အဋ္ဌကထာ > သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) > ခုဒ္ဒကနိကာယ (အဋ္ဌကထာ)

ကာ ပနေတာ ထေရဂါထာ ထေရီဂါထာ စ၊ ကထဉ္စ ပဝတ္တာတိ၊ ကာမဉ္စာယမတ္ထော ဂါထာသု ဝုတ္တောယေဝ ပါကဋကရဏတ္ထံ ပန ပုနပိ ဝုစ္စတေ – တတ္ထ ထေရဂါထာ တာဝ သုဘူတိတ္ထေရာဒီဟိ ဘာသိတာ။ ယာ ဟိ တေ အတ္တနာ ယထာဓိဂတံ မဂ္ဂဖလသုခံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကာစိ ဥဒါနဝသေန၊ ကာစိ အတ္တနော သမာပတ္တိဝိဟာရပစ္စဝေက္ခဏဝသေန၊ ကာစိ ပုစ္ဆာဝသေန၊ ကာစိ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝဝိဘာဝနဝသေန အဘာသိံသု၊ တာ သဗ္ဗာ သင်္ဂီတိကာလေ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ထေရဂါထာ’’ဣစ္စေဝ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ သင်္ဂီတာ။ ထေရီဂါထာ ပန ထေရိယော ဥဒ္ဒိဿ ဒေသိတာ။

တာ ပန ဝိနယပိဋကံ၊ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နာ။ ဒီဃနိကာယော၊ မဇ္ဈိမနိကာယော၊ သံယုတ္တနိကာယော၊ အင်္ဂုတ္တရနိကာယော၊ ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ¶ ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နာ၊ သုတ္တံ၊ ဂေယျံ၊ ဝေယျာကရဏံ၊ ဂါထာ၊ ဥဒါနံ၊ ဣတိဝုတ္တကံ ¶ ၊ ဇာတကံ၊ အဗ္ဘုတဓမ္မံ၊ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သာသနင်္ဂေသု ဂါထင်္ဂသင်္ဂဟံ ဂတာ။

‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ၊ ဒွေသဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊

စတုရာသီတိသဟဿာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။

ဧဝံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပဋိညာတေသု စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု ကတိပယဓမ္မက္ခန္ဓသင်္ဂဟံ ဂတာ။

တတ္ထ ¶ ထေရဂါထာ တာဝ နိပါတတော ဧကနိပါတော ဧကုတ္တရဝသေန ယာဝ စုဒ္ဒသနိပါတာတိ စုဒ္ဒသနိပါတော သောဠသနိပါတော ဝီသတိနိပါတော တိံသနိပါတော စတ္တာလီသနိပါတော ပညာသနိပါတော သဋ္ဌိနိပါတော သတ္တတိနိပါတောတိ ဧကဝီသတိနိပါတသင်္ဂဟာ။ နိပါတနံ နိက္ခိပနန္တိ နိပါတော။ ဧကော ဧကေကော ဂါထာနံ နိပါတော နိက္ခေပေါ ဧတ္ထာတိ ဧကနိပါတော။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ဧကနိပါတေ ဒွါဒသ ဝဂ္ဂါ။ ဧကေကသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဒသ ဒသ ကတွာ ဝီသုတ္တရသတံ ထေရာ၊ တတ္တိကာ ဧဝ ဂါထာ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ဝီသုတ္တရသတံ ထေရာ၊ ကတကိစ္စာ အနာသဝါ၊

ဧကကမှိ နိပါတမှိ၊ သုသင်္ဂီတာ မဟေသိဘီ’’တိ။

ဒုကနိပါတေ ဧကူနပညာသ ထေရာ၊ အဋ္ဌနဝုတိ ဂါထာ၊ တိကနိပါတေ သောဠသ ထေရာ၊ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဂါထာ၊ စတုက္ကနိပါတေ တေရသ ထေရာ၊ ဒွေပညာသ ဂါထာ၊ ပဉ္စကနိပါတေ ဒွါဒသ ထေရာ၊ သဋ္ဌိ ဂါထာ၊ ဆက္ကနိပါတေ စုဒ္ဒသ ထေရာ၊ စတုရာသီတိ ဂါထာ၊ သတ္တကနိပါတေ ပဉ္စ ထေရာ၊ ပဉ္စတိံသ ဂါထာ၊ အဋ္ဌကနိပါတေ တယော ထေရာ၊ စတုဝီသတိ ဂါထာ၊ နဝကနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ နဝ ဂါထာ၊ ဒသနိပါတေ သတ္တ ထေရာ၊ သတ္တတိ ဂါထာ၊ ဧကာဒသနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ ဧကာဒသ ဂါထာ၊ ဒွါဒသနိပါတေ ဒွေ ထေရာ၊ စတုဝီသတိ ဂါထာ၊ တေရသနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ တေရသ ဂါထာ၊ စုဒ္ဒသနိပါတေ ဒွေ ထေရာ၊ အဋ္ဌဝီသတိ ဂါထာ၊ ပန္နရသနိပါတော နတ္ထိ၊ သောဠသနိပါတေ ဒွေ ထေရာ၊ ဒွတ္တိံသ ဂါထာ၊ ဝီသတိနိပါတေ ဒသ ထေရာ၊ ပဉ္စစတ္တာလီသာဓိကာနိ ဒွေ ဂါထာသတာနိ၊ တိံသနိပါတေ တယော ထေရာ၊ သတံ ပဉ္စ ¶ စ ဂါထာ၊ စတ္တာလီသနိပါတေ ဧကော ¶ ထေရော၊ ဒွေစတ္တာလီသ ဂါထာ၊ ပညာသနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ ပဉ္စပညာသ ဂါထာ၊ သဋ္ဌိနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဂါထာ၊ သတ္တတိနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ ဧကသတ္တတိ ဂါထာ။ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ပန ဒွေသတာနိ စတုသဋ္ဌိ စ ထေရာ၊ သဟဿံ တီဏိ သတာနိ သဋ္ဌိ စ ဂါထာတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘သဟဿံ ဟောန္တိ တာ ဂါထာ၊ တီဏိ သဋ္ဌိ သတာနိ စ၊

ထေရာ စ ဒွေ သတာ သဋ္ဌိ၊ စတ္တာရော စ ပကာသိတာ’’တိ။

ထေရီဂါထာ ပန ဧကနိပါတော ဧကုတ္တရဝသေန ယာဝ နဝနိပါတာတိ နဝနိပါတော ဧကာဒသနိပါတော၊ ဒွါဒသနိပါတော၊ သောဠသနိပါတော၊ ဝီသတိနိပါတော၊ တိံသနိပါတော၊ စတ္တာလီသနိပါတော၊ မဟာနိပါတောတိ ¶ သောဠသနိပါတသင်္ဂဟာ။ တတ္ထ ဧကနိပါတေ အဋ္ဌာရသ ထေရိယော၊ အဋ္ဌာရသေဝ ဂါထာ၊ ဒုကနိပါတေ ဒသ ထေရိယော၊ ဝီသတိ ဂါထာ၊ တိကနိပါတေ အဋ္ဌ ထေရိယော၊ စတုဝီသတိ ဂါထာ၊ စတုက္ကနိပါတေ ဧကာ ထေရီ၊ စတဿော ဂါထာ၊ ပဉ္စကနိပါတေ ဒွါဒသ ထေရိယော သဋ္ဌိ ဂါထာ၊ ဆက္ကနိပါတေ အဋ္ဌ ထေရိယော အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဂါထာ၊ သတ္တနိပါတေ တိဿော ထေရိယော၊ ဧကဝီသတိ ဂါထာ၊ အဋ္ဌ နိပါတတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သောဠသနိပါတာ ဧကေကာ ထေရိယော တံတံနိပါတပရိမာဏာ ဂါထာ၊ ဝီသတိနိပါတေ ပဉ္စ ထေရိယော၊ အဋ္ဌာရသသတဂါထာ၊ တိံသနိပါတေ ဧကာ ထေရီ၊ စတုတ္တိံသ ဂါထာ၊ စတ္တာလီသနိပါတေ ဧကာ ထေရီ၊ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဂါထာ၊ မဟာနိပါတေပိ ဧကာ ထေရီ၊ ပဉ္စသတ္တတိ ဂါထာ။ ဧဝမေတ္ထ နိပါတာနံ ဂါထာဝဂ္ဂါနံ ဂါထာနဉ္စ ပရိမာဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ¶ ပရိစ္ဆိန္နပရိမာဏာသု ပနေတာသု ထေရဂါထာ အာဒိ။ တတ္ထာပိ –

‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ၊ ဒါဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ၊

သုဏာထ ဘာဝိတတ္တာနံ၊ ဂါထာ အတ္ထူပနာယိကာ’’တိ။

အယံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန တေသံ ထေရာနံ ထောမနတ္ထံ ဘာသိတာ ဂါထာ အာဒိ။ တတ္ထ သီဟာနန္တိ သီဟသဒ္ဒေါ ‘‘သီဟော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိဂရာဇာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၃) မိဂရာဇေ အာဂတော။ ‘‘အထ ခေါ သီဟော သေနာပတိ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၄) ပညတ္တိယံ။ ‘‘သီဟောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿေတံ ¶ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၉၉၊ ၁၀။၂၁) တထာဂတေ။ တတ္ထ ယထာ တထာဂတေ သဒိသကပ္ပနာယ အာဂတော၊ ဧဝံ ဣဓာပိ သဒိသကပ္ပနာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ သီဟာနံဝါတိ သီဟာနံ ဣဝ။ သန္ဓိဝသေန သရလောပေါ ‘‘ဧဝံသ တေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂) ဝိယ။ တတ္ထ ဣဝါတိ နိပါတပဒံ။ သုဏာထာတိ အာချာတပဒံ။ ဣတရာနိ နာမပဒါနိ။ သီဟာနံဝါတိ စ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ သမ္ဗန္ဓီ သရူပတော န ဝုတ္တော၊ အတ္ထတော ¶ ပန ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ‘‘ဩဋ္ဌဿေဝ မုခံ ဧတဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ဩဋ္ဌဿ မုခံ ဝိယ မုခံ ဧတဿာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘သီဟာနံဝါ’’တိ ဝုတ္တေ သီဟာနံ နာဒေါ ဝိယာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ တတ္ထ မုခသဒ္ဒသန္နိဓာနံ ဟောတီတိ စေ၊ ဣဓာပိ ‘‘နဒန္တာန’’န္တိ ပဒသန္နိဓာနတော၊ တသ္မာ သီဟာနံဝါတိ နိဒဿနဝစနံ။ နဒန္တာနန္တိ တဿ နိဒဿိတဗ္ဗေန သမ္ဗန္ဓဒဿနံ။ ဒါဌီနန္တိ တဗ္ဗိသေသနံ။ ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ တဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဒဿနံ။ သုဏာထာတိ သဝနေ နိယောဇနံ။ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ သောတဗ္ဗဿ ပဘဝဒဿနံ။ ဂါထာတိ သောတဗ္ဗဝတ္ထုဒဿနံ။ အတ္ထုပနာယိကာတိ တဗ္ဗိသေသနံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘သီဟာနံ နဒန္တာနံ ဒါဌီန’’န္တိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန အာဂတံ၊ လိင်္ဂံ ပန ပရိဝတ္တေတွာ ‘‘သီဟီန’’န္တိအာဒိနာ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေနာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကသေသဝသေန ဝါ သီဟာ စ သီဟိယော စ သီဟာ၊ တေသံ သီဟာနန္တိအာဒိနာ ¶ သာဓာရဏာ ဟေတာ တိဿော နိဒါနဂါထာ ထေရဂါထာနံ ထေရီဂါထာနဉ္စာတိ။

တတ္ထ သဟနတော ဟနနတော စ သီဟော။ ယထာ ဟိ သီဟဿ မိဂရညော ဗလဝိသေသယောဂတော သရဘမိဂမတ္တဝရဝါရဏာဒိတောပိ ပရိဿယော နာမ နတ္ထိ၊ ဝါတာတပါဒိပရိဿယမ္ပိ သော သဟတိယေဝ၊ ဂေါစရာယ ပက္ကမန္တောပိ တေဇုဿဒတာယ မတ္တဂန္ဓဟတ္ထိဝနမဟိံသာဒိကေ သမာဂန္တွာ အဘီရူ အဆမ္ဘီ အဘိဘဝတိ၊ အဘိဘဝန္တော စ တေ အညဒတ္ထု ဟန္တွာ တတ္ထ မုဒုမံသာနိ ဘက္ခယိတွာ သုခေနေဝ ဝိဟရတိ၊ ဧဝမေတေပိ မဟာထေရာ အရိယဗလဝိသေသယောဂေန သဗ္ဗေသမ္ပိ ပရိဿယာနံ သဟနတော၊ ရာဂါဒိသံကိလေသဗလဿ အဘိဘဝိတွာ ဟနနတော ပဇဟနတော တေဇုဿဒဘာဝေန ကုတောစိပိ အဘီရူ အဆမ္ဘီ ဈာနာဒိသုခေန ဝိဟရန္တီတိ သဟနတော ဟနနတော စ သီဟာ ဝိယာတိ သီဟာ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန ယထာ ကန္တနတ္ထေန အာဒိအန္တဝိပလ္လာသတော တက္ကံ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဟိံသနဋ္ဌေန သီဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ သဟနဋ္ဌေန။ ပိသောဒရာဒိပက္ခေပေန နိရုတ္တိနယေန ပန ¶ ဝုစ္စမာနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

အထ ဝါ ယထာ မိဂရာဇာ ကေသရသီဟော အတ္တနော တေဇုဿဒတာယ ဧကစာရီ ဝိဟရတိ၊ န ကဉ္စိ သဟာယံ ပစ္စာသီသတိ၊ ဧဝမေတေပိ တေဇုဿဒတာယ ဝိဝေကာဘိရတိယာ စ ဧကစာရိနောတိ ဧကစရိယဋ္ဌေနပိ သီဟာ ဝိယာတိ သီဟာ၊ တေနာဟ – ဘဂဝါ ‘‘သီဟံဝေကစရံ နာဂ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၃၀၊ သု။ နိ။ ၁၆၈)။

အထ ¶ ဝါ အသန္တာသနဇဝပရက္ကမာဒိဝိသေသယောဂတော သီဟာ ဝိယာတိ သီဟာ၊ ဧတေ မဟာထေရာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသနိယာ ဖလန္တိယာ န သန္တသန္တိ၊ ကတမေဝ ဒွေ? ဘိက္ခု စ ခီဏာသဝေါ သီဟော စ မိဂရာဇာ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၆၀)။

ဇဝေါပိ သီဟဿ အညေဟိ အသာဓာရဏော၊ တထာ ပရက္ကမော။ တထာ ဟိ သော ဥသဘသတမ္ပိ လင်္ဃိတွာ ဝနမဟိံသာဒီသု နိပတတိ၊ ပေါတကောပိ သမာနော ပဘိန္နမဒါနမ္ပိ မတ္တဝရဝါရဏာနံ ပဋိမာနံ ဘိန္ဒိတွာ ¶ ဒန္တကဠီရံဝ ခါဒတိ။ ဧတေသံ ပန အရိယမဂ္ဂဇဝေါ ဣဒ္ဓိဇဝေါ စ အညေဟိ အသာဓာရဏော၊ သမ္မပ္ပဓာနပရက္ကမော စ နိရတိသယော။ တသ္မာ သီဟာနံဝါတိ သီဟသဒိသာနံ ဝိယ။ သီဟဿ စေတ္ထ ဟီနူပမတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ အစ္စန္တဝိသိဋ္ဌဿ သဟနာဒိအတ္ထဿ ထေရေသွေဝ လဗ္ဘနတော။

နဒန္တာနန္တိ ဂဇ္ဇန္တာနံ။ ဂေါစရပရက္ကမတုဋ္ဌိဝေလာဒီသု ဟိ ယထာ သီဟာ အတ္တနော အာသယတော နိက္ခမိတွာ ဝိဇမ္ဘိတွာ သီဟနာဒံ အဘီတနာဒံ နဒန္တိ၊ ဧဝံ ဧတေပိ ဝိသယဇ္ဈတ္တပစ္စဝေက္ခဏဥဒါနာဒိကာလေသု ဣမံ အဘီတနာဒံ နဒိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာန’’န္တိ။ ဒါဌီနန္တိ ဒါဌာဝန္တာနံ။ ပသဋ္ဌဒါဌီနံ၊ အတိသယဒါဌာနန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ သီဟာ အတိဝိယ ဒဠှာနံ တိက္ခာနဉ္စ စတုန္နံ ဒါဌာနံ ဗလေန ပဋိပက္ခံ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနော မနောရထံ မတ္ထကံ ပူရေန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂဒါဌာနံ ဗလေန အနာဒိမတိ သံသာရေ အနဘိဘူတပုဗ္ဗပဋိပက္ခံ ¶ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနော မနောရထံ မတ္ထကံ ပါပေသုံ။ ဣဓာပိ ဒါဌာ ဝိယာတိ ဒါဌာတိ သဒိသကပ္ပနာဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ၊ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ‘‘ဂိရိဂဝှရေ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ ပဗ္ဗတေသု ဝနဂဟနေ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ပန နေသံ ဝိရောစနဋ္ဌာနဒဿနဉ္စေဝ သီဟနာဒဿ ယောဂျဘူမိဒဿနဉ္စ။ နဒန္တာနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဟိ သီဟာ ယေဘုယျေန ဂိရိဂဗ္ဘရေ အညေဟိ ဒုရာသဒတာယ ဇနဝိဝိတ္တေ ဝသန္တာ အတ္တနော ဒဿနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ခုဒ္ဒကမိဂသန္တာသဿ ပရိဟရဏတ္ထံ ဂေါစရဂမနေ သီဟနာဒံ နဒန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ အညေဟိ ဒုရာသဒဂိရိဂဗ္ဘရသဒိသေဝ သုညာဂါရေဝသန္တာ ဂုဏေဟိ ခုဒ္ဒကာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ တဏှာဒိဋ္ဌိပရိတ္တာသပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ ဝက္ခမာနဂါထာသင်္ခါတံ အဘီတနာဒံ နဒိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ၊ ဒါဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ’’တိ။

သုဏာထာတိ ¶ သဝနာဏတ္တိကဝစနံ၊ တေန ဝက္ခမာနာနံ ဂါထာနံ သန္နိပတိတာယ ပရိသာယ သောတုကာမတံ ဥပ္ပာဒေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ၊ ဥဿာဟံ သမုဋ္ဌာပေန္တော ဂါရဝံ ဗဟုမာနဉ္စ ဥပဋ္ဌပေတိ။ အထ ဝါ ‘‘သီဟာန’’န္တိအာဒီနံ ¶ ပဒါနံ သဒိသကပ္ပနာယ ဝိနာ မုချဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ဒဠှတိက္ခဘာဝေန ပသဋ္ဌာတိသယဒါဌတာယ ဒါဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ နဒန္တာနံ သီဟဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇန္တာနံ သီဟာနံ မိဂရာဇူနံ ဝိယ တေသံ အဘီတနာဒသဒိသာ ဂါထာ သုဏာထာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယထာ သီဟနာဒံ နဒန္တာနံ သီဟာနံ မိဂရာဇူနံ ကုတောစိပိ ဘယာဘာဝတော သော အဘီတနာဒေါ တဒညမိဂသန္တာသကရော၊ ဧဝံ ဘာဝိတတ္တာနံ အပ္ပမတ္တာနံ ထေရာနံ သီဟနာဒသဒိသိယော သဗ္ဗသော ဘယဟေတူနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ အဘီတနာဒဘူတာ၊ ပမတ္တဇနသန္တာသကရာ ဂါထာ သုဏာထာ’’တိ။

ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတစိတ္တာနံ။ စိတ္တဉှိ ‘‘အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမော (ဓ။ ပ။ ၁၅၉) ယော ဝေ ဌိတတ္တော တသရံဝ ဥဇ္ဇူ’’တိ (သု။ နိ။ ၂၁၇) စ ‘‘အတ္တသမ္မာပဏိဓီ’’တိ ¶ (ခု။ ပါ။ ၅။၄၊ သု။ နိ။ ၂၆၃) စ ဧဝမာဒီသု အတ္တာတိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ အဓိစိတ္တာနုယောဂေန သမထဝိပဿနာဘိဝဍ္ဎိတစိတ္တာနံ သမထဝိပဿနာဘာဝနာမတ္ထကံ ပါပေတွာ ဌိတာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတသဘာဝါနံ၊ သဘာဝဘူတသီလာဒိဘာဝိတာနန္တိ အတ္ထော။ ဂီယတီတိ ဂါထာ၊ အနုဋ္ဌုဘာဒိဝသေန ဣသီဟိ ပဝတ္တိတံ စတုပ္ပဒံ ဆပ္ပဒံ ဝါ ဝစနံ။ အညေသမ္ပိ တံသဒိသတာယ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္တတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေ ဥပနေန္တိ တေသု ဝါ ဥပနိယျန္တီတိ အတ္ထူပနာယိကာ။

အထ ဝါ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတတ္တာဘာဝါနံ၊ အတ္တဘာဝေါ ဟိ အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော စ တေဟိ အပ္ပမာဒဘာဝနာယ အနဝဇ္ဇဘာဝနာယ ဘာဝိတော သမ္မဒေဝ ဂုဏဂန္ဓံ ဂါဟာပိတော။ တေန တေသံ ကာယဘာဝနာ သီလဘာဝနာ စိတ္တဘာဝနာ ပညာဘာဝနာတိ စတုန္နမ္ပိ ဘာဝနာနံ ပရိပုဏ္ဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဘာဝနာ’’တိ စ သမ္ဗောဓိပဋိပဒါ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ ယာယံ သစ္စသမ္ဗောဓိ အတ္ထိ၊ သာ ဒုဝိဓာ အဘိသမယတော တဒတ္ထတော စ။ သမ္ဗောဓိ ပန တိဝိဓာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိ သာဝကသမ္ဗောဓီတိ။ တတ္ထ သမ္မာ သာမံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဇ္ဈနတော ဗောဓနတော စ သမ္မာသမ္ဗောဓိ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ¶ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁)။

ဗောဓနေယျဗောဓနတ္ထော ¶ ဟိ ဗလေသု ဝသီဘာဝေါ။ ပစ္စေကံ သယမေဝ ဗောဓီတိ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိ၊ အနနုဗုဒ္ဓါ သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္စာဘိသမယောတိ အတ္ထော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနဉှိ သယမ္ဘူဉာဏတာယ သယမေဝ ပဝတ္တမာနောပိ သစ္စာဘိသမယော သာနုဗုဒ္ဓါ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သစ္စာဘိသမယဿ ဟေတုဘာဝတော။ ဣမေသံ ပန သော ဧကဿာပိ သတ္တဿ သစ္စာဘိသမယဟေတု န ဟောတိ။ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ သဝနန္တေ ဇာတာတိ သာဝကာ။ သာဝကာနံ သစ္စာဘိသမယော သာဝကသမ္ဗောဓိ။ တိဝိဓာပေသာ ¶ တိဏ္ဏံ ဗောဓိသတ္တာနံ ယထာသကံ အာဂမနီယပဋိပဒါယ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဘာဝနာပါရိပူရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဣတရာဘိသမယာနံ တဒဝိနာဘာဝတော။ န ဟိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန ဝိနာ ဘာဝနာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ၊ သတိ စ ဘာဝနာဘိသမယေ ပဟာနာဘိသမယော ပရိညာဘိသမယော စ သိဒ္ဓါယေဝ ဟောတီတိ။

ယဒါ ဟိ မဟာဗောဓိသတ္တော ပရိပူရိတဗောဓိသမ္ဘာရော စရိမဘဝေ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ – ‘‘န တာဝိမံ ပလ္လင်္ကံ ဘိန္ဒိဿာမိ၊ ယာဝ န မေ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိဿတီ’’တိ ပဋိညံ ကတွာ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော အသမ္ပတ္တာယ ဧဝ သဉ္ဈာဝေလာယ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ပုရိမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အနေကာကာရဝေါကာရေ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓေ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝိသောဓနေန စုတူပပါတဉာဏအနာဂတံသဉာဏာနိ အဓိဂန္တွာ ပစ္ဆိမယာမေ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော ဇာယတိ စ ဇီယတိ စ မီယတိ စ စဝတိ စ ဥပပဇ္ဇတိ စ၊ အထ စ ပနိမဿ ဒုက္ခဿ နိဿရဏံ နပ္ပဇာနာတိ ဇရာမရဏဿာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇) ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသိတွာ မဟာဂဟနံ ဆိန္ဒိတုံ နိသဒသိလာယံ ဖရသုံ နိသေန္တော ဝိယ ကိလေသဂဟနံ ဆိန္ဒိတုံ လောကနာထော ဉာဏဖရသုံ တေဇေန္တော ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ ¶ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမာယ ဝိပဿနံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တော အန္တရန္တရာ နာနာသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတွာ ယထာဝဝတ္ထာပိတေ နာမရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာဝသေန အနေကာကာရဝေါကာရသင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန သမ္မသနဝါရံ ဝိတ္ထာရေတွာ တတ္ထ မဟာဝဇိရဉာဏသင်္ခါတေ ဝိပဿနာဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ပသန္နေ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝေန ပဝတ္တမာနေ ယဒါ တံ မဂ္ဂေန ဃဋေတိ၊ တဒါ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ခေပေန္တော အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆတိ နာမ၊ အဂ္ဂဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ¶ အဓိဂတော နာမ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒယောပိ တဿ တဒါ ဟတ္ထဂတာယေဝ ဟောန္တီတိ အယံ တာဝ အဘိသမယတော သမ္မာသမ္ဗောဓိပဋိပဒါ။ တဒတ္ထတော ပန မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဧတ္ထန္တရေ ပဝတ္တံ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ စရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာယံ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တမေဝါတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာပိ ¶ ပစ္စေကဗောဓိယာ ကတာဘိနီဟာရာ အနုပုဗ္ဗေန သမ္ဘတပစ္စေကသမ္ဗောဓိသမ္ဘာရာ တာဒိသေ ကာလေ စရိမတ္တဘာဝေ ဌိတာ ဉာဏဿ ပရိပါကဂတဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတံ သံဝေဂနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သဝိသေသံ ဘဝါဒီသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ သယမ္ဘူဉာဏေန ပဝတ္တိ ပဝတ္တိဟေတုံ နိဝတ္တိ နိဝတ္တိဟေတုဉ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သော ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတနယေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဗြူဟေန္တာ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပံ သင်္ခါရေ ပရိမဒ္ဒန္တာ အနုက္ကမေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂစ္ဆန္တာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈန္တိ နာမ၊ အဂ္ဂဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ နာမ ဟုတွာ သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာ ဟောန္တိ။

သာဝကာ ပန သတ္ထု သဗြဟ္မစာရိနော ဝါ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနကထံ သုတွာ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ကာလန္တရေ ဝါ တဇ္ဇံ ပဋိပတ္တိံ အနုတိဋ္ဌန္တာ ဃဋေန္တာ ဝါယမန္တာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ၊ ယဒိ ဝါ ပဋိပဒါယ ဝဍ္ဎန္တိယာ၊ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ ¶ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပသိဒ္ဓိအဂ္ဂသာဝကဘူမိယာ ဝါ ကေဝလံ ဝါ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ သာဝကသမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆန္တိ နာမ။ တတော ပရံ သာဝကဗုဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာ။ ဧဝံ တာဝ အဘိသမယတော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိ သာဝကသမ္ဗောဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တဒတ္ထတော ပန ယထာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ မဇ္ဈိမပရိစ္ဆေဒေန အဋ္ဌ ¶ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ၊ ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေန သောဠသ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ ဧတေ စ ဘေဒါ ပညာဓိကသဒ္ဓါဓိကဝီရိယာဓိကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပညာဓိကာနဉှိ သဒ္ဓါ မန္ဒာ ဟောတိ ပညာ တိက္ခာ၊ တတော စ ဥပါယကောသလ္လဿ ဝိသဒနိပုဏဘာဝေန နစိရဿေဝ ပါရမိယော ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ သဒ္ဓါဓိကာနံ ပညာ မဇ္ဈိမာ ဟောတီတိ တေသံ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ ပါရမိယော ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝီရိယာဓိကာနံ ပန ပညာ မန္ဒာ ဟောတီတိ တေသံ စိရေနေဝ ပါရမိယော ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ န ဧဝံ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနံ။ တေသဉှိ သတိပိ ပညာဓိကဘာဝေ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ န တတော ဩရံ။ သဒ္ဓါဓိကဝီရိယာဓိကာပိ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ပရံ ကတိပယေ ဧဝ ကပ္ပေ အတိက္ကမိတွာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈန္တိ၊ န တတိယံ အသင်္ချေယျန္တိ။ သာဝကဗောဓိသတ္တာနံ ပန ယေသံ အဂ္ဂသာဝကဘာဝါယ အဘိနီဟာရော၊ တေသံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ သမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယေသံ မဟာသာဝကဘာဝါယ၊ တေသံ ကပ္ပာနံ သတသဟဿမေဝ၊ တထာ ဗုဒ္ဓဿ မာတာပိတူနံ ဥပဋ္ဌာကဿ ပုတ္တဿ စ။ တတ္ထ ယထာ –

‘‘မနုဿတ္တံ ¶ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊

အဋ္ဌဓမ္မသမောဟာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ ကတပဏိဓာနာနံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ မဟာဘိနီဟာရတော ပဘုတိ သဝိသေသံ ဒါနာဒီသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တာနံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝေဿန္တရဒါနသဒိသံ မဟာဒါနံ ဒေန္တာနံ တဒနုရူပသီလာဒိကေ သဗ္ဗပါရမိဓမ္မေ အာစိနန္တာနမ္ပိ ယထာဝုတ္တကာလပရိစ္ဆေဒံ အသမ္ပတွာ အန္တရာ ဧဝ ¶ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဉာဏဿ အပရိပစ္စနတော။ ပရိစ္ဆိန္နကာလေ နိပ္ဖာဒိတံ ဝိယ ဟိ သဿံ ဗုဒ္ဓဉာဏံ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနေဝ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇန္တံ ¶ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ –

‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဝိဂတာသဝဒဿနံ၊

အဓိကာရော ဆန္ဒတာ ဧတေ၊ အဘိနီဟာရကာရဏာ’’တိ။ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ) –

ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ ကတာဘိနီဟာရာနံ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနံ ‘‘အဓိကာရော ဆန္ဒတာ’’တိ ဒွင်္ဂသမန္နာဂတာယ ပတ္ထနာယ ဝသေန ကတပဏိဓာနာနံ သာဝကဗောဓိသတ္တာနဉ္စ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တကာလပရိစ္ဆေဒံ အသမ္ပတွာ အန္တရာ ဧဝ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိယာ ယထာဝုတ္တသာဝကသမ္ဗောဓိယာ စ အဓိဂမော နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဉာဏဿ အပရိပစ္စနတော။ ဣမေသမ္ပိ ဟိ ယထာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ဒါနာဒိပါရမီဟိ ပရိဗြူဟိတာ ပညာပါရမီ အနုက္ကမေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဗုဒ္ဓဉာဏံ ပရိပူရေတိ၊ ဧဝံ ဒါနာဒီဟိ ပရိဗြူဟိတာ အနုပုဗ္ဗေန ယထာရဟံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ သာဝကဗောဓိဉာဏဉ္စ ပရိပူရေတိ။ ဒါနပရိစယေန ဟေတေ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ အလောဘဇ္ဈာသယတာယ သဗ္ဗတ္ထ အသင်္ဂမာနသာ အနပေက္ခစိတ္တာ ဟုတွာ၊ သီလပရိစယေန သုသံဝုတကာယဝါစတာယ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီကမ္မန္တာ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝါ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာ ဘောဇနေ မတ္တညုနော ဟုတွာ ဇာဂရိယာနုယောဂေန စိတ္တံ သမာဒဟန္တိ၊ သွာယံ တေသံ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ပန ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အဓိကာရသမ္ပတ္တိယာ အပ္ပကသိရေနေဝ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စာဘိညာ ဆဠဘိညာ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ စ ဟတ္ထဂတာယေဝ ဟောန္တိ။ ဝီရိယာဒယော ပန တဒန္တောဂဓာ ဧဝ။ ယဉှိ ပစ္စေကဗောဓိယာ သာဝကဗောဓိယာ ဝါ အတ္ထာယ ဒါနာဒိပုညသမ္ဘရဏေ အဗ္ဘုဿဟနံ၊ ဣဒံ ဝီရိယံ။ ယံ တဒနုပရောဓဿ သဟနံ၊ အယံ ခန္တိ။ ယံ ဒါနသီလာဒိသမာဒါနာဝိသံဝါဒနံ၊ ဣဒံ သစ္စံ။ သဗ္ဗတ္ထမေဝ အစလသမာဓာနာဓိဋ္ဌာနံ၊ ဣဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ¶ ။ ယာ ဒါနသီလာဒီနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတေသု သတ္တေသု ဟိတေသိတာ၊ အယံ မေတ္တာ။ ယံ သတ္တာနံ ကတဝိပ္ပကာရေသု အဇ္ဈုပေက္ခနံ၊ အယံ ¶ ဥပေက္ခာတိ။ ဧဝံ ¶ ဒါနသီလဘာဝနာသု သီလသမာဓိပညာသု စ သိဇ္ဈမာနာသု ဝီရိယာဒယော သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တိ။ သာယေဝ ပစ္စေကဗောဓိအတ္ထာယ သာဝကဗောဓိအတ္ထာယ စ ဒါနာဒိပဋိပဒါ တေသံ ဗောဓိသတ္တာနံ သန္တာနဿ ဘာဝနတော ပရိဘာဝနတော ဘာဝနာ နာမ။ ဝိသေသတော ဒါနသီလာဒီဟိ သွာဘိသင်္ခတေ သန္တာနေ ပဝတ္တာ သမထဝိပဿနာပဋိပဒါ၊ ယတော တေ ဗောဓိသတ္တာ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရသမုဒါဂမသမ္ပန္နာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ပဉ္စိမေ၊ အာနန္ဒ၊ အာနိသံသာ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရေ။ ကတမေ ပဉ္စ? ဣဓာနန္ဒ၊ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပဋိကစ္စ အညံ အာရာဓေတိ၊ နော စေ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပဋိကစ္စ အညံ အာရာဓေတိ၊ အထ မရဏကာလေ အညံ အာရာဓေတိ၊ အထ ဒေဝပုတ္တော သမာနော အညံ အာရာဓေတိ၊ အထ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝေ ခိပ္ပာဘိညော ဟောတိ၊ အထ ပစ္ဆိမေ ကာလေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ)။

ဣတိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဘူတာယ ပါရမိတာပရိဘာဝိတာယ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါဘူတာယ အဘိသမယသင်္ခါတာယ မဂ္ဂဘာဝနာယ စ ဘာဝိတတ္တဘာဝါ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာ ဘာဝိတတ္တာ နာမ။ တေသု ဣဓ ဗုဒ္ဓသာဝကာ အဓိပ္ပေတာ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သီဟာနံဝါ’’တိ ဣမိနာ ထေရာနံ သီဟသမာနဝုတ္တိတာဒဿနေန အတ္တနော ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘဝနီယတံ၊ တေ စ အဘိဘုယျ ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ…ပေ… ဂါထာ’’တိ ဣမိနာ ထေရဂါထာနံ သီဟနာဒသဒိသတာဒဿနေန တာသံ ပရဝါဒေဟိ အနဘိဘဝနီယတံ၊ တေ စ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဘာဝိတတ္တာန’’န္တိ ဣမိနာ တဒုဘယဿ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတိ။ ဘာဝိတတ္တဘာဝေန ထေရာ ဣဓ သီဟသဒိသာ ဝုတ္တာ၊ တေသဉ္စ ဂါထာ သီဟနာဒသဒိသိယော။ ‘‘အတ္ထူပနာယိကာ’’တိ ဣမိနာ အဘိဘဝနေ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ထေရာနံ ပဋိပက္ခော နာမ သံကိလေသဓမ္မော၊ တဒဘိဘဝေါ တဒင်္ဂိဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေဟိ သဒ္ဓိံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ။ တသ္မိံ သတိ ပဋိပဿဒ္ဓီပ္ပဟာနံ နိဿရဏပ္ပဟာနဉ္စ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ ယတော တေ ဘာဝိတတ္တာတိ ¶ ဝုစ္စန္တိ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ အရိယာ အပ္ပမာဒဘာဝနံ ဘာဝေန္တိ နာမ၊ အဂ္ဂဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဘာဝိတတ္တာ နာမာတိ ¶ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။

တေသု တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန နေသံ သီလသမ္ပဒါ ဒဿိတာ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန သမာဓိသမ္ပဒါ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပညာသမ္ပဒါ၊ ဣတရေန တာသံ ဖလံ ဒဿိတံ။ သီလေန စ တေသံ ပဋိပတ္တိယာ အာဒိကလျာဏတာ ¶ ဒဿိတာ၊ ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ’’ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)၊ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ’’ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁)၊ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀) စ ဝစနတော သီလံ ပဋိပတ္တိယာ အာဒိကလျာဏံဝ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိဂုဏာဝဟတ္တာ။ သမာဓိနာ မဇ္ဈေကလျာဏတာ ဒဿိတာ၊ ‘‘စိတ္တံ ဘာဝယံ’’၊ ‘‘ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ’’တိ စ ဝစနတော သမာဓိပဋိပတ္တိယာ မဇ္ဈေကလျာဏောဝ၊ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဂုဏာဝဟတ္တာ။ ပညာယ ပရိယောသာနကလျာဏတာ ဒဿိတာ၊ ‘‘သစိတ္တပရိယောဒပနံ’’ (ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀)၊ ‘‘ပညံ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁) စ ဝစနတော ပညာ ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနံဝ၊ ပညုတ္တရတော ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သာဝ ကလျာဏာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု တာဒိဘာဝါဝဟတ္တာ။

‘‘သေလော ယထာ ဧကဃနော၊ ဝါတေန န သမီရတိ၊ (မဟာဝ။ ၂၄၄)၊

ဧဝံ နိန္ဒာပသံသာသု၊ န သမိဉ္ဇန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၈၁) –

တထာ သီလသမ္ပဒါယ တေဝိဇ္ဇဘာဝေါ ဒဿိတော။ သီလသမ္ပတ္တိဉှိ နိဿာယ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ပါပုဏန္တိ။ သမာဓိသမ္ပဒါယ ဆဠဘိညာဘာဝေါ။ သမာဓိသမ္ပတ္တိဉှိ နိဿာယ ဆဠဘိညာ ပါပုဏန္တိ။ ပညာသမ္ပဒါယ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါဘာဝေါ။ ပညာသမ္ပဒဉှိ နိဿာယ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏန္တိ။ ဣမိနာ တေသံ ထေရာနံ ကေစိ တေဝိဇ္ဇာ၊ ကေစိ ဆဠဘိညာ၊ ကေစိ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တထာ သီလသမ္ပဒါယ တေသံ ကာမသုခါနုယောဂသင်္ခါတဿ အန္တဿ ပရိဝဇ္ဇနံ ဒဿေတိ။ သမာဓိသမ္ပဒါယ အတ္တကိလမထာနုယောဂသင်္ခါတဿ၊ ပညာသမ္ပဒါယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ သေဝနံ ဒဿေတိ။ တထာ သီလသမ္ပဒါယ တေသံ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ကိလေသာနံ ဒဿေတိ။ သမာဓိသမ္ပဒါယ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ ¶ ၊ ပညာသမ္ပဒါယ အနုသယပ္ပဟာနံ ဒဿေတိ။ သီလသမ္ပဒါယ ဝါ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဝိသောဓနံ၊ သမာဓိသမ္ပဒါယ ¶ တဏှာသံကိလေသဝိသောဓနံ၊ ပညာသမ္ပဒါယ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဝိသောဓနံ ဒဿေတိ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန ဝါ နေသံ အပါယသမတိက္ကမော ဒဿိတော။ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ကာမဓာတုသမတိက္ကမော၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန သဗ္ဗဘဝသမတိက္ကမော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ဘာဝိတတ္တာန’’န္တိ ဝါ ဧတ္ထ သီလဘာဝနာ၊ စိတ္တဘာဝနာ ပညာဘာဝနာတိ တိဿော ဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ကာယဘာဝနာယ တဒန္တောဂဓတ္တာ။ သီလဘာဝနာ စ ပဋိပတ္တိယာ အာဒီတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသံ ¶ ။ ယထာ ပန သီဟနာဒံ ပရေ မိဂဂဏာ န သဟန္တိ၊ ကုတော အဘိဘဝေ၊ အညဒတ္ထု သီဟနာဒေါဝ တေ အဘိဘဝတိ ဧဝမေဝ အညတိတ္ထိယဝါဒါ ထေရာနံ ဝါဒေ န သဟန္တိ၊ ကုတော အဘိဘဝေ၊ အညဒတ္ထု ထေရဝါဒါဝ တေ အဘိဘဝန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉) ‘‘နိဗ္ဗာနဓာတူ’’တိ စ ပဝတ္တနတော။ န ဟိ ဓမ္မတော သက္ကာ ကေနစိ အညထာ ကာတုံ အပ္ပဋိဝတ္တနီယတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဝိဘဝိဿတိ။ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပေနေဝ ပဌမဂါထာယ အတ္ထဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒုတိယဂါထာယံ ပန အယံ သမ္ဗန္ဓဒဿနမုခေန အတ္ထဝိဘာဝနာ။ တတ္ထ ယေသံ ထေရာနံ ဂါထာ သာဝေတုကာမော၊ တေ သာဓာရဏဝသေန နာမတော ဂေါတ္တတော ဂုဏတော စ ကိတ္တေတုံ ‘‘ယထာနာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသာဓာရဏတော ပန တတ္ထ တတ္ထ ဂါထာသွေဝ အာဝိဘဝိဿတိ။ တတ္ထ ယထာနာမာတိ ယံယံနာမာ၊ သုဘူတိ မဟာကောဋ္ဌိကောတိအာဒိနာ နယေန နာမဓေယျေန ပညာတာတိ အတ္ထော။ ယထာဂေါတ္တာတိ ယံယံဂေါတ္တာ၊ ဂေါတမော ကဿပေါတိအာဒိနာ နယေန ကုလပဒေသေန ယာယ ယာယ ဇာတိယာ ပညာတာတိ အတ္ထော။ ယထာဓမ္မဝိဟာရိနောတိ ယာဒိသဓမ္မဝိဟာရိနော၊ ပရိယတ္တိပရမတာယံ အဋ္ဌတွာ ယထာနုရူပံ သမာပတ္တိဝိဟာရိနော ဟုတွာ ဝိဟရိံသူတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယထာဓမ္မဝိဟာရိနောတိ ယထာဓမ္မာ ဝိဟာရိနော စ၊ ယာဒိသသီလာဒိဓမ္မာ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီသု အဘိဏှသော ¶ ဝိဟရမာနာ ယာဒိသဝိဟာရာ စာတိ အတ္ထော။ ယထာဓိမုတ္တာတိ ယာဒိသအဓိမုတ္တိကာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တိပညာဓိမုတ္တီသု ယံယံအဓိမုတ္တိကာ သုညတမုခါဒီသု ဝါ ယထာ ယထာ နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာတိ ယထာဓိမုတ္တာ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ¶ အဓိမုတ္တာနံ၊ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အာသဝါ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၂၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဥဘယဉ္စေတံ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေယေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တမဓိမုစ္စနံ၊ န ပရတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အဿဒ္ဓါ အကတညူ စ၊ သန္ဓိစ္ဆေဒေါ စ ယော နရော’’တိအာဒိ။ (ဓ။ ပ။ ၉၇)။

‘‘ယထာဝိမုတ္တာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ပညာဝိမုတ္တိဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တီသု ယံယံဝိမုတ္တိကာတိ အတ္ထော။ သပ္ပညာတိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယ ပါရိဟာရိကပညာယ ဘာဝနာပညာယ စာတိ တိဝိဓာယပိ ပညာယ ပညဝန္တော။ ဝိဟရိံသူတိ တာယ ဧဝ သပ္ပညတာယ ယထာလဒ္ဓေန ဖာသုဝိဟာရေနေဝ ဝသိံသု။ အတန္ဒိတာတိ အနလသာ၊ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိယံ ယထာဗလံ ပရဟိတပဋိပတ္တိယဉ္စ ဥဋ္ဌာနဝန္တောတိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ စ ပန နာမဂေါတ္တဂ္ဂဟဏေန တေသံ ထေရာနံ ပကာသပညာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မဝိဟာရဂ္ဂဟဏေန သီလသမ္ပဒံ သမာဓိသမ္ပဒဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ သပ္ပညာ’’တိ ဣမိနာ ပညာသမ္ပဒံ ¶ ။ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ သီလသမ္ပဒါဒီနံ ကာရဏဘူတံ ဝီရိယသမ္ပဒံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဣမိနာ တေသံ ပကာသနနာမတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓါနုသာရီဓမ္မာနုသာရီဂေါတ္တသမ္ပတ္တိသမုဒါဂမံ၊ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိအာဒိနာ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ သမ္ပတ္တိသမုဒါဂမံ၊ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ ဧဝံ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိယံ ဌိတာနံ ပရဟိတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။

အထ ဝါ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဣဒံ တေသံ ထေရာနံ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျဒဿနံ သမညာမတ္တကိတ္တနတော။ ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကုလပုတ္တဘာဝဒဿနံ ကုလာပဒေသ ကိတ္တနတော။ တေန နေသံ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဒဿေတိ ¶ ။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဣဒံ စရဏသမ္ပတ္တိဒဿနံ သီလသံဝရာဒီဟိ သမင်္ဂီဘာဝဒီပနတော ¶ ။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ သပ္ပညာ’’တိ ဣဒံ နေသံ ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိဒဿနံ အာသဝက္ခယပရိယောသာနာယ ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ အဓိဂမပရိဒီပနတော။ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣဒံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပတ္တီနံ အဓိဂမူပါယဒဿနံ။ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဝါ ဣမိနာ တေသံ ပကာသနနာမတံယေဝ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ပန ဣမိနာ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ န ဟိ သမ္မာအပ္ပဏိဟိတတ္တနော ပုဗ္ဗေ စ အကတပုညဿ သဒ္ဓါနုသာရီဓမ္မာနုသာရိနော ဂေါတ္တသမ္ပတ္တိသမုဒါဂမော သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဣမိနာ တေသံ ပုရိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပေ ဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ စ တာဒိသာ ဂုဏဝိသေသာ သမ္ဘဝန္တိ။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓမ္မသဝနသမ္ပဒါသမာယောဂံ ဒဿေတိ။ န ဟိ ပရတောဃောသေန ဝိနာ သာဝကာနံ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ။ ‘‘သပ္ပညာ အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဿ ဂုဏဝိသေသဿ အဗျဘိစာရိဟေတုံ ဒဿေတိ ဉာယာရမ္ဘဒဿနတော။

အပရော နယော – ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ဂေါတ္တကိတ္တနေန တေသံ ထေရာနံ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ပဒံ ဒဿေတိ ယထာဝုတ္တဂေါတ္တသမ္ပန္နဿ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ဘဝတော။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဧတ္ထ ဓမ္မဝိဟာရဂ္ဂဟဏေန သဒ္ဓမ္မသဝနသမ္ပဒံ ဒဿေတိ သဒ္ဓမ္မသဝနေန ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ ‘‘သပ္ပညာ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ပဇာနကာရိတံ။ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ ပရိပူရေတွာ ဌိတာနံ ပရေသံ ဟိတသုခါဝဟာယ ပဋိပတ္တိယံ အကိလာသုဘာဝံ ဒဿေတိ။ တထာ ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ဣမိနာ နေသံ သရဏဂမနသမ္ပဒါ ဒဿိတာ သဒ္ဓါနုသာရီဂေါတ္တကိတ္တနတော။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဣမိနာ သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ သပ္ပညာ’’တိ ဣမိနာ ပညက္ခန္ဓာဒယော။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကဂုဏာနံ အာဒိ၊ သမာဓိ မဇ္ဈေ၊ ပညာ ပရိယောသာနန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေပိ ¶ သာဝကဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။

ဤဒိသီ ¶ ပန ဂုဏဝိဘူတိ ယာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ တေဟိ အဓိဂတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ဝိပဿိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု တေသု ¶ အရညရုက္ခမူလပဗ္ဗတာဒီသု ဝိဝိတ္တသေနာသနေသု။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဝါ တသ္မိံ တသ္မိံ ဥဒါနာဒိကာလေ။ ဝိပဿိတွာတိ သမ္ပဿိတွာ။ နာမရူပဝဝတ္ထာပနပစ္စယပရိဂ္ဂဟေဟိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေတွာ ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန ပဉ္စမံ ဝိသုဒ္ဓိံ အဓိဂန္တွာ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ မတ္ထကံ ပါပနဝသေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဖုသိတွာတိ ပတွာ သစ္ဆိကတွာ။ အစ္စုတံ ပဒန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ သယံ အစဝနဓမ္မတ္တာ အဓိဂတာနံ အစ္စုတိဟေတုဘာဝတော စ နတ္ထိ ဧတ္ထ စုတီတိ ‘‘အစ္စုတံ’’။ သင်္ခတဓမ္မေဟိ အသမ္မိဿဘာဝတာယ တဒတ္ထိကေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ စ ‘‘ပဒ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ကတန္တန္တိ ကတဿ အန္တံ။ ယော ဟိ တေဟိ အဓိဂတော အရိယမဂ္ဂေါ၊ သော အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပာဒိတတ္တာ ကတော နာမ။ တဿ ပန ပရိယောသာနဘူတံ ဖလံ ကတန္တောတိ အဓိပ္ပေတံ။ တံ ကတန္တံ အဂ္ဂဖလံ။ အထ ဝါ ပစ္စယေဟိ ကတတ္တာ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ကတာ နာမ သင်္ခတဓမ္မာ၊ တန္နိဿရဏဘာဝတော ကတန္တော နိဗ္ဗာနံ။ တံ ကတန္တံ။ ပစ္စဝေက္ခန္တာတိ ‘‘အဓိဂတံ ဝတ မယာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ဣဒံ အရိယဖလံ၊ အဓိဂတာ အသင်္ခတာ ဓာတူ’’တိ အရိယဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေန ပဋိပတ္တိံ အဝေက္ခမာနာ။ အထ ဝါ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓဝသေန ယံ အရိယေန ကရဏီယံ ပရိညာဒိသောဠသဝိဓံ ကိစ္စံ အဂ္ဂဖလေ ဌိတေန နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ပရိယောသာပိတတ္တာ ကတံ နာမ၊ ဧဝံ ကတံ တံ ပစ္စဝေက္ခန္တာ။ ဧတေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဒဿိတံ။ ပုရိမနယေန ပန ဣတရပစ္စဝေက္ခဏာနီတိ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။

ဣမမတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ဣမန္တိ သကလော ထေရထေရီဂါထာနံ အတ္ထော အတ္တနော ဣတရေသဉ္စ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကမဟာထေရာနံ ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနတာယ အာသန္နော ပစ္စက္ခောတိ စ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အတ္ထန္တိ ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ’’တိအာဒီဟိ ¶ ဂါထာဟိ ဝုစ္စမာနံ အတ္တူပနာယိကံ ပရူပနာယိကံ လောကိယလောကုတ္တရပဋိသံယုတ္တံ အတ္ထံ။ အဘာသိသုန္တိ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ကထေသုံ၊ တံဒီပနိယော ဣဒါနိ မယာ ဝုစ္စမာနာ တေသံ ဘာဝိတတ္တာနံ ဂါထာ အတ္တူပနာယိကာ သုဏာထာတိ ယောဇနာ။ တေ စ မဟာထေရာ ဧဝံ ကထေန္တာ ¶ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိပကာသနီဟိ ဂါထာဟိ သာသနဿ ဧကန္တနိယျာနိကဝိဘာဝနေန ပရေပိ တတ္ထ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေန္တီတိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ အာယသ္မာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ တထာ ဒီပေန္တော စ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ တေသံ ထောမနံ တာသဉ္စ တေသံ ဝစနဿ နိဒါနဘာဝေန ဌပနံ ဌာနဂတမေဝါတိ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ¶ ဆန္နာ ¶ မေ ကုဋိကာတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနံ ထေရဂါထာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။ သာ ပနာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ တာသံ တာသံ ဂါထာနံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ပကာသေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတိ သုဝိညေယျာ စ။ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ပကာသေတွာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမာတိ။

တတ္ထ ဆန္နာ မေ ကုဋိကာတိဂါထာယ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဝုစ္စတေ – ဣတော ကိရ ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ အနုပ္ပန္နေယေဝ ပဒုမုတ္တရေ ဘဂဝတိ လောကနာထေ ဟံသဝတီနာမကေ နဂရေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ဧကော ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တဿ ‘‘နန္ဒမာဏဝေါ’’တိ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏှိတွာ တတ္ထ သာရံ အပဿန္တော အတ္တနော ပရိဝါရဘူတေဟိ စတုစတ္တာလီသာယ မာဏဝကသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗတပါဒေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စ စ အဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေသိ။ အန္တေဝါသိကာနမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ တေပိ န စိရေနေဝ ဈာနလာဘိနော အဟေသုံ။

တေန ¶ စ သမယေန ပဒုမုတ္တရော ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဟံသဝတီနဂရံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော နန္ဒတာပသဿ အန္တေဝါသိကဇဋိလာနံ အရဟတ္တူပနိဿယံ နန္ဒတာပသဿ စ ဒွီဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ သာဝကဋ္ဌာနန္တရဿ ပတ္ထနံ ဒိသွာ ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အညံ ကဉ္စိ အနာမန္တေတွာ သီဟော ဝိယ ဧကစရော နန္ဒတာပသဿ အန္တေဝါသိကေသု ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတေသု ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝံ မေ ဇာနာတူ’’တိ ပဿန္တဿေဝ နန္ဒတာပသဿ အာကာသတော ဩတရိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာသိ။ နန္ဒတာပသော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဉ္စေဝ လက္ခဏပါရိပူရိဉ္စ ဒိသွာ လက္ခဏမန္တေ သမ္မသိတွာ ‘‘ဣမေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော နာမ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသန္တော ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တီ၊ ပဗ္ဗဇန္တော ¶ လောကေ ¶ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ သဗ္ဗညူ ဗုဒ္ဓါ ဟောတိ။ အယံ ပုရိသာဇာနီယော နိဿံသယံ ဗုဒ္ဓါတိ ဉတွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ၊ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ၊ အာသနံ ပညာပေတွာ၊ အဒါသိ။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေ။ နန္ဒတာပသောပိ အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကံ အာသနံ ဂဟေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

တသ္မိံ သမယေ စတုစတ္တာလီသသဟဿဇဋိလာ ပဏီတပဏီတာနိ ဩဇဝန္တာနိ ဖလာဖလာနိ ဂဟေတွာ အာစရိယဿ သန္တိကံ သမ္ပတ္တာ ဗုဒ္ဓါနဉ္စေဝ အာစရိယဿ စ နိသိန္နာသနံ ဩလောကေန္တာ အာဟံသု – ‘‘အာစရိယ၊ မယံ ‘ဣမသ္မိံ လောကေ တုမှေဟိ မဟန္တတရော နတ္ထီ’တိ ဝိစရာမ၊ အယံ ပန ပုရိသော တုမှေဟိ မဟန္တတရော မညေ’’တိ။ နန္ဒတာပသော၊ ‘‘တာတာ၊ ကိံ ဝဒေထ၊ သာသပေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌသဋ္ဌိသတသဟဿယောဇနုဗ္ဗေဓံ သိနေရုံ ဥပမေတုံ ဣစ္ဆထ၊ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ မာ မံ ဥပမိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ အထ တေ တာပသာ ‘‘သစေ အယံ ဩရကော အဘဝိဿ၊ န အမှာကံ အာစရိယော ဧဝံ ဥပမံ အာဟရေယျ၊ ယာဝ မဟာ ဝတာယံ ပုရိသာဇာနီယော’’တိ ပါဒေသု နိပတိတွာ သိရသာ ဝန္ဒိံသု။ အထ တေ အာစရိယော အာဟ – ‘‘တာတာ၊ အမှာကံ ဗုဒ္ဓါနံ အနုစ္ဆဝိကော ဒေယျဓမ္မော နတ္ထိ၊ ဘဂဝါ စ ဘိက္ခာစာရဝေလာယံ ဣဓာဂတော၊ တသ္မာ မယံ ယထာဗလံ ဒေယျဓမ္မံ ဒဿာမ၊ တုမှေ ယံ ယံ ပဏီတံ ဖလာဖလံ အာနီတံ၊ တံ တံ အာဟရထာ’’တိ ဝတွာ အာဟရာပေတွာ ဟတ္ထေ ဓောဝိတွာ သယံ တထာဂတဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သတ္ထာရာ ¶ ဖလာဖလေ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တေ ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗောဇံ ပက္ခိပိံသု။ တာပသော ဥဒကမ္ပိ သယမေဝ ပရိဿာဝေတွာ အဒါသိ။ တတော ဘောဇနကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ နိသိန္နေ သတ္ထရိ သဗ္ဗေ အန္တေဝါသိကေ ပက္ကောသိတွာ သတ္ထု သန္တိကေ သာရဏီယံ ကထံ ကထေန္တော နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃော အာဂစ္ဆတူ’’တိ စိန္တေသိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထု စိတ္တံ ဉတွာ သတသဟဿမတ္တာ ခီဏာသဝါ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသု။

နန္ဒတာပသော အန္တေဝါသိကေ အာမန္တေသိ – ‘‘တာတာ၊ ဗုဒ္ဓါနံ နိသိန္နာသနမ္ပိ နီစံ၊ သမဏသတသဟဿဿပိ အာသနံ နတ္ထိ၊ တုမှေဟိ အဇ္ဇ ဥဠာရံ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ သက္ကာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ၊ ပဗ္ဗတပါဒတော ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရထာ’’တိ။ အစိန္တေယျတ္တာ ဣဒ္ဓိဝိသယဿ မုဟုတ္တေနေဝ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရိတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ယောဇနပ္ပမာဏံ ပုပ္ဖာသနံ ပညာပေသုံ။ အဂ္ဂသာဝကာနံ တိဂါဝုတံ၊ သေသဘိက္ခူနံ အဍ္ဎယောဇနိကာဒိဘေဒံ၊ သင်္ဃနဝကဿ ဥသဘမတ္တံ အဟောသိ။ ဧဝံ ပညတ္တေသု အာသနေသု နန္ဒတာပသော တထာဂတဿ ပုရတော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဌိတော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယှံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဣမံ ပုပ္ဖာသနံ အဘိရုဟထာ’’တိ အာဟ။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပုပ္ဖာသနေ။ ဧဝံ နိသိန္နေ သတ္ထရိ သတ္ထု အာကာရံ ဉတွာ ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိံသု။ နန္ဒတာပသော မဟန္တံ ပုပ္ဖဆတ္တံ ဂဟေတွာ တထာဂတဿ မတ္ထကေ ဓာရေန္တော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ ‘‘တာပသာနံ အယံ သက္ကာရော မဟပ္ဖလော ဟောတူ’’တိ ¶ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိ။ သတ္ထု သမာပန္နဘာဝံ ဉတွာ ဘိက္ခူပိ သမာပဇ္ဇိံသု။ တထာဂတေ သတ္တာဟံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ အန္တေဝါသိကာ ဘိက္ခာစာရကာလေ သမ္ပတ္တေ ဝနမူလဖလာဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သေသကာလေ ဗုဒ္ဓါနံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တိ။ နန္ဒတာပသော ပန ဘိက္ခာစာရမ္ပိ အဂန္တွာ ပုပ္ဖဆတ္တံ ဓာရေန္တော သတ္တာဟံ ပီတိသုခေနေဝ ဝီတိနာမေတိ။

သတ္ထာ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာယ အရဏဝိဟာရိအင်္ဂေန ဒက္ခိဏေယျင်္ဂေန စာတိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဧကံ သာဝကံ ‘‘ဣသိဂဏဿ ပုပ္ဖာသနာနုမောဒနံ ကရောဟီ’’တိ အာဏာပေသိ။ သော စက္ကဝတ္တိရညော သန္တိကာ ပဋိလဒ္ဓမဟာလာဘော မဟာယောဓော ဝိယ တုဋ္ဌမာနသော အတ္တနော ဝိသယေ ¶ ဌတွာ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သမ္မသိတွာ အနုမောဒနံ အကာသိ။ တဿ ဒေသနာဝသာနေ သတ္ထာ သယံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သဗ္ဗေ စတုစတ္တာလီသသဟဿတာပသာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ တေသံ တာဝဒေဝ ကေသမဿု အန္တရဓာယိ။ အဋ္ဌ ပရိက္ခာရာ ကာယေ ပဋိမုက္ကာဝ အဟေသုံ သဋ္ဌိဝဿတ္ထေရာ ဝိယ သတ္ထာရံ ပရိဝါရယိံသု။ နန္ဒတာပသော ပန ဝိက္ခိတ္တစိတ္တတာယ ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆိ။ တဿ ¶ ကိရ အရဏဝိဟာရိတ္ထေရဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သောတုံ အာရဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဣမိနာ သာဝကေန လဒ္ဓဓုရံ လဘေယျ’’န္တိ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ။ သော တေန ပရိဝိတက္ကေန မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ တထာဂတံ ပန ဝန္ဒိတွာ သမ္မုခေ ဌတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ယေန ဘိက္ခုနာ ဣသိဂဏဿ ပုပ္ဖာသနာနုမောဒနာ ကတာ၊ ကော နာမာယံ တုမှာကံ သာသနေ’’တိ။ ‘‘အရဏဝိဟာရိအင်္ဂေ ဒက္ခိဏေယျအင်္ဂေ စ ဧတဒဂ္ဂံ ပတ္တော ဧသော ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ယွာယံ မယာ သတ္တာဟံ ပုပ္ဖဆတ္တံ ဓာရေန္တေန သက္ကာရော ကတော၊ တေန အဓိကာရေန န အညံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေမိ၊ အနာဂတေ ပန ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ အယံ ထေရော ဝိယ ဒွီဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော သာဝကော ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနမကာသိ။

သတ္ထာ ‘‘သမိဇ္ဈိဿတိ နု၊ ခေါ ဣမဿ တာပသဿ ပတ္ထနာ’’တိ အနာဂတံသဉာဏံ ပေသေတွာ ဩလောကေန္တော ကပ္ပသတသဟဿံ အတိက္ကမိတွာ သမိဇ္ဈနကဘာဝံ ဒိသွာ နန္ဒတာပသံ အာဟ – ‘‘န တေ အယံ ပတ္ထနာ မောဃာ ဘဝိဿတိ၊ အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿံ အတိက္ကမိတွာ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သန္တိကေ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ နန္ဒတာပသော ယာဝ စက္ခုပထသမတိက္ကမာ သတ္ထာရံ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ သော အပရဘာဂေ ကာလေန ကာလံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုဏိ။ အပရိဟီနဇ္ဈာနောဝ ကာလင်္ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ တတော ပန စုတော အပရာနိပိ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ပဗ္ဗဇိတွာ အာရညကော အဟောသိ။ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေပိ ပဗ္ဗဇိတွာ အာရညကော ဟုတွာ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေသိ။ ဧတံ ကိရ ဝတ္တံ ¶ အပရိပူရေတွာ မဟာသာဝကဘာဝံ ¶ ပါပုဏန္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပန အာဂမဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေတွာ ကာလင်္ကတွာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃။၁၅၁) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ ¶ ၊ နိသဘော နာမ ပဗ္ဗတော၊

အဿမော သုကတော မယှံ၊ ပဏ္ဏသာလာ သုမာပိတာ။

‘‘ကောသိယော နာမ နာမေန၊ ဇဋိလော ဥဂ္ဂတာပနော၊

ဧကာကိယော အဒုတိယော၊ ဝသာမိ နိသဘေ တဒါ။

‘‘ဖလံ မူလဉ္စ ပဏ္ဏဉ္စ၊ န ဘုဉ္ဇာမိ အဟံ တဒါ၊

ပဝတ္တံဝ သုပါတာဟံ၊ ဥပဇီဝါမိ တာဝဒေ။

‘‘နာဟံ ကောပေမိ အာဇီဝံ၊ စဇမာနောပိ ဇီဝိတံ၊

အာရာဓေမိ သကံ စိတ္တံ၊ ဝိဝဇ္ဇေမိ အနေသနံ။

‘‘ရာဂူပသံဟိတံ စိတ္တံ၊ ယဒါ ဥပ္ပဇ္ဇတေ မမ၊

သယံဝ ပစ္စဝေက္ခာမိ၊ ဧကဂ္ဂေါ တံ ဒမေမဟံ။

‘‘ရဇ္ဇသေ ရဇ္ဇနီယေ စ၊ ဒုဿနီယေ စ ဒုဿသေ၊

မုယှသေ မောဟနီယေ စ၊ နိက္ခမဿု ဝနာ တုဝံ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓါနံ အယံ ဝါသော၊ နိမ္မလာနံ တပဿိနံ၊

မာ ခေါ ဝိသုဒ္ဓံ ဒူသေသိ၊ နိက္ခမဿု ဝနာ တုဝံ။

‘‘အဂါရိကော ဘဝိတွာန၊ ယဒါ ပုတ္တံ လဘိဿသိ၊

ဥဘောပိ မာ ဝိရာဓေသိ၊ နိက္ခမဿု ဝနာ တုဝံ။

‘‘ဆဝါလာတံ ယထာ ကဋ္ဌံ၊ န ကွစိ ကိစ္စကာရကံ၊

နေဝ ဂါမေ အရညေ ဝါ၊ န ဟိ တံ ကဋ္ဌသမ္မတံ။

‘‘ဆဝါလာတူပမော တွံ သိ၊ န ဂိဟီ နာပိ သညတော၊

ဥဘတော မုတ္တကော အဇ္ဇ၊ နိက္ခမဿု ဝနာ တုဝံ။

‘‘သိယာ နု ခေါ တဝ ဧတံ၊ ကော ပဇာနာတိ တေ ဣဒံ၊

သဒ္ဓါဓုရံ ဝဟိသိ မေ၊ ကောသဇ္ဇဗဟုလာယ စ။

‘‘ဇိဂုစ္ဆိဿန္တိ ¶ တံ ဝိညူ၊ အသုစိံ နာဂရိကော ယထာ၊

အာကဍ္ဎိတွာန ဣသယော၊ စောဒယိဿန္တိ တံ သဒါ။

‘‘တံ ¶ ဝိညူ ပဝဒိဿန္တိ၊ သမတိက္ကန္တသာသနံ၊

သံဝါသံ အလဘန္တော ဟိ၊ ကထံ ဇီဝိဟိသိ တုဝံ။

‘‘တိဓာပဘိန္နံ မာတင်္ဂံ၊ ကုဉ္ဇရံ သဋ္ဌိဟာယနံ၊

ဗလီ နာဂေါ ဥပဂန္တွာ၊ ယူထာ နီဟရတေ ဂဇံ။

‘‘ယူထာ ဝိနိဿဋော သန္တော၊ သုခံ သာတံ န ဝိန္ဒတိ၊

ဒုက္ခိတော ဝိမနော ဟောတိ၊ ပဇ္ဈာယန္တော ပဝေဓတိ။

‘‘တထေဝ ဇဋိလာ တမ္ပိ၊ နီဟရိဿန္တိ ဒုမ္မတိံ၊

တေဟိ တွံ နိဿဋော သန္တော၊ သုခံ သာတံ န လစ္ဆသိ။

‘‘ဒိဝါ ဝါ ယဒိ ဝါ ရတ္တိံ၊ သောကသလ္လသမပ္ပိတော၊

ဒယှတိ ပရိဠာဟေန၊ ဂဇော ယူထာဝ နိဿဋော။

‘‘ဇာတရူပံ ယထာ ကူဋံ၊ နေဝ ဈာယတိ ကတ္ထစိ၊

တထာ သီလဝီဟိနော တွံ၊ န ဈာယိဿသိ ကတ္ထစိ။

‘‘အဂါရံ ဝသမာနောပိ၊ ကထံ ဇီဝိဟိသိ တုဝံ၊

မတ္တိကံ ပေတ္တိကဉ္စာပိ၊ နတ္ထိ တေ နိဟိတံ ဓနံ။

‘‘သယံ ကမ္မံ ကရိတွာန၊ ဂတ္တေ သေဒံ ပမောစယံ၊

ဧဝံ ဇီဝိဟိသိ ဂေဟေ၊ သာဓု တေ တံ န ရုစ္စတိ။

‘‘ဧဝါဟံ တတ္ထ ဝါရေမိ၊ သံကိလေသဂတံ မနံ၊

နာနာဓမ္မကထံ ကတွာ၊ ပါပါ စိတ္တံ နိဝါရယိံ။

‘‘ဧဝံ မေ ဝိဟရန္တဿ၊ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနော၊

တိံသဝဿသဟဿာနိ၊ ဝိပိနေ မေ အတိက္ကမုံ။

‘‘အပ္ပမာဒရတံ ဒိသွာ၊ ဥတ္တမတ္ထံ ဂဝေသကံ၊

ပဒုမုတ္တရသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အာဂစ္ဆိ မမ သန္တိကံ။

‘‘တိမ္ဗရူသကဝဏ္ဏာဘော၊ အပ္ပမေယျော အနူပမော၊

ရူပေနာသဒိသော ဗုဒ္ဓါ၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘သုဖုလ္လော ¶ သာလရာဇာဝ၊ ဝိဇ္ဇူဝဗ္ဘဃနန္တရေ၊

ဉာဏေနာသဒိသော ဗုဒ္ဓါ၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘သီဟရာဇာဝသမ္ဘီတော၊ ဂဇရာဇာဝ ဒပ္ပိတော၊

လာသီတော ဗျဂ္ဃရာဇာဝ၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘သိင်္ဃီနိက္ခသဝဏ္ဏာဘော၊ ခဒိရင်္ဂါရသန္နိဘော၊

မဏိ ယထာ ဇောတိရသော၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓကေလာသနိဘော၊ ပုဏ္ဏမာယေဝ စန္ဒိမာ၊

မဇ္ဈနှိကေဝ သူရိယော၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘ဒိသွာ ¶ နဘေ စင်္ကမန္တံ၊ ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ၊

ဒေဝေါ နု ခေါ အယံ သတ္တော၊ ဥဒါဟု မနုဇော အယံ။

‘‘န မေ သုတော ဝါ ဒိဋ္ဌော ဝါ၊ မဟိယာ ဧဒိသော နရော၊

အပိ မန္တပဒံ အတ္ထိ၊ အယံ သတ္ထာ ဘဝိဿတိ။

‘‘ဧဝါဟံ စိန္တယိတွာန၊ သကံ စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊

နာနာပုပ္ဖဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ၊ သန္နိပါတေသဟံ တဒါ။

‘‘ပုပ္ဖာသနံ ပညာပေတွာ၊ သာဓုစိတ္တံ မနောရမံ၊

နရသာရထိနံ အဂ္ဂံ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိံ။

‘‘ဣဒံ မေ အာသနံ ဝီရ၊ ပညတ္တံ တဝနုစ္ဆဝံ၊

ဟာသယန္တော မမံ စိတ္တံ၊ နိသီဒ ကုသုမာသနေ။

‘‘နိသီဒိ တတ္ထ ဘဂဝါ၊ အသမ္ဘီတောဝ ကေသရီ၊

သတ္တရတ္တိန္ဒိဝံ ဗုဒ္ဓါ၊ ပဝရေ ကုသုမာသနေ။

‘‘နမဿမာနော အဋ္ဌာသိံ၊ သတ္တရတ္တိန္ဒိဝံ အဟံ၊

ဝုဋ္ဌဟိတွာ သမာဓိမှာ၊ သတ္ထာ လောကေ အနုတ္တရော၊

မမ ကမ္မံ ပကိတ္တေန္တော၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။

‘‘ဘာဝေဟိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ၊ ဘာဝနာနမနုတ္တရံ၊

ဣမံ သတိံ ဘာဝယိတွာ၊ ပူရယိဿသိ မာနသံ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿာနိ ¶ ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿသိ၊

အသီတိက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿသိ၊

သဟဿက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ၊ ရာဇာ ရဋ္ဌေ ဘဝိဿသိ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

အနုဘောဿသိ တံ သဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘ဘဝါဘဝေ သံသရန္တော၊ မဟာဘောဂံ လဘိဿသိ၊

ဘောဂေ တေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘အသီတိကောဋိံ ဆဍ္ဍေတွာ၊ ဒါသေ ကမ္မကရေ ဗဟူ၊

ဂေါတမဿ ဘဂဝတော၊ သာသနေ ပဗ္ဗဇိဿသိ။

‘‘အာရာဓယိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဂေါတမံ သကျပုင်္ဂဝံ၊

သုဘူတိ နာမ နာမေန၊ ဟေဿသိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဒက္ခိဏေယျဂုဏမှိ တံ၊

တထာရဏဝိဟာရေ စ၊ ဒွီသု အဂ္ဂေ ဌပေဿသိ။

‘‘ဣဒံ ¶ ဝတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဇလဇုတ္တမနာမကော၊

နဘံ အဗ္ဘုဂ္ဂမီ ဝီရော၊ ဟံသရာဇာဝ အမ္ဗရေ။

‘‘သာသိတော လောကနာထေန၊ နမဿိတွာ တထာဂတံ၊

သဒါ ဘာဝေမိ မုဒိတော၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိမုတ္တမံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသံ အဂစ္ဆဟံ။

‘‘အသီတိက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သဟဿက္ခတ္တုံ ရာဇာ စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

အနုဘောမိ သုသမ္ပတ္တိံ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘ဘဝါဘဝေ ¶ သံသရန္တော၊ မဟာဘောဂံ လဘာမဟံ၊

ဘောဂေ မေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ စတဿော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ –

ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ သုဘူတိတ္ထေရော ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိတ္ထာတိ။

ဧဝံ ပန သော တာဝတိံသဘဝနေ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ တတော စုတော မနုဿလောကေ အနေကသတက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တိရာဇာ စ ပဒေသရာဇာ စ ဟုတွာ ဥဠာရံ မနုဿသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ အထ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာဝတ္ထိယံ သုမနသေဋ္ဌိဿ ဂေဟေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ကနိဋ္ဌော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ ‘‘သုဘူတီ’’တိဿ နာမံ အဟောသိ။

တေန စ သမယေန အမှာကံ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝေဠုဝနပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ လောကာနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တော ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ သီတဝနေ ဝိဟရတိ။ တဒါ အနာထပိဏ္ဍိကော သေဋ္ဌိ သာဝတ္ထိယံ ဥဋ္ဌာနကဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ အတ္တနော သဟာယဿ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော ဃရံ ဂတော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတွာ သတ္ထာရံ သီတဝနေ ဝိဟရန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဌမဒဿနေနေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ သတ္ထာရံ သာဝတ္ထိံ အာဂမနတ္ထာယ ယာစိတွာ တတော ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနေ မဂ္ဂေ ယောဇနေ ယောဇနေ သတသဟဿပရိစ္စာဂေန ဝိဟာရေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ သာဝတ္ထိယံ ရာဇမာနေန အဋ္ဌကရီသပ္ပမာဏံ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဥယျာနဘူမိံ ကောဋိသန္ထာရေန ကိဏိတွာ တတ္ထ ဘဂဝတော ဝိဟာရံ ကာရေတွာ အဒါသိ။ ဝိဟာရပရိဂ္ဂဟဏဒိဝသေ အယံ သုဘူတိကုဋုမ္ဗိကော အနာထပိဏ္ဍိကသေဋ္ဌိနာ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော သဒ္ဓံ ပဋိလဘိတွာ ပဗ္ဗဇိ ¶ ။ သော ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဒွေ မာတိကာ ပဂုဏာ ကတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ အရညေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော မေတ္တာဈာနပါဒကံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ¶ ယသ္မာ သတ္ထာရာ ဒေသိတနိယာမေန အနောဒိဿကံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ အရဏဝိဟာရီနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဃရေ ဃရေ မေတ္တာဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ¶ ဘိက္ခံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ‘‘ဧဝံ ဒါယကာနံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တသ္မာ ဒက္ခိဏေယျာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ အရဏဝိဟာရီနံ ယဒိဒံ သုဘူတိ၊ ဒက္ခိဏေယျာနံ ယဒိဒံ သုဘူတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၉၈၊ ၂၀၁)။ ဧဝမယံ မဟာထေရော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာယ အတ္တနာ ပူရိတပါရမီနံ ဖလဿ မတ္ထကံ ပတွာ လောကေ အဘိညာတော အဘိလက္ခိတော ဟုတွာ ဗဟုဇနဟိတာယ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ အဂမာသိ။

ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ထေရဿ အာဂမနံ သုတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ဝသထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘နိဝါသနဋ္ဌာနံ ကရိဿာမီ’’တိ ပက္ကန္တော ဝိဿရိ။ ထေရော သေနာသနံ အလဘန္တော အဗ္ဘောကာသေ ဝီတိနာမေသိ။ ထေရဿ အာနုဘာဝေန ဒေဝေါ န ဝဿတိ။ မနုဿာ အဝုဋ္ဌိတာယ ဥပဒ္ဒုတာ ရညော နိဝေသနဒွါရေ ဥက္ကုဋ္ဌိမကံသု။ ရာဇာ ‘‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဒေဝေါ န ဝဿတီ’’တိ ဝီမံသန္တော ‘‘ထေရဿ အဗ္ဘောကာသဝါသေန မညေ န ဝဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ ပဏ္ဏကုဋိံ ကာရာပေတွာ ‘‘ဣမိဿာ၊ ဘန္တေ၊ ပဏ္ဏကုဋိယာ ဝသထာ’’တိ ဝတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။ ထေရော ကုဋိကံ ပဝိသိတွာ တိဏသန္ထာရကေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ တဒါ ပန ဒေဝေါ ထောကံ ထောကံ ဖုသာယတိ၊ န သမ္မာ ဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆတိ။ အထ ထေရော လောကဿ အဝုဋ္ဌိကဘယံ ဝိသမိတုကာမော အတ္တနော အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝတ္ထုကဿ ပရိဿယဿ အဘာဝံ ပဝေဒေန္တော –

‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ၊ ဝဿ ဒေဝ ယထာသုခံ၊

စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတံ ဝိမုတ္တံ၊ အာတာပီ ဝိဟရာမိ ဝဿ ဒေဝါ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ ဆန္န-သဒ္ဒေါ တာဝ ‘‘ဆန္နာ သာ ကုမာရိကာ ဣမဿ ကုမာရကဿ’’ (ပါရာ။ ၂၉၆) ‘‘နစ္ဆန္နံ နပ္ပတိရူပ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၈၃) ပတိရူပေ အာဂတော။ ‘‘ဆန္နံ တွေဝ၊ ဖဂ္ဂုဏ၊ ဖဿာယတနာန’’န္တိအာဒီသု ဝစနဝိသိဋ္ဌေ သင်္ချာဝိသေသေ။ ‘‘ဆန္နမတိဝဿတိ၊ ဝိဝဋံ နာတိဝဿတီ’’တိအာဒီသု ¶ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅) ဂဟဏေ။ ‘‘ကျာဟံ တေ နစ္ဆန္နောပိ ကရိဿာမီ’’တိအာဒီသု နိဝါသနပါရုပနေ ‘‘အာယသ္မာ ဆန္နော အနာစာရံ အာစရတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၂၄) ပညတ္တိယံ။ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နံ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နံ (ပါစိ။ ၅၂၊ ၅၄)၊ ဆန္နာ ကုဋိ အာဟိတော ¶ ဂိနီ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၈) စ အာဒီသု တိဏာဒီဟိ ဆာဒနေ။ ဣဓာပိ တိဏာဒီဟိ ဆာဒနေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တသ္မာ တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ဆန္နာ ယထာ န ဝဿတိ ဝဿောဒကပတနံ န ဟောတိ န ဩဝဿတိ၊ ဧဝံ သမ္မဒေဝ ဆာဒိတာတိ အတ္ထော။

မေ-သဒ္ဒေါ ‘‘ကိစ္ဆေန မေ အဓိဂတံ၊ ဟလံ ဒါနိ ပကာသိတု’’န္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၈၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၆၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂) ကရဏေ အာဂတော၊ မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘တဿ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၈၂၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅၇) သမ္ပဒါနေ၊ မယှန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ဗောဓာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတော’’အာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၄) သာမိအတ္ထေ အာဂတော။ ဣဓာပိ သာမိအတ္ထေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ မမာတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ ခီဏာသဝါနံ မမာယိတဗ္ဗံ နာမ ကိဉ္စိ နတ္ထိ လောကဓမ္မေဟိ အနုပလိတ္တဘာဝတော၊ လောကသမညာဝသေန ပန တေသမ္ပိ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉)။

ကုဋိကာတိ ပန မာတုကုစ္ဆိပိ ကရဇကာယောပိ တိဏာဒိစ္ဆဒနော ပတိဿယောပိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ –

‘‘မာတရံ ကုဋိကံ ဗြူသိ၊ ဘရိယံ ဗြူသိ ကုလာဝကံ၊

ပုတ္တေ သန္တာနကေ ဗြူသိ၊ တဏှာ မေ ဗြူသိ ဗန္ဓန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉) –

အာဒီသု မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ကုဋိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။

‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလကုဋိကေ ¶ ၊ မံသနှာရုပသိဗ္ဗိတေ၊

ဓိရတ္ထု ပူရေ ဒုဂ္ဂန္ဓေ၊ ပရဂတ္တေ မမာယသီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၁၅၃) –

အာဒီသု ကေသာဒိသမူဟဘူတော ကရဇကာယော။ ‘‘ကဿပဿ ဘဂဝတော ဘဂိနိ ကုဋိ ဩဝဿတိ’’ (မ။ နိ။ ၂။၂၉၁) ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တာ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၄၉) တိဏဆဒနပတိဿယော။ ဣဓာပိ ¶ သော ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗော ပဏ္ဏသာလာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ကုဋိ ဧဝ ဟိ ကုဋိကာ၊ အပါကဋကုဋိ ‘‘ကုဋိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။

သုခ-သဒ္ဒေါ ပန ‘‘ဝိပိဋ္ဌိကတွာန သုခံ ဒုခဉ္စ၊ ပုဗ္ဗေဝ စ သောမနဿဒေါမနဿ’’န္တိအာဒီသု ¶ (သု။ နိ။ ၆၇) သုခဝေဒနာယံ အာဂတော။ ‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါ၊ သုခါ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၉၄) သုခမူလေ။ ‘‘သုခဿေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓိဝစနံ ယဒိဒံ ပုညာနီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၆၂၊ ဣတိဝု။ ၂၂) သုခဟေတုမှိ။ ‘‘ယသ္မာ စ၊ ခေါ၊ မဟာလိ၊ ရူပံ သုခံ သုခါနုပတိတံ သုခါဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၀) သုခါရမ္မဏေ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာ ဧတေ၊ စုန္ဒ၊ အရိယဿ ဝိနယေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၈၂) အဗျာပဇ္ဇေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄) နိဗ္ဗာနေ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န သုကရံ အက္ခာနေန ပါပုဏိတုံ ယာဝ သုခါ သဂ္ဂါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၂၅) သုခပ္ပစ္စယဋ္ဌာနေ။ ‘‘သောဝဂ္ဂိကံ သုခဝိပါကံ သဂ္ဂသံဝတ္တနိက’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၃၀) ဣဋ္ဌေ၊ ပိယမနာပေတိ အတ္ထော။ ဣဓာပိ ဣဋ္ဌေ သုခပ္ပစ္စယေ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သာ ဟိ ကုဋိ အန္တော ဗဟိ စ မနာပဘာဝေန သမ္ပာဒိတာ နိဝါသနဖာသုတာယ ‘‘သုခါ’’တိ ဝုတ္တာ။ တထာ နာတိသီတနာတိဥဏှတာယ ဥတုသုခသမ္ပတ္တိယောဂေန ကာယိကစေတသိကသုခဿ ပစ္စယဘာဝတော။

နိဝါတာတိ အဝါတာ၊ ဖုသိတဂ္ဂဠပိဟိတဝါတပါနတ္တာ ဝါတပရိဿယရဟိတာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ တဿာ ကုဋိကာ သုခဘာဝဝိဘာဝနံ။ သဝါတေ ဟိ သေနာသနေ ဥတုသပ္ပာယော န လဗ္ဘတိ၊ နိဝါတေ သော လဗ္ဘတီတိ။ ဝဿာတိ ပဝဿ သမ္မာ ဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆ။ ဒေဝါတိ အယံ ဒေဝ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣမာနိ တေ၊ ဒေဝ၊ စတုရာသီတိ နဂရသဟဿာနိ ကုသဝတီရာဇဓာနိပ္ပမုခါနိ၊ ဧတ္ထ ¶ ၊ ဒေဝ၊ ဆန္ဒံ ဇနေဟိ ဇီဝိတေ အပေက္ခ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၆၆) သမ္မုတိဒေဝေ ခတ္တိယေ အာဂတော။ ‘‘စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝါ ဝဏ္ဏဝန္တော သုခဗဟုလာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၇) ဥပပတ္တိဒေဝေသု။ ‘‘တဿ ဒေဝါတိဒေဝဿ၊ သာသနံ သဗ္ဗဒဿိနော’’တိအာဒီသု ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေသု ¶ ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနဉှိ ဘဂဝတော အတိဒေဝဘာဝေ ဝုတ္တေ ဣတရေသံ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ ‘‘ဝိဒ္ဓေ ဝိဂတဝလာဟကေ ဒေဝေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၈၆၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ဣတိဝု။ ၂၇) အာကာသေ။ ‘‘ဒေဝေါ စ ကာလေန ကာလံ န သမ္မာ ဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) မေဃေ ပဇ္ဇုန္နေ ဝါ။ ဣဓာပိ မေဃေ ပဇ္ဇုန္နေ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝဿာတိ ဟိ တေ အာဏာပေန္တော ထေရော အာလပတိ။ ယထာသုခန္တိ ယထာရုစိံ။ တဝ ဝဿနေန မယှံ ဗာဟိရော ပရိဿယော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ယထာကာမံ ဝဿာတိ ဝဿူပဇီဝိသတ္တေ အနုဂ္ဂဏှန္တော ဝဒတိ။

ဣဒါနိ အဗ္ဘန္တရေ ပရိဿယာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘စိတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတန္တိ မမ စိတ္တံ သုဋ္ဌု အတိဝိယ သမ္မာ သမ္မဒေဝ ဧကဂ္ဂဘာဝေန အာရမ္မဏေ ဌပိတံ။ တဉ္စ ခေါ န နီဝရဏာဒိဝိက္ခမ္ဘနမတ္တေန၊ အပိ စ ခေါ ဝိမုတ္တံ ဩရမ္ဘာဂိယဥဒ္ဓံဘာဂိယသင်္ဂဟေဟိ ¶ သဗ္ဗသံယောဇနေဟိ သဗ္ဗကိလေသဓမ္မတော စ ဝိသေသေန ဝိမုတ္တံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ပဋိပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနဝသေန တေ ပဇဟိတွာ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ။ ဖလသမာပတ္တိအတ္ထံ ဝိပဿနာရမ္ဘဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထဉ္စ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟုတွာ ဝိဟရာမိ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီဟိ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေမိ၊ န ပန ကိလေသပ္ပဟာနတ္ထံ၊ ပဟာတဗ္ဗဿေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယထာ ပန ဗာဟိရပရိဿယာဘာဝေန၊ ဒေဝ၊ မယာ တွံ ဝဿနေ နိယောဇိတော၊ ဧဝံ အဗ္ဘန္တရပရိဿယာဘာဝေနပီ’’တိ ဒဿေန္တော ပုနပိ ‘‘ဝဿ၊ ဒေဝါ’’တိ အာဟ။

အပရော နယော ဆန္နာတိ ဆာဒိတာ ပိဟိတာ။ ကုဋိကာတိ အတ္တဘာဝေါ။ သော ဟိ ‘‘အနေကာဝယဝဿ သမုဒါယဿ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလဿ တဏှာသံယုတ္တဿ အယဉ္စေဝ ကာယော သမုဒါဂတော၊ ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၉) ကာယောတိ အာဂတော။ ‘‘သိဉ္စ၊ ဘိက္ခု၊ ဣမံ နာဝံ ¶ ၊ သိတ္တာ တေ လဟုမေဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၆) နာဝါတိ အာဂတော။ ‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ၊ ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၅၄) စ အာဒီသု ဂဟန္တိ အာဂတော။ ‘‘သတ္တော ဂုဟာယံ ဗဟုနာဘိဆန္နော၊ တိဋ္ဌံ နရော မောဟနသ္မိံ ပဂါဠှော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၇၇၈) ဂုဟာတိ ¶ အာဂတော။ ‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ၊ ဧကာရော ဝတ္တတီ ရထော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၆၅) ရထောတိ အာဂတော။ ‘‘ပုန ဂေဟံ န ကာဟသီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၅၄) ဂေဟန္တိ အာဂတော။ ‘‘ဝိဝဋာ ကုဋိ နိဗ္ဗုတော ဂိနီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၉) ကုဋီတိ အာဂတော။ တသ္မာ ဣဓာပိ သော ‘‘ကုဋိကာ’’တိ ဝုတ္တော။ အတ္တဘာဝေါ ဟိ ကဋ္ဌာဒီနိ ပဋိစ္စ လဗ္ဘမာနာ ဂေဟနာမိကာ ကုဋိကာ ဝိယ အဋ္ဌိအာဒိသညိတေ ပထဝီဓာတုအာဒိကေ ဖဿာဒိကေ စ ပဋိစ္စ လဗ္ဘမာနော ‘‘ကုဋိကာ’’တိ ဝုတ္တော၊ စိတ္တမက္ကဋဿ နိဝါသဘာဝတော စ။ ယထာဟ –

‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလကုဋိဝေသာ၊ မက္ကဋာဝသထော ဣတိ၊

မက္ကဋော ပဉ္စဒွါရာယ၊ ကုဋိကာယ ပသက္ကိယ၊

ဒွါရေနာနုပရိယာတိ၊ ဃဋ္ဋယန္တော ပုနပ္ပုန’’န္တိ စ။

သာ ပနေသာ အတ္တဘာဝကုဋိကာ ထေရဿ တိဏ္ဏံ ဆန္နံ အဋ္ဌန္နဉ္စ အသံဝရဒွါရာနံ ဝသေန သမတိ ဝိဇ္ဈနကဿ ရာဂါဒိအဝဿုတဿ ပညာယ သံဝုတတ္တာ သမ္မဒေဝ ပိဟိတတ္တာ ‘‘ဆန္နာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁)။ ဝုတ္တနယေန ဆန္နတ္တာ ဧဝ ကိလေသဒုက္ခာဘာဝတော နိရာမိသသုခသမင်္ဂိတာယ စ သုခါ သုခပ္ပတ္တာ၊ တတော ဧဝ စ နိဝါတာ နိဟတမာနမဒထမ္ဘသာရမ္ဘတာယ နိဝါတဝုတ္တိကာ။ အယဉ္စ နယော ¶ ‘‘မယှံ န သံကိလေသဓမ္မာနံ သံဝရဏမတ္တေန သိဒ္ဓါ၊ အထ ခေါ အဂ္ဂမဂ္ဂသမာဓိနာ သုဋ္ဌု သမာဟိတစိတ္တတာယ စေဝ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ သဗ္ဗသံယောဇနေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တစိတ္တတာယ စာ’’တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ဧဝံဘူတော စ ‘‘ဣဒါနာဟံ ကတကရဏီယော’’တိ န အပ္ပောဿုက္ကော ဟောမိ၊ အထ ခေါ အာတာပီ ဝိဟရာမိ၊ သဒေဝကဿ လောကဿ ဟိတသုခူပသံဟာရေ ဥဿာဟဇာတော ဘိက္ခာစာရကာလေပိ အနုဃရံ ဗြဟ္မဝိဟာရေနေဝ ဝိဟရာမိ။ တသ္မာ ¶ တွမ္ပိ၊ ဒေဝ၊ ပဇ္ဇုန္န မယှံ ပိယံ ကာတုကာမတာယပိ ဝဿူပဇီဝီနံ သတ္တာနံ အနုကမ္ပာယပိ ဝဿ သမ္မာ ဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထ ¶ စ ထေရော ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ’’တိ ဣမိနာ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒံ အတ္တနော အဓိသီလသိက္ခံ ဒဿေတိ။ ‘‘စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတ’’န္တိ ဣမိနာ အဓိစိတ္တသိက္ခံ။ ‘‘ဝိမုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ အဓိပညာသိက္ခံ။ ‘‘အာတာပီ ဝိဟရာမီ’’တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ။ အထ ဝါ ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ’’တိ ဣမိနာ အနိမိတ္တဝိဟာရံ ဒဿေတိ ကိလေသဝဿပိဓာနမုခေန နိစ္စာဒိနိမိတ္တုဂ္ဃာဋနဒီပနတော။ ‘‘စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတ’’န္တိ ဣမိနာ အပ္ပဏိဟိတဝိဟာရံ။ ‘‘ဝိမုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ သုညတဝိဟာရံ။ ‘‘အာတာပီ ဝိဟရာမီ’’တိ ဣမိနာ တေသံ တိဏ္ဏံ ဝိဟာရာနံ အဓိဂမူပါယံ။ ပဌမေန ဝါ ဒေါသပ္ပဟာနံ၊ ဒုတိယေန ရာဂပ္ပဟာနံ၊ တတိယေန မောဟပ္ပဟာနံ။ တထာ ဒုတိယေန ပဌမဒုတိယေဟိ ဝါ ဓမ္မဝိဟာရသမ္ပတ္တိယော ဒဿေတိ။ တတိယေန ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိယော။ ‘‘အာတာပီ ဝိဟရာမီ’’တိ ဣမိနာ ပရဟိတပဋိပတ္တိယံ အတန္ဒိတဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဂါထာယ ဝုတ္တာနံ ဓမ္မဝိဟာရာဒီနံ ဣမာယ ဂါထာယ ဒဿိတတ္တာ တတ္ထ အဒဿိတေသု နာမဂေါတ္တေသု နာမံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေ ဟိ ထေရာ နာမမတ္တေန ပါကဋာ၊ တေ နာမေန၊ ယေ ဂေါတ္တမတ္တေန ပါကဋာ၊ တေ ဂေါတ္တေန၊ ယေ ဥဘယထာ ပါကဋာ၊ တေ ဥဘယေနပိ ဒဿိဿ’’န္တိ။ အယံ ပန ထေရော နာမေန အဘိလက္ခိတော၊ န တထာ ဂေါတ္တေနာတိ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ သုဘူတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣတ္ထန္တိ ဣဒံ ပကာရံ၊ ဣမိနာ အာကာရေနာတိ အတ္ထော။ သုဒန္တိ သု ဣဒံ၊ သန္ဓိဝသေန ဣကာရလောပေါ။ သူတိ စ နိပါတမတ္တံ၊ ဣဒံ ဂါထန္တိ ယောဇနာ။ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနမေတံ ဂရုဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနမေတံ။ သုဘူတီတိ နာမကိတ္တနံ။ သော ဟိ သရီရသမ္ပတ္တိယာပိ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော၊ ဂုဏသမ္ပတ္တိယာပိ။ ဣတိ သုန္ဒရာယ သရီရာဝယဝဝိဘူတိယာ သီလသမ္ပတ္တိယာဒိဝိဘူတိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ သုဘူတီတိ ပညာယိတ္ထ သီလသာရာဒိထိရဂုဏယောဂတော ထေရော။ အဘာသိတ္ထာတိ ကထေသိ။ ကသ္မာ ပနေတေ မဟာထေရာ အတ္တနော ဂုဏေ ပကာသေန္တီတိ? ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ ¶ အနဓိဂတပုဗ္ဗံ ပရမဂမ္ဘီရံ အတိဝိယ သန္တံ ပဏီတံ အတ္တနာ အဓိဂတံ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ¶ ပီတိဝေဂသမုဿာဟိတဥဒါနဝသေန သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝဝိဘာဝနဝသေန စ ပရမပ္ပိစ္ဆာ အရိယာ ¶ အတ္တနော ဂုဏေ ပကာသေန္တိ၊ ယထာ တံ လောကနာထော ဗောဓနေယျအဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘ဒသဗလသမန္နာဂတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒေါ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော ဂုဏေ ပကာသေတိ၊ ဧဝမယံ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ ဟောတီတိ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ထေရဂါထာသံဝဏ္ဏနာယ

သုဘူတိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဥပသန္တောတိ အာယသ္မတော မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ထေရော ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ ဃရာဝါသံ ဝသန္တော ဧကဒိဝသံ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဟံသဝတီနဂရဝါသိကေ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထေ ယေန ဗုဒ္ဓါ ယေန ဓမ္မော ယေန သင်္ဃော၊ တန္နိန္နေ တပ္ပောဏေ တပ္ပဗ္ဘာရေ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဥပဂတော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ကိရ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂေါ၊ အဟော ဝတာဟမ္ပိ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ အယံ ဝိယ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ သတ္ထု ဒေသနာပရိယောသာနေ ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သွေ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ နိမန္တေသိ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ။ သော ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ သကနိဝေသနံ ဂန္တွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ဗုဒ္ဓဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနံ ဂန္ဓဒါမမာလာဒါမာဒီဟိ အလင်္ကရိတွာ ပဏီတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ပဋိယာဒါပေတွာ တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန သကေ နိဝေသနေ ဘိက္ခုသတသဟဿပရိဝါရံ ဘဂဝန္တံ ဝိဝိဓယာဂုခဇ္ဇကပရိဝါရံ နာနာရသသူပဗျဉ္ဇနံ ဂန္ဓသာလိဘောဇနံ ဘောဇေတွာ ¶ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ စိန္တေသိ – ‘‘မဟန္တံ၊ ခေါ၊ အဟံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေမိ န ခေါ ပန မယှံ ယုတ္တံ ဧကဒိဝသမေဝ ဒါနံ ဒတွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတုံ၊ အနုပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဒိဝသေ ဒါနံ ဒတွာ ပတ္ထေဿာမီ’’တိ ¶ ။ သော တေနေဝ နိယာမေန သတ္တ ဒိဝသေ မဟာဒါနာနိ ဒတွာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ဒုဿကောဋ္ဌာဂါရံ ဝိဝရာပေတွာ ဥတ္တမံ တိစီဝရပ္ပဟောနကံ သုခုမဝတ္ထံ ဗုဒ္ဓဿ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဘိက္ခုသတသဟဿဿ စ တိစီဝရံ ဒတွာ တထာဂတံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ယော သော ဘိက္ခု တုမှေဟိ ဣတော သတ္တမဒိဝသမတ္ထကေ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော၊ အဟမ္ပိ သော ဘိက္ခု ဝိယ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ ဝတွာ သတ္ထု ပါဒမူလေ ¶ နိပဇ္ဇိတွာ ပတ္ထနံ အကာသိ။ သတ္ထာ တဿ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အနာဂတေ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သာသနေ တဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၄။၂၂၁-၂၅၀) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗလောကဝိဒူ မုနိ၊

ဣတော သတသဟဿမှိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ စက္ခုမာ။

‘‘ဩဝါဒကော ဝိညာပကော၊ တာရကော သဗ္ဗပါဏိနံ၊

ဒေသနာကုသလော ဗုဒ္ဓါ၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘အနုကမ္ပကော ကာရုဏိကော၊ ဟိတေသီ သဗ္ဗပါဏိနံ၊

သမ္ပတ္တေ တိတ္ထိယေ သဗ္ဗေ၊ ပဉ္စသီလေ ပတိဋ္ဌပိ။

‘‘ဧဝံ နိရာကုလံ အာသိ၊ သုညတံ တိတ္ထိယေဟိ စ၊

ဝိစိတ္တံ အရဟန္တေဟိ၊ ဝသီဘူတေဟိ တာဒိဘိ။

‘‘ရတနာနဋ္ဌပညာသံ၊ ဥဂ္ဂတော သော မဟာမုနိ၊

ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော၊ ဗာတ္တိံသဝရလက္ခဏော။

‘‘ဝဿသတသဟဿာနိ၊ အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊

တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘တဒါဟံ ဟံသဝတိယံ၊ ဗြာဟ္မဏော ဝေဒပါရဂူ၊

ဥပေစ္စ သဗ္ဗလောကဂ္ဂံ၊ အဿောသိံ ဓမ္မဒေသနံ။

‘‘တဒါ သော သာဝကံ ဝီရော၊ ပဘိန္နမတိဂေါစရံ၊

အတ္ထေ ဓမ္မေ နိရုတ္တေ စ၊ ပဋိဘာနေ စ ကောဝိဒံ။

‘‘ဌပေသိ ¶ ဧတဒဂ္ဂမှိ၊ တံ သုတွာ မုဒိတော အဟံ၊

သသာဝကံ ဇိနဝရံ၊ သတ္တာဟံ ဘောဇယိံ တဒါ။

‘‘ဒုဿေဟစ္ဆာဒယိတွာန၊ သသိဿံ ဗုဒ္ဓိသာဂရံ၊

နိပစ္စ ပါဒမူလမှိ၊ တံ ဌာနံ ပတ္ထယိံ အဟံ။

‘‘တတော အဝေါစ လောကဂ္ဂေါ၊ ပဿထေတံ ဒိဇုတ္တမံ၊

ဝိနတံ ပါဒမူလေ မေ၊ ကမလောဒရသပ္ပဘံ။

‘‘ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ ဘိက္ခုဿ၊ ဌာနံ ပတ္ထယတေ အယံ၊

တာယ သဒ္ဓါယ စာဂေန၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနေန စ။

‘‘သဗ္ဗတ္ထ သုခိတော ဟုတွာ၊ သံသရိတွာ ဘဝါဘဝေ၊

အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ၊ လစ္ဆသေတံ မနောရထံ။

‘‘သတသဟဿိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

ကောဋ္ဌိကော နာမ နာမေန၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘တံ သုတွာ မုဒိတော ဟုတွာ၊ ယာဝဇီဝံ တဒါ ဇိနံ၊

မေတ္တစိတ္တော ပရိစရိံ၊ သတော ပညာ သမာဟိတော။

‘‘တေန ကမ္မဝိပါကေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘သတာနံ တီဏိက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သတာနံ ပဉ္စက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

သဗ္ဗတ္ထ သုခိတော အာသိံ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝါဟသာ။

‘‘ဒုဝေ ဘဝေ သံသရာမိ၊ ဒေဝတ္တေ အထ မာနုသေ၊

အညံ ဂတိံ န ဂစ္ဆာမိ၊ သုစိဏ္ဏဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ဒုဝေ ကုလေ ပဇာယာမိ၊ ခတ္တိယေ အထ ဗြာဟ္မဏေ၊

နီစေ ကုလေ န ဇာယာမိ၊ သုစိဏ္ဏဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ပစ္ဆိမေ ¶ ဘဝေ သမ္ပတ္တေ၊ ဗြဟ္မဗန္ဓု အဟောသဟံ၊

သာဝတ္ထိယံ ဝိပ္ပကုလေ၊ ပစ္စာဇာတော မဟဒ္ဓနေ။

‘‘မာတာ စန္ဒဝတီ နာမ၊ ပိတာ မေ အဿလာယနော၊

ယဒါ မေ ပိတရံ ဗုဒ္ဓါ၊ ဝိနယီ သဗ္ဗသုဒ္ဓိယာ။

‘‘တဒါ ပသန္နော သုဂတေ၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ၊

မောဂ္ဂလ္လာနော အာစရိယော၊ ဥပဇ္ဈာ သာရိသမ္ဘဝေါ။

‘‘ကေသေသု ဆိဇ္ဇမာနေသု၊ ဒိဋ္ဌိ ဆိန္နာ သမူလိကာ၊

နိဝါသေန္တော စ ကာသာဝံ၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တီသု၊ ပဋိဘာနေ စ မေ မတိ၊

ပဘိန္နာ တေန လောကဂ္ဂေါ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။

‘‘အသန္ဒိဋ္ဌံ ဝိယာကာသိံ၊ ဥပတိဿေန ပုစ္ဆိတော၊

ပဋိသမ္ဘိဒါသု တေနာဟံ၊ အဂ္ဂေါ သမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ မမ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ ¶ စတဿော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ သော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညဉာဏသမ္ဘာရံ သမ္ဘရန္တော အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကောဋ္ဌိကောတိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါသု စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ အဘိညာတေ အဘိညာတေ မဟာထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တောပိ ဒသဗလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တောပိ ပဋိသမ္ဘိဒါသုယေဝ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဧဝမယံ ထေရော တတ္ထ ¶ ကတာဓိကာရတာယ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေန စ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂေါ ဇာတော။ အထ နံ သတ္ထာ မဟာဝေဒလ္လသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉ အာဒယော) အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ ယဒိဒံ ¶ မဟာကောဋ္ဌိကော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၀၉၊ ၂၁၈)။ သော အပရေန သမယေန ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တော ဥဒါနဝသေန –

‘‘ဥပသန္တော ဥပရတော၊ မန္တဘာဏီ အနုဒ္ဓတော၊

ဓုနာတိ ပါပကေ ဓမ္မေ၊ ဒုမပတ္တံဝ မာလုတော’’တိ။ –

ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရော ဂါထံ အဘာသိ။

တတ္ထ ဥပသန္တောတိ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဥပသမနေန နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝကရဏေန ဥပသန္တော။ ဥပရတောတိ သဗ္ဗသ္မာ ပါပကရဏတော ဩရတော ဝိရတော။ မန္တဘာဏီတိ မန္တာ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ တာယ ပန ဥပပရိက္ခိတွာ ဘဏတီတိ မန္တဘာဏီ၊ ကာလဝါဒီအာဒိဘာဝံ အဝိဿဇ္ဇေန္တောယေဝ ဘဏတီတိ အတ္ထော။ မန္တဘဏနဝသေန ဝါ ဘဏတီတိ မန္တဘာဏီ၊ ဒုဗ္ဘာသိတတော ဝိနာ အတ္တနော ဘာသနဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ သုဘာသိတံယေဝ ဘဏတီတိ အတ္ထော။ ဇာတိအာဒိဝသေန အတ္တနော အနုက္ကံသနတော န ဥဒ္ဓတောတိ အနုဒ္ဓတော အထ ဝါ တိဏ္ဏံ ကာယဒုစ္စရိတာနံ ဝူပသမနေန တတော ပဋိဝိရတိယာ ဥပသန္တော၊ တိဏ္ဏံ မနောဒုစ္စရိတာနံ ဥပရမဏေန ပဇဟနေန ဥပရတော၊ စတုန္နံ ဝစီဒုစ္စရိတာနံ အပ္ပဝတ္တိယာ ပရိမိတဘာဏိတာယ မန္တဘာဏီ၊ တိဝိဓဒုစ္စရိတနိမိတ္တဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ဥဒ္ဓစ္စဿ အဘာဝတော အနုဒ္ဓတော။ ဧဝံ ပန တိဝိဓဒုစ္စရိတပ္ပဟာနေန သုဒ္ဓေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတော၊ ဥဒ္ဓစ္စပ္ပဟာနေန သမာဟိတော၊ တမေဝ သမာဓိံ ပဒဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဓုနာတိ ပါပကေ ဓမ္မေ လာမကဋ္ဌေန ပါပကေ သဗ္ဗေပိ သံကိလေသဓမ္မေ နိဒ္ဓုနာတိ၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟတိ ¶ ။ ယထာ ကိံ? ဒုမပတ္တံဝ မာလုတော၊ ယထာ နာမ ဒုမဿ ရုက္ခဿ ပတ္တံ ပဏ္ဍုပလာသံ မာလုတော ဝါတော ဓုနာတိ၊ ဗန္ဓနတော ဝိယောဇေန္တော နီဟရတိ၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တပဋိပတ္တိယံ ဌိတော ပါပဓမ္မေ အတ္တနော သန္တာနတော နီဟရတိ၊ ဧဝမယံ ထေရဿ အညာပဒေသေန အညာဗျာကရဏဂါထာပိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ ¶ စ ကာယဝစီဒုစ္စရိတပ္ပဟာနဝစနေန ပယောဂသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ၊ မနောဒုစ္စရိတပ္ပဟာနဝစနေန အာသယသုဒ္ဓိံ။ ဧဝံ ပယောဂါသယသုဒ္ဓဿ ‘‘အနုဒ္ဓတော’’တိ ¶ ဣမိနာ ဥဒ္ဓစ္စာဘာဝဝစနေန တဒေကဋ္ဌတာယ နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဒဿေတိ။ တေသု ပယောဂသုဒ္ဓိယာ သီလသမ္ပတ္တိ ဝိဘာဝိတာ၊ အာသယသုဒ္ဓိယာ သမထဘာဝနာယ ဥပကာရကဓမ္မပရိဂ္ဂဟော၊ နီဝရဏပ္ပဟာနေန သမာဓိဘာဝနာ၊ ‘‘ဓုနာတိ ပါပကေ ဓမ္မေ’’တိ ဣမိနာ ပညာဘာဝနာ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။ ဧဝံ အဓိသီလသိက္ခာဒယော တိဿော သိက္ခာ၊ တိဝိဓကလျာဏံ သာသနံ၊ တဒင်္ဂပ္ပဟာနာဒီနိ တီဏိ ပဟာနာနိ၊ အန္တဒွယပရိဝဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇနံ၊ အပါယဘဝါဒီနံ သမတိက္ကမနူပါယော စ ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဣမိနာ နယေန သေသဂါထာသုပိ ယထာရဟံ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတ္ထမတ္တမေဝ ပန တတ္ထ တတ္ထ အပုဗ္ဗံ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ မဟာကောဋ္ဌိကော’’တိ ဣဒံ ပူဇာဝစနံ၊ ယထာ တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနောတိ။

မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ကင်္ခါရေဝတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ပညံ ဣမံ ပဿာတိ အာယသ္မတော ကင်္ခါရေဝတဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ထေရော ပဒုမုတ္တရဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တော။ ဧကဒိဝသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ ဌိတော ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဈာနာဘိရတာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယာပိ အနာဂတေ ဧဝရူပေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒေသနာဝသာနေ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန မဟာသက္ကာရံ ကတွာ ဘဂဝန္တံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ဣမိနာ အဓိကာရကမ္မေန အညံ သမ္ပတ္တိံ န ပတ္ထေမိ၊ ယထာ ပန သော ဘိက္ခု တုမှေဟိ ဣတော သတ္တမဒိဝသမတ္ထကေ ဈာယီနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတော၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ အနာဂတေ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဈာယီနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနမကာသိ။ သတ္ထာ အနာဂတံ ဩလောကေတွာ နိပ္ဖဇ္ဇနဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿာဝသာနေ ဂေါတမော ¶ နာမ ¶ ဗုဒ္ဓါ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သာသနေ တွံ ဈာယီနံ အဂ္ဂေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။

သော ယာဝဇီဝံ ကလျာဏကမ္မံ ကတွာ ကပ္ပသတသဟဿံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာဝတ္ထိနဂရေ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ပစ္ဆာဘတ္တံ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ ဂစ္ဆန္တေန မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ ဌိတော ဒသဗလဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဒံ လဘိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ ဈာနပရိကမ္မံ ကရောန္တော ဈာနလာဘီ ဟုတွာ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော ယေဘုယျေန ဒသဗလေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တော အဟောရတ္တံ ဈာနေသု စိဏ္ဏဝသီ အဟောသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဈာယီနံ ယဒိဒံ ကင်္ခါရေဝတော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၉၈၊ ၂၀၄) ဈာယီနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၅။၃၄-၅၃) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗဓမ္မေသု စက္ခုမာ၊

ဣတော သတသဟဿမှိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နာယကော။

‘‘သီဟဟနု ဗြဟ္မဂိရော၊ ဟံသဒုန္ဒုဘိနိဿနော၊

နာဂဝိက္ကန္တဂမနော၊ စန္ဒသူရာဓိကပ္ပဘော။

‘‘မဟာမတိ မဟာဝီရော၊ မဟာဈာယီ မဟာဗလော၊

မဟာကာရုဏိကော နာထော၊ မဟာတမပနူဒနော။

‘‘သ ကဒါစိ တိလောကဂ္ဂေါ၊ ဝေနေယျံ ဝိနယံ ဗဟုံ၊

ဓမ္မံ ဒေသေသိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သတ္တာသယဝိဒူ မုနိ။

‘‘ဈာယိံ ဈာနရတံ ဝီရံ၊ ဥပသန္တံ အနာဝိလံ၊

ဝဏ္ဏယန္တော ပရိသတိံ၊ တောသေသိ ဇနတံ ဇိနော။

‘‘တဒါဟံ ဟံသဝတိယံ၊ ဗြာဟ္မဏော ဝေဒပါရဂူ၊

ဓမ္မံ သုတွာန မုဒိတော၊ တံ ဌာနမဘိပတ္ထယိံ။

‘‘တဒါ ဇိနော ဝိယာကာသိ၊ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝိနာယကော၊

မုဒိတော ဟောဟိ တွံ ဗြဟ္မေ၊ လစ္ဆသေ တံ မနောရထံ။

‘‘သတသဟဿိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

ရေဝတော နာမ နာမေန၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘တေန ¶ ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ပစ္ဆိမေ စ ဘဝေ ဒါနိ၊ ဇာတောဟံ ကောလိယေ ပုရေ၊

ခတ္တိယေ ကုလသမ္ပန္နေ၊ ဣဒ္ဓေ ဖီတေ မဟဒ္ဓနေ။

‘‘ယဒါ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ၊ ဗုဒ္ဓါ ဓမ္မမဒေသယိ၊

တဒါ ပသန္နော သုဂတေ၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ။

‘‘ကင်္ခါ မေ ဗဟုလာ အာသိ၊ ကပ္ပာကပ္ပေ တဟိံ တဟိံ၊

သဗ္ဗံ တံ ဝိနယီ ဗုဒ္ဓါ၊ ဒေသေတွာ ဓမ္မမုတ္တမံ။

‘‘တတောဟံ တိဏ္ဏသံသာရော၊ တဒါ ဈာနသုခေ ရတော၊

ဝိဟရာမိ တဒါ ဗုဒ္ဓါ၊ မံ ဒိသွာ ဧတဒဗြဝိ။

‘‘ယာ ကာစိ ကင်္ခါ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ၊ သဝေဒိယာ ဝါ ပရဝေဒိယာ ဝါ၊

ယေ ဈာယိနော တာ ပဇဟန္တိ သဗ္ဗာ၊ အာတာပိနော ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာ။

‘‘သတသဟဿေ ကတံ ကမ္မံ၊ ဖလံ ဒဿေသိ မေ ဣဓ၊

သုမုတ္တော သရဝေဂေါဝ၊ ကိလေသေ ဈာပယိံ မမ။

‘‘တတော ဈာနရတ္တံ ဒိသွာ၊ ဗုဒ္ဓါ လောကန္တဂူ မုနိ၊

ဈာယီနံ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂေါ၊ ပညာပေသိ မဟာမတိ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ မမ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ ¶ စတဿော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တထာ ကတကိစ္စော ပနာယံ မဟာထေရော ပုဗ္ဗေ ဒီဃရတ္တံ အတ္တနော ကင်္ခါပကတစိတ္တတံ ဣဒါနိ သဗ္ဗသော ဝိဂတကင်္ခတဉ္စ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘အဟော နူန မယှံ သတ္ထုနော ဒေသနာနုဘာဝေါ၊ တေနေတရဟိ ဧဝံ ဝိဂတကင်္ခေါ အဇ္ဈတ္တံ ဝူပသန္တစိတ္တော ဇာတော’’တိ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော ဘဂဝတော ပညံ ပသံသန္တော ‘‘ပညံ ဣမံ ပဿာ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။

၃။ တတ္ထ ပညန္တိ ပကာရေ ဇာနာတိ၊ ပကာရေဟိ ဉာပေတီတိ စ ပညာ။ ဝေနေယျာနံ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိပ္ပကာရေ ဓမ္မာနံ ကုသလာဒိကေ ခန္ဓာဒိကေ စ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရေ ဇာနာတိ၊ ယထာသဘာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ တေဟိ စ ပကာရေဟိ ဉာပေတီတိ အတ္ထော။ သတ္ထု ဒေသနာဉာဏဉှိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ တေနာဟ ‘‘ဣမ’’န္တိ။ တဉှိ အတ္တနိ သိဒ္ဓေန ဒေသနာဗလေန နယဂ္ဂါဟတော ¶ ပစ္စက္ခံ ဝိယ ဥပဋ္ဌိတံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒဂ္ဂေန ဝါ သတ္ထု ဒေသနာဉာဏံ သာဝကေဟိ နယတော ဂယှတိ၊ တဒဂ္ဂေန အတ္တနော ဝိသယေ ပဋိဝေဓဉာဏမ္ပိ နယတော ဂယှတေဝ။ တေနာဟ ¶ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ – ‘‘အပိစ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆၊ ၃။၁၄၃)။ ပဿာတိ ဝိမှယပ္ပတ္တော အနိယမတော အာလပတိ အတ္တနောယေဝ ဝါ စိတ္တံ၊ ယထာဟ ဘဂဝါ ဥဒါနေန္တော – ‘‘လောကမိမံ ပဿ၊ ပုထူ အဝိဇ္ဇာယ ပရေတံ ဘူတံ ဘူတရတံ ဘဝါ အပရိမုတ္တ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၃၀)။ တထာဂတာနန္တိ တထာ အာဂမနာဒိအတ္ထေန တထာဂတာနံ။ တထာ အာဂတောတိ ဟိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော၊ တထဒဿိတာယ တထာဂတော၊ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော၊ တထာကာရိတာယ တထာဂတော၊ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ ဧဝံ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော။ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော၊ တထာ ပဝတ္တိတောတိ တထာဂတော၊ တထေဟိ အာဂတောတိ တထာဂတော ¶ ၊ တထာ ဂတဘာဝေန တထာဂတောတိ ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတောတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ပရမတ္ထဒီပနိယာ ဥဒါနဋ္ဌကထာယ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈) ဣတိဝုတ္တကဋ္ဌကထာယ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈) စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ တဿာ ပညာယ အသာဓာရဏဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂိ ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ အဂ္ဂီတိ ဥပမာဝစနံ။ ယထာတိ တဿ ဥပမာဘာဝဒဿနံ။ ပဇ္ဇလိတောတိ ဥပမေယျေန သမ္ဗန္ဓဒဿနံ။ နိသီထေတိ ကိစ္စကရဏကာလဒဿနံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ နာမ နိသီထေ ရတ္တိယံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္ဓကာရေ ဝတ္တမာနေ ဥန္နတေ ဌာနေ ပဇ္ဇလိတော အဂ္ဂိ တသ္မိံ ပဒေသေ တယဂတံ ဝိဓမန္တံ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝမေဝ တထာဂတာနံ ဣမံ ဒေသနာဉာဏသင်္ခါတံ သဗ္ဗသော ဝေနေယျာနံ သံသယတမံ ဝိဓမန္တံ ပညံ ပဿာတိ။ ယတော ဒေသနာဝိလာသေန သတ္တာနံ ဉာဏမယံ အာလောကံ ဒေန္တီတိ အာလောကဒါ။ ပညာမယမေဝ စက္ခုံ ဒဒန္တီတိ စက္ခုဒဒါ။ တဒုဘယမ္ပိ ကင်္ခါဝိနယပဒဋ္ဌာနမေဝ ကတွာ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ အာဂတာနံ ဝိနယန္တိ ကင်္ခ’’န္တိ အာဟ၊ ယေ တထာဂတာ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတာနံ ဥပဂတာနံ ဝေနေယျာနံ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) သောဠသဝတ္ထုကံ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓေ ကင်္ခတိ ဓမ္မေ ကင်္ခတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈) အဋ္ဌဝတ္ထုကဉ္စ ကင်္ခံ ဝိစိကိစ္ဆံ ဝိနယန္တိ ဒေသနာနုဘာဝေန အနဝသေသတော ဝိဓမန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တိ။ ဝိနယကုက္ကုစ္စသင်္ခါတာ ပန ကင်္ခါ တဗ္ဗိနယေနေဝ ဝိနီတာ ဟောန္တီတိ။

အပရော နယော – ယထာ အဂ္ဂိ နိသီထေ ရတ္တိဘာဂေ ပဇ္ဇလိတော ပဋုတရဇာလော သမုဇ္ဇလံ ဥစ္စာသနေ ¶ ဌိတာနံ ဩဘာသဒါနမတ္တေန အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ သမဝိသမံ ဝိဘာဝေန္တော အာလောကဒဒေါ ဟောတိ။ အစ္စာသန္နေ ပန ဌိတာနံ တံ သုပါကဋံ ကရောန္တော စက္ခုကိစ္စကရဏတော စက္ခုဒဒေါ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ တထာဂတော အတ္တနော ဓမ္မကာယဿ ဒူရေ ဌိတာနံ အကတာဓိကာရာနံ ပညာပဇ္ဇောတေန မောဟန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ကာယဝိသမာဒိသမဝိသမံ ဝိဘာဝေန္တော အာလောကဒါ ဘဝန္တိ၊ အာသန္နေ ဌိတာနံ ပန ကတာဓိကာရာနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥပ္ပာဒေန္တော စက္ခုဒဒါ ဘဝန္တိ။ ယေ ဧဝံဘူတာ ¶ အတ္တနော ဝစီဂေါစရံ အာဂတာနံ မာဒိသာနမ္ပိ ကင်္ခါဗဟုလာနံ ကင်္ခံ ဝိနယန္တိ အရိယမဂ္ဂသမုပ္ပာဒနေန ဝိဓမန္တိ၊ တေသံ တထာဂတာနံ ပညံ ဉာဏာတိသယံ ပဿာတိ ယောဇနာ။ ဧဝမယံ ထေရဿ အတ္တနော ကင်္ခါဝိတရဏပ္ပကာသနေန အညာဗျာကရဏဂါထာပိ ဟောတိ။ အယဉှိ ထေရော ပုထုဇ္ဇနကာလေ ကပ္ပိယေပိ ကုက္ကုစ္စကော ဟုတွာ ကင်္ခါဗဟုလတာယ ‘‘ကင်္ခါရေဝတော’’တိ ပညာတော၊ ပစ္ဆာ ခီဏာသဝကာလေပိ တထေဝ ဝေါဟရယိတ္ထ။ တေနာဟ – ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ ကင်္ခါရေဝတော ဂါထံ အဘာသိတ္ထာ’’တိ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ကင်္ခါရေဝတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဗ္ဘိရေဝ ¶ သမာသေထာတိ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဒသဗလဿ ဥပ္ပတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ဟံသဝတီနဂရေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တော အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ ဧကဒိဝသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဓမ္မကထိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယာပိ အနာဂတေ ဧဝရူပေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒေသနာဝသာနေ ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ နိမန္တေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ ဘဂဝန္တံ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ဣမိနာ အဓိကာရကမ္မေန နာညံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေမိ။ ယထာ ပန သော ဘိက္ခု ဣတော သတ္တမဒိဝသမတ္ထကေ ဓမ္မကထိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတော၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ အနာဂတေ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဓမ္မကထိကာနံ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ သတ္ထာ အနာဂတံ ဩလောကေတွာ တဿ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သာသနေ တွံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မကထိကာနံ အဂ္ဂေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။

သော ¶ တတ္ထ ယာဝဇီဝံ ကလျာဏဓမ္မံ ကတွာ တတော စုတော ကပ္ပသတသဟဿံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရံ သမ္ဘရန္တော ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ကပိလဝတ္ထုနဂရဿ အဝိဒူရေ ဒေါဏဝတ္ထုနာမကေ ¶ ဗြာဟ္မဏဂါမေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ ဘာဂိနေယျော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ပုဏ္ဏော’’တိ နာမံ အကံသု။ သော သတ္ထရိ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကေ အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တေ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတွာဝ ‘‘ဒသဗလဿ ¶ သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ မာတုလတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ အဂန္တွာ ကပိလဝတ္ထုသာမန္တာယေဝ ဩဟီယိတွာ ယောနိသောမနသိကာရေ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၄၃၄-၄၄၀) –

‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊

ပုရက္ခတောမှိ သိဿေဟိ၊ ဥပဂစ္ဆိံ နရုတ္တမံ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမ ကမ္မံ ပကိတ္တေသိ၊ သံခိတ္တေန မဟာမုနိ။

‘‘တာဟံ ဓမ္မံ သုဏိတွာန၊ အဘိဝါဒေတွာန သတ္ထုနော၊

အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ ပက္ကမိံ ဒက္ခိဏာမုခေါ။

‘‘သံခိတ္တေန သုဏိတွာန၊ ဝိတ္ထာရေန အဘာသယိံ၊

သဗ္ဗေ သိဿာ အတ္တမနာ၊ သုတွာန မမ ဘာသတော။

‘‘သကံ ဒိဋ္ဌိံ ဝိနောဒေတွာ၊ ဗုဒ္ဓေ စိတ္တံ ပသာဒယုံ၊

သံခိတ္တေနပိ ဒေသေမိ၊ ဝိတ္ထာရေန တထေဝဟံ။

‘‘အဘိဓမ္မနယညူဟံ၊ ကထာဝတ္ထုဝိသုဒ္ဓိယာ၊

သဗ္ဗေသံ ဝိညာပေတွာန၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘ဣတော ¶ ပဉ္စသတေ ကပ္ပေ၊ စတုရော သုပ္ပကာသကာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စတုဒီပမှိ ဣဿရာ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ စတဿော…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တဿ ပန ပုဏ္ဏတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတာ ကုလပုတ္တာ ပဉ္စသတာ အဟေသုံ။ ထေရော သယံ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိတာယ တေပိ ဒသဟိ ကထာဝတ္ထူဟိ ဩဝဒိ။ တေ တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ သဗ္ဗေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တာ။ တေ အတ္တနော ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဉတွာ ဥပဇ္ဈာယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကံ ကိစ္စံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ၊ ဒသန္နဉ္စမှ ကထာဝတ္ထူနံ လာဘိနော၊ သမယော၊ ဒါနိ နော ဒသဗလံ ပဿိတု’’န္တိ။ ထေရော တေသံ ဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘မမ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိတံ ¶ သတ္ထာ ဇာနာတိ အဟံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ အမုဉ္စိတွာဝ ဒေသေမိ၊ မယိ ဂစ္ဆန္တေ သဗ္ဗေပိမေ ဘိက္ခူ မံ ပရိဝါရေတွာ ဂစ္ဆိဿန္တိ၊ ဧဝံ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ ဂန္တွာ ပန အယုတ္တံ မယှံ ဒသဗလံ ပဿိတုံ၊ ဣမေ တာဝ ဂန္တွာ ပဿန္တူ’’တိ တေ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ တုမှေ ပုရတော ဂန္တွာ တထာဂတံ ပဿထ၊ မမ ဝစနေန စဿ ပါဒေ ဝန္ဒထ၊ အဟမ္ပိ တုမှာကံ ဂတမဂ္ဂေနာဂမိဿာမီ’’တိ။ တေ ထေရာ သဗ္ဗေပိ ဒသဗလဿ ဇာတိဘူမိရဋ္ဌဝါသိနော သဗ္ဗေ ခီဏာသဝါ သဗ္ဗေ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနော အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ ဩဝါဒံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရန္တာ သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ အတိက္ကမ္မ ရာဇဂဟေ ဝေဠုဝနမဟာဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။

အာစိဏ္ဏံ ခေါ ပနေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ အာဂန္တုကေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသမ္မောဒိတုန္တိ ဘဂဝါ တေဟိ သဒ္ဓိံ – ‘‘ကစ္စိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခမနီယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ကုတော စ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိ ¶ ။ အထ တေဟိ ‘‘ဇာတိဘူမိတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာတိဘူမိယံ ဇာတိဘူမကာနံ ဘိက္ခူနံ သဗြဟ္မစာရီနံ ဧဝံ သမ္ဘာဝိတော ‘အတ္တနာ စ အပ္ပိစ္ဆော အပ္ပိစ္ဆကထဉ္စ ဘိက္ခူနံ ကတ္တာ’’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၂) ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိံ ဘိက္ခုံ ပုစ္ဆိ။ တေပိ ‘‘ပုဏ္ဏော နာမ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မာ မန္တာဏိပုတ္တော’’တိ အာရောစယိံသု။ တံ ကထံ သုတွာ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ထေရဿ ဒဿနကာမော အဟောသိ။ အထ သတ္ထာ ရာဇဂဟတော သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ ¶ ။ ပုဏ္ဏတ္ထေရောပိ ဒသဗလဿ တတ္ထ အာဂတဘာဝံ သုတွာ – ‘‘သတ္ထာရံ ပဿိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ အန္တောဂန္ဓကုဋိယံယေဝ တထာဂတံ သမ္ပာပုဏိ။ သတ္ထာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ထေရော ဓမ္မံ သုတွာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသလ္လာနတ္ထာယ အန္ဓဝနံ ဂန္တွာ အညတရမှိ ရုက္ခမူလေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိ။

သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ တဿာဂမနံ သုတွာ သီသာနုလောကိကော ဂန္တွာ ဩကာသံ သလ္လက္ခေတွာ တံ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နံ ဥပသင်္ကမိတွာ ထေရေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ၊ တံ သတ္တဝိသုဒ္ဓိက္ကမံ ပုစ္ဆိ။ ထေရောပိဿ ပုစ္ဆိတပုစ္ဆိတံ ဗျာကရောန္တော ရထဝိနီတူပမာယ စိတ္တံ အာရာဓေသိ၊ တေ အညမညဿ သုဘာသိတံ သမနုမောဒိံသု။ အထ သတ္ထာ အပရဘာဂေ ဘိက္ခုသင်္ဃမဇ္ဈေ နိသိန္နော ထေရံ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မကထိကာနံ ယဒိဒံ ပုဏ္ဏော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈၊ ၁၉၆) ဓမ္မကထိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ အတ္တနော ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘သတ္ထာရံ နိဿာယ အဟဉ္စေဝ အညေ စ ဗဟူ သတ္တာ သံသာရဒုက္ခတော ဝိပ္ပမုတ္တာ၊ ဗဟူပကာရာ ဝတ သပ္ပုရိသသံသေဝါ’’တိ ပီတိသောမနဿဇာတော ဥဒါနဝသေန ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌံ ‘‘သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄။ တတ္ထ ¶ သဗ္ဘိရေဝါတိ သပ္ပုရိသေဟိ ဧဝ။ သန္တောတိ ပနေတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဟိ အနဝသေသတော အသတံ ဓမ္မံ ပဟာယ သဒ္ဓမ္မေ ဥက္ကံသဂတတ္တာ သာတိသယံ ပသံသိယတ္တာ စ ဝိသေသတော ‘‘သန္တော သပ္ပုရိသာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ သမာသေထာတိ သမံ အာသေထ သဟ ဝသေယျ။ တေ ပယိရုပါသန္တော တေသံ သုဿူသန္တော ဒိဋ္ဌာနုဂတိဉ္စ ¶ အာပဇ္ဇန္တော သမာနဝါသော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍိတေဟတ္ထဒဿိဘီတိ တေသံ ထောမနာ။ ပဏ္ဍာ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ သာ ဣမေသံ သဉ္ဇာတာတိ ပဏ္ဍိတာ။ တတော ဧဝ အတ္တတ္ထာဒိဘေဒံ အတ္ထံ အဝိပရီတတော ပဿန္တီတိ အတ္ထဒဿိနော။ တေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ အတ္ထဒဿီဘိ သမာသေထ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ တေ သန္တော ပဏ္ဍိတာ၊ တေ ဝါ သမ္မာ သေဝန္တာ ဧကန္တဟိတဘာဝတော မဂ္ဂဉာဏာဒီဟေဝ အရဏီယတော အတ္ထံ၊ မဟာဂုဏတာယ သန္တတာယ စ မဟန္တံ၊ အဂါဓဘာဝတော ဂမ္ဘီရဉာဏဂေါစရတော စ ဂမ္ဘီရံ၊ ဟီနစ္ဆန္ဒာဒီဟိ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဣတရေဟိ စ ကိစ္ဆေန ဒဋ္ဌဗ္ဗတ္တာ ဒုဒ္ဒသံ ¶ ၊ ဒုဒ္ဒသတ္တာ သဏှနိပုဏသဘာဝတ္တာ နိပုဏဉာဏဂေါစရတော စ နိပုဏံ၊ နိပုဏတ္တာ ဧဝံ သုခုမသဘာဝတာယ အဏုံ နိဗ္ဗာနံ၊ အဝိပရီတဋ္ဌေန ဝါ ပရမတ္ထသဘာဝတ္တာ အတ္ထံ၊ အရိယဘာဝကရတ္တာ မဟတ္တနိမိတ္တတာယ မဟန္တံ၊ အနုတ္တာနသဘာဝတာယ ဂမ္ဘီရံ၊ ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ န သုခေန ဒဋ္ဌုံ သက္ကာတိ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရန္တိ စတုသစ္စံ၊ ဝိသေသတော နိပုဏံ အဏုံ၊ နိရောဓသစ္စန္တိ ဧဝမေတံ စတုသစ္စံ ဓီရာ သမဓိဂစ္ဆန္တိ ဓိတိသမ္ပန္နတာယ ဓီရာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ သမ္မဒေဝ အဓိဂစ္ဆန္တိ။ အပ္ပမတ္တာတိ သဗ္ဗတ္ထ သတိအဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိံ ပူရေန္တာ။ ဝိစက္ခဏာတိ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဆေကာ ကုသလာ။ တသ္မာ သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထာတိ ယောဇနာ။ ပဏ္ဍိတေဟတ္ထဒဿိဘီတိ ဝါ ဧတံ နိဿက္ကဝစနံ။ ယသ္မာ ပဏ္ဍိတေဟိ အတ္ထဒဿီဘိ သမုဒါယဘူတေဟိ ဓီရာ အပ္ပမတ္တာ ဝိစက္ခဏာ မဟန္တာဒိဝိသေသဝန္တံ အတ္ထံ သမဓိဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တာဒိသေဟိ သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝမေသာ ထေရဿ ပဋိဝေဓဒီပနေန အညာဗျာကရဏဂါထာပိ အဟောသီတိ။

ပုဏ္ဏတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော ဒုဒ္ဒမိယောတိ ¶ အာယသ္မတော ဒဗ္ဗတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဓမ္မဒေသနံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ သေနာသနပညာပကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ အဓိကာရကမ္မံ ကတွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ သတ္ထာရာ ဗျာကတော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ကဿပဒသဗလဿ သာသနောသက္ကနကာလေ ပဗ္ဗဇိ။ တဒါ တေန သဒ္ဓိံ အပရေ ဆ ဇနာတိ သတ္တ ဘိက္ခူ ¶ ဧကစိတ္တာ ဟုတွာ အညေ သာသနေ အဂါရဝံ ကရောန္တေ ဒိသွာ – ‘‘ဣဓ ကိံ ကရောမ ဧကမန္တေ သမဏဓမ္မံ ကတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿာမာ’’တိ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ ဥစ္စံ ပဗ္ဗတသိခရံ အာရုဟိတွာ၊ ‘‘အတ္တနော စိတ္တဗလံ ဇာနန္တာ နိဿေဏိံ နိပါတေန္တု၊ ဇီဝိတေ သာလယာ ဩတရန္တု၊ မာ ပစ္ဆာနုတပ္ပိနော အဟုဝတ္ထာ’’တိ ¶ ဝတွာ သဗ္ဗေ ဧကစိတ္တာ ဟုတွာ နိဿေဏိံ ပါတေတွာ – ‘‘အပ္ပမတ္တာ ဟောထ၊ အာဝုသော’’တိ အညမညံ ဩဝဒိတွာ စိတ္တရုစိကေသု ဌာနေသု နိသီဒိတွာ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ အာရဘိံသု။

တတြေကော ထေရော ပဉ္စမေ ဒိဝသေ အရဟတ္တံ ပတွာ၊ ‘‘မမ ကိစ္စံ နိပ္ဖန္နံ၊ အဟံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကိံ ကရိဿာမိ’’တိ ဣဒ္ဓိယာ ဥတ္တရကုရုတော ပိဏ္ဍပါတံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဣမံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇထ၊ ဘိက္ခာစာရကိစ္စံ မမာယတ္တံ ဟောတု၊ တုမှေ အတ္တနော ကမ္မံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ နု ခေါ မယံ၊ အာဝုသော၊ နိဿေဏိံ ပါတေန္တာ ဧဝံ အဝေါစုမှ – ‘ယော ပဌမံ ဓမ္မံ သစ္ဆိကရောတိ၊ သော ဘိက္ခံ အာဟရတု၊ တေနာဘတံ သေသာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိဿန္တီ’’’တိ။ ‘‘နတ္ထိ၊ အာဝုသော’’တိ။ တုမှေ အတ္တနော ပုဗ္ဗဟေတုနာ လဘိတ္ထ၊ မယမ္ပိ သက္ကောန္တာ ဝဋ္ဋဿန္တံ ကရိဿာမ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေတိ။ ထေရော တေ သညာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဖာသုကဋ္ဌာနေ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဂတော ¶ ။ အပရော ထေရော သတ္တမေ ဒိဝသေ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ တတော စုတော သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ ဣတရေ ထေရာ တတော စုတာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ တေသု တေသု ကုလေသု နိဗ္ဗတ္တာ။ ဧကော ဂန္ဓာရရဋ္ဌေ တက္ကသိလာနဂရေ ရာဇဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော၊ ဧကော မဇ္ဈန္တိကရဋ္ဌေ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော၊ ဧကော ဗာဟိယရဋ္ဌေ ကုဋုမ္ဗိယဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော၊ ဧကော ဘိက္ခုနုပဿယေ ဇာတော။

အယံ ပန ဒဗ္ဗတ္ထေရော မလ္လရဋ္ဌေ အနုပိယနဂရေ ဧကဿ မလ္လရညော ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တဿ မာတာ ဥပဝိဇညာ ကာလမကာသိ၊ မတသရီရံ သုသာနံ နေတွာ ဒါရုစိတကံ အာရောပေတွာ အဂ္ဂိံ အဒံသု။ တဿာ အဂ္ဂိဝေဂသန္တတ္တံ ဥဒရပဋလံ ဒွေဓာ အဟောသိ။ ဒါရကော အတ္တနော ပုညဗလေန ဥပ္ပတိတွာ ဧကသ္မိံ ဒဗ္ဗတ္ထမ္ဘေ နိပတိ။ တံ ဒါရကံ ဂဟေတွာ အယျိကာယ အဒံသု။ သာ တဿ နာမံ ဂဏှန္တီ ဒဗ္ဗတ္ထမ္ဘေ ပတိတွာ လဒ္ဓဇီဝိတတ္တာ ‘‘ဒဗ္ဗော’’တိဿ နာမံ အကာသိ။ တဿ စ သတ္တဝဿိကကာလေ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝါရော မလ္လရဋ္ဌေ စာရိကံ စရမာနော အနုပိယမ္ဗဝနေ ဝိဟရတိ။ ဒဗ္ဗကုမာရော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဒဿနေနေဝ ¶ ပသီဒိတွာ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတွာ ‘‘အဟံ ဒသဗလဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အယျိကံ အာပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘သာဓု၊ တာတာ’’တိ ဒဗ္ဗကုမာရံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ ကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အညတရဿ ဘိက္ခုနော သညံ အဒါသိ – ‘‘ဘိက္ခု ဣမံ ဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ သော ထေရော သတ္ထု ဝစနံ သုတွာ ¶ ဒဗ္ဗကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေန္တော တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နော ကတာဘိနီဟာရော သတ္တော ပဌမကေသဝဋ္ဋိယာ ဝေါရောပနက္ခဏေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ ဒုတိယာယ ကေသဝဋ္ဋိယာ ဩရောပိယမာနာယ သကဒါဂါမိဖလေ၊ တတိယာယ အနာဂါမိဖလေ၊ သဗ္ဗကေသာနံ ပန ဩရောပနဉ္စ အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာ စ အပစ္ဆာ အပုရေ အဟောသိ။ သတ္ထာ မလ္လရဋ္ဌေ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာ ¶ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဝေဠုဝနေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။

တတြာယသ္မာ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော ရဟောဂတော အတ္တနော ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိံ ဩလောကေတွာ သင်္ဃဿ ဝေယျာဝစ္စကရဏေ ကာယံ ယောဇေတုကာမော စိန္တေသိ – ‘‘ယံနူနာဟံ သင်္ဃဿ သေနာသနဉ္စ ပညာပေယျံ ဘတ္တာနိ စ ဥဒ္ဒိသေယျ’’န္တိ။ သော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ အတ္တနော ပရိဝိတက္ကံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ သေနာသနပညာပကတ္တဉ္စ ဘတ္တုဒ္ဒေသကတ္တဉ္စ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထ နံ ‘‘အယံ ဒဗ္ဗော ဒဟရောဝ သမာနော မဟန္တေ ဌာနေ ဌိတော’’တိ သတ္တဝဿိကကာလေယေဝ ဥပသမ္ပာဒေသိ။ ထေရော ဥပသမ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တာနံ သဗ္ဗဘိက္ခူနံ သေနာသနာနိ စ ပညာပေတိ၊ ဘိက္ခဉ္စ ဥဒ္ဒိသတိ။ တဿ သေနာသနပညာပကဘာဝေါ သဗ္ဗဒိသာသု ပါကဋော အဟောသိ – ‘‘ဒဗ္ဗော ကိရ မလ္လပုတ္တော သဘာဂသဘာဂါနံ ဘိက္ခူနံ ဧကဋ္ဌာနေ သေနာသနာနိ ပညာပေတိ၊ အာသန္နေပိ ဒူရေပိ သေနာသနံ ပညာပေတိ၊ ဂန္တုံ အသက္ကောန္တေ ဣဒ္ဓိယာ နေတီ’’တိ။

အထ နံ ဘိက္ခူ ကာလေပိ ဝိကာလေပိ – ‘‘အမှာကံ၊ အာဝုသော၊ ဇီဝကမ္ဗဝနေ သေနာသနံ ပညာပေဟိ၊ အမှာကံ မဒ္ဒကုစ္ဆိသ္မိံ မိဂဒါယေ’’တိ ဧဝံ သေနာသနံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ တဿ ဣဒ္ဓိံ ပဿန္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ သောပိ ဣဒ္ဓိယာ မနောမယေ ကာယေ အဘိသင်္ခရိတွာ ဧကေကဿ ထေရဿ ဧကေကံ အတ္တနာ သဒိသံ ဘိက္ခုံ ဒတွာ အင်္ဂုလိယာ ဇလမာနာယ ပုရတော ဂန္တွာ ‘‘အယံ မဉ္စော ဣဒံ ပီဌ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ သေနာသနံ ပညာပေတွာ ပုန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ အာဂစ္ဆတိ ¶ ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပနိဒံ ဝတ္ထု ပါဠိယံ အာဂတမေဝ။ သတ္ထာ ဣဒမေဝ ကာရဏံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ အပရဘာဂေ အရိယဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော ထေရံ သေနာသနပညာပကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ သေနာသနပညာပကာနံ ယဒိဒံ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၀၉၊ ၂၁၄)။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၄၊ ၁၀၈-၁၄၉) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗလောကဝိဒူ မုနိ၊

ဣတော သတသဟဿမှိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ စက္ခုမာ။

‘‘ဩဝါဒကော ဝိညာပကော၊ တာရကော သဗ္ဗပါဏိနံ၊

ဒေသနာကုသလော ဗုဒ္ဓါ၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘အနုကမ္ပကော ¶ ကာရုဏိကော၊ ဟိတေသီ သဗ္ဗပါဏိနံ၊

သမ္ပတ္တေ တိတ္ထိယေ သဗ္ဗေ၊ ပဉ္စသီလေ ပတိဋ္ဌပိ။

‘‘ဧဝံ နိရာကုလံ အာသိ၊ သုညတံ တိတ္ထိယေဟိ စ၊

ဝိစိတ္တံ အရဟန္တေဟိ၊ ဝသီဘူတေဟိ တာဒိဘိ။

‘‘ရတနာနဋ္ဌပညာသံ၊ ဥဂ္ဂတော သော မဟာမုနိ၊

ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော၊ ဗာတ္တိံသဝရလက္ခဏော။

‘‘ဝဿသတသဟဿာနိ၊ အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊

တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘တဒါဟံ ဟံသဝတိယံ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တော မဟာယသော၊

ဥပေတွာ လောကပဇ္ဇောတံ၊ အဿောသိံ ဓမ္မဒေသနံ။

‘‘သေနာသနာနိ ဘိက္ခူနံ၊ ပညာပေန္တံ သသာဝကံ၊

ကိတ္တယန္တဿ ဝစနံ၊ သုဏိတွာ မုဒိတော အဟံ။

‘‘အဓိကာရံ သသင်္ဃဿ၊ ကတွာ တဿ မဟေသိနော၊

နိပစ္စ သိရသာ ပါဒေ၊ တံ ဌာနမဘိပတ္ထယိံ။

‘‘တဒါဟ သ မဟာဝီရော၊ မမ ကမ္မံ ပကိတ္တယံ၊

ယော သသင်္ဃမဘောဇေသိ၊ သတ္တာဟံ လောကနာယကံ။

‘‘သောယံ ¶ ကမလပတ္တက္ခော၊ သီဟံသော ကနကတ္တစော၊

မမ ပါဒမူလေ နိပတိ၊ ပတ္ထယံ ဌာနမုတ္တမံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘သာဝကော တဿ ဗုဒ္ဓဿ၊ ဒဗ္ဗော နာမေန ဝိဿုတော၊

သေနာသနပညာပကော၊ အဂ္ဂေါ ဟေဿတိယံ တဒါ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘သတာနံ တီဏိက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သတာနံ ပဉ္စက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

သဗ္ဗတ္ထ သုခိတော အာသိံ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝါဟသာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ဝိပဿီ နာမ နာယကော၊

ဥပ္ပဇ္ဇိ စာရုဒဿနော၊ သဗ္ဗဓမ္မဝိပဿကော။

‘‘ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဥပဝဒိံ၊ သာဝကံ တဿ တာဒိနော၊

သဗ္ဗာသဝပရိက္ခီဏံ၊ သုဒ္ဓါတိ စ ဝိဇာနိယ။

‘‘တဿေဝ ¶ နရဝီရဿ၊ သာဝကာနံ မဟေသိနံ၊

သလာကဉ္စ ဂဟေတွာန၊ ခီရောဒနမဒါသဟံ။

‘‘ဣမမှိ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ၊ ဗြဟ္မဗန္ဓု မဟာယသော၊

ကဿပေါ နာမ ဂေါတ္တေန၊ ဥပ္ပဇ္ဇိ ဝဒတံ ဝရော။

‘‘သာသနံ ဇောတယိတွာန၊ အဘိဘုယျ ကုတိတ္ထိယေ၊

ဝိနေယျေ ဝိနယိတွာဝ၊ နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။

‘‘သသိဿေ နိဗ္ဗုတေ နာထေ၊ အတ္ထမေန္တမှိ သာသနေ၊

ဒေဝါ ကန္ဒိံသု သံဝိဂ္ဂါ၊ မုတ္တကေသာ ရုဒမ္မုခါ။

‘‘နိဗ္ဗာယိဿတိ ဓမ္မက္ခော၊ န ပဿိသာမ သုဗ္ဗတေ၊

န သုဏိဿာမ သဒ္ဓမ္မံ၊ အဟော နော အပ္ပပုညတာ။

‘‘တဒါယံ ¶ ပထဝီ သဗ္ဗာ၊ အစလာ သာ စလာစလာ၊

သာဂရော စ သသောကောဝ၊ ဝိနဒီ ကရုဏံ ဂိရံ။

‘‘စတုဒ္ဒိသာ ဒုန္ဒုဘိယော၊ နာဒယိံသု အမာနုသာ၊

သမန္တတော အသနိယော၊ ဖလိံသု စ ဘယာဝဟာ။

‘‘ဥက္ကာ ပတိံသု နဘသာ၊ ဓူမကေတု စ ဒိဿတိ၊

သဓူမာ ဇာလဝဋ္ဋာ စ၊ ရဝိံသု ကရုဏံ မိဂါ။

‘‘ဥပ္ပာဒေ ဒါရုဏေ ဒိသွာ၊ သာသနတ္ထင်္ဂသူစကေ၊

သံဝိဂ္ဂါ ဘိက္ခဝေါ သတ္တ၊ စိန္တယိမှ မယံ တဒါ။

‘‘သာသနေန ဝိနာမှာကံ၊ ဇီဝိတေန အလံ မယံ၊

ပဝိသိတွာ မဟာရညံ၊ ယုဉ္ဇာမ ဇိနသာသနေ။

‘‘အဒ္ဒသမှ တဒါရညေ၊ ဥဗ္ဗိဒ္ဓံ သေလမုတ္တမံ၊

နိဿေဏိယာ တမာရုယှ၊ နိဿေဏိံ ပါတယိမှသေ။

‘‘တဒါ ဩဝဒိ နော ထေရော၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ သုဒုလ္လဘော၊

သဒ္ဓါတိဒုလ္လဘာ လဒ္ဓါ၊ ထောကံ သေသဉ္စ သာသနံ။

‘‘နိပတန္တိ ခဏာတီတာ၊ အနန္တေ ဒုက္ခသာဂရေ၊

တသ္မာ ပယောဂေါ ကတ္တဗ္ဗော၊ ယာဝ ဌာတိ မုနေ မတံ။

‘‘အရဟာ အာသိ သော ထေရော၊ အနာဂါမီ တဒါနုဂေါ၊

သုသီလာ ဣတရေ ယုတ္တာ၊ ဒေဝလောကံ အဂမှသေ။

‘‘နိဗ္ဗုတော တိဏ္ဏသံသာရော၊ သုဒ္ဓါဝါသေ စ ဧကကော၊

အဟဉ္စ ပက္ကုသာတိ စ၊ သဘိယော ဗာဟိယော တထာ။

‘‘ကုမာရကဿပေါ၊ စေဝ၊ တတ္ထ တတ္ထူပဂါ မယံ၊

သံသာရဗန္ဓနာ မုတ္တာ၊ ဂေါတမေနာနုကမ္ပိတာ။

‘‘မလ္လေသု ¶ ကုသိနာရာယံ၊ ဂဗ္ဘေ ဇာတဿ မေ သတော၊

မာတာ မတာ စိတာရုဠှာ၊ တတော နိပ္ပတိတော အဟံ။

‘‘ပတိတော ဒဗ္ဗပုဉ္ဇမှိ၊ တတော ဒဗ္ဗောတိ ဝိဿုတော၊

ဗြဟ္မစာရီဗလေနာဟံ၊ ဝိမုတ္တော သတ္တဝဿိကော။

‘‘ခီရောဒနဗလေနာဟံ ¶ ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟုပါဂတော၊

ခီဏာသဝေါပဝါဒေန၊ ပါပေဟိ ဗဟု စောဒိတော။

‘‘ဥဘော ပုညဉ္စ ပါပဉ္စ၊ ဝီတိဝတ္တောမှိ ဒါနိဟံ၊

ပတွာန ပရမံ သန္တိံ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သေနာသနံ ပညာပယိံ၊ ဟာသယိတွာန သုဗ္ဗတေ၊

ဇိနော တသ္မိံ ဂုဏေ တုဋ္ဌော၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ စတဿော…ပေ…ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံဘူတံ ¶ ပန တံ ယေန ပုဗ္ဗေ ဧကဿ ခီဏာသဝတ္ထေရဿ အနုဒ္ဓံသနဝသေန ကတေန ပါပကမ္မေန ဗဟူနိ ဝဿသတသဟဿာနိ နိရယေ ပစ္စိ၊ တာယ ဧဝ ကမ္မပိလောတိကာယ စောဒိယမာနာ မေတ္တိယဘူမဇကာ ဘိက္ခူ ‘‘ဣမိနာ မယံ ကလျာဏဘတ္တိကဿ ဂဟပတိနော အန္တရေ ပရိဘေဒိတာ’’တိ ဒုဂ္ဂဟိတဂါဟိနော အမူလကေန ပါရာဇိကေန ဓမ္မေန အနုဒ္ဓံသေသုံ။ တသ္မိဉ္စ အဓိကရဏေ သင်္ဃေန သတိဝိနယေန ဝူပသမိတေ အယံ ထေရော လောကာနုကမ္ပာယ အတ္တနော ဂုဏေ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယော ဒုဒ္ဒမိယော’’တိ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။

၅။ တတ္ထ ယောတိ အနိယမိတနိဒ္ဒေသော၊ တဿ ‘‘သော’’တိ ဣမိနာ နိယမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဘယေနပိ အညံ ဝိယ ကတွာ အတ္တာနမေဝ ဝဒတိ။ ဒုဒ္ဒမိယောတိ ဒုဒ္ဒမော၊ ဒမေတုံ အသက္ကုဏေယျော။ ဣဒဉ္စ အတ္တနော ပုထုဇ္ဇနကာလေ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝိသူကာယိကာနံ ကိလေသာနံ မဒါလေပစိတ္တဿ ဝိပ္ဖန္ဒိတံ ဣန္ဒြိယာနံ အဝူပသမနဉ္စ စိန္တေတွာ ဝဒတိ။ ဒမေနာတိ ဥတ္တမေန အဂ္ဂမဂ္ဂဒမေန၊ တေန ဟိ ဒန္တော ပုန ဒမေတဗ္ဗတာဘာဝတော ‘‘ဒန္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ န အညေန။ အထ ဝါ ဒမေနာတိ ဒမကေန ပုရိသဒမ္မသာရထိနာ ဒမိတော ¶ ။ ဒဗ္ဗောတိ ဒြဗျော၊ ဘဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ဣမမေဝ ထေရံ သန္ဓာယ – ‘‘န ခေါ၊ ဒဗ္ဗ၊ ဒဗ္ဗာ ဧဝံ နိဗ္ဗေဌေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄၊ စူဠဝ။ ၁၉၃) ¶ ။ သန္တုသိတောတိ ယထာလဒ္ဓပစ္စယသန္တောသေန ဈာနသမာပတ္တိသန္တောသေန မဂ္ဂဖလသန္တောသေန စ သန္တုဋ္ဌော။ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါတိ သောဠသဝတ္ထုကာယ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ စ ကင်္ခါယ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ ဝိဂတကင်္ခေါ။ ဝိဇိတာဝီတိ ပုရိသာဇာနီယေန ဝိဇေတဗ္ဗဿ သဗ္ဗဿပိ သံကိလေသပက္ခဿ ဝိဇိတတ္တာ ဝိဓမိတတ္တာ ဝိဇိတာဝီ။ အပေတဘေရဝေါတိ ပဉ္စဝီသတိယာ ဘယာနံ သဗ္ဗသော အပေတတ္တာ အပဂတဘေရဝေါ အဘယူပရတော ¶ ။ ပုန ဒဗ္ဗောတိ နာမကိတ္တနံ။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဒွေ ပရိနိဗ္ဗာနာနိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ၊ ယာ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု၊ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ၊ ယာ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု။ တေသု ဣဓ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ မဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတောတိ အတ္ထော။ ဌိတတ္တောတိ ဌိတသဘာဝေါ အစလော ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယော။ ဟီတိ စ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော၊ တေန ယော ပုဗ္ဗေ ဒုဒ္ဒမော ဟုတွာ ဌိတော ယသ္မာ ဒဗ္ဗတ္တာ သတ္ထာရာ ဥတ္တမေန ဒမေန ဒမိတော သန္တုသိတော ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ဝိဇိတာဝီ အပေတဘေရဝေါ၊ တသ္မာ သော ဒဗ္ဗော ပရိနိဗ္ဗုတော တတောယေဝ စ ဌိတတ္တော၊ ဧဝံဘူတေ စ တသ္မိံ စိတ္တပသာဒေါဝ ကာတဗ္ဗော၊ န ပသာဒညထတ္တန္တိ ပရနေယျဗုဒ္ဓိကေ သတ္တေ အနုကမ္ပန္တော ထေရော အညံ ဗျာကာသိ။

ဒဗ္ဗတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော သီတဝနန္တိ အာယသ္မတော သမ္ဘူတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣတော ကိရ အဋ္ဌာရသာဓိကဿ ကပ္ပသတဿ မတ္ထကေ အတ္ထဒဿီ နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သဒေဝကံ လောကံ သံသာရမဟောဃတော တာရေန္တော ဧကဒိဝသံ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဂင်္ဂါတီရံ ဥပဂစ္ဆိ။ တသ္မိံ ကာလေ အယံ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော တတ္ထ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ပါရံ ဂန္တုကာမတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ‘‘ဂမိဿာမာ’’တိ အဝေါစ။ သော တာဝဒေဝ နာဝါသင်္ဃာဋံ ¶ ယောဇေတွာ ဥပနေသိ။ သတ္ထာ တံ အနုကမ္ပန္တော သဟ ဘိက္ခုသင်္ဃေန နာဝံ အဘိရုဟိ။ သော သယမ္ပိ အဘိရုယှ သုခေနေဝ ပရတီရံ သမ္ပာပေတွာ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ဒုတိယဒိဝသေ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ အနုဂန္တွာ ပသန္နစိတ္တော ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ဣတော ¶ တေရသာဓိကကပ္ပသတဿ မတ္ထကေ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ရာဇာ အဟောသိ စက္ကဝတ္တီ ဓမ္မိကော ဓမ္မရာဇာ။ သော သတ္တေ သုဂတိမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တတော စုတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓုတဓမ္မေ သမာဒါယ သုသာနေ ဝသန္တော သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ ပုန ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေပိ တဿ သာသနေ တီဟိ သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ ¶ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ ကတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ‘‘သမ္ဘူတော’’တိ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော။ ဘူမိဇော ဇေယျသေနော အဘိရာဓနောတိ တီဟိ သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘူမိဇော ဇေယျသေနော စ၊ သမ္ဘူတော အဘိရာဓနော၊

ဧတေ ဓမ္မံ အဘိညာသုံ၊ သာသနေ ဝရတာဒိနော’’တိ။

အထ သမ္ဘူတော ဘဂဝတော သန္တိကေ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိဗဒ္ဓံ သီတဝနေ ဝသတိ။ တေနေဝါယသ္မာ ‘‘သီတဝနိယော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ တေန စ သမယေန ဝေဿဝဏော မဟာရာဇာ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဇမ္ဗုဒီပေ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂံ ဥဒ္ဒိဿ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ထေရံ အဗ္ဘောကာသေ နိသီဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တံ ဒိသွာ ဝိမာနတော ဩရုယှ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ယဒါ ထေရော သမာဓိတော ဝုဋ္ဌဟိဿတိ၊ တဒါ မမ အာဂမနံ အာရောစေထ၊ အာရက္ခဉ္စဿ ကရောထာ’’တိ ဒွေ ယက္ခေ အာဏာပေတွာ ပက္ကာမိ။ တေ ထေရဿ သမီပေ ဌတွာ မနသိကာရံ ပဋိသံဟရိတွာ နိသိန္နကာလေ အာရောစေသုံ။ တံ သုတွာ ထေရော ‘‘တုမှေ မမ ဝစနေန ဝေဿဝဏမဟာရာဇဿ ကထေထ၊ ဘဂဝတာ အတ္တနော သာသနေ ဌိတာနံ သတိအာရက္ခာ နာမ ဌပိတာ အတ္ထိ၊ သာယေဝ မာဒိသေ ရက္ခတိ၊ တွံ တတ္ထ အပ္ပောဿုက္ကော ဟောဟိ၊ ဘဂဝတော ဩဝါဒေ ဌိတာနံ ဧဒိသာယ အာရက္ခာယ ¶ ကရဏီယံ နတ္ထီ’’တိ တေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တာဝဒေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝိဇ္ဇာတ္တယံ သစ္ဆာကာသိ။ တတော ဝေဿဝဏော နိဝတ္တမာနော ထေရဿ ¶ သမီပံ ပတွာ မုခါကာရသလ္လက္ခဏေနေဝဿ ကတကိစ္စဘာဝံ ဉတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဘဂဝတော အာရောစေတွာ သတ္ထု သမ္မုခါ ထေရံ အဘိတ္ထဝန္တော –

‘‘သတိအာရက္ခသမ္ပန္နော၊ ဓိတိမာ ဝီရိယသမာဟိတော၊

အနုဇာတော သတ္ထု သမ္ဘူတော၊ တေဝိဇ္ဇော မစ္စုပါရဂူ’’တိ။ –

ဣမာယ ဂါထာယ ထေရဿ ဂုဏေ ဝဏ္ဏေသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၁၅-၂၀) –

‘‘အတ္ထဒဿီ တု ဘဂဝါ၊ ဒွိပဒိန္ဒော နရာသဘော၊

ပုရက္ခတော သာဝကေဟိ၊ ဂင်္ဂါတီရမုပါဂမိ။

‘‘သမတိတ္တိ ကာကပေယျာ၊ ဂင်္ဂါ အာသိ ဒုရုတ္တရာ၊

ဥတ္တာရယိံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ၊ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဒွိပဒုတ္တမံ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ¶ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တရဏာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘တေရသေတော ကပ္ပသတေ၊ ပဉ္စ သဗ္ဗောဘဝါ အဟုံ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ပစ္ဆိမေ စ ဘဝေ အသ္မိံ၊ ဇာတောဟံ ဗြာဟ္မဏေ ကုလေ၊

သဒ္ဓိံ တီဟိ သဟာယေဟိ၊ ပဗ္ဗဇိံ သတ္ထု သာသနေ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထာယသ္မာ သမ္ဘူတော ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ ဂစ္ဆန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော၊ မမ ဝစနေန ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒထ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေထာ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မာဓိကရဏံ အတ္တနော သတ္ထု အဝိဟေဌိတဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ယော သီတဝန’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ သမ္ဘူတတ္ထေရဿ သာသနံ သမ္ပဝေဒေန္တာ၊ ‘‘အာယသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဘူတော ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒတိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒတီ’’တိ ဝတွာ တံ ဂါထံ အာရောစေသုံ၊ တံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘ပဏ္ဍိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ဘူတော ¶ ဘိက္ခု ပစ္စပါဒိ ဓမ္မဿာနုဓမ္မံ၊ န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေဌေတိ။ ဝေဿဝဏေန တဿတ္ထော မယှံ အာရောစိတာ’’တိ အာဟ။

၆။ ယံ ပန တေ ဘိက္ခူ သမ္ဘူတတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ယော သီတဝန’’န္တိ ဂါထံ သတ္ထု နိဝေဒေသုံ။ တတ္ထ သီတဝနန္တိ ဧဝံနာမကံ ရာဇဂဟသမီပေ မဟန္တံ ဘေရဝသုသာနဝနံ။ ဥပဂါတိ နိဝါသနဝသေန ဥပဂစ္ဆိ။ ဧတေန ဘဂဝတာ အနုညာတံ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပံ နိဝါသနဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ ဘိက္ခူတိ သံသာရဘယဿ ဣက္ခနတော ဘိန္နကိလေသတာယ စ ဘိက္ခု။ ဧကောတိ အဒုတိယော၊ ဧတေန ကာယဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ သန္တုသိတောတိ သန္တုဋ္ဌော။ ဧတေန စတုပစ္စယသန္တောသလက္ခဏံ အရိယဝံသံ ဒဿေတိ။ သမာဟိတတ္တောတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တော၊ ဧတေန စိတ္တဝိဝေကဘာဝနာမုခေန ဘာဝနာရာမံ ¶ အရိယဝံသံ ဒဿေတိ။ ဝိဇိတာဝီတိ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇန္တေန ဝိဇေတဗ္ဗံ ကိလေသဂဏံ ဝိဇိတွာ ဌိတော၊ ဧတေန ဥပဓိဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ ဘယဟေတူနံ ကိလေသာနံ အပဂတတ္တာ အပေတလောမဟံသော၊ ဧတေန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဖလံ ဒဿေတိ။ ရက္ခန္တိ ရက္ခန္တော။ ကာယဂတာသတိန္တိ ကာယာရမ္မဏံ သတိံ၊ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဗြူဟနဝသေန အဝိဿဇ္ဇေန္တော။ ဓိတိမာတိ ဓီရော၊ သမာဟိတတ္တံ ဝိဇိတာဝိဘာဝတံ ဝါ ဥပါဒါယ ပဋိပတ္တိဒဿနမေတံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – သော ဘိက္ခု ဝိဝေကသုခါနုပေက္ခာယ ဧကော သီတဝနံ ဥပါဂမိ၊ ဥပါဂတော စ လောလဘာဝါဘာဝတော သန္တုဋ္ဌော ဓိတိမာ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တော တထာဓိဂတံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ အာရဒ္ဓဝိပဿနံ ¶ ဥဿုက္ကာပေတွာ အဓိဂတေန အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမာဟိတော ဝိဇိတာဝီ စ ဟုတွာ ကတကိစ္စတာယ ဘယဟေတူနံ သဗ္ဗသော အပဂတတ္တာ အပေတလောမဟံသော ဇာတောတိ။

သီတဝနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယောပါနုဒီတိ ¶ အာယသ္မတော ဘလ္လိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ သုမနဿ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပသန္နစိတ္တော ဖလာဖလံ ဒတွာ သုဂတီသု ဧဝ သံသရန္တော သိခိဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကာလေ အရုဏဝတီနဂရေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ‘‘သိခိဿ ဘဂဝတော ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဥဇိတ၊ ဩဇိတာ နာမ ဒွေ သတ္ထဝါဟပုတ္တာ ပဌမာဟာရံ အဒံသူ’’တိ သုတွာ အတ္တနော သဟာယကေန သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ သွာတနာယ နိမန္တေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ပတ္ထနံ အကံသု – ‘‘ဥဘောပိ မယံ၊ ဘန္တေ၊ အနာဂတေ တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ ပဌမာဟာရဒါယကာ ဘဝေယျာမာ’’တိ။ တေ ¶ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညကမ္မံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တာ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဂေါပါလကသေဋ္ဌိဿ ပုတ္တာ ဘာတရော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဗဟူနိ ဝဿာနိ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ခီရဘောဇနေန ဥပဋ္ဌဟိံသု။ အမှာကံ ပန ဘဂဝတော ကာလေ ပေါက္ခရဝတီနဂရေ သတ္ထဝါဟဿ ပုတ္တာ ဘာတရော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာ။ တေသု ဇေဋ္ဌော တဖုဿော နာမ၊ ကနိဋ္ဌော ဘလ္လိယော နာမ၊ တေ ပဉ္စမတ္တာနိ သကဋသတာနိ ဘဏ္ဍဿ ပူရေတွာ ဝါဏိဇ္ဇာယ ဂစ္ဆန္တာ ဘဂဝတိ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝိမုတ္တိသုခဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာဟိ ဝီတိနာမေတွာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ရာဇာယတနမူလေ ဝိဟရန္တေ ရာဇာယတနဿ အဝိဒူရေ မဟာမဂ္ဂေန အတိက္ကမန္တိ၊ တေသံ တသ္မိံ သမယေ သမေပိ ဘူမိဘာဂေ အကဒ္ဒမောဒကေ သကဋာနိ နပ္ပဝတ္တိံသု၊ ‘‘ကိံ နု၊ ခေါ၊ ကာရဏ’’န္တိ စ စိန္တေန္တာနံ ပေါရာဏသာလောဟိတာ ဒေဝတာ ရုက္ခဝိဋပန္တရေ အတ္တာနံ ဒဿေန္တီ အာဟ – ‘‘မာဒိသာ၊ အယံ ဘဂဝါ အစိရာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ သတ္တသတ္တာဟံ အနာဟာရော ဝိမုတ္တိသုခါပဋိသံဝေဒီ ဣဒါနိ ရာဇာယတနမူလေ နိသိန္နော၊ တံ အာဟာရေန ပဋိမာနေထ၊ ယဒဿ တုမှာကံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ။ တံ သုတွာ တေ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တာ၊ ‘‘အာဟာရသမ္ပာဒနံ ပပဉ္စ’’န္တိ မညမာနာ မန္ထဉ္စ မဓုပိဏ္ဍိကဉ္စ ဘဂဝတော ဒတွာ ဒွေဝါစိကသရဏံ ဂန္တွာ ကေသဓာတုယော လဘိတွာ အဂမံသု။ တေ ဟိ ပဌမံ ဥပါသကာ အဟေသုံ။ အထ ဘဂဝတိ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟေ ဝိဟရန္တေ တဖုဿဘလ္လိယာ ရာဇဂဟံ ဥပဂတာ ¶ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ တေသံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေသု တဖုဿော ¶ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ ဥပါသကောဝ အဟောသိ။ ဘလ္လိယော ပန ပဗ္ဗဇိတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၆၆-၇၀) –

‘‘သုမနော ¶ နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တက္ကရာယံ ဝသီ တဒါ၊

ဝလ္လိကာရဖလံ ဂယှ၊ သယမ္ဘုဿ အဒါသဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထေကဒိဝသံ မာရော ဘလ္လိယတ္ထေရဿ ဘိံသာပနတ္ထံ ဘယာနကံ ရူပံ ဒဿေသိ။ သော အတ္တနော သဗ္ဗဘယာတိက္ကမံ ပကာသေန္တော ‘‘ယောပါနုဒီ’’တိ ဂါထမဘာသိ။

၇။ တတ္ထ ယောပါနုဒီတိ ယော အပါနုဒိ ခိပိ ပဇဟိ ဝိဒ္ဓံသေသိ။ မစ္စုရာဇဿာတိ မစ္စု နာမ မရဏံ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ၊ သော ဧဝ စ သတ္တာနံ အတ္တနော ဝသေ အနုဝတ္တာပနတော ဣဿရဋ္ဌေန ရာဇာတိ မစ္စုရာဇာ၊ တဿ။ သေနန္တိ ဇရာရောဂါဒိံ၊ သာ ဟိဿ ဝသဝတ္တနေ အင်္ဂဘာဝတော သေနာ နာမ၊ တေန ဟေသ မဟတာ နာနာဝိဓေန ဝိပုလေန ‘‘မဟာသေနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန၊ မဟာသေနေန မစ္စုနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၂၊ ဇာ။ ၂။၂၂။၁၂၁၊ နေတ္တိ။ ၁၀၃)။ အထ ဝါ ဂုဏမာရဏဋ္ဌေန ‘‘မစ္စူ’’တိ ဣဓ ဒေဝပုတ္တမာရော အဓိပ္ပေတော၊ တဿ စ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကာမာဒယော သေနာ။ တထာ စာဟ –

‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ၊ ဒုတိယာ အရတိ ဝုစ္စတိ၊

တတိယာ ခုပ္ပိပါသာ တေ၊ စတုတ္ထီ တဏှာ ပဝုစ္စတိ။

‘‘ပဉ္စမီ ထိနမိဒ္ဓံ တေ၊ ဆဋ္ဌာ ဘီရူ ပဝုစ္စတိ၊

သတ္တမီ ဝိစိကိစ္ဆာ တေ၊ မာနော မက္ခော စ အဋ္ဌမီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၃၈-၄၃၉၊ မဟာနိ။ ၂၈၊စူဠနိ။ နန္ဒမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄၇)၊

နဠသေတုံဝ ¶ သုဒုဗ္ဗလံ မဟောဃောတိ သာရဝိရဟိတတော နဠသေတုသဒိသံ အတိဝိယ အဗလဘာဝတော သုဋ္ဌု ဒုဗ္ဗလံ သံကိလေသသေနံ နဝလောကုတ္တရဓမ္မာနံ မဟာဗလဝဘာဝတော မဟောဃသဒိသေန အဂ္ဂမဂ္ဂေန ယော အပါနုဒိ ¶ ဝိဇိတာဝီ အပေတဘေရဝေါ ဒန္တော၊ သော ပရိနိဗ္ဗုတော ဌိတတ္တောတိ ယောဇနာ။ တံ သုတွာ မာရော ‘‘ဇာနာတိ မံ သမဏော’’တိ တတ္ထေဝန္တရဓာယီတိ။

ဘလ္လိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော ¶ ဒုဒ္ဒမိယောတိ အာယသ္မတော ဝီရတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ဝသနအာဝါသံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ ဧကဒိဝသဉ္စ သိန္ဓုဝါရပုပ္ဖသဒိသာနိ နိဂ္ဂုဏ္ဌိပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော ပဉ္စတိံသေ ကပ္ပေ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟာပတာပေါ နာမ ရာဇာ အဟောသိ စက္ကဝတ္တီ။ သော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော သတ္တေ သဂ္ဂမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ပုန ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ မဟာဝိဘဝေါ သေဋ္ဌိ ဟုတွာ ကပဏဒ္ဓိကာဒီနံ ဒါနံ ဒေန္တော သင်္ဃဿ ခီရဘတ္တံ အဒါသိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဒါနမယံ ပုညသမ္ဘာရံ ကရောန္တော ဣတရဉ္စ နိဗ္ဗာနတ္ထံ သမ္ဘရန္တော ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရေ ရညော ပသေနဒိဿ အမစ္စကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ‘‘ဝီရော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော နာမာနုဂတေဟိ ပတ္တဗလဇဝါဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော သင်္ဂါမသူရော ဟုတွာ မာတာပိတူဟိ နိဗန္ဓဝသေန ကာရိတေ ဒါရပရိဂ္ဂဟေ ဧကံယေဝ ပုတ္တံ လဘိတွာ ပုဗ္ဗဟေတုနာ စောဒိယမာနော ကာမေသု သံသာရေ စ အာဒီနဝံ ဒိသွာ သံဝေဂဇာတော ပဗ္ဗဇိတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၂၁-၂၄) –

‘‘ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော၊ အာသိမာရာမိကော အဟံ၊

နိဂ္ဂုဏ္ဌိပုပ္ဖံ ပဂ္ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဉ္စဝီသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ဧကော အာသိံ ဇနာဓိပေါ၊

မဟာပတာပနာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ပန အရဟတ္တံ ပတွာ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေန္တံ ထေရံ ပုရာဏဒုတိယိကာ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတုကာမာ ¶ အန္တရန္တရာ နာနာနယေဟိ ပလောဘေတုံ ပရက္ကမန္တီ ဧကဒိဝသံ ဒိဝါဝိဟာရဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဣတ္ထိကုတ္တာဒီနိ ဒဿေတုံ အာရဘိ။ အထာယသ္မာ ဝီရော ‘‘မံ ပလောဘေတုကာမာ သိနေရုံ မကသပက္ခဝါတေန စာလေတုကာမာ ဝိယ ယာဝ ဗာလာ ဝတာယံ ¶ ဣတ္ထီ’’တိ တဿာ ကိရိယာယ နိရတ္ထကဘာဝံ ဒီပေန္တော ‘‘ယော ဒုဒ္ဒမိယော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၈။ တတ္ထ ယော ဒုဒ္ဒမိယောတိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ယောဇနာမတ္တံ ယော ပုဗ္ဗေ အဒန္တ ကိလေသတာယ ပစ္စတ္ထိကေဟိ ဝါ သင်္ဂမသီသေ ဒမေတုံ ဇေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယဒုဒ္ဒမိယော၊ ဣဒါနိ ပန ဥတ္တမေန ဒမေန ဒန္တော စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပမဓာနဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ ဝီရော၊ ဝုတ္တနယေနေဝ သန္တုသိတော ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ဝိဇိတာဝီ အပေတလောမဟံသော ဝီရော ဝီရနာမကော အနဝသေသတော ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော၊ တတော ဧဝ ဌိတသဘာဝေါ၊ န တာဒိသာနံ သတေနပိ သဟဿေနပိ စာလနီယောတိ။ တံ သုတွာ သာ ဣတ္ထီ – ‘‘မယှံ သာမိကေ ဧဝံ ပဋိပန္နေ ကော မယှံ ဃရာဝါသေန အတ္ထော’’တိ သံဝေဂဇာတာ ဘိက္ခုနီသု ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ တေဝိဇ္ဇာ အဟောသီတိ။

ဝီရတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

သွာဂတန္တိ ¶ အာယသ္မတော ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဒေဝတာနံ ပိယမနာပဘာဝေန အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ တတော စုတော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထု ထူပဿ ပူဇံ ကတွာ သင်္ဃေ စ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ တတော စုတော ဒေဝမနုဿေသု ဧဝ သံသရန္တော အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ ဟုတွာ မဟာဇနံ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ သဂ္ဂပရာယဏံ အကာသိ။ သော အနုပ္ပန္နေယေဝ အမှာကံ ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘ပိလိန္ဒော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ ဝစ္ဆောတိ ပန ဂေါတ္တံ ¶ ။ တေန သော အပရဘာဂေ ‘‘ပိလိန္ဒဝစ္ဆော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ သံသာရေ ပန သံဝေဂဗဟုလတာယ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ စူဠဂန္ဓာရံ နာမ ဝိဇ္ဇံ သာဓေတွာ တာယ ဝိဇ္ဇာယ အာကာသစာရီ ပရစိတ္တဝိဒူ စ ဟုတွာ ရာဇဂဟေ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော ပဋိဝသတိ။

အထ ¶ ယဒါ အမှာကံ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ အနုက္ကမေန ရာဇဂဟံ ဥပဂတော၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တဿ သာ ဝိဇ္ဇာ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ အတ္တနော ကိစ္စံ န သာဓေတိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘သုတံ ခေါ ပန မေတံ အာစရိယပါစရိယာနံ ဘာသမာနာနံ ‘ယတ္ထ မဟာဂန္ဓာရဝိဇ္ဇာ ဓရတိ၊ တတ္ထ စူဠဂန္ဓာရဝိဇ္ဇာ န သမ္ပဇ္ဇတီ’တိ၊ သမဏဿ ပန ဂေါတမဿ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ နာယံ မမ ဝိဇ္ဇာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ နိဿံသယံ သမဏော ဂေါတမော မဟာဂန္ဓာရဝိဇ္ဇံ ဇာနာတိ၊ ယံနူနာဟံ တံ ပယိရုပါသိတွာ တဿ သန္တိကေ တံ ဝိဇ္ဇံ ပရိယာပုဏေယျ’’န္တိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အဟံ၊ မဟာသမဏ၊ တဝ သန္တိကေ ဧကံ ဝိဇ္ဇံ ပရိယာပုဏိတုကာမော၊ ဩကာသံ မေ ကရောဟီ’’တိ။ ဘဂဝါ ‘‘တေန ဟိ ပဗ္ဗဇာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ဝိဇ္ဇာယ ပရိကမ္မံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ မညမာနော ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ကထေတွာ စရိတာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ယာ ပန ပုရိမဇာတိယံ ¶ တဿောဝါဒေ ဌတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာ ဒေဝတာ၊ တံ ကတညုတံ နိဿာယ သဉ္ဇာတဗဟုမာနာ သာယံ ပါတံ ထေရံ ပယိရုပါသိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မာ ထေရော ဒေဝတာနံ ပိယမနာပတာယ အဂ္ဂတံ ပတ္တော။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂။၅၅-၆၇) –

‘‘နိဗ္ဗုတေ လောကနာထမှိ၊ သုမေဓေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလေ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ထူပပူဇံ အကာသဟံ။

‘‘ယေ စ ခီဏာသဝါ တတ္ထ၊ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ၊

တေဟံ တတ္ထ သမာနေတွာ၊ သင်္ဃဘတ္တံ အကာသဟံ။

‘‘သုမေဓဿ ဘဂဝတော၊ ဥပဋ္ဌာကော တဒါ အဟု၊

သုမေဓော နာမ နာမေန၊ အနုမောဒိတ္ထ သော တဒါ။

‘‘တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဝိမာနံ ဥပပဇ္ဇဟံ၊

ဆဠာသီတိသဟဿာနိ၊ အစ္ဆရာယော ရမိံသု မေ။

‘‘မမေဝ အနုဝတ္တန္တိ၊ သဗ္ဗကာမေဟိ တာ သဒါ၊

အညေ ဒေဝေ အဘိဘောမိ၊ ပုညကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဉ္စဝီသမှိ ကပ္ပမှိ၊ ဝရုဏော နာမ ခတ္တိယော၊

ဝိသုဒ္ဓဘောဇနော အာသိံ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟံ တဒါ။

‘‘န တေ ဗီဇံ ပဝပ္ပန္တိ၊ နပိ နီယန္တိ နင်္ဂလာ၊

အကဋ္ဌပါကိမံ သာလိံ၊ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ မာနုသာ။

‘‘တတ္ထ ရဇ္ဇံ ကရိတွာန၊ ဒေဝတ္တံ ပုန ဂစ္ဆဟံ၊

တဒါပိ ဧဒိသာ မယှံ၊ နိဗ္ဗတ္တာ ဘောဂသမ္ပဒါ။

‘‘န မံ မိတ္တာ အမိတ္တာ ဝါ၊ ဟိံသန္တိ သဗ္ဗပါဏိနော၊

သဗ္ဗေသမ္ပိ ပိယော ဟောမိ၊ ပုညကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ ¶ ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဂန္ဓာလေပဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ၊ ဧကော အာသိံ ဇနာဓိပေါ၊

မဟာနုဘာဝေါ ရာဇာဟံ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘သောဟံ ¶ ပဉ္စသု သီလေသု၊ ဌပေတွာ ဇနတံ ဗဟုံ၊

ပါပေတွာ သုဂတိံယေဝ၊ ဒေဝတာနံ ပိယော အဟုံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တထာ ဒေဝတာဟိ အတိဝိယ ပိယာယိတဗ္ဗဘာဝတော ဣမံ ထေရံ ဘဂဝါ ဒေဝတာနံ ပိယမနာပဘာဝေန အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဒေဝတာနံ ပိယမနာပါနံ ယဒိဒံ ပိလိန္ဒဝစ္ဆော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၀၉၊ ၂၁၅) သော ¶ ဧကဒိဝသံ ဘိက္ခုသင်္ဃမဇ္ဈေ နိသိန္နော အတ္တနော ဂုဏေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တေသံ ကာရဏဘူတံ ဝိဇ္ဇာနိမိတ္တံ ဘဂဝတော သန္တိကေ အာဂမနံ ပသံသန္တော ‘‘သွာဂတံ နာပဂတ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၉။ တတ္ထ သွာဂတန္တိ သုန္ဒရံ အာဂမနံ၊ ဣဒံ မမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ သွာဂတန္တိ သုဋ္ဌု အာဂတံ၊ မယာတိ ဝိဘတ္တိ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗာ။ နာပဂတန္တိ န အပဂတံ ဟိတာဘိဝုဒ္ဓိတော န အပေတံ။ နယိဒံ ဒုမန္တိတံ မမာတိ ဣဒံ မမ ဒုဋ္ဌု ကထိတံ၊ ဒုဋ္ဌု ဝါ ဝီမံသိတံ န ဟောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ဘဂဝတော သန္တိကေ မမာဂမနံ၊ ယံ ဝါ မယာ တတ္ထ အာဂတံ၊ တံ သွာဂတံ၊ သွာဂတတ္တာယေဝ န ဒုရာဂတံ။ ယံ ‘‘ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ မမ မန္တိတံ ဂဒိတံ ကထိတံ၊ စိတ္တေန ဝါ ဝီမံသိတံ ဣဒမ္ပိ န ဒုမ္မန္တိန္တိ။ ဣဒါနိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သံဝိဘတ္တေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ သံဝိဘတ္တေသူတိ ပကာရတော ဝိဘတ္တေသု။ ဓမ္မေသူတိ ဉေယျဓမ္မေသု သမထဓမ္မေသု ဝါ၊ နာနာတိတ္ထိယေဟိ ပကတိအာဒိဝသေန၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဒုက္ခာဒိဝသေန သံဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တဓမ္မေသု။ ယံ သေဋ္ဌံ တဒုပါဂမိန္တိ ယံ တတ္ထ သေဋ္ဌံ၊ တံ စတုသစ္စဓမ္မံ၊ တဿ ဝါ ဗောဓကံ သာသနဓမ္မံ ဥပါဂမိံ၊ ‘‘အယံ ဓမ္မော အယံ ဝိနယော’’တိ ဥပဂစ္ဆိံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဧဝ ဝါ ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန ယထာသဘာဝတော သံဝိဘတ္တေသု သဘာဝဓမ္မေသု ယံ တတ္ထ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ပဝရံ၊ တံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဓမ္မံ ဥပါဂမိံ၊ အတ္တပစ္စက္ခတော ဥပဂစ္ဆိံ သစ္ဆာကာသိံ၊ တသ္မာ သွာဂတံ မမ န အပဂတံ သုမန္တိတံ န ဒုမ္မန္တိတန္တိ ယောဇနာ။

ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိဟရိ ¶ ¶ ¶ အပေက္ခန္တိ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ စက္ကဝါကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဘဂဝန္တံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော အတ္တနော မုခတုဏ္ဍကေန သာလပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော သတ္တရသေ ကပ္ပေ အဋ္ဌက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ အဟောသိ။ ဣမသ္မိံ ပန ကပ္ပေ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဩသက္ကမာနေ ကုဋုမ္ဗိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကတွာ တတော စုတော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရေ သမိဒ္ဓိဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဇာတဒိဝသေ တသ္မိံ ဂေဟေ သဗ္ဗာ ရိတ္တကုမ္ဘိယော သုဝဏ္ဏမာသာနံ ပုဏ္ဏာ အဟေသုံ။ တေနဿ ပုဏ္ဏမာသောတိ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ ဝိဝါဟကမ္မံ ကတွာ ဧကံ ပုတ္တံ လဘိတွာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ ဃရာဝါသံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ပုဗ္ဗကိစ္စသမ္ပန္နော စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၇။၁၃-၁၉) –

‘‘သိန္ဓုယာ နဒိယာ တီရေ၊ စက္ကဝါကော အဟံ တဒါ၊

သုဒ္ဓသေဝါလဘက္ခောဟံ၊ ပါပေသု စ သုသညတော။

‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ၊

တုဏ္ဍေန သာလံ ပဂ္ဂယှ၊ ဝိပဿိဿာဘိရောပယိံ။

‘‘ယဿ သဒ္ဓါ တထာဂတေ၊ အစလာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒုဂ္ဂတိံ သော န ဂစ္ဆတိ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သန္တိကေ၊

ဝိဟင်္ဂမေန သန္တေန၊ သုဗီဇံ ရောပိတံ မယာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သုစာရုဒဿနာ ¶ နာမ၊ အဋ္ဌေတေ ဧကနာမကာ၊

ကပ္ပေ သတ္တရသေ အာသုံ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထဿ ပုရာဏဒုတိယိကာ တံ ပလောဘေတုကာမာ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပဂန္တွာ ပိယာလာပဘာဝါဒိကေဟိ ¶ ဘာဝဝိဝရဏကမ္မံ နာမ ကာတုံ အာရဘိ။ ထေရော တဿာ ကာရဏံ ဒိသွာ အတ္တနော ကတ္ထစိပိ အလဂ္ဂဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ဝိဟရိ အပေက္ခ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၀။ တတ္ထ ဝိဟရီတိ ဝိသေသတော ဟရိ အပဟရိ အပနေသိ။ အပေက္ခန္တိ တဏှံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ အတ္တဘာဝေ ဝါ။ ဟုရန္တိ အပရသ္မိံ အနာဂတေ အတ္တဘာဝေ ဝါ။ ဣဓာတိ ဝါ အဇ္ဈတ္တိကေသု အာယတနေသု။ ဟုရန္တိ ဗာဟိရေသု ¶ ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော ‘‘အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ’’တိအာဒီသု (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၅။၃၂) ဝိယ။ ယောတိ အတ္တာနမေဝ ပရံ ဝိယ ဒဿေတိ။ ဝေဒဂူတိ ဝေဒေန ဂတော မဂ္ဂဉာဏေန နိဗ္ဗာနံ ဂတော အဓိဂတော၊ စတ္တာရိ ဝါ သစ္စာနိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန အဘိသမေစ္စ ဌိတော။ ယတတ္တောတိ မဂ္ဂသံဝရေန သံယတသဘာဝေါ၊ သမ္မာဝါယာမေန ဝါ သံယတသဘာဝေါ။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနူပလိတ္တောတိ သဗ္ဗေသု အာရမ္မဏေသု ဓမ္မေသု တဏှာဒိဋ္ဌိလေပဝသေန န ဥပလိတ္တော၊ တေန လာဘာဒိလောကဓမ္မေ သမတိက္ကမံ ဒဿေတိ။ လောကဿာတိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကဿ။ တဉှိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ ဇညာတိ ဇာနိတွာ။ ဥဒယဗ္ဗယဉ္စာတိ ဥပ္ပာဒဉ္စေဝ ဝယဉ္စ၊ ဧတေန ယထာဝုတ္တဂုဏာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ယော သကလဿ ခန္ဓာဒိလောကဿ သမပညာသာယ အာကာရေဟိ ဥဒယဗ္ဗယံ ဇာနိတွာ ဝေဒဂူ ယတတ္တော ကတ္ထစိ အနုပလိတ္တော၊ သော သဗ္ဗတ္ထ အပေက္ခံ ဝိနေယျ သန္တုသိတော တာဒိသာနံ ဝိပ္ပကာရာနံ န ကိဉ္စိ မညတိ၊ တသ္မာ တွံ အန္ဓဗာလေ ယထာဂတမဂ္ဂေနေဝ ဂစ္ဆာတိ။ အထ သာ ဣတ္ထီ ‘‘အယံ သမဏော မယိ ပုတ္တေ စ နိရပေက္ခော၊ န သက္ကာ ဣမံ ပလောဘေတု’’န္တိ ပက္ကာမိ။

ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ထေရဂါထာသံဝဏ္ဏနာယ

ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ ¶ ¶ အာယသ္မတော စူဠဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပရေသံ ဘတိယာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ဘဂဝတော သာဝကံ သုဇာတံ နာမ ထေရံ ပံသုကူလံ ပရိယေသန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဥပသင်္ကမိတွာ ဝတ္ထံ ဒတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တေတ္တိံသက္ခတ္တုံ ဒေဝရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သတ္တသတ္တတိက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ ¶ အဟောသိ။ အနေကဝါရံ ပဒေသရာဇာ။ ဧဝံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဩသက္ကမာနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုဿဂတီသု အပရာပရံ ပရိဝတ္တန္တော အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ကောသမ္ဗိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ စူဠဝစ္ဆောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဗုဒ္ဓဂုဏေ သုတွာ ပသန္နမာနသော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ၊ တဿ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ကထေသိ။ သော ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော စရိတာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဘာဝေန္တော ဝိဟရိ။ တေန စ သမယေန ကောသမ္ဗိကာ ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနဇာတာ အဟေသုံ။ တဒါ စူဠဝစ္ဆတ္ထေရော ဥဘယေသံ ဘိက္ခူနံ လဒ္ဓိံ အနာဒါယ ဘဂဝတာ ဒိန္နောဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဗြူဟေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၃၁-၄၀) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဘဂဝတော၊ သုဇာတော နာမ သာဝကော၊

ပံသုကူလံ ဂဝေသန္တော၊ သင်္ကာရေ စရတီ တဒါ။

‘‘နဂရေ ဟံသဝတိယာ၊ ပရေသံ ဘတကော အဟံ၊

ဥပဍ္ဎုဒုဿံ ဒတွာန၊ သိရသာ အဘိဝါဒယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘တေတ္တိံသက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သတ္တသတ္တတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ¶ ¶ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

ဥပဍ္ဎဒုဿဒါနေန၊ မောဒါမိ အကုတောဘယော။

‘‘ဣစ္ဆမာနော စဟံ အဇ္ဇ၊ သကာနနံ သပဗ္ဗတံ၊

ခေါမဒုဿေဟိ ဆာဒေယျံ၊ အဍ္ဎုဒုဿဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ အဍ္ဎုဒုဿဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထ စူဠဝစ္ဆတ္ထေရော အရဟတ္တံ ပတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ကလဟာဘိရတိယာ သကတ္ထဝိနာသံ ဒိသွာ ဓမ္မသံဝေဂပ္ပတ္တော၊ အတ္တနော စ ပတ္တဝိသေသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပီတိသောမနဿဝသေန ‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၁။ တတ္ထ ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ သုပရိသုဒ္ဓသီလတာယ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အဘိရတိဝသေန ပမောဒဗဟုလော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မေ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတေ’’တိ။ တတ္ထ ဓမ္မေတိ။ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ နဝဝိဓေ ဝါ လောကုတ္တရဓမ္မေ။ သော ဟိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန သာမုက္ကံသိကာယ ဒေသနာယ ပကာသိတတ္တာ သာတိသယံ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတော နာမ။ တဿ ပန အဓိဂမူပါယဘာဝတော ဒေသနာဓမ္မောပိ ဣဓ လဗ္ဘတေဝ။ ပဒံ သန္တန္တိ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧဝရူပေါ ဟိ ဘိက္ခု သန္တံ ပဒံ သန္တံ ကောဋ္ဌာသံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဥပသမဘာဝတော သင်္ခါရူပသမံ ပရမသုခတာယ သုခံ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆတိ ဝိန္ဒတိယေဝ။ ပရိသုဒ္ဓသီလော ဟိ ဘိက္ခု ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝေန ပါမောဇ္ဇဗဟုလော သဒ္ဓမ္မေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိမုတ္တိပရိယောသာနာ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော ပါပုဏာတိ။ ယထာဟ – ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ ¶ ၊ အာနန္ဒ၊ ကုသလာနိ သီလာနိ၊ အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယာ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁)။ အထ ဝါ ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃောတိ ရတနတ္တယံ သန္ဓာယ ပမောဒဗဟုလော။ တတ္ထ ပန သော ပမောဒဗဟုလော ကိံ ဝါ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မေ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတေ’’တိအာဒိ။ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ ဟိ သပ္ပုရိသသံသေဝနသဒ္ဓမ္မဿဝနယောနိသောမနသိကာရဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီနံ သုခေနေဝ သမ္ဘဝတော သမ္ပတ္တိယော ဟတ္ထဂတာ ¶ ဧဝ ဟောန္တိ၊ ယထာဟ – ‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ၊ ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။

စူဠဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပညာဗလီတိ ¶ အာယသ္မတော မဟာဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ပါနီယဒါနမဒါသိ။ ပုန သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဥပါသကော ဟုတွာ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ပုညကမ္မံ အကာသိ၊ သော တေဟိ ပုညကမ္မေဟိ တတ္ထ တတ္ထ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ နာဠကဂါမေ သမိဒ္ဓိဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ မဟာဝစ္ဆောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ဘဂဝတော သာဝကဘာဝံ သုတွာ ‘‘သောပိ နာမ မဟာပညော။ ယဿ သာဝကတ္တံ ဥပါဂတော၊ သော ဧဝ မညေ ဣမသ္မိံ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော’’တိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓံ ဥပ္ပာဒေတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၅၁-၅၆) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေ အနုတ္တရေ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပါနီယဃဋမပူရယိံ။

‘‘ပဗ္ဗတဂ္ဂေ ဒုမဂ္ဂေ ဝါ၊ အာကာသေ ဝါထ ဘူမိယံ၊

ယဒါ ပါနီယမိစ္ဆာမိ၊ ခိပ္ပံ နိဗ္ဗတ္တတေ မမ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဒကဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ¶ ပန အရဟတ္တံ ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ အနုဘဝန္တော သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝဝိဘာဝနေန သဗြဟ္မစာရီနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ‘‘ပညာဗလီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၂။ တတ္ထ ¶ ပညာဗလီတိ ပါရိဟာရိယပညာယ ဝိပဿနာပညာယ စ ဝသေန အဘိဏှသော သာတိသယေန ပညာဗလေန သမန္နာဂတော။ သီလဝတူပပန္နောတိ ဥက္ကံသဂတေန စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန၊ ဓုတဓမ္မသင်္ခါတေဟိ ဝတေဟိ စ ဥပပန္နော သမန္နာဂတော။ သမာဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ သမာဟိတော။ ဈာနရတောတိ တတော ဧဝ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေ စ ရတော သတတာဘိယုတ္တော။ သဗ္ဗကာလံ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသဝသေန သတိမာ။ ယဒတ္ထိယန္တိ အတ္ထတော အနပေတံ အတ္ထိယံ၊ ယေန အတ္ထိယံ ယဒတ္ထိယံ။ ယထာ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇနံ အတ္ထိယံ ဟောတိ၊ တထာ ¶ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇမာနော။ သာမိပရိဘောဂေန ဟိ တံ အတ္ထိယံ ဟောတိ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေန ဝါ၊ န အညထာ ဘောဇနန္တိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘုဉ္ဇိယတိ ပရိဘုဉ္ဇိယတီတိ ဝါ ဘောဇနံ၊ စတ္တာရော ပစ္စယာ။ ‘‘ယဒတ္ထိက’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ ယဒတ္ထံ ယဿတ္ထာယ သတ္ထာရာ ပစ္စယာ အနုညာတာ၊ တဒတ္ထံ ကာယဿ ဌိတိအာဒိအတ္ထံ၊ တဉ္စ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနတ္ထံ။ တသ္မာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ဘောဇနပစ္စယေ ဘုဉ္ဇမာနော တတော ဧဝ ကင်္ခေထ ကာလံ အတ္တနော အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနကာလံ အာဂမေယျ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဝီတရာဂေါ။ ဗာဟိရကဿ ပန ကာမေသု ဝီတရာဂဿ ဣဒံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

မဟာဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နီလဗ္ဘဝဏ္ဏာတိ အာယသ္မတော ဝနဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ အတ္ထဒဿိနော ဘဂဝတော ကာလေ ကစ္ဆပယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဝိနတာယ နာမ နဒိယာ ဝသတိ။ တဿ ခုဒ္ဒကနာဝပ္ပမာဏော အတ္တဘာဝေါ အဟောသိ။ သော ကိရ ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ¶ နဒိယာ တီရေ ဌိတံ ဒိသွာ၊ ‘‘ပါရံ ဂန္တုကာမော မညေ ဘဂဝါ’’တိ အတ္တနော ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတွာ နေတုကာမော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိ။ ဘဂဝါ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ တံ အနုကမ္ပန္တော အာရုဟိ။ သော ပီတိသောမနဿဇာတော သောတံ ဆိန္ဒန္တော ဇိယာယ ဝေဂေန ခိတ္တသရော ဝိယ တာဝဒေဝ ပရတီရံ ပါပေသိ။ ဘဂဝါ တဿ ပုညဿ ဖလံ ဧတရဟိ နိဗ္ဗတ္တနကသမ္ပတ္တိဉ္စ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။ သော ¶ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော အနေကသတက္ခတ္တုံ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညဝါသီယေဝ အဟောသိ။ ပုန ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ကပေါတယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အရညေ ဝိဟရန္တံ မေတ္တာဝိဟာရိံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ စိတ္တံ ပသာဒေသိ။

တတော ပန စုတော ဗာရာဏသိယံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော သံဝေဂဇာတော ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ပုညကမ္မံ ဥပစိနိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ ဝစ္ဆဂေါတ္တဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တဿ မာတာ ပရိပက္ကဂဗ္ဘာ အရညံ ဒဿနတ္ထာယ သဉ္ဇာတဒေါဟဠာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝိစရတိ၊ တာဝဒေဝဿာ ကမ္မဇဝါတာ စလိံသု၊ တိရောကရဏိံ ပရိက္ခိပိတွာ အဒံသု။ သာ ဓညပုညလက္ခဏံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သော ဗောဓိသတ္တေန သဟ ပံသုကီဠိကသဟာယော အဟောသိ။ ‘‘ဝစ္ဆော’’တိဿ နာမဉ္စ အဟောသိ။ ဝနာဘိရတိယာ ဝသေန ဝနဝစ္ဆောတိ ပညာယိတ္ထ။ အပရဘာဂေ မဟာသတ္တေ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ¶ မဟာပဓာနံ ပဒဟန္တေ၊ ‘‘အဟမ္ပိ သိဒ္ဓတ္ထကုမာရေန သဟ အရညေ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ ဝသန္တော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သုတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝသမာနော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉-၁၄၈-၁၆၃) –

‘‘အတ္ထဒဿီ တု ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ လောကနာယကော၊

ဝိနတာနဒိယာ တီရံ၊ ဥပဂစ္ဆိ တထာဂတော။

‘‘ဥဒကာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ကစ္ဆပေါ ဝါရိဂေါစရော၊

ဗုဒ္ဓံ တာရေတုကာမောဟံ၊ ဥပေသိံ လောကနာယကံ။

‘‘အဘိရူဟတု မံ ဗုဒ္ဓါ၊ အတ္ထဒဿီ မဟာမုနိ၊

အဟံ တံ တာရယိဿာမိ၊ ဒုက္ခဿန္တကရော တုဝံ။

‘‘မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ အတ္ထဒဿီ မဟာယသော၊

အဘိရူဟိတွာ မေ ပိဋ္ဌိံ၊ အဋ္ဌာသိ လောကနာယကော။

‘‘ယတော ¶ သရာမိ အတ္တာနံ၊ ယတော ပတ္တောသ္မိ ဝိညုတံ၊

သုခံ မေ တာဒိသံ နတ္ထိ၊ ဖုဋ္ဌေ ပါဒတလေ ယထာ။

‘‘ဥတ္တရိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အတ္ထဒဿီ မဟာယသော၊

နဒိတီရမှိ ဌတွာန၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယာဝတာ ဝတ္တတေ စိတ္တံ၊ ဂင်္ဂါသောတံ တရာမဟံ၊

အယဉ္စ ကစ္ဆပေါ ရာဇာ၊ တာရေသိ မမ ပညဝါ။

‘‘ဣမိနာ ဗုဒ္ဓတရဏေန၊ မေတ္တစိတ္တဝတာယ စ၊

အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ။

‘‘ဒေဝလောကာ ဣဓာဂန္တွာ၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ဧကာသနေ နိသီဒိတွာ၊ ကင်္ခါသောတံ တရိဿတိ။

‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒကေ ခေတ္တေ၊ ဗီဇံ အပ္ပမ္ပိ ရောပိတံ၊

သမ္မာဓာရေ ပဝေစ္ဆန္တေ၊ ဖလံ တောသေတိ ကဿကံ။

‘‘တထေဝိဒံ ဗုဒ္ဓခေတ္တံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ၊

သမ္မာဓာရေ ပဝေစ္ဆန္တေ၊ ဖလံ မံ တောသယိဿတိ။

‘‘ပဓာနပဟိတတ္တောမှိ၊ ဥပသန္တော နိရူပဓိ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တရဏာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ¶ ပန ¶ အရဟတ္တံ ပတွာ ဘဂဝတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝိဟရန္တေ တတ္ထ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခူဟိ သမာဂတော ပဋိသန္ထာရဝသေန ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ အရညေ ဖာသုဝိဟာရော လဒ္ဓါ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ရမဏီယာ၊ အာဝုသော၊ အရညေ ပဗ္ဗတာ’’တိ အတ္တနာ ဝုဋ္ဌပဗ္ဗတေ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘နီလဗ္ဘဝဏ္ဏာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၃။ တတ္ထ နီလဗ္ဘဝဏ္ဏာတိ နီလဝလာဟကနိဘာ နီလဝလာဟကသဏ္ဌာနာ စ။ ရုစိရာတိ ရုစိယာ သကိရဏာ ပဘဿရာ စ။ သီတဝါရီတိ သီတလသလိလာ။ သုစိန္ဓရာတိ သုစိသုဒ္ဓဘူမိဘာဂတာယ သုဒ္ဓစိတ္တာနံ ဝါ အရိယာနံ ¶ နိဝါသနဋ္ဌာနတာယ သုစိန္ဓရာ။ ဂါထာသုခတ္ထဉှိ သာနုနာသိကံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ‘‘သီတဝါရိသုစိန္ဓရာ’’တိပိ ပါဌော၊ သီတသုစိဝါရိဓရာ သီတလဝိမလသလိလာသယဝန္တောတိ အတ္ထော။ ဣန္ဒဂေါပကသဉ္ဆန္နာတိ ဣန္ဒဂေါပကနာမကေဟိ ပဝါဠဝဏ္ဏေဟိ ရတ္တကိမီဟိ သဉ္ဆာဒိတာ ပါဝုဿကာလဝသေန ဧဝမာဟ။ ကေစိ ပန ‘‘ဣန္ဒဂေါပကနာမာနိ ရတ္တတိဏာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ‘‘ကဏိကာရရုက္ခာ’’တိ။ သေလာတိ သိလာမယာ ပဗ္ဗတာ၊ န ပံသုပဗ္ဗတာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘ယထာပိ ပဗ္ဗတော သေလော’’တိ (ဥဒါ။ ၂၄)။ ရမယန္တိ မန္တိ မံ ရမာပေန္တိ၊ မယှံ ဝိဝေကာဘိရတ္တိံ ပရိဗြူဟေန္တိ။ ဧဝံ ထေရော အတ္တနော စိရကာလပရိဘာဝိတံ အရညာဘိရတိံ ပဝေဒေန္တော တိဝိဓံ ဝိဝေကာဘိရတိမေဝ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ဥပဓိဝိဝေကေန အညာဗျာကရဏံ ဒီပိတမေဝ ဟောတီတိ။

ဝနဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပဇ္ဈာယောတိ ¶ သိဝကဿ သာမဏေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ဝေဿဘုဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အရညံ ပဝိဋ္ဌော တတ္ထ ပဗ္ဗတန္တရေ နိသိန္နံ ဝေဿဘုံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ ပုန တတ္ထ မနောဟရာနိ ကာသုမာရိကဖလာနိ ဒိသွာ တာနိ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော ဥပနေသိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ မာတုလေ ပဗ္ဗဇန္တေ တေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗဟုံ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝနဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဘာဂိနေယျော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော၊ သိဝကောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ မာတာ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဘာတိကေ ဝနဝစ္ဆေ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ အရညေ ဝိဟရန္တေ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ပုတ္တံ အာဟ – ‘‘တာတ ¶ သိဝက၊ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟ၊ မဟလ္လကော ဒါနိ ထေရော’’တိ။ သော မာတု ¶ ဧကဝစနေနေဝ စ ပုဗ္ဗေ ကတာဓိကာရတာယ စ မာတုလတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတွာ တံ ဥပဋ္ဌဟန္တော အရညေ ဝသတိ။

တဿ ဧကဒိဝသံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဂါမန္တံ ဂတဿ ခရော အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ မနုဿေသု ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တေသုပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ။ တသ္မိံ စိရာယန္တေ ထေရော ‘‘သာမဏေရော စိရာယတိ၊ ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ဂိလာနံ ဒိသွာ တဿ တံ တံ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကရောန္တော ဒိဝသဘာဂံ ဝီတိနာမေတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဗလဝပစ္စူသဝေလာယံ အာဟ – ‘‘သိဝက၊ န မယာ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂါမေ ဝသိတပုဗ္ဗံ၊ ဣတော အရညမေဝ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ တံ သုတွာ သိဝကော ‘‘ယဒိပိ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဣဒါနိ ကာယော ဂါမန္တေ ဌိတော၊ စိတ္တံ ပန အရညေ၊ တသ္မာ သယာနောပိ အရညမေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ၊ တံ သုတွာ ထေရော တံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ အရညမေဝ နေတွာ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သော ထေရဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၈။၅၃-၅၈) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ¶ ဇောတန္တံ၊ နိသိန္နံ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ကိရေ ကတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ကာသုမာရိကမာဒါယ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

သော အရဟတ္တံ ပတွာ ဥပဇ္ဈာယေန အတ္တနာ စ ဝုတ္တမတ္ထံ သံသန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝိဝေကာဘိရတိကတံ ကတကိစ္စတဉ္စ ပဝေဒေန္တော ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မံ အဝစာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၄။ တတ္ထ ဥပဇ္ဈာယောတိ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ ဟိတေသိတံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဉာဏစက္ခုနာ ပေက္ခတီတိ ဥပဇ္ဈာယော။ မန္တိ အတ္တာနံ ဝဒတိ။ အဝစာတိ အဘာသိ။ ဣတော ဂစ္ဆာမ သီဝကာတိ ဝုတ္တာကာရဒဿနံ၊ သိဝက၊ ဣတော ဂါမန္တတော အရညဋ္ဌာနမေဝ ဧဟိ ဂစ္ဆာမ၊ တဒေဝ အမှာကံ ဝသနယောဂ္ဂန္တိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ပန ဥပဇ္ဈာယေန ဝုတ္တော သိဝကော ဘဒြော အဿာဇာနီယော ဝိယ ကသာဘိဟတော သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဟုတွာ အရညမေဝ ဂန္တုကာမတံ ပဝေဒေန္တော –

‘‘ဂါမေ ¶ မေ ဝသတိ ကာယော၊ အရညံ မေ ဂတံ မနော၊

သေမာနကောပိ ဂစ္ဆာမိ၊ နတ္ထိ သင်္ဂေါ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ –အာဟ၊

တဿတ္ထော – ယသ္မာ ဣဒါနိ ယဒိပိ မေ ဣဒံ သရီရံ ဂါမန္တေ ဌိတံ၊ အဇ္ဈာသယော ပန အရညမေဝ ဂတော၊ တသ္မာ သေမာနကောပိ ဂစ္ဆာမိ ဂေလညေန ဌာနနိသဇ္ဇာဂမနေသု အသမတ္ထတာယ သယာနောပိ ဣမိနာ သယိတာကာရေန သရီသပေါ ဝိယ သရီသပန္တော၊ ဧထ၊ ဘန္တေ၊ အရညမေဝ ဂစ္ဆာမ၊ ကသ္မာ? နတ္ထိ သင်္ဂေါ ဝိဇာနတန္တိ၊ ယသ္မာ ဓမ္မသဘာဝါ ကာမေသု သံသာရေ စ အာဒီနဝံ၊ နေက္ခမ္မေ နိဗ္ဗာနေ စ အာနိသံသံ ယာထာဝတော ဇာနန္တဿ န ကတ္ထစိ သင်္ဂေါ၊ တသ္မာ ဧကပဒေနေဝ ဥပဇ္ဈာယဿ အာဏာ အနုဌိတာတိ၊ တဒပဒေသေန အညံ ဗျာကာသိ။

သိဝကသာမဏေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စ ¶ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေတိ အာယသ္မတော ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ ဥပ္ပန္နော ဝယပ္ပတ္တော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရာ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပဌမံ သလာကံ ဂဏှန္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိယမာနံ ဒိသွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ တဒနုရူပံ ပုညံ ကရောန္တော ဝိစရိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ မနောသိလာစုဏ္ဏပိဉ္ဇရံ မဟန္တံ ကဒလိဖလကဏ္ဏိကံ ဥပနေသိ၊ တံ ဘဂဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဧကာဒသက္ခတ္တုံ ဒေဝေသု ဒေဝရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ စတုဝီသတိဝါရေ ရာဇာ အဟောသိ စက္ကဝတ္တီ။ ဧဝံ သော ပုနပ္ပုနံ ပုညာနိ ကတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဘုမ္မဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒီဃာယုကဗုဒ္ဓါနဉ္စ ¶ နာမ န အနွဒ္ဓမာသိကော ဥပေါသထော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ဆဗ္ဗဿန္တရေ ဆဗ္ဗဿန္တရေ ဥပေါသထော အဟောသိ။ ကဿပဒသဗလော ပန ဆဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေ မာသေ ပါတိမောက္ခံ ဩသာရေသိ။ တဿ ပါတိမောက္ခဿ ဩသာရဏကာလေ ဒိသာဝါသိကာ ဒွေ သဟာယကာ ဘိက္ခူ ‘‘ဥပေါသထံ ကရိဿာမာ’’တိ ဂစ္ဆန္တိ။

အယံ ဘုမ္မဒေဝတာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ မေတ္တိ အတိဝိယ ဒဠှာ၊ ကိံ နု ခေါ၊ ဘေဒကေ သတိ ဘိဇ္ဇေယျ၊ န ဘိဇ္ဇေယျာ’’တိ၊ သာ တေသံ ဩကာသံ ဩလောကယမာနာ တေသံ အဝိဒူရေနေဝ ဂစ္ဆတိ။ အထေကော ထေရော ဧကဿ ဟတ္ထေ ပတ္တစီဝရံ ဒတွာ သရီရဝဠဉ္ဇနတ္ထံ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနံ ¶ ဂန္တွာ ဓောတဟတ္ထပါဒေါ ဟုတွာ ဂုမ္ဗသမီပတော နိက္ခမတိ ဘုမ္မဒေဝတာ တဿ ထေရဿ ပစ္ဆတော ဥတ္တမရူပါ ဣတ္ထီ ဟုတွာ ကေသေ ဝိဓုနိတွာ သံဝိဓာယ သမ္ဗန္ဓန္တီ ဝိယ ¶ ပိဋ္ဌိယံ ပံသုံ ပုဉ္ဆမာနာ ဝိယ သာဋကံ သံဝိဓာယ နိဝါသယမာနာ ဝိယ စ ဟုတွာ ထေရဿ ပဒါနုပဒိကာ ဟုတွာ ဂုမ္ဗတော နိက္ခန္တာ။ ဧကမန္တေ ဌိတော သဟာယကတ္ထေရော တံ ကာရဏံ ဒိသွာဝ ဒေါမနဿဇာတော ‘‘နဋ္ဌော ဒါနိ မေ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဒီဃရတ္တာနုဂတော သိနေဟော၊ သစာဟံ ဧဝံဝိဓဘာဝံ ဇာနေယျံ၊ ဧတ္တကံ အဒ္ဓါနံ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ န ကရေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ အာဂစ္ဆန္တဿေဝဿ၊ ‘‘ဟန္ဒာဝုသော၊ တုယှံ ပတ္တစီဝရံ၊ တာဒိသေန ပါပေန သဒ္ဓိံ ဧကမဂ္ဂံ နာဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ တံ ကထံ သုတွာ တဿ လဇ္ဇိဘိက္ခုနော ဟဒယံ တိခိဏသတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝိဒ္ဓံ ဝိယ အဟောသိ။ တတော နံ အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ ကိံ နာမေတံ ဝဒသိ၊ အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဒုက္ကဋမတ္တမ္ပိ အာပတ္တိံ န ဇာနာမိ။ တွံ ပန မံ အဇ္ဇ ‘ပါပေါ’တိ ဝဒသိ၊ ကိံ တေ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ အညေန ဒိဋ္ဌေန၊ ကိံ တွံ ဧဝံဝိဓေန အလင်္ကတပဋိယတ္တေန မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ဟုတွာ နိက္ခန္တော’’တိ။ ‘‘နတ္ထေတံ၊ အာဝုသော၊ မယှံ၊ နာဟံ ဧဝရူပံ မာတုဂါမံ ပဿာမီ’’တိ။ တဿ ယာဝတတိယံ ကထေန္တဿာပိ ဣတရော ထေရော ကထံ အသဒ္ဒဟိတွာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကာရဏံယေဝ ဘူတတ္တံ ကတွာ ဂဏှန္တော တေန သဒ္ဓိံ ဧကမဂ္ဂေန အဂန္တွာ အညေန ¶ မဂ္ဂေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂတော။ ဣတရောပိ ဘိက္ခု အညေန မဂ္ဂေန သတ္ထု သန္တိကံယေဝ ဂတော။

တတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥပေါသထာဂါရံ ပဝိသနဝေလာယ သော ဘိက္ခု တံ ဘိက္ခုံ ဥပေါသထဂ္ဂေ သဉ္ဇာနိတွာ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဧဝရူပေါ နာမ ပါပဘိက္ခု အတ္ထိ၊ နာဟံ တေန သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဘုမ္မဒေဝတာ ‘‘ဘာရိယံ မယာ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ မဟလ္လကဥပါသကဝဏ္ဏေန တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ အယျော ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌိတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ဥပါသက၊ ဣမံ ဥပေါသထဂ္ဂံ ဧကော ပါပဘိက္ခု ပဝိဋ္ဌော၊ ‘နာဟံ ¶ တေန သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရောမီ’တိ ဗဟိ ဌိတောမှီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မာ ဧဝံ ဂဏှထ၊ ပရိသုဒ္ဓသီလော ဧသ ဘိက္ခု။ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌမာတုဂါမော နာမ အဟံ၊ မယာ တုမှာကံ ဝီမံသနတ္ထာယ ‘ဒဠှာ နု ခေါ ဣမေသံ ထေရာနံ မေတ္တိ၊ နော ဒဠှာ’တိ ဘိဇ္ဇနာဘိဇ္ဇနဘာဝံ ဩလောကေန္တေန တံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ။ ‘‘ကော ပန၊ တွံ သပ္ပုရိသာ’’တိ? ‘‘အဟံ ဧကာ ဘုမ္မဒေဝတာ၊ ဘန္တေ’’တိ ဒေဝပုတ္တော ကထေန္တော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန ဌတွာ ထေရဿ ပါဒေသု နိပတိတွာ ‘‘မယှံ၊ ဘန္တေ၊ ခမထ၊ ဧတံ ဒေါသံ ထေရော န ဇာနာတိ၊ ဥပေါသထံ ကရောထာ’’တိ ထေရံ ယာစိတွာ ဥပေါသထဂ္ဂံ ပဝေသေသိ။ သော ထေရော ဥပေါသထံ တာဝ ဧကဋ္ဌာနေ အကာသိ၊ မိတ္တသန္ထဝဝသေန ပန ပုန တေန သဒ္ဓိံ န ဧကဋ္ဌာနေ အဟောသီတိ။ ဣမဿ ထေရဿ ကမ္မံ န ကထီယတိ၊ စုဒိတကတ္ထေရော ပန အပရာပရံ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

ဘုမ္မဒေဝတာ ¶ တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ အပါယဘယတော န မုစ္စိတ္ထ။ သစေ ပန ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ မနုဿတ္တံ အာဂစ္ဆတိ၊ အညေန ယေန ကေနစိ ကတော ဒေါသော တဿေဝ ဥပရိ ပတတိ။ သော အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘ဓာနမာဏဝေါ’’တိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏှိတွာ မဟလ္လကကာလေ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဧကာ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ဣတ္ထီ တသ္မိံ ဂါမံ ¶ ပဝိသန္တေ သဒ္ဓိံယေဝ ဂါမံ ပဝိသတိ၊ နိက္ခမန္တေ နိက္ခမတိ။ ဝိဟာရံ ပဝိသန္တေပိ သဒ္ဓိံ ပဝိသတိ၊ တိဋ္ဌန္တေပိ တိဋ္ဌတီတိ ဧဝံ နိစ္စာနုဗန္ဓာ ပညာယတိ။ ထေရော တံ န ပဿတိ။ တဿ ပုန ပုရိမကမ္မနိဿန္ဒေန သာ အညေသံ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဂါမေ ယာဂုံ ဘိက္ခဉ္စ ဒဒမာနာ ဣတ္ထိယော ‘‘ဘန္တေ၊ အယံ ဧကော ယာဂုဥဠုင်္ကော တုမှာကံ၊ ဧကော ဣမိဿာ အမှာကံ သဟာယိကာယာ’’တိ ပရိဟာသံ ကရောန္တိ။ ထေရဿ မဟတီ ဝိဟေသာ ဟောတိ။ ဝိဟာရဂတမ္ပိ နံ သာမဏေရာ စေဝ ဒဟရာ ဘိက္ခူ စ ပရိဝါရေတွာ ‘‘ဓာနော ကောဏ္ဍော ဇာတော’’တိ ပရိဟာသံ ကရောန္တိ။ အထဿ တေနေဝ ¶ ကာရဏေန ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရောတိ နာမံ ဇာတံ။ သော ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ တေဟိ ကရိယမာနံ ကေဠိံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဥမ္မာဒံ ဂဟေတွာ ‘‘တုမှေ ကောဏ္ဍာ၊ တုမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော ကောဏ္ဍော၊ အာစရိယော ကောဏ္ဍော’’တိ ဝဒတိ။ အထ နံ သတ္ထု အာရောစေသုံ ‘‘ကုဏ္ဍဓာနော၊ ဘန္တေ၊ ဒဟရသာမဏေရေဟိ သဒ္ဓိံ ဧဝံ ဖရုသဝါစံ ဝဒတီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ ဓာန၊ သာမဏေရေဟိ သဒ္ဓိံ ဖရုသဝါစံ ဝဒသီ’’တိ ဝတွာ တေန ‘‘သစ္စံ ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ၊ နိဗဒ္ဓံ ဝိဟေသံ အသဟန္တော ဧဝံ ကထေမီ’’တိ။ ‘‘တွံ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မံ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ ဇီရာပေတုံ န သက္ကောသိ၊ ပုန ဧဝရူပံ ဖရုသံ မာဝဒီ ဘိက္ခူ’’တိ ဝတွာ အာဟ –

‘‘မာဝေါစ ဖရုသံ ကဉ္စိ၊ ဝုတ္တာ ပဋိဝဒေယျု တံ၊

ဒုက္ခာ ဟိ သာရမ္ဘကထာ၊ ပဋိဒဏ္ဍာ ဖုသေယျု တံ။

‘‘သစေ နေရေသိ အတ္တာနံ၊ ကံသော ဥပဟတော ယထာ၊

ဧသ ပတ္တောသိ နိဗ္ဗာနံ၊ သာရမ္ဘော တေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၃၃-၁၃၄)၊

ဣမဉ္စ ပန တဿ ထေရဿ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဝိစရဏဘာဝံ ကောသလရညောပိ ကထယိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဂစ္ဆထ၊ ဘဏေ၊ ဝီမံသထာ’’တိ ပေသေတွာ သယမ္ပိ မန္ဒေနေဝ ပရိဝါရေန ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဧကမန္တေ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ထေရော သူစိကမ္မံ ကရောန္တော နိသိန္နော ဟောတိ၊ သာပိ ဣတ္ထီ အဝိဒူရေ ဌာနေ ဌိတာ ဝိယ ပညာယတိ။ ရာဇာ ဒိသွာ ‘‘အတ္ထိဒံ ကာရဏ’’န္တိ တဿာ ¶ ဌိတဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သာ တသ္မိံ အာဂစ္ဆန္တေ ထေရဿ ဝသနပဏ္ဏသာလံ ပဝိဋ္ဌာ ဝိယ အဟောသိ။ ရာဇာပိ တာယ သဒ္ဓိံ တမေဝ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဩလောကေန္တော အဒိသွာ ¶ ‘‘နာယံ မာတုဂါမော၊ ထေရဿ ဧကော ကမ္မဝိပါကော’’တိ သညံ ကတွာ ပဌမံ ထေရဿ သမီပေန ဂစ္ဆန္တောပိ ထေရံ အဝန္ဒိတွာ တဿ ကာရဏဿ အဘူတဘာဝံ ဉတွာ အာဂမ္မ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ‘‘ကစ္စိ၊ ဘန္တေ၊ ပိဏ္ဍကေန န ကိလမထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ‘‘ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဇာနာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ အယျဿ ကထံ၊ ဧဝရူပေန ပရိက္ကိလေသေန သဒ္ဓိံ စရန္တာနံ တုမှာကံ ကေ နာမ ပသီဒိဿန္တိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဝေါ ကတ္ထစိ ဂမနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ အဟံ ¶ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ တုမှေ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ၊ တုမှေ ယောနိသော မနသိကာရေ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ နိဗဒ္ဓဘိက္ခံ ပဋ္ဌပေသိ။ ထေရော ရာဇာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ လဘိတွာ ဘောဇနသပ္ပာယေန ဧကဂ္ဂစိတ္တော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သာ ဣတ္ထီ အန္တရဓာယိ။

တဒါ မဟာသုဘဒ္ဒါ ဥဂ္ဂနဂရေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကကုလေ ဝသမာနာ ‘‘သတ္ထာ မံ အနုကမ္ပတူ’’တိ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာယ နိရာမဂန္ဓာ ဟုတွာ ဥပရိပါသာဒတလေ ဌိတာ ‘‘ဣမာနိ ပုပ္ဖာနိ အန္တရေ အဋ္ဌတွာ ဒသဗလဿ မတ္ထကေ ဝိတာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တု၊ ဒသဗလော ဣမာယ သညာယ သွေ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှတူ’’တိ သစ္စကိရိယံ ကတွာ အဋ္ဌ သုမနပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ပုပ္ဖာနိ ဂန္တွာ ဓမ္မဒေသနာဝေလာယ သတ္ထု မတ္ထကေ ဝိတာနံ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ သတ္ထာ တံ သုမနပုပ္ဖဝိတာနံ ဒိသွာ စိတ္တေနေဝ သုဘဒ္ဒါယ ဘိက္ခံ အဓိဝါသေတွာ ပုနဒိဝသေ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘အာနန္ဒ၊ မယံ အဇ္ဇ ဒူရံ ဘိက္ခာစာရံ ဂမိဿာမ၊ ပုထုဇ္ဇနာနံ အဒတွာ အရိယာနံယေဝ သလာကံ ဒေဟီ’’တိ။ ထေရော ဘိက္ခူနံ အာရောစေသိ – ‘‘အာဝုသော၊ သတ္ထာ အဇ္ဇ ဒူရံ ဘိက္ခာစာရံ ဂမိဿတိ၊ ပုထုဇ္ဇနာ မာ ဂဏှန္တု၊ အရိယာဝ သလာကံ ဂဏှန္တူ’’တိ။ ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရော ‘‘အာဟရ၊ အာဝုသော သလာက’’န္တိ ပဌမံယေဝ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ အာနန္ဒော ‘‘သတ္ထာ တာဒိသာနံ ဘိက္ခူနံ သလာကံ န ဒါပေတိ၊ အရိယာနံယေဝ ဒါပေတီ’’တိ ဝိတက္ကံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဂန္တွာ သတ္ထု အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အာဟရာပေန္တဿ သလာကံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘သစေ ကုဏ္ဍဓာနဿ သလာကာ ဒါတုံ န ယုတ္တာ၊ အထ သတ္ထာ ပဋိဗာဟေယျ၊ ဘဝိဿတိ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ ‘‘ကုဏ္ဍဓာနဿ သလာကံ ဒဿာမီ’’တိ ¶ ဂမနံ အဘိနီဟရိ။ ကုဏ္ဍဓာနော တဿ ပုရေ အာဂမနာ ဧဝ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဣဒ္ဓိယာ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘အာဟရာဝုသော၊ အာနန္ဒ၊ သတ္ထာ မံ ဇာနာတိ၊ မာဒိသံ ဘိက္ခုံ ပဌမံ သလာကံ ဂဏှန္တံ န သတ္ထာ နိဝါရေတီ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ သလာကံ ဂဏှိ။ သတ္ထာ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ထေရံ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဌမံ သလာကံ ဂဏှန္တာနံ ¶ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ ယသ္မာ အယံ ထေရော ရာဇာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ လဘိတွာ သပ္ပာယာဟာရလာဘေန ¶ သမာဟိတစိတ္တော ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄။၁-၁၆) –

‘‘သတ္တာဟံ ပဋိသလ္လီနံ၊ သယမ္ဘုံ အဂ္ဂပုဂ္ဂလံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ ဥပဋ္ဌဟိံ။

‘‘ဝုဋ္ဌိတံ ကာလမညာယ၊ ပဒုမုတ္တရံ မဟာမုနိံ၊

မဟန္တိံ ကဒလီကဏ္ဏိံ၊ ဂဟေတွာ ဥပဂစ္ဆဟံ။

‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘဂဝါ၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

မမ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော၊ ပရိဘုဉ္ဇိ မဟာမုနိ။

‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သတ္ထဝါဟော အနုတ္တရော၊

သကာသနေ နိသီဒိတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယေ စ သန္တိ သမိတာရော၊ ယက္ခာ ဣမမှိ ပဗ္ဗတေ၊

အရညေ ဘူတဘဗျာနိ၊ သုဏန္တု ဝစနံ မမ။

‘‘ယော သော ဗုဒ္ဓံ ဥပဋ္ဌာသိ၊ မိဂရာဇံဝ ကေသရိံ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘ဧကာဒသဉ္စက္ခတ္တုံ သော၊ ဒေဝရာဇာ ဘဝိဿတိ၊

စတုဝီသတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘အက္ကောသိတွာန သမဏေ၊ သီလဝန္တေ အနာသဝေ၊

ပါပကမ္မဝိပါကေန၊ နာမဓေယျံ လဘိဿတိ။

‘‘တဿ ¶ ဓမ္မေ သုဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

ကုဏ္ဍဓာနောတိ နာမေန၊ သာဝကော သော ဘဝိဿတိ။

‘‘ပဝိဝေကမနုယုတ္တော၊ ဈာယီ ဈာနရတော အဟံ၊

တောသယိတွာန သတ္ထာရံ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သာဝကေဟိ ပရိဝုတော၊ ဘိက္ခုသင်္ဃပုရက္ခတော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ သလာကံ ဂါဟယီ ဇိနော။

‘‘ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ၊ ဝန္ဒိတွာ လောကနာယကံ၊

ဝဒတံ ဝရဿ ပုရတော၊ ပဌမံ အဂ္ဂဟေသဟံ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဘဂဝါ၊ ဒသသဟဿိကမ္ပကော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ မံ။

‘‘ဝီရိယံ ¶ မေ ဓုရဓောရယှံ၊ ယောဂက္ခေမာဓိဝါဟနံ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံဘူတဿပိ ဣမဿ ထေရဿ ဂုဏေ အဇာနန္တာ ယေ ပုထုဇ္ဇနာ ဘိက္ခူ တဒါ ပဌမံ သလာကဂ္ဂဟဏေ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ သမစိန္တေသုံ။ တေသံ ဝိမတိဝိဓမနတ္ထံ ထေရော အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ အညာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၅။ တတ္ထ ပဉ္စ ဆိန္ဒေတိ အပါယူပပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနကာနိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ ပါဒေ ဗန္ဓနရဇ္ဇုကံ ဝိယ ပုရိသော သတ္ထေန ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယေန ဆိန္ဒေယျ ပဇဟေယျ။ ပဉ္စ ဇဟေတိ ဥပရိဒေဝလောကူပပတ္တိဟေတုဘူတာနိ ပဉ္စုဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ပုရိသော ဂီဝါယ ဗန္ဓနရဇ္ဇုကံ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဇဟေယျ၊ ဆိန္ဒေယျ ဝါတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေတိ တေသံယေဝ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ ပဟာနာယ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဥတ္တရိ အနာဂါမိမဂ္ဂါဓိဂမတော ဥပရိ ဘာဝေယျ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမဝသေန ဝဍ္ဎေယျ။ ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါတိ ဧဝံဘူတော ပန ပဉ္စန္နံ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိသင်္ဂါနံ အတိက္ကမနေန ပဟာနေန ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ ဟုတွာ။ ဘိက္ခု ¶ ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတီတိ သဗ္ဗထာ ဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခူတိ၊ ကာမဘဝဒိဋ္ဌိအဝိဇ္ဇောဃေ တရိတွာ တေသံ ပါရဘူတေ နိဗ္ဗာနေ ဌိတောတိ စ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယထာပိ ¶ ဘဒ္ဒေါ အာဇညောတိ အာယသ္မတော ဗေလဋ္ဌသီသတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝေန ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပန ဗဟုံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ဝေဿဘုံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နစိတ္တော မာတုလုင်္ဂဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတိတော သုဂတိံ ဥပဂစ္ဆန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဘဂဝတော အဘိသမ္ဗောဓိယာ ပုရေတရမေဝ ဥရုဝေလကဿပဿ ¶ သန္တိကေ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဂ္ဂိံ ပရိစရန္တော ဥရုဝေလကဿပဒမနေ အာဒိတ္တပရိယာယဒေသနာယ (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈) ပုရာဏဇဋိလသဟဿေန သဒ္ဓိံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၆၈-၇၃) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ဇောတန္တံ၊ ပုဏ္ဏမာယေဝ စန္ဒိမံ၊

ဇလန္တံ ဒီပရုက္ခံဝ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘မာတုလုင်္ဂဖလံ ဂယှ၊ အဒါသိံ သတ္ထုနော အဟံ၊

ဒက္ခိဏေယျဿ ဝီရဿ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ¶ အဓိဂတာရဟတ္တော အာယသ္မတော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဥပဇ္ဈာယော အယံ ထေရော ဧကဒိဝသံ ဖလသမာပတ္တိတော ဥဋ္ဌာယ တံ သန္တံ ပဏီတံ နိရာမိသံ သုခံ အတ္တနော ပုဗ္ဗယောဂဉ္စ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပီတိဝေဂဝသေန ‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒေါ အာဇညော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၆။ တတ္ထ ယထာပီတိ ဩပမ္မပဋိပါဒနတ္ထေ နိပါတော။ ဘဒ္ဒေါတိ သုန္ဒရော ထာမဗလသမတ္ထဇဝပရက္ကမာဒိသမ္ပန္နော။ အာဇညောတိ အာဇာနီယော ဇာတိမာ ကာရဏာကာရဏာနံ အာဇာနနကော။ သော တိဝိဓော ဥသဘာဇညော အဿာဇညော ဟတ္ထာဇညောတိ။ တေသု ဥသဘာဇညော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ သော စ ခေါ ဆေကကသနကိစ္စေ နိယုတ္တော၊ တေနာဟ ‘‘နင်္ဂလာဝတ္တနီ’’တိ။ နင်္ဂလဿ ဖာလဿ အာဝတ္တနကော၊ နင်္ဂလံ ဣတော စိတော စ အာဝတ္တေတွာ ခေတ္တေ ကသနကောတိ အတ္ထော။ နင်္ဂလံ ဝါ အာဝတ္တယတိ ဧတ္ထာတိ နင်္ဂလာဝတ္တံ ¶ ၊ ခေတ္တေ နင်္ဂလပထော၊ တသ္မိံ နင်္ဂလာဝတ္တနိ။ ဂါထာသုခတ္ထဉှေတ္ထ ‘‘ဝတ္တနီ’’တိ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သိခီတိ မတ္ထကေ အဝဋ္ဌာနတော သိခါသဒိသတာယ သိခါ၊ သိင်္ဂံ။ တဒဿ အတ္ထီတိ သိခီ။ အပရေ ပန ‘‘ကကုဓံ ဣဓ ‘သိခါ’တိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဥဘယထာပိ ပဓာနင်္ဂကိတ္တနမေတံ ‘‘သိခီ’’တိ။ အပ္ပကသိရေနာတိ အပ္ပကိလမထေန။ ရတ္တိန္ဒိဝါတိ ရတ္တိယော ဒိဝါ စ၊ ဧဝံ မမံ အပ္ပကသိရေန ဂစ္ဆန္တီတိ ယောဇနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ‘‘ဘဒ္ဒေါ ဥသဘာဇာနီယော ကသနေ နိယုတ္တော ဃနတိဏမူလာဒိကေပိ နင်္ဂလပထေ တံ အဂဏေန္တော အပ္ပကသိရေန ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ယာဝ ကသနတိဏာနံ ပရိဿမံ ဒဿေတိ၊ ဧဝံ မမံ ရတ္တိန္ဒိဝါပိ အပ္ပကသိရေနေဝ ဂစ္ဆန္တိ အတိက္ကမန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သုခေ လဒ္ဓေ နိရာမိသေ’’တိ။ ယသ္မာ ကာမာမိသလောကာမိသဝဋ္ဋာမိသေဟိ ¶ အသမ္မိဿံ သန္တံ ပဏီတံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ လဒ္ဓံ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ပစ္စတ္တေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ ယထာ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ’’ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆) ‘‘တေန ဝတ ရေ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိ (ကထာ။ ၁) စ။ အထ ဝါ တတော ပဘုတိ ရတ္တိန္ဒိဝါ အပ္ပကသိရေန ဂစ္ဆန္တီတိ ဝိစာရဏာယ အာဟ – ‘‘သုခေ လဒ္ဓေ နိရာမိသေ’’တိ၊ နိရာမိသေ သုခေ လဒ္ဓေ သတိ တဿ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။

ဗေလဋ္ဌသီသတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မိဒ္ဓီ ¶ ယဒါတိ အာယသ္မတော ဒါသကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ အနုပ္ပန္နေ တထာဂတေ အဇိတဿ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဂန္ဓမာဒနတော မနုဿပထံ ဩတရိတွာ အညတရသ္မိံ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ မနောရမာနိ အမ္ဗဖလာနိ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ပုညံ အကာသိ။ ဧဝံ ကုသလကမ္မပ္ပသုတော ဟုတွာ သုဂတိတော ¶ သုဂတိံ ဥပဂစ္ဆန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒါသကောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ ဝိဟာရပဋိဇဂ္ဂနကမ္မေ ဌပိတော သက္ကစ္စံ ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂန္တော အဘိဏှံ ဗုဒ္ဓဒဿနေန ဓမ္မဿဝနေန စ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ ကေစိ ပန ဘဏန္တိ – ‘‘အယံ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော အညတရံ ခီဏာသဝတ္ထေရံ ဥပဋ္ဌဟန္တော ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကာရာပေတုကာမော ထေရံ အာဏာပေသိ။ သော တေန ကမ္မေန အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာဝတ္ထိယံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော ဝယပ္ပတ္တော သေဋ္ဌိနာ ဝိဟာရပဋိဇဂ္ဂနေ ဌပိတော ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ အဟောသိ။ မဟာသေဋ္ဌိ တဿ သီလာစာရံ အဇ္ဈာသယဉ္စ ဉတွာ ဘုဇိဿံ ကတွာ ‘ယထာသုခံ ပဗ္ဗဇာ’တိ အာဟ။ တံ ဘိက္ခူ ပဗ္ဗာဇေသု’’န္တိ။ သော ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ကုသီတော ဟီနဝီရိယော ဟုတွာ န ကိဉ္စိ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကရောတိ၊ ကုတော သမဏဓမ္မံ၊ ကေဝလံ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါဗဟုလော ဝိဟရတိ။ ဓမ္မဿဝနကာလေပိ ဧကံ ကောဏံ ပဝိသိတွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသိန္နော ဃုရုဃုရုပဿာသီ နိဒ္ဒါယတေဝ။ အထဿ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗူပနိဿယံ ဩလောကေတွာ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ‘‘မိဒ္ဓီ ယဒါ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၇။ တတ္ထ မိဒ္ဓီတိ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတော၊ ယဉှိ မိဒ္ဓံ အဘိဘဝတိ၊ တံ ထိနမ္ပိ အဘိဘဝတေဝ။ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ မဟဂ္ဃသောတိ မဟာဘောဇနော၊ အာဟရဟတ္ထကအလံသာဋကတတ္ထဝဋ္ဋကကာကမာသကဘုတ္တဝမိတကာနံ ¶ အညတရော ဝိယ။ နိဒ္ဒါယိတာတိ သုပနသီလော။ သမ္ပရိဝတ္တသာယီတိ သမ္ပရိဝတ္တကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဘယေနပိ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ ¶ အနုယုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ နိဝါပပုဋ္ဌောတိ ကုဏ္ဍကာဒိနာ သူကရဘတ္တေန ပုဋ္ဌော ဘရိတော။ ဃရသူကရော ဟိ ဗာလကာလတော ပဋ္ဌာယ ပေါသိယမာနော ထူလသရီရကာလေ ဂေဟာ ဗဟိ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တော ဟေဋ္ဌာမဉ္စာဒီသု ¶ သမ္ပရိဝတ္တေတွာ သမ္ပရိဝတ္တေတွာ သယတေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒါ ပုရိသော မိဒ္ဓီ စ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ နိဝါပပုဋ္ဌော မဟာဝရာဟော ဝိယ အညေန ဣရိယာပထေန ယာပေတုံ အသက္ကောန္တော နိဒ္ဒါယနသီလော သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊ တဒါ သော ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ တီဏိ လက္ခဏာနိ မနသိကာတုံ န သက္ကောတိ။ တေသံ အမနသိကာရာ မန္ဒပညော ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘံ ဥပေတိ၊ ဂဗ္ဘာဝါသတော န ပရိမုစ္စတေဝါတိ။ တံ သုတွာ ဒါသကတ္ထေရော သံဝေဂဇာတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၇၄၊ ၈၀-၈၄) –

‘‘အဇိတော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဟိမဝန္တေ ဝသီ တဒါ၊

စရဏေန စ သမ္ပန္နော၊ သမာဓိကုသလော မုနိ။

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ သမ္ဗုဒ္ဓေ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟေ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တေ၊ အမ္ဗဖလမဒါသဟံ။

‘‘ဧကနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော ဣမာယ ဂါထာယ မံ ဘဂဝါ ဩဝဒိ၊ ‘‘အယံ ဂါထာ မယှံ အင်္ကုသဘူတာ’’တိ တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။ တယိဒံ ထေရဿ ပရိဝတ္တာဟာရနယေန အညာဗျာကရဏံ ဇာတံ။

ဒါသကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သိင်္ဂါလပိတုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

အဟု ဗုဒ္ဓဿ ဒါယာဒေါတိ သိင်္ဂါလကပိတုတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သတရံသိံ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ တာလဖလံ အဒါသိ။ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ¶ ပုညာနိ ကတွာ ¶ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော သာသနေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အဋ္ဌိကသညံ ဘာဝေသိ။ ပုန ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဒါရပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဧကံ ပုတ္တံ လဘိတွာ တဿ ‘‘သိင်္ဂါလကော’’တိ နာမံ အကာသိ။ တေန ¶ နံ သိင်္ဂါလကပိတာတိ ဝေါဟရန္တိ။ သော အပရဘာဂေ ဃရဗန္ဓနံ ပဟာယ သာသနေ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ဘဂဝါ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌိကသညာကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ ဘဂ္ဂေသု ဝိဟရတိ သုသုမာရဂိရေ ဘေသကဠာဝနေ၊ အထဿ တသ္မိံ ဝနေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ‘‘ဘာဝနာဖလံ နစိရဿေဝ ဟတ္ထဂတံ ကရိဿတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ အညာပဒေသေန ဝိဘာဝေန္တီ ‘‘အဟု ဗုဒ္ဓဿ ဒါယာဒေါ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၈။ တတ္ထ အဟူတိ ဟောတိ၊ ဝတ္တမာနတ္ထေ ဟိ ဣဒံ အတီတကာလဝစနံ။ ဗုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ။ ဒါယာဒေါတိ ဓမ္မဒါယာဒေါ နဝဝိဓဿ လောကုတ္တရဓမ္မဒါယဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အာဒါယကော ဂဏှနကော။ အထ ဝါ အဟူတိ အဟောသိ။ ဧဝံနာမဿ ဗုဒ္ဓဿ ဒါယာဒဘာဝေ ကောစိ ဝိဗန္ဓော ဣဒါနေဝ ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘မညေဟံ ကာမရာဂံ သော၊ ခိပ္ပမေဝ ဝဟိဿတီ’’တိ။ ဘေသကဠာဝနေတိ ဘေသကေန နာမ ယက္ခေန လဘိတတ္တာ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ ဘေသကဠာနံ ဝါ ကဋ္ဌာဒီနံ ဗဟုလတာယ ‘‘ဘေသကဠာဝန’’န္တိ လဒ္ဓနာမေ အရညေ။ တဿ ဘိက္ခုနော ဗုဒ္ဓဿ ဒါယာဒဘာဝေ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ကေဝလံ အဋ္ဌိသညာယ၊ အဖရီ ပထဝိံ ဣမ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ကေဝလန္တိ သကလံ အနဝသေသံ။ အဋ္ဌိသညာယာတိ အဋ္ဌိကဘာဝနာယ။ အဖရီတိ ‘‘အဋ္ဌီ’’တိ အဓိမုစ္စနဝသေန ပတ္ထရိ။ ပထဝိန္တိ အတ္တဘာဝပထဝိံ။ အတ္တဘာဝေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ပထဝီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ကော ဣမံ ပထဝိံ ဝိစ္စေဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ မညေဟန္တိ မညေ အဟံ။ ‘‘မညာဟ’’န္တိပိ ပါဌော။ သောတိ သော ဘိက္ခု။ ခိပ္ပမေဝ နစိရဿေဝ ကာမရာဂံ ပဟိဿတိ ပဇဟိဿတီတိ မညေ။ ကသ္မာ? အဋ္ဌိကသညာယ ကာမရာဂဿ ဥဇုပဋိပက္ခဘာဝတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော ဧကသ္မိံ ပဒေသေ လဒ္ဓါယ အတ္ထိကသညာယ သကလံ အတ္တနော သဗ္ဗေသံ ဝါ အတ္တဘာဝံ ¶ ‘‘အဋ္ဌီ’’တွေဝ ဖရိတွာ ဌိတော၊ သော ဘိက္ခု တံ အဋ္ဌိကဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿန္တော နစိရေနေဝ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ကာမရာဂံ ¶ ၊ သဗ္ဗံ ဝါ ကာမနဋ္ဌေန ‘‘ကာမော’’၊ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ‘‘ရာဂေါ’’တိ စ လဒ္ဓနာမံ တဏှံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပဇဟိဿတီတိ။ ဣမံ ဂါထံ သုတွာ သော ထေရော ‘‘အယံ ဒေဝတာ မယှံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဧဝမာဟာ’’တိ အပ္ပဋိဝါနဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၈၅-၉၀) –

‘‘သတရံသီ နာမ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော၊

ဝိဝေကာ ဥဋ္ဌဟိတွာန၊ ဂေါစရာယာဘိနိက္ခမိ။

‘‘ဖလဟတ္ထော ¶ အဟံ ဒိသွာ၊ ဥပဂစ္ဆိံ နရာသဘံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ တာလဖလမဒါသဟံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ တာယ ဒေဝတာယ ဝုတ္တဝစနံ ပတိမာနေန္တော တမေဝ ဂါထံ ဥဒါနဝသေန အဘာသိ။ တဒေဝဿ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

သိင်္ဂါလပိတုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥဒကဉှိ နယန္တီတိ အာယသ္မတော ကုလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ထေရော ပုဗ္ဗေပိ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ အဓိကာရသမ္ပန္နော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော နာဠိကေရဖလံ ဒါတုကာမော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿ စိတ္တံ ဉတွာ ဩတရိတွာ ပဋိဂ္ဂဏှိ။ သော အတိဝိယ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ တေနေဝ သဒ္ဓါပဋိလာဘေန သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ၊ သတ္ထာ အညတရံ ဘိက္ခုံ ¶ အာဏာပေသိ – ‘‘ဣမံ ပုရိသံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ သမဏဓမ္မံ ကတွာ တတော စုတော ဆပိ ဗုဒ္ဓန္တရာနိ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကုလောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သာသနေ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိက္ခေပဗဟုလတာယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ အထေကဒိဝသံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဘူမိံ ခဏိတွာ ¶ ဥဒကဝါဟကံ ကတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနေ ဥဒကံ နေန္တေ ပုရိသေ ဒိသွာ တံ သလ္လက္ခေတွာ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌော အညတရံ ဥသုကာရံ ဥသုဒဏ္ဍကံ ဥသုယန္တေ ပက္ခိပိတွာ အက္ခိကောဋိယာ ဩလောကေတွာ ဥဇုံ ကရောန္တံ ဒိသွာ တမ္ပိ သလ္လက္ခေတွာ ဂစ္ဆန္တော ပုရတော ဂန္တွာ အရနေမိနာဘိအာဒိကေ ရထစက္ကာဝယဝေ တစ္ဆန္တေ တစ္ဆကေ ဒိသွာ တမ္ပိ သလ္လက္ခေတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ ဒိဝါဝိဟာရေ နိသိန္နော အတ္တနာ ဒိဋ္ဌနိမိတ္တာနိ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ အတ္တနော စိတ္တဒမနေ ဥပနေန္တော ‘‘အစေတနံ ဥဒကမ္ပိ မနုဿာ ဣစ္ဆိကိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နယန္တိ တထာ အစေတနံ ဝင်္ကမ္ပိ သရဒဏ္ဍံ ဥပါယေန နမေန္တော ဥဇုံ ကရောန္တိ ¶ ၊ တထာ အစေတနံ ကဋ္ဌကဠိင်္ဂရာဒိံ တစ္ဆကာ နေမိအာဒိဝသေန ဝင်္ကံ ဥဇုဉ္စ ကရောန္တိ။ အထ ကသ္မာ အဟံ သကစိတ္တံ ဥဇုံ န ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၉၁-၉၉) –

‘‘နဂရေ ဗန္ဓုမတိယာ၊ အာရာမိကော အဟံ တဒါ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ။

‘‘နာဠိကေရဖလံ ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ၊

အာကာသေ ဌိတကော သန္တော၊ ပဋိဂ္ဂဏှိ မဟာယသော။

‘‘ဝိတ္တိသဉ္ဇနနော မယှံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခါဝဟော၊

ဖလံ ဗုဒ္ဓဿ ဒတွာန၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

‘‘အဓိဂစ္ဆိံ တဒါ ပီတိံ၊ ဝိပုလဉ္စ သုခုတ္တမံ၊

ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ ရတနံ၊ နိဗ္ဗတ္တဿ တဟိံ တဟိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိသုဒ္ဓံ မေ၊ သမာဓိကုသလော အဟံ၊

အဘိညာပါရမိပ္ပတ္တော၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ယာနိ နိမိတ္တာနိ အင်္ကုသေ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော စိတ္တဒမနံ သံသန္ဒိတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ဥဒကဉှိ နယန္တိ နေတ္တိကာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၉။ တတ္ထ ဥဒကံ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ နယန္တီတိ ပထဝိယာ တံ တံ ထလဋ္ဌာနံ ခဏိတွာ နိန္နဋ္ဌာနံ ပူရေတွာ မာတိကံ ဝါ ကတွာ ရုက္ခဒေါဏိံ ဝါ ဌပေတွာ အတ္တနော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နေန္တိ။ တထာ တေ နေန္တီတိ နေတ္တိကာ။ တေဇနန္တိ ကဏ္ဍံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နေတ္တိကာ အတ္တနော ရုစိယာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဥဒကံ နယန္တိ၊ ဥသုကာရာပိ တာပေတွာ တေဇနံ နမယန္တိ ဥဇုံ ကရောန္တိ။ နမနဝသေန တစ္ဆကာ နေမိအာဒီနံ အတ္ထာယ တစ္ဆန္တာ ဒါရုံ နမယန္တိ အတ္တနော ရုစိယာ ဥဇုံ ဝါ ဝင်္ကံ ဝါ ကရောန္တိ။ ဧဝံ ဧတ္တကံ အာရမ္မဏံ ¶ ကတွာ သုဗ္ဗတာ ယထာသမာဒိန္နေန ¶ သီလာဒိနာ သုန္ဒရဝတာ ဓီရာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒီနံ ဥပ္ပာဒေန္တာ အတ္တာနံ ဒမေန္တိ၊ အရဟတ္တံ ပန ပတ္တေသု ဧကန္တဒန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ။

ကုလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မရဏေ မေ ဘယံ နတ္ထီတိ အာယသ္မတော အဇိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နစိတ္တော ကပိတ္ထဖလံ အဒါသိ။ တတော ပရမ္ပိ တံ တံ ပုညံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ အနုပ္ပန္နေ ဧဝ အမှာကံ သတ္ထရိ သာဝတ္ထိယံ မဟာကောသလရညော အဂ္ဂါသနိယဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ အဇိတောတိ နာမံ အဟောသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ¶ သာဝတ္ထိဝါသီ ဗာဝရီ နာမ ဗြာဟ္မဏော တီဟိ မဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ သာဝတ္ထိတော နိက္ခမိတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဂေါဓာဝရီတီရေ ကပိတ္ထာရာမေ ဝသတိ။ အထ အဇိတော တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတော အတ္ထကာမာယ ဒေဝတာယ စောဒိတေန ဗာဝရိနာ သတ္ထု သန္တိကံ ပေသိတော တိဿမေတ္တေယျာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ မနသာဝ ပဉှေ ပုစ္ဆိတွာ တေသု ဝိဿဇ္ဇိတေသု ပသန္နစိတ္တော သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၇-၁၁) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ ကပိတ္ထံ အဒဒိံ ဖလံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ ဒဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတ္တော သီဟနာဒံ နဒန္တော ‘‘မရဏေ မေ ဘယံ နတ္ထီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၀။ တတ္ထ မရဏေတိ မရဏနိမိတ္တံ မရဏဟေတု။ မေတိ မယှံ၊ ဘယံ နတ္ထိ ဥစ္ဆိန္နဘဝမူလတာယ ပရိက္ခီဏဇာတိကတ္တာ ¶ ။ အနုစ္ဆိန္နဘဝမူလာနဉှိ ‘‘ကီဒိသီ နု ခေါ မယှံ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ မရဏတော ဘယံ ဘဝေယျ။ နိကန္တီတိ အပေက္ခာ တဏှာ၊ သာ နတ္ထိ ဇီဝိတေ သုပရိမဒ္ဒိတသင်္ခါရတာယ ¶ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဒုက္ခာသာရကာဒိဘာဝေန သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌဟနတော။ ဧဝံဘူတော စာဟံ သန္ဒေဟံ သရီရံ၊ သကံ ဝါ ဒေဟံ ဒေဟသင်္ခါတံ ဒုက္ခဘာရံ နိက္ခိပိဿာမိ ဆဍ္ဍေဿာမိ၊ နိက္ခိပန္တော စ ‘‘‘ဣမိနာ သရီရကေန သာဓေတဗ္ဗံ သာဓိတံ၊ ဣဒါနိ တံ ဧကံသေန ဆဍ္ဍနီယမေဝါ’တိ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သမ္ပဇာနော သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ ပဋိဿတော နိက္ခိပိဿာမီ’’တိ။ ဣမံ ပန ဂါထံ ဝတွာ ထေရော ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တဒနန္တရံ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ။

အဇိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နာဟံ ¶ ¶ ဘယဿ ဘာယာမီတိ အာယသ္မတော နိဂြောဓတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ဣတော အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ ဒိသွာ ဃရဗန္ဓနံ ပဟာယ အရညာယတနံ ပဝိသိတွာ အညတရသ္မိံ သာလဝနေ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ တာပသပဗ္ဗဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော ဝသတိ။ တေန သမယေန ပိယဒဿီ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သဒေဝကဿ လောကဿ ဓမ္မာမတဝဿေန ကိလေသသန္တာပံ နိဗ္ဗာပေန္တော ဧကဒိဝသံ တာပသေ အနုကမ္ပာယ တံ သာလဝနံ ပဝိသိတွာ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပန္နော။ တာပသော ဝနမူလဖလတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပုပ္ဖိတသာလဒဏ္ဍသာခါယော ဂဟေတွာ သာလမဏ္ဍပံ ကတွာ တံ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ သာလပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆာဒေတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပီတိသောမနဿဝသေနေဝ အာဟာရတ္ထာယပိ အဂန္တွာ နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာယ တဿ အနုကမ္ပာယ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃော အာဂစ္ဆတူ’’တိ စိန္တေသိ၊ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃေပိ ¶ စိတ္တံ ပသာဒေဿတီ’’တိ။ တာဝဒေဝ ဘိက္ခုသင်္ဃော အာဂတော။ သော ဘိက္ခုသင်္ဃမ္ပိ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ သိတဿ ပါတုကရဏာပဒေသေန တဿ ဘာဝိနိံ သမ္ပတ္တိံ ပကာသေန္တော ဓမ္မံ ကထေတွာ ပက္ကာမိ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသုယေဝ သံသရန္တော ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နိဂြောဓောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဒဿနေန သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၁၉၀-၂၂၀) –

‘‘အဇ္ဈောဂါဟေတွာ သာလဝနံ၊ သုကတော အဿမော မမ၊

သာလပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နော၊ ဝသာမိ ဝိပိနေ တဒါ။

‘‘ပိယဒဿီ ¶ စ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော၊

ဝိဝေကကာမော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သာလဝနမုပါဂမိ။

‘‘အဿမာ ¶ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ပဝနံ အဂမာသဟံ၊

မူလဖလံ ဂဝေသန္တော၊ အာဟိန္ဒာမိ ဝနေ တဒါ။

‘‘တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ပိယဒဿိံ မဟာယသံ၊

သုနိသိန္နံ သမာပန္နံ၊ ဝိရောစန္တံ မဟာဝနေ။

‘‘စတုဒဏ္ဍေ ဌပေတွာန၊ ဗုဒ္ဓဿ ဥပရီ အဟံ၊

မဏ္ဍပံ သုကတံ ကတွာ၊ သာလပုပ္ဖေဟိ ဆာဒယိံ။

‘‘သတ္တာဟံ ဓာရယိတွာန၊ မဏ္ဍပံ သာလဆာဒိတံ၊

တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမဝန္ဒဟံ။

‘‘ဘဂဝါ တမှိ သမယေ၊ ဝုဋ္ဌဟိတွာ သမာဓိတော၊

ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနော၊ နိသီဒိ ပုရိသုတ္တမော။

‘‘သာဝကော ဝရုဏော နာမ၊ ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော၊

ဝသီသတသဟဿေဟိ၊ ဥပဂစ္ဆိ ဝိနာယကံ။

‘‘ပိယဒဿီ စ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ သိတံ ပါတုကရီ ဇိနော။

‘‘အနုရုဒ္ဓါ ဥပဋ္ဌာကော၊ ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော၊

ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ၊ အပုစ္ဆိတ္ထ မဟာမုနိံ။

‘‘ကော နု ခေါ ဘဂဝါ ဟေတု၊ သိတကမ္မဿ သတ္ထုနော၊

ကာရဏေ ဝိဇ္ဇမာနမှိ၊ သတ္ထာ ပါတုကရေ သိတံ။

‘‘သတ္တာဟံ သာလစ္ဆဒနံ၊ ယော မေ ဓာရေသိ မာဏဝေါ၊

တဿ ကမ္မံ သရိတွာန၊ သိတံ ပါတုကရိံ အဟံ။

‘‘အနောကာသံ န ပဿာမိ၊ ယတ္ထ ပုညံ ဝိပစ္စတိ၊

ဒေဝလောကေ မနုဿေ ဝါ၊ ဩကာသောဝ န သမ္မတိ။

‘‘ဒေဝလောကေ ဝသန္တဿ၊ ပုညကမ္မသမင်္ဂိနော၊

ယာဝတာ ပရိသာ တဿ၊ သာလစ္ဆန္နာ ဘဝိဿတိ။

‘‘တတ္ထ ¶ ဒိဗ္ဗေဟိ နစ္စေဟိ၊ ဂီတေဟိ ဝါဒိတေဟိ စ၊

ရမိဿတိ သဒါ သန္တော၊ ပုညကမ္မသမာဟိတော။

‘‘ယာဝတာ ပရိသာ တဿ၊ ဂန္ဓဂန္ဓီ ဘဝိဿတိ၊

သာလဿ ပုပ္ဖဝဿော စ၊ ပဝဿိဿတိ တာဝဒေ။

‘‘တတော စုတောယံ မနုဇော၊ မာနုသံ အာဂမိဿတိ၊

ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ သဗ္ဗကာလံ ဓရိဿတိ။

‘‘ဣဓ နစ္စဉ္စ ဂီတဉ္စ၊ သမ္မတာဠသမာဟိတံ၊

ပရိဝါရေဿန္တိ မံ နိစ္စံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ ¶ စ သူရိယေ၊ သာလဝဿံ ပဝဿတေ၊

ပုညကမ္မေန သံယုတ္တံ၊ ဝဿတေ သဗ္ဗကာလိကံ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ နာမေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေ သုဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ဓမ္မံ အဘိသမေန္တဿ၊ သာလစ္ဆန္နံ ဘဝိဿတိ၊

စိတကေ ဈာယမာနဿ၊ ဆဒနံ တတ္ထ ဟေဿတိ။

‘‘ဝိပါကံ ကိတ္တယိတွာန၊ ပိယဒဿီ မဟာမုနိ၊

ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ တပ္ပေန္တော ဓမ္မဝုဋ္ဌိယာ။

‘‘တိံသကပ္ပာနိ ဒေဝေသု၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သဋ္ဌိ စ သတ္တက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ဒေဝလောကာ ဣဓာဂန္တွာ၊ လဘာမိ ဝိပုလံ သုခံ၊

ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ မဏ္ဍပဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘အယံ ပစ္ဆိမကော မယှံ၊ စရိမော ဝတ္တတေ ဘဝေါ၊

ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ ဟေဿတိ သဗ္ဗကာလိကံ။

‘‘မဟာမုနိံ တောသယိတွာ၊ ဂေါတမံ သကျပုင်္ဂဝံ၊

ပတ္တောမှိ အစလံ ဌာနံ၊ ဟိတွာ ဇယပရာဇယံ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ¶ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ စတဿော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ပန ဆဠဘိညော ဟုတွာ ဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တော သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ အညာဗျာကရဏဝသေန ‘‘နာဟံ ဘယဿ ဘာယာမီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၁။ တတ္ထ ဘာယန္တိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ ဇာတိဇရာဒိ။ ဘယဿာတိ နိဿက္ကေ သာမိဝစနံ၊ ဘယတော ဘာယိတဗ္ဗနိမိတ္တံ ဇာတိဇရာမရဏာဒိနာ ဟေတုနာ နာဟံ ဘာယာမီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ¶ ‘‘သတ္ထာ နော အမတဿ ကောဝိဒေါ’’တိ။ အမှာကံ သတ္ထာ အမတေ ကုသလော ဝေနေယျာနံ အမတဒါနေ ဆေကော။ ယတ္ထ ဘယံ နာဝတိဋ္ဌတီတိ ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ယထာဝုတ္တံ ဘယံ န တိဋ္ဌတိ ဩကာသံ န လဘတိ။ တေနာတိ တတော နိဗ္ဗာနတော။ ဝဇန္တီတိ အဘယဋ္ဌာနမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အဘယဋ္ဌာနံ နာမ။ ကေန ပန ဝဇန္တီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဝဇန္တိ ဘိက္ခဝေါ’’တိ၊ အဋ္ဌင်္ဂိကေန အရိယမဂ္ဂေန သတ္ထု ဩဝါဒကရဏာ ဘိက္ခူ သံသာရေ ဘယဿ ဣက္ခနကာတိ အတ္ထော။ ယတ္ထာတိ ဝါ ယံ နိမိတ္တံ ယဿ အရိယမဂ္ဂဿ ¶ အဓိဂမဟေတု အတ္တာနုဝါဒါဒိကံ ပဉ္စဝီသတိဝိဓမ္ပိ ဘယံ နာဝတိဋ္ဌတိ ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ၊ တေန အရိယေန မဂ္ဂေန ဝဇန္တိ အဘယဋ္ဌာနံ သတ္ထု သာသနေ ဘိက္ခူ၊ တေန မဂ္ဂေန အဟမ္ပိ ဂတော၊ တသ္မာ နာဟံ ဘယဿ ဘာယာမီတိ ထေရော အညံ ဗျာကာသိ။

နိဂြောဓတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နီလာသုဂီဝါတိ ¶ အာယသ္မတော စိတ္တကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ အာစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတ္တံ ပတ္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘သန္တဓမ္မေန နာမ ဧတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ သတ္ထရိ နိဗ္ဗာနေ စ အဓိမုစ္စိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တတော စုတော တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ စိတ္တကော နာမ နာမေန။ သော ဘဂဝတိ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညာယတနံ ပဝိသိတွာ ဘာဝနာနုယုတ္တော ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနပါဒကံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နစိရေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၁-၇) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ဇောတန္တံ၊ နိသိန္နံ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဝိပဿိံ လောကနာယကံ။

‘‘တီဏိ ကိင်္ကဏိပုပ္ဖာနိ၊ ပဂ္ဂယှ အဘိရောပယိံ၊

သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိပူဇေတွာ၊ ဂစ္ဆာမိ ဒက္ခိဏာမုခေါ။

‘‘တေန ¶ ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသံ အဂစ္ဆဟံ။

‘‘ဧကနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတုံ ရာဇဂဟံ ဥပဂတော တတ္ထ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ အရညေ အပ္ပမတ္တော ဝိဟာသီ’’တိ ပုဋ္ဌော အတ္တနော အပ္ပမာဒဝိဟာရနိဝေဒနေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘နီလာသုဂီဝါ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၂။ တတ္ထ ¶ နီလာသုဂီဝါတိ နီလသုဂီဝါ၊ ဂါထာသုခတ္ထဉှေတ္ထ ဒီဃော ¶ ကတော၊ ရာဇိဝန္တတာယ သုန္ဒရာယ ဂီဝါယ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ တေ ယေဘုယျေန စ နီလဝဏ္ဏတာယ နီလာ။ သောဘနကဏ္ဌတာယ သုဂီဝါ။ သိခိနောတိ မတ္ထကေ ဇာတာယ သိခါယ သဿိရိကဘာဝေန သိခိနော။ မောရာတိ မယူရာ။ ကာရမ္ဘိယန္တိ ကာရမ္ဗရုက္ခေ။ ကာရမ္ဘိယန္တိ ဝါ တဿ ဝနဿ နာမံ။ တသ္မာ ကာရမ္ဘိယန္တိ ကာရမ္ဘနာမကေ ဝနေတိ အတ္ထော။ အဘိနဒန္တီတိ ပါဝုဿကာလေ မေဃဂဇ္ဇိတံ သုတွာ ကေကာသဒ္ဒံ ကရောန္တာ ဥတုသမ္ပဒါသိဒ္ဓေန သရေန ဟံသာဒိကေ အဘိဘဝန္တာ ဝိယ နဒန္တိ။ တေတိ တေ မောရာ။ သီတဝါတကီဠိတာတိ သီတေန မေဃဝါတေန သဉ္ဇာတကီဠိတာ မဓုရဝဿိတံ ဝဿန္တာ။ သုတ္တန္တိ ဘတ္တသမ္မဒဝိနောဒနတ္ထံ သယိတံ၊ ကာယကိလမထပဋိပဿမ္ဘနာယ ဝါ အနုညာတဝေလာယံ သုပန္တံ။ ဈာယန္တိ သမထဝိပဿနာဈာနေဟိ ဈာယနသီလံ ဘာဝနာနုယုတ္တံ။ နိဗောဓေန္တီတိ ပဗောဓေန္တိ။ ‘‘ဣမေပိ နာမ နိဒ္ဒံ အနုပဂန္တွာ ဇာဂရန္တာ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ပနာဟ’’န္တိ ဧဝံ သမ္ပဇညုပ္ပာဒနေန သယနတော ဝုဋ္ဌာပေန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

စိတ္တကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဟံ ခေါ ဝေဠုဂုမ္ဗသ္မိန္တိ အာယသ္မတော ဂေါသာလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ အာစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ အညတရသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ရုက္ခသာခါယံ ဩလမ္ဗမာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပံသုကူလစီဝရံ ဒိသွာ ‘‘အရဟဒ္ဓဇော ဝတာယ’’န္တိ ပသန္နစိတ္တော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇေဟိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ¶ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော ¶ ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝမနုဿေသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဂေါသာလော နာမ နာမေန။ သောဏေန ပန ကောဋိကဏ္ဏေန ကတပရိစယတ္တာ တဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ ‘‘သောပိ နာမ မဟာဝိဘဝေါ ပဗ္ဗဇိဿတိ ¶ ၊ ကိမင်္ဂံ ပနာဟ’’န္တိ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သပ္ပာယံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂဝေသန္တော အတ္တနော ဇာတဂါမဿ အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ သာနုပဗ္ဗတေ ဝိဟာသိ။ တဿ မာတာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဘိက္ခံ ဒေတိ။ အထေကဒိဝသံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿ မာတာ မဓုသက္ခရာဘိသင်္ခတံ ပါယာသံ အဒါသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ တဿ ပဗ္ဗတဿ ဆာယာယံ အညတရဿ ဝေဠုဂုမ္ဗဿ မူလေ နိသီဒိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဓောဝိတပတ္တပါဏီ ဝိပဿနံ အာရဘိ။ ဘောဇနသပ္ပာယလာဘေန ကာယစိတ္တာနံ ကလ္လတာယ သမာဟိတော ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိကေ တိက္ခေ သူရေ ဝဟန္တေ အပ္ပကသိရေနေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဘာဝနံ မတ္ထကံ ပါပေန္တော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၈-၁၄) –

‘‘ဟိမဝန္တဿ အဝိဒူရေ၊ ဥဒင်္ဂဏော နာမ ပဗ္ဗတော၊

တတ္ထဒ္ဒသံ ပံသုကူလံ၊ ဒုမဂ္ဂမှိ ဝိလမ္ဗိတံ။

‘‘တီဏိ ကိင်္ကဏိပုပ္ဖာနိ၊ ဩစိနိတွာနဟံ တဒါ၊

ဟေဋ္ဌာ ပဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပံသုကူလံ အပူဇယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသံ အဂစ္ဆဟံ။

‘‘ဧကနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပူဇိတွာ အရဟဒ္ဓဇံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန အဓိဂန္တွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ ပဗ္ဗတသာနုမေဝ ဂန္တုကာမော အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပဝေဒေန္တော ‘‘အဟံ ခေါ ဝေဠုဂုမ္ဗသ္မိ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၃။ တတ္ထ ဝေဠုဂုမ္ဗသ္မိန္တိ ဝေဠုဂစ္ဆဿ သမီပေ၊ တဿ ဆာယာယံ။ ဘုတွာန မဓုပါယသန္တိ မဓုပသိတ္တပါယာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ။ ပဒက္ခိဏန္တိ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟေန၊ သတ္ထု ဩဝါဒဿ သမ္မာ သမ္ပဋိစ္ဆနေနာတိ အတ္ထော။ သမ္မသန္တော ခန္ဓာနံ ¶ ဥဒယဗ္ဗယန္တိ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယဉ္စ ဝိပဿန္တော၊ ယဒိပိ ဣဒါနိ ¶ ကတကိစ္စော၊ ဖလသမာပတ္တိံ ပန သမာပဇ္ဇိတုံ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ သာနုံ ပဋိဂမိဿာမီတိ ပုဗ္ဗေ မယာ ဝုတ္ထပဗ္ဗတသာနုမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ¶ ဂစ္ဆိဿာမိ။ ဝိဝေကမနုဗြူဟယန္တိ ပဋိပဿဒ္ဓိဝိဝေကံ ဖလသမာပတ္တိကာယဝိဝေကဉ္စ ပရိဗြူဟယန္တော၊ တဿ ဝါ ပရိဗြူဟနဟေတု ဂမိဿာမီတိ။ ဧဝံ ပန ဝတွာ ထေရော တတ္ထေဝ ဂတော၊ အယမေဝ စ ဣမဿ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ။

ဂေါသာလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုဝဿိကော ပဗ္ဗဇိတောတိ အာယသ္မတော သုဂန္ဓတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော ဒွါနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကာလေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော မိဂဗျဓနေန အရညေ ဝိစရတိ။ သတ္ထာ တဿ အနုကမ္ပာယ ပဒဝဠဉ္ဇံ ဒဿေတွာ ဂတော။ သော သတ္ထု ပဒစေတိယာနိ ဒိသွာ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရတာယ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ ဣမာနိ ပဒါနီ’’တိ ပီတိသောမနဿဇာတော ကောရဏ္ဍကပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ပူဇံ ကတွာ စိတ္တံ ပသာဒေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စုတော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုဋုမ္ဗိကော ဟုတွာ သတ္ထု ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ဂန္ဓကုဋိံ မဟဂ္ဃဂေါသိတစန္ဒနံ ပိသိတွာ တေန ပရိဘဏ္ဍံ ကတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ – ‘‘နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ မယှံ သရီရံ ဧဝံသုဂန္ဓံ ဟောတူ’’တိ။ ဧဝံ အညာနိပိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဗဟူနိ ပုညကမ္မာနိ ကတွာ သုဂတီသု ဧဝ ပရိဝတ္တမာနော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိဗ္ဗတ္တဿ စ တဿ မာတုကုစ္ဆိဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ မာတု သရီရံ သကလမ္ပိ ဂေဟံ သုရဘိဂန္ဓံ ဝါယတိ။ ဇာတဒိဝသေ ပန ဝိသေသတော ပရမသုဂန္ဓံ သာမန္တဂေဟေသုပိ ဝါယတေဝ။ တဿ မာတာပိတရော ‘‘အမှာကံ ပုတ္တော အတ္တနာဝ ¶ အတ္တနော နာမံ ဂဟေတွာ အာဂတော’’တိ သုဂန္ဓောတွေဝ နာမံ အကံသု။ သော အနုပုဗ္ဗေန ဝယပ္ပတ္တော ¶ မဟာသေလတ္ထေရံ ဒိသွာ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ ဧဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၁၅-၂၄) –

‘‘ဝနကမ္မိကော ပုရေ အာသိံ၊ ပိတုမာတုမတေနဟံ၊

ပသုမာရေန ဇီဝါမိ၊ ကုသလံ မေ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘မမ အာသယသာမန္တာ၊ တိဿော လောကဂ္ဂနာယကော၊

ပဒါနိ တီဏိ ဒဿေသိ၊ အနုကမ္ပာယ စက္ခုမာ။

‘‘အက္ကန္တေ ¶ စ ပဒေ ဒိသွာ၊ တိဿနာမဿ သတ္ထုနော၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပဒေ စိတ္တံ ပသာဒယိံ။

‘‘ကောရဏ္ဍံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ပါဒပံ ဓရဏီရုဟံ၊

သကောသကံ ဂဟေတွာန၊ ပဒသေဋ္ဌံ အပူဇယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

ကောရဏ္ဍကဆဝီ ဟောမိ၊ သုပ္ပဘာသော ဘဝါမဟံ။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပဒပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘အနုဝဿိကော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၄။ တတ္ထ အနုဝဿိကောတိ အနုဂတော ဥပဂတော ဝဿံ အနုဝဿော၊ အနုဝဿောဝ အနုဝဿိကော။ ပဗ္ဗဇိတောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတော၊ ပဗ္ဗဇိတော ဟုတွာ ဥပဂတဝဿမတ္တော ဧကဝဿိကောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အနုဂတံ ပစ္ဆာဂတံ အပဂတံ ဝဿံ အနုဝဿံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ အနုဝဿိကော။ ယဿ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝဿံ အပရိပုဏ္ဏတာယ န ဂဏနူပဂတံ၊ သော ဧဝံ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ¶ အဝဿိကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဿ ဓမ္မသုဓမ္မတန္တိ တဝ သတ္ထု ဓမ္မဿ သုဓမ္မဘာဝံ သွာက္ခာတတံ ဧကန္တနိယျာနိကတံ ပဿ၊ ယတ္ထ အနုဝဿိကော တုဝံ ပဗ္ဗဇိတော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ တယာ အနုပ္ပတ္တာ သစ္ဆိကတာ၊ တတော ဧဝ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ အနုသိဋ္ဌိ ဩဝါဒေါ အနုသိက္ခိတောတိ ကတကိစ္စတံ နိဿာယ ပီတိသောမနဿဇာတော ထေရော အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ဝဒတီတိ။

သုဂန္ဓတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဩဘာသဇာတန္တိ ¶ အာယသ္မတော နန္ဒိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ¶ ကာလေ သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ စေတိယေ စန္ဒနသာရေန ဝေဒိကံ ကာရေတွာ ဥဠာရံ ပူဇာသက္ကာရံ ပဝတ္တေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ပုညကမ္မံ အာစိနိတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သကျရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ မာတာပိတရော နန္ဒိံ ဇနေန္တော ဇာတောတိ နန္ဒိယောတိ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော အနုရုဒ္ဓါဒီသု သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇန္တေသု သယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ကတာဓိကာရတာယ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၁၅-၂၀) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဇလိတွာ အဂ္ဂိခန္ဓောဝ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ပရိနိဗ္ဗုတော။

‘‘နိဗ္ဗုတေ စ မဟာဝီရေ၊ ထူပေါ ဝိတ္ထာရိကော အဟု၊

ဒူရတောဝ ဥပဋ္ဌေန္တိ၊ ဓာတုဂေဟဝရုတ္တမေ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ အကံ စန္ဒနဝေဒိကံ၊

ဒိဿတိ ထူပခန္ဓော စ၊ ထူပါနုစ္ဆဝိကော တဒါ။

‘‘ဘဝေ ¶ နိဗ္ဗတ္တမာနမှိ၊ ဒေဝတ္တေ အထ မာနုသေ။

ဩမတ္တံ မေ န ပဿာမိ၊ ပုဗ္ဗကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဉ္စဒသကပ္ပသတေ၊ ဣတော အဋ္ဌ ဇနာ အဟုံ၊

သဗ္ဗေ သမတ္တနာမာ တေ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ပါစီနဝံသမိဂဒါယေ ဝိဟရန္တေ ဣမသ္မိံ ထေရေ ဧကဒိဝသံ မာရော ပါပိမာ ဘိံသာပေတုကာမော တဿ ဘေရဝရူပံ ဒဿေတိ။ ထေရော တံ ‘‘မာရော အယ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘ပါပိမ၊ ယေ မာရဓေယျံ ဝီတိဝတ္တာ၊ တေသံ တဝ ကိရိယာ ကိံ ကရိဿတိ၊ တတောနိဒါနံ ပန တွံ ဧဝ ဝိဃာတံ အနတ္ထံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဩဘာသဇာတံ ဖလဂ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၅။ တတ္ထ ဩဘာသဇာတန္တိ ဉာဏောဘာသေန ဇာတောဘာသံ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏဿ အဓိဂတတ္တာ။ တေန အနဝသေသတော ကိလေသန္ဓကာရဿ ဝိဟတဝိဒ္ဓံသိတဘာဝတော အတိဝိယ ပဘဿရန္တိ အတ္ထော။ ဖလဂန္တိ ဖလံ ဂတံ ဥပဂတံ၊ အဂ္ဂဖလဉာဏသဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တန္တိ ခီဏာသဝဿ စိတ္တံ သာမညေန ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဏှသော’’တိ။ တဉှိ နိရောဓနိန္နတာယ ခီဏာသဝါနံ နိစ္စကပ္ပံ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနတော ‘‘ဖလေန သဟိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ တာဒိသန္တိ တထာရူပံ၊ အရဟန္တန္တိ ¶ အတ္ထော။ အာသဇ္ဇာတိ ဝိသောဓေတွာ ပရိဘုယျ။ ကဏှာတိ မာရံ အာလပတိ၊ သော ဟိ ကဏှကမ္မတ္တာ ကဏှာဘိဇာတိတာယ ¶ စ ‘‘ကဏှော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆသီတိ ဣဓ ကုစ္ဆိအနုပ္ပဝေသာဒိနာ နိရတ္ထကံ ကာယပရိဿမံ ဒုက္ခံ၊ သမ္ပရာယေ စ အပ္ပတိကာရံ အပါယဒုက္ခံ ဥပဂမိဿသိ ပါပုဏိဿသိ။ တံ သုတွာ မာရော ‘‘ဇာနာတိ မံ သမဏော’’တိ တတ္ထေဝန္တရဓာယီတိ။

နန္ဒိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတွာ ¶ သုဘာသိတံ ဝါစန္တိ အာယသ္မတော အဘယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မကထိကော ဟုတွာ ဓမ္မကထနကာလေ ပဌမံ စတူဟိ ဂါထာဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ ပစ္ဆာ ဓမ္မံ ကထေသိ။ တေနဿ ပုညကမ္မဗလေန ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ အပါယပဋိသန္ဓိ နာမ နာဟောသိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘အဘိတ္ထဝိတွာ ပဒုမုတ္တရံ ဇိနံ၊ ပသန္နစိတ္တော အဘယော သယမ္ဘုံ၊

န ဂစ္ဆိ ကပ္ပာနိ အပါယဘူမိံ၊ သတသဟဿာနိ ဥဠာရသဒ္ဓါ’’တိ။ (အပ။ ထေရ ၂။၅၅။၂၂၁)

ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာဒီဟိ တဿ စ ပုဗ္ဗပစ္ဆိမသန္နိဋ္ဌာနစေတနာနံ အတိဝိယ ဥဠာရဘာဝေန သော အပရိမေယျော ပုညာဘိသန္ဒော ကုသလာဘိသန္ဒော တာဒိသော အဟောသိ။ ‘‘အစိန္တိယေ ပသန္နာနံ၊ ဝိပါကော ဟောတိ အစိန္တိယော’’တိ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၈၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဟိ ဘဝေ ဥပစိတံ ပုညံ တဿ ဥပတ္ထမ္ဘကမဟောသိ။ တထာ ဟိ သော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကေတကပုပ္ဖေဟိ ပူဇမကာသိ။ ဧဝံ ဥဠာရေဟိ ပုညဝိသေသေဟိ သုဂတီသု ဧဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ ပုတ္တော ¶ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အဘယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ ဥပ္ပတ္တိ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သော နိဂဏ္ဌေန နာဋပုတ္တေန ဥဘတောကောဋိကံ ပဉှံ သိက္ခာပေတွာ ‘‘ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဝါဒံ အာရောပေဟီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇိတော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ တဿ ပဉှဿ အနေကံသဗျာကရဏဘာဝေ ဘဂဝတာ ကထိတေ နိဂဏ္ဌာနံ ပရာဇယံ၊ သတ္ထု စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဝိဒိတွာ ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒေသိ။ တတော ရညေ ဗိမ္ဗိသာရေ ကာလင်္ကတေ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ တာလစ္ဆိဂ္ဂဠူပမသုတ္တဒေသနာယ သောတာပန္နော ဟုတွာ ပုန ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၁၇-၂၂) –

‘‘ဝိနတာနဒိယာ ¶ တီရေ၊ ဝိဟာသိ ပုရိသုတ္တမော၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတံ။

‘‘မဓုဂန္ဓဿ ¶ ပုပ္ဖေန၊ ကေတကဿ အဟံ တဒါ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမပူဇယိံ။

‘‘ဧကနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိကိတ္တနေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘သုတွာ သုဘာသိတံ ဝါစ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၆။ တတ္ထ သုတွာတိ သောတံ ဩဒဟိတွာ၊ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရေတွာ။ သုဘာသိတန္တိ သုဋ္ဌု ဘာသိတံ၊ သမ္မဒေဝ ဘာသိတံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော မဟာကာရုဏိကတာယ စ ကိဉ္စိ အဝိသံဝါဒေတွာ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဧကန္တတော သာဓနဝသေန ဘာသိတံ စတုသစ္စဝိဘာဝနီယဓမ္မကထံ။ န ဟိ သစ္စဝိနိမုတ္တာ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ အတ္ထိ။ ဗုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ။ အာဒိစ္စဗန္ဓုနောတိ အာဒိစ္စဝံသေ သမ္ဘူတတ္တာ အာဒိစ္စော ဗန္ဓု ဧတဿာတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု၊ ဘဂဝါ။ တဿ အာဒိစ္စဗန္ဓုနော။ အာဒိစ္စဿ ဝါ ဗန္ဓူတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု၊ ဘဂဝါ။ တဿ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ယော အန္ဓကာရေ တမသီ ပဘင်္ကရော၊ ဝေရောစနော မဏ္ဍလီ ဥဂ္ဂတေဇော၊

မာ ရာဟု ဂိလီ စရမန္တလိက္ခေ၊ ပဇံ မမံ ရာဟု ပမုဉ္စ သူရိယ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၉၁)၊

ပစ္စဗျဓိန္တိ ¶ ပဋိဝိဇ္ဈိံ။ ဟီ-တိ နိပါတမတ္တံ။ နိပုဏန္တိ သဏှံ ပရမသုခုမံ၊ နိရောဓသစ္စံ၊ စတုသစ္စမေဝ ဝါ။ ဟီ-တိ ဝါ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော။ ယသ္မာ ပစ္စဗျဓိံ နိပုဏံ စတုသစ္စံ၊ တသ္မာ န ဒါနိ ကိဉ္စိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ယထာ ကိံ ပဋိဝိဇ္ဈီတိ အာဟ ‘‘ဝါလဂ္ဂံ ဥသုနာ ယထာ’’တိ။ ယထာ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိံ သုသိက္ခိတော ကုသလော ဣဿာသော ဥသုနာ ကဏ္ဍေန အဝိရဇ္ဈန္တော ဝိဇ္ဈေယျ၊ ဧဝံ ပစ္စဗျဓိံ နိပုဏံ အရိယသစ္စန္တိ ယောဇနာ။

အဘယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ လောမသကင်္ဂိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဒဗ္ဗံ ¶ ¶ ကုသန္တိ အာယသ္မတော လောမသကင်္ဂိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော နာနာပုပ္ဖေဟိ ပူဇေတွာ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော ပုန အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ တေန စ သမယေန သတ္ထာရာ ဘဒ္ဒေကရတ္တပဋိပဒါယ ကထိတာယ အညတရော ဘိက္ခု ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝသေန တေန သာကစ္ဆံ ကရောတိ။ သော တံ န သမ္ပာယာသိ။ အသမ္ပာယန္တော ‘‘အဟံ အနာဂတေ တုယှံ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ကထေတုံ သမတ္ထော ဘဝေယျ’’န္တိ ပဏိဓာနံ အကာသိ၊ ဣတရော ‘‘ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ။ ဧတေသု ပဌမော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ သုခုမာလဘာဝေန သောဏဿ ဝိယ ပါဒတလေသု လောမာနိ ဇာတာနိ၊ တေနဿ လောမသကင်္ဂိယောတိ နာမံ အဟောသိ။ ဣတရော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ စန္ဒနောတိ ပညာယိတ္ထ။ လောမသကင်္ဂိယော အနုရုဒ္ဓါဒီသု သကျကုမာရေသု ပဗ္ဗဇန္တေသု ပဗ္ဗဇိတုံ န ဣစ္ဆိ။ အထ နံ သံဝေဇေတုံ စန္ဒနော ဒေဝပုတ္တော ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ပုစ္ဆိ။ ဣတရော ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ။ ပုန ဒေဝပုတ္တော ‘‘အထ ကသ္မာ တယာ ‘ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ကထေယျ’န္တိ ¶ သင်္ဂရော ကတော၊ ဣဒါနိ ပန နာမမတ္တမ္ပိ န ဇာနာသီ’’တိ စောဒေသိ။ ဣတရော တေန သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘မယာ ကိရ၊ ဘန္တေ၊ ပုဗ္ဗေ ‘ဣမဿ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ကထေဿာမီ’တိ သင်္ဂရော ကတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ‘‘အာမ၊ ကုလပုတ္တ၊ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ တယာ ဧဝံ ကတ’’န္တိ အာဟ။ သွာယမတ္ထော ဥပရိပဏ္ဏာသကေ အာဂတနယေန ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ လောမသကင်္ဂိယော ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗာဇေထ မ’’န္တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ‘‘န၊ ခေါ၊ တထာဂတာ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတံ ပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ သော မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အနုဇာနာဟိ မံ၊ အမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိတုံ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမဟ’’န္တိ ဝတွာ၊ မာတရာ ‘‘တာတ၊ သုခုမာလော တွံ ကထံ ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အတ္တနော ပရိဿယသဟနဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ဒဗ္ဗံ ကုသံ ပေါဋကိလ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၇။ တတ္ထ ¶ ဒဗ္ဗန္တိ ဒဗ္ဗတိဏမာဟ၊ ယံ ‘‘သဒ္ဒုလော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကုသန္တိ ကုသတိဏံ၊ ယော ‘‘ကာသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပေါဋကိလန္တိ သကဏ္ဋကံ အကဏ္ဋကဉ္စ ဂစ္ဆံ။ ဣဓ ပန သကဏ္ဋကမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဥသီရာဒီနိ သုဝိညေယျာနိ။ ဒဗ္ဗာဒီနိ တိဏာနိ ဗီရဏတိဏာနိ ပါဒေဟိ အက္ကန္တဿာပိ ဒုက္ခဇနကာနိ ဂမနန္တရာယကရာနိ စ၊ တာနိ စ ပနာဟံ ဥရသာ ပနုဒိဿာမိ ဥရသာပိ အပနေဿာမိ။ ဧဝံ အပနေန္တော တံ နိမိတ္တံ ဒုက္ခံ သဟန္တော အရညာယတနေ ဂုမ္ဗန္တရံ ပဝိသိတွာ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ သက္ခိဿာမိ။ ကော ပန ဝါဒေါ ပါဒေဟိ အက္ကမနေတိ ဒဿေတိ။ ဝိဝေကမနုဗြူဟယန္တိ ¶ ကာယဝိဝေကံ စိတ္တဝိဝေကံ ဥပဓိဝိဝေကဉ္စ အနုဗြူဟယန္တော။ ဂဏသင်္ဂဏိကဉှိ ပဟာယ ကာယဝိဝေကံ အနုဗြူဟယန္တဿေဝ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ သမာဒဟန္တဿ စိတ္တဝိဝေကော၊ န သင်္ဂဏိကာရတဿ။ သမာဟိတဿေဝ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တဿ သမထဝိပဿနဉ္စ ယုဂနဒ္ဓံ ကရောန္တဿ ကိလေသာနံ ခေပနေန ဥပဓိဝိဝေကာဓိဂမော၊ န အသမာဟိတဿ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝေကမနုဗြူဟယန္တိ ကာယဝိဝေကံ စိတ္တဝိဝေကံ ဥပဓိဝိဝေကဉ္စ အနုဗြူဟယန္တော’’တိ။ ဧဝံ ပန ပုတ္တေန ဝုတ္တေ မာတာ ‘‘တေန ဟိ၊ တာတ၊ ပဗ္ဗဇာ’’တိ အနုဇာနိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ တံ ¶ သတ္ထာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ တံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသန္တံ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော၊ တွံ သုခုမာလော ကိံ သက္ခိဿသိ အရညေ ဝသိတု’’န္တိ။ သော တေသမ္ပိ တမေဝ ဂါထံ ဝတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၂၃-၂၇) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ နာနာပုပ္ဖေဟိ ပူဇယိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော တံယေဝ ဂါထံ အဘာသီတိ။

လောမသကင်္ဂိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဇမ္ဗုဂါမိယပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ကစ္စိ ¶ နော ဝတ္ထပသုတောတိ အာယသ္မတော ဇမ္ဗုဂါမိယပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ အာစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ဝေဿဘုဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဧကဒိဝသံ ကိံသုကာနိ ပုပ္ဖာနိ ဒိသွာ တာနိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အနုဿရန္တော ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ အာကာသေ ခိပန္တော ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တော။ တတော ပရံ ပုညာနိ ကတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ စမ္ပာယံ ဇမ္ဗုဂါမိယဿ နာမ ဥပါသကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေန ¶ ပုညကမ္မေန တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တော။ တတော ပရံ ပုညာနိ ကတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ စမ္ပာယံ ဇမ္ဗုဂါမိယဿ နာမ ဥပါသကဿ ပုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေနဿ ဇမ္ဗုဂါမိယပုတ္တောတွေဝ သမညာ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သာကေတေ အဉ္ဇနဝနေ ဝသတိ။ အထဿ ပိတာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မမ ပုတ္တော သာသနေ အဘိရတော ဝိဟရတိ၊ ဥဒါဟု နော’’တိ ဝီမံသနတ္ထံ ‘‘ကစ္စိ နော ဝတ္ထပသုတော’’တိ ဂါထံ လိခိတွာ ပေသေသိ။ သော တံ ဝါစေတွာ၊ ‘‘ပိတာ မေ ပမာဒဝိဟာရံ အာသင်္ကတိ၊ အဟဉ္စ အဇ္ဇာပိ ပုထုဇ္ဇနဘူမိံ နာတိဝတ္တော’’တိ သံဝေဂဇာတော ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၂၅-၃၀) –

‘‘ကိံသုကံ ¶ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ပဂ္ဂဟေတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ သရိတွာန၊ အာကာသေ အဘိပူဇယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဉာတီနံ ဝသနနဂရံ ဂန္တွာ သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ ပကာသေန္တော ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။ တံ ဒိသွာ ဉာတကာ ပသန္နမာနသာ ဗဟူ သင်္ဃာရာမေ ကာရေသုံ။ ထေရောပိ သကပိတရာ ပေသိတံ ¶ ဂါထံ အင်္ကုသံ ကတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ အညံ ဗျာကရောန္တောပိ ပိတုပူဇနတ္ထံ ‘‘ကစ္စိ နော ဝတ္ထပသုတော’’တိ တမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၈။ တတ္ထ ကစ္စီတိ ပုစ္ဆာယံ နိပါတော။ နောတိ ပဋိသေဓေ။ ဝတ္ထပသုတောတိ ဝတ္ထေ ပသုတော ဝတ္ထပသုတော၊ စီဝရမဏ္ဍနာဘိရတော။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ပတ္တမဏ္ဍနာဒိစာပလ္လပဋိက္ခေပဿာပိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘ကစ္စိ န ဝတ္ထပသုတော’’တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ ဘူသနာရတောတိ အတ္တဘာဝဝိဘူသနာယ ရတော အဘိရတော၊ ယထေကစ္စေ ပဗ္ဗဇိတွာပိ စပလာ ကာယဒဠှိဗဟုလာ စီဝရာဒိပရိက္ခာရဿ အတ္တနော သရီရဿ စ မဏ္ဍနဝိဘူသနဋ္ဌာနာယ ယုတ္တာ ဟောန္တိ။ ကိမေဝ ပရိက္ခာရပသုတော ဘူသနာရတော စ နာဟောသီတိ အယမေတ္ထ ပဒဒွယဿာပိ အတ္ထော။ သီလမယံ ဂန္ဓန္တိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝါပါဒနေန သုပရိသုဒ္ဓဿ စတုဗ္ဗိဓဿပိ သီလဿ ဝသေန ယွာယံ ‘‘ယော စ သီလဝတံ ပဇာတိ ¶ န ဣတရာ ဒုဿီလပဇာ၊ ဒုဿီလတ္တာယေဝ ဒုဿိလျမယံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဝါယတိ၊ ဧဝံ တွံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ အဝါယိတွာ ကစ္စိ သီလမယံ ဂန္ဓံ ဝါယသီတိ ¶ အတ္ထော။ အထ ဝါ နေတရာ ပဇာတိ န ဣတရာ ဒုဿီလပဇာ၊ တံ ကစ္စိ န ဟောတိ၊ ယတော သီလမယံ ဂန္ဓံ ဝါယသီတိ ဗျတိရေကေန သီလဂန္ဓဝါယနမေဝ ဝိဘာဝေတိ။

ဇမ္ဗုဂါမိယပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမုန္နမယမတ္တာနန္တိ အာယသ္မတော ဟာရိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညသမ္ဘာရံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သုဒဿနံ ¶ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ကုဋဇပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ တေန ပုညကမ္မေန သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဟာရိတောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ မာတာပိတရော ကုလရူပါဒီဟိ အနုစ္ဆဝိကံ ကုမာရိကံ ဗြာဟ္မဏဓီတရံ အာနေသုံ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ ဘောဂသုခံ အနုဘဝန္တော ဧကဒိဝသံ အတ္တနော တဿာ စ ရူပသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ‘‘ဤဒိသံ နာမ ရူပံ နစိရဿေဝ ဇရာယ မစ္စုနာ စ အဘိပ္ပမဒ္ဒီယတီ’’တိ သံဝေဂံ ပဋိလဘိ။ ကတိပယဒိဝသာတိက္ကမေနေဝ စဿ ဘရိယံ ကဏှသပ္ပော ဍံသိတွာ မာရေသိ။ သော တေန ဘိယျောသောမတ္တာယ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဃရဗန္ဓနေ ဆိန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ စ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိဟရန္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ စိတ္တံ ဥဇုဂတံ န ဟောတိ။ သော ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော အညတရံ ဥသုကာရံ ဥသုဒဏ္ဍံ ယန္တေ ပက္ခိပိတွာ ဥဇုံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ အစေတနမ္ပိ နာမ ဥဇုံ ကရောန္တိ၊ ကသ္မာ အဟံ စိတ္တံ ဥဇုံ န ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတောဝ ပဋိနိဝတ္တိတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နော ဝိပဿနံ အာရဘိ။ အထဿ ဘဂဝါ ဥပရိ အာကာသေ နိသီဒိတွာ ဩဝါဒံ ဒေန္တော ‘‘သမုန္နမယမတ္တာန’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။ အယမေဝ ထေရော အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ဩဝဒန္တော အဘာသီတိ စ ဝဒန္တိ။

၂၉။ တတ္ထ သမုန္နမယန္တိ သမ္မာ ဥန္နမေန္တော၊ သမာပတ္တိဝသေန ကောသဇ္ဇပက္ခေ ¶ ပတိတုံ အဒတွာ တတော ဥဒ္ဓရန္တော ဝီရိယသမတံ ယောဇေန္တောတိ အတ္ထော။ အတ္တာနန္တိ စိတ္တံ၊ အထ ဝါ သမုန္နမယာတိ ကောသဇ္ဇပက္ခတော သမုန္နမေဟိ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဟီနဝီရိယတာယ တဝ စိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိံ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ စေ၊ တံ ဝီရိယာရမ္ဘဝသေန သမ္မာ ဥန္နမေဟိ၊ အနောနတံ အနပနတံ ကရောဟီတိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ပန ကရောန္တော ဥသုကာရောဝ တေဇနံ။ စိတ္တံ ဥဇုံ ကရိတွာန၊ အဝိဇ္ဇံ ဘိန္ဒ ဟာရိတာတိ။ ယထာ နာမ ဥသုကာရော ကဏ္ဍံ ဤသကမ္ပိ ဩနတံ အပနတဉ္စ ဝိဇ္ဈန္တော လက္ခံ ဘိန္ဒနတ္ထံ ဥဇုံ ကရောတိ၊ ဧဝံ ကောသဇ္ဇပါတတော အရက္ခဏေန ဩနတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော အရက္ခဏေန အပနတံ ဝိဇ္ဈန္တော အပ္ပနာပတ္တိယာ စိတ္တံ ဥဇုံ ¶ ကရိတွာန သမာဟိတစိတ္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ သီဃံ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန အဝိဇ္ဇံ ဘိန္ဒ ပဒါလေဟီတိ။ တံ သုတွာ ထေရော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နစိရေနေဝ အရဟာ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၅။၃၉-၄၃) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဝသလော နာမ ပဗ္ဗတော၊

ဗုဒ္ဓါ သုဒဿနော နာမ၊ ဝသတေ ပဗ္ဗတန္တရေ။

‘‘ပုပ္ဖံ ဟေမဝန္တံ ဂယှ၊ ဝေဟာသံ အဂမာသဟံ၊

တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဩဃတိဏ္ဏမနာသဝံ။

‘‘ပုပ္ဖံ ကုဋဇမာဒါယ၊ သီသေ ကတွာနဟံ တဒါ၊

ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပေသိံ၊ သယမ္ဘုဿ မဟေသိနော။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တောပိ တမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။

ဟာရိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာဗာဓေ မေ သမုပ္ပန္နေတိ အာယသ္မတော ဥတ္တိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ စန္ဒဘာဂါယ နဒိယာ မဟာရူပေါ ¶ သုသုမာရော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ သော ပါရံ ဂန္တုံ နဒိယာ တီရံ ဥပဂတံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ပါရံ နေတုကာမော တီရသမီပေ နိပဇ္ဇိ။ ဘဂဝါ တဿ အနုကမ္ပာယ ပိဋ္ဌိယံ ပါဒေ ဌပေသိ။ သော ဟဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂေါ ပီတိဝေဂေန ဒိဂုဏုဿာဟော ဟုတွာ သောတံ ဆိန္ဒန္တော သီဃေန ဇဝေန ဘဂဝန္တံ ပရတီရံ နေသိ။ ဘဂဝါ တဿ စိတ္တပ္ပသာဒံ ¶ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ဣတော စုတော ဒေဝလောကေ ¶ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ အမတံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။

သော တထာ သုဂတီသုယေဝ ပရိဗ္ဘမန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ ဥတ္တိယော နာမ နာမေန။ သော ဝယပ္ပတ္တော ‘‘အမတံ ပရိယေသိဿာမီ’’တိ ပရိဗ္ဗာဇကော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာပိ သီလာဒီနံ အဝိသောဓိတတ္တာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော အညေ ဘိက္ခူ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အညံ ဗျာကရောန္တေ ဒိသွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သင်္ခေပေနေဝ ဩဝါဒံ ယာစိ။ သတ္ထာပိ တဿ ‘‘တသ္မာတိဟ တွံ၊ ဥတ္တိယ၊ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉) သင်္ခေပေနေဝ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သော တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိ။ တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿနဿ အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဥပ္ပန္နေ ပန အာဗာဓေ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုံ ကတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃။၁၆၉-၁၇၉) –

‘‘စန္ဒဘာဂါနဒီတီရေ၊ သုသုမာရော အဟံ တဒါ၊

သဂေါစရပသုတောဟံ၊ နဒိတိတ္ထံ အဂစ္ဆဟံ။

‘‘သိဒ္ဓတ္ထော တမှိ သမယေ၊ သယမ္ဘူ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော၊

နဒိံ တရိတုကာမော သော၊ နဒိတိတ္ထံ ဥပါဂမိ။

‘‘ဥပဂတေ စ သမ္ဗုဒ္ဓေ၊ အဟမ္ပိ တတ္ထုပါဂမိံ၊

ဥပဂန္တွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဣမံ ဝါစံ ဥဒီရယိံ။

‘‘အဘိရူဟ မဟာဝီရ၊ တာရေဿာမိ အဟံ တုဝံ၊

ပေတ္တိကံ ဝိသယံ မယှံ၊ အနုကမ္ပ မဟာမုနိ။

‘‘မမ ဥဂ္ဂဇ္ဇနံ သုတွာ၊ အဘိရူဟိ မဟာမုနိ၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ တာရေသိံ လောကနာယကံ။

‘‘နဒိယာ ပါရိမေ တီရေ၊ သိဒ္ဓတ္ထော လောကနာယကော၊

အဿာသေသိ မမံ တတ္ထ၊ အမတံ ပါပုဏိဿတိ။

‘‘တမှာ ¶ ကာယာ စဝိတွာန၊ ဒေဝလောကံ အဂစ္ဆဟံ၊

ဒိဗ္ဗသုခံ အနုဘဝိံ၊ အစ္ဆရာဟိ ပုရက္ခတော။

‘‘သတ္တက္ခတ္တုဉ္စ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာသဟံ၊

တီဏိက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ၊ မဟိယာ ဣဿရော အဟုံ။

‘‘ဝိဝေကမနုယုတ္တောဟံ ¶ ၊ နိပကော စ သုသံဝုတော၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ တာရေသိံ ယံ နရာသဘံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တရဏာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော သမ္မာ ပဋိပတ္တိယာ ပရိပုဏ္ဏာကာရဝိဘာဝနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘အာဗာဓေ မေ သမုပ္ပန္နေ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၀။ တတ္ထ အာဗာဓေ မေ သမုပ္ပန္နေတိ သရီရဿ အာဗာဓနတော ‘‘အာဗာဓော’’တိ လဒ္ဓနာမေ ဝိသဘာဂဓာတုက္ခောဘဟေတုကေ ရောဂေ မယှံ သဉ္ဇာတေ။ သတိ မေ ဥဒပဇ္ဇထာတိ ‘‘ဥပ္ပန္နော ခေါ မေ အာဗာဓော၊ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယဒိဒံ အာဗာဓော ဝဍ္ဎေယျ။ ယာဝ ပနာယံ အာဗာဓော န ဝဍ္ဎတိ၊ ဟန္ဒာဟံ ¶ ဝီရိယံ အာရဘာမိ ‘အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ အသစ္ဆိကတဿ သစ္ဆိကိရိယာယာ’’’တိ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုဘူတာ သတိ တဿေဝ အာဗာဓဿ ဝသေန ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပီဠိယမာနဿ မယှံ ဥဒပါဒိ။ တေနာဟ ‘‘အာဗောဓော မေ သမုပ္ပန္နော၊ ကာလော မေ နပ္ပမဇ္ဇိတု’’န္တိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဉှိ သတိံ အင်္ကုသံ ကတွာ အယံ ထေရော အရဟတ္တံ ပတ္တောတိ။

ဥတ္တိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဖုဋ္ဌော ¶ ¶ ဍံသေဟီတိ အာယသ္မတော ဂဟွရတီရိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ မိဂလုဒ္ဒေါ ဟုတွာ အရညေ ဝိစရန္တော အဒ္ဒသ သိခိံ ဘဂဝန္တံ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ဒေဝနာဂယက္ခာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ၊ ဒိသွာ ပန ပသန္နမာနသော ‘‘ဓမ္မော ဧသ ဝုစ္စတီ’’တိ သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နော ပုန အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တော’’တိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂဟွရတီရေ နာမ အရညဋ္ဌာနေ ဝသတိ။ တေနဿ ဂဟွရတီရယောတိ သမညာ အဟောသိ။ သော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၄၄-၅၀) –

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ပုရေ အာသိ၊ အရညေ ဝိပိနေ အဟံ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဒေဝသင်္ဃပုရက္ခတံ။

‘‘စတုသစ္စံ ပကာသေန္တံ၊ ဒေသေန္တံ၊ အမတံ ပဒံ၊

အဿောသိံ မဓုရံ ဓမ္မံ၊ သိခိနော လောကဗန္ဓုနော။

‘‘ဃောသေ စိတ္တံ ပသာဒေသိံ၊ အသမပ္ပဋိပုဂ္ဂလေ၊

တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဥတ္တရိံ ဒုတ္တရံ ဘဝံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဃောသသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ သာဝတ္ထိယံ အဂမာသိ။ တဿ အာဂတဘာဝံ သုတွာ ဉာတကာ ဥပဂန္တွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသုံ။ သော ကတိပယဒိဝသေ ဝသိတွာ အရညမေဝ ဂန္တုကာမော အဟောသိ။ တံ ဉာတကာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အရညံ နာမ ဍံသမကသာဒိဝသေန ဗဟုပရိဿယံ၊ ဣဓေဝ ဝသထာ’’တိ ¶ ¶ အာဟံသု။ တံ သုတွာ ထေရော ‘‘အရညဝါသောယေဝ မယှံ ရုစ္စတီ’’တိ ဝိဝေကာဘိရတိကိတ္တနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ဖုဋ္ဌော ဍံသေဟီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၁။ တတ္ထ ဖုဋ္ဌော ဍံသေဟိ မကသေဟီတိ ဍံသနသီလတာယ ‘‘ဍံသာ’’တိ လဒ္ဓနာမာဟိ အန္ဓကမက္ခိကာဟိ၊ မကသနညိတေဟိ စ သူစိမုခပါဏေဟိ ဖုဿိတော ဒဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အရညသ္မိန္တိ ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) ဝုတ္တအရညလက္ခဏယောဂတော အရညေ။ ဗြဟာဝနေတိ မဟာရုက္ခဂစ္ဆဂဟနတာယ မဟာဝနေ အရညာနိယံ။ နာဂေါ သင်္ဂါမသီသေဝါတိ သင်္ဂါမာဝစရော ဟတ္ထိနာဂေါ ဝိယ သင်္ဂါမမုဒ္ဓနိ ပရသေနာသမ္ပဟာရံ။ ‘‘အရညဝါသော နာမ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတော ထောမိတော’’တိ ဥဿာဟဇာတော သတော သတိမာ ဟုတွာ တတြ တသ္မိံ အရညေ၊ တသ္မိံ ဝါ ဍံသာဒိသမ္ဖဿေ ဥပဋ္ဌိတေ အဓိဝါသယေ အဓိဝါသေယျ သဟေယျ၊ ‘‘ဍံသာဒယော မံ အာဗာဓေန္တီ’’တိ အရညဝါသံ န ဇဟေယျာတိ အတ္ထော။

ဂဟွရတီရိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဇရံ ဇီရမာနေနာတိ အာယသ္မတော သုပ္ပိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညာယတနေ ဝသန္တော တတ္ထ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဖလာဖလံ အဒါသိ၊ တထာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကာလေ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတ္တော ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေန လဒ္ဓသံဝေဂေါ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗဟုဿုတော အဟောသိ။ ဇာတိမဒေန သုတမဒေန စ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တော ပရေ စ ဝမ္ဘေန္တော ဝိဟာသိ။ သော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ တဿ ¶ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန သာဝတ္ထိယံ ပရိဘူတရူပေ သုသာနဂေါပကကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သုပ္ပိယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ အထ ဝိညုတံ ပတ္တော အတ္တနော သဟာယဘူတံ သောပါကတ္ထေရံ ¶ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပူရေတွာ ‘‘အဇရံ ဇီရမာနေနာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၂။ တတ္ထ အဇရန္တိ ဇရာရဟိတံ၊ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယာဟ။ တဉှိ အဇာတတ္တာ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဇရာ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ သာ နတ္ထီတိ ဇရာဘာဝဟေတုတောပိ အဇရံ နာမ။ ဇီရမာနေနာတိ ဇီရန္တေန၊ ခဏေ ခဏေ ဇရံ ပါပုဏန္တေန။ တပ္ပမာနေနာတိ သန္တပ္ပမာနေန၊ ရာဂါဒီဟိ ¶ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ ဒယှမာနေန။ နိဗ္ဗုတိန္တိ ယထာဝုတ္တသန္တာပါဘာဝတော နိဗ္ဗုတသဘာဝံ နိဗ္ဗာနံ။ နိမိယန္တိ ပရိဝတ္တေယျံ စေတာပေယျံ။ ပရမံ သန္တိန္တိ အနဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရပရိဠာဟဝူပသမဓမ္မတာယ ဥတ္တမံ သန္တိံ။ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနနုဗန္ဓတ္တာ ယောဂက္ခေမံ။ အတ္တနော ဥတ္တရိတရဿ ကဿစိ အဘာဝတော အနုတ္တရံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ခဏေ ခဏေ ဇရာယ အဘိဘုယျမာနတ္တာ ဇီရမာနေန၊ တထာ ရာဂဂ္ဂိအာဒီဟိ သန္တပ္ပမာနေန ဂတော ဧဝံ အနိစ္စေန ဒုက္ခေန အသာရေန သဗ္ဗထာပိ အနုပသန္တသဘာဝေန သဥပဒ္ဒဝေန၊ တပ္ပဋိပက္ခဘာဝတော အဇရံ ပရမုပသမဘူတံ ကေနစိ အနုပဒ္ဒုတံ အနုတ္တရံ နိဗ္ဗာနံ နိမိယံ ပရိဝတ္တေယျံ ‘‘မဟာ ဝတ မေ လာဘော မဟာ ဥဒယော ဟတ္ထဂတော’’တိ။ ယထာ ဟိ မနုဿာ ယံ ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ ပရိဝတ္တေန္တာ နိရပေက္ခာ ဂယှမာနေန သမ္ဗဟုမာနာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမယံ ထေရော ပဟိတတ္တော ဝိဟရန္တော အတ္တနော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခတံ၊ နိဗ္ဗာနံ ပဋိပေသိတတ္တဉ္စ ပကာသေန္တော ‘‘နိမိယံ ပရမံ သန္တိံ၊ ယောဂက္ခေမံ အနုတ္တရ’’န္တိ ဝတွာ တမေဝ ¶ ပဋိပတ္တိံ ပရိဗြူဟယန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၅၁-၇၇) –

‘‘ဝရုဏော နာမ နာမေန၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ၊

ဆဍ္ဍေတွာ ဒသ ပုတ္တာနိ၊ ဝနမဇ္ဈောဂဟိံ တဒါ။

‘‘အဿမံ သုကတံ ကတွာ၊ သုဝိဘတ္တံ မနောရမံ၊

ပဏ္ဏသာလံ ကရိတွာန၊ ဝသာမိ ဝိပိနေ အဟံ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမုဒ္ဓရိတုကာမော သော၊ အာဂစ္ဆိ မမ အဿမံ။

‘‘ယာဝတာ ¶ ဝနသဏ္ဍမှိ၊ ဩဘာသော ဝိပုလော အဟု၊

ဗုဒ္ဓဿ အာနုဘာဝေန၊ ပဇ္ဇလီ ဝိပိနံ တဒါ။

‘‘ဒိသွာန တံ ပါဋိဟီရံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ တာဒိနော၊

ပတ္တပုဋံ ဂဟေတွာန၊ ဖလေန ပူဇယိံ အဟံ။

‘‘ဥပဂန္တွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သဟခါရိမဒါသဟံ၊

အနုကမ္ပာယ မေ ဗုဒ္ဓါ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။

‘‘ခါရိဘာရံ ဂဟေတွာန၊ ပစ္ဆတော ဧဟိ မေ တုဝံ၊

ပရိဘုတ္တေ စ သင်္ဃမှိ၊ ပုညံ တဝ ဘဝိဿတိ။

‘‘ပုဋကံ တံ ဂဟေတွာန၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿဒါသဟံ၊

တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ တုသိတံ ဥပပဇ္ဇဟံ။

‘‘တတ္ထ ¶ ဒိဗ္ဗေဟိ နစ္စေဟိ၊ ဂီတေဟိ ဝါဒိတေဟိ စ၊

ပုညကမ္မေန သံယုတ္တံ၊ အနုဘောမိ သဒါ သုခံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

ဘောဂေ မေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ယာဝတာ စတုရော ဒီပါ၊ သသမုဒ္ဒါ သပဗ္ဗတာ၊

ဖလံ ဗုဒ္ဓဿ ဒတွာန၊ ဣဿရံ ကာရယာမဟံ။

‘‘ယာဝတာ ယေ ပက္ခိဂဏာ၊ အာကာသေ ဥပ္ပတန္တိ စေ၊

တေပိ မေ ဝသမနွေန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ယာဝတာ ဝနသဏ္ဍမှိ၊ ယက္ခာ ဘူတာ စ ရက္ခသာ၊

ကုမ္ဘဏ္ဍာ ဂရုဠာ စာပိ၊ ပါရိစရိယံ ဥပေန္တိ မေ။

‘‘ကုမ္မာ သောဏာ မဓုကာရာ၊ ဍံသာ စ မကသာ ဥဘော၊

တေပိ မံ ဝသမနွေန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သုပဏ္ဏာ နာမ သကုဏာ၊ ပက္ခိဇာတာ မဟဗ္ဗလာ၊

တေပိ မံ သရဏံ ယန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ယေပိ ဒီဃာယုကာ နာဂါ၊ ဣဒ္ဓိမန္တော မဟာယသာ၊

တေပိ မံ ဝသမနွေန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သီဟာ ¶ ဗျဂ္ဃာ စ ဒီပီ စ၊ အစ္ဆကောကတရစ္ဆကာ၊

တေပိ မံ ဝသမနွေန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဩသဓီ တိဏဝါသီ စ၊ ယေ စ အာကာသဝါသိနော၊

သဗ္ဗေ မံ သရဏံ ယန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သုဒုဒ္ဒသံ သုနိပုဏံ၊ ဂမ္ဘီရံ သုပ္ပကာသိတံ၊

ဖဿယိတွာ ဝိဟရာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဝိမောက္ခေ အဋ္ဌ ဖုသိတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ၊

အာတာပီ နိပကော စာဟံ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ယေ ဖလဋ္ဌာ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ၊ ခီဏဒေါသာ မဟာယသာ၊

အဟမညတရော တေသံ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘အဘိညာပါရမိံ ဂန္တွာ၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘တေဝိဇ္ဇာ ဣဒ္ဓိပတ္တာ စ၊ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ မဟာယသာ၊

ဒိဗ္ဗသောတံ သမာပန္နာ၊ တေသံ အညတရော အဟံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာပိ တမေဝ ဂါထံ အညာဗျာကရဏဝသေန အဘာသိ။

သုပ္ပိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယထာပိ ဧကပုတ္တသ္မိန္တိ အာယသ္မတော သောပါကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ အညတရဿ ကုဋုမ္ဗိကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဗီဇပူရဖလာနိ သတ္ထု ဥပနေသိ။ ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ¶ ။ သော ဘိက္ခုသင်္ဃေ စ အဘိပ္ပသန္နော သလာကဘတ္တံ ပဋ္ဌပေတွာ သင်္ဃုဒ္ဒေသဝသေန တိဏ္ဏံ ဘိက္ခူနံ ယာဝတာယုကံ ခီရဘတ္တံ အဒါသိ။ သော တေဟိ ပုညကမ္မေဟိ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ဧကဒါ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ခီရဘတ္တံ အဒါသိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသု ဧဝ ပရိဗ္ဘမန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပုရိမကမ္မနိဿန္ဒေန သာဝတ္ထိယံ အညတရာယ ဒုဂ္ဂတိတ္ထိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တဿ မာတာ ဒသ မာသေ ကုစ္ဆိနာ ပရိဟရိတွာ ပရိပက္ကေ ဂဗ္ဘေ ဝိဇာယနကာလေ ဝိဇာယိတုံ အသက္ကောန္တီ မုစ္ဆံ အာပဇ္ဇိတွာ ဗဟုဝေလံ မတာ ဝိယ နိပဇ္ဇိ။ တံ ဉာတကာ ‘‘မတာ’’တိ သညာယ သုသာနံ နေတွာ စိတကံ အာရောပေတွာ ဒေဝတာနုဘာဝေန ဝါတဝုဋ္ဌိယာ ဥဋ္ဌိတာယ အဂ္ဂိံ အဒတွာ ပက္ကမိံသု။ ဒါရကော ¶ ပစ္ဆိမဘာဝိကတ္တာ ဒေဝတာနုဘာဝေန မာတုကုစ္ဆိတော အရောဂေါ နိက္ခမိ။ မာတာ ပန ကာလမကာသိ။ ဒေဝတာ တံ ဂဟေတွာ မနုဿရူပေန သုသာနဂေါပကဿ ဂေဟေ ဌပေတွာ ကတိပယကာလံ ပတိရူပေန အာဟာရေန ပေါသေသိ။ တတော ပရံ သုသာနဂေါပကော စ နံ အတ္တနော ပုတ္တံ ကတွာ ဝဍ္ဎေတိ။ သော တထာ ဝဍ္ဎေန္တော တဿ ပုတ္တေန သုပိယေန နာမ ဒါရကေန သဒ္ဓိံ ကီဠန္တော ဝိစရတိ။ တဿ သုသာနေ ဇာတသံဝဍ္ဎဘာဝတော သောပါကောတိ သမညာ အဟောသိ။

အထေကဒိဝသံ သတ္တဝဿိကံ တံ ဘဂဝါ ပစ္စူသဝေလာယ ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရိတွာ ဝေနေယျဗန္ဓဝေ ဩလောကေတွာ ဉာဏဇလန္တောဂဓံ ဒိသွာ သုသာနဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ ဒါရကော ပုဗ္ဗဟေတုနာ စောဒိယမာနော ပသန္နမာနသော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿ ဓမ္မံ ကထေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ‘‘ပိတရာ အနုညာတောသီ’’တိ ဝုတ္တော ပိတရံ သတ္ထု သန္တိကံ နေသိ။ တဿ ¶ ပိတာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ ဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အနုဇာနိ။ သတ္ထာ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ မေတ္တာဘာဝနာယ နိယောဇေသိ။ သော မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သုသာနေ ဝိဟရန္တော စ စိရဿေဝ မေတ္တာဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၅။၁-၇) –

‘‘ကကုသန္ဓော ¶ မဟာဝီရော၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ၊

ဂဏမှာ ဝူပကဋ္ဌော သော၊ အဂမာသိ ဝနန္တရံ။

‘‘ဗီဇမိဉ္ဇံ ဂဟေတွာန၊ လတာယ အာဝုဏိံ အဟံ၊

ဘဂဝါ တမှိ သမယေ၊ ဈာယတေ ပဗ္ဗတန္တရေ။

‘‘ဒိသွာနဟံ ဒေဝဒေဝံ၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ၊

ဒက္ခိဏေယျဿ ဝီရဿ၊ ဗီဇမိဉ္ဇမဒါသဟံ။

‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပမှိ၊ ယံ မိဉ္ဇမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗီဇမိဉ္ဇဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟာ ဟုတွာ ပန အညေသံ သောသာနိကဘိက္ခူနံ မေတ္တာဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာပိ ဧကပုတ္တသ္မိ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၃။ တတ္ထ ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ ဧကပုတ္တသ္မိန္တိ ပုနာတိ စ ကုလဝံသံ တာယတိ စာတိ ပုတ္တော၊ အတြဇာဒိဘေဒေါ ပုတ္တော။ ဧကော ပုတ္တော ဧကပုတ္တော၊ တသ္မိံ ဧကပုတ္တသ္မိံ။ ဝိသယေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ပိယသ္မိန္တိ ပိယာယိတဗ္ဗတာယ စေဝ ဧကပုတ္တတာယ စ ရူပသီလာစာရာဒီဟိ စ ပေမကရဏဋ္ဌာနဘူတေ။ ကုသလီတိ ကုသလံ ဝုစ္စတိ ခေမံ သောတ္ထိဘာဝေါ၊ တံ လဘိတဗ္ဗံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကုသလီ၊ သတ္တာနံ ဟိတေသီ ¶ မေတ္တဇ္ဈာသယော။ သဗ္ဗေသု ပါဏေသူတိ သဗ္ဗေသု သတ္တေသု။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗာသု ဒိသာသု သဗ္ဗေသု ဝါ ဘဝါဒီသု၊ သဗ္ဗာသု ဝါ အဝတ္ထာသု။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဧကပုတ္တကေ ပိယေ မနာပေ မာတာပိတာ ကုသလီ ဧကန္တဟိတေသီ ဘဝေယျ၊ ဧဝံ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒါသု သဗ္ဗာသု ဒိသာသု၊ ကာမဘဝါဒိဘေဒေသု သဗ္ဗေသု ဘဝေသု ဒဟရာဒိဘေဒါသု သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု စ ဌိတေသု သဗ္ဗေသု သတ္တေသု ဧကန္တဟိတေသိတာယ ကုသလီ ဘဝေယျ၊ ‘‘မိတ္တော ဥဒါသီနော ပဉ္စတ္ထိကော’’တိ သီမံ အကတွာ သီမာသမ္ဘေဒဝသေန သဗ္ဗတ္ထ ဧကရသံ မေတ္တံ ဘာဝေယျာတိ။ ဣမံ ပန ဂါထံ ဝတွာ ‘‘သစေ တုမှေ အာယသ္မန္တော ဧဝံ မေတ္တာဘာဝနံ ¶ အနုယုဉ္ဇေယျာထ၊ ယေ တေ ဘဂဝတာ ‘သုခံ သုပတီ’တိအာဒိနာ ¶ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၅) ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ ဝုတ္တာ၊ ဧကံသေန တေသံ ဘာဂိနော ဘဝထာ’’တိ ဩဝါဒမဒါသိ။

သောပါကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနာသန္နဝရာတိ အာယသ္မတော ပေါသိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ သုဂတီသု ဧဝ သံသရန္တော ဣတော ဒွေနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿဿ ဘဂဝတော ကာလေ မိဂလုဒ္ဒေါ ဟုတွာ အရညေ ဝိစရတိ။ အထ ဘဂဝါ တဿ အနုဂ္ဂဟံ ကာတုံ အရညံ ဂန္တွာ တဿ စက္ခုပထေ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော အာဝုဓံ နိက္ခိပိတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ နိသီဒိတုကာမတံ ဒဿေသိ။ သော တာဝဒေဝ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ သမေ ဘူမိဘာဂေ သက္ကစ္စံ သန္ထရိတွာ အဒါသိ။ နိသီဒိ တတ္ထ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ။ နိသိန္နေ ပန ဘဂဝတိ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ သယမ္ပိ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ဧတ္တကံ ဝဋ္ဋတိ ဣမဿ ကုသလဗီဇ’’န္တိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ အစိရပက္ကန္တေ ဘဂဝတိ တံ သီဟော မိဂရာဇာ ဃာတေသိ။ သော ¶ ကာလင်္ကတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘သော ကိရ ဘဂဝတိ အနုပဂစ္ဆန္တေ သီဟေန ဃာတိတော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ တံ ဒိသွာ ဘဂဝါ သုဂတိယံ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ ကုသလဗီဇရောပနတ္ထဉ္စ ဥပသင်္ကမိ။

သော တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော ဒေဝလောကတော စဝိတွာ သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ မဟာဝိဘဝဿ သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော သင်္ဂါမဇိတတ္ထေရဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပေါသိယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဒါရပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဧကံ ပုတ္တံ လဘိတွာ အန္တိမဘဝိကတာယ ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ဇာတိအာဒိံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝူပကဋ္ဌော ဟုတွာ ¶ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၁-၁၂) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ လမ္ဗကော နာမ ပဗ္ဗတော၊

တတ္ထေဝ တိဿော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အဗ္ဘောကာသမှိ စင်္ကမိ။

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ¶ တဒါ အာသိံ၊ အရညေ ကာနနေ အဟံ၊

ဒိသွာန တံ ဒေဝဒေဝံ၊ တိဏမုဋ္ဌိမဒါသဟံ။

‘‘နိသီဒနတ္ထံ ဗုဒ္ဓဿ၊ ဒတွာ စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊

သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ပက္ကာမိံ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘အစိရံ ဂတမတ္တဿ၊ မိဂရာဇာ အပေါထယိ၊

သောဟေန ပေါထိတော၊ သန္တော တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘အာသန္နေ မေ ကတံ ကမ္မံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌေ အနာသဝေ၊

သုမုတ္တော သရဝေဂေါဝ၊ ဒေဝလောကမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ယူပေါ တတ္ထ သုဘော အာသိ၊ ပုညကမ္မာဘိနိမ္မိတော၊

သဟဿကဏ္ဍော သတဘေဏ္ဍု၊ ဓဇာလု ဟရိတာမယော။

‘‘ပဘာ နိဒ္ဓါဝတေ တဿ၊ သတရံသီဝ ဥဂ္ဂတော၊

အာကိဏ္ဏော ဒေဝကညာဟိ၊ အာမောဒိံ ကာမကာမိဟံ။

‘‘ဒေဝလောကာ စဝိတွာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

အာဂန္တွာန မနုဿတ္တံ၊ ပတ္တောမှိ အာသဝက္ခယံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ နိသီဒနမဒါသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တိဏမုဋ္ဌေ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတုံ သာဝတ္ထိံ အာဂတော ဉာတိံ အနုကမ္ပာယ ဉာတိဂေဟံ အဂမာသိ။ တတ္ထ နံ ပုရာဏဒုတိယိကာ ဝန္ဒိတွာ အာသနဒါနာဒိနာ ပဌမံ ဥပါသိကာ ဝိယ ဝတ္တံ ဒဿေတွာ ထေရဿ အဇ္ဈာသယံ အဇာနန္တီ ပစ္ဆာ ဣတ္ထိကုတ္တာဒီဟိ ပလောဘေတုကာမာ အဟောသိ ¶ ။ ထေရော ‘‘အဟော အန္ဓဗာလာ မာဒိသေပိ နာမ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ စိန္တေတွာ ကိဉ္စိ အဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ အရညမေဝ ဂတော။ တံ အာရညကာ ဘိက္ခူ ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ အတိလဟုံ၊ နိဝတ္တောသိ၊ ဉာတကေဟိ န ဒိဋ္ဌောသီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ထေရော တတ္ထ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခန္တော ‘‘အနာသန္နဝရာ ဧတာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၄။ တတ္ထ အနာသန္နဝရာတိ ဧတာ ဣတ္ထိယော န အာသန္နာ အနုပဂတာ၊ ဒူရေ ဧဝ ဝါ ဌိတာ ဟုတွာ ဝရာ ပုရိသဿ သေဋ္ဌာ ဟိတာဝဟာ၊ တဉ္စ ခေါ နိစ္စမေဝ သဗ္ဗကာလမေဝ၊ န ရတ္တိမေဝ၊ န ဒိဝါပိ၊ န ရဟောဝေလာယပိ။ ဝိဇာနတာတိ ဝိဇာနန္တေန။ ‘‘အနာသန္နပရာ’’တိပိ ပါဠိ၊ သော ဧဝတ္ထော။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – စဏ္ဍဟတ္ထိအဿမဟိံသသီဟဗျဂ္ဃယက္ခရက္ခသပိသာစာပိ မနုဿာနံ ¶ ¶ အနုပသင်္ကမန္တော ဝရာ သေဋ္ဌာ၊ န အနတ္ထာဝဟာ၊ တေ ပန ဥပသင်္ကမန္တာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံယေဝ အနတ္ထံ ကရေယျုံ။ ဣတ္ထိယော ပန ဥပသင်္ကမိတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သမ္ပရာယိကံ ဝိမောက္ခနိဿိတမ္ပိ အတ္ထံ ဝိနာသေတွာ မဟန္တံ အနတ္ထံ အာပါဒေန္တိ၊ တသ္မာ အနာသန္နဝရာ ဧတာ နိစ္စမေဝ ဝိဇာနတာတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ အတ္တူပနာယိကံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဂါမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါမာတိ ဂါမံ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဟိ ဧတံ နိဿက္ကဝစနံ။ အရညမာဂမ္မာတိ အရညတော အာဂန္တွာ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ နိဿက္ကေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ တတောတိ မဉ္စကတော။ အနာမန္တေတွာတိ အနာလပိတွာ ပုရာဏဒုတိယိကံ ‘‘အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီ’’တိ ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ။ ပေါသိယောတိ အတ္တာနမေဝ ပရံ ဝိယ ဝဒတိ။ ယေ ပန ‘‘ပက္ကာမိ’’န္တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ အဟံ ပေါသိယော ပက္ကာမိန္တိ ယောဇနာ။ ယေ ပန ‘‘သာ ဣတ္ထီ ထေရံ ဃရံ ဥပဂတံ ဘောဇေတွာ ပလောဘေတုကာမာ ဇာတာ၊ တံ ဒိသွာ ထေရော တာဝဒေဝ ဂေဟတော နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ မဉ္စကေ နိသီဒိ။ သာပိ ခေါ ဣတ္ထီ ပစ္ဆာဘတ္တံ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ဝိဟာရေ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဥပသင်္ကမိ။ တံ ဒိသွာ ထေရော ကိဉ္စိ အဝတွာ ဥဋ္ဌာယ ဒိဝါဋ္ဌာနမေဝ ဂတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ‘‘ဂါမာ အရညမာဂမ္မာ’’တိ ဂါထာပဒဿ အတ္ထော ယထာရုတဝသေနေဝ နိယျတိ။ ဝိဟာရော ဟိ ဣဓ ‘‘အရည’’န္တိ အဓိပ္ပေတော။

ပေါသိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုခံ ¶ သုခတ္ထောတိ အာယသ္မတော သာမညကာနိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဧကံ မဉ္စံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အညတရဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ ¶ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာမညကာနီတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထု ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၆။၃၀-၃၃) –

‘‘ဝိပဿိနော ဘဂဝတော၊ လောကဇေဋ္ဌဿ တာဒိနော၊

ဧကံ မဉ္စံ မယာ ဒိန္နံ၊ ပသန္နေန သပါဏိနာ။

‘‘ဟတ္ထိယာနံ ¶ အဿယာနံ၊ ဒိဗ္ဗယာနံ သမဇ္ဈဂံ၊

တေန မဉ္စက ဒါနေန၊ ပတ္တောမှိ အာသဝက္ခယံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ မဉ္စမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ မဉ္စဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ထေရဿ ပန ဂိဟိသဟာယကော ကာတိယာနော နာမ ပရိဗ္ဗာဇကော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ တိတ္ထိယာနံ ဟတလာဘသက္ကာရတာယ ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ အလဘန္တော အာဇီဝကာပကတော ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှေ သာကိယပုတ္တိယာ နာမ မဟာလာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာ သုခေန ဇီဝထ၊ မယံ ပန ဒုက္ခိတာ ကိစ္ဆဇီဝိကာ၊ ကထံ နု ခေါ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဉ္စေဝ သမ္ပရာယိကဉ္စ သုခံ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ထေရော ‘‘နိပ္ပရိယာယတော သုခံ နာမ လောကုတ္တရသုခမေဝ၊ တဉ္စ တဒနုရူပံ ပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇန္တဿေဝါ’’တိ အတ္တနာ တဿ အဓိဂတဘာဝံ ပရိယာယေန ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သုခံ သုခတ္ထော လဘတေ တဒါစရ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၅။ တတ္ထ ¶ သုခန္တိ နိရာမိသံ သုခံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တဉ္စ ဖလသမာပတ္တိ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ တထာ ဟိ ‘‘အယံ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ စေဝ အာယတိဉ္စ သုခဝိပါကော’’ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၇၊ ဝိဘ။ ၈၀၄) ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄) စ ဝုတ္တံ။ သုခတ္ထောတိ သုခပ္ပယောဇနော၊ ယထာဝုတ္တေန သုခေန အတ္ထိကော။ လဘတေတိ ပါပုဏာတိ၊ အတ္ထိကဿေဝေဒံ သုခံ၊ န ဣတရဿ။ ကော ပန အတ္ထိကောတိ အာဟ ‘‘တဒါစရ’’န္တိ တဒတ္ထံ အာစရန္တော၊ ယာယ ပဋိပတ္တိယာ တံ ပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ တဒါစရံ သုခမေဝ လဘတေ၊ အထ ခေါ ကိတ္တိဉ္စ ပပ္ပောတိ ‘‘ဣတိပိ သီလဝါ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီကမ္မန္တော သုပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ဈာယီ ဈာနယုတ္တော’’တိအာဒိနာ ကိတ္တိံ ပရမ္မုခါ ပတ္ထဋယသတံ ပါပုဏာတိ။ ယသဿ ဝဍ္ဎတီတိ ¶ သမ္မုခေ ဂုဏာဘိတ္ထဝသင်္ခါတော ပရိဝါရသမ္ပဒါသင်္ခါတော စ ယသော အဿ ပရိဗြူဟတိ။ ဣဒါနိ ‘‘တဒါစရ’’န္တိ သာမညတော ဝုတ္တမတ္ထံ သရူပတော ဒဿေန္တော – ‘‘ယော အရိယမဋ္ဌင်္ဂိကမဉ္ဇသံ ဥဇုံ၊ ဘာဝေတိ မဂ္ဂံ အမတဿ ပတ္တိယာ’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော ယော ပုဂ္ဂလော ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အရိယဘာဝကရဏဋ္ဌေန အရိယံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမုဒါယတာယ အဋ္ဌင်္ဂိကံ၊ အန္တဒွယရဟိတမဇ္ဈိမပဋိပတ္တိဘာဝတော အကုဋိလဋ္ဌေန အဉ္ဇသံ၊ ကာယဝင်္ကာဒိပ္ပဟာနတော ဥဇုံ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂနိယဋ္ဌေန ကိလေသေ မာရေန္တော ဂမနဋ္ဌေန စ ‘‘မဂ္ဂ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒံ အမတဿ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပတ္တိယာ အဓိဂမာယ ဘာဝေတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒေတိ ဝဍ္ဎေတိ စ၊ သော နိပ္ပရိယာယေန ‘‘သုခတ္ထော တဒါစရ’’န္တိ ¶ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တံ သုခံ လဘတိ။ တံ သုတွာ ပရိဗ္ဗာဇကော ပသန္နမာနသော ပဗ္ဗဇိတွာ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဣဒမေဝ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။

သာမညကာနိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာဓု ¶ သုတန္တိ အာယသ္မတော ကုမာပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ အဇိနစမ္မဝသနော တာပသော ဟုတွာ ဗန္ဓုမတီနဂရေ ရာဇုယျာနေ ဝသန္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနတေလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ တတော ပဋ္ဌာယ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အဝန္တိရဋ္ဌေ ဝေဠုကဏ္ဋကနဂရေ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော။ ‘‘နန္ဒော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ မာတာ ပနဿ ကုမာ နာမ၊ တေန ကုမာပုတ္တောတိ ပညာယိတ္ထ။ သော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ပရိယန္တပဗ္ဗတပဿေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ¶ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ သပ္ပာယဋ္ဌာနေ ဝသန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၂၄-၃၀) –

‘‘နဂရေ ဗန္ဓုမတိယာ၊ ရာဇုယျာနေ ဝသာမဟံ၊

စမ္မဝါသီ တဒါ အာသိံ၊ ကမဏ္ဍလုဓရော အဟံ။

‘‘အဒ္ဒသံ ဝိမလံ ဗုဒ္ဓံ၊ သယမ္ဘုံ အပရာဇိတံ၊

ပဓာနံ ပဟိတတ္တံ တံ၊ ဈာယိံ ဈာနရတံ ဝသိံ။

‘‘သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓဉ္စ၊ ဩဃတိဏ္ဏမနာသဝံ၊

ဒိသွာ ပသန္နသုမနော၊ အဗ္ဘဉ္ဇနမဒါသဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ အဗ္ဘဉ္ဇနမဒါသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ အဗ္ဘဉ္ဇနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အရညေ ကာယဒဠှိဗဟုလေ ဘိက္ခူ၊ ဒိသွာ တေ ဩဝဒန္တော သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘သာဓု သုတံ သာဓု စရိတက’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၆။ တတ္ထ ¶ သာဓူတိ သုန္ဒရံ။ သုတန္တိ သဝနံ။ တဉ္စ ခေါ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတံ ဝိသေသတော အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိသံယုတ္တံ ဒသကထာဝတ္ထုသဝနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ သာဓု စရိတကန္တိ တဒေဝ အပ္ပိစ္ဆတာဒိစရိတံ စိဏ္ဏံ၊ သာဓုစရိတမေဝ ဟိ ‘‘စရိတက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဒဒွယေနာပိ ဗာဟုသစ္စံ တဒနုရူပံ ပဋိပတ္တိဉ္စ ‘‘သုန္ဒရ’’န္တိ ဒဿေတိ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလေ နဝကမဇ္ဈိမထေရကာလေ၊ သဗ္ဗေသု ဝါ ဣရိယာပထက္ခဏေသု။ အနိကေတဝိဟာရောတိ ကိလေသာနံ နိဝါသနဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဉ္စကာမဂုဏာ နိကေတာ နာမ၊ လောကိယာ ဝါ ဆဠာရမ္မဏဓမ္မာ။ ယထာဟ – ‘‘ရူပနိမိတ္တနိကေတဝိသာရဝိနိဗန္ဓာ ခေါ၊ ဂဟပတိ၊ ‘နိကေတသာရီ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၃)။ တေသံ နိကေတာနံ ပဟာနတ္ထာယ ပဋိပဒါ အနိကေတဝိဟာရော။ အတ္ထပုစ္ဆနန္တိ တံ အာဇာနိတုကာမဿ ကလျာဏမိတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထပဘေဒဿ ပုစ္ဆနံ၊ ကုသလာဒိဘေဒဿ ဝါ အတ္ထဿ သဘာဝဓမ္မဿ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ကုသလံ၊ ကိံ အကုသလံ၊ ကိံ သာဝဇ္ဇံ၊ ကိံ အနဝဇ္ဇ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၉၆) ပုစ္ဆနံ အတ္ထပုစ္ဆနံ။ ပဒက္ခိဏကမ္မန္တိ တံ ပန ပုစ္ဆိတွာ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိဘာဝေန တဿ ဩဝါဒေ အဓိဋ္ဌာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိ။ ဣဓာပိ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတံ သာမညန္တိ ‘‘သာဓု သုတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ယံ သုတံ၊ ယဉ္စ စရိတံ၊ ယော စ အနိကေတဝိဟာရော ¶ ၊ ယဉ္စ အတ္ထပုစ္ဆနံ၊ ယဉ္စ ပဒက္ခိဏကမ္မံ၊ ဧတံ သာမညံ ဧသော သမဏဘာဝေါ။ ယသ္မာ ဣမာယ ဧဝ ပဋိပဒါယ သမဏဘာဝေါ၊ န အညထာ၊ တသ္မာ ‘‘သာမည’’န္တိ နိပ္ပရိယာယတော မဂ္ဂဖလဿ အဓိဝစနံ။ တဿ ဝါ ပန အယံ အပဏ္ဏကပဋိပဒါ၊ တံ ပနေတံ သာမညံ ယာဒိသဿ သမ္ဘဝါတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အကိဉ္စနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရိဂ္ဂါဟကဿ၊ ခေတ္တဝတ္ထုဟိရညသုဝဏ္ဏဒါသိဒါသာဒိပရိဂ္ဂဟပဋိဂ္ဂဟဏရဟိတဿာတိ အတ္ထော။

ကုမာပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ကုမာပုတ္တသဟာယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

နာနာဇနပဒံ ¶ ယန္တီတိ အာယသ္မတော ကုမာပုတ္တသဟာယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော အရညံ ပဝိသိတွာ ဗဟုံ ရုက္ခဒဏ္ဍံ ဆိန္ဒိတွာ ကတ္တရယဋ္ဌိံ ကတွာ သင်္ဃဿ အဒါသိ။ အညဉ္စ ယထာဝိဘဝံ ပုညံ ကတွာ ဒေဝေသု ¶ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေဠုကဏ္ဋကနဂရေ ဣဒ္ဓေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သုဒန္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ ‘‘ဝါသုလော’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ သော ကုမာပုတ္တဿ ပိယသဟာယော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ‘‘ကုမာပုတ္တော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ သုတွာ ‘‘န ဟိ နူန သော ဩရကော ဓမ္မဝိနယော၊ ယတ္ထ ကုမာပုတ္တော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ တဒနုဗန္ဓေန သယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိ။ တဿ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဘိယျောသောမတ္တာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ သဉ္ဇာတဆန္ဒော ပဗ္ဗဇိတွာ ကုမာပုတ္တေနေဝ သဒ္ဓိံ ပရိယန္တပဗ္ဗတေ ဘာဝနာနုယုတ္တော ဝိဟရတိ။ တေန စ သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ နာနာဇနပဒေသု ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာပိ ဂစ္ဆန္တာပိ အာဂစ္ဆန္တာပိ တံ ဌာနံ ¶ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ တေန တတ္ထ ကောလာဟလံ ဟောတိ။ တံ ဒိသွာ သုဒန္တတ္ထေရော ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဇနပဒဝိတက္ကံ အနုဝတ္တေန္တာ စိတ္တသမာဓိံ ဝိရာဓေန္တီ’’တိ သံဝေဂဇာတော တမေဝ သံဝေဂံ အတ္တနော စိတ္တဒမနဿ အင်္ကုသံ ကရောန္တော ‘‘နာနာဇနပဒံ ယန္တီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၇။ တတ္ထ နာနာဇနပဒန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ နာနာဝိဓံ ဇနပဒံ၊ ကာသိကောသလာဒိအနေကရဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ယန္တီတိ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝိစရန္တာတိ ‘‘အသုကော ဇနပဒေါ သုဘိက္ခော သုလဘပိဏ္ဍော၊ အသုကော ခေမော အရောဂေါ’’တိအာဒိဝိတက္ကဝသေန ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာ။ အသညတာတိ တဿေဝ ဇနပဒဝိတက္ကဿ အပ္ပဟီနတာယ စိတ္တေန အသံယတာ။ သမာဓိဉ္စ ဝိရာဓေန္တီတိ သဗ္ဗဿပိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ မူလဘူတံ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒံ သမာဓိဉ္စ နာမ ဝိရာဓေန္တိ ¶ ။ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ ဒေသန္တရစရဏေန ဈာယိတုံ ဩကာသာဘာဝေန အနဓိဂတံ သမာဓိံ နာဓိဂစ္ဆန္တာ၊ အဓိဂတဉ္စ ဝသီဘာဝါနာပါဒနေန ဇီရန္တာ ဝီရာဓေန္တိ နာမ။ ကိံသု ရဋ္ဌစရိယာ ကရိဿတီတိ သူတိ နိပါတမတ္တံ။ ‘‘ဧဝံဘူတာနံ ရဋ္ဌစရိယာ ဇနပဒစာရိကာ ကိံ ကရိဿတိ၊ ကိံ နာမ အတ္ထံ သာဓေဿတိ၊ နိရတ္ထကာဝါ’’တိ ဂရဟန္တော ဝဒတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဤဒိသီ ဒေသန္တရစရိယာ ဘိက္ခုဿ န အတ္ထာဝဟာ၊ အပိ စ ခေါ အနတ္ထာဝဟာ သမ္ပတ္တီနံ ဝိရာဓနတော၊ တသ္မာ။ ဝိနေယျ သာရမ္ဘန္တိ ဝသနပဒေသေ အရတိဝသေန ဥပ္ပန္နံ သာရမ္ဘံ စိတ္တသံကိလေသံ တဒနုရူပေန ပဋိသင်္ခါနေန ဝိနေတွာ ဝူပသမေတွာ။ ဈာယေယျာတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စာတိ ဒုဝိဓေနပိ ဈာနေန ဈာယေယျ။ အပုရက္ခတောတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကေဟိ တဏှာဒီဟိ ဝါ န ပုရက္ခတောတိ တေသံ ဝသံ အနုပဂစ္ဆန္တော ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ မနသိ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပန ဝတွာ ထေရော တမေဝ သံဝေဂံ အင်္ကုသံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၃၆-၄၁) –

‘‘ကာနနံ ¶ ဝနမောဂ္ဂယှ၊ ဝေဠုံ ဆေတွာနဟံ တဒါ၊

အာလမ္ဗနံ ကရိတွာန၊ သင်္ဃဿ အဒဒိံ ဗဟုံ။

‘‘တေန ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ သုဗ္ဗတေ အဘိဝါဒိယ၊

အာလမ္ဗဒဏ္ဍံ ဒတွာန၊ ပက္ကာမိံ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒဏ္ဍမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဒဏ္ဍဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ယံ ပနတ္ထံ အင်္ကုသံ ကတွာ အယံ ထေရော အရဟတ္တံ ပတ္တော၊ တမေဝတ္ထံ ဟဒယေ ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တောပိ ‘‘နာနာဇနပဒံ ယန္တိ’’တိ ဣဒမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။ တသ္မာ တဒေဝဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

ကုမာပုတ္တသဟာယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော ¶ ဣဒ္ဓိယာ သရဘုန္တိ အာယသ္မတော ဂဝမ္ပတိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နော အပရာပရံ ပုညာနိ ကရောန္တော ကောဏာဂမနဿ ဘဂဝတော စေတိယေ ဆတ္တဉ္စ ဝေဒိကဉ္စ ကာရေသိ။ ကဿပဿ ပန ဘဂဝတော ကာလေ အညတရသ္မိံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော။ တသ္မိဉ္စ ကုလေ ဗဟုံ ဂေါမဏ္ဍလံ အဟောသိ။ တံ ဂေါပါလကာ ရက္ခန္တိ။ အယံ တတ္ထ အန္တရန္တရာ ယုတ္တပ္ပယုတ္တံ ဝိစာရေန္တော ဝိစရတိ။ သော ဧကံ ခီဏာသဝတ္ထေရံ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဗဟိဂါမေ ဒေဝသိကံ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဘတ္တကိစ္စံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယျော သူရိယာတပေန ကိလမိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ စတ္တာရော သိရီသဒဏ္ဍေ ဥဿာပေတွာ တေသံ ဥပရိ သိရီသသာခါယော ဌပေတွာ သာခါမဏ္ဍပံ ကတွာ အဒါသိ။ ‘‘မဏ္ဍပဿ သမီပေ သိရီသရုက္ခံ ရောပေသီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ တဿ အနုကမ္ပာယ ဒေဝသိကံ ထေရော တတ္ထ နိသီဒိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တတော စဝိတွာ စာတုမဟာရာဇိကေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ပုရိမကမ္မသံသူစကံ ဝိမာနဒွါရေ မဟန္တံ သိရီသဝနံ နိဗ္ဗတ္တိ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နေဟိ အညေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သဗ္ဗကာလေ ဥပသောဘယမာနံ၊ တေန တံ ဝိမာနံ ‘‘သေရီသက’’န္တိ ပညာယိတ္ထ။ သော ဒေဝပုတ္တော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ယသတ္ထေရဿ စတူသု ¶ ဂိဟိသဟာယေသု ဂဝမ္ပတိ နာမ ဟုတွာ အာယသ္မတော ယသဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ အတ္တနော သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ ¶ ။ သတ္ထာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဒေသနာဝသာနေ သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၄၂-၄၇) –

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ပုရေ အာသိံ၊ ဝိပိနေ ဝိစရံ အဟံ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂုံ။

‘‘တသ္မိံ မဟာကာရုဏိကေ၊ သဗ္ဗသတ္တဟိတေ ရတေ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ နေလပုပ္ဖံ အပူဇယိံ။

‘‘ဧကတိံသေ ¶ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တော သာကေတေ ဝိဟရတိ အဉ္ဇနဝနေ။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ သာကေတံ ဂန္တွာ အဉ္ဇနဝနေ ဝိဟာသိ။ သေနာသနံ နပ္ပဟောသိ။ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဝိဟာရသာမန္တာ သရဘုယာ နဒိယာ ဝါလိကာပုဠိနေ သယိံသု။ အထ အဍ္ဎရတ္တသမယေ နဒိယာ ဥဒကောဃေ အာဂစ္ဆန္တေ သာမဏေရာဒယော ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါ အဟေသုံ။ ဘဂဝါ တံ ဉတွာ အာယသ္မန္တံ ဂဝမ္ပတိံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဂဝမ္ပတိ၊ ဇလောဃံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရံ ကရောဟီ’’တိ။ ထေရော ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ဣဒ္ဓိဗလေန နဒီသောတံ ဝိက္ခမ္ဘိ၊ တံ ဒူရတောဝ ပဗ္ဗတကူဋံ ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ထေရဿ အာနုဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ မဟတိယာ ဒေဝပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ထေရံ ဒိသွာ လောကာနုကမ္ပာယ တဿ ဂုဏာနံ ဝိဘာဝနတ္ထံ တံ ပသံသန္တော ‘‘ယော ဣဒ္ဓိယာ သရဘု’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၈။ တတ္ထ ဣဒ္ဓိယာတိ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ။ သရဘုန္တိ ဧဝံနာမိကံ နဒိံ၊ ယံ လောကေ ‘‘သရဘု’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌပေသီတိ သန္ဒိတုံ အဒေန္တော သောတံ နိဝတ္တေတွာ ပဗ္ဗတကူဋံ ဝိယ မဟန္တံ ဇလရာသိံ ကတွာ ဌပေသိ။ အသိတောတိ နသိတော၊ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယရဟိတော၊ ဗန္ဓနသင်္ခါတာနံ ဝါ သဗ္ဗသံယောဇနာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ကေနစိပိ ဗန္ဓနေန အဗဒ္ဓါ၊ တတော ဧဝ ဧဇာနံ ကိလေသာနံ အဘာဝတော အနေဇော သော၊ ဂဝမ္ပတိ၊ တံ သဗ္ဗသင်္ဂါတိဂတံ တာဒိသံ သဗ္ဗေပိ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိသင်္ဂေ အတိက္ကမိတွာ ¶ ဌိတတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂါတိဂတံ၊ အသေက္ခမုနိဘာဝတော မဟာမုနိံ၊ တတော ဧဝ ကာမကမ္မဘဝါဒိဘေဒဿ သကလဿပိ ဘဝဿ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတတ္တာ ဘဝဿ ပါရဂုံ။ ဒေဝါ နမဿန္တီတိ ဒေဝါပိ ဣမဿန္တိ၊ ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ ¶ မဟတော ဇနကာယဿ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘သတ္ထာရံ ပူဇေဿာမီ’’တိ ဣမမေဝ ဂါထံ အဘာသီတိ။

ဂဝမ္ပတိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌောတိ အာယသ္မတော တိဿတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတိ? အယမ္ပိ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော တိဿဿ ဘဂဝတော ဗောဓိယာ မူလေ ပုရာဏပဏ္ဏာနိ နီဟရိတွာ သောဓေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ ဘဂဝတော ပိတုစ္ဆာပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ တိဿော နာမ နာမေန။ သော ဘဂဝန္တံ အနုပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပန္နော ဟုတွာ အရညာယတနေ ဝိဟရန္တော ဇာတိံ ပဋိစ္စ မာနံ ကရောန္တော ကောဓူပါယာသဗဟုလော စ ဥဇ္ဈာနဗဟုလော စ ဟုတွာ ဝိစရတိ၊ သမဏဓမ္မေ ဥဿုက္ကံ န ကရောတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဧကဒိဝသံ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ဝိဝဋမုခံ နိဒ္ဒါယန္တံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော သာဝတ္ထိတော အာကာသေန ဂန္တွာ တဿ ဥပရိ အာကာသေယေဝ ဌတွာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ တေနောဘာသေန ပဋိဗုဒ္ဓဿ သတိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဩဝါဒံ ဒေန္တော ‘‘သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၉။ တတ္ထ သတ္တိယာတိ ဒေသနာသီသမေတံ၊ ဧကတောဓာရာဒိနာ သတ္ထေနာတိ အတ္ထော။ ဩမဋ္ဌောတိ ပဟတော။ စတ္တာရော ဟိ ပဟာရာ ဩမဋ္ဌော ဥမ္မဋ္ဌော မဋ္ဌော ဝိမဋ္ဌောတိ။ တတ္ထ ဥပရိ ဌတွာ အဓောမုခံ ဒိန္နပဟာရော ဩမဋ္ဌော နာမ၊ ဟေဋ္ဌာ ဌတွာ ဥဒ္ဓမ္မုခံ ဒိန္နပဟာရော ဥမ္မဋ္ဌော နာမ၊ အဂ္ဂဠသူစိ ¶ ဝိယ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတော မဋ္ဌော နာမ၊ သေသော သဗ္ဗောပိ ဝိမဋ္ဌော နာမ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဩမဋ္ဌော ဂဟိတော။ သော ဟိ သဗ္ဗဒါရုဏော ဒုရုဒ္ဓရဏသလ္လော ဒုတ္တိကိစ္ဆော အန္တောဒေါသော အန္တောပုဗ္ဗလောဟိတောဝ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗလောဟိတံ အနိက္ခမိတွာ ဝဏမုခံ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌတိ။ ပုဗ္ဗလောဟိတံ နီဟရိတုကာမေဟိ မဉ္စေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ အဓောသိရော ကာတဗ္ဗော ¶ ဟောတိ၊ မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ ပါပုဏန္တိ။ ဍယှမာနေတိ အဂ္ဂိနာ ဈာယမာနေ။ မတ္ထကေတိ သီသေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သတ္တိယာ ဩမဋ္ဌော ပုရိသော သလ္လုဗ္ဗာဟနဝဏတိကိစ္ဆနာနံ အတ္ထာယ ဝီရိယံ အာရဘတိ တာဒိသံ ပယောဂံ ကရောတိ ပရက္ကမတိ၊ ယထာ စ ဍယှမာနေ မတ္ထကေ အာဒိတ္တသီသော ပုရိသော တဿ နိဗ္ဗာပနတ္ထံ ဝီရိယံ အာရဘတိ တာဒိသံ ပယောဂံ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝံ၊ ဘိက္ခု၊ ကာမရာဂပ္ပဟာနာယ သတော အပ္ပမတ္တော အတိဝိယ ဥဿာဟဇာတော ဟုတွာ ဝိဟရေယျာတိ။

ဧဝံ ¶ ဘဂဝါ တဿ ထေရဿ ကောဓူပါယာသဝူပသမာယ ဩဝါဒံ ဒေန္တော တဒေကဋ္ဌတာယ ကာမရာဂပ္ပဟာနသီသေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ထေရော ဣမံ ဂါထံ သုတွာ သံဝိဂ္ဂဟဒယော ဝိပဿနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟာသိ။ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ သတ္ထာ သံယုတ္တကေ တိဿတ္ထေရသုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၃။၈၄) ဒေသေသိ။ သော ဒေသနာပရိယောသာနေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၆၆-၇၃) –

‘‘ဒေဝလောကေ မနုဿေ စေ၊ အနုဘောတွာ ဥဘော ယသေ၊

အဝသာနေ စ နိဗ္ဗာနံ၊ သိဝံ ပတ္တော အနုတ္တရံ။

‘‘သမ္ဗုဒ္ဓံ ဥဒ္ဒိသိတွာန၊ ဗောဓိံ ဝါ တဿ သတ္ထုနော၊

ယော ပုညံ ပသဝီ ပေါသော၊ တဿ ကိံ နာမ ဒုလ္လဘံ။

‘‘မဂ္ဂေ ဖလေ အာဂမေ စ၊ ဈာနာဘိညာဂုဏေသု စ၊

အညေသံ အဓိကော ဟုတွာ၊ နိဗ္ဗာယာမိ အနာသဝေါ။

‘‘ပုရေဟံ ဗောဓိယာ ပတ္တံ၊ ဆဍ္ဍေတွာ ဟဋ္ဌမာနသော၊

ဣမေဟိ ဝီသတင်္ဂေဟိ၊ သမင်္ဂီ ဟောမိ သဗ္ဗထာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော သတ္ထာရံ ပူဇေတုံ တမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။

တိဿတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တိယာ ¶ ¶ ဝိယ ဩမဋ္ဌောတိ အာယသ္မတော ဝဍ္ဎမာနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဒွေနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော တိဿံ ဘဂဝန္တံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သုပရိပက္ကာနိ ဝဏ္ဋတော မုတ္တာနိ အမ္ဗဖလာနိ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညကမ္မာနိ ဥပစိနန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ လိစ္ဆဝိရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝဍ္ဎမာနောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သဒ္ဓါ ပသန္နော ဒါယကော ဒါနရတော ကာရကော သင်္ဃုပဋ္ဌာကော ဟုတွာ တထာရူပေ အပရာဓေ သတ္ထာရာ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနကမ္မေ ကာရာပိတေ အဂ္ဂိံ အက္ကန္တော ဝိယ သင်္ဃံ ခမာပေတွာ ကမ္မံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိ၊ ပဗ္ဗဇိတွာ ပန ¶ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတော ဝိဟာသိ။ တံ သတ္ထာ သံဝေဇေန္တော ‘‘သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၀။ တတ္ထ ဘဝရာဂပ္ပဟာနာယာတိ ဘဝရာဂဿ ရူပရာဂဿ အရူပရာဂဿ စ ပဇဟနတ္ထာယ။ ယဒိပိ အဇ္ဈတ္တသံယောဇနာနိ အပ္ပဟာယ ဗဟိဒ္ဓသံယောဇနာနံ ပဟာနံ နာမ နတ္ထိ၊ နာနန္တရိကဘာဝတော ပန ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနဝစနေန ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ယသ္မာ ဝါ သမုစ္ဆိန္နောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနမ္ပိ ကေသဉ္စိ အရိယာနံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဒုပ္ပဟေယျာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သုပ္ပဟေယျတော ဒုပ္ပဟေယျမေဝ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ဘဝရာဂပ္ပဟာနသီသေန သဗ္ဗဿာပိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနဿ ပဟာနမာဟ။ ထေရဿ ဧဝ ဝါ အဇ္ဈာသယဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဝဍ္ဎမာနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိဝရမနုပတန္တိ ¶ ¶ ¶ ဝိဇ္ဇုတာတိ အာယသ္မတော သိရိဝဍ္ဎတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ကိင်္ကဏိပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သိရိဝဍ္ဎောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမေ သတ္ထရိ သဒ္ဓမ္မေ စ ဥပ္ပန္နပ္ပသာဒေါ ဟေတုသမ္ပန္နတာယ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝေဘာရပဏ္ဍဝပဗ္ဗတာနံ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ အရညာယတနေ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုတ္တော ဝိဟရတိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ မဟာ အကာလမေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ ဝိဇ္ဇုလ္လတာ ပဗ္ဗတဝိဝရံ ပဝိသန္တိယော ဝိယ ဝိစရန္တိ။ ထေရဿ ဃမ္မပရိဠာဟာဘိဘူတဿ သာရဂဗ္ဘေဟိ မေဃဝါတေဟိ ဃမ္မပရိဠာဟော ဝူပသမိ။ ဥတုသပ္ပာယလာဘေန စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အဟောသိ။ သမာဟိတစိတ္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၁၀-၁၄) –

‘‘ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

ဩဒကံ ဒဟမောဂ္ဂယှ၊ သိနာယိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။

‘‘ပဂ္ဂယှ ကိင်္ကဏိံ ပုပ္ဖံ၊ ဝိပဿိဿာဘိရောပယိံ၊

ဥဒဂ္ဂစိတ္တော သုမနော၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တဝီသတိကပ္ပမှိ၊ ရာဇာ ဘီမရထော အဟု၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ¶ ပန ပတွာ အညာပဒေသေန အတ္တသန္နိဿယံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘ဝိဝရမနုပတန္တိ ဝိဇ္ဇုတာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၁။ တတ္ထ ဝိဝရန္တိ အန္တရာ ဝေမဇ္ဈံ။ အနုပတန္တီတိ အနုလက္ခဏေ ပတန္တိ ပဝတ္တန္တိ၊ ဝိဇ္ဇောတန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇောတနမေဝ ဟိ ဝိဇ္ဇုလ္လတာနံ ပဝတ္တိ နာမ။ အနု-သဒ္ဒယောဂေန စေတ္ထ ဥပယောဂဝစနံ၊ ယထာ ‘‘ရုက္ခမနုဝိဇ္ဇောတန္တီ’’တိ။ ဝိဇ္ဇုတာတိ ¶ သတေရတာ။ ဝေဘာရဿ စ ပဏ္ဍဝဿ စာတိ ဝေဘာရပဗ္ဗတဿ စ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတဿ စ ဝိဝရမနုပတန္တီတိ ယောဇနာ။ နဂဝိဝရဂတောတိ နဂဝိဝရံ ပဗ္ဗတဂုဟံ ဥပဂတော။ ဈာယတီတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စ ဈာယတိ၊ သမထဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တော ဘာဝေတိ။ ပုတ္တော အပ္ပဋိမဿ တာဒိနောတိ သီလက္ခန္ဓာဒိဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာ ရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ စ အနုပမဿ ဥပမာရဟိတဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ တာဒိနော ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တော။ ပုတ္တဝစနေနေဝ စေတ္ထ ထေရေန သတ္ထု အနုဇာတဘာဝဒီပနေန အညာ ဗျာကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သိရိဝဍ္ဎတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စာလေ ဥပစာလေတိ အာယသ္မတော ခဒိရဝနိယရေဝတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ တိတ္ထနာဝိကကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟာဂင်္ဂါယ ပယာဂတိတ္ထေ တိတ္ထနာဝါကမ္မံ ကရောန္တော ဧကဒိဝသံ သသာဝကသင်္ဃံ ဘဂဝန္တံ ဂင်္ဂါတီရံ ဥပဂတံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော နာဝါသင်္ဃာဋံ ယောဇေတွာ မဟန္တေန ပူဇာသက္ကာရေန ပရတီရံ ပါပေတွာ အညတရံ ဘိက္ခုံ သတ္ထာရာ အာရညကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိယမာနံ ဒိသွာ တဒတ္ထံ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ ဘဂဝါ စ တဿ ပတ္ထနာယ အဝဇ္ဈဘာဝံ ဗျာကာသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ကတွာ ¶ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ နာလကဂါမေ ရူပသာရိယာ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ ဝယပ္ပတ္တံ မာတာပိတရော ဃရဗန္ဓနေန ဗန္ဓိတုကာမာ ဇာတာ။ သော ¶ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ ‘‘မယှံ ဇေဋ္ဌဘာတာ အယျော ဥပတိဿော ဣမံ ဝိဘဝံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ တေန ဝန္တံ ခေဠပိဏ္ဍံ ကထာဟံ ပစ္ဆာ ဂိလိဿာမီ’’တိ ဇာတသံဝေဂေါ ပါသံ အနုပဂစ္ဆနကမိဂေါ ဝိယ ဉာတကေ ဝဉ္စေတွာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မသေနာပတိနော ကနိဋ္ဌဘာဝံ နိဝေဒေတွာ အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဆန္ဒံ အာရောစေသိ။ ဘိက္ခူ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿံ ဥပသမ္ပာဒေတွာ ¶ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေသုံ။ သော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ခဒိရဝနံ ပဝိသိတွာ၊ ‘‘အရဟတ္တံ ပတွာ ဘဂဝန္တံ ဓမ္မသေနာပတိဉ္စ ပဿိဿာမီ’’တိ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ဉာဏဿ ပရိပါကဂတတ္တာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၆၂၈-၆၄၃) –

‘‘ဂင်္ဂါ ဘာဂီရထီ နာမ၊ ဟိမဝန္တာ ပဘာဝိတာ၊

ကုတိတ္ထေ နာဝိကော အာသိံ၊ ဩရိမေ စ တရိံ အဟံ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာယကော၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ဒွိပဒုတ္တမော၊

ဝသီသတသဟဿေဟိ၊ ဂင်္ဂါတီရမုပါဂတော။

‘‘ဗဟူ နာဝါ သမာနေတွာ၊ ဝဍ္ဎကီဟိ သုသင်္ခတံ၊

နာဝါယ ဆဒနံ ကတွာ၊ ပဋိမာနိံ နရာသဘံ။

‘‘အာဂန္တွာန စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အာရူဟိ တဉ္စ နာဝကံ၊

ဝါရိမဇ္ဈေ ဌိတော သတ္ထာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယော သော တာရေသိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သင်္ဃဉ္စာပိ အနာသဝံ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ။

‘‘နိဗ္ဗတ္တိဿတိ တေ ဗျမှံ၊ သုကတံ နာဝသဏ္ဌိတံ၊

အာကာသေ ပုပ္ဖဆဒနံ၊ ဓာရယိဿတိ သဗ္ဗဒါ။

‘‘အဋ္ဌပညာသကပ္ပမှိ၊ တာရကော နာမ ခတ္တိယော၊

စာတုရန္တော ဝိဇိတာဝီ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘သတ္တပညာသကပ္ပမှိ ¶ ၊ စမ္မကော နာမ ခတ္တိယော၊

ဥဂ္ဂစ္ဆန္တောဝ သူရိယော၊ ဇောတိဿတိ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တိဒသာ သော စဝိတွာန၊ မနုဿတ္တံ ဂမိဿတိ၊

ရေဝတော နာမ နာမေန၊ ဗြဟ္မဗန္ဓု ဘဝိဿတိ။

‘‘အဂါရာ နိက္ခမိတွာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ဂေါတမဿ ဘဂဝတော၊ သာသနေ ပဗ္ဗဇိဿတိ။

‘‘သော ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိတွာန၊ ယုတ္တယောဂေါ ဝိပဿကော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ဝီရိယံ မေ ဓုရဓောရယှံ၊ ယောဂက္ခေမာဓိဝါဟနံ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘သတသဟဿေ ကတံ ကမ္မံ၊ ဖလံ ဒဿေသိ မေ ဣဓ၊

သုမုတ္တော သရဝေဂေါဝ၊ ကိလေသေ ဈာပယီ မမ။

‘‘တတော ¶ မံ ဝနနိရတံ၊ ဒိသွာ လောကန္တဂူ မုနိ၊

ဝနဝါသိဘိက္ခူနဂ္ဂံ၊ ပညပေသိ မဟာမတိ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ထေရော သတ္ထာရံ ဓမ္မသေနာပတိဉ္စ ဝန္ဒိတုံ သေနာသနံ သံသာမေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ပတွာ ဇေတဝနံ ပဝိသိတွာ သတ္ထာရံ ဓမ္မသေနာပတိဉ္စ ဝန္ဒိတွာ ကတိပါဟံ ဇေတဝနေ ဝိဟာသိ ¶ ။ အထ နံ သတ္ထာ အရိယဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော အာရညကာနံ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ အာရညကာနံ ယဒိဒံ ရေဝတော ခဒိရဝနိယော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၉၈၊ ၂၀၃)။ သော အပရဘာဂေ အတ္တနော ဇာတဂါမံ ဂန္တွာ ‘‘စာလာ၊ ဥပစာလာ၊ သီသူပစာလာ’’တိ တိဿန္နံ ဘဂိနီနံ ပုတ္တေ ‘‘စာလာ၊ ဥပစာလာ၊ သီသူပစာလာ’’တိ တယော ဘာဂိနေယျေ အာနေတွာ ပဗ္ဗာဇေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေသိ။ တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ထေရဿ ကောစိဒေဝ အာဗာဓော ဥပ္ပန္နော။ တံ ¶ သုတွာ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ရေဝတံ ‘‘ဂိလာနပုစ္ဆနံ အဓိဂမပုစ္ဆနဉ္စ ကရိဿာမီ’’တိ ဥပဂစ္ဆိ။ ရေဝတတ္ထေရော ဓမ္မသေနာပတိံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ တေသံ သာမဏေရာနံ သတုပ္ပာဒနဝသေန ဩဝဒန္တော ‘‘စာလေ ဥပစာလေ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၂။ တတ္ထ စာလေ ဥပစာလေ သီသူပစာလေတိ တေသံ အာလပနံ။ ‘‘စာလာ၊ ဥပစာလာ၊ သီသူပစာလာ’’တိ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမာ တေ တယော ဒါရကာ ပဗ္ဗဇိတာပိ တထာ ဝေါဟရီယန္တိ။ ‘‘‘စာလီ၊ ဥပစာလီ၊ သီသူပစာလီ’တိ တေသံ နာမ’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။ ယဒတ္ထံ ‘‘စာလာ’’တိအာဒိနာ အာမန္တနံ ကတံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပတိဿတာ နု ခေါ ဝိဟရထာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အာဂတော ဝေါ ဝါလံ ဝိယ ဝေဓီ’’တိ။ ပတိဿတာတိ ပတိဿတိကာ။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ အာဂတောတိ အာဂစ္ဆိ။ ဝေါတိ တုမှာကံ။ ဝါလံ ဝိယ ဝေဓီတိ ဝါလဝေဓီ ဝိယ၊ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – တိက္ခဇဝနနိဗ္ဗေဓိကပညတာယ ဝါလဝေဓိရူပေါ သတ္ထုကပ္ပော တုမှာကံ မာတုလတ္ထေရော အာဂတော၊ တသ္မာ သမဏသညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ သတိသမ္ပဇညယုတ္တာ ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရထ၊ ‘‘ယထာဓိဂတေ ဝိဟာရေ အပ္ပမတ္တာ ဘဝထာ’’တိ။

တံ သုတွာ တေ သာမဏေရာ ဓမ္မသေနာပတိဿ ပစ္စုဂ္ဂမနာဒိဝတ္တံ ကတွာ ဥဘိန္နံ မာတုလတ္ထေရာနံ ပဋိသန္ထာရဝေလာယံ နာတိဒူရေ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိံသု။ ဓမ္မသေနာပတိ ရေဝတတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ တေ သာမဏေရေ ဥပသင်္ကမိ၊ တေ တထာကာလပရိစ္ဆေဒဿ ကတတ္တာ ထေရေ ဥပသင်္ကမန္တေ ဧဝ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌံသု။ ထေရော ‘‘ကတရကတရဝိဟာရေန ဝိဟရထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ¶ ¶ တေဟိ ‘‘ဣမာယ ဣမာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒါရကေပိ နာမ ဧဝံ ဝိနေန္တော မယှံ ဘာတိကော ပစ္စပါဒိ ဝတ ဓမ္မဿ အနုဓမ္မ’’န္တိ ထေရံ ပသံသန္တော ပက္ကာမိ။

ခဒိရဝနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုမုတ္တိကောတိ ¶ အာယသ္မတော သုမင်္ဂလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ နှာယိတွာ ဧကစီဝရံ ဌိတံ ဒိသွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ အပ္ဖောဋေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယာ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ ဂါမကေ တာဒိသေန ကမ္မနိဿန္ဒေန ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ သုမင်္ဂလောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ခုဇ္ဇကာသိတနင်္ဂလကုဒ္ဒါလပရိက္ခာရော ဟုတွာ ကသိယာ ဇီဝတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ရညာ ပသေနဒိကောသလေန ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ မဟာဒါနေ ပဝတ္တိယမာနေ ဒါနောပကရဏာနိ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တေဟိ မနုဿေဟိ သဒ္ဓိံ ဒဓိဃဋံ ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခူနံ သက္ကာရသမ္မာနံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ သုခုမဝတ္ထသုနိဝတ္ထာ သုဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတွာ နိဝါတေသု သေနာသနေသု ဝိဟရန္တိ၊ ယံနူနာဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ၊ အညတရံ မဟာထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇာဓိပ္ပာယံ နိဝေဒေသိ။ သော တံ ကရုဏာယန္တော ပဗ္ဗာဇေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ သော အရညေ ဝိဟရန္တော ဧကဝိဟာရေ နိဗ္ဗိန္နော ဥက္ကဏ္ဌိတော ဟုတွာ၊ ဝိဗ္ဘမိတုကာမော ဉာတိဂါမံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ ခေတ္တံ ကသန္တေ ကိလိဋ္ဌဝတ္ထနိဝတ္ထေ သမန္တတော ရဇောကိဏ္ဏသရီရေ ဝါတာတပေန ဖုဿန္တေ ကဿကေ ဒိသွာ၊ ‘‘မဟန္တံ ဝတိမေ သတ္တာ ဇီဝိကနိမိတ္တံ ဒုက္ခံ ပစ္စနုဘောန္တီ’’တိ ¶ သံဝေဂံ ပဋိလဘိ။ ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ ယထာဂဟိတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော အညတရံ ရုက္ခမူလံ ဥပဂန္တွာ ဝိဝေကံ လဘိတွာ ယောနိသော မနသိကရောန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၁၁-၁၉) –

‘‘အတ္ထဒဿီ ဇိနဝရော၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဝိဟာရာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ တဠာကံ ဥပသင်္ကမိ။

‘‘နှာတွာ ပိတွာ စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဥတ္တရိတွေကစီဝရော၊

အဋ္ဌာသိ ဘဂဝါ တတ္ထ၊ ဝိလောကေန္တော ဒိသောဒိသံ။

‘‘ဘဝနေ ¶ ¶ ဥပဝိဋ္ဌောဟံ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ အပ္ဖောဋေသိံ အဟံ တဒါ။

‘‘သတရံသိံဝ ဇောတန္တံ၊ ပဘာသန္တံဝ ကဉ္စနံ၊

နစ္စဂီတေ ပယုတ္တောဟံ၊ ပဉ္စင်္ဂတူရိယမှိ စ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

သဗ္ဗေ သတ္တေ အဘိဘောမိ၊ ဝိပုလော ဟောတိ မေ ယသော။

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ နမော တေ ပုရိသုတ္တမ၊

အတ္တာနံ တောသယိတွာန၊ ပရေ တောသေသိ တွံ မုနိ။

‘‘ပရိဂ္ဂဟေ နိသီဒိတွာ၊ ဟာသံ ကတွာန သုဗ္ဗတေ၊

ဥပဋ္ဌဟိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ တုသိတံ ဥပပဇ္ဇဟံ။

‘‘သောဠသေတော ကပ္ပသတေ၊ ဒွိနဝဧကစိန္တိတာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သမ္ပတ္တိံ အတ္တနော ဒုက္ခဝိမုတ္တိဉ္စ ကိတ္တနဝသေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘သုမုတ္တိကော’’တိအာဒိမာဟ။

၄၃။ တတ္ထ သုမုတ္တိကောတိ သုန္ဒရာ အစ္စန္တိကတာယ အပုနဗ္ဘဝိကာ မုတ္တိ ဧတဿာတိ သုမုတ္တိကော။ တဿ ပန ဝိမုတ္တိယာ ပါသံသိယတာယ အစ္ဆရိယတာယ စ အပ္ဖောဋေန္တော အာဟ ‘‘သုမုတ္တိကော’’တိ။ ပုန တတ္ထ ဝိမုတ္တိယံ အတ္တနော ပသာဒဿ ဒဠှဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘သာဟု သုမုတ္တိကောမှီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု မုတ္တိကော ဝတမှီ’’တိ အတ္ထော။ ‘‘ကုတော ပနာယံ သုမုတ္တိကတာ’’တိ? ကာမဉ္စာယံ ထေရော သဗ္ဗသ္မာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော သုဝိမုတ္တော၊ အတ္တနော ပန တာဝ ဥပဋ္ဌိတံ အတိဝိယ အနိဋ္ဌဘူတံ ဒုက္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘တီဟိ ခုဇ္ဇကေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခုဇ္ဇကေဟီတိ ခုဇ္ဇသဘာဝေဟိ၊ ခုဇ္ဇာကာရေဟိ ဝါ။ နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ မုတ္တသဒ္ဒါပေက္ခာယ။ ကဿကော ဟိ အခုဇ္ဇောပိ သမာနော တီသု ဌာနေသု အတ္တာနံ ခုဇ္ဇံ ကတွာ ဒဿေတိ လာယနေ ကသနေ ကုဒ္ဒါလကမ္မေ စ။ ယော ဟိ ပန ကဿကော လာယနာဒီနိ ကရောတိ ¶ ၊ တာနိပိ အသိတာဒီနိ ကုဋိလာကာရတော ခုဇ္ဇကာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တီဟိ ခုဇ္ဇကေဟီ’’တိ။

ဣဒါနိ တာနိ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘အသိတာသု မယာ၊ နင်္ဂလာသု မယာ၊ ခုဒ္ဒကုဒ္ဒါလာသု မယာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ အသိတာသု မယာတိ လဝိတ္တေဟိ မယာ မုတ္တန္တိ အတ္ထော။ နိဿက္ကေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပရေ ပန ‘‘အသိတာသု မယာတိ လဝိတ္တေဟိ ကရဏဘူတေဟိ မယာ ခုဇ္ဇိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန ကရဏတ္ထေ ဟေတုမှိ ဝါ ဘုမ္မဝစနံ။ ‘‘နင်္ဂလာသူ’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသံ ¶ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ နင်္ဂလေဟိ ကသိရေဟီတိ အတ္ထော။ အတ္တနာ ဝဠဉ္ဇိတကုဒ္ဒါလဿ သဘာဝတော ဝဠဉ္ဇနေန ဝါ အပ္ပကတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ခုဒ္ဒကုဒ္ဒါလာသူ’’တိ ‘‘ကုဏ္ဌကုဒ္ဒါလာသူ’’တိပိ ¶ ပါဠိ။ ဝဠဉ္ဇနေနေဝ အတိခိဏခဏိတ္တေသူတိ အတ္ထော။ ဣဓမေဝါတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အထ ဝါပီတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ ဂါမကေ ဌိတတ္တာ တာနိ အသိတာဒီနိ ကိဉ္စာပိ ဣဓေဝ မမ သမီပေယေဝ၊ တထာပိ အလမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တုရိတဝသေန စေတံ အာမေဍိတဝစနံ။ ဈာယာတိ ဖလသမာပတ္တိဇ္ဈာနဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိဝသေန စ ဈာယ။ သုမင်္ဂလာတိ အတ္တာနံ အာလပတိ။ ဈာနေ ပန အာဒရဒဿနတ္ထံ အာမေဍိတံ ကတံ။ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရာတိ သတိပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ အပ္ပမတ္တောသိ တွံ၊ တသ္မာ ဣဒါနိ သုခံ ဝိဟရ၊ သုမင်္ဂလ။ ကေစိ ပန ‘‘အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ ဧဝ ဝိပဿနာယ ဝီထိပဋိပန္နာယ သာသနေ သဉ္ဇာတာဘိရတိယာ ယထာနုဘူတံ ဃရာဝါသဒုက္ခံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ထေရော ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ပစ္ဆာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန ‘‘ဈာယ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရာ’’တိ ပဒါနံ အတ္ထော ဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေနပိ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ။

သုမင်္ဂလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မတံ ¶ ဝါ အမ္မ ရောဒန္တီတိ အာယသ္မတော သာနုတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ဟတ္ထပါဒဓောဝနမုခဝိက္ခာလနာနံ အတ္ထာယ ဥဒကံ ဥပနေသိ။ သတ္ထာ ဟိ ဘောဇနကာလေ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတုကာမော အဟောသိ။ သော သတ္ထု အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ ဥဒကံ ဥပနေသိ။ ဘဂဝါ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတုကာမော အဟောသိ။ သော တမ္ပိ ¶ ဉတွာ မုခေါဒကံ ဥပနေသိ။ သတ္ထာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ မုခဓောဝနကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ တေန ကရီယမာနံ ဝေယျာဝစ္စံ သာဒိယိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဥပါသကဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တသ္မိံ ဂဗ္ဘဂတေယေဝ ပိတာ ပဝါသံ ဂတော၊ ဥပါသိကာ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ သာနူတိဿ နာမံ အကာသိ။ တသ္မိံ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎန္တေ သတ္တဝဿိကံယေဝ နံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေသိ၊ ‘‘ဧဝမယံ အနန္တရာယော ဝဍ္ဎိတွာ အစ္စန္တသုခဘာဂီ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘သော သာနုသာမဏေရော’’တိ ပညာတော ပညဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော ဗဟုဿုတော ¶ ဓမ္မကထိကော သတ္တေသု မေတ္တဇ္ဈာသယော ဟုတွာ ဒေဝမနုဿာနံ ပိယော အဟောသိ မနာပေါတိ သဗ္ဗံ သာနုသုတ္တေ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တဿ အတီတဇာတိယံ မာတာ ယက္ခယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ ယက္ခာ ‘‘သာနုတ္ထေရဿ အယံ မာတာ’’တိ ဂရုစိတ္တိကာရဗဟုလာ ဟုတွာ မာနေန္တိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေန္တံ ဝိယ ဧကဒိဝသံ သာနုဿ ယောနိသော မနသိကာရာဘာဝါ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တဿ ဝိဗ္ဘမိတုကာမတာစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ တဿ ယက္ခိနိမာတာ ဉတွာ မနုဿမာတုယာ အာရောစေသိ – ‘‘တဝ ပုတ္တော၊ သာနု၊ ‘ဝိဗ္ဘမိဿာမီ’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ၊ တသ္မာ တွံ –

‘‘သာနုံ ပဗုဒ္ဓံ ဝဇ္ဇာသိ၊ ယက္ခာနံ ဝစနံ ဣဒံ၊

မာကာသိ ပါပကံ ကမ္မံ၊ အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော။

‘‘သစေ ¶ တွံ ပါပကံ ကမ္မံ၊ ကရိဿသိ ကရောသိ ဝါ၊

န တေ ဒုက္ခာ ပမုတျတ္ထိ၊ ဥပ္ပစ္စာပိ ပလာယတော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၂၅ သာနုသာမဏေရဝတ္ထု) –

ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ယက္ခိနိမာတာ တတ္ထေဝန္တရဓာယိ။ မနုဿမာတာ ပန တံ သုတွာ ပရိဒေဝသောကသမာပန္နာ စေတောဒုက္ခသမပ္ပိတာ အဟောသိ။ အထ သာနုသာမဏေရော ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ¶ ပတ္တစီဝရမာဒါယ မာတု သန္တိကံ ဥပဂတော မာတရံ ရောဒမာနံ ဒိသွာ ‘‘အမ္မ၊ ကိံ နိဿာယ ရောဒသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တံ နိဿာယာ’’တိ စ ဝုတ္တော မာတု ‘‘မတံ ဝါ၊ အမ္မ၊ ရောဒန္တိ၊ ယော ဝါ ဇီဝံ န ဒိဿတီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၄။ တဿတ္ထော – ‘‘အမ္မ၊ ရောဒန္တာ နာမ ဉာတကာ မိတ္တာ ဝါ အတ္တနော ဉာတကံ မိတ္တံ ဝါ မတံ ဥဒ္ဒိဿ ရောဒန္တိ ပရလောကံ ဂတတ္တာ၊ ယော ဝါ ဉာတကော မိတ္တော ဝါ ဇီဝံ ဇီဝန္တော ဒေသန္တရံ ပက္ကန္တတာယ စ န ဒိဿတိ၊ တံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ရောဒန္တိ၊ ဥဘယမ္ပေတံ မယိ န ဝိဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သန္တေ ဇီဝန္တံ ဓရမာနံ မံ ပုရတော ဌိတံ ပဿန္တီ၊ ကသ္မာ၊ အမ္မ၊ ရောဒသိ?မံ ဥဒ္ဒိဿ တဝ ရောဒနဿ ကာရဏမေဝ နတ္ထီ’’တိ။

တံ သုတွာ တဿ မာတာ ‘‘မရဏဉှေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၆၃) သုတ္တပဒါနုသာရေန ဥပ္ပဗ္ဗဇနံ အရိယဿ ဝိနယေ မရဏန္တိ ဒဿေန္တီ –

‘‘မတံ ¶ ဝါ ပုတ္တ ရောဒန္တိ၊ ယော ဝါ ဇီဝံ န ဒိဿတိ၊

ယော စ ကာမေ စဇိတွာန၊ ပုနရာဂစ္ဆတေ ဣဓ။

‘‘တံ ဝါပိ ပုတ္တ ရောဒန္တိ၊ ပုန ဇီဝံ မတော ဟိ သော၊

ကုက္ကုဠာ ဥဗ္ဘတော တာတ၊ ကုက္ကုဠံ ပတိတုမိစ္ဆသီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။သာနုသာမဏေရဝတ္ထု) –

တတ္ထ ကာမေ စဇိတွာနာတိ နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယေန ဝတ္ထုကာမေ ပဟာယ၊ တဉ္စ ကိလေသကာမဿ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဟေတ္ထ ကာမပရိစ္စာဂေါ အဓိပ္ပေတော။ ပုနရာဂစ္ဆတေ ဣဓာတိ ဣဓ ဂေဟေ ပုနဒေဝ အာဂစ္ဆတိ၊ ဟီနာယာဝတ္တနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တံ ဝါပီတိ ယော ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိဗ္ဘမတိ ¶ ၊ တံ ဝါပိ ပုဂ္ဂလံ မတံ ဝိယမာဒိသိယော ရောဒန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? ပုန ဇီဝံ မတော ဟိ သောတိ ဝိဗ္ဘမနတော ပစ္ဆာ ယော ဇီဝန္တော၊ သော ဂုဏမရဏေန အတ္ထတော မတောယေဝ။ ဣဒါနိဿ သဝိသေသသံဝေဂံ ဇနေတုံ ‘‘ကုက္ကုဠာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ‘‘အဟောရတ္တံ အာဒိတ္တံ ဝိယ ဟုတွာ ဍဟနဋ္ဌေန ကုက္ကုဠနိရယသဒိသတ္တာ ကုက္ကုဠာ ¶ ဂိဟိဘာဝါ အနုကမ္ပန္တိယာ မယာ ဥဗ္ဘတော ဥဒ္ဓတော၊ တာတ သာနု၊ ကုက္ကုဠံ ပတိတုံ ဣစ္ဆသိ ပတိတုကာမောသီ’’တိ။

တံ သုတွာ သာနုသာမဏေရော သံဝေဂဇာတော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၂၅-၂၉) –

‘‘ဘုဉ္ဇန္တံ သမဏံ ဒိသွာ၊ ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊

ဃဋေနောဒကမာဒါယ၊ သိဒ္ဓတ္ထဿ အဒါသဟံ။

‘‘နိမ္မလော ဟောမဟံ အဇ္ဇ၊ ဝိမလော ခီဏသံသယော၊

ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တမာနဿ၊ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတေ သုဘံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ဥဒကံ ယမဒါသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဒကဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကသဋ္ဌိမှိတော ကပ္ပေ၊ ဧကောဝ ဝိမလော အဟု၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ထေရော ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝသေန ‘‘မယှံ ဝိပဿနာရမ္ဘော အရဟတ္တပ္ပတ္တိ စ ဇာတာ’’တိ ဥဒါနဝသေန တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

သာနုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ရမဏီယဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ယထာပိ ¶ ဘဒ္ဒေါ အာဇညောတိ အာယသ္မတော ရမဏီယဝိဟာရိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ကောရဏ္ဍပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ အညတရဿ သေဋ္ဌိဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ယောဗ္ဗနမဒေန ကာမေသု မုစ္ဆံ အာပန္နော ဝိဟရတိ။ သော ဧကဒိဝသံ အညတရံ ပါရဒါရိကံ ရာဇပုရိသေဟိ ဝိဝိဓာ ကမ္မကာရဏာ ကရီယမာနံ ဒိသွာ သံဝေဂဇာတော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတော စ ရာဂစရိတတာယ နိစ္စကာလံ သုသမ္မဋ္ဌံ ပရိဝေဏံ သူပဋ္ဌိတံ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ သုပညတံ မဉ္စပီဌံ ကတွာ ဝိဟရတိ။ တေန သော ရမဏီယဝိဟာရီတွေဝ ပညာယိတ္ထ။

သော ရာဂုဿန္နတာယ အယောနိသော မနသိ ကရိတွာ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ၊ ‘‘ဓိရတ္ထု၊ မံ ဧဝံဘူတော သဒ္ဓါဒေယျံ ¶ ဘုဉ္ဇေယျ’’န္တိ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ‘‘ဝိဗ္ဘမိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ၊ တေန စ မဂ္ဂေန သကဋေသု ဂစ္ဆန္တေသု ဧကော သကဋယုတ္တော ဂေါဏော ပရိဿမန္တော ဝိသမဋ္ဌာနေ ခလိတွာ ပတိ၊ တံ သာကဋိကာ ယုဂတော မုဉ္စိတွာ တိဏောဒကံ ဒတွာ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ ပုနပိ ဓုရေ ယောဇေတွာ အဂမံသု။ ထေရော တံ ဒိသွာ – ‘‘ယထာယံ ဂေါဏော သကိံ ခလိတွာပိ ဥဋ္ဌာယ သကိံ ဓုရံ ဝဟတိ၊ ဧဝံ မယာပိ ကိလေသဝသေန သကိံ ခလိတေနာပိ ဝုဋ္ဌာယ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တော နိဝတ္တိတွာ ဥပါလိတ္ထေရဿ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ တေန ဝုတ္တဝိဓိနာ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ သီလံ ပါကတိကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၃၅-၃၉) –

‘‘အက္ကန္တဉ္စ ပဒံ ဒိသွာ၊ စက္ကာလင်္ကာရဘူသိတံ၊

ပဒေနာနုပဒံ ယန္တော၊ ဝိပဿိဿ မဟေသိနော။

‘‘ကောရဏ္ဍံ ¶ ¶ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ သမူလံ ပူဇိတံ မယာ၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ အဝန္ဒိံ ပဒမုတ္တမံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တပညာသကပ္ပမှိ၊ ဧကော ဝီတမလော အဟုံ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ အနုဘဝန္တော အတ္တနော ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ အရိယဓမ္မာဓိဂမနဒီပနိံ ‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒေါ အာဇညော၊ ခလိတွာ ပတိတိဋ္ဌတီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၅။ တတ္ထ ခလိတွာတိ ပက္ခလိတွာ။ ပတိတိဋ္ဌတီတိ ပတိဋ္ဌဟတိ၊ ပုနဒေဝ ယထာဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝန္တိ ယထာ ဘဒ္ဒေါ ဥသဘာဇာနီယော ဘာရံ ဝဟန္တော ပရိဿမပ္ပတ္တော ဝိသမဋ္ဌာနံ အာဂမ္မ ဧကဝါရံ ပက္ခလိတွာ ပတိတော န တတ္တကေန ဓုရံ ဆဍ္ဍေတိ၊ ထာမဇဝပရက္ကမသမ္ပန္နတာယ ပန ခလိတွာပိ ပတိတိဋ္ဌတိ၊ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ဌတွာ ဘာရံ ဝဟတိ၊ ဧဝံ ကိလေသပရိဿမပ္ပတ္တော ကိရိယာပရာဓေန ခလိတွာ တံ ခလိတံ ထာမဝီရိယသမ္ပတ္တိတာယ ပဋိပါကတိကံ ကတွာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒဿနသမ္ပန္နံ၊ တတော ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ သာဝကံ၊ တဿ ဥရေ ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတိတာယ ဩရသံ ¶ ပုတ္တံ ဘဒ္ဒါဇာနီယသဒိသကိစ္စတာယ အာဇာနီယန္တိ စ မံ ဓာရေထ ဥပဓာရေထာတိ အတ္ထော။

ရမဏီယဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓါယာဟံ ¶ ပဗ္ဗဇိတောတိ အာယသ္မတော သမိဒ္ဓိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတ္တာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော သဝဏ္ဋာနိ ပုပ္ဖာနိ ကဏ္ဏိကဗဒ္ဓါနိ ဂဟေတွာ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ တံ ကုလံ ဓနဓညာဒီဟိ ဝဍ္ဎိ၊ အတ္တဘာဝေါ စဿ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော ဂုဏဝါ ဣတိ ဝိဘဝသမိဒ္ဓိယာ စ ဂုဏသမိဒ္ဓိယာ ¶ စ သမိဒ္ဓီတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ သော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟရန္တော ဘဂဝတိ တပေါဒါရာမေ ဝိဟရန္တေ ဧကဒိဝသံ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘လာဘာ ဝတ မေ သတ္ထာ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သွာက္ခာတေ စာဟံ ဓမ္မဝိနယေ ပဗ္ဗဇိတော၊ သဗြဟ္မစာရီ စ မေ သီလဝန္တော ကလျာဏဓမ္မာ’’တိ။ တဿေဝံ စိန္တေန္တဿ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ဥဒပါဒိ။ တံ အသဟန္တော မာရော ပါပိမာ ထေရဿ အဝိဒူရေ မဟန္တံ ဘေရဝသဒ္ဒမကာသိ၊ ပထဝိယာ ဥန္ဒြိယနကာလော ဝိယ အဟောသိ။ ထေရော ဘဂဝတော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ ‘‘မာရော တုယှံ ဝိစက္ခုကမ္မာယ စေတေတိ၊ ဂစ္ဆ၊ ဘိက္ခု တတ္ထ အစိန္တေတွာ ဝိဟရာဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိဟရန္တော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၃၀-၃၄) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ¶ ဇောတန္တံ၊ နိသိန္နံ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

ဩဘာသေန္တံ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ သိဒ္ဓတ္ထံ နရသာရထိံ။

‘‘ဓနုံ အဒွေဇ္ဈံ ကတွာန၊ ဥသုံ သန္နယှဟံ တဒါ၊

ပုပ္ဖံ သဝဏ္ဋံ ဆေတွာန၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကပညာသိတော ကပ္ပေ၊ ဧကော အာသိံ ဇုတိန္ဓရော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ တတ္ထေဝ ဝိဟရန္တဿ ထေရဿ ခီဏာသဝဘာဝံ အဇာနန္တော ပုရိမနယေနေဝ မာရော မဟန္တံ ဘေရဝသဒ္ဒံ အကာသိ။ တံ သုတွာ ထေရော အဘီတော အစ္ဆမ္ဘီ ‘‘တာဒိသာနံ မာရာနံ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ မယှံ လောမမ္ပိ န ကမ္ပေတီ’’တိ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘သဒ္ဓါယာဟံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၆။ တတ္ထ သဒ္ဓါယာတိ ဓမ္မစ္ဆန္ဒသမုဋ္ဌာနာယ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ စေဝ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဥပဂတော။ အဂါရသ္မာတိ ဂေဟတော ဃရာဝါသတော ဝါ။ အနဂါရိယန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ သာ ဟိ ယံကိဉ္စိ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ ‘အဂါရဿ ဟိတ’န္တိ အဂါရိယံ နာမ၊ တဒဘာဝတော ‘‘အနဂါရိယာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သတိ ပညာ စ မေ ဝုဍ္ဎာတိ သရဏလက္ခဏာ သတိ၊ ပဇာနနလက္ခဏာ ပညာတိ ဣမေ ဓမ္မာ ဝိပဿနာက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ¶ ယာဝ အရဟတ္တာ မေ ဝုဍ္ဎာ ဝဍ္ဎိတာ၊ န ဒါနိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ အတ္ထိ သတိပညာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာတိ ဒဿေတိ။ စိတ္တဉ္စ သုသမာဟိတန္တိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေန စေဝ လောကုတ္တရသမာဓိဝသေန စ စိတ္တံ မေ သုဋ္ဌု သမာဟိတံ၊ န ဒါနိ တဿ သမာဓာတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ သမာဓိ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တောတိ ဒဿေတိ။ တသ္မာ ကာမံ ကရဿု ရူပါနီတိ ပါပိမ မံ ဥဒ္ဒိဿ ယာနိ ကာနိစိ ဝိပ္ပကာရာနိ ယထာရုစိံ ကရောဟိ၊ တေဟိ ပန နေဝ မံ ဗျာဓယိဿသိ မမ သရီရကမ္ပနမတ္တမ္ပိ ကာတုံ န သက္ခိဿသိ၊ ကုတော စိတ္တညထတ္တံ? တသ္မာ တဝ ကိရိယာ အပ္ပဋိစ္ဆိတပဟေနကံ ဝိယ န ကိဉ္စိ အတ္ထံ သောဓေတိ၊ ကေဝလံ တဝ စိတ္တဝိဃာတမတ္တဖလာတိ ထေရော မာရံ တဇ္ဇေသိ။ တံ သုတွာ မာရော ‘‘ဇာနာတိ မံ သမဏော’’တိ တတ္ထေဝန္တရဓာယိ။

သမိဒ္ဓိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော ¶ တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရတ္ထူတိ အာယသ္မတော ဥဇ္ဇယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဒွါနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ကဏိကာရပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ ¶ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ အညတရဿ သောတ္တိယဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဥဇ္ဇယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ တတ္ထ သာရံ အပဿန္တော ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဝေဠုဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၁-၄) –

‘‘ကဏိကာရံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ဩစိနိတွာနဟံ တဒါ၊

တိဿဿ အဘိရောပေသိံ၊ ဩဃတိဏ္ဏဿ တာဒိနော။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဉ္စတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ အရုဏပါဏီတိ ဝိဿုတော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ဘဂဝတော ထောမနာကာရေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘နမော တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရတ္ထူ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၇။ တတ္ထ နမောတိ ပဏာမကိတ္တနံ။ တေတိ ပဏာမကိရိယာယ သမ္ပဒါနကိတ္တနံ၊ တုယှန္တိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓ ဝီရာတိ စ ဘဂဝတော အာလပနံ။ ဘဂဝါ ဟိ ယထာ အဘိညေယျာဒိဘေဒဿ အတ္ထဿ အဘိညေယျာဒိဘေဒေန သယမ္ဘူဉာဏေန အနဝသေသတော ဗုဒ္ဓတ္တာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဉ္စန္နမ္ပိ မာရာနံ အဘိပ္ပမဒ္ဒနဝသေန ပဒဟန္တေန မဟတာ ဝီရိယေန သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘ဝီရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထူတိ ဟောတု၊ တဿ ‘‘နမော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိပ္ပမုတ္တောသိ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗေဟိ ကိလေသေဟိ သဗ္ဗသ္မိဉ္စ သင်္ခါရဂတေ ဝိပ္ပမုတ္တော ဝိသံယုတ္တော အသိ ဘဝသိ၊ န တယာ ကိဉ္စိ အဝိပ္ပမုတ္တံ နာမ အတ္ထိ၊ ယတောဟံ တုယှာပဒါနေ ဝိဟရံ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါတိ တုယှံ တဝ အပဒါနေ ဩဝါဒေ ¶ ဂတမဂ္ဂေ ပဋိပတ္တိစရိယာယ ဝိဟရံ ယထာသတ္တိ ¶ ယထာဗလံ ပဋိပဇ္ဇန္တော ကာမာသဝါဒီနံ စတုန္နမ္ပိ အာသဝါနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ အနာသဝေါ ဝိဟရာမိ၊ တာဒိသဿ နမော တေ ဗုဒ္ဓ-ဝီရတ္ထူတိ။

ဥဇ္ဇယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယတော အဟန္တိ အာယသ္မတော သဉ္ဇယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ မဟတိ ပူဂေ သံကိတ္တိဝသေန ဝတ္ထုံ သင်္ဃရိတွာ ရတနတ္တယံ ဥဒ္ဒိဿ ပုညံ ကရောန္တော သယံ ဒလိဒ္ဒေါ ဟုတွာ နေသံ ဂဏာဒီနံ ပုညကိရိယာယ ဗျာဝဋော အဟောသိ။ ကာလေန ကာလံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပသန္နမာနသော ဘိက္ခူနဉ္စ တံ တံ ဝေယျာဝစ္စံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ သဉ္ဇယော နာမ နာမေန၊ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗြဟ္မာယုပေါက္ခရသာတိအာဒိကေ အဘိညာတေ ဗြာဟ္မဏေ သာသနေ အဘိပ္ပသန္နေ ဒိသွာ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိ။ တဿ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ သောတာပန္နော အဟောသိ။ အပရဘာဂေ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇန္တော စ ခုရဂ္ဂေယေဝ ဆဠဘိညော အဟောသီ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၅၁-၅၅) –

‘‘ဝိပဿိဿ ¶ ဘဂဝတော၊ မဟာပူဂဂဏော အဟု၊

ဝေယျာဝစ္စကရော အာသိံ၊ သဗ္ဗကိစ္စေသု ဝါဝဋော။

‘‘ဒေယျဓမ္မော စ မေ နတ္ထိ၊ သုဂတဿ မဟေသိနော၊

အဝန္ဒိံ သတ္ထုနော ပါဒေ၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ဝေယျာဝစ္စံ အကာသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဝေယျာဝစ္စဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော ¶ စ အဋ္ဌမေ ကပ္ပေ၊ ရာဇာ အာသိံ သုစိန္တိတော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ¶ ပန ဟုတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ယတော အဟံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၈။ တတ္ထ ယတော အဟံ ပဗ္ဗဇိတောတိ ယတော ပဘုတိ ယတော ပဋ္ဌာယ အဟံ ပဗ္ဗဇိတော။ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ နာဘိဇာနာမိ သင်္ကပ္ပံ၊ အနရိယံ ဒေါသသံဟိတန္တိ ရာဂါဒိဒေါသသံဟိတံ တတော ဧဝ အနရိယံ နိဟီနံ၊ အရိယေဟိ ဝါ အနရဏီယတာယ အနရိယေဟိ အရဏီယတာယ စ အနရိယံ ပါပကံ အာရမ္မဏေ အဘူတဂုဏာဒိသင်္ကပ္ပနတော ‘‘သင်္ကပ္ပော’’တိ လဒ္ဓနာမံ ကာမဝိတက္ကာဒိမိစ္ဆာဝိတက္ကံ ဥပ္ပာဒိတံ နာဘိဇာနာမီတိ၊ ‘‘ခုရဂ္ဂေယေဝ မယာ အရဟတ္တံ ပတ္တ’’န္တိ အညံ ဗျာကာသိ။

သဉ္ဇယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စိဟစိဟာဘိနဒိတေတိ အာယသ္မတော ရာမဏေယျကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသု ဧဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရတိ။ တဿ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ ပဗ္ဗဇိတသာရုပ္ပာယ စ ပဋိပတ္တိယာ ပါသာဒိကဘာဝတော ရာမဏေယျကောတွေဝ သမညာ အဟောသိ ¶ ။ အထေကဒိဝသံ မာရော ထေရံ ဘိံသာပေတုကာမော ဘေရဝသဒ္ဒံ အကာသိ။ တံ သုတွာ ထေရော ထိရပကတိတာယ ¶ တေန အသန္တသန္တော ‘‘မာရော အယ’’န္တိ ဉတွာ တတ္ထ အနာဒရံ ဒဿေန္တော ‘‘စိဟစိဟာဘိနဒိတေ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၉။ တတ္ထ စိဟစိဟာဘိနဒိတေတိ စိဟစိဟာတိ အဘိဏှံ ပဝတ္တသဒ္ဒတာယ ‘‘စိဟစိဟာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ ဝဋ္ဋကာနံ အဘိနာဒနိမိတ္တံ၊ ဝိရဝဟေတူတိ ¶ အတ္ထော။ သိပ္ပိကာဘိရုတေဟိ စာတိ သိပ္ပိကာ ဝုစ္စန္တိ ဒေဝကာ ပရနာမကာ ဂေလညေန ဆာတကိသဒါရကာကာရာ သာခါမိဂါ။ ‘‘မဟာကလန္ဒကာ’’တိ ကေစိ၊ သိပ္ပိကာနံ အဘိရုတေဟိ မဟာဝိရဝေဟိ၊ ဟေတုမှိ စေတံ ကရဏဝစနံ၊ တံ ဟေတူတိ အတ္ထော။ န မေ တံ ဖန္ဒတိ စိတ္တန္တိ မမ စိတ္တံ န ဖန္ဒတိ န စဝတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမသ္မိံ အရညေ ဝိရဝဟေတု သိပ္ပိကာဘိရုတဟေတု ဝိယ၊ ပါပိမ၊ တဝ ဝိဿရကရဏဟေတု မမ စိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနတော န ပရိပတတီတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဧကတ္တနိရတဉှိ မေ’’တိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတု အတ္ထော၊ ယသ္မာ မမ စိတ္တံ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ဧကတ္တေ ဧကီဘာဝေ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဝိက္ခေပံ ပဟာယ ဧကတ္တေ ဧကဂ္ဂတာယ၊ ဧကတ္တေ ဧကသဘာဝေ ဝါ နိဗ္ဗာနေ နိရတံ အဘိရတံ၊ တသ္မာ ကမ္မဋ္ဌာနတော န ဖန္ဒတိ န စဝတီတိ၊ ဣမံ ကိရ ဂါထံ ဝဒန္တော ဧဝ ထေရော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၅-၉) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဘဂဝါ၊ သတရံသီ ပတာပဝါ၊

စင်္ကမနံ သမာရူဠှော၊ မေတ္တစိတ္တော သိခီသဘော။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဝန္ဒိတွာ ဉာဏမုတ္တမံ၊

မိနေလပုပ္ဖံ ပဂ္ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကူနတိံသကပ္ပမှိ၊ သုမေဃဃနနာမကော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ။

ရာမဏေယျကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓရဏီ ¶ ¶ စ သိဉ္စတိ ဝါတိ အာယသ္မတော ဝိမလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ သင်္ခဓမနကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော တသ္မိံ ¶ သိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဧကဒိဝသံ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော သင်္ခဓမနေန ပူဇံ ကတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ကာလေန ကာလံ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာနံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ‘‘အနာဂတေ မေ ဝိမလော ဝိသုဒ္ဓါ ကာယော ဟောတူ’’တိ ဗောဓိရုက္ခံ ဂန္ဓောဒကေဟိ နှာပေသိ၊ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏေသု အာသနာနိ ဓောဝါပေသိ၊ ဘိက္ခူနမ္ပိ ကိလိဋ္ဌေ သမဏပရိက္ခာရေ ဓောဝါပေသိ။

သော တတော စဝိတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ မာတုကုစ္ဆိယံ ဝသန္တဿ နိက္ခမန္တဿ စ ကာယော ပိတ္တသေမှာဒီဟိ အသံကိလိဋ္ဌော ပဒုမပလာသေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ အလဂ္ဂေါ ပစ္ဆိမဘဝိကဗောဓိသတ္တဿ ဝိယ သုဝိသုဒ္ဓါ အဟောသိ၊ တေနဿ ဝိမလောတွေဝ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ရာဇဂဟပ္ပဝေသနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ကောသလရဋ္ဌေ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ စာတုဒ္ဒီပိကမဟာမေဃော သကလံ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ပတ္ထရိတွာ ပါဝဿိ။ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယိမှိ ဗုဒ္ဓါနံ စက္ကဝတ္တီနဉ္စ ဓရမာနကာလေ ဧဝ ကိရ ဧဝံ ဝဿတိ။ ဃမ္မပရိဠာဟဝူပသမတော ဥတုသပ္ပာယလာဘေန ထေရဿ စိတ္တံ သမာဟိတံ အဟောသိ ဧကဂ္ဂံ။ သော သမာဟိတစိတ္တော တာဝဒေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၅၆-၆၀) –

‘‘ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော၊ အဟောသိံ သင်္ခဓမ္မကော၊

နိစ္စုပဋ္ဌာနယုတ္တောမှိ၊ သုဂတဿ မဟေသိနော။

‘‘ဥပဋ္ဌာနဖလံ ပဿ၊ လောကနာထဿ တာဒိနော၊

သဋ္ဌိ တူရိယသဟဿာနိ၊ ပရိဝါရေန္တိ မံ သဒါ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ဥပဋ္ဌဟိံ မဟာဣသိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဥပဋ္ဌာနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုဝီသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ မဟာနိဂ္ဃောသနာမကာ၊

သောဠသာသိံသု ရာဇာနော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ကတကိစ္စတာယ တုဋ္ဌမာနသော ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘ဓရဏီ စ သိဉ္စတိ ဝါတိ မာလုတော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၅၀။ တတ္ထ ဓရဏီတိ ပထဝီ၊ သာ ဟိ သကလံ ဓရာဓရံ ဓာရေတီတိ ‘‘ဓရဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သိဉ္စတီတိ သမန္တတော နဘံ ပူရေတွာ အဘိပ္ပဝဿတော မဟာမေဃဿ ဝုဋ္ဌိဓာရာဟိ သိဉ္စတိ ¶ ။ ဝါတိ မာလုတောတိ ဥဒကဖုသိတသမ္မိဿတာယ သီတလော ဝါတော ဝါယတိ။ ဝိဇ္ဇုတာ စရတိ နဘေတိ တတ္ထ တတ္ထ ဂဇ္ဇတာ ဂဠဂဠာယတာ မဟာမေဃတော နိစ္ဆရန္တိယော သတေရတာ အာကာသေ ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တိ။ ဥပသမန္တိ ဝိတက္ကာတိ ဥတုသပ္ပာယသိဒ္ဓေန သမထဝိပဿနာဓိဂမေန ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဝူပသန္တာ ဟုတွာ ကာမဝိတက္ကာဒယော သဗ္ဗေပိ နဝ မဟာဝိတက္ကာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ဥပသမန္တိ။ အနဝသေသတော သမုစ္ဆိဇ္ဇန္တီတိ။ ဝတ္တမာနသမီပတာယ အရိယမဂ္ဂက္ခဏံ ဝတ္တမာနံ ကတွာ ဝဒတိ။ အတီတတ္ထေ ဝါ ဧတံ ပစ္စုပ္ပန္နဝစနံ။ စိတ္တံ သုသမာဟိတံ မမာတိ တတော ဧဝ လောကုတ္တရသမာဓိနာ မမ စိတ္တံ သုဋ္ဌု သမာဟိတံ၊ န ဒါနိ တဿ သမာဓာနေ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ ထေရော အညံ ဗျာကာသိ။

ဝိမလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဂေါဓိကာဒိစတုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဝဿတိ ¶ ¶ ဒေဝေါတိအာဒိကာ စတဿော – ဂေါဓိကော၊ သုဗာဟု၊ ဝလ္လိယော၊ ဥတ္တိယောတိ ဣမေသံ စတုန္နံ ထေရာနံ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမေပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တာ ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတွာ အညမညံ သဟာယာ ဟုတွာ ဝိစရိံသု။ တေသု ဧကော သိဒ္ဓတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ အဒါသိ။ ဒုတိယော ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိ။ တတိယော ပသန္နစိတ္တော ဧကေန ပုပ္ဖဟတ္ထေန ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ စတုတ္ထော သုမနပုပ္ဖေဟိ ပူဇမကာသိ။ ဧဝံ တေ သတ္ထရိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ပသုတေန တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပုန အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သဟာယကာ ဟုတွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ပါဝါယံ စတုန္နံ မလ္လရာဇာနံ ပုတ္တာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသံ ¶ ဂေါဓိကော၊ သုဗာဟု၊ ဝလ္လိယော၊ ဥတ္တိယောတိ နာမာနိ အကံသု။ အညမညံ ပိယသဟာယာ အဟေသုံ။ တေ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ကပိလဝတ္ထုံ အဂမံသု။ တသ္မိဉ္စ သမယေ သတ္ထာ ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တွာ နိဂြောဓာရာမေ ဝသန္တော ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ သုဒ္ဓါဒနပ္ပမုခေ သကျရာဇာနော ဒမေသိ။ တဒါ တေပိ စတ္တာရော မလ္လရာဇပုတ္တာ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ လဒ္ဓပ္ပသာဒါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာကမ္မံ ကရောန္တာ နစိရဿေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၁-၂၃) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ပဝရာ အဘိနိက္ခန္တံ၊ ဝနာ နိဗ္ဗနမာဂတံ။

‘‘ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ ပါဒါသိံ၊ သိဒ္ဓတ္ထဿ မဟေသိနော၊

ပညာယ ဥပသန္တဿ၊ မဟာဝီရဿ တာဒိနော။

‘‘ပဒေနာနုပဒါယန္တံ၊ နိဗ္ဗာပေန္တေ မဟာဇနံ၊

ဥဠာရာ ဝိတ္တိ မေ ဇာတာ၊ ဗုဒ္ဓေ အာဒိစ္စဗန္ဓုနေ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ¶ ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဘိက္ခာဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တာသီတိမှိတော ကပ္ပေ၊ မဟာရေဏုသနာမကာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ သတ္တေတေ စက္ကဝတ္တိနော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ နိသဘာဇာနိယံ ယထာ၊

တိဓာပဘိန္နံ မာတင်္ဂံ၊ ကုဉ္ဇရံဝ မဟေသိနံ။

‘‘ဩဘာသေန္တံ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဥဠုရာဇံဝ ပူရိတံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ အပဿဟံ။

‘‘ဉာဏေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ပဂ္ဂဟေတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ သိဒ္ဓတ္ထမဘိဝါဒယိံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဉာဏသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘တေသတ္တတိမှိတော ကပ္ပေ၊ သောဠသာသုံ နရုတ္တမာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

‘‘တိဝရာယံ နိဝါသီဟံ၊ အဟောသိံ မာလိကော တဒါ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ သိဒ္ဓတ္ထံ လောကပူဇိတံ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပုပ္ဖဟတ္ထမဒါသဟံ၊

ယတ္ထ ယတ္ထုပပဇ္ဇာမိ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝါဟသာ။

‘‘အနုဘောမိ ဖလံ ဣဋ္ဌံ၊ ပုဗ္ဗေ သုကတမတ္တနော၊

ပရိက္ခိတ္တော သုမလ္လေဟိ၊ ပုပ္ဖဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုန္နဝုတုပါဒါယ ¶ ၊ ဌပေတွာ ဝတ္တမာနကံ၊

ပဉ္စရာဇသတာ တတ္ထ၊ နဇ္ဇသမသနာမကာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

‘‘သိဒ္ဓတ္ထဿ ¶ ဘဂဝတော၊ ဇာတိပုပ္ဖမဒါသဟံ၊

ပါဒေသု သတ္တ ပုပ္ဖာနိ၊ ဟာသေနောကိရိတာနိ မေ။

‘‘တေန ကမ္မေနဟံ အဇ္ဇ၊ အဘိဘောမိ နရာမရေ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သမန္တဂန္ဓနာမာသုံ၊ တေရသ စက္ကဝတ္တိနော၊

ဣတော ပဉ္စမကေ ကပ္ပေ၊ စာတုရန္တာ ဇနာဓိပါ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၁-၂၃)၊

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဣမေ စတ္တာရောပိ ထေရာ လောကေ ပါကဋာ ပညာတာ ရာဇရာဇမဟာမတ္တေဟိ သက္ကတာ ဂရုကတာ ဟုတွာ အရညေ ¶ သဟေဝ ဝိဟရန္တိ။ အထေကဒါ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော တေ စတ္တာရော ထေရေ ရာဇဂဟံ ဥပဂတေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ တေမာသံ ဝဿာဝါသတ္ထာယ နိမန္တေတွာ တေသံ ပါဋိယေက္ကံ ကုဋိကာယော ကာရေတွာ သတိသမ္မောသေန န ဆာဒေသိ။ ထေရာ အစ္ဆန္နာသု ကုဋိကာသု ဝိဟရန္တိ။ ဝဿကာလေ ဒေဝေါ န ဝဿတိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏံ ဒေဝေါ န ဝဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော၊ တံ ကာရဏံ ဉတွာ၊ တာ ကုဋိကာယော ဆာဒါပေတွာ၊ မတ္တိကာကမ္မံ စိတ္တကမ္မဉ္စ ကာရာပေတွာ၊ ကုဋိကာမဟံ ကရောန္တော မဟတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါနံ အဒါသိ။ ထေရာ ရညော အနုကမ္ပာယ ကုဋိကာယော ပဝိသိတွာ မေတ္တာသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိံသု။ အထုတ္တရပါစီနဒိသတော မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ¶ ထေရာနံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနက္ခဏေယေဝ ဝဿိတုံ အာရဘိ။ တေသု ဂေါဓိကတ္ထေရော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ သဟ မေဃဂဇ္ဇိတေန –

‘‘ဝဿတိ ဒေဝေါ ယထာ သုဂီတံ၊ ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ၊

စိတ္တံ သုသမာဟိတဉ္စ မယှံ၊ အထ စေ ပတ္ထယသိ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ။ –

တတ္ထ ဝဿတီတိ သိဉ္စတိ ဝုဋ္ဌိဓာရံ ပဝေစ္ဆတိ။ ဒေဝေါတိ မေဃော။ ယထာ သုဂီတန္တိ သုန္ဒရဂီတံ ဝိယ ဂဇ္ဇန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ မေဃော ဟိ ဝဿနကာလေ သတပဋလသဟဿပဋလော ဥဋ္ဌဟိတွာ ထနယန္တော ဝိဇ္ဇုတာ နိစ္ဆာရေန္တောဝ သောဘတိ၊ န ကေဝလော။ တသ္မာ သိနိဒ္ဓမဓုရဂမ္ဘီရနိဂ္ဃောသော ဝဿတိ ¶ ဒေဝေါတိ ဒဿေတိ။ တေန သဒ္ဒတော အနုပပီဠိတံ အာဟ ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ’’တိ။ ယထာ န ဒေဝေါ ဝဿတိ၊ ဧဝံ တိဏာဒီဟိ ဆာဒိတာ အယံ မေ ကုဋိကာ၊ တေန ဝုဋ္ဌိဝဿေန အနုပပီဠိတံ အာဟ။ ပရိဘောဂသုခဿ ဥတုသပ္ပာယဥတုသုခဿ စ သဗ္ဘာဝတော သုခါ။ ဖုသိတဂ္ဂဠပိဟိတဝါတပါနတာဟိ ဝါတပရိဿယရဟိတာ။ ဥဘယေနပိ အာဝါသသပ္ပာယဝသေန အနုပပီဠိတံ အာဟ။ စိတ္တံ သုသမာဟိတဉ္စ မယှန္တိ စိတ္တဉ္စ မမ သုဋ္ဌု သမာဟိတံ အနုတ္တရသမာဓိနာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ¶ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ၊ ဧတေန အဗ္ဘန္တရပရိဿယာဘာဝတော အပ္ပောဿုက္ကတံ ဒဿေတိ။ အထ စေ ပတ္ထယသီတိ အထ ဣဒါနိ ပတ္ထယသိ စေ၊ ယဒိ ဣစ္ဆသိ။ ပဝဿာတိ သိဉ္စ ဥဒကံ ပဂ္ဃရ ဝုဋ္ဌိဓာရံ ပဝေစ္ဆ။ ဒေဝါတိ မေဃံ အာလပတိ။

ဂေါဓိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၂။ ဣတရေဟိ ဝုတ္တဂါထာသု တတိယပဒေ ဧဝ ဝိသေသော။ တတ္ထ သုဗာဟုနာ ဝုတ္တဂါထာယံ စိတ္တံ သုသမာဟိတဉ္စ ကာယေတိ မမ စိတ္တံ ကရဇကာယေ ကာယဂတာသတိဘာဝနာဝသေန သုဋ္ဌု သမာဟိတံ သမ္မဒေဝ အပ္ပိတံ။ အယဉှိ ထေရော ကာယဂတာသတိဘာဝနာဝသေန ပဋိလဒ္ဓဈာနံ ပါဒကံ ¶ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘စိတ္တံ သုသမာဟိတဉ္စ ကာယေ’’တိ။

သုဗာဟုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၃။ ဝလ္လိယတ္ထေရဂါထာယံ တဿံ ဝိဟရာမိ အပ္ပမတ္တောတိ တဿံ ကုဋိကာယံ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကံ ပါပိတတ္တာ အပ္ပမတ္တော အရိယဝိဟာရူပသံဟိတေန ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိသံဟိတေန စ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရာမိ၊ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဝလ္လိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ

၅၄။ ဥတ္တိယတ္ထေရေန ¶ ဝုတ္တဂါထာယံ အဒုတိယောတိ အသဟာယော၊ ကိလေသသင်္ဂဏိကာယ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ စ ဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။

ဥတ္တိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုန္နံ ထေရာနံ ဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာသန္ဒိံ ¶ ကုဋိကံ ကတွာတိ အာယသ္မတော အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ သုဒဿနော နာမ မာလာကာရော ဟုတွာ သုမနပုပ္ဖေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေတွာ အညမ္ပိ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုံ ပုညံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ အထ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ ဝဇ္ဇိရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ အဝုဋ္ဌိဘယံ ဗျာဓိဘယံ အမနုဿဘယန္တိ တီဏိ ဘယာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု ¶ ။ တံ သဗ္ဗံ ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘဂဝတိ ပန ဝေသာလိံ ပဝိဋ္ဌေ ဘယေသု စ ဝူပသန္တေသု သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ သမ္ဗဟုလာနံ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယေ စ ဇာတေ အယံ ရာဇကုမာရော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ ယထာ စာယံ ဧဝံ အနန္တရံ ဝုစ္စမာနာ စတ္တာရောပိ ဇနာ။ တေပိ ဟိ ဣမဿ သဟာယဘူတာ လိစ္ဆဝိရာဇကုမာရာ ဧဝံ ဣမိနာဝ နီဟာရေန ပဗ္ဗဇိံသု။ ကဿပသမ္ဗုဒ္ဓကာလေပိ သဟာယာ ဟုတွာ ဣမိနာ သဟေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ အကံသု၊ ပဒုမုတ္တရဿပိ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ ကုသလဗီဇရောပနာဒိံ အကံသူတိ။ တတ္ထာယံ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော သာကေတေ အဉ္ဇနဝနေ သုသာနဋ္ဌာနေ ဝသန္တော ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ မနုဿေဟိ ဆဍ္ဍိတံ ဇိဏ္ဏကံ အာသန္ဒိံ လဘိတွာ တံ စတူသု ပါသာဏေသု ဌပေတွာ ဥပရိ တိရိယဉ္စ တိဏာဒီဟိ ဆာဒေတွာ ဒွါရံ ယောဇေတွာ ဝဿံ ဥပဂတော။ ပဌမမာသေယေဝ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၂၄-၂၈) –

‘‘သုဒဿနောတိ နာမေန၊ မာလာကာရော အဟံ တဒါ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ။

‘‘ဇာတိပုပ္ဖံ ¶ ဂဟေတွာန၊ ပူဇယိံ ပဒုမုတ္တရံ၊

ဝိသုဒ္ဓစက္ခု သုမနော၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ သမဇ္ဈဂံ။

‘‘ဧတိဿာ ပုပ္ဖပူဇာယ၊ စိတ္တဿ ပဏိဓီဟိ စ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘သောဠသာသိံသု ရာဇာနော၊ ဒေဝုတ္တရသနာမကာ၊

ဆတ္တိံသမှိ ဣတော ကပ္ပေ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ယထာလဒ္ဓံ သမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပီတိဝေဂေန ဥဒါနေန္တော ‘‘အာသန္ဒိံ ကုဋိကံ ကတွာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ ¶ ။

၅၅။ တတ္ထ အာသန္ဒိံ ကုဋိကံ ကတွာတိ အာသန္ဒီ နာမ ဒီဃပါဒကံ စတုရဿပီဌံ၊ အာယတံ စတုရဿမ္ပိ အတ္ထိယေဝ၊ ယတ္ထ နိသီဒိတုမေဝ သက္ကာ၊ န နိပဇ္ဇိတုံ ¶ တံ အာသန္ဒိံ ကုဋိကံ ကတွာ ဝါသတ္ထာယ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ကုဋိကံ ကတွာ ယထာ တတ္ထ နိသိန္နဿ ဥတုပရိဿယာဘာဝေန သုခေန သမဏဓမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ၊ ဧဝံ ကုဋိကံ ကတွာ။ ဧတေန ပရမုက္ကံသဂတံ သေနာသနေ အတ္တနော အပ္ပိစ္ဆတံ သန္တုဋ္ဌိဉ္စ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ –

‘‘ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နဿ၊ ဇဏ္ဏုကေနာဘိဝဿတိ၊

အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ၊ ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၅၊ မိ။ ပ။ ၆။၁။၁)၊

အပရေ ‘‘အာသန္ဒိကုဋိက’’န္တိ ပါဌံ ဝတွာ ‘‘အာသန္ဒိပ္ပမာဏံ ကုဋိကံ ကတွာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘အာသနနိသဇ္ဇာဒိဂတေ မနုဿေ ဥဒ္ဒိဿ မဉ္စကဿ ဥပရိ ကတကုဋိကာ အာသန္ဒီ နာမ၊ တံ အာသန္ဒိံ ကုဋိကံ ကတွာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဩဂ္ဂယှာတိ ဩဂါဟေတွာ အနုပဝိသိတွာ။ အဉ္ဇနံ ဝနန္တိ ဧဝံနာမကံ ဝနံ၊ အဉ္ဇနဝဏ္ဏပုပ္ဖဘာဝတော ဟိ အဉ္ဇနာ ဝုစ္စန္တိ ဝလ္လိယော၊ တဗ္ဗဟုလတာယ တံ ဝနံ ‘‘အဉ္ဇနဝန’’န္တိ နာမံ လဘိ။ အပရေ ပန ‘‘အဉ္ဇနာ နာမ မဟာဂစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဉ္ဇနဝနံ ဩဂ္ဂယှ အာသန္ဒိကံ ကုဋိကံ ကတွာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနန္တိ ဝိဟရတာ မယာတိ ဝစနသေသေနေဝ ယောဇနာ။ ဣဒမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ကော ¶ ကုဋိကာယန္တိ အာယသ္မတော ကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တဿ ‘‘ဥဒကဒါနံ ¶ ဒဿာမီ’’တိ သီတလံ ဥဒကံ ဂဟေတွာ ပီတိသောမနဿဇာတော ဥဒ္ဓမ္မုခေါ ဟုတွာ ဥက္ခိပိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ ပသာဒသံဝဍ္ဎနတ္ထံ အာကာသေ ဌိတောဝ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သော တေန အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ သေသံ အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဿ ဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – အယံ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝိပဿနံ အနုယုဉ္ဇန္တော သာယံ ခေတ္တသမီပေန ဂစ္ဆန္တော ဒေဝေ ဖုသာယန္တေ ခေတ္တပါလကဿ ပုညံ တိဏကုဋိံ ဒိသွာ ပဝိသိတွာ တတ္ထ တိဏသန္ထာရကေ နိသီဒိ ¶ ။ နိသိန္နမတ္တောဝ ဥတုသပ္ပာယံ လဘိတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၂၉-၃၅) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ၊

ဃတာသနံဝ ဇလိတံ၊ အာဒိတ္တံဝ ဟုတာသနံ။

‘‘ပါဏိနာ ဥဒကံ ဂယှ၊ အာကာသေ ဥက္ခိပိံ အဟံ၊

သမ္ပဋိစ္ဆိ မဟာဝီရော၊ ဗုဒ္ဓါ ကာရုဏိကော ဣသိ။

‘‘အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ ပဒုမုတ္တရနာမကော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ဣမိနာ ဒကဒါနေန၊ ပီတိဥပ္ပာဒနေန စ၊

ကပ္ပသတသဟဿမ္ပိ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇတိ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဒွိပဒိန္ဒ၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ၊

ပတ္တောမှိ အစလံ ဌာနံ၊ ဟိတွာ ဇယပရာဇယံ။

‘‘သဟဿရာဇနာမေန၊ တယော တေ စက္ကဝတ္တိနော၊

ပဉ္စသဋ္ဌိကပ္ပသတေ၊ စာတုရန္တာ ဇနာဓိပါ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရေ တတ္ထ နိသိန္နေ ခေတ္တပါလကော အာဂန္တွာ ‘‘ကော ကုဋိကာယ’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ထေရော ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိကာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တယိဒံ ခေတ္တပါလဿ ထေရဿ စ ဝစနံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ –

‘‘ကော ¶ ကုဋိကာယံ ဘိက္ခု ကုဋိကာယံ၊ ဝီတရာဂေါ သုသမာဟိတစိတ္တော၊

ဧဝံ ဇာနာဟိ အာဝုသော၊ အမောဃာ တေ ကုဋိကာ ကတာ’’တိ။ –

တထာရူပေန သင်္ဂီတိံ အာရောပိတံ။

တတ္ထ ကော ကုဋိကာယန္တိ၊ ‘‘ဣမိဿံ ကုဋိကာယံ ကော နိသိန္နော’’တိ ခေတ္တပါလဿ ပုစ္ဆာဝစနံ။ တဿ ဘိက္ခု ကုဋိကာယန္တိ ထေရဿ ပဋိဝစနဒါနံ။ အထ နံ အတ္တနော အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝတော တံ ကုဋိပရိဘောဂံ အနုမောဒါပေတွာ ¶ ဥဠာရံ တမေဝ ပုညံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘ဝီတရာဂေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ဧကော ဘိန္နကိလေသော ဘိက္ခု တေ ကုဋိကာယံ နိသိန္နော၊ တတော ဧဝ သော အဂ္ဂမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နရာဂတာယ ဝီတရာဂေါ အနုတ္တရသမာဓိနာ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သုဋ္ဌု သမာဟိတစိတ္တတာယ သုသမာဟိတစိတ္တော၊ ဣမဉ္စ အတ္ထံ၊ အာဝုသော ခေတ္တပါလ၊ ယထာဟံ ဝဒါမိ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ သဒ္ဒဟ အဓိမုစ္စဿု။ အမောဃာ ¶ တေ ကုဋိကာ ကတာ တယာ ကတာ ကုဋိကာ အမောဃာ အဝဉ္ဈာ သဖလာ သဥဒြယာ၊ ယသ္မာ အရဟတာ ခီဏာသဝေန ပရိဘုတ္တာ။ သစေ တွံ အနုမောဒသိ၊ တံ တေ ဘဝိဿတိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာတိ။

တံ သုတွာ ခေတ္တပါလော ‘‘လာဘာ ဝတ မေ၊ သုလဒ္ဓံ ဝတ မေ၊ ယဿ မေ ကုဋိကာယံ ဧဒိသော အယျော ပဝိသိတွာ နိသီဒတီ’’တိ ပသန္နစိတ္တော အနုမောဒန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဣမံ ပန တေသံ ကထာသလ္လာပံ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သုတွာ အနုမောဒနဉ္စဿ ဉတွာ တမ္ဘာဝိနိံ သမ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တော ခေတ္တပါလံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ အဇ္ဈဘာသိ –

‘‘ဝိဟာသိ ကုဋိယံ ဘိက္ခု၊ သန္တစိတ္တော အနာသဝေါ၊

တေန ကမ္မဝိပါကေန၊ ဒေဝိန္ဒော တွံ ဘဝိဿသိ။

‘‘ဆတ္တိံသက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿသိ၊

စတုတ္တိံသက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ၊ ရာဇာ ရဋ္ဌေ ဘဝိဿသိ၊

ရတနကုဋိ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ ဝီတရာဂေါ ဘဝိဿသီ’’တိ။

ကုဋိကာယံ လဒ္ဓဝိသေသတ္တာ ပန ထေရဿ တတော ပဘုတိ ကုဋိဝိဟာရီတွေဝ သမညာ ဥဒပါဒိ။ အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာပိ အဟောသီတိ။

ကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဒုတိယကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

အယမာဟု ¶ ¶ ပုရာဏိယာတိ အာယသ္မတော ကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ပသန္နမာနသော ပရိဠာဟကာလေ နဠဝိလီဝေဟိ ဝိရစိတံ ဗီဇနိံ အဒါသိ။ တံ သတ္ထာ အနုမောဒနဂါထာယ သမ္ပဟံသေသိ။ သေသံ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – အယံ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတွာ အညတရာယ ပုရာဏကုဋိကာယ ဝိဟရန္တော သမဏဓမ္မံ အစိန္တေတွာ၊ ‘‘အယံ ကုဋိကာ ဇိဏ္ဏာ၊ အညံ ကုဋိကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ နဝကမ္မဝသေန စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။ တဿ အတ္ထကာမာ ဒေဝတာ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ဣမံ ဥတ္တာနောဘာသံ ဂမ္ဘီရတ္ထံ ‘‘အယမာဟု’’တိ ဂါထမာဟ။

၅၇။ တတ္ထ ¶ အယန္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ။ အာဟူတိ အဟောသီတိ အတ္ထော။ ဂါထာသုခတ္ထဉှိ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပုရာဏိယာတိ ပုရာတနီ အဒ္ဓဂတာ။ အညံ ပတ္ထယသေ နဝံ ကုဋိန္တိ ဣမိဿာ ကုဋိယာ ပုရာဏဘာဝေန ဇိဏ္ဏတာယ ဣတော အညံ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တနီယတာယ နဝံ ကုဋိံ ပတ္ထယသေ ပတ္ထေသိ အာသီသသိ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပန အာသံ ကုဋိယာ ဝိရာဇယ ပုရာဏိယံ ဝိယ နဝါယမ္ပိ ကုဋိယံ အာသံ တဏှံ အပေက္ခံ ဝိရာဇေဟိ၊ သဗ္ဗသော တတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော ဟောဟိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဒုက္ခာ ဘိက္ခု ပုန နဝါ နာမ ကုဋိ ဘိက္ခု ပုန ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိယမာနာ ဒုက္ခာဝဟတ္တာ ဒုက္ခာ၊ တသ္မာ အညံ နဝံ ဒုက္ခံ အနုပ္ပာဒေန္တော ယထာနိဗ္ဗတ္တာယံ ပုရာဏိယံယေဝ ကုဋိယံ ဌတွာ အတ္တနာ ကတဗ္ဗံ ကရောဟီတိ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – တွံ၊ ဘိက္ခု၊ ‘‘အယံ ပုရာဏီ တိဏကုဋိကာ ဇိဏ္ဏာ’’တိ အညံ နဝံ တိဏကုဋိကံ ကာတုံ ဣစ္ဆသိ၊ န သမဏဓမ္မံ၊ ဧဝံ ဣစ္ဆန္တော ပန ဘာဝနာယ အနနုယုဉ္ဇနေန ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ အနတိဝတ္တနတော အာယတိံ အတ္တဘာဝကုဋိမ္ပိ ပတ္ထေန္တော ကာတုံ ဣစ္ဆန္တောယေဝ နာမ ဟောတိ။ သာ ပန နဝါ တိဏကုဋိ ဝိယ ကရဏဒုက္ခေန တတော ဘိယျောပိ ဇရာမရဏသောကပရိဒေဝါဒိဒုက္ခသံသဋ္ဌတာယ ဒုက္ခာ၊ တသ္မာ တိဏကုဋိယံ ဝိယ အတ္တဘာဝကုဋိယံ အာသံ အပေက္ခံ ဝိရာဇယ သဗ္ဗသော တတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော ဟောဟိ၊ ဧဝံ တေ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ န ဘဝိဿတီတိ။ ဒေဝတာယ စ ဝစနံ သုတွာ ထေရော သံဝေဂဇာတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၃၆-၄၆) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ ¶ ၊ လောကဇေဋ္ဌဿ တာဒိနော၊

တိဏတ္ထရေ နိသိန္နဿ၊ ဥပသန္တဿ တာဒိနော။

‘‘နဠမာလံ ဂဟေတွာန၊ ဗန္ဓိတွာ ဗီဇနိံ အဟံ၊

ဗုဒ္ဓဿ ဥပနာမေသိံ၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော။

‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ သဗ္ဗညူ၊ ဗီဇနိံ လောကနာယကော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ ဣမံ ဂါထံ အဘာသထ။

‘‘ယထာ မေ ကာယော နိဗ္ဗာတိ၊ ပရိဠာဟော န ဝိဇ္ဇတိ၊

တထေဝ တိဝိဓဂ္ဂီဟိ၊ စိတ္တံ တဝ ဝိမုစ္စတု။

‘‘သဗ္ဗေ ဒေဝါ သမာဂစ္ဆုံ၊ ယေ ကေစိ ဝနနိဿိတာ၊

သောဿာမ ဗုဒ္ဓဝစနံ၊ ဟာသယန္တဉ္စ ဒါယကံ။

‘‘နိသိန္နော ဘဂဝါ တတ္ထ၊ ဒေဝသင်္ဃပုရက္ခတော၊

ဒါယကံ သမ္ပဟံသေန္တော၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ဣမိနာ ဗီဇနိဒါနေန၊ စိတ္တဿ ပဏိဓီဟိ စ၊

သုဗ္ဗတော နာမ နာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘တေန ကမ္မာဝသေသေန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

မာလုတော နာမ နာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘ဣမိနာ ဗီဇနိဒါနေန၊ သမ္မာနဝိပုလေန စ၊

ကပ္ပသတသဟဿမ္ပိ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇတိ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ သုဗ္ဗတာ အဋ္ဌတိံသ တေ၊

ဧကူနတိံသသဟဿေ၊ အဋ္ဌ မာလုတနာမကာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တေ ပန ပတိဋ္ဌိတော ‘‘အယံ မေ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အင်္ကုသဘူတာ’’တိ တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။ သာယေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ။ ကုဋိဩဝါဒေန လဒ္ဓဝိသေသတ္တာ စဿ ကုဋိဝိဟာရီတွေဝ သမညာ အဟောသီတိ။

ဒုတိယကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ရမဏီယကုဋိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ရမဏီယာ ¶ ¶ မေ ကုဋိကာတိ အာယသ္မတော ရမဏီယကုဋိကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုသလဗီဇရောပနံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော အဋ္ဌာရသကပ္ပသတမတ္ထကေ အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဗုဒ္ဓါရဟံ ¶ အာသနံ ဘဂဝတော အဒါသိ။ ပုပ္ဖေဟိ စ ဘဂဝန္တံ ပူဇေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သေသံ အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဿ ဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – အယံ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ အညတရသ္မိံ ဂါမကာဝါသေ ကုဋိကာယံ ဝိဟရတိ၊ သာ ဟောတိ ကုဋိကာ အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ သုပရိကမ္မကတဘိတ္တိဘူမိကာ အာရာမပေါက္ခရဏိရာမဏေယျာဒိသမ္ပန္နာ မုတ္တာဇာလသဒိသဝါလိကာကိဏ္ဏဘူမိဘာဂါ ထေရဿ စ ဝတ္တသမ္ပန္နတာယ သုသမ္မဋ္ဌင်္ဂဏတာဒိနာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ရမဏီယတရာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ သော တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၄၇-၅၂) –

‘‘ကာနနံ ဝနမောဂ္ဂယှ၊ အပ္ပသဒ္ဒံ နိရာကုလံ၊

သီဟာသနံ မယာ ဒိန္နံ၊ အတ္ထဒဿိဿ တာဒိနော။

‘‘မာလာဟတ္ထံ ဂဟေတွာန၊ ကတွာ စ နံ ပဒက္ခိဏံ၊

သတ္ထာရံ ပယိရုပါသိတွာ၊ ပက္ကာမိံ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဒွိပဒိန္ဒ၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ၊

သန္နိဗ္ဗာပေမိ အတ္တာနံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ။

‘‘အဋ္ဌာရသကပ္ပသတေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ သီဟာသနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော သတ္တကပ္ပသတေ၊ သန္နိဗ္ဗာပကခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရေ တတ္ထ ဝိဟရန္တေ ကုဋိကာယ ရမဏီယဘာဝတော ဝိဟာရပေက္ခကာ မနုဿာ တတော တတော အာဂန္တွာ ကုဋိံ ပဿန္တိ ¶ ။ အထေကဒိဝသံ ကတိပယာ ဓုတ္တဇာတိကာ ဣတ္ထိယော တတ္ထ ဂတာ ကုဋိကာယ ရမဏီယဘာဝံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧတ္ထ ဝသန္တော အယံ သမဏော သိယာ အမှေဟိ အာကဍ္ဎနီယဟဒယော’’တိ အဓိပ္ပာယေန – ‘‘ရမဏီယံ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝသနဋ္ဌာနံ။ မယမ္ပိ ရမဏီယရူပါ ပဌမယောဗ္ဗနေ ဌိတာ’’တိ ဝတွာ ဣတ္ထိကုတ္တာဒီနိ ဒဿေတုံ အာရဘိံသု။ ထေရော အတ္တနော ဝီတရာဂဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ရမဏီယာ မေ ကုဋိကာ၊ သဒ္ဓါဒေယျာ မနောရမာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၅၈။ တတ္ထ ရမဏီယာ မေ ကုဋိကာတိ ‘‘ရမဏီယာ တေ၊ ဘန္တေ၊ ကုဋိကာ’’တိ ယံ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ သစ္စံ။ အယံ မမ ဝသနကုဋိကာ ရမဏီယာ မနုညရူပါ၊ သာ စ ခေါ သဒ္ဓါဒေယျာ၊ ‘‘ဧဝရူပါယ ¶ မနာပံ ¶ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒိန္နာယ ဣဒံ နာမ ဖလံ ဟောတီ’’တိ ကမ္မဖလာနိ သဒ္ဒဟိတွာ သဒ္ဓါယ ဓမ္မစ္ဆန္ဒေန ဒါတဗ္ဗတ္တာ သဒ္ဓါဒေယျာ၊ န ဓနေန နိဗ္ဗတ္တိတာ။ သယဉ္စ တထာဒိန္နာနိ သဒ္ဓါဒေယျာနိ ပဿန္တာနံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနဉ္စ မနော ရမေတီတိ မနောရမာ။ သဒ္ဓါဒေယျတ္တာ ဧဝ ဟိ မနောရမာ၊ သဒ္ဓါဒီဟိ ဒေယျဓမ္မံ သက္ကစ္စံ အဘိသင်္ခရိတွာ ဒေန္တိ၊ သဒ္ဓါဒေယျဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ သပ္ပုရိသာ ဒါယကဿ အဝိသံဝါဒနတ္ထမ္ပိ ပယောဂါသယသမ္ပန္နာ ဟောန္တိ၊ န တုမှေဟိ စိန္တိတာကာရေန ပယောဂါသယဝိပန္နာတိ အဓိပ္ပာယော။ န မေ အတ္ထော ကုမာရီဟီတိ ယသ္မာ သဗ္ဗသော ကာမေဟိ ဝိနိဝတ္တိတမာနသော အဟံ၊ တသ္မာ န မေ အတ္ထော ကုမာရီဟိ။ ကပ္ပိယကာရကကမ္မဝသေနပိ ဟိ မာဒိသာနံ ဣတ္ထီဟိ ပယောဇနံ နာမ နတ္ထိ၊ ပဂေဝ ရာဂဝသေန၊ တသ္မာ န မေ အတ္ထော ကုမာရီဟီတိ။ ကုမာရိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥပလက္ခဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မာဒိသဿ နာမ သန္တိကေ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇာဟီတိ အယုတ္တကာရိနီဟိ ယာဝ အပရဒ္ဓဉ္စ တုမှေဟိ သမာနဇ္ဈာသယာနံ ပုရတော အယံ ကိရိယာ သောဘေယျာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယေသံ အတ္ထော တဟိံ ဂစ္ဆထ နာရိယော’’တိ။ တတ္ထ ယေသန္တိ ကာမေသု အဝီတရာဂါနံ။ အတ္ထောတိ ပယောဇနံ။ တဟိန္တိ တတ္ထ တေသံ သန္တိကံ။ နာရိယောတိ အာလပနံ။ တံ သုတွာ ဣတ္ထိယော မင်္ကုဘူတာ ပတ္တက္ခန္ဓာ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ ဂတာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘န မေ အတ္ထော ကုမာရီဟီ’’တိ ကာမေဟိ အနတ္ထိကဘာဝဝစနေနေဝ ထေရေန အရဟတ္တံ ဗျာကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ရမဏီယကုဋိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ကောသလဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

သဒ္ဓါယာဟံ ¶ ပဗ္ဗဇိတောတိ အာယသ္မတော ကောသလဝိဟာရိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုသလဗီဇံ ရောပေတွာ တံ တံ ပုညံ အကာသိ။ သေသံ အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဝတ္ထုသဒိသမေဝ။ အယံ ¶ ပန ဝိသေသော – အယံ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ကောသလရဋ္ဌေ အညတရသ္မိံ ဂါမေ ဧကံ ဥပါသကကုလံ နိဿာယ အရညေ ဝိဟရတိ၊ တံ သော ဥပါသကော ရုက္ခမူလေ ဝသန္တံ ဒိသွာ ကုဋိကံ ကာရေတွာ အဒါသိ။ ထေရော ကုဋိကာယံ ဝိဟရန္တော အာဝါသသပ္ပာယေန သမာဓာနံ လဘိတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၅၃-၆၁) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဝသာမိ ပဏ္ဏသန္ထရေ၊

ဃာသေသု ဂေဓမာပန္နော၊ သေယျသီလော စဟံ တဒါ။

‘‘ခဏန္တာလုကလမ္ဗာနိ ¶ ၊ ဗိဠာလိတက္ကလာနိ စ၊

ကောလံ ဘလ္လာတကံ ဗိလ္လံ၊ အာဟတွာ ပဋိယာဒိတံ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ အာဂစ္ဆိ မမ သန္တိကံ။

‘‘ဥပါဂတံ မဟာနာဂံ၊ ဒေဝဒေဝံ နရာသဘံ၊

ဗိဠာလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ ပတ္တမှိ ဩကိရိံ အဟံ။

‘‘ပရိဘုဉ္ဇိ မဟာဝီရော၊ တောသယန္တော မမံ တဒါ၊

ပရိဘုဉ္ဇိတွာန သဗ္ဗညူ၊ ဣမံ ဂါထံ အဘာသထ။

‘‘သကံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဗိဠာလိံ မေ အဒါ တုဝံ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇသိ။

‘‘စရိမံ ဝတ္တတေ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘စတုပညာသိတော ကပ္ပေ၊ သုမေခလိယ သဝှယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခပ္ပဋိသံဝေဒနေန ဥပ္ပန္နပီတိဝေဂေန ဥဒါနေန္တော ‘‘သဒ္ဓါယာဟံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၅၉။ တတ္ထ သဒ္ဓါယာတိ ဘဂဝတော ဝေသာလိံ ဥပဂမနေ အာနုဘာဝံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧကန္တနိယျာနိကံ ဣဒံ သာသနံ၊ တသ္မာ အဒ္ဓါ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓါဝသေန ပဗ္ဗဇိတော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတော။ အရညေ မေ ကုဋိကာ ကတာတိ တဿာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အနုရူပဝသေန အရညေ ဝသတော မေ ကုဋိကာ ကတာ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုရူပံ အာရညကော ဟုတွာ ဝူပကဋ္ဌော ဝိဟရာမီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တော စ အာတာပီ၊ သမ္ပဇာနော ပတိဿတော’’တိ။ အရညဝါသလဒ္ဓေန ကာယဝိဝေကေန ဇာဂရိယံ အနုယုဉ္ဇန္တော တတ္ထ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တော၊ အာရဒ္ဓဝီရိယတာယ အာတာပီ၊ ပုဗ္ဗဘာဂိယသတိသမ္ပဇညပါရိပူရိယာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တာဓိဂမေန ပညာသတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ အစ္စန္တမေဝ သမ္ပဇာနော ပတိဿတော ဝိဟရာမီတိ အတ္ထော။ အပ္ပမတ္တဘာဝါဒိကိတ္တနေ စဿ ဣဒမေဝ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ ကောသလရဋ္ဌေ စိရနိဝါသိဘာဝေန ပန ကောသလဝိဟာရီတိ သမညာ ဇာတာတိ။

ကောသလဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တေ ¶ ¶ မေ ဣဇ္ဈိံသု သင်္ကပ္ပာတိ အာယသ္မတော သီဝလိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ ဌိတော ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ လာဘီနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယာပိ အနာဂတေ ဧဝရူပေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒသဗလံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ သတ္ထု ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ မဟာဒါနံ ဒတွာ ‘‘ဘဂဝါ အဟံ ဣမိနာ အဓိကာရကမ္မေန အညံ သမ္ပတ္တိံ န ပတ္ထေမိ၊ အနာဂတေ ပန ဧကဗုဒ္ဓဿ သာသနေ အဟမ္ပိ တုမှေဟိ သော ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတဘိက္ခု ဝိယ လာဘီနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ သတ္ထာ အနန္တရာယံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ တေ ပတ္ထနာ အနာဂတေ ဂေါတမဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။ သောပိ ¶ ကုလပုတ္တော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဝိပဿီဗုဒ္ဓကာလေ ဗန္ဓုမတီနဂရတော အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ ဂါမကေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တသ္မိံ သမယေ ဗန္ဓုမတီနဂရဝါသိနော ရညာ သဒ္ဓိံ သာကစ္ဆိတွာ ဒသဗလဿ ဒါနံ ဒေန္တိ။ တေ ဧကဒိဝသံ သဗ္ဗေဝ ဧကတော ဟုတွာ ဒါနံ ဒေန္တာ ‘‘ကိံ နု ခေါ အမှာကံ ဒါနမုခေ နတ္ထီ’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၇) မဓုဉ္စ ဂုဠဒဓိဉ္စ န အဒ္ဒသံသု။ တေ ‘‘ယတော ကုတောစိ အာဟရိဿာမာ’’တိ ဇနပဒတော နဂရပဝိသနမဂ္ဂေ ပုရိသံ ဌပေသုံ။ တဒါ ဧသ ကုလပုတ္တော အတ္တနော ဂါမတော ဂုဠဒဓိဝါရကံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ကိဉ္စိဒေဝ အာဟရိဿာမီ’’တိ နဂရံ ဂစ္ဆန္တော၊ ‘‘မုခံ ဓောဝိတွာ ဓောတဟတ္ထပါဒေါ ပဝိသိဿာမီ’’တိ ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော နင်္ဂလသီသမတ္တံ နိမ္မက္ခိကံ ဒဏ္ဍကမဓုံ ဒိသွာ ‘‘ပုညေန မေ ဣဒံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဂဟေတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ နာဂရေဟိ ဌပိတပုရိသော တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဘော ပုရိသ၊ ကဿိမံ အာဟရသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ကဿစိ၊ သာမိ၊ ဝိက္ကိဏိတုံ ပန မေ ဣဒံ အာဘတ’’န္တိ။ ‘‘တေန ¶ ဟိ၊ ဘော၊ ဣဒံ ကဟာပဏံ ဂဟေတွာ ဧတံ မဓုဉ္စ ဂုဠဒဓိဉ္စ ဒေဟီ’’တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒံ န ဗဟုမူလံ၊ အယဉ္စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဗဟုံ ဒေတိ၊ ဝီမံသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တတော နံ ‘‘နာဟံ ဧကေန ကဟာပဏေန ဒေမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဒွေ ဂဟေတွာ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ဒွီဟိပိ န ဒေမီ’’တိ။ ဧတေနုပါယေန ဝဍ္ဎေတွာ သဟဿံ ပါပုဏိ။

သော စိန္တေသိ – ‘‘အတိဝဍ္ဎိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဟောတု တာဝ ဣမိနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘ဣဒံ န ဗဟုံ အဂ္ဃနကံ၊ တွဉ္စ ဗဟုံ ဒေသိ၊ ကေန ကမ္မေန ဣဒံ ဂဏှာသီ’’တိ။ ‘‘ဣဓ၊ ဘော၊ နဂရဝါသိနော ရညာ သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈိတွာ ဝိပဿီဒသဗလဿ ဒါနံ ဒေန္တာ ဣဒံ ဒွယံ ဒါနမုခေ အပဿန္တာ ပရိယေသန္တိ၊ သစေ ဣဒံ ဒွယံ န လဘိဿန္တိ၊ နာဂရာနံ ပရာဇယော ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ သဟဿံ ကတွာ ဂဏှာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနေတံ နာဂရာနမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အညေသံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ယဿ ကဿစိ ဒါတုံ အဝါရိတမေတ’’န္တိ။ ‘‘အတ္ထိ ပန ကောစိ နာဂရာနံ ဒါနေ ဧကဒိဝသံ သဟဿံ ဒါတာ’’တိ? ‘‘နတ္ထိ၊ သမ္မာ’’တိ။ ‘‘ဣမေသံ ပန ဒွိန္နံ သဟဿဂ္ဃနကဘာဝံ ¶ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆ၊ နာဂရာနံ အာစိက္ခ ‘ဧကော ပုရိသော ဣမာနိ ဒွေ မူလေန န ဒေတိ သဟတ္ထေနေဝ ဒါတုကာမော၊ တုမှေ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ကာရဏာ ¶ နိဗ္ဗိတက္ကာ ဟောထာ’တိ၊ တွံ ပန မေ ဣမသ္မိံ ဒါနမုခေ ဇေဋ္ဌကဘာဝဿ ကာယသက္ခီ ဟောဟီ’’တိ။ သော ပရိဗ္ဗယတ္ထံ ဂဟိတမာသကေန ပဉ္စကဋုကံ ဂဟေတွာ ¶ စုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဓိတော ကဉ္ဇိယံ ဂဟေတွာ တတ္ထ မဓုပဋလံ ပီဠေတွာ ပဉ္စကဋုကစုဏ္ဏေန ယောဇေတွာ ဧကသ္မိံ ပဒုမိနိပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ တံ သံဝိဒဟိတွာ အာဒါယ ဒသဗလဿ အဝိဒူရဋ္ဌာနေ နိသီဒိ မဟာဇနေန အာဟရိယမာနဿ သက္ကာရဿ အဝိဒူရေ အတ္တနော ပတ္တဝါရံ ဩလောကယမာနော၊ သော ဩကာသံ ဉတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဘဂဝါ အယံ ဥပ္ပန္နဒုဂ္ဂတပဏ္ဏာကာရော၊ ဣမံ မေ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ ပဋိဂ္ဂဏှထာတိ။ သတ္ထာ တဿ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ စတုမဟာရာဇဒတ္တိယေန သေလမယပတ္တေန တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယထာ အဋ္ဌသဋ္ဌိယာ ဘိက္ခုသတသဟဿဿ ဒိယျမာနံ န ခီယတိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာသိ။ သော ကုလပုတ္တော နိဋ္ဌိတဘတ္တကိစ္စံ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌော မေ၊ ဘဂဝါ၊ အဇ္ဇ ဗန္ဓုမတီနဂရဝါသိကေဟိ တုမှာကံ သက္ကာရော အာဟရိယမာနော၊ အဟမ္ပိ ဣမဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဘဝေ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော ဘဝေယျ’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၇)။ သတ္ထာ၊ ‘‘ဧဝံ ဟောတု၊ ကုလပုတ္တာ’’တိ ဝတွာ တဿ စ နဂရဝါသီနဉ္စ ဘတ္တာနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။

သောပိ ကုလပုတ္တော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သုပ္ပဝါသာယ ရာဇဓီတာယ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ သာယံ ပါတဉ္စ ပဏ္ဏာကာရသတာနိ သကဋေနာဒါယ သုပ္ပဝါသာယ ဥပနီယန္တိ။ အထ နံ ပုညဝီမံသနတ္ထံ ဟတ္ထေန ဗီဇပစ္ဆိံ ဖုသာပေန္တိ။ ဧကေကဗီဇတော သလာကသတမ္ပိ သလာကသဟဿမ္ပိ နိဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဧကေကကရီသခေတ္တေ ပဏ္ဏာသမ္ပိ သဋ္ဌိပိ သကဋပ္ပမာဏာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကောဋ္ဌေ ပူရဏကာလေပိ ကောဋ္ဌဒွါရံ ဟတ္ထေန ဖုသာပေန္တိ။ ရာဇဓီတာယ ပုညေန ဂဏှန္တာနံ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနံ ပုန ပူရတိ။ ပရိပုဏ္ဏဘတ္တဘာဇနတောပိ ‘‘ရာဇဓီတာယ ပုည’’န္တိ ဝတွာ ယဿ ကဿစိ ဒေန္တာနံ ယာဝ န ဥက္ကဍ္ဎန္တိ၊ န တာဝ ဘတ္တံ ခီယတိ၊ ဒါရကေ ¶ ကုစ္ဆိဂတေယေဝ သတ္တဝဿာနိ အတိက္ကမိံသု။

ဂဗ္ဘေ ¶ ပန ပရိပက္ကေ သတ္တာဟံ မဟာဒုက္ခံ အနုဘောသိ။ သာ သာမိကံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ပုရေ မရဏာ ဇီဝမာနာဝ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ ပေသေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဣမံ ပဝတ္တိံ သတ္ထု အာရောစေတွာ သတ္ထာရံ နိမန္တေဟိ၊ ယဉ္စ သတ္ထာ ဝဒေတိ၊ တံ သာဓုကံ ဥပလက္ခေတွာ အာဂန္တွာ မယှံ ကထေဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ တဿာ သာသနံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ သတ္ထာ၊ ‘‘သုခိနီ ဟောတု သုပ္ပဝါသာ ကောလိယဓီတာ အရောဂါ၊ အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယတူ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၈) အာဟ။ ရာဇာ တံ သုတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ အတ္တနော ဂါမာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ တဿ ပုရေ အာဂမနာယေဝ သုပ္ပဝါသာယ ကုစ္ဆိတော ¶ ဓမကရဏာ ဥဒကံ ဝိယ ဂဗ္ဘော နိက္ခမိ၊ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နဇနော အဿုမုခေါဝ ဟသိတုံ အာရဒ္ဓါ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌော မဟာဇနော ရညော သာသနံ အာရောစေတုံ အဂမာသိ။

ရာဇာ တေသံ အာဂမနံ ဒိသွာဝ၊ ‘‘ဒသဗလေန ကထိတကထာ နိပ္ဖန္နာ ဘဝိဿတိ မညေ’’တိ စိန္တေသိ။ သော အာဂန္တွာ သတ္ထု သာသနံ ရာဇဓီတာယ အာရောစေသိ။ ရာဇဓီတာ တယာ နိမန္တိတံ ဇီဝိတဘတ္တမေဝ မင်္ဂလဘတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ ဂစ္ဆ သတ္တာဟံ ဒသဗလံ နိမန္တေဟီတိ။ ရာဇာ တထာ အကာသိ။ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ မဟာဒါနံ ပဝတ္တယိံသု။ ဒါရကော သဗ္ဗေသံ ဉာတီနံ သန္တတ္တံ စိတ္တံ နိဗ္ဗာပေန္တော ဇာတောတိ သီဝလိဒါရကောတွေဝဿ နာမံ အကံသု။ သော သတ္တဝဿာနိ ဂဗ္ဘေ ဝသိတတ္တာ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗကမ္မက္ခမော အဟောသိ။ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တော သတ္တမေ ဒိဝသေ တေန သဒ္ဓိံ ကထာသလ္လာပံ အကာသိ။ သတ္ထာပိ ဓမ္မပဒေ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ယောမံ ပလိပထံ ဒုဂ္ဂံ၊ သံသာရံ မောဟမစ္စဂါ၊

တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ဈာယီ၊ အနေဇော အကထံကထီ၊

အနုပါဒါယ နိဗ္ဗုတော၊ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၁၄)၊

အထ နံ ထေရော ဧဝမာဟ – ‘‘ကိံ ပန တယာ ဧဝရူပံ ဒုက္ခရာသိံ အနုဘဝိတွာ ပဗ္ဗဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘လဘမာနော ပဗ္ဗဇေယျံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ သုပ္ပဝါသာ နံ ဒါရကံ ထေရေန ¶ သဒ္ဓိံ ကထေန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ပုတ္တော ဓမ္မသေနာပတိနာ သဒ္ဓိံ ကထေတီ’’တိ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘မယှံ ပုတ္တော တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကိံ ကထေတိ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အတ္တနာ အနုဘူတံ ဂဗ္ဘဝါသဒုက္ခံ ကထေတွာ၊ ‘တုမှေဟိ အနုညာတော ပဗ္ဗဇိဿာမီ’တိ ဝဒတီ’’တိ။ ‘‘သာဓု ¶ ၊ ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗာဇေထ န’’န္တိ။ ထေရော တံ ဝိဟာရံ နေတွာ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေန္တော ‘‘သီဝလိ၊ န တုယှံ အညေန ဩဝါဒေန ကမ္မံ အတ္ထိ၊ တယာ သတ္တ ဝဿာနိ အနုဘူတဒုက္ခမေဝ ပစ္စဝေက္ခာဟီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗာဇနမေဝ တုမှာကံ ဘာရော၊ ယံ ပန မယာ ကာတုံ သက္ကာ၊ တမဟံ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ သော ပန ပဌမကေသဝဋ္ဋိယာ ဩဟာရဏက္ခဏေယေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ၊ ဒုတိယာယ ဩဟာရဏက္ခဏေ သကဒါဂါမိဖလေ၊ တတိယာယ အနာဂါမိဖလေ သဗ္ဗေသံယေဝ ပန ကေသာနံ ဩရောပနဉ္စ အရဟတ္တသစ္ဆိကိရိယာ စ အပစ္ဆာ အပုရိမာ အဟောသိ။ တဿ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စတ္တာရော ပစ္စယာ ယာဝတိစ္ဆကံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ဧတ္ထ ဝတ္ထု သမုဋ္ဌိတံ။

အပရဘာဂေ သတ္ထာ သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ။ ထေရော သတ္ထာရံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယှံ ပုညံ ဝီမံသိဿာမိ၊ ပဉ္စ မေ ဘိက္ခုသတာနိ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဂဏှ သီဝလီ’’တိ။ သော ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ ¶ ဂဟေတွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တော အဋဝိမဂ္ဂံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ ပဌမံ ဒိဋ္ဌနိဂြောဓေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ သတ္တဒိဝသာနိ ဒါနံ အဒါသိ။ ဣတိ သော –

‘‘နိဂြောဓံ ပဌမံ ပဿိ၊ ဒုတိယံ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတံ၊

တတိယံ အစိရဝတိယံ၊ စတုတ္ထံ ဝရသာဂရံ။

‘‘ပဉ္စမံ ဟိမဝန္တံ သော၊ ဆဋ္ဌံ ဆဒ္ဒန္တုပါဂမိ၊

သတ္တမံ ဂန္ဓမာဒနံ၊ အဋ္ဌမံ အထ ရေဝတ’’န္တိ။

သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု သတ္တ သတ္တ ဒိဝသာနေဝ ဒါနံ အဒံသု။ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ ပန နာဂဒတ္တဒေဝရာဇာ နာမ သတ္တသု ဒိဝသေသု ဧကဒိဝသေ ခီရပိဏ္ဍပါတံ အဒါသိ၊ ဧကဒိဝသေ သပ္ပိပိဏ္ဍပါတံ။ ဘိက္ခုသင်္ဃော အာဟ – ‘‘ဣမဿ ဒေဝရညော နေဝ ဓေနုယော ဒုယှမာနာ ပညာယန္တိ၊ န ဒဓိနိမ္မထနံ ¶ ၊ ကုတော တေ ဒေဝရာဇ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ ကဿပဒသဗလဿ ကာလေ ခီရသလာကဘတ္တဒါနဿေတံ ဖလ’’န္တိ ဒေဝရာဇာ အာဟ။ အပရဘာဂေ သတ္ထာ ခဒိရဝနိယရေဝတဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ထေရံ အတ္တနော သာသနေ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။

ဧဝံ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တဿ ပန ဣမဿ ထေရဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဧကစ္စေ အာစရိယာ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဓမ္မသေနာပတိနာ ဩဝါဒေ ဒိန္နေ ယံ ¶ မယာ ကာတုံ သက္ကာ၊ တမဟံ ဇာနိဿာမီတိ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တံ ဒိဝသံယေဝ အညတရံ ဝိဝိတ္တံ ကုဋိကံ ဒိသွာ တံ ပဝိသိတွာ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ သတ္တ ဝဿာနိ အတ္တနာ အနုဘူတံ ဒုက္ခံ အနုဿရိတွာ တဒနုသာရေန အတီတာနာဂတေ တဿ အဝေက္ခန္တဿ အာဒိတ္တာ ဝိယ တယော ဘဝါ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ ဝိပဿနာဝီထိံ ဩတရိ၊ တာဝဒေဝ မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗေပိ အာသဝေ ခေပေန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏီ’’တိ။ ဥဘယထာပိ ထေရဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယေဝ ပကာသိတာ။ ထေရော ပန ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေါ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၃၁-၃၉) –

‘‘ဝရုဏော နာမ နာမေန၊ ဒေဝရာဇာ အဟံ တဒါ၊

ဥပဋ္ဌဟေသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သယောဂ္ဂဗလဝါဟနော။

‘‘နိဗ္ဗုတေ လောကနာထမှိ၊ အတ္ထဒဿီနရုတ္တမေ၊

တူရိယံ သဗ္ဗမာဒါယ၊ အဂမံ ဗောဓိမုတ္တမံ။

‘‘ဝါဒိတေန စ နစ္စေန၊ သမ္မတာဠသမာဟိတော၊

သမ္မုခါ ဝိယ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဥပဋ္ဌိံ ဗောဓိမုတ္တမံ။

‘‘ဥပဋ္ဌဟိတွာ ¶ တံ ဗောဓိံ၊ ဓရဏီရုဟပါဒပံ၊

ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘သကကမ္မာဘိရဒ္ဓါဟံ၊ ပသန္နော ဗောဓိမုတ္တမေ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ နိမ္မာနံ ဥပပဇ္ဇဟံ။

‘‘သဋ္ဌိတူရိယသဟဿာနိ၊ ပရိဝါရေန္တိ မံ သဒါ၊

မနုဿေသု စ ဒေဝေသု၊ ဝတ္တမာနံ ဘဝါဘဝေ။

‘‘တိဝိဓဂ္ဂီ နိဗ္ဗုတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘သုဗာဟူ နာမ နာမေန၊ စတုတ္တိံသာသု ခတ္တိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ ပဉ္စကပ္ပသတေ ဣတော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒနေန ပီတိဝေဂေန ဥဒါနေန္တော ‘‘တေ မေ ဣဇ္ဈိံသု သင်္ကပ္ပာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၆၀။ တတ္ထ တေ မေ ဣဇ္ဈိံသု သင်္ကပ္ပာ၊ ယဒတ္ထော ပါဝိသိံ ကုဋိံ၊ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိံ ပစ္စေသန္တိ ယေ ပုဗ္ဗေ မယာ ကာမသင်္ကပ္ပာဒီနံ သမုစ္ဆေဒကရာ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒယော အဘိပတ္ထိတာယေဝ ‘‘ကဒါ နု ခွာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမိ၊ ယဒရိယာ ဧတရဟိ ¶ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တီ’’တိ၊ ဝိမုတ္တာဓိပ္ပာယသညိတာ ဝိမုတ္တိံ ဥဒ္ဒိဿ သင်္ကပ္ပာ မနောရထာ အဘိဏှသော အပ္ပမတ္တာ ယဒတ္ထော ယံပယောဇနော ယေသံ နိပ္ဖာဒနတ္ထံ ကုဋိံ သုညာဂါရံ ဝိပဿိတုံ ပါဝိသိံ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဖလဝိမုတ္တိဉ္စ ပစ္စေသန္တော၊ ဂဝေသန္တော တေ မေ ဣဇ္ဈိံသု တေ သဗ္ဗေဝ ဣဒါနိ မယှံ ဣဇ္ဈိံသု သမိဇ္ဈိံသု၊ နိပ္ဖန္နကုသလသင်္ကပ္ပော ပရိပုဏ္ဏမနောရထော ဇာတောတိ အတ္ထော။ တေသံ သမိဒ္ဓဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘မာနာနုသယမုဇ္ဇဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ မာနာနုသယမုဇ္ဇဟံ ပဇဟိံ သမုစ္ဆိန္ဒိံ၊ တသ္မာ တေ မေ သင်္ကပ္ပာ ဣဇ္ဈိံသူတိ ယောဇနာ။ မာနာနုသယေ ဟိ ပဟီနေ အပ္ပဟီနော နာမ အနုသယော နတ္ထိ၊ အရဟတ္တဉ္စ အဓိဂတမေဝ ဟောတီတိ မာနာနုသယပ္ပဟာနံ ယထာဝုတ္တသင်္ကပ္ပသမိဒ္ဓိယာ ကာရဏံ ကတွာ ဝုတ္တံ။

သီဝလိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဿတိ ¶ ပဿောတိ အာယသ္မတော ဝပ္ပတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ‘‘အသုကော စ အသုကော စ ထေရော သတ္ထု ပဌမံ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာ အဟေသု’’န္တိ ထောမနံ သုတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ – ‘‘အဟမ္ပိ ဘဂဝါ အနာဂတေ တာဒိသဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပဌမံ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ အညတရော ဘဝေယျ’’န္တိ၊ သတ္ထု ¶ သန္တိကေ သရဏဂမနဉ္စ ပဝေဒေသိ။ သော ယာဝဇီဝံ ပုညာနိ ကတွာ တတော စုတော ဒေဝမနုဿေသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝါသေဋ္ဌဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝပ္ပောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော အသိတေန ဣသိနာ ‘‘သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော သဗ္ဗညူ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကတော ကောဏ္ဍညပ္ပမုခေဟိ ဗြာဟ္မဏပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ‘‘တသ္မိံ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တေ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ အမတံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရန္တံ မဟာသတ္တံ ဆဗ္ဗဿာနိ ပဓာနံ ပဒဟန္တံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ဩဠာရိကာဟာရပရိဘောဂေန နိဗ္ဗိဇ္ဇိတွာ ဣသိပတနံ ဂတော။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ သတ္ထာရာ သတ္တသတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ဣသိပတနံ ¶ ဂန္တွာ ဓမ္မစက္ကေ ပဝတ္တိတေ ပါဋိပဒဒိဝသေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော ပဉ္စမိယံ ပက္ခဿ အညာသိကောဏ္ဍညာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၂၀-၃၀) –

‘‘ဥဘိန္နံ ဒေဝရာဇူနံ၊ သင်္ဂါမော သမုပဋ္ဌိတော၊

အဟောသိ သမုပဗျူဠှော၊ မဟာဃောသော အဝတ္တထ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ သံဝေဇေသိ မဟာဇနံ။

‘‘သဗ္ဗေ ဒေဝါ အတ္တမနာ၊ နိက္ခိတ္တကဝစာဝုဓာ၊

သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ဧကဂ္ဂါသိံသု တာဝဒေ။

‘‘မယှံ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ ဝါစာသဘိမုဒီရယိ၊

အနုကမ္ပကော လောကဝိဒူ၊ နိဗ္ဗာပေသိ မဟာဇနံ။

‘‘ပဒုဋ္ဌစိတ္တော ¶ မနုဇော၊ ဧကပါဏံ ဝိဟေဌယံ၊

တေန စိတ္တပ္ပဒေါသေန၊ အပါယံ ဥပပဇ္ဇတိ။

‘‘သင်္ဂါမသီသေ နာဂေါဝ၊ ဗဟူ ပါဏေ ဝိဟေဌယံ၊

နိဗ္ဗာပေထ သကံ စိတ္တံ၊ မာ ဟညိတ္ထော ပုနပ္ပုနံ။

‘‘ဒွိန္နမ္ပိ ယက္ခရာဇူနံ၊ သေနာ သာ ဝိမှိတာ အဟု၊

သရဏဉ္စ ဥပါဂစ္ဆုံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ သုတာဒိနံ။

‘‘သညာပေတွာန ဇနတံ၊ ပဒမုဒ္ဓရိ စက္ခုမာ၊

ပေက္ခမာနောဝ ဒေဝေဟိ၊ ပက္ကာမိ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘ပဌမံ ¶ သရဏံ ဂစ္ဆိံ၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘မဟာဒုန္ဒုဘိနာမာ စ၊ သောဠသာသုံ ရထေသဘာ၊

တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ရာဇာနော စက္ကဝတ္တိနော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခဏမုခေန သတ္ထု ဂုဏမဟန္တတံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘ဤဒိသံ နာမ သတ္ထာရံ ဗာဟုလိကာဒိဝါဒေန သမုဒါစရိမှ။ အဟော ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ နာမ အန္ဓကရဏော အစက္ခုကရဏော အရိယဘာဝေါယေဝ စက္ခုကရဏော’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဿတိ ပဿော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၆၁။ တတ္ထ ပဿတိ ပဿောတိ ပဿတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဓမ္မေ အဝိပရီတံ ဇာနာတိ ဗုဇ္ဈတီတိ ပဿော၊ ဒဿနသမ္ပန္နော အရိယော၊ သော ပဿန္တံ အဝိပရီတဒဿာဝိံ ‘‘အယံ အဝိပရီတဒဿာဝီ’’တိ ပဿတိ ပညာစက္ခုနာ ဓမ္မာဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော ဇာနာတိ။ န ကေဝလံ ပဿန္တမေဝ၊ အထ ခေါ အပဿန္တဉ္စ ပဿတိ၊ ယော ပညာစက္ခုဝိရဟိတော ဓမ္မေ ယထာသဘာဝတော န ပဿတိ၊ တမ္ပိ အပဿန္တံ ပုထုဇ္ဇနံ ‘‘အန္ဓော ဝတာယံ ဘဝံ အစက္ခုကော’’တိ အတ္တနော ပညာစက္ခုနာ ပဿတိ။ အပဿန္တော အပဿန္တံ၊ ပဿန္တဉ္စ န ပဿတီတိ အပဿန္တော ပညာစက္ခုရဟိတော အန္ဓဗာလော တာဒိသံ အန္ဓဗာလံ အယံ ဓမ္မာဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော န ပဿတီတိ ယထာ အပဿန္တံ န ပဿတိ န ဇာနာတိ၊ ဧဝံ အတ္တနော ပညာစက္ခုနာ ဓမ္မာဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော ပဿန္တဉ္စ ပဏ္ဍိတံ ‘‘အယံ ဧဝံဝိဓော’’တိ န ပဿတိ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ အဟမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဒဿနရဟိတော သကလံ ဉေယျံ ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ပဿန္တံ ဘဂဝန္တံ အပဿန္တမ္ပိ ပူရဏာဒိံ ယထာသဘာဝတော န ပဿိံ၊ ဣဒါနိ ပန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန သမ္ပန္နော ဥဘယေပိ ယထာသဘာဝတော ပဿာမီတိ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗေသု အတ္တနော အဝိပရီတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။

ဝပ္ပတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဧကကာ ¶ ¶ ¶ မယံ အရညေတိ အာယသ္မတော ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော နာဂပုပ္ဖကေသရေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အမစ္စကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝဇ္ဇိပုတ္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဘဂဝတော ဝေသာလိဂမနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝိဟရတိ။ တေန စ သမယေန ဝေသာလိယံ ဥဿဝေါ အဟောသိ။ တတ္ထ တတ္ထ နစ္စဂီတဝါဒိတံ ပဝတ္တတိ၊ မဟာဇနော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဥဿဝသမ္ပတ္တိံ ပစ္စနုဘောတိ၊ တံ သုတွာ သော ဘိက္ခု အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တော ဝိဝေကံ ဝဇ္ဇမာနော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အတ္တနော အနဘိရတိံ ပကာသေန္တော –

‘‘ဧကကာ မယံ အရညေ ဝိဟရာမ၊ အပဝိဒ္ဓံဝ ဝနသ္မိံ ဒါရုကံ၊

ဧတာဒိသိကာယ ရတ္တိယာ၊ ကော သု နာမ အမှေဟိ ပါပိယော’’တိ။ – ဂါထမာဟ၊

တံ သုတွာ ဝနသဏ္ဍေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ တံ ဘိက္ခုံ အနုကမ္ပမာနာ ‘‘ယဒိပိ၊ တွံ ဘိက္ခု၊ အရညဝါသံ ဟီဠေန္တော ဝဒသိ၊ ဝိဝေကကာမာ ပန ဝိဒ္ဒသုနော တံ ဗဟု မညန္တိယေဝါ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တီ –

‘‘ဧကကော တွံ အရညေ ဝိဟရသိ၊ အပဝိဒ္ဓံဝ ဝနသ္မိံ ဒါရုကံ၊

တဿ တေ ဗဟုကာ ပိဟယန္တိ၊ နေရယိကာ ဝိယ သဂ္ဂဂါမိန’’န္တိ။ –

ဂါထံ ဝတွာ၊ ‘‘ကထဉှိ နာမ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ နိယျာနိကေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အနိယျာနိကံ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေဿသီ’’တိ သန္တဇ္ဇေန္တီ သံဝေဇေသိ ¶ ။ ဧဝံ သော ဘိက္ခု တာယ ဒေဝတာယ သံဝေဇိတော ကသာဘိဟတော ဝိယ ဘဒြော အဿာဇာနီယော ဝိပဿနာဝီထိံ ¶ ဩတရိတွာ နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၆၂-၆၆) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သတရံသိံဝ ဘာဏုမံ၊

ဩဘာသေန္တံ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဥဠုရာဇံဝ ပူရိတံ။

‘‘ပုရက္ခတံ ¶ သာဝကေဟိ၊ သာဂရေဟေဝ မေဒနိံ၊

နာဂံ ပဂ္ဂယှ ရေဏူဟိ၊ ဝိပဿိဿာဘိရောပယိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ရေဏုမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဏ္ဏတာလီသိတော ကပ္ပေ၊ ရေဏု နာမာသိ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ‘‘အယံ မေ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အင်္ကုသော ဇာတော’’တိ အတ္တနော ဒေဝတာယ စ ဝုတ္တနယံ သံကဍ္ဎိတွာ –

‘‘ဧကကာ မယံ အရညေ ဝိဟရာမ၊ အပဝိဒ္ဓံဝ ဝနသ္မိံ ဒါရုကံ၊

တဿ မေ ဗဟုကာ ပိဟယန္တိ၊ နေရယိကာ ဝိယ သဂ္ဂဂါမိန’’န္တိ။ –

တဿတ္ထော – အနပေက္ခဘာဝေန ဝနေ ဆဍ္ဍိတဒါရုက္ခဏ္ဍံ ဝိယ ယဒိပိ မယံ ဧကကာ ဧကာကိနော အသဟာယာ ဣမသ္မိံ အရညေ ဝိဟရာမ၊ ဧဝံ ဝိဟရတော ပန တဿ မေ ဗဟုကာ ပိဟယန္တိ မံ ဗဟူ အတ္ထကာမရူပါ ကုလပုတ္တာ အဘိပတ္ထေန္တိ၊ ‘‘အဟော ဝတဿ မယမ္ပိ ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရော ဝိယ ဃရဗန္ဓနံ ပဟာယ အရညေ ဝိဟရေယျာမာ’’တိ။ ယထာ ကိံ? နေရယိကာ ဝိယ သဂ္ဂဂါမိနံ၊ ယထာ နာမ နေရယိကာ အတ္တနော ပါပကမ္မေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာ သဂ္ဂဂါမီနံ သဂ္ဂူပဂါမီနံ ပိဟယန္တိ – ‘‘အဟော ဝတ မယမ္ပိ နိရယဒုက္ခံ ပဟာယ သဂ္ဂသုခံ ပစ္စနုဘဝေယျာမာ’’တိ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ¶ စ အတ္တနိ ဂရုဗဟုဝစနပ္ပယောဂဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဧကကာ မယံ ဝိဟရာမာ’’တိ ပုန တဿ အတ္ထဿ ဧကတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘တဿ မေ’’တိ ဧကဝစနပ္ပယောဂေါ ကတော။ ‘‘တဿ မေ’’၊ ‘‘သဂ္ဂဂါမိန’’န္တိ စ ဥဘယမ္ပိ ‘ပိဟယန္တီ’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒါနနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တံ အဘိပတ္ထေန္တီတိ စ တာဒိသေ အရညဝါသာဒိဂုဏေ အဘိပတ္ထေန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တဿ မေတိ ဝါ တဿ မမ သန္တိကေ ဂုဏေတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စုတာ ¶ ¶ ပတန္တီတိ အာယသ္မတော ပက္ခတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ယက္ခသေနာပတိ ဟုတွာ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဒိဗ္ဗဝတ္ထေန ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သက္ကေသု ဒေဝဒဟနိဂမေ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ‘‘သမ္မောဒကုမာရော’’တိဿ နာမံ အဟောသိ။ အထဿ ဒဟရကာလေ ဝါတရောဂေန ပါဒါ န ဝဟိံသု။ သော ကတိပယံ ကာလံ ပီဌသပ္ပီ ဝိယ ဝိစရိ။ တေနဿ ပက္ခောတိ သမညာ ဇာတာ။ ပစ္ဆာ အရောဂကာလေပိ တထေဝ နံ သဉ္ဇာနန္တိ၊ သော ဘဂဝတော ဉာတိသမာဂမေ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ အညတရော ကုလလော မံသပေသိံ အာဒါယ အာကာသေန ဂစ္ဆတိ၊ တံ ဗဟူ ကုလလာ အနုပတိတွာ ပါတေသုံ။ ပါတိတံ မံသပေသိံ ဧကော ကုလလော အဂ္ဂဟေသိ။ တံ အညော အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိ၊ တံ ဒိသွာ ထေရော ‘‘ယထာယံ မံသပေသိ၊ ဧဝံ ကာမာ နာမ ဗဟုသာဓာရဏာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ’’တိ – ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ မနသိကရောန္တော ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ¶ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၁-၁၀) –

‘‘ဝိပဿီ နာမ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

အဋ္ဌသဋ္ဌိသဟဿေဟိ၊ ပါဝိသိ ဗန္ဓုမံ တဒါ။

‘‘နဂရာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ အဂမံ ဒီပစေတိယံ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ။

‘‘စုလ္လာသီတိသဟဿာနိ၊ ယက္ခာ မယှံ ဥပန္တိကေ၊

ဥပဋ္ဌဟန္တိ သက္ကစ္စံ၊ ဣန္ဒံဝ တိဒသာ ဂဏာ။

‘‘ဘဝနာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ဒုဿံ ပဂ္ဂယှဟံ တဒါ၊

သိရသာ အဘိဝါဒေသိံ၊ တဉ္စာဒါသိံ မဟေသိနော။

‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါ အဟော ဓမ္မော၊ အဟော နော သတ္ထု သမ္ပဒါ၊

ဗုဒ္ဓဿ အာနုဘာဝေန၊ ဝသုဓာယံ ပကမ္ပထ။

‘‘တဉ္စ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ၊ အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊

ဗုဒ္ဓေ စိတ္တံ ပသာဒေမိ၊ ဒွိပဒိန္ဒမှိ တာဒိနေ။

‘‘သောဟံ ¶ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဒုဿံ ဒတွာန သတ္ထုနော၊

သရဏဉ္စ ဥပါဂစ္ဆိံ၊ သာမစ္စော သပရိဇ္ဇနော။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော ပန္နရသေ ကပ္ပေ၊ သောဠသာသုံ သုဝါဟနာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ယဒေဝ သံဝေဂဝတ္ထုံ အင်္ကုသံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အညာ အဓိဂတာ၊ တဿ သံကိတ္တနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘စုတာ ပတန္တီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၆၃။ တတ္ထ စုတာတိ ဘဋ္ဌာ။ ပတန္တီတိ အနုပတန္တိ။ ပတိတာတိ ¶ စဝနဝသေန ဘူမိယံ ပတိတာ၊ အာကာသေ ဝါ သမ္ပတနဝသေန ပတိတာ။ ဂိဒ္ဓါတိ ဂေဓံ အာပန္နာ ¶ ။ ပုနရာဂတာတိ ပုနဒေဝ ဥပဂတာ။ စ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပတန္တိ အနုပတန္တိ စ ဣဓ ကုလလာ၊ ဣတရဿ မုခတော စုတာ စ မံသပေသိ၊ စုတာ ပန သာ ဘူမိယံ ပတိတာ စ၊ ဂိဒ္ဓါ ဂေဓံ အာပန္နာ သဗ္ဗေဝ ကုလလာ ပုနရာဂတာ။ ယထာ စိမေ ကုလလာ၊ ဧဝံ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမန္တာ သတ္တာ ယေ ကုသလဓမ္မတော စုတာ၊ တေ ပတန္တိ နိရယာဒီသု၊ ဧဝံ ပတိတာ စ၊ သမ္ပတ္တိဘဝေ ဌိတာ တတ္ထ ကာမသုခါနုယောဂဝသေန ကာမဘဝေ ရူပါရူပဘဝေသု စ ဘဝနိကန္တိဝသေန ဂိဒ္ဓါ စ ပုနရာဂတာ ဘဝတော အပရိမုတ္တတ္တာ တေန တေန ဘဝဂါမိနာ ကမ္မေန တံ တံ ဘဝသညိတံ ဒုက္ခံ အာဂတာ ဧဝ၊ ဧဝံဘူတာ ဣမေ သတ္တာ။ မယာ ပန ကတံ ကိစ္စံ ပရိညာဒိဘေဒံ သောဠသဝိဓမ္ပိ ကိစ္စံ ကတံ၊ န ဒါနိ တံ ကာတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ ရတံ ရမ္မံ ရမိတဗ္ဗံ အရိယေဟိ သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋံ နိဗ္ဗာနံ ရတံ အဘိရတံ ရမ္မံ။ တေန စ သုခေနနွာဂတံ သုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခေန အနုအာဂတံ ဥပဂတံ အစ္စန္တသုခံ နိဗ္ဗာနံ၊ သုခေန ဝါ သုခါပဋိပဒါဘူတေန ဝိပဿနာသုခေန မဂ္ဂသုခေန စ အနွာဂတံ ဖလသုခံ နိဗ္ဗာနသုခဉ္စာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပက္ခတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝိမလကောဏ္ဍညတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဒုမဝှယာယ ဥပ္ပန္နောတိ ဝိမလကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ¶ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဝိဘဝသမ္ပန္နေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ မဟတိယာ ပရိသာယ ပရိဝုတံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော စတူဟိ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖေဟိ ပူဇေသိ။ ဘဂဝါ တဿ ပသာဒသံဝဍ္ဎနတ္ထံ တထာရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခါရေသိ၊ ယထာ သုဝဏ္ဏာဘာ သကလံ တံ ပဒေသံ ဩတ္ထရတိ။ တံ ဒိသွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသော ဟုတွာ ¶ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ တံ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ အဝိဇဟန္တော ကေနစိ ရောဂေန ကာလံ ကတွာ တုသိတေသု ဥပပန္နော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇာနံ ¶ ဗိမ္ဗိသာရံ ပဋိစ္စ အမ္ဗပါလိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ရာဇာ ဟိ ဗိမ္ဗိသာရော တရုဏကာလေ အမ္ဗပါလိယာ ရူပသမ္ပတ္တိံ သုတွာ သဉ္ဇာတာဘိလာသော ကတိပယမနုဿပရိဝါရော အညာတကဝေသေန ဝေသာလိံ ဂန္တွာ ဧကရတ္တိံ တာယ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တဒါ အယံ တဿာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သာ စ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ တဿ အာရောစေသိ။ ရာဇာပိ အတ္တာနံ ဇာနာပေတွာ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ဒတွာ ပက္ကာမိ။ သာ ဂဗ္ဘဿ ပရိပါကမနွာယ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ၊ ‘‘ဝိမလော’’တိဿ နာမံ အဟောသိ၊ ပစ္ဆာ ဝိမလကောဏ္ဍညောတိ ပညာယိတ္ထ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတော ဝေသာလိဂမနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၄၀-၄၈) –

‘‘ဝိပဿီ နာမ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

နိသိန္နော ဇနကာယဿ၊ ဒေသေသိ အမတံ ပဒံ။

‘‘တဿာဟံ ဓမ္မံ သုတွာန၊ ဒွိပဒိန္နဿ တာဒိနော၊

သောဏ္ဏပုပ္ဖာနိ စတ္တာရိ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ အာသိ၊ ယာဝတာ ပရိသာ တဒါ၊

ဗုဒ္ဓါဘာ စ သုဝဏ္ဏာဘာ၊ အာလောကော ဝိပုလော အဟု။

‘‘ဥဒဂ္ဂစိတ္တော သုမနော၊ ဝေဒဇာတော ကတဉ္ဇလီ၊

ဝိတ္တိသဉ္ဇနနော တေသံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခါဝဟော။

‘‘အာယာစိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဝန္ဒိတွာန စ သုဗ္ဗတံ၊

ပါမောဇ္ဇံ ဇနယိတွာန၊ သကံ ဘဝနုပါဂမိံ။

‘‘ဘဝနေ ဥပဝိဋ္ဌောဟံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ အနုဿရိံ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ တုသိတံ ဥပပဇ္ဇဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သောဠသာသိံသု ¶ ရာဇာနော၊ နေမိသမ္မတနာမကာ၊

တေတာလီသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အညာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ဒုမဝှယာယာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၆၄။ တတ္ထ ဒုမဝှယာယာတိ ဒုမေန အမ္ဗေန အဝှာတဗ္ဗာယ၊ အမ္ဗပါလိယာတိ အတ္ထော။ အာဓာရေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဥပ္ပန္နောတိ တဿာ ကုစ္ဆိယံ ဥပ္ပန္နော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော စ။ ဇာတော ပဏ္ဍရကေတုနာတိ ဓဝလဝတ္ထဓဇတ္တာ ‘‘ပဏ္ဍရကေတူ’’တိ ပညာတေန ဗိမ္ဗိသာရရညာ ဟေတုဘူတေန ဇာတော၊ တံ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပန္နောတိ ဝါ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိဒဿနံ။ တတော ဟိ ဇာတောတိ အဘိဇာတိဒဿနံ။ ဝိဇာယနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ လောကေ ဇာတဝေါဟာရော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒုမဝှယာယ ဥပ္ပန္နော’’တိ ဣမိနာ အတ္တုက္ကံသနဘာဝံ အပနေတိ၊ အနေကပတိပုတ္တာနမ္ပိ ဝိသေသာဓိဂမသမ္ဘဝဉ္စ ဒီပေတိ။ ‘‘ဇာတော ပဏ္ဍရကေတုနာ’’တိ ဣမိနာ ¶ ဝိညာတပိတိကဒဿနေန ပရဝမ္ဘနံ အပနေတိ။ ကေတုဟာတိ မာနပ္ပဟာယီ။ မာနော ဟိ ဥဏ္ဏတိလက္ခဏတ္တာ ကေတု ဝိယာတိ ကေတု။ တထာ ဟိ သော ‘‘ကေတုကမျတာပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကေတုနာယေဝါတိ ပညာယ ဧဝ။ ပညာ ဟိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေသု အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန မာရသေနပ္ပမဒ္ဒနေန ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန စ အရိယာနံ ဓဇာ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မော ဟိ ဣသိနံ ဓဇော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၁၊ အ။ နိ။ ၄။၄၈၊ ဇာ။ ၂။၂၁။၄၉၄)။ မဟာကေတုံ ပဓံသယီတိ မဟာဝိသယတာယ မဟန္တာ၊ သေယျမာနဇာတိမာနာဒိဘေဒတော ဗဟဝေါ စ မာနပ္ပကာရာ၊ ဣတရေ စ ကိလေသဓမ္မာ သမုဿိတဋ္ဌေန ကေတု ဧတဿာတိ မဟာကေတု မာရော ပါပိမာ။ တံ ဗလဝိဓမနဝိသယာတိက္ကမနဝသေန အဘိဘဝိ နိဗ္ဗိသေဝနံ အကာသီတိ။ ‘‘မဟာကေတုံ ပဓံသယီ’’တိ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ဒဿေန္တော အညာပဒေသေန အရဟတ္တံ ဗျာကာသိ။

ဝိမလကောဏ္ဍညတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဥက္ခေပကတဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဥက္ခေပကတဝစ္ဆဿာတိ အာယသ္မတော ဥက္ခေပကတဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိဿ ¶ မာဠံ ကရောန္တဿ ပူဂဿ ဧကတ္ထမ္ဘံ အလဘန္တဿ ထမ္ဘံ ဒတွာ သဟာယကိစ္စံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ¶ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝစ္ဆောတိဿ ဂေါတ္တတော အာဂတနာမံ။ သော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကောသလရဋ္ဌေ ဂါမကာဝါသေ ဝသန္တော အာဂတာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတိ။ ‘‘အယံ ¶ ဝိနယော ဣဒံ သုတ္တန္တံ အယံ အဘိဓမ္မော’’တိ ပန ပရိစ္ဆေဒံ န ဇာနာတိ။ အထေကဒိဝသံ အာယသ္မန္တံ ဓမ္မသေနာပတိံ ပုစ္ဆိတွာ ယထာပရိစ္ဆေဒံ သဗ္ဗံ သလ္လက္ခေသိ။ ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ ပုဗ္ဗေပိ ပိဋကာဒိသမညာ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မေ ဝဝတ္ထိတာ ဧဝ၊ ယတော ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာဒိဝေါဟာရော။ သော တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှန္တော ပရိပုစ္ဆန္တော တတ္ထ ဝုတ္တေ ရူပါရူပဓမ္မေ သလ္လက္ခေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ သမ္မသန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂။၁၃-၂၆) –

‘‘သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော၊ မဟာပူဂဂဏော အဟု၊

သရဏံ ဂတာ စ တေ ဗုဒ္ဓံ၊ သဒ္ဒဟန္တိ တထာဂတံ။

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ဂမ္မ မန္တေတွာ၊ မာဠံ ကုဗ္ဗန္တိ သတ္ထုနော၊

ဧကတ္ထမ္ဘံ အလဘန္တာ၊ ဝိစိနန္တိ ဗြဟာဝနေ။

‘‘တေဟံ အရညေ ဒိသွာန၊ ဥပဂမ္မ ဂဏံ တဒါ၊

အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ ပဋိပုစ္ဆိံ ဂဏံ အဟံ။

‘‘တေ မေ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကံသု၊ သီလဝန္တော ဥပါသကာ၊

မာဠံ မယံ ကတ္တုကာမာ၊ ဧကတ္ထမ္ဘော န လဗ္ဘတိ။

‘‘ဧကတ္ထမ္ဘံ မမံ ဒေထ၊ အဟံ ဒဿာမိ သတ္ထုနော၊

အာဟရိဿာမဟံ ထမ္ဘံ၊ အပ္ပောဿုက္ကာ ဘဝန္တု တေ။

‘‘တေ မေ ထမ္ဘံ ပဝေစ္ဆိံသု၊ ပသန္နာ တုဋ္ဌမာနသာ၊

တတော ပဋိနိဝတ္တိတွာ၊ အဂမံသု သကံ ဃရံ။

‘‘အစိရံ ဂတေ ပူဂဂဏေ၊ ထမ္ဘံ အဟာသဟံ တဒါ၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပဌမံ ဥဿပေသဟံ။

‘‘တေန ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဝိမာနံ ဥပပဇ္ဇဟံ၊

ဥဗ္ဗိဒ္ဓံ ဘဝနံ မယှံ၊ သတ္တဘူမံ သမုဂ္ဂတံ။

‘‘ဝဇ္ဇမာနာသု ဘေရီသု၊ ပရိစာရေမဟံ သဒါ၊

ပဉ္စပညာသကပ္ပမှိ၊ ရာဇာ အာသိံ ယသောဓရော။

‘‘တတ္ထာပိ ဘဝနံ မယှံ၊ သတ္တဘူမံ သမုဂ္ဂတံ၊

ကူဋာဂါရဝရူပေတံ၊ ဧကတ္ထမ္ဘံ မနောရမံ။

‘‘ဧကဝီသတိကပ္ပမှိ ¶ ၊ ဥဒေနော နာမ ခတ္တိယော၊

တတြာပိ ဘဝနံ မယှံ၊ သတ္တဘူမံ သမုဂ္ဂတံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

အနုဘောမိ သုခံ သဗ္ဗံ၊ ဧကတ္ထမ္ဘဿိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ထမ္ဘမဒဒံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဧကတ္ထမ္ဘဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ကတကိစ္စတ္တာ အကိလာသုဘာဝေ ဌိတော အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂတာနံ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝီမံသိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသေန္တော စ ဧကဒိဝသံ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေန္တော –

‘‘ဥက္ခေပကတဝစ္ဆဿ၊ သင်္ကလိတံ ဗဟူဟိ ဝဿေဟိ၊

တံ ဘာသတိ ဂဟဋ္ဌာနံ၊ သုနိသိန္နော ဥဠာရပါမောဇ္ဇော’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ဥက္ခေပကတဝစ္ဆဿာတိ ကတဥက္ခေပဝစ္ဆဿ၊ ဘိက္ခုနော သန္တိကေ ဝိသုံ ဝိသုံ ဥဂ္ဂဟိတံ ဝိနယပဒေသံ သုတ္တပဒေသံ အဘိဓမ္မပဒေသဉ္စ ယထာပရိစ္ဆေဒံ ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မာနံယေဝ ဥပရိ ခိပိတွာ သဇ္ဈာယနဝသေန တတ္ထ တတ္ထေဝ ပက္ခိပိတွာ ဌိတဝစ္ဆေနာတိ အတ္ထော ကရဏတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ သင်္ကလိတံ ဗဟူဟိ ဝဿေဟီတိ ဗဟုကေဟိ သံဝစ္ဆရေဟိ သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန ဟဒယေ ဌပိတံ။ ‘‘သင်္ခလိတ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သင်္ခလိတံ ဝိယ ကတံ ဧကာဗဒ္ဓဝသေန ¶ ဝါစုဂ္ဂတံ ¶ ကတံ။ ယံ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ ဝစနသေသော။ တန္တိ တံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဘာသတိ ကထေတိ။ ဂဟဋ္ဌာနန္တိ တေသံ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ။ သုနိသိန္နောတိ တသ္မိံ ဓမ္မေ သမ္မာ နိစ္စလော နိသိန္နော၊ လာဘသက္ကာရာဒိံ အပစ္စာသီသန္တော ကေဝလံ ဝိမုတ္တာယတနသီသေယေဝ ဌတွာ ကထေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥဠာရပါမောဇ္ဇော’’တိ ဖလသမာပတ္တိသုခဝသေန ဓမ္မဒေသနာဝသေနေဝ စ ဥပ္ပန္နဥဠာရပါမောဇ္ဇောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယထာ ယထာဝုသော ဘိက္ခု၊ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅)။

ဥက္ခေပကတဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုသာသိ ¶ မဟာဝီရောတိ အာယသ္မတော မေဃိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ကုသလဗီဇာနိ ရောပေန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပါပုဏိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဝိပဿီ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓကိစ္စဿ ပရိယောသာနမာဂမ္မ အာယုသင်္ခါရံ ဩဿဇ္ဇိ။ တေန ပထဝီကမ္ပာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု မဟာဇနော ဘီတတသိတော အဟောသိ။ အထ နံ ဝေဿဝဏော မဟာရာဇာ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတွာ သမဿာသေသိ။ တံ သုတွာ မဟာဇနော သံဝေဂပ္ပတ္တော အဟောသိ။ တတ္ထာယံ ကုလပုတ္တော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ သုတွာ သတ္ထရိ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနော ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ မေဃိယောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟန္တော ဘဂဝတိ ဇာလိကာယံ ဝိဟရန္တေ ကိမိကာလာယ နဒိယာ တီရေ ရမဏီယံ အမ္ဗဝနံ ဒိသွာ ¶ တတ္ထ ဝိဟရိတုကာမော ¶ ဒွေ ဝါရေ ဘဂဝတာ ဝါရေတွာ တတိယဝါရံ ဝိဿဇ္ဇိတော တတ္ထ ဂန္တွာ မိစ္ဆာဝိတက္ကမက္ခိကာဟိ ခဇ္ဇမာနော စိတ္တသမာဓိံ အလဘိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ‘‘အပရိပက္ကာယ၊ မေဃိယ၊ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ပရိပါကာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဥဒါ။ ၃၁) ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သော တသ္မိံ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၅၇-၆၅) –

‘‘ယဒါ ဝိပဿီ လောကဂ္ဂေါ၊ အာယုသင်္ခါရမောဿဇိ၊

ပထဝီ သမ္ပကမ္ပိတ္ထ၊ မေဒနီ ဇလမေခလာ။

‘‘ဩတတံ ဝိတတံ မယှံ၊ သုဝိစိတ္တဝဋံသကံ၊

ဘဝနမ္ပိ ပကမ္ပိတ္ထ၊ ဗုဒ္ဓဿ အာယုသင်္ခယေ။

‘‘တာသော မယှံ သမုပ္ပန္နော၊ ဘဝနေ သမ္ပကမ္ပိတေ၊

ဥပ္ပာဒေါ နု ကိမတ္ထာယ၊ အာလောကော ဝိပုလော အဟု။

‘‘ဝေဿဝဏော ဣဓာဂမ္မ၊ နိဗ္ဗာပေသိ မဟာဇနံ၊

ပါဏဘူတေ ဘယံ နတ္ထိ၊ ဧကဂ္ဂါ ဟောထ သံဝုတာ။

‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါ အဟော ဓမ္မော၊ အဟော နော သတ္ထု သမ္ပဒါ၊

ယသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမှိ၊ ပထဝီ သမ္ပကမ္ပတိ။

‘‘ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ကိတ္တေတွာ၊ ကပ္ပံ သဂ္ဂမှိ မောဒဟံ၊

အဝသေသေသု ကပ္ပေသု၊ ကုသလံ စရိတံ မယာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော စုဒ္ဒသကပ္ပမှိ၊ ရာဇာ အာသိံ ပတာပဝါ၊

သမိတော နာမ နာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထု သမ္မုခါ ဩဝါဒံ လဘိတွာ ‘‘မယာ အရဟတ္တံ အဓိဂတ’’န္တိ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘အနုသာသိ ¶ မဟာဝီရော၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ၊

တဿာဟံ ဓမ္မံ သုတွာန၊ ဝိဟာသိံ သန္တိကေ သတော၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ အနုသာသီတိ ‘‘အပရိပက္ကာယ၊ မေဃိယ၊ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ပရိပါကာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိနာ ဩဝဒိ အနုသိဋ္ဌိံ အဒါသိ။ မဟာဝီရောတိ မဟာဝိက္ကန္တော၊ ဝီရိယပါရမိပါရိပူရိယာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဝီရိယာဓိဋ္ဌာနေန အနညသာဓာရဏစတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနသမ္ပတ္တိယာ စ မဟာဝီရိယောတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူတိ သဗ္ဗေသဉ္စ ဉေယျဓမ္မာနံ ပါရံ ပရိယန္တံ ဉာဏဂမနေန ဂတော အဓိဂတောတိ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ၊ သဗ္ဗညူတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသံ ဝါ သင်္ခတဓမ္မာနံ ပါရဘူတံ နိဗ္ဗာနံ သယမ္ဘူဉာဏေန ဂတော အဓိဂတောတိ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ။ တဿာဟံ ဓမ္မံ သုတွာနာတိ တဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာမုက္ကံသိကံ တံ စတုသစ္စဓမ္မံ သုဏိတွာ။ ဝိဟာသိံ သန္တိကေတိ အမ္ဗဝနေ မိစ္ဆာဝိတက္ကေဟိ ဥပဒ္ဒုတော စာလိကာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သမီပေယေဝ ဝိဟာသိံ။ သတောတိ သတိမာ၊ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ အပ္ပမတ္တောတိ အတ္ထော။ အဟန္တိ ဣဒံ ယထာ ‘‘အနုသာသီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘မ’’န္တိ ဧဝံ ‘‘ဝိဇ္ဇာ ¶ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘မယာ’’တိ ပရိဏာမေတဗ္ဗံ။ ‘‘ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ စ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တံ ဝိဇ္ဇာတ္တယာနုပ္ပတ္တိမေဝ သတ္ထု ဩဝါဒပဋိကရဏဘာဝဒဿနေန ပရိယာယန္တရေန ပကာသေတိ။ သီလက္ခန္ဓာဒိပရိပူရဏမေဝ ဟိ သတ္ထု သာသနကာရိတာ။

မေဃိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဧကဓမ္မသဝနီယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှန္တိ အာယသ္မတော ဧကဓမ္မသဝနီယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ¶ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ကတိပယေ ဘိက္ခူ မဂ္ဂမူဠှေ မဟာရညေ ဝိစရန္တေ ဒိသွာ အနုကမ္ပမာနော အတ္တနော ဘဝနတော ဩတရိတွာ တေ သမဿာသေတွာ ဘောဇေတွာ ယထာဓိပ္ပေတဋ္ဌာနံ ပါပေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပေ ဘဂဝတိ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ပရိနိဗ္ဗုတေ တသ္မိံ ကာလေ ဗာရာဏသိရာဇာ ကိကီ နာမ အဟောသိ။ တသ္မိံ ကာလင်္ကတေ တဿ ပုထုဝိန္ဒရာဇာ နာမ ပုတ္တော အာသိ။ တဿ ပုတ္တော သုသာမော နာမ။ တဿ ပုတ္တော ကိကီဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ဟုတွာ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော သာသနေ အန္တရဟိတေ ဓမ္မဿဝနံ အလဘန္တော၊ ‘‘ယော ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ တဿ သဟဿံ ဒမ္မီ’’တိ ဃောသာပေတွာ ဧကမ္ပိ ဓမ္မကထိကံ အလဘန္တော၊ ‘‘မယှံ ပိတုပိတာမဟာဒီနံ ကာလေ ဓမ္မော သံဝတ္တတိ၊ ဓမ္မကထိကာ သုလဘာ အဟေသုံ။ ဣဒါနိ ပန စတုပ္ပဒိကဂါထာမတ္တမ္ပိ ကထေန္တော ဒုလ္လဘော။ ယာဝ ဓမ္မသညာ န ဝိနဿတိ၊ တာဝဒေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဂစ္ဆန္တံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ ဂါထာယ ဓမ္မံ ကထေတွာ နိဝတ္တေသိ။ သော နိဝတ္တိတွာ ဗဟုံ ပုညံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သေတဗျနဂရေ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတိ သေတဗျနဂရေ သိံသပါဝနေ ဝိဟရန္တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ¶ နိသီဒိ။ တဿ သတ္ထာ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ ဣမာယ ဂါထာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဿ တတ္ထ ကတာဓိကာရတာယ သော အနိစ္စသညာယ ပါကဋတရံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌိတာယ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မသမ္မသနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဒုက္ခသညံ အနတ္တသညဉ္စ မနသိကရောန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၆၆-၇၁) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ၊ သာဝကာ ဝနစာရိနော၊

ဝိပ္ပနဋ္ဌာ ဗြဟာရညေ၊ အန္ဓာဝ အနုသုယျရေ။

‘‘အနုဿရိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ပဒုမုတ္တရနာယကံ၊

တဿ တေ မုနိနော ပုတ္တာ၊ ဝိပ္ပနဋ္ဌာ မဟာဝနေ။

‘‘ဘဝနာ ¶ ဩရုဟိတွာန၊ အဂမိံ ဘိက္ခုသန္တိကံ၊

တေသံ မဂ္ဂဉ္စ အာစိက္ခိံ၊ ဘောဇနဉ္စ အဒါသဟံ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဒွိပဒိန္ဒ၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ၊

ဇာတိယာ သတ္တဝဿောဟံ၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘သစက္ခူ နာမ နာမေန၊ ဒွါဒသ စက္ကဝတ္တိနော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ ပဉ္စကပ္ပသတေ ဣတော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တဿ ¶ ဧကေနေဝ ဓမ္မဿဝနေန နိပ္ဖန္နကိစ္စတ္တာ ဧကဓမ္မသဝနီယောတွေဝ သမညာ အဟောသိ။ သော အရဟာ ဟုတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ကိလေသာတိ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နာ၊ တံ ကိလေသေန္တိ ဝိဗာဓေန္တိ ဥပတာပေန္တိ ဝါတိ ကိလေသာ၊ ရာဂါဒယော။ ဈာပိတာတိ ဣန္ဒဂ္ဂိနာ ဝိယ ရုက္ခဂစ္ဆာဒယော အရိယမဂ္ဂဉာဏဂ္ဂိနာ သမူလံ ဒဍ္ဎာ။ မယှန္တိ မယာ၊ မမ သန္တာနေ ဝါ။ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာတိ ကာမကမ္မဘဝါဒယော သဗ္ဗေ ဘဝါ သမုဂ္ဃာဋိတာ ကိလေသာနံ ဈာပိတတ္တာ။ သတိ ဟိ ကိလေသဝဋ္ဋေ ကမ္မဝဋ္ဋေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကမ္မဘဝါနံ သမူဟတတ္တာ ဧဝ စ ဥပပတ္တိဘဝါပိ သမူဟတာ ဧဝ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာယ အာပါဒိတတ္တာ။ ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရောတိ ဇာတိအာဒိကော –

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

ဝုတ္တလက္ခဏော ¶ သံသာရော ဝိသေသတော ခီဏော၊ တသ္မာ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ။ ယသ္မာ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော။ တသ္မာ စ ပုနဗ္ဘဝေါ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာတိ အာဝတ္တေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ တတော ဧဝ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧကဓမ္မသဝနီယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဓိစေတသော ¶ အပ္ပမဇ္ဇတောတိ အာယသ္မတော ဧကုဒါနိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ယက္ခသေနာပတိ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ၊ ‘‘အလာဘာ ဝတ မေ၊ ဒုလ္လဒ္ဓံ ဝတ မေ၊ ယောဟံ သတ္ထုဓရမာနကာလေ ဒါနာဒိပုညံ ကာတုံ နာလတ္ထ’’န္တိ ပရိဒေဝသောကမာပန္နော အဟောသိ။ အထ နံ သာဂရော နာမ သတ္ထု သာဝကော သောကံ ဝိနောဒေတွာ သတ္ထု ထူပပူဇာယံ နိယောဇေသိ။ သော ပဉ္စ ဝဿာနိ ထူပံ ¶ ပူဇေတွာ တတော စုတော တေန ပုညေန ဒေဝမနုဿေသု ဧဝ သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ကာလေန ကာလံ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ သတ္ထာ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဂါထာယ သာဝကေ အဘိဏှံ ဩဝဒိ။ သော တံ သုတွာ သဒ္ဓါဇာတော ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ပန တမေဝ ဂါထံ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေတိ။ သော တတ္ထ ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဉာဏဿ အပရိပက္ကတ္တာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတု နာသက္ခိ။ တတော ပန စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ဝိညုတံ ပတွာ ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏသမယေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော အရညေ ဝိဟရန္တော သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ သတ္ထာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ အတ္တနော အဝိဒူရေ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဣမံ ဥဒါနံ ¶ ဥဒါနေသိ။ တံ သုတွာ အယံ စိရကာလံ ဘာဝနာယ အရညေ ဝိဟရန္တောပိ ကာလေန ကာလံ တမေဝ ဂါထံ ဥဒါနေတိ၊ တေနဿ ဧကုဒါနိယောတိ သမညာ ဥဒပါဒိ။ သော အထေကဒိဝသံ စိတ္တေကဂ္ဂတံ လဘိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၇၂-၈၁) –

‘‘အတ္ထဒဿိမှိ သုဂတေ၊ နိဗ္ဗုတေ သမနန္တရာ၊

ယက္ခယောနိံ ဥပပဇ္ဇိံ၊ ယသံ ပတ္တော စဟံ တဒါ။

‘‘ဒုလ္လဒ္ဓံ ¶ ဝတ မေ အာသိ၊ ဒုပ္ပဘာတံ ဒုရုဋ္ဌိတံ၊

ယံ မေ ဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေ၊ ပရိနိဗ္ဗာယိ စက္ခုမာ။

‘‘မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ သာဂရော နာမ သာဝကော၊

မမုဒ္ဓရိတုကာမော သော၊ အာဂစ္ဆိ မမ သန္တိကံ။

‘‘ကိံ နု သောစသိ မာ ဘာယိ၊ စရ ဓမ္မံ သုမေဓသ၊

အနုပ္ပဒိန္နာ ဗုဒ္ဓေန၊ သဗ္ဗေသံ ဗီဇသမ္ပဒါ။

‘‘ယော စေ ပူရေယျ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ တိဋ္ဌန္တံ လောကနာယကံ၊

ဓာတုံ သာသပမတ္တမ္ပိ၊ နိဗ္ဗုတဿာပိ ပူဇယေ။

‘‘သမေ စိတ္တပ္ပသာဒမှိ၊ သမံ ပုညံ မဟဂ္ဂတံ၊

တသ္မာ ထူပံ ကရိတွာန၊ ပူဇေဟိ ဇိနဓာတုယော။

‘‘သာဂရဿ ဝစော သုတွာ၊ ဗုဒ္ဓထူပံ အကာသဟံ၊

ပဉ္စဝဿေ ပရိစရိံ၊ မုနိနော ထူပမုတ္တမံ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဒွိပဒိန္ဒ၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ၊

သမ္ပတ္တိံ အနုဘောတွာန၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘ဘူရိပညာ ¶ စ စတ္တာရော၊ သတ္တကပ္ပသတေ ဣတော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခေန ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ အာယသ္မတာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပဋိဘာနံ ဝီမံသိတုံ၊ ‘‘အာဝုသော၊ မယှံ ဓမ္မံ ဘဏာဟီ’’တိ အဇ္ဈိဋ္ဌော စိရကာလပရိစိတတ္တာ –

‘‘အဓိစေတသော အပ္ပမဇ္ဇတော၊ မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော၊

သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော၊ ဥပသန္တဿ သဒါ သတီမတော’’တိ။ (ဥဒါ။ ၃၇) –

တတ္ထ ¶ အဓိစေတသောတိ အဓိစိတ္တဝတော၊ သဗ္ဗစိတ္တာနံ အဓိကေန အရဟတ္တဖလစိတ္တေန သမန္နာဂတဿာတိ အတ္ထော။ အပ္ပမဇ္ဇတောတိ နပ္ပမဇ္ဇတော၊ အပ္ပမာဒေန အနဝဇ္ဇဓမ္မေသု သာတစ္စကိရိယာယ သမန္နာဂတဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုနိနောတိ ‘‘ယော မုနာတိ ဥဘော လောကေ၊ မုနိ တေန ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၆၉၊ မဟာနိ။ ၁၄၉၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၁) ဧဝံ ဥဘယလောကမုနနေန ဝါ၊ မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ၊ တေန အရဟတ္တဖလပညာသင်္ခါတေန မောနေန သမန္နာဂတတာယ ဝါ ခီဏာသဝေါ မုနိ နာမ၊ တဿ မုနိနော။ မောနပထေသု သိက္ခတောတိ အရဟတ္တဉာဏသင်္ခါတဿ မောနဿ ပထေသု ဥပါယမဂ္ဂေသု သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု၊ တီသု ဝါ သိက္ခာသု သိက္ခတော။ ဣဒဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခော ဟိ အရဟာ၊ တသ္မာ ဧဝံ သိက္ခတော၊ ဣမာယ သိက္ခာယ မုနိဘာဝံ ပတ္တဿ မုနိနောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ စေတဒေဝံ တသ္မာ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလစိတ္တာနံ ဝသေန အဓိစေတသော၊ စတုသစ္စသမ္ဗောဓိပဋိပတ္တိယံ အပ္ပမာဒဝသေန ¶ အပ္ပမဇ္ဇတော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏသမန္နာဂမေန မုနိနောတိ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိယေဝ။ အထ ဝါ ‘‘အပ္ပမဇ္ဇတော သိက္ခတော’’ ပဓာနဟေတူ အက္ခာတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တသ္မာ အပ္ပမဇ္ဇနဟေတု သိက္ခနဟေတု စ အဓိစေတသောတိ အတ္ထော။

သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနောတိ တာဒိသဿ ခီဏာသဝမုနိနော အဗ္ဘန္တရေ ဣဋ္ဌဝိယောဂါဒိဝတ္ထုကာ သောကာ စိတ္တသန္တာပါ န ဟောန္တိ။ အထ ဝါ တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တဿ အသေက္ခမုနိနော သောကာ န ဘဝန္တီတိ။ ဥပသန္တဿာတိ ရာဂါဒီနံ အစ္စန္တူပသမေန ဥပသန္တဿ။ သဒါ သတီမတောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ နိစ္စကာလံ သတိယာ အဝိရဟိတဿ။

ဧတ္ထ ¶ စ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဣမိနာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ ‘‘အပ္ပမဇ္ဇတော’’တိ ဣမိနာ အဓိသီလသိက္ခာ၊ ‘‘မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော’’တိ ဧတေဟိ အဓိပညာသိက္ခာ။ ‘‘မုနိနော’’တိ ဝါ ဧတေန အဓိပညာသိက္ခာ၊ ‘‘မောနပထေသု သိက္ခတော’’တိ ဧတေန တာသံ လောကုတ္တရသိက္ခာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ၊ ‘‘သောကာ န ဘဝန္တီ’’တိအာဒီဟိ သိက္ခာပါရိပူရိယာ အာနိသံသာ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ။

ဧကုဒါနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတွာန ¶ ဓမ္မံ မဟတော မဟာရသန္တိ အာယသ္မတော ဆန္နတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သိဒ္ဓတ္ထံ ဘဂဝန္တံ အညတရံ ရုက္ခမူလံ ဥပဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော မုဒုသမ္ဖဿံ ပဏ္ဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ အဒါသိ။ ပုပ္ဖေဟိ စ ¶ သမန္တတော ဩကိရိတွာ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပုနပိ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇဿ ဂေဟေ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဆန္နောတိဿ နာမံ အဟောသိ၊ ဗောဓိသတ္တေန သဟဇာတော။ သော သတ္ထု ဉာတိသမာဂမေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဂဝတိ ပေမေန၊ ‘‘အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ၊ အမှာကံ ဓမ္မော’’တိ မမတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ သိနေဟံ ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တော သမဏဓမ္မံ အကတွာ သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထာရာ အာဏတ္တဝိဓိနာ ကတေန ဗြဟ္မဒဏ္ဍေန သန္တဇ္ဇိတော သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ သိနေဟံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိပဿန္တော နစိရေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၄၅-၅၀) –

‘‘သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော၊ အဒါသိံ ပဏ္ဏသန္ထရံ၊

သမန္တာ ဥပဟာရဉ္စ၊ ကုသုမံ ဩကိရိံ အဟံ။

‘‘ပါသာဒေဝံ ဂုဏံ ရမ္မံ၊ အနုဘောမိ မဟာရဟံ၊

မဟဂ္ဃာနိ စ ပုပ္ဖာနိ၊ သယနေဘိသဝန္တိ မေ။

‘‘သယနေဟံ တုဝဋ္ဋာမိ၊ ဝိစိတ္တေ ပုပ္ဖသန္ထတေ၊

ပုပ္ဖဝုဋ္ဌိ စ သယနေ၊ အဘိဝဿတိ တာဝဒေ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ အဒါသိံ ပဏ္ဏသန္ထရံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ သန္ထရဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘တိဏသန္ထရကာ ¶ နာမ၊ သတ္တေတေ စက္ကဝတ္တိနော၊

ဣတော တေ ပဉ္စမေ ကပ္ပေ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု ဇနာဓိပါ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခသန္တပ္ပိတော ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော –

သော ယောဂက္ခေမဿ ပထဿ ကောဝိဒေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သုတွာနာတိ သုဏိတွာ၊ သောတေန ဂဟေတွာ ဩဟိတသောတော သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရေတွာ။ ဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ။ မဟတောတိ ဘဂဝတော။ ဘဂဝါ ဟိ မဟန္တေဟိ ဥဠာရတမေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ၊ သဒေဝကေန လောကေန ဝိသေသတော မဟနီယတာယ စ ‘‘မဟာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ယာ တဿ မဟာသမဏောတိ သမညာ ဇာတာ။ နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ ‘‘မဟတော ဓမ္မံ သုတွာနာ’’တိ။ မဟာရသန္တိ ဝိမုတ္တိရသဿ ဒါယကတ္တာ ဥဠာရရသံ။ သဗ္ဗညုတညာဏဝရေန ဒေသိတန္တိ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညူ၊ တဿ ဘာဝေါ သဗ္ဗညုတာ။ ဉာဏမေဝ ဝရံ၊ ဉာဏေသု ဝါ ဝရန္တိ ဉာဏဝရံ၊ သဗ္ဗညုတာ ဉာဏဝရံ ဧတဿာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဝရော၊ ဘဂဝါ။ တေန သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတအဂ္ဂဉာဏေန ဝါ ကရဏဘူတေန ဒေသိတံ ကထိတံ ဓမ္မံ သုတွာနာတိ ¶ ယောဇနာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဂ္ဂန္တိ အဋ္ဌင်္ဂိကံ အရိယမဂ္ဂံ။ ပပဇ္ဇိန္တိ ပဋိပဇ္ဇိံ။ အမတဿ ပတ္တိယာတိ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမာယ ဥပါယဘူတံ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ ယောဇနာ။ သောတိ သော ဘဂဝါ။ ယောဂက္ခေမဿ ပထဿ ကောဝိဒေါတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတဿ နိဗ္ဗာနဿ ယော ပထော၊ တဿ ကောဝိဒေါ တတ္ထ သုကုသလော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဘဂဝတော စတုသစ္စဒေသနံ သုတွာ အမတာဓိဂမူပါယမဂ္ဂံ အဟံ ပဋိပဇ္ဇိံ ပဋိပဇ္ဇနမဂ္ဂံ မယာ ကတံ၊ သော ဧဝ ပန ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ ယောဂက္ခေမဿ ပထဿ ကောဝိဒေါ၊ ပရသန္တာနေ ဝါ ပရမနေသု ကုသလော၊ ယဿ သံဝိဓာနမာဂမ္မ အဟမ္ပိ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ။ အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသီတိ။

ဆန္နတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သီလမေဝါတိ ¶ ¶ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ပဏ္ဏကုဋိံ ကတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တဿ ဝသနဋ္ဌာနဿ အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ ပဗ္ဘာရေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အာဗာဓိကော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ၊ တဿ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ မဟာ အာလောကော အဟောသိ။ တံ ဒိသွာ သော၊ ‘‘ကထံ နု ခေါ အယံ အာလောကော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဝီမံသနဝသေန ဣတော စိတော စ အာဟိဏ္ဍန္တော ¶ ပဗ္ဘာရေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဒိသွာ ဂန္ဓဒါရူနိ သံကဍ္ဎိတွာ သရီရံ ဈာပေတွာ ဂန္ဓောဒကေန ဥပသိဉ္စိ။ တတ္ထေကော ဒေဝပုတ္တော အန္တလိက္ခေ ဌတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘သာဓု၊ သာဓု၊ သပ္ပုရိသ၊ ဗဟုံ တယာ ပုညံ ပသဝန္တေန ပူရိတံ သုဂတိသံဝတ္တနိယံ ကမ္မံ တေန တွံ သုဂတီသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိဿသိ၊ ‘ပုဏ္ဏော’တိ စ တေ နာမံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သုနာပရန္တဇနပဒေ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနေ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပုဏ္ဏောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဝါဏိဇ္ဇဝသေန မဟတာ သတ္ထေန သဒ္ဓိံ သာဝတ္ထိံ ဂတော။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ။ အထ သော သာဝတ္ထိဝါသီဟိ ဥပါသကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂတော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝတ္တပဋိဝတ္တေဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ အာရာဓေန္တော ဝိဟာသိ။ သော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘သာဓု မံ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ သံခိတ္တေန ဩဝါဒေန ဩဝဒတု၊ ယမဟံ သုတွာ သုနာပရန္တဇနပဒေ ဝိဟရေယျ’’န္တိ အာဟ။ တဿ ဘဂဝါ၊ ‘‘သန္တိ ခေါ၊ ပုဏ္ဏ၊ စက္ခုဝိညေယျာ ရူပါ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၈၈) ဩဝါဒံ ဒတွာ သီဟနာဒံ နဒါပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ သုနာပရန္တဇနပဒံ ဂန္တွာ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနေ ဝိဟရန္တော သမထဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄၁။၂၉-၄၄) –

‘‘ပဗ္ဘာရကူဋံ နိဿာယ၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော၊

အာဗာဓိကော စ သော ဗုဒ္ဓါ၊ ဝသတိ ပဗ္ဗတန္တရေ။

‘‘မမ ¶ အဿမသာမန္တာ၊ ပနာဒေါ အာသိ တာဝဒေ၊

ဗုဒ္ဓေ နိဗ္ဗာယမာနမှိ၊ အာလောကော ဥဒပဇ္ဇထ။

‘‘ယာဝတာ ဝနသဏ္ဍသ္မိံ၊ အစ္ဆကောကတရစ္ဆကာ၊

ဝါဠာ စ ကေသရီ သဗ္ဗေ၊ အဘိဂဇ္ဇိံသု တာဝဒေ။

‘‘ဥပ္ပာတံ ¶ တမဟံ ဒိသွာ၊ ပဗ္ဘာရံ အဂမာသဟံ၊

တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ နိဗ္ဗုတံ အပရာဇိတံ။

‘‘သုဖုလ္လံ သာလရာဇံဝ၊ သတရံသိံဝ ဥဂ္ဂတံ၊

ဝီတစ္စိကံဝ အင်္ဂါရံ၊ နိဗ္ဗုတံ အပရာဇိတံ။

‘‘တိဏံ ကဋ္ဌဉ္စ ပူရေတွာ၊ စိတကံ တတ္ထကာသဟံ၊

စိတကံ သုကတံ ကတွာ၊ သရီရံ ဈာပယိံ အဟံ။

‘‘သရီရံ ဈာပယိတွာန၊ ဂန္ဓတောယံ သမောကိရိံ၊

အန္တလိက္ခေ ဌိတော ယက္ခော၊ နာမမဂ္ဂဟိ တာဝဒေ။

‘‘ယံ ပူရိတံ တယာ ကိစ္စံ၊ သယမ္ဘုဿ မဟေသိနော၊

ပုဏ္ဏကော နာမ နာမေန၊ သဒါ ဟောဟိ တုဝံ မုနေ။

‘‘တမှာ ကာယာ စဝိတွာန၊ ဒေဝလောကံ အဂစ္ဆဟံ၊

တတ္ထ ဒိဗ္ဗမယော ဂန္ဓော၊ အန္တလိက္ခာ ပဝဿတိ။

‘‘တတြာပိ နာမဓေယျံ မေ၊ ပုဏ္ဏကောတိ အဟူ တဒါ၊

ဒေဝဘူတော မနုဿော ဝါ၊ သင်္ကပ္ပံ ပူရယာမဟံ။

‘‘ဣဒံ ပစ္ဆိမကံ မယှံ၊ စရိမော ဝတ္တတေ ဘဝေါ၊

ဣဓာပိ ပုဏ္ဏကော နာမ၊ နာမဓေယျံ ပကာသတိ။

‘‘တောသယိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဂေါတမံ သကျပုင်္ဂဝံ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တနုကိစ္စဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ထေရော ဗဟူ မနုဿေ သာသနေ အဘိပ္ပသာဒေသိ။ ယတော ပဉ္စသတမတ္တာ ပုရိသာ ဥပါသကတ္တံ ပဉ္စသတမတ္တာ စ ဣတ္ထိယော ဥပါသိကာဘာဝံ ပဋိဝေဒေသုံ။ သော တတ္ထ ရတ္တစန္ဒနေန စန္ဒနမာဠံ နာမ ဂန္ဓကုဋိံ ကာရာပေတွာ၊ ‘‘သတ္ထာ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ မာဠံ ပဋိစ္ဆတူ’’တိ ဘဂဝန္တံ ပုပ္ဖဒူတေန နိမန္တေသိ ¶ ။ ဘဂဝါ စ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန တတ္တကေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ စန္ဒနမာဠံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အရုဏေ အနုဋ္ဌိတေယေဝ ပစ္စာဂမာသိ။ ထေရော အပရဘာဂေ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘သီလမေဝ ¶ ဣဓ အဂ္ဂံ၊ ပညဝါ ပန ဥတ္တမော၊

မနုဿေသု စ ဒေဝေသု၊ သီလပညာဏတော ဇယ’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သီလန္တိ သီလနဋ္ဌေန သီလံ၊ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန သမာဓာနဋ္ဌေန စာတိ အတ္ထော။ သီလဉှိ သဗ္ဗဂုဏာနံ ပတိဋ္ဌာ၊ တေနာဟ – ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁)။ သမာဒဟတိ စ တံ ကာယဝါစာအဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တယိဒံ သီလမေဝ အဂ္ဂံ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘာဝတော ပမုခဘာဝတော စ။ ယထာဟ – ‘‘တသ္မာတိဟ၊ တွံ ဘိက္ခု၊ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)၊ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) စ အာဒိ။ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ။ ပညဝါတိ ဉာဏသမ္ပန္နော။ သော ဥတ္တမော သေဋ္ဌော ပဝရောတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဂါထာယ ပညာယယေဝ သေဋ္ဌဘာဝံ ဒဿေတိ။ ပညုတ္တရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဣဒါနိ တံ သီလပညာနံ အဂ္ဂသေဋ္ဌဘာဝံ ကာရဏတော ဒဿေတိ ‘‘မနုဿေသု စ ဒေဝေသု၊ သီလပညာဏတော ဇယ’’န္တိ စ။ သီလပညာဏဟေတု ပဋိပက္ခဇယော ကာမကိလေသဇယော ဟောတီတိ အတ္ထော။

ပုဏ္ဏတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိနာတိ ¶ ¶ အာယသ္မတော ဝစ္ဆပါလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ အာစိနန္တော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ အဂ္ဂိံ ပရိစရန္တော ဧကဒိဝသံ မဟတိယာ ကံသပါတိယာ ပါယာသံ အာဒါယ ¶ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသန္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ အာကာသေ စင်္ကမန္တံ ဒိသွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဒါတုကာမတံ ဒဿေသိ။ ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝစ္ဆပါလောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမေ ဥရုဝေလကဿပတ္ထေရေန ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ သတ္ထု ပရမနိပစ္စကာရေ ကတေ တံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္တာဟပဗ္ဗဇိတော ဧဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၂၆-၃၄) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဗာတ္တိံသဝရလက္ခဏော၊

ပဝနာ အဘိနိက္ခန္တော၊ ဘိက္ခုသင်္ဃပုရက္ခတော။

‘‘မဟစ္စာ ကံသပါတိယာ၊ ဝဍ္ဎေတွာ ပါယသံ အဟံ၊

အာဟုတိံ ယိဋ္ဌုကာမော သော၊ ဥပနေသိံ ဗလိံ အဟံ။

‘‘ဘဂဝါ တမှိ သမယေ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

စင်္ကမံ သုသမာရူဠှော၊ အမ္ဗရေ အနိလာယနေ။

‘‘တဉ္စ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ၊ အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊

ဌပယိတွာ ကံသပါတိံ၊ ဝိပဿိံ အဘိဝါဒယိံ။

‘‘တုဝံ ဒေဝေါသိ သဗ္ဗညူ၊ သဒေဝေ သဟမာနုသေ၊

အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဋိဂ္ဂဏှ မဟာမုနိ။

‘‘ပဋိဂ္ဂဟေသိ ¶ ¶ ဘဂဝါ၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ သတ္ထာ လောကေ မဟာမုနိ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပါယာသဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကတာလီသိတော ကပ္ပေ၊ ဗုဒ္ဓါ နာမာသိ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သုခေနေဝ အတ္တနာ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂတဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော –

‘‘သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိနာ၊ မတိကုသလေန နိဝါတဝုတ္တိနာ၊

သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလိနာ၊ နိဗ္ဗာနံ န ဟိ တေန ဒုလ္လဘ’’န္တိ။ –

တတ္ထ သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိနာတိ အတိဝိယ ဒုဒ္ဒသဋ္ဌေန သုခုမေ၊ သဏှဋ္ဌေန နိပုဏေ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိအတ္ထေ အနိစ္စတာဒိံ ဩရောပေတွာ ပဿတီတိ သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿီ၊ တေန။ မတိကုသလေနာတိ မတိယာ ပညာယ ကုသလေန ဆေကေန၊ ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တမာနဿ ပညာ ဝဍ္ဎတိ၊ ဧဝံ န ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂပညာယ ဥပ္ပာဒနေ ကုသလေန။ နိဝါတဝုတ္တိနာတိ သဗြဟ္မစာရီသု နိဝါတနီစဝတ္တနသီလေန၊ ဝုဍ္ဎေသု နဝေသု စ ယထာနုရူပပဋိပတ္တိနာ။ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလိနာတိ သံသေဝိတံ အာစိဏ္ဏံ ဝုဒ္ဓသီလံ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလံ၊ တံ ယဿ အတ္ထိ၊ တေန သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလိနာ။ အထ ဝါ သံသေဝိတာ ဥပါသိတာ ဝုဒ္ဓသီလိနော ဧတေနာတိ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလီ၊ တေန ¶ ။ ဟီတိသဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ယော နိဝါတဝုတ္တိ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလီ မတိကုသလော သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿီ စ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ န တဿ ဒုလ္လဘန္တိ အတ္ထော။ နိဝါတဝုတ္တိတာယ ဟိ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလိတာယ စ ပဏ္ဍိတာ တံ ဩဝဒိတဗ္ဗံ အနုသာသိတဗ္ဗံ မညန္တိ၊ တေသဉ္စ ဩဝါဒေ ဌိတော သယံ ¶ မတိကုသလတာယ သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိတာယ စ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆတီတိ၊ အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသီတိ။

ဝစ္ဆပါလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယထာ ¶ ကဠီရော သုသု ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါတိ အာယသ္မတော အာတုမတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ အာစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ အန္တရဝီထိယံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဂန္ဓောဒကေန ဂန္ဓစုဏ္ဏေန စ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ၊ ဉာဏဿ ပန အပရိပက္ကတ္တာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ အထ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ အာတုမောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ မာတာ ‘‘ပုတ္တဿ မေ ဘရိယံ အာနေဿာမာ’’တိ ဉာတကေဟိ သမ္မန္တေသိ။ သော တံ ဥပဓာရေတွာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘‘ကိံ မယှံ ဃရာဝါသေန၊ ဣဒါနေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတမ္ပိ နံ မာတာ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတုကာမာ နာနာနယေဟိ ပလောဘေတိ။ သော တဿာ အဝသရံ အဒတွာ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ ပကာသေန္တော –

‘‘ယထာ ကဠီရော သုသု ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါ၊ ဒုန္နိက္ခမော ဟောတိ ပသာခဇာတော၊

ဧဝံ အဟံ ဘရိယာယာနီတာယ၊ အနုမည မံ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ဒါနီ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ ကဠီရောတိ အင်္ကုရော၊ ဣဓ ပန ဝံသင်္ကုရော အဓိပ္ပေတော။ သုသူတိ တရုဏော။ ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါတိ ပဝဍ္ဎိတသာခေါ။ သုသုဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါတိ ဝါ သုဋ္ဌု ဝဍ္ဎိတသာခေါ သဉ္ဇာတပတ္တသာခေါ။ ဒုန္နိက္ခမောတိ ဝေဠုဂုမ္ဗတော နိက္ခာမေတုံ နီဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျော။ ပသာခဇာတောတိ ဇာတပသာခေါ၊ သာခါနမ္ပိ ပဗ္ဗေ ပဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နအနုသာခေါ။ ဧဝံ အဟံ ဘရိယာယာနီတာယာတိ ယထာ ဝံသော ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါ ဝံသန္တရေသု သံသဋ္ဌ သာခါပသာခေါ ဝေဠုဂုမ္ဗတော ဒုန္နီဟရဏီယော ဟောတိ၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ ဘရိယာယ မယှံ အာနီတာယ ပုတ္တဓီတာဒိဝသေန ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါ အာသတ္တိဝသေန ဃရာဝါသတော ဒုန္နီဟရဏီယော ဘဝေယျံ။ ယထာ ပန ဝံသကဠီရော အသဉ္ဇာတသာခဗန္ဓော ဝေဠုဂုမ္ဗတော သုနီဟရဏီယောဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ အသဉ္ဇာတပုတ္တဒါရာဒိဗန္ဓော သုနီဟရဏီယော ဟောမိ၊ တသ္မာ အနာနီတာယ ဧဝ ဘရိယာယ အနုမည မံ အတ္တနာဝ မံ အနုဇာနာပေတွာ။ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ဒါနီတိ၊ ‘‘ဣဒါနိ ပန ပဗ္ဗဇိတော အမှိ၊ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ အတ္တနော နေက္ခမ္မာဘိရတိံ ပကာသေသိ၊ အထ ဝါ ‘‘အနုမည မံ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ဒါနီ’’တိ မာတု ကထေတိ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယဒိပိ တာယ ပုဗ္ဗေ နာနုမတံ၊ ဣဒါနိ ပန ပဗ္ဗဇိတော အမှိ၊ တသ္မာ အနုမည အနုဇာနာဟိ မံ သမဏဘာဝေယေဝ ဌာတုံ၊ နာဟံ တယာ နိဝတ္တနီယောတိ ¶ ။ ဧဝံ ပန ကထေန္တော ယထာဌိတောဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ကိလေသေ ခေပေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၃၅-၄၀) –

‘‘နိသဇ္ဇ ပါသာဒဝရေ၊ ဝိပဿိံ အဒ္ဒသံ ဇိနံ၊

ကကုဓံ ဝိလသန္တံဝ၊ သဗ္ဗညုံ တမနာသကံ။

‘‘ပါသာဒဿာဝိဒူရေ စ၊ ဂစ္ဆတိ လောကနာယကော၊

ပဘာ နိဒ္ဓါဝတေ တဿ၊ ယထာ စ သတရံသိနော။

‘‘ဂန္ဓောဒကဉ္စ ပဂ္ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ သမောကိရိံ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဂန္ဓောဒကမာကိရိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ သုဂန္ဓော နာမ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ¶ ပန ဟုတွာ မာတရံ အာပုစ္ဆိတွာ တဿာ ပေက္ခန္တိယာယေဝ အာကာသေန ပက္ကာမိ။ သော အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဥတ္တရိကာလမ္ပိ အန္တရန္တရာ တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

တတ္ထ ‘‘ပဗ္ဗဇိတောမှီ’’တိ ဣမိနာပဒေသေန အယမ္ပိ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ ¶ အတ္တနော သန္တာနေ ရာဂါဒိမလဿ ပဗ္ဗာဇိတဘာဝဒီပနတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပဗ္ဗာဇယမတ္တနော မလံ၊ တသ္မာ ‘ပဗ္ဗဇိတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၈၈)။

အာတုမတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဇိဏ္ဏဉ္စ ဒိသွာ ဒုခိတဉ္စ ဗျာဓိတန္တိ အာယသ္မတော မာဏဝတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ လက္ခဏဓရော ဟုတွာ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော အဘိဇာတိယာ လက္ခဏာနိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ သာဝေတွာ၊ ‘‘ဧကံသေန အယံ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ¶ ဗျာကရိတွာ နာနာနယေဟိ ထောမေတွာ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ယာဝ သတ္တဝဿာနိ၊ တာဝ အန္တောဃရေယေဝ ဝဍ္ဎိတွာ သတ္တမေ သံဝစ္ဆရေ ဥပနယနတ္ထံ ဥယျာနံ နီတော အန္တရာမဂ္ဂေ ဇိဏ္ဏာတုရမတေ ဒိသွာ တေသံ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ တေ ပရိဇနေ ပုစ္ဆိတွာ ဇရာရောဂမရဏသဘာဝံ သုတွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ တတော အနိဝတ္တန္တော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၄၁-၆၄) –

‘‘ဇာယမာနေ ဝိပဿိမှိ၊ နိမိတ္တံ ဗျာကရိံ အဟံ၊

နိဗ္ဗာပယိဉ္စ ဇနတံ၊ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ¶ ဇာယမာနသ္မိံ၊ ဒသသဟဿိ ကမ္ပတိ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ အာလောကော ဝိပုလော အဟု၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ သရိတာယော န သန္ဒယုံ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ အဝီစဂ္ဂိ န ပဇ္ဇလိ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ ပက္ခိသင်္ဃော န သဉ္စရိ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ ဝါတက္ခန္ဓော န ဝါယတိ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ သဗ္ဗရတနာနိ ဇောတယုံ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ သတ္တာသုံ ပဒဝိက္ကမာ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ဇာတမတ္တော စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဒိသာ သဗ္ဗာ ဝိလောကယိ၊

ဝါစာသဘိမုဒီရေသိ၊ ဧသာ ဗုဒ္ဓါန ဓမ္မတာ။

‘‘သံဝေဇယိတွာ ဇနတံ၊ ထဝိတွာ လောကနာယကံ၊

သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ပက္ကာမိံ ပါစိနာမုခေါ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိထောမယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ထောမနာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော ¶ နဝုတိကပ္ပမှိ၊ သမ္မုခါထဝိကဝှယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ပထဝီဒုန္ဒုဘိ နာမ၊ ဧကူနနဝုတိမှိတော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘အဋ္ဌာသီတိမှိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ဩဘာသော နာမ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘သတ္တာသီတိမှိတော ကပ္ပေ၊ သရိတစ္ဆေဒနဝှယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘အဂ္ဂိနိဗ္ဗာပနော နာမ၊ ကပ္ပာနံ ဆဠသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ဂတိပစ္ဆေဒနော နာမ၊ ကပ္ပာနံ ပဉ္စသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ရာဇာ ဝါတသမော နာမ၊ ကပ္ပာနံ စုလ္လသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ရတနပဇ္ဇလော နာမ၊ ကပ္ပာနံ တေအသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ပဒဝိက္ကမနော နာမ၊ ကပ္ပာနံ ဒွေအသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ရာဇာ ဝိလောကနော နာမ၊ ကပ္ပာနံ ဧကသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ဂိရသာရောတိ နာမေန၊ ကပ္ပေသီတိမှိ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အဓိဂတာရဟတ္တော ပန ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘ကေန၊ တွံ အာဝုသော၊ သံဝေဂေန အတိဒဟရောဝ သမာနော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ပုစ္ဆိတော အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇာနိမိတ္တကိတ္တနာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ဇိဏ္ဏဉ္စ ¶ ဒိသွာ ဒုခိတဉ္စ ဗျာဓိတံ၊ မတဉ္စ ဒိသွာ ဂတမာယုသင်္ခယံ၊

တတော အဟံ နိက္ခမိတူန ပဗ္ဗဇိံ၊ ပဟာယ ကာမာနိ မနောရမာနီ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ ¶ ဇိဏ္ဏန္တိ ဇရာယ အဘိဘူတံ၊ ခဏ္ဍိစ္စပါလိစ္စဝလိတ္တစတာဒီဟိ သမင်္ဂီဘူတံ။ ဒုခိတန္တိ ဒုက္ခပ္ပတ္တံ။ ဗျာဓိတန္တိ ဂိလာနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဗျာဓိတ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ဒုက္ခပ္ပတ္တဘာဝေါ သိဒ္ဓါ၊ ‘‘ဒုခိတ’’န္တိ ဝစနံ တဿ ဗာဠှဂိလာနဘာဝပရိဒီပနတ္ထံ။ မတန္တိ ကာလင်္ကတံ၊ ယသ္မာ ကာလင်္ကတော အာယုနော ခယံ ဝယံ ဘေဒံ ဂတော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဂတမာယုသင်္ခယ’’န္တိ။ တသ္မာ ဇိဏ္ဏဗျာဓိမတာနံ ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ ‘‘ဣမေ ဇရာဒယော နာမ န ဣမေသံယေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗသာဓာရဏာ၊ တသ္မာ အဟမ္ပိ ဇရာဒိကေ အနတိဝတ္တော’’တိ သံဝိဂ္ဂတ္တာ။ နိက္ခမိတူနာတိ နိက္ခမိတွာ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓိပ္ပာယေန ဃရတော နိဂ္ဂန္တွာ။ ပဗ္ဗဇိန္တိ သတ္ထု သာသနေ ပဗ္ဗဇံ ဥပဂတော။ ပဟာယ ကာမာနိ မနောရမာနီတိ ဣဋ္ဌကန္တာဒိဘာဝတော အဝီတရာဂါနံ မနော ရမေန္တီတိ မနောရမေ ဝတ္ထုကာမေ ပဇဟိတွာ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဿ ဆန္ဒရာဂဿ အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒနေန နိရပေက္ခဘာဝေန ဆဍ္ဍေတွာတိ အတ္ထော။ ကာမာနံ ပဟာနကိတ္တနမုခေန စေတံ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။ မာဏဝကာလေ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဣမဿ ထေရဿ မာဏဝေါတွေဝ သမညာ ဇာတာတိ။

မာဏဝတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကာမစ္ဆန္ဒော စ ဗျာပါဒေါတိ အာယသ္မတော သုယာမနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဓညဝတီနဂရေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ¶ ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ ဗြာဟ္မဏမန္တေ ဝါစေတိ။ တေန စ သမယေန ဝိပဿီ ဘဂဝါ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဓညဝတီနဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော ဟောတိ။ တံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏော ပသန္နစိတ္တော အတ္တနော ဂေဟံ နေတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ တဿူပရိ ပုပ္ဖသန္ထာရံ သန္ထရိတွာ အဒါသိ၊ သတ္ထရိ တတ္ထ နိသိန္နေ ပဏီတေန အာဟာရေန သန္တပ္ပေသိ၊ ဘုတ္တာဝိဉ္စ ပုပ္ဖဂန္ဓေန ပူဇေသိ။ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ¶ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သုယာမနောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ပရမနိဿမယုတ္တော ဟုတွာ ဂေဟဝါသီနံ ကာမူပဘောဂံ ဇိဂုစ္ဆိတွာ ဈာနနိန္နော ဘဂဝတော ဝေသာလိဂမနေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ခုရဂ္ဂေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၆၅-၇၄) –

‘‘နဂရေ ¶ ဓညဝတိယာ၊ အဟောသိံ ဗြာဟ္မဏော တဒါ၊

လက္ခဏေ ဣတိဟာသေ စ၊ သနိဃဏ္ဍုသကေဋုဘေ။

‘‘ပဒကော ဝေယျာကရဏော၊ နိမိတ္တကောဝိဒေါ အဟံ၊

မန္တေ စ သိဿေ ဝါစေသိံ၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ။

‘‘ပဉ္စ ဥပ္ပလဟတ္ထာနိ၊ ပိဋ္ဌိယံ ဌပိတာနိ မေ၊

အာဟုတိံ ယိဋ္ဌုကာမောဟံ၊ ပိတုမာတုသမာဂမေ။

‘‘တဒါ ဝိပဿီ ဘဂဝါ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃပုရက္ခတော၊

ဩဘာသေန္တော ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ အာဂစ္ဆတိ နရာသဘော။

‘‘အာသနံ ပညပေတွာန၊ နိမန္တေတွာ မဟာမုနိံ၊

သန္ထရိတွာန တံ ပုပ္ဖံ၊ အဘိနေသိံ သကံ ဃရံ။

‘‘ယံ မေ အတ္ထိ သကေ ဂေဟေ၊ အာမိသံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ၊

တာဟံ ဗုဒ္ဓဿ ပါဒါသိံ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။

‘‘ဘုတ္တာဝိံ ကာလမညာယ ပုပ္ဖဟတ္ထမဒါသဟံ၊

အနုမောဒိတွာန သဗ္ဗညူ၊ ပက္ကာမိ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘အနန္တရံ ဣတော ကပ္ပေ၊ ရာဇာဟုံ ဝရဒဿနော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ နီဝရဏပ္ပဟာနကိတ္တနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ကာမစ္ဆန္ဒော ¶ စ ဗျာပါဒေါ၊ ထိနမိဒ္ဓဉ္စ ဘိက္ခုနော၊

ဥဒ္ဓစ္စံ ဝိစိကိစ္ဆာ စ၊ သဗ္ဗသောဝ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ကာမေသု ဆန္ဒော၊ ကာမော စ သော ဆန္ဒော စာတိပိ ကာမစ္ဆန္ဒော၊ ကာမရာဂေါ။ ဣဓ ပန သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ ကာမစ္ဆန္ဒော အဂ္ဂမဂ္ဂဝဇ္ဈဿာပိ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗသောဝ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေဘူမကဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ၊ တတ္ထ ပဝတ္တော ရာဂေါ ကာမစ္ဆန္ဒော၊ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အာရုပ္ပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) ဗျာပဇ္ဇတိ ¶ စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ¶ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ဗျာပါဒေါ၊ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော (ဓ။ သ။ ၁၀၆၆၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) အာဃာတော။ ထိနံ စိတ္တဿ အကလျတာ အနုဿာဟသံဟနနံ၊ မိဒ္ဓံ ကာယဿ အကလျတာ အသတ္တိဝိဃာတော၊ တဒုဘယမ္ပိ ထိနဉ္စ မိဒ္ဓဉ္စ ထိနမိဒ္ဓံ၊ ကိစ္စာဟာရပဋိပက္ခာနံ ဧကတာယ ဧကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ ယေန ဓမ္မေန စိတ္တံ ဥဒ္ဓတံ ဟောတိ အဝူပသန္တံ၊ သော စေတသော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စံ။ ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ကိစ္စာဟာရပဋိပက္ခာနံ သမာနတာယ ကုက္ကုစ္စမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ပစ္ဆာနုတာပလက္ခဏံ။ ယော ဟိ ကတာကတကုသလာကုသလူပနိဿယော ဝိပ္ပဋိသာရော၊ တံ ကုက္ကုစ္စံ။ ဝိစိကိစ္ဆာတိ၊ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ န နု ခေါ’’တိ သံသယံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဓမ္မသဘာဝံ ဝါ ဝိစိနန္တော ကိစ္ဆတိ ကိလမတိ ဧတာယာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ဗုဒ္ဓါဒိဝတ္ထုကော သံသယော။ သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသတော။ န ဝိဇ္ဇတီတိ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ဣဒဉ္စ ပဒဒွယံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ အယဉှေတ္ထ ယောဇနာ – ယဿ ဘိက္ခုနော တေန တေန အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ကာမစ္ဆန္ဒော စ ဗျာပါဒေါ စ ထိနမိဒ္ဓဉ္စ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဉ္စ ဝိစိကိစ္ဆာ စ သဗ္ဗသောဝ န ဝိဇ္ဇတိ၊ တဿ န ကိဉ္စိ ကရဏီယံ၊ ကတဿ ဝါ ပတိစယောတိ အညာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောတိ။ ပဉ္စသု ဟိ နီဝရဏေသု မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နေသု တဒေကဋ္ဌတာယ သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ သမုစ္ဆိန္နာယေဝ ဟောန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗေတေ ဘဂဝန္တော ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ စေတသော ဥပက္ကိလေသေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆)။

သုယာမနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာဓု ¶ သုဝိဟိတာန ဒဿနန္တိ အာယသ္မတော သုသာရဒတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိဇ္ဇာပဒေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ ¶ ဒိသွာ ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ အရညာယတနေ အဿမံ ကာရေတွာ ဝိဟာသိ။ အထ နံ အနုဂ္ဂဏှန္တော ပဒုမုတ္တရော ဘဂဝါ ဘိက္ခာစာရဝေလာယံ ဥပသင်္ကမိ။ သော ဒူရတောဝ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ မဓုရာနိ ဖလာနိ ပက္ခိပိတွာ အဒါသိ။ ဘဂဝါ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဓမ္မသေနာပတိနော ဉာတိဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မန္ဒပညတ္တာ သုသာရဒေါတိ ဂဟိတနာမော အပရဘာဂေ ဓမ္မသေနာပတိဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ¶ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၇၅-၈၃) –

‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊

ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဝသာမိ အဿမေ အဟံ။

‘‘အဂ္ဂိဟုတ္တဉ္စ မေ အတ္ထိ၊ ပုဏ္ဍရီကဖလာနိ စ၊

ပုဋကေ နိက္ခိပိတွာန၊ ဒုမဂ္ဂေ လဂ္ဂိတံ မယာ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမုဒ္ဓရိတုကာမော သော၊ ဘိက္ခန္တော မမုပါဂမိ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဖလံ ဗုဒ္ဓဿဒါသဟံ၊

ဝိတ္တိသဉ္ဇနနော မယှံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခါဝဟော။

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ ဣမံ ဂါထံ အဘာသထ။

‘‘ဣမိနာ ဖလဒါနေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇသိ။

‘‘တေနေဝ သုက္ကမူလေန၊ အနုဘောတွာန သမ္ပဒါ၊

ပတ္တောမှိ အစလံ ဌာနံ၊ ဟိတွာ ဇယပရာဇယံ။

‘‘ဣတော ¶ သတ္တသတေ ကပ္ပေ၊ ရာဇာ အာသိံ သုမင်္ဂလော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သပ္ပုရိသူပနိဿယာနိသံသကိတ္တနာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘သာဓု သုဝိဟိတာန ဒဿနံ၊ ကင်္ခါ ဆိဇ္ဇတိ ဗုဒ္ဓိ ဝဍ္ဎတိ၊

ဗာလမ္ပိ ကရောန္တိ ပဏ္ဍိတံ၊ တသ္မာ သာဓု သတံ သမာဂမော’’တိ။ –

တတ္ထ သာဓူတိ သုန္ဒရံ၊ ဘဒ္ဒကန္တိ အတ္ထော။ သုဝိဟိတာန ဒဿနန္တိ သုဝိဟိတာနံ ဒဿနံ။ ဂါထာသုခတ္ထံ အနုသွာရလောပေါ ကတော။ သီလာဒိဂုဏေဟိ သုသံဝိဟိတတ္တဘာဝါနံ ပရာနုဒ္ဒယာယ သုဋ္ဌု ဝိဟိတဓမ္မဒေသနာနံ အရိယာနံ ဒဿနံ သာဓူတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဒဿန’’န္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သဝနာဒီနမ္ပိ ဗဟုကာရတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယေ ¶ တေ ဘိက္ခူ သီလသမ္ပန္နာ သမာဓိသမ္ပန္နာ ပညာသမ္ပန္နာ ဝိမုတ္တိသမ္ပန္နာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသမ္ပန္နာ ဩဝါဒကာ ဝိညာပကာ သန္ဒဿကာ သမာဒပကာ သမုတ္တေဇကာ သမ္ပဟံသကာ အလံသမက္ခာတာရော သဒ္ဓမ္မဿ၊ ဒဿနမ္ပာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမိ၊ သဝနံ…ပေ… ဥပသင်္ကမနံ…ပေ… ပယိရုပါသနံ…ပေ… အနုဿရဏံ…ပေ… အနုပဗ္ဗဇ္ဇမ္ပာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမီ’’တိ ¶ (ဣတိဝု။ ၁၀၄)။

ဒဿနမူလကတ္တာ ဝါ ဣတရေသံ ဒဿနမေဝေတ္ထ ဝုတ္တံ၊ ကင်္ခါ ဆိဇ္ဇတီတိအာဒိ တတ္ထ ကာရဏဝစနံ။ တာဒိသာနဉှိ ကလျာဏမိတ္တာနံ ဒဿနေ သတိ ဝိညုဇာတိကော အတ္ထကာမော ကုလပုတ္တော တေ ဥပသင်္ကမတိ ပယိရုပါသတိ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ကုသလံ၊ ကိံ အကုသလ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၉၆) ပဉှံ ပုစ္ဆတိ။ တေ စဿ အနေကဝိဟိတေသု ကင်္ခါဋ္ဌာနီယေသု ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကင်္ခါ ဆိဇ္ဇတီ’’တိ။ ယသ္မာ စ တေ ဓမ္မဒေသနာယ တေသံ ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေတွာ ¶ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိဉ္စ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ ဗုဒ္ဓိ ဝဍ္ဎတိ။ ယဒါ ပန တေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ တဒါ သောဠသဝတ္ထုကာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ ဝိစိကိစ္ဆာ ဆိဇ္ဇတိ သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပညာ ဗုဒ္ဓိ ဝဍ္ဎတိ။ ဗာလျသမတိက္ကမနတော တေ ပဏ္ဍိတာ ဟောန္တိ။ သော တေဟိ ဗုဒ္ဓိံ ဝဍ္ဎေတိ၊ ဗာလမ္ပိ ကရောန္တိ ပဏ္ဍိတန္တိ။ တသ္မာတိအာဒိ နိဂမနံ၊ ယသ္မာ သာဓူနံ ဒဿနံ ဝုတ္တနယေန ကင်္ခါ ဆိဇ္ဇတိ ဗုဒ္ဓိ ဝဍ္ဎတိ၊ တေ ဗာလံ ပဏ္ဍိတံ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ တေန ကာရဏေန သာဓု သုန္ဒရံ သတံ သပ္ပုရိသာနံ အရိယာနံ သမာဂမော၊ တေဟိ သမောဓာနံ သမ္မာ ဝဍ္ဎနန္တိ အတ္ထော။

သုသာရဒတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပ္ပတန္တေသု နိပတေတိ အာယသ္မတော ပိယဉ္ဇဟတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟိမဝန္တေ ရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ ပဗ္ဗတန္တရေ ဝသန္တော ဒေဝတာသမာဂမေသု အပ္ပာနုဘာဝတာယ ပရိသပရိယန္တေ ဌတွာ ဓမ္မံ သုတွာ သတ္ထရိ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ဧကဒိဝသံ သုဝိသုဒ္ဓံ ရမဏီယံ ဂင်္ဂါယံ ပုလိနပ္ပဒေသံ ဒိသွာ သတ္ထု ဂုဏေ အနုဿရိ – ‘‘ဣတောပိ သုဝိသုဒ္ဓါ သတ္ထု ဂုဏာ အနန္တာ အပရိမေယျာ စာ’’တိ၊ ဧဝံ သော ¶ သတ္ထု ဂုဏေ အာရဗ္ဘ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ¶ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ လိစ္ဆဝိရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ယုဒ္ဓသောဏ္ဍော အပရာဇိတသင်္ဂါမော အမိတ္တာနံ ပိယဟာနိကရဏေန ပိယဉ္ဇဟောတိ ပညာယိတ္ထ။ သော သတ္ထု ဝေသာလိဂမနေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညေ ဝသမာနော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၈၄-၉၀) –

‘‘ပဗ္ဗတေ ဟိမဝန္တမှိ၊ ဝသာမိ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

ပုလိနံ သောဘနံ ဒိသွာ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ အနုဿရိံ။

‘‘ဉာဏေ ¶ ဥပနိဓာ နတ္ထိ၊ သင်္ခါရံ နတ္ထိ သတ္ထုနော၊

သဗ္ဗဓမ္မံ အဘိညာယ၊ ဉာဏေန အဓိမုစ္စတိ။

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ နမော တေ ပုရိသုတ္တမ၊

ဉာဏေန တေ သမော နတ္ထိ၊ ယာဝတာ ဉာဏမုတ္တမံ။

‘‘ဉာဏေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ကပ္ပံ သဂ္ဂမှိ မောဒဟံ၊

အဝသေသေသု ကပ္ပေသု၊ ကုသလံ စရိတံ မယာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဉာဏသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော သတ္တတိကပ္ပမှိ၊ ဧကော ပုလိနပုပ္ဖိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ‘‘အန္ဓပုထုဇ္ဇနာနံ ပဋိပတ္တိတော ဝိဓုရာ အရိယာနံ ပဋိပတ္တီ’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနဝသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ဥပ္ပတန္တေသု နိပတေ၊ နိပတန္တေသု ဥပ္ပတေ၊

ဝသေ အဝသမာနေသု၊ ရမမာနေသု နော ရမေ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ဥပ္ပတန္တေသူတိ ဥဏ္ဏမန္တေသု၊ သတ္တေသု မာနုဒ္ဓစ္စထမ္ဘသာရမ္ဘာဒီဟိ အတ္တုက္ကံသနေန အနုပသန္တေသု။ နိပတေတိ နမေယျ၊ တေသညေဝ ပါပဓမ္မာနံ ပရိဝဇ္ဇနေန နိဝါတဝုတ္တိ ဘဝေယျ။ နိပတန္တေသူတိ ဩဏမန္တေသု၊ ဟီနာဓိမုတ္တိကတာယ ကောသဇ္ဇေန စ ဂုဏတော နိဟီယမာနေသု။ ဥပ္ပတေတိ ဥဏ္ဏမေယျ၊ ပဏီတာဓိမုတ္တိကတာယ ဝီရိယာရမ္ဘေန စ ဂုဏတော ဥဿုက္ကေယျ။ အထ ဝါ ဥပ္ပတန္တေသူတိ ဥဋ္ဌဟန္တေသု၊ ကိလေသေသု ပရိယုဋ္ဌာနဝသေန သီသံ ဥက္ခိပန္တေသု။ နိပတေတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန ယထာ တေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တထာ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏာယ နိပတေယျ၊ ဝိက္ခမ္ဘေယျ စေဝ ¶ သမုစ္ဆိန္ဒေယျ စ။ နိပတန္တေသူတိ ပရိပတန္တေသု၊ အယောနိသောမနသိကာရေသု ဝီရိယပယောဂမန္ဒတာယ ဝါ ယထာရဒ္ဓေသု သမထဝိပဿနာဓမ္မေသု ဟာယ မာနေသု ¶ ။ ဥပ္ပတေတိ ယောနိသောမနသိကာရေန ဝီရိယာရမ္ဘသမ္ပဒါယ စ တေ ဥပဋ္ဌာပေယျ ဥပ္ပာဒေယျ ဝဍ္ဎေယျ စ။ ဝသေ ¶ အဝသမာနေသူတိ သတ္တေသု မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ အရိယဝါသဉ္စ အဝသန္တေသု သယံ တံ ဝါသံ ဝသေယျာတိ၊ အရိယေသု ဝါ ကိလေသဝါသံ ဒုတိယကဝါသံ အဝသန္တေသု ယေန ဝါသေန တေ အဝသမာနာ နာမ ဟောန္တိ၊ သယံ တထာ ဝသေ။ ရမမာနေသု နော ရမေတိ သတ္တေသု ကာမဂုဏရတိယာ ကိလေသရတိယာ ရမန္တေသု သယံ တထာ နော ရမေ နံ ရမေယျ၊ အရိယေသု ဝါ နိရာမိသာယ ဈာနာဒိရတိယာ ရမမာနေသု သယမ္ပိ တထာ ရမေ၊ တတော အညထာ ပန ကဒါစိပိ နော ရမေ နာဘိရမေယျ ဝါတိ အတ္ထော။

ပိယဉ္ဇဟတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဣဒံ ပုရေ စိတ္တမစာရိ စာရိကန္တိ အာယသ္မတော ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတံ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဟတ္ထာရောဟကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဟတ္ထိသိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ အဂမာသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဟတ္ထိံ သိက္ခာပေန္တော နဒီတီရံ ဂန္တွာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘‘ကိံ မယှံ ဣမိနာ ဟတ္ထိဒမနေန၊ အတ္တာနံ ဒမနမေဝ ဝရ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာဝ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော စိရပရိစယေန ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဝိဓာဝန္တံ စိတ္တံ ဆေကော ဟတ္ထာစရိယော ဝိယ အင်္ကုသေန စဏ္ဍမတ္တဝရဝါရဏံ ပဋိသင်္ခါနအင်္ကုသေန နိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘ဣဒံ ပုရေ စိတ္တမစာရိ စာရိက’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၇၇။ တတ္ထ ¶ ဣဒန္တိ ဝုစ္စမာနဿ စိတ္တဿ အတ္တပစ္စက္ခတာယ ဝုတ္တံ။ ပုရေတိ နိဂ္ဂဟကာလတော ပုဗ္ဗေ။ အစာရီတိ ဝိစရိ၊ အနဝဋ္ဌိတတာယ နာနာရမ္မဏေသု ပရိဗ္ဘမိ ¶ ။ စာရိကန္တိ ယထာကာမစရိယံ။ တေနာဟ ‘‘ယေနိစ္ဆကံ ယတ္ထကာမံ ယထာသုခ’’န္တိ။ တန္တိ တံ စိတ္တံ။ အဇ္ဇာတိ ဧတရဟိ။ နိဂ္ဂဟေဿာမီတိ နိဂ္ဂဏှိဿာမိ၊ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကရိဿာမိ။ ယောနိသောတိ ဥပါယေန။ ယထာ ¶ ကိံ? ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နံ ဝိယ အင်္ကုသဂ္ဂဟော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဒံ မမ စိတ္တံ နာမ ဣတော ပုဗ္ဗေ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ယေန ယေန ရမိတုံ ဣစ္ဆတိ၊ တဿ တဿ ဝသေန ယေနိစ္ဆကံ၊ ယတ္ထ ယတ္ထ စဿ ကာမော၊ တဿ တဿ ဝသေန ယတ္ထကာမံ၊ ယထာ ယထာ ဝိစရန္တဿ သုခံ ဟောတိ၊ တထေဝ စရဏတော ယထာသုခံ ဒီဃရတ္တံ စာရိကံ အစရိ၊ တံ အဇ္ဇပါဟံ ဘိန္နမဒမတ္တဟတ္ထိံ ဟတ္ထာစရိယသင်္ခါတော ဆေကော အင်္ကုသဂ္ဂဟော အင်္ကုသေန ဝိယ ယောနိသောမနသိကာရေန နိဂ္ဂဟေဿာမိ၊ နာဿ ဝီတိက္ကမိတုံ ဒဿာမီတိ။ ဧဝံ ဝဒန္တော ဧဝ စ ထေရော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၉၁-၉၆) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဝိပဿီ ဒက္ခိဏာရဟော၊

ပုရက္ခတော သာဝကေဟိ၊ အာရာမာ အဘိနိက္ခမိ။

‘‘ဒိသွာနဟံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ၊ သဗ္ဗညုံ တမနာသကံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဂဏ္ဌိပုပ္ဖံ အပူဇယိံ။

‘‘တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပုန ဝန္ဒိံ တထာဂတံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကတာလီသိတော ကပ္ပေ၊ စရဏော နာမ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသီတိ။

ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနေကဇာတိသံသာရန္တိ ¶ အာယသ္မတော မေဏ္ဍသိရတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယာနိ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကာမေ ပဟာယ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ မဟတာ ဣသိဂဏေန သဒ္ဓိံ ဟိမဝန္တေ ဝသန္တော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဣသိဂဏေန ပဒုမာနိ အာဟရာပေတွာ ¶ သတ္ထု ပုပ္ဖပူဇံ ကတွာ ¶ သာဝကေ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယံ ဩဝဒိတွာ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာကေတေ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ မေဏ္ဍသရိက္ခသီသတာယ မေဏ္ဍသိရောတွေဝ သမညာ အဟောသိ။ သော ဘဂဝတိ သာကေတေ အဉ္ဇနဝနေ ဝိဟရန္တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမထဝိပဿနာသု ကမ္မံ ကရောန္တော ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေဝ ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၉၇-၁၀၅) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဂေါတမော နာမ ပဗ္ဗတော၊

နာနာရုက္ခေဟိ သဉ္ဆန္နော၊ မဟာဘူတဂဏာလယော။

‘‘ဝေမဇ္ဈမှိ စ တဿာသိ၊ အဿမော အဘိနိမ္မိတော၊

ပုရက္ခတော သသိဿေဟိ၊ ဝသာမိ အဿမေ အဟံ။

‘‘အာယန္တု မေ သိဿဂဏာ၊ ပဒုမံ အာဟရန္တု မေ၊

ဗုဒ္ဓပူဇံ ကရိဿာမိ၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော။

‘‘ဧဝန္တိ တေ ပဋိဿုတွာ၊ ပဒုမံ အာဟရိံသု မေ၊

တထာ နိမိတ္တံ ကတွာဟံ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘သိဿေ တဒါ သမာနေတွာ၊ သာဓုကံ အနုသာသဟံ၊

မာ ခေါ တုမှေ ပမဇ္ဇိတ္ထ၊ အပ္ပမာဒေါ သုခါဝဟော။

‘‘ဧဝံ သမနုသာသိတွာ၊ တေ သိဿေ ဝစနက္ခမေ၊

အပ္ပမာဒဂုဏေ ယုတ္တော၊ တဒါ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကပညာသကပ္ပမှိ ¶ ၊ ရာဇာ အာသိံ ဇလုတ္တမော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

သော အတ္တနော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တော –

‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ၊ သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊

တဿ မေ ဒုက္ခဇာတဿ၊ ဒုက္ခက္ခန္ဓော အပရဒ္ဓါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ အနေကဇာတိသံသာရန္တိ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ချံ ဣဒံ သံသာရဝဋ္ဋံ၊ အဒ္ဓုနော အဓိပ္ပေတတ္တာ ¶ အစ္စန္တသံယောဂေကဝစနံ။ သန္ဓာဝိဿန္တိ သံသရိံ၊ အပရာပရံ စဝနုပ္ပဇ္ဇနဝသေန ပရိဗ္ဘမိံ။ အနိဗ္ဗိသန္တိ တဿ နိဝတ္တကဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တော။ တဿ မေတိ ဧဝံ သံသရန္တဿ မေ။ ဒုက္ခဇာတဿာတိ ဇာတိအာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နဒုက္ခဿ၊ တိဿန္နံ ဝါ ဒုက္ခတာနံ ဝသေန ဒုက္ခသဘာဝဿ။ ဒုက္ခက္ခန္ဓောတိ ကမ္မကိလေသဝိပါကဝဋ္ဋပ္ပကာရော ဒုက္ခရာသိ။ အပရဒ္ဓါတိ အရဟတ္တမဂ္ဂပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ပရိဗ္ဘဋ္ဌော စုတော န အဘိနိဗ္ဗတ္တိဿတိ။ ‘‘အပရဋ္ဌော’’တိ ဝါ ပါဌော၊ အပဂတသမိဒ္ဓိတော သမုစ္ဆိန္နကာရဏတ္တာ အပဂတောတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။

မေဏ္ဍသိရတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဗ္ဗော ¶ ရာဂေါ ပဟီနော မေတိ အာယသ္မတော ရက္ခိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နမာနသော ဒေသနာဉာဏံ အာရဗ္ဘ ထောမနံ အကာသိ။ သတ္ထာ တဿ စိတ္တပ္ပသာဒံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ဣတော သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ ဂေါတမဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ရက္ခိတော နာမ သာဝကော ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ ¶ ။ သော တံ သုတွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဒေဝဒဟနိဂမေ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ရက္ခိတောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ယေ သာကိယကောလိယရာဇူဟိ ဘဂဝတော ပရိဝါရတ္ထာယ ဒိန္နာ ပဉ္စသတရာဇကုမာရာ ပဗ္ဗဇိတာ၊ တေသံ အညတရော။ တေ ပန ရာဇကုမာရာ န သံဝေဂေန ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဥက္ကဏ္ဌာဘိဘူတာ ယဒါ သတ္ထာရာ ကုဏာလဒဟတီရံ နေတွာ ကုဏာလဇာတကဒေသနာယ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) ဣတ္ထီနံ ဒေါသဝိဘာဝနေန ကာမေသု အာဒီနဝံ ပကာသေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတာ၊ တဒါ အယမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၁-၉) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

မဟတော ဇနကာယဿ၊ ဒေသေတိ အမတံ ပဒံ။

‘‘တဿာဟံ ဝစနံ သုတွာ၊ ဝါစာသဘိမုဒီရိတံ၊

အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ ဧကဂ္ဂေါ အာသဟံ တဒါ။

‘‘ယထာ ¶ သမုဒ္ဒေါ ဥဒဓီနမဂ္ဂေါ၊ နေရူ နဂါနံ ပဝရော သိလုစ္စယော၊

တထေဝ ယေ စိတ္တဝသေန ဝတ္တရေ၊ န ဗုဒ္ဓဉာဏဿ ကလံ ဥပေန္တိ တေ။

‘‘ဓမ္မဝိဓိံ ဌပေတွာန၊ ဗုဒ္ဓါ ကာရုဏိကော ဣသိ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယော သော ဉာဏံ ပကိတ္တေသိ၊ ဗုဒ္ဓမှိ လောကနာယကေ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ န ဂမိဿတိ။

‘‘ကိလေသေ ဈာပယိတွာန၊ ဧကဂ္ဂေါ သုသမာဟိတော၊

သောဘိတော နာမ နာမေန၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘ပညာသေ ကပ္ပသဟဿေ၊ သတ္တေဝါသုံ ယသုဂ္ဂတာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘သဗ္ဗော ရာဂေါ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၇၉။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗော ရာဂေါ’’တိ ကာမရာဂါဒိပ္ပဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ။ ပဟီနောတိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ပဟီနော။ သဗ္ဗော ဒေါသောတိ အာဃာတဝတ္ထုကာဒိဘာဝေန အနေကဘေဒဘိန္နော သဗ္ဗောပိ ဗျာပါဒေါ။ သမူဟတောတိ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာဋိတော။ သဗ္ဗော မေ ဝိဂတော မောဟောတိ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) ဝတ္ထုဘေဒေန အဋ္ဌဘေဒေါ၊ သံကိလေသဝတ္ထုဝိဘာဂေန အနေကဝိဘာဂေါ သဗ္ဗောပိ မောဟော မဂ္ဂေန ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ မယှံ ဝိဂတော။ သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတောတိ ဧဝံ မူလကိလေသပ္ပဟာနေန တဒေကဋ္ဌတာယ သံကိလေသာနံ သမ္မဒေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ အနဝသေသကိလေသဒရထပရိဠာဟာဘာဝတော ¶ သီတိဘာဝံ ပတ္တော၊ တတော ဧဝ သဗ္ဗသော ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော အဟံ အသ္မိ ဘဝါမီတိ အညံ ဗျာကာသိ။

ရက္ခိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယံ မယာ ပကတံ ကမ္မန္တိ အာယသ္မတော ဥဂ္ဂတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ¶ ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သိခိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ကေတကပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဥဂ္ဂနိဂမေ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဥဂ္ဂေါတွေဝဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝတိ တသ္မိံ နိဂမေ ဘဒ္ဒါရာမေ ဝိဟရန္တေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၁၀-၁၆) –

‘‘ဝိနတာနဒိယာ ¶ တီရေ၊ ပိလက္ခု ဖလိတော အဟု၊

တာဟံ ရုက္ခံ ဂဝေသန္တော၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘ကေတကံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ဝဏ္ဋေ ဆေတွာနဟံ တဒါ၊

ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပေသိံ၊ သိခိနော လောကဗန္ဓုနော။

‘‘ယေန ဉာဏေန ပတ္တောသိ၊ အစ္စုတံ အမတံ ပဒံ၊

တံ ဉာဏံ အဘိပူဇေမိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌ မဟာမုနိ။

‘‘ဉာဏမှိ ပူဇံ ကတွာန၊ ပိလက္ခုမဒ္ဒသံ အဟံ၊

ပဋိလဒ္ဓါမှိ တံ ပညံ၊ ဉာဏပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဉာဏပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော တေရသကပ္ပမှိ၊ ဒွါဒသာသုံ ဖလုဂ္ဂတာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ဝဋ္ဋူပစ္ဆေဒဒီပနေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ယံ မယာ ပကတံ ကမ္မံ၊ အပ္ပံ ဝါ ယဒိ ဝါ ဗဟုံ၊

သဗ္ဗမေတံ ပရိက္ခီဏံ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ယံ မယာ ပကတံ ကမ္မန္တိ ယံ ကမ္မံ တီဟိ ကမ္မဒွါရေဟိ၊ ဆဟိ ဥပ္ပတ္တိဒွါရေဟိ၊ အဋ္ဌဟိ အသံဝရဒွါရေဟိ ¶ ၊ အဋ္ဌဟိ စ သံဝရဒွါရေဟိ ပါပါဒိဝသေန ဒါနာဒိဝသေန စာတိ အနေကေဟိ ပကာရေဟိ အနာဒိမတိ သံသာရေ ယံ မယာ ကတံ ဥပစိတံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိတံ ဝိပါကကမ္မံ။ အပ္ပံ ဝါ ယဒိ ဝါ ¶ ဗဟုန္တိ တဉ္စ ဝတ္ထုစေတနာပယောဂကိလေသာဒီနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေန အပ္ပံ ဝါ၊ တေသံ ဗလဝဘာဝေန အဘိဏှပဝတ္တိယာ စ ဗဟုံ ဝါ။ သဗ္ဗမေတံ ပရိက္ခီဏန္တိ သဗ္ဗမေဝ စေတံ ကမ္မံ ကမ္မက္ခယကရဿ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ ပရိက္ခယံ ဂတံ၊ ကိလေသဝဋ္ဋပ္ပဟာနေန ဟိ ကမ္မဝဋ္ဋံ ပဟီနမေဝ ဟောတိ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ ¶ အနုပ္ပာဒနတော။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ မယှံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗမ္ပေတ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဧတန္တိ ပဒဝိဘာဂေါ။

ဥဂ္ဂတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ သမိတိဂုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ယံ ¶ မယာ ပကတံ ပါပန္တိ အာယသ္မတော သမိတိဂုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နစိတ္တော ဇာတိသုမနပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ကုလရူပပရိဝါရသမ္ပဒါယ အညေ သတ္တေ အဘိဘဝိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဧကသ္မိံ ပန အတ္တဘာဝေ အညတရံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မုဏ္ဍကော ကုဋ္ဌီ မညေ၊ တေနာယံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိစရတီ’’တိ နိဋ္ဌုဘိတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ကမ္မေန ဗဟုံ ကာလံ နိရယေ ပစ္စိတွာ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တော ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတော ဧကံ သီလာစာရသမ္ပန္နံ ဥပါသကံ ဒိသွာ ဒေါသန္တရော ဟုတွာ၊ ‘‘ကုဋ္ဌရောဂီ ဘဝေယျာသီ’’တိ အက္ကောသိ၊ နှာနတိတ္ထေ စ မနုဿေဟိ ဌပိတာနိ ¶ နှာနစုဏ္ဏာနိ ဒူသေသိ။ သော တေန ကမ္မေန ပုန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗဟူနိ ဝဿာနိ ဒုက္ခံ အနုဘဝိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သမိတိဂုတ္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သုဝိသုဒ္ဓသီလော ဟုတွာ ဝိဟရတိ။ တဿ ပုရိမကမ္မနိဿန္ဒေန ကုဋ္ဌရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ တေန တဿ သရီရာဝယဝါ ယေဘုယျေန ဆိန္နဘိန္နာ ဟုတွာ ပဂ္ဃရန္တိ။ သော ဂိလာနသာလာယံ ဝသတိ။ အထေကဒိဝသံ ဓမ္မသေနာပတိ ဂိလာနပုစ္ဆံ ဂန္တွာ တတ္ထ တတ္ထ ဂိလာနေ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆန္တော တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော၊ ယာဝတာ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိ နာမ၊ သဗ္ဗံ ဒုက္ခမေဝ ဝေဒနာ။ ခန္ဓေသု ပန အသန္တေသုယေဝ နတ္ထိ ¶ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝေဒနာနုပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတွာ အဂမာသိ။ သော ထေရဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဆဠဘိညာ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၈၂-၉၀) –

‘‘ဇာယန္တဿ ဝိပဿိဿ၊ အာလောကော ဝိပုလော အဟု၊

ပထဝီ စ ပကမ္ပိတ္ထ၊ သသာဂရာ သပဗ္ဗတာ။

‘‘နေမိတ္တာ ¶ စ ဝိယာကံသု၊ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဘဝိဿတိ၊

အဂ္ဂေါ စ သဗ္ဗသတ္တာနံ၊ ဇနတံ ဥဒ္ဓရိဿတိ။

‘‘နေမိတ္တာနံ သုဏိတွာန၊ ဇာတိပူဇမကာသဟံ၊

ဧဒိသာ ပူဇနာ နတ္ထိ၊ ယာဒိသာ ဇာတိပူဇနာ။

‘‘သင်္ခရိတွာန ကုသလံ၊ သကံ စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊

ဇာတိပူဇံ ကရိတွာန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

သဗ္ဗေ သတ္တေ အဘိဘောမိ၊ ဇာတိပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဓာတိယော မံ ဥပဋ္ဌေန္တိ၊ မမ စိတ္တဝသာနုဂါ၊

န တာ သက္ကောန္တိ ကောပေတုံ၊ ဇာတိပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပူဇမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဇာတိပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သုပါရိစရိယာ နာမ၊ စတုတ္တိံသ ဇနာဓိပါ၊

ဣတော တတိယကပ္ပမှိ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏေန ဧတရဟိ အနုဘုယျမာနရောဂဝသေန ပုရိမဇာတီသု အတ္တနာ ကတံ ပါပကမ္မံ အနုဿရိတွာ တဿ ဣဒါနိ သဗ္ဗသော ပဟီနဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော –

‘‘ယံ မယာ ပကတံ ပါပံ၊ ပုဗ္ဗေ အညာသု ဇာတိသု၊

ဣဓေဝ တံ ဝေဒနီယံ၊ ဝတ္ထု အညံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ပါပန္တိ အကုသလံ ကမ္မံ။ တဉှိ လာမကဋ္ဌေန ပါပန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရာ။ အညာသု ဇာတိသူတိ ဣတော အညာသု ဇာတီသု၊ အညေသု အတ္တဘာဝေသု။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယဒိပိ မယာ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ န တာဒိသံ ပါပံ ကတံ အတ္ထိ၊ ဣဒါနိ ပန တဿ သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထိ။ ယံ ပန ဣတော အညာသု ဇာတီသု ကတံ အတ္ထိ၊ ဣဓေဝ တံ ဝေဒနီယံ၊ တဉှိ ဣဓေဝ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝေဒယိတဗ္ဗံ အနုဘဝိတဗ္ဗံ ဖလံ၊ ကသ္မာ? ဝတ္ထု အညံ န ဝိဇ္ဇတီတိ တဿ ကမ္မဿ ဝိပစ္စနောကာသော အညော ခန္ဓပ္ပဗန္ဓော နတ္ထိ၊ ဣမေ ¶ ပန ခန္ဓာ သဗ္ဗသော ဥပါဒါနာနံ ¶ ပဟီနတ္တာ အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန အပ္ပဋိသန္ဓိကာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ အညံ ဗျာကာသိ။

သမိတိဂုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယေန ယေန သုဘိက္ခာနီတိ အာယသ္မတော ကဿပတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တီသု ဝေဒေသု အညေသု စ ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော၊ သော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သုမနပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ ကရောန္တော စ သတ္ထု သမန္တတော ဥပရိ စ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ခိပိ။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ပုပ္ဖာနိ ပုပ္ဖာသနာကာရေန သတ္တာဟံ အဋ္ဌံသု။ သော တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသော အဟောသိ။ အပရာပရံ ပုညာနိ ကရောန္တော ကပ္ပသတသဟဿံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဥဒိစ္စဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ကဿပေါတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ ဒဟရကာလေယေဝ ပိတာ ကာလမကာသိ။ မာတာ တံ ပဋိဇဂ္ဂတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဇေတဝနံ ဂတော ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဟေတုသမ္ပန္နတာယ တသ္မိံယေဝ အာသနေ သောတာပန္နော ဟုတွာ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတော သတ္ထရိ ဝုဋ္ဌဝဿေ ပဝါရေတွာ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကန္တေ သယမ္ပိ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ဂန္တုကာမော အာပုစ္ဆိတုံ မာတု သန္တိကံ အဂမာသိ။ မာတာ ဝိဿဇ္ဇေန္တီ ဩဝါဒဝသေန –

‘‘ယေန ¶ ယေန သုဘိက္ခာနိ၊ သိဝါနိ အဘယာနိ စ၊

တေန ပုတ္တက ဂစ္ဆဿု၊ မာ သောကာပဟတော ဘဝါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ယေန ယေနာတိ ယတ္ထ ယတ္ထ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ ကရဏဝစနံ၊ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဒိသာဘာဂေတိ အတ္ထော။ သုဘိက္ခာနီတိ သုလဘပိဏ္ဍာနိ၊ ရဋ္ဌာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ သိဝါနီတိ ခေမာနိ အရောဂါနိ။ အဘယာနီတိ စောရဘယာဒီဟိ နိဗ္ဘယာနိ၊ ရောဂဒုဗ္ဘိက္ခဘယာနိ ပန ‘‘သုဘိက္ခာနိ၊ သိဝါနီ’’တိ ပဒဒွယေနေဝ ဂဟိတာနိ။ တေနာတိ တတ္ထ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ¶ ဒိသာဘာဂေတိ အတ္ထော။ ပုတ္တကာတိ အနုကမ္ပန္တီ တံ အာလပတိ။ မာတိ ပဋိသေဓတ္ထေ နိပါတော သောကာပဟတောတိ ဝုတ္တဂုဏရဟိတာနိ ရဋ္ဌာနိ ဂန္တွာ ဒုဗ္ဘိက္ခဘယာဒိဇနိတေန သောကေန ဥပဟတော မာ ဘဝ မာဟောသီတိ အတ္ထော။ တံ သုတွာ ထေရော၊ ‘‘မမ မာတာ မယှံ သောကရဟိတဋ္ဌာနဂမနံ အာသီသတိ၊ ဟန္ဒ မယံ သဗ္ဗသော အစ္စန္တမေဝ သောကရဟိတံ ¶ ဌာနံ ပတ္တုံ ယုတ္တ’’န္တိ ဥဿာဟဇာတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၁-၉) –

‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊

အဗ္ဘောကာသေ ဌိတော သန္တော၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘သီဟံ ယထာ ဝနစရံ၊ ဗျဂ္ဃရာဇံဝ နိတ္တသံ၊

တိဓာပဘိန္နမာတင်္ဂံ၊ ကုဉ္ဇရံဝ မဟေသိနံ။

‘‘သေရေယကံ ဂဟေတွာန၊ အာကာသေ ဥက္ခိပိံ အဟံ၊

ဗုဒ္ဓဿ အာနုဘာဝေန၊ ပရိဝါရေန္တိ သဗ္ဗသော။

‘‘အဓိဋ္ဌဟိ မဟာဝီရော၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

သမန္တာ ပုပ္ဖစ္ဆဒနာ၊ ဩကိရိံသု နရာသဘံ။

‘‘တတော သာ ပုပ္ဖကဉ္စုကာ၊ အန္တောဝဏ္ဋာ ဗဟိမုခါ၊

သတ္တာဟံ ဆဒနံ ကတွာ၊ တတော အန္တရဓာယထ။

‘‘တဉ္စ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ၊ အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊

ဗုဒ္ဓေ စိတ္တံ ပသာဒေသိံ၊ သုဂတေ လောကနာယကေ။

‘‘တေန ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘ပန္နရသသဟဿမှိ၊ ကပ္ပာနံ ပဉ္စဝီသတိ၊

ဝီတမလာသနာမာ စ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ‘‘ဣဒမေဝ မာတု ဝစနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အင်္ကုသံ ဇာတ’’န္တိ တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

ကဿပတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သီဟပ္ပမတ္တော ဝိဟရာတိ အာယသ္မတော သီဟတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော အဋ္ဌာရသကပ္ပသတမတ္ထကေ အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ စန္ဒဘာဂါယ နဒိယာ တီရေ ကိန္နရယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပုပ္ဖဘက္ခော ပုပ္ဖနိဝသနော ဟုတွာ ဝိဟရန္တော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ အတ္ထဒဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ပူဇေတုကာမော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ တဿ အဇ္ဈာသယံ ¶ ဉတွာ အာကာသတော ဩရုယှ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ ကိန္နရော စန္ဒနသာရံ ဃံသိတွာ စန္ဒနဂန္ဓေန ပုပ္ဖေဟိ စ ပူဇံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မလ္လရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ¶ သီဟောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ဓမ္မံ ကထေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရတိ။ တဿ စိတ္တံ နာနာရမ္မဏေ ဝိဓာဝတိ၊ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ၊ သကတ္ထံ နိပ္ဖာဒေတုံ န သက္ကောတိ။ သတ္ထာ တံ ဒိသွာ အာကာသေ ဌတွာ –

‘‘သီဟပ္ပမတ္တော ¶ ဝိဟရ၊ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတော၊

ဘာဝေဟိ ကုသလံ ဓမ္မံ၊ ဇဟ သီဃံ သမုဿယ’’န္တိ။ –

ဂါထာယ ဩဝဒိ။ သော ဂါထာဝသာနေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၁၇-၂၅) –

‘‘စန္ဒဘာဂါနဒီတီရေ၊ အဟောသိံ ကိန္နရော တဒါ၊

ပုပ္ဖဘက္ခော စဟံ အာသိံ၊ ပုပ္ဖနိဝသနော တထာ။

‘‘အတ္ထဒဿီ တု ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဝိပိနဂ္ဂေန နိယျာသိ၊ ဟံသရာဇာဝ အမ္ဗရေ။

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ စိတ္တံ တေ သုဝိသောဓိတံ၊

ပသန္နမုခဝဏ္ဏောသိ၊ ဝိပ္ပသန္နမုခိန္ဒြိယော။

‘‘ဩရောဟိတွာန အာကာသာ၊ ဘူရိပညော သုမေဓသော၊

သင်္ဃာဋိံ ပတ္ထရိတွာန၊ ပလ္လင်္ကေန ဥပါဝိသိ။

‘‘ဝိလီနံ စန္ဒနာဒါယ၊ အဂမာသိံ ဇိနန္တိကံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘အဘိဝါဒေတွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ၊

ပါမောဇ္ဇံ ဇနယိတွာန၊ ပက္ကာမိံ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ စန္ဒနံ ယံ အပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုဒ္ဒသေ ကပ္ပသတေ၊ ဣတော အာသိံသု တေ တယော၊

ရောဟဏီ နာမ နာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ယာ ပန ဘဂဝတာ ဩဝါဒဝသေန ဝုတ္တာ ‘‘သီဟပ္ပမတ္တော’’တိ ဂါထာ၊ တတ္ထ သီဟာတိ တဿ ထေရဿ အာလပနံ။ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရာတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန ပမာဒဝိရဟိတော သဗ္ဗိရိယာပထေသု သတိသမ္ပဇညယုတ္တော ဟုတွာ ဝိဟရာဟိ။ ဣဒါနိ တံ အပ္ပမာဒဝိဟာရံ သဟ ဖလေန သင်္ခေပတော ဒဿေတုံ ‘‘ရတ္တိန္ဒိဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ရတ္တိဘာဂံ ¶ ဒိဝသဘာဂဉ္စ ‘‘စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆၊ ဝိဘ။ ၅၁၉) ဝုတ္တနယေန စတုသမ္မပ္ပဓာနဝသေန အတန္ဒိတော အကုသီတော အာရဒ္ဓဝီရိယော ကုသလံ သမထဝိပဿနာဓမ္မဉ္စ လောကုတ္တရဓမ္မဉ္စ ဘာဝေဟိ ဥပ္ပာဒေဟိ ဝဍ္ဎေဟိ စ၊ ဧဝံ ဘာဝေတွာ စ ဇဟ သီဃံ သမုဿယန္တိ တဝ သမုဿယံ အတ္တဘာဝံ ပဌမံ တာဝ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန သီဃံ နစိရဿေဝ ပဇဟ၊ ဧဝံဘူတော စ ပစ္ဆာ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန အနဝသေသတော စ ပဇဟိဿတီတိ။ အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသီတိ။

သီဟတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဗ္ဗရတ္တိံ ¶ သုပိတွာနာတိ အာယသ္မတော နီတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ သုနန္ဒော နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ အနေကသတေ ဗြာဟ္မဏေ မန္တေ ဝါစေန္တော ဝါဇပေယျံ နာမ ယညံ ယဇိ၊ ဘဂဝါ တံ ဗြာဟ္မဏံ အနုကမ္ပန္တော ယညဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာကာသေ စင်္ကမိ။ ဗြာဟ္မဏော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သိဿေဟိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရာပေတွာ အာကာသေ ခိပိတွာ ပူဇံ အကာသိ။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တံ ဌာနံ သကလဉ္စ နဂရံ ပုပ္ဖပဋဝိတာနိကံ ဝိယ ဆာဒိတံ အဟောသိ။ မဟာဇနော သတ္ထရိ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ သုနန္ဒဗြာဟ္မဏော တေန ကုသလမူလေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နီတောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ‘‘ဣမေ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ သုခသီလာ သုခသမာစာရာ သုဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတွာ နိဝါတေသု သေနာသနေသု ဝိဟရန္တိ၊ ဣမေသု ပဗ္ဗဇိတွာ သုခေန ဝိဟရိတုံ သက္ကာ’’တိ သုခါဘိလာသာယ ပဗ္ဗဇိတွာဝ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ကတိပါဟမေဝ မနသိကရိတွာ တံ ဆဍ္ဍေတွာ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒိဝသဘာဂံ သင်္ဂဏိကာရာမော တိရစ္ဆာနကထာယ ဝီတိနာမေတိ၊ ရတ္တိဘာဂေပိ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတော သဗ္ဗရတ္တိံ သုပတိ။ သတ္ထာ တဿ ဟေတုပရိပါကံ ဩလောကေတွာ ဩဝါဒံ ဒေန္တော –

‘‘သဗ္ဗရတ္တိံ ¶ ¶ သုပိတွာန၊ ဒိဝါ သင်္ဂဏိကေ ရတော၊

ကုဒါဿု နာမ ဒုမ္မေဓော၊ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သဗ္ဗရတ္တိန္တိ သကလံ ရတ္တိံ။ သုပိတွာနာတိ နိဒ္ဒါယိတွာ၊ ‘‘ရတ္တိယာ ပဌမံ ယာမံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ဇာဂရိယံ အနနုယုဉ္ဇိတွာ ကေဝလံ ရတ္တိယာ တီသုပိ ယာမေသု နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ဒိဝါတိ ဒိဝသံ၊ သကလံ ဒိဝသဘာဂန္တိ အတ္ထော။ သင်္ဂဏိကေတိ တိရစ္ဆာနကထိကေဟိ ကာယဒဠှိဗဟုလပုဂ္ဂလေဟိ ¶ သန္နိသဇ္ဇာ သင်္ဂဏိကော၊ တသ္မိံ ရတော အဘိရတော တတ္ထ အဝိဂတစ္ဆန္ဒော ‘‘သင်္ဂဏိကေ ရတော’’တိ ဝုတ္တော ‘‘သင်္ဂဏိကာရတော’’တိပိ ပါဠိ။ ကုဒါဿု နာမာတိ ကုဒါ နာမ။ အဿူတိ နိပါတမတ္တံ၊ ကသ္မိံ နာမ ကာလေတိ အတ္ထော။ ဒုမ္မေဓောတိ နိပ္ပညော။ ဒုက္ခဿာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ။ အန္တန္တိ ပရိယောသာနံ။ အစ္စန္တမေဝ အနုပ္ပာဒံ ကဒါ နာမ ကရိဿတိ၊ ဧဒိသဿ ဒုက္ခဿန္တကရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒုမ္မေဓ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿသီ’’တိပိ ပါဠိ။

ဧဝံ ပန သတ္ထာရာ ဂါထာယ ကထိတာယ ထေရော သံဝေဂဇာတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၂၆-၃၃) –

‘‘သုနန္ဒော နာမ နာမေန၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ၊

အဇ္ဈာယကော ယာစယောဂေါ၊ ဝါဇပေယျံ အယာဇယိ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အဂ္ဂေါ ကာရုဏိကော ဣသိ၊

ဇနတံ အနုကမ္ပန္တော၊ အမ္ဗရေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘စင်္ကမိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

မေတ္တာယ အဖရိ သတ္တေ၊ အပ္ပမာဏေ နိရူပဓိ။

‘‘ဝဏ္ဋေ ဆေတွာန ပုပ္ဖာနိ၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ၊

သဗ္ဗေ သိဿေ သမာနေတွာ၊ အာကာသေ ဥက္ခိပါပယိ။

‘‘ယာဝတာ နဂရံ အာသိ၊ ပုပ္ဖာနံ ဆဒနံ တဒါ၊

ဗုဒ္ဓဿ အာနုဘာဝေန၊ သတ္တာဟံ န ဝိဂစ္ဆထ။

‘‘တေနေဝ ¶ သုက္ကမူလေန၊ အနုဘောတွာန သမ္ပဒါ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ တိဏ္ဏော လောကေ ဝိသတ္တိကံ။

‘‘ဧကာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ပဉ္စတိံသာသု ခတ္တိယာ၊

အမ္ဗရံသသနာမာ တေ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

နီတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စိတ္တနိမိတ္တဿ ကောဝိဒေါတိ အာယသ္မတော သုနာဂတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတ္တိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ အရညာယတနေ အဿမေ ဝသန္တော တီဏိ ဗြာဟ္မဏသဟဿာနိ မန္တေ ဝါစေသိ။ အထေကဒိဝသံ တဿ သတ္ထာရံ ဒိသွာ လက္ခဏာနိ ဥပဓာရေတွာ လက္ခဏမန္တေ ပရိဝတ္တေန္တဿ၊ ‘‘ဤဒိသေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော အနန္တဇိနော အနန္တဉာဏော ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ အာရဗ္ဘ ဥဠာရော ပသာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ¶ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ နာလကဂါမေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သုနာဂေါတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဓမ္မသေနာပတိဿ ဂိဟိသဟာယော ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဒဿနဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတော ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၃၄-၄၀) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဝသဘော နာမ ပဗ္ဗတော၊

တသ္မိံ ပဗ္ဗတပါဒမှိ၊ အဿမော အာသိ မာပိတော။

‘‘တီဏိ ¶ သိဿသဟဿာနိ၊ ဝါစေသိံ ဗြာဟ္မဏော တဒါ၊

သံဟရိတွာန တေ သိဿေ၊ ဧကမန္တံ ဥပါဝိသိံ။

‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ၊

ဗုဒ္ဓဝေဒံ ဂဝေသန္တော၊ ဉာဏေ စိတ္တံ ပသာဒယိံ။

‘‘တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ နိသီဒိံ ပဏ္ဏသန္ထရေ၊

ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဉာဏသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တဝီသတိ ¶ ကပ္ပမှိ၊ ရာဇာ သိရိဓရော အဟု၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘စိတ္တနိမိတ္တဿ ကောဝိဒေါ၊ ပဝိဝေကရသံ ဝိဇာနိယ၊

ဈာယံ နိပကော ပတိဿတော၊ အဓိဂစ္ဆေယျ သုခံ နိရာမိသ’’န္တိ။ –

တတ္ထ စိတ္တနိမိတ္တဿ ကောဝိဒေါတိ ဘာဝနာစိတ္တဿ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏေ ကုသလော၊ ‘‘ဣမသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣမသ္မိံ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗံ၊ ဣမသ္မိံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပဂ္ဂဟဏာဒိယောဂျဿ စိတ္တနိမိတ္တဿ ဂဟဏေ ဆေကော။ ပဝိဝေကရသံ ဝိဇာနိယာတိ ကာယဝိဝေကသံဝဍ္ဎိတဿ စိတ္တဝိဝေကဿ ရသံ သဉ္ဇာနိတွာ၊ ဝိဝေကသုခံ အနုဘဝိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဝိဝေကရသံ ပိတွာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၀၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဈာယန္တိ ပဌမံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန ပစ္ဆာ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စ ဈာယန္တော။ နိပကောတိ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏေ ကုသလော။ ပတိဿတောတိ ဥပဋ္ဌိတဿတိ။ အဓိဂစ္ဆေယျ သုခံ နိရာမိသန္တိ ဧဝံ သမထနိမိတ္တာဒိကောသလ္လေန လဗ္ဘေ စိတ္တဝိဝေကသုခေ ပတိဋ္ဌာယ သတော သမ္ပဇာနော ¶ ဟုတွာ ဝိပဿနာဈာနေနေဝ ဈာယန္တော ကာမာမိသဝဋ္ဋာမိသေဟိ အသမ္မိဿတာယ နိရာမိသံ နိဗ္ဗာနသုခံ ဖလသုခဉ္စ အဓိဂစ္ဆေယျ သမုပဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။

သုနာဂတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတော ¶ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုအညဝါဒိနန္တိ အာယသ္မတော နာဂိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ နာရဒေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ မာဠကေ နိသိန္နော ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန ပုရက္ခတံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော တီဟိ ဂါထာဟိ အဘိတ္ထဝိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ သကျရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နာဂိတောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဘဂဝတိ ¶ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝိဟရန္တေ မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၉၉ အာဒယော) သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၄၇-၅၄) –

‘‘ဝိသာလမာဠေ အာသီနော၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ၊

ခီဏာသဝံ ဗလပ္ပတ္တံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃပုရက္ခတံ။

‘‘သတသဟဿာ တေဝိဇ္ဇာ၊ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ၊

ပရိဝါရေန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ကော ဒိသွာ နပ္ပသီဒတိ။

‘‘ဉာဏေ ဥပနိဓာ ယဿ၊ န ဝိဇ္ဇတိ သဒေဝကေ၊

အနန္တဉာဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ကော ဒိသွာ နပ္ပသီဒတိ။

‘‘ဓမ္မကာယဉ္စ ဒီပေန္တံ၊ ကေဝလံ ရတနာကရံ၊

ဝိကပ္ပေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ကော ဒိသွာ နပ္ပသီဒတိ။

‘‘ဣမာဟိ တီဟိ ဂါထာဟိ၊ နာရဒေါဝှယဝစ္ဆလော၊

ပဒုမုတ္တရံ ထဝိတွာန၊ သမ္ဗုဒ္ဓံ အပရာဇိတံ။

‘‘တေန ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဗုဒ္ဓသန္ထဝနေန စ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘ဣတော တိံသကပ္ပသတေ၊ သုမိတ္တော နာမ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထု အဝိတထဒေသနတံ ဓမ္မဿ စ နိယျာနိကတံ နိဿာယ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿော ပီတိဝေဂပ္ပဝိဿဋ္ဌံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော –

‘‘ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုအညဝါဒိနံ၊ မဂ္ဂေါ န နိဗ္ဗာနဂမော ယထာ အယံ၊

ဣတိဿု သင်္ဃံ ဘဂဝါနုသာသတိ၊ သတ္ထာ သယံ ပါဏိတလေဝ ဒဿယ’’န္တိ။ –

တတ္ထ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣမသ္မာ ဗုဒ္ဓသာသနာ ဗာဟိရကေ သမယေ၊ တေနာဟ ‘‘ပုထုအညဝါဒိန’’န္တိ၊ နာနာတိတ္ထိယာနန္တိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါ န နိဗ္ဗာနဂမော ယထာ အယန္တိ ယထာ အယံ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဧကံသေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနဂမော၊ နိဗ္ဗာနဂါမီ၊ ဧဝံ နိဗ္ဗာနဂမော မဂ္ဂေါ တိတ္ထိယသမယေ နတ္ထိ အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတ္တာ အညတိတ္ထိယဝါဒဿ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ဣဓေဝ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော၊ ဣဓ ဒုတိယော သမဏော၊ ဣဓ တတိယော သမဏော၊ ဣဓ ¶ စတုတ္ထော သမဏော၊ သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။

ဣတီတိ ဧဝံ။ အဿူတိ နိပါတမတ္တံ။ သင်္ဃန္တိ ဘိက္ခုသင်္ဃံ၊ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသောယံ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ သင်္ဃန္တိ ဝါ သမူဟံ၊ ဝေနေယျဇနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝါတိ ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ၊ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္ထာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ သယန္တိ သယမေဝ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟော သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ ဝသေန အဋ္ဌင်္ဂိကော နိဗ္ဗာနဂါမီ အရိယမဂ္ဂေါ ယထာ မမ သာသနေ အတ္ထိ၊ ဧဝံ ဗာဟိရကသမယေ မဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ သီဟနာဒံ နဒန္တော အမှာကံ သတ္ထာ ဘဂဝါ သယမေဝ သယမ္ဘူဉာဏေန ဉာတံ၊ သယမေဝ ဝါ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတော ဟုတွာ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသသမ္ပတ္တိယာ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ဒဿေန္တော ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဝေနေယျဇနတံ အနုသာသတိ ဩဝဒတီတိ။

နာဂိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခန္ဓာ ဒိဋ္ဌာ ယထာဘူတန္တိ အာယသ္မတော ပဝိဋ္ဌတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ကရောန္တော အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကေသဝေါ နာမ တာပသော ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပသန္နမာနသော အဘိဝါဒေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတ္တော နေက္ခမ္မနိန္နဇ္ဈာသယတာယ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ တတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗံ သိက္ခိတွာ ¶ ဝိစရန္တော ဥပတိဿကောလိတာနံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ ‘‘တေပိ နာမ မဟာပညာ တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာ၊ တဒေဝ မညေ သေယျော’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ သတ္ထာ ဝိပဿနံ အာစိက္ခိ။ သော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၅၅-၅၉) –

‘‘နာရဒေါ ¶ ဣတိ မေ နာမံ၊ ကေသဝေါ ဣတိ မံ ဝိဒူ၊

ကုသလာကုသလံ ဧသံ၊ အဂမံ ဗုဒ္ဓသန္တိကံ။

‘‘မေတ္တစိတ္တော ¶ ကာရုဏိကော၊ အတ္ထဒဿီ မဟာမုနိ၊

အဿာသယန္တော သတ္တေ သော၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘သကံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ သိရေ ကတွာန အဉ္ဇလိံ၊

သတ္ထာရံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ပက္ကာမိံ ပါစိနာမုခေါ။

‘‘သတ္တရသေ ကပ္ပသတေ၊ ရာဇာ အာသိ မဟီပတိ၊

အမိတ္တတာပနော နာမ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ခန္ဓာ ဒိဋ္ဌာ ယထာဘူတံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ ပဒါလိတာ၊

ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ၊ တေ ဟိ ဝိပဿနုပလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ ဉာတပရိညာဒီဟိ ပရိဇာနနဝသေန ဝိပဿိတဗ္ဗာ။ ဒိဋ္ဌာ ယထာဘူတန္တိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ အဝိပရီတတော ဒိဋ္ဌာ။ ဘဝါ သဗ္ဗေ ပဒါလိတာတိ ကာမဘဝါဒယော သဗ္ဗေ ကမ္မဘဝါ ဥပပတ္တိဘဝါ စ မဂ္ဂဉာဏသတ္ထေန ဘိန္နာ ဝိဒ္ဓံသိတာ။ ကိလေသပဒါလနေနေဝ ဟိ ကမ္မောပပတ္တိဘဝါ ပဒါလိတာ နာမ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

ပဝိဋ္ဌတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အသက္ခိံ ဝတ အတ္တာနန္တိ အာယသ္မတော အဇ္ဇုနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ¶ ဘဂဝတော ကာလေ သီဟယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ အရညေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နံ သတ္ထာရံ ¶ ဒိသွာ ‘‘အယံ ခေါ ဣမသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗသေဋ္ဌော ပုရိသသီဟော’’တိ ပသန္နမာနသော သုပုပ္ဖိတသာလသာခံ ¶ ဘဉ္ဇိတွာ သတ္ထာရံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အဇ္ဇုနောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော နိဂဏ္ဌေဟိ ကတပရိစယော ဟုတွာ ‘‘ဧဝါဟံ အမတံ အဓိဂမိဿာမီ’’တိ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယတာယ ဒဟရကာလေယေဝ နိဂဏ္ဌေသု ပဗ္ဗဇိတွာ တတ္ထ သာရံ အလဘန္တော သတ္ထု ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ နစိရဿေဝ အရဟာ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၆၀-၆၅) –

‘‘မိဂရာဇာ တဒါ အာသိံ၊ အဘိဇာတော သုကေသရီ၊

ဂိရိဒုဂ္ဂံ ဂဝေသန္တော၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘အယံ နု ခေါ မဟာဝီရော၊ နိဗ္ဗာပေတိ မဟာဇနံ၊

ယံနူနာဟံ ဥပါသေယျံ၊ ဒေဝဒေဝံ နရာသဘံ။

‘‘သာခံ သာလဿ ဘဉ္ဇိတွာ၊ သကောသံ ပုပ္ဖမာဟရိံ၊

ဥပဂန္တွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အဒါသိံ ပုပ္ဖမုတ္တမံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော စ နဝမေ ကပ္ပေ၊ ဝိရောစနသနာမကာ၊

တယော အာသိံသု ရာဇာနော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အနုတ္တရသုခါဓိဂမသမ္ဘူတေန ပီတိဝေဂေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော –

‘‘အသက္ခိံ ဝတ အတ္တာနံ၊ ဥဒ္ဓါတုံ ဥဒကာ ထလံ၊

ဝုယှမာနော မဟောဃေဝ၊ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈဟ’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ အသက္ခိန္တိ သက္ကောသိံ။ ဝတာတိ ဝိမှယေ နိပါတော။ အတိဝိမှယနီယဉှေတံ ယဒိဒံ သစ္စပဋိဝေဓော။ တေနာဟ –

‘‘တံ ကိံမညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ၊ ယံ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅)?

အတ္တာနန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယော ဟိ ပရော န ဟောတိ သော အတ္တာတိ။ ဥဒ္ဓါတုန္တိ ¶ ဥဒ္ဓရိတုံ၊ ‘‘ဥဒ္ဓဋ’’န္တိပိ ပါဌော။ ဥဒကာတိ သံသာရမဟောဃသင်္ခါတာ ဥဒကာ။ ထလန္တိ နိဗ္ဗာနထလံ။ ဝုယှမာနော မဟောဃေဝါတိ မဟဏ္ဏဝေ ဝုယှမာနော ဝိယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ နာမ ဂမ္ဘီရဝိတ္ထတေ အပ္ပတိဋ္ဌေ မဟတိ ဥဒကောဃေ ဝေဂသာ ဝုယှမာနော ပုရိသော ကေနစိ ¶ အတ္ထကာမေန ဥပနီတံ ဖိယာရိတ္တသမ္ပန္နံ ဒဠှနာဝံ လဘိတွာ သုခေနေဝ တတော အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတုံ သက္ကုဏေယျ ပါရံ ပါပုဏေယျ၊ ဧဝမေဝါဟံ သံသာရမဟောဃေ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဝေဂေန ဝုယှမာနော သတ္ထာရာ ဥပနီတံ သမထဝိပဿနုပေတံ အရိယမဂ္ဂနာဝံ လဘိတွာ တတော အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတုံ နိဗ္ဗာနထလံ ပတ္တုံ အဟော အသက္ခိန္တိ။ ယထာ ပန အသက္ခိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈဟ’’န္တိ အာဟ။ ယသ္မာ အဟံ ဒုက္ခာဒီနိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈိံ အရိယမဂ္ဂဉာဏေန အညာသိံ၊ တသ္မာ အသက္ခိံ ဝတ အတ္တာနံ ဥဒ္ဓါတုံ ဥဒကာ ထလန္တိ ယောဇနာ။

အဇ္ဇုနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥတ္တိဏ္ဏာ ပင်္ကပလိပါတိ အာယသ္မတော ဒေဝသဘတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ပါရာဝတယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပိယာလဖလံ ဥပနေသိ။ သတ္ထာ တဿ ပသာဒသံဝဍ္ဎနတ္ထံ တံ ပရိဘုဉ္ဇိ။ သော တေန အတိဝိယ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ စိတ္တံ ပသာဒေတိ ¶ ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အညတရဿ မဏ္ဍလိကရညော ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော တရုဏကာလေယေဝ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတော ရဇ္ဇသုခမနုဘဝန္တော ဝုဒ္ဓါ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိ၊ တဿ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ သံဝေဂဇာတော ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၆၆-၇၂) –

‘‘ပါရာဝတော တဒါ အာသိံ၊ ပရံ အနုပရောဓကော၊

ပဗ္ဘာရေ သေယျံ ကပ္ပေမိ၊ အဝိဒူရေ သိခိသတ္ထုနော။

‘‘သာယံ ပါတဉ္စ ပဿာမိ၊ ဗုဒ္ဓံ လောကဂ္ဂနာယကံ၊

ဒေယျဓမ္မော စ မေ နတ္ထိ၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော။

‘‘ပိယာလဖလမာဒါယ ¶ ၊ အဂမံ ဗုဒ္ဓသန္တိကံ၊

ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော။

‘‘တတော ပရံ ဥပါဒါယ၊ ပရိစာရိံ ဝိနာယကံ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ဧကတ္တိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ အဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော ပန္နရသေ ကပ္ပေ၊ တယော အာသုံ ပိယာလိနော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဥပ္ပန္နသောမနဿော ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော –

‘‘ဥတ္တိဏ္ဏာ ပင်္ကပလိပါ၊ ပါတာလာ ပရိဝဇ္ဇိတာ၊

မုတ္တော ဩဃာ စ ဂန္ထာ စ၊ သဗ္ဗေ မာနာ ဝိသံဟတာ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ဥတ္တိဏ္ဏာတိ ဥတ္တရိတာ အတိက္ကန္တာ။ ပင်္ကပလိပါတိ ပင်္ကာ စ ပလိပါ စ။ ပင်္ကော ဝုစ္စတိ ပကတိကဒ္ဒမော။ ‘‘ပလိပေါ’’တိ ဂမ္ဘီရပုထုလော မဟာကဒ္ဒမော။ ဣဓ ပန ပင်္ကော ဝိယာတိ ပင်္ကော၊ ကာမရာဂေါ အသုစိဘာဝါပါဒနေန စိတ္တဿ မက္ခနတော။ ပလိပေါ ဝိယာတိ ပလိပေါ၊ ပုတ္တဒါရာဒိဝိသယော ဗဟလော ဆန္ဒရာဂေါ ဝုတ္တနယေန သမ္မက္ခနတော ဒုရုတ္တရဏတော စ။ တေ မယာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော အတိက္ကန္တာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တိဏ္ဏာ ပင်္ကပလိပါ’’တိ။ ပါတာလာတိ ပါတာယာလန္တိ ပါတာလာ၊ မဟာသမုဒ္ဒေ နိန္နတရပဒေသာ။ ကေစိ ပန နာဂဘဝနံ ‘‘ပါတာလ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ပန အဂါဟဒုရဝဂ္ဂါဟဒုရုတ္တရဏဋ္ဌေန ပါတာလာ ဝိယာတိ ပါတာလာ၊ ဒိဋ္ဌိယော။ တေ စ မယာ ပဌမမဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ သဗ္ဗထာ ဝဇ္ဇိတာ သမုစ္ဆိန္နာတိ အာဟ ‘‘ပါတာလာ ပရိဝဇ္ဇိတာ’’တိ မုတ္တော ဩဃာ စ ဂန္ထာ စာတိ ကာမောဃာဒိဩဃတော အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာဒိဂန္ထတော စ တေန တေန မဂ္ဂေန မုတ္တော ပရိမုတ္တော၊ ပုန အနဘိကိရဏအဂန္ထနဝသေန အတိက္ကန္တောတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေ မာနာ ဝိသံဟတာတိ နဝဝိဓာပိ မာနာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန ဝိသေသတော သင်္ဃာတံ ဝိနာသံ အာပါဒိတာ သမုစ္ဆိန္နာ ‘‘မာနဝိဓာ ဟတာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ၊ မာနကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော။ ‘‘မာနဝိသာ’’တိ အပရေ၊ တေသံ ပန မာနဝိသဿ ဒုက္ခဿ ဖလတော မာနဝိသာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

(ပဌမ) ဒေဝသဘတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စက္ခန္ဓာ ¶ ¶ ပရိညာတာတိ အာယသ္မတော သာမိဒတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ ထူပေ ပုပ္ဖေဟိ ဆတ္တာတိဆတ္တံ ကတွာ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သာမိဒတ္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတ္တော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ သုတွာ ဥပါသကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂတော သတ္ထာရံ ¶ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ ယထာ သဒ္ဓံ ပဋိလဘိ သံသာရေ စ သံဝေဂံ။ သော ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ သံဝေဂဇာတော ပဗ္ဗဇိတွာ ဉာဏဿ အပရိပက္ကတ္တာ ကတိပယကာလံ အလသဗဟုလီ ဝိဟာသိ။ ပုန သတ္ထာရာ ဓမ္မဒေသနာယ သမုတ္တေဇိတော ဝိပဿနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟရန္တော နစိရေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၁-၄) –

‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ၊ အတ္ထဒဿီနရုတ္တမေ၊

ဆတ္တာတိဆတ္တံ ကာရေတွာ၊ ထူပမှိ အဘိရောပယိံ။

‘‘ကာလေန ကာလမာဂန္တွာ၊ နမဿိံ လောကနာယကံ၊

ပုပ္ဖစ္ဆဒနံ ကတွာန၊ ဆတ္တမှိ အဘိရောပယိံ။

‘‘သတ္တရသေ ကပ္ပသတေ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

မနုဿတ္တံ န ဂစ္ဆာမိ၊ ထူပပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

သော အပရဘာဂေ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ကိံ တယာ၊ အာဝုသော၊ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော အဓိဂတော’’တိ ပုဋ္ဌော သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ အတ္တနော စ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိံ တေသံ ပဝေဒေန္တော အညာဗျာကရဏဝသေန –

‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ¶ ပရိညာတာ၊ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကာ၊

ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာတိ မယာ ဣမေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ၊ န တတော ဘိယျော’’တိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဉာတာ ဝိဒိတာ ပဋိဝိဒ္ဓါ။ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကာတိ တထာ ပရိညာတတ္တာယေဝ မူလဘူတဿ ¶ ¶ သမုဒယဿ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ တေ ဣဒါနိ ယာဝ စရိမကစိတ္တနိရောဓော တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကာ၊ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန ပန အပ္ပဋိသန္ဓိကာဝ နိရုဇ္ဈန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

သာမိဒတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

န ¶ တထာ မတံ သတရသန္တိ အာယသ္မတော ပရိပုဏ္ဏကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဓမ္မဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထု စေတိယေ ပုပ္ဖာဒီဟိ ဥဠာရံ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သကျရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ပရိပုဏ္ဏဝိဘဝတာယ ပရိပုဏ္ဏကောတိ ပညာယိတ္ထ။ သော ဝိဘဝသမ္ပန္နတာယ သဗ္ဗကာလံ သတရသံ နာမ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော သတ္ထု မိဿကာဟာရပရိဘောဂံ သုတွာ ‘‘တာဝ သုခုမာလောပိ ဘဂဝါ နိဗ္ဗာနသုခံ အပေက္ခိတွာ ယထာ တထာ ယာပေတိ၊ ကသ္မာ မယံ အာဟာရဂိဒ္ဓါ ဟုတွာ အာဟာရသုဒ္ဓိကာ ဘဝိဿာမ၊ နိဗ္ဗာနသုခမေဝ ပန အမှေဟိ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ သံသာရေ ဇာတသံဝေဂေါ ဃရာဝါသံ ပဟာယ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဂဝတာ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတော တတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ ပဋိလဒ္ဓဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၅-၉) –

‘‘နိဗ္ဗုတေ လောကနာထမှိ၊ ဓမ္မဒဿီနရာသဘေ၊

အာရောပေသိံ ဓဇတ္ထမ္ဘံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ စေတိယေ။

‘‘နိဿေဏိံ မာပယိတွာန၊ ထူပသေဋ္ဌံ သမာရုဟိံ၊

ဇာတိပုပ္ဖံ ဂဟေတွာန၊ ထူပမှိ အဘိရောပယိံ။

‘‘အဟော ¶ ဗုဒ္ဓါ အဟော ဓမ္မော၊ အဟော နော သတ္ထု သမ္ပဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ထူပပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ထူပသီခသနာမကာ၊

သောဠသာသိံသု ရာဇာနော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဓမ္မေ ဂါရဝဗဟုမာနေန ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌံ ¶ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘န တထာ မတံ သတရသ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၉၁။ တတ္ထ န တထာ မတံ သတရသံ၊ သုဓန္နံ ယံ မယဇ္ဇ ပရိဘုတ္တန္တိ တထာတိ တေန ပကာရေန။ မတန္တိ အဘိမတံ။ သတရသန္တိ သတရသဘောဇနံ ‘‘သတရသဘောဇနံ နာမ သတပါကသပ္ပိအာဒီဟိ အဘိသင်္ခတံ ဘောဇန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အထ ဝါ အနေကတ္ထော သတသဒ္ဒေါ ‘‘သတသော သဟဿသော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တသ္မာ ယံ ဘောဇနံ အနေကသူပံ အနေကဗျဉ္ဇနံ၊ တံ အနေကရသတာယ ‘‘သတရသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ နာနာရသဘောဇနန္တိ အတ္ထော။ သုဓာ ဧဝ အန္နံ သုဓာဘောဇနံ ဒေဝါနံ အာဟာရော။ ယံ မယဇ္ဇ ပရိဘုတ္တန္တိ ယံ မယာ အဇ္ဇ အနုဘုတ္တံ။ ‘‘ယံ မယာ ပရိဘုတ္တ’’န္တိ စ ဣဒံ ‘‘သတရသံ သုဓန္န’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ မယာ အဇ္ဇ ဧတရဟိ နိရောဓသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝသေန ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝသေန စ အစ္စန္တမေဝ သန္တံ ပဏီတံ နိဗ္ဗာနသုခံ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ၊ တံ ယထာ မတံ အဘိမတံ သမ္ဘာဝိတံ တထာ ရာဇကာလေ မယာ ပရိဘုတ္တံ သတရသဘောဇနံ ဒေဝတ္တဘာဝေ ပရိဘုတ္တံ သုဓန္နဉ္စ န မတံ နာဘိမတံ။ ကသ္မာ? ဣဒဉှိ အရိယနိသေဝိတံ နိရာမိသံ ကိလေသာနံ အဝတ္ထုဘူတံ၊ တံ ပန ပုထုဇ္ဇနသေဝိတံ သာမိသံ ကိလေသာနံ ဝတ္ထုဘူတံ၊ တံ ဣမဿ သင်္ခမ္ပိ ကလမ္ပိ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေတီတိ။ ဣဒါနိ ‘‘ယံ မယဇ္ဇ ပရိဘုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တဓမ္မံ ဒေသေန္တော အပရိမိတဒဿိနာ ဂေါတမေန၊ ဗုဒ္ဓေန သုဒေသိတော ဓမ္မော’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – အပရိမိတံ အပရိစ္ဆိန္နံ ဥပ္ပာဒဝယာဘာဝတော သန္တံ အသင်္ခတဓာတုံ သယမ္ဘူဉာဏေန ပဿီ၊ အပရိမိတဿ အနန္တာပရိမေယျဿ ဉေယျဿ ဒဿာဝီတိ တေန အပရိမိတဒဿိနာ ဂေါတမဂေါတ္တေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ¶ ‘‘ခယံ ဝိရာဂံ အမတံ ပဏီတ’’န္တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၄၊ သု။ နိ။ ၂၂၇) စ ‘‘မဒနိမ္မဒနော ပိပါသဝိနယော’’ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၄၀၊ ၁၀။၆) စ အာဒိနာ သုဋ္ဌု ဒေသိတော ဓမ္မော၊ နိဗ္ဗာနံ မယာ အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

ပရိပုဏ္ဏကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယဿာသဝါ ¶ ပရိက္ခီဏာတိ အာယသ္မတော ဝိဇယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ပိယဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဝိဘဝသမ္ပန္နေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ ထူပဿ ရတနခစိတံ ဝေဒိကံ ကာရေတွာ တတ္ထ ဥဠာရံ ဝေဒိကာမဟံ ¶ ကာရေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန အနေကသတေ အတ္တဘာဝေ မဏိဩဘာသေန ဝိစရိ။ ဧဝံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝိဇယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညာယတနေ ဈာနလာဘီ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတွာ ဥပ္ပန္နပ္ပသာဒေါ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တဿ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၁၀-၁၄) –

‘‘နိဗ္ဗုတေ လောကနာထမှိ၊ ပိယဒဿီနရုတ္တမေ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ မုတ္တာဝေဒိမကာသဟံ။

‘‘မဏီဟိ ပရိဝါရေတွာ၊ အကာသိံ ဝေဒိမုတ္တမံ၊

ဝေဒိကာယ မဟံ ကတွာ၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

မဏီ ဓာရေန္တိ အာကာသေ၊ ပုညကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သောဠသိတော ကပ္ပသတေ၊ မဏိပ္ပဘာသနာမကာ၊

ဆတ္တိံသာသိံသု ရာဇာနော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ယဿာသဝါ ပရိက္ခီဏာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၉၂။ တတ္ထ ယဿာသဝါ ပရိက္ခီဏာတိ ယဿ ဥတ္တမပုဂ္ဂလဿ ကာမာသဝါဒယော စတ္တာရော အာသဝါ သဗ္ဗသော ခီဏာ အရိယမဂ္ဂေန ခေပိတာ။ အာဟာရေ စ အနိဿိတောတိ ယော စ အာဟာရေ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယေဟိ အနိဿိတော အဂဓိတော အနဇ္ဈာပန္နော၊ နိဒဿနမတ္တံ၊ အာဟာရသီသေနေတ္ထ စတ္တာရောပိ ပစ္စယာ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စယပရိယာယော ဝါ ဣဓ အာဟာရ-သဒ္ဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သုညတော အနိမိတ္တော စာ’’တိ ဧတ္ထ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခောပိ ဂဟိတောယေဝ၊ တီဏိပိ စေတာနိ နိဗ္ဗာနဿေဝ နာမာနိ။ နိဗ္ဗာနဉှိ ရာဂါဒီနံ အဘာဝေန သုညံ၊ တေဟိ ဝိမုတ္တဉ္စာတိ သုညတဝိမောက္ခော၊ တထာ ရာဂါဒိနိမိတ္တာဘာဝေန သင်္ခါရနိမိတ္တာဘာဝေန စ အနိမိတ္တံ ¶ ၊ တေဟိ ဝိမုတ္တဉ္စာတိ အနိမိတ္တဝိမောက္ခော၊ ရာဂါဒိပဏိဓီနံ အဘာဝေန အပ္ပဏိဟိတံ၊ တေဟိ ဝိမုတ္တဉ္စာတိ အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခောတိ ဝုစ္စတိ။ ဖလသမာပတ္တိဝသေန တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝိဟရန္တဿ အယမ္ပိ တိဝိဓော ဝိမောက္ခော ယဿ ဂေါစရော၊ အာကာသေဝ သကုန္တာနံ၊ ပဒံ တဿ ဒုရန္နယန္တိ ယထာ အာကာသေ ¶ ဂစ္ဆန္တာနံ သကုဏာနံ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပါဒေဟိ အက္ကမိတွာ ဂတာ၊ ဣဒံ ဌာနံ ဥရေန ပဟရိတွာ ဂတာ၊ ဣဒံ သီသေန၊ ဣဒံ ပက္ခေဟီ’’တိ န သက္ကာ ဉာတုံ၊ ဧဝမေဝ ဧဝရူပဿ ဘိက္ခုနော ‘‘နိရယပဒါဒီသု ဣမိနာ နာမ ပဒေန ဂတော’’တိ ဉာပေတုဉ္စ န သက္ကာတိ။

ဝိဇယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုက္ခာ ကာမာ ဧရကာတိ အာယသ္မတော ဧရကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သတ္ထု ကိဉ္စိ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ အလဘန္တော ‘‘ဟန္ဒာဟံ ကာယသာရံ ပုညံ ကရိဿာမီ’’တိ သတ္ထု ဂမနမဂ္ဂံ သောဓေတွာ သမံ အကာသိ။ သတ္ထာ တေန တထာကတံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ ¶ ။ သော တတ္ထ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ပသန္နစိတ္တော ယာဝ ဒဿနုပစာရသမတိက္ကမာ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ အဝိဇဟန္တော အဋ္ဌာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ သမ္ဘာဝနီယဿ ကုဋုမ္ဗိယဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဧရကောတိဿ နာမံ အဟောသိ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော ဣတိကတ္တဗ္ဗတာသု ပရမေန ဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတော။ တဿ မာတာပိတရော ကုလေန ရူပေန အာစာရေန ဝယေန ကောသလ္လေန စ အနုစ္ဆဝိကံ ဒါရိကံ အာနေတွာ ဝိဝါဟကမ္မံ အကံသု ¶ ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသေန ဂေဟေ ဝသန္တော ပစ္ဆိမဘဝိကတ္တာ ကေနစိဒေဝ သံဝေဂဝတ္ထုနာ သံသာရေ သံဝိဂ္ဂမာနသော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ၊ တဿ သတ္ထာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ကတိပယဒိဝသာတိက္ကမေန ဥက္ကဏ္ဌာဘိဘူတော ဝိဟာသိ။ အထ သတ္ထာ တဿ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ ဉတွာ ဩဝါဒဝသေန ‘‘ဒုက္ခာ ကာမာ ဧရကာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။ သော တံ သုတွာ ‘‘အယုတ္တံ မယာ ကတံ၊ ယောဟံ ဧဝရူပဿ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော မိစ္ဆာဝိတက္ကဗဟုလော ဝိဟာသိ’’န္တိ သံဝေဂဇာတော ဝိပဿနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၃၂-၃၆) –

‘‘ဥတ္တရိတွာန နဒိကံ၊ ဝနံ ဂစ္ဆတိ စက္ခုမာ၊

တမဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သိဒ္ဓတ္ထံ ဝရလက္ခဏံ။

‘‘ကုဒါလပိဋကမာဒါယ ¶ ၊ သမံ ကတွာန တံ ပထံ၊

သတ္ထာရံ အဘိဝါဒေတွာ၊ သကံ စိတ္တံ ပသာဒယိံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ မဂ္ဂဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တပညာသကပ္ပမှိ၊ ဧကော အာသိံ ဇနာဓိပေါ၊

နာမေန သုပ္ပဗုဒ္ဓါတိ၊ နာယကော သော နရိဿရော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟာ ပန ဟုတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ဒုက္ခာ ¶ ကာမာ ဧရက၊ န သုခါ ကာမာ ဧရက၊

ယော ကာမေ ကာမယတိ၊ ဒုက္ခံ သော ကာမယတိ ဧရက၊

ယော ကာမေ န ကာမယတိ၊ ဒုက္ခံ သော န ကာမယတိ ဧရကာ’’တိ။ –

တမေဝ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

တတ္ထ ဒုက္ခာ ကာမာတိ ဣမေ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ ဝိပရိဏာမဒုက္ခသံသာရဒုက္ခသဘာဝတော စ၊ ဒုက္ခာ ဒုက္ခမာ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တိကာ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ၊ အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၄)။ ဧရကာတိ ပဌမံ တာဝ ဘဂဝါ တံ အာလပတိ၊ ပစ္ဆာ ပန ထေရော အတ္တာနံ နာမေန ကထေသိ။ န သုခါ ကာမာတိ ကာမာ နာမေတေ ဇာနန္တဿ သုခါ န ဟောန္တိ၊ အဇာနန္တဿ ပန သုခတော ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ယထာဟ – ‘‘ယော သုခံ ဒုက္ခတော အဒ္ဒ၊ ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတော’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၃၊ ဣတိဝု။ ၅၃၊ ထေရဂါ။ ၉၈၆)။ ယော ကာမေ ကာမယတိ၊ ဒုက္ခံ သော ကာမယတီတိ ယော သတ္တော ကိလေသကာမေန ဝတ္ထုကာမေ ကာမယတိ၊ တဿ တံ ကာမနံ သမ္ပတိ သပရိဠာဟတာယ ¶ ၊ အာယတိံ အပါယဒုက္ခဟေတုတာယ စ ဝဋ္ဋဒုက္ခဟေတုတာယ စ ဒုက္ခံ။ ဝတ္ထုကာမာ ပန ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘူတာ။ ဣတိ သော ဒုက္ခသဘာဝံ ဒုက္ခနိမိတ္တံ ဒုက္ခဝတ္ထုဉ္စ ကာမယတီတိ ဝုတ္တော။ ဣတရံ ပဋိပက္ခဝသေန တမေဝတ္ထံ ဉာပေတုံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တဿတ္ထော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧရကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော ¶ ¶ ဟိ တဿ ဘဂဝတောတိ အာယသ္မတော မေတ္တဇိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ အနောမဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သာသနေ အဘိပ္ပသန္နော ဟုတွာ ဗောဓိရုက္ခဿ ဣဋ္ဌကာဟိ ဝေဒိကံ စိနိတွာ သုဓာပရိကမ္မံ ကာရေသိ။ သတ္ထာ တဿ အနုမောဒနံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ မေတ္တဇီတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညေ ဝိဟရန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတွာ ပုဗ္ဗဟေတုနာ စောဒိယမာနော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော အာရဗ္ဘ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ သတ္ထာရာ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇိတေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၂၆-၃၁) –

‘‘အနောမဒဿီမုနိနော၊ ဗောဓိဝေဒိမကာသဟံ၊

သုဓာယ ပိဏ္ဍံ ဒတွာန၊ ပါဏိကမ္မံ အကာသဟံ။

‘‘ဒိသွာ တံ သုကတံ ကမ္မံ၊ အနောမဒဿီ နရုတ္တမော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဌိတော သတ္ထာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ဣမိနာ သုဓကမ္မေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

သမ္ပတ္တိံ အနုဘောတွာန၊ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတိ။

‘‘ပသန္နမုခဝဏ္ဏောမှိ၊ ဧကဂ္ဂေါ သုသမာဟိတော၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘ဣတော ကပ္ပသတေ အာသိံ၊ ပရိပုဏ္ဏေ အနူနကေ၊

ရာဇာ သဗ္ဗဃနော နာမ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထာရံ ထောမေန္တော –

‘‘နမော ဟိ တဿ ဘဂဝတော၊ သကျပုတ္တဿ သိရီမတော၊

တေနာယံ အဂ္ဂပ္ပတ္တေန၊ အဂ္ဂဓမ္မော သုဒေသိတော’’တိ။ – ဂါထံ ¶ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ နမောတိ နမက္ကာရော။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ တဿာတိ ယော သော ဘဂဝါ သမတ္တိံသပါရမိယော ပူရေတွာ ¶ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သကျရာဇဿ ပုတ္တောတိ သကျပုတ္တော။ အနညသာဓာရဏာယ ပုညသမ္ပတ္တိယာ စ သမ္ဘာဝိတော ဥတ္တမာယ ရူပကာယသိရိယာ ဓမ္မကာယသိရိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ သိရီမာ၊ တဿ ဘဂဝတော သကျပုတ္တဿ သိရီမတော နမော အတ္ထု၊ တံ နမာမီတိ အတ္ထော။ တေနာတိ တေန ဘဂဝတာ။ အယန္တိ တဿ ဓမ္မဿ အတ္တနော ပစ္စက္ခတာယ ဝဒတိ။ အဂ္ဂပ္ပတ္တေနာတိ အဂ္ဂံ သဗ္ဗညုတံ၊ သဗ္ဗေဟိ ဝါ ဂုဏေဟိ အဂ္ဂဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ ပတ္တေန။ အဂ္ဂဓမ္မောတိ အဂ္ဂေါ ဥတ္တမော နဝဝိဓလောကုတ္တရော ဓမ္မော သုဋ္ဌု အဝိပရီတံ ဒေသိတော ပဝေဒိတောတိ။

မေတ္တဇိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အန္ဓောဟံ ဟတနေတ္တောသ္မီတိ အာယသ္မတော စက္ခုပါလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ထူပမဟေ ကယိရမာနေ ဥမာပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ ထူပံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ မဟာသုဝဏ္ဏဿ နာမ ကုဋုမ္ဗိကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ပါလောတိ နာမမကံသု။ မာတာ တဿ အာဓာဝိတွာ ပရိဓာဝိတွာ ဝိစရဏကာလေ အညံ ပုတ္တံ လဘိ။ တဿ မာတာပိတရော စူဠပါလောတိ နာမံ ကတွာ ဣတရံ မဟာပါလောတိ ဝေါဟရိံသု။ အထ တေ ဝယပ္ပတ္တေ ဃရဗန္ဓနေန ဗန္ဓိံသု။ တသ္မိံ သမယေ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တတ္ထ မဟာပါလော ဇေတဝနံ ဂစ္ဆန္တေဟိ ဥပါသကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ကုဋုမ္ဗဘာရံ ကနိဋ္ဌဘာတိကဿေဝ ဘာရံ ကတွာ သယံ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ¶ ပဉ္စဝဿာနိ ဝသိတွာ ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သဋ္ဌိမတ္တေ ¶ သဟာယဘိက္ခူ လဘိတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဘာဝနာနုကူလံ ဝသနဋ္ဌာနံ ပရိယေသန္တော အညတရံ ပစ္စန္တဂါမံ နိဿာယ ဂါမဝါသိကေဟိ ဥပါသကေဟိ ကာရေတွာ ဒိန္နာယ အရညာယတနေ ပဏ္ဏသာလာယ ဝသန္တော သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ တဿ အက္ခိရောဂေါ ဥပ္ပန္နော။ ဝေဇ္ဇော ဘေသဇ္ဇံ သမ္ပာဒေတွာ အဒါသိ။ သော ဝေဇ္ဇေန ဝုတ္တဝိဓာနံ န ပဋိပဇ္ဇိ။ တေနဿ ရောဂေါ ဝဍ္ဎိ။ သော ‘‘အက္ခိရောဂဝူပသမနတော ကိလေသရောဂဝူပသမနမေဝ မယှံ ဝရ’’န္တိ အက္ခိရောဂံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဝိပဿနာယယေဝ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော အဟောသိ။ တဿ ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေန္တဿ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အက္ခီနိ စေဝ ကိလေသာ စ ဘိဇ္ဇိံသု။ သော သုက္ခဝိပဿကော အရဟာ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၂၁-၂၅) –

‘‘နိဗ္ဗုတေ ¶ လောကမဟိတေ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟေ၊

သိဒ္ဓတ္ထမှိ ဘဂဝတိ၊ မဟာထူပမဟော အဟု။

‘‘မဟေ ပဝတ္တမာနမှိ၊ သိဒ္ဓတ္ထဿ မဟေသိနော၊

ဥမာပုပ္ဖံ ဂဟေတွာန၊ ထူပမှိ အဘိရောပယိံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ထူပပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော စ နဝမေ ကပ္ပေ၊ သောမဒေဝသနာမကာ၊

ပဉ္စာသီတိသု ရာဇာနော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထ ထေရေ အက္ခိရောဂေန ဝိဟာရေ ဩဟီနေ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ဂတေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဥပါသကာ ‘‘ကသ္မာ ထေရော နာဂတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ သောကာဘိဘူတာ ပိဏ္ဍပါတံ ဥပနေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကိဉ္စိ မာ စိန္တယိတ္ထ၊ ဣဒါနိ မယမေဝ ပိဏ္ဍပါတံ အာနေတွာ ဥပဋ္ဌဟိဿာမာ’’တိ တထာ ကရောန္တိ။ ဘိက္ခူ ထေရဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဝုဋ္ဌဝဿာ ပဝါရေတွာ၊ ‘‘သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတုံ သာဝတ္ထိံ ဂမိဿာမ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟံသု။ ထေရော၊ ‘‘အဟံ ဒုဗ္ဗလော အစက္ခုကော၊ မဂ္ဂေါ စ သဥပဒ္ဒဝေါ၊ မယာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တာနံ တုမှာကံ ပရိဿယော ဘဝိဿတိ၊ တုမှေ ပဌမံ ဂစ္ဆထ၊ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ မဟာထေရေ စ မမ ဝန္ဒနာယ ဝန္ဒထ၊ စူဠပါလဿ မမ ¶ ပဝတ္တိံ ကထေတွာ ကဉ္စိ ပုရိသံ ပေသေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ ပုနပိ ယာစိတွာ ဂမနံ အလဘန္တာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ သေနာသနံ သံသာမေတွာ ဥပါသကေ အာပုစ္ဆိတွာ အနုက္ကမေန ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ မဟာထေရေ စ တဿ ဝန္ဒနာယ ဝန္ဒိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ¶ စူဠပါလဿ တံ ပဝတ္တိံ ဝတွာ တေန ‘‘အယံ၊ ဘန္တေ၊ မယှံ ဘာဂိနေယျော ပါလိတော နာမ၊ ဣမံ ပေသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘မဂ္ဂေါ သပရိဿယော၊ န သက္ကာ ဧကေန ဂဟဋ္ဌေန ဂန္တုံ၊ တသ္မာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပေသေသုံ။ သော အနုက္ကမေန ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အတ္တာနံ တဿ ဩရောစေတွာ တံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အညတရဿ ဂါမဿ သာမန္တာ အရညဋ္ဌာနေ ဧကိဿာ ကဋ္ဌဟာရိယာ ဂါယန္တိယာ သဒ္ဒံ သုတွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘တိဋ္ဌထ၊ ဘန္တေ၊ မုဟုတ္တံ ယာဝါဟံ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတွာ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ တတ္ထ သီလဝိပတ္တိံ ပါပုဏိ။ ထေရော ဣဒါနိမေဝ ဣတ္ထိယာ ဂီတသဒ္ဒေါ သုတော၊ သာမဏေရော စ စိရာယတိ၊ နူန သီလဝိပတ္တိံ ပတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ သောပိ အာဂန္တွာ ‘‘ဂစ္ဆာမ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘ကိံ ပါပေါ ဇာတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သာမဏေရော တုဏှီ ဟုတွာ ပုန ပုစ္ဆိတောပိ န ကထေသိ။ ထေရော ‘‘တာဒိသေန ပါပေန မယှံ ယဋ္ဌိဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ ဝတွာ ပုန တေန ‘‘ဗဟုပရိဿယော ¶ မဂ္ဂေါ၊ တုမှေ စ အန္ဓာ၊ ကထံ ဂမိဿထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဗာလ ဣဓေဝ မေ နိပဇ္ဇိတွာ မရန္တဿာပိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တေန္တဿာပိ တာဒိသေန ဂမနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော –

‘‘အန္ဓောဟံ ဟတနေတ္တောသ္မိ၊ ကန္တာရဒ္ဓါနပက္ခန္ဒော၊

သယမာနောပိ ဂစ္ဆိဿံ၊ န သဟာယေန ပါပေနာ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိတ္ထ၊

တတ္ထ အန္ဓောတိ စက္ခုဝိကလော။ ဟတနေတ္တောတိ ဝိနဋ္ဌစက္ခုကော၊ တေန ‘‘ပယောဂဝိပတ္တိဝသေနာဟံ ဥပဟတနေတ္တတာယ အန္ဓော၊ န ဇစ္စန္ဓဘာဝေနာ’’တိ ယထာဝုတ္တံ အန္ဓဘာဝံ ဝိသေသေတိ။ အထ ဝါ ‘‘အန္ဓော’’တိ ဣဒံ ‘‘အန္ဓေ ¶ ဇိဏ္ဏေ မာတာပိတရော ပေါသေတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၈၈) ဝိယ မံသစက္ခုဝေကလ္လဒီပနံ၊ ‘‘သဗ္ဗေပိမေ ပရိဗ္ဗာဇကာ အန္ဓာ အစက္ခုကာ’’ (ဥဒါ။ ၅၄) ‘‘အန္ဓော ဧကစက္ခု ဒွိစက္ခူ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၂၉) ဝိယ န ပညာစက္ခုဝေကလ္လဒီပနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဟတနေတ္တောသ္မီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေန မုချမေဝ အန္ဓဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကန္တာရဒ္ဓါနပက္ခန္ဒောတိ ¶ ကန္တာရေ ဝိဝနေ ဒီဃမဂ္ဂံ အနုပဝိဋ္ဌော၊ န ဇာတိကန္တာရာဒိဂဟနံ သံသာရဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နောတိ အဓိပ္ပာယော။ တာဒိသဉှိ ကန္တာရဒ္ဓါနံ အယံ ထေရော သမတိက္ကမိတွာ ဌိတော၊ သယမာနောပီတိ သယန္တောပိ၊ ပါဒေသု အဝဟန္တေသု ဥရေန ဇဏ္ဏုကာဟိ စ ဘူမိယံ သံသရန္တော ပရိဝတ္တေန္တောပိ ဂစ္ဆေယျံ။ န သဟာယေန ပါပေနာတိ တာဒိသေန ပါပပုဂ္ဂလေန သဟာယဘူတေန သဒ္ဓိံ န ဂစ္ဆိဿန္တိ ယောဇနာ။ တံ သုတွာ ဣတရော သံဝေဂဇာတော ‘‘ဘာရိယံ ဝတ မယာ သာဟသိကကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တော ဝနသဏ္ဍံ ပက္ခန္ဒော စ အဟောသိ။ အထ ထေရဿ သီလတေဇေန ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ တေန သက္ကော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ သာဝတ္ထိဂါမိပုရိသံ ဝိယ အတ္တာနံ ဉာပေတွာ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဏှန္တော မဂ္ဂံ သင်္ခိပိတွာ တဒဟေဝ သာယနှေ သာဝတ္ထိယံ ထေရံ နေတွာ တတ္ထ ဇေတဝနေ စူဠပါလိတေန ကာရိတာယ ပဏ္ဏသာလာယ ဖလကေ နိသီဒါပေတွာ တဿ သဟာယဝဏ္ဏေန ထေရဿ အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ပက္ကာမိ၊ စူဠပါလိတောပိ တံ ယာဝဇီဝံ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌာသီတိ။

စက္ခုပါလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧကပုပ္ဖံ ¶ စဇိတွာနာတိ အာယသ္မတော ခဏ္ဍသုမနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ ထူပဿ သမန္တတော စန္ဒနဝေဒိကာယ ပရိက္ခိပိတွာ မဟန္တံ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု ဥဠာရံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုဋုမ္ဗိကကုလေ ¶ နိဗ္ဗတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ကနကထူပံ ဥဒ္ဒိဿ ရညာ ပုပ္ဖပူဇာယ ကယိရမာနာယ ပုပ္ဖာနိ အလဘန္တော ဧကံ ခဏ္ဍသုမနပုပ္ဖံ ဒိသွာ မဟတာ မူလေန ¶ တံ ကိဏိတွာ ဂဏှန္တော စေတိယေ ပူဇံ ကရောန္တော ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပာဒေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အသီတိ ဝဿကောဋိယော သဂ္ဂသုခံ အနုဘဝိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပါဝါယံ မလ္လရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဇာတကာလေ ဂေဟေ ခဏ္ဍသက္ခရာ သုမနပုပ္ဖာနိ စ ဥပ္ပန္နာနိ အဟေသုံ။ တေနဿ ခဏ္ဍသုမနောတိ နာမမကံသု။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝတိ ပါဝါယံ စုန္ဒဿ အမ္ဗဝနေ ဝိဟရန္တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၁၅-၂၀) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောဝ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ပရိနိဗ္ဗုတော။

‘‘နိဗ္ဗုတေ စ မဟာဝီရေ၊ ထူပေါ ဝိတ္ထာရိကော အဟု၊

ဒူရတောဝ ဥပဋ္ဌေန္တိ၊ ဓာတုဂေဟဝရုတ္တမေ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော၊ သုမနော၊ အကံ စန္ဒနဝေဒိကံ၊

ဒိဿတိ ထူပခန္ဓော စ၊ ထူပါနုစ္ဆဝိကော တဒါ။

‘‘ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တမာနမှိ၊ ဒေဝတ္တေ အထ မာနုသေ၊

ဩမတ္တံ မေ န ပဿာမိ၊ ပုဗ္ဗကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဉ္စဒသကပ္ပသတေ၊ ဣတော အဋ္ဌ ဇနာ အဟုံ၊

သဗ္ဗေ သမတ္တနာမာ တေ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပုရိမဇာတိံ အနုဿရန္တော တတ္ထ အတ္တနော သုမနပုပ္ဖပရိစ္စာဂဿ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကံ နိဗ္ဗာနူပနိဿယတဉ္စ ဒိသွာ ဥဒါနဝသေန တမတ္ထံ ပကာသေန္တော –

‘‘ဧကပုပ္ဖံ ¶ စဇိတွာန၊ အသီတိ ဝဿကောဋိယော၊

သဂ္ဂေသု ပရိစာရေတွာ၊ သေသကေနမှိ နိဗ္ဗုတော’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ဧကပုပ္ဖန္တိ ဧကံ ကုသုမံ၊ တံ ပန ဣဓ သုမနပုပ္ဖံ အဓိပ္ပေတံ။ စဇိတွာနာတိ သတ္ထု ထူပပူဇာကရဏဝသေန ပရိစ္စဇိတွာ ပရိစ္စာဂဟေတု။ အသီတိ ဝဿကောဋိယောတိ မနုဿဂဏနာယ ဝဿာနံ အသီတိ ကောဋိယော၊ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ၊ ဣဒဉ္စ ဆသု ကာမသဂ္ဂေသု ဒုတိယေ အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ သဂ္ဂေသူတိ တာဝတိံသသင်္ခါတေ သဂ္ဂလောကေ၊ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ဟေတ္ထ ဗဟုဝစနံ။ ပရိစာရေတွာတိ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဣန္ဒြိယာနိ ပရိစာရေတွာ သုခံ အနုဘဝိတွာ၊ ဒေဝစ္ဆရာဟိ ဝါ အတ္တာနံ ပရိစာရေတွာ ¶ ဥပဋ္ဌာပေတွာ။ သေသကေနမှိ နိဗ္ဗုတောတိ ပုပ္ဖပူဇာယ ဝသေန ပဝတ္တကုသလစေတနာသု ဘဝသမ္ပတ္တိ ဒါယကကမ္မတော သေသေန ယံ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဘူတံ၊ တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဗဟူ ဟိ တတ္ထ ပုဗ္ဗာပရဝသေန ပဝတ္တာ စေတနာ။ သေသကေနာတိ ဝါ တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန အပရိက္ခီဏေယေဝ တသ္မိံ ကမ္မဝိပါကေ နိဗ္ဗုတော အမှိ၊ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတောသ္မိ။ ဧတေန ယသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဌတွာ အတ္တနာ အရဟတ္တံ သစ္ဆိကတံ၊ သောပိ စရိမတ္တဘာဝေါ တဿ ကမ္မဝိပါကောတိ ဒဿေတိ။ ယာဒိသံ သန္ဓာယ အညတ္ထာပိ ‘‘တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၂၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၃၁) ဝုတ္တံ။

ခဏ္ဍသုမနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဟိတွာ သတပလံ ကံသန္တိ အာယသ္မတော တိဿတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ယာနကာရကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော စန္ဒနခဏ္ဍေန ဖလကံ ကတွာ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ၊ တဉ္စ ဘဂဝါ ပရိဘုဉ္ဇိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရောရုဝနဂရေ ရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ပိတရိ ကာလင်္ကတေ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတော ဗိမ္ဗိသာရရညော အဒိဋ္ဌသဟာယော ဟုတွာ တဿ မဏိမုတ္တာဝတ္ထာဒီနိ ပဏ္ဏာကာရာနိ ပေသေသိ။ တဿ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ပုညဝန္တတံ ¶ သုတွာ ပဋိပါဘတံ ပေသေန္တော စိတ္တပဋေ ဗုဒ္ဓစရိတံ ¶ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ လိခါပေတွာ ပေသေသိ။ သော တံ ဒိသွာ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရတာယ ပစ္ဆိမဘဝိကတာယ စ စိတ္တပဋေ ဒဿေန္တံ ဗုဒ္ဓစရိတံ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋကေ လိခိတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒက္ကမဉ္စ ဩလောကေတွာ ¶ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော သလ္လက္ခေတွာ သာသနက္ကမံ ဟဒယေ ဌပေတွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ‘‘ဒိဋ္ဌော မယာ ဘဂဝတော ဝေသော၊ သာသနက္ကမော စ ဧကပဒေသေန ဉာတော၊ ဗဟုဒုက္ခာ ကာမာ ဗဟုပါယာသာ၊ ကိံ ဒါနိ မယှံ ဃရာဝါသေနာ’’တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေန္တော ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတွာ မတ္တိကာပတ္တံ ဂဟေတွာ ရာဇာ ပုက္ကုသာတိ ဝိယ မဟာဇနဿ ပရိဒေဝန္တဿေဝ နဂရတော နိက္ခမိတွာ အနုက္ကမေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တတ္ထ သပ္ပသောဏ္ဍိကပဗ္ဘာရေ ဝိဟရန္တံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟရန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၃၇-၄၂) –

‘‘ယာနကာရော ပုရေ အာသိံ၊ ဒါရုကမ္မေ သုသိက္ခိတော၊

စန္ဒနံ ဖလကံ ကတွာ၊ အဒါသိံ လောကဗန္ဓုနော။

‘‘ပဘာသတိ ဣဒံ ဗျမှံ၊ သုဝဏ္ဏဿ သုနိမ္မိတံ၊

ဟတ္ထိယာနံ အဿယာနံ၊ ဒိဗ္ဗယာနံ ဥပဋ္ဌိတံ။

‘‘ပါသာဒါ သိဝိကာ စေဝ၊ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ယဒိစ္ဆကံ၊

အက္ခုဗ္ဘံ ရတနံ မယှံ၊ ဖလကဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ဖလကံ ယမဟံ ဒဒိံ၊

ဒုဂ္ဂတိ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလကဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တပညာသကပ္ပမှိ၊ စတုရော နိမ္မိတာဝှယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဥဒါနဝသေန အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ကထေန္တော –

‘‘ဟိတွာ ¶ သတပလံ ကံသံ၊ သောဝဏ္ဏံ သတရာဇိကံ၊

အဂ္ဂဟိံ မတ္တိကာပတ္တံ၊ ဣဒံ ဒုတိယာဘိသေစန’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ဟိတွာတိ ပရိစ္စဇိတွာ။ သတပလန္တိ သတံ ပလာနိ ယဿ၊ တံ သတပလပရိမာဏံ။ ကံသန္တိ ထာလံ။ သောဝဏ္ဏန္တိ သုဝဏ္ဏမယံ။ သတရာဇိကန္တိ ဘိတ္တိဝိစိတ္တတာယ စ အနေကရူပရာဇိစိတ္တတာယ စ အနေကလေခါယုတ္တံ။ အဂ္ဂဟိံ မတ္တိကာပတ္တန္တိ ဧဝရူပေ မဟာရဟေ ဘာဇနေ ပုဗ္ဗေ ¶ ဘုဉ္ဇိတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ဩဝါဒံ ကရောန္တော ‘‘ဣဒါနာဟံ တံ ဆဍ္ဍေတွာ မတ္တိကာမယပတ္တံ အဂ္ဂဟေသိံ ¶ ၊ အဟော၊ သာဓု၊ မယာ ကတံ အရိယဝတံ အနုဌိတ’’န္တိ ဘာဇနကိတ္တနာပဒေသေန ရဇ္ဇပရိစ္စာဂံ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနဉ္စ အနုမောဒန္တော ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဒုတိယာဘိသေစန’’န္တိ။ ပဌမံ ရဇ္ဇာဘိသေစနံ ဥပါဒါယ ဣဒံ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနံ မမ ဒုတိယံ အဘိသေစနံ။ တဉှိ ရာဂါဒီဟိ သံကိလိဋ္ဌံ သာသင်္ကံ သပရိသင်္ကံ ကမ္မံ အနတ္ထသဉှိတံ ဒုက္ခပဋိဗဒ္ဓံ နိဟီနံ၊ ဣဒံ ပန တံဝိပရိယာယတော ဥတ္တမံ ပဏီတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

တိဿတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပံ ဒိသွာ သတိ မုဋ္ဌာတိ အာယသ္မတော အဘယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သုမေဓံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော သဠလပုပ္ဖေဟိ ပူဇမကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အဘယောတိ လဒ္ဓနာမော ဝိညုတံ ပတ္တော ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဧကဒိဝသံ ဝိဟာရံ ဂတော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိဟရတိ။ အထဿ ဧကဒိဝသံ ဂါမံ ¶ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ မာတုဂါမံ ဒိသွာ အယောနိသောမနသိကာရဝသေန တဿ ရူပံ အာရဗ္ဘ ဆန္ဒရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ သော ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ‘‘သတိံ ဝိဿဇ္ဇိတွာ ဩလောကေန္တဿ ရူပါရမ္မဏေ မယှံ ကိလေသော ဥပ္ပန္နော၊ အယုတ္တံ မယာ ကတ’’န္တိ အတ္တနော စိတ္တံ နိဂ္ဂဏှန္တော တာဝဒေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၄၃-၄၇) –

‘‘သုမေဓော ¶ နာမ နာမေန၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော၊

ဝိဝေကမနုဗြူဟန္တော၊ အဇ္ဈောဂဟိ မဟာဝနံ။

‘‘သဠလံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ဂန္ထိတွာန ဝဋံသကံ၊

ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပေသိံ၊ သမ္မုခါ လောကနာယကံ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဦနဝီသေ ¶ ကပ္ပသတေ၊ သောဠသာသုံ သုနိမ္မိတာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ကိလေသုပ္ပတ္တိနိဒဿနေန ‘‘ကိလေသေ အနုဝတ္တေန္တဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နတ္ထေဝ သီသုက္ခိပနံ။ အဟံ ပန တေ နာနုဝတ္တိ’’န္တိ ဒဿေန္တော –

‘‘ရူပံ ဒိသွာ သတိ မုဋ္ဌာ၊ ပိယံ နိမိတ္တံ မနသိကရောတော၊

သာရတ္တစိတ္တော ဝေဒေတိ၊ တဉ္စ အဇ္ဈောသ တိဋ္ဌတိ၊

တဿ ဝဍ္ဎန္တိ အာသဝါ၊ ဘဝမူလောပဂါမိနော’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ရူပန္တိ ရဇ္ဇနီယံ ရူပါယတနံ၊ တံ ပနေတ္ထ ဣတ္ထိရူပံ အဓိပ္ပေတံ။ ဒိသွာတိ စက္ခုနာ ဒိသွာ၊ စက္ခုဒွါရာနုသာရေန နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနသလ္လက္ခဏဝသေန တံ ဂဟေတွာ၊ တဿ တထာဂဟဏဟေတူတိ အတ္ထော။ သတိ မုဋ္ဌာတိ အသုဘသဘာဝေ ကာယေ ‘‘အသုဘ’’န္တွေဝ ပဝတ္တနသတိ နဋ္ဌာ။ ယထာ ပန ရူပံ ဒိသွာ သတိ နဋ္ဌာ၊ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပိယံ နိမိတ္တံ မနသိကရောတော’’တိ။ ယထာဥပဋ္ဌိတံ အာရမ္မဏံ ‘‘သုဘံ သုခ’’န္တိအာဒိနာ ပိယနိမိတ္တံ ကတွာ ¶ အယောနိသောမနသိကာရေန မနသိကရောတော သတိ မုဋ္ဌာတိ ယောဇနာ။ တထာ ဘူတောဝ သာရတ္တစိတ္တော ဝေဒေတီတိ သုဋ္ဌု ရတ္တစိတ္တော ဟုတွာ တံ ရူပါရမ္မဏံ အနုဘဝတိ အဘိနန္ဒတိ၊ အဘိနန္ဒန္တော ပန တဉ္စ အဇ္ဈောသ တိဋ္ဌတိ အဇ္ဈောသာယ တံ အာရမ္မဏံ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဝတ္တတိ စေဝ၊ ဧဝံဘူတဿ စ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ အာသဝါ ဘဝမူလောပဂါမိနောတိ ဘဝဿ သံသာရဿ မူလဘာဝံ ကာရဏဘာဝံ ဥပဂမနသဘာဝါ ကာမာသဝါဒယော စတ္တာရောပိ အာသဝါ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎန္တိယေဝ၊ န ဟာယန္တိ။ မယှံ ပန ပဋိသင်္ခါနေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တဿ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ တေ စတ္တာရောပိ အာသဝါ အနဝသေသတော ပဟီနာ ပရိက္ခီဏာတိ အဓိပ္ပာယော။

အဘယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဒံ ¶ သုတွာ သတိ မုဋ္ဌာတိ အာယသ္မတော ဥတ္တိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ ¶ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဂေါနကာဒိအတ္ထတံ သဥတ္တရစ္ဆဒံ ဗုဒ္ဓါရဟံ ပလ္လင်္ကံ ဂန္ဓကုဋိယံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သကျရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ဥတ္တိယောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု ဉာတိသမာဂမေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဧကဒိဝသံ နာမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော အန္တရာမဂ္ဂေ မာတုဂါမဿ ဂီတသဒ္ဒံ သုတွာ အယောနိသောမနသိကာရဝသေန တတ္ထ ဆန္ဒရာဂေ ဥပ္ပန္နေ ပဋိသင်္ခါနဗလေန တံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ တာဝဒေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၄၈-၅၂) –

‘‘သုမေဓဿ ¶ ဘဂဝတော၊ လောကဇေဋ္ဌဿ တာဒိနော၊

ပလ္လင်္ကော ဟိ မယာ ဒိန္နော၊ သဥတ္တရသပစ္ဆဒေါ။

‘‘သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ ပလ္လင်္ကော အာသိ သော တဒါ၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ နိဗ္ဗတ္တတိ သဒါ မမ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ပလ္လင်္ကမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပလ္လင်္ကဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ဝီသကပ္ပသဟဿမှိ၊ သုဝဏ္ဏာဘာ တယော ဇနာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ကိလေသုပ္ပတ္တိနိဒဿနေန ‘‘ကိလေသေ အဇိဂုစ္ဆန္တဿ နတ္ထိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော သီသုက္ခိပနံ၊ အဟံ ပန တေ ဇိဂုစ္ဆိမေဝါ’’တိ ဒဿေန္တော –

‘‘သဒ္ဒံ သုတွာ သတိ မုဋ္ဌာ၊ ပိယံ နိမိတ္တံ မနသိကရောတော၊

သာရတ္တစိတ္တော ဝေဒေတိ၊ တဉ္စ အဇ္ဈောသ တိဋ္ဌတိ၊

တဿ ဝဍ္ဎန္တိ အာသဝါ၊ သံသာရ ဥပဂါမိနော’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သဒ္ဒန္တိ ရဇ္ဇနီယံ သဒ္ဒါရမ္မဏံ၊ သံသာရဥပဂါမိနောတိ –

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

ဧဝံ ¶ ¶ ဝုတ္တသံသာရဝဋ္ဋကာရဏံ ဟုတွာ ဥပဂမေန္တီတိ သံသာရဥပဂါမိနော၊ ‘‘သံသာရူပဂါမိနော’’တိ ဝါ ပါဌော။ သေသံ အနန္တရဂါထာယ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဥတ္တိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ (ဒုတိယ) ဒေဝသဘတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

သမ္မပ္ပဓာနသမ္ပန္နောတိ ¶ အာယသ္မတော ဒေဝသဘတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သိခိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သကျရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ဒေဝသဘောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော စုမ္ဗဋကလဟဝူပသမနတ္ထံ သတ္ထရိ အာဂတေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သရဏေသု ပတိဋ္ဌိတော ပုန နိဂြောဓာရာမေ သတ္ထရိ ဝိဟရန္တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၁-၆) –

‘‘စန္ဒံဝ ဝိမလံ သုဒ္ဓံ၊ ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊

နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏံ၊ တိဏ္ဏံ လောကေ ဝိသတ္တိကံ။

‘‘နိဗ္ဗာပယန္တံ ဇနတံ၊ တိဏ္ဏံ တာရယတံ ဝရံ၊

မုနိံ ဝနမှိ ဈာယန္တံ၊ ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတံ။

‘‘ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖာနိ၊ လဂေတွာ သုတ္တကေနဟံ၊

ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ၊ သိခိနော လောကဗန္ဓုနော။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော သတ္တမကေ ကပ္ပေ၊ မနုဇိန္ဒော မဟာယသော၊

သမန္တစက္ခုနာမာသိ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အတ္တနာ အဓိဂတံ ဝိမုတ္တိသုခံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နပီတိသောမနဿော ဥဒါနဝသေန –

‘‘သမ္မပ္ပဓာနသမ္ပန္နော ¶ ၊ သတိပဋ္ဌာနဂေါစရော၊

ဝိမုတ္တိကုသုမသဉ္ဆန္နော၊ ပရိနိဗ္ဗိဿတျနာသဝေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သမ္မပ္ပဓာနသမ္ပန္နောတိ သမ္ပန္နစတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနော၊ တေဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ သမ္ပာဒေတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ သတိပဋ္ဌာနဂေါစရောတိ ကာယာနုပဿနာဒယော သတိပဋ္ဌာနာ ဂေါစရော ¶ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ သတိပဋ္ဌာနဂေါစရော၊ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ပတိဋ္ဌိတစိတ္တောတိ အတ္ထော။ ဂုဏသောဘေန ပရမသုဂန္ဓာ ဝိမုတ္တိယေဝ ကုသုမာနိ၊ တေဟိ သဗ္ဗသော သမ္မဒေဝ သဉ္ဆန္နော ဝိဘူသိတော အလင်္ကတောတိ ဝိမုတ္တိကုသုမသဉ္ဆန္နော။ ပရိနိဗ္ဗိဿတျနာသဝေါတိ ဧဝံ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တော ဘိက္ခု နစိရဿေဝ အနာသဝေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗိဿတိ သဥပါဒိသေသာယ အနုပါဒိသေသာယ စ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။

(ဒုတိယ) ဒေဝသဘတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဗေလဋ္ဌာနိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဟိတွာ ¶ ဂိဟိတ္တံ အနဝေါသိတတ္တောတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဗေလဋ္ဌာနိကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ဝေဿဘုဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ ဃရာဝါသံ ပဟာယ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဣသီဟိ ပရိဝုတော ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ ဝေဿဘုံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပီတိသောမနဿဇာတော သတ္ထု ဉာဏသမ္ပတ္တိံ နိဿာယ ပသန္နမာနသော ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဿ ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗေလဋ္ဌာနိကောတိ လဒ္ဓနာမော ဝိညုတံ ¶ ပတ္တော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ကောသလရဋ္ဌေ အရညေ ဝိဟရန္တော အလသော ကာယဒဠှိဗဟုလော ဖရုသဝါစော အဟောသိ၊ သမဏဓမ္မေ စိတ္တံ န ဥပ္ပာဒေသိ။ အထ နံ ဘဂဝါ ဉာဏပရိပါကံ ဩလောကေတွာ –

‘‘ဟိတွာ ဂိဟိတ္တံ အနဝေါသိတတ္တော၊ မုခနင်္ဂလီ ဩဒရိကော ကုသီတော၊

မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပပုဋ္ဌော၊ ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော’’တိ။ –

ဣမာယ ¶ ဩဘာသဂါထာယ သံဝေဇေသိ။ သော သတ္ထာရံ ပုရတော နိသိန္နံ ဝိယ ဒိသွာ တဉ္စ ဂါထံ သုတွာ သံဝေဂဇာတော ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၄၁-၄၆) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ဇောတန္တံ၊ နိသိန္နံ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

ဩဘာသေန္တံ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဩသဓိံ ဝိယ တာရကံ။

‘‘တယော မာဏဝကာ အာသုံ၊ သကေ သိပ္ပေ သုသိက္ခိတာ၊

ခါရိဘာရံ ဂဟေတွာန၊ အနွေန္တိ မမ ပစ္ဆတော။

‘‘ပုဋကေ သတ္တ ပုပ္ဖာနိ၊ နိက္ခိတ္တာနိ တပဿိနာ၊

ဂဟေတွာ တာနိ ဉာဏမှိ၊ ဝေဿဘုဿာဘိရောပယိံ။

‘‘ဧကတိံသေ ¶ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဉာဏပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကူနတိံသကပ္ပမှိ၊ ဝိပုလာဘသနာမကော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထု ဩဝါဒံ ပဋိပူဇေန္တော ဗျတိရေကမုခေန စ အညံ ဗျာကရောန္တော တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

တတ္ထ ¶ ဟိတွာ ဂိဟိတ္တန္တိ ဂဟဋ္ဌဘာဝံ ပရိစ္စဇိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာတိ အတ္ထော။ အနဝေါသိတတ္တောတိ အနုရူပံ အဝေါသိတတ္တော၊ ယဒတ္ထံ သာသနေ ပဗ္ဗဇန္တဿ အနုရူပပရိညာဒီနံ အတီရိတတ္တာ အပရိယောသိတဘာဝေါ အကတကရဏီယောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အနဝေါသိတတ္တောတိ အနုအဝေါသိတသဘာဝေါ၊ ဝိသုဒ္ဓီနံ မဂ္ဂါနဉ္စ အနုပဋိပါဋိယာ ဝသိတဗ္ဗဝါသဿ အကတာဝီ၊ ဒသသု အရိယဝါသေသု အဝုသိတဝါတိ အတ္ထော။ မုခသင်္ခါတံ နင်္ဂလံ ဣမဿ အတ္ထီတိ မုခနင်္ဂလီ။ နင်္ဂလေန ဝိယ ပထဝိံ ပရေသု ဖရုသဝါစပ္ပယောဂေန အတ္တာနံ ခနန္တောတိ အတ္ထော။ ဩဒရိကောတိ ဥဒရေ ပသုတော ဥဒရပေါသနတပ္ပရော။ ကုသီတောတိ အလသော၊ ဘာဝနံ အနနုယုဉ္ဇန္တော။ ဧဝံဘူတဿ နိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပပုဋ္ဌော၊ ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော’’တိ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ပဗ္ဗဇိတွာ အနဝေါသိတာဒိသဘာဝတာယ ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော၊ န ဧဝံ မာဒိသော ပဏ္ဍိတော။ တဗ္ဗိပရီတသဘာဝတာယ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကံ ပါပိတတ္တာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ဗျတိရေကမုခေန အညံ ဗျာကာသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။

ဗေလဋ္ဌာနိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မာနေန ¶ ဝဉ္စိတာသေတိ အာယသ္မတော သေတုစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော တိဿဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ တိဿံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သုမဓုရံ ပနသဖလံ အဘိသင်္ခတံ နာဠိကေရသာဠဝံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အညတရဿ မဏ္ဍလိကရညော ¶ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သေတုစ္ဆောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ပိတရိ မတေ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတော ဥဿာဟသတ္တီနံ အဘာဝေန ရာဇကိစ္စာနိ ဝိရာဓေန္တော ရဇ္ဇံ ပရဟတ္ထဂတံ ကတွာ ဒုက္ခပ္ပတ္တိယာ သံဝေဂဇာတော ဇနပဒစာရိကံ စရန္တံ ဘဂဝန္တံ ¶ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကရောန္တော တဒဟေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၇။၁၃-၁၇) –

‘‘တိဿဿ ခေါ ဘဂဝတော၊ ပုဗ္ဗေ ဖလမဒါသဟံ၊

နာဠိကေရဉ္စ ပါဒါသိံ၊ ခဇ္ဇကံ အဘိသမ္မတံ။

‘‘ဗုဒ္ဓဿ တမဟံ ဒတွာ၊ တိဿဿ တု မဟေသိနော၊

မောဒါမဟံ ကာမကာမီ၊ ဥပပဇ္ဇိံ ယမိစ္ဆကံ။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော တေရသကပ္ပမှိ၊ ရာဇာ ဣန္ဒသမော အဟု၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ကိလေသေ ဂရဟန္တော –

‘‘မာနေန ဝဉ္စိတာသေ၊ သင်္ခါရေသု သံကိလိဿမာနာသေ၊

လာဘာလာဘေန မထိတာ၊ သမာဓိံ နာဓိဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ မာနေန ဝဉ္စိတာသေတိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန မာနေန အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနာဒိဝသေန ကုသလဘဏ္ဍစ္ဆေဒနေန ဝိပ္ပလဒ္ဓါ။ သင်္ခါရေသု သံကိလိဿမာနာသေတိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု စက္ခာဒီသု စေဝ ရူပါဒီသု စ သင်္ခတဓမ္မေသု သံကိလိဿမာနာ၊ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ တံနိမိတ္တံ တဏှာဂါဟာဒိဝသေန သံကိလေသံ အာပဇ္ဇမာနာ။ လာဘာလာဘေန မထိတာတိ ပတ္တစီဝရာဒီနဉ္စေဝ ¶ ဝတ္ထာဒီနဉ္စ လာဘေန တေသံယေဝ စ အလာဘေန တံနိမိတ္တံ ဥပ္ပန္နေဟိ အနုနယပဋိဃေဟိ မထိတာ မဒ္ဒိတာ အဘိဘူတာ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အဝသိဋ္ဌလောကဓမ္မာနမ္ပေတ္ထ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမာဓိံ နာဓိဂစ္ဆန္တီတိ တေ ဧဝရူပါ ပုဂ္ဂလာ သမာဓိံ သမထဝိပဿနာဝသေန စိတ္တေကဂ္ဂတံ ကဒါစိပိ န ဝိန္ဒန္တိ န ပဋိလဘန္တိ န ပါပုဏန္တိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနံ ဓမ္မာနံ အဘာဝတော၊ ဣတရေသဉ္စ ဘာဝတော။ ဣဓာပိ ယထာ မာနာဒီဟိ အဘိဘူတာ ¶ အဝိဒ္ဒသုနော သမာဓိံ ¶ နာဓိဂစ္ဆန္တိ၊ န ဧဝံ ဝိဒ္ဒသုနော။ တေ ပန မာဒိသာ တေဟိ အနဘိဘူတာ သမာဓိံ အဓိဂစ္ဆန္တေဝါတိ ဗျတိရေကမုခေန အညာဗျာကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သေတုစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နာဟံ ဧတေန အတ္ထိကောတိ အာယသ္မတော ဗန္ဓုရတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ အညတရဿ ရညော အန္တေပုရေ ဂေါပကော ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ သပရိသံ ရာဇင်္ဂဏေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ကဏဝေရပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ သသင်္ဃံ လောကနာယကံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သီလဝတီနဂရေ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဗန္ဓုရောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန သာဝတ္ထိယံ ဂတော ဥပါသကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂတော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဉာဏဿ ပရိပါကတ္တာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၇။၇-၁၂) –

‘‘သိဒ္ဓတ္ထော နာမ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ပုရက္ခတော သာဝကေဟိ၊ နဂရံ ပဋိပဇ္ဇထ။

‘‘ရညော အန္တေပုရေ အာသိံ၊ ဂေါပကော အဘိသမ္မတော၊

ပါသာဒေ ဥပဝိဋ္ဌောဟံ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘ကဏဝေရံ ဂဟေတွာန၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေ သမောကိရိံ၊

ဗုဒ္ဓဿ ဝိသုံ ကတွာန၊ တတော ဘိယျော သမောကိရိံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တာသီတိမှိတော ¶ ကပ္ပေ၊ စတုရာသုံ မဟိဒ္ဓိကာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ကတညုဘာဝေ ဌတွာ အတ္တနော ဥပကာရဿ ရညော ပစ္စုပကာရံ ကာတုံ သီလဝတီနဂရံ ဂန္တွာ ¶ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သစ္စာနိ ပကာသေသိ။ ရာဇာ သစ္စပရိယောသာနေ သောတာပန္နော ¶ ဟုတွာ အတ္တနော နဂရေ သုဒဿနံ နာမ မဟန္တံ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ ထေရဿ နိယျာတေသိ။ မဟာလာဘသက္ကာရော အဟောသိ။ ထေရော ဝိဟာရံ သဗ္ဗဉ္စ လာဘသက္ကာရံ သင်္ဃဿ နိယျာတေတွာ သယံ ပုရိမနိယာမေနေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ယာပေန္တော ကတိပါဟံ တတ္ထ ဝသိတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တုကာမော အဟောသိ။ ဘိက္ခူ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှေ ဣဓေဝ ဝသထ၊ သစေ ပစ္စယေဟိ ဝေကလ္လံ၊ မယံ တံ ပရိပူရေဿာမာ’’တိ အာဟံသု။ ထေရော၊ ‘‘န မယှံ၊ အာဝုသော၊ ဥဠာရေဟိ ပစ္စယေဟိ အတ္ထော အတ္ထိ၊ ဣတရီတရေဟိ ပစ္စယေဟိ ယာပေမိ၊ ဓမ္မရသေနေဝမှိ တိတ္တော’’တိ ဒဿေန္တော –

‘‘နာဟံ ဧတေန အတ္ထိကော၊ သုခိတော ဓမ္မရသေန တပ္ပိတော၊

ပိတွာ ရသဂ္ဂမုတ္တမံ၊ န စ ကာဟာမိ ဝိသေန သန္ထဝ’’န္တိ။ –

တတ္ထ နာဟံ ဧတေန အတ္ထိကောတိ ယေန မံ တုမှေ တပ္ပေတုကာမာ ‘‘ပရိပူရေဿာမာ’’တိ ဝဒထ၊ ဧတေန အာမိသလာဘေန ပစ္စယာမိသရသေန နာဟံ အတ္ထိကော၊ မယှံ ဧတေန အတ္ထော နတ္ထိ၊ သန္တုဋ္ဌိ ပရမံ သုခန္တိ ဣတရီတရေဟေဝ ပစ္စယေဟိ ယာပေမီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တေန အနတ္ထိကဘာဝေ ပဓာနကာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သုခိတော ဓမ္မရသေန တပ္ပိတော’’တိ။ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မရသေန စေဝ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မရသေန စ တပ္ပိတော ပီဏိတော သုခိတော ဥတ္တမေန သုခေန သုဟိတောတိ အတ္ထော။ ပိတွာ ရသဂ္ဂမုတ္တမန္တိ သဗ္ဗရသေသု အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံ တတောယေဝ ဥတ္တမံ ယထာဝုတ္တံ ဓမ္မရသံ ပိဝိတွာ ဌိတော၊ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော ဇိနာတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၅၄)။ န စ ကာဟာမိ ဝိသေန သန္ထဝန္တိ ဧဝရူပံ ရသုတ္တမံ ¶ ဓမ္မရသံ ပိဝိတွာ ဌိတော ဝိသေန ဝိသသဒိသေန ဝိသရသေန သန္ထဝံ သံသဂ္ဂံ န ကရိဿာမိ၊ တထာကရဏဿ ကာရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

ဗန္ဓုရတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

လဟုကော ¶ ဝတ မေ ကာယောတိ အာယသ္မတော ခိတကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ယက္ခသေနာပတိ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ ယက္ခသမာဂမေ နိသိန္နော သတ္ထာရံ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တဿ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဝေဒေန္တော အပ္ဖောဋေန္တော ဥဋ္ဌဟိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ¶ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ခိတကောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ မဟိဒ္ဓိကဘာဝံ သုတွာ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ ဘဝိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗဟေတုနာ စောဒိယမာနော ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သမထဝိပဿနာသု ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၇။၁-၆) –

‘‘ပဒုမော နာမ နာမေန၊ ဒွိပဒိန္ဒော နရာသဘော၊

ပဝနာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယက္ခာနံ သမယော အာသိ၊ အဝိဒူရေ မဟေသိနော၊

ယေန ကိစ္စေန သမ္ပတ္တာ၊ အဇ္ဈာပေက္ခိံသု တာဝဒေ။

‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဂိရမညာယ၊ အမတဿ စ ဒေသနံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ အပ္ဖောဋေတွာ ဥပဋ္ဌဟိံ။

‘‘သုစိဏ္ဏဿ ဖလံ ပဿ၊ ဥပဋ္ဌာနဿ သတ္ထုနော၊

တိံသကပ္ပသဟဿေသု၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘ဦနတိံသေ ¶ ကပ္ပသတေ၊ သမလင်္ကတနာမကော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သဝိသေသံ ဣဒ္ဓီသု ဝသီဘာဝေန အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပစ္စနုဘောန္တော ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေန အနုသာသနီပါဋိဟာရိယေန စ သတ္တာနံ အနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တော ဝိဟရတိ။ သော ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘ကထံ တွံ၊ အာဝုသော၊ ဣဒ္ဓိ ဝဠဉ္ဇေသီ’’တိ ပုဋ္ဌော တမတ္ထံ အာစိက္ခန္တော –

‘‘လဟုကော ဝတ မေ ကာယော၊ ဖုဋ္ဌော စ ပီတိသုခေန ဝိပုလေန၊

တူလမိဝ ဧရိတံ မာလုတေန၊ ပိလဝတီဝ မေ ကာယော’’တိ။ –

ဂါထံ အဘာသိ။ ‘‘ဥဒါနဝသေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။

တတ္ထ လဟုကော ဝတ မေ ကာယောတိ နီဝရဏာဒိဝိက္ခမ္ဘနေန စုဒ္ဒသဝိဓေန စိတ္တပရိဒမနေန စတုရိဒ္ဓိပါဒကဘာဝနာယ သုဋ္ဌု စိဏ္ဏဝသီဘာဝေန စ မေ ရူပကာယော သလ္လဟုကော ဝတ၊ ယေန ဒန္ဓံ မဟာဘူတပစ္စယမ္ပိ နာမ ဣမံ ကရဇကာယံ ¶ စိတ္တဝသေန ပရိဏာမေမီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဖုဋ္ဌော စ ပီတိသုခေန ¶ ဝိပုလေနာတိ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဖရန္တေန မဟတာ ဥဠာရေန ပီတိသဟိတေန သုခေန ဖုဋ္ဌော စ မေ ကာယောတိ ယောဇနာ။ ဣဒဉ္စ ယထာ ကာယော လဟုကော အဟောသိ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သုခသညောက္ကမနေန ဟိ သဒ္ဓိံယေဝ လဟုသညောက္ကမနံ ဟောတိ။ သုခဿ ဖရဏဉ္စေတ္ထ တံသမုဋ္ဌာနရူပဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ကထံ ပန စတုတ္ထဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော ပီတိသုခဖရဏံ၊ သမတိက္ကန္တပီတိသုခဉှိ တန္တိ စေ? သစ္စမေတံ၊ ဣဒံ ပန န စတုတ္ထဇ္ဈာနလက္ခဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန။ ‘‘ပီတိသုခေနာ’’တိ ပန ပီတိသဟိတသဒိသေန သုခေန၊ ဥပေက္ခာ ဟိ ဣဓ သန္တသဘာဝတာယ ဉာဏဝိသေသယောဂတော စ သုခန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၁)။ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ရူပကာယာရမ္မဏေန ဝါ ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတံ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမတိ ပဝိသတိ ဖုသတိ သမ္ပာပုဏာတီတိ ¶ အယမ္ပိ တတ္ထ အတ္ထော။ တထာ စာဟ အဋ္ဌကထာယံ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၁၂) – ‘‘သုခသညာ နာမ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တာ သညာ။ ဥပေက္ခာ ဟိ သန္တံ သုခန္တိ ဝုတ္တံ သာယေဝ သညာ နီဝရဏေဟိ စေဝ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ လဟုသညာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဩက္ကန္တဿ ပနဿ ကရဇကာယောပိ တူလပိစု ဝိယ သလ္လဟုကော ဟောတိ။ သော ဧဝံ ဝါတက္ခိတ္တတူလပိစုနော ဝိယ သလ္လဟုကေန ဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တူလမိဝ ဧရိတံ မာလုတေန၊ ပိလဝတီဝ မေ ကာယော’’တိ။ တဿတ္ထော – ယဒါဟံ ဗြဟ္မလောကံ အညံ ဝါ ဣဒ္ဓိယာ ဂန္တုကာမော ဟောမိ၊ တဒါ မာလုတေန ဝါယုနာ ဧရိတံ စိတ္တံ တူလပိစု ဝိယ အာကာသံ လင်္ဃန္တောယေဝ မေ ကာယော ဟောတီတိ။

ခိတကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥက္ကဏ္ဌိတောတိ ¶ အာယသ္မတော မလိတဝမ္ဘတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟိမဝန္တတော အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ ဇာတဿရေ သကုဏော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပဒုမုတ္တရော ဘဂဝါ တံ အနုဂ္ဂဏှန္တော တတ္ထ ဂန္တွာ ဇာတဿရတီရေ စင်္ကမတိ။ သကုဏော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သရေ ကုမုဒါနိ ဂဟေတွာ ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကုရုကစ္ဆနဂရေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ မလိတဝမ္ဘောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ပစ္ဆာဘူမဟာထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိဟရတိ။ တဿ စ အယံ သဘာဝေါ၊ ယတ္ထ ဘောဇနသပ္ပာယော ဒုလ္လဘော၊ ဣတရေ သုလဘာ၊ တတော န ပက္ကမတိ။ ယတ္ထ ပန ဘောဇနသပ္ပာယော သုလဘော၊ ဣတရေ ဒုလ္လဘာ၊ တတ္ထ န ဝသတိ ပက္ကမတေဝ။ ဧဝံ ဝိဟရန္တော ¶ စ ဟေတုသမ္ပန္နတာယ မဟာပုရိသဇာတိကတာယ စ နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၅၁-၅၇) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ ¶ ၊ မဟာဇာတဿရော အဟု၊

ပဒုမုပ္ပလသဉ္ဆန္နော၊ ပုဏ္ဍရီကသမောတ္ထဋော။

‘‘ကုကုတ္ထော နာမ နာမေန၊ တတ္ထာသိံ သကုဏော တဒါ၊

သီလဝါ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော၊ ပုညာပုညေသု ကောဝိဒေါ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

ဇာတဿရဿာဝိဒူရေ၊ သဉ္စရိတ္ထ မဟာမုနိ။

‘‘ဇလဇံ ကုမုဒံ ဆေတွာ၊ ဥပနေသိံ မဟေသိနော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ ပဋိဂ္ဂဟိ မဟာမုနိ။

‘‘တဉ္စ ဒါနံ ဒဒိတွာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘သောဠသေတော ကပ္ပသတေ၊ အာသုံ ဝရုဏနာမကာ၊

အဋ္ဌ ဧတေ ဇနာဓိပါ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဥဒါနေန္တော –

‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောပိ န ဝသေ၊ ရမမာနောပိ ပက္ကမေ၊

န တွေဝါနတ္ထသံဟိတံ၊ ဝသေ ဝါသံ ဝိစက္ခဏော’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ဥက္ကဏ္ဌိတောပိ န ဝသေတိ ယသ္မိံ အာဝါသေ ဝသန္တဿ မေ ဘောဇနသပ္ပာယာလာဘေန အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု ဥက္ကဏ္ဌာ အနဘိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ဥက္ကဏ္ဌိတောပိ ဝသာမိယေဝ ဣတရသပ္ပာယလာဘေန န ပက္ကမေ န ပက္ကမာမိ။ န ဝသေတိ ဧတ္ထ န-ကာရေနပိ ပက္ကမေတိပဒံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ရမမာနောပိ ပက္ကမေတိ ယသ္မိံ ¶ ပန အာဝါသေ ဝသန္တဿ မေ ပစ္စယဝေကလ္လာဘာဝေန နတ္ထိ ဥက္ကဏ္ဌာ၊ အညဒတ္ထု အဘိရမာမိ၊ ဧဝံ အဘိရမမာနောပိ အဝသေသသပ္ပာယာလာဘေန တတော ပက္ကမေ၊ န ဝသေယျံ။ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တောဝါဟံ နစိရဿေဝ သကတ္ထံ ပစ္စုပါဒိန္တိ။ အယဉ္စေတ္ထ အတ္တပဋိပတ္တိပစ္စဝေက္ခဏာယံ ယောဇနာ။ ပရဿ ဩဝါဒဒါနေ ပန ဝသေယျ န ပက္ကမေယျာတိ ဝိဓာနဝသေန ¶ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န တွေဝါနတ္ထသံဟိတံ၊ ဝသေ ဝါသံ ဝိစက္ခဏောတိ ယသ္မိံ အာဝါသေ ပစ္စယာ သုလဘာ ¶ ၊ သမဏဓမ္မော န ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ၊ ယသ္မိဉ္စ အာဝါသေ ပစ္စယာ ဒုလ္လဘာ၊ သမဏဓမ္မောပိ ပါရိပူရိံ န ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝရူပေါ အာဝါသော ဣဓ အနတ္ထသံဟိတော နာမ အဝဍ္ဎိသဟိတောတိ ကတွာ။ ဧဝရူပံ ဝါသံ ဝိစက္ခဏော ဝိညုဇာတိကော သကတ္ထံ ပရိပူရေတုကာမော နတွေဝ ဝသေယျ။ ယတ္ထ ပန ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတော အာဝါသော လဗ္ဘတိ၊ သတ္တပိ သပ္ပာယာ လဗ္ဘန္တိ၊ တတ္ထေဝ ဝသေယျာတိ အတ္ထော။

မလိတဝမ္ဘတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတလိင်္ဂဿ အတ္ထဿာတိ အာယသ္မတော သုဟေမန္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဒွါနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဝနစရော ဟုတွာ ဝနေ ဝသတိ၊ တံ အနုဂ္ဂဟိတုံ ဘဂဝါ အရညံ ပဝိသိတွာ တဿ အာသန္နေ ဌာနေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော သုဂန္ဓာနိ ပုန္နာဂပုပ္ဖာနိ ဩစိနိတွာ ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပါရိယန္တဒေသေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သုဟေမန္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော သင်္ကဿနဂရေ မိဂဒါယေ ဝိဟရန္တံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ တေပိဋကော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော ¶ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၄၆-၅၀) –

‘‘ကာနနံ ဝနမောဂယှ၊ ဝသာမိ လုဒ္ဒကော အဟံ၊

ပုန္နာဂံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ အနုဿရိံ။

‘‘တံ ¶ ပုပ္ဖံ ဩစိနိတွာန၊ သုဂန္ဓံ ဂန္ဓိတံ သုဘံ၊

ထူပံ ကရိတွာ ပုလိနေ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကမှိ နဝုတေ ကပ္ပေ၊ ဧကော အာသိံ တမောနုဒေါ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ခေါ ယံ သာဝကေန ပတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အနုပ္ပတ္တံ၊ ယံနူနာဟံ ဣဒါနိ ဘိက္ခူနံ အနုဂ္ဂဟံ ကရေယျ’’န္တိ။ ဧဝံ စိန္တေတွာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒတာယ အကိလာသုတာယ စ အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂတေ ဘိက္ခူ ယထာရဟံ ဩဝဒန္တော အနုသာသန္တော ကင်္ခံ ဆိန္ဒန္တော ဓမ္မံ ကထေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ အာစိက္ခန္တော ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိညူနဉ္စ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိသေသံ အာစိက္ခန္တော –

‘‘သတလိင်္ဂဿ အတ္ထဿ၊ သတလက္ခဏဓာရိနော၊

ဧကင်္ဂဒဿီ ဒုမ္မေဓော၊ သတဒဿီ စ ပဏ္ဍိတော’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သတလိင်္ဂဿာတိ လီနမတ္ထံ ဂမေန္တီတိ လိင်္ဂါနိ၊ အတ္ထေသု သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တာနိ၊ တာနိ ပန သတံ အနေကာနိ လိင်္ဂါနိ ဧတဿာတိ သတလိင်္ဂေါ။ အနေကတ္ထော ဟိ ဣဓ သတသဒ္ဒေါ၊ ‘‘သတံ သဟဿ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ န သင်္ချာဝိသေသတ္ထော တဿ သတလိင်္ဂဿ။ အတ္ထဿာတိ ဉေယျဿ၊ ဉေယျဉှိ ဉာဏေန အရဏီယတော ‘‘အတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော စ ဧကောပိ အနေကလိင်္ဂေါ၊ ယထာ ‘‘သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ မဃဝါ’’တိ၊ ‘‘ပညာ ဝိဇ္ဇာ မေဓာ ဉာဏ’’န္တိ စ။ ယေန လိင်္ဂေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန တာဝတိံသာဓိပတိမှိ ဣန္ဒသဒ္ဒေါ ပဝတ္တော၊ န တေန တတ္ထ သက္ကာဒိသဒ္ဒါ ပဝတ္တာ၊ အထ ခေါ အညေန။ တထာ ယေန သမ္မာဒိဋ္ဌိမှိ ပညာသဒ္ဒေါ ပဝတ္တော၊ န တေန ဝိဇ္ဇာဒိသဒ္ဒါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတလိင်္ဂဿ အတ္ထဿာ’’တိ။

သတလက္ခဏဓာရိနောတိ ¶ အနေကလက္ခဏဝတော။ လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ၊ ပစ္စယဘာဝိနော အတ္ထဿ အတ္တနော ဖလံ ပဋိစ္စ ပစ္စယဘာဝေါ၊ တေန ဟိ သော အယံ ဣမဿ ကာရဏန္တိ လက္ခီယတိ။ သော စ ဧကဿေဝ အတ္ထဿ အနေကပ္ပဘေဒေါ ဥပလဗ္ဘတိ ¶ ၊ တေနာဟ ‘‘သတလက္ခဏဓာရိနော’’တိ။ အထ ဝါ လက္ခီယန္တီတိ လက္ခဏာနိ၊ တဿ တဿ အတ္ထဿ သင်္ခတတာဒယော ပကာရဝိသေသာ တေ ပန အတ္ထတော အဝတ္ထာဝိသေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ စ ပန တေသံ အနိစ္စတာဒိသာမညလက္ခဏံ လိင်္ဂေန္တိ ဉာပေန္တီတိ ‘‘လိင်္ဂါနီ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ တဿိမေ အာကာရာ၊ ယသ္မာ ဧကဿာပိ အတ္ထဿ အနေကေ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတလိင်္ဂဿ အတ္ထဿ၊ သတလက္ခဏဓာရိနော’’တိ။ တေနာဟ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ – ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။

ဧကင်္ဂဒဿီ ဒုမ္မေဓောတိ ဧဝံ အနေကလိင်္ဂေ အနေကလက္ခဏေ အတ္ထေ ယော တတ္ထ ဧကင်္ဂဒဿီ အပုထုပညတာယ ဧကလိင်္ဂမတ္တံ ဧကလက္ခဏမတ္တဉ္စ ဒိသွာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌမေဝ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ အဘိနိဝိဿ ¶ ‘‘မောဃမည’’န္တိ ဣတရံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ဟတ္ထိဒဿနကအန္ဓော ဝိယ ဧကင်္ဂဂါဟီ ဒုမ္မေဓော ဒုပ္ပညော တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာနံယေဝ ပကာရဝိသေသာနံ အဇာနနတော မိစ္ဆာ အဘိနိဝိသနတော စ။ သတဒဿီ စ ပဏ္ဍိတောတိ ပဏ္ဍိတော ပန တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနေ အနေကေပိ ပကာရေ အတ္တနော ပညာစက္ခုနာ သဗ္ဗသော ပဿတိ။ ယော ဝါ တတ္ထ လဗ္ဘမာနေ အနေကေ ပညာစက္ခုနာ အတ္တနာပိ ပဿတိ၊ အညေသမ္ပိ ဒဿေတိ ပကာသေတိ၊ သော ပဏ္ဍိတော ဝိစက္ခဏော အတ္ထေသု ကုသလော နာမာတိ။ ဧဝံ ထေရော ဥက္ကံသဂတံ အတ္တနော ပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိံ ဘိက္ခူနံ ဝိဘာဝေသိ။

သုဟေမန္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဗ္ဗဇိံ ¶ တုလယိတွာနာတိ အာယသ္မတော ဓမ္မသဝတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ သုဝစ္ဆော နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဃရာဝါသေ ဒေါသံ ¶ ဒိသွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညာယတနေ ပဗ္ဗတန္တရေ အဿမံ ကာရေတွာ ဗဟူဟိ တာပသေဟိ သဒ္ဓိံ ဝသိ။ အထဿ ကုသလဗီဇံ ရောပေတုကာမော ပဒုမုတ္တရော ဘဂဝါ အဿမသမီပေ အာကာသေ ဌတွာ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။ သော တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပူဇေတုကာမော နာဂပုပ္ဖာနိ ဩစိနာပေသိ။ သတ္ထာ၊ ‘‘အလံ ဣမဿ တာပသဿ ဧတ္တကံ ကုသလဗီဇ’’န္တိ ပက္ကာမိ။ သော ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ သတ္ထု ဂမနမဂ္ဂံ ဩကိရိတွာ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဓမ္မသဝေါတိ လဒ္ဓနာမော ဝိညုတံ ပတ္တော ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိံ ဝိဟရန္တံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၃၉-၄၅) –

‘‘သုဝစ္ဆော နာမ နာမေန၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ၊

ပုရက္ခတော သသိဿေဟိ၊ ဝသတေ ပဗ္ဗတန္တရေ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမုဒ္ဓရိတုကာမော သော၊ အာဂစ္ဆိ မမ သန္တိကံ။

‘‘ဝေဟာသမှိ စင်္ကမတိ၊ ဓူပါယတိ ဇလတေ တထာ၊

ဟာသံ မမံ ဝိဒိတွာန၊ ပက္ကာမိ ပါစိနာမုခေါ။

‘‘တဉ္စ ¶ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ၊ အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊

နာဂပုပ္ဖံ ဂဟေတွာန၊ ဂတမဂ္ဂမှိ ဩကိရိံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖံ ဩကိရိံ အဟံ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ¶ ကပ္ပသတေ၊ ရာဇာ အာသိ မဟာရဟော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဥဒါနဝသေန –

‘‘ပဗ္ဗဇိံ တုလယိတွာန၊ အဂါရသ္မာနဂါရိယံ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ပဗ္ဗဇိံ တုလယိတွာနာတိ ‘‘သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသော ရဇာပထော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၁၊ မ။ နိ။ ၂။၁၀၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဃရာဝါသေ၊ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၇၇) ကာမေသု အာဒီနဝံ တပ္ပဋိပက္ခတော နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ တုလဘူတာယ ပညာယ ဝိစာရေတွာ ဝီမံသိတွာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣဒမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

ဓမ္မသဝတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဓမ္မသဝပိတုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

သ ဝီသဝဿသတိကောတိ ¶ အာယသ္မတော ဓမ္မသဝပိတုတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဘူတဂဏေ နာမ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တံ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော တိဏသူလပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဒါရပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဓမ္မသဝံ နာမ ပုတ္တံ လဘိတွာ တသ္မိံ ပဗ္ဗဇိတေ သယမ္ပိ ဝီသဝဿသတိကော ဟုတွာ၊ ‘‘မမ ပုတ္တော တာဝ တရုဏော ပဗ္ဗဇိ ¶ ၊ အထ ကသ္မာ နာဟံ ¶ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၃၅-၃၈) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဘူတဂဏော နာမ ပဗ္ဗတော၊

ဝသတေကော ဇိနော တတ္ထ၊ သယမ္ဘူ လောကနိဿဋော။

‘‘တိဏသူလံ ဂဟေတွာန၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ၊

ဧကူနသတသဟဿံ၊ ကပ္ပံ န ဝိနိပါတိကော။

‘‘ဣတော ဧကာဒသေ ကပ္ပေ၊ ဧကောသိံ ဓရဏီရုဟော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သဉ္ဇာတသောမနဿော ဥဒါနေန္တော –

‘‘သ ဝီသဝဿသတိကော၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သ ဝီသဝဿသတိကောတိ သော ဝီသံဝဿသတိကော၊ သော အဟံ ဇာတိယာ ဝီသာဓိကဝဿသတိကော သမာနော။ ပဗ္ဗဇိန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂစ္ဆိံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣဒမေဝ စ ဣမဿ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။

ဓမ္မသဝပိတုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

န နူနာယံ ပရမဟိတာနုကမ္ပိနောတိ အာယသ္မတော သင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ပဗ္ဗတပါဒေ ¶ ဝသန္တေ သတ္တ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေ ¶ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ကဒမ္ဗပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ သင်္ဃရက္ခိတောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ¶ အညတရံ ဘိက္ခုံ သဟာယံ ကတွာ အရညေ ဝိဟရတိ။ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနတော အဝိဒူရေ ဝနဂုမ္ဗေ ဧကာ မိဂီ ဝိဇာယိတွာ တရုဏံ ဆာပံ ရက္ခန္တီ ဆာတဇ္ဈတ္တာပိ ပုတ္တသိနေဟေန ဒူရေ ဂေါစရာယ န ဂစ္ဆတိ၊ အာသန္နေ စ တိဏောဒကဿ အလာဘေန ကိလမတိ။ တံ ဒိသွာ ထေရော၊ ‘‘အဟော ဝတာယံ လောကော တဏှာဗန္ဓနဗဒ္ဓါ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝတိ၊ န တံ ဆိန္ဒိတုံ သက္ကောတီ’’တိ သံဝေဂဇာတော တမေဝ အင်္ကုသံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၃၀-၃၄) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ကုက္ကုဋော နာမ ပဗ္ဗတော၊

တမှိ ပဗ္ဗတပါဒမှိ၊ သတ္တ ဗုဒ္ဓါ ဝသန္တိ တေ။

‘‘ကဒမ္ဗံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ဒီပရာဇံဝ ဥဂ္ဂတံ၊

ဥဘော ဟတ္ထေဟိ ပဂ္ဂယှ၊ သတ္တ ဗုဒ္ဓေ သမောကိရိံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ သတ္တာသုံ ပုပ္ဖနာမကာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ဒုတိယကံ ဘိက္ခုံ မိစ္ဆာဝိတက္ကဗဟုလံ ဝိဟရန္တံ ဉတွာ တမေဝ မိဂိံ ဥပမံ ကရိတွာ တံ ဩဝဒန္တော –

‘‘န နူနာယံ ပရမဟိတာနုကမ္ပိနော၊ ရဟောဂတော အနုဝိဂဏေတိ သာသနံ၊

တထာဟယံ ဝိဟရတိ ပါကတိန္ဒြိယော၊ မိဂီ ယထာ တရုဏဇာတိကာ ဝနေ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ န နူနာယန္တိ န-ဣတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော။ နူနာတိ ပရိဝိတက္ကေ။ နူန အယန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ပရမဟိတာနုကမ္ပိနောတိ ပရမံ အတိဝိယ၊ ပရမေန ဝါ အနုတ္တရေန ဟိတေန သတ္တေ အနုကမ္ပနသီလဿ ဘဂဝတော။ ရဟောဂတောတိ ရဟသိ ဂတော၊ သုညာဂါရဂတော ကာယဝိဝေကယုတ္တောတိ အတ္ထော။ အနုဝိဂဏေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘န နူနာ’’တိ ပဒဒွယံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘နာနုဝိဂဏေတိ နူနာ’’တိ၊ န စိန္တေသိ မညေ၊ ‘‘နာနုယုဉ္ဇတီ’’တိ တက္ကေမီတိ အတ္ထော။ သာသနန္တိ ပဋိပတ္တိသာသနံ၊ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနန္တိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ တထာ ဟီတိ တေနေဝ ကာရဏေန၊ သတ္ထု သာသနဿ အနနုယုဉ္ဇနတော ဧဝ။ အယန္တိ အယံ ဘိက္ခု။ ပါကတိန္ဒြိယောတိ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ယထာသကံ ဝိသယေသု ဝိဿဇ္ဇနတော သဘာဝဘူတဣန္ဒြိယော ¶ ၊ အသံဝုတစက္ခုဒွါရာဒိကောတိ အတ္ထော။ ယဿ တဏှာသင်္ဂဿ အစ္ဆိန္နတာယ သော ဘိက္ခု ပါကတိန္ဒြိယော ဝိဟရတိ၊ တဿ ဥပမံ ဒဿေန္တော ‘‘မိဂီ ယထာ တရုဏဇာတိကာ ဝနေ’’တိ အာဟ။ ယထာ အယံ တရုဏသဘာဝါ မိဂီ ပုတ္တသ္နေဟဿ အစ္ဆိန္နတာယ ဝနေ ဒုက္ခံ အနုဘဝတိ၊ န တံ အတိဝတ္တတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ ဘိက္ခု သင်္ဂဿ အစ္ဆိန္နတာယ ပါကတိန္ဒြိယော ဝိဟရန္တော ဝဋ္ဋဒုက္ခံ နာတိဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘တရုဏဝိဇာတိကာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ အဘိနဝပ္ပသုတာ ဗာလဝစ္ဆာတိ အတ္ထော။ တံ သုတွာ သော ဘိက္ခု သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

သင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နဂါ နဂဂ္ဂေသု သုသံဝိရူဠှာတိ အာယသ္မတော ဥသဘတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယာနိ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဒိဗ္ဗပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သာ ပုပ္ဖပူဇာ သတ္တာဟံ ပုပ္ဖမဏ္ဍပါကာရေန အဋ္ဌာသိ။ ဒေဝမနုဿာနံ မဟာသမာဂမော အဟောသိ။ သော ¶ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ဥသဘောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ သတ္ထရိ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော အရညေ ပဗ္ဗတပါဒေ ဝိဟရတိ။ တေန စ သမယေန ပါဝုသကာလမေဃေ အဘိပ္ပဝုဋ္ဌေ ပဗ္ဗတသိခရေသု ရုက္ခဂစ္ဆလတာယ ဃနပဏ္ဏသဏ္ဍိနော ဟောန္တိ ¶ ။ အထေကဒိဝသံ ထေရော လေဏတော နိက္ခမိတွာ တံ ဝနရာမဏေယျကံ ပဗ္ဗတရာမဏေယျကဉ္စ ဒိသွာ ယောနိသောမနသိကာရဝသေန ‘‘ဣမေပိ နာမ ရုက္ခာဒယော အစေတနာ ဥတုသမ္ပတ္တိယာ ဝဍ္ဎိံ ပါပုဏန္တိ၊ အထ ကသ္မာ နာဟံ ဥတုသပ္ပာယံ လဘိတွာ ဂုဏေဟိ ဝဍ္ဎိံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော –

‘‘နဂါ နဂဂ္ဂေသု သုသံဝိရူဠှာ၊ ဥဒဂ္ဂမေဃေန နဝေန သိတ္တာ၊

ဝိဝေကကာမဿ အရညသညိနော၊ ဇနေတိ ဘိယျော ဥသဘဿ ကလျတ’’န္တိ။ –

တတ္ထ နဂါတိ ရုက္ခာ၊ ‘‘နာဂါ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ နာဂရုက္ခာတိ အတ္ထော။ နဂဂ္ဂေသူတိ ပဗ္ဗတသိခရေသု။ သုသံဝိရူဠှာတိ သုဋ္ဌု သမန္တတော ဝိရူဠှမူလာ ဟုတွာ ပရိတော ဥပရိ စ သမ္မဒေဝ သဉ္ဇာတသာခဂ္ဂပလ္လဝပ္ပသာခါတိ ¶ အတ္ထော။ ဥဒဂ္ဂမေဃေန နဝေန သိတ္တာတိ ပဌမုပ္ပန္နေန ဥဠာရေန မဟတာ ပါဝုသမေဃေန အဘိပ္ပဝုဋ္ဌာ။ ဝိဝေကကာမဿာတိ ကိလေသဝိဝိတ္တံ စိတ္တဝိဝေကံ ဣစ္ဆန္တဿ၊ အရညဝါသေန တာဝ ကာယဝိဝေကော လဒ္ဓါ၊ ဣဒါနိ ဥပဓိဝိဝေကာဓိဂမဿ နိဿယဘူတော စိတ္တဝိဝေကော လဒ္ဓဗ္ဗောတိ တံ ပတ္ထယမာနဿ၊ ဇာဂရိယံ အနုယုဉ္ဇန္တဿာတိ အတ္ထော၊ တေနာဟ ‘‘အရညသညိနော’’တိ။ အရညဝါသော နာမ သတ္ထာရာ ဝဏ္ဏိတော ထောမိတော။ သော စ ခေါ ယာဝဒေဝ သမထဝိပဿနာဘာဝနာပါရိပူရိယာ၊ တသ္မာ သာ မယာ ဟတ္ထဂတာ ကာတဗ္ဗာတိ ဧဝံ အရညဂတသညိနော နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပဗဟုလဿာတိ အတ္ထော။ ဇနေတီတိ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ ပုထုတ္တေ ¶ ဟိ ဣဒံ ဧကဝစနံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဇနေန္တီ’’တိ ပဌန္တိ။ ဘိယျောတိ ဥပရူပရိ။ ဥသဘဿာတိ အတ္တာနမေဝ ပရံ ဝိယ ဝဒတိ။ ကလျတန္တိ ကလျဘာဝံ စိတ္တဿ ကမ္မညတံ ဘာဝနာယောဂျတံ။ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဧဝံ ထေရော ဣမံ ဂါထံ ဝဒန္တောယေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၂၅-၂၉) –

‘‘ဒေဝပုတ္တော ¶ အဟံ သန္တော၊ ပူဇယိံ သိခိနာယကံ၊

မန္ဒာရဝေန ပုပ္ဖေန၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘သတ္တာဟံ ဆဒနံ အာသိ၊ ဒိဗ္ဗံ မာလံ တထာဂတေ၊

သဗ္ဗေ ဇနာ သမာဂန္တွာ၊ နမဿိံသု တထာဂတံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော စ ဒသမေ ကပ္ပေ၊ ရာဇာဟောသိံ ဇုတိန္ဓရော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသီတိ။

ဥသဘတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ ¶ ဝေ ဒုရဓိဝါသာ ဂေဟာတိ အာယသ္မတော ဇေန္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ကိံကိရာတပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ¶ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဇေန္တဂါမေ ဧကဿ မဏ္ဍလိကရာဇဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဇေန္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ဒဟရကာလေယေဝ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ပဗ္ဗဇ္ဇာနိန္နမာနသော ဟုတွာ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ ဒုက္ကရာ၊ ဃရာပိ ဒုရာဝါသာ၊ ဓမ္မော စ ဂမ္ဘီရော၊ ဘောဂါ စ ဒုရဓိဂမာ၊ ကိံ နု ခေါ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပန စိန္တာဗဟုလော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏိ။ သုတကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိရတော ဟုတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သုခါယ ပဋိပဒါယ ခိပ္ပာဘိညာယ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၂၁-၂၄) –

‘‘ဒေဝပုတ္တော အဟံ သန္တော၊ ပူဇယိံ သိခိနာယကံ၊

ကက္ကာရုပုပ္ဖံ ပဂ္ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော စ နဝမေ ကပ္ပေ၊ ရာဇာ သတ္တုတ္တမော အဟုံ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခန္တော၊ ‘‘အသက္ခိံ ဝတာဟံ အာဒိတော မယှံ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကံ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ သောမနဿဇာတော ¶ ဝိတက္ကဿ ဥပ္ပန္နာကာရံ တဿ စ သမ္မဒေဝ ဆိန္နတံ ဒဿေန္တော –

‘‘ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ ¶ ဝေ ဒုရဓိဝါသာ ဂေဟာ၊ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော ဒုရဓိဂမာ ဘောဂါ၊

ကိစ္ဆာ ဝုတ္တိ နော ဣတရီတရေနေဝ၊ ယုတ္တံ စိန္တေတုံ သတတမနိစ္စတ’’န္တိ။ –

တတ္ထ ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ အပ္ပံ ဝါ မဟန္တံ ဝါ ဘောဂက္ခန္ဓဉ္စေဝ ဉာတိပရိဝဋ္ဋဉ္စ ပဟာယ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဥရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇနဿ ဒုက္ကရတ္တာ ဒုက္ခံ ပဗ္ဗဇနံ၊ ဒုက္ကရာ ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ဝေတိ နိပါတမတ္တံ၊ ဒဠှတ္ထော ဝါ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဒုက္ခာ’’တိ ¶ ။ ဂေဟဉ္စေ အာဝသေယျံ၊ ဒုရဓိဝါသာ ဂေဟာ၊ ယသ္မာ ဂေဟံ အဓိဝသန္တေန ရညာ ရာဇကိစ္စံ၊ ဣဿရေန ဣဿရကိစ္စံ၊ ဂဟပတိနာ ဂဟပတိကိစ္စံ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ပရိဇနော စေဝ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ တသ္မိံ တသ္မိဉ္စ ကတ္တဗ္ဗေ ကရိယမာနေပိ ဃရာဝါသော ဆိဒ္ဒဃဋော ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ စ ဒုပ္ပူရော၊ တသ္မာ ဂေဟာ နာမေတေ အဓိဝသိတုံ အာဝသိတုံ ဒုက္ခာ ဒုက္ကရာတိ ကတွာ ဒုရဓိဝါသာ ဒုရာဝါသာတိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စေ အနုတိဋ္ဌေယျံ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော၊ ယဒတ္ထာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ သော ပဗ္ဗဇိတေန အဓိဂန္တဗ္ဗော ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော၊ ဂမ္ဘီရဉာဏဂေါစရတ္တာ ဒုဒ္ဒသော၊ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈော ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝေန ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတ္တာ။ ဂေဟဉ္စေ အာဝသေယျံ၊ ဒုရဓိဂမာ ဘောဂါ ယေဟိ ဝိနာ န သက္ကာ ဂေဟံ အာဝသိတုံ၊ တေ ဘောဂါ ဒုက္ခေန ကသိရေန အဓိဂန္တဗ္ဗတာယ ဒုရဓိဂမာ။ ဧဝံ သန္တေ ဃရာဝါသံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇ္ဇံယေဝ အနုတိဋ္ဌေယျံ၊ ဧဝမ္ပိ ကိစ္ဆာ ဝုတ္တိ နော ဣတရီတရေန ဣဓ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဣတရီတရေန ယထာလဒ္ဓေန ပစ္စယေန အမှာကံ ဝုတ္တိ ဇီဝိကာ ကိစ္ဆာ ဒုက္ခာ၊ ဃရာဝါသာနံ ဒုရဓိဝါသတာယ ဘောဂါနဉ္စ ဒုရဓိဂမတာယ ဂေဟေ ဣတရီတရေန ပစ္စယေန ယာပေတဗ္ဗတာယ ကိစ္ဆာ ကသိရာ ဝုတ္တိ အမှာကံ၊ တတ္ထ ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ? ယုတ္တံ စိန္တေတုံ သတတမနိစ္စတံ သကလံ ဒိဝသံ ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တဉ္စ တေဘူမကဓမ္မဇာတံ အနိစ္စတန္တိ၊ တတော ဥပ္ပာဒဝယဝန္တတော အာဒိအန္တဝန္တတော ¶ တာဝကာလိကတော စ န နိစ္စန္တိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ စိန္တေတုံ ဝိပဿိတုံ ယုတ္တံ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ သိဒ္ဓါယ ဣတရာနုပဿနာ သုခေနေဝ သိဇ္ဈန္တီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဝ ဧတ္ထ ဝုတ္တာ၊ အနိစ္စဿ ဒုက္ခာနတ္တတာနံ အဗျဘိစရဏတော သာသနိကဿ သုခဂ္ဂဟဏတော စ။ တေနာဟ – ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅)၊ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ၊ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မံ’’ (မဟာဝ။ ၁၆၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၁၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁)၊ ‘‘ဝယဓမ္မာ သင်္ခါရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၈) စ တဒမိနာ ဧဝံ အညမညံ ပဋိပက္ခဝသေန အပရာပရံ ဥပ္ပန္နေ ဝိတက္ကေ နိဂ္ဂဟေတွာ အနိစ္စတာမုခေန ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ဣဒါနိ ကတကိစ္စော ဇာတောတိ ဒဿေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ပဋိပတ္တိ’’န္တိအာဒိ။ ဣဒမေဝ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။

ဇေန္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝစ္ဆဂေါတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

တေဝိဇ္ဇောဟံ ¶ ¶ မဟာဈာယီတိ အာယသ္မတော ဝစ္ဆဂေါတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလဗီဇံ ရောပေန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗန္ဓုမတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ရညာ နာဂရေဟိ စ သဒ္ဓိံ ဗုဒ္ဓပူဇံ ကတွာ တတော ပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ဝစ္ဆဂေါတ္တတာယ ဝစ္ဆဂေါတ္တောတွေဝ သမညာ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတွာ ဗြာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဝိမုတ္တိံ ဂဝေသန္တော တတ္ထ သာရံ အဒိသွာ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိစရန္တော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ တသ္မိံ ဝိဿဇ္ဇိတေ ပသန္နမာနသော သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၁၅-၂၀) –

‘‘ဥဒေန္တံ ¶ သတရံသိံဝ၊ ပီတရံသိံဝ ဘာဏုမံ၊

ပန္နရသေ ယထာ စန္ဒံ၊ နိယျန္တံ လောကနာယကံ။

‘‘အဋ္ဌသဋ္ဌိသဟဿာနိ၊ သဗ္ဗေ ခီဏာသဝါ အဟုံ၊

ပရိဝါရိံသု သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဒွိပဒိန္ဒံ နရာသဘံ။

‘‘သမ္မဇ္ဇိတွာန တံ ဝီထိံ၊ နိယျန္တေ လောကနာယကေ၊

ဥဿာပေသိံ ဓဇံ တတ္ထ၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဓဇံ အဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဓဇဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော စတုတ္ထကေ ကပ္ပေ၊ ရာဇာဟောသိံ မဟဗ္ဗလော၊

သဗ္ဗာကာရေန သမ္ပန္နော၊ သုဓဇော ဣတိ ဝိဿုတော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သောမနဿဇာတော ဥဒါနဝသေန –

‘‘တေဝိဇ္ဇောဟံ ¶ မဟာဈာယီ၊ စေတောသမထကောဝိဒေါ၊

သဒတ္ထော မေ အနုပ္ပတ္တော၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ တေဝိဇ္ဇောဟန္တိ ယဒိပိ မံ ပုဗ္ဗေ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရံ ဂတတ္တာ ‘‘ဗြာဟ္မဏော တေဝိဇ္ဇော’’တိ သဉ္ဇာနန္တိ၊ တံ ပန သမညာမတ္တံ ဝေဒေသု ဝိဇ္ဇာကိစ္စဿ အဘာဝတော။ ဣဒါနိ ပန ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏာဒီနံ တိဿန္နံ ဝိဇ္ဇာနံ အဓိဂတတ္တာ ပရမတ္ထတော တေဝိဇ္ဇော အဟံ၊ မဟန္တဿ အနဝသေသဿ သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဏဿ ဈာပနတော၊ မဟန္တေန မဂ္ဂဖလဈာနေန မဟန္တဿ ဥဠာရဿ ပဏီတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဈာယနတော စ မဟာဈာယီ။ စေတောသမထကောဝိဒေါတိ စိတ္တသင်္ခေါဘကရာနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ ဝူပသမနေန စေတသော သမာဒဟနေ ကုသလော။ ဧတေန တေဝိဇ္ဇဘာဝဿ ကာရဏမာဟ။ သမာဓိကောသလ္လသဟိတေန ဟိ အာသဝက္ခယေန တေဝိဇ္ဇတာ၊ န ကေဝလေန။ သဒတ္ထောတိ သကတ္ထော က-ကာရဿာယံ ဒ-ကာရော ကတော ‘‘အနုပ္ပတ္တသဒတ္ထော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၉၊ အ။ နိ။ ၃။၃၈) ဝိယ။ ‘‘သဒတ္ထော’’တိ စ အရဟတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ အတ္တပဋိဗန္ဓဋ္ဌေန အတ္တာနံ အဝိဇဟနဋ္ဌေန အတ္တနော ပရမတ္ထဋ္ဌေန အတ္တနော အတ္ထတ္တာ ‘‘သကတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သွာယံ သဒတ္ထော မေ မယာ အနုပ္ပတ္တော အဓိဂတော။ ဧတေန ယထာဝုတ္တံ မဟာဈာယိဘာဝံ သိခါပတ္တံ ကတွာ ဒဿေတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဝစ္ဆဂေါတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အစ္ဆောဒိကာ ပုထုသိလာတိ အာယသ္မတော ဝနဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလဗီဇံ ရောပေန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ပရဿ ကမ္မံ ¶ ကတွာ ဇီဝန္တော ကဿစိ အပရာဓံ ကတွာ မရဏဘယေန တဇ္ဇိတော ပလာယန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဗောဓိရုက္ခံ ¶ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော တဿ မူလံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ပိဏ္ဍိဗန္ဓေဟိ အသောကပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ဗောဓိံ အဘိမုခေါ နမဿမာနော ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော မာရေတုံ အာဂတေ ပစ္စတ္ထိကေ ဒိသွာ တေသု စိတ္တံ အကောပေတွာ ဗောဓိံ ဧဝ အာဝဇ္ဇေန္တော သတပေါရိသေ ပပါတေ ပပတိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ‘‘ဝစ္ဆော’’တိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၆။၇-၁၄) –

‘‘ပရကမ္မာယနေ ¶ ယုတ္တော၊ အပရာဓံ အကာသဟံ၊

ဝနန္တံ အဘိဓာဝိဿံ၊ ဘယဝေရသမပ္ပိတော။

‘‘ပုပ္ဖိတံ ပါဒပံ ဒိသွာ၊ ပိဏ္ဍိဗန္ဓံ သုနိမ္မိတံ၊

တမ္ဗပုပ္ဖံ ဂဟေတွာန၊ ဗောဓိယံ ဩကိရိံ အဟံ။

‘‘သမ္မဇ္ဇိတွာန တံ ဗောဓိံ၊ ပါဋလိံ ပါဒပုတ္တမံ၊

ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာန၊ ဗောဓိမူလေ ဥပါဝိသိံ။

‘‘ဂတမဂ္ဂံ ဂဝေသန္တာ၊ အာဂစ္ဆုံ မမ သန္တိကံ၊

တေ စ ဒိသွာနဟံ တတ္ထ၊ အာဝဇ္ဇိံ ဗောဓိမုတ္တမံ။

‘‘ဝန္ဒိတွာန အဟံ ဗောဓိံ၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ၊

အနေကတာလေ ပပတိံ၊ ဂိရိဒုဂ္ဂေ ဘယာနကေ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗောဓိပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော စ တတိယေ ကပ္ပေ၊ ရာဇာ သုသညတော အဟံ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိဝေကာဘိရတိယာ ဝနေယေဝ ဝသိ၊ တေန ဝနဝစ္ဆောတိ သမညာ ဥဒပါဒိ။ အထ ကဒါစိ ထေရော ဉာတိဇနာနုဂ္ဂဟတ္ထံ ရာဇဂဟံ ¶ ဂတော တတ္ထ ဉာတကေဟိ ဥပဋ္ဌိယမာနော ကတိပါဟံ ဝသိတွာ ဂမနာကာရံ သန္ဒဿေတိ။ တံ ဉာတကာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကံ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ ဓုရဝိဟာရေ ဝသထ၊ မယံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမာ’’တိ ယာစိံသု။ ထေရော တေသံ ပဗ္ဗတရာမဏေယျကိတ္တနာပဒေသေန ဝိဝေကာဘိရတိံ နိဝေဒေန္တော –

‘‘အစ္ဆောဒိကာ ပုထုသိလာ၊ ဂေါနင်္ဂုလမိဂါယုတာ၊

အမ္ဗုသေဝါလသဉ္ဆန္နာ၊ တေ သေလာ ရမယန္တိ မ’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ အစ္ဆောဒိကာတိ အစ္ဆံ အဗဟလံ သုခုမံ ဥဒကံ ဧတေသူတိ ‘‘အစ္ဆောဒကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန အစ္ဆောဒိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန တေသံ ဥဒကသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ပုထုသိလာတိ ပုထုလာ ဝိတ္ထတာ မုဒုသုခသမ္ဖဿာ သိလာ ဧတေသူတိ ပုထုသိလာ။ ဧတေန နိသဇ္ဇနဋ္ဌာနသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ဂုန္နံ ဝိယ နင်္ဂုလံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ဧတေသန္တိ ဂေါနင်္ဂုလာ၊ ကာဠမက္ကဋာ၊ ‘‘ပကတိမက္ကဋာ’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ ¶ ။ ဂေါနင်္ဂုလေဟိ စ ပသဒါဒိကေဟိ မိဂေဟိ စ တဟံ တဟံ ဝိစရန္တေဟိ အာယုတာ မိဿိတာတိ ဂေါနင်္ဂုလမိဂါယုတာ ¶ ။ ဧတေန တေသံ အမနုဿူပစာရိတာယ အရညလက္ခဏူပေတတံ ဒဿေတိ။ အမ္ဗုသေဝါလသဉ္ဆန္နာတိ ပသဝနတော သတတံ ပဂ္ဃရမာနသလိလတာယ တဟံ တဟံ ဥဒကသေဝါလသဉ္ဆာဒိတာ။ တေ သေလာ ရမယန္တိ မန္တိ ယတ္ထာဟံ ဝသာမိ၊ တေ ဧဒိသာ သေလာ ပဗ္ဗတာ ဝိဝေကာဘိရတိယာ မံ ရမယန္တိ၊ တသ္မာ တတ္ထေဝါဟံ ဂစ္ဆာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။

ဝနဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကာယဒုဋ္ဌုလ္လဂရုနောတိ အာယသ္မတော အဓိမုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဗြာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ကာမေသု အာဒီနဝံ ¶ ဒိသွာ ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညေ ဝိဟရန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတွာ မနုဿူပစာရံ ဥပဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော အတ္တနော ဝါကစီရံ သတ္ထု ပါဒမူလေ ပတ္ထရိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ တသ္မိံ အဋ္ဌာသိ။ တတ္ထ ဌိတံ ဘဂဝန္တံ ကာဠာနုသာရေန ဂန္ဓေန ပူဇေတွာ ‘‘သမုဒ္ဓရသိမံ လောက’’န္တိအာဒိကာဟိ ဒသဟိ ဂါထာဟိ အဘိတ္ထဝိ။ တံ သတ္ထာ ‘‘အနာဂတေ ဣတော သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ ဂေါတမဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဆဠဘိညော ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော ယာဝါယံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ၊ တာဝ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အဓိမုတ္တောတိ လဒ္ဓနာမော ဝိညုတံ ပတ္တော ဗြာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ တတ္ထ သာရံ အပဿန္တော ပစ္ဆိမဘဝိကတ္တာ နိဿရဏံ ဂဝေသန္တော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ¶ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄၀။၃၀၄-၃၃၂) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ဇလိတံ၊ ဒီပရုက္ခံဝ ဥဇ္ဇလံ၊

ဩသဓိံဝ ဝိရောစန္တံ၊ ဝိဇ္ဇုတံ ဂဂနေ ယထာ။

‘‘အသမ္ဘီတံ အနုတ္တာသိံ၊ မိဂရာဇံဝ ကေသရိံ၊

ဉာဏာလောကံ ပကာသေန္တံ၊ မဒ္ဒန္တံ တိတ္ထိယေ ဂဏေ။

‘‘ဥဒ္ဓရန္တံ ဣမံ လောကံ၊ ဆိန္ဒန္တံ သဗ္ဗသံသယံ၊

ဂဇ္ဇန္တံ မိဂရာဇံဝ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘ဇဋာဇိနဓရော ¶ အာသိံ၊ ဗြဟာ ဥဇု ပတာပဝါ၊

ဝါကစီရံ ဂဟေတွာန၊ ပါဒမူလေ အပတ္ထရိံ။

‘‘ကာဠာနုသာရိယံ ဂယှံ၊ အနုလိမ္ပိံ တထာဂတံ၊

သမ္ဗုဒ္ဓမနုလိမ္ပေတွာ၊ သန္ထဝိံ လောကနာယကံ။

‘‘သမုဒ္ဓရသိမံ လောကံ၊ ဩဃတိဏ္ဏ မဟာမုနိ၊

ဉာဏာလောကေန ဇောတေသိ၊ နာဝဋံ ဉာဏမုတ္တမံ။

‘‘ဓမ္မစက္ကံ ¶ ပဝတ္တေသိ၊ မဒ္ဒသေ ပရတိတ္ထိယေ၊

ဥသဘော ဇိတသင်္ဂါမော၊ သမ္ပကမ္ပေသိ မေဒနိံ။

‘‘မဟာသမုဒ္ဒေ ဦမိယော၊ ဝေလန္တမှိ ပဘိဇ္ဇရေ၊

တထေဝ တဝ ဉာဏမှိ၊ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီ ပဘိဇ္ဇရေ။

‘‘သုခုမစ္ဆိကဇာလေန၊ သရမှိ သမ္ပတာနိတေ၊

အန္တောဇာလီကတာ ပါဏာ၊ ပီဠိတာ ဟောန္တိ တာဝဒေ။

‘‘တထေဝ တိတ္ထိယာ လောကေ၊ ပုထုပါသဏ္ဍနိဿိတာ၊

အန္တောဉာဏဝရေ တုယှံ၊ ပရိဝတ္တန္တိ မာရိသ။

‘‘ပတိဋ္ဌာ ဝုယှတံ ဩဃေ၊ တွဉှိ နာထော အဗန္ဓုနံ၊

ဘယဋ္ဋိတာနံ သရဏံ၊ မုတ္တိတ္ထီနံ ပရာယဏံ။

‘‘ဧကဝီရော အသဒိသော၊ မေတ္တာကရုဏသဉ္စယော၊

အသမော သုသမော သန္တော၊ ဝသီ တာဒီ ဇိတဉ္ဇယော။

‘‘ဓီရော ဝိဂတသမ္မောဟော၊ အနေဇော အကထံကထီ၊

တုသိတော ဝန္တဒေါသောသိ၊ နိမ္မလော သံယတော သုစိ။

‘‘သင်္ဂါတိဂေါ ဟတမဒေါ၊ တေဝိဇ္ဇော တိဘဝန္တဂေါ၊

သီမာတိဂေါ ဓမ္မဂရု၊ ဂတတ္ထော ဟိတဝဗ္ဘုတော။

‘‘တာရကော တွံ ယထာ နာဝါ၊ နိဓီဝဿာသကာရကော၊

အသမ္ဘီတော ယထာ သီဟော၊ ဂဇရာဇာဝ ဒပ္ပိတော။

‘‘ထောမေတွာ ဒသဂါထာဟိ၊ ပဒုမုတ္တရံ မဟာယသံ၊

ဝန္ဒိတွာ သတ္ထုနော ပါဒေ၊ တုဏှီ အဋ္ဌာသဟံ တဒါ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဌိတော သတ္ထာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယော မေ သီလဉ္စ ဉာဏဉ္စ၊ သဒ္ဓမ္မဉ္စာပိ ဝဏ္ဏယိ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘သဋ္ဌိ ကပ္ပသဟဿာနိ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ၊

အညေ ဒေဝေဘိဘဝိတွာ၊ ဣဿရံ ကာရယိဿတိ။

‘‘သော ¶ ¶ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိတွာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ဂေါတမဿ ဘဂဝတော၊ သာသနေ ပဗ္ဗဇိဿတိ။

‘‘ပဗ္ဗဇိတွာန ကာယေန၊ ပါပကမ္မံ ဝိဝဇ္ဇိယ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ယထာပိ မေဃော ထနယံ၊ တပ္ပေတိ မေဒနိံ ဣမံ၊

တထေဝ တွံ မဟာဝီရ၊ ဓမ္မေန တပ္ပယီ မမံ။

‘‘သီလံ ပညဉ္စ ဓမ္မဉ္စ၊ ထဝိတွာ လောကနာယကံ၊

ပတ္တောမှိ ပရမံ သန္တိံ၊ နိဗ္ဗာနံ ပဒမစ္စုတံ။

‘‘အဟော နူန သ ဘဂဝါ၊ စိရံ တိဋ္ဌေယျ စက္ခုမာ၊

အညာတဉ္စ ဝိဇာနေယျုံ၊ ဖုသေယျုံ အမတံ ပဒံ။

‘‘အယံ မေ ပစ္ဆိမာ ဇာတိ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိထောမယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ကိတ္တနာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနာ သဟ ဝသန္တေ ကာယဒဠှိဗဟုလေ ဘိက္ခူ ဩဝဒန္တော –

‘‘ကာယဒုဋ္ဌုလ္လဂရုနော၊ ဟိယျမာနမှိ ဇီဝိတေ၊

သရီရသုခဂိဒ္ဓဿ၊ ကုတော သမဏသာဓုတာ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လဂရုနောတိ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အသုဘယောဂျတာ၊ ကာယဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လံ၊ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လံ ဂရု သမ္ဘာဝိတံ ယဿ သော ကာယဒုဋ္ဌုလ္လဂရု၊ အနိဿရဏပ္ပညော ဟုတွာ ကာယပေါသနပ္ပသုတော ကာယဒဠှိဗဟုလောတိ အတ္ထော၊ တဿ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လဂရုနော။ ဟိယျမာနမှိ ဇီဝိတေတိ ကုန္နဒီနံ ဥဒကံ ဝိယ ဇီဝိတသင်္ခါရေ လဟုသော ခီယမာနေ။ သရီရသုခဂိဒ္ဓဿာတိ ပဏီတာဟာရာဒီဟိ အတ္တနော ကာယဿ သုခေန ဂေဓံ အာပန္နဿ ¶ ။ ကုတော သမဏသာဓုတာတိ ဧဝရူပဿ ပုဂ္ဂလဿ သမဏဘာဝေန သာဓုတာ သုသမဏတာ ကုတော ကေန ကာရဏေန သိယာ၊ ဧကံသတော ပန ကာယေ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခဿ ဣတရီတရသန္တောသေန သန္တုဋ္ဌဿ အာရဒ္ဓဝီရိယဿေဝ သမဏသာဓုတာတိ အဓိပ္ပာယော။

အဓိမုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧသာဝဟိယျသေ ¶ ပဗ္ဗတေနာတိ အာယသ္မတော မဟာနာမတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗြာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဃရာဝါသံ ပဟာယ အညတရာယ နဒိယာ တီရေ အဿမံ ကာရေတွာ သမ္ဗဟုလေ ဗြာဟ္မဏေ မန္တေ ဝါစေန္တော ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ ဘဂဝါ တံ အနုဂ္ဂဏှိတုံ တဿ အသမပဒံ ဥပဂစ္ဆိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော အာသနံ ပညာပေတွာ အဒါသိ ¶ ။ နိသိန္နေ ဘဂဝတိ သုမဓုရံ မဓုံ ဥပနာမေသိ။ တံ ဘဂဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဟေဋ္ဌာ အဓိမုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တနယေန အနာဂတံ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟာနာမောတိ လဒ္ဓနာမော ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နေသာဒကေ နာမ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တော ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနံ ဝိက္ခမ္ဘေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ကိံ မေ ဣမိနာ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ဇီဝိတေနာ’’တိ အတ္တဘာဝံ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဥစ္စံ ပဗ္ဗတသိခရံ အဘိရုဟိတွာ ‘‘ဣတော ပါတေတွာ တံ မာရေဿာမီ’’တိ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ နိဒ္ဒိသန္တော –

‘‘ဧသာဝဟိယျသေ ပဗ္ဗတေန၊ ဗဟုကုဋဇသလ္လကိကေန၊

နေသာဒကေန ဂိရိနာ၊ ယသဿိနာ ပရိစ္ဆဒေနာ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ဧသာဝဟိယျသေတိ ဧသော တွံ မဟာနာမ အဝဟိယျသေ ပရိဟာယသိ။ ပဗ္ဗတေနာတိ နိဝါသဋ္ဌာနဘူတေန ဣမိနာ ပဗ္ဗတေန။ ဗဟုကုဋဇသလ္လကိကေနာတိ ဗဟူဟိ ကုဋဇေဟိ ဣန္ဒသာလရုက္ခေဟိ သလ္လကီဟိ ဣန္ဒသာလရုက္ခေဟိ ဝါ သမန္နာဂတေန။ နေသာဒကေနာတိ ဧဝံနာမကေန။ ဂိရိနာတိ သေလေန။ သေလော ဟိ သန္ဓိသင်္ခါတေဟိ ပဗ္ဗေဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘ပဗ္ဗတော’’တိ၊ ပသဝနာဒိဝသေန ဇလဿ၊ သာရဘူတာနံ ဘေသဇ္ဇာဒိဝတ္ထူနဉ္စ ဂိရဏတော ‘‘ဂိရီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဒုဘယတ္ထသမ္ဘဝတော ပနေတ္ထ ‘‘ပဗ္ဗတေနာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂိရိနာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ယသဿိနာတိ သဗ္ဗဂုဏေဟိ ဝိဿုတေန ပကာသေန။ ပရိစ္ဆဒေနာတိ နာနာဝိဓရုက္ခဂစ္ဆလတာဟိ သမန္တတော ဆန္နေန၊ ဝသနဋ္ဌာနတာယ ဝါ တုယှံ ပရိစ္ဆဒဘူတေန။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – မဟာနာမ၊ ယဒိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိတက္ကဗဟုလော ဟောသိ၊ ဧဝံ တွံ ဣမိနာ ဆာယူဒကသမ္ပန္နေန သပ္ပာယေန ¶ နိဝါသနဋ္ဌာနဘူတေန နေသာဒကဂိရိနာ ပရိဟာယသိ၊ ဣဒါနိဟံ တံ ဣတော ပါတေတွာ မာရေဿာမိ၊ တသ္မာ န လဗ္ဘာ ဝိတက္ကဝသိကေန ဘဝိတုန္တိ။ ဧဝံ ထေရော ¶ အတ္တာနံ သန္တဇ္ဇေန္တောယေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄၀။၃၃၃-၃၅၂) –

‘‘သိန္ဓုယာ နဒိယာ တီရေ၊ သုကတော အဿမော မမ၊

တတ္ထ ဝါစေမဟံ သိဿေ၊ ဣတိဟာသံ သလက္ခဏံ။

‘‘ဓမ္မကာမာ ဝိနီတာ တေ၊ သောတုကာမာ သုသာသနံ၊

ဆဠင်္ဂေ ပါရမိပ္ပတ္တာ၊ သိန္ဓုကူလေ ဝသန္တိ တေ။

‘‘ဥပ္ပာတဂမနေ စေဝ၊ လက္ခဏေသု စ ကောဝိဒါ၊

ဥတ္တမတ္ထံ ဂဝေသန္တာ၊ ဝသန္တိ ဝိပိနေ တဒါ။

‘‘သုမေဓော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ တာဝဒေ၊

အမှာကံ အနုကမ္ပန္တော၊ ဥပါဂစ္ဆိ ဝိနာယကော။

‘‘ဥပါဂတံ မဟာဝီရံ၊ သုမေဓံ လောကနာယကံ၊

တိဏသန္ထာရကံ ကတွာ၊ လောကဇေဋ္ဌဿဒါသဟံ။

‘‘ဝိပိနာတော မဓုံ ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ၊

သမ္ဗုဒ္ဓါ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။

‘‘ယော ¶ တံ အဒါသိ မဓုံ မေ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘ဣမိနာ မဓုဒါနေန၊ တိဏသန္ထာရကေန စ၊

တိံသ ကပ္ပသဟဿာနိ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ဒေဝလောကာ ဣဓာဂန္တွာ၊ မာတုကုစ္ဆိံ ဥပါဂတေ၊

မဓုဝဿံ ပဝဿိတ္ထ၊ ဆာဒယံ မဓုနာ မဟိံ။

‘‘မယိ နိက္ခန္တမတ္တမှိ၊ ကုစ္ဆိယာ စ သုဒုတ္တရာ၊

တတြာပိ မဓုဝဿံ မေ၊ ဝဿတေ နိစ္စကာလိကံ။

‘‘အဂါရာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ၊

လာဘီ အန္နဿ ပါနဿ၊ မဓုဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓါဟံ၊ ဘဝိတွာ ဒေဝမာနုသေ၊

တေနေဝ မဓုဒါနေန၊ ပတ္တောမှိ အာသဝက္ခယံ။

‘‘ဝုဋ္ဌမှိ ¶ ဒေဝေ စတုရင်္ဂုလေ တိဏေ၊ သမ္ပုပ္ဖိတေ ဓရဏီရုဟေ သဉ္ဆန္နေ၊

သုညေ ဃရေ မဏ္ဍပရုက္ခမူလကေ၊ ဝသာမိ နိစ္စံ သုခိတော အနာသဝေါ။

‘‘မဇ္ဈေ မဟန္တေ ဟီနေ စ၊ ဘဝေ သဗ္ဗေ အတိက္ကမိံ၊

အဇ္ဇ မေ အာသဝါ ခီဏာ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ မဓုဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသီတိ။

မဟာနာမတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဆဖဿာယတနေ ¶ ဟိတွာတိ အာယသ္မတော ပါရာပရိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ပိယဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ နေသာဒယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တဿ ဝိညုတံ ပတ္တဿ ဝိစရဏဋ္ဌာနေ အညတရသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ပိယဒဿီ ဘဂဝါ တံ အနုဂ္ဂဏှိတုံ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ။ သော စ မိဂေ ပရိယေသန္တော တံ ဌာနံ ဂတော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဘဂဝန္တံ အန္တော ကတွာ ကတံ သာခါမဏ္ဍပံ ပဒုမပုပ္ဖေဟိ ကူဋာဂါရာကာရေန သဉ္ဆာဒေတွာ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တော သတ္တာဟံ နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ။ ဒိဝသေ ဒိဝသေ စ မိလာတမိလာတာနိ အပနေတွာ အဘိနဝေဟိ ဆာဒေသိ။ သတ္ထာ သတ္တာဟဿ အစ္စယေန နိရောဓတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ အနုဿရိ။ တာဝဒေဝ အသီတိသဟဿမတ္တာ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပရိဝါရေသုံ။ ‘‘မဓုရဓမ္မကထံ သုဏိဿာမာ’’တိ ဒေဝတာ သန္နိပတိံသု၊ မဟာ သမာဂမော အဟောသိ။ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော တဿ ဒေဝမနုဿေသု ဘာဝိနိံ သမ္ပတ္တိံ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝကဗောဓိဉ္စ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ ¶ ပရာပရဂေါတ္တတာယ ပါရာပရိယောတိ လဒ္ဓသမညော ဗဟူ ဗြာဟ္မဏေ မန္တေ ဝါစေန္တော သတ္ထု ရာဇဂဟဂမနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄၀။၃၅၃-၃၈၅) –

‘‘ပိယဒဿီ ¶ နာမ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ လောကနာယကော၊

ဝိဝေကကာမော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သမာဓိကုသလော မုနိ။

‘‘ဝနသဏ္ဍံ သမောဂ္ဂယှ၊ ပိယဒဿီ မဟာမုနိ၊

ပံသုကူလံ ပတ္ထရိတွာ၊ နိသီဒိ ပုရိသုတ္တမော။

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ပုရေ အာသိံ၊ အရညေ ကာနနေ အဟံ၊

ပသဒံ မိဂမေသန္တော၊ အာဟိဏ္ဍာမိ အဟံ တဒါ။

‘‘တတ္ထဒ္ဒသာသိံ ¶ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဩဃတိဏ္ဏမနာသဝံ၊

ပုပ္ဖိတံ သာလရာဇံဝ၊ သတရံသိံဝ ဥဂ္ဂတံ။

‘‘ဒိသွာနဟံ ဒေဝဒေဝံ၊ ပိယဒဿိံ မဟာယသံ၊

ဇာတဿရံ သမောဂ္ဂယှ၊ ပဒုမံ အာဟရိံ တဒါ။

‘‘အာဟရိတွာန ပဒုမံ၊ သတပတ္တံ မနောရမံ၊

ကူဋာဂါရံ ကရိတွာန၊ ဆာဒယိံ ပဒုမေနဟံ။

‘‘အနုကမ္ပကော ကာရုဏိကော၊ ပိယဒဿီ မဟာမုနိ၊

သတ္တရတ္တိန္ဒိဝံ ဗုဒ္ဓါ၊ ကူဋာဂါရေ ဝသီ ဇိနော။

‘‘ပုရာဏံ ဆဍ္ဍယိတွာန၊ နဝေန ဆာဒယိံ အဟံ၊

အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ အဋ္ဌာသိံ တာဝဒေ အဟံ။

‘‘ဝုဋ္ဌဟိတွာ သမာဓိမှာ၊ ပိယဒဿီ မဟာမုနိ၊

ဒိသံ အနုဝိလောကေန္တော၊ နိသီဒိ လောကနာယကော။

‘‘တဒါ သုဒဿနော နာမ၊ ဥပဋ္ဌာကော မဟိဒ္ဓိကော၊

စိတ္တမညာယ ဗုဒ္ဓဿ၊ ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော။

‘‘အသီတိယာ သဟဿေဟိ၊ ဘိက္ခူဟိ ပရိဝါရိတော၊

ဝနန္တေ သုခမာသီနံ၊ ဥပေသိ လောကနာယကံ။

‘‘ယာဝတာ ဝနသဏ္ဍမှိ၊ အဓိဝတ္ထာ စ ဒေဝတာ၊

ဗုဒ္ဓဿ စိတ္တမညာယ၊ သဗ္ဗေ သန္နိပတုံ တဒါ။

‘‘သမာဂတေသု ယက္ခေသု၊ ကုမ္ဘဏ္ဍေ သဟရက္ခသေ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ စ သမ္ပတ္တေ၊ ဂါထာ ပဗျာဟရီ ဇိနော။

‘‘ထောမံ သတ္တာဟံ ပူဇေသိ၊ အာဝါသဉ္စ အကာသိ မေ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘သုဒုဒ္ဒသံ သုနိပုဏံ၊ ဂမ္ဘီရံ သုပ္ပကာသိတံ၊

ဉာဏေန ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘စတုဒ္ဒသာနိ ကပ္ပာနိ၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿတိ၊

ကူဋာဂါရံ မဟန္တဿ၊ ပဒ္မပုပ္ဖေဟိ ဆာဒိတံ။

‘‘အာကာသေ ¶ ¶ ဓာရယိဿတိ၊ ပုပ္ဖကမ္မဿိဒံ ဖလံ၊

စတုဗ္ဗီသေ ကပ္ပသတေ၊ ဝေါကိဏ္ဏံ သံသရိဿတိ။

‘‘တတ္ထ ပုပ္ဖမယံ ဗျမှံ၊ အာကာသေ ဓာရယိဿတိ၊

ယထာ ပဒုမပတ္တမှိ၊ တောယံ န ဥပလိမ္ပတိ။

‘‘တထေဝီမဿ ဉာဏမှိ၊ ကိလေသာ နောပလိမ္ပရေ၊

မနသာ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာ၊ ပဉ္စ နီဝရဏေ အယံ။

‘‘စိတ္တံ ဇနေတွာ နေက္ခမ္မေ၊ အဂါရာ ပဗ္ဗဇိဿတိ၊

တတော ပုပ္ဖမယေ ဗျမှေ၊ ဓာရေန္တေ နိက္ခမိဿတိ။

‘‘ရုက္ခမူလေ ဝသန္တဿ၊ နိပကဿ သတီမတော၊

တတ္ထ ပုပ္ဖမယံ ဗျမှံ၊ မတ္ထကေ ဓာရယိဿတိ။

‘‘စီဝရံ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ၊ ပစ္စယံ သယနာသနံ၊

ဒတွာန ဘိက္ခုသင်္ဃဿ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ကူဋာဂါရေန စရတာ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အဘိနိက္ခမိံ၊

ရုက္ခမူလေ ဝသန္တမ္ပိ၊ ကူဋာဂါရံ ဓရီယတိ။

‘‘စီဝရေ ပိဏ္ဍပါတေ စ၊ စေတနာ မေ န ဝိဇ္ဇတိ၊

ပုညကမ္မေန သံယုတ္တော၊ လဘာမိ ပရိနိဋ္ဌိတံ။

‘‘ဂဏနာတော အသင်္ခေယျာ၊ ကပ္ပကောဋီ ဗဟူ မမ၊

ရိတ္တကာ တေ အတိက္ကန္တာ၊ ပမုတ္တာ လောကနာယကာ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ပိယဒဿီ ဝိနာယကော၊

တမဟံ ပယိရုပါသိတွာ၊ ဣမံ ယောနိံ ဥပါဂတော။

‘‘ဣဓ ပဿာမိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အနောမံ နာမ စက္ခုမံ၊

တမဟံ ဥပဂန္တွာန၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ။

‘‘ဒုက္ခဿန္တကရော ဗုဒ္ဓါ၊ မဂ္ဂံ မေ ဒေသယီ ဇိနော၊

တဿ ဓမ္မံ သုဏိတွာန၊ ပတ္တောမှိ အစလံ ပဒံ။

‘‘တောသယိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဂေါတမံ သကျပုင်္ဂဝံ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ¶ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သဉ္ဇာတသောမနဿော ဥဒါနဝသေန –

‘‘ဆဖဿာယတနေ ¶ ဟိတွာ၊ ဂုတ္တဒွါရော သုသံဝုတော၊

အဃမူလံ ဝမိတွာန၊ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယော’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ဆဖဿာယတနေ ဟိတွာတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒီနံ ဆန္နံ သမ္ဖဿာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဖဿာယတနာနီ’’တိ လဒ္ဓနာမာနိ စက္ခာဒီနိ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသံကိလေသပ္ပဟာနဝသေန ပဟာယ။ ဂုတ္တဒွါရော သုသံဝုတောတိ တတော ဧဝ စက္ခုဒွါရာဒီနံ ဂုတ္တတ္တာ၊ တတ္ထ ပဝတ္တနကာနံ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဝေသနနိဝါရဏေန သတိကဝါဋေန သုဋ္ဋု ပိဟိတတ္တာ ဂုတ္တဒွါရော သုသံဝုတော။ အထ ဝါ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဆန္နံ ဒွါရာနံ ဝုတ္တနယေန ရက္ခိတတ္တာ ဂုတ္တဒွါရော၊ ကာယာဒီဟိ သုဋ္ဌု သညတတ္တာ သုသံဝုတောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဃမူလံ ဝမိတွာနာတိ အဃဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ မူလဘူတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာသင်္ခါတံ ဒေါသံ၊ သဗ္ဗံ ဝါ ကိလေသဒေါသံ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတဝမနယောဂပါနေန ဥဂ္ဂိရိတွာ သန္တာနတော ဗဟိ ကတွာ၊ ဗဟိကရဏဟေတု ဝါ။ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယောတိ ကာမာသဝါဒယော အာသဝါ ဧတ္ထ ခီယန္တိ၊ တေသံ ဝါ ခယေန ပတ္တဗ္ဗောတိ အာသဝက္ခယော၊ နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တဉ္စ။ သော အာသဝက္ခယော ပတ္တော အဓိဂတောတိ ဥဒါနဝသေန အညံ ဗျာကာသိ။

ပါရာပရိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုဝိလိတ္တော ¶ ¶ သုဝသနောတိ အာယသ္မတော ယသတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယာနိ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ မဟာနုဘာဝေါ နာဂရာဇာ ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ အတ္တနော ဘဝနံ နေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ ဘဂဝန္တံ မဟဂ္ဃေန တိစီဝရေန အစ္ဆာဒေသိ၊ ဧကမေကဉ္စ ဘိက္ခုံ မဟဂ္ဃေနေဝ ပစ္စေကဒုဿယုဂေန သဗ္ဗေန သမဏပရိက္ခာရေန အစ္ဆာဒေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဟုတွာ မဟာဗောဓိမဏ္ဍံ သတ္တဟိ ရတနေဟိ ပူဇေသိ။ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ ဧဝံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ဗာရာဏသိယံ မဟာဝိဘဝဿ သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ယသော နာမ နာမေန ပရမသုခုမာလော။ ‘‘တဿ တယော ပါသာဒါ’’တိ သဗ္ဗံ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၂၅) အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သော ¶ ပုဗ္ဗဟေတုနာ စောဒိယမာနော ရတ္တိဘာဂေ နိဒ္ဒါဘိဘူတဿ ပရိဇနဿ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ သုဝဏ္ဏပါဒုကာရူဠှောဝ ဂေဟတော နိဂ္ဂတော ဒေဝတာဝိဝဋေန နဂရဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဣသိပတနသမီပံ ဂတော ‘‘ဥပဒ္ဒုတံ ဝတ၊ ဘော၊ ဥပဿဋ္ဌံ ဝတ၊ ဘော’’တိ အာဟ။ တေန သမယေန ဘဂဝတာ ဣသိပတနေ ဝိဟရန္တေန တဿေဝ အနုဂ္ဂဏှနတ္ထံ အဗ္ဘောကာသေ စင်္ကမန္တေန ‘‘ဧဟိ၊ ယသ၊ ဣဒံ အနုပဒ္ဒုတံ၊ ဣဒံ အနုပဿဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ ‘‘အနုပဒ္ဒုတံ အနုပဿဋ္ဌံ ကိရ အတ္ထီ’’တိ သောမနဿဇာတော သုဝဏ္ဏပါဒုကာ ဩရုယှ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော သတ္ထာရာ အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေတွာ သစ္စဒေသနာယ ကတာယ သစ္စပရိယောသာနေ သောတာပန္နော ဟုတွာ ဂဝေသနတ္ထံ အာဂတဿ ပိတု ဘဂဝတာ သစ္စဒေသနာယ ကရိယမာနာယ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄၀။၄၅၆-၄၈၃) –

‘‘မဟာသမုဒ္ဒံ ဩဂ္ဂယှ၊ ဘဝနံ မေ သုနိမ္မိတံ၊

သုနိမ္မိတာ ပေါက္ခရဏီ၊ စက္ကဝါကပကူဇိတာ။

‘‘မန္ဒာလကေဟိ ¶ သဉ္ဆန္နာ၊ ပဒုမုပ္ပလကေဟိ စ၊

နဒီ စ သန္ဒတေ တတ္ထ၊ သုပတိတ္ထာ မနောရမာ။

‘‘မစ္ဆကစ္ဆပသဉ္ဆန္နာ၊ နာနာဒိဇသမောတ္ထတာ၊

မယူရကောဉ္စာဘိရုဒါ၊ ကောကိလာဒီဟိ ဝဂ္ဂုဟိ။

‘‘ပါရေဝတာ ရဝိဟံသာ စ၊ စက္ကဝါကာ နဒီစရာ၊

ဒိန္ဒိဘာ သာဠိကာ စေတ္ထ၊ ပမ္မကာ ဇီဝဇီဝကာ။

‘‘ဟံသာ ကောဉ္စာပိ နဒိတာ၊ ကောသိယာ ပိင်္ဂလာ ဗဟူ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ မဏိမုတ္တိကဝါလုကာ။

‘‘သဗ္ဗသောဏ္ဏမယာ ရုက္ခာ၊ နာနာဂန္ဓသမေရိတာ၊

ဥဇ္ဇောတေန္တိ ဒိဝါရတ္တိံ၊ ဘဝနံ သဗ္ဗကာလိကံ။

‘‘သဋ္ဌိတူရိယသဟဿာနိ၊ သာယံ ပါတော ပဝဇ္ဇရေ၊

သောဠသိတ္ထိသဟဿာနိ၊ ပရိဝါရေန္တိ မံ သဒါ။

‘‘အဘိနိက္ခမ္မ ဘဝနာ၊ သုမေဓံ လောကနာယကံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဝန္ဒယိံ တံ မဟာယသံ။

‘‘သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝါဒေတွာ၊ သသင်္ဃံ တံ နိမန္တယိံ၊

အဓိဝါသေသိ သော ဓီရော၊ သုမေဓော လောကနာယကော။

‘‘မမ ဓမ္မကထံ ကတွာ၊ ဥယျောဇေသိ မဟာမုနိ၊

သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ဘဝနံ မေ ဥပါဂမိံ။

‘‘အာမန္တယိံ ပရိဇနံ၊ သဗ္ဗေ သန္နိပတာထ ဝေါ၊

ပုဗ္ဗဏှသမယံ ဗုဒ္ဓါ၊ ဘဝနံ အာဂမိဿတိ။

‘‘လာဘာ ¶ အမှံ သုလဒ္ဓံ နော၊ ယေ ဝသာမ တဝန္တိကေ၊

မယမ္ပိ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ၊ ပူဇံ ကဿာမ သတ္ထုနော။

‘‘အန္နံ ပါနံ ပဋ္ဌပေတွာ၊ ကာလံ အာရောစယိံ အဟံ၊

ဝသီသတသဟဿေဟိ၊ ဥပေသိ လောကနာယကော။

‘‘ပဉ္စင်္ဂိကေဟိ တူရိယေဟိ၊ ပစ္စုဂ္ဂမနမကာသဟံ၊

သဗ္ဗသောဏ္ဏမယေ ပီဌေ၊ နိသီဒိ ပုရိသုတ္တမော။

‘‘ဥပရိစ္ဆဒနံ ¶ အာသိ၊ သဗ္ဗသောဏ္ဏမယံ တဒါ၊

ဗီဇနိယော ပဝါယန္တိ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အန္တရေ။

‘‘ပဟူတေနန္နပါနေန၊ ဘိက္ခုသင်္ဃမတပ္ပယိံ၊

ပစ္စေကဒုဿယုဂဠေ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿဒါသဟံ။

‘‘ယံ ဝဒန္တိ သုမေဓောတိ၊ လောကာဟုတိပဋိဂ္ဂဟံ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယော မေ အန္နေန ပါနေန၊ သဗ္ဗေ ဣမေ စ တပ္ပယိံ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ၊

သဟဿက္ခတ္တုံ ရာဇာ စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘ဥပပဇ္ဇတိ ယံ ယောနိံ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏံ၊ ဆဒနံ ဓာရယိဿတိ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ သီဟနာဒံ နဒိဿတိ၊

စိတကေ ဆတ္တံ ဓာရေန္တိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဆတ္တမှိ ဍယှထ။

‘‘သာမညံ မေ အနုပ္ပတ္တံ၊ ကိလေသာ ဈာပိတာ မယာ၊

မဏ္ဍပေ ရုက္ခမူလေ ဝါ၊ သန္တာပေါ မေ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ သဗ္ဗဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထ ¶ ¶ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ ယသံ ဒက္ခိဏံ ဗာဟုံ ပသာရေတွာ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ အာဟ။ ဝစနသမနန္တရမေဝ ဒွင်္ဂုလမတ္တကေသမဿု အဋ္ဌပရိက္ခာရဓရော ဝဿသဋ္ဌိကတ္ထေရော ¶ ဝိယ အဟောသိ။ သော အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဥဒါနေန္တော ဧဟိဘိက္ခုဘာဝပ္ပတ္တိတော ပုရိမာဝတ္ထဝသေန –

‘‘သုဝိလိတ္တော သုဝသနော၊ သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတော၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အဇ္ဈဂမိံ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သုဝိလိတ္တောတိ သုန္ဒရေန ကုင်္ကုမစန္ဒနာနုလေပနေန ဝိလိတ္တဂတ္တော။ သုဝသနောတိ သုဋ္ဌု မဟဂ္ဃကာသိကဝတ္ထဝသနော။ သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတောတိ သီသူပဂါဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ အာဘရဏေဟိ အလင်္ကတော။ အဇ္ဈဂမိန္တိ အဓိဂစ္ဆိံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

အဘိသတ္တောဝ နိပတတီတိ အာယသ္မတော ကိမိလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထရိ တဿ ဓာတုယော ဥဒ္ဒိဿ သဠလမာလာဟိ မဏ္ဍပါကာရေန ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တာဝတိံသေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ကိမိလောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဘောဂသမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နော ဝိဟရတိ။ တဿ ဉာဏပရိပါကံ ဒိသွာ သံဝေဂဇနနတ္ထံ အနုပိယာယံ ဝိဟရန္တော သတ္ထာ ပဌမယောဗ္ဗနေ ဌိတံ ဒဿနီယံ ဣတ္ထိရူပံ အဘိနိမ္မိနိတွာ ပုရတော ဒဿေတွာ ပုန အနုက္ကမေန ယထာ ဇရာရောဂဝိပတ္တီဟိ အဘိဘူတာ ဒိဿတိ၊ တထာ အကာသိ။ တံ ဒိသွာ ကိမိလကုမာရော အတိဝိယ သံဝေဂံ ပကာသေန္တော –

‘‘အဘိသတ္တောဝ ¶ နိပတတိ ဝယော၊ ရူပံ အညမိဝ တထေဝ သန္တံ၊

တဿေဝ ¶ သတော အဝိပ္ပဝသတော၊ အညဿေဝ သရာမိ အတ္တာန’’န္တိ။ –

တတ္ထ အဘိသတ္တောဝါတိ ‘‘တွံ သီဃံ ဂစ္ဆ မာ တိဋ္ဌာ’’တိ ဒေဝေဟိ အနုသိဋ္ဌော အာဏတ္တော ဝိယ။ ‘‘အဘိသဋ္ဌော ¶ ဝါ’’တိပိ ပါဌော၊ ‘‘တွံ လဟုံ ဂစ္ဆာ’’တိ ကေနစိ အဘိလာသာပိတော ဝိယာတိ အတ္ထော။ နိပတတီတိ အတိပတတိ အဘိဓာဝတိ န တိဋ္ဌတိ၊ ခဏေ ခဏေ ခယဝယံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဝယောတိ ဗာလျယောဗ္ဗနာဒိကော သရီရဿ အဝတ္ထာဝိသေသော။ ဣဓ ပနဿ ယောဗ္ဗညံ အဓိပ္ပေတံ၊ တံ ဟိဿ အဘိပတန္တံ ခီယန္တံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌိတံ။ ရူပန္တိ ရူပသမ္ပဒါတိ ဝဒတိ။ ရူပန္တိ ပန သရီရံ ‘‘အဋ္ဌိဉ္စ ပဋိစ္စ နှာရုဉ္စ ပဋိစ္စ မံသဉ္စ ပဋိစ္စ အာကာသော ပရိဝါရိတော ရူပံတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆) ဝိယ။ အညမိဝ တထေဝ သန္တန္တိ ဣဒံ ရူပံ ယာဒိသံ၊ သယံ တထေဝ တေနေဝါကာရေန သန္တံ ဝိဇ္ဇမာနံ အညံ ဝိယ မယှံ ဥပဋ္ဌာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘တဒေဝ သန္တ’’န္တိ စ ကေစိ ပဌန္တိ။ တဿေဝ သတောတိ တဿေဝ မေ အနညဿ သတော သမာနဿ။ အဝိပ္ပဝသတောတိ န ဝိပ္ပဝသန္တဿ၊ စိရဝိပ္ပဝါသေန ဟိ သတော အနညမ္ပိ အညံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ ဣဒမ္ပိ ဣဓ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညဿေဝ သရာမိ အတ္တာနန္တိ ဣမံ မမ အတ္တဘာဝံ အညဿ သတ္တဿ ဝိယ သရာမိ ဥပဓာရေမိ သဉ္ဇာနာမီတိ အတ္ထော။ တဿေဝံ အနိစ္စတံ မနသိ ကရောန္တဿ ဒဠှတရော သံဝေဂေါ ဥဒပါဒိ၊ သော သံဝေဂဇာတော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၆။၄၂-၄၈) –

‘‘နိဗ္ဗုတေ ကကုသန္ဓမှိ၊ ဗြာဟ္မဏမှိ ဝုသီမတိ၊

ဂဟေတွာ သဠလံ မာလံ၊ မဏ္ဍပံ ကာရယိံ အဟံ။

‘‘တာဝတိံသံ ဂတော သန္တော၊ လဘိမှ ဗျမှမုတ္တမံ၊

အညေ ဒေဝေတိရောစာမိ၊ ပုညကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒိဝါ ¶ ဝါ ယဒိ ဝါ ရတ္တိံ၊ စင်္ကမန္တော ဌိတော စဟံ၊

ဆန္နော သဠလပုပ္ဖေဟိ၊ ပုညကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပမှိ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာပိ ထေရော အတ္တနော ပုရိမုပ္ပန္နံ အနိစ္စတာမနသိကာရံ ဝိဘာဝေန္တော တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။ တေနေတံ ဣမဿ ထေရဿ အညာဗျာကရဏမ္ပိ အဟောသိ။

ကိမိလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ရုက္ခမူလဂဟနံ ¶ ¶ ပသက္ကိယာတိ အာယသ္မတော ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ ဧကံ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ဘိက္ခာယ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ကဒလိဖလာနိ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ လိစ္ဆဝိရာဇပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝဇ္ဇိရာဇပုတ္တတ္တာ ဝဇ္ဇိပုတ္တောတွေဝ စဿ သမညာ အဟောသိ။ သော ဒဟရော ဟုတွာ ဟတ္ထိသိက္ခာဒိသိက္ခနကာလေပိ ဟေတုသမ္ပန္နတာယ နိဿရဏဇ္ဈာသယောဝ ဟုတွာ ဝိစရန္တော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသိန္နော ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၅၇-၆၂) –

‘‘သဟဿရံသီ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော၊

ဝိဝေကာ ဝုဋ္ဌဟိတွာန၊ ဂေါစရာယာဘိနိက္ခမိ။

‘‘ဖလဟတ္ထော အဟံ ဒိသွာ၊ ဥပဂစ္ဆိံ နရာသဘံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ အဝဋံ အဒဒိံ ဖလံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ အပရဘာဂေ အစိရပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထရိ ဓမ္မံ သင်္ဂါယိတုံ သင်္ကေတံ ကတွာ မဟာထေရေသု တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟရန္တေသု ဧကဒိဝသံ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သေခံယေဝ သမာနံ မဟတိယာ ပရိသာယ ပရိဝုတံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဒိသွာ တဿ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော –

‘‘ရုက္ခမူလဂဟနံ ပသက္ကိယ၊ နိဗ္ဗာနံ ဟဒယသ္မိံ ဩပိယ၊

ဈာယ ဂေါတမ မာ စ ပမာဒေါ၊ ကိံ တေ ဗိဠိဗိဠိကာ ကရိဿတီ’’တိ။ –

တတ္ထ ရုက္ခမူလဂဟနန္တိ ရုက္ခမူလဘူတံ ဂဟနံ၊ ဂဟနဉှိ အတ္ထိ၊ န ¶ ရုက္ခမူလံ၊ ရုက္ခမူလဉ္စ ¶ အတ္ထိ၊ န ဂဟနံ၊ တေသု ရုက္ခမူလဂ္ဂဟဏေန ဌာနဿ ဆာယာသမ္ပန္နတာယ ဝါတာတပပရိဿယာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဂဟနဂ္ဂဟဏေန နိဝါတဘာဝေန ဝါတပရိဿယာဘာဝံ ဇနသမ္ဗာဓာဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ၊ တဒုဘယေန စ ဘာဝနာယောဂျတံ။ ပသက္ကိယာတိ ဥပဂန္တွာ။ နိဗ္ဗာနံ ဟဒယသ္မိံ ဩပိယာတိ ‘‘ဧဝံ မယာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ နိဗ္ဗုတိံ ဟဒယေ ဌပေတွာ စိတ္တေ ကရိတွာ။ ဈာယာတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန ဈာယ၊ ဝိပဿနာဘာဝနာသဟိတံ မဂ္ဂဘာဝနံ ဘာဝေဟိ။ ဂေါတမာတိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ မာ စ ပမာဒေါတိ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု မာ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိ။ ဣဒါနိ ယာဒိသော ထေရဿ ပမာဒေါ၊ တံ ပဋိက္ခေပဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ တေ ဗိဠိဗိဠိကာ ကရိဿတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဗိဠိဗိဠိကာတိ ဝိဠိဝိဠိကိရိယာ၊ ဗိဠိဗိဠီတိ သဒ္ဒပဝတ္တိ ယထာ နိရတ္ထကာ၊ ဧဝံ ဗိဠိဗိဠိကာသဒိသာ ဇနပညတ္တိ ကိံ တေ ကရိဿတိ ကီဒိသံ အတ္ထံ တုယှံ သာဓေတိ၊ တသ္မာ ဇနပညတ္တိံ ပဟာယ သဒတ္ထပသုတော ဟောဟီတိ ဩဝါဒံ အဒါသိ။

တံ ¶ သုတွာ အညေဟိ ဝုတ္တဝိသဂန္ဓဝါယနဝစနေန သံဝေဂဇာတော ဗဟုဒေဝ ရတ္တိံ စင်္ကမေန ဝီတိနာမေန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ သေနာသနံ ပဝိသိတွာ မဉ္စကေ နိပန္နမတ္တောဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စက္ခန္ဓာ ¶ ပရိညာတာတိ အာယသ္မတော ဣသိဒတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ရထိယံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော မဓုရံ အာမောဒဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အဝန္တိရဋ္ဌေ ဝဍ္ဎဂါမေ အညတရဿ သတ္ထဝါဟဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဣသိဒတ္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော မစ္ဆိကာသဏ္ဍေ စိတ္တဿ ဂဟပတိနော အဒိဋ္ဌသဟာယော ဟုတွာ တေန ဗုဒ္ဓဂုဏေ လိခိတွာ ပေသိတသာသနံ ပဋိလဘိတွာ သာသနေ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ ထေရဿ မဟာကစ္စာနဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၈၀-၈၄) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ အာမောဒမဒဒိံ ဖလံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမီ’’တိ ထေရံ အာပုစ္ဆိတွာ အနုက္ကမေန မဇ္ဈိမဒေသံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ¶ ၊ ‘‘ကစ္စိ၊ ဘိက္ခု၊ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယ’’န္တိအာဒိနာ သတ္ထာရာ ကတပဋိသန္ထာရော ပဋိဝစနမုခေန၊ ‘‘ဘဂဝါ တုမှာကံ သာသနံ ဥပဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ မယှံ သဗ္ဗဒုက္ခံ အပဂတံ၊ သဗ္ဗော ပရိဿယော ဝူပသန္တော’’တိ ပဝေဒနဝသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ၊ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကာ၊

ဒုက္ခက္ခယော အနုပ္ပတ္တော၊ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယော’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာတိ ပဉ္စပိ မေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ သဗ္ဗသော ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဉာတာ၊ န တေသု ကိဉ္စိပိ ပရိညာတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကာတိ သဗ္ဗသော ပရိညာတတ္တာ ဧဝ တေသံ အဝိဇ္ဇာတဏှာဒိကဿ မူလဿ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ အရိယမဂ္ဂေန ပဟီနတ္တာ ယာဝစရိမစိတ္တနိရောဓာ တေ တိဋ္ဌန္တိ။ ဒုက္ခက္ခယော အနုပ္ပတ္တောတိ ဆိန္နမူလကတ္တာယေဝ စ နေသံ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ခယော ပရိက္ခယော အနုပ္ပတ္တော၊ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂတံ။ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယောတိ ကာမာသဝါဒီနံ သဗ္ဗေသံ အာသဝါနံ ခယန္တေ အဘိဂန္တဗ္ဗတာယ ‘‘အာသဝက္ခယော’’တိ လဒ္ဓနာမံ အရဟတ္တံ ပတ္တံ ပဋိလဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန အန္တိမာယံ သမုဿယော’’တိ ပဌန္တိ။ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂတတ္တာယေဝ အယံ မမ သမုဿယော အတ္တဘာဝေါ အန္တိမော သဗ္ဗပစ္ဆိမကော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ အတ္ထော။ ယံ ပန တတ္ထ တတ္ထ အဝုတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနံယေဝါတိ။

ဣသိဒတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာယံ

ဝီသာဓိကသတတ္ထေရဂါထာပဋိမဏ္ဍိတဿ ဧကကနိပါတဿ

ဒုကနိပါတေ ¶ ¶ ¶ နတ္ထိ ကောစိ ဘဝေါ နိစ္စောတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဥတ္တရတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဝိဇ္ဇာဓရော ဟုတွာ အာကာသေန ဝိစရတိ။ တေန စ သမယေန သတ္ထာ တဿ အနုဂ္ဂဏှနတ္ထံ ဝနန္တရေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော။ သော အန္တလိက္ခေန ဂစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော အာကာသတော ဩရုယှ သုဝိသုဒ္ဓေဟိ ဝိပုလေဟိ ကဏိကာရပုပ္ဖေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ၊ ပုပ္ဖာနိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန သတ္ထု ဥပရိ ဆတ္တာကာရေန အဋ္ဌံသု၊ သော တေန ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥဠာရံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ယာဝတာယုကံ တတ္ထ ဌတွာ တတော စုတော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဥတ္တရောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ဗြာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ ဇာတိယာ ရူပေန ဝိဇ္ဇာယ ဝယေန သီလာစာရေန စ လောကဿ သမ္ဘာဝနီယော ဇာတော။ တဿ တံ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဝဿကာရော မဂဓမဟာမတ္တော အတ္တနော ဓီတရံ ဒါတုကာမော ဟုတွာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ပဝေဒေသိ။ သော နိဿရဏဇ္ဈာသယတာယ တံ ပဋိက္ခိပိတွာ ကာလေန ကာလံ ဓမ္မသေနာပတိံ ပယိရုပါသန္တော တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝတ္တသမ္ပန္နော ဟုတွာ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟတိ။

တေန စ သမယေန ထေရဿ အညတရော အာဗာဓော ဥပ္ပန္နော၊ တဿ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဥတ္တရော သာမဏေရော ပါတောဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ တဠာကဿ တီရေ ပတ္တံ ဌပေတွာ ဥဒကသမီပံ ဂန္တွာ မုခံ ဓောဝတိ။ အထ အညတရော ဥမင်္ဂစောရော အာရက္ခပုရိသေဟိ ¶ အနုဗဒ္ဓါ အဂ္ဂဒွါရေနေဝ နဂရတော နိက္ခမိတွာ ပလာယန္တော အတ္တနာ ဂဟိတံ ရတနဘဏ္ဍိကံ သာမဏေရဿ ပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ ပလာယိ။ သာမဏေရော ပတ္တသမီပံ ¶ ဥပဂတော။ စောရံ အနုဗန္ဓန္တာ ရာဇပုရိသာ ¶ သာမဏေရဿ ပတ္တေ ဘဏ္ဍိကံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ စောရော၊ ဣမိနာ စောရိယံ ကတ’’န္တိ သာမဏေရံ ပစ္ဆာဗာဟံ ဗန္ဓိတွာ ဝဿကာရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေသုံ။ ဝဿကာရော စ တဒါ ရညော ဝိနိစ္ဆယေ နိယုတ္တော ဟုတွာ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇံ အနုသာသတိ။ သော ‘‘ပုဗ္ဗေ မမ ဝစနံ နာဒိယိ၊ သုဒ္ဓပါသဏ္ဍိယေသု ပဗ္ဗဇီ’’တိ စ ဗဒ္ဓါဃာတတ္တာ ကမ္မံ အသောဓေတွာဝ ဇီဝန္တမေဝ တံ သူလေ ဥတ္တာသေသိ။

အထဿ ဘဂဝါ ဉာဏပရိပါကံ ဩလောကေတွာ တံ ဌာနံ ဂန္တွာ ဝိပ္ဖုရန္တဟတ္ထနခမဏိမယူခသမ္ဘိန္နသိတာဘတာယ ပဂ္ဃရန္တဇာတိဟိင်္ဂုလကသုဝဏ္ဏရသဓာရံ ဝိယ ဇာလာဂုဏ္ဌိတမုဒုတလုနဒီဃင်္ဂုလိဟတ္ထံ ဥတ္တရဿ သီသေ ဌပေတွာ၊ ‘‘ဥတ္တရ၊ ဣဒံ တေ ပုရိမကမ္မဿ ဖလံ ဥပ္ပန္နံ၊ တတ္ထ တယာ ပစ္စဝေက္ခဏဗလေန အဓိဝါသနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဥတ္တရော အမတာဘိသေကသဒိသေန သတ္ထု ဟတ္ထသမ္ဖဿေန သဉ္ဇာတပ္ပသာဒသောမနဿတာယ ဥဠာရံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ပဋိလဘိတွာ ယထာပရိစိတံ ဝိပဿနာမဂ္ဂံ သမာရူဠှော ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ သတ္ထု စ ဒေသနာဝိလာသေန တာဝဒေဝ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗကိလေသေ ခေပေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၆။၅၅-၉၂) –

‘‘သုမေဓော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဗာတ္တိံသဝရလက္ခဏော၊

ဝိဝေကကာမော ဘဂဝါ၊ ဟိမဝန္တမုပါဂမိ။

‘‘အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဟိမဝန္တံ၊ အဂ္ဂေါ ကာရုဏိကော မုနိ၊

ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာန၊ နိသီဒိ ပရိသုတ္တမော။

‘‘ဝိဇ္ဇာဓရော တဒါ အာသိံ၊ အန္တလိက္ခစရော အဟံ၊

တိသူလံ သုဂတံ ဂယှ၊ ဂစ္ဆာမိ အမ္ဗရေ တဒါ။

‘‘ပဗ္ဗတဂ္ဂေ ယထာ အဂ္ဂိ၊ ပုဏ္ဏမာယေဝ စန္ဒိမာ၊

ဝနံ ဩဘာသတေ ဗုဒ္ဓါ၊ သာလရာဇာဝ ဖုလ္လိတော။

‘‘ဝနဂ္ဂါ ¶ နိက္ခမိတွာန၊ ဗုဒ္ဓရံသီဘိဓာဝရေ၊

နဠဂ္ဂိဝဏ္ဏသင်္ကာသာ၊ ဒိသွာ စိတ္တံ ပသာဒယိံ။

‘‘ဝိစိနံ အဒ္ဒသံ ပုပ္ဖံ၊ ကဏိကာရံ ဒေဝဂန္ဓိကံ၊

တီဏိ ပုပ္ဖာနိ အာဒါယ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမပူဇယိံ။

‘‘ဗုဒ္ဓဿ အာနုဘာဝေန၊ တီဏိ ပုပ္ဖာနိ မေ တဒါ၊

ဥဒ္ဓံဝဏ္ဋာ အဓောပတ္တာ၊ ဆာယံ ကုဗ္ဗန္တိ သတ္ထုနော။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘တတ္ထ ¶ မေ သုကတံ ဗျမှံ၊ ကဏိကာရီတိ ဉာယတိ၊

သဋ္ဌိယောဇနမုဗ္ဗေဓံ၊ တိံသယောဇနဝိတ္ထတံ။

‘‘သဟဿကဏ္ဍံ သတဘေဏ္ဍု၊ ဓဇာလု ဟရိတာမယံ၊

သတသဟဿနိယျူဟာ၊ ဗျမှေ ပါတုဘဝိံသု မေ။

‘‘သောဏ္ဏမယာ မဏိမယာ၊ လောဟိတင်္ကမယာပိ စ၊

ဖလိကာပိ စ ပလ္လင်္ကာ၊ ယေနိစ္ဆကာ ယဒိစ္ဆကာ။

‘‘မဟာရဟဉ္စ သယနံ၊ တူလိကာ ဝိကတီယုတံ၊

ဥဒ္ဓလောမိဉ္စ ဧကန္တံ၊ ဗိမ္ဗောဟနသမာယုတံ။

‘‘ဘဝနာ နိက္ခမိတွာန၊ စရန္တော ဒေဝစာရိကံ၊

ယထာ ဣစ္ဆာမိ ဂမနံ၊ ဒေဝသင်္ဃပုရက္ခတော။

‘‘ပုပ္ဖဿ ဟေဋ္ဌာ တိဋ္ဌာမိ၊ ဥပရိစ္ဆဒနံ မမ၊

သမန္တာ ယောဇနသတံ၊ ကဏိကာရေဟိ ဆာဒိတံ။

‘‘သဋ္ဌိတူရိယသဟဿာနိ၊ သာယံ ပါတံ ဥပဋ္ဌဟုံ၊

ပရိဝါရေန္တိ မံ နိစ္စံ၊ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတာ။

‘‘တတ္ထ နစ္စေဟိ ဂီတေဟိ၊ တာဠေဟိ ဝါဒိတေဟိ စ၊

ရမာမိ ခိဍ္ဍာ ရတိယာ၊ မောဒါမိ ကာမကာမဟံ။

‘‘တတ္ထ ဘုတွာ ပိဝိတွာ စ၊ မောဒါမိ တိဒသေ တဒါ၊

နာရီဂဏေဟိ သဟိတော၊ မောဒါမိ ဗျမှမုတ္တမေ။

‘‘သတာနံ ¶ ပဉ္စက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သတာနံ တီဏိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ၊

ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ။

‘‘ဘဝေ ဘဝေ သံသရန္တော၊ မဟာဘောဂံ လဘာမဟံ၊

ဘောဂေ မေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒုဝေ ဘဝေ သံသရာမိ၊ ဒေဝတ္တေ အထ မာနုသေ၊

အညံ ဂတိံ န ဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒုဝေ ကုလေ ပဇာယာမိ၊ ခတ္တိယေ စာပိ ဗြာဟ္မဏေ၊

နီစေ ကုလေ န ဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဟတ္ထိယာနံ အဿယာနံ၊ သိဝိကံ သန္ဒမာနိကံ၊

လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒါသီဂဏံ ဒါသဂဏံ၊ နာရိယော သမလင်္ကတာ၊

လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကောသေယျကမ္ဗလိယာနိ ¶ ၊ ခေါမကပ္ပာသိကာနိ စ၊

လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘နဝဝတ္ထံ နဝဖလံ၊ နဝဂ္ဂရသဘောဇနံ၊

လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣမံ ခါဒ ဣမံ ဘုဉ္ဇ၊ ဣမမှိ သယနေ သယ၊

လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပူဇိတော ဟောမိ၊ ယသော အစ္စုဂ္ဂတော မမ၊

မဟာပက္ခော သဒါ ဟောမိ၊ အဘေဇ္ဇပရိသော သဒါ၊

ဉာတီနံ ဥတ္တမော ဟောမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သီတံ ဥဏှံ န ဇာနာမိ၊ ပရိဠာဟော န ဝိဇ္ဇတိ၊

အထော စေတသိကံ ဒုက္ခံ၊ ဟဒယေ မေ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဟုတွာန၊ သံသရာမိ ဘဝါဘဝေ၊

ဝေဝဏ္ဏိယံ န ဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒေဝလောကာ ¶ စဝိတွာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

သာဝတ္ထိယံ ပုရေ ဇာတော၊ မဟာသာလေ သုအဍ္ဎကေ။

‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ဟိတွာ၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ၊

ဇာတိယာ သတ္တဝဿောဟံ၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘ဥပသမ္ပာဒယီ ဗုဒ္ဓါ၊ ဂုဏမညာယ စက္ခုမာ၊

တရုဏော ပူဇနီယောဟံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိသုဒ္ဓံ မေ၊ သမာဓိကုသလော အဟံ၊

အဘိညာပါရမိပ္ပတ္တော၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ အနုပ္ပတ္တော၊ ဣဒ္ဓိပါဒေသု ကောဝိဒေါ၊

ဓမ္မေသု ပါရမိပ္ပတ္တော၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပုန ဟုတွာ သူလတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ပရာနုဒ္ဒယာယ အာကာသေ ဌတွာ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။ မဟာဇနော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော အဟောသိ။ တာဝဒေဝဿ ဝဏော သံရူဠှိ၊ သော ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ တာဒိသံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တော ကထံ တွံ ဝိပဿနံ အနုယုဉ္ဇိတုံ အသက္ခီ’’တိ ပုဋ္ဌော၊ ‘‘ပဂေဝ မေ၊ အာဝုသော၊ သံသာရေ အာဒီနဝေါ၊ သင်္ခါရာနဉ္စ သဘာဝေါ သုဒိဋ္ဌော၊ ဧဝါဟံ ¶ တာဒိသံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တောပိ အသက္ခိံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝိသေသံ အဓိဂန္တု’’န္တိ ဒဿေန္တော –

‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဘဝေါ နိစ္စော၊ သင်္ခါရာ ဝါပိ သဿတာ၊

ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ခန္ဓာ၊ စဝန္တိ အပရာပရံ။

‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာ၊ ဘဝေနမှိ အနတ္ထိကော၊

နိဿဋော သဗ္ဗကာမေဟိ၊ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယော’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ ¶ နတ္ထိ ကောစိ ဘဝေါ နိစ္စောတိ ကမ္မဘဝေါ ဥပပတ္တိဘဝေါ ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ အရူပဘဝေါ သညီဘဝေါ အသညီဘဝေါ နေဝသညီနာသညီဘဝေါ ဧကဝေါကာရဘဝေါ စတုဝေါကာရဘဝေါ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါတိ ဧဝံဘေဒေါ၊ တတ္ထာပိ ဟီနော မဇ္ဈိမော ဥက္ကဋ္ဌော ဒီဃာယုကော သုခဗဟုလော ဝေါမိဿသုခဒုက္ခောတိ ဧဝံဝိဘာဂေါ ယောကောစိ နိစ္စော ဓုဝေါ ထိရော အပလောကိယဓမ္မော နတ္ထိ တံ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ သမုပ္ပန္နတ္တာ။ ယသ္မာ စ ဧတဒေဝံ၊ တသ္မာ သင်္ခါရာ ဝါပိ သဿတာ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ပစ္စယေဟိ သင်္ခတတ္တာ ‘‘သင်္ခါရာ’’တိ လဒ္ဓနာမေ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဥပါဒါယ ဘဝသမညာယ သင်္ခါရာဝ ဟုတွာ သမ္ဘူတာ ဇရာမရဏေန စ ဝိပရိဏမန္တီတိ အသဿတာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ။ တထာ ဟိ တေ ‘‘သင်္ခါရာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေနာဟ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ခန္ဓာ၊ စဝန္တိ အပရာပရန္တိ။ တေ ဘဝပရိယာယေန သင်္ခါရပရိယာယေန စ ဝုတ္တာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ယထာပစ္စယံ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ ဇရာယ ပရိပီဠိတာ ဟုတွာ စဝန္တိ ပရိဘိဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ‘‘ဘဝေါ၊ သင်္ခါရာ’’တိ စ လဒ္ဓဝေါဟာရာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝါတိ ဒဿေတိ။ ယသ္မာ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ တယောပိ ဘဝါ အာဒိတ္တံ ဝိယ သင်္ခတေ အာဒီနဝံ ဒေါသံ ပဂေဝ ဝိပဿနာပညာယ ဇာနိတွာ အနိစ္စလက္ခဏေဟိ ဒိဋ္ဌာ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာနတ္တာ ဝိဘူတတရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅)။

ယသ္မာ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ တယောပိ ဘဝါ အာဒိတ္တံ ဝိယ အဂါရံ သပ္ပဋိဘယာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဘဝေနမှိ အနတ္ထိကော’’တိ။ ဧဝံ ပန သဗ္ဗသော ဘဝေဟိ ဝိနိဝတ္တိယမာနဿ ကာမေသု အပေက္ခာယ လေသောပိ န သမ္ဘဝတိယေဝ၊ တေနာဟ ‘‘နိဿဋော သဗ္ဗကာမေဟီ’’တိ၊ အမှီတိ ယောဇနာ။ မာနုသေဟိ ဝိယ ဒိဗ္ဗေဟိပိ ကာမေဟိ နိဝတ္တိတစိတ္တောသ္မီတိ အတ္ထော။ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယောတိ ယသ္မာ ဧဝံ သုပရိမဇ္ဇိတသင်္ခါရော ဘဝေသု သုပရိဒိဋ္ဌာဒီနဝေါ ကာမေသု ¶ စ အနာသတ္တမာနသော တသ္မာ သူလမတ္ထကေ နိသိန္နေနာပိ မေ မယာ ပတ္တော အဓိဂတော ¶ အာသဝက္ခယော နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တဉ္စာတိ။ အညေဟိ စ သဗြဟ္မစာရီဟိ အပ္ပတ္တမာနသေဟိ တဒဓိဂမာယ ဥဿာဟော ကရဏီယောတိ ဘိက္ခူနံ ဩဝါဒမဒါသိ။

ဥတ္တရတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

နယိဒံ ¶ အနယေနာတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ သီဟယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ဝိဟရတိ။ ဘဂဝါ တဿ အနုဂ္ဂဟံ ကာတုံ ဂေါစရာယ ပက္ကန္တကာလေ သယနဂုဟံ ပဝိသိတွာ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ။ သီဟော ဂေါစရံ ဂဟေတွာ နိဝတ္တော ဂုဟာဒွါရေ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဇလဇထလဇပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော ဘဂဝတော အာရက္ခတ္ထာယ အရညေ ဝါဠမိဂေ အပနေတုံ တီသု ဝေလာသု သီဟနာဒံ နဒန္တော ဗုဒ္ဓဂတာယ သတိယာ အဋ္ဌာသိ။ ယထာ ပဌမဒိဝသံ၊ ဧဝံ သတ္တာဟံ ပူဇေသိ။ ဘဂဝါ သတ္တာဟစ္စယေန နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ‘‘ဝတ္တိဿတိ ဣမဿ ဧတ္တကော ဥပနိဿယော’’တိ တဿ ပဿန္တဿေဝ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိတွာ ဝိဟာရမေဝ ဂတော။ သီဟော ပါလိလေယျကဟတ္ထီ ဝိယ ဗုဒ္ဓဝိယောဂဒုက္ခံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ကာလံ ကတွာ ဟံသဝတီနဂရေ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော နဂရဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ယာဝဇီဝံ ပုညာနိ ကတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ကောသမ္ဗိယံ ရညော ဥတေနဿ ပုရောဟိတပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ ဘာရဒွါဇော နာမ နာမေန။ သော ဝယပ္ပတ္တော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဉ္စ မာဏဝကသတာနိ မန္တေ ဝါစေန္တော မဟဂ္ဃသဘာဝေန အနနုရူပါစာရတ္တာ တေဟိ ပရိစ္စဇ္ဇန္တော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ လာဘသက္ကာရံ ဒိသွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘောဇနေ အမတ္တညူ ဟုတွာ ဝိစရန္တော သတ္ထာရာ ဥပါယေန ¶ မတ္တညုတာယ ပတိဋ္ဌာပိတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၁၀၄-၁၀၉) –

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ပုရေ အာသိံ၊ ဝိပိနေ ဝိစရံ တဒါ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂုံ။

‘‘ပိယာလဖလမာဒါယ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ၊

ပုညက္ခေတ္တဿ ဝီရဿ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။

‘‘ဧကတိံသေ ¶ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ‘‘ဘဂဝတော သမ္မုခါ ယံ သာဝကေဟိ ပတ္တဗ္ဗံ၊ တံ မယာ ပတ္တ’’န္တိ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေ စ ‘‘ယဿ မဂ္ဂေ ဝါ ဖလေ ဝါ ကင်္ခါ အတ္ထိ၊ သော မံ ပုစ္ဆတူ’’တိ သီဟနာဒံ နဒိ။ တေန တံ ဘဂဝါ၊ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ သီဟနာဒိကာနံ ယဒိဒံ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈၊ ၁၉၅) ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။ သော ¶ ဧကဒိဝသံ အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂတံ ဂိဟိကာလေ သဟာယဘူတံ မစ္ဆရိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဗြာဟ္မဏံ အနုကမ္ပမာနော တဿ ဒါနကထံ ကထေတွာ တေန စ ‘‘အယံ မမ ဓနံ ဝိနာသေတုကာမော’’တိ ဘကုဋိံ ကတွာပိ ‘‘တုယှံ ဧကဘတ္တံ ဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘တံ သင်္ဃဿ ဒေဟိ မာ မယှ’’န္တိ သင်္ဃဿ ပရိဏာမေသိ။ ပုန ဗြာဟ္မဏေန ‘‘အယံ မံ ဗဟူနံ ဒါပေတုကာမော’’တိ အပ္ပစ္စယေ ပကာသိတေ ဒုတိယဒိဝသံ ဓမ္မသေနာပတိနာ သင်္ဃဂတာယ ဒက္ခိဏာယ မဟပ္ဖလဘာဝပ္ပကာသနေန တံ ပသာဒေတွာ၊ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ‘အာဟာရဂေဓေန မံ ဒါနေ နီယောဇေသီ’တိ မညတိ၊ အာဟာရဿ ပန မယာ သဗ္ဗသော ပရိညာတဘာဝံ န ဇာနာတိ၊ ဟန္ဒ နံ ဇာနာပေမီ’’တိ –

‘‘နယိဒံ အနယေန ဇီဝိတံ၊ နာဟာရော ဟဒယဿ သန္တိကော၊

အာဟာရဋ္ဌိတိကော သမုဿယော၊ ဣတိ ဒိသွာန စရာမိ ဧသနံ။

‘‘ပင်္ကောတိ ¶ ဟိ နံ အဝေဒယုံ၊ ယာယံ ဝန္ဒနပူဇနာ ကုလေသု၊

သုခုမံ သလ္လံ ဒုရုဗ္ဗဟံ၊ သက္ကာရော ကာပုရိသေန ဒုဇ္ဇဟော’’တိ။ –

တတ္ထ နယိဒံ အနယေန ဇီဝိတန္တိ ဣဒံ မမ ဇီဝိတံ အနယေန အဉာယေန ဝေဠုဒါနပုပ္ဖဒါနာဒိအနေသနာယ န ဟောတိ ဇီဝိတနိကန္တိယာ အဘာဝတော။ နာဟာရော ဟဒယဿ သန္တိကောတိ အာဟာရော စ အာဟရိယမာနော မဂ္ဂဖလဉာဏံ ဝိယ ဟဒယဿ စိတ္တဿ သန္တိကရော န ဟောတိ၊ ကေဝလံ ပန သဇ္ဇုကံ ခုဒါပဋိဃာတမတ္တံ ကရောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ နာဟာရော ဟဒယဿ သန္တိကောတိ အာဟာရော ရသတဏှာဝတ္ထု မေ ဟဒယဿ သန္တိကော အာသတ္တော န ဟောတိ ရသတဏှာယ ဧဝ အဘာဝတော။ ‘‘သန္တိကေ’’တိပိ ပဌန္တိ။ ယော ဟိ အာဟာရဂိဒ္ဓါ လာဘသက္ကာရပ္ပသုတော ဝိစရတိ၊ တဿ အာဟာရော ဟဒယဿ သန္တိကေ နာမ အဘိဏှံ မနသိကာတဗ္ဗတော။ ယော ပန ပရိညာတာဟာရော၊ သော တတ္ထ ပဟီနစ္ဆန္ဒရာဂေါ၊ န တဿာဟာရော ဟဒယဿ ¶ သန္တိကေ နာမ – ‘‘ကထံ နု ခေါ လဘေယျ’’န္တိအာဒိမနသိကရဏဿေဝ အဘာဝတော။ ယဒိ ဟိ ဇီဝိတနိကန္တိ အာဟာရရသတဏှာ စ နတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ ပိဏ္ဍာယ စရသီတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကော သမုဿယော၊ ဣတိ ဒိသွာန စရာမိ ဧသန’’န္တိ။ အာဟာရော ဘောဇနံ ဌိတိ ဌာနံ ပစ္စယော ဧတဿာတိ အာဟာရဋ္ဌိတိကော။ ‘‘အာဟာရပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကော သမုဿယော ကာယော’’ဣတိ ဒိသွာန ဧဝံ ဉတွာ ဣမမတ္ထံ ဗုဒ္ဓိယံ ¶ ဌပေတွာ စရာမိ ဧသနံ၊ ဘိက္ခာပရိယေသနံ ကရောမီတိ အတ္ထော။

ပစ္စယနိမိတ္တံ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမန္တော တတ္ထ ဝန္ဒနပူဇနာဟိ လာဘသက္ကာရေဟိ စ ဗဇ္ဈတီတိ ဧဝံ မာဒိသေသု န စိန္တေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပင်္ကော’’တိဂါထံ အဘာသိ။ တဿတ္ထော – ယာ အယံ ပစ္စယနိမိတ္တံ ဥပဂတာနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ကုလေသု ဂေဟဝါသီသု ပဝတ္တိဿတိ ဂုဏသမ္ဘာဝနာ ပူဇနာ စ၊ ယသ္မာ တံ အဘာဝိတတ္တာနံ ဩသီဒါပနဋ္ဌေန မလီနဘာဝကရဏေန စ ပင်္ကော ကဒ္ဒမောတိ ဗုဒ္ဓါဒယော အဝေဒယုံ အဗ္ဘညာသုံ ပဝေဒေသုံ ဝါ၊ တသ္မာ သာ သပ္ပုရိသာနံ ¶ ဗန္ဓာယ န ဟောတိ သက္ကာရာသာယ ပဂေဝ ပဟီနတ္တာ။ အသပ္ပုရိသဿ ပန သက္ကာရာသာ ဒုဝိညေယျသဘာဝတာယ ပီဠာဇနနတော အန္တော တုဒနတော ဥဒ္ဓရိတုံ အသက္ကုဏေယျတော စ သုခုမံ သလ္လံ ဒုရုဗ္ဗဟံ။ တတော ဧဝ တေန သက္ကာရော ကာပုရိသေန ဒုဇ္ဇဟော ဒုရုဗ္ဗဟေယျော တဿ ပဟာနပဋိပတ္တိယာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနတော၊ သက္ကာရာသာပဟာနေန ပဟီနော ဟောတီတိ။ တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ထေရေ အဘိပ္ပသန္နော အဟောသိ။

ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မက္ကဋော ပဉ္စဒွါရာယန္တိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဝလ္လိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အရညံ ဂတော တတ္ထ နာရဒံ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ရုက္ခမူလေ ဝသန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော နဠေဟိ သာလံ ကတွာ တိဏေဟိ ဆာဒေတွာ အဒါသိ။ စင်္ကမနဋ္ဌာနဉ္စဿ သောဓေတွာ ဝါလုကာ ဩကိရိတွာ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝလ္လိယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ယောဗ္ဗနမနုပ္ပတ္တော ဣန္ဒြိယဝသိကော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂေန ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ¶ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၉၃-၁၀၃) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဟာရိတော နာမ ပဗ္ဗတော၊

သယမ္ဘူ နာရဒေါ နာမ၊ ရုက္ခမူလေ ဝသီ တဒါ။

‘‘နဠာဂါရံ ကရိတွာန၊ တိဏေန ဆာဒယိံ အဟံ၊

စင်္ကမံ သောဓယိတွာန၊ သယမ္ဘုဿ အဒါသဟံ။

‘‘တေန ¶ ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘တတ္ထ မေ သုကတံ ဗျမှံ၊ နဠကုဋိကနိမ္မိတံ၊

သဋ္ဌိယောဇနမုဗ္ဗေဓံ၊ တိံသယောဇနဝိတ္ထတံ။

‘‘စတုဒ္ဒသေသု ကပ္ပေသု၊ ဒေဝလောကေ ရမိံ အဟံ၊

ဧကသတ္တတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ။

‘‘စတုတ္တိံသတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ၊

ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ။

‘‘ဓမ္မပါသာဒမာရုယှ၊ သဗ္ဗာကာရဝရူပမံ၊

ယဒိစ္ဆကာဟံ ဝိဟရေ၊ သကျပုတ္တဿ သာသနေ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ နဠကုဋိယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ပုထုဇ္ဇနကာလေ အတ္တနော စိတ္တဿ ရူပါဒိအာရမ္မဏေသု ယထာကာမပ္ပဝတ္တိယာ၊ ဣဒါနိ အရိယမဂ္ဂေန နိဂ္ဂဟိတဘာဝဿ စ ဝိဘာဝနေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘မက္ကဋော ပဉ္စဒွါရာယံ၊ ကုဋိကာယံ ပသက္ကိယ၊

ဒွါရေန အနုပရိယေတိ၊ ဃဋ္ဋယန္တော မုဟုံ မုဟုံ။

‘‘တိဋ္ဌ မက္ကဋ မာ ဓာဝိ၊ န ဟိ တေ တံ ယထာ ပုရေ၊

နိဂ္ဂဟီတောသိ ပညာယ၊ နေဝ ဒူရံ ဂမိဿသီ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ဃဋ္ဋယန္တောတိ အတ္တနော လောလဘာဝေန ရုက္ခဿ အညံ သာခံ မုဉ္စိတွာ အညဿ ဂဟဏေန အနေကဝါရံ တတ္ထ ရုက္ခံ စာလေန္တော ဖလူပဘောဂမက္ကဋော ဝိယ တေန တေန စက္ခာဒိဒွါရေန ရူပါဒိအာရမ္မဏေသု အညံ မုဉ္စိတွာ အညံ ဂဏှန္တော စိတ္တသန္တာနဿ သမာဒါနဝသေန နိစ္စလံ ဌာတုံ ¶ အပ္ပဒါနေန အဘိက္ခဏံ ဃဋ္ဋယန္တော စာလေန္တော တသ္မိံယေဝ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ အနုပရိဝတ္တတိ ယထာကာမံ ဝိစရတိ။ ဝတ္တမာနသမီပတာယ စေတ္ထ ဝတ္တမာနဝစနံ။ ဧဝံ အနုပရိယန္တော စ တိဋ္ဌ၊ မက္ကဋ၊ မာ ဓာဝိ တွံ၊ စိတ္တမက္ကဋ၊ ဣဒါနိ တိဋ္ဌ မာ ဓာဝိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ တေ ဓာဝိတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ န ဟိ တေ တံ ယထာ ပူရေ ယသ္မာ တံ အတ္တဘာဝဂေဟံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ န တေ သေဝိတံ ပိဟိတဒွါရဘာဝတော၊ ကိဉ္စ နိဂ္ဂဟီတောသိ ပညာယ သယဉ္စ ဣဒါနိ မဂ္ဂပညာယ ကိလေသာဘိသင်္ခါရသင်္ခါတာနံ ပါဒါနံ ဆေဒနေန အစ္စန္တိကံ နိဂ္ဂဟံ ပတ္တောသိ၊ တသ္မာ နေဝ ဒူရံ ဂမိဿသိ ဣတော အတ္တဘာဝတော ဒူရံ ဒုတိယာဒိအတ္တဘာဝံ နေဝ ဂမိဿသိ ယာဝစရိမကစိတ္တံ ဧဝ တေ ဂမနန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘နေတော ဒူရ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။

ဝလ္လိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဂင်္ဂါတီရိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

တိဏ္ဏံ မေ တာလပတ္တာနန္တိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဂင်္ဂါတီရိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သာသနေ အဘိပ္ပသန္နော ဟုတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပါနီယမဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဂဟပတိဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ‘‘ဒတ္တော’’တိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ¶ ဝယပ္ပတ္တော ဃရာဝါသံ ဝသန္တော အဂမနီယဋ္ဌာနဘာဝံ အဇာနိတွာ ဝီတိက္ကမံ ကတွာ ပုန အဂမနီယဋ္ဌာနဘာဝံ ဉတွာ သံဝေဂဇာတော ပဗ္ဗဇိတွာ တံ ကမ္မံ ဇိဂုစ္ဆိတွာ လူခပဋိပတ္တိံ အနုတိဋ္ဌန္တော ပံသုကူလစီဝရံ ဆဝသိတ္တသဒိသံ မတ္တိကာပတ္တဉ္စ ဂဟေတွာ ဂင်္ဂါတီရေ တီဟိ တာလပတ္တေဟိ ကုဋိကံ ကတွာ ဝိဟာသိ၊ တေနေဝဿ ဂင်္ဂါတီရိယောတိ သမညာ အဟောသိ။ သော ‘‘အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ န ကေနစိ သလ္လပိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာယ ပဌမံ သံဝစ္ဆရံ တုဏှီဘူတော ဝစီဘေဒံ အကရောန္တောဝ ဝိဟာသိ။ ဒုတိယေ သံဝစ္ဆရေ ဂေါစရဂါမေ အညတရာယ ဣတ္ထိယာ ‘‘မူဂေါ နု ခေါ နော’’တိ ဝီမံသိတုကာမာယ ပတ္တေ ခီရံ အာသိဉ္စန္တိယာ ¶ ဟတ္ထဝိဟာရေ ကတေပိ ဩကိရိတေ၊ ‘‘အလံ၊ ဘဂိနီ’’တိ ဝါစံ နိစ္ဆရိ။ တတိယေ ပန သံဝစ္ဆရေ အန္တရဝဿေဝ ဃဋယန္တော ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ၊ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၅၁-၅၆) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ ¶ ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေ အနုတ္တရေ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပါနီဃဋမပူရယိံ။

‘‘ပဗ္ဗတဂ္ဂေ ဒုမဂ္ဂေ ဝါ၊ အာကာသေ ဝါထ ဘူမိယံ၊

ယဒါ ပါနီယမိစ္ဆာမိ၊ ခိပ္ပံ နိဗ္ဗတ္တတေ မမ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဒကဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟာ ပန ဟုတွာ အတ္တနော ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယာ ဝိဘာဝနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘တိဏ္ဏံ မေ တာလပတ္တာနံ၊ ဂင်္ဂါတီရေ ကုဋီ ကတာ၊

ဆဝသိတ္တောဝ မေ ပတ္တော၊ ပံသုကူလဉ္စ စီဝရံ။

‘‘ဒွိန္နံ အန္တရဝဿာနံ၊ ဧကာ ဝါစာ မေ ဘာသိတာ၊

တတိယေ အန္တရဝဿမှိ၊ တမောခန္ဓော ပဒါလိတော’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ တိဏ္ဏံ မေ တာလပတ္တာနံ၊ ဂင်္ဂါတီရေ ကုဋီ ကတာတိ တာလရုက္ခတော ပဟိတေဟိ တီဟိ တာလပဏ္ဏေဟိ မယှံ ဝဿနပရိဟရဏတ္ထံ ဂင်္ဂါယ နဒိယာ တီရေ ကုဋိကာ ကတာ။ တေန အတ္တနော သေနာသနသန္တောသံ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဓမ္မသေနာပတိနာ –

‘‘ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နဿ၊ ဇဏ္ဏုကေ နာဘိဝဿတိ၊

အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ၊ ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၅၊ မိ။ ပ။ ၆။၁။၁)၊

‘‘တာလပတ္တီန’’န္တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ ဆဝသိတ္တောဝ မေ ပတ္တောတိ မယှံ ပတ္တော ဆဝသိတ္တသဒိသော၊ မတာနံ ခီရသေစနကုဏ္ဍသဒိသောတိ အတ္ထော ¶ ။ ပံသုကူလဉ္စ စီဝရန္တိ စီဝရဉ္စ မေ အန္တရမဂ္ဂသုသာနာဒီသု ဆဍ္ဍိတနန္တကေဟိ ကတံ ပံသုကူလံ။ ပဒဒွယေန ပရိက္ခာရသန္တောသံ ဒဿေတိ။

ဒွိန္နံ ¶ အန္တရဝဿာနန္တိ ဒွီသု အန္တရဝဿေသု ပဗ္ဗဇိတတော အရဟတ္တမပ္ပတ္တသံဝစ္ဆရေသု။ ဧကာ ဝါစာ မေ ဘာသိတာတိ ဧကာ၊ ‘‘အလံ၊ ဘဂိနီ’’တိ ခီရပဋိက္ခေပဝါစာ ဧဝ မယာ ဝုတ္တာ၊ အညော တတ္ထ ဝစီဘေဒေါ နာဟောသိ။ တေန ဥက္ကံသဂတံ ကာယဝစီသံယမံ ဒဿေတိ။ တတိယေ အန္တရဝဿမှီတိ ¶ တတိယဿ သံဝစ္ဆရဿ အဗ္ဘန္တရေ၊ တသ္မိံ အပရိပုဏ္ဏေယေဝ။ တမောခန္ဓော ပဒါလိတောတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန တမောခန္ဓော ဘိန္နော၊ အဝိဇ္ဇာနုသယော သမုစ္ဆိန္နောတိ အတ္ထော။ တေန တဒေကဋ္ဌတာယ သဗ္ဗကိလေသာနံ အနဝသေသပ္ပဟာနံ ဝဒတိ။

ဂင်္ဂါတီရိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အပိ စေ ဟောတိ တေဝိဇ္ဇောတိအာဒိကာ အာယသ္မတော အဇိနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အရညံ ဂတော တတ္ထ သုစိန္တိတံ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ အာဗာဓေန ပီဠိတံ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပသန္နမာနသော ဃတမဏ္ဍံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဒလိဒ္ဒဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တံ ဝိဇာယနကာလေ အဇိနစမ္မေန သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ တေနဿ အဇိနောတွေဝ နာမံ အကံသု။ သော ဘောဂသံဝတ္တနိယဿ ကမ္မဿ အကတတ္တာ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဝယပ္ပတ္တောပိ အပ္ပန္နပါနဘောဇနော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၃။၇၈-၈၇) –

‘‘သုစိန္တိတံ ¶ ဘဂဝန္တံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ၊

ဥပဝိဋ္ဌံ မဟာရညံ၊ ဝါတာဗာဓေန ပီဠိတံ။

‘‘ဒိသွာ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဃတမဏ္ဍမုပါနယိံ၊

ကတတ္တာ အာစိတတ္တာ စ၊ ဂင်္ဂါ ဘာဂီရထီ အယံ။

‘‘မဟာသမုဒ္ဒါ စတ္တာရော၊ ဃတံ သမ္ပဇ္ဇရေ မမ၊

အယဉ္စ ပထဝီ ဃောရာ၊ အပ္ပမာဏာ အသင်္ခိယာ။

‘‘မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ ဘဝတေ မဓုသက္ကရာ၊

စာတုဒ္ဒီပါ ဣမေ ရုက္ခာ၊ ပါဒပါ ဓရဏီရုဟာ။

‘‘မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ ကပ္ပရုက္ခာ ဘဝန္တိ တေ၊

ပညာသက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ။

‘‘ဧကပညာသက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ၊

ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဃတမဏ္ဍဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာပိ ပုရိမကမ္မနိဿန္ဒေန အပ္ပလာဘီ အပ္ပညာတောဝ အဟောသိ။ ဥဒ္ဒေသဘတ္တသလာကဘတ္တာနိပိ လာမကာနေဝ ပါပုဏန္တိ။ ကမ္မဖလေနေဝ စ နံ ပုထုဇ္ဇနာ ဘိက္ခူ သာမဏေရာ စ ‘‘အပ္ပညာတော’’တိ အဝမညန္တိ။ ထေရော တေ ဘိက္ခူ သံဝေဇေန္တော –

‘‘အပိ စေ ဟောတိ တေဝိဇ္ဇော၊ မစ္စုဟာယီ အနာသဝေါ၊

အပ္ပညာတောတိ နံ ဗာလာ၊ အဝဇာနန္တိ အဇာနတာ။

‘‘ယော ¶ ¶ စ ခေါ အန္နပါနဿ၊ လာဘီ ဟောတီဓ ပုဂ္ဂလော၊

ပါပဓမ္မောပိ စေ ဟောတိ၊ သော နေသံ ဟောတိ သက္ကတော’’တိ။ –

တတ္ထ အပီတိ သမ္ဘာဝနေ နိပါတော။ စေတိ ပရိကပ္ပနေ။ ဟောတီတိ ဘဝတိ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဧတဿာတိ တေဝိဇ္ဇော။ မစ္စုံ ပဇဟတီတိ မစ္စုဟာယီ။ ကာမာသဝါဒီနံ အဘာဝေန အနာသဝေါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ ဣမာသံ တိဿန္နံ ဝိဇ္ဇာနံ အဓိဂတတ္တာ တေဝိဇ္ဇော တတော ဧဝ သဗ္ဗသော ကာမာသဝါဒီနံ ပရိက္ခီဏတ္တာ အနာသဝေါ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဿ အဂ္ဂဟဏတော မရဏာဘာဝေန မစ္စုဟာယီ ယဒိပိ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အပ္ပညာတောတိ နံ ဗာလာ အဝဇာနန္တိ ယဿတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ သမ္မဒေဝ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇန္တိ၊ တံ သဒတ္ထံ အနုပါပုဏိတွာ ဌိတမ္ပိ နံ ဥတ္တမံ ပုရိသံ ‘‘ဓုတဝါဒေါ ဗဟုဿုတော ဓမ္မကထိကော’’တိ ဥပ္ပန္နလာဘဿ အဘာဝတော ‘‘န ပညာတော န ပါကဋော’’တိ ဗာလာ ဒုမ္မေဓပုဂ္ဂလာ အဝဇာနန္တိ၊ ကသ္မာ? အဇာနတာ အဇာနနကာရဏာ ဂုဏာနံ အဇာနနမေဝ တတ္ထ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။

ယထာ စ ဂုဏာနံ အဇာနနတော ဗာလာ လာဘဂရုတာယ သမ္ဘာဝနီယမ္ပိ အဝဇာနန္တိ၊ ဧဝံ ဂုဏာနံ အဇာနနတော လာဘဂရုတာယ ဧဝံ အဝဇာနိတဗ္ဗမ္ပိ သမ္ဘာဝေန္တီတိ ဒဿေန္တော ဒုတိယံ ဂါထံ အာဟ။ တတ္ထ ယောတိ အနိယမဝစနံ။ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ၊ တေန ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလတော ဣမဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝုစ္စမာနံယေဝ ဝိသေသံ ဇနေတိ။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ အန္နပါနဿာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ လာဘီတိ လာဘဝါ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဇရာမရဏေဟိ တဿ တဿ သတ္တာဝါသဿ ပူရဏတော ဂလနတော ¶ စ ပုဂ္ဂလော။ ပါပဓမ္မောတိ လာမကဓမ္မော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယော ပန ပုဂ္ဂလော စီဝရာဒိပစ္စယမတ္တဿေဝ လာဘီ ဟောတိ၊ န ဈာနာဒီနံ၊ သော ပါပိစ္ဆတာယ ဒုဿီလဘာဝေန ဟီနဓမ္မောပိ သမာနော ဣဓ ဣမသ္မိံ လောကေ ဗာလာနံ လာဘဂရုတာယ သက္ကတော ဂရုကတော ဟောတီတိ။

အဇိနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယဒါဟံ ¶ ဓမ္မမဿောသိန္တိအာဒိကာ အာယသ္မတော မေဠဇိနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ¶ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော မဓုရံ အာမောဒဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဗာရာဏသိယံ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မေဠဇိနောတိ လဒ္ဓနာမော ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ဒိသာသု ပါကဋော အဟောသိ။ သော ဘဂဝတိ ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ ဝိဟရန္တေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ တဒဟေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၅၇-၆၂) –

‘‘သဟဿရံသီ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော၊

ဝိဝေကာ ဝုဋ္ဌဟိတွာန၊ ဂေါစရာယာဘိနိက္ခမိ။

‘‘ဖလဟတ္ထော အဟံ ဒိသွာ၊ ဥပဂစ္ဆိံ နရာသဘံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ အဝဋံ အဒဒိံ ဖလံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အပရဘာဂေ ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ကိံ တယာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော အဓိဂတော’’တိ ပုဋ္ဌော သီဟနာဒံ နဒန္တော –

‘‘ယဒါဟံ ¶ ဓမ္မမဿောသိံ၊ ဘာသမာနဿ သတ္ထုနော၊

န ကင်္ခမဘိဇာနာမိ၊ သဗ္ဗညူ အပရာဇိတေ။

‘‘သတ္ထဝါဟေ မဟာဝီရေ၊ သာရထီနံ ဝရုတ္တမေ၊

မဂ္ဂေ ပဋိပဒါယံ ဝါ၊ ကင်္ခါ မယှံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ။ အဿောသိန္တိ သုဏိံ။ သတ္ထုနောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထေဟိ ဝေနေယျာနံ သာသနဋ္ဌေန သတ္ထုနော။ ကင်္ခန္တိ သံသယံ။ သင်္ခတမသင်္ခတဉ္စ အနဝသေသတော ဇာနနဋ္ဌေန သဗ္ဗညူ။ ကုတောစိပိ ပရာဇိတာ ဘာဝေန အပရာဇိတေ။ ဝေနေယျသတ္တာနံ သံသာရကန္တာရတော နိဗ္ဗာနံ ပဋိဝါဟနဋ္ဌေန သတ္ထဝါဟေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယတော ပဘုတိ အဟံ သတ္ထုနော ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ စတုသစ္စဓမ္မံ အဿောသိံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရေသိံ ဥပလဘိံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာနံ သယမ္ဘူဉာဏေန ဇာနနတော သဗ္ဗညူ အနာဝရဏဒဿာဝိမှိ၊ ပဉ္စန္နမ္ပိ မာရာနံ အဘိဘဝနတော တေဟိ အပရာဇိတတ္တာ သဒေဝကေ လောကေ အပ္ပဋိဟတဓမ္မစက္ကတ္တာ စ အပရာဇိတေ၊ ဝေနေယျသတ္တာနံ လောဘကန္တာရာဒိတော ဝါဟနဋ္ဌေန သတ္ထဝါဟေ၊ မဟာဝိက္ကန္တတာယ မဟာဝီရေ၊ အညေဟိ ဒုဒ္ဒမာနံ ပုရိသဒမ္မာနံ သရဏတော အစ္စန္တိကေန ဒမထေန ဒမနတော သာရထီနံ ပဝရဘူတေ ဥတ္တမေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ¶ ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ နော နု ခေါ’’တိ ကင်္ခံ နာဘိဇာနာမိ အပရပ္ပစ္စယဘာဝတော။ တထာရူပေ ဒေသိတေ အရိယမဂ္ဂေ တဒုပါဒါယဘူတာယ စ သီလာဒိပဋိပဒါယ ‘‘နိယျာနိကော နု ခေါ န နု ခေါ’’တိ ကင်္ခါ ဝိစိကိစ္ဆာ န ဝိဇ္ဇတိ နတ္ထီတိ။ ဧတ္ထ စ အရိယဓမ္မေ သံသယာဘာဝကထနေန အရိယသင်္ဃေပိ သံသယာဘာဝေါ ကထိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဿ အနညထာဘာဝတောတိ။

မေဠဇိနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယထာ အဂါရံ ဒုစ္ဆန္နန္တိအာဒိကာ အာယသ္မတော ရာဓတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော သတ္ထာရာ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပဋိဘာနေယျကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိယမာနံ ဒိသွာ သယံ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ မဟာဒါနံ ¶ ပဝတ္တေသိ။ သတ္ထု ဥဠာရဉ္စ ပူဇံ အကာသိ။ သော ဧဝံ ကတပဏိဓာနော တတော စုတော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆန္တံ ¶ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော မဓုရာနိ အမ္ဗဖလာနီ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ရာဓောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဃရာဝါသံ ဝသန္တော မဟလ္လကကာလေ ပုတ္တဒါရေဟိ အပသာဒိတော၊ ‘‘ကိံ မေ ဃရာဝါသေန၊ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရေ ဘိက္ခူ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ တေဟိ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဇိဏ္ဏော န သက္ကောတိ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ပူရေတု’’န္တိ ပဋိက္ခိတ္တော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ ပဝေဒေတွာ သတ္ထာရာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ အာဏတ္တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ ပဗ္ဗာဇိတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၆၃-၆၇) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ ပါဒဖလံ အဒါသဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထု သန္တိကာဝစရော ဟုတွာ ဝိစရန္တော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာပဋိဘာနဿ ပစ္စယဘူတာနံ ပဋိဘာနဇာနနကာနံ အဂ္ဂေါ ဇာတော။ ထေရဿ ဟိ ဒိဋ္ဌိသမုဒါစာရဉ္စ အာဂမ္မ ဒသဗလဿ ¶ နဝနဝါ ဓမ္မဒေသနာ ပဋိဘာတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိဘာနေယျကာနံ ယဒိဒံ ရာဓော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉၊ ၂၃၃)။ သော ဧကဒိဝသံ ‘‘ဣမေ သတ္တာ အဘာဝနာယ ရာဂေန အဘိဘုယျန္တိ၊ ဘာဝနာယ သတိ တံ နတ္ထီ’’တိ ဘာဝနံ ထောမေန္တော ‘‘ယထာ အဂါရ’’န္တိအာဒိနာ ဂါထာဒွယမာဟ။

၁၃၃-၄။ တတ္ထ အဂါရန္တိ ယံကိဉ္စိ ဂေဟံ။ ဒုစ္ဆန္နန္တိ ဝိရဠစ္ဆန္နံ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ။ သမတိဝိဇ္ဈတီတိ ဝဿဝုဋ္ဌိ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ။ အဘာဝိတန္တိ တံ အဂါရံ ဝုဋ္ဌိ ဝိယ ဘာဝနာယ ¶ ရဟိတတ္တာ အဘာဝိတံ စိတ္တံ။ ရာဂေါ သမတိဝိဇ္ဈတီတိ န ကေဝလံ ရာဂေါဝ ဒေါသမောဟမာနာဒယောပိ သဗ္ဗကိလေသာ တထာရူပံ စိတ္တံ အတိဝိဇ္ဈန္တိယေဝ။ သုဘာဝိတန္တိ သမထဝိပဿနာဘာဝနာဟိ သုဋ္ဌု ဘာဝိတံ၊ ဧဝရူပံ စိတ္တံ သုစ္ဆန္နံ ဂေဟံ ဝုဋ္ဌိ ဝိယ ရာဂါဒယော ကိလေသာ အတိဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ကောန္တီတိ။

ရာဓတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခီဏာ ¶ ဟိ မယှံ ဇာတီတိအာဒိကာ အာယသ္မတော သုရာဓတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော မာတုလုင်္ဂဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အနန္တရံ ဝုတ္တဿ ရာဓတ္ထေရဿ ကနိဋ္ဌော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သုရာဓောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဇေဋ္ဌဘာတရိ ရာဓေ ပဗ္ဗဇိတေ သယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၆၈-၇၂) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ဇလိတံ၊ ပုဏ္ဏမာယေဝ စန္ဒိမံ၊

ဇလန္တံ ဒီပရုက္ခံဝ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘မာတုလုင်္ဂဖလံ ဂယှ၊ အဒါသိံ သတ္ထုနော အဟံ၊

ဒက္ခိဏေယျဿ ဝီရဿ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝဒဿနတ္ထံ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ခီဏာ ဟီ မယှ’’န္တိအာဒိနာ ဂါထာဒွယမာဟ။

၁၃၅-၆။ တတ္ထ ¶ ခီဏာတိ ခယံ ¶ ပရိယောသာနံ ဂတာ။ ဇာတီတိ ဘဝေါ ဘဝနိဗ္ဗတ္တိ ဝါ။ ဝုသိတံ ဇိနသာသနန္တိ ဇိနဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ဝုဋ္ဌံ ပရိဝုဋ္ဌံ။ ပဟီနော ဇာလသင်္ခါတောတိ သတ္တသန္တာနဿ ဩတ္ထရဏတော နိဿရိတုံ အပ္ပဒါနတော စ ‘‘ဇာလသင်္ခါတော’’တိ စ လဒ္ဓနာမာ ဒိဋ္ဌိ အဝိဇ္ဇာ စ ပဟီနာ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာ။ ဘဝနေတ္တိ သမူဟတာတိ ကာမဘဝါဒိကဿ ဘဝဿ နယနတော ပဝတ္တနတော ဘဝနေတ္တိသညိတာ တဏှာ သမုဂ္ဃာဋိတာ။ ယဿတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတောတိ ယဿ အတ္ထာယ ယဒတ္ထံ အဟံ အဂါရသ္မာ ဂေဟတော အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတော ဥပဂတော။ သော သဗ္ဗေသံ ဩရမ္ဘာဂိယုဒ္ဓမ္ဘာဂိယပ္ပဘေဒါနံ သံယောဇနာနံ ဗန္ဓနာနံ ခယဘူတော အတ္ထော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတော ပရမတ္ထော အရဟတ္တသင်္ခါတော သဒတ္ထော စ မယာ အနုပ္ပတ္တော အဓိဂတောတိ အတ္ထော။

သုရာဓတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုခံ ¶ သုပန္တီတိ အာယသ္မတော ဂေါတမတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော အာမောဒဖလမဒါသိ။ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဂေါတမောတိ လဒ္ဓနာမော သတ္တဝဿိကကာလေ ဥပနယနံ ကတွာ ရတနဘိက္ခံ စရိတွာ သဟဿံ လဘိတွာ တံ တာဒိသေ ဌာနေ ဌပေတွာ ဝတံ စရန္တော သောဠသသတ္တရသဝဿုဒ္ဒေသိကကာလေ အကလျာဏမိတ္တေဟိ ကာမေသု ပရိနီယမာနော ဧကိဿာ ရူပူပဇီဝိနိယာ တံ သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဒတွာ ဗြဟ္မစရိယဝိနာသံ ပတွာ တာယ စဿ ဗြဟ္မစာရိရူပံ ဒိသွာ ဝိရတ္တာကာရေ ဒဿိတေ ဧကရတ္တိဝါသေနေဝ နိဗ္ဗိန္နရူပေါ အတ္တနော ဗြဟ္မစရိယနိဝါသံ ဓနဇာနိဉ္စ သရိတွာ ‘‘အယုတ္တံ မယာ ကတ’’န္တိ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ။ သတ္ထာ တဿ ဟေတုသမ္ပတ္တိံ စိတ္တာစာရဉ္စ ဉတွာ ¶ တဿ အာသန္နဋ္ဌာနေ ¶ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ သော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဥပသင်္ကမိ၊ တဿ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇန္တော ခုရဂ္ဂေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၈၀-၈၄) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ အာမောဒမဒဒိံ ဖလံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဈာနသုခေန ဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တံ ဧကော ဂိဟိသဟာယော ဥပဂန္တွာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ တယာ ရတနဘိက္ခာယ လဒ္ဓံ ပဗ္ဗဇန္တော ကိံ အကာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တံ သုတွာ ထေရော ‘‘ဣဒံ နာမ ကတ’’န္တိ အနာစိက္ခိတွာ မာတုဂါမေ ဒေါသံ ပကာသေတွာ အတ္တနော ဝီတရာဂဘာဝေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘သုခံ သုပန္တီ’’တိအာဒိနာ ဂါထာဒွယမာဟ။

၁၃၇။ တတ္ထ သုခံ သုပန္တိ မုနယော၊ ယေ ဣတ္ထီသု န ဗဇ္ဈရေတိ ယေ ဣတ္ထီသု ဝိသယဘူတာသု နိမိတ္တဘူတာသု ဝါ ရာဂဗန္ဓနေန န ဗဇ္ဈန္တိ၊ တေ မုနယော တပဿိနော သံယတိန္ဒြိယာ သုခံ သုပန္တိ သုခံ ဝိဟရန္တိ၊ နတ္ထိ တေသံ ဒုက္ခန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သုပန္တီ’’တိ ဟိ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ သဒါ ဝေ ¶ ရက္ခိတဗ္ဗာသူတိ ဧကံသေန သဗ္ဗကာလံ ရက္ခိတဗ္ဗာသု။ ဣတ္ထိယော ဟိ သတ္တဘူမိကေ နိပ္ပုရိသေ ပါသာဒေ ဥပရိဘူမိယံ ဝသာပေတွာပိ၊ ကုစ္ဆိယံ ပက္ခိပိတွာပိ န သက္ကာ ရက္ခိတုံ၊ တသ္မာ တာ ကိဋ္ဌာဒိဂါဝိယော ဝိယ သဗ္ဗကာလံ ရက္ခဏီယာ ဟောန္တိ။ ဗဟုစိတ္တတာယ ဝါ သာမိကေန ဝတ္ထာလင်္ကာရာနုပ္ပဒါနာဒိနာ စိတ္တညထတ္တတော သဗ္ဗကာလံ ရက္ခိတဗ္ဗာ။ သရီရသဘာဝံ ဝါ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန ရက္ခိတဗ္ဗစိတ္တတာယ ရက္ခိတဗ္ဗာတိ။ ယာသု သစ္စံ သုဒုလ္လဘန္တိ ယာသု သစ္စဝစနံ လဒ္ဓုံ န သက္ကာ၊ ဣတ္ထိယော ဟိ အဂ္ဂိမ္ပိ ပဝိသန္တိ၊ ဝိသမ္ပိ ခါဒန္တိ၊ သတ္ထမ္ပိ အာဟရန္တိ၊ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာပိ ကာလံ ကရောန္တိ၊ န ပန သစ္စေ ဌာတုံ သက္ကောန္တိ။ တသ္မာ ဧဝရူပါ ဣတ္ထိယော ဝဇ္ဇေတွာ ဌိတာ မုနယော သုခိတာ ဝတာတိ ဒဿေတိ။

၁၃၈။ ဣဒါနိ ¶ ယဿ အပ္ပဟီနတ္တာ ဧဝရူပါသု ဣတ္ထီသုပိ ဗဇ္ဈန္တိ၊ တဿ ကာမဿ အတ္တနော သုပ္ပဟီနတံ အစ္စန္တနိဋ္ဌိတတဉ္စ ဒဿေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ ဝဓံ စရိမှ တေ ကာမာတိ အမ္ဘော ကာမ၊ ¶ တဝ ဝဓံ အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒံ အရိယမဂ္ဂေန စရိမှ၊ ‘‘ဝဓံ စရိမှသေ’’တိပိ ပါဌော၊ ဝဓာယ ပဟာနာယ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ အစရိမှာတိ အတ္ထော။ အနဏာ ဒါနိ တေ မယန္တိ ဣဒါနိ အဂ္ဂမဂ္ဂပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဣဏဘာဝကရာယ ပဟီနတ္တာ ကာမ တေ အနဏာ မယံ၊ န တုယှံ ဣဏံ ဓာရေမ။ အဝီတရာဂေါ ဟိ ရာဂဿ ဝသေ ဝတ္တနတော တဿ ဣဏံ ဓာရေန္တော ဝိယ ဟောတိ၊ ဝီတရာဂေါ ပန တံ အတိက္ကမိတွာ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော။ အနဏတ္တာ ဧဝ ဂစ္ဆာမ ဒါနိ နိဗ္ဗာနံ၊ ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစတိ ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ဂမနဟေတု သဗ္ဗသော သောကဟေတူနံ အဘာဝတော န သောစတိ၊ တံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနမေဝ ဣဒါနိ ဂစ္ဆာမ အနုပါပုဏာမာတိ အတ္ထော။

ဂေါတမတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုဗ္ဗေ ဟနတိ အတ္တာနန္တိ အာယသ္မတော ဝသဘတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယတာယ ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ စုဒ္ဒသသဟဿတာပသပရိဝါရော ဟိမဝန္တဿ အဝိဒူရေ သမဂ္ဂေ နာမ ပဗ္ဗတေ အဿမံ ကာရေတွာ ဝသန္တော ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ တာပသာနံ ဩဝါဒါနုသာသနိယော ဒေန္တော ဧကဒိဝသံ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ခေါ ဒါနိ ဣမေဟိ တာပသေဟိ သက္ကတော ဂရုကတော ပူဇိတော ဝိဟရာမိ၊ မယာ ပန ပူဇေတဗ္ဗော န ဥပလဗ္ဘတိ၊ ဒုက္ခော ခေါ ပနာယံ ¶ လောကေ ယဒိဒံ အဂရုဝါသော’’တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတွာ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရတာယ ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ စေတိယေ အတ္တနာ ကတံ ပူဇာသက္ကာရံ အနုဿရိတွာ ‘‘ယံနူနာဟံ ပုရိမဗုဒ္ဓေ ဥဒ္ဒိဿ ပုလိနစေတိယံ ကတွာ ပူဇံ ကရေယျ’’န္တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ¶ ဣဒ္ဓိယာ ပုလိနထူပံ သုဝဏ္ဏမယံ မာပေတွာ သုဝဏ္ဏမယာဒီဟိ တိသဟဿမတ္တေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဒေဝသိကံ ပူဇံ ကရောန္တော ယာဝတာယုကံ ပုညာနိ ကတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ တတ္ထပိ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတော တာဝတိံသေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ လိစ္ဆဝိရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝသဘောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတော ဝေသာလိဂမနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ¶ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၅၇-၉၂) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ သမဂ္ဂေါ နာမ ပဗ္ဗတော၊

အဿမော သုကတော မယှံ၊ ပဏ္ဏသာလာ သုမာပိတာ။

‘‘နာရဒေါ နာမ နာမေန၊ ဇဋိလော ဥဂ္ဂတာပနော၊

စတုဒ္ဒသသဟဿာနိ၊ သိဿာ ပရိစရန္တိ မံ။

‘‘ပဋိသလ္လီနကော သန္တော၊ ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ၊

သဗ္ဗော ဇနော မံ ပူဇေတိ၊ နာဟံ ပူဇေမိ ကိဉ္စနံ။

‘‘န မေ ဩဝါဒကော အတ္ထိ၊ ဝတ္တာ ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ၊

အနာစရိယုပဇ္ဈာယော၊ ဝနေ ဝါသံ ဥပေမဟံ။

‘‘ဥပါသမာနော ယမဟံ၊ ဂရုစိတ္တံ ဥပဋ္ဌဟေ၊

သော မေ အာစရိယော နတ္ထိ၊ ဝနဝါသော နိရတ္ထကော။

‘‘အာယာဂံ မေ ဂဝေသိဿံ၊ ဂရုံ ဘာဝနိယံ တထာ၊

သာဝဿယော ဝသိဿာမိ၊ န ကောစိ ဂရဟိဿတိ။

‘‘ဥတ္တာနကူလာ နဒိကာ၊ သုပတိတ္ထာ မနောရမာ၊

သံသုဒ္ဓပုလိနာကိဏ္ဏာ၊ အဝိဒူရေ မမဿမံ။

‘‘နဒိံ အမရိကံ နာမ၊ ဥပဂန္တွာနဟံ တဒါ၊

သံဝဍ္ဎယိတွာ ပုလိနံ၊ အကံ ပုလိနစေတိယံ။

‘‘ယေ တေ အဟေသုံ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဘဝန္တကရဏာ မုနီ၊

တေသံ ဧတာဒိသော ထူပေါ၊ တံ နိမိတ္တံ ကရောမဟံ။

‘‘ကရိတွာ ¶ ပုလိနံ ထူပံ၊ သောဝဏ္ဏံ မာပယိံ အဟံ၊

သောဏ္ဏကိင်္ကဏိပုပ္ဖာနိ၊ သဟဿေ တီဏိ ပူဇယိံ။

‘‘သာယပါတံ ¶ နမဿာမိ၊ ဝေဒဇာတော ကတဉ္ဇလီ၊

သမ္မုခါ ဝိယ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဝန္ဒိံ ပုလိနစေတိယံ။

‘‘ယဒါ ကိလေသာ ဇာယန္တိ၊ ဝိတက္ကာ ဂေဟနိဿိတာ၊

သရာမိ သုကတံ ထူပံ၊ ပစ္စဝေက္ခာမိ တာဝဒေ။

‘‘ဥပနိဿာယ ဝိဟရံ၊ သတ္ထဝါဟံ ဝိနာယကံ၊

ကိလေသေ သံဝသေယျာသိ၊ န ယုတ္တံ တဝ မာရိသ။

‘‘သဟ အာဝဇ္ဇိတေ ထူပေ၊ ဂါရဝံ ဟောတိ မေ တဒါ၊

ကုဝိတက္ကေ ဝိနောဒေသိံ၊ နာဂေါ တုတ္တဋ္ဋိတော ယထာ။

‘‘ဧဝံ ဝိဟရမာနံ မံ၊ မစ္စုရာဇာဘိမဒ္ဒထ၊

တတ္ထ ကာလင်္ကတော သန္တော၊ ဗြဟ္မလောကမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ယာဝတာယုံ ဝသိတွာန၊ တိဒိဝေ ဥပပဇ္ဇဟံ၊

အသီတိက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ။

‘‘သတာနံ တီဏိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ၊

ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ။

‘‘သောဏ္ဏကိင်္ကဏိပုပ္ဖာနံ၊ ဝိပါကံ အနုဘောမဟံ၊

ဓာတီသတသဟဿာနိ၊ ပရိဝါရေန္တိ မံ ဘဝေ။

‘‘ထူပဿ ပရိစိဏ္ဏတ္တာ၊ ရဇောဇလ္လံ န လိမ္ပတိ၊

ဂတ္တေ သေဒါ န မုစ္စန္တိ၊ သုပ္ပဘာသော ဘဝါမဟံ။

‘‘အဟော မေ သုကတော ထူပေါ၊ သုဒိဋ္ဌာမရိကာ နဒီ၊

ထူပံ ကတွာန ပုလိနံ၊ ပတ္တောမှိ အစလံ ပဒံ။

‘‘ကုသလံ ကတ္တုကာမေန၊ ဇန္တုနာ သာရဂါဟိနာ၊

နတ္ထိ ခေတ္တံ အခေတ္တံ ဝါ၊ ပဋိပတ္တီဝ သာဓကာ။

‘‘ယထာပိ ဗလဝါ ပေါသော၊ အဏ္ဏဝံတရိတုဿဟေ၊

ပရိတ္တံ ကဋ္ဌမာဒါယ၊ ပက္ခန္ဒေယျ မဟာသရံ။

‘‘ဣမာဟံ ¶ ကဋ္ဌံ နိဿာယ၊ တရိဿာမိ မဟောဒဓိံ၊

ဥဿာဟေန ဝီရိယေန၊ တရေယျ ဥဒဓိံ နရော။

‘‘တထေဝ မေ ကတံ ကမ္မံ၊ ပရိတ္တံ ထောကကဉ္စ ယံ၊

တံ ကမ္မံ ဥပနိဿာယ၊ သံသာရံ သမတိက္ကမိံ။

‘‘ပစ္ဆိမေ ဘဝေ သမ္ပတ္တေ၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

သာဝတ္ထိယံ ပုရေ ဇာတော၊ မဟာသာလေ သုအဍ္ဎကေ။

‘‘သဒ္ဓါ မာတာ ပိတာ မယှံ၊ ဗုဒ္ဓဿ သရဏံ ဂတာ၊

ဥဘော ဒိဋ္ဌပဒါ ဧတေ၊ အနုဝတ္တန္တိ သာသနံ။

‘‘ဗောဓိပပဋိကံ ¶ ဂယှ၊ သောဏ္ဏထူပမကာရယုံ၊

သာယပါတံ နမဿန္တိ၊ သကျပုတ္တဿ သမ္မုခါ။

‘‘ဥပေါသထမှိ ဒိဝသေ၊ သောဏ္ဏထူပံ ဝိနီဟရုံ၊

ဗုဒ္ဓဿ ဝဏ္ဏံ ကိတ္တေန္တာ၊ တိယာမံ ဝီတိနာမယုံ။

‘‘သဟ ဒိသွာနဟံ ထူပံ၊ သရိံ ပုလိနစေတိယံ၊

ဧကာသနေ နိသီဒိတွာ၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘ဂဝေသမာနော တံ ဝီရံ၊ ဓမ္မသေနာပတိဒ္ဒသံ၊

အဂါရာ နိက္ခမိတွာန၊ ပဗ္ဗဇိံ တဿ သန္တိကေ။

‘‘ဇာတိယာ သတ္တဝဿေန၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ၊

ဥပသမ္ပာဒယီ ဗုဒ္ဓါ၊ ဂုဏမညာယ စက္ခုမာ။

‘‘ဒါရကေနေဝ သန္တေန၊ ကိရိယံ နိဋ္ဌိတံ မယာ၊

ကတံ မေ ကရဏီယဇ္ဇ၊ သကျပုတ္တဿ သာသနေ။

‘‘သဗ္ဗဝေရဘယာတီတော၊ သဗ္ဗသင်္ဂါတိဂေါ ဣသိ၊

သာဝကော တေ မဟာဝီရ၊ သောဏ္ဏထူပဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဒါယကာနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တော တေဟိ ဥပနီတေ ပစ္စယေ န ပဋိက္ခိပတိ၊ ယထာလဒ္ဓေယေဝ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ တံ ပုထုဇ္ဇနာ ‘‘အယံ ကာယဒဠှိဗဟုလော အရက္ခိတစိတ္တော’’တိ မညမာနာ အဝမညန္တိ။ ထေရော တံ ¶ အဂဏေန္တောဝ ဝိဟရတိ။ တဿ ပန အဝိဒူရေ အညတရော ကုဟကဘိက္ခု ပါပိစ္ဆော သမာနော အပ္ပိစ္ဆော ဝိယ သန္တုဋ္ဌော ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော လောကံ ဝဉ္စေန္တော ဝိဟရတိ။ မဟာဇနော တံ အရဟန္တံ ဝိယ သမ္ဘာဝေတိ။ အထဿ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကိံ နာမ ကုဟကော ကရောတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ပါပိစ္ဆံ ဂရဟန္တော –

‘‘ပုဗ္ဗေ ဟနတိ အတ္တာနံ၊ ပစ္ဆာ ဟနတိ သော ပရေ၊

သုဟတံ ဟန္တိ အတ္တာနံ၊ ဝီတံသေနေဝ ပက္ခိမာ။

‘‘န ဗြာဟ္မဏော ဗဟိဝဏ္ဏော၊ အန္တောဝဏ္ဏော ဟိ ဗြာဟ္မဏော၊

ယသ္မိံ ပါပါနိ ကမ္မာနိ၊ သ ဝေ ကဏှော သုဇမ္ပတီ’’တိ။ – ဂါထာဒွယမာဟ၊

တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဟနတိ အတ္တာနန္တိ ကုဟကပုဂ္ဂလော အတ္တနော ကုဟကဝုတ္တိယာ လောကံ ဝဉ္စေန္တော ပါပိစ္ဆတာဒီဟိ ပါပဓမ္မေဟိ ပဌမမေဝ အတ္တာနံ ဟနတိ၊ အတ္တနော ကုသလကောဋ္ဌာသံ ဝိနာသေတိ။ ပစ္ဆာ ဟနတိ သော ပရေတိ သော ကုဟကော ပဌမံ တာဝ ဝုတ္တနယေန အတ္တာနံ ဟန္တွာ ပစ္ဆာ ပရေ ယေဟိ ‘‘အယံ ¶ ဘိက္ခု ပေသလော အရိယော’’တိ ဝါ သမ္ဘာဝေန္တေဟိ ကာရာ ကတာ၊ တေ ဟနတိ တေသံ ကာရာနိ အတ္တနိ ကတာနိ အမဟပ္ဖလာနိ ကတွာ ပစ္စယဝိနာသနေန ဝိနာသေတိ။ သတိပိ ကုဟကဿ ဥဘယဟနနေ အတ္တဟနနေ ပန အယံ ဝိသေသောတိ ဒဿေန္တော အာဟ သုဟတံ ဟန္တိ အတ္တာနန္တိ။ သော ကုဟကော အတ္တာနံ ဟနန္တော သုဟတံ ကတွာ ဟန္တိ ဝိနာသေတိ၊ ယထာ ကိံ? ဝီတံသေနေဝ ပက္ခိမာတိ၊ ဝီတံသောတိ ဒီပကသကုဏော၊ တေန။ ပက္ခိမာတိ သာကုဏိကော။ ယထာ တေန ဝီတံသသကုဏေန အညေ သကုဏေ ဝဉ္စေတွာ ဟနန္တော အတ္တာနံ ဣဓ လောကေပိ ဟနတိ ဝိညုဂရဟသာဝဇ္ဇသဘာဝါဒိနာ၊ သမ္ပရာယံ ပန ဒုဂ္ဂတိပရိက္ကိလေသေန ဟနတိယေဝ၊ န ပန တေ သကုဏေ ပစ္ဆာ ဟန္တုံ သက္ကောတိ၊ ဧဝံ ကုဟကောပိ ကောဟညေန လောကံ ဝဉ္စေတွာ ဣဓ လောကေပိ ¶ အတ္တာနံ ဟနတိ ဝိပ္ပဋိသာရဝိညုဂရဟာဒီဟိ၊ ပရလောကေပိ ဒုဂ္ဂတိပရိက္ကိလေသေဟိ၊ န ပန တေ ပစ္စယဒါယကေ အပါယဒုက္ခံ ပါပေတိ။ အပိစ ကုဟကော ဒက္ခိဏာယ အမဟပ္ဖလဘာဝကရဏေနေဝ ¶ ဒါယကံ ဟနတီတိ ဝုတ္တော၊ န နိပ္ဖလဘာဝကရဏေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ဒုဿီလဿ မနုဿဘူတဿ ဒါနံ ဒတွာ သဟဿဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉)။ တေနာဟ ‘‘သုဟတံ ဟန္တိ အတ္တာန’’န္တိ။

ဧဝံ ဗာဟိရပရိမဇ္ဇနမတ္တေ ဌိတာ ပုဂ္ဂလာ သုဒ္ဓါ နာမ န ဟောန္တိ၊ အဗ္ဘန္တရသုဒ္ဓိယာ ဧဝ ပန သုဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ဣရိယာပထသဏ္ဌပနာဒိဗဟိသမ္ပတ္တိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏော န ဟောတိ။ သမ္ပတ္တိအတ္ထော ဟိ ဣဓ ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒေါ။ အဗ္ဘန္တရေ ပန သီလာဒိသမ္ပတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ၊ ‘‘ဗာဟိတပါပေါ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ကတွာ။ တသ္မာ ‘‘ယသ္မိံ ပါပါနိ လာမကာနိ ကမ္မာနိ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ ဧကံသေန သော ကဏှော နိဟီနပုဂ္ဂလော’’တိ သုဇမ္ပတိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဇာနာဟိ။ တံ သုတွာ သက္ကော ကုဟကဘိက္ခုံ တဇ္ဇေတွာ ‘‘ဓမ္မေ ဝတ္တာဟီ’’တိ ဩဝဒိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။

ဝသဘတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုကနိပါတေ ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုဿူသာတိ ¶ အာယသ္မတော မဟာစုန္ဒတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုမ္ဘကာရကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ကုမ္ဘကာရကမ္မေန ဇီဝန္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဧကံ မတ္တိကာပတ္တံ သွာဘိသင်္ခတံ ကတွာ ဘဂဝတော အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ နာလကဂါမေ ရူပသာရိယာ ဗြာဟ္မဏိယာ ပုတ္တော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ စုန္ဒောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဓမ္မသေနာပတိံ အနုပဗ္ဗဇိတွာ တံ နိဿာယ ဝိပဿနံ ¶ ပဋ္ဌပေတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၃၉-၅၀) –

‘‘နဂရေ ဟံသဝတိယာ၊ ကုမ္ဘကာရော အဟောသဟံ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဩဃတိဏ္ဏမနာသဝံ။

‘‘သုကတံ မတ္တိကာပတ္တံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ၊

ပတ္တံ ဒတွာ ဘဂဝတော၊ ဥဇုဘူတဿ တာဒိနော။

‘‘ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တမာနောဟံ၊ သောဏ္ဏထာလေ လဘာမဟံ၊

ရူပိမယေ စ သောဝဏ္ဏေ၊ တဋ္ဋိကေ စ မဏီမယေ။

‘‘ပါတိယော ပရိဘုဉ္ဇာမိ၊ ပုညကမ္မဿိဒံ ဖလံ၊

ယသာနဉ္စ ဓနာနဉ္စ၊ အဂ္ဂဘူတော စ ဟောမဟံ။

‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒကေ ခေတ္တေ၊ ဗီဇံ အပ္ပမ္ပိ ရောပိတံ၊

သမ္မာဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေ၊ ဖလံ တောသေတိ ကဿကံ။

‘‘တထေဝိဒံ ပတ္တဒါနံ၊ ဗုဒ္ဓခေတ္တမှိ ရောပိတံ၊

ပီတိဓာရေ ပဝဿန္တေ၊ ဖလံ မံ တောသယိဿတိ။

‘‘ယာဝတာ ခေတ္တာ ဝိဇ္ဇန္တိ၊ သင်္ဃာပိ စ ဂဏာပိ စ၊

ဗုဒ္ဓခေတ္တသမော နတ္ထိ၊ သုခဒေါ သဗ္ဗပါဏိနံ။

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ နမော တေ ပုရိသုတ္တမ၊

ဧကပတ္တံ ဒဒိတွာန၊ ပတ္တောမှိ အစလံ ပဒံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ပတ္တမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပတ္တဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ¶ ပန ဟုတွာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓသမ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတံ ဂရူပနိဿယံ ဝိဝေကဝါသဉ္စ ကိတ္တေန္တော –

‘‘သုဿူသာ သုတဝဒ္ဓနီ၊ သုတံ ပညာယ ဝဒ္ဓနံ၊

ပညာယ အတ္ထံ ဇာနာတိ၊ ဉာတော အတ္ထော သုခါဝဟော။

‘‘သေဝေထ ¶ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ၊ စရေယျ သံယောဇနဝိပ္ပမောက္ခံ၊

သစေ ရတိံ နာဓိဂစ္ဆေယျ တတ္ထ၊ သင်္ဃေ ဝသေ ရက္ခိတတ္တော သတီမာ’’တိ။ –

တတ္ထ သုဿူသာတိ သောတဗ္ဗယုတ္တဿ သဗ္ဗသုတဿ သောတုမိစ္ဆာ၊ ဂရုသန္နိဝါသောပိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒဉှိ အတ္ထံ သောတုမိစ္ဆန္တေန ကလျာဏမိတ္တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝတ္တကရဏေန ပယိရုပါသိတွာ ယဒါ တေ ပယိရုပါသနာယ အာရာဓိတစိတ္တာ ကဉ္စိ ဥပနိသီဒိတုကာမာ ဟောန္တိ၊ အထ နေ ဥပနိသီဒိတွာ အဓိဂတာယ သောတုမိစ္ဆာယ ဩဟိတသောတေန သောတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ဂရုသန္နိဝါသောပိ သုဿူသာဟေတုတာယ ‘‘သုဿူသာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ပနာယံ သုဿူသာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိပဋိသံယုတ္တံ သုတံ တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ ဝဍ္ဎေတိ ဗြူဟေတီတိ သုတဝဒ္ဓနီ၊ ဗာဟုသစ္စကာရီတိ အတ္ထော။ သုတံ ပညာယ ဝဒ္ဓနန္တိ ယံ တံ ‘‘သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၂) ‘‘ဣဓေကစ္စဿ ဗဟုကံ သုတံ ဟောတိ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၆) စ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ဗာဟုသစ္စံ၊ တံ အကုသလပ္ပဟာနကုသလာဓိဂမနဟေတုဘူတံ ပညံ ဝဒ္ဓေတီတိ သုတံ ပညာယ ဝဒ္ဓနံ၊ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သုတာဝုဓော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော အကုသလံ ပဇဟတိ၊ ကုသလံ ဘာဝေတိ၊ သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ၊ အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ၊ သုဒ္ဓံ အတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၇)။

ပညာယ အတ္ထံ ဇာနာတီတိ ဗဟုဿုတော သုတမယဉာဏေ ဌိတော တံ ပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇန္တော သုတာနုသာရေန အတ္ထူပပရိက္ခာယ ဓမ္မနိဇ္ဈာနေန ဘာဝနာယ စ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒံ ဒိဋ္ဌဓမ္မာဒိဝိဘာဂံ ¶ ဒုက္ခာဒိဝိဘာဂဉ္စ အတ္ထံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ စ ပဋိဝိဇ္ဈတိ စ၊ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘သုတဿ ယထာပရိယတ္တဿ အတ္ထမညာယ ဓမ္မမညာယ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၆)။

‘‘ဓတာနံ ¶ ဓမ္မာနံ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတိ၊ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတော ဓမ္မာ နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ၊ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ သတိ ဆန္ဒော ဇာယတိ၊ ဆန္ဒဇာတော ဥဿဟတိ၊ ဥဿဟိတွာ တုလေတိ၊ တုလယိတွာ ပဒဟတိ၊ ပဟိတတ္တော သမာနော ¶ ကာယေန စေဝ ပရမသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ၊ ပညာယ စ နံ အတိဝိဇ္ဈ ပဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၃၂) စ။

ဉာတော အတ္ထော သုခါဝဟောတိ ယထာဝုတ္တော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထော စေဝ ဒုက္ခာဒိအတ္ထော စ ယာထာဝတော ဉာတော အဓိဂတော လောကိယလောကုတ္တရဘေဒံ သုခံ အာဝဟတိ နိပ္ဖာဒေတီတိ အတ္ထော။

ဌိတာယ ဘာဝနာပညာယ သုတမတ္တေနေဝ န သိဇ္ဈတီတိ တဿာ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သေဝေထ…ပေ…ဝိပ္ပမောက္ခ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ သေဝေထ ပန္တာနိ သေနာသနာနီတိ ကာယဝိဝေကမာဟ။ တေန သံယောဇနပ္ပဟာနဿ စ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝိဝေကာရဟဿေဝ ဝိဝေကဝါသောတိ သီလသံဝရာဒယော ဣဓ အဝုတ္တသိဒ္ဓါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စရေယျ သံယောဇနဝိပ္ပမောက္ခန္တိ ယထာ သံယောဇနေဟိ စိတ္တံ ဝိပ္ပမုစ္စတိ၊ တထာ ဝိပဿနာဘာဝနံ မဂ္ဂဘာဝနဉ္စ စရေယျ ပဋိပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ သစေ ရတိံ နာဓိဂစ္ဆေယျ တတ္ထာတိ တေသု ပန္တသေနာသနေသု ယထာလဒ္ဓေသု အဓိကုသလဓမ္မေသု စ ရတိံ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသဿ အလာဘတော အဘိရတိံ န လဘေယျ၊ သင်္ဃေ ဘိက္ခုသမူဟေ ရက္ခိတတ္တော ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂဏှနတော ရက္ခိတစိတ္တော ဆသု ဒွါရေသု သတိအာရက္ခာယ ဥပဋ္ဌပနေန သတိမာ ဝသေယျ ဝိဟရေယျ၊ ဧဝံ ဝိဟရန္တဿ စ အပိ နာမ သံယောဇနဝိပ္ပမောက္ခော ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။

မဟာစုန္ဒတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယေ ခေါ တေတိ အာယသ္မတော ဇောတိဒါသတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ¶ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ကာသုမာရိကဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ¶ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပါဒိယတ္ထဇနပဒေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဇောတိဒါသောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတွာ ဃရမာဝသန္တော ဧကဒိဝသံ မဟာကဿပတ္ထေရံ အတ္တနော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဘောဇေတွာ ထေရဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ အတ္တနော ဂါမသမီပေ ပဗ္ဗတေ မဟန္တံ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ ထေရံ တတ္ထ ဝါသေတွာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တော ထေရဿ ဓမ္မဒေသနာယ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ¶ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၅၁-၅၆) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ဇောတန္တံ၊ နိသိန္နံ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ သိရေ ကတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ကာသုမာရိကမာဒါယ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိသေသတော ဝိနယပိဋကေ သုကုသလဘာဝံ ပတွာ ဒသဝဿိကော ပရိသုပဋ္ဌာကော စ ဟုတွာ ဗဟူဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတုံ သာဝတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အဒ္ဓါနပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ တိတ္ထိယာနံ အာရာမံ ပဝိသိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဧကံ ပဉ္စတပံ တပန္တံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ အညသ္မိံ တပနီယေ အညံ တပတီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ကုပိတော၊ ‘‘ဘော၊ မုဏ္ဍက၊ ကိံ အညံ တပနီယ’’န္တိ အာဟ။ ထေရော တဿ –

‘‘ကောပေါ စ ဣဿာ ပရဟေဌနာ စ၊ မာနော စ သာရမ္ဘမဒေါ ပမာဒေါ၊

တဏှာ အဝိဇ္ဇာ ဘဝသင်္ဂတီ စ၊ တေ တပ္ပနီယာ န ဟိ ရူပခန္ဓော’’တိ။ –

ဂါထာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တံ သုတွာ သော ဗြာဟ္မဏော တသ္မိံ တိတ္ထိယာရာမေ သဗ္ဗေ အညတိတ္ထိယာ စ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ ထေရော တေဟိ ¶ သဒ္ဓိံ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ကတိပါဟံ တတ္ထ ဝသိတွာ အတ္တနော ဇာတိဘူမိံယေဝ ဂတော ဒဿနတ္ထံ ဥပဂတေသု ဉာတကေသု နာနာလဒ္ဓိကေ ယညသုဒ္ဓိကေ ဩဝဒန္တော –

‘‘ယေ ¶ ခေါ တေ ဝေဌမိဿေန၊ နာနတ္တေန စ ကမ္မုနာ၊

မနုဿေ ဥပရုန္ဓန္တိ၊ ဖရုသူပက္ကမာ ဇနာ၊

တေပိ တတ္ထေဝ ကီရန္တိ၊ န ဟိ ကမ္မံ ပနဿတိ။

‘‘ယံ ကရောတိ နရော ကမ္မံ၊ ကလျာဏံ ယဒိ ပါပကံ၊

တဿ တဿေဝ ဒါယာဒေါ၊ ယံ ယံ ကမ္မံ ပကုဗ္ဗတီ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ယေတိ အနိယမုဒ္ဒေသော။ တေတိ အနိယမတော ဧဝ ပဋိနိဒ္ဒေသော။ ပဒဒွယဿာပိ ‘‘ဇနာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ခေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ဝေဌမိဿေနာတိ ဝရတ္တခဏ္ဍာဒိနာ သီသာဒီသု ဝေဌဒါနေန။ ‘‘ဝေဓမိဿေနာ’’တိပိ ပါဠိ၊ သော ဧဝတ္ထော။ နာနတ္တေန စ ကမ္မုနာတိ ဟနနဃာတနဟတ္ထပါဒါဒိစ္ဆေဒနေန ခုဒ္ဒကသေဠဒါနာဒိနာ ¶ စ နာနာဝိဓေန ပရူပဃာတကမ္မေန။ မနုဿေတိ နိဒဿနမတ္တံ၊ တသ္မာ ယေ ကေစိ သတ္တေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပရုန္ဓန္တီတိ ဝိဗာဓေန္တိ။ ဖရုသူပက္ကမာတိ ဒါရုဏပယောဂါ၊ ကုရူရကမ္မန္တာတိ အတ္ထော။ ဇနာတိ သတ္တာ။ တေပိ တတ္ထေဝ ကီရန္တီတိ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ပုဂ္ဂလာ ယာဟိ ကမ္မကာရဏာဟိ အညေ ဗာဓိံသု။ တတ္ထေဝ တာသုယေဝ ကာရဏာသု သယမ္ပိ ကီရန္တိ ပက္ခိပီယန္တိ၊ တထာရူပံယေဝ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘တထေဝ ကီရန္တီ’’တိ စ ပါဌော၊ ယထာ သယံ အညေသံ ဒုက္ခံ အကံသု၊ တထေဝ အညေဟိ ကရီယန္တိ၊ ဒုက္ခံ ပါပီယန္တီတိ အတ္ထော၊ ကသ္မာ? န ဟိ ကမ္မံ ပနဿတိ ကမ္မဉှိ ဧကန္တံ ဥပစိတံ ဝိပါကံ အဒတွာ န ဝိဂစ္ဆတိ၊ အဝသေသပစ္စယသမဝါယေ ဝိပစ္စတေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒါနိ ‘‘န ဟိ ကမ္မံ ပနဿတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ သတ္တာနံ ကမ္မဿကတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယံ ကရောတီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။ တဿတ္ထော ယံ ကမ္မံ ကလျာဏံ ကုသလံ၊ ယဒိ ဝါ ပါပကံ အကုသလံ သတ္တော ¶ ကရောတိ၊ ကရောန္တော စ တတ္ထ ယံ ကမ္မံ ယထာ ဖလဒါနသမတ္ထံ ဟောတိ၊ တထာ ပကုဗ္ဗတိ ဥပစိနောတိ။ တဿ တဿေဝ ဒါယာဒေါတိ တဿ တဿေဝ ကမ္မဖလဿ ဂဏှနတော တေန တေန ကမ္မေန ဒါတဗ္ဗဝိပါကဿ ဘာဂီ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ကမ္မဿကာ၊ မာဏဝ၊ သတ္တာ ကမ္မဒါယာဒါ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉)။ ဣမာ ဂါထာ သုတွာ ထေရဿ ဉာတကာ ကမ္မဿကတာယံ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။

ဇောတိဒါသတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အစ္စယန္တိ ¶ အဟောရတ္တာတိ အာယသ္မတော ဟေရညကာနိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ပရေသံ ဘတကော ဟုတွာ ဇီဝန္တော ဧကဒိဝသံ သုဇာတဿ နာမ သတ္ထုသာဝကဿ ပံသုကူလံ ပရိယေသန္တဿ ဥပဍ္ဎဒုဿံ ပရိစ္စဇိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရညော ဂါမဘောဇကဿ စောရဝေါသာသကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ ¶ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဟေရညကာနီတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ပိတု အစ္စယေန ရညာ တသ္မိံယေဝ ဂါမဘောဇကဋ္ဌာနေ ဌပိတော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ အတ္တနော ကနိဋ္ဌဿ တံ ဌာနန္တရံ ဒါပေတွာ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၃၁-၄၀) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဘဂဝတော၊ သုဇာတော နာမ သာဝကော၊

ပံသုကူလံ ဂဝေသန္တော၊ သင်္ကာရေ စရတေ တဒါ။

‘‘နဂရေ ဟံသဝတိယာ၊ ပရေသံ ဘတကော အဟံ၊

ဥပဍ္ဎဒုဿံ ဒတွာန၊ သိရသာ အဘိဝါဒယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘တေတ္တိံသက္ခတ္တုံ ¶ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သတ္တသတ္တတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

ဥပဍ္ဎဒုဿဒါနေန၊ မောဒါမိ အကုတောဘယော။

‘‘ဣစ္ဆမာနော စဟံ အဇ္ဇ၊ သကာနနံ သပဗ္ဗတံ၊

ခေါမဒုဿေဟိ ဆာဒေယျံ၊ အဍ္ဎဒုဿဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ အဍ္ဎဒုဿဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ကနိဋ္ဌဘာတရံ တတော ကမ္မတော နိဝတ္တေတုကာမော တသ္မိံယေဝ ကမ္မေ အဘိရတံ ဒိသွာ တံ စောဒေန္တော –

‘‘အစ္စယန္တိ ¶ အဟောရတ္တာ၊ ဇီဝိတံ ဥပရုဇ္ဈတိ၊

အာယု ခီယတိ မစ္စာနံ၊ ကုန္နဒီနံဝ ဩဒကံ။

‘‘အထ ပါပါနိ ကမ္မာနိ၊ ကရံ ဗာလော န ဗုဇ္ဈတိ၊

ပစ္ဆာဿ ကဋုကံ ဟောတိ၊ ဝိပါကော ဟိဿ ပါပကော’’တိ။ –

တတ္ထ အစ္စယန္တီတိ အတိက္ကမန္တိ၊ လဟုံ လဟုံ အပဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အဟောရတ္တာတိ ရတ္တိန္ဒိဝါ။ ဇီဝိတံ ဥပရုဇ္ဈတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ ခဏိကနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ခဏေ ခဏေ၊ တွံ ဘိက္ခု၊ ဇာယသိ စ ဇိယျသိ စ မိယျသိ စ စဝသိ စ ဥပပဇ္ဇသိ စာ’’တိ။ အာယု ခီယတိ မစ္စာနန္တိ မရိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ မစ္စာတိ လဒ္ဓနာမာနံ ဣမေသံ သတ္တာနံ အာယု ‘‘ယော စိရံ ဇီဝတိ၊ သော ဝဿသတံ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၁၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၄၃၊ အ။ နိ။ ၇။၇၄) ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နကာလပရမာယု ခီယတိ ခယဉ္စ သမ္ဘေဒဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊ ယထာ ကိံ? ကုန္နဒီနံဝ ဩဒကံ ယထာ နာမ ကုန္နဒီနံ ပဗ္ဗတေယျာနံ ခုဒ္ဒကနဒီနံ ဥဒကံ စိရံ န တိဋ္ဌတိ၊ လဟုတရံ ခီယတိ၊ အာဂတမတ္တံယေဝ ဝိဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ သတ္တာနံ အာယု လဟုတရံ ခီယတိ ခယံ ဂစ္ဆတိ။ ဧတ္ထ စ ဥဒကမေဝ ‘‘ဩဒက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာ မနောယေဝ မာနသန္တိ။

အထ ¶ ပါပါနိ ကမ္မာနိ၊ ကရံ ဗာလော န ဗုဇ္ဈတီတိ ဧဝံ သံသာရေ အနိစ္စေပိ သမာနေ ဗာလော လောဘဝသေန ဝါ ကောဓဝသေန ဝါ ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရောတိ၊ ကရောန္တောပိ န ဗုဇ္ဈတိ၊ ပါပံ ကရောန္တော စ ‘‘ပါပံ ကရောမီ’’တိ အဗုဇ္ဈနကော နာမ နတ္ထိ၊ ‘‘ဣမဿ ကမ္မဿ ဧဝရူပေါ ဒုက္ခော ဝိပါကော’’တိ ပန အဇာနနတော ‘‘န ဗုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္ဆာဿ ကဋုကံ ဟောတီတိ ယဒိပိ ပါပဿ ကမ္မဿ အာယူဟနက္ခဏေ ‘‘ဣမဿ ကမ္မဿ ဧဝရူပေါ ဝိပါကော’’တိ န ဗုဇ္ဈတိ၊ တတော ပစ္ဆာ ပန နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တဿ ¶ အဿ ဗာလဿ ကဋုကံ အနိဋ္ဌံ ဒုက္ခမေဝ ဟောတိ။ ဝိပါကော ဟိဿ ပါပကော ယသ္မာ အဿ ပါပကမ္မဿ နာမ ဝိပါကော ပါပကော နိဟီနော အနိဋ္ဌော ဧဝါတိ။ ဣမံ ပန ဩဝါဒံ သုတွာ ထေရဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ သဒတ္ထံ နိပ္ဖာဒေသိ။

ဟေရညကာနိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရိတ္တံ ¶ ဒါရုန္တိ အာယသ္မတော သောမမိတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဗုဒ္ဓဂုဏေ သုတွာ ပသန္နမာနသော ဧကဒိဝသံ ကိံသုကရုက္ခံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိဿ အာကာသေ ခိပိတွာ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဗာရာဏသိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သောမမိတ္တောတိ လဒ္ဓနာမော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ ဝိမလေန နာမ ထေရေန ကတပရိစယတ္တာ အဘိဏှံ တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တော ဓမ္မံ သုတွာ သာသနေ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ပူရေန္တော ဝိစရတိ။ ဝိမလတ္ထေရော ပန ကုသီတော မိဒ္ဓဗဟုလော ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝီတိနာမေတိ။ သောမမိတ္တော ‘‘ကုသီတံ နာမ နိဿာယ ကော ဂုဏော’’တိ တံ ပဟာယ မဟာကဿပတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၂၅-၃၀) –

‘‘ကိံသုကံ ¶ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ပဂ္ဂဟေတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ သရိတွာန၊ အာကာသေ အဘိပူဇယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ မမ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိမလတ္ထေရံ ဩဝါဒေန တဇ္ဇေန္တော –

‘‘ပရိတ္တံ ဒါရုမာရုယှ၊ ယထာ သီဒေ မဟဏ္ဏဝေ၊

ဧဝံ ကုသီတမာဂမ္မ၊ သာဓုဇီဝီပိ သီဒတိ၊

တသ္မာ တံ ပရိဝဇ္ဇေယျ၊ ကုသီတံ ဟီနဝီရိယံ။

‘‘ပဝိဝိတ္တေဟိ အရိယေဟိ၊ ပဟိတတ္တေဟိ ဈာယိဘိ၊

နိစ္စံ အာရဒ္ဓဝီရိယေဟိ၊ ပဏ္ဍိတေဟိ သဟာဝသေ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ပရိတ္တံ ဒါရုမာရုယှ၊ ယထာ သီဒေ မဟဏ္ဏဝေတိ ပေသလောပိ ကုလပုတ္တော ကုသီတံ အလသပုဂ္ဂလံ နိဿာယ သီဒတိ သံသာရေ ပတတိ၊ န တဿ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ။ ယသ္မာ ¶ ဧတဒေဝံ၊ တသ္မာ တံ အဓိကုသလဓမ္မဝသေန သီသံ အနုက္ခိပိတွာ ကုစ္ဆိတံ သီဒနတော ကုသီတံ ဝီရိယာရမ္ဘာဘာဝတော ဟီနဝီရိယံ ပုဂ္ဂလံ သဗ္ဗထာ ဝဇ္ဇေယျ၊ န တဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဂါထာယ ကောသဇ္ဇေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝီရိယာရမ္ဘေ အာနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘ပဝိဝိတ္တေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော ¶ – ယေ ပန ကာယဝိဝေကသမ္ဘဝေန ပဝိဝိတ္တာ၊ တတော ဧဝ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယာ၊ နိဗ္ဗာနံ ပတိပေသိတတ္တတာယ ပဟိတတ္တာ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဝသေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဝသေန စ ဈာယိနော၊ သဗ္ဗကာလံ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယတာယ အာရဒ္ဓဝီရိယာ၊ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါယ ပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ ပဏ္ဍိတာ၊ တေဟိယေဝ သဟ အာဝသေယျ သဒတ္ထံ နိပ္ဖာဒေတုကာမော သံဝသေယျာတိ။ တံ သုတွာ ဝိမလတ္ထေရော သံဝိဂ္ဂမာနသော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ သဒတ္ထံ အာရာဓေသိ။ သွာယမတ္ထော ပရတော အာဂမိဿတိ။

သောမမိတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဇနော ဇနမှိ သမ္ဗဒ္ဓါတိ အာယသ္မတော သဗ္ဗမိတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဒွါနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿဿ ဘဂဝတော ကာလေ နေသာဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝနစာရိကော ဟုတွာ ဝနေ မိဂေ ဝဓိတွာ မံသံ ခါဒန္တော ဇီဝတိ။ အထဿ ဘဂဝါ အနုဂ္ဂဏှနတ္ထံ ဝသနဋ္ဌာနသမီပေ တီဏိ ပဒစေတိယာနိ ဒဿေတွာ ပက္ကာမိ။ သော အတီတကာလေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု ကတပရိစယတ္တာ စက္ကင်္ကိတာနိ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ကောရဏ္ဍပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ တေန ပုညကမ္မေန တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သဗ္ဗမိတ္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရန္တော ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ဝုဋ္ဌဝဿော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတုံ သာဝတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ မာဂဝိကေဟိ ဩဍ္ဍိတေ ပါသေ မိဂပေါတကံ ဗဒ္ဓံ အဒ္ဒသ။ မာတာ ပနဿ မိဂီ ပါသံ အပ္ပဝိဋ္ဌာပိ ပုတ္တသိနေဟေန ဒူရံ န ဂစ္ဆတိ၊ မရဏဘယေန ပါသသမီပမ္ပိ န ဥပဂစ္ဆတိ မိဂပေါတကော စ ဘီတော ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တေန္တော ကရုဏံ ဝိလပတိ၊ တံ ဒိသွာ ထေရော ¶ ၊ ‘‘အဟော သတ္တာနံ သ္နေဟဟေတုကံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဂစ္ဆန္တော တတော ပရံ သမ္ဗဟုလေ စောရေ ဧကံ ¶ ပုရိသံ ဇီဝဂါဟံ ဂဟေတွာ ¶ ပလာလဝေဏိယာ သရီရံ ဝေဌေတွာ ဈာပေန္တေ၊ တဉ္စ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝန္တံ ဒိသွာ တဒုဘယံ နိဿာယ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ တေသံ စောရာနံ သုဏန္တာနံယေဝ –

‘‘ဇနော ဇနမှိ သမ္ဗဒ္ဓါ၊ ဇနမေဝဿိတော ဇနော၊

ဇနော ဇနေန ဟေဌီယတိ၊ ဟေဌေတိ စ ဇနော ဇနံ။

‘‘ကော ဟိ တဿ ဇနေနတ္ထော၊ ဇနေန ဇနိတေန ဝါ၊

ဇနံ ဩဟာယ ဂစ္ဆံ တံ၊ ဟေဌယိတွာ ဗဟုံ ဇန’’န္တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ဇနောတိ အန္ဓဗာလဇနော။ ဇနမှီတိ အညေ ဇနေ။ သမ္ဗဒ္ဓါတိ တဏှာဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ။ ‘‘အယံ မေ ပုတ္တော၊ မာတာ’’တိအာဒိနာ ပဋိဗဒ္ဓါ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော၊ ‘‘ဣမေ မံ ပေါသေန္တိ၊ အဟံ ဣမေ နိဿာယ ဇီဝါမီ’’တိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တောတိ အတ္ထော။ ဇနမေဝဿိတော ဇနောတိ ‘‘အယံ မေ ပုတ္တော၊ ဓီတာ’’တိအာဒိနာ အညမေဝ ဇနံ အညော ဇနော အဿိတော တဏှာယ အလ္လီနော ပရိဂ္ဂယှ ဌိတော။ ဇနော ဇနေန ဟေဌီယတိ၊ ဟေဌေတိ စ ဇနော ဇနန္တိ ကမ္မဿကတာယ ယထာဘူတာဝဗောဓဿ စ အဘာဝတော အဇ္ဈုပေက္ခနံ အကတွာ လောဘဝသေန ယထာ ဇနော ဇနံ အဿိတော၊ ဧဝံ ဒေါသဝသေန ဇနော ဇနေန ဟေဌီယတိ ဝိဗာဓီယတိ။ ‘‘တယိဒံ မယှံဝ ဥပရိ ဟေဌနဖလဝသေန ပရိပတိဿတီ’’တိ အဇာနန္တော ဟေဌေတိ စ ဇနော ဇနံ။

ကော ဟိ တဿ ဇနေနတ္ထောတိ တဿ အညဇနဿ အညေန ဇနေန တဏှာဝသေန အဿိတေန ဒေါသဝသေန ဟေဌိတေန ဝါ ကော အတ္ထော။ ဇနေန ဇနိတေန ဝါတိ မာတာပိတာ ဟုတွာ တေန အညေန ဇနေန ဇနိတေန ဝါ ကော အတ္ထော။ ဇနံ ဩဟာယ ဂစ္ဆံ တံ၊ ဟေဌယိတွာ ဗဟုံ ဇနန္တိ ယသ္မာ သံသာရေ စရတော ဇနဿ အယမေဝါနုရူပါ ပဋိပတ္တိ၊ တသ္မာ တံ ဇနံ၊ တဿ စ ဗာဓိကာ ယာ သာ တဏှာ စ၊ ယော စ သော ဒေါသော ဧဝ ဗဟုံ ဇနံ ဗာဓယိတွာ ဌိတော၊ တဉ္စ ဩဟာယ သဗ္ဗသော ပဟာယ ပရိစ္စဇိတွာ ¶ ဂစ္ဆံ၊ တေဟိ အနုပဒ္ဒုတံ ဌာနံ ဂစ္ဆေယျံ ပါပုဏေယျန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ¶ ပန ဝတွာ ထေရော တာဝဒေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တမပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၁၅-၂၄) –

‘‘ဝနကမ္မိကော ပုရေ အာသိံ၊ ပိတုမာတုမတေနဟံ၊

ပသုမာရေန ဇီဝါမိ၊ ကုသလံ မေ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘မမ ¶ အာသယသာမန္တာ၊ တိဿော လောကဂ္ဂနာယကော၊

ပဒါနိ တီဏိ ဒဿေသိ၊ အနုကမ္ပာယ စက္ခုမာ။

‘‘အက္ကန္တေ စ ပဒေ ဒိသွာ၊ တိဿနာမဿ သတ္ထုနော၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပဒေ စိတ္တံ ပသာဒယိံ။

‘‘ကောရဏ္ဍံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ပါဒပံ ဓရဏီရုဟံ၊

သကောသကံ ဂဟေတွာန၊ ပဒသေဋ္ဌမပူဇယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

ကောရဏ္ဍကဆဝိ ဟောမိ၊ သုပ္ပဘာသော ဘဝါမဟံ။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပဒပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တေ ပန စောရာ ထေရဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ သံဝေဂဇာတာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇိံသူတိ။

သဗ္ဗမိတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကာဠီ ¶ ဣတ္ထီတိ အာယသ္မတော မဟာကာဠတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အရညံ ဂတော တတ္ထ အညတရဿ ရုက္ခဿ သာခါယ ဩလမ္ဗမာနံ ပံသုကူလစီဝရံ ဒိသွာ ‘‘အရိယဒ္ဓဇော ဩလမ္ဗတီ’’တိ ပသန္နစိတ္တော ကိင်္ကဏိပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ပံသုကူလံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သေတဗျနဂရေ သတ္ထဝါဟကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟာကာဠောတိ လဒ္ဓနာမော ဝိညုတံ ပတွာ ဃရာဝါသံ ဝသန္တော ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဝါဏိဇ္ဇဝသေန သာဝတ္ထိံ ဂတော ဧကမန္တံ သကဋသတ္ထံ နိဝေသေတွာ အဒ္ဓါနပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ နိသိန္နော သာယနှသမယံ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထေ ဥပါသကေ ဇေတဝနံ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ သယမ္ပိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သောသာနိကင်္ဂံ အဓိဋ္ဌာယ သုသာနေ ဝသတိ။ အထေကဒိဝသံ ကာဠီ နာမ ဧကာ ဣတ္ထီ ဆဝဍာဟိကာ ထေရဿ ကမ္မဋ္ဌာနတ္ထာယ အစိရမတသရီရံ ဥဘော သတ္ထီ ¶ ဘိန္ဒိတွာ ဥဘော စ ဗာဟူ ဘိန္ဒိတွာ သီသဉ္စ ဒဓိထာလကံ ဝိယ ဘိန္ဒိတွာ သဗ္ဗံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ သမ္ဗန္ဓမေဝ ကတွာ ထေရဿ ဩလောကေတုံ ယောဂျဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ထေရော တံ ဒိသွာ အတ္တာနံ ဩဝဒန္တော –

‘‘ကာဠီ ဣတ္ထီ ဗြဟတီ ဓင်္ကရူပါ၊ သတ္ထိဉ္စ ဘေတွာ အပရဉ္စ သတ္ထိံ၊

ဗာဟဉ္စ ဘေတွာ အပရဉ္စ ဗာဟံ၊ သီသဉ္စ ဘေတွာ ဒဓိထာလကံဝ၊

‘‘ယော ¶ ¶ ဝေ အဝိဒွါ ဥပဓိံ ကရောတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ဒုက္ခမုပေတိ မန္ဒော၊

တသ္မာ ပဇာနံ ဥပဓိံ န ကယိရာ၊ မာဟံ ပုန ဘိန္နသိရော သယိဿ’’န္တိ။ –

တတ္ထ ကာဠီတိ တဿာ နာမံ၊ ကာဠဝဏ္ဏတ္တာ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဗြဟတီတိ မဟာသရီရာ အာရောဟပရိဏာဟဝတီ။ ဓင်္ကရူပါတိ ကာဠဝဏ္ဏတ္တာ ဧဝ ကာကသဒိသရူပါ။ သတ္ထိဉ္စ ဘေတွာတိ မတသရီရဿ သတ္ထိံ ဇဏ္ဏုဘေဒနေန ဘဉ္ဇိတွာ။ အပရဉ္စ သတ္ထိန္တိ ဣတရဉ္စ သတ္ထိံ ဘဉ္ဇိတွာ။ ဗာဟဉ္စ ဘေတွာတိ ဗာဟဋ္ဌိဉ္စ အဂ္ဂဗာဟဋ္ဌာနေယေဝ ဘဉ္ဇိတွာ။ သီသဉ္စ ဘေတွာ ဒဓိထာလကံဝါတိ မတသရီရဿ သီသံ ဘိန္ဒိတွာ ဘိန္နတ္တာ ဧဝ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဂ္ဃရန္တံ ဒဓိထာလကံ ဝိယ၊ ပဂ္ဃရန္တံ မတ္ထလုင်္ဂံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဧသာ နိသိန္နာ အဘိသန္ဒဟိတွာတိ ဆိန္နဘိန္နာဝယဝံ မတသရီရံ တေ အဝယဝေ ယထာဌာနေယေဝ ဌပနေန သန္ဒဟိတွာ သဟိတံ ကတွာ မံသာပဏံ ပသာရေန္တီ ဝိယ ဧသာ နိသိန္နာ။

ယော ဝေ အဝိဒွါ ဥပဓိံ ကရောတီတိ ယော ဣမာယ ဥပဋ္ဌာပိတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒိသွာပိ အဝိဒွါ အကုသလော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဆဍ္ဍေတွာ အယောနိသောမနသိကာရေန ကိလေသူပဓိံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ သော မန္ဒော မန္ဒပညော သံသာရဿ အနတိဝတ္တနတော ပုနပ္ပုနံ အပရာပရံ နိရယာဒီသု ဒုက္ခံ ဥပေတိ။ တသ္မာ ပဇာနံ ဥပဓိံ န ကယိရာတိ တသ္မာတိ ယသ္မာ စေတဒေဝံ၊ တသ္မာ။ ပဇာနံ ဥပဓိန္တိ ‘‘ဣဓ ယံ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတီ’’တိ ပဇာနန္တော ယောနိသော မနသိကရောန္တော ကိလေသူပဓိံ န ကယိရာ န ဥပ္ပာဒေယျ။ ကသ္မာ? မာဟံ ပုန ဘိန္နသိရော သယိဿန္တိ ယထယိဒံ မတသရီရံ ဘိန္နသရီရံ သယတိ၊ ဧဝံ ကိလေသူပဓီဟိ သံသာရေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ကဋသိဝဍ္ဎကော ဟုတွာ ဘိန္နသိရော အဟံ မာ သယိဿန္တိ။ ဧဝံ ဝဒန္တော ဧဝ ထေရော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၈-၁၄) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ ¶ ¶ ၊ ဥဒင်္ဂဏော နာမ ပဗ္ဗတော၊

တတ္ထဒ္ဒသံ ပံသုကူလံ၊ ဒုမဂ္ဂမှိ ဝိလမ္ဗိတံ။

‘‘တီဏိ ကိင်္ကဏိပုပ္ဖာနိ၊ ဩစိနိတွာနဟံ တဒါ၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပံသုကူလမပူဇယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပူဇိတွာ အရဟဒ္ဓဇံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

မဟာကာဠတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗဟူ ¶ သပတ္တေ လဘတီတိ အာယသ္မတော တိဿတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ပိယဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညာယတနေ သာလဝနေ အဿမံ ကာရေတွာ ဝသတိ။ ဘဂဝါ တဿ အနုဂ္ဂဏှနတ္ထံ အဿမဿ အဝိဒူရေ သာလဝနေ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ။ သော အဿမတော နိက္ခမိတွာ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော စတ္တာရော ဒဏ္ဍေ ဌပေတွာ ဘဂဝတော ဥပရိ ပုပ္ဖိတာဟိ သာလသာခါဟိ သာခါမဏ္ဍပံ ကတွာ သတ္တာဟံ နဝနဝေဟိ သာလပုပ္ဖေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေန္တော အဋ္ဌာသိ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ အဝိဇဟန္တော။ သတ္ထာ သတ္တာဟဿ အစ္စယေန နိရောဓတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ စိန္တေသိ။ တာဝဒေဝ သတသဟဿမတ္တာ ခီဏာသဝါ သတ္ထာရံ ပရိဝါရေသုံ။ ဘဂဝါ တဿ ဘာဝိနိံ သမ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တော အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ¶ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တိဿောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ ပဉ္စမတ္တာနိ မာဏဝကသတာနိ မန္တေ ဝါစေန္တော လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ သတ္ထု ရာဇဂဟဂမနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၁၉၀-၂၂၀) –

‘‘အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ¶ သာလဝနံ၊ သုကတော အဿမော မမ၊

သာလပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နော၊ ဝသာမိ ဝိပိနေ တဒါ။

‘‘ပိယဒဿီ စ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော၊

ဝိဝေကကာမော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သာလဝနမုပါဂမိ။

‘‘အဿမာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ပဝနံ အဂမာသဟံ၊

မူလဖလံ ဂဝေသန္တော၊ အာဟိဏ္ဍာမိ ဝနေ တဒါ။

‘‘တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ပိယဒဿိံ မဟာယသံ၊

သုနိသိန္နံ သမာပန္နံ၊ ဝိရောစန္တံ မဟာဝနေ။

‘‘စတုဒဏ္ဍေ ဌပေတွာန၊ ဗုဒ္ဓဿ ဥပရီ အဟံ၊

မဏ္ဍပံ သုကတံ ကတွာ၊ သာလပုပ္ဖေဟိ ဆာဒယိံ။

‘‘သတ္တာဟံ ဓာရယိတွာန၊ မဏ္ဍပံ သာလဆာဒိတံ၊

တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမဝန္ဒဟံ။

‘‘ဘဂဝါ တမှိ သမယေ၊ ဝုဋ္ဌဟိတွာ သမာဓိတော၊

ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနော၊ နိသီဒိ ပုရိသုတ္တမော။

‘‘သာဝကော ဝရုဏော နာမ၊ ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော၊

ဝသီသတသဟဿေဟိ၊ ဥပဂစ္ဆိ ဝိနာယကံ။

‘‘ပိယဒဿီ စ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာန၊ သိတံ ပါတုကရီ ဇိနော။

‘‘အနုရုဒ္ဓါ ဥပဋ္ဌာကော၊ ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော၊

ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ၊ အပုစ္ဆိတ္ထ မဟာမုနိံ။

‘‘ကော နု ခေါ ဘဂဝါ ဟေတု၊ သိတကမ္မဿ သတ္ထုနော၊

ကာရဏေ ဝိဇ္ဇမာနမှိ၊ သတ္ထာ ပါတုကရေ သိတံ။

‘‘သတ္တာဟံ ¶ သာလစ္ဆဒနံ၊ ယော မေ ဓာရေသိ မာဏဝေါ၊

တဿ ကမ္မံ သရိတွာန၊ သိတံ ပါတုကရိံ အဟံ။

‘‘အနောကာသံ န ပဿာမိ၊ ယတ္ထ ပုညံ ဝိပစ္စတိ၊

ဒေဝလောကေ မနုဿေ ဝါ၊ ဩကာသောဝ န သမ္မတိ။

‘‘ဒေဝလောကေ ဝသန္တဿ၊ ပုညကမ္မသမင်္ဂိနော၊

ယာဝတာ ပရိသာ တဿ၊ သာလစ္ဆန္နာ ဘဝိဿတိ။

‘‘တတ္ထ ဒိဗ္ဗေဟိ နစ္စေဟိ၊ ဂီတေဟိ ဝါဒိတေဟိ စ၊

ရမိဿတိ သဒါ သန္တော၊ ပုညကမ္မသမာဟိတော။

‘‘ယာဝတာ ပရိသာ တဿ၊ ဂန္ဓဂန္ဓီ ဘဝိဿတိ၊

သာလဿ ပုပ္ဖဝဿော စ၊ ပဝဿိဿတိ တာဝဒေ။

‘‘တတော ¶ စုတောယံ မနုဇော၊ မာနုသံ အာဂမိဿတိ၊

ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ သဗ္ဗကာလံ ဓရိဿတိ။

‘‘ဣဓ နစ္စဉ္စ ဂီတဉ္စ၊ သမ္မတာဠသမာဟိတံ၊

ပရိဝါရေဿန္တိ မံ နိစ္စံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ စ သူရိယေ၊ သာလဝဿံ ပဝဿတိ၊

ပုညကမ္မေန သံယုတ္တံ၊ ဝဿတေ သဗ္ဗကာလိကံ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ဓမ္မံ အဘိသမေန္တဿ၊ သာလစ္ဆန္နံ ဘဝိဿတိ၊

စိတကေ ဈာယမာနဿ၊ ဆဒနံ တတ္ထ ဟေဿတိ။

‘‘ဝိပါကံ ကိတ္တယိတွာန၊ ပိယဒဿီ မဟာမုနိ၊

ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ တပ္ပေန္တော ဓမ္မဝုဋ္ဌိယာ။

‘‘တိံသကပ္ပာနိ ဒေဝေသု၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သဋ္ဌိ စ သတ္တက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ဒေဝလောကာ ¶ ဣဓာဂန္တွာ၊ လဘာမိ ဝိပုလံ သုခံ၊

ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ မဏ္ဍပဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘အယံ ပစ္ဆိမကော မယှံ၊ စရိမော ဝတ္တတေ ဘဝေါ၊

ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ ဟေဿတိ သဗ္ဗကာလိကံ။

‘‘မဟာမုနိံ တောသယိတွာ၊ ဂေါတမံ သကျပုင်္ဂဝံ၊

ပတ္တောမှိ အစလံ ဌာနံ၊ ဟိတွာ ဇယပရာဇယံ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

သော အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိသေသတော လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော အဟောသိ။ တတ္ထ ကေစိ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခူ ထေရဿ လာဘသက္ကာရံ ဒိသွာ ဗာလဘာဝေန အသဟနာကာရံ ပဝေဒေသုံ။ ထေရော တံ ဉတွာ လာဘသက္ကာရေ အာဒီနဝံ တတ္ထ အတ္တနော အလဂ္ဂဘာဝဉ္စ ပကာသေန္တော –

‘‘ဗဟူ သပတ္တေ လဘတိ၊ မုဏ္ဍော သင်္ဃာဋိပါရုတော၊

လာဘီ အန္နဿ ပါနဿ၊ ဝတ္ထဿ သယနဿ စ။

‘‘ဧတမာဒီနဝံ ¶ ဉတွာ၊ သက္ကာရေသု မဟဗ္ဘယံ၊

အပ္ပလာဘော အနဝဿုတော၊ သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။ –

တဿတ္ထော ¶ – သိခမ္ပိ အသေသေတွာ မုဏ္ဍိတကေသတာယ မုဏ္ဍော၊ ဆိန္ဒိတွာ သင်္ဃာဋိတကာသာဝဓာရိတာယ သင်္ဃာဋိပါရုတော၊ ဧဝံ ဝေဝဏ္ဏိယံ အဇ္ဈုပဂတော ပရာယတ္တဝုတ္တိကော ပဗ္ဗဇိတော သစေ အန္နပါနာဒီနံ လာဘီ ဟောတိ၊ သောပိ ဗဟူ သပတ္တေ လဘတိ၊ တဿ ဥသူယန္တာ ဗဟူ သမ္ဘဝန္တိ။ တသ္မာ ဧတံ ဧဝရူပံ လာဘသက္ကာရေသု မဟဗ္ဘယံ ဝိပုလဘယံ အာဒီနဝံ ဒေါသံ ဝိဒိတွာ အပ္ပိစ္ဆတံ သန္တောသဉ္စ ဟဒယေ ဌပေတွာ အနဝဇ္ဇုပ္ပာဒဿာပိ ဥပ္ပန္နဿ လာဘဿ ပရိဝဇ္ဇနေန အပ္ပလာဘော၊ တတော ဧဝ တတ္ထ တဏှာဝဿုတာဘာဝေန အနဝဿုတော၊ သံသာရေ ဘယဿ ဣက္ခနတော ဘိန္နကိလေသတာယ ဝါ ဘိက္ခု သန္တုဋ္ဌိဋ္ဌာနီယဿ သတိသမ္ပဇညဿ ¶ ဝသေန သတော ဟုတွာ ပရိဗ္ဗဇေ စရေယျ ဝိဟရေယျာတိ။ တံ သုတွာ တေ ဘိက္ခူ တာဝဒေဝ ထေရံ ခမာပေသုံ။

တိဿတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပါစီနဝံသဒါယမှီတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ကိမိလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? တဿ ပုဗ္ဗယောဂေါ သံဝေဂုပ္ပတ္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဧကကနိပါတေ ‘‘အဘိသတ္တော’’တိ ဂါထာယ သံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တာယေဝ။ တာယ စ ဂါထာယ ထေရေန အတ္တနော ဝိသေသာဓိဂမဿ ကာရဏံ ဒဿိတံ။ ဣဓ ပန အဓိဂတဝိသေသဿ အတ္တနော အာယသ္မတာ စ အနုရုဒ္ဓေန အာယသ္မတာ စ နန္ဒိယေန သဟ သမဂ္ဂဝါသော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမဂ္ဂဝါသံ ပန ဝသန္တာ တေ ယထာ စ ဝသိံသု၊ တံ ဒဿေန္တော –

‘‘ပါစီနဝံသဒါယမှိ၊ သကျပုတ္တာ သဟာယကာ၊

ပဟာယာနပ္ပကေ ဘောဂေ၊ ဥဉ္ဆေ ပတ္တာဂတေ ရတာ။

‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယာ ပဟိတတ္တာ၊ နိစ္စံ ဒဠှပရက္ကမာ၊

ရမန္တိ ဓမ္မရတိယာ၊ ဟိတွာန လောကိယံ ရတိ’’န္တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ပါစီနဝံသဒါယမှီတိ ပါစီနဝံသနာမကေ ရက္ခိတဂေါပိတေ သဟပရိစ္ဆေဒေ ဝနေ။ တဉှိ ဝနံ ¶ ဂါမဿ ပါစီနဒိသာယံ ဌိတတ္တာ ဝံသဂုမ္ဗပရိက္ခိတ္တတ္တာ စ ‘‘ပါစီနဝံသဒါယော’’တိ ဝုတ္တော၊ ဝံသဝနဘာဝေန ဝါတိ။ သကျပုတ္တာတိ ¶ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒယော သကျရာဇကုမာရာ။ သဟာယကာတိ သံဝေဂုပ္ပတ္တိပဗ္ဗဇ္ဇာသမဏဓမ္မကရဏသံဝါသေဟိ သဟ အယနတော ပဝတ္တနတော သဟာယကာ။ ပဟာယာနပ္ပကေ ဘောဂေတိ ဥဠာရေန ပုညာနုဘာဝေန အဓိဂတေ ကုလပရမ္ပရာဂတေ စ မဟန္တေ ဘောဂက္ခန္ဓေ ဆဍ္ဍေတွာ။ ‘‘သဟာယာနပ္ပကေ’’တိပိ ပါဠိ။ ဥဉ္ဆေ ပတ္တာဂတေ ရတာတိ ဥဉ္ဆာစရိယာယ အာဘတတ္တာ ¶ ဥဉ္ဆေ ပတ္တေ အာဂတတ္တာ ပတ္တာဂတေ ပတ္တပရိယာပန္နေ ရတာ အဘိရတာ၊ သင်္ဃဘတ္တာဒိအတိရေကလာဘံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဇင်္ဃဗလံ နိဿာယ ဘိက္ခာစရိယာယ လဒ္ဓေန မိဿကဘတ္တေနေဝ သန္တုဋ္ဌာတိ အတ္ထော။

အာရဒ္ဓဝီရိယာတိ ဥတ္တမတ္ထဿ အဓိဂမာယ အာဒိတောဝ ပဂေဝ သမ္ပာဒိတဝီရိယာ။ ပဟိတတ္တာတိ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ကာလေန ကာလံ သမာပဇ္ဇနေန စ နိဗ္ဗာနံ ပတိပေသိတစိတ္တာ။ နိစ္စံ ဒဠှပရက္ကမာတိ ဝတ္တပဋိပတ္တီသု ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနုယောဂေန သဗ္ဗကာလံ အသိထိလပရက္ကမာ။ ရမန္တိ ဓမ္မရတိယာ၊ ဟိတွာန လောကိယံ ရတိန္တိ လောကေ ဝိဒိတတာယ လောကပရိယာပန္နတာယ စ လောကိယံ ရူပါရမ္မဏာဒိရတိံ ပဟာယ မဂ္ဂပညာယ ပဇဟိတွာ လောကုတ္တရဓမ္မရတိယာ အဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာဘိရတိယာ စ ရမန္တိ အဘိရမန္တီတိ။

ကိမိလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အယောနိသော မနသိကာရာတိ အာယသ္မတော နန္ဒတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ သယမ္ပိ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေန္တော ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ပူဇာသက္ကာရဗဟုလံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ၊ ‘‘အဟမ္ပိ အနာဂတေ တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ ဧဝရူပေါ သာဝကော ဘဝေယျ’’န္တိ ပဏိဓာနံ ကတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဝိနတာယ နာမ နဒိယာ မဟန္တော ကစ္ဆပေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ နဒိယာ ပါရံ ဂန္တုံ တီရေ ဌိတံ ဒိသွာ သယံ ဘဂဝန္တံ တာရေတုကာမော သတ္ထု ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိ ¶ ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ပိဋ္ဌိံ အဘိရုဟိ။ သော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဝေဂေန သောတံ ဆိန္ဒန္တော သီဃတရံ ပရတီရမေဝ ပါပေသိ။ ဘဂဝါ တဿ အနုမောဒနံ ဝဒန္တော ဘာဝိနိံ သမ္ပတ္တိံ ကထေတွာ ပက္ကာမိ။

သော ¶ ¶ တေန ပုညကမ္မေန သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇဿ ပုတ္တော ဟုတွာ မဟာပဇာပတိယာ ဂေါတမိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဉာတိသင်္ဃံ နန္ဒေန္တော ဇာတောတိ နန္ဒောတွေဝ နာမံ အကံသု။ တဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ သတ္ထာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော လောကာနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တော ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တွာ ဉာတိသမာဂမေ ပေါက္ခရဝဿံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဝေဿန္တရဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၆၅၅ အာဒယော) ကထေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော ‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၈) ဂါထာယ ပိတရံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ နိဝေသနံ ဂန္တွာ ‘‘ဓမ္မံ စရေ သုစရိတ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၉) ဂါထာယ မဟာပဇာပတိံ သောတာပတ္တိဖလေ ရာဇာနံ သကဒါဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တတိယေ ဒိဝသေ နန္ဒကုမာရဿ အဘိသေကနိဝေသနပ္ပဝေသနဝိဝါဟမင်္ဂလေသု ဝတ္တမာနေသု ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ နန္ဒကုမာရဿ ဟတ္ထေ ပတ္တံ ဒတွာ မင်္ဂလံ ဝတွာ တဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ အဂဟေတွာဝ ဝိဟာရံ ဂတော တံ ပတ္တဟတ္ထံ ဝိဟာရံ အာဂတံ အနိစ္ဆမာနံယေဝ ပဗ္ဗာဇေတွာ တထာ ပဗ္ဗဇိတတ္တာယေဝ အနဘိရတိယာ ပီဠိတံ ဉတွာ ဥပါယေန တဿ တံ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေသိ။ သော ယောနိသော ပဋိသင်္ခါယ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၁၄၈-၁၆၃) –

‘‘အတ္ထဒဿီ တု ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ လောကနာယကော၊

ဝိနတာနဒိယာ တီရံ၊ ဥပါဂစ္ဆိ တထာဂတော။

‘‘ဥဒကာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ကစ္ဆပေါ ဝါရိဂေါစရော၊

ဗုဒ္ဓံ တာရေတုကာမောဟံ၊ ဥပေသိံ လောကနာယကံ။

‘‘အဘိရူဟတု မံ ဗုဒ္ဓါ၊ အတ္ထဒဿီ မဟာမုနိ၊

အဟံ တံ တာရယိဿာမိ၊ ဒုက္ခဿန္တကရော တုဝံ။

‘‘မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ အတ္ထဒဿီ မဟာယသော၊

အဘိရူဟိတွာ မေ ပိဋ္ဌိံ၊ အဋ္ဌာသိ လောကနာယကော။

‘‘ယတော သရာမိ အတ္တာနံ၊ ယတော ပတ္တောသ္မိ ဝိညုတံ၊

သုခံ မေ တာဒိသံ နတ္ထိ၊ ဖုဋ္ဌေ ပါဒတလေ ယထာ။

‘‘ဥတ္တရိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အတ္ထဒဿီ မဟာယသော၊

နဒိတီရမှိ ဌတွာန၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယာဝတာ ¶ ဝတ္တတေ စိတ္တံ၊ ဂင်္ဂါသောတံ တရာမဟံ၊

အယဉ္စ ကစ္ဆပေါ ရာဇာ၊ တာရေသိ မမ ပညဝါ။

‘‘ဣမိနာ ဗုဒ္ဓတရဏေန၊ မေတ္တစိတ္တဝတာယ စ၊

အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ။

‘‘ဒေဝလောကာ ¶ ဣဓာဂန္တွာ၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ဧကာသနေ နိသီဒိတွာ၊ ကင်္ခါသောတံ တရိဿတိ။

‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒကေ ခေတ္တေ၊ ဗီဇံ အပ္ပမ္ပိ ရောပိတံ၊

သမ္မာဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေ၊ ဖလံ တောသေတိ ကဿကံ။

‘‘တထေဝိဒံ ဗုဒ္ဓခေတ္တံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ၊

သမ္မာဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေ၊ ဖလံ မံ တောသယိဿတိ။

‘‘ပဓာနပဟိတတ္တောမှိ၊ ဥပသန္တော နိရူပဓိ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တရဏာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ အနုဘဝန္တော ‘‘အဟော သတ္ထု ဥပါယကောသလ္လံ၊ ယေနာဟံ ဘဝပင်္ကတော ဥဒ္ဓရိတွာ နိဗ္ဗာနထလေ ပတိဋ္ဌာပိတော’’တိ အတ္တနော ပဟီနသံကိလေသံ ပဋိလဒ္ဓဉ္စ သုခံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သဉ္ဇာတသောမနဿော ဥဒါနဝသေန –

‘‘အယောနိသော မနသိကာရာ၊ မဏ္ဍနံ အနုယုဉ္ဇိသံ၊

ဥဒ္ဓတော စပလော စာသိံ၊ ကာမရာဂေန အဋ္ဋိတော။

‘‘ဥပါယကုသလေနာဟံ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊

ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ၊ ဘဝေ စိတ္တံ ဥဒဗ္ဗဟိ’’န္တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ အယောနိသော မနသိကာရာတိ အနုပါယမနသိကာရတော အသုဘံ ကာယံ သုဘတော မနသိ ကရိတွာ သုဘတော မနသိကာရဟေတု၊ အသုဘံ ¶ ကာယံ သုဘသညာယာတိ အတ္ထော။ မဏ္ဍနန္တိ ဟတ္ထူပဂါဒိအာဘရဏေဟိ စေဝ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ စ အတ္တဘာဝဿ အလင်္ကရဏံ။ အနုယုဉ္ဇိသန္တိ အနုယုဉ္ဇိံ၊ သရီရဿ ဝိဘူသနပ္ပသုတော အဟောသိန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓတောတိ ဇာတိဂေါတ္တရူပယောဗ္ဗနမဒါဒီဟိ ဥဒ္ဓတော အဝူပသန္တစိတ္တော။ စပလောတိ ဝနမက္ကဋော ဝိယ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လောလော၊ ကာယမဏ္ဍနဝတ္ထမဏ္ဍနာဒိစာပလျေ ယုတ္တတာယ ဝါ စပလော စ။ အာသိန္တိ အဟောသိံ။ ကာမရာဂေနာတိ ဝတ္ထုကာမေသု ဆန္ဒရာဂေန အဋ္ဋိတော ပီဠိတော ဝိဗာဓိတော အာသိန္တိ ယောဇနာ။

ဥပါယကုသလေနာတိ ¶ ဝိနေယျာနံ ဒမနူပါယစ္ဆေကေန ကောဝိဒေန ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဟေတုဘူတေန။ ဟေတုအတ္ထေ ဟိ ဧတံ ကရဏဝစနံ။ ပလုဋ္ဌမက္ကဋီဒေဝစ္ဆရာဒဿနေန ဟိ ဥပက္ကိတဝါဒစောဒနာယ အတ္တနော ကာမရာဂါပနယနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘဂဝါ ဟိ အာယသ္မန္တံ နန္ဒတ္ထေရံ ပဌမံ ဇနပဒကလျာဏိံ ဥပါဒါယ ‘‘ယထာယံ မက္ကဋီ၊ ဧဝံ ကကုဋပါဒိနိယော ဥပါဒါယ ဇနပဒကလျာဏီ’’တိ မဟတိယာ အာဏိယာ ခုဒ္ဒကံ အာဏိံ နီဟရန္တော ဆဍ္ဍကော ဝိယ၊ သိနေဟပါနေန သရီရံ ကိလေဒေတွာ ဝမနဝိရေစနေဟိ ဒေါသံ နီဟရန္တော ဘိသက္ကော ဝိယ စ ကကုဋပါဒိနိဒဿနေန ဇနပဒကလျာဏိယံ ဝိရတ္တစိတ္တံ ကာရေတွာ ပုန ဥပက္ကိတဝါဒေန ကကုဋပါဒိနီသုပိ စိတ္တံ ဝိရာဇေတွာ သမ္မဒေဝ သမထဝိပဿနာနုယောဂေန အရိယမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ၊ ဘဝေ စိတ္တံ ဥဒဗ္ဗဟိ’’န္တိ။ ဥပါယေန ဉာယေန သမ္မဒေဝ သမထဝိပဿနာယ ဝိသုဒ္ဓိပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဘဝေ သံသာရပင်္ကေ နိမုဂ္ဂဉ္စ မေ စိတ္တံ အရိယမဂ္ဂေန ဟတ္ထေန ဥတ္တာရိံ၊ နိဗ္ဗာနထလေ ပတိဋ္ဌာပေသိန္တိ အတ္ထော။

ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ထေရော ပုနဒိဝသေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ယံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါနံ၊ မုဉ္စာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝန္တံ ဧတသ္မာ ပဋိဿဝါ’’တိ (ဥဒါ။ ၂၂)။ ဘဂဝါပိ၊ ‘‘ယဒေဝ ခေါ တေ၊ နန္ဒ၊ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ၊ အထာဟံ မုတ္တော ဧတသ္မာ ပဋိဿဝါ’’တိ (ဥဒါ။ ၂၂) အာဟ။ အထဿ ¶ ဘဂဝါ သဝိသေသံ ¶ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတံ ဉတွာ တံ ဂုဏံ ဝိဘာဝေန္တော၊ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ ယဒိဒံ နန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉၊ ၂၃၀) ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရဘာဝေန အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ ထေရော ဟိ ‘‘ယမေဝါဟံ ဣန္ဒြိယာနံ အသံဝရံ နိဿာယ ဣမံ ဝိပ္ပကာရံ ပတ္တော၊ တမေဝါဟံ သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ဥဿာဟဇာတော ဗလဝဟိရောတ္တပ္ပော တတ္ထ စ ကတာဓိကာရတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရေ ဥက္ကံသပါရမိံ အဂမာသီတိ။

နန္ဒတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရေ စ နံ ပသံသန္တီတိ အာယသ္မတော သိရိမတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတဘဝနေ ဌိတကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ¶ ပါရဂူ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာနံ သက္ခရပ္ပဘေဒါနံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ပဒကော ဝေယျာကရဏော လောကာယတမဟာပုရိသလက္ခဏေသု အနဝယော နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယတာယ ကာမေ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ စတုရာသီတိသဟဿပရိမာဏေန တာပသဂဏေန ပရိဝုတော ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ဒေဝတာဘိနိမ္မိတေ အဿမေ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝသန္တော ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရတာယ လက္ခဏမန္တေသု အာဂတနိယာမေန စ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အနုဿရိတွာ အတီတေ ဗုဒ္ဓေ ဥဒ္ဒိဿ အညတရသ္မိံ နဒီနိဝတ္တနေ ပုလိနစေတိယံ ကတွာ ပူဇာသက္ကာရာဘိရတော အဟောသိ။ တံ ဒိသွာ တာပသာ၊ ‘‘ကံ ဥဒ္ဒိဿ အယံ ပူဇာသက္ကာရော ကရီယတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော တေသံ လက္ခဏမန္တေ အာဟရိတွာ တတ္ထ အာဂတာနိ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ ဝိဘဇိတွာ တဒနုသာရေန အတ္တနော ဗလေ ဌတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ကိတ္တေသိ။ တံ သုတွာ တေပိ တာပသာ ပသန္နမာနသာ တတော ပဋ္ဌာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဥဒ္ဒိဿ ထူပပူဇံ ကရောန္တာ ဝိဟရန္တိ။

တေန စ သမယေန ပဒုမုတ္တရဗောဓိသတ္တော တုသိတကာယာ စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကန္တော ဟောတိ။ စရိမဘဝေ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုရဟေသုံ ¶ ၊ သဗ္ဗေ စ အစ္ဆရိယဗ္ဘူတဓမ္မာ။ တာပသော တာနိ အန္တေဝါသိကာနံ ဒဿေတွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု တေသံ ပသာဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တေဟိ အတ္တနော သရီရဿ ပူဇာယ ကရီယမာနာယ ဒိဿမာနရူပေါ အာဂန္တွာ၊ ‘‘အဟံ တုမှာကံ အာစရိယော ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော၊ တုမှေ အပ္ပမတ္တာ ပုလိနစေတိယပူဇမနုယုဉ္ဇထ၊ ဘာဝနာယ ¶ စ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ဗြဟ္မလောကမေဝ ဂတော။

ဧဝံ သော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တသ္မိံ ကုလေ သိရိသမ္ပတ္တိယာ ဝဍ္ဎမာနတ္တာ သိရိမာတွေဝ နာမံ အကံသု။ တဿ ပဒသာ ဂမနကာလေ ကနိဋ္ဌဘာတာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ‘‘အယံ သိရိံ ဝဍ္ဎေန္တော ဇာတော’’တိ သိရိဝဍ္ဎောတိ နာမံ အကံသု။ တေ ဥဘောပိ ဇေတဝနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသု သိရိဝဍ္ဎော န တာဝ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ လာဘီ အဟောသိ၊ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ လာဘီ၊ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ သက္ကတော ဂရုကတော၊ သိရိမတ္ထေရော ပန ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသေန ကမ္မစ္ဆိဒ္ဒေန အပ္ပလာဘီ အဟောသိ ဗဟုဇနာသမ္ဘာဝိတော၊ သမထဝိပဿနာသု ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၁၁၁-၁၄၇) –

‘‘ပဗ္ဗတေ ဟိမဝန္တမှိ၊ ဒေဝလော နာမ တာပသော၊

တတ္ထ မေ စင်္ကမော အာသိ၊ အမနုဿေဟိ မာပိတော။

‘‘ဇဋာဘာရေန ¶ ဘရိတော၊ ကမဏ္ဍလုဓရော သဒါ၊

ဥတ္တမတ္ထံ ဂဝေသန္တော၊ ဝိပိနာ နိက္ခမိံ တဒါ။

‘‘စုလ္လာသီတိသဟဿာနိ၊ သိဿာ မယှံ ဥပဋ္ဌဟုံ၊

သကကမ္မာဘိပသုတာ၊ ဝသန္တိ ဝိပိနေ တဒါ။

‘‘အဿမာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ အကံ ပုလိနစေတိယံ၊

နာနာပုပ္ဖံ သမာနေတွာ၊ တံ စေတိယမပူဇယိံ။

‘‘တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ အဿမံ ပဝိသာမဟံ၊

သဗ္ဗေ သိဿာ သမာဂန္တွာ၊ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆိံသု မံ။

‘‘ပုလိနေန ¶ ကတော ထူပေါ၊ ယံ တွံ ဒေဝ နမဿသိ၊

မယမ္ပိ ဉာတုမိစ္ဆာမ၊ ပုဋ္ဌော အာစိက္ခ နော တုဝံ။

‘‘နိဒ္ဒိဋ္ဌာ နု မန္တပဒေ၊ စက္ခုမန္တော မဟာယသာ၊

တေ ခေါ အဟံ နမဿာမိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌေ မဟာယသေ။

‘‘ကီဒိသာ တေ မဟာဝီရာ၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကာ၊

ကထံဝဏ္ဏာ ကထံသီလာ၊ ကီဒိသာ တေ မဟာယသာ။

‘‘ဗာတ္တိံသလက္ခဏာ ဗုဒ္ဓါ၊ စတ္တာလီသဒိဇာပိ စ၊

နေတ္တာ ဂေါပခုမာ တေသံ၊ ဇိဉ္ဇုကာ ဖလသန္နိဘာ။

‘‘ဂစ္ဆမာနာ စ တေ ဗုဒ္ဓါ၊ ယုဂမတ္တဉ္စ ပေက္ခရေ၊

န တေသံ ဇာဏု နဒတိ၊ သန္ဓိသဒ္ဒေါ န သုယျတိ။

‘‘ဂစ္ဆမာနာ စ သုဂတာ၊ ဥဒ္ဓရန္တာဝ ဂစ္ဆရေ၊

ပဌမံ ဒက္ခိဏံ ပါဒံ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဧသ ဓမ္မတာ။

‘‘အသမ္ဘီတာ စ တေ ဗုဒ္ဓါ၊ မိဂရာဇာဝ ကေသရီ၊

နေဝုက္ကံသေန္တိ အတ္တာနံ၊ နော စ ဝမ္ဘေန္တိ ပါဏိနံ။

‘‘မာနာဝမာနတော မုတ္တာ၊ သမာ သဗ္ဗေသု ပါဏိသု၊

အနတ္တုက္ကံသကာ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဧသ ဓမ္မတာ။

‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တာ စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အာလောကံ ဒဿယန္တိ တေ၊

ဆပ္ပကာရံ ပကမ္ပေန္တိ၊ ကေဝလံ ဝသုဓံ ဣမံ။

‘‘ပဿန္တိ နိရယဉ္စေတေ၊ နိဗ္ဗာတိ နိရယော တဒါ၊

ပဝဿတိ မဟာမေဃော၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဧသ ဓမ္မတာ။

‘‘ဤဒိသာ တေ မဟာနာဂါ၊ အတုလာ စ မဟာယသာ၊

ဝဏ္ဏတော အနတိက္ကန္တာ၊ အပ္ပမေယျာ တထာဂတာ။

‘‘အနုမောဒိံသု မေ ဝါကျံ၊ သဗ္ဗေ သိဿာ သဂါရဝါ၊

တထာ စ ပဋိပဇ္ဇိံသု၊ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ။

‘‘ပဋိပူဇေန္တိ ¶ ပုလိနံ၊ သကကမ္မာဘိလာသိနော၊

သဒ္ဒဟန္တာ မမ ဝါကျံ၊ ဗုဒ္ဓသက္ကတမာနသာ။

‘‘တဒါ ¶ စဝိတွာ တုသိတာ၊ ဒေဝပုတ္တော မဟာယသော၊

ဥပ္ပဇ္ဇိ မာတုကုစ္ဆိမှိ၊ ဒသသဟဿိ ကမ္ပထ။

‘‘အဿမဿာဝိဒူရမှိ၊ စင်္ကမမှိ ဌိတော အဟံ၊

သဗ္ဗေ သိဿာ သမာဂန္တွာ၊ အာဂစ္ဆုံ မမ သန္တိကေ။

‘‘ဥသဘောဝ မဟီ နဒတိ၊ မိဂရာဇာဝ ကူဇတိ၊

သုသုမာရောဝ သဠတိ၊ ကိံ ဝိပါကော ဘဝိဿတိ။

‘‘ယံ ပကိတ္တေမိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သိကတာထူပသန္တိကေ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ မာတုကုစ္ဆိမုပါဂမိ။

‘‘တေသံ ဓမ္မကထံ ဝတွာ၊ ကိတ္တယိတွာ မဟာမုနိံ၊

ဥယျောဇေတွာ သကေ သိဿေ၊ ပလ္လင်္ကမာဘုဇိံ အဟံ။

‘‘ဗလဉ္စ ဝတ မေ ခီဏံ၊ ဗျာဓိနာ ပရမေန တံ၊

ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ သရိတွာန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘သဗ္ဗေ သိဿာ သမာဂန္တွာ၊ အကံသု စိတကံ တဒါ၊

ကဠေဝရဉ္စ မေ ဂယှ၊ စိတကံ အဘိရောပယုံ။

‘‘စိတကံ ပရိဝါရေတွာ၊ သီသေ ကတွာန အဉ္ဇလိံ၊

သောကသလ္လပရေတာ တေ၊ ဝိက္ကန္ဒိံသု သမာဂတာ။

‘‘တေသံ လာလပ္ပမာနာနံ၊ အဂမံ စိတကံ တဒါ၊

အဟံ အာစရိယော တုမှံ၊ မာ သောစိတ္ထ သုမေဓသာ။

‘‘သဒတ္ထေ ဝါယမေယျာထ၊ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတာ၊

မာ ဝေါ ပမတ္တာ အဟုတ္ထ၊ ခဏော ဝေါ ပဋိပါဒိတော။

‘‘သကေ သိဿေနုသာသိတွာ၊ ဒေဝလောကံ ပုနာဂမိံ၊

အဋ္ဌာရသ စ ကပ္ပာနိ၊ ဒေဝလောကေ ရမာမဟံ။

‘‘သတာနံ ပဉ္စက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ၊

အနေကသတက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ။

‘‘အဝသေသေသု ကပ္ပေသု၊ ဝေါကိဏ္ဏော သံသရိံ အဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဥပ္ပာဒဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ယထာ ¶ ကောမုဒိကေ မာသေ၊ ဗဟူ ပုပ္ဖန္တိ ပါဒပါ၊

တထေဝါဟမ္ပိ သမယေ၊ ပုပ္ဖိတောမှိ မဟေသိနာ။

‘‘ဝီရိယံ မေ ဓုရဓောရယှံ၊ ယောဂက္ခေမာဓိဝါဟနံ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သတသဟဿိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိကိတ္တယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ကိတ္တနာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညဉှိ သမာနံ အာယသ္မန္တံ သိရိမတ္ထေရံ ‘‘အရိယော’’တိ အဇာနန္တာ ပုထုဇ္ဇနာ ဘိက္ခူ သာမဏေရာ စ အပ္ပလာဘိတာယ လောကဿ အနဘိဂတဘာဝေန အသမ္ဘာဝေန္တာ ယံကိဉ္စိ ကထေတွာ ဂရဟန္တိ။ သိရိဝဍ္ဎတ္ထေရံ ပန ပစ္စယာနံ လာဘိဘာဝေန လောကဿ သက္ကတဂရုကတဘာဝတော သမ္ဘာဝေန္တာ ပသံသန္တိ။ ထေရော ‘‘အဝဏ္ဏာရဟဿ နာမ ဝဏ္ဏဘဏနံ၊ ဝဏ္ဏာရဟဿ စ အဝဏ္ဏဘဏနံ အဿ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ဒေါသော’’တိ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဉ္စ ဂရဟန္တော –

‘‘ပရေ စ နံ ပသံသန္တိ၊ အတ္တာ စေ အသမာဟိတော၊

မောဃံ ပရေ ပသံသန္တိ၊ အတ္တာ ဟိ အသမာဟိတော။

‘‘ပရေ စ နံ ဂရဟန္တိ၊ အတ္တာ စေ သုသမာဟိတော၊

မောဃံ ပရေ ဂရဟန္တိ၊ အတ္တာ ဟိ သုသမာဟိတော’’တိ။

တတ္ထ ပရေတိ အတ္တတော အညေ ပရေ နာမ၊ ဣဓ ပန ပဏ္ဍိတေဟိ အညေ ဗာလာ ပရေတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေသဉှိ အဇာနိတွာ အပရိယောဂါဟေတွာ ဘာသနတော ဂရဟာ ဝိယ ပသံသာပိ အပ္ပမာဏဘူတာ။ နန္တိ နံ ပုဂ္ဂလံ။ ပသံသန္တီတိ အဝိဒ္ဒသုဘာဝေန တဏှာဝိပန္နတာယ ဝါ၊ အထ ဝါ အဘူတံယေဝ ¶ ပုဂ္ဂလံ ‘‘အသုကော ဘိက္ခု ဈာနလာဘီ၊ အရိယော’’တိ ဝါ အဘူတဂုဏရောပနေန ကိတ္တေန္တိ အဘိတ္ထဝန္တိ။ ယော ပနေတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ၊ သော ¶ အတ္တူပနယတ္ထော။ တေန ပရေ နံ ပုဂ္ဂလံ ပသံသန္တိ စ၊ တဉ္စ ခေါ တေသံ ပသံသနမတ္တံ၊ န ပန တသ္မိံ ပသံသာယ ဝတ္ထု အတ္ထီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ အတ္တာ စေ အသမာဟိတောတိ ယံ ပုဂ္ဂလံ ပရေ ပသံသန္တိ၊ သော စေ သယံ အသမာဟိတော မဂ္ဂသမာဓိနာ ဖလသမာဓိနာ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိမတ္တေနေဝ ဝါ န သမာဟိတော၊ သမာဓာနဿ ပဋိပက္ခဘူတာနံ ကိလေသာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ ဝိက္ခိတ္တော ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တော ဟောတိ စေတိ အတ္ထော။ ‘‘အသမာဟိတော’’တိ စ ဧတေန သမာဓိနိမိတ္တာနံ ဂုဏာနံ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ မောဃန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပရေ ပသံသန္တီတိ ယေ တံ အသမာဟိတံ ပုဂ္ဂလံ ပသံသန္တိ၊ တေ မောဃံ မုဓာ အမူလကံ ပသံသန္တိ။ ကသ္မာ? အတ္တာ ဟိ အသမာဟိတော ယသ္မာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ စိတ္တံ အသမာဟိတံ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။

ဒုတိယဂါထာယံ ဂရဟန္တီတိ အတ္တနော အဝိဒ္ဒသုဘာဝေန ဒေါသန္တရာယ ဝါ အရိယံ ဈာနလာဘိဉ္စ သမာနံ ¶ ‘‘အသုကော ဘိက္ခု ဇာဂရိယံ နာနုယုဉ္ဇတိ အန္တမသော ဂေါဒုဟနမတ္တမ္ပိ ကာလံ ကေဝလံ ကာယဒဠှိဗဟုလော နိဒ္ဒါရာမော ဘဿာရာမော သင်္ဂဏိကာရာမော ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနတာဝိဘာဝနေန ဝါ ဂုဏပရိဓံသနေန ဝါ ဂရဟန္တိ နိန္ဒန္တိ၊ ဥပက္ကောသန္တိ ဝါတိ အတ္ထော။ သေသံ ပဌမဂါထာယ ဝုတ္တပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ထေရေန ဣမာဟိ ဂါထာဟိ အတ္တနော နိက္ကိလေသဘာဝေ သိရိဝဍ္ဎဿ စ သကိလေသဘာဝေ ပကာသိတေ တံ သုတွာ သိရိဝဍ္ဎော သံဝေဂဇာတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ သဒတ္ထံ ပရိပူရေသိ၊ ဂရဟကပုဂ္ဂလာ စ ထေရံ ခမာပေသုံ။

သိရိမတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခန္ဓာ ¶ ¶ မယာ ပရိညာတာတိ အာယသ္မတော ဥတ္တရတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ¶ ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သာသနေ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ဟုတွာ ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒေသိ။ သော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ အတ္တနော ဉာတကေ သန္နိပါတေတွာ ဗဟုံ ပူဇာသက္ကာရံ သမ္ဘရိတွာ ဓာတုပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာကေတေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥတ္တရောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန သာဝတ္ထိံ ဂတော ကဏ္ဍမ္ဗမူလေ ကတံ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပသီဒိတွာ ပုန ကာဠကာရာမသုတ္တဒေသနာယ (အ။ နိ။ ၄။၂၄) အဘိဝဍ္ဎမာနသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ဝသန္တော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၁၀၆-၁၁၀) –

‘‘နိဗ္ဗုတေ လောကနာထမှိ၊ သိဒ္ဓတ္ထေ လောကနာယကေ၊

မမ ဉာတီ သမာနေတွာ၊ ဓာတုပူဇံ အကာသဟံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဓာတုမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဓာတုပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ သတ္ထရိ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနတ္ထံ ရာဇဂဟတော သာဝတ္ထိံ ဥပဂတော ဘိက္ခူဟိ ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာကိစ္စံ တယာ မတ္ထကံ ပါပိတ’’န္တိ ပုဋ္ဌော အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ခန္ဓာ မယာ ပရိညာတာ၊ တဏှာ မေ သုသမူဟတာ၊

ဘာဝိတာ မမ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယော။

‘‘သောဟံ ¶ ¶ ခန္ဓေ ပရိညာယ၊ အဗ္ဗဟိတွာန ဇာလိနိံ၊

ဘာဝယိတွာန ဗောဇ္ဈင်္ဂေ၊ နိဗ္ဗာယိဿံ အနာသဝေါ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ပရိညာတာတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဉာတာ ဘာဝိတာ။ တေန ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ပရိညာဘိသမယမာဟ။ တဏှာတိ တသတိ ပရိတသတီတိ တဏှာ။ သုသမူဟတာတိ သမုဂ္ဃာဋိတာ။ ဧတေန သမုဒယသစ္စဿ ပဟာနာဘိသမယံ ဝဒတိ။ ဘာဝိတာ မမ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဗောဓိသင်္ခါတာယ သတိအာဒိဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ၊ တံသမင်္ဂိနော ဝါ ဗောဓိသင်္ခါတဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာ မဂ္ဂပရိယာပန္နာ ဓမ္မာ မယာ ဘာဝိတာ ဥပ္ပာဒိတာ ဝဍ္ဎိတာ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ တံသဟစရိတတာယ သဗ္ဗေ မဂ္ဂဓမ္မာ၊ သဗ္ဗေ စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတေနေဝ မဂ္ဂသစ္စဿ ဘာဝနာဘိသမယံ ဒဿေတိ။ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယောတိ ကာမာသဝါဒယော အာသဝါ ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသဝက္ခယောတိ လဒ္ဓနာမော အသင်္ခတဓမ္မော မယာ ¶ ပတ္တော အဓိဂတော။ ဧတေန နိရောဓသစ္စဿ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယံ ကထေတိ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္တနော သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ပန အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘သောဟ’’န္တိအာဒိနာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – သောဟံ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန ခန္ဓေ ပရိညာယ ပရိဇာနိတွာ၊ တထာ ပရိဇာနန္တော ဧဝ သကအတ္တဘာဝပရအတ္တဘာဝေသု အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနေသု အတီတာဒိဘေဒဘိန္နေသု သံသိဗ္ဗနာကာရံ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိသင်္ခါတံ ဇာလံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဇာလိနီတိ လဒ္ဓနာမံ တဏှံ အဗ္ဗဟိတွာန မမ စိတ္တသန္တာနတော ဥဒ္ဓရိတွာ၊ တထာ နံ ဥဒ္ဓရန္တောယေဝ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝယိတွာန တေ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ပါပေတွာ တတော ဧဝ အနာသဝေါ ဟုတွာ ဌိတော ဣဒါနိ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ နိဗ္ဗာယိဿံ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီတိ။

ဥတ္တရတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပနာဒေါ ¶ နာမ သော ရာဇာတိ အာယသ္မတော ဘဒ္ဒဇိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု ပါရံ ဂန္တွာ ကာမေ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညာယတနေ အဿမံ ကာရေတွာ ဝသန္တော ဧကဒိဝသံ ¶ သတ္ထာရံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ အာကာသတော ဩတရိ။ ဩတိဏ္ဏဿ ပန ဘဂဝတော မဓုဉ္စ ဘိသမုဠာလဉ္စ သပ္ပိဉ္စ ခီရဉ္စ ဥပနာမေသိ၊ တဿ တံ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တုသိတေ နိဗ္ဗတ္တော တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ မဟဒ္ဓနော သေဋ္ဌိ ဟုတွာ အဋ္ဌသဋ္ဌိဘိက္ခုသဟဿံ ဘောဇေတွာ တိစီဝရေန အစ္ဆာဒေသိ။

ဧဝံ ဗဟုံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စဝိတွာ မနုဿေသု ဥပ္ပန္နော ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ ပဉ္စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသတာနိ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟိတွာ တတော စုတော ရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ရဇ္ဇံ အနုသာသန္တော ပုတ္တံ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂန္တွာ ဌိတံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ တဿ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ဓာတုယော ဂဟေတွာ စေတိယံ ကတွာ ပူဇေသိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ တာနိ ပုညာနိ ကတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဘဒ္ဒိယနဂရေ အသီတိကောဋိဝိဘဝဿ ဘဒ္ဒိယသေဋ္ဌိဿ ဧကပုတ္တကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဘဒ္ဒဇီတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ ကိရ ဣဿရိယဘောဂပရိဝါရာဒိသမ္ပတ္တိ စရိမဘဝေ ¶ ဗောဓိသတ္တဿ ဝိယ အဟောသိ။

တဒါ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝဿံ ဝသိတွာ ဘဒ္ဒဇိကုမာရံ သင်္ဂဏှိတုံ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဘဒ္ဒိယနဂရံ ဂန္တွာ ဇာတိယာဝနေ ဝသိ တဿ ဉာဏပရိပါကံ အာဂမယမာနော။ သောပိ ဥပရိ ပါသာဒေ နိသိန္နော သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေန္တော ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မံ သောတုံ ဂစ္ဆန္တံ မဟာဇနံ ဒိသွာ ‘‘ကတ္ထာယံ မဟာဇနော ဂစ္ဆတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တံ ကာရဏံ သုတွာ သယမ္ပိ မဟတာ ပရိဝါရေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော ¶ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတောဝ သဗ္ဗကိလေသေ ခေပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၆။၉၈-၁၁၆) –

‘‘ဩဂ္ဂယှ ယံ ပေါက္ခရဏိံ၊ နာနာကုဉ္ဇရသေဝိတံ၊

ဥဒ္ဓရာမိ ဘိသံ တတ္ထ၊ ဃာသဟေတု အဟံ တဒါ။

‘‘ဘဂဝါ တမှိ သမယေ၊ ပဒုမုတ္တရသဝှယော၊

ရတ္တမ္ဗရဓရော ဗုဒ္ဓါ၊ ဂစ္ဆတေ အနိလဉ္ဇသေ။

‘‘ဓုနန္တော ပံသုကူလာနိ၊ သဒ္ဒံ အဿောသဟံ တဒါ၊

ဥဒ္ဓံ နိဇ္ဈာယမာနောဟံ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘တတ္ထေဝ ဌိတကော သန္တော၊ အာယာစိံ လောကနာယကံ၊

မဓုံ ဘိသေဟိ သဟိတံ၊ ခီရံ သပ္ပိံ မုဠာလိကံ။

‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု ¶ မေ ဗုဒ္ဓါ၊ အနုကမ္ပာယ စက္ခုမာ၊

တတော ကာရုဏိကော သတ္ထာ၊ ဩရောဟိတွာ မဟာယသော။

‘‘ပဋိဂ္ဂဏှိ မမံ ဘိက္ခံ၊ အနုကမ္ပာယ စက္ခုမာ၊

ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အကာ မေ အနုမောဒနံ။

‘‘သုခီ ဟောတု မဟာပုည၊ ဂတိ တုယှံ သမိဇ္ဈတု၊

ဣမိနာ ဘိသဒါနေန၊ လဘဿု ဝိပုလံ သုခံ။

‘‘ဣဒံ ဝတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဇလဇုတ္တမနာမကော၊

ဘိက္ခမာဒါယ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အာကာသေနာဂမာ ဇိနော။

‘‘တတော ဘိသံ ဂဟေတွာန၊ အာဂစ္ဆိံ မမ အဿမံ၊

ဘိသံ ရုက္ခေ လဂ္ဂေတွာန၊ မမ ဒါနံ အနုဿရိံ။

‘‘မဟာဝါတော ဥဋ္ဌဟိတွာ၊ သဉ္စာလေသိ ဝနံ တဒါ၊

အာကာသော အဘိနာဒိတ္ထ၊ အသနီ စ ဖလီ တဒါ။

‘‘တတော မေ အသနီပါတော၊ မတ္ထကေ နိပတီ တဒါ၊

သောဟံ နိသိန္နကော သန္တော၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ပုညကမ္မေန သညုတ္တော၊ တုသိတံ ဥပပဇ္ဇဟံ၊

ကဠေဝရံ မေ ပတိတံ၊ ဒေဝလောကေ ရမာမဟံ။

‘‘ဆဠသီတိသဟဿာနိ ¶ ၊ နာရိယော သမလင်္ကတာ၊

သာယံ ပါတံ ဥပဋ္ဌန္တိ၊ ဘိသဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘မနုဿယောနိမာဂန္တွာ၊ သုခိတော ဟောမဟံ တဒါ၊

ဘောဂေ မေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဘိသဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘အနုကမ္ပိတကော တေန၊ ဒေဝဒေဝေန တာဒိနာ၊

သဗ္ဗာသဝါ ပရိက္ခီဏာ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဘိသံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဘိသဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တေ ပန တေန အဓိဂတေ သတ္ထာ ဘဒ္ဒိယသေဋ္ဌိံ အာမန္တေသိ – ‘‘တဝ ပုတ္တော အလင်္ကတပဋိယတ္တော ဓမ္မံ သုဏန္တော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ၊ တေနဿ ဣဒါနေဝ ပဗ္ဗဇိတုံ ယုတ္တံ၊ နော စေ ပဗ္ဗဇတိ၊ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘န မယှံ ပုတ္တဿ ဒဟရဿေဝ သတော ပရိနိဗ္ဗာနေန ကိစ္စံ အတ္ထိ၊ ပဗ္ဗာဇေထ န’’န္တိ အာဟ။ တံ သတ္ထာ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဥပသမ္ပာဒေတွာ တတ္ထ သတ္တာဟံ ဝသိတွာ ကောဋိဂါမံ ပါပုဏိ၊ သော စ ဂါမော ဂင်္ဂါတီရေ။ ကောဋိဂါမဝါသိနော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသုံ။ ဘဒ္ဒဇိတ္ထေရော သတ္ထာရာ အနုမောဒနာယ အာရဒ္ဓမတ္တာယ ဗဟိဂါမံ ဂန္တွာ ¶ ‘‘ဂင်္ဂါတီရေ မဂ္ဂသမီပေ သတ္ထု အာဂတကာလေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ။ မဟာထေရေသု အာဂစ္ဆန္တေသုပိ အဝုဋ္ဌဟိတွာ သတ္ထု အာဂတကာလေယေဝ ဝုဋ္ဌဟိ။ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခူ၊ ‘‘အယံ အဓုနာ ပဗ္ဗဇိတော မဟာထေရေသု အာဂစ္ဆန္တေသု မာနတ္ထဒ္ဓါ ဟုတွာ န ဝုဋ္ဌာသီ’’တိ ဥဇ္ဈာယိံသု။ ကောဋိဂါမဝါသိနော သတ္ထု ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဗဟူ နာဝါသင်္ဃာဋေ ဗန္ဓိံသု၊ သတ္ထာ ‘‘ဟန္ဒဿ အာနုဘာဝံ ပကာသေမီ’’တိ နာဝါသင်္ဃာဋေ ဌတွာ၊ ‘‘ကဟံ၊ ဘဒ္ဒဇီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘဒ္ဒဇိတ္ထေရော ‘‘ဧသောဟံ၊ ဘန္တေ’’တိ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဉ္ဇလိံ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ၊ ‘‘ဧဟိ၊ ဘဒ္ဒဇိ၊ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကနာဝံ အဘိရုဟာ’’တိ။ သော ဥပ္ပတိတွာ သတ္ထု ဌိတနာဝါယံ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ ဂင်္ဂါမဇ္ဈံ ဂတကာလေ၊ ‘‘ဘဒ္ဒဇိ၊ တယာ မဟာပနာဒရာဇကာလေ အဇ္ဈာဝုဋ္ဌရတနပါသာဒေါ ကဟ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ နိမုဂ္ဂေါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘဒ္ဒဇိ၊ သဗြဟ္မစာရီနံ ကင်္ခံ ဆိန္ဒာ’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ ထေရော ¶ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဣဒ္ဓိဗလေန ဂန္တွာ ပါသာဒထူပိကံ ပါဒင်္ဂုလန္တရေန သန္နိရုမ္ဘိတွာ ပဉ္စဝီသတိယောဇနံ ပါသာဒံ ¶ ဂဟေတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိ၊ ဥပ္ပတန္တော စ ပညာသ ယောဇနာနိ ပါသာဒံ ဥဒကတော ဥက္ခိပိ။ အထဿ ပုရိမဘဝေ ဉာတကာ ပါသာဒဂတေန လောဘေန မစ္ဆကစ္ဆပမဏ္ဍူကာ ဟုတွာ တသ္မိံ ပါသာဒေ ဥဋ္ဌဟန္တေ ပရိဝတ္တိတွာ ဥဒကေ ပတိံသု။ သတ္ထာ တေ ပတန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဉာတကာ တေ၊ ဘဒ္ဒဇိ၊ ကိလမန္တီ’’တိ အာဟ။ ထေရော သတ္ထု ဝစနေန ပါသာဒံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ပါသာဒေါ ယထာဌာနေ ဧဝ ပတိဋ္ဌဟိ။ သတ္ထာ ပါရင်္ဂတော ဘိက္ခူဟိ ‘‘ကဒါ၊ ဘန္တေ၊ ဘဒ္ဒဇိတ္ထေရေန အယံ ပါသာဒေါ အဇ္ဈာဝုဋ္ဌော’’တိ ပုဋ္ဌော မဟာပနာဒဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၃။၄၀-၄၁) ကထေတွာ မဟာဇနံ ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ ထေရော ပန အတ္တနော အဇ္ဈာဝုဋ္ဌပုဗ္ဗံ သုဝဏ္ဏပါသာဒံ ဒဿေတွာ –

‘‘ပနာဒေါ နာမ သော ရာဇာ၊ ယဿ ယူပေါ သုဝဏ္ဏယော၊

တိရိယံ သောဠသုဗ္ဗေဓော၊ ဥဗ္ဘမာဟု သဟဿဓာ။

‘‘သဟဿကဏ္ဍော သတဂေဏ္ဍု၊ ဓဇာလု ဟရိတာမယော၊

အနစ္စုံ တတ္ထ ဂန္ဓဗ္ဗာ၊ ဆ သဟဿာနိ သတ္တဓာ’’တိ။ –

ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဝဏ္ဏေန္တော အညံ ဗျာကာသိ။

တတ္ထ ပနာဒေါ နာမ သော ရာဇာတိ အတီတေ ပနာဒေါ နာမ သော ရာဇာ အဟောသီတိ အတ္တဘာဝအန္တရဟိတတာယ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ နိဒ္ဒိသတိ။ သော ဧဝ ဟိ ရဇ္ဇေ ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ သဒါ ဥဿာဟသမ္ပတ္တိအာဒိနာ မဟတာ ရာဇာနုဘာဝေန မဟတာ စ ကိတ္တိသဒ္ဒေန သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘ရာဇာ မဟာပနာဒေါ’’တိ ပညာယိတ္ထ။ ယဿ ယူပေါ သုဝဏ္ဏယောတိ ယဿ ရညော အယံ ယူပေါ ပါသာဒေါ သုဝဏ္ဏမယော။ တိရိယံ သောဠသုဗ္ဗေဓောတိ ဝိတ္ထာရတော သောဠသကဏ္ဍပါတပ္ပမာဏော။ သော ပန အဍ္ဎယောဇနမတ္တော ¶ ဟောတိ။ ဥဗ္ဘာမာဟု သဟဿဓာတိ ဥဗ္ဘံ ဥစ္စံ ဧဝမဿ ပါသာဒဿ သဟဿဓာ သဟဿကဏ္ဍပ္ပမာဏမာဟု။ သော ပန ¶ ယောဇနတော ပဉ္စဝီသတိယောဇနပ္ပမာဏော ဟောတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ဂါထာသုခတ္ထံ ‘‘အာဟူ’’တိ ဒီဃံ ကတံ။ အာဟု အဟောသီတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။

သဟဿကဏ္ဍောတိ သဟဿဘူမိကော။ သတဂေဏ္ဍူတိ အနေကသတနိယျူဟကော။ ဓဇာလူတိ တတ္ထ တတ္ထ နိယျူဟသိခရာဒီသု ပတိဋ္ဌာပိတေဟိ ယဋ္ဌိဓဇပဋာကဓဇာဒိဓဇေဟိ သမ္ပန္နော။ ဟရိတာမယောတိ စာမီကရသုဝဏ္ဏမယော။ ကေစိ ပန ‘‘ဟရိတဇာတိမဏိသရိက္ခကော’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ ဂန္ဓဗ္ဗာတိ နဋာ။ ဆ သဟဿာနိ သတ္တဓာတိ ဆမတ္တာနိ ဂန္ဓဗ္ဗသဟဿာနိ သတ္တဓာ တဿ ပါသာဒဿ သတ္တသု ဌာနေသု ရညော အဘိရမာပနတ္ထံ နစ္စိံသူတိ အတ္ထော။ တေ ဧဝံ နစ္စန္တာပိ ရာဇာနံ ဟာသေတုံ နာသက္ခိံသု။ အထ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒေဝနဋေ ပေသေတွာ သမဇ္ဇံ ကာရေသိ၊ တဒါ ရာဇာ ဟသီတိ။

ဘဒ္ဒဇိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတိမာ ပညဝါတိ အာယသ္မတော သောဘိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘီနံ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ သယမ္ပိ တံ ဌာနန္တရံ ဥဒ္ဒိဿ ပတ္ထနံ ကတွာ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တဿ သမီပေ အရညာယတနေ အဿမံ ကာရေတွာ ဝနမူလဖလာဖလေန ယာပေန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေနေဝ ဘဒ္ဒဝတီနဂရေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပသန္နမာနသော ‘‘တုဝံ သတ္ထာ စ ကေတု စာ’’တိအာဒီဟိ ဆဟိ ဂါထာဟိ အဘိတ္ထဝိ ¶ ၊ သတ္ထာ စဿ ဘာဝိနိံ သမ္ပတ္တိံ ပကာသေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သောဘိတောတိဿ နာမံ အကံသု။ သော အပရေန သမယေန သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေ စိဏ္ဏဝသီ စ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၄၆-၇၄) –

‘‘ဒက္ခိဏေ ¶ ဟိမဝန္တဿ၊ သုကတော အဿမော မမ၊

ဥတ္တမတ္ထံ ဂဝေသန္တော၊ ဝသာမိ ဝိပိနေ တဒါ။

‘‘လာဘာလာဘေန သန္တုဋ္ဌော၊ မူလေန စ ဖလေန စ၊

အနွေသန္တော အာစရိယံ၊ ဝသာမိ ဧကကော အဟံ။

‘‘သုမေဓော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ တာဝဒေ၊

စတုသစ္စံ ပကာသေတိ၊ ဥဒ္ဓရန္တော မဟာဇနံ။

‘‘နာဟံ သုဏောမိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ နပိ မေ ကောစိ သံသတိ၊

အဋ္ဌဝဿေ အတိက္ကန္တေ၊ အဿောသိံ လောကနာယကံ။

‘‘အဂ္ဂိဒါရုံ နီဟရိတွာ၊ သမ္မဇ္ဇိတွာန အဿမံ၊

ခါရိဘာရံ ဂဟေတွာန၊ နိက္ခမိံ ဝိပိနာ အဟံ။

‘‘ဧကရတ္တိံ ဝသန္တောဟံ၊ ဂါမေသု နိဂမေသု စ၊

အနုပုဗ္ဗေန စန္ဒဝတိံ၊ တဒါဟံ ဥပသင်္ကမိံ။

‘‘ဘဂဝါ တမှိ သမယေ၊ သုမေဓော လောကနာယကော၊

ဥဒ္ဓရန္တော ဗဟူ သတ္တေ၊ ဒေသေတိ အမတံ ပဒံ။

‘‘ဇနကာယမတိက္ကမ္မ၊ ဝန္ဒိတွာ ဇိနသာဂရံ၊

ဧကံသံ အဇိနံ ကတွာ၊ သန္ထဝိံ လောကနာယကံ။

‘‘တုဝံ သတ္ထာ စ ကေတု စ၊ ဓဇော ယူပေါ စ ပါဏိနံ၊

ပရာယနော ပတိဋ္ဌာ စ၊ ဒီပေါ စ ဒွိပဒုတ္တမော။

‘‘နေပုညော ဒဿနေ ဝီရော၊ တာရေသိ ဇနတံ တုဝံ၊

နတ္ထညော တာရကော လောကေ၊ တဝုတ္တရိတရော မုနေ။

‘‘သက္ကာ ¶ ထေဝေ ကုသဂ္ဂေန၊ ပမေတုံ သာဂရုတ္တမေ၊

န တွေဝ တဝ သဗ္ဗညု၊ ဉာဏံ သက္ကာ ပမေတဝေ။

‘‘တုလဒဏ္ဍေ ဌပေတွာန၊ မဟိံ သက္ကာ ဓရေတဝေ၊

နတွေဝ တဝ ပညာယ၊ ပမာဏမတ္ထိ စက္ခုမ။

‘‘အာကာသော မိနိတုံ သက္ကာ၊ ရဇ္ဇုယာ အင်္ဂုလေန ဝါ၊

နတွေဝ တဝ သဗ္ဗညု၊ သီလံ သက္ကာ ပမေတဝေ။

‘‘မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ၊ အာကာသော စ ဝသုန္ဓရာ၊

ပရိမေယျာနိ ဧတာနိ၊ အပ္ပမေယျောသိ စက္ခုမ။

‘‘ဆဟိ ဂါထာဟိ သဗ္ဗညုံ၊ ကိတ္တယိတွာ မဟာယသံ၊

အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ တုဏှီ အဋ္ဌာသဟံ တဒါ။

‘‘ယံ ဝဒန္တိ သုမေဓောတိ၊ ဘူရိပညံ သုမေဓသံ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယော ¶ မေ ဉာဏံ ပကိတ္တေသိ၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘သတ္တသတ္တတိ ကပ္ပာနိ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ၊

သဟဿက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿတိ။

‘‘အနေကသတက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ၊

ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ။

‘‘ဒေဝဘူတော မနုဿော ဝါ၊ ပုညကမ္မသမာဟိတော၊

အနူနမနသင်္ကပ္ပော၊ တိက္ခပညော ဘဝိဿတိ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘အဂါရာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိဿတိကိဉ္စနော၊

ဇာတိယာ သတ္တဝဿေန၊ အရဟတ္တံ ဖုသိဿတိ။

‘‘ယတော သရာမိ အတ္တာနံ၊ ယတော ပတ္တောသ္မိ သာသနံ၊

ဧတ္ထန္တရေ န ဇာနာမိ၊ စေတနံ အမနောရမံ။

‘‘သံသရိတွာ ¶ ဘဝေ သဗ္ဗေ၊ သမ္ပတ္တာနုဘဝိံ အဟံ၊

ဘောဂေ မေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဖလံ ဉာဏဿ ထောမနေ။

‘‘တိယဂ္ဂီ နိဗ္ဗုတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

သဗ္ဗာသဝါ ပရိက္ခီဏာ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ယံ ဉာဏမထဝိံ အဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလံ ဉာဏဿ ထောမနေ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

သော အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုပဋိပါဋိယာ အနုဿရန္တော ယာဝ အသညဘဝေ အစိတ္တကပဋိသန္ဓိ၊ တာဝ အဒ္ဒသ။ တတော ပဉ္စ ကပ္ပသတာနိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ အဒိသွာ အဝသာနေဝ ဒိသွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ¶ အာဝဇ္ဇေန္တော နယဝသေန ‘‘အသညဘဝေါ ဘဝိဿတီ’’တိ နိဋ္ဌံ အဂမာသိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသညသတ္တာ နာမ ဒီဃာယုကာ ဒေဝါ၊ တတော စုတော သောဘိတော ဣဓူပပန္နော၊ သော ဧတံ ဘဝံ ဇာနာတိ၊ သောဘိတော အနုဿရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၂ အတ္ထတော သမာနံ)။ ဧဝံ နယဝသေန အနုဿရန္တဿ အနုဿရဏကောသလ္လံ ဒိသွာ သတ္ထာ ထေရံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ တတော ဧဝ စာယံ အာယသ္မာ သဝိသေသံ အတ္တနော ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ¶ တဿ စ ပစ္စယဘူတံ ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သောမနဿဇာတော တဒတ္ထဒီပနံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော –

‘‘သတိမာ ပညဝါ ဘိက္ခု၊ အာရဒ္ဓဗလဝီရိယော၊

ပဉ္စ ကပ္ပသတာနာဟံ၊ ဧကရတ္တိံ အနုဿရိံ။

‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ၊ သတ္တ အဋ္ဌ စ ဘာဝယံ၊

ပဉ္စ ကပ္ပသတာနာဟံ၊ ဧကရတ္တိံ အနုဿရိ’’န္တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သတိမာတိ သယံ သမုဒါဂမနသမ္ပန္နာယ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာပါရိပူရိယာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ စ သတိမာ။ ပညဝါတိ ဆဠဘိညာပါရိပူရိယာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ စ ပညဝါ။ ဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခု။ သဒ္ဓါဒိဗလာနဉ္စေဝ ¶ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿ စ သံသိဒ္ဓိပါရိပူရိယာ အာရဒ္ဓဗလဝီရိယော။ သဒ္ဓါဒီနဉှေတ္ထ ဗလဂ္ဂဟဏေန ဂဟဏံ သတိပိ သတိအာဒီနံ ဗလဘာဝေ၊ ယထာ ‘‘ဂေါဗလိဗဒ္ဓါ ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ’’တိ။ ပဉ္စ ကပ္ပသတာနာဟံ၊ ဧကရတ္တိံ အနုဿရိန္တိ ဧကရတ္တိံ ဝိယ အနုဿရိံ။ ဝိယ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဧတေန ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေ အတ္တနော ဉာဏဝသီဘာဝံ ဒီပေတိ။

ဣဒါနိ ယာယ ပဋိပတ္တိယာ အတ္တနော သတိမန္တာဒိဘာဝေါ သာတိသယံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဉ္စ သိဒ္ဓံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော’’တိအာဒိနာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေတိ ကာယာနုပဿနာဒိကေ အတ္တနော ဝိသယဘေဒေန စတုဗ္ဗိဓေ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကေ သတိသင်္ခါတေ သတိပဋ္ဌာနေ။ သတ္တာတိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ။ အဋ္ဌာတိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ။ သတိပဋ္ဌာနေသု ဟိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တဿ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂတာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တထာ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ တေနာဟ ဓမ္မသေနာပတိ – ‘‘စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယထာဘူတံ ဘာဝေတွာ’’တိအာဒီဟိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၃) သတ္တကောဋ္ဌာသိကေသု သတ္တတိံသာယ ¶ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တေ ဣတရေ အဂစ္ဆန္တာ နာမ နတ္ထီတိ။ ဘာဝယန္တိ ဘာဝနာဟေတု။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

သောဘိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယံ ¶ ကိစ္စံ ဒဠှဝီရိယေနာတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဝလ္လိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော အသီတိကောဋိဝိဘဝံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဗ္ဗတပါဒေ အရညာယတနေ ဧကိဿာ နဒိယာ တီရေ အဿမံ ကာရေတွာ ဝိဟရန္တော အတ္တနော အနုဂ္ဂဏှနတ္ထံ ဥပဂတံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော အဇိနစမ္မံ ပတ္ထရိတွာ အဒါသိ ¶ ။ တတ္ထ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ပုပ္ဖေဟိ စ စန္ဒနေန စ ပူဇေတွာ အမ္ဗဖလာနိ ဒတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိ။ တဿ ဘဂဝါ နိသိန္နာသနသမ္ပတ္တိံ ပကာသေန္တော အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ‘‘ကဏှမိတ္တော’’တိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု ဝေသာလိဂမနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ မဟာကစ္စာနတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ သော မန္ဒပညော ဒန္ဓပရက္ကမော စ ဟုတွာ စိရံ ကာလံ ဝိညုံ သဗြဟ္မစာရိံ နိဿာယေဝ ဝသတိ။ ဘိက္ခူ ‘‘ယထာ နာမ ဝလ္လိ ရုက္ခာဒီသု ကိဉ္စိ အနိဿာယ ဝဍ္ဎိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ ကဉ္စိ ပဏ္ဍိတံ အနိဿာယ ဝဍ္ဎိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ ဝလ္လိယောတွေဝ သမုဒါစရိံသု။ အပရဘာဂေ ပန ဝေဏုဒတ္တတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ သတော သမ္ပဇာနော ဟုတွာ ဝိဟရန္တော ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ ပဋိပတ္တိက္ကမံ ထေရံ ပုစ္ဆန္တော –

‘‘ယံ ကိစ္စံ ဒဠှဝီရိယေန၊ ယံ ကိစ္စံ ဗောဒ္ဓုမိစ္ဆတာ၊

ကရိဿံ နာဝရဇ္ဈိဿံ၊ ပဿ ဝီရိယံ ပရက္ကမံ။

‘‘တွဉ္စ မေ မဂ္ဂမက္ခာဟိ၊ အဉ္ဇသံ အမတောဂဓံ၊

အဟံ မောနေန မောနိဿံ၊ ဂင်္ဂါသောတောဝ သာဂရ’’န္တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ယံ ကိစ္စံ ဒဠှဝီရိယေနာတိ ဒဠှေန ဝီရိယေန ထိရေန ပရက္ကမေန၊ ဒဠှဝီရိယေန ဝါ ပုရိသဓောရယှေန ယံ ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယံ ကိစ္စံ ဗောဒ္ဓုမိစ္ဆတာတိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဗောဒ္ဓုံ ဗုဇ္ဈိတုံ ဣစ္ဆန္တေန ပဋိဝိဇ္ဈိတုကာမေန ယံ ကိစ္စံ ကရဏီယံ။ ကရိဿံ နာဝရဇ္ဈိဿန္တိ တမဟံ ဒါနိ ကရိဿံ န ဝိရာဓေဿံ၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမိ။ ပဿ ဝီရိယံ ပရက္ကမန္တိ ယထာ ပဋိပဇ္ဇမာနေ ဓမ္မေ ဝိဓိနာ ဤရဏတော ‘‘ဝီရိယံ’’၊ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော ‘‘ပရက္ကမော’’တိ စ လဒ္ဓနာမံ သမ္မာဝါယာမံ ပဿ န သဒ္ဓမေဝါတိ အတ္တနော ကတ္တုကာမတံ ဒဿေတိ။

တွဉ္စာတိ ¶ ¶ ကမ္မဋ္ဌာနဒါယကံ ကလျာဏမိတ္တံ အာလပတိ။ မေတိ မယှံ။ မဂ္ဂမက္ခာဟီတိ အရိယမဂ္ဂံ ကထေဟိ၊ လောကုတ္တရမဂ္ဂသမ္ပာပကံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေဟီတိ အတ္ထော။ အဉ္ဇသန္တိ ဥဇုကံ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘာဝေန အန္တဒွယဿ အနုပဂမနတော။ အမတေ နိဗ္ဗာနေ သမ္ပာပကဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတတ္တာ အမတောဂဓံ။ မောနေနာတိ ဉာဏေန မဂ္ဂပညာယ။ မောနိဿန္တိ ဇာနိဿံ နိဗ္ဗာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိဿံ ပါပုဏိဿံ။ ဂင်္ဂါသောတောဝ သာဂရန္တိ ယထာ ဂင်္ဂါယ သောတော သာဂရံ သမုဒ္ဒံ အဝိရဇ္ဈန္တော ဧကံသတော ဩဂါဟတိ၊ ဧဝံ ‘‘အဟံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တော မဂ္ဂဉာဏေန နိဗ္ဗာနံ အဓိဂမိဿာမိ၊ တသ္မာ တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မေ အာစိက္ခထာ’’တိ ထေရံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ယာစိ။

တံ သုတွာ ဝေဏုဒတ္တတ္ထေရော တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သောပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၇၅-၁၀၅) –

‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ဟိတွာ၊ ပိယရူပေ မနောရမေ၊

အသီတိ ကောဋိယော ဟိတွာ၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ။

‘‘ပဗ္ဗဇိတွာန ကာယေန၊ ပါပကမ္မံ ဝိဝဇ္ဇယိံ၊

ဝစီဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ၊ နဒီကူလေ ဝသာမဟံ။

‘‘ဧကကံ မံ ဝိဟရန္တံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော ဥပါဂမိ၊

နာဟံ ဇာနာမိ ဗုဒ္ဓါတိ၊ အကာသိံ ပဋိသန္ထာရံ။

‘‘ကရိတွာ ပဋိသန္ထာရံ၊ နာမဂေါတ္တမပုစ္ဆဟံ၊

ဒေဝတာနုသိ ဂန္ဓဗ္ဗော၊ အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ။

‘‘ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော၊ မဟာဗြဟ္မာ ဣဓာဂတော၊

ဝိရောစေသိ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဥဒယံ သူရိယော ယထာ။

‘‘သဟဿာရာနိ စက္ကာနိ၊ ပါဒေ ဒိဿန္တိ မာရိသ၊

ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော၊ ကထံ ဇာနေမု တံ မယံ။

‘‘နာမဂေါတ္တံ ပဝေဒေဟိ၊ သံသယံ အပနေဟိ မေ၊

နမှိ ဒေဝါ န ဂန္ဓဗ္ဗော၊ နမှိ သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ။

‘‘ဗြဟ္မဘာဝေါ စ မေ နတ္ထိ၊ ဧတေသံ ဥတ္တမော အဟံ၊

အတီတော ဝိသယံ တေသံ၊ ဒါလယိံ ကာမဗန္ဓနံ။

‘‘သဗ္ဗေ ¶ ကိလေသေ ဈာပေတွာ၊ ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ၊

တဿ ဝါစံ သုဏိတွာဟံ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိံ။

‘‘ယဒိ ဗုဒ္ဓါသိ သဗ္ဗညူ၊ နိသီဒ တွံ မဟာမုနေ၊

တမဟံ ပူဇယိဿာမိ၊ ဒုက္ခဿန္တကရော တုဝံ။

‘‘ပတ္ထရိတွာဇိနစမ္မံ ¶ ၊ အဒါသိ သတ္ထုနော အဟံ၊

နိသီဒိ တတ္ထ ဘဂဝါ၊ သီဟောဝ ဂိရိဂဗ္ဘရေ။

‘‘ခိပ္ပံ ပဗ္ဗတမာရုယှ၊ အမ္ဗဿ ဖလမဂ္ဂဟိံ၊

သာလကလျာဏိကံ ပုပ္ဖံ၊ စန္ဒနဉ္စ မဟာရဟံ။

‘‘ခိပ္ပံ ပဂ္ဂယှ တံ သဗ္ဗံ၊ ဥပေတွာ လောကနာယကံ၊

ဖလံ ဗုဒ္ဓဿ ဒတွာန၊ သာလပုပ္ဖမပူဇယိံ။

‘‘စန္ဒနံ အနုလိမ္ပိတွာ၊ အဝန္ဒိံ သတ္ထုနော အဟံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဝိပုလာယ စ ပီတိယာ။

‘‘အဇိနမှိ နိသီဒိတွာ၊ သုမေဓော လောကနာယကော၊

မမ ကမ္မံ ပကိတ္တေသိ၊ ဟာသယန္တော မမံ တဒါ။

‘‘ဣမိနာ ဖလဒါနေန၊ ဂန္ဓမာလေဟိ စူဘယံ၊

ပဉ္စဝီသေ ကပ္ပသတေ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ။

‘‘အနူနမနသင်္ကပ္ပော၊ ဝသဝတ္တီ ဘဝိဿတိ၊

ဆဗ္ဗီသတိကပ္ပသတေ၊ မနုဿတ္တံ ဂမိဿတိ။

‘‘ဘဝိဿတိ စက္ကဝတ္တီ၊ စာတုရန္တော မဟိဒ္ဓိကော၊

ဝေဘာရံ နာမ နဂရံ၊ ဝိဿကမ္မေန မာပိတံ။

‘‘ဟေဿတိ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏံ၊ နာနာရတနဘူသိတံ၊

ဧတေနေဝ ဥပါယေန၊ သံသရိဿတိ သော ဘဝေ။

‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပူဇိတော ဟုတွာ၊ ဒေဝတ္တေ အထ မာနုသေ၊

ပစ္ဆိမေ ဘဝေ သမ္ပတ္တေ၊ ဗြဟ္မဗန္ဓု ဘဝိဿတိ။

‘‘အဂါရာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ အနဂါရီ ဘဝိဿတိ၊

အဘိညာပါရဂူ ဟုတွာ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ဣဒံ ¶ ဝတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သုမေဓော လောကနာယကော၊

မမ နိဇ္ဈာယမာနဿ၊ ပက္ကာမိ အနိလဉ္ဇသေ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘တုသိတတော စဝိတွာန၊ နိဗ္ဗတ္တိံ မာတုကုစ္ဆိယံ၊

ဘောဂေ မေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ယမှိ ဂဗ္ဘေ ဝသာမဟံ။

‘‘မာတုကုစ္ဆိဂတေ မယိ၊ အန္နပါနဉ္စ ဘောဇနံ၊

မာတုယာ မမ ဆန္ဒေန၊ နိဗ္ဗတ္တတိ ယဒိစ္ဆကံ။

‘‘ဇာတိယာ ပဉ္စဝဿေန၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ၊

ဩရောပိတမှိ ကေသမှိ၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘ပုဗ္ဗကမ္မံ ¶ ဂဝေသန္တော၊ ဩရေန နာဒ္ဒသံ အဟံ၊

တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ မမ ကမ္မမနုဿရိံ။

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ နမော တေ ပုရိသုတ္တမ၊

တဝ သာသနမာဂမ္မ၊ ပတ္တောမှိ အစလံ ပဒံ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော ထေရော ဣမာယေဝ ဂါထာ အဘာသီတိ။

ဝလ္လိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကေသေ မေ ဩလိခိဿန္တီတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဝီတသောကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ ¶ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ကာမေ ပဟာယ ¶ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ မဟတာ ဣသိဂဏေန ပရိဝုတော အရညေ ဝသန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ‘‘ဥဒုမ္ဗရပုပ္ဖသဒိသာ ဒုလ္လဘဒဿနာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ ဣဒါနေဝ ဥပဂန္တဗ္ဗာ’’တိ မဟတိယာ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆန္တော ဒိယဍ္ဎယောဇနေ သေသေ ဗျာဓိကော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓဂတာယ သညာယ ကာလင်္ကတော ဒေဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အဋ္ဌာရသဝဿာဓိကာနံ ဒွိန္နံ ဝဿသတာနံ မတ္ထကေ ဓမ္မာသောကရညော ကနိဋ္ဌဘာတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ဝီတသောကောတိ နာမ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ခတ္တိယကုမာရေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဂိရိဒတ္တတ္ထေရံ နိဿာယ ဂိဟိဘူတော သုတ္တန္တပိဋကေ အဘိဓမ္မပိဋကေ စ ဝိသာရဒေါ ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ မဿုကမ္မသမယေ ကပ္ပကဿ ဟတ္ထတော အာဒါသံ ဂဟေတွာ ကာယံ ဩလောကေန္တော ဝလိတပလိတာဒီနိ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဝိပဿနာယ စိတ္တံ ဩတာရေတွာ ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တသ္မိံယေဝ အာသနေ သောတာပန္နော ဟုတွာ ဂိရိဒတ္တတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၉-၂၆) –

‘‘အဇ္ဈာယကော ¶ မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊

လက္ခဏေ ဣတိဟာသေ စ၊ သနိဃဏ္ဍုသကေဋုဘေ။

‘‘နဒီသောတပဋိဘာဂါ၊ သိဿာ အာယန္တိ မေ တဒါ၊

တေသာဟံ မန္တေ ဝါစေမိ၊ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတော။

‘‘သိဒ္ဓတ္ထော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ တာဝဒေ၊

တမန္ဓကာရံ နာသေတွာ၊ ဉာဏာလောကံ ပဝတ္တယိ။

‘‘မမ အညတရော သိဿော၊ သိဿာနံ သော ကထေသိ မေ၊

သုတွာန တေ ဧတမတ္ထံ၊ အာရောစေသုံ မမံ တဒါ။

‘‘ဗုဒ္ဓါ လောကေ သမုပ္ပန္နော၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

တဿာနုဝတ္တတိ ဇနော၊ လာဘော အမှံ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘အဓိစ္စုပ္ပတ္တိကာ ဗုဒ္ဓါ၊ စက္ခုမန္တော မဟာယသာ၊

ယံနူနာဟံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ၊ ပဿေယျံ လောကနာယကံ။

‘‘အဇိနံ ¶ မေ ဂဟေတွာန၊ ဝါကစီရံ ကမဏ္ဍလုံ၊

အဿမာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ သိဿေ အာမန္တယိံ အဟံ။

‘‘ဩဒုမ္ဗရိကပုပ္ဖံဝ၊ စန္ဒမှိ သသကံ ယထာ၊

ဝါယသာနံ ယထာ ခီရံ၊ ဒုလ္လဘော လောကနာယကော။

‘‘ဗုဒ္ဓါ လောကမှိ ဥပ္ပန္နော၊ မနုဿတ္တမ္ပိ ဒုလ္လဘံ၊

ဥဘောသု ဝိဇ္ဇမာနေသု၊ သဝနဉ္စ သုဒုလ္လဘံ။

‘‘ဗုဒ္ဓါ လောကေ သမုပ္ပန္နော၊ စက္ခုံ လစ္ဆာမ နော ဘဝံ၊

ဧထ သဗ္ဗေ ဂမိဿာမ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသန္တိကံ။

‘‘ကမဏ္ဍလုဓရာ သဗ္ဗေ၊ ခရာဇိနနိဝါသိနော၊

တေ ဇဋာဘာရဘရိတာ၊ နိက္ခမုံ ဝိပိနာ တဒါ။

‘‘ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနာ၊ ဥတ္တမတ္ထံ ဂဝေသိနော၊

အာသတ္တိဒေါသရဟိတာ၊ အသမ္ဘီတာဝ ကေသရီ။

‘‘အပ္ပကိစ္စာ အလောလုပ္ပာ၊ နိပကာ သန္တဝုတ္တိနော၊

ဥဉ္ဆာယ စရမာနာ တေ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမုပါဂမုံ။

‘‘ဒိယဍ္ဎယောဇနေ သေသေ၊ ဗျာဓိ မေ ဥပပဇ္ဇထ၊

ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ သရိတွာန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ကေသေ မေ ဩလိခိဿန္တိ၊ ကပ္ပကော ဥပသင်္ကမိ၊

တတော အာဒါသမာဒါယ၊ သရီရံ ပစ္စဝေက္ခိသံ။

‘‘တုစ္ဆော ကာယော အဒိဿိတ္ထ၊ အန္ဓကာရေ တမော ဗျဂါ၊

သဗ္ဗေ စောဠာ သမုစ္ဆိန္နာ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ကေသေ မေ ဩလိခိဿန္တိ၊ ကပ္ပကော ဥပသင်္ကမီတိ ဂိဟိကာလေ မဿုကမ္မသမယေ ‘‘မမ ကေသေ ဩလိခိဿံ ကပ္ပေမီ’’တိ ကေသာဒီနံ ဆေဒနာဒိဝသေန ကပ္ပနတော ကပ္ပကော နှာပိတော မံ ဥပဂစ္ဆိ။ တတောတိ ကပ္ပကတော။ သရီရံ ပစ္စဝေက္ခိသန္တိ သဗ္ဗကာယိကေ အာဒါသေ ပလိတဝလိတမုခနိမိတ္တာဒိဒဿနမုခေန ‘‘အဘိဘူတော ဝတ ဇရာယ မေ ကာယော’’တိ ဇရာဘိဘူတံ အတ္တနော သရီရံ ပစ္စဝေက္ခိံ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော စ တုစ္ဆော ကာယော အဒိဿိတ္ထ နိစ္စဓုဝသုခသဘာဝါဒီဟိ ရိတ္တော ဟုတွာ မေ ကာယော အဒိဿထ ပညာယိ။ ကသ္မာ? အန္ဓကာရေ တမော ဗျဂါ ယေန အယောနိသောမနသိကာရသင်္ခါတေန ¶ တမသာ အတ္တနော ကာယေ အန္ဓဂတာ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အသုဘာဒိသဘာဝံ အပဿန္တာ အဝိဇ္ဇမာနံ သုဘာဒိအာကာရံ ဂဏှန္တိ၊ တသ္မိံ အန္ဓကာရေ အန္ဓကရဏဋ္ဌာနေ ကာယေ ယောနိသောမနသိကာရသင်္ခါတေန ဉာဏာလောကေန အဝိဇ္ဇာတမော ဝိဂတော၊ တတော ဧဝ သဗ္ဗေ စောဠာ သမုစ္ဆိန္နာ စောရာ ဝိယ ကုသလဘဏ္ဍစ္ဆေဒနတော၊ သာဓူဟိ အလာတဗ္ဗတော အသင်္ဂဟေတဗ္ဗတော သင်္ကာရကူဋာဒီသု ဆဍ္ဍိတပိလောတိကခဏ္ဍံ ဝိယ ဣဿရဇနေန အရိယဇနေန ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗတာယ စောဠာ ဝိယာတိ ဝါ ‘‘စောဠာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ကိလေသာ သမုစ္ဆိန္နာ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ ဧဝ စ နေသံ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ နတ္ထီတိ။

ဝီတသောကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စ နီဝရဏေ ဟိတွာတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော တိဿဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထရိ အရညေ ဝိဟရန္တေ ပံသုကူလစီဝရံ ဒုမသာခါယ လဂ္ဂေတွာ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိဋ္ဌေ ဓနုဟတ္ထော ဂဟနံ ပဝိဋ္ဌော သတ္ထု ပံသုကူလံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ¶ ဓနုံ နိက္ခိပိတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အနုဿရိတွာ ¶ ပံသုကူလံ ဝန္ဒိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ကုဋုမ္ဗိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ကိရ ဇာတဒိဝသေ တသ္မိံ ဂေဟေ သဗ္ဗဘာဇနာနိ သုဝဏ္ဏရတနမယေဟိ မာသေဟိ ပရိပုဏ္ဏာနေဝ အဟေသုံ။ တေနဿ ပုဏ္ဏမာသောတွေဝ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဒါရပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဧကသ္မိံ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဃရာဝါသံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဂါမကာဝါသေ ဝသန္တော ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၁-၈) –

‘‘တိဿော နာမာသိ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော၊

ပံသုကူလံ ဌပေတွာန၊ ဝိဟာရံ ပါဝိသီ ဇိနော။

‘‘ဝိနတံ ဓနုမာဒါယ၊ ဘက္ခတ္ထာယ စရိံ အဟံ၊

မဏ္ဍလဂ္ဂံ ဂဟေတွာန၊ ကာနနံ ပါဝိသိံ အဟံ။

‘‘တတ္ထဒ္ဒသံ ပံသုကူလံ၊ ဒုမဂ္ဂေ လဂ္ဂိတံ တဒါ၊

စာပံ တတ္ထေဝ နိက္ခိပ္ပ၊ သိရေ ကတွာန အဉ္ဇလိံ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဝိပုလာယ စ ပီတိယာ၊

ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ သရိတွာန၊ ပံသုကူလံ အဝန္ဒဟံ။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ပံသုကူလမဝန္ဒဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဝန္ဒနာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ သာဝတ္ထိံ ဥပဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ သုသာနေ ဝသတိ၊ တဿ စ အစိရာဂတဿေဝ သတော ပုတ္တော ကာလမကာသိ။ ဒါရကမာတာ ထေရဿ အာဂတဘာဝံ သုတွာ၊ ‘‘မာ ဣဒံ အပုတ္တကံ သာပတေယျံ ရာဇာနော ဟရေယျု’’န္တိ တံ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတုကာမာ မဟတာ ပရိဝါရေန ¶ ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ပလောဘေတုံ အာရဘိ။ ထေရော အတ္တနော ဝီတရာဂဘာဝဇာနာပနတ္ထံ အာကာသေ ဌတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိကိတ္တနမုခေန တဿာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော –

‘‘ပဉ္စ နီဝရဏေ ဟိတွာ၊ ယောဂက္ခေမဿ ပတ္တိယာ၊

ဓမ္မာဒါသံ ဂဟေတွာန၊ ဉာဏဒဿနမတ္တနော။

‘‘ပစ္စဝေက္ခိံ ¶ ဣမံ ကာယံ၊ သဗ္ဗံ သန္တရဗာဟိရံ၊

အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗဟိဒ္ဓါ စ၊ တုစ္ဆော ကာယော အဒိဿထာ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ ပဉ္စ နီဝရဏေ ဟိတွာတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကေ ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ ဈာနာဓိဂမေန ဝိဒ္ဓံသေတွာ။ ယောဂက္ခေမဿ ပတ္တိယာတိ ကာမယောဂါဒီဟိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမဿ အနုပဒ္ဒုတဿ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမာယ။ ဓမ္မာဒါသန္တိ ဓမ္မဘူတံ အာဒါသံ။ ယထာ ဟိ အာဒါသော ဩလောကေန္တဿ ရူပကာယေ ဂုဏာဂုဏံ အာဒံသေတိ၊ ဧဝံ ဝိပဿနာသင်္ခါတော ဓမ္မာနံ သာမညဝိသေသာဝဗောဓနတော ဉာဏဒဿနဘူတော ဓမ္မာဒါသော ဝိပဿန္တဿ ဝေါဒါနသံကိလေသဓမ္မဝိဘာဝနေန တပ္ပဟာနသာဓနေန စ ဝိသေသတော နာမကာယေ ဂုဏံ အာဒံသေတိ။ တေနာဟ –

‘‘ဓမ္မာဒါသံ ဂဟေတွာန၊ ဉာဏဒဿနမတ္တနော၊

ပစ္စဝေက္ခိံ ဣမံ ကာယံ၊ သဗ္ဗံ သန္တရဗာဟိရ’’န္တိ။ –

ဣမံ ကာယံ ဓမ္မသမူဟံ မမ အတ္တဘာဝံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနဘာဝတော သန္တရဗာဟိရံ သဗ္ဗံ အနဝသေသံ ဓမ္မာဒါသံ ဂဟေတွာ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိပိ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိပိ ‘‘အနတ္တာ’’တိပိ ပတိအဝေက္ခိံ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿိံ။ ဧဝံ ပဿတာ စ မယာ အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗဟိဒ္ဓါ စာတိ အတ္တနော သန္တာနေ ပရသန္တာနေ စ တုစ္ဆော ကာယော အဒိဿထ နိစ္စသာရာဒိဝိရဟိတော တုစ္ဆော ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတော အတ္တဘာဝကာယော ဉာဏစက္ခုနာ ယာထာဝတော အပဿိတ္ထ။ သကလမ္ပိ ဟိ ခန္ဓပဉ္စကံ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိဝုတဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလဿ တဏှာသံယုတ္တဿ ဧဝမယံ ကာယော သမုဒါဂတော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၉) ‘‘ကာယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အဒိဿထာ’’တိ စ ဣမိနာ ယဒေဝ ကာယေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တံ ဒိဋ္ဌံ၊ န ဒါနိဿ ကိဉ္စိ မယာ ပဿိတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ ကတကိစ္စတံ ဒဿေန္တော အညံ ဗျာကာသိ။ ဧဝံ ထေရော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုရာဏဒုတိယိကာယ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တံ သရဏေသု စ သီလေသု စ သမ္ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဥယျောဇေသိ။

ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယထာပိ ¶ ဘဒ္ဒေါ အာဇညောတိ အာယသ္မတော နန္ဒကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ပစ္စန္တဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ¶ ဝနစာရိကော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု စင်္ကမနဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဝါလုကာ ဩကိရိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ စမ္ပာယံ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ နန္ဒကောတိ နာမံ အကံသု။ ဇေဋ္ဌကဘာတာ ပနဿ ဘရတော နာမ။ တဿ ပုဗ္ဗယောဂေါ အနန္တရဝတ္ထုသ္မိံ အာဝိဘဝိဿတိ။ တေ ဥဘောပိ ¶ ဝိညုတံ ပတွာ အာယသ္မန္တံ သောဏံ ကောဠိဝိသံ ပဗ္ဗဇိတံ သုတွာ ‘‘သောဏောပိ နာမ တထာသုခုမာလော ပဗ္ဗဇိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မယ’’န္တိ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသု ဘရတော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ နန္ဒကော ပန ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝေန တာဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတုံ နာသက္ခိ၊ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောတိ ဧဝ။ အထဿ ဘရတတ္ထေရော အာသယံ ဉတွာ အဝဿယော ဘဝိတုကာမော တံ ပစ္ဆာသမဏံ ကတွာ ဝိဟာရတော နိက္ခမိတွာ မဂ္ဂသမီပေ နိသိန္နော ဝိပဿနာကထံ ကထေသိ။

တေန စ သမယေန သကဋသတ္ထေ ဂစ္ဆန္တေ ဧကော သကဋေ ယုတ္တော ဂေါဏော စိက္ခလ္လဋ္ဌာနေ သကဋံ ဥဒ္ဓရိတုံ အသက္ကောန္တော ပရိပတိ။ တတော နံ သတ္ထဝါဟော သကဋာ မောစေတွာ တိဏဉ္စ ပါနီယဉ္စ ဒတွာ ပရိဿမံ အပနေတွာ ပုန ဓုရေ ယောဇေသိ။ တတော ဂေါဏော ဝူပသန္တပရိဿမော လဒ္ဓဗလော တံ သကဋံ စိက္ခလ္လဋ္ဌာနတော ဥဒ္ဓရိတွာ ထလေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ အထ ဘရတတ္ထေရော နန္ဒကဿ ‘‘ပဿသိ နော တွံ၊ အာဝုသော နန္ဒက၊ ဣမဿ ကမ္မ’’န္တိ တံ နိဒဿေတွာ တေန ‘‘ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣမမတ္ထံ သုဋ္ဌု ဥပဓာရေဟီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘ယထာယံ ဂေါဏော ဝူပသန္တပရိဿမော ပင်္ကဋ္ဌာနတော ဘာရံ ဥဗ္ဗဟတိ၊ ဧဝံ မယာပိ သံသာရပင်္ကတော အတ္တာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗော’’တိ တမေဝါရမ္မဏံ ကတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၉၀-၉၅) –

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ¶ ပုရေ အာသိံ၊ အရညေ ကာနနေ အဟံ၊

ဝါတမိဂံ ဂဝေသန္တော၊ စင်္ကမံ အဒ္ဒသံ အဟံ။

‘‘ဥစ္ဆင်္ဂေန ပုလိနံ ဂယှ၊ စင်္ကမေ ဩကိရိံ အဟံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ သုဂတဿ သိရီမတော။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ပုလိနံ ဩကိရိံ အဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုလိနဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဘာတိကဿ ဘရတတ္ထေရဿ သန္တိကေ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒေါ အာဇညော၊ ခလိတွာ ပတိတိဋ္ဌတိ၊

ဘိယျော လဒ္ဓါန သံဝေဂံ၊ အဒီနော ဝဟတေ ဓုရံ။

‘‘ဧဝံ ဒဿနသမ္ပန္နံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကံ၊

အာဇာနီယံ မံ ဓာရေထ၊ ပုတ္တံ ဗုဒ္ဓဿ ဩရသ’’န္တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ¶ ဘိယျော လဒ္ဓါန သံဝေဂံ၊ အဒီနော ဝဟတေ ဓုရန္တိ ‘‘မယှံ ဇာတိဗလဝီရိယာနံ အနနုစ္ဆဝိကမေတံ ယဒိဒံ အာဂတဿ ဘာရဿ အဝဟန’’န္တိ သံဝေဂံ လဘိတွာ အဒီနော အဒီနမာနသော အလီနစိတ္တော။ ‘‘အလီနော’’တိ ဝါ ပါဌော၊ သော ဧဝ အတ္ထော။ ဘိယျော ပုနပ္ပုနံ ဘိယျောသောမတ္တာယ အတ္တနော ဓုရံ ဘာရံ ဝဟတေ ဥဗ္ဗဟတိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ရမဏီယဝိဟာရိတ္ထေရဿ ဂါထာဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယမေဝ။

နန္ဒကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧဟိ ¶ ၊ နန္ဒက၊ ဂစ္ဆာမာတိ အာယသ္မတော ဘရတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ အနောမဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ မနုညဒဿနံ မုဒုသုခသမ္ဖဿံ ဥပါဟနဒွယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ စင်္ကမန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဥပါဟနာ ဥပနာမေတွာ၊ ‘‘အဘိရုဟတု ဘဂဝါ ဥပါဟနာ၊ ယံ မမ အဿ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ အာဟ။ အဘိရုဟိ ဘဂဝါ တဿ အနုဂ္ဂဏှနတ္ထံ ဥပါဟနာ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ စမ္ပာနဂရေ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဘရတောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော သောဏတ္ထေရဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ ‘‘သောပိ နာမ ပဗ္ဗဇီ’’တိ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၇၁-၈၉) –

‘‘အနောမဒဿီ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဒိဝါဝိဟာရာ နိက္ခမ္မ၊ ပထမာရုဟိ စက္ခုမာ။

‘‘ပါနဓိံ သုကတံ ဂယှ၊ အဒ္ဓါနံ ပဋိပဇ္ဇဟံ၊

တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ပတ္တိကံ စာရုဒဿနံ။

‘‘သကံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ နီဟရိတွာန ပါနဓိံ၊

ပါဒမူလေ ဌပေတွာန၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိံ။

‘‘အဘိရူဟ မဟာဝီရ၊ သုဂတိန္ဒ ဝိနာယက၊

ဣတော ဖလံ လဘိဿာမိ၊ သော မေ အတ္ထော သမိဇ္ဈတု။

‘‘အနောမဒဿီ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ပါနဓိံ အဘိရူဟိတွာ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။

‘‘ယော ¶ ပါနဓိံ မေ အဒါသိ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဂိရမညာယ၊ သဗ္ဗေ ဒေဝါ သမာဂတာ၊

ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ သုမနာ၊ ဝေဒဇာတာ ကတဉ္ဇလီ။

‘‘ပါနဓီနံ ¶ ပဒါနေန၊ သုခိတောယံ ဘဝိဿတိ၊

ပဉ္စပညာသက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿတိ။

‘‘သဟဿက္ခတ္တုံ ရာဇာ စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ၊

ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ။

‘‘အပရိမေယျေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ဒေဝလောကေ မနုဿေ ဝါ၊ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ ပုညဝါ၊

ဒေဝယာနပဋိဘာဂံ၊ ယာနံ ပဋိလဘိဿတိ။

‘‘ပါသာဒါ သိဝိကာ ဝယှံ၊ ဟတ္ထိနော သမလင်္ကတာ၊

ရထာ ဝါဇညသံယုတ္တာ၊ သဒါ ပါတုဘဝန္တိ မေ။

‘‘အဂါရာ နိက္ခမန္တောပိ၊ ရထေန နိက္ခမိံ အဟံ၊

ကေသေသု ဆိဇ္ဇမာနေသု၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘လာဘာ မယှံ သုလဒ္ဓံ မေ၊ ဝါဏိဇ္ဇံ သုပ္ပယောဇိတံ၊

ဒတွာန ပါနဓိံ ဧကံ၊ ပတ္တောမှိ အစလံ ပဒံ။

‘‘အပရိမေယျေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပါနဓိမဒါသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပါနဓိဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ အတ္တနော ကနိဋ္ဌဘာတိကေန နန္ဒကတ္ထေရေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အညာဗျာကရဏေ ကတေ ‘‘ဣဒါနိ နန္ဒကောပိ အရဟာ ဇာတော၊ ဟန္ဒ မယံ ဥဘောပိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယတံ နိဝေဒေဿာမာတိ ဥပ္ပန္နံ ပရိဝိတက္ကံ နန္ဒကတ္ထေရဿ ကထေန္တော –

‘‘ဧဟိ နန္ဒက ဂစ္ဆာမ၊ ဥပဇ္ဈာယဿ သန္တိကံ၊

သီဟနာဒံ နဒိဿာမ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သမ္မုခါ။

‘‘ယာယ ¶ နော အနုကမ္ပာယ၊ အမှေ ပဗ္ဗာဇယီ မုနိ၊

သော နော အတ္ထော အနုပ္ပတ္တော၊ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယော’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ¶ နန္ဒကာတိ အာလပနံ။ ဧဟီတိ တဿ အတ္တနော သန္တိကကရဏံ။ ဂစ္ဆာမာတိ တေန အတ္တနာ စ ဧကဇ္ဈံ ကာတဗ္ဗကိရိယာဝစနံ၊ ဥပဇ္ဈာယဿာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟိ သမန္တစက္ခုနာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ စ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိတာဒီနံ ယထာဘူတဝိလောကနေန သဒေဝကဿ လောကဿ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဝိသေသတော ဥပဇ္ဈာယောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ယဒတ္ထံ ဂမနံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သီဟနာဒံ နဒိဿာမ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သမ္မုခါ’’တိ အာဟ။ ယထာဘုစ္စဂုဏာဘိဗျာဟာရတာယ အဘီတနာဒဘာဝတော သီဟနာဒံ ဗုဒ္ဓဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တတော ဧဝ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမတာယ သေဋ္ဌဿ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဝါ သာဝကဗုဒ္ဓါဒီနံ သေဋ္ဌဿ သမ္မုခါ ပုရတော နဒိဿာမာတိ အတ္ထော။

ယထာ ပန သီဟနာဒံ နဒိတုကာမော၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာယာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယာယာတိ ယဒတ္ထံ၊ ယာယ ယဒတ္ထာနုပ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ နောတိ အမှာကံ။ အနုကမ္ပာယာတိ အနုဂ္ဂဏှနေန အမှေ ဒွေပိ ပဗ္ဗာဇယိ ပဗ္ဗာဇေသိ။ မုနီတိ ဘဂဝါ။ သော နော အတ္ထော အနုပ္ပတ္တောတိ သော အတ္ထော သဗ္ဗေသံ သံယောဇနာနံ ခယဘူတံ အရဟတ္တဖလံ နော အမှေဟိ အနုပ္ပတ္တော၊ အဓိဂတောတိ အတ္ထော။

ဘရတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နဒန္တိ ဧဝံ သပ္ပညာတိ အာယသ္မတော ဘာရဒွါဇတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သုမနံ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ¶ ပရိပက္ကံ ဝလ္လိကာရဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဂေါတ္တနာမေန ဘာရဒွါဇောတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဃရာဝါသံ ဝသန္တော ဧကပုတ္တံ လဘိ။ တဿ ‘‘ကဏှဒိန္နော’’တိ နာမံ အကာသိ။ တဿ ဝိညုတံ ပတ္တကာလေ ‘‘တာတ၊ အသုကဿ နာမ အာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ သိက္ခိတွာ ဧဟီ’’တိ တံ တက္ကသိလံ ပေသေသိ။ သော ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ သတ္ထု သာဝကံ အညတရံ မဟာထေရံ ကလျာဏမိတ္တံ လဘိတွာ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၆၆-၇၀) –

‘‘သုမနော ¶ နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တက္ကရာယံ ဝသီ တဒါ၊

ဝလ္လိကာရဖလံ ဂယှ၊ သယမ္ဘုဿ အဒါသဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထဿ ¶ ပိတာ ဘာရဒွါဇော ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ အထ ပုတ္တော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတုံ ရာဇဂဟံ အာဂတော သတ္ထု သန္တိကေ နိသိန္နံ ပိတရံ ဒိသွာ တုဋ္ဌစိတ္တော ‘‘ပိတာပိ ခေါ မေ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကိံ နု ခေါ တေန ပဗ္ဗဇ္ဇာကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပိတ’’န္တိ ဝီမံသန္တော ခီဏာသဝဘာဝံ ဉတွာ တံ သီဟနာဒံ နဒါပေတုကာမော၊ ‘‘သာဓု၊ ခေါ တုမှေဟိ ကတံ ပဗ္ဗဇန္တေဟိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာကိစ္စံ ပန မတ္ထကံ ပါပိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ဘာရဒွါဇော ပုတ္တဿ အဓိဂမံ ဒီပေန္တော –

‘‘နဒန္တိ ဧဝံ သပ္ပညာ၊ သီဟာဝ ဂိရိဂဗ္ဘရေ၊

ဝီရာ ဝိဇိတသင်္ဂါမာ၊ ဇေတွာ မာရံ သဝါဟနံ။

‘‘သတ္ထာ စ ပရိစိဏ္ဏော မေ၊ ဓမ္မော သင်္ဃော စ ပူဇိတော၊

အဟဉ္စ ဝိတ္တော သုမနော၊ ပုတ္တံ ဒိသွာ အနာသဝ’’န္တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ နဒန္တီတိ ယထာဘုစ္စဂုဏာဘိဗျာဟာရဝသေန အဘီတနာဒံ နဒန္တိ ဂဇ္ဇန္တိ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနံ။ သပ္ပညာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာဓိဂမေန သဗ္ဗပညာဓိဂမေန သဗ္ဗပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ။ ဝီရာတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယသမ္ပန္နတာယ ဝီရာ၊ တတော ဧဝ အနဝသေသသံကိလေသပက္ခနိမ္မထနေန သဝါဟနံ ကိလေသမာရံ အဘိသင်္ခါရမာရံ ဒေဝပုတ္တမာရဉ္စ ဇေတွာ သဗ္ဗသော ဝိဇိတသင်္ဂါမာ နဒန္တိ သပ္ပညာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧဝံ ဝိဇေတဗ္ဗဝိဇယေန သီဟနာဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အာရာဓေတဗ္ဗသမာရာဓနေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗသိဒ္ဓိယာ စ တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သတ္ထာ စ ပရိစိဏ္ဏော မေ’’တိ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သတ္ထာ စ ပရိစိဏ္ဏော မေတိ မမ သတ္ထာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ယထာနုသိဋ္ဌံ ဩဝါဒါနုသာသနီကရဏေန မယာ ပရိစိဏ္ဏော ဥပါသိတော၊ န ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိသောသိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မော သင်္ဃော စ ပူဇိတောတိ နဝဝိဓောပိ လောကုတ္တရဓမ္မော၊ ယထာပဋိပတ္တိယာဂတမဂ္ဂါနုပ္ပတ္တိယာ သီလဒိဋ္ဌိသာမညဂမနေန အရိယသင်္ဃော စ မယာ ပူဇိတော မာနိတော။ အဟဉ္စ ဝိတ္တော သုမနော၊ ပုတ္တံ ဒိသွာ အနာသဝန္တိ မမ ပုတ္တံ ¶ အနာသဝံ သဗ္ဗသော ခီဏာသဝံ ဒိသွာ ဒဿနဟေတု အဟမ္ပိ ဝိတ္တော နိရာမိသာယ ပီတိယာ တုဋ္ဌော၊ တတောယေဝ နိရာမိသေန သောမနဿေန သုမနော ဇာတောတိ အတ္ထော။

ဘာရဒွါဇတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပါသိတာ ¶ သပ္ပုရိသာတိ အာယသ္မတော ကဏှဒိန္နတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သောဘိတံ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ပုန္နာဂပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ကဏှဒိန္နောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဓမ္မသေနာပတိံ ဥပသင်္ကမိတွာ ¶ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၆၁-၆၅) –

‘‘သောဘိတော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ စိတ္တကူဋေ ဝသီ တဒါ၊

ဂဟေတွာ ဂိရိပုန္နာဂံ၊ သယမ္ဘုံ အဘိပူဇယိံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ဥပါသိတာ သပ္ပုရိသာ၊ သုတာ ဓမ္မာ အဘိဏှသော၊

သုတွာန ပဋိပဇ္ဇိဿံ၊ အဉ္ဇသံ အမတောဂဓံ။

‘‘ဘဝရာဂဟတဿ မေ သတော၊ ဘဝရာဂေါ ပုန မေ န ဝိဇ္ဇတိ၊

န စာဟု န စ မေ ဘဝိဿတိ၊ န စ မေ ဧတရဟိ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ –

တတ္ထ ဥပါသိတာတိ ပရိစရိတာ ပဋိပတ္တိပယိရုပါသနာယ ပယိရုပါသိတာ။ သပ္ပုရိသာတိ သန္တေဟိ ¶ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာ ပုရိသာ၊ အရိယပုဂ္ဂလာ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒယော။ ဧတေန ပုရိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိမတ္တနော ဒဿေတိ။ န ဟိ ပတိရူပဒေသဝါသေန ဝိနာ သပ္ပုရိသူပနိဿယော သမ္ဘဝတိ။ သုတာ ဓမ္မာတိ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိပဋိသံယုတ္တဓမ္မာ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတာ။ ဧတေန အတ္တနော ဗာဟုသစ္စံ ဒဿေန္တော ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ အဘိဏှသောတိ ဗဟုသော န ကာလေန ကာလံ။ ဣဒဉ္စ ပဒံ ‘‘ဥပါသိတာ သပ္ပုရိသာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သုတွာန ပဋိပဇ္ဇိဿံ၊ အဉ္ဇသံ အမတောဂဓန္တိ တေ ဓမ္မေ သုတွာ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ သလက္ခဏာဒိတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ အနုက္ကမေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌံ တံသမ္ပာပကံ အဉ္ဇသံ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိံ ပါပုဏိံ။

ဘဝရာဂဟတဿ ¶ မေ သတောတိ ဘဝရာဂေန ဘဝတဏှာယ အနာဒိမတိ ¶ သံသာရေ ဟတဿ ဥပဒ္ဒုတဿ မမ သတော သမာနဿ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဝါ ဟတဘဝရာဂဿ။ ဘဝရာဂေါ ပုန မေ န ဝိဇ္ဇတီတိ တတော ဧဝ ပုန ဣဒါနိ ဘဝရာဂေါ မေ နတ္ထိ။ န စာဟု န မေ ဘဝိဿတိ၊ န စ မေ ဧတရဟိ ဝိဇ္ဇတီတိ ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ ပုထုဇ္ဇနကာလေ သေက္ခကာလေ စ မေ ဘဝရာဂေါ အဟောသိ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂပ္ပတ္တိတော ပန ပဋ္ဌာယ န စာဟု န စ အဟောသိ၊ အာယတိမ္ပိ န မေ ဘဝိဿတိ၊ ဧတရဟိ အဓုနာပိ န စ မေ ဝိဇ္ဇတိ န စ ဥပလဗ္ဘတိ၊ ပဟီနောတိ အတ္ထော။ ဘဝရာဂဝစနေနေဝ စေတ္ထ တဒေကဋ္ဌတာယ မာနာဒီနမ္ပိ အဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနတံ ဒဿေတိ။

ကဏှဒိန္နတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယတော ¶ အဟံ ပဗ္ဗဇိတောတိ အာယသ္မတော မိဂသိရတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ကုသဋ္ဌကံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ မိဂသိရနက္ခတ္တေန ဇာတတ္တာ မိဂသိရောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဆဝသီသမန္တံ နာမ သိက္ခိ၊ ယံ ပရိဇပ္ပေတွာ တိဝဿမတ္ထကေ မတာနမ္ပိ သီသံ နခေန အာကောဋေတွာ ‘‘အယံ သတ္တော အသုကဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဇာနာတိ။

သော ဃရာဝါသံ အနိစ္ဆန္တော ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ တံ ဝိဇ္ဇံ နိဿာယ လောကေန သက္ကတော ဂရုကတော လာဘီ ဟုတွာ ဝိစရန္တော သာဝတ္ထိံ ဥပဂတော ¶ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ အတ္တနော အာနုဘာဝံ ပကာသေန္တော – ‘‘အဟံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ မတာနံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဇာနာမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ကထံ ပန တွံ ဇာနာသီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဆဝသီသာနိ အာဟရာပေတွာ မန္တံ ပရိဇပ္ပေတွာ နခေန သီသံ အာကောဋေန္တော နိရယာဒိကံ တေဟိ တေဟိ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဇာနာမီ’’တိ ကထေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ဘိက္ခုနော သီသကပါလံ အာဟရာပေတွာ၊ ‘‘ကထေဟိ တာဝ တဿ ဂတိံ၊ ယဿိဒံ သီသကပါလ’’န္တိ အာဟ။ သော တံ ကပါလံ မန္တံ ပရိဇပ္ပေတွာ နခေန အာကောဋေတွာ နေဝ အန္တံ န ကောဋိံ ပဿတိ။ အထ သတ္ထာရာ၊ ‘‘န သက္ကောသိ ပရိဗ္ဗာဇကာ’’တိ ဝုတ္တေ ¶ ၊ ‘‘ဥပပရိက္ခိဿာမိ တာဝါ’’တိ ဝတွာ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေန္တောပိ န ပဿတေဝ။ ဗာဟိရကမန္တေန ဟိ ခီဏာသဝဿ ဂတိံ ကထံ ဇာနိဿတိ၊ အထဿ မတ္ထကတော ကစ္ဆေဟိ စ သေဒေါ မုစ္စိ။ သော လဇ္ဇိတွာ တုဏှီဘူတော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ ‘‘ကိလမသိ ပရိဗ္ဗာဇကာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အာမ၊ ကိလမာမိ၊ န ဣမဿ ဂတိံ ဇာနာမိ၊ တုမှေ ပန ဇာနာထာ’’တိ။ ‘‘အဟံ ဧတံ ဇာနာမိ၊ ဣတော ဥတ္တရိတရမ္ပိ ဇာနာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ဂတော သော’’တိ အာဟ။ ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘ဣမံ ဝိဇ္ဇံ မယှံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ပဗ္ဗဇာ’’တိ ဝတွာ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပဌမံ သမထကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေတွာ ¶ ဈာနာဘိညာသု ပတိဋ္ဌိတဿ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ဥပဒိသိ။ သော ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၅၆-၆၀) –

‘‘ကဿပဿ ဘဂဝတော၊ ဗြာဟ္မဏဿ ဝုသီမတော၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ကုသဋ္ဌကမဒါသဟံ။

‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပသ္မိံ၊ ကုသဋ္ဌကမဒါသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ကုသဋ္ဌကဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ယတော အဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

ဝိမုစ္စမာနော ဥဂ္ဂစ္ဆိံ၊ ကာမဓာတုံ ဥပစ္စဂံ။

‘‘ဗြဟ္မုနော ¶ ပေက္ခမာနဿ၊ တတော စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ မေ၊

အကုပ္ပာ မေ ဝိမုတ္တီတိ၊ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယာ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ယတော အဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေတိ ယတော ပဘုတိ အဟံ ပဗ္ဗဇိတော ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ၊ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ။ ဝိမုစ္စမာနော ဥဂ္ဂစ္ဆိန္တိ သံကိလေသပက္ခတော ပဌမံ တာဝ သမထဝိပဿနာဟိ ဝိမုစ္စမာနော ဝေါဒါနဓမ္မသဝနေန ဥဋ္ဌဟိံ။ ဧဝံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တော ကာမဓာတုံ ဥပစ္စဂံ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အစ္စန္တမေဝ ကာမဓာတုံ အတိက္ကမိံ။

ဗြဟ္မုနော ပေက္ခမာနဿ၊ တတော စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ မေတိ သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂဘူတတ္တာ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မုနော ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော မဟာကရုဏာယောဂေန ‘‘အယံ ကုလပုတ္တော မမ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကထံ နု ခေါ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ ပေက္ခန္တဿ တတော အနာဂါမိမဂ္ဂါဓိဂမတော ပစ္ဆာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန မမ စိတ္တံ သဗ္ဗသံကိလေသတော အစ္စန္တမေဝ မုစ္စိ။ အကုပ္ပာ ¶ မေ ဝိမုတ္တီတိ၊ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယာတိ တထာဝိမုတ္တစိတ္တတ္တာ ဧဝ သဗ္ဗေသံ သံယောဇနာနံ ခယာ ပရိက္ခယာ ဣတိ ဧဝံ အကုပ္ပာ မေ ဝိမုတ္တီတိ အညံ ဗျာကာသိ။

မိဂသိရတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနိစ္စာနိ ¶ ဂဟကာနီတိ အာယသ္မတော သိဝကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ပတ္တံ အာဒါယ ကုမ္မာသဿ ပူရေတွာ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သိဝကောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ¶ ဂတော နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယတာယ ကာမေ ပဟာယ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိစရန္တော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၆။၁၁၇-၁၂၁) –

‘‘ဧသနာယ စရန္တဿ၊ ဝိပဿိဿ မဟေသိနော၊

ရိတ္တကံ ပတ္တံ ဒိသွာန၊ ကုမ္မာသံ ပူရယိံ အဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဘိက္ခမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ကုမ္မာသဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘အနိစ္စာနိ ဂဟကာနိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပုနပ္ပုနံ၊

ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော၊ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။

‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ၊ ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊

သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ၊ ထူဏိကာ စ ဝိဒါလိတာ၊

ဝိမရိယာဒိကတံ စိတ္တံ၊ ဣဓေဝ ဝိဓမိဿတီ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ အနိစ္စာနိ ဂဟကာနိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပုနပ္ပုနန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တမာနာနိ ဂဟကာနိ အတ္တဘာဝဂေဟာနိ န နိဗ္ဗာနိ အနဝဋ္ဌိတာနိ ဣတ္တရာနိ ပရိတ္တကာလာနိ။ ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တောတိ ဣမဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ပရိယေသန္တော ဧတ္တကံ ကာလံ အနုဝိစရိန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနန္တိ ဣဒံ ဂဟကာရကဂဝေသနဿ ကာရဏဝစနံ ¶ ။ ယသ္မာ ¶ ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ၊ န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော ဝိစရိန္တိ အတ္ထော။

ဂဟကာရက ¶ ဒိဋ္ဌောသီတိ ဣဒါနိ ပန ယေန သော သက္ကာ ဒဋ္ဌုံ၊ တေန အရိယမဂ္ဂဉာဏစက္ခုနာ ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌော အသိ။ ပုန ဂေဟန္တိ ပုန ဣမသ္မိံ သံသာရဝဋ္ဋေ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ မမ ဂေဟံ န ကာဟသိ န ကရိဿသိ။ သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါတိ တဝ သဗ္ဗာ အနဝသေသကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ထူဏိကာ စ ဝိဒါလိတာတိ ဣဒါနိ တယာ ကာတဗ္ဗဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတာ ကဏ္ဏိကာ စ ဘိန္နာ။ ဝိမရိယာဒိကတံ စိတ္တန္တိ မမ စိတ္တံ ဝိဂတန္တံ ကတံ၊ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတံ။ တတော ဧဝ ဣဓေဝ ဝိဓမိဿတိ ဣမသ္မိံယေဝ ဘဝေ ဝိဒ္ဓံသိဿတိ၊ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန နိရုဇ္ဈိဿတီတိ အတ္ထော။

သိဝကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အရဟံ သုဂတောတိ အာယသ္မတော ဥပဝါဏတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ ဓာတုံ ဂဟေတွာ မနုဿဒေဝနာဂဂရုဠကုမ္ဘဏ္ဍယက္ခဂန္ဓဗ္ဗေဟိ သတ္တရတနမယေ သတ္တယောဇနိကေ ထူပေ ကတေ တတ္ထ သုဓောတံ အတ္တနော ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဝေဠဂ္ဂေ အာဗန္ဓိတွာ ဓဇံ ကတွာ ပူဇံ အကာသိ။ တံ ဂဟေတွာ အဘိသမ္မတကော နာမ ယက္ခသေနာပတိ ဒေဝေဟိ စေတိယပူဇာရက္ခဏတ္ထံ ဌပိတော အဒိဿမာနကာယော အာကာသေ ဓာရေန္တော စေတိယံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ အကာသိ။ သော တံ ဒိသွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသော အဟောသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥပဝါဏောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော အရဟတ္တံ ပတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၆။၁၂၂-၁၇၈) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ၊

ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောဝ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ပရိနိဗ္ဗုတော။

‘‘မဟာဇနာ ¶ သမာဂမ္မ၊ ပူဇယိတွာ တထာဂတံ၊

စိတ္တံ ကတွာန သုဂတံ၊ သရီရံ အဘိရောပယုံ။

‘‘သရီရကိစ္စံ ကတွာန၊ ဓာတုံ တတ္ထ သမာနယုံ၊

သဒေဝမနုဿာ သဗ္ဗေ၊ ဗုဒ္ဓထူပံ အကံသု တေ။

‘‘ပဌမာ ¶ ကဉ္စနမယာ၊ ဒုတိယာ စ မဏိမယာ၊

တတိယာ ရူပိယမယာ၊ စတုတ္ထီ ဖလိကာမယာ။

‘‘တတ္ထ ပဉ္စမိကာ စေဝ၊ လောဟိတင်္ကမယာ အဟု၊

ဆဋ္ဌာ မသာရဂလ္လဿ၊ သဗ္ဗံ ရတနမယူပရိ။

‘‘ဇင်္ဃာ မဏိမယာ အာသိ၊ ဝေဒိကာ ရတနာမယာ၊

သဗ္ဗသောဏ္ဏမယော ထူပေါ၊ ဥဒ္ဓံ ယောဇနမုဂ္ဂတော။

‘‘ဒေဝါ တတ္ထ သမာဂန္တွာ၊ ဧကတော မန္တယုံ တဒါ၊

မယမ္ပိ ထူပံ ကဿာမ၊ လောကနာထဿ တာဒိနော။

‘‘ဓာတု အာဝေဏိကာ နတ္ထိ၊ သရီရံ ဧကပိဏ္ဍိတံ၊

ဣမမှိ ဗုဒ္ဓထူပမှိ၊ ကဿာမ ကဉ္စုကံ မယံ။

‘‘ဒေဝါ သတ္တဟိ ရတ္နေဟိ၊ အညံ ဝဍ္ဎေသုံ ယောဇနံ၊

ထူပေါ ဒွိယောဇနုဗ္ဗေဓော၊ တိမိရံ ဗျပဟန္တိ သော။

‘‘နာဂါ တတ္ထ သမာဂန္တွာ၊ ဧကတော မန္တယုံ တဒါ၊

မနုဿာ စေဝ ဒေဝါ စ၊ ဗုဒ္ဓထူပံ အကံသု တေ။

‘‘မာ နော ပမတ္တာ အဿုမှ၊ အပ္ပမတ္တာ သဒေဝကာ၊

မယမ္ပိ ထူပံ ကဿာမ၊ လောကနာထဿ တာဒိနော။

‘‘ဣန္ဒနီလံ မဟာနီလံ၊ အထော ဇောတိရသံ မဏိံ၊

ဧကတော သန္နိပါတေတွာ၊ ဗုဒ္ဓထူပံ အဆာဒယုံ။

‘‘သဗ္ဗံ မဏိမယံ အာသိ၊ ယာဝတာ ဗုဒ္ဓစေတိယံ၊

တိယောဇနသမုဗ္ဗေဓံ၊ အာလောကကရဏံ တဒါ။

‘‘ဂရုဠာ စ သမာဂန္တွာ၊ ဧကတော မန္တယုံ တဒါ၊

မနုဿာ ဒေဝနာဂါ စ၊ ဗုဒ္ဓပူဇံ အကံသု တေ။

‘‘မာ ¶ နော ပမတ္တာ အဿုမှ၊ အပ္ပမတ္တာ သဒေဝကာ၊

မယမ္ပိ ထူပံ ကဿာမ၊ လောကနာထဿ တာဒိနော။

‘‘သဗ္ဗံ မဏိမယံ ထူပံ၊ အကရုံ တေ စ ကဉ္စုကံ၊

ယောဇနံ တေပိ ဝဍ္ဎေသုံ၊ အာယတံ ဗုဒ္ဓစေတိယံ။

‘‘စတုယောဇနမုဗ္ဗေဓော၊ ဗုဒ္ဓထူပေါ ဝိရောစတိ၊

ဩဘာသေတိ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ သတရံသီဝ ဥဂ္ဂတော။

‘‘ကုမ္ဘဏ္ဍာ စ သမာဂန္တွာ၊ ဧကတော မန္တယုံ တဒါ၊

မနုဿာ စေဝ ဒေဝါ စ၊ နာဂါ စ ဂရုဠာ တထာ။

‘‘ပစ္စေကံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ၊ အကံသု ထူပမုတ္တမံ၊

မာ နော ပမတ္တာ အဿုမှ၊ အပ္ပမတ္တာ သဒေဝကာ။

‘‘မယမ္ပိ ¶ ထူပံ ကဿာမ၊ လောကနာထဿ တာဒိနော၊

ရတနေဟိ ဆာဒေဿာမ၊ အာယတံ ဗုဒ္ဓစေတိယံ။

‘‘ယောဇနံ တေပိ ဝဍ္ဎေသုံ၊ အာယတံ ဗုဒ္ဓစေတိယံ၊

ပဉ္စယောဇနမုဗ္ဗေဓော၊ ထူပေါ ဩဘာသတေ တဒါ။

‘‘ယက္ခာ တတ္ထ သမာဂန္တွာ၊ ဧကတော မန္တယုံ တဒါ၊

မနုဿာ ဒေဝနာဂါ စ၊ ဂရုဠာ စ ကုမ္ဘဏ္ဍကာ။

‘‘ပစ္စေကံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ၊ အကံသု ထူပမုတ္တမံ၊

မာ နော ပမတ္တာ အဿုမှ၊ အပ္ပမတ္တာ သဒေဝကာ။

‘‘မယမ္ပိ ထူပံ ကဿာမ၊ လောကနာထဿ တာဒိနော၊

ဖလိကာ ဆာဒယိဿာမ၊ အာယတံ ဗုဒ္ဓစေတိယံ။

‘‘ယောဇနံ တေပိ ဝဍ္ဎေသုံ၊ အာယတံ ဗုဒ္ဓစေတိယံ၊

ဆယောဇနိကမုဗ္ဗေဓော၊ ထူပေါ ဩဘာသတေ တဒါ။

‘‘ဂန္ဓဗ္ဗာ စ သမာဂန္တွာ၊ ဧကတော မန္တယုံ တဒါ၊

မနုဇာ ဒေဝတာ နာဂါ၊ ကုမ္ဘဏ္ဍာ ဂရုဠာ တထာ။

‘‘သဗ္ဗေ အကံသု ဗုဒ္ဓထူပံ၊ မယမေတ္ထ အကာရကာ၊

မယမ္ပိ ထူပံ ကဿာမ၊ လောကနာထဿ တာဒိနော။

‘‘ဝေဒိယော ¶ သတ္တ ကတွာန၊ ဓဇံ ဆတ္တံ အကံသု တေ၊

သဗ္ဗသောဏ္ဏမယံ ထူပံ၊ ဂန္ဓဗ္ဗာ ကာရယုံ တဒါ။

‘‘သတ္တယောဇနမုဗ္ဗေဓော၊ ထူပေါ ဩဘာသတေ တဒါ၊

ရတ္တိန္ဒိဝါ န ဉာယန္တိ၊ အာလောကော ဟောတိ သဗ္ဗဒါ။

‘‘အဘိဘောန္တိ န တဿာဘာ၊ စန္ဒသူရာ သတာရကာ၊

သမန္တာ ယောဇနသတေ၊ ပဒီပေါပိ န ပဇ္ဇလိ။

‘‘တေန ကာလေန ယေ ကေစိ၊ ထူပံ ပူဇေန္တိ မာနုသာ၊

န တေ ထူပံ အာရုဟန္တိ၊ အမ္ဗရေ ဥက္ခိပန္တိ တေ။

‘‘ဒေဝေဟိ ဌပိတော ယက္ခော၊ အဘိသမ္မတနာမကော၊

ဓဇံ ဝါ ပုပ္ဖဒါမံ ဝါ၊ အဘိရောပေတိ ဥတ္တရိံ။

‘‘န တေ ပဿန္တိ တံ ယက္ခံ၊ ဒါမံ ပဿန္တိ ဂစ္ဆတော၊

ဧဝံ ပဿိတွာ ဂစ္ဆန္တာ၊ သဗ္ဗေ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိံ။

‘‘ဝိရုဒ္ဓါ ယေ ပါဝစနေ၊ ပသန္နာ ယေ စ သာသနေ၊

ပါဋိဟီရံ ဒဋ္ဌုကာမာ၊ ထူပံ ပူဇေန္တိ မာနုသာ။

‘‘နဂရေ ဟံသဝတိယာ၊ အဟောသိံ ဘတကော တဒါ၊

အာမောဒိတံ ဇနံ ဒိသွာ၊ ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ။

‘‘ဥဠာရော ¶ ဘဂဝါ နေသော၊ ယဿ ဓာတုဃရေ ဒိသံ၊

ဣမာ စ ဇနတာ တုဋ္ဌာ၊ ကာရံ ကုဗ္ဗံ န တပ္ပရေ။

‘‘အဟမ္ပိ ကာရံ ကဿာမိ၊ လောကနာထဿ တာဒိနော၊

တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဘဝိဿာမိ အနာဂတေ။

‘‘သုဓောတံ ရဇကေနာဟံ၊ ဥတ္တရေယျံ ပဋံ မမ၊

ဝေဠဂ္ဂေ အာလဂ္ဂေတွာန၊ ဓဇံ ဥက္ခိပိမမ္ဗရေ။

‘‘အဘိသမ္မတကော ဂယှ၊ အမ္ဗရေ ဟာသိ မေ ဓဇံ၊

ဝါတေရိတံ ဓဇံ ဒိသွာ၊ ဘိယျော ဟာသံ ဇနေသဟံ။

‘‘တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ သမဏံ ဥပသင်္ကမိံ၊

တံ ဘိက္ခုံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ဝိပါကံ ပုစ္ဆဟံ ဓဇေ။

‘‘သော ¶ မေ ကထေသိ အာနန္ဒီ၊ ပီတိသဉ္ဇနနံ မမ၊

တဿ ဓဇဿ ဝိပါကံ၊ အနုဘောဿသိ သဗ္ဗဒါ။

‘‘ဟတ္ထိအဿရထာပတ္တီ၊ သေနာ စ စတုရင်္ဂိနီ၊

ပရိဝါရေဿန္တိ တံ နိစ္စံ၊ ဓဇဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သဋ္ဌိတူရိယသဟဿာနိ၊ ဘေရိယော သမလင်္ကတာ၊

ပရိဝါရေဿန္တိ တံ နိစ္စံ၊ ဓဇဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဆဠသီတိ သဟဿာနိ၊ နာရိယော သမလင်္ကတာ၊

ဝိစိတ္တဝတ္ထာဘရဏာ၊ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာ။

‘‘အဠာရပမှာ ဟသုလာ၊ သုသညာ တနုမဇ္ဈိမာ၊

ပရိဝါရေဿန္တိ တံ နိစ္စံ၊ ဓဇဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿာနိ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿသိ၊

အသီတိက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿသိ။

‘‘သဟဿက္ခတ္တုံ ရာဇာ စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ၊

ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘ဒေဝလောကာ စဝိတွာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ပုညကမ္မေန သညုတ္တော၊ ဗြဟ္မဗန္ဓု ဘဝိဿသိ။

‘‘အသီတိကောဋိံ ဆဍ္ဍေတွာ၊ ဒါသေ ကမ္မကရေ ဗဟူ၊

ဂေါတမဿ ဘဂဝတော၊ သာသနေ ပဗ္ဗဇိဿသိ။

‘‘အာရာဓယိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဂေါတမံ သကျပုင်္ဂဝံ၊

ဥပဝါဏောတိ နာမေန၊ ဟေဿသိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘သတသဟဿေ ¶ ကတံ ကမ္မံ၊ ဖလံ ဒဿေသိ မေ ဣဓ၊

သုမုတ္တော သရဝေဂေါဝ၊ ကိလေသေ ဈာပယိံ မမ။

‘‘စက္ကဝတ္တိဿ သန္တဿ၊ စာတုဒ္ဒီပိဿရဿ မေ၊

တီဏိ ယောဇနာနိ သာမန္တာ၊ ဥဿီယန္တိ ဓဇာ သဒါ။

‘‘သတသဟဿိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဓဇဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထာယသ္မာ ¶ ဥပဝါဏော ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာကော အဟောသိ။ တေန စ သမယေန ဘဂဝတော ဝါတာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ထေရဿ စ ဂိဟိသဟာယော ဒေဝဟိတော နာမ ဗြာဟ္မဏော သာဝတ္ထိယံ ပဋိဝသတိ။ သော ထေရံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ပဝေဒေသိ။ အထာယသ္မာ ဥပဝါဏော နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ နိဝေသနံ ဥပဂစ္ဆိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ကေနစိ အညေန ပယောဇနေန ထေရော အာဂတော’’တိ ဉတွာ၊ ‘‘ဝဒေယျာထ၊ ဘန္တေ၊ ကေနတ္ထော’’တိ အာဟ။ ထေရော တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပယောဇနံ အာစိက္ခန္တော –

‘‘အရဟံ သုဂတော လောကေ၊ ဝါတေဟာဗာဓိကော မုနိ၊

သစေ ဥဏှောဒကံ အတ္ထိ၊ မုနိနော ဒေဟိ ဗြာဟ္မဏ။

‘‘ပူဇိတော ပူဇနေယျာနံ၊ သက္ကရေယျာန သက္ကတော၊

အပစိတောပစေယျာနံ၊ တဿ ဣစ္ဆာမိ ဟာတဝေ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တဿတ္ထော – ယော ဣမသ္မိံ လောကေ ပူဇနေယျာနံ ပူဇေတဗ္ဗေဟိ သက္ကာဒီဟိ ဒေဝေဟိ မဟာဗြဟ္မာဒီဟိ စ ဗြဟ္မေဟိ ပူဇိတော၊ သက္ကရေယျာနံ သက္ကာတဗ္ဗေဟိ ဗိမ္ဗိသာရကောသလရာဇာဒီဟိ သက္ကတော၊ အပစေယျာနံ အပစာယိတဗ္ဗေဟိ မဟေသီဟိ ခီဏာသဝေဟိ အပစိတော၊ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာဒိနာ အရဟံ၊ သောဘနဂမနာဒိနာ သုဂတော သဗ္ဗညူ မုနိ မယှံ သတ္ထာ ဒေဝဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ၊ သော ဒါနိ ဝါတေဟိ ဝါတဟေတု ဝါတက္ခောဘနိမိတ္တံ အာဗာဓိကော ဇာတော။ သစေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဥဏှောဒကံ အတ္ထိ၊ တဿ ဝါတာဗာဓဝူပသမနတ္ထံ တံ ဟာတဝေ ဥပနေတုံ ဣစ္ဆာမီတိ။ တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ဥဏှောဒကံ တဒနုရူပံ ဝါတာရဟဉ္စ ¶ ဘေသဇ္ဇံ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ။ တေန စ သတ္ထု ရောဂေါ ဝူပသမိ။ တဿ ဘဂဝါ အနုမောဒနံ အကာသီတိ။

ဥပဝါဏတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒိဋ္ဌာ ¶ မယာတိ အာယသ္မတော ဣသိဒိန္နတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ ဗောဓိယာ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သုနာပရန္တဇနပဒေ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဣသိဒိန္နောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု စန္ဒနမာဠပဋိဂ္ဂဟဏေ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သတ္ထာရံ ¶ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ သောတာပန္နော ဟုတွာ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတိ။ တဿ ဟိတာနုကမ္ပိနီ ဒေဝတာ တံ စောဒေန္တီ –

‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ ဓမ္မဓရာ ဥပါသကာ၊ ကာမာ အနိစ္စာ ဣတိ ဘာသမာနာ၊

သာရတ္တရတ္တာ မဏိကုဏ္ဍလေသု၊ ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ တေ အပေက္ခာ။

‘‘အဒ္ဓါ န ဇာနန္တိ ယတောဓ ဓမ္မံ၊ ကာမာ အနိစ္စာ ဣတိ စာပိ အာဟု၊

ရာဂဉ္စ တေသံ န ဗလတ္ထိ ဆေတ္တုံ၊ တသ္မာ သိတာ ပုတ္တဒါရံ ဓနဉ္စာ’’တိ။ –

တတ္ထ ဒိဋ္ဌာ မယာ ဓမ္မဓရာ ဥပါသကာ၊ ကာမာ အနိစ္စာ ဣတိ ဘာသမာနာတိ ဣဓေကစ္စေ ပရိယတ္တိဓမ္မဓရာ ဥပါသကာ မယာ ဒိဋ္ဌာ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မဓရတ္တာ ¶ ဧဝ ‘‘ကာမာ နာမေတေ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ ကာမေသု အာဒီနဝပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မံ ဘာသမာနာ၊ သယံ ပန သာရတ္တရတ္တာ မဏိကုဏ္ဍလေသု၊ ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ တေ အပေက္ခာတိ သာရတ္တာ ဟုတွာ ဗဟလရာဂရတ္တာ မဏီသု ကုဏ္ဍလေသု စ၊ မဏိစိတေသု ဝါ ကုဏ္ဍလေသု၊ ပုတ္တေသု ပုတ္တဓီတာသု ဒါရေသု စ အဓိဂတသ္နေဟာ၊ အညံ ဘဏန္တာ အညံ ကရောန္တာ ဒိဋ္ဌာ မယာတိ အတ္ထော။

ယတောတိ ယသ္မာ တေ ဥပါသကာ သာရတ္တရတ္တာ မဏိကုဏ္ဍလေသု ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ အပေက္ခဝန္တော၊ တသ္မာ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဓမ္မံ ယာထာဝတော အဒ္ဓါ ဧကံသေန န ဇာနန္တိ။ ဧဝံ ဘူတာ စ ‘‘ကာမာ အနိစ္စာ’’ဣတိ စာပိ အာဟု အဟောသိ၊ သတ္တပကတိ ဝိစိတ္တသဘာဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ရာဂဉ္စ တေသံ န ဗလတ္ထိ ဆေတ္တုန္တိ တေသံ ဥပါသကာနံ ယသ္မာ ရာဂံ ဆေတ္တုံ သမုစ္ဆိန္ဒိတုံ တာဒိသံ ဉာဏဗလံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တေန ကာရဏေန သိတာ တဏှာဝသေန နိဿိတာ ပုတ္တဒါရံ ဓနဉ္စ အလ္လီနာ န ဝိဿဇ္ဇေန္တီတိ သဗ္ဗမေတံ ဒေဝတာ တံယေဝ ဥပါသကံ ဥဒ္ဒိဿ အညာပဒေသေန ကထေသိ။ တံ သုတွာ ဥပါသကော သံဝေဂဇာတော ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၄၆-၅၀) –

‘‘ဝိပဿိနော ¶ ဘဂဝတော၊ ဗောဓိယာ ပါဒပုတ္တမေ၊

သုမနော ဗီဇနိံ ဂယှ၊ အဗီဇိံ ဗောဓိမုတ္တမံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ အဗီဇိံ ဗောဓိမုတ္တမံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗီဇနာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော ဣမာ ဧဝ ဂါထာ အဘာသီတိ။

ဣသိဒိန္နတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သမ္ဗုလကစ္စာနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဒေဝေါ ¶ ¶ စာတိ အာယသ္မတော သမ္ဗုလကစ္စာနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော စတုနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတရံသိံ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော တာလဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ‘‘သမ္ဗုလော’’တိ လဒ္ဓနာမော ကစ္စာနဂေါတ္တတာယ သမ္ဗုလကစ္စာနောတိ ပညာယိတ္ထ။

သော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တသမီပေ ဘေရဝါယ နာမ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ မဟာ အကာလမေဃော သတပဋလသဟဿပဋလော ထနေန္တော ဂဇ္ဇန္တော ဝိဇ္ဇုလ္လတာ နိစ္ဆာရေန္တော ဂဠဂဠာယန္တော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝဿိတုံ အာရဘိ၊ အသနိယော ဖလိံသု။ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ အစ္ဆတရစ္ဆုဝနမဟိံသဟတ္ထိအာဒယော ဘီတတသိတာ ဘီတရဝံ ဝိရဝိံသု။ ထေရော ပန အာရဒ္ဓဝိပဿနတ္တာ ကာယေ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခော ဝိဂတလောမဟံသော တံ အစိန္တေန္တော ဝိပဿနာယမေဝ ကမ္မံ ကရောန္တော ဃမ္မာပဂမေန ဥတုသပ္ပာယလာဘေန သမာဟိတစိတ္တော တာဝဒေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ သဟ အဘိညာဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၈၅-၉၀) –

‘‘သတရံသီ နာမ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော၊

ဝိဝေကာ ဝုဋ္ဌဟိတွာန၊ ဂေါစရာယာဘိနိက္ခမိ။

‘‘ဖလဟတ္ထော ¶ အဟံ ဒိသွာ၊ ဥပဂစ္ဆိံ နရာသဘံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ တာလဖလံ အဒါသဟံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သောမနဿဇာတော ဥဒါနဝသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ဒေဝေါ စ ဝဿတိ၊ ဒေဝေါ စ ဂဠဂဠာယတိ၊

ဧကကော စာဟံ ဘေရဝေ ဗိလေ ဝိဟရာမိ၊

တဿ မယှံ ဧကကဿ ဘေရဝေ ဗိလေ ဝိဟရတော၊

နတ္ထိ ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ လောမဟံသော ဝါ။

‘‘ဓမ္မတာ မမေသာ ယဿ မေ၊ ဧကကဿ ဘေရဝေ ဗိလေ၊

ဝိဟရတော နတ္ထိ ဘယံ ဝါ၊ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ လောမဟံသော ဝါ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ ဒေဝေါ စ ဝဿတိ၊ ဒေဝေါ စ ဂဠဂဠာယတီတိ ဒေဝေါ မေဃော ဝဿတိ စ၊ ‘‘ဂဠဂဠာ’’တိ စ ကရောန္တော ဂဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဂဇ္ဇန္တဿ ဟိ အနုကရဏမေတံ။ ဧကကော စာဟံ ဘေရဝေ ဗိလေ ဝိဟရာမီတိ အဟဉ္စ ဧကကော အသဟာယော သပ္ပဋိဘယာယံ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ဝသာမိ၊ တဿ မယှံ ဧဝံဘူတဿ မေ သတော နတ္ထိ ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ လောမဟံသော ဝါတိ စိတ္တုတြာသသညိတံ ဘယံ ဝါ တံနိမိတ္တကံ သရီရဿ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ လောမဟံသနမတ္တံ ဝါ နတ္ထိ။

ကသ္မာတိ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဓမ္မတာ မမေသာ’’တိ။ အပရိညာတဝတ္ထုကဿ ဟိ တတ္ထ အပ္ပဟီနစ္ဆန္ဒရာဂတာယ ဘယာဒိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ မယာ ပန သဗ္ဗသော တတ္ထ ပရိညာတံ၊ တတ္ထ စ ဆန္ဒရာဂေါ သမုစ္ဆိန္နော၊ တသ္မာ ဘယာဒီနံ အဘာဝေါ ဓမ္မတာ မမေသာ မမ ဓမ္မသဘာဝေါ ဧသောတိ အညံ ဗျာကာသိ။

သမ္ဗုလကစ္စာနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကဿ ¶ ¶ သေလူပမံ စိတ္တန္တိ အာယသ္မတော နိတကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗန္ဓုမတီနဂရေ အာရာမဂေါပကော ဟုတွာ ဇီဝန္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော နာဠိကေရဖလံ ဒါတုကာမော အဟောသိ။ သတ္ထာ တံ အနုဂ္ဂဏှန္တော အာကာသေယေဝ ဌတွာ ပဋိဂ္ဂဏှိ။ သော တံ ဒတွာ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ နိတကောတိ လဒ္ဓနာမော ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရန္တော ဃဋေန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၉၁-၉၉) –

‘‘နဂရေ ဗန္ဓုမတိယာ၊ အာရာမိကော အဟံ တဒါ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ။

‘‘နာဠိကေရဖလံ ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ၊

အာကာသေ ဌိတကော သန္တော၊ ပဋိဂ္ဂဏှိ မဟာယသော။

‘‘ဝိတ္တိသဉ္ဇနနော မယှံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခါဝဟော၊

ဖလံ ဗုဒ္ဓဿ ဒတွာန၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

‘‘အဓိဂစ္ဆိံ တဒါ ပီတိံ၊ ဝိပုလဉ္စ သုခုတ္တမံ၊

ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ ရတနံ၊ နိဗ္ဗတ္တဿ တဟိံ တဟိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိသုဒ္ဓံ မေ၊ သမာဓိကုသလော အဟံ၊

အဘိညာပါရမိပ္ပတ္တော၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရေ ဖလသုခေန နိဗ္ဗာနသုခေန ဝိဟရန္တေ ပဓာနပရိဂ္ဂါဟကော ထေရော တံ အာရညာယတနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝသန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ပရိဂ္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘ကဿ သေလူပမ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမံ ဂါထမာဟ။

၁၉၁။ တတ္ထ ¶ ¶ ¶ ကဿ သေလူပမံ စိတ္တံ၊ ဌိတံ နာနုပကမ္ပတီတိ ဣမသ္မိံ အရညာယတနေ ဝသန္တေသု ကဿ ဘိက္ခုနော စိတ္တံ အဂ္ဂဖလာဓိဂမေန ဧကဃနသိလာမယပဗ္ဗတူပမံ သဗ္ဗေသံ ဣဉ္ဇနာနံ အဘာဝတော ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ စ ဌိတံ သဗ္ဗေဟိပိ လောကဓမ္မေဟိ နာနုကမ္ပတိ န ဝေဓတိ။ ဣဒါနိဿ အကမ္ပနာကာရံ သဒ္ဓိံ ကာရဏေန ဒဿေတုံ ‘‘ဝိရတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိရတ္တံ ရဇနီယေသူတိ ဝိရာဂသင်္ခါတေန အရိယမဂ္ဂေန ရဇနီယေသု ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတေသု တေဘူမကဓမ္မေသု ဝိရတ္တံ၊ တတ္ထ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နရာဂန္တိ အတ္ထော။ ကုပ္ပနီယေတိ ပဋိဃဋ္ဌာနီယေ၊ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ အာဃာတဝတ္ထုသ္မိံ။ န ကုပ္ပတီတိ န ဒုဿတိ န ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတိ။ ယဿေဝံ ဘာဝိတံ စိတ္တန္တိ ယဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ စိတ္တံ မနော ဧဝံ ဝုတ္တနယေန တာဒိဘာဝေန ဘာဝိတံ၊ ကုတော တံ ဒုက္ခမေဿတီတိ တံ ပုဂ္ဂလံ ကုတော သတ္တတော သင်္ခါရတော ဝါ ဒုက္ခံ ဥပဂမိဿတိ၊ န တာဒိသဿ ဒုက္ခံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။

၁၉၂။ ဧဝံ အနိယမဝသေန ပုစ္ဆိတမတ္ထံ နိတကတ္ထေရော အတ္တူပနာယိကံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘မမ သေလူပမံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဒုတိယဂါထာယ အညံ ဗျာကာသိ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

နိတကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သောဏပေါဋိရိယပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

န တာဝ သုပိတုံ ဟောတီတိ အာယသ္မတော သောဏဿ ပေါဋိရိယပုတ္တဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဝနစရော ဟုတွာ ဇီဝန္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ကုရဉ္ဇိယဖလံ ¶ သတ္ထုနော အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ပေါဋိရိယဿ နာမ ဂါမဘောဇကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သောဏောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဘဒ္ဒိယဿ သာကိယရညော သေနာပတိ အဟောသိ။ အထ ဘဒ္ဒိယရာဇေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတေ၊ သေနာပတိ ¶ ‘‘ရာဇာပိ နာမ ပဗ္ဗဇိ၊ ကိံ မယှံ ဃရာဝါသေနာ’’တိ ပဗ္ဗဇိ? ပဗ္ဗဇိတွာ ပန နိဒ္ဒါရာမော ဝိဟရတိ၊ န ဘာဝနမနုယုဉ္ဇတိ။ တံ ဘဂဝါ အနုပိယာယံ အမ္ဗဝနေ ဝိဟရန္တော အတ္တနော ဩဘာသံ ဖရာပေတွာ တေနဿ သတိံ ဇနေတွာ ဣမာယ ဂါထာယ တံ ဩဝဒန္တော –

‘‘န တာဝ သုပိတုံ ဟောတိ၊ ရတ္တိ နက္ခတ္တမာလိနီ၊

ပဋိဇဂ္ဂိတုမေဝေသာ၊ ရတ္တိ ဟောတိ ဝိဇာနတာ။

‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓာဝပတိတံ ¶ ၊ ကုဉ္ဇရော စေ အနုက္ကမေ၊

သင်္ဂါမေ မေ မတံ သေယျော၊ ယဉ္စေ ဇီဝေ ပရာဇိတော’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ န တာဝ သုပိတုံ ဟောတိ၊ ရတ္တိ နက္ခတ္တမာလိနီတိ အဋ္ဌဟိ အက္ခဏေဟိ ဝဇ္ဇိတံ နဝမံ ခဏံ လဘိတွာ ဌိတဿ ဝိညုဇာတိကဿ ယာဝ န အရဟတ္တံ ဟတ္ထဂတံ ဟောတိ၊ တာဝ အယံ နက္ခတ္တမာလိနီ ရတ္တိ သုပိတုံ နိဒ္ဒါယိတုံ န ဟောတိ၊ သုပနဿ ကာလော န ဟောတိ။ အပိစ ခေါ ပဋိဇဂ္ဂိတုမေဝေသာ၊ ရတ္တိ ဟောတိ ဝိဇာနတာတိ ဧသာ ရတ္တိ နာမ မနုဿာနံ မိဂပက္ခီနဉ္စ နိဒ္ဒူပဂမနေန ဝိသေသတော နိဿဒ္ဒဝေလာဘူတာ ပဋိပတ္တိံ အတ္တနိ သဉ္ဇဂ္ဂိတုံ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုဉ္ဇိတုမေဝ ဝိဇာနတာ ဝိညုနာ ဣစ္ဆိတာ ဟောတီတိ။

တံ သုတွာ သောဏော သံဝိဂ္ဂတရမာနသော ဟိရောတ္တပ္ပံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ အဗ္ဘောကာသိကင်္ဂံ အဓိဋ္ဌာယ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓောဝ ပတိတ’’န္တိ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အဝပတိတန္တိ အဝမုခံ ပတိတံ ဥဒ္ဓံပါဒံ အဓောမုခံ ပတိတံ။ ကုဉ္ဇရော စေ အနုက္ကမေတိ ကုဉ္ဇရော အနုက္ကမေယျ စေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒါဟံ ဟတ္ထိမာရုဟိတွာ သင်္ဂါမံ ပဝိဋ္ဌော ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ပတိတော၊ တဒါဟံ သင်္ဂါမေ တေန ဟတ္ထိနာ မဒ္ဒိတော မတော အဟောသိံ စေ၊ တံ မေ မရဏံ သေယျော၊ ယဉ္စေ ဣဒါနိ ကိလေသေဟိ ပရာဇိတော ဇီဝေယျံ၊ တံ န သေယျောတိ။ ဣမံ ဂါထံ ဝဒန္တောယေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၁-၆) –

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ¶ ¶ ပုရေ အာသိံ၊ ဝိပိနေ ဝိစရံ အဟံ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂုံ။

‘‘ကုရဉ္ဇိယဖလံ ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ၊

ပုညက္ခေတ္တဿ တာဒိနော၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ‘‘သတ္ထာရာ ဝုတ္တံ၊ အတ္တနာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဥဘယဉှိ ဂါထံ ‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓာဝပတိတ’’န္တိအာဒိနာ ပစ္စုဒါဟာသိ။ တေန ဣဒမေဝ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

သောဏပေါဋိရိယပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စ ¶ ကာမဂုဏေ ဟိတွာတိ အာယသ္မတော နိသဘတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ကပိတ္ထဖလမဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောလိယဇနပဒေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ နိသဘောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော သာကိယကောလိယာနံ သင်္ဂါမေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ တဒဟေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၇-၁၁) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ ကပိတ္ထံ အဒဒိံ ဖလံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

သော ¶ အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော သဟာယဘိက္ခူ ပမာဒဝိဟာရေန ကာလံ ဝီတိနာမေန္တေ ဒိသွာ တေ ဩဝဒန္တော –

‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ဟိတွာ၊ ပိယရူပေ မနောရမေ၊

သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခမ္မ၊ ဒုက္ခဿန္တကရော ဘဝေ’’တိ။ –

တဿတ္ထော – ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ ပိယာယိတဗ္ဗသဘာဝတာယ ပိယရူပေ မနုညသဘာဝတာယ မနောရမေ ရူပါဒိကေ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ကာမကောဋ္ဌာသေ ဟိတွာ ပဟာယ ပရိစ္စဇိတွာ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ ဝသေန ဃရာ ဃရဗန္ဓနတော နိက္ခမ္မ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတော ဝိညုဇာတိကော ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တကရော ဘဝေ ဘဝေယျာတိ။ ဧဝံ တေ ဘိက္ခူ ဩဝဒိတွာ ‘‘အယံ ပရေ ဧဝ သညာပေန္တော ဝိဟရတိ၊ ‘‘သယံ ¶ ပန အကာရကော’တိ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ တေသံ အတ္တနော ပဋိပန္နဘာဝံ ပကာသေန္တော –

‘‘နာဘိနန္ဒာမိ ¶ မရဏံ၊ နာဘိနန္ဒာမိ ဇီဝိတံ၊

ကာလဉ္စ ပဋိကင်္ခါမိ၊ သမ္ပဇာနော ပတိဿတော’’တိ။ –

ဒုတိယဂါထာယ အညံ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ နာဘိနန္ဒာမိ မရဏန္တိ မရဏံ န အဘိကင်္ခါမိ။ နာဘိနန္ဒာမိ ဇီဝိတန္တိ ဣဒံ ပန တဿ ကာရဏဝစနံ၊ ယသ္မာ နာဘိနန္ဒာမိ ဇီဝိတံ၊ တသ္မာ နာဘိနန္ဒာမိ မရဏန္တိ။ ယော ဟိ အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏာယ ကိလေသာဘိသင်္ခါရေ အာစိနောတိ ဥပစိနောတိ၊ သော ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိံ အဘိနန္ဒန္တော နာန္တရိယကတာယ အတ္တနော မရဏမ္ပိ အဘိနန္ဒတိ နာမ ကာရဏဿ အပ္ပဟီနတ္တာ၊ ခီဏာသဝေါ ပန သဗ္ဗသော အာစယဂါမိဓမ္မေ ပဟာယ အပစယဂါမိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတော ပရိညာတဝတ္ထုကော သဗ္ဗသော ဇီဝိတံ အနဘိနန္ဒန္တော မရဏမ္ပိ အနဘိနန္ဒတိ နာမ ကာရဏဿ ဧဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ။ တေနာဟ – ‘‘နာဘိနန္ဒာမိ မရဏံ၊ နာဘိနန္ဒာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ခီဏာသဝဿ ပရိနိဗ္ဗာနာဘိကင်္ခါ၊ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ အဝဋ္ဌာနဉ္စ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ကာလဉ္စ ပဋိကင်္ခါမိ၊ သမ္ပဇာနော ပတိဿတော’’တိ၊ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေ သိဒ္ဓေ သတိပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သတော သမ္ပဇာနော ကေဝလံ ¶ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနကာလံ ပဋိကင်္ခါမိ၊ တံ ဥဒိက္ခမာနော အာဂမယမာနော ဝိဟရာမိ၊ န ပန မေ မရဏေ ဇီဝိတေ ဝါ အဘိနန္ဒနာ အတ္ထိ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ တဿ သမုဂ္ဃာဋိတတ္တာတိ။

နိသဘတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အမ္ဗပလ္လဝသင်္ကာသန္တိ အာယသ္မတော ဥသဘတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ကောသမ္ဗဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥသဘောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု ဉာတိသမာဂမေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ သော ပဗ္ဗဇိတကာလတော ¶ ပဋ္ဌာယ သမဏဓမ္မံ အကတွာ ဒိဝါ သင်္ဂဏိကာရာမော သကလရတ္တိံ နိဒ္ဒါယမာနော ဝီတိနာမေတိ။ သော ဧကဒိဝသံ မုဋ္ဌဿတိ အသမ္ပဇာနော နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တော သုပိနေ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ အမ္ဗပလ္လဝဝဏ္ဏံ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ဟတ္ထိဂီဝါယံ နိသီဒိတွာ နဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌံ တတ္ထေဝ မနုဿေ သမ္ပတ္တေ ဒိသွာ လဇ္ဇာယ ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရုယှ အတ္တာနံ ဒိသွာ ပဋိဗုဒ္ဓါ၊ ‘‘ဤဒိသံ နာမ သုပိနံ မုဋ္ဌဿတိနာ အသမ္ပဇာနေန ¶ နိဒ္ဒါယမာနေန မယာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၁၂-၁၆) –

‘‘ကကုဓံ ဝိလသန္တံဝ၊ ဒေဝဒေဝံ နရာသဘံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ ကောသမ္ဗံ အဒဒိံ တဒါ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထ ¶ ထေရော ယထာဒိဋ္ဌံ သုပိနံ အင်္ကုသံ ကတွာ အရဟတ္တဿ အဓိဂတတ္တာ တဿေဝ သုပိနဿ ကိတ္တနဝသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘အမ္ဗပလ္လဝသင်္ကာသံ၊ အံသေ ကတွာန စီဝရံ၊

နိသိန္နော ဟတ္ထိဂီဝါယံ၊ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိံ။

‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရုယှ၊ သံဝေဂံ အလဘိံ တဒါ၊

သောဟံ ဒိတ္တော တဒါ သန္တော၊ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယော’’တိ။ – ဂါထာဒွယမာဟ၊

တတ္ထ အမ္ဗပလ္လဝသင်္ကာသံ၊ အံသေ ကတွာန စီဝရန္တိ အမ္ဗပလ္လဝါကာရံ ပဝါဠဝဏ္ဏံ စီဝရံ ခန္ဓေ ကရိတွာ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ။ ဂါမန္တိ အတ္တနော ရာဇဓာနိံ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ နိသိန္နော ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိံ၊ ပဝိဋ္ဌမတ္တောဝ မဟာဇနေန ဩလောကိယမာနော ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရုယှ ဌိတော ပဋိဗုဇ္ဈိံ၊ ပဗုဒ္ဓါဝ သံဝေဂံ အလဘိံ တဒါ ‘‘မုဋ္ဌဿတိ အသမ္ပဇာနော ဟုတွာ နိဒ္ဒါယောက္ကမနေန ဧတံ ဇာတ’’န္တိ။ အပရေ ပန ‘‘ရာဇာဝ ဟုတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဧဝရူပံ သုပိနံ ဒိသွာ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓံ အာရုယှ နဂရဝီထိယံ စရန္တော တံ သုပိနံ သရိတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရုယှ သံဝေဂံ လဘိတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒိတ္တောတိ တသ္မိံ ရာဇကာလေ ဇာတိမဒဘောဂမဒါဒိပရိဒပ္ပိတော သမာနော သံဝေဂမလဘိန္တိ ယောဇနာ။

ဥသဘတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အယမိတိ ¶ ¶ ကပ္ပဋောတိ အာယသ္မတော ကပ္ပဋကုရတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ။ အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ဝိနတာယ နာမ နဒိယာ တီရေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ကေတကပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ¶ သာဝတ္ထိယံ ဒုဂ္ဂတကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ယာဝ ဝယပ္ပတ္တိ၊ တာဝ အညံ ဥပါယံ အဇာနန္တော ကပ္ပဋခဏ္ဍနိဝါသနော သရာဝဟတ္ထော တတ္ထ တတ္ထ ကုရံ ပရိယေသန္တော ဝိစရိ၊ တေန ကပ္ပဋကုရောတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ သော ဝယပ္ပတ္တော တိဏံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ဧကဒိဝသံ တိဏလာဝနတ္ထံ အရညံ ဂတော တတ္ထ အညတရံ ခီဏာသဝတ္ထေရံ ဒိသွာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ တဿ ထေရော ဓမ္မံ ကထေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ‘‘ကိံ မေ ဣမာယ ကိစ္ဆဇီဝိကာယာ’’တိ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော နိဝတ္ထကပ္ပဋစောဠံ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိက္ခိပိ။ ယဒါ စဿ အနဘိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ တံ ကပ္ပဋံ ဩလောကေန္တဿ အနဘိရတိ ဝိဂစ္ဆတိ၊ သံဝေဂံ ပဋိလဘိ။ ဧဝံ ကရောန္တော သတ္တက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဗ္ဗဇိ။ တဿ တံ ကာရဏံ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ အထေကဒိဝသံ ကပ္ပဋကုရော ဘိက္ခု ဓမ္မသဘာယံ ပရိသပရိယန္တေ နိသိန္နော နိဒ္ဒါယတိ၊ တံ ဘဂဝါ စောဒေန္တော –

‘‘အယမိတိ ကပ္ပဋော ကပ္ပဋကုရော၊ အစ္ဆာယ အတိဘရိတာယ၊

အမတဃဋိကာယံ ဓမ္မကဋမတ္တော၊ ကတပဒံ ဈာနာနိ ဩစေတုံ။

‘‘မာ ခေါ တွံ ကပ္ပဋ ပစာလေသိ၊ မာ တွံ ဥပကဏ္ဏမှိ တာဠေဿံ၊

န ဟိ တွံ ကပ္ပဋ မတ္တမညာသိ၊ သင်္ဃမဇ္ဈမှိ ပစလာယမာနော’’တိ။ –

တတ္ထ အယမိတိ ကပ္ပဋော ကပ္ပဋကုရောတိ ကပ္ပဋကုရော ဘိက္ခု ‘‘အယံ မမ ကပ္ပဋော၊ ဣမံ ပရိဒဟိတွာ ယထာ တထာ ဇီဝါမီ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမိစ္ဆာဝိတက္ကော အစ္ဆာယ အတိဘရိတာယ အမတဃဋိကာယံ မမ အမတဃဋေ တဟံ တဟံ ဝဿန္တေ ‘‘အမတမဓိဂတံ အဟမနုသာသာမိ၊ အဟံ ¶ ဓမ္မံ ဒေသေမိ’’ (မဟာဝ။ ၁၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၆၊ ၂။၃၄၂)။ ‘‘အန္ဓီဘူတသ္မိံ လောကသ္မိံ၊ အာဟဉ္ဆံ အမတဒုန္ဒုဘိ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁) ဃောသေတွာ ¶ မယာ ဓမ္မာမတေ ပဝဿိယမာနေ ကတပဒံ ဈာနာနိ ဩစေတုံ လောကိယလောကုတ္တရဇ္ဈာနာနိ ဥပစေတုံ ဘာဝေတုံ ကတပဒံ ကဋမဂ္ဂဝိဟိတဘာဝနာမဂ္ဂံ ဣဒံ မမ သာသနံ၊ တထာပိ ဓမ္မကဋမတ္တော မမ သာသနဓမ္မတော ¶ ဥက္ကဏ္ဌစိတ္တော အပဂတမာနသော ကပ္ပဋကုရောတိ တံ စောဒေတွာ ပုနပိဿ သဟောဍ္ဎံ စောရံ ဂဏှန္တော ဝိယ ပမာဒဝိဟာရံ ဒဿေန္တော ‘‘မာ ခေါ တွံ၊ ကပ္ပဋ၊ ပစာလေသီ’’တိ ဂါထမာဟ။

တတ္ထ မာ ခေါ တွံ၊ ကပ္ပဋ၊ ပစာလေသီတိ တွံ၊ ကပ္ပဋကုရ၊ ‘‘မမ ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’’တိ နိသီဒိတွာ မာ ခေါ ပစာလေသိ မာ ပစလာဟိ မာ နိဒ္ဒံ ဥပဂစ္ဆိ။ မာ တွံ ဥပကဏ္ဏမှိ တာဠေဿန္တိ တံ နိဒ္ဒါယမာနံ ဥပကဏ္ဏမှိ ကဏ္ဏသမီပေ ဒေသနာဟတ္ထေန အဟံ မာ ပတာဠေဿံ။ ယထာ ဣတော ပရံ ကိလေသပ္ပဟာနာယ အဟံ တံ န ဩဝဒေယျံ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇာဟီတိ အတ္ထော။ န ဟိ တွံ၊ ကပ္ပဋ၊ မတ္တမညာသီတိ တွံ၊ ကပ္ပဋ၊ သင်္ဃမဇ္ဈမှိ ပစလာယမာနော မတ္တံ ပမာဏံ န ဝါ မညသိ၊ ‘‘အယမတိဒုလ္လဘော ခဏော ပဋိလဒ္ဓါ၊ သော မာ ဥပဇ္ဈဂါ’’တိ ဧတ္တကမ္ပိ န ဇာနာသိ၊ ပဿ ယာဝ စ တေ အပရဒ္ဓန္တိ စောဒေသိ။

ဧဝံ ဘဂဝတာ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဂါဠှံ တံ နိဂ္ဂယှ စောဒနာယ ကတာယ အဋ္ဌိဝေဓဝိဒ္ဓါ ဝိယ စဏ္ဍဂဇော မဂ္ဂံ ဩတရန္တော ဝိယ စ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၁၇-၂၂) –

‘‘ဝိနတာနဒိယာ တီရေ၊ ဝိဟာသိ ပုရိသုတ္တမော၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတံ။

‘‘မဓုဂန္ဓဿ ပုပ္ဖေန၊ ကေတကဿ အဟံ တဒါ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမပူဇယိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ သတ္ထာရာ ဝုတ္တဂါထာဒွယမေဝ အတ္တနော အရဟတ္တာဓိဂမနဿ အင်္ကုသဘူတန္တိ ပစ္စုဒါဟာသိ။ တေနဿ တဒေဝ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

ကပ္ပဋကုရတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဟော ¶ ¶ ဗုဒ္ဓါ အဟော ဓမ္မာတိ အာယသ္မတော ကုမာရကဿပတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပါပုဏိ။ ‘‘ကုလဂေဟေ’’တိ ပန အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၁၇) ဝုတ္တံ။ သော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ စိတ္တကထိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ သယမ္ပိ တံ ဌာနန္တရံ အာကင်္ခန္တော ပဏိဓာနံ ကတွာ တဒနုရူပါနိ ပုညာနိ ကရောန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ သမဏဓမ္မံ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ သေဋ္ဌိဓီတာယ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာ ကိရ ကုမာရိကာကာလေယေဝ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ ဟုတွာ မာတာပိတရော ယာစိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အလဘမာနာ ကုလဃရံ ဂတာပိ ဂဗ္ဘသဏ္ဌိတမ္ပိ အဇာနန္တီ သာမိကံ အာရာဓေတွာ တေန အနုညာတာ ဘိက္ခုနီသု ပဗ္ဗဇိတာ။ တဿာ ဂဗ္ဘိနိဘာဝံ ဒိသွာ ဘိက္ခုနိယော ဒေဝဒတ္တံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ‘‘အဿမဏီ’’တိ အာဟ။ ပုန ဒသဗလံ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ ဥပါလိတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ ထေရော သာဝတ္ထိနဂရဝါသီနိ ကုလာနိ ဝိသာခဉ္စ ဥပါသိကံ ပက္ကောသာပေတွာ သရာဇိကာယ ပရိသာယ ဝိနိစ္ဆိနန္တော ‘‘ပုရေ လဒ္ဓါ ဂဗ္ဘော၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အရောဂါ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘သုဝိနိစ္ဆိတံ အဓိကရဏ’’န္တိ ထေရဿ သာဓုကာရံ အဒါသိ။

သာ ဘိက္ခုနီ သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တံ ရာဇာ ပသေနဒိကောသလော ပေါသေသိ။ ‘‘ကဿပေါ’’တိ စဿ နာမံ အကံသု။ အပရဘာဂေ ¶ အလင်္ကရိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ကုမာရကာလေ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဘဂဝတာ ‘‘ကဿပံ ပက္ကောသထ၊ ဣဒံ ဖလံ ဝါ ခါဒနီယံ ဝါ ကဿပဿ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကတရကဿပဿာ’’တိ။ ‘‘ကုမာရကဿပဿာ’’တိ။ ဧဝံ ဂဟိတနာမတ္တာ ရညော ပေါသာဝနိကပုတ္တတ္တာ စ ဝုဍ္ဎကာလေပိ ကုမာရကဿပေါတွေဝ ပညာယိတ္ထ။

သော ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိပဿနာယ စေဝ ကမ္မံ ကရောတိ၊ ဗုဒ္ဓဝစနဉ္စ ဥဂ္ဂဏှာတိ။ အထ တေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ သမဏဓမ္မံ ကတွာ အနာဂါမီ ဟုတွာ သုဒ္ဓါဝါသေ နိဗ္ဗတ္တော ¶ မဟာဗြဟ္မာ ‘‘ဝိပဿနာယ မုခံ ဒဿေတွာ မဂ္ဂဖလပ္ပတ္တိယာ ဥပါယံ ကရိဿာမီ’’တိ ပဉ္စဒသ ပဉှေ အဘိသင်္ခရိတွာ အန္ဓဝနေ ဝသန္တဿ ¶ ထေရဿ ‘‘ဣမေ ပဉှေ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆေယျာသီ’’တိ အာစိက္ခိတွာ ဂတော။ သော တေ ပဉှေ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါပိဿ ဗျာကာသိ။ ထေရော သတ္ထာရာ ကထိတနိယာမေနေဝ တေ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဝိပဿနံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၄။၁၅၀-၁၇၇) –

‘‘ဣတော သတသဟဿမှိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နာယကော၊

သဗ္ဗလောကဟိတော ဝီရော၊ ပဒုမုတ္တရနာမကော။

‘‘တဒါဟံ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ၊ ဝိဿုတော ဝေဒပါရဂူ၊

ဒိဝါဝိဟာရံ ဝိစရံ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘စတုသစ္စံ ပကာသေန္တံ၊ ဗောဓယန္တံ သဒေဝကံ၊

ဝိစိတ္တကထိကာနဂ္ဂံ၊ ဝဏ္ဏယန္တံ မဟာဇနေ။

‘‘တဒါ မုဒိတစိတ္တောဟံ၊ နိမန္တေတွာ တထာဂတံ၊

နာနာရတ္တေဟိ ဝတ္ထေဟိ၊ အလင်္ကရိတွာန မဏ္ဍပံ။

‘‘နာနာရတနပဇ္ဇောတံ၊ သသင်္ဃံ ဘောဇယိံ တဟိံ၊

ဘောဇယိတွာန သတ္တာဟံ၊ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ။

‘‘နာနာစိတ္တေဟိ ပုပ္ဖေဟိ၊ ပူဇယိတွာ သသာဝကံ၊

နိပစ္စ ပါဒမူလမှိ၊ တံ ဌာန ပတ္ထယိံ အဟံ။

‘‘တဒါ မုနိဝရော အာဟ၊ ကရုဏေကရသာသယော၊

ပဿထေတံ ဒိဇဝရံ၊ ပဒုမာနနလောစနံ။

‘‘ပီတိပါမောဇ္ဇဗဟုလံ ¶ ၊ သမုဂ္ဂတတနူရုဟံ၊

ဟာသမှိတဝိသာလက္ခံ၊ မမ သာသနလာလသံ။

‘‘ပတိတံ ပါဒမူလေ မေ၊ ဧကာဝတ္ထသုမာနသံ၊

ဧသ ပတ္ထေတိ တံ ဌာနံ၊ ဝိစိတ္တကထိကတ္တနံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

ကုမာရကဿပေါ နာမ၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘ဝိစိတ္တပုပ္ဖဒုဿာနံ၊ ရတနာနဉ္စ ဝါဟသာ၊

ဝိစိတ္တကထိကာနံ သော၊ အဂ္ဂတံ ပါပုဏိဿတိ။

‘‘တေန ¶ ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ပရိဗ္ဘမံ ဘဝါဘဝေ၊ ရင်္ဂမဇ္ဈေ ယထာ နဋော၊

သာခမိဂတြဇော ဟုတွာ၊ မိဂိယာ ကုစ္ဆိမောက္ကမိံ။

‘‘တဒါ မယိ ကုစ္ဆိဂတေ၊ ဝဇ္ဈဝါရော ဥပဋ္ဌိတော၊

သာခေန စတ္တာ မေ မာတာ၊ နိဂြောဓံ သရဏံ ဂတာ။

‘‘တေန သာ မိဂရာဇေန၊ မရဏာ ပရိမောစိတာ၊

ပရိစ္စဇိတွာ သပါဏံ၊ မမေဝံ ဩဝဒီ တဒါ။

‘‘နိဂြောဓမေဝ သေဝေယျ၊ န သာခမုပသံဝသေ၊

နိဂြောဓသ္မိံ မတံ သေယျော၊ ယဉ္စေ သာခမှိ ဇီဝိတံ။

‘‘တေနာနုသိဋ္ဌာ မိဂယူထပေန၊ အဟဉ္စ မာတာ စ တထေတရေ စ၊

အာဂမ္မ ရမ္မံ တုသိတာဓိဝါသံ၊ ဂတာ ပဝါသံ သဃရံ ယထေဝ။

‘‘ပုနော ကဿပဝီရဿ၊ အတ္ထမေန္တမှိ သာသနေ၊

အာရုယှ သေလသိခရံ၊ ယုဉ္ဇိတွာ ဇိနသာသနံ။

‘‘ဣဒါနာဟံ ¶ ရာဇဂဟေ၊ ဇာတော သေဋ္ဌိကုလေ အဟုံ၊

အာပန္နသတ္တာ မေ မာတာ၊ ပဗ္ဗဇိ အနဂါရိယံ။

‘‘သဂဗ္ဘံ တံ ဝိဒိတွာန၊ ဒေဝဒတ္တမုပါနယုံ၊

သော အဝေါစ ဝိနာသေထ၊ ပါပိကံ ဘိက္ခုနိံ ဣမံ။

‘‘ဣဒါနိပိ မုနိန္ဒေန၊ ဇိနေန အနုကမ္ပိတာ၊

သုခိနီ အဇနီ မယှံ၊ မာတာ ဘိက္ခုနုပဿယေ။

‘‘တံ ဝိဒိတွာ မဟီပါလော၊ ကောသလော မံ အပေါသယိ၊

ကုမာရပရိဟာနေန၊ နာမေနာဟဉ္စ ကဿပေါ။

‘‘မဟာကဿပမာဂမ္မ၊ အဟံ ကုမာရကဿပေါ၊

ဝမ္မိကသဒိသံ ကာယံ၊ သုတွာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ။

‘‘တတော စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ မေ၊ အနုပါဒါယ သဗ္ဗသော၊

ပါယာသိံ ဒမယိတွာဟံ၊ ဧတဒဂ္ဂမပါပုဏိံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ စိတ္တကထိကဘာဝေန သတ္ထာရာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ရတနတ္တယဂုဏဝိဘာဝနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘အဟော ¶ ဗုဒ္ဓါ အဟော ဓမ္မာ၊ အဟော နော သတ္ထု သမ္ပဒါ၊

ယတ္ထ ဧတာဒိသံ ဓမ္မံ၊ သာဝကော သစ္ဆိကာဟိတိ။

‘‘အသင်္ခေယျေသု ကပ္ပေသု၊ သက္ကာယာဓိဂတာ အဟူ၊

တေသမယံ ပစ္ဆိမကော၊ စရိမောယံ သမုဿယော၊

ဇာတိမရဏသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဂါထာဒွယံ အဘာသိ၊

တတ္ထ အဟောတိ အစ္ဆရိယတ္ထေ နိပါတော။ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ၊ ဂါရဝဝသေန ဗဟုဝစနံ၊ အဟော အစ္ဆရိယာ သမ္ဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မေန သဒ္ဓိံ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ။ အဟော နော သတ္ထု သမ္ပဒါတိ အမှာကံ သတ္ထု ဒသဗလဿ အဟော သမ္ပတ္တိယော။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ သတ္ထရိ ¶ ဗြဟ္မစရိယဝါသေန။ ဧတာဒိသံ ဓမ္မံ၊ သာဝကော သစ္ဆိကာဟိတီတိ ဧတာဒိသံ ဧဝရူပံ သုဝိသုဒ္ဓဇ္ဈာနာဘိညာပရိဝါရံ အနဝသေသကိလေသက္ခယာဝဟံ သန္တံ ပဏီတံ အနုတ္တရံ ဓမ္မံ သာဝကောပိ နာမ သစ္ဆိကရိဿတိ၊ တသ္မာ ဧဝံဝိဓဂုဏဝိသေသာဓိဂမဟေတုဘူတာ အဟော အစ္ဆရိယာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ အစ္ဆရိယာ ဓမ္မဂုဏာ၊ အစ္ဆရိယာ အမှာကံ သတ္ထု သမ္ပတ္တိယောတိ ရတနတ္တယဿ ဂုဏာဓိမုတ္တိံ ပဝေဒေသီတိ။ ဓမ္မသမ္ပတ္တိကိတ္တနေနေဝ ဟိ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိ ကိတ္တိတာ ဟောတီတိ။

ဧဝံ သာဓာရဏဝသေန ဒဿိတံ ဓမ္မဿ သစ္ဆိကိရိယံ ဣဒါနိ အတ္တုပနာယိကံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အသင်္ခေယျေသူ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အသင်္ခေယျေသူတိ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တေသု မဟာကပ္ပေသု။ သက္ကာယာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ တေ ဟိ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနဓမ္မသမူဟတာယ ‘‘သက္ကာယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အဟူတိ နိဝတ္တနူပါယဿ အနဓိဂတတ္တာ အနပဂတာ အဟေသုံ။ တေသမယံ ပစ္ဆိမကော စရိမောယံ သမုဿယောတိ ¶ ယသ္မာ အယံ သဗ္ဗပစ္ဆိမကော၊ တတော ဧဝ စရိမော၊ တသ္မာ ဇာတိမရဏသဟိတော ခန္ဓာဒိပဋိပါဋိသညိတော သံသာရော ဣဒါနိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော ပုနဗ္ဘဝေါ နတ္ထိ၊ အယမန္တိမာ ဇာတီတိ အတ္ထော။

ကုမာရကဿပတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော ဟဝေ ဒဟရော ဘိက္ခူတိ အာယသ္မတော ဓမ္မပါလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဝနန္တံ ဥပဂတော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ¶ ပိလက္ခဖလမဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ အဝန္တိရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဓမ္မပါလောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဋိနိဝတ္တေန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ အညတရံ ထေရံ ဒိသွာ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ¶ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၉။၂၁-၂၅) –

‘‘ဝနန္တရေ ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ၊ အတ္ထဒဿိံ မဟာယသံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပိလက္ခဿာဒဒိံ ဖလံ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ဖလမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ သမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေန္တော ဧကဒိဝသံ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဒွေ သာမဏေရေ ရုက္ခဂ္ဂေ ပုပ္ဖာနိ ဩစိနန္တေ အာရူဠှသာခါယ ဘဂ္ဂါယ ပတန္တေ ဒိသွာ ထေရော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အရောဂေယေဝ ဘူမိယံ ဌပေတွာ တေသံ သာမဏေရာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော –

‘‘ယော ဟဝေ ဒဟရော ဘိက္ခု၊ ယုဉ္ဇတိ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

ဇာဂရော သ ဟိ သုတ္တေသု၊ အမောဃံ တဿ ဇီဝိတံ။

‘‘တသ္မာ သဒ္ဓဉ္စ သီလဉ္စ၊ ပသာဒံ ဓမ္မဒဿနံ၊

အနုယုဉ္ဇေထ မေဓာဝီ၊ သရံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ – ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ၊

တတ္ထ ယောတိ အနိယမဝစနံ။ ဟဝေတိ ဒဠှတ္ထေ နိပါတော။ ဒဟရောတိ တရုဏော။ ဘိက္ခတီတိ ဘိက္ခု။ ယုဉ္ဇတီတိ ဃဋတိ ဝါယမတိ။ ဇာဂရောတိ ¶ ဇာဂရဏဓမ္မသမန္နာဂတော။ သုတ္တေသူတိ သုပန္တေသု။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ယော ဘိက္ခု ဒဟရောဝ သမာနော တရုဏော ‘‘တထာဟံ ပစ္ဆာ ဝုဍ္ဎကာလေ ဇာနိဿာမီ’’တိ အစိန္တေတွာ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယံ ယုဉ္ဇတိ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ ယောဂံ ကရောတိ၊ သော သုတ္တေသု အဝိဇ္ဇာနိဒ္ဒါယ သုတ္တေသု ပမတ္တေသု သဒ္ဓါဒိဇာဂရဓမ္မသမန္နာဂမေန ဇာဂရော၊ တတော ဧဝ အတ္တဟိတပရဟိတပါရိပူရိယာ အမောဃံ အဝဉ္ဈံ တဿ ဇီဝိတံ၊ ယသ္မာ စ ဧတဒေဝံ၊ တသ္မာ သဒ္ဓဉ္စ ‘‘အတ္ထိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ကမ္မဖလသဒ္ဓဉ္စ၊ သဒ္ဓူပနိဗန္ဓတ္တာ သီလဿ တဒုပနိဿယံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဉ္စ ¶ ၊ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာခါတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တရတနတ္တယပ္ပသာဒဉ္စ ¶ ၊ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ပရိညာဒိဝသေန စတုသစ္စဓမ္မဒဿနဉ္စ မေဓာဝီ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ဩဝါဒံ အနုသိဋ္ဌိံ အနုဿရန္တော အာဒိတ္တမ္ပိ အတ္တနော သီသံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ အနုယုဉ္ဇေထ၊ တတ္ထ အနုယောဂံ အာတပ္ပံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။

ဓမ္မပါလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကဿိန္ဒြိယာနိ သမထင်္ဂတာနီတိ အာယသ္မတော ဗြဟ္မာလိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဝန္ဒိတွာ ပါဒဖလံ အဒါသိ။ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗြဟ္မာလီတိ လဒ္ဓနာမော ဝိညုတံ ပတ္တော ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော သံသာရေ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ တာဒိသေန ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေန ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပတိရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရန္တော ဉာဏဿ ပရိပါကဂတတ္တာ နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၆၃-၆၇) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ ပါဒဖလံ အဒါသဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ¶ ¶ ပန ဟုတွာ မဂ္ဂသုခေန ဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တော ဧကဒိဝသံ ပဓာနပရိဂ္ဂါဟကေန ထေရေန တသ္မိံ အရညာယတနေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိဿ ဝုတ္တံ ပဓာနာနုယောဂံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော –

‘‘ကဿိန္ဒြိယာနိ ¶ သမထင်္ဂတာနိ၊ အဿာ ယထာ သာရထိနာ သုဒန္တာ၊

ပဟီနမာနဿ အနာသဝဿ၊ ဒေဝါပိ ကဿ ပိဟယန္တိ တာဒိနော။

‘‘မယှိန္ဒြိယာနိ သမထင်္ဂတာနိ၊ အဿာ ယထာ သာရထိနာ သုဒန္တာ၊

ပဟီနမာနဿ အနာသဝဿ၊ ဒေဝါပိ မယှံ ပိဟယန္တိ တာဒိနော’’တိ။ –

တဿတ္ထော – ဣမသ္မိံ အရညာယတနေ ဝသန္တေသု ဘိက္ခူသု ကဿ ဘိက္ခုနော ထေရဿ ဝါ နဝဿ ဝါ မဇ္ဈိမဿ ဝါ ဆေကေန သာရထိနာ သုဒန္တာ အဿာ ဝိယ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနိ သမထံ ဒန္တဘာဝံ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝံ ဂတာနိ။ ကဿ နဝဝိဓမ္ပိ မာနံ ပဟာယ ဌိတတ္တာ ပဟီနမာနဿ စတုန္နမ္ပိ အာသဝါနံ အဘာဝေန အနာသဝဿ ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တိယာ တာဒိနော ဒေဝါပိ ပိဟယန္တိ မနုဿာပိ သမ္မာပဋိပတ္တိဒဿနာဒိနာ စ အာဒရေန ပတ္ထေန္တီတိ။

တတ္ထ စ ဂါထာယံ ပုရိမဍ္ဎေန အနာဂါမိမဂ္ဂါဓိဂမော ပုဋ္ဌော၊ အနာဂါမိနောပိ ဟိ ဣန္ဒြိယာနိ ပဟီနကာမရာဂဗျာပါဒတာယ သမထံ နိဗ္ဗိသေဝနတံ ဂတာနိ ဟောန္တိ။ ဣတရေန အရဟတ္တမဂ္ဂပဋိလာဘော၊ အရဟာ ဟိ ‘‘ပဟီနမာနော အနာသဝေါ တာဒီ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။

အထာယသ္မာ ဗြဟ္မာလိ ပဓာနပရိဂ္ဂါဟကေန ဝုတ္တံ ‘‘ကဿိန္ဒြိယာနီ’’တိ ဂါထံ ပစ္စနုဘာသိ။ တဒတ္ထံ အတ္တူပနာယိကဝသေန ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘မယှိန္ဒြိယာနီ’’တိအာဒိကာယ ဒုတိယဂါထာယ အညံ ဗျာကာသိ၊ တတ္ထ မယှိန္ဒြိယာနီတိ မမ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဗြဟ္မာလိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဆဝိပါပက ¶ စိတ္တဘဒ္ဒကာတိ အာယသ္မတော မောဃရာဇတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု ¶ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ လူခစီဝရဓရာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ တံ ဌာနန္တရံ အာကင်္ခန္တော ပဏိဓာနံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဗြာဟ္မဏမာဏဝေ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပာနိ သိက္ခာပေန္တော ဧကဒိဝသံ အတ္ထဒဿိံ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတံ ဂစ္ဆန္တံ ¶ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ကတွာ ‘‘ယာဝတာ ရူပိနော သတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဆဟိ ဂါထာဟိ အဘိတ္ထဝိတွာ ဘာဇနံ ပူရေတွာ မဓုံ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ မဓုံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အနုမောဒနံ အကာသိ။

သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကဋ္ဌဝါဟနဿ နာမ ရညော အမစ္စော ဟုတွာ တေန သတ္ထု အာနယနတ္ထံ ပုရိသသဟဿေန ပေသိတော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ ကတွာ တတော စုတော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မောဃရာဇာတိ လဒ္ဓနာမော ဗာဝရီဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပော သံဝေဂဇာတော တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ တာပသသဟဿပရိဝါရော အဇိတာဒီဟိ သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ ပေသိတော တေသံ ပန္နရသမော ဟုတွာ ပဉှေ ပုစ္ဆိတွာ ပဉှဝိဿဇ္ဇနပရိယောသာနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄။၆၄-၈၃) –

‘‘အတ္ထဒဿီ တု ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဗျူဠှော၊ ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇထ။

‘‘သိဿေဟိ သမ္ပရိဝုတော၊ ဃရမှာ အဘိနိက္ခမိံ၊

နိက္ခမိတွာနဟံ တတ္ထ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘အဘိဝါဒိယ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သိရေ ကတွာန အဉ္ဇလိံ၊

သကံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ သန္ထဝိံ လောကနာယကံ။

‘‘ယာဝတာ ¶ ရူပိနော သတ္တာ၊ အရူပီ ဝါ အသညိနော၊

သဗ္ဗေ တေ တဝ ဉာဏမှိ၊ အန္တော ဟောန္တိ သမောဂဓာ။

‘‘သုခုမစ္ဆိကဇာလေန၊ ဥဒကံ ယော ပရိက္ခိပေ၊

ယေ ကေစိ ဥဒကေ ပါဏာ၊ အန္တောဇာလေ ဘဝန္တိ တေ။

‘‘ယေသဉ္စ စေတနာ အတ္ထိ၊ ရူပိနော စ အရူပိနော၊

သဗ္ဗေ တေ တဝ ဉာဏမှိ၊ အန္တော ဟောန္တိ သမောဂဓာ။

‘‘သမုဒ္ဓရသိမံ လောကံ၊ အန္ဓကာရသမာကုလံ၊

တဝ ဓမ္မံ သုဏိတွာန၊ ကင်္ခါသောတံ တရန္တိ တေ။

‘‘အဝိဇ္ဇာနိဝုတေ လောကေ၊ အန္ဓကာရေန ဩတ္ထဋေ၊

တဝ ဉာဏမှိ ဇောတန္တေ၊ အန္ဓကာရာ ပဓံသိတာ။

‘‘တုဝံ စက္ခူသိ သဗ္ဗေသံ၊ မဟာတမပနူဒနော၊

တဝ ဓမ္မံ သုဏိတွာန၊ နိဗ္ဗာယတိ ဗဟုဇ္ဇနော။

‘‘ပုဋကံ ¶ ပူရယိတွာန၊ မဓုခုဒ္ဒမနေဠကံ၊

ဥဘော ဟတ္ထေဟိ ပဂ္ဂယှ၊ ဥပနေသိံ မဟေသိနော။

‘‘ပဋိဂ္ဂဏှိ မဟာဝီရော၊ သဟတ္ထေန မဟာ ဣသိ၊

ဘုဉ္ဇိတွာ တဉ္စ သဗ္ဗညူ၊ ဝေဟာသံ နဘမုဂ္ဂမိ။

‘‘အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ အတ္ထဒဿီ နရာသဘော၊

မမ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယေနိဒံ ထဝိတံ ဉာဏံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော စ ထောမိတော၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒုဂ္ဂတိံ သော န ဂစ္ဆတိ။

‘‘စတုဒ္ဒသဉ္စ ခတ္တုံ သော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿတိ၊

ပထဗျာ ရဇ္ဇံ အဋ္ဌသတံ၊ ဝသုဓံ အာဝသိဿတိ။

‘‘ပဉ္စေဝ သတက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ၊

ပဒေသရဇ္ဇံ အသင်္ခေယျံ၊ မဟိယာ ကာရယိဿတိ။

‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊

ဂေါတမဿ ဘဂဝတော၊ သာသနေ ပဗ္ဗဇိဿတိ။

‘‘ဂမ္ဘီရံ ¶ နိပုဏံ အတ္ထံ၊ ဉာဏေန ဝိစိနိဿတိ၊

မောဃရာဇာတိ နာမေန၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သမ္ပန္နံ၊ ကတကိစ္စမနာသဝံ၊

ဂေါတမော သတ္ထဝါဟဂ္ဂေါ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေဿတိ။

‘‘ဟိတွာ မာနုသကံ ယောဂံ၊ ဆေတွာန ဘဝဗန္ဓနံ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထလူခံ သုတ္တလူခံ ရဇနလူခန္တိ ဝိသေသေန တိဝိဓေနပိ လူခေန သမန္နာဂတံ ပံသုကူလံ ဓာရေသိ။ တေန နံ သတ္ထာ လူခစီဝရဓရာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ အပရဘာဂေ ပုရိမကမ္မပ္ပစ္စယာ ပရိဟာရဿ အကရဏတော ထေရဿ သရီရေ ဒဒ္ဒုပီဠကာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎိံသု။ သော ‘‘သေနာသနံ ဒုဿတီ’’တိ ဟေမန္တေပိ မဂဓက္ခေတ္တေသု ပလာလသန္ထာရာနိ အတ္ထရိတွာ သေတိ။ တံ ဧကဒိဝသံ ဥပဋ္ဌာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နံ သတ္ထာ ပဋိသန္ထာရဝသေန ‘‘ဆဝိပါပကာ’’တိအာဒိနာ ¶ ပဌမဂါထာယ ပုစ္ဆိ။

၂၀၇။ တတ္ထ ဆဝိပါပကာတိ ဒဒ္ဒုကစ္ဆုပီဠကာဟိ ဘိန္နစ္ဆဝိဘာဝတော ဟီနစ္ဆဝိက ဒုဋ္ဌစ္ဆဝိက ¶ ။ စိတ္တဘဒ္ဒကာတိ အနဝသေသကိလေသပ္ပဟာနေန ဗြဟ္မဝိဟာရသေဝနာယ စ ဘဒ္ဒစိတ္တ သုန္ဒရစိတ္တ။ မောဃရာဇာတိ တဿ အာလပနံ။ သတတံ သမာဟိတောတိ အဂ္ဂဖလသမာဓိနာ နိစ္စကာလံ အဘိဏှံ သမာဟိတမာနသော။ ဟေမန္တိကသီတကာလရတ္တိယောတိ ဟေမန္တသမယေ သီတကာလရတ္တိယော။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘ဟေမန္တိကာ သီတကာလရတ္တိယော’’တိပိ ပါဠိ။ တတ္ထ ဟေမန္တိကာတိ ဟေမန္တောဂဓာ ဟေမန္တပရိယာပန္နာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခု တွံ သီတိ ဘိက္ခု ကော တွံ အသိ၊ ဧဝံဘူတော ပရေသု တဝ သေနာသနံ ကတွာ အဒေန္တေသု သင်္ဃိကဉ္စ သေနာသနံ အပဝိသန္တော။ ကထံ ကရိဿသီတိ ယထာဝုတ္တေ သီတကာလေ ကထံ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေသီတိ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ။ ဧဝံ ပန ပုဋ္ဌော ထေရော သတ္ထု တမတ္ထံ ကထေန္တော –

‘‘သမ္ပန္နသဿာ ¶ မဂဓာ၊ ကေဝလာ ဣတိ မေ သုတံ၊

ပလာလစ္ဆန္နကော သေယျံ၊ ယထညေ သုခဇီဝိနော’’တိ။ – ဂါထမာဟ၊

တတ္ထ သမ္ပန္နသဿာတိ နိပ္ဖန္နသဿာ။ မဂဓာတိ မဂဓရဋ္ဌံ ဝဒတိ။ မဂဓာ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှီဝသေန ‘‘မဂဓာ’’တွေဝ ဗဟုဝစနေန ဝုစ္စတိ။ ကေဝလာတိ အနဝသေသာ။ ဣတိ မေ သုတန္တိ ဧဝံ မယာ သုတံ။ တတ္ထ ယော အဒိဋ္ဌော ပဒေသော၊ တဿ ဝသေန သုတန္တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဧဒိသေ ကာလေ မဂဓေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ မယာ ဝသိတုံ သက္ကာတိ ဒဿေတိ။ ပလာလစ္ဆန္နကော သေယျံ၊ ယထညေ သုခဇီဝိနောတိ ယထာ အညေ သုခဇီဝိနော ဘိက္ခူ သေနာသနသပ္ပာယံ လဒ္ဓါ သုန္ဒရေဟိ အတ္ထရဏပါဝုရဏေဟိ သုခေန သယန္တိ၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ ပလာလသန္ထာရမေဝ ဟေဋ္ဌာ သန္ထရိတွာ ဥပရိ တိရိယဉ္စ ပလာလစ္ဆဒနေနေဝ ဆာဒိတသရီရတာယ ပလာလစ္ဆန္နကော သေယျံ သယိံ၊ သေယျံ ကပ္ပေသိန္တိ အတ္တနော ယထာလာဘသန္တောသံ ဝိဘာဝေတိ။

မောဃရာဇတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဝိသာခပဉ္စာလပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

န ¶ ဥက္ခိပေ နော စ ပရိက္ခိပေ ပရေတိ အာယသ္မတော ဝိသာခဿ ပဉ္စာလပုတ္တဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော စုဒ္ဒသေ ကပ္ပေ ပစ္စန္တဂါမေ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဖလပရိယေသနံ စရန္တေဟိ တသ္မိံ ဂါမေ မနုဿေဟိ သဒ္ဓိံ အရညံ ဂတော တတ္ထ ဧကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဝလ္လိဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ¶ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ မဏ္ဍလိကရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိသာခေါတိ လဒ္ဓနာမော ပဉ္စာလရာဇဓီတုယာ ပုတ္တဘာဝတော ပစ္ဆာ ပဉ္စာလပုတ္တောတိ ပညာယိတ္ထ။ သော ပိတရိ မတေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော သတ္ထရိ အတ္တနော ဂါမသမီပဂတေ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ¶ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ သာဝတ္ထိံ ဂတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၉။၃၁-၃၆) –

‘‘သဗ္ဗေ ဇနာ သမာဂမ္မ၊ အဂမိံသု ဝနံ တဒါ၊

ဖလမနွေသမာနာ တေ၊ အလဘိံသု ဖလံ တဒါ။

‘‘တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သယမ္ဘုံ အပရာဇိတံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဝလ္လိဖလမဒါသဟံ။

‘‘စတုဒ္ဒသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ထေရော ဉာတီနံ အနုကမ္ပာယ ဇာတိဘူမိံ အဂမာသိ။ တတ္ထ မနုဿာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ကာလေန ကာလံ ဓမ္မံ သုဏန္တာ ဧကဒိဝသံ ‘‘ကတိဟိ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဓမ္မကထိကော ဟောတီ’’တိ ဓမ္မကထိကလက္ခဏံ ပုစ္ဆိံသု။ ထေရော တေသံ ဓမ္မကထိကလက္ခဏံ ကထေန္တော –

‘‘န ဥက္ခိပေ နော စ ပရိက္ခိပေ ပရေ၊ န ဩက္ခိပေ ပါရဂတံ န ဧရယေ၊

န စတ္တဝဏ္ဏံ ပရိသာသု ဗျာဟရေ၊ အနုဒ္ဓတော သမ္မိတဘာဏိ သုဗ္ဗတော။

‘‘သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိနာ၊ မတိကုသလေန နိဝါတဝုတ္တိနာ၊

သံသေဝိတဗုဒ္ဓသီလိနာ၊ နိဗ္ဗာနံ န ဟိ တေန ဒုလ္လဘ’’န္တိ။ –

တတ္ထ န ဥက္ခိပေတိ အတ္တာနံ န ဥက္ခိပေယျ၊ ဇာတိအာဒီဟိ ဗာဟုသစ္စာဒီဟိ စ အတ္တုက္ကံသနံ န ကရေယျ။ နော စ ပရိက္ခိပေ ပရေတိ ပရေ ပရပုဂ္ဂလေ တေဟေဝ ဇာတိအာဒီဟိ နော ပရိက္ခိပေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ န ¶ ခိပေယျ ဂုဏပရိဓံသနဝသေန ¶ ဝါ န ခိပေယျ။ န ဩက္ခိပေ ပရေ ဣစ္စေဝံ သမ္ဗန္ဓော။ ပရေ ဩဇ္ဈာပနဝသေန န ဩက္ခိပေ ဟေဋ္ဌတော ကတွာ ပရေ န ဩလောကာပေယျ၊ န ဩဇ္ဈာပေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဥက္ခိပေ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ၊ သော ဧဝတ္ထော။ ပါရဂတန္တိ ¶ သံသာရပါရံ ဝိယ ဝိဇ္ဇာယ ပါရံ ဂတံ ခီဏာသဝံ တေဝိဇ္ဇံ ဆဠဘိညံ ဝါ န ဧရယေ န ဃဋ္ဋယေ န အာသာဒေယျ။ န စတ္တဝဏ္ဏံ ပရိသာသု ဗျာဟရေတိ အတ္တနော ဝဏ္ဏံ ဂုဏံ လာဘသက္ကာရသိလောကံ နိကာမယမာနော ခတ္တိယပရိသာဒီသု န ဘာသေယျ။ အနုဒ္ဓတောတိ ဥဒ္ဓစ္စရဟိတော။ ဥဒ္ဓတဿ ဟိ ဝစနံ နာဒိယန္တိ။ သမ္မိတဘာဏီတိ သမ္မဒေဝ မိတဘာဏီ၊ ကာလေန သာပဒေသံ ပရိယန္တဝတိံ အတ္ထသဉှိတမေဝ ဝါစံ ဘာသနသီလောတိ အတ္ထော။ ဣတော အညထာ ဝဒန္တဿ ဝစနံ အဂဟဏီယံ ဟောတိ။ သုဗ္ဗတောတိ သုန္ဒရဝတော သီလသမ္ပန္နော။ ‘‘သိယာ’’တိ ကိရိယာပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ထေရော သင်္ခေပေနေဝ ဓမ္မကထိကလက္ခဏံ ဝတွာ တေသံ ဂုဏာနံ အတ္တနိ လဗ္ဘမာနတံ အဓိမုစ္စိတွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ အဘိပ္ပသန္နံ မဟာဇနံ ဉတွာ ‘‘ဧဝံဝိဓဿ ဓမ္မကထိကဿ ဝိမုတ္တာယတနသန္နိဿိတဿ န နိဗ္ဗာနံ ဒုလ္လဘံ၊ အထ ခေါ သုလဘမေဝါ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိနာ’’တိ ဒုတိယဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

ဝိသာခပဉ္စာလပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နဒန္တိ မောရာ သုသိခါ သုပေခုဏာတိ အာယသ္မတော စူဠကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဆတ္တပဏ္ဏိဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ စူဠကောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဓနပါလဒမနေ သတ္ထရိ ¶ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ ဝသတိ၊ သော ဧကဒိဝသံ ဂုဟာဒွါရေ နိသိန္နော မဂဓက္ခေတ္တံ ဩလောကေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ပါဝုသကာလမေဃော ဂမ္ဘီရမဓုရနိဂ္ဃောသော သတပဋလသဟဿပဋလော အဉ္ဇန ¶ သိခရသန္နိကာသော နဘံ ပူရေတွာ ပဝဿတိ၊ မယူရသင်္ဃာ စ မေဃဂဇ္ဇိတံ သုတွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ကေကာသဒ္ဒံ မုဉ္စိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ပဒေသေ နစ္စန္တာ ဝိစရန္တိ။ ထေရဿပိ အာဝါသဂဗ္ဘေ မေဃဝါတဖဿေဟိ အပဂတဓမ္မတ္တာ ပဿဒ္ဓကရဇကာယေ ကလ္လတံ ပတ္တေ ဥတုသပ္ပာယလာဘေန စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အဟောသိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိံ ဩတရိ၊ သော တံ ဉတွာ ကာလသမ္ပဒါဒိကိတ္တနမုခေန အတ္တာနံ ဘာဝနာယ ဥဿာဟေန္တော –

‘‘နဒန္တိ ¶ မောရာ သုသိခါ သုပေခုဏာ၊ သုနီလဂီဝါ သုမုခါ သုဂဇ္ဇိနော၊

သုသဒ္ဒလာ စာပိ မဟာမဟီ အယံ၊ သုဗျာပိတမ္ဗု သုဝလာဟကံ နဘံ။

‘‘သုကလ္လရူပေါ သုမနဿ ဈာယတံ၊ သုနိက္ကမော သာဓု သုဗုဒ္ဓသာသနေ၊

သုသုက္ကသုက္ကံ နိပုဏံ သုဒုဒ္ဒသံ၊ ဖုသာဟိ တံ ဥတ္တမမစ္စုတံ ပဒ’’န္တိ။ –

တတ္ထ နဒန္တိ မောရာ သုသိခါ သုပေခုဏာ၊ သုနီလဂီဝါ သုမုခါ သုဂဇ္ဇိနောတိ ဧတေ မတ္ထကေ ဥဋ္ဌိတာဟိ သုန္ဒရာဟိ သိခါဟိ သမန္နာဂတတ္တာ သုသိခါ၊ နာနာဝဏ္ဏေဟိ အနေကေဟိ သောဘနေဟိ ဘဒ္ဒကပိဉ္ဆေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ သုပေခုဏာ၊ ရာဇီဝဝဏ္ဏသင်္ကာသာယ သုန္ဒရာယ နီလဝဏ္ဏာယ ဂီဝါယ သမန္နာဂတတ္တာ သုနီလဂီဝါ၊ သုန္ဒရမုခတာယ သုမုခါ၊ မနုညဝါဒိတာယ သုဂဇ္ဇိနော၊ မောရာ သိခဏ္ဍိနော ဆဇ္ဇသံဝါဒီ ကေကာသဒ္ဒံ မုဉ္စန္တာ ¶ နဒန္တိ ရဝန္တိ။ သုသဒ္ဒလာ စာပိ မဟာမဟီ အယန္တိ အယဉ္စ မဟာပထဝီ သုသဒ္ဒလာ သုန္ဒရဟရိတတိဏာ။ သုဗျာပိတမ္ဗူတိ အဘိနဝဝုဋ္ဌိယာ တဟံ တဟံ ဝိဿန္ဒမာနသလိလတာယ သုဋ္ဌု ဗျာပိတဇလာ ဝိတတဇလာ။ ‘‘သုသုက္ကတမ္ဗူ’’တိပိ ပါဌော၊ သုဝိသုဒ္ဓဇလာတိ အတ္ထော။ သုဝလာဟကံ နဘန္တိ ဣဒဉ္စ နဘံ အာကာသံ နီလုပ္ပလဒလသန္နိဘေဟိ သမန္တတော ပူရေတွာ ဌိတေဟိ သုန္ဒရေဟိ ဝလာဟကေဟိ မေဃေဟိ သုဝလာဟကံ။

သုကလ္လရူပေါ ¶ သုမနဿ ဈာယတန္တိ ဣဒါနိ ဥတုသပ္ပာယလာဘေန သုဋ္ဌု ကလ္လရူပေါ ကမ္မနိယသဘာဝေါ တွံ၊ နီဝရဏေဟိ အနဇ္ဈာရူဠှစိတ္တတာယ သုန္ဒရမနဿ ယောဂါဝစရဿ ယံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဝသေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဝသေန စ ဈာယတံ။ သုနိက္ကမော…ပေ… အစ္စုတံ ပဒန္တိ ဧဝံ ဈာယန္တော စ သာဓု သုဗုဒ္ဓဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ သုန္ဒရနိက္ကမော ဟုတွာ သုပရိသုဒ္ဓသီလတာယ သုသုက္ကံ၊ ဝိသုဒ္ဓသဘာဝတာယ သဗ္ဗဿပိ သံကိလေသဿ ဂေါစရဘာဝါနုပဂမနတော သုက္ကံ၊ နိပုဏဉာဏဂေါစရတာယ နိပုဏံ၊ ပရမဂမ္ဘီရတာယ သုဒုဒ္ဒသံ၊ ပဏီတဘာဝေန သေဋ္ဌဘာဝေန စ ဥတ္တမံ၊ နိစ္စသဘာဝတာယ အစ္စုတံ ပဒံ တံ နိဗ္ဗာနံ ဖုသာဟိ အတ္တပစ္စက္ခကရဏေန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သစ္ဆိကရောဟီတိ။

ဧဝံ ထေရော အတ္တာနံ ဩဝဒန္တောဝ ဥတုသပ္ပာယလာဘေန သမာဟိတစိတ္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၉။၃၇-၄၂) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ဇလိတံ၊ ပုဏ္ဏမာယေဝ စန္ဒိမံ၊

ဇလန္တံ ဒီပရုက္ခံဝ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘ကဒလိဖလံ ¶ ပဂ္ဂယှ၊ အဒါသိံ သတ္ထုနော အဟံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဝန္ဒိတွာန အပက္ကမိံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ထေရော အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပီတိသောမနဿဇာတော ‘‘နဒန္တိ မောရာ’’တိအာဒိနာ တာယေဝ ဂါထာ ပစ္စုဒါဟာသိ။ တေနဿ ဣဒမေဝ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

စူဠကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နန္ဒမာနာဂတံ စိတ္တာတိ အာယသ္မတော အနူပမတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ပဒုမံ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ရထိယံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော အင်္ကောလပုပ္ဖေဟိ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ရူပသမ္ပတ္တိယာ အနူပမောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ ကာမေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော အရညေ ဝိဟရတိ။ တဿ စိတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါဒိအာရမ္မဏေသု ဝိဓာဝတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဝဋ္ဋတိ။ ထေရော ဝိဓာဝန္တံ စိတ္တံ နိဂ္ဂဏှန္တော –

‘‘နန္ဒမာနာဂတံ ¶ စိတ္တံ၊ သူလမာရောပမာနကံ၊

တေန တေနေဝ ဝဇသိ၊ ယေန သူလံ ကလိင်္ဂရံ။

‘‘တာဟံ စိတ္တကလိံ ဗြူမိ၊ တံ ဗြူမိ စိတ္တဒုဗ္ဘကံ၊

သတ္ထာ တေ ဒုလ္လဘော လဒ္ဓါ၊ မာနတ္ထေ မံ နိယောဇယီ’’တိ။ –

တတ္ထ နန္ဒမာနာဂတံ စိတ္တာတိ နန္ဒမာန အဘိနန္ဒမာန စိတ္တ အဘိနန္ဒမာနံ အာဂတံ ဥပ္ပန္နံ ¶ ။ သူလမာရောပမာနကန္တိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ သူလသဒိသတ္တာ သူလံ တံ တံ ဘဝံ ကမ္မကိလေသေဟိ ဧတ္တကံ ကာလံ အာရောပိယမာနံ။ တေန တေနေဝ ဝဇသိ၊ ယေန သူလံ ကလိင်္ဂရန္တိ ယတ္ထ ယတ္ထ သူလသင်္ခါတာ ¶ ဘဝါ ကလိင်္ဂရသင်္ခါတာ အဓိကုဋ္ဋနကာ ကာမဂုဏာ စ တေန တေနေဝ၊ ပါပစိတ္တ၊ ဝဇသိ၊ တံ တဒေဝ ဌာနံ ဥပဂစ္ဆသိ၊ အတ္တနော အနတ္ထံ န သလ္လက္ခေသိ။

တာဟံ စိတ္တကလိံ ဗြူမီတိ တံ တသ္မာ ပမတ္တဘာဝတော စိတ္တကလိံ စိတ္တကာလကဏ္ဏိံ အဟံ ကထယာမိ။ ပုနပိ တံ ဗြူမိ ကထေမိ စိတ္တဒုဗ္ဘကံ စိတ္တသင်္ခါတဿ အတ္တနော ဗဟူပကာရဿ သန္တာနဿ အနတ္ထာဝဟနတော စိတ္တဒုဗ္ဘိံ။ ‘‘စိတ္တဒုဗ္ဘဂါ’’တိပိ ပဌန္တိ။ စိတ္တသင်္ခါတအလက္ခိကအပ္ပပုညာတိ အတ္ထော။ ကိန္တိ ဗြူဟီတိ စေ? အာဟ ‘‘သတ္ထာ တေ ဒုလ္လဘော လဒ္ဓါ၊ မာနတ္ထေ မံ နိယောဇယီ’’တိ။ ကပ္ပာနံ အသင်္ချေယျမ္ပိ နာမ ဗုဒ္ဓသုညော လောကော ဟောတိ၊ သတ္ထရိ ဥပ္ပန္နေပိ မနုဿတ္တသဒ္ဓါပဋိလာဘာဒယော ဒုလ္လဘာ ဧဝ၊ လဒ္ဓေသု စ တေသု သတ္ထာပိ ဒုလ္လဘောယေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ ဒုလ္လဘော သတ္ထာ ဣဒါနိ တယာ လဒ္ဓါ၊ တသ္မိံ လဒ္ဓေ သမ္ပတိပိ အနတ္ထေ အဟိတေ အာယတိဉ္စ အနတ္ထာဝဟေ ဒုက္ခာဝဟေ အကုသလေ မံ မာ နိယောဇေသီတိ။ ဧဝံ ထေရော အတ္တနော စိတ္တံ ဩဝဒန္တော ဧဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၇။၁၆-၁၉) –

‘‘ပဒုမော ¶ နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ စိတ္တကူဋေ ဝသီ တဒါ၊

ဒိသွာန တံ အဟံ ဗုဒ္ဓံ၊ သယမ္ဘုံ အပရာဇိတံ။

‘‘အင်္ကောလံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ဩစိနိတွာနဟံ တဒါ၊

ဥပဂန္တွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ပူဇယိံ ပဒုမံ ဇိနံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အနူပမတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သံသရံ ¶ ဒီဃမဒ္ဓါနန္တိ အာယသ္မတော ဝဇ္ဇိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ပဉ္စသဋ္ဌိမေ ကပ္ပေ ဧကသ္မိံ ပစ္စန္တဂါမေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဝနစရကော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ ဥပသန္တံ ¶ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ဝိဟရန္တံ အဒ္ဒသ။ သော တဿ ဥပသမံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော စမ္ပကပုပ္ဖေန ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ မာတုဂါမဟတ္ထံ ဂတော ရောဒတိ။ ဗြဟ္မလောကတော ကိရ စဝိတွာ ဣဓာဂတော ယသ္မာ မာတုဂါမသမ္ဖဿံ န သဟတိ၊ တသ္မာ မာတုဂါမသမ္ဖဿဝဇ္ဇနတော ဝဇ္ဇိတောတွေဝ နာမံ ဇာတံ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ တဒဟေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၇။၂၇-၃၀) –

‘‘ဥပသန္တော စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဝသတီ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

ဧကစမ္ပကမာဒါယ၊ ဥပဂစ္ဆိံ နရုတ္တမံ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပစ္စေကမုနိမုတ္တမံ၊

ဥဘော ဟတ္ထေဟိ ပဂ္ဂယှ၊ ပူဇယိံ အပရာဇိတံ။

‘‘ပဉ္စသဋ္ဌိမှိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ အတ္တနော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ ဓမ္မသံဝေဂေန –

‘‘သံသရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ၊ ဂတီသု ပရိဝတ္တိသံ၊

အပဿံ အရိယသစ္စာနိ၊ အန္ဓဘူတော ပုထုဇ္ဇနော။

‘‘တဿ မေ အပ္ပမတ္တဿ၊ သံသာရာ ဝိနဠီကတာ၊

သဗ္ဗာ ဂတီ သမုစ္ဆိန္နာ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ သံသရန္တိ သံသရန္တော၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ အာဒါနနိက္ခေပဝသေန အပရာပရံ သန္ဓာဝန္တော။ ဒီဃမဒ္ဓါနန္တိ စိရကာလံ အနာဒိမတိ သံသာရေ အပရိမာဏကာလံ။ ဂတီသူတိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ¶ ဝသေန သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု။ ပရိဝတ္တိသန္တိ ဃဋီယန္တံ ဝိယ ပရိဗ္ဘမန္တော စဝနုပပဇ္ဇနဝသေန အပရာပရံ ပရိဝတ္တိံ။ တဿ ပန ပရိဝတ္တနဿ ကာရဏမာဟ ‘‘အပဿံ အရိယသစ္စာနိ၊ အန္ဓဘူတော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ ဒုက္ခာဒီနိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဉာဏစက္ခုနာ အပဿန္တော အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော၊ တတော ဧဝ အဝိဇ္ဇန္ဓတာယ အန္ဓဘူတော ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော ဟောန္တော ဂတီသု ပရိဝတ္တိသန္တိ ယောဇနာ၊ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ –

‘‘စတုန္နံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသစ္စာနံ အနနုဗောဓာ အပ္ပဋိဝေဓာ ဧဝမိဒံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ သန္ဓာဝိတံ သံသရိတံ မမဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၇၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၁၊ နေတ္တိ။ ၁၁၄)။

တဿ မယှံ ဝုတ္တနယေန ပုဗ္ဗေ ပုထုဇ္ဇနဿေဝ သတော ဣဒါနိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန အပ္ပမတ္တဿ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယာ သမထဝိပဿနာဘာဝနံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဌိတဿ။ သံသာရာ ဝိနဠီကတာတိ သံသရန္တိ သတ္တာ ဧတေဟီတိ ‘‘သံသာရာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ကမ္မကိလေသာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ဝိဂတနဠာ နိမ္မူလာ ကတာ။ သဗ္ဗာ ဂတီ သမုစ္ဆိန္နာတိ ဧဝံ ကမ္မကိလေသဝဋ္ဋာနံ ဝိနဠီကတတ္တာ နိရယာဒိကာ သဗ္ဗာပိ ဂတိယော သမ္မဒေဝ ဥစ္ဆိန္နာ ဝိဒ္ဓံသိတာ၊ တတော ဧဝ နတ္ထိ ဒါနိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣဒမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

ဝဇ္ဇိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဿတ္ထေ ဟရိတောဘာသေတိ အာယသ္မတော သန္ဓိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဧကော ဂေါပါလကော အဟောသိ။ သော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ အညတရံ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ¶ တဿ သန္တိကေ ဗုဒ္ဓဂုဏပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မံ သုတွာ ပသန္နမာနသော ‘‘ကုဟိံ ဘဂဝါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ သုတွာ ‘‘ဧဝံ မဟာနုဘာဝါ ဗုဒ္ဓါပိ နာမ အနိစ္စတာဝသံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အဟော သင်္ခါရာ အဒ္ဓုဝါ’’တိ အနိစ္စသညံ ပဋိလဘိ။ တံ ထေရော ဗောဓိပူဇာယ ဥဿာဟေသိ။ သော ကာလေန ကာလံ ဗောဓိရုက္ခသမီပံ ဂန္တွာ ¶ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အနုဿရန္တော ဗောဓိံ ဝန္ဒတိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သန္ဓိတောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မကထံ သုတွာ သံဝေဂဇာတော ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ သော အတ္တနော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗောဓိဝန္ဒနံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ အနိစ္စသညာပဋိလာဘဉ္စ အနုဿရိတွာ တဒုပနိဿယေန အတ္တနော ဝိသေသာဓိဂမံ ပကာသေန္တော –

‘‘အဿတ္ထေ ဟရိတောဘာသေ၊ သံဝိရူဠှမှိ ပါဒပေ၊

ဧကံ ဗုဒ္ဓဂတံ သညံ၊ အလဘိတ္ထံ ပတိဿတော။

‘‘ဧကတိံသေ ¶ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

တဿာ သညာယ ဝါဟသာ၊ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယော’’တိ။ –

တတ္ထ အဿတ္ထေတိ အဿတ္ထဋ္ဌာနီယေ၊ ယွာယံ ဧတရဟိ အမှာကံ ဘဂဝတော ဗောဓိရုက္ခော အဿတ္ထော၊ ဧတဿ ဌာနေ တဒါ သိခိဿ ဘဂဝတော ဗောဓိရုက္ခော ပုဏ္ဍရီကော ဌိတောတိ သော အဿတ္ထဋ္ဌာနီယတာယ ‘‘အဿတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တာနံ အဿာသဇနနတော ဝါ။ အပရေ ပန ‘‘အဿတ္ထရုက္ခမူလေ နိသီဒိတွာ တဒါ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဘာဝိတတ္တာ ထေရော ‘အဿတ္ထေ’တိ အဝေါစာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဟရိတောဘာသေတိ ဟရိတေဟိ သာရမဏိဝဏ္ဏေဟိ ဩဘာသမာနေ။ သံဝိရူဠှမှီတိ သုဋ္ဌု ဝိရူဠှေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတေ၊ သုဃနနိစိတပတ္တပလာသပလ္လဝေဟိ ဝိရူဠှသဉ္ဆန္နေတိ စ ဝဒန္တိ။ ပါဒပေတိ ရုက္ခေ။ ဧကံ ဗုဒ္ဓဂတံ သညံ၊ အလဘိတ္ထံ ပတိဿတောတိ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ¶ အာရမ္မဏဿ ဧကဇာတိယတ္တာ ဧကံ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိသဟဂတံ သညံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ပတိပတိသရဏတော ပတိဿတော ဟုတွာ အလဘိံ။

ကဒါ ပန သာ သညာ လဒ္ဓါ၊ ကီဝတာယ သိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ’’တိအာဒိ။ ဣတော ဘဒ္ဒကပ္ပတော ဥဒ္ဓံ အာရောဟနဝသေန ဧကတိံသေ ကပ္ပေ။ ယံ သညန္တိ ယံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိသဟဂတံ သညံ၊ ယံ ဝါ ဗုဒ္ဓါနံ အနိစ္စတံ ဒိသွာ တဒနုသာရေန သဗ္ဗာသင်္ခါရေသု တဒါ အနိစ္စသညံ အလဘိံ။ တဿာ သညာယ ဝါဟသာတိ တဿာ ယထာဝုတ္တာယ သညာယ ကာရဏဘာဝေန တံ ဥပနိဿယံ ကတွာ။ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယောတိ ဣဒါနိ ¶ မယာ အာသဝါနံ ခယော နိရောဓော အဓိဂတောတိ ဣမာယေဝ စ ဣမဿ ထေရဿ အပဒါနဂါထာပိ။ ယထာဟ (အပ။ ထေရ ၁။၂၂။၂၇-၃၀) –

‘‘အဿတ္ထေ ဟရိတောဘာသေ…ပေ… ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယော။

‘‘ဣတော တေရသကပ္ပမှိ၊ ဓနိဋ္ဌော နာမ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

သန္ဓိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ အင်္ဂဏိကဘာရဒွါဇတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

တိကနိပါတေ ¶ ¶ အယောနိ သုဒ္ဓိမနွေသန္တိ အာယသ္မတော အင်္ဂဏိကဘာရဒွါဇတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဟိမဝန္တသမီပေ ဥက္ကဋ္ဌေ နာမ နဂရေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အင်္ဂဏိကဘာရဒွါဇောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယတာယ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အမရံ တပံ စရန္တော တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ တံ မိစ္ဆာတပံ ပဟာယ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၃။၄၈-၅၁) –

‘‘ဥသဘံ ပဝရံ ဝီရံ၊ ဝေဿဘုံ ဝိဇိတာဝိနံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမဝန္ဒဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဝန္ဒနာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘စတုဝီသတိကပ္ပမှိ၊ ဝိကတာနန္ဒနာမကော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ဝိမုတ္တိသုခေန ဝိဟရန္တော ဉာတီနံ အနုကမ္ပာယ အတ္တနော ဇာတိဘူမိံ ဂန္တွာ ဗဟူ ဉာတကေ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တတော နိဝတ္တိတွာ ကုရုရဋ္ဌေ ကုဏ္ဍိယဿ ¶ နာမ နိဂမဿ အဝိဒူရေ ¶ အရညေ ဝသန္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဥဂ္ဂါရာမံ ဂတော ဥတ္တရာပထတော အာဂတေဟိ သန္ဒိဋ္ဌေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ¶ သမာဂတော တေဟိ၊ ‘‘ဘော ဘာရဒွါဇ၊ ကိံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏာနံ သမယံ ပဟာယ ဣမံ သမယံ ဂဏှီ’’တိ ပုစ္ဆိတော တေသံ ဣတော ဗုဒ္ဓသာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ သုဒ္ဓိ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော –

‘‘အယောနိ သုဒ္ဓိမနွေသံ၊ အဂ္ဂိံ ပရိစရိံ ဝနေ၊

သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အဇာနန္တော၊ အကာသိံ အမရံ တပ’’န္တိ။ – ပဌမံ ဂါထမာဟ၊

တတ္ထ အယောနီတိ အယောနိသော အနုပါယေန။ သုဒ္ဓိန္တိ သံသာရသုဒ္ဓိံ ဘဝနိဿရဏံ။ အနွေသန္တိ ဂဝေသန္တော။ အဂ္ဂိံ ပရိစရိံ ဝနေတိ ‘‘အယံ သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ အဓိပ္ပာယေန အရညာယတနေ အဂ္ဂိဟုတသာလာယံ အဂျာဂါရံ ကတွာ အာဟုတိံ ပဂ္ဂဏှန္တော အဂ္ဂိဒေဝံ ပရိစရိံ ဝေဒေ ဝုတ္တဝိဓိနာ ပူဇေသိံ။ သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အဇာနန္တော၊ အကာသိံ အမရံ တပန္တိ သုဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂံ အဇာနန္တော အဂ္ဂိပရိစရဏံ ဝိယ ပဉ္စတပတပ္ပနာဒိအတ္တကိလမထာနုယောဂံ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ မညာယ အကာသိံ အစရိံ ပဋိပဇ္ဇိံ။

ဧဝံ ထေရော အဿမတော အဿမံ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဝေဒေ ဝုတ္တဝိဓိနာ အဂ္ဂိပရိစရဏာဒိနာ အနုဋ္ဌာယ သုဒ္ဓိယာ အပ္ပတ္တဘာဝေန ဗဟိဒ္ဓါ သုဒ္ဓိယာ အဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ သုဒ္ဓိ စ မယာ အဓိဂတာတိ ဒဿေန္တော –

‘‘တံ သုခေန သုခံ လဒ္ဓံ၊ ပဿ ဓမ္မသုဓမ္မတံ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ – ဒုတိယဂါထမာဟ၊

တတ္ထ တန္တိ ယဿတ္ထာယ သုဒ္ဓိံ အနွေသန္တော တဿ မဂ္ဂံ အဇာနန္တော အဂ္ဂိံ ပရိစရိံ အမရံ တပံ အစရိံ၊ တံ နိဗ္ဗာနသုခံ သုခေန သမထဝိပဿနာယ သုခါယ ပဋိပဒါယ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ အနုပဂမ္မ မယာ လဒ္ဓံ ပတ္တံ အဓိဂတံ။ ပဿ ဓမ္မသုဓမ္မတန္တိ သတ္ထု သာသနဓမ္မဿ သုဓမ္မတံ အဝိပရီတနိယျာနိကဓမ္မသဘာဝံ ¶ ပဿ ဇာနာဟီတိ ဓမ္မာလပနဝသေန ဝဒတိ၊ အတ္တာနံ ဝါ အာလပတိ။ တဿ လဒ္ဓဘာဝံ ပန ဒဿေန္တော –

‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ –

အာဟ ¶ ၊ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဧဝံ သုဒ္ဓိယာ အဓိဂတတ္တာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယာဟံ ပရမတ္ထတော ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဒဿေန္တော –

‘‘ဗြဟ္မဗန္ဓု ¶ ပုရေ အာသိံ၊ ဣဒါနိ ခေါမှိ ဗြာဟ္မဏော၊

တေဝိဇ္ဇော နှာတကောစမှိ၊ သောတ္တိယော စမှိ ဝေဒဂူ’’တိ။ – တတိယံ ဂါထမာဟ၊

တဿတ္ထော – ဣတော ပုဗ္ဗေ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏဘာဝတော ဗြာဟ္မဏာနံ သမညာယ ဗြဟ္မဗန္ဓု နာမ အာသိံ။ ဗာဟိတပါပတ္တာ ပန ဣဒါနိ ခေါ အရဟတ္တာဓိဂမေန ပရမတ္ထတော ဗြာဟ္မဏော စ အမှိ။ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဘဝသဉ္စယကရာနံ တိဿန္နံ ဝေဒသင်္ခါတာနံ ဝိဇ္ဇာနံ အဇ္ဈယနေန သမညာမတ္တေန တေဝိဇ္ဇော နာမ ဟုတွာ ဣဒါနိ ဘဝက္ခယကရာယ ဝိဇ္ဇာယ ဝသေန တိဿန္နံ ဝိဇ္ဇာနံ အဓိဂတတ္တာ ပရမတ္ထတော တေဝိဇ္ဇော စ အမှိ။ တထာ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဘဝဿာဒဂဓိတာယ နှာတကဝတနိပ္ဖတ္တိယာ သမညာမတ္တေန နှာတကော နာမ ဟုတွာ ဣဒါနိ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဇလေန သုဝိက္ခာလိတကိလေသမလတာယ ပရမတ္ထတော နှာတကော စမှိ။ ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိမုတ္တဘဝဿာဒမန္တဇ္ဈာနေန ဝေါဟာရမတ္တတော သောတ္တိယော နာမ ဟုတွာ ဣဒါနိ သုဝိမုတ္တဘဝဿာဒဓမ္မဇ္ဈာနေန ပရမတ္ထတော သောတ္တိယော စမှိ။ ဣတော ပုဗ္ဗေ အပ္ပဋိနိဿဋ္ဌပါပဓမ္မာနံ ဝေဒါနံ ဂတမတ္တေန ဝေဒဂူ နာမ ဟုတွာ ဣဒါနိ ဝေဒသင်္ခါတေန မဂ္ဂဉာဏေန သံသာရမဟောဃဿ ဝေဒဿ စတုသစ္စဿ စ ပါရံ ဂတတ္တာ အဓိဂတတ္တာ ဉာတတ္တာ ပရမတ္ထတော ဝေဒဂူ ဇာတောတိ။ တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏာ သာသနေ ဥဠာရံ ပသာဒံ ပဝေဒေသုံ။

အင်္ဂဏိကဘာရဒွါဇတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စာဟာဟံ ¶ ပဗ္ဗဇိတောတိ အာယသ္မတော ပစ္စယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဝိနတာယ နာမ နဒိယာ တီရေ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော မနုညဒဿနာနိ မဟန္တာနိ ဥဒုမ္ဗရဖလာနိ ဩစိနိတွာ ဥပနာမေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပေ ကဿပေ ဘဂဝတိ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကေ ဝေနေယျဇနာနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တေ တဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တော ဧကဒိဝသံ သံသာရဒုက္ခံ စိန္တေတွာ

အတိဝိယ ¶ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဝိဟာရေ နိသိန္နော ‘‘အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ ဣတော န နိက္ခမိဿာမီ’’တိ ¶ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာယ ဝါယမန္တော ဉာဏဿ အပရိပက္ကတ္တာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတုံ နာသက္ခိ။ သော ကာလင်္ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရောဟိတနဂရေ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပစ္စယောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတော ဧကဒိဝသံ မဟာရာဇဗလိံ ကာတုံ အာရဘိ။ တတ္ထ မဟာဇနော သန္နိပတိ။ တသ္မိံ သမာဂမေ တဿ ပသာဒဉ္ဇနနတ္ထံ သတ္ထာ မဟာဇနဿ ပေက္ခန္တဿေဝ အာကာသေ ဝေဿဝဏေန နိမ္မိတေ ရတနမယကူဋာဂါရေ ရတနမယသီဟာသနေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ မဟတော ဇနကာယဿ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တံ ဓမ္မံ သုတွာ ပစ္စယရာဇာပိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပုရိမဟေတုသဉ္စောဒိတော ပဗ္ဗဇိ။ သော ယထာ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ပဋိညံ အကာသိ၊ ဧဝံ ပဋိညံ ကတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ တာဝဒေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၉။၁၅-၂၀) –

‘‘ဝိနတာနဒိယာ တီရေ၊ ဝိဟာသိ ပုရိသုတ္တမော၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတံ။

‘‘တသ္မိံ ပသန္နမာနသော၊ ကိလေသမလဓောဝနေ၊

ဥဒုမ္ဗရဖလံ ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣမမှိ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ၊ သံဝိဂ္ဂမာနမာနသော၊

ကဿပဿ ဘဂဝတော၊ သာသနေ ပဗ္ဗဇိံ အဟံ။

‘‘တထာ ပဗ္ဗဇိတော သန္တော၊ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇိသံ၊

န ဝိဟာရာ နိက္ခမိဿံ၊ ဣတိ ကတွာန မာနသံ။

‘‘ဥတ္တမတ္ထံ အသမ္ပတ္တော၊ န စ ပတ္တောမှိ တာဝဒေ၊

ဣဒါနိ ပန ဉာဏဿ၊ ပရိပါကေန နိဗ္ဗုတော၊

ပတ္တောမှိ အစလံ ဌာနံ၊ ဖုသိတွာ အစ္စုတံ ပဒံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိကိတ္တနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ပဉ္စာဟာဟံ ¶ ပဗ္ဗဇိတော၊ သေခေါ အပ္ပတ္တမာနသော၊

ဝိဟာရံ မေ ပဝိဋ္ဌဿ၊ စေတသော ပဏိဓီ အဟု။

‘‘နာသိဿံ န ပိဝိဿာမိ၊ ဝိဟာရတော န နိက္ခမေ၊

နပိ ပဿံ နိပါတေဿံ၊ တဏှာသလ္လေ အနူဟတေ။

‘‘တဿ မေဝံ ဝိဟရတော၊ ပဿ ဝီရိယပရက္ကမံ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ –

တတ္ထ ပဉ္စာဟာဟံ ပဗ္ဗဇိတောတိ ပဉ္စာဟော အဟံ၊ ပဗ္ဗဇိတော ဟုတွာ ပဉ္စာဟော၊ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဉ္စမော အဟော နိဋ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ သေခေါ အပ္ပတ္တမာနသောတိ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ သိက္ခနတော သေခေါ။ အနဝသေသတော မာနံ သိယတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ မာနသော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ၊ တံနိဗ္ဗတ္တိတော မာနသတော အာဂတံ မာနသံ၊ အရဟတ္တံ၊ တံ၊ သော ဝါ အပ္ပတ္တော ¶ ဧတေနာတိ အပ္ပတ္တမာနသော။ ဝိဟာရံ မေ ပဝိဋ္ဌဿ၊ စေတသော ပဏိဓီ အဟူတိ ဧဝံ သေခဿ မေ ဝသနကဝိဟာရံ ဩဝရကံ ပဝိဋ္ဌဿ သတော ဧဝရူပေါ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရော စေတောပဏိဓိ အဟောသိ၊ ဧဝံ မယာ စိတ္တံ ပဏိဟိတန္တိ အတ္ထော။

နာသိဿန္တိအာဒိနာ ¶ စိတ္တပဏိဓိံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ နာသိဿန္တိ ယံကိဉ္စိ ဘောဇနံ န ဘုဉ္ဇိဿံ န ဘုဉ္ဇိဿာမိ တဏှာသလ္လေ မမ ဟဒယဂတေ အနူဟတေ အနုဒ္ဓတေတိ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု ယောဇေတဗ္ဗံ။ န ပိဝိဿာမီတိ ယံကိဉ္စိ ပါတဗ္ဗံ န ပိဝိဿာမိ။ ဝိဟာရတော န နိက္ခမေတိ ဣမသ္မာ ဣဒါနိ မယာ နိသိန္နဂဗ္ဘတော န နိက္ခမေယျံ။ နပိ ပဿံ နိပါတေဿန္တိ မမ သရီရဿ ဒွီသု ပဿေသု ဧကမ္ပိ ပဿံ ကာယကိလမထဝိနောဒနတ္ထံ န နိပါတေဿံ၊ ဧကပဿေနပိ န နိပဇ္ဇိဿာမီတိ အတ္ထော။

တဿ မေဝံ ဝိဟရတောတိ တဿ မေ ဧဝံ စိတ္တံ ပဏိဓာယ ဒဠှဝီရိယာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝိပဿနာနုယောဂဝသေန ဝိဟရတော။ ပဿ ဝီရိယပရက္ကမန္တိ ဝိဓိနာ ဤရယိတဗ္ဗတော ‘‘ဝီရိယံ’’ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော ‘‘ပရက္ကမော’’တိ စ လဒ္ဓနာမံ ဥဿောဠှီဘူတံ ဝါယာမံ ပဿ ဇာနာဟိ။ ယဿ ပနာနုဘာဝေန မယာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနန္တိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ပစ္စယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော ¶ ပုဗ္ဗေ ကရဏီယာနီတိ အာယသ္မတော ဗာကုလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ကိရ အတီတေ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကဿ အသင်္ချေယျဿ မတ္ထကေ အနောမဒဿိဿ ဘဂဝတော ဥပ္ပတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထ သာရံ အပဿန္တော ‘‘သမ္ပရာယိကတ္ထံ ဂဝေသိဿာမီ’’တိ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဗ္ဗတပါဒေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စာဘိညာအဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ သရဏေသု ¶ ပတိဋ္ဌိတော သတ္ထု ဥဒရာဗာဓေ ဥပ္ပန္နေ အရညတော ဘေသဇ္ဇာနိ အာဟရိတွာ တံ ဝူပသမေတွာ တတ္ထ ပုညံ အာရောဂျတ္ထာယ ပရိဏာမေတွာ တတော စုတော ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ အပ္ပာဗာဓာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ သယံ တံ ဌာနန္တရံ အာကင်္ခန္တော ပဏိဓာနံ ကတွာ ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော နိဗ္ဗတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ဗန္ဓုမတီနဂရေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ပုရိမနယေနေဝ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာလာဘီ ဟုတွာ ပဗ္ဗတပါဒေ ဝသန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ သရဏေသု ¶ ပတိဋ္ဌိတော ဘိက္ခူနံ တိဏပုပ္ဖကရောဂေ ဥပ္ပန္နေ တံ ဝူပသမေတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတော ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗာရာဏသိယံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဃရာဝါသံ ဝသန္တော ဧကံ ဇိဏ္ဏံ ဝိနဿမာနံ မဟာဝိဟာရံ ဒိသွာ တတ္ထ ဥပေါသထာဂါရာဒိကံ သဗ္ဗံ အာဝသထံ ကာရေတွာ တတ္ထ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သဗ္ဗံ ဘေသဇ္ဇံ ပဋိယာဒေတွာ ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော အမှာကံ ဘဂဝတော ဥပ္ပတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ကောသမ္ဗိယံ သေဋ္ဌိဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော အရောဂဘာဝါယ မဟာယမုနာယ နှာပိယမာနော ဓာတိယာ ဟတ္ထတော မစ္ဆေန ဂိလိတော မစ္ဆေ ကေဝဋ္ဋဟတ္ထဂတေ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိဘရိယာယ ဝိက္ကိဏိတွာ ဂဟိတေ ဖာလိယမာနေပိ ပုညဗလေန အရောဂေါယေဝ ဟုတွာ တာယ ပုတ္တောတိ ဂဟေတွာ ပေါသိယမာနော တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဇနကေဟိ မာတာပိတူဟိ ‘‘အယံ အမှာကံ ပုတ္တော၊ ဒေထ နော ပုတ္တ’’န္တိ အနုယောဂေ ကတေ ရညာ ‘‘ဥဘယေသမ္ပိ သာဓာရဏော ဟောတူ’’တိ ဒွိန္နံ ကုလာနံ ဒါယာဒဘာဝေန ဝိနိစ္ဆယံ ကတွာ ဌပိတတ္တာ ဗာကုလောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဟုတွာ မဟတိံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော အာသီတိကော ဟုတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္တာဟမေဝ ပုထုဇ္ဇနော အဟောသိ၊ အဋ္ဌမေ အရုဏေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄၀။၃၈၆-၄၁၁) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ ¶ ¶ ၊ သောဘိတော နာမ ပဗ္ဗတော၊

အဿမော သုကတော မယှံ၊ သကသိဿေဟိ မာပိတော။

‘‘မဏ္ဍပါ စ ဗဟူ တတ္ထ၊ ပုပ္ဖိတာ သိန္ဓုဝါရကာ၊

ကပိတ္ထာ စ ဗဟူ တတ္ထ၊ ပုပ္ဖိတာ ဇီဝဇီဝကာ။

‘‘နိဂ္ဂုဏ္ဍိယော ဗဟူ တတ္ထ၊ ဗဒရာမလကာနိ စ၊

ဖာရုသကာ အလာဗူ စ၊ ပုဏ္ဍရီကာ စ ပုပ္ဖိတာ။

‘‘အာဠကာ ဗေလုဝါ တတ္ထ၊ ကဒလီ မာတုလုင်္ဂကာ၊

မဟာနာမာ ဗဟူ တတ္ထ၊ အဇ္ဇုနာ စ ပိယင်္ဂုကာ။

‘‘ကောသမ္ဗာ သဠလာ နိမ္ဗာ၊ နိဂြောဓာ စ ကပိတ္ထနာ၊

ဧဒိသော အဿမော မယှံ၊ သသိဿောဟံ တဟိံ ဝသိံ။

‘‘အနောမဒဿီ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ လောကနာယကော၊

ဂဝေသံ ပဋိသလ္လာနံ၊ မမဿမမုပါဂမိ။

‘‘ဥပေတမှိ မဟာဝီရေ၊ အနောမဒဿိမဟာယသေ၊

ခဏေန လောကနာထဿ၊ ဝါတာဗာဓော သမုဋ္ဌဟိ။

‘‘ဝိစရန္တော အရညမှိ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ၊

ဥပဂန္တွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ စက္ခုမန္တံ မဟာယသံ။

‘‘ဣရိယဉ္စာပိ ဒိသွာန၊ ဥပလက္ခေသဟံ တဒါ၊

အသံသယဉှိ ဗုဒ္ဓဿ၊ ဗျာဓိ နော ဥဒပဇ္ဇထ။

‘‘ခိပ္ပံ အဿမမာဂဉ္ဆိံ၊ မမ သိဿာန သန္တိကေ၊

ဘေသဇ္ဇံ ကတ္တုကာမောဟံ၊ သိဿေ အာမန္တယိံ တဒါ။

‘‘ပဋိဿုဏိတွာန မေ ဝါကျံ၊ သိဿာ သဗ္ဗေ သဂါရဝါ၊

ဧကဇ္ဈံ သန္နိပတိံသု၊ သတ္ထုဂါရဝတာ မမ။

‘‘ခိပ္ပံ ပဗ္ဗတမာရုယှ၊ သဗ္ဗောသဓမဟာသဟံ၊

ပါနီယယောဂံ ကတွာန၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ။

‘‘ပရိဘုတ္တေ မဟာဝီရေ၊ သဗ္ဗညုလောကနာယကေ၊

ခိပ္ပံ ဝါတော ဝူပသမိ၊ သုဂတဿ မဟေသိနော။

‘‘ပဿဒ္ဓံ ¶ ဒရထံ ဒိသွာ၊ အနောမဒဿီ မဟာယသော၊

သကာသနေ နိသီဒိတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယော မေ ပါဒါသိ ဘေသဇ္ဇံ၊ ဗျာဓိဉ္စ သမယီ မမ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿာနိ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ၊

ဝါဒိတေ တူရိယေ တတ္ထ၊ မောဒိဿတိ သဒါ အယံ။

‘‘မနုဿလောကမာဂန္တွာ ¶ ၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

သဟဿက္ခတ္တုံ ရာဇာ စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘ပဉ္စပညာသကပ္ပမှိ၊ အနောမော နာမ ခတ္တိယော၊

စာတုရန္တော ဝိဇိတာဝီ၊ ဇမ္ဗုမဏ္ဍဿ ဣဿရော။

‘‘သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော၊

တာဝတိံသေပိ ခေါဘေတွာ၊ ဣဿရံ ကာရယိဿတိ။

‘‘ဒေဝဘူတော မနုဿော ဝါ၊ အပ္ပာဗာဓော ဘဝိဿတိ၊

ပရိဂ္ဂဟံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ၊ ဗျာဓိံ လောကေ တရိဿတိ။

‘‘အပရိမေယျေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ကိလေသေ ဈာပယိတွာန၊ တဏှာသောတံ တရိဿတိ၊

ဗာကုလော နာမ နာမေန၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ အဘိညာယ၊ ဂေါတမော သကျပုင်္ဂဝေါ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေဿတိ။

‘‘အနောမဒဿီ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ လောကနာယကော၊

ဝိဝေကာနုဝိလောကေန္တော၊ မမဿမမုပါဂမိ။

‘‘ဥပါဂတံ မဟာဝီရံ၊ သဗ္ဗညုံ လောကနာယကံ၊

သဗ္ဗောသဓေန တပ္ပေသိံ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။

‘‘တဿ ¶ မေ သုကတံ ကမ္မံ၊ သုခေတ္တေ ဗီဇသမ္ပဒါ၊

ခေပေတုံ နေဝ သက္ကောမိ၊ တဒါ ဟိ သုကတံ မမ။

‘‘လာဘာ မမ သုလဒ္ဓံ မေ၊ ယောဟံ အဒ္ဒက္ခိ နာယကံ၊

တေန ကမ္မာဝသေသေန၊ ပတ္တောမှိ အစလံ ပဒံ။

‘‘သဗ္ဗမေတံ အဘိညာယ၊ ဂေါတမော သကျပုင်္ဂဝေါ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။

‘‘အပရိမေယျေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဘေသဇ္ဇဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရာ အတ္တနော သာဝကေ ပဋိပါဋိယာ ဌာနန္တရေ ဌပေန္တေန အပ္ပာဗာဓာနံ ¶ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတော သော ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဘိက္ခူနံ ဩဝါဒမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ယော ပုဗ္ဗေ ကရဏီယာနိ၊ ပစ္ဆာ သော ကာတုမိစ္ဆတိ၊

သုခါ သော ဓံသတေ ဌာနာ၊ ပစ္ဆာ စ မနုတပ္ပတိ။

‘‘ယဉှိ ကယိရာ တဉှိ ဝဒေ၊ ယံ န ကယိရာ န တံ ဝဒေ၊

အကရောန္တံ ဘာသမာနံ၊ ပရိဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ။

‘‘သုသုခံ ဝတ နိဗ္ဗာနံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ၊

အသောကံ ဝိရဇံ ခေမံ၊ ယတ္ထ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ – ဂါထာတ္တယမဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ယော ပုဗ္ဗေ ကရဏီယာနိ၊ ပစ္ဆာ သော ကာတုမိစ္ဆတီတိ ယော ပုဂ္ဂလော ပုဗ္ဗေ ပုရေတရံ ဇရာရောဂါဒီဟိ အနဘိဘူတကာလေယေဝ ကာတဗ္ဗာနိ အတ္တနော ဟိတသုခါဝဟာနိ ကမ္မာနိ ပမာဒဝသေန အကတွာ ပစ္ဆာ သော ကာတဗ္ဗကာလံ အတိက္ကမိတွာ ကာတုံ ဣစ္ဆတိ။ သောတိ စ နိပါတမတ္တံ။ တဒါ ပန ဇရာရောဂါဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ အသက္ကောန္တော စ သုခါ သော ဓံသတေ ဌာနာ၊ ပစ္ဆာ စ မနုတပ္ပတီတိ သော ပုဂ္ဂလော သုခါ ¶ ဌာနာ သဂ္ဂတော နိဗ္ဗာနတော စ တဒုပါယဿ အနုပ္ပာဒိတတ္တာ ပရိဟာယန္တော ‘‘အကတံ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈၊ နေတ္တိ။ ၁၂၀) ပစ္ဆာ စ အနုတပ္ပတိ ဝိပ္ပဋိသာရံ အာပဇ္ဇတိ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဟံ ပန ကရဏီယံ ကတွာ ဧဝ တုမှေ ဧဝံ ဝဒါမီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယဉှိ ကယိရာ’’တိ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။

တတ္ထ ပရိဇာနန္တီတိ ‘‘ဧတ္တကော အယ’’န္တိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနန္တိ န ဗဟုံ မညန္တီတိ အတ္ထော။ သမ္မာပဋိပတ္တိဝသေန ဟိ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ ဧဝ သောဘတိ၊ န တတော အညထာ။ ကရဏီယပရိယာယေန သာဓာရဏတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဣဒါနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘သုသုခံ ဝတာ’’တိအာဒိနာ တတိယံ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – သမ္မာ သာမံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဒေသိတံ သဗ္ဗသော သောကဟေတူနံ အဘာဝတော အသောကံ ဝိဂတရာဂါဒိရဇတ္တာ ဝိရဇံ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ခေမံ နိဗ္ဗာနံ သုဋ္ဌု သုခံ ဝတ၊ ကသ္မာ? ယတ္ထ ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ သကလံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ အစ္စန္တမေဝ ဝူပသမတီတိ။

ဗာကုလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုခဉ္စေ ¶ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေတိ အာယသ္မတော ဓနိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော နဠမာလာယ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ကုမ္ဘကာရကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဓနိယောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ကုမ္ဘကာရကမ္မေန ဇီဝတိ။ တေန စ သမယေန သတ္ထာ ဓနိယဿ ကုမ္ဘကာရဿ သာလာယံ နိသီဒိတွာ ပုက္ကုသာတိဿ ကုလပုတ္တဿ ဆဓာတုဝိဘင်္ဂသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂ အာဒယော) ဒေသေသိ။ သော တံ သုတွာ ကတကိစ္စော အဟောသိ။ ဓနိယော တဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ သုတွာ ‘‘နိယျာနိကံ ဝတ ဗုဒ္ဓသာသနံ၊ ယတ္ထ ဧကရတ္တိပရိစယေနာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုဉ္စိတုံ သက္ကာ’’တိ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ¶ ကုဋိမဏ္ဍနာနုယုတ္တော ¶ ဝိဟရန္တော ကုဋိကရဏံ ပဋိစ္စ ဘဂဝတာ ဂရဟိတော သင်္ဃိကေ သေနာသနေ ဝသန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၁-၇) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ဝိပိနဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တံ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘နဠမာလံ ဂဟေတွာန၊ နိက္ခမန္တော စ တာဝဒေ၊

တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဩဃတိဏ္ဏမနာသဝံ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ နဠမာလမပူဇယိံ၊

ဒက္ခိဏေယျံ မဟာဝီရံ၊ သဗ္ဗလောကာနုကမ္ပကံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ မာလမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ယေ ဘိက္ခူ ဓုတင်္ဂသမာဓာနေန အတ္တာနံ ဥက္ကံသေတွာ သင်္ဃဘတ္တာဒိံ သာဒိယန္တေ အညေ ဘိက္ခူ အဝဇာနန္တိ၊ တေသံ ဩဝါဒဒါနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘သုခဉ္စေ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေ၊ သာမညသ္မိံ အပေက္ခဝါ၊

သင်္ဃိကံ နာတိမညေယျ၊ စီဝရံ ပါနဘောဇနံ။

သုခဉ္စေ ¶ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေ၊ သာမညသ္မိံ အပေက္ခဝါ၊

အဟိ မူသိကသောဗ္ဘံဝ၊ သေဝေထ သယနာသနံ။

သုခဉ္စေ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေ၊ သာမညသ္မိံ အပေက္ခဝါ၊

ဣတရီတရေန တုဿေယျ၊ ဧကဓမ္မဉ္စ ဘာဝယေ’’တိ။ – တိဿော ဂါထာ အဘာသိ၊

တတ္ထ သုခဉ္စေ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေ၊ သာမညသ္မိံ အပေက္ခဝါတိ သာမညသ္မိံ သမဏဘာဝေ အပေက္ခဝါ သိက္ခာယ တိဗ္ဗဂါရဝေါ ဟုတွာ သုခံ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေယျ စေ၊ အနေသနံ ပဟာယ သာမညသုခေန သစေ ဇီဝိတုကာမောတိ အတ္ထော ¶ ။ သင်္ဃိကံ နာတိမညေယျ၊ စီဝရံ ပါနဘောဇနန္တိ သင်္ဃတော အာဘတံ စီဝရံ အာဟာရံ န အဝမညေယျ၊ သင်္ဃဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကလာဘော နာမ ပရိသုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ ဟောတီတိ တံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသမ္ဘဝေန သာမညသုခံ ဟတ္ထဂတမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အဟိ မူသိကသောဗ္ဘံဝါတိ အဟိ ဝိယ မူသိကာယ ခတဗိလံ သေဝေထ သေဝေယျ သေနာသနံ။ ယထာ နာမ သပ္ပော သယမတ္တနော အာသယံ အကတွာ မူသိကာယ အညေန ဝါ ကတေ အာသယေ ဝသိတွာ ယေန ကာမံ ပက္ကမတိ၊ ဧဝမေဝံ ဘိက္ခု သယံ သေနာသနကရဏာ သံကိလေသံ အနာပဇ္ဇိတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိတွာ ပက္ကမေယျာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဝုတ္တေ အဝုတ္တေ စ ပစ္စယေ ယထာလာဘသန္တောသေနေဝ သာမညသုခံ ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣတရီတရေန တုဿေယျာ’’တိ၊ ယေန ကေနစိ ဟီနေန ဝါ ပဏီတေန ဝါ ယထာလဒ္ဓေန ပစ္စယေန သန္တောသံ အာပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ဧကဓမ္မန္တိ အပ္ပမာဒဘာဝံ၊ တဉှိ အနုယုဉ္ဇန္တဿ အနဝဇ္ဇံ သဗ္ဗံ လောကိယသုခံ လောကုတ္တရသုခဉ္စ ဟတ္ထဂတမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟိ ဈာယန္တော၊ ပပ္ပောတိ ဝိပုလံ သုခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၂၊ ဓ။ ပ။ ၂၇)။

ဓနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ မာတင်္ဂပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

အတိသီတန္တိ ¶ အာယသ္မတော မာတင်္ဂပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟိမဝန္တသမီပေ မဟတော ဇာတဿရဿ ဟေဋ္ဌာ မဟတိ နာဂဘဝနေ မဟာနုဘာဝေါ နာဂရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ နာဂဘဝနတော နိက္ခမိတွာ ဝိစရန္တော သတ္ထာရံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော အတ္တနော သီသမဏိနာ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ မာတင်္ဂဿ နာမ ကုဋုမ္ဗိကဿ ပုတ္တော ¶ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ¶ မာတင်္ဂပုတ္တောတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော အလသဇာတိကော ဟုတွာ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အကရောန္တော ဉာတကေဟိ အညေဟိ စ ဂရဟိတော ‘‘သုခဇီဝိနော ဣမေ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ’’တိ သုခဇီဝိတံ အာကင်္ခန္တော ဘိက္ခူဟိ ကတပရိစယော ဟုတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ အညေ ဘိက္ခူ ဣဒ္ဓိမန္တေ ဒိသွာ ဣဒ္ဓိဗလံ ပတ္ထေတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၈-၂၉) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ၊

ဝိဝေကကာမော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဂစ္ဆတေ အနိလဉ္ဇသေ။

‘‘အဝိဒူရေ ဟိမဝန္တဿ၊ မဟာဇာတဿရော အဟု၊

တတ္ထ မေ ဘဝနံ အာသိ၊ ပုညကမ္မေန သံယုတံ။

‘‘ဘဝနာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ၊

ဣန္ဒီဝရံဝ ဇလိတံ၊ အာဒိတ္တံဝ ဟုတာသနံ။

‘‘ဝိစိနံ နဒ္ဒသံ ပုပ္ဖံ၊ ပူဇယိဿန္တိ နာယကံ၊

သကံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ အဝန္ဒိံ သတ္ထုနော အဟံ။

‘‘မမ သီသေ မဏိံ ဂယှ၊ ပူဇယိံ လောကနာယကံ၊

ဣမာယ မဏိပူဇာယ၊ ဝိပါကော ဟောတု ဘဒ္ဒကော။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ ဣမံ ဂါထံ အဘာသထ။

‘‘သော တေ ဣဇ္ဈတု သင်္ကပ္ပော၊ လဘဿု ဝိပုလံ သုခံ၊

ဣမာယ မဏိပူဇာယ၊ အနုဘောဟိ မဟာယသံ။

‘‘ဣဒံ ဝတွာန ဘဂဝါ၊ ဇလဇုတ္တမနာမကော၊

အဂမာသိ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော၊ ယတ္ထ စိတ္တံ ပဏီဟိတံ။

‘‘သဋ္ဌိကပ္ပာနိ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

အနေကသတက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပုဗ္ဗကမ္မံ သရန္တဿ၊ ဒေဝဘူတဿ မေ သတော၊

မဏိ နိဗ္ဗတ္တတေ မယှံ၊ အာလောကကရဏော မမံ။

‘‘ဆဠသီတိသဟဿာနိ ¶ ၊ နာရိယော မေ ပရိဂ္ဂဟာ၊

ဝိစိတ္တဝတ္ထာဘရဏာ၊ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာ။

‘‘အဠာရပမှာ ဟသုလာ၊ သုသညာ တနုမဇ္ဈိမာ၊

ပရိဝါရေန္တိ မံ နိစ္စံ၊ မဏိပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သောဏ္ဏမယာ ¶ မဏိမယာ၊ လောဟိတင်္ကမယာ တထာ၊

ဘဏ္ဍာ မေ သုကတာ ဟောန္တိ၊ ယဒိစ္ဆသိ ပိဠန္ဓနာ။

‘‘ကူဋာဂါရာ ဂဟာ ရမ္မာ၊ သယနဉ္စ မဟာရဟံ၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ယဒိစ္ဆကံ။

‘‘လာဘာ တေသံ သုလဒ္ဓဉ္စ၊ ယေ လဘန္တိ ဥပဿုတိံ၊

ပုညက္ခေတ္တံ မနုဿာနံ၊ ဩသဓံ သဗ္ဗပါဏိနံ။

‘‘မယှမ္ပိ သုကတံ ကမ္မံ၊ ယောဟံ အဒက္ခိ နာယကံ၊

ဝိနိပါတာ ပမုတ္တောမှိ၊ ပတ္တောမှိ အစလံ ပဒံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနူပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

ဒိဝသဉ္စေဝ ရတ္တိဉ္စ၊ အာလောကော ဟောတိ မေ သဒါ။

‘‘တာယေဝ မဏိပူဇာယ၊ အနုဘောတွာန သမ္ပဒါ၊

ဉာဏာလောကော မယာ ဒိဋ္ဌော၊ ပတ္တောမှိ အစလံ ပဒံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ မဏိံ အဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ မဏိပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ကောသဇ္ဇံ ဂရဟန္တော အတ္တနော စ ဝီရိယာရမ္ဘံ ကိတ္တေန္တော –

‘‘အတိသီတံ အတိဥဏှံ၊ အတိသာယမိဒံ အဟု၊

ဣတိ ဝိဿဋ္ဌကမ္မန္တေ၊ ခဏာ အစ္စေန္တိ မာဏဝေ။

‘‘ယော စ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ၊ တိဏာ ဘိယျော န မညတိ၊

ကရံ ပုရိသကိစ္စာနိ၊ သော သုခါ န ဝိဟာယတိ။

‘‘ဒဗ္ဗံ ¶ ကုသံ ပေါဋကိလံ၊ ဥသီရံ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇံ၊

ဥရသာ ပနုဒိဿာမိ၊ ဝိဝေကမနုဗြူဟယ’’န္တိ။ – ဂါထာတ္တယမာဟ၊

တတ္ထ အတိသီတန္တိ ဟိမပါတဝဒ္ဒလာဒိနာ အတိဝိယ သီတံ၊ ဣဒံ အဟူတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ အတိဥဏှန္တိ ဓမ္မပရိတာပါဒိနာ အတိဝိယ ဥဏှံ၊ ဥဘယေနပိ ဥတုဝသေန ကောသဇ္ဇဝတ္ထုမာဟ။ အတိသာယန္တိ ဒိဝသဿ ပရိဏတိယာ အတိသာယံ၊ သာယဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ပါတောပိ သင်္ဂယှတိ ¶ ၊ တဒုဘယေန ကာလဝသေန ကောသဇ္ဇဝတ္ထုမာဟ။ ဣတီတိ ဣမိနာ ပကာရေန။ ဧတေန ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနာ ကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၈၀၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၄) ဝုတ္တံ ကောသဇ္ဇဝတ္ထုံ ¶ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိဿဋ္ဌကမ္မန္တေတိ ပရိစ္စတ္တယောဂကမ္မန္တေ။ ခဏာတိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒါဒယော ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ ဩကာသာ။ အစ္စေန္တီတိ အတိက္ကမန္တိ။ မာဏဝေတိ သတ္တေ။ တိဏာ ဘိယျော န မညတီတိ တိဏတော ဥပရိ န မညတိ၊ တိဏံ ဝိယ မညတိ၊ သီတုဏှာနိ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ။ ကရန္တိ ကရောန္တော။ ပုရိသကိစ္စာနီတိ ဝီရပုရိသေန ကတ္တဗ္ဗာနိ အတ္တဟိတပရဟိတာနိ။ သုခါတိ သုခတော၊ နိဗ္ဗာနသုခတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တတိယဂါထာယ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

မာတင်္ဂပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ခုဇ္ဇသောဘိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ယေ စိတ္တကထီ ဗဟုဿုတာတိ အာယသ္မတော ခုဇ္ဇသောဘိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဒသဟိ ဂါထာဟိ အဘိတ္ထဝိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပါဋလိပုတ္တနဂရေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ‘‘သောဘိတော’’တိဿ နာမံ ¶ အဟောသိ။ ထောကံ ခုဇ္ဇဓာတုကတာယ ပန ခုဇ္ဇသောဘိတောတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ အာနန္ဒတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၇။၄၉-၅၈) –

‘‘ကကုဓံ ဝိလသန္တံဝ၊ ဒေဝဒေဝံ နရာသဘံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘တမန္ဓကာရံ နာသေတွာ၊ သန္တာရေတွာ ဗဟုံ ဇနံ၊

ဉာဏာလောကေန ဇောတန္တံ၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘ဝသီသတသဟဿေဟိ၊ နီယန္တံ လောကနာယကံ၊

ဥဒ္ဓရန္တံ ဗဟူ သတ္တေ၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘အာဟနန္တံ ဓမ္မဘေရိံ၊ မဒ္ဒန္တံ တိတ္ထိယေ ဂဏေ၊

သီဟနာဒံ ဝိနဒန္တံ၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘ယာဝတာ ဗြဟ္မလောကတော၊ အာဂန္တွာန သဗြဟ္မကာ၊

ပုစ္ဆန္တိ နိပုဏေ ပဉှေ၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘ယဿဉ္ဇလိံ ကရိတွာန၊ အာယာစန္တိ သဒေဝကာ၊

တေန ပုညံ အနုဘောန္တိ၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘သဗ္ဗေ ¶ ဇနာ သမာဂန္တွာ၊ သမ္ပဝါရေန္တိ စက္ခုမံ၊

န ဝိကမ္ပတိ အဇ္ဈိဋ္ဌော၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘နဂရံ ပဝိသတော ယဿ၊ ရဝန္တိ ဘေရိယော ဗဟူ၊

ဝိနဒန္တိ ဂဇာ မတ္တာ၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘ဝီထိယာ ဂစ္ဆတော ယဿ၊ သဗ္ဗာဘာ ဇောတတေ သဒါ၊

အဗ္ဘုန္နတာ သမာ ဟောန္တိ၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘ဗျာဟရန္တဿ ဗုဒ္ဓဿ၊ စက္ကဝါဠမ္ပိ သုယျတိ၊

သဗ္ဗေ သတ္တေ ဝိညာပေတိ၊ ကော ဒိသွာ န ပသီဒတိ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိကိတ္တယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ကိတ္တနာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ¶ ပန ဟုတွာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ရာဇဂဟေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာယံ သန္နိပတိတေန သင်္ဃေန ‘‘အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာမန္တေဟီ’’တိ အာဏတ္တော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ ထေရဿ ပုရတော ဥဋ္ဌဟိတွာ သင်္ဃဿ သာသနံ အာရောစေတွာ သယံ ပုရေတရံ အာကာသေန ဂန္တွာ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာဒွါရံ သမ္ပာပုဏိ။ တေန စ သမယေန မာရဿ မာရကာယိကာနဉ္စ ပဋိသေဓနတ္ထံ ဒေဝသင်္ဃေန ပေသိတာ အညတရာ ဒေဝတာ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာဒွါရေ ဌိတာ ဟောတိ၊ တဿာ ခုဇ္ဇသောဘိတော ထေရော အတ္တနော အာဂမနံ ကထေန္တော –

‘‘ယေ ¶ စိတ္တကထီ ဗဟုဿုတာ၊ သမဏာ ပါဋလိပုတ္တဝါသိနော၊

တေသညတရောယမာယုဝါ၊ ဒွါရေ တိဋ္ဌတိ ခုဇ္ဇသောဘိတော’’တိ။ – ပဌမံ ဂါထမာဟ၊

တတ္ထ စိတ္တကထီတိ ဝိစိတ္တဓမ္မကထိကာ၊ သင်္ခိပနံ၊ ဝိတ္ထာရဏံ ဂမ္ဘီရကရဏံ ဥတ္တာနီကရဏံ ကင်္ခါဝိနောဒနံ ဓမ္မပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဧဝမာဒီဟိ နာနာနယေဟိ ပရေသံ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မဿ ကထနသီလာတိ အတ္ထော။ ဗဟုဿုတာတိ ပရိယတ္တိပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စပါရိပူရိယာ ဗဟုဿုတာ။ သဗ္ဗသော သမိတပါပတာယ သမဏာ။ ပါဋလိပုတ္တဝါသိနော၊ တေသညတရောတိ ပါဋလိပုတ္တနဂရဝါသိတာယ ပါဋလိပုတ္တဝါသိနော၊ တေသံ အညတရော၊ အယံ အာယုဝါ ဒီဃာယု အာယသ္မာ။ ဒွါရေ တိဋ္ဌတီတိ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာယ ဒွါရေ တိဋ္ဌတိ၊ သင်္ဃဿ အနုမတိယာ ပဝိသိတုန္တိ အတ္ထော။ တံ သုတွာ သာ ဒေဝတာ ထေရဿ အာဂမနံ သင်္ဃဿ နိဝေဒေန္တီ –

‘‘ယေ ¶ စိတ္တကထီ…ပေ… ဒွါရေ တိဋ္ဌတိ မာလုတေရိတော’’တိ။ – ဒုတိယံ ဂါထမာဟ၊

တတ္ထ မာလုတေရိတောတိ ဣဒ္ဓိစိတ္တဇနိတေန ဝါယုနာ ဧရိတော၊ ဣဒ္ဓိဗလေန အာဂတောတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ¶ တာယ ဒေဝတာယ နိဝေဒိတေန သင်္ဃေန ကတောကာသော ထေရော သင်္ဃဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တော –

‘‘သုယုဒ္ဓေန သုယိဋ္ဌေန၊ သင်္ဂါမဝိဇယေန စ၊

ဗြဟ္မစရိယာနုစိဏ္ဏေန၊ ဧဝါယံ သုခမေဓတီ’’တိ။ –

တတ္ထ သုယုဒ္ဓေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဝသေန ကိလေသေဟိ သုဋ္ဌု ယုဇ္ဈနေန။ သုယိဋ္ဌေနာတိ အန္တရန္တရာ ကလျာဏမိတ္တေဟိ ဒိန္နသပ္ပာယဓမ္မဒါနေန။ သင်္ဂါမဝိဇယေန စာတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သဗ္ဗသော ကိလေသာဘိသင်္ခါရနိမ္မထနေန လဒ္ဓသင်္ဂါမဝိဇယေန စ။ ဗြဟ္မစရိယာနုစိဏ္ဏေနာတိ အနုစိဏ္ဏေန အဂ္ဂမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယေန။ ဧဝါယံ သုခမေဓတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အယံ ခုဇ္ဇသောဘိတော နိဗ္ဗာနသုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခဉ္စ ဧဓတိ၊ အနုဘဝတီတိ အတ္ထော။

ခုဇ္ဇသောဘိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယောဓ ကောစိ မနုဿေသူတိ အာယသ္မတော ဝါရဏတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဒွါနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿဿ ဘဂဝတော ဥပ္ပတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ¶ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု ပါရဂူ ဟုတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ စတုပဏ္ဏာသသဟဿာနံ အန္တေဝါသိကာနံ မန္တေ ဝါစေန္တော ဝသတိ။ တေန စ သမယေန တိဿဿ ဘဂဝတော ဗောဓိသတ္တဘူတဿ တုသိတာ ကာယာ စဝိတွာ စရိမဘဝေ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမနေန မဟာပထဝိကမ္ပော အဟောသိ။ တံ ဒိသွာ မဟာဇနော ဘီတော သံဝိဂ္ဂေါ နံ ဣသိံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပထဝိကမ္ပနကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘မဟာဗောဓိသတ္တော မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမိ၊ တေနာယံ ပထဝိကမ္ပော၊ တသ္မာ မာ ဘာယထာ’’တိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝံ ကထေတွာ သမဿာသေသိ၊ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏဉ္စ ပီတိံ ပဋိဝေဒေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု ¶ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ¶ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝါရဏောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော အညတရဿ အာရညကဿ ထေရဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အဟိနကုလေ အညမညံ ကလဟံ ကတွာ ကာလင်္ကတေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ သတ္တာ အညမညဝိရောဓေန ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာ’’တိ သံဝိဂ္ဂမာနသော ဟုတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂတော၊ တဿ ဘဂဝါ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ တဒနုရူပမေဝ ဩဝါဒံ ဒေန္တော –

‘‘ယောဓ ကောစိ မနုဿေသု၊ ပရပါဏာနိ ဟိံသတိ၊

အသ္မာ လောကာ ပရမှာ စ၊ ဥဘယာ ဓံသတေ နရော။

‘‘ယော စ မေတ္တေန စိတ္တေန၊ သဗ္ဗပါဏာနုကမ္ပတိ၊

ဗဟုဉှိ သော ပသဝတိ၊ ပုညံ တာဒိသကော နရော။

‘‘သုဘာသိတဿ သိက္ခေထ၊ သမဏူပါသနဿ စ၊

ဧကာသနဿ စ ရဟော၊ စိတ္တဝူပသမဿာ စာ’’တိ။ – တိဿော ဂါထာ အဘာသိ၊

တတ္ထ ယောဓ ကောစိ မနုဿေသူတိ ဣဓ မနုဿေသု ယော ကောစိ ခတ္တိယော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဝေဿော ဝါ သုဒ္ဒေါ ဝါ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ။ မနုဿဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌသတ္တနိဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရပါဏာနိ ဟိံသတီတိ ပရသတ္တေ မာရေတိ ဝိဗာဓတိ စ။ အသ္မာ လောကာတိ ဣဓ လောကတော။ ပရမှာတိ ပရလောကတော။ ဥဘယာ ဓံသတေတိ ဥဘယတော ဓံသတိ၊ ဥဘယလောကပရိယာပန္နဟိတသုခတော ပရိဟာယတီတိ အတ္ထော။ နရောတိ သတ္တော။

ဧဝံ ပရပီဠာလက္ခဏံ ပါပဓမ္မံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရပီဠာနိဝတ္တိလက္ခဏံ ကုသလံ ဓမ္မံ ဒဿေန္တော ‘‘ယော စ မေတ္တေနာ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ မေတ္တေန စိတ္တေနာတိ မေတ္တာသမ္ပယုတ္တေန စိတ္တေန အပ္ပနာပတ္တေန ဣတရီတရေန ဝါ။ သဗ္ဗပါဏာနုကမ္ပတီတိ သဗ္ဗေ ပါဏေ အတ္တနော ဩရသပုတ္တေ ဝိယ မေတ္တာယတိ။ ဗဟုဉှိ သော ပသဝတိ၊ ပုညံ တာဒိသကော နရောတိ ¶ သော တထာရူပေါ မေတ္တာဝိဟာရီ ပုဂ္ဂလော ဗဟုံ မဟန္တံ အနပ္ပကံ ကုသလံ ပသဝတိ ပဋိလဘတိ အဓိဂစ္ဆတိ။

ဣဒါနိ ¶ တံ သသမ္ဘာရေ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ နိယောဇေန္တော ‘‘သုဘာသိတဿာ’’တိအာဒိနာ တတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သုဘာသိတဿ သိက္ခေထာတိ အပ္ပိစ္ဆကထာဒိဘေဒံ သုဘာသိတံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ သဝနဓာရဏပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန သိက္ခေယျ။ သမဏူပါသနဿ စာတိ သမိတပါပါနံ သမဏာနံ ကလျာဏမိတ္တာနံ ဥပါသကာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပယိရုပါသနဉ္စေဝ ပဋိပတ္တိယာ တေသံ သမီပစရိယဉ္စ ¶ သိက္ခေယျ။ ဧကာသနဿ စ ရဟော စိတ္တဝူပသမဿ စာတိ ဧကဿ အသဟာယဿ ကာယဝိဝေကံ အနုဗြူဟန္တဿ ရဟော ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဝသေန အာသနံ နိသဇ္ဇံ သိက္ခေယျ။ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဘာဝနဉ္စ မတ္ထကံ ပါပေန္တော သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသာနံ စိတ္တဿ ဝူပသမဉ္စ သိက္ခေယျ။ ယာဟိ အဓိသီလသိက္ခာဒီဟိ ကိလေသာ အစ္စန္တမေဝ ဝူပသန္တာ ပဟီနာ ဟောန္တိ၊ တာ မဂ္ဂဖလသိက္ခာ သိက္ခန္တဿ အစ္စန္တမေဝ စိတ္တံ ဝူပသန္တံ နာမ ဟောတီတိ။ ဂါထာပရိယောသာနေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၇။၅၉-၇၂) –

‘‘အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဟိမဝံ၊ မန္တေ ဝါစေမဟံ တဒါ၊

စတုပညာသသဟဿာနိ၊ သိဿာ မယှံ ဥပဋ္ဌဟုံ။

‘‘အဓိတာ ဝေဒဂူ သဗ္ဗေ၊ ဆဠင်္ဂေ ပါရမိံ ဂတာ၊

သကဝိဇ္ဇာဟုပတ္ထဒ္ဓါ၊ ဟိမဝန္တေ ဝသန္တိ တေ။

‘‘စဝိတွာ တုသိတာ ကာယာ၊ ဒေဝပုတ္တော မဟာယသော၊

ဥပ္ပဇ္ဇိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ၊ သမ္ပဇာနော ပတိဿတော။

‘‘သမ္ဗုဒ္ဓေ ဥပပဇ္ဇန္တေ၊ ဒသသဟဿိ ကမ္ပထ၊

အန္ဓာ စက္ခုံ အလဘိံသု၊ ဥပ္ပဇ္ဇန္တမှိ နာယကေ။

‘‘သဗ္ဗာကာရံ ပကမ္ပိတ္ထ၊ ကေဝလာ ဝသုဓာ အယံ၊

နိဂ္ဃောသသဒ္ဒံ သုတွာန၊ ဥဗ္ဗိဇ္ဇိံသု မဟာဇနာ။

‘‘သဗ္ဗေ ဇနာ သမာဂမ္မ၊ အာဂစ္ဆုံ မမ သန္တိကံ၊

ဝသုဓာယံ ပကမ္ပိတ္ထ၊ ကိံ ဝိပါကော ဘဝိဿတိ။

‘‘အဝစာသိံ ¶ တဒါ တေသံ၊ မာ ဘေထ နတ္ထိ ဝေါ ဘယံ၊

ဝိသဋ္ဌာ ဟောထ သဗ္ဗေပိ၊ ဥပ္ပာဒေါယံ သုဝတ္ထိကော။

‘‘အဋ္ဌဟေတူဟိ သမ္ဖုဿ၊ ဝသုဓာယံ ပကမ္ပတိ၊

တထာ နိမိတ္တာ ဒိဿန္တိ၊ ဩဘာသော ဝိပုလော မဟာ။

‘‘အသံသယံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော၊ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ စက္ခုမာ၊

သညာပေတွာန ဇနတံ၊ ပဉ္စသီလေ ကထေသဟံ။

‘‘သုတွာန ပဉ္စသီလာနိ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒဉ္စ ဒုလ္လဘံ၊

ဥဗ္ဗေဂဇာတာ သုမနာ၊ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ အဟံသု တေ။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ နိမိတ္တံ ဝိယာကရိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗျာကရဏဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဝါရဏတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧကောပိ ¶ သဒ္ဓါ မေဓာဝီတိ အာယသ္မတော ဝဿိကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ပိလက္ခဖလာနိ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝဿိကောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော အာဗာဓိကော အဟောသိ။ အထ နံ ဉာတကာ ဝေဇ္ဇပရိဒိဋ္ဌေန ဘေသဇ္ဇဝိဓိနာ ဥပဋ္ဌဟိတွာ အရောဂမကံသု။ သော တမှာ အာဗာဓာ ဝုဋ္ဌိတော သံဝေဂဇာတော ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၇။၄၀-၄၄) –

‘‘ဝနန္တရေ ¶ ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ၊ အတ္ထဒဿိံ မဟာယသံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပိလက္ခဿ ဖလံ အဒါ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ¶ ပန ဟုတွာ အာကာသေန ဉာတကာနံ သန္တိကေ ဂန္တွာ အာကာသေ ဌိတော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တေ သရဏေသု သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တေသု ကေစိ ကာလင်္ကတာ သရဏေသု သီလေသု စ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ အထ နံ သတ္ထာ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ဥပဂတံ ‘‘ကိံ တေ၊ ဝဿိက၊ ဉာတီနံ အာရောဂျ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော ဉာတီနံ အတ္တနာ ကတံ ဥပကာရံ သတ္ထု ကထေန္တော –

‘‘ဧကောပိ သဒ္ဓါ မေဓာဝီ၊ အဿဒ္ဓါနီဓ ဉာတိနံ၊

ဓမ္မဋ္ဌော သီလသမ္ပန္နော၊ ဟောတိ အတ္ထာယ ဗန္ဓုနံ။

‘‘နိဂ္ဂယှ အနုကမ္ပာယ၊ စောဒိတာ ဉာတယော မယာ၊

ဉာတိဗန္ဓဝပေမေန၊ ကာရံ ကတွာန ဘိက္ခုသု။

‘‘တေ အဗ္ဘတီတာ ကာလင်္ကတာ၊ ပတ္တာ တေ တိဒိဝံ သုခံ၊

ဘာတရော မယှံ မာတာ စ၊ မောဒန္တိ ကာမကာမိနော’’တိ။ –

တတ္ထာယံ ¶ ပဌမဂါထာယ အတ္ထော – ယော ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ စ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ ဝသေန သဒ္ဓါ၊ တတော ဧဝ ကမ္မဿကတဉာဏာဒိယောဂတော မေဓာဝီ၊ သတ္ထု ဩဝါဒဓမ္မေ နဝလောကုတ္တရဓမ္မေ စ ဌိတတ္တာ ဓမ္မဋ္ဌော၊ အာစာရသီလဿ မဂ္ဂသီလဿ ဖလသီလဿ စ ဝသေန သီလသမ္ပန္နော၊ သော ဧကောပိ ယထာဝုတ္တာယ သဒ္ဓါယ အဘာဝေန အဿဒ္ဓါနံ ဣဓ ဣမသ္မိံ လောကေ ‘‘အမှာကံ ဣမေ’’တိ ဉာတဗ္ဗဋ္ဌေန ဉာတီနံ၊ တထာ ပေမဗန္ဓနေန ဗန္ဓနဋ္ဌေန ‘‘ဗန္ဓူ’’တိ စ လဒ္ဓနာမာနံ ဗန္ဓဝါနံ အတ္ထာယ ဟိတာယ ဟောတီတိ။

ဧဝံ ¶ သာဓာရဏတော ဝုတ္တမတ္ထံ အတ္တူပနာယိကံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘နိဂ္ဂယှာ’’တိအာဒိနာ ဣတရဂါထာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ နိဂ္ဂယှ အနုကမ္ပာယ၊ စောဒိတာ ဉာတယော မယာတိ ဣဒါနိပိ ဒုဂ္ဂတာ ကုသလံ အကတွာ အာယတိံ ပရိက္ကိလေသံ ပုန မာနုဘဝိတ္ထာတိ နိဂ္ဂဟေတွာ ဉာတယော မယာ ဩဝဒိတာ။ ဉာတိဗန္ဓဝပေမေန ‘‘အမှာကံ အယံ ဗန္ဓဝေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေန ပေမေန မမ ဩဝါဒံ အတိက္ကမိတုံ အသက္ကောန္တာ ကာရံ ကတွာန ဘိက္ခူသု ပသန္နစိတ္တာ ဟုတွာ စီဝရာဒိပစ္စယဒါနေန စေဝ ဥပဋ္ဌာနေန စ ဘိက္ခူသု သက္ကာရသမ္မာနံ ကတွာ တေ အဗ္ဘတီတာ ကာလင်္ကတာ ဟုတွာ ဣမံ လောကံ အတိက္ကန္တာ။ ပုန တေတိ နိပါတမတ္တံ။ တိဒိဝံ သုခန္တိ ဒေဝလောကပရိယာပန္နသုခံ၊ သုခံ ဝါ ဣဋ္ဌံ တိဒိဝံ အဓိဂတာ။ ‘‘ကေ ပန တေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘာတရော မယှံ မာတာ စ၊ မောဒန္တိ ကာမကာမိနော’’တိ။ အတ္တနာ ယထာကာမိတဝတ္ထုကာမသမင်္ဂိနော ဟုတွာ အဘိရမန္တီတိ အတ္ထော။

ဝဿိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကာလပဗ္ဗင်္ဂသင်္ကာသောတိ ¶ အာယသ္မတော ယသောဇတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ အာရာမဂေါပကကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော လဗုဇဖလံ အဒါသိ။

သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရဒွါရေ ကေဝဋ္ဋဂါမေ ပဉ္စကုလသတဇေဋ္ဌကဿ ကေဝဋ္ဋဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ယသောဇောတိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော အတ္တနော သဟာယေဟိ ကေဝဋ္ဋပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ မစ္ဆဂဟဏတ္ထံ အစိရဝတိယံ နဒိယံ ဇာလံ ခိပိ။ တတ္ထေကော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မဟာမစ္ဆော အန္တောဇာလံ ပါဝိသိ။ တံ တေ ရညော ပသေနဒိဿ ဒဿေသုံ ¶ ။ ရာဇာ ‘‘ဣမဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဿ မစ္ဆဿ ဝဏ္ဏကာရဏံ ဘဂဝါ ဇာနာတီ’’တိ မစ္ဆံ ဂါဟာပေတွာ ဘဂဝတော ¶ ဒဿေသိ။ ဘဂဝါ ‘‘အယံ ကဿပဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဩသက္ကမာနေ ပဗ္ဗဇိတွာ မိစ္ဆာ ပဋိပဇ္ဇန္တော သာသနံ ဩသက္ကာပေတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ နိရယေ ပစ္စိတွာ တတော စုတော အစိရဝတိယံ မစ္ဆော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝတွာ တဿ ဘဂိနီနဉ္စ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ၊ တဿ ဘာတိကတ္ထေရဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝဉ္စ တေနေဝ ကထာပေတွာ ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ကပိလသုတ္တံ ဒေသေသိ။

သတ္ထု ဒေသနံ သုတွာ ယသောဇော သံဝေဂဇာတော သဒ္ဓိံ အတ္တနော သဟာယေဟိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပတိရူပေ ဌာနေ ဝသန္တော ဧကဒိဝသံ သပရိသော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတုံ ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ တဿ အာဂမနေ သေနာသနပညာပနာဒိနာ ဝိဟာရေ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒေါ အဟောသိ။ တံ သုတွာ ‘‘ဘဂဝါ သပရိသံ ယသောဇံ ပဏာမေသီ’’တိ (ဥဒါ။ ၂၃) သဗ္ဗံ ဥဒါနေ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဏာမိတော ပန အာယသ္မာ ယသောဇော ကသာဘိဟတော ဘဒ္ဒေါ အဿာဇာနီယော ဝိယ သံဝိဂ္ဂမာနသော သဒ္ဓိံ ပရိသာယ ဝဂ္ဂုမုဒါယ နဒိယာ တီရေ ဝသန္တော ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အန္တောဝဿေယေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၇။၃၂-၃၉) –

‘‘နဂရေ ဗန္ဓုမတိယာ၊ အာရာမိကော အဟံ တဒါ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ။

‘‘လဗုဇံ ဖလမာဒါယ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ၊

အာကာသေဝ ဌိတော သန္တော၊ ပဋိဂ္ဂဏှိ မဟာယသော။

‘‘ဝိတ္တိသဉ္ဇာနနော မယှံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခါဝဟော၊

ဖလံ ဗုဒ္ဓဿ ဒတွာန၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

‘‘အဓိဂဉ္ဆိံ တဒါ ပီတိံ၊ ဝိပုလံ သုခမုတ္တမံ၊

ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ ရတနံ၊ နိဗ္ဗတ္တဿ တဟိံ တဟိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညံ ¶ ပန သမာနံ သပရိသံ အာယသ္မန္တံ ယသောဇံ သတ္ထာ ပက္ကောသိတွာ အာနေဉ္ဇသမာပတ္တိနာ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ သော သဗ္ဗေပိ ¶ ဓုတင်္ဂဓမ္မေ သမာဒါယ ဝတ္တတိ။ တေနဿ သရီရံ ကိသံ အဟောသိ လူခံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ၊ တံ ဘဂဝါ ပရမပ္ပိစ္ဆတာယ ပသံသန္တော –

‘‘ကာလပဗ္ဗင်္ဂသင်္ကာသော ¶ ၊ ကိသော ဓမနိသန္ထတော၊

မတ္တညူ အန္နပါနမှိ၊ အဒီနမာနသော နရော’’တိ။ – ပဌမံ ဂါထမာဟ၊

တတ္ထ ကာလပဗ္ဗင်္ဂသင်္ကာသောတိ မံသူပစယဝိဂမေန ကိသဒုသဏ္ဌိတသရီရာဝယဝတာယ ဒန္တိလတာပဗ္ဗသဒိသင်္ဂေါ၊ တေနာဟ ‘‘ကိသော ဓမနိသန္ထတော’’တိ။ ကိသောတိ မောနေယျပဋိပဒါပူရဏေန ကိသသရီရော။ ဓမနိသန္ထတောတိ ဓမနီဟိ သန္ထတဂတ္တော အပ္ပမံသလောဟိတတာယ ပါကဋီဟိ ကဏ္ဍရသိရာဟိ ဝိတတသရီရော။ မတ္တညူတိ ပရိယေသနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝိဿဇ္ဇနေသု ပမာဏညူ။ အဒီနမာနသောတိ ကောသဇ္ဇာဒီဟိ အနဘိဘူတတ္တာ အလီနစိတ္တော အကုသီတဝုတ္တိ။ နရောတိ ပုရိသော၊ ပေါရိသဿ ဓုရဿ ဝဟနတော ပေါရိသလက္ခဏသမ္ပန္နော ပုရိသဓောရယှောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧဝံ ထေရော သတ္ထာရာ ပသဋ္ဌော ပသဋ္ဌဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော အဓိဝါသနခန္တိဝီရိယာရမ္ဘဝိဝေကာဘိရတိကိတ္တနမုခေန ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ကထေန္တော –

‘‘ဖုဋ္ဌော ဍံသေဟိ မကသေဟိ၊ အရညသ္မိံ ဗြဟာဝနေ၊

နာဂေါ သင်္ဂါမသီသေဝ၊ သတော တတြာဓိဝါသယေ။

‘‘ယထာ ဗြဟ္မာ တထာ ဧကော၊ ယထာ ဒေဝေါ တထာ ဒုဝေ၊

ယထာ ဂါမော တထာ တယော၊ ကောလာဟလံ တတုတ္တရိ’’န္တိ။ –

တတ္ထ နာဂေါ သင်္ဂါမသီသေဝါတိ ယထာ နာမ အာဇာနေယျော ဟတ္ထိနာဂေါ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလေ အသိသတ္တိတောမရာဒိပ္ပဟာရေ အဓိဝါသေတွာ ပရသေနံ ဝိဒ္ဓံသေတိ၊ ဧဝံ ဘိက္ခု အရညသ္မိံ ဗြဟာဝနေ အရညာနိယံ ဍံသာဒိပရိဿယေ သတော ¶ သမ္ပဇာနော အဓိဝါသေယျ၊ အဓိဝါသေတွာ စ ဘာဝနာဗလေန မာရဗလံ ဝိဓမေယျ။

ယထာ ဗြဟ္မာတိ ယထာ ဗြဟ္မာ ဧကကော စိတ္တပ္ပကောပရဟိတော ဈာနသုခေန နိစ္စမေဝ သုခိတော ဝိဟရတိ တထာ ဧကောတိ ဘိက္ခုပိ ဧကော အဒုတိယော ဝိဝေကသုခမနုဗြူဟေန္တော သုခံ ဝိဟရတိ။ ဧကဿ သာမညသုခံ ပဏီတန္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဧကဝိဟာရီ ဘိက္ခု ‘‘ဗြဟ္မသမော’’တိ ဩဝါဒံ ဒေတိ။ ယထာ ဒေဝေါ တထာ ဒုဝေတိ ယထာ ဒေဝါနံ အန္တရန္တရာ ¶ စိတ္တပ္ပကောပေါပိ သိယာ၊ တထာ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ သဟဝါသေ ဃဋ္ဋနာပိ ဘဝေယျာတိ သဒုတိယဝါသေန ဘိက္ခု ‘‘ဒေဝသမော’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာ ဂါမော တထာ တယောတိ အသ္မိမေဝ ပါဌေ တိဏ္ဏံ ဘိက္ခူနံ သဟဝါသော ဂါမဝါသသဒိသော ဝိဝေကဝါသော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ကောလာဟလံ တတုတ္တရိန္တိ တတော တယတော ဥပရိ စ ဗဟူနံ သံဝါသော ကောလာဟလံ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒမဟာဇနသန္နိပါတသဒိသော၊ တသ္မာ ဧကဝိဟာရိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယောတိ။

ယသောဇတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သာဋိမတ္တိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

အဟု တုယှံ ပုရေ သဒ္ဓါတိ အာယသ္မတော သာဋိမတ္တိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော တာလဝဏ္ဋံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သာဋိမတ္တိယောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဟေတုသမ္ပန္နတာယ အာရညကဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၈။၄၃-၄၇) –

‘‘သိဒ္ဓတ္ထဿ ¶ ဘဂဝတော၊ တာလဝဏ္ဋမဒါသဟံ၊

သုမနေဟိ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ ဓာရယာမိ မဟာရဟံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ တာလဝဏ္ဋမဒါသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တာလဝဏ္ဋဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ဘိက္ခူ ဩဝဒတိ အနုသာသတိ ဗဟူ စ သတ္တေ ဓမ္မံ ကထေတွာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ အညတရဉ္စ ကုလံ အဿဒ္ဓံ အပ္ပသန္နံ သဒ္ဓံ ပသန္နံ အကာသိ။ တေန တသ္မိံ ကုလေ မနုဿာ ထေရေ အဘိပ္ပသန္နာ အဟေသုံ။ တတ္ထေကာ ဒါရိကာ အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ထေရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌံ သက္ကစ္စံ ဘောဇနေန ပရိဝိသတိ။ အထေကဒိဝသံ မာရော ‘‘ဧဝံ ဣမဿ အယသော ဝဍ္ဎိဿတိ၊ အပ္ပတိဋ္ဌော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ထေရဿ ရူပေန ဂန္တွာ တံ ဒါရိကံ ဟတ္ထေ အဂ္ဂဟေသိ။ ဒါရိကာ ‘‘နာယံ မနုဿသမ္ဖဿော’’တိ စ အညာသိ၊ ဟတ္ထဉ္စ မုဉ္စာပေသိ။ တံ ဒိသွာ ဃရဇနော ထေရေ အပ္ပသာဒံ ဇနေသိ။ ပုနဒိဝသေ ထေရော တံ ကာရဏံ အနာဝဇ္ဇေန္တော တံ ဃရံ အဂမာသိ။ တတ္ထ မနုဿာ အနာဒရံ အကံသု။ ထေရော တံ ကာရဏံ အာဝဇ္ဇေန္တော မာရဿ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘တဿ ဂီဝါယံ ကုက္ကုရကုဏပံ ပဋိမုဉ္စတူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ¶ တဿ မောစနတ္ထံ ဥပဂတေန မာရေန အတီတဒိဝသေ ကတကိရိယံ ¶ ကထာပေတွာ တံ တဇ္ဇေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တံ ဒိသွာ ဃရသာမိကော ‘‘ခမထ၊ ဘန္တေ၊ အစ္စယ’’န္တိ ခမာပေတွာ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ အဟမေဝ၊ ဘန္တေ၊ တုမှေ ဥပဋ္ဌဟာမီ’’တိ အာဟ။ ထေရော တဿ ဓမ္မံ ကထေန္တော –

‘‘အဟု တုယှံ ပုရေ သဒ္ဓါ၊ သာ တေ အဇ္ဇ န ဝိဇ္ဇတိ၊

ယံ တုယှံ တုယှမေဝေတံ၊ နတ္ထိ ဒုစ္စရိတံ မမ။

‘‘အနိစ္စာ ဟိ စလာ သဒ္ဓါ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌာ ဟိ သာ မယာ၊

ရဇ္ဇန္တိပိ ဝိရဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ ကိံ ဇိယျတေ မုနိ။

‘‘ပစ္စတိ မုနိနော ဘတ္တံ၊ ထောကံ ထောကံ ကုလေ ကုလေ၊

ပိဏ္ဍိကာယ စရိဿာမိ၊ အတ္ထိ ဇင်္ဃဗလံ မမာ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ အဟု တုယှံ ပုရေ သဒ္ဓါ၊ သာ တေ အဇ္ဇ န ဝိဇ္ဇတီတိ၊ ဥပါသက၊ ဣတော ပုဗ္ဗေ တဝ မယိ ‘‘အယျော ဓမ္မစာရီ သမစာရီ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဓါ အဟောသိ၊ သာ သဒ္ဓါ တေ တဝ အဇ္ဇ ဣဒါနိ န ဥပလဗ္ဘတိ။ တသ္မာ ယံ တုယှံ တုယှမေဝေတန္တိ စတုပစ္စယဒါနံ၊ တုယှမေဝ ဧတံ ဟောတု၊ န တေန မယှံ အတ္ထော၊ သမ္မာ ပသန္နစိတ္တေန ဟိ ဒါနံ နာမ ဒါတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ယံ တုယှံ တုယှမေဝေတန္တိ ယံ တဝ မယိ အဇ္ဇ အဂါရဝံ ပဝတ္တံ၊ တံ တုယှမေဝ၊ တဿ ဖလံ တယာ ဧဝ ပစ္စနုဘဝိတဗ္ဗံ၊ န မယာတိ အတ္ထော။ နတ္ထိ ဒုစ္စရိတံ မမာတိ မမ ပန ဒုစ္စရိတံ နာမ နတ္ထိ မဂ္ဂေနေဝ ဒုစ္စရိတဟေတူနံ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။

အနိစ္စာ ဟိ စလာ သဒ္ဓါတိ ယသ္မာ ပေါထုဇ္ဇနိကာ သဒ္ဓါ အနိစ္စာ ဧကန္တိကာ န ဟောတိ၊ တတော ဧဝ စလာ အဿပိဋ္ဌေ ဌပိတကုမ္ဘဏ္ဍံ ဝိယ၊ ထုသရာသိမှိ နိခါတခါဏုကံ ဝိယ စ အနဝဋ္ဌိတာ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌာ ဟိ သာ မယာတိ ဧဝံ ဘူတာ စ သာ သဒ္ဓါ မယာ တယိ ဒိဋ္ဌာ ပစ္စက္ခတော ဝိဒိတာ။ ရဇ္ဇန္တိပိ ဝိရဇ္ဇန္တီတိ ဧဝံ တဿာ အနဝဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ ဣမေ သတ္တာ ကဒါစိ ကတ္ထစိ မိတ္တသန္ထဝဝသေန ရဇ္ဇန္တိ သိနေဟမ္ပိ ကရောန္တိ၊ ကဒါစိ ဝိရဇ္ဇန္တိ ဝိရတ္တစိတ္တာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ကိံ ဇိယျတေ မုနီတိ တသ္မိံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ရဇ္ဇနေ ဝိရဇ္ဇနေ စ မုနိ ပဗ္ဗဇိတော ကိံ ဇိယျတိ၊ ကာ တဿ ဟာနီတိ အတ္ထော။

‘‘သစေ မမ ပစ္စယေ န ဂဏှထ၊ ကထံ တုမှေ ယာပေထာ’’တိ ဧဝံ မာ စိန္တယီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စတီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော မုနိနော ပဗ္ဗဇိတဿ ဘတ္တံ နာမ ကုလေ ကုလေ အနုဃရံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ¶ ထောကံ ထောကံ ပစ္စတေ၊ န စ တုယှံ ဧဝ ဂေဟေ။ ပိဏ္ဍိကာယ စရိဿာမိ၊ အတ္ထိ ဇင်္ဃဗလံ မမာတိ အတ္ထိ မေ ဇင်္ဃဗလံ၊ နာဟံ ဩဘဂ္ဂဇင်္ဃော န ခဉ္ဇော န စ ပါဒရောဂီ၊ တသ္မာ ¶ ပိဏ္ဍိကာယ မိဿကဘိက္ခာယ စရိဿာမိ၊ ‘‘ယထာပိ ဘမရော ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၄၉၊ နေတ္တိ။ ၁၂၃) သတ္ထာရာ ဝုတ္တနယေန ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ယာပေဿာမီတိ ဒဿေတိ။

သာဋိမတ္တိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓါယ ¶ အဘိနိက္ခမ္မာတိ အာယသ္မတော ဥပါလိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဃရေ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဝိနယဓရာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ အဓိကာရကမ္မံ ကတွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေသိ။ သော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပ္ပကဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ၊ ဥပါလီတိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော အနုရုဒ္ဓါဒီနံ ဆန္နံ ခတ္တိယာနံ ပသာဒကော ဟုတွာ တထာဂတေ အနုပိယမ္ဗဝနေ ဝိဟရန္တေ ပဗ္ဗဇနတ္ထာယ နိက္ခမန္တေဟိ ဆဟိ ခတ္တိယေဟိ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိဓာနံ ပါဠိယံ အာဂတမေဝ (စူဠဝ။ ၃၃၀)။

သော ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပန္နော သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ‘‘မယှံ၊ ဘန္တေ၊ အရညဝါသံ အနုဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ ဘိက္ခု တဝ အရညေ ဝသန္တဿ ဧကမေဝ ဓုရံ ဝဍ္ဎိဿတိ၊ အမှာကံ ပန သန္တိကေ ဝသန္တဿ ဂန္ထဓုရဉ္စ ဝိပဿနာဓုရဉ္စ ပရိပူရေဿတီတိ။ ထေရော သတ္ထု ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၄၄၁-၅၉၅) –

‘‘နဂရေ ဟံသဝတိယာ၊ သုဇာတော နာမ ဗြာဟ္မဏော၊

အသီတိကောဋိနိစယော၊ ပဟူတဓနဓညဝါ။

‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊

လက္ခဏေ ဣတိဟာသေ စ၊ သဓမ္မေ ပါရမိံ ဂတော။

‘‘ပရိဗ္ဗာဇာ ဧကသိခါ၊ ဂေါတမာ ဗုဒ္ဓသာဝကာ၊

စရကာ တာပသာ စေဝ၊ စရန္တိ မဟိယာ တဒါ။

‘‘တေပိ ¶ မံ ပရိဝါရေန္တိ၊ ဗြာဟ္မဏော ဝိဿုတော ဣတိ၊

ဗဟုဇ္ဇနော မံ ပူဇေတိ၊ နာဟံ ပူဇေမိ ကိဉ္စနံ။

‘‘ပူဇာရဟံ န ပဿာမိ၊ မာနတ္ထဒ္ဓါ အဟံ တဒါ၊

ဗုဒ္ဓါတိ ဝစနံ နတ္ထိ၊ တာဝ နုပ္ပဇ္ဇတေ ဇိနော။

‘‘အစ္စယေန အဟောရတ္တံ၊ ပဒုမုတ္တရနာမကော၊

သဗ္ဗံ တမံ ဝိနောဒေတွာ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ စက္ခုမာ။

‘‘ဝိတ္ထာရိကေ ¶ ဗာဟုဇညေ၊ ပုထုဘူတေ စ သာသနေ၊

ဥပါဂမိ တဒါ ဗုဒ္ဓါ၊ နဂရံ ဟံသသဝှယံ။

‘‘ပိတု အတ္ထာယ သော ဗုဒ္ဓါ၊ ဓမ္မံ ဒေသေသိ စက္ခုမာ၊

တေန ကာလေန ပရိသာ၊ သမန္တာ ယောဇနံ တဒါ။

‘‘သမ္မတော မနုဇာနံ သော၊ သုနန္ဒော နာမ တာပသော၊

ယာဝတာ ဗုဒ္ဓပရိသာ၊ ပုပ္ဖေဟစ္ဆာဒယီ တဒါ။

‘‘စတုသစ္စံ ပကာသေန္တေ၊ သေဋ္ဌေ စ ပုပ္ဖမဏ္ဍပေ၊

ကောဋိသတသဟဿာနံ၊ ဓမ္မာဘိသမယော အဟု။

‘‘သတ္တရတ္တိန္ဒိဝံ ဗုဒ္ဓါ၊ ဝဿေတွာ ဓမ္မဝုဋ္ဌိယော၊

အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ပတ္တေ၊ သုနန္ဒံ ကိတ္တယီ ဇိနော။

‘‘ဒေဝလောကေ မနုဿေ ဝါ၊ သံသရန္တော အယံ ဘဝေ၊

သဗ္ဗေသံ ပဝရော ဟုတွာ၊ ဘဝေသု သံသရိဿတိ။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

မန္တာဏိပုတ္တော ပုဏ္ဏောတိ၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘ဧဝံ ကိတ္တယိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သုနန္ဒံ တာပသံ တဒါ၊

ဟာသယန္တော ဇနံ သဗ္ဗံ၊ ဒဿယန္တော သကံ ဗလံ။

‘‘ကတဉ္ဇလီ နမဿန္တိ၊ သုနန္ဒံ တာပသံ ဇနာ၊

ဗုဒ္ဓေ ကာရံ ကရိတွာန၊ သောဓေသိ ဂတိမတ္တနော။

‘‘တတ္ထ မေ အဟု သင်္ကပ္ပော၊ သုတွာန မုနိနော ဝစံ၊

အဟမ္ပိ ကာရံ ကဿာမိ၊ ယထာ ပဿာမိ ဂေါတမံ။

‘‘ဧဝါဟံ စိန္တယိတွာန၊ ကိရိယံ စိန္တယိံ မမ၊

ကျာဟံ ကမ္မံ အာစရာမိ၊ ပုညက္ခေတ္တေ အနုတ္တရေ။

‘‘အယဉ္စ ပါဌိကော ဘိက္ခု၊ သဗ္ဗပါဌိဿ သာသနေ၊

ဝိနယေ အဂ္ဂနိက္ခိတ္တော၊ တံ ဌာနံ ပတ္ထယေ အဟံ။

‘‘ဣဒံ ¶ ¶ မေ အမိတံ ဘောဂံ၊ အက္ခောဘံ သာဂရူပမံ၊

တေန ဘောဂေန ဗုဒ္ဓဿ၊ အာရာမံ မာပယေ အဟံ။

‘‘သောဘနံ နာမ အာရာမံ၊ နဂရဿ ပုရတ္ထတော၊

ကိဏိတွာ သတသဟဿေန၊ သင်္ဃာရာမံ အမာပယိံ။

‘‘ကူဋာဂါရေ စ ပါသာဒေ၊ မဏ္ဍပေ ဟမ္မိယေ ဂုဟာ၊

စင်္ကမေ သုကတေ ကတွာ၊ သင်္ဃာရာမံ အမာပယိံ။

‘‘ဇန္တာဃရံ အဂ္ဂိသာလံ၊ အထော ဥဒကမာဠကံ၊

နှာနဃရံ မာပယိတွာ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿဒါသဟံ။

‘‘အာသန္ဒိယော ပီဌကေ စ၊ ပရိဘောဂေ စ ဘာဇနေ၊

အာရာမိကဉ္စ ဘေသဇ္ဇံ၊ သဗ္ဗမေတံ အဒါသဟံ။

‘‘အာရက္ခံ ပဋ္ဌပေတွာန၊ ပါကာရံ ကာရယိံ ဒဠှံ၊

မာ နံ ကောစိ ဝိဟေဌေသိ၊ သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။

‘‘သတသဟဿေနာဝါသံ၊ သင်္ဃာရာမေ အမာပယိံ၊

ဝေပုလ္လံ တံ မာပယိတွာ၊ သမ္ဗုဒ္ဓံ ဥပနာမယိံ။

‘‘နိဋ္ဌာပိတော မယာရာမော၊ သမ္ပဋိစ္ဆ တုဝံ မုနိ၊

နိယျာဒေဿာမိ တံ ဝီရ၊ အဓိဝါသေဟိ စက္ခုမ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ အဓိဝါသေသိ နာယကော။

‘‘အဓိဝါသနမညာယ၊ သဗ္ဗညုဿ မဟေသိနော၊

ဘောဇနံ ပဋိယာဒေတွာ၊ ကာလမာရောစယိံ အဟံ။

‘‘အာရောစိတမှိ ကာလမှိ၊ ပဒုမုတ္တရနာယကော၊

ခီဏာသဝသဟဿေဟိ၊ အာရာမံ မေ ဥပါဂမိ။

‘‘နိသိန္နံ ကာလမညာယ၊ အန္နပါနေန တပ္ပယိံ၊

ဘုတ္တာဝိံ ကာလမညာယ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိံ။

‘‘ကီတော သတသဟဿေန၊ တတ္တကေနေဝ ကာရိတော၊

သောဘနော နာမ အာရာမော၊ သမ္ပဋိစ္ဆ တုဝံ မုနိ။

‘‘ဣမိနာရာမဒါနေန ¶ ၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တမာနောဟံ၊ လဘာမိ မမ ပတ္ထိတံ။

‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သင်္ဃာရာမံ သုမာပိတံ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။

‘‘ယော သော ဗုဒ္ဓဿ ပါဒါသိ၊ သင်္ဃာရာမံ သုမာပိတံ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘ဟတ္ထီ ¶ အဿာ ရထာ ပတ္တီ၊ သေနာ စ စတုရင်္ဂိနီ၊

ပရိဝါရေဿန္တိမံ နိစ္စံ၊ သင်္ဃာရာမဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သဋ္ဌိ တူရသဟဿာနိ၊ ဘေရိယော သမလင်္ကတာ၊

ပရိဝါရေဿန္တိမံ နိစ္စံ၊ သင်္ဃာရာမဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဆဠသီတိသဟဿာနိ၊ နာရိယော သမလင်္ကတာ၊

ဝိစိတ္တဝတ္ထာဘရဏာ၊ အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ။

‘‘အဠာရပမှာ ဟသုလာ၊ သုသညာ တနုမဇ္ဈိမာ၊

ပရိဝါရေဿန္တိမံ နိစ္စံ၊ သင်္ဃာရာမဿိဒံ ဖလံ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿာနိ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ၊

သဟဿက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿတိ။

‘‘ဒေဝရာဇေန ပတ္တဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗံ ပဋိလဘိဿတိ၊

အနူနဘောဂေါ ဟုတွာန၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿတိ။

‘‘သဟဿက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ၊ ရာဇာ ရဋ္ဌေ ဘဝိဿတိ။

ပထဗျာ ရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

ဥပါလိ နာမ နာမေန၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘ဝိနယေ ပါရမိံ ပတွာ၊ ဌာနာဌာနေ စ ကောဝိဒေါ၊

ဇိနသာသနံ ဓာရေန္တော၊ ဝိဟရိဿတိနာသဝေါ။

‘‘သဗ္ဗမေတံ ¶ အဘိညာယ၊ ဂေါတမော သကျပုင်္ဂဝေါ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေဿတိ။

‘‘အပရိမေယျုပါဒါယ၊ ပတ္ထေမိ တဝ သာသနံ၊

သော မေ အတ္ထော အနုပ္ပတ္တော၊ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယော။

‘‘ယထာ သူလာဝုတော ပေါသော၊ ရာဇဒဏ္ဍေန တဇ္ဇိတော၊

သူလေ သာတံ အဝိန္ဒန္တော၊ ပရိမုတ္တိံဝ ဣစ္ဆတိ။

‘‘တထေဝါဟံ မဟာဝီရ၊ ဘဝဒဏ္ဍေန တဇ္ဇိတော၊

ကမ္မသူလာဝုတော သန္တော၊ ပိပါသာဝေဒနဋ္ဋိတော။

‘‘ဘဝေ သာတံ န ဝိန္ဒာမိ၊ ဍယှန္တော တီဟိ အဂ္ဂိဘိ၊

ပရိမုတ္တိံ ဂဝေသာမိ၊ ယထာပိ ရာဇဒဏ္ဍိတော။

‘‘ယထာ ဝိသာဒေါ ပုရိသော၊ ဝိသေန ပရိပီဠိတော၊

အဂဒံ သော ဂဝေသေယျ၊ ဝိသဃာတာယုပါလနံ။

‘‘ဂဝေသမာနော ¶ ပဿေယျ၊ အဂဒံ ဝိသဃာတကံ၊

တံ ပိဝိတွာ သုခီ အဿ၊ ဝိသမှာ ပရိမုတ္တိယာ။

‘‘တထေဝါဟံ မဟာဝီရ၊ ယထာ ဝိသဟတော နရော၊

သမ္ပီဠိတော အဝိဇ္ဇာယ၊ သဒ္ဓမ္မာဂဒမေသဟံ။

‘‘ဓမ္မာဂဒံ ဂဝေသန္တော၊ အဒ္ဒက္ခိံ သကျသာသနံ၊

အဂ္ဂံ သဗ္ဗောသဓာနံ တံ၊ သဗ္ဗသလ္လဝိနောဒနံ။

‘‘ဓမ္မောသဓံ ပိဝိတွာန၊ ဝိသံ သဗ္ဗံ သမူဟနိံ၊

အဇရာမရံ သီတိဘာဝံ၊ နိဗ္ဗာနံ ဖဿယိံ အဟံ။

‘‘ယထာ ဘူတဋ္ဋိတော ပေါသော၊ ဘူတဂ္ဂါဟေန ပီဠိတော၊

ဘူတဝေဇ္ဇံ ဂဝေသေယျ၊ ဘူတသ္မာ ပရိမုတ္တိယာ။

‘‘ဂဝေသမာနော ပဿေယျ၊ ဘူတဝိဇ္ဇာသု ကောဝိဒံ၊

တဿ သော ဝိဟနေ ဘူတံ၊ သမူလဉ္စ ဝိနာသယေ။

‘‘တထေဝါဟံ မဟာဝီရ၊ တမဂ္ဂါဟေန ပီဠိတော၊

ဉာဏာလောကံ ဂဝေသာမိ၊ တမတော ပရိမုတ္တိယာ။

‘‘အထဒ္ဒသံ ¶ သကျမုနိံ၊ ကိလေသတမသောဓနံ၊

သော မေ တမံ ဝိနောဒေသိ၊ ဘူတဝေဇ္ဇောဝ ဘူတကံ။

‘‘သံသာရသောတံ သဉ္ဆိန္ဒိံ၊ တဏှာသောတံ နိဝါရယိံ၊

ဘဝံ ဥဂ္ဃာဋယိံ သဗ္ဗံ၊ ဘူတဝေဇ္ဇောဝ မူလတော။

‘‘ဂရုဠော ယထာ ဩပတတိ၊ ပန္နဂံ ဘက္ခမတ္တနော၊

သမန္တာ ယောဇနသတံ၊ ဝိက္ခောဘေတိ မဟာသရံ။

‘‘ပန္နဂံ သော ဂဟေတွာန၊ အဓောသီသံ ဝိဟေဌယံ၊

အာဒါယ သော ပက္ကမတိ၊ ယေနကာမံ ဝိဟင်္ဂမော။

‘‘တထေဝါဟံ မဟာဝီရ၊ ယထာပိ ဂရုဠော ဗလီ၊

အသင်္ခတံ ဂဝေသန္တော၊ ဒေါသေ ဝိက္ခာလယိံ အဟံ။

‘‘ဒိဋ္ဌော အဟံ ဓမ္မဝရံ၊ သန္တိပဒမနုတ္တရံ၊

အာဒါယ ဝိဟရာမေတံ၊ ဂရုဠော ပန္နဂံ ယထာ။

‘‘အာသာဝတီ နာမ လတာ၊ ဇာတာ စိတ္တလတာဝနေ၊

တဿာ ဝဿသဟဿေန၊ ဧကံ နိဗ္ဗတ္တတေ ဖလံ။

‘‘တံ ဒေဝါ ပယိရုပါသန္တိ၊ တာဝဒူရဖလေ သတိ၊

ဒေဝါနံ သာ ပိယာ ဧဝံ၊ အာသာဝတီ လတုတ္တမာ။

‘‘သတသဟဿုပါဒါယ၊ တာဟံ ပရိစရေ မုနိ၊

သာယံ ပါတံ နမဿာမိ၊ ဒေဝါ အာသာဝတိံ ယထာ။

‘‘အဝဉ္ဈာ ¶ ပါရိစရိယာ၊ အမောဃာ စ နမဿနာ၊

ဒူရာဂတမ္ပိ မံ သန္တံ၊ ခဏောယံ န ဝိရာဓယိ။

‘‘ပဋိသန္ဓိံ န ပဿာမိ၊ ဝိစိနန္တော ဘဝေ အဟံ၊

နိရူပဓိ ဝိပ္ပမုတ္တော၊ ဥပသန္တော စရာမဟံ။

‘‘ယထာပိ ပဒုမံ နာမ၊ သူရိယရံသေန ပုပ္ဖတိ၊

တထေဝါဟံ မဟာဝီရ၊ ဗုဒ္ဓရံသေန ပုပ္ဖိတော။

‘‘ယထာ ဗလာကယောနိမှိ၊ န ဝိဇ္ဇတိ ပုမော သဒါ၊

မေဃေသု ဂဇ္ဇမာနေသု၊ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တိ တာ သဒါ။

‘‘စိရမ္ပိ ¶ ဂဗ္ဘံ ဓာရေန္တိ၊ ယာဝ မေဃော န ဂဇ္ဇတိ၊

ဘာရတော ပရိမုစ္စန္တိ၊ ယဒါ မေဃော ပဝဿတိ။

‘‘ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ၊ ဓမ္မမေဃေန ဂဇ္ဇတော၊

သဒ္ဒေန ဓမ္မမေဃဿ၊ ဓမ္မဂဗ္ဘံ အဂဏှဟံ။

‘‘သတသဟဿုပါဒါယ၊ ပုညဂဗ္ဘံ ဓရေမဟံ၊

နပ္ပမုစ္စာမိ ဘာရတော၊ ဓမ္မမေဃော န ဂဇ္ဇတိ။

‘‘ယဒါ တုဝံ သကျမုနိ၊ ရမ္မေ ကပိလဝတ္ထဝေ၊

ဂဇ္ဇသိ ဓမ္မမေဃေန၊ ဘာရတော ပရိမုစ္စဟံ။

‘‘သုညတံ အနိမိတ္တဉ္စ၊ တထာပ္ပဏိဟိတမ္ပိ စ၊

စတုရော စ ဖလေ သဗ္ဗေ၊ ဓမ္မေဝံ ဝိဇနယိံ အဟံ။

‘‘အပရိမေယျုပါဒါယ၊ ပတ္ထေမိ တဝ သာသနံ၊

သော မေ အတ္ထော အနုပ္ပတ္တော၊ သန္တိပဒမနုတ္တရံ။

‘‘ဝိနယေ ပါရမိံ ပတ္တော၊ ယထာပိ ပါဌိကော ဣသိ၊

န မေ သမသမော အတ္ထိ၊ ဓာရေမိ သာသနံ အဟံ။

‘‘ဝိနယေ ခန္ဓကေ စာပိ၊ တိကစ္ဆေဒေ စ ပဉ္စကေ၊

ဧတ္ထ မေ ဝိမတိ နတ္ထိ၊ အက္ခရေ ဗျဉ္ဇနေပိ ဝါ။

‘‘နိဂ္ဂဟေ ပဋိကမ္မေ စ၊ ဌာနာဌာနေ စ ကောဝိဒေါ၊

ဩသာရဏေ ဝုဋ္ဌာပနေ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပါရမိံ ဂတော။

‘‘ဝိနယေ ခန္ဓကေ ဝါပိ၊ နိက္ခိပိတွာ ပဒံ အဟံ၊

ဥဘတော ဝိနိဝေဌေတွာ၊ ရသတော ဩသရေယျဟံ။

‘‘နိရုတ္တိယာ သုကုသလော၊ အတ္ထာနတ္ထေ စ ကောဝိဒေါ၊

အနညာတံ မယာ နတ္ထိ၊ ဧကဂ္ဂေါ သတ္ထု သာသနေ။

‘‘ရူပဒက္ခော အဟံ အဇ္ဇ၊ သကျပုတ္တဿ သာသနေ၊

ကင်္ခံ သဗ္ဗံ ဝိနောဒေမိ၊ ဆိန္ဒာမိ သဗ္ဗသံသယံ။

‘‘ပဒံ ¶ အနုပဒဉ္စာပိ၊ အက္ခရဉ္စာပိ ဗျဉ္ဇနံ၊

နိဒါနေ ပရိယောသာနေ၊ သဗ္ဗတ္ထ ကောဝိဒေါ အဟံ။

‘‘ယထာပိ ¶ ရာဇာ ဗလဝါ၊ နိဂ္ဂဏှိတွာ ပရန္တပေ၊

ဝိဇိနိတွာန သင်္ဂါမံ၊ နဂရံ တတ္ထ မာပယေ။

‘‘ပါကာရံ ပရိခဉ္စာပိ၊ ဧသိကံ ဒွါရကောဋ္ဌကံ၊

အဋ္ဋာလကေ စ ဝိဝိဓေ၊ ကာရယေ နဂရေ ဗဟူ။

‘‘သိင်္ဃာဋကံ စစ္စရဉ္စ၊ သုဝိဘတ္တန္တရာပဏံ၊

ကာရယေယျ သဘံ တတ္ထ၊ အတ္ထာနတ္ထဝိနိစ္ဆယံ။

‘‘နိဂ္ဃာတတ္ထံ အမိတ္တာနံ၊ ဆိဒ္ဒါဆိဒ္ဒဉ္စ ဇာနိတုံ၊

ဗလကာယဿ ရက္ခာယ၊ သေနာပစ္စံ ဌပေတိ သော။

‘‘အာရက္ခတ္ထာယ ဘဏ္ဍဿ၊ နိဓာနကုသလံ နရံ၊

မာ မေ ဘဏ္ဍံ ဝိနဿီတိ၊ ဘဏ္ဍရက္ခံ ဌပေတိ သော။

‘‘မမတ္တော ဟောတိ ယော ရညော၊ ဝုဒ္ဓိံ ယဿ စ ဣစ္ဆတိ၊

တဿာဓိကရဏံ ဒေတိ၊ မိတ္တဿ ပဋိပဇ္ဇိတုံ။

‘‘ဥပ္ပာတေသု နိမိတ္တေသု၊ လက္ခဏေသု စ ကောဝိဒံ၊

အဇ္ဈာယကံ မန္တဓရံ၊ ပေါရောဟိစ္စေ ဌပေတိ သော။

‘‘ဧတေဟင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နော၊ ခတ္တိယောတိ ပဝုစ္စတိ၊

သဒါ ရက္ခန္တိ ရာဇာနံ၊ စက္ကဝါကောဝ ဒုက္ခိတံ။

‘‘တထေဝ တွံ မဟာဝီရ၊ ဟတာမိတ္တောဝ ခတ္တိယော၊

သဒေဝကဿ လောကဿ၊ ဓမ္မရာဇာတိ ဝုစ္စတိ။

‘‘တိတ္ထိယေ နိဟနိတွာန၊ မာရဉ္စာပိ သသေနကံ၊

တမန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ၊ ဓမ္မနဂရံ အမာပယိ။

‘‘သီလံ ပါကာရကံ တတ္ထ၊ ဉာဏံ တေ ဒွါရကောဋ္ဌကံ၊

သဒ္ဓါ တေ ဧသိကာ ဝီရ၊ ဒွါရပါလော စ သံဝရော။

‘‘သတိပဋ္ဌာနမဋ္ဋာလံ၊ ပညာ တေ စစ္စရံ မုနေ၊

ဣဒ္ဓိပါဒဉ္စ သိင်္ဃာဋံ၊ ဓမ္မဝီထိ သုမာပိတာ။

‘‘သုတ္တန္တံ အဘိဓမ္မဉ္စ၊ ဝိနယဉ္စာပိ ကေဝလံ၊

နဝင်္ဂံ ဗုဒ္ဓဝစနံ၊ ဧသာ ဓမ္မသဘာ တဝ။

‘‘သုညတံ ¶ အနိမိတ္တဉ္စ၊ ဝိဟာရဉ္စပ္ပဏီဟိတံ၊

အာနေဉ္ဇဉ္စ နိရောဓော စ၊ ဧသာ ဓမ္မကုဋီ တဝ။

‘‘ပညာယ အဂ္ဂေါ နိက္ခိတ္တော၊ ပဋိဘာနေ စ ကောဝိဒေါ၊

သာရိပုတ္တောတိ နာမေန၊ ဓမ္မသေနာပတီ တဝ။

‘‘စုတူပပါတကုသလော ¶ ၊ ဣဒ္ဓိယာ ပါရမိံ ဂတော၊

ကောလိတော နာမ နာမေန၊ ပေါရောဟိစ္စော တဝံ မုနေ။

‘‘ပေါရာဏကဝံသဓရော၊ ဥဂ္ဂတေဇော ဒုရာသဒေါ၊

ဓုတဝါဒီဂုဏေနဂ္ဂေါ၊ အက္ခဒဿော တဝံ မုနေ။

‘‘ဗဟုဿုတော ဓမ္မဓရော၊ သဗ္ဗပါဌီ စ သာသနေ၊

အာနန္ဒော နာမ နာမေန၊ ဓမ္မာရက္ခော တဝံ မုနေ။

‘‘ဧတေ သဗ္ဗေ အတိက္ကမ္မ၊ ပမေသိ ဘဂဝါ မမံ၊

ဝိနိစ္ဆယံ မေ ပါဒါသိ၊ ဝိနယေ ဝိညုဒေသိတံ။

‘‘ယော ကောစိ ဝိနယေ ပဉှံ၊ ပုစ္ဆတိ ဗုဒ္ဓသာဝကော၊

တတ္ထ မေ စိန္တနာ နတ္ထိ၊ တညေဝတ္ထံ ကထေမဟံ။

‘‘ယာဝတာ ဗုဒ္ဓခေတ္တမှိ၊ ဌပေတွာ တံ မဟာမုနိ၊

ဝိနယေ မာဒိသော နတ္ထိ၊ ကုတော ဘိယျော ဘဝိဿတိ။

‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဧဝံ ဂဇ္ဇတိ ဂေါတမော၊

ဥပါလိဿ သမော နတ္ထိ၊ ဝိနယေ ခန္ဓကေသု စ။

‘‘ယာဝတာ ဗုဒ္ဓဘဏိတံ၊ နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ၊

ဝိနယောဂဓံ တံ သဗ္ဗံ၊ ဝိနယမူလပဿိနော။

‘‘မမ ကမ္မံ သရိတွာန၊ ဂေါတမော သကျပုင်္ဂဝေါ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။

‘‘သတသဟဿုပါဒါယ၊ ဣမံ ဌာနံ အပတ္ထယိံ၊

သော မေ အတ္ထော အနုပ္ပတ္တော၊ ဝိနယေ ပါရမိံ ဂတော။

‘‘သကျာနံ နန္ဒိဇနနော၊ ကပ္ပကော အာသဟံ ပုရေ၊

ဝိဇဟိတွာန တံ ဇာတိံ၊ ပုတ္တော ဇာတော မဟေသိနော။

‘‘ဣတော ¶ ဒုတိယကေ ကပ္ပေ၊ အဉ္ဇသော နာမ ခတ္တိယော၊

အနန္တတေဇော အမိတယသော၊ ဘူမိပါလော မဟဒ္ဓနော။

‘‘တဿ ရညော အဟံ ပုတ္တော၊ စန္ဒနော နာမ ခတ္တိယော၊

ဇာတိမဒေနုပတ္ထဒ္ဓါ၊ ယသဘောဂမဒေန စ။

‘‘နာဂသတသဟဿာနိ၊ သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊

တိဓာပဘိန္နာ မာတင်္ဂါ၊ ပရိဝါရေန္တိ မံ သဒါ။

‘‘သဗလေဟိ ပရေတောဟံ၊ ဥယျာနံ ဂန္တုကာမကော၊

အာရုယှ သိရိကံ နာဂံ၊ နဂရာ နိက္ခမိံ တဒါ။

‘‘စရဏေန စ သမ္ပန္နော၊ ဂုတ္တဒွါရော သုသံဝုတော၊

ဒေဝလော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အာဂစ္ဆိ ပုရတော မမ။

‘‘ပေသေတွာ ¶ သိရိကံ နာဂံ၊ ဗုဒ္ဓံ အာသာဒယိံ တဒါ၊

တတော သဉ္ဇာတကောပေါ သော၊ နာဂေါ နုဒ္ဓရတေ ပဒံ။

‘‘နာဂံ ရုဏ္ဏမနံ ဒိသွာ၊ ဗုဒ္ဓေ ကောဓံ အကာသဟံ၊

ဝိဟေသယိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဥယျာနံ အဂမာသဟံ။

‘‘သာတံ တတ္ထ န ဝိန္ဒာမိ၊ သိရော ပဇ္ဇလိတော ယထာ၊

ပရိဠာဟေန ဍယှာမိ၊ မစ္ဆောဝ ဗဠိသာဒကော။

‘‘သသာဂရန္တာ ပထဝီ၊ အာဒိတ္တာ ဝိယ ဟောတိ မေ၊

ပိတု သန္တိကုပါဂမ္မ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိံ။

‘‘အာသီဝိသံဝ ကုပိတံ၊ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံဝ အာဂတံ၊

မတ္တံဝ ကုဉ္ဇရံ ဒန္တိံ၊ ယံ သယမ္ဘုမသာဒယိံ။

‘‘အာသာဒိတော မယာ ဗုဒ္ဓါ၊ ဃောရော ဥဂ္ဂတပေါ ဇိနော၊

ပုရာ သဗ္ဗေ ဝိနဿာမ၊ ခမာပေဿာမ တံ မုနိံ။

‘‘နော စေ တံ နိဇ္ဈာပေဿာမ၊ အတ္တဒန္တံ သမာဟိတံ၊

ဩရေန သတ္တဒိဝသာ၊ ရဋ္ဌံ မေ ဝိဓမိဿတိ။

‘‘သုမေခလော ကောသိယော စ၊ သိဂ္ဂဝေါ စာပိ သတ္တကော၊

အာသာဒယိတွာ ဣသယော၊ ဒုဂ္ဂတာ တေ သရဋ္ဌကာ။

‘‘ယဒါ ¶ ကုပ္ပန္တိ ဣသယော၊ သညတာ ဗြဟ္မစာရိနော၊

သဒေဝကံ ဝိနာသေန္တိ၊ သသာဂရံ သပဗ္ဗတံ။

‘‘တိယောဇနသဟဿမှိ၊ ပုရိသေ သန္နိပါတယိံ၊

အစ္စယံ ဒေသနတ္ထာယ၊ သယမ္ဘုံ ဥပသင်္ကမိံ။

‘‘အလ္လဝတ္ထာ အလ္လသိရာ၊ သဗ္ဗေဝ ပဉ္ဇလီကတာ၊

ဗုဒ္ဓဿ ပါဒေ နိပတိတွာ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝုံ။

‘‘ခမဿု တွံ မဟာဝီရ၊ အဘိယာစတိ တံ ဇနော၊

ပရိဠာဟံ ဝိနောဒေဟိ၊ မာ နော ရဋ္ဌံ ဝိနာသယ။

‘‘သဒေဝမာနုသာ သဗ္ဗေ၊ သဒါနဝါ သရက္ခသာ၊

အယောမယေန ကူဋေန၊ သိရံ ဘိန္ဒေယျု မေ သဒါ။

‘‘ဒကေ အဂ္ဂိ န သဏ္ဌာတိ၊ ဗီဇံ သေလေ န ရူဟတိ၊

အဂဒေ ကိမိ န သဏ္ဌာတိ၊ ကောပေါ ဗုဒ္ဓေ န ဇာယတိ။

‘‘ယထာ စ ဘူမိ အစလာ၊ အပ္ပမေယျော စ သာဂရော၊

အနန္တကော စ အာကာသော၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါ အခေါဘိယာ။

‘‘သဒါ ခန္တာ မဟာဝီရာ၊ ခမိတာ စ တပဿိနော၊

ခန္တာနံ ခမိတာနဉ္စ၊ ဂမနံ တံ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘ဣဒံ ¶ ဝတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ပရိဠာဟံ ဝိနောဒယံ၊

မဟာဇနဿ ပုရတော၊ နဘံ အဗ္ဘုဂ္ဂမီ တဒါ။

‘‘တေန ကမ္မေနဟံ ဝီရ၊ ဟီနတ္တံ အဇ္ဈုပါဂတော၊

သမတိက္ကမ္မ တံ ဇာတိံ၊ ပါဝိသိံ အဘယံ ပုရံ။

‘‘တဒါပိ မံ မဟာဝီရ၊ ဍယှမာနံ သုသဏ္ဌိတံ၊

ပရိဠာဟံ ဝိနောဒေသိ၊ သယမ္ဘုဉ္စ ခမာပယိံ။

‘‘အဇ္ဇာပိ မံ မဟာဝီရ၊ ဍယှမာနံ တိဟဂ္ဂိဘိ၊

နိဗ္ဗာပေသိ တယော အဂ္ဂီ၊ သီတိဘာဝဉ္စ ပါပယိံ။

‘‘ယေသံ သောတာဝဓာနတ္ထိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော၊

အတ္ထံ တုယှံ ပဝက္ခာမိ၊ ယထာ ဒိဋ္ဌံ ပဒံ မမ။

‘‘သယမ္ဘုံ ¶ တံ ဝိမာနေတွာ၊ သန္တစိတ္တံ သမာဟိတံ၊

တေန ကမ္မေနဟံ အဇ္ဇ၊ ဇာတောမှိ နီစယောနိယံ။

‘‘မာ ဝေါ ခဏံ ဝိရာဓေထ၊ ခဏာတီတာ ဟိ သောစရေ၊

သဒတ္ထေ ဝါယမေယျာထ၊ ခဏော ဝေါ ပဋိပါဒိတော။

‘‘ဧကစ္စာနဉ္စ ဝမနံ၊ ဧကစ္စာနံ ဝိရေစနံ၊

ဝိသံ ဟလာဟလံ ဧကေ၊ ဧကစ္စာနဉ္စ ဩသဓံ။

‘‘ဝမနံ ပဋိပန္နာနံ၊ ဖလဋ္ဌာနံ ဝိရေစနံ၊

ဩသဓံ ဖလလာဘီနံ၊ ပုညက္ခေတ္တံ ဂဝေသိနံ။

‘‘သာသနေန ဝိရုဒ္ဓါနံ၊ ဝိသံ ဟလာဟလံ ယထာ၊

အာသီဝိသော ဒိဋ္ဌဝိသော၊ ဧဝံ ဈာပေတိ တံ နရံ။

‘‘သကိံ ပီတံ ဟလာဟလံ၊ ဥပရုန္ဓတိ ဇီဝိတံ၊

သာသနေန ဝိရုဇ္ဈိတွာ၊ ကပ္ပကောဋိမှိ ဍယှတိ။

‘‘ခန္တိယာ အဝိဟိံသာယ၊ မေတ္တစိတ္တဝတာယ စ၊

သဒေဝကံ သော တာရေတိ၊ တသ္မာ တေ အဝိရာဓိယာ။

‘‘လာဘာလာဘေ န သဇ္ဇန္တိ၊ သမ္မာနနဝိမာနနေ၊

ပထဝီသဒိသာ ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ တေ န ဝိရာဓိယာ။

‘‘ဒေဝဒတ္တေ စ ဝဓကေ၊ စောရေ အင်္ဂုလိမာလကေ၊

ရာဟုလေ ဓနပါလေ စ၊ သဗ္ဗေသံ သမကော မုနိ။

‘‘ဧတေသံ ပဋိဃော နတ္ထိ၊ ရာဂေါမေသံ န ဝိဇ္ဇတိ၊

သဗ္ဗေသံ သမကော ဗုဒ္ဓါ၊ ဝဓကဿောရသဿ စ။

‘‘ပန္ထေ ဒိသွာန ကာသာဝံ၊ ဆဍ္ဍိတံ မီဠှမက္ခိတံ၊

သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ကတွာ၊ ဝန္ဒိတဗ္ဗံ ဣသိဒ္ဓဇံ။

‘‘အဗ္ဘတီတာ ¶ စ ယေ ဗုဒ္ဓါ၊ ဝတ္တမာနာ အနာဂတာ၊

ဓဇေနာနေန သုဇ္ဈန္တိ၊ တသ္မာ ဧတေ နမဿိယာ။

‘‘သတ္ထုကပ္ပံ သုဝိနယံ၊ ဓာရေမိ ဟဒယေနဟံ၊

နမဿမာနော ဝိနယံ၊ ဝိဟရိဿာမိ သဗ္ဗဒါ။

‘‘ဝိနယော ¶ အာသယော မယှံ၊ ဝိနယော ဌာနစင်္ကမံ၊

ကပ္ပေမိ ဝိနယေ ဝါသံ၊ ဝိနယော မမ ဂေါစရော။

‘‘ဝိနယေ ပါရမိပ္ပတ္တော၊ သမထေ စာပိ ကောဝိဒေါ၊

ဥပါလိ တံ မဟာဝီရ၊ ပါဒေ ဝန္ဒတိ သတ္ထုနော။

‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ၊ ဂါမာ ဂါမံ ပုရာ ပုရံ၊

နမဿမာနော သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မဿ စ သုဓမ္မတံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တတ္ထ ဟိ နံ သတ္ထာ သယမေဝ သကလံ ဝိနယပိဋကံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ သော အပရဘာဂေ ဘာရုကစ္ဆကဝတ္ထုံ (ပါရာ။ ၇၈) အဇ္ဇုကဝတ္ထုံ (ပါရာ။ ၁၅၈) ကုမာရကဿပဝတ္ထုန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ဝတ္ထူနိ ဝိနိစ္ဆယိ။ သတ္ထာ ဧကေကသ္မိံ ဝိနိစ္ဆိတေ သာဓုကာရံ ဒတွာ တယောပိ ဝိနိစ္ဆယေ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ထေရံ ဝိနယဓရာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သော အပရဘာဂေ ဧကသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသသမယေ ဘိက္ခူ ဩဝဒန္တော –

‘‘သဒ္ဓါယ ¶ အဘိနိက္ခမ္မ၊ နဝပဗ္ဗဇိတော နဝေါ၊

မိတ္တေ ဘဇေယျ ကလျာဏေ၊ သုဒ္ဓါဇီဝေ အတန္ဒိတေ။

‘‘သဒ္ဓါယ အဘိနိက္ခမ္မ၊ နဝပဗ္ဗဇိတော နဝေါ၊

သင်္ဃသ္မိံ ဝိဟရံ ဘိက္ခု၊ သိက္ခေထ ဝိနယံ ဗုဓော။

‘‘သဒ္ဓါယ အဘိနိက္ခမ္မ၊ နဝပဗ္ဗဇိတော နဝေါ၊

ကပ္ပာကပ္ပေသု ကုသလော၊ စရေယျ အပုရက္ခတော’’တိ။ – တိဿော ဂါထာ အဘာသိ၊

တတ္ထ သဒ္ဓါယာတိ သဒ္ဓါနိမိတ္တံ၊ န ဇီဝိကတ္ထန္တိ အတ္ထော။ သဒ္ဓါယာတိ ဝါ ကမ္မဖလာနိ ရတနတ္တယဂုဏဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ။ အဘိနိက္ခမ္မာတိ ဃရာဝါသတော နိက္ခမိတွာ။ နဝပဗ္ဗဇိတောတိ နဝေါ ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ ပဌမဝယေ ဧဝ ပဗ္ဗဇိတော။ နဝေါတိ သာသနေ သိက္ခာယ အဘိနဝေါ ဒဟရော။ မိတ္တေ ဘဇေယျ ကလျာဏေ သုဒ္ဓါဇီဝေ အတန္ဒိတေတိ ‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၃၇) ဝုတ္တလက္ခဏေ ကလျာဏမိတ္တေ၊ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနေန သုဒ္ဓါဇီဝေ ¶ ၊ အာရဒ္ဓဝီရိယတာယ အတန္ဒိတေ ¶ ဘဇေယျ ဥပသင်္ကမေယျ၊ တေသံ ဩဝါဒါနုသာသနီပဋိဂ္ဂဟဏဝသေန သေဝေယျ။ သင်္ဃသ္မိံ ဝိဟရန္တိ သင်္ဃေ ဘိက္ခုသမူဟေ ဝတ္တပဋိဝတ္တပူရဏဝသေန ဝိဟရန္တော။ သိက္ခေထ ဝိနယံ ဗုဓောတိ ဗောဓဉာဏတာသုကုသလော ဟုတွာ ဝိနယပရိယတ္တိံ သိက္ခေယျ။ ဝိနယော ဟိ သာသနဿ အာယု၊ တသ္မိံ ဌိတေ သာသနံ ဌိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ စ ပဌန္တိ၊ သော ဧဝတ္ထော။ ကပ္ပာကပ္ပေသူတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယေသု ကုသလော သုတ္တဝသေန သုတ္တာနုလောမဝသေန စ နိပုဏော ဆေကော။ အပုရက္ခတောတိ န ပုရက္ခတော တဏှာဒီဟိ ကုတောစိ ပုရေက္ခာရံ အပစ္စာသီသန္တော ဟုတွာ ဝိဟရေယျ။

ဥပါလိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဏ္ဍိတံ ဝတ မံ သန္တန္တိ အာယသ္မတော ဥတ္တရပါလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ဂမနမဂ္ဂေ သေတုံ ကာရာပေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥတ္တရပါလောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ တဿ ဧကဒိဝသံ အယောနိသောမနသိကာရဝသေန ¶ အနုဘူတာရမ္မဏံ အနုဿရန္တဿ ကာမရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော တာဝဒေဝ သဟောဍ္ဎံ စောရံ ဂဏှန္တော ဝိယ အတ္တနော စိတ္တံ နိဂ္ဂဟေတွာ သံဝေဂဇာတော ပဋိပက္ခမနသိကာရေန ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၇။၁၆-၂၀) –

‘‘ဝိပဿိနော ဘဂဝတော၊ စင်္ကမန္တဿ သမ္မုခါ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ သေတုံ ကာရာပယိံ အဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ သေတုံ ကာရယိံ အဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ သေတုဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သီဟနာဒံ နဒန္တော –

‘‘ပဏ္ဍိတံ ဝတ မံ သန္တံ၊ အလမတ္ထဝိစိန္တကံ၊

ပဉ္စ ကာမဂုဏာ လောကေ၊ သမ္မောဟာ ပါတယိံသု မံ။

‘‘ပက္ခန္ဒော ¶ မာရဝိသယေ၊ ဒဠှသလ္လသမပ္ပိတော၊

အသက္ခိံ မစ္စုရာဇဿ၊ အဟံ ပါသာ ပမုစ္စိတုံ။

‘‘သဗ္ဗေ ကာမာ ပဟီနာ မေ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ ပဒါလိတာ၊

ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ –

တတ္ထ ပဏ္ဍိတံ ဝတ မံ သန္တန္တိ သုတစိန္တာမယာယ ပညာယ ဝသေန ပညာသမ္ပန္နမ္ပိ နာမ မံ သမာနံ။ အလမတ္ထဝိစိန္တကန္တိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ အတ္ထံ ဟိတံ ဝိစိန္တေတုံ သမတ္ထံ၊ အလံ ဝါ ပရိယတ္တံ အတ္ထဿ ဝိစိန္တကံ၊ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ အတ္ထဒဿိနံ ဝါ၊ သဗ္ဗမေတံ အတ္တနော အန္တိမဘဝိကတာယ ထေရော ဝဒတိ။ ပဉ္စ ကာမဂုဏာတိ ရူပါဒယော ပဉ္စ ကာမကောဋ္ဌာသာ။ လောကေတိ တေသံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဒဿနံ။ သမ္မောဟာတိ သမ္မောဟနိမိတ္တံ အယောနိသောမနသိကာရဟေတု။ သမ္မောဟာတိ ဝါ သမ္မောဟနာ သမ္မောဟကရာ။ ပါတယိံသူတိ ဓီရဘာဝတော ပါတေသုံ၊ လောကတော ဝါ ဥတ္တရိတုကာမံ မံ လောကေ ပါတယိံသူတိ အတ္ထော။

ပက္ခန္ဒောတိ အနုပဝိဋ္ဌော။ မာရဝိသယေတိ ကိလေသဝိသယေ ကိလေသမာရဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနေ၊ တဿ ဝသံ ဂတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒေဝပုတ္တမာရဿ ဝါ ဣဿရိယဋ္ဌာနေ တံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတော။ ဒဠှသလ္လသမပ္ပိတောတိ ဒဠှံ ထိရံ၊ ဒဠှေန ဝါ သလ္လေန သမပ္ပိတော၊ ရာဂသလ္လေန ဟဒယံ အာဟစ္စ ဝိဒ္ဓါ။ အသက္ခိံ မစ္စုရာဇဿ၊ အဟံ ပါသာ ပမုစ္စိတုန္တိ အဂ္ဂမဂ္ဂသဏ္ဍာသေန ရာဂါဒိသလ္လံ အနဝသေသတော ဥဒ္ဓရန္တောယေဝ ရာဂဗန္ဓနသင်္ခါတာ ¶ မစ္စုရာဇဿ ပါသာ အဟံ ပရိမုစ္စိတုံ အသက္ခိံ၊ တတော အတ္တာနံ ပမောစေသိံ။

တတော ဧဝ စ သဗ္ဗေ ကာမာ ပဟီနာ မေ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ ပဒါလိတာတိ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒဘိန္နာ ¶ သဗ္ဗေ ကိလေသကာမာ အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆေဒဝသေန မယာ ပဟီနာ။ ကိလေသကာမေသု ဟိ ပဟီနေသု ဝတ္ထုကာမာပိ ပဟီနာ ဧဝ ဟောန္တိ။ တထာ ကာမဘဝကမ္မဘဝါဒယော ဘဝါ သဗ္ဗေ မဂ္ဂဉာဏာသိနာ ပဒါလိတာ ဝိဒ္ဓံသိတာ။ ကမ္မဘဝေသု ဟိ ပဒါလိတေသု ဥပပတ္တိဘဝါ ပဒါလိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ကမ္မဘဝါနံ ပဒါလိတတ္တာ ဧဝ ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဣဒမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။

ဥတ္တရပါလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုဏာထ ¶ ဉာတယော သဗ္ဗေတိ အာယသ္မတော အဘိဘူတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝေဿဘုဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော တာဒိသေန ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေန သာသနေ အဘိပ္ပသန္နော အဟောသိ။ သော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ ဓာတုံ ဂဟေတုံ မဟာဇနေ ဥဿာဟံ ကရောန္တေ သယံ သဗ္ဗပဌမံ ဂန္ဓောဒကေန စိတကံ နိဗ္ဗာပေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေဌပုရနဂရေ ရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အဘိဘူတောတိ လဒ္ဓနာမော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ကာရေတိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဘဂဝါ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော အနုပုဗ္ဗေန တံ နဂရံ ပါပုဏိ။ တတော သော ရာဇာ ‘‘ဘဂဝါ ကိရ မမ နဂရံ အနုပ္ပတ္တော’’တိ သုတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဒုတိယဒိဝသေ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ ဘဂဝါ ဘုတ္တာဝီ တဿ ရညော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ အနုမောဒနံ ကရောန္တောယေဝ ဝိတ္ထာရတော ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၇။၁၁-၁၅) –

‘‘ဒယှမာနေ ¶ သရီရမှိ၊ ဝေဿဘုဿ မဟေသိနော၊

ဂန္ဓောဒကံ ဂဟေတွာန၊ စိတံ နိဗ္ဗာပယိံ အဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ စိတံ နိဗ္ဗာပယိံ အဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဂန္ဓောဒကဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခေန ဝိဟရန္တေ တသ္မိံ တဿ ဉာတကာ အမစ္စာ ပါရိသဇ္ဇာ နာဂရာ ဇာနပဒါတိ သဗ္ဗေ သမာဂန္တွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကသ္မာ တွံ အမှေ အနာထေ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ပရိဒေဝိံသု။ ထေရော တေ ဉာတိပမုခေ မနုဿေ ပရိဒေဝန္တေ ဒိသွာ တေသံ အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇကာရဏဝိဘာဝနမုခေန ဓမ္မံ ကထေန္တော –

‘‘သုဏာထ ¶ ဉာတယော သဗ္ဗေ၊ ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ၊

ဓမ္မံ ဝေါ ဒေသယိဿာမိ၊ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။

‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ၊ ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

ဓုနာထ မစ္စုနော သေနံ၊ နဠာဂါရံဝ ကုဉ္ဇရော။

‘‘ယော ¶ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ၊ အပ္ပမတ္တော ဝိဟဿတိ၊

ပဟာယ ဇာတိသံသာရံ၊ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီ’’တိ။ – တိဿော ဂါထာ အဘာသိ၊

တတ္ထ သုဏာထာတိ နိသာမေထ၊ ဣဒါနိ မယာ ဝုစ္စမာနံ ဩဟိတသောတာ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရေထာတိ အတ္ထော။ ဉာတယောတိ ဉာတီ ပမုခေ ကတွာ တေသံ သဗ္ဗေသံ အာလပနံ၊ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေ ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ’’တိ၊ ယာဝန္တော ယတ္တကာ ဧတ္ထ သမာဂမေ၊ ဧတိဿံ ဝါ မမ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ သမာဂတာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ယံ သန္ဓာယ ‘‘သုဏာထာ’’တိ သဝနာဏတ္တိကဝစနံ ကတံ၊ တံ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ ဒေသယိဿာမီ’’တိ ပဋိဇာနိတွာ ‘‘ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုန’’န္တိအာဒိနာ ဒေသေတုံ အာရဘိ။ တတ္ထ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနန္တိ ဇာတိ နာမေသာ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကာဒိဘေဒဿ ဇရာဒိဘေဒဿ စ အနေကဝိဟိတဿ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဒုက္ခာ။ သာ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တမာနာ အတိဝိယ ဒုက္ခာ။

တဿာ ¶ ပန ဇာတိယာ သမတိက္ကမနတ္ထံ ဥဿာဟော ကရဏီယောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အာရမ္ဘထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာရမ္ဘထာတိ အာရမ္ဘဓာတုသင်္ခါတံ ဝီရိယံ ကရောထ။ နိက္ကမထာတိ ကောသဇ္ဇပက္ခတော နိက္ခန္တတ္တာ နိက္ကမဓာတုသင်္ခါတံ တဒုတ္တရိံ ဝီရိယံ ကရောထ။ ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေတိ ယသ္မာ သီလသံဝရော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ သတိသမ္ပဇညန္တိ ဣမေသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌိတာနံ ဇာဂရိယာနုယောဂဝသေန အာရမ္ဘနိက္ကမဓာတုယော သမ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ တထာဘူတာ သမထဝိပဿနာသင်္ခါတေ အဓိသီလသိက္ခာဒိသင်္ခါတေ ဝါ ဘဂဝတော သာသနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဟောထ။ ဓုနာထ မစ္စုနော သေနံ၊ နဠာဂါရံဝ ကုဉ္ဇရောတိ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တာ စ တေဓာတုဣဿရဿ မစ္စုရာဇဿ ဝသံ သတ္တေ နေတီတိ တဿ သေနာသင်္ခါတံ အဗလံ ဒုဗ္ဗလံ ယထာ နာမ ထာမဗလူပပန္နော ကုဉ္ဇရော နဠေဟိ ကတံ အဂါရံ ခဏေနေဝ ဝိဒ္ဓံသေတိ၊ ဧဝမေဝ ကိလေသဂဏံ ဓုနာထ ဝိဓမထ ဝိဒ္ဓံသေထာတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ပန ဗုဒ္ဓသာသနေ ဥဿာဟံ ကရောန္တဿ ဧကံသိကော ဇာတိဒုက္ခဿ သမတိက္ကမောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဣမသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ တတိယံ ဂါထမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

အဘိဘူတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သံသရန္တိ ¶ ¶ အာယသ္မတော ဂေါတမတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော သိခိမှိ ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ စိတကံ ဒေဝမနုဿေသု ပူဇေန္တေသု အဋ္ဌဟိ စမ္ပကပုပ္ဖေဟိ စိတကံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သကျရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဂေါတမောတိ ဂေါတ္တဝသေနေဝ အဘိလက္ခိတနာမော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု ဉာတိသမာဂမေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၇။၆-၁၀) –

‘‘ဈာယမာနဿ ¶ ဘဂဝတော၊ သိခိနော လောကဗန္ဓုနော၊

အဋ္ဌ စမ္ပကပုပ္ဖာနိ၊ စိတကံ အဘိရောပယိံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ စိတပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ဝိမုတ္တိသုခေန ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ဉာတကေဟိ ‘‘ကသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ အမှေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ပုဋ္ဌော သံသာရေ အတ္တနာ အနုဘူတဒုက္ခဉ္စေဝ ဣဒါနိ အဓိဂတံ နိဗ္ဗာနသုခဉ္စ ပကာသေန္တော –

‘‘သံသရဉှိ နိရယံ အဂစ္ဆိဿံ၊ ပေတလောကမဂမံ ပုနပ္ပုနံ၊

ဒုက္ခမမှိပိ တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ နေကဓာ ဟိ ဝုသိတံ စိရံ မယာ။

‘‘မာနုသောပိ စ ဘဝေါဘိရာဓိတော၊ သဂ္ဂကာယမဂမံ သကိံ သကိံ၊

ရူပဓာတုသု အရူပဓာတုသု၊ နေဝသညိသု အသညိသုဋ္ဌိတံ။

‘‘သမ္ဘဝါ သုဝိဒိတာ အသာရကာ၊ သင်္ခတာ ပစလိတာ သဒေရိတာ၊

တံ ဝိဒိတွာ မဟမဟတ္တသမ္ဘဝံ၊ သန္တိမေဝ သတိမာ သမဇ္ဈဂ’’န္တိ။ –

တီဟိ ဂါထာဟိ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။

တတ္ထ သံသရန္တိ အနာဒိမတိ သံသာရေ သံသရန္တော ကမ္မကိလေသေဟိ ပဉ္စသု ဂတီသု စဝနုပပါတဝသေန အပရာပရံ သံသရန္တောတိ အတ္ထော။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ နိရယံ အဂစ္ဆိဿန္တိ သဉ္ဇီဝါဒိကံ အဋ္ဌဝိဓံ မဟာနိရယံ၊ ကုက္ကုဠာဒိကံ သောဠသဝိဓံ ဥဿဒနိရယဉ္စ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဥပဂစ္ဆိံ ¶ ။ ‘‘ပုနပ္ပုန’’န္တိ ဣဒံ ဣဓာပိ အာနေတဗ္ဗံ ¶ ။ ပေတလောကန္တိ ပေတ္တိဝိသယံ၊ ခုပ္ပိပါသာဒိဘေဒံ ပေတတ္တဘာဝန္တိ ¶ အတ္ထော။ အဂမန္တိ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဥပဂစ္ဆိံ ဥပပဇ္ဇိံ။ ပုနပ္ပုနန္တိ အပရာပရံ။ ဒုက္ခမမှိပီတိ အညမညံ တိခိဏကသာပတောဒါဘိဃာတာဒိဒုက္ခေဟိ ဒုဿဟာယပိ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခမမှိပီ’’တိ။ တိရစ္ဆာနယောနိယန္တိ မိဂပက္ခိအာဒိဘေဒါယ တိရစ္ဆာနယောနိယံ။ နေကဓာ ဟီတိ ဩဋ္ဌဂေါဏဂဒြဘာဒိဝသေန စေဝ ကာကဗလာကကုလလာဒိဝသေန စ အနေကပ္ပကာရံ အနေကဝါရဉ္စ စိရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ မယာ ဝုသိတံ နိစ္စံ ဥတြသ္တမာနသတာဒိဝသေန ဒုက္ခံ အနုဘူတံ။ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တသတ္တော မဟာမူဠှတာယ စိရတရံ တတ္ထေဝ အပရာပရံ ပရိဝတ္တတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဣဓ ‘‘စိရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

မာနုသောပိ စ ဘဝေါဘိရာဓိတောတိ မနုဿတ္တဘာဝေါပိ မယာ တာဒိသေန ကုသလကမ္မုနာ သမဝါယေန အဘိရာဓိတော သာဓိတော အဓိဂတော။ ကာဏကစ္ဆပေါပမသုတ္တမေတ္ထ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၂၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၇) ဥဒါဟရိတဗ္ဗံ။ သဂ္ဂကာယမဂမံ သကိံ သကိန္တိ သဂ္ဂဂတိသင်္ခါတံ ကာမာဝစရဒေဝကာယံ သကိံ သကိံ ကဒါစိ ကဒါစိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန အဂစ္ဆိံ။ ရူပဓာတုသူတိ ပုထုဇ္ဇနဘဝဂ္ဂပရိယောသာနေသု ရူပဘဝေသု အရူပဓာတုသူတိ အရူပဘဝေသု။ နေဝသညိသု အသညိသုဋ္ဌိတန္တိ ရူပါရူပဓာတူသု စ န ကေဝလံ သညီသု ဧဝ၊ အထ ခေါ နေဝသညီနာသညီသု အသညီသု စ ဥပပဇ္ဇ ဌိတံ မယာတိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နေဝသညိဂ္ဂဟဏေန ဟေတ္ထ နေဝသညီနာသညီဘဝေါ ဂဟိတော။ ယဒိပိမေ ဒွေ ဘဝါ ရူပါရူပဓာတုဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂယှန္တိ၊ ယေ ပန ဣတော ဗာဟိရကာ တတ္ထ နိစ္စသညိနော ဘဝဝိမောက္ခသညိနော စ၊ တေသံ တဿာ သညာယ မိစ္ဆာဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဘဝမူလဿ အနုပစ္ဆိန္နတ္တာ အနာဒိမတိ သံသာရေ အတ္တနော ဝဋ္ဋဒုက္ခာနုဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒုပစ္ဆေဒေန ဝိဝဋ္ဋသုခါနုဘဝံ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ဘဝါ’’တိအာဒိနာ တတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သမ္ဘဝါတိ ဘဝါ။ ကာမဘဝါဒယော ဧဝ ဟိ ဟေတုပစ္စယသမဝါယေန ဘဝန္တီတိ ဣဓ သမ္ဘဝါတိ ဝုတ္တာ။ သုဝိဒိတာတိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ သုဋ္ဌု ဝိဒိတာ။ အသာရကာတိအာဒိ တေသံ ဝိဒိတာကာရဒဿနံ။ တတ္ထ အသာရကာတိ နိစ္စသာရာဒိသာရရဟိတာ။ သင်္ခတာတိ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ¶ ကတာ။ ပစလိတာတိ သင်္ခတတ္တာ ဧဝ ဥပ္ပာဒဇရာဒီဟိ ပကာရတော စလိတာ အနဝဋ္ဌိတာ။ သဒေရိတာတိ သဒါ သဗ္ဗကာလံ ဘင်္ဂေန ဧရိတာ၊ ဣတ္တရာ ဘင်္ဂဂါမိနော ပဘင်္ဂုနောတိ အတ္ထော။ တံ ဝိဒိတွာ ¶ မဟမတ္တသမ္ဘဝန္တိ တံ ယထာဝုတ္တံ သင်္ခတသဘာဝံ အတ္တသမ္ဘဝံ အတ္တနိ သမ္ဘူတံ အတ္တာယတ္တံ ဣဿရာဒိဝသေန အပရာယတ္တံ ပရိညာဘိသမယဝသေန အဟံ ဝိဒိတွာ တပ္ပဋိပက္ခဘူတံ သန္တိမေဝ နိဗ္ဗာနမေဝ မဂ္ဂပညာသတိယာ သတိမာ ¶ ဟုတွာ သမဇ္ဈဂံ အဓိဂစ္ဆိံ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ အနုပ္ပတ္တောတိ။ ဧဝံ ထေရော ဉာတကာနံ ဓမ္မဒေသနာမုခေန အညံ ဗျာကာသိ။

ဂေါတမတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော ပုဗ္ဗေ ကရဏီယာနီတိ အာယသ္မတော ဟာရိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ စိတကပူဇာယ ကယိရမာနာယ ဂန္ဓေန ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဟာရိတောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဇာတိမာနံ နိဿာယ အညေ ဝသလဝါဒေန သမုဒါစရတိ။ သော ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတောပိ စိရပရိစိတတ္တာ ဝသလသမုဒါစာရံ န ဝိဿဇ္ဇိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ ဥပပရိက္ခန္တော မာနုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတတံ ဒိသွာ တံ ပဟာယ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၆။၆၃-၆၇) –

‘‘စိတာသု ကုရုမာနာသု၊ နာနာဂန္ဓေ သမာဟဋေ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဂန္ဓမုဋ္ဌိမပူဇယိံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ စိတကံ ယမပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ စိတပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟာ ¶ ပန ဟုတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ အနုဘဝန္တော ‘‘ယော ပုဗ္ဗေ ကရဏီယာနီ’’တိအာဒိနာ တီဟိ ဂါထာဟိ ဘိက္ခူနံ ဩဝါဒဒါနမုခေန အညံ ဗျာကာသိ။ တာသံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

ဟာရိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပါပမိတ္တေတိ ¶ ¶ အာယသ္မတော ဝိမလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သာဓုကီဠနဒိဝသေသု ဝီတိဝတ္တေသု သတ္ထု သရီရံ ဂဟေတွာ ဥပါသကေသု ဈာပနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တေသု သတ္ထု ဂုဏေ အာဝဇ္ဇိတွာ ပသန္နမာနသော သုမနပုပ္ဖေဟိ ပူဇမကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဗာရာဏသိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိမလောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော သောမမိတ္တတ္ထေရံ နိဿာယ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ တေနေဝ ဥဿာဟိတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၆။၅၈-၆၂) –

‘‘နီဟရန္တေ သရီရမှိ၊ ဝဇ္ဇမာနာသု ဘေရိသု၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပဋ္ဋိပုပ္ဖမပူဇယိံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဒေဟပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော သဟာယဿ ဘိက္ခုဿ ဩဝါဒံ ဒေန္တော –

‘‘ပါပမိတ္တေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ၊ ဘဇေယျုတ္တမပုဂ္ဂလံ၊

ဩဝါဒေ စဿ တိဋ္ဌေယျ၊ ပတ္ထေန္တော အစလံ သုခံ။

‘‘ပရိတ္တံ ¶ ဒါရုမာရုယှ၊ ယထာ သီဒေ မဟဏ္ဏဝေ၊

ဧဝံ ကုသီတမာဂမ္မ၊ သာဓုဇီဝီပိ သီဒတိ၊

တသ္မာ တံ ပရိဝဇ္ဇေယျ၊ ကုသီတံ ဟီနဝီရိယံ။

‘‘ပဝိဝိတ္တေဟိ အရိယေဟိ၊ ပဟိတတ္တေဟိ ဈာယိဘိ၊

နိစ္စံ အာရဒ္ဓဝီရိယေဟိ၊ ပဏ္ဍိတေဟိ သဟာဝသေ’’တိ။ –

တတ္ထ ပါပမိတ္တေတိ အကလျာဏမိတ္တေ အသပ္ပုရိသေ ဟီနဝီရိယေ။ ဝိဝဇ္ဇေတွာတိ တံ အဘဇနဝသေန ဒူရတော ဝဇ္ဇေတွာ။ ဘဇေယျုတ္တမပုဂ္ဂလန္တိ သပ္ပုရိသံ ပဏ္ဍိတံ ကလျာဏမိတ္တံ ဩဝါဒါနုသာသနီဂဟဏဝသေန ¶ သေဝေယျ။ ဩဝါဒေ စဿ တိဋ္ဌေယျာတိ အဿ ကလျာဏမိတ္တဿ ဩဝါဒေ အနုသိဋ္ဌိယံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇနဝသေန တိဋ္ဌေယျ။ ပတ္ထေန္တောတိ အာကင်္ခန္တော။ အစလံ သုခန္တိ နိဗ္ဗာနသုခံ ဖလသုခဉ္စ။ တမ္ပိ ဟိ အကုပ္ပဘာဝတော ‘‘အစလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သေသံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ဝိမလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။