၊ သာမညဖလမုတ္တမံ’’။

ဣတိ ဝုတ္တံ သာတာတိသာတံ ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီတိ ဝိမုတ္တိသုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒိယမာနော နိသိန္နော ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။

အထာတိ အဓိကာရတ္ထေ နိပါတော။ ခေါတိ ပဒပူရဏေ။ တေသု အဓိကာရတ္ထေန အထာတိ ဣမိနာ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒနတော အညံ အဓိကာရံ ဒဿေတိ။ ကော ပနေသောတိ? ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမနသိကာရော။ အထာတိ ဝါ ပစ္ဆာတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော၊ တေန ‘‘တဿ သတ္တာဟဿ အစ္စယေနာ’’တိ ဝက္ခမာနမေဝ အတ္ထံ ဇောတေတိ။ တဿ သတ္တာဟဿာတိ ပလ္လင်္ကသတ္တာဟဿ။ အစ္စယေနာတိ အပဂမေန။ တမှာ သမာဓိမှာတိ အရဟတ္တဖလသမာဓိတော။ ဣဓ ပန ဌတွာ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ သတ္တာဟာနိ ဒဿေတဗ္ဗာနီတိ ကေစိ တာနိ ဝိတ္ထာရယိံသု။ မယံ ပန တာနိ ခန္ဓကပါဌေန ဣမိဿာ ဥဒါနပါဠိယာ အဝိရောဓဒဿနမုခေန ပရတော ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ရတ္တိယာတိ အဝယဝသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ပဌမန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဘဂဝါ ဟိ တဿာ ရတ္တိယာ သကလမ္ပိ ပဌမံ ယာမံ တေနေဝ မနသိကာရေန ယုတ္တော အဟောသီတိ။

ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒန္တိ ပစ္စယဓမ္မံ။ အဝိဇ္ဇာဒယော ဟိ ပစ္စယဓမ္မာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။ ကထမိဒံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စေ? ဘဂဝတော ဝစနေန။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘တသ္မာတိဟာနန္ဒ၊ ဧသေဝ ဟေတု၊ ဧတံ နိဒါနံ၊ ဧသ သမုဒယော၊ ဧသ ပစ္စယော ဇရာမရဏဿ၊ ယဒိဒံ ဇာတိ…ပေ… သင်္ခါရာနံ၊ ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၅ အာဒယော) ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဒယော ဟေတူတိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ဒွါဒသ ပစ္စယာ ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါတိ။

တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အညမညံ ပဋိစ္စ ပဋိမုခံ ကတွာ ကာရဏသမဝါယံ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ သဟိတေ ဥပ္ပာဒေတီတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။ အထ ဝါ ပဋိစ္စ ပစ္စေတဗ္ဗံ ပစ္စယာရဟတံ ပစ္စယံ ပဋိဂန္တွာ န ဝိနာ တေန သမ္ဗန္ဓဿ ဥပ္ပာဒေါ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ စေတ္ထ သမုပ္ပာဒပဒဋ္ဌာနဝစနဝိညေယျော ဖလဿ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာယုတ္တော ဟေတု၊ န ပဋိစ္စသမုပ္ပတ္တိမတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပစ္စေတုံ အရဟန္တိ နံ ပဏ္ဍိတာတိ ပဋိစ္စော၊ သမ္မာ သယမေဝ ဝါ ဥပ္ပာဒေတီတိ သမုပ္ပာဒေါ၊ ပဋိစ္စော စ သော သမုပ္ပာဒေါ စာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အနုလောမန္တိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော အဝိဇ္ဇာဒိကော ပစ္စယာကာရော အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စကရဏတော အနုလောမောတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အန္တံ ပါပေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ပဝတ္တိယာ ဝါ အနုလောမတော အနုလောမော၊ တံ အနုလောမံ။ သာဓုကံ မနသာကာသီတိ သက္ကစ္စံ မနသိ အကာသိ။ ယော ယော ပစ္စယဓမ္မော ယဿ ယဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဿ ယထာ ယထာ ဟေတုပစ္စယာဒိနာ ပစ္စယဘာဝေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗံ အဝိပရီတံ အပရိဟာပေတွာ အနဝသေသတော ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန စိတ္တေ အကာသီတိ အတ္ထော။ ယထာ ပန ဘဂဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါနုလောမံ မနသာကာသိ၊ တံ သင်္ခေပေန တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတိ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ၊ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဣတီတိ ဧဝံ၊ အနေန ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ ဣဒံ သင်္ခါရာဒိကံ ဖလံ ဟောတိ။ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမဿ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ ပစ္စယဿ ဥပ္ပာဒါ ဣဒံ သင်္ခါရာဒိကံ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ၊ ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အဘာဝေ သင်္ခါရာဒီနံ အဘာဝဿ အဝိဇ္ဇာဒီနံ နိရောဓေ သင်္ခါရာဒီနံ နိရောဓဿ စ ဒုတိယတတိယသုတ္တဝစနေန ဧတသ္မိံ ပစ္စယလက္ခဏေ နိယမော ဒဿိတော ဟောတိ – ဣမသ္မိံ သတိ ဧဝ၊ နာသတိ။ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဧဝ၊ နာနုပ္ပာဒါ။ အနိရောဓာ ဧဝ၊ န နိရောဓာတိ။ တေနေတံ လက္ခဏံ အန္တောဂဓနိယမံ ဣဓ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရောဓောတိ စ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဝိရာဂါဓိဂမေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒေါ အပ္ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘အဝိဇ္ဇာယ တွေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော’’တိအာဒိ။ နိရောဓနိရောဓီ စ ဥပ္ပာဒနိရောဓီဘာဝေန ဝုတ္တော ‘‘ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။

တေနေတံ ဒဿေတိ – အနိရောဓော ဥပ္ပာဒေါ နာမ၊ သော စေတ္ထ အတ္ထိဘာဝေါတိပိ ဝုစ္စတီတိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ ဣဒမေဝ ဟိ လက္ခဏံ ပရိယာယန္တရေန ‘‘ဣမဿ ဥပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တေန ပရေန ပုရိမံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ တသ္မာ န ဓရမာနတံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဣမသ္မိံ သတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ မဂ္ဂေန အနိရုဒ္ဓဘာဝဉ္စာတိ ဝိညာယတိ။ ယသ္မာ စ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ၊ ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဒွိဓာပိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ လက္ခဏဿ နိဒ္ဒေသံ ဝဒန္တေန ‘‘အဝိဇ္ဇာယ တွေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော’’တိအာဒိနာ နိရောဓော ဧဝ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ နတ္ထိဘာဝေါပိ နိရောဓော ဧဝါတိ နတ္ထိဘာဝဝိရုဒ္ဓါ အတ္ထိဘာဝေါ အနိရောဓောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေန အနိရောဓသင်္ခါတေန အတ္ထိဘာဝေန ဥပ္ပာဒံ ဝိသေသေတိ။ တတော န ဣဓ အတ္ထိဘာဝမတ္တံ ဥပ္ပာဒေါတိ အတ္ထော အဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ အနိရောဓသင်္ခါတော အတ္ထိဘာဝေါ စာတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ။ ဧဝမေတံ လက္ခဏဒွယဝစနံ အညမညဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေန သာတ္ထကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကော ပနာယံ အနိရောဓော နာမ၊ ယော ‘‘အတ္ထိဘာဝေါ၊ ဥပ္ပာဒေါ’’တိ စ ဝုစ္စတီတိ? အပ္ပဟီနဘာဝေါ စ၊ အနိဗ္ဗတ္တိတဖလာရဟတာပဟာနေဟိ ဖလာနုပ္ပာဒနာရဟတာ စ။ ယေ ဟိ ပဟာတဗ္ဗာ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ တေသံ အရိယမဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃာဋိတဘာဝေါ စ။ ယေ ပန န ပဟာတဗ္ဗာ ကုသလာဗျာကတာ ဓမ္မာ၊ ယာနိ တေသု သံယောဇနာနိ အခီဏာသဝါနံ တေသံ အပရိက္ခီဏတာ စ။ အသမုဂ္ဃာဋိတာနုသယတာယ ဟိ သသံယောဇနာ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

‘‘ယာယ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတဿ ဗာလဿ ယာယ စ တဏှာယ သမ္ပယုတ္တဿ အယံ ကာယော သမုဒါဂတော၊ သာ စေဝ အဝိဇ္ဇာ ဗာလဿ အပ္ပဟီနာ၊ သာ စ တဏှာ အပရိက္ခီဏာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလော အစရိ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တသ္မာ ဗာလော ကာယဿ ဘေဒါ ကာယူပဂေါ ဟောတိ၊ သော ကာယူပဂေါ သမာနော န ပရိမုစ္စတိ ဇာတိယာ ဇရာမရဏေနာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၉)။

ခီဏသံယောဇနာနံ ပန အဝိဇ္ဇာယ အဘာဝတော သင်္ခါရာနံ၊ တဏှုပါဒါနာနံ အဘာဝတော ဥပါဒါနဘဝါနံ အသမ္ဘဝေါတိ ဝဋ္ဋဿ ဥပစ္ဆေဒေါ ပညာယိဿတီတိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ဆန္နံ တွေဝ၊ ဖဂ္ဂုဏ၊ ဖဿာယတနာနံ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ ဖဿနိရောဓော၊ ဖဿနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂)။

န ဟိ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမတော ဥဒ္ဓံ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ သဠာယတနာဒီနံ အပ္ပဝတ္တိ။ အထ ခေါ နတ္ထိတာ နိရောဓသဒ္ဒဝစနီယတာ ခီဏသံယောဇနတာတိ နိရောဓော ဝုတ္တော။ အပိစ စိရကတမ္ပိ ကမ္မံ အနိဗ္ဗတ္တိတဖလတာယ အပ္ပဟီနာဟာရတာယ စ ဖလာရဟံ သန္တံ ဧဝ နာမ ဟောတိ၊ န နိဗ္ဗတ္တိတဖလံ၊ နာပိ ပဟီနာဟာရန္တိ။ ဖလုပ္ပတ္တိပစ္စယာနံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒီနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဖလာရဟဘာဝေါ အနိရောဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အနိရုဒ္ဓဘာဝေနေဝ ဟိ ယေန ဝိနာ ဖလံ န သမ္ဘဝတိ၊ တံ ကာရဏံ အတီတန္တိပိ ဣမသ္မိံ သတီတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဝုတ္တံ။ တတောယေဝ စ အဝုသိတဗြဟ္မစရိယဿ အပ္ပဝတ္တိဓမ္မတံ အနာပန္နော ပစ္စယုပ္ပာဒေါ ကာလဘေဒံ အနာမသိတွာ အနိဝတ္တနာယ ဧဝ ဣမဿ ဥပ္ပာဒါတိ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ အဝသေသပစ္စယသမဝါယေ အဝိဇ္ဇမာနဿပိ ဝိဇ္ဇမာနဿ ဝိယ ပဂေဝ ဝိဇ္ဇမာနဿ ယာ ဖလုပ္ပတ္တိအဘိမုခတာ၊ သာ ဣမဿ ဥပ္ပာဒါတိ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ တတော ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဒဝတ္ထံ ကာရဏံ ဖလဿ ဥပ္ပာဒနဘာဝေန ဥဋ္ဌိတံ ဥပ္ပတိတံ နာမ ဟောတိ၊ န ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အတဒဝတ္ထန္တိ တဒဝတ္ထတာ ဥပ္ပာဒေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ သတီတိ ဣမိနာ ဝိဇ္ဇမာနတာမတ္တေန ပစ္စယဘာဝံ ဝဒန္တော အဗျာပါရတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပာဒါတိ ဥပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အသဗ္ဗကာလဘာဝိတံ ဖလုပ္ပတ္တိအဘိမုခတဉ္စ ဒီပေန္တော အနိစ္စတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဒဿေတိ။ ‘‘သတိ၊ နာသတိ၊ ဥပ္ပာဒါ၊ န နိရောဓာ’’တိ ပန ဟေတုအတ္ထေဟိ ဘုမ္မနိဿက္ကဝစနေဟိ သမတ္ထိတံ နိဒါနသမုဒယဇာတိပဘဝဘာဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဒဿေတိ။ ဟေတုအတ္ထတာ စေတ္ထ ဘုမ္မဝစနေ ယဿ ဘာဝေ တဒဝိနာဘာဝိဖလဿ ဘာဝေါ လက္ခီယတိ၊ တတ္ထ ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ယထာ ‘‘အဓနာနံ ဓနေ အနနုပ္ပဒီယမာနေ ဒါလိဒ္ဒိယံ ဝေပုလ္လံ အဂမာသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၉၁) စ ‘‘နိပ္ဖန္နေသု သဿေသု သုဘိက္ခံ ဇာယတီ’’တိ စ။ နိဿက္ကဝစနဿာပိ ဟေတုအတ္ထတာ ဖလဿ ပဘဝေ ပကတိယဉ္စ ပဝတ္တိတော ယထာ ‘‘ကလလာ ဟောတိ အဗ္ဗုဒံ၊ အဗ္ဗုဒါ ဇာယတီ ပေသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၅) စ ‘‘ဟိမဝတာ ဂင်္ဂါ ပဘဝန္တိ၊ သိင်္ဂတော သရော ဇာယတီ’’တိ စ။ အဝိဇ္ဇာဒိဘာဝေ စ တဒဝိနာဘာဝေန သင်္ခါရာဒိဘာဝေါ လက္ခီယတိ၊ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ စ သင်္ခါရာဒယော ပဘဝန္တိ ပကရိယန္တိ စာတိ တေ တေသံ ပဘဝေါ ပကတိ စ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣမဿ ဥပ္ပာဒါ’’တိ ဟေတုအတ္ထေ ဘုမ္မနိဿက္ကနိဒ္ဒေသာ ကတာတိ။

ယသ္မာ စေတ္ထ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ၊ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သင်္ခေပေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိကော နိဒ္ဒေသော၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော အတ္ထိဘာဝေါ ဥပ္ပာဒေါ စ တေသံ တေသံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝေါတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ အနိရုဒ္ဓတာသင်္ခါတံ အတ္ထိဘာဝံ ဥပ္ပာဒဉ္စ အနိဝတ္တသဘာဝတာသင်္ခါတံ ဥဒယာဝတ္ထတာသင်္ခါတံ ဝါ ‘‘သတိ ဧဝ၊ နာသတိ၊ ဥပ္ပာဒါ ဧဝ၊ န နိရောဓာ’’တိ အန္တောဂဓနိယမေဟိ ဝစနေဟိ အဘိဟိတံ မုဉ္စိတွာ အညော ပစ္စယဘာဝေါ နာမ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော အတ္ထိဘာဝေါ ဥပ္ပာဒေါ စ ပစ္စယဘာဝေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေပိ ပဋ္ဌာနေ အာဂတာ ဟေတုအာဒယော စတုဝီသတိ ပစ္စယာ၊ တေပိ ဧတဿေဝ ပစ္စယဘာဝဿ ဝိသေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ ယထာ ဝိတ္ထာရေန အနုလောမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ မနသိ အကာသိ၊ တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ယဒိဒန္တိ နိပါတော၊ တဿ ယော အယန္တိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာတိအာဒီသု အဝိန္ဒိယံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ ဝိန္ဒိယံ ကာယသုစရိတာဒိံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ ဘဝါဒီသု သတ္တေ ဇဝါပေတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ အဝိဇ္ဇမာနေသု ဇဝတိ ဝိဇ္ဇမာနေသု န ဇဝတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ ဝိဇ္ဇာယ ပဋိပက္ခာတိ အဝိဇ္ဇာ၊ သာ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိစ္စ န ဝိနာ ဖလံ ဧတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာတိ ပစ္စယော၊ ဥပကာရကတ္ထော ဝါ ပစ္စယော။ အဝိဇ္ဇာ စ သာ ပစ္စယော စာတိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယော၊ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ။ သင်္ခရောန္တီတိ သင်္ခါရာ၊ လောကိယကုသလာကုသလစေတနာ၊ သာ ပုညာပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရဝသေန တိဝိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ၊ တံ လောကိယဝိပါကဝိညာဏဝသေန ဒွတ္တိံသဝိဓံ။ နမတီတိ နာမံ၊ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယံ။ ရုပ္ပတီတိ ရူပံ၊ ဘူတရူပံ စက္ခာဒိဥပါဒါရူပဉ္စ။ အာယတတိ အာယတဉ္စ သံသာရဒုက္ခံ နယတီတိ အာယတနံ။ ဖုသတီတိ ဖဿော။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ဒွါရဝသေန ဆဗ္ဗိဓံ၊ ဝိပါကဝသေန ဂဟဏေ ဆတ္တိံသဝိဓံ။ ပရိတဿတီတိ တဏှာ၊ သာ ကာမတဏှာဒိဝသေန သင်္ခေပတော တိဝိဓာ၊ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌုတ္တရသတဝိဓာ စ။ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒါနံ၊ တံ ကာမုပါဒါနာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ။ ဘဝတိ ဘာဝယတိ စာတိ ဘဝေါ၊ သော ကမ္မူပပတ္တိဘေဒတော ဒုဝိဓော။ ဇနနံ ဇာတိ။ ဇီရဏံ ဇရာ။ မရန္တိ တေနာတိ မရဏံ။ သောစနံ သောကော။ ပရိဒေဝနံ ပရိဒေဝေါ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ၊ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိဝသေန ဒွေဓာ ခဏတီတိ ဒုက္ခံ။ ဒုမနဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော။ သမ္ဘဝန္တီတိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ သောကာဒီဟိယေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗပဒေဟိ ‘‘သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ပဒဿ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

တတ္ထ အညာဏလက္ခဏာ အဝိဇ္ဇာ၊ သမ္မောဟနရသာ၊ ဆာဒနပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ အာသဝပဒဋ္ဌာနာ။ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏာ သင်္ခါရာ၊ အာယူဟနရသာ၊ သံဝိဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ အဝိဇ္ဇာပဒဋ္ဌာနာ။ ဝိဇာနနလက္ခဏံ ဝိညာဏံ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမရသံ၊ ပဋိသန္ဓိပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ သင်္ခါရပဒဋ္ဌာနံ၊ ဝတ္ထာရမ္မဏပဒဋ္ဌာနံ ဝါ။ နမနလက္ခဏံ နာမံ၊ သမ္ပယောဂရသံ၊ အဝိနိဗ္ဘောဂပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဝိညာဏပဒဋ္ဌာနံ။ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ၊ ဝိကိရဏရသံ၊ အပ္ပဟေယျဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဝိညာဏပဒဋ္ဌာနံ။ အာယတနလက္ခဏံ သဠာယတနံ၊ ဒဿနာဒိရသံ၊ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ နာမရူပပဒဋ္ဌာနံ။ ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော၊ သင်္ဃဋ္ဋနရသော၊ သင်္ဂတိပစ္စုပဋ္ဌာနော၊ သဠာယတနပဒဋ္ဌာနော။ အနုဘဝနလက္ခဏာ ဝေဒနာ၊ ဝိသယရသသမ္ဘောဂရသာ၊ သုခဒုက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ဖဿပဒဋ္ဌာနာ။ ဟေတုဘာဝလက္ခဏာ တဏှာ၊ အဘိနန္ဒနရသာ၊ အတိတ္တိဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ဝေဒနာပဒဋ္ဌာနာ။ ဂဟဏလက္ခဏံ ဥပါဒါနံ၊ အမုဉ္စနရသံ၊ တဏှာဒဠှတ္တဒိဋ္ဌိပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ တဏှာပဒဋ္ဌာနံ။ ကမ္မကမ္မဖလလက္ခဏော ဘဝေါ၊ ဘဝနဘာဝနရသော၊ ကုသလာကုသလာဗျာကတပစ္စုပဋ္ဌာနော၊ ဥပါဒါနပဒဋ္ဌာနော။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ ဇာတိ၊ နိယျာတနရသာ၊ အတီတဘဝတော ဣဓုပ္ပန္နပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ။ ခန္ဓပရိပါကလက္ခဏာ ဇရာ၊ မရဏူပနယနရသာ၊ ယောဗ္ဗနဝိနာသပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ စုတိလက္ခဏံ မရဏံ၊ ဝိသံယောဂရသံ၊ ဂတိဝိပ္ပဝါသပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏော သောကော၊ စေတသော နိဇ္ဈာနရသော၊ အနုသောစနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ လာလပ္ပနလက္ခဏော ပရိဒေဝေါ၊ ဂုဏဒေါသပရိကိတ္တနရသော၊ သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ကာယပီဠနလက္ခဏံ ဒုက္ခံ၊ ဒုပ္ပညာနံ ဒေါမနဿကရဏရသံ၊ ကာယိကာဗာဓပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ စိတ္တပီဠနလက္ခဏံ ဒေါမနဿံ၊ မနောဝိဃာတနရသံ၊ မာနသဗျာဓိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ စိတ္တပရိဒဟနလက္ခဏော ဥပါယာသော၊ နိတ္ထုနနရသော၊ ဝိသာဒပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဧဝမေတေ အဝိဇ္ဇာဒယော လက္ခဏာဒိတောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ ဝိနိစ္ဆယံ ဣစ္ဆန္တေန သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၅) ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယ ဂဟေတဗ္ဗော။

ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ နိဒဿနံ၊ တေန အဝိဇ္ဇာဒီဟေဝ ကာရဏေဟိ၊ န ဣဿရနိမ္မာနာဒီဟီတိ ဒဿေတိ။ ဧတဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ။ ကေဝလဿာတိ အသမ္မိဿဿ သကလဿ ဝါ။ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿာတိ ဒုက္ခသမူဟဿ၊ န သတ္တဿ၊ နာပိ ဇီဝဿ၊ နာပိ သုဘသုခါဒီနံ။ သမုဒယော ဟောတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ သမ္ဘဝတိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ယွာယံ အဝိဇ္ဇာဒိဝသေန သင်္ခါရာဒိကဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီတိ ဝုတ္တော၊ သဗ္ဗာကာရေန ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ။ တာယံ ဝေလာယန္တိ တာယံ တဿ အတ္ထဿ ဝိဒိတဝေလာယံ။ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ဣမံ တသ္မိံ အတ္ထေ ဝိဒိတေ ဟေတုနော စ ဟေတုသမုပ္ပန္နဓမ္မဿ စ ပဇာနနာယ အာနုဘာဝဒီပကံ ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တီ’’တိအာဒိကံ သောမနဿသမ္ပယုတ္တဉာဏသမုဋ္ဌာနံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ၊ အတ္တမနဝါစံ နိစ္ဆာရေသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တဿတ္ထော – ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ ဟဝေတိ ဗျတ္တန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဟဝေတိ အာဟဝေ ယုဒ္ဓေ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ယောဓေထ မာရံ ပညာဝုဓေနာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၄၀) ဝစနတော ကိလေသမာရေန ယုဇ္ဈနသမယေတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ ပါတုဘဝန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဓမ္မာတိ အနုလောမပစ္စယာကာရပဋိဝေဓသာဓကာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ အထ ဝါ ပါတုဘဝန္တီတိ ပကာသေန္တိ၊ အဘိသမယဝသေန ဗျတ္တာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ ဓမ္မာတိ စတုအရိယသစ္စဓမ္မာ၊ အာတာပေါ ဝုစ္စတိ ကိလေသသန္တာပနဋ္ဌေန ဝီရိယံ။ အာတာပိနောတိ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဝတော။ ဈာယတောတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန ဈာယန္တဿ။ ဗြာဟ္မဏဿာတိ ဗာဟိတပါပဿ ခီဏာသဝဿ။ အထဿ ကင်္ခါ ဝပယန္တိ သဗ္ဗာတိ အထဿ ဧဝံ ပါတုဘူတဓမ္မဿ ယာ ဧတာ ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဖုသတီတိ။ နော ကလ္လော ပဉှောတိ ဘဂဝါ အဝေါစာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂) နယေန၊ ‘‘ကတမံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဇရာမရဏံ၊ ကဿ စ ပနိဒံ ဇရာမရဏန္တိ။ နော ကလ္လော ပဉှောတိ ဘဂဝါ အဝေါစာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၃၅) နယေန ပစ္စယာကာရေ ကင်္ခါ ဝုတ္တာ၊ ယာ စ ပစ္စယာကာရဿေဝ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) သောဠသ ကင်္ခါ အာဂတာ။ တာ သဗ္ဗာ ဝပယန္တိ အပဂစ္ဆန္တိ နိရုဇ္ဈန္တိ။ ကသ္မာ? ယတော ပဇာနာတိ သဟေတုဓမ္မံ၊ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဒိကေန ဟေတုနာ သဟေတုကံ ဣမံ သင်္ခါရာဒိကံ ကေဝလံ ဒုက္ခက္ခန္ဓဓမ္မံ ပဇာနာတိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈီတိ။

ကဒါ ပနဿ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ စတုသစ္စဓမ္မာ ဝါ ပါတုဘဝန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပကာသေန္တိ ဝါ? ဝိပဿနာမဂ္ဂဉာဏေသု။ တတ္ထ ဝိပဿနာဉာဏသမ္ပယုတ္တာ သတိအာဒယော ဝိပဿနာဉာဏဉ္စ ယထာရဟံ အတ္တနော ဝိသယေသု တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန သုဘသညာဒိကေ ပဇဟန္တာ ကာယာနုပဿနာဒိဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန တေ နိဗ္ဗာနမာလမ္ဗိတွာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဋိပက္ခေ ပဇဟန္တာ စတူသုပိ အရိယသစ္စေသု အသမ္မောဟပ္ပဋိဝေဓသာဓနဝသေန သကိဒေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌေန ပါတုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယသစ္စဓမ္မာနံ ပန လောကိယာနံ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏကရဏဝသေန၊ လောကုတ္တရာနံ တဒဓိမုတ္တတာဝသေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ နိရောဓသစ္စဿ အာရမ္မဏာဘိသမယဝသေန၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကိစ္စာဘိသမယဝသေန ပါကဋဘာဝတော ပကာသနဋ္ဌေန ပါတုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣတိ ဘဂဝါ သတိပိ သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္တနော ဉာဏဿ ပါကဋဘာဝေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ ကတတ္တာ နိပုဏဂမ္ဘီရသုဒုဒ္ဒသတာယ ပစ္စယာကာရဿ တံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဥပ္ပန္နဗလဝသောမနဿော ပဋိပက္ခသမုစ္ဆေဒဝိဘာဝနေန သဒ္ဓိံ အတ္တနော တဒဘိသမယာနုဘာဝဒီပကမေဝေတ္ထ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ။

အယမ္ပိ ဥဒါနော ဝုတ္တော ဘဂဝတာ ဣတိ မေ သုတန္တိ အယံ ပါဠိ ကေသုစိယေဝ ပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ။ တတ္ထ အယမ္ပီတိ ပိသဒ္ဒေါ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတံ၊ အယမ္ပိ ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန ဥပရိမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝုတ္တောတိ အယံ ဝုတ္တသဒ္ဒေါ ကေသောဟာရဏဝပ္ပနဝါပသမီကရဏဇီဝိတဝုတ္တိပမုတ္တဘာဝပါဝစနဘာဝေန ပဝတ္တန အဇ္ဈေနကထနာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ကာပဋိကော မာဏဝေါ ဒဟရော ဝုတ္တသိရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၄၂၆) ကေသောဟာရဏေ အာဂတော။

‘‘ဂါဝေါ တဿ ပဇာယန္တိ၊ ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဝိရူဟတိ၊

ဝုတ္တာနံ ဖလမသ္နာတိ၊ ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတီ’’တိ။ –

အာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၉) ဝပ္ပနေ။ ‘‘နော စ ခေါ ပဋိဝုတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၈၉) အဋ္ဌဒဏ္ဍကာဒီဟိ ဝါပသမီကရဏေ။ ‘‘ပန္နလောမော ပရဒတ္တဝုတ္တော မိဂဘူတေန စေတသာ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၃၂) ဇီဝိတဝုတ္တိယံ။ ‘‘ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော အဘဗ္ဗော ဟရိတတ္တာယာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၉၂) ဗန္ဓနတော ပမုတ္တဘာဝေ။ ‘‘ဂီတံ ဝုတ္တံ သမီဟိတ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၅) ပါဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ။ ‘‘ဝုတ္တော ပါရာယဏော’’တိအာဒီသု အဇ္ဈေနေ။ ‘‘ဝုတ္တံ ခေါ ပနေတံ ဘဂဝတာ ‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ကထနေ။ ဣဓာပိ ကထနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တေန အယမ္ပိ ဥဒါနော ဘာသိတောတိ အတ္ထော။ ဣတီတိ ဧဝံ။ မေ သုတန္တိ ပဒဒွယဿ အတ္ထော နိဒါနဝဏ္ဏနာယံ သဗ္ဗာကာရတော ဝုတ္တောယေဝ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ နိဒါနဝသေန ဝုတ္တောယေဝ ဟိ အတ္ထော ဣဓ နိဂမနဝသေန ‘‘ဣတိ မေ သုတ’’န္တိ ပုန ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဿေဝ ဟိ အတ္ထဿ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ။ ဣတိသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရော ဧဝံ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထတာယ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိယ၊ အတ္ထယောဇနာ စ ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယ အမှေဟိ ပကာသိတာယေဝါတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကနိကာယဋ္ဌကထာယ

ဥဒါနသံဝဏ္ဏနာပဌမဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂။ ဒုတိယေ ပဋိလောမန္တိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော အဝိဇ္ဇာဒိကောယေဝ ပစ္စယာကာရော အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဇ္ဈမာနော အတ္တနော ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ အကရဏတော ပဋိလောမောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဝတ္တိယာ ဝါ ဝိလောမနတော ပဋိလောမော၊ အန္တတော ပန မဇ္ဈတော ဝါ ပဋ္ဌာယ အာဒိံ ပါပေတွာ အဝုတ္တတ္တာ ဣတော အညေနတ္ထေနေတ္ထ ပဋိလောမတာ န ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိလောမန္တိ စ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ အသတိ မဂ္ဂေန ပဟီနေ ဣဒံ သင်္ခါရာဒိကံ ဖလံ န ဟောတိ နပ္ပဝတ္တတိ။ ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီတိ ဣမဿ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ ပစ္စယဿ နိရောဓာ မဂ္ဂေန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတတ္တာ ဣဒံ သင်္ခါရာဒိကံ ဖလံ နိရုဇ္ဈတိ၊ နပ္ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဣဓာပိ ယထာ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ၊ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိယေဝ၊ နာသတိ၊ ဣမဿ ဥပ္ပာဒါ ဧဝ၊ န နိရောဓာ’’တိ အန္တောဂဓနိယမတာ ဒဿိတာ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ အသတိယေဝ၊ န သတိ၊ ဣမဿ နိရောဓာ ဧဝ၊ န ဥပ္ပာဒါတိ အန္တောဂဓနိယမတာလက္ခဏာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပဌမဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ယထာ ဘဂဝါ ပဋိလောမပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ မနသိ အကာသိ၊ တံ သင်္ခေပေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရေန ဒဿေတုံ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာတိ အရိယမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇာယ အနဝသေသနိရောဓာ၊ အနုသယပ္ပဟာနဝသေန အဂ္ဂမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇာယ အစ္စန္တသမုဂ္ဃာဋတောတိ အတ္ထော။ ယဒိပိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ပဟီယမာနာ အဝိဇ္ဇာ အစ္စန္တသမုဂ္ဃာဋဝသေနေဝ ပဟီယတိ၊ တထာပိ န အနဝသေသတော ပဟီယတိ။ အပါယဂါမိနိယာ ဟိ အဝိဇ္ဇာ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟီယတိ။ တထာ သကိဒေဝ ဣမသ္မိံ လောကေ သဗ္ဗတ္ထ စ အနရိယဘူမိယံ ဥပပတ္တိပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ယထာက္ကမံ ဒုတိယတတိယမဂ္ဂေဟိ ပဟီယတိ၊ န ဣတရာတိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ ဟိ သာ အနဝသေသံ ပဟီယတီတိ။ သင်္ခါရနိရောဓောတိ သင်္ခါရာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟောတိ။ ဧဝံ နိရုဒ္ဓါနံ ပန သင်္ခါရာနံ နိရောဓာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏာဒီနဉ္စ နိရောဓာ နာမရူပါဒီနိ နိရုဒ္ဓါနိ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခါရနိရောဓာ ဝိညာဏနိရောဓော’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

အပိစေတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော၊ သင်္ခါရနိရောဓာ ဝိညာဏနိရောဓော’’တိ ဧတ္တာဝတာပိ သကလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ အနဝသေသတော နိရောဓော ဝုတ္တော ဟောတိ၊ တထာပိ ယထာ အနုလောမေ ယဿ ယဿ ပစ္စယဓမ္မဿ အတ္ထိတာယ ယော ယော ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မော န နိရုဇ္ဈတိ ပဝတ္တတိ ဧဝါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ…ပေ… သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ တပ္ပဋိပက္ခတော တဿ တဿ ပစ္စယဓမ္မဿ အဘာဝေ သော သော ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မော နိရုဇ္ဈတိ နပ္ပဝတ္တတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဣဓ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော၊ သင်္ခါရနိရောဓာ ဝိညာဏနိရောဓော…ပေ… ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန အနုလောမေ ဝိယ ကာလတ္တယပရိယာပန္နဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓဒဿနတ္ထံ။ အနာဂတဿေဝ ဟိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ နိရောဓော ဣစ္ဆိတောတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ယွာယံ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာဒိဝသေန သင်္ခါရာဒိကဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ သဗ္ဗာကာရေန ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဝိဒိတေ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော’’တိ ဧဝံ ပကာသိတဿ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယာနံ ခယဿ အဝဗောဓာနုဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ အတ္ထော။

တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓသင်္ခါတံ ခယံ အဝေဒိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ၊ တသ္မာ ဧတဿ ဝုတ္တနယေန အာတာပိနော ဈာယတော ဗြာဟ္မဏဿ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ စတုသစ္စဓမ္မာ ဝါ ပါတုဘဝန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပကာသေန္တိ ဝါ။ အထ ယာ ပစ္စယနိရောဓဿ သမ္မာ အဝိဒိတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါ ကင်္ခါ၊ တာ သဗ္ဗာပိ ဝပယန္တိ နိရုဇ္ဈန္တီတိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒုတိယဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃။ တတိယေ အနုလောမပဋိလောမန္တိ အနုလောမဉ္စ ပဋိလောမဉ္စ၊ ယထာဝုတ္တအနုလောမဝသေန စေဝ ပဋိလောမဝသေန စာတိ အတ္ထော။ နနု စ ပုဗ္ဗေပိ အနုလောမဝသေန ပဋိလောမဝသေန စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ မနသိကာရပ္ပဝတ္တိ သုတ္တဒွယေ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ကသ္မာ ပုနပိ တဒုဘယဝသေန မနသိကာရပ္ပဝတ္တိ ဝုစ္စတီတိ? တဒုဘယဝသေန တတိယဝါရံ တတ္ထ မနသိကာရဿ ပဝတ္တိတတ္တာ။ ကထံ ပန တဒုဘယဝသေန မနသိကာရော ပဝတ္တိတော? န ဟိ သက္ကာ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အနုလောမပဋိလောမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ မနသိကာရံ ပဝတ္တေတုန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘တဒုဘယံ ဧကဇ္ဈံ မနသာကာသီ’’တိ၊ အထ ခေါ ဝါရေန။ ဘဂဝါ ဟိ ပဌမံ အနုလောမဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ မနသိ ကရိတွာ တဒနုရူပံ ပဌမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ ဒုတိယမ္ပိ ပဋိလောမဝသေန တံ မနသိ ကရိတွာ တဒနုရူပမေဝ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ တတိယဝါရေ ပန ကာလေန အနုလောမံ ကာလေန ပဋိလောမံ မနသိကရဏဝသေန အနုလောမပဋိလောမံ မနသိ အကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနုလောမပဋိလောမန္တိ အနုလောမဉ္စ ပဋိလောမဉ္စ၊ ယထာဝုတ္တအနုလောမဝသေန စေဝ ပဋိလောမဝသေန စာ’’တိ။ ဣမိနာ မနသိကာရဿ ပဂုဏဗလဝဘာဝေါ စ ဝသီဘာဝေါ စ ပကာသိတော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အနုလောမံ မနသိ ကရိဿာမိ၊ ပဋိလောမံ မနသိ ကရိဿာမိ၊ အနုလောမပဋိလောမံ မနသိ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာနံ ပုဗ္ဗာဘောဂါနံ ဝသေန နေသံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ အဝိဇ္ဇာယ တွေဝါတိ အဝိဇ္ဇာယ တု ဧဝ။ အသေသဝိရာဂနိရောဓာတိ ဝိရာဂသင်္ခါတေန မဂ္ဂေန အသေသနိရောဓာ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အနဝသေသအနုပ္ပာဒပ္ပဟာနာတိ အတ္ထော။ သင်္ခါရနိရောဓောတိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ အနဝသေသံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ ဟေဋ္ဌိမေန ဟိ မဂ္ဂတ္တယေန ကေစိ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ ကေစိ န နိရုဇ္ဈန္တိ အဝိဇ္ဇာယ သာဝသေသနိရောဓာ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပနဿာ အနဝသေသနိရောဓာ န ကေစိ သင်္ခါရာ န နိရုဇ္ဈန္တီတိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ယွာယံ အဝိဇ္ဇာဒိဝသေန သင်္ခါရာဒိကဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော နိရောဓော စ အဝိဇ္ဇာဒီနံ သမုဒယာ နိရောဓာ စ ဟောတီတိ ဝုတ္တော၊ သဗ္ဗာကာရေန ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ဣဒံ ယေန မဂ္ဂေန ယော ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယနိရောဓသင်္ခါတော အတ္ထော ကိစ္စဝသေန အာရမ္မဏကိရိယာယ စ ဝိဒိတော၊ တဿ အရိယမဂ္ဂဿ အာနုဘာဝဒီပကံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ အတ္ထော။

တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ အာတာပိနော ဈာယတော ဗြာဟ္မဏဿ၊ တဒါ သော ဗြာဟ္မဏော တေဟိ ဥပ္ပန္နေဟိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေဟိ ယဿ ဝါ အရိယမဂ္ဂဿ စတုသစ္စဓမ္မာ ပါတုဘူတာ၊ တေန အရိယမဂ္ဂေန ဝိဓူပယံ တိဋ္ဌတိ မာရသေနံ၊ ‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၄၃၈၊ မဟာနိ။ ၂၈၊ စူဠနိ။ နန္ဒမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄၇) နယေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ မာရသေနံ ဝိဓူပယန္တော ဝိဓမေန္တော ဝိဒ္ဓံသေန္တော တိဋ္ဌတိ။ ကထံ? သူရိယောဝ ဩဘာသယမန္တလိက္ခံ၊ ယထာ သူရိယော အဗ္ဘုဂ္ဂတော အတ္တနော ပဘာယ အန္တလိက္ခံ ဩဘာသေန္တောဝ အန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တော တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ သောပိ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏော တေဟိ ဓမ္မေဟိ တေန ဝါ အရိယမဂ္ဂေန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောဝ မာရသေနံ ဝိဓူပယန္တော တိဋ္ဌတီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝတာ ပဌမံ ပစ္စယာကာရပဇာနနဿ၊ ဒုတိယံ ပစ္စယက္ခယာဓိဂမဿ၊ တတိယံ အရိယမဂ္ဂဿ အာနုဘာဝပ္ပကာသနာနိ ဣမာနိ တီဏိ ဥဒါနာနိ တီသု ယာမေသု ဘာသိတာနိ။ ကတရာယ ရတ္တိယာ? အဘိသမ္ဗောဓိတော သတ္တမာယ ရတ္တိယာ။ ဘဂဝါ ဟိ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ နာနာနယေဟိ တေဘူမကသင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ‘‘ဣဒါနိ အရုဏော ဥဂ္ဂမိဿတီ’’တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိ၊ သဗ္ဗညုတပ္ပတ္တိသမနန္တရမေဝ စ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆီတိ။ တတော တေနေဝ ပလ္လင်္ကေန ဗောဓိရုက္ခမူလေ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေန္တော သမ္ပတ္တာယ ပါဋိပဒရတ္တိယာ တီသု ယာမေသု ဝုတ္တနယေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ မနသိ ကရိတွာ ယထာက္ကမံ ဣမာနိ ဥဒါနာနိ ဥဒါနေသိ။

ခန္ဓကေ ပန တီသုပိ ဝါရေသု ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ အနုလောမပဋိလောမံ မနသာကာသီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁) အာဂတတ္တာ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘တီသုပိ ယာမေသု ဧဝံ မနသိ ကတွာ ပဌမံ ဥဒါနံ ပစ္စယာကာရပစ္စဝေက္ခဏဝသေန၊ ဒုတိယံ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဝသေန၊ တတိယံ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏဝသေနာတိ ဧဝံ ဣမာနိ ဘဂဝါ ဥဒါနာနိ ဥဒါနေသီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဘဂဝါ ဟိ ဌပေတွာ ရတနဃရသတ္တာဟံ သေသေသု ဆသု သတ္တာဟေသု အန္တရန္တရာ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ယေဘုယျေန ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ ဝိဟာသိ၊ ရတနဃရသတ္တာဟေ ပန အဘိဓမ္မပရိစယဝသေနေဝ ဝိဟာသီတိ။

တတိယဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဟုံဟုင်္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄။ စတုတ္ထေ အဇပါလနိဂြောဓေတိ တဿ ကိရ ဆာယာယံ အဇပါလာ ဂန္တွာ နိသီဒန္တိ၊ တေနဿ ‘‘အဇပါလနိဂြောဓော’’တွေဝ နာမံ ဥဒပါဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ တတ္ထ ဝေဒေ သဇ္ဈာယိတုံ အသမတ္ထာ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏာ ပါကာရပရိက္ခေပယုတ္တာနိ နိဝေသနာနိ ကတွာ သဗ္ဗေ ဝသိံသု၊ တသ္မာ အဇပါလနိဂြောဓောတိ နာမံ ဇာတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – န ဇပန္တီတိ အဇပါ၊ မန္တာနံ အနဇ္ဈာယကာတိ အတ္ထော၊ အဇပါ လန္တိ အာဒိယန္တိ နိဝါသံ ဧတ္ထာတိ အဇပါလောတိ။ ယသ္မာ ဝါ မဇ္ဈနှိကေ သမယေ အန္တော ပဝိဋ္ဌေ အဇေ အတ္တနော ဆာယာယ ပါလေတိ ရက္ခတိ၊ တသ္မာ ‘အဇပါလော’တိဿ နာမံ ရူဠှန္တိ အပရေ။ သဗ္ဗထာပိ နာမမေတံ တဿ ရုက္ခဿ၊ တဿ သမီပေ။ သမီပတ္ထေ ဟိ ဧတံ ဘုမ္မံ ‘‘အဇပါလနိဂြောဓေ’’တိ။

ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီတိ တတြပိ ဓမ္မံ ဝိစိနန္တော ဝိမုတ္တိသုခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တော နိသီဒိ။ ဗောဓိရုက္ခတော ပုရတ္ထိမဒိသာဘာဂေ ဧသ ရုက္ခော ဟောတိ။ သတ္တာဟန္တိ စ ဣဒံ န ပလ္လင်္ကသတ္တာဟတော အနန္တရသတ္တာဟံ။ ဘဂဝါ ဟိ ပလ္လင်္ကသတ္တာဟတော အပရာနိပိ တီဏိ သတ္တာဟာနိ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝီတိနာမေသိ။

တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – ဘဂဝတိ ကိရ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတွာ သတ္တာဟံ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နေ ‘‘န ဘဂဝါ ဝုဋ္ဌာတိ၊ ကိန္နု ခေါ အညေပိ ဗုဒ္ဓတ္တကရာ ဓမ္မာ အတ္ထီ’’တိ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ ကင်္ခါ ဥဒပါဒိ။ အထ ဘဂဝါ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဒေဝတာနံ ကင်္ခံ ဉတွာ ကင်္ခါဝိဓမနတ္ထံ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ တာသံ ကင်္ခံ ဝိဓမေတွာ ပလ္လင်္ကတော ဤသကံ ပါစီနနိဿိတေ ဥတ္တရဒိသာဘာဂေ ဌတွာ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ဥပစိတာနံ ပါရမီနံ ဗလာဓိဂမဋ္ဌာနံ ပလ္လင်္ကံ ဗောဓိရုက္ခဉ္စ အနိမိသေဟိ စက္ခူဟိ ဩလောကယမာနော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ၊ တံ ဌာနံ အနိမိသစေတိယံ နာမ ဇာတံ။ အထ ပလ္လင်္ကဿ စ ဌိတဋ္ဌာနဿ စ အန္တရာ ပုရတ္ထိမတော စ ပစ္ဆိမတော စ အာယတေ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမန္တော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ၊ တံ ရတနစင်္ကမစေတိယံ နာမ ဇာတံ။ တတော ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ ဒေဝတာ ရတနဃရံ မာပယိံသု၊ တတ္ထ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဝိသေသတော အနန္တနယံ သမန္တပဋ္ဌာနံ ဝိစိနန္တော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ၊ တံ ဌာနံ ရတနဃရစေတိယံ နာမ ဇာတံ။ ဧဝံ ဗောဓိသမီပေယေဝ စတ္တာရိ သတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ပဉ္စမေ သတ္တာဟေ ဗောဓိရုက္ခတော အဇပါလနိဂြောဓံ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿ မူလေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။

တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာသီတိ တတော ဖလသမာပတ္တိသမာဓိတော ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ ဝုဋ္ဌဟိ၊ ဝုဋ္ဌဟိတွာ စ ပန တတ္ထ ဧဝံ နိသိန္နေ ဘဂဝတိ ဧကော ဗြာဟ္မဏော တံ ဂန္တွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ အညတရော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အညတရောတိ နာမဂေါတ္တဝသေန အနဘိညာတော အပါကဋော ဧကော။ ဟုံဟုင်္ကဇာတိကောတိ သော ကိရ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကော မာနထဒ္ဓါ မာနဝသေန ကောဓဝသေန စ သဗ္ဗံ အဝေါက္ခဇာတိကံ ပဿိတွာ ဇိဂုစ္ဆန္တော ‘‘ဟုံဟု’’န္တိ ကရောန္တော ဝိစရတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဟုံဟုင်္ကဇာတိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ‘‘ဟုဟုက္ကဇာတိကော’’တိပိ ပါဌော။ ဗြာဟ္မဏောတိ ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏော။

ယေန ဘဂဝါတိ ယဿံ ဒိသာယံ ဘဂဝါ နိသိန္နော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ ကရဏဝစနံ။ ယေန ဝါ ဒိသာဘာဂေန ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော၊ တေန ဒိသာဘာဂေန ဥပသင်္ကမိ။ အထ ဝါ ယေနာတိ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ယေန ကာရဏေန ဘဂဝါ ဒေဝမနုဿေဟိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော၊ တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ အတ္ထော။ ကေန စ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရရောဂဒုက္ခာဘိပီဠိတတ္တာ အာတုရကာယေဟိ မဟာဇနေဟိ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဝိယ ရောဂတိကိစ္ဆနတ္ထံ၊ နာနာဝိဓကိလေသဗျာဓိပီဠိတတ္တာ အာတုရစိတ္တေဟိ ဒေဝမနုဿေဟိ ကိလေသဗျာဓိတိကိစ္ဆနတ္ထံ ဓမ္မဿဝနပဉှပုစ္ဆနာဒိကာရဏေဟိ ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော။ တေန အယမ္ပိ ဗြာဟ္မဏော အတ္တနော ကင်္ခံ ဆိန္ဒိတုကာမော ဥပသင်္ကမိ။

ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ယံ ဌာနံ ဥပသင်္ကမိ၊ တတောပိ ဘဂဝတော သမီပဘူတံ အာသန္နတရံ ဌာနံ ဥပဂန္တွာတိ အတ္ထော။ သမ္မောဒီတိ သမံ သမ္မာ ဝါ မောဒိ၊ ဘဂဝါ စာနေန၊ သောပိ ဘဂဝတာ ‘‘ကစ္စိ ဘောတော ခမနီယံ ကစ္စိ ယာပနီယ’’န္တိအာဒိနာ ပဋိသန္ထာရကရဏဝသေန သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ။ သမ္မောဒနီယန္တိ သမ္မောဒနာရဟံ သမ္မောဒဇနနယောဂ္ဂံ။ ကထန္တိ ကထာသလ္လာပံ။ သာရဏီယန္တိ သရိတဗ္ဗယုတ္တံ သာဓုဇနေဟိ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ၊ ကာလန္တရေ ဝါ စိန္တေတဗ္ဗံ။ ဝီတိသာရေတွာတိ နိဋ္ဌာပေတွာ။ ဧကမန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ဧကသ္မိံ ဌာနေ၊ အတိသမ္မုခါဒိကေ ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ ဧကသ္မိံ ပဒေသေတိ အတ္ထော။ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။

တတ္ထ ကိတ္တာဝတာတိ ကိတ္တကေန ပမာဏေန။ နူတိ သံသယတ္ထေ နိပါတော။ ခေါတိ ပဒပူရဏေ။ ဘောတိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဇာတိသမုဒါဂတံ အာလပနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဘောဝါဒိ နာမ သော ဟောတိ၊ သစေ ဟောတိ သကိဉ္စနော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၅၇၊ ဓ။ ပ။ ၃၉၆)။ ဂေါတမာတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ ကထံ ပနာယံ ဗြာဟ္မဏော သမ္ပတိသမာဂတော ဘဂဝတော ဂေါတ္တံ ဇာနာတီတိ? နာယံ သမ္ပတိသမာဂတော၊ ဆဗ္ဗဿာနိ ပဓာနကရဏကာလေ ဥပဋ္ဌဟန္တေဟိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေဟိ သဒ္ဓိံ စရမာနောပိ၊ အပရဘာဂေ တံ ဝတံ ဆဍ္ဍေတွာ ဥရုဝေလာယံ သေနနိဂမေ ဧကော အဒုတိယော ဟုတွာ ပိဏ္ဍာယ စရမာနောပိ တေန ဗြာဟ္မဏေန ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော စေဝ သလ္လပိတပုဗ္ဗော စ။ တေန သော ပုဗ္ဗေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေဟိ ဂယှမာနံ ဘဂဝတော ဂေါတ္တံ အနုဿရန္တော၊ ‘‘ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ ယတော ပဋ္ဌာယ ဝါ ဘဂဝါ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမန္တော အနောမနဒီတီရေ ပဗ္ဗဇိတော၊ တတော ပဘုတိ ‘‘သမဏော ဂေါတမော’’တိ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ပါကဋော ပညာတော၊ န တဿ ဂေါတ္တဇာနနေ ကာရဏံ ဂဝေသိတဗ္ဗံ။

ဗြာဟ္မဏကရဏာတိ ဗြာဟ္မဏံ ကရောန္တီတိ ဗြာဟ္မဏကရဏာ၊ ဗြာဟ္မဏဘာဝကရာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ကိတ္တာဝတာတိ ဧတေန ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ၊ တေသံ ဓမ္မာနံ ပရိမာဏံ ပုစ္ဆတိ။ ကတမေ စ ပနာတိ ဣမိနာ တေသံ သရူပံ ပုစ္ဆတိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ တေန ပုဋ္ဌဿ ပဉှဿ သိခါပတ္တံ အတ္ထံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ၊ န ပန တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ကသ္မာ? ဓမ္မဒေသနာယ အဘာဇနဘာဝတော။ တထာ ဟိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဣမံ ဂါထံ သုတွာ န သစ္စာဘိသမယော အဟောသိ။ ယထာ စ ဣမဿ၊ ဧဝံ ဥပကဿ အာဇီဝကဿ ဗုဒ္ဓဂုဏပ္ပကာသနံ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ ပရေသံ သုဏန္တာနမ္ပိ တပုဿဘလ္လိကာနံ သရဏဒါနံ ဝိယ ဝါသနာဘာဂိယမေဝ ဇာတံ၊ န သေက္ခဘာဂိယံ၊ န နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ ဧသာ ဟိ ဓမ္မတာတိ။

တတ္ထ ယော ဗြာဟ္မဏောတိ ယော ဗာဟိတပါပဓမ္မတာယ ဗြာဟ္မဏော၊ န ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကတာယ ဟုံဟုင်္ကာရကသာဝါဒိပါပဓမ္မယုတ္တော ဟုတွာ ကေဝလံ ဇာတိမတ္တကေန ဗြဟ္မညံ ပဋိဇာနာတိ။ သော ဗြာဟ္မဏော ဗာဟိတပါပဓမ္မတ္တာ ဟုံဟုင်္ကာရပ္ပဟာနေန နိဟုံဟုင်္ကော၊ ရာဂါဒိကသာဝါဘာဝေန နိက္ကသာဝေါ၊ ဘာဝနာနုယောဂယုတ္တစိတ္တတာယ ယတတ္တော၊ သီလသံယမေန ဝါ သံယတစိတ္တတာယ ယတတ္တော၊ စတုမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတေဟိ ဝေဒေဟိ အန္တံ သင်္ခါရပရိယောသာနံ နိဗ္ဗာနံ၊ ဝေဒါနံ ဝါ အန္တံ ဂတတ္တာ ဝေဒန္တဂူ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဝုသိတတ္တာ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော၊ ဓမ္မေန သော ဗြဟ္မဝါဒံ ဝဒေယျ ‘‘ဗြာဟ္မဏော အဟ’’န္တိ ဧတံ ဝါဒံ ဓမ္မေန ဉာယေန ဝဒေယျ။ ယဿ သကလလောကသန္နိဝါသေပိ ကုဟိဉ္စိ ဧကာရမ္မဏေပိ ရာဂုဿဒေါ၊ ဒေါသုဿဒေါ၊ မောဟုဿဒေါ၊ မာနုဿဒေါ၊ ဒိဋ္ဌုဿဒေါတိ ဣမေ ဥဿဒါ နတ္ထိ၊ အနဝသေသံ ပဟီနာတိ အတ္ထော။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅။ ပဉ္စမေ သာဝတ္ထိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဉှိ သဝတ္ထဿ နာမ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနေ မာပိတတ္တာ သာဝတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာ ကာကန္ဒီ၊ မာကန္ဒီတိ။ ဧဝံ တာဝ အက္ခရစိန္တကာ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပန ဘဏန္တိ – ယံကိဉ္စိ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ သဗ္ဗမေတ္ထ အတ္ထီတိ သာဝတ္ထိ။ သတ္ထသမာယောဂေ စ ကိမေတ္ထ ဘဏ္ဍမတ္ထီတိ ပုစ္ဆိတေ သဗ္ဗမတ္ထီတိပိ ဝစနံ ဥပါဒါယ သာဝတ္ထီတိ။

‘‘သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗူပကရဏံ၊ သာဝတ္ထိယံ သမောဟိတံ၊

တသ္မာ သဗ္ဗမုပါဒါယ၊ သာဝတ္ထီတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄)၊

တဿံ သာဝတ္ထိယံ၊ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဇေတဝနေတိ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကေ ဇိနာတီတိ ဇေတော၊ ရညာ ဝါ ပစ္စတ္ထိကဇနေ ဇိတေ ဇာတောတိ ဇေတော၊ မင်္ဂလကမျတာယ ဝါ တဿ ဧဝံ နာမမေဝ ကတန္တိ ဇေတော။ ဝနယတီတိ ဝနံ၊ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ သတ္တာနံ အတ္တနိ ဘတ္တိံ ကရောတိ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝနုကေ ဣတိ ဝါ ဝနံ၊ နာနာဝိဓကုသုမဂန္ဓသမ္မောဒမတ္တကောကိလာဒိဝိဟင်္ဂဝိရုတာလာပေဟိ မန္ဒမာရုတစလိတရုက္ခသာခါပလ္လဝဟတ္ထေဟိ စ ‘‘ဧထ မံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ပါဏိနော ယာစတိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဇေတဿ ဝနံ ဇေတဝနံ။ တဉှိ ဇေတေန ကုမာရေန ရောပိတံ သံဝဒ္ဓိတံ ပရိပါလိတံ။ သောဝ တဿ သာမီ အဟောသိ၊ တသ္မာ ဇေတဝနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ ဇေတဝနေ။

အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေတိ မာတာပိတူဟိ ဂဟိတနာမဝသေန သုဒတ္တော နာမ သော မဟာသေဋ္ဌိ၊ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိတာယ ပန ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာယ ကရုဏာဒိဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ နိစ္စကာလံ အနာထာနံ ပိဏ္ဍံ ဒေတိ၊ တသ္မာ အနာထပိဏ္ဍိကောတိ ဝုစ္စတိ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပါဏိနော ဝိသေသေန ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော၊ ပုပ္ဖဖလာဒိသောဘာယ နာတိဒူရနာစ္စာသန္နတာဒိပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ စ တတော တတော အာဂမ္မ ရမန္တိ အဘိရမန္တိ အနုက္ကဏ္ဌိတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဝါ သမ္ပတ္တိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရံယေဝ အာနေတွာ ရမေတီတိ အာရာမော။ သော ဟိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဟတ္ထတော အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ကောဋိသန္ထာရေန ကိဏိတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ သေနာသနာနိ ကာရာပေတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ဝိဟာရမဟံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဧဝံ စတုပညာသဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ နိယျာတိတော၊ တသ္မာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဇေတဝနေ’’တိ ဝစနံ ပုရိမသာမိပရိကိတ္တနံ၊ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ ပစ္ဆိမသာမိပရိကိတ္တနံ။ ဥဘယမ္ပိ ဒွိန္နံ ပရိစ္စာဂဝိသေသပရိဒီပနေန ပုညကာမာနံ အာယတိံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတ္ထံ။ တတ္ထ ဟိ ဒွါရကောဋ္ဌကပါသာဒကရဏဝသေန ဘူမိဝိက္ကယလဒ္ဓါ အဋ္ဌာရသ ဟိရညကောဋိယော အနေကကောဋိအဂ္ဃနကာ ရုက္ခာ စ ဇေတဿ ပရိစ္စာဂေါ၊ စတုပညာသ ကောဋိယော အနာထပိဏ္ဍိကဿ။ ဣတိ တေသံ ပရိစ္စာဂပရိကိတ္တနေန ‘‘ဧဝံ ပုညကာမာ ပုညာနိ ကရောန္တီ’’တိ ဒဿေန္တော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော အညေပိ ပုညကာမေ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေ နိယောဇေတီတိ။

တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ၊ ‘‘ဇေတဝနေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ ဇေတဝနေ ဝိဟရတိ၊ ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ ဧကံ သမယံ ဝိဟရိတုန္တိ။ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နနု အဝေါစုမှာ ‘‘သမီပတ္ထေ ဧတံ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ တသ္မာ ယဒိဒံ သာဝတ္ထိယာ သမီပေ ဇေတဝနံ၊ တတ္ထ ဝိဟရန္တော ‘‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ’’တိ ဝုတ္တော။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထံ ဟိဿ သာဝတ္ထိဝစနံ၊ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ သေသဝစနန္တိ။

အာယသ္မာ စ သာရိပုတ္တောတိအာဒီသု အာယသ္မာတိ ပိယဝစနံ။ စသဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ ရူပသာရိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ပုတ္တောတိ သာရိပုတ္တော။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနောတိ ပူဇာဝစနံ။ ဂုဏဝိသေသေဟိ မဟန္တော မောဂ္ဂလ္လာနောတိ ဟိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော။ ရေဝတောတိ ခဒိရဝနိကရေဝတော၊ န ကင်္ခါရေဝတော။ ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ ဘဂဝါ ရတ္တသာဏိပရိက္ခိတ္တော ဝိယ သုဝဏ္ဏယူပေါ၊ ပဝါဠဓဇပရိဝါရိတော ဝိယ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော၊ နဝုတိဟံသသဟဿပရိဝါရိတော ဝိယ ဓတရဋ္ဌော ဟံသရာဇာ၊ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလာယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပရိဝါရိတော ဝိယ စက္ကဝတ္တိ ရာဇာ၊ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဂဂနမဇ္ဈေ စန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ စတုန္နံ ပရိသာနံ မဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ တသ္မိံ သမယေ ဣမေ အဂ္ဂသာဝကာ မဟာသာဝကာ စ ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒနတ္ထာယ ဥပသင်္ကမိံသု။

ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ အတ္တာနံ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နဘိက္ခူ တေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒဿေတွာ အဘာသိ။ ဘဂဝါ ဟိ တေ အာယသ္မန္တေ သီလသမာဓိပညာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ ပရမေန ဥပသမေန သမန္နာဂတေ ပရမာယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ယုတ္တေ ဥပသင်္ကမန္တေ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော တေသံ ဂုဏဝိသေသပရိကိတ္တနတ္ထံ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘‘ဧတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြာဟ္မဏာ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ဧတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြာဟ္မဏာ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ပသာဒဝသေန ဧတံ အာမေဍိတံ၊ ပသံသာဝသေနာတိပိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ဧဝံ ဘဂဝတာ တေ အာယသ္မန္တေ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တေ။ အညတရောတိ နာမဂေါတ္တေန အပါကဋော၊ တဿံ ပရိသာယံ နိသိန္နော ဧကော ဘိက္ခု။ ဗြာဟ္မဏဇာတိကောတိ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဇာတော။ သော ဟိ ဥဠာရဘောဂါ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလာ ပဗ္ဗဇိတော။ တဿ ကိရ ဧဝံ အဟောသိ ‘‘ဣမေ လောကိယာ ဥဘတောသုဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏသိက္ခာနိပ္ဖတ္တိယာ စ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဝဒန္တိ၊ ဘဂဝါ စ ဧတေ အာယသ္မန္တေ ဗြာဟ္မဏာတိ ဝဒတိ၊ ဟန္ဒာဟံ ဘဂဝန္တံ ဗြာဟ္မဏလက္ခဏံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ ဘဂဝါ တဒါ တေ ထေရေ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ’’တိ အဘာသိ။ ဗြဟ္မံ အဏတီတိ ဗြာဟ္မဏောတိ ဟိ ဇာတိဗြာဟ္မဏာနံ နိဗ္ဗစနံ။ အရိယာ ပန ဗာဟိတပါပတာယ ဗြာဟ္မဏာ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဗာဟိတပါပေါတိ ဗြာဟ္မဏော၊ သမစရိယာ သမဏောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၈၈)။ ဝက္ခတိ စ ‘‘ဗာဟိတွာ ပါပကေ ဓမ္မေ’’တိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ ဗြာဟ္မဏသဒ္ဒဿ ပရမတ္ထတော သိခါပတ္တမတ္ထံ ဇာနိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ဗာဟိတွာတိ ဗဟိ ကတွာ၊ အတ္တနော သန္တာနတော နီဟရိတွာ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ပဇဟိတွာတိ အတ္ထော။ ပါပကေ ဓမ္မေတိ လာမကေ ဓမ္မေ၊ ဒုစ္စရိတဝသေန တိဝိဓဒုစ္စရိတဓမ္မေ၊ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ဒွါဒသာကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေ၊ ကမ္မပထဝသေန ဒသာကုသလကမ္မပထေ၊ ပဝတ္တိဘေဒဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နေ သဗ္ဗေပိ အကုသလဓမ္မေတိ အတ္ထော။ ယေ စရန္တိ သဒါ သတာတိ ယေ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတာယ သဗ္ဗကာလံ ရူပါဒီသု ဆသုပိ အာရမ္မဏေသု သတတဝိဟာရဝသေန သတာ သတိမန္တော ဟုတွာ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ စရန္တိ။ သတိဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ သမ္ပဇညမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခီဏသံယောဇနာတိ စတူဟိပိ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဒသဝိဓဿ သံယောဇနဿ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ပရိက္ခီဏသံယောဇနာ။ ဗုဒ္ဓါတိ စတုသစ္စသမ္ဗောဓေန ဗုဒ္ဓါ။ တေ စ ပန သာဝကဗုဒ္ဓါ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တိဝိဓာ၊ တေသု ဣဓ သာဝကဗုဒ္ဓါ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဝေ လောကသ္မိ ဗြာဟ္မဏာတိ တေ သေဋ္ဌတ္ထေန ဗြာဟ္မဏသင်္ခါတေ ဓမ္မေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတာ၊ ဗြာဟ္မဏဘူတဿ ဝါ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာတိ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ပရမတ္ထတော ဗြာဟ္မဏာ နာမ၊ န ဇာတိဂေါတ္တမတ္တေဟိ၊ န ဇဋာဓာရဏာဒိမတ္တေန ဝါတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဣမေသု ဒွီသု သုတ္တေသု ဗြာဟ္မဏကရာ ဓမ္မာ အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ကထိတာ၊ နာနဇ္ဈာသယတာယ ပန သတ္တာနံ ဒေသနာဝိလာသေန အဘိလာပနာနတ္တေန ဒေသနာနာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ မဟာကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆။ ဆဋ္ဌေ ရာဇဂဟေတိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဉှိ မဟာမန္ဓာတုမဟာဂေါဝိန္ဒာဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ရာဇဂဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဒုရဘိဘဝနီယတ္တာ ပဋိရာဇူနံ ဂဟဘူတန္တိ ရာဇဂဟ’’န္တိအာဒိနာ အညေနေတ္ထ ပကာရေန ဝဏ္ဏယန္တိ။ ကိန္တေဟိ? နာမမေတံ တဿ နဂရဿ။ တံ ပနေတံ ဗုဒ္ဓကာလေ စက္ကဝတ္တိကာလေ စ နဂရံ ဟောတိ၊ သေသကာလေ သုညံ ယက္ခပရိဂ္ဂဟိတံ တေသံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေတိ ဝေဠုဝနန္တိ တဿ ဝိဟာရဿ နာမံ။ တံ ကိရ အဋ္ဌာရသဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရေန ပရိက္ခိတ္တံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝသနာနုစ္ဆဝိကာယ မဟတိယာ ဂန္ဓကုဋိယာ အညေဟိ စ ပါသာဒကုဋိလေဏမဏ္ဍပစင်္ကမဒွါရကောဋ္ဌကာဒီဟိ ပဋိမဏ္ဍိတံ ဗဟိ ဝေဠူဟိ ပရိက္ခိတ္တံ အဟောသိ နီလောဘာသံ မနောရမံ၊ တေန ‘‘ဝေဠုဝန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကလန္ဒကာနဉ္စေတ္ထ နိဝါပံ အဒံသု၊ တသ္မာ ‘‘ကလန္ဒကနိဝါပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ အညတရော ရာဇာ တံ ဥယျာနံ ကီဠနတ္ထံ ပဝိဋ္ဌော သုရာမဒမတ္တော ဒိဝါသေယျံ ဥပဂတော သုပိ၊ ပရိဇနောပိဿ ‘‘သုတ္တော ရာဇာ’’တိ ပုပ္ဖဖလာဒီဟိ ပလောဘိယမာနော ဣတော စိတော စ ပက္ကာမိ။ အထ သုရာဂန္ဓေန အညတရသ္မာ ရုက္ခသုသိရာ ကဏှသပ္ပော နိက္ခမိတွာ ရညော အဘိမုခေါ အာဂစ္ဆတိ။ တံ ဒိသွာ ရုက္ခဒေဝတာ ‘‘ရညော ဇီဝိတံ ဒဿာမီ’’တိ ကလန္ဒကဝေသေန ဂန္တွာ ကဏ္ဏမူလေ သဒ္ဒမကာသိ။ ရာဇာ ပဋိဗုဇ္ဈိ၊ ကဏှသပ္ပော နိဝတ္တော။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမာယ ကာဠကာယ မမ ဇီဝိတံ ဒိန္န’’န္တိ ကာဠကာနံ နိဝါပံ တတ္ထ ပဋ္ဌပေသိ၊ အဘယဃောသဉ္စ ဃောသာပေသိ။ တသ္မာ တတော ပဋ္ဌာယ တံ ‘‘ကလန္ဒကနိဝါပ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ။ ကလန္ဒကာတိ ဟိ ကာဠကာနံ နာမံ၊ တသ္မိံ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။

မဟာကဿပေါတိ မဟန္တေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တော ကဿပေါတိ မဟာကဿပေါ၊ အပိစ ကုမာရကဿပတ္ထေရံ ဥပါဒါယ အယံ မဟာထေရော ‘‘မဟာကဿပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပိပ္ပလိဂုဟာယန္တိ တဿာ ကိရ ဂုဟာယ ဒွါရသမီပေ ဧကော ပိပ္ပလိရုက္ခော အဟောသိ၊ တေန သာ ‘‘ပိပ္ပလိဂုဟာ’’တိ ပညာယိတ္ထ။ တဿံ ပိပ္ပလိဂုဟာယံ။ အာဗာဓိကောတိ အာဗာဓော အဿ အတ္ထီတိ အာဗာဓိကော၊ ဗျာဓိကောတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခိတောတိ ကာယသန္နိဿိတံ ဒုက္ခံ သဉ္ဇာတံ အဿာတိ ဒုက္ခိတော၊ ဒုက္ခပ္ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဗာဠှဂိလာနောတိ အဓိမတ္တဂေလညော၊ တံ ပန ဂေလညံ သတော သမ္ပဇာနော ဟုတွာ အဓိဝါသေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဗောဇ္ဈင်္ဂပရိတ္တံ အဘာသိ၊ တေနေဝ ထေရဿ သော အာဗာဓော ဝူပသမိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တေ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ပိပ္ပလိဂုဟာယံ ဝိဟရတိ အာဗာဓိကော ဒုက္ခိတော ဗာဠှဂိလာနော။ အထ ခေါ ဘဂဝါ သာယနှသမယံ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော ယေနာယသ္မာ မဟာကဿပေါ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ နိသဇ္ဇ ခေါ ဘဂဝါ…ပေ… ဧတဒဝေါစ – ‘ကစ္စိ တေ၊ ကဿပ၊ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယံ၊ ကစ္စိ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ပဋိက္ကမန္တိ၊ နော အဘိက္ကမန္တိ၊ ပဋိက္ကမောသာနံ ပညာယတိ နော အဘိက္ကမော’တိ? ‘န မေ၊ ဘန္တေ၊ ခမနီယံ၊ န ယာပနီယံ၊ ဗာဠှာ မေ ဘန္တေ၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အဘိက္ကမန္တိ နော ပဋိက္ကမန္တိ၊ အဘိက္ကမောသာနံ ပညာယတိ နော ပဋိက္ကမော’တိ။

‘‘‘သတ္တိမေ၊ ကဿပ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ မယာ သမ္မဒက္ခာတာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကတမေ သတ္တ? သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ခေါ၊ ကဿပ၊ မယာ သမ္မဒက္ခာတော ဘာဝိတော ဗဟုလီကတော အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ…ပေ… ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ခေါ၊ ကဿပ၊ မယာ သမ္မဒက္ခာတော ဘာဝိတော ဗဟုလီကတော အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ဣမေ ခေါ၊ ကဿပ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ မယာ သမ္မဒက္ခာတာ ဘာဝိတာ ဗဟူလီကတာ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တန္တီ’တိ။ ‘တဂ္ဃ ဘဂဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ တဂ္ဃ၊ သုဂတ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’’တိ။

‘‘ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ။ အတ္တမနော အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒိ။ ဝုဋ္ဌဟိ စာယသ္မာ မဟာကဿပေါ တမှာ အာဗာဓာ၊ တထာ ပဟီနော စာယသ္မတော မဟာကဿပဿ သော အာဗာဓော အဟောသီ’’တိ။

တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အပရေန သမယေန တမှာ အာဗာဓာ ဝုဋ္ဌာသီ’’တိ။

ဧတဒဟောသီတိ ပုဗ္ဗေ ဂေလညဒိဝသေသု သဒ္ဓိဝိဟာရိကေဟိ ဥပနီတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဝိဟာရေ ဧဝ အဟောသိ။ အထဿ တမှာ အာဗာဓာ ဝုဋ္ဌိတဿ ဧတံ ‘‘ယံနူနာဟံ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသေယျ’’န္တိ ပရိဝိတက္ကော အဟောသိ။ ပဉ္စမတ္တာနိ ဒေဝတာသတာနီတိ သက္ကဿ ဒေဝရညော ပရိစာရိကာ ပဉ္စသတာ ကကုဋပါဒိနိယော အစ္ဆရာယော။ ဥဿုက္ကံ အာပန္နာနိ ဟောန္တီတိ ထေရဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမာတိ ပဉ္စပိဏ္ဍပါတသတာနိ သဇ္ဇေတွာ သုဝဏ္ဏဘာဇနေဟိ အာဒါယ အန္တရာမဂ္ဂေ ဌတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ ပိဏ္ဍပါတံ ဂဏှထ၊ သင်္ဂဟံ နော ကရောထာ’’တိ ဝဒမာနာ ပိဏ္ဍပါတဒါနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိလာဘာယာ’’တိ။

သက္ကော ကိရ ဒေဝရာဇာ ထေရဿ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ ဉတွာ တာ အစ္ဆရာယော ဥယျောဇေသိ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ အယျဿ မဟာကဿပတ္ထေရဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒတွာ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကရောထာ’’တိ။ ဧဝံ ဟိဿ အဟောသိ ‘‘ဣမာသု သဗ္ဗာသု ဂတာသု ကဒါစိ ဧကိဿာပိ ဟတ္ထတော ပိဏ္ဍပါတံ ထေရော ပဋိဂ္ဂဏှေယျ၊ တံ တဿာ ဘဝိဿတိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ။ ပဋိက္ခိပိ ထေရော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယှံ ပိဏ္ဍပါတံ ဂဏှထ၊ မယှံ ပိဏ္ဍပါတံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိယော ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ ကတပုညာ မဟာဘောဂါ၊ အဟံ ဒုဂ္ဂတာနံ သင်္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မာ နော နာသေထ၊ သင်္ဂဟံ နော ကရောထာ’’တိ ဝဒန္တိယော ပုနပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ပုနပိ အပဂန္တုံ အနိစ္ဆမာနာ ယာစန္တိယော ‘‘န အတ္တနော ပမာဏံ ဇာနာထ၊ အပဂစ္ဆထာ’’တိ ဝတွာ အစ္ဆရံ ပဟရိ။ တာ ထေရဿ အစ္ဆရာသဒ္ဒံ သုတွာ သန္တဇ္ဇိတာ ဌာတုံ အသက္ကောန္တိယော ပလာယိတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပဉ္စမတ္တာနိ ဒေဝတာသတာနိ ပဋိက္ခိပိတွာ’’တိ။

ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ပုဗ္ဗဏှေ ဧကံ သမယံ၊ ဧကသ္မိံ ကာလေ။ နိဝါသေတွာတိ ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေန နိဝါသနံ ဒဠှံ နိဝါသေတွာ။ ပတ္တစီဝရမာဒါယာတိ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ။ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသီတိ ပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ ပါဝိသိ။ ဒလိဒ္ဒဝိသိခါတိ ဒုဂ္ဂတမနုဿာနံ ဝသနောကာသော။ ကပဏဝိသိခါတိ ဘောဂပါရိဇုညပ္ပတ္တိယာ ဒီနမနုဿာနံ ဝါသော။ ပေသကာရဝိသိခါတိ တန္တဝါယဝါသော။ အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါတိ ကထံ အဒ္ဒသ? ‘‘အာဗာဓာ ဝုဋ္ဌိတော မမ ပုတ္တော ကဿပေါ ကိန္နု ခေါ ကရောတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဝေဠုဝနေ နိသိန္နော ဧဝ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ အဒ္ဒသ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ယာယံ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ပဉ္စဟိ အစ္ဆရာသတေဟိ ဥပနီတံ အနေကသူပံ အနေကဗျဉ္ဇနံ ဒိဗ္ဗပိဏ္ဍပါတံ ပဋိက္ခိပိတွာ ကပဏဇနာနုဂ္ဂဟပ္ပဋိပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ဧတမတ္ထံ ဇာနိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ ပရမပ္ပိစ္ဆတာဒဿနမုခေန ခီဏာသဝဿ တာဒီဘာဝါနုဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ အနညပေါသိန္တိ အညံ ပေါသေတီတိ အညပေါသီ၊ န အညပေါသီ အနညပေါသီ၊ အတ္တနာ ပေါသေတဗ္ဗဿ အညဿ အဘာဝေန အဒုတိယော၊ ဧကကောတိ အတ္ထော။ တေန ထေရဿ သုဘရတံ ဒဿေတိ။ ထေရော ဟိ ကာယပရိဟာရိကေန စီဝရေန ကုစ္ဆိပရိဟာရိကေန စ ပိဏ္ဍပါတေန အတ္တာနမေဝ ပေါသေန္တော ပရမပ္ပိစ္ဆော ဟုတွာ ဝိဟရတိ၊ အညံ ဉာတိမိတ္တာဒီသု ကဉ္စိ န ပေါသေတိ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂဘာဝတော။ အထ ဝါ အညေန အညတရေန ပေါသေတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော အနညပေါသီ။ ယော ဟိ ဧကသ္မိံယေဝ ပစ္စယဒါယကေ ပဋိဗဒ္ဓစတုပစ္စယော သော အနညပေါသီ နာမ န ဟောတိ ဧကာယတ္တဝုတ္တိတော။ ထေရော ပန ‘‘ယထာပိ ဘမရော ပုပ္ဖ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၄၉) ဂါထာယ ဝုတ္တနယေန ဇင်္ဃာဗလံ နိဿာယ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ကုလေသု နိစ္စနဝေါ ဟုတွာ မိဿကဘတ္တေန ယာပေတိ။ တထာ ဟိ နံ ဘဂဝါ စန္ဒူပမပ္ပဋိပဒါယ ထောမေသိ။ အညာတန္တိ အဘိညာတံ၊ ယထာဘုစ္စဂုဏေဟိ ပတ္ထဋယသံ၊ တေနေဝ ဝါ အနညပေါသိဘာဝေန အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာဟိ ဉာတံ။ အထ ဝါ အညာတန္တိ သဗ္ဗသော ပဟီနတဏှတာယ လာဘသက္ကာရသိလောကနိကာမနဟေတု အတ္တာနံ ဇာနာပနဝသေန န ဉာတံ။ အဝီတတဏှော ဟိ ပါပိစ္ဆော ကုဟကတာယ သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယေန အတ္တာနံ ဇာနာပေတိ။ ဒန္တန္တိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝသေန ဣန္ဒြိယေသု ဥတ္တမဒမနေန ဒန္တံ။ သာရေ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ဝိမုတ္တိသာရေ အဝဋ္ဌိတံ၊ အသေက္ခသီလက္ခန္ဓာဒိကေ ဝါ သီလာဒိသာရေ ပတိဋ္ဌိတံ။ ခီဏာသဝံ ဝန္တဒေါသန္တိ ကာမာသဝါဒီနံ စတုန္နံ အာသဝါနံ အနဝသေသံ ပဟီနတ္တာ ခီဏာသဝံ။ တတော ဧဝ ရာဂါဒိဒေါသာနံ သဗ္ဗသော ဝန္တတ္တာ ဝန္တဒေါသံ။ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏန္တိ တံ ယထာဝုတ္တဂုဏံ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏံ အဟံ ဗြာဟ္မဏန္တိ ဝဒါမီတိ။ ဣဓာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒေသနာနာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အဇကလာပကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇။ သတ္တမေ ပါဝါယန္တိ ဧဝံနာမကေ မလ္လရာဇူနံ နဂရေ။ အဇကလာပကေ စေတိယေတိ အဇကလာပကေန နာမ ယက္ခေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘အဇကလာပက’’န္တိ လဒ္ဓနာမေ မနုဿာနံ စိတ္တီကတဋ္ဌာနေ။ သော ကိရ ယက္ခော အဇေ ကလာပေ ကတွာ ဗန္ဓနေန အဇကောဋ္ဌာသေန သဒ္ဓိံ ဗလိံ ပဋိစ္ဆတိ၊ န အညထာ၊ တသ္မာ ‘‘အဇကလာပကော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ ကေစိ ပနာဟု – အဇကေ ဝိယ သတ္တေ လာပေတီတိ အဇကလာပကောတိ။ တဿ ကိရ သတ္တာ ဗလိံ ဥပနေတွာ ယဒါ အဇသဒ္ဒံ ကတွာ ဗလိံ ဥပဟရန္တိ၊ တဒါ သော တုဿတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဇကလာပကော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ သော ပန ယက္ခော အာနုဘာဝသမ္ပန္နော ကက္ခဠော ဖရုသော တတ္ထ စ သန္နိဟိတော၊ တသ္မာ တံ ဌာနံ မနုဿာ စိတ္တိံ ကရောန္တိ၊ ကာလေန ကာလံ ဗလိံ ဥပဟရန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇကလာပကေ စေတိယေ’’တိ။ အဇကလာပကဿ ယက္ခဿ ဘဝနေတိ တဿ ယက္ခဿ ဝိမာနေ။

တဒါ ကိရ သတ္ထာ တံ ယက္ခံ ဒမေတုကာမော သာယနှသမယေ ဧကော အဒုတိယော ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ အဇကလာပကဿ ယက္ခဿ ဘဝနဒွါရံ ဂန္တွာ တဿ ဒေါဝါရိကံ ဘဝနပဝိသနတ္ထာယ ယာစိ။ သော ‘‘ကက္ခဠော၊ ဘန္တေ၊ အဇကလာပကော ယက္ခော၊ သမဏောတိ ဝါ ဗြာဟ္မဏောတိ ဝါ ဂါရဝံ န ကရောတိ၊ တသ္မာ တုမှေ ဧဝ ဇာနာထ၊ မယှံ ပန တဿ အနာရောစနံ န ယုတ္တ’’န္တိ တာဝဒေဝ ယက္ခသမာဂမံ ဂတဿ အဇကလာပကဿ သန္တိကံ ဝါတဝေဂေန အဂမာသိ။ သတ္ထာ အန္တောဘဝနံ ပဝိသိတွာ အဇကလာပကဿ နိသီဒနမဏ္ဍပေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ ယက္ခဿ ဩရောဓာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသု။ သတ္ထာ တာသံ ကာလယုတ္တံ ဓမ္မိံ ကထံ ကထေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပါဝါယံ ဝိဟရတိ အဇကလာပကေ စေတိယေ အဇကလာပကဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ’’တိ။

တသ္မိံ သမယေ သာတာဂိရဟေမဝတာ အဇကလာပကဿ ဘဝနမတ္ထကေန ယက္ခသမာဂမံ ဂစ္ဆန္တာ အတ္တနော ဂမနေ အသမ္ပဇ္ဇမာနေ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တာ သတ္ထာရံ အဇကလာပကဿ ဘဝနေ နိသိန္နံ ဒိသွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘မယံ၊ ဘန္တေ၊ ယက္ခသမာဂမံ ဂမိဿာမာ’’တိ အာပုစ္ဆိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂတာ ယက္ခသန္နိပါတေ အဇကလာပကံ ဒိသွာ တုဋ္ဌိံ ပဝေဒယိံသု ‘‘လာဘာ တေ၊ အာဝုသော၊ အဇကလာပက၊ ယဿ တေ ဘဝနေ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော ဘဂဝါ နိသိန္နော၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ ပယိရုပါသဿု၊ ဓမ္မဉ္စ သုဏာဟီ’’တိ။ သော တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဣမေ တဿ မုဏ္ဍကဿ သမဏကဿ မမ ဘဝနေ နိသိန္နဘာဝံ ကထေန္တီ’’တိ ကောဓာဘိဘူတော ဟုတွာ ‘‘အဇ္ဇ မယှံ တေန သမဏေန သဒ္ဓိံ သင်္ဂါမော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ယက္ခသန္နိပါတတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဒက္ခိဏံ ပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ သဋ္ဌိယောဇနမတ္တံ ပဗ္ဗတကူဋံ အက္ကမိ၊ တံ ဘိဇ္ဇိတွာ ဒွိဓာ အဟောသိ။ သေသံ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အာဠဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၄၆) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဇကလာပကဿ သမာဂမော ဟိ အာဠဝကသမာဂမသဒိသောဝ ဌပေတွာ ပဉှကရဏံ ဝိဿဇ္ဇနံ ဘဝနတော တိက္ခတ္တုံ နိက္ခမနံ ပဝေသနဉ္စ။ အဇကလာပကော ဟိ အာဂစ္ဆန္တောယေဝ ‘‘ဧတေဟိယေဝ တံ သမဏံ ပလာပေဿာမီ’’တိ ဝါတမဏ္ဍလာဒိကေ နဝဝဿေ သမုဋ္ဌာပေတွာ တေဟိ ဘဂဝတော စလနမတ္တမ္ပိ ကာတုံ အသက္ကောန္တော နာနာဝိဓပ္ပဟရဏဟတ္ထေ အတိဝိယ ဘယာနကရူပေ ဘူတဂဏေ နိမ္မိနိတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အန္တန္တေနေဝ စရန္တော သဗ္ဗရတ္တိံ နာနပ္ပကာရံ ဝိပ္ပကာရံ ကတွာပိ ဘဂဝတော ကိဉ္စိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ နိသိန္နဋ္ဌာနတော စလနံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ ကေဝလံ ပန ‘‘အယံ သမဏော မံ အနာပုစ္ဆာ မယှံ ဘဝနံ ပဝိသိတွာ နိသီဒတီ’’တိ ကောဓဝသေန ပဇ္ဇလိ။ အထဿ ဘဂဝါ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘သေယျထာပိ နာမ စဏ္ဍဿ ကုက္ကုရဿ နာသာယ ပိတ္တံ ဘိန္ဒေယျ၊ ဧဝံ သော ဘိယျောသောမတ္တာယ စဏ္ဍတရော အဿ၊ ဧဝမေဝါယံ ယက္ခော မယိ ဣဓ နိသိန္နေ စိတ္တံ ပဒူသေတိ၊ ယံနူနာဟံ ဗဟိ နိက္ခမေယျ’’န္တိ သယမေဝ ဘဝနတော နိက္ခမိတွာ အဗ္ဘောကာသေ နိသီဒိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ ရတ္တန္ဓကာရတိမိသာယံ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နော ဟောတီ’’တိ။

တတ္ထ ရတ္တန္ဓကာရတိမိသာယန္တိ ရတ္တိယံ အန္ဓကရဏတမသိ၊ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိဝိရဟိတေ ဗဟလန္ဓကာရေတိ အတ္ထော။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတော ကိရ တဒါ အန္ဓကာရော ပဝတ္တီတိ။ ဒေဝေါတိ မေဃော ဧကမေကံ ဖုသိတကံ ဥဒကဗိန္ဒုံ ပါတေတိ။ အထ ယက္ခော ‘‘ဣမိနာ သဒ္ဒေန တာသေတွာ ဣမံ သမဏံ ပလာပေဿာမီ’’တိ ဘဂဝတော သမီပံ ဂန္တွာ ‘‘အက္ကုလော’’တိအာဒိနာ တံ ဘိံသနံ အကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ အဇကလာပကော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘယန္တိ စိတ္တုတြာသံ၊ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ ဦရုတ္ထမ္ဘကသရီရဿ ဆမ္ဘိတဘာဝံ။ လောမဟံသန္တိ လောမာနံ ပဟဋ္ဌဘာဝံ၊ တီဟိပိ ပဒေဟိ ဘယုပ္ပတ္တိမေဝ ဒဿေတိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ကသ္မာ ပနာယံ ဧဝမဓိပ္ပာယော ဥပသင်္ကမိ၊ နနု ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗံ ဝိပ္ပကာရံ အကာသီတိ? သစ္စမကာသိ၊ တံ ပနေသ ‘‘အန္တောဘဝနေ ခေမဋ္ဌာနေ ထိရဘူမိယံ ဌိတဿ န ကိဉ္စိ ကာတုံ အသက္ခိ၊ ဣဒါနိ ဗဟိ ဌိတံ ဧဝံ ဘိံသာပေတွာ ပလာပေတုံ သက္ကာ’’တိ မညမာနော ဥပသင်္ကမိ။ အယဉှိ ယက္ခော အတ္တနော ဘဝနံ ‘‘ထိရဘူမီ’’တိ မညတိ၊ ‘‘တတ္ထ ဌိတတ္တာ အယံ သမဏော န ဘာယတီ’’တိ စ။

တိက္ခတ္တုံ ‘‘အက္ကုလော ပက္ကုလော’’တိ အက္ကုလပက္ကုလိကံ အကာသီတိ တယော ဝါရေ ‘‘အက္ကုလော ပက္ကုလော’’တိ ဘိံသာပေတုကာမတာယ ဧဝရူပံ သဒ္ဒံ အကာသိ။ အနုကရဏသဒ္ဒေါ ဟိ အယံ။ တဒါ ဟိ သော ယက္ခော သိနေရုံ ဥက္ခိပန္တော ဝိယ မဟာပထဝိံ ပရိဝတ္တေန္တော ဝိယ စ မဟတာ ဥဿာဟေန အသနိသတသဒ္ဒသင်္ဃာဋံ ဝိယ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ပုဉ္ဇီကတံ ဟုတွာ ဝိနိစ္ဆရန္တံ ဒိသာဂဇာနံ ဟတ္ထိဂဇ္ဇိတံ၊ ကေသရသီဟာနံ သီဟနိန္နာဒံ၊ ယက္ခာနံ ဟိံကာရသဒ္ဒံ၊ ဘူတာနံ အဋ္ဋဟာသံ၊ အသုရာနံ အပ္ဖောဋနဃောသံ၊ ဣန္ဒဿ ဒေဝရညော ဝဇိရနိဂ္ဃာတနိဂ္ဃောသံ၊ အတ္တနော ဂမ္ဘီရတာယ ဝိပ္ဖာရိကတာယ ဘယာနကတာယ စ အဝသေသသဒ္ဒံ အဝဟသန္တမိဝ အဘိဘဝန္တမိဝ စ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနမဟာဝါတမဏ္ဍလိကာယ ဝိနိဂ္ဃောသံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဟဒယံ ဖာလေန္တံ ဝိယ မဟန္တံ ပဋိဘယနိဂ္ဃောသံ အဗျတ္တက္ခရံ တိက္ခတ္တုံ အတ္တနော ယက္ခဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇိ ‘‘ဧတေန ဣမံ သမဏံ ဘိံသာပေတွာ ပလာပေဿာမီ’’တိ။ ယံ ယံ နိစ္ဆရတိ၊ တေန တေန ပဗ္ဗတာ ပပဋိကံ မုဉ္စိံသု၊ ဝနပ္ပတိဇေဋ္ဌကေ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေသု ရုက္ခလတာဂုမ္ဗေသု ပတ္တဖလပုပ္ဖာနိ သီဒယိံသု၊ တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတောပိ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတရာဇာ သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ၊ ဘုမ္မဒေဝတာ အာဒိံ ကတွာ ယေဘုယျေန ဒေဝတာနမ္ပိ အဟုဒေဝ ဘယံ ဆမ္ဘိတတ္တံ လောမဟံသော၊ ပဂေဝ မနုဿာနံ။ အညေသဉ္စ အပဒဒွိပဒစတုပ္ပဒါနံ မဟာပထဝိယာ ဥန္ဒြိယနကာလော ဝိယ မဟတီ ဝိဘိံသနကာ အဟောသိ၊ သကလသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပတလေ မဟန္တံ ကောလာဟလံ ဥဒပါဒိ။ ဘဂဝါ ပန တံ သဒ္ဒံ ‘‘ကိမီ’’တိ အမညမာနော နိစ္စလော နိသီဒိ၊ ‘‘မာ ကဿစိ ဣမိနာ အန္တရာယော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။

ယသ္မာ ပန သော သဒ္ဒေါ ‘‘အက္ကုလ ပက္ကုလ’’ ဣတိ ဣမိနာ အာကာရေန သတ္တာနံ သောတပထံ အဂမာသိ၊ တသ္မာ တဿ အနုကရဏဝသေန ‘‘အက္ကုလော ပက္ကုလော’’တိ၊ ယက္ခဿ စ တဿံ နိဂ္ဃောသနိစ္ဆာရဏာယံ အက္ကုလပက္ကုလကရဏံ အတ္ထီတိ ကတွာ ‘‘အက္ကုလပက္ကုလိကံ အကာသီ’’တိ သင်္ဂဟံ အာရောပယိံသု။ ကေစိ ပန ‘‘အာကုလဗျာကုလ ဣတိ ပဒဒွယဿ ပရိယာယာဘိဓာနဝသေန အက္ကုလော ဗက္ကုလောတိ အယံ သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ ယထာ ‘‘ဧကံ ဧကက’’န္တိ။ ယသ္မာ ဧကဝါရံ ဇာတော ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေနေဝ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ အာကုလောတိ အာဒိအတ္ထော အာကာရော၊ တဿ စ ကကာရာဂမံ ကတွာ ရဿတ္တံ ကတန္တိ။ ဒွေ ဝါရေ ပန ဇာတော ဗက္ကုလော၊ ကုလသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဇာတိပရိယာယော ကောလံကောလောတိအာဒီသု ဝိယ။ ဝုတ္တအဓိပ္ပာယာနုဝိဓာယီ စ သဒ္ဒပ္ပယောဂေါတိ ပဌမေန ပဒေန ဇလာဗုဇသီဟဗျဂ္ဃာဒယော၊ ဒုတိယေန အဏ္ဍဇအာသီဝိသကဏှသပ္ပာဒယော ဝုစ္စန္တိ၊ တသ္မာ သီဟာဒိကော ဝိယ အာသီဝိသာဒိကော ဝိယ စ ‘‘အဟံ တေ ဇီဝိတဟာရကော’’တိ ဣမံ အတ္ထံ ယက္ခော ပဒဒွယေန ဒဿေတီတိ အညေ။ အပရေ ပန ‘‘အက္ခုလော ဘက္ခုလော’’တိ ပါဠိံ ဝတွာ ‘‘အက္ခေတုံ ခေပေတုံ ဝိနာသေတုံ ဥလတိ ပဝတ္တေတီတိ အက္ခုလော၊ ဘက္ခိတုံ ခါဒိတုံ ဥလတီတိ ဘက္ခုလော။ ကော ပနေသော? ယက္ခရက္ခသပိသာစသီဟဗျဂ္ဃာဒီသု အညတရော ယော ကောစိ မနုဿာနံ အနတ္ထာဝဟော’’တိ တဿ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဣဓာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိပ္ပာယယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧသော တေ၊ သမဏ၊ ပိသာစောတိ ‘‘အမ္ဘော၊ သမဏ၊ တဝ ပိသိတာသနော ပိသာစော ဥပဋ္ဌိတော’’တိ မဟန္တံ ဘေရဝရူပံ အဘိနိမ္မိနိတွာ ဘဂဝတော ပုရတော ဌတွာ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ယက္ခော ဝဒတိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ တေန ယက္ခေန ကာယဝါစာဟိ ပဝတ္တိယမာနံ ဝိပ္ပကာရံ။ တေန စ အတ္တနော အနဘိဘဝနီယဿ ဟေတုဘူတံ လောကဓမ္မေသု နိရုပက္ကိလေသတံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ တာယံ ဝေလာယန္တိ တဿံ ဝိပ္ပကာရကရဏဝေလာယံ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ တံ ဝိပ္ပကာရံ အဂဏေတွာ အဿ အဂဏနဟေတုဘူတံ ဓမ္မာနုဘာဝဒီပကံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ယဒါ သကေသု ဓမ္မေသူတိ ယသ္မိံ ကာလေ သကအတ္တဘာဝသင်္ခါတေသု ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓဓမ္မေသု။ ပါရဂူတိ ပရိညာဘိသမယပါရိပူရိဝသေန ပါရင်္ဂတော၊ တတောယေဝ တေသံ ဟေတုဘူတေ သမုဒယေ၊ တဒပ္ပဝတ္တိလက္ခဏေ နိရောဓေ၊ နိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ စ ပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယပါရိပူရိဝသေန ပါရဂတော။ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏောတိ ဧဝံ သဗ္ဗသော ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော နာမ ဟောတိ၊ သဗ္ဗသော သကအတ္တဘာဝါဝဗောဓနေပိ စတုသစ္စာဘိသမယော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ – ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ လောကသမုဒယဉ္စ ပညပေမီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅)။ အထ ဝါ သကေသု ဓမ္မေသူတိ အတ္တနော ဓမ္မေသု၊ အတ္တနော ဓမ္မာ နာမ အတ္ထကာမဿ ပုဂ္ဂလဿ သီလာဒိဓမ္မာ။ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိအာဒယော ဟိ ဝေါဒါနဓမ္မာ ဧကန္တဟိတသုခသမ္ပာဒနေန ပုရိသဿ အတ္တနော ဓမ္မာ နာမ၊ န အနတ္ထာဝဟာ သံကိလေသဓမ္မာ ဝိယ အသကဓမ္မာ။ ပါရဂူတိ တေသံ သီလာဒီနံ ပါရိပူရိယာ ပါရံ ပရိယန္တံ ဂတော။

တတ္ထ သီလံ တာဝ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓံ။ တေသု လောကိယံ ပုဗ္ဗဘာဂသီလံ။ တံ သင်္ခေပတော ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန အနေကပ္ပဘေဒံ။ လောကုတ္တရံ မဂ္ဂဖလဝသေန ဒုဝိဓံ၊ အတ္ထတော သမ္မာဝါစာသမ္မာကမ္မန္တသမ္မာအာဇီဝါ။ ယထာ စ သီလံ၊ တထာ သမာဓိပညာ စ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ လောကိယသမာဓိ သဟ ဥပစာရေန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော၊ လောကုတ္တရသမာဓိ မဂ္ဂပရိယာပန္နော။ ပညာပိ လောကိယာ သုတမယာ၊ စိန္တာမယာ၊ ဘာဝနာမယာ စ သာသဝါ၊ လောကုတ္တရာ ပန မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဖလသမ္ပယုတ္တာ စ။ ဝိမုတ္တိ နာမ ဖလဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ တသ္မာ သာ လောကုတ္တရာဝ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ လောကိယမေဝ၊ တံ ဧကူနဝီသတိဝိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဘာဝတော။ ဧဝံ ဧတေသံ သီလာဒိဓမ္မာနံ အတ္တနော သန္တာနေ အရဟတ္တဖလာဓိဂမေန အနဝသေသတော နိဗ္ဗတ္တပါရိပူရိယာ ပါရံ ပရိယန္တံ ဂတောတိ သကေသု ဓမ္မေသု ပါရဂူ။

အထ ဝါ သောတာပတ္တိဖလာဓိဂမေန သီလသ္မိံ ပါရဂူ။ သော ဟိ ‘‘သီလေသု ပရိပူရကာရီ’’တိ ဝုတ္တော၊ သောတာပန္နဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ သကဒါဂါမီပိ ဂဟိတော ဟောတိ။ အနာဂါမိဖလာဓိဂမေန သမာဓိသ္မိံ ပါရဂူ။ သော ဟိ ‘‘သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ’’တိ ဝုတ္တော။ အရဟတ္တဖလာဓိဂမေန ဣတရေသု တီသု ပါရဂူ။ အရဟာ ဟိ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ အဂ္ဂဘူတာယ အကုပ္ပာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ အဓိဂတတ္တာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ စ ပရိယောသာနဂမနတော ပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေသု ပါရဂူ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ စတူသု အရိယသစ္စေသု စတုမဂ္ဂဝသေန ပရိညာဒိသောဠသဝိဓာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ယထာဝုတ္တေသု တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ သကေသု ဓမ္မေသု ပါရဂတော။

ဟောတိ ဗြာဟ္မဏောတိ တဒါ သော ဗာဟိတပါပဓမ္မတာယ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏော ဟောတိ။ အထ ဧတံ ပိသာစဉ္စ၊ ပက္ကုလဉ္စာတိဝတ္တတီတိ တတော ယထာဝုတ္တပါရဂမနတော အထ ပစ္ဆာ၊ အဇကလာပက၊ ဧတံ တယာ ဒဿိတံ ပိသိတာသနတ္ထမာဂတံ ပိသာစံ ဘယဇနနတ္ထံ သမုဋ္ဌာပိတံ အက္ကုလပက္ကုလိကဉ္စ အတိဝတ္တတိ၊ အတိက္ကမတိ၊ အဘိဘဝတိ၊ တံ န ဘာယတီတိ အတ္ထော။

အယမ္ပိ ဂါထာ အရဟတ္တမေဝ ဥလ္လပိတွာ ကထိတာ။ အထ အဇကလာပကော အတ္တနာ ကတေန တထာရူပေနပိ ပဋိဘယရူပေန ဝိဘိံသနေန အကမ္ပနီယဿ ဘဂဝတော တံ တာဒိဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယမနုဿောဝတာယ’’န္တိ ပသန္နမာနသော ပေါထုဇ္ဇနိကာယ သဒ္ဓါယ အတ္တနိ နိဝိဋ္ဌဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော သတ္ထု သမ္မုခါ ဥပါသကတ္တံ ပဝေဒေသိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သင်္ဂါမဇိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈။ အဋ္ဌမေ သင်္ဂါမဇီတိ ဧဝံနာမော။ အယဉှိ အာယသ္မာ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ မဟာဝိဘဝဿ သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော၊ ဝယပ္ပတ္တကာလေ မာတာပိတူဟိ ပတိရူပေန ဒါရေန နိယောဇေတွာ သာပတေယျံ နိယျာတေတွာ ဃရဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ ဟောတိ။ သော ဧကဒိဝသံ သာဝတ္ထိဝါသိနော ဥပါသကေ ပုဗ္ဗဏှသမယံ ဒါနံ ဒတွာ သီလံ သမာဒိယိတွာ သာယနှသမယေ သုဒ္ဓဝတ္ထေ သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂေ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထေ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ ဇေတဝနာဘိမုခေ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကတ္ထ တုမှေ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဓမ္မဿဝနတ္ထံ ဇေတဝနေ သတ္ထု သန္တိက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ အဟမ္ပိ ဂမိဿာမီ’’တိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ ကဉ္စနဂုဟာယံ သီဟနာဒံ နဒန္တော ကေသရသီဟော ဝိယ သဒ္ဓမ္မမဏ္ဍပေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

အထ ခေါ တေ ဥပါသကာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု၊ သင်္ဂါမဇိပိ ကုလပုတ္တော တဿာ ပရိသာယ ပရိယန္တေ ဓမ္မံ သုဏန္တော နိသီဒိ။ ဘဂဝါ အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေတွာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေသိ၊ သစ္စပရိယောသာနေ အနေကေသံ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သင်္ဂါမဇိပိ ကုလပုတ္တော သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ပရိသာယ ဝုဋ္ဌိတာယ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ ‘‘ပဗ္ဗာဇေထ မံ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘အနုညာတောသိ ပန တွံ မာတာပိတူဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာ’’တိ? ‘‘နာဟံ၊ ဘန္တေ၊ အနုညာတော’’တိ။ ‘‘န ခေါ၊ သင်္ဂါမဇိ၊ တထာဂတာ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတံ ပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ။ ‘‘သောဟံ၊ ဘန္တေ၊ တထာ ကရိဿာမိ၊ ယထာ မံ မာတာပိတရော ပဗ္ဗဇိတုံ အနုဇာနန္တီ’’တိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ မာတာပိတရော ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘အမ္မတာတာ၊ အနုဇာနာထ မံ ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ အာဟ။ တတော ပရံ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၂၉၃ အာဒယော) အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အထ သော ‘‘ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တာနံ ဒဿေဿာမီ’’တိ ပဋိညံ ဒတွာ အနုညာတော မာတာပိတူဟိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အလတ္ထ ခေါ စ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပသမ္ပဒဉ္စ၊ အစိရူပသမ္ပန္နော စ ပန သော ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အညတရသ္မိံ အရညာဝါသေ ဝဿံ ဝသိတွာ ဆဠဘိညော ဟုတွာ ဝုတ္ထဝဿော ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ မာတာပိတူနဉ္စ ပဋိဿဝမောစနတ္ထံ သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ သင်္ဂါမဇိ သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တော ဟောတီ’’တိ။

သော ဟာယသ္မာ ဓုရဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဇေတဝနံ ပဝိသိတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ကတပဋိသန္ထာရော အညံ ဗျာကရိတွာ ပုန ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ နိက္ခမိတွာ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိ။ အထဿ မာတာပိတရော ဉာတိမိတ္တာ စဿ အာဂမနံ သုတွာ၊ ‘‘သင်္ဂါမဇိ၊ ကိရ ဣဓာဂတော’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ တုရိတတုရိတာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိယေသန္တာ နံ တတ္ထ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘မာ အပုတ္တကံ သာပတေယျံ ရာဇာနော ဟရေယျုံ၊ အပ္ပိယာ ဒါယာဒါ ဝါ ဂဏှေယျုံ၊ နာလံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ၊ ဧဟိ၊ တာတ၊ ဝိဗ္ဘမာ’’တိ ယာစိံသု။ တံ သုတွာ ထေရော ‘‘ဣမေ မယှံ ကာမေဟိ အနတ္ထိကဘာဝံ န ဇာနန္တိ၊ ဂူထဓာရီ ဝိယ ဂူထပိဏ္ဍေ ကာမေသုယေဝ အလ္လီယနံ ဣစ္ဆန္တိ၊ နယိမေ သက္ကာ ဓမ္မကထာယ သညာပေတု’’န္တိ အဿုဏန္တော ဝိယ နိသီဒိ။ တေ နာနပ္ပကာရံ ယာစိတွာ အတ္တနော ဝစနံ အဂ္ဂဏှန္တံ ဒိသွာ ဃရံ ပဝိသိတွာ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ တဿ ဘရိယံ သပရိဝါရံ ဥယျောဇေသုံ ‘‘မယံ နာနပ္ပကာရံ တံ ယာစန္တာပိ တဿ မနံ အလဘိတွာ အာဂတာ၊ ဂစ္ဆ တွံ၊ ဘဒ္ဒေ၊ တဝ ဘတ္တာရံ ပုတ္တသန္ဒဿနေန ယာစိတွာ သညာပေဟီ’’တိ။ တာယ ကိရ အာပန္နသတ္တာယ အယမာယသ္မာ ပဗ္ဗဇိတော။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဒါရကမာဒါယ မဟတာ ပရိဝါရေန ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အဿောသိ ခေါ အာယသ္မတော သင်္ဂါမဇိဿာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ပုရာဏဒုတိယိကာတိ ပုဗ္ဗေ ဂိဟိကာလေ ပါဒပရိစရဏဝသေန ဒုတိယိကာ၊ ဘရိယာတိ အတ္ထော။ အယျောတိ ‘‘အယျပုတ္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိတာနံ အနုစ္ဆဝိကဝေါဟာရေန ဝဒတိ။ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော၊ တဿ အနုပ္ပတ္တော ကိရာတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခုဒ္ဒပုတ္တဉှိ သမဏ၊ ပေါသ မန္တိ အာပန္နသတ္တမေဝ မံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ သာဟံ ဧတရဟိ ခုဒ္ဒပုတ္တာ၊ တာဒိသံ မံ ဆဍ္ဍေတွာဝ တဝ သမဏဓမ္မကရဏံ အယုတ္တံ၊ တသ္မာ၊ သမဏ၊ ပုတ္တဒုတိယံ မံ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီဟိ ဘရဿူတိ။ အာယသ္မာ ပန၊ သင်္ဂါမဇိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ ဥက္ခိပိတွာ တံ နေဝ ဩလောကေတိ၊ နာပိ အာလပတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ အာယသ္မာ သင်္ဂါမဇိ တုဏှီ အဟောသီ’’တိ။

သာ တိက္ခတ္တုံ တထေဝ ဝတွာ တုဏှီဘူတမေဝ တံ ဒိသွာ ‘‘ပုရိသာ နာမ ဘရိယာသု နိရပေက္ခာပိ ပုတ္တေသု သာပေက္ခာ ဟောန္တိ၊ ပုတ္တသိနေဟော ပိတု အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ပုတ္တပေမေနာပိ မယှံ ဝသေ ဝတ္တေယျာ’’တိ မညမာနာ ပုတ္တံ ထေရဿ အင်္ကေ နိက္ခိပိတွာ ဧကမန္တံ အပက္ကမ္မ ‘‘ဧသော တေ၊ သမဏ၊ ပုတ္တော၊ ပေါသ န’’န္တိ ဝတွာ ထောကံ အဂမာသိ။ သာ ကိရ သမဏတေဇေနဿ သမ္မုခေ ဌာတုံ နာသက္ခိ။ ထေရော ဒါရကမ္ပိ နေဝ ဩလောကေတိ နာပိ အာလပတိ။ အထ သာ ဣတ္ထီ အဝိဒူရေ ဌတွာ မုခံ ပရိဝတ္တေတွာ ဩလောကေန္တီ ထေရဿ အာကာရံ ဉတွာ ပဋိနိဝတ္တိတွာ ‘‘ပုတ္တေနပိ အယံ သမဏော အနတ္ထိကော’’တိ ဒါရကံ ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မတော သင်္ဂါမဇိဿ ပုရာဏဒုတိယိကာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ပုတ္တေနပီတိ အယံ သမဏော အတ္တနော ဩရသပုတ္တေနပိ အနတ္ထိကော၊ ပဂေဝ အညေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒိဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဒေဝတာနဉှိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဒူရေပိ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗံ ပသာဒစက္ခု ဟောတိ။ ဣဒမ္ပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနိဗ္ဗတ္တံ အဘိညာစက္ခုံ တာဒိသန္တိ ဒိဗ္ဗံ ဝိယာတိ ဒိဗ္ဗံ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿယေန လဒ္ဓတ္တာ ဝါ ဒိဗ္ဗံ၊ မဟာဇုတိကတ္တာ မဟာဂတိကတ္တာ ဝါ ဒိဗ္ဗံ၊ တေန ဒိဗ္ဗေန။ ဝိသုဒ္ဓေနာတိ နီဝရဏာဒိသံကိလေသဝိဂမေန သုပရိသုဒ္ဓေန။ အတိက္ကန္တမာနုသကေနာတိ မနုဿာနံ ဝိသယာတီတေန။ ဣမံ ဧဝရူပံ ဝိပ္ပကာရန္တိ ဣမံ ဧဝံ ဝိပ္ပကာရံ ယထာဝုတ္တံ ပဗ္ဗဇိတေသု အသာရုပ္ပံ အင်္ကေ ပုတ္တဋ္ဌပနသင်္ခါတံ ဝိရူပကိရိယံ။

ဧတမတ္ထန္တိ ဧတံ အာယသ္မတော သင်္ဂါမဇိဿ ပုတ္တဒါရာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ နိရပေက္ခဘာဝသင်္ခါတံ အတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ တဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု တာဒိဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ အာယန္တိန္တိ အာဂစ္ဆန္တိံ၊ ပုရာဏဒုတိယိကန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နာဘိနန္ဒတီတိ ဒဋ္ဌုံ မံ အာဂတာတိ န နန္ဒတိ န တုဿတိ။ ပက္ကမန္တိန္တိ သာ အယံ မယာ အသမ္မောဒိတာဝ ဂစ္ဆတီတိ ဂစ္ဆန္တိံ။ န သောစတီတိ န စိတ္တသန္တာပမာပဇ္ဇတိ။ ယေန ပန ကာရဏေန ထေရော ဧဝံ နာဘိနန္ဒတိ န သောစတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ဂါ သင်္ဂါမဇိံ မုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သင်္ဂါတိ ရာဂသင်္ဂေါ ဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိသင်္ဂေါတိ ပဉ္စဝိဓာပိ သင်္ဂါ သမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တီဟိ ဝိမုတ္တံ သင်္ဂါမဇိံ ဘိက္ခုံ။ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏန္တိ တံ တာဒိဘာဝပ္ပတ္တံ ခီဏာသဝံ အဟံ သဗ္ဗသော ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏန္တိ ဝဒါမီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဇဋိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉။ နဝမေ ဂယာယန္တိ ဧတ္ထ ဂယာတိ ဂါမောပိ တိတ္ထမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ဂယာဂါမဿ ဟိ အဝိဒူရေ ဝိဟရန္တော ဘဂဝါ ‘‘ဂယာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ဂယာတိတ္ထဿ။ ဂယာတိတ္ထန္တိ ဟိ ဂယာဂါမဿ အဝိဒူရေ ဧကာ ပေါက္ခရဏီ အတ္ထိ နဒီပိ၊ တဒုဘယံ ‘‘ပါပပဝါဟနတိတ္ထ’’န္တိ လောကိယမဟာဇနော သမုဒါစရတိ။ ဂယာသီသေတိ ဂဇသီသသဒိသသိခရော တတ္ထ ဧကော ပဗ္ဗတော ဂယာသီသနာမကော၊ ယတ္ထ ဟတ္ထိကုမ္ဘသဒိသော ပိဋ္ဌိပါသာဏော ဘိက္ခုသဟဿဿ ဩကာသော ပဟောတိ၊ တတြ ဘဂဝါ ဝိဟရတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဂယာယံ ဝိဟရတိ ဂယာသီသေ’’တိ။

ဇဋိလာတိ တာပသာ။ တေ ဟိ ဇဋာဓာရိတာယ ဣဓ ‘‘ဇဋိလာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အန္တရဋ္ဌကေ ဟိမပါတသမယေတိ ဟေမန္တဿ ဥတုနော အဗ္ဘန္တရဘူတေ မာဃမာသဿ အဝသာနေ စတ္တာရော ဖဂ္ဂုဏမာသဿ အာဒိမှိ စတ္တာရောတိ အဋ္ဌဒိဝသပရိမာဏေ ဟိမဿ ပတနကာလေ။ ဂယာယံ ဥမ္မုဇ္ဇန္တီတိ ကေစိ တသ္မိံ တိတ္ထသမ္မတေ ဥဒကေ ပဌမံ နိမုဂ္ဂသကလသရီရာ တတော ဥမ္မုဇ္ဇန္တိ ဝုဋ္ဌဟန္တိ ဥပ္ပိလဝန္တိ။ နိမုဇ္ဇန္တီတိ သသီသံ ဥဒကေ ဩသီဒန္တိ။ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇမ္ပိ ကရောန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာနိပိ ကရောန္တိ။

တတ္ထ ဟိ ကေစိ ‘‘ဧကုမ္မုဇ္ဇနေနေဝ ပါပသုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ၊ တေ ဥမ္မုဇ္ဇနမေဝ ကတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဥမ္မုဇ္ဇနံ ပန နိမုဇ္ဇနမန္တရေန နတ္ထီတိ အဝိနာဘာဝတော နိမုဇ္ဇနမ္ပိ တေ ကရောန္တိယေဝ။ ယေပိ ‘‘ဧကနိမုဇ္ဇနေနေဝ ပါပသုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ၊ တေပိ ဧကဝါရမေဝ နိမုဇ္ဇိတွာ ဝုတ္တနယေန အဝိနာဘာဝတော ဥမ္မုဇ္ဇနမ္ပိ ကတွာ ပက္ကမန္တိ။ ယေ ပန ‘‘တသ္မိံ တိတ္ထေ နိမုဇ္ဇနေနေဝ ပါပသုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ၊ တေ တတ္ထ နိမုဇ္ဇိတွာ အဿာသေ သန္နိရုမ္ဘိတွာ မရုပ္ပပါတပတိတာ ဝိယ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏန္တိ။ အပရေ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာနိ ကတွာ နှာတေ ပါပသုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ၊ တေ ကာလေန ကာလံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာနိ ကရောန္တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥမ္မုဇ္ဇန္တိပိ နိမုဇ္ဇန္တိပိ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇမ္ပိ ကရောန္တီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ နိမုဇ္ဇနပုဗ္ဗကံ ဥမ္မုဇ္ဇနံ၊ နိမုဇ္ဇနမေဝ ပန ကရောန္တာ ကတိပယာ၊ ဥမ္မုဇ္ဇနံ တဒုဘယဉ္စ ကရောန္တာ ဗဟူတိ တေသံ ယေဘုယျဘာဝဒဿနတ္ထံ ဥမ္မုဇ္ဇနံ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ တထာ သမ္ဗဟုလာ ဇဋိလာတိ ဇဋိလာနံ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ၊ မုဏ္ဍသိခဏ္ဍိနောပိ စ ဗြာဟ္မဏာ ဥဒကသုဒ္ဓိကာ တသ္မိံ ကာလေ တတ္ထ တထာ ကရောန္တိ။

ဩသိဉ္စန္တီတိ ကေစိ ဂယာယ ဥဒကံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အတ္တနော သီသေ စ သရီရေ စ ဩသိဉ္စန္တိ၊ အပရေ ဃဋေဟိ ဥဒကံ ဂဟေတွာ တီရေ ဌတွာ တထာ ကရောန္တိ။ အဂ္ဂိံ ဇုဟန္တီတိ ကေစိ ဂယာတီရေ ဝေဒိံ သဇ္ဇေတွာ ဓူမဒဗ္ဘိပူဇာဒိကေ ဥပကရဏေ ဥပနေတွာ အဂ္ဂိဟုတံ ဇုဟန္တိ အဂ္ဂိဟုတံ ပရိစရန္တိ။ ဣမိနာ သုဒ္ဓီတိ ဣမိနာ ဂယာယံ ဥမ္မုဇ္ဇနာဒိနာ အဂ္ဂိပရိစရဏေန စ ပါပမလတော သုဒ္ဓိ ပါပပဝါဟနာ သံသာရသုဒ္ဓိ ဧဝ ဝါ ဟောတီတိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။

ဥမ္မုဇ္ဇနာဒိ စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေသု ဟိ ကေစိ ဥဒကဝါသံ ဝသန္တိ၊ ကေစိ ဥဒကဿဉ္ဇလိံ ဒေန္တိ၊ ကေစိ တသ္မိံ ဥဒကေ ဌတွာ စန္ဒိမသူရိယေ အနုပရိဝတ္တန္တိ၊ ကေစိ အနေကသဟဿဝါရံ သာဝိတ္တိအာဒိကေ ဇပန္တိ၊ ကေစိ ‘‘ဣန္ဒ အာဂစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဝိဇ္ဇာဇပံ အဝှာယန္တိ၊ ကေစိ မဟတုပဋ္ဌာနံ ကရောန္တိ၊ ဧဝဉ္စ ကရောန္တာ ကေစိ ဩတရန္တိ၊ ကေစိ ဥတ္တရန္တိ ကေစိ ဥတ္တရိတွာ သုဒ္ဓိကအာစမနံ ကရောန္တိ၊ ကေစိ အန္တောဥဒကေ ဌိတာ တန္တီ ဝါဒေန္တိ၊ ဝီဏံ ဝါဒေန္တီတိ ဧဝမာဒိကာ နာနပ္ပကာရကိရိယာ ဒဿေန္တိ။ ယသ္မာ ဝါ တေ ဧဝရူပါ ဝိကာရကိရိယာ ကရောန္တာပိ တသ္မိံ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇနဥမ္မုဇ္ဇနပုဗ္ဗကမေဝ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ တံ သဗ္ဗံ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနန္တောဂဓမေဝ ကတွာ ‘‘ဥမ္မုဇ္ဇန္တီ’’တိပိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ တတ္ထ အာကုလဗျာကုလေ ဝတ္တမာနေ ဥပရိပဗ္ဗတေ ဌိတော ဘဂဝါ တေသံ တံ ကောလာဟလံ သုတွာ ‘‘ကိန္နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဩလောကေန္တော တံ ကိရိယဝိကာရံ အဒ္ဒသ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ…ပေ… ဣမိနာ သုဒ္ဓီ’’တိ၊ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ အတ္ထံ ဥဒကောရောဟနာဒိအသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ တေသံ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနံ သစ္စာဒိကေ စ သုဒ္ဓိမဂ္ဂေ အတ္တနော အဝိပရီတာဝဗောဓံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ ဥဒကသုဒ္ဓိယာ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂဘာဝဒီပကံ သစ္စာဒိဓမ္မာနဉ္စ ယာထာဝတော သုဒ္ဓိမဂ္ဂဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ န ဥဒကေန သုစီ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဥဒကေနာတိ ဥဒကုမ္မုဇ္ဇနာဒိနာ။ ဥဒကုမ္မုဇ္ဇနာဒိ ဟိ ဣဓ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ဥဒက’’န္တိ ဝုတ္တံ ယထာ ရူပဘဝေါ ရူပန္တိ။ အထ ဝါ ဥဒကေနာတိ ဥမ္မုဇ္ဇနာဒိကိရိယာယ သာဓနဘူတေန ဥဒကေန သုစိ သတ္တဿ သုဒ္ဓိ နာမ န ဟောတိ၊ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သုစီတိ တေန ယထာဝုတ္တေန ဥဒကေန သုစိ ပါပမလတော သုဒ္ဓါ နာမ သတ္တော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ဗဟွေတ္ထ နှာယတီ ဇနော။ ယဒိ ဟိ ဥဒကောရောဟနာဒိနာ ယထာဝုတ္တေန ပါပသုဒ္ဓိ နာမ သိယာ၊ ဗဟု ဧတ္ထ ဥဒကေ ဇနော နှာယတိ၊ မာတုဃာတာဒိပါပကမ္မကာရီ အညော စ ဂေါမဟိံသာဒိကော အန္တမသော မစ္ဆကစ္ဆပေ ဥပါဒါယ၊ တဿ သဗ္ဗဿာပိ ပါပသုဒ္ဓိ သိယာ၊ န ပနေဝံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? နှာနဿ ပါပဟေတူနံ အပ္ပဋိပက္ခဘာဝတော။ ယဉှိ ယံ ဝိနာသေတိ၊ သော တဿ ပဋိပက္ခော ယထာ အာလောကော အန္ဓကာရဿ၊ ဝိဇ္ဇာ စ အဝိဇ္ဇာယ၊ န ဧဝံ နှာနံ ပါပဿ။ တသ္မာ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ ‘‘န ဥဒကေန သုစိ ဟောတီ’’တိ။

ယေန ပန သုစိ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယမှိ သစ္စဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယမှီတိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ သစ္စန္တိ ဝစီသစ္စဉ္စေဝ ဝိရတိသစ္စဉ္စ။ အထ ဝါ သစ္စန္တိ ဉာဏသစ္စဉ္စေဝ ပရမတ္ထသစ္စဉ္စ။ ဓမ္မောတိ အရိယမဂ္ဂဓမ္မော၊ ဖလဓမ္မော စ၊ သော သဗ္ဗောပိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ၊ သော သုစီ သော စ ဗြာဟ္မဏောတိ သော အရိယပုဂ္ဂလော ဝိသေသတော ခီဏာသဝေါ အစ္စန္တသုဒ္ဓိယာ သုစိ စ ဗြာဟ္မဏော စာတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ သစ္စံ ဓမ္မတော ဝိသုံ ကတွာ ဂဟိတံ? သစ္စဿ ဗဟူပကာရတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘သစ္စံ ဝေ အမတာ ဝါစာ (သု။ နိ။ ၄၅၅)၊ သစ္စံ ဟဝေ သာဒုတရံ ရသာနံ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၄)၊ သစ္စေ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ၊ အာဟု သန္တော ပတိဋ္ဌိတာ (သု။ နိ။ ၄၅၅)၊ သစ္စေ ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စာ’’တိအာဒိနာ (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၃၃) အနေကေသု သုတ္တပဒေသု သစ္စဂုဏာ ပကာသိတာ။ သစ္စဝိပရိယဿ စ ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ အတီတဿ၊ မုသာဝါဒိဿ ဇန္တုနော (ဓ။ ပ။ ၁၇၆)၊ အဘူတဝါဒီ နိရယံ ဥပေတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၀၆) စ အာဒိနာ ပကာသိတာတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဗာဟိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀။ ဒသမေ ဗာဟိယောတိ တဿ နာမံ။ ဒါရုစီရိယောတိ ဒါရုမယစီရော။ သုပ္ပာရကေတိ ဧဝံနာမကေ ပဋ္ဋနေ ဝသတိ။ ကော ပနာယံ ဗာဟိယော၊ ကထဉ္စ ဒါရုစီရိယော အဟောသိ၊ ကထံ သုပ္ပာရကေ ပဋ္ဋနေ ပဋိဝသတီတိ?

တတြာယံ အနုပုဗ္ဗီကထာ – ဣတော ကိရ ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ ပဒုမုတ္တရသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ဧကော ကုလပုတ္တော ဟံသဝတီနဂရေ ဒသဗလဿ ဓမ္မဒေသနံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ခိပ္ပာဘိညာနံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘မဟာ ဝတာယံ ဘိက္ခု၊ ယော သတ္ထာရာ ဧဝံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပီယတိ၊ အဟော ဝတာဟမ္ပိ အနာဂတေ ဧဝရူပဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္ထာရာ ဧဒိသေ ဌာနေ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေတဗ္ဗော ဘဝေယျံ ယထာယံ ဘိက္ခူ’’တိ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ တဒနုရူပံ အဓိကာရကမ္မံ ကတွာ ယာဝဇီဝံ ပုညံ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏော ဟုတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဒသဗလဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပရိပုဏ္ဏသီလော သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ ဝသိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဗာဟိယရဋ္ဌေ ကုလဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ၊ တံ ဗာဟိယရဋ္ဌေ ဇာတတ္တာ ဗာဟိယောတိ သဉ္ဇာနိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဃရာဝါသံ ဝသန္တော ဝဏိဇ္ဇတ္ထာယ ဗဟူနံ ဘဏ္ဍာနံ နာဝံ ပူရေတွာ သမုဒ္ဒံ ပဝိသိတွာ အပရာပရံ သဉ္စရန္တော သတ္တ ဝါရေ သဒ္ဓိံယေဝ ပရိသာယ အတ္တနော နဂရံ ဥပဂဉ္ဆိ။

အဋ္ဌမေ ဝါရေ ပန ‘‘သုဝဏ္ဏဘူမိံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာရောပိတဘဏ္ဍော နာဝံ အဘိရုဟိ။ နာဝါ မဟာသမုဒ္ဒံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဣစ္ဆိတဒေသံ အပတွာဝ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ဝိပန္နာ။ မဟာဇနော မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခော အဟောသိ။ ဗာဟိယော ပန ဧကံ နာဝါဖလကံ ဂဟေတွာ တရန္တော ဦမိဝေဂေန မန္ဒမန္ဒံ ခိပမာနော ဘဿိတွာ သမုဒ္ဒေ ပတိတတ္တာ ဇာတရူပေနေဝ သမုဒ္ဒတီရေ နိပန္နော။ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ အဿာသမတ္တံ လဘိတွာ ဥဋ္ဌာယ လဇ္ဇာယ ဂုမ္ဗန္တရံ ပဝိသိတွာ အစ္ဆာဒနံ အညံ ကိဉ္စိ အပဿန္တော အက္ကနာဠာနိ ဆိန္ဒိတွာ ဝါကေဟိ ပလိဝေဌေတွာ နိဝါသနပါဝုရဏာနိ ကတွာ အစ္ဆာဒေသိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒါရုဖလကာနိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဝါကေန အာဝုဏိတွာ နိဝါသနပါဝုရဏံ ကတွာ အစ္ဆာဒေသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ဒါရုမယစီရဓာရိတာယ ‘‘ဒါရုစီရိယော’’တိ ပုရိမဝေါဟာရေန ‘‘ဗာဟိယော’’တိ စ ပညာယိတ္ထ။

တံ ဧကံ ကပါလံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တနိယာမေန သုပ္ပာရကပဋ္ဋနေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ မနုဿာ စိန္တေသုံ ‘‘သစေ လောကေ အရဟန္တော နာမ ဟောန္တိ၊ ဧဝံဝိဓေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ကိန္နု ခေါ အယံ အယျော ဝတ္ထံ ဒိယျမာနံ ဂဏှေယျ၊ ဥဒါဟု အပ္ပိစ္ဆတာယ န ဂဏှေယျာ’’တိ ဝီမံသန္တာ နာနာဒိသာဟိ ဝတ္ထာနိ ဥပနေသုံ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဣမိနာ နိယာမေန နာဂမိဿံ၊ နယိမေ ဧဝံ မယိ ပသီဒေယျုံ၊ ယံနူနာဟံ ဣမာနိ ပဋိက္ခိပိတွာ ဣမိနာဝ နီဟာရေန ဝိဟရေယျံ၊ ဧဝံ မေ လာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ သော ဧဝံ စိန္တေတွာ ကောဟညေ ဌတွာ ဝတ္ထာနိ န ပဋိဂ္ဂဏှိ။ မနုဿာ ‘‘အဟော အပ္ပိစ္ဆော ဝတာယံ အယျော’’တိ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသာ မဟန္တံ သက္ကာရသမ္မာနံ ကရိံသု။

သောပိ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ အဝိဒူရဋ္ဌာနေ ဧကံ ဒေဝါယတနံ အဂမာသိ။ မဟာဇနော တေန သဒ္ဓိံ ဧဝ ဂန္တွာ တံ ဒေဝါယတနံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ အဒါသိ။ သော ‘‘ဣမေ မယှံ စီရဓာရဏမတ္တေ ပသီဒိတွာ ဧဝံဝိဓံ သက္ကာရသမ္မာနံ ကရောန္တိ၊ ဧတေသံ မယာ ဥက္ကဋ္ဌဝုတ္တိနာ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သလ္လဟုကပရိက္ခာရော အပ္ပိစ္ဆောဝ ဟုတွာ ဝိဟာသိ။ ‘‘အရဟာ’’တိ ပန တေဟိ သမ္ဘာဝီယမာနော ‘‘အရဟာ’’တိ အတ္တာနံ အမညိ၊ ဥပရူပရိ စဿ သက္ကာရဂရုကာရော အဘိဝဍ္ဎိ၊ လာဘီ စ အဟောသိ ဥဠာရာနံ ပစ္စယာနံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော သုပ္ပာရကေ ပဋိဝသတိ သမုဒ္ဒတီရေ သက္ကတော ဂရုကတော’’တိအာဒိ။

တတ္ထ သက္ကတောတိ သက္ကစ္စံ အာဒရေန ဥပဋ္ဌာနဝသေန သက္ကတော။ ဂရုကတောတိ ဂုဏဝိသေသေန ယုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယေန ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကရဏဝသေန ဂရုကတော။ မာနိတောတိ မနသာ သမ္ဘာဝနဝသေန မာနိတော။ ပူဇိတောတိ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇာဝသေန ပူဇိတော။ အပစိတောတိ အဘိပ္ပသန္နစိတ္တေဟိ မဂ္ဂဒါနအာသနာဘိဟရဏာဒိဝသေန အပစိတော။ လာဘီ စီဝရ…ပေ… ပရိက္ခာရာနန္တိ ပဏီတပဏီတာနံ ဥပရူပရိ ဥပနီယမာနာနံ စီဝရာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ လဘနဝသေန လာဘီ။

အပရော နယော – သက္ကတောတိ သက္ကာရပ္ပတ္တော။ ဂရုကတောတိ ဂရုကာရပ္ပတ္တော။ မာနိတောတိ ဗဟုမာနိတော မနသာ ပိယာယိတော စ။ ပူဇိတောတိ စတုပစ္စယာဘိပူဇာယ ပူဇိတော။ အပစိတောတိ အပစာယနပ္ပတ္တော။ ယဿ ဟိ စတ္တာရော ပစ္စယေ သက္ကတွာ သုအဘိသင်္ခတေ ပဏီတပဏီတေ ဒေန္တိ၊ သော သက္ကတော။ ယသ္မိံ ဂရုဘာဝံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဒေန္တိ၊ သော ဂရုကတော။ ယံ မနသာ ပိယာယန္တိ ဗဟုမညန္တိ စ၊ သော မာနိတော။ ယဿ သဗ္ဗမ္ပေတံ ပူဇနဝသေန ကရောန္တိ၊ သော ပူဇိတော။ ယဿ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနဉ္ဇလိကမ္မာဒိဝသေန ပရမနိပစ္စကာရံ ကရောန္တိ၊ သော အပစိတော။ ဗာဟိယဿ ပန တေ သဗ္ဗမေတံ အကံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော သုပ္ပာရကေ ပဋိဝသတိ သက္ကတော’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ စီဝရံ သော အဂ္ဂဏှန္တောပိ ‘‘ဧဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဣမံ ဝတ္ထံ ပဋိဂ္ဂဏှာဟီ’’တိ ဥပနာမနဝသေန စီဝရဿာပိ ‘‘လာဘီ’’တွေဝ ဝုတ္တော။

ရဟောဂတဿာတိ ရဟသိ ဂတဿ။ ပဋိသလ္လီနဿာတိ ဧကီဘူတဿ ဗဟူဟိ မနုဿေဟိ ‘‘အရဟာ’’တိ ဝုစ္စမာနဿ တဿ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ စိတ္တဿ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ကထံ? ယေ ခေါ ကေစိ လောကေ အရဟန္တော ဝါ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ သမာပန္နာ၊ အဟံ တေသံ အညတရောတိ။ တဿတ္ထော – ယေ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာ ပူဇာသက္ကာရာဒီနဉ္စ အရဟဘာဝေန အရဟန္တော၊ ယေ ကိလေသာရီနံ ဟနနေန အရဟတ္တမဂ္ဂံ သမာပန္နာ၊ တေသု အဟံ ဧကောတိ။

ပုရာဏသာလောဟိတာတိ ပုရိမသ္မိံ ဘဝေသာလောဟိတာ ဗန္ဓုသဒိသာ ဧကတော ကတသမဏဓမ္မာ ဒေဝတာ။ ကေစိ ပန ‘‘ပုရာဏသာလောဟိတာတိ ပုရာဏကာလေ ဘဝန္တရေ သာလောဟိတာ မာတုဘူတာ ဧကာ ဒေဝတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပုရိမောယေဝတ္ထော ဂဟိတော။

ပုဗ္ဗေ ကိရ ကဿပဒသဗလဿ သာသနေ ဩသက္ကမာနေ သာမဏေရာဒီနံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ သတ္တ ဘိက္ခူ သံဝေဂပ္ပတ္တာ ‘‘ယာဝ သာသနံ န အန္တရဓာယတိ၊ တာဝ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကရိဿာမာ’’တိ သုဝဏ္ဏစေတိယံ ဝန္ဒိတွာ အရညံ ပဝိဋ္ဌာ ဧကံ ပဗ္ဗတံ ဒိသွာ ‘‘ဇီဝိတေ သာလယာ နိဝတ္တန္တု၊ နိရာလယာ ဣမံ ပဗ္ဗတံ အဘိရုဟန္တူ’’တိ ဝတွာ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ သဗ္ဗေ တံ ပဗ္ဗတံ အဘိရုယှ နိဿေဏိံ ပါတေတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိံသု။ တေသု သင်္ဃတ္ထေရော ဧကရတ္တာတိက္ကမေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော ဥတ္တရကုရုတော ပိဏ္ဍပါတံ အာနေတွာ တေ ဘိက္ခူ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဣတော ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘တုမှေ၊ ဘန္တေ၊ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဧဝံ အကတ္ထ၊ မယမ္ပိ သစေ တုမှေ ဝိယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမ၊ သယမေဝ အာဟရိတွာ ဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဣစ္ဆိံသု။ တတော ဒုတိယဒိဝသေ ဒုတိယတ္ထေရော အနာဂါမိဖလံ ပါပုဏိ၊ သောပိ တထေဝ ပိဏ္ဍပါတံ အာဒါယ တတ္ထ ဂန္တွာ ဣတရေ နိမန္တေသိ၊ တေပိ တထေဝ ပဋိက္ခိပိံသု။ တေသု အရဟတ္တပ္ပတ္တော ပရိနိဗ္ဗာယိ၊ အနာဂါမီ သုဒ္ဓါဝါသဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတရေ ပန ပဉ္စ ဇနာ ဃဋေန္တာ ဝါယမန္တာပိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိံသု။ တေ အသက္ကောန္တာ တတ္ထေဝ ပရိသုဿိတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝေသုယေဝ သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ကုလဃရေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသု ဟိ ဧကော ပက္ကုသာတိ ရာဇာ အဟောသိ၊ ဧကော ကုမာရကဿပေါ၊ ဧကော ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော၊ ဧကော သဘိယော ပရိဗ္ဗာဇကော၊ ဧကော ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော။ တတ္ထ ယော သော အနာဂါမီ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရာဏသာလောဟိတာ ဒေဝတာ’’တိ။ ဒေဝပုတ္တောပိ ဟိ ဒေဝဓီတာ ဝိယ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာတိ ကတွာ ဒေဝတာတိ ဝုစ္စတိ ‘‘အထ ခေါ အညတရာ ဒေဝတာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဣဓ ပန ဗြဟ္မာ ဒေဝတာတိ အဓိပ္ပေတော။

တဿ ဟိ ဗြဟ္မုနော တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တသမနန္တရမေဝ အတ္တနော ဗြဟ္မသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ အာဂတဋ္ဌာနံ အာဝဇ္ဇေန္တဿ သတ္တန္နံ ဇနာနံ ပဗ္ဗတံ အာရုယှ သမဏဓမ္မကရဏံ၊ တတ္ထေကဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝေါ၊ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ အတ္တနော စ ဧတ္ထ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေါ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ ဣတရေ ပဉ္စ ဇနာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ကာမာဝစရဒေဝလောကေ တေသံ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ ဉတွာ အပရဘာဂေ ကာလာနုကာလံ ‘‘ကိန္နု ခေါ ကရောန္တီ’’တိ တေသံ ပဝတ္တိံ ဩလောကေတိယေဝ။ ဣမသ္မိံ ပန ကာလေ ‘‘ကဟံ နု ခေါ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဗာဟိယံ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနံ ဥပနိဿာယ ဒါရုစီရဓာရိံ ကောဟညေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မယာ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗေ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ ပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော အတိသလ္လေခဝုတ္တိယာ ဇီဝိတေ အနပေက္ခော အရဟတာပိ အာဘတံ ပိဏ္ဍပါတံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဣဒါနိ သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယော အနရဟာဝ အရဟတ္တံ ပဋိဇာနိတွာ ဝိစရတိ လာဘသက္ကာရသိလောကံ နိကာမယမာနော၊ ဒသဗလဿ စ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ န ဇာနာတိ၊ ဟန္ဒ နံ သံဝေဇေတွာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ ဇာနာပေဿာမီ’’တိ တာဝဒေဝ ဗြဟ္မလောကတော ဩတရိတွာ ရတ္တိဘာဂေ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနေ ဒါရုစီရိယဿ သမ္မုခေ ပါတုရဟောသိ။ ဗာဟိယော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ ဥဠာရံ ဩဘာသံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဩလောကေန္တော အာကာသေ ဌိတံ မဟာဗြဟ္မာနံ ဒိသွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ‘‘ကေ တုမှေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သော ဗြဟ္မာ ‘‘အဟံ တေ ပေါရာဏကသဟာယော တဒါ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော၊ တွံ ပန ကိဉ္စိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော တဒါ ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယံ ကတွာ သံသရန္တော ဣဒါနိ တိတ္ထိယဝေသဓာရီ အနရဟာဝ သမာနော ‘အရဟာ အဟ’န္တိ ဣမံ လဒ္ဓိံ ဂဟေတွာ ဝိစရသီတိ ဉတွာ အာဂတော၊ နေဝ ခေါ တွံ၊ ဗာဟိယ၊ အရဟာ၊ ပဋိနိဿဇ္ဇေတံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ မာ တေ အဟောသိ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပန္နော။ သော ဟိ ဘဂဝါ အရဟာ၊ ဂစ္ဆ နံ ပယိရုပါသဿူ’’တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဗာဟိယဿ ဒါရုစီရိယဿ ပုရာဏသာလောဟိတာ ဒေဝတာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ အနုကမ္ပိကာတိ အနုဂ္ဂဟသီလာ ကရုဏာဓိကာ။ အတ္ထကာမာတိ ဟိတကာမာ မေတ္တာဓိကာ။ ပုရိမပဒေန စေတ္ထ ဗာဟိယဿ ဒုက္ခာပနယနကာမတံ တဿာ ဒေဝတာယ ဒဿေတိ၊ ပစ္ဆိမေန ဟိတူပသံဟာရံ။ စေတသာတိ အတ္တနော စိတ္တေန၊ စေတောသီသေန စေတ္ထ စေတောပရိယဉာဏံ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စေတောပရိဝိတက္ကန္တိ တဿ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ။ အညာယာတိ ဇာနိတွာ။ တေနုပသင်္ကမီတိ သေယျထာပိ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝါ ဗာဟံ ပသာရေယျ၊ ပသာရိတံ ဝါ ဗာဟံ သမိဉ္ဇေယျ၊ ဧဝမေဝ ဗြဟ္မလောကေ အန္တရဟိတော ဗာဟိယဿ ပုရတော ပါတုဘဝနဝသေန ဥပသင်္ကမိ။ ဧတဒဝေါစာတိ ‘‘ယေ ခေါ ကေစိ လောကေ အရဟန္တော ဝါ’’တိအာဒိပဝတ္တမိစ္ဆာပရိဝိတက္ကံ ဗာဟိယံ သဟောဎံ စောရံ ဂဏှန္တော ဝိယ ‘‘နေဝ ခေါ တွံ၊ ဗာဟိယ၊ အရဟာ’’တိအာဒိကံ ဧတံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနဝစနံ ဗြဟ္မာ အဝေါစ။ နေဝ ခေါ တွံ၊ ဗာဟိယ၊ အရဟာတိ ဧတေန တဒါ ဗာဟိယဿ အသေက္ခဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ၊ နာပိ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ သမာပန္နောတိ ဧတေန သေက္ခဘာဝံ၊ ဥဘယေနပိဿ အနရိယဘာဝမေဝ ဒီပေတိ။ သာပိ တေ ပဋိပဒါ နတ္ထိ၊ ယာယ တွံ အရဟာ ဝါ အဿ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ သမာပန္နောတိ ဣမိနာ ပနဿ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဘာဝမ္ပိ ပဋိက္ခိပတိ။ တတ္ထ ပဋိပဒါတိ သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ဆ ဝိသုဒ္ဓိယော။ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယ အရိယမဂ္ဂေတိ ပဋိပဒါ။ အဿာတိ ဘဝေယျာသိ။

အယဉ္စဿ အရဟတ္တာဓိမာနော ကိံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နောတိ? ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာယ သန္တုဋ္ဌိတာယ သလ္လေခတာယ ဒီဃရတ္တံ ကတာဓိကာရတ္တာ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ကိလေသာနံ ဝိဟတတ္တာ အရဟတ္တာဓိမာနော ဥပ္ပန္နော’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ဗာဟိယော ပဌမာဒိဈာနစတုက္ကလာဘီ၊ တသ္မာဿ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ကိလေသာနံ အသမုဒါစာရတော အရဟတ္တာဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တဒုဘယမ္ပိ တေသံ မတိမတ္တမေဝ ‘‘သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယော လာဘသက္ကာရသိလောကံ နိကာမယမာနော’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အထ ဗာဟိယော အာကာသေ ဌတွာ ကထေန္တံ မဟာဗြဟ္မာနံ ဩလောကေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟော ဘာရိယံ ဝတ ကမ္မံ၊ ယမဟံ အရဟာတိ စိန္တေသိံ၊ အယဉ္စ ‘အရဟတ္တဂါမိနီ ပဋိပဒါပိ တေ နတ္ထီ’တိ ဝဒတိ၊ အတ္ထိ နု ခေါ လောကေ ကောစိ အရဟာ’’တိ? အထ နံ ပုစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ကေ စရဟိ ဒေဝတေ လောကေ အရဟန္တော ဝါ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ သမာပန္နာ’’တိ။

တတ္ထ အထာတိ ပုစ္ဆာရမ္ဘေ နိပါတော။ ကေ စရဟီတိ ကေ ဧတရဟိ။ လောကေတိ ဩကာသလောကေ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဘာဇနလောကဘူတေ သကလသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပတလေ ကသ္မိံ ဌာနေ အရဟန္တော ဝါ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ သမာပန္နာ ဧတရဟိ ဝိဟရန္တိ၊ ယတ္ထ မယံ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ တေသံ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုစ္စိဿာမာတိ။ ဥတ္တရေသူတိ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနတော ပုဗ္ဗုတ္တရဒိသာဘာဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

အရဟန္တိ အာရကတ္တာ အရဟံ။ အာရကာ ဟိ သော သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော မဂ္ဂေန သဝါသနာနံ ကိလေသာနံ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ အရီနံ ဝါ ဟတတ္တာ အရဟံ။ ဘဂဝတာ ဟိ ကိလေသာရယော အနဝသေသတော အရိယမဂ္ဂေန ဟတာ သမုစ္ဆိန္နာတိ။ အရာနံ ဝါ ဟတတ္တာ အရဟံ။ ယဉ္စ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘိ ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာရံ ဇရာမရဏနေမိ အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ တိဘဝရထေ သမာယောဇိတံ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ။ တဿာနေန ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီရိယပါဒေဟိ သီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓါဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေပိ အရာ ဟတာ ဝိဟတာ ဝိဒ္ဓံသိတာတိ။ အရဟတီတိ ဝါ အရဟံ။ ဘဂဝါ ဟိ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ ဥဠာရေ စီဝရာဒိပစ္စယေ ပူဇာဝိသေသဉ္စ အရဟတိ။ ရဟာဘာဝတော ဝါ အရဟံ။ တထာဂတော ဟိ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နရာဂါဒိကိလေသတ္တာ ပါပကိလေသဿာပိ အသမ္ဘဝတော ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝတောပိ အရဟန္တိ ဝုစ္စတိ။

သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ဘဂဝါ ဟိ အဘိညေယျေ ဓမ္မေ အဘိညေယျတော၊ ပရိညေယျေ ဓမ္မေ ပရိညေယျတော၊ ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗတော၊ သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော၊ ဘာဝေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဘာဝေတဗ္ဗတော အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၆၃၊ မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၁)၊

အပိစ ကုသလေ ဓမ္မေ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကတော၊ အကုသလေ ဓမ္မေ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကတောတိအာဒိနာ သဗ္ဗတ္တိကဒုကာဒိဝသေန အယမတ္ထော နေတဗ္ဗော။ ဣတိ အဝိပရီတံ သယမ္ဘုဉာဏေန သဗ္ဗာကာရတော သဗ္ဗဓမ္မာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၉-၁၃၁) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရဟတ္တာယာတိ အဂ္ဂဖလပ္ပဋိလာဘာယ။ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အာဒိကလျာဏာဒိဂုဏဝိသေသယုတ္တံ သီလာဒိပဋိပဒါဓမ္မံ သမထဝိပဿနာဓမ္မမေဝ ဝါ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဥပဒိသတိ ကထေတိ။

သံဝေဇိတောတိ ‘‘ဓိရတ္ထု ဝတ၊ ဘော၊ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ၊ ယေနာဟံ အနရဟာဝ သမာနော အရဟာတိ အမညိံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဉ္စ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ န ဇာနိံ၊ ဒုဇ္ဇာနံ ခေါ ပနိဒံ ဇီဝိတံ၊ ဒုဇ္ဇာနံ မရဏ’’န္တိ သံဝေဂမာပါဒိတော၊ ဒေဝတာဝစနေန ယထာဝုတ္တေနာကာရေန သံဝိဂ္ဂမာနသောတိ အတ္ထော။ တာဝဒေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ခဏေ။ သုပ္ပာရကာ ပက္ကာမီတိ ဗုဒ္ဓါတိ နာမမပိ သဝနေန ဥပ္ပန္နာယ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏာယ ပီတိယာ သံဝေဂေန စ စောဒိယမာနဟဒယော သုပ္ပာရကပဋ္ဋနတော သာဝတ္ထိံ ဥဒ္ဒိဿ ပက္ကန္တော။ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိပရိဝါသေနာတိ သဗ္ဗသ္မိံ မဂ္ဂေ ဧကရတ္တိဝါသေနေဝ အဂမာသိ။ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနတော ဟိ သာဝတ္ထိ ဝီသယောဇနသတေ ဟောတိ၊ တဉ္စာယံ ဧတ္တကံ အဒ္ဓါနံ ဧကရတ္တိဝါသေန အဂမာသိ။ ယဒါ သုပ္ပာရကတော နိက္ခန္တော၊ တဒဟေဝ သာဝတ္ထိံ သမ္ပတ္တောတိ။

ကထံ ပနာယံ ဧဝံ အဂမာသီတိ? ဒေဝတာနုဘာဝေန၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိပရိဝါသေနာ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ မဂ္ဂဿ စ ဝီသယောဇနသတိကတ္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု ယတ္ထ ယတ္ထ ရတ္တိယံ ဝသတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဒုတိယံ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေနေဝ သာဝတ္ထိံ ဥပသင်္ကမီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတီတိ။ နယိဒံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗသ္မိံ ဝီသယောဇနသတိကေ မဂ္ဂေ ဧကရတ္တိဝါသေနာတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧကရတ္တိမတ္တံ သော သကလသ္မိံ တသ္မိံ မဂ္ဂေ ဝသိတွာ ပစ္ဆိမဒိဝသေ ပုဗ္ဗဏှသမယေ သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တောတိ။

ဘဂဝါပိ ဗာဟိယဿ အာဂမနံ ဉတွာ ‘‘န တာဝဿ ဣန္ဒြိယာနိ ပရိပါကံ ဂတာနိ၊ ခဏန္တရေ ပန ပရိပါကံ ဂမိဿန္တီ’’တိ တဿ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကံ အာဂမယမာနော မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော တသ္မိံ ခဏေ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ သော စ ဇေတဝနံ ပဝိသိတွာ ဘုတ္တပါတရာသေ ကာယာလသိယဝိမောစနတ္ထံ အဗ္ဘောကာသေ စင်္ကမန္တေ သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ ပဿိတွာ ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဧတရဟိ ဘဂဝါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘိက္ခူ ‘‘ဘဂဝါ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဝတွာ ပုစ္ဆိံသု ‘‘တွံ ပန ကုတော အာဂတော’’တိ? ‘‘သုပ္ပာရကပဋ္ဋနတော အာဂတောမှီ’’တိ။ ‘‘ဒူရတော အာဂတောသိ၊ နိသီဒ၊ တာဝ ပါဒေ ဓောဝိတွာ မက္ခေတွာ ထောကံ ဝိဿမာဟိ၊ အာဂတကာလေ သတ္ထာရံ ဒက္ခသီ’’တိ။ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အတ္တနော ဇီဝိတန္တရာယံ န ဇာနာမိ၊ ဧကရတ္တေနေဝမှိ ကတ္ထစိပိ စိရံ အဋ္ဌတွာ အနိသီဒိတွာ ဝီသယောဇနသတိကံ မဂ္ဂံ အာဂတော၊ သတ္ထာရံ ပဿိတွာဝ ဝိဿမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တရမာနရူပေါ သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတွာ အနောပမာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစမာနံ ဘဂဝန္တံ ပဿိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ အဗ္ဘောကာသေ စင်္ကမန္တိ။ အထ ခေါ ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော ယေန တေ ဘိက္ခူ တေနုပသင်္ကမီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ကဟန္တိ ကတ္ထ။ နူတိ သံသယေ၊ ခေါတိ ပဒပူရဏေ၊ ကသ္မိံ နု ခေါ ပဒေသေတိ အတ္ထော။ ဒဿနကာမမှာတိ ဒဋ္ဌုကာမာ အမှ။ မယဉှိ တံ ဘဂဝန္တံ အန္ဓော ဝိယ စက္ခုံ၊ ဗဓိရော ဝိယ သောတံ၊ မူဂေါ ဝိယ ကလျာဏဝါက္ကရဏံ၊ ဟတ္ထပါဒဝိကလော ဝိယ ဟတ္ထပါဒေ၊ ဒလိဒ္ဒေါ ဝိယ ဓနသမ္ပဒံ၊ ကန္တာရဒ္ဓါနပ္ပဋိပန္နော ဝိယ ခေမန္တဘူမိံ၊ ရောဂါဘိဘူတော ဝိယ အာရောဂျံ၊ မဟာသမုဒ္ဒေ ဘိန္နနာဝေါ ဝိယ မဟာကုလ္လံ ပဿိတုံ ဥပသင်္ကမိတုဉ္စ ဣစ္ဆာမာတိ ဒဿေတိ။ တရမာနရူပေါတိ တရမာနာကာရော။

ပါသာဒိကန္တိ ဗာတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာလင်္ကတာယ သမန္တပါသာဒိကာယ အတ္တနော သရီရသောဘာသမ္ပတ္တိယာ ရူပကာယဒဿနဗျာဝဋဿ ဇနဿ သဗ္ဗဘာဂတော ပသာဒါဝဟံ။ ပသာဒနီယန္တိ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇဆအသာဓာရဏဉာဏအဋ္ဌာရသာဝေဏိက- ဗုဒ္ဓဓမ္မပ္ပဘုတိအပရိမာဏဂုဏဂဏသမန္နာဂတာယ ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာ သရိက္ခကဇနဿ ပသာဒနီယံ ပသီဒိတဗ္ဗယုတ္တံ ပသာဒါရဟံ ဝါ။ သန္တိန္ဒြိယန္တိ စက္ခာဒိပဉ္စိန္ဒြိယလောလဘာဝါပဂမနေန ဝူပသန္တပဉ္စိန္ဒြိယံ။ သန္တမာနသန္တိ ဆဋ္ဌဿ မနိန္ဒြိယဿ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝူပဂမနေန ဝူပသန္တမာနသံ။ ဥတ္တမဒမထသမထမနုပ္ပတ္တန္တိ လောကုတ္တရပညာဝိမုတ္တိစေတောဝိမုတ္တိသင်္ခါတံ ဥတ္တမံ ဒမထံ သမထဉ္စ အနုပ္ပတွာ အဓိဂန္တွာ ဌိတံ။ ဒန္တန္တိ သုပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရတာယ စေဝ ဟတ္ထပါဒကုက္ကုစ္စာဘာဝတော ဒဝါဒိအဘာဝတော စ ကာယေန ဒန္တံ။ ဂုတ္တန္တိ သုပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရတာယ စေဝ နိရတ္ထကဝါစာဘာဝတော ဒဝါဒိအဘာဝတော စ ဝါစာယ ဂုတ္တံ။ ယတိန္ဒြိယန္တိ သုပရိသုဒ္ဓမနောသမာစာရတာယ အရိယိဒ္ဓိယောဂေန အဗျာဝဋအပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာဘာဝတော စ မနိန္ဒြိယဝသေန ယတိန္ဒြိယံ။ နာဂန္တိ ဆန္ဒာဒိဝသေန အဂမနတော၊ ပဟီနာနံ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ပုနာနာဂမနတော၊ ကဿစိပိ အာဂုဿ သဗ္ဗထာပိ အကရဏတော၊ ပုနဗ္ဘဝဿ စ အဂမနတောတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ နာဂံ။ ဧတ္ထ စ ပါသာဒိကန္တိ ဣမိနာ ရူပကာယေန ဘဂဝတော ပမာဏဘူတတံ ဒီပေတိ၊ ပသာဒနီယန္တိ ဣမိနာ ဓမ္မကာယေန၊ သန္တိန္ဒြိယန္တိအာဒိနာ သေသေဟိ ပမာဏဘူတတံ ဒီပေတိ။ တေန စတုပ္ပမာဏိကေ လောကသန္နိဝါသေ အနဝသေသတော သတ္တာနံ ဘဂဝတော ပမာဏဘာဝေါ ပကာသိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံဘူတဉ္စ ဘဂဝန္တံ အန္တရဝီထိယံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘စိရဿံ ဝတ မေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌော’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋသရီရော ပီတိဝိပ္ဖာရိတဝိဝဋနိစ္စလလောစနော ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဩဏတသရီရော ဘဂဝတော သရီရပ္ပဘာဝေမဇ္ဈံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ တတ္ထ နိမုဇ္ဇန္တော ဘဂဝတော သမီပံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ဘဂဝတော ပါဒေ သမ္ဗာဟန္တော ပရိစုမ္ဗန္တော ‘‘ဒေသေတု မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ဓမ္မ’’န္တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ နိပတိတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘ဒေသေတု မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ဓမ္မံ၊ ဒေသေတု သုဂတော ဓမ္မံ၊ ယံ မမဿ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’’တိ။

တတ္ထ သုဂတောတိ သောဘနဂမနတ္တာ၊ သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ၊ သမ္မာ ဂတတ္တာ၊ သမ္မာ ဂဒတ္တာ သုဂတော။ ဂမနမ္ပိ ဟိ ဂတန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တဉ္စ ဘဂဝတော သောဘနံ ပရိသုဒ္ဓံ အနဝဇ္ဇံ။ ကိံ ပန တန္တိ? အရိယမဂ္ဂေါ။ တေန ဟေသ ဂမနေန ခေမံ ဒိသံ အသဇ္ဇမာနော ဂတော၊ အညေပိ ဂမေတီတိ သောဘနဂမနတ္တာ သုဂတော။ သုန္ဒရဉ္စေသ ဌာနံ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ဂတောတိ သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ သုဂတော။ သမ္မာ စ ဂတတ္တာ သုဂတော တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနေ ကိလေသေ ပုန အပစ္စာဂမနတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော။ သကဒါဂါမိ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန…ပေ… န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော’’တိ (စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၇)။

အထ ဝါ သမ္မာ ဂတတ္တာတိ တီသုပိ အဝတ္ထာသု သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဂတတ္တာ၊ သုပ္ပဋိပန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒီပင်္ကရပါဒမူလတော ဟိ ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဟာဗောဓိမဏ္ဍာ တာဝ သမတိံသပါရမိပူရိတာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဉာတတ္ထစရိယာယ လောကတ္ထစရိယာယ ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာယ ကောဋိံ ပါပုဏိတွာ သဗ္ဗလောကဿ ဟိတသုခမေဝ ပရိဗြူဟန္တော သဿတံ ဥစ္ဆေဒံ ကာမသုခံ အတ္တကိလမထန္တိ ဣမေ အန္တေ အနုပဂစ္ဆန္တိယာ အနုတ္တရာယ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာသင်္ခါတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ အရိယသစ္စေသု တတော ပရံ သမဓိဂတဓမ္မာဓိပတေယျော သဗ္ဗသတ္တေသု အဝိသယာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ စ ဂတော ပဋိပန္နောတိ ဧဝမ္ပိ သမ္မာ ဂတတ္တာ သုဂတော။ သမ္မာ စေသ ဂဒတိ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ယုတ္တမေဝ ဝါစံ ဘာသတီတိ သုဂတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ကာလဝါဒီ၊ ဘူတဝါဒီ၊ အတ္ထဝါဒီ၊ ဓမ္မဝါဒီ၊ ဝိနယဝါဒီ၊ နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိတာ ကာလေန သာပဒေသံ ပရိယန္တဝတိံ အတ္ထသံဟိတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၊ မ။ နိ။ ၃။၁၄)။

အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ယာ သာ ဝါစာ အဘူတာ အတစ္ဆာ အနတ္ထသံဟိတာ၊ ယာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ၊ န တံ တထာဂတော ဝါစံ ဘာသတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၈၆)။

ဧဝံ သမ္မာ ဂဒတ္တာပိ သုဂတော။

ယံ မမဿ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာတိ ယံ ဓမ္မဿ ဥပဒိသနံ စိရကာလံ မမ ဈာနဝိမောက္ခာဒိဟိတာယ တဒဓိဂန္တဗ္ဗသုခါယ စ သိယာ။ အကာလော ခေါ တာဝ ဗာဟိယာတိ တဝ ဓမ္မဒေသနာယ န တာဝ ကာလောတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန ဘဂဝတော သတ္တဟိတပဋိပတ္တိယာ အကာလောပိ နာမ အတ္ထိ၊ ယတော ဘဂဝါ ကာလဝါဒီတိ? ဝုစ္စတေ – ကာလောတိ စေတ္ထ ဝေနေယျာနံ ဣန္ဒြိယပရိပါကကာလော အဓိပ္ပေတော။ ယသ္မာ ပန တဒါ ဗာဟိယဿ အတ္တနော ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပက္ကာပရိပက္ကဘာဝေါ ဒုဗ္ဗိညေယျော၊ တသ္မာ ဘဂဝါ တံ အဝတွာ အတ္တနော အန္တရဝီထိယံ ဌိတဘာဝမဿ ကာရဏံ အပဒိသန္တော အာဟ ‘‘အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌမှာ’’တိ။ ဒုဇ္ဇာနန္တိ ဒုဗ္ဗိညေယျံ။ ဇီဝိတန္တရာယာနန္တိ ဇီဝိတဿ အန္တရာယကရဓမ္မာနံ ဝတ္တနံ အဝတ္တနံ ဝါတိ ဝတ္တုကာမော သမ္ဘမဝသေန ‘‘ဇီဝိတန္တရာယာန’’န္တိ အာဟ။ တထာ ဟိ အနေကပစ္စယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိဇီဝိတံ အနေကရူပါ စ တဒန္တရာယာ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘အဇ္ဇေဝ ကိစ္စမာတပ္ပံ၊ ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊

န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန၊ မဟာသေနေန မစ္စုနာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂၊ နေတ္တိ။ ၁၀၃)၊

ကသ္မာ ပနာယံ ဇီဝိတန္တရာယမေဝ တာဝ ပုရက္ခရောတိ? ‘‘နိမိတ္တညုတာယ အဒိဋ္ဌကောသလ္လေန ဝါ’’တိ ကေစိ။ အပရေ ‘‘ဒေဝတာယ သန္တိကေ ဇီဝိတန္တရာယဿ သုတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အန္တိမဘဝိကတ္တာ ပန ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဧဝမာဟ။ န ဟိ တေသံ အပ္ပတ္တအရဟတ္တာနံ ဇီဝိတက္ခယော ဟောတိ။ ကိံ ပန ကာရဏာ ဘဂဝါ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတုကာမောဝ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဋိက္ခိပိ? ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘ဣမဿ မံ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ သကလသရီရံ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋံ၊ အတိဗလဝါ ပီတိဝေဂေါ၊ ဓမ္မံ သုတွာပိ န တာဝ သက္ခိဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ။ ယာဝ ပန မဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ သဏ္ဌာတိ၊ တာဝ တိဋ္ဌတု၊ ဝီသယောဇနသတံ မဂ္ဂံ အာဂတတ္တာ ဒရထောပိဿ ကာယေ ဗလဝါ၊ သောပိ တာဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတူ’’တိ။ တသ္မာ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဋိက္ခိပိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဓမ္မဿဝနေ အာဒရဇနနတ္ထံ ဘဂဝါ ဧဝမကာသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတိယဝါရံ ယာစိတော ပန မဇ္ဈတ္တုပေက္ခံ ဒရထပ္ပဋိပဿဒ္ဓိံ ပစ္စုပဋ္ဌိတဉ္စဿ ဇီဝိတန္တရာယံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒါနိ ဓမ္မဒေသနာယ ကာလော’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တသ္မာ တိဟာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ။

တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ တွံ ဥဿုက္ကဇာတော ဟုတွာ အတိဝိယ မံ ယာစသိ၊ ယသ္မာ ဝါ ဇီဝိတန္တရာယာနံ ဒုဇ္ဇာနတံ ဝဒသိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ စ တေ ပရိပါကံ ဂတာနိ၊ တသ္မာ။ တိဟာတိ နိပါတမတ္တံ။ တေတိ တယာ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာကာရံ ဝဒတိ။

သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ တိဿန္နမ္ပိ သိက္ခာနံ ဝသေန သိက္ခနံ ကာတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန သိက္ခိတဗ္ဗံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တန္တိ ရူပါယတနေ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌမတ္တံ။ ယထာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပေ ရူပမတ္တမေဝ ပဿတိ၊ န အနိစ္စာဒိသဘာဝံ၊ ဧဝမေဝ သေသံ။ စက္ခုဒွါရိကဝိညာဏေန ဟိ မေ ဒိဋ္ဌမတ္တမေဝ ဘဝိဿတီတိ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌံ နာမ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပဝိဇာနနန္တိ အတ္ထော။ မတ္တန္တိ ပမာဏံ။ ဒိဋ္ဌာ မတ္တာ ဧတဿာတိ ဒိဋ္ဌမတ္တံ၊ စက္ခုဝိညာဏမတ္တမေဝ စိတ္တံ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အာပါထဂတေ ရူပေ စက္ခုဝိညာဏံ န ရဇ္ဇတိ၊ န ဒုဿတိ၊ န မုယှတိ၊ ဧဝံ ရာဂါဒိဝိရဟေန စက္ခုဝိညာဏမတ္တမေဝ မေ ဇဝနံ ဘဝိဿတိ၊ စက္ခုဝိညာဏပ္ပမာဏေနေဝ ဇဝနံ ဌပေဿာမီတိ။

အထ ဝါ ဒိဋ္ဌံ နာမ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌံ ရူပံ၊ ဒိဋ္ဌမတ္တံ နာမ တတ္ထေဝ ဥပ္ပန္နံ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝေါဋ္ဌဗ္ဗနသင်္ခါတံ စိတ္တတ္တယံ။ ယထာ တံ န ရဇ္ဇတိ၊ န ဒုဿတိ၊ န မုယှတိ၊ ဧဝံ အာပါထဂတေ ရူပေ တေနေဝ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိပ္ပမာဏေန ဇဝနံ ဥပ္ပာဒေဿာမိ၊ နာဟံ တံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ဒဿာမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသေဝ နယော သုတမုတေ။ မုတန္တိ တဒါရမ္မဏဝိညာဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝိညာတံ နာမ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနေန ဝိညာတာရမ္မဏံ။ တသ္မိံ ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တန္တိ အာဝဇ္ဇနပ္ပမာဏံ။ ယထာ အာဝဇ္ဇနံ န ရဇ္ဇတိ၊ န ဒုဿတိ၊ န မုယှတိ၊ ဧဝံ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန စ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အဒတွာ အာဝဇ္ဇနပ္ပမာဏေနေဝ စိတ္တံ ဌပေဿာမီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ တေ၊ ဗာဟိယ၊ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ဣမာယ ပဋိပဒါယ တယာ၊ ဗာဟိယ၊ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ အနုဝတ္တနဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗံ။

ဣတိ ဘဂဝါ ဗာဟိယဿ သံခိတ္တရုစိတာယ ဆဟိ ဝိညာဏကာယေဟိ သဒ္ဓိံ ဆဠာရမ္မဏဘေဒဘိန္နံ ဝိပဿနာယ ဝိသယံ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ စတူဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ဝိဘဇိတွာ တတ္ထဿ ဉာတတီရဏပရိညံ ဒဿေတိ။ ကထံ? ဧတ္ထ ဟိ ရူပါယတနံ ပဿိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌံ နာမ၊ စက္ခုဝိညာဏံ ပန သဒ္ဓိံ တံဒွါရိကဝိညာဏေဟိ ဒဿနဋ္ဌေန၊ တဒုဘယမ္ပိ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနံ ဓမ္မမတ္တမေဝ၊ န ဧတ္ထ ကောစိ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ၊ ယတော တံ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စံ၊ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခံ၊ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ကုတော တတ္ထ ပဏ္ဍိတဿ ရဇ္ဇနာဒီနံ ဩကာသောတိ? အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော သုတာဒီသုပိ။

ဣဒါနိ ဉာတတီရဏပရိညာသု ပတိဋ္ဌိတဿ ဥပရိ သဟ မဂ္ဂဖလေန ပဟာနပရိညံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ယတော ခေါ တေ၊ ဗာဟိယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယတောတိ ယဒါ၊ ယသ္မာ ဝါ။ တေတိ တဝ။ တတောတိ တဒါ၊ တသ္မာ ဝါ။ တေနာတိ တေန ဒိဋ္ဌာဒိနာ၊ ဒိဋ္ဌာဒိပဋိဗဒ္ဓေန ရာဂါဒိနာ ဝါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဗာဟိယ၊ တဝ ယသ္မိံ ကာလေ ယေန ဝါ ကာရဏေန ဒိဋ္ဌာဒီသု မယာ ဝုတ္တဝိဓိံ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓေန ဒိဋ္ဌာဒိမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ တသ္မိံ ကာလေ တေန ဝါ ကာရဏေန ဒိဋ္ဌာဒိပဋိဗဒ္ဓေန ရာဂါဒိနာ သဟ န ဘဝိဿသိ၊ ရတ္တော ဝါ ဒုဋ္ဌော ဝါ မူဠှော ဝါ န ဘဝိဿသိ၊ ပဟီနရာဂါဒိကတ္တာ တေန ဝါ ဒိဋ္ဌာဒိနာ သဟ ပဋိဗဒ္ဓါ န ဘဝိဿသီတိ။ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တတ္ထာတိ ယဒါ ယသ္မာ ဝါ တွံ တေန ရာဂေန ဝါ ရတ္တော ဒေါသေန ဝါ ဒုဋ္ဌော မောဟေန ဝါ မူဠှော န ဘဝိဿသိ၊ တဒါ တသ္မာ ဝါ တွံ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒိကေ န ဘဝိဿသိ၊ တသ္မိံ ဒိဋ္ဌေ ဝါ သုတမုတဝိညာတေ ဝါ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီဟိ အလ္လီနော ပတိဋ္ဌိတော န ဘဝိဿသိ။ ဧတ္တာဝတာ ပဟာနပရိညံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ခီဏာသဝဘူမိ ဒဿိတာ။

တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ နေဝိဓ န ဟုရံ န ဥဘယမန္တရေနာတိ ယဒါ တွံ၊ ဗာဟိယ၊ တေန ရာဂါဒိနာ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒီသု ပဋိဗဒ္ဓါ န ဘဝိဿသိ၊ တဒါ တွံ နေဝ ဣဓလောကေ န ပရလောကေ န ဥဘယတ္ထာပိ။ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာတိ ကိလေသဒုက္ခဿ စ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ စ အယမေဝ ဟိ အန္တော အယံ ပရိဝဋုမဘာဝေါတိ အယမေဝ ဟိ ဧတ္ထ အတ္ထော။ ယေ ပန ‘‘ဥဘယမန္တရေနာ’’တိ ပဒံ ဂဟေတွာ အန္တရာဘဝံ နာမ ဣစ္ဆန္တိ၊ တေသံ တံ မိစ္ဆာ။ အန္တရာဘဝဿ ဟိ ဘာဝေါ အဘိဓမ္မေ ပဋိက္ခိတ္တောယေဝ။ အန္တရေနာတိ ဝစနံ ပန ဝိကပ္ပန္တရဒီပနံ၊ တသ္မာ အယမေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘နေဝ ဣဓ န ဟုရံ၊ အပရော ဝိကပ္ပော န ဥဘယ’’န္တိ။

အထ ဝါ အန္တရေနာတိ ဝစနံ ပန ဝိကပ္ပန္တရာဘာဝဒီပနံ။ တဿတ္ထော – ‘‘နေဝ ဣဓ န ဟုရံ၊ ဥဘယမန္တရေ ပန န အညဋ္ဌာနံ အတ္ထီ’’တိ။ ယေပိ စ ‘‘အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ သမ္ဘဝေသီ’’တိ စ ဣမေသံ သုတ္တပဒါနံ အတ္ထံ အယောနိသော ဂဟေတွာ ‘‘အတ္ထိယေဝ အန္တရာဘဝေါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေပိ ယသ္မာ အဝိဟာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ အာယုဝေမဇ္ဈံ အနတိက္ကမိတွာ အန္တရာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန အနဝသေသကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ၊ န အန္တရာဘဝဘူတောတိ ပုရိမဿ သုတ္တပဒဿ အတ္ထော။ ပစ္ဆိမဿ စ ယေ ဘူတာ ဧဝ၊ န ဘဝိဿန္တိ၊ တေ ခီဏာသဝါ ပုရိမပဒေ ဘူတာတိ ဝုတ္တာ။ တဗ္ဗိရုဒ္ဓတာယ သမ္ဘဝမေသန္တီတိ သမ္ဘဝေသိနော၊ အပ္ပဟီနဘဝသံယောဇနတ္တာ သေခါ ပုထုဇ္ဇနာ စ။ စတူသု ဝါ ယောနီသု အဏ္ဍဇဇလာဗုဇသတ္တာ ယာဝ အဏ္ဍကောသံ ဝတ္ထိကောသဉ္စ န ဘိန္ဒန္တိ၊ တာဝ သမ္ဘဝေသီ နာမ၊ အဏ္ဍကောသတော ဝတ္ထိကောသတော စ ဗဟိ နိက္ခန္တာ ဘူတာ နာမ။ သံသေဒဇာ ဩပပါတိကာ စ ပဌမစိတ္တက္ခဏေ သမ္ဘဝေသီ နာမ၊ ဒုတိယစိတ္တက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဘူတာ နာမ။ ယေန ဝါ ဣရိယာပထေန ဇာယန္တိ၊ ယာဝ တတော အညံ န ပါပုဏန္တိ၊ တာဝ သမ္ဘဝေသိနော၊ တတော ပရံ ဘူတာတိ အတ္ထော။ တသ္မာ နတ္ထီတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ သတိ ဟိ ဥဇုကေ ပါဠိအနုဂတေ အတ္ထေ ကိံ အနိဒ္ဓါရိတသာမတ္ထိယေန အန္တရာဘဝေန ပရိကပ္ပိတေန ပယောဇနန္တိ။

ယေ ပန ‘‘သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ အဝိစ္ဆေဒေန ဒေသန္တရေသု ပါတုဘာဝေါ ဒိဋ္ဌော၊ ယထာ တံ ဝီဟိအာဒိအဝိညာဏကသန္တာနေ၊ ဧဝံ သဝိညာဏကသန္တာနေပိ အဝိစ္ဆေဒေန ဒေသန္တရေသု ပါတုဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အယဉ္စ နယော သတိ အန္တရာဘဝေ ယုဇ္ဇတိ၊ န အညထာ’’တိ ယုတ္တိံ ဝဒန္တိ။ တေန ဟိ ဣဒ္ဓိမတော စေတောဝသိပ္ပတ္တဿ စိတ္တာနုဂတိကံ ကာယံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ ခဏေန ဗြဟ္မလောကတော ဣဓူပသင်္ကမနေ ဣတော ဝါ ဗြဟ္မလောကဂမနေ ယုတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ယဒိ သဗ္ဗတ္ထေဝ အဝိစ္ဆိန္နဒေသေ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိ ဣစ္ဆိတာ၊ ယဒိပိ သိယာ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ ဣဒ္ဓိဝိသယော အစိန္တေယျောတိ။ တံ ဣဓာပိ သမာနံ ‘‘ကမ္မဝိပါကော အစိန္တေယျော’’တိ ဝစနတော။ တသ္မာ တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝ။ အစိန္တေယျသဘာဝါ ဟိ သဘာဝဓမ္မာ၊ တေ ကတ္ထစိ ပစ္စယဝသေန ဝိစ္ဆိန္နဒေသေ ပါတုဘဝန္တိ၊ ကတ္ထစိ အဝိစ္ဆိန္နဒေသေ။ တထာ ဟိ မုခဃောသာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ အညသ္မိံ ဒေသေ အာဒါသပဗ္ဗတပ္ပဒေသာဒိကေ ပဋိဗိမ္ဗပဋိဃောသာဒိကံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ နိဗ္ဗတ္တမာနံ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ န သဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထ ဥပနေတဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ပဋိဗိမ္ဗဿ ဥဒါဟရဏဘာဝသာဓနာဒိကော အန္တရာဘဝကထာဝိစာရော ကထာဝတ္ထုပကရဏဿ (ကထာ။ ၅၀၅၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၅) ဋီကာယံ ဂဟေတဗ္ဗော။

အပရေ ပန ‘‘ဣဓာတိ ကာမဘဝေါ၊ ဟုရန္တိ အရူပဘဝေါ၊ ဥဘယမန္တရေနာတိ ရူပဘဝေါ ဝုတ္တော’’တိ။ အညေ ‘‘ဣဓာတိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ၊ ဟုရန္တိ ဗာဟိရာယတနာနိ၊ ဥဘယမန္တရေနာတိ စိတ္တစေတသိကာ’’တိ။ ‘‘ဣဓာတိ ဝါ ပစ္စယဓမ္မာ၊ ဟုရန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာ၊ ဥဘယမန္တရေနာတိ ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ သဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာသု နတ္ထိ။ ဧဝံ တာဝ ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန စတုဓာ တေဘူမကဓမ္မာ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ သုဘသုခနိစ္စအတ္တဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနမုခေန အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တာနုပဿနာ ဒဿိတာတိ ဟေဋ္ဌိမာဟိ ဝိသုဒ္ဓီဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ခေပေနေဝ ဝိပဿနာ ကထိတာ။ ‘‘တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တေနာ’’တိ ဣမိနာ ရာဂါဒီနံ သမုစ္ဆေဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ မဂ္ဂေါ။ ‘‘တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ ဖလံ။ ‘‘နေဝိဓာ’’တိအာဒိနာ အနုပါဒိသေသာ ပရိနိဗ္ဗာနဓာတု ကထိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဗာဟိယဿ…ပေ… အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီ’’တိ။

ဣမာယ သံခိတ္တပဒါယ ဒေသနာယ တာဝဒေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ခဏေ၊ န ကာလန္တရေ။ အနုပါဒါယာတိ အဂ္ဂဟေတွာ။ အာသဝေဟီတိ အာဘဝဂ္ဂံ အာဂေါတြဘုံ သဝနတော ပဝတ္တနတော စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန မဒိရာဒိအာသဝသဒိသတာယ စ ‘‘အာသဝါ’’တိ လဒ္ဓနာမေဟိ ကာမရာဂါဒီဟိ။ ဝိမုစ္စီတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယာ စ ဝိမုစ္စိ နိဿဇ္ဇိ။ သော ဟိ သတ္ထု ဓမ္မံ သုဏန္တော ဧဝ သီလာနိ သောဓေတွာ ယထာလဒ္ဓံ စိတ္တသမာဓိံ နိဿာယ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ခိပ္ပာဘိညတာယ တာဝဒေဝ သဗ္ဗာသဝေ ခေပေတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော သံသာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ ကတဝဋ္ဋပရိယန္တော အန္တိမဒေဟဓရော ဟုတွာ ဧကူနဝီသတိယာ ပစ္စဝေက္ခဏာသု ပဝတ္တာသု ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ဘဂဝန္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ ‘‘ပရိပုဏ္ဏံ တေ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ပုဋ္ဌော ‘‘န ပရိပုဏ္ဏ’’န္တိ အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ ပတ္တစီဝရံ ပရိယေသာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ…ပေ… ပက္ကာမီ’’တိ။

သော ကိရ ကဿပဒသဗလဿ သာသနေ ဝီသဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ အတ္တနာ ပစ္စယေ လဘိတွာ ယထာဒါနံ ကရောန္တေန အတ္တနာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧကဿ ဘိက္ခုဿပိ ပတ္တေန ဝါ စီဝရေန ဝါ သင်္ဂဟံ နာကာသိ၊ တေနဿ ဧဟိဘိက္ခုဥပသမ္ပဒါယ ဥပနိဿယော နာဟောသိ။ ကေစိ ပနာဟု – ‘‘သော ကိရ ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ စောရော ဟုတွာ ဓနုကလာပံ သန္နယှိတွာ အရညေ စောရိကံ ကရောန္တော ဧကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ပတ္တစီဝရလောဘေန တံ ဥသုနာ ဝိဇ္ဈိတွာ ပတ္တစီဝရံ ဂဏှိ၊ တေနဿ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရံ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ၊ သတ္ထာ တံ ဉတွာ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ပဗ္ဗဇ္ဇံ န အဒါသီ’’တိ။ တမ္ပိ ပတ္တစီဝရပရိယေသနံ စရမာနံ ဧကာ ဓေနု ဝေဂေန အာပတန္တီ ပဟရိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ အစိရပက္ကန္တဿ ဘဂဝတော ဗာဟိယံ ဒါရုစီရိယံ ဂါဝီ တရုဏဝစ္ဆာ အဓိပတိတွာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသီ’’တိ။

တတ္ထ အစိရပက္ကန္တဿာတိ န စိရံ ပက္ကန္တဿ ဘဂဝတော။ ဂါဝီ တရုဏဝစ္ဆာတိ ဧကာ ယက္ခိနီ တရုဏဝစ္ဆဓေနုရူပါ။ အဓိပတိတွာတိ အဘိဘဝိတွာ မဒ္ဒိတွာ။ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသီတိ ပုရိမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ လဒ္ဓါဃာတတာယ ဒိဋ္ဌမတ္တေနေဝ ဝေရိစိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ သိင်္ဂေန ပဟရိတွာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ။

သတ္ထာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော သမ္ဗဟုလေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ နဂရတော နိက္ခမန္တော ဗာဟိယဿ သရီရံ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ပတိတံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ အာဏာပေသိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဧကသ္မိံ ဃရဒွါရေ ဌတွာ မဉ္စကံ အာဟရာပေတွာ ဣဒံ သရီရံ နဂရတော နီဟရိတွာ ဈာပေတွာ ထူပံ ကရောထာ’’တိ၊ ဘိက္ခူ တထာ အကံသု။ ကတွာ စ ပန ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနာ ကတကိစ္စံ အာရောစေတွာ တဿ အဘိသမ္ပရာယံ ပုစ္ဆိံသု။ အထ နေသံ ဘဂဝါ တဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ အာစိက္ခိ။ ဘိက္ခူ ‘‘တုမှေ၊ ဘန္တေ၊ ‘ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော အရဟတ္တံ ပတ္တော’တိ ဝဒထ၊ ကဒါ သော အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘မမ ဓမ္မံ သုတကာလေ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ကဒါ ပနဿ တုမှေဟိ ဓမ္မော ကထိတော’’တိ? ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရန္တေန အဇ္ဇေဝ အန္တရဝီထိယံ ဌတွာ’’တိ။ ‘‘အပ္ပမတ္တကော သော၊ ဘန္တေ၊ တုမှေဟိ အန္တရဝီထိယံ ဌတွာ ကထိတဓမ္မော၊ ကထံ သော တာဝတကေန ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေသီ’’တိ? ‘‘ကိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ ဓမ္မံ ‘အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ’တိ ပမိဏထ၊ အနေကာနိ ဂါထာသဟဿာနိပိ အနတ္ထသံဟိတာနိ န သေယျော၊ အတ္ထနိဿိတံ ပန ဧကမ္ပိ ဂါထာပဒံ သေယျော’’တိ ဒဿေန္တော –

‘‘သဟဿမပိ စေ ဂါထာ၊ အနတ္ထပဒသဉှိတာ၊

ဧကံ ဂါထာပဒံ သေယျော၊ ယံ သုတွာ ဥပသမ္မတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၀၁) –

ဓမ္မပဒေ ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ‘‘န ကေဝလံ သော ပရိနိဗ္ဗာနမတ္တေန၊ အထ ခေါ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ခိပ္ပာဘိညာနံ အဂ္ဂဘာဝေနပိ ပူဇာရဟော’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ခိပ္ပာဘိညာနံ၊ ယဒိဒံ ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၆) တံ အာယသ္မန္တံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ…ပေ… ပရိနိဗ္ဗုတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော’’တိ။

တတ္ထ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ဘတ္တကိစ္စတော ပစ္ဆာ။ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တောတိ ပိဏ္ဍပါတပရိယေသနတော ပဋိနိဝတ္တော။ ပဒဒွယေနာပိ ကတဘတ္တကိစ္စောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နီဟရိတွာတိ နဂရတော ဗဟိ နေတွာ။ ဈာပေထာတိ ဒဟထ။ ထူပဉ္စဿ ကရောထာတိ အဿ ဗာဟိယဿ သရီရဓာတုယော ဂဟေတွာ စေတိယဉ္စ ကရောထ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ – ‘‘သဗြဟ္မစာရီ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာလကတော’’တိ။ တဿတ္ထော – ယံ တုမှေ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မံ အဓိသီလာဒိပဋိပတ္တိဓမ္မံ သန္ဒိဋ္ဌံ စရထ၊ တံ သော တုမှေဟိ သမာနံ ဗြဟ္မံ အစရီတိ သဗြဟ္မစာရီ မရဏကာလဿ ပတ္တိယာဝ ကာလကတော၊ တသ္မာ တံ မဉ္စကေန နီဟရိတွာ ဈာပေထ၊ ထူပဉ္စဿ ကရောထာတိ။

တဿ ကာ ဂတီတိ ပဉ္စသု ဂတီသု တဿ ကတမာ ဂတိ ဥပပတ္တိ ဘဝဘူတာ၊ ဂတီတိ နိပ္ဖတ္တိ၊ အရိယော ပုထုဇ္ဇနော ဝါတိ ကာ နိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ အဘိသမ္ပရာယောတိ ပေစ္စ ဘဝုပ္ပတ္တိ ဘဝနိရောဓော ဝါ။ ကိဉ္စာပိ တဿ ထူပကရဏာဏတ္တိယာဝ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝေါ အတ္ထတော ပကာသိတော ဟောတိ၊ ယေ ပန ဘိက္ခူ တတ္တကေန န ဇာနိံသု၊ တေ ‘‘တဿ ကာ ဂတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ပါကဋတရံ ဝါ ကာရာပေတုကာမာ တထာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိံသု။

ပဏ္ဍိတောတိ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ အဓိဂတတ္တာ ပဏ္ဍေန ဣတော ဂတော ပဝတ္တောတိ ပဏ္ဍိတော။ ပစ္စပါဒီတိ ပဋိပဇ္ဇိ။ ဓမ္မဿာတိ လောကုတ္တရဓမ္မဿ။ အနုဓမ္မန္တိ သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒိပဋိပဒါဓမ္မံ။ အထ ဝါ ဓမ္မဿာတိ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ။ အနုဓမ္မန္တိ အရိယမဂ္ဂဖလဓမ္မံ။ န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏန္တိ ဓမ္မဒေသနာဟေတု န စ မံ ဝိဟေသေသိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပန္နတ္တာ။ ယော ဟိ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ ဂဟေတွာ ယထာနုသိဋ္ဌံ န ပဋိပဇ္ဇတိ၊ သော သတ္ထာရံ ဝိဟေသေတိ နာမ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ၊ ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’တိ (မဟာဝ။ ၉၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉)။ အထ ဝါ န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏန္တိ န စ ဣမံ ဓမ္မာဓိကရဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိယျာနဟေတုဘူတံ ဣမံ မမ သာသနဓမ္မံ သုပ္ပဋိပန္နတ္တာ န ဝိဟေသေတိ။ ဒုပ္ပဋိပန္နော ဟိ သာသနံ ဘိန္ဒန္တော သတ္ထု ဓမ္မသရီရေ ပဟာရံ ဒေတိ နာမ။ အယံ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော’’တိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ ထေရဿ ဗာဟိယဿ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ၊ တထာ ပရိနိဗ္ဗုတာနဉ္စ ခီဏာသဝါနံ ဂတိယာ ပစုရဇနေဟိ ဒုဗ္ဗိညေယျဘာဝံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ အပ္ပတိဋ္ဌိတပရိနိဗ္ဗာနာနုဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ အာပေါ စ န ဂါဓတိ၊ ပထဝီ စ တေဇော စ ဝါယော စ န ဂါဓတိ၊ န ပတိဋ္ဌာတိ။ ကသ္မာ? နိဗ္ဗာနဿ အသင်္ခတသဘာဝတ္တာ။ န ဟိ တတ္ထ သင်္ခတဓမ္မာနံ လေသောပိ သမ္ဘဝတိ။ သုက္ကာတိ သုက္ကဝဏ္ဏတာယ သုက္ကာတိ လဒ္ဓနာမာ ဂဟနက္ခတ္တတာရကာ။ န ဇောတန္တီတိ န ဘာသန္တိ။ အာဒိစ္စော နပ္ပကာသတီတိ တီသု ဒီပေသု ဧကသ္မိံ ခဏေ အာလောကဖရဏသမတ္ထော အာဒိစ္စောပိ အာဘာဝသေန န ဒိဗ္ဗတိ။ န တတ္ထ စန္ဒိမာ ဘာတီတိ သတိပိ ဘာသုရဘာဝေ ကန္တသီတလကိရဏော စန္ဒောပိ တသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ အဘာဝတော ဧဝ အတ္တနော ဇုဏှာဝိဘာသနေန န ဝိရောစတိ။ ယဒိ တတ္ထ စန္ဒိမသူရိယာဒယော နတ္ထိ၊ လောကန္တရော ဝိယ နိစ္စန္ဓကာရမေဝ တံ ဘဝေယျာတိ အာသင်္ကံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တမော တတ္ထ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ သတိ ဟိ ရူပါဘာဝေ တမော နာမ န သိယာ။

ယဒါ စ အတ္တနာ ဝေဒိ၊ မုနိ မောနေန ဗြာဟ္မဏောတိ စတုသစ္စမုနနတော မောနန္တိ လဒ္ဓနာမေန မဂ္ဂဉာဏေန ကာယမောနေယျာဒီဟိ စ သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘မုနီ’’တိ လဒ္ဓနာမော အရိယသာဝကဗြာဟ္မဏော တေနေဝ မောနသင်္ခါတေန ပဋိဝေဓဉာဏေန ယဒါ ယသ္မိံ ကာလေ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ အတ္တနာ သယမေဝ အနုဿဝါဒိကေ ပဟာယ အတ္တပစ္စက္ခံ ကတွာ နိဗ္ဗာနံ ဝေဒိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ‘‘အဝေဒီ’’တိပိ ပါဌော၊ အညာသီတိ အတ္ထော။ အထ ရူပါ အရူပါ စ၊ သုခဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ အထာတိ တဿ နိဗ္ဗာနဿ ဇာနနတော ပစ္ဆာ။ ရူပါတိ ရူပဓမ္မာ၊ တေန ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ ဧကဝေါကာရဘဝေါ စ ဂဟိတော ဟောတိ။ အရူပါတိ အရူပဓမ္မာ၊ တေန ရူပေနာမိဿီကတော အရူပဘဝေါ ဂဟိတော ဟောတိ။ သော ‘‘စတုဝေါကာရဘဝေါ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ သုခဒုက္ခာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခတောပိ ဝဋ္ဋတော။ အထ ဝါ ရူပါတိ ရူပလောကပဋိသန္ဓိတော။ အရူပါတိ အရူပလောကပဋိသန္ဓိတော။ သုခဒုက္ခာတိ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိတော။ ကာမဘဝေါ ဟိ ဗျာမိဿသုခဒုက္ခော။ ဧဝမေတသ္မာ သကလတောပိ ဝဋ္ဋတော အစ္စန္တမေဝ မုစ္စတီတိ ဂါထာဒွယေနပိ ဘဂဝါ ‘‘မယှံ ပုတ္တဿ ဗာဟိယဿ ဧဝရူပါ နိဗ္ဗာနဂတီ’’တိ ဒဿေတိ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဗောဓိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၂။ မုစလိန္ဒဝဂ္ဂေါ

၁။ မုစလိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁။ မုစလိန္ဒဝဂ္ဂဿ ပဌမေ မုစလိန္ဒမူလေတိ ဧတ္ထ မုစလိန္ဒော ဝုစ္စတိ နီပရုက္ခော။ သော ‘‘နိစုလော’’တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ သမီပေ။ ကေစိ ပန ‘‘မုစလောတိ တဿ ရုက္ခဿ နာမံ၊ တံ ဝနဇေဋ္ဌကတာယ ပန မုစလိန္ဒောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ မဟာ အကာလမေဃောတိ အသမ္ပတ္တေ ဝဿကာလေ ဥပ္ပန္နမဟာမေဃော။ သော ဟိ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ပူရေန္တော ဥဒပါဒိ။ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာတိ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ သတ္တာဟံ အဝိစ္ဆိန္နဝုဋ္ဌိကာ အဟောသိ။ သီတဝါတဒုဒ္ဒိနီတိ သာ စ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာ ဥဒကဖုသိတသမ္မိဿေန သီတဝါတေန သမန္တတော ပရိဗ္ဘမန္တေန ဒုသိတဒိဝသတ္တာ ဒုဒ္ဒိနီ နာမ အဟောသိ။ မုစလိန္ဒော နာမ နာဂရာဇာတိ တဿေဝ မုစလိန္ဒရုက္ခဿ သမီပေ ပေါက္ခရဏိယာ ဟေဋ္ဌာ နာဂဘဝနံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော မဟာနုဘာဝေါ နာဂရာဇာ။ သကဘဝနာတိ အတ္တနော နာဂဘဝနတော။ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာတိ သတ္တဝါရေ အတ္တနော သရီရဘောဂေဟိ ဘဂဝတော ကာယံ ပရိဝါရေတွာ။ ဥပရိမုဒ္ဓနိ မဟန္တံ ဖဏံ ဝိဟစ္စာတိ ဘဂဝတော မုဒ္ဓပ္ပဒေသဿ ဥပရိ အတ္တနော မဟန္တံ ဖဏံ ပသာရေတွာ။ ‘‘ဖဏံ ကရိတွာ’’တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။

တဿ ကိရ နာဂရာဇဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘ဘဂဝါ စ မယှံ ဘဝနသမီပေ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နော၊ အယဉ္စ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာ ဝတ္တတိ၊ ဝါသာဂါရမဿ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သတ္တရတနမယံ ပါသာဒံ နိမ္မိနိတုံ သက္ကောန္တောပိ ‘‘ဧဝံ ကတေ ကာယသာရော ဂဟိတော န ဘဝိဿတိ၊ ဒသဗလဿ ကာယဝေယျာဝစ္စံ ကရိဿာမီ’’တိ မဟန္တံ အတ္တဘာဝံ ကတွာ သတ္ထာရံ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပရိ ဖဏံ ကတွာ ဓာရေသိ။ ‘‘ပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရံ လောဟပါသာဒေ ဘဏ္ဍာဂါရဂဗ္ဘပ္ပမာဏံ အဟောသီ’’တိ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၅) ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဟေဋ္ဌာလောဟပါသာဒပ္ပမာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၄)။ ‘‘ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတေန ဣရိယာပထေန သတ္ထာ ဝိဟရိဿတီ’’တိ ကိရ နာဂရာဇဿ အဇ္ဈာသယော။ ဘဂဝါ ပန ယထာနိသိန္နောဝ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ။ တဉ္စ ဌာနံ သုပိဟိတဝါတပါနံ သုဖုသိတအဂ္ဂဠဒွါရံ ကူဋာဂါရံ ဝိယ အဟောသိ။ မာ ဘဂဝန္တံ သီတန္တိအာဒိ တဿ တထာ ကရိတွာ ဌာနကာရဏပရိဒီပနံ။ သော ဟိ ‘‘မာ ဘဂဝန္တံ သီတံ ဗာဓယိတ္ထ၊ မာ ဥဏှံ၊ မာ ဍံသာဒိသမ္ဖဿော ဗာဓယိတ္ထာ’’တိ တထာ ကရိတွာ အဋ္ဌာသိ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာယ ဥဏှမေဝ နတ္ထိ၊ သစေ ပန အန္တရန္တရာ မေဃော ဝိဂစ္ဆေယျ၊ ဥဏှံ ဘဝေယျ၊ တမ္ပိ မာ ဗာဓယိတ္ထာတိ ဧဝံ တဿ စိန္တေတုံ ယုတ္တံ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ဝဒန္တိ ‘‘ဥဏှဂ္ဂဟဏံ ဘောဂပရိက္ခေပဿ ဝိပုလဘာဝကရဏေ ကာရဏကိတ္တနံ။ ခုဒ္ဒကေ ဟိ တသ္မိံ ဘဂဝန္တံ နာဂဿ သရီရသမ္ဘူတာ ဥသ္မာ ဗာဓေယျ၊ ဝိပုလဘာဝကရဏေန ပန တာဒိသံ ‘မာ ဥဏှံ ဗာဓယိတ္ထာ’တိ တထာ ကရိတွာ အဋ္ဌာသီ’’တိ။

ဝိဒ္ဓန္တိ ဥဗ္ဗိဒ္ဓံ၊ မေဃဝိဂမေန ဒူရီဘူတန္တိ အတ္ထော။ ဝိဂတဝလာဟကန္တိ အပဂတမေဃံ။ ဒေဝန္တိ အာကာသံ။ ဝိဒိတွာတိ ‘‘ဣဒါနိ ဝိဂတဝလာဟကော အာကာသော၊ နတ္ထိ ဘဂဝတော သီတာဒိဥပဒ္ဒဝေါ’’တိ ဉတွာ။ ဝိနိဝေဌေတွာတိ အပနေတွာ။ သကဝဏ္ဏန္တိ အတ္တနော နာဂရူပံ။ ပဋိသံဟရိတွာတိ အန္တရဓာပေတွာ။ မာဏဝကဝဏ္ဏန္တိ ကုမာရကရူပံ။

ဧတမတ္ထန္တိ ဝိဝေကသုခပ္ပဋိသံဝေဒိနော ယတ္ထ ကတ္ထစိ သုခမေဝ ဟောတီတိ ဧတမတ္ထံ သဗ္ဗာကာရေန ဇာနိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ ဝိဝေကသုခါနုဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ သုခေါ ဝိဝေကောတိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတော ဥပဓိဝိဝေကော သုခေါ။ တုဋ္ဌဿာတိ စတုမဂ္ဂဉာဏသန္တောသေန တုဋ္ဌဿ။ သုတဓမ္မဿာတိ ပကာသိတဓမ္မဿ ဝိဿုတဓမ္မဿ။ ပဿတောတိ တံ ဝိဝေကံ၊ ယံ ဝါ ကိဉ္စိ ပဿိတဗ္ဗံ နာမ၊ တံ သဗ္ဗံ အတ္တနော ဝီရိယဗလာဓိဂတေန ဉာဏစက္ခုနာ ပဿန္တဿ။ အဗျာပဇ္ဇန္တိ အကုပ္ပနဘာဝေါ၊ ဧတေန မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ ဒဿိတော။ ပါဏဘူတေသု သံယမောတိ သတ္တေသု စ သံယမော အဝိဟိံသနဘာဝေါ သုခေါတိ အတ္ထော။ ဧတေန ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ ဒဿိတော။

သုခါ ဝိရာဂတာ လောကေတိ ဝိဂတရာဂတာပိ လောကေ သုခါ။ ကီဒိသီ? ကာမာနံ သမတိက္ကမောတိ၊ ယာ ကာမာနံ သမတိက္ကမောတိ ဝုစ္စတိ၊ သာ ဝိဂတရာဂတာပိ သုခါတိ အတ္ထော၊ ဧတေန အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ကထိတော။ အသ္မိမာနဿ ယော ဝိနယောတိ ဣမိနာ ပန အရဟတ္တံ ကထိတံ။ အရဟတ္တဉှိ အသ္မိမာနဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဣတော ပရဉ္စ သုခံ နာမ နတ္ထိ၊ တေနာဟ ‘‘ဧတံ ဝေ ပရမံ သုခ’’န္တိ။ ဧဝံ အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှီတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂။ ဒုတိယေ သမ္ဗဟုလာနန္တိ ဝိနယပရိယာယေန တယော ဇနာ ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တတော ပရံ သင်္ဃော။ သုတ္တန္တပရိယာယေန ပန တယော တယော ဧဝ၊ တတော ဥဒ္ဓံ သမ္ဗဟုလာ။ တသ္မာ ဣဓာပိ သုတ္တန္တပရိယာယေန သမ္ဗဟုလာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာယန္တိ ဓမ္မသဘာမဏ္ဍပေ။ သာ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ အာဂတဿ တထာဂတဿ ဘိက္ခူနံ ဥပဋ္ဌာနကရဏဋ္ဌာနန္တိ ‘‘ဥပဋ္ဌာနသာလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ယတ္ထ ဘိက္ခူ ဝိနယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ၊ ဓမ္မံ ကထေန္တိ၊ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ သန္နိပတနဝသေန ပကတိယာ ဥပတိဋ္ဌန္တိ၊ သာ သာလာပိ မဏ္ဍပေါပိ ‘‘ဥပဋ္ဌာနသာလာ’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထာပိ ဟိ ဗုဒ္ဓါသနံ နိစ္စံ ပညတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ ဓရမာနကာလေ ဘိက္ခူနံ စာရိတ္တံ။ သန္နိသိန္နာနန္တိ နိသဇ္ဇနဝသေန သင်္ဂမ္မ နိသိန္နာနံ။ သန္နိပတိတာနန္တိ တတော တတော အာဂန္တွာ သန္နိပတနဝသေန သန္နိပတိတာနံ။ အထ ဝါ ဗုဒ္ဓါသနံ ပုရတော ကတွာ သတ္ထု သမ္မုခေ ဝိယ အာဒရုပ္ပတ္တိယာ သက္ကစ္စံ နိသီဒနဝသေန သန္နိသိန္နာနံ၊ သမာနဇ္ဈာသယတ္တာ အညမညသ္မိံ အဇ္ဈာသယေန သုဋ္ဌု သမ္မာ စ နိပတနဝသေန သန္နိပတိတာနံ။ အယန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ အန္တရာကထာတိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနံ အန္တရာ အညာ ဧကာ ကထာ၊ အထ ဝါ မဇ္ဈနှိကေ လဒ္ဓဿ သုဂတောဝါဒဿ၊ သာယံ လဘိတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿဝနဿ စ အန္တရာ ပဝတ္တတ္တာ အန္တရာကထာ၊ သမဏသမာစာရဿေဝ ဝါ အန္တရာ ပဝတ္တာ အညာ ဧကာ ကထာတိ အန္တရာကထာ။ ဥဒပါဒီတိ ဥပ္ပန္နာ။

ဣမေသံ ဒွိန္နံ ရာဇူနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ မဟဒ္ဓနတရော ဝါတိအာဒီသု ပထဝိယံ နိခဏိတွာ ဌပိတံ သတ္တရတနနိစယသင်္ခါတံ မဟန္တံ ဓနံ ဧတဿာတိ မဟဒ္ဓနော၊ ဒွီသု အယံ အတိသယေန မဟဒ္ဓနောတိ မဟဒ္ဓနတရော။ ဝါသဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – နိစ္စပရိဗ္ဗယဝသေန မဟန္တော ဘောဂေါ ဧတဿာတိ မဟာဘောဂေါ။ ဒေဝသိကံ ပဝိသနအာယဘူတော မဟန္တော ကောသော ဧတဿာတိ မဟာကောသော။ အပရေ ပန ‘‘ဒေဝသိကံ ပဝိသနအာယဘူတံ မဏိသာရဖေဂ္ဂုဂုမ္ဗာဒိဘေဒဘိန္နံ ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထု ဓနံ၊ တဒေဝ သာရဂဗ္ဘာဒီသု နိဟိတံ ကောသော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝဇိရော၊ မဟာနီလော၊ ဣန္ဒနီလော၊ မရကတော၊ ဝေဠုရိယော၊ ပဒုမရာဂေါ၊ ဖုဿရာဂေါ၊ ကက္ကေတနော၊ ပုလာကော၊ ဝိမလော၊ လောဟိတင်္ကော၊ ဖလိကော၊ ပဝါဠော၊ ဇောတိရသော၊ ဂေါမုတ္တကော၊ ဂေါမေဒကော၊ သောဂန္ဓိကော၊ မုတ္တာ၊ သင်္ခေါ၊ အဉ္ဇနမူလော၊ ရာဇပဋ္ဋော၊ အမတံသကော၊ ပိယကော၊ ဗြာဟ္မဏီ စာတိ စတုဗ္ဗီသတိ မဏိ နာမ။ သတ္တ လောဟာနိ ကဟာပဏော စ သာရော နာမ။ သယနစ္ဆာဒနပါဝုရဏဂဇဒန္တသိလာဒီနိ ဖေဂ္ဂု နာမ။ စန္ဒနာဂရုကုင်္ကုမတဂရကပ္ပူရာဒိ ဂုမ္ဗာ နာမ။ တတ္ထ ပုရိမေန အာဒိသဒ္ဒေန သာလိဝီဟိအာဒိမုဂ္ဂမာသာဒိပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏဘေဒံ ဓညဝိကတိံ အာဒိံ ကတွာ ယံ သတ္တာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂဘူတံ ဝတ္ထု၊ တံ သဗ္ဗံ သင်္ဂယှတိ။ မဟန္တံ ဝိဇိတံ ရဋ္ဌံ ဧတဿာတိ မဟာဝိဇိတော။ မဟန္တော ဟတ္ထိအဿာဒိဝါဟနော ဧတဿာတိ မဟာဝါဟနော။ မဟန္တံ သေနာဗလဉ္စေဝ ထာမဗလဉ္စ ဧတဿာတိ မဟဗ္ဗလော။ ဣစ္ဆိတနိဗ္ဗတ္တိသင်္ခါတာ ပုညကမ္မနိပ္ဖန္နာ မဟတီ ဣဒ္ဓိ ဧတဿာတိ မဟိဒ္ဓိကော။ တေဇသင်္ခါတော ဥဿာဟမန္တပဘုသတ္တိသင်္ခါတော ဝါ မဟန္တော အာနုဘာဝေါ ဧတဿာတိ မဟာနုဘာဝေါ။

ဧတ္ထ စ ပဌမေန အာယသမ္ပဒါ၊ ဒုတိယေန ဝိတ္တူပကရဏသမ္ပဒါ၊ တတိယေန ဝိဘဝသမ္ပဒါ၊ စတုတ္ထေန ဇနပဒသမ္ပဒါ၊ ပဉ္စမေန ယာနသမ္ပဒါ၊ ဆဋ္ဌေန ပရိဝါရသမ္ပဒါယ သဒ္ဓိံ အတ္တသမ္ပဒါ၊ သတ္တမေန ပုညကမ္မသမ္ပဒါ၊ အဋ္ဌမေန ပဘာဝသမ္ပဒါ တေသံ ရာဇူနံ ပကာသိတာ ဟောတိ။ တေန ယာ သာ သာမိသမ္ပတ္တိ၊ အမစ္စသမ္ပတ္တိ၊ သေနာသမ္ပတ္တိ၊ ရဋ္ဌသမ္ပတ္တိ၊ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိ၊ မိတ္တသမ္ပတ္တိ၊ ဒုဂ္ဂသမ္ပတ္တီတိ သတ္တ ပကတိသမ္ပဒါ ရာဇူနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တာ သဗ္ဗာ ယထာရဟံ ပရိဒီပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒါနာဒီဟိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ပရိသံ ရဉ္ဇေတီတိ ရာဇာ။ မဂဓာနံ ဣဿရောတိ မာဂဓော။ မဟတိယာ သေနာယ သမန္နာဂတတ္တာ သေနိယဂေါတ္တတ္တာ ဝါ သေနိယော။ ဗိမ္ဗိ ဝုစ္စတိ သုဝဏ္ဏံ၊ တသ္မာ သာရဗိမ္ဗိဝဏ္ဏတာယ ဗိမ္ဗိသာရော။ ကေစိ ပန ‘‘နာမမေဝေတံ တဿ ရညော’’တိ ဝဒန္တိ။ ပစ္စာမိတ္တံ ပရသေနံ ဇိနာတီတိ ပသေနဒိ။ ကောသလရဋ္ဌဿ အဓိပတီတိ ကောသလော။ အယဉ္စရဟီတိ ဧတ္ထ စရဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ ဝိပ္ပကတာတိ အပရိယောသိတာ။ အယံ တေသံ ဘိက္ခူနံ အန္တရာကထာ အနိဋ္ဌိတာတိ အတ္ထော။

သာယနှသမယန္တိ သာယနှေ ဧကံ သမယံ။ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ တတော တတော ရူပါဒိအာရမ္မဏတော စိတ္တဿ ပဋိသံဟရဏတော ပဋိသလ္လာနသင်္ခါတာယ ဖလသမာပတ္တိတော ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ ဝုဋ္ဌိတော။ ဘဂဝါ ဟိ ပုဗ္ဗဏှသမယံ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတွာ ဘိက္ခူနံ သုလဘပိဏ္ဍပါတံ ကတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သာဝတ္ထိတော နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဂန္ဓကုဋိပ္ပမုခေ ဌတွာ ဝတ္တံ ဒဿေတွာ ဌိတာနံ ဘိက္ခူနံ ယထာသမုဋ္ဌိတံ သုဂတောဝါဒံ ဒတွာ တေသု အရညရုက္ခမူလာဒိဒိဝါဋ္ဌာနံ ဥဒ္ဒိဿ ဂတေသု ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဒိဝသဘာဂံ ဝီတိနာမေတွာ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒေ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ၊ ‘‘မယှံ ဥပဂမနံ အာဂမယမာနာ စတဿော ပရိသာ သကလဝိဟာရံ ပရိပူရေန္တိယော နိသိန္နာ၊ ဣဒါနိ မေ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဓမ္မသဘာမဏ္ဍလံ ဥပဂန္တုံ ကာလော’’တိ အာသနတော ဝုဋ္ဌာယ၊ ကေသရသီဟော ဝိယ ကဉ္စနဂုဟာယ သုရဘိဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ယူထံ ဥပသင်္ကမန္တော မတ္တဝရဝါရဏော ဝိယ အကာယစာပလ္လေန စာရုဝိက္ကန္တဂမနော အသီတိအနုဗျဉ္ဇနပ္ပဋိမဏ္ဍိတဗာတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏသမုဇ္ဇလာယ ဗျာမပ္ပဘာယ ပရိက္ခေပဝိလာသသမ္ပန္နာယ ပဘဿရကေတုမာလာလင်္ကတာယ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရာနံ ဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တိယာ အစိန္တေယျာနုဘာဝါယ အနုပမာယ ဗုဒ္ဓလီလာယ သမန္နာဂတာယ ရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ သကလဝိဟာရံ ဧကာလောကံ ကုရုမာနော ဥပဋ္ဌာနသာလံ ဥပသင်္ကမိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ…ပေ… တေနုပသင်္ကမီ’’တိ။

ဧဝံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝတ္တံ ဒဿေတွာ နိသိန္နေ တေ ဘိက္ခူ တုဏှီဘူတေ ဒိသွာ ‘‘မယိ အကထေန္တေ ဣမေ ဘိက္ခူ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန ကပ္ပမ္ပိ န ကထေဿန္တီ’’တိ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာယ နုတ္ထာတိ ကတမာယ နု ဘဝထ။ ‘‘ကာယ နောတ္ထာ’’တိပိ ပါဠိ၊ သော ဧဝတ္ထော၊ ‘‘ကာယ နွေတ္ထာ’’တိပိ ပဌန္တိ၊ တဿ ကတမာယ နု ဧတ္ထာတိ အတ္ထော။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ ကတမာယ နာမ ကထာယ ဣဓ သန္နိသိန္နာ ဘဝထ၊ ကတမာ စ တုမှာကံ ကထာ မမာဂမနပစ္စယာ အနိဋ္ဌိတာ၊ တံ နိဋ္ဌာပေဿာမီတိ ဧဝံ သဗ္ဗညုပဝါရဏာယ ပဝါရေသိ။

န ခွေတန္တိ န ခေါ ဧတံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ‘‘န ခေါတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ၊ န ခေါ ဧတံ ဣစ္စေဝ ပဒဝိဘာဂေါ။ ကုလပုတ္တာနန္တိ ဇာတိအာစာရကုလပုတ္တာနံ။ သဒ္ဓါတိ သဒ္ဓါယ၊ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ။ အဂါရသ္မာတိ ဃရတော၊ ဂဟဋ္ဌဘာဝါတိ အတ္ထော။ အနဂါရိယန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ပဗ္ဗဇိတာနန္တိ ဥပဂတာနံ။ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ။ တတ္ထာယံ ပဒယောဇနာ – ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ တုမှေ နေဝ ရာဇာဘိနီတာ န စောရာဘိနီတာ န ဣဏဋ္ဋာ န ဇီဝိတပကတာ ပဗ္ဗဇိတာ၊ အထ ခေါ သဒ္ဓါယ အဂါရတော နိက္ခမိတွာ မမ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ တုမှေ ဧတရဟိ ဧဝရူပိံ ရာဇပ္ပဋိသံယုတ္တံ တိရစ္ဆာနကထံ ကထေယျာထ၊ ယံ ဧဝရူပါယ ကထာယ ကထနံ၊ ဧတံ တုမှာကံ န ခေါ ပတိရူပံ န ယုတ္တမေဝါ’’တိ။

ဧဝံ သန္နိပတိတာနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပတိရူပံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဣဒါနိ နေသံ ပတိရူပံ ပဋိပတ္တိံ အနုဇာနန္တော ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွယံ ကရဏီယံ ဓမ္မီ ဝါ ကထာ အရိယော ဝါ တုဏှီဘာဝေါ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဝေါတိ တုမှာကံ။ ကရဏီယန္တိ ဟိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကတ္တရိ သာမိဝစနမေတံ၊ တသ္မာ တုမှေဟီတိ အတ္ထော။ ဒွယံ ကရဏီယန္တိ ဒွေ ကာတဗ္ဗာ။ ဓမ္မီ ကထာတိ စတုသစ္စဓမ္မတော အနပေတာ ကထာ၊ ပဝတ္တိနိဝတ္တိပရိဒီပိနီ ဓမ္မဒေသနာတိ အတ္ထော။ ဒသကထာဝတ္ထုသင်္ခါတာပိ ဟိ ဓမ္မကထာ တဒေကဒေသာ ဧဝါတိ။ အရိယောတိ ဧကန္တဟိတာဝဟတ္တာ အရိယော၊ ဝိသုဒ္ဓါ ဥတ္တမောတိ ဝါ အရိယော။ တုဏှီဘာဝေါတိ သမထဝိပဿနာဘာဝနာဘူတံ အကထနံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝစီသင်္ခါရပဋိပက္ခဘာဝတော ဒုတိယဇ္ဈာနံ အရိယော တုဏှီဘာဝေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ အရိယော တုဏှီဘာဝေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တဝိဝေကဿ ပရိဗြူဟနတ္ထံ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာ သုညာဂါရေ ဝိဟရန္တာ သစေ ကဒါစိ သန္နိပတထ၊ ဧဝံ သန္နိပတိတေဟိ တုမှေဟိ ‘အဿုတံ သာဝေတိ သုတံ ဝါ ပရိယောဒပေတီ’တိ ဝုတ္တနယေန အညမညဿူပကာရာယ ခန္ဓာဒီနံ အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တာ ဓမ္မကထာ ဝါ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ အညမညံ အဗျာဗာဓနတ္ထံ ဈာနသမာပတ္တိယာ ဝါ ဝိဟရိတဗ္ဗ’’န္တိ။

တတ္ထ ပုရိမေန ကရဏီယဝစနေန အနောတိဏ္ဏာနံ သာသနေ ဩတရဏူပါယံ ဒဿေတိ၊ ပစ္ဆိမေန ဩတိဏ္ဏာနံ သံသာရတော နိဿရဏူပါယံ။ ပုရိမေန ဝါ အာဂမဝေယျတ္တိယေ နိယောဇေတိ၊ ပစ္ဆိမေန အဓိဂမဝေယျတ္တိယေ။ အထ ဝါ ပုရိမေန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဌမံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုံ ဒီပေတိ၊ ဒုတိယေန ဒုတိယံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟေတူ ဒွေ ပစ္စယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒါယ ပရတော စ ဃောသော၊ ပစ္စတ္တဉ္စ ယောနိသော မနသိကာရော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၇)။

ပုရိမေန ဝါ လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ မူလကာရဏံ ဝိဘာဝေတိ၊ ပစ္ဆိမေန လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ မူလကာရဏန္တိ ဧဝမာဒိနာ ဧတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ကိတ္တိတကာမသမ္ပတ္တိတော ဈာနာဒိသမ္ပတ္တိ သန္တတရာ စေဝ ပဏီတတရာ စာတိ ဧတမတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ အရိယဝိဟာရသုခါနုဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ယဉ္စ ကာမသုခံ လောကေတိ လောကသဒ္ဒေါ ‘‘ခန္ဓလောကော အာယတနလောကော ဓာတုလောကော’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၃၊ ၇၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂) သင်္ခါရေသု အာဂတော။

‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တိ၊

ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ၊

တာဝ သဟဿဓာ လောကော၊

ဧတ္ထ တေ ဝတ္တတီ ဝသော’’တိ။ –

အာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၅၀၃) ဩကာသေ အာဂတော။ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၉၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃) သတ္တေသု။ ဣဓ ပန သတ္တလောကေ ဩကာသလောကေ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ အဝီစိတော ပဋ္ဌာယ ဥပရိ ဗြဟ္မလောကတော ဟေဋ္ဌာ ဧတသ္မိံ လောကေ ယံ ဝတ္ထုကာမေ ပဋိစ္စ ကိလေသကာမဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ကာမသဟဂတံ သုခံ။ ယဉ္စိဒံ ဒိဝိယံ သုခန္တိ ယဉ္စ ဣဒံ ဒိဝိ ဘဝံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန စ လဒ္ဓဗ္ဗံ ဗြဟ္မာနံ မနုဿာနဉ္စ ရူပသမာပတ္တိသုခံ။ တဏှက္ခယသုခဿာတိ ယံ အာဂမ္မ တဏှာ ခီယတိ၊ တံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ တဏှာယ စ ပဋိပဿမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တဖလသမာပတ္တိသုခံ တဏှက္ခယသုခံ နာမ၊ တဿ တဏှက္ခယသုခဿ။ ဧတေတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန နိဒ္ဒေသော၊ ဧတာနိ သုခါနီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ဥဘယမ္ပိ သုခသာမညေန ဂဟေတွာ ‘‘ဧတ’’န္တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ ‘‘ကလံ နာဂ္ဃတီ’’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။

သောဠသိန္တိ သောဠသန္နံ ပူရဏိံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – စက္ကဝတ္တိသုခံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗသ္မိံ မနုဿလောကေ မနုဿသုခံ၊ နာဂသုပဏ္ဏာဒိလောကေ နာဂါဒီဟိ အနုဘဝိတဗ္ဗံ သုခံ၊ စာတုမဟာရာဇိကာဒိဒေဝလောကေ ဆဗ္ဗိဓံ ကာမသုခန္တိ ယံ ဧကာဒသဝိဓေ ကာမလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တံ ကာမသုခံ၊ ယဉ္စ ဣဒံ ရူပါရူပဒေဝေသု ဒိဗ္ဗဝိဟာရဘူတေသု ရူပါရူပဇ္ဈာနေသု စ ဥပ္ပန္နတ္တာ ‘‘ဒိဝိယ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ လောကိယဇ္ဈာနသုခံ၊ သကလမ္ပိ တဒုဘယံ တဏှက္ခယသုခသင်္ခါတံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ သောဠသ ဘာဂေ ကတွာ တတော ဧကဘာဂံ သောဠသဘာဂဂုဏေ လဒ္ဓံ ဧကဘာဂသင်္ခါတံ ကလံ န အဂ္ဃတီတိ။

အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဖလသမာပတ္တိသာမညေန ဝုတ္တာ။ ပါဠိယံ အဝိသေသေန တဏှက္ခယဿ အာဂတတ္တာ ပဌမဖလသမာပတ္တိသုခဿာပိ ကလံ လောကိယံ န အဂ္ဃတိ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ပထဗျာ ဧကရဇ္ဇေန၊ သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါ၊

သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေန၊ သောတာပတ္တိဖလံ ဝရ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၇၈)၊

သောတာပတ္တိသံယုတ္တေပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ကိဉ္စာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ စတုန္နံ ဒီပါနံ ဣဿရိယာဓိပစ္စံ ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇတိ ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ သဟဗျတံ၊ သော တတ္ထ နန္ဒနေ ဝနေ အစ္ဆရာသင်္ဃပရိဝုတော ဒိဗ္ဗေဟိ စ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂီဘူတော ပရိစာရေတိ၊ သော စတူဟိ ဓမ္မေဟိ အသမန္နာဂတော။ အထ ခေါ သော အပရိမုတ္တောဝ နိရယာ၊ အပရိမုတ္တော တိရစ္ဆာနယောနိယာ၊ အပရိမုတ္တော ပေတ္တိဝိသယာ၊ အပရိမုတ္တော အပါယဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတာ။ ကိဉ္စာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော ပိဏ္ဍိယာလောပေန ယာပေတိ၊ နန္တကာနိ စ ဓာရေတိ၊ သော စတူဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော၊ အထ ခေါ သော ပရိမုတ္တော နိရယာ၊ ပရိမုတ္တော တိရစ္ဆာနယောနိယာ၊ ပရိမုတ္တော ပေတ္တိဝိသယာ၊ ပရိမုတ္တော အပါယဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတာ။

‘‘ကတမေဟိ စတူဟိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတိ ‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ…ပေ။။။ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’တိ။ ဓမ္မေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန…ပေ… ဝိညူဟီ’တိ။ သင်္ဃေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန…ပေ… ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’တိ။ အရိယကန္တေဟိ သီလေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတိ အခဏ္ဍေဟိ…ပေ… သမာဓိသံဝတ္တနိကေဟိ။ ဣမေဟိ စတူဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ ယော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတုန္နံ ဒီပါနံ ပဋိလာဘော၊ ယော စတုန္နံ ဓမ္မာနံ ပဋိလာဘော၊ စတုန္နံ ဒီပါနံ ပဋိလာဘော စတုန္နံ ဓမ္မာနံ ပဋိလာဘဿ ကလံ နာဂ္ဃတိ သောဠသိ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၉၉၇)။

ဧဝံ ဘဂဝါ သဗ္ဗတ္ထ လောကိယသုခံ သဥတ္တရံ သာတိသယံ၊ လောကုတ္တရသုခမေဝ အနုတ္တရန္တိ အတိသယန္တိ ဘာဇေသီတိ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃။ တတိယေ ကုမာရကာတိ ဒါရကာ။ အန္တရာ စ သာဝတ္ထိံ အန္တရာ စ ဇေတဝနန္တိ အန္တရာသဒ္ဒေါ ‘‘တဒန္တရံ ကော ဇာနေယျ၊ အညတြ တထာဂတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၄၄၊ ၁၀။၇၅)၊ ‘‘ဇနာ သင်္ဂမ္မ မန္တေန္တိ၊ မဉ္စ တွဉ္စ ကိမန္တရ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၂၈) ကာရဏေ အာဂတော။ ‘‘အဒ္ဒသာ မံ၊ ဘန္တေ၊ အညတရာ ဣတ္ထီ ဝိဇ္ဇန္တရိကာယ ဘာဇနံ ဓောဝန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၄၉) ခဏေ။ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) စိတ္တေ။ ‘‘အန္တရာ ဝေါသာနမာပါဒီ’’တိအာဒီသု ဝေမဇ္ဈေ။ ‘‘အပိစာယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တပေါဒါ ဒွိန္နံ မဟာနိရယာနံ အန္တရိကာယ အာဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၁) ဝိဝရေ။ သွာယမိဓာပိ ဝိဝရေ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ သာဝတ္ထိယာ စ ဇေတဝနဿ စ ဝိဝရေတိ၊ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တရာသဒ္ဒယောဂတော စေတ္ထ ဥပယောဂဝစနံ ‘‘အန္တရာ စ သာဝတ္ထိံ အန္တရာ စ ဇေတဝန’’န္တိ။ ဤဒိသေသု ဌာနေသု အက္ခရစိန္တကာ ‘‘အန္တရာ ဂါမဉ္စ နဒိဉ္စ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧကမေဝ အန္တရာသဒ္ဒံ ပယုဇ္ဇန္တိ၊ သော ဒုတိယပဒေနပိ ယောဇေတဗ္ဗော ဟောတိ။ ဣဓ ပန ယောဇေတွာ ဝုတ္တော။

အဟိံ ဒဏ္ဍေန ဟနန္တီတိ ဗိလတော နိက္ခမိတွာ ဂေါစရာယ ဂစ္ဆန္တံ ကဏှသပ္ပံ ဆာတဇ္ဈတ္တံ အနုဗန္ဓိတွာ ယဋ္ဌီဟိ ပေါထေန္တိ။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ တေ ဒါရကေ အဟိံ ဒဏ္ဍေန ဟနန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ ကုမာရကာ ဣမံ အဟိံ ဒဏ္ဍေန ဟနထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဍံသနဘယေန၊ ဘန္တေ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ဣမေ အတ္တနော သုခံ ကရိဿာမာတိ ဣမံ ပဟရန္တာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဒုက္ခံ အနုဘဝိဿန္တိ၊ အဟော အဝိဇ္ဇာယ နိကတိကောသလ္လ’’န္တိ ဓမ္မသံဝေဂံ ဥပ္ပာဒေသိ။ တေနေဝ စ ဓမ္မသံဝေဂေန ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ‘‘ဣမေ ဒါရကာ အတ္တသုခါယ ပရဒုက္ခံ ကရောန္တာ သယံ ပရတ္ထ သုခံ န လဘိဿန္တီ’’တိ ဧတမတ္ထံ ဇာနိတွာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏေန္တိ။ အညေသံ ဒုပ္ပဋိပန္နာနံ သုခပရိယေသနံ အာယတိံ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တတိ၊ သုပ္ပဋိပန္နာနံ ဧကန္တေန သုခါယ သံဝတ္တတိ။ တသ္မာ ‘‘ပရဝိဟေသာဝိနိမုတ္တာ အစ္စန္တမေဝ သုခဘာဂိနော ဝတ မယှံ ဩဝါဒပ္ပဋိကရာ’’တိ သောမနဿဝသေနေဝေတမ္ပိ သတ္ထာ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ဧဝံ တေဟိ ကုမာရကေဟိ ပဝတ္တိတံ ပရဝိဟေဌနံ သဗ္ဗာကာရေန အာဒီနဝတော ဝိဒိတွာ ပရဝိဟေသာယ ပရာနုကမ္ပာယ စ ယထာက္ကမံ အာဒီနဝါနိသံသဝိဘာဝနံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီ’’တိ။

တတ္ထ သုခကာမာနီတိ ဧကန္တေနေဝ အတ္တနော သုခဿ ဣစ္ဆနတော သုခါနုဂိဒ္ဓါနိ။ ဘူတာနီတိ ပါဏိနော။ ယော ဒဏ္ဍေန ဝိဟိံသတီတိ ဧတ္ထ ဒဏ္ဍေနာတိ ဒေသနာမတ္တံ၊ ဒဏ္ဍေန ဝါ လေဍ္ဍုသတ္ထပါဏိပ္ပဟာရာဒီဟိ ဝါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒဏ္ဍေနာတိ ဒဏ္ဍနေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော သုခကာမာနိ သဗ္ဗဘူတာနိ ဇာတိအာဒိနာ ဃဋ္ဋနဝသေန ဝစီဒဏ္ဍေန ဝါ ပါဏိမုဂ္ဂရသတ္ထာဒီဟိ ပေါထနတာဠနစ္ဆေဒနာဒိဝသေန သရီရဒဏ္ဍေန ဝါ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဌာပနဝသေန ဓနဒဏ္ဍေန ဝါတိ ဣမေသု ဒဏ္ဍေသု ယေန ကေနစိ ဒဏ္ဍေန ဝိဟိံသတိ ဝိဟေဌေတိ ဒုက္ခံ ပါပေတိ၊ အတ္တနော သုခမေသာနော၊ ပေစ္စ သော န လဘတေ သုခန္တိ သော ပုဂ္ဂလော အတ္တနော သုခံ ဧသန္တော ဂဝေသန္တော ပတ္ထေန္တော ပေစ္စ ပရလောကေ မနုဿသုခံ ဒိဗ္ဗသုခံ နိဗ္ဗာနသုခန္တိ တိဝိဓမ္ပိ သုခံ န လဘတိ၊ အညဒတ္ထု တေန ဒဏ္ဍေန ဒုက္ခမေဝ လဘတီတိ အတ္ထော။

ပေစ္စ သော လဘတေ သုခန္တိ ယော ခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယသမ္ပန္နော ‘‘ယထာဟံ သုခကာမော ဒုက္ခပ္ပဋိကူလော၊ ဧဝံ သဗ္ဗေပီ’’တိ စိန္တေတွာ သမ္ပတ္တဝိရတိအာဒီသု ဌိတော ဝုတ္တနယေန ကေနစိ ဒဏ္ဍေန သဗ္ဗာနိပိ ဘူတာနိ န ဟိံသတိ န ဗာဓတိ၊ သော ပုဂ္ဂလော ပရလောကေ မနုဿဘူတော မနုဿသုခံ၊ ဒေဝဘူတော ဒိဗ္ဗသုခံ၊ ဥဘယံ အတိက္ကမန္တော နိဗ္ဗာနသုခံ လဘတီတိ။ ဧတ္ထ စ တာဒိသဿ ပုဂ္ဂလဿ အဝဿံဘာဝိတာယ တံ သုခံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိယ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘လဘတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမဂါထာယပိ ဧသေဝ နယော။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သက္ကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄။ စတုတ္ထေ တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သက္ကတော ဟောတီတိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကေသု စတူသု အသင်္ချေယျေသု ပရိပူရိတဿ ပုညသမ္ဘာရဝိသေသဿ ဖလဘူတေန ‘‘ဣတော ပရံ မယှံ ဩကာသော နတ္ထီ’’တိ ဥဿဟဇာတေန ဝိယ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎမာနေန သက္ကာရာဒိနာ ဘဂဝါ သက္ကတော ဟောတိ။ သဗ္ဗဒိသာသု ဟိ ယမကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဟောဃံ ဝိယ သဗ္ဗပါရမိယော ‘‘ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒဿာမာ’’တိ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဝိယ ဘဂဝတော လာဘသက္ကာရမဟောဃံ နိဗ္ဗတ္တယိံသု။ တတော အန္နပါနဝတ္ထယာနမာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိဟတ္ထာ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒယော အာဂန္တွာ ‘‘ကဟံ ဗုဒ္ဓါ၊ ကဟံ ဘဂဝါ၊ ကဟံ ဒေဝဒေဝေါ၊ ကဟံ နရာသဘော၊ ကဟံ ပုရိသသီဟော’’တိ ဘဂဝန္တံ ပရိယေသန္တိ။ သကဋသတေဟိ ပစ္စယေ အာဟရိတွာ ဩကာသံ အလဘမာနာ သမန္တာ ဂါဝုတပ္ပမာဏေပိ သကဋဓုရေန သကဋဓုရံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ စေဝ အနုဗန္ဓန္တိ စ အန္ဓကဝိန္ဒဗြာဟ္မဏာဒယော ဝိယ။ သဗ္ဗံ တံ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၂၈၂) တေသု တေသု စ သုတ္တေသု အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဘဂဝတော၊ ဧဝံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယာဝတာ ခေါ၊ စုန္ဒ၊ ဧတရဟိ သင်္ဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါ လောကေ ဥပ္ပန္နာ၊ နာဟံ၊ စုန္ဒ၊ အညံ ဧကသင်္ဃမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တံ၊ ယထရိဝါယံ၊ စုန္ဒ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၆)။

သွာယံ ဘဂဝတော စ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဥပ္ပန္နော လာဘသက္ကာရော ဧကတော ဟုတွာ ဒွိန္နံ မဟာနဒီနံ ဥဒကောဃော ဝိယ အပ္ပမေယျော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သက္ကတော ဟောတိ…ပေ… ပရိက္ခာရာနံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃောပိ သက္ကတော…ပေ… ပရိက္ခာရာန’’န္တိ။

တိတ္ထိယာ ပန ပုဗ္ဗေ အကတပုညတာယ စ ဒုပ္ပဋိပန္နတာယ စ အသက္ကတာ အဂရုကတာ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေန ပန ဝိသေသတော ဝိပန္နသောဘာ သူရိယုဂ္ဂမနေ ခဇ္ဇောပနကာ ဝိယ နိပ္ပဘာ နိတ္တေဇာ ဟတလာဘသက္ကာရာ အဟေသုံ။ တေ တာဒိသံ ဘဂဝတော သင်္ဃဿ စ လာဘသက္ကာရံ အသဟမာနာ ဣဿာပကတာ ‘‘ဧဝံ ဣမေ ဖရုသာဟိ ဝါစာဟိ ဃဋ္ဋေတွာဝ ပလာပေဿာမာ’’တိ ဥသူယာ ဝိသုဂ္ဂါရံ ဥဂ္ဂိရန္တာ တတ္ထ တတ္ထ ဘိက္ခူ အက္ကောသန္တာ ပရိဘာသန္တာ ဝိစရိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အညတိတ္ထိယာ ပန ပရိဗ္ဗာဇကာ အသက္ကတာ ဟောန္တိ…ပေ… ပရိက္ခာရာနံ။ အထ ခေါ တေ အညတိတ္ထိယာ ပရိဗ္ဗာဇကာ ဘဂဝတော သက္ကာရံ အသဟမာနာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဂါမေ စ အရညေ စ ဘိက္ခူ ဒိသွာ အသဗ္ဘာဟိ ဖရုသာဟိ ဝါစာဟိ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ ရောသေန္တိ ဝိဟေသေန္တီ’’တိ။

တတ္ထ အသဗ္ဘာဟီတိ အသဘာယောဂ္ဂါဟိ သဘာယံ သာဓုဇနသမူဟေ ဝတ္တုံ အယုတ္တာဟိ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လာဟီတိ အတ္ထော။ ဖရုသာဟီတိ ကက္ခဠာဟိ မမ္မစ္ဆေဒိကာဟိ။ အက္ကောသန္တီတိ ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ ခုံသေန္တိ။ ပရိဘာသန္တီတိ ဘဏ္ဍနဝသေန ဘယံ ဥပ္ပာဒေန္တာ တဇ္ဇေန္တိ။ ရောသေန္တီတိ ယထာ ပရဿ ရောသော ဟောတိ၊ ဧဝံ အနုဒ္ဓံသနဝသေန ရောသံ ဥပ္ပာဒေန္တိ။ ဝိဟေသေန္တီတိ ဝိဟေဌေန္တိ၊ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ အဖာသုံ ကရောန္တိ။

ကထံ ပနေတေ သမန္တပါသာဒိကေ ဘဂဝတိ ဘိက္ခုသင်္ဃေ စ အက္ကောသာဒီနိ ပဝတ္တေသုန္တိ? ဘဂဝတော ဥပ္ပာဒတော ပဟီနလာဘသက္ကာရတာယ ဥပဟတစိတ္တာ ပထဝိံ ခဏိတွာ ပက္ခလန္တာ ဝိယ အဝဏေ ဝေဠုရိယမဏိမှိ ဝဏံ ဥပ္ပာဒေန္တာ ဝိယ စ သုန္ဒရိကံ နာမ ပရိဗ္ဗာဇိကံ သညာပေတွာ တာယ သတ္ထု ဘိက္ခူနဉ္စ အဝဏ္ဏံ ဝုဋ္ဌာပေတွာ အက္ကောသာဒီနိ ပဝတ္တေသုံ။ တံ ပနေတံ သုန္ဒရီဝတ္ထု ပရတော သုန္ဒရီသုတ္တေ (ဥဒါ။ ၃၈) ပါဠိယံယေဝ အာဂမိဿတိ၊ တသ္မာ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ တတ္ထေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

ဘိက္ခူ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ပဝတ္တိမာရောစေသုံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိံသု…ပေ… ဝိဟေသေန္တီ’’တိ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ ဣဿာပကတာနံ တိတ္ထိယာနံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ တေဟိ ကတေ ဝိပ္ပကာရေ ပသန္နစိတ္တေဟိ စ ပရေဟိ ကတေ ဥပကာရေ တာဒိဘာဝါနုဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ဂါမေ အရညေ သုခဒုက္ခဖုဋ္ဌောတိ ဂါမေ ဝါ အရညေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သုခေန ဒုက္ခေန စ ဖုဋ္ဌော သုခဒုက္ခာနိ အနုဘဝန္တော၊ တေသံ ဝါ ပစ္စယေဟိ သမင်္ဂီဘူတော။ နေဝတ္တတော နော ပရတော ဒဟေထာတိ ‘‘အဟံ သုခိတော၊ အဟံ ဒုက္ခိတော၊ မမ သုခံ၊ မမ ဒုက္ခံ၊ ပရေနိဒံ မယှံ သုခဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒိတ’’န္တိ စ နေဝ အတ္တတော န ပရတော တံ သုခဒုက္ခံ ဌပေထ။ ကသ္မာ? န ဟေတ္ထ ခန္ဓပဉ္စကေ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ ပရောတိ ဝါ ပရဿာတိ ဝါ ပဿိတဗ္ဗယုတ္တကံ ကိဉ္စိ အတ္ထိ၊ ကေဝလံ သင်္ခါရာ ဧဝ ပန ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇန္တီတိ။ သုခဒုက္ခဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဒေသနာသီသံ၊ သဗ္ဗဿာပိ လောကဓမ္မဿ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ဘဂဝါ ‘‘နာဟံ ကွစနိ၊ ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိံ၊ န စ မမ ကွစနိ၊ ကတ္ထစိ ကိဉ္စနတတ္ထီ’’တိ စတုကောဋိကံ သုညတံ ဝိဘာဝေသိ။

ဣဒါနိ တဿ အတ္တတော ပရတော စ အဒဟနဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ ‘‘ဖုသန္တိ ဖဿာ ဥပဓိံ ပဋိစ္စာ’’တိ။ ဧတေ သုခဝေဒနီယာ ဒုက္ခဝေဒနီယာ စ ဖဿာ နာမ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ ဥပဓိံ ပဋိစ္စ တသ္မိံ သတိ ယထာသကံ ဝိသယံ ဖုသန္တိ၊ တတ္ထ ပဝတ္တန္တိယေဝ။ အဒုက္ခမသုခါ ဟိ ဝေဒနာ သန္တသဘာဝတာယ သုခေ ဧဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဒုဝိဓသမ္ဖဿဝသေနေဝါယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ။

ယထာ ပန တေ ဖဿာ န ဖုသန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘နိရုပဓိံ ကေန ဖုသေယျုံ ဖဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသော ဟိ ခန္ဓူပဓိယာ အသတိ ကေန ကာရဏေန တေ ဖဿာ ဖုသေယျုံ၊ န တံ ကာရဏံ အတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ တုမှေ အက္ကောသာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနသုခဒုက္ခံ န ဣစ္ဆထ၊ သဗ္ဗသော နိရုပဓိဘာဝေယေဝ ယောဂံ ကရေယျာထာတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဂါထံ နိဋ္ဌပေသိ။ ဧဝံ ဣမိနာ ဥဒါနေန ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဥပါသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅။ ပဉ္စမေ ဣစ္ဆာနင်္ဂလကောတိ ဣစ္ဆာနင်္ဂလနာမကော ကောသလေသု ဧကော ဗြာဟ္မဏဂါမော၊ တံနိဝါသိတာယ တတ္ထ ဝါ ဇာတော ဘဝေါတိ ဝါ ဣစ္ဆာနင်္ဂလကော။ ဥပါသကောတိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဥပါသကဘာဝဿ ပဝေဒိတတ္တာ ဥပါသကော ပဉ္စသိက္ခာပဒိကော ဗုဒ္ဓမာမကော၊ ဓမ္မမာမကော၊ သင်္ဃမာမကော။ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာတိ ဥဒ္ဓါရသောဓာပနာဒိနာ ကေနစိဒေဝ ကတ္တဗ္ဗေန။ တီရေတွာတိ နိဋ္ဌာပေတွာ။ အယံ ကိရ ဥပါသကော ပုဗ္ဗေ အဘိဏှံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပယိရုပါသတိ၊ သော ကတိပယံ ကာလံ ဗဟုကရဏီယတာယ သတ္ထု ဒဿနံ နာဘိသမ္ဘောသိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘စိရဿံ ခေါ တွံ၊ ဥပါသက၊ ဣမံ ပရိယာယမကာသိ၊ ယဒိဒံ ဣဓာဂမနာယာ’’တိ။

တတ္ထ စိရဿန္တိ စိရေန။ ပရိယာယန္တိ ဝါရံ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော၊ ယော အယန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဓ မမ သန္တိကေ အာဂမနာယ ယော အယံ အဇ္ဇ ကတော ဝါရော၊ တံ ဣမံ စိရေန ပပဉ္စံ ကတွာ အကာသီတိ။ စိရပဋိကာဟန္တိ စိရပဋိကော အဟံ၊ စိရကာလတော ပဋ္ဌာယ အဟံ ဥပသင်္ကမိတုကာမောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေဟိစိ ကေဟိစီတိ ဧကစ္စေဟိ ဧကစ္စေဟိ။ အထ ဝါ ကေဟိစိ ကေဟိစီတိ ယေဟိ ဝါ တေဟိ ဝါ။ တတ္ထ ဂါရဝံ ဒဿေတိ။ သတ္ထရိ အဘိပ္ပသန္နဿ ဟိ သတ္ထုဒဿနဓမ္မဿဝနေသု ဝိယ န အညတ္ထ အာဒရော ဟောတိ။ ကိစ္စကရဏီယေဟီတိ ဧတ္ထ အဝဿံ ကာတဗ္ဗံ ကိစ္စံ၊ ဣတရံ ကရဏီယံ။ ပဌမံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ ကိစ္စံ၊ ပစ္ဆာ ကာတဗ္ဗံ ကရဏီယံ။ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ကိစ္စံ၊ မဟန္တံ ကရဏီယံ။ ဗျာဝဋောတိ ဥဿုက္ကော။ ဧဝါဟန္တိ ဧဝံ ဣမိနာ ပကာရေန အဟံ နာသက္ခိံ ဥပသင်္ကမိတုံ၊ န အဂါရဝါဒိနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဒုလ္လဘေ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မနုဿတ္တလာဘေ စ သတ္တာနံ သကိဉ္စနဘာဝေန ကိစ္စပသုတတာယ ကုသလန္တရာယော ဟောတိ၊ န အကိဉ္စနဿာတိ ဧတမတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ တဒတ္ထပရိဒီပနမေဝ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ သုခံ ဝတ တဿ န ဟောတိ ကိဉ္စီတိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ကိဉ္စိ ရူပါဒီသု ဧကဝတ္ထုမ္ပိ ‘‘မမေတ’’န္တိ တဏှာယ ပရိဂ္ဂဟိတဘာဝေန န ဟောတိ နတ္ထိ န ဝိဇ္ဇတိ၊ သုခံ ဝတ တဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ အဟော သုခမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဟောသီ’’တိပိ ပါဌော၊ တဿ အတီတကာလဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန န ဟောတိ ကိဉ္စီတိ ပဒဿ ‘‘ရာဂါဒိကိဉ္စနံ ယဿ န ဟောတီ’’တိ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ပရိဂ္ဂဟဓမ္မဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ။ ရာဂါဒိကိဉ္စနန္တိ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဿာပိ သင်္ဂဟေ သတိ ယုတ္တမေဝ ဝုတ္တံ သိယာ အထ ဝါ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ကိဉ္စိ အပ္ပမ္ပိ ကိဉ္စနံ ပလိဗောဓဇာတံ ရာဂါဒိကိဉ္စနာဘာဝတော ဧဝ န ဟောတိ၊ တံ တဿ အကိဉ္စနတ္တံ သုခဿ ပစ္စယဘာဝတော သုခံ ဝတံ၊ အဟော သုခန္တိ အတ္ထော။ ကဿ ပန န ဟောတိ ကိဉ္စနန္တိ စေ၊ အာဟ ‘‘သင်္ခါတဓမ္မဿ ဗဟုဿုတဿာ’’တိ။ ယော စတူဟိပိ မဂ္ဂသင်္ခါဟိ သောဠသကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ သင်္ခါတဓမ္မော ကတကိစ္စော၊ တတော ဧဝ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စေန ဗဟုဿုတော၊ တဿ။

ဣတိ ဘဂဝါ အကိဉ္စနဘာဝေ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ သကိဉ္စနဘာဝေ အာဒီနဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သကိဉ္စနံ ပဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ရာဂါဒိကိဉ္စနာနံ အာမိသကိဉ္စနာနဉ္စ အတ္ထိတာယ သကိဉ္စနံ၊ သကိဉ္စနတ္တာ ဧဝ အလဒ္ဓါနဉ္စ လဒ္ဓါနဉ္စ ကာမာနံ ပရိယေသနာရက္ခဏဟေတု ကိစ္စကရဏီယဝသေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂဟဏဝသေန စ ဝိဟညမာနံ ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇမာနံ ပဿာတိ ဓမ္မသံဝေဂပ္ပတ္တော သတ္ထာ အတ္တနော စိတ္တံ ဝဒတိ။ ဇနော ဇနသ္မိံ ပဋိဗန္ဓရူပေါတိ သယံ အညော ဇနော သမာနော အညသ္မိံ ဇနေ ‘‘အဟံ ဣမဿ၊ မမ အယ’’န္တိ တဏှာဝသေန ပဋိဗန္ဓသဘာဝေါ ဟုတွာ ဝိဟညတိ ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော’’တိပိ ပါဌော။ အယဉ္စ အတ္ထော –

‘‘ပုတ္တာ မတ္ထိ ဓနမ္မတ္ထိ၊ ဣတိ ဗာလော ဝိဟညတိ၊

အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နတ္ထိ၊ ကုတော ပုတ္တာ ကုတော ဓန’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၂) –

အာဒီဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဒီပေတဗ္ဗောတိ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဂဗ္ဘိနီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆။ ဆဋ္ဌေ အညတရဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿာတိ ဧကဿ ကုဋုမ္ဗိကဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ။ ဒဟရာတိ တရုဏီ။ မာဏဝိကာတိ ဗြာဟ္မဏဓီတာယ ဝေါဟာရော။ ပဇာပတီတိ ဘရိယာ။ ဂဗ္ဘိနီတိ အာပန္နသတ္တာ။ ဥပဝိဇညာတိ အဇ္ဇ သုဝေတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတဝိဇာယနကာလာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သော ကိရ ဗြာဟ္မဏဇာတိကော သဘရိယော ဝါဒပတ္ထဿမေ ဌိတော၊ တေန နံ သပဇာပတိကံ ပရိဗ္ဗာဇကဝေါဟာရေန သမုဒါစရန္တိ။ ဘရိယာ ပနဿ ဗြာဟ္မဏဇာတိကတ္တာ ဗြာဟ္မဏာတိ အာလပတိ။ တေလန္တိ တိလတေလံ။ တေလသီသေန စေတ္ထ ယံ ယံ ဝိဇာတာယ ပသဝဒုက္ခပ္ပဋိကာရတ္ထံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တံ သဗ္ဗံ သပ္ပိလောဏာဒိံ အာဟရာတိ အာဏာပေတိ။ ယံ မေ ဝိဇာတာယ ဘဝိဿတီတိ ယံ တေလာဒိ မယှံ ဝိဇာတာယ ဗဟိနိက္ခန္တဂဗ္ဘာယ ဥပကာရာယ ဘဝိဿတိ။ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇိကာယာ’’တိပိ ပါဌော။ ကုတောတိ ကသ္မာ ဌာနာ၊ ယတော ဉာတိကုလာ ဝါ မိတ္တကုလာ ဝါ တေလာဒိံ အာဟရေယျံ၊ တံ ဌာနံ မေ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေလံ အာဟရာမီတိ ဝတ္တမာနသမီပတာယ ဝတ္တမာနံ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ တေလံ အာဟရိဿာမီတိ အတ္ထော။ သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ သပ္ပိဿ ဝါ တေလဿ ဝါတိ စ သမုစ္စယတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဂ္ဂိတော ဝါ ဥဒကတော ဝါ မိထုဘေဒါ ဝါ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၂၈၆၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ ဥဒါ။ ၇၆) ဝိယ။ သပ္ပိဿ ဝါ တေလဿ ဝါတိ ပစ္စတ္တေ သာမိဝစနံ၊ သပ္ပိ စ တေလဉ္စ ယာဝဒတ္ထံ ပါတုံ ပိဝိတုံ ဒီယတီတိ အတ္ထော။ အပရေ ပန ‘‘သပ္ပိဿ ဝါ တေလဿ ဝါတိ အဝယဝသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ သပ္ပိတေလသမုဒါယဿ ဟိ အဝယဝေါ ဣဓ ယာဝဒတ္ထသဒ္ဒေန ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ နော နီဟရိတုန္တိ ဘာဇနေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ ဗဟိ နေတုံ နော ဒီယတိ၊ ဥစ္ဆဒ္ဒိတွာနာတိ ဝမိတွာ၊ ယံနူန ဒဒေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘အဟံ ရညော ကောဋ္ဌာဂါရံ ဂန္တွာ တေလံ ကဏ္ဌမတ္တံ ပိဝိတွာ တာဝဒေဝ ဃရံ အာဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ယထာပီတံ ဝမိတွာ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတွာ ပစိဿာမိ၊ ယံ ပိတ္တသေမှာဒိမိဿိတံ၊ တံ အဂ္ဂိနာ ဈာယိဿတိ၊ တေလံ ပန ဂဟေတွာ ဣမိဿာ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ကမ္မေ ဥပနေဿာမီ’’တိ။

ဥဒ္ဓံ ကာတုန္တိ ဝမနဝသေန ဥဒ္ဓံ နီဟရိတုံ။ န ပန အဓောတိ ဝိရိဉ္စနဝသေန ဟေဋ္ဌာ နီဟရိတုံ န ပန သက္ကောတိ။ သော ဟိ ‘‘အဓိကံ ပီတံ သယမေဝ မုခတော နိဂ္ဂမိဿတီ’’တိ ပိဝိတွာ အာသယဿ အရိတ္တတာယ အနိဂ္ဂတေ ဝမနဝိရေစနယောဂံ အဇာနန္တော အလဘန္တော ဝါ ကေဝလံ ဒုက္ခာဟိ ဝေဒနာဟိ ဖုဋ္ဌော အာဝဋ္ဋတိ စ ပရိဝဋ္ဋတိ စ။ ဒုက္ခာဟီတိ ဒုက္ခမာဟိ။ တိဗ္ဗာဟီတိ ဗဟလာဟိ တိခိဏာဟိ ဝါ။ ခရာဟီတိ ကက္ခဠာဟိ။ ကဋုကာဟီတိ အတိဝိယ အနိဋ္ဌဘာဝေန ဒါရုဏာဟိ။ အာဝဋ္ဋတီတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ အနိပဇ္ဇိတွာ အတ္တနော သရီရံ ဣတော စိတော အာကဍ္ဎန္တော အာဝဋ္ဋတိ။ ပရိဝဋ္ဋတီတိ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ နိပန္နောပိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ပရိတော ခိပန္တော ဝဋ္ဋတိ၊ အဘိမုခံ ဝါ ဝဋ္ဋန္တော အာဝဋ္ဋတိ၊ သမန္တတော ဝဋ္ဋန္တော ပရိဝဋ္ဋတိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ‘‘သကိဉ္စနဿ အပ္ပဋိသင်္ခါပရိဘောဂဟေတုကာ အယံ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ၊ အကိဉ္စနဿ ပန သဗ္ဗသော အယံ နတ္ထီ’’တိ ဧတမတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနိတွာ တဒတ္ထပ္ပကာသနံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ သုခိနော ဝတာတိ သုခိနော ဝတ သပ္ပုရိသာ။ ကေ ပန တေတိ? ယေ အကိဉ္စနာ၊ ယေ ရာဂါဒိကိဉ္စနဿ ပရိဂ္ဂဟကိဉ္စနဿ စ အဘာဝေန အကိဉ္စနာ၊ ကေသံ ပနိဒံ ကိဉ္စနံ နတ္ထီတိ အာဟ – ‘‘ဝေဒဂုနော ဟိ ဇနာ အကိဉ္စနာ’’တိ၊ ယေ အရိယမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတံ ဝေဒံ ဂတာ အဓိဂတာ၊ တေန ဝါ ဝေဒေန နိဗ္ဗာနံ ဂတာတိ ဝေဒဂုနော၊ တေ အရိယဇနာ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာ အနဝသေသရာဂါဒိကိဉ္စနာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ အကိဉ္စနာ နာမ။ အသတိ ဟိ ရာဂါဒိကိဉ္စနေ ကုတော ပရိဂ္ဂဟကိဉ္စနဿ သမ္ဘဝေါ။ ဧဝံ ဂါထာယ ပုရိမဘာဂေန အရဟန္တေ ပသံသိတွာ အပရဘာဂေန အန္ဓပုထုဇ္ဇနေ ဂရဟန္တော ‘‘သကိဉ္စနံ ပဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ ပုရိမသုတ္တေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဧဝံ ဣမာယပိ ဂါထာယ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဧကပုတ္တကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇။ သတ္တမေ ဧကပုတ္တကောတိ ဧကော ပုတ္တော၊ သော စ အနုကမ္ပိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဧကပုတ္တကော၊ ပိယာယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပိယော၊ မနဿ ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန မနာပေါ။ သရီရသောဘာသမ္ပတ္တိယာ ဝါ ဒဿနီယဋ္ဌေန ပိယော၊ သီလာစာရသမ္ပတ္တိယာ ကလျာဏဓမ္မတာယ မနာပေါ။ ကလေတိ သတ္တေ ခေပေတီတိ ကာလော၊ မရဏံ။ တံ ကတော ပတ္တောတိ ကာလင်္ကတော၊ ကာလေန ဝါ မစ္စုနာ ကတော နဋ္ဌော အဒဿနံ ဂတောတိ ကာလင်္ကတော၊ မတောတိ အတ္ထော။

သမ္ဗဟုလာ ဥပါသကာတိ သာဝတ္ထိဝါသိနော ဗဟူ ဥပါသကာ မတပုတ္တဥပါသကဿ သဟသောကီဘာဝေန ယာဝ အာဠာဟနာ ပစ္ဆတော ဂန္တွာ မတသရီရဿ ကတ္တဗ္ဗံ ကာရေတွာ ပဋိနိဝတ္တာ ယထာနိဝတ္ထာဝ ဥဒကံ ဩတရိတွာ သီသံနှာတာ ဝတ္ထာနိ ပီဠေတွာ အနောတာပေတွာဝ ဧကံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကတွာ ဥပါသကံ ပုရတော ကတွာ ‘‘သောကဝိနောဒနံ ဓမ္မံ သတ္ထု သန္တိကေ သောဿာမာ’’တိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အလ္လကေသာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ အလ္လဝတ္ထာတိ ဥဒကေန တိန္တဝတ္ထာ။ ဒိဝါ ဒိဝဿာတိ ဒိဝသဿပိ ဒိဝါ၊ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ၊ ဇာနန္တာပိ န ပုစ္ဆန္တိ။ ကာလံ ဝိဒိတွာ ပုစ္ဆန္တိ၊ ကာလံ ဝိဒိတွာ န ပုစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ဇာနန္တောယေဝ ဘဂဝါ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကိံ နု ခေါ တုမှေ ဥပါသကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – တုမှေ ဥပါသကာ အညေသု ဒိဝသေသု မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တာ ဩတာပိတသုဒ္ဓဝတ္ထာ သာယနှေ အာဂစ္ဆထ၊ အဇ္ဇ ပန အလ္လဝတ္ထာ အလ္လကေသာ ဌိတမဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဣဓာဂတာ၊ တံ ကိံ ကာရဏန္တိ။ တေန မယန္တိ တေန ပုတ္တဝိယောဂဇနိတစိတ္တသန္တာပေန ဗလဝသောကာဘိဘူတတာယ ဧဝံဘူတာ မယံ ဣဓူပသင်္ကမန္တာတိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ပိယဝတ္ထုသမ္ဘဝါ သောကဒုက္ခဒေါမနဿာဒယော၊ အသတိ ပိယဝတ္ထုသ္မိံ သဗ္ဗသော ဧတေ န သန္တီတိ ဧတမတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနိတွာ တဒတ္ထပ္ပကာသနံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ပိယရူပဿာဒဂဓိတာသေတိ ပိယသဘာဝေသု ရူပက္ခန္ဓာဒီသု သုခဝေဒနဿာဒေန ဂဓိတာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ။ ဂဓိတာသေတိ ဟိ ဂဓိတာဣစ္စေဝတ္ထော။ သေတိ ဝါ နိပါတမတ္တံ။ ပိယရူပါ နာမ စက္ခာဒယော ပုတ္တဒါရာဒယော စ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ကိဉ္စ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ စက္ခု လောကေ …ပေ… ဓမ္မတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိ (စူဠနိ။ ဟေမကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၅၅)။

‘‘ခေတ္တံ ဝတ္ထုံ ဟိရညံ ဝါ၊ ဂဝဿံ ဒါသပေါရိသံ၊

ထိယော ဗန္ဓူ ပုထု ကာမေ၊ ယော နရော အနုဂိဇ္ဈတီ’’တိ စ။ (သု။ နိ။ ၇၇၅)၊

တသ္မာ တေသု ပိယရူပေသု အဿာဒေန ဂိဒ္ဓါ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈာပန္နာတိ အတ္ထော။ ကေ ပန တေ ပိယရူပဿာဒဂဓိတာတိ တေ ဒဿေတိ ‘‘ဒေဝကာယာ ပုထုမနုဿာ စာ’’တိ၊ စာတုမဟာရာဇိကာဒယော ဗဟုဒေဝသမူဟာ စေဝ ဇမ္ဗုဒီပကာဒိကာ ဗဟုမနုဿာ စ။ အဃာဝိနောတိ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခေန ဒုက္ခိတာ။ ပရိဇုန္နာတိ ဇရာရောဂါဒိဝိပတ္တိယာ ယောဗ္ဗနာရောဂျာဒိသမ္ပတ္တိတော ပရိဟီနာ။ ယထာလာဘဝသေန ဝါယမတ္ထော ဒေဝမနုဿေသု ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ကာမဉ္စေကန္တသုခသမပ္ပိတာနံ ဒေဝါနံ ဒုက္ခဇရာရောဂါ န သမ္ဘဝန္တိ၊ တဒနတိဝတ္တသဘာဝတာယ ပန တေပိ ‘‘အဃာဝိနော’’တိ ‘‘ပရိဇုန္နာ’’တိ စ ဝုတ္တာ။ တေသမ္ပိ ဝါ ပုဗ္ဗနိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ပဋိစ္ဆန္နဇရာယ စေတသိကရောဂဿ စ ဝသေန ဒုက္ခာဒီနံ သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မစ္စုရာဇဿ ဝသံ ဂစ္ဆန္တီတိ ပိယဝတ္ထုဝိသယာယ တဏှာယ အပ္ပဟီနတ္တာ ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘူပဂမနတော ဓာတုတ္တယိဿရတာယ မစ္စုရာဇသင်္ခါတဿ မရဏဿ ဝသံ ဟတ္ထမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။

ဧတ္တာဝတာ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ယေ ဝေ ဒိဝါ’’တိအာဒိနာ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယေ ဝေ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ အပ္ပမတ္တာတိ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ဒိဝသဘာဂေ ရတ္တိဘာဂေ စ ဒဠှံ အပ္ပမတ္တာ အပ္ပမာဒပ္ပဋိပဒံ ပူရေန္တိ။ ဇဟန္တိ ပိယရူပန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ပိယရူပံ ပိယဇာတိကံ စက္ခာဒိပိယဝတ္ထုံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂဇဟနေန ဇဟန္တိ။ တေ ဝေ ခဏန္တိ အဃမူလံ၊ မစ္စုနော အာမိသံ ဒုရတိဝတ္တန္တိ တေ အရိယပုဂ္ဂလာ အဃဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ မူလဘူတံ၊ မစ္စုနာ မရဏေန အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသံ၊ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ကေဟိစိပိ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ နိဝတ္တိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဒုရတိဝတ္တံ၊ သဟ အဝိဇ္ဇာယ တဏှံ အရိယမဂ္ဂဉာဏကုဒါလေန ခဏန္တိ၊ လေသမတ္တမ္ပိ အနဝသေသန္တာ ဥမ္မူလယန္တီတိ။ သွာယမတ္ထော –

‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒံ၊ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ၊

အပ္ပမတ္တာ န မီယန္တိ၊ ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၁) –

အာဒီဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗောတိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သုပ္ပဝါသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈။ အဋ္ဌမေ ကုဏ္ဍိကာယန္တိ ဧဝံနာမကေ ကောလိယာနံ နဂရေ။ ကုဏ္ဍဓာနဝနေတိ တဿ နဂရဿ အဝိဒူရေ ကုဏ္ဍဓာနသင်္ခါတေ ဝနေ။

ပုဗ္ဗေ ကိရ ကုဏ္ဍော နာမ ဧကော ယက္ခော တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ၊ ကုဏ္ဍဓာနမိဿကေန စ ဗလိကမ္မေန တုဿတီတိ တဿ တထာ တတ္ထ ဗလိံ ဥပဟရန္တိ၊ တေနေတံ ဝနသဏ္ဍံ ကုဏ္ဍဓာနဝနန္တွေဝ ပညာယိတ္ထ။ တဿ အဝိဒူရေ ဧကာ ဂါမပတိကာ အဟောသိ၊ သာပိ တဿ ယက္ခဿ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနေ နိဝိဋ္ဌတ္တာ တေနေဝ ပရိပါလိတတ္တာ ကုဏ္ဍိကာတိ ဝေါဟရီယိတ္ထ။ အပရဘာဂေ တတ္ထ ကောလိယရာဇာနော နဂရံ ကာရေသုံ၊ တမ္ပိ ပုရိမဝေါဟာရေန ကုဏ္ဍိကာတွေဝ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိဉ္စ ဝနသဏ္ဍေ ကောလိယရာဇာနော ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဝသနတ္ထာယ ဝိဟာရံ ပတိဋ္ဌာပေသုံ၊ တမ္ပိ ကုဏ္ဍဓာနဝနန္တွေဝ ပညာယိတ္ထ။ အထ ဘဂဝါ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော အနုက္ကမေန တံ ဝိဟာရံ ပတွာ တတ္ထ ဝိဟာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ကုဏ္ဍိကာယံ ဝိဟရတိ ကုဏ္ဍဓာနဝနေ’’တိ။

သုပ္ပဝါသာတိ တဿာ ဥပါသိကာယ နာမံ။ ကောလိယဓီတာတိ ကောလိယရာဇပုတ္တီ။ သာ ဟိ ဘဂဝတော အဂ္ဂုပဋ္ဌာယိကာ ပဏီတဒါယိကာနံ သာဝိကာနံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတာ သောတာပန္နာ အရိယသာဝိကာ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ ဘဂဝတော ယုတ္တရူပံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဘေသဇ္ဇံ ဝါ န တတ္ထ အညာဟိ သံဝိဓာတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗံ တံ သယမေဝ အတ္တနော ပညာယ ဝိစာရေတွာ သက္ကစ္စံ သမ္ပာဒေတွာ ဥပနေတိ။ ဒေဝသိကဉ္စ အဋ္ဌသတံ သင်္ဃဘတ္တပါဋိပုဂ္ဂလိကဘတ္တာနိ ဒေတိ။ ယော ကောစိ ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခုနီ ဝါ တံ ကုလံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော ရိတ္တဟတ္ထော န ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ မုတ္တစာဂါ ပယတပါဏီ ဝေါဿဂ္ဂရတာ ယာစယောဂါ ဒါနသံဝိဘာဂရတာ။ အဿာ ကုစ္ဆိယံ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ပစ္ဆိမဘဝိကော သာဝကဗောဓိသတ္တော ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာ တံ ဂဗ္ဘံ ကေနစိဒေဝ ပါပကမ္မေန သတ္တ ဝဿာနိ ကုစ္ဆိနာ ပရိဟရိ၊ သတ္တာဟဉ္စ မူဠှဂဗ္ဘာ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သတ္တ ဝဿာနိ ဂဗ္ဘံ ဓာရေတိ သတ္တာဟံ မူဠှဂဗ္ဘာ’’တိ။

တတ္ထ သတ္တ ဝဿာနီတိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ၊ အစ္စန္တသံယောဂေ စ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ။ ဂဗ္ဘံ ဓာရေတီတိ ဂဗ္ဘံ ဝဟတိ၊ ဂဗ္ဘိနီ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟံ မူဠှဂဗ္ဘာတိ သတ္တ အဟာနိ ဗျာကုလဂဗ္ဘာ။ ဂဗ္ဘော ဟိ ပရိပက္ကော သမ္ပဇ္ဇမာနော ဝိဇာယနကာလေ ကမ္မဇဝါတေဟိ သဉ္စာလေတွာ ပရိဝတ္တိတော ဥဒ္ဓံပါဒေါ အဓောသိရော ဟုတွာ ယောနိမုခါဘိမုခေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ သော ကတ္ထစိ အလဂ္ဂေါ ဗဟိ နိက္ခမတိ။ ဝိပဇ္ဇမာနော ပန ဝိပရိဝတ္တနဝသေန ယောနိမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ တိရိယံ နိပဇ္ဇတိ၊ သယမေဝ ဝါ ယောနိမဂ္ဂေါ ပိဒဟတိ၊ သော တတ္ထ ကမ္မဇဝါတေဟိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနော ဗျာကုလော မူဠှဂဗ္ဘောတိ ဝုစ္စတိ။ တဿာပိ သတ္တ ဒိဝသေ ဧဝံ အဟောသိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တာဟံ မူဠှဂဗ္ဘာ’’တိ။

အယဉ္စ ဂဗ္ဘော သီဝလိတ္ထေရော။ တဿ ကထံ သတ္တ ဝဿာနိ ဂဗ္ဘဝါသဒုက္ခံ၊ သတ္တာဟံ မူဠှဂဗ္ဘဘာဝပ္ပတ္တိ၊ မာတု စဿာပိ သောတာပန္နာယ အရိယသာဝိကာယ တထာ ဒုက္ခာနုဘဝနံ ဇာတန္တိ? ဝုစ္စတေ – အတီတေ ကာသိကရာဇေ ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော ကောသလရာဇာ မဟန္တေန ဗလေနာဂန္တွာ ဗာရာဏသိံ ဂဟေတွာ တံ ရာဇာနံ မာရေတွာ တဿ အဂ္ဂမဟေသိံ အတ္တနော အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ ဗာရာဏသိရညော ပန ပုတ္တော ပိတု မရဏကာလေ နိဒ္ဓမနဒွါရေန ပလာယိတွာ အတ္တနော ဉာတိမိတ္တဗန္ဓဝေ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ အနုက္ကမေန ဗလံ သံဟရိတွာ ဗာရာဏသိံ အာဂန္တွာ အဝိဒူရေ မဟန္တံ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ တဿ ရညော ပဏ္ဏံ ပေသေသိ ‘‘ရဇ္ဇံ ဝါ ဒေတု၊ ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ။ ရာဇကုမာရဿ မာတာ သာသနံ သုတွာ ‘‘ယုဒ္ဓေန ကမ္မံ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗဒိသာသု သဉ္စာရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဗာရာဏသိနဂရံ ပရိဝါရေတု၊ တတော ဒါရူဒကဘတ္တပရိက္ခယေန ကိလန္တာ နဂရေ မနုဿာ ဝိနာဝ ယုဒ္ဓေန ရာဇာနံ ဂဟေတွာ ဒဿန္တီ’’တိ ပဏ္ဏံ ပေသေသိ။ သော မာတု သာသနံ သုတွာ စတ္တာရိ မဟာဒွါရာနိ ရက္ခန္တော သတ္တ ဝဿာနိ နဂရံ ဥပရုန္ဓိ၊ နဂရေ မနုဿာ စူဠဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဒါရူဒကာနိ အာဟရန္တိ၊ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောန္တိ။

အထ ရာဇကုမာရဿ မာတာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘ဗာလော မမ ပုတ္တော ဥပါယံ န ဇာနာတိ၊ ဂစ္ဆထ၊ အဿ စူဠဒွါရာနိ ပိဓာယ နဂရံ ဥပရုန္ဓတူတိ ဝဒေထာ’’တိ ပုတ္တဿ ဂူဠှသာသနံ ပဟိဏိ။ သော မာတု သာသနံ သုတွာ သတ္တ ဒိဝသေ တထာ အကာသိ။ နာဂရာ ဗဟိ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တဿ ရညော သီသံ ဂဟေတွာ ကုမာရဿ အဒံသု။ ကုမာရော နဂရံ ပဝိသိတွာ ရဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော တဒါ သတ္တ ဝဿာနိ နဂရရုန္ဓနကမ္မနိဿန္ဒေန ဧတရဟိ သတ္တ ဝဿာနိ မာတုကုစ္ဆိသင်္ခါတာယ လောဟိတကုမ္ဘိယာ ဝသိ၊ အဝသေသတော ပန သတ္တာဟံ နဂရူပရုန္ဓနေန သတ္တာဟံ မူဠှဂဗ္ဘဘာဝံ အာပဇ္ဇိ။ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သတ္တ ဒိဝသာနိ နဂရံ ရုန္ဓိတွာ ဂဟိတကမ္မနိဿန္ဒေန သတ္တဝဿာနိ လောဟိတကုမ္ဘိယံ ဝသိတွာ သတ္တာဟံ မူဠှဂဗ္ဘဘာဝံ အာပဇ္ဇီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန သော ပဒုမုတ္တရသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပါဒမူလေ ‘‘လာဘီနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ မဟာဒါနံ ဒတွာ ပတ္ထနံ အကာသိ၊ ယဉ္စ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ နာဂရေဟိ သဒ္ဓိံ သဟဿဂ္ဃနိကံ ဂုဠဒဓိံ ဒတွာ ပတ္ထနံ အကာသိ၊ တဿာနုဘာဝေန လာဘီနံ အဂ္ဂေါ ဇာတော။ သုပ္ပဝါသာပိ ‘‘နဂရံ ရုန္ဓိတွာ ဂဏှ၊ တာတာ’’တိ ပေသိတဘာဝေန သတ္တ ဝဿာနိ ကုစ္ဆိနာ ဂဗ္ဘံ ပရိဟရိတွာ သတ္တာဟံ မူဠှဂဗ္ဘာဇာတာ။ ဧဝံ တေ မာတာပုတ္တာ အတ္တနော ကမ္မဿ အနုရူပံ ဤဒိသံ ဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒိံသု။

တီဟိ ဝိတက္ကေဟီတိ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿတိပဋိသံယုတ္တေဟိ တီဟိ သမ္မာဝိတက္ကေဟိ။ အဓိဝါသေတီတိ မူဠှဂဗ္ဘတာယ ဥပ္ပန္နဒုက္ခံ သဟတိ။ သာ ဟိ ဘဂဝတော သမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ၊ အရိယသင်္ဃဿ သုပ္ပဋိပတ္တိံ၊ နိဗ္ဗာနဿ စ ဒုက္ခနိဿရဏဘာဝံ အနုဿရန္တီ အတ္တနော ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒုက္ခံ အမနသိကရဏေနေဝ အဘိဘဝိတွာ ခမတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တီဟိ ဝိတက္ကေဟိ အဓိဝါသေတီ’’တိ။

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတာတိအာဒိ တေသံ ဝိတက္ကာနံ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနံ။ တဿတ္ထော – ယော ဘဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ လောကနာထော သမ္မာ အဝိပရီတံ သာမံ သယမေဝ သဗ္ဗဓမ္မေ အဟော ဝတ ဗုဒ္ဓါ၊ သော ဘဂဝါ ဧဝရူပဿ ဧတရဟိ မယာ အနုဘဝိယမာနဿ အညဿ စ ဧဝံဇာတိကဿ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပဟာနာယ အစ္စန္တံ အနုပ္ပာဒနိရောဓာယ ဓမ္မံ ကထေတိ၊ အဝိပရီတဓမ္မံ ကထေတိ။ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတာယ ဟိ သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗောဓိသိဒ္ဓိ။ တဿ ယထာဝုတ္တဂုဏဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဿဝနန္တေ ဇာတတ္တာ သီလဒိဋ္ဌိသာမညေန သံဟတတ္တာ စ သာဝကသင်္ဃောတိ လဒ္ဓနာမော အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟော သုပ္ပဋိပန္နော ဝတ အဟော ဝတ သမ္မာ ပဋိပန္နော၊ ယော အရိယသင်္ဃော ဧဝရူပဿ ဤဒိသဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပဟာနာယ အနုပ္ပာဒနိရောဓာယ အနိဝတ္တိပဋိပဒံ ပဋိပန္နော။ သုသုခံ ဝတ အဟော ဝတ သုဋ္ဌု သုခံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋံ နိဗ္ဗာနံ၊ ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ဤဒိသံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ န ဥပလဗ္ဘတီတိ။ ဧတ္ထ စ ပဋိပဇ္ဇမာနာပိ ပဋိပန္နာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ ပဋိပတ္တိယာ အနိဝတ္တိဘာဝတော။ အထ ဝါ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒေါ ဝိယ ပဋိပန္နသဒ္ဒေါ ဝတ္တမာနတ္ထောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိ။

သာမိကန္တိ အတ္တနော ပတိံ ကောလိယရာဇပုတ္တံ။ အာမန္တေသီတိ အဘာသိ။ မမ ဝစနေန ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒာဟီတိ မယှံ ဝစနေန စက္ကလက္ခဏပ္ပဋိမဏ္ဍိတာနိ ဝိကသိတပဒုမသဿိရီကာနိ ဘဂဝတော စရဏာနိ တဝ သိရသာ ဝန္ဒာဟိ၊ ဥတ္တမင်္ဂေန အဘိဝါဒနံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။ အပ္ပာဗာဓန္တိအာဒီသု အာဗာဓောတိ ဝိသဘာဂဝေဒနာ ဝုစ္စတိ၊ ယာ ဧကဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာပိ သကလသရီရံ အယပဋ္ဋေန အာဗန္ဓိတွာ ဝိယ ဂဏှတိ။ အာတင်္ကောတိ ကိစ္ဆဇီဝိတကရော ရောဂေါ။ အထ ဝါ ယာပေတဗ္ဗရောဂေါ အာတင်္ကော၊ ဣတရော အာဗာဓော။ ခုဒ္ဒကော ဝါ ရောဂေါ အာတင်္ကော၊ ဗလဝါ အာဗာဓော။ ကေစိ ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနော အာဗာဓော၊ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနော အာတင်္ကော’’တိ ဝဒန္တိ။ တဒုဘယဿာပိ အဘာဝံ ပုစ္ဆာတိ ဝဒတိ။ ဂိလာနဿေဝ စ ဥဋ္ဌာနံ နာမ ဂရုကံ ဟောတိ၊ ကာယေ ဗလံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ နိဂ္ဂေလညတာယ လဟုပရိဝတ္တိသင်္ခါတံ ကာယဿ လဟုဋ္ဌာနံ သရီရဗလဉ္စ ပုစ္ဆာတိ ဝဒတိ။ ဖာသုဝိဟာရန္တိ ဌာနနိသိန္နဂမနသယနသင်္ခါတေသု စတူသု ဣရိယာပထေသု သုခဝိဟာရဉ္စ ပုစ္ဆာတိ ဝဒတိ။ အထဿ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေန္တီ ‘‘သုပ္ပဝါသာ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာကာရံ နိဒဿေတိ။

ပရမန္တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနံ။ တေန သာဓု၊ ဘဒ္ဒေ၊ ယထာ ဝုတ္တံ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇာမီတိ ဒဿေတိ။ ကောလိယပုတ္တောတိ သုပ္ပဝါသာယ သာမိကော ကောလိယရာဇပုတ္တော။ သုခိနီ ဟောတူတိ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော သတ္ထာ သုပ္ပဝါသာယ ပေသိတဝန္ဒနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဒနန္တရံ အတ္တနော မေတ္တာဝိဟာရသံသူစကံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ သုခူပသံဟာရံ တဿာ သာမညတော ပကာသေတွာ ပုန တဿာ ပုတ္တဿ စ ဂဗ္ဘဝိပတ္တိမူလကဒုက္ခုပ္ပတ္တိပဋိက္ခေပမုခေန သုခူပသံဟာရံ နိဒဿေန္တော ‘‘သုခိနီ…ပေ… အရောဂါ၊ အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယတူ’’တိ အာဟ။

သဟ ဝစနာတိ ဘဂဝတော ဝစနေန သဟေဝ။ ယသ္မိံ ကာလေ ဘဂဝါ တထာ အဝေါစ၊ တသ္မိံယေဝ ကာလေ တမ္ပိ ကမ္မံ ပရိက္ခယံ အဂမာသိ။ တဿ ပရိက္ခီဏဘာဝံ ဩလောကေတွာ သတ္ထာ တထာ အဘာသိ။ အပရေ ပန ဝဒန္တိ – သစေ တထာ သတ္ထာ နာစိက္ခိဿာ၊ တတော ပရမ္ပိ ကိဉ္စိ ကာလံ တဿာ တံ ဒုက္ခံ အနုဗန္ဓိဿာ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတာ ‘‘သုခိနီ အရောဂါ အရောဂဉ္စ ပုတ္တံ ဝိဇာယတူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တဿ ဝစနသမကာလမေဝ သော ဂဗ္ဘော ဗျာကုလဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ သုခေနေဝ ဗဟိ နိက္ခမိ၊ ဧဝံ တေသံ မာတာပုတ္တာနံ သောတ္ထိ အဟောသိ။ အစိန္တေယျော ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ ယထာ ဟိ ပဋာစာရာယ ပိယဝိပ္ပယောဂသမ္ဘူတေန သောကေန ဥမ္မာဒံ ပတွာ –

‘‘ဥဘော ပုတ္တာ ကာလကတာ၊ ပန္ထေ မယှံ ပတီ မတော၊

မာတာ ပိတာ စ ဘာတာ စ၊ ဧကစိတကမှိ ဈာယရေ’’တိ။ (အပ။ ထေရီ ၂။၂။၄၉၈) –

ဝတွာ ဇာတရူပေနေဝ စရန္တိယာ ‘‘သတိံ ပဋိလဘာဟိ ဘဂိနီ’’တိ ဘဂဝတော ဝစနသမနန္တရမေဝ ဥမ္မာဒေါ ဝူပသမိ၊ တထာ သုပ္ပိယာပိ ဥပါသိကာ အတ္တနာဝ အတ္တနော ဦရုယံ ကတေန မဟာဝဏေန ဝုဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ သယနပိဋ္ဌေ နိပန္နာ ‘‘အာဂန္တွာ မံ ဝန္ဒတူ’’တိ ဝစနသမနန္တရမေဝ ဝဏေ ပါကတိကေ ဇာတေ သယမေဝ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒီတိ ဧဝမာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ဣဓ ဥဒါဟရိတဗ္ဗာနီတိ။

ဧဝံ၊ ဘန္တေတိ၊ ဘန္တေ၊ ယထာ ဘဂဝါ သပုတ္တာယ မာတုယာ အရောဂဘာဝံ အာသီသန္တော အာဟ – ‘‘သုခိနီ အရောဂါ အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယတူ’’တိ၊ တံ ဧဝမေဝ။ န ဟိ ကဒါစိ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဝစနဿ အညထာဘာဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘ဧဝမတ္ထူ’’တိ ဝဒန္တိ၊ အပရေ ‘‘ဟောတူ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ အာနေတွာ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အဘိနန္ဒိတွာတိ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ ဗြဟ္မဿရေန ဘဂဝတာ ဝုစ္စမာနေ တသ္မိံ ဝစနေ ပီတိသောမနဿပဋိလာဘတော အဘိမုခဘာဝေန နန္ဒိတွာ။ အနုမောဒိတွာတိ တတော ပစ္ဆာပိ သမ္မောဒနံ ဥပ္ပာဒေတွာ၊ စိတ္တေန ဝါ အဘိနန္ဒိတွာ ဝါစာယ အနုမောဒိတွာ၊ ဝစနသမ္ပတ္တိယာ ဝါ အဘိနန္ဒိတွာ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ အနုမောဒိတွာ။ သကံ ဃရံ ပစ္စာယာသီတိ အတ္တနော ဃရံ ပဋိဂစ္ဆိ။ ယေ ပန ‘‘ယေန သကံ ဃရ’’န္တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ ယဒိပိ ယ-တ-သဒ္ဒါနံ သမ္ဗန္ဓဘာဝတော ‘‘တေနာ’’တိ ပဒံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တထာပိ ‘‘ပဋိယာယိတွာ’’တိ ပါဌသေသော ယောဇေတဗ္ဗော ဟောတိ။

ဝိဇာတန္တိ ပဇာတံ၊ ပသုတန္တိ အတ္ထော။ အစ္ဆရိယန္တိ အန္ဓဿ ပဗ္ဗတာရောဟနံ ဝိယ နိစ္စံ န ဟောတီတိ အစ္ဆရိယံ၊ အယံ တာဝ သဒ္ဒနယော။ အဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘အစ္ဆရာယောဂ္ဂံ အစ္ဆရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝတာတိ သမ္ဘာဝနေ၊ အဟော အစ္ဆရိယန္တိ အတ္ထော။ ဘောတိ ဓမ္မာလပနံ။ အဘူတပုဗ္ဗံ ဘူတန္တိ အဗ္ဘုတံ။

တထာဂတဿာတိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော – တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော၊ တထဒဿိတာယ တထာဂတော၊ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော၊ တထာကာရိတာယ တထာဂတော၊ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။

ကထံ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေန အဘိနီဟာရေန တေ ဘဂဝန္တော အာဂတာ၊ တေန အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေန အယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ ယထာ စ တေ ဘဂဝန္တော ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပါရမီတိ ဣမာ ဒသ ပါရမိယော၊ ဒသ ဥပပါရမိယော၊ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ပူရေတွာ ဗုဒ္ဓိစရိယာယ ကောဋိံ ပတွာ အာဂတာ၊ တထာ အယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ ယထာ စ တေ ဘဂဝန္တော စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ…ပေ… အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ဗြူဟေတွာ အာဂတာ၊ တထာ အယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ ဧဝံ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာ တေ ဘဂဝန္တော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ၊ သေတစ္ဆတ္တေ ဓာရိယမာနေ သဗ္ဗာဝ ဒိသာ အနုဝိလောကေသုံ၊ အာသဘိဉ္စ ဝါစံ ဘာသိံသု လောကေ အတ္တနော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ပကာသေန္တာ၊ တဉ္စ နေသံ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန၊ တထာ အယမ္ပိ ဘဂဝါ ဂတော၊ တဉ္စဿ ဂမနံ ကထံ အဟောသိ အဝိတထံ တေသညေဝ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ ဧဝံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ယထာ ဝါ တေ ဘဂဝန္တော နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဟာယ ဂတာ၊ အဗျာပါဒေန ဗျာပါဒံ၊ အာလောကသညာယ ထိနမိဒ္ဓံ၊ အဝိက္ခေပေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ၊ ဓမ္မဝဝတ္ထာနေန ဝိစိကိစ္ဆံ ပဟာယ ဂတာ၊ ဉာဏေန အဝိဇ္ဇံ ပဒါလေတွာ၊ ပါမောဇ္ဇေန အရတိံ ဝိနောဒေတွာ၊ အဋ္ဌသမာပတ္တီဟိ အဋ္ဌာရသဟိ မဟာဝိပဿနာဟိ စတူဟိ စ အရိယမဂ္ဂေဟိ တံ တံ ပဋိပက္ခံ ပဟာယ ဂတာ၊ ဧဝံ အယမ္ပိ ဘဂဝါ ဂတော။ ဧဝမ္ပိ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠလက္ခဏံ၊ အာပေါဓာတုယာ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏံ၊ တေဇောဓာတုယာ ဥဏှတ္တလက္ခဏံ၊ ဝါယောဓာတုယာ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏံ၊ အာကာသဓာတုယာ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ၊ ရူပဿ ရုပ္ပနလက္ခဏံ၊ ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ၊ သညာယ သဉ္ဇာနနလက္ခဏံ၊ သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏံ၊ ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနလက္ခဏန္တိ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ၊ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ၊ အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ၊ ဗာဝီသတိယာ ဣန္ဒြိယာနံ၊ စတုန္နံ သစ္စာနံ၊ ဒွါဒသပဒိကဿ ပစ္စယာကာရဿ၊ စတုန္နံ သတိပဋ္ဌာနာနံ၊ စတုန္နံ သမ္မပ္ပဓာနာနံ၊ စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ၊ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ၊ ပဉ္စန္နံ ဗလာနံ၊ သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ၊ အရိယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ၊ သတ္တန္နံ ဝိသုဒ္ဓီနံ၊ အမတောဂဓဿ နိဗ္ဗာနဿာတိ ဧဝံ တဿ တဿ ဓမ္မဿ ယံ သဘာဝသရသလက္ခဏံ၊ တံ တထံ အဝိတထံ အနညထံ လက္ခဏံ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော အဝိရဇ္ဈိတွာ ပတ္တော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။

အပိစ ဇရာမရဏဿ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော…ပေ… သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော၊ တထာ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော…ပေ။။။ ဇာတိယာ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော၊ တံ သဗ္ဗံ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာပိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါတိ။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ယံ သဒေဝကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ၊ တံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စ တေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနကပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ၊ ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၆) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွိပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ၊ ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသု အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ တမဟံ ဇာနာမိ၊ တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ၊ တံ တထာဂတဿ ဝိဒိတံ၊ တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။

ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ တတ္ထ တထဒဿီအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကထံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝါ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ၊ ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏကာလံ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ လပိတံ သုတ္တဂေယျာဒိ၊ သဗ္ဗံ တံ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒါဒိနိမ္မထနံ ဧကသဒိသံ တထံ အဝိတထံ။ တေနာဟ –

‘‘ယဉ္စ၊ စုန္ဒ၊ ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ၊ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ၊ သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ၊ နော အညထာ၊ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈)။

ဂဒအတ္ထော ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော။

အပိစ အာဂဒနံ အာဂဒေါ၊ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိတထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ၊ ကာယဿပိ ဝါစာ၊ တသ္မာ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာဝါစာ၊ ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ကာယော၊ ဝါစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ တထာဂတော။ တေနာဟ –

‘‘ယထာဝါဒီ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ ဣတိ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။

ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ယသ္မာ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနပိ၊ န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ၊ အထ ခေါ အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ဒေဝဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော၊ ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော၊ တသ္မာ တထာဂတော။ တေနာဟ –

‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထုဒသော ဝသဝတ္တိ၊ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

တတြာယံ ပဒသိဒ္ဓိ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ၊ ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန သော မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဝိယ ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိတထော အဝိပရီတော ယထာဝုတ္တောဝ အဂဒေါ ဧတဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။

အပိစ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထံ ဂတောတိ တထာဂတော။ တတ္ထ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော။ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘လောကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကသမုဒယော တထာဂတဿ ပဟီနော၊ လောကနိရောဓော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကနိရောဓော တထာဂတဿ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ တထာဂတဿ ဘာဝိတာ။ ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော – တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော၊ တထာ ပဝတ္တိတောတိ တထာဂတော၊ တထေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတဘာဝေန တထာဂတော။

ကထံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယာ သာ ဘဂဝတာ သုမေဓဘူတေန ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ ပါဒမူလေ –

‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊

အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အဘိနီဟာရံ သမ္ပာဒေန္တေန ‘‘အဟံ သဒေဝကံ လောကံ တိဏ္ဏော တာရေဿာမိ၊ မုတ္တော မောစေဿာမိ၊ ဒန္တော ဒမေဿာမိ၊ သန္တော သမေဿာမိ၊ အဿတ္ထော အဿာသေဿာမိ၊ ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေဿာမိ၊ ဗုဒ္ဓါ ဗောဓေဿာမီ’’တိ မဟာပဋိညာ ပဝတ္တိတာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန၊ ပုရိသေန ထာမဒဿိနာ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ၊ သန္တာရေဿံ သဒေဝကံ။

‘‘ဣမိနာ မေ အဓိကာရေန၊ ကတေန ပုရိသုတ္တမေ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ၊ တာရေမိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘သံသာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ၊ ဝိဒ္ဓံသေတွာ တယော ဘဝေ၊

ဓမ္မနာဝံ သမာရုယှ၊ သန္တာရေဿံ သဒေဝကံ။

‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန၊ ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ၊ ဗုဒ္ဓါ ဟေဿံ သဒေဝကေ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၅-၅၈)၊

တံ ပနေတံ မဟာပဋိညံ သကလဿာပိ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမုဒါယဿ ပဝိစယ ပစ္စဝေက္ခဏသမာဒါနာနံ ကာရဏဘူတံ အဝိသံဝါဒေတွာ လောကနာယကော ယသ္မာ မဟာကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသတော ဒါနပါရမိအာဒယော သမတိံသပါရမိယော ပူရေတွာ၊ အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒယော ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ၊ သစ္စာဓိဋ္ဌာနာဒီနိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ ပရိဗြူဟေတွာ၊ ပုညဉာဏသမ္ဘာရေ သမ္ဘရိတွာ၊ ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ဥက္ကံသာပေတွာ၊ ဗုဒ္ဓိစရိယံ ပရမကောဋိံ ပါပေတွာ၊ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တသ္မာ တဿေဝ သာ မဟာပဋိညာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ၊ န တဿ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝိတထံ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဒီပင်္ကရဒသဗလော ကောဏ္ဍညော မင်္ဂလော…ပေ… ကဿပေါ ဘဂဝါတိ ဣမေ စတုဝီသတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပဋိပါဋိယာ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရိံသု။ ဧဝံ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗျာကရဏော ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရေဟိ ဗောဓိသတ္တေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗာ အာနိသံသာ၊ တေ လဘိတွာဝ အာဂတောတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ မဟာပဋိညာယ တထာယ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာယ မဟာကရုဏာယ လောကနာထော မဟာဒုက္ခသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နံ သတ္တနိကာယံ ဒိသွာ ‘‘တဿ နတ္ထညော ကောစိ ပဋိဿရဏံ၊ အဟမေဝ နမိတော သံသာရဒုက္ခတော မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိ သမုဿာဟိတမာနသော မဟာဘိနီဟာရမကာသိ။ ကတွာ စ ယထာပဏိဓာနံ သကလလောကဟိတသမ္ပာဒနာယ ဥဿုက္ကမာပန္နော အတ္တနော ကာယဇီဝိတနိရပေက္ခော ပရေသံ သောတပထာဂမနမတ္တေနပိ စိတ္တုတြာသသမုပ္ပာဒိကာ အတိဒုက္ကရာ ဒုက္ကရစရိယာ သမာစရန္တော ယထာ မဟာဗောဓိယာ ပဋိပတ္တိ ဟာနဘာဂိယာ သံကိလေသဘာဂိယာ ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောတိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇမာနော အနုပုဗ္ဗေန နိရဝသေသေ ဗောဓိသမ္ဘာရေ သမ္ပာဒေတွာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိ။ တတော ပရဉ္စ တာယေဝ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော ပဝိဝေကရတိံ ပရမဉ္စ သန္တံ ဝိမောက္ခသုခံ ပဟာယ ဗာလဇနဗဟုလေ လောကေ တေဟိ သမုပ္ပာဒိတံ သမ္မာနာဝမာနဝိပ္ပကာရံ အဂဏေတွာ ဝိနေယျဇနဿ ဝိနယနေန နိရဝသေသံ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ နိဋ္ဌပေသိ။ တတ္ထ ယော ဘဂဝတော သတ္တေသု မဟာကရုဏာယ သမောက္ကမနာကာရော၊ သော ပရတော အာဝိဘဝိဿတိ။ ယထာ စ ဗုဒ္ဓဘူတဿ လောကနာထဿ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ၊ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဘူတဿပိ မဟာဘိနီဟာရကာလာဒီသူတိ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ စ ဧကသဒိသတာယ တထာ အဝိတထာ အနညထာ၊ တသ္မာ တီသုပိ အဝတ္ထာသု သဗ္ဗသတ္တေသု သမာနရသာယ တထာယ မဟာကရုဏာယ သကလလောကဟိတာယ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော? တထာနိ နာမ စတ္တာရိ အရိယမဂ္ဂဉာဏာနိ။ တာနိ ဟိ ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ အယံ ဒုက္ခသမုဒယော၊ အယံ ဒုက္ခနိရောဓော၊ အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ ဧဝံ သဗ္ဗဉေယျဓမ္မသင်္ဂါဟကာနံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုဘူတာနံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော၊ သမုဒယဿ အာယူဟနဋ္ဌော နိဒါနဋ္ဌော သံယောဂဋ္ဌော ပလိဗောဓဋ္ဌော၊ နိရောဓဿ နိဿရဏဋ္ဌော ဝိဝေကဋ္ဌော အသင်္ခတဋ္ဌော အမတဋ္ဌော၊ မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌော ဟေတွဋ္ဌော ဒဿနဋ္ဌော အာဓိပတေယျဋ္ဌောတိအာဒီနံ တဗ္ဗိဘာဂါနဉ္စ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓဝိဗန္ဓကဿ သံကိလေသပက္ခဿ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ပဋိလဒ္ဓါယ တတ္ထ အသမ္မောဟာဘိသမယသင်္ခါတာယ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ၊ တာနိ ဘဂဝါ အနညနေယျော သယမေဝ အာဂတော အဓိဂတော၊ တသ္မာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ယထာ စ မဂ္ဂဉာဏာနိ၊ ဧဝံ ဘဂဝတော တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒဉာဏာနိ ဆအသာဓာရဏဉာဏာနိ သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အဋ္ဌမဂ္ဂင်္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိဉာဏာနိ ဒသဗလဉာဏာနိ စ တထဘာဝေ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

တတြာယံ ဝိဘာဝနာ – ယဉှိ ကိဉ္စိ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နာသု အတီတာသု ခန္ဓာယတနဓာတူသု သဘာဝကိစ္စာဒိ အဝတ္ထာဝိသေသာဒိ ခန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓနာမဂေါတ္တာဒိ စ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေသု စ အတိသုခုမတိရောဟိတဝိဒူရဒေသေသုပိ ရူပဓမ္မေသု ယော တံတံပစ္စယဝိသေသေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂန္ဓရသဖဿာဒိဝိသေသော၊ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကေ ဝိယ ပစ္စက္ခတော အပ္ပဋိဟတံ ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တထာ အနာဂတာသု ပစ္စုပ္ပန္နာသု စာတိ ဣမာနိ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ နာမ။ ယထာဟ –

‘‘အတီတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ၊ အနာဂတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။

တာနိ ပနေတာနိ တတ္ထ တတ္ထ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ၊ တာနိ ဘဂဝါ သယမ္ဘူဉာဏေန အဓိဂဉ္ဆီတိ။ ဧဝမ္ပိ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ နိရုတ္တိပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ ပဋိဘာနပ္ပဋိသမ္ဘိဒါတိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ။ တတ္ထ အတ္ထပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထပ္ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မပ္ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈-၇၂၁)။

ဧတ္ထ စ ဟေတုအနုသာရေန အရဏီယတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော စ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလံ အတ္ထော နာမ။ ပဘေဒတော ပန ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ ဘာသိတတ္ထော၊ ဝိပါကော၊ ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထော။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မောတိ သင်္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ အတ္ထံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပါပေတိ စ၊ တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ၊ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တနကော ဟေတု အရိယမဂ္ဂေါ ဘာသိတံ ကုသလံ အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မော၊ တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။

အထ ဝါ ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ၊ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယမှာ ဓမ္မာ တေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ၊ တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဇရာမရဏေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဇာတိယာ၊ ဘဝေ၊ ဥပါဒါနေ၊ တဏှာယ၊ ဝေဒနာယ၊ ဖဿေ၊ သဠာယတနေ၊ နာမရူပေ၊ ဝိညာဏေ၊ သင်္ခါရေသု ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ သင်္ခါရသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ သင်္ခါရနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ သင်္ခါရနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။

‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ သုတ္တံ ဂေယျံ…ပေ… ဝေဒလ္လံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ သော တဿ တဿေဝ ဘာသိတဿ အတ္ထံ ဇာနာတိ ‘အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော၊ အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော’တိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ၊ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ…ပေ… ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၇၂၄-၇၂၅) ဝိတ္ထာရော။

ယာ ပနေတသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ သဘာဝနိရုတ္တိ အဗျဘိစာရဝေါဟာရော အဘိလာပေါ၊ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ မာဂဓိကာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ မူလဘာသာယ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ အယံ အသဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယထာဝုတ္တေသု တေသု ဉာဏေသု ဂေါစရကိစ္စတော ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဉာဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပ္ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဣတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ သယမေဝ ဘဂဝတာ အဓိဂတာနိ အတ္ထဓမ္မာဒိကေ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တနော ဝိသယေ အဝိသံဝါဒနဝသေန အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ယံကိဉ္စိ ဉေယျံ နာမ၊ သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတာ သဗ္ဗာကာရေန ဉာတံ ဒိဋ္ဌံ အဓိဂတံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ဟိဿ အဘိညေယျာ ဓမ္မာ အဘိညေယျတော ဗုဒ္ဓါ၊ ပရိညေယျာ ဓမ္မာ ပရိညေယျတော၊ ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗတော၊ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော၊ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗတော၊ ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။

ယံကိဉ္စိ ပဟာတဗ္ဗံ နာမ၊ သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတော အနဝသေသတော ဗောဓိမူလေယေဝ ပဟီနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မံ၊ န တဿ ပဟာနာယ ဥတ္တရိ ကရဏီယံ အတ္ထိ။ တထာ ဟိဿ လောဘဒေါသမောဟဝိပရီတမနသိကာရအဟိရိကာနောတ္တပ္ပထိနမိဒ္ဓကောဓူပနာဟ- မက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယမာယာသာဌေယျထမ္ဘသာရမ္ဘမာနာတိမာနမဒပ္ပမာဒတိဝိဓာ- ကုသလမူလဒုစ္စရိတဝိသမဝိပရီတသညာ- မလဝိတက္ကပပဉ္စဧသနာတဏှာစတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသအာသဝဂန္ထ- ဩဃယောဂါဂတိတဏှုပါဒါနပဉ္စာဘိနန္ဒနနီဝရဏစေတောခိလစေတသောဝိနိဗန္ဓ- ဆဝိဝါဒမူလသတ္တာနုသယအဋ္ဌမိစ္ဆတ္တနဝအာဃာတဝတ္ထုတဏှာ- မူလကဒသအကုသလကမ္မပထဧကဝီသတိ အနေသနဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတအဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာဒိပ္ပဘေဒံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ သဟ ဝါသနာယ ပဟီနံ သမုစ္ဆိန္နံ သမူဟတံ၊ ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ကိလေသာ အပ္ပဟီနာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။

ယေ စိမေ ဘဂဝတာ ကမ္မဝိပါကကိလေသူပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမပ္ပဘေဒါ အန္တရာယိကာ ဝုတ္တာ၊ အလမေဝ တေ ပဋိသေဝတော ဧကန္တေန အန္တရာယာယ။ ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘နာလံ တေ ပဋိသေဝတော အန္တရာယာယာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။

ယော စ ဘဂဝတာ နိရဝသေသဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာယ သီလသမာဓိပညာယ သင်္ဂဟော သတ္တကောဋ္ဌာသိကော သတ္တတိံသပ္ပဘေဒေါ အရိယမဂ္ဂပုဗ္ဗင်္ဂမော အနုတ္တရော နိယျာနိကော ဓမ္မော ဒေသိတော၊ သော ဧကန္တေနေဝ နိယျာတိ၊ ပဋိပန္နဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မောက္ခာယ ဟောတိ၊ ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘နိယျာနိကော ဓမ္မောတိ တယာ ဒေသိတော န နိယျာတီ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထီတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) ဝိတ္ထာရော။ ဧဝမေတာနိ အတ္တနော ဉာဏပ္ပဟာနဒေသနာဝိသေသာနံ အဝိတထဘာဝါဝဗောဓနတော အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိတာနိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ နိရယဂတိ၊ တိရစ္ဆာနဂတိ၊ ပေတဂတိ၊ မနုဿဂတိ၊ ဒေဝဂတီတိ ပဉ္စ ဂတိယော၊ တာသု သဉ္ဇီဝါဒယော အဋ္ဌ မဟာနိရယာ၊ ကုက္ကုဠာဒယော သောဠသ ဥဿဒနိရယာ၊ လောကန္တရိကနိရယောတိ သဗ္ဗေပိမေ ဧကန္တဒုက္ခတာယ နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယာ၊ ယထာကမ္မုနာ ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိ စာတိ နိရယဂတိ၊ တိဗ္ဗန္ဓကာရသီတနရကာပိ ဧတေသွေဝ အန္တောဂဓာ။ ကိမိကီဋသရီသပပက္ခိသောဏသိင်္ဂါလာဒယော တိရိယံ အဉ္ဆိတဘာဝေန တိရစ္ဆာနာ၊ တေ ဧဝ ဂတီတိ တိရစ္ဆာနဂတိ။ ခုပ္ပိပါသိတတ္တာ ပရဒတ္တူပဇီဝိနိဇ္ဈာမတဏှိကာဒယော ဒုက္ခဗဟုလတာယ ပါကဋသုခတော ဣတာ ဝိဂတာတိ ပေတာ၊ တေ ဧဝ ဂတီတိ ပေတဂတိ၊ ကာလကဉ္စိကာဒိအသုရာပိ ဧတေသွေဝန္တောဂဓာ။ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ ဇမ္ဗုဒီပါဒိစတုမဟာဒီပဝါသိနော မနသော ဥဿန္နတာယ မနုဿာ၊ တေ ဧဝ ဂတီတိ မနုဿဂတိ။ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနူပဂါတိ ဣမေ ဆဗ္ဗီသတိ ဒေဝနိကာယာ ဒိဗ္ဗန္တိ အတ္တနော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ကီဠန္တိ ဇောတန္တိ စာတိ ဒေဝါ၊ တေ ဧဝ ဂတီတိ ဒေဝဂတိ။

တာ ပနေတာ ဂတိယော ယသ္မာ တံတံကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသော၊ တသ္မာ အတ္ထတော ဝိပါကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ တတ္ထ ‘‘အယံ နာမ ဂတိ ဣမိနာ နာမ ကမ္မုနာ ဇာယတိ၊ တဿ စ ကမ္မဿ ပစ္စယဝိသေသေဟိ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နတ္တာ ဝိသုံ ဧတေ သတ္တနိကာယာ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နာ’’တိ ယထာသကံ ဟေတုဖလဝိဘာဂပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ဌာနသော ဟေတုသော ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ပဉ္စ ခေါ ဣမာ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဂတိယော။ ကတမာ ပဉ္စ? နိရယော၊ တိရစ္ဆာနယောနိ၊ ပေတ္တိဝိသယော၊ မနုဿာ၊ ဒေဝါ။ နိရယဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပဇာနာမိ နိရယဂါမိဉ္စ မဂ္ဂံ နိရယဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ၊ ယထာ ပဋိပန္နော စ ကာယဿ ဘေဒါ ပရမ္မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ ပဇာနာမီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃)။

တာနိ ပနေတာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ယံ သတ္တာနံ သဒ္ဓါဒိယောဂဝိကလာဝိကလဘာဝါဝဗောဓနေန အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခတာဒိဝိသေသဝိဘာဝနံ ပညာသာယ အာကာရေဟိ ပဝတ္တံ ဘဂဝတော ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော၊ အဿဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော မဟာရဇက္ခော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၁) ဝိတ္ထာရော။

ယဉ္စ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော၊ အယံ သဿတဒိဋ္ဌိကော၊ အယံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော၊ အယံ အနုလောမိကာယံ ခန္တိယံ ဌိတော၊ အယံ ယထာဘူတဉာဏေ ဌိတော၊ အယံ ကာမာသယော၊ န နေက္ခမ္မာဒိအာသယော၊ အယံ နေက္ခမ္မာသယော၊ န ကာမာဒိအာသယော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမဿ ကာမရာဂေါ အတိဝိယ ထာမဂတော၊ န ပဋိဃာဒိကော၊ ဣမဿ ပဋိဃော အတိဝိယ ထာမဂတော၊ န ကာမရာဂါဒိကော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမဿ ပုညာဘိသင်္ခါရော အဓိကော၊ န အပုညာဘိသင်္ခါရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော၊ ဣမဿ အပုညာဘိသင်္ခါရော အဓိကော၊ န ပုညာဘိသင်္ခါရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော၊ ဣမဿ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော အဓိကော၊ န ပုညာဘိသင်္ခါရော န အပုညာဘိသင်္ခါရော။ ဣမဿ ကာယသုစရိတံ အဓိကံ၊ ဣမဿ ဝစီသုစရိတံ၊ ဣမဿ မနောသုစရိတံ၊ အယံ ဟီနာဓိမုတ္တိကော၊ အယံ ပဏီတာဓိမုတ္တိကော၊ အယံ ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော၊ အယံ ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတော၊ အယံ ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတော၊ အယံ န ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော၊ န ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတော၊ န ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတော’’တိအာဒိနာ စ သတ္တာနံ အာသယာဒီနံ ယထာဘူတံ ဝိဘာဝနာကာရပ္ပဝတ္တံ ဘဂဝတော အာသယာနုသယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ၊ အနုသယံ ဇာနာတိ၊ စရိတံ ဇာနာတိ၊ အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ၊ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေ သတ္တေ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။

ယဉ္စ ဥပရိမဟေဋ္ဌိမပုရိမပစ္ဆိမကာယေဟိ ဒက္ခိဏဝါမအက္ခိကဏ္ဏသောတနာသိကသောတအံသကူဋဟတ္ထပါဒေဟိ အင်္ဂုလိအင်္ဂုလန္တရေဟိ လောမကူပေဟိ စ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူဒကဓာရာပဝတ္တနံ အနညသာဓာရဏံ ဝိဝိဓဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနိမ္မာပနကံ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ၊ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆)။

ယဉ္စ ရာဂါဒီဟိ ဇာတိအာဒီဟိ စ အနေကေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ သတ္တနိကာယံ တတော နီဟရိတုကာမတာဝသေန နာနာနယေဟိ ပဝတ္တဿ ဘဂဝတော မဟာကရုဏောက္ကမနဿ ပစ္စယဘူတံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏံ။ ယထာဟ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇-၁၁၈) –

‘‘ကတမံ တထာဂတဿ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ ဉာဏံ? ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ၊ အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသောတိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။ ဥယျုတ္တော၊ ပယာတော၊ ကုမ္မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော၊ ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝေါ၊ အတာဏော လောကော အနဘိဿရော၊ အဿကော လောကော၊ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ၊ ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသောတိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။

‘‘အတာယနော လောကသန္နိဝါသော၊ အလေဏော၊ အသရဏော၊ အသရဏီဘူတော။ ဥဒ္ဓတော လောကော အဝူပသန္တော၊ သသလ္လော လောကသန္နိဝါသော ဝိဒ္ဓါ ပုထုသလ္လေဟိ၊ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏော ကိလေသပဉ္ဇရပက္ခိတ္တော၊ အဝိဇ္ဇာဂတော လောကသန္နိဝါသော အဏ္ဍဘူတော ပရိယောနဒ္ဓါ တန္တာကုလကဇာတော ကုလဂုဏ္ဍိကဇာတော မုဉ္ဇပဗ္ဗဇဘူတော အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ၊ အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသသံလိတ္တော၊ ကိလေသကလလီဘူတော၊ ရာဂဒေါသမောဟဇဋာဇဋိတော။

‘‘တဏှာသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကော၊ တဏှာဇာလေန ဩတ္ထဋော၊ တဏှာသောတေန ဝုယှတိ၊ တဏှာသညောဇနေန သံယုတ္တော၊ တဏှာနုသယေန အနုသဋော၊ တဏှာသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ၊ တဏှာပရိဠာဟေန ပရိဍယှတိ။

‘‘ဒိဋ္ဌိသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကော၊ ဒိဋ္ဌိဇာလေန ဩတ္ထဋော၊ ဒိဋ္ဌိသောတေန ဝုယှတိ၊ ဒိဋ္ဌိသညောဇနေန သံယုတ္တော၊ ဒိဋ္ဌာနုသယေန အနုသဋော၊ ဒိဋ္ဌိသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ၊ ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟေန ပရိဍယှတိ။

‘‘ဇာတိယာ အနုဂတော၊ ဇရာယ အနုသဋော၊ ဗျာဓိနာ အဘိဘူတော၊ မရဏေန အဗ္ဘာဟတော၊ ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတော။

‘‘တဏှာယ ဥဍ္ဍိတော၊ ဇရာပါကာရပရိက္ခိတ္တော၊ မစ္စုပါသေန ပရိက္ခိတ္တော၊ မဟာဗန္ဓနဗဒ္ဓါ၊ ရာဂဗန္ဓနေန ဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ၊ မဟာသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နော၊ မဟာပလိဗောဓေန ပလိဗုဒ္ဓါ၊ မဟာပပါတေ ပတိတော၊ မဟာကန္တာရပ္ပဋိပန္နော၊ မဟာသံသာရပ္ပဋိပန္နော၊ မဟာဝိဒုဂ္ဂေ သမ္ပရိဝတ္တတိ၊ မဟာပလိပေ ပလိပန္နော။

‘‘အဗ္ဘာဟတော လောကသန္နိဝါသော၊ အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသော ရာဂဂ္ဂိနာ ဒေါသဂ္ဂိနာ မောဟဂ္ဂိနာ ဇာတိယာ ဇရာယ မရဏေန သောကေဟိ ပရိဒေဝေဟိ ဒုက္ခေဟိ ဒေါမနဿေဟိ ဥပါယာသေဟိ၊ ဥန္နီတကော လောကသန္နိဝါသော ဟညတိ နိစ္စမတာဏော ပတ္တဒဏ္ဍော တက္ကရော၊ ဝဇ္ဇဗန္ဓနဗဒ္ဓါ အာဃာတနပစ္စုပဋ္ဌိတော၊ အနာထော လောကသန္နိဝါသော ပရမကာရုညပ္ပတ္တော၊ ဒုက္ခာဘိတုန္နော စိရရတ္တံ ပီဠိတော၊ ဂဓိတော နိစ္စံ ပိပါသိတော။

‘‘အန္ဓော အစက္ခုကော၊ ဟတနေတ္တော အပရိဏာယကော၊ ဝိပထပက္ခန္ဒော အဉ္ဇသာပရဒ္ဓါ၊ မဟောဃပက္ခန္ဒော။

‘‘ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော၊ တီဟိ ဒုစ္စရိတေဟိ ဝိပ္ပဋိပန္နော၊ စတူဟိ ယောဂေဟိ ယောဇိတော၊ စတူဟိ ဂန္ထေဟိ ဂန္ထိတော၊ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ ဥပါဒိယတိ၊ ပဉ္စဂတိသမာရုဠှော၊ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ရဇ္ဇတိ၊ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ ဩတ္ထဋော၊ ဆဟိ ဝိဝါဒမူလေဟိ ဝိဝဒတိ၊ ဆဟိ တဏှာကာယေဟိ ရဇ္ဇတိ၊ ဆဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော၊ သတ္တဟိ အနုသယေဟိ အနုသဋော၊ သတ္တဟိ သညောဇနေဟိ သံယုတ္တော၊ သတ္တဟိ မာနေဟိ ဥန္နတော၊ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ သမ္ပရိဝတ္တတိ၊ အဋ္ဌဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယျာတော၊ အဋ္ဌဟိ ပုရိသဒေါသေဟိ ဒုဿတိ၊ နဝဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော၊ နဝဝိဓမာနေဟိ ဥန္နတော၊ နဝဟိ တဏှာမူလကေဟိ ဓမ္မေဟိ ရဇ္ဇတိ၊ ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ကိလိဿတိ၊ ဒသဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော၊ ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ သမန္နာဂတော၊ ဒသဟိ သံယောဇနေဟိ သံယုတ္တော၊ ဒသဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယျာတော၊ ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော၊ ဒသဝတ္ထုကာယ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော၊ အဋ္ဌသတတဏှာပပဉ္စေဟိ ပပဉ္စိတော၊ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော၊ လောကသန္နိဝါသောတိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။

‘‘အဟဉ္စမှိ တိဏ္ဏော၊ လောကော စ အတိဏ္ဏော။ အဟဉ္စမှိ မုတ္တော၊ လောကော စ အမုတ္တော။ အဟဉ္စမှိ ဒန္တော၊ လောကော စ အဒန္တော။ အဟဉ္စမှိ သန္တော၊ လောကော စ အသန္တော။ အဟဉ္စမှိ အဿတ္ထော၊ လောကော စ အနဿတ္ထော။ အဟဉ္စမှိ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ လောကော စ အပရိနိဗ္ဗုတော။ ပဟောမိ ခွာဟံ တိဏ္ဏော တာရေတုံ၊ မုတ္တော မောစေတုံ၊ ဒန္တော ဒမေတုံ၊ သန္တော သမေတုံ၊ အဿတ္ထော အဿာသေတုံ၊ ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေတုန္တိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇-၁၁၈)။

ဧဝံ ဧကူနနဝုတိယာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇနံ ကတံ။

ယံ ပန ယာဝတာ ဓမ္မဓာတုယာ ယတ္တကံ ဉာတဗ္ဗံ သင်္ခတာသင်္ခတာဒိကဿ သဗ္ဗဿ ပရောပဒေသနိရပေက္ခံ သဗ္ဗာကာရေန ပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထံ အာကင်္ခမတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိအနညသာဓာရဏံ ဘဂဝတော ဉာဏံ သဗ္ဗထာ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိသစ္စာဝဗောဓတော သဗ္ဗညုတညာဏံ တတ္ထာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂပ္ပဝတ္တိမုပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ ဝိသယပ္ပဝတ္တိမုခေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒုဝိဓေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ အညထာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနံ သာဓာရဏတာ သဗ္ဗဝိသယတာ အာပဇ္ဇေယျုံ၊ န စ တံ ယုတ္တံ ကိဉ္စာပိ ဣမာယ ယုတ္တိယာ။ အယဉှေတ္ထ ပါဠိ –

‘‘သဗ္ဗံ သင်္ခတမသင်္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏံ။ အတီတံ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏံ။ အနာဂတံ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏံ။ ပစ္စုပ္ပန္နံ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၉-၁၂၀) ဝိတ္ထာရော။

ဧဝမေတာနိ ဘဂဝတော ဆအသာဓာရဏဉာဏာနိ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ယထာသကဝိသယဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ –

‘‘သတ္တိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ – သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၅) ဧဝံ သရူပတော၊ ‘‘ယာယံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သတိအာဒိဘေဒါ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ၊ ယာယ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတိ ကိလေသနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတိ၊ စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတီတိ၊ သာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ တဿာ ‘ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အရိယသာဝကော ဝါ ယထာဝုတ္တာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ ဧဝံ သာမညလက္ခဏတော။ ‘‘ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပဝိစယလက္ခဏော ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပဂ္ဂဟလက္ခဏော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဖရဏလက္ခဏော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဥပသမလက္ခဏော ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ အဝိက္ခေပလက္ခဏော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော။

‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? ဣဓ၊ ဘိက္ခု၊ သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော၊ စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ ဟောတိ အနုဿရိတာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၆၇) သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အညမညောပကာရဝသေန ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တိဒဿနတော၊ ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? အတ္ထိ အဇ္ဈတ္တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု သတိ၊ အတ္ထိ ဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မေသု သတီ’’တိအာဒိနာ တေသံ ဝိသယဝိဘာဂေန ပဝတ္တိဒဿနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတံ ဝိရာဂနိဿိတံ နိရောဓနိဿိတံ ဝေါဿဂ္ဂပရိဏာမိ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၇၁) ဘာဝနာဝိဓိဒဿနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ? ဣဓ ဘိက္ခု ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ…ပေ… တသ္မိံ သမယေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဟောန္တိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ…ပေ… ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? ယာ သတိ…ပေ… အနုဿတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၇၈-၄၇၉) ဆန္နဝုတိယာ နယသဟဿဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ နာနာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ တဿ တဿ အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ –

‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စံ? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ သေယျထိဒံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၅) ဧဝံ သရူပတော။ သဗ္ဗကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယဖလပ္ပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော၊ အဋ္ဌဝိဓတ္တာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ဧကန္တကာရဏတ္တာ စ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ၊ သယံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ သာမညလက္ခဏတော။ ‘‘သမ္မာ ဒဿနလက္ခဏာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ သမ္မာ အဘိနိရောပနလက္ခဏော သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ သမ္မာဝါစာ၊ သမ္မာ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော၊ သမ္မာ ဝေါဒါနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝေါ၊ သမ္မာ ပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝါယာမော၊ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ၊ သမ္မာ အဝိက္ခေပလက္ခဏော သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အညေဟိပိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟဝိဓမနေန အသမ္မောဟတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပဿတိ။ တထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယောပိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒီနိ ပဇဟန္တိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ၊ သဟဇာတဓမ္မာနံ သမ္မာအဘိနိရောပနပရိဂ္ဂဟဏသမုဋ္ဌာနဝေါဒါနပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနသမာဒဟနာနိ စ ကရောန္တီတိ ဧဝံ ကိစ္စဝိဘာဂတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒုက္ခာဒိအာရမ္မဏာ ဟုတွာ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ နိဗ္ဗာနမေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စတော ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ။

တေသု သမ္မာသင်္ကပ္ပော ကိစ္စတော နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပောတိအာဒီနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ၊ သမ္မာဝါစာဒယော တယော ပုဗ္ဗဘာဂေ မုသာဝါဒါဝေရမဏီတိအာဒိဝိဘာဂါ ဝိရတိယောပိ စေတနာယောပိ ဟုတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ၊ သမ္မာဝါယာမသတိယော ကိစ္စတော သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘန္တိ။ သမ္မာသမာဓိ ပန မဂ္ဂက္ခဏေပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန နာနာ ဧဝါတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂပရဘာဂေသု ပဝတ္တိဝိဘာဂတော၊ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၈၉) ဘာဝနာဝိဓိတော၊ ‘‘တတ္ထ ကတမော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ? ဣဓ၊ ဘိက္ခု၊ ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ…ပေ… ဒုက္ခာပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ၊ တသ္မိံ သမယေ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၉၉) စတုရာသီတိယာ နယသဟဿဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ အနေကာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော အရိယမဂ္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော သဗ္ဗာနိပိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ယာ စ နိရောဓသမာပတ္တီတိ ဧတာသု အနုပဋိပါဋိယာ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန စ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တီသု သမ္ပာဒနပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန ယထာရဟံ သမ္ပယောဂဝသေန စ ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ တထာ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ ဌာနံ၊ ဣဒံ အဋ္ဌာန’’န္တိ အဝိပရီတံ တဿ တဿ ဖလဿ ကာရဏာကာရဏဇာနနံ၊ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နဿ ကမ္မသမာဒါနဿ အနဝသေသတော ယထာဘူတံ ဝိပါကန္တရဇာနနံ၊ အာယူဟနက္ခဏေယေဝ တဿ တဿ သတ္တဿ ‘‘အယံ နိရယဂါမိနီ ပဋိပဒါ…ပေ… အယံ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ ယာထာဝတော သာသဝါနာသဝကမ္မဝိဘာဂဇာနနံ၊ ၀။ခန္ဓာယတနာဒီနံ ဥပါဒိန္နာနုပါဒိန္နာဒိအနေကသဘာဝံ နာနာသဘာဝဉ္စ တဿ လောကဿ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမသ္မိံ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ အယံ ဝိသေသော ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယထာဘူတံ ဓာတုနာနတ္တဇာနနံ၊ အနဝသေသတော သတ္တာနံ ဟီနာဒိအဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိဇာနနံ၊ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုတာဇာနနံ၊ သံကိလေသာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဈာနဝိမောက္ခာဒိဝိသေသဇာနနံ၊ သတ္တာနံ အပရိမာဏာသု ဇာတီသု တပ္ပဋိဗန္ဓေန သဒ္ဓိံ အနဝသေသတော ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိဇာနနံ၊ ဟီနာဒိဝိဘာဂေဟိ သဒ္ဓိံ စုတိပဋိသန္ဓိဇာနနံ၊ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုသစ္စဇာနနန္တိ ဣမာနိ ဘဂဝတော ဒသဗလဉာဏာနိ အဝိရဇ္ဈိတွာ ယထာသကံ ဝိသယာဝဂါဟနတော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနတော စ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၈၀၉၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၁)။

ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ယထာ စေတေသံ ဉာဏာနံ ဝသေန၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာနံ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဝိဘာဝနဉာဏာဒီနံ အနန္တာပရိမေယျဘေဒါနံ အနညသာဓာရဏာနံ ပညာဝိသေသာနံ ဝသေန ဘဂဝါ တထာနိ ဉာဏာနိ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝမ္ပိ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာ သာ ဘဂဝတော အဘိဇာတိ အဘိသမ္ဗောဓိ ဓမ္မဝိနယပညာပနာ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု၊ သာ တထာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒတ္ထံ လောကနာထေန အဘိသမ္ဗောဓိ ပတ္ထိတာ ပဝတ္တိတာ စ၊ တဒတ္ထဿ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဝိသံဝါဒနတော အဝိပရီတတ္ထဝုတ္တိယာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။ တထာ ဟိ အယံ ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဘူတော သမတိံသပါရမိပရိပူရဏာဒိကံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓတ္တဟေတုံ သမ္ပာဒေတွာ တုသိတပုရေ ဌိတောဝ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ သုတွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ ဧကတော သန္နိပတိတာဟိ ဥပသင်္ကမိတွာ –

‘‘ကာလော ဒေဝ မဟာဝီရ၊ ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊

သဒေဝကံ တာရယန္တော၊ ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၇) –

အာယာစိတော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗနိမိတ္တော ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ ‘‘ဣဒါနာဟံ မနုဿယောနိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ သကျရာဇကုလေ မဟာမာယာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသ မာသေ ဒေဝမနုဿေဟိ မဟတာ ပရိဟာရေန ပရိဟရိယမာနော ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ပစ္စူသသမယေ အဘိဇာတိံ ပါပုဏိ။

အဘိဇာတိက္ခဏေ ပနဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏက္ခဏေ ဝိယ ဒွတ္တိံသပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုရဟေသုံ။ အယဉှိ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု ကမ္ပိ သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ၊ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အပ္ပမာဏော ဩဘာသော ဖရိ၊ တဿ တံ သိရိံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဝိယ ဇစ္စန္ဓာ စက္ခူနိ ပဋိလဘိံသု၊ ဗဓိရာ သဒ္ဒံ သုဏိံသု။ မူဂါ သမာလပိံသု၊ ခုဇ္ဇာ ဥဇုဂတ္တာ အဟေသုံ၊ ပင်္ဂုလာ ပဒသာ ဂမနံ ပဋိလဘိံသု၊ ဗန္ဓနဂတာ သဗ္ဗသတ္တာ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ မုစ္စိံသု၊ သဗ္ဗနိရယေသု အဂ္ဂိ နိဗ္ဗာယိ၊ ပေတ္တိဝိသယေ ခုပ္ပိပါသာ ဝူပသမိ၊ တိရစ္ဆာနာနံ ဘယံ နာဟောသိ၊ သဗ္ဗသတ္တာနံ ရောဂေါ ဝူပသမိ၊ သဗ္ဗသတ္တာ ပိယံဝဒါ အဟေသုံ၊ မဓုရေနာကာရေန အဿာ ဟသိံသု၊ ဝါရဏာ ဂဇ္ဇိံသု၊ သဗ္ဗတူရိယာနိ သကံ သကံ နိန္နာဒံ မုဉ္စိံသု၊ အဃဋ္ဋိတာနိ ဧဝ မနုဿာနံ ဟတ္ထူပဂါဒီနိ အာဘရဏာနိ မဓုရေနာကာရေန ရဝိံသု၊ သဗ္ဗဒိသာ ဝိပ္ပသန္နာ အဟေသုံ၊ သတ္တာနံ သုခံ ဥပ္ပာဒယမာနော မုဒုသီတလဝါတော ဝါယိ၊ အကာလမေဃော ဝဿိ၊ ပထဝိတောပိ ဥဒကံ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဿန္ဒိ၊ ပက္ခိနော အာကာသဂမနံ ဝိဇဟိံသု၊ နဒိယော အသန္ဒမာနာ အဋ္ဌံသု၊ မဟာသမုဒ္ဒေ မဓုရံ ဥဒကံ အဟောသိ၊ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တေ သူရိယေ ဒိဿမာနေ ဧဝ အာကာသဂတာ သဗ္ဗာ ဇောတိယော ဇလိံသု၊ ဌပေတွာ အရူပါဝစရေ ဒေဝေ အဝသေသာ သဗ္ဗေ ဒေဝါ သဗ္ဗေပိ နေရယိကာ ဒိဿမာနရူပါ အဟေသုံ၊ တရုကုဋ္ဋကဝါဋသေလာဒယော အနာဝရဏဘူတာ အဟေသုံ၊ သတ္တာနံ စုတူပပါတာ နာဟေသုံ၊ သဗ္ဗံ အနိဋ္ဌဂန္ဓံ အဘိဘဝိတွာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ဝါယိ၊ သဗ္ဗေ ဖလူပဂါ ရုက္ခာ ဖလဓရာ သမ္ပဇ္ဇိံသု၊ မဟာသမုဒ္ဒေါ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နတလော အဟောသိ၊ ထလဇဇလဇာဒီနိ သဗ္ဗပုပ္ဖာနိ ပုပ္ဖိံသု၊ ရုက္ခာနံ ခန္ဓေသု ခန္ဓပဒုမာနိ၊ သာခါသု သာခပဒုမာနိ၊ လတာသု လတာပဒုမာနိ ပုပ္ဖိံသု၊ မဟီတလေ သိလာတလာနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥပရူပရိ သတ္တ သတ္တ ဟုတွာ ဒဏ္ဍပဒုမာနိ နာမ နိက္ခမိံသု၊ အာကာသေ ဩလမ္ဗကပဒုမာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု၊ သမန္တတော ပုပ္ဖဝဿံ ဝဿိ၊ အာကာသေ ဒိဗ္ဗတူရိယာနိ ဝဇ္ဇိံသု၊ သကလဒသသဟဿီ လောကဓာတု ဝဋ္ဋေတွာ ဝိဿဋ္ဌမာလာဂုဠံ ဝိယ ဥပ္ပီဠေတွာ ဗဒ္ဓမာလာကလာပေါ ဝိယ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တံ မာလာသနံ ဝိယ စ ဧကမာလာမာလိနီ ဝိပ္ဖုရန္တဝါဠဗီဇနီ ပုပ္ဖဓူပဂန္ဓပရိဝါသိတာ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟောသိ၊ တာနိ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဥပရိ အဓိဂတာနံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ နိမိတ္တဘူတာနိ ဧဝ အဟေသုံ။ ဧဝံ အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝပ္ပဋိမဏ္ဍိတာ စာယံ အဘိဇာတိ ယဒတ္ထံ အနေန အဘိသမ္ဗောဓိ ပတ္ထိတာ၊ တဿာ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ တထာဝ အဟောသိ အဝိတထာ အနညထာ။

တထာ ယေ ဗုဒ္ဓဝေနေယျာ ဗောဓနေယျဗန္ဓဝါ၊ တေ သဗ္ဗေပိ အနဝသေသတော သယမေဝ ဘဂဝတာ ဝိနီတာ။ ယေ စ သာဝကဝေနေယျာ ဓမ္မဝေနေယျာ စ၊ တေပိ သာဝကာဒီဟိ ဝိနီတာ ဝိနယံ ဂစ္ဆန္တိ ဂမိဿန္တိ စာတိ ယဒတ္ထံ ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗောဓိ အဘိပတ္ထိတာ၊ တဒတ္ထဿ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။

အပိစ ယဿ ယဿ ဉေယျဓမ္မဿ ယော ယော သဘာဝေါ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော၊ သော သော ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကံ ဝိယ အာဝဇ္ဇနမတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓေန အတ္တနော ဉာဏေန အဝိပရီတံ အနဝသေသတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဧဝမ္ပိ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။

တထာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ တထာ တထာ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ တေသံ တေသဉ္စ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိတာဓိမုတ္တိံ သမ္မဒေဝ ဩလောကေတွာ ဓမ္မတံ အဝိဇဟန္တေနေဝ ပညတ္တိနယဝေါဟာရမဂ္ဂံ အနတိဓာဝန္တေနေဝ စ ဓမ္မတံ ဝိဘာဝန္တေန ယထာပရာဓံ ယထာဇ္ဈာသယံ ယထာဓမ္မဉ္စ အနုသာသန္တေန ဘဂဝတာ ဝေနေယျာ ဝိနီတာ အရိယဘူမိံ သမ္ပာပိတာတိ ဓမ္မဝိနယပညာပနာပိဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ စ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။

တထာ ယာ သာ ဘဂဝတာ အနုပ္ပတ္တာ ပထဝိယာဒိဖဿဝေဒနာဒိရူပါရူပသဘာဝဝိနိမုတ္တာ လုဇ္ဇနဘာဝါဘာဝတော လောကသဘာဝါတီတာ တမသာ ဝိသံသဋ္ဌတ္တာ ကေနစိ အနောဘာသနီယာ လောကသဘာဝါဘာဝတော ဧဝ ဂတိအာဒိဘာဝရဟိတာ အပ္ပတိဋ္ဌာ အနာရမ္မဏာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနဓာတု ခန္ဓသင်္ခါတာနံ ဥပါဒီနံ လေသမတ္တဿပိ အဘာဝတော အနုပါဒိသေသာတိ ဝုစ္စတိ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါယတနံ၊ ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပေါ န တေဇော န ဝါယော န အာကာသာနဉ္စာယတနံ န ဝိညာဏဉ္စာယတနံ န အာကိဉ္စညာယတနံ န နေဝသညာနာသညာယတနံ နာယံ လောကော န ပရော လောကော န စ ဥဘော စန္ဒိမသူရိယာ၊ တတြာပါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နေဝ အာဂတိံ ဝဒါမိ န ဂတိံ န ဌိတိံ န စုတိံ န ဥပပတ္တိံ၊ အပ္ပတိဋ္ဌံ အပ္ပဝတ္တံ အနာရမ္မဏမေဝေတံ၊ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ (ဥဒါ။ ၇၁)။

သာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အတ္ထင်္ဂမော၊ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ သမထော၊ သဗ္ဗူပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာနံ ဝူပသမော၊ သဗ္ဗာလယာနံ သမုဂ္ဃာတော၊ သဗ္ဗဝဋ္ဋာနံ ဥပစ္ဆေဒေါ၊ အစ္စန္တသန္တိလက္ခဏောတိ ယထာဝုတ္တသဘာဝဿ ကဒါစိပိ အဝိသံဝါဒနတော တထာ အဝိတထာ အနညထာ။ ဧဝမေတာ အဘိဇာတိအာဒိကာ တထာ ဂတော ဥပဂတော အဓိဂတော ပဋိပန္နော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ ဘဂဝါ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော? ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာဝိဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာဝိဓာ တေ ဘဂဝန္တော မဂ္ဂသီလေန ဖလသီလေန သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသီလေန၊ မဂ္ဂသမာဓိနာ ဖလသမာဓိနာ သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသမာဓိနာ၊ မဂ္ဂပညာယ ဖလပညာယ သဗ္ဗာယပိ လောကိယလောကုတ္တရပညာယ၊ ဒေဝသိကံ ဝလဉ္ဇိတဗ္ဗေဟိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိဝိဟာရေဟိ၊ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိယာ၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိယာ၊ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယာ၊ နိဿရဏဝိမုတ္တိယာတိ သင်္ခေပတော။ ဝိတ္ထာရတော ပန အနန္တာပရိမာဏဘေဒေဟိ အစိန္တေယျာနုဘာဝေဟိ သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ၊ အယမ္ပိ အမှာကံ ဘဂဝါ တထာဝိဓော။ သဗ္ဗေသဉှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အာယုဝေမတ္တံ၊ သရီရပ္ပမာဏဝေမတ္တံ၊ ကုလဝေမတ္တံ၊ ဒုက္ကရစရိယာဝေမတ္တံ၊ ရသ္မိဝေမတ္တန္တိ၊ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဝေမတ္တေဟိ သိယာ ဝေမတ္တံ၊ န ပန သီလဝိသုဒ္ဓိယာဒီသု ဝိသုဒ္ဓီသု သမထဝိပဿနာပဋိပတ္တိယံ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏေသု စ ကိဉ္စိ နာနာကရဏံ အတ္ထိ။ အထ ခေါ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အညမညံ နိဗ္ဗိသေသာ တေ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ တသ္မာ ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာဝိဓော။ ဧဝံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော။ ဝိဓတ္ထော စေတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ၊ တထာ ဟိ လောကိယာ ဝိဓယုတ္တဂတသဒ္ဒေ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။

ကထံ တထာ ပဝတ္တိတောတိ တထာဂတော? အနညသာဓာရဏေန ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒါဒီနံ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တိယာ အနာဝရဏဉာဏပ္ပဋိလာဘေန စ ဘဂဝတော ကာယပ္ပဝတ္တိယာဒီနံ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာ ရုစိ တထာ ဂတံ ဂတိ ဂမနံ ကာယဝစီစိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဧတဿာတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာ ပဝတ္တိတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော? ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏေ တပ္ပဋိပက္ခပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတံ နတ္ထိ ဧတဿ ဂတန္တိ အဂတော။ သော ပနဿ အဂတဘာဝေါ မစ္ဆေရဒါနပါရမိအာဒီသု အဝိပရီတံ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာဒိနယပ္ပဝတ္တေဟိ ဉာဏေဟီတိ တထေဟိ ဉာဏေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော။

အထ ဝါ ကိလေသာဘိသင်္ခါရပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတံ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတမေဝ ဝါ ပဉ္စသုပိ ဂတီသု ဂတံ ဂမနံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဂတော။ သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ သွာယမဿ အဂတဘာဝေါ တထေဟိ အရိယမဂ္ဂဉာဏေဟီတိ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာ ဂတဘာဝေန တထာဂတော? တထာ ဂတဘာဝေနာတိ စ တထာဂတဿ သဗ္ဘာဝေန အတ္ထိတာယာတိ အတ္ထော။ ကော ပနေသ တထာဂတော၊ ယဿ အတ္ထိတာယ ဘဂဝါ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ? သဒ္ဓမ္မော။ သဒ္ဓမ္မော ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ တာဝ ယထာ ယုဂနဒ္ဓသမထဝိပဿနာဗလေန အနဝသေသတော ကိလေသပက္ခံ သမူဟနန္တေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ၊ တထာ ဂတော။ ဖလဓမ္မော ယထာ အတ္တနော မဂ္ဂါနုရူပံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ၊ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ နိဗ္ဗာနဓမ္မော ပန ယထာ ဂတော ပညာယ ပဋိဝိဒ္ဓါ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဝူပသမာယ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ တထာ ဂတော သစ္ဆိကတောတိ တထာဂတော။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ယထာ ပုရိမဗုဒ္ဓေဟိ သုတ္တဂေယျာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာဒိပ္ပကာသနဝသေန စ ဝေနေယျာနံ အာသယာဒိအနုရူပံ ပဝတ္တိတော၊ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝတာ တထာ ဂတော ဂဒိတော ပဝတ္တိတောတိ ဝါ တထာဂတော။ ယထာ ဘဂဝတာ ဒေသိတော၊ တထာ ဘဂဝတော သာဝကေဟိ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ သဗ္ဗောပိ သဒ္ဓမ္မော တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော – ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊ ဓမ္မံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၇၊ သု။ နိ။ ၂၄၀)။ သွာဿ အတ္ထီတိ ဘဂဝါ တထာဂတော။

ယထာ စ ဓမ္မော၊ ဧဝံ အရိယသင်္ဃောပိ ယထာ အတ္တဟိတာယ ပရဟိတာယ စ ပဋိပန္နေဟိ သုဝိသုဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂသမထဝိပဿနာပဋိပဒံ ပုရက္ခတွာ တေန တေန မဂ္ဂေန ဂန္တဗ္ဗံ၊ တံ တံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာ ဝါ ဘဂဝတာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒယော ဒေသိတာ၊ တထာဝ ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာ ဂဒနတော စ တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝရာဇာ – ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊ သင်္ဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ သွာဿ သာဝကဘူတော အတ္ထီတိ ဘဂဝါ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာဂတဘာဝေန တထာဂတောတိ။

ဣဒမ္ပိ စ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝဒီပနေ မုခမတ္တကမေဝ၊ သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယျ။ ဣဒဉှိ တထာဂတပဒံ မဟတ္ထံ မဟာဂတိကံ မဟာဝိသယံ၊ တဿ အပ္ပမာဒပဒဿ ဝိယ တေပိဋကမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ယုတ္တိတော အတ္ထဘာဝေန အာဟရန္တော ‘‘အတိတ္ထေန ဓမ္မကထိကော ပက္ခန္ဒော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ။

တတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ယထေဝ လောကေ ပုရိမာ မဟေသိနော၊

သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊

တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ။

‘‘ပဟာယ ကာမာဒိမလေ အသေသတော၊

သမာဓိဉာဏေဟိ ယထာ ဂတာ ဇိနာ၊

ပုရာတနာ သကျမုနီ ဇုတိန္ဓရော၊

တထာ ဂတော တေန တထာဂတော မတော။

‘‘တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ၊

သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော၊

သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနောယမာဂတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ။

‘‘တထာနိ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ၊

တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော၊

အနညနေယျာ နယတော ဝိဘာဝိတာ၊

တထာ ဂတော တေန ဇိနော တထာဂတော။

‘‘အနေကဘေဒါသုပိ လောကဓာတုသု၊

ဇိနဿ ရူပါယတနာဒိဂေါစရေ၊

ဝိစိတ္တဘေဒေ တထမေဝ ဒဿနံ၊

တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။

‘‘ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ၊

ကရောတိ ဝါစာယ နုရူပမတ္တနော၊

ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယျိရီယတိ၊

တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။

‘‘တထာ ပရိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော၊

အဝေဒိ လောကံ ပဘဝံ အတိက္ကမိ၊

ဂတော စ ပစ္စက္ခကိရိယာယ နိဗ္ဗုတိံ၊

အရီယမဂ္ဂဉ္စ ဂတော တထာဂတော။

‘‘တထာ ပဋိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော၊

ဟိတာယ လောကဿ ယတောယမာဂတော၊

တထာယ နာထော ကရုဏာယ သဗ္ဗဒါ၊

ဂတော စ တေနာပိ ဇိနော တထာဂတော။

‘‘တထာနိ ဉာဏာနိ ယတောယမာဂတော၊

ယထာသဘာဝံ ဝိသယာဝဗောဓတော၊

တထာဘိဇာတိပ္ပဘုတီ တထာဂတော၊

တဒတ္ထသမ္ပာဒနတော တထာဂတော။

‘‘ယထာဝိဓာ တေ ပုရိမာ မဟေသိနော၊

တထာဝိဓောယမ္ပိ တထာ ယထာရုစိ၊

ပဝတ္တဝါစာ တနုစိတ္တဘာဝတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။

‘‘သမ္ဗောဓိသမ္ဘာရဝိပက္ခတော ပုရေ၊

ဂတံ န သံသာရဂတမ္ပိ တဿ ဝါ၊

န စတ္ထိ နာထဿ ဘဝန္တဒဿိနော၊

တထေဟိ တသ္မာ အဂတော တထာဂတော။

‘‘တထာဂတော ဓမ္မဝရော မဟေသိနာ၊

ယထာ ပဟာတဗ္ဗမလံ ပဟီယတိ၊

တထာဂတော အရိယဂဏောပိ သတ္ထုနော၊

တထာဂတော တေန သမင်္ဂိဘာဝတော’’တိ။

မဟိဒ္ဓိကတာတိ ပရမေန စိတ္တဝသီဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိဝိဓယောဂေန ဓမ္မာနုဘာဝညထတ္တနိပ္ဖာဒနသမတ္ထတာသင်္ခါတာယ မဟတိယာ ဣဒ္ဓိယာ သမန္နာဂမော မဟိဒ္ဓိကတာ။ စိရကာလသမ္ဘူတေန သုဝိဒူရပ္ပဋိပက္ခေန ဣစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိဟေတုဘူတေန မဟာဇုတိကေန ပုညတေဇေန သမန္နာဂမော မဟာနုဘာဝတာ။ ယတြာတိ အစ္ဆရိယပသံသာကောတုဟလဟာသပသာဒိကော ပစ္စတ္တတ္ထေ နိပါတော။ တေန ယုတ္တတ္တာ ဝိဇာယိဿတီတိ အနာဂတကာလဝစနံ၊ အတ္ထော ပန အတီတကာလောယေဝ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယာ ဟိ နာမ အယံ သုပ္ပဝါသာ တထာ ဒုက္ခနိမုဂ္ဂါ ကိစ္ဆာပန္နာ ဘဂဝတော ဝစနသမကာလမေဝ သုခိနီ အရောဂါ အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယီတိ။ အတ္တမနောတိ သကမနော၊ ဘဂဝတိ ပသာဒေန ကိလေသရဟိတစိတ္တောတိ အတ္ထော။ ကိလေသပရိယုဋ္ဌိတဉှိ စိတ္တံ ဝသေ အဝတ္တနတော အတ္တမနောတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ အတ္တမနောတိ ဝါ ပီတိသောမနဿေဟိ ဂဟိတမနော။ ပမုဒိတောတိ ပါမောဇ္ဇေန ယုတ္တော။ ပီတိသောမနဿဇာတောတိ ဇာတဗလဝပီတိသောမနဿော။ အထာတိ ပစ္ဆာ၊ တတော ကတိပါဟဿ အစ္စယေန။ သတ္တဘတ္တာနီတိ သတ္တသု ဒိဝသေသု ဒါတဗ္ဗဘတ္တာနိ။ သွာတနာယာတိ သွာတနပုညတ္ထံ၊ ယံ သွေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ ဒါနဝသေန ပယိရုပါသနဝသေန စ ဘဝိဿတိ ပုညံ တဒတ္ထံ။

အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ အာမန္တေသီတိ ကသ္မာ အာမန္တေသိ? သုပ္ပဝါသာယ သာမိကဿ ပသာဒရက္ခဏတ္ထံ။ သုပ္ပဝါသာ ပန အစလပ္ပသာဒါဝ၊ ဥပါသကဿ ပန ပသာဒရက္ခဏံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ဘာရော။ တေနာဟ ‘‘တုယှေသော ဥပဋ္ဌာကော’’တိ။ တတ္ထ တုယှေသောတိ တုယှံ ဧသော။ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ ပါဋိဘောဂေါတိ မမ ဘောဂါဒီနံ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အဟာနိယာ အဝိနာသာယ အယျော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ယဒိ ပါဋိဘောဂေါ ယဒိ ပတိဘူ၊ ဣတော သတ္တ ဒိဝသေ အတိက္ကမိတွာ မမ သက္ကာ ဒါနံ ဒါတုန္တိ ယဒိ အယျေန ဉာတန္တိ ဒီပေတိ။ ထေရောပိ တဿ တေသု ဒိဝသေသု ဘောဂါနံ ဇီဝိတဿ စ အနုပဒ္ဒဝံ ပဿိတွာ အာဟ – ‘‘ဒွိန္နံ ခေါ နေသံ၊ အာဝုသော၊ ဓမ္မာနံ ပါဋိဘောဂေါ ဘောဂါနဉ္စ ဇီဝိတဿ စာ’’တိ။ သဒ္ဓါ ပနဿ စိတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ တဿေဝ ဘာရံ ကရောန္တော ‘‘သဒ္ဓါယ ပန တွညေဝ ပါဋိဘောဂေါ’’တိ အာဟ။ အပိ စ သော ဥပါသကော ဒိဋ္ဌသစ္စော၊ တဿ သဒ္ဓါယ အညထာဘာဝေါ နတ္ထီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဘဂဝတာ ‘‘ပစ္ဆာပိ တွံ ကရိဿသီတိ သညာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပါသကောပိ သတ္ထရိ ထေရေ စ ဂါရဝေန သုဗ္ဗစတာယ တဿာ စ ပုညေန ဝဍ္ဎိံ ဣစ္ဆန္တော ‘‘ကရောတု သုပ္ပဝါသာ ကောလိယဓီတာ သတ္တ ဘတ္တာနိ၊ ပစ္ဆာဟံ ကရိဿာမီ’’တိ အနုဇာနိ။

တဉ္စ ဒါရကန္တိ ဝိဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဧကာဒသမံ ဒိဝသံ အတိက္ကမိတွာ တတော ပရံ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဘောဇေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တံ သတ္တဝဿိကံ ဒါရကံ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ဝန္ဒာပေသိ။ သတ္တ မေ ဝဿာနီတိ သတ္တ မေ သံဝစ္ဆရာနိ၊ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ လောဟိတကုမ္ဘိယံ ဝုတ္ထာနီတိ မာတုကုစ္ဆိယံ အတ္တနော ဂဗ္ဘဝါသဒုက္ခံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အညာနိပိ ဧဝရူပါနိ သတ္တ ပုတ္တာနီတိ ‘‘အညေပိ ဧဝရူပေ သတ္တ ပုတ္တေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝရူပါနီ’’တိ။ ဧဝံ သတ္တ ဝဿာနိ ဂဗ္ဘဓာရဏဝသေန သတ္တာဟံ မူဠှဂဗ္ဘတာယ စ မဟန္တံ ဒုက္ခံ ပါပေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကပုတ္တေတိ အတ္ထော။ ဧတေန မာတုဂါမာနံ ပုတ္တလောလတာယ ပုတ္တလာဘေန တိတ္တိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ သတ္တဒိဝသာဓိကာနိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ ဂဗ္ဘဓာရဏာဒိဝသေန ပဝတ္တံ မဟန္တံ ဒုက္ခံ ဧကပဒေ ဝိသရိတွာ ပုတ္တလောလတာဝသေန တာယ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ စိတ္တသုခပ္ပမတ္တော ဝိယ ပမတ္တပုဂ္ဂလေ ဣဋ္ဌာကာရေန ဝဉ္စေတွာ တဏှာသိနေဟဿ မဟာနတ္ထကရဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ အသာတန္တိ အမဓုရံ အသုန္ဒရံ အနိဋ္ဌံ။ သာတရူပေနာတိ ဣဋ္ဌသဘာဝေန။ ပိယရူပေနာတိ ပိယာယိတဗ္ဗဘာဝေန။ သုခဿ ရူပေနာတိ သုခသဘာဝေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အသာတံ အပ္ပိယံ ဒုက္ခမေဝ သမာနံ သကလမ္ပိ ဝဋ္ဋဂတံ သင်္ခါရဇာတံ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ အယောနိသောမနသိကာရေန ဣဋ္ဌံ ဝိယ ပိယံ ဝိယ သုခံ ဝိယ စ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟမာနံ သတိဝိပ္ပဝါသေန ပမတ္တပုဂ္ဂလံ အတိဝတ္တတိ အဘိဘဝတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ၊ တသ္မာ ဣမမ္ပိ သုပ္ပဝါသံ ပုနပိ သတ္တက္ခတ္တုံ ဧဝရူပံ အသာတံ အပ္ပိယံ ဒုက္ခံ သာတာဒိပတိရူပကေန ဒုက္ခေန ပုတ္တသင်္ခါတပေမဝတ္ထုသုခေန အဇ္ဈောတ္ထရတီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဝိသာခါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉။ နဝမေ ပုဗ္ဗာရာမေတိ သာဝတ္ထိယာ ပါစီနဒိသာဘာဂေ အနုရာဓပုရဿ ဥတ္တမဒေဝီဝိဟာရသဒိသေ ဌာနေ ကာရိတေ အာရာမေ။ မိဂါရမာတုပါသာဒေတိ မိဂါရမာတုယာ ပါသာဒေ။

တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – အတီတေ သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ ပဒုမုတ္တရဒသဗလံ ဧကာ ဥပါသိကာ အညတရံ ဥပါသိကံ အတ္တနော အဂ္ဂုပဋ္ဌာယိကဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ဘဂဝန္တံ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသတသဟဿဿ ဒါနံ ဒတွာ ဘဂဝတော နိပစ္စကာရံ ကတွာ ‘‘အနာဂတေ တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ အဂ္ဂုပဋ္ဌာယိကာ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ သာ ကပ္ပသတသဟဿံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရိတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ဘဒ္ဒိယနဂရေ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဓနဉ္ဇယသေဋ္ဌိနော ဂေဟေ သုမနဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ဇာတကာလေ စဿာ ဝိသာခါတိ နာမံ အကံသု။ သာ ယဒါ ဘဂဝါ ဘဒ္ဒိယနဂရံ အဂမာသိ၊ တဒါ ပဉ္စဟိ ဒါရိကာသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ပဌမဒဿနေနေဝ သောတာပန္နာ အဟောသိ။

အပရဘာဂေ သာဝတ္ထိယံ မိဂါရသေဋ္ဌိပုတ္တဿ ပုဏ္ဏဝဍ္ဎနကုမာရဿ ဂေဟံ ဂတာ၊ တတ္ထ နံ သသုရော မိဂါရသေဋ္ဌိ ဥပကာရဝသေန မာတုဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ တသ္မာ မိဂါရမာတာတိ ဝုစ္စတိ။ သာ အတ္တနော မဟလ္လတာပသာဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နဝကောဋီဟိ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဝသနတ္ထာယ ကရီသမတ္တေ ဘူမိဘာဂေ ဥပရိဘူမိယံ ပဉ္စဂဗ္ဘသတာနိ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ ပဉ္စဂဗ္ဘသတာနီတိ ဂဗ္ဘသဟဿေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတံ ပါသာဒံ ကာရေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မိဂါရမာတုပါသာဒေ’’တိ။

ကောစိဒေဝ အတ္ထောတိ ကိဉ္စိဒေဝ ပယောဇနံ။ ရညေတိ ရာဇိနိ။ ပဋိဗဒ္ဓါတိ အာယတ္တော။ ဝိသာခါယ ဉာတိကုလတော မဏိမုတ္တာဒိရစိတံ တာဒိသံ ဘဏ္ဍဇာတံ တဿာ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ပေသိတံ၊ တံ နဂရဒွါရပ္ပတ္တံ သုင်္ကိကာ တတ္ထ သုင်္ကံ ဂဏှန္တာ တဒနုရူပံ အဂ္ဂဟေတွာ အတိရေကံ ဂဏှိံသု။ တံ သုတွာ ဝိသာခါ ရညော တမတ္ထံ နိဝေဒေတုကာမာ ပတိရူပပရိဝါရေန ရာဇနိဝေသနံ အဂမာသိ၊ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ မလ္လိကာယ ဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ အန္တေပုရံ ဂတော ဟောတိ။ ဝိသာခါ ဩကာသံ အလဘမာနာ ‘‘ဣဒါနိ လဘိဿာမိ၊ ဣဒါနိ လဘိဿာမီ’’တိ ဘောဇနဝေလံ အတိက္ကမိတွာ ဆိန္နဘတ္တာ ဟုတွာ ပက္ကာမိ။ ဧဝံ ဒွီဟတီဟံ ဂန္တွာပိ ဩကာသံ န လဘိယေဝ။ ဣတိ ရာဇာ အနိဝေဒိတောပိ တဿ အတ္ထဝိနိစ္ဆယဿ ဩကာသာကရဏေန ‘‘ယထာဓိပ္ပာယံ န တီရေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တတ္ထ ယထာဓိပ္ပာယန္တိ အဓိပ္ပာယာနုရူပံ။ န တီရေတီတိ န နိဋ္ဌာပေတိ။ မဟာဥပါသိကာယ ဟိ ရာဇာယတ္တသုင်္ကမေဝ ရညော ဒတွာ ဣတရံ ဝိဿဇ္ဇာပေတုံ အဓိပ္ပာယော၊ သော ရညာ န ဒိဋ္ဌတ္တာ ဧဝ န တီရိတော။ ဟန္ဒာတိ ဝေါဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ ဒိဝါ ဒိဝဿာတိ ဒိဝသဿ ဒိဝါ၊ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေတိ အတ္ထော။ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဒွီဟတီဟံ ရာဇနိဝေသနဒွါရံ ဂစ္ဆန္တီ တဿ အတ္ထဿ အနိဋ္ဌိတတ္တာ နိရတ္ထကမေဝ ဥပသင်္ကမိံ၊ ဘဂဝတိ ဥပသင်္ကမနမေဝ ပန ဒဿနာနုတ္တရိယာဒိပ္ပဋိလာဘကာရဏတ္တာ သာတ္ထကန္တိ ဧဝါဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဣမာယ ဝေလာယ ဣဓာဂတာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တီ မဟာဥပါသိကာ ‘‘ဣဓ မေ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။

ဧတမတ္ထန္တိ ဧတံ ပရာယတ္တတာယ အဓိပ္ပာယာသမိဇ္ဈနသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ ပရာဓီနာပရာဓီနဝုတ္တီသု အာဒီနဝါနိသံသပရိဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ သဗ္ဗံ ပရဝသံ ဒုက္ခန္တိ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထဇာတံ ပယောဇနံ ပရဝသံ ပရာယတ္တံ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ နိပ္ဖာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဒုက္ခံ ဒုက္ခာဝဟံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗံ ဣဿရိယံ သုခန္တိ ဒုဝိဓံ ဣဿရိယံ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ။ တတ္ထ လောကိယံ ရာဇိဿရိယာဒိ စေဝ လောကိယဇ္ဈာနာဘိညာနိဗ္ဗတ္တံ စိတ္တိဿရိယဉ္စ၊ လောကုတ္တရံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမနိမိတ္တံ နိရောဓိဿရိယံ။ တေသု ယံ စက္ကဝတ္တိဘာဝပရိယောသာနံ မနုဿေသု ဣဿရိယံ၊ ယဉ္စ သက္ကာဒီနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒေဝနိကာယေ အာဓိပစ္စဘူတံ ဣဿရိယံ၊ တဒုဘယံ ယဒိပိ ကမ္မာနုဘာဝေန ယထိစ္ဆိတနိပ္ဖတ္တိယာ သုခနိမိတ္တတာယ သုခံ၊ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ ပန သဗ္ဗထာ ဒုက္ခမေဝ။ တထာ အနိစ္စန္တိကတာယ လောကိယဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တံ စိတ္တိဿရိယံ၊ နိရောဓိဿရိယမေဝ ပန လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယတော အနိဝတ္တိသဘာဝတ္တာ စ ဧကန္တသုခံ နာမ။ ယံ ပနေတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ အပရာဓီနတာယ လဘတိ စိတ္တသုခံ၊ တံ သန္ဓာယ သတ္ထာ ‘‘သဗ္ဗံ ဣဿရိယံ သုခ’’န္တိ အာဟ။

သာဓာရဏေ ဝိဟညန္တီတိ ဣဒံ ‘‘သဗ္ဗံ ပရဝသံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဣမဿ ပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – သာဓာရဏေ ပယောဇနေ သာဓေတဗ္ဗေ သတိ တဿ ပရာဓီနတာယ ယထာဓိပ္ပာယံ အနိပ္ဖာဒနတော ဣမေ သတ္တာ ဝိဟညန္တိ ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇန္တိ ကိလမန္တိ။ ကသ္မာ? ယောဂါ ဟိ ဒုရတိက္ကမာတိ ယသ္မာ ကာမယောဂဘဝယောဂဒိဋ္ဌိယောဂအဝိဇ္ဇာယောဂါ အနာဒိကာလဘာဝိတာ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ ပဇဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဒုရတိက္ကမာ။ ဧတေသု ဒိဋ္ဌိယောဂေါ ပဌမမဂ္ဂေန အတိက္ကမိတဗ္ဗော၊ ကာမယောဂေါ တတိယမဂ္ဂေန။ ဣတရေ အဂ္ဂမဂ္ဂေန။ ဣတိ အရိယမဂ္ဂါနံ ဒုရဓိဂမနီယတ္တာ ဣမေ ယောဂါ ဒုရတိက္ကမာ။ တသ္မာ ကာမယောဂါဒိဝသေန ဣစ္ဆိတာလာဘဟေတု သတ္တာ ဝိဟညန္တိ၊ အသာဓာရဏေ ပန စိတ္တိဿရိယေ နိရောဓိဿရိယေ စ သတိ န ကဒါစိပိ ဝိဃာတဿ သမ္ဘဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။

အထ ဝါ သဗ္ဗံ ပရဝသန္တိ ယံ အတ္တနော အညပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိသင်္ခါတံ၊ တံ သဗ္ဗံ အနိစ္စသဘာဝတာယ ဒုက္ခံ။ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗံ ဣဿရိယန္တိ ယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋံ ဣဿရိယဋ္ဌာနတာယ ဣဿရိယန္တိ လဒ္ဓနာမံ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ဥပါဒိသေသာဒိဝိဘာဂံ သဗ္ဗံ သုခံ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ သာဓာရဏေတိ ဧဝံ ဒုက္ခသုခေ ဝဝတ္ထိတေ ဣမေ သတ္တာ ဗဟုသာဓာရဏေ ဒုက္ခကာရဏေ နိမုဂ္ဂါ ဟုတွာ ဝိဟညန္တိ။ ကသ္မာ? ယောဂါ ဟိ ဒုရတိက္ကမာတိ ယသ္မာ တေ သဗ္ဗတ္ထ နိမုဇ္ဇနဿ ဟေတုဘူတာ ကာမယောဂါဒယော ဒုရတိက္ကမာ၊ တသ္မာ တွမ္ပိ ဝိသာခေ ပရာယတ္တမတ္ထံ ပတ္ထေတွာ အလဘမာနာ ဝိဟညသီတိ အဓိပ္ပာယော။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဘဒ္ဒိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀။ ဒသမေ အနုပိယာယန္တိ ဧဝံ နာမကေ နဂရေ။ အမ္ဗဝနေတိ တဿ နဂရဿ အဝိဒူရေ မလ္လရာဇူနံ ဧကံ အမ္ဗဝနံ အဟောသိ၊ တတ္ထ မလ္လရာဇူဟိ ဘဂဝတော ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သော ‘‘အမ္ဗဝန’’န္တွေဝ ဝုစ္စတိ။ အနုပိယံ ဂေါစရဂါမံ ကတွာ တတ္ထ ဘဂဝါ ဝိဟရတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနုပိယာယံ ဝိဟရတိ အမ္ဗဝနေ’’တိ။ ဘဒ္ဒိယောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ ကာဠီဂေါဓာယ ပုတ္တောတိ ကာဠီဂေါဓာ နာမ သာကိယာနီ သကျရာဇဒေဝီ အရိယသာဝိကာ အာဂတဖလာ ဝိညာတသာသနာ၊ တဿာ အယံ ပုတ္တော။ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိဓိ ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၃၀-၃၃၁) အာဂတောဝ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ န စိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ၊ တေရသပိ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒါယ ဝတ္တတိ။ ဘဂဝတာ စ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဥစ္စကုလိကာနံ၊ ယဒိဒံ ဘဒ္ဒိယော ကာဠီဂေါဓာယ ပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၉၃) ဥစ္စကုလိကဘာဝေ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော အသီတိယာ သာဝကာနံ အဗ္ဘန္တရော။

သုညာဂါရဂတောတိ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ အဝသေသံ အရည’’န္တိ ဝုတ္တံ အရညံ ရုက္ခမူလဉ္စ ဌပေတွာ အညံ ပဗ္ဗတကန္ဒရာဒိ ပဗ္ဗဇိတသာရုပ္ပံ နိဝါသဋ္ဌာနံ ဇနသမ္ဗာဓာဘာဝတော ဣဓ သုညာဂါရန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ အထ ဝါ ဈာနကဏ္ဋကာနံ သဒ္ဒါနံ အဘာဝတော ဝိဝိတ္တံ ယံ ကိဉ္စိ အဂါရမ္ပိ သုညာဂါရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ သုညာဂါရံ ဥပဂတော။ အဘိက္ခဏန္တိ ဗဟုလံ။ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ သော ဟိ အာယသ္မာ အရညေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဥပဂတောပိ ရတ္တိဝါသူပဂတောပိ ယေဘုယျေန ဖလသမာပတ္တိသုခေန နိရောဓသုခေန စ ဝီတိနာမေတိ၊ တသ္မာ တံ သုခံ သန္ဓာယ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ အနုဘူတံ သဘယံ သပရိဠာဟံ ရဇ္ဇသုခံ ဇိဂုစ္ဆိတွာ ‘‘အဟော သုခံ အဟော သုခ’’န္တိ သောမနဿသဟိတံ ဉာဏသမုဋ္ဌာနံ ပီတိသမုဋ္ဌာနံ သမုဂ္ဂိရတိ။

သုတွာန နေသံ ဧတဒဟောသီတိ နေသံ သမ္ဗဟုလာနံ ဘိက္ခူနံ တဿ အာယသ္မတော ‘‘အဟော သုခံ၊ အဟော သုခ’’န္တိ ဥဒါနေန္တဿ ဥဒါနံ သုတွာ ‘‘နိဿံသယံ ဧသ အနဘိရတော ဗြဟ္မစရိယံ စရတီ’’တိ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကိတံ အဟောသိ။ တေ ဘိက္ခူ ပုထုဇ္ဇနာ တဿ အာယသ္မတော ဝိဝေကသုခံ သန္ဓာယ ဥဒါနံ အဇာနန္တာ ဧဝံ အမညိံသု၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိဿံသယ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ နိဿံသယန္တိ အသန္ဒေဟေန ဧကန္တေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယံ သော ပုဗ္ဗေ အဂါရိယဘူတော သမာနော’’တိ ပါဠိံ ဝတွာ ‘‘အနုဘဝီ’’တိ ဝစနသေသေန ကေစိ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ၊ အပရေ ‘‘ယံ သာ’’တိ ပဌန္တိ၊ ‘‘ယံသ ပုဗ္ဗေ အဂါရိယဘူတဿာ’’တိ ပန ပါဠိ။ တတ္ထ ယံသာတိ ယံ အဿ၊ သန္ဓိဝသေန ဟိ အကာရသကာရလောပေါ ‘‘ဧဝံသ တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈)၊ ပုပ္ဖံသာ ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၆) ဝိယ။ တဿတ္ထော – အဿ အာယသ္မတော ဘဒ္ဒိယဿ ပဗ္ဗဇိတတော ပုဗ္ဗေ အဂါရိယဘူတဿ ဂဟဋ္ဌဿ သတော ယံ ရဇ္ဇသုခံ အနုဘူတံ။ သာ တမနုဿရမာနောတိ သော တံ သုခံ ဧတရဟိ ဥက္ကဏ္ဌနဝသေန အနုဿရန္တော။

တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုန္တိ တေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဥလ္လပနသဘာဝသဏ္ဌိတာ တဿ အနုဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပာယေန ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုံ၊ န ဥဇ္ဈာနဝသေန။ အညတရန္တိ နာမဂေါတ္တေန အပါကဋံ ဧကံ ဘိက္ခုံ။ အာမန္တေသီတိ အာဏာပေသိ တေ ဘိက္ခူ သညာပေတုကာမော။ ဧဝန္တိ ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟေ၊ သာဓူတိ အတ္ထော။ ပုန ဧဝန္တိ ပဋိညာယ။ အဘိက္ခဏံ ‘‘အဟော သုခံ၊ အဟော သုခ’’န္တိ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ယထာ တေ ဘိက္ခူ ဝဒန္တိ၊ တံ ဧဝံ တထေဝါတိ အတ္တနော ဥဒါနံ ပဋိဇာနာတိ။ ကိံ ပန တွံ ဘဒ္ဒိယာတိ ကသ္မာ ဘဂဝါ ပုစ္ဆတိ၊ ကိံ တဿ စိတ္တံ န ဇာနာတီတိ? နော န ဇာနာတိ၊ တေနေဝ ပန တမတ္ထံ ဝဒါပေတွာ တေ ဘိက္ခူ သညာပေတုံ ပုစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ၊ ဇာနန္တာပိ န ပုစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိ။ အတ္ထဝသန္တိ ကာရဏံ။

အန္တေပုရေတိ ဣတ္ထာဂါရဿ သဉ္စရဏဋ္ဌာနဘူတေ ရာဇဂေဟဿ အဗ္ဘန္တရေ၊ ယတ္ထ ရာဇာ နှာနဘောဇနသယနာဒိံ ကပ္ပေတိ။ ရက္ခာ သုသံဝိဟိတာတိ အာရက္ခာဒိကတပုရိသေဟိ ဂုတ္တိ သုဋ္ဌု သမန္တတော ဝိဟိတာ။ ဗဟိပိ အန္တေပုရေတိ အဍ္ဍကရဏဋ္ဌာနာဒိကေ အန္တေပုရတော ဗဟိဘူတေ ရာဇဂေဟေ။ ဧဝံ ရက္ခိတော ဂေါပိတော သန္တောတိ ဧဝံ ရာဇဂေဟရာဇဓာနိရဇ္ဇဒေသေသု အန္တော စ ဗဟိ စ အနေကေသု ဌာနေသု အနေကသတေဟိ သုသံဝိဟိတရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ မမေဝ နိဗ္ဘယတ္ထံ ဖာသုဝိဟာရတ္ထံ ရက္ခိတော ဂေါပိတော သမာနော။ ဘီတောတိအာဒီနိ ပဒါနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ အထ ဝါ ဘီတောတိ ပရရာဇူဟိ ဘာယမာနော။ ဥဗ္ဗိဂ္ဂေါတိ သကရဇ္ဇေပိ ပကတိတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဘယုဗ္ဗေဂေန ဥဗ္ဗိဂ္ဂေါ စလိတော။ ဥဿင်္ကီတိ ‘‘ရညာ နာမ သဗ္ဗကာလံ အဝိဿတ္ထေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနေန သဗ္ဗတ္ထ အဝိဿာသဝသေန တေသံ တေသံ ကိစ္စကရဏီယာနံ ပစ္စယပရိသင်္ကာယ စ ဥဒ္ဓမုခံ သင်္ကမာနော။ ဥတြာသီတိ ‘‘သန္တိကာဝစရေဟိပိ အဇာနန္တဿေဝ မေ ကဒါစိ အနတ္ထော ဘဝေယျာ’’တိ ဥပ္ပန္နေန သရီရကမ္ပံ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထေန တာသေန ဥတြာသီ။ ‘‘ဥတြသ္တော’’တိပိ ပဌန္တိ။ ဝိဟာသိန္တိ ဧဝံဘူတော ဟုတွာ ဝိဟရိံ။

ဧတရဟီတိ ဣဒါနိ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ။ ဧကောတိ အသဟာယော၊ တေန ဝူပကဋ္ဌကာယတံ ဒဿေတိ။ အဘီတောတိအာဒီနံ ပဒါနံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘယာဒိနိမိတ္တဿ ပရိဂ္ဂဟဿ တံ နိမိတ္တဿ စ ကိလေသဿ အဘာဝေနေဝဿ အဘီတာဒိတာတိ။ ဧတေန စိတ္တဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ အပ္ပောဿုက္ကောတိ သရီရဂုတ္တိယံ နိရုဿုက္ကော။ ပန္နလောမောတိ လောမဟံသုပ္ပာဒကဿ ဆမ္ဘိတတ္တဿ အဘာဝေန အနုဂ္ဂတလောမော။ ပဒဒွယေနပိ သေရိဝိဟာရံ ဒဿေတိ။ ပရဒတ္တဝုတ္တောတိ ပရေဟိ ဒိန္နေန စီဝရာဒိနာ ဝတ္တမာနော၊ ဧတေန သဗ္ဗသော သင်္ဂါဘာဝဒီပနမုခေန အနဝသေသဘယဟေတုဝိရဟံ ဒဿေတိ။ မိဂဘူတေန စေတသာတိ ဝိဿတ္ထဝိဟာရိတာယ မိဂဿ ဝိယ ဇာတေန စိတ္တေန။ မိဂေါ ဟိ အမနုဿပထေ အရညေ ဝသမာနော ဝိဿတ္ထော တိဋ္ဌတိ၊ နိသီဒတိ၊ နိပဇ္ဇတိ၊ ယေနကာမဉ္စ ပက္ကမတိ အပ္ပဋိဟတစာရော၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ ဝိဟရာမီတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန –

‘‘မိဂေါ အရညမှိ ယထာ အဗဒ္ဓါ၊

ယေနိစ္ဆကံ ဂစ္ဆတိ ဂေါစရာယ၊

ဝိညူ နရော သေရိတံ ပေက္ခမာနော၊

ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၃၉၊ အပ။ ထေရ ၁။၁။၉၅)၊

ဣမံ ခေါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အတ္ထဝသန္တိ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ယဒိဒံ မမ ဧတရဟိ ပရမံ ဝိဝေကသုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ၊ ဣဒမေဝ ကာရဏံ သမ္ပဿမာနော ‘‘အဟော သုခံ၊ အဟော သုခ’’န္တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိန္တိ။

ဧတမတ္ထန္တိ ဧတံ ဘဒ္ဒိယတ္ထေရဿ ပုထုဇ္ဇနဝိသယာတီတံ ဝိဝေကသုခသင်္ခါတမတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣဒံ သဟေတုကဘယသောကဝိဂမာနုဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါတိ ယဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ အန္တရတော အဗ္ဘန္တရေ အတ္တနော စိတ္တေ စိတ္တကာလုဿိယကရဏတော စိတ္တပ္ပကောပါ ရာဂါဒယော အာဃာတဝတ္ထုအာဒိကာရဏဘေဒတော အနေကဘေဒါ ဒေါသကောပါ ဧဝ ကောပါ န သန္တိ မဂ္ဂေန ပဟီနတ္တာ န ဝိဇ္ဇန္တိ။ အယဉှိ အန္တရသဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ ‘‘မဉ္စ တွဉ္စ ကိမန္တရ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၂၈) ကာရဏေ ဒိဿတိ၊ ‘‘အန္တရဋ္ဌကေ ဟိမပါတသမယေ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၃၄၆) ဝေမဇ္ဈေ၊ ‘‘အန္တရာ စ ဇေတဝနံ အန္တရာ စ သာဝတ္ထိ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၁၃၊ ၄၄) ဝိဝရေ၊ ‘‘ဘယမန္တရတော ဇာတ’’န္တိအာဒီသု (ဣတိဝု။ ၈၈၊ မဟာနိ။ ၅) စိတ္တေ၊ ဣဓာပိ စိတ္တေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အန္တရတော အတ္တနော စိတ္တေ’’တိ။

ဣတိဘဝါဘဝတဉ္စ ဝီတိဝတ္တောတိ ယသ္မာ ဘဝေါတိ သမ္ပတ္တိ၊ အဘဝေါတိ ဝိပတ္တိ။ တထာ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ၊ အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ ဝါ သဿတံ၊ အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒေါ။ ဘဝေါတိ ဝါ ပုညံ၊ အဘဝေါတိ ပါပံ။ ဘဝေါတိ ဝါ သုဂတိ၊ အဘဝေါတိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဘဝေါတိ ဝါ ခုဒ္ဒကော၊ အဘဝေါတိ မဟန္တော။ တသ္မာ ယာ သာ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိဝုဍ္ဎိဟာနိသဿတုစ္ဆေဒပုညပါပသုဂတိဒုဂ္ဂတိ- ခုဒ္ဒကမဟန္တဥပပတ္တိဘဝါနံ ဝသေန ဣတိ အနေကပ္ပကာရာ ဘဝါဘဝတာ ဝုစ္စတိ။ စတူဟိပိ အရိယမဂ္ဂေဟိ ယထာသမ္ဘဝံ တေန တေန နယေန တံ ဣတိဘဝါဘဝတဉ္စ ဝီတိဝတ္တော အတိက္ကန္တော ဟောတိ။ အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗာ။ တံ ဝိဂတဘယန္တိ တံ ဧဝရူပံ ယထာဝုတ္တဂုဏသမန္နာဂတံ ခီဏာသဝံ စိတ္တကောပါဘာဝတော ဣတိဘဝါဘဝသမတိက္ကမတော စ ဘယဟေတုဝိဂမေန ဝိဂတဘယံ၊ ဝိဝေကသုခေန အဂ္ဂဖလသုခေန စ သုခိံ၊ ဝိဂတဘယတ္တာ ဧဝ အသောကံ။ ဒေဝါ နာနုဘဝန္တိ ဒဿနာယာတိ အဓိဂတမဂ္ဂေ ဌပေတွာ သဗ္ဗေပိ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝါယမန္တာပိ စိတ္တစာရဒဿနဝသေန ဒဿနာယ ဒဋ္ဌုံ နာနုဘဝန္တိ န အဘိသမ္ဘုဏန္တိ န သက္ကောန္တိ၊ ပဂေဝ မနုဿာ။ သေက္ခာပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနာ ဝိယ အရဟတော စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ န ဇာနန္တိ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ မုစလိန္ဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၃။ နန္ဒဝဂ္ဂေါ

၁။ ကမ္မဝိပါကဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁။ နန္ဒဝဂ္ဂဿ ပဌမေ အညတရော ဘိက္ခူတိ နာမဂေါတ္တေန အပါကဋော ဧကော ခီဏာသဝဘိက္ခု။ သော ကိရ ရာဇဂဟဝါသီ ကုလပုတ္တော မောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန သံဝေဇိတော သံသာရဒေါသံ ဒိသွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ သီလာနိ သောဓေတွာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ န စိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တဿ အပရဘာဂေ ခရော အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ သော ပစ္စဝေက္ခဏာယ အဓိဝါသေန္တော ဝိဟရတိ။ ခီဏာသဝါနဉှိ စေတသိကဒုက္ခံ နာမ နတ္ထိ၊ ကာယိကဒုက္ခံ ပန ဟောတိယေဝ။ သော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝတော ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ နာတိဒူရေ ဌာနေ ဒုက္ခံ အဓိဝါသေန္တော ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတော အဝိဒူရေ နိသိန္နော ဟောတီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ပလ္လင်္ကန္တိ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနံ။ အာဘုဇိတွာတိ ဗန္ဓိတွာ။ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာတိ ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒေတွာ။ ဧဝဉှိ နိသိန္နဿ စမ္မမံသနှာရူနိ န နမန္တိ၊ တသ္မာ သော တထာ နိသိန္နော ဟောတိ။ ပုရာဏကမ္မဝိပါကဇန္တိ ပုဗ္ဗေ ကတဿ ကမ္မဿ ဝိပါကဘာဝေန ဇာတံ၊ ပုရာဏကမ္မဝိပါကေ ဝါ သုခဒုက္ခပ္ပကာရေ ဝိပါကဝဋ္ဋသမုဒါယေ တဒေကဒေသဘာဝေန ဇာတံ။ ကိံ တံ? ဒုက္ခံ။ ပုရာဏကမ္မဝိပါကဇန္တိ စ ဣမိနာ တဿ အာဗာဓဿ ကမ္မသမုဋ္ဌာနတံ ဒဿေန္တော ဩပက္ကမိကဥတုဝိပရိဏာမဇာဒိဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဒုက္ခန္တိ ပစုရဇနေဟိ ခမိတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ တိဗ္ဗန္တိ တိခိဏံ၊ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိယာ ဗဟလံ ဝါ။ ခရန္တိ ကက္ခဠံ။ ကဋုကန္တိ အသာတံ။ အဓိဝါသေန္တောတိ ဥပရိ ဝါသေန္တော သဟန္တော ခမန္တော။

သတော သမ္ပဇာနောတိ ဝေဒနာပရိဂ္ဂါဟကာနံ သတိသမ္ပဇညာနံ ဝသေန သတိမာ သမ္ပဇာနန္တော စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အယံ ဝေဒနာ နာမ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာဒိပစ္စယေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဧကန္တေန ဘိဇ္ဇနသဘာဝတ္တာ ခယဓမ္မာ ဝယဓမ္မာ ဝိရာဂဓမ္မာ နိရောဓဓမ္မာ’’တိ ဝေဒနာယ အနိစ္စတာသလ္လက္ခဏဝသေန သတောကာရိတာယ သတော၊ အဝိပရီတသဘာဝပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန သမ္ပဇာနော စ ဟုတွာ။ အထ ဝါ သတိဝေပုလ္လပတ္တိယာ သဗ္ဗတ္ထေဝ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ သတော၊ တထာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ ပရိဂ္ဂဟိတသင်္ခါရတာယ သမ္ပဇာနော။ အဝိဟညမာနောတိ ‘‘အဿုတဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုထုဇ္ဇနော အညတရညတရေန ဒုက္ခဓမ္မေန ဖုဋ္ဌော သမာနော သောစတိ ကိလမတိ ပရိဒေဝတိ ဥရတ္တာဠိံ ကန္ဒတိ သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တနယေန အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝိယ န ဝိဟညမာနော မဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃာတိတတ္တာ စေတောဒုက္ခံ အနုပ္ပာဒေန္တော ကေဝလံ ကမ္မဝိပါကဇံ သရီရဒုက္ခံ အဓိဝါသေန္တော သမာပတ္တိံ သမာပန္နော ဝိယ နိသိန္နော ဟောတိ။ အဒ္ဒသာတိ တံ အာယသ္မန္တံ အဓိဝါသနခန္တိယာ တထာ နိသိန္နံ အဒ္ဒက္ခိ။

ဧတမတ္ထန္တိ ဧတံ တာဒိသဿပိ ရောဂဿ ဝေဇ္ဇာဒီဟိ တိကိစ္ဆနတ္ထံ အနုဿုက္ကာပဇ္ဇနကာရဏံ ခီဏာသဝါနံ လောကဓမ္မေဟိ အနုပလေပိတသင်္ခါတံ အတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ယေဟိ ကေဟိစိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ အဝိဃာတပတ္တိဝိဘာဝနံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ သဗ္ဗကမ္မဇဟဿာတိ ပဟီနသဗ္ဗကမ္မဿ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ ဟိ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ အရဟတော သဗ္ဗာနိ ကုသလာကုသလကမ္မာနိ ပဟီနာနိ နာမ ဟောန္တိ ပဋိသန္ဓိံ ဒါတုံ အသမတ္ထဘာဝတော၊ ယတော အရိယမဂ္ဂဉာဏံ ကမ္မက္ခယကရန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘိက္ခုနောတိ ဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခုနော။ ဓုနမာနဿ ပုရေ ကတံ ရဇန္တိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကတံ ရာဂရဇာဒိမိဿတာယ ရဇန္တိ လဒ္ဓနာမံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ ကမ္မံ ဝိပါကပဋိသံဝေဒနေန တံ ဓုနန္တဿ ဝိဒ္ဓံသေန္တဿ၊ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ပရတော ပန သာဝဇ္ဇကိရိယာယ သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထိ၊ အနဝဇ္ဇကိရိယာ စ ဘဝမူလဿ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သမုစ္ဆိန္နမူလတာယ ပုပ္ဖံ ဝိယ ဖလဒါနသမတ္ထတာယ အဘာဝတော ကိရိယမတ္တာဝ ဟောတိ။

အမမဿာတိ ရူပါဒီသု ကတ္ထစိ မမန္တိ ဂဟဏာဘာဝတော အမမဿ မမင်္ကာရရဟိတဿ။ ယဿ ဟိ မမင်္ကာရော အတ္ထိ၊ သော အတ္တသိနေဟေန ဝေဇ္ဇာဒီဟိ သရီရံ ပဋိဇဂ္ဂါပေတိ။ အရဟာ ပန အမမော၊ တသ္မာ သော သရီရဇဂ္ဂနေပိ ဥဒါသီနဓာတုကောဝ။ ဌိတဿာတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရိတွာ နိဗ္ဗာနထလေ ဌိတဿ၊ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဝါ သန္ဓာဝနဿ အဘာဝေန ဌိတဿ။ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာ ဟိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သံသာရေ ဓာဝန္တိ နာမ၊ အရဟာ ပန တဒဘာဝတော ဌိတောတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ဒသဝိဓေ ခီဏာသဝသင်္ခါတေ အရိယဓမ္မေ ဌိတဿ။ တာဒိနောတိ ‘‘ပဋိကူလေ အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၇) နယေန ဝုတ္တာယ ပဉ္စဝိဓာယ အရိယိဒ္ဓိယာ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနိယာယ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ စ သမန္နာဂတေန ဣဋ္ဌာဒီသု ဧကသဒိသတာသင်္ခါတေန တာဒီဘာဝေန တာဒိနော။ အတ္ထော နတ္ထိ ဇနံ လပေတဝေတိ ‘‘မမ ဘေသဇ္ဇာဒီနိ ကရောထာ’’တိ ဇနံ လပိတုံ ကထေတုံ ပယောဇနံ နတ္ထိ သရီရေ နိရပေက္ခဘာဝတော။ ပဏ္ဍုပလာသော ဝိယ ဟိ ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော သယမေဝါယံ ကာယော ဘိဇ္ဇိတွာ ပတတူတိ ခီဏာသဝါနံ အဇ္ဈာသယော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နာဘိကင်္ခါမိ မရဏံ၊ နာဘိကင်္ခါမိ ဇီဝိတံ၊

ကာလဉ္စ ပဋိကင်္ခါမိ၊ နိဗ္ဗိသံ ဘတကော ယထာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၆၀၆)၊

အထ ဝါ ယံကိဉ္စိ နိမိတ္တံ ဒဿေတွာ ‘‘ကိံ အယျဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဇနံ လပေတဝေ ပစ္စယေဟိ နိမန္တနဝသေန လပါပေတုံ ခီဏာသဝဿ အတ္ထော နတ္ထိ တာဒိသဿ မိစ္ဆာဇီဝဿ မဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃာတိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဘဂဝါ ‘‘ကိဿာယံ ထေရော အတ္တနော ရောဂံ ဝေဇ္ဇေဟိ အတိကိစ္ဆာပေတွာ ဘဂဝတော အဝိဒူရေ နိသီဒတီ’’တိ စိန္တေန္တာနံ တဿ အတိကိစ္ဆာပနေ ကာရဏံ ပကာသေသိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ နန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂။ ဒုတိယေ နန္ဒောတိ တဿ နာမံ။ သော ဟိ စက္ကဝတ္တိလက္ခဏူပေတတ္တာ မာတာပိတရော သပရိဇနံ သကလဉ္စ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ နန္ဒယန္တော ဇာတောတိ ‘‘နန္ဒော’’တိ နာမံ လဘိ။ ဘဂဝတော ဘာတာတိ ဘဂဝတော ဧကပိတုပုတ္တတာယ ဘာတာ။ န ဟိ ဘဂဝတော သဟောဒရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မာတုစ္ဆာပုတ္တော’’တိ၊ စူဠမာတုပုတ္တောတိ အတ္ထော။ မဟာပဇာပတိဂေါတမိယာ ဟိ သော ပုတ္တော။ အနဘိရတောတိ န အဘိရတော။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ စရိယံ ဧကာသနံ ဧကသေယျံ မေထုနဝိရတိံ။ သန္ဓာရေတုန္တိ ပဌမစိတ္တတော ယာဝစရိမကစိတ္တံ သမ္မာ ပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဓာရေတုံ ပဝတ္တေတုံ။ ဒုတိယေန စေတ္ထ ဗြဟ္မစရိယပဒေန မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿာပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယာတိ ဥပသမ္ပဒကာလေ ဘိက္ခုဘာဝေန သဒ္ဓိံ သမာဒိန္နံ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗဘာဝေန အနုဋ္ဌိတံ တိဝိဓမ္ပိ သိက္ခံ ပဋိက္ခိပိတွာ၊ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ အတ္ထော။ ဟီနာယာတိ ဂိဟိဘာဝါယ။ အာဝတ္တိဿာမီတိ နိဝတ္တိဿာမိ။

ကသ္မာ ပနာယံ ဧဝမာရောစေသီတိ? ဧတ္ထာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – ဘဂဝါ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ‘‘ပုတ္တံ မေ အာနေတွာ ဒဿေထာ’’တိ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇေန ပေသိတေသု သဟဿသဟဿပရိဝါရေသု ဒသသု ဒူတေသု သဟ ပရိဝါရေန အရဟတ္တံ ပတ္တေသု သဗ္ဗပစ္ဆာ ဂန္တွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တေန ကာဠုဒါယိတ္ထေရေန ဂမနကာလံ ဉတွာ မဂ္ဂဝဏ္ဏနံ ဝဏ္ဏေတွာ ဇာတိဘူမိဂမနာယ ယာစိတော ဝီသတိသဟဿခီဏာသဝပရိဝုတ္တော ကပိလဝတ္ထုနဂရံ ဂန္တွာ ဉာတိသမာဂမေ ပေါက္ခရဝဿံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဝေဿန္တရဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၆၅၅ အာဒယော) ကထေတွာ ပုနဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော ‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၈) ဂါထာယ ပိတရံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ နိဝေသနံ ဂန္တွာ ‘‘ဓမ္မဉ္စရေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၉) ဂါထာယ မဟာပဇာပတိံ သောတာပတ္တိဖလေ၊ ရာဇာနံ သကဒါဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။

ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ပန ရာဟုလမာတုဂုဏကထံ နိဿာယ စန္ဒကိန္နရီဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁၈ အာဒယော) ကထေတွာ တတိယဒိဝသေ နန္ဒကုမာရဿ အဘိသေကဂေဟပ္ပဝေသနဝိဝါဟမင်္ဂလေသု ဝတ္တမာနေသု ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ နန္ဒကုမာရဿ ဟတ္ထေ ပတ္တံ ဒတွာ မင်္ဂလံ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမန္တော ကုမာရဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ န ဂဏှိ။ သောပိ တထာဂတေ ဂါရဝေန ‘‘ပတ္တံ တေ၊ ဘန္တေ၊ ဂဏှထာ’’တိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေသိ၊ ‘‘သောပါနသီသေ ပတ္တံ ဂဏှိဿတီ’’တိ၊ သတ္ထာ တသ္မိံ ဌာနေ န ဂဏှိ။ ဣတရော ‘‘သောပါနမူလေ ဂဏှိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ၊ သတ္ထာ တတ္ထပိ န ဂဏှိ။ ဣတရော ‘‘ရာဇင်္ဂဏေ ဂဏှိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ၊ သတ္ထာ တတ္ထပိ န ဂဏှိ။ ကုမာရော နိဝတ္တိတုကာမော အနိစ္ဆာယ ဂစ္ဆန္တော ဂါရဝေန ‘‘ပတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ၊ ‘‘ဣဓ ဂဏှိဿတိ၊ ဧတ္ထ ဂဏှိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော ဂစ္ဆတိ။

တသ္မိံ ခဏေ ဇနပဒကလျာဏိယာ အာစိက္ခိံသု၊ ‘‘အယျေ ဘဂဝါ၊ နန္ဒရာဇာနံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တုမှေဟိ ဝိနာ ကရိဿတီ’’တိ။ သာ ဥဒကဗိန္ဒူဟိ ပဂ္ဃရန္တေဟိ အဍ္ဎုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟိ ဝေဂေန ပါသာဒံ အာရုယှ သီဟပဉ္ဇရဒွါရေ ဌတွာ ‘‘တုဝဋံ ခေါ၊ အယျပုတ္တ၊ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ အာဟ။ တံ တဿာ ဝစနံ တဿ ဟဒယေ တိရိယံ ပတိတွာ ဝိယ ဌိတံ။ သတ္ထာပိဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ အဂ္ဂဟေတွာဝ တံ ဝိဟာရံ နေတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿသိ နန္ဒာ’’တိ အာဟ။ သော ဗုဒ္ဓဂါရဝေန ‘‘န ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အဝတွာ၊ ‘‘အာမ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ တေန ဟိ နန္ဒံ ပဗ္ဗာဇေထာတိ ကပိလဝတ္ထုပုရံ ဂန္တွာ တတိယဒိဝသေ တံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ မာတရာ အလင်္ကရိတွာ ပေသိတံ ‘‘ဒါယဇ္ဇံ မေ၊ သမဏ၊ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာရာမာဂတံ ရာဟုလကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ပုနေကဒိဝသံ မဟာဓမ္မပါလဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၂ အာဒယော) ကထေတွာ ရာဇာနံ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။

ဣတိ ဘဂဝါ မဟာပဇာပတိံ သောတာပတ္တိဖလေ၊ ပိတရံ တီသု ဖလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ပုနဒေဝ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တတော အနာထပိဏ္ဍိကေန သာဝတ္ထိံ အာဂမနတ္ထာယ ဂဟိတပဋိညော နိဋ္ဌိတေ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ ဧဝံ သတ္ထရိ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေ အာယသ္မာ နန္ဒော အတ္တနော အနိစ္ဆာယ ပဗ္ဗဇိတော ကာမေသု အနာဒီနဝဒဿာဝီ ဇနပဒကလျာဏိယာ ဝုတ္တဝစနမနုဿရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတော ဟုတွာ ဘိက္ခူနံ အတ္တနော အနဘိရတိံ အာရောစေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ နန္ဒော…ပေ… ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’’တိ။

ကသ္မာ ပန နံ ဘဂဝါ ဧဝံ ပဗ္ဗာဇေသီတိ? ‘‘ပုရေတရမေဝ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ကာမေဟိ နံ ဝိဝေစေတုံ န သက္ကာ၊ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပန ဥပါယေန တတော ဝိဝေစေတွာ ဥပရိဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမီ’’တိ ဝေနေယျဒမနကုသလော သတ္ထာ ဧဝံ နံ ပဌမံ ပဗ္ဗာဇေသိ။

သာကိယာနီတိ သကျရာဇဓီတာ။ ဇနပဒကလျာဏီတိ ဇနပဒမှိ ကလျာဏီ ရူပေန ဥတ္တမာ ဆသရီရဒေါသရဟိတာ၊ ပဉ္စကလျာဏသမန္နာဂတာ။ သာ ဟိ ယသ္မာ နာတိဒီဃာ နာတိရဿာ နာတိကိသာ နာတိထူလာ နာတိကာဠိကာ နစ္စောဒါတာ အတိက္ကန္တာ မာနုသကဝဏ္ဏံ အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗဝဏ္ဏံ၊ တသ္မာ ဆသရီရဒေါသရဟိတာ။ ဆဝိကလျာဏံ မံသကလျာဏံ နခကလျာဏံ အဋ္ဌိကလျာဏံ ဝယကလျာဏန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ကလျာဏေဟိ သမန္နာဂတာ။

တတ္ထ အတ္တနော သရီရောဘာသေန ဒသဒွါဒသဟတ္ထေ ဌာနေ အာလောကံ ကရောတိ၊ ပိယင်္ဂုသမာ ဝါ သုဝဏ္ဏသမာ ဝါ ဟောတိ၊ အယမဿာ ဆဝိကလျာဏတာ။ စတ္တာရော ပနဿာ ဟတ္ထပါဒါ မုခပရိယောသာနဉ္စ လာခါရသပရိကမ္မကတံ ဝိယ ရတ္တပဝါဠရတ္တကမ္ဗလေန သဒိသံ ဟောတိ၊ အယမဿာ မံသကလျာဏတာ။ ဝီသတိ နခပတ္တာနိ မံသတော အမုတ္တဋ္ဌာနေ လာခါရသပရိကိတာနိ ဝိယ မုတ္တဋ္ဌာနေ ခီရဓာရာသဒိသာနိ ဟောန္တိ၊ အယမဿာ နခကလျာဏတာ။ ဒွတ္တိံသဒန္တာ သုဖုသိတာ ပရိသုဒ္ဓပဝါဠပန္တိသဒိသာ ဝဇိရပန္တီ ဝိယ ခါယန္တိ၊ အယမဿာ အဋ္ဌိကလျာဏတာ။ ဝီသတိဝဿသတိကာပိ သမာနာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဝိယ ဟောတိ နိပ္ပလိတာ၊ အယမဿာ ဝယကလျာဏတာ။ သုန္ဒရီ စ ဟောတိ ဧဝရူပဂုဏသမန္နာဂတာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဇနပဒကလျာဏီ’’တိ။

ဃရာ နိက္ခမန္တဿာတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ ဃရတော နိက္ခမတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဃရာ နိက္ခမန္တ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ဥပဍ္ဎုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟီတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ၊ ဝိပ္ပကတုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟိ ဥပလက္ခိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဍ္ဎုလ္လိခိတေဟီ’’တိပိ ပဌန္တိ။ ဥလ္လိခနန္တိ စ ဖဏကာဒီဟိ ကေသသဏ္ဌာပနံ၊ ‘‘အဍ္ဎကာရဝိဓာန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ အပလောကေတွာတိ သိနေဟရသဝိပ္ဖာရသံသူစကေန အဍ္ဎက္ခိနာ အာဗန္ဓန္တီ ဝိယ ဩလောကေတွာ။ မံ၊ ဘန္တေတိ ပုဗ္ဗေပိ ‘‘မ’’န္တိ ဝတွာ ဥက္ကဏ္ဌာကုလစိတ္တတာယ ပုန ‘‘မံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ အာဟ။ တုဝဋန္တိ သီဃံ။ တမနုဿရမာနောတိ တံ တဿာ ဝစနံ၊ တံ ဝါ တဿာ အာကာရသဟိတံ ဝစနံ အနုဿရန္တော။

ဘဂဝါ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဥပါယေနဿ ရာဂံ ဝူပသမေဿာမီ’’တိ ဣဒ္ဓိဗလေန နံ တာဝတိံသဘဝနံ နေန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကသ္မိံ ဈာမခေတ္တေ ဈာမခါဏုမတ္ထကေ နိသိန္နံ ဆိန္နကဏ္ဏနာသာနင်္ဂုဋ္ဌံ ဧကံ ပလုဋ္ဌမက္ကဋိံ ဒဿေတွာ တာဝတိံသဘဝနံ နေသိ။ ပါဠိယံ ပန ဧကက္ခဏေနေဝ သတ္ထာရာ တာဝတိံသဘဝနံ ဂတံ ဝိယ ဝုတ္တံ၊ တံ ဂမနံ အဝတွာ တာဝတိံသဘဝနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဂစ္ဆန္တောယေဝ ဟိ ဘဂဝါ အာယသ္မတော နန္ဒဿ အန္တရာမဂ္ဂေ တံ ပလုဋ္ဌမက္ကဋိံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သမိဉ္ဇနာဒိနိဒဿနံ? တံ အန္တရဓာနနိဒဿနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သတ္ထာ တံ တာဝတိံသဘဝနံ နေတွာ သက္ကဿ ဒေဝရညော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတာနိ ကကုဋပါဒါနိ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနိ အတ္တာနံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတာနိ ဒဿေတွာ ဇနပဒကလျာဏိယာ တာသံ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ရူပသမ္ပတ္တိံ ပဋိစ္စ ဝိသေသံ ပုစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ…ပေ… ကကုဋပါဒါနီ’’တိ။

တတ္ထ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာတိ ဗာဟုမှိ ဂဟေတွာ ဝိယ။ ဘဂဝါ ဟိ တဒါ တာဒိသံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခါရေသိ၊ ယထာ အာယသ္မာ နန္ဒော ဘုဇေ ဂဟေတွာ ဘဂဝတာ နီယမာနော ဝိယ အဟောသိ။ တတ္ထ စ ဘဂဝတာ သစေ တဿ အာယသ္မတော တာဝတိံသဒေဝလောကဿ ဒဿနံ ပဝေသနမေဝ ဝါ ဣစ္ဆိတံ သိယာ၊ ယထာနိသိန္နဿေဝ တဿ တံ ဒေဝလောကံ ဒဿေယျ လောကဝိဝရဏိဒ္ဓိကာလေ ဝိယ၊ တမေဝ ဝါ ဣဒ္ဓိယာ တတ္ထ ပေသေယျ။ ယသ္မာ ပနဿ ဒိဗ္ဗတ္တဘာဝတော မနုဿတ္တဘာဝဿ ယော နိဟီနဇိဂုစ္ဆနီယဘာဝေါ၊ တဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ အန္တရာမဂ္ဂေ တံ မက္ကဋိံ ဒဿေတုကာမော၊ ဒေဝလောကသိရိဝိဘဝသမ္ပတ္တိယော စ ဩဂါဟေတွာ ဒဿေတုကာမော အဟောသိ၊ တသ္မာ တံ ဂဟေတွာ တတ္ထ နေသိ။ ဧဝဉှိဿ တဒတ္ထံ ဗြဟ္မစရိယဝါသေ ဝိသေသတော အဘိရတိ ဘဝိဿတီတိ။

ကကုဋပါဒါနီတိ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ပါရာဝတသဒိသပါဒါနိ။ တာ ကိရ သဗ္ဗာပိ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာဝကာနံ ပါဒမက္ခနတေလဒါနေန တာဒိသာ သုကုမာရပါဒါ အဟေသုံ။ ပဿသိ နောတိ ပဿသိ နု။ အဘိရူပတရာတိ ဝိသိဋ္ဌရူပတရာ။ ဒဿနီယတရာတိ ဒိဝသမ္ပိ ပဿန္တာနံ အတိတ္တိကရဏဋ္ဌေန ပဿိတဗ္ဗတရာ။ ပါသာဒိကတရာတိ သဗ္ဗာဝယဝသောဘာယ သမန္တတော ပသာဒါဝဟတရာ။

ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ အဝဿုတစိတ္တံ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ အစ္ဆရာယော ဩလောကာပေသိ? သုခေနေဝဿ ကိလေသေ နီဟရိတုံ။ ယထာ ဟိ ကုသလော ဝေဇ္ဇော ဥဿန္နဒေါသံ ပုဂ္ဂလံ တိကိစ္ဆန္တော သိနေဟပါနာဒိနာ ပဌမံ ဒေါသေ ဥက္ကိလေဒေတွာ ပစ္ဆာ ဝမနဝိရေစနေဟိ သမ္မဒေဝ နီဟရာပေတိ၊ ဧဝံ ဝိနေယျဒမနကုသလော ဘဂဝါ ဥဿန္နရာဂံ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ဒေဝစ္ဆရာယော ဒဿေတွာ ဥက္ကိလေဒေသိ အရိယမဂ္ဂဘေသဇ္ဇေန အနဝသေသတော နီဟရိတုကာမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပလုဋ္ဌမက္ကဋီတိ ဈာမင်္ဂပစ္စင်္ဂမက္ကဋီ။ ဧဝမေဝ ခေါတိ ယထာ သာ၊ ဘန္တေ၊ တုမှေဟိ မယှံ ဒဿိတာ ဆိန္နကဏ္ဏနာသာ ပလုဋ္ဌမက္ကဋီ ဇနပဒကလျာဏိံ ဥပါဒါယ၊ ဧဝမေဝ ဇနပဒကလျာဏီ ဣမာနိ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနိ ဥပါဒါယာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနန္တိ ဥပယောဂေ သာမိဝစနံ၊ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနီတိ အတ္ထော။ အဝယဝသမ္ဗန္ဓေ ဝါ ဧတံ သာမိဝစနံ၊ တေန ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ရူပသမ္ပတ္တိံ ဥပနိဓာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပနိဓာယာတိ စ သမီပေ ဌပေတွာ၊ ဥပါဒါယာတိ အတ္ထော။ သင်္ချန္တိ ဣတ္ထီတိ ဂဏနံ။ ကလဘာဂန္တိ ကလာယပိ ဘာဂံ၊ ဧကံ သောဠသကောဋ္ဌာသေ ကတွာ တတော ဧကကောဋ္ဌာသံ ဂဟေတွာ သောဠသဓာ ဂဏိတေ တတ္ထ ယော ဧကေကော ကောဋ္ဌာသော၊ သော ကလဘာဂေါတိ အဓိပ္ပေတော၊ တမ္ပိ ကလဘာဂံ န ဥပေတီတိ ဝဒတိ။ ဥပနိဓိန္တိ ‘‘ဣမာယ အယံ သဒိသီ’’တိ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ သမီပေ ဌပနမ္ပိ။

ယတ္ထာယံ အနဘိရတော၊ တံ ဗြဟ္မစရိယံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပါကဋဉ္စာတိ တံ အနာမသိတွာ တတ္ထ အဘိရတိယံ အာဒရဇနနတ္ထံ အဘိရမ၊ နန္ဒ၊ အဘိရမ၊ နန္ဒာ’’တိ အာမေဍိတဝသေန ဝုတ္တံ။ အဟံ တေ ပါဋိဘောဂေါတိ ကသ္မာ ဘဂဝါ တဿ ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဣစ္ဆန္တော အဗြဟ္မစရိယဝါသဿ ပါဋိဘောဂံ ဥပဂဉ္ဆိ? ယတ္ထဿ အာရမ္မဏေ ရာဂေါ ဒဠှံ နိပတိ၊ တံ အာဂန္တုကာရမ္မဏေ သင်္ကာမေတွာ သုခေန သက္ကာ ဇဟာပေတုန္တိ ပါဋိဘောဂံ ဥပဂဉ္ဆိ။ အနုပုဗ္ဗိကထာယံ သဂ္ဂကထာ ဣမဿ အတ္ထဿ နိဒဿနံ။

အဿောသုန္တိ ကထမဿောသုံ? ဘဂဝါ ဟိ တဒါ အာယသ္မန္တေ နန္ဒေ ဝတ္တံ ဒဿေတွာ အတ္တနော ဒိဝါဋ္ဌာနံ ဂတေ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ တံ ပဝတ္တိံ ကထေတွာ ယထာ နာမ ကုသလော ပုရိသော အနိက္ခန္တံ အာဏိံ အညာယ အာဏိယာ နီဟရိတွာ ပုန တံ ဟတ္ထာဒီဟိ သဉ္စာလေတွာ အပနေတိ၊ ဧဝမေဝ အာစိဏ္ဏဝိသယေ တဿ ရာဂံ အာဂန္တုကဝိသယေန နီဟရိတွာ ပုန တဒပိ ဗြဟ္မစရိယမဂ္ဂဟေတုံ ကတွာ အပနေတုကာမော ‘‘ဧထ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နန္ဒံ ဘိက္ခုံ ဘတကဝါဒေန စ ဥပက္ကိတကဝါဒေန စ သမုဒါစရထာ’’တိ အာဏာပေသိ၊ ဧဝံ ဘိက္ခူ အဿောသုံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဘဂဝါ တထာရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခါရေသိ၊ ယထာ တေ ဘိက္ခူ တမတ္ထံ ဇာနိံသူ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဘတကဝါဒေနာတိ ဘတကောတိ ဝါဒေန။ ယော ဟိ ဘတိယာ ကမ္မံ ကရောတိ၊ သော ဘတကောတိ ဝုစ္စတိ၊ အယမ္ပိ အာယသ္မာ အစ္ဆရာသမ္ဘောဂနိမိတ္တံ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တော ဘတကော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘတကဝါဒေနာ’’တိ။ ဥပက္ကိတကဝါဒေနာတိ ယော ကဟာပဏာဒီဟိ ကိဉ္စိ ကိဏာတိ၊ သော ဥပက္ကိတကောတိ ဝုစ္စတိ၊ အယမ္ပိ အာယသ္မာ အစ္ဆရာနံ ဟေတု အတ္တနော ဗြဟ္မစရိယံ ကိဏာတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥပက္ကိတကော’’တိ ဧဝံ ဝစနေန။ အထ ဝါ ဘဂဝတော အာဏာယ အစ္ဆရာသမ္ဘောဂသင်္ခါတာယ ဘတိယာ ဗြဟ္မစရိယဝါသသင်္ခါတံ ဇီဝိတံ ပဝတ္တေန္တော တာယ ဘတိယာ ယာပနေ ဘဂဝတာ ဘရိယမာနော ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘ဘတကော’’တိ ဝုတ္တော၊ တထာ အစ္ဆရာသမ္ဘောဂသင်္ခါတံ ဝိက္ကယံ အာဒါတဗ္ဗံ ကတွာ ဘဂဝတော အာဏတ္တိယံ တိဋ္ဌန္တော တေန ဝိက္ကယေန ဘဂဝတာ ဥပက္ကိတော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပက္ကိတကော’’တိ။

အဋ္ဋီယမာနောတိ ပီဠိယမာနော ဒုက္ခာပိယမာနော။ ဟရာယမာနောတိ လဇ္ဇမာနော။ ဇိဂုစ္ဆမာနောတိ ပါဋိကုလျတော ဒဟန္တော။ ဧကောတိ အသဟာယော။ ဝူပကဋ္ဌောတိ ဝတ္ထုကာမေဟိ ကိလေသကာမေဟိ စ ကာယေန စေဝ စိတ္တေန စ ဝူပကဋ္ဌော။ အပ္ပမတ္တောတိ ကမ္မဋ္ဌာနေ သတိံ အဝိဇဟန္တော။ အာတာပီတိ ကာယိကစေတသိကဝီရိယာတာပေန အာတာပဝါ၊ အာတာပေတိ ကိလေသေတိ အာတာပေါ၊ ဝီရိယံ။ ပဟိတတ္တောတိ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတာယ ပေသိတတ္တော ဝိဿဋ္ဌအတ္တဘာဝေါ၊ နိဗ္ဗာနေ ဝါ ပေသိတစိတ္တော။ န စိရဿေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္ဘတော န စိရေနေဝ။ ယဿတ္ထာယာတိ ယဿ အတ္ထာယ။ ကုလပုတ္တာတိ ဒုဝိဓာ ကုလပုတ္တာ ဇာတိကုလပုတ္တာ စ အာစာရကုလပုတ္တာ စ၊ အယံ ပန ဥဘယထာပိ ကုလပုတ္တော။ သမ္မဒေဝါတိ ဟေတုနာ စ ကာရဏေန စ။ အဂါရသ္မာတိ ဃရတော။ အနဂါရိယန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မဉှိ အဂါရဿ ဟိတန္တိ အဂါရိယံ နာမ၊ တံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနဂါရိယာတိ ဝုစ္စတိ။ ပဗ္ဗဇန္တီတိ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ တဒနုတ္တရန္တိ တံ အနုတ္တရံ။ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ပရိယောသာနဘူတံ အရဟတ္တဖလံ။ တဿ ဟိ အတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ ဣဓ ပဗ္ဗဇန္တိ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနာယေဝ ပညာယ ပစ္စက္ခံ ကတွာ၊ အပရပ္ပစ္စယေန ဉတွာတိ အတ္ထော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသီတိ ပါပုဏိတွာ သမ္ပာဒေတွာ ဝါ ဝိဟာသိ။ ဧဝံ ဝိဟရန္တောဝ ခီဏာ ဇာတိ…ပေ… အဗ္ဘညာသီတိ။ ဣမိနာ အဿ ပစ္စဝေက္ခဏဘူမိ ဒဿိတာ။

တတ္ထ ခီဏာ ဇာတီတိ န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ၊ န အနာဂတာ အနာဂတတ္တာ ဧဝ၊ န ပစ္စုပ္ပန္နာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ မဂ္ဂဿ ပန အဘာဝိတတ္တာ ယာ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒါ ဇာတိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ သာ မဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ အနုပ္ပာဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ခီဏာ။ တံ သော မဂ္ဂဘာဝနာယ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကိလေသာဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကမ္မံ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ဟောတီတိ ဇာနနေန အဗ္ဘညာသိ။ ဝုသိတန္တိ ဝုတ္ထံ ပရိဝုတ္ထံ ကတံ စရိတံ၊ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန ဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တ သေက္ခာ ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသန္တိ နာမ၊ ခီဏာသဝေါ ဝုတ္ထဝါသော၊ တသ္မာ သော အတ္တနော ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဗ္ဘညာသိ။ ကတံ ကရဏီယန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဝသေန သောဠသဝိဓမ္ပိ ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပိတံ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာဒယော ဟိ တံ ကိစ္စံ ကရောန္တိ နာမ၊ ခီဏာသဝေါ ကတကရဏီယော၊ တသ္မာ သော အတ္တနော ကရဏီယံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ အဗ္ဘညာသိ။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ‘‘ဣဒါနိ ပုန ဣတ္ထဘာဝါယ ဧဝံ သောဠသကိစ္စဘာဝါယ ကိလေသက္ခယာယ ဝါ မဂ္ဂဘာဝနာယ ကိစ္စံ မေ နတ္ထီ’’တိ အဗ္ဘညာသိ။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထဘာဝတော ဣမသ္မာ ဧဝံပကာရာ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓသန္တာနာ အပရံ ခန္ဓသန္တာနံ မယှံ နတ္ထိ၊ ဣမေ ပန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကာ ဝိယ ရုက္ခာ၊ တေ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ နိဗ္ဗာယိဿန္တိ၊ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ ဂမိဿန္တီ’’တိ အဗ္ဘညာသိ။ အညတရောတိ ဧကော။ အရဟတန္တိ ဘဂဝတော သာဝကာနံ အရဟန္တာနံ အဗ္ဘန္တရော ဧကော မဟာသာဝကော အဟောသီတိ အတ္ထော။

အညတရာ ဒေဝတာတိ အဓိဂတမဂ္ဂါ ဧကာ ဗြဟ္မဒေဝတာ။ သာ ဟိ သယံ အသေက္ခတ္တာ အသေက္ခဝိသယံ အဗ္ဘညာသိ။ သေက္ခာ ဟိ တံ တံ သေက္ခဝိသယံ၊ ပုထုဇ္ဇနာ စ အတ္တနော ပုထုဇ္ဇနဝိသယမေဝ ဇာနန္တိ။ အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာတိ ပရိက္ခီဏာယ ရတ္တိယာ၊ မဇ္ဈိမယာမေတိ အတ္ထော။ အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာတိ အတိဥတ္တမဝဏ္ဏာ။ ကေဝလကပ္ပန္တိ အနဝသေသေန သမန္တတော။ ဩဘာသေတွာတိ အတ္တနော ပဘာယ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဇေတဝနံ ဧကောဘာသံ ကတွာ။ တေနုပသင်္ကမီတိ အာယသ္မတော နန္ဒဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဝိဒိတွာ ပီတိသောမနဿဇာတာ ‘‘တံ ဘဂဝတော ပဋိဝေဒေဿာမီ’’တိ ဥပသင်္ကမိ။

အာသဝါနံ ခယာတိ ဧတ္ထ အာသဝန္တီတိ အာသဝါ၊ စက္ခုဒွါရာဒီဟိ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အာဂေါတြဘုံ အာဘဝဂ္ဂံ ဝါ သဝန္တီတိ အာသဝါ၊ ဧတေ ဓမ္မေ ဧတဉ္စ ဩကာသံ အန္တော ကရိတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန မဒိရာဒိအာသဝါ ဝိယာတိ အာသဝါ။ ‘‘ပုရိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိဝစနေဟိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁) နေသံ စိရပါရိဝါသိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ အာယတံ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိပိ၊ အာသဝါ။ ပုရိမော စေတ္ထ အတ္ထော ကိလေသေသု ယုဇ္ဇတိ၊ ပစ္ဆိမော ကမ္မေပိ။ န ကေဝလဉ္စ ကမ္မကိလေသာ ဧဝ အာသဝါ၊ အထ ခေါ နာနပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝါပိ။ တထာ ဟိ ‘‘နာဟံ၊ စုန္ဒ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံယေဝ အာသဝါနံ သံဝရာယ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိ ဧတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၂) ဝိဝါဒမူလဘူတာ ကိလေသာ အာသဝါတိ အာဂတာ။

‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ၊ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျ၊ မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနလီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆) –

ဧတ္ထ တေဘူမိကံ ကမ္မံ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ အာသဝါတိ အာဂတာ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ၊ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ပရူပဃာတဝိပ္ပဋိသာရဝဓဗန္ဓာဒယော စေဝ အပါယဒုက္ခဘူတာ စ နာနပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝါ။

တေ ပနေတေ အာသဝါ ဝိနယေ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဒွိဓာ အာဂတာ။ သဠာယတနေ ‘‘တယောမေ၊ အာဝုသော၊ အာသဝါ – ကာမာသဝေါ၊ ဘဝါသဝေါ၊ အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) တိဓာ အာဂတာ၊ တထာ အညေသု စ သုတ္တန္တေသု။ အဘိဓမ္မေ တေယေဝ ဒိဋ္ဌာသဝေန သဒ္ဓိံ စတုဓာ အာဂတာ။ နိဗ္ဗေဓိကပရိယာယေ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ နိရယဂါမိနိယာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) ပဉ္စဓာ အာဂတာ။ ဆက္ကနိပါတေ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ သံဝရာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၆။၅၈) နယေန ဆဓာ အာဂတာ။ သဗ္ဗာသဝပရိယာယေ (မ။ နိ။ ၁။၂၂) တေယေဝ ဒဿနပဟာတဗ္ဗေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တဓာ အာဂတာ။ ဣဓ ပန အဘိဓမ္မနယေန စတ္တာရော အာသဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ခယာတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယော အာသဝါနံ ခယော ဘေဒေါ ပရိဘေဒေါ’’တိအာဒီသု အာသဝါနံ သရသဘေဒေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘ဇာနတော အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဿတော အာသဝါနံ ခယံ ဝဒါမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅) အာသဝါနံ အာယတိံ အနုပ္ပာဒေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော။

‘‘သေက္ခဿ သိက္ခမာနဿ၊ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနော၊

ခယသ္မိံ ပဌမံ ဉာဏံ၊ တတော အညာ အနန္တရာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၆၂) –

အာဒီသု မဂ္ဂေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) ဖလံ။

‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ၊ နိစ္စံ ဥဇ္ဈာနသညိနော၊

အာသဝါ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ၊ အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ။ –

အာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၅၃) နိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ပန အာသဝါနံ အစ္စန္တခယော အနုပ္ပာဒေါ ဝါ မဂ္ဂေါ ဝါ ‘‘အာသဝါနံ ခယော’’တိ ဝုတ္တော။

အနာသဝန္တိ ပဋိပဿဒ္ဓိဝသေန သဗ္ဗသော ပဟီနာသဝံ။ စေတောဝိမုတ္တိန္တိ အရဟတ္တဖလသမာဓိံ။ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ အရဟတ္တဖလပညံ။ ဥဘယဝစနံ မဂ္ဂေ ဝိယ ဖလေပိ သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနန္ဓဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဉာဏန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒေဝတာယ ဝစနသမနန္တရမေဝ ‘‘ကထံ နု ခေါ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဘဂဝတော ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇိ ‘‘နန္ဒေန အရဟတ္တံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ။ သော ဟိ အာယသ္မာ သဟာယဘိက္ခူဟိ တထာ ဥပ္ပဏ္ဍိယမာနော ‘‘ဘာရိယံ ဝတ မယာ ကတံ၊ ယောဟံ ဧဝံ သွာက္ခာတေ ဓမ္မဝိနယေ ပဗ္ဗဇိတွာ အစ္ဆရာနံ ပဋိလာဘာယ သတ္ထာရံ ပါဋိဘောဂံ အကာသိ’’န္တိ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ယံနူနာဟံ ဘဂဝန္တံ ဧတသ္မာ ပဋိဿဝါ မောစေယျ’’န္တိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ သတ္ထု အာရောစေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ နန္ဒော…ပေ… ဧတသ္မာ ပဋိဿဝါ’’တိ။ တတ္ထ ပဋိဿဝါတိ ပါဋိဘောဂပ္ပဋိဿဝါ၊ ‘‘အစ္ဆရာနံ ပဋိလာဘာယ အဟံ ပဋိဘူတော’’တိ ပဋိညာယ။

အထဿ ဘဂဝါ ‘‘ယသ္မာ တယာ အညာ အာရာဓိတာတိ ဉာတမေတံ မယာ၊ ဒေဝတာပိ မေ အာရောစေသိ၊ တသ္မာ နာဟံ ပဋိဿဝါ ဣဒါနိ မောစေတဗ္ဗော အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာဝ မောစိတတ္တာ’’တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယဒေဝ ခေါ တေ နန္ဒာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဒေဝါတိ ယဒါ ဧဝ။ တေတိ တဝ။ မုတ္တောတိ ပမုတ္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မိံယေဝ ကာလေ အာသဝေဟိ တဝ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ၊ အထ အနန္တရမေဝါဟံ တတော ပါဋိဘောဂတော မုတ္တောတိ။

သောပိ အာယသ္မာ ဝိပဿနာကာလေယေဝ ‘‘ယဒေဝါဟံ ဣန္ဒြိယာသံဝရံ နိဿာယ ဣမံ ဝိပ္ပကာရံ ပတ္တော၊ တမေဝ သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ဥဿာဟဇာတော ဗလဝဟိရောတ္တပ္ပော တတ္ထ စ ကတာဓိကာရတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရေ ဥက္ကဋ္ဌပဋိပဒမ္ပိ အဂမာသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သစေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နန္ဒဿ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ အာလောကေတဗ္ဗာ ဟောတိ၊ သဗ္ဗံ စေတသော သမန္နာဟရိတွာ နန္ဒော ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ အာလောကေတိ ‘ဧဝံ မေ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ အာလောကယတော န အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အနွာဿဝေယျု’န္တိ၊ ဣတိဟ တတ္ထ သမ္ပဇာနော ဟောတိ။

‘‘သစေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နန္ဒဿ ပစ္ဆိမာ…ပေ… ဥတ္တရာ… ဒက္ခိဏာ… ဥဒ္ဓံ… အဓော… အနုဒိသာ အာလောကေတဗ္ဗာ ဟောတိ၊ သဗ္ဗံ စေတသော သမန္နာဟရိတွာ နန္ဒော အနုဒိသံ အာလောကေတိ ‘ဧဝံ မေ…ပေ… သမ္ပဇာနော ဟောတီ’’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၉)။

တေနေဝ တံ အာယသ္မန္တံ သတ္ထာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ ယဒိဒံ နန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၃၀) ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ အာယသ္မတော နန္ဒဿ သဗ္ဗာသဝေ ခေပေတွာ သုခါဒီသု တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိသင်္ခါတံ အတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ တဒတ္ထဝိဘာဝနံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ယဿ နိတ္တိဏ္ဏော ပင်္ကောတိ ယေန အရိယပုဂ္ဂလေန အရိယမဂ္ဂသေတုနာ သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌိပင်္ကော သံသာရပင်္ကော ဧဝ ဝါ နိဗ္ဗာနပါရဂမနေန တိဏ္ဏော။ မဒ္ဒိတော ကာမကဏ္ဍကောတိ ယေန သတ္တာနံ ဝိဇ္ဈနတော။ ‘‘ကာမကဏ္ဍကော’’တိ လဒ္ဓနာမော သဗ္ဗော ကိလေသကာမော သဗ္ဗော ကာမဝိသူကော အဂ္ဂဉာဏဒဏ္ဍေန မဒ္ဒိတော ဘဂ္ဂေါ အနဝသေသတော မထိတော။ မောဟက္ခယံ အနုပ္ပတ္တောတိ ဧဝံဘူတော စ ဒုက္ခာဒိဝိသယဿ သဗ္ဗဿ သမ္မောဟဿ ခေပနေန မောဟက္ခယံ ပတ္တော၊ အရဟတ္တဖလံ နိဗ္ဗာနဉ္စ အနုပ္ပတ္တော။ သုခဒုက္ခေသု န ဝေဓတီ သ ဘိက္ခူတိ သော ဘိန္နကိလေသော ဘိက္ခု ဣဋ္ဌာရမ္မဏသမာယောဂတော ဥပ္ပန္နေသု သုခေသု အနိဋ္ဌာရမ္မဏသမာယောဂတော ဥပ္ပန္နေသု ဒုက္ခေသု စ န ဝေဓတိ န ကမ္ပတိ၊ တံ နိမိတ္တံ စိတ္တဝိကာရံ နာပဇ္ဇတိ။ ‘‘သုခဒုက္ခေသူ’’တိ စ ဒေသနာမတ္တံ၊ သဗ္ဗေသုပိ လောကဓမ္မေသု န ဝေဓတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ယသောဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃။ တတိယေ ယသောဇပ္ပမုခါနီတိ ဧတ္ထ ယသောဇောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ၊ တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဝိစရဏတော စ တာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ ‘‘ယသောဇပ္ပမုခါနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။

တေသံ အယံ ပုဗ္ဗယောဂေါ – အတီတေ ကိရ ကဿပဒသဗလဿ သာသနေ အညတရော ဘိက္ခု အာရညကော အရညေ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ ကတပဏ္ဏကုဋိယံ ဝိဟရတိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ပဉ္စသတာ စောရာ ဂါမဃာတကာဒီနိ ကတွာ စောရိကာယ ဇီဝန္တာ စောရကမ္မံ ကတွာ ဇနပဒမနုဿေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ပလာယမာနာ အရညံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိ ဂဟဏံ ဝါ ပဋိသရဏံ ဝါ အပဿန္တာ အဝိဒူရေ တံ ဘိက္ခုံ ပါသာဏေ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘အမှာကံ၊ ဘန္တေ၊ ပဋိသရဏံ ဟောထာ’’တိ ယာစိံသု။ ထေရော ‘‘တုမှာကံ သီလသဒိသံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေ ပဉ္စ သီလာနိ သမာဒိယထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သီလာနိ သမာဒိယိံသု။ ထေရော ‘‘တုမှေ ဣဒါနိ သီလေသု ပတိဋ္ဌိတာ၊ အတ္တနော ဇီဝိတံ ဝိနာသယန္တေသုပိ မာ မနံ ပဒေါသယိတ္ထာ’’တိ ကကစူပမဝိဓိံ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၂ အာဒယော) အာစိက္ခိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ တေ ဇာနပဒါ တံ သမ္ပတ္တာ ဣတော စိတော စ ဂဝေသန္တာ တေ စောရေ ဒိသွာ သဗ္ဗေဝ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသုံ။ တေ တေသု မနောပဒေါသမတ္တမ္ပိ အကတွာ အက္ခဏ္ဍသီလာ ကာလံ ကတွာ ကာမာဝစရဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌစောရော ဇေဋ္ဌဒေဝပုတ္တော အဟောသိ၊ ဣတရေ တဿေဝ ပရိဝါရာ။

တေ အပရာပရံ သံသရန္တာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ ခေပေတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ ဇေဋ္ဌဒေဝပုတ္တော သာဝတ္ထိနဂရဒွါရေ ကေဝဋ္ဋဂါမေ ပဉ္စသတကုလဂါမဇေဋ္ဌကဿ ကေဝဋ္ဋဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ယသောဇောတိဿ နာမံ အကံသု။ ဣတရေပိ အဝသေသကေဝဋ္ဋာနံ ပုတ္တာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေ ပုဗ္ဗသန္နိဝါသေန သဗ္ဗေပိ သဟာယကာ ဟုတွာ သဟပံသုကီဠိတံ ကီဠန္တာ အနုပုဗ္ဗေန ဝယပ္ပတ္တာ အဟေသုံ၊ ယသောဇော တေသံ အဂ္ဂေါ အဟောသိ။ တေ သဗ္ဗေဝ ဧကတော ဟုတွာ ဇာလာနိ ဂဟေတွာ နဒိတဠာကာဒီသု မစ္ဆေ ဗန္ဓန္တာ ဝိစရန္တိ။

အထေကဒိဝသံ အစိရဝတိယာ နဒိယာ ဇာလေ ခိတ္တေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မစ္ဆော အန္တောဇာလေ ပါဝိသိ။ တံ ဒိသွာ သဗ္ဗေပိ ကေဝဋ္ဋာ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တာ မစ္ဆေ ဗန္ဓန္တာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မစ္ဆံ ဗန္ဓိံသူ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ အဟေသုံ။ အထ တေ ပဉ္စသတာပိ သဟာယကာ မစ္ဆံ နာဝါယ ပက္ခိပိတွာ နာဝံ ဥက္ခိပိတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဘဂဝါ ဧတဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏကာရဏံ ဇာနိဿတီ’’တိ မစ္ဆံ ဂါဟာပေတွာ ဘဂဝတော ဒဿေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အယံ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဩသက္ကမာနေ ပဗ္ဗဇိတွာ မိစ္ဆာ ပဋိပဇ္ဇန္တော သာသနံ ဩသက္ကာပေတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ နိရယေ ပစ္စိတွာ တတော စုတော အစိရဝတိယံ မစ္ဆော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝတွာ တဿ မာတုဘဂိနီနဉ္စ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ၊ တဿ ဘာတိကတ္ထေရဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝဉ္စ တေနေဝ ကထာပေတွာ ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ကပိလသုတ္တံ ဒေသေသိ။

သတ္ထု ဒေသနံ သုတွာ တေ ပဉ္စသတာ ကေဝဋ္ဋပုတ္တာ သံဝေဂဇာတာ ဟုတွာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ၊ ဥပသမ္ပန္နာ ဟုတွာ ဝိဝေကဝါသံ ဝသန္တာ ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ အာဂမံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ယသောဇပ္ပမုခါနိ ပဉ္စမတ္တာနိ ဘိက္ခုသတာနီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ တေဓာတိ တေ ဣဓ။ နေဝါသိကေဟီတိ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသမာနေဟိ။ ပဋိသမ္မောဒမာနာတိ နေဝါသိကဘိက္ခူဟိ ‘‘ကစ္စာဝုသော၊ ခမနီယ’’န္တိအာဒိနာ ပဋိသန္ထာရဝသေန သမ္မောဒနာယ ကတာယ ‘‘အာမာဝုသော၊ ခမနီယ’’န္တိအာဒိနာ၊ ပုန သမ္မောဒမာနာ တေဟိ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒါ။ သေနာသနာနိ ပညာပယမာနာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အတ္တနော စ ပါပုဏကာနိ သေနာသနာနိ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ နေဝါသိကေဟိ တေသံ ‘‘ဣဒံ တုမှာကံ အာစရိယာနံ၊ ဣဒံ တုမှာကံ ဥပဇ္ဈာယာနံ၊ ဣဒံ တုမှာကံ ပါပုဏာတီ’’တိ သေနာသနာနိ သံဝိဓာပေတွာ အတ္တနာ စ တတ္ထ ဂန္တွာ၊ ဒွါရကဝါဋာနိ ဝိဝရိတွာ၊ မဉ္စပီဌကဋသာရကာဒီနိ နီဟရိတွာ ပပ္ဖောဋေတွာ ယထာဌာနံ ဌပနာဒိဝသေန ပညာပေန္တာ စ။

ပတ္တစီဝရာနိ ပဋိသာမယမာနာတိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ မေ ပတ္တံ ဌပေထ၊ ဣဒံ စီဝရံ၊ ဣဒံ ထာလကံ၊ ဣဒံ ဥဒကတုမ္ဗံ၊ ဣဒံ မေ ကတ္တရယဋ္ဌိ’’န္တိ ဧဝံ သမဏပရိက္ခာရံ သံဂေါပယမာနာ။ ဥစ္စာသဒ္ဒါ မဟာသဒ္ဒါတိ ဥဒ္ဓံ ဂတဋ္ဌေန ဥစ္စော သဒ္ဒေါ ယေသန္တေ ဥစ္စာသဒ္ဒါ အကာရဿ အာကာရံ ကတွာ။ သမန္တတော ပတ္ထဋဋ္ဌေန မဟန္တော သဒ္ဒေါ ယေသန္တေ မဟာသဒ္ဒါ။ ကေဝဋ္ဋာ မညေ မစ္ဆဝိလောပေတိ ကေဝဋ္ဋာ ဝိယ မစ္ဆဝိလုမ္ပနေ။ ယထာ နာမ ကေဝဋ္ဋာ ဥဒကေ ဝဋ္ဋနတော မစ္ဆဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပဝတ္တနတော ‘‘ကေဝဋ္ဋာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ မစ္ဆဗန္ဓာ မစ္ဆဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဇလေ ဇာလံ ပက္ခိပိတွာ ‘‘ပဝိဋ္ဌော န ပဝိဋ္ဌော၊ ဂဟိတော န ဂဟိတော’’တိအာဒိနာ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါ ဟောန္တိ။ ယထာ စ တေ မစ္ဆပစ္ဆိအာဒီနိ ဌပိတဋ္ဌာနေ မဟာဇနေ ဂန္တွာ ‘‘မယှံ ဧကံ မစ္ဆံ ဒေထ၊ မယှံ ဧကံ မစ္ဆဖာလံ ဒေထ၊ အမုကဿ ဒိန္နော မဟန္တော၊ မယှံ ခုဒ္ဒကော’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဝိလုမ္ပမာနေ တေသံ ပဋိသေဓနာဒိဝသေန ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါ စ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေတေ ဘိက္ခူတိ ဒဿေတိ။ တေတေတိ တေ ဧတေ။ ကိံနူတိ ကိဿ နု၊ ကိမတ္ထံ နူတိ အတ္ထော။ တေမေတိ တေ ဣမေ။ ပဏာမေမီတိ နီဟရာမိ။ ဝေါတိ တုမှေ။ န ဝေါ မမ သန္တိကေ ဝတ္ထဗ္ဗန္တိ တုမှေဟိ မယှံ သန္တိကေ န ဝသိတဗ္ဗံ။ ယေ တုမှေ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ဧဝံ မဟာသဒ္ဒံ ကရောထ၊ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဝသန္တာ ကိံ နာမ သာရုပ္ပံ ကရိဿထ၊ တုမှာဒိသာနံ မမ သန္တိကေ ဝသနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ပဏာမိတေသု စ ဘဂဝတာ တေသု ဧကဘိက္ခုပိ ‘‘ဘဂဝါ တုမှေ မဟာသဒ္ဒမတ္တကေန အမှေ ပဏာမေထာ’’တိ ဝါ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ပဋိဝစနံ အဝတွာ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန သဗ္ဗေ ဘဂဝတော ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တာ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ နိက္ခမိံသု။ ဧဝံ ပန တေသံ အဟောသိ ‘‘မယံ သတ္ထာရံ ပဿိဿာမ၊ ဓမ္မံ သောဿာမ၊ သတ္ထု သန္တိကေ ဝသိဿာမာတိ အာဂတာ၊ ဧဝရူပဿ ပန ဂရုနော သတ္ထု သန္တိကံ အာဂန္တွာ မဟာသဒ္ဒံ ကရိမှာ၊ အမှာကမေဝ ဒေါသောယံ၊ ပဏာမိတမှာ တတော၊ န လဒ္ဓံ သတ္ထု သန္တိကေ ဝတ္ထုံ၊ သမန္တပါသာဒိကံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဩလောကေတုံ၊ မဓုရဿရေန ဒေသိတံ ဓမ္မံ သောတု’’န္တိ။ တေ ဗလဝဒေါမနဿဇာတာ ဟုတွာ ပက္ကမိံသု။

သံသာမေတွာတိ သုဂုတ္တံ ကတွာ။ ဝဇ္ဇီတိ ဧဝံနာမကော ဇနပဒေါ၊ ဝဇ္ဇီ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှီဝသေန ‘‘ဝဇ္ဇီ’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝဇ္ဇီသူ’’တိ။ ဝဂ္ဂုမုဒါတိ ဧဝံနာမ လောကဿ ပုညသမ္မတာ ဧကာ နဒီ။ ‘‘ဝဂ္ဂမုဒါ’’တိပိ ပါဌော။ အတ္ထကာမေနာတိ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အနပေက္ခိတွာ အတ္ထမေဝ ဣစ္ဆန္တေန။ ဟိတေသိနာတိ အတ္ထံ ဣစ္ဆန္တေန၊ ‘‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဝဋ္ဋဒုက္ခာ ပရိမုစ္စေယျု’’န္တိ တဿ အတ္ထသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဝါ ဟေတုဘူတဿ ဟိတဿ ဧသနသီလေန။ တတော ဧဝ အတ္တနော သရီရခေဒံ အဂဏေတွာ ဒူရေပိ ဝေနေယျသန္တိကံ ဂန္တွာ အနုကမ္ပနတော အနုကမ္ပကေန။ တမေဝ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ မယံ ပဏာမိတာ၊ န အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စာဒိပစ္စာသီသာယ။ ယသ္မာ ဓမ္မဂရုနော ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော သမ္မာပဋိပတ္တိယာဝ ပူဇေတဗ္ဗာ၊ ယေ ဥစ္စာသဒ္ဒကရဏမတ္တေပိ ပဏာမေန္တိ၊ တသ္မာ ဟန္ဒ မယံ၊ အာဝုသော၊ တထာ ဝိဟာရံ ကပ္ပေမ သဗ္ဗတ္ထ သတိသမ္ပဇညယောဂေန အပဏ္ဏကပ္ပဋိပဒံ ပူရေန္တာ ယထာဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေန္တာ စတုဣရိယာပထဝိဟာရံ ကပ္ပေမ ဝိဟရာမ။ ယထာ နော ဝိဟရတန္တိ ယထာ အမှေသု ဝိဟရန္တေသု၊ ဘဂဝါ အတ္တမနော အဿ၊ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပူဇာယ အာရာဓိတော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။

တေနေဝန္တရဝဿေနာတိ တသ္မိံယေဝ အန္တရဝဿေ မဟာပဝါရဏံ အနတိက္ကမိတွာဝ။ သဗ္ဗေဝ တိဿော ဝိဇ္ဇာ သစ္ဆာကံသူတိ သဗ္ဗေယေဝ တေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ ဣမာ တိဿော ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟက္ခန္ဓာဒီနံ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ အတ္တပစ္စက္ခာ အကံသု။ လောကိယာဘိညာသု ဣမာယေဝ ဒွေ အဘိညာ အာသဝက္ခယဉာဏဿ ဗဟူပကာရာ၊ န တထာ ဒိဗ္ဗသောတစေတောပရိယဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာနီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိဇ္ဇတ္တယမေဝေတ္ထ တေသံ ဘိက္ခူနံ အဓိဂမဒဿနဝသေန ဥဒ္ဓဋံ။ တထာ ဟိ ဝေရဉ္ဇသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၈။၁၁) ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏဿ အတ္တနော အဓိဂမံ ဒဿေန္တော ဝိဇ္ဇတ္တယမေဝ ဒေသေသိ၊ န ဒိဗ္ဗသောတဉာဏာဒီနံ အဘာဝတော။ ဧဝံ တေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ဝိဇ္ဇမာနာနိပိ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏာဒီနိ န ဥဒ္ဓဋာနိ။ ဆဠဘိညာ ဟိ တေ ဘိက္ခူ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဝဂ္ဂုမုဒါယ နဒိယာ တီရေ အန္တရဟိတာ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယံ ဘဂဝတော သမ္မုခေ ပါတုရဟေသု’’န္တိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဣဒ္ဓိဝဠဉ္ဇနံ ဝက္ခတိ။

ယထာဘိရန္တန္တိ ယထာဘိရတိံ ယထာဇ္ဈာသယံ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသန္တာနံ ဆာယူဒကဝိပတ္တိံ ဝါ အဖာသုကသေနာသနံ ဝါ မနုဿာနံ အဿဒ္ဓါဒိဘာဝံ ဝါ အာဂမ္မ အနဘိရတိ နာမ နတ္ထိ၊ တေသံ သမ္ပတ္တိယာ ‘‘ဖာသုံ ဝိဟရာမာ’’တိ စိရဝိဟာရောပိ နတ္ထိ။ ယတ္ထ ပန ဘဂဝတိ ဝိဟရန္တေ မနုဿာ သရဏေသု ဝါ ပတိဋ္ဌဟန္တိ၊ သီလာနိ ဝါ သမာဒိယန္တိ ပဗ္ဗဇန္တိ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒီနိ ဝါ ပါပုဏန္တိ၊ သတ္ထာ တာသု သမ္ပတ္တီသု တေသံ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ ဝသတိ၊ တဒဘာဝေ ပက္ကမတိ။ တဒါ ဟိ သာဝတ္ထိယံ ကတ္တဗ္ဗဗုဒ္ဓကိစ္စံ နာဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာ ယေန ဝေသာလီ တေန စာရိကံ ပက္ကာမီ’’တိ။

စာရိကံ စရမာနောတိ အဒ္ဓါနဂမနံ ဂစ္ဆန္တော။ စာရိကာ စ နာမေသာ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာ တုရိတစာရိကာ အတုရိတစာရိကာတိ။ တတ္ထ ဒူရေပိ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလံ ဒိသွာ တဿ ဗောဓနတ္ထံ သဟသာ ဂမနံ တုရိတစာရိကာ နာမ၊ သာ မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယာ ပန ဂါမနိဂမရာဇဓာနီပဋိပါဋိယာ ဒေဝသိကံ ယောဇနဒ္ဓယောဇနဝသေန ပိဏ္ဍပါတစရိယာဒီဟိ လောကံ အနုဂ္ဂဏှန္တော ဂစ္ဆတိ၊ အယံ အတုရိတစာရိကာ နာမ၊ အယမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တဒဝသရီတိ တေန အဝသရိ၊ တံ ဝါ အဝသရိ၊ တတ္ထ အဝသရိ၊ ပါဝိသီတိ အတ္ထော။

တတြာတိ တဿံ။ သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဝေသာလိယန္တိ တိက္ခတ္တုံ ဝိသာလီဘူတတ္တာ ‘‘ဝေသာလီ’’တိ လဒ္ဓနာမေ လိစ္ဆဝိရာဇူနံ နဂရေ။ မဟာဝနေတိ မဟာဝနံ နာမ သယံဇာတံ အရောပိမံ သပရိစ္ဆေဒံ မဟန္တံ ဝနံ။ ကပိလဝတ္ထုသာမန္တာ ပန မဟာဝနံ ဟိမဝန္တေန သဟ ဧကာဗဒ္ဓံ အပရိစ္ဆေဒံ ဟုတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ အာဟစ္စ ဌိတံ။ ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတိ၊ သပရိစ္ဆေဒံ မဟန္တံ ဝနန္တိ မဟာဝနံ။ ကူဋာဂါရသာလာယန္တိ တသ္မိံ မဟာဝနေ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ကတေ အာရာမေ ကူဋာဂါရံ အန္တော ကတွာ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေန ကတာ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဂန္ဓကုဋိ ကူဋာဂါရသာလာ နာမ၊ တဿံ ကူဋာဂါရသာလာယံ။ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယာနန္တိ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရဝါသီနံ။ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ မနသိ ကရိတွာတိ အတ္တနော စိတ္တေန တေသံ စိတ္တံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ မနသိ ကရိတွာ၊ စေတောပရိယဉာဏေန ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဝါ တေဟိ အဓိဂတဝိသေသံ ဇာနိတွာတိ အတ္ထော။

အာလောကဇာတာ ဝိယာတိ သဉ္ဇာတာလောကာ ဝိယ။ ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ စန္ဒသဟဿသူရိယသဟဿေဟိ ဩဘာသိတာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ တေ ယသောဇပ္ပမုခါ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ သဗ္ဗသော အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဝိဓမနေန အာလောကဘူတာ ဩဘာသဘူတာ ဟုတွာ ဝိဟရန္တိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ တေဟိ ဌိတဒိသာယ ‘‘အာလောကဇာတာ ဝိယ မေ၊ အာနန္ဒ၊ ဧသာ ဒိသာ’’တိအာဒိနာ ဝဏ္ဏဘဏနာပဒေသေန တေ ဘိက္ခူ ပသံသတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ယဿံ ဒိသာယံ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တီ’’တိ။ အပ္ပဋိကူလာတိ န ပဋိကူလာ၊ မနာပါ မနောဟရာတိ အတ္ထော။ ယသ္မိဉှိ ပဒေသေ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နာ မဟေသိနော ဝိဟရန္တိ၊ တံ ကိဉ္စာပိ ဥက္ကူလဝိကူလဝိသမဒုဂ္ဂါကာရံ၊ အထ ခေါ မနုညံ ရမဏီယမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေ၊ နိန္နေ ဝါ ယဒိ ဝါ ထလေ၊

ယတ္ထ အရဟန္တော ဝိဟရန္တိ၊ တံ ဘူမိရာမဏေယျက’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၉၈)၊

ပဟိဏေယျာသီတိ ပေသေယျာသိ။ သတ္ထာ အာယသ္မန္တာနံ ဒဿနကာမောတိ တေသံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ပဟေဏာကာရဒဿနံ။ ဣတိ ဘဂဝါ ယဒတ္ထံ တေ ဘိက္ခူ ပဏာမေသိ၊ တမတ္ထံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဒိသွာ အာရဒ္ဓစိတ္တော တေသံ ဒဿနကာမတံ ထေရဿ အာရောစေသိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘အဟံ ဣမေ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒကရဏေ ပဏာမေဿာမိ၊ အထ တေ ဘဒြော အဿာဇာနီယော ဝိယ ကသာဘိဃာတေန၊ တေန စောဒိတာ သံဝေဂပ္ပတ္တာ မမာရာဓနတ္ထံ အရညံ ပဝိသိတွာ ဃဋေန္တာ ဝါယမန္တာ ခိပ္ပမေဝ အရဟတ္တံ သစ္ဆိကရိဿန္တီ’’တိ။ ဣဒါနိ တေ အဂ္ဂဖလပ္ပတ္တေ ဒိသွာ တာယ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အာရာဓိတစိတ္တော တေသံ ဒဿနကာမော ဟုတွာ ဧဝံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကံ အာဏာပေသိ။

သော ဘိက္ခူတိ အာနန္ဒတ္ထေရေန တထာ အာဏတ္တော ဆဠဘိညော ဧကော ဘိက္ခု။ ပမုခေတိ သမ္မုခေ။ အာနေဉ္ဇသမာဓိနာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒကေန အဂ္ဂဖလသမာဓိနာ၊ ‘‘အရူပဇ္ဈာနပါဒကေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အာနေဉ္ဇေန သမာဓိနာ’’တိပိ ပါဌော။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ အာဂမနံ ဇာနန္တော ပဋိသန္ထာရံ အကတွာ သမာပတ္တိံယေဝ သမာပဇ္ဇိ? တေသံ အတ္တနာ သမာပန္နသမာပတ္တိံ ဇာနိတွာ သမာပဇ္ဇနတ္ထံ၊ တေသံ ပုဗ္ဗေ ပဏာမိတာနံ ဣဒါနိ အတ္တနာ သမာနသမ္ဘောဂဒဿနတ္ထံ၊ အာနုဘာဝဒီပနတ္ထံ၊ ဝိနာ ဝစီဘေဒေန အညဗျာကရဏဒီပနတ္ထဉ္စ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ပုဗ္ဗေ ပဏာမိတာနံ ဣဒါနိ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတာနံ အနုတ္တရသုခုပ္ပာဒနေန အနညသာဓာရဏပဋိသန္ထာရကရဏတ္ထ’’န္တိ။ တေပိ အာယသ္မန္တော ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ တံယေဝ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ကတမေန နု ခေါ ဘဂဝါ ဝိဟာရေန ဧတရဟိ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိ။

ဧတ္ထ စ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ ကောသဇ္ဇာဒီနံ ပါရိပန္တိကဓမ္မာနံ သုဝိဒူရဘာဝတော ဣဒ္ဓိယာ မူလဘူတေဟိ အနောဏမနာဒီဟိ သောဠသဟိ ဝေါဒါနဓမ္မေဟိ သမန္နာဂမနတော အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ သယံ အနိဉ္ဇနဋ္ဌေန အာနေဉ္ဇန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အနောဏတံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ အနုဏ္ဏတံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ အနဘိရတံ စိတ္တံ ရာဂေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ အနပနတံ စိတ္တံ ဗျာပါဒေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ အနိဿိတံ စိတ္တံ ဒိဋ္ဌိယာ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓံ စိတ္တံ ဆန္ဒရာဂေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ ဝိပ္ပမုတ္တံ စိတ္တံ ကာမရာဂေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ ဝိသံယုတ္တံ စိတ္တံ ကိလေသေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ ဝိမရိယာဒိကတံ စိတ္တံ ကိလေသမရိယာဒါယ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ နာနတ္တကိလေသေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ သဒ္ဓါယ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ အဿဒ္ဓိယေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ ဝီရိယေန ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ပမာဒေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ သမာဓိနာ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ ပညာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ အဝိဇ္ဇာယ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ ဩဘာသဂတံ စိတ္တံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇ’’န္တိ။

ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ စ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တိတံ၊ အာရမ္မဏဝိဘာဂေန စတုဗ္ဗိဓံ အရူပါဝစရဇ္ဈာနန္တိ ဧတေသံ ပဉ္စန္နံ ဈာနာနံ အာနေဉ္ဇဝေါဟာရော။ တေသံ ယံ ကိဉ္စိ ပါဒကံ ကတွာ သမာပန္နာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ အာနေဉ္ဇသမာဓီတိ ပေါရာဏာ။

အဘိက္ကန္တာယာတိ အတီတာယ။ နိက္ခန္တေတိ နိဂ္ဂတေ၊ အပဂတေတိ အတ္ထော။ တုဏှီ အဟောသီတိ ဘဂဝါ အရိယေန တုဏှီဘာဝေန တုဏှီ အဟောသိ။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ၊ အရုဏော နာမ ပုရတ္ထိမဒိသာယ သူရိယောဒယတော ပုရေတရမေဝ ဥဋ္ဌိတောဘာသော။ နန္ဒိမုခိယာတိ ရတ္တိယာ အရုဏဿ ဥဂ္ဂတတ္တာ ဧဝ အရုဏပ္ပဘာယ သူရိယာလောကူပဇီဝိနော သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ဝိယ ရတ္တိယာ ဇာတာယ၊ ဝိဘာယမာနာယာတိ အတ္ထော။

တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ ယထာပရိစ္ဆေဒံ တတော အာနေဉ္ဇသမာဓိတော အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိတော ဥဋ္ဌာယ။ သစေ ခေါ တွံ၊ အာနန္ဒ၊ ဇာနေယျာသီတိ ဘဂဝါ ‘‘ဣမေ စ ဘိက္ခူ ဧတ္တကံ ကာလံ ဣမိနာ နာမ သမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေန္တီ’’တိ၊ အာနန္ဒ၊ ယဒိ တွံ ဇာနေယျာသိ။ ဧတ္တကမ္ပိ တေ နပ္ပဋိဘာသေယျာတိ လောကိယပဋိသမ္မောဒနံ သန္ဓာယ ယဒိဒံ တေ ‘‘အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တီ’’တိအာဒိနာ တိက္ခတ္တုံ ပဋိဘာနံ ဥပဋ္ဌိတံ၊ တယိဒံ ဧတ္တကမ္ပိ တေ န ဥပဋ္ဌဟေယျ။ ယသ္မာ စ ခေါ တွံ၊ အာနန္ဒ၊ သေက္ခော အသေက္ခံ သမာပတ္တိဝိဟာရံ န ဇာနာသိ၊ တသ္မာ မံ ဣမေသံ ဘိက္ခူနံ လောကိယပဋိသမ္မောဒနံ ကာရေတုံ ဥဿုက္ကံ အာပဇ္ဇိ။ အဟံ ပန ဣမေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ လောကုတ္တရပဋိသမ္မောဒနေနေဝ တိယာမရတ္တိံ ဝီတိနာမေသိန္တိ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘အဟဉ္စ၊ အာနန္ဒ၊ ဣမာနိ စ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ သဗ္ဗေဝ အာနေဉ္ဇသမာဓိနာ နိသီဒိမှာ’’တိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ တေသံ ဘိက္ခူနံ အတ္တနာ သမံ အာနေဉ္ဇသမာဓိသမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာသင်္ခါတံ ဝသီဘာဝတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ တေသံ ဘိက္ခူနံ အနဝသေသရာဂါဒိပ္ပဟာနသံသိဒ္ဓိတာဒိသဘာဝဒီပနံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ယဿ ဇိတော ကာမကဏ္ဍကောတိ ကုသလပက္ခဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ကဏ္ဍကဘူတော ကိလေသကာမော ယေန အရိယပုဂ္ဂလေန အနဝသေသံ ဇိတော ပဟီနော၊ ဧတေနဿ အနုနယာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဂါမကဏ္ဋကော’’တိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – ဂါမေ ကဏ္ဋကော ကဏ္ဋကဋ္ဌာနိယော သကလော ဝတ္ထုကာမော ယဿ ဇိတောတိ။ ဇယော စဿ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တေန တေသံ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အက္ကောသော စ ဇိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဓော စ ဗန္ဓနဉ္စာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေသု အက္ကောသဇယေန ဝစီဒုစ္စရိတာဘာဝေါ၊ ဣတရေန ကာယဒုစ္စရိတာဘာဝေါ ဒဿိတော။ တေန တံနိမိတ္တကဿ ဗျာပါဒဿ အနဝသေသပ္ပဟာနေန တတိယမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အထ ဝါ အက္ကောသာဒိဇယဝစနေန တတိယမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော ဟောတိ၊ အက္ကောသာဒီနံ အစ္စန္တခမနံ တတ္ထ ပကာသိတံ ဟောတိ၊ ဥဘယထာပိ နေသံ ဝိရောဓာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ပဗ္ဗတော ဝိယ သော ဌိတော အနေဇောတိ ဧဇာ ဝုစ္စတိ စလနကိလေသပရိပန္ထော၊ ဧဇာဟေတူနံ အဝသေသကိလေသာနံ အဘာဝေန အနေဇော၊ အနေဇတ္တာယေဝ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ပရဝါဒဝါတေဟိ စ အကမ္ပနီယတ္တာ ဌိတော ဧကဂ္ဃနပဗ္ဗတသဒိသော။ သုခဒုက္ခေသု န ဝေဓတိ သ ဘိက္ခူတိ သော ဘိန္နကိလေသော ဘိက္ခု သုခဒုက္ခနိမိတ္တံ န ကမ္ပတီတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ဘဂဝါ တေသံ ပဉ္စသတာနံ ဘိက္ခူနံ အရဟတ္တာဓိဂမေန တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဧကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄။ စတုတ္ထေ ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အာရမ္မဏာဘိမုခံ သတိံ ဌပယိတွာ မုခသမီပေ ကတွာ။ တထာ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ –

‘‘အယံ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတိ သုပဋ္ဌိတာ နာသိကဂ္ဂေ ဝါ မုခနိမိတ္တေ ဝါ၊ တေန ဝုစ္စတိ ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၃၇)။

အထ ဝါ ‘‘ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော၊ မုခန္တိ နိယျာနဋ္ဌော၊ သတီတိ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော၊ တေန ဝုစ္စတိ ‘ပရိမုခံ သတိ’’’န္တိ။ ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၄) ဝုတ္တနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနသတိံ ကတွာတိ။ နိယျာနန္တိ စ သတိယာ ဩဂါဟိတဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမော ပစ္ဆိမော စ အတ္ထော သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန၊ ဣတရော သမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂသမန္နာဟာရဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတီတိ ဝါ သတိသီသေန ဈာနံ ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ကာယဂတာသတိံ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁။၆၀၀) ဝိယ။ ကတမံ ပန တံ ဈာနန္တိ? ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သမာပန္နံ အရဟတ္တဖလဇ္ဈာနံ။ ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ? အာနေဉ္ဇသမာဓိယောဂေန ထေရဿ သဝိသေသံ နိစ္စလဘာဝံ ကေနစိ အကမ္ပနီယတဉ္စ ပဗ္ဗတောပမာယ ပကာသေန္တော ဘဂဝါ ဣမံ ဥဒါနံ အဘာသီတိ ဂါထာယ ဧဝ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ န စာယံ နိသဇ္ဇာ ထေရဿ သစ္စပ္ပဋိဝေဓာယ၊ အထ ခေါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာယ။ ပုဗ္ဗေယေဝ ဟိ သူကရခတလေဏေ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၁) အတ္တနော ဘာဂိနေယျဿ ဒီဃနခပရိဗ္ဗာဇကဿ ဘဂဝတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ အယံ မဟာထေရော သစ္စပ္ပဋိဝေဓကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေသီတိ။

ဧတမတ္ထန္တိ ဧတံ ထေရဿ အာနေဉ္ဇသမာဓိယောဂေန တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ စ ကေနစိ အကမ္ပနီယတာသင်္ခါတံ အတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ တဒတ္ထဝိဘာဝနံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ယထာပိ ပဗ္ဗတော သေလောတိ ယထာ သိလာမယော ဧကဂ္ဃနသိလာပဗ္ဗတော၊ န ပံသုပဗ္ဗတော န မိဿကပဗ္ဗတောတိ အတ္ထော။ အစလော သုပ္ပတိဋ္ဌိတောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတမူလော ပကတိဝါတေဟိ အစလော အကမ္ပနီယော ဟောတိ။ ဧဝံ မောဟက္ခယာ ဘိက္ခု၊ ပဗ္ဗတောဝ န ဝေဓတီတိ မောဟဿ အနဝသေသပ္ပဟာနာ မောဟမူလကတ္တာ စ သဗ္ဗာကုသလာနံ ပဟီနသဗ္ဗာကုသလော ဘိက္ခု၊ ယထာ သော ပဗ္ဗတော ပကတိဝါတေဟိ၊ ဧဝံ လောကဓမ္မေဟိ န ဝေဓတိ န ကမ္ပတိ။ မောဟက္ခယောတိ ဝါ ယသ္မာ နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တဉ္စ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ မောဟက္ခယဿ ဟေတု နိဗ္ဗာနဿ အရဟတ္တဿ ဝါ အဓိဂတတ္တာ စတူသု အရိယသစ္စေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတော အသမာပန္နကာလေပိ ယထာဝုတ္တပဗ္ဗတော ဝိယ န ကေနစိ ဝေဓတိ၊ ပဂေဝ သမာပန္နကာလေတိ အဓိပ္ပာယော။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၅။ ပဉ္စမေ ကာယဂတာယ သတိယာတိ ကာယာနုပဿနာဝသေန ကာယေ ဂတာယ ကာယာရမ္မဏာယ သတိယာ၊ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ အဇ္ဈတ္တံ နာမ နိယကဇ္ဈတ္တံ၊ တသ္မာ အတ္တနိ အတ္တသန္တာနေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယသ္မာ ကမ္မဋ္ဌာနဘူတော ကေသာဒိကော ဒွတ္တိံသကောဋ္ဌာသသမုဒါယော ဣဓ ကာယောတိ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ အဇ္ဈတ္တန္တိ ပဒဿ ဂေါစရဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သူပဋ္ဌိတာယာတိ နိယကဇ္ဈတ္တဘူတေ ဂေါစရဇ္ဈတ္တဘူတေ ဝါ ကာယေ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာယ။ ကာ ပနာယံ သတိ၊ ယာ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ သူပဋ္ဌိတာ’’တိ ဝုတ္တာ? ယွာယံ ဘဂဝတာ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ) အဇ္ဈတ္တကေသာဒိကော ဒွတ္တိံသာကာရော ကာယော ဝုတ္တော၊ တတ္ထ ယာ ပဋိကူလမနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ကာယေ ဥပဋ္ဌိတာ သတိ၊ သာ ‘‘ကာယဂတာ သတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ စာယံ၊ ဧဝံ အာနာပါနစတုဣရိယာပထသတိသမ္ပဇညာနံ ဝသေန ဥဒ္ဓုမာတကဝိနီလကာဒိဝသေန စ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ ယထာရဟံ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ကာယေ ဥပဋ္ဌိတာ သတိ ‘‘ကာယဂတာ သတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန အဇ္ဈတ္တံ ကာယဂတာ သတိ ပထဝီအာဒိကာ စတဿော ဓာတုယော သသမ္ဘာရသင်္ခေပါဒီသု စတူသု ယေန ကေနစိ ဧကေနာကာရေန ဝဝတ္ထပေတွာ တေသံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ဥပဋ္ဌိတာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ‘‘ကာယဂတာ သတီ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ ထေရော ပန တထာ ဝိပဿိတွာ အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိမေဝ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ။ ဣဓာပိ ဂါထာယ ဧဝံ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝိညာတဗ္ဗတာ ‘‘န စာယံ နိသဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ယောဇေတဗ္ဗာ။

ဧတမတ္ထန္တိ ဧတံ ထေရဿ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနေန ဝိပဿနံ ဩဂါဟေတွာ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ သတိ ကာယဂတာ ဥပဋ္ဌိတာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တလက္ခဏာ သတိ သဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမာနံ သမာဓိဝီရိယပညာနံ ယထာသကံ ကိစ္စနိပ္ဖာဒနေန သဟာယဘာဝံ အာပန္နတ္တာ ပဟီနပ္ပဋိပက္ခာ တတော ဧဝ တိက္ခဝိသဒဘူတာ စ ယထာဝုတ္တကာယသံဝရဏဝသေန ဧကတ္ထသမောသရဏဝသေန စ အဝိပရီတသဘာဝံ သလ္လက္ခေန္တီ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ ဟောတိ၊ ဧတေန ကာယသင်္ခါတာနံ စတုန္နံ ဓာတူနံ တန္နိဿိတာနဉ္စ ဥပါဒါရူပါနံ သလ္လက္ခဏဝသေန၊ ပစ္စယေ ဝဝတ္ထပေတွာ တတော ပရံ တေသံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန စ ပဝတ္တံ ဉာဏပရမ္ပရာဂတံ သတိံ ဒဿေတိ၊ သတိသီသေန ဝါ တံသမ္ပယုတ္တံ ပရိညာတ္တယပရိယာပန္နဉာဏပရမ္ပရမေဝ ဒဿေတိ။ ဆသု ဖဿာယတနေသု သံဝုတောတိ ယထာဝုတ္တာယ ကာယေ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ သမန္နာဂတော စက္ခာဒီသု ဖဿဿ ကာရဏဘူတေသု ဆသု ဒွါရေသု ကာယာနုပဿနာယ အဘာဝိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ အဘိဇ္ဈာဒီနံ တဿာ ဘာဝိတတ္တာ ဉာဏပ္ပဝတ္တိံ ပဋိဝေဓေန္တော တေ ပိဒဟန္တော ‘‘တတ္ထ သံဝုတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧတေန ဉာဏသံဝရံ ဒဿေတိ။

သတတံ ဘိက္ခု သမာဟိတောတိ သော ဘိက္ခု ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတဿတိ သဗ္ဗတ္ထ စ သံဝုတော ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မသန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ဝဟန္တေ ဝိပဿနာသမာဓိနာ တာဝ သတတံ နိရန္တရံ သမာဟိတော အနုလောမဉာဏာနန္တရံ ဂေါတြဘုဉာဏောဒယတော ပဋ္ဌာယ။ ဇညာ နိဗ္ဗာနမတ္တနောတိ အညေသံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သုပိနန္တေပိ အဂေါစရဘာဝတော၊ အရိယာနံ ပန တဿ တဿေဝ အာဝေဏိကတ္တာ အတ္တသဒိသတ္တာ စ ‘‘အတ္တာ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရဿ မဂ္ဂဖလဉာဏဿ သာတိသယဝိသယဘာဝတော ဧကန္တသုခါဝဟံ နိဗ္ဗာနံ အသင်္ခတဓာတု ‘‘အတ္တနော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ နိဗ္ဗာနံ ဇညာ ဇာနေယျ၊ မဂ္ဂဖလဉာဏေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈေယျ၊ သစ္ဆိကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတေန အရိယာနံ နိဗ္ဗာနေ အဓိမုတ္တတံ ဒဿေတိ။ အရိယာ ဟိ အဓိစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာလေပိ ဧကန္တေနေဝ နိဗ္ဗာနေ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ဝိဟရန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယဿ သတိ ကာယဂတာ ဥပဋ္ဌိတာ၊ သော ဘိက္ခု ဆသု ဖဿာယတနေသု သံဝုတော၊ တတော ဧဝ သတတံ သမာဟိတော အတ္တပစ္စက္ခကရဏေန နိဗ္ဗာနံ အတ္တနော ဇာနေယျာတိ ဧဝံ ဂါထာပဒါနံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနမုခေန ယာဝ အရဟတ္တာ ဧကဿ ဘိက္ခုနော နိယျာနမဂ္ဂံ ဒဿေတိ ဓမ္မရာဇာ။

အပရော နယော – သတိ ကာယဂတာ ဥပဋ္ဌိတာတိ ဧတေန ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ ဆသု ဖဿာယတနေသု သံဝုတောတိ ဖဿော အာယတနံ ကာရဏံ ဧတေသန္တိ ဖဿာယတနာနိ၊ တေသု ဖဿာယတနေသု။ ဖဿဟေတုကေသု ဖဿပစ္စယာ နိဗ္ဗတ္တေသု ဆသု စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဝေဒယိတေသု တဏှာဒီနံ အပ္ပဝတ္တိယာ သံဝုတော၊ ဧတေန ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ သတတံ ဘိက္ခု သမာဟိတောတိ သတတံ နိစ္စကာလံ နိရန္တရံ ဝိက္ခေပါဘာဝတော သမာဟိတော ဘိက္ခု။ သော စာယံ အဝိက္ခေပေါ သဗ္ဗသော သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ မတ္ထကပ္ပတ္တာယ ဟောတိ။ သမ္မသန္တော ဟိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နေသု ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု အနဝသေသတောဝ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သမ္မသတီတိ။ ဧတေန သေသသတိပဋ္ဌာနေ ဒဿေတိ။ ဇညာ နိဗ္ဗာနမတ္တနောတိ ဧဝံ စတုသတိပဋ္ဌာနဘာဝနံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဌိတော ဘိန္နကိလေသော ဘိက္ခု အတ္တနော ကိလေသနိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန သယမေဝ ဇာနေယျာတိ အတ္ထော။

အထ ဝါ သတိ ကာယဂတာ ဥပဋ္ဌိတာတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ကာယဿ ယထာသဘာဝပရိညာဒီပနေန ထေရဿ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိ ဒီပိတာ။ ဆသု ဖဿာယတနေသု သံဝုတောတိ စက္ခာဒီသု ဆသု ဒွါရေသု အစ္စန္တသံဝရဒီပနေန သတတဝိဟာရိဝသေန ထေရဿ သမ္ပဇညပ္ပကာသိနီ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိ ဒီပိတာ။ သတတံ ဘိက္ခု သမာဟိတောတိ သမာပတ္တိဗဟုလတာဒဿနေန နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိယော ဒဿိတာ။ ဧဝံဘူတော ပန ဘိက္ခု ဇညာ နိဗ္ဗာနမတ္တနောတိ ကတကိစ္စတ္တာ ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော ကေဝလံ အတ္တနော အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနမေဝ ဇာနေယျ စိန္တေယျ၊ အညမ္ပိ တဿ စိန္တေတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ပိလိန္ဒဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆။ ဆဋ္ဌေ ပိလိန္ဒဝစ္ဆောတိ ပိလိန္ဒာတိဿ နာမံ၊ ဝစ္ဆောတိ ဂေါတ္တဝသေန ထေရံ သဉ္ဇာနန္တိ။ ဝသလဝါဒေန သမုဒါစရတီတိ ‘‘ဧဟိ၊ ဝသလ၊ အပေဟိ၊ ဝသလာ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခူ ဝသလဝါဒေန ဝေါဟရတိ အာလပတိ။ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူတိ ဗဟူ ဘိက္ခူ။ တေ ထေရံ တထာ သမုဒါစရန္တံ ဒိသွာ ‘‘အရဟာဝ သမာနော အပ္ပဟီနဝါသနတ္တာ ဧဝံ ဘဏတီ’’တိ အဇာနန္တာ ‘‘ဒေါသန္တရော မညေ အယံ ထေရော ဧဝံ သမုဒါစရတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥလ္လပနာဓိပ္ပာယာ တံ တတော ဝုဋ္ဌာပေတုံ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာယသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ ပိလိန္ဒဝစ္ဆော ဘိက္ခူ ဝသလဝါဒေန သမုဒါစရတီ’’တိ။ ကေစိ ပနာဟု – ‘‘ဣမံ ထေရံ ဘိက္ခူ ‘အရဟာ’တိ သဉ္ဇာနန္တိ၊ အယဉ္စ ဘိက္ခူ ဖရုသဝစနေန ဧဝံ သမုဒါစရတိ၊ ‘အဘူတော ဧဝ နု ခေါ ဣမသ္မိံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော’တိ ဝါသနာဝသေန တဿ တထာ သမုဒါစာရံ အဇာနန္တာ အရိယဘာဝဉ္စဿ အသဒ္ဒဟန္တာ ဥဇ္ဈာနသညိနော ဘဂဝတော တမတ္ထံ အာရောစေသု’’န္တိ။ ဘဂဝါ ထေရဿ ဒေါသန္တရာဘာဝံ ပကာသေတုကာမော ဧကေန ဘိက္ခုနာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ သမ္မုခါ တဿ ‘‘ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေနာယံ တထာ သမုဒါစရတိ၊ န ဖရုသဝစနာဓိပ္ပာယော’’တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အညတရံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေသီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ မနသိ ကရိတွာတိ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ ဝစ္ဆ၊ ဘိက္ခူ ဝသလဝါဒေန သမုဒါစရသီ’’တိ ထေရံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဝစ္ဆော ကိလေသဝါသနာယ ဝသလဝါဒံ န ပရိစ္စဇတိ၊ ကိံ နု ခေါ အတီတေသုပိ အတ္တဘာဝေသု ဗြာဟ္မဏဇာတိကော အဟောသီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ဝါ တဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အတီတာသု ဇာတီသု နိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တာနံ မနသိ ကရိတွာ ဟတ္ထတလေ ဌပိတံ အာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခကရဏဝသေန အတ္တနော မနသိ ကတွာ။ ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ တေ ဘိက္ခူ သညာပေတုံ အာလပိ၊ အဘာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မာ ခေါ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ မာတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော၊ တဿ ‘‘ဥဇ္ဈာယိတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ မာ ဥဇ္ဈာယိတ္ထာတိ မာ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ စိန္တယိတ္ထ၊ ဩလောကယိတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဝစ္ဆဿ ဘိက္ခုနောတိ စ ဥဇ္ဈာယနဿ ဥသူယနတ္ထတ္တာ သမ္ပဒါနဝစနံ။ ဣဒါနိဿ အနုဇ္ဈာယိတဗ္ဗေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝစ္ဆော ဒေါသန္တရော ဘိက္ခူ ဝသလဝါဒေန သမုဒါစရတီ’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ အယံ ဝစ္ဆော ဒေါသန္တရော ဒေါသစိတ္တော ဒေါသေန ဗျာပါဒေန ဒူသိတစိတ္တော ဟုတွာ ဘိက္ခူ ဝသလဝါဒေန န သမုဒါစရတိ၊ မဂ္ဂေနေဝ စဿ ဗျာပါဒေါ သမုဂ္ဃာတိတော။ ဧဝံ အဒေါသန္တရတ္တေပိ တဿ တထာ သမုဒါစာရဿ ပုရိမဇာတိသိဒ္ဓံ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝစ္ဆဿ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာနီတိ ခတ္တိယာဒိဇာတိအန္တရေဟိ အဝေါမိဿာနိ အနန္တရိတာနိ။ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ဗြာဟ္မဏကုလေ ပစ္စာဇာတာနီတိ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဝစ္ဆဿ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ပဋိပါဋိယာ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဧဝ ဇာတာနိ၊ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ သော တဿ ဝသလဝါဒေါ ဒီဃရတ္တံ သမုဒါစိဏ္ဏောတိ ယော ဧတရဟိ ခီဏာသဝေနပိ သတာ ပဝတ္တိယတိ၊ သော တဿ ဝစ္ဆဿ ဘိက္ခုနော ဝသလဝါဒေါ ဒီဃရတ္တံ ဣတော ဇာတိတော ပဋ္ဌာယ ဥဒ္ဓံ အာရောဟနဝသေန ပဉ္စဇာတိသတမတ္တံ ကာလံ ဗြာဟ္မဏဇာတိကတ္တာ သမုဒါစိဏ္ဏော သမုဒါစရိတော အဟောသိ။ ဗြာဟ္မဏာ ဟိ ဇာတိသိဒ္ဓေန မာနေန ထဒ္ဓါ အညံ ဝသလဝါဒေန သမုဒါစရန္တိ။ ‘‘အဇ္ဈာစိဏ္ဏော’’တိပိ ပဌန္တိ၊ သော ဧဝ အတ္ထော။ တေနာတိ တေန ဒီဃရတ္တံ တထာ သမုဒါစိဏ္ဏဘာဝေန၊ ဧတေနဿ တထာ သမုဒါစာရဿ ကာရဏံ ဝါသနာတိ ဒဿေတိ။ ကာ ပနာယံ ဝါသနာ နာမ? ယံ ကိလေသရဟိတဿာပိ သန္တာနေ အပ္ပဟီနကိလေသာနံ သမာစာရသဒိသသမာစာရဟေတုဘူတံ၊ အနာဒိကာလဘာဝိတေဟိ ကိလေသေဟိ အာဟိတံ သာမတ္ထိယမတ္တံ၊ တထာရူပါ အဓိမုတ္တီတိ ဝဒန္တိ။ တံ ပနေတံ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနဝသေန ယတ္ထ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တတ္ထ ဘဂဝတော သန္တာနေ နတ္ထိ။ ယတ္ထ ပန တထာ ကိလေသာ န ပဟီနာ၊ တတ္ထ သာဝကာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ သန္တာနေ အတ္ထိ၊ တတော တထာဂတောဝ အနာဝရဏဉာဏဒဿနော။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ အာယသ္မတော ပိလိန္ဒဝစ္ဆဿ သတိပိ ဝသလသမုဒါစာရေ ဒေါသန္တရာဘာဝသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ တဿ အဂ္ဂဖလာဓိဂမဝိဘာဝနံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ယမှိ န မာယာ ဝသတိ န မာနောတိ ယသ္မိံ အရိယပုဂ္ဂလေ သန္တဒေါသပ္ပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ၊ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ သမ္ပဂ္ဂဟဝသေန ပဝတ္တော ဥဏ္ဏတိလက္ခဏော မာနော စ န ဝသတိ၊ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတိတတ္တာ န ပဝတ္တတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယော ဝီတလောဘော အမမော နိရာသောတိ ယော စ ရာဂါဒိပရိယာယဝသေန ပဝတ္တဿ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏဿ လောဘဿ သဗ္ဗထာ ဝိဂတတ္တာ ဝီတလောဘော၊ တတော ဧဝ ရူပါဒီသု ကတ္ထစိ မမာယနာဘာဝတော အမမော အပရိဂ္ဂဟော၊ အနာဂတာနမ္ပိ ဘဝါဒီနံ အနာသီသနတော နိရာသော။ ပနုဏ္ဏကောဓောတိ ကုဇ္ဈနလက္ခဏဿ ကောဓဿ အနာဂါမိမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ ပနုဏ္ဏကောဓော သမုစ္ဆိန္နာဃာတော။ အဘိနိဗ္ဗုတတ္တောတိ ယော ဧဝံ မာယာမာနလောဘကောဓာနံ သမုဂ္ဃာတေန တဒေကဋ္ဌတာယ သဗ္ဗဿ သံကိလေသပက္ခဿ သုပ္ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗသော ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန အဘိနိဗ္ဗုတစိတ္တော သီတိဘူတော။ သော ဗြာဟ္မဏော သော သမဏော သ ဘိက္ခူတိ သော ဧဝရူပေါ ခီဏာသဝေါ သဗ္ဗသော ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော၊ သော ဧဝ သမိတပါပတ္တာ သမစရိယာယ စ သမဏော၊ သော ဧဝ စ သဗ္ဗသော ဘိန္နကိလေသတ္တာ ဘိက္ခု နာမ။ ဧဝံဘူတော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝစ္ဆော သော ကထံ ဒေါသန္တရော ကိဉ္စိ ကာယကမ္မာဒိံ ပဝတ္တေယျ၊ ကေဝလံ ပန ဝါသနာယ အပ္ပဟီနတ္တာ ဝသလဝါဒေန သမုဒါစရတီတိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သက္ကုဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇။ သတ္တမေ သတ္တာဟံ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော ဟောတိ အညတရံ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာတိ ဧတ္ထ ကေစိ တာဝ အာဟု ‘‘အရဟတ္တဖလသမာဓိ ဣဓ ‘အညတရော သမာဓီ’တိ အဓိပ္ပေတော’’တိ။ တဉှိ သော အာယသ္မာ ဗဟုလံ သမာပဇ္ဇတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ၊ ပဟောတိ စ သတ္တာဟမ္ပိ ဖလသမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေတုံ။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ –

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ၊ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ…ပေ… ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ဝိဟရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂) –

အာဒိနာ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာဒိဘေဒေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌာနေ ဌပိတော၊ န စေတ္ထ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ထေရော ယမကပါဋိဟာရိယမ္ပိ ကရေယျာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သာဝကသာဓာရဏာနံယေဝ ဈာနာဒီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ။

ပေါရာဏာ ပနာဟု – အညတရံ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာတိ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ။ ကထံ ပန နိရောဓသမာပတ္တိ သမာဓီတိ ဝုတ္တာ? သမာဓာနဋ္ဌေန။ ကော ပနာယံ သမာဓာနဋ္ဌော? သမ္မဒေဝ အာဓာတဗ္ဗတာ။ ယာ ဟိ ဧသာ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယာ ဗလပ္ပတ္တိယာ သမထဗလံ ဝိပဿနာဗလန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ဗလေဟိ၊ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တနိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ စတ္တာရိ မဂ္ဂဉာဏာနိ စတ္တာရိ စ ဖလဉာဏာနီတိ ဣမေသံ သောဠသန္နံ ဉာဏာနံ ဝသေန သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ၊ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိအာဒယော အဋ္ဌ သမာဓီ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဂဟိတော တေသံ ဥပစာရသမာဓိ စာတိ ဣမေသံ နဝန္နံ သမာဓီနံ ဝသေန နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ ကာယသင်္ခါရော ဝစီသင်္ခါရော စိတ္တသင်္ခါရောတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ သင်္ခါရာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ တထာ ဝိဟရိတုကာမေန ယထာဝုတ္တေသု ဌာနေသု ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေန အရဟတာ အနာဂါမိနာ ဝါ ယထာဓိပ္ပေတံ ကာလံ စိတ္တစေတသိကသန္တာနဿ သမ္မဒေဝ အပ္ပဝတ္တိ အာဓာတဗ္ဗာ၊ တဿာ တထာ သမာဓာတဗ္ဗတာ ဣဓ သမာဓာနဋ္ဌော၊ တေနာယံ ဝိဟာရော သမာဓီတိ ဝုတ္တော၊ န အဝိက္ခေပဋ္ဌေန။ ဧတေနဿ သမာပတ္တိအတ္ထောပိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမဉှိ နိရောဓသမာပတ္တိံ သန္ဓာယ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ –

‘‘ကထံ ဒွီဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ တိဏ္ဏံ သင်္ခါရာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ ဝသီဘာဝတာယ သညာနိရောဓသမာပတ္တိယာ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၃) –

ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒွီဟိ ဗလေဟီ’’တိ ဒွေ ဗလာနိ သမထဗလံ ဝိပဿနာဗလန္တိ ဝိတ္ထာရော။ သာယံ နိရောဓသမာပတ္တိကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၆၇ အာဒယော) သံဝဏ္ဏိတာဝ။ ကသ္မာ ပနာယံ ထေရော ဖလသမာပတ္တိံ အသမာပဇ္ဇိတွာ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိ? သတ္တေသု အနုကမ္ပာယ။ အယဉှိ မဟာထေရော သဗ္ဗာပိ သမာပတ္တိယော ဝဠဉ္ဇေတိ၊ သတ္တာနုဂ္ဂဟေန ပန ယေဘုယျေန နိရောဓံ သမာပဇ္ဇတိ။ တဉှိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ကတော အပ္ပကောပိ သက္ကာရော ဝိသေသတော မဟပ္ဖလော မဟာနိသံသော ဟောတီတိ။

ဝုဋ္ဌာသီတိ အရဟတ္တဖလစိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာသိ။ နိရောဓံ သမာပန္နော ဟိ အရဟာ စေ အရဟတ္တဖလဿ၊ အနာဂါမီ စေ အနာဂါမိဖလဿ ဥပ္ပာဒေန ဝုဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါတုကာမော ဟောတီတိ ကထံ တဿ ဒါတုကာမတာ ဇာတာ? ယာနိ ‘‘တာနိ ပဉ္စမတ္တာနိ ဒေဝတာသတာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တာ သက္ကဿ ဒေဝရညော ပရိစာရိကာ ကကုဋပါဒိနိယော ပုဗ္ဗေ ‘‘အယျော မဟာကဿပေါ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ၊ ဂစ္ဆထ ထေရဿ ဒါနံ ဒေထာ’’တိ သက္ကေန ပေသိတာ ဥပဂန္တွာ ဒိဗ္ဗာဟာရံ ဒါတုကာမာ ဌိတာ ထေရေန ပဋိက္ခိတ္တာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတာ။ ဣဒါနိ ပုရိမပ္ပဋိက္ခေပံ စိန္တေတွာ ‘‘ကဒါစိ ဂဏှေယျာ’’တိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ ထေရဿ ဒါနံ ဒါတုကာမာ သက္ကဿ အနာရောစေတွာ သယမေဝ အာဂန္တွာ ဒိဗ္ဗဘောဇနာနိ ဥပနေန္တိယော ပုရိမနယေနေဝ ထေရေန ပဋိက္ခိတ္တာ ဒေဝလောကံ ဂန္တွာ သက္ကေန ‘‘ကဟံ ဂတတ္ထာ’’တိ ပုဋ္ဌာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ဒိန္နော ဝေါ ထေရဿ ပိဏ္ဍပါတော’’တိ သက္ကေန ဝုတ္တေ ‘‘ဂဏှိတုံ န ဣစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကထေသီ’’တိ? ‘‘‘ဒုဂ္ဂတာနံ သင်္ဂဟံ ကရိဿာမီ’တိ အာဟ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တုမှေ ကေနာကာရေန ဂတာ’’တိ? ‘‘ဣမိနာဝ၊ ဒေဝါ’’တိ။ သက္ကော ‘‘တုမှာဒိသိယော ထေရဿ ပိဏ္ဍပါတံ ကိံ ဒဿန္တီ’’တိ? သယံ ဒါတုကာမော၊ ဇရာဇိဏ္ဏော ခဏ္ဍဒန္တော ပလိတကေသော ဩဘဂ္ဂသရီရော မဟလ္လကော တန္တဝါယော ဟုတွာ၊ သုဇမ္ပိ အသုရဓီတရံ တထာရူပိမေဝ မဟလ္လိကံ ကတွာ၊ ဧကံ ပေသကာရဝီထိံ မာပေတွာ တန္တံ ပသာရေန္တော အစ္ဆိ၊ သုဇာ တသရံ ပူရေတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော…ပေ… တသရံ ပူရေတီ’’တိ။

တတ္ထ တန္တံ ဝိနာတီတိ ပသာရိတတန္တံ ဝိနန္တော ဝိယ ဟောတိ။ တသရံ ပူရေတီတိ တသရဝဋ္ဋိံ ဝဍ္ဎေန္တီ ဝိယ။ ယေန သက္ကဿ ဒေဝါနမိန္ဒဿ နိဝေသနံ တေနုပသင်္ကမီတိ ထေရော နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ‘‘ဒုဂ္ဂတဇနသင်္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ နဂရာဘိမုခေါ ဂစ္ဆန္တော ဗဟိနဂရေ သက္ကေန မာပိတံ ပေသကာရဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဩလောကေန္တော အဒ္ဒသ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂဇိဏ္ဏသာလံ တတ္ထ စ တေ ဇာယမ္ပတိကေ ယထာဝုတ္တရူပေ တန္တဝါယကမ္မံ ကရောန္တေ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ မဟလ္လကကာလေပိ ကမ္မံ ကရောန္တိ။ ဣမသ္မိံ နဂရေ ဣမေဟိ ဒုဂ္ဂတတရာ နတ္ထိ မညေ။ ဣမေဟိ ဒိန္နံ သာကမတ္တမ္ပိ ဂဟေတွာ ဣမေသံ သင်္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော တေသံ ဂေဟာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ သက္ကော တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သုဇံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ မယှံ အယျော ဣတော အာဂစ္ဆတိ၊ တံ တွံ အပဿန္တီ ဝိယ တုဏှီ ဟုတွာ နိသီဒ။ ခဏေနေဝ ဝဉ္စေတွာ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမာ’’တိ ထေရော ဂန္တွာ ဂေဟဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ တေပိ အပဿန္တာ ဝိယ အတ္တနော ကမ္မမေဝ ကရောန္တာ ထောကံ အာဂမယိံသု။ အထ သက္ကော ‘‘ဂေဟဒွါရေ ဌိတော ဧကော ထေရော ဝိယ ခါယတိ၊ ဥပဓာရေဟိ တာဝါ’’တိ အာဟ။ ‘‘တုမှေ ဂန္တွာ ဥပဓာရေထ၊ သာမီ’’တိ။ သော ဂေဟာ နိက္ခမိတွာ ထေရံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဇဏ္ဏုကာနိ ဩလုမ္ဗိတွာ နိတ္ထုနန္တော ဥဋ္ဌာယ ‘‘ကတရတ္ထေရော နု ခေါ အယျော’’တိ ထောကံ ဩသက္ကိတွာ ‘‘အက္ခီနိ မေ ဓူမာယန္တီ’’တိ ဝတွာ နလာဋေ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေတွာ ‘‘အဟော ဒုက္ခံ အယျော နော မဟာကဿပတ္ထေရောဝ စိရဿံ မေ ကုဋိဒွါရံ အာဂတော။ အတ္ထိ နု ခေါ ကိဉ္စိ ဂေဟေ’’တိ အာဟ။ သုဇာ ထောကံ အာကုလာ ဝိယ ဟုတွာ ‘‘အတ္ထိ၊ သာမီ’’တိ ပဋိဝစနံ အဒါသိ။ သက္ကော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါတိ အစိန္တေတွာ သင်္ဂဟံ နော ကရောထာ’’တိ ပတ္တံ ဂဏှိ။ ထေရော ပတ္တံ ဒေန္တော ‘‘ဣမေသံ ဧဝ ဒုဂ္ဂတာနံ ဇရာဇိဏ္ဏာနံ မယာ သင်္ဂဟော ကာတဗ္ဗော’’တိ စိန္တေသိ။ သော အန္တော ပဝိသိတွာ ဃဋိဩဒနံ နာမ ဃဋိတော ဥဒ္ဓရိတွာ၊ ပတ္တံ ပူရေတွာ၊ ထေရဿ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော…ပေ… အဒါသီ’’တိ။

တတ္ထ ဃဋိယာတိ ဘတ္တဃဋိတော။ ‘‘ဃဋိဩဒန’’န္တိပိ ပါဌော၊ တဿ ဃဋိဩဒနံ နာမ ဒေဝါနံ ကောစိ အာဟာရဝိသေသောတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဥဒ္ဓရိတွာတိ ကုတောစိ ဘာဇနတော ဥဒ္ဓရိတွာ။ အနေကသူပေါ သော ဧဝ အာဟာရော ပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ ထေရဿ ဟတ္ထေ ဌပနကာလေ ကပဏာနံ ဥပကပ္ပနကလူခါဟာရော ဝိယ ပညာယိတ္ထ၊ ဟတ္ထေ ဌပိတမတ္တေ ပန အတ္တနော ဒိဗ္ဗသဘာဝေနေဝ အဋ္ဌာသိ။ အနေကသူပေါတိ မုဂ္ဂမာသာဒိသူပေဟိ စေဝ ခဇ္ဇဝိကတီဟိ စ အနေကဝိဓသူပေါ။ အနေကဗျဉ္ဇနောတိ နာနာဝိဓဥတ္တရိဘင်္ဂေါ။ အနေကရသဗျဉ္ဇနောတိ အနေကေဟိ သူပေဟိ စေဝ ဗျဉ္ဇနေဟိ စ မဓုရာဒိမူလရသာနဉ္စေဝ သမ္ဘိန္နရသာနဉ္စ အဘိဗျဉ္ဇကော၊ နာနဂ္ဂရသသူပဗျဉ္ဇနောတိ အတ္ထော။

သော ကိရ ပိဏ္ဍပါတော ထေရဿ ဟတ္ထေ ဌပိတကာလေ ရာဇဂဟနဂရံ အတ္တနော ဒိဗ္ဗဂန္ဓေန အဇ္ဈောတ္ထရိ၊ တတော ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ပုရိသော အပ္ပေသက္ခော၊ ပိဏ္ဍပါတော အတိဝိယ ပဏီတော သက္ကဿ ဘောဇနသဒိသော။ ကော နု ခေါ ဧသော’’တိ? အထ နံ ‘‘သက္ကော’’တိ ဉတွာ အာဟ – ‘‘ဘာရိယံ တေ၊ ကောသိယ၊ ကမ္မံ ကတံ ဒုဂ္ဂတာနံ သမ္ပတ္တိံ ဝိလုမ္ပန္တေန၊ အဇ္ဇ မယှံ ဒါနံ ဒတွာ ကောစိဒေဝ ဒုဂ္ဂတော သေနာပတိဋ္ဌာနံ ဝါ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဝါ လဘေယျာ’’တိ။ ‘‘ကော မယာ ဒုဂ္ဂတတရော အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ကထံ တွံ ဒုဂ္ဂတော ဒေဝရဇ္ဇသိရိံ အနုဘဝန္တော’’တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ ဧဝံ နာမေတံ၊ မယာ ပန အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ကလျာဏကမ္မံ ကတံ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပန ဝတ္တမာနေ ပုညကမ္မံ ကတွာ စူဠရထဒေဝပုတ္တော မဟာရထဒေဝပုတ္တော အနေကဝဏ္ဏဒေဝပုတ္တောတိ ဣမေ တယော ဒေဝပုတ္တာ မမာသန္နဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တာ မဟာတေဇဝန္တတရာ။ အဟံ တေသု ဒေဝပုတ္တေသု ‘နက္ခတ္တံ ကီဠိဿာမာ’တိ ပရိစာရိကာယော ဂဟေတွာ အန္တရဝီထိံ ဩတိဏ္ဏေသု ပလာယိတွာ ဂေဟံ ပဝိသာမိ။ တေသဉှိ သရီရတော တေဇော မမ သရီရံ ဩတ္ထရတိ၊ မမ သရီရတော တေဇော တေသံ သရီရံ န ဩတ္ထရတိ။ ကော မယာ ဒုဂ္ဂတတရော၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ ဣတော ပဋ္ဌာယ မယှံ မာ ဧဝံ ဝဉ္စေတွာ ဒါနမဒါသီ’’တိ။ ‘‘ဝဉ္စေတွာ တုမှာကံ ဒါနေ ဒိန္နေ မယှံ ကုသလံ အတ္ထိ နတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ကုသလကရဏံ နာမ မယှံ ဘာရော၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ သုဇံ အာဒါယ ထေရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ၊ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ‘‘အဟော ဒါနံ ပရမဒါနံ၊ ကဿပေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ တိက္ခတ္တုံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ဧတဒဟောသီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ကောသိယာတိ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ ပုညေန အတ္ထောတိ ပုညေန ပယောဇနံ။ အတ္ထီတိ ဝစနသေသော။ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာတိ ပထဝိတော ဝေဟာသံ အဘိဥဂ္ဂန္တွာ။ အာကာသေ အန္တလိက္ခေတိ အာကာသမေဝ ပရိယာယသဒ္ဒေန အန္တလိက္ခေတိ ဝဒန္တိ။ အထ ဝါ အန္တလိက္ခသင်္ခါတေ အာကာသေ န ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာဒိအာကာသေတိ ဝိသေသေန္တော ဝဒတိ။ အဟော ဒါနန္တိ ဧတ္ထ အဟောတိ အစ္ဆရိယတ္ထေ နိပါတော။ သက္ကော ဟိ ဒေဝါနမိန္ဒော၊ ‘‘ယသ္မာ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌိတဿ အယျဿ မဟာကဿပတ္ထေရဿ သက္ကစ္စံ သဟတ္ထေန စိတ္တီကတွာ အနပဝိဒ္ဓံ ကာလေန ပရေသံ အနုပဟစ္စ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခတွာ ဣဒမီဒိသံ မယာ ဒိဗ္ဗဘောဇနဒါနံ ဒိန္နံ၊ တသ္မာ ခေတ္တသမ္ပတ္တိ ဒေယျဓမ္မသမ္ပတ္တိ စိတ္တသမ္ပတ္တီတိ၊ တိဝိဓာယပိ သမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတတ္တာ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နံ ဝတ မယာ ဒါနံ ပဝတ္တိတ’’န္တိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော တဒါ အတ္တနော ဟဒယဗ္ဘန္တရဂတံ ပီတိသောမနဿံ သမုဂ္ဂိရန္တော ‘‘အဟော ဒါန’’န္တိ ဝတွာ တဿ ဒါနဿ ဝုတ္တနယေန ဥတ္တမဒါနဘာဝံ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝဉ္စ ပကာသေန္တော ‘‘ပရမဒါနံ ကဿပေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

ဧဝံ ပန သက္ကဿ ဥဒါနေန္တဿ ဘဂဝါ ဝိဟာရေ ဌိတောယေဝ ဒိဗ္ဗသောတေန သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ပဿထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တ’’န္တိ ဘိက္ခူနံ ဝတွာ တေဟိ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ တေန ကတ’’န္တိ ပုဋ္ဌော ‘‘မမ ပုတ္တဿ ကဿပဿ ဝဉ္စေတွာ ဒါနံ အဒါသိ၊ တေန စ အတ္တမနော ဥဒါနေသီ’’တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဿောသိ ခေါ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗာ။ ဒေဝတာနဉှိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓါ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏံ ဂဟေတုံ သမတ္ထာ ဒိဗ္ဗပသာဒသောတဓာတု ဟောတိ။ အယဉ္စာပိ ဘဂဝတော ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တာ ဉာဏမယာ သောတဓာတု တာဒိသာ ဧဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗာ။ အပိ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ အတ္တနာ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာပိ ဒိဗ္ဗာ။ သဝနဋ္ဌေန စ သဘာဝဓာရဏဋ္ဌေန စ သောတဓာတု၊ သောတဓာတုယာပိ ကိစ္စကရဏေန သောတဓာတု ဝိယာတိ သောတဓာတု၊ တာယ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ။ ဝိသုဒ္ဓါယာတိ ပရိသုဒ္ဓါယ နိရုပက္ကိလေသာယ။ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယာတိ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ သဒ္ဒဿဝနေန မာနုသိကမံသသောတဓာတုံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတာယ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ‘‘သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဂုဏဝိသေသေ ပတိဋ္ဌိတံ ပုရိသာတိသယံ ဒေဝါပိ မနုဿာပိ အာဒရဇာတာ အတိဝိယ ပိဟယန္တီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တဒတ္ထဒီပနံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတြ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂသင်္ခါတံ ဓုတင်္ဂံ သမာဒါယ တဿ ပရိပူရဏေန ပိဏ္ဍပါတိကဿ။ နနု စာယံ ဂါထာ အာယသ္မန္တံ မဟာကဿပံ နိမိတ္တံ ကတွာ ဘာသိတာ၊ ထေရော စ သဗ္ဗေသံ ဓုတဝါဒါနံ အဂ္ဂေါ တေရသဓုတင်္ဂဓရော၊ သော ကသ္မာ ဧကေနေဝ ဓုတင်္ဂေန ကိတ္တိတောတိ? အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေနာယံ နိဒ္ဒေသော။ အထ ဝါ ဒေသနာမတ္တမေတံ၊ ဣမိနာ ဒေသနာသီသေန သဗ္ဗေပိဿ ဓုတင်္ဂါ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ‘‘ယထာပိ ဘမရော ပုပ္ဖ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၄၉) ဂါထာယ ဝုတ္တနယေန ပရမပ္ပိစ္ဆတာယ ကုလာနုဒ္ဒယတာယ စဿ သဗ္ဗံ ပိဏ္ဍပါတိကဝတ္တံ အက္ခဏ္ဍေတွာ တတ္ထ သာတိသယံ ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတ္ထံ ‘‘ပိဏ္ဍပါတိကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပိဏ္ဍပါတိကဿာတိ စ ပိဟယန္တီတိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ သမ္ပဒါနဝစနံ၊ တံ ဥပယောဂတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတ္တဘရဿာတိ ‘‘အပ္ပာနိ စ တာနိ သုလဘာနိ အနဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၇၊ ဣတိဝု။ ၁၀၁) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ အပ္ပာနဝဇ္ဇသုလဘရူပေဟိ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ အတ္တာနမေဝ ဘရန္တဿ။ အနညပေါသိနောတိ အာမိသသင်္ဂဏှနေန အညေ သိဿာဒိကေ ပေါသေတုံ အနုဿုက္ကတာယ အနညပေါသိနော။ ပဒဒွယေနဿ ကာယပရိဟာရိကေန စီဝရေန ကုစ္ဆိပရိဟာရိကေန ပိဏ္ဍပါတေန ဝိစရဏတော သလ္လဟုကဝုတ္တိတံ သုဘရတံ ပရမဉ္စ သန္တုဋ္ဌိံ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ အတ္တဘရဿာတိ ဧကဝစနိစ္ဆာယ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ ဧကံယေဝ ဣမံ အတ္တာနံ ဘရတိ၊ န ဣတော ပရံ အညန္တိ အတ္တဘရော၊ တတော ဧဝ အတ္တနာ အညဿ ပေါသေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော အနညပေါသီ၊ တဿ အတ္တဘရဿ အနညပေါသိနော။ ပဒဒွယေနပိ ခီဏာသဝဘာဝေန အာယတိံ အနာဒါနတံ ဒဿေတိ။

ဒေဝါ ပိဟယန္တိ…ပေ… သတီမတောတိ တံ အဂ္ဂဖလာဓိဂမေန သဗ္ဗကိလေသဒရထပရိဠာဟာနံ ဝူပသမေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ဥပသန္တံ၊ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ နိစ္စကာလံ သတောကာရိတာယ သတိမန္တံ၊ တတော ဧဝ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တံ ခီဏာသဝံ သက္ကာဒယော ဒေဝါ ပိဟယန္တိ ပတ္ထေန္တိ၊ တဿ သီလာဒိဂုဏဝိသေသေသု ဗဟုမာနံ ဥပ္ပာဒေန္တာ အာဒရံ ဇနေန္တိ၊ ပဂေဝ မနုဿာတိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပိဏ္ဍပါတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈။ အဋ္ဌမေ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ဧကာသနိကခလုပစ္ဆာဘတ္တိကာနံ ပါတောဝ ဘုတ္တာနံ အန္တောမဇ္ဈနှိကောပိ ပစ္ဆာဘတ္တမေဝ၊ ဣဓ ပန ပကတိဘတ္တဿေဝ ပစ္ဆတော ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တာနန္တိ ပိဏ္ဍပါတတော ပဋိက္ကန္တာနံ၊ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိယေသိတွာ ဘတ္တကိစ္စဿ နိဋ္ဌာပနဝသေန တတော နိဝတ္တာနံ။ ကရေရိမဏ္ဍလမာဠေတိ ဧတ္ထ ကရေရီတိ ဝရုဏရုက္ခဿ နာမံ။ သော ကိရ ဂန္ဓကုဋိယာ မဏ္ဍပဿ သာလာယ စ အန္တရေ ဟောတိ၊ တေန ဂန္ဓကုဋီပိ ‘‘ကရေရိကုဋိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ မဏ္ဍပေါပိ သာလာပိ ‘‘ကရေရိမဏ္ဍလမာဠော’’တိ။ တသ္မာ ကရေရိရုက္ခဿ အဝိဒူရေ ကတေ နိသီဒနသာလသင်္ခါတေ မဏ္ဍလမာဠေ။ တိဏပဏ္ဏစ္ဆဒနံ အနောဝဿကံ ‘‘မဏ္ဍလမာဠော’’တိ ဝဒန္တိ၊ အတိမုတ္တကာဒိလတာမဏ္ဍပေါ ‘‘မဏ္ဍလမာဠော’’တိ အပရေ။

ကာလေန ကာလန္တိ ကာလေ ကာလေ အန္တရန္တရာ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ မနာပိကေတိ မနဝဍ္ဎကေ၊ ပိယရူပေ ဣဋ္ဌေတိ အတ္ထော။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝေါ စ ပုဂ္ဂလဝသေန စ ဒွါရဝသေန စ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧကစ္စဿ ဟိ ဣဋ္ဌာဘိမတော ဧကစ္စဿ အနိဋ္ဌော ဟောတိ၊ ဧကစ္စဿ အနိဋ္ဌာဘိမတော ဧကစ္စဿ ဣဋ္ဌော။ တထာ ဧကဿ ဒွါရဿ ဣဋ္ဌော အညဿ အနိဋ္ဌော။ ဝိပါကဝသေန ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကုသလဝိပါကော ဟိ ဧကန္တေန ဣဋ္ဌော၊ အကုသလဝိပါကော အနိဋ္ဌော ဧဝါတိ။ စက္ခုနာ ရူပေ ပဿိတုန္တိ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော ဥပါသကေဟိ ဂေဟံ ပဝေသေတွာ ပူဇာသက္ကာရကရဏတ္ထံ ဥပနီတေသု အာသနဝိတာနာဒီသု နာနာဝိရာဂသမုဇ္ဇလဝဏ္ဏသင်္ခါတေ ရဇနီယေ အညေ စ သဝိညာဏကရူပေ စက္ခုဒွါရိကဝိညာဏေဟိ ပဿိတုံ။ သဒ္ဒေတိ တထေဝ ဣဿရဇနာနံ ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌော တေသံ ပယုတ္တေ ဂီတဝါဒိတသဒ္ဒေ သောတုံ။ ဂန္ဓေတိ တထာ တေဟိ ပူဇာသက္ကာရဝသေန ဥပနီတေ ပုပ္ဖဓူမာဒိဂန္ဓေ ဃာယိတုံ။ ရသေတိ တေဟိ ဒိန္နာဟာရပရိဘောဂေ နာနဂ္ဂရသေ သာယိတုံ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေတိ မဟဂ္ဃပစ္စတ္ထရဏေသု အာသနေသု နိသိန္နကာလေ သုခသမ္ဖဿေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုသိတုံ။ ဧဝဉ္စ ပဉ္စဒွါရိကဣဋ္ဌာရမ္မဏပ္ပဋိလာဘံ ကိတ္တေတွာ ဣဒါနိ မနောဒွါရိကဣဋ္ဌာရမ္မဏပ္ပဋိလာဘံ ဒဿေတုံ ‘‘သက္ကတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ကိံ ပန အပိဏ္ဍပါတိကာနံ အယံ နယော န လဗ္ဘတီတိ? လဗ္ဘတိ။ တေသမ္ပိ ဟိ နိမန္တနသလာကဘတ္တာဒိအတ္ထံ ဂါမံ ဂတကာလေ ဥဠာရဝိဘဝါ ဥပါသကာ တထာ သက္ကာရသမ္မာနံ ကရောန္တိယေဝ၊ တံ ပန အနိယတံ။ ပိဏ္ဍပါတိကာနံ ပန တဒါ နိစ္စမေဝ တတ္ထ ပူဇာသက္ကာရံ ကရိယမာနံ ဒိသွာ၊ သက္ကာရဂရုတာယ အနိဿရဏမဂ္ဂေ ဌတွာ၊ အယောနိသောမနသိကာရဝသေန တေ ဘိက္ခူ ဧဝမာဟံသု။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဟန္ဒာဝုသော၊ မယမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတိကာ ဟောမာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ဟန္ဒာတိ ဝေါဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ လစ္ဆာမာတိ လဘိဿာမ။ တေနုပသင်္ကမီတိ တတ္ထ သုရဘိဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နော တေသံ တံ ကထာသလ္လာပံ သုတွာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ မာဒိသဿ နာမ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ မယာ သဒ္ဓိံ ဧကဝိဟာရေ ဝသန္တာပိ ဧဝံ အယောနိသောမနသိကာရဝသေန ကထံ ပဝတ္တေန္တိ၊ သလ္လေခေ န ဝတ္တန္တိ၊ ဟန္ဒ တေ တတော နိဝါရေတွာ သလ္လေခဝိဟာရေ နိယောဇေဿာမီ’’တိ မဏ္ဍလမာဠံ ဥပသင်္ကမိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာသလ္လေခါနံ ဝသေန ကိလေသေ ဓုနိတုံ တဏှံ ဝိသောသေတုံ ပဋိပန္နောတိ ပိဏ္ဍပါတိကဿ သတော ဒေဝါ ပိဟယန္တိ၊ တဿ ပဋိပတ္တိယာ အာဒရဇာတာ ပိယာယန္တိ၊ န ဣတော အညထာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တဒတ္ထဒီပနံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ နော စေ သဒ္ဒသိလောကနိဿိတောတိ ‘‘အဟော အယျော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ပရမသလ္လေခဝုတ္တီ’’တိအာဒိနာ ပရေဟိ ကိတ္တိတဗ္ဗသဒ္ဒသင်္ခါတံ သိလောကံ။ တဏှာယ နိဿိတော န ဟောတိ စေတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒေါ ဝါ သမ္မုခါ ဝဏ္ဏဘဏနထုတိဃောသော၊ သိလောကော ပရမ္မုခဘူတာ ပသံသာ ပတ္ထဋယသတာ ဝါ။ သေသံ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သိပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉။ နဝမေ ကော နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ သိပ္ပံ ဇာနာတီတိ၊ အာဝုသော၊ အမှေသု ဣဓ သန္နိပတိတေသု ကော နု ဇီဝိတနိမိတ္တံ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘သိပ္ပ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ယံကိဉ္စိ အာဇီဝံ ဝိဇာနာတိ? ကော ကိံ သိပ္ပံ သိက္ခီတိ ကော ဒီဃရတ္တံ သိပ္ပာစရိယကုလံ ပယိရုပါသိတွာ အာဂမတော ပယောဂတော စ ဟတ္ထိသိပ္ပာဒီသု ကိံ သိပ္ပံ သိက္ခိ? ကတရံ သိပ္ပံ သိပ္ပာနံ အဂ္ဂန္တိ သဗ္ဗသိပ္ပာနံ အဂါရယှတာယ မဟပ္ဖလတာယ အကိစ္ဆသိဒ္ဓိယာ စ ကတရံ သိပ္ပံ အဂ္ဂံ ဥတ္တမံ? ယံ နိဿာယ သုခေန သက္ကာ ဇီဝိတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထေကစ္စေတိ တေသု ဘိက္ခူသု ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ။ ယေ ဟတ္ထာစရိယကုလာ ပဗ္ဗဇိတာ တေ။ ဧဝမာဟံသူတိ တေ ဧဝံ ဘဏိံသု။ ဣတော ပရမ္ပိ ‘‘ဧကစ္စေ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဧသေဝ နယော။ ဟတ္ထိသိပ္ပန္တိ ယံ ဟတ္ထီနံ ပရိဂ္ဂဏှနဒမနသာရဏရောဂတိကိစ္ဆာဒိဘေဒံ ကတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ သိပ္ပံ ဣဓ ‘‘ဟတ္ထိသိပ္ပ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ အဿသိပ္ပန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ရထသိပ္ပံ ပန ရထယောဂ္ဂါနံ ဒမနသာရဏာဒိဝိဓာနဝသေန စေဝ ရထဿ ကရဏဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓနုသိပ္ပန္တိ ဣဿာသသိပ္ပံ၊ ယော ဓနုဗ္ဗေဓောတိ ဝုစ္စတိ။ ထရုသိပ္ပန္တိ သေသအာဝုဓသိပ္ပံ။ မုဒ္ဒါသိပ္ပန္တိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဂဏနသိပ္ပံ။ ဂဏနသိပ္ပန္တိ အစ္ဆိဒ္ဒကဂဏနသိပ္ပံ။ သင်္ခါနသိပ္ပန္တိ သင်္ကလနပဋုပ္ပာဒနာဒိဝသေန ပိဏ္ဍဂဏနသိပ္ပံ။ တံ ယဿ ပဂုဏံ ဟောတိ၊ သော ရုက္ခမ္ပိ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဧတ္ထ ပဏ္ဏာနီ’’တိ ဂဏိတုံ ဇာနာတိ။ လေခါသိပ္ပန္တိ နာနာကာရေဟိ အက္ခရလိခနသိပ္ပံ၊ လိပိဉာဏံ ဝါ။ ကာဝေယျသိပ္ပန္တိ အတ္တနော စိန္တာဝသေန ဝါ ပရတော ပဋိလဒ္ဓသုတဝသေန ဝါ၊ ‘‘ဣမဿ အယမတ္ထော၊ ဧဝံ နံ ယောဇေဿာမီ’’တိ ဧဝံ အတ္ထဝသေန ဝါ၊ ကိဉ္စိဒေဝ ကဗ္ဗံ ဒိသွာ၊ ‘‘တပ္ပဋိဘာဂံ ကဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနဝသေန ဝါ စိန္တာကဝိအာဒီနံ စတုန္နံ ကဝီနံ ကဗ္ဗကရဏသိပ္ပံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဝီ – စိန္တာကဝိ၊ သုတကဝိ၊ အတ္ထကဝိ၊ ပဋိဘာနကဝီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၁)။

လောကာယတသိပ္ပန္တိ ‘‘ကာကော သေတော အဋ္ဌီနံ သေတတ္တာ၊ ဗလာကာ ရတ္တာ လောဟိတဿ ရတ္တတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ပရလောကနိဗ္ဗာနာနံ ပဋိသေဓကံ ဝိတဏ္ဍသတ္ထသိပ္ပံ။ ခတ္တဝိဇ္ဇာသိပ္ပန္တိ အဗ္ဘေယျမာသုရက္ခာဒိနီတိသတ္ထသိပ္ပံ။ ဣမာနိ ကိရ ဒွါဒသ မဟာသိပ္ပာနိ နာမ။ တေနေဝါဟ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘သိပ္ပာနံ အဂ္ဂ’’န္တိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ သဗ္ဗသိပ္ပာယတနာနံ ဇီဝိကတ္ထတာယ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော အနိဿရဏဘာဝံ၊ သီလာဒီနံယေဝ ပန သုပရိသုဒ္ဓါနံ နိဿရဏဘာဝံ၊ တံ သမင်္ဂိနောယေဝ စ ဘိက္ခုဘာဝံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ တဒတ္ထဝိဘာဝနံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ အသိပ္ပဇီဝီတိ စတုန္နံ တဏှုပ္ပာဒါနံ သမုစ္ဆေဒဝိက္ခမ္ဘနေန ပစ္စယာသာယ ဝိသောသိတတ္တာ ယံကိဉ္စိ သိပ္ပံ ဥပနိဿာယ ဇီဝိကံ န ကပ္ပေတီတိ အသိပ္ပဇီဝီ၊ ဧတေန အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဒဿေတိ။ လဟူတိ အပ္ပကိစ္စတာယ သလ္လဟုကဝုတ္တိတာယ စ လဟု အဗဟုလသမ္ဘာရော၊ ဧတေန စတုပစ္စယသန္တောသသိဒ္ဓံ သုဘရတံ ဒဿေတိ။ အတ္ထကာမောတိ သဒေဝကဿ လောကဿ အတ္ထမေဝ ကာမေတီတိ အတ္ထကာမော၊ ဧတေန သတ္တာနံ အနတ္ထပရိဝဇ္ဇနဿ ပကာသိတတ္တာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဒဿေတိ ပါဏာတိပါတာဒိအနတ္ထဝိရမဏပရိဒီပနတော။ ယတိန္ဒြိယောတိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ အဘိဇ္ဈာဒျပ္ပဝတ္တိတော သံယမေန ယတိန္ဒြိယော၊ ဧတေန ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ ဧဝံ သုပရိသုဒ္ဓသီလော စတုပစ္စယသန္တောသေ အဝဋ္ဌိတော သပ္ပစ္စယံ နာမရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အနိစ္စာဒိဝသေန သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တတော ပရံ ပဋိပါဋိယာ ပဝတ္တိတေဟိ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ သံယောဇနာနံ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗဓိ သဗ္ဗတ္ထ ဘဝါဒီသု ဝိပ္ပမုတ္တော။

အနောကသာရီ အမမော နိရာသောတိ တထာ သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တတ္တာ ဧဝ ဩကသင်္ခါတေသု ဆသုပိ အာယတနေသု တဏှာဘိသရဏဿ အဘာဝေန အနောကသာရီ၊ ရူပါဒီသု ကတ္ထစိ မမင်္ကာရာဘာဝတော အမမော၊ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနာသီသနတော နိရာသော။ ဟိတွာ မာနံ ဧကစရော သ ဘိက္ခူတိ ဧဝံဘူတော စ သော အရဟတ္တမဂ္ဂပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ အနဝသေသံ မာနံ ဟိတွာ ပဇဟိတွာ ဣမေ ဘိက္ခူ ဝိယ ဂဏသင်္ဂဏိကံ အကတွာ ပဝိဝေကကာမတာယ တဏှာသဟာယဝိရဟေန စ သဗ္ဗိရိယာပထေသု ဧကစရော၊ သော သဗ္ဗသော ဘိန္နကိလေသတ္တာ ပရမတ္ထတော ဘိက္ခု နာမ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အသိပ္ပဇီဝီ’’တိအာဒိနာ လောကိယဂုဏာ ကထိတာ၊ ‘‘သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တော’’တိအာဒိနာ လောကုတ္တရဂုဏာ ကထိတာ။ တတ္ထ အသိပ္ပဇီဝီတိအာဒိ ‘‘ဝိဘဝေ ဌိတဿေဝ အယံ ဓမ္မော၊ န သိပ္ပံ နိဿာယ မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တဿ၊ တသ္မာ သိပ္ပေသု သာရဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အဓိသီလာဒီသုယေဝ တုမှေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒဿေတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဒသမေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာတိ ဧတ္ထ အာသယာနုသယဉာဏံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ။ ယထာဟ –

‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သတ္တေ အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉)။

လောကန္တိ တယော လောကာ – ဩကာသလောကော၊ သင်္ခါရလောကော၊ သတ္တလောကောတိ။ တတ္ထ –

‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တိ၊

ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ၊

တာဝ သဟဿဓာ လောကော၊

ဧတ္ထ တေ ဝတ္တတီ ဝသော’’တိ။ –

အာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၅၀၃) ဩကာသလောကော။ ‘‘ဧကော လောကော – သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ၊ ဒွေ လောကာ – နာမဉ္စ ရူပဉ္စ၊ တယော လောကာ – တိဿော ဝေဒနာ၊ စတ္တာရော လောကာ – စတ္တာရော အာဟာရာ၊ ပဉ္စ လောကာ – ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ၊ ဆ လောကာ – ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ၊ သတ္တ လောကာ – သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော၊ အဋ္ဌ လောကာ – အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ၊ နဝ လောကာ – နဝ သတ္တာဝါသာ၊ ဒသ လောကာ – ဒသာယတနာနိ၊ ဒွါဒသ လောကာ – ဒွါဒသာယတနာနိ၊ အဋ္ဌာရသ လောကာ – အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၂) သင်္ခါရလောကော။ ‘‘သဿတော လောကော၊ အသဿတော လောကော’’တိအာဒီသု သတ္တလောကော ဝုတ္တော။ ဣဓာပိ သတ္တလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ လောကီယတိ ဝိစိတ္တာကာရတော ဒိဿတီတိ စက္ကဝါဠသင်္ခါတော လောကော ဩကာသလောကော၊ သင်္ခါရော လုဇ္ဇတိ ပလုဇ္ဇတီတိ လောကော၊ လောကီယတိ ဧတ္ထ ပုညပါပံ တဗ္ဗိပါကော စာတိ သတ္တလောကော။ တေသု ဘဂဝါ မဟာကရုဏာယ အနုကမ္ပမာနော သံသာရဒုက္ခတော မောစေတုကာမော သတ္တလောကံ ဩလောကေသိ။ ကတမဿ ပန သတ္တာဟဿ အစ္စယေန ဩလောကေသိ? ပဌမဿ သတ္တာဟဿ။ ဘဂဝါ ဟိ ပလ္လင်္ကသတ္တာဟဿ ပရိယောသာနေ ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေ ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ…ပေ… သူရိယောဝ ဩဘာသယမန္တလိက္ခ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၁-၃၊ ကထာ။ ၃၂၁၊ မဟာဝ။ ၁-၃) ဣမံ အရိယမဂ္ဂါနုဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ၊ ‘‘အဟံ တာဝ ဧဝံ သုဒုတ္တရံ သံသာရမဟောဃံ ဣမာယ ဓမ္မနာဝါယ သမုတ္တရိတွာ နိဗ္ဗာနပါရေ ဌိတော၊ ဟန္ဒ ဒါနိ လောကမ္ပိ တာရေဿာမိ၊ ကီဒိသော နု ခေါ လောကော’’တိ လောကံ ဝေါလောကေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ တဿ သတ္တာဟဿ အစ္စယေန တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေသီ’’တိ။

တတ္ထ ဝေါလောကေသီတိ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ပဿိ၊ ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကံ ဝိယ အတ္တနော ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ အကာသိ။ အနေကေဟိ သန္တာပေဟီတိအာဒိ ဝေါလောကိတာကာရဒဿနံ။ အနေကေဟိ သန္တာပေဟီတိ အနေကေဟိ ဒုက္ခေဟိ။ ဒုက္ခဉှိ သန္တာပနပီဠနဋ္ဌေန သန္တာပေါတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇)။ တဉ္စ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဝသေန စေဝ ဇာတိအာဒိဝသေန စ အနေကပ္ပကာရံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနေကေဟိ သန္တာပေဟီ’’တိ။ အနေကေဟိ ဒုက္ခေဟိ သန္တပ္ပမာနေ ပီဠိယမာနေ ဗာဓိယမာနေ။ ပရိဠာဟေဟီတိ ပရိဒါဟေဟိ။ ပရိဍယှမာနေတိ ဣန္ဓနံ ဝိယ အဂ္ဂိနာ သမန္တတော ဍယှမာနေ။ ရာဂဇေဟီတိ ရာဂသမ္ဘူတေဟိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ရာဂါဒယော ဟိ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တံ နိဒ္ဒဟန္တာ ဝိယ ဝိဗာဓေန္တိ၊ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဂ္ဂီ – ရာဂဂ္ဂိ၊ ဒေါသဂ္ဂိ၊ မောဟဂ္ဂီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၃)။ ယတော တေ စိတ္တံ ကာယဉ္စ ကိလေသေန္တီတိ ကိလေသာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပရိဍယှမာနေတိ ဧတေန ဘဂဝါ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ပဝတ္တိဒုက္ခတံ၊ တေန စ သတ္တာနံ အဘိဘူတတံ ဒဿေတိ။ သန္တပ္ပမာနေတိ ဣမိနာ ပန တေသံ ကာလန္တရဒုက္ခတံ၊ တေန နိရန္တရောပဒ္ဒဝတဉ္စ ဒဿေတိ။

ဘဂဝါ ဟိ ဗောဓိရုက္ခမူလေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ကိလေသမူလကံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အဘိညာယ သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သမ္မသန္တော အနုက္ကမေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန သယံ ဝိဂတဝိဒ္ဓသ္တကိလေသော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ပစ္စဝေက္ခဏာနန္တရံ အနဝသေသာနံ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ အတ္တနော ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပရိက္ခီဏဘာဝဒီပကံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အဝိဇဟိတံ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃) ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ တေနေဝ ပလ္လင်္ကေန သတ္တာဟံ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ နိသိန္နော သတ္တမာယ ရတ္တိယာ တီသု ယာမေသု ဝုတ္တနယေန တီဏိ ဥဒါနာနိ ဥဒါနေတွာ တတိယဥဒါနာနန္တရံ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ‘‘သကလမိဒံ သတ္တာနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ကိလေသမူလကံ၊ ကိလေသာ နာမေတေ ပဝတ္တိဒုက္ခာ အာယတိမ္ပိ ဒုက္ခဟေတုဘူတာ၊ တေဟိ ဣမေ သတ္တာ သန္တပ္ပန္တိ ပရိဍယှန္တိ စာ’’တိ ပဿိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ…ပေ… မောဟဇေဟိပီ’’တိ။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ လောကဿ ယထာဝုတ္တသန္တာပပရိဠာဟေဟိ အဘိဘုယျမာနတံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ သဗ္ဗသန္တာပပရိဠာဟတော ပရိနိဗ္ဗာနဝိဘာဝနံ မဟာဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ အယံ လောကော သန္တာပဇာတောတိ အယံ သဗ္ဗောပိ လောကော ဇရာရောဂမရဏေဟိ စေဝ နာနာဝိဓဗျသနေဟိ စ ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနေဟိ စ ဇာတသန္တာပေါ၊ ဥပ္ပန္နကာယိကစေတသိကဒုက္ခာဘိဘဝေါတိ အတ္ထော။ ဖဿပရေတောတိ တတော ဧဝ အနေကေဟိ ဒုက္ခသမ္ဖဿေဟိ ပရိဟတော ဥပဒ္ဒုတော။ အထ ဝါ ဖဿပရေတောတိ သုခါဒိသင်္ခါတာနံ တိဿန္နံ ဒုက္ခတာနံ ပစ္စယဘူတေဟိ ဆဟိ ဖဿေဟိ အဘိဘူတော၊ တတော တတော ဒွါရတော တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဝသေန ဥပဿဋ္ဌော။ ရောဂံ ဝဒတိ အတ္တတောတိ ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝေဒနာသင်္ခါတံ ရောဂံ ဒုက္ခံ၊ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဝါ ယထာဘူတံ အဇာနန္တော ‘‘အဟ’’န္တိ သညာယ ဒိဋ္ဌိဂါဟဝသေန ‘‘အဟံ သုခိတော ဒုက္ခိတော’’တိ အတ္တတော ဝဒတိ။ ‘‘အတ္တနော’’တိပိ ပဌန္တိ။ တဿတ္ထော – ယွာယံ လောကော ကေနစိ ဒုက္ခဓမ္မေန ဖုဋ္ဌော အဘာဝိတတ္တတာယ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အဟော ဒုက္ခံ၊ ဤဒိသံ ဒုက္ခံ မယှံ အတ္တနောပိ မာ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ ဝိပ္ပလပန္တော ကေဝလံ အတ္တနော ရောဂံ ဝဒတိ၊ တဿ ပန ပဟာနာယ န ပဋိပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ တံ ယထာဝုတ္တံ ဒုက္ခံ ယထာဘူတံ အဇာနန္တော တဏှာဂါဟဝသေန ‘‘မမ’’န္တိ သညာယ အတ္တတော ဝဒတိ၊ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ဝါစံ နိစ္ဆာရေတိ။

ယေန ယေန ဟိ မညတီတိ ဧဝမိမံ ရောဂဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ အတ္တတော အတ္တနော ဝါ ဝဒန္တော လောကော ယေန ယေန ရူပဝေဒနာဒိနာ ကာရဏဘူတေန၊ ယေန ဝါ သဿတာဒိနာ ပကာရေန ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာမညနာဟိ မညတိ။ တတော တံ ဟောတိ အညထာတိ တတော အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတာကာရတော တံ မညနာယ ဝတ္ထုဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ အညထာ အနတ္တာနတ္တနိယမေဝ ဟောတိ။ ဝသေ ဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဟင်္ကာရမမင်္ကာရတ္တံ န နိပ္ဖာဒေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တတောတိ တသ္မာ မညနာမတ္တဘာဝတော တံ ခန္ဓပဉ္စကံ နိစ္စာဒိဝသေန မညိတံ အညထာ အနိစ္စာဒိသဘာဝမေဝ ဟောတိ။ န ဟိ မညနာ ဘာဝညထတ္တံ ဝါ လက္ခဏညထတ္တံ ဝါ ကာတုံ သက္ကောတိ။

အညထာဘာဝီ ဘဝသတ္တောတိ အသမ္ဘဝေ ဝဍ္ဎိယံ ဟိတသုခေ သတ္တော လဂ္ဂေါ သတ္တလောကော မညနာယ ယထာရုစိ စိန္တိယမာနောပိ ဝိပရီတပ္ပဋိပတ္တိယာ တတော အညထာဘာဝီ အဟိတဒုက္ခဘာဝီ ဝိဃာတံယေဝ ပါပုဏာတိ။ ဘဝမေဝါဘိနန္ဒတီတိ ဧဝံ သန္တေပိ တံ မညနာပရိကပ္ပိတံ အဝိဇ္ဇမာနံ ဘဝံ ဝဍ္ဎိံ အဘိနန္ဒတိ ဧဝ အဘိကင်္ခတိ ဧဝ။ အထ ဝါ အညထာဘာဝီတိ ‘‘နိစ္စော မေ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ မညနာယ ပရိကပ္ပိတာကာရတော သယံ အညထာဘာဝီ သမာနော အနိစ္စော အဓုဝေါတိ အတ္ထော။ ဘဝသတ္တောတိ ကာမာဒိဘဝေသု ဘဝတဏှာယ သတ္တော လဂ္ဂေါ ဂဓိတော။ ဘဝမေဝါဘိနန္ဒတီတိ အနိစ္စာဒိသဘာဝံ ဘဝမေဝ နိစ္စာဒိဝသေန ပရာမသိတွာ၊ တတ္ထ ဝါ အဓိမုတ္တိသညံ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဟိ အဘိနန္ဒတိ၊ န တတ္ထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ။ ယဒဘိနန္ဒတိ တံ ဘယန္တိ ယံ ဝဍ္ဎိသင်္ခါတံ ဘဝံ ကာမာဒိဘဝံ ဝါ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အနိစ္စာဒိဝိပရိဏာမသဘာဝတ္တာ အနေကဗျသနာနုဗန္ဓတ္တာ စ ဘဝဟေတုဘာဝတော အတိဝိယ ဘယာနကဋ္ဌေန ဘယံ။ ယဿ ဘာယတီတိ ယတော ဇရာမရဏာဒိတော ဘာယတိ၊ တံ ဇရာမရဏာဒိ ဒုက္ခာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဒုက္ခဒုက္ခဘာဝတော စ ဒုက္ခံ။ အထ ဝါ ယဿ ဘာယတီတိ ဘဝါဘိနန္ဒနေန ယဿ ဝိဘဝဿ ဘာယတိ၊ သော ဥစ္ဆေဒသင်္ခါတော ဝိဘဝေါ၊ တတော ဘာယနဉ္စ ဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝတော ဇာတိအာဒိဒုက္ခဿ အနတိဝတ္တနတော စ ဒုက္ခံ ဒုက္ခသဘာဝမေဝါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယဿ ဘာယတိ တံ ဒုက္ခန္တိ ယဿ အနိစ္စာဒိကဿ ဘာယတိ တံ နိဿရဏံ အဇာနန္တော၊ တံ ဘယံ တဿ ဒုက္ခံ ဟောတိ၊ ဒုက္ခံ အာဝဟတီတိ အတ္ထော။

ဧတ္တကေန ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဘဝဝိပ္ပဟာနာယ ခေါ ပနိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဘဝဝိပ္ပဟာနာယာတိ ကာမာဒိဘဝဿ ပဇဟနတ္ထာယ။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ၊ ပနာတိ ပဒပူရဏေ နိပါတော။ ဣဒန္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ဝုဿတီတိ ပူရေဿတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကန္တေနေဝ ကာမာဒိဘဝဿ သမုဒယပ္ပဟာနေန အနဝသေသပဇဟနတ္ထာယ ဣဒံ မယာ သတသဟဿကပ္ပာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ အတိဒုက္ကရာနိ အာစရိတွာ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဗောဓိမဏ္ဍေ တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ အဓိဂတံ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟံ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ စရိယတိ ဘာဝိယတီတိ။

ဧဝံ အရိယမဂ္ဂဿ ဧကံသေနေဝ နိယျာနိကဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညမဂ္ဂဿ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဟိ ကေစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ ကေစီတိ ဧကစ္စေ။ ပဒဒွယေနာပိ တထာဝါဒိနော ဒိဋ္ဌိဂတိကေ အနိယမတော ပရိယာဒိယတိ။ သမဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနမတ္တေန သမဏာ၊ န သမိတပါပါ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏာ၊ န ဗာဟိတပါပါ။ ဝါသဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပတ္ထော။ ဘဝေန ဘဝဿ ဝိပ္ပမောက္ခမာဟံသူတိ ဧကစ္စေ ကာမဘဝေန ရူပဘဝေန ဝါ သဗ္ဗဘဝတော ဝိမုတ္တိံ သံသာရသုဒ္ဓိံ ကထယိံသု။

ကေ ပနေဝံ ဝဒန္တီတိ? ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒိနော တေသု ဟိ ကေစိ ‘‘ဥဠာရေဟိ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော အတ္တာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပရမံ နိဗ္ဗုတိံ ပတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ရူပါဝစရဇ္ဈာနေသု ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂီ…ပေ… ကေစိ ‘‘ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမင်္ဂီ အတ္တာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပရမံ နိဗ္ဗုတိံ ပတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဧဝံဝါဒီ ဟောတိ ဧဝံဒိဋ္ဌိ ‘ယတော ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော’’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၄) ဝိတ္ထာရော။

တေ ပန ယသ္မာ ယာဝဒတ္ထံ ပီတတ္တာ သုဟိတာယ ဇလူကာယ ဝိယ ရုဟိရပိပါသာ ကာမာဒိသုခေဟိ သမပ္ပိတဿ တဿ အတ္တနော ကာမေသနာဒယော န ဘဝိဿန္တိ၊ တဒဘာဝေ စ ဘဝဿ အဘာဝေါယေဝ၊ ယသ္မိံ ယသ္မိဉ္စ ဘဝေ ဌိတဿ အယံ နယော လဗ္ဘတိ၊ တေန တေန ဘဝေန သဗ္ဗဘဝတော ဝိမုတ္တိ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘဝေန ဘဝဿ ဝိပ္ပမောက္ခမာဟံသူ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယေသဉ္စ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ သံသရိတွာ ဗာလာ စ ပဏ္ဍိတာ စ ပရိယောသာနဘဝေ ဌတွာ သံသာရတော ဝိမုစ္စန္တီ’’တိ လဒ္ဓိ၊ တေပိ ဘဝေန ဘဝဿ ဝိပ္ပမောက္ခံ ဝဒန္တိ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စုလ္လာသီတိ မဟာကပ္ပိနော သတသဟဿာနိ ယာနိ ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈)။

အထ ဝါ ဘဝေနာတိ ဘဝဒိဋ္ဌိယာ။ ဘဝတိ သဿတံ တိဋ္ဌတီတိ ပဝတ္တနတော သဿတဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဘဝဒိဋ္ဌိ ဧဝေတ္ထ ဥတ္တရပဒလောပေန ဘဝတဏှာတိအာဒီသု ဝိယ ဘဝေါတိ ဝုတ္တော။ ဘဝဒိဋ္ဌိဝသေန စ ဧကစ္စေ ဘဝဝိသေသံယေဝ ကိလေသာနံ ဝူပသန္တဝုတ္တိယာ အာယုနော စ ဒီဃာဝါသတာယ နိစ္စာဒိသဘာဝံ ဘဝဝိမောက္ခံ မညန္တိ၊ သေယျထာပိ ဗကော ဗြဟ္မာ ‘‘ဣဒံ နိစ္စံ၊ ဣဒံ ဓုဝံ၊ ဣဒံ သဿတံ၊ ဣဒံ အဝိပရိဏာမဓမ္မ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁) အဝေါစ။ တေသမေဝံ ဝိပရီတဂါဟီနံ အနိဿရဏေ နိဿရဏဒိဋ္ဌီနံ ကုတော ဘဝဝိမောက္ခော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သဗ္ဗေ တေ ‘အဝိပ္ပမုတ္တာ ဘဝသ္မာ’တိ ဝဒါမီ’’တိ။

ဝိဘဝေနာတိ ဥစ္ဆေဒေန။ ဘဝဿ နိဿရဏမာဟံသူတိ သဗ္ဗဘဝတော နိဂ္ဂမနံ နိက္ခန္တိံ သံသာရသုဒ္ဓိံ ဝဒိံသု။ တေ ဟိ ‘‘ဘဝေန ဘဝဿ ဝိပ္ပမောက္ခော’’တိ ဝဒန္တာနံ ဝါဒံ အနနုဇာနန္တာ ဘဝူပစ္ဆေဒေန နိဿရဏံ ပဋိဇာနိံသု။ ဝိဘဝေနာတိ ဝါ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ။ ဝိဘဝတိ ဝိနဿတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ အတ္တာ စ လောကော စာတိ ပဝတ္တနတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တနယေန ‘‘ဝိဘဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန ဟိ သတ္တာ အဓိမုစ္စိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ သာ ဧဝ သံသာရသုဒ္ဓီတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယတော ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ရူပီ စာတုမဟာဘူတိကော…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅)။

တထာ –

‘‘နတ္ထိ၊ မဟာရာဇ၊ ဒိန္နံ၊ နတ္ထိ ယိဋ္ဌံ နတ္ထိ ဟုတံ…ပေ… ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ ကာယဿ ဘေဒါ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ ဝိနဿန္တိ န ဟောန္တိ ပရံ မရဏာ’’တိ စ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁)။

တေသမ္ပိ ဧဝံ ဝိပရီတဂါဟီနံ ကုတော ဘဝနိဿရဏံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သဗ္ဗေ တေ ‘အနိဿဋာ ဘဝသ္မာ’တိ ဝဒါမီ’’တိ။ န ဟိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ အနဝသေသကိလေသံ အသမုဂ္ဃာတေတွာ ကဒါစိပိ ဘဝတော နိဿရဏဝိမုတ္တိ သမ္ဘဝတိ။ တထာ ဟိ တေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓာဘာဝတော ‘‘အတ္ထိ နတ္ထီ’’တိ အန္တဒွယနိပတိတာနံ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန သမ္ပရိတသိတဝိပ္ဖန္ဒိတမတ္တံ၊ ယတော တေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ပဝတ္တိဟေတူသုပိ သမ္မူဠှာ သက္ကာယဘူမိယံ သုနိခါတေ ဝိပရီတဒဿနထမ္ဘေ တဏှာဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ ဂဒ္ဒူလဗန္ဓနာ ဝိယ သာ န ဝိဇဟန္တိ ဗန္ဓနဋ္ဌာနံ၊ ကုတော နေသံ ဝိမောက္ခော?

ယေ ပန စတုသစ္စဝိဘာဝနေန ပဝတ္တိအာဒီသု အသမ္မောဟတော တံ အန္တဒွယံ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ သမာရုဠှာ၊ တေသံယေဝ ဘဝဝိပ္ပမောက္ခော နိဿရဏဉ္စာတိ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘ဥပဓိံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပဓိန္တိ ခန္ဓာဒိဥပဓိံ။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ ပဋိစ္စာတိ နိဿာယ၊ ပစ္စယံ ကတွာ။ ဒုက္ခန္တိ ဇာတိအာဒိ ဒုက္ခံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယတ္ထိမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဝိမောက္ခသညိနော၊ တတ္ထ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရူပဓယော အဓိဂတာ၊ ကုတော တတ္ထ ဒုက္ခနိဿရဏံ? ယတြ ဟိ ကိလေသာ၊ တတြာဘိသင်္ခါရသမ္ဘဝတော ဘဝပဗန္ဓဿ အဝိစ္ဆေဒေါယေဝါတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အနိဝတ္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပဓိဉှိ ပဋိစ္စ ဒုက္ခမိဒံ သမ္ဘောတီ’’တိ။

ဣဒါနိ ယံ ပရမတ္ထတော ဒုက္ခဿ နိဿရဏံ၊ တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သဗ္ဗုပါဒါနက္ခယာ နတ္ထိ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗုပါဒါနက္ခယာတိ ကာမုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဣမေသံ စတုန္နမ္ပိ ဥပါဒါနာနံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အနဝသေသပ္ပဟာနတော။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ဥပါဒါနာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ခီယန္တိ၊ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပဇ္ဇန္တိ။ ကာမုပါဒါနံ အပါယဂမနီယံ ပဌမေန၊ ကာမရာဂဘူတံ ဗဟလံ ဒုတိယေန၊ သုခုမံ တတိယေန၊ ရူပရာဂါရူပရာဂပ္ပဟာနံ စတုတ္ထေနာတိ စတူဟိပိ မဂ္ဂေဟိ ခီယတိ၊ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နတ္ထိ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါတိ ဧဝံ သဗ္ဗသော ဥပါဒါနက္ခယာ တဒေကဋ္ဌတာယ သဗ္ဗဿပိ ကိလေသဂဏဿ အနုပ္ပာဒနတော အပ္ပမတ္တကဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ ပါတုဘာဝေါ နတ္ထိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဟေတုနာ သဒ္ဓိံ ပဝတ္တိံ နိဝတ္တိဉ္စ ဒဿေတွာ ‘‘ဣမံ နယံ အဇာနန္တော အယံ သတ္တလောကော ဝဋ္ဋတောပိ သီသံ န ဥက္ခိပတီ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘လောကမိမံ ပဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လောကမိမံ ပဿာတိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ပစ္စက္ခတော ဝိသယဘာဝဿ ဥပဂတတ္တာ ‘‘လောကမိမံ ပဿာ’’တိ ဘဂဝါဒဿနကိရိယာယ နိယောဇေန္တော အတ္တာနမေဝါလပတိ။ ပုထူတိ ဗဟူ၊ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝါ။ အဝိဇ္ဇာယ ပရေတာတိ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၀၆၊ ဝိဘ။ ၂၂၆) နယေန ဝုတ္တာယ စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒိကာယ အဝိဇ္ဇာယ အဘိဘူတာ။ ဘူတာတိ ကမ္မကိလေသေဟိ ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဘူတရတာတိ ဘူတေသု မာတာပိတုပုတ္တဒါရာဒိသညာယ အညသတ္တေသု တဏှာယ ရတာ၊ ဘူတေ ဝါ ခန္ဓပဉ္စကေ အနိစ္စာသုဘဒုက္ခာနတ္တသဘာဝေ တံသဘာဝါနဝဗောဓတော ဣတ္ထိပုရိသာဒိပရိကပ္ပဝသေန နိစ္စာဒိဝသေန အတ္တတ္တနိယဂါဟဝသေန စ အဘိရတာ။ ဘဝါ အပရိမုတ္တာတိ ယထာဝုတ္တေန တဏှာဒိဋ္ဌိဂါဟေန ဘဝတော သံသာရတော န ပရိမုတ္တာ။

ဧတ္ထ စ ‘‘လောကမိမ’’န္တိ ပဌမံ တာဝ သကလမ္ပိ သတ္တနိကာယံ သာမညတော ဧကတ္တံ ဥပနေန္တော ဧကဝစနေန အနောဓိသော ဂဟဏံ ဒီပေတွာ ‘‘သွာယံ လောကော ဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသာဒိဝသေန စေဝ တတ္ထာပိ တံတံသတ္တနိကာယာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နော ပစ္စေကံ မယာ ဝေါလောကိတော’’တိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓစက္ခုဉာဏာနုဘာဝံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ပုန ဝစနဘေဒံ ကတွာ ဗဟုဝစနေန ဩဓိသော ဂဟဏံ ဒီပေတိ ‘‘ပုထူ အဝိဇ္ဇာယ ပရေတာ ဘူတာ’’တိအာဒိနာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘လောကမိမ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ ကတွာ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ ပရေတာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောပိ အဝိရုဒ္ဓါ ဟောတိ ဘိန္နဝါကျတ္တာ။ ကေစိ ပန ဧကဝါကျတာဓိပ္ပာယေန ‘‘အဝိဇ္ဇာယ ပရေတံ ဘူတံ ဘူတရတံ ဘဝါ အပရိမုတ္တ’’န္တိ ပဌန္တိ၊ ဝိဘတ္တိဘေဒဝသေနေဝ ပန ပုရာဏပါဌော။

ဣဒါနိ ယေန ဥပါယေန ဘဝဝိပ္ပမောက္ခော ဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗံ တိတ္ထိယာနံ အဝိသယဘူတံ ဗုဒ္ဓဂေါစရံ ဝိပဿနာဝီထိံ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဟိ ကေစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေ ဟိ ကေစိ ဘဝါတိ ကာမဘဝါဒိ သညီဘဝါဒိ ဧကဝေါကာရဘဝါဒိဝိဘာဂေန နာနာဘေဒဘိန္နာ သာတဝန္တော ဝါ အသာတဝန္တော ဝါ ဒီဃာယုကာ ဝါ ဣတ္တရက္ခဏာ ဝါ ယေ ဟိ ကေစိ ဘဝါ။ သဗ္ဗဓီတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယန္တိ အာဒိဝိဘာဂေန သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗတ္ထတာယာတိ သဂ္ဂါပါယမနုဿာဒိဝိဘာဂေန။ သဗ္ဗေ တေတိအာဒီသု သဗ္ဗေပိ တေ ဘဝါ ရူပဝေဒနာဒိဓမ္မာ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ၊ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခာ၊ ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတာယ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ။ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော ပကာရတ္ထော ဝါ၊ တေန အနတ္တလက္ခဏမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ၊ ဝိပရိဏာမဓမ္မတာယ ဝါ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ဝုတ္တာ။

ဧဝံ လက္ခဏတ္တယပဋိဝိဇ္ဈနာကာရေန ဧတံ ဘဝသင်္ခါတံ ခန္ဓပဉ္စကံ ယထာဘူတံ အဝိပရီတံ သမ္မပ္ပညာယ သမ္မာ ဉာယေန ဝိပဿနာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ပဿတော ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတော ‘‘ဘဝေါ နိစ္စော’’တိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဘဝေသု တဏှာ ပဟီယတိ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ အနဝသေသံ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ ဝိဘဝံ ဝိစ္ဆေဒံ နာဘိနန္ဒတိ န ပတ္ထေတိ။ ဧဝံဘူတဿ တဿ ယာ ကာမတဏှာဒိဝသေန အဋ္ဌသတဘေဒါ အဝတ္ထာဒိဝိဘာဂေန အနန္တဘေဒါ စ၊ တာသံ သဗ္ဗသော သဗ္ဗပ္ပကာရေန တဏှာနံ ခယာ ပဟာနာ၊ တဒေကဋ္ဌတာယ သဗ္ဗဿပိ သံကိလေသပက္ခဿ အသေသံ နိဿေသံ ဝိရာဂေန အရိယမဂ္ဂေန ယော အနုပ္ပာဒနိရောဓော၊ တံ နိဗ္ဗာနန္တိ။

ဧဝံ တဏှာယ ပဟာနမုခေန သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဒဿေန္တော ‘‘တဿ နိဗ္ဗုတဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယော သော သဗ္ဗသော တဏှာနံ ခယာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတော ဝုတ္တနယေန ဘိန္နကိလေသော ခီဏာသဝဘိက္ခု၊ တဿ နိဗ္ဗုတဿ ဘိက္ခုနော အနုပါဒါ ဥပါဒါနာဘာဝတော ကိလေသာဘိသင်္ခါရမာရာနံ ဝါ အဂ္ဂဟဏတော ပုနဗ္ဘဝေါ န ဟောတိ၊ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဥပပတ္တိဘဝေါ နတ္ထိ။ ဧဝံဘူတေန စ တေန အဘိဘူတော မာရော၊ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ကိလေသမာရော အဘိသင်္ခါရမာရော ဒေဝပုတ္တမာရော စ စရိမကစိတ္တက္ခဏေ ခန္ဓမာရော မစ္စုမာရော စာတိ ပဉ္စဝိဓော မာရော အဘိဘူတော ပရာဇိတော၊ ပုန သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အပ္ပဒါနေန နိဗ္ဗိသေဝနော ကတော၊ ယတော တေန ဝိဇိတော သင်္ဂါမော မာရေဟိ တတ္ထ တတ္ထ ပဝတ္တိတော။ ဧဝံ ဝိဇိတသင်္ဂါမော ပန ဣဋ္ဌာဒီသု သဗ္ဗေသု ဝိကာရာဘာဝေန တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တိယာ တာဒီ အရဟာ သဗ္ဗဘဝါနိ ယထာဝုတ္တဘေဒေ သဗ္ဗေပိ ဘဝေ ဥပစ္စဂါ သမတိက္ကန္တော၊ န ယတ္ထ ကတ္ထစိ သင်္ခံ ဥပေတိ၊ အညဒတ္ထု အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ အပညတ္တိကောဝ ဟောတီတိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ဣမံ မဟာဥဒါနံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ကူဋံ ဂဟေတွာ နိဋ္ဌပေသိ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ နန္ဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၄။ မေဃိယဝဂ္ဂေါ

၁။ မေဃိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁။ မေဃိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ စာလိကာယန္တိ ဧဝံ နာမကေ နဂရေ။ တဿ ကိရ နဂရဿ ဒွါရဋ္ဌာနံ မုဉ္စိတွာ သမန္တတော စလပင်္ကံ ဟောတိ၊ တံ စလပင်္ကံ နိဿာယ ဌိတတ္တာ ဩလောကေန္တာနံ စလမာနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ ‘‘စာလိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ စာလိကေ ပဗ္ဗတေတိ တဿ နဂရဿ အဝိဒူရေ ဧကော ပဗ္ဗတော၊ သောပိ သဗ္ဗသေတတ္တာ ကာလပက္ခဥပေါသထေ ဩလောကေန္တာနံ စလမာနော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ ‘‘စာလိကပဗ္ဗတော’’တိ သင်္ခံ ဂတော။ တတ္ထ ဘဂဝတော မဟန္တံ ဝိဟာရံ ကာရယိံသု၊ ဘဂဝါ တဒါ တံ နဂရံ ဂေါစရဂါမံ ကတွာ တသ္မိံ စာလိကပဗ္ဗတမဟာဝိဟာရေ ဝိဟရတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စာလိကာယံ ဝိဟရတိ စာလိကေ ပဗ္ဗတေ’’တိ။ မေဃိယောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ ဥပဋ္ဌာကော ဟောတီတိ ပရိစာရကော ဟောတိ။ ဘဂဝတော ဟိ ပဌမဗောဓိယံ ဥပဋ္ဌာကာ အနိဗဒ္ဓါ အဟေသုံ၊ ဧကဒါ နာဂသမာလော၊ ဧကဒါ နာဂိတော၊ ဧကဒါ ဥပဝါနော၊ ဧကဒါ သုနက္ခတ္တော၊ တဒါပိ မေဃိယတ္ထေရောဝ ဥပဋ္ဌာကော။ တေနာဟ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ မေဃိယော ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာကော ဟောတီ’’တိ။

ဇန္တုဂါမန္တိ ဧဝံ နာမကံ တဿေဝ ဝိဟာရဿ အပရံ ဂေါစရဂါမံ။ ‘‘ဇတ္တုဂါမ’’န္တိပိ ပါဌော။ ကိမိကာဠာယာတိ ကာဠကိမီနံ ဗဟုလတာယ ‘‘ကိမိကာဠာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ နဒိယာ။ ဇင်္ဃဝိဟာရန္တိ စိရနိသဇ္ဇာယ ဇင်္ဃာသု ဥပ္ပန္နကိလမထဝိနောဒနတ္ထံ ဝိစရဏံ။ ပါသာဒိကန္တိ အဝိရဠရုက္ခတာယ သိနိဒ္ဓပတ္တတာယ စ ပဿန္တာနံ ပသာဒမာဝဟတီတိ ပါသာဒိကံ။ သန္ဒစ္ဆာယတာယ မနုညဘူမိဘာဂတာယ စ မနုညံ။ အန္တော ပဝိဋ္ဌာနံ ပီတိသောမနဿဇနနဋ္ဌေန စိတ္တံ ရမေတီတိ ရမဏီယံ။ အလန္တိ ပရိယတ္တံ၊ ယုတ္တန္တိပိ အတ္ထော။ ပဓာနတ္ထိကဿာတိ ယောဂေန ဘာဝနာယ အတ္ထိကဿ။ ပဓာနာယာတိ သမဏဓမ္မကရဏာယ။ အာဂစ္ဆေယျာဟန္တိ အာဂစ္ဆေယျံ အဟံ။ ထေရေန ကိရ ပုဗ္ဗေ တံ ဌာနံ အနုပဋိပါဋိယာ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ရညာ ဧဝ သတာ အနုဘူတံ ဥယျာနံ အဟောသိ၊ တေနဿ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ တတ္ထ ဝိဟရိတုံ စိတ္တံ နမိ။ အာဂမေဟိ တာဝါတိ သတ္ထာ ထေရဿ ဝစနံ သုတွာ ဥပဓာရေန္တော ‘‘န တာဝဿ ဉာဏံ ပရိပါကံ ဂတ’’န္တိ ဉတွာ ပဋိက္ခိပန္တော ဧဝမာဟ။ ဧကကမှိ တာဝါတိ ဣဒံ ပနဿ ‘‘ဧဝမယံ ဂန္တွာပိ ကမ္မေ အနိပ္ဖဇ္ဇမာနေ နိရာသင်္ကော ဟုတွာ ပေမဝသေန ပုန အာဂစ္ဆိဿတီ’’တိ စိတ္တမဒ္ဒဝဇနနတ္ထံ အာဟ။ ယာဝ အညောပိ ကောစိ ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတီတိ အညော ကောစိ ဘိက္ခု မမ သန္တိကံ ယာဝ အာဂစ္ဆတိ၊ တာဝ အာဂမေဟီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကောစိ ဘိက္ခု ဒိဿတီ’’တိပိ ပါဌော။ ‘‘အာဂစ္ဆတူ’’တိပိ ပဌန္တိ၊ တထာ ‘‘ဒိဿတူ’’တိ။

နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဥတ္တရိ ကရဏီယန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာဒီနံ သောဠသန္နံ ကိစ္စာနံ ကတတ္တာ၊ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဝါ အဓိဂတတ္တာ တတော အညံ ဥတ္တရိ ကရဏီယံ နာမ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ကတဿ ဝါ ပတိစယောတိ ကတဿ ဝါ ပုန ပတိစယောပိ နတ္ထိ။ န ဟိ ဘာဝိတမဂ္ဂေါ ပုန ဘာဝီယတိ၊ ပဟီနကိလေသာနံ ဝါ ပုန ပဟာနေန ကိစ္စံ အတ္ထိ။ အတ္ထိ ကတဿ ပတိစယောတိ မယှံ သန္တာနေ နိပ္ဖာဒိတဿ သီလာဒိဓမ္မဿ အရိယမဂ္ဂဿ အနဓိဂတတ္တာ တဒတ္ထံ ပုန ဝဍ္ဎနသင်္ခါတော ပတိစယော အတ္ထိ၊ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ပဓာနန္တိ ခေါ မေဃိယ ဝဒမာနံ ကိန္တိ ဝဒေယျာမာတိ ‘‘သမဏဓမ္မံ ကရောမီ’’တိ တံ ဝဒမာနံ မယံ အညံ ကိံ နာမ ဝဒေယျာမ?

ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒီတိ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ နိသီဒိ။ နိသိန္နော စ ယသ္မိံ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ ပုဗ္ဗေ အနုပဋိပါဋိယာ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ရာဇာ ဟုတွာ ဥယျာနကီဠံ ကီဠန္တော ဝိဝိဓနာဋကပရိဝါရော နိသိန္နပုဗ္ဗော၊ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိသီဒိ။ အထဿ နိသိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သမဏဘာဝေါ ဝိဂတော ဝိယ အဟောသိ၊ ရာဇဝေသံ ဂဟေတွာ နာဋကပရိဝါရပရိဝုတော သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ မဟာရဟေ ပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော ဝိယ ဇာတော။ အထဿ တံ သမ္ပတ္တိံ အဿာဒယတော ကာမဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။ သော တသ္မိံယေဝ ခဏေ သဟောဍ္ဎံ ဂဟိတေ ဒွေ စောရေ အာနေတွာ ပုရတော ဌပိတေ ဝိယ အဒ္ဒသ။ တေသု ဧကဿ ဝဓံ အာဏာပနဝသေန ဗျာပါဒဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဧကဿ ဗန္ဓနံ အာဏာပနဝသေန ဝိဟိံသာဝိတက္ကော၊ ဧဝံ သော လတာဇာလေန ရုက္ခော ဝိယ မဓုမက္ခိကာဟိ မဓုဃာတကော ဝိယ စ အကုသလဝိတက္ကေဟိ ပရိက္ခိတ္တော သမ္ပရိကိဏ္ဏော အဟောသိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မတော မေဃိယဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘောတိ ဂရဟဏစ္ဆရိယံ နာမ ကိရေတံ ယထာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော ဝလိယဂတ္တံ ဒိသွာ အဝေါစ ‘‘အစ္ဆရိယံ၊ ဘန္တေ၊ အဗ္ဘုတံ၊ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၁)။ အပရေ ပန ‘‘တသ္မိံ သမယေ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒီသု လောဘဝသေန ကာမဝိတက္ကော၊ ခရဿရာနံ ပက္ခိအာဒီနံ သဒ္ဒဿဝနေန ဗျာပါဒဝိတက္ကော၊ လေဍ္ဍုအာဒီဟိ တေသံ ပဋိဗာဟနာဓိပ္ပာယေန ဝိဟိံသာဝိတက္ကော၊ ‘ဣဓေဝါဟံ ဝသေယျ’န္တိ တတ္ထ သာပေက္ခတာဝသေန ကာမဝိတက္ကော၊ ဝနစရကေ တတ္ထ တတ္ထ ဒိသွာ တေသု စိတ္တဒုဗ္ဘနေန ဗျာပါဒဝိတက္ကော၊ တေသံ ဝိဟေဌနာဓိပ္ပာယေန ဝိဟိံသာဝိတက္ကော တဿ ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ တဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကုပ္ပတ္တိယေဝ အစ္ဆရိယကာရဏံ။ အနွာသတ္တာတိ အနုလဂ္ဂါ ဝေါကိဏ္ဏာ။ အတ္တနိ ဂရုမှိ စ ဧကတ္တေပိ ဗဟုဝစနံ ဒိဿတိ။ ‘‘အနုသန္တော’’တိပိ ပါဌော။

ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ဧဝံ မိစ္ဆာဝိတက္ကေဟိ သမ္ပရိကိဏ္ဏော ကမ္မဋ္ဌာနသပ္ပာယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဣဒံ ဝတ ဒိသွာ ဒီဃဒဿီ ဘဂဝါ ပဋိသေဓေသီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဣမံ ကာရဏံ ဒသဗလဿ အာရောစေဿာမီ’’တိ နိသိန္နာသနတော ဝုဋ္ဌာယ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။ ဥပသင်္ကမိတွာ စ ‘‘ဣဓ မယှံ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။

တတ္ထ ယေဘုယျေနာတိ ဗဟုလံ အဘိက္ခဏံ။ ပါပကာတိ လာမကာ။ အကုသလာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ။ ဒုဂ္ဂတိသမ္ပာပနဋ္ဌေန ဝါ ပါပကာ၊ ကုသလပဋိပက္ခတာယ အကုသလာ။ ဝိတက္ကေတိ ဦဟတိ အာရမ္မဏံ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတီတိ ဝိတက္ကော၊ ကာမသဟဂတော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော၊ ကိလေသကာမသမ္ပယုတ္တော ဝတ္ထုကာမာရမ္မဏော ဝိတက္ကောတိ အတ္ထော။ ဗျာပါဒသဟဂတော ဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကော။ ဝိဟိံသာသဟဂတော ဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ တေသု ကာမာနံ အဘိနန္ဒနဝသေန ပဝတ္တော နေက္ခမ္မပဋိပက္ခော ကာမဝိတက္ကော၊ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တု ဝါ ဝိနဿန္တု ဝါ မာ ဝါ အဟေသု’’န္တိ သတ္တေသု သမ္ပဒုဿနဝသေန ပဝတ္တော မေတ္တာပဋိပက္ခော ဗျာပါဒဝိတက္ကော၊ ပါဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ သတ္တာနံ ဝိဟေဌေတုကာမတာဝသေန ပဝတ္တော ကရုဏာပဋိပက္ခော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။

ကသ္မာ ပနဿ ဘဂဝါ တတ္ထ ဂမနံ အနုဇာနိ? ‘‘အနနုညာတောပိ စာယံ မံ ဩဟာယ ဂစ္ဆိဿတေဝ၊ ‘ပရိစာရကာမတာယ မညေ ဘဂဝါ ဂန္တုံ န ဒေတီ’တိ စဿ သိယာ အညထတ္တံ။ တဒဿ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တေယျာ’’တိ အနုဇာနိ။

ဧဝံ တသ္မိံ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ နိသိန္နေ အထဿ ဘဂဝါ သပ္ပာယံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ‘‘အပရိပက္ကာယ၊ မေဃိယ၊ စေတောဝိမုတ္တိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပရိပက္ကာယာတိ ပရိပါကံ အပ္ပတ္တာယ။ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ ကိလေသေဟိ စေတသော ဝိမုတ္တိယာ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဟိ တဒင်္ဂဝသေန စေဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ ကိလေသေဟိ စေတသော ဝိမုတ္တိ ဟောတိ၊ အပရဘာဂေ သမုစ္ဆေဒဝသေန စေဝ ပဋိပဿဒ္ဓိဝသေန စ။ သာယံ ဝိမုတ္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရတော ကထိတာဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယေဟိ ဓမ္မေဟိ အာသယေ ပရိပါစိတေ ပဗောဓိတေ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တိယာ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တိယာ စေတောဝိမုတ္တိ ပရိပက္ကာ နာမ ဟောတိ၊ တဒဘာဝေ အပရိပက္ကာ။

ကတမေ ပန ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ? သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ ဝိသုဒ္ဓိကရဏဝသေန ပန္နရသ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဿဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော၊ သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော၊ ပသာဒနီယေ သုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။

‘‘ကုသီတေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော၊ အာရဒ္ဓဝီရိယေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော၊ သမ္မပ္ပဓာနေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။

‘‘မုဋ္ဌဿတီ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော၊ ဥပဋ္ဌိတဿတီ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော၊ သတိပဋ္ဌာနေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ သတိန္ဒြိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။

‘‘အသမာဟိတေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော၊ သမာဟိတေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော၊ ဈာနဝိမောက္ခေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ သမာဓိန္ဒြိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။

‘‘ဒုပ္ပညေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော၊ ပညဝန္တေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော၊ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယံ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ ပညိန္ဒြိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။

‘‘ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော၊ ပဉ္စ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော၊ ပဉ္စ သုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ ပန္နရသဟိ အာကာရေဟိ၊ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၈၅)။

အပရေပိ ပန္နရသ ဓမ္မာ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ – သဒ္ဓါပဉ္စမာနိ ဣန္ဒြိယာနိ၊ အနိစ္စသညာ ဒုက္ခသညာ အနတ္တသညာ ပဟာနသညာ ဝိရာဂသညာတိ ဣမာ ပဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ သီလသံဝရော အဘိသလ္လေခတာ ဝီရိယာရမ္ဘော နိဗ္ဗေဓိကပညာတိ။ တေသု ဝိနေယျဒမနကုသလော သတ္ထာ ဝိနေယျဿ မေဃိယတ္ထေရဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ဣဓ ကလျာဏမိတ္တတာဒယော ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယေ ဓမ္မေ ဒဿေန္တော ‘‘ပဉ္စ ဓမ္မာ ပရိပါကာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝတွာ တေ ဝိတ္ထာရေန္တော ‘‘ဣဓ၊ မေဃိယ၊ ဘိက္ခု ကလျာဏမိတ္တော ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ကလျာဏမိတ္တောတိ ကလျာဏော ဘဒ္ဒေါ သုန္ဒရော မိတ္တော ဧတဿာတိ ကလျာဏမိတ္တော။ ယဿ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော ‘‘အဃဿ ဃာတာ၊ ဟိတဿ ဝိဓာတာ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရေန ဥပကာရော မိတ္တော ဟောတိ၊ သော ပုဂ္ဂလော ကလျာဏမိတ္တောဝ။ ယထာဝုတ္တေဟိ ကလျာဏပုဂ္ဂလေဟေဝ သဗ္ဗိရိယာပထေသု သဟ အယတိ ပဝတ္တတိ၊ န ဝိနာ တေဟီတိ ကလျာဏသဟာယော။ကလျာဏပုဂ္ဂလေသု ဧဝ စိတ္တေန စေဝ ကာယေန စ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ ကလျာဏသမ္ပဝင်္ကော။ ပဒတ္တယေန ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂေ အာဒရံ ဥပ္ပာဒေတိ။

တတြိဒံ ကလျာဏမိတ္တလက္ခဏံ – ဣဓ ကလျာဏမိတ္တော သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ဟောတိ သီလသမ္ပန္နော သုတသမ္ပန္နော စာဂသမ္ပန္နော ဝီရိယသမ္ပန္နော သတိသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော။ တတ္ထ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဒဟတိ တထာဂတဿ ဗောဓိံ ကမ္မဖလဉ္စ၊ တေန သမ္မာသမ္ဗောဓိဟေတုဘူတံ သတ္တေသု ဟိတေသိတံ န ပရိစ္စဇတိ။ သီလသမ္ပတ္တိယာ သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ ဂရု ဘာဝနီယော စောဒကော ပါပဂရဟီ ဝတ္တာ ဝစနက္ခမော၊ သုတသမ္ပတ္တိယာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိပဋိသံယုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရာနံ ကထာနံ ကတ္တာ ဟောတိ၊ စာဂသမ္ပတ္တိယာ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတိ သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော၊ ဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟောတိ သတ္တာနံ ဟိတပ္ပဋိပတ္တိယာ၊ သတိသမ္ပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟောတိ၊ သမာဓိသမ္ပတ္တိယာ အဝိက္ခိတ္တော ဟောတိ သမာဟိတစိတ္တော၊ ပညာသမ္ပတ္တိယာ အဝိပရီတံ ဇာနာတိ။ သော သတိယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသမာနော ပညာယ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတံ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ၊ သမာဓိနာ တတ္ထ ဧကဂ္ဂစိတ္တော ဟုတွာ၊ ဝီရိယေန သတ္တေ အဟိတာ နိသေဓေတွာ ဟိတေ နိယောဇေတိ။ တေနာဟ –

‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော၊ ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော၊

ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ၊ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇယေ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၇။၃၇)၊

အယံ ပဌမော ဓမ္မော ပရိပါကာယ သံဝတ္တတီတိ၊ အယံ ကလျာဏမိတ္တတာသင်္ခါတော ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ အာဒိဘာဝတော၊ သဗ္ဗေသဉ္စ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဗဟုကာရတာယ ပဓာနဘာဝတော စ ဣမေသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ ပဌမော အနဝဇ္ဇဓမ္မော အဝိသုဒ္ဓါနံ သဒ္ဓါဒီနံ ဝိသုဒ္ဓိကရဏဝသေန စေတောဝိမုတ္တိယာ ပရိပါကာယ သံဝတ္တတိ။ ဧတ္ထ စ ကလျာဏမိတ္တဿ ဗဟုကာရတာ ပဓာနတာ စ ‘‘ဥပဍ္ဎမိဒံ၊ ဘန္တေ၊ ဗြဟ္မစရိယဿ ယဒိဒံ ကလျာဏမိတ္တတာ’’တိ ဝဒန္တံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကံ၊ ‘‘မာ ဟေဝံ၊ အာနန္ဒာ’’တိ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဋိသေဓေတွာ၊ ‘‘သကလမေဝ ဟိဒံ၊ အာနန္ဒ၊ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ယဒိဒံ ကလျာဏမိတ္တတာ ကလျာဏသဟာယတာ’’တိအာဒိသုတ္တပဒေဟိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉၊ ၅။၂) ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပုန စပရန္တိ ပုန စ အပရံ ဓမ္မဇာတံ။ သီလဝါတိ ဧတ္ထ ကေနဋ္ဌေန သီလံ? သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ ကိမိဒံ သီလနံ နာမ? သမာဓာနံ၊ ကာယကမ္မာဒီနံ သုသီလျဝသေန အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဥပဓာရဏံ၊ ဈာနာဒိကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန အာဓာရဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သီလေတိ သီလတီတိ ဝါ သီလံ။ အယံ တာဝ သဒ္ဒလက္ခဏနယေန သီလတ္ထော။ အပရေ ပန ‘‘သိရဋ္ဌော သီတလဋ္ဌော သီလဋ္ဌော သံဝရဋ္ဌော’’တိ နိရုတ္တိနယေန အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ တယိဒံ ပါရိပူရိတော အတိသယတော ဝါ သီလံ အဿ အတ္ထီတိ သီလဝါ၊ သီလသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။

ယထာ စ သီလဝါ ဟောတိ သီလသမ္ပန္နော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခန္တိ သိက္ခာပဒသီလံ။ တဉှိ ယော နံ ပါတိ ရက္ခတိ၊ တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ပါတိမောက္ခံ။ သံဝရဏံ သံဝရော၊ ကာယဝါစာဟိ အဝီတိက္ကမော။ ပါတိမောက္ခမေဝ သံဝရော ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ တေန သံဝုတော ပိဟိတကာယဝါစောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော၊ ဣဒမဿ တသ္မိံ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝပရိဒီပနံ။ ဝိဟရတီတိ တဒနုရူပဝိဟာရသမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဟေဋ္ဌာ ပါတိမောက္ခသံဝရဿ၊ ဥပရိ ဝိသေသာနံ ယောဂဿ စ ဥပကာရကဓမ္မပရိဒီပနံ။ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ ပါတိမောက္ခသီလတော အစဝနဓမ္မတာပရိဒီပနံ။ သမာဒါယာတိ သိက္ခာပဒါနံ အနဝသေသတော အာဒါနပရိဒီပနံ။ သိက္ခတီတိ သိက္ခာယ သမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခိတဗ္ဗဓမ္မပရိဒီပနံ။

အပရော နယော – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော၊ ပါပကိရိယာယ သုကရဘာဝတော၊ ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပါယေသု ပတနသီလောတိ ပါတီ၊ ပုထုဇ္ဇနော။ အနိစ္စတာယ ဝါ ဘဝါဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋီယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနသီလောတိ ပါတီ၊ မရဏဝသေန ဝါ တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝဿ ပတနသီလောတိ ဝါ ပါတီ၊ သတ္တသန္တာနော စိတ္တမေဝ ဝါ။ တံ ပါတိနံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ စိတ္တဿ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တော ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တဝေါဒါနာ သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀)၊ ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈) စ။

အထ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒိဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပါတိ၊ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါတိနော သတ္တဿ တဏှာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော၊ ‘‘ကဏ္ဌေကာလော’’တိအာဒီနံ ဝိယ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ပါတေတိ ဝိနိပါတေတိ ဒုက္ခေဟီတိ ပါတိ၊ စိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တေန နိယျတီ လောကော၊ စိတ္တေန ပရိကဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)။ တဿ ပါတိနော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော။ ပတတိ ဝါ ဧတေန အပါယဒုက္ခေ သံသာရဒုက္ခေ စာတိ ပါတိ၊ တဏှာဒိသံကိလေသာ။ ဝုတ္တဉှိ – ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅-၅၇)၊ တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅၊ ၁၀၅) စာဒိ။ တတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။

အထ ဝါ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပါတိ၊ ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ – ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော၊ ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တတော ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ ပါတော ဝိနိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါတီ၊ သံသာရော။ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။

အထ ဝါ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ပတီတိ ဝုစ္စတိ၊ မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော။ ပတိနော မောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ ပတိမောက္ခော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝါ တမ္မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ၊ သော ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန မောက္ခော စာတိ ပတိမောက္ခော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိအာဒိမေတံ မုခမေတ’’န္တိ ဝိတ္ထာရော။

အထ ဝါ ပဣတိ ပကာရေ၊ အတီတိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ဣဒဉှိ သီလံ သယံ တဒင်္ဂဝသေန၊ သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ပတိ မောက္ခောတိ ဝါ ပတိမောက္ခော၊ တမှာ တမှာ ဝီတိက္ကမဒေါသတော ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော။ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ မောက္ခောတိ ဝါ နိဗ္ဗာနံ၊ တဿ မောက္ခဿ ပဋိဗိမ္ဗဘူတောတိ ပတိမောက္ခော။ သီလသံဝရော ဟိ သူရိယဿ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနဿ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂေါ စ ယထာရဟံ သံကိလေသနိဗ္ဗာပနတော။ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ ပတိဝတ္တတိ မောက္ခေတိ ဒုက္ခန္တိ ဝါ ပတိမောက္ခံ၊ ပတိမောက္ခမေဝ ပါတိမောက္ခန္တိ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သံဝရတိ ပိဒဟတိ ဧတေနာတိ သံဝရော၊ ပါတိမောက္ခမေဝ သံဝရော ပါတိမောက္ခသံဝရော။ အတ္ထတော ပန တတော တတော ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတော ဝိရတိယော စေတနာ စ။ တေန ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော သမန္နာဂတော ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိဘင်္ဂေ –

‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပါဂတော သမုပါဂတော ဥပပန္နော သမုပပန္နော သမန္နာဂတော၊ တေန ဝုစ္စတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁)။

ဝိဟရတီတိ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတိ ဣရီယတိ ဝတ္တတိ။

အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဝေဠုဒါနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဿ ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒီနဉ္စ အကရဏေန သဗ္ဗသော အနာစာရံ ဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ကာယိကော အဝီတိက္ကမော ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော ကာယိကဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခုသာရုပ္ပအာစာရသမ္ပတ္တိယာ၊ ဝေသိယာဒိအဂေါစရံ ဝဇ္ဇေတွာ ပိဏ္ဍပါတာဒိအတ္ထံ ဥပသင်္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနသင်္ခါတေန ဂေါစရေန စ သမ္ပန္နတ္တာ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော။

အပိစ ယော ဘိက္ခု သတ္ထရိ သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော သဗြဟ္မစာရီသု သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေန အာလောကိတေန ဝိလောကိတေန သမိဉ္ဇိတေန ပသာရိတေန ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယမနုယုတ္တော သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော အာဘိသမာစာရိကေသု သက္ကစ္စကာရီ ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလော ဝိဟရတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရသမ္ပန္နော။

ဂေါစရော ပန ဥပနိဿယဂေါစရော အာရက္ခဂေါစရော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရောတိ တိဝိဓော။ တတ္ထ ယော ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ဝုတ္တလက္ခဏော ကလျာဏမိတ္တော၊ ယံ နိဿာယ အသုတံ သုဏာတိ၊ သုတံ ပရိယောဒါပေတိ၊ ကင်္ခံ ဝိတရတိ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ၊ စိတ္တံ ပသာဒေတိ၊ ယဉ္စ အနုသိက္ခန္တော သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ၊ သီလေန၊ သုတေန၊ စာဂေန၊ ပညာယ ဝဍ္ဎတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဥပနိဿယဂေါစရော။

ယော ဘိက္ခု အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝီထိံ ပဋိပန္နော ဩက္ခိတ္တစက္ခု ယုဂမတ္တဒဿာဝီ စက္ခုန္ဒြိယသံဝုတောဝ ဂစ္ဆတိ၊ န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော၊ န အဿံ၊ န ရထံ၊ န ပတ္တိံ၊ န ဣတ္ထိံ၊ န ပုရိသံ ဩလောကေန္တော၊ န ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တော၊ န အဓော ဩလောကေန္တော၊ န ဒိသာဝိဒိသံ ပေက္ခမာနော ဂစ္ဆတိ၊ အယံ အာရက္ခဂေါစရော။

ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော ပန စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ ယတ္ထ ဘိက္ခု အတ္တနော စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ၊ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ကော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ဂေါစရော သကော ပေတ္တိကော ဝိသယော၊ ယဒိဒံ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂)။

တတ္ထ ဥပနိဿယဂေါစရဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရေသံ ဝသေနေတ္ထ ဂေါစရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ယထာဝုတ္တာယ အာစာရသမ္ပတ္တိယာ၊ ဣမာယ စ ဂေါစရသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတတ္တာ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော။

အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ အပ္ပမတ္တကတ္တာ အဏုပ္ပမာဏေသု အဿတိယာ အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဘေဒေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿနသီလော။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ပရမာဏုမတ္တံ ဝဇ္ဇံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနပမာဏာဓိကယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓသိနေရုပဗ္ဗတရာဇသဒိသံ ကတွာ ပဿတိ၊ ယောပိ သဗ္ဗလဟုကံ ဒုဗ္ဘာသိတမတ္တံ ပါရာဇိကသဒိသံ ကတွာ ပဿတိ၊ အယမ္ပိ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ နာမ။ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ ယံကိဉ္စိ သိက္ခာပဒေသု သိက္ခိတဗ္ဗံ၊ တံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗံ အနဝသေသံ သမ္မာ အာဒိယိတွာ သိက္ခတိ၊ ပဝတ္တတိ ပရိပူရေတီတိ အတ္ထော။

အဘိသလ္လေခိကာတိ အတိဝိယ ကိလေသာနံ သလ္လေခနီ၊ တေသံ တနုဘာဝါယ ပဟာနာယ ယုတ္တရူပါ။ စေတောဝိဝရဏသပ္ပာယာတိ စေတသော ပဋိစ္ဆာဒကာနံ နီဝရဏာနံ ဒူရီဘာဝကရဏေန စေတောဝိဝရဏသင်္ခါတာနံ သမထဝိပဿနာနံ သပ္ပာယာ၊ သမထဝိပဿနာစိတ္တဿေဝ ဝါ ဝိဝရဏာယ ပါကဋီကရဏာယ ဝါ သပ္ပာယာ ဥပကာရိကာတိ စေတောဝိဝရဏသပ္ပာယာ။

ဣဒါနိ ယေန နိဗ္ဗိဒါဒိအာဝဟနေန အယံ ကထာ အဘိသလ္လေခိကာ စေတောဝိဝရဏသပ္ပာယာ စ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိ ဧကံသေနေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ။ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယာတိ တဿေဝ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ စ နိရုဇ္ဈနတ္ထာယ စ။ ဥပသမာယာတိ သဗ္ဗကိလေသူပသမာယ။ အဘိညာယာတိ သဗ္ဗဿာပိ အဘိညေယျဿ အဘိဇာနနာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ စတုမဂ္ဂသမ္ဗောဓာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနာယ။ ဧတေသု ဟိ အာဒိတော တီဟိ ပဒေဟိ ဝိပဿနာ ဝုတ္တာ၊ ဒွီဟိ မဂ္ဂေါ၊ ဒွီဟိ နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။ သမထဝိပဿနာ အာဒိံ ကတွာ နိဗ္ဗာနပရိယောသာနော အယံ သဗ္ဗော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနော သိဇ္ဈတီတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ တံ ကထံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပိစ္ဆကထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပ္ပိစ္ဆောတိ န ဣစ္ဆော၊ တဿ ကထာ အပ္ပိစ္ဆကထာ၊ အပ္ပိစ္ဆဘာဝပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဝါ အပ္ပိစ္ဆကထာ။ ဧတ္ထ စ အတြိစ္ဆော ပါပိစ္ဆော မဟိစ္ဆော အပ္ပိစ္ဆောတိ ဣစ္ဆာဝသေန စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ။ တေသု အတ္တနာ ယထာလဒ္ဓေန လာဘေန အတိတ္တော ဥပရူပရိ လာဘံ ဣစ္ဆန္တော အတြိစ္ဆော နာမ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘စတုဗ္ဘိ အဋ္ဌဇ္ဈဂမာ၊ အဋ္ဌဘိ စာပိ သောဠသ၊

သောဠသဘိ စ ဒွတ္တိံသ၊ အတြိစ္ဆံ စက္ကမာသဒေါ၊

ဣစ္ဆာဟတဿ ပေါသဿ၊ စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၅။၁၀၃)၊

‘‘အတြိစ္ဆာ အတိလောဘေန၊ အတိလောဘမဒေန စာ’’တိ စ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၆၈)၊

လာဘသက္ကာရသိလောကနိကာမယတာယ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယော ပါပိစ္ဆော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ကုဟနာ? လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတဿ ပါပိစ္ဆဿ ဣစ္ဆာပကတဿ ပစ္စယပ္ပဋိသေဝနသင်္ခါတေန ဝါ သာမန္တဇပ္ပိတေန ဝါ ဣရိယာပထဿ ဝါ အဌပနာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၈၆၁)။

သန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယော ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညူ မဟိစ္ဆော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣဓေကစ္စော သဒ္ဓါ သမာနော ‘သဒ္ဓါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’တိ ဣစ္ဆတိ၊ သီလဝါ သမာနော ‘သီလဝါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’တိ ဣစ္ဆတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၈၅၁)။

ဒုတ္တပ္ပိယတာယ ဟိဿ ဝိဇာတမာတာပိ စိတ္တံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘အဂ္ဂိက္ခန္ဓော သမုဒ္ဒေါ စ၊ မဟိစ္ဆော စာပိ ပုဂ္ဂလော၊

သကဋေဟိ ပစ္စယေ ဒေန္တု၊ တယောပေတေ အတပ္ပိယာ’’တိ။

ဧတေ ပန အတြိစ္ဆတာဒယော ဒေါသေ အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေတွာ သန္တဂုဏနိဂူဟနာဓိပ္ပာယော ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ မတ္တညူ အပ္ပိစ္ဆော။ သော အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂုဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမတာယ သဒ္ဓါ သမာနော ‘‘သဒ္ဓါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိ န ဣစ္ဆတိ၊ သီလဝါ၊ ဗဟုဿုတော၊ ပဝိဝိတ္တော၊ အာရဒ္ဓဝီရိယော၊ ဥပဋ္ဌိတဿတိ၊ သမာဟိတော၊ ပညဝါ သမာနော ‘‘ပညဝါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိ န ဣစ္ဆတိ။

သွာယံ ပစ္စယပ္ပိစ္ဆော ဓုတင်္ဂပ္ပိစ္ဆော ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆော အဓိဂမပ္ပိစ္ဆောတိ စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ စတူသု ပစ္စယေသု အပ္ပိစ္ဆော ပစ္စယဒါယကံ ဒေယျဓမ္မံ အတ္တနော ထာမဉ္စ ဩလောကေတွာ သစေပိ ဟိ ဒေယျဓမ္မော ဗဟု ဟောတိ၊ ဒါယကော အပ္ပံ ဒါတုကာမော၊ ဒါယကဿ ဝသေန အပ္ပမေဝ ဂဏှာတိ။ ဒေယျဓမ္မော စေ အပ္ပော၊ ဒါယကော ဗဟုံ ဒါတုကာမော၊ ဒေယျဓမ္မဿ ဝသေန အပ္ပမေဝ ဂဏှာတိ။ ဒေယျဓမ္မောပိ စေ ဗဟု၊ ဒါယကောပိ ဗဟုံ ဒါတုကာမော၊ အတ္တနော ထာမံ ဉတွာ ပမာဏယုတ္တမေဝ ဂဏှာတိ။ ဧဝရူပေါ ဟိ ဘိက္ခု အနုပ္ပန္နံ လာဘံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဥပ္ပန္နံ လာဘံ ထာဝရံ ကရောတိ၊ ဒါယကာနံ စိတ္တံ အာရာဓေတိ။ ဓုတင်္ဂသမာဒါနဿ ပန အတ္တနိ အတ္ထိဘာဝံ န ဇာနာပေတုကာမော ဓုတင်္ဂပ္ပိစ္ဆော။ ယော အတ္တနော ဗဟုဿုတဘာဝံ ဇာနာပေတုံ န ဣစ္ဆတိ၊ အယံ ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆော။ ယော ပန သောတာပန္နာဒီသု အညတရော ဟုတွာ သဗြဟ္မစာရီနမ္ပိ အတ္တနော သောတာပန္နာဒိဘာဝံ ဇာနာပေတုံ န ဣစ္ဆတိ၊ အယံ အဓိဂမပ္ပိစ္ဆော။ ဧဝမေတေသံ အပ္ပိစ္ဆာနံ ယာ အပ္ပိစ္ဆတာ၊ တဿာ သဒ္ဓိံ သန္ဒဿနာဒိဝိဓိနာ အနေကာကာရဝေါကာရအာနိသံသဝိဘာဝနဝသေန၊ တပ္ပဋိပက္ခဿ အတြိစ္ဆာဒိဘေဒဿ ဣစ္ဆာစာရဿ အာဒီနဝဝိဘာဝနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကထာ အပ္ပိစ္ဆကထာ။

သန္တုဋ္ဌိကထာတိ ဧတ္ထ သန္တုဋ္ဌီတိ သကေန အတ္တနာ လဒ္ဓေန တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ။ အထ ဝါ ဝိသမံ ပစ္စယိစ္ဆံ ပဟာယ သမံ တုဋ္ဌိ၊ သန္တုဋ္ဌိ။ သန္တေန ဝါ ဝိဇ္ဇမာနေန တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –

‘‘အတီတံ နာနုသောစန္တော၊ နပ္ပဇပ္ပမနာဂတံ၊

ပစ္စုပ္ပန္နေန ယာပေန္တော၊ သန္တုဋ္ဌောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။

သမ္မာ ဝါ ဉာယေန ဘဂဝတာ အနုညာတဝိဓိနာ ပစ္စယေဟိ တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ။ အတ္ထတော ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသော၊ သော ဒွါဒသဝိဓော ဟောတိ။ ကထံ? စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော၊ ယထာဗလသန္တောသော၊ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောတိ တိဝိဓော၊ ဧဝံ ပိဏ္ဍပါတာဒီသု။

တတြာယံ ပဘေဒဝဏ္ဏနာ – ဣဓ ဘိက္ခု စီဝရံ လဘတိ သုန္ဒရံ ဝါ အသုန္ဒရံ ဝါ၊ သော တေနေဝ ယာပေတိ၊ အညံ န ပတ္ထေတိ၊ လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ၊ အယမဿ စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန ပကတိဒုဗ္ဗလော ဝါ ဟောတိ အာဗာဓဇရာဘိဘူတော ဝါ၊ ဂရုံ စီဝရံ ပါရုပန္တော ကိလမတိ၊ သော သဘာဂေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ တံ ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ စီဝရေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ပဋ္ဋစီဝရာဒီနံ အညတရံ မဟဂ္ဃစီဝရံ လဘိတွာ ‘‘ဣဒံ ထေရာနံ စိရပဗ္ဗဇိတာနံ၊ ဣဒံ ဗဟုဿုတာနံ အနုရူပံ၊ ဣဒံ ဂိလာနာနံ ဒုဗ္ဗလာနံ၊ ဣဒံ အပ္ပလာဘီနံ ဝါ ဟောတူ’’တိ တေသံ ဒတွာ အတ္တနာ သင်္ကာရကူဋာဒိတော နန္တကာနိ ဥစ္စိနိတွာ သင်္ဃာဋိံ ကတွာ တေသံ ဝါ ပုရာဏစီဝရာနိ ဂဟေတွာ ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ စီဝရေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဣဓ ပန ဘိက္ခု ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ၊ သော တေနေဝ ယာပေတိ၊ အညံ န ပတ္ထေတိ၊ လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ၊ အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ဟောတိ၊ လူခံ ပကတိဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ဗျာဓိဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ပိဏ္ဍပါတံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဂါဠှံ ရောဂါတင်္ကံ ပါပုဏာတိ၊ သော သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော ဒတွာ တဿ ဟတ္ထတော သပ္ပာယဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဘိက္ခု ပဏီတံ ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ၊ သော ‘‘အယံ ပိဏ္ဍပါတော စိရပဗ္ဗဇိတာဒီနံ အနုရူပေါ’’တိ စီဝရံ ဝိယ တေသံ ဒတွာ၊ တေသံ ဝါ သန္တကံ ဂဟေတွာ၊ အတ္တနာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ၊ မိဿကာဟာရံ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဣဓ ပန ဘိက္ခုနော သေနာသနံ ပါပုဏာတိ မနာပံ ဝါ အမနာပံ ဝါ အန္တမသော တိဏကုဋိကာပိ တိဏသန္ထာရကမ္ပိ၊ သော တေနေဝ သန္တုဿတိ၊ ပုန အညံ သုန္ဒရတရံ ဝါ ပါပုဏာတိ၊ တံ န ဂဏှာတိ၊ အယမဿ သေနာသနေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ဟောတိ ဒုဗ္ဗလော ဝါ၊ သော ဗျာဓိဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ပကတိဝိရုဒ္ဓံ ဝါ သေနာသနံ လဘတိ၊ ယတ္ထဿ ဝသတော အဖာသု ဟောတိ၊ သော တံ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော ဒတွာ တဿ သန္တကေ သပ္ပာယသေနာသနေ ဝသိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ သေနာသနေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော သုန္ဒရံ သေနာသနံ ပတ္တမ္ပိ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ ‘‘ပဏီတသေနာသနံ ပမာဒဋ္ဌာန’’န္တိ၊ မဟာပုညတာယ ဝါ လေဏမဏ္ဍပကူဋာဂါရာဒီနိ ပဏီတသေနာသနာနိ လဘတိ၊ သော တာနိ စီဝရာဒီနိ ဝိယ စိရပဗ္ဗဇိတာဒီနံ ဒတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ သေနာသနေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဣဓ ပန ဘိက္ခု ဘေသဇ္ဇံ လဘတိ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ၊ သော တေနေဝ တုဿတိ၊ အညံ န ပတ္ထေတိ၊ လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ၊ အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန တေလေန အတ္ထိကော ဖာဏိတံ လဘတိ၊ သော တံ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော ဒတွာ၊ တဿ ဟတ္ထတော တေလံ ဂဟေတွာ၊ ဘေသဇ္ဇံ ကတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော မဟာပုညော ဗဟုံ တေလမဓုဖာဏိတာဒိပဏီတဘေသဇ္ဇံ လဘတိ၊ သော တံ စီဝရာဒီနိ ဝိယ စိရပဗ္ဗဇိတာဒီနံ ဒတွာ တေသံ အာဘတေန ယေန ကေနစိ ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ ယော ပန ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ မုတ္တဟရီတကံ၊ ဧကသ္မိံ စတုမဓုရံ ဌပေတွာ ‘‘ဂဏှထ၊ ဘန္တေ၊ ယဒိစ္ဆသီ’’တိ ဝုစ္စမာနော သစဿ တေသု အညတရေနပိ ရောဂေါ ဝူပသမ္မတိ၊ ‘‘မုတ္တဟရီတကံ နာမ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတံ၊ ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ တတ္ထ တေ ယာဝဇီဝံ ဥဿာဟော ကရဏီယော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၈) ဝစနမနုဿရန္တော စတုမဓုရံ ပဋိက္ခိပိတွာ မုတ္တဟရီတကေန ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တော ပရမသန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

သော ဧဝံပဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ သန္တောသော သန္တုဋ္ဌီတိ ပဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသော’’တိ။ ဣတရီတရသန္တုဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံ သန္ဒဿနာဒိဝိဓိနာ အာနိသံသဝိဘာဝနဝသေန၊ တပ္ပဋိပက္ခဿ အတြိစ္ဆတာဒိဘေဒဿ ဣစ္ဆာပကတတ္တဿ အာဒီနဝဝိဘာဝနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကထာ သန္တုဋ္ဌိကထာ။ ဣတော ပရာသုပိ ကထာသု ဧသေဝ နယော၊ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝက္ခာမ။

ပဝိဝေကကထာတိ ဧတ္ထ ကာယဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကော ဥပဓိဝိဝေကောတိ တယော ဝိဝေကာ။ တေသု ဧကော ဂစ္ဆတိ၊ ဧကော တိဋ္ဌတိ၊ ဧကော နိသီဒတိ၊ ဧကော သေယျံ ကပ္ပေတိ၊ ဧကော ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ၊ ဧကော ပဋိက္ကမတိ၊ ဧကော အဘိက္ကမတိ၊ ဧကော စင်္ကမံ အဓိဋ္ဌာတိ၊ ဧကော စရတိ၊ ဧကော ဝိဟရတီတိ ဧဝံ သဗ္ဗိရိယာပထေသု သဗ္ဗကိစ္စေသု ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ဝိဝိတ္တဝါသော ကာယဝိဝေကော နာမ။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပန စိတ္တဝိဝေကော နာမ။ နိဗ္ဗာနံ ဥပဓိဝိဝေကော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကာယဝိဝေကော စ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနံ နေက္ခမ္မာဘိရတာနံ၊ စိတ္တဝိဝေကော စ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနံ၊ ဥပဓိဝိဝေကော စ နိရုပဓီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိသင်္ခါရဂတာန’’န္တိ (မဟာနိ။ ၅၇)။

ဝိဝေကောယေဝ ပဝိဝေကော၊ ပဝိဝေကပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ပဝိဝေကကထာ။

အသံသဂ္ဂကထာတိ ဧတ္ထ သဝနသံသဂ္ဂေါ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ သမုလ္လပနသံသဂ္ဂေါ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါ ကာယသံသဂ္ဂေါတိ ပဉ္စ သံသဂ္ဂါ။ တေသု ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု သုဏာတိ ‘‘အသုကသ္မိံ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ ဣတ္ထီ အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ သမန္နာဂတာ’’တိ၊ သော တံ သုတွာ သံသီဒတိ ဝိသီဒတိ၊ န သက္ကောတိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဝိသဘာဂါရမ္မဏသဝနေန ဥပ္ပန္နကိလေသသန္ထဝေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ န ဟေဝ ခေါ ဘိက္ခု သုဏာတိ၊ အပိစ ခေါ သာမံ ပဿတိ ဣတ္ထိံ အဘိရူပံ ဒဿနီယံ ပါသာဒိကံ ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ သမန္နာဂတံ၊ သော တံ ဒိသွာ သံသီဒတိ ဝိသီဒတိ၊ န သက္ကောတိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဝိသဘာဂါရမ္မဏဒဿနေန ဥပ္ပန္နကိလေသသန္ထဝေါ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ဒိသွာ ပန အညမညံ အာလာပသလ္လာပဝသေန ဥပ္ပန္နော ကိလေသသန္ထဝေါ သမုလ္လပနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ သဟဇဂ္ဃနာဒီနိပိ ဧတေနေဝ သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္တနော ပန သန္တကံ ယံကိဉ္စိ မာတုဂါမဿ ဒတွာ ဝါ အဒတွာ ဝါ တေန ဒိန္နဿ ဝနဘင်္ဂိယာဒိနော ပရိဘောဂဝသေန ဥပ္ပန္နကိလေသသန္ထဝေါ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါ နာမ။ မာတုဂါမဿ ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နကိလေသသန္ထဝေါ ကာယသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ယောပိ စေသ –

‘‘ဂိဟီဟိ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ အနနုလောမိကေန သံသဂ္ဂေန သဟသောကီ သဟနန္ဒီ သုခိတေသု သုခိတော၊ ဒုက္ခိတေသု ဒုက္ခိတော၊ ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု အတ္တနာ ဥယျောဂံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၃၊ မဟာနိ။ ၁၆၄) –

ဧဝံ ဝုတ္တော အနနုလောမိကော ဂိဟိသံသဂ္ဂေါ၊ ယော စ သဗြဟ္မစာရီဟိပိ ကိလေသုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော သံသဂ္ဂေါ၊ တံ သဗ္ဗံ ပဟာယ ယွာယံ သံသာရေ ထိရတရံ သံဝေဂံ၊ သင်္ခါရေသု တိဗ္ဗံ ဘယသညံ၊ သရီရေ ပဋိကူလသညံ၊ သဗ္ဗာကုသလေသု ဇိဂုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဟိရောတ္တပ္ပံ၊ သဗ္ဗကိရိယာသု သတိသမ္ပဇညန္တိ သဗ္ဗံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ကမလဒလေ ဇလဗိန္ဒု ဝိယ သဗ္ဗတ္ထ အလဂ္ဂဘာဝေါ၊ အယံ သဗ္ဗသံသဂ္ဂပ္ပဋိပက္ခတာယ အသံသဂ္ဂေါ။ တပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ အသံသဂ္ဂကထာ။

ဝီရိယာရမ္ဘကထာတိ ဧတ္ထ ဝီရဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မန္တိ ဝါ ဝီရိယံ၊ ဝိဓိနာ ဤရယိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဝီရိယံ၊ ဝီရိယဉ္စ တံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါယ အာရမ္ဘနံ ဝီရိယာရမ္ဘော။ သွာယံ ကာယိကော စေတသိကော စာတိ ဒုဝိဓော၊ အာရမ္ဘဓာတု၊ နိက္ကမဓာတု၊ ပရက္ကမဓာတု စာတိ တိဝိဓော၊ သမ္မပ္ပဓာနဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ သော သဗ္ဗောပိ ယော ဘိက္ခု ဂမနေ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသံ ဌာနံ ပါပုဏိတုံ န ဒေတိ၊ ဌာနေ ဥပ္ပန္နံ နိသဇ္ဇံ၊ နိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နံ သယနံ ပါပုဏိတုံ န ဒေတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန ကဏှသပ္ပံ ဥပ္ပီဠေတွာ ဂဏှန္တော ဝိယ၊ တိခိဏေန အသိနာ အမိတ္တံ ဂီဝါယ ပဟရန္တော ဝိယ စ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အဒတွာ ဝီရိယဗလေန နိဂ္ဂဏှာတိ၊ တဿေဝံ အာရဒ္ဓဝီရိယဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဝီရိယာရမ္ဘကထာ။

သီလကထာဒီသု ဒုဝိဓံ သီလံ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ။ တတ္ထ လောကိယံ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ၊ လောကုတ္တရံ မဂ္ဂသီလံ ဖလသီလဉ္စ။ တထာ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘူတာ သဟ ဥပစာရေန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော လောကိယော သမာဓိ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော ပနေတ္ထ လောကုတ္တရော သမာဓိ နာမ။ တထာ ပညာပိ လောကိယာ သုတမယာ စိန္တာမယာ ဈာနသမ္ပယုတ္တာ ဝိပဿနာဉာဏဉ္စ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ ဝိပဿနာပညာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ လောကုတ္တရာ မဂ္ဂပညာ ဖလပညာ စ။ ဝိမုတ္တီပိ အရိယဖလဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ အပရေ ပန တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တီနမ္ပိ ဝသေနေတ္ထ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနမ္ပိ ဧကူနဝီသတိဝိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ဣတိ ဣမေသံ သီလာဒီနံ သဒ္ဓိံ သန္ဒဿနာဒိဝိဓိနာ အနေကာကာရဝေါကာရအာနိသံသဝိဘာဝနဝသေန စေဝ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ဒုဿီလျာဒီနံ အာဒီနဝဝိဘာဝနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကထာ၊ တပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဝါ သီလာဒိကထာ နာမ။

ဧတ္ထ စ ‘‘အတ္တနာ စ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတိ၊ အပ္ပိစ္ဆကထဉ္စ ပရေသံ ကတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၂၊ အ။ နိ။ ၁၀။၇၀) ‘‘သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ ဣတရီတရေန စီဝရေန၊ ဣတရီတရစီဝရသန္တုဋ္ဌိယာ စ ဝဏ္ဏဝါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၄၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈) စ အာဒိဝစနတော သယဉ္စ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏသမန္နာဂတေန ပရေသမ္ပိ တဒတ္ထာယ ဟိတဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ တထာရူပီ ကထာ၊ ယာ ဣဓ အဘိသလ္လေခိကာဒိဘာဝေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ အပ္ပိစ္ဆကထာဒီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာရကဿေဝ ဟိ ကထာ ဝိသေသတော အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓိနီ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကလျာဏမိတ္တဿေတံ၊ မေဃိယ၊ ဘိက္ခုနော ပါဋိကင်္ခံ…ပေ။ … အကသိရလာဘီ’’တိ။

ဧဝရူပါယာတိ ဤဒိသာယ၊ ယထာဝုတ္တာယ။ နိကာမလာဘီတိ ယထိစ္ဆိတလာဘီ ယထာရုစိလာဘီ၊ သဗ္ဗကာလံ ဣမာ ကထာ သောတုံ ဝိစာရေတုဉ္စ ယထာသုခံ လဘန္တော။ အကိစ္ဆလာဘီတိ နိဒ္ဒုက္ခလာဘီ။ အကသိရလာဘီတိ ဝိပုလလာဘီ။

အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယော။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလာနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဇဟနတ္ထာယ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ ကုစ္ဆိတာနံ သလနာဒိအတ္ထေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန စ ကုသလာနံ သဟဝိပဿနာနံ မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ။ ဥပသမ္ပဒါယာတိ သမ္ပာဒနာယ၊ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနာယ။ ထာမဝါတိ ဥဿောဠှိသင်္ခါတေန ဝီရိယထာမေန သမန္နာဂတော။ ဒဠှပရက္ကမောတိ ထိရပရက္ကမော အသိထိလဝီရိယော။ အနိက္ခိတ္တဓုရောတိ အနောရောဟိတဓုရော အနောသက္ကိတဝီရိယော။

ပညဝါတိ ဝိပဿနာပညာယ ပညဝါ။ ဥဒယတ္ထဂါမိနိယာတိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိယာ။ အရိယာယာတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ကိလေသေဟိ အာရကာ ဒူရေ ဌိတာယ နိဒ္ဒေါသာယ။ နိဗ္ဗေဓိကာယာတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာယ။ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယဂါမိနိယာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ခေပနတော ‘‘ဒုက္ခက္ခယော’’တိ လဒ္ဓနာမံ အရိယမဂ္ဂံ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန ဂစ္ဆန္တိယာ။

ဣမေသု စ ပန ပဉ္စသု ဓမ္မေသု သီလံ ဝီရိယံ ပညာ စ ယောဂိနော အဇ္ဈတ္တိကံ အင်္ဂံ၊ ဣတရဒွယံ ဗာဟိရံ အင်္ဂံ။ တထာပိ ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေနေဝ သေသံ စတုဗ္ဗိဓံ ဣဇ္ဈတိ၊ ကလျာဏမိတ္တဿေဝေတ္ထ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘ကလျာဏမိတ္တဿေတံ၊ မေဃိယ၊ ဘိက္ခုနော ပါဋိကင်္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသနံ ဝဍ္ဎေတိ။ တတ္ထ ပါဋိကင်္ခန္တိ ဧကံသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အဝဿံဘာဝီတိ အတ္ထော။ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သီလဝါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ကလျာဏမိတ္တဿ ဘိက္ခုနော သီလဝန္တတာယ ဘဝနံ သီလသမ္ပန္နတ္တံ၊ တဿ ဘိက္ခုနော သီလသမ္ပန္နတ္တာ ဧတံ တဿ ပါဋိကင်္ခံ၊ အဝဿံဘာဝီ ဧကံသေနေဝ တဿ တတ္ထ နိယောဇနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရိဿတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဧဝံ ဘဂဝါ သဒေဝကေ လောကေ ဥတ္တမကလျာဏမိတ္တသင်္ခါတဿ အတ္တနော ဝစနံ အနာဒိယိတွာ တံ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိတွာ တာဒိသံ ဝိပ္ပကာရံ ပတ္တဿ အာယသ္မတော မေဃိယဿ ကလျာဏမိတ္တတာဒိနာ သကလံ သာသနသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ၊ ဣဒါနိဿ တတ္ထ အာဒရဇာတဿ ပုဗ္ဗေ ယေဟိ ကာမဝိတက္ကာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇိ၊ တဿ တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတတ္တာ စ ဘာဝနာနယံ ပကာသေတွာ၊ တတော ပရံ အရဟတ္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခန္တော၊ ‘‘တေန စ ပန၊ မေဃိယ၊ ဘိက္ခုနာ ဣမေသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဓမ္မာ ဥတ္တရိ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေနာတိ ဧဝံ ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေန ယထာဝုတ္တသီလာဒိဂုဏသမန္နာဂတေန။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမေသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ။ ဥတ္တရီတိ အာရဒ္ဓတရုဏဝိပဿနဿ ရာဂါဒိပရိဿယာ စေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တေသံ ဝိသောဓနတ္ထံ တတော ဥဒ္ဓံ စတ္တာရော ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ စ။

အသုဘာတိ ဧကာဒသသု အသုဘကမ္မဋ္ဌာနေသု ယထာရဟံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အသုဘဘာဝနာ။ ရာဂဿ ပဟာနာယာတိ ကာမရာဂဿ ပဇဟနတ္ထာယ။ အယမတ္ထော သာလိလာယကောပမာယ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော – ဧကော ဟိ ပုရိသော အသိတံ ဂဟေတွာ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ သာလိခေတ္တေ သာလိယော လာယတိ၊ အထဿ ဝတိံ ဘိန္ဒိတွာ ဂါဝေါ ပဝိသိံသု။ သော အသိတံ ဌပေတွာ၊ ယဋ္ဌိံ အာဒါယ၊ တေနေဝ မဂ္ဂေန ဂါဝေါ နီဟရိတွာ၊ ဝတိံ ပါကတိကံ ကတွာ၊ ပုန အသိတံ ဂဟေတွာ သာလိယော လာယိ။ တတ္ထ သာလိခေတ္တံ ဝိယ ဗုဒ္ဓသာသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ သာလိလာယကော ဝိယ ယောဂါဝစရော၊ အသိတံ ဝိယ ပညာ၊ လာယနကာလော ဝိယ ဝိပဿနာယ ကမ္မကရဏကာလော၊ ယဋ္ဌိ ဝိယ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ဝတိ ဝိယ သံဝရော၊ ဝတိံ ဘိန္ဒိတွာ ဂါဝီနံ ပဝိသနံ ဝိယ သဟသာ အပ္ပဋိသင်္ခါယ ပမာဒံ အာဂမ္မ ရာဂဿ ဥပ္ပဇ္ဇနံ၊ အသိတံ ဌပေတွာ၊ ယဋ္ဌိံ အာဒါယ၊ ပဝိဋ္ဌမဂ္ဂေနေဝ ဂါဝေါ နီဟရိတွာ၊ ဝတိံ ပဋိပါကတိကံ ကတွာ၊ ပုန ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ သာလိလာယနံ ဝိယ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနေန ရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ၊ ပုန ဝိပဿနာယ ကမ္မကရဏကာလောတိ ဣဒမေတ္ထ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ ဧဝံဘူတံ ဘာဝနာဝိဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အသုဘာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ရာဂဿ ပဟာနာယာ’’တိ။

မေတ္တာတိ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပ္ပန္နကောပဿ ပဇဟနတ္ထာယ။ အာနာပါနဿတီတိ သောဠသဝတ္ထုကာ အာနာပါနဿတိ။ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပ္ပန္နာနံ ဝိတက္ကာနံ ဥပစ္ဆေဒနတ္ထာယ။ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃာတာယာတိ အသ္မီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ နဝဝိဓဿ မာနဿ သမုစ္ဆေဒနတ္ထာယ။ အနိစ္စသညိနောတိ ဟုတွာ အဘာဝတော ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတော ပဘင်္ဂုတော တာဝကာလိကတော နိစ္စပ္ပဋိပက္ခတော စ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇၊ စူဠနိ။ ဟေမကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၅၆) ပဝတ္တအနိစ္စာနုပဿနာဝသေန အနိစ္စသညိနော။ အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတီတိ အသာရကတော အဝသဝတ္တနတော ပရတော ရိတ္တတော တုစ္ဆတော သုညတော စ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၉၊ စူဠနိ။ ဟေမကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၅၆) ဧဝံ ပဝတ္တာ အနတ္တာနုပဿနာသင်္ခါတာ အနတ္တသညာ စိတ္တေ သဏ္ဌဟတိ၊ အတိဒဠှံ ပတိဋ္ဌာတိ။ အနိစ္စလက္ခဏေ ဟိ ဒိဋ္ဌေ အနတ္တလက္ခဏံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ တီသု ဟိ လက္ခဏေသု ဧကသ္မိံ ဒိဋ္ဌေ ဣတရဒွယံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနိစ္စသညိနော ဟိ၊ မေဃိယ၊ အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတီ’’တိ။ အနတ္တလက္ခဏေ ဒိဋ္ဌေ အသ္မီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနကမာနော သုပ္ပဇဟောဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အနတ္တသညီ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃာတံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနန္တိ ဒိဋ္ဌေယေဝ ဓမ္မေ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနံ ပါပုဏာတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန အသုဘာဒိဘာဝနာနယော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀၂) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗော။

ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာတိ ဧတံ အာယသ္မတော မေဃိယဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကစောရေဟိ ကုသလဘဏ္ဍုပစ္ဆေဒသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဇာနိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ အဝိနောဒနေ ဝိနောဒနေ စ အာဒီနဝါနိသံသဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

တတ္ထ ခုဒ္ဒါတိ ဟီနာ လာမကာ။ ဝိတက္ကာတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော တယော ပါပဝိတက္ကာ။ တေ ဟိ သဗ္ဗဝိတက္ကေဟိ ပတိကိဋ္ဌတာယ ဣဓ ခုဒ္ဒါတိ ဝုတ္တာ ‘‘န စ ခုဒ္ဒမာစရေ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၉။၃၊ သု။ နိ။ ၁၄၅) ဝိယ။ သုခုမာတိ ဉာတိဝိတက္ကာဒယော အဓိပ္ပေတာ။ ဉာတိဝိတက္ကော ဇနပဒဝိတက္ကော အမရာဝိတက္ကော ပရာနုဒ္ဒယတာယ ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော လာဘသက္ကာရသိလောကပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကောတိ ဧတေ ဟိ ဝိတက္ကာ ကာမဝိတက္ကာဒယော ဝိယ ဒါရုဏာ န ဟောန္တီတိ အနောဠာရိကသဘာဝတာယ သုခုမာတိ ဝုတ္တာ။ အနုဂတာတိ စိတ္တေန အနုဝတ္တိတာ။ ဝိတက္ကေ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ စိတ္တံ တဒနုဂတမေဝ ဟောတိ တဿ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနတော။ ‘‘အနုဂ္ဂတာ’’တိပိ ပါဠိ၊ အနုဥဋ္ဌိတာတိ အတ္ထော။ မနသော ဥပ္ပိလာဝါတိ စေတသော ဥပ္ပိလာဝိတတ္တကရာ။

ဧတေ အဝိဒွါ မနသော ဝိတက္ကေတိ ဧတေ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ မနောဝိတက္ကေ အဿာဒါဒီနဝနိဿရဏတော ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာဟိ ယထာဘူတံ အဇာနန္တော။ ဟုရာ ဟုရံ ဓာဝတိ ဘန္တစိတ္တောတိ အပ္ပဟီနမိစ္ဆာဝိတက္ကတ္တာ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တော ‘‘ကဒါစိ ရူပေ၊ ကဒါစိ သဒ္ဒေ’’တိအာဒိနာ တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဿာဒါဒိဝသေန အပရာပရံ ဓာဝတိ ပရိဗ္ဘမတိ။ အထ ဝါ ဟုရာ ဟုရံ ဓာဝတိ ဘန္တစိတ္တောတိ အပရိညာတဝိတက္ကတ္တာ တန္နိမိတ္တာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ ဝသေန ပရိဗ္ဘမနမာနသော ဣဓလောကတော ပရလောကံ အာဒါနနိက္ခေပေဟိ အပရာပရံ ဓာဝတိ သံသရတီတိ အတ္ထော။

ဧတေ စ ဝိဒွါ မနသော ဝိတက္ကေတိ ဧတေ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ မနောဝိတက္ကေ အဿာဒါဒိတော ယထာဘူတံ ဇာနန္တော။ အာတာပိယောတိ ဝီရိယဝါ။ သံဝရတီတိ ပိဒဟတိ။ သတိမာတိ သတိသမ္ပန္နော။ အနုဂ္ဂတေတိ ဒုလ္လဘဝသေန အနုပ္ပန္နေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ မနောဝိတက္ကေ စိတ္တဿ ဥပ္ပိလာဝိတဟေတုတာယ မနသော ဥပ္ပိလာဝေ ဝိဒွါ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ သမ္မဒေဝ ဇာနန္တော၊ တဿ သဟာယဘူတာနံ သမ္မာဝါယာမသတီနံ အတ္ထိတာယ အာတာပိယော သတိမာ တေ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိရဟေ အနုဂ္ဂတေ အနုပ္ပန္နေ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေ သံဝရတိ၊ ဉာဏသံဝရဝသေန ပိဒဟတိ၊ အာဂမနပထံ ပစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဧဝံဘူတော စ စတုသစ္စပ္ပဗောဓေန ဗုဒ္ဓါ အရိယသာဝကော အရဟတ္တာဓိဂမေန အသေသံ၊ အနဝသေသံ ဧတေ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ ပဇဟာသိ သမုစ္ဆိန္ဒီတိ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘အနုဂတေ’’တိပိ ပဌန္တိ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဥဒ္ဓတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂။ ဒုတိယေ ကုသိနာရာယန္တိ ကုသိနာရာယံ နာမ မလ္လရာဇူနံ နဂရေ။ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေတိ ယထာ ဟိ အနုရာဓပုရဿ ထူပါရာမော၊ ဧဝံ ကုသိနာရာယ ဥယျာနံ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယ ဟောတိ။ ယထာ ထူပါရာမတော ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရပဝိသနမဂ္ဂေါ ပါစီနမုခေါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဥယျာနတော သာလပန္တိ ပါစီနမုခါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လရာဇူနံ သာလဝနေ။ အရညကုဋိကာယန္တိ သာလပန္တိယာ အဝိဒူရေ ရုက္ခဂစ္ဆသဉ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ကတာ ကုဋိကာ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အရညကုဋိကာယံ ဝိဟရတီ’’တိ။ တေ ပန ဘိက္ခူ ပဋိသင်္ခါနဝိရဟိတာ ဩဿဋ္ဌဝီရိယာ ပမတ္တဝိဟာရိနော၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓတာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ဥဒ္ဓစ္စဗဟုလတ္တာ အဝူပသန္တစိတ္တတာယ ဥဒ္ဓတာ။ တုစ္ဆဘာဝေန မာနော နဠော ဝိယာတိ နဠော၊ မာနသင်္ခါတော ဥဂ္ဂတော နဠော ဧတေသန္တိ ဥန္နဠာ၊ ဥဂ္ဂတတုစ္