အဋ္ဌကထာ > သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) > ခုဒ္ဒကနိကာယ (အဋ္ဌကထာ)

ကာ ပနေတာ ထေရဂါထာ ထေရီဂါထာ စ၊ ကထဉ္စ ပဝတ္တာတိ၊ ကာမဉ္စာယမတ္ထော ဂါထာသု ဝုတ္တောယေဝ ပါကဋကရဏတ္ထံ ပန ပုနပိ ဝုစ္စတေ – တတ္ထ ထေရဂါထာ တာဝ သုဘူတိတ္ထေရာဒီဟိ ဘာသိတာ။ ယာ ဟိ တေ အတ္တနာ ယထာဓိဂတံ မဂ္ဂဖလသုခံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကာစိ ဥဒါနဝသေန၊ ကာစိ အတ္တနော သမာပတ္တိဝိဟာရပစ္စဝေက္ခဏဝသေန၊ ကာစိ ပုစ္ဆာဝသေန၊ ကာစိ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝဝိဘာဝနဝသေန အဘာသိံသု၊ တာ သဗ္ဗာ သင်္ဂီတိကာလေ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ထေရဂါထာ’’ဣစ္စေဝ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ သင်္ဂီတာ။ ထေရီဂါထာ ပန ထေရိယော ဥဒ္ဒိဿ ဒေသိတာ။

တာ ပန ဝိနယပိဋကံ၊ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နာ။ ဒီဃနိကာယော၊ မဇ္ဈိမနိကာယော၊ သံယုတ္တနိကာယော၊ အင်္ဂုတ္တရနိကာယော၊ ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ¶ ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နာ၊ သုတ္တံ၊ ဂေယျံ၊ ဝေယျာကရဏံ၊ ဂါထာ၊ ဥဒါနံ၊ ဣတိဝုတ္တကံ ¶ ၊ ဇာတကံ၊ အဗ္ဘုတဓမ္မံ၊ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သာသနင်္ဂေသု ဂါထင်္ဂသင်္ဂဟံ ဂတာ။

‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ၊ ဒွေသဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊

စတုရာသီတိသဟဿာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။

ဧဝံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပဋိညာတေသု စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု ကတိပယဓမ္မက္ခန္ဓသင်္ဂဟံ ဂတာ။

တတ္ထ ¶ ထေရဂါထာ တာဝ နိပါတတော ဧကနိပါတော ဧကုတ္တရဝသေန ယာဝ စုဒ္ဒသနိပါတာတိ စုဒ္ဒသနိပါတော သောဠသနိပါတော ဝီသတိနိပါတော တိံသနိပါတော စတ္တာလီသနိပါတော ပညာသနိပါတော သဋ္ဌိနိပါတော သတ္တတိနိပါတောတိ ဧကဝီသတိနိပါတသင်္ဂဟာ။ နိပါတနံ နိက္ခိပနန္တိ နိပါတော။ ဧကော ဧကေကော ဂါထာနံ နိပါတော နိက္ခေပေါ ဧတ္ထာတိ ဧကနိပါတော။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ဧကနိပါတေ ဒွါဒသ ဝဂ္ဂါ။ ဧကေကသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဒသ ဒသ ကတွာ ဝီသုတ္တရသတံ ထေရာ၊ တတ္တိကာ ဧဝ ဂါထာ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ဝီသုတ္တရသတံ ထေရာ၊ ကတကိစ္စာ အနာသဝါ၊

ဧကကမှိ နိပါတမှိ၊ သုသင်္ဂီတာ မဟေသိဘီ’’တိ။

ဒုကနိပါတေ ဧကူနပညာသ ထေရာ၊ အဋ္ဌနဝုတိ ဂါထာ၊ တိကနိပါတေ သောဠသ ထေရာ၊ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဂါထာ၊ စတုက္ကနိပါတေ တေရသ ထေရာ၊ ဒွေပညာသ ဂါထာ၊ ပဉ္စကနိပါတေ ဒွါဒသ ထေရာ၊ သဋ္ဌိ ဂါထာ၊ ဆက္ကနိပါတေ စုဒ္ဒသ ထေရာ၊ စတုရာသီတိ ဂါထာ၊ သတ္တကနိပါတေ ပဉ္စ ထေရာ၊ ပဉ္စတိံသ ဂါထာ၊ အဋ္ဌကနိပါတေ တယော ထေရာ၊ စတုဝီသတိ ဂါထာ၊ နဝကနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ နဝ ဂါထာ၊ ဒသနိပါတေ သတ္တ ထေရာ၊ သတ္တတိ ဂါထာ၊ ဧကာဒသနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ ဧကာဒသ ဂါထာ၊ ဒွါဒသနိပါတေ ဒွေ ထေရာ၊ စတုဝီသတိ ဂါထာ၊ တေရသနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ တေရသ ဂါထာ၊ စုဒ္ဒသနိပါတေ ဒွေ ထေရာ၊ အဋ္ဌဝီသတိ ဂါထာ၊ ပန္နရသနိပါတော နတ္ထိ၊ သောဠသနိပါတေ ဒွေ ထေရာ၊ ဒွတ္တိံသ ဂါထာ၊ ဝီသတိနိပါတေ ဒသ ထေရာ၊ ပဉ္စစတ္တာလီသာဓိကာနိ ဒွေ ဂါထာသတာနိ၊ တိံသနိပါတေ တယော ထေရာ၊ သတံ ပဉ္စ ¶ စ ဂါထာ၊ စတ္တာလီသနိပါတေ ဧကော ¶ ထေရော၊ ဒွေစတ္တာလီသ ဂါထာ၊ ပညာသနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ ပဉ္စပညာသ ဂါထာ၊ သဋ္ဌိနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဂါထာ၊ သတ္တတိနိပါတေ ဧကော ထေရော၊ ဧကသတ္တတိ ဂါထာ။ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ပန ဒွေသတာနိ စတုသဋ္ဌိ စ ထေရာ၊ သဟဿံ တီဏိ သတာနိ သဋ္ဌိ စ ဂါထာတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘သဟဿံ ဟောန္တိ တာ ဂါထာ၊ တီဏိ သဋ္ဌိ သတာနိ စ၊

ထေရာ စ ဒွေ သတာ သဋ္ဌိ၊ စတ္တာရော စ ပကာသိတာ’’တိ။

ထေရီဂါထာ ပန ဧကနိပါတော ဧကုတ္တရဝသေန ယာဝ နဝနိပါတာတိ နဝနိပါတော ဧကာဒသနိပါတော၊ ဒွါဒသနိပါတော၊ သောဠသနိပါတော၊ ဝီသတိနိပါတော၊ တိံသနိပါတော၊ စတ္တာလီသနိပါတော၊ မဟာနိပါတောတိ ¶ သောဠသနိပါတသင်္ဂဟာ။ တတ္ထ ဧကနိပါတေ အဋ္ဌာရသ ထေရိယော၊ အဋ္ဌာရသေဝ ဂါထာ၊ ဒုကနိပါတေ ဒသ ထေရိယော၊ ဝီသတိ ဂါထာ၊ တိကနိပါတေ အဋ္ဌ ထေရိယော၊ စတုဝီသတိ ဂါထာ၊ စတုက္ကနိပါတေ ဧကာ ထေရီ၊ စတဿော ဂါထာ၊ ပဉ္စကနိပါတေ ဒွါဒသ ထေရိယော သဋ္ဌိ ဂါထာ၊ ဆက္ကနိပါတေ အဋ္ဌ ထေရိယော အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဂါထာ၊ သတ္တနိပါတေ တိဿော ထေရိယော၊ ဧကဝီသတိ ဂါထာ၊ အဋ္ဌ နိပါတတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သောဠသနိပါတာ ဧကေကာ ထေရိယော တံတံနိပါတပရိမာဏာ ဂါထာ၊ ဝီသတိနိပါတေ ပဉ္စ ထေရိယော၊ အဋ္ဌာရသသတဂါထာ၊ တိံသနိပါတေ ဧကာ ထေရီ၊ စတုတ္တိံသ ဂါထာ၊ စတ္တာလီသနိပါတေ ဧကာ ထေရီ၊ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဂါထာ၊ မဟာနိပါတေပိ ဧကာ ထေရီ၊ ပဉ္စသတ္တတိ ဂါထာ။ ဧဝမေတ္ထ နိပါတာနံ ဂါထာဝဂ္ဂါနံ ဂါထာနဉ္စ ပရိမာဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ¶ ပရိစ္ဆိန္နပရိမာဏာသု ပနေတာသု ထေရဂါထာ အာဒိ။ တတ္ထာပိ –

‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ၊ ဒါဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ၊

သုဏာထ ဘာဝိတတ္တာနံ၊ ဂါထာ အတ္ထူပနာယိကာ’’တိ။

အယံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန တေသံ ထေရာနံ ထောမနတ္ထံ ဘာသိတာ ဂါထာ အာဒိ။ တတ္ထ သီဟာနန္တိ သီဟသဒ္ဒေါ ‘‘သီဟော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိဂရာဇာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၃) မိဂရာဇေ အာဂတော။ ‘‘အထ ခေါ သီဟော သေနာပတိ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၄) ပညတ္တိယံ။ ‘‘သီဟောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿေတံ ¶ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၉၉၊ ၁၀။၂၁) တထာဂတေ။ တတ္ထ ယထာ တထာဂတေ သဒိသကပ္ပနာယ အာဂတော၊ ဧဝံ ဣဓာပိ သဒိသကပ္ပနာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ သီဟာနံဝါတိ သီဟာနံ ဣဝ။ သန္ဓိဝသေန သရလောပေါ ‘‘ဧဝံသ တေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂) ဝိယ။ တတ္ထ ဣဝါတိ နိပါတပဒံ။ သုဏာထာတိ အာချာတပဒံ။ ဣတရာနိ နာမပဒါနိ။ သီဟာနံဝါတိ စ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ သမ္ဗန္ဓီ သရူပတော န ဝုတ္တော၊ အတ္ထတော ¶ ပန ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ‘‘ဩဋ္ဌဿေဝ မုခံ ဧတဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ဩဋ္ဌဿ မုခံ ဝိယ မုခံ ဧတဿာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘သီဟာနံဝါ’’တိ ဝုတ္တေ သီဟာနံ နာဒေါ ဝိယာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ တတ္ထ မုခသဒ္ဒသန္နိဓာနံ ဟောတီတိ စေ၊ ဣဓာပိ ‘‘နဒန္တာန’’န္တိ ပဒသန္နိဓာနတော၊ တသ္မာ သီဟာနံဝါတိ နိဒဿနဝစနံ။ နဒန္တာနန္တိ တဿ နိဒဿိတဗ္ဗေန သမ္ဗန္ဓဒဿနံ။ ဒါဌီနန္တိ တဗ္ဗိသေသနံ။ ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ တဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဒဿနံ။ သုဏာထာတိ သဝနေ နိယောဇနံ။ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ သောတဗ္ဗဿ ပဘဝဒဿနံ။ ဂါထာတိ သောတဗ္ဗဝတ္ထုဒဿနံ။ အတ္ထုပနာယိကာတိ တဗ္ဗိသေသနံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘သီဟာနံ နဒန္တာနံ ဒါဌီန’’န္တိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန အာဂတံ၊ လိင်္ဂံ ပန ပရိဝတ္တေတွာ ‘‘သီဟီန’’န္တိအာဒိနာ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေနာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကသေသဝသေန ဝါ သီဟာ စ သီဟိယော စ သီဟာ၊ တေသံ သီဟာနန္တိအာဒိနာ ¶ သာဓာရဏာ ဟေတာ တိဿော နိဒါနဂါထာ ထေရဂါထာနံ ထေရီဂါထာနဉ္စာတိ။

တတ္ထ သဟနတော ဟနနတော စ သီဟော။ ယထာ ဟိ သီဟဿ မိဂရညော ဗလဝိသေသယောဂတော သရဘမိဂမတ္တဝရဝါရဏာဒိတောပိ ပရိဿယော နာမ နတ္ထိ၊ ဝါတာတပါဒိပရိဿယမ္ပိ သော သဟတိယေဝ၊ ဂေါစရာယ ပက္ကမန္တောပိ တေဇုဿဒတာယ မတ္တဂန္ဓဟတ္ထိဝနမဟိံသာဒိကေ သမာဂန္တွာ အဘီရူ အဆမ္ဘီ အဘိဘဝတိ၊ အဘိဘဝန္တော စ တေ အညဒတ္ထု ဟန္တွာ တတ္ထ မုဒုမံသာနိ ဘက္ခယိတွာ သုခေနေဝ ဝိဟရတိ၊ ဧဝမေတေပိ မဟာထေရာ အရိယဗလဝိသေသယောဂေန သဗ္ဗေသမ္ပိ ပရိဿယာနံ သဟနတော၊ ရာဂါဒိသံကိလေသဗလဿ အဘိဘဝိတွာ ဟနနတော ပဇဟနတော တေဇုဿဒဘာဝေန ကုတောစိပိ အဘီရူ အဆမ္ဘီ ဈာနာဒိသုခေန ဝိဟရန္တီတိ သဟနတော ဟနနတော စ သီဟာ ဝိယာတိ သီဟာ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန ယထာ ကန္တနတ္ထေန အာဒိအန္တဝိပလ္လာသတော တက္ကံ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဟိံသနဋ္ဌေန သီဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ သဟနဋ္ဌေန။ ပိသောဒရာဒိပက္ခေပေန နိရုတ္တိနယေန ပန ¶ ဝုစ္စမာနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

အထ ဝါ ယထာ မိဂရာဇာ ကေသရသီဟော အတ္တနော တေဇုဿဒတာယ ဧကစာရီ ဝိဟရတိ၊ န ကဉ္စိ သဟာယံ ပစ္စာသီသတိ၊ ဧဝမေတေပိ တေဇုဿဒတာယ ဝိဝေကာဘိရတိယာ စ ဧကစာရိနောတိ ဧကစရိယဋ္ဌေနပိ သီဟာ ဝိယာတိ သီဟာ၊ တေနာဟ – ဘဂဝါ ‘‘သီဟံဝေကစရံ နာဂ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၃၀၊ သု။ နိ။ ၁၆၈)။

အထ ¶ ဝါ အသန္တာသနဇဝပရက္ကမာဒိဝိသေသယောဂတော သီဟာ ဝိယာတိ သီဟာ၊ ဧတေ မဟာထေရာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသနိယာ ဖလန္တိယာ န သန္တသန္တိ၊ ကတမေဝ ဒွေ? ဘိက္ခု စ ခီဏာသဝေါ သီဟော စ မိဂရာဇာ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၆၀)။

ဇဝေါပိ သီဟဿ အညေဟိ အသာဓာရဏော၊ တထာ ပရက္ကမော။ တထာ ဟိ သော ဥသဘသတမ္ပိ လင်္ဃိတွာ ဝနမဟိံသာဒီသု နိပတတိ၊ ပေါတကောပိ သမာနော ပဘိန္နမဒါနမ္ပိ မတ္တဝရဝါရဏာနံ ပဋိမာနံ ဘိန္ဒိတွာ ¶ ဒန္တကဠီရံဝ ခါဒတိ။ ဧတေသံ ပန အရိယမဂ္ဂဇဝေါ ဣဒ္ဓိဇဝေါ စ အညေဟိ အသာဓာရဏော၊ သမ္မပ္ပဓာနပရက္ကမော စ နိရတိသယော။ တသ္မာ သီဟာနံဝါတိ သီဟသဒိသာနံ ဝိယ။ သီဟဿ စေတ္ထ ဟီနူပမတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ အစ္စန္တဝိသိဋ္ဌဿ သဟနာဒိအတ္ထဿ ထေရေသွေဝ လဗ္ဘနတော။

နဒန္တာနန္တိ ဂဇ္ဇန္တာနံ။ ဂေါစရပရက္ကမတုဋ္ဌိဝေလာဒီသု ဟိ ယထာ သီဟာ အတ္တနော အာသယတော နိက္ခမိတွာ ဝိဇမ္ဘိတွာ သီဟနာဒံ အဘီတနာဒံ နဒန္တိ၊ ဧဝံ ဧတေပိ ဝိသယဇ္ဈတ္တပစ္စဝေက္ခဏဥဒါနာဒိကာလေသု ဣမံ အဘီတနာဒံ နဒိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာန’’န္တိ။ ဒါဌီနန္တိ ဒါဌာဝန္တာနံ။ ပသဋ္ဌဒါဌီနံ၊ အတိသယဒါဌာနန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ သီဟာ အတိဝိယ ဒဠှာနံ တိက္ခာနဉ္စ စတုန္နံ ဒါဌာနံ ဗလေန ပဋိပက္ခံ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနော မနောရထံ မတ္ထကံ ပူရေန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂဒါဌာနံ ဗလေန အနာဒိမတိ သံသာရေ အနဘိဘူတပုဗ္ဗပဋိပက္ခံ ¶ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနော မနောရထံ မတ္ထကံ ပါပေသုံ။ ဣဓာပိ ဒါဌာ ဝိယာတိ ဒါဌာတိ သဒိသကပ္ပနာဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ၊ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ‘‘ဂိရိဂဝှရေ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ ပဗ္ဗတေသု ဝနဂဟနေ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ပန နေသံ ဝိရောစနဋ္ဌာနဒဿနဉ္စေဝ သီဟနာဒဿ ယောဂျဘူမိဒဿနဉ္စ။ နဒန္တာနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဟိ သီဟာ ယေဘုယျေန ဂိရိဂဗ္ဘရေ အညေဟိ ဒုရာသဒတာယ ဇနဝိဝိတ္တေ ဝသန္တာ အတ္တနော ဒဿနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ခုဒ္ဒကမိဂသန္တာသဿ ပရိဟရဏတ္ထံ ဂေါစရဂမနေ သီဟနာဒံ နဒန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ အညေဟိ ဒုရာသဒဂိရိဂဗ္ဘရသဒိသေဝ သုညာဂါရေဝသန္တာ ဂုဏေဟိ ခုဒ္ဒကာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ တဏှာဒိဋ္ဌိပရိတ္တာသပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ ဝက္ခမာနဂါထာသင်္ခါတံ အဘီတနာဒံ နဒိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ၊ ဒါဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ’’တိ။

သုဏာထာတိ ¶ သဝနာဏတ္တိကဝစနံ၊ တေန ဝက္ခမာနာနံ ဂါထာနံ သန္နိပတိတာယ ပရိသာယ သောတုကာမတံ ဥပ္ပာဒေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ၊ ဥဿာဟံ သမုဋ္ဌာပေန္တော ဂါရဝံ ဗဟုမာနဉ္စ ဥပဋ္ဌပေတိ။ အထ ဝါ ‘‘သီဟာန’’န္တိအာဒီနံ ¶ ပဒါနံ သဒိသကပ္ပနာယ ဝိနာ မုချဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ဒဠှတိက္ခဘာဝေန ပသဋ္ဌာတိသယဒါဌတာယ ဒါဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ နဒန္တာနံ သီဟဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇန္တာနံ သီဟာနံ မိဂရာဇူနံ ဝိယ တေသံ အဘီတနာဒသဒိသာ ဂါထာ သုဏာထာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယထာ သီဟနာဒံ နဒန္တာနံ သီဟာနံ မိဂရာဇူနံ ကုတောစိပိ ဘယာဘာဝတော သော အဘီတနာဒေါ တဒညမိဂသန္တာသကရော၊ ဧဝံ ဘာဝိတတ္တာနံ အပ္ပမတ္တာနံ ထေရာနံ သီဟနာဒသဒိသိယော သဗ္ဗသော ဘယဟေတူနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ အဘီတနာဒဘူတာ၊ ပမတ္တဇနသန္တာသကရာ ဂါထာ သုဏာထာ’’တိ။

ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတစိတ္တာနံ။ စိတ္တဉှိ ‘‘အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမော (ဓ။ ပ။ ၁၅၉) ယော ဝေ ဌိတတ္တော တသရံဝ ဥဇ္ဇူ’’တိ (သု။ နိ။ ၂၁၇) စ ‘‘အတ္တသမ္မာပဏိဓီ’’တိ ¶ (ခု။ ပါ။ ၅။၄၊ သု။ နိ။ ၂၆၃) စ ဧဝမာဒီသု အတ္တာတိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ အဓိစိတ္တာနုယောဂေန သမထဝိပဿနာဘိဝဍ္ဎိတစိတ္တာနံ သမထဝိပဿနာဘာဝနာမတ္ထကံ ပါပေတွာ ဌိတာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတသဘာဝါနံ၊ သဘာဝဘူတသီလာဒိဘာဝိတာနန္တိ အတ္ထော။ ဂီယတီတိ ဂါထာ၊ အနုဋ္ဌုဘာဒိဝသေန ဣသီဟိ ပဝတ္တိတံ စတုပ္ပဒံ ဆပ္ပဒံ ဝါ ဝစနံ။ အညေသမ္ပိ တံသဒိသတာယ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္တတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေ ဥပနေန္တိ တေသု ဝါ ဥပနိယျန္တီတိ အတ္ထူပနာယိကာ။

အထ ဝါ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတတ္တာဘာဝါနံ၊ အတ္တဘာဝေါ ဟိ အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော စ တေဟိ အပ္ပမာဒဘာဝနာယ အနဝဇ္ဇဘာဝနာယ ဘာဝိတော သမ္မဒေဝ ဂုဏဂန္ဓံ ဂါဟာပိတော။ တေန တေသံ ကာယဘာဝနာ သီလဘာဝနာ စိတ္တဘာဝနာ ပညာဘာဝနာတိ စတုန္နမ္ပိ ဘာဝနာနံ ပရိပုဏ္ဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဘာဝနာ’’တိ စ သမ္ဗောဓိပဋိပဒါ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ ယာယံ သစ္စသမ္ဗောဓိ အတ္ထိ၊ သာ ဒုဝိဓာ အဘိသမယတော တဒတ္ထတော စ။ သမ္ဗောဓိ ပန တိဝိဓာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိ သာဝကသမ္ဗောဓီတိ။ တတ္ထ သမ္မာ သာမံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဇ္ဈနတော ဗောဓနတော စ သမ္မာသမ္ဗောဓိ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ¶ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁)။

ဗောဓနေယျဗောဓနတ္ထော ¶ ဟိ ဗလေသု ဝသီဘာဝေါ။ ပစ္စေကံ သယမေဝ ဗောဓီတိ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိ၊ အနနုဗုဒ္ဓါ သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္စာဘိသမယောတိ အတ္ထော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနဉှိ သယမ္ဘူဉာဏတာယ သယမေဝ ပဝတ္တမာနောပိ သစ္စာဘိသမယော သာနုဗုဒ္ဓါ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သစ္စာဘိသမယဿ ဟေတုဘာဝတော။ ဣမေသံ ပန သော ဧကဿာပိ သတ္တဿ သစ္စာဘိသမယဟေတု န ဟောတိ။ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ သဝနန္တေ ဇာတာတိ သာဝကာ။ သာဝကာနံ သစ္စာဘိသမယော သာဝကသမ္ဗောဓိ။ တိဝိဓာပေသာ ¶ တိဏ္ဏံ ဗောဓိသတ္တာနံ ယထာသကံ အာဂမနီယပဋိပဒါယ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဘာဝနာပါရိပူရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဣတရာဘိသမယာနံ တဒဝိနာဘာဝတော။ န ဟိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန ဝိနာ ဘာဝနာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ၊ သတိ စ ဘာဝနာဘိသမယေ ပဟာနာဘိသမယော ပရိညာဘိသမယော စ သိဒ္ဓါယေဝ ဟောတီတိ။

ယဒါ ဟိ မဟာဗောဓိသတ္တော ပရိပူရိတဗောဓိသမ္ဘာရော စရိမဘဝေ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ – ‘‘န တာဝိမံ ပလ္လင်္ကံ ဘိန္ဒိဿာမိ၊ ယာဝ န မေ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိဿတီ’’တိ ပဋိညံ ကတွာ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော အသမ္ပတ္တာယ ဧဝ သဉ္ဈာဝေလာယ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ပုရိမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အနေကာကာရဝေါကာရေ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓေ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝိသောဓနေန စုတူပပါတဉာဏအနာဂတံသဉာဏာနိ အဓိဂန္တွာ ပစ္ဆိမယာမေ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော ဇာယတိ စ ဇီယတိ စ မီယတိ စ စဝတိ စ ဥပပဇ္ဇတိ စ၊ အထ စ ပနိမဿ ဒုက္ခဿ နိဿရဏံ နပ္ပဇာနာတိ ဇရာမရဏဿာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇) ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသိတွာ မဟာဂဟနံ ဆိန္ဒိတုံ နိသဒသိလာယံ ဖရသုံ နိသေန္တော ဝိယ ကိလေသဂဟနံ ဆိန္ဒိတုံ လောကနာထော ဉာဏဖရသုံ တေဇေန္တော ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ ¶ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမာယ ဝိပဿနံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တော အန္တရန္တရာ နာနာသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတွာ ယထာဝဝတ္ထာပိတေ နာမရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာဝသေန အနေကာကာရဝေါကာရသင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန သမ္မသနဝါရံ ဝိတ္ထာရေတွာ တတ္ထ မဟာဝဇိရဉာဏသင်္ခါတေ ဝိပဿနာဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ပသန္နေ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝေန ပဝတ္တမာနေ ယဒါ တံ မဂ္ဂေန ဃဋေတိ၊ တဒါ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ခေပေန္တော အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆတိ နာမ၊ အဂ္ဂဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ¶ အဓိဂတော နာမ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒယောပိ တဿ တဒါ ဟတ္ထဂတာယေဝ ဟောန္တီတိ အယံ တာဝ အဘိသမယတော သမ္မာသမ္ဗောဓိပဋိပဒါ။ တဒတ္ထတော ပန မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဧတ္ထန္တရေ ပဝတ္တံ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ စရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာယံ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တမေဝါတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာပိ ¶ ပစ္စေကဗောဓိယာ ကတာဘိနီဟာရာ အနုပုဗ္ဗေန သမ္ဘတပစ္စေကသမ္ဗောဓိသမ္ဘာရာ တာဒိသေ ကာလေ စရိမတ္တဘာဝေ ဌိတာ ဉာဏဿ ပရိပါကဂတဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတံ သံဝေဂနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သဝိသေသံ ဘဝါဒီသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ သယမ္ဘူဉာဏေန ပဝတ္တိ ပဝတ္တိဟေတုံ နိဝတ္တိ နိဝတ္တိဟေတုဉ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သော ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတနယေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဗြူဟေန္တာ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပံ သင်္ခါရေ ပရိမဒ္ဒန္တာ အနုက္ကမေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂစ္ဆန္တာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈန္တိ နာမ၊ အဂ္ဂဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ နာမ ဟုတွာ သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာ ဟောန္တိ။

သာဝကာ ပန သတ္ထု သဗြဟ္မစာရိနော ဝါ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနကထံ သုတွာ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ကာလန္တရေ ဝါ တဇ္ဇံ ပဋိပတ္တိံ အနုတိဋ္ဌန္တာ ဃဋေန္တာ ဝါယမန္တာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ၊ ယဒိ ဝါ ပဋိပဒါယ ဝဍ္ဎန္တိယာ၊ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ ¶ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပသိဒ္ဓိအဂ္ဂသာဝကဘူမိယာ ဝါ ကေဝလံ ဝါ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ သာဝကသမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆန္တိ နာမ။ တတော ပရံ သာဝကဗုဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာ။ ဧဝံ တာဝ အဘိသမယတော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိ သာဝကသမ္ဗောဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တဒတ္ထတော ပန ယထာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ မဇ္ဈိမပရိစ္ဆေဒေန အဋ္ဌ ¶ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ၊ ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေန သောဠသ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ ဧတေ စ ဘေဒါ ပညာဓိကသဒ္ဓါဓိကဝီရိယာဓိကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပညာဓိကာနဉှိ သဒ္ဓါ မန္ဒာ ဟောတိ ပညာ တိက္ခာ၊ တတော စ ဥပါယကောသလ္လဿ ဝိသဒနိပုဏဘာဝေန နစိရဿေဝ ပါရမိယော ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ သဒ္ဓါဓိကာနံ ပညာ မဇ္ဈိမာ ဟောတီတိ တေသံ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ ပါရမိယော ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝီရိယာဓိကာနံ ပန ပညာ မန္ဒာ ဟောတီတိ တေသံ စိရေနေဝ ပါရမိယော ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ န ဧဝံ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနံ။ တေသဉှိ သတိပိ ပညာဓိကဘာဝေ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ န တတော ဩရံ။ သဒ္ဓါဓိကဝီရိယာဓိကာပိ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ပရံ ကတိပယေ ဧဝ ကပ္ပေ အတိက္ကမိတွာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈန္တိ၊ န တတိယံ အသင်္ချေယျန္တိ။ သာဝကဗောဓိသတ္တာနံ ပန ယေသံ အဂ္ဂသာဝကဘာဝါယ အဘိနီဟာရော၊ တေသံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ကပ္ပာနံ သတသဟဿဉ္စ သမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယေသံ မဟာသာဝကဘာဝါယ၊ တေသံ ကပ္ပာနံ သတသဟဿမေဝ၊ တထာ ဗုဒ္ဓဿ မာတာပိတူနံ ဥပဋ္ဌာကဿ ပုတ္တဿ စ။ တတ္ထ ယထာ –

‘‘မနုဿတ္တံ ¶ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊

အဋ္ဌဓမ္မသမောဟာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ ကတပဏိဓာနာနံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ မဟာဘိနီဟာရတော ပဘုတိ သဝိသေသံ ဒါနာဒီသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တာနံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝေဿန္တရဒါနသဒိသံ မဟာဒါနံ ဒေန္တာနံ တဒနုရူပသီလာဒိကေ သဗ္ဗပါရမိဓမ္မေ အာစိနန္တာနမ္ပိ ယထာဝုတ္တကာလပရိစ္ဆေဒံ အသမ္ပတွာ အန္တရာ ဧဝ ¶ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဉာဏဿ အပရိပစ္စနတော။ ပရိစ္ဆိန္နကာလေ နိပ္ဖာဒိတံ ဝိယ ဟိ သဿံ ဗုဒ္ဓဉာဏံ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနေဝ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇန္တံ ¶ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ –

‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဝိဂတာသဝဒဿနံ၊

အဓိကာရော ဆန္ဒတာ ဧတေ၊ အဘိနီဟာရကာရဏာ’’တိ။ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ) –

ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ ကတာဘိနီဟာရာနံ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနံ ‘‘အဓိကာရော ဆန္ဒတာ’’တိ ဒွင်္ဂသမန္နာဂတာယ ပတ္ထနာယ ဝသေန ကတပဏိဓာနာနံ သာဝကဗောဓိသတ္တာနဉ္စ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တကာလပရိစ္ဆေဒံ အသမ္ပတွာ အန္တရာ ဧဝ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိယာ ယထာဝုတ္တသာဝကသမ္ဗောဓိယာ စ အဓိဂမော နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဉာဏဿ အပရိပစ္စနတော။ ဣမေသမ္ပိ ဟိ ယထာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ဒါနာဒိပါရမီဟိ ပရိဗြူဟိတာ ပညာပါရမီ အနုက္ကမေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဗုဒ္ဓဉာဏံ ပရိပူရေတိ၊ ဧဝံ ဒါနာဒီဟိ ပရိဗြူဟိတာ အနုပုဗ္ဗေန ယထာရဟံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ သာဝကဗောဓိဉာဏဉ္စ ပရိပူရေတိ။ ဒါနပရိစယေန ဟေတေ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ အလောဘဇ္ဈာသယတာယ သဗ္ဗတ္ထ အသင်္ဂမာနသာ အနပေက္ခစိတ္တာ ဟုတွာ၊ သီလပရိစယေန သုသံဝုတကာယဝါစတာယ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီကမ္မန္တာ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝါ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာ ဘောဇနေ မတ္တညုနော ဟုတွာ ဇာဂရိယာနုယောဂေန စိတ္တံ သမာဒဟန္တိ၊ သွာယံ တေသံ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ပန ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အဓိကာရသမ္ပတ္တိယာ အပ္ပကသိရေနေဝ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စာဘိညာ ဆဠဘိညာ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ စ ဟတ္ထဂတာယေဝ ဟောန္တိ။ ဝီရိယာဒယော ပန တဒန္တောဂဓာ ဧဝ။ ယဉှိ ပစ္စေကဗောဓိယာ သာဝကဗောဓိယာ ဝါ အတ္ထာယ ဒါနာဒိပုညသမ္ဘရဏေ အဗ္ဘုဿဟနံ၊ ဣဒံ ဝီရိယံ။ ယံ တဒနုပရောဓဿ သဟနံ၊ အယံ ခန္တိ။ ယံ ဒါနသီလာဒိသမာဒါနာဝိသံဝါဒနံ၊ ဣဒံ သစ္စံ။ သဗ္ဗတ္ထမေဝ အစလသမာဓာနာဓိဋ္ဌာနံ၊ ဣဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ¶ ။ ယာ ဒါနသီလာဒီနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတေသု သတ္တေသု ဟိတေသိတာ၊ အယံ မေတ္တာ။ ယံ သတ္တာနံ ကတဝိပ္ပကာရေသု အဇ္ဈုပေက္ခနံ၊ အယံ ¶ ဥပေက္ခာတိ။ ဧဝံ ¶ ဒါနသီလဘာဝနာသု သီလသမာဓိပညာသု စ သိဇ္ဈမာနာသု ဝီရိယာဒယော သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တိ။ သာယေဝ ပစ္စေကဗောဓိအတ္ထာယ သာဝကဗောဓိအတ္ထာယ စ ဒါနာဒိပဋိပဒါ တေသံ ဗောဓိသတ္တာနံ သန္တာနဿ ဘာဝနတော ပရိဘာဝနတော ဘာဝနာ နာမ။ ဝိသေသတော ဒါနသီလာဒီဟိ သွာဘိသင်္ခတေ သန္တာနေ ပဝတ္တာ သမထဝိပဿနာပဋိပဒါ၊ ယတော တေ ဗောဓိသတ္တာ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရသမုဒါဂမသမ္ပန္နာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ပဉ္စိမေ၊ အာနန္ဒ၊ အာနိသံသာ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရေ။ ကတမေ ပဉ္စ? ဣဓာနန္ဒ၊ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပဋိကစ္စ အညံ အာရာဓေတိ၊ နော စေ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပဋိကစ္စ အညံ အာရာဓေတိ၊ အထ မရဏကာလေ အညံ အာရာဓေတိ၊ အထ ဒေဝပုတ္တော သမာနော အညံ အာရာဓေတိ၊ အထ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝေ ခိပ္ပာဘိညော ဟောတိ၊ အထ ပစ္ဆိမေ ကာလေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ)။

ဣတိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဘူတာယ ပါရမိတာပရိဘာဝိတာယ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါဘူတာယ အဘိသမယသင်္ခါတာယ မဂ္ဂဘာဝနာယ စ ဘာဝိတတ္တဘာဝါ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာ ဘာဝိတတ္တာ နာမ။ တေသု ဣဓ ဗုဒ္ဓသာဝကာ အဓိပ္ပေတာ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သီဟာနံဝါ’’တိ ဣမိနာ ထေရာနံ သီဟသမာနဝုတ္တိတာဒဿနေန အတ္တနော ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘဝနီယတံ၊ တေ စ အဘိဘုယျ ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ…ပေ… ဂါထာ’’တိ ဣမိနာ ထေရဂါထာနံ သီဟနာဒသဒိသတာဒဿနေန တာသံ ပရဝါဒေဟိ အနဘိဘဝနီယတံ၊ တေ စ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဘာဝိတတ္တာန’’န္တိ ဣမိနာ တဒုဘယဿ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတိ။ ဘာဝိတတ္တဘာဝေန ထေရာ ဣဓ သီဟသဒိသာ ဝုတ္တာ၊ တေသဉ္စ ဂါထာ သီဟနာဒသဒိသိယော။ ‘‘အတ္ထူပနာယိကာ’’တိ ဣမိနာ အဘိဘဝနေ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ထေရာနံ ပဋိပက္ခော နာမ သံကိလေသဓမ္မော၊ တဒဘိဘဝေါ တဒင်္ဂိဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေဟိ သဒ္ဓိံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ။ တသ္မိံ သတိ ပဋိပဿဒ္ဓီပ္ပဟာနံ နိဿရဏပ္ပဟာနဉ္စ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ ယတော တေ ဘာဝိတတ္တာတိ ¶ ဝုစ္စန္တိ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ အရိယာ အပ္ပမာဒဘာဝနံ ဘာဝေန္တိ နာမ၊ အဂ္ဂဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဘာဝိတတ္တာ နာမာတိ ¶ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။

တေသု တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန နေသံ သီလသမ္ပဒါ ဒဿိတာ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန သမာဓိသမ္ပဒါ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပညာသမ္ပဒါ၊ ဣတရေန တာသံ ဖလံ ဒဿိတံ။ သီလေန စ တေသံ ပဋိပတ္တိယာ အာဒိကလျာဏတာ ¶ ဒဿိတာ၊ ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ’’ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)၊ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ’’ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁)၊ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀) စ ဝစနတော သီလံ ပဋိပတ္တိယာ အာဒိကလျာဏံဝ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိဂုဏာဝဟတ္တာ။ သမာဓိနာ မဇ္ဈေကလျာဏတာ ဒဿိတာ၊ ‘‘စိတ္တံ ဘာဝယံ’’၊ ‘‘ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ’’တိ စ ဝစနတော သမာဓိပဋိပတ္တိယာ မဇ္ဈေကလျာဏောဝ၊ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဂုဏာဝဟတ္တာ။ ပညာယ ပရိယောသာနကလျာဏတာ ဒဿိတာ၊ ‘‘သစိတ္တပရိယောဒပနံ’’ (ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀)၊ ‘‘ပညံ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁) စ ဝစနတော ပညာ ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနံဝ၊ ပညုတ္တရတော ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သာဝ ကလျာဏာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု တာဒိဘာဝါဝဟတ္တာ။

‘‘သေလော ယထာ ဧကဃနော၊ ဝါတေန န သမီရတိ၊ (မဟာဝ။ ၂၄၄)၊

ဧဝံ နိန္ဒာပသံသာသု၊ န သမိဉ္ဇန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၈၁) –

တထာ သီလသမ္ပဒါယ တေဝိဇ္ဇဘာဝေါ ဒဿိတော။ သီလသမ္ပတ္တိဉှိ နိဿာယ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ပါပုဏန္တိ။ သမာဓိသမ္ပဒါယ ဆဠဘိညာဘာဝေါ။ သမာဓိသမ္ပတ္တိဉှိ နိဿာယ ဆဠဘိညာ ပါပုဏန္တိ။ ပညာသမ္ပဒါယ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါဘာဝေါ။ ပညာသမ္ပဒဉှိ နိဿာယ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏန္တိ။ ဣမိနာ တေသံ ထေရာနံ ကေစိ တေဝိဇ္ဇာ၊ ကေစိ ဆဠဘိညာ၊ ကေစိ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တထာ သီလသမ္ပဒါယ တေသံ ကာမသုခါနုယောဂသင်္ခါတဿ အန္တဿ ပရိဝဇ္ဇနံ ဒဿေတိ။ သမာဓိသမ္ပဒါယ အတ္တကိလမထာနုယောဂသင်္ခါတဿ၊ ပညာသမ္ပဒါယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ သေဝနံ ဒဿေတိ။ တထာ သီလသမ္ပဒါယ တေသံ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ကိလေသာနံ ဒဿေတိ။ သမာဓိသမ္ပဒါယ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ ¶ ၊ ပညာသမ္ပဒါယ အနုသယပ္ပဟာနံ ဒဿေတိ။ သီလသမ္ပဒါယ ဝါ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဝိသောဓနံ၊ သမာဓိသမ္ပဒါယ ¶ တဏှာသံကိလေသဝိသောဓနံ၊ ပညာသမ္ပဒါယ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဝိသောဓနံ ဒဿေတိ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန ဝါ နေသံ အပါယသမတိက္ကမော ဒဿိတော။ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ကာမဓာတုသမတိက္ကမော၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန သဗ္ဗဘဝသမတိက္ကမော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ဘာဝိတတ္တာန’’န္တိ ဝါ ဧတ္ထ သီလဘာဝနာ၊ စိတ္တဘာဝနာ ပညာဘာဝနာတိ တိဿော ဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ကာယဘာဝနာယ တဒန္တောဂဓတ္တာ။ သီလဘာဝနာ စ ပဋိပတ္တိယာ အာဒီတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသံ ¶ ။ ယထာ ပန သီဟနာဒံ ပရေ မိဂဂဏာ န သဟန္တိ၊ ကုတော အဘိဘဝေ၊ အညဒတ္ထု သီဟနာဒေါဝ တေ အဘိဘဝတိ ဧဝမေဝ အညတိတ္ထိယဝါဒါ ထေရာနံ ဝါဒေ န သဟန္တိ၊ ကုတော အဘိဘဝေ၊ အညဒတ္ထု ထေရဝါဒါဝ တေ အဘိဘဝန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉) ‘‘နိဗ္ဗာနဓာတူ’’တိ စ ပဝတ္တနတော။ န ဟိ ဓမ္မတော သက္ကာ ကေနစိ အညထာ ကာတုံ အပ္ပဋိဝတ္တနီယတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဝိဘဝိဿတိ။ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပေနေဝ ပဌမဂါထာယ အတ္ထဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒုတိယဂါထာယံ ပန အယံ သမ္ဗန္ဓဒဿနမုခေန အတ္ထဝိဘာဝနာ။ တတ္ထ ယေသံ ထေရာနံ ဂါထာ သာဝေတုကာမော၊ တေ သာဓာရဏဝသေန နာမတော ဂေါတ္တတော ဂုဏတော စ ကိတ္တေတုံ ‘‘ယထာနာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသာဓာရဏတော ပန တတ္ထ တတ္ထ ဂါထာသွေဝ အာဝိဘဝိဿတိ။ တတ္ထ ယထာနာမာတိ ယံယံနာမာ၊ သုဘူတိ မဟာကောဋ္ဌိကောတိအာဒိနာ နယေန နာမဓေယျေန ပညာတာတိ အတ္ထော။ ယထာဂေါတ္တာတိ ယံယံဂေါတ္တာ၊ ဂေါတမော ကဿပေါတိအာဒိနာ နယေန ကုလပဒေသေန ယာယ ယာယ ဇာတိယာ ပညာတာတိ အတ္ထော။ ယထာဓမ္မဝိဟာရိနောတိ ယာဒိသဓမ္မဝိဟာရိနော၊ ပရိယတ္တိပရမတာယံ အဋ္ဌတွာ ယထာနုရူပံ သမာပတ္တိဝိဟာရိနော ဟုတွာ ဝိဟရိံသူတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယထာဓမ္မဝိဟာရိနောတိ ယထာဓမ္မာ ဝိဟာရိနော စ၊ ယာဒိသသီလာဒိဓမ္မာ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီသု အဘိဏှသော ¶ ဝိဟရမာနာ ယာဒိသဝိဟာရာ စာတိ အတ္ထော။ ယထာဓိမုတ္တာတိ ယာဒိသအဓိမုတ္တိကာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တိပညာဓိမုတ္တီသု ယံယံအဓိမုတ္တိကာ သုညတမုခါဒီသု ဝါ ယထာ ယထာ နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာတိ ယထာဓိမုတ္တာ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ¶ အဓိမုတ္တာနံ၊ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အာသဝါ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၂၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဥဘယဉ္စေတံ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေယေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တမဓိမုစ္စနံ၊ န ပရတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အဿဒ္ဓါ အကတညူ စ၊ သန္ဓိစ္ဆေဒေါ စ ယော နရော’’တိအာဒိ။ (ဓ။ ပ။ ၉၇)။

‘‘ယထာဝိမုတ္တာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ပညာဝိမုတ္တိဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တီသု ယံယံဝိမုတ္တိကာတိ အတ္ထော။ သပ္ပညာတိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယ ပါရိဟာရိကပညာယ ဘာဝနာပညာယ စာတိ တိဝိဓာယပိ ပညာယ ပညဝန္တော။ ဝိဟရိံသူတိ တာယ ဧဝ သပ္ပညတာယ ယထာလဒ္ဓေန ဖာသုဝိဟာရေနေဝ ဝသိံသု။ အတန္ဒိတာတိ အနလသာ၊ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိယံ ယထာဗလံ ပရဟိတပဋိပတ္တိယဉ္စ ဥဋ္ဌာနဝန္တောတိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ စ ပန နာမဂေါတ္တဂ္ဂဟဏေန တေသံ ထေရာနံ ပကာသပညာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မဝိဟာရဂ္ဂဟဏေန သီလသမ္ပဒံ သမာဓိသမ္ပဒဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ သပ္ပညာ’’တိ ဣမိနာ ပညာသမ္ပဒံ ¶ ။ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ သီလသမ္ပဒါဒီနံ ကာရဏဘူတံ ဝီရိယသမ္ပဒံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဣမိနာ တေသံ ပကာသနနာမတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓါနုသာရီဓမ္မာနုသာရီဂေါတ္တသမ္ပတ္တိသမုဒါဂမံ၊ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိအာဒိနာ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ သမ္ပတ္တိသမုဒါဂမံ၊ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ ဧဝံ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိယံ ဌိတာနံ ပရဟိတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။

အထ ဝါ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဣဒံ တေသံ ထေရာနံ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျဒဿနံ သမညာမတ္တကိတ္တနတော။ ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကုလပုတ္တဘာဝဒဿနံ ကုလာပဒေသ ကိတ္တနတော။ တေန နေသံ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဒဿေတိ ¶ ။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဣဒံ စရဏသမ္ပတ္တိဒဿနံ သီလသံဝရာဒီဟိ သမင်္ဂီဘာဝဒီပနတော ¶ ။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ သပ္ပညာ’’တိ ဣဒံ နေသံ ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိဒဿနံ အာသဝက္ခယပရိယောသာနာယ ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ အဓိဂမပရိဒီပနတော။ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣဒံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပတ္တီနံ အဓိဂမူပါယဒဿနံ။ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဝါ ဣမိနာ တေသံ ပကာသနနာမတံယေဝ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ပန ဣမိနာ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ န ဟိ သမ္မာအပ္ပဏိဟိတတ္တနော ပုဗ္ဗေ စ အကတပုညဿ သဒ္ဓါနုသာရီဓမ္မာနုသာရိနော ဂေါတ္တသမ္ပတ္တိသမုဒါဂမော သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဣမိနာ တေသံ ပုရိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပေ ဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ စ တာဒိသာ ဂုဏဝိသေသာ သမ္ဘဝန္တိ။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓမ္မသဝနသမ္ပဒါသမာယောဂံ ဒဿေတိ။ န ဟိ ပရတောဃောသေန ဝိနာ သာဝကာနံ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ။ ‘‘သပ္ပညာ အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဿ ဂုဏဝိသေသဿ အဗျဘိစာရိဟေတုံ ဒဿေတိ ဉာယာရမ္ဘဒဿနတော။

အပရော နယော – ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ဂေါတ္တကိတ္တနေန တေသံ ထေရာနံ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ပဒံ ဒဿေတိ ယထာဝုတ္တဂေါတ္တသမ္ပန္နဿ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ဘဝတော။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဧတ္ထ ဓမ္မဝိဟာရဂ္ဂဟဏေန သဒ္ဓမ္မသဝနသမ္ပဒံ ဒဿေတိ သဒ္ဓမ္မသဝနေန ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ ‘‘သပ္ပညာ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ပဇာနကာရိတံ။ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ ပရိပူရေတွာ ဌိတာနံ ပရေသံ ဟိတသုခါဝဟာယ ပဋိပတ္တိယံ အကိလာသုဘာဝံ ဒဿေတိ။ တထာ ‘‘ယထာဂေါတ္တာ’’တိ ဣမိနာ နေသံ သရဏဂမနသမ္ပဒါ ဒဿိတာ သဒ္ဓါနုသာရီဂေါတ္တကိတ္တနတော။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဣမိနာ သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ သပ္ပညာ’’တိ ဣမိနာ ပညက္ခန္ဓာဒယော။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကဂုဏာနံ အာဒိ၊ သမာဓိ မဇ္ဈေ၊ ပညာ ပရိယောသာနန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေပိ ¶ သာဝကဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။

ဤဒိသီ ¶ ပန ဂုဏဝိဘူတိ ယာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ တေဟိ အဓိဂတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ဝိပဿိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု တေသု ¶ အရညရုက္ခမူလပဗ္ဗတာဒီသု ဝိဝိတ္တသေနာသနေသု။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဝါ တသ္မိံ တသ္မိံ ဥဒါနာဒိကာလေ။ ဝိပဿိတွာတိ သမ္ပဿိတွာ။ နာမရူပဝဝတ္ထာပနပစ္စယပရိဂ္ဂဟေဟိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေတွာ ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန ပဉ္စမံ ဝိသုဒ္ဓိံ အဓိဂန္တွာ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ မတ္ထကံ ပါပနဝသေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဖုသိတွာတိ ပတွာ သစ္ဆိကတွာ။ အစ္စုတံ ပဒန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ သယံ အစဝနဓမ္မတ္တာ အဓိဂတာနံ အစ္စုတိဟေတုဘာဝတော စ နတ္ထိ ဧတ္ထ စုတီတိ ‘‘အစ္စုတံ’’။ သင်္ခတဓမ္မေဟိ အသမ္မိဿဘာဝတာယ တဒတ္ထိကေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ စ ‘‘ပဒ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ကတန္တန္တိ ကတဿ အန္တံ။ ယော ဟိ တေဟိ အဓိဂတော အရိယမဂ္ဂေါ၊ သော အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပာဒိတတ္တာ ကတော နာမ။ တဿ ပန ပရိယောသာနဘူတံ ဖလံ ကတန္တောတိ အဓိပ္ပေတံ။ တံ ကတန္တံ အဂ္ဂဖလံ။ အထ ဝါ ပစ္စယေဟိ ကတတ္တာ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ကတာ နာမ သင်္ခတဓမ္မာ၊ တန္နိဿရဏဘာဝတော ကတန္တော နိဗ္ဗာနံ။ တံ ကတန္တံ။ ပစ္စဝေက္ခန္တာတိ ‘‘အဓိဂတံ ဝတ မယာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ဣဒံ အရိယဖလံ၊ အဓိဂတာ အသင်္ခတာ ဓာတူ’’တိ အရိယဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေန ပဋိပတ္တိံ အဝေက္ခမာနာ။ အထ ဝါ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓဝသေန ယံ အရိယေန ကရဏီယံ ပရိညာဒိသောဠသဝိဓံ ကိစ္စံ အဂ္ဂဖလေ ဌိတေန နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ပရိယောသာပိတတ္တာ ကတံ နာမ၊ ဧဝံ ကတံ တံ ပစ္စဝေက္ခန္တာ။ ဧတေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဒဿိတံ။ ပုရိမနယေန ပန ဣတရပစ္စဝေက္ခဏာနီတိ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။

ဣမမတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ဣမန္တိ သကလော ထေရထေရီဂါထာနံ အတ္ထော အတ္တနော ဣတရေသဉ္စ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကမဟာထေရာနံ ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနတာယ အာသန္နော ပစ္စက္ခောတိ စ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အတ္ထန္တိ ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ’’တိအာဒီဟိ ¶ ဂါထာဟိ ဝုစ္စမာနံ အတ္တူပနာယိကံ ပရူပနာယိကံ လောကိယလောကုတ္တရပဋိသံယုတ္တံ အတ္ထံ။ အဘာသိသုန္တိ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ကထေသုံ၊ တံဒီပနိယော ဣဒါနိ မယာ ဝုစ္စမာနာ တေသံ ဘာဝိတတ္တာနံ ဂါထာ အတ္တူပနာယိကာ သုဏာထာတိ ယောဇနာ။ တေ စ မဟာထေရာ ဧဝံ ကထေန္တာ ¶ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိပကာသနီဟိ ဂါထာဟိ သာသနဿ ဧကန္တနိယျာနိကဝိဘာဝနေန ပရေပိ တတ္ထ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေန္တီတိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ အာယသ္မာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ တထာ ဒီပေန္တော စ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ တေသံ ထောမနံ တာသဉ္စ တေသံ ဝစနဿ နိဒါနဘာဝေန ဌပနံ ဌာနဂတမေဝါတိ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ¶ ဆန္နာ ¶ မေ ကုဋိကာတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနံ ထေရဂါထာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။ သာ ပနာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ တာသံ တာသံ ဂါထာနံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ပကာသေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတိ သုဝိညေယျာ စ။ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ပကာသေတွာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမာတိ။

တတ္ထ ဆန္နာ မေ ကုဋိကာတိဂါထာယ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဝုစ္စတေ – ဣတော ကိရ ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ အနုပ္ပန္နေယေဝ ပဒုမုတ္တရေ ဘဂဝတိ လောကနာထေ ဟံသဝတီနာမကေ နဂရေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ဧကော ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တဿ ‘‘နန္ဒမာဏဝေါ’’တိ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏှိတွာ တတ္ထ သာရံ အပဿန္တော အတ္တနော ပရိဝါရဘူတေဟိ စတုစတ္တာလီသာယ မာဏဝကသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗတပါဒေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စ စ အဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေသိ။ အန္တေဝါသိကာနမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ တေပိ န စိရေနေဝ ဈာနလာဘိနော အဟေသုံ။

တေန ¶ စ သမယေန ပဒုမုတ္တရော ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဟံသဝတီနဂရံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော နန္ဒတာပသဿ အန္တေဝါသိကဇဋိလာနံ အရဟတ္တူပနိဿယံ နန္ဒတာပသဿ စ ဒွီဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ သာဝကဋ္ဌာနန္တရဿ ပတ္ထနံ ဒိသွာ ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အညံ ကဉ္စိ အနာမန္တေတွာ သီဟော ဝိယ ဧကစရော နန္ဒတာပသဿ အန္တေဝါသိကေသု ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတေသု ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝံ မေ ဇာနာတူ’’တိ ပဿန္တဿေဝ နန္ဒတာပသဿ အာကာသတော ဩတရိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာသိ။ နန္ဒတာပသော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဉ္စေဝ လက္ခဏပါရိပူရိဉ္စ ဒိသွာ လက္ခဏမန္တေ သမ္မသိတွာ ‘‘ဣမေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော နာမ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသန္တော ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တီ၊ ပဗ္ဗဇန္တော ¶ လောကေ ¶ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ သဗ္ဗညူ ဗုဒ္ဓါ ဟောတိ။ အယံ ပုရိသာဇာနီယော နိဿံသယံ ဗုဒ္ဓါတိ ဉတွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ၊ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ၊ အာသနံ ပညာပေတွာ၊ အဒါသိ။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေ။ နန္ဒတာပသောပိ အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကံ အာသနံ ဂဟေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

တသ္မိံ သမယေ စတုစတ္တာလီသသဟဿဇဋိလာ ပဏီတပဏီတာနိ ဩဇဝန္တာနိ ဖလာဖလာနိ ဂဟေတွာ အာစရိယဿ သန္တိကံ သမ္ပတ္တာ ဗုဒ္ဓါနဉ္စေဝ အာစရိယဿ စ နိသိန္နာသနံ ဩလောကေန္တာ အာဟံသု – ‘‘အာစရိယ၊ မယံ ‘ဣမသ္မိံ လောကေ တုမှေဟိ မဟန္တတရော နတ္ထီ’တိ ဝိစရာမ၊ အယံ ပန ပုရိသော တုမှေဟိ မဟန္တတရော မညေ’’တိ။ နန္ဒတာပသော၊ ‘‘တာတာ၊ ကိံ ဝဒေထ၊ သာသပေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌသဋ္ဌိသတသဟဿယောဇနုဗ္ဗေဓံ သိနေရုံ ဥပမေတုံ ဣစ္ဆထ၊ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ မာ မံ ဥပမိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ အထ တေ တာပသာ ‘‘သစေ အယံ ဩရကော အဘဝိဿ၊ န အမှာကံ အာစရိယော ဧဝံ ဥပမံ အာဟရေယျ၊ ယာဝ မဟာ ဝတာယံ ပုရိသာဇာနီယော’’တိ ပါဒေသု နိပတိတွာ သိရသာ ဝန္ဒိံသု။ အထ တေ အာစရိယော အာဟ – ‘‘တာတာ၊ အမှာကံ ဗုဒ္ဓါနံ အနုစ္ဆဝိကော ဒေယျဓမ္မော နတ္ထိ၊ ဘဂဝါ စ ဘိက္ခာစာရဝေလာယံ ဣဓာဂတော၊ တသ္မာ မယံ ယထာဗလံ ဒေယျဓမ္မံ ဒဿာမ၊ တုမှေ ယံ ယံ ပဏီတံ ဖလာဖလံ အာနီတံ၊ တံ တံ အာဟရထာ’’တိ ဝတွာ အာဟရာပေတွာ ဟတ္ထေ ဓောဝိတွာ သယံ တထာဂတဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သတ္ထာရာ ¶ ဖလာဖလေ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တေ ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗောဇံ ပက္ခိပိံသု။ တာပသော ဥဒကမ္ပိ သယမေဝ ပရိဿာဝေတွာ အဒါသိ။ တတော ဘောဇနကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ နိသိန္နေ သတ္ထရိ သဗ္ဗေ အန္တေဝါသိကေ ပက္ကောသိတွာ သတ္ထု သန္တိကေ သာရဏီယံ ကထံ ကထေန္တော နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃော အာဂစ္ဆတူ’’တိ စိန္တေသိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထု စိတ္တံ ဉတွာ သတသဟဿမတ္တာ ခီဏာသဝါ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသု။

နန္ဒတာပသော အန္တေဝါသိကေ အာမန္တေသိ – ‘‘တာတာ၊ ဗုဒ္ဓါနံ နိသိန္နာသနမ္ပိ နီစံ၊ သမဏသတသဟဿဿပိ အာသနံ နတ္ထိ၊ တုမှေဟိ အဇ္ဇ ဥဠာရံ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ သက္ကာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ၊ ပဗ္ဗတပါဒတော ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရထာ’’တိ။ အစိန္တေယျတ္တာ ဣဒ္ဓိဝိသယဿ မုဟုတ္တေနေဝ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရိတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ယောဇနပ္ပမာဏံ ပုပ္ဖာသနံ ပညာပေသုံ။ အဂ္ဂသာဝကာနံ တိဂါဝုတံ၊ သေသဘိက္ခူနံ အဍ္ဎယောဇနိကာဒိဘေဒံ၊ သင်္ဃနဝကဿ ဥသဘမတ္တံ အဟောသိ။ ဧဝံ ပညတ္တေသု အာသနေသု နန္ဒတာပသော တထာဂတဿ ပုရတော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဌိတော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယှံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဣမံ ပုပ္ဖာသနံ အဘိရုဟထာ’’တိ အာဟ။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပုပ္ဖာသနေ။ ဧဝံ နိသိန္နေ သတ္ထရိ သတ္ထု အာကာရံ ဉတွာ ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိံသု။ နန္ဒတာပသော မဟန္တံ ပုပ္ဖဆတ္တံ ဂဟေတွာ တထာဂတဿ မတ္ထကေ ဓာရေန္တော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ ‘‘တာပသာနံ အယံ သက္ကာရော မဟပ္ဖလော ဟောတူ’’တိ ¶ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိ။ သတ္ထု သမာပန္နဘာဝံ ဉတွာ ဘိက္ခူပိ သမာပဇ္ဇိံသု။ တထာဂတေ သတ္တာဟံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ အန္တေဝါသိကာ ဘိက္ခာစာရကာလေ သမ္ပတ္တေ ဝနမူလဖလာဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သေသကာလေ ဗုဒ္ဓါနံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တိ။ နန္ဒတာပသော ပန ဘိက္ခာစာရမ္ပိ အဂန္တွာ ပုပ္ဖဆတ္တံ ဓာရေန္တော သတ္တာဟံ ပီတိသုခေနေဝ ဝီတိနာမေတိ။

သတ္ထာ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာယ အရဏဝိဟာရိအင်္ဂေန ဒက္ခိဏေယျင်္ဂေန စာတိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဧကံ သာဝကံ ‘‘ဣသိဂဏဿ ပုပ္ဖာသနာနုမောဒနံ ကရောဟီ’’တိ အာဏာပေသိ။ သော စက္ကဝတ္တိရညော သန္တိကာ ပဋိလဒ္ဓမဟာလာဘော မဟာယောဓော ဝိယ တုဋ္ဌမာနသော အတ္တနော ဝိသယေ ¶ ဌတွာ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သမ္မသိတွာ အနုမောဒနံ အကာသိ။ တဿ ဒေသနာဝသာနေ သတ္ထာ သယံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သဗ္ဗေ စတုစတ္တာလီသသဟဿတာပသာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ တေသံ တာဝဒေဝ ကေသမဿု အန္တရဓာယိ။ အဋ္ဌ ပရိက္ခာရာ ကာယေ ပဋိမုက္ကာဝ အဟေသုံ သဋ္ဌိဝဿတ္ထေရာ ဝိယ သတ္ထာရံ ပရိဝါရယိံသု။ နန္ဒတာပသော ပန ဝိက္ခိတ္တစိတ္တတာယ ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆိ။ တဿ ¶ ကိရ အရဏဝိဟာရိတ္ထေရဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သောတုံ အာရဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဣမိနာ သာဝကေန လဒ္ဓဓုရံ လဘေယျ’’န္တိ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ။ သော တေန ပရိဝိတက္ကေန မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ တထာဂတံ ပန ဝန္ဒိတွာ သမ္မုခေ ဌတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ယေန ဘိက္ခုနာ ဣသိဂဏဿ ပုပ္ဖာသနာနုမောဒနာ ကတာ၊ ကော နာမာယံ တုမှာကံ သာသနေ’’တိ။ ‘‘အရဏဝိဟာရိအင်္ဂေ ဒက္ခိဏေယျအင်္ဂေ စ ဧတဒဂ္ဂံ ပတ္တော ဧသော ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ယွာယံ မယာ သတ္တာဟံ ပုပ္ဖဆတ္တံ ဓာရေန္တေန သက္ကာရော ကတော၊ တေန အဓိကာရေန န အညံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေမိ၊ အနာဂတေ ပန ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ အယံ ထေရော ဝိယ ဒွီဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော သာဝကော ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနမကာသိ။

သတ္ထာ ‘‘သမိဇ္ဈိဿတိ နု၊ ခေါ ဣမဿ တာပသဿ ပတ္ထနာ’’တိ အနာဂတံသဉာဏံ ပေသေတွာ ဩလောကေန္တော ကပ္ပသတသဟဿံ အတိက္ကမိတွာ သမိဇ္ဈနကဘာဝံ ဒိသွာ နန္ဒတာပသံ အာဟ – ‘‘န တေ အယံ ပတ္ထနာ မောဃာ ဘဝိဿတိ၊ အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿံ အတိက္ကမိတွာ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သန္တိကေ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ နန္ဒတာပသော ယာဝ စက္ခုပထသမတိက္ကမာ သတ္ထာရံ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ သော အပရဘာဂေ ကာလေန ကာလံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုဏိ။ အပရိဟီနဇ္ဈာနောဝ ကာလင်္ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ တတော ပန စုတော အပရာနိပိ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ပဗ္ဗဇိတွာ အာရညကော အဟောသိ။ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေပိ ပဗ္ဗဇိတွာ အာရညကော ဟုတွာ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေသိ။ ဧတံ ကိရ ဝတ္တံ ¶ အပရိပူရေတွာ မဟာသာဝကဘာဝံ ¶ ပါပုဏန္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပန အာဂမဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေတွာ ကာလင်္ကတွာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃။၁၅၁) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ ¶ ၊ နိသဘော နာမ ပဗ္ဗတော၊

အဿမော သုကတော မယှံ၊ ပဏ္ဏသာလာ သုမာပိတာ။

‘‘ကောသိယော နာမ နာမေန၊ ဇဋိလော ဥဂ္ဂတာပနော၊

ဧကာကိယော အဒုတိယော၊ ဝသာမိ နိသဘေ တဒါ။

‘‘ဖလံ မူလဉ္စ ပဏ္ဏဉ္စ၊ န ဘုဉ္ဇာမိ အဟံ တဒါ၊

ပဝတ္တံဝ သုပါတာဟံ၊ ဥပဇီဝါမိ တာဝဒေ။

‘‘နာဟံ ကောပေမိ အာဇီဝံ၊ စဇမာနောပိ ဇီဝိတံ၊

အာရာဓေမိ သကံ စိတ္တံ၊ ဝိဝဇ္ဇေမိ အနေသနံ။

‘‘ရာဂူပသံဟိတံ စိတ္တံ၊ ယဒါ ဥပ္ပဇ္ဇတေ မမ၊

သယံဝ ပစ္စဝေက္ခာမိ၊ ဧကဂ္ဂေါ တံ ဒမေမဟံ။

‘‘ရဇ္ဇသေ ရဇ္ဇနီယေ စ၊ ဒုဿနီယေ စ ဒုဿသေ၊

မုယှသေ မောဟနီယေ စ၊ နိက္ခမဿု ဝနာ တုဝံ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓါနံ အယံ ဝါသော၊ နိမ္မလာနံ တပဿိနံ၊

မာ ခေါ ဝိသုဒ္ဓံ ဒူသေသိ၊ နိက္ခမဿု ဝနာ တုဝံ။

‘‘အဂါရိကော ဘဝိတွာန၊ ယဒါ ပုတ္တံ လဘိဿသိ၊

ဥဘောပိ မာ ဝိရာဓေသိ၊ နိက္ခမဿု ဝနာ တုဝံ။

‘‘ဆဝါလာတံ ယထာ ကဋ္ဌံ၊ န ကွစိ ကိစ္စကာရကံ၊

နေဝ ဂါမေ အရညေ ဝါ၊ န ဟိ တံ ကဋ္ဌသမ္မတံ။

‘‘ဆဝါလာတူပမော တွံ သိ၊ န ဂိဟီ နာပိ သညတော၊

ဥဘတော မုတ္တကော အဇ္ဇ၊ နိက္ခမဿု ဝနာ တုဝံ။

‘‘သိယာ နု ခေါ တဝ ဧတံ၊ ကော ပဇာနာတိ တေ ဣဒံ၊

သဒ္ဓါဓုရံ ဝဟိသိ မေ၊ ကောသဇ္ဇဗဟုလာယ စ။

‘‘ဇိဂုစ္ဆိဿန္တိ ¶ တံ ဝိညူ၊ အသုစိံ နာဂရိကော ယထာ၊

အာကဍ္ဎိတွာန ဣသယော၊ စောဒယိဿန္တိ တံ သဒါ။

‘‘တံ ¶ ဝိညူ ပဝဒိဿန္တိ၊ သမတိက္ကန္တသာသနံ၊

သံဝါသံ အလဘန္တော ဟိ၊ ကထံ ဇီဝိဟိသိ တုဝံ။

‘‘တိဓာပဘိန္နံ မာတင်္ဂံ၊ ကုဉ္ဇရံ သဋ္ဌိဟာယနံ၊

ဗလီ နာဂေါ ဥပဂန္တွာ၊ ယူထာ နီဟရတေ ဂဇံ။

‘‘ယူထာ ဝိနိဿဋော သန္တော၊ သုခံ သာတံ န ဝိန္ဒတိ၊

ဒုက္ခိတော ဝိမနော ဟောတိ၊ ပဇ္ဈာယန္တော ပဝေဓတိ။

‘‘တထေဝ ဇဋိလာ တမ္ပိ၊ နီဟရိဿန္တိ ဒုမ္မတိံ၊

တေဟိ တွံ နိဿဋော သန္တော၊ သုခံ သာတံ န လစ္ဆသိ။

‘‘ဒိဝါ ဝါ ယဒိ ဝါ ရတ္တိံ၊ သောကသလ္လသမပ္ပိတော၊

ဒယှတိ ပရိဠာဟေန၊ ဂဇော ယူထာဝ နိဿဋော။

‘‘ဇာတရူပံ ယထာ ကူဋံ၊ နေဝ ဈာယတိ ကတ္ထစိ၊

တထာ သီလဝီဟိနော တွံ၊ န ဈာယိဿသိ ကတ္ထစိ။

‘‘အဂါရံ ဝသမာနောပိ၊ ကထံ ဇီဝိဟိသိ တုဝံ၊

မတ္တိကံ ပေတ္တိကဉ္စာပိ၊ နတ္ထိ တေ နိဟိတံ ဓနံ။

‘‘သယံ ကမ္မံ ကရိတွာန၊ ဂတ္တေ သေဒံ ပမောစယံ၊

ဧဝံ ဇီဝိဟိသိ ဂေဟေ၊ သာဓု တေ တံ န ရုစ္စတိ။

‘‘ဧဝါဟံ တတ္ထ ဝါရေမိ၊ သံကိလေသဂတံ မနံ၊

နာနာဓမ္မကထံ ကတွာ၊ ပါပါ စိတ္တံ နိဝါရယိံ။

‘‘ဧဝံ မေ ဝိဟရန္တဿ၊ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနော၊

တိံသဝဿသဟဿာနိ၊ ဝိပိနေ မေ အတိက္ကမုံ။

‘‘အပ္ပမာဒရတံ ဒိသွာ၊ ဥတ္တမတ္ထံ ဂဝေသကံ၊

ပဒုမုတ္တရသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အာဂစ္ဆိ မမ သန္တိကံ။

‘‘တိမ္ဗရူသကဝဏ္ဏာဘော၊ အပ္ပမေယျော အနူပမော၊

ရူပေနာသဒိသော ဗုဒ္ဓါ၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘သုဖုလ္လော ¶ သာလရာဇာဝ၊ ဝိဇ္ဇူဝဗ္ဘဃနန္တရေ၊

ဉာဏေနာသဒိသော ဗုဒ္ဓါ၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘သီဟရာဇာဝသမ္ဘီတော၊ ဂဇရာဇာဝ ဒပ္ပိတော၊

လာသီတော ဗျဂ္ဃရာဇာဝ၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘သိင်္ဃီနိက္ခသဝဏ္ဏာဘော၊ ခဒိရင်္ဂါရသန္နိဘော၊

မဏိ ယထာ ဇောတိရသော၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓကေလာသနိဘော၊ ပုဏ္ဏမာယေဝ စန္ဒိမာ၊

မဇ္ဈနှိကေဝ သူရိယော၊ အာကာသေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘ဒိသွာ ¶ နဘေ စင်္ကမန္တံ၊ ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ၊

ဒေဝေါ နု ခေါ အယံ သတ္တော၊ ဥဒါဟု မနုဇော အယံ။

‘‘န မေ သုတော ဝါ ဒိဋ္ဌော ဝါ၊ မဟိယာ ဧဒိသော နရော၊

အပိ မန္တပဒံ အတ္ထိ၊ အယံ သတ္ထာ ဘဝိဿတိ။

‘‘ဧဝါဟံ စိန္တယိတွာန၊ သကံ စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊

နာနာပုပ္ဖဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ၊ သန္နိပါတေသဟံ တဒါ။

‘‘ပုပ္ဖာသနံ ပညာပေတွာ၊ သာဓုစိတ္တံ မနောရမံ၊

နရသာရထိနံ အဂ္ဂံ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိံ။

‘‘ဣဒံ မေ အာသနံ ဝီရ၊ ပညတ္တံ တဝနုစ္ဆဝံ၊

ဟာသယန္တော မမံ စိတ္တံ၊ နိသီဒ ကုသုမာသနေ။

‘‘နိသီဒိ တတ္ထ ဘဂဝါ၊ အသမ္ဘီတောဝ ကေသရီ၊

သတ္တရတ္တိန္ဒိဝံ ဗုဒ္ဓါ၊ ပဝရေ ကုသုမာသနေ။

‘‘နမဿမာနော အဋ္ဌာသိံ၊ သတ္တရတ္တိန္ဒိဝံ အဟံ၊

ဝုဋ္ဌဟိတွာ သမာဓိမှာ၊ သတ္ထာ လောကေ အနုတ္တရော၊

မမ ကမ္မံ ပကိတ္တေန္တော၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။

‘‘ဘာဝေဟိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ၊ ဘာဝနာနမနုတ္တရံ၊

ဣမံ သတိံ ဘာဝယိတွာ၊ ပူရယိဿသိ မာနသံ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿာနိ ¶ ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿသိ၊

အသီတိက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿသိ၊

သဟဿက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ၊ ရာဇာ ရဋ္ဌေ ဘဝိဿသိ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

အနုဘောဿသိ တံ သဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘ဘဝါဘဝေ သံသရန္တော၊ မဟာဘောဂံ လဘိဿသိ၊

ဘောဂေ တေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘အသီတိကောဋိံ ဆဍ္ဍေတွာ၊ ဒါသေ ကမ္မကရေ ဗဟူ၊

ဂေါတမဿ ဘဂဝတော၊ သာသနေ ပဗ္ဗဇိဿသိ။

‘‘အာရာဓယိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဂေါတမံ သကျပုင်္ဂဝံ၊

သုဘူတိ နာမ နာမေန၊ ဟေဿသိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဒက္ခိဏေယျဂုဏမှိ တံ၊

တထာရဏဝိဟာရေ စ၊ ဒွီသု အဂ္ဂေ ဌပေဿသိ။

‘‘ဣဒံ ¶ ဝတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဇလဇုတ္တမနာမကော၊

နဘံ အဗ္ဘုဂ္ဂမီ ဝီရော၊ ဟံသရာဇာဝ အမ္ဗရေ။

‘‘သာသိတော လောကနာထေန၊ နမဿိတွာ တထာဂတံ၊

သဒါ ဘာဝေမိ မုဒိတော၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိမုတ္တမံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသံ အဂစ္ဆဟံ။

‘‘အသီတိက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သဟဿက္ခတ္တုံ ရာဇာ စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

အနုဘောမိ သုသမ္ပတ္တိံ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘ဘဝါဘဝေ ¶ သံသရန္တော၊ မဟာဘောဂံ လဘာမဟံ၊

ဘောဂေ မေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဖလံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ စတဿော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ –

ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ သုဘူတိတ္ထေရော ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိတ္ထာတိ။

ဧဝံ ပန သော တာဝတိံသဘဝနေ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ တတော စုတော မနုဿလောကေ အနေကသတက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တိရာဇာ စ ပဒေသရာဇာ စ ဟုတွာ ဥဠာရံ မနုဿသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ အထ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာဝတ္ထိယံ သုမနသေဋ္ဌိဿ ဂေဟေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ကနိဋ္ဌော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ ‘‘သုဘူတီ’’တိဿ နာမံ အဟောသိ။

တေန စ သမယေန အမှာကံ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝေဠုဝနပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ လောကာနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တော ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ သီတဝနေ ဝိဟရတိ။ တဒါ အနာထပိဏ္ဍိကော သေဋ္ဌိ သာဝတ္ထိယံ ဥဋ္ဌာနကဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ အတ္တနော သဟာယဿ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော ဃရံ ဂတော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတွာ သတ္ထာရံ သီတဝနေ ဝိဟရန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဌမဒဿနေနေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ သတ္ထာရံ သာဝတ္ထိံ အာဂမနတ္ထာယ ယာစိတွာ တတော ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနေ မဂ္ဂေ ယောဇနေ ယောဇနေ သတသဟဿပရိစ္စာဂေန ဝိဟာရေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ သာဝတ္ထိယံ ရာဇမာနေန အဋ္ဌကရီသပ္ပမာဏံ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဥယျာနဘူမိံ ကောဋိသန္ထာရေန ကိဏိတွာ တတ္ထ ဘဂဝတော ဝိဟာရံ ကာရေတွာ အဒါသိ။ ဝိဟာရပရိဂ္ဂဟဏဒိဝသေ အယံ သုဘူတိကုဋုမ္ဗိကော အနာထပိဏ္ဍိကသေဋ္ဌိနာ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော သဒ္ဓံ ပဋိလဘိတွာ ပဗ္ဗဇိ ¶ ။ သော ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဒွေ မာတိကာ ပဂုဏာ ကတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ အရညေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော မေတ္တာဈာနပါဒကံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ¶ ယသ္မာ သတ္ထာရာ ဒေသိတနိယာမေန အနောဒိဿကံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ အရဏဝိဟာရီနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဃရေ ဃရေ မေတ္တာဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ¶ ဘိက္ခံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ‘‘ဧဝံ ဒါယကာနံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တသ္မာ ဒက္ခိဏေယျာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ အရဏဝိဟာရီနံ ယဒိဒံ သုဘူတိ၊ ဒက္ခိဏေယျာနံ ယဒိဒံ သုဘူတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၉၈၊ ၂၀၁)။ ဧဝမယံ မဟာထေရော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာယ အတ္တနာ ပူရိတပါရမီနံ ဖလဿ မတ္ထကံ ပတွာ လောကေ အဘိညာတော အဘိလက္ခိတော ဟုတွာ ဗဟုဇနဟိတာယ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ အဂမာသိ။

ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ထေရဿ အာဂမနံ သုတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ဝသထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘နိဝါသနဋ္ဌာနံ ကရိဿာမီ’’တိ ပက္ကန္တော ဝိဿရိ။ ထေရော သေနာသနံ အလဘန္တော အဗ္ဘောကာသေ ဝီတိနာမေသိ။ ထေရဿ အာနုဘာဝေန ဒေဝေါ န ဝဿတိ။ မနုဿာ အဝုဋ္ဌိတာယ ဥပဒ္ဒုတာ ရညော နိဝေသနဒွါရေ ဥက္ကုဋ္ဌိမကံသု။ ရာဇာ ‘‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဒေဝေါ န ဝဿတီ’’တိ ဝီမံသန္တော ‘‘ထေရဿ အဗ္ဘောကာသဝါသေန မညေ န ဝဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ ပဏ္ဏကုဋိံ ကာရာပေတွာ ‘‘ဣမိဿာ၊ ဘန္တေ၊ ပဏ္ဏကုဋိယာ ဝသထာ’’တိ ဝတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။ ထေရော ကုဋိကံ ပဝိသိတွာ တိဏသန္ထာရကေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ တဒါ ပန ဒေဝေါ ထောကံ ထောကံ ဖုသာယတိ၊ န သမ္မာ ဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆတိ။ အထ ထေရော လောကဿ အဝုဋ္ဌိကဘယံ ဝိသမိတုကာမော အတ္တနော အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝတ္ထုကဿ ပရိဿယဿ အဘာဝံ ပဝေဒေန္တော –

‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ၊ ဝဿ ဒေဝ ယထာသုခံ၊

စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတံ ဝိမုတ္တံ၊ အာတာပီ ဝိဟရာမိ ဝဿ ဒေဝါ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ ဆန္န-သဒ္ဒေါ တာဝ ‘‘ဆန္နာ သာ ကုမာရိကာ ဣမဿ ကုမာရကဿ’’ (ပါရာ။ ၂၉၆) ‘‘နစ္ဆန္နံ နပ္ပတိရူပ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၈၃) ပတိရူပေ အာဂတော။ ‘‘ဆန္နံ တွေဝ၊ ဖဂ္ဂုဏ၊ ဖဿာယတနာန’’န္တိအာဒီသု ဝစနဝိသိဋ္ဌေ သင်္ချာဝိသေသေ။ ‘‘ဆန္နမတိဝဿတိ၊ ဝိဝဋံ နာတိဝဿတီ’’တိအာဒီသု ¶ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅) ဂဟဏေ။ ‘‘ကျာဟံ တေ နစ္ဆန္နောပိ ကရိဿာမီ’’တိအာဒီသု နိဝါသနပါရုပနေ ‘‘အာယသ္မာ ဆန္နော အနာစာရံ အာစရတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၂၄) ပညတ္တိယံ။ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နံ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နံ (ပါစိ။ ၅၂၊ ၅၄)၊ ဆန္နာ ကုဋိ အာဟိတော ¶ ဂိနီ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၈) စ အာဒီသု တိဏာဒီဟိ ဆာဒနေ။ ဣဓာပိ တိဏာဒီဟိ ဆာဒနေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တသ္မာ တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ဆန္နာ ယထာ န ဝဿတိ ဝဿောဒကပတနံ န ဟောတိ န ဩဝဿတိ၊ ဧဝံ သမ္မဒေဝ ဆာဒိတာတိ အတ္ထော။

မေ-သဒ္ဒေါ ‘‘ကိစ္ဆေန မေ အဓိဂတံ၊ ဟလံ ဒါနိ ပကာသိတု’’န္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၈၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၆၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂) ကရဏေ အာဂတော၊ မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘တဿ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၈၂၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅၇) သမ္ပဒါနေ၊ မယှန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ဗောဓာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတော’’အာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၄) သာမိအတ္ထေ အာဂတော။ ဣဓာပိ သာမိအတ္ထေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ မမာတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ ခီဏာသဝါနံ မမာယိတဗ္ဗံ နာမ ကိဉ္စိ နတ္ထိ လောကဓမ္မေဟိ အနုပလိတ္တဘာဝတော၊ လောကသမညာဝသေန ပန တေသမ္ပိ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉)။

ကုဋိကာတိ ပန မာတုကုစ္ဆိပိ ကရဇကာယောပိ တိဏာဒိစ္ဆဒနော ပတိဿယောပိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ –

‘‘မာတရံ ကုဋိကံ ဗြူသိ၊ ဘရိယံ ဗြူသိ ကုလာဝကံ၊

ပုတ္တေ သန္တာနကေ ဗြူသိ၊ တဏှာ မေ ဗြူသိ ဗန္ဓန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉) –

အာဒီသု မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ကုဋိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။

‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလကုဋိကေ ¶ ၊ မံသနှာရုပသိဗ္ဗိတေ၊

ဓိရတ္ထု ပူရေ ဒုဂ္ဂန္ဓေ၊ ပရဂတ္တေ မမာယသီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၁၅၃) –

အာဒီသု ကေသာဒိသမူဟဘူတော ကရဇကာယော။ ‘‘ကဿပဿ ဘဂဝတော ဘဂိနိ ကုဋိ ဩဝဿတိ’’ (မ။ နိ။ ၂။၂၉၁) ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တာ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၄၉) တိဏဆဒနပတိဿယော။ ဣဓာပိ ¶ သော ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗော ပဏ္ဏသာလာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ကုဋိ ဧဝ ဟိ ကုဋိကာ၊ အပါကဋကုဋိ ‘‘ကုဋိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။

သုခ-သဒ္ဒေါ ပန ‘‘ဝိပိဋ္ဌိကတွာန သုခံ ဒုခဉ္စ၊ ပုဗ္ဗေဝ စ သောမနဿဒေါမနဿ’’န္တိအာဒီသု ¶ (သု။ နိ။ ၆၇) သုခဝေဒနာယံ အာဂတော။ ‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါ၊ သုခါ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၉၄) သုခမူလေ။ ‘‘သုခဿေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓိဝစနံ ယဒိဒံ ပုညာနီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၆၂၊ ဣတိဝု။ ၂၂) သုခဟေတုမှိ။ ‘‘ယသ္မာ စ၊ ခေါ၊ မဟာလိ၊ ရူပံ သုခံ သုခါနုပတိတံ သုခါဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၀) သုခါရမ္မဏေ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာ ဧတေ၊ စုန္ဒ၊ အရိယဿ ဝိနယေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၈၂) အဗျာပဇ္ဇေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄) နိဗ္ဗာနေ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န သုကရံ အက္ခာနေန ပါပုဏိတုံ ယာဝ သုခါ သဂ္ဂါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၂၅) သုခပ္ပစ္စယဋ္ဌာနေ။ ‘‘သောဝဂ္ဂိကံ သုခဝိပါကံ သဂ္ဂသံဝတ္တနိက’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၃၀) ဣဋ္ဌေ၊ ပိယမနာပေတိ အတ္ထော။ ဣဓာပိ ဣဋ္ဌေ သုခပ္ပစ္စယေ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သာ ဟိ ကုဋိ အန္တော ဗဟိ စ မနာပဘာဝေန သမ္ပာဒိတာ နိဝါသနဖာသုတာယ ‘‘သုခါ’’တိ ဝုတ္တာ။ တထာ နာတိသီတနာတိဥဏှတာယ ဥတုသုခသမ္ပတ္တိယောဂေန ကာယိကစေတသိကသုခဿ ပစ္စယဘာဝတော။

နိဝါတာတိ အဝါတာ၊ ဖုသိတဂ္ဂဠပိဟိတဝါတပါနတ္တာ ဝါတပရိဿယရဟိတာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ တဿာ ကုဋိကာ သုခဘာဝဝိဘာဝနံ။ သဝါတေ ဟိ သေနာသနေ ဥတုသပ္ပာယော န လဗ္ဘတိ၊ နိဝါတေ သော လဗ္ဘတီတိ။ ဝဿာတိ ပဝဿ သမ္မာ ဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆ။ ဒေဝါတိ အယံ ဒေဝ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣမာနိ တေ၊ ဒေဝ၊ စတုရာသီတိ နဂရသဟဿာနိ ကုသဝတီရာဇဓာနိပ္ပမုခါနိ၊ ဧတ္ထ ¶ ၊ ဒေဝ၊ ဆန္ဒံ ဇနေဟိ ဇီဝိတေ အပေက္ခ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၆၆) သမ္မုတိဒေဝေ ခတ္တိယေ အာဂတော။ ‘‘စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝါ ဝဏ္ဏဝန္တော သုခဗဟုလာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၇) ဥပပတ္တိဒေဝေသု။ ‘‘တဿ ဒေဝါတိဒေဝဿ၊ သာသနံ သဗ္ဗဒဿိနော’’တိအာဒီသု ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေသု ¶ ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနဉှိ ဘဂဝတော အတိဒေဝဘာဝေ ဝုတ္တေ ဣတရေသံ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ ‘‘ဝိဒ္ဓေ ဝိဂတဝလာဟကေ ဒေဝေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၈၆၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ဣတိဝု။ ၂၇) အာကာသေ။ ‘‘ဒေဝေါ စ ကာလေန ကာလံ န သမ္မာ ဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) မေဃေ ပဇ္ဇုန္နေ ဝါ။ ဣဓာပိ မေဃေ ပဇ္ဇုန္နေ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝဿာတိ ဟိ တေ အာဏာပေန္တော ထေရော အာလပတိ။ ယထာသုခန္တိ ယထာရုစိံ။ တဝ ဝဿနေန မယှံ ဗာဟိရော ပရိဿယော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ယထာကာမံ ဝဿာတိ ဝဿူပဇီဝိသတ္တေ အနုဂ္ဂဏှန္တော ဝဒတိ။

ဣဒါနိ အဗ္ဘန္တရေ ပရိဿယာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘စိတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတန္တိ မမ စိတ္တံ သုဋ္ဌု အတိဝိယ သမ္မာ သမ္မဒေဝ ဧကဂ္ဂဘာဝေန အာရမ္မဏေ ဌပိတံ။ တဉ္စ ခေါ န နီဝရဏာဒိဝိက္ခမ္ဘနမတ္တေန၊ အပိ စ ခေါ ဝိမုတ္တံ ဩရမ္ဘာဂိယဥဒ္ဓံဘာဂိယသင်္ဂဟေဟိ ¶ သဗ္ဗသံယောဇနေဟိ သဗ္ဗကိလေသဓမ္မတော စ ဝိသေသေန ဝိမုတ္တံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ပဋိပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနဝသေန တေ ပဇဟိတွာ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ။ ဖလသမာပတ္တိအတ္ထံ ဝိပဿနာရမ္ဘဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထဉ္စ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟုတွာ ဝိဟရာမိ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီဟိ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေမိ၊ န ပန ကိလေသပ္ပဟာနတ္ထံ၊ ပဟာတဗ္ဗဿေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယထာ ပန ဗာဟိရပရိဿယာဘာဝေန၊ ဒေဝ၊ မယာ တွံ ဝဿနေ နိယောဇိတော၊ ဧဝံ အဗ္ဘန္တရပရိဿယာဘာဝေနပီ’’တိ ဒဿေန္တော ပုနပိ ‘‘ဝဿ၊ ဒေဝါ’’တိ အာဟ။

အပရော နယော ဆန္နာတိ ဆာဒိတာ ပိဟိတာ။ ကုဋိကာတိ အတ္တဘာဝေါ။ သော ဟိ ‘‘အနေကာဝယဝဿ သမုဒါယဿ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလဿ တဏှာသံယုတ္တဿ အယဉ္စေဝ ကာယော သမုဒါဂတော၊ ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၉) ကာယောတိ အာဂတော။ ‘‘သိဉ္စ၊ ဘိက္ခု၊ ဣမံ နာဝံ ¶ ၊ သိတ္တာ တေ လဟုမေဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၆) နာဝါတိ အာဂတော။ ‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ၊ ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၅၄) စ အာဒီသု ဂဟန္တိ အာဂတော။ ‘‘သတ္တော ဂုဟာယံ ဗဟုနာဘိဆန္နော၊ တိဋ္ဌံ နရော မောဟနသ္မိံ ပဂါဠှော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၇၇၈) ဂုဟာတိ ¶ အာဂတော။ ‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ၊ ဧကာရော ဝတ္တတီ ရထော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၆၅) ရထောတိ အာဂတော။ ‘‘ပုန ဂေဟံ န ကာဟသီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၅၄) ဂေဟန္တိ အာဂတော။ ‘‘ဝိဝဋာ ကုဋိ နိဗ္ဗုတော ဂိနီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၉) ကုဋီတိ အာဂတော။ တသ္မာ ဣဓာပိ သော ‘‘ကုဋိကာ’’တိ ဝုတ္တော။ အတ္တဘာဝေါ ဟိ ကဋ္ဌာဒီနိ ပဋိစ္စ လဗ္ဘမာနာ ဂေဟနာမိကာ ကုဋိကာ ဝိယ အဋ္ဌိအာဒိသညိတေ ပထဝီဓာတုအာဒိကေ ဖဿာဒိကေ စ ပဋိစ္စ လဗ္ဘမာနော ‘‘ကုဋိကာ’’တိ ဝုတ္တော၊ စိတ္တမက္ကဋဿ နိဝါသဘာဝတော စ။ ယထာဟ –

‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလကုဋိဝေသာ၊ မက္ကဋာဝသထော ဣတိ၊

မက္ကဋော ပဉ္စဒွါရာယ၊ ကုဋိကာယ ပသက္ကိယ၊

ဒွါရေနာနုပရိယာတိ၊ ဃဋ္ဋယန္တော ပုနပ္ပုန’’န္တိ စ။

သာ ပနေသာ အတ္တဘာဝကုဋိကာ ထေရဿ တိဏ္ဏံ ဆန္နံ အဋ္ဌန္နဉ္စ အသံဝရဒွါရာနံ ဝသေန သမတိ ဝိဇ္ဈနကဿ ရာဂါဒိအဝဿုတဿ ပညာယ သံဝုတတ္တာ သမ္မဒေဝ ပိဟိတတ္တာ ‘‘ဆန္နာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁)။ ဝုတ္တနယေန ဆန္နတ္တာ ဧဝ ကိလေသဒုက္ခာဘာဝတော နိရာမိသသုခသမင်္ဂိတာယ စ သုခါ သုခပ္ပတ္တာ၊ တတော ဧဝ စ နိဝါတာ နိဟတမာနမဒထမ္ဘသာရမ္ဘတာယ နိဝါတဝုတ္တိကာ။ အယဉ္စ နယော ¶ ‘‘မယှံ န သံကိလေသဓမ္မာနံ သံဝရဏမတ္တေန သိဒ္ဓါ၊ အထ ခေါ အဂ္ဂမဂ္ဂသမာဓိနာ သုဋ္ဌု သမာဟိတစိတ္တတာယ စေဝ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ သဗ္ဗသံယောဇနေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တစိတ္တတာယ စာ’’တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ဧဝံဘူတော စ ‘‘ဣဒါနာဟံ ကတကရဏီယော’’တိ န အပ္ပောဿုက္ကော ဟောမိ၊ အထ ခေါ အာတာပီ ဝိဟရာမိ၊ သဒေဝကဿ လောကဿ ဟိတသုခူပသံဟာရေ ဥဿာဟဇာတော ဘိက္ခာစာရကာလေပိ အနုဃရံ ဗြဟ္မဝိဟာရေနေဝ ဝိဟရာမိ။ တသ္မာ ¶ တွမ္ပိ၊ ဒေဝ၊ ပဇ္ဇုန္န မယှံ ပိယံ ကာတုကာမတာယပိ ဝဿူပဇီဝီနံ သတ္တာနံ အနုကမ္ပာယပိ ဝဿ သမ္မာ ဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထ ¶ စ ထေရော ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ’’တိ ဣမိနာ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒံ အတ္တနော အဓိသီလသိက္ခံ ဒဿေတိ။ ‘‘စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတ’’န္တိ ဣမိနာ အဓိစိတ္တသိက္ခံ။ ‘‘ဝိမုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ အဓိပညာသိက္ခံ။ ‘‘အာတာပီ ဝိဟရာမီ’’တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ။ အထ ဝါ ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ’’တိ ဣမိနာ အနိမိတ္တဝိဟာရံ ဒဿေတိ ကိလေသဝဿပိဓာနမုခေန နိစ္စာဒိနိမိတ္တုဂ္ဃာဋနဒီပနတော။ ‘‘စိတ္တံ မေ သုသမာဟိတ’’န္တိ ဣမိနာ အပ္ပဏိဟိတဝိဟာရံ။ ‘‘ဝိမုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ သုညတဝိဟာရံ။ ‘‘အာတာပီ ဝိဟရာမီ’’တိ ဣမိနာ တေသံ တိဏ္ဏံ ဝိဟာရာနံ အဓိဂမူပါယံ။ ပဌမေန ဝါ ဒေါသပ္ပဟာနံ၊ ဒုတိယေန ရာဂပ္ပဟာနံ၊ တတိယေန မောဟပ္ပဟာနံ။ တထာ ဒုတိယေန ပဌမဒုတိယေဟိ ဝါ ဓမ္မဝိဟာရသမ္ပတ္တိယော ဒဿေတိ။ တတိယေန ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိယော။ ‘‘အာတာပီ ဝိဟရာမီ’’တိ ဣမိနာ ပရဟိတပဋိပတ္တိယံ အတန္ဒိတဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဂါထာယ ဝုတ္တာနံ ဓမ္မဝိဟာရာဒီနံ ဣမာယ ဂါထာယ ဒဿိတတ္တာ တတ္ထ အဒဿိတေသု နာမဂေါတ္တေသု နာမံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေ ဟိ ထေရာ နာမမတ္တေန ပါကဋာ၊ တေ နာမေန၊ ယေ ဂေါတ္တမတ္တေန ပါကဋာ၊ တေ ဂေါတ္တေန၊ ယေ ဥဘယထာ ပါကဋာ၊ တေ ဥဘယေနပိ ဒဿိဿ’’န္တိ။ အယံ ပန ထေရော နာမေန အဘိလက္ခိတော၊ န တထာ ဂေါတ္တေနာတိ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ သုဘူတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣတ္ထန္တိ ဣဒံ ပကာရံ၊ ဣမိနာ အာကာရေနာတိ အတ္ထော။ သုဒန္တိ သု ဣဒံ၊ သန္ဓိဝသေန ဣကာရလောပေါ။ သူတိ စ နိပါတမတ္တံ၊ ဣဒံ ဂါထန္တိ ယောဇနာ။ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနမေတံ ဂရုဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနမေတံ။ သုဘူတီတိ နာမကိတ္တနံ။ သော ဟိ သရီရသမ္ပတ္တိယာပိ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော၊ ဂုဏသမ္ပတ္တိယာပိ။ ဣတိ သုန္ဒရာယ သရီရာဝယဝဝိဘူတိယာ သီလသမ္ပတ္တိယာဒိဝိဘူတိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ သုဘူတီတိ ပညာယိတ္ထ သီလသာရာဒိထိရဂုဏယောဂတော ထေရော။ အဘာသိတ္ထာတိ ကထေသိ။ ကသ္မာ ပနေတေ မဟာထေရာ အတ္တနော ဂုဏေ ပကာသေန္တီတိ? ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ ¶ အနဓိဂတပုဗ္ဗံ ပရမဂမ္ဘီရံ အတိဝိယ သန္တံ ပဏီတံ အတ္တနာ အဓိဂတံ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ¶ ပီတိဝေဂသမုဿာဟိတဥဒါနဝသေန သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝဝိဘာဝနဝသေန စ ပရမပ္ပိစ္ဆာ အရိယာ ¶ အတ္တနော ဂုဏေ ပကာသေန္တိ၊ ယထာ တံ လောကနာထော ဗောဓနေယျအဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘ဒသဗလသမန္နာဂတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒေါ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော ဂုဏေ ပကာသေတိ၊ ဧဝမယံ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ ဟောတီတိ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ထေရဂါထာသံဝဏ္ဏနာယ

သုဘူတိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဥပသန္တောတိ အာယသ္မတော မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ထေရော ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ ဃရာဝါသံ ဝသန္တော ဧကဒိဝသံ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဟံသဝတီနဂရဝါသိကေ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထေ ယေန ဗုဒ္ဓါ ယေန ဓမ္မော ယေန သင်္ဃော၊ တန္နိန္နေ တပ္ပောဏေ တပ္ပဗ္ဘာရေ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဥပဂတော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ကိရ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂေါ၊ အဟော ဝတာဟမ္ပိ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ အယံ ဝိယ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ သတ္ထု ဒေသနာပရိယောသာနေ ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သွေ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ နိမန္တေသိ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ။ သော ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ သကနိဝေသနံ ဂန္တွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ဗုဒ္ဓဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနံ ဂန္ဓဒါမမာလာဒါမာဒီဟိ အလင်္ကရိတွာ ပဏီတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ပဋိယာဒါပေတွာ တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန သကေ နိဝေသနေ ဘိက္ခုသတသဟဿပရိဝါရံ ဘဂဝန္တံ ဝိဝိဓယာဂုခဇ္ဇကပရိဝါရံ နာနာရသသူပဗျဉ္ဇနံ ဂန္ဓသာလိဘောဇနံ ဘောဇေတွာ ¶ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ စိန္တေသိ – ‘‘မဟန္တံ၊ ခေါ၊ အဟံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေမိ န ခေါ ပန မယှံ ယုတ္တံ ဧကဒိဝသမေဝ ဒါနံ ဒတွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတုံ၊ အနုပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဒိဝသေ ဒါနံ ဒတွာ ပတ္ထေဿာမီ’’တိ ¶ ။ သော တေနေဝ နိယာမေန သတ္တ ဒိဝသေ မဟာဒါနာနိ ဒတွာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ဒုဿကောဋ္ဌာဂါရံ ဝိဝရာပေတွာ ဥတ္တမံ တိစီဝရပ္ပဟောနကံ သုခုမဝတ္ထံ ဗုဒ္ဓဿ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဘိက္ခုသတသဟဿဿ စ တိစီဝရံ ဒတွာ တထာဂတံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ယော သော ဘိက္ခု တုမှေဟိ ဣတော သတ္တမဒိဝသမတ္ထကေ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော၊ အဟမ္ပိ သော ဘိက္ခု ဝိယ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ ဝတွာ သတ္ထု ပါဒမူလေ ¶ နိပဇ္ဇိတွာ ပတ္ထနံ အကာသိ။ သတ္ထာ တဿ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အနာဂတေ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သာသနေ တဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၄။၂၂၁-၂၅၀) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗလောကဝိဒူ မုနိ၊

ဣတော သတသဟဿမှိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ စက္ခုမာ။

‘‘ဩဝါဒကော ဝိညာပကော၊ တာရကော သဗ္ဗပါဏိနံ၊

ဒေသနာကုသလော ဗုဒ္ဓါ၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘အနုကမ္ပကော ကာရုဏိကော၊ ဟိတေသီ သဗ္ဗပါဏိနံ၊

သမ္ပတ္တေ တိတ္ထိယေ သဗ္ဗေ၊ ပဉ္စသီလေ ပတိဋ္ဌပိ။

‘‘ဧဝံ နိရာကုလံ အာသိ၊ သုညတံ တိတ္ထိယေဟိ စ၊

ဝိစိတ္တံ အရဟန္တေဟိ၊ ဝသီဘူတေဟိ တာဒိဘိ။

‘‘ရတနာနဋ္ဌပညာသံ၊ ဥဂ္ဂတော သော မဟာမုနိ၊

ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော၊ ဗာတ္တိံသဝရလက္ခဏော။

‘‘ဝဿသတသဟဿာနိ၊ အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊

တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘တဒါဟံ ဟံသဝတိယံ၊ ဗြာဟ္မဏော ဝေဒပါရဂူ၊

ဥပေစ္စ သဗ္ဗလောကဂ္ဂံ၊ အဿောသိံ ဓမ္မဒေသနံ။

‘‘တဒါ သော သာဝကံ ဝီရော၊ ပဘိန္နမတိဂေါစရံ၊

အတ္ထေ ဓမ္မေ နိရုတ္တေ စ၊ ပဋိဘာနေ စ ကောဝိဒံ။

‘‘ဌပေသိ ¶ ဧတဒဂ္ဂမှိ၊ တံ သုတွာ မုဒိတော အဟံ၊

သသာဝကံ ဇိနဝရံ၊ သတ္တာဟံ ဘောဇယိံ တဒါ။

‘‘ဒုဿေဟစ္ဆာဒယိတွာန၊ သသိဿံ ဗုဒ္ဓိသာဂရံ၊

နိပစ္စ ပါဒမူလမှိ၊ တံ ဌာနံ ပတ္ထယိံ အဟံ။

‘‘တတော အဝေါစ လောကဂ္ဂေါ၊ ပဿထေတံ ဒိဇုတ္တမံ၊

ဝိနတံ ပါဒမူလေ မေ၊ ကမလောဒရသပ္ပဘံ။

‘‘ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ ဘိက္ခုဿ၊ ဌာနံ ပတ္ထယတေ အယံ၊

တာယ သဒ္ဓါယ စာဂေန၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနေန စ။

‘‘သဗ္ဗတ္ထ သုခိတော ဟုတွာ၊ သံသရိတွာ ဘဝါဘဝေ၊

အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ၊ လစ္ဆသေတံ မနောရထံ။

‘‘သတသဟဿိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

ကောဋ္ဌိကော နာမ နာမေန၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘တံ သုတွာ မုဒိတော ဟုတွာ၊ ယာဝဇီဝံ တဒါ ဇိနံ၊

မေတ္တစိတ္တော ပရိစရိံ၊ သတော ပညာ သမာဟိတော။

‘‘တေန ကမ္မဝိပါကေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘သတာနံ တီဏိက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သတာနံ ပဉ္စက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

သဗ္ဗတ္ထ သုခိတော အာသိံ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝါဟသာ။

‘‘ဒုဝေ ဘဝေ သံသရာမိ၊ ဒေဝတ္တေ အထ မာနုသေ၊

အညံ ဂတိံ န ဂစ္ဆာမိ၊ သုစိဏ္ဏဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ဒုဝေ ကုလေ ပဇာယာမိ၊ ခတ္တိယေ အထ ဗြာဟ္မဏေ၊

နီစေ ကုလေ န ဇာယာမိ၊ သုစိဏ္ဏဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ပစ္ဆိမေ ¶ ဘဝေ သမ္ပတ္တေ၊ ဗြဟ္မဗန္ဓု အဟောသဟံ၊

သာဝတ္ထိယံ ဝိပ္ပကုလေ၊ ပစ္စာဇာတော မဟဒ္ဓနေ။

‘‘မာတာ စန္ဒဝတီ နာမ၊ ပိတာ မေ အဿလာယနော၊

ယဒါ မေ ပိတရံ ဗုဒ္ဓါ၊ ဝိနယီ သဗ္ဗသုဒ္ဓိယာ။

‘‘တဒါ ပသန္နော သုဂတေ၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ၊

မောဂ္ဂလ္လာနော အာစရိယော၊ ဥပဇ္ဈာ သာရိသမ္ဘဝေါ။

‘‘ကေသေသု ဆိဇ္ဇမာနေသု၊ ဒိဋ္ဌိ ဆိန္နာ သမူလိကာ၊

နိဝါသေန္တော စ ကာသာဝံ၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တီသု၊ ပဋိဘာနေ စ မေ မတိ၊

ပဘိန္နာ တေန လောကဂ္ဂေါ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။

‘‘အသန္ဒိဋ္ဌံ ဝိယာကာသိံ၊ ဥပတိဿေန ပုစ္ဆိတော၊

ပဋိသမ္ဘိဒါသု တေနာဟံ၊ အဂ္ဂေါ သမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ မမ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ ¶ စတဿော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ သော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညဉာဏသမ္ဘာရံ သမ္ဘရန္တော အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကောဋ္ဌိကောတိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါသု စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ အဘိညာတေ အဘိညာတေ မဟာထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တောပိ ဒသဗလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တောပိ ပဋိသမ္ဘိဒါသုယေဝ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဧဝမယံ ထေရော တတ္ထ ¶ ကတာဓိကာရတာယ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေန စ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂေါ ဇာတော။ အထ နံ သတ္ထာ မဟာဝေဒလ္လသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉ အာဒယော) အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာနံ ယဒိဒံ ¶ မဟာကောဋ္ဌိကော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၀၉၊ ၂၁၈)။ သော အပရေန သမယေန ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တော ဥဒါနဝသေန –

‘‘ဥပသန္တော ဥပရတော၊ မန္တဘာဏီ အနုဒ္ဓတော၊

ဓုနာတိ ပါပကေ ဓမ္မေ၊ ဒုမပတ္တံဝ မာလုတော’’တိ။ –

ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရော ဂါထံ အဘာသိ။

တတ္ထ ဥပသန္တောတိ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဥပသမနေန နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝကရဏေန ဥပသန္တော။ ဥပရတောတိ သဗ္ဗသ္မာ ပါပကရဏတော ဩရတော ဝိရတော။ မန္တဘာဏီတိ မန္တာ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ တာယ ပန ဥပပရိက္ခိတွာ ဘဏတီတိ မန္တဘာဏီ၊ ကာလဝါဒီအာဒိဘာဝံ အဝိဿဇ္ဇေန္တောယေဝ ဘဏတီတိ အတ္ထော။ မန္တဘဏနဝသေန ဝါ ဘဏတီတိ မန္တဘာဏီ၊ ဒုဗ္ဘာသိတတော ဝိနာ အတ္တနော ဘာသနဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ သုဘာသိတံယေဝ ဘဏတီတိ အတ္ထော။ ဇာတိအာဒိဝသေန အတ္တနော အနုက္ကံသနတော န ဥဒ္ဓတောတိ အနုဒ္ဓတော အထ ဝါ တိဏ္ဏံ ကာယဒုစ္စရိတာနံ ဝူပသမနေန တတော ပဋိဝိရတိယာ ဥပသန္တော၊ တိဏ္ဏံ မနောဒုစ္စရိတာနံ ဥပရမဏေန ပဇဟနေန ဥပရတော၊ စတုန္နံ ဝစီဒုစ္စရိတာနံ အပ္ပဝတ္တိယာ ပရိမိတဘာဏိတာယ မန္တဘာဏီ၊ တိဝိဓဒုစ္စရိတနိမိတ္တဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ဥဒ္ဓစ္စဿ အဘာဝတော အနုဒ္ဓတော။ ဧဝံ ပန တိဝိဓဒုစ္စရိတပ္ပဟာနေန သုဒ္ဓေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတော၊ ဥဒ္ဓစ္စပ္ပဟာနေန သမာဟိတော၊ တမေဝ သမာဓိံ ပဒဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဓုနာတိ ပါပကေ ဓမ္မေ လာမကဋ္ဌေန ပါပကေ သဗ္ဗေပိ သံကိလေသဓမ္မေ နိဒ္ဓုနာတိ၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟတိ ¶ ။ ယထာ ကိံ? ဒုမပတ္တံဝ မာလုတော၊ ယထာ နာမ ဒုမဿ ရုက္ခဿ ပတ္တံ ပဏ္ဍုပလာသံ မာလုတော ဝါတော ဓုနာတိ၊ ဗန္ဓနတော ဝိယောဇေန္တော နီဟရတိ၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တပဋိပတ္တိယံ ဌိတော ပါပဓမ္မေ အတ္တနော သန္တာနတော နီဟရတိ၊ ဧဝမယံ ထေရဿ အညာပဒေသေန အညာဗျာကရဏဂါထာပိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ ¶ စ ကာယဝစီဒုစ္စရိတပ္ပဟာနဝစနေန ပယောဂသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ၊ မနောဒုစ္စရိတပ္ပဟာနဝစနေန အာသယသုဒ္ဓိံ။ ဧဝံ ပယောဂါသယသုဒ္ဓဿ ‘‘အနုဒ္ဓတော’’တိ ¶ ဣမိနာ ဥဒ္ဓစ္စာဘာဝဝစနေန တဒေကဋ္ဌတာယ နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဒဿေတိ။ တေသု ပယောဂသုဒ္ဓိယာ သီလသမ္ပတ္တိ ဝိဘာဝိတာ၊ အာသယသုဒ္ဓိယာ သမထဘာဝနာယ ဥပကာရကဓမ္မပရိဂ္ဂဟော၊ နီဝရဏပ္ပဟာနေန သမာဓိဘာဝနာ၊ ‘‘ဓုနာတိ ပါပကေ ဓမ္မေ’’တိ ဣမိနာ ပညာဘာဝနာ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။ ဧဝံ အဓိသီလသိက္ခာဒယော တိဿော သိက္ခာ၊ တိဝိဓကလျာဏံ သာသနံ၊ တဒင်္ဂပ္ပဟာနာဒီနိ တီဏိ ပဟာနာနိ၊ အန္တဒွယပရိဝဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇနံ၊ အပါယဘဝါဒီနံ သမတိက္ကမနူပါယော စ ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဣမိနာ နယေန သေသဂါထာသုပိ ယထာရဟံ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတ္ထမတ္တမေဝ ပန တတ္ထ တတ္ထ အပုဗ္ဗံ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ မဟာကောဋ္ဌိကော’’တိ ဣဒံ ပူဇာဝစနံ၊ ယထာ တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနောတိ။

မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ကင်္ခါရေဝတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ပညံ ဣမံ ပဿာတိ အာယသ္မတော ကင်္ခါရေဝတဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ထေရော ပဒုမုတ္တရဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တော။ ဧကဒိဝသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ ဌိတော ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဈာနာဘိရတာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယာပိ အနာဂတေ ဧဝရူပေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒေသနာဝသာနေ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန မဟာသက္ကာရံ ကတွာ ဘဂဝန္တံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ဣမိနာ အဓိကာရကမ္မေန အညံ သမ္ပတ္တိံ န ပတ္ထေမိ၊ ယထာ ပန သော ဘိက္ခု တုမှေဟိ ဣတော သတ္တမဒိဝသမတ္ထကေ ဈာယီနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတော၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ အနာဂတေ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဈာယီနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနမကာသိ။ သတ္ထာ အနာဂတံ ဩလောကေတွာ နိပ္ဖဇ္ဇနဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿာဝသာနေ ဂေါတမော ¶ နာမ ¶ ဗုဒ္ဓါ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သာသနေ တွံ ဈာယီနံ အဂ္ဂေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။

သော ယာဝဇီဝံ ကလျာဏကမ္မံ ကတွာ ကပ္ပသတသဟဿံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာဝတ္ထိနဂရေ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ပစ္ဆာဘတ္တံ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ ဂစ္ဆန္တေန မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ ဌိတော ဒသဗလဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဒံ လဘိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ ဈာနပရိကမ္မံ ကရောန္တော ဈာနလာဘီ ဟုတွာ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော ယေဘုယျေန ဒသဗလေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တော အဟောရတ္တံ ဈာနေသု စိဏ္ဏဝသီ အဟောသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဈာယီနံ ယဒိဒံ ကင်္ခါရေဝတော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၉၈၊ ၂၀၄) ဈာယီနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၅။၃၄-၅၃) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗဓမ္မေသု စက္ခုမာ၊

ဣတော သတသဟဿမှိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နာယကော။

‘‘သီဟဟနု ဗြဟ္မဂိရော၊ ဟံသဒုန္ဒုဘိနိဿနော၊

နာဂဝိက္ကန္တဂမနော၊ စန္ဒသူရာဓိကပ္ပဘော။

‘‘မဟာမတိ မဟာဝီရော၊ မဟာဈာယီ မဟာဗလော၊

မဟာကာရုဏိကော နာထော၊ မဟာတမပနူဒနော။

‘‘သ ကဒါစိ တိလောကဂ္ဂေါ၊ ဝေနေယျံ ဝိနယံ ဗဟုံ၊

ဓမ္မံ ဒေသေသိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သတ္တာသယဝိဒူ မုနိ။

‘‘ဈာယိံ ဈာနရတံ ဝီရံ၊ ဥပသန္တံ အနာဝိလံ၊

ဝဏ္ဏယန္တော ပရိသတိံ၊ တောသေသိ ဇနတံ ဇိနော။

‘‘တဒါဟံ ဟံသဝတိယံ၊ ဗြာဟ္မဏော ဝေဒပါရဂူ၊

ဓမ္မံ သုတွာန မုဒိတော၊ တံ ဌာနမဘိပတ္ထယိံ။

‘‘တဒါ ဇိနော ဝိယာကာသိ၊ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝိနာယကော၊

မုဒိတော ဟောဟိ တွံ ဗြဟ္မေ၊ လစ္ဆသေ တံ မနောရထံ။

‘‘သတသဟဿိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

ရေဝတော နာမ နာမေန၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘တေန ¶ ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ပစ္ဆိမေ စ ဘဝေ ဒါနိ၊ ဇာတောဟံ ကောလိယေ ပုရေ၊

ခတ္တိယေ ကုလသမ္ပန္နေ၊ ဣဒ္ဓေ ဖီတေ မဟဒ္ဓနေ။

‘‘ယဒါ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ၊ ဗုဒ္ဓါ ဓမ္မမဒေသယိ၊

တဒါ ပသန္နော သုဂတေ၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂါရိယံ။

‘‘ကင်္ခါ မေ ဗဟုလာ အာသိ၊ ကပ္ပာကပ္ပေ တဟိံ တဟိံ၊

သဗ္ဗံ တံ ဝိနယီ ဗုဒ္ဓါ၊ ဒေသေတွာ ဓမ္မမုတ္တမံ။

‘‘တတောဟံ တိဏ္ဏသံသာရော၊ တဒါ ဈာနသုခေ ရတော၊

ဝိဟရာမိ တဒါ ဗုဒ္ဓါ၊ မံ ဒိသွာ ဧတဒဗြဝိ။

‘‘ယာ ကာစိ ကင်္ခါ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ၊ သဝေဒိယာ ဝါ ပရဝေဒိယာ ဝါ၊

ယေ ဈာယိနော တာ ပဇဟန္တိ သဗ္ဗာ၊ အာတာပိနော ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာ။

‘‘သတသဟဿေ ကတံ ကမ္မံ၊ ဖလံ ဒဿေသိ မေ ဣဓ၊

သုမုတ္တော သရဝေဂေါဝ၊ ကိလေသေ ဈာပယိံ မမ။

‘‘တတော ဈာနရတ္တံ ဒိသွာ၊ ဗုဒ္ဓါ လောကန္တဂူ မုနိ၊

ဈာယီနံ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂေါ၊ ပညာပေသိ မဟာမတိ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ မမ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ ¶ စတဿော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တထာ ကတကိစ္စော ပနာယံ မဟာထေရော ပုဗ္ဗေ ဒီဃရတ္တံ အတ္တနော ကင်္ခါပကတစိတ္တတံ ဣဒါနိ သဗ္ဗသော ဝိဂတကင်္ခတဉ္စ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘အဟော နူန မယှံ သတ္ထုနော ဒေသနာနုဘာဝေါ၊ တေနေတရဟိ ဧဝံ ဝိဂတကင်္ခေါ အဇ္ဈတ္တံ ဝူပသန္တစိတ္တော ဇာတော’’တိ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော ဘဂဝတော ပညံ ပသံသန္တော ‘‘ပညံ ဣမံ ပဿာ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။

၃။ တတ္ထ ပညန္တိ ပကာရေ ဇာနာတိ၊ ပကာရေဟိ ဉာပေတီတိ စ ပညာ။ ဝေနေယျာနံ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိပ္ပကာရေ ဓမ္မာနံ ကုသလာဒိကေ ခန္ဓာဒိကေ စ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရေ ဇာနာတိ၊ ယထာသဘာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ တေဟိ စ ပကာရေဟိ ဉာပေတီတိ အတ္ထော။ သတ္ထု ဒေသနာဉာဏဉှိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ တေနာဟ ‘‘ဣမ’’န္တိ။ တဉှိ အတ္တနိ သိဒ္ဓေန ဒေသနာဗလေန နယဂ္ဂါဟတော ¶ ပစ္စက္ခံ ဝိယ ဥပဋ္ဌိတံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒဂ္ဂေန ဝါ သတ္ထု ဒေသနာဉာဏံ သာဝကေဟိ နယတော ဂယှတိ၊ တဒဂ္ဂေန အတ္တနော ဝိသယေ ပဋိဝေဓဉာဏမ္ပိ နယတော ဂယှတေဝ။ တေနာဟ ¶ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ – ‘‘အပိစ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆၊ ၃။၁၄၃)။ ပဿာတိ ဝိမှယပ္ပတ္တော အနိယမတော အာလပတိ အတ္တနောယေဝ ဝါ စိတ္တံ၊ ယထာဟ ဘဂဝါ ဥဒါနေန္တော – ‘‘လောကမိမံ ပဿ၊ ပုထူ အဝိဇ္ဇာယ ပရေတံ ဘူတံ ဘူတရတံ ဘဝါ အပရိမုတ္တ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၃၀)။ တထာဂတာနန္တိ တထာ အာဂမနာဒိအတ္ထေန တထာဂတာနံ။ တထာ အာဂတောတိ ဟိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော၊ တထဒဿိတာယ တထာဂတော၊ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော၊ တထာကာရိတာယ တထာဂတော၊ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ ဧဝံ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော။ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော၊ တထာ ပဝတ္တိတောတိ တထာဂတော၊ တထေဟိ အာဂတောတိ တထာဂတော ¶ ၊ တထာ ဂတဘာဝေန တထာဂတောတိ ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတောတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ပရမတ္ထဒီပနိယာ ဥဒါနဋ္ဌကထာယ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈) ဣတိဝုတ္တကဋ္ဌကထာယ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈) စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ တဿာ ပညာယ အသာဓာရဏဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂိ ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ အဂ္ဂီတိ ဥပမာဝစနံ။ ယထာတိ တဿ ဥပမာဘာဝဒဿနံ။ ပဇ္ဇလိတောတိ ဥပမေယျေန သမ္ဗန္ဓဒဿနံ။ နိသီထေတိ ကိစ္စကရဏကာလဒဿနံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ နာမ နိသီထေ ရတ္တိယံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္ဓကာရေ ဝတ္တမာနေ ဥန္နတေ ဌာနေ ပဇ္ဇလိတော အဂ္ဂိ တသ္မိံ ပဒေသေ တယဂတံ ဝိဓမန္တံ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝမေဝ တထာဂတာနံ ဣမံ ဒေသနာဉာဏသင်္ခါတံ သဗ္ဗသော ဝေနေယျာနံ သံသယတမံ ဝိဓမန္တံ ပညံ ပဿာတိ။ ယတော ဒေသနာဝိလာသေန သတ္တာနံ ဉာဏမယံ အာလောကံ ဒေန္တီတိ အာလောကဒါ။ ပညာမယမေဝ စက္ခုံ ဒဒန္တီတိ စက္ခုဒဒါ။ တဒုဘယမ္ပိ ကင်္ခါဝိနယပဒဋ္ဌာနမေဝ ကတွာ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ အာဂတာနံ ဝိနယန္တိ ကင်္ခ’’န္တိ အာဟ၊ ယေ တထာဂတာ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတာနံ ဥပဂတာနံ ဝေနေယျာနံ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) သောဠသဝတ္ထုကံ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓေ ကင်္ခတိ ဓမ္မေ ကင်္ခတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈) အဋ္ဌဝတ္ထုကဉ္စ ကင်္ခံ ဝိစိကိစ္ဆံ ဝိနယန္တိ ဒေသနာနုဘာဝေန အနဝသေသတော ဝိဓမန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တိ။ ဝိနယကုက္ကုစ္စသင်္ခါတာ ပန ကင်္ခါ တဗ္ဗိနယေနေဝ ဝိနီတာ ဟောန္တီတိ။

အပရော နယော – ယထာ အဂ္ဂိ နိသီထေ ရတ္တိဘာဂေ ပဇ္ဇလိတော ပဋုတရဇာလော သမုဇ္ဇလံ ဥစ္စာသနေ ¶ ဌိတာနံ ဩဘာသဒါနမတ္တေန အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ သမဝိသမံ ဝိဘာဝေန္တော အာလောကဒဒေါ ဟောတိ။ အစ္စာသန္နေ ပန ဌိတာနံ တံ သုပါကဋံ ကရောန္တော စက္ခုကိစ္စကရဏတော စက္ခုဒဒေါ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ တထာဂတော အတ္တနော ဓမ္မကာယဿ ဒူရေ ဌိတာနံ အကတာဓိကာရာနံ ပညာပဇ္ဇောတေန မောဟန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ကာယဝိသမာဒိသမဝိသမံ ဝိဘာဝေန္တော အာလောကဒါ ဘဝန္တိ၊ အာသန္နေ ဌိတာနံ ပန ကတာဓိကာရာနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥပ္ပာဒေန္တော စက္ခုဒဒါ ဘဝန္တိ။ ယေ ဧဝံဘူတာ ¶ အတ္တနော ဝစီဂေါစရံ အာဂတာနံ မာဒိသာနမ္ပိ ကင်္ခါဗဟုလာနံ ကင်္ခံ ဝိနယန္တိ အရိယမဂ္ဂသမုပ္ပာဒနေန ဝိဓမန္တိ၊ တေသံ တထာဂတာနံ ပညံ ဉာဏာတိသယံ ပဿာတိ ယောဇနာ။ ဧဝမယံ ထေရဿ အတ္တနော ကင်္ခါဝိတရဏပ္ပကာသနေန အညာဗျာကရဏဂါထာပိ ဟောတိ။ အယဉှိ ထေရော ပုထုဇ္ဇနကာလေ ကပ္ပိယေပိ ကုက္ကုစ္စကော ဟုတွာ ကင်္ခါဗဟုလတာယ ‘‘ကင်္ခါရေဝတော’’တိ ပညာတော၊ ပစ္ဆာ ခီဏာသဝကာလေပိ တထေဝ ဝေါဟရယိတ္ထ။ တေနာဟ – ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ အာယသ္မာ ကင်္ခါရေဝတော ဂါထံ အဘာသိတ္ထာ’’တိ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ကင်္ခါရေဝတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဗ္ဘိရေဝ ¶ သမာသေထာတိ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဒသဗလဿ ဥပ္ပတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ဟံသဝတီနဂရေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တော အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ ဧကဒိဝသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဓမ္မကထိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယာပိ အနာဂတေ ဧဝရူပေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒေသနာဝသာနေ ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ နိမန္တေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ ဘဂဝန္တံ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ဣမိနာ အဓိကာရကမ္မေန နာညံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေမိ။ ယထာ ပန သော ဘိက္ခု ဣတော သတ္တမဒိဝသမတ္ထကေ ဓမ္မကထိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတော၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ အနာဂတေ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဓမ္မကထိကာနံ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ သတ္ထာ အနာဂတံ ဩလောကေတွာ တဿ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သာသနေ တွံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မကထိကာနံ အဂ္ဂေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။

သော ¶ တတ္ထ ယာဝဇီဝံ ကလျာဏဓမ္မံ ကတွာ တတော စုတော ကပ္ပသတသဟဿံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရံ သမ္ဘရန္တော ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ကပိလဝတ္ထုနဂရဿ အဝိဒူရေ ဒေါဏဝတ္ထုနာမကေ ¶ ဗြာဟ္မဏဂါမေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ ဘာဂိနေယျော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ပုဏ္ဏော’’တိ နာမံ အကံသု။ သော သတ္ထရိ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကေ အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တေ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတွာဝ ‘‘ဒသဗလဿ ¶ သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ မာတုလတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ အဂန္တွာ ကပိလဝတ္ထုသာမန္တာယေဝ ဩဟီယိတွာ ယောနိသောမနသိကာရေ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၄၃၄-၄၄၀) –

‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊

ပုရက္ခတောမှိ သိဿေဟိ၊ ဥပဂစ္ဆိံ နရုတ္တမံ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမ ကမ္မံ ပကိတ္တေသိ၊ သံခိတ္တေန မဟာမုနိ။

‘‘တာဟံ ဓမ္မံ သုဏိတွာန၊ အဘိဝါဒေတွာန သတ္ထုနော၊

အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ ပက္ကမိံ ဒက္ခိဏာမုခေါ။

‘‘သံခိတ္တေန သုဏိတွာန၊ ဝိတ္ထာရေန အဘာသယိံ၊

သဗ္ဗေ သိဿာ အတ္တမနာ၊ သုတွာန မမ ဘာသတော။

‘‘သကံ ဒိဋ္ဌိံ ဝိနောဒေတွာ၊ ဗုဒ္ဓေ စိတ္တံ ပသာဒယုံ၊

သံခိတ္တေနပိ ဒေသေမိ၊ ဝိတ္ထာရေန တထေဝဟံ။

‘‘အဘိဓမ္မနယညူဟံ၊ ကထာဝတ္ထုဝိသုဒ္ဓိယာ၊

သဗ္ဗေသံ ဝိညာပေတွာန၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘ဣတော ¶ ပဉ္စသတေ ကပ္ပေ၊ စတုရော သုပ္ပကာသကာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စတုဒီပမှိ ဣဿရာ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ စတဿော…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တဿ ပန ပုဏ္ဏတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတာ ကုလပုတ္တာ ပဉ္စသတာ အဟေသုံ။ ထေရော သယံ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိတာယ တေပိ ဒသဟိ ကထာဝတ္ထူဟိ ဩဝဒိ။ တေ တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ သဗ္ဗေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တာ။ တေ အတ္တနော ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဉတွာ ဥပဇ္ဈာယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကံ ကိစ္စံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ၊ ဒသန္နဉ္စမှ ကထာဝတ္ထူနံ လာဘိနော၊ သမယော၊ ဒါနိ နော ဒသဗလံ ပဿိတု’’န္တိ။ ထေရော တေသံ ဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘မမ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိတံ ¶ သတ္ထာ ဇာနာတိ အဟံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ အမုဉ္စိတွာဝ ဒေသေမိ၊ မယိ ဂစ္ဆန္တေ သဗ္ဗေပိမေ ဘိက္ခူ မံ ပရိဝါရေတွာ ဂစ္ဆိဿန္တိ၊ ဧဝံ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ ဂန္တွာ ပန အယုတ္တံ မယှံ ဒသဗလံ ပဿိတုံ၊ ဣမေ တာဝ ဂန္တွာ ပဿန္တူ’’တိ တေ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ တုမှေ ပုရတော ဂန္တွာ တထာဂတံ ပဿထ၊ မမ ဝစနေန စဿ ပါဒေ ဝန္ဒထ၊ အဟမ္ပိ တုမှာကံ ဂတမဂ္ဂေနာဂမိဿာမီ’’တိ။ တေ ထေရာ သဗ္ဗေပိ ဒသဗလဿ ဇာတိဘူမိရဋ္ဌဝါသိနော သဗ္ဗေ ခီဏာသဝါ သဗ္ဗေ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနော အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ ဩဝါဒံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရန္တာ သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ အတိက္ကမ္မ ရာဇဂဟေ ဝေဠုဝနမဟာဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။

အာစိဏ္ဏံ ခေါ ပနေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ အာဂန္တုကေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသမ္မောဒိတုန္တိ ဘဂဝါ တေဟိ သဒ္ဓိံ – ‘‘ကစ္စိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခမနီယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ကုတော စ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိ ¶ ။ အထ တေဟိ ‘‘ဇာတိဘူမိတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာတိဘူမိယံ ဇာတိဘူမကာနံ ဘိက္ခူနံ သဗြဟ္မစာရီနံ ဧဝံ သမ္ဘာဝိတော ‘အတ္တနာ စ အပ္ပိစ္ဆော အပ္ပိစ္ဆကထဉ္စ ဘိက္ခူနံ ကတ္တာ’’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၂) ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိံ ဘိက္ခုံ ပုစ္ဆိ။ တေပိ ‘‘ပုဏ္ဏော နာမ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မာ မန္တာဏိပုတ္တော’’တိ အာရောစယိံသု။ တံ ကထံ သုတွာ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ထေရဿ ဒဿနကာမော အဟောသိ။ အထ သတ္ထာ ရာဇဂဟတော သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ ¶ ။ ပုဏ္ဏတ္ထေရောပိ ဒသဗလဿ တတ္ထ အာဂတဘာဝံ သုတွာ – ‘‘သတ္ထာရံ ပဿိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ အန္တောဂန္ဓကုဋိယံယေဝ တထာဂတံ သမ္ပာပုဏိ။ သတ္ထာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ထေရော ဓမ္မံ သုတွာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသလ္လာနတ္ထာယ အန္ဓဝနံ ဂန္တွာ အညတရမှိ ရုက္ခမူလေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိ။

သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ တဿာဂမနံ သုတွာ သီသာနုလောကိကော ဂန္တွာ ဩကာသံ သလ္လက္ခေတွာ တံ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နံ ဥပသင်္ကမိတွာ ထေရေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ၊ တံ သတ္တဝိသုဒ္ဓိက္ကမံ ပုစ္ဆိ။ ထေရောပိဿ ပုစ္ဆိတပုစ္ဆိတံ ဗျာကရောန္တော ရထဝိနီတူပမာယ စိတ္တံ အာရာဓေသိ၊ တေ အညမညဿ သုဘာသိတံ သမနုမောဒိံသု။ အထ သတ္ထာ အပရဘာဂေ ဘိက္ခုသင်္ဃမဇ္ဈေ နိသိန္နော ထေရံ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မကထိကာနံ ယဒိဒံ ပုဏ္ဏော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈၊ ၁၉၆) ဓမ္မကထိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ အတ္တနော ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘သတ္ထာရံ နိဿာယ အဟဉ္စေဝ အညေ စ ဗဟူ သတ္တာ သံသာရဒုက္ခတော ဝိပ္ပမုတ္တာ၊ ဗဟူပကာရာ ဝတ သပ္ပုရိသသံသေဝါ’’တိ ပီတိသောမနဿဇာတော ဥဒါနဝသေန ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌံ ‘‘သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄။ တတ္ထ ¶ သဗ္ဘိရေဝါတိ သပ္ပုရိသေဟိ ဧဝ။ သန္တောတိ ပနေတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဟိ အနဝသေသတော အသတံ ဓမ္မံ ပဟာယ သဒ္ဓမ္မေ ဥက္ကံသဂတတ္တာ သာတိသယံ ပသံသိယတ္တာ စ ဝိသေသတော ‘‘သန္တော သပ္ပုရိသာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ သမာသေထာတိ သမံ အာသေထ သဟ ဝသေယျ။ တေ ပယိရုပါသန္တော တေသံ သုဿူသန္တော ဒိဋ္ဌာနုဂတိဉ္စ ¶ အာပဇ္ဇန္တော သမာနဝါသော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍိတေဟတ္ထဒဿိဘီတိ တေသံ ထောမနာ။ ပဏ္ဍာ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ သာ ဣမေသံ သဉ္ဇာတာတိ ပဏ္ဍိတာ။ တတော ဧဝ အတ္တတ္ထာဒိဘေဒံ အတ္ထံ အဝိပရီတတော ပဿန္တီတိ အတ္ထဒဿိနော။ တေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ အတ္ထဒဿီဘိ သမာသေထ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ တေ သန္တော ပဏ္ဍိတာ၊ တေ ဝါ သမ္မာ သေဝန္တာ ဧကန္တဟိတဘာဝတော မဂ္ဂဉာဏာဒီဟေဝ အရဏီယတော အတ္ထံ၊ မဟာဂုဏတာယ သန္တတာယ စ မဟန္တံ၊ အဂါဓဘာဝတော ဂမ္ဘီရဉာဏဂေါစရတော စ ဂမ္ဘီရံ၊ ဟီနစ္ဆန္ဒာဒီဟိ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဣတရေဟိ စ ကိစ္ဆေန ဒဋ္ဌဗ္ဗတ္တာ ဒုဒ္ဒသံ ¶ ၊ ဒုဒ္ဒသတ္တာ သဏှနိပုဏသဘာဝတ္တာ နိပုဏဉာဏဂေါစရတော စ နိပုဏံ၊ နိပုဏတ္တာ ဧဝံ သုခုမသဘာဝတာယ အဏုံ နိဗ္ဗာနံ၊ အဝိပရီတဋ္ဌေန ဝါ ပရမတ္ထသဘာဝတ္တာ အတ္ထံ၊ အရိယဘာဝကရတ္တာ မဟတ္တနိမိတ္တတာယ မဟန္တံ၊ အနုတ္တာနသဘာဝတာယ ဂမ္ဘီရံ၊ ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ န သုခေန ဒဋ္ဌုံ သက္ကာတိ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရန္တိ စတုသစ္စံ၊ ဝိသေသတော နိပုဏံ အဏုံ၊ နိရောဓသစ္စန္တိ ဧဝမေတံ စတုသစ္စံ ဓီရာ သမဓိဂစ္ဆန္တိ ဓိတိသမ္ပန္နတာယ ဓီရာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ သမ္မဒေဝ အဓိဂစ္ဆန္တိ။ အပ္ပမတ္တာတိ သဗ္ဗတ္ထ သတိအဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိံ ပူရေန္တာ။ ဝိစက္ခဏာတိ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဆေကာ ကုသလာ။ တသ္မာ သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထာတိ ယောဇနာ။ ပဏ္ဍိတေဟတ္ထဒဿိဘီတိ ဝါ ဧတံ နိဿက္ကဝစနံ။ ယသ္မာ ပဏ္ဍိတေဟိ အတ္ထဒဿီဘိ သမုဒါယဘူတေဟိ ဓီရာ အပ္ပမတ္တာ ဝိစက္ခဏာ မဟန္တာဒိဝိသေသဝန္တံ အတ္ထံ သမဓိဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တာဒိသေဟိ သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝမေသာ ထေရဿ ပဋိဝေဓဒီပနေန အညာဗျာကရဏဂါထာပိ အဟောသီတိ။

ပုဏ္ဏတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော ဒုဒ္ဒမိယောတိ ¶ အာယသ္မတော ဒဗ္ဗတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဓမ္မဒေသနံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ သေနာသနပညာပကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ အဓိကာရကမ္မံ ကတွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ သတ္ထာရာ ဗျာကတော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ကဿပဒသဗလဿ သာသနောသက္ကနကာလေ ပဗ္ဗဇိ။ တဒါ တေန သဒ္ဓိံ အပရေ ဆ ဇနာတိ သတ္တ ဘိက္ခူ ¶ ဧကစိတ္တာ ဟုတွာ အညေ သာသနေ အဂါရဝံ ကရောန္တေ ဒိသွာ – ‘‘ဣဓ ကိံ ကရောမ ဧကမန္တေ သမဏဓမ္မံ ကတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿာမာ’’တိ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ ဥစ္စံ ပဗ္ဗတသိခရံ အာရုဟိတွာ၊ ‘‘အတ္တနော စိတ္တဗလံ ဇာနန္တာ နိဿေဏိံ နိပါတေန္တု၊ ဇီဝိတေ သာလယာ ဩတရန္တု၊ မာ ပစ္ဆာနုတပ္ပိနော အဟုဝတ္ထာ’’တိ ¶ ဝတွာ သဗ္ဗေ ဧကစိတ္တာ ဟုတွာ နိဿေဏိံ ပါတေတွာ – ‘‘အပ္ပမတ္တာ ဟောထ၊ အာဝုသော’’တိ အညမညံ ဩဝဒိတွာ စိတ္တရုစိကေသု ဌာနေသု နိသီဒိတွာ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ အာရဘိံသု။

တတြေကော ထေရော ပဉ္စမေ ဒိဝသေ အရဟတ္တံ ပတွာ၊ ‘‘မမ ကိစ္စံ နိပ္ဖန္နံ၊ အဟံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကိံ ကရိဿာမိ’’တိ ဣဒ္ဓိယာ ဥတ္တရကုရုတော ပိဏ္ဍပါတံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဣမံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇထ၊ ဘိက္ခာစာရကိစ္စံ မမာယတ္တံ ဟောတု၊ တုမှေ အတ္တနော ကမ္မံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ နု ခေါ မယံ၊ အာဝုသော၊ နိဿေဏိံ ပါတေန္တာ ဧဝံ အဝေါစုမှ – ‘ယော ပဌမံ ဓမ္မံ သစ္ဆိကရောတိ၊ သော ဘိက္ခံ အာဟရတု၊ တေနာဘတံ သေသာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိဿန္တီ’’’တိ။ ‘‘နတ္ထိ၊ အာဝုသော’’တိ။ တုမှေ အတ္တနော ပုဗ္ဗဟေတုနာ လဘိတ္ထ၊ မယမ္ပိ သက္ကောန္တာ ဝဋ္ဋဿန္တံ ကရိဿာမ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေတိ။ ထေရော တေ သညာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဖာသုကဋ္ဌာနေ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဂတော ¶ ။ အပရော ထေရော သတ္တမေ ဒိဝသေ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ တတော စုတော သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ ဣတရေ ထေရာ တတော စုတာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ တေသု တေသု ကုလေသု နိဗ္ဗတ္တာ။ ဧကော ဂန္ဓာရရဋ္ဌေ တက္ကသိလာနဂရေ ရာဇဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော၊ ဧကော မဇ္ဈန္တိကရဋ္ဌေ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော၊ ဧကော ဗာဟိယရဋ္ဌေ ကုဋုမ္ဗိယဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော၊ ဧကော ဘိက္ခုနုပဿယေ ဇာတော။

အယံ ပန ဒဗ္ဗတ္ထေရော မလ္လရဋ္ဌေ အနုပိယနဂရေ ဧကဿ မလ္လရညော ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တဿ မာတာ ဥပဝိဇညာ ကာလမကာသိ၊ မတသရီရံ သုသာနံ နေတွာ ဒါရုစိတကံ အာရောပေတွာ အဂ္ဂိံ အဒံသု။ တဿာ အဂ္ဂိဝေဂသန္တတ္တံ ဥဒရပဋလံ ဒွေဓာ အဟောသိ။ ဒါရကော အတ္တနော ပုညဗလေန ဥပ္ပတိတွာ ဧကသ္မိံ ဒဗ္ဗတ္ထမ္ဘေ နိပတိ။ တံ ဒါရကံ ဂဟေတွာ အယျိကာယ အဒံသု။ သာ တဿ နာမံ ဂဏှန္တီ ဒဗ္ဗတ္ထမ္ဘေ ပတိတွာ လဒ္ဓဇီဝိတတ္တာ ‘‘ဒဗ္ဗော’’တိဿ နာမံ အကာသိ။ တဿ စ သတ္တဝဿိကကာလေ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝါရော မလ္လရဋ္ဌေ စာရိကံ စရမာနော အနုပိယမ္ဗဝနေ ဝိဟရတိ။ ဒဗ္ဗကုမာရော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဒဿနေနေဝ ¶ ပသီဒိတွာ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတွာ ‘‘အဟံ ဒသဗလဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အယျိကံ အာပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘သာဓု၊ တာတာ’’တိ ဒဗ္ဗကုမာရံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ ကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အညတရဿ ဘိက္ခုနော သညံ အဒါသိ – ‘‘ဘိက္ခု ဣမံ ဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ သော ထေရော သတ္ထု ဝစနံ သုတွာ ¶ ဒဗ္ဗကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေန္တော တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နော ကတာဘိနီဟာရော သတ္တော ပဌမကေသဝဋ္ဋိယာ ဝေါရောပနက္ခဏေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ ဒုတိယာယ ကေသဝဋ္ဋိယာ ဩရောပိယမာနာယ သကဒါဂါမိဖလေ၊ တတိယာယ အနာဂါမိဖလေ၊ သဗ္ဗကေသာနံ ပန ဩရောပနဉ္စ အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာ စ အပစ္ဆာ အပုရေ အဟောသိ။ သတ္ထာ မလ္လရဋ္ဌေ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာ ¶ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဝေဠုဝနေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။

တတြာယသ္မာ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော ရဟောဂတော အတ္တနော ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိံ ဩလောကေတွာ သင်္ဃဿ ဝေယျာဝစ္စကရဏေ ကာယံ ယောဇေတုကာမော စိန္တေသိ – ‘‘ယံနူနာဟံ သင်္ဃဿ သေနာသနဉ္စ ပညာပေယျံ ဘတ္တာနိ စ ဥဒ္ဒိသေယျ’’န္တိ။ သော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ အတ္တနော ပရိဝိတက္ကံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ သေနာသနပညာပကတ္တဉ္စ ဘတ္တုဒ္ဒေသကတ္တဉ္စ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထ နံ ‘‘အယံ ဒဗ္ဗော ဒဟရောဝ သမာနော မဟန္တေ ဌာနေ ဌိတော’’တိ သတ္တဝဿိကကာလေယေဝ ဥပသမ္ပာဒေသိ။ ထေရော ဥပသမ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တာနံ သဗ္ဗဘိက္ခူနံ သေနာသနာနိ စ ပညာပေတိ၊ ဘိက္ခဉ္စ ဥဒ္ဒိသတိ။ တဿ သေနာသနပညာပကဘာဝေါ သဗ္ဗဒိသာသု ပါကဋော အဟောသိ – ‘‘ဒဗ္ဗော ကိရ မလ္လပုတ္တော သဘာဂသဘာဂါနံ ဘိက္ခူနံ ဧကဋ္ဌာနေ သေနာသနာနိ ပညာပေတိ၊ အာသန္နေပိ ဒူရေပိ သေနာသနံ ပညာပေတိ၊ ဂန္တုံ အသက္ကောန္တေ ဣဒ္ဓိယာ နေတီ’’တိ။

အထ နံ ဘိက္ခူ ကာလေပိ ဝိကာလေပိ – ‘‘အမှာကံ၊ အာဝုသော၊ ဇီဝကမ္ဗဝနေ သေနာသနံ ပညာပေဟိ၊ အမှာကံ မဒ္ဒကုစ္ဆိသ္မိံ မိဂဒါယေ’’တိ ဧဝံ သေနာသနံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ တဿ ဣဒ္ဓိံ ပဿန္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ သောပိ ဣဒ္ဓိယာ မနောမယေ ကာယေ အဘိသင်္ခရိတွာ ဧကေကဿ ထေရဿ ဧကေကံ အတ္တနာ သဒိသံ ဘိက္ခုံ ဒတွာ အင်္ဂုလိယာ ဇလမာနာယ ပုရတော ဂန္တွာ ‘‘အယံ မဉ္စော ဣဒံ ပီဌ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ သေနာသနံ ပညာပေတွာ ပုန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ အာဂစ္ဆတိ ¶ ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပနိဒံ ဝတ္ထု ပါဠိယံ အာဂတမေဝ။ သတ္ထာ ဣဒမေဝ ကာရဏံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ အပရဘာဂေ အရိယဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော ထေရံ သေနာသနပညာပကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ သေနာသနပညာပကာနံ ယဒိဒံ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၀၉၊ ၂၁၄)။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၄၊ ၁၀၈-၁၄၉) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗလောကဝိဒူ မုနိ၊

ဣတော သတသဟဿမှိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ စက္ခုမာ။

‘‘ဩဝါဒကော ဝိညာပကော၊ တာရကော သဗ္ဗပါဏိနံ၊

ဒေသနာကုသလော ဗုဒ္ဓါ၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘အနုကမ္ပကော ¶ ကာရုဏိကော၊ ဟိတေသီ သဗ္ဗပါဏိနံ၊

သမ္ပတ္တေ တိတ္ထိယေ သဗ္ဗေ၊ ပဉ္စသီလေ ပတိဋ္ဌပိ။

‘‘ဧဝံ နိရာကုလံ အာသိ၊ သုညတံ တိတ္ထိယေဟိ စ၊

ဝိစိတ္တံ အရဟန္တေဟိ၊ ဝသီဘူတေဟိ တာဒိဘိ။

‘‘ရတနာနဋ္ဌပညာသံ၊ ဥဂ္ဂတော သော မဟာမုနိ၊

ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော၊ ဗာတ္တိံသဝရလက္ခဏော။

‘‘ဝဿသတသဟဿာနိ၊ အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊

တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘တဒါဟံ ဟံသဝတိယံ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တော မဟာယသော၊

ဥပေတွာ လောကပဇ္ဇောတံ၊ အဿောသိံ ဓမ္မဒေသနံ။

‘‘သေနာသနာနိ ဘိက္ခူနံ၊ ပညာပေန္တံ သသာဝကံ၊

ကိတ္တယန္တဿ ဝစနံ၊ သုဏိတွာ မုဒိတော အဟံ။

‘‘အဓိကာရံ သသင်္ဃဿ၊ ကတွာ တဿ မဟေသိနော၊

နိပစ္စ သိရသာ ပါဒေ၊ တံ ဌာနမဘိပတ္ထယိံ။

‘‘တဒါဟ သ မဟာဝီရော၊ မမ ကမ္မံ ပကိတ္တယံ၊

ယော သသင်္ဃမဘောဇေသိ၊ သတ္တာဟံ လောကနာယကံ။

‘‘သောယံ ¶ ကမလပတ္တက္ခော၊ သီဟံသော ကနကတ္တစော၊

မမ ပါဒမူလေ နိပတိ၊ ပတ္ထယံ ဌာနမုတ္တမံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘သာဝကော တဿ ဗုဒ္ဓဿ၊ ဒဗ္ဗော နာမေန ဝိဿုတော၊

သေနာသနပညာပကော၊ အဂ္ဂေါ ဟေဿတိယံ တဒါ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘သတာနံ တီဏိက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သတာနံ ပဉ္စက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

သဗ္ဗတ္ထ သုခိတော အာသိံ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝါဟသာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ဝိပဿီ နာမ နာယကော၊

ဥပ္ပဇ္ဇိ စာရုဒဿနော၊ သဗ္ဗဓမ္မဝိပဿကော။

‘‘ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဥပဝဒိံ၊ သာဝကံ တဿ တာဒိနော၊

သဗ္ဗာသဝပရိက္ခီဏံ၊ သုဒ္ဓါတိ စ ဝိဇာနိယ။

‘‘တဿေဝ ¶ နရဝီရဿ၊ သာဝကာနံ မဟေသိနံ၊

သလာကဉ္စ ဂဟေတွာန၊ ခီရောဒနမဒါသဟံ။

‘‘ဣမမှိ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ၊ ဗြဟ္မဗန္ဓု မဟာယသော၊

ကဿပေါ နာမ ဂေါတ္တေန၊ ဥပ္ပဇ္ဇိ ဝဒတံ ဝရော။

‘‘သာသနံ ဇောတယိတွာန၊ အဘိဘုယျ ကုတိတ္ထိယေ၊

ဝိနေယျေ ဝိနယိတွာဝ၊ နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။

‘‘သသိဿေ နိဗ္ဗုတေ နာထေ၊ အတ္ထမေန္တမှိ သာသနေ၊

ဒေဝါ ကန္ဒိံသု သံဝိဂ္ဂါ၊ မုတ္တကေသာ ရုဒမ္မုခါ။

‘‘နိဗ္ဗာယိဿတိ ဓမ္မက္ခော၊ န ပဿိသာမ သုဗ္ဗတေ၊

န သုဏိဿာမ သဒ္ဓမ္မံ၊ အဟော နော အပ္ပပုညတာ။

‘‘တဒါယံ ¶ ပထဝီ သဗ္ဗာ၊ အစလာ သာ စလာစလာ၊

သာဂရော စ သသောကောဝ၊ ဝိနဒီ ကရုဏံ ဂိရံ။

‘‘စတုဒ္ဒိသာ ဒုန္ဒုဘိယော၊ နာဒယိံသု အမာနုသာ၊

သမန္တတော အသနိယော၊ ဖလိံသု စ ဘယာဝဟာ။

‘‘ဥက္ကာ ပတိံသု နဘသာ၊ ဓူမကေတု စ ဒိဿတိ၊

သဓူမာ ဇာလဝဋ္ဋာ စ၊ ရဝိံသု ကရုဏံ မိဂါ။

‘‘ဥပ္ပာဒေ ဒါရုဏေ ဒိသွာ၊ သာသနတ္ထင်္ဂသူစကေ၊

သံဝိဂ္ဂါ ဘိက္ခဝေါ သတ္တ၊ စိန္တယိမှ မယံ တဒါ။

‘‘သာသနေန ဝိနာမှာကံ၊ ဇီဝိတေန အလံ မယံ၊

ပဝိသိတွာ မဟာရညံ၊ ယုဉ္ဇာမ ဇိနသာသနေ။

‘‘အဒ္ဒသမှ တဒါရညေ၊ ဥဗ္ဗိဒ္ဓံ သေလမုတ္တမံ၊

နိဿေဏိယာ တမာရုယှ၊ နိဿေဏိံ ပါတယိမှသေ။

‘‘တဒါ ဩဝဒိ နော ထေရော၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ သုဒုလ္လဘော၊

သဒ္ဓါတိဒုလ္လဘာ လဒ္ဓါ၊ ထောကံ သေသဉ္စ သာသနံ။

‘‘နိပတန္တိ ခဏာတီတာ၊ အနန္တေ ဒုက္ခသာဂရေ၊

တသ္မာ ပယောဂေါ ကတ္တဗ္ဗော၊ ယာဝ ဌာတိ မုနေ မတံ။

‘‘အရဟာ အာသိ သော ထေရော၊ အနာဂါမီ တဒါနုဂေါ၊

သုသီလာ ဣတရေ ယုတ္တာ၊ ဒေဝလောကံ အဂမှသေ။

‘‘နိဗ္ဗုတော တိဏ္ဏသံသာရော၊ သုဒ္ဓါဝါသေ စ ဧကကော၊

အဟဉ္စ ပက္ကုသာတိ စ၊ သဘိယော ဗာဟိယော တထာ။

‘‘ကုမာရကဿပေါ၊ စေဝ၊ တတ္ထ တတ္ထူပဂါ မယံ၊

သံသာရဗန္ဓနာ မုတ္တာ၊ ဂေါတမေနာနုကမ္ပိတာ။

‘‘မလ္လေသု ¶ ကုသိနာရာယံ၊ ဂဗ္ဘေ ဇာတဿ မေ သတော၊

မာတာ မတာ စိတာရုဠှာ၊ တတော နိပ္ပတိတော အဟံ။

‘‘ပတိတော ဒဗ္ဗပုဉ္ဇမှိ၊ တတော ဒဗ္ဗောတိ ဝိဿုတော၊

ဗြဟ္မစာရီဗလေနာဟံ၊ ဝိမုတ္တော သတ္တဝဿိကော။

‘‘ခီရောဒနဗလေနာဟံ ¶ ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟုပါဂတော၊

ခီဏာသဝေါပဝါဒေန၊ ပါပေဟိ ဗဟု စောဒိတော။

‘‘ဥဘော ပုညဉ္စ ပါပဉ္စ၊ ဝီတိဝတ္တောမှိ ဒါနိဟံ၊

ပတွာန ပရမံ သန္တိံ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သေနာသနံ ပညာပယိံ၊ ဟာသယိတွာန သုဗ္ဗတေ၊

ဇိနော တသ္မိံ ဂုဏေ တုဋ္ဌော၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ စတဿော…ပေ…ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံဘူတံ ¶ ပန တံ ယေန ပုဗ္ဗေ ဧကဿ ခီဏာသဝတ္ထေရဿ အနုဒ္ဓံသနဝသေန ကတေန ပါပကမ္မေန ဗဟူနိ ဝဿသတသဟဿာနိ နိရယေ ပစ္စိ၊ တာယ ဧဝ ကမ္မပိလောတိကာယ စောဒိယမာနာ မေတ္တိယဘူမဇကာ ဘိက္ခူ ‘‘ဣမိနာ မယံ ကလျာဏဘတ္တိကဿ ဂဟပတိနော အန္တရေ ပရိဘေဒိတာ’’တိ ဒုဂ္ဂဟိတဂါဟိနော အမူလကေန ပါရာဇိကေန ဓမ္မေန အနုဒ္ဓံသေသုံ။ တသ္မိဉ္စ အဓိကရဏေ သင်္ဃေန သတိဝိနယေန ဝူပသမိတေ အယံ ထေရော လောကာနုကမ္ပာယ အတ္တနော ဂုဏေ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယော ဒုဒ္ဒမိယော’’တိ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။

၅။ တတ္ထ ယောတိ အနိယမိတနိဒ္ဒေသော၊ တဿ ‘‘သော’’တိ ဣမိနာ နိယမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဘယေနပိ အညံ ဝိယ ကတွာ အတ္တာနမေဝ ဝဒတိ။ ဒုဒ္ဒမိယောတိ ဒုဒ္ဒမော၊ ဒမေတုံ အသက္ကုဏေယျော။ ဣဒဉ္စ အတ္တနော ပုထုဇ္ဇနကာလေ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝိသူကာယိကာနံ ကိလေသာနံ မဒါလေပစိတ္တဿ ဝိပ္ဖန္ဒိတံ ဣန္ဒြိယာနံ အဝူပသမနဉ္စ စိန္တေတွာ ဝဒတိ။ ဒမေနာတိ ဥတ္တမေန အဂ္ဂမဂ္ဂဒမေန၊ တေန ဟိ ဒန္တော ပုန ဒမေတဗ္ဗတာဘာဝတော ‘‘ဒန္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ န အညေန။ အထ ဝါ ဒမေနာတိ ဒမကေန ပုရိသဒမ္မသာရထိနာ ဒမိတော ¶ ။ ဒဗ္ဗောတိ ဒြဗျော၊ ဘဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ဣမမေဝ ထေရံ သန္ဓာယ – ‘‘န ခေါ၊ ဒဗ္ဗ၊ ဒဗ္ဗာ ဧဝံ နိဗ္ဗေဌေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄၊ စူဠဝ။ ၁၉၃) ¶ ။ သန္တုသိတောတိ ယထာလဒ္ဓပစ္စယသန္တောသေန ဈာနသမာပတ္တိသန္တောသေန မဂ္ဂဖလသန္တောသေန စ သန္တုဋ္ဌော။ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါတိ သောဠသဝတ္ထုကာယ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ စ ကင်္ခါယ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ ဝိဂတကင်္ခေါ။ ဝိဇိတာဝီတိ ပုရိသာဇာနီယေန ဝိဇေတဗ္ဗဿ သဗ္ဗဿပိ သံကိလေသပက္ခဿ ဝိဇိတတ္တာ ဝိဓမိတတ္တာ ဝိဇိတာဝီ။ အပေတဘေရဝေါတိ ပဉ္စဝီသတိယာ ဘယာနံ သဗ္ဗသော အပေတတ္တာ အပဂတဘေရဝေါ အဘယူပရတော ¶ ။ ပုန ဒဗ္ဗောတိ နာမကိတ္တနံ။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဒွေ ပရိနိဗ္ဗာနာနိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ၊ ယာ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု၊ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ၊ ယာ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု။ တေသု ဣဓ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ မဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတောတိ အတ္ထော။ ဌိတတ္တောတိ ဌိတသဘာဝေါ အစလော ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယော။ ဟီတိ စ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော၊ တေန ယော ပုဗ္ဗေ ဒုဒ္ဒမော ဟုတွာ ဌိတော ယသ္မာ ဒဗ္ဗတ္တာ သတ္ထာရာ ဥတ္တမေန ဒမေန ဒမိတော သန္တုသိတော ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ဝိဇိတာဝီ အပေတဘေရဝေါ၊ တသ္မာ သော ဒဗ္ဗော ပရိနိဗ္ဗုတော တတောယေဝ စ ဌိတတ္တော၊ ဧဝံဘူတေ စ တသ္မိံ စိတ္တပသာဒေါဝ ကာတဗ္ဗော၊ န ပသာဒညထတ္တန္တိ ပရနေယျဗုဒ္ဓိကေ သတ္တေ အနုကမ္ပန္တော ထေရော အညံ ဗျာကာသိ။

ဒဗ္ဗတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော သီတဝနန္တိ အာယသ္မတော သမ္ဘူတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣတော ကိရ အဋ္ဌာရသာဓိကဿ ကပ္ပသတဿ မတ္ထကေ အတ္ထဒဿီ နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သဒေဝကံ လောကံ သံသာရမဟောဃတော တာရေန္တော ဧကဒိဝသံ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဂင်္ဂါတီရံ ဥပဂစ္ဆိ။ တသ္မိံ ကာလေ အယံ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော တတ္ထ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ပါရံ ဂန္တုကာမတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ‘‘ဂမိဿာမာ’’တိ အဝေါစ။ သော တာဝဒေဝ နာဝါသင်္ဃာဋံ ¶ ယောဇေတွာ ဥပနေသိ။ သတ္ထာ တံ အနုကမ္ပန္တော သဟ ဘိက္ခုသင်္ဃေန နာဝံ အဘိရုဟိ။ သော သယမ္ပိ အဘိရုယှ သုခေနေဝ ပရတီရံ သမ္ပာပေတွာ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ဒုတိယဒိဝသေ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ အနုဂန္တွာ ပသန္နစိတ္တော ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ဣတော ¶ တေရသာဓိကကပ္ပသတဿ မတ္ထကေ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ရာဇာ အဟောသိ စက္ကဝတ္တီ ဓမ္မိကော ဓမ္မရာဇာ။ သော သတ္တေ သုဂတိမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တတော စုတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓုတဓမ္မေ သမာဒါယ သုသာနေ ဝသန္တော သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ ပုန ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေပိ တဿ သာသနေ တီဟိ သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ ¶ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ ကတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ‘‘သမ္ဘူတော’’တိ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော။ ဘူမိဇော ဇေယျသေနော အဘိရာဓနောတိ တီဟိ သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘူမိဇော ဇေယျသေနော စ၊ သမ္ဘူတော အဘိရာဓနော၊

ဧတေ ဓမ္မံ အဘိညာသုံ၊ သာသနေ ဝရတာဒိနော’’တိ။

အထ သမ္ဘူတော ဘဂဝတော သန္တိကေ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိဗဒ္ဓံ သီတဝနေ ဝသတိ။ တေနေဝါယသ္မာ ‘‘သီတဝနိယော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ တေန စ သမယေန ဝေဿဝဏော မဟာရာဇာ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဇမ္ဗုဒီပေ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂံ ဥဒ္ဒိဿ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ထေရံ အဗ္ဘောကာသေ နိသီဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တံ ဒိသွာ ဝိမာနတော ဩရုယှ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ယဒါ ထေရော သမာဓိတော ဝုဋ္ဌဟိဿတိ၊ တဒါ မမ အာဂမနံ အာရောစေထ၊ အာရက္ခဉ္စဿ ကရောထာ’’တိ ဒွေ ယက္ခေ အာဏာပေတွာ ပက္ကာမိ။ တေ ထေရဿ သမီပေ ဌတွာ မနသိကာရံ ပဋိသံဟရိတွာ နိသိန္နကာလေ အာရောစေသုံ။ တံ သုတွာ ထေရော ‘‘တုမှေ မမ ဝစနေန ဝေဿဝဏမဟာရာဇဿ ကထေထ၊ ဘဂဝတာ အတ္တနော သာသနေ ဌိတာနံ သတိအာရက္ခာ နာမ ဌပိတာ အတ္ထိ၊ သာယေဝ မာဒိသေ ရက္ခတိ၊ တွံ တတ္ထ အပ္ပောဿုက္ကော ဟောဟိ၊ ဘဂဝတော ဩဝါဒေ ဌိတာနံ ဧဒိသာယ အာရက္ခာယ ¶ ကရဏီယံ နတ္ထီ’’တိ တေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တာဝဒေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝိဇ္ဇာတ္တယံ သစ္ဆာကာသိ။ တတော ဝေဿဝဏော နိဝတ္တမာနော ထေရဿ ¶ သမီပံ ပတွာ မုခါကာရသလ္လက္ခဏေနေဝဿ ကတကိစ္စဘာဝံ ဉတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဘဂဝတော အာရောစေတွာ သတ္ထု သမ္မုခါ ထေရံ အဘိတ္ထဝန္တော –

‘‘သတိအာရက္ခသမ္ပန္နော၊ ဓိတိမာ ဝီရိယသမာဟိတော၊

အနုဇာတော သတ္ထု သမ္ဘူတော၊ တေဝိဇ္ဇော မစ္စုပါရဂူ’’တိ။ –

ဣမာယ ဂါထာယ ထေရဿ ဂုဏေ ဝဏ္ဏေသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၁၅-၂၀) –

‘‘အတ္ထဒဿီ တု ဘဂဝါ၊ ဒွိပဒိန္ဒော နရာသဘော၊

ပုရက္ခတော သာဝကေဟိ၊ ဂင်္ဂါတီရမုပါဂမိ။

‘‘သမတိတ္တိ ကာကပေယျာ၊ ဂင်္ဂါ အာသိ ဒုရုတ္တရာ၊

ဥတ္တာရယိံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ၊ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဒွိပဒုတ္တမံ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ¶ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တရဏာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘တေရသေတော ကပ္ပသတေ၊ ပဉ္စ သဗ္ဗောဘဝါ အဟုံ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ပစ္ဆိမေ စ ဘဝေ အသ္မိံ၊ ဇာတောဟံ ဗြာဟ္မဏေ ကုလေ၊

သဒ္ဓိံ တီဟိ သဟာယေဟိ၊ ပဗ္ဗဇိံ သတ္ထု သာသနေ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထာယသ္မာ သမ္ဘူတော ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ ဂစ္ဆန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော၊ မမ ဝစနေန ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒထ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေထာ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မာဓိကရဏံ အတ္တနော သတ္ထု အဝိဟေဌိတဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ယော သီတဝန’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ သမ္ဘူတတ္ထေရဿ သာသနံ သမ္ပဝေဒေန္တာ၊ ‘‘အာယသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဘူတော ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒတိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒတီ’’တိ ဝတွာ တံ ဂါထံ အာရောစေသုံ၊ တံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘ပဏ္ဍိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ဘူတော ¶ ဘိက္ခု ပစ္စပါဒိ ဓမ္မဿာနုဓမ္မံ၊ န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေဌေတိ။ ဝေဿဝဏေန တဿတ္ထော မယှံ အာရောစိတာ’’တိ အာဟ။

၆။ ယံ ပန တေ ဘိက္ခူ သမ္ဘူတတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ယော သီတဝန’’န္တိ ဂါထံ သတ္ထု နိဝေဒေသုံ။ တတ္ထ သီတဝနန္တိ ဧဝံနာမကံ ရာဇဂဟသမီပေ မဟန္တံ ဘေရဝသုသာနဝနံ။ ဥပဂါတိ နိဝါသနဝသေန ဥပဂစ္ဆိ။ ဧတေန ဘဂဝတာ အနုညာတံ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပံ နိဝါသနဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ ဘိက္ခူတိ သံသာရဘယဿ ဣက္ခနတော ဘိန္နကိလေသတာယ စ ဘိက္ခု။ ဧကောတိ အဒုတိယော၊ ဧတေန ကာယဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ သန္တုသိတောတိ သန္တုဋ္ဌော။ ဧတေန စတုပစ္စယသန္တောသလက္ခဏံ အရိယဝံသံ ဒဿေတိ။ သမာဟိတတ္တောတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တော၊ ဧတေန စိတ္တဝိဝေကဘာဝနာမုခေန ဘာဝနာရာမံ ¶ အရိယဝံသံ ဒဿေတိ။ ဝိဇိတာဝီတိ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇန္တေန ဝိဇေတဗ္ဗံ ကိလေသဂဏံ ဝိဇိတွာ ဌိတော၊ ဧတေန ဥပဓိဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ ဘယဟေတူနံ ကိလေသာနံ အပဂတတ္တာ အပေတလောမဟံသော၊ ဧတေန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဖလံ ဒဿေတိ။ ရက္ခန္တိ ရက္ခန္တော။ ကာယဂတာသတိန္တိ ကာယာရမ္မဏံ သတိံ၊ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဗြူဟနဝသေန အဝိဿဇ္ဇေန္တော။ ဓိတိမာတိ ဓီရော၊ သမာဟိတတ္တံ ဝိဇိတာဝိဘာဝတံ ဝါ ဥပါဒါယ ပဋိပတ္တိဒဿနမေတံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – သော ဘိက္ခု ဝိဝေကသုခါနုပေက္ခာယ ဧကော သီတဝနံ ဥပါဂမိ၊ ဥပါဂတော စ လောလဘာဝါဘာဝတော သန္တုဋ္ဌော ဓိတိမာ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တော တထာဓိဂတံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ အာရဒ္ဓဝိပဿနံ ¶ ဥဿုက္ကာပေတွာ အဓိဂတေန အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမာဟိတော ဝိဇိတာဝီ စ ဟုတွာ ကတကိစ္စတာယ ဘယဟေတူနံ သဗ္ဗသော အပဂတတ္တာ အပေတလောမဟံသော ဇာတောတိ။

သီတဝနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယောပါနုဒီတိ ¶ အာယသ္မတော ဘလ္လိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ သုမနဿ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပသန္နစိတ္တော ဖလာဖလံ ဒတွာ သုဂတီသု ဧဝ သံသရန္တော သိခိဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကာလေ အရုဏဝတီနဂရေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ‘‘သိခိဿ ဘဂဝတော ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဥဇိတ၊ ဩဇိတာ နာမ ဒွေ သတ္ထဝါဟပုတ္တာ ပဌမာဟာရံ အဒံသူ’’တိ သုတွာ အတ္တနော သဟာယကေန သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ သွာတနာယ နိမန္တေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ပတ္ထနံ အကံသု – ‘‘ဥဘောပိ မယံ၊ ဘန္တေ၊ အနာဂတေ တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ ပဌမာဟာရဒါယကာ ဘဝေယျာမာ’’တိ။ တေ ¶ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညကမ္မံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တာ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဂေါပါလကသေဋ္ဌိဿ ပုတ္တာ ဘာတရော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဗဟူနိ ဝဿာနိ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ခီရဘောဇနေန ဥပဋ္ဌဟိံသု။ အမှာကံ ပန ဘဂဝတော ကာလေ ပေါက္ခရဝတီနဂရေ သတ္ထဝါဟဿ ပုတ္တာ ဘာတရော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာ။ တေသု ဇေဋ္ဌော တဖုဿော နာမ၊ ကနိဋ္ဌော ဘလ္လိယော နာမ၊ တေ ပဉ္စမတ္တာနိ သကဋသတာနိ ဘဏ္ဍဿ ပူရေတွာ ဝါဏိဇ္ဇာယ ဂစ္ဆန္တာ ဘဂဝတိ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝိမုတ္တိသုခဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာဟိ ဝီတိနာမေတွာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ရာဇာယတနမူလေ ဝိဟရန္တေ ရာဇာယတနဿ အဝိဒူရေ မဟာမဂ္ဂေန အတိက္ကမန္တိ၊ တေသံ တသ္မိံ သမယေ သမေပိ ဘူမိဘာဂေ အကဒ္ဒမောဒကေ သကဋာနိ နပ္ပဝတ္တိံသု၊ ‘‘ကိံ နု၊ ခေါ၊ ကာရဏ’’န္တိ စ စိန္တေန္တာနံ ပေါရာဏသာလောဟိတာ ဒေဝတာ ရုက္ခဝိဋပန္တရေ အတ္တာနံ ဒဿေန္တီ အာဟ – ‘‘မာဒိသာ၊ အယံ ဘဂဝါ အစိရာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ သတ္တသတ္တာဟံ အနာဟာရော ဝိမုတ္တိသုခါပဋိသံဝေဒီ ဣဒါနိ ရာဇာယတနမူလေ နိသိန္နော၊ တံ အာဟာရေန ပဋိမာနေထ၊ ယဒဿ တုမှာကံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ။ တံ သုတွာ တေ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တာ၊ ‘‘အာဟာရသမ္ပာဒနံ ပပဉ္စ’’န္တိ မညမာနာ မန္ထဉ္စ မဓုပိဏ္ဍိကဉ္စ ဘဂဝတော ဒတွာ ဒွေဝါစိကသရဏံ ဂန္တွာ ကေသဓာတုယော လဘိတွာ အဂမံသု။ တေ ဟိ ပဌမံ ဥပါသကာ အဟေသုံ။ အထ ဘဂဝတိ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟေ ဝိဟရန္တေ တဖုဿဘလ္လိယာ ရာဇဂဟံ ဥပဂတာ ¶ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ တေသံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေသု တဖုဿော ¶ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ ဥပါသကောဝ အဟောသိ။ ဘလ္လိယော ပန ပဗ္ဗဇိတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၈။၆၆-၇၀) –

‘‘သုမနော ¶ နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တက္ကရာယံ ဝသီ တဒါ၊

ဝလ္လိကာရဖလံ ဂယှ၊ သယမ္ဘုဿ အဒါသဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထေကဒိဝသံ မာရော ဘလ္လိယတ္ထေရဿ ဘိံသာပနတ္ထံ ဘယာနကံ ရူပံ ဒဿေသိ။ သော အတ္တနော သဗ္ဗဘယာတိက္ကမံ ပကာသေန္တော ‘‘ယောပါနုဒီ’’တိ ဂါထမဘာသိ။

၇။ တတ္ထ ယောပါနုဒီတိ ယော အပါနုဒိ ခိပိ ပဇဟိ ဝိဒ္ဓံသေသိ။ မစ္စုရာဇဿာတိ မစ္စု နာမ မရဏံ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ၊ သော ဧဝ စ သတ္တာနံ အတ္တနော ဝသေ အနုဝတ္တာပနတော ဣဿရဋ္ဌေန ရာဇာတိ မစ္စုရာဇာ၊ တဿ။ သေနန္တိ ဇရာရောဂါဒိံ၊ သာ ဟိဿ ဝသဝတ္တနေ အင်္ဂဘာဝတော သေနာ နာမ၊ တေန ဟေသ မဟတာ နာနာဝိဓေန ဝိပုလေန ‘‘မဟာသေနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန၊ မဟာသေနေန မစ္စုနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၂၊ ဇာ။ ၂။၂၂။၁၂၁၊ နေတ္တိ။ ၁၀၃)။ အထ ဝါ ဂုဏမာရဏဋ္ဌေန ‘‘မစ္စူ’’တိ ဣဓ ဒေဝပုတ္တမာရော အဓိပ္ပေတော၊ တဿ စ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကာမာဒယော သေနာ။ တထာ စာဟ –

‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ၊ ဒုတိယာ အရတိ ဝုစ္စတိ၊

တတိယာ ခုပ္ပိပါသာ တေ၊ စတုတ္ထီ တဏှာ ပဝုစ္စတိ။

‘‘ပဉ္စမီ ထိနမိဒ္ဓံ တေ၊ ဆဋ္ဌာ ဘီရူ ပဝုစ္စတိ၊

သတ္တမီ ဝိစိကိစ္ဆာ တေ၊ မာနော မက္ခော စ အဋ္ဌမီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၃၈-၄၃၉၊ မဟာနိ။ ၂၈၊စူဠနိ။ နန္ဒမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄၇)၊

နဠသေတုံဝ ¶ သုဒုဗ္ဗလံ မဟောဃောတိ သာရဝိရဟိတတော နဠသေတုသဒိသံ အတိဝိယ အဗလဘာဝတော သုဋ္ဌု ဒုဗ္ဗလံ သံကိလေသသေနံ နဝလောကုတ္တရဓမ္မာနံ မဟာဗလဝဘာဝတော မဟောဃသဒိသေန အဂ္ဂမဂ္ဂေန ယော အပါနုဒိ ¶ ဝိဇိတာဝီ အပေတဘေရဝေါ ဒန္တော၊ သော ပရိနိဗ္ဗုတော ဌိတတ္တောတိ ယောဇနာ။ တံ သုတွာ မာရော ‘‘ဇာနာတိ မံ သမဏော’’တိ တတ္ထေဝန္တရဓာယီတိ။

ဘလ္လိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော ¶ ဒုဒ္ဒမိယောတိ အာယသ္မတော ဝီရတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ဝသနအာဝါသံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ ဧကဒိဝသဉ္စ သိန္ဓုဝါရပုပ္ဖသဒိသာနိ နိဂ္ဂုဏ္ဌိပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော ပဉ္စတိံသေ ကပ္ပေ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟာပတာပေါ နာမ ရာဇာ အဟောသိ စက္ကဝတ္တီ။ သော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော သတ္တေ သဂ္ဂမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ပုန ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ မဟာဝိဘဝေါ သေဋ္ဌိ ဟုတွာ ကပဏဒ္ဓိကာဒီနံ ဒါနံ ဒေန္တော သင်္ဃဿ ခီရဘတ္တံ အဒါသိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဒါနမယံ ပုညသမ္ဘာရံ ကရောန္တော ဣတရဉ္စ နိဗ္ဗာနတ္ထံ သမ္ဘရန္တော ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရေ ရညော ပသေနဒိဿ အမစ္စကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ‘‘ဝီရော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော နာမာနုဂတေဟိ ပတ္တဗလဇဝါဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော သင်္ဂါမသူရော ဟုတွာ မာတာပိတူဟိ နိဗန္ဓဝသေန ကာရိတေ ဒါရပရိဂ္ဂဟေ ဧကံယေဝ ပုတ္တံ လဘိတွာ ပုဗ္ဗဟေတုနာ စောဒိယမာနော ကာမေသု သံသာရေ စ အာဒီနဝံ ဒိသွာ သံဝေဂဇာတော ပဗ္ဗဇိတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၂၁-၂၄) –

‘‘ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော၊ အာသိမာရာမိကော အဟံ၊

နိဂ္ဂုဏ္ဌိပုပ္ဖံ ပဂ္ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဉ္စဝီသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ဧကော အာသိံ ဇနာဓိပေါ၊

မဟာပတာပနာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ပန အရဟတ္တံ ပတွာ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေန္တံ ထေရံ ပုရာဏဒုတိယိကာ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတုကာမာ ¶ အန္တရန္တရာ နာနာနယေဟိ ပလောဘေတုံ ပရက္ကမန္တီ ဧကဒိဝသံ ဒိဝါဝိဟာရဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဣတ္ထိကုတ္တာဒီနိ ဒဿေတုံ အာရဘိ။ အထာယသ္မာ ဝီရော ‘‘မံ ပလောဘေတုကာမာ သိနေရုံ မကသပက္ခဝါတေန စာလေတုကာမာ ဝိယ ယာဝ ဗာလာ ဝတာယံ ¶ ဣတ္ထီ’’တိ တဿာ ကိရိယာယ နိရတ္ထကဘာဝံ ဒီပေန္တော ‘‘ယော ဒုဒ္ဒမိယော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၈။ တတ္ထ ယော ဒုဒ္ဒမိယောတိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ယောဇနာမတ္တံ ယော ပုဗ္ဗေ အဒန္တ ကိလေသတာယ ပစ္စတ္ထိကေဟိ ဝါ သင်္ဂမသီသေ ဒမေတုံ ဇေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယဒုဒ္ဒမိယော၊ ဣဒါနိ ပန ဥတ္တမေန ဒမေန ဒန္တော စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပမဓာနဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ ဝီရော၊ ဝုတ္တနယေနေဝ သန္တုသိတော ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ဝိဇိတာဝီ အပေတလောမဟံသော ဝီရော ဝီရနာမကော အနဝသေသတော ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော၊ တတော ဧဝ ဌိတသဘာဝေါ၊ န တာဒိသာနံ သတေနပိ သဟဿေနပိ စာလနီယောတိ။ တံ သုတွာ သာ ဣတ္ထီ – ‘‘မယှံ သာမိကေ ဧဝံ ပဋိပန္နေ ကော မယှံ ဃရာဝါသေန အတ္ထော’’တိ သံဝေဂဇာတာ ဘိက္ခုနီသု ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ တေဝိဇ္ဇာ အဟောသီတိ။

ဝီရတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

သွာဂတန္တိ ¶ အာယသ္မတော ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဒေဝတာနံ ပိယမနာပဘာဝေန အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ တတော စုတော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော သုမေဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထု ထူပဿ ပူဇံ ကတွာ သင်္ဃေ စ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ တတော စုတော ဒေဝမနုဿေသု ဧဝ သံသရန္တော အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ ဟုတွာ မဟာဇနံ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ သဂ္ဂပရာယဏံ အကာသိ။ သော အနုပ္ပန္နေယေဝ အမှာကံ ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘ပိလိန္ဒော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ ဝစ္ဆောတိ ပန ဂေါတ္တံ ¶ ။ တေန သော အပရဘာဂေ ‘‘ပိလိန္ဒဝစ္ဆော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ သံသာရေ ပန သံဝေဂဗဟုလတာယ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ စူဠဂန္ဓာရံ နာမ ဝိဇ္ဇံ သာဓေတွာ တာယ ဝိဇ္ဇာယ အာကာသစာရီ ပရစိတ္တဝိဒူ စ ဟုတွာ ရာဇဂဟေ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော ပဋိဝသတိ။

အထ ¶ ယဒါ အမှာကံ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ အနုက္ကမေန ရာဇဂဟံ ဥပဂတော၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တဿ သာ ဝိဇ္ဇာ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ အတ္တနော ကိစ္စံ န သာဓေတိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘သုတံ ခေါ ပန မေတံ အာစရိယပါစရိယာနံ ဘာသမာနာနံ ‘ယတ္ထ မဟာဂန္ဓာရဝိဇ္ဇာ ဓရတိ၊ တတ္ထ စူဠဂန္ဓာရဝိဇ္ဇာ န သမ္ပဇ္ဇတီ’တိ၊ သမဏဿ ပန ဂေါတမဿ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ နာယံ မမ ဝိဇ္ဇာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ နိဿံသယံ သမဏော ဂေါတမော မဟာဂန္ဓာရဝိဇ္ဇံ ဇာနာတိ၊ ယံနူနာဟံ တံ ပယိရုပါသိတွာ တဿ သန္တိကေ တံ ဝိဇ္ဇံ ပရိယာပုဏေယျ’’န္တိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အဟံ၊ မဟာသမဏ၊ တဝ သန္တိကေ ဧကံ ဝိဇ္ဇံ ပရိယာပုဏိတုကာမော၊ ဩကာသံ မေ ကရောဟီ’’တိ။ ဘဂဝါ ‘‘တေန ဟိ ပဗ္ဗဇာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ဝိဇ္ဇာယ ပရိကမ္မံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ မညမာနော ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ကထေတွာ စရိတာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ယာ ပန ပုရိမဇာတိယံ ¶ တဿောဝါဒေ ဌတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာ ဒေဝတာ၊ တံ ကတညုတံ နိဿာယ သဉ္ဇာတဗဟုမာနာ သာယံ ပါတံ ထေရံ ပယိရုပါသိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မာ ထေရော ဒေဝတာနံ ပိယမနာပတာယ အဂ္ဂတံ ပတ္တော။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂။၅၅-၆၇) –

‘‘နိဗ္ဗုတေ လောကနာထမှိ၊ သုမေဓေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလေ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ထူပပူဇံ အကာသဟံ။

‘‘ယေ စ ခီဏာသဝါ တတ္ထ၊ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ၊

တေဟံ တတ္ထ သမာနေတွာ၊ သင်္ဃဘတ္တံ အကာသဟံ။

‘‘သုမေဓဿ ဘဂဝတော၊ ဥပဋ္ဌာကော တဒါ အဟု၊

သုမေဓော နာမ နာမေန၊ အနုမောဒိတ္ထ သော တဒါ။

‘‘တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဝိမာနံ ဥပပဇ္ဇဟံ၊

ဆဠာသီတိသဟဿာနိ၊ အစ္ဆရာယော ရမိံသု မေ။

‘‘မမေဝ အနုဝတ္တန္တိ၊ သဗ္ဗကာမေဟိ တာ သဒါ၊

အညေ ဒေဝေ အဘိဘောမိ၊ ပုညကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဉ္စဝီသမှိ ကပ္ပမှိ၊ ဝရုဏော နာမ ခတ္တိယော၊

ဝိသုဒ္ဓဘောဇနော အာသိံ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟံ တဒါ။

‘‘န တေ ဗီဇံ ပဝပ္ပန္တိ၊ နပိ နီယန္တိ နင်္ဂလာ၊

အကဋ္ဌပါကိမံ သာလိံ၊ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ မာနုသာ။

‘‘တတ္ထ ရဇ္ဇံ ကရိတွာန၊ ဒေဝတ္တံ ပုန ဂစ္ဆဟံ၊

တဒါပိ ဧဒိသာ မယှံ၊ နိဗ္ဗတ္တာ ဘောဂသမ္ပဒါ။

‘‘န မံ မိတ္တာ အမိတ္တာ ဝါ၊ ဟိံသန္တိ သဗ္ဗပါဏိနော၊

သဗ္ဗေသမ္ပိ ပိယော ဟောမိ၊ ပုညကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ ¶ ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဂန္ဓာလေပဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ၊ ဧကော အာသိံ ဇနာဓိပေါ၊

မဟာနုဘာဝေါ ရာဇာဟံ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘သောဟံ ¶ ပဉ္စသု သီလေသု၊ ဌပေတွာ ဇနတံ ဗဟုံ၊

ပါပေတွာ သုဂတိံယေဝ၊ ဒေဝတာနံ ပိယော အဟုံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တထာ ဒေဝတာဟိ အတိဝိယ ပိယာယိတဗ္ဗဘာဝတော ဣမံ ထေရံ ဘဂဝါ ဒေဝတာနံ ပိယမနာပဘာဝေန အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဒေဝတာနံ ပိယမနာပါနံ ယဒိဒံ ပိလိန္ဒဝစ္ဆော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၀၉၊ ၂၁၅) သော ¶ ဧကဒိဝသံ ဘိက္ခုသင်္ဃမဇ္ဈေ နိသိန္နော အတ္တနော ဂုဏေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တေသံ ကာရဏဘူတံ ဝိဇ္ဇာနိမိတ္တံ ဘဂဝတော သန္တိကေ အာဂမနံ ပသံသန္တော ‘‘သွာဂတံ နာပဂတ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၉။ တတ္ထ သွာဂတန္တိ သုန္ဒရံ အာဂမနံ၊ ဣဒံ မမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ သွာဂတန္တိ သုဋ္ဌု အာဂတံ၊ မယာတိ ဝိဘတ္တိ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗာ။ နာပဂတန္တိ န အပဂတံ ဟိတာဘိဝုဒ္ဓိတော န အပေတံ။ နယိဒံ ဒုမန္တိတံ မမာတိ ဣဒံ မမ ဒုဋ္ဌု ကထိတံ၊ ဒုဋ္ဌု ဝါ ဝီမံသိတံ န ဟောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ဘဂဝတော သန္တိကေ မမာဂမနံ၊ ယံ ဝါ မယာ တတ္ထ အာဂတံ၊ တံ သွာဂတံ၊ သွာဂတတ္တာယေဝ န ဒုရာဂတံ။ ယံ ‘‘ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ မမ မန္တိတံ ဂဒိတံ ကထိတံ၊ စိတ္တေန ဝါ ဝီမံသိတံ ဣဒမ္ပိ န ဒုမ္မန္တိန္တိ။ ဣဒါနိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သံဝိဘတ္တေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ သံဝိဘတ္တေသူတိ ပကာရတော ဝိဘတ္တေသု။ ဓမ္မေသူတိ ဉေယျဓမ္မေသု သမထဓမ္မေသု ဝါ၊ နာနာတိတ္ထိယေဟိ ပကတိအာဒိဝသေန၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဒုက္ခာဒိဝသေန သံဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တဓမ္မေသု။ ယံ သေဋ္ဌံ တဒုပါဂမိန္တိ ယံ တတ္ထ သေဋ္ဌံ၊ တံ စတုသစ္စဓမ္မံ၊ တဿ ဝါ ဗောဓကံ သာသနဓမ္မံ ဥပါဂမိံ၊ ‘‘အယံ ဓမ္မော အယံ ဝိနယော’’တိ ဥပဂစ္ဆိံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဧဝ ဝါ ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန ယထာသဘာဝတော သံဝိဘတ္တေသု သဘာဝဓမ္မေသု ယံ တတ္ထ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ပဝရံ၊ တံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဓမ္မံ ဥပါဂမိံ၊ အတ္တပစ္စက္ခတော ဥပဂစ္ဆိံ သစ္ဆာကာသိံ၊ တသ္မာ သွာဂတံ မမ န အပဂတံ သုမန္တိတံ န ဒုမ္မန္တိတန္တိ ယောဇနာ။

ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိဟရိ ¶ ¶ ¶ အပေက္ခန္တိ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ စက္ကဝါကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဘဂဝန္တံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော အတ္တနော မုခတုဏ္ဍကေန သာလပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော သတ္တရသေ ကပ္ပေ အဋ္ဌက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ အဟောသိ။ ဣမသ္မိံ ပန ကပ္ပေ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဩသက္ကမာနေ ကုဋုမ္ဗိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကတွာ တတော စုတော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရေ သမိဒ္ဓိဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဇာတဒိဝသေ တသ္မိံ ဂေဟေ သဗ္ဗာ ရိတ္တကုမ္ဘိယော သုဝဏ္ဏမာသာနံ ပုဏ္ဏာ အဟေသုံ။ တေနဿ ပုဏ္ဏမာသောတိ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ ဝိဝါဟကမ္မံ ကတွာ ဧကံ ပုတ္တံ လဘိတွာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ ဃရာဝါသံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ပုဗ္ဗကိစ္စသမ္ပန္နော စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၇။၁၃-၁၉) –

‘‘သိန္ဓုယာ နဒိယာ တီရေ၊ စက္ကဝါကော အဟံ တဒါ၊

သုဒ္ဓသေဝါလဘက္ခောဟံ၊ ပါပေသု စ သုသညတော။

‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ၊

တုဏ္ဍေန သာလံ ပဂ္ဂယှ၊ ဝိပဿိဿာဘိရောပယိံ။

‘‘ယဿ သဒ္ဓါ တထာဂတေ၊ အစလာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒုဂ္ဂတိံ သော န ဂစ္ဆတိ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သန္တိကေ၊

ဝိဟင်္ဂမေန သန္တေန၊ သုဗီဇံ ရောပိတံ မယာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သုစာရုဒဿနာ ¶ နာမ၊ အဋ္ဌေတေ ဧကနာမကာ၊

ကပ္ပေ သတ္တရသေ အာသုံ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထဿ ပုရာဏဒုတိယိကာ တံ ပလောဘေတုကာမာ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပဂန္တွာ ပိယာလာပဘာဝါဒိကေဟိ ¶ ဘာဝဝိဝရဏကမ္မံ နာမ ကာတုံ အာရဘိ။ ထေရော တဿာ ကာရဏံ ဒိသွာ အတ္တနော ကတ္ထစိပိ အလဂ္ဂဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ဝိဟရိ အပေက္ခ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၀။ တတ္ထ ဝိဟရီတိ ဝိသေသတော ဟရိ အပဟရိ အပနေသိ။ အပေက္ခန္တိ တဏှံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ အတ္တဘာဝေ ဝါ။ ဟုရန္တိ အပရသ္မိံ အနာဂတေ အတ္တဘာဝေ ဝါ။ ဣဓာတိ ဝါ အဇ္ဈတ္တိကေသု အာယတနေသု။ ဟုရန္တိ ဗာဟိရေသု ¶ ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော ‘‘အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ’’တိအာဒီသု (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၅။၃၂) ဝိယ။ ယောတိ အတ္တာနမေဝ ပရံ ဝိယ ဒဿေတိ။ ဝေဒဂူတိ ဝေဒေန ဂတော မဂ္ဂဉာဏေန နိဗ္ဗာနံ ဂတော အဓိဂတော၊ စတ္တာရိ ဝါ သစ္စာနိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန အဘိသမေစ္စ ဌိတော။ ယတတ္တောတိ မဂ္ဂသံဝရေန သံယတသဘာဝေါ၊ သမ္မာဝါယာမေန ဝါ သံယတသဘာဝေါ။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနူပလိတ္တောတိ သဗ္ဗေသု အာရမ္မဏေသု ဓမ္မေသု တဏှာဒိဋ္ဌိလေပဝသေန န ဥပလိတ္တော၊ တေန လာဘာဒိလောကဓမ္မေ သမတိက္ကမံ ဒဿေတိ။ လောကဿာတိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကဿ။ တဉှိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ ဇညာတိ ဇာနိတွာ။ ဥဒယဗ္ဗယဉ္စာတိ ဥပ္ပာဒဉ္စေဝ ဝယဉ္စ၊ ဧတေန ယထာဝုတ္တဂုဏာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ယော သကလဿ ခန္ဓာဒိလောကဿ သမပညာသာယ အာကာရေဟိ ဥဒယဗ္ဗယံ ဇာနိတွာ ဝေဒဂူ ယတတ္တော ကတ္ထစိ အနုပလိတ္တော၊ သော သဗ္ဗတ္ထ အပေက္ခံ ဝိနေယျ သန္တုသိတော တာဒိသာနံ ဝိပ္ပကာရာနံ န ကိဉ္စိ မညတိ၊ တသ္မာ တွံ အန္ဓဗာလေ ယထာဂတမဂ္ဂေနေဝ ဂစ္ဆာတိ။ အထ သာ ဣတ္ထီ ‘‘အယံ သမဏော မယိ ပုတ္တေ စ နိရပေက္ခော၊ န သက္ကာ ဣမံ ပလောဘေတု’’န္တိ ပက္ကာမိ။

ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ထေရဂါထာသံဝဏ္ဏနာယ

ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ ¶ ¶ အာယသ္မတော စူဠဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပရေသံ ဘတိယာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ဘဂဝတော သာဝကံ သုဇာတံ နာမ ထေရံ ပံသုကူလံ ပရိယေသန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဥပသင်္ကမိတွာ ဝတ္ထံ ဒတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တေတ္တိံသက္ခတ္တုံ ဒေဝရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သတ္တသတ္တတိက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ ¶ အဟောသိ။ အနေကဝါရံ ပဒေသရာဇာ။ ဧဝံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဩသက္ကမာနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုဿဂတီသု အပရာပရံ ပရိဝတ္တန္တော အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ကောသမ္ဗိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ စူဠဝစ္ဆောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဗုဒ္ဓဂုဏေ သုတွာ ပသန္နမာနသော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ၊ တဿ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ကထေသိ။ သော ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော စရိတာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဘာဝေန္တော ဝိဟရိ။ တေန စ သမယေန ကောသမ္ဗိကာ ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနဇာတာ အဟေသုံ။ တဒါ စူဠဝစ္ဆတ္ထေရော ဥဘယေသံ ဘိက္ခူနံ လဒ္ဓိံ အနာဒါယ ဘဂဝတာ ဒိန္နောဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဗြူဟေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၃၁-၄၀) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဘဂဝတော၊ သုဇာတော နာမ သာဝကော၊

ပံသုကူလံ ဂဝေသန္တော၊ သင်္ကာရေ စရတီ တဒါ။

‘‘နဂရေ ဟံသဝတိယာ၊ ပရေသံ ဘတကော အဟံ၊

ဥပဍ္ဎုဒုဿံ ဒတွာန၊ သိရသာ အဘိဝါဒယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘တေတ္တိံသက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သတ္တသတ္တတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ¶ ¶ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယံ၊

ဥပဍ္ဎဒုဿဒါနေန၊ မောဒါမိ အကုတောဘယော။

‘‘ဣစ္ဆမာနော စဟံ အဇ္ဇ၊ သကာနနံ သပဗ္ဗတံ၊

ခေါမဒုဿေဟိ ဆာဒေယျံ၊ အဍ္ဎုဒုဿဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ အဍ္ဎုဒုဿဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အထ စူဠဝစ္ဆတ္ထေရော အရဟတ္တံ ပတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ကလဟာဘိရတိယာ သကတ္ထဝိနာသံ ဒိသွာ ဓမ္မသံဝေဂပ္ပတ္တော၊ အတ္တနော စ ပတ္တဝိသေသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပီတိသောမနဿဝသေန ‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၁။ တတ္ထ ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ သုပရိသုဒ္ဓသီလတာယ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အဘိရတိဝသေန ပမောဒဗဟုလော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မေ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတေ’’တိ။ တတ္ထ ဓမ္မေတိ။ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ နဝဝိဓေ ဝါ လောကုတ္တရဓမ္မေ။ သော ဟိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန သာမုက္ကံသိကာယ ဒေသနာယ ပကာသိတတ္တာ သာတိသယံ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတော နာမ။ တဿ ပန အဓိဂမူပါယဘာဝတော ဒေသနာဓမ္မောပိ ဣဓ လဗ္ဘတေဝ။ ပဒံ သန္တန္တိ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧဝရူပေါ ဟိ ဘိက္ခု သန္တံ ပဒံ သန္တံ ကောဋ္ဌာသံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဥပသမဘာဝတော သင်္ခါရူပသမံ ပရမသုခတာယ သုခံ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆတိ ဝိန္ဒတိယေဝ။ ပရိသုဒ္ဓသီလော ဟိ ဘိက္ခု ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝေန ပါမောဇ္ဇဗဟုလော သဒ္ဓမ္မေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိမုတ္တိပရိယောသာနာ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော ပါပုဏာတိ။ ယထာဟ – ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ ¶ ၊ အာနန္ဒ၊ ကုသလာနိ သီလာနိ၊ အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယာ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁)။ အထ ဝါ ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃောတိ ရတနတ္တယံ သန္ဓာယ ပမောဒဗဟုလော။ တတ္ထ ပန သော ပမောဒဗဟုလော ကိံ ဝါ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မေ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတေ’’တိအာဒိ။ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ ဟိ သပ္ပုရိသသံသေဝနသဒ္ဓမ္မဿဝနယောနိသောမနသိကာရဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီနံ သုခေနေဝ သမ္ဘဝတော သမ္ပတ္တိယော ဟတ္ထဂတာ ¶ ဧဝ ဟောန္တိ၊ ယထာဟ – ‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ၊ ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။

စူဠဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပညာဗလီတိ ¶ အာယသ္မတော မဟာဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ပါနီယဒါနမဒါသိ။ ပုန သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဥပါသကော ဟုတွာ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ပုညကမ္မံ အကာသိ၊ သော တေဟိ ပုညကမ္မေဟိ တတ္ထ တတ္ထ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ နာဠကဂါမေ သမိဒ္ဓိဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ မဟာဝစ္ဆောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ဘဂဝတော သာဝကဘာဝံ သုတွာ ‘‘သောပိ နာမ မဟာပညော။ ယဿ သာဝကတ္တံ ဥပါဂတော၊ သော ဧဝ မညေ ဣမသ္မိံ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော’’တိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓံ ဥပ္ပာဒေတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၅၁-၅၆) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေ အနုတ္တရေ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပါနီယဃဋမပူရယိံ။

‘‘ပဗ္ဗတဂ္ဂေ ဒုမဂ္ဂေ ဝါ၊ အာကာသေ ဝါထ ဘူမိယံ၊

ယဒါ ပါနီယမိစ္ဆာမိ၊ ခိပ္ပံ နိဗ္ဗတ္တတေ မမ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဒကဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ¶ ပန အရဟတ္တံ ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ အနုဘဝန္တော သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝဝိဘာဝနေန သဗြဟ္မစာရီနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ‘‘ပညာဗလီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၂။ တတ္ထ ¶ ပညာဗလီတိ ပါရိဟာရိယပညာယ ဝိပဿနာပညာယ စ ဝသေန အဘိဏှသော သာတိသယေန ပညာဗလေန သမန္နာဂတော။ သီလဝတူပပန္နောတိ ဥက္ကံသဂတေန စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန၊ ဓုတဓမ္မသင်္ခါတေဟိ ဝတေဟိ စ ဥပပန္နော သမန္နာဂတော။ သမာဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ သမာဟိတော။ ဈာနရတောတိ တတော ဧဝ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေ စ ရတော သတတာဘိယုတ္တော။ သဗ္ဗကာလံ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသဝသေန သတိမာ။ ယဒတ္ထိယန္တိ အတ္ထတော အနပေတံ အတ္ထိယံ၊ ယေန အတ္ထိယံ ယဒတ္ထိယံ။ ယထာ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇနံ အတ္ထိယံ ဟောတိ၊ တထာ ¶ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇမာနော။ သာမိပရိဘောဂေန ဟိ တံ အတ္ထိယံ ဟောတိ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေန ဝါ၊ န အညထာ ဘောဇနန္တိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘုဉ္ဇိယတိ ပရိဘုဉ္ဇိယတီတိ ဝါ ဘောဇနံ၊ စတ္တာရော ပစ္စယာ။ ‘‘ယဒတ္ထိက’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ ယဒတ္ထံ ယဿတ္ထာယ သတ္ထာရာ ပစ္စယာ အနုညာတာ၊ တဒတ္ထံ ကာယဿ ဌိတိအာဒိအတ္ထံ၊ တဉ္စ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနတ္ထံ။ တသ္မာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ဘောဇနပစ္စယေ ဘုဉ္ဇမာနော တတော ဧဝ ကင်္ခေထ ကာလံ အတ္တနော အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနကာလံ အာဂမေယျ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဝီတရာဂေါ။ ဗာဟိရကဿ ပန ကာမေသု ဝီတရာဂဿ ဣဒံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

မဟာဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နီလဗ္ဘဝဏ္ဏာတိ အာယသ္မတော ဝနဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ အတ္ထဒဿိနော ဘဂဝတော ကာလေ ကစ္ဆပယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဝိနတာယ နာမ နဒိယာ ဝသတိ။ တဿ ခုဒ္ဒကနာဝပ္ပမာဏော အတ္တဘာဝေါ အဟောသိ။ သော ကိရ ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ¶ နဒိယာ တီရေ ဌိတံ ဒိသွာ၊ ‘‘ပါရံ ဂန္တုကာမော မညေ ဘဂဝါ’’တိ အတ္တနော ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတွာ နေတုကာမော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိ။ ဘဂဝါ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ တံ အနုကမ္ပန္တော အာရုဟိ။ သော ပီတိသောမနဿဇာတော သောတံ ဆိန္ဒန္တော ဇိယာယ ဝေဂေန ခိတ္တသရော ဝိယ တာဝဒေဝ ပရတီရံ ပါပေသိ။ ဘဂဝါ တဿ ပုညဿ ဖလံ ဧတရဟိ နိဗ္ဗတ္တနကသမ္ပတ္တိဉ္စ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။ သော ¶ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော အနေကသတက္ခတ္တုံ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညဝါသီယေဝ အဟောသိ။ ပုန ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ကပေါတယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အရညေ ဝိဟရန္တံ မေတ္တာဝိဟာရိံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ စိတ္တံ ပသာဒေသိ။

တတော ပန စုတော ဗာရာဏသိယံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော သံဝေဂဇာတော ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ပုညကမ္မံ ဥပစိနိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ ဝစ္ဆဂေါတ္တဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တဿ မာတာ ပရိပက္ကဂဗ္ဘာ အရညံ ဒဿနတ္ထာယ သဉ္ဇာတဒေါဟဠာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝိစရတိ၊ တာဝဒေဝဿာ ကမ္မဇဝါတာ စလိံသု၊ တိရောကရဏိံ ပရိက္ခိပိတွာ အဒံသု။ သာ ဓညပုညလက္ခဏံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သော ဗောဓိသတ္တေန သဟ ပံသုကီဠိကသဟာယော အဟောသိ။ ‘‘ဝစ္ဆော’’တိဿ နာမဉ္စ အဟောသိ။ ဝနာဘိရတိယာ ဝသေန ဝနဝစ္ဆောတိ ပညာယိတ္ထ။ အပရဘာဂေ မဟာသတ္တေ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ¶ မဟာပဓာနံ ပဒဟန္တေ၊ ‘‘အဟမ္ပိ သိဒ္ဓတ္ထကုမာရေန သဟ အရညေ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ ဝသန္တော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သုတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝသမာနော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉-၁၄၈-၁၆၃) –

‘‘အတ္ထဒဿီ တု ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ လောကနာယကော၊

ဝိနတာနဒိယာ တီရံ၊ ဥပဂစ္ဆိ တထာဂတော။

‘‘ဥဒကာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ကစ္ဆပေါ ဝါရိဂေါစရော၊

ဗုဒ္ဓံ တာရေတုကာမောဟံ၊ ဥပေသိံ လောကနာယကံ။

‘‘အဘိရူဟတု မံ ဗုဒ္ဓါ၊ အတ္ထဒဿီ မဟာမုနိ၊

အဟံ တံ တာရယိဿာမိ၊ ဒုက္ခဿန္တကရော တုဝံ။

‘‘မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ အတ္ထဒဿီ မဟာယသော၊

အဘိရူဟိတွာ မေ ပိဋ္ဌိံ၊ အဋ္ဌာသိ လောကနာယကော။

‘‘ယတော ¶ သရာမိ အတ္တာနံ၊ ယတော ပတ္တောသ္မိ ဝိညုတံ၊

သုခံ မေ တာဒိသံ နတ္ထိ၊ ဖုဋ္ဌေ ပါဒတလေ ယထာ။

‘‘ဥတ္တရိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အတ္ထဒဿီ မဟာယသော၊

နဒိတီရမှိ ဌတွာန၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယာဝတာ ဝတ္တတေ စိတ္တံ၊ ဂင်္ဂါသောတံ တရာမဟံ၊

အယဉ္စ ကစ္ဆပေါ ရာဇာ၊ တာရေသိ မမ ပညဝါ။

‘‘ဣမိနာ ဗုဒ္ဓတရဏေန၊ မေတ္တစိတ္တဝတာယ စ၊

အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ။

‘‘ဒေဝလောကာ ဣဓာဂန္တွာ၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ဧကာသနေ နိသီဒိတွာ၊ ကင်္ခါသောတံ တရိဿတိ။

‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒကေ ခေတ္တေ၊ ဗီဇံ အပ္ပမ္ပိ ရောပိတံ၊

သမ္မာဓာရေ ပဝေစ္ဆန္တေ၊ ဖလံ တောသေတိ ကဿကံ။

‘‘တထေဝိဒံ ဗုဒ္ဓခေတ္တံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ၊

သမ္မာဓာရေ ပဝေစ္ဆန္တေ၊ ဖလံ မံ တောသယိဿတိ။

‘‘ပဓာနပဟိတတ္တောမှိ၊ ဥပသန္တော နိရူပဓိ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တရဏာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ¶ ပန ¶ အရဟတ္တံ ပတွာ ဘဂဝတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝိဟရန္တေ တတ္ထ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခူဟိ သမာဂတော ပဋိသန္ထာရဝသေန ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ အရညေ ဖာသုဝိဟာရော လဒ္ဓါ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ရမဏီယာ၊ အာဝုသော၊ အရညေ ပဗ္ဗတာ’’တိ အတ္တနာ ဝုဋ္ဌပဗ္ဗတေ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘နီလဗ္ဘဝဏ္ဏာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၃။ တတ္ထ နီလဗ္ဘဝဏ္ဏာတိ နီလဝလာဟကနိဘာ နီလဝလာဟကသဏ္ဌာနာ စ။ ရုစိရာတိ ရုစိယာ သကိရဏာ ပဘဿရာ စ။ သီတဝါရီတိ သီတလသလိလာ။ သုစိန္ဓရာတိ သုစိသုဒ္ဓဘူမိဘာဂတာယ သုဒ္ဓစိတ္တာနံ ဝါ အရိယာနံ ¶ နိဝါသနဋ္ဌာနတာယ သုစိန္ဓရာ။ ဂါထာသုခတ္ထဉှိ သာနုနာသိကံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ‘‘သီတဝါရိသုစိန္ဓရာ’’တိပိ ပါဌော၊ သီတသုစိဝါရိဓရာ သီတလဝိမလသလိလာသယဝန္တောတိ အတ္ထော။ ဣန္ဒဂေါပကသဉ္ဆန္နာတိ ဣန္ဒဂေါပကနာမကေဟိ ပဝါဠဝဏ္ဏေဟိ ရတ္တကိမီဟိ သဉ္ဆာဒိတာ ပါဝုဿကာလဝသေန ဧဝမာဟ။ ကေစိ ပန ‘‘ဣန္ဒဂေါပကနာမာနိ ရတ္တတိဏာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ‘‘ကဏိကာရရုက္ခာ’’တိ။ သေလာတိ သိလာမယာ ပဗ္ဗတာ၊ န ပံသုပဗ္ဗတာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘ယထာပိ ပဗ္ဗတော သေလော’’တိ (ဥဒါ။ ၂၄)။ ရမယန္တိ မန္တိ မံ ရမာပေန္တိ၊ မယှံ ဝိဝေကာဘိရတ္တိံ ပရိဗြူဟေန္တိ။ ဧဝံ ထေရော အတ္တနော စိရကာလပရိဘာဝိတံ အရညာဘိရတိံ ပဝေဒေန္တော တိဝိဓံ ဝိဝေကာဘိရတိမေဝ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ဥပဓိဝိဝေကေန အညာဗျာကရဏံ ဒီပိတမေဝ ဟောတီတိ။

ဝနဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပဇ္ဈာယောတိ ¶ သိဝကဿ သာမဏေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ဝေဿဘုဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အရညံ ပဝိဋ္ဌော တတ္ထ ပဗ္ဗတန္တရေ နိသိန္နံ ဝေဿဘုံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ ပုန တတ္ထ မနောဟရာနိ ကာသုမာရိကဖလာနိ ဒိသွာ တာနိ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော ဥပနေသိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ မာတုလေ ပဗ္ဗဇန္တေ တေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗဟုံ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝနဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဘာဂိနေယျော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော၊ သိဝကောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ မာတာ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဘာတိကေ ဝနဝစ္ဆေ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ အရညေ ဝိဟရန္တေ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ပုတ္တံ အာဟ – ‘‘တာတ ¶ သိဝက၊ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟ၊ မဟလ္လကော ဒါနိ ထေရော’’တိ။ သော မာတု ¶ ဧကဝစနေနေဝ စ ပုဗ္ဗေ ကတာဓိကာရတာယ စ မာတုလတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတွာ တံ ဥပဋ္ဌဟန္တော အရညေ ဝသတိ။

တဿ ဧကဒိဝသံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဂါမန္တံ ဂတဿ ခရော အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ မနုဿေသု ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တေသုပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ။ တသ္မိံ စိရာယန္တေ ထေရော ‘‘သာမဏေရော စိရာယတိ၊ ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ဂိလာနံ ဒိသွာ တဿ တံ တံ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကရောန္တော ဒိဝသဘာဂံ ဝီတိနာမေတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဗလဝပစ္စူသဝေလာယံ အာဟ – ‘‘သိဝက၊ န မယာ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂါမေ ဝသိတပုဗ္ဗံ၊ ဣတော အရညမေဝ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ တံ သုတွာ သိဝကော ‘‘ယဒိပိ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဣဒါနိ ကာယော ဂါမန္တေ ဌိတော၊ စိတ္တံ ပန အရညေ၊ တသ္မာ သယာနောပိ အရညမေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ၊ တံ သုတွာ ထေရော တံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ အရညမေဝ နေတွာ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သော ထေရဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၈။၅၃-၅၈) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ¶ ဇောတန္တံ၊ နိသိန္နံ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ကိရေ ကတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ကာသုမာရိကမာဒါယ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

သော အရဟတ္တံ ပတွာ ဥပဇ္ဈာယေန အတ္တနာ စ ဝုတ္တမတ္ထံ သံသန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝိဝေကာဘိရတိကတံ ကတကိစ္စတဉ္စ ပဝေဒေန္တော ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မံ အဝစာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၄။ တတ္ထ ဥပဇ္ဈာယောတိ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ ဟိတေသိတံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဉာဏစက္ခုနာ ပေက္ခတီတိ ဥပဇ္ဈာယော။ မန္တိ အတ္တာနံ ဝဒတိ။ အဝစာတိ အဘာသိ။ ဣတော ဂစ္ဆာမ သီဝကာတိ ဝုတ္တာကာရဒဿနံ၊ သိဝက၊ ဣတော ဂါမန္တတော အရညဋ္ဌာနမေဝ ဧဟိ ဂစ္ဆာမ၊ တဒေဝ အမှာကံ ဝသနယောဂ္ဂန္တိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ပန ဥပဇ္ဈာယေန ဝုတ္တော သိဝကော ဘဒြော အဿာဇာနီယော ဝိယ ကသာဘိဟတော သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဟုတွာ အရညမေဝ ဂန္တုကာမတံ ပဝေဒေန္တော –

‘‘ဂါမေ ¶ မေ ဝသတိ ကာယော၊ အရညံ မေ ဂတံ မနော၊

သေမာနကောပိ ဂစ္ဆာမိ၊ နတ္ထိ သင်္ဂေါ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ –အာဟ၊

တဿတ္ထော – ယသ္မာ ဣဒါနိ ယဒိပိ မေ ဣဒံ သရီရံ ဂါမန္တေ ဌိတံ၊ အဇ္ဈာသယော ပန အရညမေဝ ဂတော၊ တသ္မာ သေမာနကောပိ ဂစ္ဆာမိ ဂေလညေန ဌာနနိသဇ္ဇာဂမနေသု အသမတ္ထတာယ သယာနောပိ ဣမိနာ သယိတာကာရေန သရီသပေါ ဝိယ သရီသပန္တော၊ ဧထ၊ ဘန္တေ၊ အရညမေဝ ဂစ္ဆာမ၊ ကသ္မာ? နတ္ထိ သင်္ဂေါ ဝိဇာနတန္တိ၊ ယသ္မာ ဓမ္မသဘာဝါ ကာမေသု သံသာရေ စ အာဒီနဝံ၊ နေက္ခမ္မေ နိဗ္ဗာနေ စ အာနိသံသံ ယာထာဝတော ဇာနန္တဿ န ကတ္ထစိ သင်္ဂေါ၊ တသ္မာ ဧကပဒေနေဝ ဥပဇ္ဈာယဿ အာဏာ အနုဌိတာတိ၊ တဒပဒေသေန အညံ ဗျာကာသိ။

သိဝကသာမဏေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စ ¶ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေတိ အာယသ္မတော ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ ဥပ္ပန္နော ဝယပ္ပတ္တော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရာ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပဌမံ သလာကံ ဂဏှန္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိယမာနံ ဒိသွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ တဒနုရူပံ ပုညံ ကရောန္တော ဝိစရိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ မနောသိလာစုဏ္ဏပိဉ္ဇရံ မဟန္တံ ကဒလိဖလကဏ္ဏိကံ ဥပနေသိ၊ တံ ဘဂဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဧကာဒသက္ခတ္တုံ ဒေဝေသု ဒေဝရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ စတုဝီသတိဝါရေ ရာဇာ အဟောသိ စက္ကဝတ္တီ။ ဧဝံ သော ပုနပ္ပုနံ ပုညာနိ ကတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဘုမ္မဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒီဃာယုကဗုဒ္ဓါနဉ္စ ¶ နာမ န အနွဒ္ဓမာသိကော ဥပေါသထော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ဆဗ္ဗဿန္တရေ ဆဗ္ဗဿန္တရေ ဥပေါသထော အဟောသိ။ ကဿပဒသဗလော ပန ဆဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေ မာသေ ပါတိမောက္ခံ ဩသာရေသိ။ တဿ ပါတိမောက္ခဿ ဩသာရဏကာလေ ဒိသာဝါသိကာ ဒွေ သဟာယကာ ဘိက္ခူ ‘‘ဥပေါသထံ ကရိဿာမာ’’တိ ဂစ္ဆန္တိ။

အယံ ဘုမ္မဒေဝတာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ မေတ္တိ အတိဝိယ ဒဠှာ၊ ကိံ နု ခေါ၊ ဘေဒကေ သတိ ဘိဇ္ဇေယျ၊ န ဘိဇ္ဇေယျာ’’တိ၊ သာ တေသံ ဩကာသံ ဩလောကယမာနာ တေသံ အဝိဒူရေနေဝ ဂစ္ဆတိ။ အထေကော ထေရော ဧကဿ ဟတ္ထေ ပတ္တစီဝရံ ဒတွာ သရီရဝဠဉ္ဇနတ္ထံ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနံ ¶ ဂန္တွာ ဓောတဟတ္ထပါဒေါ ဟုတွာ ဂုမ္ဗသမီပတော နိက္ခမတိ ဘုမ္မဒေဝတာ တဿ ထေရဿ ပစ္ဆတော ဥတ္တမရူပါ ဣတ္ထီ ဟုတွာ ကေသေ ဝိဓုနိတွာ သံဝိဓာယ သမ္ဗန္ဓန္တီ ဝိယ ¶ ပိဋ္ဌိယံ ပံသုံ ပုဉ္ဆမာနာ ဝိယ သာဋကံ သံဝိဓာယ နိဝါသယမာနာ ဝိယ စ ဟုတွာ ထေရဿ ပဒါနုပဒိကာ ဟုတွာ ဂုမ္ဗတော နိက္ခန္တာ။ ဧကမန္တေ ဌိတော သဟာယကတ္ထေရော တံ ကာရဏံ ဒိသွာဝ ဒေါမနဿဇာတော ‘‘နဋ္ဌော ဒါနိ မေ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဒီဃရတ္တာနုဂတော သိနေဟော၊ သစာဟံ ဧဝံဝိဓဘာဝံ ဇာနေယျံ၊ ဧတ္တကံ အဒ္ဓါနံ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ န ကရေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ အာဂစ္ဆန္တဿေဝဿ၊ ‘‘ဟန္ဒာဝုသော၊ တုယှံ ပတ္တစီဝရံ၊ တာဒိသေန ပါပေန သဒ္ဓိံ ဧကမဂ္ဂံ နာဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ တံ ကထံ သုတွာ တဿ လဇ္ဇိဘိက္ခုနော ဟဒယံ တိခိဏသတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝိဒ္ဓံ ဝိယ အဟောသိ။ တတော နံ အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ ကိံ နာမေတံ ဝဒသိ၊ အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဒုက္ကဋမတ္တမ္ပိ အာပတ္တိံ န ဇာနာမိ။ တွံ ပန မံ အဇ္ဇ ‘ပါပေါ’တိ ဝဒသိ၊ ကိံ တေ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ အညေန ဒိဋ္ဌေန၊ ကိံ တွံ ဧဝံဝိဓေန အလင်္ကတပဋိယတ္တေန မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ဟုတွာ နိက္ခန္တော’’တိ။ ‘‘နတ္ထေတံ၊ အာဝုသော၊ မယှံ၊ နာဟံ ဧဝရူပံ မာတုဂါမံ ပဿာမီ’’တိ။ တဿ ယာဝတတိယံ ကထေန္တဿာပိ ဣတရော ထေရော ကထံ အသဒ္ဒဟိတွာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကာရဏံယေဝ ဘူတတ္တံ ကတွာ ဂဏှန္တော တေန သဒ္ဓိံ ဧကမဂ္ဂေန အဂန္တွာ အညေန ¶ မဂ္ဂေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂတော။ ဣတရောပိ ဘိက္ခု အညေန မဂ္ဂေန သတ္ထု သန္တိကံယေဝ ဂတော။

တတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥပေါသထာဂါရံ ပဝိသနဝေလာယ သော ဘိက္ခု တံ ဘိက္ခုံ ဥပေါသထဂ္ဂေ သဉ္ဇာနိတွာ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဧဝရူပေါ နာမ ပါပဘိက္ခု အတ္ထိ၊ နာဟံ တေန သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဘုမ္မဒေဝတာ ‘‘ဘာရိယံ မယာ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ မဟလ္လကဥပါသကဝဏ္ဏေန တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ အယျော ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌိတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ဥပါသက၊ ဣမံ ဥပေါသထဂ္ဂံ ဧကော ပါပဘိက္ခု ပဝိဋ္ဌော၊ ‘နာဟံ ¶ တေန သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရောမီ’တိ ဗဟိ ဌိတောမှီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မာ ဧဝံ ဂဏှထ၊ ပရိသုဒ္ဓသီလော ဧသ ဘိက္ခု။ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌမာတုဂါမော နာမ အဟံ၊ မယာ တုမှာကံ ဝီမံသနတ္ထာယ ‘ဒဠှာ နု ခေါ ဣမေသံ ထေရာနံ မေတ္တိ၊ နော ဒဠှာ’တိ ဘိဇ္ဇနာဘိဇ္ဇနဘာဝံ ဩလောကေန္တေန တံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ။ ‘‘ကော ပန၊ တွံ သပ္ပုရိသာ’’တိ? ‘‘အဟံ ဧကာ ဘုမ္မဒေဝတာ၊ ဘန္တေ’’တိ ဒေဝပုတ္တော ကထေန္တော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန ဌတွာ ထေရဿ ပါဒေသု နိပတိတွာ ‘‘မယှံ၊ ဘန္တေ၊ ခမထ၊ ဧတံ ဒေါသံ ထေရော န ဇာနာတိ၊ ဥပေါသထံ ကရောထာ’’တိ ထေရံ ယာစိတွာ ဥပေါသထဂ္ဂံ ပဝေသေသိ။ သော ထေရော ဥပေါသထံ တာဝ ဧကဋ္ဌာနေ အကာသိ၊ မိတ္တသန္ထဝဝသေန ပန ပုန တေန သဒ္ဓိံ န ဧကဋ္ဌာနေ အဟောသီတိ။ ဣမဿ ထေရဿ ကမ္မံ န ကထီယတိ၊ စုဒိတကတ္ထေရော ပန အပရာပရံ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

ဘုမ္မဒေဝတာ ¶ တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ အပါယဘယတော န မုစ္စိတ္ထ။ သစေ ပန ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ မနုဿတ္တံ အာဂစ္ဆတိ၊ အညေန ယေန ကေနစိ ကတော ဒေါသော တဿေဝ ဥပရိ ပတတိ။ သော အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘ဓာနမာဏဝေါ’’တိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏှိတွာ မဟလ္လကကာလေ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဧကာ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ဣတ္ထီ တသ္မိံ ဂါမံ ¶ ပဝိသန္တေ သဒ္ဓိံယေဝ ဂါမံ ပဝိသတိ၊ နိက္ခမန္တေ နိက္ခမတိ။ ဝိဟာရံ ပဝိသန္တေပိ သဒ္ဓိံ ပဝိသတိ၊ တိဋ္ဌန္တေပိ တိဋ္ဌတီတိ ဧဝံ နိစ္စာနုဗန္ဓာ ပညာယတိ။ ထေရော တံ န ပဿတိ။ တဿ ပုန ပုရိမကမ္မနိဿန္ဒေန သာ အညေသံ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဂါမေ ယာဂုံ ဘိက္ခဉ္စ ဒဒမာနာ ဣတ္ထိယော ‘‘ဘန္တေ၊ အယံ ဧကော ယာဂုဥဠုင်္ကော တုမှာကံ၊ ဧကော ဣမိဿာ အမှာကံ သဟာယိကာယာ’’တိ ပရိဟာသံ ကရောန္တိ။ ထေရဿ မဟတီ ဝိဟေသာ ဟောတိ။ ဝိဟာရဂတမ္ပိ နံ သာမဏေရာ စေဝ ဒဟရာ ဘိက္ခူ စ ပရိဝါရေတွာ ‘‘ဓာနော ကောဏ္ဍော ဇာတော’’တိ ပရိဟာသံ ကရောန္တိ။ အထဿ တေနေဝ ¶ ကာရဏေန ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရောတိ နာမံ ဇာတံ။ သော ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ တေဟိ ကရိယမာနံ ကေဠိံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဥမ္မာဒံ ဂဟေတွာ ‘‘တုမှေ ကောဏ္ဍာ၊ တုမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော ကောဏ္ဍော၊ အာစရိယော ကောဏ္ဍော’’တိ ဝဒတိ။ အထ နံ သတ္ထု အာရောစေသုံ ‘‘ကုဏ္ဍဓာနော၊ ဘန္တေ၊ ဒဟရသာမဏေရေဟိ သဒ္ဓိံ ဧဝံ ဖရုသဝါစံ ဝဒတီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ ဓာန၊ သာမဏေရေဟိ သဒ္ဓိံ ဖရုသဝါစံ ဝဒသီ’’တိ ဝတွာ တေန ‘‘သစ္စံ ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ၊ နိဗဒ္ဓံ ဝိဟေသံ အသဟန္တော ဧဝံ ကထေမီ’’တိ။ ‘‘တွံ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မံ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ ဇီရာပေတုံ န သက္ကောသိ၊ ပုန ဧဝရူပံ ဖရုသံ မာဝဒီ ဘိက္ခူ’’တိ ဝတွာ အာဟ –

‘‘မာဝေါစ ဖရုသံ ကဉ္စိ၊ ဝုတ္တာ ပဋိဝဒေယျု တံ၊

ဒုက္ခာ ဟိ သာရမ္ဘကထာ၊ ပဋိဒဏ္ဍာ ဖုသေယျု တံ။

‘‘သစေ နေရေသိ အတ္တာနံ၊ ကံသော ဥပဟတော ယထာ၊

ဧသ ပတ္တောသိ နိဗ္ဗာနံ၊ သာရမ္ဘော တေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၃၃-၁၃၄)၊

ဣမဉ္စ ပန တဿ ထေရဿ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဝိစရဏဘာဝံ ကောသလရညောပိ ကထယိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဂစ္ဆထ၊ ဘဏေ၊ ဝီမံသထာ’’တိ ပေသေတွာ သယမ္ပိ မန္ဒေနေဝ ပရိဝါရေန ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဧကမန္တေ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ထေရော သူစိကမ္မံ ကရောန္တော နိသိန္နော ဟောတိ၊ သာပိ ဣတ္ထီ အဝိဒူရေ ဌာနေ ဌိတာ ဝိယ ပညာယတိ။ ရာဇာ ဒိသွာ ‘‘အတ္ထိဒံ ကာရဏ’’န္တိ တဿာ ¶ ဌိတဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သာ တသ္မိံ အာဂစ္ဆန္တေ ထေရဿ ဝသနပဏ္ဏသာလံ ပဝိဋ္ဌာ ဝိယ အဟောသိ။ ရာဇာပိ တာယ သဒ္ဓိံ တမေဝ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဩလောကေန္တော အဒိသွာ ¶ ‘‘နာယံ မာတုဂါမော၊ ထေရဿ ဧကော ကမ္မဝိပါကော’’တိ သညံ ကတွာ ပဌမံ ထေရဿ သမီပေန ဂစ္ဆန္တောပိ ထေရံ အဝန္ဒိတွာ တဿ ကာရဏဿ အဘူတဘာဝံ ဉတွာ အာဂမ္မ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ‘‘ကစ္စိ၊ ဘန္တေ၊ ပိဏ္ဍကေန န ကိလမထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ‘‘ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဇာနာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ အယျဿ ကထံ၊ ဧဝရူပေန ပရိက္ကိလေသေန သဒ္ဓိံ စရန္တာနံ တုမှာကံ ကေ နာမ ပသီဒိဿန္တိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဝေါ ကတ္ထစိ ဂမနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ အဟံ ¶ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ တုမှေ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ၊ တုမှေ ယောနိသော မနသိကာရေ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ နိဗဒ္ဓဘိက္ခံ ပဋ္ဌပေသိ။ ထေရော ရာဇာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ လဘိတွာ ဘောဇနသပ္ပာယေန ဧကဂ္ဂစိတ္တော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သာ ဣတ္ထီ အန္တရဓာယိ။

တဒါ မဟာသုဘဒ္ဒါ ဥဂ္ဂနဂရေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကကုလေ ဝသမာနာ ‘‘သတ္ထာ မံ အနုကမ္ပတူ’’တိ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာယ နိရာမဂန္ဓာ ဟုတွာ ဥပရိပါသာဒတလေ ဌိတာ ‘‘ဣမာနိ ပုပ္ဖာနိ အန္တရေ အဋ္ဌတွာ ဒသဗလဿ မတ္ထကေ ဝိတာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တု၊ ဒသဗလော ဣမာယ သညာယ သွေ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှတူ’’တိ သစ္စကိရိယံ ကတွာ အဋ္ဌ သုမနပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ပုပ္ဖာနိ ဂန္တွာ ဓမ္မဒေသနာဝေလာယ သတ္ထု မတ္ထကေ ဝိတာနံ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ သတ္ထာ တံ သုမနပုပ္ဖဝိတာနံ ဒိသွာ စိတ္တေနေဝ သုဘဒ္ဒါယ ဘိက္ခံ အဓိဝါသေတွာ ပုနဒိဝသေ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘အာနန္ဒ၊ မယံ အဇ္ဇ ဒူရံ ဘိက္ခာစာရံ ဂမိဿာမ၊ ပုထုဇ္ဇနာနံ အဒတွာ အရိယာနံယေဝ သလာကံ ဒေဟီ’’တိ။ ထေရော ဘိက္ခူနံ အာရောစေသိ – ‘‘အာဝုသော၊ သတ္ထာ အဇ္ဇ ဒူရံ ဘိက္ခာစာရံ ဂမိဿတိ၊ ပုထုဇ္ဇနာ မာ ဂဏှန္တု၊ အရိယာဝ သလာကံ ဂဏှန္တူ’’တိ။ ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရော ‘‘အာဟရ၊ အာဝုသော သလာက’’န္တိ ပဌမံယေဝ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ အာနန္ဒော ‘‘သတ္ထာ တာဒိသာနံ ဘိက္ခူနံ သလာကံ န ဒါပေတိ၊ အရိယာနံယေဝ ဒါပေတီ’’တိ ဝိတက္ကံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဂန္တွာ သတ္ထု အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အာဟရာပေန္တဿ သလာကံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘သစေ ကုဏ္ဍဓာနဿ သလာကာ ဒါတုံ န ယုတ္တာ၊ အထ သတ္ထာ ပဋိဗာဟေယျ၊ ဘဝိဿတိ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ ‘‘ကုဏ္ဍဓာနဿ သလာကံ ဒဿာမီ’’တိ ¶ ဂမနံ အဘိနီဟရိ။ ကုဏ္ဍဓာနော တဿ ပုရေ အာဂမနာ ဧဝ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဣဒ္ဓိယာ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘အာဟရာဝုသော၊ အာနန္ဒ၊ သတ္ထာ မံ ဇာနာတိ၊ မာဒိသံ ဘိက္ခုံ ပဌမံ သလာကံ ဂဏှန္တံ န သတ္ထာ နိဝါရေတီ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ သလာကံ ဂဏှိ။ သတ္ထာ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ထေရံ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဌမံ သလာကံ ဂဏှန္တာနံ ¶ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ ယသ္မာ အယံ ထေရော ရာဇာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ လဘိတွာ သပ္ပာယာဟာရလာဘေန ¶ သမာဟိတစိတ္တော ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄။၁-၁၆) –

‘‘သတ္တာဟံ ပဋိသလ္လီနံ၊ သယမ္ဘုံ အဂ္ဂပုဂ္ဂလံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ ဥပဋ္ဌဟိံ။

‘‘ဝုဋ္ဌိတံ ကာလမညာယ၊ ပဒုမုတ္တရံ မဟာမုနိံ၊

မဟန္တိံ ကဒလီကဏ္ဏိံ၊ ဂဟေတွာ ဥပဂစ္ဆဟံ။

‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘဂဝါ၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

မမ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော၊ ပရိဘုဉ္ဇိ မဟာမုနိ။

‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သတ္ထဝါဟော အနုတ္တရော၊

သကာသနေ နိသီဒိတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယေ စ သန္တိ သမိတာရော၊ ယက္ခာ ဣမမှိ ပဗ္ဗတေ၊

အရညေ ဘူတဘဗျာနိ၊ သုဏန္တု ဝစနံ မမ။

‘‘ယော သော ဗုဒ္ဓံ ဥပဋ္ဌာသိ၊ မိဂရာဇံဝ ကေသရိံ၊

တမဟံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။

‘‘ဧကာဒသဉ္စက္ခတ္တုံ သော၊ ဒေဝရာဇာ ဘဝိဿတိ၊

စတုဝီသတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘အက္ကောသိတွာန သမဏေ၊ သီလဝန္တေ အနာသဝေ၊

ပါပကမ္မဝိပါကေန၊ နာမဓေယျံ လဘိဿတိ။

‘‘တဿ ¶ ဓမ္မေ သုဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

ကုဏ္ဍဓာနောတိ နာမေန၊ သာဝကော သော ဘဝိဿတိ။

‘‘ပဝိဝေကမနုယုတ္တော၊ ဈာယီ ဈာနရတော အဟံ၊

တောသယိတွာန သတ္ထာရံ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သာဝကေဟိ ပရိဝုတော၊ ဘိက္ခုသင်္ဃပုရက္ခတော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ သလာကံ ဂါဟယီ ဇိနော။

‘‘ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ၊ ဝန္ဒိတွာ လောကနာယကံ၊

ဝဒတံ ဝရဿ ပုရတော၊ ပဌမံ အဂ္ဂဟေသဟံ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဘဂဝါ၊ ဒသသဟဿိကမ္ပကော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ မံ။

‘‘ဝီရိယံ ¶ မေ ဓုရဓောရယှံ၊ ယောဂက္ခေမာဓိဝါဟနံ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံဘူတဿပိ ဣမဿ ထေရဿ ဂုဏေ အဇာနန္တာ ယေ ပုထုဇ္ဇနာ ဘိက္ခူ တဒါ ပဌမံ သလာကဂ္ဂဟဏေ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ သမစိန္တေသုံ။ တေသံ ဝိမတိဝိဓမနတ္ထံ ထေရော အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ အညာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၅။ တတ္ထ ပဉ္စ ဆိန္ဒေတိ အပါယူပပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနကာနိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ ပါဒေ ဗန္ဓနရဇ္ဇုကံ ဝိယ ပုရိသော သတ္ထေန ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယေန ဆိန္ဒေယျ ပဇဟေယျ။ ပဉ္စ ဇဟေတိ ဥပရိဒေဝလောကူပပတ္တိဟေတုဘူတာနိ ပဉ္စုဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ပုရိသော ဂီဝါယ ဗန္ဓနရဇ္ဇုကံ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဇဟေယျ၊ ဆိန္ဒေယျ ဝါတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေတိ တေသံယေဝ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ ပဟာနာယ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဥတ္တရိ အနာဂါမိမဂ္ဂါဓိဂမတော ဥပရိ ဘာဝေယျ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမဝသေန ဝဍ္ဎေယျ။ ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါတိ ဧဝံဘူတော ပန ပဉ္စန္နံ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိသင်္ဂါနံ အတိက္ကမနေန ပဟာနေန ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ ဟုတွာ။ ဘိက္ခု ¶ ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတီတိ သဗ္ဗထာ ဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခူတိ၊ ကာမဘဝဒိဋ္ဌိအဝိဇ္ဇောဃေ တရိတွာ တေသံ ပါရဘူတေ နိဗ္ဗာနေ ဌိတောတိ စ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယထာပိ ¶ ဘဒ္ဒေါ အာဇညောတိ အာယသ္မတော ဗေလဋ္ဌသီသတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝေန ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပန ဗဟုံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ဝေဿဘုံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နစိတ္တော မာတုလုင်္ဂဖလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတိတော သုဂတိံ ဥပဂစ္ဆန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဘဂဝတော အဘိသမ္ဗောဓိယာ ပုရေတရမေဝ ဥရုဝေလကဿပဿ ¶ သန္တိကေ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဂ္ဂိံ ပရိစရန္တော ဥရုဝေလကဿပဒမနေ အာဒိတ္တပရိယာယဒေသနာယ (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈) ပုရာဏဇဋိလသဟဿေန သဒ္ဓိံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၆၈-၇၃) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ဇောတန္တံ၊ ပုဏ္ဏမာယေဝ စန္ဒိမံ၊

ဇလန္တံ ဒီပရုက္ခံဝ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘မာတုလုင်္ဂဖလံ ဂယှ၊ အဒါသိံ သတ္ထုနော အဟံ၊

ဒက္ခိဏေယျဿ ဝီရဿ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ¶ အဓိဂတာရဟတ္တော အာယသ္မတော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဥပဇ္ဈာယော အယံ ထေရော ဧကဒိဝသံ ဖလသမာပတ္တိတော ဥဋ္ဌာယ တံ သန္တံ ပဏီတံ နိရာမိသံ သုခံ အတ္တနော ပုဗ္ဗယောဂဉ္စ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပီတိဝေဂဝသေန ‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒေါ အာဇညော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၆။ တတ္ထ ယထာပီတိ ဩပမ္မပဋိပါဒနတ္ထေ နိပါတော။ ဘဒ္ဒေါတိ သုန္ဒရော ထာမဗလသမတ္ထဇဝပရက္ကမာဒိသမ္ပန္နော။ အာဇညောတိ အာဇာနီယော ဇာတိမာ ကာရဏာကာရဏာနံ အာဇာနနကော။ သော တိဝိဓော ဥသဘာဇညော အဿာဇညော ဟတ္ထာဇညောတိ။ တေသု ဥသဘာဇညော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ သော စ ခေါ ဆေကကသနကိစ္စေ နိယုတ္တော၊ တေနာဟ ‘‘နင်္ဂလာဝတ္တနီ’’တိ။ နင်္ဂလဿ ဖာလဿ အာဝတ္တနကော၊ နင်္ဂလံ ဣတော စိတော စ အာဝတ္တေတွာ ခေတ္တေ ကသနကောတိ အတ္ထော။ နင်္ဂလံ ဝါ အာဝတ္တယတိ ဧတ္ထာတိ နင်္ဂလာဝတ္တံ ¶ ၊ ခေတ္တေ နင်္ဂလပထော၊ တသ္မိံ နင်္ဂလာဝတ္တနိ။ ဂါထာသုခတ္ထဉှေတ္ထ ‘‘ဝတ္တနီ’’တိ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သိခီတိ မတ္ထကေ အဝဋ္ဌာနတော သိခါသဒိသတာယ သိခါ၊ သိင်္ဂံ။ တဒဿ အတ္ထီတိ သိခီ။ အပရေ ပန ‘‘ကကုဓံ ဣဓ ‘သိခါ’တိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဥဘယထာပိ ပဓာနင်္ဂကိတ္တနမေတံ ‘‘သိခီ’’တိ။ အပ္ပကသိရေနာတိ အပ္ပကိလမထေန။ ရတ္တိန္ဒိဝါတိ ရတ္တိယော ဒိဝါ စ၊ ဧဝံ မမံ အပ္ပကသိရေန ဂစ္ဆန္တီတိ ယောဇနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ‘‘ဘဒ္ဒေါ ဥသဘာဇာနီယော ကသနေ နိယုတ္တော ဃနတိဏမူလာဒိကေပိ နင်္ဂလပထေ တံ အဂဏေန္တော အပ္ပကသိရေန ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ယာဝ ကသနတိဏာနံ ပရိဿမံ ဒဿေတိ၊ ဧဝံ မမံ ရတ္တိန္ဒိဝါပိ အပ္ပကသိရေနေဝ ဂစ္ဆန္တိ အတိက္ကမန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သုခေ လဒ္ဓေ နိရာမိသေ’’တိ။ ယသ္မာ ကာမာမိသလောကာမိသဝဋ္ဋာမိသေဟိ ¶ အသမ္မိဿံ သန္တံ ပဏီတံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ လဒ္ဓံ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ပစ္စတ္တေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ ယထာ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ’’ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆) ‘‘တေန ဝတ ရေ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိ (ကထာ။ ၁) စ။ အထ ဝါ တတော ပဘုတိ ရတ္တိန္ဒိဝါ အပ္ပကသိရေန ဂစ္ဆန္တီတိ ဝိစာရဏာယ အာဟ – ‘‘သုခေ လဒ္ဓေ နိရာမိသေ’’တိ၊ နိရာမိသေ သုခေ လဒ္ဓေ သတိ တဿ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။

ဗေလဋ္ဌသီသတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မိဒ္ဓီ ¶ ယဒါတိ အာယသ္မတော ဒါသကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ အနုပ္ပန္နေ တထာဂတေ အဇိတဿ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဂန္ဓမာဒနတော မနုဿပထံ ဩတရိတွာ အညတရသ္မိံ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ မနောရမာနိ အမ္ဗဖလာနိ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ပုညံ အကာသိ။ ဧဝံ ကုသလကမ္မပ္ပသုတော ဟုတွာ သုဂတိတော ¶ သုဂတိံ ဥပဂစ္ဆန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒါသကောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ ဝိဟာရပဋိဇဂ္ဂနကမ္မေ ဌပိတော သက္ကစ္စံ ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂန္တော အဘိဏှံ ဗုဒ္ဓဒဿနေန ဓမ္မဿဝနေန စ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ ကေစိ ပန ဘဏန္တိ – ‘‘အယံ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော အညတရံ ခီဏာသဝတ္ထေရံ ဥပဋ္ဌဟန္တော ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကာရာပေတုကာမော ထေရံ အာဏာပေသိ။ သော တေန ကမ္မေန အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာဝတ္ထိယံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော ဝယပ္ပတ္တော သေဋ္ဌိနာ ဝိဟာရပဋိဇဂ္ဂနေ ဌပိတော ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ အဟောသိ။ မဟာသေဋ္ဌိ တဿ သီလာစာရံ အဇ္ဈာသယဉ္စ ဉတွာ ဘုဇိဿံ ကတွာ ‘ယထာသုခံ ပဗ္ဗဇာ’တိ အာဟ။ တံ ဘိက္ခူ ပဗ္ဗာဇေသု’’န္တိ။ သော ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ကုသီတော ဟီနဝီရိယော ဟုတွာ န ကိဉ္စိ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကရောတိ၊ ကုတော သမဏဓမ္မံ၊ ကေဝလံ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါဗဟုလော ဝိဟရတိ။ ဓမ္မဿဝနကာလေပိ ဧကံ ကောဏံ ပဝိသိတွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသိန္နော ဃုရုဃုရုပဿာသီ နိဒ္ဒါယတေဝ။ အထဿ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗူပနိဿယံ ဩလောကေတွာ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ‘‘မိဒ္ဓီ ယဒါ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၇။ တတ္ထ မိဒ္ဓီတိ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတော၊ ယဉှိ မိဒ္ဓံ အဘိဘဝတိ၊ တံ ထိနမ္ပိ အဘိဘဝတေဝ။ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ မဟဂ္ဃသောတိ မဟာဘောဇနော၊ အာဟရဟတ္ထကအလံသာဋကတတ္ထဝဋ္ဋကကာကမာသကဘုတ္တဝမိတကာနံ ¶ အညတရော ဝိယ။ နိဒ္ဒါယိတာတိ သုပနသီလော။ သမ္ပရိဝတ္တသာယီတိ သမ္ပရိဝတ္တကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဘယေနပိ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ ¶ အနုယုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ နိဝါပပုဋ္ဌောတိ ကုဏ္ဍကာဒိနာ သူကရဘတ္တေန ပုဋ္ဌော ဘရိတော။ ဃရသူကရော ဟိ ဗာလကာလတော ပဋ္ဌာယ ပေါသိယမာနော ထူလသရီရကာလေ ဂေဟာ ဗဟိ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တော ဟေဋ္ဌာမဉ္စာဒီသု ¶ သမ္ပရိဝတ္တေတွာ သမ္ပရိဝတ္တေတွာ သယတေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒါ ပုရိသော မိဒ္ဓီ စ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ နိဝါပပုဋ္ဌော မဟာဝရာဟော ဝိယ အညေန ဣရိယာပထေန ယာပေတုံ အသက္ကောန္တော နိဒ္ဒါယနသီလော သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊ တဒါ သော ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ တီဏိ လက္ခဏာနိ မနသိကာတုံ န သက္ကောတိ။ တေသံ အမနသိကာရာ မန္ဒပညော ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘံ ဥပေတိ၊ ဂဗ္ဘာဝါသတော န ပရိမုစ္စတေဝါတိ။ တံ သုတွာ ဒါသကတ္ထေရော သံဝေဂဇာတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၇၄၊ ၈၀-၈၄) –

‘‘အဇိတော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဟိမဝန္တေ ဝသီ တဒါ၊

စရဏေန စ သမ္ပန္နော၊ သမာဓိကုသလော မုနိ။

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ သမ္ဗုဒ္ဓေ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟေ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တေ၊ အမ္ဗဖလမဒါသဟံ။

‘‘ဧကနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော ဣမာယ ဂါထာယ မံ ဘဂဝါ ဩဝဒိ၊ ‘‘အယံ ဂါထာ မယှံ အင်္ကုသဘူတာ’’တိ တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။ တယိဒံ ထေရဿ ပရိဝတ္တာဟာရနယေန အညာဗျာကရဏံ ဇာတံ။

ဒါသကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သိင်္ဂါလပိတုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

အဟု ဗုဒ္ဓဿ ဒါယာဒေါတိ သိင်္ဂါလကပိတုတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သတရံသိံ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ တာလဖလံ အဒါသိ။ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ¶ ပုညာနိ ကတွာ ¶ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော သာသနေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အဋ္ဌိကသညံ ဘာဝေသိ။ ပုန ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဒါရပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဧကံ ပုတ္တံ လဘိတွာ တဿ ‘‘သိင်္ဂါလကော’’တိ နာမံ အကာသိ။ တေန ¶ နံ သိင်္ဂါလကပိတာတိ ဝေါဟရန္တိ။ သော အပရဘာဂေ ဃရဗန္ဓနံ ပဟာယ သာသနေ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ဘဂဝါ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌိကသညာကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ ဘဂ္ဂေသု ဝိဟရတိ သုသုမာရဂိရေ ဘေသကဠာဝနေ၊ အထဿ တသ္မိံ ဝနေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ‘‘ဘာဝနာဖလံ နစိရဿေဝ ဟတ္ထဂတံ ကရိဿတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ အညာပဒေသေန ဝိဘာဝေန္တီ ‘‘အဟု ဗုဒ္ဓဿ ဒါယာဒေါ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၈။ တတ္ထ အဟူတိ ဟောတိ၊ ဝတ္တမာနတ္ထေ ဟိ ဣဒံ အတီတကာလဝစနံ။ ဗုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ။ ဒါယာဒေါတိ ဓမ္မဒါယာဒေါ နဝဝိဓဿ လောကုတ္တရဓမ္မဒါယဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အာဒါယကော ဂဏှနကော။ အထ ဝါ အဟူတိ အဟောသိ။ ဧဝံနာမဿ ဗုဒ္ဓဿ ဒါယာဒဘာဝေ ကောစိ ဝိဗန္ဓော ဣဒါနေဝ ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘မညေဟံ ကာမရာဂံ သော၊ ခိပ္ပမေဝ ဝဟိဿတီ’’တိ။ ဘေသကဠာဝနေတိ ဘေသကေန နာမ ယက္ခေန လဘိတတ္တာ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ ဘေသကဠာနံ ဝါ ကဋ္ဌာဒီနံ ဗဟုလတာယ ‘‘ဘေသကဠာဝန’’န္တိ လဒ္ဓနာမေ အရညေ။ တဿ ဘိက္ခုနော ဗုဒ္ဓဿ ဒါယာဒဘာဝေ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ကေဝလံ အဋ္ဌိသညာယ၊ အဖရီ ပထဝိံ ဣမ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ကေဝလန္တိ သကလံ အနဝသေသံ။ အဋ္ဌိသညာယာတိ အဋ္ဌိကဘာဝနာယ။ အဖရီတိ ‘‘အဋ္ဌီ’’တိ အဓိမုစ္စနဝသေန ပတ္ထရိ။ ပထဝိန္တိ အတ္တဘာဝပထဝိံ။ အတ္တဘာဝေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ပထဝီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ကော ဣမံ ပထဝိံ ဝိစ္စေဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ မညေဟန္တိ မညေ အဟံ။ ‘‘မညာဟ’’န္တိပိ ပါဌော။ သောတိ သော ဘိက္ခု။ ခိပ္ပမေဝ နစိရဿေဝ ကာမရာဂံ ပဟိဿတိ ပဇဟိဿတီတိ မညေ။ ကသ္မာ? အဋ္ဌိကသညာယ ကာမရာဂဿ ဥဇုပဋိပက္ခဘာဝတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော ဧကသ္မိံ ပဒေသေ လဒ္ဓါယ အတ္ထိကသညာယ သကလံ အတ္တနော သဗ္ဗေသံ ဝါ အတ္တဘာဝံ ¶ ‘‘အဋ္ဌီ’’တွေဝ ဖရိတွာ ဌိတော၊ သော ဘိက္ခု တံ အဋ္ဌိကဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿန္တော နစိရေနေဝ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ကာမရာဂံ ¶ ၊ သဗ္ဗံ ဝါ ကာမနဋ္ဌေန ‘‘ကာမော’’၊ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ‘‘ရာဂေါ’’တိ စ လဒ္ဓနာမံ တဏှံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပဇဟိဿတီတိ။ ဣမံ ဂါထံ သုတွာ သော ထေရော ‘‘အယံ ဒေဝတာ မယှံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဧဝမာဟာ’’တိ အပ္ပဋိဝါနဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၈၅-၉၀) –

‘‘သတရံသီ နာမ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော၊

ဝိဝေကာ ဥဋ္ဌဟိတွာန၊ ဂေါစရာယာဘိနိက္ခမိ။

‘‘ဖလဟတ္ထော ¶ အဟံ ဒိသွာ၊ ဥပဂစ္ဆိံ နရာသဘံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ တာလဖလမဒါသဟံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ တာယ ဒေဝတာယ ဝုတ္တဝစနံ ပတိမာနေန္တော တမေဝ ဂါထံ ဥဒါနဝသေန အဘာသိ။ တဒေဝဿ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

သိင်္ဂါလပိတုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥဒကဉှိ နယန္တီတိ အာယသ္မတော ကုလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ထေရော ပုဗ္ဗေပိ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ အဓိကာရသမ္ပန္နော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော နာဠိကေရဖလံ ဒါတုကာမော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿ စိတ္တံ ဉတွာ ဩတရိတွာ ပဋိဂ္ဂဏှိ။ သော အတိဝိယ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ တေနေဝ သဒ္ဓါပဋိလာဘေန သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ၊ သတ္ထာ အညတရံ ဘိက္ခုံ ¶ အာဏာပေသိ – ‘‘ဣမံ ပုရိသံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ သမဏဓမ္မံ ကတွာ တတော စုတော ဆပိ ဗုဒ္ဓန္တရာနိ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကုလောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သာသနေ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိက္ခေပဗဟုလတာယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ အထေကဒိဝသံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဘူမိံ ခဏိတွာ ¶ ဥဒကဝါဟကံ ကတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနေ ဥဒကံ နေန္တေ ပုရိသေ ဒိသွာ တံ သလ္လက္ခေတွာ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌော အညတရံ ဥသုကာရံ ဥသုဒဏ္ဍကံ ဥသုယန္တေ ပက္ခိပိတွာ အက္ခိကောဋိယာ ဩလောကေတွာ ဥဇုံ ကရောန္တံ ဒိသွာ တမ္ပိ သလ္လက္ခေတွာ ဂစ္ဆန္တော ပုရတော ဂန္တွာ အရနေမိနာဘိအာဒိကေ ရထစက္ကာဝယဝေ တစ္ဆန္တေ တစ္ဆကေ ဒိသွာ တမ္ပိ သလ္လက္ခေတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ ဒိဝါဝိဟာရေ နိသိန္နော အတ္တနာ ဒိဋ္ဌနိမိတ္တာနိ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ အတ္တနော စိတ္တဒမနေ ဥပနေန္တော ‘‘အစေတနံ ဥဒကမ္ပိ မနုဿာ ဣစ္ဆိကိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နယန္တိ တထာ အစေတနံ ဝင်္ကမ္ပိ သရဒဏ္ဍံ ဥပါယေန နမေန္တော ဥဇုံ ကရောန္တိ ¶ ၊ တထာ အစေတနံ ကဋ္ဌကဠိင်္ဂရာဒိံ တစ္ဆကာ နေမိအာဒိဝသေန ဝင်္ကံ ဥဇုဉ္စ ကရောန္တိ။ အထ ကသ္မာ အဟံ သကစိတ္တံ ဥဇုံ န ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၁။၉၁-၉၉) –

‘‘နဂရေ ဗန္ဓုမတိယာ၊ အာရာမိကော အဟံ တဒါ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ။

‘‘နာဠိကေရဖလံ ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿဒါသဟံ၊

အာကာသေ ဌိတကော သန္တော၊ ပဋိဂ္ဂဏှိ မဟာယသော။

‘‘ဝိတ္တိသဉ္ဇနနော မယှံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခါဝဟော၊

ဖလံ ဗုဒ္ဓဿ ဒတွာန၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

‘‘အဓိဂစ္ဆိံ တဒါ ပီတိံ၊ ဝိပုလဉ္စ သုခုတ္တမံ၊

ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ ရတနံ၊ နိဗ္ဗတ္တဿ တဟိံ တဟိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိသုဒ္ဓံ မေ၊ သမာဓိကုသလော အဟံ၊

အဘိညာပါရမိပ္ပတ္တော၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ယာနိ နိမိတ္တာနိ အင်္ကုသေ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော စိတ္တဒမနံ သံသန္ဒိတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ဥဒကဉှိ နယန္တိ နေတ္တိကာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၁၉။ တတ္ထ ဥဒကံ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ နယန္တီတိ ပထဝိယာ တံ တံ ထလဋ္ဌာနံ ခဏိတွာ နိန္နဋ္ဌာနံ ပူရေတွာ မာတိကံ ဝါ ကတွာ ရုက္ခဒေါဏိံ ဝါ ဌပေတွာ အတ္တနော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နေန္တိ။ တထာ တေ နေန္တီတိ နေတ္တိကာ။ တေဇနန္တိ ကဏ္ဍံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နေတ္တိကာ အတ္တနော ရုစိယာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဥဒကံ နယန္တိ၊ ဥသုကာရာပိ တာပေတွာ တေဇနံ နမယန္တိ ဥဇုံ ကရောန္တိ။ နမနဝသေန တစ္ဆကာ နေမိအာဒီနံ အတ္ထာယ တစ္ဆန္တာ ဒါရုံ နမယန္တိ အတ္တနော ရုစိယာ ဥဇုံ ဝါ ဝင်္ကံ ဝါ ကရောန္တိ။ ဧဝံ ဧတ္တကံ အာရမ္မဏံ ¶ ကတွာ သုဗ္ဗတာ ယထာသမာဒိန္နေန ¶ သီလာဒိနာ သုန္ဒရဝတာ ဓီရာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒီနံ ဥပ္ပာဒေန္တာ အတ္တာနံ ဒမေန္တိ၊ အရဟတ္တံ ပန ပတ္တေသု ဧကန္တဒန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ။

ကုလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မရဏေ မေ ဘယံ နတ္ထီတိ အာယသ္မတော အဇိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နစိတ္တော ကပိတ္ထဖလံ အဒါသိ။ တတော ပရမ္ပိ တံ တံ ပုညံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ အနုပ္ပန္နေ ဧဝ အမှာကံ သတ္ထရိ သာဝတ္ထိယံ မဟာကောသလရညော အဂ္ဂါသနိယဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ အဇိတောတိ နာမံ အဟောသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ¶ သာဝတ္ထိဝါသီ ဗာဝရီ နာမ ဗြာဟ္မဏော တီဟိ မဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ သာဝတ္ထိတော နိက္ခမိတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဂေါဓာဝရီတီရေ ကပိတ္ထာရာမေ ဝသတိ။ အထ အဇိတော တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတော အတ္ထကာမာယ ဒေဝတာယ စောဒိတေန ဗာဝရိနာ သတ္ထု သန္တိကံ ပေသိတော တိဿမေတ္တေယျာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ မနသာဝ ပဉှေ ပုစ္ဆိတွာ တေသု ဝိဿဇ္ဇိတေသု ပသန္နစိတ္တော သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၇-၁၁) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ ကပိတ္ထံ အဒဒိံ ဖလံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ ဒဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတ္တော သီဟနာဒံ နဒန္တော ‘‘မရဏေ မေ ဘယံ နတ္ထီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၀။ တတ္ထ မရဏေတိ မရဏနိမိတ္တံ မရဏဟေတု။ မေတိ မယှံ၊ ဘယံ နတ္ထိ ဥစ္ဆိန္နဘဝမူလတာယ ပရိက္ခီဏဇာတိကတ္တာ ¶ ။ အနုစ္ဆိန္နဘဝမူလာနဉှိ ‘‘ကီဒိသီ နု ခေါ မယှံ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ မရဏတော ဘယံ ဘဝေယျ။ နိကန္တီတိ အပေက္ခာ တဏှာ၊ သာ နတ္ထိ ဇီဝိတေ သုပရိမဒ္ဒိတသင်္ခါရတာယ ¶ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဒုက္ခာသာရကာဒိဘာဝေန သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌဟနတော။ ဧဝံဘူတော စာဟံ သန္ဒေဟံ သရီရံ၊ သကံ ဝါ ဒေဟံ ဒေဟသင်္ခါတံ ဒုက္ခဘာရံ နိက္ခိပိဿာမိ ဆဍ္ဍေဿာမိ၊ နိက္ခိပန္တော စ ‘‘‘ဣမိနာ သရီရကေန သာဓေတဗ္ဗံ သာဓိတံ၊ ဣဒါနိ တံ ဧကံသေန ဆဍ္ဍနီယမေဝါ’တိ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သမ္ပဇာနော သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ ပဋိဿတော နိက္ခိပိဿာမီ’’တိ။ ဣမံ ပန ဂါထံ ဝတွာ ထေရော ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တဒနန္တရံ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ။

အဇိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နာဟံ ¶ ¶ ဘယဿ ဘာယာမီတိ အာယသ္မတော နိဂြောဓတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ဣတော အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ ဒိသွာ ဃရဗန္ဓနံ ပဟာယ အရညာယတနံ ပဝိသိတွာ အညတရသ္မိံ သာလဝနေ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ တာပသပဗ္ဗဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော ဝသတိ။ တေန သမယေန ပိယဒဿီ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သဒေဝကဿ လောကဿ ဓမ္မာမတဝဿေန ကိလေသသန္တာပံ နိဗ္ဗာပေန္တော ဧကဒိဝသံ တာပသေ အနုကမ္ပာယ တံ သာလဝနံ ပဝိသိတွာ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပန္နော။ တာပသော ဝနမူလဖလတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပုပ္ဖိတသာလဒဏ္ဍသာခါယော ဂဟေတွာ သာလမဏ္ဍပံ ကတွာ တံ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ သာလပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆာဒေတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပီတိသောမနဿဝသေနေဝ အာဟာရတ္ထာယပိ အဂန္တွာ နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာယ တဿ အနုကမ္ပာယ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃော အာဂစ္ဆတူ’’တိ စိန္တေသိ၊ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃေပိ ¶ စိတ္တံ ပသာဒေဿတီ’’တိ။ တာဝဒေဝ ဘိက္ခုသင်္ဃော အာဂတော။ သော ဘိက္ခုသင်္ဃမ္ပိ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ သိတဿ ပါတုကရဏာပဒေသေန တဿ ဘာဝိနိံ သမ္ပတ္တိံ ပကာသေန္တော ဓမ္မံ ကထေတွာ ပက္ကာမိ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသုယေဝ သံသရန္တော ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နိဂြောဓောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဒဿနေန သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၉။၁၉၀-၂၂၀) –

‘‘အဇ္ဈောဂါဟေတွာ သာလဝနံ၊ သုကတော အဿမော မမ၊

သာလပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နော၊ ဝသာမိ ဝိပိနေ တဒါ။

‘‘ပိယဒဿီ ¶ စ ဘဂဝါ၊ သယမ္ဘူ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော၊

ဝိဝေကကာမော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သာလဝနမုပါဂမိ။

‘‘အဿမာ ¶ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ပဝနံ အဂမာသဟံ၊

မူလဖလံ ဂဝေသန္တော၊ အာဟိန္ဒာမိ ဝနေ တဒါ။

‘‘တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ပိယဒဿိံ မဟာယသံ၊

သုနိသိန္နံ သမာပန္နံ၊ ဝိရောစန္တံ မဟာဝနေ။

‘‘စတုဒဏ္ဍေ ဌပေတွာန၊ ဗုဒ္ဓဿ ဥပရီ အဟံ၊

မဏ္ဍပံ သုကတံ ကတွာ၊ သာလပုပ္ဖေဟိ ဆာဒယိံ။

‘‘သတ္တာဟံ ဓာရယိတွာန၊ မဏ္ဍပံ သာလဆာဒိတံ၊

တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမဝန္ဒဟံ။

‘‘ဘဂဝါ တမှိ သမယေ၊ ဝုဋ္ဌဟိတွာ သမာဓိတော၊

ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနော၊ နိသီဒိ ပုရိသုတ္တမော။

‘‘သာဝကော ဝရုဏော နာမ၊ ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော၊

ဝသီသတသဟဿေဟိ၊ ဥပဂစ္ဆိ ဝိနာယကံ။

‘‘ပိယဒဿီ စ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ သိတံ ပါတုကရီ ဇိနော။

‘‘အနုရုဒ္ဓါ ဥပဋ္ဌာကော၊ ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော၊

ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ၊ အပုစ္ဆိတ္ထ မဟာမုနိံ။

‘‘ကော နု ခေါ ဘဂဝါ ဟေတု၊ သိတကမ္မဿ သတ္ထုနော၊

ကာရဏေ ဝိဇ္ဇမာနမှိ၊ သတ္ထာ ပါတုကရေ သိတံ။

‘‘သတ္တာဟံ သာလစ္ဆဒနံ၊ ယော မေ ဓာရေသိ မာဏဝေါ၊

တဿ ကမ္မံ သရိတွာန၊ သိတံ ပါတုကရိံ အဟံ။

‘‘အနောကာသံ န ပဿာမိ၊ ယတ္ထ ပုညံ ဝိပစ္စတိ၊

ဒေဝလောကေ မနုဿေ ဝါ၊ ဩကာသောဝ န သမ္မတိ။

‘‘ဒေဝလောကေ ဝသန္တဿ၊ ပုညကမ္မသမင်္ဂိနော၊

ယာဝတာ ပရိသာ တဿ၊ သာလစ္ဆန္နာ ဘဝိဿတိ။

‘‘တတ္ထ ¶ ဒိဗ္ဗေဟိ နစ္စေဟိ၊ ဂီတေဟိ ဝါဒိတေဟိ စ၊

ရမိဿတိ သဒါ သန္တော၊ ပုညကမ္မသမာဟိတော။

‘‘ယာဝတာ ပရိသာ တဿ၊ ဂန္ဓဂန္ဓီ ဘဝိဿတိ၊

သာလဿ ပုပ္ဖဝဿော စ၊ ပဝဿိဿတိ တာဝဒေ။

‘‘တတော စုတောယံ မနုဇော၊ မာနုသံ အာဂမိဿတိ၊

ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ သဗ္ဗကာလံ ဓရိဿတိ။

‘‘ဣဓ နစ္စဉ္စ ဂီတဉ္စ၊ သမ္မတာဠသမာဟိတံ၊

ပရိဝါရေဿန္တိ မံ နိစ္စံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ ¶ စ သူရိယေ၊ သာလဝဿံ ပဝဿတေ၊

ပုညကမ္မေန သံယုတ္တံ၊ ဝဿတေ သဗ္ဗကာလိကံ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ နာမေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တဿ ဓမ္မေ သုဒါယာဒေါ၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ဓမ္မံ အဘိသမေန္တဿ၊ သာလစ္ဆန္နံ ဘဝိဿတိ၊

စိတကေ ဈာယမာနဿ၊ ဆဒနံ တတ္ထ ဟေဿတိ။

‘‘ဝိပါကံ ကိတ္တယိတွာန၊ ပိယဒဿီ မဟာမုနိ၊

ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ တပ္ပေန္တော ဓမ္မဝုဋ္ဌိယာ။

‘‘တိံသကပ္ပာနိ ဒေဝေသု၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ၊

သဋ္ဌိ စ သတ္တက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။

‘‘ဒေဝလောကာ ဣဓာဂန္တွာ၊ လဘာမိ ဝိပုလံ သုခံ၊

ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ မဏ္ဍပဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘အယံ ပစ္ဆိမကော မယှံ၊ စရိမော ဝတ္တတေ ဘဝေါ၊

ဣဓာပိ သာလစ္ဆဒနံ၊ ဟေဿတိ သဗ္ဗကာလိကံ။

‘‘မဟာမုနိံ တောသယိတွာ၊ ဂေါတမံ သကျပုင်္ဂဝံ၊

ပတ္တောမှိ အစလံ ဌာနံ၊ ဟိတွာ ဇယပရာဇယံ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ¶ ကပ္ပသတေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သန္တိကေ၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ။

‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ စတဿော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ၊

ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဧဝံ ပန ဆဠဘိညော ဟုတွာ ဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တော သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ အညာဗျာကရဏဝသေန ‘‘နာဟံ ဘယဿ ဘာယာမီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၁။ တတ္ထ ဘာယန္တိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ ဇာတိဇရာဒိ။ ဘယဿာတိ နိဿက္ကေ သာမိဝစနံ၊ ဘယတော ဘာယိတဗ္ဗနိမိတ္တံ ဇာတိဇရာမရဏာဒိနာ ဟေတုနာ နာဟံ ဘာယာမီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ¶ ‘‘သတ္ထာ နော အမတဿ ကောဝိဒေါ’’တိ။ အမှာကံ သတ္ထာ အမတေ ကုသလော ဝေနေယျာနံ အမတဒါနေ ဆေကော။ ယတ္ထ ဘယံ နာဝတိဋ္ဌတီတိ ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ယထာဝုတ္တံ ဘယံ န တိဋ္ဌတိ ဩကာသံ န လဘတိ။ တေနာတိ တတော နိဗ္ဗာနတော။ ဝဇန္တီတိ အဘယဋ္ဌာနမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အဘယဋ္ဌာနံ နာမ။ ကေန ပန ဝဇန္တီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဝဇန္တိ ဘိက္ခဝေါ’’တိ၊ အဋ္ဌင်္ဂိကေန အရိယမဂ္ဂေန သတ္ထု ဩဝါဒကရဏာ ဘိက္ခူ သံသာရေ ဘယဿ ဣက္ခနကာတိ အတ္ထော။ ယတ္ထာတိ ဝါ ယံ နိမိတ္တံ ယဿ အရိယမဂ္ဂဿ ¶ အဓိဂမဟေတု အတ္တာနုဝါဒါဒိကံ ပဉ္စဝီသတိဝိဓမ္ပိ ဘယံ နာဝတိဋ္ဌတိ ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ၊ တေန အရိယေန မဂ္ဂေန ဝဇန္တိ အဘယဋ္ဌာနံ သတ္ထု သာသနေ ဘိက္ခူ၊ တေန မဂ္ဂေန အဟမ္ပိ ဂတော၊ တသ္မာ နာဟံ ဘယဿ ဘာယာမီတိ ထေရော အညံ ဗျာကာသိ။

နိဂြောဓတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နီလာသုဂီဝါတိ ¶ အာယသ္မတော စိတ္တကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ အာစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတ္တံ ပတ္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘သန္တဓမ္မေန နာမ ဧတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ သတ္ထရိ နိဗ္ဗာနေ စ အဓိမုစ္စိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တတော စုတော တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ စိတ္တကော နာမ နာမေန။ သော ဘဂဝတိ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညာယတနံ ပဝိသိတွာ ဘာဝနာနုယုတ္တော ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနပါဒကံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နစိရေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၁-၇) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ဇောတန္တံ၊ နိသိန္နံ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဝိပဿိံ လောကနာယကံ။

‘‘တီဏိ ကိင်္ကဏိပုပ္ဖာနိ၊ ပဂ္ဂယှ အဘိရောပယိံ၊

သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိပူဇေတွာ၊ ဂစ္ဆာမိ ဒက္ခိဏာမုခေါ။

‘‘တေန ¶ ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသံ အဂစ္ဆဟံ။

‘‘ဧကနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတုံ ရာဇဂဟံ ဥပဂတော တတ္ထ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ အရညေ အပ္ပမတ္တော ဝိဟာသီ’’တိ ပုဋ္ဌော အတ္တနော အပ္ပမာဒဝိဟာရနိဝေဒနေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘နီလာသုဂီဝါ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၂။ တတ္ထ ¶ နီလာသုဂီဝါတိ နီလသုဂီဝါ၊ ဂါထာသုခတ္ထဉှေတ္ထ ဒီဃော ¶ ကတော၊ ရာဇိဝန္တတာယ သုန္ဒရာယ ဂီဝါယ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ တေ ယေဘုယျေန စ နီလဝဏ္ဏတာယ နီလာ။ သောဘနကဏ္ဌတာယ သုဂီဝါ။ သိခိနောတိ မတ္ထကေ ဇာတာယ သိခါယ သဿိရိကဘာဝေန သိခိနော။ မောရာတိ မယူရာ။ ကာရမ္ဘိယန္တိ ကာရမ္ဗရုက္ခေ။ ကာရမ္ဘိယန္တိ ဝါ တဿ ဝနဿ နာမံ။ တသ္မာ ကာရမ္ဘိယန္တိ ကာရမ္ဘနာမကေ ဝနေတိ အတ္ထော။ အဘိနဒန္တီတိ ပါဝုဿကာလေ မေဃဂဇ္ဇိတံ သုတွာ ကေကာသဒ္ဒံ ကရောန္တာ ဥတုသမ္ပဒါသိဒ္ဓေန သရေန ဟံသာဒိကေ အဘိဘဝန္တာ ဝိယ နဒန္တိ။ တေတိ တေ မောရာ။ သီတဝါတကီဠိတာတိ သီတေန မေဃဝါတေန သဉ္ဇာတကီဠိတာ မဓုရဝဿိတံ ဝဿန္တာ။ သုတ္တန္တိ ဘတ္တသမ္မဒဝိနောဒနတ္ထံ သယိတံ၊ ကာယကိလမထပဋိပဿမ္ဘနာယ ဝါ အနုညာတဝေလာယံ သုပန္တံ။ ဈာယန္တိ သမထဝိပဿနာဈာနေဟိ ဈာယနသီလံ ဘာဝနာနုယုတ္တံ။ နိဗောဓေန္တီတိ ပဗောဓေန္တိ။ ‘‘ဣမေပိ နာမ နိဒ္ဒံ အနုပဂန္တွာ ဇာဂရန္တာ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ပနာဟ’’န္တိ ဧဝံ သမ္ပဇညုပ္ပာဒနေန သယနတော ဝုဋ္ဌာပေန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

စိတ္တကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဟံ ခေါ ဝေဠုဂုမ္ဗသ္မိန္တိ အာယသ္မတော ဂေါသာလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ အာစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ အညတရသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ရုက္ခသာခါယံ ဩလမ္ဗမာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပံသုကူလစီဝရံ ဒိသွာ ‘‘အရဟဒ္ဓဇော ဝတာယ’’န္တိ ပသန္နစိတ္တော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇေဟိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ¶ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော ¶ ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝမနုဿေသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဂေါသာလော နာမ နာမေန။ သောဏေန ပန ကောဋိကဏ္ဏေန ကတပရိစယတ္တာ တဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ ‘‘သောပိ နာမ မဟာဝိဘဝေါ ပဗ္ဗဇိဿတိ ¶ ၊ ကိမင်္ဂံ ပနာဟ’’န္တိ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သပ္ပာယံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂဝေသန္တော အတ္တနော ဇာတဂါမဿ အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ သာနုပဗ္ဗတေ ဝိဟာသိ။ တဿ မာတာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဘိက္ခံ ဒေတိ။ အထေကဒိဝသံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿ မာတာ မဓုသက္ခရာဘိသင်္ခတံ ပါယာသံ အဒါသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ တဿ ပဗ္ဗတဿ ဆာယာယံ အညတရဿ ဝေဠုဂုမ္ဗဿ မူလေ နိသီဒိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဓောဝိတပတ္တပါဏီ ဝိပဿနံ အာရဘိ။ ဘောဇနသပ္ပာယလာဘေန ကာယစိတ္တာနံ ကလ္လတာယ သမာဟိတော ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိကေ တိက္ခေ သူရေ ဝဟန္တေ အပ္ပကသိရေနေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဘာဝနံ မတ္ထကံ ပါပေန္တော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၈-၁၄) –

‘‘ဟိမဝန္တဿ အဝိဒူရေ၊ ဥဒင်္ဂဏော နာမ ပဗ္ဗတော၊

တတ္ထဒ္ဒသံ ပံသုကူလံ၊ ဒုမဂ္ဂမှိ ဝိလမ္ဗိတံ။

‘‘တီဏိ ကိင်္ကဏိပုပ္ဖာနိ၊ ဩစိနိတွာနဟံ တဒါ၊

ဟေဋ္ဌာ ပဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပံသုကူလံ အပူဇယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသံ အဂစ္ဆဟံ။

‘‘ဧကနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပူဇိတွာ အရဟဒ္ဓဇံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန အဓိဂန္တွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ ပဗ္ဗတသာနုမေဝ ဂန္တုကာမော အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပဝေဒေန္တော ‘‘အဟံ ခေါ ဝေဠုဂုမ္ဗသ္မိ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၃။ တတ္ထ ဝေဠုဂုမ္ဗသ္မိန္တိ ဝေဠုဂစ္ဆဿ သမီပေ၊ တဿ ဆာယာယံ။ ဘုတွာန မဓုပါယသန္တိ မဓုပသိတ္တပါယာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ။ ပဒက္ခိဏန္တိ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟေန၊ သတ္ထု ဩဝါဒဿ သမ္မာ သမ္ပဋိစ္ဆနေနာတိ အတ္ထော။ သမ္မသန္တော ခန္ဓာနံ ¶ ဥဒယဗ္ဗယန္တိ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယဉ္စ ဝိပဿန္တော၊ ယဒိပိ ဣဒါနိ ¶ ကတကိစ္စော၊ ဖလသမာပတ္တိံ ပန သမာပဇ္ဇိတုံ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ သာနုံ ပဋိဂမိဿာမီတိ ပုဗ္ဗေ မယာ ဝုတ္ထပဗ္ဗတသာနုမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ¶ ဂစ္ဆိဿာမိ။ ဝိဝေကမနုဗြူဟယန္တိ ပဋိပဿဒ္ဓိဝိဝေကံ ဖလသမာပတ္တိကာယဝိဝေကဉ္စ ပရိဗြူဟယန္တော၊ တဿ ဝါ ပရိဗြူဟနဟေတု ဂမိဿာမီတိ။ ဧဝံ ပန ဝတွာ ထေရော တတ္ထေဝ ဂတော၊ အယမေဝ စ ဣမဿ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ။

ဂေါသာလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုဝဿိကော ပဗ္ဗဇိတောတိ အာယသ္မတော သုဂန္ဓတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော ဒွါနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကာလေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော မိဂဗျဓနေန အရညေ ဝိစရတိ။ သတ္ထာ တဿ အနုကမ္ပာယ ပဒဝဠဉ္ဇံ ဒဿေတွာ ဂတော။ သော သတ္ထု ပဒစေတိယာနိ ဒိသွာ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရတာယ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ ဣမာနိ ပဒါနီ’’တိ ပီတိသောမနဿဇာတော ကောရဏ္ဍကပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ပူဇံ ကတွာ စိတ္တံ ပသာဒေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စုတော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုဋုမ္ဗိကော ဟုတွာ သတ္ထု ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ဂန္ဓကုဋိံ မဟဂ္ဃဂေါသိတစန္ဒနံ ပိသိတွာ တေန ပရိဘဏ္ဍံ ကတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ – ‘‘နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ မယှံ သရီရံ ဧဝံသုဂန္ဓံ ဟောတူ’’တိ။ ဧဝံ အညာနိပိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဗဟူနိ ပုညကမ္မာနိ ကတွာ သုဂတီသု ဧဝ ပရိဝတ္တမာနော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိဗ္ဗတ္တဿ စ တဿ မာတုကုစ္ဆိဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ မာတု သရီရံ သကလမ္ပိ ဂေဟံ သုရဘိဂန္ဓံ ဝါယတိ။ ဇာတဒိဝသေ ပန ဝိသေသတော ပရမသုဂန္ဓံ သာမန္တဂေဟေသုပိ ဝါယတေဝ။ တဿ မာတာပိတရော ‘‘အမှာကံ ပုတ္တော အတ္တနာဝ ¶ အတ္တနော နာမံ ဂဟေတွာ အာဂတော’’တိ သုဂန္ဓောတွေဝ နာမံ အကံသု။ သော အနုပုဗ္ဗေန ဝယပ္ပတ္တော ¶ မဟာသေလတ္ထေရံ ဒိသွာ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ ဧဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၁၅-၂၄) –

‘‘ဝနကမ္မိကော ပုရေ အာသိံ၊ ပိတုမာတုမတေနဟံ၊

ပသုမာရေန ဇီဝါမိ၊ ကုသလံ မေ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘မမ အာသယသာမန္တာ၊ တိဿော လောကဂ္ဂနာယကော၊

ပဒါနိ တီဏိ ဒဿေသိ၊ အနုကမ္ပာယ စက္ခုမာ။

‘‘အက္ကန္တေ ¶ စ ပဒေ ဒိသွာ၊ တိဿနာမဿ သတ္ထုနော၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပဒေ စိတ္တံ ပသာဒယိံ။

‘‘ကောရဏ္ဍံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ပါဒပံ ဓရဏီရုဟံ၊

သကောသကံ ဂဟေတွာန၊ ပဒသေဋ္ဌံ အပူဇယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

ကောရဏ္ဍကဆဝီ ဟောမိ၊ သုပ္ပဘာသော ဘဝါမဟံ။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပဒပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘အနုဝဿိကော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၄။ တတ္ထ အနုဝဿိကောတိ အနုဂတော ဥပဂတော ဝဿံ အနုဝဿော၊ အနုဝဿောဝ အနုဝဿိကော။ ပဗ္ဗဇိတောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတော၊ ပဗ္ဗဇိတော ဟုတွာ ဥပဂတဝဿမတ္တော ဧကဝဿိကောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အနုဂတံ ပစ္ဆာဂတံ အပဂတံ ဝဿံ အနုဝဿံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ အနုဝဿိကော။ ယဿ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝဿံ အပရိပုဏ္ဏတာယ န ဂဏနူပဂတံ၊ သော ဧဝံ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ¶ အဝဿိကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဿ ဓမ္မသုဓမ္မတန္တိ တဝ သတ္ထု ဓမ္မဿ သုဓမ္မဘာဝံ သွာက္ခာတတံ ဧကန္တနိယျာနိကတံ ပဿ၊ ယတ္ထ အနုဝဿိကော တုဝံ ပဗ္ဗဇိတော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ တယာ အနုပ္ပတ္တာ သစ္ဆိကတာ၊ တတော ဧဝ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ အနုသိဋ္ဌိ ဩဝါဒေါ အနုသိက္ခိတောတိ ကတကိစ္စတံ နိဿာယ ပီတိသောမနဿဇာတော ထေရော အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ဝဒတီတိ။

သုဂန္ဓတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဩဘာသဇာတန္တိ ¶ အာယသ္မတော နန္ဒိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ¶ ကာလေ သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ စေတိယေ စန္ဒနသာရေန ဝေဒိကံ ကာရေတွာ ဥဠာရံ ပူဇာသက္ကာရံ ပဝတ္တေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ပုညကမ္မံ အာစိနိတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သကျရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ မာတာပိတရော နန္ဒိံ ဇနေန္တော ဇာတောတိ နန္ဒိယောတိ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော အနုရုဒ္ဓါဒီသု သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇန္တေသု သယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ကတာဓိကာရတာယ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၅။၁၅-၂၀) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဇလိတွာ အဂ္ဂိခန္ဓောဝ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ပရိနိဗ္ဗုတော။

‘‘နိဗ္ဗုတေ စ မဟာဝီရေ၊ ထူပေါ ဝိတ္ထာရိကော အဟု၊

ဒူရတောဝ ဥပဋ္ဌေန္တိ၊ ဓာတုဂေဟဝရုတ္တမေ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ အကံ စန္ဒနဝေဒိကံ၊

ဒိဿတိ ထူပခန္ဓော စ၊ ထူပါနုစ္ဆဝိကော တဒါ။

‘‘ဘဝေ ¶ နိဗ္ဗတ္တမာနမှိ၊ ဒေဝတ္တေ အထ မာနုသေ။

ဩမတ္တံ မေ န ပဿာမိ၊ ပုဗ္ဗကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဉ္စဒသကပ္ပသတေ၊ ဣတော အဋ္ဌ ဇနာ အဟုံ၊

သဗ္ဗေ သမတ္တနာမာ တေ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ပါစီနဝံသမိဂဒါယေ ဝိဟရန္တေ ဣမသ္မိံ ထေရေ ဧကဒိဝသံ မာရော ပါပိမာ ဘိံသာပေတုကာမော တဿ ဘေရဝရူပံ ဒဿေတိ။ ထေရော တံ ‘‘မာရော အယ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘ပါပိမ၊ ယေ မာရဓေယျံ ဝီတိဝတ္တာ၊ တေသံ တဝ ကိရိယာ ကိံ ကရိဿတိ၊ တတောနိဒါနံ ပန တွံ ဧဝ ဝိဃာတံ အနတ္ထံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဩဘာသဇာတံ ဖလဂ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၅။ တတ္ထ ဩဘာသဇာတန္တိ ဉာဏောဘာသေန ဇာတောဘာသံ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏဿ အဓိဂတတ္တာ။ တေန အနဝသေသတော ကိလေသန္ဓကာရဿ ဝိဟတဝိဒ္ဓံသိတဘာဝတော အတိဝိယ ပဘဿရန္တိ အတ္ထော။ ဖလဂန္တိ ဖလံ ဂတံ ဥပဂတံ၊ အဂ္ဂဖလဉာဏသဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တန္တိ ခီဏာသဝဿ စိတ္တံ သာမညေန ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဏှသော’’တိ။ တဉှိ နိရောဓနိန္နတာယ ခီဏာသဝါနံ နိစ္စကပ္ပံ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနတော ‘‘ဖလေန သဟိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ တာဒိသန္တိ တထာရူပံ၊ အရဟန္တန္တိ ¶ အတ္ထော။ အာသဇ္ဇာတိ ဝိသောဓေတွာ ပရိဘုယျ။ ကဏှာတိ မာရံ အာလပတိ၊ သော ဟိ ကဏှကမ္မတ္တာ ကဏှာဘိဇာတိတာယ ¶ စ ‘‘ကဏှော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆသီတိ ဣဓ ကုစ္ဆိအနုပ္ပဝေသာဒိနာ နိရတ္ထကံ ကာယပရိဿမံ ဒုက္ခံ၊ သမ္ပရာယေ စ အပ္ပတိကာရံ အပါယဒုက္ခံ ဥပဂမိဿသိ ပါပုဏိဿသိ။ တံ သုတွာ မာရော ‘‘ဇာနာတိ မံ သမဏော’’တိ တတ္ထေဝန္တရဓာယီတိ။

နန္ဒိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတွာ ¶ သုဘာသိတံ ဝါစန္တိ အာယသ္မတော အဘယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မကထိကော ဟုတွာ ဓမ္မကထနကာလေ ပဌမံ စတူဟိ ဂါထာဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ ပစ္ဆာ ဓမ္မံ ကထေသိ။ တေနဿ ပုညကမ္မဗလေန ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ အပါယပဋိသန္ဓိ နာမ နာဟောသိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘အဘိတ္ထဝိတွာ ပဒုမုတ္တရံ ဇိနံ၊ ပသန္နစိတ္တော အဘယော သယမ္ဘုံ၊

န ဂစ္ဆိ ကပ္ပာနိ အပါယဘူမိံ၊ သတသဟဿာနိ ဥဠာရသဒ္ဓါ’’တိ။ (အပ။ ထေရ ၂။၅၅။၂၂၁)

ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာဒီဟိ တဿ စ ပုဗ္ဗပစ္ဆိမသန္နိဋ္ဌာနစေတနာနံ အတိဝိယ ဥဠာရဘာဝေန သော အပရိမေယျော ပုညာဘိသန္ဒော ကုသလာဘိသန္ဒော တာဒိသော အဟောသိ။ ‘‘အစိန္တိယေ ပသန္နာနံ၊ ဝိပါကော ဟောတိ အစိန္တိယော’’တိ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၈၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဟိ ဘဝေ ဥပစိတံ ပုညံ တဿ ဥပတ္ထမ္ဘကမဟောသိ။ တထာ ဟိ သော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကေတကပုပ္ဖေဟိ ပူဇမကာသိ။ ဧဝံ ဥဠာရေဟိ ပုညဝိသေသေဟိ သုဂတီသု ဧဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ ပုတ္တော ¶ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အဘယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ ဥပ္ပတ္တိ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သော နိဂဏ္ဌေန နာဋပုတ္တေန ဥဘတောကောဋိကံ ပဉှံ သိက္ခာပေတွာ ‘‘ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဝါဒံ အာရောပေဟီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇိတော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ တဿ ပဉှဿ အနေကံသဗျာကရဏဘာဝေ ဘဂဝတာ ကထိတေ နိဂဏ္ဌာနံ ပရာဇယံ၊ သတ္ထု စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဝိဒိတွာ ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒေသိ။ တတော ရညေ ဗိမ္ဗိသာရေ ကာလင်္ကတေ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ တာလစ္ဆိဂ္ဂဠူပမသုတ္တဒေသနာယ သောတာပန္နော ဟုတွာ ပုန ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၁၇-၂၂) –

‘‘ဝိနတာနဒိယာ ¶ တီရေ၊ ဝိဟာသိ ပုရိသုတ္တမော၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတံ။

‘‘မဓုဂန္ဓဿ ¶ ပုပ္ဖေန၊ ကေတကဿ အဟံ တဒါ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမပူဇယိံ။

‘‘ဧကနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိကိတ္တနေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘သုတွာ သုဘာသိတံ ဝါစ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၆။ တတ္ထ သုတွာတိ သောတံ ဩဒဟိတွာ၊ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရေတွာ။ သုဘာသိတန္တိ သုဋ္ဌု ဘာသိတံ၊ သမ္မဒေဝ ဘာသိတံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော မဟာကာရုဏိကတာယ စ ကိဉ္စိ အဝိသံဝါဒေတွာ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဧကန္တတော သာဓနဝသေန ဘာသိတံ စတုသစ္စဝိဘာဝနီယဓမ္မကထံ။ န ဟိ သစ္စဝိနိမုတ္တာ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ အတ္ထိ။ ဗုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ။ အာဒိစ္စဗန္ဓုနောတိ အာဒိစ္စဝံသေ သမ္ဘူတတ္တာ အာဒိစ္စော ဗန္ဓု ဧတဿာတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု၊ ဘဂဝါ။ တဿ အာဒိစ္စဗန္ဓုနော။ အာဒိစ္စဿ ဝါ ဗန္ဓူတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု၊ ဘဂဝါ။ တဿ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ယော အန္ဓကာရေ တမသီ ပဘင်္ကရော၊ ဝေရောစနော မဏ္ဍလီ ဥဂ္ဂတေဇော၊

မာ ရာဟု ဂိလီ စရမန္တလိက္ခေ၊ ပဇံ မမံ ရာဟု ပမုဉ္စ သူရိယ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၉၁)၊

ပစ္စဗျဓိန္တိ ¶ ပဋိဝိဇ္ဈိံ။ ဟီ-တိ နိပါတမတ္တံ။ နိပုဏန္တိ သဏှံ ပရမသုခုမံ၊ နိရောဓသစ္စံ၊ စတုသစ္စမေဝ ဝါ။ ဟီ-တိ ဝါ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော။ ယသ္မာ ပစ္စဗျဓိံ နိပုဏံ စတုသစ္စံ၊ တသ္မာ န ဒါနိ ကိဉ္စိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ယထာ ကိံ ပဋိဝိဇ္ဈီတိ အာဟ ‘‘ဝါလဂ္ဂံ ဥသုနာ ယထာ’’တိ။ ယထာ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိံ သုသိက္ခိတော ကုသလော ဣဿာသော ဥသုနာ ကဏ္ဍေန အဝိရဇ္ဈန္တော ဝိဇ္ဈေယျ၊ ဧဝံ ပစ္စဗျဓိံ နိပုဏံ အရိယသစ္စန္တိ ယောဇနာ။

အဘယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ လောမသကင်္ဂိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဒဗ္ဗံ ¶ ¶ ကုသန္တိ အာယသ္မတော လောမသကင်္ဂိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော နာနာပုပ္ဖေဟိ ပူဇေတွာ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော ပုန အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ တေန စ သမယေန သတ္ထာရာ ဘဒ္ဒေကရတ္တပဋိပဒါယ ကထိတာယ အညတရော ဘိက္ခု ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝသေန တေန သာကစ္ဆံ ကရောတိ။ သော တံ န သမ္ပာယာသိ။ အသမ္ပာယန္တော ‘‘အဟံ အနာဂတေ တုယှံ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ကထေတုံ သမတ္ထော ဘဝေယျ’’န္တိ ပဏိဓာနံ အကာသိ၊ ဣတရော ‘‘ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ။ ဧတေသု ပဌမော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ သုခုမာလဘာဝေန သောဏဿ ဝိယ ပါဒတလေသု လောမာနိ ဇာတာနိ၊ တေနဿ လောမသကင်္ဂိယောတိ နာမံ အဟောသိ။ ဣတရော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ စန္ဒနောတိ ပညာယိတ္ထ။ လောမသကင်္ဂိယော အနုရုဒ္ဓါဒီသု သကျကုမာရေသု ပဗ္ဗဇန္တေသု ပဗ္ဗဇိတုံ န ဣစ္ဆိ။ အထ နံ သံဝေဇေတုံ စန္ဒနော ဒေဝပုတ္တော ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ပုစ္ဆိ။ ဣတရော ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ။ ပုန ဒေဝပုတ္တော ‘‘အထ ကသ္မာ တယာ ‘ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ကထေယျ’န္တိ ¶ သင်္ဂရော ကတော၊ ဣဒါနိ ပန နာမမတ္တမ္ပိ န ဇာနာသီ’’တိ စောဒေသိ။ ဣတရော တေန သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘မယာ ကိရ၊ ဘန္တေ၊ ပုဗ္ဗေ ‘ဣမဿ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ကထေဿာမီ’တိ သင်္ဂရော ကတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ‘‘အာမ၊ ကုလပုတ္တ၊ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ တယာ ဧဝံ ကတ’’န္တိ အာဟ။ သွာယမတ္ထော ဥပရိပဏ္ဏာသကေ အာဂတနယေန ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ လောမသကင်္ဂိယော ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗာဇေထ မ’’န္တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ‘‘န၊ ခေါ၊ တထာဂတာ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတံ ပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ သော မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အနုဇာနာဟိ မံ၊ အမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိတုံ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမဟ’’န္တိ ဝတွာ၊ မာတရာ ‘‘တာတ၊ သုခုမာလော တွံ ကထံ ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အတ္တနော ပရိဿယသဟနဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ဒဗ္ဗံ ကုသံ ပေါဋကိလ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၇။ တတ္ထ ¶ ဒဗ္ဗန္တိ ဒဗ္ဗတိဏမာဟ၊ ယံ ‘‘သဒ္ဒုလော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကုသန္တိ ကုသတိဏံ၊ ယော ‘‘ကာသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပေါဋကိလန္တိ သကဏ္ဋကံ အကဏ္ဋကဉ္စ ဂစ္ဆံ။ ဣဓ ပန သကဏ္ဋကမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဥသီရာဒီနိ သုဝိညေယျာနိ။ ဒဗ္ဗာဒီနိ တိဏာနိ ဗီရဏတိဏာနိ ပါဒေဟိ အက္ကန္တဿာပိ ဒုက္ခဇနကာနိ ဂမနန္တရာယကရာနိ စ၊ တာနိ စ ပနာဟံ ဥရသာ ပနုဒိဿာမိ ဥရသာပိ အပနေဿာမိ။ ဧဝံ အပနေန္တော တံ နိမိတ္တံ ဒုက္ခံ သဟန္တော အရညာယတနေ ဂုမ္ဗန္တရံ ပဝိသိတွာ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ သက္ခိဿာမိ။ ကော ပန ဝါဒေါ ပါဒေဟိ အက္ကမနေတိ ဒဿေတိ။ ဝိဝေကမနုဗြူဟယန္တိ ¶ ကာယဝိဝေကံ စိတ္တဝိဝေကံ ဥပဓိဝိဝေကဉ္စ အနုဗြူဟယန္တော။ ဂဏသင်္ဂဏိကဉှိ ပဟာယ ကာယဝိဝေကံ အနုဗြူဟယန္တဿေဝ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ သမာဒဟန္တဿ စိတ္တဝိဝေကော၊ န သင်္ဂဏိကာရတဿ။ သမာဟိတဿေဝ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တဿ သမထဝိပဿနဉ္စ ယုဂနဒ္ဓံ ကရောန္တဿ ကိလေသာနံ ခေပနေန ဥပဓိဝိဝေကာဓိဂမော၊ န အသမာဟိတဿ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝေကမနုဗြူဟယန္တိ ကာယဝိဝေကံ စိတ္တဝိဝေကံ ဥပဓိဝိဝေကဉ္စ အနုဗြူဟယန္တော’’တိ။ ဧဝံ ပန ပုတ္တေန ဝုတ္တေ မာတာ ‘‘တေန ဟိ၊ တာတ၊ ပဗ္ဗဇာ’’တိ အနုဇာနိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ တံ ¶ သတ္ထာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ တံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသန္တံ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော၊ တွံ သုခုမာလော ကိံ သက္ခိဿသိ အရညေ ဝသိတု’’န္တိ။ သော တေသမ္ပိ တမေဝ ဂါထံ ဝတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၂၃-၂၇) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ နာနာပုပ္ဖေဟိ ပူဇယိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော တံယေဝ ဂါထံ အဘာသီတိ။

လောမသကင်္ဂိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဇမ္ဗုဂါမိယပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ကစ္စိ ¶ နော ဝတ္ထပသုတောတိ အာယသ္မတော ဇမ္ဗုဂါမိယပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ အာစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ဝေဿဘုဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဧကဒိဝသံ ကိံသုကာနိ ပုပ္ဖာနိ ဒိသွာ တာနိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အနုဿရန္တော ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ အာကာသေ ခိပန္တော ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တော။ တတော ပရံ ပုညာနိ ကတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ စမ္ပာယံ ဇမ္ဗုဂါမိယဿ နာမ ဥပါသကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေန ¶ ပုညကမ္မေန တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တော။ တတော ပရံ ပုညာနိ ကတွာ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ စမ္ပာယံ ဇမ္ဗုဂါမိယဿ နာမ ဥပါသကဿ ပုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေနဿ ဇမ္ဗုဂါမိယပုတ္တောတွေဝ သမညာ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သာကေတေ အဉ္ဇနဝနေ ဝသတိ။ အထဿ ပိတာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မမ ပုတ္တော သာသနေ အဘိရတော ဝိဟရတိ၊ ဥဒါဟု နော’’တိ ဝီမံသနတ္ထံ ‘‘ကစ္စိ နော ဝတ္ထပသုတော’’တိ ဂါထံ လိခိတွာ ပေသေသိ။ သော တံ ဝါစေတွာ၊ ‘‘ပိတာ မေ ပမာဒဝိဟာရံ အာသင်္ကတိ၊ အဟဉ္စ အဇ္ဇာပိ ပုထုဇ္ဇနဘူမိံ နာတိဝတ္တော’’တိ သံဝေဂဇာတော ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၀။၂၅-၃၀) –

‘‘ကိံသုကံ ¶ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ပဂ္ဂဟေတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ သရိတွာန၊ အာကာသေ အဘိပူဇယိံ။

‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ဇဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဉာတီနံ ဝသနနဂရံ ဂန္တွာ သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ ပကာသေန္တော ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။ တံ ဒိသွာ ဉာတကာ ပသန္နမာနသာ ဗဟူ သင်္ဃာရာမေ ကာရေသုံ။ ထေရောပိ သကပိတရာ ပေသိတံ ¶ ဂါထံ အင်္ကုသံ ကတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ အညံ ဗျာကရောန္တောပိ ပိတုပူဇနတ္ထံ ‘‘ကစ္စိ နော ဝတ္ထပသုတော’’တိ တမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။

၂၈။ တတ္ထ ကစ္စီတိ ပုစ္ဆာယံ နိပါတော။ နောတိ ပဋိသေဓေ။ ဝတ္ထပသုတောတိ ဝတ္ထေ ပသုတော ဝတ္ထပသုတော၊ စီဝရမဏ္ဍနာဘိရတော။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ပတ္တမဏ္ဍနာဒိစာပလ္လပဋိက္ခေပဿာပိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘ကစ္စိ န ဝတ္ထပသုတော’’တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ ဘူသနာရတောတိ အတ္တဘာဝဝိဘူသနာယ ရတော အဘိရတော၊ ယထေကစ္စေ ပဗ္ဗဇိတွာပိ စပလာ ကာယဒဠှိဗဟုလာ စီဝရာဒိပရိက္ခာရဿ အတ္တနော သရီရဿ စ မဏ္ဍနဝိဘူသနဋ္ဌာနာယ ယုတ္တာ ဟောန္တိ။ ကိမေဝ ပရိက္ခာရပသုတော ဘူသနာရတော စ နာဟောသီတိ အယမေတ္ထ ပဒဒွယဿာပိ အတ္ထော။ သီလမယံ ဂန္ဓန္တိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝါပါဒနေန သုပရိသုဒ္ဓဿ စတုဗ္ဗိဓဿပိ သီလဿ ဝသေန ယွာယံ ‘‘ယော စ သီလဝတံ ပဇာတိ ¶ န ဣတရာ ဒုဿီလပဇာ၊ ဒုဿီလတ္တာယေဝ ဒုဿိလျမယံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဝါယတိ၊ ဧဝံ တွံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ အဝါယိတွာ ကစ္စိ သီလမယံ ဂန္ဓံ ဝါယသီတိ ¶ အတ္ထော။ အထ ဝါ နေတရာ ပဇာတိ န ဣတရာ ဒုဿီလပဇာ၊ တံ ကစ္စိ န ဟောတိ၊ ယတော သီလမယံ ဂန္ဓံ ဝါယသီတိ ဗျတိရေကေန သီလဂန္ဓဝါယနမေဝ ဝိဘာဝေတိ။

ဇမ္ဗုဂါမိယပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမုန္နမယမတ္တာနန္တိ အာယသ္မတော ဟာရိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညသမ္ဘာရံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သုဒဿနံ ¶ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ကုဋဇပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ တေန ပုညကမ္မေန သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဟာရိတောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ မာတာပိတရော ကုလရူပါဒီဟိ အနုစ္ဆဝိကံ ကုမာရိကံ ဗြာဟ္မဏဓီတရံ အာနေသုံ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ ဘောဂသုခံ အနုဘဝန္တော ဧကဒိဝသံ အတ္တနော တဿာ စ ရူပသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ‘‘ဤဒိသံ နာမ ရူပံ နစိရဿေဝ ဇရာယ မစ္စုနာ စ အဘိပ္ပမဒ္ဒီယတီ’’တိ သံဝေဂံ ပဋိလဘိ။ ကတိပယဒိဝသာတိက္ကမေနေဝ စဿ ဘရိယံ ကဏှသပ္ပော ဍံသိတွာ မာရေသိ။ သော တေန ဘိယျောသောမတ္တာယ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဃရဗန္ဓနေ ဆိန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ စ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိဟရန္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ စိတ္တံ ဥဇုဂတံ န ဟောတိ။ သော ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော အညတရံ ဥသုကာရံ ဥသုဒဏ္ဍံ ယန္တေ ပက္ခိပိတွာ ဥဇုံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ အစေတနမ္ပိ နာမ ဥဇုံ ကရောန္တိ၊ ကသ္မာ အဟံ စိတ္တံ ဥဇုံ န ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတောဝ ပဋိနိဝတ္တိတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နော ဝိပဿနံ အာရဘိ။ အထဿ ဘဂဝါ ဥပရိ အာကာသေ နိသီဒိတွာ ဩဝါဒံ ဒေန္တော ‘‘သမုန္နမယမတ္တာန’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။ အယမေဝ ထေရော အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ဩဝဒန္တော အဘာသီတိ စ ဝဒန္တိ။

၂၉။ တတ္ထ သမုန္နမယန္တိ သမ္မာ ဥန္နမေန္တော၊ သမာပတ္တိဝသေန ကောသဇ္ဇပက္ခေ ¶ ပတိတုံ အဒတွာ တတော ဥဒ္ဓရန္တော ဝီရိယသမတံ ယောဇေန္တောတိ အတ္ထော။ အတ္တာနန္တိ စိတ္တံ၊ အထ ဝါ သမုန္နမယာတိ ကောသဇ္ဇပက္ခတော သမုန္နမေဟိ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဟီနဝီရိယတာယ တဝ စိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိံ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ စေ၊ တံ ဝီရိယာရမ္ဘဝသေန သမ္မာ ဥန္နမေဟိ၊ အနောနတံ အနပနတံ ကရောဟီတိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ပန ကရောန္တော ဥသုကာရောဝ တေဇနံ။ စိတ္တံ ဥဇုံ ကရိတွာန၊ အဝိဇ္ဇံ ဘိန္ဒ ဟာရိတာတိ။ ယထာ နာမ ဥသုကာရော ကဏ္ဍံ ဤသကမ္ပိ ဩနတံ အပနတဉ္စ ဝိဇ္ဈန္တော လက္ခံ ဘိန္ဒနတ္ထံ ဥဇုံ ကရောတိ၊ ဧဝံ ကောသဇ္ဇပါတတော အရက္ခဏေန ဩနတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော အရက္ခဏေန အပနတံ ဝိဇ္ဈန္တော အပ္ပနာပတ္တိယာ စိတ္တံ ဥဇုံ ¶ ကရိတွာန သမာဟိတစိတ္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ သီဃံ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန အဝိဇ္ဇံ ဘိန္ဒ ပဒါလေဟီတိ။ တံ သုတွာ ထေရော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နစိရေနေဝ အရဟာ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၅။၃၉-၄၃) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဝသလော နာမ ပဗ္ဗတော၊

ဗုဒ္ဓါ သုဒဿနော နာမ၊ ဝသတေ ပဗ္ဗတန္တရေ။

‘‘ပုပ္ဖံ ဟေမဝန္တံ ဂယှ၊ ဝေဟာသံ အဂမာသဟံ၊

တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဩဃတိဏ္ဏမနာသဝံ။

‘‘ပုပ္ဖံ ကုဋဇမာဒါယ၊ သီသေ ကတွာနဟံ တဒါ၊

ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပေသိံ၊ သယမ္ဘုဿ မဟေသိနော။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တောပိ တမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။

ဟာရိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာဗာဓေ မေ သမုပ္ပန္နေတိ အာယသ္မတော ဥတ္တိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ စန္ဒဘာဂါယ နဒိယာ မဟာရူပေါ ¶ သုသုမာရော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ သော ပါရံ ဂန္တုံ နဒိယာ တီရံ ဥပဂတံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ပါရံ နေတုကာမော တီရသမီပေ နိပဇ္ဇိ။ ဘဂဝါ တဿ အနုကမ္ပာယ ပိဋ္ဌိယံ ပါဒေ ဌပေသိ။ သော ဟဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂေါ ပီတိဝေဂေန ဒိဂုဏုဿာဟော ဟုတွာ သောတံ ဆိန္ဒန္တော သီဃေန ဇဝေန ဘဂဝန္တံ ပရတီရံ နေသိ။ ဘဂဝါ တဿ စိတ္တပ္ပသာဒံ ¶ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ဣတော စုတော ဒေဝလောကေ ¶ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ အမတံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။

သော တထာ သုဂတီသုယေဝ ပရိဗ္ဘမန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ ဥတ္တိယော နာမ နာမေန။ သော ဝယပ္ပတ္တော ‘‘အမတံ ပရိယေသိဿာမီ’’တိ ပရိဗ္ဗာဇကော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာပိ သီလာဒီနံ အဝိသောဓိတတ္တာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော အညေ ဘိက္ခူ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အညံ ဗျာကရောန္တေ ဒိသွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သင်္ခေပေနေဝ ဩဝါဒံ ယာစိ။ သတ္ထာပိ တဿ ‘‘တသ္မာတိဟ တွံ၊ ဥတ္တိယ၊ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉) သင်္ခေပေနေဝ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သော တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိ။ တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿနဿ အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဥပ္ပန္နေ ပန အာဗာဓေ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုံ ကတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃။၁၆၉-၁၇၉) –

‘‘စန္ဒဘာဂါနဒီတီရေ၊ သုသုမာရော အဟံ တဒါ၊

သဂေါစရပသုတောဟံ၊ နဒိတိတ္ထံ အဂစ္ဆဟံ။

‘‘သိဒ္ဓတ္ထော တမှိ သမယေ၊ သယမ္ဘူ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော၊

နဒိံ တရိတုကာမော သော၊ နဒိတိတ္ထံ ဥပါဂမိ။

‘‘ဥပဂတေ စ သမ္ဗုဒ္ဓေ၊ အဟမ္ပိ တတ္ထုပါဂမိံ၊

ဥပဂန္တွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဣမံ ဝါစံ ဥဒီရယိံ။

‘‘အဘိရူဟ မဟာဝီရ၊ တာရေဿာမိ အဟံ တုဝံ၊

ပေတ္တိကံ ဝိသယံ မယှံ၊ အနုကမ္ပ မဟာမုနိ။

‘‘မမ ဥဂ္ဂဇ္ဇနံ သုတွာ၊ အဘိရူဟိ မဟာမုနိ၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ တာရေသိံ လောကနာယကံ။

‘‘နဒိယာ ပါရိမေ တီရေ၊ သိဒ္ဓတ္ထော လောကနာယကော၊

အဿာသေသိ မမံ တတ္ထ၊ အမတံ ပါပုဏိဿတိ။

‘‘တမှာ ¶ ကာယာ စဝိတွာန၊ ဒေဝလောကံ အဂစ္ဆဟံ၊

ဒိဗ္ဗသုခံ အနုဘဝိံ၊ အစ္ဆရာဟိ ပုရက္ခတော။

‘‘သတ္တက္ခတ္တုဉ္စ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာသဟံ၊

တီဏိက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ၊ မဟိယာ ဣဿရော အဟုံ။

‘‘ဝိဝေကမနုယုတ္တောဟံ ¶ ၊ နိပကော စ သုသံဝုတော၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ တာရေသိံ ယံ နရာသဘံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တရဏာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော သမ္မာ ပဋိပတ္တိယာ ပရိပုဏ္ဏာကာရဝိဘာဝနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘အာဗာဓေ မေ သမုပ္ပန္နေ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၀။ တတ္ထ အာဗာဓေ မေ သမုပ္ပန္နေတိ သရီရဿ အာဗာဓနတော ‘‘အာဗာဓော’’တိ လဒ္ဓနာမေ ဝိသဘာဂဓာတုက္ခောဘဟေတုကေ ရောဂေ မယှံ သဉ္ဇာတေ။ သတိ မေ ဥဒပဇ္ဇထာတိ ‘‘ဥပ္ပန္နော ခေါ မေ အာဗာဓော၊ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယဒိဒံ အာဗာဓော ဝဍ္ဎေယျ။ ယာဝ ပနာယံ အာဗာဓော န ဝဍ္ဎတိ၊ ဟန္ဒာဟံ ¶ ဝီရိယံ အာရဘာမိ ‘အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ အသစ္ဆိကတဿ သစ္ဆိကိရိယာယာ’’’တိ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုဘူတာ သတိ တဿေဝ အာဗာဓဿ ဝသေန ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပီဠိယမာနဿ မယှံ ဥဒပါဒိ။ တေနာဟ ‘‘အာဗောဓော မေ သမုပ္ပန္နော၊ ကာလော မေ နပ္ပမဇ္ဇိတု’’န္တိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဉှိ သတိံ အင်္ကုသံ ကတွာ အယံ ထေရော အရဟတ္တံ ပတ္တောတိ။

ဥတ္တိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဖုဋ္ဌော ¶ ¶ ဍံသေဟီတိ အာယသ္မတော ဂဟွရတီရိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ မိဂလုဒ္ဒေါ ဟုတွာ အရညေ ဝိစရန္တော အဒ္ဒသ သိခိံ ဘဂဝန္တံ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ဒေဝနာဂယက္ခာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ၊ ဒိသွာ ပန ပသန္နမာနသော ‘‘ဓမ္မော ဧသ ဝုစ္စတီ’’တိ သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နော ပုန အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တော’’တိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂဟွရတီရေ နာမ အရညဋ္ဌာနေ ဝသတိ။ တေနဿ ဂဟွရတီရယောတိ သမညာ အဟောသိ။ သော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၄၄-၅၀) –

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ပုရေ အာသိ၊ အရညေ ဝိပိနေ အဟံ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဒေဝသင်္ဃပုရက္ခတံ။

‘‘စတုသစ္စံ ပကာသေန္တံ၊ ဒေသေန္တံ၊ အမတံ ပဒံ၊

အဿောသိံ မဓုရံ ဓမ္မံ၊ သိခိနော လောကဗန္ဓုနော။

‘‘ဃောသေ စိတ္တံ ပသာဒေသိံ၊ အသမပ္ပဋိပုဂ္ဂလေ၊

တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဥတ္တရိံ ဒုတ္တရံ ဘဝံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဃောသသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ သာဝတ္ထိယံ အဂမာသိ။ တဿ အာဂတဘာဝံ သုတွာ ဉာတကာ ဥပဂန္တွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသုံ။ သော ကတိပယဒိဝသေ ဝသိတွာ အရညမေဝ ဂန္တုကာမော အဟောသိ။ တံ ဉာတကာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အရညံ နာမ ဍံသမကသာဒိဝသေန ဗဟုပရိဿယံ၊ ဣဓေဝ ဝသထာ’’တိ ¶ ¶ အာဟံသု။ တံ သုတွာ ထေရော ‘‘အရညဝါသောယေဝ မယှံ ရုစ္စတီ’’တိ ဝိဝေကာဘိရတိကိတ္တနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ဖုဋ္ဌော ဍံသေဟီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၁။ တတ္ထ ဖုဋ္ဌော ဍံသေဟိ မကသေဟီတိ ဍံသနသီလတာယ ‘‘ဍံသာ’’တိ လဒ္ဓနာမာဟိ အန္ဓကမက္ခိကာဟိ၊ မကသနညိတေဟိ စ သူစိမုခပါဏေဟိ ဖုဿိတော ဒဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အရညသ္မိန္တိ ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) ဝုတ္တအရညလက္ခဏယောဂတော အရညေ။ ဗြဟာဝနေတိ မဟာရုက္ခဂစ္ဆဂဟနတာယ မဟာဝနေ အရညာနိယံ။ နာဂေါ သင်္ဂါမသီသေဝါတိ သင်္ဂါမာဝစရော ဟတ္ထိနာဂေါ ဝိယ သင်္ဂါမမုဒ္ဓနိ ပရသေနာသမ္ပဟာရံ။ ‘‘အရညဝါသော နာမ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတော ထောမိတော’’တိ ဥဿာဟဇာတော သတော သတိမာ ဟုတွာ တတြ တသ္မိံ အရညေ၊ တသ္မိံ ဝါ ဍံသာဒိသမ္ဖဿေ ဥပဋ္ဌိတေ အဓိဝါသယေ အဓိဝါသေယျ သဟေယျ၊ ‘‘ဍံသာဒယော မံ အာဗာဓေန္တီ’’တိ အရညဝါသံ န ဇဟေယျာတိ အတ္ထော။

ဂဟွရတီရိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဇရံ ဇီရမာနေနာတိ အာယသ္မတော သုပ္ပိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညာယတနေ ဝသန္တော တတ္ထ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဖလာဖလံ အဒါသိ၊ တထာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကာလေ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတ္တော ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေန လဒ္ဓသံဝေဂေါ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗဟုဿုတော အဟောသိ။ ဇာတိမဒေန သုတမဒေန စ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တော ပရေ စ ဝမ္ဘေန္တော ဝိဟာသိ။ သော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ တဿ ¶ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန သာဝတ္ထိယံ ပရိဘူတရူပေ သုသာနဂေါပကကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သုပ္ပိယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ အထ ဝိညုတံ ပတ္တော အတ္တနော သဟာယဘူတံ သောပါကတ္ထေရံ ¶ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပူရေတွာ ‘‘အဇရံ ဇီရမာနေနာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၂။ တတ္ထ အဇရန္တိ ဇရာရဟိတံ၊ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယာဟ။ တဉှိ အဇာတတ္တာ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဇရာ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ သာ နတ္ထီတိ ဇရာဘာဝဟေတုတောပိ အဇရံ နာမ။ ဇီရမာနေနာတိ ဇီရန္တေန၊ ခဏေ ခဏေ ဇရံ ပါပုဏန္တေန။ တပ္ပမာနေနာတိ သန္တပ္ပမာနေန၊ ရာဂါဒီဟိ ¶ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ ဒယှမာနေန။ နိဗ္ဗုတိန္တိ ယထာဝုတ္တသန္တာပါဘာဝတော နိဗ္ဗုတသဘာဝံ နိဗ္ဗာနံ။ နိမိယန္တိ ပရိဝတ္တေယျံ စေတာပေယျံ။ ပရမံ သန္တိန္တိ အနဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရပရိဠာဟဝူပသမဓမ္မတာယ ဥတ္တမံ သန္တိံ။ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနနုဗန္ဓတ္တာ ယောဂက္ခေမံ။ အတ္တနော ဥတ္တရိတရဿ ကဿစိ အဘာဝတော အနုတ္တရံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ခဏေ ခဏေ ဇရာယ အဘိဘုယျမာနတ္တာ ဇီရမာနေန၊ တထာ ရာဂဂ္ဂိအာဒီဟိ သန္တပ္ပမာနေန ဂတော ဧဝံ အနိစ္စေန ဒုက္ခေန အသာရေန သဗ္ဗထာပိ အနုပသန္တသဘာဝေန သဥပဒ္ဒဝေန၊ တပ္ပဋိပက္ခဘာဝတော အဇရံ ပရမုပသမဘူတံ ကေနစိ အနုပဒ္ဒုတံ အနုတ္တရံ နိဗ္ဗာနံ နိမိယံ ပရိဝတ္တေယျံ ‘‘မဟာ ဝတ မေ လာဘော မဟာ ဥဒယော ဟတ္ထဂတော’’တိ။ ယထာ ဟိ မနုဿာ ယံ ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ ပရိဝတ္တေန္တာ နိရပေက္ခာ ဂယှမာနေန သမ္ဗဟုမာနာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမယံ ထေရော ပဟိတတ္တော ဝိဟရန္တော အတ္တနော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခတံ၊ နိဗ္ဗာနံ ပဋိပေသိတတ္တဉ္စ ပကာသေန္တော ‘‘နိမိယံ ပရမံ သန္တိံ၊ ယောဂက္ခေမံ အနုတ္တရ’’န္တိ ဝတွာ တမေဝ ¶ ပဋိပတ္တိံ ပရိဗြူဟယန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၂။၅၁-၇၇) –

‘‘ဝရုဏော နာမ နာမေန၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ၊

ဆဍ္ဍေတွာ ဒသ ပုတ္တာနိ၊ ဝနမဇ္ဈောဂဟိံ တဒါ။

‘‘အဿမံ သုကတံ ကတွာ၊ သုဝိဘတ္တံ မနောရမံ၊

ပဏ္ဏသာလံ ကရိတွာန၊ ဝသာမိ ဝိပိနေ အဟံ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမုဒ္ဓရိတုကာမော သော၊ အာဂစ္ဆိ မမ အဿမံ။

‘‘ယာဝတာ ¶ ဝနသဏ္ဍမှိ၊ ဩဘာသော ဝိပုလော အဟု၊

ဗုဒ္ဓဿ အာနုဘာဝေန၊ ပဇ္ဇလီ ဝိပိနံ တဒါ။

‘‘ဒိသွာန တံ ပါဋိဟီရံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ တာဒိနော၊

ပတ္တပုဋံ ဂဟေတွာန၊ ဖလေန ပူဇယိံ အဟံ။

‘‘ဥပဂန္တွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သဟခါရိမဒါသဟံ၊

အနုကမ္ပာယ မေ ဗုဒ္ဓါ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။

‘‘ခါရိဘာရံ ဂဟေတွာန၊ ပစ္ဆတော ဧဟိ မေ တုဝံ၊

ပရိဘုတ္တေ စ သင်္ဃမှိ၊ ပုညံ တဝ ဘဝိဿတိ။

‘‘ပုဋကံ တံ ဂဟေတွာန၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿဒါသဟံ၊

တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ တုသိတံ ဥပပဇ္ဇဟံ။

‘‘တတ္ထ ¶ ဒိဗ္ဗေဟိ နစ္စေဟိ၊ ဂီတေဟိ ဝါဒိတေဟိ စ၊

ပုညကမ္မေန သံယုတ္တံ၊ အနုဘောမိ သဒါ သုခံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

ဘောဂေ မေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ယာဝတာ စတုရော ဒီပါ၊ သသမုဒ္ဒါ သပဗ္ဗတာ၊

ဖလံ ဗုဒ္ဓဿ ဒတွာန၊ ဣဿရံ ကာရယာမဟံ။

‘‘ယာဝတာ ယေ ပက္ခိဂဏာ၊ အာကာသေ ဥပ္ပတန္တိ စေ၊

တေပိ မေ ဝသမနွေန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ယာဝတာ ဝနသဏ္ဍမှိ၊ ယက္ခာ ဘူတာ စ ရက္ခသာ၊

ကုမ္ဘဏ္ဍာ ဂရုဠာ စာပိ၊ ပါရိစရိယံ ဥပေန္တိ မေ။

‘‘ကုမ္မာ သောဏာ မဓုကာရာ၊ ဍံသာ စ မကသာ ဥဘော၊

တေပိ မံ ဝသမနွေန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သုပဏ္ဏာ နာမ သကုဏာ၊ ပက္ခိဇာတာ မဟဗ္ဗလာ၊

တေပိ မံ သရဏံ ယန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ယေပိ ဒီဃာယုကာ နာဂါ၊ ဣဒ္ဓိမန္တော မဟာယသာ၊

တေပိ မံ ဝသမနွေန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သီဟာ ¶ ဗျဂ္ဃာ စ ဒီပီ စ၊ အစ္ဆကောကတရစ္ဆကာ၊

တေပိ မံ ဝသမနွေန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဩသဓီ တိဏဝါသီ စ၊ ယေ စ အာကာသဝါသိနော၊

သဗ္ဗေ မံ သရဏံ ယန္တိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သုဒုဒ္ဒသံ သုနိပုဏံ၊ ဂမ္ဘီရံ သုပ္ပကာသိတံ၊

ဖဿယိတွာ ဝိဟရာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဝိမောက္ခေ အဋ္ဌ ဖုသိတွာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ၊

အာတာပီ နိပကော စာဟံ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ယေ ဖလဋ္ဌာ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ၊ ခီဏဒေါသာ မဟာယသာ၊

အဟမညတရော တေသံ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘အဘိညာပါရမိံ ဂန္တွာ၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘တေဝိဇ္ဇာ ဣဒ္ဓိပတ္တာ စ၊ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ မဟာယသာ၊

ဒိဗ္ဗသောတံ သမာပန္နာ၊ တေသံ အညတရော အဟံ။

‘‘သတသဟဿိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာပိ တမေဝ ဂါထံ အညာဗျာကရဏဝသေန အဘာသိ။

သုပ္ပိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယထာပိ ဧကပုတ္တသ္မိန္တိ အာယသ္မတော သောပါကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ အညတရဿ ကုဋုမ္ဗိကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဗီဇပူရဖလာနိ သတ္ထု ဥပနေသိ။ ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ¶ ။ သော ဘိက္ခုသင်္ဃေ စ အဘိပ္ပသန္နော သလာကဘတ္တံ ပဋ္ဌပေတွာ သင်္ဃုဒ္ဒေသဝသေန တိဏ္ဏံ ဘိက္ခူနံ ယာဝတာယုကံ ခီရဘတ္တံ အဒါသိ။ သော တေဟိ ပုညကမ္မေဟိ အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ဧကဒါ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ခီရဘတ္တံ အဒါသိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသု ဧဝ ပရိဗ္ဘမန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပုရိမကမ္မနိဿန္ဒေန သာဝတ္ထိယံ အညတရာယ ဒုဂ္ဂတိတ္ထိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တဿ မာတာ ဒသ မာသေ ကုစ္ဆိနာ ပရိဟရိတွာ ပရိပက္ကေ ဂဗ္ဘေ ဝိဇာယနကာလေ ဝိဇာယိတုံ အသက္ကောန္တီ မုစ္ဆံ အာပဇ္ဇိတွာ ဗဟုဝေလံ မတာ ဝိယ နိပဇ္ဇိ။ တံ ဉာတကာ ‘‘မတာ’’တိ သညာယ သုသာနံ နေတွာ စိတကံ အာရောပေတွာ ဒေဝတာနုဘာဝေန ဝါတဝုဋ္ဌိယာ ဥဋ္ဌိတာယ အဂ္ဂိံ အဒတွာ ပက္ကမိံသု။ ဒါရကော ¶ ပစ္ဆိမဘာဝိကတ္တာ ဒေဝတာနုဘာဝေန မာတုကုစ္ဆိတော အရောဂေါ နိက္ခမိ။ မာတာ ပန ကာလမကာသိ။ ဒေဝတာ တံ ဂဟေတွာ မနုဿရူပေန သုသာနဂေါပကဿ ဂေဟေ ဌပေတွာ ကတိပယကာလံ ပတိရူပေန အာဟာရေန ပေါသေသိ။ တတော ပရံ သုသာနဂေါပကော စ နံ အတ္တနော ပုတ္တံ ကတွာ ဝဍ္ဎေတိ။ သော တထာ ဝဍ္ဎေန္တော တဿ ပုတ္တေန သုပိယေန နာမ ဒါရကေန သဒ္ဓိံ ကီဠန္တော ဝိစရတိ။ တဿ သုသာနေ ဇာတသံဝဍ္ဎဘာဝတော သောပါကောတိ သမညာ အဟောသိ။

အထေကဒိဝသံ သတ္တဝဿိကံ တံ ဘဂဝါ ပစ္စူသဝေလာယ ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရိတွာ ဝေနေယျဗန္ဓဝေ ဩလောကေတွာ ဉာဏဇလန္တောဂဓံ ဒိသွာ သုသာနဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ ဒါရကော ပုဗ္ဗဟေတုနာ စောဒိယမာနော ပသန္နမာနသော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿ ဓမ္မံ ကထေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ‘‘ပိတရာ အနုညာတောသီ’’တိ ဝုတ္တော ပိတရံ သတ္ထု သန္တိကံ နေသိ။ တဿ ¶ ပိတာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ ဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အနုဇာနိ။ သတ္ထာ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ မေတ္တာဘာဝနာယ နိယောဇေသိ။ သော မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သုသာနေ ဝိဟရန္တော စ စိရဿေဝ မေတ္တာဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၄၅။၁-၇) –

‘‘ကကုသန္ဓော ¶ မဟာဝီရော၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ၊

ဂဏမှာ ဝူပကဋ္ဌော သော၊ အဂမာသိ ဝနန္တရံ။

‘‘ဗီဇမိဉ္ဇံ ဂဟေတွာန၊ လတာယ အာဝုဏိံ အဟံ၊

ဘဂဝါ တမှိ သမယေ၊ ဈာယတေ ပဗ္ဗတန္တရေ။

‘‘ဒိသွာနဟံ ဒေဝဒေဝံ၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ၊

ဒက္ခိဏေယျဿ ဝီရဿ၊ ဗီဇမိဉ္ဇမဒါသဟံ။

‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပမှိ၊ ယံ မိဉ္ဇမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗီဇမိဉ္ဇဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟာ ဟုတွာ ပန အညေသံ သောသာနိကဘိက္ခူနံ မေတ္တာဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာပိ ဧကပုတ္တသ္မိ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၃။ တတ္ထ ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ ဧကပုတ္တသ္မိန္တိ ပုနာတိ စ ကုလဝံသံ တာယတိ စာတိ ပုတ္တော၊ အတြဇာဒိဘေဒေါ ပုတ္တော။ ဧကော ပုတ္တော ဧကပုတ္တော၊ တသ္မိံ ဧကပုတ္တသ္မိံ။ ဝိသယေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ပိယသ္မိန္တိ ပိယာယိတဗ္ဗတာယ စေဝ ဧကပုတ္တတာယ စ ရူပသီလာစာရာဒီဟိ စ ပေမကရဏဋ္ဌာနဘူတေ။ ကုသလီတိ ကုသလံ ဝုစ္စတိ ခေမံ သောတ္ထိဘာဝေါ၊ တံ လဘိတဗ္ဗံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကုသလီ၊ သတ္တာနံ ဟိတေသီ ¶ မေတ္တဇ္ဈာသယော။ သဗ္ဗေသု ပါဏေသူတိ သဗ္ဗေသု သတ္တေသု။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗာသု ဒိသာသု သဗ္ဗေသု ဝါ ဘဝါဒီသု၊ သဗ္ဗာသု ဝါ အဝတ္ထာသု။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဧကပုတ္တကေ ပိယေ မနာပေ မာတာပိတာ ကုသလီ ဧကန္တဟိတေသီ ဘဝေယျ၊ ဧဝံ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒါသု သဗ္ဗာသု ဒိသာသု၊ ကာမဘဝါဒိဘေဒေသု သဗ္ဗေသု ဘဝေသု ဒဟရာဒိဘေဒါသု သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု စ ဌိတေသု သဗ္ဗေသု သတ္တေသု ဧကန္တဟိတေသိတာယ ကုသလီ ဘဝေယျ၊ ‘‘မိတ္တော ဥဒါသီနော ပဉ္စတ္ထိကော’’တိ သီမံ အကတွာ သီမာသမ္ဘေဒဝသေန သဗ္ဗတ္ထ ဧကရသံ မေတ္တံ ဘာဝေယျာတိ။ ဣမံ ပန ဂါထံ ဝတွာ ‘‘သစေ တုမှေ အာယသ္မန္တော ဧဝံ မေတ္တာဘာဝနံ ¶ အနုယုဉ္ဇေယျာထ၊ ယေ တေ ဘဂဝတာ ‘သုခံ သုပတီ’တိအာဒိနာ ¶ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၅) ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ ဝုတ္တာ၊ ဧကံသေန တေသံ ဘာဂိနော ဘဝထာ’’တိ ဩဝါဒမဒါသိ။

သောပါကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနာသန္နဝရာတိ အာယသ္မတော ပေါသိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ဗဟုံ ကုသလံ ဥပစိနိတွာ သုဂတီသု ဧဝ သံသရန္တော ဣတော ဒွေနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿဿ ဘဂဝတော ကာလေ မိဂလုဒ္ဒေါ ဟုတွာ အရညေ ဝိစရတိ။ အထ ဘဂဝါ တဿ အနုဂ္ဂဟံ ကာတုံ အရညံ ဂန္တွာ တဿ စက္ခုပထေ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော အာဝုဓံ နိက္ခိပိတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ နိသီဒိတုကာမတံ ဒဿေသိ။ သော တာဝဒေဝ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ သမေ ဘူမိဘာဂေ သက္ကစ္စံ သန္ထရိတွာ အဒါသိ။ နိသီဒိ တတ္ထ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ။ နိသိန္နေ ပန ဘဂဝတိ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ သယမ္ပိ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ဧတ္တကံ ဝဋ္ဋတိ ဣမဿ ကုသလဗီဇ’’န္တိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ အစိရပက္ကန္တေ ဘဂဝတိ တံ သီဟော မိဂရာဇာ ဃာတေသိ။ သော ¶ ကာလင်္ကတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘သော ကိရ ဘဂဝတိ အနုပဂစ္ဆန္တေ သီဟေန ဃာတိတော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ တံ ဒိသွာ ဘဂဝါ သုဂတိယံ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ ကုသလဗီဇရောပနတ္ထဉ္စ ဥပသင်္ကမိ။

သော တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော ဒေဝလောကတော စဝိတွာ သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ မဟာဝိဘဝဿ သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော သင်္ဂါမဇိတတ္ထေရဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပေါသိယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဒါရပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဧကံ ပုတ္တံ လဘိတွာ အန္တိမဘဝိကတာယ ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ဇာတိအာဒိံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝူပကဋ္ဌော ဟုတွာ ¶ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၁-၁၂) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ လမ္ဗကော နာမ ပဗ္ဗတော၊

တတ္ထေဝ တိဿော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အဗ္ဘောကာသမှိ စင်္ကမိ။

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ¶ တဒါ အာသိံ၊ အရညေ ကာနနေ အဟံ၊

ဒိသွာန တံ ဒေဝဒေဝံ၊ တိဏမုဋ္ဌိမဒါသဟံ။

‘‘နိသီဒနတ္ထံ ဗုဒ္ဓဿ၊ ဒတွာ စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊

သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ပက္ကာမိံ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘အစိရံ ဂတမတ္တဿ၊ မိဂရာဇာ အပေါထယိ၊

သောဟေန ပေါထိတော၊ သန္တော တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘အာသန္နေ မေ ကတံ ကမ္မံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌေ အနာသဝေ၊

သုမုတ္တော သရဝေဂေါဝ၊ ဒေဝလောကမဂစ္ဆဟံ။

‘‘ယူပေါ တတ္ထ သုဘော အာသိ၊ ပုညကမ္မာဘိနိမ္မိတော၊

သဟဿကဏ္ဍော သတဘေဏ္ဍု၊ ဓဇာလု ဟရိတာမယော။

‘‘ပဘာ နိဒ္ဓါဝတေ တဿ၊ သတရံသီဝ ဥဂ္ဂတော၊

အာကိဏ္ဏော ဒေဝကညာဟိ၊ အာမောဒိံ ကာမကာမိဟံ။

‘‘ဒေဝလောကာ စဝိတွာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

အာဂန္တွာန မနုဿတ္တံ၊ ပတ္တောမှိ အာသဝက္ခယံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ နိသီဒနမဒါသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တိဏမုဋ္ဌေ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတုံ သာဝတ္ထိံ အာဂတော ဉာတိံ အနုကမ္ပာယ ဉာတိဂေဟံ အဂမာသိ။ တတ္ထ နံ ပုရာဏဒုတိယိကာ ဝန္ဒိတွာ အာသနဒါနာဒိနာ ပဌမံ ဥပါသိကာ ဝိယ ဝတ္တံ ဒဿေတွာ ထေရဿ အဇ္ဈာသယံ အဇာနန္တီ ပစ္ဆာ ဣတ္ထိကုတ္တာဒီဟိ ပလောဘေတုကာမာ အဟောသိ ¶ ။ ထေရော ‘‘အဟော အန္ဓဗာလာ မာဒိသေပိ နာမ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ စိန္တေတွာ ကိဉ္စိ အဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ အရညမေဝ ဂတော။ တံ အာရညကာ ဘိက္ခူ ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ အတိလဟုံ၊ နိဝတ္တောသိ၊ ဉာတကေဟိ န ဒိဋ္ဌောသီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ထေရော တတ္ထ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခန္တော ‘‘အနာသန္နဝရာ ဧတာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၄။ တတ္ထ အနာသန္နဝရာတိ ဧတာ ဣတ္ထိယော န အာသန္နာ အနုပဂတာ၊ ဒူရေ ဧဝ ဝါ ဌိတာ ဟုတွာ ဝရာ ပုရိသဿ သေဋ္ဌာ ဟိတာဝဟာ၊ တဉ္စ ခေါ နိစ္စမေဝ သဗ္ဗကာလမေဝ၊ န ရတ္တိမေဝ၊ န ဒိဝါပိ၊ န ရဟောဝေလာယပိ။ ဝိဇာနတာတိ ဝိဇာနန္တေန။ ‘‘အနာသန္နပရာ’’တိပိ ပါဠိ၊ သော ဧဝတ္ထော။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – စဏ္ဍဟတ္ထိအဿမဟိံသသီဟဗျဂ္ဃယက္ခရက္ခသပိသာစာပိ မနုဿာနံ ¶ ¶ အနုပသင်္ကမန္တော ဝရာ သေဋ္ဌာ၊ န အနတ္ထာဝဟာ၊ တေ ပန ဥပသင်္ကမန္တာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံယေဝ အနတ္ထံ ကရေယျုံ။ ဣတ္ထိယော ပန ဥပသင်္ကမိတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သမ္ပရာယိကံ ဝိမောက္ခနိဿိတမ္ပိ အတ္ထံ ဝိနာသေတွာ မဟန္တံ အနတ္ထံ အာပါဒေန္တိ၊ တသ္မာ အနာသန္နဝရာ ဧတာ နိစ္စမေဝ ဝိဇာနတာတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ အတ္တူပနာယိကံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဂါမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါမာတိ ဂါမံ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဟိ ဧတံ နိဿက္ကဝစနံ။ အရညမာဂမ္မာတိ အရညတော အာဂန္တွာ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ နိဿက္ကေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ တတောတိ မဉ္စကတော။ အနာမန္တေတွာတိ အနာလပိတွာ ပုရာဏဒုတိယိကံ ‘‘အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီ’’တိ ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ။ ပေါသိယောတိ အတ္တာနမေဝ ပရံ ဝိယ ဝဒတိ။ ယေ ပန ‘‘ပက္ကာမိ’’န္တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ အဟံ ပေါသိယော ပက္ကာမိန္တိ ယောဇနာ။ ယေ ပန ‘‘သာ ဣတ္ထီ ထေရံ ဃရံ ဥပဂတံ ဘောဇေတွာ ပလောဘေတုကာမာ ဇာတာ၊ တံ ဒိသွာ ထေရော တာဝဒေဝ ဂေဟတော နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ မဉ္စကေ နိသီဒိ။ သာပိ ခေါ ဣတ္ထီ ပစ္ဆာဘတ္တံ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ဝိဟာရေ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဥပသင်္ကမိ။ တံ ဒိသွာ ထေရော ကိဉ္စိ အဝတွာ ဥဋ္ဌာယ ဒိဝါဋ္ဌာနမေဝ ဂတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ‘‘ဂါမာ အရညမာဂမ္မာ’’တိ ဂါထာပဒဿ အတ္ထော ယထာရုတဝသေနေဝ နိယျတိ။ ဝိဟာရော ဟိ ဣဓ ‘‘အရည’’န္တိ အဓိပ္ပေတော။

ပေါသိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုခံ ¶ သုခတ္ထောတိ အာယသ္မတော သာမညကာနိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဧကံ မဉ္စံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အညတရဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ ¶ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာမညကာနီတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထု ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၆။၃၀-၃၃) –

‘‘ဝိပဿိနော ဘဂဝတော၊ လောကဇေဋ္ဌဿ တာဒိနော၊

ဧကံ မဉ္စံ မယာ ဒိန္နံ၊ ပသန္နေန သပါဏိနာ။

‘‘ဟတ္ထိယာနံ ¶ အဿယာနံ၊ ဒိဗ္ဗယာနံ သမဇ္ဈဂံ၊

တေန မဉ္စက ဒါနေန၊ ပတ္တောမှိ အာသဝက္ခယံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ မဉ္စမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ မဉ္စဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ထေရဿ ပန ဂိဟိသဟာယကော ကာတိယာနော နာမ ပရိဗ္ဗာဇကော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ တိတ္ထိယာနံ ဟတလာဘသက္ကာရတာယ ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ အလဘန္တော အာဇီဝကာပကတော ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှေ သာကိယပုတ္တိယာ နာမ မဟာလာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာ သုခေန ဇီဝထ၊ မယံ ပန ဒုက္ခိတာ ကိစ္ဆဇီဝိကာ၊ ကထံ နု ခေါ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဉ္စေဝ သမ္ပရာယိကဉ္စ သုခံ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ထေရော ‘‘နိပ္ပရိယာယတော သုခံ နာမ လောကုတ္တရသုခမေဝ၊ တဉ္စ တဒနုရူပံ ပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇန္တဿေဝါ’’တိ အတ္တနာ တဿ အဓိဂတဘာဝံ ပရိယာယေန ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သုခံ သုခတ္ထော လဘတေ တဒါစရ’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၅။ တတ္ထ ¶ သုခန္တိ နိရာမိသံ သုခံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တဉ္စ ဖလသမာပတ္တိ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ တထာ ဟိ ‘‘အယံ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ စေဝ အာယတိဉ္စ သုခဝိပါကော’’ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၇၊ ဝိဘ။ ၈၀၄) ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄) စ ဝုတ္တံ။ သုခတ္ထောတိ သုခပ္ပယောဇနော၊ ယထာဝုတ္တေန သုခေန အတ္ထိကော။ လဘတေတိ ပါပုဏာတိ၊ အတ္ထိကဿေဝေဒံ သုခံ၊ န ဣတရဿ။ ကော ပန အတ္ထိကောတိ အာဟ ‘‘တဒါစရ’’န္တိ တဒတ္ထံ အာစရန္တော၊ ယာယ ပဋိပတ္တိယာ တံ ပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ တဒါစရံ သုခမေဝ လဘတေ၊ အထ ခေါ ကိတ္တိဉ္စ ပပ္ပောတိ ‘‘ဣတိပိ သီလဝါ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီကမ္မန္တော သုပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ဈာယီ ဈာနယုတ္တော’’တိအာဒိနာ ကိတ္တိံ ပရမ္မုခါ ပတ္ထဋယသတံ ပါပုဏာတိ။ ယသဿ ဝဍ္ဎတီတိ ¶ သမ္မုခေ ဂုဏာဘိတ္ထဝသင်္ခါတော ပရိဝါရသမ္ပဒါသင်္ခါတော စ ယသော အဿ ပရိဗြူဟတိ။ ဣဒါနိ ‘‘တဒါစရ’’န္တိ သာမညတော ဝုတ္တမတ္ထံ သရူပတော ဒဿေန္တော – ‘‘ယော အရိယမဋ္ဌင်္ဂိကမဉ္ဇသံ ဥဇုံ၊ ဘာဝေတိ မဂ္ဂံ အမတဿ ပတ္တိယာ’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော ယော ပုဂ္ဂလော ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အရိယဘာဝကရဏဋ္ဌေန အရိယံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမုဒါယတာယ အဋ္ဌင်္ဂိကံ၊ အန္တဒွယရဟိတမဇ္ဈိမပဋိပတ္တိဘာဝတော အကုဋိလဋ္ဌေန အဉ္ဇသံ၊ ကာယဝင်္ကာဒိပ္ပဟာနတော ဥဇုံ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂနိယဋ္ဌေန ကိလေသေ မာရေန္တော ဂမနဋ္ဌေန စ ‘‘မဂ္ဂ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒံ အမတဿ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပတ္တိယာ အဓိဂမာယ ဘာဝေတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒေတိ ဝဍ္ဎေတိ စ၊ သော နိပ္ပရိယာယေန ‘‘သုခတ္ထော တဒါစရ’’န္တိ ¶ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တံ သုခံ လဘတိ။ တံ သုတွာ ပရိဗ္ဗာဇကော ပသန္နမာနသော ပဗ္ဗဇိတွာ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဣဒမေဝ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။

သာမညကာနိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာဓု ¶ သုတန္တိ အာယသ္မတော ကုမာပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ အဇိနစမ္မဝသနော တာပသော ဟုတွာ ဗန္ဓုမတီနဂရေ ရာဇုယျာနေ ဝသန္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနတေလံ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ တတော ပဋ္ဌာယ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အဝန္တိရဋ္ဌေ ဝေဠုကဏ္ဋကနဂရေ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော။ ‘‘နန္ဒော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ မာတာ ပနဿ ကုမာ နာမ၊ တေန ကုမာပုတ္တောတိ ပညာယိတ္ထ။ သော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ လဒ္ဓပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ပရိယန္တပဗ္ဗတပဿေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ¶ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ သပ္ပာယဋ္ဌာနေ ဝသန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၂၄-၃၀) –

‘‘နဂရေ ဗန္ဓုမတိယာ၊ ရာဇုယျာနေ ဝသာမဟံ၊

စမ္မဝါသီ တဒါ အာသိံ၊ ကမဏ္ဍလုဓရော အဟံ။

‘‘အဒ္ဒသံ ဝိမလံ ဗုဒ္ဓံ၊ သယမ္ဘုံ အပရာဇိတံ၊

ပဓာနံ ပဟိတတ္တံ တံ၊ ဈာယိံ ဈာနရတံ ဝသိံ။

‘‘သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓဉ္စ၊ ဩဃတိဏ္ဏမနာသဝံ၊

ဒိသွာ ပသန္နသုမနော၊ အဗ္ဘဉ္ဇနမဒါသဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ အဗ္ဘဉ္ဇနမဒါသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ အဗ္ဘဉ္ဇနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အရညေ ကာယဒဠှိဗဟုလေ ဘိက္ခူ၊ ဒိသွာ တေ ဩဝဒန္တော သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘သာဓု သုတံ သာဓု စရိတက’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၆။ တတ္ထ ¶ သာဓူတိ သုန္ဒရံ။ သုတန္တိ သဝနံ။ တဉ္စ ခေါ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတံ ဝိသေသတော အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိသံယုတ္တံ ဒသကထာဝတ္ထုသဝနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ သာဓု စရိတကန္တိ တဒေဝ အပ္ပိစ္ဆတာဒိစရိတံ စိဏ္ဏံ၊ သာဓုစရိတမေဝ ဟိ ‘‘စရိတက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဒဒွယေနာပိ ဗာဟုသစ္စံ တဒနုရူပံ ပဋိပတ္တိဉ္စ ‘‘သုန္ဒရ’’န္တိ ဒဿေတိ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလေ နဝကမဇ္ဈိမထေရကာလေ၊ သဗ္ဗေသု ဝါ ဣရိယာပထက္ခဏေသု။ အနိကေတဝိဟာရောတိ ကိလေသာနံ နိဝါသနဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဉ္စကာမဂုဏာ နိကေတာ နာမ၊ လောကိယာ ဝါ ဆဠာရမ္မဏဓမ္မာ။ ယထာဟ – ‘‘ရူပနိမိတ္တနိကေတဝိသာရဝိနိဗန္ဓာ ခေါ၊ ဂဟပတိ၊ ‘နိကေတသာရီ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၃)။ တေသံ နိကေတာနံ ပဟာနတ္ထာယ ပဋိပဒါ အနိကေတဝိဟာရော။ အတ္ထပုစ္ဆနန္တိ တံ အာဇာနိတုကာမဿ ကလျာဏမိတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထပဘေဒဿ ပုစ္ဆနံ၊ ကုသလာဒိဘေဒဿ ဝါ အတ္ထဿ သဘာဝဓမ္မဿ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ကုသလံ၊ ကိံ အကုသလံ၊ ကိံ သာဝဇ္ဇံ၊ ကိံ အနဝဇ္ဇ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၉၆) ပုစ္ဆနံ အတ္ထပုစ္ဆနံ။ ပဒက္ခိဏကမ္မန္တိ တံ ပန ပုစ္ဆိတွာ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိဘာဝေန တဿ ဩဝါဒေ အဓိဋ္ဌာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိ။ ဣဓာပိ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတံ သာမညန္တိ ‘‘သာဓု သုတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ယံ သုတံ၊ ယဉ္စ စရိတံ၊ ယော စ အနိကေတဝိဟာရော ¶ ၊ ယဉ္စ အတ္ထပုစ္ဆနံ၊ ယဉ္စ ပဒက္ခိဏကမ္မံ၊ ဧတံ သာမညံ ဧသော သမဏဘာဝေါ။ ယသ္မာ ဣမာယ ဧဝ ပဋိပဒါယ သမဏဘာဝေါ၊ န အညထာ၊ တသ္မာ ‘‘သာမည’’န္တိ နိပ္ပရိယာယတော မဂ္ဂဖလဿ အဓိဝစနံ။ တဿ ဝါ ပန အယံ အပဏ္ဏကပဋိပဒါ၊ တံ ပနေတံ သာမညံ ယာဒိသဿ သမ္ဘဝါတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အကိဉ္စနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရိဂ္ဂါဟကဿ၊ ခေတ္တဝတ္ထုဟိရညသုဝဏ္ဏဒါသိဒါသာဒိပရိဂ္ဂဟပဋိဂ္ဂဟဏရဟိတဿာတိ အတ္ထော။

ကုမာပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ကုမာပုတ္တသဟာယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

နာနာဇနပဒံ ¶ ယန္တီတိ အာယသ္မတော ကုမာပုတ္တသဟာယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော အရညံ ပဝိသိတွာ ဗဟုံ ရုက္ခဒဏ္ဍံ ဆိန္ဒိတွာ ကတ္တရယဋ္ဌိံ ကတွာ သင်္ဃဿ အဒါသိ။ အညဉ္စ ယထာဝိဘဝံ ပုညံ ကတွာ ဒေဝေသု ¶ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေဠုကဏ္ဋကနဂရေ ဣဒ္ဓေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သုဒန္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ ‘‘ဝါသုလော’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ သော ကုမာပုတ္တဿ ပိယသဟာယော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ‘‘ကုမာပုတ္တော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ သုတွာ ‘‘န ဟိ နူန သော ဩရကော ဓမ္မဝိနယော၊ ယတ္ထ ကုမာပုတ္တော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ တဒနုဗန္ဓေန သယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိ။ တဿ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဘိယျောသောမတ္တာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ သဉ္ဇာတဆန္ဒော ပဗ္ဗဇိတွာ ကုမာပုတ္တေနေဝ သဒ္ဓိံ ပရိယန္တပဗ္ဗတေ ဘာဝနာနုယုတ္တော ဝိဟရတိ။ တေန စ သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ နာနာဇနပဒေသု ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာပိ ဂစ္ဆန္တာပိ အာဂစ္ဆန္တာပိ တံ ဌာနံ ¶ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ တေန တတ္ထ ကောလာဟလံ ဟောတိ။ တံ ဒိသွာ သုဒန္တတ္ထေရော ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဇနပဒဝိတက္ကံ အနုဝတ္တေန္တာ စိတ္တသမာဓိံ ဝိရာဓေန္တီ’’တိ သံဝေဂဇာတော တမေဝ သံဝေဂံ အတ္တနော စိတ္တဒမနဿ အင်္ကုသံ ကရောန္တော ‘‘နာနာဇနပဒံ ယန္တီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၇။ တတ္ထ နာနာဇနပဒန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ နာနာဝိဓံ ဇနပဒံ၊ ကာသိကောသလာဒိအနေကရဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ယန္တီတိ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝိစရန္တာတိ ‘‘အသုကော ဇနပဒေါ သုဘိက္ခော သုလဘပိဏ္ဍော၊ အသုကော ခေမော အရောဂေါ’’တိအာဒိဝိတက္ကဝသေန ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာ။ အသညတာတိ တဿေဝ ဇနပဒဝိတက္ကဿ အပ္ပဟီနတာယ စိတ္တေန အသံယတာ။ သမာဓိဉ္စ ဝိရာဓေန္တီတိ သဗ္ဗဿပိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ မူလဘူတံ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒံ သမာဓိဉ္စ နာမ ဝိရာဓေန္တိ ¶ ။ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ ဒေသန္တရစရဏေန ဈာယိတုံ ဩကာသာဘာဝေန အနဓိဂတံ သမာဓိံ နာဓိဂစ္ဆန္တာ၊ အဓိဂတဉ္စ ဝသီဘာဝါနာပါဒနေန ဇီရန္တာ ဝီရာဓေန္တိ နာမ။ ကိံသု ရဋ္ဌစရိယာ ကရိဿတီတိ သူတိ နိပါတမတ္တံ။ ‘‘ဧဝံဘူတာနံ ရဋ္ဌစရိယာ ဇနပဒစာရိကာ ကိံ ကရိဿတိ၊ ကိံ နာမ အတ္ထံ သာဓေဿတိ၊ နိရတ္ထကာဝါ’’တိ ဂရဟန္တော ဝဒတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဤဒိသီ ဒေသန္တရစရိယာ ဘိက္ခုဿ န အတ္ထာဝဟာ၊ အပိ စ ခေါ အနတ္ထာဝဟာ သမ္ပတ္တီနံ ဝိရာဓနတော၊ တသ္မာ။ ဝိနေယျ သာရမ္ဘန္တိ ဝသနပဒေသေ အရတိဝသေန ဥပ္ပန္နံ သာရမ္ဘံ စိတ္တသံကိလေသံ တဒနုရူပေန ပဋိသင်္ခါနေန ဝိနေတွာ ဝူပသမေတွာ။ ဈာယေယျာတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စာတိ ဒုဝိဓေနပိ ဈာနေန ဈာယေယျ။ အပုရက္ခတောတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကေဟိ တဏှာဒီဟိ ဝါ န ပုရက္ခတောတိ တေသံ ဝသံ အနုပဂစ္ဆန္တော ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ မနသိ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပန ဝတွာ ထေရော တမေဝ သံဝေဂံ အင်္ကုသံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၃၆-၄၁) –

‘‘ကာနနံ ¶ ဝနမောဂ္ဂယှ၊ ဝေဠုံ ဆေတွာနဟံ တဒါ၊

အာလမ္ဗနံ ကရိတွာန၊ သင်္ဃဿ အဒဒိံ ဗဟုံ။

‘‘တေန ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ သုဗ္ဗတေ အဘိဝါဒိယ၊

အာလမ္ဗဒဏ္ဍံ ဒတွာန၊ ပက္ကာမိံ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒဏ္ဍမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဒဏ္ဍဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ယံ ပနတ္ထံ အင်္ကုသံ ကတွာ အယံ ထေရော အရဟတ္တံ ပတ္တော၊ တမေဝတ္ထံ ဟဒယေ ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တောပိ ‘‘နာနာဇနပဒံ ယန္တိ’’တိ ဣဒမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။ တသ္မာ တဒေဝဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

ကုမာပုတ္တသဟာယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယော ¶ ဣဒ္ဓိယာ သရဘုန္တိ အာယသ္မတော ဂဝမ္ပတိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နော အပရာပရံ ပုညာနိ ကရောန္တော ကောဏာဂမနဿ ဘဂဝတော စေတိယေ ဆတ္တဉ္စ ဝေဒိကဉ္စ ကာရေသိ။ ကဿပဿ ပန ဘဂဝတော ကာလေ အညတရသ္မိံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော။ တသ္မိဉ္စ ကုလေ ဗဟုံ ဂေါမဏ္ဍလံ အဟောသိ။ တံ ဂေါပါလကာ ရက္ခန္တိ။ အယံ တတ္ထ အန္တရန္တရာ ယုတ္တပ္ပယုတ္တံ ဝိစာရေန္တော ဝိစရတိ။ သော ဧကံ ခီဏာသဝတ္ထေရံ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဗဟိဂါမေ ဒေဝသိကံ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဘတ္တကိစ္စံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယျော သူရိယာတပေန ကိလမိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ စတ္တာရော သိရီသဒဏ္ဍေ ဥဿာပေတွာ တေသံ ဥပရိ သိရီသသာခါယော ဌပေတွာ သာခါမဏ္ဍပံ ကတွာ အဒါသိ။ ‘‘မဏ္ဍပဿ သမီပေ သိရီသရုက္ခံ ရောပေသီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ တဿ အနုကမ္ပာယ ဒေဝသိကံ ထေရော တတ္ထ နိသီဒိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တတော စဝိတွာ စာတုမဟာရာဇိကေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ပုရိမကမ္မသံသူစကံ ဝိမာနဒွါရေ မဟန္တံ သိရီသဝနံ နိဗ္ဗတ္တိ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နေဟိ အညေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သဗ္ဗကာလေ ဥပသောဘယမာနံ၊ တေန တံ ဝိမာနံ ‘‘သေရီသက’’န္တိ ပညာယိတ္ထ။ သော ဒေဝပုတ္တော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ယသတ္ထေရဿ စတူသု ¶ ဂိဟိသဟာယေသု ဂဝမ္ပတိ နာမ ဟုတွာ အာယသ္မတော ယသဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ အတ္တနော သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ ¶ ။ သတ္ထာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဒေသနာဝသာနေ သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၄၂-၄၇) –

‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ ပုရေ အာသိံ၊ ဝိပိနေ ဝိစရံ အဟံ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂုံ။

‘‘တသ္မိံ မဟာကာရုဏိကေ၊ သဗ္ဗသတ္တဟိတေ ရတေ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ နေလပုပ္ဖံ အပူဇယိံ။

‘‘ဧကတိံသေ ¶ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တော သာကေတေ ဝိဟရတိ အဉ္ဇနဝနေ။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ သာကေတံ ဂန္တွာ အဉ္ဇနဝနေ ဝိဟာသိ။ သေနာသနံ နပ္ပဟောသိ။ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဝိဟာရသာမန္တာ သရဘုယာ နဒိယာ ဝါလိကာပုဠိနေ သယိံသု။ အထ အဍ္ဎရတ္တသမယေ နဒိယာ ဥဒကောဃေ အာဂစ္ဆန္တေ သာမဏေရာဒယော ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါ အဟေသုံ။ ဘဂဝါ တံ ဉတွာ အာယသ္မန္တံ ဂဝမ္ပတိံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဂဝမ္ပတိ၊ ဇလောဃံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရံ ကရောဟီ’’တိ။ ထေရော ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ဣဒ္ဓိဗလေန နဒီသောတံ ဝိက္ခမ္ဘိ၊ တံ ဒူရတောဝ ပဗ္ဗတကူဋံ ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ထေရဿ အာနုဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ မဟတိယာ ဒေဝပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ထေရံ ဒိသွာ လောကာနုကမ္ပာယ တဿ ဂုဏာနံ ဝိဘာဝနတ္ထံ တံ ပသံသန္တော ‘‘ယော ဣဒ္ဓိယာ သရဘု’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၈။ တတ္ထ ဣဒ္ဓိယာတိ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ။ သရဘုန္တိ ဧဝံနာမိကံ နဒိံ၊ ယံ လောကေ ‘‘သရဘု’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌပေသီတိ သန္ဒိတုံ အဒေန္တော သောတံ နိဝတ္တေတွာ ပဗ္ဗတကူဋံ ဝိယ မဟန္တံ ဇလရာသိံ ကတွာ ဌပေသိ။ အသိတောတိ နသိတော၊ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယရဟိတော၊ ဗန္ဓနသင်္ခါတာနံ ဝါ သဗ္ဗသံယောဇနာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ကေနစိပိ ဗန္ဓနေန အဗဒ္ဓါ၊ တတော ဧဝ ဧဇာနံ ကိလေသာနံ အဘာဝတော အနေဇော သော၊ ဂဝမ္ပတိ၊ တံ သဗ္ဗသင်္ဂါတိဂတံ တာဒိသံ သဗ္ဗေပိ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိသင်္ဂေ အတိက္ကမိတွာ ¶ ဌိတတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂါတိဂတံ၊ အသေက္ခမုနိဘာဝတော မဟာမုနိံ၊ တတော ဧဝ ကာမကမ္မဘဝါဒိဘေဒဿ သကလဿပိ ဘဝဿ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတတ္တာ ဘဝဿ ပါရဂုံ။ ဒေဝါ နမဿန္တီတိ ဒေဝါပိ ဣမဿန္တိ၊ ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ ¶ မဟတော ဇနကာယဿ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘သတ္ထာရံ ပူဇေဿာမီ’’တိ ဣမမေဝ ဂါထံ အဘာသီတိ။

ဂဝမ္ပတိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌောတိ အာယသ္မတော တိဿတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတိ? အယမ္ပိ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော တိဿဿ ဘဂဝတော ဗောဓိယာ မူလေ ပုရာဏပဏ္ဏာနိ နီဟရိတွာ သောဓေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ ဘဂဝတော ပိတုစ္ဆာပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ တိဿော နာမ နာမေန။ သော ဘဂဝန္တံ အနုပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပန္နော ဟုတွာ အရညာယတနေ ဝိဟရန္တော ဇာတိံ ပဋိစ္စ မာနံ ကရောန္တော ကောဓူပါယာသဗဟုလော စ ဥဇ္ဈာနဗဟုလော စ ဟုတွာ ဝိစရတိ၊ သမဏဓမ္မေ ဥဿုက္ကံ န ကရောတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဧကဒိဝသံ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ဝိဝဋမုခံ နိဒ္ဒါယန္တံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော သာဝတ္ထိတော အာကာသေန ဂန္တွာ တဿ ဥပရိ အာကာသေယေဝ ဌတွာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ တေနောဘာသေန ပဋိဗုဒ္ဓဿ သတိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဩဝါဒံ ဒေန္တော ‘‘သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၃၉။ တတ္ထ သတ္တိယာတိ ဒေသနာသီသမေတံ၊ ဧကတောဓာရာဒိနာ သတ္ထေနာတိ အတ္ထော။ ဩမဋ္ဌောတိ ပဟတော။ စတ္တာရော ဟိ ပဟာရာ ဩမဋ္ဌော ဥမ္မဋ္ဌော မဋ္ဌော ဝိမဋ္ဌောတိ။ တတ္ထ ဥပရိ ဌတွာ အဓောမုခံ ဒိန္နပဟာရော ဩမဋ္ဌော နာမ၊ ဟေဋ္ဌာ ဌတွာ ဥဒ္ဓမ္မုခံ ဒိန္နပဟာရော ဥမ္မဋ္ဌော နာမ၊ အဂ္ဂဠသူစိ ¶ ဝိယ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတော မဋ္ဌော နာမ၊ သေသော သဗ္ဗောပိ ဝိမဋ္ဌော နာမ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဩမဋ္ဌော ဂဟိတော။ သော ဟိ သဗ္ဗဒါရုဏော ဒုရုဒ္ဓရဏသလ္လော ဒုတ္တိကိစ္ဆော အန္တောဒေါသော အန္တောပုဗ္ဗလောဟိတောဝ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗလောဟိတံ အနိက္ခမိတွာ ဝဏမုခံ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌတိ။ ပုဗ္ဗလောဟိတံ နီဟရိတုကာမေဟိ မဉ္စေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ အဓောသိရော ကာတဗ္ဗော ¶ ဟောတိ၊ မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ ပါပုဏန္တိ။ ဍယှမာနေတိ အဂ္ဂိနာ ဈာယမာနေ။ မတ္ထကေတိ သီသေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သတ္တိယာ ဩမဋ္ဌော ပုရိသော သလ္လုဗ္ဗာဟနဝဏတိကိစ္ဆနာနံ အတ္ထာယ ဝီရိယံ အာရဘတိ တာဒိသံ ပယောဂံ ကရောတိ ပရက္ကမတိ၊ ယထာ စ ဍယှမာနေ မတ္ထကေ အာဒိတ္တသီသော ပုရိသော တဿ နိဗ္ဗာပနတ္ထံ ဝီရိယံ အာရဘတိ တာဒိသံ ပယောဂံ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝံ၊ ဘိက္ခု၊ ကာမရာဂပ္ပဟာနာယ သတော အပ္ပမတ္တော အတိဝိယ ဥဿာဟဇာတော ဟုတွာ ဝိဟရေယျာတိ။

ဧဝံ ¶ ဘဂဝါ တဿ ထေရဿ ကောဓူပါယာသဝူပသမာယ ဩဝါဒံ ဒေန္တော တဒေကဋ္ဌတာယ ကာမရာဂပ္ပဟာနသီသေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ထေရော ဣမံ ဂါထံ သုတွာ သံဝိဂ္ဂဟဒယော ဝိပဿနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟာသိ။ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ သတ္ထာ သံယုတ္တကေ တိဿတ္ထေရသုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၃။၈၄) ဒေသေသိ။ သော ဒေသနာပရိယောသာနေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၂။၅၃။၆၆-၇၃) –

‘‘ဒေဝလောကေ မနုဿေ စေ၊ အနုဘောတွာ ဥဘော ယသေ၊

အဝသာနေ စ နိဗ္ဗာနံ၊ သိဝံ ပတ္တော အနုတ္တရံ။

‘‘သမ္ဗုဒ္ဓံ ဥဒ္ဒိသိတွာန၊ ဗောဓိံ ဝါ တဿ သတ္ထုနော၊

ယော ပုညံ ပသဝီ ပေါသော၊ တဿ ကိံ နာမ ဒုလ္လဘံ။

‘‘မဂ္ဂေ ဖလေ အာဂမေ စ၊ ဈာနာဘိညာဂုဏေသု စ၊

အညေသံ အဓိကော ဟုတွာ၊ နိဗ္ဗာယာမိ အနာသဝေါ။

‘‘ပုရေဟံ ဗောဓိယာ ပတ္တံ၊ ဆဍ္ဍေတွာ ဟဋ္ဌမာနသော၊

ဣမေဟိ ဝီသတင်္ဂေဟိ၊ သမင်္ဂီ ဟောမိ သဗ္ဗထာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော သတ္ထာရံ ပူဇေတုံ တမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။

တိဿတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တိယာ ¶ ¶ ဝိယ ဩမဋ္ဌောတိ အာယသ္မတော ဝဍ္ဎမာနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဒွေနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော တိဿံ ဘဂဝန္တံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သုပရိပက္ကာနိ ဝဏ္ဋတော မုတ္တာနိ အမ္ဗဖလာနိ အဒါသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညကမ္မာနိ ဥပစိနန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ လိစ္ဆဝိရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝဍ္ဎမာနောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သဒ္ဓါ ပသန္နော ဒါယကော ဒါနရတော ကာရကော သင်္ဃုပဋ္ဌာကော ဟုတွာ တထာရူပေ အပရာဓေ သတ္ထာရာ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနကမ္မေ ကာရာပိတေ အဂ္ဂိံ အက္ကန္တော ဝိယ သင်္ဃံ ခမာပေတွာ ကမ္မံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိ၊ ပဗ္ဗဇိတွာ ပန ¶ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတော ဝိဟာသိ။ တံ သတ္ထာ သံဝေဇေန္တော ‘‘သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၀။ တတ္ထ ဘဝရာဂပ္ပဟာနာယာတိ ဘဝရာဂဿ ရူပရာဂဿ အရူပရာဂဿ စ ပဇဟနတ္ထာယ။ ယဒိပိ အဇ္ဈတ္တသံယောဇနာနိ အပ္ပဟာယ ဗဟိဒ္ဓသံယောဇနာနံ ပဟာနံ နာမ နတ္ထိ၊ နာနန္တရိကဘာဝတော ပန ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနဝစနေန ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ယသ္မာ ဝါ သမုစ္ဆိန္နောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနမ္ပိ ကေသဉ္စိ အရိယာနံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဒုပ္ပဟေယျာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သုပ္ပဟေယျတော ဒုပ္ပဟေယျမေဝ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ဘဝရာဂပ္ပဟာနသီသေန သဗ္ဗဿာပိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနဿ ပဟာနမာဟ။ ထေရဿ ဧဝ ဝါ အဇ္ဈာသယဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဝဍ္ဎမာနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိဝရမနုပတန္တိ ¶ ¶ ¶ ဝိဇ္ဇုတာတိ အာယသ္မတော သိရိဝဍ္ဎတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ကိင်္ကဏိပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သိရိဝဍ္ဎောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမေ သတ္ထရိ သဒ္ဓမ္မေ စ ဥပ္ပန္နပ္ပသာဒေါ ဟေတုသမ္ပန္နတာယ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝေဘာရပဏ္ဍဝပဗ္ဗတာနံ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ အရညာယတနေ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုတ္တော ဝိဟရတိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ မဟာ အကာလမေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ ဝိဇ္ဇုလ္လတာ ပဗ္ဗတဝိဝရံ ပဝိသန္တိယော ဝိယ ဝိစရန္တိ။ ထေရဿ ဃမ္မပရိဠာဟာဘိဘူတဿ သာရဂဗ္ဘေဟိ မေဃဝါတေဟိ ဃမ္မပရိဠာဟော ဝူပသမိ။ ဥတုသပ္ပာယလာဘေန စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အဟောသိ။ သမာဟိတစိတ္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၁၀-၁၄) –

‘‘ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

ဩဒကံ ဒဟမောဂ္ဂယှ၊ သိနာယိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။

‘‘ပဂ္ဂယှ ကိင်္ကဏိံ ပုပ္ဖံ၊ ဝိပဿိဿာဘိရောပယိံ၊

ဥဒဂ္ဂစိတ္တော သုမနော၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တဝီသတိကပ္ပမှိ၊ ရာဇာ ဘီမရထော အဟု၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ¶ ပန ပတွာ အညာပဒေသေန အတ္တသန္နိဿယံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘ဝိဝရမနုပတန္တိ ဝိဇ္ဇုတာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၁။ တတ္ထ ဝိဝရန္တိ အန္တရာ ဝေမဇ္ဈံ။ အနုပတန္တီတိ အနုလက္ခဏေ ပတန္တိ ပဝတ္တန္တိ၊ ဝိဇ္ဇောတန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇောတနမေဝ ဟိ ဝိဇ္ဇုလ္လတာနံ ပဝတ္တိ နာမ။ အနု-သဒ္ဒယောဂေန စေတ္ထ ဥပယောဂဝစနံ၊ ယထာ ‘‘ရုက္ခမနုဝိဇ္ဇောတန္တီ’’တိ။ ဝိဇ္ဇုတာတိ ¶ သတေရတာ။ ဝေဘာရဿ စ ပဏ္ဍဝဿ စာတိ ဝေဘာရပဗ္ဗတဿ စ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတဿ စ ဝိဝရမနုပတန္တီတိ ယောဇနာ။ နဂဝိဝရဂတောတိ နဂဝိဝရံ ပဗ္ဗတဂုဟံ ဥပဂတော။ ဈာယတီတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စ ဈာယတိ၊ သမထဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တော ဘာဝေတိ။ ပုတ္တော အပ္ပဋိမဿ တာဒိနောတိ သီလက္ခန္ဓာဒိဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာ ရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ စ အနုပမဿ ဥပမာရဟိတဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ တာဒိနော ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တော။ ပုတ္တဝစနေနေဝ စေတ္ထ ထေရေန သတ္ထု အနုဇာတဘာဝဒီပနေန အညာ ဗျာကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သိရိဝဍ္ဎတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စာလေ ဥပစာလေတိ အာယသ္မတော ခဒိရဝနိယရေဝတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ တိတ္ထနာဝိကကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟာဂင်္ဂါယ ပယာဂတိတ္ထေ တိတ္ထနာဝါကမ္မံ ကရောန္တော ဧကဒိဝသံ သသာဝကသင်္ဃံ ဘဂဝန္တံ ဂင်္ဂါတီရံ ဥပဂတံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော နာဝါသင်္ဃာဋံ ယောဇေတွာ မဟန္တေန ပူဇာသက္ကာရေန ပရတီရံ ပါပေတွာ အညတရံ ဘိက္ခုံ သတ္ထာရာ အာရညကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိယမာနံ ဒိသွာ တဒတ္ထံ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ ဘဂဝါ စ တဿ ပတ္ထနာယ အဝဇ္ဈဘာဝံ ဗျာကာသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ကတွာ ¶ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ နာလကဂါမေ ရူပသာရိယာ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ ဝယပ္ပတ္တံ မာတာပိတရော ဃရဗန္ဓနေန ဗန္ဓိတုကာမာ ဇာတာ။ သော ¶ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ ‘‘မယှံ ဇေဋ္ဌဘာတာ အယျော ဥပတိဿော ဣမံ ဝိဘဝံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ တေန ဝန္တံ ခေဠပိဏ္ဍံ ကထာဟံ ပစ္ဆာ ဂိလိဿာမီ’’တိ ဇာတသံဝေဂေါ ပါသံ အနုပဂစ္ဆနကမိဂေါ ဝိယ ဉာတကေ ဝဉ္စေတွာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မသေနာပတိနော ကနိဋ္ဌဘာဝံ နိဝေဒေတွာ အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဆန္ဒံ အာရောစေသိ။ ဘိက္ခူ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿံ ဥပသမ္ပာဒေတွာ ¶ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေသုံ။ သော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ခဒိရဝနံ ပဝိသိတွာ၊ ‘‘အရဟတ္တံ ပတွာ ဘဂဝန္တံ ဓမ္မသေနာပတိဉ္စ ပဿိဿာမီ’’တိ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ဉာဏဿ ပရိပါကဂတတ္တာ နစိရဿေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၆၂၈-၆၄၃) –

‘‘ဂင်္ဂါ ဘာဂီရထီ နာမ၊ ဟိမဝန္တာ ပဘာဝိတာ၊

ကုတိတ္ထေ နာဝိကော အာသိံ၊ ဩရိမေ စ တရိံ အဟံ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာယကော၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ဒွိပဒုတ္တမော၊

ဝသီသတသဟဿေဟိ၊ ဂင်္ဂါတီရမုပါဂတော။

‘‘ဗဟူ နာဝါ သမာနေတွာ၊ ဝဍ္ဎကီဟိ သုသင်္ခတံ၊

နာဝါယ ဆဒနံ ကတွာ၊ ပဋိမာနိံ နရာသဘံ။

‘‘အာဂန္တွာန စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အာရူဟိ တဉ္စ နာဝကံ၊

ဝါရိမဇ္ဈေ ဌိတော သတ္ထာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယော သော တာရေသိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သင်္ဃဉ္စာပိ အနာသဝံ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ။

‘‘နိဗ္ဗတ္တိဿတိ တေ ဗျမှံ၊ သုကတံ နာဝသဏ္ဌိတံ၊

အာကာသေ ပုပ္ဖဆဒနံ၊ ဓာရယိဿတိ သဗ္ဗဒါ။

‘‘အဋ္ဌပညာသကပ္ပမှိ၊ တာရကော နာမ ခတ္တိယော၊

စာတုရန္တော ဝိဇိတာဝီ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘သတ္တပညာသကပ္ပမှိ ¶ ၊ စမ္မကော နာမ ခတ္တိယော၊

ဥဂ္ဂစ္ဆန္တောဝ သူရိယော၊ ဇောတိဿတိ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကပ္ပသတသဟဿမှိ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊

ဂေါတမော နာမ ဂေါတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘တိဒသာ သော စဝိတွာန၊ မနုဿတ္တံ ဂမိဿတိ၊

ရေဝတော နာမ နာမေန၊ ဗြဟ္မဗန္ဓု ဘဝိဿတိ။

‘‘အဂါရာ နိက္ခမိတွာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ဂေါတမဿ ဘဂဝတော၊ သာသနေ ပဗ္ဗဇိဿတိ။

‘‘သော ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိတွာန၊ ယုတ္တယောဂေါ ဝိပဿကော၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိဿတိနာသဝေါ။

‘‘ဝီရိယံ မေ ဓုရဓောရယှံ၊ ယောဂက္ခေမာဓိဝါဟနံ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘သတသဟဿေ ကတံ ကမ္မံ၊ ဖလံ ဒဿေသိ မေ ဣဓ၊

သုမုတ္တော သရဝေဂေါဝ၊ ကိလေသေ ဈာပယီ မမ။

‘‘တတော ¶ မံ ဝနနိရတံ၊ ဒိသွာ လောကန္တဂူ မုနိ၊

ဝနဝါသိဘိက္ခူနဂ္ဂံ၊ ပညပေသိ မဟာမတိ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ထေရော သတ္ထာရံ ဓမ္မသေနာပတိဉ္စ ဝန္ဒိတုံ သေနာသနံ သံသာမေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ပတွာ ဇေတဝနံ ပဝိသိတွာ သတ္ထာရံ ဓမ္မသေနာပတိဉ္စ ဝန္ဒိတွာ ကတိပါဟံ ဇေတဝနေ ဝိဟာသိ ¶ ။ အထ နံ သတ္ထာ အရိယဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော အာရညကာနံ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ အာရညကာနံ ယဒိဒံ ရေဝတော ခဒိရဝနိယော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၉၈၊ ၂၀၃)။ သော အပရဘာဂေ အတ္တနော ဇာတဂါမံ ဂန္တွာ ‘‘စာလာ၊ ဥပစာလာ၊ သီသူပစာလာ’’တိ တိဿန္နံ ဘဂိနီနံ ပုတ္တေ ‘‘စာလာ၊ ဥပစာလာ၊ သီသူပစာလာ’’တိ တယော ဘာဂိနေယျေ အာနေတွာ ပဗ္ဗာဇေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေသိ။ တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ထေရဿ ကောစိဒေဝ အာဗာဓော ဥပ္ပန္နော။ တံ ¶ သုတွာ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ရေဝတံ ‘‘ဂိလာနပုစ္ဆနံ အဓိဂမပုစ္ဆနဉ္စ ကရိဿာမီ’’တိ ဥပဂစ္ဆိ။ ရေဝတတ္ထေရော ဓမ္မသေနာပတိံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ တေသံ သာမဏေရာနံ သတုပ္ပာဒနဝသေန ဩဝဒန္တော ‘‘စာလေ ဥပစာလေ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၂။ တတ္ထ စာလေ ဥပစာလေ သီသူပစာလေတိ တေသံ အာလပနံ။ ‘‘စာလာ၊ ဥပစာလာ၊ သီသူပစာလာ’’တိ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမာ တေ တယော ဒါရကာ ပဗ္ဗဇိတာပိ တထာ ဝေါဟရီယန္တိ။ ‘‘‘စာလီ၊ ဥပစာလီ၊ သီသူပစာလီ’တိ တေသံ နာမ’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။ ယဒတ္ထံ ‘‘စာလာ’’တိအာဒိနာ အာမန္တနံ ကတံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပတိဿတာ နု ခေါ ဝိဟရထာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အာဂတော ဝေါ ဝါလံ ဝိယ ဝေဓီ’’တိ။ ပတိဿတာတိ ပတိဿတိကာ။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ အာဂတောတိ အာဂစ္ဆိ။ ဝေါတိ တုမှာကံ။ ဝါလံ ဝိယ ဝေဓီတိ ဝါလဝေဓီ ဝိယ၊ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – တိက္ခဇဝနနိဗ္ဗေဓိကပညတာယ ဝါလဝေဓိရူပေါ သတ္ထုကပ္ပော တုမှာကံ မာတုလတ္ထေရော အာဂတော၊ တသ္မာ သမဏသညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ သတိသမ္ပဇညယုတ္တာ ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရထ၊ ‘‘ယထာဓိဂတေ ဝိဟာရေ အပ္ပမတ္တာ ဘဝထာ’’တိ။

တံ သုတွာ တေ သာမဏေရာ ဓမ္မသေနာပတိဿ ပစ္စုဂ္ဂမနာဒိဝတ္တံ ကတွာ ဥဘိန္နံ မာတုလတ္ထေရာနံ ပဋိသန္ထာရဝေလာယံ နာတိဒူရေ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိံသု။ ဓမ္မသေနာပတိ ရေဝတတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ တေ သာမဏေရေ ဥပသင်္ကမိ၊ တေ တထာကာလပရိစ္ဆေဒဿ ကတတ္တာ ထေရေ ဥပသင်္ကမန္တေ ဧဝ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌံသု။ ထေရော ‘‘ကတရကတရဝိဟာရေန ဝိဟရထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ¶ ¶ တေဟိ ‘‘ဣမာယ ဣမာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒါရကေပိ နာမ ဧဝံ ဝိနေန္တော မယှံ ဘာတိကော ပစ္စပါဒိ ဝတ ဓမ္မဿ အနုဓမ္မ’’န္တိ ထေရံ ပသံသန္တော ပက္ကာမိ။

ခဒိရဝနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုမုတ္တိကောတိ ¶ အာယသ္မတော သုမင်္ဂလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ နှာယိတွာ ဧကစီဝရံ ဌိတံ ဒိသွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ အပ္ဖောဋေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယာ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ ဂါမကေ တာဒိသေန ကမ္မနိဿန္ဒေန ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ သုမင်္ဂလောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ခုဇ္ဇကာသိတနင်္ဂလကုဒ္ဒါလပရိက္ခာရော ဟုတွာ ကသိယာ ဇီဝတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ရညာ ပသေနဒိကောသလေန ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ မဟာဒါနေ ပဝတ္တိယမာနေ ဒါနောပကရဏာနိ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တေဟိ မနုဿေဟိ သဒ္ဓိံ ဒဓိဃဋံ ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခူနံ သက္ကာရသမ္မာနံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ သုခုမဝတ္ထသုနိဝတ္ထာ သုဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတွာ နိဝါတေသု သေနာသနေသု ဝိဟရန္တိ၊ ယံနူနာဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ၊ အညတရံ မဟာထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇာဓိပ္ပာယံ နိဝေဒေသိ။ သော တံ ကရုဏာယန္တော ပဗ္ဗာဇေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ သော အရညေ ဝိဟရန္တော ဧကဝိဟာရေ နိဗ္ဗိန္နော ဥက္ကဏ္ဌိတော ဟုတွာ၊ ဝိဗ္ဘမိတုကာမော ဉာတိဂါမံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ ခေတ္တံ ကသန္တေ ကိလိဋ္ဌဝတ္ထနိဝတ္ထေ သမန္တတော ရဇောကိဏ္ဏသရီရေ ဝါတာတပေန ဖုဿန္တေ ကဿကေ ဒိသွာ၊ ‘‘မဟန္တံ ဝတိမေ သတ္တာ ဇီဝိကနိမိတ္တံ ဒုက္ခံ ပစ္စနုဘောန္တီ’’တိ ¶ သံဝေဂံ ပဋိလဘိ။ ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ ယထာဂဟိတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော အညတရံ ရုက္ခမူလံ ဥပဂန္တွာ ဝိဝေကံ လဘိတွာ ယောနိသော မနသိကရောန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၁၁-၁၉) –

‘‘အတ္ထဒဿီ ဇိနဝရော၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဝိဟာရာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ တဠာကံ ဥပသင်္ကမိ။

‘‘နှာတွာ ပိတွာ စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဥတ္တရိတွေကစီဝရော၊

အဋ္ဌာသိ ဘဂဝါ တတ္ထ၊ ဝိလောကေန္တော ဒိသောဒိသံ။

‘‘ဘဝနေ ¶ ¶ ဥပဝိဋ္ဌောဟံ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ အပ္ဖောဋေသိံ အဟံ တဒါ။

‘‘သတရံသိံဝ ဇောတန္တံ၊ ပဘာသန္တံဝ ကဉ္စနံ၊

နစ္စဂီတေ ပယုတ္တောဟံ၊ ပဉ္စင်္ဂတူရိယမှိ စ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

သဗ္ဗေ သတ္တေ အဘိဘောမိ၊ ဝိပုလော ဟောတိ မေ ယသော။

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ နမော တေ ပုရိသုတ္တမ၊

အတ္တာနံ တောသယိတွာန၊ ပရေ တောသေသိ တွံ မုနိ။

‘‘ပရိဂ္ဂဟေ နိသီဒိတွာ၊ ဟာသံ ကတွာန သုဗ္ဗတေ၊

ဥပဋ္ဌဟိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ တုသိတံ ဥပပဇ္ဇဟံ။

‘‘သောဠသေတော ကပ္ပသတေ၊ ဒွိနဝဧကစိန္တိတာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သမ္ပတ္တိံ အတ္တနော ဒုက္ခဝိမုတ္တိဉ္စ ကိတ္တနဝသေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘သုမုတ္တိကော’’တိအာဒိမာဟ။

၄၃။ တတ္ထ သုမုတ္တိကောတိ သုန္ဒရာ အစ္စန္တိကတာယ အပုနဗ္ဘဝိကာ မုတ္တိ ဧတဿာတိ သုမုတ္တိကော။ တဿ ပန ဝိမုတ္တိယာ ပါသံသိယတာယ အစ္ဆရိယတာယ စ အပ္ဖောဋေန္တော အာဟ ‘‘သုမုတ္တိကော’’တိ။ ပုန တတ္ထ ဝိမုတ္တိယံ အတ္တနော ပသာဒဿ ဒဠှဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘သာဟု သုမုတ္တိကောမှီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု မုတ္တိကော ဝတမှီ’’တိ အတ္ထော။ ‘‘ကုတော ပနာယံ သုမုတ္တိကတာ’’တိ? ကာမဉ္စာယံ ထေရော သဗ္ဗသ္မာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော သုဝိမုတ္တော၊ အတ္တနော ပန တာဝ ဥပဋ္ဌိတံ အတိဝိယ အနိဋ္ဌဘူတံ ဒုက္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘တီဟိ ခုဇ္ဇကေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခုဇ္ဇကေဟီတိ ခုဇ္ဇသဘာဝေဟိ၊ ခုဇ္ဇာကာရေဟိ ဝါ။ နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ မုတ္တသဒ္ဒါပေက္ခာယ။ ကဿကော ဟိ အခုဇ္ဇောပိ သမာနော တီသု ဌာနေသု အတ္တာနံ ခုဇ္ဇံ ကတွာ ဒဿေတိ လာယနေ ကသနေ ကုဒ္ဒါလကမ္မေ စ။ ယော ဟိ ပန ကဿကော လာယနာဒီနိ ကရောတိ ¶ ၊ တာနိပိ အသိတာဒီနိ ကုဋိလာကာရတော ခုဇ္ဇကာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တီဟိ ခုဇ္ဇကေဟီ’’တိ။

ဣဒါနိ တာနိ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘အသိတာသု မယာ၊ နင်္ဂလာသု မယာ၊ ခုဒ္ဒကုဒ္ဒါလာသု မယာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ အသိတာသု မယာတိ လဝိတ္တေဟိ မယာ မုတ္တန္တိ အတ္ထော။ နိဿက္ကေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပရေ ပန ‘‘အသိတာသု မယာတိ လဝိတ္တေဟိ ကရဏဘူတေဟိ မယာ ခုဇ္ဇိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန ကရဏတ္ထေ ဟေတုမှိ ဝါ ဘုမ္မဝစနံ။ ‘‘နင်္ဂလာသူ’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသံ ¶ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ နင်္ဂလေဟိ ကသိရေဟီတိ အတ္ထော။ အတ္တနာ ဝဠဉ္ဇိတကုဒ္ဒါလဿ သဘာဝတော ဝဠဉ္ဇနေန ဝါ အပ္ပကတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ခုဒ္ဒကုဒ္ဒါလာသူ’’တိ ‘‘ကုဏ္ဌကုဒ္ဒါလာသူ’’တိပိ ¶ ပါဠိ။ ဝဠဉ္ဇနေနေဝ အတိခိဏခဏိတ္တေသူတိ အတ္ထော။ ဣဓမေဝါတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အထ ဝါပီတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ ဂါမကေ ဌိတတ္တာ တာနိ အသိတာဒီနိ ကိဉ္စာပိ ဣဓေဝ မမ သမီပေယေဝ၊ တထာပိ အလမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တုရိတဝသေန စေတံ အာမေဍိတဝစနံ။ ဈာယာတိ ဖလသမာပတ္တိဇ္ဈာနဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိဝသေန စ ဈာယ။ သုမင်္ဂလာတိ အတ္တာနံ အာလပတိ။ ဈာနေ ပန အာဒရဒဿနတ္ထံ အာမေဍိတံ ကတံ။ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရာတိ သတိပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ အပ္ပမတ္တောသိ တွံ၊ တသ္မာ ဣဒါနိ သုခံ ဝိဟရ၊ သုမင်္ဂလ။ ကေစိ ပန ‘‘အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ ဧဝ ဝိပဿနာယ ဝီထိပဋိပန္နာယ သာသနေ သဉ္ဇာတာဘိရတိယာ ယထာနုဘူတံ ဃရာဝါသဒုက္ခံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ထေရော ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ပစ္ဆာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန ‘‘ဈာယ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရာ’’တိ ပဒါနံ အတ္ထော ဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေနပိ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ။

သုမင်္ဂလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မတံ ¶ ဝါ အမ္မ ရောဒန္တီတိ အာယသ္မတော သာနုတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ဟတ္ထပါဒဓောဝနမုခဝိက္ခာလနာနံ အတ္ထာယ ဥဒကံ ဥပနေသိ။ သတ္ထာ ဟိ ဘောဇနကာလေ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတုကာမော အဟောသိ။ သော သတ္ထု အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ ဥဒကံ ဥပနေသိ။ ဘဂဝါ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတုကာမော အဟောသိ။ သော တမ္ပိ ¶ ဉတွာ မုခေါဒကံ ဥပနေသိ။ သတ္ထာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ မုခဓောဝနကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ တေန ကရီယမာနံ ဝေယျာဝစ္စံ သာဒိယိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဥပါသကဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တသ္မိံ ဂဗ္ဘဂတေယေဝ ပိတာ ပဝါသံ ဂတော၊ ဥပါသိကာ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ သာနူတိဿ နာမံ အကာသိ။ တသ္မိံ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎန္တေ သတ္တဝဿိကံယေဝ နံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေသိ၊ ‘‘ဧဝမယံ အနန္တရာယော ဝဍ္ဎိတွာ အစ္စန္တသုခဘာဂီ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘သော သာနုသာမဏေရော’’တိ ပညာတော ပညဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော ဗဟုဿုတော ¶ ဓမ္မကထိကော သတ္တေသု မေတ္တဇ္ဈာသယော ဟုတွာ ဒေဝမနုဿာနံ ပိယော အဟောသိ မနာပေါတိ သဗ္ဗံ သာနုသုတ္တေ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တဿ အတီတဇာတိယံ မာတာ ယက္ခယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ ယက္ခာ ‘‘သာနုတ္ထေရဿ အယံ မာတာ’’တိ ဂရုစိတ္တိကာရဗဟုလာ ဟုတွာ မာနေန္တိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေန္တံ ဝိယ ဧကဒိဝသံ သာနုဿ ယောနိသော မနသိကာရာဘာဝါ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တဿ ဝိဗ္ဘမိတုကာမတာစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ တဿ ယက္ခိနိမာတာ ဉတွာ မနုဿမာတုယာ အာရောစေသိ – ‘‘တဝ ပုတ္တော၊ သာနု၊ ‘ဝိဗ္ဘမိဿာမီ’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ၊ တသ္မာ တွံ –

‘‘သာနုံ ပဗုဒ္ဓံ ဝဇ္ဇာသိ၊ ယက္ခာနံ ဝစနံ ဣဒံ၊

မာကာသိ ပါပကံ ကမ္မံ၊ အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော။

‘‘သစေ ¶ တွံ ပါပကံ ကမ္မံ၊ ကရိဿသိ ကရောသိ ဝါ၊

န တေ ဒုက္ခာ ပမုတျတ္ထိ၊ ဥပ္ပစ္စာပိ ပလာယတော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၂၅ သာနုသာမဏေရဝတ္ထု) –

ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ယက္ခိနိမာတာ တတ္ထေဝန္တရဓာယိ။ မနုဿမာတာ ပန တံ သုတွာ ပရိဒေဝသောကသမာပန္နာ စေတောဒုက္ခသမပ္ပိတာ အဟောသိ။ အထ သာနုသာမဏေရော ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ¶ ပတ္တစီဝရမာဒါယ မာတု သန္တိကံ ဥပဂတော မာတရံ ရောဒမာနံ ဒိသွာ ‘‘အမ္မ၊ ကိံ နိဿာယ ရောဒသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တံ နိဿာယာ’’တိ စ ဝုတ္တော မာတု ‘‘မတံ ဝါ၊ အမ္မ၊ ရောဒန္တိ၊ ယော ဝါ ဇီဝံ န ဒိဿတီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၄။ တဿတ္ထော – ‘‘အမ္မ၊ ရောဒန္တာ နာမ ဉာတကာ မိတ္တာ ဝါ အတ္တနော ဉာတကံ မိတ္တံ ဝါ မတံ ဥဒ္ဒိဿ ရောဒန္တိ ပရလောကံ ဂတတ္တာ၊ ယော ဝါ ဉာတကော မိတ္တော ဝါ ဇီဝံ ဇီဝန္တော ဒေသန္တရံ ပက္ကန္တတာယ စ န ဒိဿတိ၊ တံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ရောဒန္တိ၊ ဥဘယမ္ပေတံ မယိ န ဝိဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သန္တေ ဇီဝန္တံ ဓရမာနံ မံ ပုရတော ဌိတံ ပဿန္တီ၊ ကသ္မာ၊ အမ္မ၊ ရောဒသိ?မံ ဥဒ္ဒိဿ တဝ ရောဒနဿ ကာရဏမေဝ နတ္ထီ’’တိ။

တံ သုတွာ တဿ မာတာ ‘‘မရဏဉှေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၆၃) သုတ္တပဒါနုသာရေန ဥပ္ပဗ္ဗဇနံ အရိယဿ ဝိနယေ မရဏန္တိ ဒဿေန္တီ –

‘‘မတံ ¶ ဝါ ပုတ္တ ရောဒန္တိ၊ ယော ဝါ ဇီဝံ န ဒိဿတိ၊

ယော စ ကာမေ စဇိတွာန၊ ပုနရာဂစ္ဆတေ ဣဓ။

‘‘တံ ဝါပိ ပုတ္တ ရောဒန္တိ၊ ပုန ဇီဝံ မတော ဟိ သော၊

ကုက္ကုဠာ ဥဗ္ဘတော တာတ၊ ကုက္ကုဠံ ပတိတုမိစ္ဆသီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၉၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။သာနုသာမဏေရဝတ္ထု) –

တတ္ထ ကာမေ စဇိတွာနာတိ နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယေန ဝတ္ထုကာမေ ပဟာယ၊ တဉ္စ ကိလေသကာမဿ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဟေတ္ထ ကာမပရိစ္စာဂေါ အဓိပ္ပေတော။ ပုနရာဂစ္ဆတေ ဣဓာတိ ဣဓ ဂေဟေ ပုနဒေဝ အာဂစ္ဆတိ၊ ဟီနာယာဝတ္တနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တံ ဝါပီတိ ယော ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိဗ္ဘမတိ ¶ ၊ တံ ဝါပိ ပုဂ္ဂလံ မတံ ဝိယမာဒိသိယော ရောဒန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? ပုန ဇီဝံ မတော ဟိ သောတိ ဝိဗ္ဘမနတော ပစ္ဆာ ယော ဇီဝန္တော၊ သော ဂုဏမရဏေန အတ္ထတော မတောယေဝ။ ဣဒါနိဿ သဝိသေသသံဝေဂံ ဇနေတုံ ‘‘ကုက္ကုဠာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ‘‘အဟောရတ္တံ အာဒိတ္တံ ဝိယ ဟုတွာ ဍဟနဋ္ဌေန ကုက္ကုဠနိရယသဒိသတ္တာ ကုက္ကုဠာ ¶ ဂိဟိဘာဝါ အနုကမ္ပန္တိယာ မယာ ဥဗ္ဘတော ဥဒ္ဓတော၊ တာတ သာနု၊ ကုက္ကုဠံ ပတိတုံ ဣစ္ဆသိ ပတိတုကာမောသီ’’တိ။

တံ သုတွာ သာနုသာမဏေရော သံဝေဂဇာတော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၂၅-၂၉) –

‘‘ဘုဉ္ဇန္တံ သမဏံ ဒိသွာ၊ ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊

ဃဋေနောဒကမာဒါယ၊ သိဒ္ဓတ္ထဿ အဒါသဟံ။

‘‘နိမ္မလော ဟောမဟံ အဇ္ဇ၊ ဝိမလော ခီဏသံသယော၊

ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တမာနဿ၊ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတေ သုဘံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ဥဒကံ ယမဒါသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဒကဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကသဋ္ဌိမှိတော ကပ္ပေ၊ ဧကောဝ ဝိမလော အဟု၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ထေရော ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝသေန ‘‘မယှံ ဝိပဿနာရမ္ဘော အရဟတ္တပ္ပတ္တိ စ ဇာတာ’’တိ ဥဒါနဝသေန တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

သာနုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ရမဏီယဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ယထာပိ ¶ ဘဒ္ဒေါ အာဇညောတိ အာယသ္မတော ရမဏီယဝိဟာရိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ကောရဏ္ဍပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ အညတရဿ သေဋ္ဌိဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ယောဗ္ဗနမဒေန ကာမေသု မုစ္ဆံ အာပန္နော ဝိဟရတိ။ သော ဧကဒိဝသံ အညတရံ ပါရဒါရိကံ ရာဇပုရိသေဟိ ဝိဝိဓာ ကမ္မကာရဏာ ကရီယမာနံ ဒိသွာ သံဝေဂဇာတော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတော စ ရာဂစရိတတာယ နိစ္စကာလံ သုသမ္မဋ္ဌံ ပရိဝေဏံ သူပဋ္ဌိတံ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ သုပညတံ မဉ္စပီဌံ ကတွာ ဝိဟရတိ။ တေန သော ရမဏီယဝိဟာရီတွေဝ ပညာယိတ္ထ။

သော ရာဂုဿန္နတာယ အယောနိသော မနသိ ကရိတွာ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ၊ ‘‘ဓိရတ္ထု၊ မံ ဧဝံဘူတော သဒ္ဓါဒေယျံ ¶ ဘုဉ္ဇေယျ’’န္တိ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ‘‘ဝိဗ္ဘမိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ၊ တေန စ မဂ္ဂေန သကဋေသု ဂစ္ဆန္တေသု ဧကော သကဋယုတ္တော ဂေါဏော ပရိဿမန္တော ဝိသမဋ္ဌာနေ ခလိတွာ ပတိ၊ တံ သာကဋိကာ ယုဂတော မုဉ္စိတွာ တိဏောဒကံ ဒတွာ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ ပုနပိ ဓုရေ ယောဇေတွာ အဂမံသု။ ထေရော တံ ဒိသွာ – ‘‘ယထာယံ ဂေါဏော သကိံ ခလိတွာပိ ဥဋ္ဌာယ သကိံ ဓုရံ ဝဟတိ၊ ဧဝံ မယာပိ ကိလေသဝသေန သကိံ ခလိတေနာပိ ဝုဋ္ဌာယ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တော နိဝတ္တိတွာ ဥပါလိတ္ထေရဿ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ တေန ဝုတ္တဝိဓိနာ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ သီလံ ပါကတိကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၃၅-၃၉) –

‘‘အက္ကန္တဉ္စ ပဒံ ဒိသွာ၊ စက္ကာလင်္ကာရဘူသိတံ၊

ပဒေနာနုပဒံ ယန္တော၊ ဝိပဿိဿ မဟေသိနော။

‘‘ကောရဏ္ဍံ ¶ ¶ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ သမူလံ ပူဇိတံ မယာ၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ အဝန္ဒိံ ပဒမုတ္တမံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တပညာသကပ္ပမှိ၊ ဧကော ဝီတမလော အဟုံ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ အနုဘဝန္တော အတ္တနော ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ အရိယဓမ္မာဓိဂမနဒီပနိံ ‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒေါ အာဇညော၊ ခလိတွာ ပတိတိဋ္ဌတီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၅။ တတ္ထ ခလိတွာတိ ပက္ခလိတွာ။ ပတိတိဋ္ဌတီတိ ပတိဋ္ဌဟတိ၊ ပုနဒေဝ ယထာဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝန္တိ ယထာ ဘဒ္ဒေါ ဥသဘာဇာနီယော ဘာရံ ဝဟန္တော ပရိဿမပ္ပတ္တော ဝိသမဋ္ဌာနံ အာဂမ္မ ဧကဝါရံ ပက္ခလိတွာ ပတိတော န တတ္တကေန ဓုရံ ဆဍ္ဍေတိ၊ ထာမဇဝပရက္ကမသမ္ပန္နတာယ ပန ခလိတွာပိ ပတိတိဋ္ဌတိ၊ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ဌတွာ ဘာရံ ဝဟတိ၊ ဧဝံ ကိလေသပရိဿမပ္ပတ္တော ကိရိယာပရာဓေန ခလိတွာ တံ ခလိတံ ထာမဝီရိယသမ္ပတ္တိတာယ ပဋိပါကတိကံ ကတွာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒဿနသမ္ပန္နံ၊ တတော ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ သာဝကံ၊ တဿ ဥရေ ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတိတာယ ဩရသံ ¶ ပုတ္တံ ဘဒ္ဒါဇာနီယသဒိသကိစ္စတာယ အာဇာနီယန္တိ စ မံ ဓာရေထ ဥပဓာရေထာတိ အတ္ထော။

ရမဏီယဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓါယာဟံ ¶ ပဗ္ဗဇိတောတိ အာယသ္မတော သမိဒ္ဓိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတ္တာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော သဝဏ္ဋာနိ ပုပ္ဖာနိ ကဏ္ဏိကဗဒ္ဓါနိ ဂဟေတွာ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ တံ ကုလံ ဓနဓညာဒီဟိ ဝဍ္ဎိ၊ အတ္တဘာဝေါ စဿ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော ဂုဏဝါ ဣတိ ဝိဘဝသမိဒ္ဓိယာ စ ဂုဏသမိဒ္ဓိယာ ¶ စ သမိဒ္ဓီတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ သော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟရန္တော ဘဂဝတိ တပေါဒါရာမေ ဝိဟရန္တေ ဧကဒိဝသံ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘လာဘာ ဝတ မေ သတ္ထာ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သွာက္ခာတေ စာဟံ ဓမ္မဝိနယေ ပဗ္ဗဇိတော၊ သဗြဟ္မစာရီ စ မေ သီလဝန္တော ကလျာဏဓမ္မာ’’တိ။ တဿေဝံ စိန္တေန္တဿ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ဥဒပါဒိ။ တံ အသဟန္တော မာရော ပါပိမာ ထေရဿ အဝိဒူရေ မဟန္တံ ဘေရဝသဒ္ဒမကာသိ၊ ပထဝိယာ ဥန္ဒြိယနကာလော ဝိယ အဟောသိ။ ထေရော ဘဂဝတော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ ‘‘မာရော တုယှံ ဝိစက္ခုကမ္မာယ စေတေတိ၊ ဂစ္ဆ၊ ဘိက္ခု တတ္ထ အစိန္တေတွာ ဝိဟရာဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိဟရန္တော နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၃၀-၃၄) –

‘‘ကဏိကာရံဝ ¶ ဇောတန္တံ၊ နိသိန္နံ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

ဩဘာသေန္တံ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ သိဒ္ဓတ္ထံ နရသာရထိံ။

‘‘ဓနုံ အဒွေဇ္ဈံ ကတွာန၊ ဥသုံ သန္နယှဟံ တဒါ၊

ပုပ္ဖံ သဝဏ္ဋံ ဆေတွာန၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကပညာသိတော ကပ္ပေ၊ ဧကော အာသိံ ဇုတိန္ဓရော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ တတ္ထေဝ ဝိဟရန္တဿ ထေရဿ ခီဏာသဝဘာဝံ အဇာနန္တော ပုရိမနယေနေဝ မာရော မဟန္တံ ဘေရဝသဒ္ဒံ အကာသိ။ တံ သုတွာ ထေရော အဘီတော အစ္ဆမ္ဘီ ‘‘တာဒိသာနံ မာရာနံ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ မယှံ လောမမ္ပိ န ကမ္ပေတီ’’တိ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘သဒ္ဓါယာဟံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၆။ တတ္ထ သဒ္ဓါယာတိ ဓမ္မစ္ဆန္ဒသမုဋ္ဌာနာယ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ စေဝ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဥပဂတော။ အဂါရသ္မာတိ ဂေဟတော ဃရာဝါသတော ဝါ။ အနဂါရိယန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ သာ ဟိ ယံကိဉ္စိ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ ‘အဂါရဿ ဟိတ’န္တိ အဂါရိယံ နာမ၊ တဒဘာဝတော ‘‘အနဂါရိယာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သတိ ပညာ စ မေ ဝုဍ္ဎာတိ သရဏလက္ခဏာ သတိ၊ ပဇာနနလက္ခဏာ ပညာတိ ဣမေ ဓမ္မာ ဝိပဿနာက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ¶ ယာဝ အရဟတ္တာ မေ ဝုဍ္ဎာ ဝဍ္ဎိတာ၊ န ဒါနိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ အတ္ထိ သတိပညာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာတိ ဒဿေတိ။ စိတ္တဉ္စ သုသမာဟိတန္တိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေန စေဝ လောကုတ္တရသမာဓိဝသေန စ စိတ္တံ မေ သုဋ္ဌု သမာဟိတံ၊ န ဒါနိ တဿ သမာဓာတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ သမာဓိ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တောတိ ဒဿေတိ။ တသ္မာ ကာမံ ကရဿု ရူပါနီတိ ပါပိမ မံ ဥဒ္ဒိဿ ယာနိ ကာနိစိ ဝိပ္ပကာရာနိ ယထာရုစိံ ကရောဟိ၊ တေဟိ ပန နေဝ မံ ဗျာဓယိဿသိ မမ သရီရကမ္ပနမတ္တမ္ပိ ကာတုံ န သက္ခိဿသိ၊ ကုတော စိတ္တညထတ္တံ? တသ္မာ တဝ ကိရိယာ အပ္ပဋိစ္ဆိတပဟေနကံ ဝိယ န ကိဉ္စိ အတ္ထံ သောဓေတိ၊ ကေဝလံ တဝ စိတ္တဝိဃာတမတ္တဖလာတိ ထေရော မာရံ တဇ္ဇေသိ။ တံ သုတွာ မာရော ‘‘ဇာနာတိ မံ သမဏော’’တိ တတ္ထေဝန္တရဓာယိ။

သမိဒ္ဓိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော ¶ တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရတ္ထူတိ အာယသ္မတော ဥဇ္ဇယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဒွါနဝုတေ ကပ္ပေ တိဿံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ကဏိကာရပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ ¶ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ အညတရဿ သောတ္တိယဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဥဇ္ဇယောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ တတ္ထ သာရံ အပဿန္တော ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဝေဠုဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၁-၄) –

‘‘ကဏိကာရံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ဩစိနိတွာနဟံ တဒါ၊

တိဿဿ အဘိရောပေသိံ၊ ဩဃတိဏ္ဏဿ တာဒိနော။

‘‘ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဉ္စတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ အရုဏပါဏီတိ ဝိဿုတော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ဘဂဝတော ထောမနာကာရေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘နမော တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရတ္ထူ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၇။ တတ္ထ နမောတိ ပဏာမကိတ္တနံ။ တေတိ ပဏာမကိရိယာယ သမ္ပဒါနကိတ္တနံ၊ တုယှန္တိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓ ဝီရာတိ စ ဘဂဝတော အာလပနံ။ ဘဂဝါ ဟိ ယထာ အဘိညေယျာဒိဘေဒဿ အတ္ထဿ အဘိညေယျာဒိဘေဒေန သယမ္ဘူဉာဏေန အနဝသေသတော ဗုဒ္ဓတ္တာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဉ္စန္နမ္ပိ မာရာနံ အဘိပ္ပမဒ္ဒနဝသေန ပဒဟန္တေန မဟတာ ဝီရိယေန သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘ဝီရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထူတိ ဟောတု၊ တဿ ‘‘နမော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိပ္ပမုတ္တောသိ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗေဟိ ကိလေသေဟိ သဗ္ဗသ္မိဉ္စ သင်္ခါရဂတေ ဝိပ္ပမုတ္တော ဝိသံယုတ္တော အသိ ဘဝသိ၊ န တယာ ကိဉ္စိ အဝိပ္ပမုတ္တံ နာမ အတ္ထိ၊ ယတောဟံ တုယှာပဒါနေ ဝိဟရံ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါတိ တုယှံ တဝ အပဒါနေ ဩဝါဒေ ¶ ဂတမဂ္ဂေ ပဋိပတ္တိစရိယာယ ဝိဟရံ ယထာသတ္တိ ¶ ယထာဗလံ ပဋိပဇ္ဇန္တော ကာမာသဝါဒီနံ စတုန္နမ္ပိ အာသဝါနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ အနာသဝေါ ဝိဟရာမိ၊ တာဒိသဿ နမော တေ ဗုဒ္ဓ-ဝီရတ္ထူတိ။

ဥဇ္ဇယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယတော အဟန္တိ အာယသ္မတော သဉ္ဇယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ မဟတိ ပူဂေ သံကိတ္တိဝသေန ဝတ္ထုံ သင်္ဃရိတွာ ရတနတ္တယံ ဥဒ္ဒိဿ ပုညံ ကရောန္တော သယံ ဒလိဒ္ဒေါ ဟုတွာ နေသံ ဂဏာဒီနံ ပုညကိရိယာယ ဗျာဝဋော အဟောသိ။ ကာလေန ကာလံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပသန္နမာနသော ဘိက္ခူနဉ္စ တံ တံ ဝေယျာဝစ္စံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ သဉ္ဇယော နာမ နာမေန၊ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗြဟ္မာယုပေါက္ခရသာတိအာဒိကေ အဘိညာတေ ဗြာဟ္မဏေ သာသနေ အဘိပ္ပသန္နေ ဒိသွာ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိ။ တဿ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ သောတာပန္နော အဟောသိ။ အပရဘာဂေ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇန္တော စ ခုရဂ္ဂေယေဝ ဆဠဘိညော အဟောသီ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၅၁-၅၅) –

‘‘ဝိပဿိဿ ¶ ဘဂဝတော၊ မဟာပူဂဂဏော အဟု၊

ဝေယျာဝစ္စကရော အာသိံ၊ သဗ္ဗကိစ္စေသု ဝါဝဋော။

‘‘ဒေယျဓမ္မော စ မေ နတ္ထိ၊ သုဂတဿ မဟေသိနော၊

အဝန္ဒိံ သတ္ထုနော ပါဒေ၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ဝေယျာဝစ္စံ အကာသဟံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဝေယျာဝစ္စဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော ¶ စ အဋ္ဌမေ ကပ္ပေ၊ ရာဇာ အာသိံ သုစိန္တိတော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ¶ ပန ဟုတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ယတော အဟံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၈။ တတ္ထ ယတော အဟံ ပဗ္ဗဇိတောတိ ယတော ပဘုတိ ယတော ပဋ္ဌာယ အဟံ ပဗ္ဗဇိတော။ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ နာဘိဇာနာမိ သင်္ကပ္ပံ၊ အနရိယံ ဒေါသသံဟိတန္တိ ရာဂါဒိဒေါသသံဟိတံ တတော ဧဝ အနရိယံ နိဟီနံ၊ အရိယေဟိ ဝါ အနရဏီယတာယ အနရိယေဟိ အရဏီယတာယ စ အနရိယံ ပါပကံ အာရမ္မဏေ အဘူတဂုဏာဒိသင်္ကပ္ပနတော ‘‘သင်္ကပ္ပော’’တိ လဒ္ဓနာမံ ကာမဝိတက္ကာဒိမိစ္ဆာဝိတက္ကံ ဥပ္ပာဒိတံ နာဘိဇာနာမီတိ၊ ‘‘ခုရဂ္ဂေယေဝ မယာ အရဟတ္တံ ပတ္တ’’န္တိ အညံ ဗျာကာသိ။

သဉ္ဇယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စိဟစိဟာဘိနဒိတေတိ အာယသ္မတော ရာမဏေယျကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသု ဧဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏေ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရတိ။ တဿ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ ပဗ္ဗဇိတသာရုပ္ပာယ စ ပဋိပတ္တိယာ ပါသာဒိကဘာဝတော ရာမဏေယျကောတွေဝ သမညာ အဟောသိ ¶ ။ အထေကဒိဝသံ မာရော ထေရံ ဘိံသာပေတုကာမော ဘေရဝသဒ္ဒံ အကာသိ။ တံ သုတွာ ထေရော ထိရပကတိတာယ ¶ တေန အသန္တသန္တော ‘‘မာရော အယ’’န္တိ ဉတွာ တတ္ထ အနာဒရံ ဒဿေန္တော ‘‘စိဟစိဟာဘိနဒိတေ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၄၉။ တတ္ထ စိဟစိဟာဘိနဒိတေတိ စိဟစိဟာတိ အဘိဏှံ ပဝတ္တသဒ္ဒတာယ ‘‘စိဟစိဟာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ ဝဋ္ဋကာနံ အဘိနာဒနိမိတ္တံ၊ ဝိရဝဟေတူတိ ¶ အတ္ထော။ သိပ္ပိကာဘိရုတေဟိ စာတိ သိပ္ပိကာ ဝုစ္စန္တိ ဒေဝကာ ပရနာမကာ ဂေလညေန ဆာတကိသဒါရကာကာရာ သာခါမိဂါ။ ‘‘မဟာကလန္ဒကာ’’တိ ကေစိ၊ သိပ္ပိကာနံ အဘိရုတေဟိ မဟာဝိရဝေဟိ၊ ဟေတုမှိ စေတံ ကရဏဝစနံ၊ တံ ဟေတူတိ အတ္ထော။ န မေ တံ ဖန္ဒတိ စိတ္တန္တိ မမ စိတ္တံ န ဖန္ဒတိ န စဝတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမသ္မိံ အရညေ ဝိရဝဟေတု သိပ္ပိကာဘိရုတဟေတု ဝိယ၊ ပါပိမ၊ တဝ ဝိဿရကရဏဟေတု မမ စိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနတော န ပရိပတတီတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဧကတ္တနိရတဉှိ မေ’’တိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတု အတ္ထော၊ ယသ္မာ မမ စိတ္တံ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ဧကတ္တေ ဧကီဘာဝေ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဝိက္ခေပံ ပဟာယ ဧကတ္တေ ဧကဂ္ဂတာယ၊ ဧကတ္တေ ဧကသဘာဝေ ဝါ နိဗ္ဗာနေ နိရတံ အဘိရတံ၊ တသ္မာ ကမ္မဋ္ဌာနတော န ဖန္ဒတိ န စဝတီတိ၊ ဣမံ ကိရ ဂါထံ ဝဒန္တော ဧဝ ထေရော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂၁။၅-၉) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဘဂဝါ၊ သတရံသီ ပတာပဝါ၊

စင်္ကမနံ သမာရူဠှော၊ မေတ္တစိတ္တော သိခီသဘော။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဝန္ဒိတွာ ဉာဏမုတ္တမံ၊

မိနေလပုပ္ဖံ ပဂ္ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကူနတိံသကပ္ပမှိ၊ သုမေဃဃနနာမကော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ။

ရာမဏေယျကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓရဏီ ¶ ¶ စ သိဉ္စတိ ဝါတိ အာယသ္မတော ဝိမလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ သင်္ခဓမနကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော တသ္မိံ ¶ သိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဧကဒိဝသံ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော သင်္ခဓမနေန ပူဇံ ကတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ကာလေန ကာလံ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာနံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ‘‘အနာဂတေ မေ ဝိမလော ဝိသုဒ္ဓါ ကာယော ဟောတူ’’တိ ဗောဓိရုက္ခံ ဂန္ဓောဒကေဟိ နှာပေသိ၊ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏေသု အာသနာနိ ဓောဝါပေသိ၊ ဘိက္ခူနမ္ပိ ကိလိဋ္ဌေ သမဏပရိက္ခာရေ ဓောဝါပေသိ။

သော တတော စဝိတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဣဗ္ဘကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ မာတုကုစ္ဆိယံ ဝသန္တဿ နိက္ခမန္တဿ စ ကာယော ပိတ္တသေမှာဒီဟိ အသံကိလိဋ္ဌော ပဒုမပလာသေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ အလဂ္ဂေါ ပစ္ဆိမဘဝိကဗောဓိသတ္တဿ ဝိယ သုဝိသုဒ္ဓါ အဟောသိ၊ တေနဿ ဝိမလောတွေဝ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ရာဇဂဟပ္ပဝေသနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ကောသလရဋ္ဌေ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ စာတုဒ္ဒီပိကမဟာမေဃော သကလံ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ပတ္ထရိတွာ ပါဝဿိ။ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယိမှိ ဗုဒ္ဓါနံ စက္ကဝတ္တီနဉ္စ ဓရမာနကာလေ ဧဝ ကိရ ဧဝံ ဝဿတိ။ ဃမ္မပရိဠာဟဝူပသမတော ဥတုသပ္ပာယလာဘေန ထေရဿ စိတ္တံ သမာဟိတံ အဟောသိ ဧကဂ္ဂံ။ သော သမာဟိတစိတ္တော တာဝဒေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၅၆-၆၀) –

‘‘ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော၊ အဟောသိံ သင်္ခဓမ္မကော၊

နိစ္စုပဋ္ဌာနယုတ္တောမှိ၊ သုဂတဿ မဟေသိနော။

‘‘ဥပဋ္ဌာနဖလံ ပဿ၊ လောကနာထဿ တာဒိနော၊

သဋ္ဌိ တူရိယသဟဿာနိ၊ ပရိဝါရေန္တိ မံ သဒါ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ဥပဋ္ဌဟိံ မဟာဣသိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဥပဋ္ဌာနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုဝီသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ မဟာနိဂ္ဃောသနာမကာ၊

သောဠသာသိံသု ရာဇာနော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ကတကိစ္စတာယ တုဋ္ဌမာနသော ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘ဓရဏီ စ သိဉ္စတိ ဝါတိ မာလုတော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၅၀။ တတ္ထ ဓရဏီတိ ပထဝီ၊ သာ ဟိ သကလံ ဓရာဓရံ ဓာရေတီတိ ‘‘ဓရဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သိဉ္စတီတိ သမန္တတော နဘံ ပူရေတွာ အဘိပ္ပဝဿတော မဟာမေဃဿ ဝုဋ္ဌိဓာရာဟိ သိဉ္စတိ ¶ ။ ဝါတိ မာလုတောတိ ဥဒကဖုသိတသမ္မိဿတာယ သီတလော ဝါတော ဝါယတိ။ ဝိဇ္ဇုတာ စရတိ နဘေတိ တတ္ထ တတ္ထ ဂဇ္ဇတာ ဂဠဂဠာယတာ မဟာမေဃတော နိစ္ဆရန္တိယော သတေရတာ အာကာသေ ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တိ။ ဥပသမန္တိ ဝိတက္ကာတိ ဥတုသပ္ပာယသိဒ္ဓေန သမထဝိပဿနာဓိဂမေန ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဝူပသန္တာ ဟုတွာ ကာမဝိတက္ကာဒယော သဗ္ဗေပိ နဝ မဟာဝိတက္ကာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ဥပသမန္တိ။ အနဝသေသတော သမုစ္ဆိဇ္ဇန္တီတိ။ ဝတ္တမာနသမီပတာယ အရိယမဂ္ဂက္ခဏံ ဝတ္တမာနံ ကတွာ ဝဒတိ။ အတီတတ္ထေ ဝါ ဧတံ ပစ္စုပ္ပန္နဝစနံ။ စိတ္တံ သုသမာဟိတံ မမာတိ တတော ဧဝ လောကုတ္တရသမာဓိနာ မမ စိတ္တံ သုဋ္ဌု သမာဟိတံ၊ န ဒါနိ တဿ သမာဓာနေ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ ထေရော အညံ ဗျာကာသိ။

ဝိမလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဂေါဓိကာဒိစတုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဝဿတိ ¶ ¶ ဒေဝေါတိအာဒိကာ စတဿော – ဂေါဓိကော၊ သုဗာဟု၊ ဝလ္လိယော၊ ဥတ္တိယောတိ ဣမေသံ စတုန္နံ ထေရာနံ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမေပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တာ ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတွာ အညမညံ သဟာယာ ဟုတွာ ဝိစရိံသု။ တေသု ဧကော သိဒ္ဓတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ အဒါသိ။ ဒုတိယော ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိ။ တတိယော ပသန္နစိတ္တော ဧကေန ပုပ္ဖဟတ္ထေန ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ စတုတ္ထော သုမနပုပ္ဖေဟိ ပူဇမကာသိ။ ဧဝံ တေ သတ္ထရိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ပသုတေန တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပုန အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သဟာယကာ ဟုတွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ပါဝါယံ စတုန္နံ မလ္လရာဇာနံ ပုတ္တာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသံ ¶ ဂေါဓိကော၊ သုဗာဟု၊ ဝလ္လိယော၊ ဥတ္တိယောတိ နာမာနိ အကံသု။ အညမညံ ပိယသဟာယာ အဟေသုံ။ တေ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ကပိလဝတ္ထုံ အဂမံသု။ တသ္မိဉ္စ သမယေ သတ္ထာ ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တွာ နိဂြောဓာရာမေ ဝသန္တော ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ သုဒ္ဓါဒနပ္ပမုခေ သကျရာဇာနော ဒမေသိ။ တဒါ တေပိ စတ္တာရော မလ္လရာဇပုတ္တာ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ လဒ္ဓပ္ပသာဒါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာကမ္မံ ကရောန္တာ နစိရဿေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၁-၂၃) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ၊

ပဝရာ အဘိနိက္ခန္တံ၊ ဝနာ နိဗ္ဗနမာဂတံ။

‘‘ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ ပါဒါသိံ၊ သိဒ္ဓတ္ထဿ မဟေသိနော၊

ပညာယ ဥပသန္တဿ၊ မဟာဝီရဿ တာဒိနော။

‘‘ပဒေနာနုပဒါယန္တံ၊ နိဗ္ဗာပေန္တေ မဟာဇနံ၊

ဥဠာရာ ဝိတ္တိ မေ ဇာတာ၊ ဗုဒ္ဓေ အာဒိစ္စဗန္ဓုနေ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ¶ ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဘိက္ခာဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တာသီတိမှိတော ကပ္ပေ၊ မဟာရေဏုသနာမကာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ သတ္တေတေ စက္ကဝတ္တိနော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ နိသဘာဇာနိယံ ယထာ၊

တိဓာပဘိန္နံ မာတင်္ဂံ၊ ကုဉ္ဇရံဝ မဟေသိနံ။

‘‘ဩဘာသေန္တံ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဥဠုရာဇံဝ ပူရိတံ၊

ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ အပဿဟံ။

‘‘ဉာဏေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ပဂ္ဂဟေတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ သိဒ္ဓတ္ထမဘိဝါဒယိံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဉာဏသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘တေသတ္တတိမှိတော ကပ္ပေ၊ သောဠသာသုံ နရုတ္တမာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

‘‘တိဝရာယံ နိဝါသီဟံ၊ အဟောသိံ မာလိကော တဒါ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ သိဒ္ဓတ္ထံ လောကပူဇိတံ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပုပ္ဖဟတ္ထမဒါသဟံ၊

ယတ္ထ ယတ္ထုပပဇ္ဇာမိ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝါဟသာ။

‘‘အနုဘောမိ ဖလံ ဣဋ္ဌံ၊ ပုဗ္ဗေ သုကတမတ္တနော၊

ပရိက္ခိတ္တော သုမလ္လေဟိ၊ ပုပ္ဖဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုန္နဝုတုပါဒါယ ¶ ၊ ဌပေတွာ ဝတ္တမာနကံ၊

ပဉ္စရာဇသတာ တတ္ထ၊ နဇ္ဇသမသနာမကာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

‘‘သိဒ္ဓတ္ထဿ ¶ ဘဂဝတော၊ ဇာတိပုပ္ဖမဒါသဟံ၊

ပါဒေသု သတ္တ ပုပ္ဖာနိ၊ ဟာသေနောကိရိတာနိ မေ။

‘‘တေန ကမ္မေနဟံ အဇ္ဇ၊ အဘိဘောမိ နရာမရေ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သမန္တဂန္ဓနာမာသုံ၊ တေရသ စက္ကဝတ္တိနော၊

ဣတော ပဉ္စမကေ ကပ္ပေ၊ စာတုရန္တာ ဇနာဓိပါ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၁-၂၃)၊

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဣမေ စတ္တာရောပိ ထေရာ လောကေ ပါကဋာ ပညာတာ ရာဇရာဇမဟာမတ္တေဟိ သက္ကတာ ဂရုကတာ ဟုတွာ အရညေ ¶ သဟေဝ ဝိဟရန္တိ။ အထေကဒါ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော တေ စတ္တာရော ထေရေ ရာဇဂဟံ ဥပဂတေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ တေမာသံ ဝဿာဝါသတ္ထာယ နိမန္တေတွာ တေသံ ပါဋိယေက္ကံ ကုဋိကာယော ကာရေတွာ သတိသမ္မောသေန န ဆာဒေသိ။ ထေရာ အစ္ဆန္နာသု ကုဋိကာသု ဝိဟရန္တိ။ ဝဿကာလေ ဒေဝေါ န ဝဿတိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏံ ဒေဝေါ န ဝဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော၊ တံ ကာရဏံ ဉတွာ၊ တာ ကုဋိကာယော ဆာဒါပေတွာ၊ မတ္တိကာကမ္မံ စိတ္တကမ္မဉ္စ ကာရာပေတွာ၊ ကုဋိကာမဟံ ကရောန္တော မဟတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါနံ အဒါသိ။ ထေရာ ရညော အနုကမ္ပာယ ကုဋိကာယော ပဝိသိတွာ မေတ္တာသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိံသု။ အထုတ္တရပါစီနဒိသတော မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ¶ ထေရာနံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနက္ခဏေယေဝ ဝဿိတုံ အာရဘိ။ တေသု ဂေါဓိကတ္ထေရော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ သဟ မေဃဂဇ္ဇိတေန –

‘‘ဝဿတိ ဒေဝေါ ယထာ သုဂီတံ၊ ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ၊

စိတ္တံ သုသမာဟိတဉ္စ မယှံ၊ အထ စေ ပတ္ထယသိ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ။ –

တတ္ထ ဝဿတီတိ သိဉ္စတိ ဝုဋ္ဌိဓာရံ ပဝေစ္ဆတိ။ ဒေဝေါတိ မေဃော။ ယထာ သုဂီတန္တိ သုန္ဒရဂီတံ ဝိယ ဂဇ္ဇန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ မေဃော ဟိ ဝဿနကာလေ သတပဋလသဟဿပဋလော ဥဋ္ဌဟိတွာ ထနယန္တော ဝိဇ္ဇုတာ နိစ္ဆာရေန္တောဝ သောဘတိ၊ န ကေဝလော။ တသ္မာ သိနိဒ္ဓမဓုရဂမ္ဘီရနိဂ္ဃောသော ဝဿတိ ¶ ဒေဝေါတိ ဒဿေတိ။ တေန သဒ္ဒတော အနုပပီဠိတံ အာဟ ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ သုခါ နိဝါတာ’’တိ။ ယထာ န ဒေဝေါ ဝဿတိ၊ ဧဝံ တိဏာဒီဟိ ဆာဒိတာ အယံ မေ ကုဋိကာ၊ တေန ဝုဋ္ဌိဝဿေန အနုပပီဠိတံ အာဟ။ ပရိဘောဂသုခဿ ဥတုသပ္ပာယဥတုသုခဿ စ သဗ္ဘာဝတော သုခါ။ ဖုသိတဂ္ဂဠပိဟိတဝါတပါနတာဟိ ဝါတပရိဿယရဟိတာ။ ဥဘယေနပိ အာဝါသသပ္ပာယဝသေန အနုပပီဠိတံ အာဟ။ စိတ္တံ သုသမာဟိတဉ္စ မယှန္တိ စိတ္တဉ္စ မမ သုဋ္ဌု သမာဟိတံ အနုတ္တရသမာဓိနာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ¶ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ၊ ဧတေန အဗ္ဘန္တရပရိဿယာဘာဝတော အပ္ပောဿုက္ကတံ ဒဿေတိ။ အထ စေ ပတ္ထယသီတိ အထ ဣဒါနိ ပတ္ထယသိ စေ၊ ယဒိ ဣစ္ဆသိ။ ပဝဿာတိ သိဉ္စ ဥဒကံ ပဂ္ဃရ ဝုဋ္ဌိဓာရံ ပဝေစ္ဆ။ ဒေဝါတိ မေဃံ အာလပတိ။

ဂေါဓိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၂။ ဣတရေဟိ ဝုတ္တဂါထာသု တတိယပဒေ ဧဝ ဝိသေသော။ တတ္ထ သုဗာဟုနာ ဝုတ္တဂါထာယံ စိတ္တံ သုသမာဟိတဉ္စ ကာယေတိ မမ စိတ္တံ ကရဇကာယေ ကာယဂတာသတိဘာဝနာဝသေန သုဋ္ဌု သမာဟိတံ သမ္မဒေဝ အပ္ပိတံ။ အယဉှိ ထေရော ကာယဂတာသတိဘာဝနာဝသေန ပဋိလဒ္ဓဈာနံ ပါဒကံ ¶ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘စိတ္တံ သုသမာဟိတဉ္စ ကာယေ’’တိ။

သုဗာဟုတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၃။ ဝလ္လိယတ္ထေရဂါထာယံ တဿံ ဝိဟရာမိ အပ္ပမတ္တောတိ တဿံ ကုဋိကာယံ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကံ ပါပိတတ္တာ အပ္ပမတ္တော အရိယဝိဟာရူပသံဟိတေန ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိသံဟိတေန စ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရာမိ၊ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဝလ္လိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ

၅၄။ ဥတ္တိယတ္ထေရေန ¶ ဝုတ္တဂါထာယံ အဒုတိယောတိ အသဟာယော၊ ကိလေသသင်္ဂဏိကာယ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ စ ဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။

ဥတ္တိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုန္နံ ထေရာနံ ဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာသန္ဒိံ ¶ ကုဋိကံ ကတွာတိ အာယသ္မတော အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ သုဒဿနော နာမ မာလာကာရော ဟုတွာ သုမနပုပ္ဖေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေတွာ အညမ္ပိ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုံ ပုညံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ အထ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ ဝဇ္ဇိရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ အဝုဋ္ဌိဘယံ ဗျာဓိဘယံ အမနုဿဘယန္တိ တီဏိ ဘယာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု ¶ ။ တံ သဗ္ဗံ ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘဂဝတိ ပန ဝေသာလိံ ပဝိဋ္ဌေ ဘယေသု စ ဝူပသန္တေသု သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ သမ္ဗဟုလာနံ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယေ စ ဇာတေ အယံ ရာဇကုမာရော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ ယထာ စာယံ ဧဝံ အနန္တရံ ဝုစ္စမာနာ စတ္တာရောပိ ဇနာ။ တေပိ ဟိ ဣမဿ သဟာယဘူတာ လိစ္ဆဝိရာဇကုမာရာ ဧဝံ ဣမိနာဝ နီဟာရေန ပဗ္ဗဇိံသု။ ကဿပသမ္ဗုဒ္ဓကာလေပိ သဟာယာ ဟုတွာ ဣမိနာ သဟေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ အကံသု၊ ပဒုမုတ္တရဿပိ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ ကုသလဗီဇရောပနာဒိံ အကံသူတိ။ တတ္ထာယံ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော သာကေတေ အဉ္ဇနဝနေ သုသာနဋ္ဌာနေ ဝသန္တော ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ မနုဿေဟိ ဆဍ္ဍိတံ ဇိဏ္ဏကံ အာသန္ဒိံ လဘိတွာ တံ စတူသု ပါသာဏေသု ဌပေတွာ ဥပရိ တိရိယဉ္စ တိဏာဒီဟိ ဆာဒေတွာ ဒွါရံ ယောဇေတွာ ဝဿံ ဥပဂတော။ ပဌမမာသေယေဝ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၂၄-၂၈) –

‘‘သုဒဿနောတိ နာမေန၊ မာလာကာရော အဟံ တဒါ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ။

‘‘ဇာတိပုပ္ဖံ ¶ ဂဟေတွာန၊ ပူဇယိံ ပဒုမုတ္တရံ၊

ဝိသုဒ္ဓစက္ခု သုမနော၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ သမဇ္ဈဂံ။

‘‘ဧတိဿာ ပုပ္ဖပူဇာယ၊ စိတ္တဿ ပဏိဓီဟိ စ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘သောဠသာသိံသု ရာဇာနော၊ ဒေဝုတ္တရသနာမကာ၊

ဆတ္တိံသမှိ ဣတော ကပ္ပေ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ယထာလဒ္ဓံ သမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပီတိဝေဂေန ဥဒါနေန္တော ‘‘အာသန္ဒိံ ကုဋိကံ ကတွာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ ¶ ။

၅၅။ တတ္ထ အာသန္ဒိံ ကုဋိကံ ကတွာတိ အာသန္ဒီ နာမ ဒီဃပါဒကံ စတုရဿပီဌံ၊ အာယတံ စတုရဿမ္ပိ အတ္ထိယေဝ၊ ယတ္ထ နိသီဒိတုမေဝ သက္ကာ၊ န နိပဇ္ဇိတုံ ¶ တံ အာသန္ဒိံ ကုဋိကံ ကတွာ ဝါသတ္ထာယ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ကုဋိကံ ကတွာ ယထာ တတ္ထ နိသိန္နဿ ဥတုပရိဿယာဘာဝေန သုခေန သမဏဓမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ၊ ဧဝံ ကုဋိကံ ကတွာ။ ဧတေန ပရမုက္ကံသဂတံ သေနာသနေ အတ္တနော အပ္ပိစ္ဆတံ သန္တုဋ္ဌိဉ္စ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ –

‘‘ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နဿ၊ ဇဏ္ဏုကေနာဘိဝဿတိ၊

အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ၊ ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၅၊ မိ။ ပ။ ၆။၁။၁)၊

အပရေ ‘‘အာသန္ဒိကုဋိက’’န္တိ ပါဌံ ဝတွာ ‘‘အာသန္ဒိပ္ပမာဏံ ကုဋိကံ ကတွာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘အာသနနိသဇ္ဇာဒိဂတေ မနုဿေ ဥဒ္ဒိဿ မဉ္စကဿ ဥပရိ ကတကုဋိကာ အာသန္ဒီ နာမ၊ တံ အာသန္ဒိံ ကုဋိကံ ကတွာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဩဂ္ဂယှာတိ ဩဂါဟေတွာ အနုပဝိသိတွာ။ အဉ္ဇနံ ဝနန္တိ ဧဝံနာမကံ ဝနံ၊ အဉ္ဇနဝဏ္ဏပုပ္ဖဘာဝတော ဟိ အဉ္ဇနာ ဝုစ္စန္တိ ဝလ္လိယော၊ တဗ္ဗဟုလတာယ တံ ဝနံ ‘‘အဉ္ဇနဝန’’န္တိ နာမံ လဘိ။ အပရေ ပန ‘‘အဉ္ဇနာ နာမ မဟာဂစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဉ္ဇနဝနံ ဩဂ္ဂယှ အာသန္ဒိကံ ကုဋိကံ ကတွာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသနန္တိ ဝိဟရတာ မယာတိ ဝစနသေသေနေဝ ယောဇနာ။ ဣဒမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသီတိ။

အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ကော ¶ ကုဋိကာယန္တိ အာယသ္မတော ကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တဿ ‘‘ဥဒကဒါနံ ¶ ဒဿာမီ’’တိ သီတလံ ဥဒကံ ဂဟေတွာ ပီတိသောမနဿဇာတော ဥဒ္ဓမ္မုခေါ ဟုတွာ ဥက္ခိပိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ ပသာဒသံဝဍ္ဎနတ္ထံ အာကာသေ ဌိတောဝ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သော တေန အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ သေသံ အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဿ ဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – အယံ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝိပဿနံ အနုယုဉ္ဇန္တော သာယံ ခေတ္တသမီပေန ဂစ္ဆန္တော ဒေဝေ ဖုသာယန္တေ ခေတ္တပါလကဿ ပုညံ တိဏကုဋိံ ဒိသွာ ပဝိသိတွာ တတ္ထ တိဏသန္ထာရကေ နိသီဒိ ¶ ။ နိသိန္နမတ္တောဝ ဥတုသပ္ပာယံ လဘိတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၂၉-၃၅) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ၊

ဃတာသနံဝ ဇလိတံ၊ အာဒိတ္တံဝ ဟုတာသနံ။

‘‘ပါဏိနာ ဥဒကံ ဂယှ၊ အာကာသေ ဥက္ခိပိံ အဟံ၊

သမ္ပဋိစ္ဆိ မဟာဝီရော၊ ဗုဒ္ဓါ ကာရုဏိကော ဣသိ။

‘‘အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ ပဒုမုတ္တရနာမကော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ဣမိနာ ဒကဒါနေန၊ ပီတိဥပ္ပာဒနေန စ၊

ကပ္ပသတသဟဿမ္ပိ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇတိ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဒွိပဒိန္ဒ၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ၊

ပတ္တောမှိ အစလံ ဌာနံ၊ ဟိတွာ ဇယပရာဇယံ။

‘‘သဟဿရာဇနာမေန၊ တယော တေ စက္ကဝတ္တိနော၊

ပဉ္စသဋ္ဌိကပ္ပသတေ၊ စာတုရန္တာ ဇနာဓိပါ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရေ တတ္ထ နိသိန္နေ ခေတ္တပါလကော အာဂန္တွာ ‘‘ကော ကုဋိကာယ’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ထေရော ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိကာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တယိဒံ ခေတ္တပါလဿ ထေရဿ စ ဝစနံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ –

‘‘ကော ¶ ကုဋိကာယံ ဘိက္ခု ကုဋိကာယံ၊ ဝီတရာဂေါ သုသမာဟိတစိတ္တော၊

ဧဝံ ဇာနာဟိ အာဝုသော၊ အမောဃာ တေ ကုဋိကာ ကတာ’’တိ။ –

တထာရူပေန သင်္ဂီတိံ အာရောပိတံ။

တတ္ထ ကော ကုဋိကာယန္တိ၊ ‘‘ဣမိဿံ ကုဋိကာယံ ကော နိသိန္နော’’တိ ခေတ္တပါလဿ ပုစ္ဆာဝစနံ။ တဿ ဘိက္ခု ကုဋိကာယန္တိ ထေရဿ ပဋိဝစနဒါနံ။ အထ နံ အတ္တနော အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝတော တံ ကုဋိပရိဘောဂံ အနုမောဒါပေတွာ ¶ ဥဠာရံ တမေဝ ပုညံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘ဝီတရာဂေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ဧကော ဘိန္နကိလေသော ဘိက္ခု တေ ကုဋိကာယံ နိသိန္နော၊ တတော ဧဝ သော အဂ္ဂမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နရာဂတာယ ဝီတရာဂေါ အနုတ္တရသမာဓိနာ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သုဋ္ဌု သမာဟိတစိတ္တတာယ သုသမာဟိတစိတ္တော၊ ဣမဉ္စ အတ္ထံ၊ အာဝုသော ခေတ္တပါလ၊ ယထာဟံ ဝဒါမိ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ သဒ္ဒဟ အဓိမုစ္စဿု။ အမောဃာ ¶ တေ ကုဋိကာ ကတာ တယာ ကတာ ကုဋိကာ အမောဃာ အဝဉ္ဈာ သဖလာ သဥဒြယာ၊ ယသ္မာ အရဟတာ ခီဏာသဝေန ပရိဘုတ္တာ။ သစေ တွံ အနုမောဒသိ၊ တံ တေ ဘဝိဿတိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာတိ။

တံ သုတွာ ခေတ္တပါလော ‘‘လာဘာ ဝတ မေ၊ သုလဒ္ဓံ ဝတ မေ၊ ယဿ မေ ကုဋိကာယံ ဧဒိသော အယျော ပဝိသိတွာ နိသီဒတီ’’တိ ပသန္နစိတ္တော အနုမောဒန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဣမံ ပန တေသံ ကထာသလ္လာပံ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သုတွာ အနုမောဒနဉ္စဿ ဉတွာ တမ္ဘာဝိနိံ သမ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တော ခေတ္တပါလံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ အဇ္ဈဘာသိ –

‘‘ဝိဟာသိ ကုဋိယံ ဘိက္ခု၊ သန္တစိတ္တော အနာသဝေါ၊

တေန ကမ္မဝိပါကေန၊ ဒေဝိန္ဒော တွံ ဘဝိဿသိ။

‘‘ဆတ္တိံသက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိဿသိ၊

စတုတ္တိံသက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ၊ ရာဇာ ရဋ္ဌေ ဘဝိဿသိ၊

ရတနကုဋိ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ ဝီတရာဂေါ ဘဝိဿသီ’’တိ။

ကုဋိကာယံ လဒ္ဓဝိသေသတ္တာ ပန ထေရဿ တတော ပဘုတိ ကုဋိဝိဟာရီတွေဝ သမညာ ဥဒပါဒိ။ အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာပိ အဟောသီတိ။

ကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဒုတိယကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

အယမာဟု ¶ ¶ ပုရာဏိယာတိ အာယသ္မတော ကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ပသန္နမာနသော ပရိဠာဟကာလေ နဠဝိလီဝေဟိ ဝိရစိတံ ဗီဇနိံ အဒါသိ။ တံ သတ္ထာ အနုမောဒနဂါထာယ သမ္ပဟံသေသိ။ သေသံ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – အယံ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတွာ အညတရာယ ပုရာဏကုဋိကာယ ဝိဟရန္တော သမဏဓမ္မံ အစိန္တေတွာ၊ ‘‘အယံ ကုဋိကာ ဇိဏ္ဏာ၊ အညံ ကုဋိကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ နဝကမ္မဝသေန စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။ တဿ အတ္ထကာမာ ဒေဝတာ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ဣမံ ဥတ္တာနောဘာသံ ဂမ္ဘီရတ္ထံ ‘‘အယမာဟု’’တိ ဂါထမာဟ။

၅၇။ တတ္ထ ¶ အယန္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ။ အာဟူတိ အဟောသီတိ အတ္ထော။ ဂါထာသုခတ္ထဉှိ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပုရာဏိယာတိ ပုရာတနီ အဒ္ဓဂတာ။ အညံ ပတ္ထယသေ နဝံ ကုဋိန္တိ ဣမိဿာ ကုဋိယာ ပုရာဏဘာဝေန ဇိဏ္ဏတာယ ဣတော အညံ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တနီယတာယ နဝံ ကုဋိံ ပတ္ထယသေ ပတ္ထေသိ အာသီသသိ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပန အာသံ ကုဋိယာ ဝိရာဇယ ပုရာဏိယံ ဝိယ နဝါယမ္ပိ ကုဋိယံ အာသံ တဏှံ အပေက္ခံ ဝိရာဇေဟိ၊ သဗ္ဗသော တတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော ဟောဟိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဒုက္ခာ ဘိက္ခု ပုန နဝါ နာမ ကုဋိ ဘိက္ခု ပုန ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိယမာနာ ဒုက္ခာဝဟတ္တာ ဒုက္ခာ၊ တသ္မာ အညံ နဝံ ဒုက္ခံ အနုပ္ပာဒေန္တော ယထာနိဗ္ဗတ္တာယံ ပုရာဏိယံယေဝ ကုဋိယံ ဌတွာ အတ္တနာ ကတဗ္ဗံ ကရောဟီတိ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – တွံ၊ ဘိက္ခု၊ ‘‘အယံ ပုရာဏီ တိဏကုဋိကာ ဇိဏ္ဏာ’’တိ အညံ နဝံ တိဏကုဋိကံ ကာတုံ ဣစ္ဆသိ၊ န သမဏဓမ္မံ၊ ဧဝံ ဣစ္ဆန္တော ပန ဘာဝနာယ အနနုယုဉ္ဇနေန ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ အနတိဝတ္တနတော အာယတိံ အတ္တဘာဝကုဋိမ္ပိ ပတ္ထေန္တော ကာတုံ ဣစ္ဆန္တောယေဝ နာမ ဟောတိ။ သာ ပန နဝါ တိဏကုဋိ ဝိယ ကရဏဒုက္ခေန တတော ဘိယျောပိ ဇရာမရဏသောကပရိဒေဝါဒိဒုက္ခသံသဋ္ဌတာယ ဒုက္ခာ၊ တသ္မာ တိဏကုဋိယံ ဝိယ အတ္တဘာဝကုဋိယံ အာသံ အပေက္ခံ ဝိရာဇယ သဗ္ဗသော တတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော ဟောဟိ၊ ဧဝံ တေ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ န ဘဝိဿတီတိ။ ဒေဝတာယ စ ဝစနံ သုတွာ ထေရော သံဝေဂဇာတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၃၆-၄၆) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ ¶ ၊ လောကဇေဋ္ဌဿ တာဒိနော၊

တိဏတ္ထရေ နိသိန္နဿ၊ ဥပသန္တဿ တာဒိနော။

‘‘နဠမာလံ ဂဟေတွာန၊ ဗန္ဓိတွာ ဗီဇနိံ အဟံ၊

ဗုဒ္ဓဿ ဥပနာမေသိံ၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော။

‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ သဗ္ဗညူ၊ ဗီဇနိံ လောကနာယကော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ ဣမံ ဂါထံ အဘာသထ။

‘‘ယထာ မေ ကာယော နိဗ္ဗာတိ၊ ပရိဠာဟော န ဝိဇ္ဇတိ၊

တထေဝ တိဝိဓဂ္ဂီဟိ၊ စိတ္တံ တဝ ဝိမုစ္စတု။

‘‘သဗ္ဗေ ဒေဝါ သမာဂစ္ဆုံ၊ ယေ ကေစိ ဝနနိဿိတာ၊

သောဿာမ ဗုဒ္ဓဝစနံ၊ ဟာသယန္တဉ္စ ဒါယကံ။

‘‘နိသိန္နော ဘဂဝါ တတ္ထ၊ ဒေဝသင်္ဃပုရက္ခတော၊

ဒါယကံ သမ္ပဟံသေန္တော၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ဣမိနာ ဗီဇနိဒါနေန၊ စိတ္တဿ ပဏိဓီဟိ စ၊

သုဗ္ဗတော နာမ နာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘တေန ကမ္မာဝသေသေန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

မာလုတော နာမ နာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ။

‘‘ဣမိနာ ဗီဇနိဒါနေန၊ သမ္မာနဝိပုလေန စ၊

ကပ္ပသတသဟဿမ္ပိ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇတိ။

‘‘တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ သုဗ္ဗတာ အဋ္ဌတိံသ တေ၊

ဧကူနတိံသသဟဿေ၊ အဋ္ဌ မာလုတနာမကာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တေ ပန ပတိဋ္ဌိတော ‘‘အယံ မေ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အင်္ကုသဘူတာ’’တိ တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။ သာယေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ။ ကုဋိဩဝါဒေန လဒ္ဓဝိသေသတ္တာ စဿ ကုဋိဝိဟာရီတွေဝ သမညာ အဟောသီတိ။

ဒုတိယကုဋိဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ရမဏီယကုဋိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ရမဏီယာ ¶ ¶ မေ ကုဋိကာတိ အာယသ္မတော ရမဏီယကုဋိကတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုသလဗီဇရောပနံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော အဋ္ဌာရသကပ္ပသတမတ္ထကေ အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဗုဒ္ဓါရဟံ ¶ အာသနံ ဘဂဝတော အဒါသိ။ ပုပ္ဖေဟိ စ ဘဂဝန္တံ ပူဇေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သေသံ အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဿ ဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – အယံ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ အညတရသ္မိံ ဂါမကာဝါသေ ကုဋိကာယံ ဝိဟရတိ၊ သာ ဟောတိ ကုဋိကာ အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ သုပရိကမ္မကတဘိတ္တိဘူမိကာ အာရာမပေါက္ခရဏိရာမဏေယျာဒိသမ္ပန္နာ မုတ္တာဇာလသဒိသဝါလိကာကိဏ္ဏဘူမိဘာဂါ ထေရဿ စ ဝတ္တသမ္ပန္နတာယ သုသမ္မဋ္ဌင်္ဂဏတာဒိနာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ရမဏီယတရာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ သော တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၄၇-၅၂) –

‘‘ကာနနံ ဝနမောဂ္ဂယှ၊ အပ္ပသဒ္ဒံ နိရာကုလံ၊

သီဟာသနံ မယာ ဒိန္နံ၊ အတ္ထဒဿိဿ တာဒိနော။

‘‘မာလာဟတ္ထံ ဂဟေတွာန၊ ကတွာ စ နံ ပဒက္ခိဏံ၊

သတ္ထာရံ ပယိရုပါသိတွာ၊ ပက္ကာမိံ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဒွိပဒိန္ဒ၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ၊

သန္နိဗ္ဗာပေမိ အတ္တာနံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ။

‘‘အဋ္ဌာရသကပ္ပသတေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ သီဟာသနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော သတ္တကပ္ပသတေ၊ သန္နိဗ္ဗာပကခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရေ တတ္ထ ဝိဟရန္တေ ကုဋိကာယ ရမဏီယဘာဝတော ဝိဟာရပေက္ခကာ မနုဿာ တတော တတော အာဂန္တွာ ကုဋိံ ပဿန္တိ ¶ ။ အထေကဒိဝသံ ကတိပယာ ဓုတ္တဇာတိကာ ဣတ္ထိယော တတ္ထ ဂတာ ကုဋိကာယ ရမဏီယဘာဝံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧတ္ထ ဝသန္တော အယံ သမဏော သိယာ အမှေဟိ အာကဍ္ဎနီယဟဒယော’’တိ အဓိပ္ပာယေန – ‘‘ရမဏီယံ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝသနဋ္ဌာနံ။ မယမ္ပိ ရမဏီယရူပါ ပဌမယောဗ္ဗနေ ဌိတာ’’တိ ဝတွာ ဣတ္ထိကုတ္တာဒီနိ ဒဿေတုံ အာရဘိံသု။ ထေရော အတ္တနော ဝီတရာဂဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ရမဏီယာ မေ ကုဋိကာ၊ သဒ္ဓါဒေယျာ မနောရမာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၅၈။ တတ္ထ ရမဏီယာ မေ ကုဋိကာတိ ‘‘ရမဏီယာ တေ၊ ဘန္တေ၊ ကုဋိကာ’’တိ ယံ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ သစ္စံ။ အယံ မမ ဝသနကုဋိကာ ရမဏီယာ မနုညရူပါ၊ သာ စ ခေါ သဒ္ဓါဒေယျာ၊ ‘‘ဧဝရူပါယ ¶ မနာပံ ¶ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒိန္နာယ ဣဒံ နာမ ဖလံ ဟောတီ’’တိ ကမ္မဖလာနိ သဒ္ဒဟိတွာ သဒ္ဓါယ ဓမ္မစ္ဆန္ဒေန ဒါတဗ္ဗတ္တာ သဒ္ဓါဒေယျာ၊ န ဓနေန နိဗ္ဗတ္တိတာ။ သယဉ္စ တထာဒိန္နာနိ သဒ္ဓါဒေယျာနိ ပဿန္တာနံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနဉ္စ မနော ရမေတီတိ မနောရမာ။ သဒ္ဓါဒေယျတ္တာ ဧဝ ဟိ မနောရမာ၊ သဒ္ဓါဒီဟိ ဒေယျဓမ္မံ သက္ကစ္စံ အဘိသင်္ခရိတွာ ဒေန္တိ၊ သဒ္ဓါဒေယျဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ သပ္ပုရိသာ ဒါယကဿ အဝိသံဝါဒနတ္ထမ္ပိ ပယောဂါသယသမ္ပန္နာ ဟောန္တိ၊ န တုမှေဟိ စိန္တိတာကာရေန ပယောဂါသယဝိပန္နာတိ အဓိပ္ပာယော။ န မေ အတ္ထော ကုမာရီဟီတိ ယသ္မာ သဗ္ဗသော ကာမေဟိ ဝိနိဝတ္တိတမာနသော အဟံ၊ တသ္မာ န မေ အတ္ထော ကုမာရီဟိ။ ကပ္ပိယကာရကကမ္မဝသေနပိ ဟိ မာဒိသာနံ ဣတ္ထီဟိ ပယောဇနံ နာမ နတ္ထိ၊ ပဂေဝ ရာဂဝသေန၊ တသ္မာ န မေ အတ္ထော ကုမာရီဟီတိ။ ကုမာရိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥပလက္ခဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မာဒိသဿ နာမ သန္တိကေ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇာဟီတိ အယုတ္တကာရိနီဟိ ယာဝ အပရဒ္ဓဉ္စ တုမှေဟိ သမာနဇ္ဈာသယာနံ ပုရတော အယံ ကိရိယာ သောဘေယျာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယေသံ အတ္ထော တဟိံ ဂစ္ဆထ နာရိယော’’တိ။ တတ္ထ ယေသန္တိ ကာမေသု အဝီတရာဂါနံ။ အတ္ထောတိ ပယောဇနံ။ တဟိန္တိ တတ္ထ တေသံ သန္တိကံ။ နာရိယောတိ အာလပနံ။ တံ သုတွာ ဣတ္ထိယော မင်္ကုဘူတာ ပတ္တက္ခန္ဓာ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ ဂတာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘န မေ အတ္ထော ကုမာရီဟီ’’တိ ကာမေဟိ အနတ္ထိကဘာဝဝစနေနေဝ ထေရေန အရဟတ္တံ ဗျာကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ရမဏီယကုဋိကတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ကောသလဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

သဒ္ဓါယာဟံ ¶ ပဗ္ဗဇိတောတိ အာယသ္မတော ကောသလဝိဟာရိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုသလဗီဇံ ရောပေတွာ တံ တံ ပုညံ အကာသိ။ သေသံ အဉ္ဇနဝနိယတ္ထေရဝတ္ထုသဒိသမေဝ။ အယံ ¶ ပန ဝိသေသော – အယံ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ကောသလရဋ္ဌေ အညတရသ္မိံ ဂါမေ ဧကံ ဥပါသကကုလံ နိဿာယ အရညေ ဝိဟရတိ၊ တံ သော ဥပါသကော ရုက္ခမူလေ ဝသန္တံ ဒိသွာ ကုဋိကံ ကာရေတွာ အဒါသိ။ ထေရော ကုဋိကာယံ ဝိဟရန္တော အာဝါသသပ္ပာယေန သမာဓာနံ လဘိတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၅၃-၆၁) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဝသာမိ ပဏ္ဏသန္ထရေ၊

ဃာသေသု ဂေဓမာပန္နော၊ သေယျသီလော စဟံ တဒါ။

‘‘ခဏန္တာလုကလမ္ဗာနိ ¶ ၊ ဗိဠာလိတက္ကလာနိ စ၊

ကောလံ ဘလ္လာတကံ ဗိလ္လံ၊ အာဟတွာ ပဋိယာဒိတံ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ အာဂစ္ဆိ မမ သန္တိကံ။

‘‘ဥပါဂတံ မဟာနာဂံ၊ ဒေဝဒေဝံ နရာသဘံ၊

ဗိဠာလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ ပတ္တမှိ ဩကိရိံ အဟံ။

‘‘ပရိဘုဉ္ဇိ မဟာဝီရော၊ တောသယန္တော မမံ တဒါ၊

ပရိဘုဉ္ဇိတွာန သဗ္ဗညူ၊ ဣမံ ဂါထံ အဘာသထ။

‘‘သကံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဗိဠာလိံ မေ အဒါ တုဝံ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇသိ။

‘‘စရိမံ ဝတ္တတေ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘စတုပညာသိတော ကပ္ပေ၊ သုမေခလိယ သဝှယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခပ္ပဋိသံဝေဒနေန ဥပ္ပန္နပီတိဝေဂေန ဥဒါနေန္တော ‘‘သဒ္ဓါယာဟံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၅၉။ တတ္ထ သဒ္ဓါယာတိ ဘဂဝတော ဝေသာလိံ ဥပဂမနေ အာနုဘာဝံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧကန္တနိယျာနိကံ ဣဒံ သာသနံ၊ တသ္မာ အဒ္ဓါ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓါဝသေန ပဗ္ဗဇိတော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတော။ အရညေ မေ ကုဋိကာ ကတာတိ တဿာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အနုရူပဝသေန အရညေ ဝသတော မေ ကုဋိကာ ကတာ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုရူပံ အာရညကော ဟုတွာ ဝူပကဋ္ဌော ဝိဟရာမီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တော စ အာတာပီ၊ သမ္ပဇာနော ပတိဿတော’’တိ။ အရညဝါသလဒ္ဓေန ကာယဝိဝေကေန ဇာဂရိယံ အနုယုဉ္ဇန္တော တတ္ထ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တော၊ အာရဒ္ဓဝီရိယတာယ အာတာပီ၊ ပုဗ္ဗဘာဂိယသတိသမ္ပဇညပါရိပူရိယာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တာဓိဂမေန ပညာသတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ အစ္စန္တမေဝ သမ္ပဇာနော ပတိဿတော ဝိဟရာမီတိ အတ္ထော။ အပ္ပမတ္တဘာဝါဒိကိတ္တနေ စဿ ဣဒမေဝ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ ကောသလရဋ္ဌေ စိရနိဝါသိဘာဝေန ပန ကောသလဝိဟာရီတိ သမညာ ဇာတာတိ။

ကောသလဝိဟာရိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တေ ¶ ¶ မေ ဣဇ္ဈိံသု သင်္ကပ္ပာတိ အာယသ္မတော သီဝလိတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ ဌိတော ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ လာဘီနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယာပိ အနာဂတေ ဧဝရူပေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒသဗလံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ သတ္ထု ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ မဟာဒါနံ ဒတွာ ‘‘ဘဂဝါ အဟံ ဣမိနာ အဓိကာရကမ္မေန အညံ သမ္ပတ္တိံ န ပတ္ထေမိ၊ အနာဂတေ ပန ဧကဗုဒ္ဓဿ သာသနေ အဟမ္ပိ တုမှေဟိ သော ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတဘိက္ခု ဝိယ လာဘီနံ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ သတ္ထာ အနန္တရာယံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ တေ ပတ္ထနာ အနာဂတေ ဂေါတမဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။ သောပိ ¶ ကုလပုတ္တော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဝိပဿီဗုဒ္ဓကာလေ ဗန္ဓုမတီနဂရတော အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ ဂါမကေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တသ္မိံ သမယေ ဗန္ဓုမတီနဂရဝါသိနော ရညာ သဒ္ဓိံ သာကစ္ဆိတွာ ဒသဗလဿ ဒါနံ ဒေန္တိ။ တေ ဧကဒိဝသံ သဗ္ဗေဝ ဧကတော ဟုတွာ ဒါနံ ဒေန္တာ ‘‘ကိံ နု ခေါ အမှာကံ ဒါနမုခေ နတ္ထီ’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၇) မဓုဉ္စ ဂုဠဒဓိဉ္စ န အဒ္ဒသံသု။ တေ ‘‘ယတော ကုတောစိ အာဟရိဿာမာ’’တိ ဇနပဒတော နဂရပဝိသနမဂ္ဂေ ပုရိသံ ဌပေသုံ။ တဒါ ဧသ ကုလပုတ္တော အတ္တနော ဂါမတော ဂုဠဒဓိဝါရကံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ကိဉ္စိဒေဝ အာဟရိဿာမီ’’တိ နဂရံ ဂစ္ဆန္တော၊ ‘‘မုခံ ဓောဝိတွာ ဓောတဟတ္ထပါဒေါ ပဝိသိဿာမီ’’တိ ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော နင်္ဂလသီသမတ္တံ နိမ္မက္ခိကံ ဒဏ္ဍကမဓုံ ဒိသွာ ‘‘ပုညေန မေ ဣဒံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဂဟေတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ နာဂရေဟိ ဌပိတပုရိသော တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဘော ပုရိသ၊ ကဿိမံ အာဟရသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ကဿစိ၊ သာမိ၊ ဝိက္ကိဏိတုံ ပန မေ ဣဒံ အာဘတ’’န္တိ။ ‘‘တေန ¶ ဟိ၊ ဘော၊ ဣဒံ ကဟာပဏံ ဂဟေတွာ ဧတံ မဓုဉ္စ ဂုဠဒဓိဉ္စ ဒေဟီ’’တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒံ န ဗဟုမူလံ၊ အယဉ္စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဗဟုံ ဒေတိ၊ ဝီမံသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တတော နံ ‘‘နာဟံ ဧကေန ကဟာပဏေန ဒေမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဒွေ ဂဟေတွာ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ဒွီဟိပိ န ဒေမီ’’တိ။ ဧတေနုပါယေန ဝဍ္ဎေတွာ သဟဿံ ပါပုဏိ။

သော စိန္တေသိ – ‘‘အတိဝဍ္ဎိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဟောတု တာဝ ဣမိနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘ဣဒံ န ဗဟုံ အဂ္ဃနကံ၊ တွဉ္စ ဗဟုံ ဒေသိ၊ ကေန ကမ္မေန ဣဒံ ဂဏှာသီ’’တိ။ ‘‘ဣဓ၊ ဘော၊ နဂရဝါသိနော ရညာ သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈိတွာ ဝိပဿီဒသဗလဿ ဒါနံ ဒေန္တာ ဣဒံ ဒွယံ ဒါနမုခေ အပဿန္တာ ပရိယေသန္တိ၊ သစေ ဣဒံ ဒွယံ န လဘိဿန္တိ၊ နာဂရာနံ ပရာဇယော ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ သဟဿံ ကတွာ ဂဏှာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနေတံ နာဂရာနမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အညေသံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ယဿ ကဿစိ ဒါတုံ အဝါရိတမေတ’’န္တိ။ ‘‘အတ္ထိ ပန ကောစိ နာဂရာနံ ဒါနေ ဧကဒိဝသံ သဟဿံ ဒါတာ’’တိ? ‘‘နတ္ထိ၊ သမ္မာ’’တိ။ ‘‘ဣမေသံ ပန ဒွိန္နံ သဟဿဂ္ဃနကဘာဝံ ¶ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆ၊ နာဂရာနံ အာစိက္ခ ‘ဧကော ပုရိသော ဣမာနိ ဒွေ မူလေန န ဒေတိ သဟတ္ထေနေဝ ဒါတုကာမော၊ တုမှေ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ကာရဏာ ¶ နိဗ္ဗိတက္ကာ ဟောထာ’တိ၊ တွံ ပန မေ ဣမသ္မိံ ဒါနမုခေ ဇေဋ္ဌကဘာဝဿ ကာယသက္ခီ ဟောဟီ’’တိ။ သော ပရိဗ္ဗယတ္ထံ ဂဟိတမာသကေန ပဉ္စကဋုကံ ဂဟေတွာ ¶ စုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဓိတော ကဉ္ဇိယံ ဂဟေတွာ တတ္ထ မဓုပဋလံ ပီဠေတွာ ပဉ္စကဋုကစုဏ္ဏေန ယောဇေတွာ ဧကသ္မိံ ပဒုမိနိပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ တံ သံဝိဒဟိတွာ အာဒါယ ဒသဗလဿ အဝိဒူရဋ္ဌာနေ နိသီဒိ မဟာဇနေန အာဟရိယမာနဿ သက္ကာရဿ အဝိဒူရေ အတ္တနော ပတ္တဝါရံ ဩလောကယမာနော၊ သော ဩကာသံ ဉတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဘဂဝါ အယံ ဥပ္ပန္နဒုဂ္ဂတပဏ္ဏာကာရော၊ ဣမံ မေ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ ပဋိဂ္ဂဏှထာတိ။ သတ္ထာ တဿ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ စတုမဟာရာဇဒတ္တိယေန သေလမယပတ္တေန တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယထာ အဋ္ဌသဋ္ဌိယာ ဘိက္ခုသတသဟဿဿ ဒိယျမာနံ န ခီယတိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာသိ။ သော ကုလပုတ္တော နိဋ္ဌိတဘတ္တကိစ္စံ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌော မေ၊ ဘဂဝါ၊ အဇ္ဇ ဗန္ဓုမတီနဂရဝါသိကေဟိ တုမှာကံ သက္ကာရော အာဟရိယမာနော၊ အဟမ္ပိ ဣမဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဘဝေ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော ဘဝေယျ’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၇)။ သတ္ထာ၊ ‘‘ဧဝံ ဟောတု၊ ကုလပုတ္တာ’’တိ ဝတွာ တဿ စ နဂရဝါသီနဉ္စ ဘတ္တာနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။

သောပိ ကုလပုတ္တော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သုပ္ပဝါသာယ ရာဇဓီတာယ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ သာယံ ပါတဉ္စ ပဏ္ဏာကာရသတာနိ သကဋေနာဒါယ သုပ္ပဝါသာယ ဥပနီယန္တိ။ အထ နံ ပုညဝီမံသနတ္ထံ ဟတ္ထေန ဗီဇပစ္ဆိံ ဖုသာပေန္တိ။ ဧကေကဗီဇတော သလာကသတမ္ပိ သလာကသဟဿမ္ပိ နိဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဧကေကကရီသခေတ္တေ ပဏ္ဏာသမ္ပိ သဋ္ဌိပိ သကဋပ္ပမာဏာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကောဋ္ဌေ ပူရဏကာလေပိ ကောဋ္ဌဒွါရံ ဟတ္ထေန ဖုသာပေန္တိ။ ရာဇဓီတာယ ပုညေန ဂဏှန္တာနံ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနံ ပုန ပူရတိ။ ပရိပုဏ္ဏဘတ္တဘာဇနတောပိ ‘‘ရာဇဓီတာယ ပုည’’န္တိ ဝတွာ ယဿ ကဿစိ ဒေန္တာနံ ယာဝ န ဥက္ကဍ္ဎန္တိ၊ န တာဝ ဘတ္တံ ခီယတိ၊ ဒါရကေ ¶ ကုစ္ဆိဂတေယေဝ သတ္တဝဿာနိ အတိက္ကမိံသု။

ဂဗ္ဘေ ¶ ပန ပရိပက္ကေ သတ္တာဟံ မဟာဒုက္ခံ အနုဘောသိ။ သာ သာမိကံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ပုရေ မရဏာ ဇီဝမာနာဝ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ ပေသေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဣမံ ပဝတ္တိံ သတ္ထု အာရောစေတွာ သတ္ထာရံ နိမန္တေဟိ၊ ယဉ္စ သတ္ထာ ဝဒေတိ၊ တံ သာဓုကံ ဥပလက္ခေတွာ အာဂန္တွာ မယှံ ကထေဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ တဿာ သာသနံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ သတ္ထာ၊ ‘‘သုခိနီ ဟောတု သုပ္ပဝါသာ ကောလိယဓီတာ အရောဂါ၊ အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယတူ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၈) အာဟ။ ရာဇာ တံ သုတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ အတ္တနော ဂါမာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ တဿ ပုရေ အာဂမနာယေဝ သုပ္ပဝါသာယ ကုစ္ဆိတော ¶ ဓမကရဏာ ဥဒကံ ဝိယ ဂဗ္ဘော နိက္ခမိ၊ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နဇနော အဿုမုခေါဝ ဟသိတုံ အာရဒ္ဓါ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌော မဟာဇနော ရညော သာသနံ အာရောစေတုံ အဂမာသိ။

ရာဇာ တေသံ အာဂမနံ ဒိသွာဝ၊ ‘‘ဒသဗလေန ကထိတကထာ နိပ္ဖန္နာ ဘဝိဿတိ မညေ’’တိ စိန္တေသိ။ သော အာဂန္တွာ သတ္ထု သာသနံ ရာဇဓီတာယ အာရောစေသိ။ ရာဇဓီတာ တယာ နိမန္တိတံ ဇီဝိတဘတ္တမေဝ မင်္ဂလဘတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ ဂစ္ဆ သတ္တာဟံ ဒသဗလံ နိမန္တေဟီတိ။ ရာဇာ တထာ အကာသိ။ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ မဟာဒါနံ ပဝတ္တယိံသု။ ဒါရကော သဗ္ဗေသံ ဉာတီနံ သန္တတ္တံ စိတ္တံ နိဗ္ဗာပေန္တော ဇာတောတိ သီဝလိဒါရကောတွေဝဿ နာမံ အကံသု။ သော သတ္တဝဿာနိ ဂဗ္ဘေ ဝသိတတ္တာ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗကမ္မက္ခမော အဟောသိ။ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တော သတ္တမေ ဒိဝသေ တေန သဒ္ဓိံ ကထာသလ္လာပံ အကာသိ။ သတ္ထာပိ ဓမ္မပဒေ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ယောမံ ပလိပထံ ဒုဂ္ဂံ၊ သံသာရံ မောဟမစ္စဂါ၊

တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ဈာယီ၊ အနေဇော အကထံကထီ၊

အနုပါဒါယ နိဗ္ဗုတော၊ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၁၄)၊

အထ နံ ထေရော ဧဝမာဟ – ‘‘ကိံ ပန တယာ ဧဝရူပံ ဒုက္ခရာသိံ အနုဘဝိတွာ ပဗ္ဗဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘လဘမာနော ပဗ္ဗဇေယျံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ သုပ္ပဝါသာ နံ ဒါရကံ ထေရေန ¶ သဒ္ဓိံ ကထေန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ပုတ္တော ဓမ္မသေနာပတိနာ သဒ္ဓိံ ကထေတီ’’တိ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘မယှံ ပုတ္တော တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကိံ ကထေတိ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အတ္တနာ အနုဘူတံ ဂဗ္ဘဝါသဒုက္ခံ ကထေတွာ၊ ‘တုမှေဟိ အနုညာတော ပဗ္ဗဇိဿာမီ’တိ ဝဒတီ’’တိ။ ‘‘သာဓု ¶ ၊ ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗာဇေထ န’’န္တိ။ ထေရော တံ ဝိဟာရံ နေတွာ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေန္တော ‘‘သီဝလိ၊ န တုယှံ အညေန ဩဝါဒေန ကမ္မံ အတ္ထိ၊ တယာ သတ္တ ဝဿာနိ အနုဘူတဒုက္ခမေဝ ပစ္စဝေက္ခာဟီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗာဇနမေဝ တုမှာကံ ဘာရော၊ ယံ ပန မယာ ကာတုံ သက္ကာ၊ တမဟံ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ သော ပန ပဌမကေသဝဋ္ဋိယာ ဩဟာရဏက္ခဏေယေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ၊ ဒုတိယာယ ဩဟာရဏက္ခဏေ သကဒါဂါမိဖလေ၊ တတိယာယ အနာဂါမိဖလေ သဗ္ဗေသံယေဝ ပန ကေသာနံ ဩရောပနဉ္စ အရဟတ္တသစ္ဆိကိရိယာ စ အပစ္ဆာ အပုရိမာ အဟောသိ။ တဿ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စတ္တာရော ပစ္စယာ ယာဝတိစ္ဆကံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ဧတ္ထ ဝတ္ထု သမုဋ္ဌိတံ။

အပရဘာဂေ သတ္ထာ သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ။ ထေရော သတ္ထာရံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယှံ ပုညံ ဝီမံသိဿာမိ၊ ပဉ္စ မေ ဘိက္ခုသတာနိ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဂဏှ သီဝလီ’’တိ။ သော ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ ¶ ဂဟေတွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တော အဋဝိမဂ္ဂံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ ပဌမံ ဒိဋ္ဌနိဂြောဓေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ သတ္တဒိဝသာနိ ဒါနံ အဒါသိ။ ဣတိ သော –

‘‘နိဂြောဓံ ပဌမံ ပဿိ၊ ဒုတိယံ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတံ၊

တတိယံ အစိရဝတိယံ၊ စတုတ္ထံ ဝရသာဂရံ။

‘‘ပဉ္စမံ ဟိမဝန္တံ သော၊ ဆဋ္ဌံ ဆဒ္ဒန္တုပါဂမိ၊

သတ္တမံ ဂန္ဓမာဒနံ၊ အဋ္ဌမံ အထ ရေဝတ’’န္တိ။

သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု သတ္တ သတ္တ ဒိဝသာနေဝ ဒါနံ အဒံသု။ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ ပန နာဂဒတ္တဒေဝရာဇာ နာမ သတ္တသု ဒိဝသေသု ဧကဒိဝသေ ခီရပိဏ္ဍပါတံ အဒါသိ၊ ဧကဒိဝသေ သပ္ပိပိဏ္ဍပါတံ။ ဘိက္ခုသင်္ဃော အာဟ – ‘‘ဣမဿ ဒေဝရညော နေဝ ဓေနုယော ဒုယှမာနာ ပညာယန္တိ၊ န ဒဓိနိမ္မထနံ ¶ ၊ ကုတော တေ ဒေဝရာဇ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ ကဿပဒသဗလဿ ကာလေ ခီရသလာကဘတ္တဒါနဿေတံ ဖလ’’န္တိ ဒေဝရာဇာ အာဟ။ အပရဘာဂေ သတ္ထာ ခဒိရဝနိယရေဝတဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ထေရံ အတ္တနော သာသနေ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။

ဧဝံ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တဿ ပန ဣမဿ ထေရဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဧကစ္စေ အာစရိယာ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဓမ္မသေနာပတိနာ ဩဝါဒေ ဒိန္နေ ယံ ¶ မယာ ကာတုံ သက္ကာ၊ တမဟံ ဇာနိဿာမီတိ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တံ ဒိဝသံယေဝ အညတရံ ဝိဝိတ္တံ ကုဋိကံ ဒိသွာ တံ ပဝိသိတွာ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ သတ္တ ဝဿာနိ အတ္တနာ အနုဘူတံ ဒုက္ခံ အနုဿရိတွာ တဒနုသာရေန အတီတာနာဂတေ တဿ အဝေက္ခန္တဿ အာဒိတ္တာ ဝိယ တယော ဘဝါ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ ဝိပဿနာဝီထိံ ဩတရိ၊ တာဝဒေဝ မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗေပိ အာသဝေ ခေပေန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏီ’’တိ။ ဥဘယထာပိ ထေရဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယေဝ ပကာသိတာ။ ထေရော ပန ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေါ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၃၁-၃၉) –

‘‘ဝရုဏော နာမ နာမေန၊ ဒေဝရာဇာ အဟံ တဒါ၊

ဥပဋ္ဌဟေသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သယောဂ္ဂဗလဝါဟနော။

‘‘နိဗ္ဗုတေ လောကနာထမှိ၊ အတ္ထဒဿီနရုတ္တမေ၊

တူရိယံ သဗ္ဗမာဒါယ၊ အဂမံ ဗောဓိမုတ္တမံ။

‘‘ဝါဒိတေန စ နစ္စေန၊ သမ္မတာဠသမာဟိတော၊

သမ္မုခါ ဝိယ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဥပဋ္ဌိံ ဗောဓိမုတ္တမံ။

‘‘ဥပဋ္ဌဟိတွာ ¶ တံ ဗောဓိံ၊ ဓရဏီရုဟပါဒပံ၊

ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘သကကမ္မာဘိရဒ္ဓါဟံ၊ ပသန္နော ဗောဓိမုတ္တမေ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ နိမ္မာနံ ဥပပဇ္ဇဟံ။

‘‘သဋ္ဌိတူရိယသဟဿာနိ၊ ပရိဝါရေန္တိ မံ သဒါ၊

မနုဿေသု စ ဒေဝေသု၊ ဝတ္တမာနံ ဘဝါဘဝေ။

‘‘တိဝိဓဂ္ဂီ နိဗ္ဗုတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။

‘‘သုဗာဟူ နာမ နာမေန၊ စတုတ္တိံသာသု ခတ္တိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ ပဉ္စကပ္ပသတေ ဣတော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒနေန ပီတိဝေဂေန ဥဒါနေန္တော ‘‘တေ မေ ဣဇ္ဈိံသု သင်္ကပ္ပာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၆၀။ တတ္ထ တေ မေ ဣဇ္ဈိံသု သင်္ကပ္ပာ၊ ယဒတ္ထော ပါဝိသိံ ကုဋိံ၊ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိံ ပစ္စေသန္တိ ယေ ပုဗ္ဗေ မယာ ကာမသင်္ကပ္ပာဒီနံ သမုစ္ဆေဒကရာ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒယော အဘိပတ္ထိတာယေဝ ‘‘ကဒါ နု ခွာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမိ၊ ယဒရိယာ ဧတရဟိ ¶ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တီ’’တိ၊ ဝိမုတ္တာဓိပ္ပာယသညိတာ ဝိမုတ္တိံ ဥဒ္ဒိဿ သင်္ကပ္ပာ မနောရထာ အဘိဏှသော အပ္ပမတ္တာ ယဒတ္ထော ယံပယောဇနော ယေသံ နိပ္ဖာဒနတ္ထံ ကုဋိံ သုညာဂါရံ ဝိပဿိတုံ ပါဝိသိံ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဖလဝိမုတ္တိဉ္စ ပစ္စေသန္တော၊ ဂဝေသန္တော တေ မေ ဣဇ္ဈိံသု တေ သဗ္ဗေဝ ဣဒါနိ မယှံ ဣဇ္ဈိံသု သမိဇ္ဈိံသု၊ နိပ္ဖန္နကုသလသင်္ကပ္ပော ပရိပုဏ္ဏမနောရထော ဇာတောတိ အတ္ထော။ တေသံ သမိဒ္ဓဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘မာနာနုသယမုဇ္ဇဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ မာနာနုသယမုဇ္ဇဟံ ပဇဟိံ သမုစ္ဆိန္ဒိံ၊ တသ္မာ တေ မေ သင်္ကပ္ပာ ဣဇ္ဈိံသူတိ ယောဇနာ။ မာနာနုသယေ ဟိ ပဟီနေ အပ္ပဟီနော နာမ အနုသယော နတ္ထိ၊ အရဟတ္တဉ္စ အဓိဂတမေဝ ဟောတီတိ မာနာနုသယပ္ပဟာနံ ယထာဝုတ္တသင်္ကပ္ပသမိဒ္ဓိယာ ကာရဏံ ကတွာ ဝုတ္တံ။

သီဝလိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဿတိ ¶ ပဿောတိ အာယသ္မတော ဝပ္ပတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ‘‘အသုကော စ အသုကော စ ထေရော သတ္ထု ပဌမံ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာ အဟေသု’’န္တိ ထောမနံ သုတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ – ‘‘အဟမ္ပိ ဘဂဝါ အနာဂတေ တာဒိသဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပဌမံ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ အညတရော ဘဝေယျ’’န္တိ၊ သတ္ထု ¶ သန္တိကေ သရဏဂမနဉ္စ ပဝေဒေသိ။ သော ယာဝဇီဝံ ပုညာနိ ကတွာ တတော စုတော ဒေဝမနုဿေသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝါသေဋ္ဌဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝပ္ပောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော အသိတေန ဣသိနာ ‘‘သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော သဗ္ဗညူ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကတော ကောဏ္ဍညပ္ပမုခေဟိ ဗြာဟ္မဏပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ‘‘တသ္မိံ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တေ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ အမတံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရန္တံ မဟာသတ္တံ ဆဗ္ဗဿာနိ ပဓာနံ ပဒဟန္တံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ဩဠာရိကာဟာရပရိဘောဂေန နိဗ္ဗိဇ္ဇိတွာ ဣသိပတနံ ဂတော။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ သတ္ထာရာ သတ္တသတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ဣသိပတနံ ¶ ဂန္တွာ ဓမ္မစက္ကေ ပဝတ္တိတေ ပါဋိပဒဒိဝသေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော ပဉ္စမိယံ ပက္ခဿ အညာသိကောဏ္ဍညာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၂၀-၃၀) –

‘‘ဥဘိန္နံ ဒေဝရာဇူနံ၊ သင်္ဂါမော သမုပဋ္ဌိတော၊

အဟောသိ သမုပဗျူဠှော၊ မဟာဃောသော အဝတ္တထ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ သံဝေဇေသိ မဟာဇနံ။

‘‘သဗ္ဗေ ဒေဝါ အတ္တမနာ၊ နိက္ခိတ္တကဝစာဝုဓာ၊

သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ဧကဂ္ဂါသိံသု တာဝဒေ။

‘‘မယှံ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ ဝါစာသဘိမုဒီရယိ၊

အနုကမ္ပကော လောကဝိဒူ၊ နိဗ္ဗာပေသိ မဟာဇနံ။

‘‘ပဒုဋ္ဌစိတ္တော ¶ မနုဇော၊ ဧကပါဏံ ဝိဟေဌယံ၊

တေန စိတ္တပ္ပဒေါသေန၊ အပါယံ ဥပပဇ္ဇတိ။

‘‘သင်္ဂါမသီသေ နာဂေါဝ၊ ဗဟူ ပါဏေ ဝိဟေဌယံ၊

နိဗ္ဗာပေထ သကံ စိတ္တံ၊ မာ ဟညိတ္ထော ပုနပ္ပုနံ။

‘‘ဒွိန္နမ္ပိ ယက္ခရာဇူနံ၊ သေနာ သာ ဝိမှိတာ အဟု၊

သရဏဉ္စ ဥပါဂစ္ဆုံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ သုတာဒိနံ။

‘‘သညာပေတွာန ဇနတံ၊ ပဒမုဒ္ဓရိ စက္ခုမာ၊

ပေက္ခမာနောဝ ဒေဝေဟိ၊ ပက္ကာမိ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘ပဌမံ ¶ သရဏံ ဂစ္ဆိံ၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘မဟာဒုန္ဒုဘိနာမာ စ၊ သောဠသာသုံ ရထေသဘာ၊

တိံသကပ္ပသဟဿမှိ၊ ရာဇာနော စက္ကဝတ္တိနော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခဏမုခေန သတ္ထု ဂုဏမဟန္တတံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘ဤဒိသံ နာမ သတ္ထာရံ ဗာဟုလိကာဒိဝါဒေန သမုဒါစရိမှ။ အဟော ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ နာမ အန္ဓကရဏော အစက္ခုကရဏော အရိယဘာဝေါယေဝ စက္ခုကရဏော’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဿတိ ပဿော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၆၁။ တတ္ထ ပဿတိ ပဿောတိ ပဿတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဓမ္မေ အဝိပရီတံ ဇာနာတိ ဗုဇ္ဈတီတိ ပဿော၊ ဒဿနသမ္ပန္နော အရိယော၊ သော ပဿန္တံ အဝိပရီတဒဿာဝိံ ‘‘အယံ အဝိပရီတဒဿာဝီ’’တိ ပဿတိ ပညာစက္ခုနာ ဓမ္မာဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော ဇာနာတိ။ န ကေဝလံ ပဿန္တမေဝ၊ အထ ခေါ အပဿန္တဉ္စ ပဿတိ၊ ယော ပညာစက္ခုဝိရဟိတော ဓမ္မေ ယထာသဘာဝတော န ပဿတိ၊ တမ္ပိ အပဿန္တံ ပုထုဇ္ဇနံ ‘‘အန္ဓော ဝတာယံ ဘဝံ အစက္ခုကော’’တိ အတ္တနော ပညာစက္ခုနာ ပဿတိ။ အပဿန္တော အပဿန္တံ၊ ပဿန္တဉ္စ န ပဿတီတိ အပဿန္တော ပညာစက္ခုရဟိတော အန္ဓဗာလော တာဒိသံ အန္ဓဗာလံ အယံ ဓမ္မာဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော န ပဿတီတိ ယထာ အပဿန္တံ န ပဿတိ န ဇာနာတိ၊ ဧဝံ အတ္တနော ပညာစက္ခုနာ ဓမ္မာဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော ပဿန္တဉ္စ ပဏ္ဍိတံ ‘‘အယံ ဧဝံဝိဓော’’တိ န ပဿတိ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ အဟမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဒဿနရဟိတော သကလံ ဉေယျံ ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ပဿန္တံ ဘဂဝန္တံ အပဿန္တမ္ပိ ပူရဏာဒိံ ယထာသဘာဝတော န ပဿိံ၊ ဣဒါနိ ပန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန သမ္ပန္နော ဥဘယေပိ ယထာသဘာဝတော ပဿာမီတိ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗေသု အတ္တနော အဝိပရီတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။

ဝပ္ပတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဧကကာ ¶ ¶ ¶ မယံ အရညေတိ အာယသ္မတော ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော နာဂပုပ္ဖကေသရေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အမစ္စကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝဇ္ဇိပုတ္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဘဂဝတော ဝေသာလိဂမနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝိဟရတိ။ တေန စ သမယေန ဝေသာလိယံ ဥဿဝေါ အဟောသိ။ တတ္ထ တတ္ထ နစ္စဂီတဝါဒိတံ ပဝတ္တတိ၊ မဟာဇနော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဥဿဝသမ္ပတ္တိံ ပစ္စနုဘောတိ၊ တံ သုတွာ သော ဘိက္ခု အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တော ဝိဝေကံ ဝဇ္ဇမာနော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အတ္တနော အနဘိရတိံ ပကာသေန္တော –

‘‘ဧကကာ မယံ အရညေ ဝိဟရာမ၊ အပဝိဒ္ဓံဝ ဝနသ္မိံ ဒါရုကံ၊

ဧတာဒိသိကာယ ရတ္တိယာ၊ ကော သု နာမ အမှေဟိ ပါပိယော’’တိ။ – ဂါထမာဟ၊

တံ သုတွာ ဝနသဏ္ဍေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ တံ ဘိက္ခုံ အနုကမ္ပမာနာ ‘‘ယဒိပိ၊ တွံ ဘိက္ခု၊ အရညဝါသံ ဟီဠေန္တော ဝဒသိ၊ ဝိဝေကကာမာ ပန ဝိဒ္ဒသုနော တံ ဗဟု မညန္တိယေဝါ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တီ –

‘‘ဧကကော တွံ အရညေ ဝိဟရသိ၊ အပဝိဒ္ဓံဝ ဝနသ္မိံ ဒါရုကံ၊

တဿ တေ ဗဟုကာ ပိဟယန္တိ၊ နေရယိကာ ဝိယ သဂ္ဂဂါမိန’’န္တိ။ –

ဂါထံ ဝတွာ၊ ‘‘ကထဉှိ နာမ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ နိယျာနိကေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အနိယျာနိကံ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေဿသီ’’တိ သန္တဇ္ဇေန္တီ သံဝေဇေသိ ¶ ။ ဧဝံ သော ဘိက္ခု တာယ ဒေဝတာယ သံဝေဇိတော ကသာဘိဟတော ဝိယ ဘဒြော အဿာဇာနီယော ဝိပဿနာဝီထိံ ¶ ဩတရိတွာ နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၁။၆၂-၆၆) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သတရံသိံဝ ဘာဏုမံ၊

ဩဘာသေန္တံ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဥဠုရာဇံဝ ပူရိတံ။

‘‘ပုရက္ခတံ ¶ သာဝကေဟိ၊ သာဂရေဟေဝ မေဒနိံ၊

နာဂံ ပဂ္ဂယှ ရေဏူဟိ၊ ဝိပဿိဿာဘိရောပယိံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ရေဏုမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ပဏ္ဏတာလီသိတော ကပ္ပေ၊ ရေဏု နာမာသိ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ‘‘အယံ မေ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အင်္ကုသော ဇာတော’’တိ အတ္တနော ဒေဝတာယ စ ဝုတ္တနယံ သံကဍ္ဎိတွာ –

‘‘ဧကကာ မယံ အရညေ ဝိဟရာမ၊ အပဝိဒ္ဓံဝ ဝနသ္မိံ ဒါရုကံ၊

တဿ မေ ဗဟုကာ ပိဟယန္တိ၊ နေရယိကာ ဝိယ သဂ္ဂဂါမိန’’န္တိ။ –

တဿတ္ထော – အနပေက္ခဘာဝေန ဝနေ ဆဍ္ဍိတဒါရုက္ခဏ္ဍံ ဝိယ ယဒိပိ မယံ ဧကကာ ဧကာကိနော အသဟာယာ ဣမသ္မိံ အရညေ ဝိဟရာမ၊ ဧဝံ ဝိဟရတော ပန တဿ မေ ဗဟုကာ ပိဟယန္တိ မံ ဗဟူ အတ္ထကာမရူပါ ကုလပုတ္တာ အဘိပတ္ထေန္တိ၊ ‘‘အဟော ဝတဿ မယမ္ပိ ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရော ဝိယ ဃရဗန္ဓနံ ပဟာယ အရညေ ဝိဟရေယျာမာ’’တိ။ ယထာ ကိံ? နေရယိကာ ဝိယ သဂ္ဂဂါမိနံ၊ ယထာ နာမ နေရယိကာ အတ္တနော ပါပကမ္မေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာ သဂ္ဂဂါမီနံ သဂ္ဂူပဂါမီနံ ပိဟယန္တိ – ‘‘အဟော ဝတ မယမ္ပိ နိရယဒုက္ခံ ပဟာယ သဂ္ဂသုခံ ပစ္စနုဘဝေယျာမာ’’တိ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ¶ စ အတ္တနိ ဂရုဗဟုဝစနပ္ပယောဂဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဧကကာ မယံ ဝိဟရာမာ’’တိ ပုန တဿ အတ္ထဿ ဧကတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘တဿ မေ’’တိ ဧကဝစနပ္ပယောဂေါ ကတော။ ‘‘တဿ မေ’’၊ ‘‘သဂ္ဂဂါမိန’’န္တိ စ ဥဘယမ္ပိ ‘ပိဟယန္တီ’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒါနနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တံ အဘိပတ္ထေန္တီတိ စ တာဒိသေ အရညဝါသာဒိဂုဏေ အဘိပတ္ထေန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တဿ မေတိ ဝါ တဿ မမ သန္တိကေ ဂုဏေတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝဇ္ဇိပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စုတာ ¶ ¶ ပတန္တီတိ အာယသ္မတော ပက္ခတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ယက္ခသေနာပတိ ဟုတွာ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဒိဗ္ဗဝတ္ထေန ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သက္ကေသု ဒေဝဒဟနိဂမေ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ‘‘သမ္မောဒကုမာရော’’တိဿ နာမံ အဟောသိ။ အထဿ ဒဟရကာလေ ဝါတရောဂေန ပါဒါ န ဝဟိံသု။ သော ကတိပယံ ကာလံ ပီဌသပ္ပီ ဝိယ ဝိစရိ။ တေနဿ ပက္ခောတိ သမညာ ဇာတာ။ ပစ္ဆာ အရောဂကာလေပိ တထေဝ နံ သဉ္ဇာနန္တိ၊ သော ဘဂဝတော ဉာတိသမာဂမေ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ အညတရော ကုလလော မံသပေသိံ အာဒါယ အာကာသေန ဂစ္ဆတိ၊ တံ ဗဟူ ကုလလာ အနုပတိတွာ ပါတေသုံ။ ပါတိတံ မံသပေသိံ ဧကော ကုလလော အဂ္ဂဟေသိ။ တံ အညော အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိ၊ တံ ဒိသွာ ထေရော ‘‘ယထာယံ မံသပေသိ၊ ဧဝံ ကာမာ နာမ ဗဟုသာဓာရဏာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ’’တိ – ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ မနသိကရောန္တော ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ¶ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၁-၁၀) –

‘‘ဝိပဿီ နာမ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

အဋ္ဌသဋ္ဌိသဟဿေဟိ၊ ပါဝိသိ ဗန္ဓုမံ တဒါ။

‘‘နဂရာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ အဂမံ ဒီပစေတိယံ၊

အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ။

‘‘စုလ္လာသီတိသဟဿာနိ၊ ယက္ခာ မယှံ ဥပန္တိကေ၊

ဥပဋ္ဌဟန္တိ သက္ကစ္စံ၊ ဣန္ဒံဝ တိဒသာ ဂဏာ။

‘‘ဘဝနာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ ဒုဿံ ပဂ္ဂယှဟံ တဒါ၊

သိရသာ အဘိဝါဒေသိံ၊ တဉ္စာဒါသိံ မဟေသိနော။

‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါ အဟော ဓမ္မော၊ အဟော နော သတ္ထု သမ္ပဒါ၊

ဗုဒ္ဓဿ အာနုဘာဝေန၊ ဝသုဓာယံ ပကမ္ပထ။

‘‘တဉ္စ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ၊ အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊

ဗုဒ္ဓေ စိတ္တံ ပသာဒေမိ၊ ဒွိပဒိန္ဒမှိ တာဒိနေ။

‘‘သောဟံ ¶ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဒုဿံ ဒတွာန သတ္ထုနော၊

သရဏဉ္စ ဥပါဂစ္ဆိံ၊ သာမစ္စော သပရိဇ္ဇနော။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော ပန္နရသေ ကပ္ပေ၊ သောဠသာသုံ သုဝါဟနာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ယဒေဝ သံဝေဂဝတ္ထုံ အင်္ကုသံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အညာ အဓိဂတာ၊ တဿ သံကိတ္တနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘စုတာ ပတန္တီ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၆၃။ တတ္ထ စုတာတိ ဘဋ္ဌာ။ ပတန္တီတိ အနုပတန္တိ။ ပတိတာတိ ¶ စဝနဝသေန ဘူမိယံ ပတိတာ၊ အာကာသေ ဝါ သမ္ပတနဝသေန ပတိတာ။ ဂိဒ္ဓါတိ ဂေဓံ အာပန္နာ ¶ ။ ပုနရာဂတာတိ ပုနဒေဝ ဥပဂတာ။ စ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပတန္တိ အနုပတန္တိ စ ဣဓ ကုလလာ၊ ဣတရဿ မုခတော စုတာ စ မံသပေသိ၊ စုတာ ပန သာ ဘူမိယံ ပတိတာ စ၊ ဂိဒ္ဓါ ဂေဓံ အာပန္နာ သဗ္ဗေဝ ကုလလာ ပုနရာဂတာ။ ယထာ စိမေ ကုလလာ၊ ဧဝံ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမန္တာ သတ္တာ ယေ ကုသလဓမ္မတော စုတာ၊ တေ ပတန္တိ နိရယာဒီသု၊ ဧဝံ ပတိတာ စ၊ သမ္ပတ္တိဘဝေ ဌိတာ တတ္ထ ကာမသုခါနုယောဂဝသေန ကာမဘဝေ ရူပါရူပဘဝေသု စ ဘဝနိကန္တိဝသေန ဂိဒ္ဓါ စ ပုနရာဂတာ ဘဝတော အပရိမုတ္တတ္တာ တေန တေန ဘဝဂါမိနာ ကမ္မေန တံ တံ ဘဝသညိတံ ဒုက္ခံ အာဂတာ ဧဝ၊ ဧဝံဘူတာ ဣမေ သတ္တာ။ မယာ ပန ကတံ ကိစ္စံ ပရိညာဒိဘေဒံ သောဠသဝိဓမ္ပိ ကိစ္စံ ကတံ၊ န ဒါနိ တံ ကာတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ ရတံ ရမ္မံ ရမိတဗ္ဗံ အရိယေဟိ သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋံ နိဗ္ဗာနံ ရတံ အဘိရတံ ရမ္မံ။ တေန စ သုခေနနွာဂတံ သုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခေန အနုအာဂတံ ဥပဂတံ အစ္စန္တသုခံ နိဗ္ဗာနံ၊ သုခေန ဝါ သုခါပဋိပဒါဘူတေန ဝိပဿနာသုခေန မဂ္ဂသုခေန စ အနွာဂတံ ဖလသုခံ နိဗ္ဗာနသုခဉ္စာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပက္ခတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝိမလကောဏ္ဍညတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဒုမဝှယာယ ဥပ္ပန္နောတိ ဝိမလကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ¶ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဝိဘဝသမ္ပန္နေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ မဟတိယာ ပရိသာယ ပရိဝုတံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော စတူဟိ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖေဟိ ပူဇေသိ။ ဘဂဝါ တဿ ပသာဒသံဝဍ္ဎနတ္ထံ တထာရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခါရေသိ၊ ယထာ သုဝဏ္ဏာဘာ သကလံ တံ ပဒေသံ ဩတ္ထရတိ။ တံ ဒိသွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသော ဟုတွာ ¶ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ တံ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ အဝိဇဟန္တော ကေနစိ ရောဂေန ကာလံ ကတွာ တုသိတေသု ဥပပန္နော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇာနံ ¶ ဗိမ္ဗိသာရံ ပဋိစ္စ အမ္ဗပါလိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ရာဇာ ဟိ ဗိမ္ဗိသာရော တရုဏကာလေ အမ္ဗပါလိယာ ရူပသမ္ပတ္တိံ သုတွာ သဉ္ဇာတာဘိလာသော ကတိပယမနုဿပရိဝါရော အညာတကဝေသေန ဝေသာလိံ ဂန္တွာ ဧကရတ္တိံ တာယ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တဒါ အယံ တဿာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သာ စ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ တဿ အာရောစေသိ။ ရာဇာပိ အတ္တာနံ ဇာနာပေတွာ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ဒတွာ ပက္ကာမိ။ သာ ဂဗ္ဘဿ ပရိပါကမနွာယ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ၊ ‘‘ဝိမလော’’တိဿ နာမံ အဟောသိ၊ ပစ္ဆာ ဝိမလကောဏ္ဍညောတိ ပညာယိတ္ထ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတော ဝေသာလိဂမနေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၄၀-၄၈) –

‘‘ဝိပဿီ နာမ ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

နိသိန္နော ဇနကာယဿ၊ ဒေသေသိ အမတံ ပဒံ။

‘‘တဿာဟံ ဓမ္မံ သုတွာန၊ ဒွိပဒိန္နဿ တာဒိနော၊

သောဏ္ဏပုပ္ဖာနိ စတ္တာရိ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ အာသိ၊ ယာဝတာ ပရိသာ တဒါ၊

ဗုဒ္ဓါဘာ စ သုဝဏ္ဏာဘာ၊ အာလောကော ဝိပုလော အဟု။

‘‘ဥဒဂ္ဂစိတ္တော သုမနော၊ ဝေဒဇာတော ကတဉ္ဇလီ၊

ဝိတ္တိသဉ္ဇနနော တေသံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခါဝဟော။

‘‘အာယာစိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဝန္ဒိတွာန စ သုဗ္ဗတံ၊

ပါမောဇ္ဇံ ဇနယိတွာန၊ သကံ ဘဝနုပါဂမိံ။

‘‘ဘဝနေ ဥပဝိဋ္ဌောဟံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ အနုဿရိံ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ တုသိတံ ဥပပဇ္ဇဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သောဠသာသိံသု ¶ ရာဇာနော၊ နေမိသမ္မတနာမကာ၊

တေတာလီသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အညာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ဒုမဝှယာယာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၆၄။ တတ္ထ ဒုမဝှယာယာတိ ဒုမေန အမ္ဗေန အဝှာတဗ္ဗာယ၊ အမ္ဗပါလိယာတိ အတ္ထော။ အာဓာရေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဥပ္ပန္နောတိ တဿာ ကုစ္ဆိယံ ဥပ္ပန္နော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော စ။ ဇာတော ပဏ္ဍရကေတုနာတိ ဓဝလဝတ္ထဓဇတ္တာ ‘‘ပဏ္ဍရကေတူ’’တိ ပညာတေန ဗိမ္ဗိသာရရညာ ဟေတုဘူတေန ဇာတော၊ တံ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပန္နောတိ ဝါ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိဒဿနံ။ တတော ဟိ ဇာတောတိ အဘိဇာတိဒဿနံ။ ဝိဇာယနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ လောကေ ဇာတဝေါဟာရော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒုမဝှယာယ ဥပ္ပန္နော’’တိ ဣမိနာ အတ္တုက္ကံသနဘာဝံ အပနေတိ၊ အနေကပတိပုတ္တာနမ္ပိ ဝိသေသာဓိဂမသမ္ဘဝဉ္စ ဒီပေတိ။ ‘‘ဇာတော ပဏ္ဍရကေတုနာ’’တိ ဣမိနာ ¶ ဝိညာတပိတိကဒဿနေန ပရဝမ္ဘနံ အပနေတိ။ ကေတုဟာတိ မာနပ္ပဟာယီ။ မာနော ဟိ ဥဏ္ဏတိလက္ခဏတ္တာ ကေတု ဝိယာတိ ကေတု။ တထာ ဟိ သော ‘‘ကေတုကမျတာပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကေတုနာယေဝါတိ ပညာယ ဧဝ။ ပညာ ဟိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေသု အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန မာရသေနပ္ပမဒ္ဒနေန ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန စ အရိယာနံ ဓဇာ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မော ဟိ ဣသိနံ ဓဇော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၁၊ အ။ နိ။ ၄။၄၈၊ ဇာ။ ၂။၂၁။၄၉၄)။ မဟာကေတုံ ပဓံသယီတိ မဟာဝိသယတာယ မဟန္တာ၊ သေယျမာနဇာတိမာနာဒိဘေဒတော ဗဟဝေါ စ မာနပ္ပကာရာ၊ ဣတရေ စ ကိလေသဓမ္မာ သမုဿိတဋ္ဌေန ကေတု ဧတဿာတိ မဟာကေတု မာရော ပါပိမာ။ တံ ဗလဝိဓမနဝိသယာတိက္ကမနဝသေန အဘိဘဝိ နိဗ္ဗိသေဝနံ အကာသီတိ။ ‘‘မဟာကေတုံ ပဓံသယီ’’တိ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ဒဿေန္တော အညာပဒေသေန အရဟတ္တံ ဗျာကာသိ။

ဝိမလကောဏ္ဍညတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဥက္ခေပကတဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဥက္ခေပကတဝစ္ဆဿာတိ အာယသ္မတော ဥက္ခေပကတဝစ္ဆတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိဿ ¶ မာဠံ ကရောန္တဿ ပူဂဿ ဧကတ္ထမ္ဘံ အလဘန္တဿ ထမ္ဘံ ဒတွာ သဟာယကိစ္စံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ¶ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝစ္ဆောတိဿ ဂေါတ္တတော အာဂတနာမံ။ သော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကောသလရဋ္ဌေ ဂါမကာဝါသေ ဝသန္တော အာဂတာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတိ။ ‘‘အယံ ¶ ဝိနယော ဣဒံ သုတ္တန္တံ အယံ အဘိဓမ္မော’’တိ ပန ပရိစ္ဆေဒံ န ဇာနာတိ။ အထေကဒိဝသံ အာယသ္မန္တံ ဓမ္မသေနာပတိံ ပုစ္ဆိတွာ ယထာပရိစ္ဆေဒံ သဗ္ဗံ သလ္လက္ခေသိ။ ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ ပုဗ္ဗေပိ ပိဋကာဒိသမညာ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မေ ဝဝတ္ထိတာ ဧဝ၊ ယတော ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာဒိဝေါဟာရော။ သော တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှန္တော ပရိပုစ္ဆန္တော တတ္ထ ဝုတ္တေ ရူပါရူပဓမ္မေ သလ္လက္ခေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ သမ္မသန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၂။၁၃-၂၆) –

‘‘သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော၊ မဟာပူဂဂဏော အဟု၊

သရဏံ ဂတာ စ တေ ဗုဒ္ဓံ၊ သဒ္ဒဟန္တိ တထာဂတံ။

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ဂမ္မ မန္တေတွာ၊ မာဠံ ကုဗ္ဗန္တိ သတ္ထုနော၊

ဧကတ္ထမ္ဘံ အလဘန္တာ၊ ဝိစိနန္တိ ဗြဟာဝနေ။

‘‘တေဟံ အရညေ ဒိသွာန၊ ဥပဂမ္မ ဂဏံ တဒါ၊

အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ ပဋိပုစ္ဆိံ ဂဏံ အဟံ။

‘‘တေ မေ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကံသု၊ သီလဝန္တော ဥပါသကာ၊

မာဠံ မယံ ကတ္တုကာမာ၊ ဧကတ္ထမ္ဘော န လဗ္ဘတိ။

‘‘ဧကတ္ထမ္ဘံ မမံ ဒေထ၊ အဟံ ဒဿာမိ သတ္ထုနော၊

အာဟရိဿာမဟံ ထမ္ဘံ၊ အပ္ပောဿုက္ကာ ဘဝန္တု တေ။

‘‘တေ မေ ထမ္ဘံ ပဝေစ္ဆိံသု၊ ပသန္နာ တုဋ္ဌမာနသာ၊

တတော ပဋိနိဝတ္တိတွာ၊ အဂမံသု သကံ ဃရံ။

‘‘အစိရံ ဂတေ ပူဂဂဏေ၊ ထမ္ဘံ အဟာသဟံ တဒါ၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပဌမံ ဥဿပေသဟံ။

‘‘တေန ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဝိမာနံ ဥပပဇ္ဇဟံ၊

ဥဗ္ဗိဒ္ဓံ ဘဝနံ မယှံ၊ သတ္တဘူမံ သမုဂ္ဂတံ။

‘‘ဝဇ္ဇမာနာသု ဘေရီသု၊ ပရိစာရေမဟံ သဒါ၊

ပဉ္စပညာသကပ္ပမှိ၊ ရာဇာ အာသိံ ယသောဓရော။

‘‘တတ္ထာပိ ဘဝနံ မယှံ၊ သတ္တဘူမံ သမုဂ္ဂတံ၊

ကူဋာဂါရဝရူပေတံ၊ ဧကတ္ထမ္ဘံ မနောရမံ။

‘‘ဧကဝီသတိကပ္ပမှိ ¶ ၊ ဥဒေနော နာမ ခတ္တိယော၊

တတြာပိ ဘဝနံ မယှံ၊ သတ္တဘူမံ သမုဂ္ဂတံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

အနုဘောမိ သုခံ သဗ္ဗံ၊ ဧကတ္ထမ္ဘဿိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ထမ္ဘမဒဒံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဧကတ္ထမ္ဘဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ကတကိစ္စတ္တာ အကိလာသုဘာဝေ ဌိတော အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂတာနံ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝီမံသိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသေန္တော စ ဧကဒိဝသံ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေန္တော –

‘‘ဥက္ခေပကတဝစ္ဆဿ၊ သင်္ကလိတံ ဗဟူဟိ ဝဿေဟိ၊

တံ ဘာသတိ ဂဟဋ္ဌာနံ၊ သုနိသိန္နော ဥဠာရပါမောဇ္ဇော’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ဥက္ခေပကတဝစ္ဆဿာတိ ကတဥက္ခေပဝစ္ဆဿ၊ ဘိက္ခုနော သန္တိကေ ဝိသုံ ဝိသုံ ဥဂ္ဂဟိတံ ဝိနယပဒေသံ သုတ္တပဒေသံ အဘိဓမ္မပဒေသဉ္စ ယထာပရိစ္ဆေဒံ ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မာနံယေဝ ဥပရိ ခိပိတွာ သဇ္ဈာယနဝသေန တတ္ထ တတ္ထေဝ ပက္ခိပိတွာ ဌိတဝစ္ဆေနာတိ အတ္ထော ကရဏတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ သင်္ကလိတံ ဗဟူဟိ ဝဿေဟီတိ ဗဟုကေဟိ သံဝစ္ဆရေဟိ သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန ဟဒယေ ဌပိတံ။ ‘‘သင်္ခလိတ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သင်္ခလိတံ ဝိယ ကတံ ဧကာဗဒ္ဓဝသေန ¶ ဝါစုဂ္ဂတံ ¶ ကတံ။ ယံ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ ဝစနသေသော။ တန္တိ တံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဘာသတိ ကထေတိ။ ဂဟဋ္ဌာနန္တိ တေသံ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ။ သုနိသိန္နောတိ တသ္မိံ ဓမ္မေ သမ္မာ နိစ္စလော နိသိန္နော၊ လာဘသက္ကာရာဒိံ အပစ္စာသီသန္တော ကေဝလံ ဝိမုတ္တာယတနသီသေယေဝ ဌတွာ ကထေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥဠာရပါမောဇ္ဇော’’တိ ဖလသမာပတ္တိသုခဝသေန ဓမ္မဒေသနာဝသေနေဝ စ ဥပ္ပန္နဥဠာရပါမောဇ္ဇောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယထာ ယထာဝုသော ဘိက္ခု၊ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅)။

ဥက္ခေပကတဝစ္ဆတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုသာသိ ¶ မဟာဝီရောတိ အာယသ္မတော မေဃိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ကုသလဗီဇာနိ ရောပေန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပါပုဏိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဝိပဿီ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓကိစ္စဿ ပရိယောသာနမာဂမ္မ အာယုသင်္ခါရံ ဩဿဇ္ဇိ။ တေန ပထဝီကမ္ပာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု မဟာဇနော ဘီတတသိတော အဟောသိ။ အထ နံ ဝေဿဝဏော မဟာရာဇာ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတွာ သမဿာသေသိ။ တံ သုတွာ မဟာဇနော သံဝေဂပ္ပတ္တော အဟောသိ။ တတ္ထာယံ ကုလပုတ္တော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ သုတွာ သတ္ထရိ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနော ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ မေဃိယောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟန္တော ဘဂဝတိ ဇာလိကာယံ ဝိဟရန္တေ ကိမိကာလာယ နဒိယာ တီရေ ရမဏီယံ အမ္ဗဝနံ ဒိသွာ ¶ တတ္ထ ဝိဟရိတုကာမော ¶ ဒွေ ဝါရေ ဘဂဝတာ ဝါရေတွာ တတိယဝါရံ ဝိဿဇ္ဇိတော တတ္ထ ဂန္တွာ မိစ္ဆာဝိတက္ကမက္ခိကာဟိ ခဇ္ဇမာနော စိတ္တသမာဓိံ အလဘိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ‘‘အပရိပက္ကာယ၊ မေဃိယ၊ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ပရိပါကာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဥဒါ။ ၃၁) ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သော တသ္မိံ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၅၇-၆၅) –

‘‘ယဒါ ဝိပဿီ လောကဂ္ဂေါ၊ အာယုသင်္ခါရမောဿဇိ၊

ပထဝီ သမ္ပကမ္ပိတ္ထ၊ မေဒနီ ဇလမေခလာ။

‘‘ဩတတံ ဝိတတံ မယှံ၊ သုဝိစိတ္တဝဋံသကံ၊

ဘဝနမ္ပိ ပကမ္ပိတ္ထ၊ ဗုဒ္ဓဿ အာယုသင်္ခယေ။

‘‘တာသော မယှံ သမုပ္ပန္နော၊ ဘဝနေ သမ္ပကမ္ပိတေ၊

ဥပ္ပာဒေါ နု ကိမတ္ထာယ၊ အာလောကော ဝိပုလော အဟု။

‘‘ဝေဿဝဏော ဣဓာဂမ္မ၊ နိဗ္ဗာပေသိ မဟာဇနံ၊

ပါဏဘူတေ ဘယံ နတ္ထိ၊ ဧကဂ္ဂါ ဟောထ သံဝုတာ။

‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါ အဟော ဓမ္မော၊ အဟော နော သတ္ထု သမ္ပဒါ၊

ယသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမှိ၊ ပထဝီ သမ္ပကမ္ပတိ။

‘‘ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ကိတ္တေတွာ၊ ကပ္ပံ သဂ္ဂမှိ မောဒဟံ၊

အဝသေသေသု ကပ္ပေသု၊ ကုသလံ စရိတံ မယာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော စုဒ္ဒသကပ္ပမှိ၊ ရာဇာ အာသိံ ပတာပဝါ၊

သမိတော နာမ နာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထု သမ္မုခါ ဩဝါဒံ လဘိတွာ ‘‘မယာ အရဟတ္တံ အဓိဂတ’’န္တိ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘အနုသာသိ ¶ မဟာဝီရော၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ၊

တဿာဟံ ဓမ္မံ သုတွာန၊ ဝိဟာသိံ သန္တိကေ သတော၊

တိဿော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ အနုသာသီတိ ‘‘အပရိပက္ကာယ၊ မေဃိယ၊ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ပရိပါကာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိနာ ဩဝဒိ အနုသိဋ္ဌိံ အဒါသိ။ မဟာဝီရောတိ မဟာဝိက္ကန္တော၊ ဝီရိယပါရမိပါရိပူရိယာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဝီရိယာဓိဋ္ဌာနေန အနညသာဓာရဏစတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနသမ္ပတ္တိယာ စ မဟာဝီရိယောတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူတိ သဗ္ဗေသဉ္စ ဉေယျဓမ္မာနံ ပါရံ ပရိယန္တံ ဉာဏဂမနေန ဂတော အဓိဂတောတိ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ၊ သဗ္ဗညူတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသံ ဝါ သင်္ခတဓမ္မာနံ ပါရဘူတံ နိဗ္ဗာနံ သယမ္ဘူဉာဏေန ဂတော အဓိဂတောတိ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ။ တဿာဟံ ဓမ္မံ သုတွာနာတိ တဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာမုက္ကံသိကံ တံ စတုသစ္စဓမ္မံ သုဏိတွာ။ ဝိဟာသိံ သန္တိကေတိ အမ္ဗဝနေ မိစ္ဆာဝိတက္ကေဟိ ဥပဒ္ဒုတော စာလိကာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သမီပေယေဝ ဝိဟာသိံ။ သတောတိ သတိမာ၊ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ အပ္ပမတ္တောတိ အတ္ထော။ အဟန္တိ ဣဒံ ယထာ ‘‘အနုသာသီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘မ’’န္တိ ဧဝံ ‘‘ဝိဇ္ဇာ ¶ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘မယာ’’တိ ပရိဏာမေတဗ္ဗံ။ ‘‘ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ စ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တံ ဝိဇ္ဇာတ္တယာနုပ္ပတ္တိမေဝ သတ္ထု ဩဝါဒပဋိကရဏဘာဝဒဿနေန ပရိယာယန္တရေန ပကာသေတိ။ သီလက္ခန္ဓာဒိပရိပူရဏမေဝ ဟိ သတ္ထု သာသနကာရိတာ။

မေဃိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဧကဓမ္မသဝနီယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှန္တိ အာယသ္မတော ဧကဓမ္မသဝနီယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ¶ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ကတိပယေ ဘိက္ခူ မဂ္ဂမူဠှေ မဟာရညေ ဝိစရန္တေ ဒိသွာ အနုကမ္ပမာနော အတ္တနော ဘဝနတော ဩတရိတွာ တေ သမဿာသေတွာ ဘောဇေတွာ ယထာဓိပ္ပေတဋ္ဌာနံ ပါပေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ကဿပေ ဘဂဝတိ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ပရိနိဗ္ဗုတေ တသ္မိံ ကာလေ ဗာရာဏသိရာဇာ ကိကီ နာမ အဟောသိ။ တသ္မိံ ကာလင်္ကတေ တဿ ပုထုဝိန္ဒရာဇာ နာမ ပုတ္တော အာသိ။ တဿ ပုတ္တော သုသာမော နာမ။ တဿ ပုတ္တော ကိကီဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ဟုတွာ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော သာသနေ အန္တရဟိတေ ဓမ္မဿဝနံ အလဘန္တော၊ ‘‘ယော ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ တဿ သဟဿံ ဒမ္မီ’’တိ ဃောသာပေတွာ ဧကမ္ပိ ဓမ္မကထိကံ အလဘန္တော၊ ‘‘မယှံ ပိတုပိတာမဟာဒီနံ ကာလေ ဓမ္မော သံဝတ္တတိ၊ ဓမ္မကထိကာ သုလဘာ အဟေသုံ။ ဣဒါနိ ပန စတုပ္ပဒိကဂါထာမတ္တမ္ပိ ကထေန္တော ဒုလ္လဘော။ ယာဝ ဓမ္မသညာ န ဝိနဿတိ၊ တာဝဒေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဂစ္ဆန္တံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ ဂါထာယ ဓမ္မံ ကထေတွာ နိဝတ္တေသိ။ သော နိဝတ္တိတွာ ဗဟုံ ပုညံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သေတဗျနဂရေ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတိ သေတဗျနဂရေ သိံသပါဝနေ ဝိဟရန္တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ¶ နိသီဒိ။ တဿ သတ္ထာ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ ဣမာယ ဂါထာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဿ တတ္ထ ကတာဓိကာရတာယ သော အနိစ္စသညာယ ပါကဋတရံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌိတာယ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မသမ္မသနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဒုက္ခသညံ အနတ္တသညဉ္စ မနသိကရောန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၆၆-၇၁) –

‘‘ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ၊ သာဝကာ ဝနစာရိနော၊

ဝိပ္ပနဋ္ဌာ ဗြဟာရညေ၊ အန္ဓာဝ အနုသုယျရေ။

‘‘အနုဿရိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ပဒုမုတ္တရနာယကံ၊

တဿ တေ မုနိနော ပုတ္တာ၊ ဝိပ္ပနဋ္ဌာ မဟာဝနေ။

‘‘ဘဝနာ ¶ ဩရုဟိတွာန၊ အဂမိံ ဘိက္ခုသန္တိကံ၊

တေသံ မဂ္ဂဉ္စ အာစိက္ခိံ၊ ဘောဇနဉ္စ အဒါသဟံ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဒွိပဒိန္ဒ၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ၊

ဇာတိယာ သတ္တဝဿောဟံ၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘သစက္ခူ နာမ နာမေန၊ ဒွါဒသ စက္ကဝတ္တိနော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ ပဉ္စကပ္ပသတေ ဣတော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

တဿ ¶ ဧကေနေဝ ဓမ္မဿဝနေန နိပ္ဖန္နကိစ္စတ္တာ ဧကဓမ္မသဝနီယောတွေဝ သမညာ အဟောသိ။ သော အရဟာ ဟုတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာ၊

ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ကိလေသာတိ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နာ၊ တံ ကိလေသေန္တိ ဝိဗာဓေန္တိ ဥပတာပေန္တိ ဝါတိ ကိလေသာ၊ ရာဂါဒယော။ ဈာပိတာတိ ဣန္ဒဂ္ဂိနာ ဝိယ ရုက္ခဂစ္ဆာဒယော အရိယမဂ္ဂဉာဏဂ္ဂိနာ သမူလံ ဒဍ္ဎာ။ မယှန္တိ မယာ၊ မမ သန္တာနေ ဝါ။ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာတိ ကာမကမ္မဘဝါဒယော သဗ္ဗေ ဘဝါ သမုဂ္ဃာဋိတာ ကိလေသာနံ ဈာပိတတ္တာ။ သတိ ဟိ ကိလေသဝဋ္ဋေ ကမ္မဝဋ္ဋေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကမ္မဘဝါနံ သမူဟတတ္တာ ဧဝ စ ဥပပတ္တိဘဝါပိ သမူဟတာ ဧဝ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာယ အာပါဒိတတ္တာ။ ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရောတိ ဇာတိအာဒိကော –

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

ဝုတ္တလက္ခဏော ¶ သံသာရော ဝိသေသတော ခီဏော၊ တသ္မာ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ။ ယသ္မာ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော။ တသ္မာ စ ပုနဗ္ဘဝေါ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ ဘဝါ သဗ္ဗေ သမူဟတာတိ အာဝတ္တေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ တတော ဧဝ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧကဓမ္မသဝနီယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဓိစေတသော ¶ အပ္ပမဇ္ဇတောတိ အာယသ္မတော ဧကုဒါနိယတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ယက္ခသေနာပတိ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ၊ ‘‘အလာဘာ ဝတ မေ၊ ဒုလ္လဒ္ဓံ ဝတ မေ၊ ယောဟံ သတ္ထုဓရမာနကာလေ ဒါနာဒိပုညံ ကာတုံ နာလတ္ထ’’န္တိ ပရိဒေဝသောကမာပန္နော အဟောသိ။ အထ နံ သာဂရော နာမ သတ္ထု သာဝကော သောကံ ဝိနောဒေတွာ သတ္ထု ထူပပူဇာယံ နိယောဇေသိ။ သော ပဉ္စ ဝဿာနိ ထူပံ ¶ ပူဇေတွာ တတော စုတော တေန ပုညေန ဒေဝမနုဿေသု ဧဝ သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ကာလေန ကာလံ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ သတ္ထာ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဂါထာယ သာဝကေ အဘိဏှံ ဩဝဒိ။ သော တံ သုတွာ သဒ္ဓါဇာတော ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ပန တမေဝ ဂါထံ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေတိ။ သော တတ္ထ ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဉာဏဿ အပရိပက္ကတ္တာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတု နာသက္ခိ။ တတော ပန စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ဝိညုတံ ပတွာ ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏသမယေ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော အရညေ ဝိဟရန္တော သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ သတ္ထာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ အတ္တနော အဝိဒူရေ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဣမံ ဥဒါနံ ¶ ဥဒါနေသိ။ တံ သုတွာ အယံ စိရကာလံ ဘာဝနာယ အရညေ ဝိဟရန္တောပိ ကာလေန ကာလံ တမေဝ ဂါထံ ဥဒါနေတိ၊ တေနဿ ဧကုဒါနိယောတိ သမညာ ဥဒပါဒိ။ သော အထေကဒိဝသံ စိတ္တေကဂ္ဂတံ လဘိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၇၂-၈၁) –

‘‘အတ္ထဒဿိမှိ သုဂတေ၊ နိဗ္ဗုတေ သမနန္တရာ၊

ယက္ခယောနိံ ဥပပဇ္ဇိံ၊ ယသံ ပတ္တော စဟံ တဒါ။

‘‘ဒုလ္လဒ္ဓံ ¶ ဝတ မေ အာသိ၊ ဒုပ္ပဘာတံ ဒုရုဋ္ဌိတံ၊

ယံ မေ ဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေ၊ ပရိနိဗ္ဗာယိ စက္ခုမာ။

‘‘မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ သာဂရော နာမ သာဝကော၊

မမုဒ္ဓရိတုကာမော သော၊ အာဂစ္ဆိ မမ သန္တိကံ။

‘‘ကိံ နု သောစသိ မာ ဘာယိ၊ စရ ဓမ္မံ သုမေဓသ၊

အနုပ္ပဒိန္နာ ဗုဒ္ဓေန၊ သဗ္ဗေသံ ဗီဇသမ္ပဒါ။

‘‘ယော စေ ပူရေယျ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ တိဋ္ဌန္တံ လောကနာယကံ၊

ဓာတုံ သာသပမတ္တမ္ပိ၊ နိဗ္ဗုတဿာပိ ပူဇယေ။

‘‘သမေ စိတ္တပ္ပသာဒမှိ၊ သမံ ပုညံ မဟဂ္ဂတံ၊

တသ္မာ ထူပံ ကရိတွာန၊ ပူဇေဟိ ဇိနဓာတုယော။

‘‘သာဂရဿ ဝစော သုတွာ၊ ဗုဒ္ဓထူပံ အကာသဟံ၊

ပဉ္စဝဿေ ပရိစရိံ၊ မုနိနော ထူပမုတ္တမံ။

‘‘တေန ကမ္မေန ဒွိပဒိန္ဒ၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ၊

သမ္ပတ္တိံ အနုဘောတွာန၊ အရဟတ္တမပါပုဏိံ။

‘‘ဘူရိပညာ ¶ စ စတ္တာရော၊ သတ္တကပ္ပသတေ ဣတော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခေန ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ အာယသ္မတာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပဋိဘာနံ ဝီမံသိတုံ၊ ‘‘အာဝုသော၊ မယှံ ဓမ္မံ ဘဏာဟီ’’တိ အဇ္ဈိဋ္ဌော စိရကာလပရိစိတတ္တာ –

‘‘အဓိစေတသော အပ္ပမဇ္ဇတော၊ မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော၊

သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော၊ ဥပသန္တဿ သဒါ သတီမတော’’တိ။ (ဥဒါ။ ၃၇) –

တတ္ထ ¶ အဓိစေတသောတိ အဓိစိတ္တဝတော၊ သဗ္ဗစိတ္တာနံ အဓိကေန အရဟတ္တဖလစိတ္တေန သမန္နာဂတဿာတိ အတ္ထော။ အပ္ပမဇ္ဇတောတိ နပ္ပမဇ္ဇတော၊ အပ္ပမာဒေန အနဝဇ္ဇဓမ္မေသု သာတစ္စကိရိယာယ သမန္နာဂတဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုနိနောတိ ‘‘ယော မုနာတိ ဥဘော လောကေ၊ မုနိ တေန ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၆၉၊ မဟာနိ။ ၁၄၉၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၁) ဧဝံ ဥဘယလောကမုနနေန ဝါ၊ မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ၊ တေန အရဟတ္တဖလပညာသင်္ခါတေန မောနေန သမန္နာဂတတာယ ဝါ ခီဏာသဝေါ မုနိ နာမ၊ တဿ မုနိနော။ မောနပထေသု သိက္ခတောတိ အရဟတ္တဉာဏသင်္ခါတဿ မောနဿ ပထေသု ဥပါယမဂ္ဂေသု သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု၊ တီသု ဝါ သိက္ခာသု သိက္ခတော။ ဣဒဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခော ဟိ အရဟာ၊ တသ္မာ ဧဝံ သိက္ခတော၊ ဣမာယ သိက္ခာယ မုနိဘာဝံ ပတ္တဿ မုနိနောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ စေတဒေဝံ တသ္မာ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလစိတ္တာနံ ဝသေန အဓိစေတသော၊ စတုသစ္စသမ္ဗောဓိပဋိပတ္တိယံ အပ္ပမာဒဝသေန ¶ အပ္ပမဇ္ဇတော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏသမန္နာဂမေန မုနိနောတိ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိယေဝ။ အထ ဝါ ‘‘အပ္ပမဇ္ဇတော သိက္ခတော’’ ပဓာနဟေတူ အက္ခာတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တသ္မာ အပ္ပမဇ္ဇနဟေတု သိက္ခနဟေတု စ အဓိစေတသောတိ အတ္ထော။

သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနောတိ တာဒိသဿ ခီဏာသဝမုနိနော အဗ္ဘန္တရေ ဣဋ္ဌဝိယောဂါဒိဝတ္ထုကာ သောကာ စိတ္တသန္တာပါ န ဟောန္တိ။ အထ ဝါ တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တဿ အသေက္ခမုနိနော သောကာ န ဘဝန္တီတိ။ ဥပသန္တဿာတိ ရာဂါဒီနံ အစ္စန္တူပသမေန ဥပသန္တဿ။ သဒါ သတီမတောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ နိစ္စကာလံ သတိယာ အဝိရဟိတဿ။

ဧတ္ထ ¶ စ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဣမိနာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ ‘‘အပ္ပမဇ္ဇတော’’တိ ဣမိနာ အဓိသီလသိက္ခာ၊ ‘‘မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော’’တိ ဧတေဟိ အဓိပညာသိက္ခာ။ ‘‘မုနိနော’’တိ ဝါ ဧတေန အဓိပညာသိက္ခာ၊ ‘‘မောနပထေသု သိက္ခတော’’တိ ဧတေန တာသံ လောကုတ္တရသိက္ခာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ၊ ‘‘သောကာ န ဘဝန္တီ’’တိအာဒီဟိ သိက္ခာပါရိပူရိယာ အာနိသံသာ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ။

ဧကုဒါနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတွာန ¶ ဓမ္မံ မဟတော မဟာရသန္တိ အာယသ္မတော ဆန္နတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သိဒ္ဓတ္ထံ ဘဂဝန္တံ အညတရံ ရုက္ခမူလံ ဥပဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော မုဒုသမ္ဖဿံ ပဏ္ဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ အဒါသိ။ ပုပ္ဖေဟိ စ ¶ သမန္တတော ဩကိရိတွာ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပုနပိ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇဿ ဂေဟေ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဆန္နောတိဿ နာမံ အဟောသိ၊ ဗောဓိသတ္တေန သဟဇာတော။ သော သတ္ထု ဉာတိသမာဂမေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဂဝတိ ပေမေန၊ ‘‘အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ၊ အမှာကံ ဓမ္မော’’တိ မမတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ သိနေဟံ ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တော သမဏဓမ္မံ အကတွာ သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထာရာ အာဏတ္တဝိဓိနာ ကတေန ဗြဟ္မဒဏ္ဍေန သန္တဇ္ဇိတော သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ သိနေဟံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိပဿန္တော နစိရေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၄၅-၅၀) –

‘‘သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော၊ အဒါသိံ ပဏ္ဏသန္ထရံ၊

သမန္တာ ဥပဟာရဉ္စ၊ ကုသုမံ ဩကိရိံ အဟံ။

‘‘ပါသာဒေဝံ ဂုဏံ ရမ္မံ၊ အနုဘောမိ မဟာရဟံ၊

မဟဂ္ဃာနိ စ ပုပ္ဖာနိ၊ သယနေဘိသဝန္တိ မေ။

‘‘သယနေဟံ တုဝဋ္ဋာမိ၊ ဝိစိတ္တေ ပုပ္ဖသန္ထတေ၊

ပုပ္ဖဝုဋ္ဌိ စ သယနေ၊ အဘိဝဿတိ တာဝဒေ။

‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ အဒါသိံ ပဏ္ဏသန္ထရံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ သန္ထရဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘တိဏသန္ထရကာ ¶ နာမ၊ သတ္တေတေ စက္ကဝတ္တိနော၊

ဣတော တေ ပဉ္စမေ ကပ္ပေ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု ဇနာဓိပါ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ဝိမုတ္တိသုခသန္တပ္ပိတော ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော –

သော ယောဂက္ခေမဿ ပထဿ ကောဝိဒေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သုတွာနာတိ သုဏိတွာ၊ သောတေန ဂဟေတွာ ဩဟိတသောတော သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရေတွာ။ ဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ။ မဟတောတိ ဘဂဝတော။ ဘဂဝါ ဟိ မဟန္တေဟိ ဥဠာရတမေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ၊ သဒေဝကေန လောကေန ဝိသေသတော မဟနီယတာယ စ ‘‘မဟာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ယာ တဿ မဟာသမဏောတိ သမညာ ဇာတာ။ နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ ‘‘မဟတော ဓမ္မံ သုတွာနာ’’တိ။ မဟာရသန္တိ ဝိမုတ္တိရသဿ ဒါယကတ္တာ ဥဠာရရသံ။ သဗ္ဗညုတညာဏဝရေန ဒေသိတန္တိ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညူ၊ တဿ ဘာဝေါ သဗ္ဗညုတာ။ ဉာဏမေဝ ဝရံ၊ ဉာဏေသု ဝါ ဝရန္တိ ဉာဏဝရံ၊ သဗ္ဗညုတာ ဉာဏဝရံ ဧတဿာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဝရော၊ ဘဂဝါ။ တေန သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတအဂ္ဂဉာဏေန ဝါ ကရဏဘူတေန ဒေသိတံ ကထိတံ ဓမ္မံ သုတွာနာတိ ¶ ယောဇနာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဂ္ဂန္တိ အဋ္ဌင်္ဂိကံ အရိယမဂ္ဂံ။ ပပဇ္ဇိန္တိ ပဋိပဇ္ဇိံ။ အမတဿ ပတ္တိယာတိ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမာယ ဥပါယဘူတံ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ ယောဇနာ။ သောတိ သော ဘဂဝါ။ ယောဂက္ခေမဿ ပထဿ ကောဝိဒေါတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတဿ နိဗ္ဗာနဿ ယော ပထော၊ တဿ ကောဝိဒေါ တတ္ထ သုကုသလော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဘဂဝတော စတုသစ္စဒေသနံ သုတွာ အမတာဓိဂမူပါယမဂ္ဂံ အဟံ ပဋိပဇ္ဇိံ ပဋိပဇ္ဇနမဂ္ဂံ မယာ ကတံ၊ သော ဧဝ ပန ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ ယောဂက္ခေမဿ ပထဿ ကောဝိဒေါ၊ ပရသန္တာနေ ဝါ ပရမနေသု ကုသလော၊ ယဿ သံဝိဓာနမာဂမ္မ အဟမ္ပိ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ။ အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသီတိ။

ဆန္နတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သီလမေဝါတိ ¶ ¶ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ပဏ္ဏကုဋိံ ကတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တဿ ဝသနဋ္ဌာနဿ အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ ပဗ္ဘာရေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အာဗာဓိကော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ၊ တဿ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ မဟာ အာလောကော အဟောသိ။ တံ ဒိသွာ သော၊ ‘‘ကထံ နု ခေါ အယံ အာလောကော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဝီမံသနဝသေန ဣတော စိတော စ အာဟိဏ္ဍန္တော ¶ ပဗ္ဘာရေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဒိသွာ ဂန္ဓဒါရူနိ သံကဍ္ဎိတွာ သရီရံ ဈာပေတွာ ဂန္ဓောဒကေန ဥပသိဉ္စိ။ တတ္ထေကော ဒေဝပုတ္တော အန္တလိက္ခေ ဌတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘သာဓု၊ သာဓု၊ သပ္ပုရိသ၊ ဗဟုံ တယာ ပုညံ ပသဝန္တေန ပူရိတံ သုဂတိသံဝတ္တနိယံ ကမ္မံ တေန တွံ သုဂတီသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိဿသိ၊ ‘ပုဏ္ဏော’တိ စ တေ နာမံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သုနာပရန္တဇနပဒေ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနေ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပုဏ္ဏောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဝါဏိဇ္ဇဝသေန မဟတာ သတ္ထေန သဒ္ဓိံ သာဝတ္ထိံ ဂတော။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ။ အထ သော သာဝတ္ထိဝါသီဟိ ဥပါသကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂတော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝတ္တပဋိဝတ္တေဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ အာရာဓေန္တော ဝိဟာသိ။ သော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘သာဓု မံ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ သံခိတ္တေန ဩဝါဒေန ဩဝဒတု၊ ယမဟံ သုတွာ သုနာပရန္တဇနပဒေ ဝိဟရေယျ’’န္တိ အာဟ။ တဿ ဘဂဝါ၊ ‘‘သန္တိ ခေါ၊ ပုဏ္ဏ၊ စက္ခုဝိညေယျာ ရူပါ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၈၈) ဩဝါဒံ ဒတွာ သီဟနာဒံ နဒါပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ သုနာပရန္တဇနပဒံ ဂန္တွာ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနေ ဝိဟရန္တော သမထဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၄၁။၂၉-၄၄) –

‘‘ပဗ္ဘာရကူဋံ နိဿာယ၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော၊

အာဗာဓိကော စ သော ဗုဒ္ဓါ၊ ဝသတိ ပဗ္ဗတန္တရေ။

‘‘မမ ¶ အဿမသာမန္တာ၊ ပနာဒေါ အာသိ တာဝဒေ၊

ဗုဒ္ဓေ နိဗ္ဗာယမာနမှိ၊ အာလောကော ဥဒပဇ္ဇထ။

‘‘ယာဝတာ ဝနသဏ္ဍသ္မိံ၊ အစ္ဆကောကတရစ္ဆကာ၊

ဝါဠာ စ ကေသရီ သဗ္ဗေ၊ အဘိဂဇ္ဇိံသု တာဝဒေ။

‘‘ဥပ္ပာတံ ¶ တမဟံ ဒိသွာ၊ ပဗ္ဘာရံ အဂမာသဟံ၊

တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ နိဗ္ဗုတံ အပရာဇိတံ။

‘‘သုဖုလ္လံ သာလရာဇံဝ၊ သတရံသိံဝ ဥဂ္ဂတံ၊

ဝီတစ္စိကံဝ အင်္ဂါရံ၊ နိဗ္ဗုတံ အပရာဇိတံ။

‘‘တိဏံ ကဋ္ဌဉ္စ ပူရေတွာ၊ စိတကံ တတ္ထကာသဟံ၊

စိတကံ သုကတံ ကတွာ၊ သရီရံ ဈာပယိံ အဟံ။

‘‘သရီရံ ဈာပယိတွာန၊ ဂန္ဓတောယံ သမောကိရိံ၊

အန္တလိက္ခေ ဌိတော ယက္ခော၊ နာမမဂ္ဂဟိ တာဝဒေ။

‘‘ယံ ပူရိတံ တယာ ကိစ္စံ၊ သယမ္ဘုဿ မဟေသိနော၊

ပုဏ္ဏကော နာမ နာမေန၊ သဒါ ဟောဟိ တုဝံ မုနေ။

‘‘တမှာ ကာယာ စဝိတွာန၊ ဒေဝလောကံ အဂစ္ဆဟံ၊

တတ္ထ ဒိဗ္ဗမယော ဂန္ဓော၊ အန္တလိက္ခာ ပဝဿတိ။

‘‘တတြာပိ နာမဓေယျံ မေ၊ ပုဏ္ဏကောတိ အဟူ တဒါ၊

ဒေဝဘူတော မနုဿော ဝါ၊ သင်္ကပ္ပံ ပူရယာမဟံ။

‘‘ဣဒံ ပစ္ဆိမကံ မယှံ၊ စရိမော ဝတ္တတေ ဘဝေါ၊

ဣဓာပိ ပုဏ္ဏကော နာမ၊ နာမဓေယျံ ပကာသတိ။

‘‘တောသယိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဂေါတမံ သကျပုင်္ဂဝံ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝေါ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တနုကိစ္စဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ ထေရော ဗဟူ မနုဿေ သာသနေ အဘိပ္ပသာဒေသိ။ ယတော ပဉ္စသတမတ္တာ ပုရိသာ ဥပါသကတ္တံ ပဉ္စသတမတ္တာ စ ဣတ္ထိယော ဥပါသိကာဘာဝံ ပဋိဝေဒေသုံ။ သော တတ္ထ ရတ္တစန္ဒနေန စန္ဒနမာဠံ နာမ ဂန္ဓကုဋိံ ကာရာပေတွာ၊ ‘‘သတ္ထာ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ မာဠံ ပဋိစ္ဆတူ’’တိ ဘဂဝန္တံ ပုပ္ဖဒူတေန နိမန္တေသိ ¶ ။ ဘဂဝါ စ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန တတ္တကေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ စန္ဒနမာဠံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အရုဏေ အနုဋ္ဌိတေယေဝ ပစ္စာဂမာသိ။ ထေရော အပရဘာဂေ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘သီလမေဝ ¶ ဣဓ အဂ္ဂံ၊ ပညဝါ ပန ဥတ္တမော၊

မနုဿေသု စ ဒေဝေသု၊ သီလပညာဏတော ဇယ’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သီလန္တိ သီလနဋ္ဌေန သီလံ၊ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန သမာဓာနဋ္ဌေန စာတိ အတ္ထော။ သီလဉှိ သဗ္ဗဂုဏာနံ ပတိဋ္ဌာ၊ တေနာဟ – ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁)။ သမာဒဟတိ စ တံ ကာယဝါစာအဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တယိဒံ သီလမေဝ အဂ္ဂံ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘာဝတော ပမုခဘာဝတော စ။ ယထာဟ – ‘‘တသ္မာတိဟ၊ တွံ ဘိက္ခု၊ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)၊ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) စ အာဒိ။ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ။ ပညဝါတိ ဉာဏသမ္ပန္နော။ သော ဥတ္တမော သေဋ္ဌော ပဝရောတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဂါထာယ ပညာယယေဝ သေဋ္ဌဘာဝံ ဒဿေတိ။ ပညုတ္တရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဣဒါနိ တံ သီလပညာနံ အဂ္ဂသေဋ္ဌဘာဝံ ကာရဏတော ဒဿေတိ ‘‘မနုဿေသု စ ဒေဝေသု၊ သီလပညာဏတော ဇယ’’န္တိ စ။ သီလပညာဏဟေတု ပဋိပက္ခဇယော ကာမကိလေသဇယော ဟောတီတိ အတ္ထော။

ပုဏ္ဏတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိနာတိ ¶ ¶ အာယသ္မတော ဝစ္ဆပါလတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ အာစိနန္တော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ အဂ္ဂိံ ပရိစရန္တော ဧကဒိဝသံ မဟတိယာ ကံသပါတိယာ ပါယာသံ အာဒါယ ¶ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသန္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ အာကာသေ စင်္ကမန္တံ ဒိသွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဒါတုကာမတံ ဒဿေသိ။ ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝစ္ဆပါလောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမေ ဥရုဝေလကဿပတ္ထေရေန ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ သတ္ထု ပရမနိပစ္စကာရေ ကတေ တံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္တာဟပဗ္ဗဇိတော ဧဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၂၆-၃၄) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဗာတ္တိံသဝရလက္ခဏော၊

ပဝနာ အဘိနိက္ခန္တော၊ ဘိက္ခုသင်္ဃပုရက္ခတော။

‘‘မဟစ္စာ ကံသပါတိယာ၊ ဝဍ္ဎေတွာ ပါယသံ အဟံ၊

အာဟုတိံ ယိဋ္ဌုကာမော သော၊ ဥပနေသိံ ဗလိံ အဟံ။

‘‘ဘဂဝါ တမှိ သမယေ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

စင်္ကမံ သုသမာရူဠှော၊ အမ္ဗရေ အနိလာယနေ။

‘‘တဉ္စ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ၊ အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊

ဌပယိတွာ ကံသပါတိံ၊ ဝိပဿိံ အဘိဝါဒယိံ။

‘‘တုဝံ ဒေဝေါသိ သဗ္ဗညူ၊ သဒေဝေ သဟမာနုသေ၊

အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဋိဂ္ဂဏှ မဟာမုနိ။

‘‘ပဋိဂ္ဂဟေသိ ¶ ¶ ဘဂဝါ၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

မမ သင်္ကပ္ပမညာယ၊ သတ္ထာ လောကေ မဟာမုနိ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒါနမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပါယာသဿ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကတာလီသိတော ကပ္ပေ၊ ဗုဒ္ဓါ နာမာသိ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သုခေနေဝ အတ္တနာ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂတဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော –

‘‘သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိနာ၊ မတိကုသလေန နိဝါတဝုတ္တိနာ၊

သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလိနာ၊ နိဗ္ဗာနံ န ဟိ တေန ဒုလ္လဘ’’န္တိ။ –

တတ္ထ သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိနာတိ အတိဝိယ ဒုဒ္ဒသဋ္ဌေန သုခုမေ၊ သဏှဋ္ဌေန နိပုဏေ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိအတ္ထေ အနိစ္စတာဒိံ ဩရောပေတွာ ပဿတီတိ သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿီ၊ တေန။ မတိကုသလေနာတိ မတိယာ ပညာယ ကုသလေန ဆေကေန၊ ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တမာနဿ ပညာ ဝဍ္ဎတိ၊ ဧဝံ န ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂပညာယ ဥပ္ပာဒနေ ကုသလေန။ နိဝါတဝုတ္တိနာတိ သဗြဟ္မစာရီသု နိဝါတနီစဝတ္တနသီလေန၊ ဝုဍ္ဎေသု နဝေသု စ ယထာနုရူပပဋိပတ္တိနာ။ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလိနာတိ သံသေဝိတံ အာစိဏ္ဏံ ဝုဒ္ဓသီလံ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလံ၊ တံ ယဿ အတ္ထိ၊ တေန သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလိနာ။ အထ ဝါ သံသေဝိတာ ဥပါသိတာ ဝုဒ္ဓသီလိနော ဧတေနာတိ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလီ၊ တေန ¶ ။ ဟီတိသဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ယော နိဝါတဝုတ္တိ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလီ မတိကုသလော သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿီ စ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ န တဿ ဒုလ္လဘန္တိ အတ္ထော။ နိဝါတဝုတ္တိတာယ ဟိ သံသေဝိတဝုဒ္ဓသီလိတာယ စ ပဏ္ဍိတာ တံ ဩဝဒိတဗ္ဗံ အနုသာသိတဗ္ဗံ မညန္တိ၊ တေသဉ္စ ဩဝါဒေ ဌိတော သယံ ¶ မတိကုသလတာယ သုသုခုမနိပုဏတ္ထဒဿိတာယ စ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆတီတိ၊ အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသီတိ။

ဝစ္ဆပါလတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယထာ ¶ ကဠီရော သုသု ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါတိ အာယသ္မတော အာတုမတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ အာစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ အန္တရဝီထိယံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဂန္ဓောဒကေန ဂန္ဓစုဏ္ဏေန စ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ၊ ဉာဏဿ ပန အပရိပက္ကတ္တာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ အထ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ အာတုမောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ မာတာ ‘‘ပုတ္တဿ မေ ဘရိယံ အာနေဿာမာ’’တိ ဉာတကေဟိ သမ္မန္တေသိ။ သော တံ ဥပဓာရေတွာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘‘ကိံ မယှံ ဃရာဝါသေန၊ ဣဒါနေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတမ္ပိ နံ မာတာ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတုကာမာ နာနာနယေဟိ ပလောဘေတိ။ သော တဿာ အဝသရံ အဒတွာ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ ပကာသေန္တော –

‘‘ယထာ ကဠီရော သုသု ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါ၊ ဒုန္နိက္ခမော ဟောတိ ပသာခဇာတော၊

ဧဝံ အဟံ ဘရိယာယာနီတာယ၊ အနုမည မံ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ဒါနီ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ ကဠီရောတိ အင်္ကုရော၊ ဣဓ ပန ဝံသင်္ကုရော အဓိပ္ပေတော။ သုသူတိ တရုဏော။ ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါတိ ပဝဍ္ဎိတသာခေါ။ သုသုဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါတိ ဝါ သုဋ္ဌု ဝဍ္ဎိတသာခေါ သဉ္ဇာတပတ္တသာခေါ။ ဒုန္နိက္ခမောတိ ဝေဠုဂုမ္ဗတော နိက္ခာမေတုံ နီဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျော။ ပသာခဇာတောတိ ဇာတပသာခေါ၊ သာခါနမ္ပိ ပဗ္ဗေ ပဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နအနုသာခေါ။ ဧဝံ အဟံ ဘရိယာယာနီတာယာတိ ယထာ ဝံသော ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါ ဝံသန္တရေသု သံသဋ္ဌ သာခါပသာခေါ ဝေဠုဂုမ္ဗတော ဒုန္နီဟရဏီယော ဟောတိ၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ ဘရိယာယ မယှံ အာနီတာယ ပုတ္တဓီတာဒိဝသေန ဝဍ္ဎိတဂ္ဂေါ အာသတ္တိဝသေန ဃရာဝါသတော ဒုန္နီဟရဏီယော ဘဝေယျံ။ ယထာ ပန ဝံသကဠီရော အသဉ္ဇာတသာခဗန္ဓော ဝေဠုဂုမ္ဗတော သုနီဟရဏီယောဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ အသဉ္ဇာတပုတ္တဒါရာဒိဗန္ဓော သုနီဟရဏီယော ဟောမိ၊ တသ္မာ အနာနီတာယ ဧဝ ဘရိယာယ အနုမည မံ အတ္တနာဝ မံ အနုဇာနာပေတွာ။ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ဒါနီတိ၊ ‘‘ဣဒါနိ ပန ပဗ္ဗဇိတော အမှိ၊ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ အတ္တနော နေက္ခမ္မာဘိရတိံ ပကာသေသိ၊ အထ ဝါ ‘‘အနုမည မံ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ဒါနီ’’တိ မာတု ကထေတိ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယဒိပိ တာယ ပုဗ္ဗေ နာနုမတံ၊ ဣဒါနိ ပန ပဗ္ဗဇိတော အမှိ၊ တသ္မာ အနုမည အနုဇာနာဟိ မံ သမဏဘာဝေယေဝ ဌာတုံ၊ နာဟံ တယာ နိဝတ္တနီယောတိ ¶ ။ ဧဝံ ပန ကထေန္တော ယထာဌိတောဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ကိလေသေ ခေပေတွာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၃၅-၄၀) –

‘‘နိသဇ္ဇ ပါသာဒဝရေ၊ ဝိပဿိံ အဒ္ဒသံ ဇိနံ၊

ကကုဓံ ဝိလသန္တံဝ၊ သဗ္ဗညုံ တမနာသကံ။

‘‘ပါသာဒဿာဝိဒူရေ စ၊ ဂစ္ဆတိ လောကနာယကော၊

ပဘာ နိဒ္ဓါဝတေ တဿ၊ ယထာ စ သတရံသိနော။

‘‘ဂန္ဓောဒကဉ္စ ပဂ္ဂယှ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ သမောကိရိံ၊

တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဂန္ဓောဒကမာကိရိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ သုဂန္ဓော နာမ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ¶ ပန ဟုတွာ မာတရံ အာပုစ္ဆိတွာ တဿာ ပေက္ခန္တိယာယေဝ အာကာသေန ပက္ကာမိ။ သော အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဥတ္တရိကာလမ္ပိ အန္တရန္တရာ တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

တတ္ထ ‘‘ပဗ္ဗဇိတောမှီ’’တိ ဣမိနာပဒေသေန အယမ္ပိ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသိ ¶ အတ္တနော သန္တာနေ ရာဂါဒိမလဿ ပဗ္ဗာဇိတဘာဝဒီပနတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပဗ္ဗာဇယမတ္တနော မလံ၊ တသ္မာ ‘ပဗ္ဗဇိတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၈၈)။

အာတုမတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဇိဏ္ဏဉ္စ ဒိသွာ ဒုခိတဉ္စ ဗျာဓိတန္တိ အာယသ္မတော မာဏဝတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ လက္ခဏဓရော ဟုတွာ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော အဘိဇာတိယာ လက္ခဏာနိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ သာဝေတွာ၊ ‘‘ဧကံသေန အယံ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ¶ ဗျာကရိတွာ နာနာနယေဟိ ထောမေတွာ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ယာဝ သတ္တဝဿာနိ၊ တာဝ အန္တောဃရေယေဝ ဝဍ္ဎိတွာ သတ္တမေ သံဝစ္ဆရေ ဥပနယနတ္ထံ ဥယျာနံ နီတော အန္တရာမဂ္ဂေ ဇိဏ္ဏာတုရမတေ ဒိသွာ တေသံ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ တေ ပရိဇနေ ပုစ္ဆိတွာ ဇရာရောဂမရဏသဘာဝံ သုတွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ တတော အနိဝတ္တန္တော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၄၁-၆၄) –

‘‘ဇာယမာနေ ဝိပဿိမှိ၊ နိမိတ္တံ ဗျာကရိံ အဟံ၊

နိဗ္ဗာပယိဉ္စ ဇနတံ၊ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဘဝိဿတိ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ¶ ဇာယမာနသ္မိံ၊ ဒသသဟဿိ ကမ္ပတိ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ အာလောကော ဝိပုလော အဟု၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ သရိတာယော န သန္ဒယုံ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ အဝီစဂ္ဂိ န ပဇ္ဇလိ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ ပက္ခိသင်္ဃော န သဉ္စရိ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ ဝါတက္ခန္ဓော န ဝါယတိ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ သဗ္ဗရတနာနိ ဇောတယုံ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနသ္မိံ၊ သတ္တာသုံ ပဒဝိက္ကမာ၊

သော ဒါနိ ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘ဇာတမတ္တော စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဒိသာ သဗ္ဗာ ဝိလောကယိ၊

ဝါစာသဘိမုဒီရေသိ၊ ဧသာ ဗုဒ္ဓါန ဓမ္မတာ။

‘‘သံဝေဇယိတွာ ဇနတံ၊ ထဝိတွာ လောကနာယကံ၊

သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ပက္ကာမိံ ပါစိနာမုခေါ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိထောမယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ထောမနာယ ဣဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော ¶ နဝုတိကပ္ပမှိ၊ သမ္မုခါထဝိကဝှယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ပထဝီဒုန္ဒုဘိ နာမ၊ ဧကူနနဝုတိမှိတော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘အဋ္ဌာသီတိမှိတော ¶ ကပ္ပေ၊ ဩဘာသော နာမ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘သတ္တာသီတိမှိတော ကပ္ပေ၊ သရိတစ္ဆေဒနဝှယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘အဂ္ဂိနိဗ္ဗာပနော နာမ၊ ကပ္ပာနံ ဆဠသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ဂတိပစ္ဆေဒနော နာမ၊ ကပ္ပာနံ ပဉ္စသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ရာဇာ ဝါတသမော နာမ၊ ကပ္ပာနံ စုလ္လသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ရတနပဇ္ဇလော နာမ၊ ကပ္ပာနံ တေအသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ပဒဝိက္ကမနော နာမ၊ ကပ္ပာနံ ဒွေအသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ရာဇာ ဝိလောကနော နာမ၊ ကပ္ပာနံ ဧကသီတိယာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ဂိရသာရောတိ နာမေန၊ ကပ္ပေသီတိမှိ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အဓိဂတာရဟတ္တော ပန ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘ကေန၊ တွံ အာဝုသော၊ သံဝေဂေန အတိဒဟရောဝ သမာနော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ပုစ္ဆိတော အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇာနိမိတ္တကိတ္တနာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ဇိဏ္ဏဉ္စ ¶ ဒိသွာ ဒုခိတဉ္စ ဗျာဓိတံ၊ မတဉ္စ ဒိသွာ ဂတမာယုသင်္ခယံ၊

တတော အဟံ နိက္ခမိတူန ပဗ္ဗဇိံ၊ ပဟာယ ကာမာနိ မနောရမာနီ’’တိ။ –

တတ္ထ ¶ ¶ ဇိဏ္ဏန္တိ ဇရာယ အဘိဘူတံ၊ ခဏ္ဍိစ္စပါလိစ္စဝလိတ္တစတာဒီဟိ သမင်္ဂီဘူတံ။ ဒုခိတန္တိ ဒုက္ခပ္ပတ္တံ။ ဗျာဓိတန္တိ ဂိလာနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဗျာဓိတ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ဒုက္ခပ္ပတ္တဘာဝေါ သိဒ္ဓါ၊ ‘‘ဒုခိတ’’န္တိ ဝစနံ တဿ ဗာဠှဂိလာနဘာဝပရိဒီပနတ္ထံ။ မတန္တိ ကာလင်္ကတံ၊ ယသ္မာ ကာလင်္ကတော အာယုနော ခယံ ဝယံ ဘေဒံ ဂတော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဂတမာယုသင်္ခယ’’န္တိ။ တသ္မာ ဇိဏ္ဏဗျာဓိမတာနံ ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ ‘‘ဣမေ ဇရာဒယော နာမ န ဣမေသံယေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗသာဓာရဏာ၊ တသ္မာ အဟမ္ပိ ဇရာဒိကေ အနတိဝတ္တော’’တိ သံဝိဂ္ဂတ္တာ။ နိက္ခမိတူနာတိ နိက္ခမိတွာ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓိပ္ပာယေန ဃရတော နိဂ္ဂန္တွာ။ ပဗ္ဗဇိန္တိ သတ္ထု သာသနေ ပဗ္ဗဇံ ဥပဂတော။ ပဟာယ ကာမာနိ မနောရမာနီတိ ဣဋ္ဌကန္တာဒိဘာဝတော အဝီတရာဂါနံ မနော ရမေန္တီတိ မနောရမေ ဝတ္ထုကာမေ ပဇဟိတွာ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဿ ဆန္ဒရာဂဿ အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒနေန နိရပေက္ခဘာဝေန ဆဍ္ဍေတွာတိ အတ္ထော။ ကာမာနံ ပဟာနကိတ္တနမုခေန စေတံ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။ မာဏဝကာလေ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဣမဿ ထေရဿ မာဏဝေါတွေဝ သမညာ ဇာတာတိ။

မာဏဝတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကာမစ္ဆန္ဒော စ ဗျာပါဒေါတိ အာယသ္မတော သုယာမနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဓညဝတီနဂရေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ¶ ဝယပ္ပတ္တော ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ ဗြာဟ္မဏမန္တေ ဝါစေတိ။ တေန စ သမယေန ဝိပဿီ ဘဂဝါ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဓညဝတီနဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော ဟောတိ။ တံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏော ပသန္နစိတ္တော အတ္တနော ဂေဟံ နေတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ တဿူပရိ ပုပ္ဖသန္ထာရံ သန္ထရိတွာ အဒါသိ၊ သတ္ထရိ တတ္ထ နိသိန္နေ ပဏီတေန အာဟာရေန သန္တပ္ပေသိ၊ ဘုတ္တာဝိဉ္စ ပုပ္ဖဂန္ဓေန ပူဇေသိ။ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ¶ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သုယာမနောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ပရမနိဿမယုတ္တော ဟုတွာ ဂေဟဝါသီနံ ကာမူပဘောဂံ ဇိဂုစ္ဆိတွာ ဈာနနိန္နော ဘဂဝတော ဝေသာလိဂမနေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ခုရဂ္ဂေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၆၅-၇၄) –

‘‘နဂရေ ¶ ဓညဝတိယာ၊ အဟောသိံ ဗြာဟ္မဏော တဒါ၊

လက္ခဏေ ဣတိဟာသေ စ၊ သနိဃဏ္ဍုသကေဋုဘေ။

‘‘ပဒကော ဝေယျာကရဏော၊ နိမိတ္တကောဝိဒေါ အဟံ၊

မန္တေ စ သိဿေ ဝါစေသိံ၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ။

‘‘ပဉ္စ ဥပ္ပလဟတ္ထာနိ၊ ပိဋ္ဌိယံ ဌပိတာနိ မေ၊

အာဟုတိံ ယိဋ္ဌုကာမောဟံ၊ ပိတုမာတုသမာဂမေ။

‘‘တဒါ ဝိပဿီ ဘဂဝါ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃပုရက္ခတော၊

ဩဘာသေန္တော ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ အာဂစ္ဆတိ နရာသဘော။

‘‘အာသနံ ပညပေတွာန၊ နိမန္တေတွာ မဟာမုနိံ၊

သန္ထရိတွာန တံ ပုပ္ဖံ၊ အဘိနေသိံ သကံ ဃရံ။

‘‘ယံ မေ အတ္ထိ သကေ ဂေဟေ၊ အာမိသံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ၊

တာဟံ ဗုဒ္ဓဿ ပါဒါသိံ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။

‘‘ဘုတ္တာဝိံ ကာလမညာယ ပုပ္ဖဟတ္ထမဒါသဟံ၊

အနုမောဒိတွာန သဗ္ဗညူ၊ ပက္ကာမိ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဒဒိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘အနန္တရံ ဣတော ကပ္ပေ၊ ရာဇာဟုံ ဝရဒဿနော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ နီဝရဏပ္ပဟာနကိတ္တနမုခေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ကာမစ္ဆန္ဒော ¶ စ ဗျာပါဒေါ၊ ထိနမိဒ္ဓဉ္စ ဘိက္ခုနော၊

ဥဒ္ဓစ္စံ ဝိစိကိစ္ဆာ စ၊ သဗ္ဗသောဝ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ကာမေသု ဆန္ဒော၊ ကာမော စ သော ဆန္ဒော စာတိပိ ကာမစ္ဆန္ဒော၊ ကာမရာဂေါ။ ဣဓ ပန သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ ကာမစ္ဆန္ဒော အဂ္ဂမဂ္ဂဝဇ္ဈဿာပိ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗသောဝ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေဘူမကဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ၊ တတ္ထ ပဝတ္တော ရာဂေါ ကာမစ္ဆန္ဒော၊ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အာရုပ္ပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) ဗျာပဇ္ဇတိ ¶ စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ¶ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ဗျာပါဒေါ၊ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော (ဓ။ သ။ ၁၀၆၆၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) အာဃာတော။ ထိနံ စိတ္တဿ အကလျတာ အနုဿာဟသံဟနနံ၊ မိဒ္ဓံ ကာယဿ အကလျတာ အသတ္တိဝိဃာတော၊ တဒုဘယမ္ပိ ထိနဉ္စ မိဒ္ဓဉ္စ ထိနမိဒ္ဓံ၊ ကိစ္စာဟာရပဋိပက္ခာနံ ဧကတာယ ဧကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ ယေန ဓမ္မေန စိတ္တံ ဥဒ္ဓတံ ဟောတိ အဝူပသန္တံ၊ သော စေတသော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စံ။ ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ကိစ္စာဟာရပဋိပက္ခာနံ သမာနတာယ ကုက္ကုစ္စမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ပစ္ဆာနုတာပလက္ခဏံ။ ယော ဟိ ကတာကတကုသလာကုသလူပနိဿယော ဝိပ္ပဋိသာရော၊ တံ ကုက္ကုစ္စံ။ ဝိစိကိစ္ဆာတိ၊ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ န နု ခေါ’’တိ သံသယံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဓမ္မသဘာဝံ ဝါ ဝိစိနန္တော ကိစ္ဆတိ ကိလမတိ ဧတာယာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ဗုဒ္ဓါဒိဝတ္ထုကော သံသယော။ သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသတော။ န ဝိဇ္ဇတီတိ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ဣဒဉ္စ ပဒဒွယံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ အယဉှေတ္ထ ယောဇနာ – ယဿ ဘိက္ခုနော တေန တေန အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ကာမစ္ဆန္ဒော စ ဗျာပါဒေါ စ ထိနမိဒ္ဓဉ္စ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဉ္စ ဝိစိကိစ္ဆာ စ သဗ္ဗသောဝ န ဝိဇ္ဇတိ၊ တဿ န ကိဉ္စိ ကရဏီယံ၊ ကတဿ ဝါ ပတိစယောတိ အညာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောတိ။ ပဉ္စသု ဟိ နီဝရဏေသု မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နေသု တဒေကဋ္ဌတာယ သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ သမုစ္ဆိန္နာယေဝ ဟောန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗေတေ ဘဂဝန္တော ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ စေတသော ဥပက္ကိလေသေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆)။

သုယာမနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာဓု ¶ သုဝိဟိတာန ဒဿနန္တိ အာယသ္မတော သုသာရဒတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိဇ္ဇာပဒေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ ¶ ဒိသွာ ဃရာဝါသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ အရညာယတနေ အဿမံ ကာရေတွာ ဝိဟာသိ။ အထ နံ အနုဂ္ဂဏှန္တော ပဒုမုတ္တရော ဘဂဝါ ဘိက္ခာစာရဝေလာယံ ဥပသင်္ကမိ။ သော ဒူရတောဝ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ မဓုရာနိ ဖလာနိ ပက္ခိပိတွာ အဒါသိ။ ဘဂဝါ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဓမ္မသေနာပတိနော ဉာတိဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မန္ဒပညတ္တာ သုသာရဒေါတိ ဂဟိတနာမော အပရဘာဂေ ဓမ္မသေနာပတိဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ¶ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၇၅-၈၃) –

‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊

ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဝသာမိ အဿမေ အဟံ။

‘‘အဂ္ဂိဟုတ္တဉ္စ မေ အတ္ထိ၊ ပုဏ္ဍရီကဖလာနိ စ၊

ပုဋကေ နိက္ခိပိတွာန၊ ဒုမဂ္ဂေ လဂ္ဂိတံ မယာ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

မမုဒ္ဓရိတုကာမော သော၊ ဘိက္ခန္တော မမုပါဂမိ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဖလံ ဗုဒ္ဓဿဒါသဟံ၊

ဝိတ္တိသဉ္ဇနနော မယှံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခါဝဟော။

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊

အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ ဣမံ ဂါထံ အဘာသထ။

‘‘ဣမိနာ ဖလဒါနေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇသိ။

‘‘တေနေဝ သုက္ကမူလေန၊ အနုဘောတွာန သမ္ပဒါ၊

ပတ္တောမှိ အစလံ ဌာနံ၊ ဟိတွာ ဇယပရာဇယံ။

‘‘ဣတော ¶ သတ္တသတေ ကပ္ပေ၊ ရာဇာ အာသိံ သုမင်္ဂလော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သပ္ပုရိသူပနိဿယာနိသံသကိတ္တနာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘သာဓု သုဝိဟိတာန ဒဿနံ၊ ကင်္ခါ ဆိဇ္ဇတိ ဗုဒ္ဓိ ဝဍ္ဎတိ၊

ဗာလမ္ပိ ကရောန္တိ ပဏ္ဍိတံ၊ တသ္မာ သာဓု သတံ သမာဂမော’’တိ။ –

တတ္ထ သာဓူတိ သုန္ဒရံ၊ ဘဒ္ဒကန္တိ အတ္ထော။ သုဝိဟိတာန ဒဿနန္တိ သုဝိဟိတာနံ ဒဿနံ။ ဂါထာသုခတ္ထံ အနုသွာရလောပေါ ကတော။ သီလာဒိဂုဏေဟိ သုသံဝိဟိတတ္တဘာဝါနံ ပရာနုဒ္ဒယာယ သုဋ္ဌု ဝိဟိတဓမ္မဒေသနာနံ အရိယာနံ ဒဿနံ သာဓူတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဒဿန’’န္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သဝနာဒီနမ္ပိ ဗဟုကာရတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယေ ¶ တေ ဘိက္ခူ သီလသမ္ပန္နာ သမာဓိသမ္ပန္နာ ပညာသမ္ပန္နာ ဝိမုတ္တိသမ္ပန္နာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသမ္ပန္နာ ဩဝါဒကာ ဝိညာပကာ သန္ဒဿကာ သမာဒပကာ သမုတ္တေဇကာ သမ္ပဟံသကာ အလံသမက္ခာတာရော သဒ္ဓမ္မဿ၊ ဒဿနမ္ပာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမိ၊ သဝနံ…ပေ… ဥပသင်္ကမနံ…ပေ… ပယိရုပါသနံ…ပေ… အနုဿရဏံ…ပေ… အနုပဗ္ဗဇ္ဇမ္ပာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမီ’’တိ ¶ (ဣတိဝု။ ၁၀၄)။

ဒဿနမူလကတ္တာ ဝါ ဣတရေသံ ဒဿနမေဝေတ္ထ ဝုတ္တံ၊ ကင်္ခါ ဆိဇ္ဇတီတိအာဒိ တတ္ထ ကာရဏဝစနံ။ တာဒိသာနဉှိ ကလျာဏမိတ္တာနံ ဒဿနေ သတိ ဝိညုဇာတိကော အတ္ထကာမော ကုလပုတ္တော တေ ဥပသင်္ကမတိ ပယိရုပါသတိ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ကုသလံ၊ ကိံ အကုသလ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၉၆) ပဉှံ ပုစ္ဆတိ။ တေ စဿ အနေကဝိဟိတေသု ကင်္ခါဋ္ဌာနီယေသု ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကင်္ခါ ဆိဇ္ဇတီ’’တိ။ ယသ္မာ စ တေ ဓမ္မဒေသနာယ တေသံ ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေတွာ ¶ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိဉ္စ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ ဗုဒ္ဓိ ဝဍ္ဎတိ။ ယဒါ ပန တေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ တဒါ သောဠသဝတ္ထုကာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ ဝိစိကိစ္ဆာ ဆိဇ္ဇတိ သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပညာ ဗုဒ္ဓိ ဝဍ္ဎတိ။ ဗာလျသမတိက္ကမနတော တေ ပဏ္ဍိတာ ဟောန္တိ။ သော တေဟိ ဗုဒ္ဓိံ ဝဍ္ဎေတိ၊ ဗာလမ္ပိ ကရောန္တိ ပဏ္ဍိတန္တိ။ တသ္မာတိအာဒိ နိဂမနံ၊ ယသ္မာ သာဓူနံ ဒဿနံ ဝုတ္တနယေန ကင်္ခါ ဆိဇ္ဇတိ ဗုဒ္ဓိ ဝဍ္ဎတိ၊ တေ ဗာလံ ပဏ္ဍိတံ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ တေန ကာရဏေန သာဓု သုန္ဒရံ သတံ သပ္ပုရိသာနံ အရိယာနံ သမာဂမော၊ တေဟိ သမောဓာနံ သမ္မာ ဝဍ္ဎနန္တိ အတ္ထော။

သုသာရဒတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပ္ပတန္တေသု နိပတေတိ အာယသ္မတော ပိယဉ္ဇဟတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဟိမဝန္တေ ရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ ပဗ္ဗတန္တရေ ဝသန္တော ဒေဝတာသမာဂမေသု အပ္ပာနုဘာဝတာယ ပရိသပရိယန္တေ ဌတွာ ဓမ္မံ သုတွာ သတ္ထရိ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ဧကဒိဝသံ သုဝိသုဒ္ဓံ ရမဏီယံ ဂင်္ဂါယံ ပုလိနပ္ပဒေသံ ဒိသွာ သတ္ထု ဂုဏေ အနုဿရိ – ‘‘ဣတောပိ သုဝိသုဒ္ဓါ သတ္ထု ဂုဏာ အနန္တာ အပရိမေယျာ စာ’’တိ၊ ဧဝံ သော ¶ သတ္ထု ဂုဏေ အာရဗ္ဘ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ¶ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝေသာလိယံ လိစ္ဆဝိရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ယုဒ္ဓသောဏ္ဍော အပရာဇိတသင်္ဂါမော အမိတ္တာနံ ပိယဟာနိကရဏေန ပိယဉ္ဇဟောတိ ပညာယိတ္ထ။ သော သတ္ထု ဝေသာလိဂမနေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညေ ဝသမာနော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၈၄-၉၀) –

‘‘ပဗ္ဗတေ ဟိမဝန္တမှိ၊ ဝသာမိ ပဗ္ဗတန္တရေ၊

ပုလိနံ သောဘနံ ဒိသွာ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ အနုဿရိံ။

‘‘ဉာဏေ ¶ ဥပနိဓာ နတ္ထိ၊ သင်္ခါရံ နတ္ထိ သတ္ထုနော၊

သဗ္ဗဓမ္မံ အဘိညာယ၊ ဉာဏေန အဓိမုစ္စတိ။

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ နမော တေ ပုရိသုတ္တမ၊

ဉာဏေန တေ သမော နတ္ထိ၊ ယာဝတာ ဉာဏမုတ္တမံ။

‘‘ဉာဏေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ကပ္ပံ သဂ္ဂမှိ မောဒဟံ၊

အဝသေသေသု ကပ္ပေသု၊ ကုသလံ စရိတံ မယာ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဉာဏသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော သတ္တတိကပ္ပမှိ၊ ဧကော ပုလိနပုပ္ဖိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ‘‘အန္ဓပုထုဇ္ဇနာနံ ပဋိပတ္တိတော ဝိဓုရာ အရိယာနံ ပဋိပတ္တီ’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနဝသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ဥပ္ပတန္တေသု နိပတေ၊ နိပတန္တေသု ဥပ္ပတေ၊

ဝသေ အဝသမာနေသု၊ ရမမာနေသု နော ရမေ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ဥပ္ပတန္တေသူတိ ဥဏ္ဏမန္တေသု၊ သတ္တေသု မာနုဒ္ဓစ္စထမ္ဘသာရမ္ဘာဒီဟိ အတ္တုက္ကံသနေန အနုပသန္တေသု။ နိပတေတိ နမေယျ၊ တေသညေဝ ပါပဓမ္မာနံ ပရိဝဇ္ဇနေန နိဝါတဝုတ္တိ ဘဝေယျ။ နိပတန္တေသူတိ ဩဏမန္တေသု၊ ဟီနာဓိမုတ္တိကတာယ ကောသဇ္ဇေန စ ဂုဏတော နိဟီယမာနေသု။ ဥပ္ပတေတိ ဥဏ္ဏမေယျ၊ ပဏီတာဓိမုတ္တိကတာယ ဝီရိယာရမ္ဘေန စ ဂုဏတော ဥဿုက္ကေယျ။ အထ ဝါ ဥပ္ပတန္တေသူတိ ဥဋ္ဌဟန္တေသု၊ ကိလေသေသု ပရိယုဋ္ဌာနဝသေန သီသံ ဥက္ခိပန္တေသု။ နိပတေတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန ယထာ တေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တထာ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏာယ နိပတေယျ၊ ဝိက္ခမ္ဘေယျ စေဝ ¶ သမုစ္ဆိန္ဒေယျ စ။ နိပတန္တေသူတိ ပရိပတန္တေသု၊ အယောနိသောမနသိကာရေသု ဝီရိယပယောဂမန္ဒတာယ ဝါ ယထာရဒ္ဓေသု သမထဝိပဿနာဓမ္မေသု ဟာယ မာနေသု ¶ ။ ဥပ္ပတေတိ ယောနိသောမနသိကာရေန ဝီရိယာရမ္ဘသမ္ပဒါယ စ တေ ဥပဋ္ဌာပေယျ ဥပ္ပာဒေယျ ဝဍ္ဎေယျ စ။ ဝသေ ¶ အဝသမာနေသူတိ သတ္တေသု မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ အရိယဝါသဉ္စ အဝသန္တေသု သယံ တံ ဝါသံ ဝသေယျာတိ၊ အရိယေသု ဝါ ကိလေသဝါသံ ဒုတိယကဝါသံ အဝသန္တေသု ယေန ဝါသေန တေ အဝသမာနာ နာမ ဟောန္တိ၊ သယံ တထာ ဝသေ။ ရမမာနေသု နော ရမေတိ သတ္တေသု ကာမဂုဏရတိယာ ကိလေသရတိယာ ရမန္တေသု သယံ တထာ နော ရမေ နံ ရမေယျ၊ အရိယေသု ဝါ နိရာမိသာယ ဈာနာဒိရတိယာ ရမမာနေသု သယမ္ပိ တထာ ရမေ၊ တတော အညထာ ပန ကဒါစိပိ နော ရမေ နာဘိရမေယျ ဝါတိ အတ္ထော။

ပိယဉ္ဇဟတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ဣဒံ ပုရေ စိတ္တမစာရိ စာရိကန္တိ အာယသ္မတော ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတံ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဟတ္ထာရောဟကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဟတ္ထိသိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ အဂမာသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဟတ္ထိံ သိက္ခာပေန္တော နဒီတီရံ ဂန္တွာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘‘ကိံ မယှံ ဣမိနာ ဟတ္ထိဒမနေန၊ အတ္တာနံ ဒမနမေဝ ဝရ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာဝ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော စိရပရိစယေန ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဝိဓာဝန္တံ စိတ္တံ ဆေကော ဟတ္ထာစရိယော ဝိယ အင်္ကုသေန စဏ္ဍမတ္တဝရဝါရဏံ ပဋိသင်္ခါနအင်္ကုသေန နိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘ဣဒံ ပုရေ စိတ္တမစာရိ စာရိက’’န္တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၇၇။ တတ္ထ ¶ ဣဒန္တိ ဝုစ္စမာနဿ စိတ္တဿ အတ္တပစ္စက္ခတာယ ဝုတ္တံ။ ပုရေတိ နိဂ္ဂဟကာလတော ပုဗ္ဗေ။ အစာရီတိ ဝိစရိ၊ အနဝဋ္ဌိတတာယ နာနာရမ္မဏေသု ပရိဗ္ဘမိ ¶ ။ စာရိကန္တိ ယထာကာမစရိယံ။ တေနာဟ ‘‘ယေနိစ္ဆကံ ယတ္ထကာမံ ယထာသုခ’’န္တိ။ တန္တိ တံ စိတ္တံ။ အဇ္ဇာတိ ဧတရဟိ။ နိဂ္ဂဟေဿာမီတိ နိဂ္ဂဏှိဿာမိ၊ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကရိဿာမိ။ ယောနိသောတိ ဥပါယေန။ ယထာ ¶ ကိံ? ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နံ ဝိယ အင်္ကုသဂ္ဂဟော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဒံ မမ စိတ္တံ နာမ ဣတော ပုဗ္ဗေ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ယေန ယေန ရမိတုံ ဣစ္ဆတိ၊ တဿ တဿ ဝသေန ယေနိစ္ဆကံ၊ ယတ္ထ ယတ္ထ စဿ ကာမော၊ တဿ တဿ ဝသေန ယတ္ထကာမံ၊ ယထာ ယထာ ဝိစရန္တဿ သုခံ ဟောတိ၊ တထေဝ စရဏတော ယထာသုခံ ဒီဃရတ္တံ စာရိကံ အစရိ၊ တံ အဇ္ဇပါဟံ ဘိန္နမဒမတ္တဟတ္ထိံ ဟတ္ထာစရိယသင်္ခါတော ဆေကော အင်္ကုသဂ္ဂဟော အင်္ကုသေန ဝိယ ယောနိသောမနသိကာရေန နိဂ္ဂဟေဿာမိ၊ နာဿ ဝီတိက္ကမိတုံ ဒဿာမီတိ။ ဧဝံ ဝဒန္တော ဧဝ စ ထေရော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၉၁-၉၆) –

‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဝိပဿီ ဒက္ခိဏာရဟော၊

ပုရက္ခတော သာဝကေဟိ၊ အာရာမာ အဘိနိက္ခမိ။

‘‘ဒိသွာနဟံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ၊ သဗ္ဗညုံ တမနာသကံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဂဏ္ဌိပုပ္ဖံ အပူဇယိံ။

‘‘တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော၊

ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ပုန ဝန္ဒိံ တထာဂတံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကတာလီသိတော ကပ္ပေ၊ စရဏော နာမ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အယမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏဂါထာ အဟောသီတိ။

ဟတ္ထာရောဟပုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနေကဇာတိသံသာရန္တိ ¶ အာယသ္မတော မေဏ္ဍသိရတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယာနိ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကာမေ ပဟာယ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ မဟတာ ဣသိဂဏေန သဒ္ဓိံ ဟိမဝန္တေ ဝသန္တော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဣသိဂဏေန ပဒုမာနိ အာဟရာပေတွာ ¶ သတ္ထု ပုပ္ဖပူဇံ ကတွာ ¶ သာဝကေ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယံ ဩဝဒိတွာ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာကေတေ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ မေဏ္ဍသရိက္ခသီသတာယ မေဏ္ဍသိရောတွေဝ သမညာ အဟောသိ။ သော ဘဂဝတိ သာကေတေ အဉ္ဇနဝနေ ဝိဟရန္တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သမထဝိပဿနာသု ကမ္မံ ကရောန္တော ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေဝ ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၉၇-၁၀၅) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဂေါတမော နာမ ပဗ္ဗတော၊

နာနာရုက္ခေဟိ သဉ္ဆန္နော၊ မဟာဘူတဂဏာလယော။

‘‘ဝေမဇ္ဈမှိ စ တဿာသိ၊ အဿမော အဘိနိမ္မိတော၊

ပုရက္ခတော သသိဿေဟိ၊ ဝသာမိ အဿမေ အဟံ။

‘‘အာယန္တု မေ သိဿဂဏာ၊ ပဒုမံ အာဟရန္တု မေ၊

ဗုဒ္ဓပူဇံ ကရိဿာမိ၊ ဒွိပဒိန္ဒဿ တာဒိနော။

‘‘ဧဝန္တိ တေ ပဋိဿုတွာ၊ ပဒုမံ အာဟရိံသု မေ၊

တထာ နိမိတ္တံ ကတွာဟံ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘သိဿေ တဒါ သမာနေတွာ၊ သာဓုကံ အနုသာသဟံ၊

မာ ခေါ တုမှေ ပမဇ္ဇိတ္ထ၊ အပ္ပမာဒေါ သုခါဝဟော။

‘‘ဧဝံ သမနုသာသိတွာ၊ တေ သိဿေ ဝစနက္ခမေ၊

အပ္ပမာဒဂုဏေ ယုတ္တော၊ တဒါ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကပညာသကပ္ပမှိ ¶ ၊ ရာဇာ အာသိံ ဇလုတ္တမော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

သော အတ္တနော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တော –

‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ၊ သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊

တဿ မေ ဒုက္ခဇာတဿ၊ ဒုက္ခက္ခန္ဓော အပရဒ္ဓါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ အနေကဇာတိသံသာရန္တိ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ချံ ဣဒံ သံသာရဝဋ္ဋံ၊ အဒ္ဓုနော အဓိပ္ပေတတ္တာ ¶ အစ္စန္တသံယောဂေကဝစနံ။ သန္ဓာဝိဿန္တိ သံသရိံ၊ အပရာပရံ စဝနုပ္ပဇ္ဇနဝသေန ပရိဗ္ဘမိံ။ အနိဗ္ဗိသန္တိ တဿ နိဝတ္တကဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တော။ တဿ မေတိ ဧဝံ သံသရန္တဿ မေ။ ဒုက္ခဇာတဿာတိ ဇာတိအာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နဒုက္ခဿ၊ တိဿန္နံ ဝါ ဒုက္ခတာနံ ဝသေန ဒုက္ခသဘာဝဿ။ ဒုက္ခက္ခန္ဓောတိ ကမ္မကိလေသဝိပါကဝဋ္ဋပ္ပကာရော ဒုက္ခရာသိ။ အပရဒ္ဓါတိ အရဟတ္တမဂ္ဂပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ပရိဗ္ဘဋ္ဌော စုတော န အဘိနိဗ္ဗတ္တိဿတိ။ ‘‘အပရဋ္ဌော’’တိ ဝါ ပါဌော၊ အပဂတသမိဒ္ဓိတော သမုစ္ဆိန္နကာရဏတ္တာ အပဂတောတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ စ ထေရဿ အညာဗျာကရဏံ အဟောသိ။

မေဏ္ဍသိရတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဗ္ဗော ¶ ရာဂေါ ပဟီနော မေတိ အာယသ္မတော ရက္ခိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နမာနသော ဒေသနာဉာဏံ အာရဗ္ဘ ထောမနံ အကာသိ။ သတ္ထာ တဿ စိတ္တပ္ပသာဒံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ဣတော သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ ဂေါတမဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ရက္ခိတော နာမ သာဝကော ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ ¶ ။ သော တံ သုတွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဒေဝဒဟနိဂမေ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ရက္ခိတောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ယေ သာကိယကောလိယရာဇူဟိ ဘဂဝတော ပရိဝါရတ္ထာယ ဒိန္နာ ပဉ္စသတရာဇကုမာရာ ပဗ္ဗဇိတာ၊ တေသံ အညတရော။ တေ ပန ရာဇကုမာရာ န သံဝေဂေန ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဥက္ကဏ္ဌာဘိဘူတာ ယဒါ သတ္ထာရာ ကုဏာလဒဟတီရံ နေတွာ ကုဏာလဇာတကဒေသနာယ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) ဣတ္ထီနံ ဒေါသဝိဘာဝနေန ကာမေသု အာဒီနဝံ ပကာသေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတာ၊ တဒါ အယမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၁-၉) –

‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

မဟတော ဇနကာယဿ၊ ဒေသေတိ အမတံ ပဒံ။

‘‘တဿာဟံ ဝစနံ သုတွာ၊ ဝါစာသဘိမုဒီရိတံ၊

အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ ဧကဂ္ဂေါ အာသဟံ တဒါ။

‘‘ယထာ ¶ သမုဒ္ဒေါ ဥဒဓီနမဂ္ဂေါ၊ နေရူ နဂါနံ ပဝရော သိလုစ္စယော၊

တထေဝ ယေ စိတ္တဝသေန ဝတ္တရေ၊ န ဗုဒ္ဓဉာဏဿ ကလံ ဥပေန္တိ တေ။

‘‘ဓမ္မဝိဓိံ ဌပေတွာန၊ ဗုဒ္ဓါ ကာရုဏိကော ဣသိ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃေ နိသီဒိတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။

‘‘ယော သော ဉာဏံ ပကိတ္တေသိ၊ ဗုဒ္ဓမှိ လောကနာယကေ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ န ဂမိဿတိ။

‘‘ကိလေသေ ဈာပယိတွာန၊ ဧကဂ္ဂေါ သုသမာဟိတော၊

သောဘိတော နာမ နာမေန၊ ဟေဿတိ သတ္ထု သာဝကော။

‘‘ပညာသေ ကပ္ပသဟဿေ၊ သတ္တေဝါသုံ ယသုဂ္ဂတာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ¶ ပန ပတွာ အတ္တနော ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘သဗ္ဗော ရာဂေါ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။

၇၉။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗော ရာဂေါ’’တိ ကာမရာဂါဒိပ္ပဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ။ ပဟီနောတိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ပဟီနော။ သဗ္ဗော ဒေါသောတိ အာဃာတဝတ္ထုကာဒိဘာဝေန အနေကဘေဒဘိန္နော သဗ္ဗောပိ ဗျာပါဒေါ။ သမူဟတောတိ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာဋိတော။ သဗ္ဗော မေ ဝိဂတော မောဟောတိ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) ဝတ္ထုဘေဒေန အဋ္ဌဘေဒေါ၊ သံကိလေသဝတ္ထုဝိဘာဂေန အနေကဝိဘာဂေါ သဗ္ဗောပိ မောဟော မဂ္ဂေန ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ မယှံ ဝိဂတော။ သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတောတိ ဧဝံ မူလကိလေသပ္ပဟာနေန တဒေကဋ္ဌတာယ သံကိလေသာနံ သမ္မဒေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ အနဝသေသကိလေသဒရထပရိဠာဟာဘာဝတော ¶ သီတိဘာဝံ ပတ္တော၊ တတော ဧဝ သဗ္ဗသော ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော အဟံ အသ္မိ ဘဝါမီတိ အညံ ဗျာကာသိ။

ရက္ခိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယံ မယာ ပကတံ ကမ္မန္တိ အာယသ္မတော ဥဂ္ဂတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ¶ ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သိခိံ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နမာနသော ကေတကပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဥဂ္ဂနိဂမေ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဥဂ္ဂေါတွေဝဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝတိ တသ္မိံ နိဂမေ ဘဒ္ဒါရာမေ ဝိဟရန္တေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၁၀-၁၆) –

‘‘ဝိနတာနဒိယာ ¶ တီရေ၊ ပိလက္ခု ဖလိတော အဟု၊

တာဟံ ရုက္ခံ ဂဝေသန္တော၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘ကေတကံ ပုပ္ဖိတံ ဒိသွာ၊ ဝဏ္ဋေ ဆေတွာနဟံ တဒါ၊

ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပေသိံ၊ သိခိနော လောကဗန္ဓုနော။

‘‘ယေန ဉာဏေန ပတ္တောသိ၊ အစ္စုတံ အမတံ ပဒံ၊

တံ ဉာဏံ အဘိပူဇေမိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌ မဟာမုနိ။

‘‘ဉာဏမှိ ပူဇံ ကတွာန၊ ပိလက္ခုမဒ္ဒသံ အဟံ၊

ပဋိလဒ္ဓါမှိ တံ ပညံ၊ ဉာဏပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဉာဏပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော တေရသကပ္ပမှိ၊ ဒွါဒသာသုံ ဖလုဂ္ဂတာ၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အတ္တနော ဝဋ္ဋူပစ္ဆေဒဒီပနေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ယံ မယာ ပကတံ ကမ္မံ၊ အပ္ပံ ဝါ ယဒိ ဝါ ဗဟုံ၊

သဗ္ဗမေတံ ပရိက္ခီဏံ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ယံ မယာ ပကတံ ကမ္မန္တိ ယံ ကမ္မံ တီဟိ ကမ္မဒွါရေဟိ၊ ဆဟိ ဥပ္ပတ္တိဒွါရေဟိ၊ အဋ္ဌဟိ အသံဝရဒွါရေဟိ ¶ ၊ အဋ္ဌဟိ စ သံဝရဒွါရေဟိ ပါပါဒိဝသေန ဒါနာဒိဝသေန စာတိ အနေကေဟိ ပကာရေဟိ အနာဒိမတိ သံသာရေ ယံ မယာ ကတံ ဥပစိတံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိတံ ဝိပါကကမ္မံ။ အပ္ပံ ဝါ ယဒိ ဝါ ¶ ဗဟုန္တိ တဉ္စ ဝတ္ထုစေတနာပယောဂကိလေသာဒီနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေန အပ္ပံ ဝါ၊ တေသံ ဗလဝဘာဝေန အဘိဏှပဝတ္တိယာ စ ဗဟုံ ဝါ။ သဗ္ဗမေတံ ပရိက္ခီဏန္တိ သဗ္ဗမေဝ စေတံ ကမ္မံ ကမ္မက္ခယကရဿ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ ပရိက္ခယံ ဂတံ၊ ကိလေသဝဋ္ဋပ္ပဟာနေန ဟိ ကမ္မဝဋ္ဋံ ပဟီနမေဝ ဟောတိ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ ¶ အနုပ္ပာဒနတော။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ မယှံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗမ္ပေတ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဧတန္တိ ပဒဝိဘာဂေါ။

ဥဂ္ဂတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ သမိတိဂုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ

ယံ ¶ မယာ ပကတံ ပါပန္တိ အာယသ္မတော သမိတိဂုတ္တတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ပသန္နစိတ္တော ဇာတိသုမနပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ကုလရူပပရိဝါရသမ္ပဒါယ အညေ သတ္တေ အဘိဘဝိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဧကသ္မိံ ပန အတ္တဘာဝေ အညတရံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မုဏ္ဍကော ကုဋ္ဌီ မညေ၊ တေနာယံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိစရတီ’’တိ နိဋ္ဌုဘိတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ကမ္မေန ဗဟုံ ကာလံ နိရယေ ပစ္စိတွာ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တော ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတော ဧကံ သီလာစာရသမ္ပန္နံ ဥပါသကံ ဒိသွာ ဒေါသန္တရော ဟုတွာ၊ ‘‘ကုဋ္ဌရောဂီ ဘဝေယျာသီ’’တိ အက္ကောသိ၊ နှာနတိတ္ထေ စ မနုဿေဟိ ဌပိတာနိ ¶ နှာနစုဏ္ဏာနိ ဒူသေသိ။ သော တေန ကမ္မေန ပုန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗဟူနိ ဝဿာနိ ဒုက္ခံ အနုဘဝိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သမိတိဂုတ္တောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ သုဝိသုဒ္ဓသီလော ဟုတွာ ဝိဟရတိ။ တဿ ပုရိမကမ္မနိဿန္ဒေန ကုဋ္ဌရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ တေန တဿ သရီရာဝယဝါ ယေဘုယျေန ဆိန္နဘိန္နာ ဟုတွာ ပဂ္ဃရန္တိ။ သော ဂိလာနသာလာယံ ဝသတိ။ အထေကဒိဝသံ ဓမ္မသေနာပတိ ဂိလာနပုစ္ဆံ ဂန္တွာ တတ္ထ တတ္ထ ဂိလာနေ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆန္တော တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော၊ ယာဝတာ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိ နာမ၊ သဗ္ဗံ ဒုက္ခမေဝ ဝေဒနာ။ ခန္ဓေသု ပန အသန္တေသုယေဝ နတ္ထိ ¶ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝေဒနာနုပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတွာ အဂမာသိ။ သော ထေရဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဆဠဘိညာ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၂။၈၂-၉၀) –

‘‘ဇာယန္တဿ ဝိပဿိဿ၊ အာလောကော ဝိပုလော အဟု၊

ပထဝီ စ ပကမ္ပိတ္ထ၊ သသာဂရာ သပဗ္ဗတာ။

‘‘နေမိတ္တာ ¶ စ ဝိယာကံသု၊ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဘဝိဿတိ၊

အဂ္ဂေါ စ သဗ္ဗသတ္တာနံ၊ ဇနတံ ဥဒ္ဓရိဿတိ။

‘‘နေမိတ္တာနံ သုဏိတွာန၊ ဇာတိပူဇမကာသဟံ၊

ဧဒိသာ ပူဇနာ နတ္ထိ၊ ယာဒိသာ ဇာတိပူဇနာ။

‘‘သင်္ခရိတွာန ကုသလံ၊ သကံ စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊

ဇာတိပူဇံ ကရိတွာန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ယံ ယံ ယောနုပပဇ္ဇာမိ၊ ဒေဝတ္တံ အထ မာနုသံ၊

သဗ္ဗေ သတ္တေ အဘိဘောမိ၊ ဇာတိပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဓာတိယော မံ ဥပဋ္ဌေန္တိ၊ မမ စိတ္တဝသာနုဂါ၊

န တာ သက္ကောန္တိ ကောပေတုံ၊ ဇာတိပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပူဇမကရိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဇာတိပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သုပါရိစရိယာ နာမ၊ စတုတ္တိံသ ဇနာဓိပါ၊

ဣတော တတိယကပ္ပမှိ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ဆဠဘိညော ပန ဟုတွာ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏေန ဧတရဟိ အနုဘုယျမာနရောဂဝသေန ပုရိမဇာတီသု အတ္တနာ ကတံ ပါပကမ္မံ အနုဿရိတွာ တဿ ဣဒါနိ သဗ္ဗသော ပဟီနဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော –

‘‘ယံ မယာ ပကတံ ပါပံ၊ ပုဗ္ဗေ အညာသု ဇာတိသု၊

ဣဓေဝ တံ ဝေဒနီယံ၊ ဝတ္ထု အညံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ ပါပန္တိ အကုသလံ ကမ္မံ။ တဉှိ လာမကဋ္ဌေန ပါပန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရာ။ အညာသု ဇာတိသူတိ ဣတော အညာသု ဇာတီသု၊ အညေသု အတ္တဘာဝေသု။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယဒိပိ မယာ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ န တာဒိသံ ပါပံ ကတံ အတ္ထိ၊ ဣဒါနိ ပန တဿ သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထိ။ ယံ ပန ဣတော အညာသု ဇာတီသု ကတံ အတ္ထိ၊ ဣဓေဝ တံ ဝေဒနီယံ၊ တဉှိ ဣဓေဝ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝေဒယိတဗ္ဗံ အနုဘဝိတဗ္ဗံ ဖလံ၊ ကသ္မာ? ဝတ္ထု အညံ န ဝိဇ္ဇတီတိ တဿ ကမ္မဿ ဝိပစ္စနောကာသော အညော ခန္ဓပ္ပဗန္ဓော နတ္ထိ၊ ဣမေ ¶ ပန ခန္ဓာ သဗ္ဗသော ဥပါဒါနာနံ ¶ ပဟီနတ္တာ အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန အပ္ပဋိသန္ဓိကာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ အညံ ဗျာကာသိ။

သမိတိဂုတ္တတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယေန ယေန သုဘိက္ခာနီတိ အာယသ္မတော ကဿပတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တီသု ဝေဒေသု အညေသု စ ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော၊ သော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သုမနပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ ကရောန္တော စ သတ္ထု သမန္တတော ဥပရိ စ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ခိပိ။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ပုပ္ဖာနိ ပုပ္ဖာသနာကာရေန သတ္တာဟံ အဋ္ဌံသု။ သော တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသော အဟောသိ။ အပရာပရံ ပုညာနိ ကရောန္တော ကပ္ပသတသဟဿံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဥဒိစ္စဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ကဿပေါတိဿ နာမံ အဟောသိ။ တဿ ဒဟရကာလေယေဝ ပိတာ ကာလမကာသိ။ မာတာ တံ ပဋိဇဂ္ဂတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဇေတဝနံ ဂတော ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဟေတုသမ္ပန္နတာယ တသ္မိံယေဝ အာသနေ သောတာပန္နော ဟုတွာ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတော သတ္ထရိ ဝုဋ္ဌဝဿေ ပဝါရေတွာ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကန္တေ သယမ္ပိ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ဂန္တုကာမော အာပုစ္ဆိတုံ မာတု သန္တိကံ အဂမာသိ။ မာတာ ဝိဿဇ္ဇေန္တီ ဩဝါဒဝသေန –

‘‘ယေန ¶ ယေန သုဘိက္ခာနိ၊ သိဝါနိ အဘယာနိ စ၊

တေန ပုတ္တက ဂစ္ဆဿု၊ မာ သောကာပဟတော ဘဝါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ယေန ယေနာတိ ယတ္ထ ယတ္ထ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ ကရဏဝစနံ၊ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဒိသာဘာဂေတိ အတ္ထော။ သုဘိက္ခာနီတိ သုလဘပိဏ္ဍာနိ၊ ရဋ္ဌာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ သိဝါနီတိ ခေမာနိ အရောဂါနိ။ အဘယာနီတိ စောရဘယာဒီဟိ နိဗ္ဘယာနိ၊ ရောဂဒုဗ္ဘိက္ခဘယာနိ ပန ‘‘သုဘိက္ခာနိ၊ သိဝါနီ’’တိ ပဒဒွယေနေဝ ဂဟိတာနိ။ တေနာတိ တတ္ထ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ¶ ဒိသာဘာဂေတိ အတ္ထော။ ပုတ္တကာတိ အနုကမ္ပန္တီ တံ အာလပတိ။ မာတိ ပဋိသေဓတ္ထေ နိပါတော သောကာပဟတောတိ ဝုတ္တဂုဏရဟိတာနိ ရဋ္ဌာနိ ဂန္တွာ ဒုဗ္ဘိက္ခဘယာဒိဇနိတေန သောကေန ဥပဟတော မာ ဘဝ မာဟောသီတိ အတ္ထော။ တံ သုတွာ ထေရော၊ ‘‘မမ မာတာ မယှံ သောကရဟိတဋ္ဌာနဂမနံ အာသီသတိ၊ ဟန္ဒ မယံ သဗ္ဗသော အစ္စန္တမေဝ သောကရဟိတံ ¶ ဌာနံ ပတ္တုံ ယုတ္တ’’န္တိ ဥဿာဟဇာတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၃။၁-၉) –

‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊

အဗ္ဘောကာသေ ဌိတော သန္တော၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘သီဟံ ယထာ ဝနစရံ၊ ဗျဂ္ဃရာဇံဝ နိတ္တသံ၊

တိဓာပဘိန္နမာတင်္ဂံ၊ ကုဉ္ဇရံဝ မဟေသိနံ။

‘‘သေရေယကံ ဂဟေတွာန၊ အာကာသေ ဥက္ခိပိံ အဟံ၊

ဗုဒ္ဓဿ အာနုဘာဝေန၊ ပရိဝါရေန္တိ သဗ္ဗသော။

‘‘အဓိဋ္ဌဟိ မဟာဝီရော၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

သမန္တာ ပုပ္ဖစ္ဆဒနာ၊ ဩကိရိံသု နရာသဘံ။

‘‘တတော သာ ပုပ္ဖကဉ္စုကာ၊ အန္တောဝဏ္ဋာ ဗဟိမုခါ၊

သတ္တာဟံ ဆဒနံ ကတွာ၊ တတော အန္တရဓာယထ။

‘‘တဉ္စ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ၊ အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊

ဗုဒ္ဓေ စိတ္တံ ပသာဒေသိံ၊ သုဂတေ လောကနာယကေ။

‘‘တေန ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘ပန္နရသသဟဿမှိ၊ ကပ္ပာနံ ပဉ္စဝီသတိ၊

ဝီတမလာသနာမာ စ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ‘‘ဣဒမေဝ မာတု ဝစနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အင်္ကုသံ ဇာတ’’န္တိ တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

ကဿပတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သီဟပ္ပမတ္တော ဝိဟရာတိ အာယသ္မတော သီဟတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော အဋ္ဌာရသကပ္ပသတမတ္ထကေ အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ စန္ဒဘာဂါယ နဒိယာ တီရေ ကိန္နရယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပုပ္ဖဘက္ခော ပုပ္ဖနိဝသနော ဟုတွာ ဝိဟရန္တော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ အတ္ထဒဿိံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ပူဇေတုကာမော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ တဿ အဇ္ဈာသယံ ¶ ဉတွာ အာကာသတော ဩရုယှ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ ကိန္နရော စန္ဒနသာရံ ဃံသိတွာ စန္ဒနဂန္ဓေန ပုပ္ဖေဟိ စ ပူဇံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မလ္လရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿ ¶ သီဟောတိ နာမံ အဟောသိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ဓမ္မံ ကထေသိ။ သော ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဟရတိ။ တဿ စိတ္တံ နာနာရမ္မဏေ ဝိဓာဝတိ၊ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ၊ သကတ္ထံ နိပ္ဖာဒေတုံ န သက္ကောတိ။ သတ္ထာ တံ ဒိသွာ အာကာသေ ဌတွာ –

‘‘သီဟပ္ပမတ္တော ¶ ဝိဟရ၊ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတော၊

ဘာဝေဟိ ကုသလံ ဓမ္မံ၊ ဇဟ သီဃံ သမုဿယ’’န္တိ။ –

ဂါထာယ ဩဝဒိ။ သော ဂါထာဝသာနေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၁၇-၂၅) –

‘‘စန္ဒဘာဂါနဒီတီရေ၊ အဟောသိံ ကိန္နရော တဒါ၊

ပုပ္ဖဘက္ခော စဟံ အာသိံ၊ ပုပ္ဖနိဝသနော တထာ။

‘‘အတ္ထဒဿီ တု ဘဂဝါ၊ လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော၊

ဝိပိနဂ္ဂေန နိယျာသိ၊ ဟံသရာဇာဝ အမ္ဗရေ။

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ စိတ္တံ တေ သုဝိသောဓိတံ၊

ပသန္နမုခဝဏ္ဏောသိ၊ ဝိပ္ပသန္နမုခိန္ဒြိယော။

‘‘ဩရောဟိတွာန အာကာသာ၊ ဘူရိပညော သုမေဓသော၊

သင်္ဃာဋိံ ပတ္ထရိတွာန၊ ပလ္လင်္ကေန ဥပါဝိသိ။

‘‘ဝိလီနံ စန္ဒနာဒါယ၊ အဂမာသိံ ဇိနန္တိကံ၊

ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓဿ အဘိရောပယိံ။

‘‘အဘိဝါဒေတွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ၊

ပါမောဇ္ဇံ ဇနယိတွာန၊ ပက္ကာမိံ ဥတ္တရာမုခေါ။

‘‘အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ၊ စန္ဒနံ ယံ အပူဇယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။

‘‘စတုဒ္ဒသေ ကပ္ပသတေ၊ ဣတော အာသိံသု တေ တယော၊

ရောဟဏီ နာမ နာမေန၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

ယာ ပန ဘဂဝတာ ဩဝါဒဝသေန ဝုတ္တာ ‘‘သီဟပ္ပမတ္တော’’တိ ဂါထာ၊ တတ္ထ သီဟာတိ တဿ ထေရဿ အာလပနံ။ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရာတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန ပမာဒဝိရဟိတော သဗ္ဗိရိယာပထေသု သတိသမ္ပဇညယုတ္တော ဟုတွာ ဝိဟရာဟိ။ ဣဒါနိ တံ အပ္ပမာဒဝိဟာရံ သဟ ဖလေန သင်္ခေပတော ဒဿေတုံ ‘‘ရတ္တိန္ဒိဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ရတ္တိဘာဂံ ¶ ဒိဝသဘာဂဉ္စ ‘‘စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆၊ ဝိဘ။ ၅၁၉) ဝုတ္တနယေန စတုသမ္မပ္ပဓာနဝသေန အတန္ဒိတော အကုသီတော အာရဒ္ဓဝီရိယော ကုသလံ သမထဝိပဿနာဓမ္မဉ္စ လောကုတ္တရဓမ္မဉ္စ ဘာဝေဟိ ဥပ္ပာဒေဟိ ဝဍ္ဎေဟိ စ၊ ဧဝံ ဘာဝေတွာ စ ဇဟ သီဃံ သမုဿယန္တိ တဝ သမုဿယံ အတ္တဘာဝံ ပဌမံ တာဝ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန သီဃံ နစိရဿေဝ ပဇဟ၊ ဧဝံဘူတော စ ပစ္ဆာ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန အနဝသေသတော စ ပဇဟိဿတီတိ။ အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသီတိ။

သီဟတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဗ္ဗရတ္တိံ ¶ သုပိတွာနာတိ အာယသ္မတော နီတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ သုနန္ဒော နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ အနေကသတေ ဗြာဟ္မဏေ မန္တေ ဝါစေန္တော ဝါဇပေယျံ နာမ ယညံ ယဇိ၊ ဘဂဝါ တံ ဗြာဟ္မဏံ အနုကမ္ပန္တော ယညဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာကာသေ စင်္ကမိ။ ဗြာဟ္မဏော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော သိဿေဟိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရာပေတွာ အာကာသေ ခိပိတွာ ပူဇံ အကာသိ။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တံ ဌာနံ သကလဉ္စ နဂရံ ပုပ္ဖပဋဝိတာနိကံ ဝိယ ဆာဒိတံ အဟောသိ။ မဟာဇနော သတ္ထရိ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ သုနန္ဒဗြာဟ္မဏော တေန ကုသလမူလေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နီတောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ‘‘ဣမေ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ သုခသီလာ သုခသမာစာရာ သုဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတွာ နိဝါတေသု သေနာသနေသု ဝိဟရန္တိ၊ ဣမေသု ပဗ္ဗဇိတွာ သုခေန ဝိဟရိတုံ သက္ကာ’’တိ သုခါဘိလာသာယ ပဗ္ဗဇိတွာဝ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ကတိပါဟမေဝ မနသိကရိတွာ တံ ဆဍ္ဍေတွာ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒိဝသဘာဂံ သင်္ဂဏိကာရာမော တိရစ္ဆာနကထာယ ဝီတိနာမေတိ၊ ရတ္တိဘာဂေပိ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတော သဗ္ဗရတ္တိံ သုပတိ။ သတ္ထာ တဿ ဟေတုပရိပါကံ ဩလောကေတွာ ဩဝါဒံ ဒေန္တော –

‘‘သဗ္ဗရတ္တိံ ¶ ¶ သုပိတွာန၊ ဒိဝါ သင်္ဂဏိကေ ရတော၊

ကုဒါဿု နာမ ဒုမ္မေဓော၊ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ သဗ္ဗရတ္တိန္တိ သကလံ ရတ္တိံ။ သုပိတွာနာတိ နိဒ္ဒါယိတွာ၊ ‘‘ရတ္တိယာ ပဌမံ ယာမံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ဇာဂရိယံ အနနုယုဉ္ဇိတွာ ကေဝလံ ရတ္တိယာ တီသုပိ ယာမေသု နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ဒိဝါတိ ဒိဝသံ၊ သကလံ ဒိဝသဘာဂန္တိ အတ္ထော။ သင်္ဂဏိကေတိ တိရစ္ဆာနကထိကေဟိ ကာယဒဠှိဗဟုလပုဂ္ဂလေဟိ ¶ သန္နိသဇ္ဇာ သင်္ဂဏိကော၊ တသ္မိံ ရတော အဘိရတော တတ္ထ အဝိဂတစ္ဆန္ဒော ‘‘သင်္ဂဏိကေ ရတော’’တိ ဝုတ္တော ‘‘သင်္ဂဏိကာရတော’’တိပိ ပါဠိ။ ကုဒါဿု နာမာတိ ကုဒါ နာမ။ အဿူတိ နိပါတမတ္တံ၊ ကသ္မိံ နာမ ကာလေတိ အတ္ထော။ ဒုမ္မေဓောတိ နိပ္ပညော။ ဒုက္ခဿာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ။ အန္တန္တိ ပရိယောသာနံ။ အစ္စန္တမေဝ အနုပ္ပာဒံ ကဒါ နာမ ကရိဿတိ၊ ဧဒိသဿ ဒုက္ခဿန္တကရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒုမ္မေဓ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿသီ’’တိပိ ပါဠိ။

ဧဝံ ပန သတ္ထာရာ ဂါထာယ ကထိတာယ ထေရော သံဝေဂဇာတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၂၆-၃၃) –

‘‘သုနန္ဒော နာမ နာမေန၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ၊

အဇ္ဈာယကော ယာစယောဂေါ၊ ဝါဇပေယျံ အယာဇယိ။

‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အဂ္ဂေါ ကာရုဏိကော ဣသိ၊

ဇနတံ အနုကမ္ပန္တော၊ အမ္ဗရေ စင်္ကမီ တဒါ။

‘‘စင်္ကမိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော၊

မေတ္တာယ အဖရိ သတ္တေ၊ အပ္ပမာဏေ နိရူပဓိ။

‘‘ဝဏ္ဋေ ဆေတွာန ပုပ္ဖာနိ၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ၊

သဗ္ဗေ သိဿေ သမာနေတွာ၊ အာကာသေ ဥက္ခိပါပယိ။

‘‘ယာဝတာ နဂရံ အာသိ၊ ပုပ္ဖာနံ ဆဒနံ တဒါ၊

ဗုဒ္ဓဿ အာနုဘာဝေန၊ သတ္တာဟံ န ဝိဂစ္ဆထ။

‘‘တေနေဝ ¶ သုက္ကမူလေန၊ အနုဘောတွာန သမ္ပဒါ၊

သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ တိဏ္ဏော လောကေ ဝိသတ္တိကံ။

‘‘ဧကာရသေ ကပ္ပသတေ၊ ပဉ္စတိံသာသု ခတ္တိယာ၊

အမ္ဗရံသသနာမာ တေ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ¶ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ထေရော အညံ ဗျာကရောန္တော တမေဝ ဂါထံ ပစ္စုဒါဟာသိ။

နီတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စိတ္တနိမိတ္တဿ ကောဝိဒေါတိ အာယသ္မတော သုနာဂတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတ္တိံသေ ကပ္ပေ သိခိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ အရညာယတနေ အဿမေ ဝသန္တော တီဏိ ဗြာဟ္မဏသဟဿာနိ မန္တေ ဝါစေသိ။ အထေကဒိဝသံ တဿ သတ္ထာရံ ဒိသွာ လက္ခဏာနိ ဥပဓာရေတွာ လက္ခဏမန္တေ ပရိဝတ္တေန္တဿ၊ ‘‘ဤဒိသေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော အနန္တဇိနော အနန္တဉာဏော ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ အာရဗ္ဘ ဥဠာရော ပသာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ¶ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ နာလကဂါမေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သုနာဂေါတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဓမ္မသေနာပတိဿ ဂိဟိသဟာယော ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဒဿနဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတော ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၃၄-၄၀) –

‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ၊ ဝသဘော နာမ ပဗ္ဗတော၊

တသ္မိံ ပဗ္ဗတပါဒမှိ၊ အဿမော အာသိ မာပိတော။

‘‘တီဏိ ¶ သိဿသဟဿာနိ၊ ဝါစေသိံ ဗြာဟ္မဏော တဒါ၊

သံဟရိတွာန တေ သိဿေ၊ ဧကမန္တံ ဥပါဝိသိံ။

‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ၊

ဗုဒ္ဓဝေဒံ ဂဝေသန္တော၊ ဉာဏေ စိတ္တံ ပသာဒယိံ။

‘‘တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ နိသီဒိံ ပဏ္ဏသန္ထရေ၊

ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာန၊ တတ္ထ ကာလင်္ကတော အဟံ။

‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒါ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဉာဏသညာယိဒံ ဖလံ။

‘‘သတ္တဝီသတိ ¶ ကပ္ပမှိ၊ ရာဇာ သိရိဓရော အဟု၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနာပဒေသေန အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘စိတ္တနိမိတ္တဿ ကောဝိဒေါ၊ ပဝိဝေကရသံ ဝိဇာနိယ၊

ဈာယံ နိပကော ပတိဿတော၊ အဓိဂစ္ဆေယျ သုခံ နိရာမိသ’’န္တိ။ –

တတ္ထ စိတ္တနိမိတ္တဿ ကောဝိဒေါတိ ဘာဝနာစိတ္တဿ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏေ ကုသလော၊ ‘‘ဣမသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣမသ္မိံ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗံ၊ ဣမသ္မိံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပဂ္ဂဟဏာဒိယောဂျဿ စိတ္တနိမိတ္တဿ ဂဟဏေ ဆေကော။ ပဝိဝေကရသံ ဝိဇာနိယာတိ ကာယဝိဝေကသံဝဍ္ဎိတဿ စိတ္တဝိဝေကဿ ရသံ သဉ္ဇာနိတွာ၊ ဝိဝေကသုခံ အနုဘဝိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဝိဝေကရသံ ပိတွာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၀၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဈာယန္တိ ပဌမံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန ပစ္ဆာ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စ ဈာယန္တော။ နိပကောတိ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏေ ကုသလော။ ပတိဿတောတိ ဥပဋ္ဌိတဿတိ။ အဓိဂစ္ဆေယျ သုခံ နိရာမိသန္တိ ဧဝံ သမထနိမိတ္တာဒိကောသလ္လေန လဗ္ဘေ စိတ္တဝိဝေကသုခေ ပတိဋ္ဌာယ သတော သမ္ပဇာနော ¶ ဟုတွာ ဝိပဿနာဈာနေနေဝ ဈာယန္တော ကာမာမိသဝဋ္ဋာမိသေဟိ အသမ္မိဿတာယ နိရာမိသံ နိဗ္ဗာနသုခံ ဖလသုခဉ္စ အဓိဂစ္ဆေယျ သမုပဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။

သုနာဂတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတော ¶ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုအညဝါဒိနန္တိ အာယသ္မတော နာဂိတတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ကာလေ နာရဒေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ မာဠကေ နိသိန္နော ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန ပုရက္ခတံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော တီဟိ ဂါထာဟိ အဘိတ္ထဝိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုနဂရေ သကျရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နာဂိတောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဘဂဝတိ ¶ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝိဟရန္တေ မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၉၉ အာဒယော) သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၄၇-၅၄) –

‘‘ဝိသာလမာဠေ အာသီနော၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ၊

ခီဏာသဝံ ဗလပ္ပတ္တံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃပုရက္ခတံ။

‘‘သတသဟဿာ တေဝိဇ္ဇာ၊ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ၊

ပရိဝါရေန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ကော ဒိသွာ နပ္ပသီဒတိ။

‘‘ဉာဏေ ဥပနိဓာ ယဿ၊ န ဝိဇ္ဇတိ သဒေဝကေ၊

အနန္တဉာဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ကော ဒိသွာ နပ္ပသီဒတိ။

‘‘ဓမ္မကာယဉ္စ ဒီပေန္တံ၊ ကေဝလံ ရတနာကရံ၊

ဝိကပ္ပေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ကော ဒိသွာ နပ္ပသီဒတိ။

‘‘ဣမာဟိ တီဟိ ဂါထာဟိ၊ နာရဒေါဝှယဝစ္ဆလော၊

ပဒုမုတ္တရံ ထဝိတွာန၊ သမ္ဗုဒ္ဓံ အပရာဇိတံ။

‘‘တေန ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဗုဒ္ဓသန္ထဝနေန စ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။

‘‘ဣတော တိံသကပ္ပသတေ၊ သုမိတ္တော နာမ ခတ္တိယော၊

သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ သတ္ထု အဝိတထဒေသနတံ ဓမ္မဿ စ နိယျာနိကတံ နိဿာယ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿော ပီတိဝေဂပ္ပဝိဿဋ္ဌံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော –

‘‘ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုအညဝါဒိနံ၊ မဂ္ဂေါ န နိဗ္ဗာနဂမော ယထာ အယံ၊

ဣတိဿု သင်္ဃံ ဘဂဝါနုသာသတိ၊ သတ္ထာ သယံ ပါဏိတလေဝ ဒဿယ’’န္တိ။ –

တတ္ထ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣမသ္မာ ဗုဒ္ဓသာသနာ ဗာဟိရကေ သမယေ၊ တေနာဟ ‘‘ပုထုအညဝါဒိန’’န္တိ၊ နာနာတိတ္ထိယာနန္တိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါ န နိဗ္ဗာနဂမော ယထာ အယန္တိ ယထာ အယံ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဧကံသေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနဂမော၊ နိဗ္ဗာနဂါမီ၊ ဧဝံ နိဗ္ဗာနဂမော မဂ္ဂေါ တိတ္ထိယသမယေ နတ္ထိ အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတ္တာ အညတိတ္ထိယဝါဒဿ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ဣဓေဝ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော၊ ဣဓ ဒုတိယော သမဏော၊ ဣဓ တတိယော သမဏော၊ ဣဓ ¶ စတုတ္ထော သမဏော၊ သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။

ဣတီတိ ဧဝံ။ အဿူတိ နိပါတမတ္တံ။ သင်္ဃန္တိ ဘိက္ခုသင်္ဃံ၊ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသောယံ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ သင်္ဃန္တိ ဝါ သမူဟံ၊ ဝေနေယျဇနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝါတိ ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ၊ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္ထာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ သယန္တိ သယမေဝ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟော သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ ဝသေန အဋ္ဌင်္ဂိကော နိဗ္ဗာနဂါမီ အရိယမဂ္ဂေါ ယထာ မမ သာသနေ အတ္ထိ၊ ဧဝံ ဗာဟိရကသမယေ မဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ သီဟနာဒံ နဒန္တော အမှာကံ သတ္ထာ ဘဂဝါ သယမေဝ သယမ္ဘူဉာဏေန ဉာတံ၊ သယမေဝ ဝါ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတော ဟုတွာ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသသမ္ပတ္တိယာ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ဒဿေန္တော ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဝေနေယျဇနတံ အနုသာသတိ ဩဝဒတီတိ။

နာဂိတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခန္ဓာ ဒိဋ္ဌာ ယထာဘူတန္တိ အာယသ္မတော ပဝိဋ္ဌတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ပုညံ ကရောန္တော အတ္ထဒဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကေသဝေါ နာမ တာပသော ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပသန္နမာနသော အဘိဝါဒေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတ္တော နေက္ခမ္မနိန္နဇ္ဈာသယတာယ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ တတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗံ သိက္ခိတွာ ¶ ဝိစရန္တော ဥပတိဿကောလိတာနံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ ‘‘တေပိ နာမ မဟာပညာ တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာ၊ တဒေဝ မညေ သေယျော’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ သတ္ထာ ဝိပဿနံ အာစိက္ခိ။ သော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၅၅-၅၉) –

‘‘နာရဒေါ ¶ ဣတိ မေ နာမံ၊ ကေသဝေါ ဣတိ မံ ဝိဒူ၊

ကုသလာကုသလံ ဧသံ၊ အဂမံ ဗုဒ္ဓသန္တိကံ။

‘‘မေတ္တစိတ္တော ¶ ကာရုဏိကော၊ အတ္ထဒဿီ မဟာမုနိ၊

အဿာသယန္တော သတ္တေ သော၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။

‘‘သကံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ သိရေ ကတွာန အဉ္ဇလိံ၊

သတ္ထာရံ အဘိဝါဒေတွာ၊ ပက္ကာမိံ ပါစိနာမုခေါ။

‘‘သတ္တရသေ ကပ္ပသတေ၊ ရာဇာ အာသိ မဟီပတိ၊

အမိတ္တတာပနော နာမ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အညံ ဗျာကရောန္တော –

‘‘ခန္ဓာ ဒိဋ္ဌာ ယထာဘူတံ၊ ဘဝါ သဗ္ဗေ ပဒါလိတာ၊

ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ၊ တေ ဟိ ဝိပဿနုပလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ ဉာတပရိညာဒီဟိ ပရိဇာနနဝသေန ဝိပဿိတဗ္ဗာ။ ဒိဋ္ဌာ ယထာဘူတန္တိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ အဝိပရီတတော ဒိဋ္ဌာ။ ဘဝါ သဗ္ဗေ ပဒါလိတာတိ ကာမဘဝါဒယော သဗ္ဗေ ကမ္မဘဝါ ဥပပတ္တိဘဝါ စ မဂ္ဂဉာဏသတ္ထေန ဘိန္နာ ဝိဒ္ဓံသိတာ။ ကိလေသပဒါလနေနေဝ ဟိ ကမ္မောပပတ္တိဘဝါ ပဒါလိတာ နာမ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

ပဝိဋ္ဌတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အသက္ခိံ ဝတ အတ္တာနန္တိ အာယသ္မတော အဇ္ဇုနတ္ထေရဿ ဂါထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဝိပဿိဿ ¶ ဘဂဝတော ကာလေ သီဟယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဧကဒိဝသံ အရညေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နံ သတ္ထာရံ ¶ ဒိသွာ ‘‘အယံ ခေါ ဣမသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗသေဋ္ဌော ပုရိသသီဟော’’တိ ပသန္နမာနသော သုပုပ္ဖိတသာလသာခံ ¶ ဘဉ္ဇိတွာ သတ္ထာရံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အဇ္ဇုနောတိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော နိဂဏ္ဌေဟိ ကတပရိစယော ဟုတွာ ‘‘ဧဝါဟံ အမတံ အဓိဂမိဿာမီ’’တိ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယတာယ ဒဟရကာလေယေဝ နိဂဏ္ဌေသု ပဗ္ဗဇိတွာ တတ္ထ သာရံ အလဘန္တော သတ္ထု ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ နစိရဿေဝ အရဟာ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၁၄။၆၀-၆၅) –

‘‘မိဂရာဇာ တဒါ အာသိံ၊ အဘိဇာတော သုကေသရီ၊

ဂိရိဒုဂ္ဂံ ဂဝေသန္တော၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။

‘‘အယံ နု ခေါ မဟာဝီရော၊ နိဗ္ဗာပေတိ မဟာဇနံ၊

ယံနူနာဟံ ဥပါသေယျံ၊ ဒေဝဒေဝံ နရာသဘံ။

‘‘သာခံ သာလဿ ဘဉ္ဇိတွာ၊ သကောသံ ပုပ္ဖမာဟရိံ၊

ဥပဂန္တွာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အဒါသိံ ပုပ္ဖမုတ္တမံ။

‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ၊

ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖဒါနဿိဒံ ဖလံ။

‘‘ဣတော စ နဝမေ ကပ္ပေ၊ ဝိရောစနသနာမကာ၊

တယော အာသိံသု ရာဇာနော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။

‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယှံ…ပေ… ကတံ ဗုဒ္ဓဿ သာသန’’န္တိ။

အရဟတ္တံ ပန ပတွာ အနုတ္တရသုခါဓိဂမသမ္ဘူတေန ပီတိဝေဂေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော –

‘‘အသက္ခိံ ဝတ အတ္တာနံ၊ ဥဒ္ဓါတုံ ဥဒကာ ထလံ၊

ဝုယှမာနော မဟောဃေဝ၊ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈဟ’’န္တိ။ – ဂါထံ အဘာသိ၊

တတ္ထ ¶ အသက္ခိန္တိ သက္ကောသိံ။ ဝတာတိ ဝိမှယေ နိပါတော။ အတိဝိမှယနီယဉှေတံ ယဒိဒံ သစ္စပဋိဝေဓော။ တေနာဟ –

‘‘တံ ကိံမညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ၊ ယံ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅)?

အတ္တာနန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယော ဟိ ပရော န ဟောတိ သော အတ္တာတိ။ ဥဒ္ဓါတုန္တိ ¶ ဥဒ္ဓရိတုံ၊ ‘‘ဥဒ္ဓဋ’’န္တိပိ ပါဌော။ ဥဒကာတိ သံသာရမဟောဃသင်္ခါတာ ဥဒကာ။ ထလန္တိ နိဗ္ဗာနထလံ။ ဝုယှမာနော မဟောဃေဝါတိ မဟဏ္ဏဝေ ဝုယှမာနော ဝိယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ နာမ ဂမ္ဘီရဝိတ္ထတေ အပ္ပတိဋ္ဌေ မဟတိ ဥဒကောဃေ ဝေဂသာ ဝုယှမာနော ပုရိသော ကေနစိ ¶ အတ္ထကာမေန ဥပနီတံ ဖိယာရိတ္တသမ္ပန္နံ ဒဠှနာဝံ လဘိတွာ သုခေနေဝ တတော အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတုံ သက္ကုဏေယျ ပါရံ ပါပုဏေယျ၊ ဧဝမေဝါဟံ သံသာရမဟောဃေ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဝေဂေန ဝုယှမာနော သတ္ထာရာ ဥပနီတံ သမထဝိပဿနုပေတံ အရိယမဂ္ဂနာဝံ လဘိတွာ တတော အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတုံ နိဗ္ဗာနထလံ ပတ္တုံ အဟော အသက္ခိန္တိ။ ယထာ ပန အသက္ခိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈဟ’’န္တိ အာဟ။ ယသ္မာ အဟံ ဒုက္ခာဒီနိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈိံ အရိယမဂ္ဂဉာဏေန အညာသိံ၊ တသ္မာ အသက္ခိံ ဝတ အတ္တာနံ ဥဒ္ဓါတုံ ဥဒကာ ထလန္တိ ယောဇနာ။

အဇ္ဇုနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။