အဋ္ဌကထာ > သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) > ခုဒ္ဒကနိကာယ (အဋ္ဌကထာ)

တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ မဂ္ဂေါတိ တန္နာမဝိသေသိတော စာတိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဿ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂတာ တာဝ ဝတ္တဗ္ဗာ။ စတဿော ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါ – အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ။ တာသံ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ မဂ္ဂေါ အဓိဂမူပါယောတိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေါ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါပဋိလာဘဟေတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထမယံ တာသံ မဂ္ဂေါ ဟောတီတိ စေ? ပဘေဒတော ဒေသိတာယ ဒေသနာယ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာဝဟတ္တာ။ နာနာဘေဒဘိန္နာနဉှိ ¶ ¶ ဓမ္မာနံ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဒေသနာ သောတူနံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏပ္ပဘေဒဉ္စ ¶ သဉ္ဇနေတိ၊ ပုထုဇ္ဇနာနံ အာယတိံ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏပ္ပဘေဒါယ စ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ – ‘‘ပဘေဒတော ဟိ ဒေသနာ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာဝဟာ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁။ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယ)။ အယဉ္စ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဒေသနာ၊ တေနဿာ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ မဂ္ဂတ္တသိဒ္ဓိ။

တတ္ထ စတဿောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ပဋိသမ္ဘိဒါတိ ပဘေဒါ။ ‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဝုတ္တတ္တာ န အညဿ ကဿစိ ပဘေဒါ၊ ဉာဏဿေဝ ပဘေဒါ။ တသ္မာ ‘‘စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ စတ္တာရော ဉာဏပ္ပဘေဒါတိ အတ္ထော။ အတ္ထပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။

တတ္ထ အတ္ထောတိ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလံ။ တဉှိ ယသ္မာ ဟေတုအနုသာရေန အရီယတိ အဓိဂမီယတိ ပါပုဏီယတိ၊ တသ္မာ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယံကိဉ္စိ ပစ္စယသမုပ္ပန္နံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ ဘာသိတတ္ထော၊ ဝိပါကော၊ ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။

ဓမ္မောတိ သင်္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပါပေတိ စ၊ တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ ဘာသိတံ၊ ကုသလံ၊ အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မောတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ အယမေဝ ဟိ အတ္ထော အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၇၁၉-၇၂၅) –

‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ¶ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။

‘‘ယေ ¶ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ၊ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ယမှာ ဓမ္မာ တေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ၊ တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။

‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။

‘‘ဇာတိယာ ဉာဏံ…ပေ… ဘဝေ ဉာဏံ…ပေ… ဥပါဒါနေ ဉာဏံ…ပေ… တဏှာယ ဉာဏံ…ပေ… ဝေဒနာယ ဉာဏံ…ပေ… ဖဿေ ဉာဏံ…။ပေ… သဠာယတနေ ဉာဏံ…။ပေ… နာမရူပေ ဉာဏံ…ပေ… ဝိညာဏေ ဉာဏံ…ပေ… သင်္ခါရေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ သင်္ခါရသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ သင်္ခါရနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ သင်္ခါရနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။

‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ – သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ ဂါထံ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ သော တဿ တဿေဝ ဘာသိတဿ အတ္ထံ ဇာနာတိ ‘အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော၊ အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော’တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ဣမေသု ¶ ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘဇိတွာ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတော။

တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏန္တိ တသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ ယာ သဘာဝနိရုတ္တိ အဗျဘိစာရိဝေါဟာရော၊ တဿ အဘိလာပေ ဘာသနေ ဥဒီရဏေ ¶ တံ လပိတံ ဘာသိတံ ဥဒီရိတံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဧဝံ တဿာ ဓမ္မနိရုတ္တိသညိတာယ သဘာဝနိရုတ္တိယာ မာဂဓိကာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ မူလဘာသာယ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဧဝမယံ ¶ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ သဒ္ဒါရမ္မဏာ နာမ ဇာတာ၊ န ပညတ္တိအာရမ္မဏာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော ဟိ ‘‘ဖဿော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ၊ ‘‘ဖဿာ’’တိ ဝါ ‘‘ဖဿ’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တေ ပန ‘‘အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အညံ ပနေသ နာမာချာတဥပသဂ္ဂနိပါတဗျဉ္ဇနသဒ္ဒံ ဇာနာတိ န ဇာနာတီတိ? ယဒဂ္ဂေန သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ၊ တဒဂ္ဂေန တမ္ပိ ဇာနိဿတိ။ တံ ပန နယိဒံ ပဋိသမ္ဘိဒါကိစ္စန္တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဘာသံ နာမ သတ္တာ ဥဂ္ဂဏှန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣဒံ ကထိတံ – မာတာပိတရော ဟိ ဒဟရကာလေ ကုမာရကေ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ နိပဇ္ဇာပေတွာ တံ တံ ကထယမာနာ တာနိ တာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တိ၊ ဒါရကာ တေသံ တံ တံ ဘာသံ ဝဝတ္ထာပေန္တိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ သဗ္ဗမ္ပိ ဘာသံ ဇာနန္တိ။ မာတာ ဒမိဠီ၊ ပိတာ အန္ဓကော။ တေသံ ဇာတဒါရကော သစေ မာတု ကထံ ပဌမံ သုဏာတိ ¶ ၊ ဒမိဠဘာသံ ဘာသိဿတိ။ သစေ ပိတု ကထံ ပဌမံ သုဏာတိ၊ အန္ဓကဘာသံ ဘာသိဿတိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ပန ကထံ အသုဏန္တော မာဂဓိကဘာသံ ဘာသိဿတိ။

ယောပိ အဂါမကေ မဟာအရညေ နိဗ္ဗတ္တော၊ တတ္ထ အညော ကထေန္တော နာမ နတ္ထိ၊ သောပိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဝစနံ သမုဋ္ဌာပေန္တော မာဂဓိကဘာသမေဝ ဘာသိဿတိ။ နိရယေ တိရစ္ဆာနယောနိယံ ပေတ္တိဝိသယေ မနုဿလောကေ ဒေဝလောကေတိ သဗ္ဗတ္ထ မာဂဓိကဘာသာဝ ဥဿန္နာ။ တတ္ထ သေသာ ဩဋ္ဋကိရာတအန္ဓကယောနကဒမိဠဘာသာဒိကာ ဘာသာ ပရိဝတ္တန္တိ။ အယမေဝေကာ ယထာဘုစ္စဗြဟ္မဝေါဟာရအရိယဝေါဟာရသင်္ခါတာ မာဂဓိကဘာသာ န ပရိဝတ္တတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါပိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ တန္တိံ အာရောပေန္တော မာဂဓိကဘာသာယ ဧဝ အာရောပေသိ။ ကသ္မာ? ဧဝဉှိ အတ္ထံ အာဟရိတုံ သုခံ ဟောတိ။ မာဂဓိကဘာသာယ ဟိ တန္တိံ အာရုဠှဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တာနံ သောတပထာဂမနမေဝ ပပဉ္စော ¶ ။ သောတေ ပန သင်္ဃဋ္ဋိတမတ္တေယေဝ နယသတေန နယသဟဿေန အတ္ထော ဥပဋ္ဌာတိ။ အညာယ ပန ဘာသာယ တန္တိံ အာရုဠှကံ ပေါထေတွာ ပေါထေတွာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဗဟုမ္ပိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပန ပုထုဇ္ဇနဿ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ၊ အရိယသာဝကော နော ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော နာမ နတ္ထိ။

ဉာဏေသု ဉာဏန္တိ သဗ္ဗတ္ထကဉာဏမာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ၊ ယထာဝုတ္တေသု ဝါ တေသု တီသု ဉာဏေသု ဂေါစရကိစ္စာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။

ဣမာ ပန စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဒွီသု ဌာနေသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒါ ¶ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကတမေသု ဒွီသု ဌာနေသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ? သေက္ခဘူမိယဉ္စ အသေက္ခဘူမိယဉ္စ။ တတ္ထ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ မဟာကဿပတ္ထေရဿ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရဿ မဟာကောဋ္ဌိတတ္ထေရဿာတိ ဧဝမာဒီနံ အသီတိယာပိ မဟာထေရာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါ အသေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒံ ဂတာ၊ အာနန္ဒတ္ထေရဿ၊ စိတ္တဿ ဂဟပတိနော၊ ဓမ္မိကဿ ဥပါသကဿ၊ ဥပါလိဿ ဂဟပတိနော၊ ခုဇ္ဇုတ္တရာယ ဥပါသိကာယာတိဧဝမာဒီနံ ¶ ပဋိသမ္ဘိဒါ သေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒံ ဂတာတိ ဣမာသု ဒွီသု ဘူမီသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ။

ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒါ ဟောန္တိ? အဓိဂမေန၊ ပရိယတ္တိယာ၊ သဝနေန၊ ပရိပုစ္ဆာယ၊ ပုဗ္ဗယောဂေန။ တတ္ထ အဓိဂမော နာမ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ။ အရဟတ္တဉှိ ပတ္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ပရိယတ္တိ နာမ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တဉှိ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ သဝနံ နာမ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ။ သက္ကစ္စံ အဋ္ဌိံ ကတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တဿ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီသု ဂဏ္ဌိပဒအတ္ထပဒဝိနိစ္ဆယကထာ။ ဥဂ္ဂဟိတပါဠိအာဒီသု ဟိ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ နာမ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ ယောဂါဝစရတာ ဂတပစ္စာဂတိကဘာဝေန ယာဝ အနုလောမဂေါတြဘုသမီပံ ပတ္တဝိပဿနာနုယောဂေါ။ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရဿ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒါ ဟောန္တီတိ။

ဧတေသု ပန ကာရဏေသု ပရိယတ္တိ သဝနံ ပရိပုစ္ဆာတိ ဣမာနိ တီဏိ ပဘေဒဿေဝ ဗလဝကာရဏာနိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ အဓိဂမဿ ဗလဝပစ္စယော၊ ပဘေဒဿ ¶ ဟောတိ န ဟောတီတိ? ဟောတိ၊ န ပန တထာ။ ပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဟောန္တု ဝါ မာ ဝါ၊ ပုဗ္ဗယောဂေန ပန ပုဗ္ဗေ စေဝ ဧတရဟိ စ သင်္ခါရသမ္မသနံ ဝိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါ နာမ နတ္ထိ။ ဣမေ ပန ဒွေပိ ဧကတော ဟုတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ ဝိသဒါ ကရောန္တီတိ။ အပရေ အာဟု –

‘‘ပုဗ္ဗယောဂေါ ဗာဟုသစ္စံ၊ ဒေသဘာသာ စ အာဂမော၊

ပရိပုစ္ဆာ အဓိဂမော၊ ဂရုသန္နိဿယော တထာ၊

မိတ္တသမ္ပတ္တိ စေဝါတိ၊ ပဋိသမ္ဘိဒပစ္စယာ’’တိ။

တတ္ထ ပုဗ္ဗယောဂေါ ဝုတ္တနယောဝ။ ဗာဟုသစ္စံ နာမ တေသု တေသု သတ္ထေသု စ သိပ္ပာယတနေသု စ ကုသလတာ။ ဒေသဘာသာ နာမ ¶ ဧကသတဝေါဟာရကုသလတာ၊ ဝိသေသေန ပန မာဂဓိကေ ကောသလ္လံ။ အာဂမော နာမ အန္တမသော ဩပမ္မဝဂ္ဂမတ္တဿပိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ဧကဂါထာယပိ ¶ အတ္ထဝိနိစ္ဆယပုစ္ဆနံ။ အဓိဂမော နာမ သောတာပန္နတာ ဝါ သကဒါဂါမိတာ ဝါ အနာဂါမိတာ ဝါ အရဟတ္တံ ဝါ။ ဂရုသန္နိဿယော နာမ သုတပဋိဘာနဗဟုလာနံ ဂရူနံ သန္တိကေ ဝါသော။ မိတ္တသမ္ပတ္တိ နာမ တထာရူပါနံယေဝ မိတ္တာနံ ပဋိလာဘောတိ။

တတ္ထ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ပုဗ္ဗယောဂဉ္စေဝ အဓိဂမဉ္စ နိဿာယ ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏန္တိ၊ သာဝကာ သဗ္ဗာနိပိ ဧတာနိ ကာရဏာနိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တိယာ စ ပါဋိယေက္ကော ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနုယောဂေါ နာမ နတ္ထိ၊ သေက္ခာနံ ပန သေက္ခဖလဝိမောက္ခန္တိကာ၊ အသေက္ခာနံ အသေက္ခဖလဝိမောက္ခန္တိကာ စ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ တထာဂတာနဉှိ ဒသ ဗလာနိ ဝိယ အရိယာနံ အရိယဖလေဟေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဣဇ္ဈန္တီတိ။ ဣမာသံ စတဿန္နံ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ မဂ္ဂေါတိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေါ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေါ ဧဝ ပကရဏံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပကရဏံ၊ ပကာရေန ကရီယန္တေ ဝုစ္စန္တေ ဧတ္ထ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဂမ္ဘီရာ အတ္ထာ ဣတိ ပကရဏံ။

တဒေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပကရဏံ အတ္ထသမ္ပန္နံ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဂမ္ဘီရံ ဂမ္ဘီရတ္ထံ လောကုတ္တရပ္ပကာသနံ သုညတာပဋိသညုတ္တံ ပဋိပတ္တိဖလဝိသေသသာဓနံ ပဋိပတ္တိပဋိပက္ခပဋိသေဓနံ ¶ ယောဂါဝစရာနံ ဉာဏဝရရတနာကရဘူတံ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မကထာဝိလာသဝိသေသဟေတုဘူတံ သံသာရဘီရုကာနံ ဒုက္ခနိဿရဏံ တဒုပါယဒဿနေန အဿာသဇနနတ္ထံ တပ္ပဋိပက္ခနာသနတ္ထဉ္စ ဂမ္ဘီရတ္ထာနဉ္စ အနေကေသံ သုတ္တန္တပဒါနံ အတ္ထဝိဝရဏေန ¶ သုဇနဟဒယပရိတောသဇနနတ္ထံ တထာဂတေန အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတသဗ္ဗညုတညာဏမဟာပဒီပါဝဘာသေန သကလဇနဝိတ္ထတမဟာကရုဏာသိနေဟသိနိဒ္ဓဟဒယေန ဝေနေယျဇနဟဒယဂတကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနတ္ထမုဇ္ဇလိတဿ သဒ္ဓမ္မမဟာပဒီပဿ တဒဓိပ္ပာယဝိကာသနသိနေဟပရိသေကေန ပဉ္စဝဿသဟဿမဝိရတမုဇ္ဇလနမိစ္ဆတာ လောကာနုကမ္ပကေန သတ္ထုကပ္ပေန ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မသေနာပတိနာ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတံ သုတွာ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ယထာသုတမေဝ သင်္ဂီတိံ အာရောပိတံ။

တဒေတံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နံ။ ဒီဃနိကာယော မဇ္ဈိမနိကာယော သံယုတ္တနိကာယော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု မဟာနိကာယေသု ခုဒ္ဒကမဟာနိကာယပရိယာပန္နံ။ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ ဂါထာ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သတ္ထု သာသနင်္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟိတံ။

‘‘ဒွါသီတိ ¶ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ၊ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊

စတုရာသီတိ သဟဿာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇) –

ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကတ္ထေရေန ပန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧတဒဂ္ဂံ အာရောပိတေန ပဋိညာတာနံ စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနံ ဘိက္ခုတော ဂဟိတေသု ဒွီသု ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု အနေကသတဓမ္မက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတံ။ တဿ တယော ဝဂ္ဂါ – မဟာဝဂ္ဂေါ၊ မဇ္ဈိမဝဂ္ဂေါ၊ စူဠဝဂ္ဂေါတိ။ ဧကေကသ္မိံ ဝဂ္ဂသ္မိံ ဒသဒသကံ ကတွာ ဉာဏကထာဒိကာ မာတိကာကထာပရိယောသာနာ သမတိံသ ကထာ။ ဧဝမနေကဓာ ဝဝတ္ထာပိတဿ ဣမဿ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပကရဏဿ အနုပုဗ္ဗံ အပုဗ္ဗပဒတ္ထဝဏ္ဏနံ ¶ ကရိဿာမ။ ဣမဉှိ ပကရဏံ ပါဌတော အတ္ထတော ဥဒ္ဒိသန္တေန စ နိဒ္ဒိသန္တေန စ သက္ကစ္စံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဉ္စ၊ ဥဂ္ဂဏှန္တေနာပိ သက္ကစ္စံ ¶ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဓာရေတဗ္ဗဉ္စ။ တံ ကိဿဟေတု? ဂမ္ဘီရတ္တာ ဣမဿ ပကရဏဿ လောကဟိတာယ လောကေ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ။

တတ္ထ သမတိံသာယ ကထာသု ဉာဏကထာ ကသ္မာ အာဒိတော ကထိတာတိ စေ? ဉာဏဿ ပဋိပတ္တိမလဝိသောဓကတ္တေန ပဋိပတ္တိယာ အာဒိဘူတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –

‘‘တသ္မာတိဟ တွံ ဘိက္ခု၊ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ၊ သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)?

ဥဇုကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ ဉာဏံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာပိ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

‘‘တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ။ ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ? သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’တိ ပဇာနာတိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’တိ ပဇာနာတိ။ သာဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပံ ‘သမ္မာသင်္ကပ္ပော’တိ ¶ ပဇာနာတိ၊ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပံ ‘မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာဝါစံ ‘သမ္မာဝါစာ’တိ ပဇာနာတိ၊ မိစ္ဆာဝါစံ ‘မိစ္ဆာဝါစာ’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာကမ္မန္တံ ‘သမ္မာကမ္မန္တော’တိ ပဇာနာတိ၊ မိစ္ဆာကမ္မန္တံ ‘မိစ္ဆာကမ္မန္တော’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာအာဇီဝံ ‘သမ္မာအာဇီဝေါ’တိ ပဇာနာတိ၊ မိစ္ဆာအာဇီဝံ ‘မိစ္ဆာအာဇီဝေါ’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာဝါယာမံ ‘သမ္မာဝါယာမော’တိ ပဇာနာတိ၊ မိစ္ဆာဝါယာမံ ‘မိစ္ဆာဝါယာမော’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာသတိံ ‘သမ္မာသတီ’တိ ပဇာနာတိ၊ မိစ္ဆာသတိံ ‘မိစ္ဆာသတီ’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာသမာဓိံ ‘သမ္မာသမာဓီ’တိ ပဇာနာတိ၊ မိစ္ဆာသမာဓိံ ‘မိစ္ဆာသမာဓီ’တိ ပဇာနာတိ။ သာဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆ အာဒယော)။

ပုဗ္ဗင်္ဂမဘူတာယ ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သိဒ္ဓါယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီနမ္ပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘာဝံ ဇာနိဿတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ ဉာဏံ တာဝ သောဓေတုံ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

‘‘အပိစုဒါယိ ¶ ၊ တိဋ္ဌတု ပုဗ္ဗန္တော၊ တိဋ္ဌတု အပရန္တော၊ ဓမ္မံ ¶ တေ ဒေသေဿာမိ – ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ၊ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ၊ ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၇၁) စ –

ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဒိဋ္ဌိယော ဌပေတွာ ဉာဏဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

‘‘အလံ၊ သုဘဒ္ဒ၊ တိဋ္ဌတေတံ ‘သဗ္ဗေ တေ သကာယ ပဋိညာယ အဗ္ဘညိံသု၊ သဗ္ဗေဝ န အဗ္ဘညိံသု၊ ဥဒါဟု ဧကစ္စေ အဗ္ဘညိံသု၊ ဧကစ္စေ န အဗ္ဘညိံသူ’တိ။ ဓမ္မံ တေ၊ သုဘဒ္ဒ၊ ဒေသေဿာမိ၊ တံ သုဏာဟိ သာဓုကံ မနသိကရောဟိ၊ ဘာသိဿာမီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၃) စ –

ပုထုသမဏဗြာဟ္မဏပရပ္ပဝါဒါနံ ဝါဒေ ဌပေတွာ အရိယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ ဒေသိတတ္တာ၊ အဋ္ဌင်္ဂိကေ စ မဂ္ဂေ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဿ ဉာဏဿ ပဓာနတ္တာ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ သပ္ပုရိသသံသေဝေါ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ၊ ယောနိသော မနသိကာရော၊ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၄၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၁) စ –

‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ၊ ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတိ၊ ပယိရုပါသန္တော သောတံ ဩဒဟတိ၊ ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ၊ သုတွာ ဓမ္မံ ဓာရေတိ၊ ဓာတာနံ ဓမ္မာနံ ပညာယ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတိ၊ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတော ဓမ္မာ နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ၊ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ဆန္ဒော ဇာယတိ၊ ဆန္ဒဇာတော ဥဿဟတိ၊ ဥဿဟိတွာ တုလေတိ၊ တုလယိတွာ ¶ ပဒဟတိ၊ ပဟိတတ္တော ကာယေန စေဝ ပရမတ္ထသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ၊ ပညာယ စ နံ ပဋိဝိဇ္ဈ ပဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃၊ ၄၃၂) စ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ…ပေ… သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလျာဏ’’န္တိ အာဒီနိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀) စ –

အနေကာနိ သုတ္တန္တပဒါနိ အနုလောမေန္တေန သုတမယေ ဉာဏံ အာဒိံ ကတွာ ယထာက္ကမေန ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

သာ ¶ ¶ ပနာယံ ဉာဏကထာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန ဒွိဓာ ဌိတာ။ ဥဒ္ဒေသေ ‘‘သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ မာတိကာဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ကထံ သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏံ။ ‘ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာ’တိ သောတာဝဓာနံ၊ တံပဇာနနာ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တာနိယေဝ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ ဝိတ္ထာရဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ။

၁။ တတ္ထ ¶ ¶ ဥဒ္ဒေသေ တာဝ သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ သောတသဒ္ဒေါ အနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ –

မံသဝိညာဏဉာဏေသု၊ တဏှာဒီသု စ ဒိဿတိ၊

ဓာရာယံ အရိယမဂ္ဂေ၊ စိတ္တသန္တတိယမ္ပိ စ။

‘‘သောတာယတနံ သောတဓာတု သောတိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၅၇) ဟိ အယံ သောတသဒ္ဒေါ မံသသောတေ ဒိဿတိ။ ‘‘သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉၅) သောတဝိညာဏေ။ ‘‘ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၆) ဉာဏသောတေ။ ‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိန္တိ ယာနိ ဧတာနိ သောတာနိ မယာ ကိတ္တိတာနိ ပကိတ္တိတာနိ အာစိက္ခိတာနိ ဒေသိတာနိ ပညပိတာနိ ပဋ္ဌပိတာနိ ဝိဝရိတာနိ ဝိဘတ္တာနိ ဥတ္တာနီကတာနိ ပကာသိတာနိ။ သေယျထိဒံ – တဏှာသောတော ဒိဋ္ဌိသောတော ကိလေသသောတော ဒုစ္စရိတသောတော အဝိဇ္ဇာသောတော’’တိအာဒီသု (စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄) တဏှာဒီသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု။ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ မဟန္တံ ဒါရုက္ခန္ဓံ ဂင်္ဂါယ နဒိယာ သောတေန ဝုယှမာန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဥဒကဓာရာယံ။ ‘‘အရိယဿေတံ၊ အာဝုသော၊ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ အဓိဝစနံ၊ ယဒိဒံ သောတော’’တိအာဒီသု အရိယမဂ္ဂေ။ ‘‘ပုရိသဿ စ ဝိညာဏသောတံ ပဇာနာတိ ဥဘယတော အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဣဓ လောကေ ပတိဋ္ဌိတဉ္စ ပရလောကေ ပတိဋ္ဌိတဉ္စာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၉) စိတ္တသန္တတိယံ ¶ ။ ဣဓ ပနာယံ မံသသောတေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန သောတေန ဟေတုဘူတေန၊ ကရဏဘူတေန ဝါ အဝဓီယတိ အဝတ္ထာပီယတိ အပ္ပီယတီတိ သောတာဝဓာနံ။ ကိံ တံ? သုတံ။ သုတဉ္စ နာမ ‘‘ဗဟုဿုတော ဟောတိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉) ဝိယ သောတဒွါရာနုသာရေန ¶ ဝိညာတံ အဝဓာရိတံ ဓမ္မဇာတံ၊ တံ ဣဓ သောတာဝဓာနန္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ သောတာဝဓာနသင်္ခါတေ သုတေ ပဝတ္တာ ပညာ သောတာဝဓာနေ ပညာ။ ပညာတိ စ တဿ တဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏသင်္ခါတေန ပညာပနဋ္ဌေန ပညာ၊ တေန တေန ဝါ အနိစ္စာဒိနာ ပကာရေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိပိ ပညာ။

သုတမယေ ¶ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ သုတသဒ္ဒေါ တာဝ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ –

ဂမနေ ဝိဿုတေ တိန္တေနုယောဂေါပစိတေပိ စ၊

သဒ္ဒေ စ သောတဒွါရာနုသာရဉာတေ စ ဒိဿတိ။

တထာ ဟိဿ ‘‘သေနာယ ပသုတော’’တိအာဒီသု ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓမ္မဿ ပဿတော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၁၁၊ မဟာဝ။ ၅) ဝိဿုတဓမ္မဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝဿုတာ အဝဿုတဿ ပုရိသပုဂ္ဂလဿာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၅၇) တိန္တာ တိန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယေ ဈာနပသုတာ ဓီရာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၈၁) အနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘တုမှေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၇။၁၂၊ ပေ။ ဝ။ ၂၅) ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) သဒ္ဒေါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဗဟုဿုတော ဟောတိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉) သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနဿ သောတဒွါရာနုသာရေန ဝိညာတံ ဥပဓာရိတန္တိ အတ္ထော။ သုတမယေ ဉာဏန္တိ ယာ ဧသာ ဧတံ သုတံ ဝိညာတံ အဝဓာရိတံ သဒ္ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ အာရမ္မဏံ ကတွာ သဗ္ဗပဌမဉ္စ အပရာပရဉ္စ ပဝတ္တာ ပညာ၊ တံ ‘‘သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ သုတမယံ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။ သုတမယေတိ စ ပစ္စတ္တဝစနမေတံ၊ ယထာ ‘‘န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’’ (ကထာ။ ၁၊ ၁၅-၁၈)။ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထာ ဖုဿိတဂ္ဂေ’’ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆)။ ‘‘နတ္ထိ အတ္တကာရေ နတ္ထိ ပရကာရေ နတ္ထိ ပုရိသကာရေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) ပစ္စတ္တဝစနံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သုတမယံ ဉာဏန္တိ အတ္ထော’’တိ။

အထ ဝါ သုတေန ပကတော ¶ ဖဿာဒိကော ဓမ္မပုဉ္ဇော သုတမယော၊ တသ္မိံ သုတမယေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ပဝတ္တံ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ သုတမယေ ဉာဏံ။ သဘာဝသာမညလက္ခဏဝသေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိ ဉာဏံ။ တံယေဝ ဉာဏံ ပရိယာယဝစနေန အဓိပ္ပာယပကာသနတ္ထံ အနိယမေန ‘‘ပညာ’’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ အဓိပ္ပေတံ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဉာဏဉ္စ နာမ သဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏံ၊ အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏံ ဝါ ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ၊ ဝိသယောဘာသနရသံ ပဒီပေါ ဝိယ၊ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနံ အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ။ ‘‘သမာဟိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၇၁) ဝစနတော သမာဓိပဒဋ္ဌာနံ။ လက္ခဏာဒီသု ဟိ သဘာဝေါ ဝါ သာမညံ ဝါ လက္ခဏံ ¶ ¶ နာမ၊ ကိစ္စံ ဝါ သမ္ပတ္တိ ဝါ ရသော နာမ၊ ဥပဋ္ဌာနာကာရော ဝါ ဖလံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ နာမ၊ အာသန္နကာရဏံ ပဒဋ္ဌာနံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပါတိမောက္ခော သတီ စေဝ၊ ဉာဏံ ခန္တိ တထေဝ စ၊

ဝီရိယံ ပဉ္စိမေ ဓမ္မာ၊ သံဝရာတိ ပကာသိတာ။

‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပါဂတော သမုပါဂတော ဥပပန္နော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အာဂတော ပါတိမောက္ခသံဝရော။ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတိ နာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီ။ ယတွာဓိကရဏမေနံ စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတံ ဝိဟရန္တံ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အနွာဿဝေယျုံ၊ တဿ သံဝရာယ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ၊ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) နယေန အာဂတော သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ)၊

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ ¶ ။ (စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၆၀၊ သု။ နိ။ ၁၀၄၁) –

အာဂတော ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ကတမေ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ ပဋိသေဝနာ ပဟာတဗ္ဗာ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) နယေန ¶ အာဂတော ပစ္စယပဋိသေဝနာသံဝရော၊ သောပိ ဉာဏသံဝရေနေဝ သင်္ဂဟိတော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿ ဇိဃစ္ဆာယ ပိပါသာယ ဍံသမကသဝါတာတပသရိသပသမ္ဖဿာနံ ဒုရုတ္တာနံ ဒုရာဂတာနံ ဝစနပထာနံ ဥပ္ပန္နာနံ သာရီရိကာနံ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခာနံ တိဗ္ဗာနံ ခရာနံ ကဋုကာနံ အသာတာနံ အမနာပါနံ ပါဏဟရာနံ အဓိဝါသကဇာတိကော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အာဂတော ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗျန္တီကရောတိ အနဘာဝံ ဂမေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော ဝီရိယသံဝရော။ ‘‘ဣဓ အရိယသာဝကော မိစ္ဆာအာဇီဝံ ပဟာယ ¶ သမ္မာအာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၈) အာဂတော အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသံဝရော၊ သောပိ ဝီရိယသံဝရေနေဝ သင်္ဂဟိတော။ တေသု သတ္တသု သံဝရေသု ပါတိမောက္ခသံဝရဣန္ဒြိယသံဝရအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတာ စတ္တာရော သံဝရာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ တေသု စ ဝိသေသေန ပါတိမောက္ခသံဝရော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော သံဝရောတိ ဝုစ္စတိ။ သုတမယဉာဏေ ဝုတ္တံ ဓမ္မံ သုတွာ သံဝရန္တဿ သံဝရံ ကရောန္တဿ တသ္မိံ သံဝရေ ပဝတ္တာ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာ ‘‘သုတွာန သံဝရေ ပညာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ ဟေတုအတ္ထေ သုတွာတိ ဝစနဿ သမ္ဘဝတော သုတဟေတုနာ သံဝရေ ပညာတိပိ အတ္ထော။

သီလမယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ သီလန္တိ သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ ကိမိဒံ သီလနံ နာမ? သမာဓာနံ ဝါ၊ ကာယကမ္မာဒီနံ သုသီလျဝသေန အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော။ ဥပဓာရဏံ ဝါ၊ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာဝသေန အာဓာရဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဧတဒေဝ ဟိ ဧတ္ထ အတ္ထဒွယံ သဒ္ဒလက္ခဏဝိဒူ အနုဇာနန္တိ။ အညေ ပန ‘‘အဓိသေဝနဋ္ဌေန အာစာရဋ္ဌေန တဿီလဋ္ဌေန သိရဋ္ဌေန သီတလဋ္ဌေန သိဝဋ္ဌေန သီလ’’န္တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

သီလနံ ¶ လက္ခဏံ တဿ၊ ဘိန္နဿာပိ အနေကဓာ၊

သနိဒဿနတ္တံ ရူပဿ၊ ယထာ ဘိန္နဿ နေကဓာ။

ယထာ ဟိ နီလပီတာဒိဘေဒေန အနေကဓာ ဘိန္နဿာပိ ရူပါယတနဿ သနိဒဿနတ္တံ လက္ခဏံ နီလာဒိဘေဒေန ဘိန္နဿာပိ သနိဒဿနဘာဝါနတိက္ကမနတော၊ တထာ သီလဿ စေတနာဒိဘေဒေန အနေကဓာ ဘိန္နဿာပိ ယဒေတံ ကာယကမ္မာဒီနံ သမာဓာနဝသေန ကုသလာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ သီလနံ၊ တဒေဝ လက္ခဏံ စေတနာဒိဘေဒေန ဘိန္နဿာပိ သမာဓာနပတိဋ္ဌာနဘာဝါနတိက္ကမနတော။ ဧဝံလက္ခဏဿ ပနဿ –

‘‘ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနတာ၊ အနဝဇ္ဇဂုဏော တထာ၊

ကိစ္စသမ္ပတ္တိ အတ္ထေန၊ ရသော နာမ ပဝုစ္စတိ’’။

တသ္မာ ဣဒံ သီလံ နာမ ကိစ္စဋ္ဌေန ရသေန ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနရသံ၊ သမ္ပတ္တိအတ္ထေန ရသေန အနဝဇ္ဇရသန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနံ ¶ ¶ ၊ တယိဒံ တဿ ဝိညုဟိ၊

ဩတ္တပ္ပဉ္စ ဟိရီ စေဝ၊ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝဏ္ဏိတံ။ –

တယိဒံ သီလံ ‘‘ကာယသောစေယျံ ဝစီသောစေယျံ မနောသောစေယျ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တသောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ သုစိဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ ဂဟဏဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ဟိရောတ္တပ္ပဉ္စ ပန တဿ ဝိညူဟိ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝဏ္ဏိတံ၊ အာသန္နကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဟိရောတ္တပ္ပေ ဟိ သတိ သီလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ တိဋ္ဌတိ စ၊ အသတိ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န တိဋ္ဌတီတိ ဧဝံဝိဓေန သီလေန သဟဂတံ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ သီလမယေ ဉာဏံ။ အထ ဝါ သီလမေဝ ပကတံ သီလမယံ၊ တသ္မိံ သီလမယေ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။ အသံဝရေ အာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာ စ၊ သံဝရေ အာနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ ¶ စ၊ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိပစ္စဝေက္ခဏာ စ၊ သံဝရသံကိလေသဝေါဒါနပစ္စဝေက္ခဏာ စ သီလမယဉာဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။

၃။ သံဝရိတွာ သမာဒဟနေ ပညာတိ သီလမယဉာဏေ ဝုတ္တသီလသံဝရေန သံဝရိတွာ သံဝရံ ကတွာ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ သမာဒဟန္တဿ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန စိတ္တေကဂ္ဂတံ ကရောန္တဿ တသ္မိံ သမာဒဟနေ ပဝတ္တာ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာ။ သမံ သမ္မာ စ အာဒဟနံ ဌပနန္တိ စ သမာဒဟနံ၊ သမာဓိဿေဝေတံ ပရိယာယဝစနံ။

သမာဓိဘာဝနာမယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ကုသလစိတ္တေကဂ္ဂတာ သမာဓိ။ ကေနဋ္ဌေန သမာဓိ? သမာဓာနဋ္ဌေန သမာဓိ။ ကိမိဒံ သမာဓာနံ နာမ? ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ သမံ သမ္မာ စ အာဓာနံ၊ ဌပနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ ယဿ ဓမ္မဿာနုဘာဝေန ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကာ သမံ သမ္မာ စ အဝိက္ခိပမာနာ အဝိပ္ပကိဏ္ဏာ စ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဣဒံ သမာဓာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿ ခေါ ပန သမာဓိဿ –

လက္ခဏံ တု အဝိက္ခေပေါ၊ ဝိက္ခေပဝိဒ္ဓံသနံ ရသော၊

အကမ္ပနမုပဋ္ဌာနံ၊ ပဒဋ္ဌာနံ သုခံ ပန။

ဘာဝီယတိ ဝဍ္ဎီယတီတိ ဘာဝနာ၊ သမာဓိ ဧဝ ဘာဝနာ သမာဓိဘာဝနာ၊ သမာဓိဿ ဝါ ဘာဝနာ ဝဍ္ဎနာ သမာဓိဘာဝနာ။ သမာဓိဘာဝနာဝစနေန အညံ ဘာဝနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန သမာဓိဘာဝနာမယေ ဉာဏံ။

၄။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ¶ ပညာတိ ဧတ္ထ ပဋိစ္စ ဖလမေတီတိ ပစ္စယော။ ပဋိစ္စာတိ န ဝိနာ ¶ တေန၊ အပစ္စက္ခိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာတိ အတ္ထော။ အပိစ ဥပကာရကတ္ထော ပစ္စယတ္ထော၊ တဿ ပစ္စယဿ ဗဟုဝိဓတ္တာ ပစ္စယာနံ ပရိဂ္ဂဟေ ဝဝတ္ထာပနေ စ ပညာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ။

ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ¶ ဧတ္ထ ဓမ္မသဒ္ဒေါ တာဝ သဘာဝပညာပုညပညတ္တိအာပတ္တိပရိယတ္တိနိဿတ္တတာဝိကာရဂုဏပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာဒီသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁) သဘာဝေ ဒိဿတိ။

‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ၊ သဒ္ဓဿ ဃရမေသိနော၊

သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ၊ သ ဝေ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၉၀) –

‘‘န ဟိ ဓမ္မော အဓမ္မော စ၊ ဥဘော သမဝိပါကိနော၊

အဓမ္မော နိရယံ နေတိ၊ ဓမ္မော ပါပေတိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၄) –

အာဒီသု ပုညေ။ ‘‘ပညတ္တိဓမ္မာ နိရုတ္တိဓမ္မာ အဓိဝစနဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၀၆-၁၀၈) ပညတ္တိယံ။ ‘‘ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ သင်္ဃာဒိသေသာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၃-၂၃၄) အာပတ္တိယံ။ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၇၃) ပရိယတ္တိယံ။ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၁)။ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၅) နိဿတ္တတာယံ။ ‘‘ဇာတိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ မရဏဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၇) ဝိကာရေ။ ‘‘ဆန္နံ ဗုဒ္ဓဓမ္မာန’’န္တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၅၀) ဂုဏေ။ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၂၀) ပစ္စယေ။ ‘‘ဌိတာဝ သာ ဓာတု ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ အ။ နိ။ ၃။၁၃၇) ပစ္စယုပ္ပန္နေ။ သွာယမိဓာပိ ပစ္စယုပ္ပန္နေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္ထတော ပန အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဝါ၊ ပစ္စယေဟိ ဓာရီယန္တီတိ ဝါ၊ အတ္တနော ဖလံ ဓာရေန္တီတိ ဝါ၊ အတ္တနော ပရိပူရကံ အပါယေသု အပတမာနံ ဓာရေန္တီတိ ဝါ၊ သကသကလက္ခဏေ ဓာရေန္တီတိ ဝါ၊ စိတ္တေန အဝဓာရီယန္တီတိ ဝါ ယထာယောဂံ ဓမ္မာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဓ ပန အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ¶ ဓာရီယန္တီတိ ဓမ္မာ၊ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ တိဋ္ဌန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ¶ စေဝ ပဝတ္တန္တိ စ ဧတာယာတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ ပစ္စယဓမ္မာနမေတံ အဓိဝစနံ ¶ ။ တဿံ ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ ဉာဏံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ။ ဣဒဉှိ သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏေ ဝုတ္တသမာဓိနာ သမာဟိတေန စိတ္တေန ယထာဘူတဉာဏဒဿနတ္ထာယ ယောဂမာရဘိတွာ ဝဝတ္ထာပိတနာမရူပဿ တေသံ နာမရူပါနံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟပရိယာယံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘နာမရူပဝဝတ္ထာနေ ဉာဏ’’န္တိ အဝတွာ ဧဝ ကသ္မာ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေနေဝ ပစ္စယသမုပ္ပန္နပရိဂ္ဂဟဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ပစ္စယသမုပ္ပန္နေ ဟိ အပရိဂ္ဂဟိတေ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော န သက္ကာ ဟောတိ ကာတုံ။ တသ္မာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဂဟဏေနေဝ တဿ ဟေတုဘူတံ ပုဗ္ဗေ သိဒ္ဓံ နာမရူပဝဝတ္ထာနဉာဏံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ဒုတိယတတိယဉာဏံ ဝိယ ‘‘သမာဒဟိတွာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ စေ? သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနဒ္ဓတ္တာ။

‘‘သမာဒဟိတွာ ယထာ စေ ဝိပဿတိ၊ ဝိပဿမာနော တထာ စေ သမာဒဟေ၊

ဝိပဿနာ စ သမထော တဒါ အဟု၊ သမာနဘာဂါ ယုဂနဒ္ဓါ ဝတ္တရေ’’တိ။ –

ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သမာဓိံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ သမာဓိဉ္စ ဉာဏဉ္စ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ယာဝ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တာဝ ဥဿုက္ကာပေတဗ္ဗန္တိ ဉာပနတ္ထံ ‘‘ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၅။ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာတိ ဧတ္ထ အတ္တနော သဘာဝံ၊ ဥပ္ပာဒါဒိက္ခဏံ ဝါ ပတွာ အတိ ဣတာ အတိက္ကန္တာတိ အတီတာ၊ တဒုဘယမ္ပိ န အာဂတာ န သမ္ပတ္တာတိ အနာဂတာ၊ တံ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပာဒါဒိဥဒ္ဓံ ပန္နာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာ။ အဒ္ဓါ သန္တတိခဏပစ္စုပ္ပန္နေသု သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တေသံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မာနံ ဧကေကက္ခန္ဓလက္ခဏေ သင်္ခိပိတွာ ကလာပဝသေန ရာသိံ ကတွာ ဝဝတ္ထာနေ နိစ္ဆယနေ သန္နိဋ္ဌာပနေ ပညာ။

သမ္မသနေ ¶ ဉာဏန္တိ သမ္မာ အာမသနေ အနုမဇ္ဇနေ ပေက္ခဏေ ဉာဏံ၊ ကလာပသမ္မသနဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ နာမရူပဝဝတ္ထာနဉာဏာနန္တရံ နာမရူပပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ¶ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေ ဌိတဿ ‘‘ယံကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ၊ သဗ္ဗံ တံ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနံ၊ ဒုက္ခတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနံ၊ အနတ္တတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသန’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) နယေန ဝုတ္တသမ္မသနဝသေန ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတေ ¶ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တဿ ကလာပသမ္မသနဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

၆။ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပရိဏာမာနုပဿနေ ပညာတိ သန္တတိဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာနံ အဇ္ဈတ္တံ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မာနံ ဝိပရိဏာမဒဿနေ ဘင်္ဂဒဿနေ ပညာ။ ယသ္မာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ ဥဒယံ ဂဟေတွာပိ ဘေဒေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတိ၊ တသ္မာ အဝုတ္တောပိ ဥဒယော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဒဿနေန ဝါ ဥဒယဒဿနဿ သိဒ္ဓတ္တာ ဥဒယော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ န ဟိ ဥဒယံ ဝိနာ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပန္နတ္တံ သိဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒဝိပရိဏာမာနုပဿနေ ပညာ’’တိ အဝုတ္တေပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ နိယမိတတ္တာ စ ဥဒယဒဿနံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ အနန္တရံ ဝုတ္တဿ သမ္မသနဉာဏဿ ပါရံ ဂန္တွာ တံသမ္မသနေယေဝ ပါကဋီဘူတေ ဥဒယဗ္ဗယေ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ သင်္ခါရာနံ ပရိစ္ဆေဒကရဏတ္ထံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ အာရဘန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ။ တဉှိ ဥဒယဗ္ဗယေ အနုပဿနတော ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာတိ ဝုစ္စတိ။

၇။ အာရမ္မဏံ ပဋိသင်္ခါတိ ရူပက္ခန္ဓာဒိအာရမ္မဏံ ဘင်္ဂတော ပဋိသင်္ခါယ ဇာနိတွာ ပဿိတွာ။ ဘင်္ဂါနုပဿနေ ပညာ ဝိပဿနေ ဉာဏန္တိ တဿ အာရမ္မဏံ ဘင်္ဂတော ပဋိသင်္ခါယ ဥပ္ပန္နဿ ဉာဏဿ ဘင်္ဂံ အနုပဿနေ ယာ ပညာ၊ တံ ‘‘ဝိပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိပဿနာတိ စ ဝိဝိဓာ ပဿနာ ဝိပဿနာ။ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါတိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော ¶ – အာရမ္မဏဿ ပဋိသင်္ခါ ဇာနနာ ပဿနာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါ ‘‘ဘင်္ဂါနုပဿနေ ပညာ ဝိပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဘင်္ဂါနုပဿနာယ ဧဝ ဝိပဿနာ သိခံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ဝိသေသေတွာ ဣဒမေဝ ‘‘ဝိပဿနေ ¶ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဌိတဿ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တဿာ သိဒ္ဓါယ တံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ တံ အဝတွာဝ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ ဧဝ ဝိပဿနာသိခံ ဉာဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ သုပရိဒိဋ္ဌဥဒယဗ္ဗယဿ သုပရိစ္ဆိန္နေသု သင်္ခါရေသု လဟုံ လဟုံ ဥပဋ္ဌဟန္တေသု ဉာဏေ တိက္ခေ ဝဟန္တေ ဥဒယံ ပဟာယ ဘင်္ဂေ ဧဝ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တဿ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဧဝံ နာမ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ ပဿတော ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

၈။ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာတိ ဥပ္ပာဒပဝတ္တနိမိတ္တအာယူဟနာပဋိသန္ဓီနံ ဘယတော ဥပဋ္ဌာနေ ပီဠာယောဂတော သပ္ပဋိဘယဝသေန ဂဟဏူပဂမနေ ပညာတိ အတ္ထော။ ဘယတော ဥပဋ္ဌာတီတိ ဘယတုပဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏံ ¶ ၊ တသ္မိံ ဘယတုပဋ္ဌာနေ။ အထ ဝါ ဘယတော ဥပတိဋ္ဌတီတိ ဘယတုပဋ္ဌာနံ၊ ပညာ၊ တံ ‘‘ဘယတုပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အာဒီနဝေ ဉာဏန္တိ ဘုမ္မဝစနမေဝ။ ‘‘ယာ စ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာ၊ ယဉ္စ အာဒီနဝေ ဉာဏံ၊ ယာ စ နိဗ္ဗိဒါ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကဋ္ဌာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇) ဝုတ္တတ္တာ ဧကမိဝ ဝုစ္စမာနမ္ပိ အဝတ္ထာဘေဒေန မုဉ္စိတုကမျတာဒိ ဝိယ တိဝိဓမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ဘယတုပဋ္ဌာနအာဒီနဝါနုပဿနာသု သိဒ္ဓါသု နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ သိဒ္ဓါ ဟောတီတိ ကတွာ အဝုတ္တာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂါရမ္မဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနံ အာသေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ တိဘဝစတုယောနိပဉ္စဂတိသတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိနဝသတ္တာဝါသေသု ပဘေဒကာ သင်္ခါရာ သုခေန ဇီဝိတုကာမဿ ဘီရုကပုရိသဿ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိအစ္ဆတရစ္ဆယက္ခရက္ခသစဏ္ဍဂေါဏစဏ္ဍကုက္ကုရပဘိန္န- မဒစဏ္ဍဟတ္ထိဃောရအာသိဝိသအသနိဝိစက္ကသုသာနရဏဘူမိဇလိတအင်္ဂါရကာသုအာဒယော ဝိယ မဟာဘယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တဿ ‘‘အတီတာ သင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ အနာဂတာပိ ဧဝမေဝ နိရုဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ ပဿတော ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဘယတုပဋ္ဌာနံ ဉာဏံ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသေသု နေဝ တာဏံ န လေဏံ န ဂတိ န ပဋိသရဏံ ပညာယတိ၊ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဌိတိနိဝါသဂတေသု သင်္ခါရေသု ဧကသင်္ခါရေပိ ပတ္ထနာ ဝါ ပရာမာသော ¶ ဝါ န ဟောတိ၊ တယော ဘဝါ ဝီတစ္စိတင်္ဂါရပုဏ္ဏာ အင်္ဂါရကာသုယော ဝိယ၊ စတ္တာရော မဟာဘူတာ ဃောရဝိသာ အာသိဝိသာ ဝိယ၊ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဥက္ခိတ္တာသိကာ ဝဓကာ ဝိယ၊ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ သုညဂါမော ဝိယ၊ ဆ ဗာဟိရာယတနာနိ ဂါမဃာတကစောရာ ဝိယ၊ သတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိယော နဝ စ သတ္တာဝါသာ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တာ သမ္ပဇ္ဇလိတာ သဇောတိဘူတာ ဝိယ စ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဂဏ္ဍဘူတာ ရောဂဘူတာ သလ္လဘူတာ အဃဘူတာ အာဗာဓဘူတာ ဝိယ စ နိရဿာဒါ နိရသာ မဟာအာဒီနဝရာသိဘူတာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ သုခေန ဇီဝိတုကာမဿ ဘီရုကပုရိသဿ ရမဏီယာကာရသဏ္ဌိတမ္ပိ သဝါဠကမိဝ ဝနဂဟနံ၊ သသဒ္ဒူလာ ဝိယ ဂုဟာ၊ သဂါဟရက္ခသံ ဝိယ ဥဒကံ၊ သမုဿိတခဂ္ဂါ ဝိယ ပစ္စတ္ထိကာ၊ သဝိသံ ဝိယ ဘောဇနံ၊ သစောရော ဝိယ မဂ္ဂေါ၊ အာဒိတ္တမိဝ အဂါရံ၊ ဥယျုတ္တသေနာ ဝိယ ရဏဘူမိ။ ယထာ ဟိ သော ပုရိသော ဧတာနိ သဝါဠကဝနဂဟနာဒီနိ အာဂမ္မ ဘီတော သံဝိဂ္ဂေါ လောမဟဋ္ဌဇာတော သမန္တတော အာဒီနဝမေဝ ပဿတိ၊ ဧဝမေဝ သော ယောဂါဝစရော ဘင်္ဂါနုပဿနာဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေသု သမန္တတော နိရသံ နိရဿာဒံ အာဒီနဝမေဝ ပဿတိ။ တဿေဝံ ပဿတော အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

သော ¶ ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ခါရေ အာဒီနဝတော သမ္ပဿန္တော သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသဂတေ သဘေဒကေ သင်္ခါရဂတေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဥက္ကဏ္ဌတိ နာဘိရမတိ။ သေယျထာပိ နာမ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတပါဒါဘိရတော သုဝဏ္ဏရာဇဟံသော အသုစိမှိ စဏ္ဍာလဂါမဒွါရအာဝါဋေ နာဘိရမတိ၊ သတ္တသု မဟာသရေသုယေဝ အဘိရမတိ၊ ဧဝမေဝ အယံ ယောဂီရာဇဟံသော သုပရိဒိဋ္ဌာဒီနဝေ သဘေဒကေ သင်္ခါရဂတေ နာဘိရမတိ၊ ဘာဝနာရာမတာယ ပန ဘာဝနာရတိယာ သမန္နာဂတတ္တာ သတ္တသု အနုပဿနာသုယေဝ အဘိရမတိ။ ယထာ စ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေပိ ပက္ခိတ္တော သီဟော မိဂရာဇာ နာဘိရမတိ၊ တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတေ ပန ဟိမဝန္တေယေဝ ¶ ရမတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ ယောဂီသီဟော တိဝိဓေ သုဂတိဘဝေပိ နာဘိရမတိ၊ တီသု အနုပဿနာသုယေဝ ရမတိ။ ယထာ စ သဗ္ဗသေတော သတ္တပ္ပတိဋ္ဌော ဣဒ္ဓိမာ ဝေဟာသင်္ဂမော ဆဒ္ဒန္တော နာဂရာဇာ နဂရမဇ္ဈေ နာဘိရမတိ၊ ဟိမဝတိ ဆဒ္ဒန္တရဟဒေယေဝ ရမတိ၊ ဧဝမယံ ယောဂီဝရဝါရဏော သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သင်္ခါရဂတေ နာဘိရမတိ၊ ‘‘အနုပ္ပာဒေါ ¶ ခေမ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၃) နယေန နိဒ္ဒိဋ္ဌေ သန္တိပဒေယေဝ ရမတိ၊ တန္နိန္နတပ္ပောဏတပ္ပဗ္ဘာရမာနသော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ တဿ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ။

၉။ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏန္တိ မုဉ္စိတုံ စဇိတုံ ကာမေတိ ဣစ္ဆတီတိ မုဉ္စိတုကာမော၊ မုဉ္စိတုကာမဿ ဘာဝေါ မုဉ္စိတုကမျတာ။ ပဋိသင်္ခါတိ ဥပပရိက္ခတီတိ ပဋိသင်္ခါ၊ ပဋိသင်္ခါနံ ဝါ ပဋိသင်္ခါ။ သန္တိဋ္ဌတိ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ သန္တိဋ္ဌနာ၊ သန္တိဋ္ဌနံ ဝါ သန္တိဋ္ဌနာ။ မုဉ္စိတုကမျတာ စ သာ ပဋိသင်္ခါ စ သန္တိဋ္ဌနာ စာတိ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ။ ဣတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နိဗ္ဗိဒါဉာဏေန နိဗ္ဗိန္နဿ ဥပ္ပာဒါဒီနိ ပရိစ္စဇိတုကာမတာ မုဉ္စိတုကမျတာ။ မုဉ္စနဿ ဥပါယကရဏတ္ထံ မဇ္ဈေ ပဋိသင်္ခါနံ ပဋိသင်္ခါ။ မုဉ္စိတွာ အဝသာနေ အဇ္ဈုပေက္ခနံ သန္တိဋ္ဌနာ။ ဧဝံ အဝတ္ထာဘေဒေန တိပ္ပကာရာ ပညာ သင်္ခါရာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနာသု ဉာဏံ၊ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာသင်္ခါတာနံ အဝတ္ထာဘေဒေန ဘိန္နာနံ တိဿန္နမ္ပိ ပညာနံ သင်္ခါရုပေက္ခတံ ဣစ္ဆန္တေန ပန ‘‘ပညာ’’တိ စ ‘‘သင်္ခါရုပေက္ခာသူ’’တိ စ ဗဟုဝစနံ ကတံ၊ အဝတ္ထာဘေဒေန ဘိန္နဿာပိ ဧကတ္တာ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္စ – ‘‘ယာ စ မုဉ္စိတုကမျတာ ယာ စ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ယာ စ သင်္ခါရုပေက္ခာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကဋ္ဌာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇)။ ကေစိ ပန ‘‘သင်္ခါရုပေက္ခာသူတိ ဗဟုဝစနံ သမထဝိပဿနာဝသေန သင်္ခါရုပေက္ခာနံ ဗဟုတ္တာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခါရုပေက္ခာသူတိ စ ကိရိယာပေက္ခန္တိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝတ္ထာဘေဒေန ပန တေန နိဗ္ဗိဒါဉာဏေန နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ ဥက္ကဏ္ဌန္တဿ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသဂတေသု သဘေဒကေသု သင်္ခါရေသု စိတ္တံ န သဇ္ဇတိ န လဂ္ဂတိ န ဗဇ္ဈတိ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ မုဉ္စိတုကာမံ ဆဍ္ဍေတုကာမံ ဟောတိ။

အထ ¶ ဝါ ယထာ ဇာလဗ္ဘန္တရဂတော မစ္ဆော၊ သပ္ပမုခဂတော မဏ္ဍူကော၊ ပဉ္ဇရပက္ခိတ္တော ဝနကုက္ကုဋော၊ ဒဠှပါသဝသံဂတော မိဂေါ၊ အဟိတုဏ္ဍိကဟတ္ထဂတော သပ္ပော၊ မဟာပင်္ကပက္ခန္ဒော ကုဉ္ဇရော၊ သုပဏ္ဏမုခဂတော နာဂရာဇာ၊ ရာဟုမုခပဝိဋ္ဌော စန္ဒော၊ သပတ္တပရိက္ခိတ္တော ပုရိသောတိဧဝမာဒယော တတော တတော မုစ္စိတုကာမာ နိဿရိတုကာမာဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ တဿ ယောဂိနော စိတ္တံ သဗ္ဗသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုစ္စိတုကာမံ နိဿရိတုကာမံ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ ဝုစ္စမာနေ ‘‘မုစ္စိတုကာမဿ မုစ္စိတုကမျတာ’’တိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ဥပ္ပာဒံ ¶ မုဉ္စိတုကမျတာ’’တိအာဒီသု ‘‘ဥပ္ပာဒါ မုစ္စိတုကမျတာ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပုရိမော ဧဝ အတ္ထော သုန္ဒရတရော။ အထဿ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဝိဂတာလယဿ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ မုဉ္စိတုကာမဿ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဧဝံ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသဂတေ သဘေဒကေ သင်္ခါရေ မုဉ္စိတုကာမော မုဉ္စနဿ ဥပါယသမ္ပာဒနတ္ထံ ပုန တေ ဧဝ သင်္ခါရေ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဝိပဿတိ။ ဧဝဉှိ ဝိပဿတော စဿ အနိစ္စဝသေန နိမိတ္တံ ပဋိသင်္ခါဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒုက္ခဝသေန ပဝတ္တံ ပဋိသင်္ခါဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနတ္တဝသေန နိမိတ္တဉ္စ ပဝတ္တဉ္စ ပဋိသင်္ခါဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏေန ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သုညာ’’တိ ဒိသွာ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဘယဉ္စ နန္ဒိဉ္စ ဝိပ္ပဟာယ ဘရိယာယ ဒေါသံ ဒိသွာ ဝိဿဋ္ဌဘရိယော ဝိယ ပုရိသော တဿာ ဘရိယာယ သင်္ခါရေသု ဥဒါသီနော ဟောတိ မဇ္ဈတ္တော၊ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ န ဂဏှာတိ။ တဿ ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတော တီသု ဘဝေသု စိတ္တံ ပတိလီယတိ ပဋိကုဋတိ ပဋိဝတ္တတိ န သမ္ပသာရိယတိ။ သေယျထာပိ နာမ ပဒုမပလာသေ ¶ ဤသကံ ပေါဏေ ဥဒကဖုသိတာနိ ပတိလီယန္တိ ပဋိကုဋန္တိ ပဋိဝတ္တန္တိ န သမ္ပသာရိယန္တိ။ သေယျထာပိ ဝါ ပန ကုက္ကုဋပတ္တံ ဝါ နှာရုဒဒ္ဒုလံ ဝါ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တံ ပတိလီယတိ ပဋိကုဋတိ ပဋိဝတ္တတိ န သမ္ပသာရိယတိ၊ ဧဝံ တဿ တီသု ဘဝေသု စိတ္တံ ပတိလီယတိ ပဋိကုဋတိ ပဋိဝတ္တတိ န သမ္ပသာရိယတိ၊ ဥပေက္ခာ သဏ္ဌာတိ။ ဧဝမဿ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ ဣမိနာ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏေန သဒ္ဓိံ ဥပရိ ဂေါတြဘုဉာဏဿ သာဓကံ အနုလောမဉာဏံ ပုဗ္ဗာပရဉာဏေဟိ အဝုတ္တမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –

‘‘သော ဝတ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော သမနုပဿန္တော အနုလောမိကာယ ခန္တိယာ သမန္နာဂတော ဘဝိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ၊ အနုလောမိကာယ ခန္တိယာ အသမန္နာဂတော သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ၊ သမ္မတ္တနိယာမံ အနောက္ကမမာနော သောတာပတ္တိဖလံ ဝါ သကဒါဂါမိဖလံ ဝါ အနာဂါမိဖလံ ဝါ ¶ အရဟတ္တဖလံ ဝါ သစ္ဆိကရိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၉၈၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၃၆)။

‘‘ကတိဟာကာရေဟိ အနုလောမိကံ ခန္တိံ ပဋိလဘတိ? ကတိဟာကာရေဟိ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ? စတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ အနုလောမိကံ ¶ ခန္တိံ ပဋိလဘတိ၊ စတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၇)။

‘‘အနုလောမံ ဂေါတြဘုဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော။ အနုလောမံ ဝေါဒါနဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇)။

တဿ ဟိ တံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ အဓိမောက္ခသဒ္ဓါ ဗလဝတရာ ဟောတိ၊ ဝီရိယံ သုပဂ္ဂဟိတံ၊ သတိ သူပဋ္ဌိတာ၊ စိတ္တံ သုသမာဟိတံ၊ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ တိက္ခတရံ ပဝတ္တတိ။ တဿ ဣဒါနိ မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာယ သင်္ခါရေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ သမ္မသိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ကတနယေနေဝ သင်္ခါရေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ။ တဒနန္တရံ တထေဝ သင်္ခါရေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ဝါ ဇဝနစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တံသမ္ပယုတ္တံ ¶ ဉာဏံ အနုလောမဉာဏံ။ တဉှိ ပုရိမာနဉ္စ အဋ္ဌန္နံ ဝိပဿနာဉာဏာနံ တထကိစ္စတာယ အနုလောမေတိ၊ ဥပရိ စ ပတ္တဗ္ဗာနံ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ အနုလောမေတိ။ ယထာ ဟိ ဓမ္မိကော ရာဇာ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ နိသိန္နော အဋ္ဌန္နံ ဝေါဟာရိကမဟာမတ္တာနံ ဝိနိစ္ဆယံ သုတွာ အဂတိဂမနံ ပဟာယ မဇ္ဈတ္တော ဟုတွာ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒမာနော တေသဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဿ အနုလောမေတိ၊ ပေါရာဏဿ စ ရာဇဓမ္မဿ။ တတ္ထ ရာဇာ ဝိယ အနုလောမဉာဏံ၊ အဋ္ဌ ဝေါဟာရိကမဟာမတ္တာ ဝိယ အဋ္ဌ ဝိပဿနာဉာဏာနိ၊ ပေါရာဏရာဇဓမ္မော ဝိယ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ၊ ယထာ ရာဇာ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒမာနော ဝေါဟာရိကာနဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဿ ရာဇဓမ္မဿ စ အနုလောမေတိ၊ ဧဝမိဒံ အနိစ္စာဒိဝသေန သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အဋ္ဌန္နဉ္စ ဝိပဿနာဉာဏာနံ တထကိစ္စတာယ အနုလောမေတိ၊ ဥပရိ စ ပတ္တဗ္ဗာနံ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ။ တသ္မာ အနုလောမဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ။

၁၀။ ဗဟိဒ္ဓါ ¶ ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာ ဂေါတြဘုဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဗဟိဒ္ဓါတိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ တဉှိ အဇ္ဈတ္တစိတ္တသန္တာနေ အကုသလက္ခန္ဓေ ဥပါဒါယ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဗဟိဒ္ဓါ သင်္ခါရနိမိတ္တမှာ ဝုဋ္ဌာတိ ဝိဂတံ ဟုတွာ ဥဒ္ဓံ ¶ တိဋ္ဌတီတိ ဝုဋ္ဌာနံ၊ ဝိဝဋ္ဋတိ ပရာဝဋ္ဋတိ ပရမ္မုခံ ဟောတီတိ ဝိဝဋ္ဋနံ၊ ဝုဋ္ဌာနဉ္စ တံ ဝိဝဋ္ဋနဉ္စာတိ ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ဂေါတြဘုဉာဏံ သမုဒယဿ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော ပဝတ္တာ န ဝုဋ္ဌာတိ၊ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော ပန နိမိတ္တာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဧကတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၂၇)။

ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တာဘိဘဝနတော အရိယဂေါတ္တဘာဝနတော ဂေါတြဘု။ ဣဒဉှိ အနုလောမဉာဏေဟိ ပဒုမပလာသတော ဥဒကမိဝ သဗ္ဗသင်္ခါရတော ပတိလီယမာနစိတ္တဿ အနုလောမဉာဏဿ အာသေဝနန္တေ အနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တံ ပုထုဇ္ဇနသင်္ခံ ပုထုဇ္ဇနဘူမိံ အတိက္ကမမာနံ အရိယဂေါတ္တံ အရိယသင်္ခံ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဌမာဝတ္တနပဌမာဘောဂပဌမသမန္နာဟာရဘူတံ မဂ္ဂဿ အနန္တရသမနန္တရာသေဝနဥပနိဿယနတ္ထိဝိဂတဝသေန ဆဟိ အာကာရေဟိ ပစ္စယဘာဝံ ¶ သာဓယမာနံ သိခါပ္ပတ္တံ ဝိပဿနာယ မုဒ္ဓဘူတံ အပုနရာဝတ္တကံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

၁၁။ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာ မဂ္ဂေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဒုဘတောတိ ဥဘတော၊ ဒွယတောတိ ဝါ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနတော ကိလေသေဟိ စ တဒနုဝတ္တကက္ခန္ဓေဟိ စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏတော ဗဟိဒ္ဓါ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တေဟိ စ ဝုဋ္ဌာတိ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာ။ တေနေဝါဟ –

‘‘စတ္တာရိပိ မဂ္ဂဉာဏာနိ အနိမိတ္တာရမ္မဏတ္တာ နိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌဟန္တိ၊ သမုဒယဿ သမုစ္ဆိန္ဒနတော ပဝတ္တာ ဝုဋ္ဌဟန္တီတိ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၂၇)။

မဂ္ဂေ ဉာဏန္တိ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတိ ပေက္ခတိ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ ဝါ မဂ္ဂီယတိ အနွေသီယတိ၊ ကိလေသေ ဝါ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ မဂ္ဂေါ၊ တသ္မိံ မဂ္ဂေ ဉာဏံ။ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတံ။ တဉှိ ဂေါတြဘုဉာဏဿ အနန္တရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ သယံဝဇ္ဈေ ကိလေသေ နိရဝသေသံ သမုစ္ဆိန္ဒမာနံ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋဒုက္ခသမုဒ္ဒံ သောသယမာနံ သဗ္ဗာပါယဒွါရာနိ ပိဒဟမာနံ သတ္တအရိယဓနသမ္မုခီဘာဝံ ကုရုမာနံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မိစ္ဆာမဂ္ဂံ ပဇဟမာနံ သဗ္ဗဝေရဘယာနိ ¶ ¶ ဝူပသမယမာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဩရသပုတ္တဘာဝမုပနယမာနံ အညာနိ စ အနေကာနိ အာနိသံသသတာနိ ပဋိလာဘယမာနံ မဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ဌာတုံ ဣစ္ဆံ ပုရိသော၊ လင်္ဃိတွာ မာတိကာယ ပရတီရေ၊

ဝေဂေနာဂမ္မ ယထာ၊ ဂဏှိတွာ ဩရိမတိရတရုဗဒ္ဓံ။

ရဇ္ဇုံ ဝါ ဒဏ္ဍံ ဝါ၊ ဥလ္လင်္ဃိတွာန ပါရနိန္နတနု၊

ပါရာပန္နော ပန တံ၊ မုဉ္စိယ ဝေဓံ ပတိဋ္ဌဟတိ ပါရေ။

ဧဝံ ယောဂါဝစရော၊ သက္ကာယမယမှိ ဩရိမေ တီရေ၊

ဒိဋ္ဌဘယော အဘယေ ပန၊ ဌာတုံ ဣစ္ဆံ အမတပါရေ။

ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿ ¶ ၊ ပဘုတိကဝေဂေန အာဂတော ရဇ္ဇုံ၊

ရူပါဝှံ ဒဏ္ဍံ ဝါ၊ တဒိတရခန္ဓာဝှယံ သမ္မာ။

ဂဏှိတွာ အာဝဇ္ဇန၊ စိတ္တေန ဟိ ပုဗ္ဗဝုတ္တနယတောဝ၊

အနုလောမေဟုလ္လင်္ဃိယ၊ နိဗ္ဗုတိနိန္နော တဒါသနောပဂတော။

တံ မုဉ္စိယ ဂေါတြဘုနာ၊ အလဒ္ဓအာသေဝနေန တု ပဝေဓံ၊

ပတိတော သင်္ခတပါရေ၊ တတော ပတိဋ္ဌာတိ မဂ္ဂဉာဏေန။

ပဿိတုကာမော စန္ဒံ၊ စန္ဒေ ဆန္နမှိ အဗ္ဘပဋလေဟိ၊

ထုလကသုခုမသုခုမေသု၊ အဗ္ဘေသု ဟဋေသု ဝါယုနာ ကမတော။

စန္ဒံ ပဿေယျ နရော၊ ယထာ တထေဝါနုလောမဉာဏေဟိ ကမာ၊

သစ္စစ္ဆာဒကမောဟေ၊ ဝိနာသိတေ ပေက္ခတေ ဟိ ဂေါတြဘု အမတံ။

ဝါတာ ဝိယ တေ စန္ဒံ၊ အမတံ န ဟိ ပေက္ခရေနုလောမာနိ၊

ပုရိသော အဗ္ဘာနိ ယထာ၊ ဂေါတြဘု န တမံ ဝိနောဒေတိ။

ဘမိတမှိ ¶ စက္ကယန္တေ၊ ဌိတော နရော အညဒိန္နသညာယ၊

ဥသုပါတေ ဖလကသတံ၊ အပေက္ခမာနော ယထာ ဝိဇ္ဈေ။

ဧဝမိဓ မဂ္ဂဉာဏံ၊ ဂေါတြဘုနာ ဒိန္နသညမဝိဟာယ၊

နိဗ္ဗာနေ ဝတ္တန္တံ၊ လောဘက္ခန္ဓာဒိကေ ပဒါလေတိ။

သံသာရဒုက္ခဇလဓိံ ¶ ¶ ၊ သောသယတိ ပိဒဟတိ ဒုဂ္ဂတိဒွါရံ၊

ကုရုတေ စ အရိယဓနိနံ၊ မိစ္ဆာမဂ္ဂဉ္စ ပဇဟာတိ။

ဝေရဘယာနိ သမယတေ၊ ကရောတိ နာထဿ ဩရသသုတတ္တံ၊

အညေ စ အနေကသတေ၊ အာနီသံသေ ဒဒါတိ ဉာဏမိဒန္တိ။

၁၂။ ပယောဂပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပညာ ဖလေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပယောဂေါတိ ဘုသော ယောဂေါ၊ ဖလသစ္ဆိကိရိယာယ မဂ္ဂဘာဝနာယ ဥဘတော ဝုဋ္ဌာနပယောဂေါ၊ တဿ ပယောဂဿ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနံ နိဋ္ဌာနံ ပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ ကိံ တံ? စတုမဂ္ဂကိစ္စပရိယောသာနံ။ တဿာ ပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ဟေတုဘူတာယ ပဝတ္တာ ဖလေ ပညာ ပယောဂပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပညာ။ ဖလတိ ဝိပစ္စတီတိ ဖလံ၊ တသ္မိံ ဖလေ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။ ဧကေကဿ ဟိ မဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရာ တဿ တဿေဝ ဝိပါကဘူတာနိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနိ တီဏိ ဝါ ဒွေ ဝါ ဧကံ ဝါ ဖလစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အနန္တရဝိပါကတ္တာယေဝ လောကုတ္တရကုသလာနံ ‘‘သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟူ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၅၊ သု။ နိ။ ၂၂၈) စ၊ ‘‘ဒန္ဓံ အာနန္တရိကံ ပါပုဏာတိ အာသဝါနံ ခယာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၆၂) စ အာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဿ ဒွေ အနုလောမာနိ၊ တဿ တတိယံ ဂေါတြဘု၊ စတုတ္ထံ မဂ္ဂစိတ္တံ၊ တီဏိ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ယဿ တီဏိ အနုလောမာနိ၊ တဿ စတုတ္ထံ ဂေါတြဘု၊ ပဉ္စမံ မဂ္ဂစိတ္တံ၊ ဒွေ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ယဿ စတ္တာရိ အနုလောမာနိ၊ တဿ ပဉ္စမံ ဂေါတြဘု၊ ဆဋ္ဌံ မဂ္ဂစိတ္တံ၊ ဧကံ ဖလစိတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ မဂ္ဂဝီထိယံ ဖလံ။ ကာလန္တရဖလံ ပန သမာပတ္တိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဉ္စ ဧတေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။

၁၃။ ဆိန္နဝဋုမာနုပဿနေ ပညာတိ တေန တေန အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နံ တံ တံ ဥပက္ကိလေသံ ပစ္ဆာ ပဿနေ ပညာ။ ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ဝိမုတ္တိယာ ဉာဏံ။ ဝိမုတ္တီတိ စ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တံ ပရိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ၊ ဝိမုတ္တဘာဝေါ ဝါ။ တဿာ ဝိမုတ္တိယာ ¶ ဇာနနံ ဉာဏံ ဝိမုတ္တိဉာဏံ။ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တံ စိတ္တသန္တတိမ္ပိ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တဘာဝမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခန္တော ကိလေသေဟိ ¶ န ဝိနာ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ဧတေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၈) ဟိ ဣဒမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ပန အဝုတ္တမ္ပိ ဣမိနာဝ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္စ –

‘‘ဝုတ္တမှိ ¶ ဧကဓမ္မေ၊ ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ တေန၊

ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗေ၊ ဣတိ ဝုတ္တော လက္ခဏော ဟာရော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄။၅ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

အထ ဝါ အရဟတော အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာဘာဝါ စတုန္နံ အရိယာနံ လဗ္ဘမာနံ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၄။ တဒါ သမုဒါဂတေ ဓမ္မေ ပဿနေ ပညာတိ တဒါ မဂ္ဂက္ခဏေ ဖလက္ခဏေ စ သမုဒါဂတေ ပဋိလာဘဝသေန စ ပဋိဝေဓဝသေန စ သမာဂတေ သမ္ပတ္တေ သမင်္ဂိဘူတေ မဂ္ဂဖလဓမ္မေ စတုသစ္စဓမ္မေ စ ပဿနာ ပေက္ခဏာ ပဇာနနာ ပညာ။ ပစ္စဝေက္ခဏေ ဉာဏန္တိ နိဝတ္တိတွာ ဘုသံ ပဿနံ ဇာနနံ ဉာဏံ။ ဣမိနာ စ ဉာဏဒွယေန ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ။ သောတာပန္နဿ ဟိ မဂ္ဂဝီထိယံ သောတာပတ္တိဖလပရိယောသာနေ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ တတော ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏဇဝနာနီတိ။ ပုန ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ တေနေဝ နယေန ဖလာဒီနံ ပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယေသံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဧသ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ အဝသိဋ္ဌကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ သော ဟိ ‘‘ဣမိနာ ဝတာဟံ မဂ္ဂေန အာဂတော’’တိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘အယံ မေ အာနိသံသော လဒ္ဓါ’’တိ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ ပဟီနာ’’တိ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ အဝသိဋ္ဌာ’’တိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ¶ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ အဝသာနေ ‘‘အယံ မေ ဓမ္မော အာရမ္မဏတော ပဋိလဒ္ဓါ’’တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဣတိ သောတာပန္နဿ အရိယသာဝကဿ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စ သောတာပန္နဿ၊ ဧဝံ သကဒါဂါမိအနာဂါမီနမ္ပိ။ အရဟတော ပန အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ နာမ နတ္ထီတိ စတ္တာရိယေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါယေဝ စေသော။ ပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ သေက္ခာနံ ဟောတိ ဝါ န ဝါ။ တဿ ဟိ အဘာဝတောယေဝ မဟာနာမော သက္ကော ဘဂဝန္တံ ¶ ပုစ္ဆိ ‘‘ကောသု နာမ မေ ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တံ အပ္ပဟီနော၊ ယေန မေ ဧကဒါ လောဘဓမ္မာပိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇၅)။

ဧတ္ထ ¶ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏာဒီနံ ဧကာဒသန္နံ ဉာဏာနံ ဝိဘာဝနတ္ထာယ အယံ ဥပမာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထာ ပုရိသော ‘‘မစ္ဆေ ဂဟေဿာမီ’’တိ မစ္ဆခိပ္ပံ ဂဟေတွာ တဒနုရူပေ ဥဒကေ ဩသာရေတွာ ခိပ္ပမုခေန ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ အန္တောဥဒကေ ကဏှသပ္ပံ မစ္ဆသညာယ ဂီဝါယ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ‘‘မဟာ ဝတ မယာ မစ္ဆော လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌော ဥက္ခိပိတွာ ပဿန္တော သောဝတ္ထိကတ္တယဒဿနေန ‘‘သပ္ပော’’တိ သဉ္ဇာနိတွာ ဘီတော အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဂဟဏေ နိဗ္ဗိန္နော မုဉ္စိတုကာမော ဟုတွာ မုဉ္စနဿ ဥပါယံ ကရောန္တော အဂ္ဂနင်္ဂုဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထံ နိဗ္ဗေဌေတွာ ဗာဟံ ဥက္ခိပိတွာ ဥပရိသီသေ ဒွေ တယော ဝါရေ ပရိဗ္ဘမေတွာ သပ္ပံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ‘‘ဂစ္ဆ ရေ ဒုဋ္ဌသပ္ပာ’’တိ နိဿဇ္ဇိတွာ ဝေဂေန ထလံ အာရုယှ ဌိတောဝ ‘‘မဟန္တဿ ဝတ ဘော သပ္ပဿ မုခတော မုတ္တောမှီ’’တိ ဟဋ္ဌော အာဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေယျ။

တတ္ထ တဿ ပုရိသဿ မစ္ဆသညာယ ကဏှသပ္ပံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ တုဿနံ ဝိယ ဣမဿ ယောဂိနော အာဒိတော ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ အနိစ္စတာဒိဝသေန ဘယာနကံ ခန္ဓပဉ္စကံ နိစ္စာဒိသညာယ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဒိဋ္ဌိတဏှာဟိ ဒဠှံ ဂဟေတွာ တုဿနံ၊ တဿ ခိပ္ပမုခတော သပ္ပံ နီဟရိတွာ သောဝတ္ထိကတ္တယံ ဒိသွာ ‘‘သပ္ပော’’တိ သဉ္ဇာနနံ ဝိယ သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ ကလာပသမ္မသနာဒီဟိ ဉာဏေဟိ ခန္ဓပဉ္စကဿ အနိစ္စတာဒိလက္ခဏတ္တယံ ဒိသွာ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တဿ ဝဝတ္ထာပနံ ¶ ၊ တဿ ဘာယနံ ဝိယ ဣမဿ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ၊ သပ္ပေ အာဒီနဝဒဿနံ ဝိယ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ၊ သပ္ပဂဟဏေ နိဗ္ဗိန္ဒနံ ဝိယ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ၊ သပ္ပံ မုဉ္စိတုကာမတာ ဝိယ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ၊ မုဉ္စနဿ ဥပါယကရဏံ ဝိယ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ၊ သပ္ပံ ပရိဗ္ဘမေတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ နိဝတ္တိတွာ ဍံသိတုံ အသမတ္ထဘာဝပါပနံ ဝိယ တိလက္ခဏာရောပနေန သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဉာဏေဟိ သင်္ခါရေ ပရိဗ္ဘမေတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ပုန နိစ္စသုခတ္တာကာရေန ဥပဋ္ဌာတုံ အသမတ္ထတာပါပနံ၊ သပ္ပဝိဿဇ္ဇနံ ဝိယ ဂေါတြဘုဉာဏံ၊ သပ္ပံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ထလံ အာရုယှ ဌာနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနထလံ အာရုယှ ဌိတံ မဂ္ဂဖလဉာဏံ၊ ဟဋ္ဌဿ အာဂတမဂ္ဂေါလောကနံ ဝိယ မဂ္ဂါဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ။

ဣမေသဉ္စ သုတမယဉာဏာဒီနံ စုဒ္ဒသန္နံ ဉာဏာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမေန ပဋိပတ္တိက္ကမေန စ ဒေသနက္ကမဿ ကတတ္တာ ပစ္စဝေက္ခဏေသု ပဌမံ ကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဟောတိ၊ တတော မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘လောကုတ္တရံ ¶ ¶ ဈာနံ ဘာဝေတိ နိယျာနိကံ အပစယဂါမိံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယ၊ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝါယ၊ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနာယ၊ ရူပရာဂအရူပရာဂမာနဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနံ အနဝသေသပ္ပဟာနာယာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ၃၆၁-၃၆၃) စ ကိလေသပ္ပဟာနံယေဝ အဓိကံ ကတွာ မဂ္ဂပဋိပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိပတ္တာနုရူပေနေဝ ကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဿ အာဒိဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ၊ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တက္ကမော ပန ဒဿိတောယေဝ။ သော ပန ကမော ပဉ္စဝိဓော ဥပ္ပတ္တိက္ကမော ပဟာနက္ကမော ပဋိပတ္တိက္ကမော ဘူမိက္ကမော ဒေသနက္ကမောတိ။

‘‘ပဌမံ ကလလံ ဟောတိ၊ ကလလာ ဟောတိ အဗ္ဗုဒံ၊

အဗ္ဗုဒါ ဇာယတေ ပေသိ၊ ပေသိ နိဗ္ဗတ္တတီ ဃနော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၅) –

ဧဝမာဒိ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော။ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ၊ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၈) ဧဝမာဒိ ပဟာနက္ကမော။ ‘‘သီလဝိသုဒ္ဓိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ¶ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဧဝမာဒိ ပဋိပတ္တိက္ကမော။ ‘‘ကာမာဝစရာ ဓမ္မာ၊ ရူပါဝစရာ ဓမ္မာ၊ အရူပါဝစရာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၉၃-၉၅) ဧဝမာဒိ ဘူမိက္ကမော။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂) ဝါ၊ ‘‘အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေသိ။ သေယျထိဒံ – ဒါနကထံ သီလကထံ သဂ္ဂကထံ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၈၊ ၂။၈၃) ဝါ ဧဝမာဒိ ဒေသနက္ကမော။ ဣဓ ပန စုဒ္ဒသန္နံ ဉာဏာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော ပဋိပတ္တိက္ကမော စ တဒုဘယဝသေန ပဋိပါဋိယာ ဒေသိတတ္တာ ဒေသနက္ကမော စာတိ တယော ကမာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၅။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဟေဋ္ဌာ သရူပေန နာမရူပဝဝတ္ထာနဉာဏံ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပဉ္စဓာ နာမရူပပ္ပဘေဒံ ဒဿေတုံ အဇ္ဈတ္တဝဝတ္ထာနေ ပညာ ဝတ္ထုနာနတ္တေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ ပဉ္စ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သကလေ ဟိ နာမရူပေ ဝုတ္တေ ယံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကာ၊ ယဉ္စ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တံ ပရိဂ္ဂဟေဿတိ။ လောကုတ္တရနာမဉှိ ပရိဂ္ဂဟေတုဉ္စ န သက္ကာ အနဓိဂတတ္တာ၊ န စ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ အဝိပဿနူပဂတ္တာ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တဝဝတ္ထာနေတိ ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တမာနာ မယံ အတ္တာတိ ¶ ဂဟဏံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပာယေန အတ္တာနံ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တာတိ အဇ္ဈတ္တာ။ အဇ္ဈတ္တသဒ္ဒေါ ပနာယံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ နိယကဇ္ဈတ္တေ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ ဝိသယဇ္ဈတ္တေတိ စတူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ ¶ ။ ‘‘တေန၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခုနာ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတဗ္ဗံ၊ အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၆၂) ဟိ အယံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ ဒိဿတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ဓ။ သ။ ၁၆၁)၊ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃) နိယကဇ္ဈတ္တေ။ ‘‘ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ၊ အဇ္ဈတ္တိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂၀) အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ။ ‘‘အယံ ခေါ၊ ပနာနန္ဒ၊ ဝိဟာရော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ယဒိဒံ သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အဇ္ဈတ္တံ သုညတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၈၇) ဝိသယဇ္ဈတ္တေ၊ ဣဿရိယဋ္ဌာနေတိ ¶ အတ္ထော။ ဖလသမာပတ္တိ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဣဿရိယဋ္ဌာနံ နာမ။ ဣဓ ပန အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေသံ အဇ္ဈတ္တာနံ ဝဝတ္ထာနေ အဇ္ဈတ္တဝဝတ္ထာနေ။ ဝတ္ထုနာနတ္တေတိ ဝတ္ထူနံ နာနာဘာဝေ၊ နာနာဝတ္ထူသူတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ဇဝနမနောဝိညာဏဿ ပစ္စယဘူတော ဘဝင်္ဂမနောပိ စက္ခာဒိပဉ္စကံ ဝိယ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတ္တာ ဝတ္ထူတိ ဝုတ္တော။ အာဝဇ္ဇနမ္ပိ တန္နိဿိတမေဝ ကာတဗ္ဗံ။

ဗဟိဒ္ဓါတိ ဆဟိ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေဟိ ဗဟိဘူတေသု တေသံ ဝိသယေသု။ ဂေါစရနာနတ္တေတိ ဝိသယနာနတ္တေ။

၁၇။ စရိယာဝဝတ္ထာနေတိ ဝိညာဏစရိယာအညာဏစရိယာဉာဏစရိယာဝသေန စရိယာနံ ဝဝတ္ထာနေ။ ‘‘စရိယဝဝတ္ထာနေ’’တိ ရဿံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။

၁၈။ စတုဓမ္မဝဝတ္ထာနေတိ ကာမာဝစရဘူမိအာဒီနံ စုဒ္ဒသန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန စတုန္နံ စတုန္နံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာနေ။ ဘူမီတိ စ ‘‘ဘူမိဂတဉ္စ ဝေဟာသဋ္ဌဉ္စာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၆) ပထဝိယံ ဝတ္တတိ။ ‘‘အဘူမိံ တာတ၊ မာ သေဝါ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၆။၃၄) ဝိသယေ။ ‘‘သုခဘူမိယံ ကာမာဝစရေ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၉၈၈) ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ။ ဣဓ ပန ကောဋ္ဌာသေ ဝတ္တတိ။ ပရိစ္ဆေဒေတိပိ ဝဒန္တိ။

၁၉။ နဝဓမ္မဝဝတ္ထာနေတိ ¶ ကာမာဝစရကုသလာဒိဝသေန ပါမောဇ္ဇမူလကဝသေန ယောနိသော မနသိကာရမူလကဝသေန စ နဝန္နံ နဝန္နံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာနေ။ ဣမေသု စ ပဉ္စသု ဉာဏေသု ပဌမံ အဇ္ဈတ္တဓမ္မာ ဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗာတိ ဝတ္ထုနာနတ္တေ ဉာဏံ ပဌမံ ဝုတ္တံ၊ တတော တေသံ ဝိသယာ ဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗာတိ တဒနန္တရံ ဂေါစရနာနတ္တေ ဉာဏံ ဝုတ္တံ၊ တတော ပရာနိ တီဏိ ဉာဏာနိ တိဏ္ဏံ စတုန္နံ နဝန္နံ ဝသေန ဂဏနာနုလောမေန ဝုတ္တာနိ။

၂၀။ ဣဒါနိ ¶ ယသ္မာ နာမရူပဿေဝ ပဘေဒတော ဝဝတ္ထာပနဉာဏံ ဉာတပရိညာ၊ တဒနန္တရံ တီရဏပရိညာ၊ တဒနန္တရံ ပဟာနပရိညာတိ တိဿော ပရိညာ။ တံသမ္ဗန္ဓာ စ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဓမ္မနာနတ္တဉာဏာနန္တရံ ဉာတဋ္ဌေ ¶ ဉာဏာဒီနိ ပဉ္စ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တိဿော ဟိ ပရိညာ ဉာတပရိညာ တီရဏပရိညာ ပဟာနပရိညာ စ။ တတ္ထ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ၊ ဝေဒယိတလက္ခဏာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ ဉာတပရိညာ နာမ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ၊ ဝေဒနာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာပညာ တီရဏပရိညာ နာမ။ တေသုယေဝ ပန ဓမ္မေသု နိစ္စသညာဒိပဇဟနဝသေန ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာဝ ပဟာနပရိညာ နာမ။

တတ္ထ သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာ ဉာတပရိညာယ ဘူမိ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏပဋိဝေဓဿေဝ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ တီရဏပရိညာယ ဘူမိ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ သာမညလက္ခဏပဋိဝေဓဿေဝ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ဘင်္ဂါနုပဿနံ အာဒိံ ကတွာ ဥပရိ ပဟာနပရိညာယ ဘူမိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတိ၊ ဒုက္ခတော အနုပဿန္တော သုခသညံ ပဇဟတိ၊ အနတ္တတော အနုပဿန္တော အတ္တသညံ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော နန္ဒိံ ပဇဟတိ၊ ဝိရဇ္ဇန္တော ရာဂံ ပဇဟတိ၊ နိရောဓေန္တော သမုဒယံ ပဇဟတိ၊ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော အာဒါနံ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၂) ဧဝံ နိစ္စသညာဒိပဟာနသာဓိကာနံ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။

တတ္ထ ¶ အဘိညာပညာတိ ဓမ္မာနံ ရုပ္ပနာဒိသဘာဝေန ဇာနနပညာ။ သာ ဟိ သောဘနဋ္ဌေန အဘိသဒ္ဒေန ‘‘တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝဇာနနဝသေန သောဘနံ ဇာနန’’န္တိ ကတွာ အဘိညာတိ ဝုစ္စတိ။ ဉာတဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ ဇာနနသဘာဝံ ဉာဏံ။

၂၁။ ပရိညာပညာတိ ဇာနနပညာ။ သာ ဟိ ဗျာပနဋ္ဌေန ပရိသဒ္ဒေန ‘‘အနိစ္စာဒိသာမညလက္ခဏဝသေန သကိစ္စသမာပနဝသေန ဝါ ဗျာပိတံ ဇာနန’’န္တိ ကတွာ ပရိညာတိ ဝုစ္စတိ။ တီရဏဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ ဥပပရိက္ခဏသဘာဝံ၊ သမ္မသနသဘာဝံ ဝါ ဉာဏံ။

၂၂။ ပဟာနေ ¶ ပညာတိ နိစ္စသညာဒီနံ ပဇဟနာ ပညာ၊ ပဇဟတီတိ ဝါ၊ ပဇဟန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ပဟာနံ။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေ ¶ ဉာဏန္တိ ပရိစ္စဇနသဘာဝံ ဉာဏံ။

၂၃။ ဘာဝနာပညာတိ ဝဍ္ဎနပညာ။ ဧကရသဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ ဧကကိစ္စသဘာဝံ ဉာဏံ၊ ဝိမုတ္တိရသေန ဝါ ဧကရသသဘာဝံ ဉာဏံ။

၂၄။ သစ္ဆိကိရိယာပညာတိ ပဋိဝေဓဝသေန ပဋိလာဘဝသေန ဝါ ပစ္စက္ခကရဏပညာ။ ဖဿနဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ တဒုဘယဝသေနေဝ ဝိန္ဒနသဘာဝံ ဉာဏံ။

၂၅-၂၈။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ပဟာနဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယဉာဏာနိ အရိယမဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာနိပိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တဒနန္တရံ အရိယပုဂ္ဂလာနံယေဝ လဗ္ဘမာနာနိ စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထာပိ ပစ္စယုပ္ပန္နော အတ္ထော ဒုက္ခသစ္စံ ဝိယ ပါကဋော သုဝိညေယျော စာတိ ပဌမံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တဿ အတ္ထဿ ဟေတုဓမ္မဝိသယတ္တာ တဒနန္တရံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ၊ တဒုဘယဿ နိရုတ္တိဝိသယတ္တာ တဒနန္တရံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ၊ တေသု တီသုပိ ဉာဏေသု ပဝတ္တနတော တဒနန္တရံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ။ ပ-ကာရံ ဒီဃံ ကတွာ စ ပဌန္တိ။

၂၉-၃၁။ ဣတော ပရာနိ ဝိဟာရဋ္ဌေ ဉာဏာဒီနိ တီဏိ ဉာဏာနိ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒတော စ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဝိဟာရဋ္ဌေ ဉာဏဉှိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ၊ သမာပတ္တဋ္ဌေ ဉာဏံ ¶ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မသဘာဝေ ဉာဏဉှိ ပဋိသမ္ဘိဒါကထာယံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ ပန အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဧဝ။ တတ္ထ ဝိဟာရနာနတ္တေတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန နာနာဝိပဿနာဝိဟာရေ။ ဝိဟာရဋ္ဌေတိ ဝိပဿနာဝိဟာရသဘာဝေ။ ဝိဟာရောတိ စ သသမ္ပယုတ္တာ ဝိပဿနာ ဧဝ။ သမာပတ္တိနာနတ္တေတိ အနိမိတ္တာဒိဝသေန နာနာဖလသမာပတ္တိယံ။ သမာပတ္တီတိ စ လောကုတ္တရဖလဘူတာ စိတ္တစေတသိကဓမ္မာ။ ဝိဟာရသမာပတ္တိနာနတ္တေတိ ဥဘယဝသေန ဝုတ္တံ။

၃၂။ တတော ဝိဟာရသမာပတ္တိဉာဏသာဓကဿ ‘‘ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿာပိ မဂ္ဂဉာဏဿ အာသဝသမုစ္ဆေဒသမတ္ထတံ အနန္တရဖလဒါယကတ္တဉ္စ ကာရဏေန ဝိသေသေတွာ အပရေနာကာရေန ဝတ္တုကာမေန တဒေဝ ‘‘အာနန္တရိကသမာဓိမှိ ဉာဏ’’န္တိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ ¶ အဝိက္ခေပပရိသုဒ္ဓတ္တာတိ ဝိက္ခိပတိ တေန စိတ္တန္တိ ဝိက္ခေပေါ၊ ဥဒ္ဓစ္စဿေတံ နာမံ။ န ဝိက္ခေပေါ အဝိက္ခေပေါ၊ ဥဒ္ဓစ္စပဋိပက္ခဿ သမာဓိဿေတံ နာမံ။ ပရိသုဒ္ဓဿ ဘာဝေါ ပရိသုဒ္ဓတ္တံ၊ အဝိက္ခေပဿ ¶ ပရိသုဒ္ဓတ္တံ အဝိက္ခေပပရိသုဒ္ဓတ္တံ၊ တသ္မာ အဝိက္ခေပပရိသုဒ္ဓတ္တာ သမာဓိဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ အာသဝသမုစ္ဆေဒဿ အနန္တရဖလဒါယကတ္တဿ စ ကာရဏဝစနံ။ အာသဝသမုစ္ဆေဒေတိ ဧတ္ထ အာသဝန္တီတိ အာသဝါ၊ စက္ခုတောပိ…ပေ… မနတောပိ သန္ဒန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘုံ၊ ဩကာသတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ သဝန္တီတိ ဝါ အာသဝါ၊ ဧတံ ဓမ္မံ ဧတဉ္စ ဩကာသံ အန္တောကရိတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အန္တောကရဏတ္ထော ဟိ အယံ အာ-ကာရော။ စိရပါရိဝါသိကဋ္ဌေန မဒိရာဒယော အာသဝါ ဝိယာတိပိ အာသဝါ။ လောကသ္မိဉှိ စိရပါရိဝါသိကာ မဒိရာဒယော အာသဝါတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ စ စိရပါရိဝါသိကဋ္ဌေန အာသဝါ၊ ဧတေယေဝ ဘဝိတုမရဟန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပုရိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာယ၊ ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသိ၊ အထ ပစ္ဆာ သမဘဝီ’’တိအာဒိ။

အာယတံ ဝါ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိပိ အာသဝါ၊ သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ သမုစ္ဆေဒေါ။ ပညာတိ ကာမာသဝါဒီနံ စတုန္နံ အာသဝါနံ သမုစ္ဆေဒေ ပညာ။

အာနန္တရိကသမာဓိမှိ ¶ ဉာဏန္တိ အတ္တနော ပဝတ္တိသမနန္တရံ နိယမေနေဝ ဖလပ္ပဒါနတော အာနန္တရိကောတိ လဒ္ဓနာမော မဂ္ဂသမာဓိ။ န ဟိ မဂ္ဂသမာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဖလုပ္ပတ္တိနိသေဓကော ကောစိ အန္တရာယော အတ္ထိ။ ယထာဟ –

‘‘အယဉ္စ ပုဂ္ဂလော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော အဿ၊ ကပ္ပဿ စ ဥဍ္ဍယှနဝေလာ အဿ၊ နေဝ တာဝ ကပ္ပော ဥဍ္ဍယှေယျ၊ ယာဝါယံ ပုဂ္ဂလော န သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရောတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဌိတကပ္ပီ။ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလာ ဌိတကပ္ပိနော’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၇)။

ဣဒံ တေန အာနန္တရိကသမာဓိနာ သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။

၃၃။ ဣမိနာ မဂ္ဂဉာဏေန ဖလပ္ပတ္တာနံ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော ဣမဿ ဉာဏဿ အနန္တရံ အရဏဝိဟာရဉာဏာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတြာပိ စ အရဟတောယေဝ သတတမေဝ ¶ စ သမ္ဘဝတော အရဏဝိဟာရေ ဉာဏံ ပဌမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တဒနန္တရံ နိရောဓဿ အနာဂါမိအရဟန္တာနံ သမ္ဘဝေပိ ဗဟုသမ္ဘာရတ္တာ ဝိသေသေန စ နိရောဓဿ နိဗ္ဗာနသမ္မတတ္တာ စ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ¶ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တဒနန္တရံ ပရိနိဗ္ဗာနဿ ကာလန္တရေ ပရိနိဗ္ဗာနကာလံ အာဟစ္စ ဌိတတ္တာ ဒီဃကာလိကန္တိ ပရိနိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တဒနန္တရံ သမသီသဋ္ဌဿ သဗ္ဗကိလေသခယာနန္တရံ ပရိနိဗ္ဗာနကာလံ အာဟစ္စ ဌိတတ္တာ ရဿကာလိကန္တိ သမသီသဋ္ဌေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ သန္တော စာတိ စ-ကာရော ဒဿနာဓိပတေယျဉ္စ သန္တော ဝိဟာရာဓိဂမော စ ပဏီတာဓိမုတ္တတာ စာတိ တီဟိပိ ပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ ဒဿနန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ၊ အဓိပတိယေဝ အာဓိပတေယျံ၊ အဓိပတိတော ဝါ အာဂတတ္တာ အာဓိပတေယျံ၊ ဒဿနဉ္စ တံ အာဓိပတေယျဉ္စာတိ ဒဿနာဓိပတေယျံ။ ဝိဟရတီတိ ဝိဟာရော၊ ဝိဟရန္တိ တေန ဝါတိ ဝိဟာရော၊ အဓိဂမ္မတိ ပါပုဏီယတီတိ အဓိဂမော၊ ဝိဟာရော ဧဝ အဓိဂမော ဝိဟာရာဓိဂမော။ သော စ ကိလေသပရိဠာဟဝိရဟိတတ္တာ နိဗ္ဗုတောတိ သန္တော။ သော စ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိပညာ။ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတော၊ ပဓာနဘာဝံ နီတောတိ ဝါ ပဏီတော၊ ပဏီတေ အဓိမုတ္တော ဝိသဋ္ဌစိတ္တော တပ္ပရမော ပဏီတာဓိမုတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ ပဏီတာဓိမုတ္တတာ။ သာ စ ဖလသမာပတ္တာဓိမုတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂပညာ ဧဝ။

အရဏဝိဟာရေတိ ¶ နိက္ကိလေသဝိဟာရေ။ ရာဂါဒယော ဟိ ရဏန္တိ သတ္တေ စုဏ္ဏေန္တိ ပီဠေန္တီတိ ရဏာ၊ ရဏန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာ ကန္ဒန္တိ ပရိဒေဝန္တီတိ ဝါ ရဏာ။ ဝုတ္တော တိဝိဓောပိ ဝိဟာရော။ နတ္ထိ ဧတဿ ရဏာတိ အရဏော။ ဝိဝိဓေ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဟရန္တိ ဧတေနာတိ ဝိဟာရော။ တသ္မိံ အရဏေ ဝိဟာရေ။ နိဒ္ဒေသဝါရေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၂) ဝုတ္တပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ စ ပဏီတာဓိမုတ္တတာယ ဧဝ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာယ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဝိပဿတိ၊ ယာ စ အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တန္တေ (မ။ နိ။ ၃။၃၂၃ အာဒယော) ဘဂဝတာ ဒေသိတာ အရဏပဋိပဒါ၊ သာပိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ဘဂဝတာ –

‘‘အရဏဝိဘင်္ဂံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ…ပေ… န ကာမသုခံ အနုယုဉ္ဇေယျ ဟီနံ ဂမ္မံ ပေါထုဇ္ဇနိကံ အနရိယံ အနတ္ထသံဟိတံ၊ န စ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ အနုယုဉ္ဇေယျ ဒုက္ခံ အနရိယံ အနတ္ထသံဟိတံ။ ဧတေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ စက္ခုကရဏီ ဉာဏကရဏီ ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ဥဿာဒနဉ္စ ဇညာ၊ အပသာဒနဉ္စ ဇညာ၊ ဥဿာဒနဉ္စ ဉတွာ အပသာဒနဉ္စ ဉတွာ နေဝုဿာဒေယျ န အပသာဒေယျ၊ ဓမ္မမေဝ ဒေသေယျ။ သုခဝိနိစ္ဆယံ ဇညာ၊ သုခဝိနိစ္ဆယံ ဉတွာ အဇ္ဈတ္တံ သုခမနုယုဉ္ဇေယျ၊ ရဟောဝါဒံ န ဘာသေယျ၊ သမ္မုခါ န ခီဏံ ဘဏေ၊ အတရမာနောဝ ဘာသေယျ နော တရမာနော၊ ဇနပဒနိရုတ္တိံ နာဘိနိဝေသေယျ၊ သမညံ နာတိဓာဝေယျာတိ။ အယမုဒ္ဒေသော အရဏဝိဘင်္ဂဿ ¶ …ပေ… တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယော ကာမပဋိသန္ဓိသုခိနော သောမနဿာနုယောဂံ အနနုယောဂေါ ဟီနံ…ပေ… အနတ္ထသံဟိတံ၊ အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော အဝိဃာတော အနုပါယာသော အပရိဠာဟော သမ္မာပဋိပဒါ။ တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယော အတ္တကိလမထာနုယောဂံ အနနုယောဂေါ ဒုက္ခံ အနရိယံ အနတ္ထသံဟိတံ။ အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော ¶ …ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာယံ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ…ပေ… အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာယံ နေဝုဿာဒနာ န အပသာဒနာ ဓမ္မဒေသနာ စ၊ အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မသုခံ ပဝိဝေကသုခံ ဥပသမသုခံ သမ္ဗောဓိသုခံ၊ အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယွာယံ ရဟောဝါဒေါ ဘူတော တစ္ဆော အတ္ထသံဟိတော၊ အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော ¶ …ပေ… တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယွာယံ သမ္မုခါ ခီဏဝါဒေါ ဘူတော တစ္ဆော အတ္ထသံဟိတော၊ အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယဒိဒံ အတရမာနဿ ဘာသိတံ၊ အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယွာယံ ဇနပဒနိရုတ္တိယာ စ အနဘိနိဝေသော သမညာယ စ အနတိသာရော၊ အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏောတိ။ တသ္မာတိဟ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သရဏဉ္စ ဓမ္မံ ဇာနိဿာမ၊ အရဏဉ္စ ဓမ္မံ ဇာနိဿာမ။ သရဏဉ္စ ဓမ္မံ ဉတွာ အရဏဉ္စ ဓမ္မံ ဉတွာ အရဏံ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမာတိ ဧဝဉှိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ သုဘူတိ စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုလပုတ္တော အရဏပဋိပဒံ ပဋိပန္နော’’တိ။

တတ္ထ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ ဒဿနာဓိပတေယျေန စ သန္တေန ဝိဟာရာဓိဂမေန စ သင်္ဂဟိတာ။ ကာမသုခံ အတ္တကိလမထံ အနနုယောဂေါ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ ဧဝ။ အရဟတော ဟိ ဝိပဿနာပုဗ္ဗဘာဂမဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ ဟောတိ၊ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ အဋ္ဌင်္ဂမဂ္ဂဝသေန မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ စ။ သေသာ ပန ပဏီတာဓိမုတ္တတာယ ဧဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗေပိ အရဟန္တော အရဏဝိဟာရိနော၊ အညေ အရဟန္တော ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ ‘‘သမ္မာပဋိပန္နေ သမ္မာပဋိပန္နာ’’တိ ‘‘မိစ္ဆာပဋိပန္နေ မိစ္ဆာပဋိပန္နာ’’တိ ပုဂ္ဂလဝသေနာပိ ဥဿာဒနာပသာဒနာနိ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ သုဘူတိတ္ထေရော ပန ‘‘အယံ မိစ္ဆာပဋိပဒါ၊ အယံ သမ္မာပဋိပဒါ’’တိ ဓမ္မဝသေနေဝ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေနေဝ ဘဂဝါ တံယေဝ အရဏပဋိပဒံ ပဋိပန္နောတိ စ ဝဏ္ဏေသိ၊ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ ¶ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ အရဏဝိဟာရီနံ ယဒိဒံ သုဘူတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၉၈၊ ၂၀၁) စ အရဏဝိဟာရီနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသီတိ။

၃၄။ ဒွီဟိ ဗလေဟီတိ သမထဗလဝိပဿနာဗလေဟိ။ သမန္နာဂတတ္တာတိ ယုတ္တတ္တာ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ ဝါ။ တယော စာတိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော၊ တိဏ္ဏဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ¶ ဟောတိ။ သင်္ခါရာနန္တိ ဝစီသင်္ခါရကာယသင်္ခါရစိတ္တသင်္ခါရာနံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္ထံ နိရောဓတ္ထံ၊ အပ္ပဝတ္တတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောဠသဟီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနိ အဋ္ဌ၊ မဂ္ဂဖလာနိ ¶ အဋ္ဌာတိ သောဠသဟိ။ ဉာဏစရိယာဟီတိ ဉာဏပ္ပဝတ္တီဟိ။ နဝဟီတိ ရူပါရူပါဝစရသမာဓိ တဒုပစာရော စာတိ နဝဟိ။ ဝသိဘာဝတာ ပညာတိ လဟုတာ၊ ယထာသုခဝတ္တနံ ဣဿရိယံ ဝသော၊ သော အဿ အတ္ထီတိ ဝသီ၊ ဝသိနော ဘာဝေါ ဝသိဘာဝေါ၊ ဝသိဘာဝေါ ဧဝ ဝသိဘာဝတာ၊ ယထာ ပါဋိကုလျမေဝ ပါဋိကုလျတာ။ ဧဝံဝိဓာ ပညာ ဝသိဘာဝတာယ ပညာတိ ဝါ အတ္ထော။ သိ-ကာရံ ဒီဃံ ကတွာ စ ပဌန္တိ။ သမန္နာဂတတ္တာ စ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ စ ဉာဏစရိယာဟိ စ သမာဓိစရိယာဟိ စာတိ စ-ကာရော သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။

နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဉာဏန္တိ အနာဂါမိအရဟန္တာနံ နိရောဓသမာပတ္တိနိမိတ္တံ ဉာဏံ၊ ယထာ အဇိနမှိ ဟညတေ ဒီပီတိ။ နိရောဓသမာပတ္တီတိ စ နေဝသညာနာသညာယတနဿ အဘာဝမတ္တံ၊ န ကောစိ ဓမ္မော၊ ပညတ္တိမတ္တံ အဘာဝမတ္တတ္တာ နိရောဓောတိ စ။ သမာပဇ္ဇန္တေန သမာပဇ္ဇီယတိ နာမာတိ သမာပတ္တီတိ စ ဝုစ္စတိ။

၃၅။ သမ္ပဇာနဿာတိ သမ္မာ ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော။ တဿ သမ္ပဇာနဿ။ ပဝတ္တပရိယာဒါနေတိ ပဝတ္တနံ ပဝတ္တံ၊ သမုဒါစာရောတိ အတ္ထော။ ကိလေသပဝတ္တံ ခန္ဓပဝတ္တဉ္စ။ တဿ ပဝတ္တဿ ပရိယာဒါနံ ပရိက္ခယော အပ္ပဝတ္တိ ပဝတ္တပရိယာဒါနံ။ တသ္မိံ ပဝတ္တပရိယာဒါနေ။ ပရိနိဗ္ဗာနေ ဉာဏန္တိ အရဟတော ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ပရိနိဗ္ဗာနံ အပ္ပဝတ္တံ အနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေ စ ပဝတ္တံ ဉာဏံ။

၃၆။ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ သဗ္ဗေသံ တေဘူမကဓမ္မာနံ။ သမ္မာ သမုစ္ဆေဒေတိ သန္တတိသမုစ္ဆေဒဝသေန သုဋ္ဌု နိရောဓေ။ နိရောဓေ စ အနုပဋ္ဌာနတာတိ နိရောဓေ ဂတေ ပုန န ဥပဋ္ဌာနတာယ၊ ပုန အနုပ္ပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ သမ္မာသမုစ္ဆေဒေ စ နိရောဓေ စ အနုပဋ္ဌာနတာ စာတိ စ-ကာရော သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။

သမသီသဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ နေက္ခမ္မာဒီနိ သတ္တတိံသ သမာနိ၊ တဏှာဒီနိ တေရသ သီသာနိ။ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ သမိတတ္တာ သမာနိ၊ ယထာယောဂံ ပဓာနတ္တာ စ ကောဋိတ္တာ စ သီသာနိ။ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဝါ ဧကသ္မိံ ¶ ¶ ရောဂေ ဝါ သဘာဂသန္တတိဝသေန ဧကသ္မိံ ဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဝါ နေက္ခမ္မာဒီနိ သမာနိ စ သဒ္ဓါဒီနိ သီသာနိ စ အဿ သန္တီတိ သမသီသီ၊ သမသီသိဿ ¶ အတ္ထော သမသီသဋ္ဌော။ တသ္မိံ သမသီသဋ္ဌေ၊ သမသီသိဘာဝေတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ရောဂေ ဝါ သဘာဂသန္တတိဝသေန ဇီဝိတေ ဝါ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ တသ္မိံယေဝ ဣရိယာပထေ ရောဂေ သဘာဂဇီဝိတေ ဝါ စတ္တာရိ မဂ္ဂဖလာနိ ပတွာ၊ တသ္မိံယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ အရဟတောယေဝ သမသီသိဘာဝေါ ဟောတီတိ တသ္မိံ သမသီသိဘာဝေ ဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယံ (ပု။ ပ။ ၁၆)၊ တဿာ စ အဋ္ဌကထာယံ (ပု။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁၆) –

‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော သမသီသီ? ယဿ ပုဂ္ဂလဿ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အာသဝပရိယာဒါနဉ္စ ဟောတိ ဇီဝိတပရိယာဒါနဉ္စ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော သမသီသီ’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၆)။

‘‘သမသီသိနိဒ္ဒေသေ အပုဗ္ဗံ အစရိမန္တိ အပုရေ အပစ္ဆာ၊ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဧကဝါရံယေဝ၊ ဧကကာလံယေဝါတိ အတ္ထော။ ပရိယာဒါနန္တိ ပရိက္ခယော။ အယန္တိ အယံ ပုဂ္ဂလော သမသီသီ နာမ ဝုစ္စတိ။ သော ပနေသ တိဝိဓော ဟောတိ ဣရိယာပထသမသီသီ ရောဂသမသီသီ ဇီဝိတသမသီသီတိ။ တတ္ထ ယော စင်္ကမန္တောဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ စင်္ကမန္တောဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ၊ ယော ဌိတကောဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ ဌိတကောဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ၊ ယော နိသိန္နောဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ နိသိန္နောဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ၊ ယော နိပန္နောဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ နိပန္နောဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ၊ အယံ ဣရိယာပထသမသီသီ နာမ။ ယော ပန ဧကံ ရောဂံ ပတွာ အန္တောရောဂေယေဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ တေနေဝ ရောဂေန ပရိနိဗ္ဗာတိ၊ အယံ ရောဂသမသီသီ နာမ။ ကတရော ဇီဝိတသမသီသီ? တေရသ သီသာနိ။ တတ္ထ ကိလေသသီသံ အဝိဇ္ဇံ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ပရိယာဒိယတိ၊ ပဝတ္တသီသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ စုတိစိတ္တံ ပရိယာဒိယတိ၊ အဝိဇ္ဇာပရိယာဒါယကံ စိတ္တံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယပရိယာဒါယကံ စိတ္တံ အဝိဇ္ဇံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ။ အဝိဇ္ဇာပရိယာဒါယကံ စိတ္တံ အညံ၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယပရိယာဒါယကံ စိတ္တံ အညံ။ ယဿ စေတံ သီသဒွယံ သမံ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆတိ၊ သော ဇီဝိတသမသီသီ နာမ။ ကထမိဒံ သမံ ဟောတီတိ? ဝါရသမတာယ။ ယသ္မိဉှိ ဝါရေ ¶ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ၊ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ ပဉ္စ၊ အနာဂါမိမဂ္ဂေ ပဉ္စ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေ စတ္တာရီတိ ဧကူနဝီသတိမေ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ ပတိဋ္ဌာယ ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ဣမာယ ဝါရသမတာယ ဧဝ ဥဘယသီသပရိယာဒါနမ္ပိ ¶ သမံ ဟောတိ နာမ။ တေနာယံ ပုဂ္ဂလော ‘ဇီဝိတသမသီသီ’တိ ဝုစ္စတိ။ အယမေဝ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတော’’တိ။

၃၇။ ဣဒါနိ ¶ ယသ္မာ သုတမယသီလမယဘာဝနာမယဉာဏာနိ ဝဋ္ဋပါဒကာနိ သလ္လေခါ နာမ န ဟောန္တိ၊ လောကုတ္တရပါဒကာနေဝ ဧတာနိ စ အညာနိ စ ဉာဏာနိ သလ္လေခါတိ ဝုစ္စန္တိ၊ တသ္မာ ပစ္စနီကသလ္လေခနာကာရေန ပဝတ္တာနိ ဉာဏာနိ ဒဿေတုံ သမသီသဋ္ဌေ ဉာဏာနန္တရံ သလ္လေခဋ္ဌေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ ပုထုနာနတ္တတေဇပရိယာဒါနေ ပညာတိ လောကုတ္တရေဟိ အသမ္မိဿဋ္ဌေန ပုထူနံ ရာဂါဒီနဉ္စ နာနတ္တာနံ နာနာသဘာဝါနံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနဉ္စ သန္တာပနဋ္ဌေန ‘‘တေဇာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ ဒုဿီလျာဒီနဉ္စ ပရိယာဒါနေ ခေပနေ ပညာ၊ နေက္ခမ္မာဒိမှိ သတ္တတိံသဘေဒေ ဓမ္မေ ပညာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပုထုဘူတာ နာနတ္တဘူတာ စ တေဇာ ဧဝ တေသံ ပုထုဘူတာနံ နာနတ္တဘူတာနံ ဒုဿီလျာဒီနံ ပဉ္စန္နံ တေဇာနံ ပရိယာဒါနေ ပညာတိ အတ္ထော။ တေဇေဟိယေဝ ပုထူနံ နာနတ္တာနဉ္စ သင်္ဂဟံ နိဒ္ဒေသဝါရေ ပကာသယိဿာမ။

သလ္လေခဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ ပစ္စနီကဓမ္မေ သလ္လေခတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ သလ္လေခေါ၊ တသ္မိံ နေက္ခမ္မာဒိကေ သတ္တတိံသပ္ပဘေဒေ သလ္လေခသဘာဝေ ဉာဏံ။ ‘‘ပရေ ဝိဟိံသကာ ဘဝိဿန္တိ၊ မယမေတ္ထ အဝိဟိံသကာ ဘဝိဿာမာတိ သလ္လေခေါ ကရဏီယော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၈၃) နယေန ဘဂဝတာ သလ္လေခသုတ္တန္တေ ဝုတ္တော စတုစတ္တာလီသဘေဒေါပိ သလ္လေခေါ ဣမိနာ သင်္ဂဟိတောယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၈။ ဣဒါနိ သလ္လေခေ ဌိတေန ကတ္တဗ္ဗံ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ ဝီရိယာရမ္ဘေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တပဂ္ဂဟဋ္ဌေတိ ကောသဇ္ဇဝသေန အသလ္လီနော အသင်္ကုစိတော အတ္တာ အဿာတိ အသလ္လီနတ္တော။ အတ္တာတိ စိတ္တံ။ ယထာဟ –

‘‘ဥဒကဉှိ နယန္တိ နေတ္တိကာ၊ ဥသုကာရာ နမယန္တိ တေဇနံ၊

ဒါရုံ နမယန္တိ တစ္ဆကာ၊ အတ္တာနံ ဒမယန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ အာဒိ (ဓ။ ပ။ ၈၀-၈၂) –

ကာယေ ¶ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတာယ ပဟိတော ပေသိတော ဝိဿဋ္ဌော အတ္တာ ဧတေနာတိ ပဟိတတ္တော။ အတ္တာတိ အတ္တဘာဝေါ။ ယထာဟ – ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ အတ္တာနံ ဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒေယျာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၈၀) ¶ ။ အသလ္လီနတ္တော စ သော ပဟိတတ္တော စာတိ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တော။ သဟဇာတဓမ္မေ ပဂ္ဂဏှာတိ ဥပတ္ထမ္ဘေတီတိ ပဂ္ဂဟော၊ ပဂ္ဂဟော ဧဝ အတ္ထော ပဂ္ဂဟဋ္ဌော၊ ပဂ္ဂဟသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တဿ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ တသ္မိံ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တပဂ္ဂဟဋ္ဌေ။ ‘‘တသ္မာတိဟ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တုမှေပိ အပ္ပဋိဝါနံ ပဒဟေယျာထ။ ကာမံ တစော စ နှာရု ¶ စ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတု၊ ဥပသုဿတု သရီရေ မံသလောဟိတံ။ ယံ တံ ပုရိသထာမေန ပုရိသဝီရိယေန ပုရိသပရက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗံ၊ န တံ အပါပုဏိတွာ ဝီရိယဿ သဏ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၅) ဝုတ္တတ္တာ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တဝစနေန ပဓာနသ္မိံ အပ္ပဋိဝါနိတာ အနိဝတ္တနတာ ဝုတ္တာ။ ပဂ္ဂဟဋ္ဌဝစနေန ပန ကောသဇ္ဇုဒ္ဓစ္စဝိမုတ္တံ သမပ္ပဝတ္တံ ဝီရိယံ ဝုတ္တံ။

ဝီရိယာရမ္ဘေ ဉာဏန္တိ ဝီရဘာဝေါ ဝီရိယံ၊ ဝီရာနံ ဝါ ကမ္မံ၊ ဝိဓိနာ ဝါ နယေန ဥပါယေန ဤရယိတဗ္ဗံ ပဝတ္တယိတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ။ တဒေတံ ဥဿာဟလက္ခဏံ၊ သဟဇာတာနံ ဓမ္မာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနရသံ၊ အသံသီဒနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ‘‘သံဝိဂ္ဂေါ ယောနိသော ပဒဟတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၃) ဝစနတော သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ၊ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ ဝါ။ သမ္မာ အာရဒ္ဓံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ မူလံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝီရိယသင်္ခါတော အာရမ္ဘော ဝီရိယာရမ္ဘော။ ဣမိနာ သေသာရမ္ဘေ ပဋိက္ခိပတိ။ အယဉှိ အာရမ္ဘသဒ္ဒေါ ကမ္မေ အာပတ္တိယံ ကိရိယာယံ ဝီရိယေ ဟိံသာယံ ဝိကောပနေတိ အနေကေသု အတ္ထေသု အာဂတော။

‘‘ယံကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ၊ သဗ္ဗံ အာရမ္ဘပစ္စယာ၊

အာရမ္ဘာနံ နိရောဓေန၊ နတ္ထိ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၄၉) –

ဧတ္ထ ဟိ ကမ္မံ အာရမ္ဘောတိ အာဂတံ။ ‘‘အာရမ္ဘတိ စ ဝိပ္ပဋိသာရီ စ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၄၂၊ ပု။ ပ။ ၁၉၁) ဧတ္ထ အာပတ္တိ။ ‘‘မဟာယညာ မဟာရမ္ဘာ၊ န တေ ဟောန္တိ မဟပ္ဖလာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၂၀) ဧတ္ထ ယူပုဿာပနာဒိကိရိယာ။ ‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ၊ ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅) ဧတ္ထ ဝီရိယံ။ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ ဥဒ္ဒိဿ ပါဏံ အာရမ္ဘန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၅၁-၅၂) ဧတ္ထ ဟိံသာ။ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ¶ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၃) ဧတ္ထ ဆေဒနဘဉ္ဇနာဒိကံ ဝိကောပနံ။ ဣဓ ပန ဝီရိယမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယသင်္ခါတော အာရမ္ဘော ဝီရိယာရမ္ဘော’’တိ။ ဝီရိယဉှိ အာရဘနကဝသေန အာရမ္ဘောတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဝီရိယာရမ္ဘေ ဉာဏံ။ အသလ္လီနတ္တာ ပဟိတတ္တာတိပိ ပဌန္တိ၊ အသလ္လီနဘာဝေန ပဟိတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ပုရိမပါဌောယေဝ သုန္ဒရော။ ကေစိ ပန ‘‘သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမတာ အသလ္လီနတ္တတာ၊ သတိသမာဓိပဿဒ္ဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမတာ ပဟိတတ္တတာ၊ သတ္တန္နံ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမတာ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

၃၉။ ဣဒါနိ သမ္မာဝါယာမသိဒ္ဓံ မဂ္ဂဖလံ ပတ္တေန လောကဟိတတ္ထံ ဓမ္မဒေသနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ¶ တဒနန္တရံ အတ္ထသန္ဒဿနေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ နာနာဓမ္မပ္ပကာသနတာတိ သဗ္ဗသင်္ခတာသင်္ခတဝသေန နာနာဓမ္မာနံ ပကာသနတာ ဒီပနတာ ဒေသနတာ။ ပကာသနတာတိ စ ပကာသနာ ဧဝ။ အတ္ထသန္ဒဿနေတိ နာနာအတ္ထာနံ ပရေသံ သန္ဒဿနေ။ ဓမ္မာ စ အတ္ထာ စ တေ ဧဝ။

၄၀။ ဣဒါနိ ပရေသံ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေန္တဿ တဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ယထာသဘာဝဓမ္မဒေသနာကာရဏံ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဧကသင်္ဂဟတာ နာနတ္တေကတ္တပဋိဝေဓေတိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မာနံ ဧကသင်္ဂဟတာယ စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နာနတ္တဿ စ နေက္ခမ္မာဒီနံ ဧကတ္တဿ စ ပဋိဝေဓော၊ အဘိသမယောတိ အတ္ထော။ သော ပန မဂ္ဂပညာ ဖလပညာ စ။ မဂ္ဂပညာ သစ္စာဘိသမယက္ခဏေ သစ္စာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပဋိဝေဓော၊ ဖလပညာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ပဋိဝေဓော။ ဧကသင်္ဂဟတာတိ ဧတ္ထ ဇာတိသင်္ဂဟော၊ သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော၊ ကိရိယာသင်္ဂဟော၊ ဂဏနသင်္ဂဟောတိ စတုဗ္ဗိဓော သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေ ခတ္တိယာ အာဂစ္ဆန္တု၊ သဗ္ဗေ ဗြာဟ္မဏာ၊ သဗ္ဗေ ဝေဿာ၊ သဗ္ဗေ သုဒ္ဒါ အာဂစ္ဆန္တု’’၊ ‘‘ယာ၊ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဝါစာ၊ ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော၊ ယော စ သမ္မာအာဇီဝေါ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သီလက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ ဇာတိသင်္ဂဟော နာမ။ ‘‘ဧကဇာတိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ¶ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓ သဗ္ဗေ ဇာတိယာ ဧကသင်္ဂဟိတာ။ ‘‘သဗ္ဗေ ကောသလကာ အာဂစ္ဆန္တု၊ သဗ္ဗေ ¶ မာဂဓိကာ၊ သဗ္ဗေ ဘာရုကစ္ဆကာ အာဂစ္ဆန္တု’’၊ ‘‘ယော၊ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဝါယာမော၊ ယာ စ သမ္မာသတိ၊ ယော စ သမ္မာသမာဓိ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော နာမ။ ‘‘ဧကဋ္ဌာနေ ဇာတာ သံဝဍ္ဎာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓ သဗ္ဗေ ဇာတိဋ္ဌာနေန နိဝုတ္ထောကာသေန ဧကသင်္ဂဟိတာ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဟတ္ထာရောဟာ အာဂစ္ဆန္တု၊ သဗ္ဗေ အဿာရောဟာ အာဂစ္ဆန္တု၊ သဗ္ဗေ ရထိကာ အာဂစ္ဆန္တု’’၊ ‘‘ယာ၊ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ ကိရိယာသင်္ဂဟော နာမ။ သဗ္ဗေဝ ဟိ တေ အတ္တနော ကိရိယာကရဏေန ဧကသင်္ဂဟိတာ။ ‘‘စက္ခာယတနံ ကတမံ ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ၊ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟဉ္စိ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ၊ တေန ဝတ ရေ ဝတ္တဗ္ဗေ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ကထာ။ ၄၇၁) အယံ ဂဏနသင်္ဂဟော နာမ။ အယမိဓ အဓိပ္ပေတော။ တထဋ္ဌာဒီသု ဒွါဒသသု အာကာရေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဧကေန သင်္ဂဟော ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ ဧတေသန္တိ ဧကသင်္ဂဟာ၊ ဧကသင်္ဂဟာနံ ဘာဝေါ ဧကသင်္ဂဟတာ။

ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏန္တိ မဂ္ဂဖလဉာဏံ ဒဿနံ။ ဒဿနမေဝ ဝိသုဒ္ဓိ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၊ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ¶ ဧဝ ဉာဏံ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ။ မဂ္ဂဉာဏံ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၊ ဖလဉာဏံ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိ။

၄၁။ ဣဒါနိ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိသာဓကာနိ ဝိပဿနာဉာဏာနိ ဒွိဓာ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ ခန္တိဉာဏပရိယောဂါဟဏဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဝိဒိတတ္တာ ပညာတိ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ အနိစ္စာဒိတော ဝိဒိတတ္တာ ပဝတ္တာ ပညာ။ ခန္တိဉာဏန္တိ ဝိဒိတမေဝ ခမတီတိ ခန္တိ၊ ခန္တိ ဧဝ ဉာဏံ ခန္တိဉာဏံ။ ဧတေန အဓိဝါသနခန္တိံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧတံ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ တရုဏဝိပဿနာဉာဏံ။

၄၂။ ဖုဋ္ဌတ္တာ ပညာတိ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဉာဏဖဿေန ဖုဋ္ဌတ္တာ ပဝတ္တာ ပညာ။ ပရိယောဂါဟဏေ ဉာဏန္တိ ဖုဋ္ဌမေဝ ပရိယောဂါဟတိ ပဝိသတီတိ ပရိယောဂါဟဏံ ဉာဏံ။ ဂါ-ကာရံ ¶ ရဿံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။ ဧတံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ တိက္ခဝိပဿနာဉာဏံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိပဿနာဉာဏမေဝ သဒ္ဓါဝါဟိဿ ခန္တိဉာဏံ၊ ပညာဝါဟိဿ ပရိယောဂါဟဏဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ဧတာနိ ဒွေ ဉာဏာနိ ဧကဿ န သမ္ဘဝန္တိ ¶ ၊ တဒသမ္ဘဝေ ဧကဿ သာဝကဿ သတ္တသဋ္ဌိ သာဝကသာဓာရဏဉာဏာနိ န သမ္ဘဝန္တိ၊ တသ္မာ တံ န ယုဇ္ဇတိ။

၄၃။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနာ သေက္ခာ စ ဝိပဿနူပဂေ ခန္ဓာဒယော ဓမ္မေ သကလေ ဧဝ သမ္မသန္တိ၊ န တေသံ ဧကဒေသံ၊ တသ္မာ တေသံ ပဒေသဝိဟာရော န လဗ္ဘတိ၊ အရဟတောယေဝ ယထာရုစိ ပဒေသဝိဟာရော လဗ္ဘတီတိ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိသာဓကာနိ ဉာဏာနိ ဝတွာ တဒနန္တရံ အရဟတော ဒဿနဝိသုဒ္ဓိသိဒ္ဓံ ပဒေသဝိဟာရဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ သမောဒဟနေ ပညာတိ ခန္ဓာဒီနံ ဧကဒေသဿ ဝေဒနာဓမ္မဿ သမောဒဟနပညာ၊ သမ္ပိဏ္ဍနပညာ ရာသိကရဏပညာ။ သမောဓာနေ ပညာတိပိ ပါဌော၊ သောယေဝ အတ္ထော။

ပဒေသဝိဟာရေ ဉာဏန္တိ ခန္ဓာဒီနံ ပဒေသေန ဧကဒေသေန အဝယဝေန ဝိဟာရော ပဒေသဝိဟာရော၊ တသ္မိံ ပဒေသဝိဟာရေ ဉာဏံ။ တတ္ထ ပဒေသော နာမ ခန္ဓပဒေသော အာယတနဓာတုသစ္စဣန္ဒြိယပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနဈာနနာမရူပဓမ္မပဒေသောတိ နာနာဝိဓော။ ဧဝံ နာနာဝိဓော စေသ ဝေဒနာ ဧဝ။ ကထံ? ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဝေဒနာက္ခန္ဓဝသေန ခန္ဓေကဒေသော၊ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ဝေဒနာဝသေန ဓမ္မာယတနေကဒေသော၊ အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ ဝေဒနာဝသေန ဓမ္မဓာတေကဒေသော၊ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဝေဒနာဝသေန ဒုက္ခသစ္စေကဒေသော၊ ဗာဝီသတိယာ ဣန္ဒြိယာနံ ပဉ္စဝေဒနိန္ဒြိယဝသေန ဣန္ဒြိယေကဒေသော၊ ဒွါဒသန္နံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာဝသေန ပစ္စယာကာရေကဒေသော၊ စတုန္နံ သတိပဋ္ဌာနာနံ ဝေဒနာနုပဿနာဝသေန ¶ သတိပဋ္ဌာနေကဒေသော၊ စတုန္နံ ဈာနာနံ သုခဥပေက္ခာဝသေန ဈာနေကဒေသော၊ နာမရူပါနံ ဝေဒနာဝသေန နာမရူပေကဒေသော၊ ကုသလာဒီနံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဝေဒနာဝသေန ဓမ္မေကဒေသောတိ ဧဝံ ဝေဒနာ ဧဝ ခန္ဓာဒီနံ ပဒေသော၊ တဿာ ဝေဒနာယ ဧဝ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဒေသဝိဟာရော။

၄၄။ ဣဒါနိ ¶ ယသ္မာ သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏာဒီနိ ဘာဝေန္တာ ပုထုဇ္ဇနာ သေက္ခာ စ တေ တေ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဝနာဓမ္မေ အဓိပတီ ဇေဋ္ဌကေ ကတွာ တေန တေန ပဟာတဗ္ဗေ တပ္ပစ္စနီကေ နာနာသဘာဝေ ဓမ္မေ အနေကာဒီနဝေ အာဒီနဝတော ပစ္စဝေက္ခိတွာ တဿ တဿ ဘာဝနာဓမ္မဿ ဝသေန စိတ္တံ ပတိဋ္ဌပေတွာ တေ တေ ပစ္စနီကဓမ္မေ ပဇဟန္တိ။ ပဇဟန္တာ ¶ ဝိပဿနာကာလေ သဗ္ဗသင်္ခါရေ သုညတော ဒိသွာ ပစ္ဆာ သမုစ္ဆေဒေန ပဇဟန္တိ၊ တထာ ပဇဟန္တာ စ ဧကာဘိသမယဝသေန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ ပဇဟန္တိ။ ယထာဝုတ္တေဟေဝ အာကာရေဟိ သဗ္ဗေပိ အရိယာ ယထာယောဂံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ ပဒေသဝိဟာရဉာဏာနန္တရံ သညာဝိဝဋ္ဋဉာဏာဒီနိ ဆ ဉာဏာနိ ယထာက္ကမေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ အဓိပတတ္တာ ပညာတိ နေက္ခမ္မာဒီနံ အဓိပတိဘာဝေန နေက္ခမ္မာဒီနိ အဓိကာနိ ကတွာ တဒဓိကဘာဝေန ပဝတ္တာ ပညာတိ အတ္ထော။ သညာဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ သညာယ ဝိဝဋ္ဋနံ ပရာဝဋ္ဋနံ ပရမ္မုခဘာဝေါတိ သညာဝိဝဋ္ဋော၊ ယာယ သညာယ တေ တေ ဘာဝနာဓမ္မေ အဓိပတိံ ကရောတိ၊ တာယ သညာယ ဟေတုဘူတာယ၊ ကရဏဘူတာယ ဝါ တတော တတော ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋနေ ဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တော ဝိဝဋ္ဋောတိ အဝုတ္တေပိ ယတော ဝိဝဋ္ဋတိ၊ တတော ဧဝ ဝိဝဋ္ဋောတိ ဂယှတိ ယထာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာယ။ သာ ပန သညာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ၊ တဒေဝေတန္တိ ပုန သဉ္ဇာနနပစ္စယနိမိတ္တကရဏရသာ ဒါရုအာဒီသု တစ္ဆကာဒယော ဝိယ၊ ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေန အဘိနိဝေသကရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓာ ဝိယ၊ အာရမ္မဏေ အနောဂါဠှဝုတ္တိတာယ အစိရဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ ဝိဇ္ဇု ဝိယ၊ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ တိဏပုရိသကေသု မိဂပေါတကာနံ ပုရိသာတိ ဥပ္ပန္နသညာ ဝိယ။

၄၅။ နာနတ္တေ ပညာတိ နာနာသဘာဝေ ဘာဝေတဗ္ဗတော အညသဘာဝေ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကေ အာဒီနဝဒဿနေန ပဝတ္တာ ပညာ။ နာနတ္တေတိ စ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ နာနတ္တပ္ပဟာနံ ဝါ နာနတ္တံ၊ နာနတ္တပ္ပဟာနနိမိတ္တံ နာနတ္တပ္ပဟာနဟေတု နေက္ခမ္မာဒီသု ပညာတိ အဓိပ္ပာယော။ စေတောဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ စေတသော ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋနံ နေက္ခမ္မာဒီသု ဉာဏံ။ စေတောတိ စေတ္ထ စေတနာ အဓိပ္ပေတာ။ သာ စေတနာဘာဝလက္ခဏာ၊ အဘိသန္ဒဟနလက္ခဏာ ဝါ၊ အာယူဟနရသာ၊ သံဝိဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနာ သကိစ္စပရကိစ္စသာဓကာ ဇေဋ္ဌသိဿမဟာဝဍ္ဎကိအာဒယော ¶ ဝိယ။ အစ္စာယိကကမ္မာနုဿရဏာဒီသု စ ပနာယံ သမ္ပယုတ္တာနံ ဥဿာဟနဘာဝေန ပါကဋာ ဟောတိ။

၄၆။ အဓိဋ္ဌာနေ ¶ ပညာတိ နေက္ခမ္မာဒိဝသေန စိတ္တဿ ပတိဋ္ဌာပနေ ပညာ။ စိတ္တဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပဟာနဝသေန စိတ္တဿ ဝိဝဋ္ဋနေ ဉာဏံ ¶ ။ စိတ္တဉ္စေတ္ထ ဝိဇာနနလက္ခဏံ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမရသံ၊ သန္ဓာနပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ နာမရူပပဒဋ္ဌာနံ။

၄၇။ သုညတေ ပညာတိ အတ္တတ္တနိယသုညတာယ အနတ္တာနတ္တနိယေ ပဝတ္တာ အနတ္တာနုပဿနာ ပညာ။ ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ ဉာဏမေဝ အဘိနိဝေသတော ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဝိဝဋ္ဋော၊ တံ ဉာဏဝိဝဋ္ဋဘူတံ ဉာဏံ။

၄၈။ ဝေါသဂ္ဂေ ပညာတိ ဧတ္ထ ဝေါသဇ္ဇတီတိ ဝေါသဂ္ဂေါ၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဝေါသဂ္ဂေါ နေက္ခမ္မာဒိမှိ ပညာ။ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကေဟိ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခော၊ ဝိမောက္ခော ဧဝ ဝိဝဋ္ဋော ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋော၊ သော ဧဝ ဉာဏံ။

၄၉။ တထဋ္ဌေ ပညာတိ ဧကေကဿ သစ္စဿ စတုဗ္ဗိဓေ စတုဗ္ဗိဓေ အဝိပရီတသဘာဝေ ကိစ္စဝသေန အသမ္မောဟတော ပဝတ္တာ ပညာ။ သစ္စဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ စတူသု သစ္စေသု ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋတီတိ သစ္စဝိဝဋ္ဋော၊ သော ဧဝ ဉာဏံ။ ဧကမေဝ ဉာဏံ အဓိပတိကတဓမ္မဝသေန သညာဝိဝဋ္ဋောတိ၊ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဝသေန စေတောဝိဝဋ္ဋောတိ၊ စိတ္တပတိဋ္ဌာပနဝသေန စိတ္တဝိဝဋ္ဋောတိ၊ ပစ္စနီကပဟာနဝသေန ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋောတိ ဧဝံ စတုဓာ ဝုတ္တံ။ အနတ္တာနုပဿနာဝ သုညတာကာရဝသေန ‘‘ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ မဂ္ဂဉာဏမေဝ ဟေဋ္ဌာ ‘‘မဂ္ဂေ ဉာဏ’’န္တိ စ၊ ‘‘အာနန္တရိကသမာဓိမှိ ဉာဏ’’န္တိ စ ဒွိဓာ ဝုတ္တံ၊ ဝိဝဋ္ဋနာကာရဝသေန ‘‘သစ္စဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၅၀။ ဣဒါနိ တဿ သစ္စဝိဝဋ္ဋဉာဏဝသေန ပဝတ္တဿ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏဿ ဝသေန ပဝတ္တာနိ ကမတော ဆ အဘိညာဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထာပိ လောကပါကဋာနုဘာဝတ္တာ အတိဝိမှာပနန္တိ ပဌမံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ စေတောပရိယဉာဏဿ ဝိသယတော ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ ဩဠာရိကဝိသယန္တိ ဒုတိယံ ¶ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ သုခုမဝိသယတ္တာ တတိယံ စေတောပရိယဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တီသု ဝိဇ္ဇာသု ပုဗ္ဗေနိဝါသစ္ဆာဒကာတီတတမဝိနောဒကတ္တာ ပဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတတမဝိနောဒကတ္တာ ဒုတိယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ သဗ္ဗတမသမုစ္ဆေဒကတ္တာ တတိယံ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ ကာယမ္ပီတိ ရူပကာယမ္ပိ။ စိတ္တမ္ပီတိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တမ္ပိ။ ဧကဝဝတ္ထာနတာတိ ¶ ပရိကမ္မစိတ္တေန ဧကတော ဌပနတာယ စ ဒိဿမာနကာယေန၊ အဒိဿမာနကာယေန ဝါ ဂန္တုကာမကာလေ ယထာယောဂံ ကာယဿပိ စိတ္တဿပိ မိဿီကရဏတာယ စာတိ ဝုတ္တံ ¶ ဟောတိ။ ကာယောတိ စေတ္ထ သရီရံ။ သရီရဉှိ အသုစိသဉ္စယတော ကုစ္ဆိတာနံ ကေသာဒီနဉ္စေဝ စက္ခုရောဂါဒီနံ ရောဂသတာနဉ္စ အာယဘူတတော ကာယောတိ ဝုစ္စတိ။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စာတိ ဧတ္ထ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ဧကံယေဝ သညံ အာကာရနာနတ္တတော ဒွိဓာ ကတွာ သမုစ္စယတ္ထော စ-သဒ္ဒေါ ပယုတ္တော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနသ္မိဉှိ ဥပေက္ခာ သန္တတ္တာ သုခန္တိ ဝုတ္တာ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ သညာ သုခသညာ။ သာယေဝ နီဝရဏေဟိ စေဝ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ လဟုသညာ။ အဓိဋ္ဌာနဝသေနာတိ အဓိကံ ကတွာ ဌာနဝသေန၊ ပဝိသနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဓိဋ္ဌာနဝသေန စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗပ္ပကာရဿ ဣဒ္ဓိဝိဓဿ ယထာယောဂံ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။

ဣဇ္ဈနဋ္ဌေ ပညာတိ ဣဇ္ဈနသဘာဝေ ပညာ။ ဣဒ္ဓိဝိဓေ ဉာဏန္တိ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဉှိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ ပဋိလဗ္ဘတိ စ၊ တံ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ၊ တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၇၂)။ တထာ ‘‘နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယံ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၂)။ အပရော နယော – ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ ဥပါယသမ္ပဒါယေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပါယသမ္ပဒါ ဟိ ဣဇ္ဈတိ အဓိပ္ပေတဖလပ္ပသဝနတော။ ယထာဟ – ‘‘အယံ ခေါ စိတ္တော ဂဟပတိ သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော၊ သစေ ပဏိဒဟိဿတိ၊ အနာဂတမဒ္ဓါနံ ရာဇာ အဿံ စက္ကဝတ္တီတိ။ ဣဇ္ဈိဿတိ ဟိ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂)။ အပရော နယော ¶ – ဧတာယ သတ္တာ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒ္ဓိ ဧဝ ဝိဓံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ၊ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသော ဣဒ္ဓိဝိကပ္ပောတိ အတ္ထော။ တံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၁။ ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရဝသေနာတိ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုဥပ္ပာဒနတ္ထံ ပရိကမ္မကရဏကာလေ သဒ္ဒနိမိတ္တေသု အတ္တနော ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရဝသေန ဝိတက္ကဝေဂဝသေန။ ဝိတက္ကောတိ စေတ္ထ ဝိတက္ကေတီတိ ဝိတက္ကော၊ ဝိတက္ကနံ ဝါ ဝိတက္ကော၊ ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာယံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော၊ အာဟနနပရိယာဟနနရသော ¶ ။ တထာ ဟိ တေန ယောဂါဝစရော အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီတိ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော၊ တဇ္ဇာသမန္နာဟာရေန ပန ဣန္ဒြိယေန စ ပရိက္ခိတ္တေ ဝိသယေ အနန္တရာယေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနောတိ ဝုစ္စတိ။ နာနတ္တေကတ္တသဒ္ဒနိမိတ္တာနန္တိ နာနာသဘာဝါနံ ဧကသဘာဝါနဉ္စ သဒ္ဒနိမိတ္တာနံ။ သဒ္ဒါ ဧဝ စေတ္ထ ဝိတက္ကုပ္ပတ္တိကာရဏတ္တာ သင်္ခါရနိမိတ္တတ္တာ စ နိမိတ္တာနိ။ ဘေရိသဒ္ဒါဒိဝသေန ဧကဂ္ဃနီဘူတာ၊ အနေကာ ဝါ သဒ္ဒါ၊ နာနာဒိသာသု ဝါ သဒ္ဒါ၊ နာနာသတ္တာနံ ဝါ သဒ္ဒါ နာနတ္တသဒ္ဒါ၊ ဧကဒိသာယ သဒ္ဒါ၊ ဧကသတ္တဿ ဝါ သဒ္ဒါ၊ ဘေရိသဒ္ဒါဒိဝသေန ဧကေကသဒ္ဒါ ¶ ဝါ ဧကတ္တသဒ္ဒါ။ သဒ္ဒေါတိ စေတ္ထ သပ္ပတီတိ သဒ္ဒေါ၊ ကထီယတီတိ အတ္ထော။ ပရိယောဂါဟဏေ ပညာတိ ပဝိသနပညာ၊ ပဇာနနပညာတိ အတ္ထော။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏန္တိ သဝနဋ္ဌေန စ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန စ သောတဓာတု၊ သောတဓာတုကိစ္စကရဏဝသေန စ သောတဓာတု ဝိယာတိပိ သောတဓာတု၊ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ နိရုပက္ကိလေသတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိ၊ သောတဓာတု ဧဝ ဝိသုဒ္ဓိ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိ၊ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိ ဧဝ ဉာဏံ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ။

၅၂။ တိဏ္ဏန္နံ စိတ္တာနန္တိ သောမနဿသဟဂတဒေါမနဿသဟဂတဥပေက္ခာသဟဂတဝသေန တိဏ္ဏန္နံ စိတ္တာနံ။ ဝိပ္ဖာရတ္တာတိ ဝိပ္ဖာရဘာဝေန ဝေဂေနာတိ အတ္ထော။ ဟေတုအတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ၊ စေတောပရိယဉာဏုပ္ပာဒနတ္ထံ ပရိကမ္မကရဏကာလေ ပရေသံ တိဏ္ဏန္နံ စိတ္တာနံ ဝိပ္ဖာရဟေတုနာ။ ဣန္ဒြိယာနံ ပသာဒဝသေနာတိ ¶ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပသာဒဝသေန၊ ဣန္ဒြိယာနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသာ စေတ္ထ ဖလူပစာရေန ဣန္ဒြိယာနန္တိ ဝုတ္တာ ယထာ ‘‘ဝိပ္ပသန္နာနိ ခေါ တေ၊ အာဝုသော၊ ဣန္ဒြိယာနိ ပရိသုဒ္ဓါ ဆဝိဝဏ္ဏော ပရိယောဒါတော’’တိ (မဟာဝ။ ၆၀)။ ဣန္ဒြိယပတိဋ္ဌိတောကာသေသုပိ ဟဒယဝတ္ထု ဧဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ပသာဒဝသေနာတိ စ အနာဝိလဘာဝဝသေန။ ‘‘ပသာဒပ္ပသာဒဝသေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အပ္ပသာဒသဒ္ဒဿ လောပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဣဒမပ္ပသန္နန္တိ ဂဟဏဿ ပသာဒမပေက္ခိတွာ ဧဝ သမ္ဘဝတော ‘‘ပသာဒဝသေနာ’’တိ ဝစနေနေဝ အပ္ပသာဒေါပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာနတ္တေကတ္တဝိညာဏစရိယာ ပရိယောဂါဟဏေ ပညာတိ ယထာသမ္ဘဝံ နာနာသဘာဝဧကသဘာဝဧကူနနဝုတိဝိညာဏပဝတ္တိဝိဇာနနပညာ။ ဧတ္ထ အသမာဟိတဿ ဝိညာဏစရိယာ နာနတ္တာ၊ သမာဟိတဿ ဝိညာဏစရိယာ ဧကတ္တာ။ သရာဂါဒိစိတ္တံ ¶ ဝါ နာနတ္တံ၊ ဝီတရာဂါဒိစိတ္တံ ဧကတ္တံ။ စေတောပရိယဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပရိယာတီတိ ပရိယံ၊ ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ အတ္ထော။ စေတသော ပရိယံ စေတောပရိယံ၊ စေတောပရိယဉ္စ တံ ဉာဏဉ္စာတိ စေတောပရိယဉာဏံ။ ဝိပ္ဖာရတာတိပိ ပါဌော၊ ဝိပ္ဖာရတာယာတိ အတ္ထော။

၅၃။ ပစ္စယပ္ပဝတ္တာနံ ဓမ္မာနန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝသေန ပစ္စယတော ပဝတ္တာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ။ နာနတ္တေကတ္တကမ္မဝိပ္ဖာရဝသေနာတိ ဧတ္ထ အကုသလံ ကမ္မံ နာနတ္တံ၊ ကုသလံ ကမ္မံ ဧကတ္တံ။ ကာမာဝစရံ ဝါ ကမ္မံ နာနတ္တံ၊ ရူပါဝစရာရူပါဝစရံ ကမ္မံ ဧကတ္တံ။ နာနတ္တေကတ္တကမ္မဝိပ္ဖာရဝသေန ပစ္စယပဝတ္တာနံ ဓမ္မာနံ ပရိယောဂါဟဏေ ပညာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏန္တိ ပုဗ္ဗေ အတီတဇာတီသု နိဝုတ္ထခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသော။ နိဝုတ္ထာတိ အဇ္ဈာဝုတ္ထာ အနုဘူတာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ။ ပုဗ္ဗေ အတီတဇာတီသု နိဝုတ္ထဓမ္မာ ဝါ ပုဗ္ဗေနိဝါသော။ နိဝုတ္ထာတိ ဂေါစရနိဝါသေန နိဝုတ္ထာ အတ္တနော ဝိညာဏေန ဝိညာတာ ပရိစ္ဆိန္နာ၊ ပရဝိညာဏေန ဝိညာတာပိ ဝါ။ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသု တေ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ လဗ္ဘန္တိ ¶ ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတီတိ ယာယ သတိယာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ၊ သာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ၊ ဉာဏန္တိ တာယ သတိယာ သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။

၅၄။ ဩဘာသဝသေနာတိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ရူပဒဿနတ္ထံ ပသာရိတဿ တေဇောကသိဏဩဒါတကသိဏအာလောကကသိဏာနံ အညတရဿ ¶ စတုတ္ထဇ္ဈာနာရမ္မဏဿ ကသိဏောဘာသဿ ဝသေန။ နာနတ္တေကတ္တရူပနိမိတ္တာနန္တိ နာနာသတ္တာနံ ရူပါနိ၊ နာနတ္တကာယံ ဥပပန္နာနံ ဝါ သတ္တာနံ ရူပါနိ၊ နာနာဒိသာသု ဝါ ရူပါနိ၊ အသမ္မိဿာနိ ဝါ ရူပါနိ နာနတ္တရူပါနိ၊ ဧကသတ္တဿ ရူပါနိ၊ ဧကတ္တကာယံ ဥပပန္နဿ ဝါ ရူပါနိ၊ ဧကဒိသာယ ဝါ ရူပါနိ၊ နာနာဒိသာဒီနံ သမ္မိဿီဘူတာနိ ဝါ ရူပါနိ ဧကတ္တရူပါနိ။ ရူပန္တိ စေတ္ထ ဝဏ္ဏာယတနမေဝ။ တဉှိ ရူပယတီတိ ရူပံ၊ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ အတ္ထော။ ရူပမေဝ ရူပနိမိတ္တံ။ တေသံ နာနတ္တေကတ္တရူပနိမိတ္တာနံ။ ဒဿနဋ္ဌေ ပညာတိ ဒဿနသဘာဝေ ပညာ။

ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏန္တိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဒေဝါနဉှိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗံ ပသာဒစက္ခု ဟောတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တံ ဉာဏစက္ခု တာဒိသမေဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ ¶ အတ္တနာ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ၊ အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ၊ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒဿနေန မဟာဂတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခု၊ စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝါတိပိ စက္ခု၊ ဒိဗ္ဗဉ္စ တံ စက္ခု စာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု စ တံ ဉာဏဉ္စာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ။

၅၅။ စတုသဋ္ဌိယာ အာကာရေဟီတိ အဋ္ဌသု မဂ္ဂဖလေသု ဧကေကသ္မိံ အဋ္ဌန္နံ အဋ္ဌန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန စတုသဋ္ဌိယာ အာကာရေဟိ။ တိဏ္ဏန္နံ ဣန္ဒြိယာနန္တိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ အညိန္ဒြိယံ အညာတာဝိန္ဒြိယန္တိ၊ ဣမေသံ တိဏ္ဏန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ။ ဝသိဘာဝတာ ပညာတိ ဝသိဘာဝတာယ ပဝတ္တာ ပညာ၊ အရဟတ္တဖလေ အဋ္ဌန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန အဋ္ဌဟိ အာကာရေဟိ အညာတာဝိန္ဒြိယဿေဝ ဝသိဘာဝတာယ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ အဘာဝေပိ ကာရဏသိဒ္ဓိဝသေန တဒတ္ထသာဓနတာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏန္တိ အတ္တနာ ဝဇ္ဈာနံ အာသဝါနံ ခယကရံ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ။

၅၆-၅၉။ ဣဒါနိ အာသဝါနံ ခယဉာဏသင်္ခါတအရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏသမ္ဗန္ဓေ ¶ စတုန္နမ္ပိ မဂ္ဂဉာဏာနံ ဧကေကဿ မဂ္ဂဉာဏဿ ဧကာဘိသမယတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိညဋ္ဌေ ပညာ’’တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ¶ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထာပိ ဩဠာရိကတ္တာ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏတ္တာ စ သုဝိညေယျန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ ပဌမံ ဝုတ္တံ၊ တဿေဝ ဟေတုဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ သမုဒယသစ္စံ၊ ဟေတုနိရောဓာ ဖလနိရောဓောတိ ဉာပနတ္ထံ တဒနန္တရံ နိရောဓသစ္စံ၊ တဒဓိဂမူပါယဒဿနတ္ထံ အန္တေ မဂ္ဂသစ္စံ။ ဘဝသုခဿာဒဂဓိတာနံ ဝါ သတ္တာနံ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ပဌမံ ဒုက္ခမာဟ၊ တံ နေဝ အကတံ အာဂစ္ဆတိ၊ န ဣဿရနိမ္မာနာဒိတော ဟောတိ၊ ဣတော ပန ဟောတီတိ ဉာပနတ္ထံ တဒနန္တရံ သမုဒယသစ္စံ၊ တတော သဟေတုကေန ဒုက္ခေန အဘိဘူတတ္တာ သံဝိဂ္ဂမာနသာနံ ဒုက္ခနိဿရဏဂဝေသီနံ နိဿရဏဒဿနေန အဿာသဇနနတ္ထံ နိရောဓံ၊ တတော နိရောဓာဓိဂမတ္ထံ နိရောဓသမ္ပာပကံ မဂ္ဂန္တိ။ ဣဒါနိ တဗ္ဗိသယာနိ ဉာဏာနိ တေနေဝ ကမေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ပရိညဋ္ဌေတိ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌာဒိကေ စတုဗ္ဗိဓေ ပရိဇာနိတဗ္ဗသဘာဝေ။ ပဟာနဋ္ဌေတိ သမုဒယဿ အာယူဟနဋ္ဌာဒိကေ စတုဗ္ဗိဓေ ပဟာတဗ္ဗသဘာဝေ။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေတိ နိရောဓဿ နိဿရဏဋ္ဌာဒိကေ စတုဗ္ဗိဓေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗသဘာဝေ။ ဘာဝနဋ္ဌေတိ မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌာဒိကေ စတုဗ္ဗိဓေ ဘာဝေတဗ္ဗသဘာဝေ။

၆၀-၆၃။ ဣဒါနိ ¶ ဘာဝိတမဂ္ဂဿ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝါ အဘာဝိတမဂ္ဂဿ အနုဿဝဝသေန ဝါ ဝိသုံ ဝိသုံ သစ္စဉာဏာနိ ဒဿေတုံ ဒုက္ခေ ဉာဏာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဒုက္ခေတိ ဧတ္ထ ဒု-ဣတိ အယံ သဒ္ဒေါ ကုစ္ဆိတေ ဒိဿတိ။ ကုစ္ဆိတဉှိ ပုတ္တံ ဒုပုတ္တောတိ ဝဒန္တိ။ ခံ-သဒ္ဒေါ ပန တုစ္ဆေ။ တုစ္ဆဉှိ အာကာသံ ‘ခ’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉ္စ ပဌမသစ္စံ ကုစ္ဆိတံ အနေကုပဒ္ဒဝါဓိဋ္ဌာနတော၊ တုစ္ဆံ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝဝိရဟိတတော။ တသ္မာ ကုစ္ဆိတတ္တာ တုစ္ဆတ္တာ စ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ဒုက္ခသမုဒယေတိ ဧတ္ထ သံ-ဣတိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘သမာဂမော သမေတ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၉၉၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၆) ဝိယ သံယောဂံ ဒီပေတိ။ ဥ-ဣတိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ¶ ဥဒိတ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၇၂၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၄၁) ဝိယ ဥပ္ပတ္တိံ။ အယ-သဒ္ဒေါ ပန ကာရဏံ ဒီပေတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဒုတိယသစ္စံ အဝသေသပစ္စယသမာယောဂေ သတိ ဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ဣတိ ဒုက္ခဿ သံယောဂေ ဥပ္ပတ္တိကာရဏတ္တာ ‘‘ဒုက္ခသမုဒယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ဒုက္ခနိရောဓေတိ ဧတ္ထ နိ-သဒ္ဒေါ အဘာဝံ၊ ရောဓ-သဒ္ဒေါ စ စာရကံ ဒီပေတိ။ တသ္မာ အဘာဝေါ ဧတ္ထ သံသာရစာရကသင်္ခါတဿ ဒုက္ခရောဓဿ သဗ္ဗဂတိသုညတ္တာ၊ သမဓိဂတေ ဝါ တသ္မိံ သံသာရစာရကဿ ဒုက္ခရောဓဿ အဘာဝေါ ဟောတိ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာတိပိ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဒုက္ခဿ ဝါ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓပစ္စယတ္တာ ဒုက္ခနိရောဓန္တိ ဝုစ္စတိ။

ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ¶ ပဋိပဒါယာတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ အယံ ဧတံ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တဒဘိမုခီဘူတတ္တာ၊ ပဋိပဒါ စ ဟောတိ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ၊ တသ္မာ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိ ဝုစ္စတိ။ စတ္တာရိ မဂ္ဂဉာဏာနေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုဋ္ဌာနာကာရဒီပနဝသေန ‘‘မဂ္ဂေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ၊ အနန္တရဖလဒါယကတ္တဿ ကာရဏပရိဒီပနဝသေန ‘‘အာနန္တရိကသမာဓိမှိ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ၊ ဝိဝဋ္ဋနာကာရဒီပနဝသေန ‘‘သစ္စဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ၊ မဂ္ဂပဋိပါဋိက္ကမေနေဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏုပ္ပတ္တိံ၊ တဿ စ ဉာဏဿ အဘိညာဘာဝံ ဒီပေတုံ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏမေဝ ‘‘အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုန စတုန္နမ္ပိ မဂ္ဂဉာဏာနံ ဧကာဘိသမယတံ ဒီပေတုံ ‘‘ပရိညဋ္ဌေ ပညာ ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ။ ပုန ဧကေကသ္မိံ သစ္စေ ဝိသုံ ဝိသုံ ဥပ္ပတ္တိဒီပနဝသေန ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

၆၄-၆၇။ ဣဒါနိ ¶ သဗ္ဗေသံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ အရိယမဂ္ဂါနုဘာဝေနေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ သိဒ္ဓါနီတိ ဒဿေတုံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ ပုန စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဣမာနိ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒါဘာဝေပိ သဗ္ဗအရိယပုဂ္ဂလသာဓာရဏာနိ သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ပန ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါနံ ပဘေဒပ္ပတ္တာနိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ အယမေတေသံ ဥဘယတ္ထဝစနေ ဝိသေသော။ ယသ္မာ ဝါ အနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဒုက္ခာရမ္မဏံ ¶ နိရောဓာရမ္မဏဉ္စ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ၊ သမုဒယာရမ္မဏံ မဂ္ဂါရမ္မဏဉ္စ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တဒဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တေသု ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တသ္မာ တမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တသ္မာယေဝ စ ဟေဋ္ဌာ နာနတ္တသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ တထာ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာနီတိ။

၆၈။ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ သတ္တသဋ္ဌိ သာဝကသာဓာရဏဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏာနိ တထာဂတာနံယေဝ အာဝေဏိကာနိ ဉာဏာနိ ဒဿေတုံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏာဒီနိ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထပိ ယသ္မာ တထာဂတာ သတ္တာနံ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနာဘာဇနတ္တံ ဩလောကေန္တာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဩလောကေန္တိ။ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တာသယာနုသယဉာဏဒွယမေဝ။ ယထာဟ –

‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သတ္တေ အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ ¶ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၉၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉)။

သတ္တသန္တာနေ စ ဩလောကေန္တာ ပဌမံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာပရိပါကံ ဩလောကေန္တိ၊ ဣန္ဒြိယပရိပါကဉ္စ ဉတွာ အာသယာဒီနံ အနုရူပေန ဓမ္မဒေသနတ္ထံ တတော အာသယာနုသယစရိတာနိ ဩလောကေန္တိ၊ တသ္မာပိ ပဌမံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တဒနန္တရံ အာသယာနုသယဉာဏံ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ စ ယသ္မာ ပါဋိဟာရိယေန ဝိနေတဗ္ဗာနံ ပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ အာသယာနုသယဉာဏာနန္တရံ ယမကပါဋိဟာရိယေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဉာဏာနံ ဟေတုပရိဒီပနတ္ထံ တဒနန္တရံ မဟာကရုဏာဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ မဟာကရုဏာဉာဏဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝပရိဒီပနတ္ထံ တဒနန္တရံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ သဗ္ဗညုဿာပိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓဘာဝပရိဒီပနတ္ထံ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ¶ အနာဝရိယဘာဝပရိဒီပနတ္ထဉ္စ တဒနန္တရံ အနာဝရဏဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဥပရိ ‘‘သတ္တာန’’န္တိ ပဒံ ဣဓေဝ အာဟရိတွာ ‘‘သတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏ’’န္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရာနိ စ အပရာနိ စ ပရာပရာနီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ သန္ဓိဝသေန ရော-ကာရံ ကတွာ ပရောပရာနီတိ ဝုစ္စတိ။ ပရောပရာနံ ¶ ဘာဝေါ ပရောပရိယံ၊ ပရောပရိယမေဝ ပရောပရိယတ္တံ၊ ဝေနေယျသတ္တာနံ သဒ္ဓါဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဿ ဉာဏံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဥတ္တမာနုတ္တမဘာဝဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣန္ဒြိယဝရောဝရိယတ္တဉာဏ’’န္တိပိ ပါဌော။ ဝရာနိ စ အဝရိယာနိ စ ဝရောဝရိယာနိ၊ ဝရောဝရိယာနံ ဘာဝေါ ဝရောဝရိယတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝရိယာနီတိ စ န ဥတ္တမာနီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပရာနိ စ ဩပရာနိ စ ပရောပရာနိ၊ တေသံ ဘာဝေါ ပရောပရိယတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဩပရာနီတိ စ ဩရာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ လာမကာနီတိ အတ္ထော၊ ‘‘ပရောပရာ ယဿ သမေစ္စ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၄၇၉) ဝိယ။ ‘‘ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တေ ဉာဏ’’န္တိ ဘုမ္မဝစနေနာပိ ပါဌော။

၆၉။ သတ္တာနံ အာသယာနုသယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ရူပါဒီသု ခန္ဓေသု ဆန္ဒရာဂေန သတ္တာ ဝိသတ္တာတိ သတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ရူပေ ခေါ၊ ရာဓ၊ ယော ဆန္ဒော ယော ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ၊ တတြ သတ္တော တတြ ဝိသတ္တော၊ တသ္မာ ‘သတ္တော’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝေဒနာယ သညာယ သင်္ခါရေသု ဝိညာဏေ ယော ဆန္ဒော ယော ¶ ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ၊ တတြ သတ္တော တတြ ဝိသတ္တော၊ တသ္မာ ‘သတ္တော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၆၁)။

အက္ခရစိန္တကာ ပန အတ္ထံ အဝိစာရေတွာ ‘‘နာမမတ္တမေတ’’န္တိ ဣစ္ဆန္တိ။ ယေပိ အတ္ထံ ဝိစာရေန္တိ၊ တေ သတွယောဂေန သတ္တာတိ ဣစ္ဆန္တိ၊ တေသံ သတ္တာနံ။ အာသယန္တိ နိဿယန္တိ ဧတံ ဣတိ အာသယော၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ကာမာဒီဟိ၊ နေက္ခမ္မာဒီဟိ ဝါ ပရိဘာဝိတဿ သန္တာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ သတ္တသန္တာနေ အနုသေန္တိ အနုပဝတ္တန္တီတိ အနုသယာ၊ ထာမဂတာနံ ကာမရာဂါဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာသယော စ အနုသယော စ အာသယာနုသယော။ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန စ ဒွန္ဒသမာသဝသေန စ ဧကဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ¶ စရိတာဓိမုတ္တိယော အာသယာနုသယသင်္ဂဟိတာ၊ တသ္မာ ဥဒ္ဒေသေ စရိတာဓိမုတ္တီသု ဉာဏာနိ အာသယာနုသယဉာဏေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘အာသယာနုသယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယေနေဝ ဟိ အဓိပ္ပာယေန ဥဒ္ဒေသော ကတော၊ တေနေဝ အဓိပ္ပာယေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ။

၇၀။ ယမကပါဋိဟီရေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာဒီနံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ သကိံယေဝ ပဝတ္တိတော ယမကံ၊ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ¶ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဟရဏတော ပါဋိဟီရံ၊ ယမကဉ္စ တံ ပါဋိဟီရဉ္စာတိ ယမကပါဋိဟီရံ။

၇၁။ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယကမ္ပနံ ကရောတီတိ ကရုဏာ၊ ကိနာတိ ဝါ ပရဒုက္ခံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတီတိ ကရုဏာ၊ ကိရီယတိ ဝါ ဒုက္ခိတေသု ဖရဏဝသေန ပသာရီယတီတိ ကရုဏာ၊ ဖရဏကမ္မဝသေန ကမ္မဂုဏဝသေန စ မဟတီ ကရုဏာ မဟာကရုဏာ၊ သမာပဇ္ဇန္တိ ဧတံ မဟာကာရုဏိကာတိ သမာပတ္တိ၊ မဟာကရုဏာ စ သာ သမာပတ္တိ စာတိ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိ။ တဿံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယံ၊ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။

၇၂-၇၃။ သဗ္ဗညုတညာဏံ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စနေယျပထပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗံ အညာသီတိ သဗ္ဗညူ၊ သဗ္ဗညုဿ ဘာဝေါ သဗ္ဗညုတာ၊ သာ ဧဝ ဉာဏံ ‘‘သဗ္ဗညုတာဉာဏ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ခတာသင်္ခတာဒိဘေဒါ သဗ္ဗဓမ္မာ ဟိ သင်္ခါရော ဝိကာရော လက္ခဏံ နိဗ္ဗာနံ ပညတ္တီတိ ပဉ္စေဝ နေယျပထာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗညူတိ စ ကမသဗ္ဗညူ၊ သကိံသဗ္ဗညူ၊ သတတသဗ္ဗညူ၊ သတ္တိသဗ္ဗညူ၊ ဉာတသဗ္ဗညူတိ ပဉ္စဝိဓာ သဗ္ဗညုနော သိယုံ။ ကမေန သဗ္ဗဇာနနကာလာသမ္ဘဝတော ကမသဗ္ဗညုတာ န ဟောတိ၊ သကိံ သဗ္ဗာရမ္မဏဂဟဏာဘာဝတော သကိံသဗ္ဗညုတာ န ဟောတိ၊ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရမ္မဏစိတ္တသမ္ဘဝတော ဘဝင်္ဂစိတ္တဝိရောဓတော ယုတ္တိအဘာဝတော စ သတတသဗ္ဗညုတာ န ဟောတိ၊ ပရိသေသတော သဗ္ဗဇာနနသမတ္ထတ္တာ သတ္တိသဗ္ဗညုတာ ဝါ ¶ သိယာ၊ ဝိဒိတသဗ္ဗဓမ္မတ္တာ ဉာတသဗ္ဗညုတာ ဝါ သိယာ။ သတ္တိသဗ္ဗညုနော သဗ္ဗဇာနနတ္တံ နတ္ထီတိ တမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။

‘‘န ¶ တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ၊ အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗံ၊

သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယျံ၊ တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၈) –

ဝုတ္တတ္တာ ဉာတသဗ္ဗညုတ္တမေဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝဉှိ သတိ ကိစ္စတော အသမ္မောဟတော ကာရဏသိဒ္ဓိတော အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတော သဗ္ဗညုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ နတ္ထိ ¶ ဧတဿ အာဝရဏန္တိ အနာဝရဏံ၊ တဒေဝ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုစ္စတီတိ။

ဣမာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနီတိ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာသာဓာရဏဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဣမာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ။ ဣမေသံ တေသတ္တတိယာ ဉာဏာနန္တိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တာနံ ဣမေသံ တေသတ္တတိဉာဏာနံ။ ဥဗ္ဗာဟနတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တေသတ္တတီနန္တိပိ ပါဌော။ ‘‘တေသတ္တတိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကသ္မိံ ဗဟုဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတ္တသဋ္ဌိ ဉာဏာနီတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ သတ္တသဋ္ဌိ ဉာဏာနိ။ သာဝကသာဓာရဏာနီတိ သဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ သာဝကာ၊ သမာနံ ဓာရဏမေတေသန္တိ သာဓာရဏာနိ၊ တထာဂတာနံ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာနိ သာဝကသာဓာရဏာနိ။ ဆ ဉာဏာနီတိ အန္တေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဆ ဉာဏာနိ။ အသာဓာရဏာနိ သာဝကေဟီတိ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏာနိ တထာဂတာနံယေဝ ဉာဏာနီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

ဉာဏကထာမာတိကုဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ယထာနိက္ခိတ္တေန ဥဒ္ဒေသေန သင်္ဂဟိတေ ဓမ္မေ ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ကထံ သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏန္တိအာဒိ နိဒ္ဒေသဝါရော အာရဒ္ဓါ။ တတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိ ¶ ၊ တံ ကထံ ဟောတီတိ? အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ပဉ္စဝိဓာ ဟိ ပုစ္ဆာ – အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ၊ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ၊ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ၊ အနုမတိပုစ္ဆာ၊ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ။ တာသံ ဣဒံ နာနတ္တံ –

ကတမာ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ? (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂) ပကတိယာ လက္ခဏံ အညာတံ ဟောတိ အဒိဋ္ဌံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ၊ တဿ ဉာဏာယ ဒဿနာယ တုလနာယ တီရဏာယ ဝိဘူတာယ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ၊ အယံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ။

ကတမာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ? (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂) ပကတိယာ လက္ခဏံ ဉာတံ ဟောတိ ဒိဋ္ဌံ တုလိတံ တီရိတံ ဝိဘူတံ ဝိဘာဝိတံ၊ သော အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ၊ အယံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ။

ကတမာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ? (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂) ပကတိယာ သံသယပက္ခန္ဒော ဟောတိ ဝိမတိပက္ခန္ဒော ဒွေဠှကဇာတော ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ နနု ခေါ၊ ကိံ နု ခေါ၊ ကထံ နု ခေါ’’တိ? သော ဝိမတိစ္ဆေဒနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ၊ အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ။

ကတမာ အနုမတိပုစ္ဆာ? ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိ? ‘‘အနိစ္စံ၊ ဘန္တေ’’။ ‘‘ယံ ပနာနိစ္စံ၊ ဒုက္ခံ ဝါ တံ သုခံ ဝါ’’တိ? ‘‘ဒုက္ခံ၊ ဘန္တေ’’။ ‘‘ယံ ပနာနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ၊ ကလ္လံ ¶ နု တံ သမနုပဿိတုံ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ? ‘‘နော ဟေတံ၊ ဘန္တေ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၁)၊ အယံ အနုမတိပုစ္ဆာ။

ကတမာ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ? ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ကထေတုကမျတာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘စတ္တာရောမေ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတိပဋ္ဌာနာ။ ကတမေ စတ္တာရော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၉၀)? အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ။ တာသု အယံ ထေရဿ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနိ သမာတိကုဒ္ဒေသာယ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာယ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိ သောတာဝဓာနံ၊ တံပဇာနနာ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒယော သောဠသ ဝိဿဇ္ဇနုဒ္ဒေသာ။ တတ္ထ ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိ ‘‘ဒေသယန္တဿာ’’တိ ပါဌသေသော။ ဣမေ ဓမ္မာ အဘိဇာနိတဗ္ဗာတိ သတ္ထုနော၊ အညတရဿ ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယဿ သဗြဟ္မစာရိဿ ဓမ္မံ ဒေသယန္တဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သောတာဝဓာနံ သုတံ သောတာဝဓာနံ နာမ။ တံပဇာနနာ ပညာ ¶ တဿ သုတဿ ပဇာနနာ ပရိယာယပရိစ္ဆိန္ဒကပညာ သုတမယေ ဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော။ တဿ ပဇာနနာ တံပဇာနနာတိ သာမိဝစနသမာသော။ တံ ပဇာနနာတိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဝသေန ဥပယောဂဝစနံ ဝါ။ အဘိညေယျာတိ စ သဘာဝလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန သောဘနေနာကာရေန ဇာနိတဗ္ဗာ။ ပရိညေယျာတိ သာမညလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန ကိစ္စသမာပနဝသေန စ ဗျာပိတွာ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာတိ ပစ္စက္ခံ ကာတဗ္ဗာ။ ဒုဝိဓာ ဟိ သစ္ဆိကိရိယာ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာ စ။ ပစ္စနီကသမုဒါစာရဝသေန ပရိဟာနိယသင်္ခါတံ ဟာနံ ဘဇန္တီတိ ဟာနဘာဂိယာ။ တဒနုဓမ္မတာယ သတိယာ သဏ္ဌာနဝသေန ဌာနသင်္ခါတံ ဌိတိံ ဘဇန္တီတိ ဌိတိဘာဂိယာ။ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမဝသေန ဝိသေသံ ဘဇန္တီတိ ဝိသေသဘာဂိယာ။ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပ္ပဒါလိတပုဗ္ဗံ လောဘက္ခန္ဓံ ဒေါသက္ခန္ဓံ မောဟက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒါလေတီတိ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗေဓော နာမ၊ နိဗ္ဗိဒါသဟဂတာနံ သညာမနသိကာရာနံ သမုဒါစာရဝသေန တံ နိဗ္ဗေဓံ ဘဇန္တီတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ။

သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ သဗ္ဗေ သပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ။ တေ ဟိ သင်္ခတသင်္ခါရာ နာမ။ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကရီယန္တီတိ သင်္ခါရာ၊ တေ ဧဝ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတတ္တာ သင်္ခတာတိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ တေဘူမကရူပါရူပဓမ္မာ အဘိသင်္ခတသင်္ခါရာတိ အဋ္ဌကထာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၈၇၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ) ဝုတ္တာ။ တေပိ ‘‘အနိစ္စာ ဝ ¶ သင်္ခါရာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ ၂။၁၄၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၁၊ ၂၇၂) သင်္ခတသင်္ခါရေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာဂတော အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသပုဂ္ဂလော ပုညဉ္စေဝ သင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၅၁) အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာဝ အာဂတာ တေဘူမိကကုသလာကုသလစေတနာ ¶ အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရာ နာမ။ ‘‘ယာဝတိကာ အဘိသင်္ခါရဿ ဂတိ၊ တာဝတိကံ ဂန္တွာ အက္ခာဟတံ မညေ အဋ္ဌာသီ’’တိအာဒီသု အာဂတံ ကာယိကံ စေတသိကံ ဝီရိယံ ပယောဂါဘိသင်္ခါရော နာမ။ ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နဿ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဘိက္ခုနော ပဌမံ နိရုဇ္ဈတိ ဝစီသင်္ခါရော၊ တတော ကာယသင်္ခါရော၊ တတော စိတ္တသင်္ခါရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၆၄) အာဂတာ ဝိတက္ကဝိစာရာ။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ဝစီသင်္ခါရာ။ အဿာသပဿာသာ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ¶ ကာယသင်္ခါရာ။ သညာ စ ဝေဒနာ စ စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ။ ဣဓ ပန သင်္ခတသင်္ခါရာ အဓိပ္ပေတာ။

အနိစ္စာတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန။ ဒုက္ခာတိ ပီဠနဋ္ဌေန။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အန္တောကတွာ ဝုတ္တာ။ အနတ္တာတိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန။ ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိအာဒီသု ‘‘ဒုက္ခသမုဒယော ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဒုက္ခသမုဒယံ ဒုက္ခနိရောဓ’’န္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသစ္စာနိ…ပေ… ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ အရိယာ ဣမာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ အရိယဿ သစ္စာနီတိပိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အရိယော၊ တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၈)။ ဧတေသံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိတောပိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ ‘‘ဣမေသံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ယထာဘူတံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အရိယောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၃)။ အရိယာနိ သစ္စာနီတိပိ အရိယသစ္စာနိ။ အရိယာနီတိ အဝိတထာနိ၊ အဝိသံဝါဒကာနီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ၊ တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၇)။ သစ္စာနီတိ ကော သစ္စဋ္ဌောတိ စေ? ယော ပညာစက္ခုနာ ဥပပရိက္ခမာနာနံ ¶ မာယာဝ ဝိပရီတော၊ မရီစီဝ ဝိသံဝါဒကော၊ တိတ္ထိယာနံ ပရိကပ္ပိတအတ္တာဝ အနုပလဗ္ဘသဘာဝေါ စ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဗာဓနပဘဝသန္တိနိယျာနပ္ပကာရေန တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေန အရိယဉာဏဿ ဂေါစရော ဟောတိယေဝ။ ဧသ အဂ္ဂိလက္ခဏံ ဝိယ လောကပကတိ ဝိယ စ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ သစ္စဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ အပိစ –

နာဗာဓကံ ယတော ဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓကံ၊

ဗာဓကတ္တနိယာမေန၊ တတော သစ္စမိဒံ မတံ။

တံ ¶ ဝိနာ နာညတော ဒုက္ခံ၊ န ဟောတိ န စ တံ တတော၊

ဒုက္ခဟေတု နိယာမေန၊ ဣတိ သစ္စံ ဝိသတ္တိကာ။

နာညာ ¶ နိဗ္ဗာနတော သန္တိ၊ သန္တံ န စ န တံ ယတော၊

သန္တဘာဝနိယာမေန၊ တတော သစ္စမိဒံ မတံ။

မဂ္ဂါ အညံ န နိယျာနံ၊ အနိယျာနော န စာပိ သော၊

တစ္ဆနိယျာနဘာဝေန၊ ဣတိ သော သစ္စသမ္မတော။

ဣတိ တစ္ဆာဝိပလ္လာသ-ဘူတဘာဝံ စတူသွပိ၊

ဒုက္ခာဒီသွဝိသေသေန၊ သစ္စဋ္ဌံ အာဟု ပဏ္ဍိတာတိ။

သော ပနာယံ သစ္စသဒ္ဒေါ အနေကေသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ သေယျထိဒံ – ‘‘သစ္စံ ဘဏေ န ကုဇ္ဈေယျာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၂၄) ဝါစာသစ္စေ။ ‘‘သစ္စေ ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စာ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၃၃) ဝိရတိသစ္စေ။ ‘‘ကသ္မာ နု သစ္စာနိ ဝဒန္တိ နာနာ၊ ပဝါဒိယာသေ ကုသလာဝဒါနာ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၉၁) ဒိဋ္ဌိသစ္စေ။ ‘‘ဧကဉှိ ¶ သစ္စံ န ဒုတီယမတ္ထိ၊ ယသ္မိံ ပဇာ နော ဝိဝဒေ ပဇာန’’န္တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉) ပရမတ္ထသစ္စေ နိဗ္ဗာနေ စေဝ မဂ္ဂေ စ။ ‘‘စတုန္နံ သစ္စာနံ ကတိ ကုသလာ ကတိ အကုသလာ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၁၆) အရိယသစ္စေ။ သွာယမိဓာပိ အရိယသစ္စေ ပဝတ္တတီတိ။

နိဒ္ဒေသဝါရသင်္ဂဟိတဿ ဝိဿဇ္ဇနုဒ္ဒေသဿ

၂။ ဣဒါနိ ¶ ဝိဿဇ္ဇနုဒ္ဒေသသင်္ဂဟိတေ ဓမ္မေ ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ကထံ ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိအာဒိ နိဒ္ဒေသဝါရော အာရဒ္ဓါ။ တတ္ထ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသာဒီသု ပဉ္စသု အာဒိတော ဧကကာဒိဝသေန ဒသ ဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဒသုတ္တရပရိယာယေန သံသန္ဒေတွာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တေသု အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ¶ တာဝ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ ကာမဘဝါဒီသု သညာဘဝါဒီသု ဧကဝေါကာရဘဝါဒီသု စ သဗ္ဗဘဝေသု သဗ္ဗေ သတ္တာ။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ အာဟာရတော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။ ဌိတီတိ စေတ္ထ သကက္ခဏေ အတ္ထိတာ အဓိပ္ပေတာ။ ဣတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဌိတိဟေတု အာဟာရော နာ ¶ ဧကော ဓမ္မော အဓိကေန ဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗော။ ပစ္စယေ ဟိ အဘိညာတေ ပစ္စယုပ္ပန္နာပိ အဘိညာတာ ဟောန္တိ ဥဘိန္နမ္ပိ အညမညာပေက္ခတ္တာ။ ဧတေန ဉာတပရိညာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ နနု စ ဧဝံ သန္တေ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘အသညသတ္တာ ဒေဝါ အဟေတုကာ အနာဟာရာ အဖဿကာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၇)၊ တံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ တဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တေသဉှိ ဈာနံ အာဟာရောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဟာရာ ဘူတာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဌိတိယာ၊ သမ္ဘဝေသီနံ ဝါ အနုဂ္ဂဟာယ။ ကတမေ စတ္တာရော? ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဩဠာရိကော ဝါ သုခုမော ဝါ၊ ဖဿော ဒုတိယော၊ မနောသဉ္စေတနာ တတိယာ၊ ဝိညာဏံ စတုတ္ထ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၁) ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ ဣဒမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧတသ္မိဉှိ သုတ္တေ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရလက္ခဏာဝ ဓမ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ပရိယာယေန ပစ္စယော အာဟာရောတိ ဝုတ္တော။ သဗ္ဗသင်္ခတဓမ္မာနဉှိ ပစ္စယော လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ သော စ ယံ ယံ ဖလံ ဇနေတိ၊ တံ တံ အာဟရတိ နာမ။ တသ္မာ အာဟာရောတိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘အဝိဇ္ဇမ္ပာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာဟာရံ ဝဒါမိ၊ နော အနာဟာရံ။ ကော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာယ အာဟာရော? ‘ပဉ္စ နီဝရဏာ’တိဿ ဝစနီယံ။ ပဉ္စ နီဝရဏေပါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာဟာရေ ဝဒါမိ၊ နော အနာဟာရေ။ ကော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နံ နီဝရဏာနံ အာဟာရော။ ‘အယောနိသော မနသိကာရော’တိဿ ¶ ဝစနီယ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁)။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။

ဧတသ္မိဉှိ ပစ္စယာဟာရေ ဂဟိတေ ပရိယာယာဟာရောပိ နိပ္ပရိယာယာဟာရောပိ သဗ္ဗော ဂဟိတောဝ ဟောတိ။

တတ္ထ အသညဘဝေ ပစ္စယာဟာရော လဗ္ဘတိ။ အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဗုဒ္ဓေ တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဓီ စိတ္တံ၊ ဓီ စိတ္တံ၊ စိတ္တဿ နာမ အဘာဝေါယေဝ သာဓု။ စိတ္တဉှိ နိဿာယ ဝဓဗန္ဓနာဒိပစ္စယံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ စိတ္တေ အသတိ နတ္ထေတ’’န္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ကာလံကတွာ အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ယော ယဿ ဣရိယာပထော မနုဿလောကေ ပဏိဟိတော အဟောသိ၊ သော တေန ဣရိယာပထေန နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပဉ္စ ကပ္ပသတာနိ တိဋ္ဌတိ။ ဧတ္တကံ အဒ္ဓါနံ နိပန္နော ဝိယ နိသိန္နော ဝိယ ဌိတော ဝိယ ဟောတိ။ ဧဝရူပါနဉ္စ သတ္တာနံ ပစ္စယာဟာရော လဗ္ဘတိ။ တေ ဟိ ယံ ဈာနံ ဘာဝေတွာ နိဗ္ဗတ္တာ ¶ ၊ တဒေ ¶ နေသံ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယထာ ဇိယာဝေဂေန ခိတ္တသရော ယာဝ ဇိယာဝေဂေါ အတ္ထိ၊ တာဝ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ယာဝ ဈာနပစ္စယော အတ္ထိ၊ တာဝ တိဋ္ဌန္တိ။ တသ္မိံ နိဋ္ဌိတေ ခီဏဝေဂေါ သရော ဝိယ ပတန္တိ။

ယေ ပန တေ နေရယိကာ ‘‘နေဝုဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော န ပုညဖလူပဇီဝိနော’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသံ ကော အာဟာရောတိ? တေသံ ကမ္မမေဝ အာဟာရောတိ။ ကိံ ပဉ္စ အာဟာရာ အတ္ထီတိ? ‘‘ပဉ္စ၊ န ပဉ္စာ’’တိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ နနု ‘‘ပစ္စယော အာဟာရော’’တိ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ယေန ကမ္မေန တေ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ၊ တဒေဝ တေသံ ဌိတိပစ္စယတ္တာ အာဟာရော။ ယံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘န တာဝ ကာလံ ကရောတိ၊ ယာဝ န တံ ပါပကမ္မံ ဗျန္တီ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၆၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၀)။ တသ္မာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာတိ အတ္ထော။ ကဗဠီကာရံ အာဟာရံ အာရဗ္ဘာတိ စေတ္ထ ဝိဝါဒေါ န ကာတဗ္ဗော။ မုခေ ဥပ္ပန္နခေဠောပိ ဟိ တေသံ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတိ။ ခေဠော ဟိ နိရယေ ဒုက္ခဝေဒနီယော ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သဂ္ဂေ သုခဝေဒနီယော။ ဣတိ ကာမဘဝေ နိပ္ပရိယာယေန စတ္တာရော အာဟာရာ၊ ရူပါရူပဘဝေသု ဌပေတွာ အသညဘဝံ သေသာနံ တယော ¶ ၊ အသညာနဉ္စေဝ အဝသေသာနဉ္စ ပစ္စယာဟာရောတိ ဣမိနာ အာဟာရေန သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။

သဗ္ဗေ သတ္တာတိ စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝတောပိ ဟိ ဓမ္မပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ ဒေသနာ – ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ၊ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ၊ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ၊ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာတိ။ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ ဘာဝိတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ၊ ယထယိဒံ စိတ္တံ။ စိတ္တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘာဝိတံ ကမ္မနိယံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၂) ဧဝရူပီ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၆၈) ဧဝရူပီ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ။ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀၊ ၃၀၉)၊ ဧဝရူပီ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ။ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတုဘာဝါ မဟတော စက္ခုဿ ပါတုဘာဝေါ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၅-၁၈၆) ဧဝရူပီ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ တာသု ဣဓ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ ¶ ။ ဥပရိ ယာဝ ဒသကာ ဓမ္မာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ သတ္တဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဝိသေသေန ဝါ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နဓမ္မာနံယေဝ အဓိကေန ဉာဏေန သဘာဝတော ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ သင်္ခါရေ ဥပါဒါယ သတ္တောတိ ပညတ္တိမတ္တသမ္ဘဝတော ဝါ ဖလောပစာရေန သင်္ခါရာ ‘‘သတ္တာ’’တိ ¶ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကောစိ သတ္တော ပစ္စယဋ္ဌိတိကော အတ္ထိ အညတြ သင်္ခါရေဟိ၊ ဝေါဟာရဝသေန ပန ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမေတေန ဉာတပရိညာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။

ဒွေ ဓာတုယောတိ သင်္ခတာ စ ဓာတု အသင်္ခတာ စ ဓာတု။ တတ္ထ အနေကေဟိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ သင်္ခတာ ဓာတု၊ ကေဟိစိ ပစ္စယေဟိ အကတံ နိဗ္ဗာနံ အသင်္ခတာ ဓာတု။

တိဿော ဓာတုယောတိ ကာမဓာတု ရူပဓာတု အရူပဓာတု (ဝိဘ။ ၁၈၁-၁၈၂)။ တတ္ထ ကတမာ ကာမဓာတု? ဟေဋ္ဌတော အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ¶ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ ခန္ဓာ ဓာတူ အာယတနာ ရူပါ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ ဝိညာဏံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု (ဝိဘ။ ၁၈၂၊ ဓ။ သ။ ၁၂၈၇)။ တတ္ထ ကတမာ ရူပဓာတု? ဟေဋ္ဌတော ဗြဟ္မလောကံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော အကနိဋ္ဌေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ။ အယံ ဝုစ္စတိ ရူပဓာတု။ တတ္ထ ကတမာ အရူပဓာတု? ဟေဋ္ဌတော အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂေ ဒေဝေ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော နေဝသညာနာသညာယတနူပဂေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ။ အယံ ဝုစ္စတိ အရူပဓာတု။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကာမဓာတူတိ ကာမဘဝေါ ပဉ္စက္ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တိ၊ ရူပဓာတူတိ ရူပဘဝေါ ပဉ္စက္ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တိ။ အရူပဓာတူတိ အရူပဘဝေါ စတ္တာရော ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဒသုတ္တရပရိယာယေန ယောဇနာ။

သင်္ဂီတိပရိယာယေန ပန ‘‘တိဿော ကုသလဓာတုယော – နေက္ခမ္မဓာတု အဗျာပါဒဓာတု အဝိဟိံသာဓာတု။ အပရာပိ တိဿော ဓာတုယော – ရူပဓာတု အရူပဓာတု နိရောဓဓာတု။ အပရာပိ တိဿော ဓာတုယော – ဟီနာ ဓာတု မဇ္ဈိမာ ဓာတု ¶ ပဏီတာ ဓာတူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃။၃၀၅) ဝုတ္တာ ဓာတုယောပိ ဧတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ (ဝိဘ။ ၁၈၁-၁၈၂)။ နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ အယံ ဝုစ္စတိ နေက္ခမ္မဓာတု။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မဓာတု။ အဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… သမ္မာသင်္ကပ္ပော အဗျာပါဒဓာတု။ ယာ သတ္တေသု မေတ္တိ မေတ္တာယနာ မေတ္တာယိတတ္တံ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အဗျာပါဒဓာတု။ အဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… သမ္မာသင်္ကပ္ပော အဝိဟိံသာဓာတု။ ယာ သတ္တေသု ကရုဏာ ကရုဏာယနာ ကရုဏာယိတတ္တံ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အဝိဟိံသာဓာတု (ဝိဘ။ ၁၈၂)။ ရူပါရူပဓာတုယော ဝုတ္တာယေဝ။ နိရောဓဓာတု နိဗ္ဗာနံ။ ဟီနာ ဓာတု ဒွါဒသာကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ၊ မဇ္ဈိမာ ¶ ဓာတု အဝသေသာ တေဘူမကဓမ္မာ။ ပဏီတာ ဓာတု နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ။ သဗ္ဗာပိ စ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓာတု။

စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီတိ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ၊ ဒုက္ခသမုဒယံ အရိယသစ္စံ၊ ဒုက္ခနိရောဓံ အရိယသစ္စံ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ¶ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စံ။ ဣမေသံ ဝဏ္ဏနာ သစ္စဝိဿဇ္ဇနေသုယေဝ ဘဝိဿတိ။

ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနာနီတိ အတ္တနော ဟိတတ္ထာယ ပရေဟိ ပဝတ္တိတဓမ္မဒေသနာသဝနံ၊ ပရေသံ ဟိတတ္ထာယ အတ္တနော ယထာသုတဓမ္မဒေသနာ၊ ယထာသုတဿ ဓမ္မဿ သဇ္ဈာယကရဏံ၊ ယထာသုတဿ ဓမ္မဿ စေတသာ အနုဝိတက္ကနံ၊ ကသိဏာသုဘာဒီသု အနုကူလံ အာရမ္မဏန္တိ၊ ဣမာနိ ပဉ္စ ဝိမုစ္စနကာရဏာနိ။ ယထာဟ –

‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ၊ ယထာ ယထာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ၊ တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္ထပဋိသံဝေဒီ စ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသံဝေဒီ စ၊ တဿ အတ္ထပဋိသံဝေဒိနော ဓမ္မပဋိသံဝေဒိနော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ၊ ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ ဣဒံ ပဌမံ ဝိမုတ္တာယတနံ။

‘‘ပုန ¶ စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော န ဟေဝ ခေါ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ၊ အပိ စ ခေါ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ။ ယထာ ယထာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော…ပေ… သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ ဒုတိယံ ဝိမုတ္တာယတနံ။

‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော နဟေဝ ခေါ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ၊ နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ၊ အပိ စ ခေါ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန သဇ္ဈာယံ ကရောတိ။ ယထာ ယထာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော…ပေ… သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ တတိယံ ဝိမုတ္တာယတနံ။

‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော နဟေဝ ခေါ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော ¶ သဗြဟ္မစာရီ၊ နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ၊ နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန သဇ္ဈာယံ ကရောတိ၊ အပိ စ ခေါ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ စေတသာ အနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ မနသာနုပေက္ခတိ။ ယထာ ယထာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော…ပေ… သုခိနော စိတ္တံ ¶ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ ဝိမုတ္တာယတနံ။

‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော နဟေဝ ခေါ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ၊ နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ၊ နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန သဇ္ဈာယံ ကရောတိ၊ နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ စေတသာ အနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ မနသာနုပေက္ခတိ၊ အပိ စ ခွဿ အညတရံ သမာဓိနိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ သုမနသိကတံ သူပဓာရိတံ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ပညာယ၊ ယထာ ယထာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော အညတရံ သမာဓိနိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ သုမနသိကတံ သူပဓာရိတံ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ပညာယ တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္ထပဋိသံဝေဒီ စ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသံဝေဒီ စ။ တဿ အတ္ထပဋိသံဝေဒိနော ဓမ္မပဋိသံဝေဒိနော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ ¶ ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ၊ ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ ပဉ္စမံ ဝိမုတ္တာယတန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂)။

ဆ အနုတ္တရိယာနီတိ ဧတ္ထ နတ္ထိ ဧတေသံ ဥတ္တရန္တိ အနုတ္တရာနိ၊ အနုတ္တရာနိ ဧဝ အနုတ္တရိယာနိ၊ ဇေဋ္ဌကာနီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဆယိမာနိ (အ။ နိ။ ၆။၈၊ ၃၀)၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုတ္တရိယာနိ။ ကတမာနိ ဆ? ဒဿနာနုတ္တရိယံ၊ သဝနာနုတ္တရိယံ၊ လာဘာနုတ္တရိယံ၊ သိက္ခာနုတ္တရိယံ၊ ပါရိစရိယာနုတ္တရိယံ၊ အနုဿတာနုတ္တရိယန္တိ။

‘‘ကတမဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒဿနာနုတ္တရိယံ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော ဟတ္ထိရတနမ္ပိ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ၊ အဿရတနမ္ပိ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ၊ မဏိရတနမ္ပိ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ၊ ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ၊ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ မိစ္ဆာပဋိပန္နံ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ။ အတ္ထေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒဿနံ၊ နေတံ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ တဉ္စ ခေါ ဧတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒဿနံ ဟီနံ ဂမ္မံ ပေါထုဇ္ဇနိကံ အနရိယံ အနတ္ထသံဟိတံ န နိဗ္ဗိဒါယ ¶ န ဝိရာဂါယ န နိရောဓာယ န ဥပသမာယ န အဘိညာယ န သမ္ဗောဓာယ န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒဿနာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ သောကပရိဒေဝါနံ ¶ သမတိက္ကမာယ ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာယ ဉာယဿ အဓိဂမာယ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ၊ ယဒိဒံ တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒဿနာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ။

‘‘သဝနာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော ဘေရိသဒ္ဒမ္ပိ သဝနာယ ဂစ္ဆတိ၊ ဝီဏာသဒ္ဒမ္ပိ သဝနာယ ဂစ္ဆတိ၊ ဂီတသဒ္ဒမ္ပိ သဝနာယ ဂစ္ဆတိ၊ ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန သဝနာယ ဂစ္ဆတိ၊ သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ မိစ္ဆာပဋိပန္နဿ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆတိ။ အတ္ထေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဝနံ၊ နေတံ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ ¶ ။ တဉ္စ ခေါ ဧတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဝနံ ဟီနံ…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿ ဝါ တထာဂတသာဝကဿ ဝါ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဝနာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ၊ ယဒိဒံ တထာဂတဿ ဝါ တထာဂတသာဝကဿ ဝါ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဝနာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ၊ သဝနာနုတ္တရိယံ။

‘‘လာဘာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော ပုတ္တလာဘမ္ပိ လဘတိ၊ ဒါရလာဘမ္ပိ လဘတိ၊ ဓနလာဘမ္ပိ လဘတိ၊ ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန လာဘမ္ပိ လဘတိ။ သမဏေ ဝါ ဗြာဟ္မဏေ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေ မိစ္ဆာပဋိပန္နေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ။ အတ္ထေသော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လာဘော၊ နေသော နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ သော စ ခေါ ဧသော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လာဘော ဟီနော…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေ ဝါ တထာဂတသာဝကေ ဝါ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လာဘာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ၊ ယဒိဒံ တထာဂတေ ဝါ တထာဂတသာဝကေ ဝါ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လာဘာနုတ္တရိယံ ¶ ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ၊ သဝနာနုတ္တရိယံ၊ လာဘာနုတ္တရိယံ။

‘‘သိက္ခာနုတ္တရိယဉ္စ ¶ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော ဟတ္ထိသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ၊ အဿသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ၊ ရထသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ၊ ဓနုသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ၊ ထရုသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ၊ ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန သိက္ခတိ၊ သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ မိစ္ဆာပဋိပန္နဿ သိက္ခတိ။ အတ္ထေသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိက္ခာ၊ နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ သာ စ ခေါ ဧသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိက္ခာ ဟီနာ…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေ အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ၊ အဓိစိတ္တမ္ပိ သိက္ခတိ၊ အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ သိက္ခာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ၊ ယဒိဒံ တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေ အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ၊ အဓိစိတ္တမ္ပိ သိက္ခတိ၊ အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိက္ခာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ၊ သဝနာနုတ္တရိယံ၊ လာဘာနုတ္တရိယံ၊ သိက္ခာနုတ္တရိယံ။

‘‘ပါရိစရိယာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော ခတ္တိယမ္ပိ ပရိစရတိ၊ ဗြာဟ္မဏမ္ပိ ပရိစရတိ၊ ဂဟပတိမ္ပိ ပရိစရတိ၊ ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန ပရိစရတိ၊ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ မိစ္ဆာပဋိပန္နံ ပရိစရတိ။ အတ္ထေသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိစရိယာ၊ နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ သာ စ ခေါ ဧသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိစရိယာ ဟီနာ…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ ပရိစရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိစရိယာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ၊ ယဒိဒံ တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ ပရိစရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိစရိယာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ၊ သဝနာနုတ္တရိယံ၊ လာဘာနုတ္တရိယံ၊ သိက္ခာနုတ္တရိယံ၊ ပါရိစရိယာနုတ္တရိယံ။

‘‘အနုဿတာနုတ္တရိယဉ္စ ¶ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော ပုတ္တလာဘမ္ပိ အနုဿရတိ၊ ဒါရလာဘမ္ပိ အနုဿရတိ၊ ဓနလာဘမ္ပိ အနုဿရတိ၊ ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန အနုဿရတိ၊ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ မိစ္ဆာပဋိပန္နံ အနုဿရတိ။ အတ္ထေသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုဿတိ၊ နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ သာ စ ခေါ ဧသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုဿတိ ဟီနာ…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတံ ဝါ ¶ တထာဂတသာဝကံ ဝါ အနုဿရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုဿတီနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ၊ ယဒိဒံ တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ အနုဿရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ¶ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုဿတာနုတ္တရိယံ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆ အနုတ္တရိယာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၃၀)။

သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီတိ ဧတ္ထ နတ္ထိ ဧတဿ ဒသာတိ နိဒ္ဒသော။ နိဒ္ဒသဿ နိဒ္ဒသဘာဝဿ ဝတ္ထူနိ ကာရဏာနိ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ။ ခီဏာသဝေါ ဟိ ဒသဝဿကာလေ ပရိနိဗ္ဗုတော ပုန ပဋိသန္ဓိယာ အဘာဝါ ပုန ဒသဝဿော န ဟောတီတိ နိဒ္ဒသောတိ ဝုစ္စတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဒသဝဿောဝ န ဟောတိ၊ နဝဝဿောပိ…ပေ… ဧကမုဟုတ္တိကောပိ န ဟောတိယေဝ။ န ကေဝလဉ္စ ဒသဝဿကာလေ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ သတ္တဝဿိကကာလေ ပရိနိဗ္ဗုတောပိ နိဿတ္တော နိဒ္ဒသော နိမုဟုတ္တော ဟောတိယေဝ။ တိတ္ထိယသမယေ ဥပ္ပန္နဝေါဟာရံ ပန သာသနေ ခီဏာသဝဿ အာရောပေတွာ တတ္ထ တာဒိသဿ အဘာဝံ၊ ဣဓ စ သဗ္ဘာဝံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ တာဒိသသဘာဝဿ ကာရဏာနိ ‘‘သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ အာဟ။ ယထာဟ –

‘‘သတ္တိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ။ ကတမာနိ သတ္တ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သိက္ခာသမာဒါနေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ၊ အာယတိဉ္စ သိက္ခာသမာဒါနေ အဝိဂတပေမော။ ဓမ္မနိသန္တိယာ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ၊ အာယတိဉ္စ ဓမ္မနိသန္တိယာ အဝိဂတပေမော။ ဣစ္ဆာဝိနယေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ၊ အာယတိဉ္စ ဣစ္ဆာဝိနယေ အဝိဂတပေမော။ ပဋိသလ္လာနေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ၊ အာယတိဉ္စ ပဋိသလ္လာနေ အဝိဂတပေမော။ ဝီရိယာရမ္ဘေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ၊ အာယတိဉ္စ ဝီရိယာရမ္ဘေ အဝိဂတပေမော ¶ ။ သတိနေပက္ကေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ၊ အာယတိဉ္စ သတိနေပက္ကေ အဝိဂတပေမော။ ဒိဋ္ဌိပဋိဝေဓေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ၊ အာယတိဉ္စ ဒိဋ္ဌိပဋိဝေဓေ အဝိဂတပေမော။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၂၀)။

ထေရောပိ တထေဝ ဒေသနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ အာဟ။

အဋ္ဌ အဘိဘာယတနာနီတိ ဧတ္ထ အဘိဘုယျမာနာနိ အာယတနာနိ ဧတေသံ ဈာနာနန္တိ အဘိဘာယတနာနိ၊ ဈာနာနိ။ အာယတနာနီတိ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနသင်္ခါတာနိ ကသိဏာရမ္မဏာနိ။ ဉာဏုတ္တရိကော ဟိ ပုဂ္ဂလော ဝိသဒဉာဏော ¶ ‘‘ကိံ ဧတ္ထ အာရမ္မဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ န မယှံ စိတ္တေကဂ္ဂတာကရဏေ ဘာရော အတ္ထီ’’တိ၊ တာနိ အာရမ္မဏာနိ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ၊ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ ¶ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥပ္ပာဒိတာနိ ဈာနာနိ ‘‘အဘိဘာယတနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

‘‘ကတမာနိ (အ။ နိ။ ၈။၆၅) အဋ္ဌ? အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ပဌမံ အဘိဘာယတနံ။

‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ဒုတိယံ အဘိဘာယတနံ။

‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ တတိယံ အဘိဘာယတနံ။

‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ အဘိဘာယတနံ။

‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ နီလာနိ နီလဝဏ္ဏာနိ နီလနိဒဿနာနိ နီလနိဘာသာနိ။ သေယျထာပိ နာမ ဥမာပုပ္ဖံ နီလံ နီလဝဏ္ဏံ နီလနိဒဿနံ နီလနိဘာသံ၊ သေယျထာပိ ဝါ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယျကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ နီလံ နီလဝဏ္ဏံ နီလနိဒဿနံ နီလနိဘာသံ၊ ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ နီလာနိ နီလဝဏ္ဏာနိ နီလနိဒဿနာနိ နီလနိဘာသာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ပဉ္စမံ အဘိဘာယတနံ။

‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပီတာနိ ပီတဝဏ္ဏာနိ ပီတနိဒဿနာနိ ပီတနိဘာသာနိ။ သေယျထာပိ နာမ ကဏိကာရပုပ္ဖံ ပီတံ ပီတဝဏ္ဏံ ပီတနိဒဿနံ ¶ ပီတနိဘာသံ၊ သေယျထာပိ ဝါ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယျကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ ¶ ပီတံ ¶ ပီတဝဏ္ဏံ ပီတနိဒဿနံ ပီတနိဘာသံ၊ ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပီတာနိ ပီတဝဏ္ဏာနိ ပီတနိဒဿနာနိ ပီတနိဘာသာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ဆဋ္ဌံ အဘိဘာယတနံ။

‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ လောဟိတကာနိ လောဟိတကဝဏ္ဏာနိ လောဟိတကနိဒဿနာနိ လောဟိတကနိဘာသာနိ။ သေယျထာပိ နာမ ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖံ လောဟိတကံ လောဟိတကဝဏ္ဏံ လောဟိတကနိဒဿနံ လောဟိတကနိဘာသံ၊ သေယျထာပိ ဝါ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယျကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ လောဟိတကံ လောဟိတကဝဏ္ဏံ လောဟိတကနိဒဿနံ လောဟိတကနိဘာသံ၊ ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ လောဟိတကာနိ လောဟိတကဝဏ္ဏာနိ လောဟိတကနိဒဿနာနိ လောဟိတကနိဘာသာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ သတ္တမံ အဘိဘာယတနံ။

‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ဩဒါတာနိ ဩဒါတဝဏ္ဏာနိ ဩဒါတနိဒဿနာနိ ဩဒါတနိဘာသာနိ။ သေယျထာပိ နာမ ဩသဓိတာရကာ ဩဒါတာ ဩဒါတဝဏ္ဏာ ဩဒါတနိဒဿနာ ဩဒါတနိဘာသာ၊ သေယျထာပိ ဝါ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယျကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ ဩဒါတံ ဩဒါတဝဏ္ဏံ ဩဒါတနိဒဿနံ ဩဒါတနိဘာသံ၊ ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ဩဒါတာနိ ဩဒါတဝဏ္ဏာနိ ဩဒါတနိဒဿနာနိ ဩဒါတနိဘာသာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ အဋ္ဌမံ အဘိဘာယတနံ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ အဘိဘာယတနာနိ (အ။ နိ။ ၈။၆၅၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈)။

နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာတိ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ အနု အနုပုဗ္ဗံ၊ အနုပုဗ္ဗံ ဝိဟရိတဗ္ဗတော သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ဝိဟာရာ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ၊ အနုပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဟာရာတိ အတ္ထော။

‘‘ကတမေ ¶ နဝ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ပီတိယာ စ ¶ ဝိရာဂါ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော၊ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ၊ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’တိ၊ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ ပုဗ္ဗေဝ သောမနဿဒေါမနဿာနံ ¶ အတ္ထင်္ဂမာ အဒုက္ခမသုခံ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော နေဝသညာနာသညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၃၊ ၃၅၉) ဝုတ္တာ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာဝ။

ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌာဒီနိ နိဇ္ဇရယန္တိ နာသယန္တီတိ နိဇ္ဇရာနိ။ ဝတ္ထူနီတိ ကာရဏာနိ။ နိဇ္ဇရာနိ စ တာနိ ဝတ္ထူနိ စာတိ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။

‘‘ကတမာနိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) ဒသ? သမ္မာဒိဋ္ဌိကဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ ¶ ၊ တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္မာဝါစဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဝါစာ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဝါစာပစ္စယာ ¶ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာဝါစာပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္မာကမ္မန္တဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာကမ္မန္တော နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာကမ္မန္တပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာကမ္မန္တပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္မာအာဇီဝဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာအာဇီဝေါ နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာအာဇီဝပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ ¶ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာအာဇီဝပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္မာဝါယာမဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဝါယာမော နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဝါယာမပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာဝါယာမပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္မာသတိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာသတိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာသတိပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာသတိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္မာသမာဓိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာသမာဓိ နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာသမာဓိပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာသမာဓိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္မာဉာဏိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဉာဏံ နိဇ္ဇိဏ္ဏံ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဉာဏပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာဉာဏပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္မာဝိမုတ္တိဿ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိပစ္စယာ ¶ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ သမ္မာဝိမုတ္တိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) ဝုတ္တာနိ ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ။

၃။ သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျန္တိအာဒိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ဣဓ အာဟရိတွာ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ-ဣတိ စ-ကာရော ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ စက္ခာဒီနိ တိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဆသု ဒွါရေသု ဧကေကသ္မိံ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဒွါရာရမ္မဏပဝတ္တိက္ကမေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ စက္ခု – မံသစက္ခု ပညာစက္ခု စ။ တေသု ဗုဒ္ဓစက္ခု သမန္တစက္ခု ဉာဏစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု ဓမ္မစက္ခူတိ ပဉ္စဝိဓံ ပညာစက္ခု။ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉၊ မဟာဝ။ ၉) ဣဒံ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ။ ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂၊ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဣဒံ သမန္တစက္ခု နာမ။ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒိ ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅) ဣဒံ ဉာဏစက္ခု နာမ။ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅) ဣဒံ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ။ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၅) ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတံ ဉာဏံ ဓမ္မစက္ခု နာမ။

မံသစက္ခုပိ သသမ္ဘာရစက္ခု ¶ ၊ ပသာဒစက္ခူတိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ယွာယံ အက္ခိကူပကေ ပတိဋ္ဌိတော ဟေဋ္ဌာ အက္ခိကူပကဋ္ဌိကေန ဥပရိ ဘမုကဋ္ဌိကေန ဥဘတော အက္ခိကူဋေဟိ ဗဟိဒ္ဓါ အက္ခိပခုမေဟိ ပရိစ္ဆိန္နော အက္ခိကူပကမဇ္ဈာ နိက္ခန္တေန နှာရုသုတ္တကေန မတ္ထလုင်္ဂေ အာဗဒ္ဓါ သေတကဏှာတိကဏှမဏ္ဍလဝိစိတ္တော မံသပိဏ္ဍော၊ ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယော ပန ဧတ္ထ သိတော ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ၊ ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ ဣဒမိဓာဓိပ္ပေတံ။ တဒေတံ တဿ သသမ္ဘာရစက္ခုနော သေတမဏ္ဍလပရိက္ခိတ္တဿ ကဏှမဏ္ဍလဿ မဇ္ဈေ အဘိမုခေ ဌိတာနံ သရီရသဏ္ဌာနုပ္ပတ္တိဒေသေ ဒိဋ္ဌိမဏ္ဍလေ သတ္တသု ပိစုပဋလေသု အာသိတ္တတေလံ ပိစုပဋလာနိ ဝိယ သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ ပမာဏတော မုဂ္ဂဝိဒလမတ္တံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ ¶ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ တံ စက္ခတီတိ စက္ခု၊ ရူပံ အဿာဒေတိ ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော။ ရူပယန္တီတိ ရူပါ၊ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနာ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေန္တီတိ အတ္ထော။ စက္ခုတော ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ၊ စက္ခုဿ ဝါ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ။ ဖုသတီတိ ဖဿော။ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ မဏ္ဍေတွာ သမ္ဖဿောတိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုတော ပဝတ္တော သမ္ဖဿော စက္ခုသမ္ဖဿော။ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာတိ ¶ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဖဿပစ္စယာ။ ဝေဒယိတန္တိ ဝိန္ဒနံ၊ ဝေဒနာတိ အတ္ထော။ တဒေဝ သုခယတီတိ သုခံ၊ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ၊ ခနတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ၊ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒုက္ခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ န ဒုက္ခံ န သုခန္တိ အဒုက္ခမသုခံ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ သော ပန စက္ခုသမ္ဖဿော အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ သဟဇာတ အညမညနိဿယ ဝိပါကအာဟာရသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပယုတ္တာယ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတဝသေနပဉ္စဓာ၊ သန္တီရဏာဒိသမ္ပယုတ္တာနံ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။

သုဏာတီတိ ¶ သောတံ။ တံ သသမ္ဘာရသောတဗိလဿ အန္တော တနုတမ္ဗလောမာစိတေ အင်္ဂုလိဝေဓကသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ သောတဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ သပ္ပန္တီတိ သဒ္ဒါ၊ ဥဒါဟရီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ တံ သသမ္ဘာရဃာနဗိလဿ အန္တော အဇပဒသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဃာနဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ ဂန္ဓယန္တီတိ ဂန္ဓာ၊ အတ္တနော ဝတ္ထုံ သူစေန္တီတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတမဝှာယတီတိ ဇိဝှာ၊ သာယနဋ္ဌေန ဝါ ဇိဝှာ။ သာ သသမ္ဘာရဇိဝှာယ အတိအဂ္ဂမူလပဿာနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဥပရိမတလမဇ္ဈေ ဘိန္နဥပ္ပလဒလဂ္ဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဇိဝှာဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနာ တိဋ္ဌတိ။ ရသန္တိ တေ သတ္တာတိ ရသာ၊ အဿာဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ သော ယာဝတာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဥပါဒိဏ္ဏပ္ပဝတ္တိ နာမ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ယေဘုယျေန ကာယပသာဒေါ ကာယဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနော တိဋ္ဌတိ။ ဖုသီယန္တီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ။ မုနာတီတိ မနော၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ ¶ ။ မနောတိ သဟာဝဇ္ဇနံ ဘဝင်္ဂံ။ ဓမ္မာတိ ဒွါဒသပဘေဒါ ဓမ္မာရမ္မဏာ ဓမ္မာ။ မနောဝိညာဏန္တိ ဇဝနမနောဝိညာဏံ။ မနောသမ္ဖဿောတိ တံသမ္ပယုတ္တော ဖဿော။ သော သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ ဝိပါကပစ္စယဝဇ္ဇေဟိ သေသေဟိ သတ္တဟိ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အနန္တရာယ တေဟေဝ၊ သေသာနံ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။

ရူပါဒီနိ ပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ခန္ဓဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သီတာဒီဟိ ရုပ္ပတိ ပီဠီယတီတိ ရူပံ။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ သဉ္ဇာနာတီတိ သညာ။ သင်္ခရောန္တီတိ သင်္ခါရာ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ စက္ခာဒီနိ ဓမ္မဝိစာရပရိယန္တာနိ ဒသ ဆက္ကဝသေန၊ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ပိယရူပသာတရူပဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိကာ ဝေဒနာ တံတံသမ္ပယုတ္တာဝ။ ရူပေသု သညာ ရူပသညာ။ သဉ္စေတယတီတိ သဉ္စေတနာ၊ အဘိသန္ဒဟတီတိ အတ္ထော။ တသတီတိ တဏှာ၊ ပိပါသတီတိ ¶ အတ္ထော။ ဝိတက္ကေတီတိ ဝိတက္ကော၊ ဝိတက္ကနံ ဝါ ဝိတက္ကော၊ ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏေ တေန စိတ္တံ ဝိစရတီတိ ¶ ဝိစာရော၊ ဝိစရဏံ ဝါ ဝိစာရော၊ အနုသဉ္စရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄။ ပထဝီဓာတာဒီနိ ဆ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သံခိတ္တေန နာမရူပဝဝတ္ထာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပတ္ထဋတ္တာ ပထဝီ။ အပ္ပေတိ၊ အာပီယတိ၊ အပ္ပာယတီတိ ဝါ အာပေါ။ တေဇယတီတိ တေဇော။ ဝါယတီတိ ဝါယော။ န ကဿတိ န နိကဿတိ၊ ကသိတုံ ဆိန္ဒိတုံ ဘိန္ဒိတုံ ဝါ န သက္ကာတိ အာကာသော။ နိဿတ္တဋ္ဌေန ဓာတု။

ပထဝီကသိဏာဒီနိ ဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ကသိဏဘာဝနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကသိဏန္တိ သကလဖရဏဝသေန ကသိဏမဏ္ဍလမ္ပိ တသ္မိံ ဥပဋ္ဌိတနိမိတ္တမ္ပိ တဒါရမ္မဏံ ဈာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ။ အာဒိမှိ စတ္တာရိ မဟာဘူတကသိဏာရမ္မဏာနိ ဈာနာနိ၊ တတော ပရာနိ စတ္တာရိ ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာနိ။ အာကာသကသိဏန္တိ ပရိစ္ဆေဒါကာသော၊ တဒါရမ္မဏဉ္စ ဈာနံ၊ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသော၊ တဒါရမ္မဏဉ္စ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဝိညာဏကသိဏန္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏံ၊ တဒါရမ္မဏဉ္စ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။

ကေသာဒီနိ ဒွတ္တိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တေသု ပန ကေသာဒီသု ပဋိကူလတော ဥပဋ္ဌိတေသု ကာယဂတာသတိဝသေန အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ ¶ ဟောတိ၊ ဝဏ္ဏတော ဥပဋ္ဌိတေသု ကသိဏကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဓာတုတော ဥပဋ္ဌိတေသု စတုဓာတုဝဝတ္ထာနကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ကေသာတိအာဒီနိ စ ပဋိကူလတော ဝဏ္ဏတော ဝါ ဥပဋ္ဌိတာနံ တဒါရမ္မဏာနိ ဈာနာနိ၊ ဓာတုတော ဥပဋ္ဌိတဿ တေ စ ကောဋ္ဌာသာ တဒါရမ္မဏာ စ ဓာတုဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကေသာ ဥဘောသု ပဿေသု ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ပုရတော နလာဋန္တေန၊ ပစ္ဆတော စ ဂလဝါဋကေန ပရိစ္ဆိန္နာ သီသကဋာဟဝေဌနစမ္မေ ဝီဟဂ္ဂမတ္တံ ပဝိသိတွာ ဌိတာ အနေကသတသဟဿသင်္ခါ။

လောမာ ဌပေတွာ ကေသာဒီနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသံ ဟတ္ထတလပါဒတလာနိ စ ယေဘုယျေန သရီရစမ္မေ နဝနဝုတိယာ လောမကူပသဟဿေသု လိက္ခာမတ္တံ ပဝိသိတွာ ဌိတာ။

နခါ အင်္ဂုလီနံ အဂ္ဂပိဋ္ဌေသု ဌိတာ ဝီသတိ။

ဒန္တာ ဒွီသု ဟဏုကဋ္ဌိကေသု ဌိတာ ယေဘုယျေန ဒွတ္တိံသ။

တစော ¶ သကလသရီရံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ပါကဋကိလောမကဿ ဥပရိ ဆဝိယာ ဟေဋ္ဌာ ဌိတံ စမ္မံ။

မံသံ သာဓိကာနိ ¶ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ အနုလိမ္ပိတွာ ဌိတာနိ နဝမံသပေသိသတာနိ။

နှာရူ သကလသရီရေ အဋ္ဌီနိ အာဗန္ဓိတွာ ဌိတာနိ နဝ နှာရုသတာနိ။

အဋ္ဌီ သကလသရီရေ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌီနံ ဥပရိ ဌိတာနိ သာဓိကာနိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ။

အဋ္ဌိမိဉ္ဇာ တေသံ တေသံ အဋ္ဌီနံ အဗ္ဘန္တရေ ဌိတာ မိဉ္ဇာ။

ဝက္ကံ ဂလဝါဋကာ နိက္ခန္တေန ဧကမူလေန ထောကံ ဂန္တွာ ဒွိဓာ ဘိန္နေန ထူလနှာရုနာ ဝိနိဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ဟဒယမံသံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာ ဒွေ မံသပိဏ္ဍိကာ။

ဟဒယံ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဒွိန္နံ ထနာနံ မဇ္ဈေ ဌိတံ အန္တော စိတ္တသန္နိဿယံ အဍ္ဎပသတမတ္တလောဟိတပုဏ္ဏံ ပုန္နာဂဋ္ဌိပတိဋ္ဌာနမတ္တာဝါဋကံ ဟဒယမံသံ။

ယကနံ ဒွိန္နံ ထနာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဒက္ခိဏပဿံ နိဿာယ ဌိတံ ယမကမံသပဋလံ။

ကိလောမကံ ဟဒယဝက္ကာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတံ ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကသင်္ခါတဉ္စ သကလသရီရေ စမ္မဿ ဟေဋ္ဌတော မံသံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကသင်္ခါတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ပရိယောနဟနမံသံ။

ပိဟကံ ဟဒယဿ ဝါမပဿေ ဥဒရပဋလဿ မတ္ထကပဿံ နိဿာယ ဌိတံ ဥဒရဇိဝှာမံသံ။

ပပ္ဖာသံ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဒွိန္နံ ထနာနံ အန္တရေ ဟဒယယကနာနံ ဥပရိ ဆာဒေတွာ ဩလမ္ဗန္တံ ဌိတံ ဒွတ္တိံသမံသခဏ္ဍပ္ပဘေဒံ ပပ္ဖာသမံသံ။

အန္တံ ¶ ဥပရိ ဂလဝါဋကေ ဟေဋ္ဌာ ကရီသမဂ္ဂေ ဝိနိဗန္ဓတ္တာ ဂလဝါဋကကရီသမဂ္ဂပရိယန္တေ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဌိတာ ပုရိသဿ ဒွတ္တိံသဟတ္ထာ ဣတ္ထိယာ အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထာ ဧကဝီသတိယာ ဌာနေသု ဩဘဂ္ဂါ အန္တဝဋ္ဋိ။

အန္တဂုဏံ ¶ အန္တဘောဂေ ဧကတော အဂလန္တေ အာဗန္ဓိတွာ ဧကဝီသတိယာ အန္တဘောဂါနံ အန္တရာ ဌိတံ ဗန္ဓနံ။

ဥဒရိယံ ဒန္တမုသလသဉ္စုဏ္ဏိတံ ဇိဝှာဟတ္ထပရိဝတ္တိတံ ခေဠလာလာပလိဗုဒ္ဓံ တံခဏဝိဂတဝဏ္ဏဂန္ဓရသာဒိသမ္ပဒံ တန္တဝါယခလိသုဝါနဝမထုသဒိသံ နိပတိတွာ ပိတ္တသေမှဝါတပလိဝေဌိတံ ¶ ဟုတွာ ဥဒရဂ္ဂိသန္တာပဝေဂကုထိတံ ကိမိကုလာကုလံ ဥပရူပရိ ဖေဏဗုဗ္ဗုဠကာနိ မုဉ္စန္တံ ပရမကသမ္ဗုကဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ အာမာသယသင်္ခါတေ ဥပရိနာဘိအန္တပဋလေ ဌိတံ နာနပ္ပကာရကံ အသိတပီတခါယိတသာယိတံ။

ကရီသံ ပက္ကာသယသင်္ခါတေ ဟေဋ္ဌာ နာဘိပိဋ္ဌိကဏ္ဋကမူလာနံ အန္တရေ ဥဗ္ဗေဓေန အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တေ အန္တာဝသာနေ ဌိတံ ဝစ္စံ။

ပိတ္တံ ဟဒယမံသပပ္ဖာသာနံ အန္တရေ ယကနမံသံ နိဿာယ ဌိတံ မဟာကောသာတကီကောသကသဒိသေ ပိတ္တကောသကေ ဌိတံ ဗဒ္ဓပိတ္တသင်္ခါတဉ္စ၊ ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စေဝ ထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသံ သရီရံ ဗျာပေတွာ ဌိတံ အဗဒ္ဓပိတ္တသင်္ခါတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ပိတ္တံ။

သေမှံ ဥဒရပဋလေ ဌိတံ ဧကပတ္ထပူရပ္ပမာဏံ သေမှံ။

ပုဗ္ဗော ခါဏုကဏ္ဋကပဟရဏဂ္ဂိဇာလာဒီဟိ အဘိဟတေ ဝါ သရီရပ္ပဒေသေ အဗ္ဘန္တရဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ဥပ္ပန္နေသု ဂဏ္ဍပီဠကာဒီသု ပရိပက္ကလောဟိတပရိဏာမော။ လောဟိတံ ယကနဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂံ ပူရေတွာ ဟဒယဝက္ကပပ္ဖာသာနံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရန္တံ ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖာသေ တေမယမာနံ ဌိတံ ဧကပတ္ထပူရမတ္တံ သန္နိစိတလောဟိတသင်္ခါတဉ္စ၊ ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စေဝ ထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဌပေတွာ ဓမနိဇာလာနုသာရေန သဗ္ဗံ ဥပါဒိဏ္ဏသရီရံ ဖရိတွာ ဌိတံ သံသရဏလောဟိတသင်္ခါတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ လောဟိတံ။

သေဒေါ အဂ္ဂိသန္တာပသူရိယသန္တာပဥတုဝိကာရာဒီဟိ သန္တတ္တေ သရီရေ သဗ္ဗကေသလောမကူပဝိဝရေဟိ ပဂ္ဃရဏကအာပေါဓာတု။

မေဒေါ ထူလဿ သကလသရီရေ စမ္မမံသန္တရေ ကိသဿ ဇင်္ဃမံသာဒီနိ နိဿာယ ဌိတော ထိနသိနေဟော။

အဿု ¶ သောမနဿဒေါမနဿဝိသဘာဂါဟာရဥတူဟိ သမုဋ္ဌဟိတွာ အက္ခိကူပကေ ပူရေတွာ တိဋ္ဌန္တီ ဝါ ပဂ္ဃရန္တီ ဝါ အာပေါဓာတု။

ဝသာ ¶ အဂ္ဂိသန္တာပသူရိယသန္တာပဥတုဝိသဘာဂေဟိ ဥသ္မာဇာတေသု ယေဘုယျေန ဟတ္ထတလဟတ္ထပိဋ္ဌိပါဒတလပါဒပိဋ္ဌိနာသာပုဋနလာဋအံသကူဋေသု ဌိတော ဝိလီနသိနေဟော။

ခေဠော ¶ တထာရူပံ အာဟာရံ ပဿန္တဿ ဝါ သရန္တဿ ဝါ မုခေ ဝါ ဌပေန္တဿ ဟဒယံ ဝါ အာကိလာယန္တဿ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝါ ဇိဂုစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ ဘိယျော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဥဘောဟိ ကပေါလပဿေဟိ ဩရုယှ ဇိဝှာယ တိဋ္ဌမာနာ ဖေဏမိဿာ အာပေါဓာတု။

သိင်္ဃာဏိကာ ဝိသဘာဂါဟာရဥတုဝသေန သဉ္ဇာတဓာတုက္ခောဘဿ ဝါ ရောဒန္တဿ ဝါ အန္တောသီသေ မတ္ထလုင်္ဂတော ဂလိတွာ တာလုမတ္ထကဝိဝရေန ဩတရိတွာ နာသာပုဋေ ပူရေတွာ တိဋ္ဌန္တံ ဝါ ပဂ္ဃရန္တံ ဝါ ပူတိ အသုစိ ပိစ္ဆိလံ။

လသိကာ အဋ္ဌိသန္ဓီနံ အဗ္ဘဉ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနံ အသီတိသတသန္ဓီနံ အဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ ပိစ္ဆိလကုဏပံ။

မုတ္တံ အာဟာရဥတုဝသေန ဝတ္ထိပုဋဗ္ဘန္တရေ ဌိတာ အာပေါဓာတု။

မတ္ထလုင်္ဂံ သီသကဋာဟဗ္ဘန္တရေ စတ္တာရော သိဗ္ဗိနိမဂ္ဂေ နိဿာယ ဌိတော စတုပိဏ္ဍသမောဓာနော မိဉ္ဇရာသိ။

စက္ခာယတနာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဒွါဒသာယတနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အာယတနတော၊ အာယာနံ တနနတော၊ အာယတဿ စ နယနတော အာယတနံ။ စက္ခုရူပါဒီသု ဟိ တံတံဒွါရာရမ္မဏာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သေန သေန အနုဘဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အာယတန္တိ ဥဋ္ဌဟန္တိ ဃဋန္တိ၊ ဝါယမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ စ ပန အာယဘူတေ ဓမ္မေ ဧတာနိ တနောန္တိ၊ ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဝတ္တံ အတီဝ အာယတံ သံသာရဒုက္ခံ ယာဝ န နိဝတ္တတိ၊ တာဝ နယန္တိ၊ ပဝတ္တယန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အပိစ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာကရဋ္ဌေန သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ ¶ ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣဿရာယတနံ ဝါသုဒေဝါယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝါသဋ္ဌာနံ ‘‘အာယတန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ၊ သေဝန္တိ နံ ဝိဟင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၈) သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတြ တတြေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပါပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၀၂၊ ၅။၂၃) ကာရဏံ။ စက္ခုအာဒီသု စာပိ တေ တေ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ နိဝသန္တိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ စက္ခာဒယော နေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ ¶ ၊ စက္ခာဒီသု စ တေ အာကိဏ္ဏာ တန္နိဿယတ္တာ တဒါရမ္မဏတ္တာ စာတိ စက္ခာဒယော စ နေသံ အာကရော၊ တတ္ထ တတ္ထ ¶ ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏဝသေန သမောသရဏတော စက္ခာဒယော စ နေသံ သမောသရဏဋ္ဌာနံ၊ တံနိဿယာရမ္မဏဘာဝေန တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတော စက္ခာဒယော စ နေသံ သဉ္ဇာတိဒေသော၊ စက္ခာဒီနံ အဘာဝေ အဘာဝတော စက္ခာဒယော စ နေသံ ကာရဏန္တိ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန စက္ခု စ တံ အာယတနဉ္စာတိ စက္ခာယတနံ။ ဧဝံ သေသာနိပိ။

စက္ခုဓာတာဒီနိ အဋ္ဌာရသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အဋ္ဌာရသဓာတုဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စက္ခာဒီသု ဧကေကော ဓမ္မော ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဒဟတိ၊ ဓီယတေ၊ ဝိဓာနံ ဝိဓီယတေ၊ ဧတာယ၊ ဧတ္ထ ဝါ ဓီယတီတိ ဓာတု။ လောကိယာ ဟိ ဓာတုယော ကာရဏဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာ ဟုတွာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော ဝိယ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိံ၊ အနေကပ္ပကာရံ သံသာရဒုက္ခံ ဝိဒဟန္တိ။ ဘာရဟာရေဟိ စ ဘာရော ဝိယ သတ္တေဟိ ဓီယန္တေ၊ ဓာရီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဝိဓာနမတ္တမေဝ စေတာ အဝသဝတ္တနတော။ ဧတာဟိ စ ကရဏဘူတာဟိ သံသာရဒုက္ခံ သတ္တေဟိ အနုဝိဓီယတိ။ တထာဝိဟိတဉ္စေတံ ဧတာသွေဝ ဓီယတိ၊ ဌပီယတီတိ အတ္ထော။ အပိစ ယထာ တိတ္ထိယာနံ အတ္တာ နာမ သဘာဝတော နတ္ထိ၊ န ဧဝမေတာ။ ဧတာ ပန အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓာတုယော။ ယထာ စ လောကေ ဝိစိတ္တာ ဟရိတာလမနောသိလာဒယော သေလာဝယဝါ ဓာတုယောတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမေတာပိ ဓာတုယော ဝိယာတိ ဓာတုယော။ ဝိစိတ္တာ ဟေတာ ဉာဏနေယျာဝယဝါတိ။ ယထာ ဝါ သရီရသင်္ခါတဿ သမုဒါယဿ အဝယဝဘူတေသု ရသသောဏိတာဒီသု အညမညဝိသဘာဂလက္ခဏပရိစ္ဆိန္နေသု ဓာတုသမညာ၊ ဧဝမေဝေတေသုပိ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ခါတဿ အတ္တဘာဝဿ အဝယဝေသု ဓာတုသမညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညမညဝိသဘာဂလက္ခဏပရိစ္ဆိန္နာ ဟေတေ စက္ခာဒယောတိ။ အပိစ ဓာတူတိ နိဇ္ဇီဝမတ္တဿေတံ အဓိဝစနံ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘ဆဓာတုရော အယံ ဘိက္ခု ပုရိသော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၄၃-၃၄၄) ဇီဝသညာသမူဟနနတ္ထံ ဓာတုဒေသနံ အကာသီတိ။ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန စက္ခု စ တံ ဓာတု စာတိ စက္ခုဓာတု။ ဧဝံ သေသာပိ။ မနောဓာတူတိ စ တိဿော မနောဓာတုယော။ ဓမ္မဓာတူတိ ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာ သောဠသ သုခုမရူပါနိ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဆသတ္တတိ မနောဝိညာဏဓာတုယော။

စက္ခုန္ဒြိယာဒီနိ ¶ ¶ ဗာဝီသတိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဗာဝီသတိန္ဒြိယဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စက္ခုမေဝ ဒဿနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ¶ ကာရေတီတိ စက္ခုန္ဒြိယံ။ သောတမေဝ သဝနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သောတိန္ဒြိယံ။ ဃာနမေဝ ဃာယနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဃာနိန္ဒြိယံ။ ဇိဝှာ ဧဝ သာယနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဇိဝှိန္ဒြိယံ။ ကာယော ဧဝ ဖုသနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ကာယိန္ဒြိယံ။ မနတေ ဣတိ မနော၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာဟု – နာလိယာ မိနမာနော ဝိယ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ မနတိ ဇာနာတီတိ မနော၊ တဒေဝ မနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ မနိန္ဒြိယံ။

ဇီဝန္တိ တေန တံသဟဇာတာ ဓမ္မာတိ ဇီဝိတံ၊ တဒေဝ အနုပါလနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တံ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဒုဝိဓံ။ သဗ္ဗကမ္မဇရူပသဟဇံ သဟဇရူပါနုပါလနံ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ သဗ္ဗစိတ္တသဟဇံ သဟဇအရူပါနုပါလနံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ။

ထီယတိ သင်္ဃာတံ ဂစ္ဆတိ ဧတိဿာ ဂဗ္ဘောတိ ဣတ္ထီ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီသု ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ နိယမတော ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ။

ပုံ-ဝုစ္စတိ နိရယော၊ ပုံ သင်္ခါတေ နိရယေ ရိသီယတိ ဟိံသီယတီတိ ပုရိသော၊ ပုရိသလိင်္ဂါဒီသု ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ နိယမတော ပုရိသဿေဝ ဣန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ။ ဒွီသုပေတေသု ဧကေကံ သဘာဝကဿ ဧကေကဿ ကမ္မဇရူပသဟဇံ ဟောတိ။

ကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ သုခံ၊ ကာယိကသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ သုခမေဝ ဣန္ဒြိယံ သုခိန္ဒြိယံ။

အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ ဒုက္ခံ၊ ကာယိကအသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ ဒုက္ခမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ။

ပီတိသောမနဿယောဂတော သောဘနံ မနော အဿာတိ သုမနော၊ သုမနဿ ဘာဝေါ သောမနဿံ၊ စေတသိကသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ သောမနဿမေဝ ဣန္ဒြိယံ သောမနဿိန္ဒြိယံ။

ဒေါမနဿယောဂတော ဒုဋ္ဌု မနော အဿာတိ၊ ဟီနဝေဒနတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ မနော အဿာတိ ဒုမ္မနော၊ ဒုမ္မနဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ၊ စေတသိကအသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ ဒေါမနဿမေဝ ¶ ဣန္ဒြိယံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ။ သုခဒုက္ခာကာရပဝတ္တိံ ဥပေက္ခတိ မဇ္ဈတ္တာကာရသဏ္ဌိတတ္တာ တေနာကာရေန ပဝတ္တတီတိ ဥပေက္ခာ၊ မဇ္ဈတ္တလက္ခဏေ ¶ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ ဥပေက္ခာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ဥပေက္ခိန္ဒြိယံ။

သဒ္ဒဟန္တိ ¶ ဧတာယ၊ သယံ ဝါ သဒ္ဒဟတိ၊ သဒ္ဒဟနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ သဒ္ဓါ၊ အဿဒ္ဓိယဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ၊ အဓိမောက္ခလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ သဒ္ဓါယေဝ ဣန္ဒြိယံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။

ဝီရဘာဝေါ ဝီရိယံ၊ ဝီရာနံ ဝါ ကမ္မံ၊ ဝိဓိနာ ဝါ နယေန ဤရယိတဗ္ဗံ ပဝတ္တယိတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ၊ ကောသဇ္ဇဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ၊ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ ဝီရိယမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဝီရိယိန္ဒြိယံ။

သရန္တိ တာယ၊ သယံ ဝါ သရတိ၊ သရဏမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ သတိ၊ မုဋ္ဌသစ္စဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ၊ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ သတိ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ သတိန္ဒြိယံ။

အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမ္မာ အာဓိယတိ ဌပေတီတိ သမာဓိ၊ ဝိက္ခေပဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ၊ အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ သမာဓိ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ သမာဓိန္ဒြိယံ။

‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အရိယသစ္စာနိ ပဇာနာတီတိ ပညာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ ပညာပနဝသေန ပညာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာယ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ၊ ဒဿနလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ ပညာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။

အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ အနညာတံ အမတံ ပဒံ စတုသစ္စဓမ္မမေဝ ဝါ ဇာနိဿာမီတိ ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒြိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏဿေတံ နာမံ။

ပဌမမဂ္ဂေန ဉာတံ မရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာ တေသံယေဝ တေန မဂ္ဂေန ဉာတာနံ စတုသစ္စဓမ္မာနမေဝ ¶ ဇာနနတော ဣန္ဒြိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အာဇာနနကံ ဣန္ဒြိယံ အညိန္ဒြိယံ။ သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ဆသု ဌာနေသု ဉာဏဿေတံ နာမံ။

အညာတာဝိနော စတုသစ္စေသု နိဋ္ဌိတဉာဏကိစ္စဿ ခီဏာသဝဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒြိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အညာတာဝိန္ဒြိယံ၊ အညာတာဝီနံ ဝါ စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတကိစ္စာနံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတာနံ ဓမ္မာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဣန္ဒဋ္ဌသာဓနေန အညာတာဝိန္ဒြိယံ။ အရဟတ္တဖလဉာဏဿေတံ နာမံ။ သဗ္ဗာနိပေတာနိ ¶ ယထာယောဂံ ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌေန ဣန္ဒဒေသိတဋ္ဌေန ဣန္ဒဒိဋ္ဌဋ္ဌေန ဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌေန ဣန္ဒဇုဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒြိယာနိ။ ဘဂဝါ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပရမိဿရိယဘာဝတော ဣန္ဒော၊ ကုသလာကုသလဉ္စ ကမ္မံ ကမ္မေသု ကဿစိ ဣဿရိယာဘာဝတော။ တေနေဝေတ္ထ ကမ္မဇနိတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ကုသလာကုသလကမ္မံ ဥလ္လိင်္ဂေန္တိ ¶ ၊ တေန စ သိဋ္ဌာနီတိ ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌေန ဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒြိယာနိ။ သဗ္ဗာနေဝ ပနေတာနိ ဘဂဝတာ မုနိန္ဒေန ယထာဘူတတော ပကာသိတာနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါနိ စာတိ ဣန္ဒဒေသိတဋ္ဌေန ဣန္ဒဒိဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒြိယာနိ။ တေနေဝ စ ဘဂဝတာ မုနိန္ဒေန ကာနိစိ ဂေါစရာသေဝနာယ၊ ကာနိစိ ဘာဝနာသေဝနာယ သေဝိတာနီတိ ဣန္ဒဇုဋ္ဌဋ္ဌေနပိ ဣန္ဒြိယာနိ။ အပိ စ အာဓိပစ္စသင်္ခါတေန ဣဿရိယဋ္ဌေနပိ ဧတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ စက္ခုဝိညာဏာဒိပဝတ္တိယဉှိ စက္ခာဒီနံ သိဒ္ဓမာဓိပစ္စံ တသ္မိံ တိက္ခေ တိက္ခတ္တာ မန္ဒေ စ မန္ဒတ္တာတိ။

ကာမဓာတုအာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဘဝပ္ပဘေဒဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန ယုတ္တာ ဓာတု ကာမဓာတု၊ ကာမသင်္ခါတာ ဝါ ဓာတု ကာမဓာတု။

ကာမံ ပဟာယ ရူပေန ယုတ္တာ ဓာတု ရူပဓာတု၊ ရူပသင်္ခါတာ ဝါ ဓာတု ရူပဓာတု။

ကာမဉ္စ ရူပဉ္စ ပဟာယ အရူပေန ယုတ္တာ ဓာတု အရူပဓာတု၊ အရူပသင်္ခါတာ ဝါ ဓာတု အရူပဓာတု။

တာ ဧဝ ဓာတုယော ပုန ဘဝပရိယာယေန ဝုတ္တာ။ ဘဝတီတိ ဟိ ဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ။ သညာယ ယုတ္တော ဘဝေါ သညာဘဝေါ၊ သညာသဟဂတော ဝါ ဘဝေါ သညာဘဝေါ၊ သညာ ဝါ ဧတ္ထ ဘဝေ အတ္ထီတိ သညာဘဝေါ။ သော ကာမဘဝေါ စ အသညာဘဝမုတ္တော ရူပဘဝေါ စ နေဝသညာနာသညာဘဝမုတ္တော အရူပဘဝေါ စ ဟောတိ။

န သညာဘဝေါ အသညာဘဝေါ၊ သော ရူပဘဝေကဒေသော။

ဩဠာရိကတ္တာဘာဝတော ¶ နေဝသညာ၊ သုခုမတ္တေန သမ္ဘဝတော နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ၊ တာယ ယုတ္တော ဘဝေါ နေဝသညာနာသညာဘဝေါ။ အထ ဝါ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝါ၊ သုခုမာယ စ ဘာဝါ နေဝသညာနာသညာ အသ္မိံ ဘဝေတိ နေဝသညာနာသညာဘဝေါ၊ သော အရူပဘဝေကဒေသော။

ဧကေန ရူပက္ခန္ဓေန ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ ဧကေန ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ ဧကဝေါကာရဘဝေါ၊ သော အသညဘဝေါဝ။

စတူဟိ အရူပက္ခန္ဓေဟိ ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ စတူဟိ ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ စတုဝေါကာရဘဝေါ ¶ ၊ သော အရူပဘဝေါ ဧဝ။

ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ ပဉ္စဟိ ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ၊ သော ကာမဘဝေါ စ ရူပဘဝေကဒေသော စ ဟောတိ။

၆။ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဈာနသမာပတ္တိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဈာနန္တိ ဣဓ ဗြဟ္မဝိဟာရမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ ပဌမံ ဈာနံ။ ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ ဒုတိယံ ဈာနံ။ သုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ ¶ တတိယံ ဈာနံ။ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ စတုတ္ထံ ဈာနံ။

မေဒတိ မေဇ္ဇတီတိ မေတ္တာ၊ သိနိယှတီတိ အတ္ထော။ မိတ္တေ ဝါ ဘဝါ၊ မိတ္တဿ ဝါ ဧသာ ပဝတ္တီတိ မေတ္တာ၊ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ မုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏေ စာဓိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ၊ စေတသော ဝိမုတ္တိ စေတောဝိမုတ္တိ၊ မေတ္တာ ဧဝ စေတောဝိမုတ္တိ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။

မောဒန္တိ တာယ တံသမင်္ဂိနော၊ သယံ ဝါ မောဒတိ၊ မောဒနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မုဒိတာ။ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိဗျာပါရပ္ပဟာနေန မဇ္ဈတ္တဘာဝူပဂမနေန စ ဥပေက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။ မေတ္တာဒယော တယော ဗြဟ္မဝိဟာရာ ပဌမာဒီဟိ တီဟိ ဈာနေဟိ ယုတ္တာ။ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော စတုတ္ထဇ္ဈာနေန ယုတ္တော။

ဖရဏဝသေန နတ္ထိ ဧတဿ အန္တောတိ အနန္တော။ အာကာသော အနန္တော အာကာသာနန္တော၊ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသော ¶ ။ အာကာသာနန္တောယေဝ အာကာသာနဉ္စံ၊ တံ အာကာသာနဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ ‘‘ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါ’’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ အာကာသာနဉ္စာယတနမေဝ သမာပတ္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိ။ ဖရဏဝသေန စ နတ္ထိ ဧတဿ အန္တောတိ အနန္တံ၊ တံ အာကာသာရမ္မဏံ ဝိညာဏံ။ အနန္တမေဝ အာနဉ္စံ၊ ဝိညာဏံ အာနဉ္စံ ‘‘ဝိညာဏာနဉ္စ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ ရုဠှိသဒ္ဒေါ။ တံ ဝိညာဏဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ ‘‘ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါ’’တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ နတ္ထိ ဧတဿ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ၊ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဿ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဿ ဘာဝေါ အာကိဉ္စညံ။ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏာဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ အာကိဉ္စညံ။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ¶ ဈာနဿ ‘‘ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါ’’တိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝတော၊ သုခုမာယ စ ဘာဝတော နေဝဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ သညာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညံ။ နေဝသညာနာသညဉ္စ တံ မနာယတနဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတ္တာ အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ အထ ဝါ ယာယမေတ္ထ သညာ သာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ၊ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ၊ နေဝသညာနာသညာ စ သာ သေသဓမ္မာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ အာကိဉ္စညာယတနာရမ္မဏာယ သမာပတ္တိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ န ကေဝလံ ဧတ္ထ သညာ ¶ ဧဒိသီ၊ အထ ခေါ ဝေဒနာပိ နေဝဝေဒနာ နာဝေဒနာ။ စိတ္တမ္ပိ နေဝစိတ္တံ နာစိတ္တံ။ ဖဿောပိ နေဝဖဿော နာဖဿော။ ဧသ နယော သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု။ သညာသီသေန ပနာယံ ဒေသနာ ကတာတိ။

အဝိဇ္ဇာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပူရေတုံ အယုတ္တဋ္ဌေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိ အဝိန္ဒိယံ နာမ၊ အလဒ္ဓဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တံ အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ တဗ္ဗိပရီတတော ကာယသုစရိတာဒိ ဝိန္ဒိယံ နာမ၊ တံ ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ခန္ဓာနံ ရာသဋ္ဌံ၊ အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ၊ ဓာတူနံ သုညဋ္ဌံ၊ ဣန္ဒြိယာနံ အဓိပတိယဋ္ဌံ၊ သစ္စာနံ တထဋ္ဌံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဒုက္ခာဒီနံ ပီဠနာဒိဝသေန ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ စတုဗ္ဗိဓံ အတ္ထံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိပိ အဝိဇ္ဇာ၊ အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ သဗ္ဗယောနိဂတိဘဝဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သတ္တေ ဇဝါပေတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနေသု ဣတ္ထိပုရိသာဒီသု ဇဝတိ၊ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ခန္ဓာဒီသု န ဇဝတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ အပိ စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ဆာဒနတောပိ အဝိဇ္ဇာ။ သင်္ခတမဘိသင်္ခရောန္တီတိ သင်္ခါရာ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ နမတီတိ နာမံ၊ နာမယတီတိ ဝါ နာမံ။ ရုပ္ပတီတိ ရူပံ။ အာယေ တနောတိ ¶ ၊ အာယတဉ္စ နယတီတိ အာယတနံ။ ဖုသတီတိ ဖဿော။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ ပရိတဿတီတိ တဏှာ။ ဥပါဒိယတိ ဘုသံ ဂဏှာတီတိ ဥပါဒါနံ။ ဘဝတိ၊ ဘာဝယတီတိ ဝါ ဘဝေါ။ ဇနနံ ဇာတိ။ ဇီရဏံ ¶ ဇရာ။ မရန္တိ ဧတေနာတိ မရဏံ။

၇။ ဒုက္ခာဒီနိ အဋ္ဌသတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ စတုသစ္စယောဇနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ‘‘ဒုက္ခံ အဘိညေယျ’’န္တိအာဒီသု ဟိ ဆန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန စတုဝီသတိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ‘‘စက္ခု ဇရာမရဏ’’န္တိ ပေယျာလေ ‘‘စက္ခု အဘိညေယျံ သောတံ အဘိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘ဇာတိ အဘိညေယျာ’’တိ ပရိယောသာနေန ပဉ္စနဝုတာဓိကေန ဝိဿဇ္ဇနသတေန ယောဇေတွာ ဝုတ္တာနိ။ ပဉ္စနဝုတာဓိကံ စတုက္ကသတံ ဟောတိ၊ တေသံ စတုက္ကာနံ ဝသေန အသီတိအဓိကာနိ သတ္တ ဝိဿဇ္ဇနသတာနိ။ ‘‘ဇရာမရဏံ အဘိညေယျ’’န္တိအာဒိကေ စတုက္ကေ ‘‘စတ္တာရိ ဝိဿဇ္ဇနာနီ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗာနိ အဋ္ဌ စ သတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထ စ တဿ တဿ ဓမ္မဿ ပဓာနဘူတော ပစ္စယော သမုဒယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ သုညံ နိဗ္ဗာနံ နိရောဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ လောကုတ္တရိန္ဒြိယာနံ ဧတ္ထ အဘာဝံ သန္ဓာယ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယနိရောဓောတိအာဒိ ယုဇ္ဇတိ ¶ ။ နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိ စ သဗ္ဗတ္ထ အရိယမဂ္ဂေါ ဧဝ။ ဧဝဉှိ ဝုစ္စမာနေ ဖလေပိ မဂ္ဂဝေါဟာရသမ္ဘဝတော အညိန္ဒြိယအညာတာဝိန္ဒြိယာနမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပုန ဒုက္ခာဒီနံ ပရိညဋ္ဌာဒိဝသေန အဋ္ဌသတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ၊ ပုန ဒုက္ခာဒီနံ ပရိညာပဋိဝေဓဋ္ဌာဒိဝသေန အဋ္ဌသတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပရိညာ စ သာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဋိဝေဓော စာတိ ပရိညာပဋိဝေဓော။ ပရိညာပဋိဝေဓောဝ အတ္ထော ပရိညာပဋိဝေဓဋ္ဌော။

၈။ ပုန တာနေဝ ဒုက္ခာဒီနိ ဇရာမရဏပရိယန္တာနိ ဒွိအဓိကာနိ ဒွေ ပဒသတာနိ သမုဒယာဒီဟိ သတ္တဟိ သတ္တဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတွာ ဒွိအဓိကာနံ ဒွိန္နံ အဋ္ဌကသတာနံ ဝသေန သဟဿဉ္စ ဆ စ သတာနိ သောဠသ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ပဓာနဘူတော ပစ္စယော သမုဒယော၊ တဿ နိရောဓော သမုဒယနိရောဓော။ ဆန္ဒော ဧဝ ရာဂေါ ဆန္ဒရာဂေါ၊ ဒုက္ခေ သုခသညာယ ဒုက္ခဿ ဆန္ဒရာဂေါ၊ တဿ နိရောဓော ဆန္ဒရာဂနိရောဓော။ ဒုက္ခံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သုခံ သောမနဿံ ဒုက္ခဿ အဿာဒေါ။ ဒုက္ခဿ အနိစ္စတာ ဒုက္ခဿ ဝိပရိဏာမဓမ္မတာ ဒုက္ခဿ အာဒီနဝေါ။ ဒုက္ခေ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ဒုက္ခဿ နိဿရဏံ။ ‘‘ယံ ခေါ ပန ကိဉ္စိ ဘူတံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ နိရောဓော တဿ နိဿရဏ’’န္တိ ¶ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၄) ဝစနတော နိဗ္ဗာနမေဝ ဒုက္ခဿ နိဿရဏံ။ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓော သမုဒယနိရောဓော ဆန္ဒရာဂနိရောဓော ဒုက္ခဿ နိဿရဏ’’န္တိ နာနာသင်္ခတပဋိပက္ခဝသေန နာနာပရိယာယဝစနေဟိ စတူသု ဌာနေသု နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တန္တိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘အာဟာရသမုဒယာ ဒုက္ခသမုဒယော အာဟာရနိရောဓာ ဒုက္ခနိရောဓော သရသဝသေန သမုဒယနိရောဓော၊ အထ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန သမုဒယနိရောဓော သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ ဆန္ဒရာဂနိရောဓော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝဉ္စ ဝုစ္စမာနေ လောကုတ္တရိန္ဒြိယာနံ အဝိပဿနူပဂတ္တာ န သဗ္ဗသာဓာရဏံ ဟောတီတိ ပဌမံ ဝုတ္တနယောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ လောကုတ္တရိန္ဒြိယေသု ဟိ ဆန္ဒရာဂါဘာဝတောယေဝ ဆန္ဒရာဂနိရောဓောတိ ယုဇ္ဇတိ။ သရီရေ ဆန္ဒရာဂေနေဝ သရီရေကဒေသေသု ကေသာဒီသုပိ ဆန္ဒရာဂေါ ကတောဝ ဟောတိ၊ ဇရာမရဏဝန္တေသု ဆန္ဒရာဂေနေဝ ဇရာမရဏေသုပိ ဆန္ဒရာဂေါ ကတောဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အဿာဒါဒီနဝါပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပုန ဒုက္ခာဒီနိ ဇရာမရဏပရိယန္တာနိ ဒွိအဓိကာနိ ဒွေ ပဒသတာနိ သမုဒယာဒီဟိ ဆဟိ ဆဟိ ¶ ပဒေဟိ ယောဇေတွာ ဒွိအဓိကာနံ ဒွိန္နံ သတ္တကသတာနံ ဝသေန နယသဟဿဉ္စ စတ္တာရိ စ သတာနိ စုဒ္ဒသ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။

၉။ ဣဒါနိ ရူပါဒီနိ ဇရာမရဏပရိယန္တာနိ ဧကာဓိကာနိ ဒွေ ပဒသတာနိ သတ္တဟိ အနုပဿနာဟိ ယောဇေတွာ နိဒ္ဒိသိတုံ ပဌမံ တာဝ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော သတ္တ အနုပဿနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တာနိ သဗ္ဗာနိ သတ္တဟိ သုဒ္ဓိကအနုပဿနာဝိဿဇ္ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ သဟဿဉ္စ စတ္တာရိ စ သတာနိ စုဒ္ဒသ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။ အနိစ္စန္တိ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ သာ နိစ္စသညာပဋိပက္ခာ။ ဒုက္ခန္တိ အနုပဿနာ ဒုက္ခာနုပဿနာ။ သာ သုခသညာပဋိပက္ခာ။ အနတ္တာတိ အနုပဿနာ အနတ္တာနုပဿနာ။ သာ အတ္တသညာပဋိပက္ခာ။ တိဿန္နံ အနုပဿနာနံ ပရိပူရတ္တာ နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ နိဗ္ဗိဒါ၊ နိဗ္ဗိဒါ စ သာ အနုပဿနာ စာတိ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ။ သာ နန္ဒိပဋိပက္ခာ။ စတဿန္နံ အနုပဿနာနံ ပရိပူရတ္တာ ဝိရဇ္ဇတီတိ ဝိရာဂေါ၊ ဝိရာဂေါ စ သော အနုပဿနာ စာတိ ဝိရာဂါနုပဿနာ။ သာ ရာဂပဋိပက္ခာ။ ပဉ္စန္နံ အနုပဿနာနံ ပရိပူရတ္တာ ရာဂံ နိရောဓေတီတိ နိရောဓော၊ နိရောဓော စ သော အနုပဿနာ စာတိ နိရောဓာနုပဿနာ။ သာ သမုဒယပဋိပက္ခာ။ ဆန္နံ အနုပဿနာနံ ပရိပူရတ္တာ ပဋိနိဿဇ္ဇတီတိ ¶ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ သော အနုပဿနာ စာတိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ သာ အာဒါနပဋိပက္ခာ။ လောကုတ္တရိန္ဒြိယာနံ အသတိပိ ဝိပဿနူပဂတ္တေ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၁) ဝစနတော တေသမ္ပိ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တတ္တာ တတ္ထ နိစ္စသုခတ္တသညာနံ နန္ဒိယာ ရာဂဿ စ အဘာဝါ နိရောဓဝန္တာနီတိ အနုပဿနတော ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂသမ္ဘဝတော စ တေဟိပိ သတ္တ အနုပဿနာ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဇရာမရဏဝန္တေသု အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌေသု ဇရာမရဏမ္ပိ အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ၊ ဇရာမရဏဝန္တေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော ဇရာမရဏေ နိဗ္ဗိန္နော စ ဝိရတ္တော စ ဟောတိ၊ ဇရာမရဏဝန္တေသု နိရောဓတော ဒိဋ္ဌေသု ဇရာမရဏမ္ပိ နိရောဓတော ဒိဋ္ဌံ ¶ နာမ ဟောတိ၊ ဇရာမရဏဝန္တေသု ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော ဇရာမရဏံ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တောဝ ဟောတီတိ ဇရာမရဏေဟိ သတ္တ အနုပဿနာ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၀။ ဣဒါနိ အာဒီနဝဉာဏဿ ဝတ္ထုဘူတာနံ ဥပ္ပာဒါဒီနံ ပဉ္စန္နံ အာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဥပ္ပာဒါဒီနိ တေသံ ဝေဝစနာနိ ပဉ္စဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ၊ သန္တိပဒဉာဏဿ ¶ တပ္ပဋိပက္ခာရမ္မဏဝသေန အနုပ္ပာဒါဒီနိ ပဉ္စဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ၊ ပုန တာနေဝ ဥပ္ပာဒါနုပ္ပာဒါဒီနိ ပဒါနိ ယုဂဠကဝသေန ယောဇေတွာ တိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ နယေဝ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒေါတိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိ။ ပဝတ္တန္တိ တထာဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ ယောဂါဝစရဿ ဟိ သင်္ခါရာ သသဏ္ဌာနာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ နိမိတ္တန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ အာယူဟနာတိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ တဉှိ အဘိသင်္ခရဏဋ္ဌေန အာယူဟနာတိ ဝုစ္စတိ။

ပဋိသန္ဓီတိ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိ။ သာ ဟိ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာနတော ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဂတီတိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ သာ ဟိ ဂန္တဗ္ဗတော ဂတီတိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗတ္တီတိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တီတိ ‘‘သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၂) ဧဝံ ဝုတ္တာ ဝိပါကပဝတ္တိ။ ဇာတီတိ ဇနနံ။ တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ယေ ယေ ခန္ဓာ ပါတုဘဝန္တိ၊ တေသံ တေသံ ပဌမံ ¶ ပါတုဘာဝေါ။ ဇရာတိ ဇီရဏံ။ သာ ဒုဝိဓာ ဌိတညထတ္တလက္ခဏသင်္ခါတံ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတော သန္တတိယံ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓာနံ ပုရာဏဘာဝေါ စ။ သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ ဗျာဓီတိ ဓာတုက္ခောဘပစ္စယသမုဋ္ဌိတော ပိတ္တသေမှဝါတသန္နိပါတဥတုဝိပရိဏာမဝိသမပရိဟာရဥပက္ကမကမ္မဝိပါကဝသေန အဋ္ဌဝိဓော အာဗာဓော။ ဝိဝိဓံ ဒုက္ခံ အာဒဟတိ ဝိဒဟတီတိ ဗျာဓိ၊ ဗျာဓယတိ တာပေတိ၊ ကမ္ပယတီတိ ဝါ ဗျာဓိ။ မရဏန္တိ မရန္တိ ဧတေနာတိ မရဏံ။ တံ ဒုဝိဓံ ဝယလက္ခဏသင်္ခါတံ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေါ စ။ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။

သောကောတိ သောစနံ။ ဉာတိဘောဂရောဂသီလဒိဋ္ဌိဗျသနေဟိ ဖုဋ္ဌဿ စိတ္တသန္တာပေါ။ ပရိဒေဝေါတိ ပရိဒေဝနံ။ ဉာတိဗျသနာဒီဟိယေဝ ဖုဋ္ဌဿ ဝစီပလာပေါ။ ဥပါယာသောတိ ဘုသော အာယာသော။ ဉာတိဗျသနာဒီဟိယေဝ ဖုဋ္ဌဿ အဓိမတ္တစေတောဒုက္ခပ္ပဘာဝိတော ဒေါသောယေဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပာဒါဒယော ပဉ္စေဝ အာဒီနဝဉာဏဿ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တာ၊ သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဟိ ဥပ္ပာဒဿ၊ ‘‘ဇာတီ’’တိ ပဋိသန္ဓိယာ ဝေဝစနံ၊ ‘‘ဂတိ ဥပပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ၊ ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ။ အနုပ္ပာဒါဒိဝစနေဟိ ပန နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တံ။

ပုန ¶ တာနေဝ ဥပ္ပာဒါနုပ္ပာဒါဒီနိ သဋ္ဌိ ပဒါနိ ဒုက္ခသုခပဒေဟိ ယောဇေတွာ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ၊ ဘယခေမပဒေဟိ ယောဇေတွာ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ၊ သာမိသနိရာမိသပဒေဟိ ¶ ယောဇေတွာ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ၊ သင်္ခါရနိဗ္ဗာနပဒေဟိ ယောဇေတွာ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဒုက္ခန္တိ အနိစ္စတ္တာ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခပဋိပက္ခတော သုခံ။ ယံ ဒုက္ခံ၊ တံ ဘယံ။ ဘယပဋိပက္ခတော ခေမံ။ ယံ ဘယံ၊ တံ ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသေဟိ အဝိပ္ပမုတ္တတ္တာ သာမိသံ။ သာမိသပဋိပက္ခတော နိရာမိသံ။ ယံ သာမိသံ၊ တံ သင်္ခါရမတ္တမေဝ။ သင်္ခါရပဋိပက္ခတော သန္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခါရာ ဟိ အာဒိတ္တာ၊ နိဗ္ဗာနံ သန္တန္တိ။ ဒုက္ခာကာရေန ဘယာကာရေန သာမိသာကာရေန သင်္ခါရာကာရေနာတိ ဧဝံ တေန တေန အာကာရေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ တထာ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

၁၁။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌာဒီနိ ဧကတိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဓမ္မာ ¶ အာဒိတော ပဘုတိ ဥပ္ပာဒနတ္ထံ ပရိဂ္ဂယှန္တေ ဣတိ ပရိဂ္ဂဟာ၊ တေသံ သဘာဝေါ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ တေသံယေဝ အညမညပရိဝါရဘာဝေန ပရိဝါရဋ္ဌော။ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိပူရဋ္ဌော။ တေသံယေဝ သမာဓိဝသေန ဧကာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟမပေက္ခိတွာ ဧကဂ္ဂဋ္ဌော။ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝမပေက္ခိတွာ အဝိက္ခေပဋ္ဌော။ ဝီရိယဝသေန ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ သမာဓိဝသေန ဥဒကေန နှာနီယစုဏ္ဏာနံ ဝိယ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာ အဝိသာရဋ္ဌော။ သမာဓိယောဂေန အလုလိတတ္တာ အနာဝိလဋ္ဌော။ အဝိကမ္ပိတတ္တာ အနိဉ္ဇနဋ္ဌော။ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနဝသေနာတိ သမာဓိယောဂေန စ ဧကာရမ္မဏေ ဘုသံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန စ။ ဌိတဋ္ဌောတိ အာရမ္မဏေ နိစ္စလဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌော။ တဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ အာလမ္ဗနဘာဝေန အာရမ္မဏဋ္ဌော။ တတ္ထေဝ နိကာမစာရဘာဝေန ဂေါစရဋ္ဌော။ နိဿရဏပဟာနဘာဝေန နိဗ္ဗာနဿ ပဟာနဋ္ဌော။ ကိလေသပရိစ္စာဂဝသေန အရိယမဂ္ဂဿ ပရိစ္စာဂဋ္ဌော။ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ နိမိတ္တပဝတ္တေဟိ နိဝတ္တနဝသေန နိဝတ္တနဋ္ဌော။ နိဗ္ဗုတတ္တာ သန္တဋ္ဌော။ အတပ္ပကတ္တာ ဥတ္တမတ္တာ စ ပဏီတဋ္ဌော။ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ၊ အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တဋ္ဌော။ အာသဝါနံ အဝိသယဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓတ္တာ အနာသဝဋ္ဌော။ ကိလေသကန္တာရသံသာရကန္တာရာတိက္ကမနေန တရဏဋ္ဌော။ သင်္ခါရနိမိတ္တာဘာဝေန အနိမိတ္တဋ္ဌော။ တဏှာပဏိဓိအဘာဝေန အပ္ပဏိဟိတဋ္ဌော။ အတ္တသာရာဘာဝေန သုညတဋ္ဌော။ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသတာယ၊ သမထဝိပဿနာနံ ဧကရသတာယ ဝါ ဧကရသဋ္ဌော။ သမထဝိပဿနာနံ အညမညံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌော။ တေသံယေဝ ယုဂနဒ္ဓဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂဿ သင်္ခါရတော နိဂ္ဂမနေ ¶ နိယျာနဋ္ဌော။ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပနေန ဟေတုဋ္ဌော။ နိဗ္ဗာနပစ္စက္ခကရဏေန ဒဿနဋ္ဌော။ အဓိပတိဘာဝေန အာဓိပတေယျဋ္ဌောတိ။

၁၂။ သမထာဒီနိ စတ္တာရိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သမထဝိပဿနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အနိစ္စာဒိဝသေန အနု အနု ပဿနတော အနုပဿနဋ္ဌော။ ယုဂနဒ္ဓဿ သမထဝိပဿနာဒွယဿ ဧကရသဘာဝေန ¶ အနတိဝတ္တနဋ္ဌော။ သိက္ခာဒီနိ နဝ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သိက္ခာ ¶ ။ တဿာ သမာဒါတဗ္ဗတော သမာဒါနဋ္ဌော။ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဂဟိတဿ အာရမ္မဏဿ ဘာဝနာပဝတ္တိဋ္ဌာနတ္တာ ဂေါစရဋ္ဌာနတ္တာ စ ဂေါစရဋ္ဌော။ သမထကာလေ ဝိပဿနာကာလေ ဝါ ကောသဇ္ဇဝသေန လီနဿ စိတ္တဿ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန ဥဿာဟနဋ္ဌော ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ဥဒ္ဓတဿ စိတ္တဿ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန သန္နိသီဒါပနဋ္ဌော နိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ ဥဘော ဝိသုဒ္ဓါနန္တိ ဥဘတော ဝိသုဒ္ဓါနံ၊ လီနုဒ္ဓတပက္ခတော နိဝါရေတွာ ဝိသုဒ္ဓါနံ စိတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ မဇ္ဈိမဘာဝေ ဌိတာနံ သန္တတိဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ စိတ္တာနံ ဝသေန ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဿာဟနသန္နိသီဒါပနေသု သဗျာပါရာဘာဝေါ အဇ္ဈုပေက္ခနဋ္ဌော။ သမပ္ပဝတ္တဿ စိတ္တဿ ဝသေန ဘာဝနာ ဝိသေသာဓိဂမဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂပါတုဘာဝဝသေန ဥတ္တရိပဋိဝေဓဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂသိဒ္ဓစတုသစ္စပဋိဝေဓဝသေန သစ္စာဘိသမယဋ္ဌော။ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌော။ သာ ဟိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလံ နိရောဓသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။

သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ ပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဣန္ဒြိယဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တာနိ။ အဓိမောက္ခဋ္ဌောတိ အဓိမုစ္စနဋ္ဌော။ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌော။ ဒဿနဋ္ဌောတိ သဘာဝပေက္ခနဋ္ဌော။ သဒ္ဓါဗလာဒီနိ ပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဗလဋ္ဌဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အကမ္ပိယဋ္ဌေန သဒ္ဓါဝ ဗလန္တိ သဒ္ဓါဗလံ။ အဿဒ္ဓိယေတိ အဿဒ္ဓိယေန။ အဿဒ္ဓိယန္တိ စ သဒ္ဓါပဋိပက္ခဘူတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ အကမ္ပိယဋ္ဌောတိ အကမ္ပေတဗ္ဗဋ္ဌော၊ ကမ္ပေတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။ ကောသဇ္ဇေတိ ကုသီတဘာဝသင်္ခါတေန ထိနမိဒ္ဓေန။ ပမာဒေတိ သတိပဋိပက္ခေန စိတ္တုပ္ပာဒေန။ ဥဒ္ဓစ္စေတိ အဝူပသမသင်္ခါတေန ဥဒ္ဓစ္စေန။ အဝိဇ္ဇာယာတိ မောဟေန။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနိ သတ္တ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဗုဇ္ဈနကဿ အင်္ဂေါ ¶ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ပသတ္ထော သုန္ဒရော စ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ သတိယေဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဓမ္မေ ဝိစိနာတီတိ ဓမ္မဝိစယော။ ပညာယေတံ နာမံ။ ပဝိစယဋ္ဌောတိ ဝိစာရဋ္ဌော။ ပီနယတီတိ ပီတိ။ ဖရဏဋ္ဌောတိ ဝိသရဏဋ္ဌော။ ပဿမ္ဘနံ ပဿဒ္ဓိ ¶ ။ ဥပသမဋ္ဌောတိ နိဒ္ဒရထဋ္ဌော။ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ၊ သမံ ပေက္ခတိ အပက္ခပတိတာဝ ဟုတွာ ပေက္ခတီတိ အတ္ထော။ သာ ဣဓ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာတိပိ တဿာ နာမံ။ သမဝါဟိတလက္ခဏတ္တာ ပဋိသင်္ခါနဋ္ဌော။

သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ မဂ္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သမ္မာ ပဿတိ၊ သမ္မာ ဝါ တာယ ပဿန္တိ၊ ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝါ ဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ တဿာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ သမ္မာ သင်္ကပ္ပေတိ၊ သမ္မာ ဝါ တေန သင်္ကပ္ပေန္တိ၊ ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ သင်္ကပ္ပောတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ အဘိရောပနဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ အာရမ္မဏာရောပနဋ္ဌော။ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနဋ္ဌောတိပိ ပါဌော။ သမ္မာ ဝဒတိ ¶ ၊ သမ္မာ ဝါ တာယ ဝဒန္တိ၊ ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝါ ဝါစာတိ သမ္မာဝါစာ။ မိစ္ဆာဝါစာဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ စတုဗ္ဗိဓဝစီသံဝရပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ သမ္မာ ကရောတိ၊ သမ္မာ ဝါ တေန ကရောန္တိ၊ ပသတ္ထံ သုန္ဒရံ ဝါ ကမ္မန္တိ သမ္မာကမ္မံ၊ သမ္မာကမ္မမေဝ သမ္မာကမ္မန္တော။ မိစ္ဆာကမ္မန္တဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ တိဝိဓကာယသံဝရသမုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ သမ္မာ အာဇီဝတိ၊ သမ္မာ ဝါ တေန အာဇီဝန္တိ၊ ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ အာဇီဝေါတိ သမ္မာအာဇီဝေါ။ မိစ္ဆာဇီဝဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ ဝေါဒါနဋ္ဌောတိ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌော။ သမ္မာ ဝါယမတိ၊ သမ္မာ ဝါ တေန ဝါယမန္တိ၊ ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ ဝါယာမောတိ သမ္မာဝါယာမော။ သမ္မာ သရတိ၊ သမ္မာ ဝါ တာယ သရန္တိ၊ ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝါ သတီတိ သမ္မာသတိ။ သမ္မာ သမာဓိယတိ၊ သမ္မာ ဝါ တေန သမာဓိယန္တိ၊ ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ သမာဓီတိ သမ္မာသမာဓိ။

၁၃။ ဣန္ဒြိယာဒီနိ ဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ရာသိကတွာ အနုပုဗ္ဗပဋိပါဋိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌောတိ ဣန္ဒဋ္ဌကရဏဝသေန အဓိပတိအတ္ထော။ အကမ္ပိယဋ္ဌောတိ ပဋိပက္ခေဟိ ကမ္ပေတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌော။ နိယျာနဋ္ဌောတိ လောကိယလောကုတ္တရာနမ္ပိ ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော။ ဟေတုဋ္ဌောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌာဒီနံ ပဟာနာယ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒယော ဟေတူတိ ဝါ သဗ္ဗေပိ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒယော နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကဟေတူတိ ဝါ ဟေတုဋ္ဌော။ သတိပဋ္ဌာနေသု အာရမ္မဏေသု ¶ ဩက္ခန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဥပဋ္ဌာနတော ဥပဋ္ဌာနံ၊ သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု ပနဿာ အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တာကာရဂဟဏဝသေ ¶ သုဘသုခနိစ္စတ္တသညာပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန စ ပဝတ္တိတော စတုဓာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ ဧတာနိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကာယေဝ သတိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။

သမ္မပ္ပဓာနေသု ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ ပဓာနံ၊ သောဘနံ ပဓာနံ သမ္မပ္ပဓာနံ။ သမ္မာ ဝါ ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ သမ္မပ္ပဓာနံ၊ သောဘနံ ဝါ တံ ကိလေသဝိရူပတ္တဝိရဟတော ပဓာနဉ္စ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒကတ္တေန သေဋ္ဌဘာဝါဝဟနတော ပဓာနဘာဝကရဏတော ဝါ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနဉ္စ အကုသလကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာနုပ္ပတ္တိဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တိတော ပနဿ စတုဓာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ ဧတာနိပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဝီရိယံ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ ပဒဟနဋ္ဌောတိ ဥဿာဟနဋ္ဌော။ ပဓာနဋ္ဌောတိပိ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။

ဣဒ္ဓိပါဒါနန္တိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသု ဧကေကော ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ပဌမေနတ္ထေန ¶ ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ၊ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ။ ပါဒေါတိ ပတိဋ္ဌာ၊ အဓိဂမူပါယောတိ အတ္ထော။ တေန ဟိ ယသ္မာ ဥပရူပရိ ဝိသေသသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တိ၊ တသ္မာ ပါဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဧတေ ဆန္ဒာဒယော ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိပတိဝသေန နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန သဟေဝ လဗ္ဘန္တိ။ ဣဇ္ဈနဋ္ဌောတိ နိပ္ဖဇ္ဇနဋ္ဌော ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌော ဝါ။ သစ္စာနန္တိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ။ တထဋ္ဌောတိ ယထာသဘာဝဋ္ဌော။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာနိ။ ပယောဂါနန္တိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂပယောဂါနံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌောတိ စတုန္နံ အရိယဖလာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌော။ မဂ္ဂပယောဂေါ ဟိ ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဟောတိ နိဋ္ဌိတကိစ္စတ္တာ။ မဂ္ဂပယောဂါနံ ဖလောဒယေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ။ ဖလာနံ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌောတိ အရိယဖလာနံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပစ္စက္ခကရဏဋ္ဌော။ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာ ¶ ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ ဖလက္ခဏေ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ ဝါ။ ဝိတက္ကာဒီနိ ပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဈာနင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော၊ ဦဟနန္တိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိစရဏံ ဝိစာရော၊ အနုသဉ္စရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပဝိစာရဋ္ဌောတိ အနုမဇ္ဇနဋ္ဌော။ အဘိသန္ဒနဋ္ဌောတိ တေမနဋ္ဌော သမာဓိဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဋ္ဌော။

အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ပဉ္စဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ပကိဏ္ဏကဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပဉ္စဒွါရမနောဒွါရေသု ဘဝင်္ဂါရမ္မဏတော အညာရမ္မဏေ စိတ္တသန္တာနံ နမေန္တာနံ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌော။ ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနဋ္ဌော။ ပညာယ ပဇာနနဋ္ဌော။ သညာယ သဉ္ဇာနနဋ္ဌော။ သမာဓိဿ ဧကောဒဋ္ဌော။ ဒုတိယဇ္ဈာနသ္မိဉှိ သမာဓိ ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရုဠှတ္တာ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဝိရဟိတော ဝါ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ ဥဒေတီတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ သဗ္ဗောပိ ဝါ ကုသလသမာဓိ နီဝရဏာဒီနံ ဥဒ္ဓစ္စဿေဝ ဝါ ပဋိပက္ခတ္တာ တေဟိ အနဇ္ဈာရုဠှောတိ အဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဥဒေတီတိ ဝါ တေဟိ ဝိရဟိတောတိ အသဟာယော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ ဝါ ဧကောဒီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အဘိညာယ ဉာတဋ္ဌောတိ ဉာတပရိညာယ သဘာဝဇာနနဋ္ဌော။ ပရိညာယ တီရဏဋ္ဌောတိ တီရဏပရိညာယ အနိစ္စာဒိတော ဥပပရိက္ခဏဋ္ဌော။ ပဟာနဿ ပရိစ္စာဂဋ္ဌောတိ ပဟာနပရိညာယ ပဋိပက္ခပဇဟနဋ္ဌော။ သမပ္ပဝတ္တာယ ဘာဝနာယ ဧကရသဋ္ဌော။ ဖဿနဋ္ဌောတိ ဖုသနဋ္ဌော ဝိန္ဒနဋ္ဌော။ ပီဠာဘာရဝဟနာဒိနာ ခန္ဓဋ္ဌော။ သုညာဒိနာ ဓာတုဋ္ဌော။ သကသကမရိယာဒါယတနာဒိနာ အာယတနဋ္ဌော။ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတဝသေန သင်္ခတဋ္ဌော။ တဗ္ဗိပရီတေန အသင်္ခတဋ္ဌော။

၁၄။ စိတ္တဋ္ဌာဒီနိ ပဉ္စဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ စိတ္တသမ္ဗန္ဓေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စိတ္တဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏံ စိန္တေတီတိ စိတ္တံ၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ယံ ပနေတ္ထ ဇဝနံ ဟောတိ၊ တံ ဇဝနဝီထိဝသေန ¶ အတ္တနော သန္တာနံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ၊ ယံ ဝိပါကံ ဟောတိ၊ တံ ကမ္မကိလေသေဟိ စိတန္တိပိ စိတ္တံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ယထာနုရူပံ စိတ္တတာယ စိတ္တံ၊ စိတ္တကရဏတာယ စိတ္တံ၊ ယံ ဝဋ္ဋဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တံ သံသာရဒုက္ခံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ။ ဧဝံ အာရမ္မဏေ ¶ စိတ္တတာဒိတော စိတ္တဋ္ဌော။ စိတ္တုပ္ပာဒနေ ဖလုပ္ပာဒနေ ဝါ နာဿ အန္တရမတ္ထီတိ အနန္တရံ၊ အနန္တရဿ ဘာဝေါ အာနန္တရိယံ၊ စိတ္တဿ အာနန္တရိယံ စိတ္တာနန္တရိယံ၊ သော စိတ္တာနန္တရိယဋ္ဌော။ အရဟတော စုတိစိတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ ယဿ ကဿစိ သမနန္တရနိရုဒ္ဓဿ စိတ္တဿ အနန္တရစိတ္တုပ္ပာဒနေ သမတ္ထဘာဝေါ မဂ္ဂစိတ္တဿ အနန္တရံ ဖလုပ္ပာဒနေ သမတ္ထဘာဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တဿ ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ ဂေါတြဘုစိတ္တဿ ¶ နိမိတ္တတော၊ မဂ္ဂစိတ္တဿ နိမိတ္တပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဝိဝဋ္ဋနဋ္ဌောတိ တဿေဝ စိတ္တဒွယဿ ယထာဝုတ္တတော ဝုဋ္ဌိတဿ နိဗ္ဗာနေ ဝိဝဋ္ဋနဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဟေတုဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ ဟေတုပစ္စယဘူတာနံ နဝန္နံ ဟေတူနံ ဟေတုဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ပစ္စယဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနံ အနေကေသံ ပစ္စယာနံ ပစ္စယဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဝတ္ထုဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ ဝတ္ထုဘူတာနံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယဟဒယဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဘူမဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိဒေသဝသေန ကာမာဝစရာဒိဘူမိအတ္ထော။ စိတ္တဿ အာရမ္မဏဋ္ဌောတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏဋ္ဌော။ ပရိစိတဿာရမ္မဏဿ သဉ္စရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဂေါစရဋ္ဌော။ ဥပရိ ဝုတ္တဝိညာဏစရိယာဝသေန စရိယဋ္ဌော။ အထ ဝါ ပယောဂသမုဒါစာရဋ္ဌော စရိယဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဂမနာဘာဝေပိ ဒူရသန္တိကာရမ္မဏဂဟဏဝသေန ဂတဋ္ဌော။ အဘိနီဟာရဋ္ဌောတိ ဂဟိတာရမ္မဏတော အညာရမ္မဏမနသိကာရတ္ထံ စိတ္တဿ အဘိနီဟရဏဋ္ဌော။ စိတ္တဿ နိယျာနဋ္ဌောတိ မဂ္ဂစိတ္တဿ ဝဋ္ဋတော နိယျာနဋ္ဌော။ ‘‘နေက္ခမ္မံ ပဋိလဒ္ဓဿ ကာမစ္ဆန္ဒတော စိတ္တံ နိဿဋံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၄၊ ၁၉၁ ထောကံ ဝိသဒိသံ) နယေန စိတ္တဿ နိဿရဏဋ္ဌော။

၁၅။ ဧကတ္တာဒီနိ ဒွါစတ္တာလီသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဧကတ္တသမ္ဗန္ဓေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဧကတ္တေတိ အာရမ္မဏေကတ္တေ၊ ဧကာရမ္မဏေတိ အတ္ထော။ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ပက္ခန္ဒနဋ္ဌော။ ဒုတိယဇ္ဈာနဝသေန ပသီဒနဋ္ဌော။ တတိယဇ္ဈာနဝသေန သန္တိဋ္ဌနဋ္ဌော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန မုစ္စနဋ္ဌော။ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဧတံ သန္တန္တိ ပဿနဋ္ဌော။ ယာနီကတဋ္ဌာဒယော ပဉ္စ သမာဓိဿ ဝသီဘာဝဝိသေသာ။ ယာနီကတဋ္ဌောတိ ယုတ္တယာနသဒိသကတဋ္ဌော။ ဝတ္ထုကတဋ္ဌောတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ဝတ္ထု ဝိယ ကတဋ္ဌော။ အနုဋ္ဌိတဋ္ဌောတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတဋ္ဌော။ ပရိစိတဋ္ဌောတိ သမန္တတော စိတဋ္ဌော။ သုသမာရဒ္ဓဋ္ဌောတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓဋ္ဌော ¶ ၊ သုကတဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏဝသိတာဝသေန ဝါ ပဋိပါဋိယာ ပဉ္စ ပဒါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏဘာဝနာယ သိခါပ္ပတ္တကာလေ စိတ္တစေတသိကာနံ ပရိဂ္ဂဟပရိဝါရပရိပူရဋ္ဌော။ တေသံယေဝ သမ္မာ သမာဟိတတ္တာ ဧကာရမ္မဏေ သမောသရဏေန သမောဓာနဋ္ဌော။ တေသံယေဝ ဗလပ္ပတ္တိယာ အာရမ္မဏံ အဘိဘဝိတွာ ပတိဋ္ဌာနဝသေန အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌော။ သမထဿ ဝိပဿနာယ ဝါ အာဒိတော၊ အာဒရေန ဝါ သေဝနဝသေန အာသေဝနဋ္ဌော။ ဝဍ္ဎနဝသေန ဘာဝနဋ္ဌော ¶ ။ ပုနပ္ပုနံ ¶ ကရဏဝသေန ဗဟုလီကမ္မဋ္ဌော။ ဗဟုလီကတဿ သုဋ္ဌု သမုဋ္ဌိတဝသေန သုသမုဂ္ဂတဋ္ဌော။ သုသမုဂ္ဂတဿ ပစ္စနီကေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တိဝသေန အာရမ္မဏေ စ သုဋ္ဌု အဓိမုတ္တိဝသေန သုဝိမုတ္တဋ္ဌော။

ဗုဇ္ဈနဋ္ဌာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အနုဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ အနာဂါမိမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ပဋိဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ အရဟတ္တမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမ္ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဝိပဿနာဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဝါ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဒဿနမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အနုဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဘာဝနာမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ပဋိဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမ္ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ တဿ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဗောဓနာဒိကရဏေန ဗောဓနဋ္ဌာဒယော စတ္တာရော အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တာနံယေဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ‘‘ဗောဓော’’တိ လဒ္ဓနာမဿ ပုဂ္ဂလဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယာ နာမ။ တေသံ ယထာဝုတ္တာနံယေဝ ဗောဓိပက္ခိယဋ္ဌာဒယော စတ္တာရော အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပဿနာပညာဝသေန ဇောတနဋ္ဌော။ ကမတော စတုမဂ္ဂပညာဝသေန ဥဇ္ဇောတနာနုဇ္ဇောတနပဋိဇ္ဇောတနသဉ္ဇောတနဋ္ဌော။ ကမတော စတုမဂ္ဂပညာဝသေန ဝါ ဇောတနဋ္ဌာဒယော၊ ဖလပညာဝသေန သဉ္ဇောတနဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၆။ ပတာပနဋ္ဌာဒီနိ အဋ္ဌာရသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ပတာပေတိ ပဘာသေတိ ဝိရောစာပေတီတိ ပတာပနော၊ တဿ ပတာပနဋ္ဌော။ တဿေဝ အတိပဘဿရဘာဝေန သယံ ဝိရောစနဋ္ဌော။ ကိလေသာနံ ဝိသောသနေန သန္တာပနဋ္ဌော။ အမလနိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ အမလဋ္ဌော။ သမ္ပယုတ္တမလာဘာဝေန ဝိမလဋ္ဌော။ အာရမ္မဏကရဏမလာဘာဝေ ¶ နိမ္မလဋ္ဌော။ အထ ဝါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ အမလဋ္ဌော။ သကဒါဂါမိအနာဂါမိမဂ္ဂါနံ ဝိမလဋ္ဌော။ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ နိမ္မလဋ္ဌော။ အထ ဝါ သာဝကမဂ္ဂဿ အမလဋ္ဌော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓမဂ္ဂဿ ဝိမလဋ္ဌော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမဂ္ဂဿ နိမ္မလဋ္ဌော။ ကိလေသဝိသမာဘာဝေန သမဋ္ဌော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈၊ အ။ နိ။ ၃။၃၃၊ ၅။၂၀၀) ဝိယ ကိလေသပ္ပဟာနဋ္ဌေန သမယဋ္ဌော။ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏသင်္ခါတေသု ပဉ္စသု ဝိဝေကေသု သမုစ္ဆေဒဝိဝေကတ္တာ ဝိဝေကဋ္ဌော၊ ဝိနာဘာဝဋ္ဌော။ နိဿရဏဝိဝေကေ နိဗ္ဗာနေ စရဏတော ဝိဝေကစရိယဋ္ဌော။ ပဉ္စသု ဝိရာဂေသု သမုစ္ဆေဒဝိရာဂတ္တာ ¶ ဝိရာဂဋ္ဌော၊ ဝိရဇ္ဇနဋ္ဌော။ နိဿရဏဝိရာဂေ နိဗ္ဗာနေ စရဏတော ဝိရာဂစရိယဋ္ဌော။ ပဉ္စသု နိရောဓေသု သမုစ္ဆေဒနိရောဓတ္တာ နိရောဓဋ္ဌော။ ဒုက္ခနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ စရဏတော နိရောဓစရိယဋ္ဌော။ ပရိစ္စာဂပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂတ္တာ ဝေါသဂ္ဂဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနတော ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂေါ၊ အာရမ္မဏကရဏေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနတော ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂေါ စ။ ဝိပဿနာ ပန တဒင်္ဂဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနတော ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂေါ၊ တန္နိန္နဘာဝေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနတော ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂေါ။ န သော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဝေါသဂ္ဂဘာဝေန စရဏတော ¶ ဝေါသဂ္ဂစရိယဋ္ဌော။ ပဉ္စသု ဝိမုတ္တီသု သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိတ္တာ ဝိမုတ္တဋ္ဌော။ နိဿရဏဝိမုတ္တိယံ စရဏတော ဝိမုတ္တိစရိယဋ္ဌော။

ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသင်္ခါတေသု စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု ဧကေကဣဒ္ဓိပါဒဝသေန ဒသ ဒသ ကတွာ စတုရိဒ္ဓိပါဒဝသေန ဆန္ဒဋ္ဌာဒီနိ စတ္တာလီသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကတ္တုကမျတဋ္ဌော ဆန္ဒဋ္ဌော။ ဆန္ဒံ သီသံ ကတွာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ပါဒဋ္ဌော။ ပဒဋ္ဌောတိ ဝါ ပါဌော။ ဣဒ္ဓိပါဒတ္တာ အဓိပတိဘာဝေန ပဓာနဋ္ဌော။ ပယောဂကာလေ ဣဇ္ဈနဋ္ဌော။ သဒ္ဓါသမ္ပယောဂေန အဓိမောက္ခဋ္ဌော။ ဝီရိယသမ္ပယောဂေန ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ သတိသမ္ပယောဂေန ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော။ သမာဓိသမ္ပယောဂေန အဝိက္ခေပဋ္ဌော။ ပညာသမ္ပယောဂေန ဒဿနဋ္ဌော။ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော ဝီရိယဋ္ဌော။ ဝီရိယံ သီသံ ကတွာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ သယံ ¶ ဝီရိယတ္တာ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ စိန္တနဋ္ဌာဒိကော စိတ္တဋ္ဌော။ စိတ္တံ သီသံ ကတွာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ ဥပပရိက္ခနဋ္ဌော ဝီမံသဋ္ဌော။ ဝီမံသံ သီသံ ကတွာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ သယံ ဝီမံသတ္တာ ဒဿနဋ္ဌော။

၁၇။ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီနိ သောဠသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သစ္စာနံ တထလက္ခဏဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဒုက္ခဒဿနေနေဝ ပီဠနဋ္ဌော။ ဒုက္ခာယူဟနသမုဒယဒဿနေန သင်္ခတဋ္ဌော။ သဗ္ဗကိလေသသန္တာပဟရသုသီတလမဂ္ဂဒဿနေန သန္တာပဋ္ဌော။ အဝိပရိဏာမဓမ္မနိရောဓဒဿနေန ဝိပရိဏာမဋ္ဌော။ သမုဒယဒဿနေနေဝ အာယူဟနဋ္ဌော။ သမုဒယာယူဟိတဒုက္ခဒဿနေန နိဒါနဋ္ဌော။ ဝိသညောဂဘူတနိရောဓဒဿနေန သညောဂဋ္ဌော။ နိယျာနဘူတမဂ္ဂဒဿနေန ပလိဗောဓဋ္ဌော။ နိရောဓဒဿနေနေဝ နိဿရဏဋ္ဌော။ အဝိဝေကဘူတသမုဒယဒဿနေန ဝိဝေကဋ္ဌော။ သင်္ခတဘူတမဂ္ဂဒဿနေန အသင်္ခတဋ္ဌော။ ဝိသဘူတဒုက္ခဒဿနေန အမတဋ္ဌော။ မဂ္ဂဒဿနေနေဝ ¶ နိယျာနဋ္ဌော။ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိယာ အဟေတုဘူတသမုဒယဒဿနေန ဟေတုဋ္ဌော။ သုဒုဒ္ဒသနိရောဓဒဿနေန ဒဿနဋ္ဌော။ ကပဏဇနသဒိသဒုက္ခဒဿနေန ဥဠာရကုလသဒိသော အာဓိပတေယျဋ္ဌော ပါတုဘဝတီတိ။ ဧဝံ တံတံသစ္စဒဿနေန တဒညသစ္စဒဿနေန စ ဧကေကဿ သစ္စဿ စတ္တာရော စတ္တာရော လက္ခဏဋ္ဌာ ဝုတ္တာ။

တထဋ္ဌာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကဒွါဒသပဒဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တထဋ္ဌောတိ ယထာသဘာဝဋ္ဌော။ အနတ္တဋ္ဌောတိ အတ္တဝိရဟိတဋ္ဌော။ သစ္စဋ္ဌောတိ အဝိသံဝါဒနဋ္ဌော။ ပဋိဝေဓဋ္ဌောတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌော။ အဘိဇာနနဋ္ဌောတိ အဘိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌော။ ပရိဇာနနဋ္ဌောတိ ဉာတတီရဏပရိညာယ ပရိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌော။ ဓမ္မဋ္ဌောတိ သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထော။ ဓာတုဋ္ဌောတိ သုညာဒိအတ္ထော။ ဉာတဋ္ဌောတိ ဇာနိတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌော။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌောတိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဋ္ဌော။ ဖဿနဋ္ဌောတိ ဉာဏေန ဖုသိတဗ္ဗဋ္ဌော။ အဘိသမယဋ္ဌောတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန အဘိသမ္မာဂန္တဗ္ဗဋ္ဌော၊ ဉာဏေန ပဋိလဘိတဗ္ဗဋ္ဌော ဝါ။ ပဋိလာဘောပိ ¶ ဟိ ‘‘အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၀) ဝိယ အဘိသမယောတိ ဝုစ္စတိ။

၁၈။ နေက္ခမ္မာဒီနိ ¶ သတ္တ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဥပစာရဇ္ဈာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ နေက္ခမ္မန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော အလောဘော။ အာလောကသညာတိ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဋိပက္ခေ အာလောကနိမိတ္တေ သညာ။ အဝိက္ခေပေါတိ ဥဒ္ဓစ္စဿ ပဋိပက္ခော သမာဓိ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခံ ဉာဏံ။ ဉာဏန္တိ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိပက္ခံ ဉာဏံ။ ပါမောဇ္ဇန္တိ အရတိပဋိပက္ခာ ပီတိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ရူပါရူပသမာပတ္တိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ရူပသမာပတ္တိအနန္တရံ ရူပဇ္ဈာနသမ္ဗန္ဓေန စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။

အနိစ္စာနုပဿနာဒီနိ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဋ္ဌာရသမဟာဝိပဿနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ရူပါဒီဟိ ယောဇနူပဂါ သတ္တ အနုပဿနာ ဧဝ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန သဗ္ဗာပိ ဝုတ္တာ။ ကလာပသမ္မသနဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ စေ? တာသံ ဒွိန္နံ ဝသေန အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ သိဇ္ဈနတော ဣမာသု ဝုတ္တာသု တာ ဒွေပိ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ၊ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ ဝါ ဝိနာ တာသံ ဒွိန္နံ အပ္ပဝတ္တိတော ဣမာသု ဝုတ္တာသု တာ ဒွေပိ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ။ ခယာနုပဿနာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ ဘင်္ဂဒဿနဉာဏဉ္စ ¶ တံတံခန္ဓဘင်္ဂဒဿနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏစိတ္တစေတသိကဘင်္ဂဒဿနဉာဏဉ္စ။ ဝယာနုပဿနာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ခန္ဓာနံ ဘင်္ဂဒဿနာနန္တရံ တဒနွယေနေဝ အတီတာနာဂတခန္ဓာနံ ဘင်္ဂဒဿနဉာဏံ။ ဝိပရိဏာမာနုပဿနာတိ တသ္မိံ ဘင်္ဂသင်္ခါတေ နိရောဓေ အဓိမုတ္တတ္တာ၊ အထ သဗ္ဗေပိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ ခန္ဓာ ဝိပရိဏာမဝန္တောတိ သဗ္ဗေသံ ဝိပရိဏာမဒဿနဉာဏံ။ အနိမိတ္တာနုပဿနာတိ ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဝိပရိဏာမံ ဒိသွာ အနိစ္စတော ဝိပဿန္တဿ အနိစ္စာနုပဿနာဝ နိစ္စနိမိတ္တပဇဟနဝသေန နိစ္စနိမိတ္တာဘာဝါ အနိမိတ္တာနုပဿနာ နာမ ဟောတိ။ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာတိ အနိစ္စာနုပဿနာနန္တရံ ပဝတ္တာ ဒုက္ခာနုပဿနာဝ သုခပတ္ထနာပဇဟနဝသေန ပဏိဓိအဘာဝါ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ နာမ ဟောတိ။

သုညတာနုပဿနာတိ ဒုက္ခာနုပဿနာနန္တရံ ပဝတ္တာ အနတ္တာနုပဿနာဝ အတ္တာဘိနိဝေသပဇဟနဝသေန အတ္တသုညတာဒဿနတော သုညတာနုပဿနာ နာမ ဟောတိ။ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာတိ ဧဝံ သင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂံ ပဿိတွာ ¶ ပဿိတွာ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿန္တဿ သင်္ခါရာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ သင်္ခါရာနံ မရဏံ န အညော ကောစိ အတ္ထီတိ ဘင်္ဂဝသေန သုညတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ။ သာ ဟိ အဓိပညာ စ ဓမ္မေသု စ ဝိပဿနာတိ ကတွာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနန္တိ ¶ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ ဒိသွာ ‘‘သဘယာ သင်္ခါရာ’’တိ ပဝတ္တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ။ အာဒီနဝါနုပဿနာတိ ဘယတုပဋ္ဌာနဝသေန ဥပ္ပန္နံ သဗ္ဗဘဝါဒီသု အာဒီနဝဒဿနဉာဏံ။ ‘‘ယာ စ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာ ယဉ္စ အာဒီနဝေ ဉာဏံ ယာ စ နိဗ္ဗိဒါ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇) ဝစနတော ဘယတုပဋ္ဌာနာဒီနဝါနုပဿနာသု ဝုတ္တာသု နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ဣဓာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတိ။ အာဒိတော စတုတ္ထံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ ပနိဓ န ဝုတ္တာ။ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာတိ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏဝသေန ဥပ္ပန္နံ မုဉ္စနဿ ဥပါယကရဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာသညိတံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာနုပဿနာဉာဏံ။ ‘‘ယာ စ မုဉ္စိတုကမျတာ ယာ စ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ယာ စ သင်္ခါရုပေက္ခာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇) ဝစနတော ပဋိသင်္ခါနုပဿနာယ ဝုတ္တာယ မုဉ္စိတုကမျတာသင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာတိ အနုလောမဉာဏဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဂေါတြဘုဉာဏံ။ အနုလောမဉာဏေန ဂေါတြဘုဉာဏဿ သိဇ္ဈနတော ဂေါတြဘုဉာဏေ ဝုတ္တေ အနုလောမဉာဏံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ အဋ္ဌာရသန္နံ ¶ မဟာဝိပဿနာနံ ပဋိပါဋိ ဝုစ္စမာနာ ပါဠိယာ သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဣန္ဒြိယကထာယံ –

‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဉ္စဟိန္ဒြိယေဟိ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ နိဿဋာနိ ဟောန္တိ၊ ပဌမေ ဈာနေ ပဉ္စဟိန္ဒြိယေဟိ ဒုတိယဇ္ဈာနဝသေန ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ နိဿဋာနိ ဟောန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၉၂) –

အာဒိနာ နယေန ယာဝ အရဟတ္တဖလာ ဥတ္တရုတ္တရိပဋိပါဋိယာ ဣန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ။ တသ္မာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိပဿနာ ယထာဝုတ္တက္ကမေန ပါဠိယာ ယုဇ္ဇန္တိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန –

‘‘ခယာနုပဿနာတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိ ဧဝံ ခယံ ပဿတော ဉာဏံ။ ဝိပရိဏာမာနုပဿနာတိ ရူပသတ္တကအရူပသတ္တကာဒိဝသေန တံ တံ ပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမ္မ အညထာ ပဝတ္တိဒဿနံ။ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဇရာယ စေဝ မရဏေန စ ဒွီဟာကာရေဟိ ¶ ဝိပရိဏာမဒဿနံ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနန္တိ သပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၅၀) –

ဝုတ္တံ။ တံ တာယ ပါဠိယာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ စေဝ အနုလောမဉ္စာတိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ပါဠိယာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ စရိယာကထာယဉှိ –

‘‘အနိစ္စာနုပဿနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာ ဝိညာဏစရိယာ။ အနိစ္စာနုပဿနာ ¶ ဉာဏစရိယာ…ပေ… ပဋိသင်္ခါနုပဿနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာ ဝိညာဏစရိယာ။ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ဉာဏစရိယာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၁) –

ယဿ ယဿ ဉာဏဿ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဝဇ္ဇနံ လဗ္ဘတိ၊ တဿ တဿ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာယ ပန အာဝဇ္ဇနံ အဝတွာဝ ‘‘ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာ ဉာဏစရိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဉာဏာနိ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာ နာမ သိယုံ၊ တဒါဝဇ္ဇနသမ္ဘဝါ တဒတ္ထာယ စ အာဝဇ္ဇနံ ဝဒေယျ၊ န စ တဒတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ ဂေါတြဘုဉာဏဿ ပန ဝိသုံ အာဝဇ္ဇနံ ¶ နတ္ထိ အနုလောမာဝဇ္ဇနဝီထိယံယေဝ ဥပ္ပတ္တိတော။ တသ္မာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနဿ အဝုတ္တတ္တာ ဂေါတြဘုဉာဏမေဝ ‘‘ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာ’’တိ ယုဇ္ဇတိ။

၁၉။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒီနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ လောကုတ္တရမဂ္ဂဖလဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သောတဿ အာပဇ္ဇနံ သောတာပတ္တိ၊ သောတာပတ္တိ ဧဝ မဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ သောတာပတ္တိယာ ဖလံ သောတာပတ္တိဖလံ၊ သမာပဇ္ဇီယတီတိ သမာပတ္တိ၊ သောတာပတ္တိဖလမေဝ သမာပတ္တိ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တိ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံယေဝ ဣမံ လောကံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ၊ တဿ မဂ္ဂေါ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ။ သကဒါဂါမိဿ ဖလံ သကဒါဂါမိဖလံ။ ပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ ကာမဘဝံ န အာဂစ္ဆတီတိ အနာဂါမီ၊ တဿ မဂ္ဂေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ။ အနာဂါမိဿ ဖလံ အနာဂါမိဖလံ။ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ၊ ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာ၊ သံသာရစက္ကဿ အရာနံ ဟတတ္တာ၊ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ၊ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ အရဟံ၊ အရဟတော ဘာဝေါ အရဟတ္တံ။ ကိံ တံ? အရဟတ္တဖလံ။ အရဟတ္တဿ မဂ္ဂေါ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ။ အရဟတ္တမေဝ ဖလံ အရဟတ္တဖလံ။

‘‘အဓိမောက္ခဋ္ဌေန သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘တထဋ္ဌေန ¶ သစ္စာ’’တိပရိယန္တာနိ တေတ္တိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခဋ္ဌော’’တိအာဒီဟိ တေတ္တိံသာယ ဝိဿဇ္ဇနေဟိ သမာနာနိ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ဓမ္မေဟိ အတ္ထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဣဓ အတ္ထေဟိ ဓမ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အယံ ဝိသေသော။ ‘‘အဝိက္ခေပဋ္ဌေန သမထော’’တိအာဒီနဉ္စ စတုန္နံ ဝိဿဇ္ဇနာနံ ဟေဋ္ဌာ ‘‘သမထဿ အဝိက္ခေပဋ္ဌော’’တိအာဒီနဉ္စ စတုန္နံ ဝိဿဇ္ဇနာနံ ဝိသေသော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သံဝရဋ္ဌေနာတိအာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သီလာဒိဗလပရိယောသာနဓမ္မဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ သုပရိသုဒ္ဓပါတိမောက္ခသံဝရာဒိစတုဗ္ဗိဓံ သီလံ ဒုဿီလျမလဝိသောဓနတော။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ သဥပစာရာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ သမာဓိ ဝုတ္တော။ သော စိတ္တမလဝိသောဓနတော စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ နာမရူပါနံ ယထာသဘာဝဒဿနံ သတ္တဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနတော ¶ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ မုတ္တဋ္ဌေနာတိ တဒင်္ဂဝသေန ဥပက္ကိလေသတော ဝိမုတ္တဋ္ဌေန အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တဋ္ဌေန။ ဝိမောက္ခောတိ တဒင်္ဂဝိမောက္ခော။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ပုရိမဘဝပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ¶ သတ္တာနံ စုတူပပါတပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ၊ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ သစ္စပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ ဇာနနဋ္ဌေန။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ဝိမုတ္တီတိ ယံ ယံ ပရိစ္စတ္တံ၊ တတော တတော ဝိမုတ္တတ္တာ ဖလဝိမုတ္တိ။ သမုစ္ဆေဒဋ္ဌေန ခယေ ဉာဏန္တိ ကိလေသသမုစ္ဆိန္ဒနတ္ထေန ကိလေသက္ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌေန အနုပ္ပာဒေ ဉာဏန္တိ မဂ္ဂကိစ္စသင်္ခါတပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ပဋိသန္ဓိဝသေန အနုပ္ပာဒဘူတေ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ အနုပ္ပာဒပရိယောသာနေ ဥပ္ပန္နေ အရိယဖလေ ဉာဏံ။

၂၀။ ဆန္ဒော မူလဋ္ဌေနာတိအာဒီနိ နဝ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဆန္ဒော မူလဋ္ဌေနာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော ပဋိပတ္တိယာ စ နိပ္ဖတ္တိယာ စ မူလတ္တာ မူလဋ္ဌေန။ မနသိကာရော သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ယောနိသောမနသိကာရော သဗ္ဗကုသလဓမ္မေ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ဖဿော သမောဓာနဋ္ဌေနာတိ ¶ ယသ္မာ တဏှာယ ဝိသေသေန ဝေဒနာ ပဓာနကာရဏံ၊ တဏှာ စ ပဟီယမာနာ ဝိသေသေန ဝေဒနာယ ပရိညာတာယ ပဟီယတိ၊ တဿာ စ ဝေဒနာယ ဖဿောဝ ပဓာနကာရဏံ၊ တသ္မိံ ပရိညာတေ ဝေဒနာ ပရိညာတာ ဟောတိ၊ တသ္မာ သတ္တသု အဘိညေယျဝတ္ထူသု ဖဿော ပဌမံ ဝုတ္တော။ သော စ တိကသန္နိပါတသင်္ခါတဿ အတ္တနော ကာရဏဿ ဝသေန ပဝေဒိတတ္တာ ‘‘တိကသန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သမောဓာနဋ္ဌေန အဘိညေယျော။ ကေစိ ပန ‘‘ဉာဏဖဿော ဖဿော’’တိ ဝဒန္တိ။

ယသ္မာ ပန ဝေဒနာ စိတ္တစေတသိကေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပယမာနာ တတ္ထ သမောသရတိ ပဝိသတိ၊ စိတ္တသန္တာနမေဝ ဝါ ပဝိသတိ၊ တသ္မာ သမောသရဏဋ္ဌေန အဘိညေယျာတိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗာနိပိ ပရိညေယျာနိ ဝေဒနာသု သမောသရန္တိ၊ ဝေဒနာသု ပရိညာတာသု သဗ္ဗံ တဏှာဝတ္ထု ပရိညာတံ ဟောတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဝေဒနာပစ္စယာ ဟိ သဗ္ဗာပိ တဏှာ။ တသ္မာ ဝေဒနာ သမောသရဏဋ္ဌေန အဘိညေယျာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ သဗ္ဗဂေါပါနသီနံ အာဗန္ဓနတော ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကာ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ သမ္ပိဏ္ဍနတော သမာဓိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပမုခေါ ဟောတိ ဇေဋ္ဌကော၊ တသ္မာ သမာဓိ ပမုခဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ ပါမုခဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော။ ယသ္မာ သမထဝိပဿနံ ဘာဝေန္တဿ အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနာဓိပတိ ဟောတိ သတိ၊ သတိယာ ¶ ဥပဋ္ဌိတေ အာရမ္မဏေ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ သကံ သကံ ကိစ္စံ သာဓေန္တိ၊ တသ္မာ သတိ အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ ပညာ တဒုတ္တရဋ္ဌေနာတိ အရိယမဂ္ဂပညာ တေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥတ္တရဋ္ဌေန သေဋ္ဌဋ္ဌေန အဘိညေယျာ။ အထ ဝါ တတော ကိလေသေဟိ၊ သံသာရဝဋ္ဋတော ဝါ ဥတ္တရတိ သမတိက္ကမတီတိ တဒုတ္တရာ၊ တဿာ အတ္ထော တဒုတ္တရဋ္ဌော။ တေန ¶ တဒုတ္တရဋ္ဌေန။ တတုတ္တရဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော၊ တတော ဥတ္တရဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဝိမုတ္တိ သာရဋ္ဌေနာတိ ဖလဝိမုတ္တိ အပရိဟာနိဝသေန ထိရတ္တာ သာရော၊ တံ အတိက္ကမိတွာ အညဿ ပရိယေသိတဗ္ဗဿ အဘာဝတောပိ သာရော။ သာ ဝိမုတ္တိ တေန သာရဋ္ဌေန အဘိညေယျာ။ အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနန္တိ နတ္ထိ ဧတဿ မရဏသင်္ခါတံ မတန္တိ အမတံ၊ ကိလေသဝိသပဋိပက္ခတ္တာ အဂဒန္တိပိ အမတံ ¶ ၊ သစ္ဆိကိရိယာယ သတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာဘူတန္တိ ဩဂဓံ၊ သံသာရဒုက္ခသန္တိဘူတတ္တာ နိဗ္ဗုတန္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ နတ္ထေတ္ထ တဏှာသင်္ခါတံ ဝါနန္တိပိ နိဗ္ဗာနံ။ တံ သာသနဿ နိဋ္ဌာဘူတတ္တာ ပရိယောသာနဋ္ဌေန အဘိညေယျံ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ သတ္တသဟဿာနိ သတ္တသတာနိ စတ္တာလီသဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။

ဣဒါနိ တေသံ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနံ ‘‘ယေ ယေ ဓမ္မာ အဘိညာတာ၊ တေ တေ ဓမ္မာ ဉာတာ ဟောန္တီ’’တိ နိဂမနံ ကရောတိ၊ တဿ အဘိမုခံ ကတွာ ဉာတာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တံဉာတဋ္ဌေန ဉာဏန္တိ တေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ဓမ္မာနံ ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏံ။ ပဇာနနဋ္ဌေန ပညာတိ ပကာရတော ဇာနနဋ္ဌေန ပညာ။ တေန ဝုစ္စတီတိအာဒိတော ပုစ္ဆိတပုစ္ဆာ နိဂမေတွာ ဒဿိတာ။ တေန ကာရဏေန ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိ သောတာဝဓာနံ၊ တံပဇာနနာ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထောတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ

အဘိညေယျနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁။ ပရိညေယျနိဒ္ဒေသေ ¶ ကိဉ္စာပိ ပရိညာသဒ္ဒေန ဉာတပရိညာ၊ တီရဏပရိညာ၊ ပဟာနပရိညာတိ တိဿော ပရိညာ သင်္ဂဟိတာ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘အဘိညေယျာ’’တိ ဉာတပရိညာယ ဝုတ္တတ္တာ ဥပရိ ‘‘ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ပဟာနပရိညာယ ဝုတ္တတ္တာ တီရဏပရိညာဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ ဖဿော သာသဝေါ ဥပါဒါနိယောတိ ¶ အာသဝါနဉ္စေဝ ဥပါဒါနာနဉ္စ ပစ္စယဘူတော တေဘူမကဖဿော။ သောပိ ဟိ အတ္တာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနေဟိ သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝေါ၊ အာရမ္မဏဘာဝံ ဥပဂန္တွာ ဥပါဒါနသမ္ဗန္ဓနေန ဥပါဒါနာနံ ဟိတောတိ ဥပါဒါနိယော။ ယသ္မာ ဖဿေ တီရဏပရိညာယ ပရိညာတေ ဖဿမုခေန သေသာပိ အရူပဓမ္မာ တဒနုသာရေန စ ရူပဓမ္မာ ပရိညာယန္တိ၊ တသ္မာ ဧကောဝ ဖဿော ဝုတ္တော။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

နာမန္တိ ¶ စတ္တာရော ခန္ဓာ အရူပိနော နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ရူပန္တိ စတ္တာရိ စ မဟာဘူတာနိ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပါနိ စတုဝီသတိ။ စတ္တာရော ခန္ဓာ နမနဋ္ဌေန နာမံ။ တေ ဟိ အာရမ္မဏာဘိမုခါ နမန္တိ။ သဗ္ဗမ္ပိ နာမနဋ္ဌေန နာမံ။ စတ္တာရော ဟိ ခန္ဓာ အာရမ္မဏေ အညမညံ နာမေန္တိ၊ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာယ အတ္တနိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ နာမေတိ။ သန္တတိဝသေန သီတာဒီဟိ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပံ။ ရုပ္ပနဋ္ဌေနာတိ ကုပ္ပနဋ္ဌေန။ သန္တတိဝိပရိဏာမဝသေန ဟိ သီတာဒီဟိ ဃဋ္ဋနီယံ ဓမ္မဇာတံ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန နာမန္တိ လောကိကမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ ရူပံ ပန ဧကန္တေန လောကိကမေဝ။

တိဿော ဝေဒနာတိ သုခါ ဝေဒနာ၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ။ တာ လောကိကာ ဧဝ။ အာဟာရာတိ ပစ္စယာ။ ပစ္စယာ ဟိ အတ္တနော ဖလံ အာဟရန္တီတိ အာဟာရာ။ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဖဿာဟာရော မနောသဉ္စေတနာဟာရော ဝိညာဏာဟာရောတိ စတ္တာရော။ ဝတ္ထုဝသေန ကဗဠီကာတဗ္ဗတ္တာ ကဗဠီကာရော ¶ ၊ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗတ္တာ အာဟာရော။ ဩဒနကုမ္မာသာဒိဝတ္ထုကာယ ဩဇာယေတံ နာမံ။ သာ ဟိ ဩဇဋ္ဌမကရူပါနိ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိကော ဆဗ္ဗိဓော ဖဿော တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ မနသော သဉ္စေတနာ၊ န သတ္တဿာတိ မနောသဉ္စေတနာ ယထာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ။ မနသာ ဝါ သမ္ပယုတ္တာ သဉ္စေတနာ မနောသဉ္စေတနာ ယထာ အာဇညရထော။ တေဘူမကကုသလာကုသလစေတနာ။ သာ ဟိ တယော ဘဝေ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဝိညာဏန္တိ ဧကူနဝီသတိဘေဒံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ တဉှိ ပဋိသန္ဓိနာမရူပံ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာတိ ဥပါဒါနဂေါစရာ ခန္ဓာ၊ မဇ္ဈပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပါဒါနသမ္ဘူတာ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယထာ တိဏဂ္ဂိ ¶ ထုသဂ္ဂိ။ ဥပါဒါနဝိဓေယျာ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယထာ ရာဇပုရိသော။ ဥပါဒါနပ္ပဘဝါ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယထာ ပုပ္ဖရုက္ခော ဖလရုက္ခော။ ဥပါဒါနာနိ ပန ကာမုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ စတ္တာရိ။ အတ္ထတော ပန ဘုသံ အာဒါနန္တိ ဥပါဒါနံ။ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော၊ ဝေဒနုပါဒါနက္ခန္ဓော၊ သညုပါဒါနက္ခန္ဓော၊ သင်္ခါရုပါဒါနက္ခန္ဓော၊ ဝိညာဏုပါဒါနက္ခန္ဓောတိ ပဉ္စ။

ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနီတိ စက္ခာယတနံ၊ သောတာယတနံ၊ ဃာနာယတနံ၊ ဇိဝှာယတနံ၊ ကာယာယတနံ၊ မနာယတနံ။

သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယောတိ ကတမာ သတ္တ? ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ (အ။ နိ။ ၇။၄၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂)၊ သတ္တာ နာနတ္တကာယာ ¶ နာနတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ မနုဿာ ဧကစ္စေ စ ဒေဝါ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာ။ အယံ ပဌမာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ ဒေဝါ ဗြဟ္မကာယိကာ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာ။ အယံ ဒုတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ ဒေဝါ အာဘဿရာ။ အယံ တတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ ဒေဝါ သုဘကိဏှာ။ အယံ စတုတ္ထာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါ။ အယံ ပဉ္စမီ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနူပဂါ။ အယံ ¶ ဆဋ္ဌာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။

‘‘သန္တိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနူပဂါ။ အယံ သတ္တမီ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ ဣမာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၄၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂)။

ဝိညာဏဋ္ဌိတိယောတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ဌာနာနိ သဝိညာဏကာ ခန္ဓာ ဧဝ။ တတ္ထ သေယျထာပီတိ နိဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ မနုဿာတိ အပရိမာဏေသုပိ စက္ကဝါဠေသု အပရိမာဏာနံ မနုဿာနံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဒွေပိ ဧကသဒိသာ နတ္ထိ။ ယေပိ ဝဏ္ဏေန ဝါ သဏ္ဌာနေန ဝါ သဒိသာ ဟောန္တိ၊ တေပိ အာလောကိတဝိလောကိတာဒီဟိ ဝိသဒိသာဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ နာနတ္တကာယာတိ ဝုတ္တာ။ ပဋိသန္ဓိသညာ ပန နေသံ တိဟေတုကာပိ ဒုဟေတုကာပိ အဟေတုကာပိ ဟောတိ၊ တသ္မာ နာနတ္တသညိနောတိ ဝုတ္တာ။ ဧကစ္စေ စ ဒေဝါတိ ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ။ တေသု ဟိ ကေသဉ္စိ ကာယော နီလော ဟောတိ၊ ကေသဉ္စိ ပီတကာဒိဝဏ္ဏော၊ သညာ ပန နေသံ တိဟေတုကာပိ ဒုဟေတုကာပိ ဟောတိ၊ အဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာတိ ¶ စတုအပါယဝိနိမုတ္တာ ပုနဗ္ဗသုမာတာ ယက္ခိနီ၊ ပိယင်္ကရမာတာ၊ ဖုဿမိတ္တာ၊ ဓမ္မဂုတ္တာတိ ဧဝမာဒယော အညေ စ ဝေမာနိကာ ပေတာ။ ဧတေသဉှိ ဩဒါတကာဠမင်္ဂုရစ္ဆဝိသာမဝဏ္ဏာဒိဝသေန စေဝ ကိသထူလရဿဒီဃဝသေန စ ကာယော နာနာ ဟောတိ၊ မနုဿာနံ ဝိယ တိဟေတုကဒွိဟေတုကာဟေတုကဝသေန သညာပိ။ တေ ပန ဒေဝါ ဝိယ န မဟေသက္ခာ၊ ကပဏမနုဿာ ဝိယ အပ္ပေသက္ခာ ဒုလ္လဘဃာသစ္ဆာဒနာ ဒုက္ခပီဠိတာ ဝိဟရန္တိ။ ဧကစ္စေ ကာဠပက္ခေ ဒုက္ခိတာ ဇုဏှပက္ခေ သုခိတာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတိကာတိ ဝုတ္တာ။ ယေ ပနေတ္ထ တိဟေတုကာ၊ တေသံ ဓမ္မာဘိသမယောပိ ဟောတိ ပိယင်္ကရမာတာဒီနံ ဝိယ။

ဗြဟ္မကာယိကာတိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနော။ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ တေ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တာ။ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာ ပန ပရိတ္တေန၊ ဗြဟ္မပုရောဟိတာ မဇ္ဈိမေန၊ ကာယော စ တေသံ ဝိပ္ဖာရိကတရော ဟောတိ။ မဟာဗြဟ္မာနော ပဏီတေန၊ ကာယော ပန နေသံ အတိဝိပ္ဖာရိကတရော ဟောတိ။ ဣတိ တေ ကာယဿ နာနတ္တာ၊ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန သညာယ ဧကတ္တာ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနောတိ ¶ ဝုတ္တာ။ ယထာ စ တေ၊ ဧဝံ စတူသု အပါယေသု သတ္တာ။ နိရယေသု ဟိ ကေသဉ္စိ ဂါဝုတံ၊ ကေသဉ္စိ အဍ္ဎယောဇနံ ¶ ၊ ကေသဉ္စိ တိဂါဝုတံ အတ္တဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဒေဝဒတ္တဿ ပန ယောဇနသတိကော ဇာတော။ တိရစ္ဆာနေသုပိ ကေစိ ခုဒ္ဒကာ ဟောန္တိ၊ ကေစိ မဟန္တာ။ ပေတ္တိဝိသယေသုပိ ကေစိ သဋ္ဌိဟတ္ထာ ကေစိ အသီတိဟတ္ထာ ဟောန္တိ ကေစိ သုဝဏ္ဏာ ကေစိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ။ တထာ ကာလကဉ္စိကာ အသုရာ။ အပိစေတ္ထ ဒီဃပိဋ္ဌိကာ ပေတာ နာမ သဋ္ဌိယောဇနိကာပိ ဟောန္တိ၊ သညာ ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ အကုသလဝိပါကာဟေတုကာဝ ဟောတိ။ ဣတိ အပါယိကာပိ ‘‘နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော’’တိ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။

အာဘဿရာတိ ဒဏ္ဍဥက္ကာယ အစ္စိ ဝိယ ဧတေသံ သရီရတော အာဘာ ဆိဇ္ဇိတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပတန္တီ ဝိယ သရတိ ဝိသရတီတိ အာဘဿရာ။ တေသု ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဒွယံ ပရိတ္တံ ဘာဝေတွာ ဥပ္ပန္နာ ပရိတ္တာဘာ နာမ ဟောန္တိ၊ မဇ္ဈိမံ ဘာဝေတွာ ဥပ္ပန္နာ အပ္ပမာဏာဘာ နာမ ဟောန္တိ၊ ပဏီတံ ဘာဝေတွာ ဥပ္ပန္နာ အာဘဿရာ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဓ ပန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သဗ္ဗေဝ တေ ဂဟိတာ။ သဗ္ဗေသဉှိ တေသံ ကာယော ဧကဝိပ္ဖာရောဝ ဟောတိ၊ သညာ ပန အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ စ အဝိတက္ကအဝိစာရာ စာတိ နာနာ။

သုဘကိဏှာတိ သုဘေန ဝေါကိဏ္ဏာ ဝိကိဏ္ဏာ၊ သုဘေန သရီရပ္ပဘာဝဏ္ဏေန ဧကဂ္ဃနာတိ အတ္ထော။ ဧတေသဉှိ န အာဘဿရာနံ ဝိယ ဆိဇ္ဇိတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပဘာ ဂစ္ဆတီတိ။ စတုက္ကနယေ တတိယဿ၊ ပဉ္စကနယေ စတုတ္ထဿ ပရိတ္တမဇ္ဈိမပဏီတဿ ဈာနဿဝသေန ပရိတ္တသုဘအပ္ပမာဏသုဘသုဘကိဏှာ နာမ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗေပိ တေ ဧကတ္တကာယာ စေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနသညာယ ¶ ဧကတ္တသညိနော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝေဟပ္ဖလာပိ စတုတ္ထဝိညာဏဋ္ဌိတိမေဝ ဘဇန္တိ။ အသညသတ္တာ ဝိညာဏာဘာဝါ ဧတ္ထ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ သတ္တာဝါသေသု ဂစ္ဆန္တိ။

သုဒ္ဓါဝါသာ ဝိဝဋ္ဋပက္ခေ ဌိတာ န သဗ္ဗကာလိကာ၊ ကပ္ပသတသဟဿမ္ပိ အသင်္ချေယမ္ပိ ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သောဠသကပ္ပသဟဿဗ္ဘန္တရေ ဗုဒ္ဓေသု ဥပ္ပန္နေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တဿ ဘဂဝတော ခန္ဓာဝါရသဒိသာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ နေဝ ဝိညာဏဋ္ဌိတိံ၊ န စ သတ္တာဝါသံ ဘဇန္တိ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပန – ‘‘န ခေါ ပန သော၊ သာရိပုတ္တ၊ သတ္တာဝါသော သုလဘရူပေါ၊ ယော မယာ အနာဝုတ္ထပုဗ္ဗော ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ အညတြ သုဒ္ဓါဝါသေဟိ ဒေဝေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၀) ဣမိနာ သုတ္တေန သုဒ္ဓါဝါသာပိ စတုတ္ထံ ¶ ¶ ဝိညာဏဋ္ဌိတိံ စတုတ္ထံ သတ္တာဝါသဉ္စ ဘဇန္တီတိ ဝဒတိ၊ တံ အပ္ပဋိဗာဟိတတ္တာ သုတ္တဿ အနုညာတံ။

နေဝသညာနာသညာယတနံ ယထေဝ သညာယ၊ ဧဝံ ဝိညာဏဿာပိ သုခုမတ္တာ နေဝဝိညာဏံ နာဝိညာဏံ၊ တသ္မာ ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု န ဝုတ္တံ။

အဋ္ဌ လောကဓမ္မာတိ လာဘော၊ အလာဘော၊ ယသော၊ အယသော၊ နိန္ဒာ၊ ပသံသာ၊ သုခံ၊ ဒုက္ခန္တိ ဣမေ အဋ္ဌ လောကပ္ပဝတ္တိယာ သတိ အနုပရမဓမ္မကတ္တာ လောကဿ ဓမ္မာတိ လောကဓမ္မာ။ ဧတေဟိ မုတ္တော သတ္တော နာမ နတ္ထိ၊ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဟောန္တိယေဝ။ ယထာဟ –

‘‘အဋ္ဌိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကဓမ္မာ လောကံ အနုပရိဝတ္တန္တိ၊ လောကော စ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အနုပရိဝတ္တတိ။ ကတမေ အဋ္ဌ? လာဘော စ အလာဘော စ ယသော စ အယသော စ နိန္ဒာ စ ပသံသာ စ သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ။ ဣမေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ လောကံ အနုပရိဝတ္တန္တိ၊ လောကော စ ဣမေ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အနုပရိဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၆)။

တတ္ထ အနုပရိဝတ္တန္တီတိ အနုဗန္ဓန္တိ နပ္ပဇဟန္တိ၊ လောကတော န နိဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ လာဘောတိ ပဗ္ဗဇိတဿ စီဝရာဒိ၊ ဂဟဋ္ဌဿ ဓနဓညာဒိ လာဘော။ သောယေဝ အလဗ္ဘမာနော လာဘော အလာဘော။ န လာဘော အလာဘောတိ ဝုစ္စမာနေ အတ္ထာဘာဝါပတ္တိတော ပရိညေယျော န သိယာ။ ယသောတိ ပရိဝါရော။ သောယေဝ အလဗ္ဘမာနာ ယသော အယသော။ နိန္ဒာတိ အဝဏ္ဏဘဏနံ။ ပသံသာတိ ဝဏ္ဏဘဏနံ။ သုခန္တိ ကာမာဝစရာနံ ကာယိကစေတသိကံ။ ဒုက္ခန္တိ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒါဂါမီနံ ကာယိကစေတသိကံ၊ အနာဂါမိအရဟန္တာနံ ကာယိကမေဝ။

နဝ ¶ သတ္တာဝါသာတိ သတ္တာနံ အာဝါသာ၊ ဝသနဋ္ဌာနာနီတိ အတ္ထော။ တာနိ ပန တထာပကာသိတာ ခန္ဓာ ဧဝ။ ကတမေ နဝ? ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘နဝယိမေ၊ ဘိက္ခဝေ (အ။ နိ။ ၉။၂၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၁)၊ သတ္တာဝါသာ။ ကတမေ နဝ? သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော၊ သေယျထာပိ မနုဿာ ဧကစ္စေ ¶ စ ဒေဝါ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာ။ အယံ ပဌမော သတ္တာဝါသော။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော၊ သေယျထာပိ ဒေဝါ ဗြဟ္မကာယိကာ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာ။ အယံ ဒုတိယော သတ္တာဝါသော။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော၊ သေယျထာပိ ဒေဝါ အာဘဿရာ။ အယံ တတိယော သတ္တာဝါသော။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော၊ သေယျထာပိ ဒေဝါ ¶ သုဘကိဏှာ။ အယံ စတုတ္ထော သတ္တာဝါသော။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ အသညိနော အပ္ပဋိသံဝေဒိနော၊ သေယျထာပိ ဒေဝါ အသညသတ္တာ။ အယံ ပဉ္စမော သတ္တာဝါသော။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါ။ အယံ ဆဋ္ဌော သတ္တာဝါသော။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနူပဂါ။ အယံ သတ္တမော သတ္တာဝါသော။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနူပဂါ။ အယံ အဋ္ဌမော သတ္တာဝါသော။

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နေဝသညာနာသညာယတနူပဂါ ¶ ။ အယံ နဝမော သတ္တာဝါသော။ ဣမေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဝ သတ္တာဝါသာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၁)။

ဒသာယတနာနီတိ စက္ခာယတနံ ရူပါယတနံ သောတာယတနံ သဒ္ဒါယတနံ ဃာနာယတနံ ဂန္ဓာယတနံ ဇိဝှာယတနံ ရသာယတနံ ကာယာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနန္တိ ဧဝံ ဒသ။ မနာယတနဓမ္မာယတနာနိ ပန လောကုတ္တရမိဿကတ္တာ န ဂဟိတာနိ။ ဣမေသု ဒသသု ဝိဿဇ္ဇနေသု ဝိပဿနာဝသေန တီရဏပရိညာ ¶ ဝုတ္တာ၊ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိညေယျ’’န္တိအာဒီသု ပန အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနံ တိဏ္ဏံ၊ နိရောဓပဋိပဒါနံ သစ္ဆိကိရိယာဘာဝနဋ္ဌာနံ တေသံယေဝ ပဋိဝေဓဋ္ဌာနံ ဒုက္ခာဒီနံ နိဿရဏဿ အနုပ္ပာဒါဒီနံ ပဉ္စဒသန္နံ၊ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌာဒီနံ ဧကတိံသာယ၊ ဥတ္တရိပဋိဝေဓဋ္ဌာဒီနံ တိဏ္ဏံ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနံ အဋ္ဌန္နံ၊ ‘‘ပယောဂါနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌော’’တိအာဒီနံ ဒွိန္နံ၊ အသင်္ခတဋ္ဌဿ ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌာဒီနံ ဒွိန္နံ၊ နိယျာနဋ္ဌဿ အနုဗုဇ္ဈနဋ္ဌာဒီနံ တိဏ္ဏံ၊ အနုဗောဓနဋ္ဌာဒီနံ တိဏ္ဏံ၊ အနုဗောဓပက္ခိယာဒီနံ တိဏ္ဏံ၊ ဥဇ္ဇောတနဋ္ဌာဒီနံ စတုန္နံ၊ ပတာပနဋ္ဌာဒီနံ အဋ္ဌာရသန္နံ၊ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဒီနံ နဝန္နံ၊ ခယေဉာဏအနုပ္ပာဒေဉာဏာနံ ပညာဝိမုတ္တိနိဗ္ဗာနာနန္တိ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ ပဋိလာဘဝသေန တီရဏပရိညာ ဝုတ္တာ၊ သေသာနံ ယထာယောဂံ ¶ ဝိပဿနာဝသေန စ ပဋိလာဘဝသေန စ တီရဏပရိညာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဝါယမန္တဿ၊ တေ တေ ဓမ္မာ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ ဧဝံ တေ ဓမ္မာ ပရိညာတာ စေဝ ဟောန္တိ တီရိတာ စာတိ ဟိ ကိစ္စသမာပနဋ္ဌေန တီရဏပရိညာ ဝုတ္တာ။ ကိစ္စေ ဟိ သမာပိတေ တေ ဓမ္မာ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘အဝိပဿနူပဂါနံ ဉာတပရိညာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဘိညေယျေန ဉာတပရိညာယ ဝုတ္တတ္တာ တံ န သုန္ဒရံ။ ပရိညာတာ စေဝ ဟောန္တိ တီရိတာ စာတိ တေ ပဋိလဒ္ဓါ ဧဝ ဓမ္မာ ပရိညာတာ စ နာမ ဟောန္တိ၊ တီရိတာ စ နာမာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကိစ္စသမာပနတ္ထဝသေန ပရိညာတတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။

၂၂။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဧကေကဓမ္မေ ပဋိလာဘဝသေန ယောဇေတွာ အန္တေ စ နိဂမေတွာ ဒဿေတုံ နေက္ခမ္မန္တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ပရိညေယျနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၃။ ပဟာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ အသ္မိမာနောတိ ရူပါဒီသု ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု အသ္မီတိ မာနော။ တသ္မိဉှိ ပဟီနေ အရဟတ္တံ ပတ္တံ ဟောတိ။ ရူပရာဂါဒီသု ¶ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ သေသာနိ အဝတွာ အသ္မိမာနဿေဝ ဝစနံ ဒိဋ္ဌိပတိရူပကတ္တေန တဿ ဩဠာရိကတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာတိ သုတ္တန္တပရိယာယေန ဒုက္ခာဒီသု စတူသု ဌာနေသု အညာဏံ၊ အဘိဓမ္မပရိယာယေန ပုဗ္ဗန္တာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌသု။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏံ၊ ဒုက္ခသမုဒယေ အညာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓေ အညာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏံ၊ ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏံ၊ အပရန္တေ အညာဏံ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ အညာဏံ၊ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၀၆၊ ဝိဘ။ ၂၂၆)။

ဘဝတဏှာတိ ကာမဘဝါဒီသု ဘဝေသု ပတ္ထနာ။ ယထာဟ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ဘဝတဏှာ? ယော ဘဝေသု ဘဝစ္ဆန္ဒော ဘဝရာဂေါ ဘဝနန္ဒီ ဘဝတဏှာ ဘဝသိနေဟော ဘဝပရိဠာဟော ဘဝမုစ္ဆာ ဘဝဇ္ဈောသာန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၉၅)။

တိဿော တဏှာတိ ကာမတဏှာ၊ ဘဝတဏှာ၊ ဝိဘဝတဏှာ။ တာသံ အဘိဓမ္မေ ဧဝံ နိဒ္ဒေသော ကတော – တတ္ထ ကတမာ ဘဝတဏှာ? ဘဝဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ…ပေ… စိတ္တဿ သာရာဂေါ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဘဝတဏှာ။ တတ္ထ ကတမာ ဝိဘဝတဏှာ? ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ…ပေ… စိတ္တဿ သာရာဂေါ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဝိဘဝတဏှာ။ အဝသေသာ တဏှာ ကာမတဏှာ။ တတ္ထ ကတမာ ကာမတဏှာ? ကာမဓာတုပဋိသံယုတ္တော ရာဂေါ…ပေ… စိတ္တဿ သာရာဂေါ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ကာမတဏှာ။ တတ္ထ ကတမာ ဘဝတဏှာ? ရူပဓာတုအရူပဓာတုပဋိသံယုတ္တော ရာဂေါ…ပေ… တတ္ထ ကတမာ ဝိဘဝတဏှာ? ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ…ပေ… (ဝိဘ။ ၉၁၆)။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမတဏှာ၊ ရူပါရူပဘဝေသု ရာဂေါ ဈာနနိကန္တိသဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ¶ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ ဘဝတဏှာ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဝိဘဝတဏှာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဒသုတ္တရသုတ္တပရိယာယေန ယောဇနာ။ သင်္ဂီတိပရိယာယေန ပန အဘိဓမ္မပရိယာယေန စ ‘‘အပရာပိ တိဿော ¶ တဏှာ ကာမတဏှာ ရူပတဏှာ အရူပတဏှာ။ အပရာပိ တိဿော တဏှာ ရူပတဏှာ အရူပတဏှာ နိရောဓတဏှာ’’တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဝိဘ။ ၉၁၇-၉၁၈) ဝုတ္တာ တဏှာပိ ဧတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ။ တာသု ပဉ္စ ကာမဓာတုရူပဓာတုအရူပဓာတုပဋိသံယုတ္တာ၊ အန္တိမာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတာ။

စတ္တာရော ဩဃာတိ ကာမောဃော၊ ဘဝေါဃော၊ ဒိဋ္ဌောဃော၊ အဝိဇ္ဇောဃော။ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ။ ဗလဝကိလေသာ ဧတေ။ ကာမဂုဏသင်္ခါတေ ကာမေ ဩဃော ကာမောဃော။ ကာမတဏှာယေတံ နာမံ။ ရူပါရူပသင်္ခါတေ ကမ္မတော စ ဥပပတ္တိတော စ ဒုဝိဓေပိ ဘဝေ ဩဃော ဘဝေါဃော။ ဘဝတဏှာယေတံ နာမံ။ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဩဃော ဒိဋ္ဌောဃော။ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဧတံ နာမံ။ အဝိဇ္ဇာ ဧဝ ဩဃော အဝိဇ္ဇောဃော၊ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏဿေတံ နာမံ။

ပဉ္စ နီဝရဏာနီတိ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ဗျာပါဒနီဝရဏံ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စနီဝရဏံ ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏံ။ စိတ္တံ နီဝရန္တိ ပရိယောနန္ဓန္တီတိ နီဝရဏာနိ။ ကာမီယန္တီတိ ကာမာ။ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ ကာမေသု ဆန္ဒော ကာမစ္ဆန္ဒော။ ကာမယတီတိ ဝါ ကာမော၊ ကာမော ဧဝ ဆန္ဒော၊ န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော န ဓမ္မစ္ဆန္ဒောတိ ကာမစ္ဆန္ဒော။ ကာမတဏှာယေတံ နာမံ။ ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ ဗျာပါဒယတိ ဝါ ဝိနယာစာရရူပသမ္ပတ္တိဟိတသုခါနီတိ ဗျာပါဒေါ။ ဒေါသဿေတံ နာမံ။ ထိနနတာ ထိနံ၊ မိဒ္ဓနတာ မိဒ္ဓံ၊ အနုဿာဟသံဟနနတာ အသတ္တိဝိဃာတော စာတိ အတ္ထော။ စိတ္တဿ အနုဿာဟော ထိနံ၊ စေတသိကာနံ အကမ္မညတာ မိဒ္ဓံ၊ ထိနဉ္စ မိဒ္ဓဉ္စ ထိနမိဒ္ဓံ။ ဥဒ္ဓတဿ ဘာဝေါ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ အဝူပသမောတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခေပဿေတံ နာမံ။ ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတံ၊ ကုကတဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ၊ ဂရဟိတကိရိယဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာနုတာပဿေတံ နာမံ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ဝိဂတပညာတိ အတ္ထော။ သဘာဝံ ဝါ ဝိစိနန္တော ဧတာယ ကိစ္ဆတိ ကိလမတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ ဗုဒ္ဓါဒီသု သံသယဿေတံ ¶ နာမံ။ ကာမစ္ဆန္ဒော ဧဝ နီဝရဏံ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

ဆ ဓမ္မာ၊ ဆဒ္ဓမ္မာတိ ဝါ ပါဌော။ ဆ တဏှာကာယာတိ ရူပတဏှာ သဒ္ဒတဏှာ ဂန္ဓတဏှာ ရသတဏှာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏှာ ဓမ္မတဏှာ။ ရူပေ တဏှာ ရူပတဏှာ။ သာ ဧဝ ကာမတဏှာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒတ္တာ ရာသဋ္ဌေန ကာယောတိ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

သတ္တာနုသယာတိ ¶ ¶ ကာမရာဂါနုသယော ပဋိဃာနုသယော မာနာနုသယော ဒိဋ္ဌာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ဘဝရာဂါနုသယော အဝိဇ္ဇာနုသယော။ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသေန္တီတိ အနုသယာ။ ကာမေသု ရာဂေါ ကာမရာဂေါ၊ ကာမော ဧဝ ဝါ ရာဂေါတိ ကာမရာဂေါ။ အာရမ္မဏသ္မိံ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဃံ။ အယာထာဝဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ။ သေယျာဒိဝသေန မညတီတိ မာနော။ ဘဝေသု ရာဂေါ ဘဝရာဂေါ။ ထာမဂတော ကာမရာဂေါ ကာမရာဂါနုသယော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော မိစ္ဆာဝါစာ မိစ္ဆာကမ္မန္တော မိစ္ဆာအာဇီဝေါ မိစ္ဆာဝါယာမော မိစ္ဆာသတိ မိစ္ဆာသမာဓိ။ ‘‘ဟိတသုခါဝဟာ မေ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဧဝံ အာသီသိတာပိ တထာအဘာဝတော အသုဘာဒီသုယေဝ သုဘန္တိအာဒိဝိပရီတပ္ပဝတ္တိတော စ မိစ္ဆာသဘာဝါတိ မိစ္ဆတ္တာ။ မိစ္ဆာ ပဿတိ၊ မိစ္ဆာ ဝါ ဧတာယ ပဿန္တီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ အထ ဝါ ဝိပရီတာ ဒိဋ္ဌီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ အယာထာဝဒိဋ္ဌီတိ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ ဝိရဇ္ဈိတွာ ဂဟဏတော ဝါ ဝိတထာ ဒိဋ္ဌီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ အနတ္တာဝဟတ္တာ ပဏ္ဍိတေဟိ ကုစ္ဆိတာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝါမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ သဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသော။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပောတိ ကာမဝိတက္ကာဒိတိဝိဓော ဝိတက္ကော။ မိစ္ဆာဝါစာတိ မုသာဝါဒါဒိစတုဗ္ဗိဓာ စေတနာ။ မိစ္ဆာကမ္မန္တောတိ ပါဏာတိပါတာဒိတိဝိဓာ စေတနာ။ မိစ္ဆာအာဇီဝေါတိ မိစ္ဆာဇီဝပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ။ မိစ္ဆာဝါယာမောတိ အကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ။ မိစ္ဆာသတီတိ သတိပဋိပက္ခဘူတော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ မိစ္ဆာသမာဓီတိ အကုသလသမာဓိ။

နဝ တဏှာမူလကာတိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၃၊ ၃။၃၅၉) တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ၊ ပရိယေသနံ ¶ ပဋိစ္စ လာဘော၊ လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော၊ ဝိနိစ္ဆယံ ပဋိစ္စ ဆန္ဒရာဂေါ၊ ဆန္ဒရာဂံ ပဋိစ္စ အဇ္ဈောသာနံ၊ အဇ္ဈောသာနံ ပဋိစ္စ ပရိဂ္ဂဟော၊ ပရိဂ္ဂဟံ ပဋိစ္စ မစ္ဆရိယံ၊ မစ္ဆရိယံ ပဋိစ္စ အာရက္ခော၊ အာရက္ခာဓိကရဏံ ဒဏ္ဍာဒါနသတ္ထာဒါနကလဟဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒတုဝံတုဝံပေသုညမုသာဝါဒါ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၄၊ ၃။၃၅၉)။ ဣမေ နဝ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ။ တဏှာ မူလံ ဧတေသန္တိ တဏှာမူလကာ။ ပရိယေသနာဒယော အကုသလာ ဧဝ။ တဏှံ၊ ပဋိစ္စာတိ တဏှံ နိဿာယ။ ပရိယေသနာတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏပရိယေသနာ။ သာ ¶ ဟိ တဏှာယ သတိ ဟောတိ။ လာဘောတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏပဋိလာဘော၊ သော ဟိ ပရိယေသနာယ သတိ ဟောတိ။ ဝိနိစ္ဆယော ပန ဉာဏတဏှာဒိဋ္ဌိဝိတက္ကဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ ‘‘သုခဝိနိစ္ဆယံ ဇညာ၊ သုခဝိနိစ္ဆယံ ဉတွာ အဇ္ဈတ္တံ သုခမနုယုဉ္ဇေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၂၃) အယံ ဉာဏဝိနိစ္ဆယော။ ‘‘ဝိနိစ္ဆယောတိ ဒွေ ဝိနိစ္ဆယာ တဏှာဝိနိစ္ဆယော စ ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယော စာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၀၂) ဧဝံ အာဂတာနိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနိ တဏှာဝိနိစ္ဆယော ¶ ။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယော။ ‘‘ဆန္ဒော ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဝိတက္ကနိဒါနော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၈) ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ ဣဓ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တော ဝိတက္ကောယေဝ အာဂတော။ လာဘံ လဘိတွာ ဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ သုန္ဒရာသုန္ဒရဉ္စ ဝိတက္ကေနေဝ ဝိနိစ္ဆိနာတိ ‘‘ဧတ္တကံ မေ ရူပါရမ္မဏတ္ထာယ ဘဝိဿတိ၊ ဧတ္တကံ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏတ္ထာယ၊ ဧတ္တကံ မယှံ ဘဝိဿတိ၊ ဧတ္တကံ ပရဿ၊ ဧတ္တကံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမိ၊ ဧတ္တကံ နိဒဟိဿာမီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ ဆန္ဒရာဂေါတိ ဧဝံ အကုသလဝိတက္ကေန ဝိတက္ကိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဒုဗ္ဗလရာဂေါ စ ဗလဝရာဂေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဆန္ဒောတိ ဧတ္ထ ဒုဗ္ဗလရာဂဿာဓိဝစနံ၊ ရာဂေါတိ ဗလဝရာဂဿ။ အဇ္ဈောသာနန္တိ အဟံ မမာတိ ဗလဝသန္နိဋ္ဌာနံ။ ပရိဂ္ဂဟောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ပရိဂ္ဂဟကရဏံ။ မစ္ဆရိယန္တိ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝဿ အသဟနတာ။ တေနေဝဿ ပေါရာဏာ ဧဝံ ဝစနတ္ထံ ဝဒန္တိ ‘‘ဣဒံ အစ္ဆရိယံ မယှမေဝ ဟောတု၊ မာ အညဿ အစ္ဆရိယံ ဟောတူတိ ပဝတ္တတ္တာ မစ္ဆရိယန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အာရက္ခောတိ ဒွါရပိဒဟနမဉ္ဇူသဂေါပနာဒိဝသေန သုဋ္ဌု ရက္ခဏံ။ အဓိကရောတီတိ အဓိကရဏံ။ ကာရဏဿေတံ ¶ နာမံ။ အာရက္ခာဓိကရဏန္တိ ဘာဝနပုံသကံ၊ အာရက္ခဟေတူတိ အတ္ထော။ ဒဏ္ဍာဒါနာဒီသု ပရနိသေဓနတ္ထံ ဒဏ္ဍဿ အာဒါနံ ဒဏ္ဍာဒါနံ။ ဧကတောဓာရာဒိနာ သတ္ထဿ အာဒါနံ သတ္ထာဒါနံ။ ကာယကလဟောပိ ဝါစာကလဟောပိ ကလဟော။ ပုရိမော ပုရိမော ဝိရောဓော ဝိဂ္ဂဟော။ ပစ္ဆိမော ပစ္ဆိမော ဝိဝါဒေါ။ တုဝံတုဝန္တိ အဂါရဝဝသေန တုဝံတုဝံဝစနံ။

ဒသ မိစ္ဆတ္တာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ…ပေ… မိစ္ဆာသမာဓိ မိစ္ဆာဉာဏံ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ။ တတ္ထ မိစ္ဆာဉာဏန္တိ ပါပကိရိယာသု ဥပါယစိန္တာဝသေန ပါပံ ကတွာ သုကတံ မယာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရေန စ ဥပ္ပန္နော မောဟော။ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ အဝိမုတ္တဿေဝ သတော ဝိမုတ္တိသညိတာ။

ဣဒါနိ ¶ အနေကဘေဒေန ပဟာနေန ပဟာတဗ္ဗေ ဒဿေတုံ ဒွေ ပဟာနာနီတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပဟာနေသု ဟိ ဝိညာတေသု တေန တေန ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ သုဝိညေယျာ ဟောန္တိ။ ပဉ္စသု ပဟာနေသု လောကိကာနိ စ ဒွေ ပဟာနာနိ အပ္ပယောဂံ နိဿရဏပ္ပဟာနဉ္စ ဌပေတွာ အပ္ပယောဂါနေဝ ဒွေ လောကုတ္တရပဟာနာနိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ။ သမ္မာ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ ဧတေန ကိလေသာတိ သမုစ္ဆေဒေါ၊ ပဟီယန္တိ ဧတေန ကိလေသာတိ ပဟာနံ။ သမုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ ပဟာနံ၊ န သေသပ္ပဟာနန္တိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ။ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ၊ ပဟီနတ္တာ ပဟာနံ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပဟာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ။ လောကံ ဥတ္တရတီတိ လောကုတ္တရော။ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ခယံ ဂစ္ဆတီတိ ခယဂါမီ၊ ခယဂါမီ စ သော မဂ္ဂေါ စာတိ ခယဂါမိမဂ္ဂေါ၊ တံ ဘာဝယတော သော မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဖလက္ခဏေ လောကုတ္တရဖလမေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ။

ကာမာနမေတံ ¶ နိဿရဏန္တိအာဒီသု ကာမတော ရူပတော သင်္ခတတော နိဿရန္တိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ၊ တေဟိ ဝါ နိဿဋတ္တာ နိဿရဏံ။ အသုဘဇ္ဈာနံ။ ကာမေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ နေက္ခမ္မံ။ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ဝါ။ အသုဘဇ္ဈာနဉှိ ဝိက္ခမ္ဘနတော ကာမာနံ နိဿရဏံ၊ တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပာဒိတအနာဂါမိမဂ္ဂေါ ပန သမုစ္ဆေဒတော သဗ္ဗသော ကာမာနံ အစ္စန္တနိဿရဏံ။ ရုပ္ပတီတိ ရူပံ၊ န ရူပံ အရူပံ မိတ္တပဋိပက္ခာ အမိတ္တာ ဝိယ၊ လောဘာဒိပဋိပက္ခာ အလောဘာဒယော ¶ ဝိယ စ ရူပပဋိပက္ခောတိ အတ္ထော။ ဖလဝသေန ဝါ နတ္ထေတ္ထ ရူပန္တိ အရူပံ၊ အရူပမေဝ အာရုပ္ပံ။ အရူပဇ္ဈာနာနိ။ တာနိ ရူပါနံ နိဿရဏံ နာမ။ အရူပေဟိပိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ပုန ဥပ္ပတ္တိနိဝါရဏတော သဗ္ဗသော ရူပါနံ နိဿရဏံ နာမ။ ဘူတန္တိ ဇာတံ။ သင်္ခတန္တိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ တေ တေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ သမ္မာ သဟ စ ဥပ္ပန္နံ။ ပဌမေန သဉ္ဇာတတ္တဒီပနေန အနိစ္စတာ၊ ဒုတိယေန အနိစ္စဿာပိ သတော ပစ္စယာနုဘာဝဒီပနေန ပရာယတ္တတာ၊ တတိယေန ပရာယတ္တဿာပိ သတော ပစ္စယာနံ အဗျာပါရတ္တဒီပနေန ဧဝံဓမ္မတာ ဒီပိတာ ဟောတိ။ နိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာဂမ္မ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတီတိ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ဧဝ စ သဗ္ဗသင်္ခတတော နိဿဋတ္တာ တဿ သင်္ခတဿ နိဿရဏံ နာမ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန –

‘‘နိရောဓော ¶ တဿ နိဿရဏန္တိ ဣဓ အရဟတ္တဖလံ နိရောဓောတိ အဓိပ္ပေတံ။ အရဟတ္တဖလေန ဟိ နိဗ္ဗာနေ ဒိဋ္ဌေ ပုန အာယတိံ သဗ္ဗသင်္ခါရာ န ဟောန္တီတိ အရဟတ္တသင်္ခါတဿ နိရောဓဿ ပစ္စယတ္တာ နိရောဓောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

နေက္ခမ္မံ ပဋိလဒ္ဓဿာတိအာဒီသု အသုဘဇ္ဈာနဿ နိဿရဏတ္တေ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန၊ အနာဂါမိမဂ္ဂဿ နိဿရဏတ္တေ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ကာမာ ပဟီနာ စေဝ ဟောန္တိ ပရိစ္စတ္တာ စ။ အရူပဇ္ဈာနာနံ နိဿရဏတ္တေ စ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ နိဿရဏတ္တေ စ ဧဝမေဝ ရူပါ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ရူပေသု ဟိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ရူပါနံ သမုစ္ဆေဒေါ ဟောတိ။ ရူပါတိ စေတ္ထ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ နိဗ္ဗာနဿ နိဿရဏတ္တေ နိဿရဏပ္ပဟာနေန၊ အရဟတ္တဖလဿ နိဿရဏတ္တေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနေန သင်္ခါရာ ပဟီနာ စေဝ ဟောန္တိ ပရိစ္စတ္တာ စ။ နိဗ္ဗာနဿ စ နိဿရဏတ္တေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဋိလာဘော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒီသု ပရိညာပဋိဝေဓန္တိအာဒိ ဘာဝနပုံသကဝစနံ။ ပရိညာယ ပဋိဝေဓော ပရိညာပဋိဝေဓော။ တံ ပရိညာပဋိဝေဓံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပဇဟာတီတိ တထာ တထာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ပဟာတဗ္ဗေ ကိလေသေ ပဇဟတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ လောကိယလောကုတ္တရေသုပိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ဝါ တာနိ ပဇဟတီတိ အတ္ထော။ ပဇဟတီတိပိ ပါဌော။ ယထာ နာဝါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ ¶ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ ကရောတိ၊ ဩရိမံ တီရံ ¶ ပဇဟတိ၊ သောတံ ဆိန္ဒတိ၊ ဘဏ္ဍံ ဝဟတိ၊ ပါရိမံ တီရံ အပ္ပေတိ၊ ဧဝမေဝံ မဂ္ဂဉာဏံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ အဘိသမေတိ၊ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတိ၊ သမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ၊ မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ၊ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပါပုဏာတိ ပဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၃၉) ဝုတ္တတ္တာ ဧကက္ခဏေပိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိယ ပဟာနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ပဉ္စသု ပဟာနေသု ယံ သသေဝါလေ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တေန ဃဋေန သေဝါလဿ ဝိယ တေန တေန လောကိယသမာဓိနာ နီဝရဏာဒီနံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဒူရီကရဏံ၊ ဣဒံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဉ္စ နီဝရဏာနံ ပဌမံ ¶ ဈာနံ ဘာဝယတောတိ နီဝရဏာနံယေဝ ပဟာနံ ပါကဋတ္တာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပစ္ဆာဘာဂေပိ န သဟသာ စိတ္တံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ၊ အဇ္ဈောတ္ထဋေသု စ တေသု ဈာနံ ပရိဟာယတိ၊ ဝိတက္ကာဒယော ပန ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ အပ္ပဋိပက္ခာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ နီဝရဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ပါကဋံ။ ယံ ပန ရတ္တိဘာဂေ သမုဇ္ဇလိတေန ပဒီပေန အန္ဓကာရဿ ဝိယ တေန တေန ဝိပဿနာယ အဝယဝဘူတေန ဈာနင်္ဂေန ပဋိပက္ခဝသေနေဝ တဿ တဿ စ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဿ ပဟာနံ၊ ဣဒံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဉ္စ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိံ ဘာဝယတောတိ ဒိဋ္ဌိဂတာနံယေဝ ပဟာနံ ဩဠာရိကဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌိဂတဉှိ ဩဠာရိကံ၊ နိစ္စသညာဒယော သုခုမာ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိဂတာနန္တိ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီနိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော စ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တမေဝေတန္တိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌီသု အန္တောဂဓတ္တာ ဒိဋ္ဌီသု ဂတန္တိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဗဟုဝစနေန တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိန္တိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ သမာဓိံ။ ယံ ပန အသနိဝိစက္ကာဘိဟတဿ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၅၁) ရုက္ခဿ ဝိယ အရိယမဂ္ဂဉာဏေန ¶ သံယောဇနာနံ ဓမ္မာနံ ယထာ န ပုန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ပဟာနံ၊ ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ နိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ နိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ။

ဧဝံ ပဟာနဝသေန ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သရူပေနေဝ ပုန ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဒဿေတုံ သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟာတဗ္ဗန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စက္ခာဒီနိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဟာတဗ္ဗာနိ။ ရူပံ ပဿန္တော ပဇဟာတီတိအာဒီသု ရူပံ အနိစ္စာဒိတော ပဿန္တော ပဟာတဗ္ဗေ ကိလေသေ ပဇဟာတိ။ စက္ခုံ…ပေ… ဇရာမရဏံ…ပေ… အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနန္တိ ပေယျာလဒွယေ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ¶ ‘‘ပဿန္တော ပဇဟာတီ’’တိအာဒီသု တေသု လောကုတ္တရေသု အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ပဿန္တော ဥဒိက္ခန္တော အပေက္ခမာနော ဣစ္ဆမာနော ဝိပဿနာက္ခဏေသု ပဟာတဗ္ဗေ ကိလေသေ ပဇဟာတီတိ တံတံဓမ္မာနုရူပေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

ပဟာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၅။ ဘာဝေတဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ကာယဂတာသတီတိ ကာယဂတာသတိသုတ္တန္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃ အာဒယော) ဝုတ္တာ အာနာပါနစတုဣရိယာပထခုဒ္ဒကဣရိယာပထဒွတ္တိံသာကာရစတုဓာတုနဝသိဝထိကာပဋိကူလ- ဝဝတ္ထာပကမနသိကာရသမ္ပယုတ္တာ ယထာနုရူပံ ရူပဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တာ စ သတိ။ သာ ဟိ တေသု ကာယေသု ဂတာ ပဝတ္တာတိ ကာယဂတာတိ ဝုစ္စတိ။ သာတသဟဂတာတိ မဓုရသုခဝေဒယိတသင်္ခါတေန သာတေန သဟ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝံ ဂတာ။ တဗ္ဘာဝေ ဝေါကိဏ္ဏေ အာရမ္မဏေ နိဿယေ သံသဋ္ဌေ ဒိဿတိ သဟဂတသဒ္ဒေါ ပဉ္စသု အတ္ထေသု ဇိနဝစနေ။ ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဗ္ဘဝိကာ နန္ဒိရာဂသဟဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၃) ဧတ္ထ တဗ္ဘာဝေ၊ နန္ဒိရာဂဘူတာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝီမံသာ ကောသဇ္ဇသဟဂတာ ကောသဇ္ဇသမ္ပယုတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၈၃၂) ဧတ္ထ ဝေါကိဏ္ဏေ၊ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ကောသဇ္ဇေန ဝေါကိဏ္ဏာတိ အတ္ထော။ ‘‘လာဘီ ဟောတိ ရူပသဟဂတာနံ ဝါ သမာပတ္တီနံ အရူပသဟဂတာနံ ဝါ သမာပတ္တီန’’န္တိ (ပု။ ပ။ ၃-၈) ဧတ္ထ အာရမ္မဏေ၊ ရူပါရူပါရမ္မဏာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အဋ္ဌိကသညာသဟဂတံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၈) ဧတ္ထ နိဿယေ၊ အဋ္ဌိကသညာနိဿယံ အဋ္ဌိကသညံ ဘာဝေတွာ ပဋိလဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒံ သုခံ ဣမာယ ပီတိယာ သဟဂတံ ဟောတိ သဟဇာတံ သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၇၈) ဧတ္ထ သံသဋ္ဌေ၊ သမ္မိဿန္တိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိမ္ပိ ပဒေ သံသဋ္ဌော အဓိပ္ပေတော။ သာတသံသဋ္ဌာ ဟိ သာတသဟဂတာတိ ဝုတ္တာ။ သာ ဟိ ဌပေတွာ စတုတ္ထံ ဈာနံ သေသေသု သာတသဟဂတာ ဟောတိ၊ သတိပိ စ ဥပေက္ခာသဟဂတတ္တေ ယေဘုယျဝသေန သာတသဟဂတာတိ ဝုတ္တာ၊ ပုရိမဇ္ဈာနမူလကတ္တာ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ သာတသဟဂတာယ ဥပေက္ခာသဟဂတာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတိ ¶ ၊ ဥပေက္ခာယ ပန သန္တေ သုခေ ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတာ သာတသဟဂတာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတိ။

သမထော စ ဝိပဿနာ စာတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပစ္စနီကဓမ္မေ သမေတိ ဝိနာသေတီတိ သမထော။ သမာဓိဿေတံ နာမံ။ အနိစ္စတာဒိဝသေန ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ဓမ္မေ ပဿတီတိ ဝိပဿနာ။ ပညာယေတံ နာမံ။ ဣမေ ပန ဒွေ ဒသုတ္တရပရိယာယေ ပုဗ္ဗဘာဂါတိ ဝုတ္တာ၊ သင်္ဂီတိပရိယာယေ စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာတိ။ တယော သမာဓီတိ သဝိတက္ကော သဝိစာရော သမာဓိ ¶ ၊ အဝိတက္ကော ဝိစာရမတ္တော ¶ သမာဓိ၊ အဝိတက္ကော အဝိစာရော သမာဓိ။ သမ္ပယောဂဝသေန ဝတ္တမာနေန သဟ ဝိတက္ကေန သဝိတက္ကော၊ သဟ ဝိစာရေန သဝိစာရော။ သော ခဏိကသမာဓိ၊ ဝိပဿနာသမာဓိ၊ ဥပစာရသမာဓိ၊ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ။ နတ္ထိ ဧတဿ ဝိတက္ကောတိ အဝိတက္ကော။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိစာရော မတ္တာ ပရမာ ပမာဏံ ဧတဿာတိ ဝိစာရမတ္တော၊ ဝိစာရတော ဥတ္တရိ ဝိတက္ကေန သမ္ပယောဂံ န ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ သော ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာဓိ၊ တဒုဘယဝိရဟိတော အဝိတက္ကော အဝိစာရော သမာဓိ။ သော စတုက္ကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိ၊ ပဉ္စကနယေ တတိယဇ္ဈာနာဒိ ရူပါဝစရသမာဓိ။ ဣမေ တယောပိ လောကိယာ ဧဝ။ သင်္ဂီတိပရိယာယေ အပရေပိ တယော သမာဓီ ဝုတ္တာ – ‘‘သုညတော သမာဓိ၊ အနိမိတ္တော သမာဓိ၊ အပ္ပဏိဟိတော သမာဓီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅)။ န တေ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။

စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ စုဒ္ဒသဝိဓေန ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှတော ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ နဝဝိဓေန ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှတော ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ သောဠသဝိဓေန စိတ္တံ ပရိဂ္ဂဏှတော စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ ပဉ္စဝိဓေန ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှတော ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လောကုတ္တရံ ပန ဣဓ န အဓိပ္ပေတံ။ ပဉ္စင်္ဂိကော သမာဓီတိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ အဿ သန္တီတိ ပဉ္စင်္ဂိကော၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ။ ပီတိဖရဏတာ၊ သုခဖရဏတာ၊ စေတောဖရဏတာ၊ အာလောကဖရဏတာ၊ ပစ္စဝေက္ခဏနိမိတ္တန္တိ ¶ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ပီတိံ ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒွီသု ဈာနေသု ပညာ ပီတိဖရဏတာ နာမ။ သုခံ ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တီသု ဈာနေသု ပညာ သုခဖရဏတာ နာမ။ ပရေသံ စေတော ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ စေတောပရိယပညာ စေတောဖရဏတာ နာမ။ အာလောကံ ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာ အာလောကဖရဏတာ နာမ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏနိမိတ္တံ နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒွီသု ဈာနေသု ပညာ ပီတိဖရဏတာ၊ တီသု ဈာနေသု ပညာ သုခဖရဏတာ၊ ပရစိတ္တပညာ စေတောဖရဏတာ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာ အာလောကဖရဏတာ၊ တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌိတဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏနိမိတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၀၄)။

တဉှိ ¶ ဝုဋ္ဌိတသမာဓိဿ ပဝတ္တာကာရဂဟဏတော နိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ ပီတိဖရဏတာ သုခဖရဏတာ ဒွေ ပါဒါ ဝိယ၊ စေတောဖရဏတာ အာလောကဖရဏတာ ဒွေ ဟတ္ထာ ဝိယ၊ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဇ္ဈိမကာယော ဝိယ၊ ပစ္စဝေက္ခဏနိမိတ္တံ သီသံ ဝိယ။ ဣတိ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ¶ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ပဉ္စင်္ဂိကံ သမ္မာသမာဓိံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမ္ပန္နံ ပုရိသံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေသိ။

ဆ အနုဿတိဋ္ဌာနာနီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတိယော ဧဝ အနုဿတိယော၊ ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနသ္မိံယေဝ ပဝတ္တတ္တာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ကုလပုတ္တဿ အနုရူပါ သတိယောတိပိ အနုဿတိယော၊ အနုဿတိယော ဧဝ ပီတိအာဒီနံ ဌာနတ္တာ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ။ ကတမာနိ ဆ? ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ သင်္ဃာနုဿတိ သီလာနုဿတိ စာဂါနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၇)။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဗောဓိယာ၊ ဗောဓိဿ ဝါ အင်္ဂါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ ဧသာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ယာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဗုဇ္ဈတီတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဝုဋ္ဌဟတိ၊ စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတိ၊ တဿာ ဓမ္မသာမဂ္ဂိသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ¶ ဝိယ။ ယော ပနေသ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဧတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ အရိယသာဝကော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ အပိစ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇) နယေန ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော။ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဿာတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ သောယံ စတုရင်္ဂိကာ ဝိယ သေနာ၊ ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝိယ စ တူရိယံ အင်္ဂမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ အင်္ဂဝိနိမုတ္တော နတ္ထိ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါ လောကုတ္တရာ၊ ဒသုတ္တရပရိယာယေန ပုဗ္ဗဘာဂါပိ လဗ္ဘန္တိ။

နဝ ¶ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနီတိ သီလဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ၊ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ၊ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ၊ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ၊ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ၊ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ၊ ပညာ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ၊ ဝိမုတ္တိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉)။ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပေတုံ သမတ္ထံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ တဉှိ ဒုဿီလျမလံ ဝိသောဓေတိ။ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂန္တိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝဿ ပဓာနံ ဥတ္တမံ အင်္ဂံ။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတာ ပဂုဏာ ¶ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ တာ ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိစိတ္တမလံ ဝိသောဓေန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ။ တဉှိ သတ္တဒိဋ္ဌိမလံ ဝိသောဓေတိ။ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓီတိ ပစ္စယာကာရဉာဏံ။ တေန ဟိ တီသု အဒ္ဓါသု ပစ္စယဝသေန ဓမ္မာ ပဝတ္တန္တီတိ ပဿန္တော တီသုပိ အဒ္ဓါသု သတ္တကင်္ခါမလံ ဝိတရန္တော ဝိသုဇ္ဈတိ။ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နာ ဩဘာသဉာဏပီတိပဿဒ္ဓိသုခအဓိမောက္ခပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနဥပေက္ခာနိကန္တီတိ ¶ ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ၊ န မဂ္ဂေါ၊ ဝီထိပဋိပန္နံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ မဂ္ဂါမဂ္ဂေ ဉာဏံ နာမ။ တေန ဟိ အမဂ္ဂမလံ ဝိသောဓေတိ။ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဝီထိပဋိပန္နံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနာနုပဿနာဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အနုလောမဉာဏန္တိ ဣမာနိ နဝ ဝိပဿနာဉာဏာနိ။ တာနိ ဟိ နိစ္စသညာဒိမလံ ဝိသောဓေန္တိ။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ စတုအရိယမဂ္ဂပညာ။ သာ ဟိ သမုစ္ဆေဒတော သကသကမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသမလံ ဝိသောဓေတိ။ ပညာတိ အရဟတ္တဖလပညာ။ ဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။

ဒသ ကသိဏာယတနာနီတိ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယံ အဒွယံ အပ္ပမာဏံ၊ အာပေါကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… တေဇောကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… ဝါယောကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… နီလကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… ပီတကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… လောဟိတကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… ဩဒါတကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… အာကာသကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… ဝိညာဏကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယံ အဒွယံ အပ္ပမာဏ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၅၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) ဧဝံ ဝုတ္တာနိ ဒသ။ ဧတာနိ ¶ ဟိ သကလဖရဏဋ္ဌေန ကသိဏာနိ၊ တဒါရမ္မဏာနံ ဓမ္မာနံ ခေတ္တဋ္ဌေန အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝါ အာယတနာနိ။ ဥဒ္ဓန္တိ ဥပရိဂဂနတလာဘိမုခံ။ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာဘူမိတလာဘိမုခံ။ တိရိယန္တိ ခေတ္တမဏ္ဍလမိဝ သမန္တာ ပရိစ္ဆိန္နံ။ ဧကစ္စော ဟိ ဥဒ္ဓမေဝ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတိ ဧကစ္စော အဓော၊ ဧကစ္စော သမန္တတော။ ဧကောပိ တေန တေန ဝါ ကာရဏေန ဧဝံ ပသာရေတိ အာလောကမိဝ ရူပဒဿနကာမော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၅၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀)။ အဒွယန္တိ ဣဒံ ပန ဧကဿ အညဘာဝါနုပဂမနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဥဒကံ ပဝိဋ္ဌဿ သဗ္ဗဒိသာသု ဥဒကမေဝ ဟောတိ န အညံ၊ ဧဝမေဝ ပထဝီကသိဏံ ပထဝီကသိဏမေဝ ဟောတိ၊ နတ္ထိ တဿ အညကသိဏသမ္ဘေဒေါတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အပ္ပမာဏန္တိ ဣဒံ တဿ တဿ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန ¶ ဝုတ္တံ။ တဉှိ မနသာ ဖရန္တော သကလမေဝ ဖရတိ၊ န ‘‘အယမဿ အာဒိ ဣဒံ မဇ္ဈ’’န္တိ ပမာဏံ ဂဏှာတီတိ။ အာကာသကသိဏန္တိ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသော ပရိစ္ဆေဒါကာသကသိဏဉ္စ။ ဝိညာဏကသိဏန္တိ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ¶ ပဝတ္တဝိညာဏံ။ တတ္ထ ကသိဏဝသေန ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ၊ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသဝသေန တတ္ထ ပဝတ္တဝိညာဏေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ပရိစ္ဆေဒါကာသကသိဏဿပိ ဝဍ္ဎနီယတ္တာ တဿ ဝသေနပီတိ။

၂၆။ ဣဒါနိ ဘာဝနာပဘေဒံ ဒဿေန္တော ဒွေ ဘာဝနာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လောကိယာတိအာဒီသု လောကော ဝုစ္စတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝဋ္ဋံ၊ တသ္မိံ ပရိယာပန္နဘာဝေန လောကေ နိယုတ္တာတိ လောကိယာ၊ လောကိယာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာ လောကိယာ။ ကိဉ္စာပိ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာတိ ဝေါဟာရဝသေန ဝုစ္စတိ၊ တေဟိ ပန ဝိသုံ ဘာဝနာ နတ္ထိ။ တေ ဧဝ ဟိ ဓမ္မာ ဘာဝိယမာနာ ဘာဝနာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဥတ္တိဏ္ဏာတိ ဥတ္တရာ၊ လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေန လောကတော ဥတ္တရာတိ လောကုတ္တရာ။

ရူပဘဝသင်္ခါတေ ရူပေ အဝစရန္တီတိ ရူပါဝစရာ။ ကုသလသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အာရောဂျအနဝဇ္ဇဆေကသုခဝိပါကေသု ဒိဿတိ။ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ? ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉) အာရောဂျေ။ ‘‘ကတမော ပန၊ ဘန္တေ၊ ကာယသမာစာရော ကုသလော? ယော ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) စ ‘‘ပုန စပရံ၊ ဘန္တေ၊ ဧတဒါနုတ္တရိယံ၊ ယထာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၅) စ ဧဝမာဒီသု အနဝဇ္ဇေ။ ‘‘တံ ¶ ကိံ မညသိ၊ ရာဇကုမာရ၊ ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါန’’န္တိ? (မ။ နိ။ ၂။၈၇) ‘‘ကုသလာ နစ္စဂီတဿ သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော’’တိ (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၄) စ အာဒီသု ဆေကေ။ ‘‘ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀) ‘‘ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၄၃၁) စ အာဒီသု သုခဝိပါကေ။ သွာယမိဓ အာရောဂျေပိ အနဝဇ္ဇေပိ သုခဝိပါကေပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ ကုစ္ဆိတေ ပါပကေ ဓမ္မေ သလယန္တိ စလယန္တိ ကမ္ပေန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ ကုသလာ၊ ကုစ္ဆိတေန ဝါ အာကာရေန သယန္တိ ¶ ပဝတ္တန္တီတိ ကုသာ၊ တေ အကုသလသင်္ခါတေ ကုသေ လုနန္တိ ဆိန္ဒန္တီတိ ကုသလာ၊ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာနတော တနုကရဏတော ကုသံ၊ ဉာဏံ။ တေန ကုသေန လာတဗ္ဗာ ဂဟေတဗ္ဗာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ ကုသလာ၊ ယထာ ဝါ ကုသာ ဥဘယဘာဂဂတံ ဟတ္ထပ္ပဒေသံ လုနန္တိ၊ ဧဝမိမေပိ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဘာဝေန ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသပက္ခံ လုနန္တိ၊ တသ္မာ ကုသာ ဝိယ လုနန္တီတိ ကုသလာ။ တေသံ ရူပါဝစရကုသလာနံ ဘာဝနာ။ အရူပဘဝသင်္ခါတေ အရူပေ အဝစရန္တီတိ အရူပါဝစရာ။ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ပရိယာပန္နာ အန္တောဂဓာတိ ပရိယာပန္နာ၊ တသ္မိံ န ပရိယာပန္နာတိ အပရိယာပန္နာ၊ လောကုတ္တရာ။

ကာမာဝစရကုသလာနံ ¶ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ စေ? အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဧဝ ဘာဝနာယ အဘိဓမ္မေ ဘာဝနာတိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ကမ္မာယတနေသု ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ သိပ္ပာယတနေသု ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနေသု ကမ္မဿကတံ ဝါ သစ္စာနုလောမိကံ ဝါ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝါ၊ ဝေဒနာ အနိစ္စာတိ ဝါ၊ သညာ အနိစ္စာတိ ဝါ၊ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ ဝါ၊ ဝိညာဏံ အနိစ္စန္တိ ဝါ ယံ ဧဝရူပံ အနုလောမိကံ ခန္တိံ ဒိဋ္ဌိံ ရုစိံ မုဒိံ ပေက္ခံ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ပရတော အသုတွာ ပဋိလဘတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ စိန္တာမယာ ပညာ။ ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ကမ္မာယတနေသု…ပေ… ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ပရတော သုတွာ ပဋိလဘတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ သုတမယာ ပညာ။ သဗ္ဗာပိ သမာပန္နဿ ပညာ ဘာဝနာမယာ ပညာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၆၈)။

သာ ¶ ပန ကာမာဝစရဘာဝနာ အာဝဇ္ဇနဘဝင်္ဂပါတေဟိ အန္တရိတတ္တာ ဘာဝနာတိ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေသံ ပန ပုညာနံ တိဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထူနံ အန္တောဂဓတ္တာ ဥပစာရသမာဓိဝိပဿနာသမာဓီနံ ဘာဝနာမယပုညတာ သိဒ္ဓါ။ ဣဓ ပန လောကိယဘာဝနာယ ဧဝ သင်္ဂဟိတာ။ ရူပါရူပါဝစရာနံ တိဝိဓဘာဝေ ဟီနာတိ လာမကာ။ ဟီနုတ္တမာနံ မဇ္ဈေ ဘဝါ မဇ္ဈာ၊ မဇ္ဈိမာတိပိ ပါဌော။ ပဓာနဘာဝံ နီတာတိ ပဏီတာ၊ ဥတ္တမာတိ အတ္ထော။ အာယူဟနဝသေန အယံ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဿာ ဟိ အာယူဟနက္ခဏေ ¶ ဆန္ဒော ဝါ ဟီနော ဟောတိ ဝီရိယံ ဝါ စိတ္တံ ဝါ ဝီမံသာ ဝါ၊ သာ ဟီနာ နာမ။ ယဿာ တေ ဓမ္မာ မဇ္ဈိမာ၊ သာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ ယဿာ တေ ဓမ္မာ ပဏီတာ၊ သာ ပဏီတာ နာမ။ မုဒုကေဟိ ဝါ ဣန္ဒြိယေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဟီနာ နာမ၊ မဇ္ဈိမေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမ္ပယုတ္တာ မဇ္ဈိမာ၊ အဓိမတ္တေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ပဏီတာ နာမ။ အပရိယာပန္နာယ ဟီနမဇ္ဈိမတ္တာဘာဝါ ပဏီတတာ ဧဝ ဝုတ္တာ။ သာ ဟိ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတာ။

၂၇။ ပဌမဘာဝနာစတုက္ကေ ဘာဝေတီတိ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ တထာ တထာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတိ။ ဒုတိယဘာဝနာစတုက္ကေ ဧသနာဘာဝနာတိ အပ္ပနာပုဗ္ဗဘာဂေ ဘာဝနာ။ သာ ဟိ အပ္ပနံ ဧသန္တိ ဧတာယာတိ ဧသနာတိ ဝုတ္တာ။ ပဋိလာဘဘာဝနာတိ အပ္ပနာဘာဝနာ။ သာ ဟိ တာယ ဧသနာယ ပဋိလဗ္ဘတီတိ ပဋိလာဘောတိ ဝုတ္တာ။ ဧကရသာဘာဝနာတိ ပဋိလာဘေ ဝသီဘာဝံ ပတ္တုကာမဿ ပယောဂကာလေ ဘာဝနာ။ သာ ဟိ တေန တေန ပဟာနေန တေဟိ တေဟိ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာတိ ကတွာ ဧကရသာတိ ဝုတ္တာ။ အာသေဝနာဘာဝနာတိ ပဋိလာဘေ ဝသိပ္ပတ္တဿ ယထာရုစိ ¶ ပရိဘောဂကာလေ ဘာဝနာ။ သာ ဟိ ဘုသံ သေဝီယတီတိ အာသေဝနာတိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘အာသေဝနာဘာဝနာ ဝသီကမ္မံ၊ ဧကရသာဘာဝနာ သဗ္ဗတ္ထိကာ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ စတုက္ကဝိဘာဂေ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇန္တာနန္တိ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ။ တတ္ထ ဇာတာတိ တသ္မိံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာတာ။ ဧကရသာ ဟောန္တီတိ အပ္ပနုပ္ပာဒနေ သမာနကိစ္စာ ဟောန္တိ။ သမာဓိံ သမာပန္နာနန္တိ အပ္ပိတပ္ပနာနံ။ တတ္ထ ဇာတာတိ တဿာ အပ္ပနာယ ဇာတာ။ အညမညံ နာတိဝတ္တန္တီတိ သမပ္ပဝတ္တိယာ အညမညံ နာတိက္ကမန္တိ။ အဓိမောက္ခဋ္ဌေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ¶ ဘာဝယတောတိအာဒီသု ဧကက္ခဏေပိ ဧကေကဿ ဣန္ဒြိယဿ သကသကကိစ္စကရဏေ တံတံနိဿယဝသေန သကသကကိစ္စကာရကာနိ သေသာနိပိ ဣန္ဒြိယာနိ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာ ဟောန္တီတိ ဝိမုတ္တိရသေနေဝ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ။ ဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကရသာတိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။

ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခု။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိအာဒီသု အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ အတ္ထတော ပန ဘုမ္မမေဝ ¶ ၊ ဒိဝသဿ ပုဗ္ဗကာလေတိ အတ္ထော။ အာသေဝတီတိ ဝသိပ္ပတ္တံ သမာဓိံ ဘုသံ သေဝတိ။ မဇ္ဈနှိကသမယန္တိ ဒိဝသဿ မဇ္ဈကာလေ။ သာယနှသမယန္တိ ဒိဝသဿ သာယနှကာလေ။ ပုရေဘတ္တန္တိ ဒိဝါဘတ္တတော ပုရေကာလေ။ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ဒိဝါဘတ္တတော ပစ္ဆာကာလေ။ ပုရိမေပိ ယာမေတိ ရတ္တိယာ ပဌမေ ကောဋ္ဌာသေ။ ကာဠေတိ ကာဠပက္ခေ။ ဇုဏှေတိ သုက္ကပက္ခေ။ ပုရိမေပိ ဝယောခန္ဓေတိ ပဌမေ ဝယောကောဋ္ဌာသေ၊ ပဌမဝယေတိ အတ္ထော။ တီသု စ ဝယေသု ဝဿသတာယုကဿ ပုရိသဿ ဧကေကသ္မိံ ဝယေ စတုမာသာဓိကာနိ တေတ္တိံသ ဝဿာနိ ဟောန္တိ။

၂၈။ တတိယဘာဝနာစတုက္ကေ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ တတ္ထ နေက္ခမ္မာဒီသု ဘာဝနာဝိသေသေသု ဇာတာနံ သမာဓိပညာသင်္ခါတာနံ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာနံ အညမညံ အနတိက္ကမနဘာဝေန။ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေနာတိ တတ္ထေဝ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသဘာဝေန။ တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေနာတိ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကဿ ဝီရိယဿ ဝါဟနဘာဝေန။ အာသေဝနဋ္ဌေနာတိ ယာ တဿ တသ္မိံ သမယေ ပဝတ္တာ အာသေဝနာ။ တဿာ အာသေဝနာယ အာသေဝနဘာဝေန။

ရူပသညန္တိ ကုသလဝိပါကကိရိယဝသေန ပဉ္စဒသဝိဓံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနသင်္ခါတံ ရူပသညံ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၄၊ အ။ နိ။ ၈။၆၆၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈)၊ တဿ ဈာနဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၃၊ အ။ နိ။ ၈။၆၅-၆၆၊ ဓ။ သ။ ၂၄၇၊ ၂၄၉)။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနဉှိ ¶ သညာသီသေန ရူပေ သညာတိ ကတွာ ရူပသညာတိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဃသညန္တိ ကုသလဝိပါကာ ပဉ္စ၊ အကုသလဝိပါကာ ပဉ္စာတိ ဧဝံ ဒသဝိဓံ ပဋိဃသညံ။ ဒွိပဉ္စဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟိ သညာ ¶ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိဃသညာတိ ဝုစ္စတိ။ ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ ဂန္ဓသညာ ရသသညာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသညာတိပိ ဧတိဿာ ဧဝ နာမံ။ နာနတ္တသညန္တိ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ၊ ဒွါဒသ အကုသလသညာ ¶ ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ၊ ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသဝိဓံ နာနတ္တသညံ။ သာ ဟိ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ ဂေါစရေ ပဝတ္တာ သညာတိ နာနတ္တသညာ၊ စတုစတ္တာလီသဘေဒတော နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညံ အသဒိသာ သညာတိ ဝါ နာနတ္တသညာတိ ဝုစ္စတိ။ သညာဗဟုကတ္တေပိ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတံ။

နိစ္စသညန္တိ နိစ္စန္တိ သညံ နိစ္စသညံ။ ဧဝံ သုခသညံ အတ္တသညံ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကံ တဏှံ။ ရာဂန္တိ နိပ္ပီတိကံ တဏှံ။ သမုဒယန္တိ ရာဂဿ သမုဒယံ။ အထ ဝါ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ ဘင်္ဂဿေဝ ဒဿနတော သင်္ခါရာနံ ဥဒယံ။ အာဒါနန္တိ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကိလေသာနံ၊ အဒေါသဒဿာဝိတာယ သင်္ခတာရမ္မဏဿ ဝါ အာဒါနံ။ ဃနသညန္တိ သန္တတိဝသေန ဃနန္တိ သညံ။ အာယူဟနန္တိ သင်္ခါရာနံ အတ္ထာယ ပယောဂကရဏံ။ ဓုဝသညန္တိ ထိရန္တိ သညံ။ နိမိတ္တန္တိ နိစ္စနိမိတ္တံ။ ပဏိဓိန္တိ သုခပတ္ထနံ။ အဘိနိဝေသန္တိ အတ္ထိ အတ္တာတိ အဘိနိဝေသံ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသန္တိ နိစ္စသာရတ္တသာရဂဟဏာဘိနိဝေသံ။ သမ္မောဟာဘိနိဝေသန္တိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိဝသေန (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ‘‘ဣဿရတော လောကော သမ္ဘောတီ’’တိအာဒိဝသေန စ သမ္မောဟာဘိနိဝေသံ။ အာလယာဘိနိဝေသန္တိ အာဒီနဝါဒဿနေန အလ္လီယိတဗ္ဗမိဒန္တိ အဘိနိဝေသံ။ အပ္ပဋိသင်္ခန္တိ အနုပါယဂဟဏံ။ သညောဂါဘိနိဝေသန္တိ ကာမယောဂါဒိကံ ကိလေသပ္ပဝတ္တိံ။

ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌီဟိ သဟ ဧကသ္မိံ ဌိတာတိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ။ တေ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေ။ ကိလေသေန္တိ ဥပတာပေန္တိ၊ ဝိဗာဓေန္တိ ဝါတိ ကိလေသာ။ တေ ကိလေသေ။ ဒုဝိဓဉှိ ဧကဋ္ဌံ ပဟာနေကဋ္ဌံ သဟဇေကဋ္ဌဉ္စ။ ပဟာနေကဋ္ဌံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပမုခါဟိ တေသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီဟိ သဟ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၈) ယာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟာနာ၊ တာဝ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတာတိ အတ္ထော။ ဣဒမိဓာဓိပ္ပေတံ။ ဒသသု ဟိ ကိလေသေသု ဣဓ ဒိဋ္ဌိကိလေသောယေဝ အာဂတော။ သေသေသု ပန အပါယဂမနီယော လောဘော ဒေါသော မောဟော မာနော ဝိစိကိစ္ဆာ ထိနံ ¶ ဥဒ္ဓစ္စံ ¶ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ နဝ ကိလေသာ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ပဟာနေကဋ္ဌာ ဟုတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ၊ ရာဂဒေါသမောဟပမုခေသု ¶ ဝါ ဒိယဍ္ဎေသု ကိလေသသဟဿေသု သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌိယာ ပဟီယမာနာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ အပါယဂမနီယာ သဗ္ဗကိလေသာ ပဟာနေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ၊ သဟဇေကဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ ဌိတာတိ အတ္ထော။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဟိ ဒွီသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တအသင်္ခါရိကစိတ္တေသု ပဟီယမာနေသု တေဟိ သဟဇာတော လောဘော မောဟော ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ၊ ဒွီသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တသသင်္ခါရိကစိတ္တေသု ပဟီယမာနေသု တေဟိ သဟဇာတော လောဘော မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ ဩဠာရိကေ ကိလေသေတိ ဩဠာရိကဘူတေ ကာမရာဂဗျာပါဒေ။ အနုသဟဂတေ ကိလေသေတိ သုခုမဘူတေ ကာမရာဂဗျာပါဒေ။ သဗ္ဗကိလေသေတိ မဂ္ဂတ္တယေန ပဟီနာဝသေသေ။

ဝီရိယံ ဝါဟေတီတိ ယောဂါဝစရော ဝီရိယံ ပဝတ္တေတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဧသနာပဋိလာဘဧကရသအာသေဝနဝစနာနိ ဘာဝနာနံ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ ‘‘ဧဝံဘူတာ စ ဘာဝနာ’’တိ။ ဣဓ ‘‘တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေန တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေန အာသေဝနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝစနာနိ ဘာဝနာဟေတုဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဟေတုနာ ဘာဝနာ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာ အာသေဝနာဘာဝနာတိ နာနာက္ခဏဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဣဓ အာသေဝနဋ္ဌေန ဘာဝနာတိ ဧကက္ခဏဝသေနာတိ ဝိသေသော။ ရူပံ ပဿန္တော ဘာဝေတီတိအာဒီသု ရူပါဒီနိ ပဿိတဗ္ဗာကာရေန ပဿန္တော ဘာဝေတဗ္ဗံ ဘာဝနံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ ဧကရသာ ဟောန္တီတိ ဝိမုတ္တိရသေန၊ ကိစ္စရသေန ဝါ ဧကရသာ ဟောန္တိ။ ဝိမုတ္တိရသောတိ သမ္ပတ္တိရသော။ ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေန ရသော နာမ ပဝုစ္စတီတိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ။

ဘာဝေတဗ္ဗနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၉။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ ¶ ဒသ ဧကုတ္တရဝိဿဇ္ဇနာနိ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ အကုပ္ပာ စေတောဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ သာ ဟိ န ကုပ္ပတိ န စလတိ န ပရိဟာယတီတိ အကုပ္ပာ၊ သဗ္ဗကိလေသေဟိ စိတ္တဿ ¶ ဝိမုတ္တတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဇ္ဇာတိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ ဝိမုတ္တီတိ ဒသုတ္တရပရိယာယေန အရဟတ္တဖလံ ဝုတ္တံ၊ သင်္ဂီတိပရိယာယေန ပန ‘‘ဝိမုတ္တီတိ ဒွေ ဝိမုတ္တိယော စိတ္တဿ စ အဓိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၄) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နီဝရဏာဒီဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ နာမ၊ နိဗ္ဗာနံ ¶ သဗ္ဗသင်္ခတတော ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ နာမ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဝိဇ္ဇာ သတ္တာနံ စုတူပပါတေ ဉာဏံ ဝိဇ္ဇာ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ ဝိဇ္ဇာ။ တမဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ၊ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနာပိ ဝိဇ္ဇာ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဆာဒေတွာ ဌိတံ တမံ ဝိဇ္ဈတိ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉ္စ ဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ စုတူပပါတေ ဉာဏံ စုတိပဋိသန္ဓိစ္ဆာဒကံ တမံ ဝိဇ္ဈတိ၊ စုတူပပါတဉ္စ ဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ စတုသစ္စစ္ဆာဒကံ တမံ ဝိဇ္ဈတိ၊ စတုသစ္စဓမ္မေ စ ဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ စတ္တာရိ သာမညဖလာနီတိ သောတာပတ္တိဖလံ၊ သကဒါဂါမိဖလံ၊ အနာဂါမိဖလံ၊ အရဟတ္တဖလံ။ ပါပဓမ္မေ သမေတိ ဝိနာသေတီတိ သမဏော၊ သမဏဿ ဘာဝေါ သာမညံ။ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနမေတံ နာမံ။ သာမညဿ ဖလာနိ သာမညဖလာနိ။

ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓာတိ သီလက္ခန္ဓော၊ သမာဓိက္ခန္ဓော၊ ပညာက္ခန္ဓော၊ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓော၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓော။ ဓမ္မက္ခန္ဓာတိ ဓမ္မဝိဘာဂါ ဓမ္မကောဋ္ဌာသာ။ သီလက္ခန္ဓာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ လောကိယလောကုတ္တရာ သီလသမာဓိပညာ ဧဝ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ¶ ။ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တိယော ဧဝ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓော။ တိဝိဓာ ဝိမုတ္တိပစ္စဝေက္ခဏာ ဧဝ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓော။ သော လောကိယော ဧဝ။ ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏမေဝ ဒဿနဋ္ဌေန ဒဿနန္တိ ဉာဏဒဿနံ၊ ဝိမုတ္တီနံ ဉာဏဒဿနံ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂဝိမုတ္တိယော ပန သမာဓိပညာက္ခန္ဓေဟေဝ သင်္ဂဟိတာ။ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓာ သေက္ခာနံ သေက္ခာ၊ အသေက္ခာနံ အသေက္ခာတိ ဝုတ္တာ။ ဧတေသု ဟိ လောကိယာ စ နိဿရဏဝိမုတ္တိ စ နေဝသေက္ခာနာသေက္ခာ။ သေက္ခာ ဟောန္တာပိ သေက္ခာနံ ဣမေ ဣတိ သေက္ခာ၊ အသေက္ခာနံ ဣမေ ဣတိ အသေက္ခာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘သေက္ခေန ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ပန နိဿရဏဝိမုတ္တိယာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမန္နာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆ အဘိညာတိ ဆ အဓိကာနိ ဉာဏာနိ။ ကတမာ ဆ? ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ¶ ၊ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုဉာဏံ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ၊ စေတောပရိယဉာဏံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ၊ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏန္တိ ဣမာ ဆ။

သတ္တ ခီဏာသဝဗလာနီတိ ခီဏာ အာသဝါ အဿာတိ ခီဏာသဝေါ၊ ခီဏာသဝဿ ဗလာနိ ခီဏာသဝဗလာနိ။ ကတမာနိ သတ္တ? ဝုတ္တာနိ ဘဂဝတာ –

‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော အနိစ္စတော သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ ယမ္ပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော အနိစ္စတော သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ၊ ဣဒမ္ပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ¶ ဗလံ ဟောတိ၊ ယံ ဗလံ အာဂမ္မ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အာသဝါနံ ခယံ ပဋိဇာနာတိ ‘ခီဏာ မေ အာသဝါ’တိ။

‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာတိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ ယမ္ပိ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဣဒမ္ပိ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ဗလံ ဟောတိ…ပေ…။

‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ဝိဝေကနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ ဝိဝေကပေါဏံ ဝိဝေကပဗ္ဘာရံ ဝိဝေကဋ္ဌံ နေက္ခမ္မာဘိရတံ ဗျန္တီဘူတံ သဗ္ဗသော အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟိ။ ယမ္ပိ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဣဒမ္ပိ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ဗလံ ဟောတိ…ပေ…။

‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာ။ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဘာဝိတာနိ ဟောန္တိ ¶ သုဘာဝိတာနိ။ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝိတာ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာ။ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝိတော ဟောတိ သုဘာဝိတော။ ယမ္ပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝိတော ဟောတိ သုဘာဝိတော၊ ဣဒမ္ပိ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ဗလံ ဟောတိ၊ ယံ ဗလံ အာဂမ္မ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အာသဝါနံ ခယံ ပဋိဇာနာတိ ‘ခီဏာ မေ အာသဝါ’’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၇၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄)။

တတ္ထ ¶ ပဌမေန ဗလေန ဒုက္ခသစ္စပဋိဝေဓော၊ ဒုတိယေန သမုဒယသစ္စပဋိဝေဓော၊ တတိယေန နိရောဓသစ္စပဋိဝေဓော၊ စတူဟိ မဂ္ဂသစ္စပဋိဝေဓော ပကာသိတော ဟောတိ။

အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာတိ အာရမ္မဏေ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌေန ဝိမောက္ခာ။ ‘‘ကတမေ အဋ္ဌ? ရူပီ ရူပါနိ ပဿတိ၊ အယံ ပဌမော ဝိမောက္ခော။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ၊ အယံ ဒုတိယော ဝိမောက္ခော။ ‘သုဘ’န္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတိ၊ အယံ တတိယော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ အယံ စတုတ္ထော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ အယံ ပဉ္စမော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ¶ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ အယံ ဆဋ္ဌော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ အယံ သတ္တမော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော နေဝသညာနာသညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ အယံ အဋ္ဌမော ဝိမောက္ခော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၄၊ ၃။၃၅၈၊ အ။ နိ။ ၈။၆၆)။

နဝ အနုပုဗ္ဗနိရောဓာတိ နဝ အနုပဋိပါဋိယာ နိရောဓာ။ ‘‘ကတမေ နဝ? ပဌမံ ဈာနံ သမာပန္နဿ ကာမသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဒုတိယံ ဈာနံ သမာပန္နဿ ဝိတက္ကဝိစာရာ နိရုဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ တတိယံ ဈာနံ သမာပန္နဿ ပီတိ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ စတုတ္ထံ ဈာနံ သမာပန္နဿ အဿာသပဿာသာ နိရုဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမာပန္နဿ ရူပသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမာပန္နဿ အာကာသာနဉ္စာယတနသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပန္နဿ ဝိညာဏဉ္စာယတနသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ နေဝသညာနာသညာယတနံ ¶ သမာပန္နဿ အာကိဉ္စညာယတနသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နဿ သညာ စ ဝေဒနာ စ နိရုဒ္ဓါ ဟောန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၁၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၄၊ ၃၅၉)။

ဒသ အသေက္ခာ ဓမ္မာတိ ဥပရိ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝတော န သိက္ခန္တီတိ အသေက္ခာ။ အထ ဝါ တီသု သိက္ခာသု သိက္ခန္တီတိ သေက္ခာ၊ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ သေက္ခာတိ ¶ အသေက္ခာ၊ အရဟန္တော။ အသေက္ခာနံ ဣမေ ဣတိ အသေက္ခာ။ ‘‘ကတမေ ဒသ? အသေက္ခာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ အသေက္ခော သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ အသေက္ခာ သမ္မာဝါစာ၊ အသေက္ခော သမ္မာကမ္မန္တော၊ အသေက္ခော သမ္မာအာဇီဝေါ၊ အသေက္ခော သမ္မာဝါယာမော၊ အသေက္ခာ သမ္မာသတိ၊ အသေက္ခော သမ္မာသမာဓိ၊ အသေက္ခံ သမ္မာဉာဏံ၊ အသေက္ခာ သမ္မာဝိမုတ္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈၊ ၃၆၀)။ အသေက္ခံ သမ္မာဉာဏန္တိ အရဟတ္တဖလပညံ ဌပေတွာ သေသလောကိယပညာ။ သမ္မာဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၄၈) ပန ဝုတ္တံ –

‘‘အသေက္ခာ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိအာဒယော သဗ္ဗေပိ ဖလသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာဉာဏန္တိ ဒွီသု ဌာနေသု ပညာဝ ကထိတာ။ သမ္မာဝိမုတ္တီတိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ဝုတ္တာဝသေသာ ဖလသမာပတ္တိဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာ’’တိ။

သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သစ္ဆိကာတဗ္ဗန္တိအာဒီသု အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရူပံ ပဿန္တော သစ္ဆိကရောတီတိအာဒီသု ရူပါဒီနိ လောကိယာနိ ပဿိတဗ္ဗာကာရေန ပဿန္တော တာနေဝ ရူပါဒီနိ ¶ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကရောတိ၊ ရူပါဒီနိ ဝါ ပဿိတဗ္ဗာကာရေန ပဿန္တော တေန ဟေတုနာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတိ။ ပဿန္တောတိ ဟိ ပဒံ ဟေတုအတ္ထေပိ အက္ခရစိန္တကာ ဣစ္ဆန္တိ။ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ ပန လောကုတ္တရာနိ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဿန္တော တာနေဝ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကရောတိ။ ‘‘အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနံ ပရိယောသာနဋ္ဌေန သစ္ဆိကရောတီ’’တိ ဣဒံ ပရိညေယျပဟာတဗ္ဗသစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗေသု သစ္ဆိကာတဗ္ဗတ္တာ ဥဇုကမေဝ။ ယေ ယေ ဓမ္မာ သစ္ဆိကတာ ဟောန္တိ၊ တေ တေ ဓမ္မာ ဖဿိတာ ဟောန္တီတိ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတာ အာရမ္မဏဖဿေန ဖုဋ္ဌာ ဟောန္တိ၊ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတာ ပဋိလာဘဖဿေန ဖုဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ။

သစ္ဆိကာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဟာနဘာဂိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဣဒါနိ ¶ ယသ္မာ ဟာနဘာဂိယာဒိတာ ဧကေကဿေဝ သမာဓိဿ အဝတ္ထာဘေဒေန ဟောတိ၊ တသ္မာ ဟာနဘာဂိယစတုက္ကံ ဧကတောယေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘိန္တိ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘိနော ¶ ။ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ လာဘော သစ္ဆိကိရိယာ အဿ အတ္ထီတိ လာဘီတိ ဝုစ္စတိ။ ကာမသဟဂတာတိ ဧတ္ထ သဟဂတသဒ္ဒဿ အာရမ္မဏတ္ထော အဓိပ္ပေတော၊ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာရမ္မဏာတိ အတ္ထော။ သညာမနသိကာရာတိ ဇဝနသညာ စ တဒါဝဇ္ဇနမနသိကာရော စ၊ သညာသမ္ပယုတ္တမနသိကာရောပိ ဝဋ္ဋတိ။ သမုဒါစရန္တီတိ ပဝတ္တန္တိ။ ဓမ္မောတိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မော။ ဈာနာ ပရိဟာယန္တော တီဟိ ကာရဏေဟိ ပရိဟာယတိ ကိလေသသမုဒါစာရေန ဝါ အသပ္ပာယကိရိယာယ ဝါ အနနုယောဂေန ဝါ။ ကိလေသသမုဒါစာရေန ပရိဟာယန္တော သီဃံ ပရိဟာယတိ၊ ကမ္မာရာမတာဘဿာရာမတာနိဒ္ဒါရာမတာသင်္ဂဏိကာရာမတာနုယောဂဝသေန အသပ္ပာယကိရိယာယ ပရိဟာယန္တော ဒန္ဓံ ပရိဟာယတိ၊ ဂေလညပစ္စယဝေကလ္လာဒိနာ ပလိဗောဓေန အဘိက္ခဏံ အသမာပဇ္ဇန္တော အနနုယောဂေန ပရိဟာယန္တောပိ ဒန္ဓံ ပရိဟာယတိ။ ဣဓ ပန ဗလဝကာရဏမေဝ ဒဿေန္တော ကိလေသသမုဒါစာရမေဝါဟ။ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီဟိ ပန ပရိဟာယန္တော ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနနိကန္တိသမုဒါစာရေနပိ ပရိဟာယတိ။ ကိတ္တာဝတာ ပရိဟီနော ဟောတီတိ? ယဒါ န သက္ကောတိ သမာပဇ္ဇိတုံ၊ ဧတ္တာဝတာ ပရိဟီနော ဟောတီတိ။ တဒနုဓမ္မတာတိ အနုပဝတ္တော ဓမ္မော အနုဓမ္မော၊ ဈာနံ အဓိကံ ကတွာ ပဝတ္တဿ နိကန္တိဓမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ။ အနုဓမ္မော ဧဝ အနုဓမ္မတာ၊ တဿ ဈာနဿ အနုဓမ္မတာ တဒနုဓမ္မတာ။ သတီတိ နိကန္တိ။ သန္တိဋ္ဌတီတိ ပတိဋ္ဌာတိ ¶ ။ တံ ပဌမဇ္ဈာနံ အနုဝတ္တမာနာ နိကန္တိ ¶ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိတက္ကသဟဂတာတိ ဒုတိယဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ တဉှိ နတ္ထေတ္ထ ဝိတက္ကောတိ အဝိတက္ကန္တိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗိဒါသဟဂတာတိ ဝိပဿနာရမ္မဏာ။ သာ ဟိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနတော နိဗ္ဗိဒါတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၊ သံ။ နိ။ ၃။၆၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိရာဂူပသံဟိတာတိ အရိယမဂ္ဂပဋိသညုတ္တာ ဝိပဿနာ။ ဝိပဿနာ ဟိ သိခါပ္ပတ္တာ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ပါပေတိ။ တသ္မာ ဝိပဿနာရမ္မဏာ သညာမနသိကာရာ ‘‘ဝိရာဂူပသံဟိတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ‘‘ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

ဝိတက္ကသဟဂတာတိ ဝိတက္ကဝသေန ပဌမဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ ဥပေက္ခာသုခသဟဂတာတိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ စ သုခဝေဒနာယ စ ဝသေန တတိယဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ ပီတိသုခသဟဂတာတိ ပီတိယာ စ သုခဝေဒနာယ စ ဝသေန ဒုတိယဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ အဒုက္ခမသုခသဟဂတာတိ ဥပေက္ခာဝေဒနာဝသေန စတုတ္ထဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ သာ ဟိ ဝေဒနာ န ဒုက္ခာ န သုခါတိ အဒုက္ခမသုခါတိ ဝုစ္စတိ ¶ ၊ မ-ကာရော ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ ရူပသဟဂတာတိ ရူပဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ နေဝသညာနာသညာယတနေ ဌိတဿ ဟာနဘာဂိယဌိတိဘာဂိယနိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တေသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဝိသေသဘာဂိယတ္တာဘာဝါ နေဝသညာနာသညာယတနံ န နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ သဗ္ဗောပိ စေသ လောကိယော သမာဓိ ပမာဒဝိဟာရိဿ မုဒိန္ဒြိယဿ ဟာနဘာဂိယော ဟောတိ၊ အပ္ပမာဒဝိဟာရိဿ မုဒိန္ဒြိယဿ ဌိတိဘာဂိယော ဟောတိ၊ တဏှာစရိတဿ တိက္ခိန္ဒြိယဿ ဝိသေသဘာဂိယော ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌိစရိတဿ တိက္ခိန္ဒြိယဿ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော ဟောတီတိ ဝုစ္စတိ။

ဟာနဘာဂိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၁။ ဣဒါနိ ¶ ယသ္မာ ဧကေကောပိ လောကိယဓမ္မော တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတော၊ တသ္မာ လက္ခဏတ္တိကံ ဧကတော နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ခီယနဘာဝေန အနိစ္စံ။ ‘‘ခယဓမ္မတ္တာ၊ ဝယဓမ္မတ္တာ၊ ဝိရာဂဓမ္မတ္တာ၊ နိရောဓဓမ္မတ္တာ အနိစ္စ’’န္တိ ဧကေ။ ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာတိ သပ္ပဋိဘယတာယ ဒုက္ခံ။ ယဉှိ အနိစ္စံ၊ တံ ဘယာဝဟံ ဟောတိ သီဟောပမသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) ဒေဝါနံ ဝိယ။ ‘‘ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏဘယဋ္ဌေန ဒုက္ခ’’န္တိ ဧကေ။ အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာတိ ‘‘အတ္တာ နိဝါသီ ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီ’’တိ ဧဝံ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တသာရဿ အဘာဝေန အနတ္တာ။ ယဉှိ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ၊ တံ အတ္တနောပိ အနိစ္စတံ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယပီဠနံ ¶ ဝါ ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ၊ ကုတော တဿ ကာရကာဒိဘာဝေါ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တာ အဘဝိဿ၊ နယိဒံ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၂၀)။ ‘‘အတ္တသာရနိစ္စသာရဝိရဟိတတ္တာ အနတ္တာ’’တိ ဧကေ။

လက္ခဏတ္တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အရိယသစ္စစတုက္ကမ္ပိ ¶ တထဋ္ဌေန သစ္စာနံ ဧကသမ္ဗန္ဓတ္တာ ဧကတော ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု စတူသု အရိယသစ္စေသု။ ကတမန္တိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ ¶ ။ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ ပုစ္ဆိတဓမ္မနိဒဿနံ။ တတ္ထ ဇာတိပိ ဒုက္ခာတိအာဒီသု ဇာတိသဒ္ဒဿ တာဝ အနေကေ အတ္ထာ ပဝေဒိတာ။ ယထာဟ –

‘‘ဘဝေါ ကုလံ နိကာယော စ၊ သီလံ ပညတ္တိ လက္ခဏံ၊

ပသူတိ သန္ဓိ စေဝါတိ၊ ဇာတိအတ္ထာ ပဝေဒိတာ’’။

တထာ ဟိဿ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၂) ဘဝေါ အတ္ထော။ ‘‘အက္ခိတ္တော အနုပက္ကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၃၁) ဧတ္ထ ကုလံ။ ‘‘အတ္ထိ၊ ဝိသာခေ၊ နိဂဏ္ဌာ နာမ သမဏဇာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၁) ဧတ္ထ နိကာယော။ ‘‘ယတောဟံ၊ ဘဂိနိ၊ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော နာဘိဇာနာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၁) ဧတ္ထ အရိယသီလံ။ ‘‘တိရိယာ နာမ တိဏဇာတိ နာဘိယာ ဥဂ္ဂန္တွာ နဘံ အာဟစ္စ ဌိတာ အဟောသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၆) ဧတ္ထ ပညတ္တိ။ ‘‘ဇာတိ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (ဓာတု။ ၇၁) ဧတ္ထ သင်္ခတလက္ခဏံ။ ‘‘သမ္ပတိဇာတော၊ အာနန္ဒ၊ ဗောဓိသတ္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) ဧတ္ထ ပသူတိ။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၃၅၄) စ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၃၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) စ ဧတ္ထ ပရိယာယတော ပဋိသန္ဓိခန္ဓာ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ယေ ယေ ခန္ဓာ ပါတုဘဝန္တိ၊ တေသံ တေသံ ပဌမံ ပါတုဘာဝေါ။

ကသ္မာ ပနေသာ ဇာတိ ဒုက္ခာတိ စေ? အနေကေသံ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘာဝတော။ အနေကာနိ ဟိ ဒုက္ခာနိ။ သေယျထိဒံ – ဒုက္ခဒုက္ခံ၊ ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ၊ သင်္ခါရဒုက္ခံ၊ ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ၊ အပ္ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ ¶ ၊ ပရိယာယဒုက္ခံ၊ နိပ္ပရိယာယဒုက္ခန္တိ။ ဧတ္ထ ကာယိကစေတသိကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာသဘာဝတော စ နာမတော စ ဒုက္ခတ္တာ ဒုက္ခဒုက္ခန္တိ ¶ ဝုစ္စတိ။ သုခါ ဝေဒနာ ဝိပရိဏာမေန ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ။ ဥပေက္ခာဝေဒနာ စေဝ အဝသေသာ စ တေဘူမကသင်္ခါရာ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ သင်္ခါရဒုက္ခံ။ ကဏ္ဏသူလဒန္တသူလရာဂဇပရိဠာဟဒေါသဇပရိဠာဟာဒိ ကာယိကစေတသိကော အာဗာဓော ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိတဗ္ဗတော ဥပက္ကမဿ စ အပါကဋဘာဝတော ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ။ ဒွတ္တိံသကမ္မကာရဏာဒိသမုဋ္ဌာနော အာဗာဓော အပုစ္ဆိတွာဝ ဇာနိတဗ္ဗတော ဥပက္ကမဿ စ ပါကဋဘာဝတော အပ္ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ။ ဌပေတွာ ဒုက္ခဒုက္ခံ သေသံ ဒုက္ခသစ္စဝိဘင်္ဂေ ¶ (ဝိဘ။ ၁၉၀ အာဒယော) အာဂတံ ဇာတိအာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ တဿ တဿ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ပရိယာယဒုက္ခံ။ ဒုက္ခဒုက္ခံ ပန နိပ္ပရိယာယဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ။

တတြာယံ ဇာတိ ယံ တံ ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၄၆ အာဒယော) ဘဂဝတာပိ ဥပမာဝသေန ပကာသိတံ အာပါယိကံ ဒုက္ခံ၊ ယဉ္စ သုဂတိယမ္ပိ မနုဿလောကေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကာဒိဘေဒံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခာ။ တတြိဒံ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကာဒိဘေဒံ ဒုက္ခံ – အယဉှိ သတ္တော မာတုကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တမာနော န ဥပ္ပလပဒုမပုဏ္ဍရီကာဒီသု နိဗ္ဗတ္တတိ၊ အထ ခေါ ဟေဋ္ဌာ အာမာသယဿ ဥပရိ ပက္ကာသယဿ ဥဒရပဋလပိဋ္ဌိကဏ္ဋကာနံ ဝေမဇ္ဈေ ပရမသမ္ဗာဓေ တိဗ္ဗန္ဓကာရေ နာနာကုဏပဂန္ဓပရိဘာဝိတပရမဒုဂ္ဂန္ဓပဝနဝိစရိတေ အဓိမတ္တဇေဂုစ္ဆေ ကုစ္ဆိပ္ပဒေသေ ပူတိမစ္ဆပူတိကုမ္မာသစန္ဒနိကာဒီသု ကိမိ ဝိယ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သော တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော ဒသ မာသေ မာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝေန ဥသ္မနာ ပုဋပါကံ ဝိယ ပစ္စမာနော ပိဋ္ဌပိဏ္ဍိ ဝိယ သေဒိယမာနော သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒိဝိရဟိတော အဓိမတ္တံ ဒုက္ခံ ပစ္စနုဘောတီတိ။ ဣဒံ တာဝ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ပန သော မာတု သဟသာ ဥပက္ခလနဂမနနိသီဒနဥဋ္ဌာနပရိဝတ္တနာဒီသု သုရာဓုတ္တဟတ္ထဂတော ဧဠကော ဝိယ အဟိတုဏ္ဍိကဟတ္ထဂတော သပ္ပပေါတကော ဝိယ စ အာကဍ္ဎနပရိကဍ္ဎနဩဓုနနနိဒ္ဓုနနာဒိနာ ဥပက္ကမေန အဓိမတ္တံ ဒုက္ခမနုဘောတိ၊ ယဉ္စ မာတု သီတုဒကပါနကာလေ သီတနရကူပပန္နော ¶ ဝိယ ဥဏှယာဂုဘတ္တာဒိအဇ္ဈောဟရဏကာလေ အင်္ဂါရဝုဋ္ဌိသမ္ပရိကိဏ္ဏော ဝိယ လောဏမ္ဗိလာဒိအဇ္ဈောဟရဏကာလေ ခါရာပတစ္ဆိကာဒိကမ္မကာရဏပ္ပတ္တော ဝိယ အဓိမတ္တံ ဒုက္ခမနုဘောတိ။ ဣဒံ ဂဗ္ဘပရိဟရဏမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ပနဿ မူဠှဂဗ္ဘာယ မာတုယာ မိတ္တာမစ္စသုဟဇ္ဇာဒီဟိပိ အဒဿနာရဟေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ ဆေဒနဖာလနာဒီဟိ ဒုက္ခမနုဘဝတိ။ ဣဒံ ဂဗ္ဘဝိပတ္တိမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ¶ ဝိဇာယမာနာယ မာတုယာ ကမ္မဇေဟိ ဝါတေဟိ ပရိဝတ္တေတွာ နရကပ္ပပါတံ ဝိယ အတိဘယာနကံ ယောနိမဂ္ဂံ ပဋိပါဒိယမာနဿ ပရမသမ္ဗာဓေန စ ယောနိမုခေန တာဠစ္ဆိဂ္ဂဠေန ဝိယ နိကဍ္ဎိယမာနဿ မဟာနာဂဿ နရကသတ္တဿ ဝိယ စ သင်္ဃာတပဗ္ဗတေဟိ ဝိစုဏ္ဏိယမာနဿ ဒုက္ခမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ဝိဇာယနမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ¶ ပန ဇာတဿ တရုဏဝဏသဒိသဿ သုကုမာရသရီရဿ ဟတ္ထဂဟဏနှာပနဓောဝနစောဠပရိမဇ္ဇနာဒိကာလေ သူစိမုခခုရဓာရာဝိဇ္ဈနဖာလနသဒိသံ ဒုက္ခမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ မာတုကုစ္ဆိတော ဗဟိ နိက္ခမနမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ တတော ပရံ ပဝတ္တိယံ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဝဓေန္တဿ အစေလကဝတာဒိဝသေန အာတာပနပရိတာပနာနုယောဂမနုယုတ္တဿ ကောဓဝသေန အဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဗ္ဗန္ဓန္တဿ စ ဒုက္ခံ ဟောတိ။ ဣဒံ အတ္တုပက္ကမမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ပန ပရတော ဝဓဗန္ဓနာဒီနိ အနုဘဝန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ပရူပက္ကမမူလကံဒုက္ခန္တိ။ ဣတိ ဣမဿ သဗ္ဗဿာပိ ဒုက္ခဿ အယံ ဇာတိ ဝတ္ထုမေဝ ဟောတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဇာယေထ နော စေ နရကေသု သတ္တော၊ တတ္ထဂ္ဂိဒါဟာဒိကမပ္ပသယှံ၊

လဘေထ ဒုက္ခံ နု ကုဟိံ ပတိဋ္ဌံ၊ ဣစ္စာဟ ဒုက္ခာတိ မုနီဓ ဇာတိံ။

‘‘ပေတေသု ¶ ဒုက္ခံ ပန ခုပ္ပိပါသာ-

‘‘ယဉ္စာပိ ¶ ဂူထနရကေ ဝိယ မာတုဂဗ္ဘေ၊

သတ္တော ဝသံ စိရမတော ဗဟိ နိက္ခမဉ္စ၊

ပပ္ပောတိ ဒုက္ခမတိဃောရမိဒမ္ပိ နတ္ထိ၊

ဇာတိံ ဝိနာ ဣတိပိ ဇာတိ အယဉှိ ဒုက္ခာ။

‘‘ကိံ ဘာသိတေန ဗဟုနာ နနု ယံ ကုဟိဉ္စိ၊

အတ္ထီဓ ကိဉ္စိဒပိ ဒုက္ခမိဒံ ကဒါစိ၊

နေဝတ္ထိ ဇာတိဝိရဟေ ယဒတော မဟေသီ၊

ဒုက္ခာတိ သဗ္ဗပဌမံ ဣမမာဟ ဇာတိ’’န္တိ။

ဇရာပိ ဒုက္ခာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓာ ဇရာ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ၊ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတော သန္တတိယံ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓပုရာဏဘာဝေါ စ။ သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ ပနေသာ ဒုက္ခာ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော စေဝ ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ။ ယံ ဟိဒံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသိထိလီဘာဝဣန္ဒြိယဝိကာရဝိရူပတာ ယောဗ္ဗနဝိနာသဗလူပဃာတသတိမတိဝိပ္ပဝါသပရပရိဘဝါဒိအနေကပ္ပစ္စယံ ကာယိကစေတသိကံ ဒုက္ခမုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဇရာ တဿ ဝတ္ထု။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘အင်္ဂါနံ သိထိလီဘာဝါ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိကာရတော၊

ယောဗ္ဗနဿ ဝိနာသေန၊ ဗလဿ ဥပဃာတတော။

‘‘ဝိပ္ပဝါသာ သတာဒီနံ၊ ပုတ္တဒါရေဟိ အတ္တနော၊

အပ္ပသာဒနီယတော စေဝ၊ ဘိယျော ဗာလတ္တပတ္တိယာ။

‘‘ပပ္ပောတိ ¶ ဒုက္ခံ ယံ မစ္စော၊ ကာယိကံ မာနသံ တထာ၊

သဗ္ဗမေတံ ဇရာဟေတု၊ ယသ္မာ တသ္မာ ဇရာ ဒုခါ’’တိ။

ဇရာဒုက္ခာနန္တရံ ¶ ဗျာဓိဒုက္ခေ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ကာယိကဒုက္ခဂဟဏေနေဝ ဗျာဓိဒုက္ခံ ဂဟိတံ ဟောတီတိ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မရဏမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ ဧတ္ထာပိ ဒုဝိဓံ မရဏံ – သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ဇရာမရဏံ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ဓာတု။ ၇၁)။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေါ စ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘နိစ္စံ မရဏတော ဘယ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၈၁)။ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ဇာတိပစ္စယမရဏံ ဥပက္ကမမရဏံ သရသမရဏံ အာယုက္ခယမရဏံ ပုညက္ခယမရဏန္တိပိ တဿေဝ နာမံ။ ပုန ခဏိကမရဏံ သမ္မုတိမရဏံ သမုစ္ဆေဒမရဏန္တိ အယမ္ပေတ္ထ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝတ္တေ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဘေဒေါ ¶ ခဏိကမရဏံ နာမ။ ‘‘တိဿော မတော၊ ဖုဿော မတော’’တိ ဣဒံ ပရမတ္ထတော သတ္တဿ အဘာဝါ၊ ‘‘သဿံ မတံ၊ ရုက္ခော မတော’’တိ ဣဒံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အဘာဝါ သမ္မုတိမရဏံ နာမ။ ခီဏာသဝဿ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ ကာလကိရိယာ သမုစ္ဆေဒမရဏံ နာမ။ ဗာဟိရကံ သမ္မုတိမရဏံ ဌပေတွာ ဣတရံ သမ္မုတိမရဏဉ္စ သမုစ္ဆေဒမရဏဉ္စ ယထာဝုတ္တပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။ ဒုက္ခဿ ပန ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခံ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပါပဿ ပါပကမ္မာဒိနိမိတ္တမနုပဿတော၊

ဘဒ္ဒဿာပသဟန္တဿ၊ ဝိယောဂံ ပိယဝတ္ထုကံ၊

မီယမာနဿ ယံ ဒုက္ခံ၊ မာနသံ အဝိသေသတော။

‘‘သဗ္ဗေသဉ္စာပိ ယံ သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒနာဒိကံ၊

ဝိတုဇ္ဇမာနမမ္မာနံ ¶ ၊ ဟောတိ ဒုက္ခံ သရီရဇံ။

‘‘အသယှမပ္ပဋိကာရံ၊ ဒုက္ခဿေတဿိဒံ ယတော၊

မရဏံ ဝတ္ထု တေနေတံ၊ ဒုက္ခမိစ္စေဝ ဘာသိတ’’န္တိ။

သောကာဒီသု သောကော နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏော စိတ္တသန္တာပေါ။ ဒုက္ခော ပန ဒုက္ခဒုက္ခတော ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘သတ္တာနံ ဟဒယံ သောကော၊ ဝိသသလ္လံဝ တုဇ္ဇတိ၊

အဂ္ဂိတတ္တောဝ နာရာစော၊ ဘုသံဝ ဒဟတေ ပုန။

‘‘သမာဝဟတိ ¶ ဗျာဓိဉ္စ၊ ဇရာမရဏဘေဒနံ၊

ဒုက္ခမ္ပိ ဝိဝိဓံ ယသ္မာ၊ တသ္မာ ဒုက္ခောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ပရိဒေဝေါ နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ ဝစီပလာပေါ။ ဒုက္ခော ပန သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ယံ သောကသလ္လဝိဟတော ပရိဒေဝမာနော၊ ကဏ္ဌောဋ္ဌတာလုတလသောသဇမပ္ပသယှံ၊

ဘိယျောဓိမတ္တမဓိဂစ္ဆတိယေဝ ဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခောတိ တေန ဘဂဝါ ပရိဒေဝမာဟာ’’တိ။

ဒုက္ခံ နာမ ကာယပီဠနလက္ခဏံ ကာယိကဒုက္ခံ။ ဒုက္ခံ ပန ဒုက္ခဒုက္ခတော မာနသဒုက္ခာဝဟနတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပီဠေတိ ¶ ကာယိကမိဒံ၊ ဒုက္ခံ ဒုက္ခဉ္စ မာနသံ ဘိယျော၊

ဇနယတိ ယသ္မာ တသ္မာ၊ ဒုက္ခန္တိ ဝိသေသတော ဝုတ္တ’’န္တိ။

ဒေါမနဿံ နာမ စိတ္တပီဠနလက္ခဏံ မာနသံ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခံ ပန ဒုက္ခဒုက္ခတော ကာယိကဒုက္ခာဝဟနတော စ။ စေတောဒုက္ခသမပ္ပိတာ ¶ ဟိ ကေသေ ပကိရိယ ကန္ဒန္တိ၊ ဥရာနိ ပဋိပိသန္တိ၊ အာဝဋ္ဋန္တိ၊ ဝိဝဋ္ဋန္တိ၊ ဥဒ္ဓံပါဒံ ပပတန္တိ၊ သတ္ထံ အာဟရန္တိ၊ ဝိသံ ခါဒန္တိ၊ ရဇ္ဇုယာ ဥဗ္ဗန္ဓန္တိ၊ အဂ္ဂိံ ပဝိသန္တီတိ နာနပ္ပကာရကံ ဒုက္ခမနုဘဝန္တိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပီဠေတိ ယတော စိတ္တံ၊ ကာယဿ စ ပီဠနံ သမာဝဟတိ၊

ဒုက္ခန္တိ ဒေါမနဿံ၊ ဝိဒေါမနဿာ တတော အာဟူ’’တိ။

ဥပါယာသော နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အဓိမတ္တစေတောဒုက္ခပ္ပဘာဝိတော ဒေါသောယေဝ။ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နော ဧကော ဓမ္မော’’တိ ဧကေ။ ဒုက္ခော ပန သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော စိတ္တပရိဒဟနတော ကာယဝိသာဒနတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘စိတ္တဿ စ ပရိဒဟနာ၊ ကာယဿ ဝိသာဒနာ စ အဓိမတ္တံ၊

ယံ ဒုက္ခမုပါယာသော၊ ဇနေတိ ဒုက္ခော တတော ဝုတ္တော’’တိ။

ဧတ္ထ ¶ စ မန္ဒဂ္ဂိနာ အန္တောဘာဇနေ ပါကော ဝိယ သောကော၊ တိက္ခဂ္ဂိနာ ပစ္စမာနဿ ဘာဇနတော ဗဟိနိက္ခမနံ ဝိယ ပရိဒေဝေါ၊ ဗဟိနိက္ခန္တာဝသေသဿ နိက္ခမိတုမ္ပိ အပ္ပဟောန္တဿ အန္တောဘာဇနေယေဝ ယာဝ ပရိက္ခယာ ပါကော ဝိယ ဥပါယာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ နာမ အပ္ပိယေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ သမောဓာနံ။ ဒုက္ခော ပန ဒုက္ခဝတ္ထုတော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဒိသွာဝ အပ္ပိယေ ဒုက္ခံ၊ ပဌမံ ဟောတိ စေတသိ၊

တဒုပက္ကမသမ္ဘူတမထ ကာယေ ယတော ဣဓ။

‘‘တတော ¶ ဒုက္ခဒွယဿာပိ၊ ဝတ္ထုတော သော မဟေသိနာ၊

ဒုက္ခော ဝုတ္တောတိ ဝိညေယျော၊ အပ္ပိယေဟိ သမာဂမော’’တိ။

ပိယဝိပ္ပယောဂေါ နာမ ပိယေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ဝိနာဘာဝေါ။ ဒုက္ခော ပန ဒုက္ခဝတ္ထုတော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဉာတိဓနာဒိဝိယောဂါ ¶ ၊ သောကသရသမပ္ပိတာ ဝိတုဇ္ဇန္တိ၊

ဗာလာ ယတော တတောယံ၊ ဒုက္ခောတိ မတော ပိယဝိယောဂေါ’’တိ။

ဣစ္ဆိတာလာဘေ အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထူသု ဣစ္ဆာဝ ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတိ၊ တမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တာ။ ယေနပိ ဓမ္မေန အလဗ္ဘနေယျံ ဝတ္ထုံ ဣစ္ဆန္တော န လဘတိ၊ တမ္ပိ အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထုမှိ ဣစ္ဆနံ ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခံ ပန ဒုက္ခဝတ္ထုတော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘တံ တံ ပတ္ထယမာနာနံ၊ တဿ တဿ အလာဘတော၊

ယံ ဝိဃာတမယံ ဒုက္ခံ၊ သတ္တာနံ ဣဓ ဇာယတိ။

‘‘အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထူနံ၊ ပတ္ထနာ တဿ ကာရဏံ၊

ယသ္မာ တသ္မာ ဇိနော ဒုက္ခံ၊ ဣစ္ဆိတာလာဘမဗြဝီ’’တိ။

သင်္ခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာတိ ဧတ္ထ ပန သင်္ခိတ္တေနာတိ ဒေသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခဉှိ ဧတ္တကာနိ ¶ ဒုက္ခသတာနီတိ ဝါ ဧတ္တကာနိ ဒုက္ခသဟဿာနီတိ ဝါ သင်္ခိပိတုံ န သက္ကာ၊ ဒေသနာ ပန သက္ကာ။ တသ္မာ ‘‘ဒုက္ခံ နာမ န အညံ ကိဉ္စိ၊ သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ ဒေသနံ သင်္ခိပန္တော ဧဝမာဟ။ ပဉ္စာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာတိ ဥပါဒါနဂေါစရာ ခန္ဓာ။

ဇာတိပ္ပဘုတိကံ ¶ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဝုတ္တမိဓ တာဒိနာ၊

အဝုတ္တံ ယဉ္စ တံ သဗ္ဗံ၊ ဝိနာ ဧတေန ဝိဇ္ဇတိ။

ယသ္မာ တသ္မာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ သင်္ခေပတော ဣမေ၊

ဒုက္ခာတိ ဝုတ္တာ ဒုက္ခန္တ-ဒေသကေန မဟေသိနာ။

တထာ ဟိ ဣန္ဓနမိဝ ပါဝကော၊ လက္ခမိဝ ပဟရဏာနိ၊ ဂေါရူပံ ဝိယ ဍံသမကသာဒယော၊ ခေတ္တမိဝ လာယကာ၊ ဂါမံ ဝိယ ဂါမဃာတကာ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဇာတိအာဒယော နာနပ္ပကာရေဟိ ဝိဗာဓေန္တာ တိဏလတာဒီနိ ဝိယ ဘူမိယံ၊ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါနိ ဝိယ ရုက္ခေသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနဉ္စ အာဒိဒုက္ခံ ဇာတိ၊ မဇ္ဈေဒုက္ခံ ဇရာ၊ ပရိယောသာနဒုက္ခံ မရဏံ၊ မာရဏန္တိကဒုက္ခာဘိဃာတေန ပရိဍယှနဒုက္ခံ သောကော ¶ ၊ တဒသဟနတော လာလပ္ပနဒုက္ခံ ပရိဒေဝေါ၊ တတော ဓာတုက္ခောဘသင်္ခါတအနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗသမာယောဂတော ကာယဿ အာဗာဓနဒုက္ခံ ဒုက္ခံ၊ တေန အာဗာဓိယမာနာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ တတ္ထ ပဋိဃုပ္ပတ္တိတော စေတောဗာဓနဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ၊ သောကာဒိဝုဒ္ဓိယာ ဇနိတဝိသာဒါနံ အနုတ္ထုနနဒုက္ခံ ဥပါယာသော၊ မနောရထဝိဃာတပ္ပတ္တာနံ ဣစ္ဆာဝိဃာတဒုက္ခံ ဣစ္ဆိတာလာဘောတိ ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော ဥပပရိက္ခိယမာနာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာဝ ဒုက္ခာတိ ယဒေတံ ဧကမေကံ ဒဿေတွာ ဝုစ္စမာနံ အနေကေဟိပိ ကပ္ပေဟိ န သက္ကာ အနဝသေသတော ဝတ္တုံ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ ဧကဇလဗိန္ဒုမှိ သကလသမုဒ္ဒဇလရသံ ဝိယ ယေသု ကေသုစိ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သင်္ခိပိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တမေဝ ထေရော အဝေါစာတိ။

တတ္ထ ကတမာ ဇာတီတိအာဒီသု ပဒဘာဇနီယေသု တတ္ထာတိ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တေသု ဇာတိအာဒီသု။ ယာ တေသံ တေသံ သတ္တာနန္တိ သင်္ခေပတော အနေကေသံ သတ္တာနံ သာဓာရဏနိဒ္ဒေသော။ ယာ ဒေဝဒတ္တဿ ဇာတိ၊ ယာ သောမဒတ္တဿ ဇာတီတိ ဧဝဉှိ ဒိဝသမ္ပိ ကထိယမာနေ နေဝ သတ္တာ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ န သဗ္ဗံ အပရတ္ထဒီပနံ သိဇ္ဈတိ၊ ဣမေဟိ ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ¶ န ကောစိ သတ္တော အပရိယာဒိန္နော ဟောတိ၊ န ကိဉ္စိ အပရတ္ထဒီပနံ န သိဇ္ဈတိ။ တမှိ တမှီတိ အယံ ဂတိဇာတိဝသေန ¶ အနေကေသံ သတ္တနိကာယာနံ သာဓာရဏနိဒ္ဒေသော။ သတ္တနိကာယေတိ သတ္တာနံ နိကာယေ၊ သတ္တဃဋာယံ သတ္တသမူဟေတိ အတ္ထော။ ဇာတီတိ ဇာယနဝသေန။ ဣဒမေတ္ထ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ သဉ္ဇာတီတိ သဉ္ဇာယနဝသေန။ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဩက္ကန္တီတိ ဩက္ကမနဝသေန။ ဇာယနဋ္ဌေန ဝါ ဇာတိ၊ သာ အပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန ဝုတ္တာ။ သဉ္ဇာယနဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိ၊ သာ ပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန ဝုတ္တာ။ ဩက္ကမနဋ္ဌေန ဩက္ကန္တိ၊ သာ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇဝသေန ဝုတ္တာ။ တေ ဟိ အဏ္ဍကောသံ ဝတ္ထိကောသဉ္စ ဩက္ကမန္တိ၊ ဩက္ကမန္တာ ပဝိသန္တာ ဝိယ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တနဋ္ဌေန အဘိနိဗ္ဗတ္တိ၊ သာ သံသေဒဇဩပပါတိကဝသေန ဝုတ္တာ။ တေ ဟိ ပါကဋာ ဧဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ အယံ တာဝ သမ္မုတိကထာ။

ဣဒါနိ ခန္ဓာနံ ပါတုဘာဝေါ၊ အာယတနာနံ ပဋိလာဘောတိ ပရမတ္ထကထာ ဟောတိ။ ခန္ဓာ ဧဝ ဟိ ပရမတ္ထတော ပါတုဘဝန္တိ၊ န သတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ခန္ဓာနန္တိ ဧကဝေါကာရဘဝေ ဧကဿ၊ စတုဝေါကာရဘဝေ စတုန္နံ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါတုဘာဝေါတိ ဥပ္ပတ္တိ။ အာယတနာနန္တိ ¶ တတြ တတြ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယတနဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိလာဘောတိ သန္တတိယံ ပါတုဘာဝေါယေဝ။ ပါတုဘဝန္တာနေဝ ဟိ တာနိ ပဋိလဒ္ဓါနိ နာမ ဟောန္တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဇာတီတိ အယံ ဇာတိ နာမ ကထီယတိ။

ဇရာနိဒ္ဒေသေ ဇရာတိ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ ဇီရဏတာတိ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ခဏ္ဍိစ္စန္တိအာဒယော တယော ကာလာတိက္ကမေ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာ၊ ပစ္ဆိမာ ဒွေ ပကတိနိဒ္ဒေသာ။ အယဉှိ ဇရာတိ ဣမိနာ ပဒေန သဘာဝတော ဒီပိတာ၊ တေနဿာ ဣဒံ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ ဇီရဏတာတိ ဣမိနာ အာကာရတော၊ တေနဿာယံ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ခဏ္ဍိစ္စန္တိ ဣမိနာ ကာလာတိက္ကမေ ဒန္တနခါနံ ခဏ္ဍိတဘာဝကရဏကိစ္စတော။ ပါလိစ္စန္တိ ဣမိနာ ကေသလောမာနံ ပလိတဘာဝကရဏကိစ္စတော။ ဝလိတ္တစတာတိ ဣမိနာ မံသံ မိလာပေတွာ တစေ ဝလိဘာဝကရဏကိစ္စတော ဒီပိတာ။ တေနဿာ ဣမေ တယော ကာလာတိက္ကမေ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာ။ တေဟိ ဣမေသံ ဝိကာရာနံ ဒဿနဝသေန ပါကဋီဘူတာ ပါကဋဇရာ ဒဿိတာ။ ယထေဝ ဟိ ဥဒကဿ ¶ ဝါ ဝါတဿ ဝါ အဂ္ဂိနော ဝါ တိဏရုက္ခာဒီနံ သမ္ဘဂ္ဂပလိဘဂ္ဂတာယ ဝါ ဈာမတာယ ဝါ ဂတမဂ္ဂေါ ပါကဋော ဟောတိ၊ န စ သော ဂတမဂ္ဂေါ တာနေဝ ဥဒကာဒီနိ၊ ဧဝမေဝ ဇရာယ ဒန္တာဒီသု ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝသေန ဂတမဂ္ဂေါ ပါကဋော စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာပိ ဂယှတိ၊ န စ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနေဝ ဇရာ။ န ဟိ ဇရာ စက္ခုဝိညေယျာ ဟောတိ။

အာယုနော သံဟာနိ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကောတိ ဣမေဟိ ပန ပဒေဟိ ကာလာတိက္ကမေယေဝ အဘိဗျတ္တာယ အာယုက္ခယစက္ခာဒိဣန္ဒြိယပရိပါကသင်္ခါတာယ ပကတိယာ ဒီပိတာ၊ တေနဿိမေ ဒွေ ပကတိနိဒ္ဒေသာတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဇရံ ပတ္တဿ အာယု ဟာယတိ၊ တသ္မာ ဇရာ ‘‘အာယုနော သံဟာနီ’’တိ ဖလူပစာရေန ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ စ ဒဟရကာလေ သုပ္ပသန္နာနိ သုခုမမ္ပိ အတ္တနော ဝိသယံ သုခေနေဝ ဂဏှနသမတ္ထာနိ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဇရံ ပတ္တဿ ပရိပက္ကာနိ အာလုဠိတာနိ အဝိသဒါနိ ဩဠာရိကမ္ပိ အတ္တနော ဝိသယံ ဂဟေတုံ အသမတ္ထာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကော’’တိ ဖလူပစာရေနေဝ ဝုတ္တာ။

သာ ပနေသာ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ သဗ္ဗာပိ ဇရာ ပါကဋာ ပဋိစ္ဆန္နာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒန္တာဒီသု ခဏ္ဍာဒိဘာဝဒဿနတော ရူပဓမ္မေသု ဇရာ ပါကဋဇရာ နာမ။ အရူပဓမ္မေသု ပန ဇရာ တာဒိသဿ ဝိကာရဿ အဒဿနတော ¶ ပဋိစ္ဆန္နဇရာ နာမ။ တတြ ယွာယံ ခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ ဒိဿတိ၊ သော တာဒိသာနံ ဒန္တာဒီနံ ဝဏ္ဏောယေဝ။ တံ စက္ခုနာ ဒိသွာ မနောဒွါရေန စိန္တေတွာ ‘‘ဣမေ ဒန္တာ ဇရာယ ပဟဋာ’’တိ ဇရံ ဇာနာတိ၊ ဥဒကဋ္ဌာနေ ဗဒ္ဓါနိ ဂေါသိင်္ဂါဒီနိ ဩလောကေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကဿ အတ္ထိဘာဝဇာနနံ ဝိယ။ ပုန အယံ ဇရာ သဝီစိ အဝီစီတိ ဧဝမ္ပိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ မဏိကနကရဇတပဝါဠစန္ဒသူရိယာဒီနံ မန္ဒဒသကာဒီသု ပါဏီနံ ဝိယ၊ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒီသု အပါဏီနံ ဝိယ စ အန္တရန္တရာ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနံ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ ဇရာ အဝီစိဇရာ နာမ၊ နိရန္တရဇရာတိ အတ္ထော။ တတော အညေသု ပန ယထာဝုတ္တေသု အန္တရန္တရာ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနံ သုဝိညေယျတ္တာ ဇရာ သဝီစိဇရာ နာမ။

တတ္ထ သဝီစိဇရာ ဥပါဒိဏ္ဏကအနုပါဒိဏ္ဏကဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဒဟရကုမာရကာနဉှိ ပဌမမေဝ ခီရဒန္တာ နာမ ဥဋ္ဌဟန္တိ၊ န တေ ထိရာ။ တေသု ပန ပတိတေသု ပုန ¶ ဒန္တာ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ တေ ပဌမမေဝ သေတာ ဟောန္တိ၊ ဇရာဝါတေန ပဟဋကာလေ ကာဠကာ ဟောန္တိ။ ကေသာ ပဌမမေဝ တမ္ဗာ ဟောန္တိ၊ တတော ကာဠကာ၊ တတော သေတာ။ ဆဝိ ပန သလောဟိတိကာ ဟောတိ။ ဝဍ္ဎန္တာနံ ဝဍ္ဎန္တာနံ ဩဒါတာနံ ဩဒါတဘာဝေါ၊ ကာဠကာနံ ကာဠကဘာဝေါ ပညာယတိ။ ဇရာဝါတေန ပန ပဟဋကာလေ ဝလိံ ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ သဿံ ဝပိတကာလေ သေတံ ဟောတိ၊ ပစ္ဆာ နီလံ။ ဇရာဝါတေန ပန ပဟဋကာလေ ပဏ္ဍုကံ ဟောတိ။ အမ္ဗင်္ကုရေနာပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

မရဏနိဒ္ဒေသေ စုတီတိ စဝနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓာနံ သာမညဝစနမေတံ။ စဝနတာတိ ဘာဝဝစနေန လက္ခဏနိဒဿနံ။ ဘေဒေါတိ စုတိခန္ဓာနံ ဘင်္ဂုပ္ပတ္တိပရိဒီပနံ။ အန္တရဓာနန္တိ ဃဋဿ ဝိယ ဘိန္နဿ ဘိန္နာနံ စုတိခန္ဓာနံ ယေန ကေနစိ ပရိယာယေန ဌာနာဘာဝပရိဒီပနံ။ မစ္စု မရဏန္တိ မစ္စုသင်္ခါတံ မရဏံ၊ န ခဏိကမရဏံ။ ကာလော နာမ အန္တကော၊ တဿ ကိရိယာတိ ကာလကိရိယာ။ ဧတ္တာဝတာ စ သမ္မုတိယာ မရဏံ ဒီပိတံ။

ဣဒါနိ ¶ ပရမတ္ထေန ဒီပေတုံ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါတိအာဒိမာဟ။ ပရမတ္ထေန ဟိ ခန္ဓာယေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ န သတ္တော နာမ ကောစိ မရတိ။ ခန္ဓေသု ပန ဘိဇ္ဇမာနေသု သတ္တော မရတိ၊ ဘိန္နေသု မတောတိ ဝေါဟာရော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ စတုဝေါကာရပဉ္စဝေါကာရဝသေန ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ၊ ဧကဝေါကာရဝသေန ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ၊ စတုဝေါကာရဝသေန ဝါ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ၊ သေသဒွယဝသေန ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ဘဝဒွယေပိ ရူပကာယသင်္ခါတဿ ¶ ကဠေဝရဿ သမ္ဘဝတော။ ယသ္မာ ဝါ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသုပိ ခန္ဓာ ဘိဇ္ဇန္တေဝ၊ န ကိဉ္စိ နိက္ခိပတိ၊ တသ္မာ တေသံ ဝသေန ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ၊ မနုဿာဒီသု ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ။ ဧတ္ထ စ ကဠေဝရဿ နိက္ခေပကရဏတော မရဏံ ‘‘ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒေါတိ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓဿေဝ မရဏံ နာမ ဟောတိ၊ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဿ မရဏံ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သဿံ မတံ၊ ရုက္ခော မတော’’တိ ဣဒံ ပန ဝေါဟာရမတ္တမေဝ၊ အတ္ထတော ပန ဧဝရူပါနိ ဝစနာနိ သဿာဒီနံ ခယဝယဘာဝမေဝ ဒီပေန္တိ။

အပိစ ¶ ဣမာနိ ဇာတိဇရာမရဏာနိ နာမ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဝဓကပစ္စာမိတ္တာ ဝိယ ဩတာရံ ဂဝေသန္တာနိ ဝိစရန္တိ။ ယထာ ဟိ ပုရိသဿ တီသု ပစ္စာမိတ္တေသု ဩတာရာပေက္ခေသု ဝိစရန္တေသု ဧကော ဝဒေယျ ‘‘အဟံ အသုကအရညဿ နာမ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ ဧတံ အာဒါယ တတ္ထ ဂမိဿာမိ၊ ဧတ္ထ မယှံ ဒုက္ကရံ နတ္ထီ’’တိ။ ဒုတိယော ဝဒေယျ ‘‘အဟံ တဝ ဧတံ ဂဟေတွာ ဂတကာလေ ပေါထေတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကရိဿာမိ၊ ဧတ္ထ မယှံ ဒုက္ကရံ နတ္ထီ’’တိ။ တတိယော ဝဒေယျ ‘‘တယာ ဧတသ္မိံ ပေါထေတွာ ဒုဗ္ဗလေ ကတေ တိဏှေန အသိနာ သီသစ္ဆေဒနံ နာမ မယှံ ဘာရော ဟောတူ’’တိ တေ ဧဝံ ဝတွာ တထာ ကရေယျုံ။ တတ္ထ ပဌမပစ္စာမိတ္တဿ အရညဝဏ္ဏံ ကထေတွာ တံ အာဒါယ တတ္ထ ဂတကာလော ဝိယ သုဟဇ္ဇဉာတိမဏ္ဍလတော နိက္ကဍ္ဎိတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိဗ္ဗတ္တာပနံ နာမ ဇာတိယာ ကိစ္စံ၊ ဒုတိယဿ ပေါထေတွာ ဒုဗ္ဗလကရဏံ ဝိယ နိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓေသု နိပတိတွာ ပရာဓီနမဉ္စပရာယဏဘာဝကရဏံ ဇရာယ ကိစ္စံ၊ တတိယဿ တိဏှေန အသိနာ သီသစ္ဆေဒနံ ဝိယ ဇီဝိတက္ခယပါပနံ မရဏဿ ကိစ္စန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပိစေတ္ထ ဇာတိဒုက္ခံ သာဒီနဝမဟာကန္တာရပ္ပဝေသော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဇရာဒုက္ခံ တတ္ထ အန္နပါနရဟိတဿ ဒုဗ္ဗလံ ဝိယ၊ မရဏဒုက္ခံ ဒုဗ္ဗလဿ ဣရိယာပထပဝတ္တနေ ဝိဟတပရက္ကမဿ ဝါဠာဒီဟိ အနယဗျသနာပါဒနံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။

သောကနိဒ္ဒေသေ ဝိယသတီတိ ဗျသနံ၊ ဟိတသုခံ ခိပတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ အတ္ထော။ ဉာတီနံ ဗျသနံ ¶ ဉာတိဗျသနံ၊ စောရရောဂဘယာဒီဟိ ဉာတိက္ခယော ဉာတိဝိနာသောတိ ¶ အတ္ထော။ တေန ဉာတိဗျသနေန။ ဖုဋ္ဌဿာတိ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ အဘိဘူတဿ၊ သမန္နာဂတဿာတိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဘောဂါနံ ဗျသနံ ဘောဂဗျသနံ၊ ရာဇစောရာဒိဝသေန ဘောဂက္ခယော ဘောဂဝိနာသောတိ အတ္ထော။ ရောဂေါယေဝ ဗျသနံ ရောဂဗျသနံ။ ရောဂေါ ဟိ အာရောဂျံ ဝိယသတိ ဝိနာသေတီတိ ဗျသနံ။ သီလဿ ဗျသနံ သီလဗျသနံ။ ဒုဿီလျဿေတံ နာမံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိနာသယမာနာ ဥပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဗျသနံ ဒိဋ္ဌိဗျသနံ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ ဒွေ အနိပ္ဖန္နာနိ၊ ပစ္ဆိမာနိ တီဏိ နိပ္ဖန္နာနိ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတာနိ။ ပုရိမာနိ စ တီဏိ နေဝ ကုသလာနိ န အကုသလာနိ၊ သီလဒိဋ္ဌိဗျသနဒွယံ ¶ အကုသလံ။

အညတရညတရေနာတိ ဂဟိတေသု ဝါ ယေန ကေနစိ အဂ္ဂဟိတေသု ဝါ မိတ္တာမစ္စဗျသနာဒီသု ယေန ကေနစိ။ သမန္နာဂတဿာတိ သမနုဗန္ဓဿ အပရိမုစ္စမာနဿ။ အညတရညတရေန ဒုက္ခဓမ္မေနာတိ ယေန ကေနစိ သောကဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုနာ။ သောကောတိ သောစနကဝသေန သောကော။ ဣဒံ တေဟိ ကာရဏေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသောကဿ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ သောစနာတိ သောစနာကာရော။ သောစိတတ္တန္တိ သောစိတဘာဝေါ။ အန္တောသောကောတိ အဗ္ဘန္တရသောကော။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတံ။ သော ဟိ အဗ္ဘန္တရံ သုက္ခာပေန္တော ဝိယ ပရိသုက္ခာပေန္တော ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘အန္တောသောကော အန္တောပရိသောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ စေတသော ပရိဇ္ဈာယနာတိ စိတ္တဿ ပရိဇ္ဈာယနာကာရော။ သောကော ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အဂ္ဂိ ဝိယ စိတ္တံ ဈာပေတိ ဒဟတိ၊ ‘‘စိတ္တံ မေ ဈာမံ၊ န မေ ကိဉ္စိ ပဋိဘာတီ’’တိ ဝဒါပေတိ။ ဒုက္ခိတော မနော ဒုမ္မနော၊ တဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန သောကောဝ သလ္လန္တိ သောကသလ္လံ။

ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသေ ‘‘မယှံ ဓီတာ၊ မယှံ ပုတ္တော’’တိ ဧဝံ အာဒိဿ အာဒိဿ ဒေဝန္တိ ရောဒန္တိ ဧတေနာတိ အာဒေဝေါ။ တံ တံ ဝဏ္ဏံ ပရိကိတ္တေတွာ ပရိကိတ္တေတွာ ဒေဝန္တိ ဧတေနာတိ ပရိဒေဝေါ။ တတော ပရာနိ ဒွေ ဒွေ ပဒါနိ ပုရိမဒွယဿေဝ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဝါစာတိ ဝစနံ။ ပလာပေါတိ တုစ္ဆံ နိရတ္ထကဝစနံ။ ဥပဍ္ဎဘဏိတအညဘဏိတာဒိဝသေန ဝိရူပေါ ပလာပေါတိ ဝိပ္ပလာပေါ။ လာလပ္ပောတိ ပုနပ္ပုနံ လပနံ။ လာလပ္ပနာကာရော လာလပ္ပနာ။ လာလပ္ပိတဿ ဘာဝေါ လာလပ္ပိတတ္တံ။

ဒုက္ခနိဒ္ဒေသေ ¶ ကာယနိဿိတတ္တာ ကာယိကံ။ အမဓုရဋ္ဌေန အသာတံ။ ကာယိကပဒေန စေတသိကအသာတံ ပဋိက္ခိပတိ၊ အသာတပဒေန ကာယိကသာတံ။ တဒေဝ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ၊ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒုက္ခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခမတ္တာ ဝါ ဒုက္ခံ။ ကာယသမ္ဖဿဇန္တိ ကာယသမ္ဖဿေ ¶ ဇာတံ။ အသာတံ ဒုက္ခံ ဝေဒယိတန္တိ အသာတံ ဝေဒယိတံ န သာတံ၊ ဒုက္ခံ ဝေဒယိတံ န သုခံ။ ပရတော တီဏိ ပဒါနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ အသာတာ ဝေဒနာ န သာတာ၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ န သုခါတိ အယမေဝ ပနေတ္ထ အတ္ထော။ ယံ ကာယိကံ အသာတံ ဒုက္ခံ ဝေဒယိတံ၊ ယာ ကာယသမ္ဖဿဇာ အသာတာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဒုက္ခန္တိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒေါမနဿနိဒ္ဒေသေ ဒုဋ္ဌု မနောတိ ဒုမ္မနော၊ ဟီနဝေဒနတ္တာ ¶ ဝါ ကုစ္ဆိတံ မနောတိ ဒုမ္မနော၊ ဒုမ္မနဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ စိတ္တနိဿိတတ္တာ စေတသိကံ။ စေတောသမ္ဖဿဇန္တိ စိတ္တသမ္ဖဿေ ဇာတံ။

ဥပါယာသနိဒ္ဒေသေ အာယာသနဋ္ဌေန အာယာသော။ သံသီဒနဝိသီဒနာကာရပ္ပဝတ္တဿ စိတ္တကိလမထဿေတံ နာမံ။ ဗလဝအာယာသော ဥပါယာသော။ အာယာသိတဘာဝေါ အာယာသိတတ္တံ။ ဥပါယာသိတဘာဝေါ ဥပါယာသိတတ္တံ။

အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသေ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ယဿာတိ ယေ အဿ။ အနိဋ္ဌာတိ အပရိယေသိတာ။ ပရိယေသိတာ ဝါ ဟောန္တု အပရိယေသိတာ ဝါ၊ နာမမေဝေတံ အမနာပါရမ္မဏာနံ။ မနသ္မိံ န ကမန္တိ န ပဝိသန္တီတိ အကန္တာ။ မနသ္မိံ န အပ္ပိယန္တိ၊ န ဝါ မနံ ဝဍ္ဎေန္တီတိ အမနာပါ။ ရူပါတိအာဒိ တေသံ သဘာဝနိဒဿနံ။ အနတ္ထံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အနတ္ထကာမာ။ အဟိတံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အဟိတကာမာ။ အဖာသုံ ဒုက္ခဝိဟာရံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အဖာသုကာမာ။ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမံ နိဗ္ဘယံ ဝိဝဋ္ဋံ န ကာမေန္တိ၊ သဘယံ ဝဋ္ဋမေဝ နေသံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အယောဂက္ခေမကာမာ။ အပိစ သဒ္ဓါဒီနံ ဝုဒ္ဓိသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ အကာမနတော၊ တေသံယေဝ ဟာနိသင်္ခါတဿ အနတ္ထဿ စ ကာမနတော အနတ္ထကာမာ။ သဒ္ဓါဒီနံယေဝ ဥပါယဘူတဿ ဟိတဿ အကာမနတော၊ သဒ္ဓါဟာနိအာဒီနံ ဥပါယဘူတဿ အဟိတဿ စ ကာမနတော အဟိတကာမာ။ ဖာသုဝိဟာရဿ ¶ အကာမနတော၊ အဖာသုဝိဟာရဿ စ ကာမနတော အဖာသုကာမာ။ ယဿ ကဿစိ နိဗ္ဘယဿ အကာမနတော၊ ဘယဿ စ ကာမနတော အယောဂက္ခေမကာမာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သင်္ဂတီတိ ဂန္တွာ သံယောဂေါ။ သမာဂမောတိ အာဂတေဟိ သံယောဂေါ။ သမောဓာနန္တိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု သဟဘာဝေါ။ မိဿီဘာဝေါတိ သဗ္ဗကိစ္စာနံ သဟကရဏံ။ အယံ သတ္တဝသေန ယောဇနာ။ သင်္ခါရဝသေန ပန ယံ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သော ပန အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ အတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ အပ္ပိယသမ္ပယုတ္တာနံ ဒုဝိဓဿာပိ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခောတိ ဝုတ္တော။

ပိယဝိပ္ပယောဂနိဒ္ဒေသော ¶ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ မာတာ ဝါတိအာဒိ ပနေတ္ထ အတ္ထကာမေ သရူပေန ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မမာယတီတိ မာတာ၊ ပိယာယတီတိ ပိတာ။ ဘဇတီတိ ¶ ဘာတာ၊ တထာ ဘဂိနီ။ မေတ္တာယန္တီတိ မိတ္တာ၊ မိနန္တိ ဝါ သဗ္ဗဂုယှေသု အန္တော ပက္ခိပန္တီတိ မိတ္တာ။ ကိစ္စကရဏီယေသု သဟဘာဝဋ္ဌေန အမာ ဟောန္တီတိ အမစ္စာ။ ‘‘အယံ အမှာကံ အဇ္ဈတ္တိကော’’တိ ဧဝံ ဇာနန္တိ၊ ဉာယန္တီတိ ဝါ ဉာတီ။ လောဟိတေန သမ္ဗန္ဓာတိ သာလောဟိတာ။ ပိတုပက္ခိကာ ဉာတီ၊ မာတုပက္ခိကာ သာလောဟိတာ။ မာတာပိတုပက္ခိကာ ဝါ ဉာတီ၊ သဿုသသုရပက္ခိကာ သာလောဟိတာ။ အယမ္ပိ ပိယဝိပ္ပယောဂေါ အတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ပိယဝိပ္ပယုတ္တာနံ ဒုဝိဓဿာပိ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခောတိ ဝုတ္တော။ ဣဒမေတ္ထ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာဝစနံ။ သစ္စာနံ ပန တထလက္ခဏတ္တာ သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂဝစနေဟိ အပ္ပိယပိယဝတ္ထူနိယေဝ ဝိသေသိတာနီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီတိ။

ဣစ္ဆိတာလာဘနိဒ္ဒေသေ ဇာတိဓမ္မာနန္တိ ဇာတိသဘာဝါနံ ဇာတိပကတိကာနံ။ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဟော ဝတာတိ ပတ္ထနာ။ အဿာမာတိ ဘဝေယျာမ။ န ခေါ ပနေတံ ဣစ္ဆာယ ပတ္တဗ္ဗန္တိ ယံ ဧတံ ‘‘အဟော ဝတ မယံ န ဇာတိဓမ္မာ အဿာမ၊ န စ ဝတ နော ဇာတိ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ ဧဝံ ပဟီနသမုဒယေသု သာဓူသု ဝိဇ္ဇမာနံ အဇာတိဓမ္မတ္တံ ပရိနိဗ္ဗုတေသု စ ဝိဇ္ဇမာနံ ဇာတိယာ အနာဂမနံ ဣစ္ဆိတံ၊ တံ ဣစ္ဆန္တဿာပိ မဂ္ဂဘာဝနာယ ဝိနာ အပ္ပတ္တဗ္ဗတော၊ အနိစ္ဆန္တဿာပိ စ ဘာဝနာယ ပတ္တဗ္ဗတော န ဣစ္ဆာယ ပတ္တဗ္ဗံ နာမ ဟောတိ။ ဣဒမ္ပီတိ ဧတမ္ပိ။ ဥပရိ သေသာနိ ဥပါဒါယ အပိသဒ္ဒေါ။

ဥပါဒါနက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ ¶ သေယျထိဒန္တိ နိပါတော၊ တဿ တေ ကတမေ ဣတိ စေတိ အတ္ထော။ ရူပမေဝ ဥပါဒါနက္ခန္ဓောတိ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။

ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၄။ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ယာယံ တဏှာတိ ယာ အယံ တဏှာ။ ပေါနောဘဝိကာတိ ပုနဗ္ဘဝကရဏံ ပုနောဘဝေါ၊ ပုနောဘဝေါ သီလမဿာတိ ပေါနောဘဝိကာ။ အပိစ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ၊ ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ပေါနောဘဝိကာ။ သာ ပနေသာ ပုနဗ္ဘဝဿ ဒါယိကာပိ အတ္ထိ အဒါယိကာပိ၊ ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တနိကာပိ အတ္ထိ အသံဝတ္တနိကာပိ၊ ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပဓိဝေပက္ကမတ္တာပိ။ သာ တိပ္ပကာရာပိ ပေါနောဘဝိကာတိ နာမံ လဘတိ။ ပေါနဗ္ဘဝိကာတိပိ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။ အဘိနန္ဒနသင်္ခါတေန နန္ဒိရာဂေန သဟ ဂတာတိ နန္ဒိရာဂသဟဂတာ။ နန္ဒိရာဂေန သဒ္ဓိံ အတ္ထတော ဧကတ္တမေဝ ဂတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြ တတြာဘိနန္ဒိနီတိ ယတြ ယတြ အတ္တဘာဝေါ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တတြ တတြ အဘိနန္ဒိနီ။ ရူပါဒီသု ဝါ အာရမ္မဏေသု တတြ တတြာဘိနန္ဒိနီ၊ ရူပါဘိနန္ဒိနီ သဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မာဘိနန္ဒိနီတိ အတ္ထော။ တတြ တတြာဘိနန္ဒီတိပိ ပါဌော၊ တတြ တတြ အဘိနန္ဒယတီတိ အတ္ထော။ သေယျထိဒန္တိ နိပါတော၊ တဿ သာ ကတမာ ဣတိ စေတိ အတ္ထော။ ကာမတဏှာတိ ကာမေ တဏှာ၊ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဘဝတဏှာတိ ဘဝေ တဏှာ။ ဘဝပတ္ထနာဝသေန ဥပ္ပန္နဿ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတဿ ရာဂဿ ရူပါရူပဘဝရာဂဿ စ ဈာနနိကန္တိယာ စ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဝိဘဝတဏှာတိ ဝိဘဝေ တဏှာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။

ဣဒါနိ တဿာ တဏှာယ ဝတ္ထုံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ သာ ခေါ ပနေသာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဇာယတိ။ နိဝိသတီတိ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန ပတိဋ္ဌာတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ နိဝိသမာနာ ကတ္ထ နိဝိသတီတိ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ ယံ လောကသ္မိံ ပိယသဘာဝဉ္စေဝ ¶ မဓုရသဘာဝဉ္စ။ စက္ခု လောကေတိအာဒီသု လောကသ္မိဉှိ စက္ခုအာဒီသု မမတ္တေန အဘိနိဝိဋ္ဌာ သတ္တာ သမ္ပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌိတာ အတ္တနော စက္ခုံ အာဒါသာဒီသု နိမိတ္တဂ္ဂဟဏာနုသာရေန ဝိပ္ပသန္နံ ပဉ္စပသာဒံ သုဝဏ္ဏဝိမာနေ ဥဂ္ဃာဋိတမဏိသီဟပဉ္ဇရံ ဝိယ မညန္တိ၊ သောတံ ရဇတပနာဠိကံ ဝိယ ပါမင်္ဂသုတ္တကံ ဝိယ စ မညန္တိ၊ တုင်္ဂနာသာတိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ ဃာနံ ဝဋ္ဋေတွာ ဌပိတဟရိတာလဝဋ္ဋိံ ဝိယ မညန္တိ၊ ဇိဝှံ ရတ္တကမ္ဗလပဋလံ ဝိယ မုဒုသိနိဒ္ဓမဓုရရသဒံ မညန္တိ၊ ကာယံ သာလလဋ္ဌိံ ဝိယ သုဝဏ္ဏတောရဏံ ဝိယ စ မညန္တိ၊ မနံ အညေသံ မနေန အသဒိသံ ဥဠာရံ မညန္တိ၊ ရူပံ သုဝဏ္ဏကဏိကာရပုပ္ဖာဒိဝဏ္ဏံ ဝိယ၊ သဒ္ဒံ မတ္တကရဝီကကောကိလမန္ဒဓမိတမဏိဝံသနိဂ္ဃောသံ ဝိယ၊ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓါနိ စတုသမုဋ္ဌာနိကဂန္ဓာရမ္မဏာဒီနိ ‘‘ကဿညဿ ဧဝရူပါနိ အတ္ထီ’’တိ မညန္တိ၊ တေသံ ဧဝံ မညမာနာနံ တာနိ စက္ခာဒီနိ ပိယရူပါနိ စေဝ သာတရူပါနိ စ ဟောန္တိ။ အထ နေသံ တတ္ထ အနုပ္ပန္နာ စေဝ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ၊ ဥပ္ပန္နာ စ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန နိဝိသတိ။ တသ္မာ ထေရော ‘‘စက္ခု လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ယဒါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသေ ¶ ယော တဿာယေဝ တဏှာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော တဿေဝ ဒုက္ခဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ယသ္မာ သမုဒယနိရောဓေနေဝ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ၊ နော အညထာ။ ယထာဟ –

‘‘ယထာပိ မူလေ အနုပဒ္ဒဝေ ဒဠှေ၊ ဆိန္နောပိ ရုက္ခော ပုနရေဝ ရူဟတိ၊

ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ၊ နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုန’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၃၈)၊

တသ္မာ တံ ဒုက္ခနိရောဓံ ဒဿေန္တော သမုဒယနိရောဓေန ဒဿေတုံ ဧဝမာဟ။ သီဟသမာနဝုတ္တိနော ဟိ တထာဂတာ၊ တေ ဒုက္ခံ နိရောဓေန္တာ ဒုက္ခနိရောဓဉ္စ ဒဿေန္တာ ဟေတုမှိ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ န ဖလေ။ သုဝါနဝုတ္တိနော ပန အညတိတ္ထိယာ ¶ ၊ တေ ဒုက္ခံ နိရောဓေန္တာ ဒုက္ခနိရောဓဉ္စ ဒဿေန္တာ အတ္တကိလမထာနုယောဂေန စေဝ တဿေဝ စ ဒေသနာယ ဖလေ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ န ဟေတုမှီတိ။ သီဟသမာနဝုတ္တိတာယ သတ္ထာ ဟေတုမှိ ပဋိပဇ္ဇန္တော ‘‘ယော တဿာယေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မသေနာပတိပိ သတ္ထာရာ ဝုတ္တက္ကမေနေဝါဟ။

တတ္ထ တဿာယေဝ တဏှာယာတိ ယာ သာ တဏှာ ‘‘ပေါနောဘဝိကာ’’တိ ဝတွာ ကာမတဏှာဒိဝသေန ဝိဘတ္တာ ဥပ္ပတ္တိနိဝေသနဝသေန စ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာ၊ တဿာယေဝ တဏှာယ။ အသေသဝိရာဂနိရောဓောတိ ဝိရာဂေါ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂေါ၊ ‘‘ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၂၊ မဟာဝ။ ၂၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိရာဂေန နိရောဓော ဝိရာဂနိရောဓော၊ အနုသယသမုဂ္ဃာတတော အသေသော ဝိရာဂနိရောဓော အသေသဝိရာဂနိရောဓော။ အထ ဝါ ဝိရာဂေါတိ ဟိ ပဟာနံ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ အသေသော ဝိရာဂေါ အသေသော နိရောဓောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗာနေဝ ပနေတာနိ အသေသဝိရာဂနိရောဓောတိအာဒီနိ နိဗ္ဗာနဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ ပရမတ္ထတော ဟိ ဒုက္ခနိရောဓံ အရိယသစ္စန္တိ ¶ နိဗ္ဗာနံ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန တံ အာဂမ္မ တဏှာ အသေသာ ဝိရဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ ‘‘တဿာယေဝ တဏှာယ အသေသဝိရာဂနိရောဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာဂမ္မ တဏှာ စဇီယတိ ပဋိနိဿဇ္ဇီယတိ ¶ မုစ္စတိ န အလ္လီယတိ၊ ကာမဂုဏာလယေသု စေတ္ထ ဧကောပိ အာလယော နတ္ထိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ စာဂေါ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ မုတ္တိ အနာလယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧကမေဝ ဟိ နိဗ္ဗာနံ၊ နာမာနိ ပနဿ သဗ္ဗသင်္ခတာနံ နာမပဋိပက္ခဝသေန အနေကာနိ ဟောန္တိ။ သေယျထိဒံ – အသေသဝိရာဂေါ အသေသနိရောဓော စာဂေါ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ မုတ္တိ အနာလယော ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော တဏှာက္ခယော အနုပ္ပာဒေါ အပ္ပဝတ္တံ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတံ အနာယူဟနံ အပ္ပဋိသန္ဓိ အနုပပတ္တိ အဂတိ အဇာတံ အဇရံ အဗျာဓိ အမတံ အသောကံ အပရိဒေဝံ အနုပါယာသံ အသံကိလိဋ္ဌန္တိအာဒီနိ။

ဣဒါနိ မဂ္ဂေန ဆိန္နာယ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ အပ္ပဝတ္တိပ္ပတ္တာယပိ စ တဏှာယ ယေသု ဝတ္ထူသု တဿာ ဥပ္ပတ္တိ ဒဿိတာ၊ တတ္ထေဝ အဘာဝံ ဒဿေတုံ သာ ခေါ ပနေသာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ ပုရိသော ခေတ္တေ ဇာတံ တိတ္တကာလာဗုဝလ္လိံ ဒိသွာ အဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ မူလံ ပရိယေသိတွာ ဆိန္ဒေယျ၊ သာ အနုပုဗ္ဗေန မိလာယိတွာ အပ္ပညတ္တိံ ဂစ္ဆေယျ၊ တတော တသ္မိံ ခေတ္တေ တိတ္တကာလာဗု နိရုဒ္ဓါ ပဟီနာတိ ဝုစ္စေယျ၊ ဧဝမေဝ ခေတ္တေ တိတ္တကာလာဗု ¶ ဝိယ စက္ခာဒီသု တဏှာ။ သာ အရိယမဂ္ဂေန မူလစ္ဆိန္နာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ အပ္ပဝတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဂတာ ပန တေသု ဝတ္ထူသု ခေတ္တေ တိတ္တကာလာဗု ဝိယ န ပညာယတိ။ ယထာ စ အဋဝိတော စောရေ အာနေတွာ နဂရဿ ဒက္ခိဏဒွါရေ ဃာတေယျုံ၊ တတော အဋဝိယံ စောရာ မတာတိ ဝါ မာရိတာတိ ဝါ ဝုစ္စေယျုံ၊ ဧဝမေဝ အဋဝိယံ စောရာ ဝိယ ယာ စက္ခာဒီသု တဏှာ၊ သာ ဒက္ခိဏဒွါရေ စောရာ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓတ္တာ နိဗ္ဗာနေ နိရုဒ္ဓါ။ ဧဝံ နိရုဒ္ဓါ ပန တေသု ဝတ္ထူသု အဋဝိယံ စောရာ ဝိယ န ပညာယတိ။ တေနဿာ တတ္ထေဝ နိရောဓံ ဒဿေန္တော ‘‘စက္ခု လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ပဟီယမာနာ ပဟီယတီ’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ တဏှုပ္ပာဒဝတ္ထုဿ ပရိညာတတ္တာ ပရိညာတဝတ္ထုသ္မိံ ပုန န ဥပ္ပဇ္ဇနတော အနုပ္ပာဒနိရောဓဝသေန တဏှုပ္ပာဒဝတ္ထုသ္မိံယေဝ နိရုဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပဇ္ဇနပဋိပက္ခဝသေန ပဟီယတီတိ ဝုတ္တံ၊ နိဝိသနပဋိပက္ခဝသေန နိရုဇ္ဈတီတိ။

နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ အယမေဝါတိ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပနတ္ထံ နိယမနံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၅)။ အရိယောတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ၊ အရိယဘာဝကရတ္တာ၊ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော။ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဿာတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ သွာယံ စတုရင်္ဂိကာ ဝိယ သေနာ၊ ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝိယ တူရိယံ အင်္ဂမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ အင်္ဂဝိနိမုတ္တော နတ္ထိ။

ဣဒါနိ အင်္ဂမတ္တမေဝ မဂ္ဂေါ အင်္ဂဝိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော သမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမ္မာ ဒဿနလက္ခဏာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာ အဘိနိရောပနလက္ခဏော သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ သမ္မာဝါစာ။ သမ္မာ သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော။ သမ္မာ ဝေါဒါပနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝေါ။ သမ္မာ ပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝါယာမော။ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ။ သမ္မာ သမာဓာနလက္ခဏော သမ္မာသမာဓိ။ တေသု ဧကေကဿ တီဏိ တီဏိ ကိစ္စာနိ ဟောန္တိ။ သေယျထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ ¶ တာဝ အညေဟိပိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ၊ နိရောဓဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပဿတိ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟဝိဓမနဝသေန အသမ္မောဟတော။ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယောပိ တထေဝ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒီနိ စ ပဇဟန္တိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ သမ္မာသင်္ကပ္ပော သဟဇာတဓမ္မေ သမ္မာ အဘိနိရောပေတိ၊ သမ္မာဝါစာ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဏှာတိ၊ သမ္မာကမ္မန္တော သမ္မာ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ သမ္မာအာဇီဝေါ သမ္မာ ဝေါဒါပေတိ၊ သမ္မာဝါယာမော သမ္မာ ပဂ္ဂဏှာတိ၊ သမ္မာသတိ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာပေတိ၊ သမ္မာသမာဓိ သမ္မာ သမာဒဟတိ။

အပိစေသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ ဟောတိ၊ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ။ ကိစ္စတော ပန ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ ¶ ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ ဟောန္တိ၊ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ။ တေသု သမ္မာသင်္ကပ္ပော ကိစ္စတော နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပောတိအာဒီနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာဝါစာဒယော တယော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဝိရတိယောယေဝ။ သမ္မာဝါယာမော သမ္မာသတီတိ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ကိစ္စတော သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာသမာဓိ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိယေဝ။

ဣတိ ဣမေသု အဋ္ဌသု ဓမ္မေသု ဘဂဝတာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ပဋိပန္နဿ ယောဂိနော ဗဟူပကာရတ္တာ ပဌမံ ¶ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒေသိတာ။ အယဉှိ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတော ပညာသတ္ထ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၊ ၂၀၊ ၂၉) စ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဧတာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိပဿနာဉာဏသင်္ခါတာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ကိလေသစောရေ ဃာတေန္တော ခေမေန ယောဂါဝစရော နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ ပဌမံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒေသိတာ။

သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပန တဿာ ဗဟူပကာရော။ တသ္မာ တဒနန္တရံ ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ ဟေရညိကော ဟတ္ထေန ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ စက္ခုနာ ကဟာပဏံ ဩလောကေန္တော ‘‘အယံ ကူဋော အယံ ဆေကော’’တိ ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ယောဂါဝစရောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကေတွာ ဝိတက္ကေတွာ ဝိပဿနာပညာယ ဩလောကယမာနော ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ၊ ဣမေ ရူပါဝစရာဒယော’’တိ ဇာနာတိ။ ယထာ ဝါ ပန ပုရိသေန ကောဋိယံ ဂဟေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဒိန္နံ မဟာရုက္ခံ တစ္ဆကော ဝါသိယာ တစ္ဆေတွာ ကမ္မေ ¶ ဥပနေတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကေတွာ ဝိတက္ကေတွာ ဒိန္နဓမ္မေ ယောဂါဝစရော ပညာယ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ၊ ဣမေ ရူပါဝစရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကမ္မေ ဥပနေတိ။ တသ္မာ သမ္မာသင်္ကပ္ပော သမ္မာဒိဋ္ဌာနန္တရံ ဝုတ္တော။

သွာယံ ယထာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ၊ ဧဝံ သမ္မာဝါစာယပိ ဥပကာရကော။ ယထာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ၊ ဂဟပတိ၊ ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ပစ္ဆာ ဝါစံ ဘိန္ဒတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃)။ တသ္မာ တဒနန္တရံ သမ္မာဝါစာ ဝုတ္တာ။

ယသ္မာ ပန ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရိဿာမာ’’တိ ပဌမံ ဝါစာယ သံဝိဒဟိတွာ လောကေ ကမ္မန္တေ ပယောဇေန္တိ၊ တသ္မာ ဝါစာ ကာယကမ္မဿ ဥပကာရိကာတိ သမ္မာဝါစာယ အနန္တရံ သမ္မာကမ္မန္တော ဝုတ္တော။

စတုဗ္ဗိဓံ ပန ဝစီဒုစ္စရိတံ၊ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ ပဟာယ ဥဘယံ သုစရိတံ ပူရေန္တဿေဝ ယသ္မာ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ ပူရတိ၊ န ဣတရဿ ¶ ၊ တသ္မာ တဒုဘယာနန္တရံ သမ္မာအာဇီဝေါ ဝုတ္တော။

ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓါဇီဝေန ပန ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ မေ အာဇီဝေါ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ပရိတောသံ ကတွာ သုတ္တပ္ပမတ္တေန ဝိဟရိတုံ န ယုတ္တံ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗဣရိယာပထေသု ဣဒံ ဝီရိယမာရဘိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ သမ္မာဝါယာမော ဝုတ္တော။

တတော ¶ အာရဒ္ဓဝီရိယေနာပိ ကာယာဒီသု စတူသု ဝတ္ထူသု သတိ သူပဋ္ဌိတာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ သမ္မာသတိ ဝုတ္တာ။

ယသ္မာ ပန ဧဝံ သူပဋ္ဌိတာယ သတိယာ သမာဓိဿ ဥပကာရာနုပကာရာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသိတွာ ပဟောတိ ဧကတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမာဓာတုံ၊ တသ္မာ သမ္မာသတိအနန္တရံ သမ္မာသမာဓိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ။ တတ္ထ ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဝဋ္ဋံ၊ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ ဝိဝဋ္ဋံ။ တေသု ဘိက္ခုနော ဝဋ္ဋေ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသော ဟောတိ၊ ဝိဝဋ္ဋေ နတ္ထိ အဘိနိဝေသော။ ပုရိမာနိ ဟိ ဒွေ သစ္စာနိ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒုက္ခံ၊ တဏှာ သမုဒယော’’တိ ဧဝံ သင်္ခေပေန စ၊ ‘‘ကတမေ ¶ ပဉ္စက္ခန္ဓာ? ရူပက္ခန္ဓော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိတ္ထာရေန စ အာစရိယသန္တိကေ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဝါစာယ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေန္တော ယောဂါဝစရော ကမ္မံ ကရောတိ။ ဣတရေသု ပန ဒွီသု သစ္စေသု ‘‘နိရောဓသစ္စံ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပံ၊ မဂ္ဂသစ္စံ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပ’’န္တိ ဧဝံ သဝနေနေဝ ကမ္မံ ကရောတိ။ သော ဧဝံ ကမ္မံ ကရောန္တော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဧကပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ဒုက္ခံ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ သမုဒယံ ပဟာနပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ မဂ္ဂံ ဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန…ပေ… မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။

ဧဝမဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒွီသု သစ္စေသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာသဝနဓာရဏသမ္မသနပဋိဝေဓော ဟောတိ၊ ဒွီသု သဝနပဋိဝေဓောယေဝ။ အပရဘာဂေ တီသု ကိစ္စတော ပဋိဝေဓော ဟောတိ နိရောဓေ အာရမ္မဏပဋိဝေဓော။ တတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ၊ သဝနဓာရဏသမ္မသနဉာဏံ လောကိယံ ကာမာဝစရံ။ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပန ပတ္တသစ္စဿ ဟောတိ၊ အယဉ္စ အာဒိကမ္မိကော။ တသ္မာ သာ ဣဓ န ဝုတ္တာ။ ဣမဿ စ ¶ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟတော ‘‘ဒုက္ခံ ပရိဇာနာမိ၊ သမုဒယံ ပဇဟာမိ၊ နိရောဓံ သစ္ဆိကရောမိ၊ မဂ္ဂံ ဘာဝေမီ’’တိ အာဘောဂသမန္နာဟာရမနသိကာရပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထိ၊ ပရိဂ္ဂဟတော ပဋ္ဌာယ ဟောတိ။ အပရဘာဂေ ပန ဒုက္ခံ ပရိညာတမေဝ ဟောတိ…ပေ… မဂ္ဂေါ ဘာဝိတောဝ ဟောတိ။

တတ္ထ ဒွေ သစ္စာနိ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရာနိ၊ ဒွေ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသာနိ။ ဒုက္ခသစ္စဉှိ ဥပ္ပတ္တိတော ပါကဋံ၊ ခါဏုကဏ္ဋကပ္ပဟာရာဒီသု ‘‘အဟော ဒုက္ခ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတမ္ပိ အာပဇ္ဇတိ။ သမုဒယသစ္စံ ခါဒိတုကာမတာဘုဉ္ဇိတုကာမတာဒိဝသေန ဥပ္ပတ္တိတော ပါကဋံ။ လက္ခဏပဋိဝေဓတော ပန ဥဘယမ္ပိ ¶ ဂမ္ဘီရံ။ ဣတိ တာနိ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရာနိ။ ဣတရေသံ ပန ဒွိန္နံ ဒဿနတ္ထာယ ပယောဂေါ ဘဝဂ္ဂဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဟတ္ထပသာရဏံ ဝိယ၊ အဝီစိဖုသနတ္ထံ ပါဒပသာရဏံ ဝိယ၊ သတဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိပဋိပါဒနံ ဝိယ စ ဟောတိ။ ဣတိ တာနိ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသာနိ။ ဧဝံ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရေသု ဂမ္ဘီရတ္တာ စ ဒုဒ္ဒသေသု စတူသု သစ္စေသု ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဣဒံ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဝေဓက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ တံ ဉာဏံ ဟောတိ။

အပရေ ¶ ပနာဟု – စတုဗ္ဗိဓံ သစ္စေသု ဉာဏံ သုတမယဉာဏံ ဝဝတ္ထာနဉာဏံ သမ္မသနဉာဏံ အဘိသမယဉာဏန္တိ။ တတ္ထ ကတမံ သုတမယဉာဏံ? သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သုတွာ ဇာနာတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ အယံ သမုဒယော၊ အယံ နိရောဓော၊ အယံ မဂ္ဂေါ’’တိ။ ဣဒံ သုတမယဉာဏံ။ ကတမံ ဝဝတ္ထာနဉာဏံ? သော သုတာနံ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတိ ဓမ္မတော စ လက္ခဏတော စ၊ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဣမသ္မိံ သစ္စေ ပရိယာပန္နာ၊ ဣမဿ သစ္စဿ ဣဒံ လက္ခဏ’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ ဣဒံ ဝဝတ္ထာနဉာဏံ။ ကတမံ သမ္မသနဉာဏံ? သော ဧဝံ ယထာနုပုဗ္ဗံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဝဝတ္ထပေတွာ အထ ဒုက္ခမေဝ ဂဟေတွာ ယာဝ ဂေါတြဘုဉာဏံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော သမ္မသတိ။ ဣဒံ သမ္မသနဉာဏံ။ ကတမံ အဘိသမယဉာဏံ? လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဧကေန ဉာဏေန စတ္တာရိ သစ္စာနိ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အဘိသမေတိ ‘‘ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန၊ သမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယေန၊ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန ¶ မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတီ’’တိ။ ဣဒံ အဘိသမယဉာဏန္တိ။

သမ္မာသင်္ကပ္ပနိဒ္ဒေသေ ကာမတော နိဿဋောတိ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပော။ ဗျာပါဒတော နိဿဋောတိ အဗျာပါဒသင်္ကပ္ပော။ ဝိဟိံသာယ နိဿဋောတိ အဝိဟိံသာသင်္ကပ္ပော။ တတ္ထ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကဿ ပဒဃာတံ ပဒစ္ဆေဒံ ကရောန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အဗျာပါဒဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကဿ၊ အဝိဟိံသာဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကဿ။ တထာ နေက္ခမ္မအဗျာပါဒအဝိဟိံသာဝိတက္ကာ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကာနံ ပစ္စနီကာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

တတ္ထ ယောဂါဝစရော ကာမဝိတက္ကဿ ပဒဃာတနတ္ထံ ကာမဝိတက္ကံ ဝါ သမ္မသတိ အညံ ဝါ ပန ကိဉ္စိ သင်္ခါရံ။ အထဿ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တော သင်္ကပ္ပော တဒင်္ဂဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပဒဃာတံ ပဒစ္ဆေဒံ ကရောန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂံ ပါပေတိ။ အထဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သင်္ကပ္ပော သမုစ္ဆေဒဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပဒဃာတံ ပဒစ္ဆေဒံ ကရောန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗျာပါဒဝိတက္ကဿပိ ပဒဃာတနတ္ထံ ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဝါ အညံ ဝါ ¶ သင်္ခါရံ၊ ဝိဟိံသာဝိတက္ကဿ ပဒဃာတနတ္ထံ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဝါ အညံ ဝါ သင်္ခါရံ သမ္မသတိ။ အထဿ ဝိပဿနာက္ခဏေတိ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ¶ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ ပါဠိယံ ဝိဘတ္တေသု အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏေသု ဧကကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ အပစ္စနီကံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တတော ပန ကာမဝိတက္ကဿ တာဝ အသုဘေသု ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ပစ္စနီကံ၊ ဗျာပါဒဝိတက္ကဿ မေတ္တာယ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနိ၊ ဝိဟိံသအာဝိတက္ကဿ ကရုဏာယ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနိ။ တသ္မာ အသုဘပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ သမာပန္နဿ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဈာနသမ္ပယုတ္တော ဝိတက္ကော ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပစ္စနီကော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တဿ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တော သင်္ကပ္ပော တဒင်္ဂဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပစ္စနီကော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂံ ပါပေန္တဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သင်္ကပ္ပော သမုစ္ဆေဒဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပစ္စနီကော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နော နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပောတိ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

မေတ္တာယ ¶ ပန ပရိကမ္မံ ကတွာ၊ ကရုဏာယ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ သမာပန္နဿာတိ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နော အဗျာပါဒသင်္ကပ္ပောတိ ဝုစ္စတိ၊ အဝိဟိံသာသင်္ကပ္ပောတိ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတေ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒယော ဝိပဿနာဈာနဝသေန ဥပ္ပတ္တီနံ နာနတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဣမေသု တီသု ဌာနေသု ဥပ္ပန္နဿ အကုသလသင်္ကပ္ပဿ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနော ဧကောဝ ကုသလသင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာသင်္ကပ္ပော နာမ။

သမ္မာဝါစာနိဒ္ဒေသေပိ ယသ္မာ အညေနေဝ စိတ္တေန မုသာဝါဒါ ဝိရမတိ၊ အညေန အညေန ပိသုဏာဝါစာဒီဟိ၊ တသ္မာ စတဿောပေတာ ဝေရမဏိယော ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန မိစ္ဆာဝါစာသင်္ခါတာယ စတုဗ္ဗိဓာယ အကုသလဒုဿီလျစေတနာယ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ သမ္မာဝါစာသင်္ခါတာ ကုသလဝေရမဏိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာဝါစာ နာမ။

သမ္မာကမ္မန္တနိဒ္ဒေသေပိ ယသ္မာ အညေနေဝ စိတ္တေန ပါဏာတိပါတာ ဝိရမတိ၊ အညေန အဒိန္နာဒါနာ၊ အညေန မိစ္ဆာစာရာ၊ တသ္မာ တိဿောပေတာ ဝေရမဏိယော ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန မိစ္ဆာကမ္မန္တသင်္ခါတာယ တိဝိဓာယ အကုသလဒုဿီလျစေတနာယ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ကုသလဝေရမဏိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာကမ္မန္တော နာမ။

သမ္မာအာဇီဝနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ အရိယသာဝကောတိ အရိယဿ ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော။ မိစ္ဆာအာဇီဝံ ပဟာယာတိ ပါပကံ အာဇီဝံ ပဇဟိတွာ။ သမ္မာအာဇီဝေနာတိ ဗုဒ္ဓပ္ပသတ္ထေန ကုသလအာဇီဝေန။ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတီတိ ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိံ ပဝတ္တေတိ။ ဣဓာပိ ယသ္မာ အညေနေဝ စိတ္တေန ကာယဒွါရဝီတိက္ကမာ ဝိရမတိ၊ အညေနေဝ ဝစီဒွါရဝီတိက္ကမာ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဒွီသု ဒွါရေသု သတ္တန္နံ ကမ္မပထာနံ ဝသေန ဥပ္ပန္နာယ မိစ္ဆာအာဇီဝဒုဿီလျစေတနာယ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ သမ္မာအာဇီဝသင်္ခါတာ ကုသလဝေရမဏိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာအာဇီဝေါ နာမ။

သမ္မာဝါယာမနိဒ္ဒေသေ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဋိပန္နကော ¶ ဘိက္ခု။ အနုပ္ပန္နာနန္တိ အနိဗ္ဗတ္တာနံ။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ အနုပ္ပာဒါယာတိ န ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဆန္ဒံ ဇနေတီတိ ကတ္တုကမျတာသင်္ခါတံ ကုသလစ္ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဝါယမတီတိ ပယောဂံ ဇနေတိ ပရက္ကမံ ကရောတိ။ ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ကာယိကံ စေတသိကံ ဝီရိယံ ကရောတိ။ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ တေနေဝ သဟဇာတဝီရိယေန စိတ္တံ ဥက္ခိပတိ။ ပဒဟတီတိ ပဓာနဝီရိယံ ကရောတိ။ ပဋိပါဋိယာ ပနေတာနိ စတ္တာရိပိ ပဒါနိ အာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မသာတစ္စကိရိယာဟိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

ဥပ္ပန္နာနန္တိ အနုပ္ပန္နာနန္တိ အဝတ္တဗ္ဗတံ အာပန္နာနံ။ ပဟာနာယာတိ ပဇဟနတ္ထာယ။ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အနိဗ္ဗတ္တာနံ ကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ ဥပ္ပာဒါယာတိ ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဌိတိယာတိ ဌိတတ္ထာယ။ အသမ္မောသာယာတိ အနဿနတ္ထံ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ဘာဝနာယာတိ ဝဍ္ဎိယာ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိပူရဏတ္ထာယ။

ဧတေ ပန သမ္မာဝါယာမသင်္ခါတာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ လောကုတ္တရာ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဝီရိယံ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ တတ္ထ လောကိယာ ကဿပသံယုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘စတ္တာရောမေ ¶ ၊ အာဝုသော၊ သမ္မပ္ပဓာနာ၊ ကတမေ စတ္တာရော? ဣဓာဝုသော၊ ဘိက္ခု ‘အနုပ္ပန္နာ မေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အနတ္ထာယ ¶ သံဝတ္တေယျု’န္တိ အာတပ္ပံ ကရောတိ၊ ‘ဥပ္ပန္နာ မေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အပ္ပဟီယမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’န္တိ အာတပ္ပံ ကရောတိ၊ ‘အနုပ္ပန္နာ မေ ကုသလာ ဓမ္မာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’န္တိ အာတပ္ပံ ကရောတိ၊ ‘ဥပ္ပန္နာ မေ ကုသလာ ဓမ္မာ နိရုဇ္ဈမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’န္တိ အာတပ္ပံ ကရောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၅)၊

တတ္ထ စ အနုပ္ပန္နာတိ အသမုဒါစာရဝသေန ဝါ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေန ဝါ အနုပ္ပန္နာ။ အညထာ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနုပ္ပန္နာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ နာမ နတ္ထိ၊ အနုပ္ပန္နာ ပန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ ဧတေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ပဟီယမာနာပိ ဧတေယေဝ ပဟီယန္တိ။

တတ္ထ ဧကစ္စဿ ဝတ္တဂန္ထဓုတင်္ဂသမာဓိဝိပဿနာနဝကမ္မဘဝါနံ ¶ အညတရဝသေန ကိလေသာ န သမုဒါစရန္တိ။ ကထံ? ဧကစ္စော ဟိ ဝတ္တသမ္ပန္နော ဟောတိ၊ အသီတိ ခန္ဓကဝတ္တာနိ စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနိ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏပါနီယမာဠကဥပေါသထာဂါရအာဂန္တုကဂမိကဝတ္တာနိ စ ကရောန္တဿေဝ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ ဝတ္တာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘိန္နဝတ္တဿ စရတော အယောနိသောမနသိကာရံ သတိဝေါဿဂ္ဂဉ္စ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။

ဧကစ္စော ဂန္ထယုတ္တော ဟောတိ၊ ဧကမ္ပိ နိကာယံ ဂဏှာတိ ဒွေပိ တယောပိ စတ္တာရောပိ ပဉ္စပိ။ တဿ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အတ္ထဝသေန ပါဠိဝသေန အနုသန္ဓိဝသေန ပုဗ္ဗာပရဝသေန ဂဏှန္တဿ သဇ္ဈာယန္တဿ စိန္တေန္တဿ ဝါစေန္တဿ ဒေသေန္တဿ ပကာသေန္တဿ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ ဂန္ထကမ္မံ ပဟာယ ကုသီတဿ စရတော အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။

ဧကစ္စော ပန ဓုတင်္ဂဓရော ဟောတိ၊ တေရသ ဓုတင်္ဂဂုဏေ သမာဒါယ ဝတ္တတိ၊ တဿ ဓုတင်္ဂဂုဏေ ပရိဟရန္တဿ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ¶ ပနဿ ဓုတင်္ဂါနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗာဟုလ္လာယ အာဝတ္တဿ စရတော အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။

ဧကစ္စော အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိဏ္ဏဝသီ ဟောတိ၊ တဿ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု အာဝဇ္ဇနဝသီအာဒီနံ ဝသေန ဝိဟရန္တဿ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ ပရိဟီနဇ္ဈာနဿ ဝါ ဝိဿဋ္ဌဇ္ဈာနဿ ဝါ ဘဿာဒီသု အနုယုတ္တဿ ဝိဟရတော အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။

ဧကစ္စော ¶ ပန ဝိပဿကော ဟောတိ၊ သတ္တသု ဝါ အနုပဿနာသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) အဋ္ဌာရသသု ဝါ မဟာဝိပဿနာသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂) ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိဟရတိ၊ တဿ ဧဝံ ဝိဟရတော ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ ဝိပဿနာကမ္မံ ပဟာယ ကာယဒဠှီဗဟုလဿ ဝိဟရတော အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။

ဧကစ္စော နဝကမ္မိကော ဟောတိ၊ ဥပေါသထာဂါရဘောဇနသာလာဒီနိ ကရောတိ ¶ ၊ တဿ တေသံ ဥပကရဏာနိ စိန္တေန္တဿ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ နဝကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ဝါ ဝိဿဋ္ဌေ ဝါ အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။

ဧကစ္စော ပန ဗြဟ္မလောကတော အာဂတော သုဒ္ဓသတ္တော ဟောတိ၊ တဿ အနာသေဝနာယ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ လဒ္ဓါသေဝနဿ အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။ ဧဝံ တာဝ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေန? ဣဓေကစ္စော အနနုဘူတပုဗ္ဗံ မနာပိကာဒိဘေဒံ အာရမ္မဏံ လဘတိ၊ တဿ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ရာဂါဒယော ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။ ဧဝံ အနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ဥပ္ပာဒေ သတိ အတ္တနော ¶ အနတ္ထံ ပဿိတွာ တေသံ အနုပ္ပာဒါယ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာနုယောဂေန ပဌမံ သမ္မပ္ပဓာနံ ဘာဝေတိ၊ ဥပ္ပန္နေသု ပန တေသု တေသံ အပ္ပဟာနတော အတ္တနော အနတ္ထံ ပဿိတွာ တေသံ ပဟာနာယ ဒုတိယံ တထေဝ သမ္မပ္ပဓာနံ ဘာဝေတိ။

အနုပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာတိ သမထဝိပဿနာ စေဝ မဂ္ဂေါ စ။ တေသံ အနုပ္ပာဒေ အတ္တနော အနတ္ထံ ပဿိတွာ တေသံ ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ တထေဝ တတိယံ သမ္မပ္ပဓာနံ ဘာဝေတိ။ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာတိ သမထဝိပဿနာဝ။ မဂ္ဂေါ ပန သကိံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈမာနော အနတ္ထာယ သံဝတ္တနကော နာမ နတ္ထိ။ သော ဟိ ဖလဿ ပစ္စယံ ဒတွာဝ နိရုဇ္ဈတိ။ တာသံ သမထဝိပဿနာနံ နိရောဓတော အတ္တနော အနတ္ထံ ပဿိတွာ တာသံ ဌိတိယာ တထေဝ စတုတ္ထံ သမ္မပ္ပဓာနံ ဘာဝေတိ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဝီရိယံ။

ယေ ¶ ဧဝံ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တေ ယထာ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ တေသံ အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပာဒကိစ္စံ၊ ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ပဟာနကိစ္စံ သာဓေတိ။ ဥပ္ပန္နာတိ စေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓံ ဥပ္ပန္နံ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နံ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နံ ဩကာသကတုပ္ပန္နံ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နန္တိ။ တတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂသမင်္ဂိသင်္ခါတံ ¶ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နံ နာမ။ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတွာ နိရုဒ္ဓံ အနုဘူတာပဂတသင်္ခါတံ ကုသလာကုသလံ ဥပ္ပာဒါဒိတ္တယမနုပ္ပတွာ နိရုဒ္ဓံ ဘုတွာပဂတသင်္ခါတံ သေသသင်္ခတဉ္စ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ယာနိဿ တာနိ ပုဗ္ဗေ ကတာနိ ကမ္မာနီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈) နယေန ဝုတ္တံ ကမ္မံ အတီတမ္ပိ သမာနံ အညံ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကတွာ ဌိတတ္တာ တထာ ကတောကာသဉ္စ ဝိပါကံ အနုပ္ပန္နမ္ပိ သမာနံ ဧဝံ ကတေ ဩကာသေ ဧကန္တေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဩကာသကတုပ္ပန္နံ နာမ။ တာသု တာသု ဘူမီသု အသမူဟတံ အကုသလံ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမ။

ဧတ္ထ စ ဘူမိယာ ဘူမိလဒ္ဓဿ စ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဘူမီတိ ဟိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ တေဘူမကာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ တေသု ခန္ဓေသု ဥပ္ပတ္တိရဟံ ကိလေသဇာတံ။ တေန ဟိ သာ ဘူမိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ တသ္မာ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာ စ ခေါ န အာရမ္မဏဝသေန။ အာရမ္မဏဝသေန ဟိ သဗ္ဗေပိ အတီတာနာဂတေ ပရိညာတေပိ စ ခီဏာသဝါနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယဒိ စ တံ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ သိယာ၊ တဿ အပ္ပဟေယျတော န ကောစိ ဘဝမူလံ ပဇဟေယျ။ ဝတ္ထုဝသေန ပန ဘူမိလဒ္ဓံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ¶ ဟိ ဝိပဿနာယ အပရိညာတာ ခန္ဓာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပာဒတော ပဘုတိ တေသု ဝဋ္ဋမူလံ ကိလေသဇာတံ အနုသေတိ။ တံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ စ ယဿ ယေသု ခန္ဓေသု အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယိတာ ကိလေသာ၊ တဿ တေ ဧဝ ခန္ဓာ တေသံ ကိလေသာနံ ဝတ္ထု၊ န အညေသံ သန္တကာ ခန္ဓာ။ အတီတက္ခန္ဓေသု စ အပ္ပဟီနာနုသယိတာနံ ကိလေသာနံ အတီတက္ခန္ဓာဝ ဝတ္ထု၊ န ဣတရေ။ ဧသ နယော အနာဂတာဒီသု။ တထာ ကာမာဝစရက္ခန္ဓေသု အပ္ပဟီနာနုသယိတာနံ ကိလေသာနံ ကာမာဝစရက္ခန္ဓာ ဧဝ ဝတ္ထု၊ န ဣတရေ။ ဧသ နယော ရူပါရူပါဝစရေသု။ သောတာပန္နာဒီသု ပန ယဿ ယဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ခန္ဓေသု တံ တံ ဝဋ္ဋမူလံ ကိလေသဇာတံ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနံ၊ တဿ တဿ ¶ တေ တေ ခန္ဓာ ပဟီနာနံ တေသံ တေသံ ဝဋ္ဋမူလကာနံ ကိလေသာနံ အဝတ္ထုတော ဘူမီတိ သင်္ခံ န လဘန္တိ။ ပုထုဇ္ဇနဿ သဗ္ဗသော ဝဋ္ဋမူလကိလေသာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ ယံကိဉ္စိ ကရိယမာနံ ကမ္မံ ကုသလမကုသလံ ဝါ ဟောတိ၊ ဣစ္စဿ ကမ္မကိလေသပစ္စယာဝ ဝဋ္ဋံ ဝဋ္ဋတိ၊ တဿ တဿေဝ တံ ဝဋ္ဋမူလံ ရူပက္ခန္ဓေယေဝ၊ န ဝေဒနာဒီသု။ ဝိညာဏက္ခန္ဓေယေဝ ဝါ၊ န ရူပက္ခန္ဓာဒီသူတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အဝိသေသေန ပဉ္စသုပိ ခန္ဓေသု ¶ အနုသယိတတ္တာ။ ကထံ? ပထဝီရသာဒိ ဝိယ ရုက္ခေ။ ယထာ ဟိ မဟာရုက္ခေ ပထဝီတလံ အဓိဋ္ဌာယ ပထဝီရသဉ္စ အာပေါရသဉ္စ နိဿာယ တပ္ပစ္စယာ မူလခန္ဓသာခါပသာခါပလ္လဝပလာသပုပ္ဖဖလေဟိ ဝဍ္ဎိတွာ နဘံ ပူရေတွာ ယာဝ ကပ္ပာဝသာနာ ဗီဇပရမ္ပရာယ ရုက္ခပဝေဏိံ သန္တာနယမာနေ ဌိတေ တံ ပထဝီရသာဒိမူလေယေဝ၊ န ခန္ဓာဒီသု။ ဖလေယေဝ ဝါ၊ န မူလာဒီသူတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အဝိသေသေန သဗ္ဗေသု မူလာဒီသု အနုဂတတ္တာတိ။ ယထာ ပန တဿေဝ ရုက္ခဿ ပုပ္ဖဖလာဒီသု နိဗ္ဗိန္နော ကောစိ ပုရိသော စတူသု ဒိသာသု မဏ္ဍူကကဏ္ဋကံ နာမ ဝိသကဏ္ဋကံ အာကောဋေယျ၊ အထ သော ရုက္ခော တေန ဝိသသမ္ဖဿေန ဖုဋ္ဌော ပထဝီရသအာပေါရသာနံ ပရိယာဒိန္နတ္တာ အပ္ပသဝဓမ္မတံ အာဂမ္မ ပုန သန္တာနံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကုဏေယျ၊ ဧဝမေဝ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိယံ နိဗ္ဗိန္နော ကုလပုတ္တော တဿ ပုရိသဿ စတူသု ဒိသာသု ရုက္ခေ ဝိသယောဇနံ ဝိယ အတ္တနော သန္တာနေ စတုမဂ္ဂဘာဝနံ အာရဘတိ။ အထဿ သော ခန္ဓသန္တာနော တေန စတုမဂ္ဂဝိသသမ္ဖဿေန သဗ္ဗသော ဝဋ္ဋမူလကိလေသာနံ ပရိယာဒိန္နတ္တာ ကိရိယသဘာဝမတ္တံ ¶ ဥပဂတကာယကမ္မာဒိသဗ္ဗကမ္မပ္ပဘေဒေါ ဟုတွာ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါနဘိနိဗ္ဗတ္တနဓမ္မတံ အာဂမ္မ ဘဝန္တရသန္တာနံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ၊ ကေဝလံ စရိမဝိညာဏနိရောဓေန နိရိန္ဓနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ အနုပါဒါနော ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ဧဝံ ဘူမိယာ ဘူမိလဒ္ဓဿ စ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပရမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ ဥပ္ပန္နံ သမုဒါစာရုပ္ပန္နံ အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတုပ္ပန္နံ ¶ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နံ အသမူဟတုပ္ပန္နန္တိ။ တတ္ထ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နမေဝ သမုဒါစာရုပ္ပန္နံ။ စက္ခာဒီနံ ပန အာပါထဂတေ အာရမ္မဏေ ပုဗ္ဗဘာဂေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ကိလေသဇာတံ အာရမ္မဏဿ အဓိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဧဝ အပရဘာဂေ ဧကန္တေန ဥပ္ပတ္တိတော အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ။ သမထဝိပဿနာနံ အညတရဝသေန အဝိက္ခမ္ဘိတံ ကိလေသဇာတံ စိတ္တသန္တတိမနာရူဠှမ္ပိ ဥပ္ပတ္တိနိဝါရကဿ ဟေတုနော အဘာဝါ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နံ နာမ။ သမထဝိပဿနာဝသေန ပန ဝိက္ခမ္ဘိတမ္ပိ အရိယမဂ္ဂေန အသမူဟတတ္တာ ဥပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အနတီတတ္တာ အသမူဟတုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ။ တိဝိဓမ္ပိ စေတံ အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမူဟတုပ္ပန္နံ ဘူမိလဒ္ဓေနေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣစ္စေတသ္မိံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ဥပ္ပန္နေ ယဒေတံ ဝတ္တမာနဘူတာပဂတောကာသကတသမုဒါစာရသင်္ခါတံ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ အမဂ္ဂဝဇ္ဈတ္တာ ကေနစိ မဂ္ဂဉာဏေန ပဟာတဗ္ဗံ န ဟောတိ။ ယံ ပနေတံ ဘူမိလဒ္ဓါရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမူဟတသင်္ခါတံ ဥပ္ပန္နံ၊ တဿ တံ ဥပ္ပန္နဘာဝံ နာသယမာနံ ယသ္မာ တံ တံ လောကိယလောကုတ္တရဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဟာတဗ္ဗံ ဟောတီတိ။ ဧဝံ ယေ မဂ္ဂေါ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ တေ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပန္နာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အထ ¶ မဂ္ဂက္ခဏေ ကထံ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပာဒါယ ဘာဝနာ ဟောတိ၊ ကထဉ္စ ဥပ္ပန္နာနံ ဌိတိယာတိ? မဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ။ မဂ္ဂေါ ဟိ ပဝတ္တမာနော ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗတ္တာ အနုပ္ပန္နော နာမ ဝုစ္စတိ။ အနာဂတပုဗ္ဗဉှိ ဌာနံ အာဂန္တွာ အနနုဘူတပုဗ္ဗံ ဝါ အာရမ္မဏံ အနုဘဝိတွာ ဝတ္တာရော ဘဝန္တိ ‘‘အနာဂတဋ္ဌာနံ အာဂတမှ၊ အနနုဘူတံ အာရမ္မဏံ အနုဘဝါမာ’’တိ။ ယာဝဿ ပဝတ္တိ၊ အယမေဝ ဌိတိ နာမာတိ ဌိတိယာ ဘာဝေတီတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝမေတဿ ဘိက္ခုနော ဣဒံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဧကမေဝ ဝီရိယံ ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ¶ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပာဒါယာ’’တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ အယံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မပ္ပဓာနကထာ။ ဧဝမေတ္ထ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ သမ္မပ္ပဓာနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ။

သမ္မာသတိနိဒ္ဒေသေ ¶ ကာယေတိ ရူပကာယေ။ ရူပကာယော ဟိ ဣဓ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ကေသာဒီနဉ္စ ဓမ္မာနံ သမူဟဋ္ဌေန ဟတ္ထိကာယရထကာယာဒယော ဝိယ ကာယောတိ အဓိပ္ပေတော။ ယထာ စ သမူဟဋ္ဌေန၊ ဧဝံ ကုစ္ဆိတာနံ အာယဋ္ဌေန။ ကုစ္ဆိတာနဉှိ ပရမဇေဂုစ္ဆာနံ သော အာယောတိပိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အာယန္တိ တတောတိ အာယော။ ကေ အာယန္တိ? ကုစ္ဆိတာ ကေသာဒယော။ ဣတိ ကုစ္ဆိတာနံ အာယောတိ ကာယော။

ကာယာနုပဿီတိ ကာယံ အနုပဿနသီလော၊ ကာယံ ဝါ အနုပဿမာနော။ ကာယေတိ စ ဝတွာပိ ပုန ကာယာနုပဿီတိ ဒုတိယံ ကာယဂ္ဂဟဏံ အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန န ကာယေ ဝေဒနာနုပဿီ စိတ္တဓမ္မာနုပဿီ ဝါ၊ အထ ခေါ ကာယာနုပဿီယေဝါတိ ကာယသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ကာယာနုပဿနာကာရဿေဝ ဒဿနေန အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တထာ န ကာယေ အင်္ဂပစ္စင်္ဂဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿီ၊ နာပိ ကေသလောမာဒိဝိနိမုတ္တဣတ္ထိပုရိသာနုပဿီ။ ယောပိ စေတ္ထ ကေသလောမာဒိကော ဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတော ကာယော၊ တတ္ထာပိ န ဘူတုပါဒါယဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿီ၊ အထ ခေါ ရထသမ္ဘာရာနုပဿကော ဝိယ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမူဟာနုပဿီ၊ နဂရာဝယဝါနုပဿကော ဝိယ ကေသလောမာဒိသမူဟာနုပဿီ၊ ကဒလိက္ခန္ဓပတ္တဝဋ္ဋိဝိနိဘုဇ္ဇကော ဝိယ ရိတ္တမုဋ္ဌိဝိနိဝေဌကော ဝိယ စ ဘူတုပါဒါယသမူဟာနုပဿီယေဝါတိ သမူဟဝသေနေဝ ကာယသင်္ခါတဿ ဝတ္ထုနော နာနပ္ပကာရတော ဒဿနေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ န ဟေတ္ထ ယထာဝုတ္တသမူဟဝိနိမုတ္တော ကာယော ဝါ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဓမ္မော ဒိဿတိ၊ ယထာဝုတ္တဓမ္မသမူဟမတ္တေယေဝ ပန တထာ တထာ သတ္တာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ကရောန္တိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယံ ¶ ပဿတိ န တံ ဒိဋ္ဌံ၊ ယံ ဒိဋ္ဌံ တံ န ပဿတိ၊

အပဿံ ဗဇ္ဈတေ မူဠှော၊ ဗဇ္ဈမာနော န မုစ္စတီ’’တိ။

ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထန္တိ ¶ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – အယဉှိ ဧတသ္မိံ ကာယေ ကာယာနုပဿီယေဝ၊ န အညဓမ္မာနုပဿီ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ အနုဒကဘူတာယပိ မရီစိယာ ဥဒကာနုပဿိနော ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘဘူတေယေဝ ဣမသ္မိံ ကာယေ နိစ္စသုခတ္တသုဘဘာဝါနုပဿီ၊ အထ ခေါ ကာယာနုပဿီ ¶

အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘာကာရသမူဟာနုပဿီယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယွာယံ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု အရညဂတော ဝါ ရုက္ခမူလဂတော ဝါ…ပေ… သော သတောဝ အဿသတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇) နယေန အဿာသပဿာသာဒိ စုဏ္ဏကဇာတအဋ္ဌိကပရိယောသာနော ကာယော ဝုတ္တော၊ ယော စ ပရတော သတိပဋ္ဌာနကထာယံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပထဝီကာယံ အနိစ္စတော အနုပဿတိ၊ အာပေါကာယံ၊ တေဇောကာယံ၊ ဝါယောကာယံ၊ ကေသကာယံ၊ လောမကာယံ၊ ဆဝိကာယံ၊ စမ္မကာယံ၊ မံသကာယံ၊ ရုဟိရကာယံ၊ နှာရုကာယံ၊ အဋ္ဌိကာယံ၊ အဋ္ဌိမိဉ္ဇကာယ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) ကာယော ဝုတ္တော၊ တဿ သဗ္ဗဿ ဣမသ္မိံယေဝ ကာယေ အနုပဿနတော ကာယေ ကာယာနုပဿီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အထ ဝါ ကာယေ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗဿ ကဿစိ အနနုပဿနတော တဿ တဿေဝ ပန ကေသလောမာဒိကဿ နာနာဓမ္မသမူဟဿ အနုပဿနတော ကာယေ ကေသာဒိဓမ္မသမူဟသင်္ခါတကာယာနုပဿီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပိစ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာယေ အနိစ္စတော အနုပဿတိ၊ နော နိစ္စတော’’တိအာဒိနာ အနုက္ကမေန ပရတော အာဂတနယဿ သဗ္ဗဿေဝ အနိစ္စလက္ခဏာဒိနော အာကာရသမူဟသင်္ခါတဿ ကာယဿ အနုပဿနတောပိ ကာယေ ကာယာနုပဿီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယံ ပန စတုသတိပဋ္ဌာနသာဓာရဏော အတ္ထော။

ကာယေ ကာယာနုပဿီတိ အဿာသပဿာသကာယာဒိကေ ဗဟုဓာ ဝုတ္တေ ကာယေ ဧကေကကာယာနုပဿီ။ ဝိဟရတီတိ စတူသု ဣရိယာပထဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမာယောဂပရိဒီပနမေတံ၊ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပတမာနံ အတ္တာနံ ဟရတိ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ အာတာပီတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟကဝီရိယသမာယောဂပရိဒီပနမေတံ။ သော ဟိ ယသ္မာ တသ္မိံ သမယေ ယံ တံ ဝီရိယံ တီသု ဘဝေသု ကိလေသာနံ အာတာပနတော အာတာပေါတိ ဝုစ္စတိ၊ တေန သမန္နာဂတော ဟောတိ ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘အာတာပီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္ပဇာနောတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟကေန သမ္ပဇညသင်္ခါတေန ဉာဏေန သမန္နာဂတော။ သတိမာတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟိကာယ သတိယာ သမန္နာဂတော။ အယံ ပန ယသ္မာ သတိယာ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ¶ ပညာယ အနုပဿတိ ¶ ။ န ဟိ သတိဝိရဟိတဿ အနုပဿနာ နာမ အတ္ထိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သတိဉ္စ ခွာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။ တသ္မာ ဧတ္ထ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မာ အနာတာပိနော အန္တောသင်္ခေပေါ အန္တရာယကရော ဟောတိ၊ အသမ္ပဇာနော ဥပါယပရိဂ္ဂဟေ အနုပါယပရိဝဇ္ဇနေ စ သမ္မုယှတိ၊ မုဋ္ဌဿတိ ဥပါယာပရိစ္စာဂေ အနုပါယာပရိဂ္ဂဟေ စ အသမတ္ထော ဟောတိ၊ တေနဿ တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ယေသံ ဓမ္မာနံ အာနုဘာဝေန တံ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တေသံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အာတာပီ သမ္ပဇာနော သတိမာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣတိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ သမ္ပယောဂင်္ဂဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဟာနင်္ဂံ ဒဿေတုံ ဝိနေယျ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿန္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိနေယျာတိ တဒင်္ဂဝိနယေန ဝါ ဝိက္ခမ္ဘနဝိနယေန ဝါ ဝိနယိတွာ။ လောကေတိ ယွာယံ ကာယော ပုဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟိတော၊ သွေဝ ဣဓ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော နာမ။ တသ္မိံ လောကေ အဘိဇ္ဈံ ဒေါမနဿဉ္စ ပဇဟိတွာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပနဿ န ကာယမတ္တေယေဝ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿံ ပဟီယတိ၊ ဝေဒနာဒီသုပိ ပဟီယတိယေဝ၊ တသ္မာ ‘‘ပဉ္စပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ လောကော’’တိ (ဝိဘ။ ၃၆၂) ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ။ လောကသင်္ခါတတ္တာယေဝ တေသံ ဓမ္မာနံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေနေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ပနာဟ – ‘‘တတ္ထ ကတမော လောကော (ဝိဘ။ ၅၃၈)၊ သွေဝ ကာယော လောကော’’တိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော။ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿန္တိ စ သမာသေတွာ ဝုတ္တံ။ သံယုတ္တင်္ဂုတ္တရပါဌန္တရေသု ပန ဝိသုံ ကတွာ ပဌန္တိ။ သာ ပန အဘိဇ္ဈာယန္တိ ပတ္ထယန္တိ ဧတာယ၊ သယံ ဝါ အဘိဇ္ဈာယတိ၊ အဘိဇ္ဈာယနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ အဘိဇ္ဈာ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ အဘိဇ္ဈာဂဟဏေန ကာမစ္ဆန္ဒော၊ ဒေါမနဿဂဟဏေန ဗျာပါဒေါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ နီဝရဏပရိယာပန္နဗလဝဓမ္မဒွယဒဿနေန နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိသေသေန ¶ ပနေတ္ထ အဘိဇ္ဈာဝိနယေန ကာယသမ္ပတ္တိမူလကဿ အနုရောဓဿ၊ ဒေါမနဿဝိနယေန ကာယဝိပတ္တိမူလကဿ ဝိရောဓဿ၊ အဘိဇ္ဈာဝိနယေန စ ကာယေ အဘိရတိယာ၊ ဒေါမနဿဝိနယေန ကာယဘာဝနာယ ¶ အနဘိရတိယာ၊ အဘိဇ္ဈာဝိနယေန ကာယေ အဘူတာနံ သုဘသုခဘာဝါဒီနံ ပက္ခေပဿ၊ ဒေါမနဿဝိနယေန ကာယေ ဘူတာနံ အသုဘာသုခဘာဝါဒီနံ အပနယနဿ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ တေန ယောဂါဝစရဿ ယောဂါနုဘာဝေါ ယောဂသမတ္ထတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ယောဂါနုဘာဝေါ ဟိ ဧသ၊ ယဒယံ အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပမုတ္တော အရတိရတိသဟော အဘူတပက္ခေပဘူတာပနယနဝိရဟိတော စ ဟောတိ။ အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပမုတ္တော စေသ အရတိရတိသဟော အဘူတံ အပက္ခိပန္တော ဘူတဉ္စ အနပနေန္တော ယောဂသမတ္ထော ဟောတီတိ။

အပရော ¶ နယော – ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ’’တိ ဧတ္ထ အနုပဿနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိဟာရေန ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ကာယပရိဟရဏံ။ ‘‘အာတာပီ’’တိအာဒီသု အာတာပေန သမ္မပ္ပဓာနံ၊ သတိသမ္ပဇညေန သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏူပါယော ဝါ။ သတိယာ ဝါ ကာယာနုပဿနာဝသေန ပဋိလဒ္ဓသမထော၊ သမ္ပဇညေန ဝိပဿနာ၊ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဝိနယေန ဘာဝနာဖလံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿီတိအာဒီသု စ ဝေဒနာဒီနံ ပုန ဝစနေ ပယောဇနံ ကာယာနုပဿနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယထာယောဂံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန အသာဓာရဏတ္ထော – သုခါဒီသု အနေကပ္ပဘေဒါသု ဝေဒနာသု ဝိသုံ ဝိသုံ အနိစ္စာဒိတော ဧကေကဝေဒနာနုပဿီတိ၊ သရာဂါဒိကေ သောဠသပ္ပဘေဒေ စိတ္တေ ဝိသုံ ဝိသုံ အနိစ္စာဒိတော ဧကေကစိတ္တာနုပဿီတိ၊ ကာယဝေဒနာစိတ္တာနိ ဌပေတွာ သေသတေဘူမကဓမ္မေသု ဝိသုံ ဝိသုံ အနိစ္စာဒိတော ဧကေကဓမ္မာနုပဿီတိ၊ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တန္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၂၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၅) ဝုတ္တနယေန နီဝရဏာဒိဓမ္မာနုပဿီတိ ဝါ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကာယေ’’တိ ဧကဝစနံ သရီရဿ ဧကတ္တာ၊ ‘‘စိတ္တေ’’တိ ဧကဝစနံ စိတ္တဿ သဘာဝဘေဒါဘာဝတော ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဝေဒနာဒယော အနုပဿိတဗ္ဗာ၊ တထာ အနုပဿန္တော ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿီ၊ စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿီ၊ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ တာဝ ဝေဒနာ အနုပဿိတဗ္ဗာ? သုခါ ¶ တာဝ ဝေဒနာ ဒုက္ခတော၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သလ္လတော၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ အနိစ္စတော အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ –

‘‘ယော ¶ သုခံ ဒုက္ခတော အဒ္ဒ၊ ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတော၊

အဒုက္ခမသုခံ သန္တံ၊ အဒ္ဒက္ခိ နံ အနိစ္စတော၊

သ ဝေ သမ္မဒ္ဒသော ဘိက္ခု၊ ပရိဇာနာတိ ဝေဒနာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၃)၊

သဗ္ဗာ ဧဝ စေတာ ဒုက္ခတောပိ အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။ သုခဒုက္ခတောပိ စ အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ – ‘‘သုခါ ဝေဒနာ ဌိတိသုခါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ။ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါ။ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။ အပိစ အနိစ္စာဒိသတ္တအနုပဿနာဝသေနာပိ အနုပဿိတဗ္ဗာ။

စိတ္တဓမ္မေသုပိ စိတ္တံ တာဝ အာရမ္မဏာဓိပတိသဟဇာတဘူမိကမ္မဝိပါကကိရိယာဒိနာနတ္တဘေဒါနံ အနိစ္စာဒိသတ္တအနုပဿနာနံ ¶ သရာဂါဒိသောဠသဘေဒါနဉ္စ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗံ၊ ဓမ္မာ သလက္ခဏသာမညလက္ခဏာနံ သုညတာဓမ္မဿ အနိစ္စာဒိသတ္တအနုပဿနာနံ သန္တာသန္တာဒီနဉ္စ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ယဿ ကာယသင်္ခါတေ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿံ ပဟီနံ၊ တဿ ဝေဒနာဒိလောကေသုပိ တံ ပဟီနမေဝ၊ နာနာပုဂ္ဂလဝသေန ပန နာနာက္ခဏိကသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာဝသေန စ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တံ။ ယတော ဝါ ဧကတ္ထ ပဟီနံ၊ သေသေသုပိ ပဟီနံ ဟောတိ။ တေနေဝဿ တတ္ထ ပဟာနဒဿနတ္ထမ္ပိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣတိ ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ။ အညေနေဝ ဟိ စိတ္တေန ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ၊ အညေန ဝေဒနံ၊ အညေန စိတ္တံ၊ အညေန ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တေယေဝ လဗ္ဘန္တိ။ အာဒိတော ဟိ ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတဿ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ကာယာနုပဿနာ နာမ၊ တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ကာယာနုပဿီ နာမ။ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂံ ပတ္တဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ ကာယာနုပဿနာ နာမ၊ တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ကာယာနုပဿီ နာမ။ ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ စိတ္တံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတဿ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ¶ ဓမ္မာနုပဿနာ ¶ နာမ၊ တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဓမ္မာနုပဿီ နာမ။ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂံ ပတ္တဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ ဓမ္မာနုပဿနာ နာမ၊ တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဓမ္မာနုပဿီ နာမ။ ဧဝံ တာဝ ဒေသနာ ပုဂ္ဂလေ တိဋ္ဌတိ။ ကာယေ ပန ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ ကာယပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ ကာယာနုပဿနာ နာမ။ ဝေဒနာယ ‘‘သုခါ’’တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ ဝေဒနာပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ ဝေဒနာနုပဿနာ နာမ။ စိတ္တေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ စိတ္တပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ စိတ္တာနုပဿနာ နာမ။ ဓမ္မေသု ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ ဓမ္မပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ ဓမ္မာနုပဿနာ နာမ။ ဣတိ ဧကာဝ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ စတုကိစ္စသာဓကတ္တေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တေယေဝ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။

သမ္မာသမာဓိနိဒ္ဒေသေ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စိတွာ ဝိနာ ဟုတွာ အပက္ကမိတွာ။ ယော ပနာယမေတ္ထ ဧဝကာရော၊ သော နိယမတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ နိယမတ္ထော၊ တသ္မာ ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ အဝိဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ကာမာနံ တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝံ ကာမပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမံ ဒီပေတိ။ ကထံ? ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ ဧဝဉှိ နိယမေ ကယိရမာနေ ဣဒံ ပညာယတိ – နူနိမဿ ဈာနဿ ကာမာ ပဋိပက္ခဘူတာ၊ ယေသု သတိ ¶ ဣဒံ န ပဝတ္တတိ၊ အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါဘာသော ဝိယ၊ တေသံ ပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမော ဟောတိ ဩရိမတီရပရိစ္စာဂေန ပါရိမတီရဿ ဝိယ။ တသ္မာ နိယမံ ကရောတီတိ။

တတ္ထ သိယာ၊ ကသ္မာ ပနေသ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ ဝုတ္တော၊ န ဥတ္တရပဒေ၊ ကိံ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စာပိ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျာတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံနိဿရဏတော ဟိ ပုဗ္ဗပဒေ ဧသ ဝုတ္တော။ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတော ဟိ ကာမရာဂပဋိပက္ခတော စ ဣဒံ ဈာနံ ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမာနမေတံ နိဿရဏံ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ ¶ (ဣတိဝု။ ၇၂)။ ဥတ္တရပဒေပိ ပန ယထာ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော၊ ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဧတ္ထ ဧဝကာရော အာနေတွာ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ သက္ကာ ဣတော အညေဟိပိ နီဝရဏသင်္ခါတေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ။ တသ္မာ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝ အကုသလေဟိ ¶ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဧဝံ ပဒဒွယေပိ ဧသ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဒဒွယေပိ စ ကိဉ္စာပိ ဝိဝိစ္စာတိ ဣမိနာ သာဓာရဏဝစနေန တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိဝေကာ စိတ္တကာယဥပဓိဝိဝေကာ စ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တထာပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယဝိဝေကစိတ္တဝိဝေကဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ကာယဝိဝေကစိတ္တဝိဝေကသမုစ္ဆေဒဝိဝေကပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿရဏဝိဝေကာ။

ကာမေဟီတိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယေ စ မဟာနိဒ္ဒေသေ ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ မနာပိကာ ရူပါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁) နယေန ဝတ္ထုကာမာ ဝုတ္တာ၊ ယေ စ တတ္ထေဝ ဝိဘင်္ဂေ စ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော၊ ရာဂေါ ကာမော၊ ဆန္ဒရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပော ကာမော၊ ရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော’’တိ (မဟာနိ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၅၆၄) ဧဝံ ကိလေသကာမာ ဝုတ္တာ၊ တေ သဗ္ဗေပိ သင်္ဂဟိတာ ဣစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဝတ္ထုကာမေဟိပိ ဝိဝိစ္စေဝါတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။

ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ကိလေသကာမေဟိ သဗ္ဗာကုသလေဟိ ဝါ ဝိဝိစ္စာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန စိတ္တဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပုရိမေန စေတ္ထ ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော ဧဝ ကာမသုခပရိစ္စာဂေါ၊ ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော နေက္ခမ္မသုခပရိဂ္ဂဟော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝိဝေကဝစနတောယေဝ စ ဧတေသံ ပဌမေန သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ၊ ဒုတိယေန သံကိလေသပ္ပဟာနံ။ ပဌမေန လောလဘာဝဿ ဟေတုပရိစ္စာဂေါ၊ ဒုတိယေန ဗာလဘာဝဿ။ ပဌမေန စ ပယောဂသုဒ္ဓိ၊ ဒုတိယေန အာသယပေါသနံ ဝိဘာဝိတံ ဟောတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။ ဧသ တာဝ နယော ကာမေဟီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာမေသု ဝတ္ထုကာမပက္ခေ။

ကိလေသကာမပက္ခေ ¶ ပန ဆန္ဒောတိ စ ရာဂေါတိ စ ဧဝမာဒီဟိ အနေကဘေဒေါ ကာမစ္ဆန္ဒောဝ ကာမောတိ အဓိပ္ပေတော။ သော စ အကုသလပရိယာပန္နောပိ သမာနော ‘‘တတ္ထ ကတမေ ကာမာ၊ ဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဥပရိ ဈာနင်္ဂပဋိပက္ခတော ¶ ဝိသုံ ဝုတ္တော၊ ကိလေသကာမတ္တာ ဝါ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော၊ အကုသလပရိယာပန္နတ္တာ ဒုတိယပဒေ။ အနေကဘေဒတော စဿ ကာမတောတိ အဝတွာ ကာမေဟီတိ ဝုတ္တံ။ အညေသမ္ပိ ¶ စ ဓမ္မာနံ အကုသလဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ ‘‘တတ္ထ ကတမေ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ ကာမစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဥပရိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော နီဝရဏာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ၊ တေသံ ဈာနင်္ဂါနေဝ ပဋိပက္ခာနိ ဝိဒ္ဓံသကာနိ ဝိနာသကာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော၊ ပီတိ ဗျာပါဒဿ၊ ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ၊ သုခံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ၊ ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိ ပေဋကေ ဝုတ္တံ။

ဧဝမေတ္ထ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ ဣမိနာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ‘‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စန္နမ္ပိ နီဝရဏာနံ။ အဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန ပဌမေန ကာမစ္ဆန္ဒဿ၊ ဒုတိယေန သေသနီဝရဏာနံ။ တထာ ပဌမေန တီသု အကုသလမူလေသု ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿ လောဘဿ၊ ဒုတိယေန အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနံ ဒေါသမောဟာနံ။ ဩဃာဒီသု ဝါ ဓမ္မေသု ပဌမေန ကာမောဃကာမယောဂကာမာသဝကာမုပါဒါနအဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထ ကာမရာဂသညောဇနာနံ၊ ဒုတိယေန အဝသေသဩဃယောဂါသဝဥပါဒါနဂန္ထသံယောဇနာနံ။ ပဌမေန တဏှာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ၊ ဒုတိယေန အဝိဇ္ဇာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ။ အပိစ ပဌမေန လောဘသမ္ပယုတ္တအဋ္ဌစိတ္တုပ္ပာဒါနံ၊ ဒုတိယေန သေသာနံ စတုန္နံ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္တာဝတာ စ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဟာနင်္ဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယောဂင်္ဂံ ဒဿေတုံ သဝိတက္ကံ သဝိစာရန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော ဝိတက္ကော။ အာရမ္မဏာနုမဇ္ဇနလက္ခဏော ဝိစာရော။ သန္တေပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ ဩဠာရိကဋ္ဌေန ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန စ ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ဝိယ စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဝိတက္ကော၊ သုခုမဋ္ဌေန အနုမဇ္ဇနသဘာဝေန စ ဃဏ္ဍာနုရဝေါ ဝိယ အနုပ္ပဗန္ဓော ဝိစာရော။ ဝိပ္ဖာရဝါ စေတ္ထ ဝိတက္ကော ပဌမုပ္ပတ္တိကာလေ ပရိပ္ဖန္ဒနဘူတော စိတ္တဿ၊ အာကာသေ ဥပ္ပတိတုကာမဿ ပက္ခိနော ပက္ခဝိက္ခေပေါ ဝိယ၊ ပဒုမာဘိမုခပါတော ဝိယ စ ဂန္ဓာနုဗန္ဓစေတသော ဘမရဿ။ သန္တဝုတ္တိ ဝိစာရော ¶ နာတိပရိပ္ဖန္ဒနဘူတော စိတ္တဿ၊ အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿ ပက္ခိနော ပက္ခပ္ပသာရဏံ ဝိယ၊ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ စ ပဒုမာဘိမုခပတိတဿ ဘမရဿ ပဒုမဿ ဥပရိဘာဂေ။

ဒုကနိပါတဋ္ဌကထာယံ ¶ ¶ ပန ‘‘အာကာသေ ဂစ္ဆတော မဟာသကုဏဿ ဥဘောဟိ ပက္ခေဟိ ဝါတံ ဂဟေတွာ ပက္ခေ သန္နိသီဒါပေတွာ ဂမနံ ဝိယ အာရမ္မဏေ စေတသော အဘိနိရောပနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိတက္ကော၊ ဝါတဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပက္ခေ ဖန္ဒာပယမာနဿ ဂမနံ ဝိယ အနုမဇ္ဇနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိစာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ သော ပန တေသံ ဝိသေသော ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသု ပါကဋော ဟောတိ။ အပိစ မလဂ္ဂဟိတံ ကံသဘာဇနံ ဧကေန ဟတ္ထေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဣတရေန ဟတ္ထေန စုဏ္ဏတေလဝါလဏ္ဍုပကေန ပရိမဇ္ဇန္တဿ ဒဠှဂ္ဂဟဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော၊ ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ ကုမ္ဘကာရဿ ဒဏ္ဍပ္ပဟာရေန စက္ကံ ဘမယိတွာ ဘာဇနံ ကရောန္တဿ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော၊ ဣတော စိတော စ သံသရဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ မဏ္ဍလံ ကရောန္တဿ မဇ္ဈေ သန္နိရုဇ္ဈိတွာ ဌိတကဏ္ဋကော ဝိယ အဘိနိရောပနော ဝိတက္ကော၊ ဗဟိ ပရိဗ္ဘမနကဏ္ဋကော ဝိယ အနုမဇ္ဇနော ဝိစာရော။ ဣတိ ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေန ဣမိနာ စ ဝိစာရေန သဟ ဝတ္တတိ ရုက္ခော ဝိယ ပုပ္ဖေန ဖလေန စာတိ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ဝိဝေကဇန္တိ ဧတ္ထ ဝိဝိတ္တိ ဝိဝေကော၊ နီဝရဏဝိဂမောတိ အတ္ထော။ ဝိဝိတ္တောတိ ဝါ ဝိဝေကော၊ နီဝရဏဝိဝိတ္တော ဈာနသမ္ပယုတ္တဓမ္မရာသီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဝိဝေကာ၊ တသ္မိံ ဝါ ဝိဝေကေ ဇာတန္တိ ဝိဝေကဇံ။ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပီဏယတီတိ ပီတိ၊ သာ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာ။ သာ ပနေသာ ခုဒ္ဒိကာ ပီတိ၊ ခဏိကာ ပီတိ၊ ဩက္ကန္တိကာ ပီတိ၊ ဥဗ္ဗေဂါ ပီတိ၊ ဖရဏာ ပီတီတိ ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ။

တတ္ထ ခုဒ္ဒိကာ ပီတိ သရီရေ လောမဟံသနမတ္တမေဝ ကာတုံ သက္ကောတိ။ ခဏိကာ ပီတိ ခဏေ ခဏေ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒသဒိသာ ဟောတိ။ ဩက္ကန္တိကာ ပီတိ သမုဒ္ဒတီရံ ဝီစိ ဝိယ ကာယံ ဩက္ကမိတွာ ဩက္ကမိတွာ ဘိဇ္ဇတိ။ ဥဗ္ဗေဂါ ပီတိ ဗလဝတီ ဟောတိ ကာယံ ဥဒ္ဓဂ္ဂံ ကတွာ အာကာသေ လင်္ဃာပနပ္ပမာဏပ္ပတ္တာ။ ဖရဏာ ပီတိ အတိဗလဝတီ ဟောတိ။ တာယ ဟိ ဥပ္ပန္နာယ သကလသရီရံ ဓမိတွာ ပူရိတဝတ္ထိ ဝိယ ¶ မဟတာ ဥဒကောဃေန ပက္ခန္ဒပဗ္ဗတကုစ္ဆိ ဝိယ စ အနုပရိဖုဋံ ဟောတိ။ သာ ပနေသာ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓံ ပဿဒ္ဓိံ ပရိပူရေတိ ကာယပဿဒ္ဓိဉ္စ စိတ္တပဿဒ္ဓိဉ္စ။ ပဿဒ္ဓိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓမ္ပိ သုခံ ပရိပူရေတိ ကာယိကဉ္စ စေတသိကဉ္စ။ သုခံ ¶ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ တိဝိဓံ သမာဓိံ ပရိပူရေတိ – ခဏိကသမာဓိံ၊ ဥပစာရသမာဓိံ၊ အပ္ပနာသမာဓိဉ္စာတိ။ တာသု စ ယာ အပ္ပနာသမာဓိဿ မူလံ ဟုတွာ ဝဍ္ဎမာနာ သမာဓိသမ္ပယောဂံ ဂတာ ဖရဏာ ပီတိ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ ပီတီတိ။

ဣတရံ ¶ ပန သုခယတီတိ သုခံ၊ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုခနံ ဝါ သုခံ၊ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ၊ ခဏတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ၊ သောမနဿဝေဒနာယေတံ နာမံ။ တံ သာတလက္ခဏံ။ သန္တေပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏပဋိလာဘတုဋ္ဌိ ပီတိ၊ ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနံ သုခံ။ ယတ္ထ ပီတိ၊ တတ္ထ သုခံ။ ယတ္ထ သုခံ၊ တတ္ထ န နိယမတော ပီတိ။ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ ပီတိ၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတံ သုခံ။ ကန္တာရခိန္နဿ ဝနန္တုဒကဒဿနသဝနေသု ဝိယ ပီတိ၊ ဝနစ္ဆာယာပဝေသနဥဒကပရိဘောဂေသု ဝိယ သုခံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ ပါကဋဘာဝတော စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ အယဉ္စ ပီတိ ဣဒဉ္စ သုခံ အဿ ဈာနဿ၊ အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘ပီတိသုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ပီတိ စ သုခဉ္စ ပီတိသုခံ ဓမ္မဝိနယာဒယော ဝိယ။ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ အဿ ဈာနဿ၊ အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဧဝမ္ပိ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ။ ယထေဝ ဟိ ဈာနံ၊ ဧဝံ ပီတိသုခမ္ပေတ္ထ ဝိဝေကဇမေဝ ဟောတိ။ တဉ္စဿ အတ္ထီတိ တသ္မာ အလောပသမာသံ ကတွာ ဧကပဒေနေဝ ‘‘ဝိဝေကဇံပီတိသုခ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

ပဌမန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ပဌမံ၊ ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ပဌမံ။ ဈာနန္တိ ဒုဝိဓံ ဈာနံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဉ္စ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဉ္စ။ တတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပထဝီကသိဏာဒိအာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တီတိ ‘‘အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာန’’န္တိ သင်္ချံ ဂတာ။ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ ပန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ ¶ နာမ။ တတ္ထ ဝိပဿနာ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဿ ဥပနိဇ္ဈာနတော လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ၊ ဝိပဿနာယ ကတကိစ္စဿ မဂ္ဂေန ဣဇ္ဈနတော မဂ္ဂေါ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ၊ ဖလံ ပန နိရောဓသစ္စံ တထလက္ခဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ တေသု ဣဓ ပုဗ္ဗဘာဂေ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ၊ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတော ပစ္စနီကဇ္ဈာပနတော စ ‘‘ဈာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဥပဂန္တွာ၊ ပါပုဏိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသမ္ပာဒယိတွာ ဝါ၊ နိပ္ဖာဒေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဟရတီတိ တဒနုရူပေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဣရိယတိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ အတ္တဘာဝဿ ဝုတ္တိံ အဘိနိပ္ဖာဒေတိ။

ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ¶ ဝူပသမာတိ ဧတ္ထ ဝိတက္ကဿ စ ဝိစာရဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝူပသမာ သမတိက္ကမာ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အပါတုဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာ န သန္တိ၊ အညေယေဝ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဖဿာဒယော၊ အညေ ဣဓာတိ။ ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ အတ္တနိ ဇာတံ၊ အတ္တသန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အတ္ထော။

သမ္ပသာဒနန္တိ သမ္ပသာဒနံ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓါ။ သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနမ္ပိ သမ္ပသာဒနံ နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယ။ ယသ္မာ ဝါ တံ ဈာနံ သမ္ပသာဒနသမန္နာဂတတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝူပသမနေန စ စေတော သမ္ပသာဒယတိ၊ တသ္မာပိ သမ္ပသာဒနန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ သမ္ပသာဒနံ စေတသောတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပုရိမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ စေတသောတိ ဧတံ ဧကောဒိဘာဝေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

တတြာယံ အတ္ထယောဇနာ – ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ၊ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရူဠှတ္တာ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဝိရဟိတော ဝါ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ ဣတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဥဒါယတီတိ ဥဒိ၊ ဥဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဧကော စ သော ¶ ဥဒိ စာတိ ဧကောဒိ။ သမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတိ ဣမံ ဧကောဒိံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဣဒံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဧကောဒိဘာဝံ။ သော ပနာယံ ဧကောဒိ ယသ္မာ စေတသော၊ န သတ္တဿ န ဇီဝဿ။ တသ္မာ ဧတံ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

နနု စာယံ သဒ္ဓါ ပဌမဇ္ဈာနေပိ အတ္ထိ၊ အယဉ္စ ဧကောဒိနာမကော သမာဓိ။ အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ စ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဒုဉှိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန ဝီစိတရင်္ဂသမာကုလမိဝ ဇလံ န သုပ္ပသန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သတိယာပိ သဒ္ဓါယ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ န သုပ္ပသန္နတ္တာယေဝ စေတ္ထ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော။ တသ္မာ ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိပိ န ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဈာနေ ဝိတက္ကဝိစာရပလိဗောဓာဘာဝေန လဒ္ဓါကာသာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ၊ ဗလဝသဒ္ဓါသဟာယပဋိလာဘေနေဝ စ သမာဓိပိ ပါကဋော၊ တသ္မာ ဣဒမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဝိတက္ကံ ¶ အဝိစာရန္တိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဧတသ္မိံ၊ ဧတဿ ဝါ ဝိတက္ကော နတ္ထီတိ အဝိတက္ကံ။ ဣမိနာဝ နယေန အဝိစာရံ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘နနု စ ‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’တိ ဣမိနာပိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ။ အထ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တံ ‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’န္တိ’’? ဝုစ္စတေ – ဧဝမေတံ၊ သိဒ္ဓါဝါယမတ္ထော၊ န ပနေတံ တဒတ္ထဒီပကံ၊ နနု အဝေါစုမှ ‘‘ဩဠာရိကဿ ¶ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

အပိစ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ သမ္ပသာဒနံ၊ န ကိလေသကာလုဿိယဿ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ ဧကောဒိဘာဝံ၊ န ဥပစာရဇ္ဈာနမိဝ နီဝရဏပ္ပဟာနာ၊ န ပဌမဇ္ဈာနမိဝ စ အင်္ဂပါတုဘာဝါတိ ဧဝံ သမ္ပသာဒနဧကောဒိဘာဝါနံ ဟေတုပရိဒီပကမိဒံ ဝစနံ။ တထာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ၊ န တတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ဝိယ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဝိယ စ အဘာဝါတိ ဧဝံ အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဿ ဟေတုပရိဒီပကဉ္စ။ န ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကံ၊ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကမေဝ ¶ ပန ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ။ တသ္မာ ပုရိမံ ဝတွာပိ ပုန ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။

သမာဓိဇန္တိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော၊ သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဝါ ဇာတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနမ္ပိ သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဇာတံ၊ အထ ခေါ အယမေဝ သမာဓိ ‘‘သမာဓီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟေန အတိဝိယ အစလတ္တာ သုပ္ပသန္နတ္တာ စ။ တသ္မာ ဣမဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဣဒမေဝ ‘‘သမာဓိဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဒုတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ဒုတိယံ၊ ဣဒံ ဒုတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ဒုတိယံ။

ပီတိယာ စ ဝိရာဂါတိ ဝိရာဂေါ နာမ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ၊ ဥဘိန္နံ ပန အန္တရာ စသဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ သော ဝူပသမံ ဝါ သမ္ပိဏ္ဍေတိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ ဝါ။ တတ္ထ ယဒါ ဝူပသမမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ တဒါ ပီတိယာ ဝိရာဂါ စ၊ ကိဉ္စ ဘိယျော ဝူပသမာ စာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထော ဟောတိ၊ တသ္မာ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနာ စ သမတိက္ကမာ စာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒါ ပန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ တဒါ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ၊ ကိဉ္စ ဘိယျော ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ သမတိက္ကမနတ္ထော ဟောတိ၊ တသ္မာ ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ၊ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကာမဉ္စေတေ ¶ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ ဝူပသန္တာ၊ ဣမဿ ပန ဈာနဿ မဂ္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စေတံ ဝုတ္တံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဟိ ဝုတ္တေ ဣဒံ ပညာယတိ ‘‘နူန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမော မဂ္ဂေါ ဣမဿ ဈာနဿာ’’တိ။ ယထာ စ တတိယေ အရိယမဂ္ဂေ ¶ အပ္ပဟီနာနမ္ပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပဟာနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၂။၁၃၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၄၊ အ။ နိ။ ၃။၈၈) ဧဝံ ပဟာနံ ဝုစ္စမာနံ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ၊ တဒဓိဂမာယ ဥဿုက္ကာနံ ဥဿာဟဇနကံ၊ ဧဝမေဝ ဣဓ အဝူပသန္တာနမ္ပိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ။ တေနာယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’’တိ။

ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ ¶ ၊ သမံ ပဿတိ အပက္ခပတိတာ ဟုတွာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တာယ ဝိသဒါယ ဝိပုလာယ ထာမဂတာယ သမန္နာဂတတ္တာ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ‘‘ဥပေက္ခကော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဥပေက္ခာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ ဝီရိယုပေက္ခာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝေဒနုပေက္ခာ ဝိပဿနုပေက္ခာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ဈာနုပေက္ခာ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာတိ။

တတ္ထ ယာ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ န ဒုမ္မနော၊ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁) ဧဝမာဂတာ ခီဏာသဝဿ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇) ဧဝမာဂတာ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၇) ဧဝမာဂတာ သဟဇာတဓမ္မာနံ မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ¶ ပန ‘‘ကာလေန ကာလံ ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ မနသိကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၃) ဧဝမာဂတာ အနစ္စာရဒ္ဓနာတိသိထိလဝီရိယသင်္ခါတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဝီရိယုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ¶ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ? အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ဧဝမာဂတာ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဥပေက္ခာသဟဂတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၅၀) ဧဝမာဂတာ အဒုက္ခမသုခသညိတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဝေဒနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ၊ တံ ပဇဟတိ၊ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၁၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅) ဧဝမာဂတာ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ဆန္ဒာဒီသု ယေဝါပနကေသု အာဂတာ သဟဇာတာနံ သမဝါဟိတဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၀) ဧဝမာဂတာ အဂ္ဂသုခေပိ တသ္မိံ အပက္ခပါတဇနနီ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဈာနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာန’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၅၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂) ဧဝမာဂတာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓါ ပစ္စနီကဝူပသမနေပိ အဗျာပါရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ နာမ။

တတ္ထ ¶ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ စ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ စ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ စ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ ဈာနုပေက္ခာ စ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ။ တေန တေန အဝတ္ထာဘေဒေန ပနဿာယံ ဘေဒေါ။ ဧကဿာပိ သတော သတ္တဿ ကုမာရယုဝတ္ထေရသေနာပတိရာဇာဒိဝသေန ဘေဒေါ ဝိယ၊ တသ္မာ တာသု ယတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ၊ န တတ္ထ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာဒယော။ ယတ္ထ ဝါ ပန ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ၊ န တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဒယော ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယထာ ¶ စေတာသံ အတ္ထတော ဧကီဘာဝေါ၊ ဧဝံ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ။ ပညာ ဧဝ ဟိ သာ၊ ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ။ ယထာ ဟိ ပုရိသဿ သာယံ ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌံ သပ္ပံ အဇပဒဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ပရိယေသမာနဿ တံ ထုသကောဋ္ဌကေ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘သပ္ပော နု ခေါ၊ နော’’တိ အဝလောကေန္တဿ သောဝတ္ထိကတ္တယံ ¶ ဒိသွာ နိဗ္ဗေမတိကဿ ‘‘သပ္ပော၊ န သပ္ပော’’တိ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝ ယာ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာဉာဏေန လက္ခဏတ္တယေ ဒိဋ္ဌေ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စဘာဝါဒိဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ။ ယထာ ပန တဿ ပုရိသဿ အဇပဒဒဏ္ဍေန ဂါဠှံ သပ္ပံ ဂဟေတွာ ‘‘ကိန္တာဟံ ဣမံ သပ္ပံ အဝိဟေဌေန္တော အတ္တာနဉ္စ ဣမိနာ အဍံသာပေန္တော မုဉ္စေယျ’’န္တိ မုဉ္စနာကာရမေဝ ပရိယေသတော ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ယာ လက္ခဏတ္တယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ အာဒိတ္တေ ဝိယ တယော ဘဝေ ပဿတော သင်္ခါရဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ၊ အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ။ ဣတိ ဝိပဿနုပေက္ခာယ သိဒ္ဓါယ သင်္ခါရုပေက္ခာပိ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပနေသာ ဝိစိနနဂဟဏေသု မဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေန ကိစ္စေန ဒွိဓာ ဘိန္နာတိ။ ဝီရိယုပေက္ခာ ပန ဝေဒနုပေက္ခာ စ အညမညဉ္စ အဝသေသာဟိ စ အတ္ထတော ဘိန္နာ ဧဝါတိ။ အာဟ စေတ္ထ –

‘‘မဇ္ဈတ္တဗြဟ္မဗောဇ္ဈင်္ဂဆဠင်္ဂဈာနသုဒ္ဓိယော၊

ဝိပဿနာ စ သင်္ခါရဝေဒနာ ဝီရိယံ ဣတိ။

ဝိတ္ထာရတော ဒသောပေက္ခာ၊ ဆ မဇ္ဈတ္တာဒိတော တတော၊

ဒုဝေ ပညာ တတော ဒွီဟိ၊ စတဿောဝ ဘဝန္တိမာ’’တိ။

ဣတိ ¶ ဣမာသု ဥပေက္ခာသု ဈာနုပေက္ခာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ မဇ္ဈတ္တလက္ခဏာ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘နနု စာယံ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ၊ သာ စ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ တတြပိ ‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’တိ ဧဝမယံ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ၊ သာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာ’’တိ? အပရိဗျတ္တကိစ္စတော။ အပရိဗျတ္တဉှိ တဿ တတ္ထ ကိစ္စံ ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ၊ ဣဓ ပနာယံ ဝိတက္ကဝိစာရပီတီဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဥက္ခိတ္တသိရာ ဝိယ ဟုတွာ ပရိဗျတ္တကိစ္စာ ဇာတာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တာတိ။

ဣဒါနိ သတော စ သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ သရတီတိ သတော။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော။ ဣတိ ပုဂ္ဂလေန သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သရဏလက္ခဏာ ¶ သတိ။ အသမ္မောဟလက္ခဏံ သမ္ပဇညံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ သတိသမ္ပဇညံ ပုရိမဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ၊ မုဋ္ဌဿတိဿ ဟိ အသမ္ပဇာနဿ ဥပစာရမတ္တမ္ပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ အပ္ပနာ။ ဩဠာရိကတ္တာ ပန တေသံ ဈာနာနံ ဘူမိယံ ဝိယ ပုရိသဿ စိတ္တဿ ဂတိ သုခါ ဟောတိ၊ အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန ပန သုခုမတ္တာ ဣမဿ ဈာနဿ ပုရိသဿ ခုရဓာရာယံ ဝိယ သတိသမ္ပဇညကိစ္စပရိဂ္ဂဟိတာ ¶ ဧဝ စိတ္တဿ ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣဓေဝ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ယထာ ဓေနုပဂေါ ဝစ္ဆော ဓေနုတော အပနီတော အရက္ခိယမာနော ပုနဒေဝ ဓေနုံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမိဒံ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ပီတိတော အပနီတမ္ပိ သတိသမ္ပဇညာရက္ခေန အရက္ခိယမာနံ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျ၊ ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ။ သုခေ ဝါပိ သတ္တာ သာရဇ္ဇန္တိ၊ ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခံ တတော ပရံ သုခါဘာဝါ။ သတိသမ္ပဇညာနုဘာဝေန ပနေတ္ထ သုခေ အသာရဇ္ဇနာ ဟောတိ၊ နော အညထာတိ ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဣဓေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော သုခပဋိသံဝေဒနာဘောဂေါ နတ္ထိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ၊ ယံ ဝါ တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ၊ တံသမုဋ္ဌာနေနဿ ယသ္မာ အတိပဏီတေန ရူပေန ရူပကာယော ဖုဋ္ဌော၊ ယဿ ဖုဋ္ဌတ္တာ ¶ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ၊ တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေဟီ’’တိ အာဟ။

ဣဒါနိ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ ဧတ္ထ ယံဈာနဟေတု ယံဈာနကာရဏာ တံ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂိပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဒေသေန္တိ ပညပေန္တိ ပဋ္ဌပေန္တိ ဝိဝရန္တိ ဝိဘဇန္တိ ဥတ္တာနီကရောန္တိ ပကာသေန္တိ၊ ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိန္တိ? ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ။ တံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကသ္မာ ပန တံ တေ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ? ပသံသာရဟတော။ အယဉှိ ယသ္မာ အတိမဓုရသုခေ သုခပါရမိပ္ပတ္တေပိ တတိယဇ္ဈာနေ ဥပေက္ခကော၊ န တတ္ထ သုခါဘိသင်္ဂေန အာကဍ္ဎီယတိ။ ယထာ စ ပီတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ ¶ သတိမာ။ ယသ္မာ စ အရိယကန္တံ အရိယဇနသေဝိတမေဝ စ အသံကိလိဋ္ဌံ သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ၊ တသ္မာ ပသံသာရဟော ဟောတိ။ ဣတိ ပသံသာရဟတော နံ အရိယာ တေ ဧဝံ ပသံသာရဟဟေတုဘူတေ ဂုဏေ ပကာသေန္တာ ‘‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’’တိ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ တတိယံ၊ တတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ တတိယံ။

သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာတိ ကာယိကသုခဿ စ ကာယိကဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ။ ပုဗ္ဗေဝါတိ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗေဝ၊ န စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ခဏေ။ သောမနဿဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စေတသိကသုခဿ စေတသိကဒုက္ခဿ စာတိ ဣမေသမ္ပိ ဒွိန္နံ ပုဗ္ဗေဝ အတ္ထင်္ဂမာ၊ ပဟာနာ ¶ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကဒါ ပန နေသံ ပဟာနံ ဟောတိ? စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ။ သောမနဿဉှိ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယတိ၊ ဒုက္ခဒေါမနဿသုခါနိ ပဌမဒုတိယတတိယာနံ ဥပစာရက္ခဏေသု။ ဧဝမေတေသံ ပဟာနက္ကမေန အဝုတ္တာနံ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၂၁၉ အာဒယော) ပန ဣန္ဒြိယာနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေနေဝ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနံ သုခဒုက္ခသောမနဿဒေါမနဿာနံ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ပနေတာနိ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ ¶ ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ။ ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ၊ သုခိန္ဒြိယံ၊ သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧတ္ထ စုပ္ပန္နံ သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၀) ဧဝံ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ? အတိသယနိရောဓတ္တာ။ အတိသယနိရောဓော ဟိ တေသံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု၊ န နိရောဓောယေဝ။ နိရောဓောယေဝ ပန ဥပစာရက္ခဏေ၊ နာတိသယနိရောဓော။ တထာ ဟိ နာနာဝဇ္ဇနေ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ နိရုဒ္ဓဿာပိ ဒုက္ခိန္ဒြိယဿ ဍံသမကသာဒိသမ္ဖဿေန ဝါ ဝိသမာသနူပတာပေန ဝါ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယံ။ ဥပစာရေ ဝါ နိရုဒ္ဓမ္ပေတံ န သုဋ္ဌု ¶ နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ။ အန္တောအပ္ပနာယံ ပန ပီတိဖရဏေန သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတိ၊ သုခေါက္ကန္တကာယဿ စ သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ ပဋိပက္ခေန ဝိဟတတ္တာ။ နာနာဝဇ္ဇနေယေဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ၊ ယသ္မာ ဧတံ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပိ ကာယကိလမထေ စိတ္တူပဃာတေ စ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ။ အပ္ပဟီနာယေဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ နတွေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ပဟီနပစ္စယတ္တာ။ တထာ တတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ သုခိန္ဒြိယဿ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋ္ဌကာယဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ နတွေဝ တတိယဇ္ဈာနေ။ တတိယဇ္ဈာနေ ဟိ သုခဿ ပစ္စယဘူတာ ပီတိ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ သောမနဿိန္ဒြိယဿ အာသန္နတ္တာ၊ အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဥပေက္ခာယ အဘာဝေန သမ္မာ အနတိက္ကန္တတ္တာ စ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ နတွေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ တသ္မာ ဧဝ စ ‘‘ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အပရိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘အထေဝံ တဿ တဿ ဈာနဿူပစာရေ ပဟီနာပိ ဧတာ ဝေဒနာ ဣဓ ကသ္မာ သမာဟရီ’’တိ ¶ ? သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ¶ ။ ယာ ဟိ အယံ ‘‘အဒုက္ခမသုခ’’န္တိ ဧတ္ထ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ သာ သုခုမာ ဒုဗ္ဗိညေယျာ န သက္ကာ သုခေန ဂဟေတုံ၊ တသ္မာ ယထာ နာမ ဒုဋ္ဌဿ ယထာ တထာ ဝါ ဥပသင်္ကမိတွာ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ဂေါဏဿ ဂဟဏတ္ထံ ဂေါပေါ ဧကသ္မိံ ဝဇေ သဗ္ဗာ ဂါဝေါ သမာဟရတိ၊ အထေကေကံ နီဟရန္တော ပဋိပါဋိယာ အာဂတံ ‘‘အယံ သော ဂဏှထ န’’န္တိ တမ္ပိ ဂါဟာပေတိ၊ ဧဝမေဝံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သဗ္ဗာပိ ဧတာ သမာဟရိ။ ဧဝဉှိ သမာဟဋာ ဧတာ ဒဿေတွာ ‘‘ယံ နေဝ သုခံ၊ န ဒုက္ခံ၊ န သောမနဿံ၊ န ဒေါမနဿံ၊ အယံ အဒုက္ခမသုခါဝေဒနာ’’တိ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုံ။

အပိစ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပစ္စယဒဿနတ္ထဉ္စာပိ ဧတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ။ ဣဓာဝုသော၊ ဘိက္ခု သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဣမေ ခေါ အာဝုသော၊ စတ္တာရော ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈)။ ယထာ ဝါ အညတ္ထ ပဟီနာပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော တတိယမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ တတ္ထ ပဟီနာတိ ဝုတ္တာ ¶ ၊ ဧဝံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထမ္ပေတဿ ဈာနဿေတာ ဣဓ ဝုတ္တာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္စယဃာတေန ဝါ ဧတ္ထ ရာဂဒေါသာနံ အတိဒူရဘာဝံ ဒဿေတုမ္ပေတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတာသု ဟိ သုခံ သောမနဿဿ ပစ္စယော၊ သောမနဿံ ရာဂဿ၊ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿဿ၊ ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ။ သုခါဒိဃာတေန စ သပ္ပစ္စယာ ရာဂဒေါသာ ဟတာတိ အတိဒူရေ ဟောန္တီတိ။

အဒုက္ခမသုခန္တိ ဒုက္ခာဘာဝေန အဒုက္ခံ။ သုခါဘာဝေန အသုခံ။ ဧတေနေတ္ထ ဒုက္ခသုခပဋိပက္ခဘူတံ တတိယဝေဒနံ ဒီပေတိ၊ န ဒုက္ခသုခါဘာဝမတ္တံ။ တတိယဝေဒနာ နာမ အဒုက္ခမသုခါ၊ ဥပေက္ခာတိပိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ။ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိံ။ ဣမသ္မိဉှိ ဈာနေ သုပရိသုဒ္ဓါ သတိ၊ ယာ စ တဿာ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ၊ န အညေန။ တသ္မာ ဧတံ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယာယ စ ဥပေက္ခာယ ဧတ္ထ ¶ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ ဟောတိ၊ သာ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ တာယ သတိယေဝ ပရိသုဒ္ဓါ၊ အပိစ ခေါ သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ၊ သတိသီသေန ပန ဒေသနာ ဝုတ္တာ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အယံ ဥပေက္ခာ ဟေဋ္ဌာပိ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇတိ၊ ယထာ ပန ဒိဝါ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါ သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ အလာဘာ ဒိဝါ ¶ ဝိဇ္ဇမာနာပိ စန္ဒလေခါ အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ အပရိယောဒါတာ၊ ဧဝမယမ္ပိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ အလာဘာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဘေဒေ အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တဿာ စ အပရိသုဒ္ဓါယ ဒိဝါ အပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော အပရိသုဒ္ဓါဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တေသု ဧကမ္ပိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကတေဇာဘိဘဝါဘာဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ ပဋိလာဘာ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓါ။ တဿာ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော ပရိသုဒ္ဓါ ဟောန္တိ ပရိယောဒါတာ။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုတ္ထန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ စတုတ္ထံ၊ စတုတ္ထံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ စတုတ္ထံ။

ဣမာနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ နာနာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေပိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမာပတ္တိဝသေန နာနာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ နာနာမဂ္ဂဝသေန။ ဧကဿ ဟိ ပဌမမဂ္ဂေါ ပဌမဇ္ဈာနိကော ¶ ဟောတိ၊ ဒုတိယမဂ္ဂါဒယောပိ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဝါ ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကာ ဝါ။ ဧကဿ ပဌမမဂ္ဂေါ ဒုတိယာဒီနံ အညတရဇ္ဈာနိကော ဟောတိ၊ ဒုတိယာဒယောပိ ဒုတိယာဒီနံ အညတရဇ္ဈာနိကာ ဝါ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဝါ။ ဧဝံ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ဈာနဝသေန သဒိသာ ဝါ အသဒိသာ ဝါ ဧကစ္စသဒိသာ ဝါ ဟောန္တိ။ အယံ ပနဿ ဝိသေသော ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန ဟောတိ။ ပဌမဇ္ဈာနလာဘိနော ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါ ပဌမဇ္ဈာနိကော ဟောတိ၊ မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ ပရိပုဏ္ဏာနေဝ ဟောန္တိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော ဒုတိယဇ္ဈာနိကော ဟောတိ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ¶ ပနေတ္ထ သတ္တ ဟောန္တိ။ တတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော တတိယဇ္ဈာနိကော၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ သတ္တ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ ဆ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော စတုတ္ထဇ္ဈာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနာ။ အာရုပ္ပေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ ခေါ လောကုတ္တရံ၊ န လောကိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ကထန္တိ? ဧတ္ထပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ယတော ဝုဋ္ဌာယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလဘိတွာ အရူပသမာပတ္တိံ ဘာဝေတွာ ယော အာရုပ္ပေ ဥပ္ပန္နော၊ တံဈာနိကာဝ တဿ တတ္ထ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတိ။ ကေစိ ပန ထေရာ ‘‘ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ နိယမေန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဝိပဿနာ နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – ဝိပဿနာနိယမေန ဟိ သုက္ခဝိပဿကဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါပိ၊ သမာပတ္တိလာဘိနော ဈာနံ ပါဒကံ အကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါပိ၊ ပဌမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂေါပိ ပဌမဇ္ဈာနိကောဝ ဟောတိ၊ သဗ္ဗေသု သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ ¶ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပဉ္စ ဈာနင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။ တေသဉှိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာပိ ဥပေက္ခာသဟဂတာပိ ဟုတွာ ဝုဋ္ဌာနကာလေ သင်္ခါရုပေက္ခာဘာဝံ ပတ္တာ သောမနဿသဟဂတာဝ ဟောတိ။

ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ပါဒကာနိ ကတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂေသု ယထာက္ကမေနေဝ ဈာနံ စတုရင်္ဂိကံ တိဝင်္ဂိကံ ဒုဝင်္ဂိကဉ္စ ဟောတိ၊ သဗ္ဗေသု ပန သတ္တ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဟောန္တိ၊ စတုတ္ထေ ဆ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ။ အယံ ဝိသေသော ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန စေဝ ဝိပဿနာနိယမေန စ ဟောတိ။ တေသမ္ပိ ¶ ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာပိ ဥပေက္ခာသဟဂတာပိ ဟောတိ၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ သောမနဿသဟဂတာဝ။

ပဉ္စမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တိတမဂ္ဂေ ပန ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ဒွေ ဈာနင်္ဂါနိ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနိ ဆ သတ္တ စေဝ။ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဥဘယနိယမဝသေန ဟောတိ။ ဣမသ္မိဉှိ နယေ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာ ဝါ ဥပေက္ခာသဟဂတာ ဝါ ဟောတိ၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဥပေက္ခာသဟဂတာဝ ဟောတိ။ အရူပဇ္ဈာနာနိ ¶ ပါဒကာနိ ကတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓ ပန စတုက္ကနယေ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ အဘာဝါ တံ အပနေတွာ သေသာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ယေ ကေစိ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ နိဗ္ဗတ္တိတမဂ္ဂဿ အာသန္နပဒေသေ ဝုဋ္ဌိတသမာပတ္တိ အတ္တနာ သဒိသဘာဝံ ကရောတိ ဘူမိဝဏ္ဏော ဝိယ ဂေါဓာဝဏ္ဏဿ။

ဒုတိယတ္ထေရဝါဒေ ပန ယတော ယတော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ယေ ယေ သမာပတ္တိဓမ္မေ သမ္မသိတွာ မဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တိတော ဟောတိ၊ တံတံသမာပတ္တိသဒိသောဝ ဟောတိ။ တတြာပိ စ ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတိယတ္ထေရဝါဒေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယာနုရူပေန ယံ ယံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ယေ ယေ ဈာနဓမ္မေ သမ္မသိတွာ မဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တိတော၊ တံတံဈာနသဒိသောဝ ဟောတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနံ ပန သမ္မသိတဇ္ဈာနံ ဝါ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမတ္တေနေဝ တံ န ဣဇ္ဈတိ။ ဧတ္ထာပိ စ ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အယံ ဝုစ္စတိ သမ္မာသမာဓီတိ ယာ ဣမေသု စတူသု ဈာနေသု ဧကဂ္ဂတာ၊ အယံ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယော၊ အပရဘာဂေ လောကုတ္တရော သမ္မာသမာဓိ နာမ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဓမ္မသေနာပတိ ¶ မဂ္ဂသစ္စံ ဒေသေတိ။ တတ္ထ လောကိယမဂ္ဂေ သဗ္ဗာနေဝ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ယထာနုရူပံ ဆသု အာရမ္မဏေသု အညတရာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂေ ပန စတုသစ္စပ္ပဋိဝေဓာယ ပဝတ္တဿ အရိယသာဝကဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ အဝိဇ္ဇာနုသယသမုဂ္ဃာတကံ ပညာစက္ခု သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ တထာ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိဿ တံသမ္ပယုတ္တော တိဝိဓမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပသမုဂ္ဃာတကော စေတသော နိဗ္ဗာနပဒါဘိနိရောပနော သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ တထာ ပဿန္တဿ ဝိတက္ကေန္တဿ စ တံသမ္ပယုတ္တာဝ စတုဗ္ဗိဓဝစီဒုစ္စရိတသမုဂ္ဃာတိကာ မိစ္ဆာဝါစာယ ဝိရတိ သမ္မာဝါစာ၊ တထာ ဝိရမန္တဿ တံသမ္ပယုတ္တာဝ တိဝိဓမိစ္ဆာကမ္မန္တသမုစ္ဆေဒိကာ မိစ္ဆာကမ္မန္တာ ဝိရတိ ¶ သမ္မာကမ္မန္တော၊ တေသံယေဝ စဿ ဝါစာကမ္မန္တာနံ ဝေါဒါနဘူတာ တံသမ္ပယုတ္တာဝ ကုဟနာဒိသမုစ္ဆေဒိကာ မိစ္ဆာအာဇီဝါ ဝိရတိ သမ္မာအာဇီဝေါ၊ တဿာယေဝဿ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝသင်္ခါတာယ သီလဘူမိယံ ပတိဋ္ဌမာနဿ တဒနုရူပေါ တံသမ္ပယုတ္တောဝ ကောသဇ္ဇသမုစ္ဆေဒကော၊ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ အကုသလကုသလာနံ ¶ အနုပ္ပာဒပ္ပဟာနုပ္ပာဒဋ္ဌိတိသာဓကော စ ဝီရိယာရမ္ဘော သမ္မာဝါယာမော၊ ဧဝံ ဝါယမန္တဿ တံသမ္ပယုတ္တောဝ မိစ္ဆာသတိဝိနိဒ္ဓုနကော၊ ကာယာဒီသု ကာယာနုပဿနာဒိသာဓကော စ စေတသော အသမ္မောသော သမ္မာသတိ။ ဧဝံ အနုတ္တရာယ သတိယာ သုဝိဟိတစိတ္တာရက္ခဿ တံသမ္ပယုတ္တာဝ မိစ္ဆာသမာဓိဝိဒ္ဓံသိကာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သမ္မာသမာဓိ။ ဧသ လောကုတ္တရော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။

ယော သဟ လောကိယေန မဂ္ဂေန ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိ သင်္ချံ ဂတော၊ သော ခေါ ပနေသ မဂ္ဂေါ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပာနံ ဝိဇ္ဇာယ သေသဓမ္မာနံ စရဏေန သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝိဇ္ဇာ စေဝ စရဏဉ္စ။ တထာ တေသံ ဒွိန္နံ ဝိပဿနာယာနေန ဣတရေသံ သမထယာနေန သင်္ဂဟိတတ္တာ သမထော စေဝ ဝိပဿနာ စ။ တေသံ ဒွိန္နံ ပညာက္ခန္ဓေန တဒနန္တရာနံ တိဏ္ဏံ သီလက္ခန္ဓေန အဝသေသာနံ တိဏ္ဏံ သမာဓိက္ခန္ဓေန အဓိပညာအဓိသီလအဓိစိတ္တသိက္ခာဟိ စ သင်္ဂဟိတတ္တာ ခန္ဓတ္တယဉ္စေဝ သိက္ခတ္တယဉ္စ ဟောတိ။ ယေန သမန္နာဂတော အရိယသာဝကော ဒဿနသမတ္ထေဟိ စက္ခူဟိ ဂမနသမတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ သမန္နာဂတော အဒ္ဓိကော ဝိယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော ဟုတွာ ဝိပဿနာယာနေန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂံ သမထယာနေန အတ္တကိလမထာနုယောဂန္တိ အန္တဒွယံ ပရိဝဇ္ဇေတွာ မဇ္ဈိမပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ပညာက္ခန္ဓေန မောဟက္ခန္ဓံ၊ သီလက္ခန္ဓေန ဒေါသက္ခန္ဓံ၊ သမာဓိက္ခန္ဓေန စ လောဘက္ခန္ဓံ ပဒါလေန္တော အဓိပညာသိက္ခာယ ပညာသမ္ပဒံ၊ အဓိသီလသိက္ခာယ သီလသမ္ပဒံ၊ အဓိစိတ္တသိက္ခာယ သမာဓိသမ္ပဒန္တိ တိဿော သမ္ပတ္တိယော ပတွာ အမတံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတိ။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏံ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မရတနဝိစိတ္တံ သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ အရိယဘူမိံ ဩက္ကန္တော ဟောတီတိ။

မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတူသု ¶ ¶ ¶ ပန သစ္စေသု ဗာဓနလက္ခဏံ ဒုက္ခသစ္စံ၊ ပဘဝလက္ခဏံ သမုဒယသစ္စံ၊ သန္တိလက္ခဏံ နိရောဓသစ္စံ၊ နိယျာနလက္ခဏံ မဂ္ဂသစ္စံ၊ အပိစ ပဝတ္တိပဝတ္တကနိဝတ္တိနိဝတ္တကလက္ခဏာနိ ပဋိပါဋိယာ။ တထာ သင်္ခတတဏှာအသင်္ခတဒဿနလက္ခဏာနိ စ။

ကသ္မာ ပန စတ္တာရေဝ အရိယသစ္စာနိ ဝုတ္တာနိ အနူနာနိ အနဓိကာနီတိ စေ? အညဿ အသမ္ဘဝတော အညတရဿ စ အနပနေယျဘာဝတော။ န ဟိ ဧတေဟိ အညံ အဓိကံ ဝါ၊ ဧတေသံ ဝါ ဧကမ္ပိ အပနေတဗ္ဗံ သမ္ဘောတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဂစ္ဆေယျ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ‘နေတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ၊ အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ။ ယံ သမဏေန ဂေါတမေန ဒေသိတံ၊ အဟမေတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဌပေတွာ အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပညပေဿာမီ’တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။

‘‘ယော ဟိ ကောစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘နေတံ ဒုက္ခံ ပဌမံ အရိယသစ္စံ၊ ယံ သမဏေန ဂေါတမေန ဒေသိတံ၊ အဟမေတံ ဒုက္ခံ ပဌမံ အရိယသစ္စံ ပစ္စက္ခာယ အညံ ဒုက္ခံ ပဌမံ အရိယသစ္စံ ပညပေဿာမီ’တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၆)။

အပိစ ပဝတ္တိမာစိက္ခန္တော ဘဂဝါ သဟေတုကံ အာစိက္ခိ၊ နိဝတ္တိဉ္စ သဥပါယံ။ ဣတိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတူနံ ဧတပ္ပရမတော စတ္တာရေဝ ဝုတ္တာနိ။ တထာ ပရိညေယျပဟာတဗ္ဗသစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗာနံ၊ တဏှာဝတ္ထုတဏှာတဏှာနိရောဓတဏှာနိရောဓူပါယာနံ၊ အာလယအာလယရာမတာအာလယသမုဂ္ဃာတအာလယသမုဂ္ဃာတူပါယာနဉ္စ ဝသေနာပိ စတ္တာရေဝ ဝုတ္တာနီတိ။

ဧတ္ထ စ ဩဠာရိကတ္တာ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏတ္တာ စ သုဝိညေယျန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ ဟေတုဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ သမုဒယသစ္စံ၊ ဟေတုနိရောဓာ ¶ ဖလနိရောဓောတိ ¶ ဉာပနတ္ထံ တတော နိရောဓသစ္စံ၊ တဒဓိဂမူပါယဒဿနတ္ထံ အန္တေ မဂ္ဂသစ္စံ။ ဘဝသုခဿာဒဂဓိတာနံ ဝါ သတ္တာနံ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ¶ ပဌမံ ဒုက္ခမာဟ။ တံ နေဝ အကတံ အာဂစ္ဆတိ၊ န ဣဿရနိမ္မာနာဒိတော ဟောတိ၊ ဣတော ပန ဟောတီတိ ဉာပနတ္ထံ တဒနန္တရံ သမုဒယံ။ တတော သဟေတုကေန ဒုက္ခေန အဘိဘူတတ္တာ သံဝိဂ္ဂမာနသာနံ ဒုက္ခနိဿရဏဂဝေသီနံ နိဿရဏဒဿနေန အဿာသဇနနတ္ထံ နိရောဓံ။ တတော နိရောဓာဓိဂမနတ္ထံ နိရောဓသမ္ပာပကံ မဂ္ဂန္တိ အယမေတေသံ ကမော။

ဧတေသု ပန ဘာရော ဝိယ ဒုက္ခသစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဘာရာဒါနမိဝ သမုဒယသစ္စံ၊ ဘာရနိက္ခေပနမိဝ နိရောဓသစ္စံ၊ ဘာရနိက္ခေပနူပါယော ဝိယ မဂ္ဂသစ္စံ။ ရောဂေါ ဝိယ ဝါ ဒုက္ခသစ္စံ၊ ရောဂနိဒါနမိဝ သမုဒယသစ္စံ၊ ရောဂဝူပသမော ဝိယ နိရောဓသစ္စံ၊ ဘေသဇ္ဇမိဝ မဂ္ဂသစ္စံ။ ဒုဗ္ဘိက္ခမိဝ ဝါ ဒုက္ခသစ္စံ၊ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိ ဝိယ သမုဒယသစ္စံ၊ သုဘိက္ခမိဝ နိရောဓသစ္စံ၊ သုဝုဋ္ဌိ ဝိယ မဂ္ဂသစ္စံ။ အပိစ ဝေရီဝေရမူလဝေရသမုဂ္ဃာတဝေရသမုဂ္ဃာတူပါယေဟိ၊ ဝိသရုက္ခရုက္ခမူလမူလူပစ္ဆေဒတဒုပစ္ဆေဒူပါယေဟိ၊ ဘယဘယမူလနိဗ္ဘယတဒဓိဂမူပါယေဟိ၊ ဩရိမတီရမဟောဃပါရိမတီရတံသမ္ပာပကဝါယာမေဟိ စ ယောဇေတွာပေတာနိ ဥပမာတော ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

သဗ္ဗာနေဝ ပနေတာနိ သစ္စာနိ ပရမတ္ထေန ဝေဒကကာရကနိဗ္ဗုတဂမကာဘာဝတော သုညာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဒုက္ခမေဝ ဟိ န ကောစိ ဒုက္ခိတော၊ ကာရကော န ကိရိယာဝ ဝိဇ္ဇတိ၊

အတ္ထိ နိဗ္ဗုတိ န နိဗ္ဗုတော ပုမာ၊ မဂ္ဂမတ္ထိ ဂမကော န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။

ဓုဝသုဘသုခတ္တသုညံ၊ ပုရိမဒွယမတ္တသုညမမတပဒံ၊

ဓုဝသုခအတ္တဝိရဟိတော၊ မဂ္ဂေါ ဣတိ သုညတာ တေသု။

နိရောဓသုညာနိ ¶ ဝါ တီဏိ၊ နိရောဓော စ သေသတ္တယသုညော။ ဖလသုညော ဝါ ဧတ္ထ ဟေတု သမုဒယေ ဒုက္ခဿ အဘာဝတော၊ မဂ္ဂေ စ နိရောဓဿ၊ န ဖလေန သဂဗ္ဘော ပကတိဝါဒီနံ ပကတိ ဝိယ။ ဟေတုသုညဉ္စ ဖလံ ဒုက္ခသမုဒယာနံ နိရောဓမဂ္ဂါနဉ္စ အသမဝါယာ၊ န ဟေတုသမဝေတံ ဟေတုဖလံ သမဝါယဝါဒီနံ ဒွိအဏုကာဒိ ဝိယ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘တယမိဓ ¶ ¶ နိရောဓသုညံ၊ တယေန တေနာပိ နိဗ္ဗုတီ သုညာ၊

သုညော ဖလေန ဟေတု၊ ဖလမ္ပိ တံဟေတုနာ သုည’’န္တိ။

သဗ္ဗာနေဝ သစ္စာနိ အညမညသဘာဂါနိ အဝိတထတော အတ္တသုညတော ဒုက္ကရပဋိဝေဓတော စ။ ယထာဟ –

‘‘တံ ကိံ မညသိ၊ အာနန္ဒ၊ ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ၊ ယော ဒူရတောဝ သုခုမေန တာဠစ္ဆိဂ္ဂဠေန အသနံ အတိပါတေယျ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခံ အဝိရာဓိတံ၊ ယော ဝါ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာတိ? ဧတဒေဝ၊ ဘန္တေ၊ ဒုက္ကရတရဉ္စေဝ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရဉ္စ၊ ယော ဝါ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာတိ၊ အထ ခေါ တေ၊ အာနန္ဒ၊ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတရံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ ယေ ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ ယထာဘူတံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ…ပေ… ‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’တိ ယထာဘူတံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅)၊

ဝိသဘာဂါနိ သလက္ခဏဝဝတ္ထာနတော။ ပုရိမာနိ စ ဒွေ သဘာဂါနိ ဒုရဝဂါဟတ္ထေန ဂမ္ဘီရတ္တာ လောကိယတ္တာ သာသဝတ္တာ စ၊ ဝိသဘာဂါနိ ဖလဟေတုဘေဒတော ပရိညေယျပဟာတဗ္ဗတော စ။ ပစ္ဆိမာနိပိ ဒွေ သဘာဂါနိ ဂမ္ဘီရတ္တေန ဒုရဝဂါဟတ္တာ လောကုတ္တရတ္တာ အနာသဝတ္တာ စ၊ ဝိသဘာဂါနိ ဝိသယဝိသယီဘေဒတော သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗတော စ။ ပဌမတတိယာနိ စာပိ သဘာဂါနိ ဖလာပဒေသတော၊ ဝိသဘာဂါနိ သင်္ခတာသင်္ခတတော ¶ ။ ဒုတိယစတုတ္ထာနိ စာပိ သဘာဂါနိ ဟေတုအပဒေသတော၊ ဝိသဘာဂါနိ ဧကန္တကုသလာကုသလတော။ ပဌမစတုတ္ထာနိ စာပိ သဘာဂါနိ သင်္ခတတော၊ ဝိသဘာဂါနိ လောကိယလောကုတ္တရတော။ ဒုတိယတတိယာနိ စာပိ သဘာဂါနိ နေဝသေက္ခနာသေက္ခဘာဝတော၊ ဝိသဘာဂါနိ သာရမ္မဏာနာရမ္မဏတော။

‘‘ဣတိ ဧဝံ ပကာရေဟိ၊ နယေဟိ စ ဝိစက္ခဏော၊

ဝိဇညာ အရိယသစ္စာနံ၊ သဘာဂဝိသဘာဂတ’’န္တိ။

သဗ္ဗမေဝ ¶ စေတ္ထ ဒုက္ခံ ဧကဝိဓံ ပဝတ္တိဘာဝတော၊ ဒုဝိဓံ နာမရူပတော၊ တိဝိဓံ ကာမရူပါရူပူပပတ္တိဘဝဘေဒတော၊ စတုဗ္ဗိဓံ စတုအာဟာရဘေဒတော၊ ပဉ္စဝိဓံ ¶ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓဘေဒတော။ သမုဒယောပိ ဧကဝိဓော ပဝတ္တကဘာဝတော၊ ဒုဝိဓော ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာသမ္ပယုတ္တတော၊ တိဝိဓော ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာဘေဒတော၊ စတုဗ္ဗိဓော စတုမဂ္ဂပ္ပဟေယျတော၊ ပဉ္စဝိဓော ရူပါဘိနန္ဒနာဒိဘေဒတော၊ ဆဗ္ဗိဓော ဆတဏှာကာယဘေဒတော။ နိရောဓောပိ ဧကဝိဓော အသင်္ခတဓာတုဘာဝတော၊ ပရိယာယတော ပန ဒုဝိဓော သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသတော၊ တိဝိဓော ဘဝတ္တယဝူပသမတော၊ စတုဗ္ဗိဓော စတုမဂ္ဂါဓိဂမနီယတော၊ ပဉ္စဝိဓော ပဉ္စာဘိနန္ဒနဝူပသမတော၊ ဆဗ္ဗိဓော ဆတဏှာကာယက္ခယဘေဒတော။ မဂ္ဂေါပိ ဧကဝိဓော ဘာဝေတဗ္ဗတော၊ ဒုဝိဓော သမထဝိပဿနာဘေဒတော၊ ဒဿနဘာဝနာဘေဒတော ဝါ၊ တိဝိဓော ခန္ဓတ္တယဘေဒတော။ အယဉှိ သပ္ပဒေသတ္တာ နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေန နိပ္ပဒေသေဟိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတော။ ယထာဟ –

‘‘န ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ အရိယေန အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန တယော ခန္ဓာ သင်္ဂဟိတာ၊ တီဟိ စ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော။ ယာ၊ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဝါစာ ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော ယော စ သမ္မာအာဇီဝေါ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သီလက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ။ ယော စ သမ္မာဝါယာမော ယာ စ သမ္မာသတိ ယော စ သမ္မာသမာဓိ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ။ ယာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂)။

စတုဗ္ဗိဓော သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိဝသေန။

အပိစ သဗ္ဗာနေဝ သစ္စာနိ ဧကဝိဓာနိ အဝိတထတ္တာ၊ အဘိညေယျတ္တာ ဝါ။ ဒုဝိဓာနိ လောကိယလောကုတ္တရတော၊ သင်္ခတာသင်္ခတတော ¶ ဝါ။ တိဝိဓာနိ ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗတော အပ္ပဟာတဗ္ဗတော နေဝပဟာတဗ္ဗနာပဟာတဗ္ဗတော စ။ စတုဗ္ဗိဓာနိ ပရိညေယျပဟာတဗ္ဗသစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗတောတိ။

‘‘ဧဝံ အရိယသစ္စာနံ၊ ဒုဗ္ဗောဓာနံ ဗုဓော ဝိဓိံ၊

အနေကဘေဒတော ဇညာ၊ ဟိတာယ စ သုခါယ စာ’’တိ။

ဣဒါနိ ¶ ¶ ဓမ္မသေနာပတိ ဘဂဝတာ ဒေသိတက္ကမေနေဝ အန္တေ သစ္စစတုက္ကံ နိဒ္ဒိသိတွာ ‘‘တံ ဉာတဋ္ဌေန ¶ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ သစ္စစတုက္ကဝသေန သုတမယေ ဉာဏံ နိဂမေတွာ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ‘‘သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ နိဂမေတွာ ဒဿေတီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ

သုတမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၇။ သီလမယဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ပဉ္စာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ သီလာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိအာဒိ ပဉ္စန္နံ သရူပတော ဒဿနံ။ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓီတိအာဒီသု ယထာ နီလဝဏ္ဏယောဂတော ဝတ္ထမ္ပိ နီလမဿ အတ္ထီတိ နီလန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဂဏနဝသေန ပရိယန္တော ပရိစ္ဆေဒေါ အဿာ အတ္ထီတိ ပရိယန္တာ၊ ဥပသမ္ပန္နသီလေ ပတ္တော အနုပသမ္ပန္နသီလဿ အဝသာနသဗ္ဘာဝတော ဝါ ပရိယန္တော အဝသာနံ အဿာ အတ္ထီတိ ပရိယန္တာ။ သပရိယန္တာတိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ သကာရလောပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ဒကံ ဒကာသယာ ပဝိသန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈၊ အ။ နိ။ ၄။၃၃) ဧတ္ထ ဥကာရလောပေါ ဝိယ။ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေါ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ ပရိယန္တာ စ သာ ပါရိသုဒ္ဓိ စာတိ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိ၊ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသင်္ခါတံ သီလံ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခေန န ပရိယန္တာတိ အပရိယန္တာ၊ နတ္ထိ ဧတိဿာ ပရိယန္တောတိပိ အပရိယန္တာ၊ ဝုဒ္ဓါ ဧတိဿာ ပရိယန္တောတိပိ အပရိယန္တာ။ သမာဒါနတော ပဘုတိ အခဏ္ဍိတတ္တာ ခဏ္ဍိတာပိ ကတပဋိကမ္မတ္တာ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တကေနာပိ မလေန ဝိရဟိတတ္တာ စ ပရိသုဒ္ဓဇာတိမဏိ ဝိယ သုဓန္တသုပရိကမ္မကတသုဝဏ္ဏံ ဝိယ စ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ အရိယမဂ္ဂဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတာ အနူနဋ္ဌေန ပရိပူဏ္ဏာ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပဟီနတ္တာ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေန အဂ္ဂဟိတတ္တာ အပရာမဋ္ဌာ။အယံ တေ သီလေ ဒေါသောတိ ကေနစိ စောဒကေန ပရာမသိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝါ အပရာမဋ္ဌာ။ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ သဗ္ဗဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ အနုပသမ္ပန္နာနန္တိ အနဝသေသသမာဒါနဝသေန သီလသမ္ပဒါယ ဘုသံ သမ္ပန္နာတိ ဥပသမ္ပန္နာ၊ န ဥပသမ္ပန္နာ အနုပသမ္ပန္နာ။ တေသံ အနုပသမ္ပန္နာနံ။

ပရိယန္တသိက္ခာပဒါနန္တိ ¶ ဧတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေန ပဒါနိ၊ သိက္ခိတဗ္ဗကောဋ္ဌာသာနီတိ အတ္ထော။ အပိစ သီလေ ပတိဋ္ဌိတေန ဥပရိပတ္တဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ ¶ သိက္ခာ၊ သီလာနိ တာသံ သိက္ခာနံ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ပဒါနီတိ သိက္ခာနံ ပဒတ္တာ သိက္ခာပဒါနိ ¶ ၊ ပရိယန္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ ဧတေသန္တိ ပရိယန္တသိက္ခာပဒါ။ တေသံ ပရိယန္တသိက္ခာပဒါနံ။ ဧတ္ထ စ ဒွေ ပရိယန္တာ သိက္ခာပဒပရိယန္တော စ ကာလပရိယန္တော စ။ ကတမော သိက္ခာပဒပရိယန္တော? ဥပါသကောပါသိကာနံ ယထာသမာဒါနဝသေန ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ စတ္တာရိ ဝါ ပဉ္စ ဝါ အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ သိက္ခာပဒါနိ ဟောန္တိ၊ သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီနံ ဒသ သိက္ခာပဒါနိ။ အယံ သိက္ခာပဒပရိယန္တော။ ကတမော ကာလပရိယန္တော? ဥပါသကောပါသိကာ ဒါနံ ဒဒမာနာ ပရိဝေသနပရိယန္တံ သီလံ သမာဒိယန္တိ၊ ဝိဟာရဂတာ ဝိဟာရပရိယန္တံ သီလံ သမာဒိယန္တိ၊ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဘိယျော ဝါ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ သီလံ သမာဒိယန္တိ။ အယံ ကာလပရိယန္တော။ ဣမေသု ဒွီသု ပရိယန္တေသု သိက္ခာပဒံ ပရိယန္တံ ကတွာ သမာဒိန္နံ သီလံ ဝီတိက္ကမနေန ဝါ မရဏေန ဝါ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ ကာလံ ပရိယန္တံ ကတွာ သမာဒိန္နံ တံတံကာလာတိက္ကမေန ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။

‘‘နဝ ကောဋိသဟဿာနိ၊ အသီတိ သတကောဋိယော၊

ပညာသ သတသဟဿာနိ၊ ဆတ္တိံသ စ ပုနာပရေ။

‘‘ဧတေ သံဝရဝိနယာ၊ သမ္ဗုဒ္ဓေန ပကာသိတာ၊

ပေယျာလမုခေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ သိက္ခာ ဝိနယသံဝရေ’’တိ။ –

ဧဝံ ဂဏနဝသေန ပရိယန္တာနမ္ပိ သိက္ခာပဒါနံ အနဝသေသသမာဒါနဘာဝဝသေန လာဘယသဉာတိအင်္ဂဇီဝိတဟေတု အဒိဋ္ဌပရိယန္တဘာဝဝသေန ဥပရိ ရက္ခိတဗ္ဗသီလပရိစ္ဆေဒါဘာဝဝသေန စ နတ္ထိ ဧတေသံ ပရိယန္တောတိ အပရိယန္တာနိ။ အပရိယန္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ ဧတေသန္တိ အပရိယန္တသိက္ခာပဒါ။ တေသံ အပရိယန္တသိက္ခာပဒါနံ၊ ဝုဒ္ဓပရိယန္တသိက္ခာပဒါနန္တိ ဝါ အတ္ထော။

ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာနန္တိအာဒီသု ¶ –

‘‘ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ၊ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊

ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ၊ ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ’’။ –

ဝုတ္တပုထုဇ္ဇနလက္ခဏာနတိက္ကမေပိ –

‘‘ဒုဝေ ¶ ¶ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊

အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော၊ ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ –

ဝုတ္တပုထုဇ္ဇနဒွယေ ကလျာဏဓမ္မသမာဂမေန အန္ဓပုထုဇ္ဇနဘာဝံ အတိက္ကမ္မ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဘာဝေ ဌိတာနံ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာနံ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုထုဇ္ဇနေသု ဝါ ကလျာဏကာနံ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာနံ။

ကုသလဓမ္မေ ယုတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ ကုသလသဒ္ဒေါ တာဝ အာရောဂျာနဝဇ္ဇဆေကသုခဝိပါကေသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ၊ ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉) အာရောဂျေ ဒိဿတိ။ ‘‘ကတမော ပန၊ ဘန္တေ၊ ကာယသမာစာရော ကုသလော? ယော ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) စ ‘‘ပုန စပရံ၊ ဘန္တေ၊ ဧတဒါနုတ္တရိယံ ယထာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ စ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၅) ဧဝမာဒီသု အနဝဇ္ဇေ။ ‘‘ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ (မ။ နိ။ ၂။၈၇)၊ ကုသလာ နစ္စဂီတဿ သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၄) ဆေကေ။ ‘‘ကုသလာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၄၃၁) သုခဝိပါကေ။ သွာယမိဓ အာရောဂျေပိ အနဝဇ္ဇေပိ သုခဝိပါကေပိ ဝဋ္ဋတိ။

ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ ကုစ္ဆိတေ ပါပကေ ဓမ္မေ သလယန္တိ စလယန္တိ ကမ္ပေန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ ကုသလာ။ ကုစ္ဆိတေန ဝါ အာကာရေန သယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ကုသာ၊ တေ ကုသေ လုနန္တိ ဆိန္ဒန္တီတိ ကုသလာ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာနတော တနုကရဏတော ကုသံ ဉာဏံ။ တေန ကုသေန လာတဗ္ဗာ ဂဟေတဗ္ဗာ ¶ ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ ကုသလာ၊ ယထာ ဝါ ကုသာ ဥဘယဘာဂဂတံ ဟတ္ထပ္ပဒေသံ လုနန္တိ၊ ဧဝမိမေပိ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဘာဝေန ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသပက္ခံ လုနန္တိ၊ တသ္မာ ကုသာ ဝိယ လုနန္တီတိ ကုသလာ။ အပိစ အာရောဂျဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ဝါ ကုသလာ။ ဣဓ ပန ယသ္မာ ဝိပဿနာကုသလမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ သေသေ ဝိဟာယ တဿေဝ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကုသလဓမ္မေ’’တိ ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာကုသလဓမ္မေ သာတစ္စကိရိယတာယ သက္ကစ္စကာရိတာယ စ ယုတ္တာနန္တိ အတ္ထော။

သေက္ခပရိယန္တေ ပရိပူရကာရီနန္တိ ဧတ္ထ တီသု သိက္ခာသု ဇာတာတိပိ သေက္ခာ၊ သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ ဧတေတိပိ သေက္ခာ၊ သယမေဝ သိက္ခန္တီတိပိ သေက္ခာ ¶ ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလသကဒါဂါမိမဂ္ဂဖလအနာဂါမိမဂ္ဂဖလအရဟတ္တမဂ္ဂဓမ္မာ ¶ ။ တေ သေက္ခာ ဓမ္မာ ပရိယန္တေ အဝသာနေ ဧတဿ၊ တေ ဝါ သေက္ခာ ဓမ္မာ ပရိယန္တော ပရိစ္ဆေဒေါ ဧတဿာတိ သေက္ခပရိယန္တော။ တသ္မိံ သေက္ခပရိယန္တေ ဓမ္မေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိပူရံ ပရိပုဏ္ဏတံ ကရောန္တီတိ ပရိပူရကာရိနော၊ ပရိပူရကာရော ပရိပူရကိရိယာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဝါ ပရိပူရကာရိနော။ တေသံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတေ သေက္ခပရိယန္တေ ပဋိပဒါဓမ္မေ ဝိပဿနာပါရိပူရိယာ ပရိပူရကာရီနံ။ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ကာယေတိ သရီရေ။ သရီရဉှိ အသုစိသဉ္စယတော ကုစ္ဆိတာနဉ္စ ကေသာဒီနံ စက္ခုရောဂါဒီနဉ္စ ရောဂသတာနံ အာယဘူတတ္တာ ကာယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဇီဝိတေတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယေ။ တဉှိ ဇီဝန္တိ တေနာတိ ဇီဝိတန္တိ ဝုစ္စတိ။ နတ္ထိ ဧတေသံ အပေက္ခာတိ အနပေက္ခာ၊ နိဿိနေဟာတိ အတ္ထော။ တေသံ တသ္မိံ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာနံ။

ဣဒါနိ တေသံ တေသု အနပေက္ခတ္တဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ပရိစ္စတ္တဇီဝိတာနန္တိ အာဟ။ ဘဂဝတော အာစရိယဿ ဝါ သကဇီဝိတပရိစ္စာဂေနေဝ ဟိ တေ ကိလမမာနေပိ ကာယေ ဝိနဿမာနေပိ ဇီဝိတေ အနပေက္ခာ ဟောန္တီတိ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနန္တိ သိက္ခန္တီတိ သေက္ခာတိ လဒ္ဓနာမာနံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌာဒီနံ သတ္တန္နံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ။ တထာဂတသာဝကာနန္တိ တထာဂတဿ သာဝကာနံ။ အဋ္ဌပိ ဟိ အရိယပုဂ္ဂလာ သဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ ဘဂဝတော ဒေသနံ အနုသိဋ္ဌိံ အဝေစ္စပ္ပသာဒယောဂေန သက္ကစ္စံ သုဏန္တီတိ သာဝကာ။ တေသုပိ အရဟတ္တဖလဋ္ဌေယေဝ ဝိသေသေတွာ ¶ ဒဿေန္တော ခီဏာသဝါနန္တိ အာဟ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန ပရိက္ခီဏသဗ္ဗာသဝါနန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနန္တိ တံ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဧကောဝ အနာစရိယကော စတုသစ္စံ ဗုဇ္ဈိတဝါတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ။ တာဒိသာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ။

တထာဂတာနန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော – တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော၊ တထဒဿိတာယ တထာဂတော၊ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော၊ တထာ ကာရိတာယ တထာဂတော၊ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။

ကထံ ¶ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေနာဘိနီဟာရေန ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော အာဂတာ၊ တေနေဝ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ အထ ဝါ ယထာ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော ဒါနသီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စာဓိဋ္ဌာနမေတ္တုပေက္ခာသင်္ခါတာ ဒသ ပါရမိယော၊ ဒသ ဥပပါရမိယော၊ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ အင်္ဂပရိစ္စာဂံ နယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂန္တိ ¶ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ၊ ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ပူရေတွာ ဗုဒ္ဓိစရိယာယ ကောဋိံ ပတွာ အာဂတာ၊ တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ ယထာ စ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ဗြူဟေတွာ အာဂတာ၊ တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတောတိ တထာဂတော။

‘‘ယထေဝ ဒီပင်္ကရဗုဒ္ဓအာဒယော၊ သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊

တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော၊ တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ’’တိ။

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော ဂတာ။ ကထဉ္စ တေ ဂတာ? တေ ဟိ သမ္ပတိဇာတာ သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရေနမုခါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ။ ယထာဟ ‘‘သမ္ပတိဇာတော၊ အာနန္ဒ၊ ဗောဓိသတ္တော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ¶ ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂစ္ဆတိ သေတမှိ ဆတ္တေ အနုဓာရယမာနေ၊ သဗ္ဗာ စ ဒိသာ အနုဝိလောကေတိ၊ အာသဘိဉ္စ ဝါစံ ဘာသတိ ‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ၊ ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ၊ သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ၊ အယမန္တိမာ ဇာတိ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၇၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁)။ တဉ္စဿ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ ယဉှိ သော သမ္ပတိဇာတော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပတိဋ္ဌဟိ၊ ဣဒမဿ စတုရိဒ္ဓိပါဒပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ဥတ္တရမုခဘာဝေါ ပနဿ သဗ္ဗလောကုတ္တရဘာဝဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ သတ္တပဒဝီတိဟာရော သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂရတနပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ‘‘သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ’’တိ (သု။ နိ။ ၆၉၃) ဧတ္ထ ¶ ဝုတ္တစာမရုက္ခေပေါ ပန သဗ္ဗတိတ္ထိယနိမ္မထနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ သေတစ္ဆတ္တဓာရဏံ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိဝရဝိမလသေတစ္ဆတ္တပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ သဗ္ဗာဒိသာနုဝိလောကနံ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ အာသဘိဝါစာဘာသနံ ပန အပ္ပဋိဝတ္တိယဝရဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ တထာယံ ဘဂဝါပိ ဂတော။ တဉ္စဿ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ တေသံယေဝ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ဂဝံပတီ ယထာ၊ သမေဟိ ပါဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရံ၊

သော ဝိက္ကမီ သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော၊ သေတဉ္စ ဆတ္တံ အနုဓာရယုံ မရူ။

‘‘ဂန္တွာန ¶ သော သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော၊ ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမာ သမန္တတော၊

အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယိ၊ သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။

အထ ဝါ ယထာ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထေဝ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ…ပေ… ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏေ…ပေ… အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသေ ပဟာယ ဂတော။ ဧဝမ္ပိ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ ¶ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ၊ အာပေါဓာတုယာ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏံ၊ တေဇောဓာတုယာ ဥဏှတ္တလက္ခဏံ၊ ဝါယောဓာတုယာ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏံ၊ အာကာသဓာတုယာ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ၊ ဝိညာဏဓာတုယာ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။

ရူပဿ ရုပ္ပနလက္ခဏံ၊ ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ၊ သညာယ သဉ္ဇာနနလက္ခဏံ၊ သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏံ၊ ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။

ဝိတက္ကဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ၊ ဝိစာရဿ အနုမဇ္ဇနလက္ခဏံ၊ ပီတိယာ ဖရဏလက္ခဏံ၊ သုခဿ သာတလက္ခဏံ၊ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ၊ ဖဿဿ ဖုသနလက္ခဏံ။

သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ¶ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ၊ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ၊ သတိန္ဒြိယဿ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ၊ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ၊ ပညိန္ဒြိယဿ ပဇာနနလက္ခဏံ။

သဒ္ဓါဗလဿ အဿဒ္ဓိယေ အကမ္ပိယလက္ခဏံ၊ ဝီရိယဗလဿ ကောသဇ္ဇေ၊ သတိဗလဿ မုဋ္ဌဿစ္စေ၊ သမာဓိဗလဿ ဥဒ္ဓစ္စေ၊ ပညာဗလဿ အဝိဇ္ဇာယ အကမ္ပိယလက္ခဏံ။

သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ၊ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဝိစယလက္ခဏံ၊ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဖရဏလက္ခဏံ၊ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပသမလက္ခဏံ၊ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ၊ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏံ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ¶ ဒဿနလက္ခဏံ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ၊ သမ္မာဝါစာယ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏံ၊ သမ္မာကမ္မန္တဿ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ၊ သမ္မာအာဇီဝဿ ဝေါဒါနလက္ခဏံ၊ သမ္မာဝါယာမဿ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ၊ သမ္မာသတိယာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ၊ သမ္မာသမာဓိဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။

အဝိဇ္ဇာယ အညာဏလက္ခဏံ၊ သင်္ခါရာနံ စေတနာလက္ခဏံ၊ ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနလက္ခဏံ၊ နာမဿ နမနလက္ခဏံ၊ ရူပဿ ရုပ္ပနလက္ခဏံ၊ သဠာယတနဿ အာယတနလက္ခဏံ၊ ဖဿဿ ဖုသနလက္ခဏံ၊ ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ၊ တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏံ၊ ဥပါဒါနဿ ¶ ဂဟဏလက္ခဏံ၊ ဘဝဿ အာယူဟနလက္ခဏံ၊ ဇာတိယာ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ၊ ဇရာယ ဇီရဏလက္ခဏံ၊ မရဏဿ စုတိလက္ခဏံ။

ဓာတူနံ သုညတာလက္ခဏံ၊ အာယတနာနံ အာယတနလက္ခဏံ၊ သတိပဋ္ဌာနာနံ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ၊ သမ္မပ္ပဓာနာနံ ပဒဟနလက္ခဏံ၊ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ဣဇ္ဈနလက္ခဏံ၊ ဣန္ဒြိယာနံ အဓိပတိလက္ခဏံ၊ ဗလာနံ အကမ္ပိယလက္ခဏံ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ နိယျာနလက္ခဏံ၊ မဂ္ဂဿ ဟေတုလက္ခဏံ။

သစ္စာနံ တထလက္ခဏံ၊ သမထဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ၊ ဝိပဿနာယ အနုပဿနာလက္ခဏံ၊ သမထဝိပဿနာနံ ဧကရသလက္ခဏံ၊ ယုဂနဒ္ဓါနံ အနတိဝတ္တနလက္ခဏံ။

သီလဝိသုဒ္ဓိယာ သံဝရလက္ခဏံ၊ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ၊ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာ ဒဿနလက္ခဏံ။

ခယေ ¶ ဉာဏဿ သမုစ္ဆေဒလက္ခဏံ၊ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏဿ ပဿဒ္ဓိလက္ခဏံ။

ဆန္ဒဿ မူလလက္ခဏံ၊ မနသိကာရဿ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ၊ ဖဿဿ သမောဓာနလက္ခဏံ၊ ဝေဒနာယ သမောသရဏလက္ခဏံ၊ သမာဓိဿ ပမုခလက္ခဏံ၊ သတိယာ အာဓိပတေယျလက္ခဏံ၊ ပညာယ တတုတ္တရိလက္ခဏံ၊ ဝိမုတ္တိယာ သာရလက္ခဏံ၊ အမတောဂဓဿ နိဗ္ဗာနဿ ပရိယောသာနလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ။ ဧတံ တထလက္ခဏံ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော အဝိရဇ္ဈိတွာ ပတ္တော အနုပ္ပတ္တောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ ¶ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ အဘိသမ္ဗောဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။

အပိစ ဇရာမရဏဿ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော…ပေ… သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တထာ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော…ပေ… ဇာတိယာ ဇရာမရဏဿ ¶ ပစ္စယဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တံ သဗ္ဗံ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တသ္မာပိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝါ ယံ သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ၊ တံ သဗ္ဗာကာရေန ဇာနာတိ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စ တေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနကပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ? ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၆) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွိပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ၊ ဝိတထံ နတ္ထိ ¶ ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ တမဟံ ဇာနာမိ၊ တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ၊ တံ တထာဂတဿ ဝိဒိတံ၊ တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။ ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ တတ္ထ တထဒဿီအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကထံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော စတုန္နံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ယဉ္စ ရတ္တိံ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ၊ ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏေ ကာလေ ပဌမဗောဓိယာပိ မဇ္ဈိမဗောဓိယာပိ ပစ္ဆိမဗောဓိယာပိ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တံ ဂေယျံ…ပေ… ဝေဒလ္လံ၊ တံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော စ ဗျဉ္ဇနတော စ အနဝဇ္ဇံ အနုပဝဇ္ဇံ ¶ အနူနမနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ ဒေါသမောဟမဒနိမ္မဒနံ၊ နတ္ထိ တတ္ထ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ပက္ခလိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ၊ ဧကနာဠိကာယ ¶ မိတံ ဝိယ၊ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ၊ စ တထမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ယဉ္စ၊ စုန္ဒ၊ ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ၊ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ၊ သဗ္ဗံ တံ တထမေဝ ဟောတိ၊ နော အညထာ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈)။ ဂဒအတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော။

အပိစ အာဂဒနံ အာဂဒေါ၊ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတသ္မိံ အတ္ထေ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ၊ ကာယဿာပိ ဝါစာ၊ တသ္မာ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာ ဝါစာ၊ ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ကာယော၊ ဝါစာပိ တထာ ¶ ဂတာ ပဝတ္တာတိ တထာဂတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယထာဝါဒီ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ ဣတိ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။

ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေန သမာဓိနာ ပညာယ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေန၊ န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ၊ အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ရာဇာဓိရာဇာ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ တေနာဟ – ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

တတ္ထေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ ဝိယ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသမယော စေဝ ပုညမယော စ အဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။

အပိစ ¶ တထာယ ဂတောတိပိ တထာဂတော၊ တထံ ဂတောတိပိ တထာဂတောတိ။ ဂတောတိ အဝဂတော အတီတော ပတ္တော ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော ¶ ။ တတ္ထ သကလံ လောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော၊ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော၊ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော၊ လောကနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒံ တထံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ တေန ယံ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ – ‘‘လောကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကသမုဒယော တထာဂတဿ ပဟီနော။ လောကနိရောဓော၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကနိရောဓော တထာဂတဿ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကနိရောဓဂါမိနီပဋိပဒါ တထာဂတဿ ဘာဝိတာ။ ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။ တဿ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒမ္ပိ စ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝဒီပနေ မုခမတ္တမေဝ။ သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယျ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါ တထာဂတဂုဏေနာပိ သမသမာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဝသေန တထာဂတာနန္တိ အာဟ။

အရဟန္တာနန္တိ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ၊ အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ၊ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ၊ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ တထာဂတော အရဟံ။ အာရကာ ဟိ သော သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော မဂ္ဂေန သဝါသနာနံ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာတိ အရဟံ။

သော တတော အာရကာ နာမ၊ ယဿ ယေနာသမင်္ဂိတာ၊

အသမင်္ဂီ စ ဒေါသေဟိ၊ နာထော တေနာရဟံ မတော။

တေ စာနေန ကိလေသာရယော မဂ္ဂေန ဟတာတိ အရီနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။

ယသ္မာ ရာဂါဒိသင်္ခါတာ၊ သဗ္ဗေပိ အရယော ဟတာ၊

ပညာသတ္ထေန နာထေန၊ တသ္မာပိ အရဟံ မတော။

ယဉ္စေတံ ¶ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘိပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာနံ ဇရာမရဏနေမိ အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ ¶ တိဘဝရထေ သမာယောဇိတံ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ၊ တဿာနေန ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီရိယပါဒေဟိ သီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓါဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရံ ဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာတိ အရာနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။

အရာ သံသာရစက္ကဿ၊ ဟတာ ဉာဏာသိနာ ယတော၊

လောကနာထေန တေနေသ၊ အရဟန္တိ ပဝုစ္စတိ။

အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ စ စီဝရာဒိပစ္စယေ အရဟတိ ပူဇာဝိသေသဉ္စ။ တေနေဝ စ ဥပ္ပန္နေ တထာဂတေ ယေ ကေစိ မဟေသက္ခာ ဒေဝမနုဿာ၊ န တေ ¶ အညတ္ထ ပူဇံ ကရောန္တိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ သိနေရုမတ္တေန ရတနဒါမေန တထာဂတံ ပူဇေသိ၊ ယထာဗလဉ္စ အညေ ဒေဝါ မနုဿာ စ ဗိမ္ဗိသာရကောသလရာဇာဒယော။ ပရိနိဗ္ဗုတမ္ပိ စ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဆန္နဝုတိကောဋိဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အသောကမဟာရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိ ဝိဟာရသဟဿာနိ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ အညေသံ ပူဇာဝိသေသာနန္တိ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာပိ အရဟံ။

ပူဇာဝိသေသံ သဟ ပစ္စယေဟိ၊ ယသ္မာ အယံ အရဟတိ လောကနာထော၊

အတ္ထာနုရူပံ အရဟန္တိ လောကေ၊ တသ္မာ ဇိနော အရဟတိ နာမမေတံ။

ယထာ စ လောကေ ယေ ကေစိ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဗာလာ အသိလောကဘယေန ရဟော ပါပံ ကရောန္တိ၊ ဧဝမေသ န ကဒါစိ ကရောတီတိ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝတောပိ အရဟံ။

ယသ္မာ နတ္ထိ ရဟော နာမ၊ ပါပကမ္မေသု တာဒိနော၊

ရဟာဘာဝေန တေနေသ၊ အရဟံ ဣတိ ဝိဿုတော။

အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ စ၊ ကိလေသာရီန သော မုနိ၊

ဟတသံသာရစက္ကာရော၊ ပစ္စယာဒီန စာရဟော၊

န ရဟော ကရောတိ ပါပါနိ၊ အရဟံ တေန ဝုစ္စတီတိ။

ယသ္မာ ¶ ¶ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါ အရဟတ္တဂုဏေနာပိ သမသမာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဝသေန ‘‘အရဟန္တာန’’န္တိ အာဟ။

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနန္တိ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အဘိညေယျေ ဓမ္မေ အဘိညေယျတော ဗုဒ္ဓါ၊ ပရိညေယျေ ဓမ္မေ ပရိညေယျတော၊ ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗတော၊ သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော၊ ဘာဝေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဘာဝေတဗ္ဗတော။ တေနေဝါဟ –

‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃)၊

အထ ¶ ဝါ စက္ခု ဒုက္ခသစ္စံ၊ တဿ မူလကာရဏဘာဝေန သမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာ သမုဒယသစ္စံ၊ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ၊ နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေနာပိ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓါ။ ဧသ နယော သောတဃာနဇိဝှာကာယမနေသု။ ဧတေနေဝ နယေန ရူပါဒီနိ ဆ အာယတနာနိ၊ စက္ခုဝိညာဏာဒယော ဆ ဝိညာဏကာယာ၊ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဆ ဖဿာ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒယော ဆ ဝေဒနာ၊ ရူပသညာဒယော ဆ သညာ၊ ရူပသဉ္စေတနာဒယော ဆ စေတနာ၊ ရူပတဏှာဒယော ဆ တဏှာကာယာ၊ ရူပဝိတက္ကာဒယော ဆ ဝိတက္ကာ၊ ရူပဝိစာရာဒယော ဆ ဝိစာရာ၊ ရူပက္ခန္ဓာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ ဒသ ကသိဏာနိ၊ ဒသ အနုဿတိယော၊ ဥဒ္ဓုမာတကသညာဒိဝသေန ဒသ သညာ၊ ကေသာဒယော ဒွတ္တိံသာကာရာ၊ ဒွါဒသာယတနာနိ၊ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော၊ ကာမဘဝါဒယော နဝ ဘဝါ၊ ပဌမာဒီနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ၊ မေတ္တာဘာဝနာဒယော စတဿော အပ္ပမညာ၊ စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော၊ ပဋိလောမတော ဇရာမရဏာဒီနိ၊ အနုလောမတော အဝိဇ္ဇာဒီနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တတြာယံ ဧကပဒယောဇနာ – ဇရာမရဏံ ဒုက္ခသစ္စံ၊ ဇာတိ သမုဒယသစ္စံ၊ ဥဘိန္နံ နိဿရဏံ နိရောဓသစ္စံ၊ နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေန သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓါ အနုဗုဒ္ဓါ ပဋိဝိဒ္ဓါ။ ယံ ဝါ ပန ကိဉ္စိ အတ္ထိ နေယျံ နာမ၊ သဗ္ဗဿ သမ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဝိမောက္ခန္တိကဉာဏဝသေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တဿ ပန ဝိဘာဂေါ ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဂုဏေနာပိ သမသမာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဝသေန ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါန’’န္တိ အာဟ။

၃၈။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိအပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလဒွယေ ဧကေကမေဝ သီလံ ပဉ္စဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတုံ အတ္ထိ သီလံ ပရိယန္တံ၊ အတ္ထိ သီလံ အပရိယန္တန္တိအာဒိမာဟ။ ဣတရေသု ပန တီသု သီလေသု တထာဝိဓော ဘေဒေါ နတ္ထီတိ။ တတ္ထ လာဘပရိယန္တန္တိ လာဘေန ပရိယန္တော ဘေဒေါ ဧတဿာတိ လာဘပရိယန္တံ။ ဧဝံ သေသာနိပိ။ ယသောတိ ပနေတ္ထ ပရိဝါရော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဧကစ္စောတိ ဧကော။ လာဘဟေတူတိ လာဘောယေဝ ဟေတု လာဘဟေတု၊ တသ္မာ လာဘဟေတုတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟေတွတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ။ ‘‘လာဘပစ္စယာ လာဘကာရဏာ’’တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဟေတုမေဝ ဟိ ပဋိစ္စ ဧတံ ဖလမေတီတိ ပစ္စယောတိ စ၊ ဖလုပ္ပတ္တိံ ကာရယတီတိ ကာရဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။

ယထာသမာဒိန္နန္တိ ¶ ယံ ယံ သမာဒိန္နံ ဂဟိတံ။ ဝီတိက္ကမတီတိ အဇ္ဈာစရတိ။ ဧဝရူပါနီတိ ဧဝံသဘာဝါနိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ သီလာနီတိ ဂဟဋ္ဌသီလာနိ ဝါ ဟောန္တု ပဗ္ဗဇိတသီလာနိ ဝါ၊ ယေသံ အာဒိမှိ ဝါ အန္တေ ဝါ ဧကံ ဘိန္နံ၊ တာနိ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယ ခဏ္ဍာနိ။ ယေသံ ဝေမဇ္ဈေ ဧကံ ဘိန္နံ၊ တာနိ မဇ္ဈေ ဝိနိဝိဒ္ဓသာဋကော ဝိယ ဆိဒ္ဒါနိ။ ယေသံ ပဋိပါဋိယာ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဘိန္နာနိ၊ တာနိ ပိဋ္ဌိယာ ဝါ ကုစ္ဆိယာ ဝါ ဥဋ္ဌိတေန ဒီဃဝဋ္ဋာဒိသဏ္ဌာနေန ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ကာဠရတ္တာဒီနံ အညတရသရီရဝဏ္ဏာ ဂါဝီ ဝိယ သဗလာနိ။ ယေသံ အန္တရန္တရာ ဧကေကာနိ ဘိန္နာနိ၊ တာနိ အန္တရန္တရာ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏဗိန္ဒုဝိစိတြာ ဂါဝီ ဝိယ ကမ္မာသာနိ။ အဝိသေသေန ဝါ သဗ္ဗာနိပိ သတ္တဝိဓေန မေထုနသံယောဂေန ကောဓူပနာဟာဒီဟိ စ ပါပဓမ္မေဟိ ဥပဟတတ္တာ ခဏ္ဍာနိ ဆိဒ္ဒါနိ သဗလာနိ ကမ္မာသာနီတိ။ တာနိယေဝ တဏှာဒါသဗျတော မောစေတွာ ဘုဇိဿဘာဝါကရဏေန န ဘုဇိဿာနိ။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝိညူဟိ န ပသတ္ထတ္တာ န ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပရာမဋ္ဌတ္တာ၊ ကေနစိ ဝါ ‘‘အယံ တေ သီလေသု ဒေါသော’’တိ ပရာမဋ္ဌုံ သက္ကုဏေယျတာယ ပရာမဋ္ဌာနိ။ ဥပစာရသမာဓိံ အပ္ပနာသမာဓိံ ဝါ၊ အထ ဝါ မဂ္ဂသမာဓိံ ဖလသမာဓိံ ဝါ န သံဝတ္တယန္တီတိ အသမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ။ န သမာဓိသံဝတ္တနိကာနီတိပိ ပါဌော။

ကေစိ ပန ‘‘ခဏ္ဍာနီတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အပ္ပတိဋ္ဌာဘူတတ္တာ၊ ဆိဒ္ဒါနီတိပိ ဧဝံ။ သဗလာနီတိ ဝိဝဏ္ဏကရဏတ္တာ၊ ကမ္မာသာနီတိပိ ¶ ဧဝံ။ န ဘုဇိဿာနီတိ တဏှာဒါသဗျံ ဂတတ္တာ။ န ဝိညုပ္ပသတ္ထာနီတိ ကုသလေဟိ ဂရဟိတတ္တာ။ ပရာမဋ္ဌာနီတိ တဏှာယ ဂဟိတတ္တာ။ အသမာဓိသံဝတ္တနိကာနီတိ ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဘူတတ္တာ’’တိ ဧဝမတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။

န အဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုကာနီတိ ဝိပ္ပဋိသာရာဝဟတ္တာ အဝိပ္ပဋိသာရဿ ပတိဋ္ဌာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ န ပါမောဇ္ဇဝတ္ထုကာနီတိ အဝိပ္ပဋိသာရဇာယ ဒုဗ္ဗလပီတိယာ န ဝတ္ထုဘူတာနိ တဿာ အနာဝဟတ္တာ ¶ ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ န ပီတိဝတ္ထုကာနီတိ ဒုဗ္ဗလပီတိဇာယ ဗလဝပီတိယာ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။ န ပဿဒ္ဓိဝတ္ထုကာနီတိ ဗလဝပီတိဇာယ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိယာ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။ န သုခဝတ္ထုကာနီတိ ပဿဒ္ဓိဇဿ ကာယိကစေတသိကသုခဿ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။ န သမာဓိဝတ္ထုကာနီတိ သုခဇဿ သမာဓိဿ ¶ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။ န ယထာဘူတဉာဏဒဿနဝတ္ထုကာနီတိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနဿ ယထာဘူတဉာဏဒဿနဿ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။

န ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိအာဒီသု န-ကာရမေဝ အာဟရိတွာ ‘‘န ဝိရာဂါယာ’’တိအာဒိနာ နယေန သေသပဒေဟိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န ဝိရာဂါယာတိအာဒီသု သနကာရော ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိ ဧကန္တေန ဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ န သံဝတ္တန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိရာဂါယာတိ ဝဋ္ဋေ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ။ နိရောဓာယာတိ ဝဋ္ဋဿ နိရောဓနတ္ထာယ။ ဥပသမာယာတိ နိရောဓိတဿ ပုန အနုပ္ပတ္တိဝသေန ဝဋ္ဋဿ ဥပသမနတ္ထာယ။ အဘိညာယာတိ ဝဋ္ဋဿ အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ ကိလေသနိဒ္ဒါဝိဂမေန ဝဋ္ဋတော ပဗုဇ္ဈနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ အမတနိဗ္ဗာနတ္ထာယ။

ယထာသမာဒိန္နံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမာယာတိ ယထာသမာဒိန္နဿ သိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမနတ္ထာယ။ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဝသေန ပနေတ္ထ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပာဒေတီတိ စိတ္တုပ္ပာဒသုဒ္ဓိယာ သီလဿ အတိဝိသုဒ္ဓဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန သီလံ ဘိဇ္ဇတိ။ ကိံ သော ဝီတိက္ကမိဿတီတိ ကိမတ္ထံ ဝီတိက္ကမံ ကရိဿတိ၊ နေဝ ဝီတိက္ကမံ ကရိဿတီတိ အတ္ထော။ အခဏ္ဍာနီတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ န ခဏ္ဍာနီတိပိ ပါဌော။ ‘‘ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒီသု ဧကန္တေန ဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယာတိအာဒိနာ နယေန ယောဇေတဗ္ဗံ ¶ ။ ဧတ္ထ ပန နိဗ္ဗိဒါယာတိ ဝိပဿနာ။ ဝိရာဂါယာတိ မဂ္ဂေါ။ နိရောဓာယ ဥပသမာယာတိ နိဗ္ဗာနံ။ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယာတိ မဂ္ဂေါ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝိပဿနာ၊ ဒွီသု မဂ္ဂေါ၊ တီသု နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ အဝတ္ထာနကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိယာယေန ပန သဗ္ဗာနိပေတာနိ မဂ္ဂဝေဝစနာနိပိ နိဗ္ဗာနဝေဝစနာနိပိ ဟောန္တိယေဝ။

၃၉။ ဣဒါနိ ပရိယန္တာပရိယန္တဝသေန ဝိဇ္ဇမာနပဘေဒံ ဒဿေတွာ ပုန ဓမ္မဝသေန ဇာတိဝသေန ပစ္စယဝသေန သမ္ပယုတ္တဝသေန သီလဿ ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ကိံ သီလန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ။ ပစ္စယဿေတံ နာမံ။ ကိံ သမုဋ္ဌာနမဿာတိ ကိံသမုဋ္ဌာနံ။ ကတိနံ ဓမ္မာနံ သမောဓာနံ သမဝါယော အဿာတိ ကတိဓမ္မသမောဓာနံ။

စေတနာ ¶ သီလန္တိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမန္တဿ၊ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ဝါ ပူရေန္တဿ စေတနာ။ စေတသိကံ သီလန္တိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမန္တဿ ဝိရတိ။ အပိစ စေတနာ သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပဇဟန္တဿ သတ္တကမ္မပထစေတနာ ¶ ။ စေတသိကံ သီလံ နာမ ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယ ဝိဂတာဘိဇ္ဈေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၇) နယေန ဝုတ္တာ အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ။ သံဝရော သီလန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိဓော သံဝရော ဝေဒိတဗ္ဗော – ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ သတိသံဝရော၊ ဉာဏသံဝရော၊ ခန္တိသံဝရော၊ ဝီရိယသံဝရောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ ပါတိမောက္ခသံဝရော။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ၊ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ၊)

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁) –

အယံ ဉာဏသံဝရော။ ပစ္စယပဋိသေဝနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ယော ပနာယံ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော၊ အယံ ခန္တိသံဝရော နာမ။ ယော စာယံ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော၊ အယံ ဝီရိယသံဝရော နာမ။ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပိ ¶ ဧတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဣတိ အယံ ပဉ္စဝိဓောပိ သံဝရော၊ ယာ စ ပါပဘီရုကာနံ ကုလပုတ္တာနံ သမ္ပတ္တဝတ္ထုတော ဝိရတိ၊ သဗ္ဗမေတံ သံဝရသီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝီတိက္ကမော သီလန္တိ သမာဒိန္နသီလဿ ကာယိကဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော။ ဣဒံ တာဝ ကိံ သီလန္တိ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနံ။

ကတိ သီလာနီတိ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ ကုသလသီလံ အကုသလသီလံ အဗျာကတသီလန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ လောကေ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပကတိ သီလန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အယံ သုခသီလော၊ အယံ ဒုက္ခသီလော၊ အယံ ကလဟသီလော၊ အယံ မဏ္ဍနသီလော’’တိ ဘဏန္တိ။ တသ္မာ တေန ပရိယာယေန အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန အကုသလသီလမပိ သီလန္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ‘‘သုတွာန သံဝရေ ပညာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၇) ဝစနတော ဣဓာဓိပ္ပေတသီလံ န ဟောတီတိ။

ယသ္မာ ¶ ¶ ပန စေတနာဒိဘေဒဿ သီလဿ သမ္ပယုတ္တစိတ္တံ သမုဋ္ဌာနံ၊ တသ္မာ ကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ကုသလသီလန္တိအာဒိမာဟ။

သံဝရသမောဓာနံ သီလန္တိ သံဝရသမ္ပယုတ္တခန္ဓာ။ တေ ဟိ သံဝရေန သမာဂတာ မိဿီဘူတာတိ သံဝရသမောဓာနန္တိ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ အဝီတိက္ကမသမောဓာနံ သီလမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာဘာဝေ ဇာတစေတနာ သမောဓာနံ သီလန္တိ သံဝရဘာဝေ အဝီတိက္ကမဘာဝေ ဇာတစေတနာသမ္ပယုတ္တာ ခန္ဓာ။ ယသ္မာ စ တီသုပိ စေတေသု တံသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ စေတနာသမောဓာနေန စေတသိကာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ စေတသိကသမောဓာနသီလံ ဝိသုံ န နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌာ စေတနာဒယော ဓမ္မာ ‘‘သီလ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ န ကေဝလံ တေ ဧဝ သီလံ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာပိ သီလမေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ အယံ တိကော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၀။ ဣဒါနိ ယသ္မာ စေတနာစေတသိကာ သံဝရာဝီတိက္ကမာယေဝ ဟောန္တိ န ဝိသုံ၊ တသ္မာ သံဝရာဝီတိက္ကမေယေဝ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ သာဓာရဏက္ကမေန ယောဇေန္တော ပါဏာတိပါတံ သံဝရဋ္ဌေန သီလံ၊ အဝီတိက္ကမဋ္ဌေန သီလန္တိအာဒိမာဟ။ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိအာဒယော ဟိ ယသ္မာ အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စနီကံ သံဝရန္တိ၊ တံ န ဝီတိက္ကမန္တိ စ၊ တသ္မာ သံဝရဏတော အဝီတိက္ကမနတော စ သံဝရဋ္ဌေန သီလံ အဝီတိက္ကမဋ္ဌေန သီလံ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ပါဏာတိပါတံ သံဝရဋ္ဌေနာတိ ပါဏာတိပါတဿ ပိဒဟနဋ္ဌေန သီလံ။ ကိံ တံ? ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ။ သာ စ တံ သံဝရန္တီယေဝ တံ န ဝီတိက္ကမတီတိ အဝီတိက္ကမဋ္ဌေန သီလံ။ ဧဝမေဝ အဒိန္နာဒါနာ ဝေရမဏိအာဒယော အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိယော ယောဇေတဗ္ဗာ။

ပါဏာတိပါတန္တိအာဒီသု ¶ ပန ဒသသု အကုသလကမ္မပထေသု ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော။ ပါဏဝဓော ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏောတိ စေတ္ထ ဝေါဟာရတော သတ္တော၊ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တသ္မိံ ပန ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ ပါဏာတိပါတော။ သော ဂုဏဝိရဟိတေသု တိရစ္ဆာနဂတာဒီသု ပါဏေသု ခုဒ္ဒကေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာသရီရေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ။ ပယောဂသမတ္တေပိ ဝတ္ထုမဟန္တတာယ။ ဂုဏဝန္တေသု မနုဿာဒီသု အပ္ပဂုဏေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ သရီရဂုဏာနံ ¶ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ – ပါဏော၊ ပါဏသညိတာ၊ ဝဓကစိတ္တံ၊ ဥပက္ကမော၊ တေန မရဏန္တိ။

အဒိန္နဿ ¶ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ၊ ပရသံဟရဏံ၊ ထေယျံ၊ စောရိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အဒိန္နန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ယတ္ထ ပရော ယထာကာမကာရိတံ အာပဇ္ဇန္တော အဒဏ္ဍာရဟော အနုပဝဇ္ဇော စ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပရပရိဂ္ဂဟိတေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ထေယျစေတနာ အဒိန္နာဒါနံ။ တံ ဟီနေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ ပဏီတေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုပဏီတတာယ။ ဝတ္ထုသမတ္တေ သတိ ဂုဏာဓိကာနံ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ တံ တံ ဂုဏာဓိကံ ဥပါဒါယ တတော တတော ဟီနဂုဏဿ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။ တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ – ပရပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ ထေယျစိတ္တံ၊ ဥပက္ကမော၊ တေန ဟရဏန္တိ။

ကာမေသူတိ မေထုနသမာစာရေသု။ မိစ္ဆာစာရောတိ ဧကန္တနိန္ဒိတော လာမကာစာရော။ လက္ခဏတော ပန အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပာယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ ကာမေသု မိစ္ဆာစာရော။

တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိသာနံ တာဝ မာတုရက္ခိတာ၊ ပိတုရက္ခိတာ၊ မာတာပိတုရက္ခိတာ၊ ဘာတုရက္ခိတာ၊ ဘဂိနိရက္ခိတာ၊ ဉာတိရက္ခိတာ၊ ဂေါတ္တရက္ခိတာ၊ ဓမ္မရက္ခိတာ၊ သာရက္ခာ၊ သပရိဒဏ္ဍာတိ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ၊ ဓနက္ကီတာ၊ ဆန္ဒဝါသိနီ၊ ဘောဂဝါသိနီ၊ ပဋဝါသိနီ၊ ဩဒပတ္တကိနီ၊ ဩဘတစုမ္ဗဋာ၊ ဒါသီ စ၊ ဘရိယာ စ၊ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ၊ ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာတိ ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ¶ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထီသု ပန ဒွိန္နံ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ ဒသန္နဉ္စ ဓနက္ကီတာဒီနန္တိ ဒွါဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ အညေ ပုရိသာ၊ ဣဒံ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ။

သော ပနေသ မိစ္ဆာစာရော သီလာဒိဂုဏရဟိတေ အဂမနီယဋ္ဌာနေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အဂမနီယဝတ္ထု၊ တသ္မိံ သေဝနစိတ္တံ၊ သေဝနပယောဂေါ၊ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ။

မုသာတိ ¶ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇကော ဝစီပယောဂေါ၊ ကာယပယောဂေါ ဝါ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပာယေန ပနဿ ပရဝိသံဝါဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ အပရော နယော – မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု။ ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ။ လက္ခဏတော ပန အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ သော ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ၊ တဿ အပ္ပတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ အပိစ ဂဟဋ္ဌာနံ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ နတ္ထီတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ သက္ခိနာ ¶ ဟုတွာ အတ္ထဘဉ္ဇနတ္ထံ ဝုတ္တော မဟာသာဝဇ္ဇော။ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပကမ္ပိ တေလံ ဝါ သပ္ပိံ ဝါ လဘိတွာ ဟသာဓိပ္ပာယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ တေလံ နဒီ မညေ သန္ဒတီ’’တိ ပူရဏကထာနယေန ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ အဒိဋ္ဌံယေဝ ပန ဒိဋ္ဌန္တိအာဒိနာ နယေန ဝဒန္တာနံ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အတထံ ဝတ္ထု၊ ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ၊ တဇ္ဇော ဝါယာမော၊ ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။

ယာယ ဝါစာယ ယဿ တံ ဝါစံ ဘာသတိ၊ တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ၊ ပရဿ စ သုညဘာဝံ ကရောတိ၊ သာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ယာယ ပန အတ္တာနမ္ပိ ပရမ္ပိ ဖရုသံ ကရောတိ၊ ယာ ဝါစာ သယမ္ပိ ဖရုသာ နေဝ ကဏ္ဏသုခါ န ဟဒယသုခါ ဝါ၊ အယံ ဖရုသာ ဝါစာ။ ယေန သမ္ဖံ ပလပတိ နိရတ္ထကံ၊ သော သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ တေသံ မူလဘူတာ စေတနာပိ ပိသုဏာဝါစာဒိနာမမေဝ လဘတိ။ သာ ဧဝ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ။

တတ္ထ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ပရေသံ ဝါ ဘေဒါယ အတ္တနော ပိယကမျတာယ ဝါ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ သာ ယဿ ဘေဒံ ကရောတိ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ¶ – ဘိန္ဒိတဗ္ဗော ပရော၊ ‘‘ဣတိ ဣမေ နာနာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဘေဒပုရေက္ခာရတာ ဝါ ‘‘ဣတိ အဟံ ပိယော ဘဝိဿာမိ ဝိဿာသိကော’’တိ ပိယကမျတာ ဝါ၊ တဇ္ဇော ဝါယာမော၊ တဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ပရေ ပန အဘိန္နေ ကမ္မပထဘေဒေါ နတ္ထိ၊ ဘိန္နေယေဝ ဟောတိ။

ပရဿ မမ္မစ္ဆေဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဧကန္တဖရုသစေတနာ ဖရုသာ ဝါစာ။ မမ္မစ္ဆေဒကောပိ ပန ပယောဂေါ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသာ ဝါစာ န ဟောတိ။ မာတာပိတရော ဟိ ကဒါစိ ပုတ္တကေ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘စောရာ ဝေါ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကရောန္တူ’’တိ။ ဥပ္ပလပတ္တမ္ပိ စ နေသံ ဥပရိ ပတန္တံ ¶ န ဣစ္ဆန္တိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စ ကဒါစိ နိဿိတကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံ ဣမေ အဟိရိကာ အနောတ္တပ္ပိနော၊ နိဒ္ဓမထ နေ’’တိ။ အထ စ နေသံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိံ ဣစ္ဆန္တိ။ ယထာ စ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသာ ဝါစာ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝစနသဏှတာယ အဖရုသာ ဝါစာပိ န ဟောတိ။ န ဟိ မာရာပေတုကာမဿ ‘‘ဣမံ သုခံ သယာပေထာ’’တိ ဝစနံ အဖရုသာ ဝါစာ ဟောတိ၊ စိတ္တဖရုသတာယ ပနေသာ ဖရုသာ ဝါစာဝ။ သာ ယံ သန္ဓာယ ပဝတ္တိတာ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ တယော သမ္ဘာရာ – အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရော၊ ကုပိတစိတ္တံ၊ အက္ကောသနာတိ။

အနတ္ထဝိညာပိကာ ¶ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ အကုသလစေတနာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ သော အာသေဝနမန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ အာသေဝနမဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိနိရတ္ထကကထာပုရေက္ခာရတာ၊ တထာရူပိကထာကထနဉ္စာတိ။ ပရေ ပန တံ ကထံ အဂဏှန္တေ ကမ္မပထဘေဒေါ နတ္ထိ၊ ပရေန သမ္ဖပ္ပလာပေ ဂဟိတေယေဝ ဟောတိ။

အဘိဇ္ဈာယတီတိ အဘိဇ္ဈာ၊ ပရဘဏ္ဍာဘိမုခီ ဟုတွာ တန္နိန္နတာယ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သာ ‘‘အဟော ဝတ ဣဒံ မမဿာ’’တိ ဧဝံ ပရဘဏ္ဍာဘိဇ္ဈာယနလက္ခဏာ၊ အဒိန္နာဒါနံ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ပရဘဏ္ဍံ၊ အတ္တနော ပရိဏာမနဉ္စာတိ။ ပရဘဏ္ဍဝတ္ထုကေ ဟိ လောဘေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ၊ ယာဝ ‘‘အဟော ဝတ ဣဒံ မမဿာ’’တိ အတ္တနော န ပရိဏာမေတိ။

ဟိတသုခံ ဗျာပါဒယတီတိ ဗျာပါဒေါ။ သော ပရဝိနာသာယ မနောပဒေါသလက္ခဏော၊ ဖရုသာ ဝါစာ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော မဟာသာဝဇ္ဇော စ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ပရသတ္တော စ၊ တဿ စ ဝိနာသစိန္တာတိ။ ပရသတ္တဝတ္ထုကေ ဟိ ကောဓေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ¶ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ၊ ယာဝ ‘‘အဟော ဝတာယံ ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျ ဝိနဿေယျာ’’တိ တဿ ဝိနာသံ န စိန္တေတိ။

ယထာဘုစ္စဂဟဏာဘာဝေန ¶ မိစ္ဆာ ပဿတီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သာ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိပရီတဒဿနလက္ခဏာ၊ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ အပိစ အနိယတာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ နိယတာ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ဝတ္ထုနော စ ဂဟိတာကာရဝိပရီတတာ၊ ယထာ စ တံ ဂဏှာတိ၊ တထာဘာဝေန တဿူပဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ နတ္ထိကာဟေတုကအကိရိယဒိဋ္ဌီဟိ ဧဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ၊ န အညဒိဋ္ဌီဟိ။

ဣမေသံ ပန ဒသန္နံ အကုသလကမ္မပထာနံ ဓမ္မတော၊ ကောဋ္ဌာသတော၊ အာရမ္မဏတော၊ ဝေဒနာတော၊ မူလတောတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ဓမ္မတောတိ ဧတေသု ဟိ သတ္တ ပဋိပါဋိယာ စေတနာဓမ္မာဝ ဟောန္တိ၊ အဘိဇ္ဈာဒယော တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တာ။

ကောဋ္ဌာသတောတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ စာတိ ဣမေ အဋ္ဌ ကမ္မပထာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ နော ¶ မူလာနိ။ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါ ကမ္မပထာ စေဝ မူလာနိ စ။ အဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာ လောဘော အကုသလမူလံ ဟောတိ၊ ဗျာပါဒေါ ဒေါသော အကုသလမူလံ။

အာရမ္မဏတောတိ ပါဏာတိပါတော ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏတော သင်္ခါရာရမ္မဏော။ အဒိန္နာဒါနံ သတ္တာရမ္မဏံ ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဝါ။ မိစ္ဆာစာရော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏော၊ သတ္တာရမ္မဏောတိပိ ဧကေ။ မုသာဝါဒေါ သတ္တာရမ္မဏော ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ။ တထာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ဖရုသာ ဝါစာ သတ္တာရမ္မဏာဝ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေန သတ္တာရမ္မဏော ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ။ တထာ အဘိဇ္ဈာ။ ဗျာပါဒေါ သတ္တာရမ္မဏောဝ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တေဘူမကဓမ္မဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏာဝ။

ဝေဒနာတောတိ ပါဏာတိပါတော ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ရာဇာနော စောရံ ဒိသွာ ဟသမာနာပိ ‘‘ဂစ္ဆထ ဘဏေ၊ မာရေထ န’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ပန နေသံ ဒုက္ခသမ္ပယုတ္တာဝ ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ တိဝေဒနံ။ တဉှိ ပရဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌဿ ဂဏှတော သုခဝေဒနံ ဟောတိ၊ ဘီတတသိတဿ ဂဏှတော ဒုက္ခဝေဒနံ၊ တထာ ဝိပါကနိဿန္ဒဖလာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ ဂဟဏကာလေ မဇ္ဈတ္တဘာဝေ ဌိတဿ ¶ ပန ဂဏှတော အဒုက္ခမသုခဝေဒနံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာစာရော သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနော၊ သန္နိဋ္ဌာပကစိတ္တေ ¶ ပန မဇ္ဈတ္တဝေဒနော န ဟောတိ။ မုသာဝါဒေါ အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ တိဝေဒနော၊ တထာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ဖရုသာ ဝါစာ ဒုက္ခဝေဒနာ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ တိဝေဒနော။ ပရေသု ဟိ သာဓုကာရံ ဒေန္တေသု စေလာဒီနိ ဥက္ခိပန္တေသု ဟဋ္ဌတုဋ္ဌဿ သီတာဟရဏဘာရတယုဒ္ဓါဒီနိ ကထနကာလေ သော သုခဝေဒနော ဟောတိ၊ ပဌမံ ဒိန္နဝေတနေန ဧကေန ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ကထေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နိရဝသေသံ ယထာနုသန္ဓိကံ ပကိဏ္ဏကကထံ ကထေဿာမိ နု ခေါ၊ နော’’တိ ဒေါမနဿိတဿ ကထနကာလေ ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ၊ မဇ္ဈတ္တဿ ကထယတော အဒုက္ခမသုခဝေဒနော ဟောတိ။ အဘိဇ္ဈာ သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနာ၊ တထာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ဗျာပါဒေါ ဒုက္ခဝေဒနော။

မူလတောတိ ပါဏာတိပါတော ဒေါသမောဟဝသေန ဒွိမူလကော ဟောတိ၊ အဒိန္နာဒါနံ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ၊ မိစ္ဆာစာရော လောဘမောဟဝသေန၊ မုသာဝါဒေါ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ။ တထာ ပိသုဏာ ဝါစာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ စ။ ဖရုသာ ဝါစာ ဒေါသမောဟဝသေန၊ အဘိဇ္ဈာ မောဟဝသေန ဧကမူလာ၊ တထာ ဗျာပါဒေါ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ လောဘမောဟဝသေန ဒွိမူလာတိ။

ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ¶ ပန ဝိရတိယော၊ အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိယော စာတိ ဣမေ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ နာမ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဧတာယ ဝိရမန္တိ၊ သယံ ဝါ ဝိရမတိ၊ ဝိရမဏမတ္တမေဝ ဝါ ဧတန္တိ ဝိရတိ။ ယာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမန္တဿ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိ၊ သာ ပဘေဒတော တိဝိဓာ ဟောတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ။ တတ္ထ အသမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ အတ္တနော ဇာတိဝယဗာဟုသစ္စာဒီနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘အယုတ္တံ အမှာကံ ဧဝရူပံ ပါပံ ကာတု’’န္တိ သမ္ပတ္တဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ နာမ။ သမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ ပန သိက္ခာပဒသမာဒါနေ စ တတုတ္တရိ စ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ¶ ပရိစ္စဇိတွာ ဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ နာမ။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ပန ဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ နာမ၊ ယဿာ ဥပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ‘‘ပါဏံ ဃာတေဿာမာ’’တိအာဒိစိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။

ဣဒါနိ ¶ အကုသလကမ္မပထာနံ ဝိယ ဣမေသံ ကုသလကမ္မပထာနံ ဓမ္မတော၊ ကောဋ္ဌာသတော၊ အာရမ္မဏတော၊ ဝေဒနာတော၊ မူလတောတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ဓမ္မတောတိ ဧတေသုပိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ စေတနာပိ ဝဋ္ဋန္တိ ဝိရတိယောပိ၊ အန္တေ တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တာဝ။

ကောဋ္ဌာသတောတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကမ္မပထာ ဧဝ၊ နော မူလာနိ၊ အန္တေ တယော ကမ္မပထာ စေဝ မူလာနိ စ။ အနဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာ အလောဘော ကုသလမူလံ ဟောတိ၊ အဗျာပါဒေါ အဒေါသော ကုသလမူလံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အမောဟော ကုသလမူလံ။

အာရမ္မဏတောတိ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာရမ္မဏာနေဝ ဧတေသံ အာရမ္မဏာနိ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတောယေဝ ဟိ ဝေရမဏီ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော အရိယမဂ္ဂေါ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ ဧဝံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိအာရမ္မဏာပေတေ ကမ္မပထာ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟန္တီတိ။

ဝေဒနာတောတိ သဗ္ဗေ သုခဝေဒနာ ဝါ ဟောန္တိ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာ ဝါ။ ကုသလံ ပတွာ ဟိ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ နာမ နတ္ထိ။

မူလတောတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘအဒေါသအမောဟဝသေန တိမူလာ ¶ ဟောန္တိ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘာဒေါသဝသေန ဒွိမူလာ။ အနဘိဇ္ဈာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အဒေါသအမောဟဝသေန ဒွိမူလာ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အဒေါသဝသေန ဧကမူလာ။ အလောဘော ပန အတ္တနာဝ အတ္တနော မူလံ န ဟောတိ။ အဗျာပါဒေပိ ဧသေဝ နယော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အလောဘာဒေါသဝသေန ဒွိမူလာဝါတိ။

ဧဝံ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန သီလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နေက္ခမ္မာဒီနံ အရဟတ္တမဂ္ဂပရိယောသာနာနံ သတ္တတိံသဓမ္မာနံ ဝသေန ဒဿေတုံ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ သံဝရဋ္ဌေန သီလံ၊ အဝီတိက္ကမဋ္ဌေန သီလန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ သံဝရတိ န ဝီတိက္ကမတိ၊ တသ္မာ နေက္ခမ္မံ သီလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပစ္စတ္တတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ၊ နေက္ခမ္မန္တိ အတ္ထော။ ဧသ ¶ နယော ¶ သေသေသု။ ပါဠိယံ ပန နေက္ခမ္မအဗျာပါဒေ ဒဿေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သေသံ သင်္ခိပိတွာ အန္တေ အရဟတ္တမဂ္ဂေါယေဝ ဒဿိတော။

ဧဝံ သံဝရအဝီတိက္ကမဝသေန သီလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသံယေဝ ဒွိန္နံ ပဘေဒဒဿနတ္ထံ ပဉ္စ သီလာနိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလန္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလံ၊ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ သီလံ၊ ပါဏာတိပါတဿ ပဋိပက္ခစေတနာ သီလံ၊ ပါဏာတိပါတဿ သံဝရော သီလံ၊ ပါဏာတိပါတဿ အဝီတိက္ကမော သီလန္တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ပဟာနန္တိ စ ကောစိ ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ အညတြ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အနုပ္ပာဒမတ္တတော။ ယသ္မာ ပန တံ တံ ပဟာနံ တဿ တဿ ကုသလဿ ဓမ္မဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဥပဓာရဏံ ဟောတိ၊ ဝိပ္ပကိဏ္ဏသဘာဝါကရဏေန စ သမောဓာနံ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝ ဥပဓာရဏသမောဓာနသင်္ခါတေန သီလနဋ္ဌေန သီလန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရေ စတ္တာရော ဓမ္မာ တတော တတော ဝေရမဏိဝသေန တဿ တဿ သံဝရဝသေန တဒုဘယသမ္ပယုတ္တစေတနာဝသေန တံ တံ အဝီတိက္ကမန္တဿ အဝီတိက္ကမဝသေန စ စေတသော ပဝတ္တိသဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။

အထ ဝါ ပဟာနမ္ပိ ဓမ္မတော အတ္ထိယေဝ။ ကထံ? ပဟီယတေ အနေန ပါဏာတိပါတာဒိပဋိပက္ခော၊ ပဇဟတိ ဝါ တံ ပဋိပက္ခန္တိ ပဟာနံ။ ကိံ တံ? သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ခန္ဓာ။ အညေ ပန အာစရိယာ ‘‘နေက္ခမ္မာဒီသုပိ ‘ဝေရမဏီ သီလ’န္တိ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗကုသလေသုပိ နိယတယေဝါပနကဘူတာ ဝိရတိ နာမ အတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ န တထာ ဣဓာတိ။ ဧဝမိမေဟိ ပဟာနာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ ဝိသေသေတွာ ပရိယန္တာပရိယန္တသီလဒွယေ အပရိယန္တသီလမေဝ ¶ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ ဧဝရူပါနိ သီလာနိ စိတ္တဿ အဝိပ္ပဋိသာရာယ သံဝတ္တန္တိ…ပေ… သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကရောန္တော သိက္ခတီတိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ အဝိပ္ပဋိသာရာယ သံဝတ္တန္တီတိ ‘‘သံဝရော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ကုသလာနိ သီလာနိ အဝိပ္ပဋိသာရာနိသံသာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၊ ၁၁။၁) စ ဝစနတော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘ယောနိသော မနသိကရောတော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၄) စ ဝစနတော ပါမောဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘ပါမောဇ္ဇံ ပီတတ္ထာယာ’’တိ ¶ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂) စ ဝစနတော ပီတိယာ ¶ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘ပီတိ ပဿဒ္ဓတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂) စ ဝစနတော ပဿဒ္ဓိယာ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘ပဿဒ္ဓိ သုခတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂) စ ဝစနတော သောမနဿာယ သံဝတ္တန္တိ။ စေတသိကံ သုခဉှိ သောမနဿန္တိ ဝုစ္စတိ။ အာသေဝနာယာတိ ဘုသာ သေဝနာ အာသေဝနာ။ ကဿ အာသေဝနာ? အနန္တရံ သောမနဿဝစနေန သုခဿ ဝုတ္တတ္တာ သုခံ သိဒ္ဓံ။ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂) စ ဝစနတော တေန သုခေန သမာဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဧဝံ သိဒ္ဓဿ သမာဓိဿ အာသေဝနာ။ တဿ သမာဓိဿ အာသေဝနာယ သံဝတ္တန္တိ၊ ပဂုဏဗလဝဘာဝါယ သံဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဘာဝနာယာတိ တဿေဝ သမာဓိဿ ဝုဒ္ဓိယာ။ ဗဟုလီကမ္မာယာတိ တဿေဝ သမာဓိဿ ပုနပ္ပုနံ ကိရိယာယ။ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိပဝတ္တိယာ မူလကာရဏံ ဟုတွာ သမာဓိဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိအလင်္ကာရသာဓနေန အလင်္ကာရာယ သံဝတ္တန္တိ။ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိကဿ သမာဓိသမ္ဘာရဿ သာဓနေန ပရိက္ခာရာယ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘ယေ စ ခေါ ဣမေ ပဗ္ဗဇိတေန ဇီဝိတပရိက္ခာရာ သမုဒါနေတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉၂) ဝိယ ဟိ ဧတ္ထ သမ္ဘာရတ္ထော ပရိက္ခာရသဒ္ဒေါ။ ‘‘ရထော သီလပရိက္ခာရော၊ ဈာနက္ခော စက္ကဝီရိယော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၅၄) ပန အလင်္ကာရတ္ထော။ ‘‘သတ္တဟိ နဂရပရိက္ခာရေဟိ သုပရိက္ခတံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၆၇) ပရိဝါရတ္ထော။ ဣဓ ပန အလင်္ကာရပရိဝါရာနံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ သမ္ဘာရတ္ထောတိ ဝုတ္တံ။ သမ္ဘာရတ္ထော စ ပစ္စယတ္ထောတိ။ မူလကာရဏဘာဝေနေဝ သမာဓိသမ္ပယုတ္တဖဿာဒိဓမ္မသမ္ပတ္တိသာဓနေန ပရိဝါရာယ သံဝတ္တန္တိ။ သမာဓိဿ ဝိပဿနာယ စ ပဒဋ္ဌာနဘာဝပါပနေန ဝသီဘာဝပါပနေန စ ပရိပုဏ္ဏဘာဝသာဓနတော ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တန္တိ။

ဧဝံ ¶ သီလူပနိဿယေန သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ သမာဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘သမာဟိတေ စိတ္တေ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတိ၊ ယထာဘူတံ ဇာနံ ပဿံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတိ၊ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉) ဝစနတော သီလမူလကာနိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာနိ ယထာဘူတဉာဏဒဿနာဒီနိ ဒဿေန္တော ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိအာဒိမာဟ။ နိဗ္ဗိဒါယ ဟိ ဒဿိတာယ တဿာ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ ¶ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ¶ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ။ တသ္မိဉှိ အသိဒ္ဓေ နိဗ္ဗိဒါ န သိဇ္ဈတီတိ။ တာနိ ပန ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ပနေတ္ထ သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော။

ဧဝံ အမတမဟာနိဗ္ဗာနပရိယောသာနံ သီလပ္ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿ သီလဿ အဓိသီလသိက္ခာဘာဝံ တမ္မူလကာ စ အဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာ ဒဿေတုကာမော ဧဝရူပါနံ သီလာနံ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိ အဓိသီလန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သံဝရောယေဝ ပါရိသုဒ္ဓိ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိ။ ဧဝရူပါနံ အပရိယန္တဘူတာနံ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ သီလာနံ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတတ္တာ သေသသီလတော အဓိကံ သီလန္တိ အဓိသီလန္တိ ဝုစ္စတိ။ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိယာ ဌိတံ စိတ္တန္တိ ဧဒိသာယ သီလသံဝရပါရိသုဒ္ဓိယာ ပတိဋ္ဌိတံ စိတ္တံ သုဋ္ဌု အဝိပ္ပဋိသာရာဒီနံ အာဝဟနတော န ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတိ၊ သမာဓိသ္မိံ ပတိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ အဝိက္ခေပေါယေဝ ပါရိသုဒ္ဓိ အဝိက္ခေပပါရိသုဒ္ဓိ။ သော သဗ္ဗမလဝိရဟိတော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော သမာဓိ သေသသမာဓိတော အဓိကတ္တာ အဓိစိတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိံ သမ္မာ ပဿတီတိ ပရိသုဒ္ဓံ သီလသံဝရံ ဉာတပရိညာဝသေန တီရဏပရိညာဝသေန စ သမ္မာ ပဿတိ၊ ဧဝမေဝ အဝိက္ခေပပါရိသုဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပရိသုဒ္ဓံ သမာဓိံ သမ္မာ ပဿတိ။ ဧဝံ ပဿတော စဿ ဒဿနသင်္ခါတာ ပါရိသုဒ္ဓိ ဒဿနပါရိသုဒ္ဓိ။ သာယေဝ သေသပညာယ အဓိကတ္တာ အဓိပညာတိ ဝုစ္စတိ။ ယော တတ္ထာတိ ယော တတ္ထ သံဝရအဝိက္ခေပဒဿနေသု။ သံဝရဋ္ဌောတိ သံဝရဘာဝေါ။ ဧဝမေဝ အဝိက္ခေပဋ္ဌဒဿနဋ္ဌာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဓိသီလမေဝ သိက္ခာ အဓိသီလသိက္ခာ။ ဧဝံ ဣတရာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ တိဿော သိက္ခာယော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တာသံ ပါရိပူရိက္ကမံ ဒဿေတုံ ဣမာ တိဿော သိက္ခာယော အာဝဇ္ဇန္တော သိက္ခတီတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ပစ္စေကံ ပရိပူရေတုံ အာဝဇ္ဇန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ၊ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘အယံ နာမ သိက္ခာ’’တိ ဇာနန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ၊ ဇာနိတွာ ပုနပ္ပုနံ ပဿန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ၊ ပဿိတွာ ယထာဒိဋ္ဌံ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ၊ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တတ္ထေဝ စိတ္တံ အစလံ ကတွာ ပတိဋ္ဌပေန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ၊ တံတံသိက္ခာသမ္ပယုတ္တသဒ္ဓါဝီရိယသတိသမာဓိပညာဟိ သကသကကိစ္စံ ကရောန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ၊ အဘိညေယျာဘိဇာနနာဒိကာလေပိ တံ တံ ကိစ္စံ ကရောန္တော တိဿောပိ သိက္ခာယော သိက္ခတိ နာမာတိ ¶ ။ ပုန ¶ ပဉ္စ သီလာနီတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသာနန္တိအာဒီသု ပန ¶ အရဟန္တာနံ သုဋ္ဌု ဝိပ္ပဋိသာရာဒိအဘာဝတော အာသေဝနာဒိဘာဝတော စ တာနိ ပဒါနိ ယုဇ္ဇန္တေဝ။ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိအာဒီနိ ပန သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာနိ ဝိယ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

သံဝရပါရိသုဒ္ဓိံ သမ္မာ ပဿတိ၊ အဝိက္ခေပပါရိသုဒ္ဓိံ သမ္မာ ပဿတီတိ ဣဒံ ပန ဝစနဒွယံ ဖလသမာပတ္တတ္ထာယ ဝိပဿနာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဒုတိယဝစနံ ပန နိရောဓသမာပတ္တတ္ထာယ ဝိပဿနာဝသေနာပိ ယုဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇန္တော သိက္ခတီတိအာဒီသု ပဉ္စသု ဝစနေသု အရဟတော သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝေပိ အသေက္ခသီလက္ခန္ဓာဒိသဘာဝတော ‘‘သိက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စန္တော သိက္ခတီတိအာဒီနိ ပန မဂ္ဂက္ခဏညေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာနိ။ အညာနိပိ ဥပစာရပ္ပနာဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ ဝစနာနိ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗာနီတိ။

သီလမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၃။ သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ အာဒိတော တာဝ ဧကကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒသကာ သမာဓိပ္ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ဧကော သမာဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာတိ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝတော ဧကံ အာရမ္မဏံ အဂ္ဂံ ဥတ္တမံ အဿာတိ ဧကဂ္ဂေါ၊ ဧကဂ္ဂဿ ဘာဝေါ ဧကဂ္ဂတာ။ သာ ပန ဧကဂ္ဂတာ စိတ္တဿ၊ န သတ္တဿာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုကေ လောကိယောတိ လောကော ဝုစ္စတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝဋ္ဋံ၊ တသ္မိံ ပရိယာပန္နဘာဝေန လောကေ နိယုတ္တောတိ လောကိယော။ လောကုတ္တရောတိ ဥတ္တိဏ္ဏောတိ ဥတ္တရော၊ လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေန လောကတော ဥတ္တရောတိ လောကုတ္တရော။ တိကေ သဝိတက္ကော စ သော သဝိစာရော စာတိ သဝိတက္ကသဝိစာရော။ ဧဝံ အဝိတက္ကအဝိစာရော။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိစာရောဝ မတ္တာ ပမာဏံ ဧတဿာတိ ဝိစာရမတ္တော၊ ဝိစာရတော ဥတ္ထရိ ဝိတက္ကေန သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဂံ န ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ အဝိတက္ကော စ သော ဝိစာရမတ္တော စာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော။ တီသုပိ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။ စတုက္ကပဉ္စကာ ဝုတ္တတ္ထာ ¶ ။ ဆက္ကေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတိယေဝ အနုဿတိ၊ ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနမှိယေဝ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ကုလပုတ္တဿ အနုရူပါ သတီတိပိ အနုဿတိ၊ ဗုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဗဥဒ္ဓါနုဿတိ။ အရဟတာဒိဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တဿာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ¶ ဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာယေဝ ဥဒ္ဓစ္စသင်္ခါတဿ ဝိက္ခေပဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော န ဝိက္ခေပေါတိ အဝိက္ခေပေါ။ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ။ သွာက္ခာတတာဒိဓမ္မဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သင်္ဃံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သင်္ဃာနုဿတိ။ သုပ္ပဋိပန္နတာဒိသင်္ဃဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ ¶ ။ သီလံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သီလာနုဿတိ။ အတ္တနော အခဏ္ဍတာဒိသီလဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ စာဂံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ စာဂါနုဿတိ။ အတ္တနော မုတ္တစာဂတာဒိစာဂဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒေဝတာ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတိ။ ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ အတ္တနော သဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။

သတ္တကေ သမာဓိကုသလတာတိ ဧကဝိဓာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒေ သမာဓိမှိ ‘‘အယမေဝံဝိဓော သမာဓိ၊ အယမေဝံဝိဓော သမာဓီ’’တိ ဆေကဘာဝေါ။ သမာဓိပရိစ္ဆေဒကပညာယေတံ အဓိဝစနံ။ သမာဓိဥပ္ပာဒနဝိဓာနေပိ ဆေကဘာဝေါ သမာဓိကုသလတာ။

သမာဓိဿ သမာပတ္တိကုသလတာတိ ဥပ္ပာဒိတဿ သမာဓိဿ သမာပဇ္ဇနေ ဆေကဘာဝေါ။ ဧတေန သမာပဇ္ဇနဝသိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။

သမာဓိဿ ဌိတိကုသလတာတိ သမာပန္နဿ သမာဓိဿ သန္တတိဝသေန ယထာရုစိ ဌပနေ ဆေကဘာဝေါ။ ဧတေန အဓိဋ္ဌာနဝသိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ အထ ဝါ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏေန စဿ ပုန တေ အာကာရေ သမ္ပာဒယတော အပ္ပနာမတ္တမေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န စိရဋ္ဌာနံ။ စိရဋ္ဌာနံ ပန သမာဓိပရိပန္ထာနံ ဓမ္မာနံ သုဝိသောဓိတတ္တာ ဟောတိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒံ န သုဋ္ဌု ဝိက္ခမ္ဘေတွာ၊ ကာယပဿဒ္ဓိဝသေန ကာယဒုဋ္ဌုလ္လံ န သုပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓံ ကတွာ၊ အာရမ္ဘဓာတုမနသိကာရာဒိဝသေန ထိနမိဒ္ဓံ န သုဋ္ဌု ပဋိဝိနောဒေတွာ၊ သမထနိမိတ္တမနသိကာရာဒိဝသေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ န သုဋ္ဌု သမူဟတံ ကတွာ၊ အညေပိ သမာဓိပရိပန္ထေ ဓမ္မေ န သုဋ္ဌု ဝိသောဓေတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ သော အဝိသောဓိတံ အာသယံ ပဝိဋ္ဌဘမရော ဝိယ၊ အသုဒ္ဓံ ဥယျာနံ ပဝိဋ္ဌရာဇာ ဝိယ စ ခိပ္ပမေဝ နိက္ခမတိ။ ယော ပန သမာဓိပရိပန္ထေ ¶ ဓမ္မေ သုဋ္ဌု ဝိသောဓေတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ သော သုဝိသောဓိတံ အာသယံ ပဝိဋ္ဌဘမရော ဝိယ၊ သုပရိသုဒ္ဓံ ဥယျာနံ ပဝိဋ္ဌရာဇာ ဝိယ စ သကလမ္ပိ ဒိဝသဘာဂံ အန္တောသမာပတ္တိယံယေဝ ဟောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ကာမေသု ဆန္ဒံ ပဋိဃံ ဝိနောဒယေ၊ ဥဒ္ဓစ္စထီနံ ဝိစိကိစ္ဆပဉ္စမံ၊

ဝိဝေကပါမောဇ္ဇကရေန စေတသာ၊ ရာဇာဝ သုဒ္ဓန္တဂတော တဟိံ ရမေ’’တိ ¶ ။

တသ္မာ ¶ ‘‘စိရဋ္ဌိတိကာမေန ပါရိပန္ထိကဓမ္မေ သောဓေတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တံ ဝိဓိံ သမ္ပာဒေတွာ သမာဓိဿ စိရဋ္ဌိတိကရဏေ ဆေကဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သမာဓိဿ ဝုဋ္ဌာနကုသလတာတိ သန္တတိဝသေန ယထာရုစိ ပဝတ္တဿ သမာဓိဿ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလေယေဝ ဝုဋ္ဌာနေန သမာဓိဿ ဝုဋ္ဌာနေ ဆေကဘာဝေါ။ ‘‘ယဿ ဟိ ဓမ္မံ ပုရိသော ဝိဇညာ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၅၂) ဝိယ နိဿက္ကတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဧတေန ဝုဋ္ဌာနဝသိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။

သမာဓိဿ ကလ္လတာကုသလတာတိ အဂိလာနဘာဝေါ အရောဂဘာဝေါ ကလ္လတာ။ ဂိလာနော ဟိ အကလ္လကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိနယေပိ ဝုတ္တံ ‘‘နာဟံ၊ ဘန္တေ၊ အကလ္လကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၁)။ အနင်္ဂဏသုတ္တဝတ္ထသုတ္တေသု (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော၊ ၇၀ အာဒယော) ဝုတ္တာနံ ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာနံ ပါပကာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဘာဝေန စ အဘိဇ္ဈာဒီနံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာနံ ဝိဂမေန စ သမာဓိဿ အဂိလာနဘာဝကရဏေ ဆေကဘာဝေါ သမာဓိဿ ကလ္လတာကုသလတာ၊ ကိလေသဂေလညရဟိတဘာဝေ ကုသလတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ကလ္လတာတိ ကမ္မညတာ ကမ္မညတာပရိယာယတ္တာ ကလ္လဝစနဿ။ ‘‘ယာ စိတ္တဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂) ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကလ္လစိတ္တံ မုဒုစိတ္တံ ဝိနီဝရဏစိတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၈၊ မ။ နိ။ ၂။၃၉၅၊ မဟာဝ။ ၂၆) စ။ ဧတ္ထ ကလ္လသဒ္ဒေါ ကမ္မညတ္ထော။ တသ္မာ ကသိဏာနုလောမတော ကသိဏပဋိလောမတော ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတော ဈာနာနုလောမတော ဈာနပဋိလောမတော ¶ ဈာနာနုလောမပဋိလောမတော ဈာနုက္ကန္တိကတော ကသိဏုက္ကန္တိကတော ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတော အင်္ဂသင်္ကန္တိတော အာရမ္မဏသင်္ကန္တိတော အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိတော အင်္ဂဝဝတ္ထာနတော အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ၊ အင်္ဂါရမ္မဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဣမိနာ သဟ ပဉ္စဒသဟိ ဝါ အာကာရေဟိ စိတ္တပရိဒမနေန သမာဓိဿ ကမ္မညဘာဝကရဏေ ကုသလဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သမာဓိဿ ဂေါစရကုသလတာတိ သမာဓိဿ ဂေါစရေသု ကသိဏာဒီသု အာရမ္မဏေသု တံ တံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာယ ယထာရုစိ အာဝဇ္ဇနကရဏဝသေန တေသု အာရမ္မဏေသု ဆေကဘာဝေါ။ ဧတေန ကသိဏာဝဇ္ဇနဝသေန အာဝဇ္ဇနဝသိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ အထ ဝါ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ကသိဏဖရဏဝသေန ဧဝံ ¶ ဖုဋ္ဌဿ ကသိဏဿ စိရဋ္ဌာနဝသေန စ သမာဓိဿ ဂေါစရေသု ဆေကဘာဝေါ။

သမာဓိဿ အဘိနီဟာရကုသလတာတိ ဧကတ္တနယေန ဟေဋ္ဌာဟေဋ္ဌာသမာဓိံ ဥပရူပရိသမာဓိဘာဝူပနယနေန ¶ အဘိနီဟရဏေ အဘိနိန္နာမနေ ဆေကဘာဝေါ။ ဥပစာရဇ္ဈာနဉှိ ဝသိပ္ပတ္တံ ပဌမဇ္ဈာနတ္ထာယ ဝိပဿနတ္ထာယ ဝါ အဘိနီဟရတိ၊ ဧဝံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအတ္ထာယ ဝိပဿနတ္ထာယ ဝါ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ အရူပသမာပတ္တတ္ထာယ အဘိညတ္ထာယ ဝိပဿနတ္ထာယ ဝါ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒယော ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒိအတ္ထာယ ဝိပဿနတ္ထာယ ဝါ အဘိနီဟရတီတိ ဧဝံ သမာဓိဿ တတ္ထ တတ္ထ အဘိနီဟာရကုသလတာ။ ယသ္မာ ပန ကုသလတာ နာမ ပညာ၊ သာ သမာဓိ န ဟောတိ၊ တသ္မာ သမာဓိပရိဏာယကပညာဝသေန သတ္တဝိဓော သမာဓိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကေစိ ပန အာစရိယာ ‘‘သမာဓိကုသလတာတိ ယေန မနသိကာရေန စိတ္တံ န ဝိက္ခိပတိ၊ တတ္ထ ကုသလတာ။ သမာပတ္တိကုသလတာတိ ယေန မနသိကာရေန သမာပဇ္ဇန္တဿ ဈာနင်္ဂါနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ တတ္ထ ကုသလတာ။ ဌိတိကုသလတာတိ ယေန မနသိကာရေန အပ္ပိတော သမာဓိ န ဝိက္ခိပတိ၊ တတ္ထ ကုသလတာ။ ဝုဋ္ဌာနကုသလတာတိ နီဝရဏဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ ပဌမဇ္ဈာနေ၊ အင်္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ တီသု ဈာနေသု၊ အာရမ္မဏဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ အရူပသမာပတ္တီသု၊ ဝိက္ခေပဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ ဝိသယာဓိမတ္တေသု၊ သစ္ဆန္ဒဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ ပရိယန္တကာလေ စ အဝသာနကရဏီယကာလေ စ။ ကလ္လတာကုသလတာတိ စိတ္တဖာသုတာယ ¶ သရီရဖာသုတာယ အာဟာရဖာသုတာယ သေနာသနဖာသုတာယ ပုဂ္ဂလဖာသုတာယ စ သမာဓိဿ ကလ္လတာ ဟောတီတိ ဇာနာတိ။ ဂေါစရကုသလတာတိ အာရမ္မဏဿ ပရိစ္ဆေဒံ ကာတုံ ဇာနာတိ၊ ဒိသာဖရဏံ ကာတုံ ဇာနာတိ၊ ဝဍ္ဎေတုံ ဇာနာတိ။ အဘိနီဟာရကုသလတာတိ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာ မနသိကာရေန စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတိ၊ ဥပစာရေ ဝသိပ္ပတ္တေ ပဌမဇ္ဈာနေ အဘိနီဟရတိ၊ ဧဝံ ဥပရူပရိဈာနေသု အဘိညာသု အရူပသမာပတ္တီသု ဝိပဿနာသု စ အဘိနီဟရတိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ အဘိနီဟာရကုသလတာ’’တိ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။

အဋ္ဌကံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ နဝကေ ရူပါဝစရောတိ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ရူပါဝစရာ? ဟေဋ္ဌတော ¶ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော အကနိဋ္ဌေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၉) နယေန ဝုတ္တေသု ရူပါဝစရဓမ္မေသု ပရိယာပန္နော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ရူပက္ခန္ဓသင်္ခါတံ ရူပံ ဧတ္ထ အဝစရတိ၊ န ကာမောတိ ရူပါဝစရော။ ရူပက္ခန္ဓောပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပက္ခန္ဓော ရူပ’’န္တိအာဒီသု (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက။၂) ဝိယ။ သော ပန ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနံ ပရိတ္တာဘအပ္ပမာဏာဘအာဘဿရာနံ ပရိတ္တသုဘအပ္ပမာဏသုဘသုဘကိဏှာနံ အသညသတ္တဝေဟပ္ဖလာနံ အဝိဟာတပ္ပသုဒဿသုဒဿီအကနိဋ္ဌာနဉ္စ ဝသေန သောဠသဝိဓော ပဒေသော။ သော ရူပါဝစရသင်္ခါတော ပဒေသော ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ ရူပေ အဝစရတီတိ ရူပါဝစရော။ ရူပဘဝေါ ဝါ ရူပံ၊ တသ္မိံ အဝစရတီတိ ရူပါဝစရံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဧသော သမာဓိ ကာမဘဝေပိ အဝစရတိ၊ ယထာ ပန သင်္ဂါမေ အဝစရဏတော သင်္ဂါမာဝစရောတိ လဒ္ဓနာမော နာဂေါ နဂရေ စရန္တောပိ ¶ သင်္ဂါမာဝစရောတိ ဝုစ္စတိ၊ ထလစရာ ဇလစရာ စ ပါဏိနော အထလေ အဇလေ စ ဌိတာပိ ထလစရာ ဇလစရာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမယံ အညတ္ထ အဝစရန္တောပိ ရူပါဝစရောတိ ဝုတ္တော။ အပိစ ရူပဘဝသင်္ခါတေ ရူပေ ပဋိသန္ဓိံ အဝစာရေတီတိပိ ရူပါဝစရော။ ဟီနောတိ လာမကော။ ဟီနုတ္တမာနံ မဇ္ဈေ ဘဝေါ မဇ္ဈော။ မဇ္ဈိမောတိပိ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။ ပဓာနဘာဝံ နီတော ပဏီတော၊ ဥတ္တမောတိ အတ္ထော။ ဧတေ ပန အာယူဟနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဿ ဟိ အာယူဟနက္ခဏေ ဆန္ဒော ဝါ ဟီနော ဟောတိ ဝီရိယံ ဝါ စိတ္တံ ဝါ ဝီမံသာ ဝါ၊ သော ဟီနော နာမ။ ယဿ တေ ဓမ္မာ မဇ္ဈိမာ၊ သော မဇ္ဈိမော။ ယဿ ¶ ပဏီတာ၊ သော ပဏီတော။ ဥပ္ပာဒိတမတ္တော ဝါ ဟီနော၊ နာတိသုဘာဝိတော မဇ္ဈိမော၊ အတိသုဘာဝိတော ဝသိပ္ပတ္တော ပဏီတော။ အရူပါဝစရော ရူပါဝစရေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

သုညတော သမာဓီတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ ဝိပဿန္တဿ အနတ္တာနုပဿနာယ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနေ ဇာတေ ယသ္မာ သာ ဝိပဿနာ အတ္တဝိရဟိတေသု သင်္ခါရေသု သုညတော ပဝတ္တာ၊ တသ္မာ သုညတာ နာမ ဟောတိ။ တာယ သိဒ္ဓါ အရိယမဂ္ဂသမာဓိ သုညတော သမာဓိ နာမ ဟောတိ၊ သုညတဝသေန ပဝတ္တသမာဓီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တာကာရေန ဟိ သော ပဝတ္တတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနေ ဇာတေ ယသ္မာ သာ ဝိပဿနာ နိစ္စနိမိတ္တပဋိပက္ခဝသေန ¶ ပဝတ္တာ၊ တသ္မာ အနိမိတ္တာ နာမ ဟောတိ။ တာယ သိဒ္ဓါ အရိယမဂ္ဂသမာဓိ အနိမိတ္တော သမာဓိ နာမ ဟောတိ၊ နိစ္စနိမိတ္တဝိရဟိတော သမာဓီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တာကာရေန ဟိ သော ပဝတ္တတိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနေ ဇာတေ ယသ္မာ သာ ဝိပဿနာ ပဏိဓိပဋိပက္ခဝသေန ပဝတ္တာ၊ တသ္မာ အပ္ပဏိဟိတာ နာမ ဟောတိ။ တာယ သိဒ္ဓါ အရိယမဂ္ဂသမာဓိ အပ္ပဏိဟိတော သမာဓိ နာမ ဟောတိ၊ ပဏိဓိဝိရဟိတော သမာဓီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တာကာရေန ဟိ သော ပဝတ္တတိ။ တာဒိသာ ဧဝ တယော ဖလသမာဓယောပိ ဧတေဟိယေဝ တီဟိ သမာဓီဟိ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောကုတ္တရသမာဓီနံ ပန ပဏီတတ္တာ ဟီနာဒိဘေဒေါ န ဥဒ္ဓဋော။

ဒသကေ ဥဒ္ဓုမာတကသညာဝသေနာတိအာဒီသု ဘသ္တာ ဝိယ ဝါယုနာ ဥဒ္ဓံ ဇီဝိတပရိယာဒါနာ ယထာနုက္ကမံ သမုဂ္ဂတေန သူနဘာဝေန ဥဒ္ဓုမာတတ္တာ ဥဒ္ဓုမာတံ၊ ဥဒ္ဓုမာတမေဝ ဥဒ္ဓုမာတကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဥဒ္ဓုမာတန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကံ။ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိနီလံ ဝုစ္စတိ ဝိပရိဘိန္နဝဏ္ဏံ၊ ဝိနီလမေဝ ဝိနီလကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိနီလန္တိ ဝိနီလကံ။ မံသုဿဒဋ္ဌာနေသု ရတ္တဝဏ္ဏဿ၊ ပုဗ္ဗသန္နိစယဋ္ဌာနေသု သေတဝဏ္ဏဿ၊ ယေဘုယျေန စ နီလဝဏ္ဏဿ နီလဋ္ဌာနေ နီလသာဋကပါရုတဿေဝ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပရိဘိန္နဋ္ဌာနေသု ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗံ ¶ ဝိပုဗ္ဗံ၊ ဝိပုဗ္ဗမေဝ ဝိပုဗ္ဗကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိပုဗ္ဗန္တိ ဝိပုဗ္ဗကံ။ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိစ္ဆိဒ္ဒံ ဝုစ္စတိ ဒွိဓာ ဆိန္ဒနေန အပဓာရိတံ၊ ဝိစ္ဆိဒ္ဒမေဝ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိစ္ဆိဒ္ဒန္တိ ¶ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ။ ဝေမဇ္ဈေ ဆိန္နဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတော စ ဧတ္တော စ ဝိဝိဓာကာရေန သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ ခါယိတန္တိ ဝိက္ခာယိတံ၊ ဝိခါယိတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိက္ခာယိတန္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခာယိတမေဝ ဝိက္ခာယိတကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိက္ခာယိတန္တိ ဝိက္ခာယိတကံ။ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိဝိဓံ ခိတ္တံ ဝိက္ခိတ္တံ၊ ဝိက္ခိတ္တမေဝ ဝိက္ခိတ္တကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိက္ခိတ္တန္တိ ဝိက္ခိတ္တကံ။ အညေန ဟတ္ထံ အညေန ပါဒံ အညေန သီသန္တိ ဧဝံ တတော တတော ခိတ္တဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဟတဉ္စ တံ ပုရိမနယေနေဝ ¶ ဝိက္ခိတ္တကဉ္စာတိ ဟတဝိက္ခိတ္တကံ။ ကာကပဒါကာရေန အင်္ဂပစ္စင်္ဂေသု သတ္ထေန ဟနိတွာ ဝုတ္တနယေန ဝိက္ခိတ္တဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ လောဟိတံ ကိရတိ ဝိက္ခိပတိ ဣတော စိတော စ ပဂ္ဃရတီတိ လောဟိတကံ။ ပဂ္ဃရိတလောဟိတမက္ခိတဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုဠဝါ ဝုစ္စန္တိ ကိမယော၊ ပုဠဝေ ကိရတီတိ ပုဠဝကံ။ ကိမိပရိပုဏ္ဏဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဋ္ဌိယေဝ အဋ္ဌိကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ အဋ္ဌီတိ အဋ္ဌိကံ။ အဋ္ဌိသင်္ခလိကာယပိ ဧကဋ္ဌိကဿပိ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဣမာနိ စ ပန ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တာနမ္ပိ နိမိတ္တေသု ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနာနမ္ပိ ဧတာနေဝ နာမာနိ။ ဣဓ ပန ဥဒ္ဓုမာတကနိမိတ္တေ ပဋိကူလာကာရဂါဟိကာ အပ္ပနာဝသေန ဥပ္ပန္နာ သညာ ဥဒ္ဓုမာတကသညာ၊ တဿာ ဥဒ္ဓုမာတကသညာယ ဝသေန ဥဒ္ဓုမာတကသညာဝသေန။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စပညာသ သမာဓီတိ ဧကကာဒိဝသေန ဝုတ္တာ။

၄၄။ ဧဝံ ဧကကာဒိဝသေန သမာဓိပ္ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညေနပိ ပရိယာယေန သမာဓိံ ဒဿေတုကာမော အပိစာတိ အညံ ပရိယာယာရမ္ဘံ ဒဿေတွာ ပဉ္စဝီသတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမာဓိဿ သမာဓိဋ္ဌာတိ သမာဓိဿ သမာဓိဘာဝေ သဘာဝါ၊ ယေဟိ သဘာဝေဟိ သော သမာဓိ ဟောတိ၊ တေ တသ္မိံ အတ္ထာ နာမ။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန သမာဓီတိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတသဘာဝေန သမာဓိ။ တာနေဝ စ ဣန္ဒြိယာနိ အညမညပရိဝါရာနိ ဟောန္တိ၊ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပရိပုဏ္ဏာနိ စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ပရိဝါရဋ္ဌေန ပရိပူရဋ္ဌေန သမာဓိ။ တေသံယေဝ သမာဓိဝသေန ဧကာရမ္မဏမပေက္ခိတွာ ဧကဂ္ဂဋ္ဌေန၊ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝမပေက္ခိတွာ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန၊ လောကုတ္တရဿေဝ မဟတာ ဝီရိယဗလပဂ္ဂဟေန ¶ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿေဝ စ ပရိဟာနိဝသေန ဝိသာရာဘာဝတော ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတပဂ္ဂဟဋ္ဌအဝိသာရဋ္ဌာ ဣဓ န ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိလေသကာလုဿိယဿာဘာဝေန အနာဝိလဋ္ဌေန သမာဓိ။ အဝိကမ္ပတ္တာ အနိဉ္ဇနဋ္ဌေန သမာဓိ။ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝါ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တဋ္ဌေန သမာဓိ။

ဧကတ္တုပဋ္ဌာနဝသေန ¶ စိတ္တဿ ဌိတတ္တာတိ သမာဓိယောဂေနေဝ ဧကာရမ္မဏေ ဘုသံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ နိစ္စလဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ အဋ္ဌသု ¶ ယုဂလေသု ဧသတိ နေသတိ၊ အာဒိယတိ နာဒိယတိ၊ ပဋိပဇ္ဇတိ န ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဣမာနိ တီဏိ ယုဂလာနိ အပ္ပနာဝီထိတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပစာရဿ မုဒုမဇ္ဈာဓိမတ္တတာဝသေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ ဈာယတိ ဈာပေတီတိ ဣဒံ အပ္ပနာဝီထိယံ ဥပစာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧသိတတ္တာ နေသိတတ္တာ၊ အာဒိန္နတ္တာ အနာဒိန္နတ္တာ၊ ပဋိပန္နတ္တာ နပ္ပဋိပန္နတ္တာ၊ ဈာတတ္တာ န ဈာပိတတ္တာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ယုဂလာနိ အပ္ပနာဝသေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

တတ္ထ သမံ ဧသတီတိ သမာဓီတိအာဒီသု သမန္တိ အပ္ပနံ။ သာ ဟိ ပစ္စနီကဓမ္မေ သမေတိ နာသေတီတိ သမာ၊ ပစ္စနီကဝိသမာဘာဝတော ဝါ သမဘူတာတိ သမာ။ တံ သမံ ဧသတိ အဇ္ဈာသယဝသေန ဂဝေသတိ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထော၊ ယသ္မာ သမံ ဧသတိ၊ တသ္မာ သမာဓီတိ အတ္ထော။ ဝိသမံ နေသတီတိ တံ တံ ဈာနပစ္စနီကသင်္ခါတံ ဝိသမံ န ဧသတိ။ မုဒုဘူတော ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂသမာဓိ အာဒိဘူတတ္တာ သမံ ဧသတိ၊ ဝိသမံ နေသတိ နာမ။ မဇ္ဈိမဘူတော ထိရဘူတတ္တာ သမံ အာဒိယတိ၊ ဝိသမံ နာဒိယတိ နာမ။ အဓိမတ္တဘူတော အပ္ပနာဝီထိယာ အာသန္နဘူတတ္တာ သမံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ဝိသမံ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ သမံ ဈာယတီတိ ဘာဝနပုံသကဝစနံ၊ သမံ ဟုတွာ ဈာယတိ၊ သမေန ဝါ အာကာရေန ဈာယတီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာဝီထိယဉှိ သမာဓိ ပစ္စနီကဓမ္မဝိဂမေန သန္တတ္တာ၊ သန္တာယ အပ္ပနာယ အနုကူလဘာဝေန စ ဌိတတ္တာ သမေနာကာရေန ပဝတ္တတိ။ ဈာယတီတိ စ ပဇ္ဇလတီတိ အတ္ထော ‘‘ဧတေ မဏ္ဍလမာဠေ ဒီပါ ဈာယန္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၉) သဗ္ဗရတ္တိံ၊ သဗ္ဗရတ္တိယော စ တေလပ္ပဒီပေါ ဈာယတိ၊ တေလပ္ပဒီပေါ စေတ္ထ ဈာယေယျာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၅-၂၅၆) ဝိယ။ သမံ ဇာယတီတိပိ ပါဌော ¶ ၊ သမေနာကာရေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဈာယတိ ဈာပေတီတိ ယုဂလတ္တာ ပန ပုရိမပါဌောဝ သုန္ဒရတရော။ ဈာပေတီတိ စ ဒဟတီတိ အတ္ထော။ သော ဟိ သမာဓိပစ္စနီကဓမ္မေ ဒူရတရကရဏေန ဒဟတိ နာမ။ ဧသနာနေသနာဒီနံ ပန အပ္ပနာယ သိဒ္ဓတ္တာ ‘‘ဧသိတတ္တာ နေသိတတ္တာ’’တိအာဒီဟိ အပ္ပနာသမာဓိ ဝုတ္တော။ သမံ ဈာတတ္တာတိ သမံ ဇလိတတ္တာ။ သမံ ဇာတတ္တာတိပိ ပါဌော။ ဣတိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ယုဂလာနံ ဝသေန သောဠသ၊ ပုရိမာ စ နဝါတိ ဣမေ ပဉ္စဝီသတိ သမာဓိဿ သမာဓိဋ္ဌာ။

သမော ¶ စ ဟိတော စ သုခေါ စာတိ သမာဓီတိ ဣဒံ ပန ပဉ္စဝီသတိယာ အာကာရေဟိ သာဓိတဿ သမာဓိဿ အတ္ထသာဓနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမောတိ သမသဒ္ဒဿ၊ သံသဒ္ဒဿ ဝါ အတ္ထော။ သော ဟိ ပစ္စနီကက္ခောဘဝိသမဝိရဟိတတ္တာ သမော။ ဟိတောတိ အာဓိသဒ္ဒဿ အတ္ထော၊ အာရမ္မဏေ အာဟိတော နိစ္စလဘာဝကရဏေန ပတိဋ္ဌာပိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဘယေန သမော စ အာဟိတော စာတိ သမာဓီတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုခေါတိ သန္တဋ္ဌေန သုခေါ။ ‘‘ယာယံ၊ ဘန္တေ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ၊ သန္တသ္မိံ ဧသာ ပဏီတေ သုခေ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၈) စ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ တေန သန္တတ္ထေန သုခသဒ္ဒေန ဥပေက္ခာသဟဂတသမာဓိပိ ဂဟိတော ဟောတိ။ အနိယာမေန ဟိ သဗ္ဗသမာဓယော ဣဓ ဝုစ္စန္တိ။ တေန စ သုခသဒ္ဒေန အာဟိတဘာဝဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ သန္တော၊ တသ္မာ ဧကာရမ္မဏေ အာဟိတောတိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၅။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာနံ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတီတိအာဒီသု တိဋ္ဌန္တိ ဧတာယ သင်္ခါရာတိ ဌိတိ။ ကာ သာ? အဝိဇ္ဇာ။ သာ ဟိ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပာဒါယ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဌိတိ ကာရဏန္တိ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိ။ ဥပ္ပန္နာနံ ပဝတ္တိယာပိ ကာရဏန္တိ ပဝတ္တဋ္ဌိတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဇနကပစ္စယဿ ဇနနက္ခဏေယေဝ ကိစ္စာနုဘာဝေါ ဟောတိ၊ တေန ပန ဇနိတာနံယေဝ ပဝတ္တတ္တာ သကက္ခဏေ ပဝတ္တိယာပိ ကာရဏံ နာမ ဟောတိ၊ သန္တတိဝသေန ဝါ ပဝတ္တိယာ ကာရဏန္တိ အတ္ထော ¶ ။ ပဝတ္တန္တိ စ နပုံသကေ ဘာဝဝစနမေတံ၊ တသ္မာ ပဝတ္တံ ပဝတ္တီတိ အတ္ထတော ဧကံ။ ပဝတ္တိသဒ္ဒဿ ပန ပါကဋတ္တာ တေန ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဘာဝေပိ ဌိတိသဒ္ဒဿ သိဇ္ဈနတော န ဣဓ ဘာဝေ ဌိတိသဒ္ဒေါ၊ ကာရဏေ ဌိတိသဒ္ဒေါတိ ဒဿနတ္တံ နိမိတ္တဋ္ဌိတီတိ ဝုတ္တံ၊ နိမိတ္တဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော၊ ကာရဏဘူတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ကေဝလံ နိမိတ္တမတ္တံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ သင်္ခါရဇနနေ သဗျာပါရာ ဝိယ ဟုတွာ အာယူဟတိ ဝါယမတီတိ ပစ္စယသမတ္ထတံ ဒဿေန္တော အာယူဟနဋ္ဌိတီတိ အာဟ၊ အာယူဟနဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရေ ဥပ္ပာဒယမာနာ ဥပ္ပာဒေ သံယောဇေတိ နာမ၊ ဃဋေတီတိ အတ္ထော။ သင်္ခါရေ ပဝတ္တယမာနာ ပဝတ္တိယံ ပလိဗုန္ဓတိ နာမ၊ ဗန္ဓတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သညောဂဋ္ဌိတိ ပလိဗောဓဋ္ဌိတီတိ ဝုတ္တာ။ သညောဂဘူတာ ဌိတိ၊ ပလိဗောဓဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဝ သင်္ခါရေ ဥပ္ပာဒယမာနာ ဥပ္ပာဒါယ ပဝတ္တိယာ စ မူလကာရဏဋ္ဌေန သမုဒယော နာမ၊ သမုဒယဘူတာ ဌိတီတိ သမုဒယဋ္ဌိတိ၊ မူလကာရဏဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဝ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပာဒေ ဇနကပစ္စယတ္တာ၊ ပဝတ္တိယံ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယတ္တာ ဟေတုဋ္ဌိတိ ပစ္စယဋ္ဌိတီတိ ဝုတ္တာ၊ ဟေတုဘူတာ ဌိတိ၊ ပစ္စယဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော။ ဇနကပစ္စယော ဟိ ¶ ဟေတူတိ၊ ဥပတ္ထမ္ဘကော ပစ္စယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဘဝေါ ¶ ဇာတိယာ၊ ဇာတိ ဇရာမရဏဿာတိ ဧတ္ထ ပန ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိ သညောဂဋ္ဌိတိ ဟေတုဋ္ဌိတီတိ ဥပ္ပာဒဝသေန ယောဇိတာနိ ပဒါနိ ဇာတိဇရာမရဏဝန္တာနံ ခန္ဓာနံ ဝသေန ပရိယာယေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥပ္ပာဒါယ ဌိတိ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယောတိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဘာဝံ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာယပိ ပစ္စယသမ္ဘူတတ္တာ တဿာ အပိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏဒဿနတ္ထံ ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဇာတိ ပစ္စယော၊ ဇရာမရဏံ ပစ္စယသမုပ္ပန္နန္တိ ပန ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ အတိက္ကန္တမ္ပိ ကာလံ။ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ အပ္ပတ္တမ္ပိ ကာလံ။ ဥဘယတ္ထာပိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။

၄၆။ ဣဒါနိ နဝါကာရဝါရာနန္တရံ တေ နဝါကာရေ ဝိဟာယ ဟေတုပဋိစ္စပစ္စယပဒေဟေဝ ယောဇေတွာ အဝိဇ္ဇာ ဟေတု၊ သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာတိအာဒယော ¶ တယော ဝါရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ နဝါကာရဝါရေ ဇနကဥပတ္ထမ္ဘကဝသေန ပစ္စယော ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန ဟေတုဝါရဿ ပစ္စယဝါရဿ စ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ဟေတူတိ ဇနကပစ္စယတ္တံ၊ ပစ္စယောတိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဧကေကဿာပိ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ ပစ္စယဿ ဥဘယထာ သမ္ဘဝတော။ ပဋိစ္စဝါရေ အဝိဇ္ဇာ ပဋိစ္စာတိ အတ္တနော ဥပ္ပာဒေ သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာပေက္ခတ္တာ သင်္ခါရေဟိ အဝိဇ္ဇာ ပဋိမုခံ ဧတဗ္ဗာ ဂန္တဗ္ဗာတိ ပဋိစ္စာ။ ဧတေန အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရုပ္ပာဒနသမတ္ထတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သင်္ခါရာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာတိ သင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇံ ပဋိစ္စ တဒဘိမုခံ ပဝတ္တနတော ပဋိမုခံ ကတွာ န ဝိဟာယ သမံ ဥပ္ပန္နာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ လိင်္ဂါနုရူပေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာ ပဋိစ္စာတိ ဥဿုက္ကဝသေန ဝါ ပါဌော၊ အတ္ထော ပနေတ္ထ အဝိဇ္ဇာ အတ္တနော ပစ္စယေ ပဋိစ္စ ပဝတ္တာတိ ပါဌသေသဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ စတူသုပိ စ ဧတေသု ဝါရေသု ဒွါဒသန္နံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ ပစ္စယဿေဝ ဝသေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဧကာဒသန္နံယေဝ အင်္ဂါနံ ဝသေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ဇရာမရဏဿ ပန အန္တေ ¶ ဌိတတ္တာ တဿ ဝသေန န နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဇရာမရဏဿာပိ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာနံ ပစ္စယတ္တာ ဇရာမရဏံ တေသံ ပစ္စယံ ကတွာ ဥပပရိက္ခမာနဿ တဿာပိ ဇရာမရဏဿ ဝသေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ယုဇ္ဇတေဝ။

၄၇။ ဣဒါနိ တာနေဝ ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနိ ဝီသတိအာကာရဝသေန ဝိဘဇိတွာ စတုသင်္ခေပတိယဒ္ဓတိသန္ဓိယော ဒဿေတွာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိန္တိ ပုရိမေ ကမ္မဘဝေ၊ အတီတဇာတိယံ ကမ္မဘဝေ ကရိယမာနေတိ အတ္ထော။ မောဟော အဝိဇ္ဇာတိ ယော တဒါ ဒုက္ခာဒီသု မောဟော၊ ယေန မူဠှော ကမ္မံ ကရောတိ၊ သာ အဝိဇ္ဇာ။ အာယူဟနာ သင်္ခါရာတိ တံ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ပုရိမစေတနာယော၊ ယထာ ‘‘ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ¶ ဥပ္ပာဒေတွာ မာသမ္ပိ သံဝစ္ဆရမ္ပိ ဒါနူပကရဏာနိ သဇ္ဇေန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ပုရိမစေတနာယော။ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ပန ဟတ္ထေ ဒက္ခိဏံ ပတိဋ္ဌာပယတော စေတနာ ဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဧကာဝဇ္ဇနေသု ဝါ ဆသု ဇဝနေသု စေတနာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ နာမ၊ သတ္တမဇဝနေ စေတနာ ဘဝေါ။ ယာ ကာစိ ဝါ ပန စေတနာ ဘဝေါ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ နာမ။

နိကန္တိ တဏှာတိ ယာ ကမ္မံ ကရောန္တဿ တဿ ဖလေ ဥပပတ္တိဘဝေ နိကာမနာ ပတ္ထနာ၊ သာ တဏှာ နာမ။ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနန္တိ ယံ ကမ္မဘဝဿ ပစ္စယဘူတံ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ကမ္မေ ကတေ ကာမာ ¶ သမ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣဒံ ကတွာ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ကာမေ သေဝိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အတ္တာ ဥစ္ဆိန္နော သုဥစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘သုခီ ဟောတိံ ဝိဂတပရိဠာဟော’’တိ ဝါ ‘‘သီလဗ္ဗတံ သုခေန ပရိပူရတီ’’တိ ဝါ ပဝတ္တံ ဥပဂမနံ ဒဠှဂဟဏံ၊ ဣဒံ ဥပါဒါနံ နာမ။ စေတနာ ဘဝေါတိ အာယူဟနာဝသာနေ ဝုတ္တာ စေတနာ ဘဝေါ နာမ။ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိန္တိ အတီတဇာတိယာ ကမ္မဘဝေ ကရိယမာနေ ပဝတ္တာ။ ဣဓ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယာတိ ပစ္စုပ္ပန္နပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယဘူတာ။

ဣဓ ပဋိသန္ဓိ ဝိညာဏန္တိ ယံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာနဝသေန ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဝိညာဏံ။ ဩက္ကန္တိ နာမရူပန္တိ ယာ ဂဗ္ဘေ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဩက္ကန္တိ အာဂန္တွာ ပဝိသနံ ဝိယ၊ ဣဒံ နာမရူပံ။ ပသာဒေါ အာယတနန္တိ ယော ပသန္နဘာဝေါ၊ ဣဒံ အာယတနံ။ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ¶ ဧကဝစနံ ကတံ။ ဧတေန စက္ခာဒီနိ ပဉ္စာယတနာနိ ဝုတ္တာနိ။ ‘‘ပဘဿရမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉) ဧတ္ထ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝစနတော ဣဓာပိ မနာယတနဿ ဝိပါကဘူတတ္တာ၊ တဿ စ ကိလေသကာလုဿိယာဘာဝေန ပသန္နတ္တာ ပသာဒဝစနေန မနာယတနမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဖုဋ္ဌော ဖဿောတိ ယော အာရမ္မဏံ ဖုဋ္ဌော ဖုသန္တော ဥပ္ပန္နော၊ အယံ ဖဿော။ ဝေဒယိတံ ဝေဒနာတိ ယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန ဝါ သဠာယတနပစ္စယေန ဝါ ဖဿေန သဟ ဥပ္ပန္နံ ဝိပါကဝေဒယိတံ၊ အယံ ဝေဒနာ။ ဣဓုပပတ္တိဘဝသ္မိံ ပုရေကတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယာတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဝိပါကဘဝေ အတီတဇာတိယံ ကတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယေန ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။

ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာနန္တိ ပရိပက္ကာယတနဿ ကမ္မကရဏကာလေ မောဟာဒယော ဒဿိတာ။ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိယာတိ အနာဂတေ ပဋိသန္ဓိယာ။ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိ ဝိညာဏန္တိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနိ။

ကထံ ပန ဒွါဒသဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂေဟိ ဣမေ ဝီသတိ အာကာရာ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ? အဝိဇ္ဇာ ¶ သင်္ခါရာတိ ဣမေ ဒွေ အတီတဟေတုယော သရူပတော ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန အဝိဒွါ ပရိတဿတိ၊ ပရိတဿိတော ဥပါဒိယတိ၊ တဿုပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ၊ တသ္မာ တေဟိ ဒွီဟိ ဂဟိတေဟိ တဏှုပါဒါနဘဝါပိ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာ သရူပတော ဝုတ္တာယေဝ။ တဏှုပါဒါနဘဝါ ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုယော သရူပတော ဝုတ္တာ ¶ ။ ဘဝေ ပန ဂဟိတေ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂါ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝါ သင်္ခါရာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ၊ တဏှုပါဒါနဂ္ဂဟဏေန စ တံသမ္ပယုတ္တာ။ ယာယ ဝါ မူဠှော ကမ္မံ ကရောတိ၊ သာ အဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာဝ ဟောတိ။ အနာဂတေ ဇာတိ ဇရာမရဏန္တိ ဒွေ သရူပေန ဝုတ္တာနိ၊ ဇာတိဇရာမရဏဂ္ဂဟဏေနေဝ ပန ဝိညာဏာဒီနိ ပဉ္စ အနာဂတဖလာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ တေသံယေဝ ဟိ ဇာတိဇရာမရဏာနီတိ ဧဝံ ဒွါဒသဟိ အင်္ဂေဟိ ဝီသတိ အာကာရာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။

‘‘အတီတေ ဟေတဝေါ ပဉ္စ၊ ဣဒါနိ ဖလပဉ္စကံ၊

ဣဒါနိ ဟေတဝေါ ပဉ္စ၊ အာယတိံ ဖလပဉ္စက’’န္တိ။ –

ဂါထာယ အယမေဝတ္ထော ဝုတ္တော။ ဣတိမေတိ ¶ ဣတိ ဣမေ။ ဣတိ ဣမေတိ ဝါ ပါဌော။

စတုသင်္ခေပေတိ စတုရော ရာသီ။ အတီတေ ပဉ္စ ဟေတုဓမ္မာ ဧကော ဟေတုသင်္ခေပေါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဉ္စ ဖလဓမ္မာ ဧကော ဖလသင်္ခေပေါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဉ္စ ဟေတုဓမ္မာ ဧကော ဟေတုသင်္ခေပေါ၊ အနာဂတေ ပဉ္စ ဖလဓမ္မာ ဧကော ဖလသင်္ခေပေါ။

တယော အဒ္ဓေတိ တယော ကာလေ။ ပဌမပဉ္စကဝသေန အတီတကာလော၊ ဒုတိယတတိယပဉ္စကဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နကာလော၊ စတုတ္ထပဉ္စကဝသေန အနာဂတကာလော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တိသန္ဓိန္တိ တယော သန္ဓယော အဿာတိ တိသန္ဓိ၊ တံ တိသန္ဓိံ။ အတီတဟေတုပစ္စုပ္ပန္နဖလာနမန္တရာ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နဖလအနာဂတဟေတူနမန္တရာ ဧကော ဖလဟေတုသန္ဓိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုအနာဂတဖလာနမန္တရာ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ။

ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပါဠိယံ သရူပတော အာဂတဝသေန ပန အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ ဧကော သင်္ခေပေါ၊ ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာ ဒုတိယော၊ တဏှုပါဒါနဘဝါ တတိယော၊ ဇာတိဇရာမရဏံ စတုတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာတိ ဒွေ အင်္ဂါနိ အတီတကာလာနိ၊ ဝိညာဏာဒီနိ ဘဝါဝသာနာနိ အဋ္ဌ ပစ္စုပ္ပန္နကာလာနိ ¶ ၊ ဇာတိဇရာမရဏန္တိ ဒွေ အနာဂတကာလာနိ။ သင်္ခါရဝိညာဏာနံ အန္တရာ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ၊ ဝေဒနာတဏှာနမန္တရာ ဧကော ဖလဟေတုသန္ဓိ၊ ဘဝဇာတီနမန္တရာ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ။

ဝီသတိယာ ¶ အာကာရေဟီတိ ဝီသတိယာ ကောဋ္ဌာသေဟိ။ စတုသင်္ခေပေ စ တယော အဒ္ဓေ စ တိသန္ဓိံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဉ္စ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဇာနာတီတိ သုတာနုသာရေန ဘာဝနာရမ္ဘဉာဏေန ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ ဉာတမေဝ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ စ ဖုဋံ ကတွာ ဉာဏေနေဝ ပဿတိ။ အညာတီတိ ဒိဋ္ဌမရိယာဒေနေဝ အာသေဝနံ ကရောန္တော ဉာဏေနေဝ ဇာနာတိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ အာကာရော။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ နိဋ္ဌံ ပါပေန္တော ဉာဏေနေဝ ပဋိဝေဓံ ကရောတိ။ သလက္ခဏဝသေန ဝါ ဇာနာတိ၊ သရသဝသေန ပဿတိ၊ ပစ္စုပဋ္ဌာနဝသေန အညာတိ၊ ပဒဋ္ဌာနဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။

တတ္ထ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ ပစ္စယဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ဓမ္မာတိ တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တဓမ္မာ။ ကထမိဒံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စေ? ဘဂဝတော ဝစနေန။ ဘဂဝတာ ဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မဒေသနာသုတ္တေ ¶ –

‘‘ကတမော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ၊ ဇာတိပစ္စယာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇရာမရဏံ၊ ဥပ္ပာဒါ ဝါ တထာဂတာနံ အနုပ္ပာဒါ ဝါ တထာဂတာနံ ဌိတာဝ သာ ဓာတု ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ၊ တံ တထာဂတော အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ အဘိသမေတိ၊ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ အဘိသမေတွာ အာစိက္ခတိ ဒေသေတိ ပညာပေတိ ပဋ္ဌပေတိ ဝိဝရတိ ဝိဘဇတိ ဥတ္တာနီကရောတိ ‘ပဿထာ’တိ စာဟ။ ဇာတိပစ္စယာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇရာမရဏံ၊ ဘဝပစ္စယာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာတိ…ပေ… အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ခါရာ။ ဥပ္ပာဒါ ဝါ တထာဂတာနံ…ပေ… ဥတ္တာနီကရောတိ ‘ပဿထာ’တိ စာဟ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ခါရာ။ ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာ တတြတ ထတာ အဝိတထတာ အနညထတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) –

ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ဒေသေန္တေန တထတာဒီဟိ ဝေဝစနေဟိ ပစ္စယဓမ္မာဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဇရာမရဏာဒီနံ ပစ္စယလက္ခဏော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ၊ ဒုက္ခာနုဗန္ဓနရသော ကုမ္မဂ္ဂပစ္စုပဋ္ဌာနော၊ အယမ္ပိ သပစ္စယတ္တာ အတ္တနော ဝိသေသပစ္စယပဒဋ္ဌာနော။

ဥပ္ပာဒါ ¶ ¶ ဝါ အနုပ္ပာဒါ ဝါတိ ဥပ္ပာဒေ ဝါ အနုပ္ပာဒေ ဝါ၊ တထာဂတေသု ဥပ္ပန္နေသုပိ အနုပ္ပန္နေသုပီတိ အတ္ထော။ ဌိတာဝ သာ ဓာတူတိ ဌိတောဝ သော ပစ္စယသဘာဝေါ၊ န ကဒါစိ ဇာတိဇရာမရဏဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ ဇာတိပစ္စယောယေဝ။ ဇာတိပစ္စယေန ဟိ ဇရာမရဏသင်္ခါတော ပစ္စယသမုပ္ပန္နဓမ္မော တဒါယတ္တတာယ တိဋ္ဌတိ၊ ဇာတိပစ္စယောဝ ဇရာမရဏဓမ္မံ နိယမေတိ၊ တသ္မာ ဇာတိ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဇာတိယေဝ ဣမဿ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယောတိ ဣဒပ္ပစ္စယော၊ ဣဒပ္ပစ္စယောဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ တန္တိ တံ ပစ္စယံ။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ဉာဏေန အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ။ အဘိသမေတီတိ ဉာဏေန အဘိသမာဂစ္ဆတိ။ အာစိက္ခတီတိ ကထေတိ။ ဒေသေတီတိ ဒဿေတိ။ ပညာပေတီတိ ဇာနာပေတိ။ ပဋ္ဌပေတီတိ ဉာဏမုခေ ဌပေတိ။ ဝိဝရတီတိ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတိ။ ဝိဘဇတီတိ ဝိဘာဂတော ဒဿေတိ။ ဥတ္တာနီကရောတီတိ ပါကဋံ ကရောတိ။ ဣတိ ခေါတိ ဧဝံ ခေါ။ ယာ တတြာတိ ယာ တေသု ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒီသု ¶ ။ သော ပနာယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ အနူနာဓိကေဟေဝ တဿ တဿ ဓမ္မဿ သမ္ဘဝတော တထတာတိ၊ သာမဂ္ဂိံ ဥပဂတေသု ပစ္စယေသု မုဟုတ္တမ္ပိ တတော နိဗ္ဗတ္တနဓမ္မာနံ အသမ္ဘဝါဘာဝတော အဝိတထတာတိ၊ အညဓမ္မပစ္စယေဟိ အညဓမ္မာနုပ္ပတ္တိတော အနညထတာတိ၊ ယထာဝုတ္တာနံ ဧတေသံ ဇရာမရဏာဒီနံ ပစ္စယတော ဝါ ပစ္စယသမူဟတော ဝါ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ ဝုတ္တော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဣမေသံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ၊ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ၊ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ သမူဟော ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၈။ သမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ယံ ကိဉ္စီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ရူပန္တိ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမနံ။ ဧဝံ ပဒဒွယေနာပိ ရူပဿ အသေသပရိဂ္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ အထဿ အတီတာဒိနာ ဝိဘာဂံ အာရဘတိ။ တဉှိ ကိဉ္စိ အတီတံ ကိဉ္စိ အနာဂတာဒိဘေဒန္တိ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသုပိ။ တတ္ထ ရူပံ တာဝ အဒ္ဓါသန္တတိသမယခဏဝသေန စတုဓာ အတီတံ နာမ ဟောတိ၊ တထာ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ။ တတ္ထ အဒ္ဓါဝသေန တာဝ ဧကဿ ဧကသ္မိံ ¶ ဘဝေ ပဋိသန္ဓိတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ၊ စုတိတော ဥဒ္ဓံ အနာဂတံ၊ ဥဘိန္နမန္တရေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ သန္တတိဝသေန သဘာဂဧကဥတုသမုဋ္ဌာနံ ¶ ဧကာဟာရသမုဋ္ဌာနဉ္စ ပုဗ္ဗာပရိယဘာဝေန ဝတ္တမာနမ္ပိ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ ဝိသဘာဂဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတံ။ စိတ္တဇံ ဧကဝီထိဧကဇဝနဧကသမာပတ္တိသမုဋ္ဌာနံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတံ၊ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿ ပါဋိယေက္ကံ သန္တတိဝသေန အတီတာဒိဘေဒေါ နတ္ထိ၊ တေသညေဝ ပန ဥတုအာဟာရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနဝသေန တဿ အတီတာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမယဝသေန ဧကမုဟုတ္တပုဗ္ဗဏှသာယနှရတ္တိန္ဒိဝါဒီသု သမယေသု သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ တံ တံ သမယံ ပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတံ။ ခဏဝသေန ဥပ္ပာဒါဒိခဏတ္တယပရိယာပန္နံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အနာဂတံ၊ ပစ္ဆာ အတီတံ။ အပိစ အတိက္ကန္တဟေတုပစ္စယကိစ္စံ အတီတံ၊ နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စမနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ ဥဘယကိစ္စမသမ္ပတ္တံ အနာဂတံ။ သကိစ္စက္ခဏေ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အနာဂတံ၊ ပစ္ဆာ အတီတံ။ ဧတ္ထ စ ခဏာဒိကထာဝ နိပ္ပရိယာယာ သေသာ သပရိယာယာ။

အဇ္ဈတ္တန္တိ ပဉ္စသုပိ ခန္ဓေသု ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ အတ္တနော သန္တာနေ ပဝတ္တံ ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ ရူပံ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ဗဟိဘူတံ ပန ¶ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ ရူပံ ဗဟိဒ္ဓါ နာမ။ ဩဠာရိကန္တိ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗသင်္ခါတာ ပထဝီတေဇောဝါယော စာတိ ဒွါဒသဝိဓံ ရူပံ ဃဋ္ဋနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတော ဩဠာရိကံ။ သေသံ ပန အာပေါဓာတု ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဟဒယဝတ္ထု ဩဇာ အာကာသဓာတု ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တိ ရူပဿ လဟုတာ မုဒုတာ ကမ္မညတာ ဥပစယော သန္တတိ ဇရတာ အနိစ္စတာတိ သောဠသဝိဓံ ရူပံ ဃဋ္ဋနဝသေန အဂဟေတဗ္ဗတော သုခုမံ။ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဟီနပဏီတဘာဝေါ ပရိယာယတော နိပ္ပရိယာယတော စ။ တတ္ထ အကနိဋ္ဌာနံ ရူပတော သုဒဿီနံ ရူပံ ဟီနံ၊ တဒေဝ သုဒဿာနံ ရူပတော ပဏီတံ။ ဧဝံ ယာဝ နရကသတ္တာနံ ရူပံ၊ တာဝ ပရိယာယတော ဟီနပဏီတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ယတ္ထ အကုသလဝိပါကံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဟီနံ။ ယတ္ထ ကုသလဝိပါကံ၊ တံ ပဏီတံ။ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါတိ ဧတ္ထ ယံ သုခုမံ၊ တဒေဝ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈသဘာဝတ္တာ ဒူရေ။ ယံ ဩဠာရိကံ၊ တဒေဝ သုပ္ပဋိဝိဇ္ဈသဘာဝတ္တာ သန္တိကေ။

သဗ္ဗံ ¶ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထေတိ ဧကံ သမ္မသနံ၊ ဒုက္ခတော ဝဝတ္ထေတိ ဧကံ သမ္မသနံ၊ အနတ္တတော ဝဝတ္ထေတိ ဧကံ သမ္မသနန္တိ ဧတ္ထ အယံ ဘိက္ခု ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိ ဧဝံ အနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌံ သဗ္ဗမ္ပိ ရူပံ အတီတတ္တိကေန စေဝ စတူဟိ အဇ္ဈတ္တာဒိဒုကေဟိ စာတိ ဧကာဒသဟိ ဩကာသေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထေတိ အနိစ္စန္တိ သမ္မသတိ။ ကထံ? ပရတော ဝုတ္တနယေန။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈)။ တသ္မာ ¶ ဧသ ယံ အတီတံ ရူပံ၊ တံ ယသ္မာ အတီတေယေဝ ခီဏံ၊ နယိမံ ဘဝံ သမ္ပတ္တန္တိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန၊ ယံ အနာဂတံ ရူပံ အနန္တရဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ တမ္ပိ တတ္ထေဝ ခီယိဿတိ၊ န တတော ပရံ ဘဝံ ဂမိဿတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန၊ ယံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပံ၊ တံ ဣဓေဝ ခီယတိ၊ န ဣတော ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန၊ ယံ အဇ္ဈတ္တံ ရူပံ၊ တမ္ပိ အဇ္ဈတ္တမေဝ ခီယတိ၊ န ဗဟိဒ္ဓါဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန၊ ယံ ဗဟိဒ္ဓါ ဩဠာရိကံ သုခုမံ ဟီနံ ပဏီတံ ဒူရေ သန္တိကေ၊ တမ္ပိ ဧတ္ထေဝ ခီယတိ၊ န ဒူရဘာဝံ ¶ ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိ သမ္မသတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘‘အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန ဧကံ သမ္မသနံ၊ ပဘေဒတော ပန ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ။

သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာတိ သမ္မသတိ။ ဘယဋ္ဌေနာတိ သပ္ပဋိဘယတာယ။ ယဉှိ အနိစ္စံ၊ တံ ဘယာဝဟံ ဟောတိ သီဟောပမသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၄။၃၃၊ သံ။ နိ။ ၃။၇၈) ဒေဝါနံ ဝိယ။ ဣတိ ဣဒမ္ပိ ‘‘ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန ဧကံ သမ္မသနံ၊ ပဘေဒတော ပန ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ။

ယထာ စ ဒုက္ခံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗမ္ပိ တံ အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာတိ သမ္မသတိ။ အသာရကဋ္ဌေနာတိ ‘‘အတ္တာ နိဝါသီ ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီ’’တိ ဧဝံ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တသာရဿ အဘာဝေန။ ယဉှိ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ၊ အတ္တနောပိ အနိစ္စတံ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယပီဠနံ ဝါ ဝါရေတုံ န သက္ကောတိ၊ ကုတော တဿ ကာရကာဒိဘာဝေါ။ တေနာဟ – ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တာ အဘဝိဿ၊ နယိဒံ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉)။ ဣတိ ဣဒံ ‘‘အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန ဧကံ သမ္မသနံ၊ ပဘေဒတော ပန ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ။ ဧသေဝ နယော ဝေဒနာဒီသု။ ဣတိ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ဧကာဒသ ဧကာဒသ ကတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပဉ္စပညာသ သမ္မသနာနိ ဟောန္တိ၊ အနိစ္စတော ပဉ္စပညာသ ¶ ၊ ဒုက္ခတော ပဉ္စပညာသ၊ အနတ္တတော ပဉ္စပညာသာတိ တိဝိဓာနုပဿနာဝသေန သဗ္ဗာနိ ပဉ္စသဋ္ဌိသတသမ္မသနာနိ ဟောန္တိ။

ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗံ ရူပံ၊ သဗ္ဗံ ဝေဒနံ၊ သဗ္ဗံ သညံ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရေ၊ သဗ္ဗံ ဝိညာဏန္တိ ပဒမ္ပိ ပက္ခိပိတွာ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ဒွါဒသ ဒွါဒသ ကတွာ ပဉ္စသု သဋ္ဌိ၊ အနုပဿနာတော အသီတိသတသမ္မသနာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။

အတီတာဒိဝိဘာဂေ ¶ ပနေတ္ထ သန္တတိဝသေန ခဏာဒိဝသေန စ ဝေဒနာယ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သန္တတိဝသေန ဧကဝီထိဧကဇဝနဧကသမာပတ္တိပရိယာပန္နာ ဧကဝိဓဝိသယသမာယောဂပ္ပဝတ္တာ စ ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ ခဏာဒိဝသေန ခဏတ္တယပရိယာပန္နာ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာ သကိစ္စဉ္စ ကုရုမာနာ ဝေဒနာ ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒေါ နိယကဇ္ဈတ္တဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဩဠာရိကသုခုမဘာဝေါ ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ၊ ကုသလာဗျာကတာ ဝေဒနာ သုခုမာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တေန ဇာတိသဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇာတိဝသေန ¶ တာဝ အကုသလာ ဝေဒနာ သာဝဇ္ဇကိရိယဟေတုတော၊ ကိလေသသန္တာပဘာဝတော စ အဝူပသန္တဝုတ္တီတိ ကုသလဝေဒနာယ ဩဠာရိကာ၊ သဗျာပါရတော သဥဿာဟတော သဝိပါကတော ကိလေသသန္တာပဘာဝတော သာဝဇ္ဇတော စ ဝိပါကာဗျာကတာယ ဩဠာရိကာ၊ သဝိပါကတော ကိလေသသန္တာပဘာဝတော သဗျာဗဇ္ဈတော သာဝဇ္ဇတော စ ကိရိယာဗျာကတာယ ဩဠာရိကာ။ ကုသလာဗျာကတာ ပန ဝုတ္တဝိပရိယာယတော အကုသလာယ ဝေဒနာယ သုခုမာ။ ဒွေပိ ကုသလာကုသလာ ဝေဒနာ သဗျာပါရတော သဥဿာဟတော သဝိပါကတော စ ယထာယောဂံ ဒုဝိဓာယပိ အဗျာကတာယ ဩဠာရိကာ၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဒုဝိဓာပိ အဗျာကတာ တာဟိ သုခုမာ။ ဧဝံ တာဝ ဇာတိဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဘာဝဝသေန ပန ဒုက္ခာ ဝေဒနာ နိရဿာဒတော သဝိပ္ဖာရတော ခေါဘကရဏတော ဥဗ္ဗေဇနီယတော အဘိဘဝနတော စ ဣတရာဟိ ဒွီဟိ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ ပန ဒွေ သာတတော သန္တတော ပဏီတတော မနာပတော ¶ မဇ္ဈတ္တတော စ ယထာယောဂံ ဒုက္ခာယ သုခုမာ။ ဥဘော ပန သုခဒုက္ခာ သဝိပ္ဖာရတော ဥဗ္ဗေဇနီယတော ခေါဘကရဏတော ပါကဋတော စ အဒုက္ခမသုခါယ ဩဠာရိကာ၊ သာ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန တဒုဘယတော သုခုမာ။ ဧဝံ သဘာဝဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပုဂ္ဂလဝသေန ပန အသမာပန္နဿ ဝေဒနာ နာနာရမ္မဏေ ဝိက္ခိတ္တဘာဝတော သမာပန္နဿ ဝေဒနာယ ဩဠာရိကာ၊ ဝိပရိယာယေန ဣတရာ သုခုမာ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ပန သာသဝါ ဝေဒနာ လောကိယာ၊ သာ အာသဝုပ္ပတ္တိဟေတုတော ဩဃနိယတော ယောဂနိယတော ဂန္ထနိယတော နီဝရဏိယတော ဥပါဒါနိယတော သံကိလေသိကတော ပုထုဇ္ဇနသာဓာရဏတော စ အနာသဝါယ ¶ ဩဠာရိကာ၊ အနာသဝါ စ ဝိပရိယာယေန သာသဝါယ သုခုမာ။ ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတ္ထ ဇာတိအာဒိဝသေန သမ္ဘေဒေါ ပရိဟရိတဗ္ဗော။ အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဝေဒနာ ဇာတိဝသေန အဗျာကတတ္တာ သုခုမာပိ သမာနာ သဘာဝါဒိဝသေန ဩဠာရိကာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဗျာကတာ ဝေဒနာ သုခုမာ၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ။ သမာပန္နဿ ဝေဒနာ သုခုမာ၊ အသမာပန္နဿ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ။ အနာသဝါ ဝေဒနာ သုခုမာ၊ သာသဝါ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၁)။

ယထာ စ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ၊ ဧဝံ သုခါဒယောပိ။ တာပိ ဟိ ဇာတိဝသေန ဩဠာရိကာ၊ သဘာဝါဒိဝသေန သုခုမာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဇာတိအာဒိဝသေန သမ္ဘေဒေါ န ဟောတိ၊ တထာ ဝေဒနာနံ ¶ ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေယျထိဒံ၊ အဗျာကတာ ဇာတိဝသေန ကုသလာကုသလာဟိ သုခုမာ။ တတ္ထ ကတမာ အဗျာကတာ? ကိံ ဒုက္ခာ? ကိံ သုခါ? ကိံ သမာပန္နဿ? ကိံ အသမာပန္နဿ? ကိံ သာသဝါ? ကိံ အနာသဝါတိ? ဧဝံ သဘာဝါဒိဘေဒေါ န ပရာမသိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

အပိစ ‘‘တံ တံ ဝါ ပန ဝေဒနံ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ သုခုမာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော အကုသလာဒီသုပိ လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတာ ¶ ဝေဒနာ အဂ္ဂိ ဝိယ နိဿယဒဟနတော ဩဠာရိကာ၊ လောဘသဟဂတာ သုခုမာ။ ဒေါသသဟဂတာပိ နိယတာ ဩဠာရိကာ၊ အနိယတာ သုခုမာ။ နိယတာပိ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ သုခုမာ။ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာသုပိ အသင်္ခါရိကာ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ သုခုမာ။ လောဘသဟဂတာ ပန ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ သုခုမာ။ သာပိ နိယတာ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာ အသင်္ခါရိကာ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ သုခုမာ။ အဝိသေသေန စ အကုသလာ ဗဟုဝိပါကာ ဩဠာရိကာ၊ အပ္ပဝိပါကာ သုခုမာ။ ကုသလာ ပန အပ္ပဝိပါကာ ဩဠာရိကာ၊ ဗဟုဝိပါကာ သုခုမာ။

အပိစ ကာမာဝစရကုသလာ ဩဠာရိကာ၊ ရူပါဝစရာ သုခုမာ၊ တတော အရူပါဝစရာ၊ တတော လောကုတ္တရာ။ ကာမာဝစရာ စ ဒါနမယာ ဩဠာရိကာ၊ သီလမယာ သုခုမာ။ သီလမယာပိ ဩဠာရိကာ၊ တတော ဘာဝနာမယာ သုခုမာ။ ဘာဝနာမယာပိ ဒုဟေတုကာ ဩဠာရိကာ၊ တိဟေတုကာ သုခုမာ။ တိဟေတုကာပိ သသင်္ခါရိကာ ဩဠာရိကာ၊ အသင်္ခါရိကာ သုခုမာ ¶ ။ ရူပါဝစရာ စ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဩဠာရိကာ…ပေ… ပဉ္စမဇ္ဈာနိကာ သုခုမာဝ။ အရူပါဝစရာ စ အာကာသာနဉ္စာယတနသမ္ပယုတ္တာ ဩဠာရိကာ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမ္ပယုတ္တာ သုခုမာဝ။ လောကုတ္တရာ စ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဩဠာရိကာ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သုခုမာဝ။ ဧသ နယော တံတံဘူမိဝိပါကကိရိယာဝေဒနာသု ဒုက္ခာဒိအသမာပန္နာဒိသာသဝါဒိဝသေန ဝုတ္တဝေဒနာသု စ။ ဩကာသဝသေန ဝါပိ နိရယေ ဒုက္ခာ ဩဠာရိကာ၊ တိရစ္ဆာနယောနိယံ သုခုမာ…ပေ… ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီသု သုခုမာဝ။ ယထာ စ ဒုက္ခာ၊ ဧဝံ သုခါပိ သဗ္ဗတ္ထ ယထာနုရူပံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဝတ္ထုဝသေန စာပိ ဟီနဝတ္ထုကာ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ၊ ပဏီတဝတ္ထုကာ သုခုမာ။ ဟီနပဏီတဘေဒေ ယာ ဩဠာရိကာ၊ သာ ဟီနာ။ ယာ စ သုခုမာ၊ သာ ပဏီတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဒူရသန္တိကပဒေ ပန ¶ ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဝေဒနာဟိ ဒူရေ၊ အကုသလာ ဝေဒနာ အကုသလာယ ဝေဒနာယ သန္တိကေ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၃) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘတ္တာ။ တသ္မာ အကုသလာ ဝေဒနာ ဝိသဘာဂတော အသံသဋ္ဌတော အသရိက္ခတော စ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဒူရေ၊ တထာ ကုသလာဗျာကတာ အကုသလာယ။ ဧသ နယော သဗ္ဗဝါရေသု။ အကုသလာ ¶ ပန ဝေဒနာ သဘာဂတော သံသဋ္ဌတော သရိက္ခတော စ အကုသလာယ သန္တိကေတိ ဣဒံ ဝေဒနာယ အတီတာဒိဝိဘာဂေ ဝိတ္ထာရကထာမုခံ။ တံတံဝေဒနာသမ္ပယုတ္တာနံ ပန သညာဒီနမ္ပိ ဧတံ ဧဝမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယေ ပနေတ္ထ ဝေဒနာဒီသု စက္ခု…ပေ… ဇရာမရဏန္တိ ပေယျာလေန သံခိတ္တေသု စ ဓမ္မေသု လောကုတ္တရဓမ္မာ အာဂတာ၊ တေ အသမ္မသနူပဂတ္တာ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ တေ ပန ကေဝလံ တေန တေန ပဒေန သင်္ဂဟိတဓမ္မဒဿနဝသေန စ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ အာဂတနယေန စ ဝုတ္တာ။ ယေပိ စ သမ္မသနူပဂါ၊ တေသု ယေ ယဿ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ သုခေန ပရိဂ္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသု တေန သမ္မသနံ အာရဘိတဗ္ဗံ။ ဇာတိဇရာမရဏဝသေန ဝိသုံ သမ္မသနာဘာဝေပိ ဇာတိဇရာမရဏဝန္တေသုယေဝ ပန သမ္မသိတေသု တာနိပိ သမ္မသိတာနိ ဟောန္တီတိ ပရိယာယေန တေသမ္ပိ ဝသေန သမ္မသနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထေတီတိအာဒိနာ နယေန အတီတတ္တိကဿေဝ စ ဝသေန သမ္မသနဿ ဝုတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တာဒိဘေဒံ အနာမသိတွာပိ အတီတတ္တိကဿေဝ ဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာပိ အနိစ္စာဒိတော သမ္မသနံ ကာတဗ္ဗမေဝ။

ယံ ပန အနိစ္စံ၊ တံ ယသ္မာ နိယမတော သင်္ခတာဒိဘေဒံ ဟောတိ၊ တေနဿ ပရိယာယဒဿနတ္ထံ၊ နာနာကာရေဟိ ဝါ မနသိကာရပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ သင်္ခတန္တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တဉှိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စံ၊ အနိစ္စန္တိကတာယ အာဒိအန္တဝန္တတာယ ဝါ အနိစ္စံ။ ပစ္စယေဟိ သမာဂန္တွာ ကတတ္တာ သင်္ခတံ။ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ နိဿာယ သမံ၊ သဟ ဝါ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ။ ဧတေန ပစ္စယေဟိ ကတေပိ ပစ္စယာနံ အဗျာပါရတံ ဒဿေတိ။ ခယဓမ္မန္တိ ခီယနဓမ္မံ ခီယနပကတိကံ။ ဝယဓမ္မန္တိ နဿနဓမ္မံ။ နယိဒံ မန္ဒီဘာဝက္ခယဝသေန ¶ ခယဓမ္မံ၊ ကေဝလံ ဝိဂမနပကတိကံ။ ပဟူတဿ မန္ဒီဘာဝေါပိ ဟိ လောကေ ခယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိရာဂဓမ္မန္တိ နယိဒံ ကုဟိဉ္စိ ဂမနဝသေန ဝယဓမ္မံ၊ ကေဝလံ သဘာဝါတိက္ကမနပကတိကံ။ ‘‘ဝိရာဂေါ နာမ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ နိရောဓဓမ္မန္တိ နယိဒံ သဘာဝါတိက္ကမေန ပုနရာဝတ္တိဓမ္မံ၊ ကေဝလံ အပုနရာဝတ္တိနိရောဓေန နိရုဇ္ဈနပကတိကန္တိ ပုရိမပုရိမပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏဝသေန ပစ္ဆိမပစ္ဆိမပဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အထ ¶ ဝါ ဧကဘဝပရိယာပန္နရူပဘင်္ဂဝသေန ခယဓမ္မံ၊ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နရူပက္ခယဝသေန ဝယဓမ္မံ၊ ရူပဿ ခဏဘင်္ဂဝသေန ဝိရာဂဓမ္မံ၊ တိဏ္ဏမ္ပိ အပုနပ္ပဝတ္တိဝသေန နိရောဓဓမ္မန္တိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဇရာမရဏံ အနိစ္စန္တိအာဒီသု ဇရာမရဏံ န အနိစ္စံ၊ အနိစ္စသဘာဝါနံ ပန ခန္ဓာနံ ဇရာမရဏတ္တာ အနိစ္စံ နာမ ဇာတံ။ သင်္ခတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တရပေယျာလေ ဇာတိယာပိ အနိစ္စာဒိတာယ ဧသေဝ နယော။

ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိအာဒိ န ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တံ၊ ကေဝလံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဧကေကအင်္ဂဝသေန သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနတော သမ္မသနဉာဏံ နာမ ဟောတီတိ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ န ပနေတံ ကလာပသမ္မသနဉာဏံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏမေဝ တံ ဟောတီတိ။ အသတိ ဇာတိယာတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော၊ အသတိယာ ဇာတိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသတိ သင်္ခါရေသူတိ ဝစနဝိပလ္လာသော ကတော၊ အသန္တေသု သင်္ခါရေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ၊ အသတီတိအာဒိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ၊ အသတိ ဘဝေ နတ္ထိ ဇာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

သမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၉။ ဣဒါနိ ¶ ¶ အနန္တရံ ဝုတ္တဿ သမ္မသနဉာဏဿ နာနာနယေဟိ ဘာဝနာထိရကရဏေန ပါရံ ဂန္တွာ ဌိတေန အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌေ သင်္ခါရေ ဥဒယဗ္ဗယေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿနတ္ထံ ဝုတ္တဿ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏဿ နိဒ္ဒေသေ ဇာတံ ရူပန္တိအာဒီသု သန္တတိဝသေန ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တံ ရူပံ။ တဿ ဇာတဿ ရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ဇာတိံ ဥပ္ပာဒံ အဘိနဝါကာရံ ဥဒယောတိ၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ခယံ ဘင်္ဂံ ဝယောတိ၊ အနုပဿနာ ပုနပ္ပုနံ နိသာမနာ၊ ဥဒယဗ္ဗယ အနုပဿနာဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဇာတိဇရာမရဏဝန္တာနံယေဝ ဥဒယဗ္ဗယဿ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဥဒယဗ္ဗယာဘာဝတော ဇာတိဇရာမရဏံ အနာမသိတွာ ဇာတံ စက္ခု…ပေ… ဇာတော ဘဝေါတိ ပေယျာလံ ကတံ။ သော ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ¶ ပဿန္တော ဧဝံ ဇာနာတိ ‘‘ဣမေသံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နာနံ ရာသိ ဝါ နိစယော ဝါ နတ္ထိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ရာသိတော ဝါ နိစယတော ဝါ အာဂမနံ နာမ နတ္ထိ၊ နိရုဇ္ဈမာနာနမ္ပိ ဒိသာဝိဒိသာဂမနံ နာမ နတ္ထိ၊ နိရုဒ္ဓါနမ္ပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ရာသိတော နိစယတော နိဓာနတော အဝဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန ဝီဏာယ ဝါဒိယမာနာယ ဥပ္ပန္နဿ သဒ္ဒဿ နေဝ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ သန္နိစယော အတ္ထိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သန္နိစယတော အာဂတော၊ န နိရုဇ္ဈမာနဿ ဒိသာဝိဒိသာဂမနံ အတ္ထိ၊ န နိရုဒ္ဓါ ကတ္ထစိ သန္နိစိတော တိဋ္ဌတိ၊ အထ ခေါ ဝီဏဉ္စ ဥပဝီဏဉ္စ ပုရိသဿ စ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ပဋိစ္စ အဟုတွာ သမ္ဘောတိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ ရူပါရူပိနော ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ။

၅၀။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယံ ပဿန္တော ကတိ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ ရာသိတော ဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ၊ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယံ ပဿန္တော ပဉ္စဝီသတိ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ ¶ ရာသိတောဝ ဂဏနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ၊ ပုန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ကတိ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ ဝိဘာဂတော ဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ ဝိဘာဂတော ဂဏနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ၊ ပုန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ကတမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ လက္ခဏဝိဘာဂံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။

တတ္ထ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယောတိ ‘‘ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တာယ အဝိဇ္ဇာယ သတိ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ရူပဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေနာတိ ပစ္စယဿ ဥပ္ပန္နဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာတဏှာကမ္မာနိ စေတ္ထ ဣဓ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတာ အတီတပစ္စယာ ¶ ။ ဣမေသု စ တီသု ဂဟိတေသု သင်္ခါရုပါဒါနာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ အာဟာရသမုဒယာတိ ပဝတ္တိပစ္စယေသု ကဗဠီကာရာဟာရဿ ဗလဝတ္တာ သောယေဝ ဂဟိတော။ တသ္မိံ ပန ဂဟိတေ ပဝတ္တိဟေတုဘူတာနိ ဥတုစိတ္တာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏန္တိ အဒ္ဓါသန္တတိခဏဝသေန ရူပဿ ဥပ္ပာဒံ၊ ဥပ္ပာဒေါယေဝ သင်္ခတလက္ခဏတ္တာ လက္ခဏန္တိ စ ဝုတ္တော။ ပဉ္စ လက္ခဏာနီတိ အဝိဇ္ဇာ တဏှာ ကမ္မာဟာရာ နိဗ္ဗတ္တိ စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စ ¶ လက္ခဏာနိ။ အဝိဇ္ဇာဒယောပိ ဟိ ရူပဿ ဥဒယော လက္ခီယတိ ဧတေဟီတိ လက္ခဏာနိ။ နိဗ္ဗတ္တိ ပန သင်္ခတလက္ခဏမေဝ၊ တမ္ပိ သင်္ခတန္တိ လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ။

အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ အနာဂတဘဝဿ ပစ္စယဘူတာယ ဣမသ္မိံ ဘဝေ အဝိဇ္ဇာယ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန နိရောဓေ ကတေ ပစ္စယာဘာဝါ အနာဂတဿ ရူပဿ အနုပ္ပာဒေါ နိရောဓော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေနာတိ ပစ္စယဿ နိရုဒ္ဓဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ နိရောဓော စေတ္ထ အနာဂတပဋိသန္ဓိပစ္စယာနံ ဣဓ အဝိဇ္ဇာတဏှာကမ္မာနံယေဝ နိရောဓော။ အာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ ပဝတ္တိပစ္စယဿ ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဘာဝေ တံသမုဋ္ဌာနရူပါဘာဝေါ ဟောတိ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏန္တိ အဒ္ဓါသန္တတိခဏဝသေန ရူပဿ ဘင်္ဂံ၊ ဘင်္ဂေါယေဝ သင်္ခတလက္ခဏတ္တာ လက္ခဏန္တိ ဝုတ္တော။ ဣဓ ပဉ္စ လက္ခဏာနီတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာကမ္မာဟာရာနံ အဘာဝနိရောဓာ စတ္တာရိ၊ ဝိပရိဏာမော ဧကန္တိ ပဉ္စ။ ဧသ နယော ဝေဒနာက္ခန္ထာဒီသု။ အယံ ပန ဝိသေသော – အရူပက္ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ အဒ္ဓါသန္တတိဝသေန၊ န ခဏဝသေန။ ဖဿော ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာနံ ပဝတ္တိပစ္စယော၊ တံနိရောဓာ စ တေသံ နိရောဓော။ နာမရူပံ ¶ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ပဝတ္တိပစ္စယော၊ တံနိရောဓာ စ တဿ နိရောဓောတိ။

ကေစိ ပနာဟု – ‘‘စတုဓာ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေ အတီတာဒိဝိဘာဂံ အနာမသိတွာဝ သဗ္ဗသာမညဝသေန အဝိဇ္ဇာဒီဟိ ဥဒေတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဘာဝမတ္တံ ဂဏှာတိ၊ န ဥပ္ပာဒံ။ အဝိဇ္ဇာဒိနိရောဓာ နိရုဇ္ဇတီတိ အနုပ္ပဇ္ဇမာနဘာဝမတ္တံ ဂဏှာတိ၊ န ဘင်္ဂံ။ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒံ ဘင်္ဂံ ဂဏှာတီ’’တိ။

ဝိပဿမာနော ပန ဝိပဿကော ပဌမံ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယံ မနသိကရိတွာ ဝိပဿနာကာလေ အဝိဇ္ဇာဒိကေ စတုရော ဓမ္မေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တေယေဝ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ တေသံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတိ၊ ဧဝဉ္စ တဿ ဝိပဿကဿ ‘‘ဧဝံ ရူပါဒီနံ ဥဒယော၊ ဧဝံ ဝယော၊ ဧဝံ ရူပါဒယော ဥဒေန္တိ၊ ဧဝံ ဝေန္တီ’’တိ ပစ္စယတော စ ခဏတော စ ဝိတ္ထာရေန ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတော ‘‘ဣတိ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ ဉာဏံ ဝိသဒတရံ ဟောတိ၊ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနယလက္ခဏဘေဒါ ပါကဋာ ဟောန္တိ ¶ ။ ယဉှိ သော အဝိဇ္ဇာဒိသမုဒယာ ခန္ဓာနံ သမုဒယံ အဝိဇ္ဇာဒိနိရောဓာ ¶ စ ခန္ဓာနံ နိရောဓံ ပဿတိ၊ ဣဒမဿ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ။ ယံ ပန နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဝိပရိဏာမလက္ခဏာနိ ပဿန္တော ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတိ၊ ဣဒမဿ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ။ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏေယေဝ ဟိ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ။

ဣစ္စဿေဝံ ပစ္စယတော စေဝ ခဏတော စ ဒွေဓာ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတော ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနေန သမုဒယသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ဇနကာဝဗောဓတော။ ခဏတော ဥဒယဒဿနေန ဒုက္ခသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ဇာတိဒုက္ခာဝဗောဓတော။ ပစ္စယတော ဝယဒဿနေန နိရောဓသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ပစ္စယာနုပ္ပာဒေန ပစ္စယဝတံ အနုပ္ပာဒါဝဗောဓတော။ ခဏတော ဝယဒဿနေန ဒုက္ခသစ္စမေဝ ပါကဋံ ဟောတိ မရဏဒုက္ခာဝဗောဓတော။ ယဉ္စဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ၊ မဂ္ဂေါဝါယံ လောကိကောတိ မဂ္ဂသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ တတြ သမ္မောဟဝိဃာတတော။

ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဒဿနေန အနုလောမော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ပါကဋော ဟောတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ဥဒါ။ ၁) အဝဗောဓတော။ ပစ္စယတော ဝယဒဿနေန ပဋိလောမော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ပါကဋော ဟောတိ ‘‘ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ဥဒါ။ ၂) အဝဗောဓတော။ ခဏတော ပန ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ ပါကဋာ ဟောန္တိ ¶ သင်္ခတလက္ခဏာဝဗောဓတော။ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တော ဟိ သင်္ခတာ၊ တေ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာတိ။

ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဒဿနေန ဧကတ္တနယော ပါကဋော ဟောတိ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓေန သန္တာနဿ အနုပစ္ဆေဒါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ခဏတော ဥဒယဒဿနေန နာနတ္တနယော ပါကဋော ဟောတိ နဝနဝါနံ ဥပ္ပာဒါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ သဿတဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန အဗျာပါရနယော ပါကဋော ဟောတိ ဓမ္မာနံ အဝသဝတ္တိဘာဝါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ အတ္တဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ပစ္စယတော ပန ဥဒယဒဿနေန ဧဝံဓမ္မတာနယော ပါကဋော ဟောတိ ပစ္စယာနုရူပေန ဖလဿုပ္ပာဒါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ အကိရိယဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။

ပစ္စယတော ¶ စဿ ဥဒယဒဿနေန အနတ္တလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟောတိ ဓမ္မာနံ နိရီဟကတ္တပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာဝဗောဓတော။ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟောတိ ဟုတွာ အဘာဝါဝဗောဓတော၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝိဝေကာဝဗောဓတော စ။ ဒုက္ခလက္ခဏမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ ဥဒယဗ္ဗယေဟိ ပဋိပီဠနာဝဗောဓတော။ သဘာဝလက္ခဏမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နာဝဗောဓတော ¶ ။ သဘာဝလက္ခဏေ သင်္ခတလက္ခဏဿ တာဝကာလိကတ္တမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဥဒယက္ခဏေ ဝယဿ၊ ဝယက္ခဏေ စ ဥဒယဿ အဘာဝါဝဗောဓတောတိ။

တဿေဝံ ပါကဋီဘူတသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနယလက္ခဏဘေဒဿ ‘‘ဧဝံ ကိရ နာမိမေ ဓမ္မာ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ နိစ္စနဝါဝ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ နိစ္စနဝါဝ၊ သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒု ဝိယ ဥဒကပုဗ္ဗုဠော ဝိယ ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ ဝိယ အာရဂ္ဂေ သာသပေါ ဝိယ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒေါ ဝိယ စ ပရိတ္တဋ္ဌာယိနော မာယာမရီစိသုပိနန္တအလာတစက္ကဂန္ဓဗ္ဗနဂရဖေဏကဒလိအာဒယော ဝိယ အသာရာ နိဿာရာတိ စာပိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ တေန ‘‘ဝယဓမ္မမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝယံ ဥပေတီ’’တိ ဣမိနာ အာကာရေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ နာမ ပဌမံ တရုဏဝိပဿနာဉာဏံ အဓိဂတံ ဟောတိ၊ ယဿာဓိဂမာ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကော’’တိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ဣမသ္မိံ ဉာဏေ ဌိတဿ ဩဘာသာဒယော ¶ ဒသ ဝိပဿနူပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ယေသံ ဥပ္ပတ္တိယာ အကုသလော ယောဂါဝစရော တေသု မဂ္ဂဉာဏသညီ ဟုတွာ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဂဏှာတိ၊ ဥပက္ကိလေသဇဋာဇဋိတော စ ဟောတိ။ ကုသလော ပန ယောဂါဝစရော တေသု ဝိပဿနံ အာရောပေန္တော ဥပက္ကိလေသဇဋံ ဝိဇဋေတွာ ‘‘ဧတေ ဓမ္မာ န မဂ္ဂေါ၊ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ပန ဝီထိပဋိပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ။ တဿေဝံ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဉတွာ ဌိတံ ဉာဏံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ။

ဧတ္တာဝတာ စ ပန တေန စတုန္နံ သစ္စာနံ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။ ကထံ? နာမရူပပရိဂ္ဂဟေ သတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟသမ္ဘဝတော ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဝစနေနေဝ ဝုတ္တေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတေန နာမရူပဝဝတ္ထာပနေန ဒုက္ခသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ၊ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတေန ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏေန သမုဒယသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ၊ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေန စ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန ဒုက္ခသစ္စဿ ¶ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ၊ ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနေန သမုဒယသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ၊ ပစ္စယတော ဝယဒဿနေန နိရောဓသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ၊ ယဉ္စဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ၊ မဂ္ဂေါဝါယံ လောကိကောတိ တတြ သမ္မောဟဝိဃာတတော ဣမိဿဉ္စ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယံ ဝိပဿတော သမ္မာ မဂ္ဂဿ အဝဓာရဏေန မဂ္ဂသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ။ ဧဝံ လောကိယေန တာဝ ဉာဏေန စတုန္နံ သစ္စာနံ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတီတိ။

ဥဒယဗ္ဗယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၅၁။ သော ¶ ¶ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယံ ဌိတော ယောဂါဝစရော မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာပနေန ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ဝီထိပဋိပန္နံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဉတွာ တိလက္ခဏသလ္လက္ခဏေန တဿေဝ မဂ္ဂဿ သုဝိသဒကရဏတ္ထံ ပုန ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ အာရဘိတွာ ဥဒယဗ္ဗယေန ပရိစ္ဆိန္နေ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿတိ။ ဧဝံ တဿ တံ ဉာဏံ တိက္ခံ ဟုတွာ ဝဟတိ၊ သင်္ခါရာ လဟုံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ဉာဏေ တိက္ခေ ဝဟန္တေ သင်္ခါရေသု လဟုံ ဥပဋ္ဌဟန္တေသု ဥပ္ပာဒံ အတိက္ကမိတွာ ဘင်္ဂေ ဧဝ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ။ နိရောဓာဓိမုတ္တတ္တာ ဝါ ဥဒယံ ပဟာယ ဘင်္ဂေယေဝ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတိ။ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒါနိ တဿ ဉာဏဿ နိဒ္ဒေသေ ရူပါရမ္မဏတာ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇတီတိ ရူပါရမ္မဏံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ရူပါရမ္မဏဘာဝေ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ တံ အာရမ္မဏံ ပဋိသင်္ခါတိ တံ ရူပါရမ္မဏံ ပဋိသင်္ခါယ ဇာနိတွာ၊ ခယတော ဝယတော ဒိသွာတိ အတ္ထော။ တဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂံ အနုပဿတီတိ ယေန စိတ္တေန တံ ရူပါရမ္မဏံ ခယတော ဝယတော ဒိဋ္ဌံ၊ တဿ စိတ္တဿ အပရေန စိတ္တေန ဘင်္ဂံ အနုပဿတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ – ‘‘ဉာတဉ္စ ဉာဏဉ္စ ဥဘော ဝိပဿတီ’’တိ။ စိတ္တန္တိ စေတ္ထ သသမ္ပယုတ္တစိတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။

အနုပဿတီတိ အနု အနု ပဿတိ၊ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ပုနပ္ပုနံ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ အနုပဿတီတိ ကထံ အနုပဿတိ၊ အနိစ္စတော အနုပဿတီတိအာဒိ ¶ ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဘင်္ဂေါ နာမ အနိစ္စတာယ ပရမာ ကောဋိ၊ တသ္မာ ဘင်္ဂါနုပဿကော ယောဂါဝစရော သဗ္ဗံ ရူပဂတံ အနိစ္စတော အနုပဿတိ၊ နော နိစ္စတော။ တတော အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ၊ ဒုက္ခဿ စ အနတ္တတ္တာ၊ တဒေဝ ဒုက္ခတော အနုပဿတိ၊ နော သုခတော။ အနတ္တတော အနုပဿတိ၊ နော အတ္တတော ¶ ။ ယသ္မာ ပန ယံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ၊ န တံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ န အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ၊ န တတ္ထ ရဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဧသ တသ္မိံ ဘင်္ဂါနုပဿနာနုသာရေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌေ ရူပဂတေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ နော နန္ဒတိ။ ဝိရဇ္ဇတိ၊ နော ရဇ္ဇတိ။ သော ဧဝံ ဝိရဇ္ဇန္တော လောကိကေနေဝ တာဝ ဉာဏေန ရာဂံ နိရောဓေတိ၊ နော သမုဒေတိ၊ သမုဒယံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သော ဧဝံ ဝိရတ္တော ယထာ ဒိဋ္ဌံ ရူပဂတံ၊ တထာ အဒိဋ္ဌမ္ပိ အနွယဉာဏဝသေန နိရောဓေတိ၊ နော သမုဒေတိ။ နိရောဓတောဝ မနသိ ကရောတိ၊ နိရောဓမေဝဿ ပဿတိ၊ နော သမုဒယန္တိ အတ္ထော။ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ နော အာဒိယတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အယမ္ပိ ဟိ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနတော၊ သင်္ခတဒေါသဒဿနေန စ တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒနတော ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ ¶ စာတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ တာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ယထာဝုတ္တေန နယေန ကိလေသေ စ ပရိစ္စဇတိ၊ နိဗ္ဗာနေ စ ပက္ခန္ဒတိ။ နာပိ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကိလေသေ အာဒိယတိ၊ န အဒေါသဒဿိတာဝသေန သင်္ခတာရမ္မဏံ။ တေန ဝုစ္စတိ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ နော အာဒိယတီတိ။

၅၂။ ဣဒါနိဿ တေဟိ ဉာဏေဟိ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကံ တဏှံ။ ရာဂန္တိ သေသံ တဏှံ။ သမုဒယန္တိ ရာဂဿ ဥပ္ပတ္တိံ။ အထ ဝါ ရူပဂတဿ ဥဒယံ။ အာဒါနန္တိ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကိလေသာနံ အာဒါနံ။ ဝေဒနာရမ္မဏတာတိအာဒီနိ ဣဓ စ ဟေဋ္ဌာ စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ဂါထာသု ပန ဝတ္ထုသင်္ကမနာတိ ရူပါဒီသု ဧကေကဿ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ ပုန ယေန စိတ္တေန ဘင်္ဂေါ ဒိဋ္ဌော၊ တဿာပိ ဘင်္ဂဒဿနဝသေန ပုရိမဝတ္ထုတော အညဝတ္ထုသင်္ကမနာ။ ပညာယ စ ဝိဝဋ္ဋနာတိ ဥဒယံ ပဟာယ ဝယေ သန္တိဋ္ဌနာ။ အာဝဇ္ဇနာ ဗလဉ္စေဝါတိ ရူပါဒီသု ဧကေကဿ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ ပုန ဘင်္ဂါရမ္မဏဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂဒဿနတ္ထံ အနန္တရမေဝ အာဝဇ္ဇနသမတ္ထတာ။ ပဋိသင်္ခါ ဝိပဿနာတိ ¶ ဧသာ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါ ဘင်္ဂါနုပဿနာ နာမ။ အာရမ္မဏအနွယေန ¶ ဥဘော ဧကဝဝတ္ထနာတိ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌဿ အာရမ္မဏဿ အနွယေန အနုဂမနေန ယထာ ဣဒံ၊ တထာ အတီတေပိ သင်္ခါရဂတံ ဘိဇ္ဇိ၊ အနာဂတေပိ ဘိဇ္ဇိဿတီတိ ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဧကသဘာဝေနေဝ ဝဝတ္ထာပနန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပေါရာဏေဟိ –

‘‘သံဝိဇ္ဇမာနမှိ ဝိသုဒ္ဓဒဿနော၊ တဒနွယံ နေတိ အတီတနာဂတေ၊

သဗ္ဗေပိ သင်္ခါရဂတာ ပလောကိနော၊ ဥဿာဝဗိန္ဒူ သူရိယေဝ ဥဂ္ဂတေ’’တိ။

နိရောဓေ အဓိမုတ္တတာတိ ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဘင်္ဂဝသေန ဧကဝဝတ္ထာနံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ ဘင်္ဂသင်္ခါတေ နိရောဓေ အဓိမုတ္တတာ တဂ္ဂရုတာ တန္နိန္နတာ တပ္ပောဏတာ တပ္ပဗ္ဘာရတာတိ အတ္ထော။ ဝယလက္ခဏဝိပဿနာတိ ဧသာ ဝယလက္ခဏဝိပဿနာ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏဉ္စ ပဋိသင်္ခါတိ ပုရိမဉ္စ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ဇာနိတွာ။ ဘင်္ဂဉ္စ အနုပဿတီတိ တဿာရမ္မဏဿ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ တဒါရမ္မဏဿ စိတ္တဿ စ ဘင်္ဂံ အနုပဿတိ။ သုညတော စ ဥပဋ္ဌာနန္တိ တဿေဝံ ဘင်္ဂမနုပဿတော ‘‘သင်္ခါရာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ ဘေဒေါ မရဏံ၊ န အညော ကောစိ အတ္ထီ’’တိ သုညတော ဥပဋ္ဌာနံ ဣဇ္ဈတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ခန္ဓာ ¶ နိရုဇ္ဈန္တိ န စတ္ထိ အညော၊ ခန္ဓာန ဘေဒေါ မရဏန္တိ ဝုစ္စတိ၊

တေသံ ခယံ ပဿတိ အပ္ပမတ္တော၊ မဏိံဝ ဝိဇ္ဈံ ဝဇိရေန ယောနိသော’’တိ။

အဓိပညာ ဝိပဿနာတိ ယာ စ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါ၊ ယာ စ ဘင်္ဂါနုပဿနာ၊ ယဉ္စ သုညတော ဥပဋ္ဌာနံ၊ အယံ အဓိပညာ ဝိပဿနာ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုသလော တီသု အနုပဿနာသူတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု တီသု ဆေကော ဘိက္ခု။ စတဿော စ ဝိပဿနာသူတိ နိဗ္ဗိဒါဒီသု စ စတူသု ဝိပဿနာသု။ တယော ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလတာတိ ခယတော ဝယတော သုညတောတိ ဣမသ္မိဉ္စ တိဝိဓေ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလတာယ။ နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတီတိ သဿတဒိဋ္ဌိအာဒီသု ¶ နာနပ္ပကာရာသု ဒိဋ္ဌီသု န ဝေဓတိ။ သော ဧဝံ အဝေဓမာနော ‘‘အနိရုဒ္ဓမေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ အဘိန္နမေဝ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ပဝတ္တမနသိကာရော ဒုဗ္ဗလဘာဇနဿ ¶ ဝိယ ဘိဇ္ဇမာနဿ၊ သုခုမရဇဿေဝ ဝိပ္ပကိရိယမာနဿ၊ တိလာနံ ဝိယ ဘဇ္ဇိယမာနာနံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိပဝတ္တနိမိတ္တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘေဒမေဝ ပဿတိ။ သော ယထာ နာမ စက္ခုမာ ပုရိသော ပေါက္ခရဏီတီရေ ဝါ နဒီတီရေ ဝါ ဌိတော ထူလဖုသိတကေ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဥဒကပိဋ္ဌေ မဟန္တမဟန္တာနိ ဥဒကပုဗ္ဗုဠာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သီဃံ သီဃံ ဘိဇ္ဇမာနာနိ ပဿေယျ၊ ဧဝမေဝ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တိ ဘိဇ္ဇန္တီတိ ပဿတိ။ ဧဝရူပဉှိ ယောဂါဝစရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယထာ ပုဗ္ဗုဠကံ ပဿေ၊ ယထာ ပဿေ မရီစိကံ၊

ဧဝံ လောကံ အဝေက္ခန္တံ၊ မစ္စုရာဇာ န ပဿတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၇၀)၊

တဿေဝံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တိ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ အဘိဏှံ ပဿတော အဋ္ဌာနိသံသပရိဝါရံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဗလပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ တတြိမေ အဋ္ဌာနိသံသာ – ဘဝဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနံ၊ ဇီဝိတနိကန္တိပရိစ္စာဂေါ၊ သဒါယုတ္တပယုတ္တတာ၊ ဝိသုဒ္ဓါဇီဝိတာ၊ ဥဿုက္ကပ္ပဟာနံ၊ ဝိဂတဘယတာ၊ ခန္တိသောရစ္စပဋိလာဘော၊ အရတိရတိသဟနတာတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ဣမာနိ အဋ္ဌဂ္ဂုဏမုတ္တမာနိ၊ ဒိသွာ တဟိံ သမ္မသတီ ပုနပ္ပုနံ၊

အာဒိတ္တစေလဿိရသူပမော မုနိ၊ ဘင်္ဂါနုပဿီ အမတဿ ပတ္တိယာ’’တိ။

ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၃။ အာဒီနဝဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ဥပ္ပာဒေါတိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိ။ ပဝတ္တန္တိ တထာဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ အာယူဟနာတိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ ပဋိသန္ဓီတိ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိ။ ဂတီတိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ နိဗ္ဗတ္တီတိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တီတိ ‘‘သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၉) ဧဝံ ဝုတ္တာ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိ ¶ ။ ဇာတီတိ ဇရာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ။ နိပ္ပရိယာယတော တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ယေ ယေ ခန္ဓာ ပါတုဘဝန္တိ၊ တေသံ ပဌမပါတုဘာဝေါ ဇာတိ။ ဇရာတိ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတော သန္တတိယံ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓသန္တာနဿ ပုရာဏဘာဝေါ။ သောကောတိ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ စိတ္တသန္တာပေါ။ ပရိဒေဝေါတိ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ ဝစီပလာပေါ။ ဥပါယာသောတိ ဘုသော အာယာသော၊ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အဓိမတ္တစေတောဒုက္ခပ္ပဘာဝိတော ဒေါသောယေဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပာဒါဒယော ပဉ္စေဝ အာဒီနဝဉာဏဿ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တာ၊ သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိ ဇာတီ’’တိ ဣဒဉှိ ဒွယံ ဥပ္ပာဒဿ စေဝ ပဋိသန္ဓိယာ စ ဝေဝစနံ၊ ‘‘ဂတိ ဥပပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ၊ ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ။ တေနာဟ –

‘‘ဥပ္ပာဒဉ္စ ပဝတ္တဉ္စ၊ နိမိတ္တံ ဒုက္ခန္တိ ပဿတိ၊

အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ၊ ဉာဏံ အာဒီနဝေ ဣဒ’’န္တိ။ စ

‘‘ဣဒံ အာဒီနဝေ ဉာဏံ၊ ပဉ္စဌာနေသု ဇာယတီ’’တိ။ စ

သဗ္ဗပဒေသု စ ဘယန္တိ ဣစ္စေတဿ ဝစနဿ ဘယံ ဣတီတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ¶ ။ ဘယန္တိ ပီဠာယောဂတော သပ္ပဋိဘယတာယ ဘယံ။ ဣတီတိ ဘယတုပဋ္ဌာနဿ ကာရဏနိဒ္ဒေသော။

အနုပ္ပာဒေါ ခေမန္တိ သန္တိပဒေ ဉာဏန္တိအာဒိ ပန အာဒီနဝဉာဏဿ ပဋိပက္ခဉာဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဘယတုပဋ္ဌာနေန ဝါ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဥဗ္ဗိဂ္ဂဟဒယာနံ အဘယမ္ပိ အတ္ထိ ခေမံ နိရာဒီနဝန္တိ အဿာသဇနနတ္ထမ္ပိ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ယဿ ဥပ္ပာဒါဒယော ဘယတော သူပဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ၊ တဿ တပ္ပဋိပက္ခနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဘယတုပဋ္ဌာနဝသေန သိဒ္ဓဿ အာဒီနဝဉာဏဿ အာနိသံသဒဿနတ္ထမ္ပေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုပ္ပာဒေါ အပ္ပဝတ္တန္တိအာဒိ နိဗ္ဗာနမေဝ။ သန္တိပဒေတိ သန္တိကောဋ္ဌာသေ၊ နိဗ္ဗာနေတိ အတ္ထော။ အနုဿဝဝသေနာပိ ဟိ သန္တိပဒန္တိ နာမမတ္တံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပန္နံ ဉာဏမ္ပိ ‘‘သန္တိပဒေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဥပ္ပာဒေါ ¶ ဘယံ၊ အနုပ္ပာဒေါ ခေမန္တိအာဒိ ဝိပက္ခပဋိပက္ခဝသေန ဥဘယံ သမာသေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဉာဏံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယံ ဘယံ၊ တံ ယသ္မာ နိယမတော ဒုက္ခံ။ ယဉ္စ ဒုက္ခံ၊ တံ ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသကိလေသာမိသေဟိ အဝိပ္ပမုတ္တတ္တာ သာမိသမေဝ။ ယဉ္စ သာမိသံ၊ တံ သင်္ခါရမတ္တမေဝ။ တသ္မာ ¶ ဥပ္ပာဒေါ ဒုက္ခန္တိ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာ အာဒီနဝေ ဉာဏန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဘယာကာရေန ဒုက္ခာကာရေန သာမိသာကာရေန သင်္ခါရာကာရေနာတိ ဧဝံ အာကာရနာနတ္တတော ပဝတ္တိဝသေနေတ္ထ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပာဒေါ ဘယံ၊ ဒုက္ခံ၊ သာမိသံ၊ သင်္ခါရာ စာတိ ဥပ္ပာဒါဒိလိင်္ဂမနပေက္ခိတွာ ‘‘နေတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ၊ နေတံ သရဏမုတ္တမ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၈၉) ဝိယ အတ္တနော လိင်္ဂါပေက္ခမေဝ ဝုတ္တံ။ သင်္ခါရာတိ စ ဧကတ္တမနပေက္ခိတွာ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ၊ အသင်္ခတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇-၈) ဝိယ ဗဟုဝစနံ ကတံ၊ ဥပ္ပာဒါဒီနံ ဝါ သင်္ခါရေကဒေသတ္တာ ‘‘ဥတ္တရေ ပဉ္စာလာ၊ ဒက္ခိဏေ ပဉ္စာလာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဗဟုန္နံ ဧကဒေသေပိ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခေမံ သုခံ နိရာမိသံ နိဗ္ဗာနန္တိ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တာကာရာနံ ပဋိပက္ခဝသေန စတုဓာ ဝုတ္တံ။ ဒသ ဉာဏေ ပဇာနာတီတိ အာဒီနဝေ ဉာဏံ ပဇာနန္တော ဥပ္ပာဒါဒိဝတ္ထုကာနိ ¶ ပဉ္စ၊ အနုပ္ပာဒါဒိဝတ္ထုကာနိ ပဉ္စာတိ ဒသ ဉာဏေ ပဇာနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ သစ္ဆိကရောတိ။ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာတိ အာဒီနဝဉာဏဿ စေဝ သန္တိပဒဉာဏဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာယ။ နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတီတိ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနာဒိဝသေန ပဝတ္တာသု ဒိဋ္ဌီသု န ဝေဓတီတိ။

အာဒီနဝဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၅၄။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဥပ္ပာဒါဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ဒုက္ခန္တိ ဘယန္တိ သာမိသန္တိ သင်္ခါရာတိ ဥပ္ပာဒါဒိမုဉ္စနဉာဏဿ ကာရဏဝစနာနိ။ ဧဝဉ္စ လက္ခဏတော သင်္ခါရုပေက္ခံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထတော ဒဿေတုံ ဥပ္ပာဒေါ သင်္ခါရာ၊ တေ သင်္ခါရေ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ခါရေ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာဉာဏေန လက္ခဏတ္တယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ လက္ခဏဝိစိနနေ ပဟီနဗျာပါရဿ အာဒိတ္တေ ဝိယ တယော ဘဝေ ပဿတော သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဿ တံ ဝိပဿနာဉာဏံ တေ သင်္ခါရေ ဝိသေသေန စ ဣက္ခတိ၊ ဂဟဏေန ဝဇ္ဇိတဉ္စ ဟုတွာ ဣက္ခတိ ဩလောကေတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမာတိ အတ္ထော။ ယထာ လောကေ ဝိသေသေန ဇယန္တော အဓိဇယတီတိ၊ အန္နေန ဝဇ္ဇိတော ဝသန္တော ဥပဝသတီတိ ဝုစ္စတိ။ ပုန ¶ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿိတွာ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘာဝသဏ္ဌိတံ ¶ သင်္ခါရုပေက္ခမ္ပိ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿိတွာ တဿာပိ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တာကာရသဏ္ဌိတာယ သင်္ခါရုပေက္ခာယ သဗ္ဘာဝတော ယေ စ သင်္ခါရာ ယာ စ ဥပေက္ခာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၅၅။ ဣဒါနိ သင်္ခါရုပေက္ခာယ စိတ္တာဘိနီဟာရဘေဒံ ဒဿေတုံ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ခါရုပေက္ခာယာတိ ဘုမ္မဝစနံ။ စိတ္တဿ အဘိနီဟာရောတိ သင်္ခါရုပေက္ခာလာဘိနော တတော အညဿ စိတ္တဿ သင်္ခါရုပေက္ခာဘိမုခံ ကတွာ ဘုသံ ဟရဏံ။ အဘိမုခတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒေါ၊ ဘုသတ္ထော နီသဒ္ဒေါ။ ကတိဟာကာရေဟီတိ ပုစ္ဆိတံ ပုစ္ဆံ အဋ္ဌဟာကာရေဟီတိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုတိယပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနေနေဝ တေ အဋ္ဌာကာရေ ဒဿေတုကာမော တေ အဒဿေတွာဝ ပုထုဇ္ဇနဿ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိ ¶ ပုစ္ဆံ အကာသိ။ ပုထုဇ္ဇနဿာတိ ဧတ္ထ ပန –

ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊

အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော၊ ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနောတိ။

တတ္ထ ယဿ ခန္ဓဓာတုအာယတနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာသဝနဓာရဏပစ္စဝေက္ခဏာဒီနိ နတ္ထိ၊ အယံ အန္ဓပုထုဇ္ဇနော။ ယဿ တာနိ အတ္ထိ၊ သော ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော။ ဒုဝိဓောပိ ပနေသ –

ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ၊ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊

ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ၊ ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။

သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ယထာဟ – ‘‘ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု အဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပ္ပေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာပရိဠာဟေဟိ ပရိဍယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အာဝုတာ နိဝုတာ ဩဝုတာ ပိဟိတာ ပဋိစ္ဆန္နာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ ¶ (မဟာနိ။ ၉၄)။ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထာတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမာစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ဝါ အယံ ဝိသုံယေဝ သင်္ခံ ဂတော၊ ဝိသံသဋ္ဌော ¶ သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။ တေသု ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော ဣဓာဓိပ္ပေတော ဣတရဿ ဘာဝနာယ ဧဝ အဘာဝါ။

သေက္ခဿာတိ ဧတ္ထ သတ္တ သေက္ခာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလသကဒါဂါမိမဂ္ဂဖလအနာဂါမိမဂ္ဂဖလအရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌာ။ တေ ဟိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခန္တီတိ သေက္ခာ။ တေသု သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလဋ္ဌာ ¶ တယော ဣဓာဓိပ္ပေတာ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ သင်္ခါရုပေက္ခာယ စိတ္တာဘိနီဟာရာဘာဝါ။

ဝီတရာဂဿာတိ ဧတ္ထ သမုစ္ဆေဒဝိဂမေန ဝိဂတော ရာဂေါ အဿာတိ ဝီတရာဂေါ။ အရဟတော ဧတံ အဓိဝစနံ။ တီသုပိ ပဒေသု ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတံ။

သင်္ခါရုပေက္ခံ အဘိနန္ဒတီတိ တသ္မိံ ဥပေက္ခာဝိဟာရေ ဖာသုဝိဟာရသညံ ပဋိလဘိတွာ ဖာသုဝိဟာရနိကန္တိယာ သင်္ခါရုပေက္ခာဘိမုခေါ ဟုတွာ နန္ဒတိ၊ သပ္ပီတိကံ တဏှံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿတီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိဝိဓာ ပဿတိ၊ သေက္ခော ဥပရိမဂ္ဂတ္ထံ၊ ဝီတရာဂေါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ ဝိပဿတိ။ ပဋိသင်္ခါယာတိ အနိစ္စာဒိဝသေနေဝ ဥပပရိက္ခိတွာ။ ယသ္မာ ပန သောတာပန္နာဒယော အရိယာ သကံ သကံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇမာနာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီဟိ နဝဟိ ဝိပဿနာဉာဏေဟိ အဝိပဿိတွာ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာ ပဋိသင်္ခါယ ဝါ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ။

ဖလသမာပတ္တိယာ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ပန တေသံ ဣဒံ ပဉှကမ္မံ – ကာ ဖလသမာပတ္တိ? ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ? ကေ န သမာပဇ္ဇန္တိ? ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တိ? ကထဉ္စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ? ကထံ ဌာနံ? ကထံ ဝုဋ္ဌာနံ? ကိံ ဖလဿ အနန္တရံ? ကဿ စ ဖလံ အနန္တရန္တိ?

တတ္ထ ကာ ဖလသမာပတ္တီတိ? ယာ အရိယဖလဿ နိရောဓေ အပ္ပနာ။

ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ? ကေ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ? သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနာ န သမာပဇ္ဇန္တိ။ ကသ္မာ? အနဓိဂတတ္တာ။ အရိယာ ပန သဗ္ဗေပိ သမာပဇ္ဇန္တိ။ ကသ္မာ ¶ ? အဓိဂတတ္တာ။ ဥပရိမာ ပန ဟေဋ္ဌိမံ န သမာပဇ္ဇန္တိ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ၊ ဟေဋ္ဌိမာ စ ဥပရိမံ အနဓိဂတတ္တာ။ အတ္တနော အတ္တနောယေဝ ပန ဖလံ သဗ္ဗေပိ သမာပဇ္ဇန္တီတိ ဣဒမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ။

ကေစိ ¶ ပန ‘‘သောတာပန္နသကဒါဂါမိနောပိ န သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပရိမာ ဒွေယေဝ သမာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဒဉ္စ နေသံ ကာရဏံ – ဧတေ ဟိ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိနောတိ။ တံ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓံ လောကိယသမာဓိံ သမာပဇ္ဇနတော အကာရဏမေဝ။ ကိဉ္စေတ္ထ ကာရဏာကာရဏစိန္တာယ။ နနု ဣဓေဝ ပါဠိယံ ‘‘ကတမေ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ¶ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကတမေ ဒသ ဂေါတြဘုဓမ္မာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၆၀) ဣမေသံ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ သကဒါဂါမိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၆၀) ဝိသုံ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ သဗ္ဗေပိ အရိယာ အတ္တနော အတ္တနော ဖလံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ။ ယထာ ဟိ ရာဇာနော ရဇ္ဇသုခံ၊ ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗသုခမနုဘဝန္တိ၊ ဧဝံ အရိယာ ‘‘လောကုတ္တရသုခံ အနုဘဝိဿာမာ’’တိ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တိ။

ကထဉ္စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ၊ ကထံ ဌာနံ၊ ကထံ ဝုဋ္ဌာနန္တိ? ဒွီဟိ တာဝ အာကာရေဟိ အဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနတော အညဿ အာရမ္မဏဿ အမနသိကာရာ၊ နိဗ္ဗာနဿ စ မနသိကာရာ။ ယထာဟ – ‘‘ဒွေ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ အမနသိကာရော၊ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈)။ အယံ ပနေတ္ထ သမာပဇ္ဇနက္ကမော – ဖလသမာပတ္တတ္ထိကေန ဟိ အရိယသာဝကေန ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေန ဥဒယဗ္ဗယာဒိဝသေန သင်္ခါရာ ဝိပဿိတဗ္ဗာ။ တဿ ပဝတ္တာနုပုဗ္ဗဝိပဿနဿ သင်္ခါရာရမ္မဏဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ စိတ္တံ အပ္ပေတိ။ ဖလသမာပတ္တိနိန္နတာယ စေတ္ထ သေက္ခဿာပိ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န မဂ္ဂေါ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သောတာပန္နော ‘ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိဿာမီ’တိ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ သကဒါဂါမီ ဟောတိ၊ သကဒါဂါမီ စ အနာဂါမီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ဧဝံ သတိ အနာဂါမီ အရဟာ ဘဝိဿတိ၊ အရဟာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓါ’’တိ။

တသ္မာ ¶ န ကိဉ္စိ ဧတံ၊ ပါဠိဝသေနေဝ စ ပဋိက္ခိတ္တန္တိပိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒမေဝ ပန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သေက္ခဿာပိ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န မဂ္ဂေါ။ ဖလဉ္စဿ သစေ အနေန ပဌမဇ္ဈာနိကော မဂ္ဂေါ အဓိဂတော ဟောတိ၊ ပဌမဇ္ဈာနိကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သစေ ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကော၊ ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကမေဝါတိ ဧဝံ တာဝဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ။

‘‘တယော ¶ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဌိတိယာ ¶ သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ အမနသိကာရော၊ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရော၊ ပုဗ္ဗေ စ အဘိသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈) ဝစနတော ပနဿာ တီဟာကာရေဟိ ဌာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ စ အဘိသင်္ခါရောတိ သမာပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ဟိဿာ ယာဝ သော ကာလော နာဂစ္ဆတိ၊ တာဝ ဌာနံ ဟောတိ။ ဧဝမဿ ဌာနံ ဟောတိ။

‘‘ဒွေ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနာယ သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ မနသိကာရော၊ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ အမနသိကာရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈) ဝစနတော ပနဿာ ဒွီဟာကာရေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပနိမိတ္တဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏနိမိတ္တာနံ။ ကာမဉ္စ န သဗ္ဗာနေဝေတာနိ ဧကတော မနသိ ကရောတိ၊ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ပနေတံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ဘဝင်္ဂဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တံ မနသိကရောတော ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဧဝမဿာ ဝုဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကိံ ဖလဿ အနန္တရံ၊ ကဿ စ ဖလံ အနန္တရန္တိ? ဖလဿ တာဝ ဖလမေဝ ဝါ အနန္တရံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂံ ဝါ။ ဖလံ ပန အတ္ထိ မဂ္ဂါနန္တရံ၊ အတ္ထိ ဖလာနန္တရံ၊ အတ္ထိ ဂေါတြဘုအနန္တရံ၊ အတ္ထိ နေဝသညာနာသညာယတနာနန္တရန္တိ။ တတ္ထ မဂ္ဂဝီထိယံ မဂ္ဂါနန္တရံ၊ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဖလာနန္တရံ၊ ဖလသမာပတ္တီသု ပုရိမံ ပုရိမံ ဂေါတြဘုအနန္တရံ။ ဂေါတြဘူတိ စေတ္ထ အနုလောမံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋ္ဌာနေ ‘‘အရဟတော အနုလောမံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော။ သေက္ခာနံ အနုလောမံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇)။ ယေန ဖလေန နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တံ နေဝသညာနာသညာယတနာနန္တရန္တိ။ တတ္ထ ဌပေတွာ မဂ္ဂဝီထိယံ ဥပ္ပန္နဖလံ အဝသေသံ ¶ သဗ္ဗံ ဖလသမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တံ နာမ။ ဧဝမေတံ မဂ္ဂဝီထိယံ ဝါ ဖလသမာပတ္တိယံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန –

‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထံ၊ အမတာရမ္မဏံ သုဘံ၊

ဝန္တလောကာမိသံ သန္တံ၊ သာမညဖလမုတ္တမ’’န္တိ။

တဒဇ္ဈုပေက္ခိတွာတိ ¶ ¶ တံ သင်္ခါရုပေက္ခံ အညေန တာဒိသေနေဝ ဝိပဿနာဉာဏေန အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ။ သုညတဝိဟာရေန ဝါတိအာဒီသု ဖလသမာပတ္တိံ ဝိနာ ဝိပဿနာဝိဟာရေနေဝ ဝိဟရိတုကာမဿ အရဟတော အတ္တာဘိနိဝေသံ ဘယတော ဒိသွာ သုညတာဓိမုတ္တဿ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဝယံ ပဿန္တဿ ဝိပဿနတ္တယဝိဟာရော သုညတဝိဟာရော နာမ၊ သင်္ခါရနိမိတ္တံ ဘယတော ဒိသွာ အနိမိတ္တာဓိမုတ္တဿ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဝယံ ပဿန္တဿ ဝိပဿနတ္တယဝိဟာရော အနိမိတ္တဝိဟာရော နာမ၊ တဏှာပဏိဓိံ ဘယတော ဒိသွာ အပ္ပဏိဟိတာဓိမုတ္တဿ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဝယံ ပဿန္တဿ ဝိပဿနတ္တယဝိဟာရော အပ္ပဏိဟိတဝိဟာရော နာမ။ တထာ ဟိ ပရတော ဝုတ္တံ –

‘‘အဘိနိဝေသံ ဘယတော သမ္ပဿမာနော သုညတေ အဓိမုတ္တတ္တာ ဖုဿ ဖုဿ ဝယံ ပဿတိ၊ သုညတော ဝိဟာရော။ နိမိတ္တံ ဘယတော သမ္ပဿမာနော အနိမိတ္တေ အဓိမုတ္တတ္တာ ဖုဿ ဖုဿ ဝယံ ပဿတိ၊ အနိမိတ္တော ဝိဟာရော။ ပဏိဓိံ ဘယတော သမ္ပဿမာနော အပ္ပဏိဟိတေ အဓိမုတ္တတ္တာ ဖုဿ ဖုဿ ဝယံ ပဿတိ၊ အပ္ပဏိဟိတော ဝိဟာရော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၈)။

ဆဠင်္ဂုပေက္ခာသဗ္ဘာဝေန စ ပဋိကူလေ အပ္ပဋိကူလသညာဒိဝိဟာရသဗ္ဘာဝေန စ အရဟတောယေဝ သဗ္ဗာကာရေန စိတ္တံ ဝသေ ဝတ္တတိ၊ တတော အယံ ဝိပဿနာဝိဟာရော အရဟတောယေဝ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝီတရာဂေါ သင်္ခါရုပေက္ခံ ဝိပဿတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ပန တိဓာ စ ဘယံ၊ တိဓာ စ အဓိမုတ္တိံ အနာပဇ္ဇိတွာ ကေဝလံ ဝိပဿနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သတိ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော ဟောတိ။

၅၆။ ဣဒါနိ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဧကတ္တနာနတ္တဘေဒံ ဒဿေတုကာမော ကထံ ပုထုဇ္ဇနဿ စ သေက္ခဿ စာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ¶ စိတ္တဿ အဘိနီဟာရော ဧကတ္တံ ဟောတီတိ ဧကော ဟောတိ၊ သကတ္ထေ ဘာဝဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဧကောဝ ဧကတ္တံ။ အဘိနီဟာရောတိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ ဝါ၊ အဘိနီဟာရဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘သော ဒေသော သမ္မဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၆၈) ဝိယ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိတ္တံ ကိလိဿတီတိ ဝိပဿနာနိကန္တိသင်္ခါတေန လောဘကိလေသေန စိတ္တံ ကိလိဿတိ၊ တာပီယတိ ဗာဓီယတီတိ အတ္ထော။ ဘာဝနာယ ပရိပန္ထော ဟောတီတိ ပဋိလဒ္ဓါယ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ¶ ဥပဃာတော ဟောတိ။ ပဋိဝေဓဿ အန္တရာယော ဟောတီတိ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ပဋိလဘိတဗ္ဗဿ သစ္စပ္ပဋိဝေဓဿ ပဋိလာဘန္တရာယော ဟောတိ။ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာသမ္ပယုတ္တကမ္မဿ ဗလဝတ္တာ တေနေဝ သုဂတိပဋိသန္ဓိယာ ဒီယမာနာယ အတိနန္ဒနသင်္ခါတော လောဘကိလေသော အနာဂတေ ကာမာဝစရသုဂတိပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတိ ¶ ။ ယသ္မာ ကိလေသသဟာယံ ကမ္မံ ဝိပါကံ ဇနေတိ၊ တသ္မာ ကမ္မံ ဇနကပစ္စယော ဟောတိ၊ ကိလေသော ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော။ သေက္ခဿ ပန ဥတ္တရိပဋိဝေဓဿာတိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂါဒိဝသေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓဿ။ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတီတိ သေက္ခေသု သောတာပန္နသကဒါဂါမီနံ အနဓိဂတဇ္ဈာနာနံ သင်္ခါရုပေက္ခာကမ္မေန ဒီယမာနာယ ကာမာဝစရသုဂတိပဋိသန္ဓိယာ အဘိနန္ဒနကိလေသော ပစ္စယော ဟောတိ၊ ဈာနလာဘီနံ ပန အနာဂါမိဿ စ ဗြဟ္မလောကေယေဝ ပဋိသန္ဓာနတော ပစ္စယော န ဟောတိ၊ အနုလောမဂေါတြဘူဟိ စ ဒီယမာနာယ ပဋိသန္ဓိယာ အယမေဝ ကိလေသော ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အနိစ္စတောတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စန္တိကတာယ အာဒိအန္တဝန္တတာယ စ အနိစ္စတော။ ဒုက္ခတောတိ အဘိဏှံ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဥပ္ပာဒဝယပဋိပီဠနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ စ ဒုက္ခတော။ အနတ္တတောတိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ သာမိနိဝါသီကာရကဝေဒကာဘာဝေန စ အနတ္တတော။ အနုပဿနဋ္ဌေနာတိ အနု အနု အနိစ္စာဒိတော ပဿနဋ္ဌေန။ အဘိနီဟာရော နာနတ္တံ ဟောတီတိ အဘိနီဟာရော နာနာ ဟောတီတိ ဝါ အဘိနီဟာရဿ နာနာဘာဝေါ ဟောတီတိ ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကုသလာတိ အာရောဂျဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန စ။ အဗျာကတာတိ ကုသလာကုသလဘာဝေန န ဗျာကတာ။ ကိဉ္စိကာလေ သုဝိဒိတာတိ ¶ ဝိပဿနာကာလေ သုဋ္ဌု ဝိဒိတာ။ ကိဉ္စိကာလေ န သုဝိဒိတာတိ အဘိနန္ဒနကာလေ န သုဋ္ဌု ဝိဒိတာ။ အစ္စန္တံ သုဝိဒိတာတိ အဘိနန္ဒနာယ ပဟီနတ္တာ ဧကန္တေန သုဝိဒိတာ။ ဝိဒိတဋ္ဌေန စ အဝိဒိတဋ္ဌေန စာတိ ဧတ္ထ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာနံ သုဝိဒိတဋ္ဌောပိ ဝီတရာဂဿ အစ္စန္တသုဝိဒိတဋ္ဌောပိ ဝိဒိတဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ န သုဝိဒိတဋ္ဌော အဝိဒိတဋ္ဌောဝ။

အတိတ္တတ္တာတိ ဝိပဿနာယ ကရဏီယဿ အပရိယောသိတတ္တာ အပ္ပဏီတဘာဝေန။ တဗ္ဗိပရီတေန တိတ္တတ္တာ။ တိဏ္ဏံ သညောဇနာနံ ပဟာနာယာတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာနံ ¶ ပဟာနတ္ထံ။ ပစ္ဆိမဘဝိကာပိ ဗောဓိသတ္တာ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ အပစ္ဆိမဘဝိကာ ပန ဝိပဿနံ သင်္ခါရုပေက္ခံ ပါပေတွာ ဌပေန္တိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယာတိ အသမာသေတွာ ပဌန္တိ၊ သမာသေတွာ ပါဌော သုန္ဒရတရော။ သေက္ခော တိဏ္ဏံ သညောဇနာနံ ပဟီနတ္တာတိ သောတာပန္နသကဒါဂါမိအနာဂါမီနံ သာမညေန ဝုတ္တံ။ သကဒါဂါမိအနာဂါမီနမ္ပိ ဟိ တာနိ ပဟီနာနေဝ။ ဥတ္တရိပဋိလာဘတ္ထာယာတိ ဥပရူပရိမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာယာတိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ ယော သုခေါ ဝိဟာရော၊ တဒတ္ထာယ။ ဝိဟာရသမာပတ္တဋ္ဌေနာတိ သေက္ခဿ ဖလသမာပတ္တဋ္ဌေန၊ ဝီတရာဂဿ ဝိပဿနာဝိဟာရဖလသမာပတ္တဋ္ဌေန။

၅၇။ ဣဒါနိ ¶ သင်္ခါရုပေက္ခာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမထဝသေနာတိ သမာဓိဝသေန။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ နီဝရဏေ ပဋိသင်္ခါတိ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ သန္တိဋ္ဌနာတိ နီဝရဏာနံ ပဟာနာဘိမုခီဘူတတ္တာ တေသံ ပဟာနေပိ အဗျာပါရဘာဝူပဂမနေန မဇ္ဈတ္တတာယ သန္တိဋ္ဌနာ။ သင်္ခါရုပေက္ခာသူတိ နီဝရဏပ္ပဟာနေ ဗျာပါရာကရဏေန နီဝရဏသင်္ခါတာနံ သင်္ခါရာနံ ဥပေက္ခနာသု။ ဧသ နယော ဝိတက္ကဝိစာရာဒီသု စ။ သမထေ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ အပ္ပနာဝီထိယာ အာသန္နပုဗ္ဗဘာဂေ ဗလပ္ပတ္တဘာဝနာမယဉာဏံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယာတိအာဒီသု စတူသု မဂ္ဂဝါရေသု သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂါနံ အညတရညတရော မဂ္ဂေါ လဗ္ဘတိ။ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာတိအာဒီသု စတူသု ဖလဝါရေသု ပန အပ္ပဏိဟိတာ ဖလသမာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? ‘‘သုညတဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယာ’’တိ ¶ ဣတရာသံ ဒွိန္နံ ဖလသမာပတ္တီနံ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ။ အနိစ္စာနုပဿနာဝုဋ္ဌာနဝသေန ဟိ အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ၊ တထေဝ ဖလသမာပတ္တိကာလေ အနိမိတ္တဖလသမာပတ္တိ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာဝုဋ္ဌာနဝသေန အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဖလသမာပတ္တိယော၊ အနတ္တာနုပဿနာဝုဋ္ဌာနဝသေန သုညတမဂ္ဂဖလသမာပတ္တိယော သုတ္တန္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ စ စတူသု မဂ္ဂဝါရေသု ဥပ္ပာဒန္တိအာဒီနိ ပဉ္စ ¶ မူလပဒါနိ၊ ဂတိန္တိအာဒီနိ ဒသ ဝေဝစနပဒါနီတိ ပန္နရသ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။ ဆသု ပန ဖလသမာပတ္တိဝါရေသု ပဉ္စ မူလပဒါနေဝ ဝုတ္တာနိ။ တံ ကသ္မာ ဣတိ စေ? သင်္ခါရုပေက္ခာယ တိက္ခဘာဝေ သတိ ကိလေသပ္ပဟာနေ သမတ္ထဿ မဂ္ဂဿ သမ္ဘဝတော တဿာ တိက္ခဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝေဝစနပဒေဟိ သဟ ဒဠှံ ကတွာ မူလပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။ ဖလဿ နိရုဿာဟဘာဝေန သန္တသဘာဝတ္တာ မဂ္ဂါယတ္တတ္တာ စ မန္ဒဘူတာပိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဖလဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ မူလပဒါနေဝ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၅၈။ ဣဒါနိ ဇာတိဝသေန ပုစ္ဆိတွာ လဗ္ဘမာနဝသေန ဝိဿဇ္ဇေတုံ ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ကုသလာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပန္နရသ သင်္ခါရုပေက္ခာတိ သမထဝသေန အဋ္ဌ၊ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ တိဏ္ဏံ ဖလာနံ ဝသေန သတ္တာတိ ပန္နရသ။ သမထဝသေန အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ အရဟတော နီဝရဏပဋိသင်္ခါအဘာဝတော၊ ဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံ ပဟာနဗျာပါရံ ဝိနာ သုခေန ပဟာနတော စ သင်္ခါရုပေက္ခာနာမဿ အနနုရူပါတိ ကတွာ တာသံ အဗျာကတတာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရဟတာ ပန ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တေန သင်္ခါရုပေက္ခံ ဝိနာ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကာတိ တိဿော သင်္ခါရုပေက္ခာ အဗျာကတာတိ ဝုတ္တာ။ အပ္ပဏိဟိတသုညတာနိမိတ္တဝသေန ဟိ အရဟတော တိဿော သင်္ခါရုပေက္ခာ။

ဣဒါနိ သင်္ခါရုပေက္ခာနံ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ဝုတ္တာသု တီသု ဂါထာသု ပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ပညာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ¶ ။ အဋ္ဌ စိတ္တဿ ဂေါစရာတိ သမထဝသေန ဝုတ္တာ အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမာဓိဿ ဝိသယာ၊ ဘူမိယောတိ အတ္ထော။ ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂) ဝိယ စိတ္တသီသေန သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ‘‘ဂေါစရေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စရထ သကေ ပေတ္တိကေ ဝိသယေ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂) ဝိယ ဂေါစရသဒ္ဒေန ဝိသယော။ ယဉှိ ယဒါယတ္တံ၊ တဿေသော ဝိသယောတိ ဝုစ္စတိ။ ပုထုဇ္ဇနဿ ဒွေတိ သမထဝသေန ဝိပဿနာဝသေန စ။ တယော သေက္ခဿာတိ ¶ သမထဝိပဿနာသမာပတ္တိဝသေန။ တယော စ ဝီတရာဂဿာတိ အပ္ပဏိဟိတသုညတာနိမိတ္တဖလသမာပတ္တိဝသေန။ ‘‘တိဿော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တယော’’တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ တယော သင်္ခါရုပေက္ခာ ဓမ္မာတိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယေဟိ စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ယေဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာဓမ္မေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရာဒိတော၊ ဥပ္ပာဒါဒိတော ဝါ စိတ္တံ အပဂစ္ဆတိ။ ဝီတရာဂဿာပိ ဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာသဗ္ဘာဝတော ¶ စ သင်္ခါရတော စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋိတွာ နိဗ္ဗာနံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဋ္ဌ သမာဓိဿ ပစ္စယာတိ သမထဝသေန ဝုတ္တာ အဋ္ဌ အပ္ပနာသမ္ပာပကတ္တာ အပ္ပနာသမာဓိဿ ပစ္စယာ။ ဒသ ဉာဏဿ ဂေါစရာတိ ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တာ ဒသ မဂ္ဂဉာဏဿ ဖလဉာဏဿ စ ဘူမိယော။ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာန ပစ္စယာတိ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခာနံ ဥပနိဿယပစ္စယာ။ နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတီတိ ဘင်္ဂံ အဝိဿဇ္ဇိတွာဝ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿန္တော သဿတဒိဋ္ဌိအာဒီသု နာနပ္ပကာရာသု ဒိဋ္ဌီသု န ဝေဓတီတိ။

သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၉။ ဂေါတြဘုဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ အဘိဘုယျတီတိ အဘိဘဝတိ အတိက္ကမတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ သင်္ခါရနိမိတ္တန္တိ သကသန္တာနပ္ပဝတ္တအကုသလက္ခန္ဓတော ဗဟိဒ္ဓါဘူတံ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ လောကိကသင်္ခါရာ ဟိ ကိလေသာနံ နိမိတ္တတ္တာ၊ နိမိတ္တာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော ဝါ နိမိတ္တန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ အဘိဘုယျတီတိ ဂေါတြဘူတိ စ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တာဘိဘဝနတော ¶ ဂေါတြဘုဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ပက္ခန္ဒတီတိ ဂေါတြဘူတိ အရိယဂေါတ္တဘာဝနတော ဂေါတြဘုဘာဝေါ ဝုတ္တော။ အဘိဘုယျိတွာ ပက္ခန္ဒတီတိ ဂေါတြဘူတိ ဥဘော အတ္ထေ သမာသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဂေါတြဘူတိ စ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဂေါတြဘူတိ စ မာတိကာယ ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနပဒါနုရူပေန ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တာဘိဘဝနတ္ထောယေဝ ဝုတ္တော။ သမထဝသေန ဝုတ္တဂေါတြဘူနံ ပန နီဝရဏာဒိဂေါတ္တာဘိဘဝနတော ဂေါတြဘူတိ၊ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု ဆသု သမာပတ္တိဝါရေသု ဥပ္ပာဒါဒိဂေါတ္တာဘိဘဝနတော ဂေါတြဘူတိ၊ ‘‘သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု တီသု မဂ္ဂဝါရေသု သောတာပန္နာဒိဂေါတ္တာဘိဘဝနတော ဂေါတြဘူတိ ¶ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂေါတ္တတ္ထော စေတ္ထ ဗီဇတ္ထော။ ဝတ္တနိပကရဏေ ကိရ ဝုတ္တံ – ဂေါတ္တံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗပရိပန္ထေဟိ ဂုတ္တတ္တာ၊ တံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဂေါတြဘူတိ၊ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယောပိ ဂေါတ္တံ ဂေါတြဘုပရိပန္ထေဟိ ဂုတ္တတ္တာ၊ တံ ဂေါတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဂေါတြဘူတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စတုန္နံ မဂ္ဂါနံယေဝ ဂေါတြဘု နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ၊ စတဿန္နံ ဖလသမာပတ္တီနံ ဂေါတြဘု သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဖလသမာပတ္တိနိန္နတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ – ‘‘တဿ ပဝတ္တာနုပုဗ္ဗဝိပဿနဿ သင်္ခါရာရမ္မဏဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ¶ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ စိတ္တံ အပ္ပေတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၆၃)။ တေနေဝေတ္ထ မဂ္ဂဝါရေသု သောဠသမံ ကတွာ ဂဟိတဿ ဗဟိဒ္ဓါသင်္ခါရနိမိတ္တပဒဿ သမာပတ္တိဝါရေသု ဆဋ္ဌံ ကတွာ ဂဟဏံ န ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ဟိ မူလပဒဂဟဏေန ဂဟေတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။

အညေ ပန ‘‘ယော နိဗ္ဗာနေ ပဌမာဘောဂေါ ပဌမသမန္နာဟာရော၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဂေါတြဘူ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ဖလံ သန္ဓာယ န ယုဇ္ဇတိ။ ပန္နရသ ဂေါတြဘုဓမ္မာ ကုသလာတိ ဧတ္ထ အရဟတော အဘိဘဝိတဗ္ဗနီဝရဏာဘာဝတော ဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံ သုခေနေဝ ပဟာတဗ္ဗဘာဝတော စ အဘိဘဝနဋ္ဌေန ဂေါတြဘုနာမံ နာရဟန္တီတိ ကတွာ ဂေါတြဘူနံ အဗျာကတတာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရဟတာ ပန ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တေန သင်္ခါရေ အနဘိဘုယျ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကာတိ ‘‘တယော ဂေါတြဘုဓမ္မာ အဗျာကတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ဧဝ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ တသ္မာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိဂေါတြဘူ ကုသလာ ဟောန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ သင်္ခါရုပေက္ခာယပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၆၀။ သာမိသဉ္စာတိအာဒီသု ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသကိလေသာမိသာနံ ကိလေသာမိသေန သာမိသံ သနိကန္တိကတ္တာ။ ကိံ တံ? အဋ္ဌဝိဓံ သမထဂေါတြဘုဉာဏံ။ ဝဋ္ဋာမိသန္တိ စေတ္ထ တေဘူမကဝဋ္ဋမေဝ။ လောကာမိသန္တိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ ကိလေသာမိသန္တိ ကိလေသာ ဧဝ။ နိရာမိသန္တိ ဒသဝိဓံ ဝိပဿနာဂေါတြဘုဉာဏံ အနိကန္တိကတ္တာ။ န ဟိ အရိယာ ဂေါတြဘုသ္မိံ နိကန္တိံ ကရောန္တိ။ ပေါတ္ထကေ ‘‘သာမိသဉ္စေ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရတရံ။ ဧဝမေဝ ပဏိဟိတဉ္စ အပ္ပဏိဟိတံ သညုတ္တဉ္စ ဝိသညုတ္တံ ဝုဋ္ဌိတဉ္စ အဝုဋ္ဌိတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိကန္တိပဏိဓိယာ ဟိ ပဏိဟိတံ ပတ္ထိတန္တိ အတ္ထော။ တဒဘာဝေန အပ္ပဏိဟိတံ ¶ ။ နိကန္တိသညောဂေနေဝ သညုတ္တံ။ တဒဘာဝေန ဝိသညုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌိတန္တိ ဝိပဿနာဂေါတြဘုဉာဏမေဝ။ တဉှိ နိကန္တိစ္ဆေဒကတ္တာ ဝုဋ္ဌိတံ နာမ။ ဣတရံ အဝုဋ္ဌိတံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာနတ္တာ ဝါ ဝုဋ္ဌိတံ။ ဖလဂေါတြဘုပိ ဟိ နိဗ္ဗာနဇ္ဈာသယဝသေန နိဗ္ဗာနာဘိမုခီဘူတတ္တာ ¶ ဗဟိဒ္ဓါသင်္ခါရနိမိတ္တာ ဝုဋ္ဌိတံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌာဘိဘဝနဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနဝါရေသုပိ ဖလဂေါတြဘု ¶ အဇ္ဈာသယဝသေန နိဗ္ဗာနာဘိမုခီဘူတတ္တာ အဘိဘုယျတိ ဝုဋ္ဌာတိ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာန ပစ္စယာတိ တိဏ္ဏံ လောကုတ္တရဝိမောက္ခာနံ သမထဂေါတြဘု ပကတူပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ဝိပဿနာဂေါတြဘု အနန္တရသမနန္တရူပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ပညာ ယဿ ပရိစ္စိတာတိ ပုဗ္ဗဘာဂပညာ ယဿ ပရိစိတာ ပရိစိဏ္ဏာ။ ကုသလော ဝိဝဋ္ဋေ ဝုဋ္ဌာနေတိ အသမ္မောဟဝသေနေဝ ဝိဝဋ္ဋသင်္ခါတေ ဂေါတြဘုဉာဏေ ကုသလော ဆေကော၊ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏေန ဝါ ကုသလော။ နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတီတိ သမုစ္ဆေဒေန ပဟီနာသု နာနပ္ပကာရာသု ဒိဋ္ဌီသု န ဝေဓတီတိ။

ဂေါတြဘုဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၁။ မဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဒိဋ္ဌာနုသယပ္ပဟာနေန သမုစ္ဆေဒဝသေန ဒွါသဋ္ဌိဘေဒတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော ဝုဋ္ဌာတိ။ တဒနုဝတ္တကကိလေသေဟီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္ပယောဂဝသေန စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဥပနိဿယေန စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအနုဝတ္တမာနေဟိ နာနာဝိဓေဟိ ကိလေသေဟိ။ တေန တဒေကဋ္ဌကိလေသပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဝိဓဉှိ ဧကဋ္ဌံ သဟဇေကဋ္ဌံ ပဟာနေကဋ္ဌဉ္စ။ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ၊ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဝါ ယာဝ ပဟာနာ ဌိတာတိ တဒေကဋ္ဌာ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဟိ ပဟီယမာနာယ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေသု ဒွီသု အသင်္ခါရိကစိတ္တေသု တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတာ လောဘော မောဟော ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ၊ ဒွီသု သသင်္ခါရိကစိတ္တေသု တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတာ လောဘော မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ ဒိဋ္ဌိကိလေသေယေဝ ပဟီယမာနေ တေန သဟ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတာ အပါယဂမနီယာ လောဘော ဒေါသော မောဟော မာနော ဝိစိကိစ္ဆာ ထိနံ ¶ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ ပဟာနေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ ခန္ဓေဟီတိ တဒနုဝတ္တကေဟေဝ ခန္ဓေဟိ၊ တံ ဒိဋ္ဌိံ အနုဝတ္တမာနေဟိ သဟဇေကဋ္ဌေဟိ စ ပဟာနေကဋ္ဌေဟိ စ စတူဟိ အရူပက္ခန္ဓေဟိ၊ တံသမုဋ္ဌာနရူပေဟိ ဝါ သဟ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒိကိလေသပစ္စယာ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗေဟိ ဝိပါကက္ခန္ဓေဟိ။ ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗနိမိတ္တေဟီတိ ယထာဝုတ္တကိလေသက္ခန္ဓတော ဗဟိဘူတေဟိ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တေဟိ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာ ဝုဋ္ဌာတီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗေသု စတူသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေသု၊ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ စာတိ ပဉ္စသု စိတ္တေသု အပါယဂမနီယသေသာကုသလစိတ္တေသု စ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာ ဝုဋ္ဌာတိ။

မိစ္ဆာဝါစာယ ဝုဋ္ဌာတီတိ မုသာဝါဒတော စေဝ အပါယဂမနီယပိသုဏဖရုသသမ္ဖပ္ပလာပေဟိ စ ဝုဋ္ဌာတိ ¶ ။ မိစ္ဆာကမ္မန္တာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ပါဏာတိပါတာဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရေဟိ ဝုဋ္ဌာတိ။ မိစ္ဆာအာဇီဝါ ¶ ဝုဋ္ဌာတီတိ ကုဟနာ လပနာ နေမိတ္တိကတာ နိပ္ပေသိကတာ လာဘေနလာဘံနိဇိဂီသနတာ၊ အာဇီဝဟေတုကေဟိ ဝါ သတ္တဟိပိ ကာယဝစီကမ္မေဟိ ဝုဋ္ဌာတိ။ မိစ္ဆာဝါယာမမိစ္ဆာသတိမိစ္ဆာသမာဓီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဝုဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မိစ္ဆာသတီတိ စ သတိယာ ပဋိပက္ခာကာရေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒမတ္တမေဝ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယေ ‘‘ဒဿနဋ္ဌေန သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒီနိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ယထာ ပဌမဇ္ဈာနိကေ ပဌမမဂ္ဂေ လဗ္ဘန္တိ၊ တထေဝ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယောပိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒီနံ ပဇဟနဋ္ဌေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သန္တေ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟီနတ္တာ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယေန ပဟာတဗ္ဗာ ဒိဋ္ဌိ နာမ နတ္ထိ။

တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ နာမံ ကထံ ဟောတီတိ? ယထာ ဝိသံ အတ္ထိ ဝါ ဟောတု မာ ဝါ၊ အဂဒေါ အဂဒေါတွေဝ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အတ္ထိ ဝါ ဟောတု မာ ဝါ၊ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧဝ နာမ။ ယဒိ ဧဝံ နာမမတ္တမေဝေတံ ဟောတိ၊ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယေ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ကိစ္စာဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ န ပရိပူရေန္တိ။ တသ္မာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သကိစ္စကာ ကာတဗ္ဗာ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပရိပူရေတဗ္ဗာနီတိ။ သကိစ္စကာ စေတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယထာလာဘနိယမေန ဒီပေတဗ္ဗာ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈော ဟိ ဧကော မာနော အတ္ထိ၊ သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ၊ သာ တံ မာနံ ပဇဟတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသ္မိဉှိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ¶ ပဇဟတိ။ သောတာပန္နဿ ပန သကဒါဂါမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော အတ္ထိ၊ တံ မာနံ ပဇဟတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ တဿေဝ သတ္တအကုသလစိတ္တသဟဇာတော သင်္ကပ္ပော အတ္ထိ၊ တေဟေဝ စိတ္တေဟိ ဝါစင်္ဂစောပနံ အတ္ထိ၊ ကာယင်္ဂစောပနံ အတ္ထိ၊ ပစ္စယပရိဘောဂေါ အတ္ထိ၊ သဟဇာတဝါယာမော အတ္ထိ၊ အဿတိယဘာဝေါ အတ္ထိ၊ သဟဇာတစိတ္တေကဂ္ဂတာ အတ္ထိ၊ ဧတေ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒယော နာမ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယော တေသံ ပဟာနေန သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ ¶ အဋ္ဌင်္ဂါနိ သကိစ္စကာနိ ဟောန္တိ။ သကဒါဂါမိဿ အနာဂါမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော အတ္ထိ၊ သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ တဿေဝ သတ္တဟိ စိတ္တေဟိ သဟဇာတာ သင်္ကပ္ပာဒယော အတ္ထိ။ တေသံ ပဟာနေန အနာဂါမိမဂ္ဂေ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ သကိစ္စကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနာဂါမိဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော အတ္ထိ၊ သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ယာနိ ပနဿ ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ၊ တေဟိ သဟဇာတာ သင်္ကပ္ပာဒယော အတ္ထိ။ တေသံ ပဟာနေန အရဟတ္တမဂ္ဂေ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ သကိစ္စကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဩဠာရိကာတိ ကာယဝစီဒွါရေ ဝီတိက္ကမဿ ပစ္စယဘာဝေန ထူလဘူတမှာ။ ကာမရာဂသညောဇနာတိ မေထုနရာဂသင်္ခါတာ သညောဇနာ။ သော ဟိ ကာမဘဝေ သညောဇေတီတိ သညောဇနန္တိ ¶ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဃသညောဇနာတိ ဗျာပါဒသညောဇနာ။ သော ဟိ အာရမ္မဏေ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဃန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေ ဧဝ ထာမဂတဋ္ဌေန သန္တာနေ အနုသေန္တီတိ အနုသယာ။ အဏုသဟဂတာတိ အဏုဘူတာ၊ သုခုမဘူတာတိ အတ္ထော။ တဗ္ဘာဝေ ဟိ ဧတ္ထ သဟဂတသဒ္ဒေါ။ သကဒါဂါမိဿ ဟိ ကာမရာဂဗျာပါဒါ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ အဏုဘူတာ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စ။ တဿ ဟိ ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ ဝိယ ကိလေသာ အဘိဏှံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ ဝိယ မဒ္ဒန္တာ ဖရန္တာ ဆာဒေန္တာ အန္ဓအန္ဓံ ကရောန္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဒွီဟိ ပန မဂ္ဂေဟိ ပဟီနတ္တာ မန္ဒမန္ဒာ တနုကာကာရာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဝီတိက္ကမံ ပါပေတုံ သမတ္ထာ န ဟောန္တိ။ ဧဝံ တနုဘူတာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ ရူပရာဂါတိ ရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂါ။ အရူပရာဂါတိ အရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂါ။ မာနာတိ ဥန္နတိလက္ခဏာ။ ဥဒ္ဓစ္စာတိ အဝူပသမလက္ခဏာ။ အဝိဇ္ဇာယာတိ အန္ဓလက္ခဏာယ။ ဘဝရာဂါနုသယာတိ ရူပရာဂါရူပရာဂဝသေန ပဝတ္တဘဝရာဂါနုသယာ။

၆၂။ ဣဒါနိ မဂ္ဂဉာဏသံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော အဇာတံ ဈာပေတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စ အဇာတံ ဈာပေတိ ဇာတေန၊ ဈာနံ တေန ပဝုစ္စတီတိ အတ္တနော ¶ သန္တာနေ ပါတုဘူတေန တေန တေန လောကုတ္တရဇ္ဈာနေန တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော အဇာတမေဝ တံ တံ ကိလေသံ ဈာပေတိ ဒဟတိ သမုစ္ဆိန္ဒတိ၊ တေန ကာရဏေန တံ လောကုတ္တရံ ဈာနန္တိ ပဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ ဈာနဝိမောက္ခေ ကုသလတာတိ ¶ တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တေ ဝိတက္ကာဒိကေ ဈာနေ စ ဝိမောက္ခသင်္ခါတေ အရိယမဂ္ဂေ စ အသမ္မောဟဝသေန ကုသလတာယ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ပဟီနာသု နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတိ။ ဈာနံ နာမ ဒုဝိဓံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဉ္စ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဉ္စ။ လောကိယပဌမဇ္ဈာနာဒိကံ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန ဈာနံ၊ ဝိပဿနာသင်္ခါရာနံ သဘာဝသာမညလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန ဈာနံ၊ လောကုတ္တရံ နိဗ္ဗာနေ တထလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန ဈာနံ။ ဣဓ ပန ဂေါတြဘုနာပိ သာဓာရဏံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌံ အနာမသိတွာ အသာဓာရဏေန ကိလေသဈာပနဋ္ဌေန ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ပနေတ္ထ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု အဓိမုစ္စနဋ္ဌော ကိလေသေဟိ စ သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌော။

သမာဒဟိတွာ ယထာ စေ ဝိပဿတီတိ အပ္ပနူပစာရခဏိကသမာဓီနံ အညတရေန သမာဓိနာ ပဌမံ စိတ္တသမာဓာနံ ကတွာ ပစ္ဆာ ယထာ ဝိပဿတိ စ။ သမုစ္စယတ္ထော စေ-သဒ္ဒေါ ဝိပဿနံ သမုစ္စိနောတိ။ ဝိပဿမာနော တထာ စေ သမာဒဟေတိ ဝိပဿနာ နာမေသာ လူခဘူတာ နိရဿာဒါ၊ သမထော စ နာမ သိနိဒ္ဓဘူတော သအဿာဒေါ။ တသ္မာ တာယ လူခဘူတံ စိတ္တံ သိနေဟေတုံ ဝိပဿမာနော တထာ စ သမာဒဟေ။ ဝိပဿမာနော ပုန သမာဓိံ ပဝိသိတွာ စိတ္တသမာဓာနဉ္စ တထေဝ ကရေယျ၊ ယထေဝ ဝိပဿနန္တိ အတ္ထော။ ဣဓ စေ-သဒ္ဒေါ သမာဒဟနံ သမုစ္စိနောတိ။ ဥဘယတ္ထာပိ ဂါထာဗန္ဓာနုဝတ္တနေန ¶ စေ-ကာရော ကတော၊ အတ္ထော ပန စ-ကာရတ္ထော ဧဝ။ ဝိပဿနာ စ သမထော တဒါ အဟူတိ ယသ္မာ သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနဒ္ဓဘာဝေ သတိ အရိယမဂ္ဂပါတုဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ အရိယမဂ္ဂဇနနသမတ္ထတ္တာ ယဒါ တဒုဘယသမာယောဂေါ ဟောတိ၊ တဒါ ဝိပဿနာ စ သမထော စ အဟု၊ သမထဝိပဿနာ ဘူတာ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တာ စ သမထဝိပဿနာ အရိယမဂ္ဂါဘိမုခီကာလေ စ မဂ္ဂက္ခဏေ စ သမာနဘာဂါ ယုဂနဒ္ဓါ ဝတ္တရေ သမာနော သမော ဘာဂေါ ကောဋ္ဌာသော ဧတေသန္တိ သမာနဘာဂါ၊ ယုဂေ နဒ္ဓါ ဝိယာတိ ယုဂနဒ္ဓါ၊ အညမညံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန သမဓုရာ သမဗလာတိ အတ္ထော။ ဝိတ္ထာရော ပနဿ ယုဂနဒ္ဓကထာယံ အာဝိဘဝိဿတိ။

ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ သုခေါ၊ နိရောဓော ဣတိ ဒဿနံ။ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌိတာ ¶ ပညာ၊ ဖဿေတိ အမတံ ပဒန္တိ ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ၊ သုခေါ နိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ ပဋိပန္နဿ ¶ တတော နိဗ္ဗာနဒဿနံ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌိတာ ပညာ နာမ။ သာ ဧဝ စ ပညာ အမတံ ပဒံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏဖုသနေန ဖုသတိ၊ ပဋိလဘတီတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနဉှိ အတပ္ပကဋ္ဌေန အမတသဒိသန္တိ အမတံ၊ နာဿ မတံ မရဏံ ဝယော အတ္ထီတိပိ အမတံ၊ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ မဟတာ ဥဿာဟေန မဟတိယာ ပဋိပဒါယ ပဇ္ဇတိ ပဋိပဇ္ဇီယတီတိ ပဒန္တိ ဝုစ္စတိ။

ဝိမောက္ခစရိယံ ဇာနာတီတိ ဝိမောက္ခပဝတ္တိံ အသမ္မောဟဝသေန ဇာနာတိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဇာနာတိ။ ‘‘ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနော ဝိမောက္ခော၊ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနာ စတ္တာရော ဝိမောက္ခာ၊ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနာနံ အနုလောမာ စတ္တာရော ဝိမောက္ခာ၊ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စတ္တာရော ဝိမောက္ခာ’’တိ ဟိ ဥပရိ ဝိမောက္ခကထာယံယေဝ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉ အာဒယော) အာဂတာ ဝိမောက္ခစရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသံ ဝိတ္ထာရော တတ္ထေဝ အာဂတော။ နာနတ္တေကတ္တကောဝိဒေါတိ တေသံ ဝိမောက္ခာနံ နာနာဘာဝေ ဧကဘာဝေ စ ကုသလော။ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝိမောက္ခဝသေန ဟိ တေသံ ဧကတ္တံ၊ စတုအရိယမဂ္ဂဝသေန နာနတ္တံ၊ ဧကေကဿာပိ ဝါ အရိယမဂ္ဂဿ အနုပဿနာဘေဒေန နာနတ္တံ၊ အရိယမဂ္ဂဘာဝေန ဧကတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာတိ ဒဿနသင်္ခါတဿ စ ဘာဝနာသင်္ခါတဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာယ။ ဒဿနန္တိ ဟိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ဒဿနန္တိ ဝုတ္တော။ ဂေါတြဘု ပန ကိဉ္စာပိ ပဌမတရံ နိဗ္ဗာနံ ပဿတိ၊ ယထာ ပန ရညော သန္တိကံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အာဂတော ပုရိသော ဒူရတောဝ ရထိကာယ စရန္တံ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတံ ရာဇာနံ ဒိသွာပိ ‘‘ဒိဋ္ဌော တေ ရာဇာ’’တိ ပုဋ္ဌော ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ အကတတ္တာ ‘‘န ပဿာမီ’’တိ အာဟ၊ ဧဝမေဝ နိဗ္ဗာနံ ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗဿ ကိလေသပ္ပဟာနဿာဘာဝါ န ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ ဉာဏံ မဂ္ဂဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဘာဝနာတိ သေသမဂ္ဂတ္တယံ။ တဉှိ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌသ္မိံယေဝ ဓမ္မေ ဘာဝနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ¶ ပဿတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘာဝနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ဘာဝနာမဂ္ဂဿ ¶ အပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘ဒွိန္နံ ဉာဏာန’’န္တိ အဝတွာ သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိမဂ္ဂလာဘိနော သန္ဓာယ ‘‘ဈာနဝိမောက္ခေ ကုသလတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂလာဘိနော ပန ဘာဝနာမဂ္ဂဿ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၃။ ဖလဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ တံပယောဂပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာတိ တဿ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာနပယောဂဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ။ မဂ္ဂေါ ဟိ သကက္ခဏေ ကိလေသပ္ပဟာနေန ဥဘတော ဝုဋ္ဌာနပယောဂံ ကရောတိ နာမ၊ ဖလက္ခဏေ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ မဂ္ဂဿ ဥဘတော ဝုဋ္ဌာနပယောဂေါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဝူပသန္တော နာမ ဟောတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မဂ္ဂါနန္တရံ သကိံ ဝါ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဖလသမာပတ္တိကာလေ ပန ဗဟုက္ခတ္တုံ၊ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ တံ ပယောဂပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မဂ္ဂဿေတံ ဖလန္တိ ဖလံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂက္ခဏာဒီသုပိ ဧကေကမဂ္ဂင်္ဂဝသေနေဝ ဝုဋ္ဌာနယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဖလဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ ဝိမုတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆၄။ ဝိမုတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌေန သတိ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ကာယေ၊ သယံ ဝါ သတီ တသ္မိံ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ။ ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာ၊ သဘာဝံ ဝါ ဝိစိနန္တော ဧတာယ ကိစ္ဆတိ ကိလမတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သီလဗ္ဗတပရာမာသောတိ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓိ သီလဗ္ဗတေန သုဒ္ဓီတိ ဂဟိတအဘိနိဝေသော။ သော ဟိ သဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသတီတိ သီလဗ္ဗတပရာမာသော။ ဥဘိန္နံ သမာနေပိ ဒိဋ္ဌိဘာဝေ တက္ကဉ္စ ပရူပဒေသဉ္စ ဝိနာ ပကတိယာ ဧဝ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဂဟဏတော ပကတိဘူတာယ ဝီသတိဝတ္ထုကာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ပဟာနေနေဝ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနဒဿနတ္ထံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ပန ¶ ‘‘သုဒ္ဓိပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇာမာ’’တိ ပဋိပန္နာနံ ပဋိပဒါယ မိစ္ဆာဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိဏ္ဏမ္ပိ အနုသယပ္ပဟာနေနေဝ ပဟာနံ ဒဿေတုံ ဒိဋ္ဌာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာနုသယောတိ ဝုတ္တံ၊ န ဝိသုံ ကိလေသတ္တာ။ ဥပက္ကိလေသာတိ ကိလေသေန္တိ ဥပတာပေန္တိ ဝိဗာဓေန္တီတိ ကိလေသာ၊ ထာမဂတဋ္ဌေန ဘုသာ ကိလေသာတိ ဥပက္ကိလေသာ။ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နာ ဟောန္တီတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန အနုပ္ပာဒနိရောဓေန သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နာ ဟောန္တိ။ သပရိယုဋ္ဌာနေဟီတိ စိတ္တံ ပရိယောနန္ဓန္တာနိ ¶ ဥဋ္ဌေန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပရိယုဋ္ဌာနာနိ၊ သမုဒါစာရပ္ပတ္တာနံ ကိလေသာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သဟ ပရိယုဋ္ဌာနေဟီတိ သပရိယုဋ္ဌာနာနိ။ တေဟိ သပရိယုဋ္ဌာနေဟိ အနုသယိတဥပက္ကိလေသေဟိ။ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ ဟောတီတိ တေသံ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကဘူတတ္တာ သန္တတိဝသေန ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ တတော ဝိမုတ္တံ နာမ ဟောတိ။ တဒေဝ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတ္တာ သုဝိမုတ္တံ။ တံဝိမုတ္တိဉာတဋ္ဌေနာတိ တဿာ ဝိမုတ္တိယာ ဇာနနဋ္ဌေန။

ဝိမုတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆၅။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ဟေတုဋ္ဌေန ပဌမံ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာ ပုန မဂ္ဂင်္ဂဘူတေ စ အမဂ္ဂင်္ဂဘူတေ စ ဓမ္မေ ‘‘ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီ’’တိ လဒ္ဓနာမဿ အရိယဿ အင်္ဂဘာဝေန ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဝိသုံ ဒဿေသိ။ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဟိ မဂ္ဂင်္ဂါနေဝ၊ ပီတိပဿဒ္ဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အမဂ္ဂင်္ဂါနိ။ ပုန ဗလဝသေန ဣန္ဒြိယဝသေန စ ဝိသုံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု သဒ္ဓါ ဧဝ အမဂ္ဂင်္ဂဘူတာ။ ပုန မဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတေယေဝ ဓမ္မေ ရာသိဝသေန ဒဿေန္တော အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန သတိပဋ္ဌာနာတိ ဧကာဝ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ သတိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု သုဘသုခနိစ္စအတ္တသညာပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ နာမ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဧကမေဝ ဝီရိယံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ပဟာနာနုပ္ပတ္တိကိစ္စဿ၊ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိကိစ္စဿ သာဓနဝသေန စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ နာမ။

တထဋ္ဌေန သစ္စာတိ ဒုက္ခဘာဝါဒီသု အဝိသံဝါဒကဋ္ဌေန စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ဧတာနေဝ စေတ္ထ ပဋိဝေဓဋ္ဌေန တဒါ သမုဒါဂတာနိ၊ ‘‘အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝိသုံ ဝုတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ သေသာ ပန ဓမ္မာ ပဋိလာဘဋ္ဌေန တဒါ သမုဒါဂတာ။ ‘‘တထဋ္ဌေန သစ္စာ တဒါ သမုဒါဂတာ’’တိ ဝစနတော မဂ္ဂဖလပရိယောသာနေ အဝဿံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပစ္စဝေက္ခတီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ‘‘ကတံ ကရဏီယံ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၈) ဝစနတော စ ‘‘ဒုက္ခံ မေ ပရိညာတံ၊ သမုဒယော မေ ပဟီနော၊ နိရောဓော ¶ မေ သစ္ဆိကတော၊ မဂ္ဂေါ ¶ စ မေ ဘာဝိတော’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ တထာ ပစ္စဝေက္ခဏံ ယုဇ္ဇတိ စ။ သမုဒယောတိ စေတ္ထ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဝုတ္တသမုဒယပစ္စဝေက္ခဏဝသေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ¶ ဒုဝိဓံ ကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဣဓ သရူပေနေဝ အာဂတာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ ကေဝလံ ဒုက္ခပစ္စဝေက္ခဏမေဝ န ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ပါဌသဗ္ဘာဝတော ယုတ္တိသဗ္ဘာဝတော စ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ သစ္စပဋိဝေဓတ္ထဉှိ ပဋိပန္နဿ နိဋ္ဌိတေ သစ္စပဋိဝေဓေ သယံ ကတကိစ္စပစ္စဝေက္ခဏံ ယုတ္တမေဝါတိ။ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန သမထောတိအာဒိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တေ ဧဝ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ဧကရသဋ္ဌေန အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန စ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ ဧဝ။ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာသမာဓိ ဧဝ။ ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ။ ဝိမုတ္တဋ္ဌေနာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန မဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ မုစ္စနဋ္ဌေန၊ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ဝါ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန။ ဝိမောက္ခောတိ သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခော၊ အရိယမဂ္ဂေါယေဝ။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ သစ္စပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ဝိမုတ္တီတိ မဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ ပဇဟနဋ္ဌေန တတော မုစ္စနတော ဝိမုတ္တိ၊ အရိယမဂ္ဂေါယေဝ။ သမုစ္ဆေဒဋ္ဌေန ခယေ ဉာဏန္တိ ကိလေသသမုစ္ဆိန္ဒနဋ္ဌေန ကိလေသက္ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ။

ဆန္ဒာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှေတ္ထ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ မဂ္ဂဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာကာရေန ဒဿိတာ။ ဝိမုတ္တီတိ စေတ္ထ မဂ္ဂဝိမုတ္တိယေဝ။ ‘‘တထဋ္ဌေန သစ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ဂဟိတမ္ပိ စ နိဗ္ဗာနံ ဣဓ ပရိယောသာနဘာဝဒဿနတ္ထံ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဖလက္ခဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ဟေတုဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ ဖလမဂ္ဂဘာဝေနေဝ။ သမ္မပ္ပဓာနာတိ မဂ္ဂက္ခဏေ စတုကိစ္စသာဓကဿ ဝီရိယကိစ္စဿ ဖလဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ သိဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဟိ ဖလက္ခဏေ သမ္မပ္ပဓာနာ ဧဝ န လဗ္ဘန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ မဂ္ဂက္ခဏေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဥဒ္ဓရန္တေန ထေရေန ‘‘ဖလက္ခဏေ ဌပေတွာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ အဝသေသာ တေတ္တိံသ ဓမ္မာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။ ဧဝမေဝ ¶ ပဋိဝေဓကိစ္စာဒိသိဒ္ဓိဝသေန သစ္စာဒီနိပိ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝိမောက္ခောတိ စ ဖလဝိမောက္ခော။ ဝိမုတ္တီတိ ဖလဝိမုတ္တိ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌေန အနုပ္ပာဒေ ဉာဏံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ အန္တရာ ဝုဋ္ဌာနာဘာဝါ ဖလာဝသာနေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဣမေ ဓမ္မာ တဒါ သမုဒါဂတာတိ ဣမေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ¶ ဓမ္မာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဖလက္ခဏေ စ သမုဒါဂတာတိ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ဣတိ-သဒ္ဒံ ပါဌသေသံ ကတွာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅။ ဝတ္ထုနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆၆။ ဝတ္ထုနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ စက္ခုံ အဇ္ဈတ္တံ ဝဝတ္ထေတီတိ အဇ္ဈတ္တဘူတံ စက္ခုံ ဝဝတ္ထပေတိ။ ယထာ သော စက္ခုံ ဝဝတ္ထပေတိ၊ တထာ ဝတ္တုကာမော ကထံ စက္ခုံ အဇ္ဈတ္တံ ဝဝတ္ထေတီတိ ပုစ္ဆိတွာ ပုန စက္ခု အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတန္တိ ဝဝတ္ထေတီတိအာဒိနာ ဝဝတ္ထာပနာကာရံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာတဏှာ အတီတာ ဥပတ္ထမ္ဘကဟေတုယော၊ ကမ္မံ အတီတံ ဇနကဟေတု၊ အာဟာရော ဣဒါနိ ဥပတ္ထမ္ဘကဟေတု။ ဧတေန စက္ခူပတ္ထမ္ဘကာနိ ဥတုစိတ္တာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ ဥပါဒိယိတွာ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန ပသာဒစက္ခုဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ၊ သသမ္ဘာရဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော။ ဥပ္ပန္နန္တိ အဒ္ဓါဝသေန၊ သန္တတိခဏဝသေန ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ သမုဒါဂတန္တိ ဟေတုတော သမုဋ္ဌိတံ။ ဧတ္တာဝတာ ဝိပဿနာပုဗ္ဗဘာဂေ စက္ခုဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ။ အဟုတွာ သမ္ဘူတန္တိအာဒီဟိ အနိစ္စာနုပဿနာ။ ပုဗ္ဗေ ဥဒယာ အဝိဇ္ဇမာနတော အဟုတွာ သမ္ဘူတံ၊ ဥဒ္ဓံ ဝယာ အဘာဝတော ဟုတွာ န ဘဝိဿတိ။ အန္တဝန္တတောတိ အန္တော အဿ အတ္ထီတိ အန္တဝါ၊ အန္တဝါ ဧဝ အန္တဝန္တော ယထာ ‘‘သတိမန္တော၊ ဂတိမန္တော၊ ဓိတိမန္တော စ ယော ဣသီ’’တိ (ထေရဂါ။ ၁၀၅၂)။ တတော အန္တဝန္တတော၊ ဘင်္ဂဝိဇ္ဇမာနတောတိ အတ္ထော။ အဒ္ဓုဝန္တိ သဗ္ဗာဝတ္ထာနိပါတိတာယ၊ ထိရဘာဝဿ စ အဘာဝတာယ န ထိရံ။ အသဿတန္တိ န နိစ္စံ။ ဝိပရိဏာမဓမ္မန္တိ ဇရာယ စေဝ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ဝိပရိဏာမပကတိကံ။ စက္ခု အနိစ္စန္တိအာဒီနိ စက္ခုံ အနိစ္စတောတိအာဒီနိ စ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ မနောတိ ဣဓ ဘဝင်္ဂမနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတောတိအာဒိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ အာဟာရသမ္ဘူတောတိ ဧတ္ထ သမ္ပယုတ္တဖဿာဟာရမနောသဉ္စေတနာဟာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပန္နောတိ စ အဒ္ဓါသန္တတိဝသေန။

ဝတ္ထုနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆။ ဂေါစရနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆၇။ ဂေါစရနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ရူပေ ဗဟိဒ္ဓါ ဝဝတ္ထေတီတိ အဇ္ဈတ္တတော ဗဟိဒ္ဓါဘူတေ ရူပါယတနဓမ္မေ ဝဝတ္ထပေတီတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတာတိအာဒိ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နကမ္မဇရူပတ္တာ ဝုတ္တံ။ အာဟာရောပိ ဟိ ကမ္မဇရူပဿ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော ဟောတိ။ သဒ္ဒဿ ပန ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနတ္တာ အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတာဒိစတုက္ကံ န ဝုတ္တံ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာနံ သယံ မဟာဘူတတ္တာ ‘‘စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာတိ စေတ္ထ ဘဝင်္ဂမနောသမ္ပယုတ္တာ တယော အရူပိနော ခန္ဓာ၊ ဓမ္မာယတနပရိယာပန္နာနိ ¶ သုခုမရူပါနိ စ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ၊ သဗ္ဗာနိပိ ရူပါဒီနိ စ။ အပိစ ယာနိ ယာနိ ယေန ယေန သမုဋ္ဌဟန္တိ၊ တာနိ တာနိ တေန တေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣတရထာ ဟိ သကသန္တာနပရိယာပန္နာပိ ရူပါဒယော ဓမ္မာ သဗ္ဗေ န သင်္ဂဏှေယျုံ။ ယသ္မာ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပါဒယောပိ ဝိပဿနူပဂါ၊ တသ္မာ တေသံ ကမ္မသမ္ဘူတပဒေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေပိ ဟိ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနာ။ အညေ ပန ‘‘အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ရူပါဒယော အဝိပဿနူပဂါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ပန –

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ၊ ယဒါ ပညာယ ပဿတိ၊

အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ၊ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇) –

အာဒိကာယ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဝုတ္တဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ – ‘‘ဣဓေကစ္စော အာဒိတောဝ အဇ္ဈတ္တသင်္ခါရေ အဘိနိဝိသိတွာ ဝိပဿတိ၊ ယသ္မာ ပန န သုဒ္ဓအဇ္ဈတ္တဒဿနမတ္တေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗမေဝ၊ တသ္မာ ပရဿ ¶ ခန္ဓေပိ အနုပါဒိန္နသင်္ခါရေပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ ဝိပဿတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၈၄)။ တသ္မာ ပရေသံ စက္ခာဒိဝဝတ္ထာနမ္ပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပါဒိဝဝတ္ထာနမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ၊ တသ္မာ တေဘူမကသင်္ခါရာ အဝိပဿနူပဂါ နာမ နတ္ထိ။

ဂေါစရနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇။ စရိယာနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆၈။ စရိယာနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဝိညာဏစရိယာတိအာဒီသု အာရမ္မဏေ စရတီတိ စရိယာ၊ ဝိညာဏမေဝ စရိယာ ဝိညာဏစရိယာ။ အညာဏေန စရဏံ ¶ ၊ အညာဏေန ဝါ စရတိ၊ အညာတေ ဝါ စရတိ၊ အညာဏဿ ဝါ စရဏန္တိ အညာဏစရိယာ။ ဉာဏမေဝ စရိယာ၊ ဉာဏေန ဝါ စရိယာ၊ ဉာဏေန ဝါ စရတိ၊ ဉာတေ ဝါ စရတိ၊ ဉာဏဿ ဝါ စရဏန္တိ ဉာဏစရိယာ။ ဒဿနတ္ထာယာတိ ရူပဒဿနတ္ထာယ ပဝတ္တာ။ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာတိ ဘဝင်္ဂသန္တာနတော အပနေတွာ ရူပါရမ္မဏေ စိတ္တသန္တာနံ အာဝဇ္ဇေတိ နာမေတီတိ အာဝဇ္ဇနံ၊ ဝိပါကာဘာဝတော ကရဏမတ္တန္တိ ကိရိယာ၊ ကုသလာကုသလဝသေန န ဗျာကတာတိ အဗျာကတာ။ ဒဿနဋ္ဌောတိ ပဿန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ ပဿတိ၊ ဒဿနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ ဒဿနံ၊ ဒဿနမေဝ အတ္ထော ဒဿနဋ္ဌော။ စက္ခုဝိညာဏန္တိ ကုသလဝိပါကံ ¶ ဝါ အကုသလဝိပါကံ ဝါ။ ဒိဋ္ဌတ္တာတိ အဒိဋ္ဌေ သမ္ပဋိစ္ဆနဿ အဘာဝတော စက္ခုဝိညာဏေန ရူပါရမ္မဏဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ အဘိနိရောပနာ ဝိပါကမနောဓာတူတိ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏမေဝ အာရောဟတီတိ အတိနိရောပနာ၊ ဥဘယဝိပါကာ သမ္ပဋိစ္ဆနမနောဓာတု။ အဘိနိရောပိတတ္တာတိ ရူပါရမ္မဏံ အဘိရုဠှတ္တာ။ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတူတိ ဥဘယဝိပါကာ သန္တီရဏမနောဝိညာဏဓာတု။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ။ သန္တီရဏာနန္တရံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေ အဝုတ္တေပိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တတ္တာ လဗ္ဘတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိဇာနနတ္ထာယာတိ ဓမ္မာရမ္မဏဿ စေဝ ရူပါဒိအာရမ္မဏဿ စ ဝိဇာနနတ္ထာယ။ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တံ။ ဝိဇာနနဋ္ဌောတိ တဒနန္တရဇဝနဝသေန အာရမ္မဏဿ ဝိဇာနနမေဝ အတ္ထော၊ န အညော။ ဥပရိ အကုသလဇဝနာနံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဇဝနာနဉ္စ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ သေသဇဝနာနိ ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗာနိ သိယုံ။ ‘‘ကုသလေဟိ ကမ္မေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာ စရတီတိ ဝိညာဏစရိယာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၀) ပန ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တဇဝနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဆသု ဒွါရေသု အဟေတုကာနံယေဝ ¶ စိတ္တာနံ ဝုတ္တတ္တာ ဒွေ အာဝဇ္ဇနာနိ ဒွေ ပဉ္စဝိညာဏာနိ ဒွေ သမ္ပဋိစ္ဆနာနိ တီဏိ သန္တီရဏာနိ ဧကံ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တန္တိ အဋ္ဌာရသ အဟေတုကစိတ္တာနိယေဝ ဝိညာဏစရိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၆၉။ ဣဒါနိ ဝိသယဝိဇာနနမတ္တဋ္ဌေန ဝိညာဏစရိယာတိ ဒဿေတုံ နီရာဂါ စရတီတိအာဒိမာဟ၊ ဝိညာဏဉှိ ရာဂါဒိသမ္ပယောဂေ သဒ္ဓါဒိသမ္ပယောဂေ စ အဝတ္ထန္တရံ ပါပုဏာတိ၊ တေသု အသတိ သကာဝတ္ထာယမေဝ တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာ နီရာဂါဒိဝစနေန တေသံ ဝုတ္တဝိညာဏာနံ ဝိညာဏကိစ္စမတ္တံ ဒဿေတိ။ နတ္ထိ ဧတိဿာ ရာဂေါတိ နီရာဂါ။ နိရာဂါတိ ရဿံ ကတွာပိ ပဌန္တိ ¶ ။ သော ပန ရဇ္ဇနဝသေန ရာဂေါ။ ဣတရေသု ဒုဿနဝသေန ဒေါသော။ မုယှနဝသေန မောဟော။ မညနဝသေန မာနော။ ဝိပရီတဒဿနဝသေန ဒိဋ္ဌိ။ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ၊ အဝူပသန္တဘာဝေါ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စံ။ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တတ္ထာ။ အနုသေန္တီတိ အနုသယာ။ ‘‘နိရနုသယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နာနုသယာတိ ဝုတ္တံ၊ သောယေဝတ္ထော။ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တာနမေဝေတ္ထ အဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ ဝိညာဏစရိယာ ပဟီနာနုသယာနံယေဝ ဝုတ္တာ။ ယာ စ နီရာဂါဒိနာမာ၊ သာ ရာဂါဒီဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာဝ နာမ ဟောတီတိ ပရိယာယန္တရဒဿနတ္ထံ ရာဂဝိပ္ပယုတ္တာတိအာဒိမာဟ။ ပုန အညေဟိ စ ဝိပ္ပယုတ္တတံ ဒဿေတုံ ကုသလေဟိ ကမ္မေဟီတိအာဒိမာဟ။ ကုသလာနိယေဝ ရာဂါဒိဝဇ္ဇာဘာဝါ အနဝဇ္ဇာနိ။ ပရိသုဒ္ဓဘာဝကရေဟိ ဟိရိဩတ္တပ္ပေဟိ ယုတ္တတ္တာ သုက္ကာနိ။ ပဝတ္တိသုခတ္တာ သုခေါ ဥဒယော ဥပ္ပတ္တိ ဧတေသန္တိ သုခုဒြယာနိ၊ သုခဝိပါကတ္တာ ဝါ သုခေါ ဥဒယော ဝဍ္ဎိ ဧတေသန္တိ သုခုဒြယာနိ။ ဝုတ္တဝိပက္ခေန အကုသလာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဝိညာတေ စရတီတိ ဝိညာဏေန ဝိညာယမာနံ အာရမ္မဏံ ဝိညာတံ နာမ၊ တသ္မိံ ဝိညာတေ အာရမ္မဏေ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယ ဝိညာဏယောဂတော ဝိညာတံ ဝိညာဏံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဝိညာဏေ စရတီတိ ဝိညာဏစရိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိညာဏဿ ¶ ဧဝရူပါ စရိယာ ဟောတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဝိညာဏဿ ဝုတ္တပ္ပကာရာ စရိယာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိညာဏဿ စရိယာ’’တိ စ ဝေါဟာရဝသေန ဝုစ္စတိ၊ ဝိညာဏတော ပန ဝိသုံ စရိယာ နတ္ထိ။ ပကတိပရိသုဒ္ဓမိဒံ စိတ္တံ နိက္ကိလေသဋ္ဌေနာတိ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ စိတ္တံ ရာဂါဒိကိလေသာဘာဝေန ¶ ပကတိယာ ဧဝ ပရိသုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ဝိဇာနနမတ္တမေဝ စရိယာတိ ဝိညာဏစရိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိက္လေသဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော။

အညာဏစရိယာယ မနာပိယေသူတိ မနသိ အပ္ပေန္တိ ပသီဒန္တိ၊ မနံ ဝါ အပ္ပာယန္တိ ဝဍ္ဎေန္တီတိ မနာပါနိ၊ မနာပါနိယေဝ မနာပိယာနိ။ တေသု မနာပိယေသု။ တာနိ ပန ဣဋ္ဌာနိ ဝါ ဟောန္တု အနိဋ္ဌာနိ ဝါ၊ ဂဟဏဝသေန မနာပိယာနိ။ န ဟိ ဣဋ္ဌသ္မိံယေဝ ရာဂေါ အနိဋ္ဌသ္မိံယေဝ ဒေါသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဂဿ ဇဝနတ္ထာယာတိ သန္တတိဝသေန ရာဂဿ ဇဝနတ္ထာယ ပဝတ္တာ။ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာတိ စက္ခုဒွါရေ အယောနိသော မနသိကာရဘူတာ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာ မနောဓာတု။ ရာဂဿ ဇဝနာတိ ယေဘုယျေန သတ္တက္ခတ္တုံ ¶ ရာဂဿ ပဝတ္တိ၊ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တော ရာဂေါယေဝ။ အညာဏစရိယာတိ အညာဏေန ရာဂဿ သမ္ဘဝတော အညာဏေန ရာဂဿ စရိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တဒုဘယေန အသမပေက္ခနသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ ရာဂဒေါသဝသေန သမပေက္ခနဝိရဟိတေ ရူပါရမ္မဏသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ မောဟဿ ဇဝနတ္ထာယာတိ ဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စဝသေန မောဟဿ ဇဝနတ္ထာယ။ အညာဏစရိယာတိ အညာဏဿေဝ စရိယာ၊ န အညဿ။ ဝိနိဗန္ဓဿာတိအာဒီနိ မာနာဒီနံ သဘာဝဝစနာနိ။ တတ္ထ ဝိနိဗန္ဓဿာတိ ဥန္နတိဝသေန ဝိနိဗန္ဓိတွာ ဌိတဿ။ ပရာမဋ္ဌာယာတိ ရူပဿ အနိစ္စဘာဝါဒိံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော နိစ္စဘာဝါဒိံ အာမဋ္ဌာယ ဂဟိတာယ။ ဝိက္ခေပဂတဿာတိ ရူပါရမ္မဏေ ဝိက္ခိတ္တဘာဝံ ဂတဿ။ အနိဋ္ဌင်္ဂတာယာတိ အသန္နိဋ္ဌာနဘာဝံ ဂတာယ။ ထာမဂတဿာတိ ဗလပ္ပတ္တဿ။ ဓမ္မေသူတိ ရူပါဒီသု ဝါ ဓမ္မာရမ္မဏဘူတေသု ဝါ ဓမ္မေသု။

၇၀။ ယသ္မာ ရာဂါဒယော အညာဏေန ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ရာဂါဒိသမ္ပယောဂေန အညာဏံ ဝိသေသေန္တော သရာဂါ စရတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သရာဂါ စရတီတိ မောဟမာနဒိဋ္ဌိမာနာနုသယဒိဋ္ဌာနုသယအဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန စရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒေါသာ စရတီတိ မောဟအဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန။ သမောဟာ စရတီတိ ရာဂဒေါသမာနဒိဋ္ဌိဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာနုသယဇဝနဝသေန။ သမာနာ စရတီတိ ရာဂမောဟကာမရာဂဘဝရာဂါဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန။ သဒိဋ္ဌိ စရတီတိ ရာဂမောဟကာမရာဂါဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန။ သဥဒ္ဓစ္စာ စရတိ သဝိစိကိစ္ဆာ စရတီတိ ¶ မောဟအဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန။ သာနုသယာ စရတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဧကေကံ အနုသယံ မူလံ ကတွာ တသ္မိံ စိတ္တေ လဗ္ဘမာနကသေသာနုသယဝသေန သာနုသယတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ရာဂသမ္ပယုတ္တာတိအာဒိ သရာဂါဒိဝေဝစနမေဝ။ သာ ဧဝ ¶ ဟိ စရိယာ သမ္ပယောဂဝသေန သဟ ရာဂါဒီဟိ ဝတ္တတီတိ သရာဂါဒိအာဒီနိ နာမာနိ လဘတိ။ ရာဂါဒီဟိ သမံ ဧကုပ္ပာဒေကနိရောဓေကဝတ္ထေကာရမ္မဏာဒီဟိ ပကာရေဟိ ယုတ္တာတိ ရာဂသမ္ပယုတ္တာနီတိအာဒီနိ နာမာနိ လဘတိ။ သာယေဝ စ ယသ္မာ ကုသလာဒီဟိ ကမ္မေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာ၊ အကုသလာဒီဟိ ကမ္မေဟိ သမ္ပယုတ္တာ၊ တသ္မာပိ အညာဏစရိယာတိ ဒဿေတုံ ကုသလေဟိ ကမ္မေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညာတေတိ မောဟဿ အညာဏလက္ခဏတ္တာ ယထာသဘာဝေန အညာတေ အာရမ္မဏေ။ သေသံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

၇၁။ ဉာဏစရိယာယံ ¶ ယသ္မာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဒီနံ အနန္တရပစ္စယဘူတာ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တေသံ အတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတံ အဝတွာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဒယောဝ ဝုတ္တာ။ အနုလောမဉာဏတ္ထာယ ဧဝ ဟိ အာဝဇ္ဇနာ ဟောတိ၊ တတော ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ။ ဖလသမာပတ္တီတိ စေတ္ထ မဂ္ဂါနန္တရဇာ ဝါ ဟောတု ကာလန္တရဇာ ဝါ၊ ဥဘောပိ အဓိပ္ပေတာ။ နီရာဂါ စရတီတိအာဒီသု ရာဂါဒီနံ ပဋိပက္ခဝသေန နီရာဂါဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝိညာဏစရိယာယံ ရာဂါဒီနံ အဘာဝမတ္တဋ္ဌေန။ ဉာတေတိ ယထာသဘာဝတော ဉာတေ။ အညာ ဝိညာဏစရိယာတိအာဒီဟိ တိဿန္နံ စရိယာနံ အညမညမသမ္မိဿတံ ဒဿေတိ။ ဝိညာဏကိစ္စမတ္တဝသေန ဟိ အဟေတုကစိတ္တုပ္ပာဒါ ဝိညာဏစရိယာ၊ အညာဏကိစ္စဝတံ ဒွါဒသန္နံ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝသေနေဝ အညာဏစရိယာ၊ ဝိသေသေန ဉာဏကိစ္စကာရီနံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနံ ဝသေန ဉာဏစရိယာ။ ဧဝမိမာ အညမညမသမ္မိဿာ စ၊ ဝိပဿနံ ဌပေတွာ သဟေတုကကာမာဝစရကိရိယာကုသလာ စ၊ သဟေတုကကာမာဝစရဝိပါကာ စ၊ ရူပါဝစရာရူပါဝစရကုသလာဗျာကတာ စ တီဟိ စရိယာဟိ ဝိနိမုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာယ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာယ ဉာဏစရိယာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဘူတာနိ သေက္ခာသေက္ခာနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဉာဏစရိယာယ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တာနိပိ ဟိ ဝိသေသေန ဉာဏကိစ္စကရာနေဝါတိ။

စရိယာနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈။ ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၂။ ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဘူမိယောတိ ဘာဂါ ပရိစ္ဆေဒါ ဝါ။ ကာမာဝစရာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓော ကာမော ကိလေသကာမော ဝတ္ထုကာမော စ။ ကိလေသကာမော ဆန္ဒရာဂေါ၊ ဝတ္ထုကာမော တေဘူမကဝဋ္ဋံ။ ကိလေသကာမော ကာမေတီတိ ကာမော၊ ဝတ္ထုကာမော ကာမီယတီတိ ကာမော။ သော ဒုဝိဓော ကာမော ပဝတ္တိဝသေန ¶ ယသ္မိံ ပဒေသေ အဝစရတိ၊ သော ပဒေသော ကာမော ဧတ္ထ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရော။ သော ပန ပဒေသော စတုန္နံ အပါယာနံ၊ မနုဿလောကဿ၊ ဆန္နဉ္စ ဒေဝလောကာနံ ဝသေန ဧကာဒသဝိဓော ¶ ။ ယထာ ဟိ ယသ္မိံ ပဒေသေ သသတ္ထာ ပုရိသာ အဝစရန္တိ၊ သော ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ဒွိပဒစတုပ္ပဒေသု အဝစရန္တေသု တေသံ အဘိလက္ခိတတ္တာ ‘‘သသတ္ထာဝစရော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ရူပါဝစရာဒီသု တတ္ထ အဝစရန္တေသု တေသံ အဘိလက္ခိတတ္တာ အယံ ပဒေသော ‘‘ကာမာဝစရော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ သွာယံ ယထာ ရူပဘဝေါ ရူပံ၊ ဧဝံ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ ‘‘ကာမော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ ဧကေကော ဓမ္မော ဣမသ္မိံ ဧကာဒသဝိဓပဒေသသင်္ခါတေ ကာမေ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဧတ္ထ ကေစိ ဓမ္မာ ရူပါရူပဘဝေသုပိ အဝစရန္တိ၊ ယထာ ပန သင်္ဂါမေ အဝစရဏတော ‘‘သင်္ဂါမာဝစရော’’တိ လဒ္ဓနာမော နာဂေါ နဂရေ စရန္တောပိ ‘‘သင်္ဂါမာဝစရော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ၊ ထလဇလစရာ စ ပါဏိနော အထလေ အဇလေ စ ဌိတာပိ ‘‘ထလစရာ ဇလစရာ’’တွေဝ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ တေ အညတ္ထ အဝစရန္တာပိ ကာမာဝစရာယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဝါ ဧတေသု ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဓမ္မေသု ကာမော အဝစရတီတိ ကာမာဝစရာ။ ကာမဉ္စေသ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသုပိ အဝစရတိ၊ ယထာ ပန ‘‘ဝဒတီတိ ဝစ္ဆော၊ မဟိယံ သေတီတိ မဟိံသော’’တိ ဝုတ္တေ န ယတ္တကာ ဝဒန္တိ၊ မဟိယံ ဝါ သေန္တိ၊ သဗ္ဗေသံ တံ နာမံ ဟောတိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မေ ဧကရာသိံ ကတွာ ဝုတ္တဘူမိသဒ္ဒမပေက္ခိတွာ ကာမာဝစရာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝစနံ ကတံ။ ရူပါဝစရာတိအာဒီသု ရူပဘဝေါ ရူပံ၊ တသ္မိံ ရူပေ အဝစရန္တီတိ ရူပါဝစရာ။ အရူပဘဝေါ အရူပံ၊ တသ္မိံ အရူပေ ¶ အဝစရန္တီတိ အရူပါဝစရာ။ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ပရိယာပန္နာ အန္တောဂဓာတိ ပရိယာပန္နာ၊ တသ္မိံ န ပရိယာပန္နာတိ အပရိယာပန္နာ။

ကာမာဝစရာဒိဘူမိနိဒ္ဒေသေသု ဟေဋ္ဌတောတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန။ အဝီစိနိရယန္တိ ဇာလာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဝါ ဝေဒနာနံ ဝါ ဝီစိ အန္တရံ ဆိဒ္ဒံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ အဝီစိ။ သုခသင်္ခါတော အယော ဧတ္ထ နတ္ထီတိ နိရယော၊ နိရတိအတ္ထေနပိ နိရယော။ ပရိယန္တံ ကရိတွာတိ တံ အဝီစိသင်္ခါတံ နိရယံ အန္တံ ကတွာ။ ဥပရိတောတိ ဥပရိဘာဂေန။ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ ဒေဝေတိ ပရနိမ္မိတေသု ကာမေသု ဝသံ ဝတ္တနတော ဧဝံလဒ္ဓဝေါဟာရေ ဒေဝေ။ အန္တော ကရိတွာတိ အန္တော ပက္ခိပိတွာ။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ယေ ဧတသ္မိံ ဩကာသေ။ ယန္တိ စ လိင်္ဂဝစနဝိပလ္လာသော ကတော။ ဧတ္ထာဝစရာတိ ဣမိနာ ယသ္မာ တသ္မိံ အန္တရေ အညေပိ စရန္တိ ကဒါစိ ကတ္ထစိ သမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ တေသံ အသင်္ဂဏှနတ္ထံ အဝစရာတိ ဝုတ္တံ။ တေန ယေ ဧကသ္မိံ အန္တရေ ဩဂါဠှာ ဟုတွာ စရန္တိ၊ သဗ္ဗတ္ထ သဒါ ¶ စ သမ္ဘဝတော၊ အဓောဘာဂေ စ စရန္တိ အဝီစိနိရယဿ ဟေဋ္ဌာ ဘူတူပါဒါယ ပဝတ္တိဘာဝေန၊ တေသံ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ တေ ဟိ ဩဂါဠှာ စရန္တိ၊ အဓောဘာဂေ စ စရန္တီတိ အဝစရာ။ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာတိ ဣမိနာ ပန ယသ္မာ ¶ ဧတေ ဧတ္ထာဝစရာ အညတ္ထာပိ အဝစရန္တိ၊ န ပန တတ္ထ ပရိယာပန္နာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ အညတ္ထာပိ အဝစရန္တာနံ ပရိဂ္ဂဟော ကတော ဟောတိ။

ဣဒါနိ တေ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နေ ဓမ္မေ ရာသိသုညတာပစ္စယဘာဝတော စေဝ သဘာဝတော စ ဒဿေန္တော ခန္ဓဓာတုအာယတနာတိအာဒိမာဟ။ ဗြဟ္မလောကန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိသင်္ခါတံ ဗြဟ္မဋ္ဌာနံ။ အကနိဋ္ဌေတိ ဥတ္တမဋ္ဌေန န ကနိဋ္ဌေ။ သမာပန္နဿာတိ သမာပတ္တိံ သမာပန္နဿ။ ဧတေန ကုသလဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ဥပပန္နဿာတိ ဝိပါကဝသေန ဗြဟ္မလောကေ ဥပပန္နဿ။ ဧတေန ဝိပါကဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿာတိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ သုခေါ ဝိဟာရော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော၊ သော အဿ အတ္ထီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရီ၊ အရဟာ။ တဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ။ ဧတေန ကိရိယဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ။ စေတသိကာတိ စေတသိ ဘဝါ စေတသိကာ၊ စိတ္တသမ္ပယုတ္တာတိ အတ္ထော။ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂေတိ အာကာသာနဉ္စာယတနသင်္ခါတံ ဘဝံ ဥပဂတေ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ မဂ္ဂါတိ ¶ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ။ မဂ္ဂဖလာနီတိ စတ္တာရိ အရိယမဂ္ဂဖလာနိ။ အသင်္ခတာ စ ဓာတူတိ ပစ္စယေဟိ အကတာ နိဗ္ဗာနဓာတု။

အပရာပိ စတဿော ဘူမိယောတိ ဧကေကစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ တဿတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာနံ၊ ဥပဋ္ဌာတိ ဩက္ကန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သတိယေဝ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ သရဏဋ္ဌေန သတိ၊ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဋ္ဌာနံ၊ သတိ စ သာ ပဋ္ဌာနဉ္စာတိပိ သတိပဋ္ဌာနံ။ အာရမ္မဏဝသေန ဗဟုကာ တာ သတိယောတိ သတိပဋ္ဌာနာ။ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာတိ အနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ အနုပ္ပာဒါယ သမ္မပ္ပဓာနံ၊ ဥပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ပဟာနာယ သမ္မပ္ပဓာနံ၊ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပာဒါယ သမ္မပ္ပဓာနံ၊ ဥပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဌိတိယာ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ပဒဟန္တိ ဝါယမန္တိ ဧတေနာတိ ပဓာနံ၊ ဝီရိယဿေတံ နာမံ ¶ ။ သမ္မပ္ပဓာနန္တိ အဝိပရီတပ္ပဓာနံ ကာရဏပ္ပဓာနံ ဥပါယပ္ပဓာနံ ယောနိသောပဓာနံ။ ဧကမေဝ ဝီရိယံ ကိစ္စဝသေန စတုဓာ ကတွာ သမ္မပ္ပဓာနာတိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါတိ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ၊ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒေါ၊ ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒေါ၊ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေါ။ တဿတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကံ ပဌမဇ္ဈာနံ။ ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန တိဝင်္ဂိကံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ၊ သုခစိတ္တကဂ္ဂတာဝသေန ဒုဝင်္ဂိကံ တတိယဇ္ဈာနံ၊ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ဒုဝင်္ဂိကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ ဣမာနိ ဟိ အင်္ဂါနိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန ဈာနန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ စတဿော အပ္ပမညာယောတိ မေတ္တာ၊ ကရုဏာ၊ မုဒိတာ၊ ဥပေက္ခာ။ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန အပ္ပမညာယော။ ဧတာယော ဟိ အာရမ္မဏဝသေန အပ္ပမာဏေ ဝါ သတ္တေ ဖရန္တိ၊ ဧကံ သတ္တမ္ပိ ဝါ အနဝသေသဖရဏဝသေန ¶ ဖရန္တီတိ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန အပ္ပမညာယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ စတဿော အရူပသမာပတ္တိယောတိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိ၊ ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိ၊ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိ၊ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိ။ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။

စတဿော ¶ ပဋိပဒါတိ ‘‘ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ၊ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ခိပ္ပာဘိညာ၊ သုခါ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ၊ သုခါ ပဋိပဒါ ခိပ္ပာဘိညာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၁) ဝုတ္တာ စတဿော ပဋိပဒါ။ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနီတိ ပရိတ္တံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ၊ ပရိတ္တံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ၊ အပ္ပမာဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ၊ အပ္ပမာဏံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏန္တိ (ဓ။ သ။ ၁၈၁ အာဒယော) ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနိ။ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏာနံ အဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗတော အာရမ္မဏဝန္တာနိ ဈာနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စတ္တာရော အရိယဝံသာတိ အရိယာ ဝုစ္စန္တိ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ တထာဂတသာဝကာ စ၊ တေသံ အရိယာနံ ဝံသာ တန္တိယော ပဝေဏိယောတိ အရိယဝံသာ။ ကေ ပန တေ? စီဝရသန္တောသော ပိဏ္ဍပါတသန္တောသော သေနာသနသန္တောသော ဘာဝနာရာမတာတိ ဣမေ စတ္တာရော။ ဂိလာနပစ္စယသန္တောသော ပိဏ္ဍပါတသန္တောသေ ဝုတ္တေ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ ယော ဟိ ပိဏ္ဍပါတေ သန္တုဋ္ဌော၊ သော ကထံ ဂိလာနပစ္စယေ အသန္တုဋ္ဌော ဘဝိဿတိ။

စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနီတိ စတ္တာရိ ဇနသင်္ဂဏှနကာရဏာနိ – ဒါနဉ္စ ပေယျဝဇ္ဇဉ္စ အတ္ထစရိယာ စ သမာနတ္တတာ စာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ။ ဒါနန္တိ ယထာရဟံ ဒါနံ။ ပေယျဝဇ္ဇန္တိ ယထာရဟံ ပိယဝစနံ။ အတ္ထစရိယာတိ တတ္ထ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဿ ကရဏဝသေန ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗာနုသာသနဝသေန စ ဝုဒ္ဓိကိရိယာ။ သမာနတ္တတာတိ ¶ သဟ မာနေန သမာနော၊ သပရိမာဏော သပရိဂဏနောတိ အတ္ထော။ သမာနော ပရဿ အတ္တာ ဧတေနာတိ သမာနတ္တော၊ သမာနတ္တဿ ဘာဝေါ သမာနတ္တတာ၊ ‘‘အယံ မယာ ဟီနော၊ အယံ မယာ သဒိသော၊ အယံ မယာ အဓိကော’’တိ ပရိဂဏေတွာ တဒနုရူပေန ဥပစရဏံ ကရဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သမာနသုခဒုက္ခတာ သမာနတ္တတာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။

စတ္တာရိ စက္ကာနီတိ ဧတ္ထ စက္ကံ နာမ ဒါရုစက္ကံ၊ ရတနစက္ကံ၊ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဣရိယာပထစက္ကံ၊ သမ္ပတ္တိစက္ကန္တိ ပဉ္စဝိဓံ။ တတ္ထ ‘‘ယံ ပန တံ၊ ဒေဝ၊ စက္ကံ ဆဟိ မာသေဟိ နိဋ္ဌိတံ ဆာရတ္တူနေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၅) ဣဒံ ဒါရုစက္ကံ။ ‘‘စက္ကံ ဝတ္တယတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁၃။၆၈) ဣဒံ ရတနစက္ကံ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၆၂) ဣဒံ ဓမ္မစက္ကံ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၉) ဣဒံ ဣရိယာပထစက္ကံ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ပတိရူပဒေသဝါသော၊ သပ္ပုရိသာဝဿယော၊ အတ္တသမ္မာပဏိဓိ၊ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာ’’တိ ¶ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဣဒံ သမ္ပတ္တိစက္ကံ။ ဣဓာပိ ဧတဒေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ပတိရူပဒေသဝါသောတိ ယတ္ထ စတဿော ပရိသာ သန္ဒိဿန္တိ၊ ဧဝရူပေ အနုစ္ဆဝိကေ ဒေသေ ဝါသော။ သပ္ပုရိသာဝဿယောတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ သပ္ပုရိသာနံ အဝဿယနံ သေဝနံ ဘဇနံ။ အတ္တသမ္မာပဏိဓီတိ အတ္တနော သမ္မာ ပတိဋ္ဌာပနံ။ သစေ ပုဗ္ဗေ အဿဒ္ဓါဒီဟိ သမန္နာဂတော ဟောတိ၊ တာနိ ပဟာယ သဒ္ဓါဒီသု ပတိဋ္ဌာပနံ။ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာတိ ပုဗ္ဗေ ဥပစိတကုသလတာ။ ဣဒမေဝ စေတ္ထ ပမာဏံ။ ယေန ဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ကုသလကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ တဒေဝ ကုသလံ တံ ပုရိသံ ပတိရူပဒေသေ ဥပနေတိ၊ သပ္ပုရိသေ ဘဇာပေတိ၊ သော ဧဝ ပုဂ္ဂလော အတ္တာနံ သမ္မာ ဌပေတီတိ။

စတ္တာရိ ဓမ္မပဒါနီတိ စတ္တာရော ဓမ္မကောဋ္ဌာသာ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ၊ အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ၊ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ၊ သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒံ။ အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ နာမ အလောဘော ဝါ အနဘိဇ္ဈာဝသေန အဓိဂတဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝါ။ အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ နာမ အကောပေါ ဝါ မေတ္တာသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ နာမ သူပဋ္ဌိတဿတိ ဝါ သတိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒံ နာမ အဋ္ဌသမာပတ္တိ ဝါ အဋ္ဌသမာပတ္တိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ ဒသအသုဘဝသေန ဝါ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ၊ စတုဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန အဓိဂတာနိ ¶ အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ၊ ဒသာနုဿတိအာဟာရေပဋိကူလသညာဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ၊ ဒသကသိဏအာနာပါနဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒန္တိ။ ဣမာ စတဿော ဘူမိယောတိ ဧကေကံ စတုက္ကဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉။ ဓမ္မနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၃။ ဓမ္မနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ကမ္မပထေတိ ကမ္မာနိ စ တာနိ ပထာ စ အပါယဂမနာယာတိ ကမ္မပထာ၊ တေ ကမ္မပထေ။ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ နာမ ပါဏာတိပါတာ အဒိန္နာဒါနာ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ ဝေရမဏီတိ တီဏိ ကာယသုစရိတာနိ၊ မုသာဝါဒါ ပိသုဏာယ ဝါစာယ ဖရုသာယ ဝါစာယ သမ္ဖပ္ပလာပါ ဝေရမဏီတိ စတ္တာရိ ဝစီသုစရိတာနိ၊ အနဘိဇ္ဈာ အဗျာပါဒေါ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ တီဏိ မနောသုစရိတာနိ။ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ နာမ ပါဏာတိပါတော အဒိန္နာဒါနံ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရောတိ တီဏိ ကာယဒုစ္စရိတာနိ၊ မုသာဝါဒေါ ပိသုဏာ ဝါစာ ဖရုသာ ဝါစာ ¶ သမ္ဖပ္ပလာပေါတိ စတ္တာရိ ဝစီဒုစ္စရိတာနိ၊ အဘိဇ္ဈာ ဗျာပါဒေါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ တီဏိ မနောဒုစ္စရိတာနိ။ ကုသလာကုသလာပိ စ ပဋိသန္ဓိဇနကာယေဝ ကမ္မပထာတိ ဝုတ္တာ၊ ဝုတ္တာဝသေသာ ပဋိသန္ဓိဇနနေ အနေကန္တိ ကတ္တာ ကမ္မပထာတိ န ဝုတ္တာ။ ဩဠာရိကကုသလာကုသလဂဟဏေနေဝ သေသကုသလာကုသလာပိ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရူပန္တိ ဘူတောပါဒါယဘေဒတော အဋ္ဌဝီသတိဝိဓံ ရူပံ။ ဝိပါကန္တိ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကာနံ သောဠသန္နံ၊ အကုသလဝိပါကာနံ သတ္တန္နဉ္စ ဝသေန တေဝီသတိဝိဓံ ဝိပါကံ။ ကိရိယန္တိ တိဏ္ဏမဟေတုကကိရိယာနံ၊ အဋ္ဌန္နံ သဟေတုကကိရိယာနဉ္စ ဝသေန ဧကာဒသဝိဓံ ကာမာဝစရကိရိယံ။ ဝိပါကာဘာဝတော ကိရိယာမတ္တာတိ ကိရိယာ။ ဧတ္တာဝတာ ကာမာဝစရမေဝ ရူပါဗျာကတဝိပါကာဗျာကတကိရိယာဗျာကတဝသေန ဝုတ္တံ။

ဣဓဋ္ဌဿာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ ဌိတဿ။ ယေဘုယျေန မနုဿလောကေ ဈာနဘာဝနာသဗ္ဘာဝတော မနုဿလောကဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဈာနာနိ ပန ကဒါစိ ကရဟစိ ဒေဝလောကေပိ လဗ္ဘန္တိ၊ ရူပီဗြဟ္မလောကေပိ တတြူပပတ္တိကဟေဋ္ဌူပပတ္တိကဥပရူပပတ္တိကာနံ ဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ သုဒ္ဓါဝါသေ ပန အရူပါဝစရေ စ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကာ ¶ နတ္ထိ။ ရူပါရူပါဝစရေသု အဘာဝိတဇ္ဈာနာ ¶ ဟေဋ္ဌာ နိဗ္ဗတ္တမာနာ ကာမာဝစရသုဂတိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ န ဒုဂ္ဂတိယံ။ တတြူပပန္နဿာတိ ဝိပါကဝသေန ဗြဟ္မလောကေ ဥပပန္နဿ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေန ဝတ္တမာနာနိ စတ္တာရိ ဝိပါကဇ္ဈာနာနိ။ ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနသမာပတ္တီသု ကိရိယာဗျာကတာနိ န ဝုတ္တာနိ။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တာနိ၊ အထ ခေါ ကုသလေဟိ သမာနပဝတ္တိတ္တာ ကုသလေသု ဝုတ္တေသု ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယထာ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၆၊ ၄၀၉) ကုသလဇဝနဂ္ဂဟဏေနေဝ ကိရိယဇဝနံ သင်္ဂဟိတံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာမညဖလာနီတိ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ။ ဧတေန လောကုတ္တရဝိပါကာဗျာကတံ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနန္တိ နိဗ္ဗာနာဗျာကတံ။

ပါမောဇ္ဇမူလကာတိ ပါမောဇ္ဇံ မူလံ အာဒိ ဧတေသန္တိ ပါမောဇ္ဇမူလကာ၊ ပါမောဇ္ဇာဒိကာတိ အတ္ထော။ ပါမောဇ္ဇေန ဟိ သမာဂတာနေဝ ဟောန္တိ။ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတီတိ ဧတ္ထ ယောနိသောမနသိကရောတောယေဝ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ၊ န အယောနိသောမနသိကရောတော။ အယောနိသောမနသိကရောတော ကုသလုပ္ပတ္တိယေဝ နတ္ထိ၊ ပဂေဝ ဝိပဿနာ။ ကသ္မာ သရူပေန ဝုတ္တန္တိ စေ? ပါမောဇ္ဇဿ ဗလဝဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ပါမောဇ္ဇေ ဟိ အသတိ ပန္တေသု စ သေနာသနေသု အဓိကုသလေသု စ ဓမ္မေသု အရတိ ဥက္ကဏ္ဌိတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သတိ ဘာဝနာယေဝ ဥက္ကမတိ။ ပါမောဇ္ဇေ ပန သတိ အရတိအဘာဝတော ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ ယောနိသောမနသိကာရဿ ပန မူလဘာဝေန ဘာဝနာယ ဗဟူပကာရတ္တံ ဒဿေတုံ ဥပရိ နဝကံ ဝက္ခတိ။

‘‘ယတော ¶ ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄) –

ဝစနတော ဝိပဿကဿ ဝိပဿနာပစ္စယာ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဓ ပန ကလာပသမ္မသနပစ္စယာ ပါမောဇ္ဇံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇံ၊ ဒုဗ္ဗလာ ပီတိ။ အာဒိကမ္မတ္ထေ ပ-ကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပမုဒိတဿာတိ တေန ပါမောဇ္ဇေန ပမုဒိတဿ တုဋ္ဌဿ။ ပမောဒိတဿာတိပိ ပါဌော။ သောယေဝတ္ထော။ ပီတီတိ ဗလဝပီတိ။ ပီတိမနဿာတိ ပီတိယုတ္တမနဿ။ ယုတ္တသဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာ အဿရထောတိ ¶ ။ ကာယောတိ နာမကာယော၊ ရူပကာယေန သဟ ဝါ။ ပဿမ္ဘတီတိ ဝူပသန္တဒရထော ဟောတိ။ ပဿဒ္ဓကာယောတိ ¶ ဥဘယပဿဒ္ဓိယောဂေန နိဗ္ဗုတကာယော။ သုခံ ဝေဒေတီတိ စေတသိကံ သုခံ ဝိန္ဒတိ၊ ကာယိကသုခေန သဟ ဝါ။ သုခိနောတိ သုခသမင်္ဂိဿ။ စိတ္တံ သမာဓိယတီတိ စိတ္တံ သမံ အာဓိယတိ၊ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ။ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ စိတ္တသမာဟိတဘာဝေန ဟိ ယထာဘူတဇာနနံ လက္ခီယတိ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဝသေန သင်္ခါရံ ယထာသဘာဝံ ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ တံယေဝ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ဖုဋံ ကတွာ ပညာစက္ခုနာ ပဿတိ။ နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ နဝဝိဓဝိပဿနာဉာဏယောဂေန သင်္ခါရေသု ဥက္ကဏ္ဌတိ။ နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတီတိ တံ ဝိပဿနံ သိခံ ပါပေန္တော မဂ္ဂဉာဏယောဂေန သင်္ခါရေဟိ ဝိရတ္တော ဟောတိ။ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိရာဂသင်္ခါတမဂ္ဂဟေတု ဖလဝိမုတ္တိယာ နိဗ္ဗာနေ အဓိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ ကေသုစိ ပန ပေါတ္ထကေသု ဣမသ္မိံ ဝါရေ ‘‘သမာဟိတေန စိတ္တေန ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ သစ္စနယော လိခိတော၊ သောပိ စ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန လိခိတော။ ဝါရဒွယေပိ ဗျဉ္ဇနတောယေဝ ဝိသေသော၊ န အတ္ထတော။ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတီ’’တိ ဟိ မဂ္ဂဉာဏဿ ဝုတ္တတ္တာ မဂ္ဂဉာဏေ စ သိဒ္ဓေ စတုသစ္စာဘိသမယကိစ္စံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ စတုသစ္စနယေန ဝုတ္တဝါရောပိ ဣမိနာ ဝါရေန အတ္ထတော အဝိသိဋ္ဌောယေဝ။

၇၄။ ဣဒါနိ အနိစ္စတောတိအာဒီဟိ အာရမ္မဏဿ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏံ ဝိသေသေန္တော ရူပံ အနိစ္စတော မနသိ ကရောတီတိအာဒိမာဟ။ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာတိ ယောနိသောမနသိကာရော မူလံ ပတိဋ္ဌာ ဧတေသန္တိ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ။ ယောနိသောမနသိကာရံ မုဉ္စိတွာယေဝ ဟိ ပါမောဇ္ဇာဒယော နဝ န ဟောန္တိ။ သမာဟိတေန စိတ္တေနာတိ ကာရဏဘူတေန စိတ္တေန။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ပညာယ ပဇာနာတိ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ အနုဿဝဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂသစ္စာနုဗောဓောပိ သင်္ဂယှတိ။ ယောနိသောမနသိကာရောတိ စ ဥပါယေန မနသိကာရော။

ဓာတုနာနတ္တံ ¶ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဖဿနာနတ္တန္တိ စက္ခာဒိဓာတုနာနတ္တံ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဖဿနာနတ္တံ ပဋိစ္စာတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိနာနတ္တံ ပဋိစ္စ။ ဝေဒနာနာနတ္တန္တိ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဝေဒနာနာနတ္တံ ¶ ။ သညာနာနတ္တန္တိ ကာမသညာဒိနာနတ္တံ။ သင်္ကပ္ပနာနတ္တန္တိ ကာမသင်္ကပ္ပာဒိနာနတ္တံ။ ဆန္ဒနာနတ္တန္တိ သင်္ကပ္ပနာနတ္တတာယ ရူပေ ဆန္ဒော သဒ္ဒေ ဆန္ဒောတိ ဧဝံ ¶ ဆန္ဒနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပရိဠာဟနာနတ္တန္တိ ဆန္ဒနာနတ္တတာယ ရူပပရိဠာဟော သဒ္ဒပရိဠာဟောတိ ဧဝံ ပရိဠာဟနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပရိယေသနာနာနတ္တန္တိ ပရိဠာဟနာနတ္တတာယ ရူပပရိယေသနာဒိနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ လာဘနာနတ္တန္တိ ပရိယေသနာနာနတ္တတာယ ရူပပဋိလာဘာဒိနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။

ဓမ္မနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၀-၂၄။ ဉာဏပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၅။ ဉာဏပဉ္စကနိဒ္ဒေသေ ¶ တေသံ ပဉ္စန္နံ ဉာဏာနံ အနုပုဗ္ဗသမ္ဗန္ဓသဗ္ဘာဝတော ဧကတောဝ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာနိ ကတာနိ။ အဘိညာတာ ဟောန္တီတိ ဓမ္မသဘာဝလက္ခဏဇာနနဝသေန သုဋ္ဌု ဉာတာ ဟောန္တိ။ ဉာတာ ဟောန္တီတိ ဉာတပရိညာဝသေန သဘာဝတော ဉာတတ္တာ ဉာတာ နာမ ဟောန္တိ။ ယေန ဉာဏေန တေ ဓမ္မာ ဉာတာ ဟောန္တိ၊ တံ ဉာတဋ္ဌေန ဉာဏံ၊ ပဇာနနဋ္ဌေန ပညာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာဝ နယေန သေသဉာဏာနိပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ပရိညာတာ ဟောန္တီတိ သာမညလက္ခဏဝသေန သမန္တတော ဉာတာ ဟောန္တိ။ တီရိတာ ဟောန္တီတိ တီရဏပရိညာဝသေန အနိစ္စာဒိတော ဥပပရိက္ခိတာ သမာပိတာ နာမ ဟောန္တိ။ ပဟီနာ ဟောန္တီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒိနာ ဉာဏေန နိစ္စသညာဒယော ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပဟီနာ ဟောန္တိ။ ပရိစ္စတ္တာ ဟောန္တီတိ ပဟာနဝသေနေဝ ဆဍ္ဍိတာ နာမ ဟောန္တိ။ ဘာဝိတာ ဟောန္တီတိ ဝဍ္ဎိတာ ပရိဘာဝိတာ စ ဟောန္တိ။ ဧကရသာ ဟောန္တီတိ သကိစ္စသာဓနပဋိပက္ခပဟာနေန ဧကကိစ္စာ ဟောန္တိ၊ ပစ္စနီကတော ဝါ ဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာ ဟောန္တိ။ သစ္ဆိကတာ ဟောန္တီတိ ပဋိလာဘဝသေန ဖလဓမ္မော ပဋိဝေဓဝသေန နိဗ္ဗာနဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခကတာ ဟောန္တိ။ ဖဿိတာ ဟောန္တီတိ ပဋိလာဘဖုသနေန ပဋိဝေဓဖုသနေန စ ဖဿိတာ အနုဘူတာ ဟောန္တိ။ ဣမာနိ ပဉ္စ ဉာဏာနိ ဟေဋ္ဌာ သုတမယဉာဏဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ ဣဓ သကိစ္စသာဓနဝသေန။

ဉာဏပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၅-၂၈။ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၆။ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ယသ္မာ ဓမ္မေ အဝုတ္တေ တဿ ကိစ္စံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တသ္မာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပဋိပါဋိံ အနာဒိယိတွာ ပဌမံ ဓမ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဓမ္မာဒီနံ ¶ အတ္ထာ ဝုတ္တာယေဝ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မောတိအာဒီဟိ ဓမ္မသဒ္ဒပရိယာပန္နေ ဓမ္မေ ဝတွာ နာနတ္တသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အညော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မောတိအာဒိမာဟ။ ‘‘အညော ဓမ္မော’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဓမ္မာနံ နာနတ္တံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ပဋိဝိဒိတာတိ အဘိမုခဘာဝေန ဝိဒိတာ ပါကဋာ နာမ ဟောန္တိ။ တေန ပဋိသမ္ဘိဒါပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အဓိမောက္ခဋ္ဌော အတ္ထောတိအာဒီဟိ တေသံ သဒ္ဓါဒီနံ အဓိမုစ္စနာဒိကိစ္စံ အတ္ထော နာမာတိ ဒဿေတိ။ သန္ဒဿေတုန္တိ ပရံ ဉာပေတုကာမဿ ပရံ သန္ဒဿေတုံ။ ပရဿ ပန ဝစနံ သုဏန္တဿာပိ လဗ္ဘတိယေဝ။ ဗျဉ္ဇနနိရုတ္တာဘိလာပါတိ နာမဗျဉ္ဇနံ နာမနိရုတ္တိ နာမာဘိလာပေါ။ နာမဉှိ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ ‘‘သင်္ခတမဘိသင်္ခရောန္တီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ သင်္ခါရာတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဧဝံ နိဒ္ဓါရေတွာ သဟေတုကံ ကတွာ ဝုစ္စမာနတ္တာ နိရုတ္တိ၊ အဘိလပီယတိ ဧတေန အတ္ထောတိ အဘိလာပေါတိ ဝုစ္စတိ။

နာမဉ္စ နာမေတံ စတုဗ္ဗိဓံ – သာမညနာမံ၊ ဂုဏနာမံ၊ ကိတ္တိမနာမံ၊ ဩပပါတိကနာမန္တိ။ တတ္ထ ပဌမကပ္ပိကေသု မဟာဇနေန သမ္မန္နိတွာ ဌပိတတ္တာ ‘‘မဟာသမ္မတော’’တိ ရညော နာမံ သာမညနာမံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဇနသမ္မတောတိ ခေါ၊ ဝါသေဋ္ဌ၊ ‘မဟာသမ္မတော မဟာသမ္မတော’တွေဝ ပဌမံ အက္ခရံ ဥပနိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၃၁)။ ‘‘ဓမ္မကထိကော ပံသုကူလိကော ဝိနယဓရော တိပိဋကဓရော သဒ္ဓါ သတော’’တိ ဧဝရူပံ ဂုဏတော အာဂတနာမံ ဂုဏနာမံ။ ‘‘ဘဂဝါ ¶ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒီနိပိ တထာဂတဿ အနေကာနိ နာမသတာနိ ဂုဏနာမာနေဝ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ၊ သဂုဏေန မဟေသိနော၊

ဂုဏေဟိ နာမမုဒ္ဓေယျံ၊ အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။

ယံ ပန ဇာတဿ ကုမာရကဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဒက္ခိဏေယျာနံ သက္ကာရံ ကတွာ သမီပေ ဌိတာ ဉာတကာ ကပ္ပေတွာ ပကပ္ပေတွာ ‘‘အယံ အသုကော နာမာ’’တိ နာမံ ကရောန္တိ၊ ဣဒံ ကိတ္တိမနာမံ။ ယာ ပန ပုရိမပညတ္တိ အပရပညတ္တိယံ ပတတိ၊ ပုရိမဝေါဟာရော ပစ္ဆိမဝေါဟာရေ ပတတိ။ သေယျထိဒံ၊ ပုရိမကပ္ပေပိ စန္ဒော စန္ဒောယေဝ နာမ၊ ဧတရဟိပိ စန္ဒောယေဝ။ အတီတေ သူရိယော၊ သမုဒ္ဒေါ၊ ပထဝီ၊ ပဗ္ဗတော ပဗ္ဗတောယေဝ နာမ၊ ဧတရဟိပိ ပဗ္ဗတောယေဝါတိ၊ ဣဒံ ဩပပါတိကနာမံ။ ဣဒံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နာမံ ဧကံ နာမမေဝ ¶ ဟောတိ ¶ ၊ တံ လောကသင်္ကေတမတ္တသိဒ္ဓံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနံ။ အညေ ပန ‘‘နာမံ နာမ အတ္ထဇောတကော သဒ္ဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၈။ ဉာဏတ္တယနိဒ္ဒေသေ ¶ နိမိတ္တန္တိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ အနိမိတ္တေတိ သင်္ခါရနိမိတ္တပဋိပက္ခေ နိဗ္ဗာနေ။ အဓိမုတ္တတ္တာတိ တန္နိန္နဘာဝေန စိတ္တဿ ဝိဿဋ္ဌတ္တာ။ ဖုဿ ဖုဿ ဝယံ ပဿတီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ ဉာဏေန ဖုသိတွာ ဖုသိတွာ တဿ ဘင်္ဂံ ဝိပဿနာဉာဏေနေဝ ပဿတိ။ ဧတေန ဘင်္ဂါနုပဿနာ သိဒ္ဓါ။ သာ အနိစ္စာနုပဿနံ သာဓေတိ၊ အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ သာ ဒုက္ခာနုပဿနံ၊ ဒုက္ခဿ အနတ္တတ္တာ သာ အနတ္တာနုပဿနန္တိ ဧဝမေတ္ထ တိဿော အနုပဿနာ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ အနိမိတ္တော ဝိဟာရောတိ နိမိတ္တံ ဘယတော ဒိဋ္ဌတ္တာ သော ဝိပဿနတ္တယဝိဟာရော အနိမိတ္တဝိဟာရော နာမ ဟောတိ။ ပဏိဓိန္တိ တဏှံ။ အပ္ပဏိဟိတေတိ တဏှာပဋိပက္ခေ နိဗ္ဗာနေ။ အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာဘိနိဝေသံ။ သုညတေတိ အတ္တဝိရဟိတေ နိဗ္ဗာနေ။ သုညတောတိ သုညံယေဝ သုညတော။ ပဝတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာတိ ဝိပါကပ္ပဝတ္တံ သင်္ခါရုပေက္ခာယ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ။ သုဂတိသင်္ခါတဝိပါကပ္ပဝတ္တာဘိနန္ဒိနော ဟိ သတ္တာ။ အယံ ပန ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုကာမော တံ ပဝတ္တံ၊ သဗ္ဗဉ္စ သင်္ခါရဂတံ အနိစ္စာဒိတော ပဿိတွာ အဇ္ဈုပေက္ခတိယေဝ။ ဧဝဉှိ ဒိဋ္ဌေ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ၊ န အညထာ။ အာဝဇ္ဇိတွာတိ အာဝဇ္ဇနေန အာဝဇ္ဇိတွာ။ သမာပဇ္ဇတီတိ ဖလသမာပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ အနိမိတ္တာ သမာပတ္တီတိ နိမိတ္တံ ဘယတော ဒိသွာ သမာပန္နတ္တာ အနိမိတ္တာ သမာပတ္တိ နာမ။ အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တီတိ ဝိပဿနာဝိဟာရဝသေန စ ဖလသမာပတ္တိဝသေန စ တဒုဘယံ နာမ ဟောတိ။

၇၉။ ဣဒါနိ သင်္ခါရနိမိတ္တမေဝ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ရူပနိမိတ္တန္တိအာဒိမာဟ။ ဇရာမရဏဂ္ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘အညော အနိမိတ္တဝိဟာရော’’တိအာဒီဟိ ဝုတ္တေယေဝ နိဂမေတွာ ဒဿေတိ။ သင်္ခေပေန ဝိဟာရဋ္ဌေ ဉာဏံ နာမ ဖလသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏေ ဌိတဿ ဝိပဿနာဝိဟာရနာနတ္တေ ဉာဏံ ¶ သမာပတ္တဋ္ဌေ ဉာဏံ နာမ ဖလသမာပတ္တိနာနတ္တေ ဉာဏံ။ ဝိဟာရသမာပတ္တဋ္ဌေ ဉာဏံ နာမ တဒုဘယနာနတ္တေ ဉာဏံ။ ဝိပဿနာဝိဟာရေနေဝ ¶ ဝီတိနာမေတုကာမော ဝိပဿနာဝိဟာရမေဝ ပဝတ္တေတိ၊ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေနေဝ ဝီတိနာမေတုကာမော ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ ဥဿက္ကိတွာ ¶ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရမေဝ ပဝတ္တေတိ၊ တဒုဘယေန ဝီတိနာမေတုကာမော တဒုဘယံ ပဝတ္တေတိ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာဓိပ္ပာယဝသေန တိဝိဓံ ဇာတံ။ သေသမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။

ဉာဏတ္တယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၂။ အာနန္တရိကသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၀။ အာနန္တရိကသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ နေက္ခမ္မဝသေနာတိအာဒီသု နေက္ခမ္မအဗျာပါဒအာလောကသညာအဝိက္ခေပဓမ္မဝဝတ္ထာနဉာဏပါမောဇ္ဇာနိ သုက္ခဝိပဿကဿ ဥပစာရဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တာ တဿ တဿ ကိလေသဿ ဝိပက္ခဘူတာ သတ္တ ဓမ္မာ ဧကစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဧဝ။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ အဝိက္ခေပေါတိ ဧကဂ္ဂဿ ဘာဝေါ ဧကဂ္ဂတာ၊ နာနာရမ္မဏေ န ဝိက္ခိပတိ တေန စိတ္တန္တိ အဝိက္ခေပေါ၊ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတော အဝိက္ခေပေါတိ အတ္ထော။ သမာဓီတိ ဧကာရမ္မဏေ သမံ အာဓီယတိ တေန စိတ္တန္တိ သမာဓိ နာမာတိ အတ္ထော။ တဿ သမာဓိဿ ဝသေနာတိ ဥပစာရသမာဓိနာပိ သမာဟိတစိတ္တဿ ယထာဘူတာဝဗောဓတော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ သမာဓိဿ ဝသေန။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဉာဏန္တိ မဂ္ဂဉာဏံ ယထာက္ကမေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ခီယန္တီတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ခီယန္တိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။ ပဌမံ သမထောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမာဓိ ဟောတိ။ ပစ္ဆာ ဉာဏန္တိ အပရဘာဂေ မဂ္ဂက္ခဏေ ဉာဏံ ဟောတိ။

ကာမာသဝေါတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါ။ ဘဝါသဝေါတိ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဇာတော ရာဂေါ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ။ ဒိဋ္ဌာသဝေါတိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော။ အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ ဒုက္ခာဒီသု အဋ္ဌသု ဌာနေသု အညာဏံ။ ဘုမ္မဝစနေန ဩကာသပုစ္ဆံ ကတွာ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိနာ အာသဝက္ခယကရေန မဂ္ဂေန အာသဝက္ခယံ ဒဿေတွာ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ ဩကာသဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ၊ မဂ္ဂက္ခဏေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဝသေသောတိ နတ္ထိ ဧတဿ အဝသေသောတိ အနဝသေသော။ အပါယဂမနီယောတိ နိရယတိရစ္ဆာနယောနိပေတ္တိဝိသယာသုရကာယာ စတ္တာရော သုခသင်္ခါတာ အယာ အပေတတ္တာ အပါယာ၊ ယဿ သံဝိဇ္ဇတိ ¶ ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ အပါယေ ဂမေတီတိ အပါယဂမနီယော။ အာသဝက္ခယကထာ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနကထာယံ ဝုတ္တာ။

အဝိက္ခေပဝသေနာတိ ပဝတ္တမာနဿ သမာဓိဿ ¶ ဥပနိဿယဘူတသမာဓိဝသေန။ ပထဝီကသိဏဝသေနာတိအာဒီသု ဒသ ကသိဏာနိ တဒါရမ္မဏိကအပ္ပနာသမာဓိဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒယော ¶ မရဏဿတိ ဥပသမာနုဿတိ စ ဥပစာရဇ္ဈာနဝသေန ဝုတ္တာ၊ အာနာပါနဿတိ ကာယဂတာသတိ စ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဒသ အသုဘာ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ဝုတ္တာ။

ဗုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ။ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာယ (မ။ နိ။ ၁။၇၄၊ အ။ နိ။ ၃။၇၁၊ ၉။၂၇) သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ၊ တဿာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဝသေန။ တထာ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ။ ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော’’တိအာဒိဓမ္မဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သင်္ဃံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သင်္ဃာနုဿတိ။ ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော ဘဂဝတော သာဝကသင်္ဃော’’တိအာဒိသင်္ဃဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သီလံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သီလာနုဿတိ။ အတ္တနော အခဏ္ဍတာဒိသီလဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ စာဂံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ စာဂါနုဿတိ။ အတ္တနော မုတ္တစာဂတာဒိစာဂဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒေဝတာ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတိ။ ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ အတ္တနော သဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာနာပါနေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ သတိ အာနာပါနဿတိ။ အာနာပါနနိမိတ္တာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ မရဏံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ သတိ မရဏဿတိ။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒသင်္ခါတမရဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ကေသာဒီနံ ပဋိကူလာနံ အာယတ္တာ အာကရတ္တာ ကာယောတိသင်္ခါတေ သရီရေ ဂတာ ပဝတ္တာ၊ တာဒိသံ ဝါ ကာယံ ဂတာ သတိ ကာယဂတာသတိ။ ‘‘ကာယဂတသတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿံ အကတွာ ‘‘ကာယဂတာသတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တထေဝ ဣဓာပိ ကာယဂတာသတိဝသေနာတိ ဝုတ္တံ။ ကေသာဒိကေသု ကာယကောဋ္ဌာသေသု ပဋိကူလနိမိတ္တာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဥပသမံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဥပသမာနုဿတိ။ သဗ္ဗဒုက္ခူပသမာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒသ အသုဘာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ။

၈၁။ ဒီဃံ ¶ အဿာသဝသေနာတိအာဒီနိ အပ္ပနူပစာရသမာဓိဘေဒံယေဝ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာနိ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃန္တိ ဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ‘‘ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တော ဒီဃံ အဿသာမီတိ ပဇာနာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ ၃။၁၄၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီတိ သဗ္ဗဿ အဿာသပဿာသကာယဿ ¶ ပဋိသံဝေဒီ။ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ ဩဠာရိကံ အဿာသပဿာသင်္ခါတံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော ဝူပသမေန္တော။ ‘‘ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဣမိနာဝ စတုက္ကေန အပ္ပနာသမာဓိ ဝုတ္တော။ ပီတိပဋိသံဝေဒီတိ ပီတိံ ပါကဋံ ကရောန္တော။ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီတိ သညာဝေဒနာသင်္ခါတံ စိတ္တသင်္ခါရံ ပါကဋံ ကရောန္တော။ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ မောဒေန္တော။ သမာဒဟံ စိတ္တန္တိ အာရမ္မဏေ ¶ စိတ္တံ သမံ ဌပေန္တော။ ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ နီဝရဏာဒီဟိ ဝိမောစေန္တော။ ပီတိပဋိသံဝေဒီ သုခပဋိသံဝေဒီ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ စတုက္ကဉ္စ စိတ္တပဋိသံဝေဒီ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ သမာဒဟံ စိတ္တံ ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ စတုက္ကဉ္စ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တသမာဓိဝသေန စ ဝုတ္တာနိ။ အနိစ္စာနုပဿီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဝသေန။ ဝိရာဂါနုပဿီတိ နိဗ္ဗိဒါနုပသနာဝသေန။ နိရောဓာနုပဿီတိ ဘင်္ဂါနုပဿနာဝသေန။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာဝသေန။ သာ ဟိ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ။ သင်္ခတဒေါသဒဿနေန စ တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတိ။ ဣဒံ စတုက္ကံ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တသမာဓိဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ အဿာသဝသေန ပဿာသဝသေနာတိ စေတ္ထ အဿာသပဿာသပဝတ္တိမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ န တဒါရမ္မဏကရဏဝသေန။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ အာနာပါနကထာယံ အာဝိဘဝိဿတိ။

အာနန္တရိကသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၃။ အရဏဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၂။ အရဏဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော ဝုတ္တတ္ထာ။ သုညတော ဝိဟာရောတိ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝုဋ္ဌိတဿ သုညတာကာရေနေဝ ပဝတ္တာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ အနိမိတ္တော ဝိဟာရောတိ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝုဋ္ဌိတဿ အနိမိတ္တာကာရေန ပဝတ္တာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ အပ္ပဏိဟိတော ¶ ဝိဟာရောတိ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဝုဋ္ဌိတဿ အပ္ပဏိဟိတာကာရေန ပဝတ္တာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ သုညတေ အဓိမုတ္တတာတိ သုညတေ ဖလသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂပညာဝသေန အဓိမုတ္တတာ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဌမံ ဈာနန္တိအာဒီဟိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုကာမဿ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ဈာနသမာပတ္တိယော ဝုတ္တာ။ အရဟတောယေဝ ဟိ ဝိပဿနာဖလသမာပတ္တိပဏီတာဓိမုတ္တိဈာနသမာပတ္တိယော သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ‘‘အရဏဝိဟာရော’’တိ ဝတ္တုံ အရဟန္တိ။

ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏေ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရောတိ ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏေ ဟရတီတိ တံ ပဌမံ ဈာနံ အရဏဝိဟာရောတိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အရဟတော နီဝရဏာဘာဝေပိ နီဝရဏဝိပက္ခတ္တာ ပဌမဿ ဈာနဿ နီဝရဏေ ဟရတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာဖလသမာပတ္တိပဏီတာဓိမုတ္တိဝသေန တိဓာ အရဏဝိဟာရဉာဏံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကသ္မာ ဈာနသမာပတ္တိယောဝ ¶ အရဏဝိဟာရောတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ စေ? ဥဒ္ဒေသဝသေနေဝ တာသံ တိဿန္နံ အရဏဝိဟာရတာယ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဖလသမာပတ္တိဝိပဿနာယ ပန ဘူမိဘူတာနံ ဈာနသမာပတ္တီနံ အရဏဝိဟာရတာ အဝုတ္တေ န သိဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ အသိဒ္ဓမေဝ သာဓေတုံ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ အရဏဝိဟာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာသဉှိ အရဏဝိဟာရတာ ဥဒ္ဒေသဝသေန အသိဒ္ဓါပိ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္တာ သိဒ္ဓါတိ။ တေသံ ဝါ ယောဇိတနယေနေဝ ¶ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာ နိစ္စသညံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ သုခသညံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော၊ အနတ္တာနုပဿနာ အတ္တသညံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော၊ သုညတော ဝိဟာရော အသုညတံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော၊ အနိမိတ္တော ဝိဟာရော နိမိတ္တံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော၊ အပ္ပဏိဟိတော ဝိဟာရော ပဏိဓိံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော၊ သုညတာဓိမုတ္တတာ အသုညတာဓိမုတ္တိံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော၊ အနိမိတ္တာဓိမုတ္တတာ နိမိတ္တာဓိမုတ္တိံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော၊ အပ္ပဏိဟိတာဓိမုတ္တတာ ပဏိဟိတာဓိမုတ္တိံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော’’တိ ယောဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အရဏဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၄။ နိရောဓသမာပတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၃။ နိရောဓသမာပတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ သမထဗလန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပစ္စနီကဓမ္မေ သမေတီတိ သမထော၊ သောယေဝ အကမ္ပနီယဋ္ဌေန ဗလံ။ အနာဂါမိအရဟန္တာနံယေဝ သမာဓိပဋိပက္ခဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနေန သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိဘာဝပ္ပတ္တတ္တာ တေသံယေဝ သမာဓိ ဗလပ္ပတ္တောတိ ကတွာ ‘‘သမထဗလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န အညေသံ။ သမာဓိဗလန္တိပိ ပါဌော။ ဝိပဿနာဗလန္တိ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ဓမ္မေ ပဿတီတိ ဝိပဿနာ၊ သာယေဝ အကမ္ပနီယဋ္ဌေန ဗလံ။ တေသံယေဝ ဥဘိန္နံ ဗလပ္ပတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ တတ္ထ သမထဗလံ အနုပုဗ္ဗေန စိတ္တသန္တာနဝူပသမနတ္ထံ နိရောဓေ စ ပဋိပါဒနတ္ထံ၊ ဝိပဿနာဗလံ ပဝတ္တေ အာဒီနဝဒဿနတ္ထံ နိရောဓေ စ အာနိသံသဒဿနတ္ထံ။

နီဝရဏေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ၊ နီဝရဏနိမိတ္တံ နီဝရဏပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ကရဏတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနံ၊ နီဝရဏေနာတိ အတ္ထော။ န ကမ္ပတီတိ ဈာနသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော။ အထ ဝါ ဈာနန္တိ ဈာနင်္ဂါနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဌမေန ဈာနေန တံသမ္ပယုတ္တသမာဓိ နီဝရဏေ န ကမ္ပတိ။ အယမေဝ စေတ္ထ ယောဇနာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဥဒ္ဓစ္စေ စာတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေ ဥဒ္ဓစ္စေ စ။ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ စ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ ¶ ၊ တံ အဝူပသမလက္ခဏံ။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသေ စာတိ ဥဒ္ဓစ္စေန သဟဂတေ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝံ ဂတေ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တေ မောဟအဟိရိကအနောတ္တပ္ပကိလေသေ စ။ ခန္ဓေ စာတိ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တစတုက္ခန္ဓေ စ။ န ကမ္ပတိ န စလတိ န ဝေဓတီတိ အညမညဝေဝစနာနိ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတိ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသေ န စလတိ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတက္ခန္ဓေ န ဝေဓတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာဗလံ သတ္တန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ဝုတ္တတ္တာ ¶ တာသံယေဝ ဝသေန ဝိပဿနာဗလံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာယ စာတိ ဒွါဒသသုပိ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေသု အဝိဇ္ဇာယ စ။ အဝိဇ္ဇာသဟဂတကိလေသေ စာတိ ယထာယောဂံ အဝိဇ္ဇာယ သမ္ပယုတ္တလောဘဒေါသမာနဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကအနောတ္တပ္ပကိလေသေ စ။

ဝစီသင်္ခါရာတိ ဝိတက္ကဝိစာရာ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ပစ္ဆာ ဝါစံ ဘိန္ဒတိ၊ တသ္မာ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဝစီသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဝစနတော ¶ ဝါစံ သင်္ခရောန္တိ ဥပ္ပာဒေန္တီတိ ဝစီသင်္ခါရာ။ ကာယသင်္ခါရာတိ အဿာသပဿာသာ။ ‘‘အဿာသပဿာသာ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ကာယိကာ ဧတေ ဓမ္မာ ကာယပဋိဗဒ္ဓါ၊ တသ္မာ အဿာသပဿာသာ ကာယသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဝစနတော ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ။ သညာဝေဒယိတနိရောဓန္တိ သညာယ ဝေဒနာယ စ နိရောဓံ။ စိတ္တသင်္ခါရာတိ သညာ စ ဝေဒနာ စ။ ‘‘စေတသိကာ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ၊ တသ္မာ သညာ စ ဝေဒနာ စ စိတ္တသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဝစနတော စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ။

၈၄။ ဉာဏစရိယာသု အနုပဿနာဝသာနေ၊ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဂဟဏေန ဝါ တဿာ အာဒိဘူတာ စရိယာကထာယ ဉာဏစရိယာတိ ဝုတ္တာ သေသာနုပဿနာပိ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီတိ စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ၊ အနာဂါမိဿ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂဖလဝဇ္ဇာဟိ စုဒ္ဒသဟိပိ ဟောတိ ပရိပုဏ္ဏဗလတ္တာ။

၈၅။ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ ဧတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ အဋ္ဌ၊ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ သဗ္ဗတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနဝသေန ဧကာတိ နဝ သမာဓိစရိယာ။ ဗလစရိယာနံ ကိံ နာနတ္တံ? သမထဗလေနပိ ဟိ ‘‘နေက္ခမ္မဝသေနာ’’တိအာဒီဟိ သတ္တဟိ ပရိယာယေဟိ ဥပစာရသမာဓိ ဝုတ္တော၊ ပေယျာလဝိတ္ထာရတော ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိအာဒီဟိ သမသတ္တတိယာ ဝါရေဟိ ယထာယောဂံ အပ္ပနူပစာရသမာဓိ ဝုတ္တော၊ သမာဓိစရိယာယပိ ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိအာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ ပရိယာယေဟိ အပ္ပနာသမာဓိ ဝုတ္တော။ ပဌမံ ဈာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယာတိအာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ ပရိယာယေဟိ ဥပစာရသမာဓိ ဝုတ္တောတိ ဥဘယတ္ထာပိ အပ္ပနူပစာရသမာဓိယေဝ ဝုတ္တော။ ဧဝံ သန္တေပိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလာနိ ဝသီဘာဝဋ္ဌေန ¶ စရိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပဿနာဗလေ ပန သတ္တ အနုပဿနာဝ ‘‘ဝိပဿနာဗလ’’န္တိ ဝုတ္တာ၊ ဉာဏစရိယာယ သတ္တ စ အနုပဿနာ ဝုတ္တာ၊ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဒယော နဝ စ ဝိသေသေတွာ ¶ ဝုတ္တာ။ ဣဒံ နေသံ နာနတ္တံ။ သတ္တ အနုပဿနာ ပန အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလာနိ ဝသီဘာဝဋ္ဌေန စရိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘ဝသီဘာဝတာ ပညာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၄ မာတိကာ) ဧတ္ထ ဝုတ္တဝသိယော ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝသီတိ ပဉ္စ ဝသိယောတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ။ ဝသော ဧဝ ဝသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုန ¶ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ တာ ဝသိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော အာဝဇ္ဇနဝသီတိအာဒိမာဟ။ အာဝဇ္ဇနာယ ဝသော အာဝဇ္ဇနဝသော၊ သော အဿ အတ္ထီတိ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ ဧသေဝ နယော သေသေသု။ ပဌမံ ဈာနံ ယတ္ထိစ္ဆကန္တိ ယတ္ထ ယတ္ထ ပဒေသေ ဣစ္ဆတိ ဂါမေ ဝါ အရညေ ဝါ၊ တတ္ထ တတ္ထ အာဝဇ္ဇတိ။ ယဒိစ္ဆကန္တိ ယဒါ ယဒါ ကာလေ သီတကာလေ ဝါ ဥဏှကာလေ ဝါ၊ တဒါ တဒါ အာဝဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ယံ ယံ ပဌမံ ဈာနံ ဣစ္ဆတိ ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ ဝါ သေသာရမ္မဏံ ဝါ၊ တံ တံ အာဝဇ္ဇတိ။ ဧကေကကသိဏာရမ္မဏဿာပိ ဈာနဿ ဝသိတာနံ ဝုတ္တတ္တာ ပုရိမယောဇနာယေဝ သုန္ဒရတရာ။ ယာဝတိစ္ဆကန္တိ ယာဝတကံ ကာလံ ဣစ္ဆတိ အစ္ဆရာသင်္ဃာတမတ္တံ သတ္တာဟံ ဝါ၊ တာဝတကံ ကာလံ အာဝဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇနာယာတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနာယ။ ဒန္ဓာယိတတ္တန္တိ အဝသဝတ္တိဘာဝေါ၊ အလသဘာဝေါ ဝါ။ သမာပဇ္ဇတီတိ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ အပ္ပေတီတိ အတ္ထော။ အဓိဋ္ဌာတီတိ အန္တောသမာပတ္တိယံ အဓိကံ ကတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဝုဋ္ဌာနဝသိယံပဌမံ ဈာနန္တိ နိဿက္ကတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ ပဌမဇ္ဈာနာတိ အတ္ထော။ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ပစ္စဝေက္ခဏဇဝနေဟိ နိဝတ္တိတွာ ပဿတိ။ အယမေတ္ထ ပါဠိဝဏ္ဏနာ။

အယံ ပန အတ္ထပ္ပကာသနာ – ပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိတက္ကံ အာဝဇ္ဇယတော ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဝတ္တာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဝိတက္ကာရမ္မဏာနေဝ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ၊ တတော ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ၊ တတော ပုန ဝိစာရာရမ္မဏံ အာဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဇဝနာနီတိ ဧဝံ ပဉ္စသု ဈာနင်္ဂေသု ယဒါ နိရန္တရံ စိတ္တံ ပေသေတုံ သက္ကောတိ၊ အထဿ အာဝဇ္ဇနဝသီ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ အယံ ပန မတ္ထကပ္ပတ္တာ ဝသီ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယေဝ လဗ္ဘတိ။ ဣတော ပရံ သီဃတရာ အာဝဇ္ဇနဝသီ နာမ နတ္ထိ။ အညေသံ ပန အန္တရန္တရာ ဘဝင်္ဂဝါရေ ဂဏနာ နတ္ထိ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ နန္ဒောပနန္ဒဒမနေ ဝိယ သီဃံ သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ။ အစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ဒသစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ခဏံ သမာပတ္တိံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ ¶ နာမ။ တထေဝ တတော လဟုံ ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ ပန အာဝဇ္ဇနဝသိယာ ဧဝ ဝုတ္တာ။ ပစ္စဝေက္ခဏဇဝနာနေဝ ဟိ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနာနန္တရာနီတိ။ ဣတိ ¶ အာဝဇ္ဇနဝသိယာ သိဒ္ဓါယ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ အဓိဋ္ဌာနဝသိယာ စ သိဒ္ဓါယ ဝုဋ္ဌာနဝသီ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘အယံ ပန မတ္ထကပ္ပတ္တာ ဝသီ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယေဝ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါဋိဟာရိယကာလေ ဈာနင်္ဂပစ္စဝေက္ခဏာနံ အဘာဝတော ¶ နာနာဝိဓဝဏ္ဏာဒိနိမ္မာနဿ နာနာကသိဏဝသေန ဣဇ္ဈနတော တံတံကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတုကာမဿ ယထာရုစိ လဟုံ တသ္မိံ ကသိဏေ ဝုတ္တနယေန အာဝဇ္ဇနပဝတ္တနသမတ္ထတာ အာဝဇ္ဇနဝသီ၊ တဒါဝဇ္ဇနဝီထိယံယေဝ တဿ ဈာနဿ အပ္ပနာသမတ္ထတာသမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသီ။ ဧဝဉှိ ဝုစ္စမာနေ ယုတ္တိ စ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ဝသီပဋိပါဋိ စ ယထာက္ကမေနေဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဈာနင်္ဂပစ္စဝေက္ခဏာယံ ပန ‘‘မတ္ထကပ္ပတ္တာယေဝ ပဉ္စ ဇဝနာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တနယေန သတ္တသုပိ ဇဝနေသု ဇဝန္တေသု ပစ္စဝေက္ခဏဝသီယေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ အာဝဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? ယထာ ကသိဏေ ပဝတ္တံ ဈာနံ ကာရဏောပစာရေန ကသိဏန္တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဈာနပစ္စယံ ကသိဏံ ‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၉၄) ဝိယ ဖလောပစာရေန ဈာနန္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ ဌတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ နိဒ္ဒါယ ပဗုဒ္ဓဿ ပုန နိဒ္ဒေါက္ကမနေ ဝိယ ပုန ဈာနောက္ကမနေ သတိပိ အဓိဋ္ဌာနဝသီယေဝ နာမ၊ ယထာပရိစ္ဆေဒေန ဝုဋ္ဌိတဿ ပန ဝုဋ္ဌာနေယေဝ အဓိဋ္ဌာနေ သတိပိ ဝုဋ္ဌာနဝသီ နာမ ဟောတီတိ အယံ တေသံ ဝိသေသော။

နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝိဘာဝနတ္ထံ ပန ဣဒံ ပဉှကမ္မံ – ကာ နိရောဓသမာပတ္တိ၊ ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကေ န သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကတ္ထ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကထဉ္စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ၊ ကထံ ဌာနံ၊ ကထံ ဝုဋ္ဌာနံ၊ ဝုဋ္ဌိတဿ ကိန္နိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ မတဿ စ သမာပန္နဿ စ ကော ဝိသေသော၊ နိရောဓသမာပတ္တိ ¶ ကိံ သင်္ခတာ အသင်္ခတာ လောကိယာ လောကုတ္တရာ နိပ္ဖန္နာ အနိပ္ဖန္နာတိ?

တတ္ထ ကာ နိရောဓသမာပတ္တီတိ? ယာ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဝသေန စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ အပ္ပဝတ္တိ။

ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကေ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ? သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနာ သောတာပန္နာ သကဒါဂါမိနော သုက္ခဝိပဿကာ စ အနာဂါမီ အရဟန္တော န သမာပဇ္ဇန္တိ၊ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ပန အနာဂါမိနော စ ခီဏာသဝါ စ သမာပဇ္ဇန္တိ။

ကတ္ထ ¶ ¶ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ။ ကသ္မာ? အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ စတုဝေါကာရဘဝေ ပန ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယေဝ နတ္ထိ၊ တသ္မာ န သက္ကာ တတ္ထ သမာပဇ္ဇိတုံ။

ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? သင်္ခါရာနံ ပဝတ္တိဘေဒေ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အစိတ္တကာ ဟုတွာ ‘‘နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ သုခံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ သမာပဇ္ဇန္တိ။

ကထံ စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတီတိ? သမထဝိပဿနာဝသေန ဥဿက္ကိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ နိရောဓယတော ဧဝမဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ။ ယော ဟိ သမထဝသေနေဝ ဥဿက္ကတိ၊ သော နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ။ ယော ဝိပဿနာဝသေနေဝ ဥဿက္ကတိ၊ သော ဖလသမာပတ္တိံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ။ ယော ပန ဥဘယဝသေန ဥဿက္ကိတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ နိရောဓေတိ၊ သော တံ သမာပဇ္ဇတီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။

အယံ ပန ဝိတ္ထာရော – ဣဓ ဘိက္ခု နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတုကာမော ကတဘတ္တကိစ္စော သုဓောတဟတ္ထပါဒေါ ဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ သုပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒတိ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယ ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ။ သော ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ။ ဝိပဿနာ ပနေသာ တိဝိဓာ ဟောတိ – သင်္ခါရပရိဂ္ဂဏှနကဝိပဿနာ၊ ဖလသမာပတ္တိဝိပဿနာ၊ နိရောဓသမာပတ္တိဝိပဿနာတိ။ တတ္ထ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဏှနကဝိပဿနာ မန္ဒာ ဝါ ဟောတု တိက္ခာ ဝါ၊ မဂ္ဂဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိယေဝ။ ဖလသမာပတ္တိဝိပဿနာ တိက္ခာဝ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂဘာဝနာသဒိသာ။ နိရောဓသမာပတ္တိဝိပဿနာ ပန နာတိမန္ဒာ နာတိတိက္ခာ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဧသ နာတိမန္ဒာယ နာတိတိက္ခာယ ဝိပဿနာယ တေ သင်္ခါရေ ဝိပဿတိ။ တတော ဒုတိယဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ¶ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရေ တထေဝ ဝိပဿတိ။ တတော တတိယဇ္ဈာနံ…ပေ… တတော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရေ တထေဝ ဝိပဿတိ။ အထ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ စတုဗ္ဗိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကရောတိ – နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနံ၊ သင်္ဃပဋိမာနနံ၊ သတ္ထုပက္ကောသနံ၊ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒန္တိ။

တတ္ထ နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနန္တိ ယံ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓံ န ဟောတိ၊ နာနာဗဒ္ဓံ ဟုတွာ ဌိတံ ပတ္တစီဝရံ ဝါ မဉ္စပီဌံ ဝါ နိဝါသဂေဟံ ဝါ အညံ ¶ ဝါ ပန ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရဇာတံ၊ တံ ယထာ န ဝိကုပ္ပတိ၊ အဂ္ဂိဥဒကဝါတစောရဥန္ဒူရာဒီနံ ဝသေန န ဝိနဿတိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တတြိဒံ အဓိဋ္ဌာနဝိဓာနံ – ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဣမသ္မိံ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ မာ အဂ္ဂိနာ ဈာယတု၊ မာ ဥဒကေန ဝုယှတု၊ မာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသတု၊ မာ စောရေဟိ ဟရီယတု၊ မာ ဥန္ဒူရာဒီဟိ ¶ ခဇ္ဇတူ’’တိ။ ဧဝံ အဓိဋ္ဌိတေ တံ သတ္တာဟံ တဿ န ကောစိ ပရိဿယော ဟောတိ၊ အနဓိဋ္ဌဟတော ပန အဂ္ဂိအာဒီဟိ ဝိနဿတိ။ ဣဒံ နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနံ နာမ။ ယံ ပန ဧကာဗဒ္ဓံ ဟောတိ နိဝါသနပါရုပနံ ဝါ နိသိန္နာသနံ ဝါ၊ တတ္ထ ဝိသုံ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ သမာပတ္တိယေဝ နံ ရက္ခတိ။

သင်္ဃပဋိမာနနန္တိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပဋိမာနနံ ဥဒိက္ခနံ။ ယာဝ ဧသော ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတိ၊ တာဝ သင်္ဃကမ္မဿ အကရဏန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ န ပဋိမာနနံ ဧတဿ ပုဗ္ဗကိစ္စံ၊ ပဋိမာနနာဝဇ္ဇနံ ပန ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ တသ္မာ ဧဝံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ – ‘‘သစေ မယိ သတ္တာဟံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ သင်္ဃော အပလောကနကမ္မာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ ကမ္မံ ကတ္တုကာမော ဟောတိ၊ ယာဝ မံ ကောစိ ဘိက္ခု အာဂန္တွာ န ပက္ကောသတိ၊ တာဝဒေဝ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။ ဧဝံ ကတွာ သမာပန္နော ဟိ တသ္မိံ သမယေ ဝုဋ္ဌာတိယေဝ။ ယော ပန ဧဝံ န ကရောတိ၊ သင်္ဃော စ သန္နိပတိတွာ တံ အပဿန္တော ‘‘အသုကော ဘိက္ခု ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နိရောဓံ သမာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ကဉ္စိ ဘိက္ခုံ ပေသေတိ ‘‘ဂစ္ဆ တံ သင်္ဃဿ ဝစနေန ပက္ကောသာ’’တိ။ အထဿ တေန ဘိက္ခုနာ သဝနူပစာရေ ဌတွာ ‘‘သင်္ဃော တံ အာဝုသော ပဋိမာနေတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧဝံဂရုကာ ဟိ သင်္ဃဿ အာဏာ ¶ နာမ။ တသ္မာ တံ အာဝဇ္ဇိတွာ ယထာ သယမေဝ ဝုဋ္ဌာတိ၊ ဧဝံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

သတ္ထုပက္ကောသနန္တိ ဣဓာပိ သတ္ထုပက္ကောသနာဝဇ္ဇနမေဝ ဣမဿ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ တသ္မာ တမ္ပိ ဧဝံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ – ‘‘သစေ မယိ သတ္တာဟံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ သတ္ထာ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိက္ခာပဒံ ဝါ ပညပေတိ၊ တထာရူပါယ ဝါ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ယာဝ မံ ကောစိ အာဂန္တွာ န ပက္ကောသတိ၊ တာဝဒေဝ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။ ဧဝံ ကတွာ နိသိန္နော ဟိ တသ္မိံ သမယေ ဝုဋ္ဌာတိယေဝ။ ယော ပန ဧဝံ န ကရောတိ၊ သတ္ထာ စ သင်္ဃေ သန္နိပတိတေ တံ အပဿန္တော ‘‘အသုကော ဘိက္ခု ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နိရောဓံ သမာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ကဉ္စိ ဘိက္ခုံ ပေသေတိ ‘‘ဂစ္ဆ တံ မမ ဝစနေန ပက္ကောသာ’’တိ။ အထဿ ¶ တေန ဘိက္ခုနာ သဝနူပစာရေ ဌတွာ သတ္ထာ အာယသ္မန္တံ အာမန္တေတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧဝံဂရုကဉှိ သတ္ထုပက္ကောသနံ။ တသ္မာ တံ အာဝဇ္ဇိတွာ ယထာ သယမေဝ ဝုဋ္ဌာတိ၊ ဧဝံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ ဇီဝိတဒ္ဓါနဿ ပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣမိနာ ဟိ ဘိက္ခုနာ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေ ကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တနော အာယုသင်္ခါရာ သတ္တာဟံ ပဝတ္တိဿန္တိ၊ န ပဝတ္တိဿန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ သစေ ဟိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ နိရုဇ္ဈနကေ အာယုသင်္ခါရေ အနာဝဇ္ဇိတွာဝ ¶ သမာပဇ္ဇတိ၊ တဿ နိရောဓသမာပတ္တိ မရဏံ ပဋိဗာဟိတုံ န သက္ကောတိ။ အန္တောနိရောဓေ မရဏဿ နတ္ထိတာယ အန္တရာဝ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ ဧတံ အာဝဇ္ဇိတွာဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အဝသေသဉှိ အနာဝဇ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ ပန အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဝုတ္တံ။ သော ဧဝံ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဣမံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပဇ္ဇတိ။ အထေကံ ဝါ ဒွေ ဝါ စိတ္တဝါရေ အတိက္ကမိတွာ အစိတ္တကော ဟောတိ၊ နိရောဓံ ဖုသတိ။ ကသ္မာ ပနဿ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ ဥပရိ စိတ္တာနိ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ? နိရောဓဿ ပယောဂတ္တာ။ ဣဒဉှိ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဒွေ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ယုဂနဒ္ဓေ ကတွာ အဋ္ဌသမာပတ္တိအာရောဟနံ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဿ ပယောဂေါ၊ န နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာတိ ¶ နိရောဓဿ ပယောဂတ္တာ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ ဥပရိ နပ္ပဝတ္တန္တိ။

ကထံ ဌာနန္တိ? ဧဝံ သမာပန္နာယ ပနဿာ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန စေဝ အန္တရာ အာယုက္ခယသင်္ဃပဋိမာနနသတ္ထုပက္ကောသနာဘာဝေန စ ဌာနံ ဟောတိ။

ကထံ ဝုဋ္ဌာနန္တိ? အနာဂါမိဿ အနာဂါမိဖလသမာပတ္တိယာ အရဟတော အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိယာတိ ဧဝံ ဒွေဓာ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။

ဝုဋ္ဌိတဿ ကိန္နိန္နံ စိတ္တံ ဟောတီတိ? နိဗ္ဗာနနိန္နံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌိတဿ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဘိက္ခုနော ဝိဝေကနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ ဝိဝေကပေါဏံ ဝိဝေကပဗ္ဘာရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၄)။

မတဿ စ သမာပန္နဿ စ ကော ဝိသေသောတိ? အယမ္ပိ အတ္ထော သုတ္တေ ဝုတ္တောယေဝ။ ယထာဟ – ‘‘ယော စာယံ၊ အာဝုသော၊ မတော ကာလင်္ကတော၊ တဿ ¶ ကာယသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ၊ ဝစီသင်္ခါရာ၊ စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ၊ အာယု ပရိက္ခီဏော၊ ဥသ္မာ ဝူပသန္တာ၊ ဣန္ဒြိယာနိ ပရိဘိန္နာနိ။ ယွာယံ ဘိက္ခု သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နော၊ တဿပိ ကာယသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ၊ ဝစီသင်္ခါရာ၊ စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ၊ အာယု အပရိက္ခီဏော၊ ဥသ္မာ အဝူပသန္တာ၊ ဣန္ဒြိယာနိ အပရိဘိန္နာနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၇)။

နိရောဓသမာပတ္တိ ကိံ သင်္ခတာတိအာဒိပုစ္ဆာယံ ပန ‘‘သင်္ခတာ’’တိပိ ‘‘အသင်္ခတာ’’တိပိ ‘‘လောကိယာ’’တိပိ ‘‘လောကုတ္တရာ’’တိပိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? သဘာဝတော နတ္ထိတာယ။ ယသ္မာ ပန သမာပဇ္ဇန္တဿ ¶ ဝသေန သမာပန္နော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိပ္ဖန္နာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နော အနိပ္ဖန္နာတိ။

‘‘ဣတိ သန္တာ သမာပတ္တိ၊ အယံ အရိယနိသေဝိတာ၊

ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနမိတိ သင်္ခမုပါဂတာ’’တိ။

နိရောဓသမာပတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၅။ ပရိနိဗ္ဗာနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၆။ ပရိနိဗ္ဗာနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ သမ္ပဇာနောတိ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ၊ သပ္ပာယသမ္ပဇညံ၊ ဂေါစရသမ္ပဇညံ၊ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဣမေဟိ စတူဟိ သမ္ပဇညေဟိ သမ္ပဇာနော။ ပဝတ္တန္တိ သဗ္ဗတ္ထ ယထာနုရူပံ ပရိယုဋ္ဌာနပဝတ္တဉ္စ အနုသယပ္ပဝတ္တဉ္စ။ ပရိယာဒိယတီတိ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဝုတ္တေသု ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန၊ ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တေသု တဒင်္ဂဝသေန၊ မဂ္ဂဝသေန ဝုတ္တေသု သမုစ္ဆေဒဝသေန ခေပေတိ အပ္ပဝတ္တံ ကရောတိ။ ပေယျာလမုခေန ဟိ ဒုတိယာဒိဈာနသမာပတ္တိမဟာဝိပဿနာမဂ္ဂါ သံခိတ္တာ။ ယသ္မာ ဧတံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပရိနိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိက္ခမ္ဘနပရိနိဗ္ဗာနံ တဒင်္ဂပရိနိဗ္ဗာနံ သမုစ္ဆေဒပရိနိဗ္ဗာနန္တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဧတေဟိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပနာတိအာဒီဟိ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ နိဒ္ဒိသတိ။ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဒုဝိဓာ ဟိ နိဗ္ဗာနဓာတု သဥပါဒိသေသာ စ အနုပါဒိသေသာ စ။ တတ္ထ ဥပါဒီယတေ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဘုသံ ဂဏှီယတီတိ ဥပါဒိ၊ ခန္ဓပဉ္စကဿေတံ ¶ အဓိဝစနံ။ ဥပါဒိယေဝ သေသော အဝသိဋ္ဌောတိ ဥပါဒိသေသော၊ သဟ ဥပါဒိသေသေန ဝတ္တတီတိ သဥပါဒိသေသာ။ နတ္ထေတ္ထ ဥပါဒိသေသောတိ အနုပါဒိသေသာ။ သဥပါဒိသေသာ ပဌမံ ဝုတ္တာ။ အယံ ပန အနုပါဒိသေသာ။ တာယ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ စက္ခုပဝတ္တန္တိ စက္ခုပဝတ္တိ စက္ခုသမုဒါစာရော။ ပရိယာဒိယတီတိ ခေပီယတိ မဒ္ဒီယတီတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။

ပရိနိဗ္ဗာနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၆။ သမသီသဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၇။ သမသီသဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိအာဒီဟိ ဒသဟိ ရာသီဟိ သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ ဧကေကဿ ဝသေန အာယတနဓာတုရာသိဝဇ္ဇေဟိ သေသေဟိ အဋ္ဌဟိ ရာသီဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ သဗ္ဗဓမ္မော သင်္ဂယှတီတိ။ ယသ္မာ ပန လောကုတ္တရဓမ္မာ ဟေတုသမုစ္ဆေဒေန သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဓမ္မသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာပိ လောကုတ္တရဓမ္မာ သမုစ္ဆေဒဝသေန သမ္ဘဝတော ဣဓ န ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ဟေတုသမုစ္ဆေဒေန သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ ဧဝ တေဘူမကဓမ္မာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ ယထာယောဂံ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဟာနဝသေန ပရိယုဋ္ဌာနံ အနုသယဉ္စ နိရောဓေန္တော သမ္မာ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ သမ္မာ သမုစ္ဆေဒေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ နိရောဓေတီတိ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရောဓေတိ။ ဣမိနာ သမုစ္ဆေဒတ္ထော ဝုတ္တော။ န ဥပဋ္ဌာတီတိ ဧဝံ နိရောဓေ ကတေ သော သော ဓမ္မော ပုန န ဥပတိဋ္ဌတိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ နိရောဓတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝံ အနုပဋ္ဌဟနဓမ္မဝသေန အနုပဋ္ဌာနဘာဝေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သမန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ သမိတတ္တာ သမံ။ တာနိ ပန နေက္ခမ္မာဒီနိ သတ္တ၊ ရူပါရူပဇ္ဈာနာနိ အဋ္ဌ၊ မဟာဝိပဿနာ အဋ္ဌာရသ၊ အရိယမဂ္ဂါ စတ္တာရောတိ သတ္တတိံသ ဟောန္တိ။

တေရသ သီသာနိ သီသဘူတာနံ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ ပန သဒ္ဓါဒီနိ အဋ္ဌေဝ သီသာနိ ယုဇ္ဇန္တိ။ န ဟိ အရဟတော တဏှာဒီနိ ပဉ္စ သီသာနိ သန္တိ။ ပလိဗောဓသီသန္တိ ပလိဗုန္ဓနံ ပလိဗောဓော၊ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂါဝရဏန္တိ အတ္ထော။ သီသန္တိ ပဓာနံ၊ အဓိကန္တိ အတ္ထော။ ပလိဗောဓောယေဝ သီသံ၊ တံသမ္ပယုတ္တာဒိသဗ္ဗပလိဗောဓေသု ¶ ¶ ဝါ သီသန္တိ ပလိဗောဓသီသံ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ဝိသေသတော ပန ဝိနိဗန္ဓနန္တိ ဥန္နတိဝသေန သံသာရေ ဗန္ဓနံ။ ပရာမာသောတိ အဘိနိဝေသော။ ဝိက္ခေပေါတိ ဝိပ္ပကိဏ္ဏတာ။ ကိလေသောတိ ကိလိဿနံ။ အဓိမောက္ခောတိ အဓိမုစ္စနံ။ ပဂ္ဂဟောတိ ဥဿာဟနံ။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ အပိလာပနံ။ အဝိက္ခေပေါတိ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာ။ ဒဿနန္တိ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓော။ ပဝတ္တန္တိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပဝတ္တံ။ ဂေါစရောတိ အာရမ္မဏံ။ ဣမေသု ဒွါဒသသုပိ ဝါရေသု ပဓာနဋ္ဌော သီသဋ္ဌော။ ဝိမောက္ခောတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တီသု ပဉ္စသု နိဿရဏဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခါရသီသန္တိ သဗ္ဗသင်္ခတသင်္ခါရာနံ သီသံ၊ ကောဋိ အဝသာနန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန အနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။ သင်္ခါရာဘာဝမတ္တဝသေန ဝါ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နေက္ခမ္မာဒိကံ သမဉ္စ သဒ္ဓါဒိကံ သီသဉ္စ၊ သမသီသံ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ သမသီသီတိ။ အထ ဝါ တေရသန္နံ သီသာနံ တဏှာဒီနိ ပဉ္စ သီသာနိ သမုဒယသစ္စံ၊ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စ မဂ္ဂသစ္စံ၊ ပဝတ္တသီသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဒုက္ခသစ္စံ၊ ဂေါစရသီသဉ္စ သင်္ခါရသီသဉ္စ နိရောဓသစ္စန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဧကသ္မိံ ရောဂေ ဝါ ဧကသ္မိံ ¶ ဣရိယာပထေ ဝါ ဧကသ္မိံ သဘာဂဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဝါ အဘိသမယော စ အနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ ယဿ ဟောတိ၊ သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသမာနဉ္စ ဣမေသဉ္စ သီသာနံ အတ္ထိတာယ သမသီသီတိ ဝုစ္စတိ။

သမသီသဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၇။ သလ္လေခဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၈။ သလ္လေခဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ရာဂေါ ပုထူတိ ရာဂေါ ဝိသုံ၊ လောကုတ္တရေဟိ အသမ္မိဿောတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသု။ ရာဂေါတိ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန။ ဒေါသောတိ ဒုဿနဋ္ဌေန။ မောဟောတိ မုယှနဋ္ဌေန။ ရဉ္ဇနလက္ခဏော ရာဂေါ၊ ဒုဿနလက္ခဏော ဒေါသော၊ မုယှနလက္ခဏော မောဟောတိ ဣမေ တယော သီသကိလေသေ ဝတွာ ဣဒါနိ ပဘေဒတော ဒဿေန္တော ကောဓောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓောတိ ဣဓ သတ္တဝတ္ထုကော အဓိပ္ပေတော။ ဥပနန္ဓနလက္ခဏော ဥပနာဟော၊ ဒဠှဘာဝပ္ပတ္တော ကောဓောယေဝ။ ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော၊ ပရဂုဏပုဉ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော၊ ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန ပရဂုဏဒဿနန္တိ အတ္ထော။ ပရသမ္ပတ္တိခီယနလက္ခဏာ ဣဿာ၊ ဥသူယနာတိ အတ္ထော ¶ ။ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ၊ ‘‘မယှံ အစ္ဆရိယံ မာ ပရဿ ဟောတူ’’တိ အတ္ထော။ အတ္တနာ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ၊ ပဋိစ္ဆာဒနဋ္ဌေန မာယာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ၊ သဌဘာဝေါတိ အတ္ထော။ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝလက္ခဏော ထမ္ဘော၊ ထဒ္ဓဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော သာရမ္ဘော။ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အဗ္ဘုန္နတိလက္ခဏော အတိမာနော။ မတ္တဘာဝလက္ခဏော မဒေါ။ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါသဂ္ဂလက္ခဏော ပမာဒေါ။

ဧဝံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကိလေသဝသေန ပုထူ ဒဿေတွာ ဝုတ္တကိလေသေ စ အဝုတ္တေ စ အညေ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဒဿေတုံ သဗ္ဗေ ကိလေသာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယေသု သတ္တေ ကိလေသေန္တိ ဥပတာပေန္တိ ဝိဗာဓေန္တီတိ ကိလေသာ။ အကုသလကမ္မပထသင်္ဂဟိတာ စ အသင်္ဂဟိတာ စ။ ဒုဋ္ဌု စရိတာ၊ ဒုဋ္ဌာ ဝါ စရိတာတိ ဒုစ္စရိတာ။ တေ ပန ကာယဒုစ္စရိတံ ဝစီဒုစ္စရိတံ မနောဒုစ္စရိတန္တိ တိပ္ပကာရာ။ ဝိပါကံ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ အဘိသင်္ခါရာ။ တေပိ ပုညာဘိသင်္ခါရော အပုညာဘိသင်္ခါရော ¶ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရောတိ တိပ္ပကာရာ။ ဝိပါကဝသေန ဘဝံ ဂစ္ဆန္တီတိဘဝဂါမိနော ¶ ၊ ဘဝဂါမိနော ကမ္မာ ဘဝဂါမိကမ္မာ။ ဣမိနာ အဘိသင်္ခါရဘာဝေပိ သတိ အဝေဒနီယာနိ ကမ္မာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနိ ဟောန္တီတိ အယံ ဝိသေသော။ ‘‘ဒုစ္စရိတာ’’တိ စ ‘‘ကမ္မာ’’တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ နာနတ္တေကတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ ဧကတ္တသဒ္ဒဿ အဘာဝေပိ နာနတ္တေကတ္တာနံ အညမညာပေက္ခတ္တာ ဧကတ္တမ္ပိ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ‘‘နာနတ္တေကတ္တ’’န္တိ ဥဒ္ဒေသော ကတော။ နာနတ္တသလ္လေခကေ ဧကတ္တေ ဒဿိတေ သလ္လေခဉာဏံ သုခေန ဒဿီယတီတိ။ နာနတ္တန္တိ အနဝဋ္ဌိတတ္တာ သပရိပ္ဖန္ဒတ္တာ စ နာနာသဘာဝေါ။ ဧကတ္တန္တိ အဝဋ္ဌိတတ္တာ အပရိပ္ဖန္ဒတ္တာ စ ဧကသဘာဝေါ။

စရဏတေဇောတိ စရန္တိ တေန အဂတံ ဒိသံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ စရဏံ။ ကိံ တံ? သီလံ။ တဒေဝ ပဋိပက္ခတာပနဋ္ဌေန တေဇော။ ဂုဏတေဇောတိ သီလေန လဒ္ဓပတိဋ္ဌော သမာဓိတေဇော။ ပညာတေဇောတိ သမာဓိနာ လဒ္ဓပတိဋ္ဌော ဝိပဿနာတေဇော။ ပုညတေဇောတိ ဝိပဿနာဟိ လဒ္ဓပတိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂကုသလတေဇော။ ဓမ္မတေဇောတိ စတုန္နံ တေဇာနံ ပတိဋ္ဌာဘူတော ဗုဒ္ဓဝစနတေဇော။ စရဏတေဇေန တေဇိတတ္တာတိ သီလတေဇေန တိခိဏီကတတ္တာ။ ဒုဿီလျတေဇန္တိ ဒုဿီလဘာဝသင်္ခါတံ တေဇံ။ တမ္ပိ ဟိ သန္တာနံ တာပနတော တေဇော နာမ။ ပရိယာဒိယတီတိ ခေပေတိ။ အဂုဏတေဇန္တိ သမာဓိဿ ¶ ပဋိပက္ခံ ဝိက္ခေပတေဇံ။ ဒုပ္ပညတေဇန္တိ ဝိပဿနာဉာဏပဋိပက္ခံ မောဟတေဇံ။ အပုညတေဇန္တိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသပ္ပဟာနေန ကိလေသသဟာယံ အကုသလကမ္မတေဇံ။ န ကေဝလဉှေတံ အပုညမေဝ ခေပေတိ၊ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ ကမ္မံ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၂၊ မ။ နိ။ ၂။၁၈) ဝစနတော ကုသလကမ္မမ္ပိ ခေပေတိယေဝ။ ပုညတေဇပဋိပက္ခဝသေန အပုညတေဇမေဝ ဝုတ္တံ။ အဓမ္မတေဇန္တိ နာနာတိတ္ထိယာနံ သမယဝစနတေဇံ။ ဣမဿ ဉာဏဿ ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တေ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ရာဂါဒယော ဧကူနဝီသတိ ပုထု ဒုဿီလျတေဇာ ဟောန္တိ။ ‘‘အဘိသင်္ခါရာ၊ ဘဝဂါမိကမ္မာ’’တိ ဧတ္ထ အပုညာဘိသင်္ခါရာ အကုသလကမ္မဉ္စ အပုညတေဇာ ဟောန္တိ၊ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနိ ¶ လောကိယကုသလကမ္မာနိ ပုညတေဇေနေဝ ခေပနီယတော အပုညတေဇပက္ခိကာဝ ဟောန္တိ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပဉ္စဒသ နာနတ္တာ အဂုဏတေဇာ ဟောန္တိ၊ နိစ္စသညာဒယော အဋ္ဌာရသ နာနတ္တာ ဒုပ္ပညတေဇာ ဟောန္တိ၊ စတုမဂ္ဂဝဇ္ဈာ စတ္တာရော နာနတ္တာ အပုညတေဇာ ဟောန္တိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈနာနတ္တေန အဓမ္မတေဇော သင်္ဂဟေတဗ္ဗော။

နိဒ္ဒေသေ သလ္လေခပဋိပက္ခေန အသလ္လေခေန သလ္လေခံ ဒဿေတုကာမေန အသလ္လေခပုဗ္ဗကော သလ္လေခေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ နေက္ခမ္မာဒယော သတ္တတိံသ ဧကတ္တဓမ္မာဝ ပစ္စနီကာနံ သလ္လိခနတော ‘‘သလ္လေခေါ’’တိ ¶ ဝုတ္တာ။ တသ္မိံ နေက္ခမ္မာဒိကေ သတ္တတိံသပဘေဒေ သလ္လေခေ ဉာဏံ သလ္လေခဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ။

သလ္လေခဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၈။ ဝီရိယာရမ္ဘဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၉။ ဝီရိယာရမ္ဘဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ အနုပ္ပန္နာနန္တိ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ၊ ဧကသ္မိံ ဝါ အာရမ္မဏေ အနိဗ္ဗတ္တာနံ။ အနမတဂ္ဂေ ဟိ သံသာရေ အနုပ္ပန္နာ အကုသလာ နာမ နတ္ထိ၊ ကုသလာ ပန အတ္ထိ။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ အနုပ္ပာဒါယာတိ န ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ပဟာနာယာတိ ပဇဟနတ္ထာယ။ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အနိဗ္ဗတ္တပုဗ္ဗာနံ ¶ ကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ ဥပ္ပာဒါယာတိ ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဌိတိယာတိ ဌိတတ္ထာယ။ အသမ္မောသာယာတိ အဝိနာသတ္ထာယ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ဘာဝနာယာတိ ဝဍ္ဎိယာ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိပူရဏတ္ထာယ။

ဣဒါနိ အကုသလေသု ကာမစ္ဆန္ဒံ၊ ကုသလေသု နေက္ခမ္မံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ အနုပ္ပန္နဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ သမာဓိပဋိပက္ခော ကာမရာဂေါ။ နေက္ခမ္မန္တိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ၊ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝါ၊ သဗ္ဗေ ဧဝ ဝါ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မံ။

ဣဒါနိ သဗ္ဗကိလေသာနံ သဗ္ဗကိလေသပဋိပက္ခဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ စ ဝသေန ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ အနုပ္ပန္နာနံ သဗ္ဗကိလေသာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပန္နဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဌိတိယာတိအာဒီသု ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဌိတိက္ခဏဘင်္ဂက္ခဏဝသေန ‘‘ဌိတိယာ’’တိအာဒိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယာ စဿ ပဝတ္တိ၊ အယမေဝ ဌိတိ နာမာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၄၀၆) ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။

ဝီရိယာရမ္ဘဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၉။ အတ္ထသန္ဒဿနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၀။ အတ္ထသန္ဒဿနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ပကာသေတီတိ ပါကဋံ ကရောတိ၊ သောတူနံ ဉာဏစက္ခုနာ ဒဿနံ သမ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ နာနာဓမ္မာတိ လောကိယလောကုတ္တရာ သဗ္ဗဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ကသ္မာ ပကာသနာနိဒ္ဒေသေ လောကိယာ ဧဝ ဝုတ္တာတိ စေ? အနိစ္စာဒိဝသေန ပကာသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ လောကုတ္တရာနဉ္စ အသမ္မသနူပဂတ္တာ လောကုတ္တရာ န ဝုတ္တာ။ နာနာဓမ္မနိဒ္ဒေသေန ပန အတ္ထသန္ဒဿနနိဒ္ဒေသေန စ တေသံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ယထာ တေ ပကာသေတဗ္ဗာ၊ တထာ ပကာသနာ ပကာသနာယေဝ။ ပဇဟန္တောတိ သောတာရံ ပဇဟာပေန္တောတိ အတ္ထော။ သန္ဒဿေတီတိ သောတူနံ သမ္မာ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟီနတ္တာ နေက္ခမ္မတ္ထံ ¶ သန္ဒဿေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဌန္တိ။ တေသံ ဥဇုကမေဝ သောတူနံ ဒေါသပ္ပဟာနေ ဂုဏပဋိလာဘေ စ ကတေ သိခါပ္ပတ္တံ ဒေသနာဉာဏံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ အယံ နယော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အတ္ထသန္ဒဿနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၀။ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၁။ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဧကသင်္ဂဟိတာတိ သဗ္ဗေ သင်္ခတာသင်္ခတာ ဓမ္မာ ဧကေန သင်္ဂဟိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ။ တထဋ္ဌေနာတိ ဘူတဋ္ဌေန၊ အတ္တနော အတ္တနော သဘာဝဝသေန ဝိဇ္ဇမာနတ္ထေနာတိ အတ္ထော။ အနတ္တဋ္ဌေနာတိ ကာရကဝေဒကသင်္ခါတေန အတ္တနာ ရဟိတဋ္ဌေန။ သစ္စဋ္ဌေနာတိ အဝိသံဝါဒကဋ္ဌေန၊ အတ္တနော သဘာဝညထတ္တာဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ သဘာဝတော ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ဣဓ လောကုတ္တရဉာဏေန အသမ္မောဟတော အာရမ္မဏတော စ ပဋိဝေဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘိဇာနနဋ္ဌေနာတိ လောကိကေန ဉာဏေန အာရမ္မဏတော၊ လောကုတ္တရေန ဉာဏေန အသမ္မောဟတော အာရမ္မဏတော စ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝတော အဘိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပရိဇာနနဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ လောကိယလောကုတ္တရေဟိ ဉာဏေဟိ သဘာဝတော အဘိညာတာနံ ဓမ္မာနံ အနိစ္စာဒိတော နိယျာနာဒိတော စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိညေယျ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဋ္ဌေနာတိ သဘာဝဓာရဏာဒိနာ ဓမ္မဋ္ဌေန။ ဓာတုဋ္ဌေနာတိ နိဇ္ဇီဝတာဒိနာ ဓာတုဋ္ဌေန။ ဉာတဋ္ဌေနာတိ လောကိယလောကုတ္တရေဟိ ဉာဏေဟိ ဉာတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌေန။ ယထာ ဒဋ္ဌုံ သက္ကုဏေယျာဒိနာ အတ္ထေန ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဉာတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌော ဉာတဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေနာတိ ¶ အာရမ္မဏတော ပစ္စက္ခကာတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ဖုသနဋ္ဌေနာတိ ပစ္စက္ခကတဿ အာရမ္မဏတော ပုနပ္ပုနံ ဖုသိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ အဘိသမယဋ္ဌေနာတိ လောကိကေန ဉာဏေန အဘိသမာဂန္တဗ္ဗဋ္ဌေန။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ‘‘တထဋ္ဌေ ပညာ သစ္စဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏံ၊ အဘိညာပညာ ဉာတဋ္ဌေ ဉာဏံ၊ သစ္ဆိကိရိယာပညာ ဖဿနဋ္ဌေ ဉာဏ’’န္တိ ဧကေကမေဝ ဉာဏံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ –

‘‘သမဝါယေ ¶ ခဏေ ကာလေ၊ သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု၊

ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ၊ ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတီ’’တိ ¶ ။ –

ဂါထာဝဏ္ဏနာယံ အဘိသမယသဒ္ဒဿ ပဋိဝေဓတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပန ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန တေသံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဟိ သော လောကိယဉာဏဝသေန ဓမ္မာဘိသမယော ဝုတ္တောတိ။

ကာမစ္ဆန္ဒော နာနတ္တန္တိ ဝိက္ခေပသဗ္ဘာဝတော နာနာရမ္မဏတ္တာ စ နာနာသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗကိလေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နေက္ခမ္မံ ဧကတ္တန္တိ စိတ္တေကဂ္ဂတာသဗ္ဘာဝတော နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝတော စ ဧကသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗကုသလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓ ပေယျာလေန သံခိတ္တာနံ ဗျာပါဒါဒီနံ အကုသလာနံ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံ ပန ဟေဋ္ဌိမာနံ ဟေဋ္ဌိမာနံ ဥပရိမတော ဥပရိမတော ဩဠာရိကဋ္ဌေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဧကသင်္ဂဟိတနာနတ္တေကတ္တာနံ ပဋိဝေဓော မဂ္ဂက္ခဏေ သစ္စပဋိဝေဓေန သိဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ သစ္စာဘိသမယံ ဒဿေသိ။

ပရိညာ ပဋိဝေဓံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။ သစ္စာဘိသမယကာလသ္မိဉှိ မဂ္ဂဉာဏဿ ဧကက္ခဏေ ပရိညာ၊ ပဟာနံ၊ သစ္ဆိကိရိယာ၊ ဘာဝနာတိ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ နာဝါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ ကရောတိ၊ ဩရိမံ တီရံ ပဇဟတိ၊ သောတံ ဆိန္ဒတိ၊ ဘဏ္ဍံ ဝဟတိ၊ ပါရိမံ တီရံ အပ္ပေတိ၊ ဧဝမေဝ မဂ္ဂဉာဏံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ အဘိသမေတိ၊ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတိ၊ သမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ၊ မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ၊ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စဝသေန စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ပါပုဏာတိ ပဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ။ ယထာ ဩရိမံ တီရံ ပဇဟတိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂဉာဏံ ဒုက္ခံ ပရိဇာနာတိ။ ယထာ သောတံ ဆိန္ဒတိ၊ ဧဝံ သမုဒယံ ပဇဟတိ။ ယထာ ဘဏ္ဍံ ဝဟတိ၊ ဧဝံ သဟဇာတာဒိပစ္စယတာယ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ။ ယထာ ပါရိမံ တီရံ အပ္ပေတိ၊ ဧဝံ ပါရိမတီရဘူတံ နိရောဓံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဧဝံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒဿနံ ¶ ဝိသုဇ္ဈတီတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသတမပ္ပဟာနေန ဉာဏဒဿနံ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ပါပုဏာတိ။ ဒဿနံ ဝိသုဒ္ဓန္တိ တဿ တဿ ဖလဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ¶ တဿ တဿ ¶ မဂ္ဂဉာဏဿ ကိစ္စသိဒ္ဓိပ္ပတ္တိတော ဉာဏဒဿနံ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ပတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဧကသင်္ဂဟိတာယ နာနတ္တေကတ္တပဋိဝေဓပညာယ မဂ္ဂဖလဉာဏေဟိ သိဒ္ဓိတော အန္တေ မဂ္ဂဖလဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ။

ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၁-၄၂။ ခန္တိဉာဏပရိယောဂါဟဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၂-၉၃။ ခန္တိဉာဏပရိယောဂါဟဏဉာဏနိဒ္ဒေသေသု ¶ ရူပံ အနိစ္စတော ဝိဒိတန္တိ အနိစ္စာနုပဿနာယ အနိစ္စန္တိ ဉာတံ။ ရူပံ ဒုက္ခတော ဝိဒိတန္တိ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဒုက္ခန္တိ ဉာတံ။ ရူပံ အနတ္တတော ဝိဒိတန္တိ အနတ္တာနုပဿနာယ အနတ္တာတိ ဉာတံ။ ယံ ယံ ဝိဒိတံ၊ တံ တံ ခမတီတိ ယံ ယံ ရူပံ အနိစ္စာဒိတော ဝိဒိတံ၊ တံ တံ ရူပံ အနိစ္စာဒိတော ခမတိ ရုစ္စတိ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စတော ဝိဒိတံ၊ ယံ ယံ ဝိဒိတံ၊ တံ တံ ခမတီ’’တိ ဝိသုံ ဝိသုဉ္စ ကတွာ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု လိခိတံ။ ‘‘ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ အနိစ္စတော ဝိဒိတာ’’တိအာဒိနာ လိင်္ဂဝစနာနိ ပရိဝတ္တေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဖုသတီတိ ဝိပဿနာဉာဏဖုသနေန ဖုသတိ ဖရတိ။ ပရိယောဂဟတီတိ ဝိပဿနာဉာဏေန ပဝိသတိ။ ပရိယောဂါဟတီတိပိ ပါဌော။

ခန္တိဉာဏပရိယောဂါဟဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၃။ ပဒေသဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၄။ ပဒေသဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ယေနာကာရေန မာတိကာယ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော ပဒေသော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗော၊ တံ ဒဿေန္တော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပိ ဝေဒယိတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တဝေဒနာပိ ဝဋ္ဋတိ ဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿယံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာကုသလဝေဒနာပိ ဝိပါကဝေဒနာပိ။ တတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ အကုသလာဝ ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌိံ ပန ဥပနိဿာယ ကုသလာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အကုသလာပိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ဟိ ဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿာယ ပက္ခဒိဝသေသု ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ¶ ဒေန္တိ၊ အန္ဓကုဋ္ဌိအာဒီနံ ဝတ္တံ ပဋ္ဌပေန္တိ၊ စတုမဟာပထေ သာလံ ကရောန္တိ၊ ပေါက္ခရဏိံ ခဏာပေန္တိ၊ ပုပ္ဖာရာမံ ဖလာရာမံ ရောပေန္တိ၊ နဒီဝိဒုဂ္ဂေသု သေတုံ အတ္ထရန္တိ၊ ဝိသမံ သမံ ကရောန္တိ။ ဣတိ တေသံ ကုသလာ ဝေဒနာ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပန နိဿာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိကေ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ ဝဓဗန္ဓာဒီနိ ကရောန္တိ၊ ပါဏံ ဝဓိတွာ ဒေဝတာနံ ဥပဟရန္တိ။ ဣတိ နေသံ အကုသလာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိပါကဝေဒနာ ပန ဘဝန္တရဂတာနံ ဟောတိ။ သာ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သဟဇာတာယ ဝေဒနာယ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သမနန္တရနိရုဒ္ဓါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပစ္စုပ္ပန္နမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ အနန္တရသမနန္တရူပနိဿယအာသေဝနနတ္ထိဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဂရုံ ကတွာ အဘိနန္ဒန္တဿ လောဘသဟဂတဝေဒနာယ အာရမ္မဏအာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သဗ္ဗာကုသလေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ အာရမ္မဏမတ္တံ ကရောန္တဿ သဗ္ဗာကုသလဝေဒနာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဝိပဿန္တဿ ကုသလာဗျာကတဝေဒနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ကုသလာကုသလဝေဒနာနံ ဘဝန္တရေ ဝိပါကဝေဒနာနဉ္စ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာတိ ¶ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမော နာမ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ တသ္မာ ယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ ဝေဒယိတံ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမော နာမ ဝိပဿနာက္ခဏေ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ ဝဒန္တိ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပိ ဝေဒယိတန္တိ ဧတ္ထာပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တဝေဒနာပိ ဝဋ္ဋတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿယံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာကုသလဝေဒနာပိ ဝိပါကဝေဒနာပိ။ တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ ကုသလာဝ ဟောတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပန ဥပနိဿာယ ဗုဒ္ဓပူဇာ ဒီပမာလာရောပနံ မဟာဓမ္မဿဝနံ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ ဒိသာဘာဂေ စေတိယပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဧဝမာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တိ။ ဣတိ နေသံ ကုသလာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိမေဝ နိဿာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ၊ အတ္တာနံ ဥက္ကံသန္တိ၊ ပရံ ဝမ္ဘေန္တိ။ ဣတိ နေသံ အကုသလာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိပါကဝေဒနာ ပန ဘဝန္တရဂတာနံယေဝ ဟောတိ။ သာ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိ သဟဇာတာယ သမနန္တရနိရုဒ္ဓါယ ပစ္စုပ္ပန္နာယ ဝေဒနာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝုတ္တပစ္စယေဟေဝ ပစ္စယော ဟောတိ၊ လောကိကသမ္မာဒိဋ္ဌိ ပစ္စဝေက္ခဏသမ္ပယုတ္တာယ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ နိကန္တိသမ္ပယုတ္တာယ စ ဝေဒနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ မဂ္ဂဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ ပစ္စဝေက္ခဏသမ္ပယုတ္တာယ ¶ ဝေဒနာယ အာရမ္မဏအာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပစ္စယဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာပိ ¶ ဝေဒယိတန္တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝူပသမော နာမ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ တသ္မာ ယံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ ဝေဒယိတံ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပပစ္စယာ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဝူပသမပစ္စယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယဿ ယဿ ဟိ ‘‘ဝူပသမပစ္စယာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ တဿ ပဋိပက္ခဓမ္မပစ္စယာဝ တံ တံ ဝေဒယိတံ အဓိပ္ပေတံ။ မိစ္ဆာဉာဏာဒီသု ပန မိစ္ဆာဉာဏံ နာမ ပါပကိရိယာသု ဥပါယစိန္တာ။ အထ ဝါ မိစ္ဆာဉာဏံ မိစ္ဆာပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ သမ္မာဉာဏံ နာမ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိံ ¶ လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသကုသလာဗျာကတံ ဉာဏံ။ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ နာမ ပါပါဓိမုတ္တိတာ။ အထ ဝါ အယာထာဝဝိမုတ္တိ အနိယျာနိကဝိမုတ္တိ အဝိမုတ္တဿေဝ သတော ဝိမုတ္တိသညီတိ။ သမ္မာဝိမုတ္တိ နာမ ကလျာဏာဓိမုတ္တိတာ ဖလဝိမုတ္တိ စ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။

ဆန္ဒပစ္စယာပီတိအာဒီသု ပန ဆန္ဒော နာမ လောဘော၊ ဆန္ဒပစ္စယာ အဋ္ဌလောဘသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝေဒနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆန္ဒဝူပသမပစ္စယာ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာဝ။ ဝိတက္ကပစ္စယာ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာ။ ဝိတက္ကဝူပသမပစ္စယာ ဒုတိယဇ္ဈာနဝေဒနာ။ သညာပစ္စယာ ဌပေတွာ ပဌမဇ္ဈာနံ သေသာ ဆ သမာပတ္တိဝေဒနာ။ သညာဝူပသမပစ္စယာ နေဝသညာနာသညာယတနဝေဒနာ။

ဆန္ဒော စ အဝူပသန္တော ဟောတီတိအာဒီသု သစေ ဆန္ဒဝိတက္ကသညာ အဝူပသန္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တပ္ပစ္စယာတိ သော ဆန္ဒဝိတက္ကသညာနံ အဝူပသမော ဧဝ ပစ္စယော တပ္ပစ္စယော၊ တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ။ ဆန္ဒဝိတက္ကသညာအဝူပသမပစ္စယာ ဝေဒနာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သာ အဋ္ဌလောဘသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝေဒနာ ဟောတိ။ သစေ ဆန္ဒော ဝူပသန္တော ဝိတက္ကသညာ အဝူပသန္တာ။ တပ္ပစ္စယာတိ သော ဆန္ဒဿ ဝူပသမော ဝိတက္ကသညာနံ အဝူပသမော ဧဝ ပစ္စယော တပ္ပစ္စယော၊ တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ။ သာ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာဝ။ သစေ ဆန္ဒဝိတက္ကာ ဝူပသန္တာ သညာ အဝူပသန္တာ။ တပ္ပစ္စယာတိ သော ဆန္ဒဝိတက္ကာနံ ဝူပသမော သညာယ အဝူပသမော ဧဝ ပစ္စယော တပ္ပစ္စယော၊ တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ။ သာ ဒုတိယဇ္ဈာနဝေဒနာဝ။ သစေ ဆန္ဒဝိတက္ကသညာ ဝူပသန္တာ။ တပ္ပစ္စယာတိ သော ဆန္ဒဝိတက္ကသညာနံ ဝူပသမော ဧဝ ပစ္စယော တပ္ပစ္စယော၊ တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ။ သာ နေဝသညာနာသညာယတနဝေဒနာဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဆန္ဒော နာမ အပ္ပနံ ပါပုဏိဿာမီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ¶ ဓမ္မစ္ဆန္ဒော၊ အပ္ပနာပ္ပတ္တဿ သော ဆန္ဒော ဝူပသန္တော ဟောတိ။ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝိတက္ကော ဟောတိ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနပ္ပတ္တဿ ဝိတက္ကော ဝူပသန္တော ဟောတိ။ သတ္တသု သမာပတ္တီသု သညာ ဟောတိ၊ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပန္နဿ စ နိရောဓံ သမာပန္နဿ စ သညာ ဝူပသန္တာ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဣဓ ပန နိရောဓသမာပတ္တိ န ယုဇ္ဇတိ။ အပ္ပတ္တဿ ¶ ပတ္တိယာတိ အရဟတ္တဖလဿ ပတ္တတ္ထာယ။ အတ္ထိ အာယဝန္တိ အတ္ထိ ဝီရိယံ။ အာယာဝန္တိပိ ပါဌော။ တသ္မိမ္ပိ ဌာနေ အနုပ္ပတ္တေတိ တဿ ဝီရိယာရမ္ဘဿ ဝသေန တသ္မိံ အရဟတ္တဖလဿ ကာရဏေ အရိယမဂ္ဂေ အနုပ္ပတ္တေ ¶ ။ တပ္ပစ္စယာပိ ဝေဒယိတန္တိ အရဟတ္တဿ ဌာနပစ္စယာ ဝေဒယိတံ။ ဧတေန စတုမဂ္ဂသဟဇာတာ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရဝေဒနာ ဂဟိတာ။ ကေစိ ပန ‘‘အာယဝန္တိ ပဋိပတ္တိ။ တသ္မိမ္ပိ ဌာနေ အနုပ္ပတ္တေတိ တဿာ ဘူမိယာ ပတ္တိယာ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ပဒေသဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၄-၄၉။ ဝိဝဋ္ဋဉာဏဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၅။ ဝိဝဋ္ဋဉာဏဆက္ကနိဒ္ဒေသေ ¶ နေက္ခမ္မာဓိပတတ္တာ ပညာတိ နေက္ခမ္မံ အဓိကံ ကတွာ နေက္ခမ္မာဓိကဘာဝေန ပဝတ္တာ ပညာ။ ကာမစ္ဆန္ဒတော သညာယ ဝိဝဋ္ဋတီတိ နေက္ခမ္မာဓိပတိကတပညာသမ္ပယုတ္တသညာယ ဟေတုဘူတာယ၊ ကရဏဘူတာယ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒတော ဝိဝဋ္ဋတိ ပရာဝတ္တတိ၊ ပရမ္မုခီ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသု။

၉၆။ ကာမစ္ဆန္ဒော နာနတ္တန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒော သန္တဝုတ္တိတာယ အဘာဝတော န ဧကသဘာဝေါ။ နေက္ခမ္မံ ဧကတ္တန္တိ နေက္ခမ္မံ သန္တဝုတ္တိဘာဝတော ဧကသဘာဝေါ။ နေက္ခမ္မေကတ္တံ စေတယတောတိ ကာမစ္ဆန္ဒေ အာဒီနဝဒဿနေန နေက္ခမ္မံ ပဝတ္တယတော။ ကာမစ္ဆန္ဒတော စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတော ကာမစ္ဆန္ဒတော နေက္ခမ္မက္ခဏေ စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။

၉၇။ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဇဟန္တောတိ နေက္ခမ္မပဝတ္တိက္ခဏေ ကာမစ္ဆန္ဒံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ပဇဟန္တော။ နေက္ခမ္မဝသေန စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတီတိ ပဋိလဒ္ဓဿ နေက္ခမ္မဿ ¶ ဝသေန တံသမ္ပယုတ္တစိတ္တံ အဓိတိဋ္ဌတိ အဓိကံ ကရောန္တော တိဋ္ဌတိ၊ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသု။

၉၈။ စက္ခု သုညံ အတ္တေန ဝါတိ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဿ ကာရကဝေဒကသင်္ခါတဿ အတ္တနော အဘာဝါ စက္ခု အတ္တေန စ သုညံ။ ယဉှိ ယတ္ထ န ဟောတိ၊ တေန တံ သုညံ နာမ ဟောတိ။ အတ္တနိယေန ဝါတိ အတ္တနော အဘာဝေနေဝ အတ္တနော သန္တကဿပိ အဘာဝါ အတ္တနော သန္တကေန စ သုညံ။ လောကဿ အတ္တာတိ စ အတ္တနိယန္တိ စ ဥဘယထာ ဂါဟသမ္ဘဝတော တဒုဘယဂါဟပဋိသေဓနတ္ထံ အတ္တာဘာဝေါ စ အတ္တနိယာဘာဝေါ စ ဝုတ္တော။ နိစ္စေန ဝါတိ ဘင်္ဂံ အတိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌန္တဿ ကဿစိ အဘာဝတော နိစ္စေန စ သုညံ။ ဓုဝေန ဝါတိ ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ထိရဿ ကဿစိ အဘာဝတော ဓုဝေန စ သုညံ။ သဿတေန ဝါတိ သဗ္ဗကာလေပိ ဝိဇ္ဇမာနဿ ကဿစိ အဘာဝတော သဿတေန ¶ ¶ စ သုညံ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မေန ဝါတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဒွိဓာ အပရိဝတ္တမာနပကတိကဿ ကဿစိ အဘာဝတော အဝိပရိဏာမဓမ္မေန စ သုညံ။ အထ ဝါ နိစ္စဘာဝေန စ ဓုဝဘာဝေန စ သဿတဘာဝေန စ အဝိပရိဏာမဓမ္မဘာဝေန စ သုညန္တိ အတ္ထော။ သမုစ္စယတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ။ ယထာဘူတံ ဇာနတော ပဿတောတိ ဣစ္စေဝံ အနတ္တာနုပဿနာဉာဏေန ယထာသဘာဝေန ဇာနန္တဿ စက္ခုနာ ဝိယ စ ပဿန္တဿ။ စက္ခာဘိနိဝေသတော ဉာဏံ ဝိဝဋ္ဋတီတိ စက္ခု အတ္တာတိ ဝါ အတ္တနိယန္တိ ဝါ ပဝတ္တမာနတော ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသတော တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ဉာဏံ ဝိဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။

၉၉။ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ ဝေါသဇ္ဇတီတိ နေက္ခမ္မလာဘီ ပုဂ္ဂလော နေက္ခမ္မေန တပ္ပဋိပက္ခံ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပရိစ္စဇတိ။ ဝေါသဂ္ဂေ ပညာတိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝေါသဂ္ဂဘူတေ နေက္ခမ္မေ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ပီဠနဋ္ဌာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ပရိဇာနန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ၊ မဂ္ဂသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဒုက္ခဿ စတုဗ္ဗိဓံ အတ္ထံ ကိစ္စဝသေန ပရိဇာနန္တော ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋတိ၊ ဉာဏဝိဝဋ္ဋနေပိ ဉာဏသမင်္ဂီ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တော။

၁၀၀။ တထဋ္ဌေ ¶ ပညာတိ ဧတဿ ပုဂ္ဂလဿေဝ တထဋ္ဌေ ဝိဝဋ္ဋနာ ပညာ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ဣဒါနိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧဝ ကိစ္စဝသေန အာကာရနာနတ္တတော ဆ ဝိဝဋ္ဋဉာဏာနိ ဒဿေတုံ သညာဝိဝဋ္ဋောတိအာဒိမာတိကံ ဌပေတွာ တံ အတ္ထတော ဝိဘဇန္တော သဉ္ဇာနန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဉ္ဇာနန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ သညာဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နေက္ခမ္မာဒိံ အဓိပတိတော သဉ္ဇာနန္တော ယောဂီ ပစ္ဆာ နေက္ခမ္မသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တံ ဉာဏံ သညာဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ စေတယန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ စေတောဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ နေက္ခမ္မေကတ္တာဒီနိ စေတယန္တော သမ္ပယုတ္တဉာဏေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တံ ဉာဏံ စေတောဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ ဝိဇာနန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ စိတ္တဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ နေက္ခမ္မာဒိဝသေန စိတ္တာဓိဋ္ဌာနေန ဝိဇာနန္တော တံသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တံ ဉာဏံ စိတ္တဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ ဉာဏံ ကရောန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဉာဏဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ ဆဗ္ဗိဓံ အဇ္ဈတ္တိကာယတနံ အနတ္တာနုပဿနာဉာဏေန သုညတော ဝိဒိတံ ¶ ကရောန္တော တေနေဝ ဉာဏေန ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသတော ဝိဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တံ ဉာဏံ ဉာဏဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ ဝေါသဇ္ဇန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ နေက္ခမ္မာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနိ ဝေါသဇ္ဇန္တော တံသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တံ ဉာဏံ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ တထဋ္ဌေ ဝိဝဋ္ဋတီတိ သစ္စဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ စတုဗ္ဗိဓေ တထဋ္ဌေ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ မဂ္ဂဉာဏံ သစ္စဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂဉာဏမေဝ ဝါ တထဋ္ဌေ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဘာဝေန ဝိဝဋ္ဋတီတိ သစ္စဝိဝဋ္ဋောတိ အတ္ထော။

ယတ္ထ ¶ သညာဝိဝဋ္ဋောတိအာဒိ သစ္စဝိဝဋ္ဋဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္တာ သစ္စဝိဝဋ္ဋဉာဏက္ခဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ဟိ သဗ္ဗာနိ ယုဇ္ဇန္တိ။ ကထံ? ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏဉှိ ဝဇ္ဇေတွာ သေသေသု အရိယမဂ္ဂေါ သရူပေနေဝ အာဂတော။ ဝိပဿနာကိစ္စဿ ပန မဂ္ဂေနေဝ သိဇ္ဈနတော ဝိပဿနာကိစ္စသိဒ္ဓိဝသေန ဉာဏဝိဝဋ္ဋဉာဏမ္ပိ မဂ္ဂက္ခဏေ ယုဇ္ဇတိ။ မဂ္ဂဉာဏေနေဝ ဝါ ‘‘စက္ခု သုည’’န္တိအာဒိ ကိစ္စဝသေန ပဋိဝိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ တံ ဉာဏံ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ အတ္ထယောဇနာ ပနေတ္ထ ‘‘ယတ္ထ မဂ္ဂက္ခဏေ သညာဝိဝဋ္ဋော၊ တတ္ထ စေတောဝိဝဋ္ဋော။ ယတ္ထ မဂ္ဂက္ခဏေ စေတောဝိဝဋ္ဋော ¶ ၊ တတ္ထ သညာဝိဝဋ္ဋော’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန သဗ္ဗသံသန္ဒနေသု ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ သညာဝိဝဋ္ဋစေတောဝိဝဋ္ဋစိတ္တဝိဝဋ္ဋဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋေသု စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ အာဂတတ္တာ သစ္စဝိဝဋ္ဋော အာဂတောယေဝ ဟောတိ။ ဉာဏဝိဝဋ္ဋော စ သစ္စဝိဝဋ္ဋေနေဝ ကိစ္စဝသေန သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ သညာစေတောစိတ္တဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋေသွေဝ စ ပေယျာလေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ ‘‘အနတ္တာနုပဿနာဓိပတတ္တာ ပညာ အဘိနိဝေသတော သညာယ ဝိဝဋ္ဋတီတိ အဓိပတတ္တာ ပညာ သညာဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ စ၊ ‘‘အဘိနိဝေသော နာနတ္တံ၊ အနတ္တာနုပဿနာ ဧကတ္တံ။ အနတ္တာနုပဿနေကတ္တံ စေတယတော အဘိနိဝေသတော စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋတီတိ နာနတ္တေ ပညာ စေတောဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ စ၊ ‘‘အဘိနိဝေသံ ပဇဟန္တော အနတ္တာနုပဿနာဝသေန စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတီတိ အဓိဋ္ဌာနေ ပညာ စိတ္တဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ စ၊ ‘‘အနတ္တာနုပဿနာယ အဘိနိဝေသံ ဝေါသဇ္ဇတီတိ ဝေါသဂ္ဂေ ပညာ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ စ ပါဌသမ္ဘဝတော ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏမ္ပိ တေသု ¶ အာဂတမေဝ ဟောတိ။ ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ စ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝုဋ္ဌာယ အရိယမဂ္ဂံ ပဋိလဒ္ဓဿ ကိစ္စဝသေန ‘‘စက္ခု သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ’’တိအာဒိယုဇ္ဇနတော သစ္စဝိဝဋ္ဋော လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဧကေကသ္မိံ ဝိဝဋ္ဋေ သေသာ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝိဝဋ္ဋာ လဗ္ဘန္တိ။ တသ္မာ ဧဝံ ‘‘ယတ္ထ သညာဝိဝဋ္ဋော၊ တတ္ထ စေတောဝိဝဋ္ဋော’’တိအာဒိကာနိ သံသန္ဒနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိဝဋ္ဋဉာဏဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၀။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀၁။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသံ ¶ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတန္တိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဟေတုကော သမာဓိ၊ ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓိ၊ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပဓာနဘူတာ သင်္ခါရာ ပဓာနသင်္ခါရာ၊ စတုကိစ္စသာဓကဿ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန ¶ ဗဟုဝစနံ ကတံ။ သမန္နာဂတန္တိ ဆန္ဒသမာဓိနာ စ ပဓာနသင်္ခါရေဟိ စ ဥပေတံ။ ဣဒ္ဓိပါဒန္တိ နိပ္ဖတ္တိပရိယာယေန ဝါ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓီတိ ¶ သင်္ခံ ဂတာနံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒိကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာနံ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပါဒဘူတံ သေသစိတ္တစေတသိကရာသိန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ တထာဘူတဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၄၃၄)။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ တထာဘူတဿ ဖဿော ဝေဒနာ…ပေ… ပဂ္ဂါဟော အဝိက္ခေပေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၄၇) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘သေသစိတ္တစေတသိကရာသိ’’န္တိ ဧတ္ထ? ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရေသု ဧကေကံ ဣဒ္ဓိံ ကတွာ ဒွီဟိ ဒွီဟိ သဟ သေသဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ စတ္တာရော ခန္ဓာ သဗ္ဗေ စ ဖဿာဒယော ဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထေဝ ဟိ ဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီတိ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ ဝီရိယံ စိတ္တံ ဝီမံသံ အဓိပတိံ ကရိတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိ ဝီမံသာသမာဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမေကေကသ္မိံ ဣဒ္ဓိပါဒေ ဆန္ဒာဒယော ဝီရိယာဒယော စိတ္တာဒယော ဝီမံသာဒယောတိ တယော တယော ဓမ္မာ ဣဒ္ဓီပိ ဟောန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒါပိ၊ သေသာ ပန သမ္ပယုတ္တကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိပါဒါယေဝ ¶ ။ ယသ္မာ ဝါ ဣမေ တယော တယော ဓမ္မာ သမ္ပယုတ္တကေဟိ စတူဟိ ခန္ဓေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဣဇ္ဈန္တိ၊ န ဝိနာ တေဟိ၊ တသ္မာ တေန ပရိယာယေန သဗ္ဗေ စတ္တာရောပိ ခန္ဓာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ နာမ ဟောန္တိ၊ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ပါဒါ နာမာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝီရိယသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝီရိယန္တိ စ ပဓာနသင်္ခါရောတိ စ ဧကောယေဝ။ ကသ္မာ ဒွိဓာ ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝီရိယဿ အဓိပတိဘာဝဒဿနဝသေနေတ္ထ ပဌမံ ဝီရိယဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ တဿေဝ စတုကိစ္စသာဓကတ္တဒဿနတ္ထံ ပဓာနသင်္ခါရဝစနံ ကတံ။ ဧဝံ ဒွိဓာ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ စေတ္ထာပိ တယော တယော ဓမ္မာတိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိဘင်္ဂေ ‘ဣဒ္ဓီတိ ယာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ဣဒ္ဓိ သမိဒ္ဓိ ဣဇ္ဈနာ သမိဇ္ဈနာ’တိ (ဝိဘ။ ၄၃၄) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒ္ဓိ နာမ အနိပ္ဖန္နာ၊ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နိပ္ဖန္နော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ပန ဣဒ္ဓိပိ ဣဒ္ဓိပါဒေါပိ နိပ္ဖန္နော လက္ခဏဗ္ဘာဟတောတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတံ။ ဣဒ္ဓိ သမိဒ္ဓီတိအာဒီဟိ ဣဇ္ဈနာကာရေန ဓမ္မာ ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဘာဝေတီတိ အာသေဝတိ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ (ဝိဘ။ ၄၃၁ အာဒယော) ဝိယ ဣဓာပိ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာ လောကိယာ ဧဝ။ တသ္မာ ဣဒ္ဓိဝိဓံ တာဝ သမ္ပာဒေတုကာမော လောကိယံ ¶ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေန္တော ပထဝီကသိဏာဒီသု အဋ္ဌသု ကသိဏေသု အဓိကတဝသိပ္ပတ္တအဋ္ဌသမာပတ္တိကော ကသိဏာနုလောမတော ¶ ကသိဏပဋိလောမတော ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတော ဈာနာနုလောမတော ဈာနပဋိလောမတော ဈာနာနုလောမပဋိလောမတော ဈာနုက္ကန္တိကတော ကသိဏုက္ကန္တိကတော ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတော အင်္ဂသင်္ကန္တိကတော အာရမ္မဏသင်္ကန္တိကတော အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိကတော အင်္ဂဝဝတ္ထာနတော အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ စိတ္တံ ပရိဒမေတွာ ဆန္ဒသီသဝီရိယသီသစိတ္တသီသဝီမံသာသီသဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ။ အင်္ဂါရမ္မဏဝဝတ္ထာနမ္ပိ ကေစိ ဣစ္ဆန္တိ။ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နေန ပန ကသိဏေသု စတုက္ကဇ္ဈာနမတ္တေ စိဏ္ဏဝသိနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တံ တံ ဣဒ္ဓိပါဒံ သမာဓိံ ဘာဝေန္တော ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပာဒါယာ’’တိအာဒိကံ (ဝိဘ။ ၄၃၂) စတုပ္ပကာရံ ဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာတိ၊ တဿ စ ဟာနိဝုဒ္ဓိယော ဉတွာ ဝီရိယသမတံ အဓိဋ္ဌာတိ။ သော ဧဝံ စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု စိတ္တံ ပရိဘာဝေတွာ ဣဒ္ဓိဝိဓံ သမ္ပာဒေတိ။

သော ¶ ဣမေသု စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသူတိအာဒီသု သောတိ သော ဘာဝိတစတုရိဒ္ဓိပါဒေါ ဘိက္ခု။ စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု စိတ္တံ ပရိဘာဝေတီတိ ပုနပ္ပုနံ ဆန္ဒာဒီသု ဧကေကံ အဓိပတိံ ကတွာ ဈာနသမာပဇ္ဇနဝသေန တေသု စိတ္တံ ပရိဘာဝေတိ နာမ၊ ဆန္ဒာဒိဝါသနံ ဂါဟာပေတီတိ အတ္ထော။ ပရိဒမေတီတိ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကရောတိ။ ပုရိမံ ပစ္ဆိမဿ ကာရဏဝစနံ။ ပရိဘာဝိတဉှိ စိတ္တံ ပရိဒမိတံ ဟောတီတိ။ မုဒုံ ကရောတီတိ တထာ ဒန္တံ စိတ္တံ ဝသိပ္ပတ္တံ ကရောတိ။ ဝသေ ဝတ္တမာနဉှိ စိတ္တံ ‘‘မုဒူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကမ္မနိယန္တိ ကမ္မက္ခမံ ကမ္မယောဂ္ဂံ ကရောတိ။ မုဒု ဟိ စိတ္တံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ သုဓန္တမိဝ သုဝဏ္ဏံ၊ ဣဓ ပန ဣဒ္ဓိဝိဓကမ္မက္ခမံ။ သောတိ သော ပရိဘာဝိတစိတ္တော ဘိက္ခု။ ကာယမ္ပိ စိတ္တေ သမောဒဟတီတိအာဒိ ဣဒ္ဓိကရဏကာလေ ယထာသုခံ စိတ္တစာရဿ ဣဇ္ဈနတ္ထံ ယောဂဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာယမ္ပိ စိတ္တေ သမောဒဟတီတိ အတ္တနော ကရဇကာယမ္ပိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ သမောဒဟတိ ပဝေသေတိ အာရောပေတိ၊ ကာယံ စိတ္တာနုဂတိကံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကရဏံ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂမနဿ ဥပကာရာယ ဟောတိ။ စိတ္တမ္ပိ ကာယေ သမောဒဟတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ အတ္တနော ကရဇကာယေ သမောဒဟတိ အာရောပေတိ ¶ ၊ စိတ္တမ္ပိ ကာယာနုဂတိကံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကရဏံ ဒိဿမာနေန ကာယေန ဂမနဿ ဥပကာရာယ ဟောတိ။ သမာဒဟတီတိပိ ပါဌော၊ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ဂဟေတွာ ကရဇကာယေ အာရောပေတိ ကာယာနုဂတိကံ ကရောတိ၊ ဣဒံ စိတ္တံ ကာယေ သမောဒဟနဿ ဝေဝစနံ။ စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမေတီတိ ကရဇကာယံ ဂဟေတွာ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ အာရောပေတိ၊ စိတ္တာနုဂတိကံ ကရောတိ၊ ဣဒံ ကာယံ စိတ္တေ သမောဒဟနဿ ဝေဝစနံ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ။ သမောဒဟနဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ပရိဏာမော ဝုတ္တော၊ ပရိဏာမဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ သမောဒဟတီတိ မူလပဒံ၊ ပရိဏာမေတိ အဓိဋ္ဌာတီတိ တဿ အတ္ထနိဒ္ဒေသပဒါနိ ¶ ၊ တသ္မာ တေသံ ဒွိန္နံယေဝ ပဒါနံ ဝသေန ပရိဏာမေတွာတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ သမောဒဟိတွာတိ။

သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ကာယေ ဩက္ကမိတွာ ဝိဟရတီတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေန သဟဇာတသုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ သမာပဇ္ဇနဝသေန ¶ ကရဇကာယေ ဩက္ကမိတွာ ပဝေသေတွာ ဝိဟရတိ။ တာယ သညာယ ဩက္ကန္တကာယဿ ပနဿ ကရဇကာယောပိ တူလပိစု ဝိယ လဟုကော ဟောတိ။ သောတိ သော ကတယောဂဝိဓာနော ဘိက္ခု။ တထာဘာဝိတေန စိတ္တေနာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ၊ ဟေတုအတ္ထေ ဝါ၊ တထာဘာဝိတေန စိတ္တေန ဟေတုဘူတေနာတိ အတ္ထော။ ပရိသုဒ္ဓေနာတိ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓေန။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာယေဝ ပရိယောဒါတေန၊ ပဘဿရေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာယာတိ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသေ၊ ဣဒ္ဓိဝိကပ္ပေ ဝါ ဉာဏတ္ထာယ။ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီတိ သော ဘိက္ခု ဝုတ္တပ္ပကာရဝသေန တသ္မိံ စိတ္တေ အဘိညာပါဒကေ ဇာတေ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဓိဂမတ္ထာယ ပရိကမ္မစိတ္တံ အဘိနီဟရတိ၊ ကသိဏာရမ္မဏတော အပနေတွာ ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိမုခံ ပေသေတိ။ အဘိနိန္နာမေတီတိ အဓိဂန္တဗ္ဗဣဒ္ဓိပေါဏံ ဣဒ္ဓိပဗ္ဘာရံ ကရောတိ။ သောတိ သော ဧဝံ ကတစိတ္တာဘိနီဟာရော ဘိက္ခု။ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ နာနပ္ပကာရကံ။ ဣဒ္ဓိဝိဓန္တိ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသံ၊ ဣဒ္ဓိဝိကပ္ပံ ဝါ။ ပစ္စနုဘောတီတိ ပစ္စနုဘဝတိ၊ ဖဿေတိ သစ္ဆိကရောတိ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။

၁၀၂။ ဣဒါနိဿ အနေကဝိဟိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ဧကောပိ ဟုတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧကောပိ ဟုတွာတိ ဣဒ္ဓိကရဏတော ပုဗ္ဗေ ပကတိယာ ဧကောပိ ဟုတွာ။ ဗဟုဓာ ဟောတီတိ ဗဟုန္နံ သန္တိကေ စင်္ကမိတုကာမော ဝါ၊ သဇ္ဈာယံ ¶ ဝါ ကတ္တုကာမော၊ ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆိတုကာမော ဟုတွာ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ ဟောတိ။ ကထံ ပနာယမေဝံ ဟောတိ? ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒမူလဘူတေ ဓမ္မေ သမ္ပာဒေတွာ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သစေ သတံ ဣစ္ဆတိ၊ ‘‘သတံ ဟောမိ သတံ ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတိ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟေဝ သတံ ဟောတိ။ သဟဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ဧဝံ န ဣဇ္ဈတိ၊ ပုန ပရိကမ္မံ ကတွာ ဒုတိယမ္ပိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဧကဝါရံ ဒွေဝါရံ သမာပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ နိမိတ္တာရမ္မဏံ၊ ပရိကမ္မစိတ္တာနိ သတာရမ္မဏာနိ ဝါ သဟဿာရမ္မဏာနိ ဝါ။ တာနိ စ ခေါ ဝဏ္ဏဝသေနေဝ၊ နော ပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ တထေဝ သတာရမ္မဏံ ဝါ သဟဿာရမ္မဏံ ဝါ၊ တံ ပဌမပ္ပနာစိတ္တမိဝ ဂေါတြဘုအနန္တရံ ဧကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ ¶ ။ တတ္ထ ယေ တေ ဗဟူ နိမ္မိတာ၊ တေ အနိယမေတွာ နိမ္မိတတ္တာ ဣဒ္ဓိမတာ သဒိသာဝ ဟောန္တိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဝါ ဘာသိတတုဏှီဘာဝါဒီသု ဝါ ယံ ယံ ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ၊ တံတဒေဝ ကရောန္တိ။ သစေ ပန နာနာဝဏ္ဏေ ကာတုကာမော ¶ ဟောတိ၊ ကေစိ ပဌမဝယေ ကေစိ မဇ္ဈိမဝယေ ကေစိ ပစ္ဆိမဝယေ၊ တထာ ဒီဃကေသေ ဥပဍ္ဎမုဏ္ဍမုဏ္ဍေ မိဿကကေသေ ဥပဍ္ဎရတ္တစီဝရေ ပဏ္ဍုကစီဝရေ ပဒဘာဏဓမ္မကထာသရဘညပဉှပုစ္ဆနပဉှဝိဿဇ္ဇနရဇနပစနစီဝရသိဗ္ဗနဓောဝနာဒီနိ ကရောန္တေ၊ အပရေပိ ဝါ နာနပ္ပကာရကေ ကာတုကာမော ဟောတိ၊ တေန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧတ္တကာ ဘိက္ခူ ပဌမဝယာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဣစ္ဆိတပ္ပကာရာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ဧသ နယော ‘‘ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတီ’’တိအာဒီသု။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဣမိနာ ဟိ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ဗဟုဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ပုန ‘‘ဧကောဝ ဟုတွာ စင်္ကမိဿာမိ၊ သဇ္ဈာယံ ကရိဿာမိ၊ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါ ‘‘အယံ ဝိဟာရော အပ္ပဘိက္ခုကော၊ သစေ ကေစိ အာဂမိဿန္တိ၊ ကုတော ဣမေ ဧတ္တကာ ဧကသဒိသာ ဘိက္ခူ အဒ္ဓါ ထေရဿ ဧသာနုဘာဝေါတိ မံ ဇာနိဿန္တီ’’တိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝါ အန္တရာဝ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ဣစ္ဆန္တေန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ ¶ ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဧကော ဟောတိ။ ဧဝံ အကရောန္တော ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန သယမေဝ ဧကော ဟောတိ။

အာဝိဘာဝန္တိ ပါကဋဘာဝံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တိရောဘာဝန္တိ ပဋိစ္ဆန္နဘာဝံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အာဝိဘာဝံ ပစ္စနုဘောတိ၊ တိရောဘာဝံ ပစ္စနုဘောတီတိ ပုရိမေန ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ တတြာယံ ဣဒ္ဓိမာ အာဝိဘာဝံ ကတ္တုကာမော အန္ဓကာရံ ဝါ အာလောကံ ကရောတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ဝိဝဋံ ကရောတိ၊ အနာပါထံ ဝါ အာပါထံ ကရောတိ။ ကထံ? အယဉှိ ယထာ ပဋိစ္ဆန္နောပိ ဒူရေ ဌိတောပိ ဝါ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ ကတ္တုကာမော ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣဒံ အန္ဓကာရံ အာလောကဇာတံ ဟောတူ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဣဒံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝဋံ ဟောတူ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဣဒံ အနာပါထံ အာပါထံ ဟောတူ’’တိ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ¶ ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ပရေ ဒူရေ ဌိတာပိ ပဿန္တိ၊ သယမ္ပိ ပဿိတုကာမော ပဿတိ။ တိရောဘာဝံ ကတ္တုကာမော ပန အာလောကံ ဝါ အန္ဓကာရံ ကရောတိ၊ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ အာပါထံ ဝါ အနာပါထံ ကရောတိ။ ကထံ? အယဉှိ ယထာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နောပိ သမီပေ ဌိတောပိ ဝါ န ဒိဿတိ၊ ဧဝံ အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ ကတ္တုကာမော ပါဒကဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ‘‘ဣဒံ အာလောကဋ္ဌာနံ အန္ဓကာရံ ဟောတူ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဣဒံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတူ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဣဒံ အာပါထံ အနာပါထံ ဟောတူ’’တိ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ပရေ သမီပေ ဌိတာပိ န ပဿန္တိ၊ သယမ္ပိ အပဿိတုကာမော န ပဿတိ။ အပိစ သဗ္ဗမ္ပိ ပါကဋပါဋိဟာရိယံ အာဝိဘာဝေါ နာမ၊ အပါကဋပါဋိဟာရိယံ တိရောဘာဝေါ နာမ။ တတ္ထ ပါကဋပါဋိဟာရိယေ ဣဒ္ဓိပိ ပညာယတိ ဣဒ္ဓိမာပိ။ တံ ယမကပါဋိဟာရိယေန ဒီပေတဗ္ဗံ။ အပါကဋပါဋိဟာရိယေ ¶ ဣဒ္ဓိယေဝ ပညာယတိ၊ န ဣဒ္ဓိမာ။ တံ မဟကသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၆) စ ဗြဟ္မနိမန္တနိကသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁ အာဒယော) စ ဒီပေတဗ္ဗံ။

တိရောကုဋ္ဋန္တိ ပရကုဋ္ဋံ၊ ကုဋ္ဋဿ ပရဘာဂန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော တိရောပါကာရတိရောပဗ္ဗတေသု။ ကုဋ္ဋောတိ စ ဂေဟဘိတ္တိ။ ပါကာရောတိ ဂေဟဝိဟာရဂါမာဒီနံ ပရိက္ခေပပါကာရော။ ပဗ္ဗတောတိ ပံသုပဗ္ဗတော ဝါ ပါသာဏပဗ္ဗတော ဝါ။ အသဇ္ဇမာနောတိ အလဂ္ဂမာနော။ သေယျထာပိ အာကာသေတိ ¶ အာကာသေ ဝိယ။ ဧဝံ ဂန္တုကာမေန ပန အာကာသကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ကုဋ္ဋံ ဝါ ပါကာရံ ဝါ ပဗ္ဗတံ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ကတပရိကမ္မေန ‘‘အာကာသော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော၊ အာကာသောဝ ဟောတိ။ အဓော ဩတရိတုကာမဿ၊ ဥဒ္ဓံ ဝါ အာရောဟိတုကာမဿ သုသိရော ဟောတိ၊ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂန္တုကာမဿ ဆိဒ္ဒေါ။ သော တတ္ထ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆတိ။ သစေ ပနဿ ဘိက္ခုနော အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာ ပဗ္ဗတော ဝါ ရုက္ခော ဝါ ဥဋ္ဌေတိ၊ ကိံ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ? ဒေါသော နတ္ထိ။ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာနဉှိ ဥပဇ္ဈာယဿ သန္တိကေ နိဿယဂ္ဂဟဏသဒိသံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပန ဘိက္ခုနာ ‘‘အာကာသော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ အာကာသော ဟောတိယေဝ။ ပုရိမာဓိဋ္ဌာနဗလေနေဝ စဿ အန္တရာ အညော ပဗ္ဗတော ဝါ ရုက္ခော ဝါ ဥတုမယော ဥဋ္ဌဟိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။ အညေန ဣဒ္ဓိမတာ ¶ နိမ္မိတေ ပန ပဌမံ နိမ္မာနံ ဗလဝံ ဟောတိ။ ဣတရေန တဿ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ။

ပထဝိယာပိ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ဥမ္မုဇ္ဇန္တိ ဥဋ္ဌာနံ၊ နိမုဇ္ဇန္တိ သံသီဒနံ၊ ဥမ္မုဇ္ဇဉ္စ နိမုဇ္ဇဉ္စ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ။ ဧဝံ ကတ္တုကာမေန ပန အာပေါကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ ‘‘ဧတ္တကေ ဌာနေ ပထဝီ ဥဒကံ ဟောတူ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ဌာနေ ပထဝီ ဥဒကမေဝ ဟောတိ။ သော တတ္ထ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောတိ သေယျထာပိ ဥဒကေ။ န ကေဝလဉ္စ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇမေဝ၊ နှာနပါနမုခဓောဝနဘဏ္ဍကဓောဝနာဒီသု ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ ကရောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဥဒကမေဝ ကရောတိ၊ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဧတ္တကံ ဟောတူ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ဥဒ္ဓရိတွာ ဘာဇနဂတံ ကရောန္တဿ သပ္ပိ သပ္ပိယေဝ ဟောတိ၊ တေလာဒီနိ တေလာဒီနိယေဝ၊ ဥဒကံ ဥဒကမေဝ။ သော တတ္ထ တေမိတုကာမောဝ တေမေတိ၊ န တေမိတုကာမော န တေမေတိ။ တဿေဝ စ သာ ပထဝီ ဥဒကံ ဟောတိ၊ သေသဇနဿ ပထဝီယေဝ။ တတ္ထ မနုဿာ ပတ္တိကာပိ ဂစ္ဆန္တိ၊ ယာနာဒီဟိပိ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကသိကမ္မာဒီနိပိ ကရောန္တိယေဝ။ သစေ ပနာယံ ‘‘တေသမ္ပိ ဥဒကံ ဟောတူ’’တိ ဣစ္ဆတိ၊ ဟောတိယေဝ။ ပရိစ္ဆိန္နကာလံ ¶ ပန အတိက္ကမိတွာ ယံ ပကတိယာ ဃဋတဠာကာဒီသု ဥဒကံ၊ တံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ ပထဝီယေဝ ဟောတိ။

ဥဒကေပိ အဘိဇ္ဇမာနေ ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ယံ ဥဒကံ အက္ကမိတွာ သံသီဒတိ၊ တံ ဘိဇ္ဇမာနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဝိပရီတံ အဘိဇ္ဇမာနံ။ ဧဝံ ဂန္တုကာမေန ပန ပထဝီကသိဏံ ¶ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧတ္တကေ ဌာနေ ဥဒကံ ပထဝီ ဟောတူ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ယထာပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ ဥဒကံ ပထဝီယေဝ ဟောတိ။ သော တတ္ထ ဂစ္ဆတိ သေယျထာပိ ပထဝိယံ။ န ကေဝလဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊ ယံ ယံ ဣရိယာပထံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ ကပ္ပေတိ။ န ကေဝလဉ္စ ပထဝိမေဝ ကရောတိ၊ မဏိသုဝဏ္ဏပဗ္ဗတရုက္ခာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ ဝုတ္တနယေနေဝ အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာတိ၊ ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ တဿေဝ စ တံ ဥဒကံ ပထဝီ ဟောတိ၊ သေသဇနဿ ဥဒကမေဝ ¶ ။ မစ္ဆကစ္ဆပါ စ ဥဒကကာကာဒယော စ ယထာရုစိ ဝိစရန္တိ။ သစေ ပနာယံ အညေသမ္ပိ မနုဿာနံ တံ ပထဝိံ ကာတုံ ဣစ္ဆတိ၊ ကရောတိယေဝ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလာတိက္ကမေန ပန ဥဒကမေဝ ဟောတိ။

အာကာသေပိ ပလ္လင်္ကေန ကမတီတိ အန္တလိက္ခေ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနေန ဂစ္ဆတိ။ ပက္ခီ သကုဏောတိ ပက္ခေဟိ ယုတ္တော သကုဏော၊ န အပရိပုဏ္ဏပက္ခော လူနပက္ခော ဝါ။ တာဒိသော ဟိ အာကာသေ ဂန္တုံ န သက္ကောတိ။ ဧဝမာကာသေ ဂန္တုကာမေန ပန ပထဝီကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သစေ နိသိန္နော ဂန္တုမိစ္ဆတိ၊ ပလ္လင်္ကပ္ပမာဏံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သစေ နိပန္နော ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ မဉ္စပ္ပမာဏံ၊ သစေ ပဒသာ ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ မဂ္ဂပ္ပမာဏန္တိ ဧဝံ ယထာနုရူပံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ပထဝီ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ပထဝီယေဝ ဟောတိ။ အာကာသေ ဂန္တုကာမေန စ ဘိက္ခုနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အန္တရာ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ ဝါ ပဗ္ဗတရုက္ခာဒယော ဟောန္တိ၊ နာဂသုပဏ္ဏာဒယော ဝါ ဥသူယန္တာ မာပေန္တိ၊ တေသံ ဒဿနတ္ထံ။ တေ ပန ဒိသွာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အာကာသော ဟောတူ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အပိစ ဩကာသေ ဩရောဟဏတ္ထမ္ပိ ဣမိနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ သစေ အနောကာသေ နှာနတိတ္ထေ ဝါ ဂါမဒွါရေ ဝါ ဩရောဟတိ၊ မဟာဇနဿ ပါကဋော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿိတွာ အနောကာသံ ဝဇ္ဇေတွာ ဩကာသေ ဩတရတီတိ။

ဣမေပိ စန္ဒိမသူရိယေ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကေ ဧဝံမဟာနုဘာဝေတိ ဧတ္ထ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဒွါစတ္တာလီသယောဇနသဟဿောပရိစရဏေန မဟိဒ္ဓိကတာ၊ တီသု ဒီပေသု ဧကက္ခဏေ အာလောကကရဏေန မဟာနုဘာဝတာ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ ဥပရိစရဏအာလောကဖရဏေဟိ ဝါ မဟိဒ္ဓိကေ၊ တေနေဝ မဟိဒ္ဓိကတ္တေန မဟာနုဘာဝေ ¶ ။ ပရာမသတီတိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဧကဒေသေ ဝါ ဖုသတိ။ ပရိမဇ္ဇတီတိ သမန္တတော အာဒါသတလံ ဝိယ ပရိမဇ္ဇတိ။ အယံ ပနဿ ဣဒ္ဓိ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနဝသေနေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ နတ္ထေတ္ထ ကသိဏသမာပတ္တိနိယမော။ သွာယံ ယဒိ ဣစ္ဆတိ ဂန္တွာ ပရာမသိတုံ၊ ဂန္တွာ ပရာမသတိ။ သစေ ပန ဣဓေဝ နိသိန္နကော ဝါ နိပန္နကော ဝါ ပရာမသိတုကာမော ဟောတိ၊ ‘‘ဟတ္ထပါသေ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ။ အဓိဋ္ဌာနဗလေန ဝဏ္ဋာ မုတ္တတာလဖလံ ဝိယ အာဂန္တွာ ¶ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေ ဝါ ပရာမသတိ၊ ဟတ္ထံ ဝါ ဝဍ္ဎေတွာ ပရာမသတိ။ ဟတ္ထံ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပန ကိံ ဥပါဒိန္နကံ ဝဍ္ဎတိ အနုပါဒိန္နကံ ဝါတိ? ဥပါဒိန္နကံ နိဿာယ အနုပါဒိန္နကံ ဝဍ္ဎတိ။ ယော ဧဝံ ကတွာ န ကေဝလံ စန္ဒိမသူရိယေ ပရာမသတိ၊ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ ပါဒကထလိကံ ကတွာ ပါဒေ ဌပေတိ၊ ပီဌံ ကတွာ နိသီဒတိ၊ မဉ္စံ ကတွာ နိပဇ္ဇတိ၊ အပဿေနဖလကံ ကတွာ အပဿယတိ။ ယထာ ဧကော၊ ဧဝံ အပရောပိ။ အနေကေသုပိ ဟိ ဘိက္ခုသတသဟဿေသု ဧဝံ ကရောန္တေသု တေသဉ္စ ဧကမေကဿ တထေဝ ဣဇ္ဈတိ။ စန္ဒိမသူရိယာနဉ္စ ဂမနမ္ပိ အာလောကကရဏမ္ပိ တထေဝ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ပါတိသဟဿေသု ဥဒကပူရေသု သဗ္ဗပါတီသု စန္ဒမဏ္ဍလာနိ ဒိဿန္တိ၊ ပါကတိကမေဝ စန္ဒဿ ဂမနံ အာလောကကရဏဉ္စ ဟောတိ၊ တထူပမမေတံ ပါဋိဟာရိယံ။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာပိ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ဗြဟ္မလောကံ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဧတ္ထန္တရေ အနေကဝိဓံ အဘိညံ ကရောန္တော အတ္တနော ကာယေန ဝသံ ဣဿရိယံ ဝတ္တေတိ။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ ဣဒ္ဓိကထာယံ အာဝိဘဝိဿတီတိ။

ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၁။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀၃။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဒူရေပိ သဒ္ဒါနန္တိအာဒိ ဒိဗ္ဗသောတံ ဥပ္ပာဒေတုကာမဿ အာဒိကမ္မိကဿ ဘိက္ခုနော ဥပါယသန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒူရေပိ သဒ္ဒါနံ သဒ္ဒနိမိတ္တန္တိ ဒူရေ သဒ္ဒါနံ အန္တရေ သဒ္ဒံ။ သဒ္ဒေါယေဝ ဟိ နိမိတ္တကရဏဝသေန သဒ္ဒနိမိတ္တံ။ ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပကတိသောတဿ အာပါထဋ္ဌာနေယေဝ။ ဩဠာရိကာနန္တိ ထူလာနံ။ သုခုမာနန္တိ အဏူနံ။ သဏှသဏှာနန္တိ သဏှတောပိ သဏှာနံ၊ အတိသဏှာနန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန ပရမသုခုမာ သဒ္ဒါ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ ဣမံ ဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ဈာယိနာ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ပရိကမ္မသမာဓိစိတ္တေန ¶ ပဌမတရံ ပကတိသောတပထေ ဒူရေ ဩဠာရိကော အရညေ သီဟာဒီနံ သဒ္ဒေါ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗော။ ဝိဟာရေ ဃဏ္ဍိသဒ္ဒေါ ဘေရိသဒ္ဒေါ သင်္ခသဒ္ဒေါ သာမဏေရဒဟရဘိက္ခူနံ သဗ္ဗထာမေန သဇ္ဈာယန္တာနံ ¶ သဇ္ဈာယနသဒ္ဒေါ ပကတိကထံ ကထေန္တာနံ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ကိံ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိသဒ္ဒေါ သကုဏသဒ္ဒေါ ဝါတသဒ္ဒေါ ပဒသဒ္ဒေါ ပက္ကုထိတဥဒကဿ စိစ္စိဋာယနသဒ္ဒေါ အာတပေ သုဿမာနတာလပဏ္ဏသဒ္ဒေါ ကုန္ထကိပိလ္လိကာဒိသဒ္ဒေါတိ ဧဝံ သဗ္ဗောဠာရိကတော ပဘုတိ ယထာက္ကမေန သုခုမသုခုမသဒ္ဒါ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ကရောန္တေန စ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒသသု ဒိသာသု ကမေန ဧကေကိဿာ ဒိသာယ သဒ္ဒနိမိတ္တံ ဝုတ္တနယေန မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ မနသိ ကရောန္တေန စ ယေ သဒ္ဒါ ပကတိသောတဿ သုယျန္တိ၊ တေသု ပကတိသောတမောဓာယ မနောဒွါရိကေန စိတ္တေန မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ တဿ တေ သဒ္ဒါ ပကတိစိတ္တဿာပိ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ ပရိကမ္မသမာဓိစိတ္တဿ ပန အတိဝိယ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ တဿေဝံ သဒ္ဒနိမိတ္တံ မနသိကရောတော ဣဒါနိ ဒိဗ္ဗသောတဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ တေသု သဒ္ဒေသု အညတရံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ယေသံ ပုရိမာနိ တီဏိ စတ္တာရိ ဝါ ပရိကမ္မောပစာရာနုလောမဂေါတြဘုနာမကာနိ ကာမာဝစရာနိ၊ စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ ¶ ဝါ အပ္ပနာစိတ္တံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။ တတ္ထ ယံ တေန အပ္ပနာစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ဉာဏံ၊ အယံ ဒိဗ္ဗသောတဓာတု။ တံ ထာမဂတံ ကရောန္တေန ‘‘ဧတ္ထန္တရေ သဒ္ဒံ သုဏာမီ’’တိ ဧကင်္ဂုလမတ္တံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ၊ တတော ဒွင်္ဂုလစတုရင်္ဂုလအဋ္ဌင်္ဂုလဝိဒတ္ထိရတနအန္တောဂဗ္ဘပမုခ- ပါသာဒပရိဝေဏသင်္ဃာရာမဂေါစရဂါမဇနပဒါဒိဝသေန ယာဝ စက္ကဝါဠံ၊ တတော ဝါ ဘိယျောပိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အဓိဂတာဘိညော ဧသ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ဖုဋ္ဌောကာသဗ္ဘန္တရဂတေ သဒ္ဒေ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ အသမာပဇ္ဇိတွာပိ အဘိညာဉာဏေန သုဏာတိယေဝ။ ဧဝံ သုဏန္တော စ သစေပိ ယာဝဗြဟ္မလောကာ သင်္ခဘေရိပဏဝါဒိသဒ္ဒေဟိ ဧကကောလာဟလံ ဟောတိ၊ ပါဋိယေက္ကံ ဝဝတ္ထာပေတုကာမတာယ သတိ ‘‘အယံ သင်္ခသဒ္ဒေါ၊ အယံ ဘေရိသဒ္ဒေါ’’တိ ဝဝတ္ထာပေတုံ သက္ကောတိယေဝ။ အဘိညာဉာဏေန သုတေ သာတ္ထကေ သဒ္ဒေ ပစ္ဆာ ကာမာဝစရစိတ္တေန အတ္ထံ ဇာနာတိ။ ဒိဗ္ဗသောတံ ¶ ပကတိသောတဝတောယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ နော ဗဓိရဿ။ ပစ္ဆာ ပကတိသောတေ ဝိနဋ္ဌေပိ ဒိဗ္ဗသောတံ န ဝိနဿတီတိ ဝဒန္တိ။

သော ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာတိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗာ။ ဒေဝါနဉှိ သုစရိတကမ္မာဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပိတ္တသေမှရုဓိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓါ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထာ ဒိဗ္ဗာ ပသာဒသောတဓာတု ဟောတိ။ အယဉ္စာပိ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တာ ဉာဏသောတဓာတု တာဒိသာယေဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗာ။ အပိစ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ၊ အတ္တနာ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာပိ ဒိဗ္ဗာ၊ သဝနဋ္ဌေန နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန စ သောတဓာတု၊ သောတဓာတုကိစ္စကရဏေန စ သောတဓာတု ဝိယာတိပိ သောတဓာတု။ တာယ ဒိဗ္ဗာယ ¶ သောတဓာတုယာ။ ဝိသုဒ္ဓါယာတိ ပရိသုဒ္ဓါယ နိရုပက္ကိလေသာယ။ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယာတိ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ သဒ္ဒသဝနေန မာနုသိကံ မံသသောတဓာတုံ အတိက္ကန္တာယ ဝီတိဝတ္တိတွာ ဌိတာယ။ ဥဘော သဒ္ဒေ သုဏာတီတိ ဒွေ သဒ္ဒေ သုဏာတိ။ ကတမေ ဒွေ? ဒိဗ္ဗေ စ မာနုသေ စ၊ ဒေဝါနဉ္စ မနုဿာနဉ္စ သဒ္ဒေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဒေသပရိယာဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေ ဒူရေ သန္တိကေ စာတိ ယေ သဒ္ဒါ ဒူရေ ပရစက္ကဝါဠေပိ၊ ယေ စ သန္တိကေ အန္တမသော သဒေဟသန္နိဿိတပါဏကသဒ္ဒါပိ၊ တေ သုဏာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန နိပ္ပဒေသပရိယာဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၂။ စေတောပရိယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀၄။ စေတောပရိယဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ သော ဧဝံ ပဇာနာတီတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိဓာနံ ဥပဒိသတိ။ ဣဒံ ရူပံ သောမနဿိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတန္တိအာဒိ အာဒိကမ္မိကေန ဈာယိနာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဝိဓာနံ။ ကထံ? ဧတဉှိ ဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတုကာမေန ဈာယိနာ ပဌမံ တာဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ ဧတဉှိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝသေန ဣဇ္ဈတိ၊ တံ ဧတဿ ပရိကမ္မံ။ တသ္မာ တေန ဘိက္ခုနာ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပရဿ ဟဒယရူပံ နိဿာယ ဝတ္တမာနဿ လောဟိတဿ ဝဏ္ဏံ ပဿိတွာ ပဿိတွာ စိတ္တံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ တဉှိ လောဟိတံ ကုသလသောမနဿေ ဝတ္တမာနေ ရတ္တံ ဟောတိ နိဂြောဓပက္ကဝဏ္ဏံ၊ အကုသလသောမနဿေ ဝတ္တမာနေ တဒေဝ လုဠိတံ ဟောတိ၊ ဒေါမနဿေ ဝတ္တမာနေ ကာဠကံ ¶ ဟောတိ ဇမ္ဗုပက္ကဝဏ္ဏံ လုဠိတံ။ ကုသလူပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ ပသန္နံ ဟောတိ တိလတေလဝဏ္ဏံ။ အကုသလူပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ တဒေဝ လုဠိတံ ဟောတိ။ တသ္မာ တေန ‘‘ဣဒံ ရူပံ သောမနဿိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတံ၊ ဣဒံ ရူပံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတံ၊ ဣဒံ ရူပံ ဥပေက္ခိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတ’’န္တိ ပရဿ ဟဒယလောဟိတဝဏ္ဏံ ပဿိတွာ ပဿိတွာ စိတ္တံ ပရိယေသန္တေန စေတောပရိယဉာဏံ ထာမဂတံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ထာမဂတေ ဟိ တသ္မိံ အနုက္ကမေန သဗ္ဗမ္ပိ ကာမာဝစရာဒိဘေဒံ စိတ္တံ ပဇာနာတိ စိတ္တာ စိတ္တမေဝ သင်္ကမန္တော ဝိနာ ဟဒယရူပဒဿနေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘အာရုပ္ပေ ပရဿ စိတ္တံ ဇာနိတုကာမော ကဿ ဟဒယရူပံ ပဿတိ၊ ကဿိန္ဒြိယဝိကာရံ ဩလောကေတီတိ? န ကဿစိ။ ဣဒ္ဓိမတော ဝိသယော ဧသ၊ ယဒိဒံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ အာဝဇ္ဇန္တော သောဠသပ္ပဘေဒံ စိတ္တံ ဇာနာတိ။ အကတာဘိနိဝေသဿ ပန ဝသေန အယံ ကထာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၀၁)။

ပရသတ္တာနန္တိ ¶ အတ္တာနံ ဌပေတွာ သေသသတ္တာနံ။ ပရပုဂ္ဂလာနန္တိ ဣဒမ္ပိ ဣမိနာ ဧကတ္ထမေဝ၊ ဝေနေယျဝသေန ပန ¶ ဒေသနာဝိလာသေန စ ဗျဉ္ဇနေန နာနတ္တံ ကတံ။ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာတီတိ အတ္တနော စိတ္တေန တေသံ စိတ္တံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သရာဂါဒိဝသေန နာနပ္ပကာရတော ဇာနာတိ။ သရာဂံ ဝါတိအာဒီသု ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တတ္ထ အဋ္ဌဝိဓံ လောဘသဟဂတစိတ္တံ သရာဂံ စိတ္တံ နာမ၊ အဝသေသံ စတုဘူမကကုသလာဗျာကတစိတ္တံ ဝီတရာဂံ နာမ။ ဒွေ ဒေါမနဿစိတ္တာနိ၊ ဒွေ ဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စစိတ္တာနီတိ ဣမာနိ ပန စတ္တာရိ စိတ္တာနိ ဣမသ္မိံ ဒုကေ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ကေစိ ပန ထေရာ တာနိပိ ဝီတရာဂပဒေန သင်္ဂဏှန္တိ။ ဒုဝိဓံ ပန ဒေါမနဿသဟဂတံ စိတ္တံ သဒေါသံ စိတ္တံ နာမ၊ သဗ္ဗမ္ပိ စတုဘူမကံ ကုသလာဗျာကတံ ဝီတဒေါသံ နာမ။ သေသာနိ ဒသ အကုသလစိတ္တာနိ ဣမသ္မိံ ဒုကေ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ကေစိ ပန ထေရာ တာနိပိ ဝီတဒေါသပဒေန သင်္ဂဏှန္တိ။ သမောဟံ ဝီတမောဟန္တိ ဧတ္ထ ပန မောဟေကဟေတုကဝသေန ဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဒွယမေဝ သမောဟံ။ မောဟဿ ပန သဗ္ဗာကုသလေသု သမ္ဘဝတော ဒွါဒသဝိဓမ္ပိ အကုသလံ စိတ္တံ ‘‘သမောဟ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝသေသံ ကုသလာဗျာကတံ ဝီတမောဟံ။ ထိနမိဒ္ဓါနုဂတံ ပန သံခိတ္တံ၊ ဥဒ္ဓစ္စာနုဂတံ ဝိက္ခိတ္တံ။ ရူပါဝစရာရူပါဝစရံ မဟဂ္ဂတံ၊ အဝသေသံ အမဟဂ္ဂတံ။ သဗ္ဗမ္ပိ တေဘူမကံ သဥတ္တရံ၊ လောကုတ္တရံ ¶ အနုတ္တရံ။ ဥပစာရပ္ပတ္တံ အပ္ပနာပ္ပတ္တဉ္စ သမာဟိတံ၊ တဒုဘယမသမ္ပတ္တံ အသမာဟိတံ။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တိပ္ပတ္တံ ဝိမုတ္တံ၊ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ဧတံ ဝိမုတ္တိမပ္ပတ္တံ အဝိမုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ စေတောပရိယဉာဏလာဘီ ဘိက္ခု သောဠသပ္ပဘေဒမ္ပိ စိတ္တံ ပဇာနာတိ။ ပုထုဇ္ဇနာ ပန အရိယာနံ မဂ္ဂဖလစိတ္တံ န ဇာနန္တိ၊ အရိယာပိ စ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ဥပရိမာနံ ဥပရိမာနံ မဂ္ဂဖလစိတ္တံ န ဇာနန္တိ၊ ဥပရိမာ ဥပရိမာ ပန ဟေဋ္ဌိမာနံ ဟေဋ္ဌိမာနံ စိတ္တံ ဇာနန္တီတိ။

စေတောပရိယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၃။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀၅။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဧဝံ ပဇာနာတီတိအာဒိ စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု ပရိဘာဝိတစိတ္တဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတုကာမဿ တဒုပ္ပာဒနဝိဓာနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကမတော ဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ပဿိတွာ ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာသင်္ခါတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဖလသင်္ခေပံ ပဿတိ၊ တဿ ပစ္စယံ ပုရိမဘဝေ ကမ္မကိလေသသင်္ခါတံ ဟေတုသင်္ခေပံ ပဿတိ၊ တဿ ပစ္စယံ ပုရိမဘဝေယေဝ ဖလသင်္ခေပံ ပဿတိ၊ တဿ ပစ္စယံ တတိယဘဝေ ဟေတုသင်္ခေပံ ပဿတိ။ ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒဿနေန ဇာတိပရမ္ပရံ ပဿတိ။ ဧဝံ ဗဟူပကာရော ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမနသိကာရော ¶ ။ တတ္ထ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ၊ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသဝစနံ။ ဧဝံ တေသံ အညတရဝစနေနေဝ အတ္ထေ သိဒ္ဓေ ဒွိဓာ ဝစနံ ကသ္မာတိ စေ? အတ္ထနာနတ္တသဗ္ဘာဝတော။ ကထံ? ဣမသ္မိံ သတီတိ ဣမသ္မိံ ပစ္စယေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ဣဒံ သဗ္ဗပစ္စယာနံ သာဓာရဏဝစနံ။ ဣဒံ ဟောတီတိ ဣဒံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဘဝတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗပစ္စယုပ္ပန္နာနံ သာဓာရဏဝစနံ။ ဣမိနာ သကလေန ဝစနေန အဟေတုကဝါဒေါ ပဋိသိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ယေ ဟိ ဓမ္မာ ပစ္စယသမ္ဘဝါ ဟောန္တိ၊ န ပစ္စယာဘာဝါ၊ တေ အဟေတုကာ နာမ န ဟောန္တီတိ။ ဣမဿုပ္ပာဒါတိ ဣမဿ ပစ္စယဿ ဥပ္ပာဒဟေတု။ ဣဒံ သဗ္ဗပစ္စယာနံ ဥပ္ပာဒဝန္တတာဒီပနဝစနံ။ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗပစ္စယုပ္ပန္နာနံ တတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနတာဒီပနဝစနံ။ ဣမိနာ သကလေန ဝစနေန သဿတာဟေတုကဝါဒေါ ပဋိသိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ယေ ဟိ ဥပ္ပာဒဝန္တော ဓမ္မာ၊ တေ အနိစ္စာ။ တသ္မာ သတိပိ သဟေတုကတ္တေ အနိစ္စဟေတုကာ ဧတေ ဓမ္မာ န ¶ လောကေ နိစ္စသမ္မတပကတိပုရိသာဒိဟေတုကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယဒိဒန္တိ ¶ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္ထသန္ဒဿနံ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဧတ္ထ ယံ ပဋိစ္စ ဖလမေတိ၊ သော ပစ္စယော။ ပဋိစ္စာတိ န ဝိနာ၊ အပစ္စက္ခိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာတိ အတ္ထော။ အပိစ ဥပကာရကဋ္ဌော ပစ္စယဋ္ဌော၊ အဝိဇ္ဇာ စ သာ ပစ္စယော စာတိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယော။ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သမ္ဘဝန္တိ-သဒ္ဒဿ သေသပဒေဟိပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ သောကာဒီသု စ သောစနံ သောကော။ ပရိဒေဝနံ ပရိဒေဝေါ။ ဒုက္ခတီတိ ဒုက္ခံ။ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိဝသေန ဝါ ဒွေဓာ ခနတီတိပိ ဒုက္ခံ။ ဒုမ္မနဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော။ သမ္ဘဝန္တီတိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌနယနိဒဿနံ။ တေန အဝိဇ္ဇာဒီဟေဝ ကာရဏေဟိ၊ န ဣဿရနိမ္မာနာဒီဟီတိ ဒဿေတိ။ ဧတဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ။ ကေဝလဿာတိ အသမ္မိဿဿ၊ သကလဿ ဝါ။ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿာတိ ဒုက္ခသမူဟဿ၊ န သတ္တဿ န သုခသုဘာဒီနံ။ သမုဒယောတိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဟောတီတိ သမ္ဘဝတိ။

တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏံ၊ ဒုက္ခသမုဒယေ အညာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓေ အညာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏံ၊ ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏံ၊ အပရန္တေ အညာဏံ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ အညာဏံ၊ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏံ။ ကတမေ သင်္ခါရာ? ပုညာဘိသင်္ခါရော၊ အပုညာဘိသင်္ခါရော၊ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော၊ ကာယသင်္ခါရော၊ ဝစီသင်္ခါရော၊ စိတ္တသင်္ခါရော။ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ ပဉ္စ ရူပါဝစရကုသလစေတနာ ပုညာဘိသင်္ခါရော၊ ဒွါဒသ အကုသလစေတနာ အပုညာဘိသင်္ခါရော၊ စတဿော အရူပါဝစရကုသလစေတနာ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ ကာယသဉ္စေတနာ ကာယသင်္ခါရော၊ ဝစီသဉ္စေတနာ ဝစီသင်္ခါရော၊ မနောသဉ္စေတနာ စိတ္တသင်္ခါရော။

တတ္ထ ¶ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဣမေ သင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဟောန္တီ’’တိ? အဝိဇ္ဇာဘာဝေ ဘာဝတော။ ယဿ ဟိ ဒုက္ခာဒီသု အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ အညာဏံ အပ္ပဟီနံ ဟောတိ။ သော ဒုက္ခေ တာဝ ပုဗ္ဗန္တာဒီသု စ အညာဏေန သံသာရဒုက္ခံ သုခသညာယ ဂဟေတွာ တဿေဝ ဟေတုဘူတေ တိဝိဓေပိ သင်္ခါရေ အာရဘတိ။ သမုဒယေ အညာဏေန ဒုက္ခဟေတုဘူတေပိ တဏှာပရိက္ခာရေ သင်္ခါရေ သုခဟေတုတော မညမာနော အာရဘတိ။ နိရောဓေ ¶ ပန မဂ္ဂေ စ အညာဏေန ဒုက္ခဿ အနိရောဓဘူတေပိ ဂတိဝိသေသေ ဒုက္ခနိရောဓသညီ ဟုတွာ နိရောဓဿ စ အမဂ္ဂဘူတေသုပိ ယညာမရတပါဒီသု နိရောဓမဂ္ဂသညီ ¶ ဟုတွာ ဒုက္ခနိရောဓံ ပတ္ထယမာနော ယညာမရတပါဒိမုခေန တိဝိဓေပိ သင်္ခါရေ အာရဘတိ။

အပိစ သော တာယ စတူသု သစ္စေသု အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇတာယ ဝိသေသတော ဇာတိဇရာရောဂမရဏာဒိအနေကာဒီနဝဝေါကိဏ္ဏမ္ပိ ပုညဖလသင်္ခါတံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခတော အဇာနန္တော တဿ အဓိဂမာယ ကာယဝစီစိတ္တသင်္ခါရဘေဒံ ပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ ဒေဝစ္ဆရကာမကော ဝိယ မရုပပါတံ။ သုခသမ္မတဿာပိ စ တဿ ပုညဖလဿ အန္တေ မဟာပရိဠာဟဇနိကံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတံ အပ္ပဿာဒတဉ္စ အပဿန္တောပိ တပ္ပစ္စယံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ သလဘော ဝိယ ဒီပသိခါဘိနိပါတံ၊ မဓုဗိန္ဒုဂိဒ္ဓါ ဝိယ စ မဓုလိတ္တသတ္ထဓာရာလေဟနံ။ ကာမူပသေဝနာဒီသု စ သဝိပါကေသု အာဒီနဝံ အပဿန္တော သုခသညာယ စေဝ ကိလေသာဘိဘူတတာယ စ ဒွါရတ္တယပ္ပဝတ္တမ္ပိ အပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ ဗာလော ဝိယ ဂူထကီဠနံ၊ မရိတုကာမော ဝိယ စ ဝိသခါဒနံ။ အာရုပ္ပဝိပါကေသု စာပိ သင်္ခါရဝိပရိဏာမဒုက္ခတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော သဿတာဒိဝိပလ္လာသေန စိတ္တသင်္ခါရဘူတံ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ ဒိသာမူဠှော ဝိယ ပိသာစနဂရာဘိမုခမဂ္ဂဂမနံ။ ဧဝံ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဘာဝတောဝ သင်္ခါရဘာဝေါ၊ န အဘာဝတော၊ တသ္မာ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ ‘‘ဣမေ သင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဟောန္တီ’’တိ။

ဧတ္ထာဟ – ဂဏှာမ တာဝ ဧတံ ‘‘အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော’’တိ။ ကိံ ပနာယမေကာဝ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော၊ ဥဒါဟု အညေပိ ပစ္စယာ သန္တီတိ? ကိံ ပနေတ္ထ ယဒိ တာဝ ဧကာဝ၊ ဧကကာရဏဝါဒေါ အာပဇ္ဇတိ။ အထ အညေပိ သန္တိ၊ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧကကာရဏနိဒ္ဒေသော နုပပဇ္ဇတီတိ? န နုပပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ –

‘‘ဧကံ ¶ န ဧကတော ဣဓ၊ နာနေကမနေကတောပိ နော ဧကံ၊

ဖလမတ္ထိ အတ္ထိ ပန ဧက-ဟေတုဖလဒီပနေ အတ္ထော’’။

ဘဂဝါ ¶ ဟိ ကတ္ထစိ ပဓာနတ္တာ ကတ္ထစိ ပါကဋတ္တာ ကတ္ထစိ အသာဓာရဏတ္တာ ဒေသနာဝိလာသဿ စ ဝေနေယျာနဉ္စ အနုရူပတော ဧကမေဝ ဟေတုဉ္စ ဖလဉ္စ ဒီပေတိ။ တသ္မာ အယမိဓ အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ဝတ္ထာရမ္မဏသဟဇာတဓမ္မာဒီသု သင်္ခါရကာရဏေသု ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ¶ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၂) စ၊ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အာသဝသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၄) စ ဝစနတော အညေသမ္ပိ တဏှာဒီနံ သင်္ခါရဟေတူနံ ဟေတူတိ ပဓာနတ္တာ၊ ‘‘အဝိဒွါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာဂတော ပုညာဘိသင်္ခါရမ္ပိ အဘိသင်္ခရောတီ’’တိ ပါကဋတ္တာ၊ အသာဓာရဏတ္တာ စ သင်္ခါရာနံ ဟေတုဘာဝေန ဒီပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေနေဝ စ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနပရိဟာရဝစနေန သဗ္ဗတ္ထ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနေ ပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဧတ္ထာဟ – ဧဝံ သန္တေပိ ဧကန္တာနိဋ္ဌဖလာယ သာဝဇ္ဇာယ အဝိဇ္ဇာယ ကထံ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရပစ္စယတ္တံ ယုဇ္ဇတိ? န ဟိ နိမ္ဗဗီဇတော ဥစ္ဆု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ကထံ န ယုဇ္ဇိဿတိ? လောကသ္မိဉှိ –

‘‘ဝိရုဒ္ဓါ စာဝိရုဒ္ဓါ စ၊ သဒိသာသဒိသော တထာ၊

ဓမ္မာနံ ပစ္စယော သိဒ္ဓါ၊ ဝိပါကာ ဧဝ တေ စ န’’။

ဣတိ အယံ အဝိဇ္ဇာ ဝိပါကဝသေန ဧကန္တာနိဋ္ဌဖလာ၊ သဘာဝဝသေန စ သာဝဇ္ဇာပိ သမာနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဧတေသံ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ယထာနုရူပံ ဌာနကိစ္စသဘာဝဝိရုဒ္ဓါဝိရုဒ္ဓပစ္စယဝသေန သဒိသာသဒိသပစ္စယဝသေန စ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘စုတူပပါတေ သံသာရေ၊ သင်္ခါရာနဉ္စ လက္ခဏေ၊

ယော ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န-ဓမ္မေသု စ ဝိမုယှတိ။

‘‘အဘိသင်္ခရောတိ သော ဧတေ၊ သင်္ခါရေ တိဝိဓေ ယတော၊

အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော တေသံ၊ တိဝိဓာနံ အယံ တတော။

‘‘ယထာပိ ¶ နာမ ဇစ္စန္ဓော၊ နရော အပရိဏာယကော၊

ဧကဒါ ယာတိ မဂ္ဂေန၊ ဥမ္မဂ္ဂေနာပိ ဧကဒါ။

‘‘သံသာရေ ¶ သံသရံ ဗာလော၊ တထာ အပရိဏာယကော၊

ကရောတိ ဧကဒါ ပုညံ၊ အပုညမပိ ဧကဒါ။

‘‘ယဒါ စ ဉတွာ သော ဓမ္မံ၊ သစ္စာနိ အဘိသမေဿတိ၊

တဒါ အဝိဇ္ဇူပသမာ၊ ဥပသန္တော စရိဿတီ’’တိ။

သင်္ခါရပစ္စယာ ¶ ဝိညာဏန္တိ ဆ ဝိညာဏကာယာ စက္ခုဝိညာဏံ သောတဝိညာဏံ ဃာနဝိညာဏံ ဇိဝှာဝိညာဏံ ကာယဝိညာဏံ မနောဝိညာဏံ။ တတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ကုသလဝိပါကံ အကုသလဝိပါကန္တိ ဒုဝိဓံ။ တထာ သောတဃာနဇိဝှာကာယဝိညာဏာနိ။ မနောဝိညာဏံ ဒွေ ဝိပါကမနောဓာတုယော၊ တိဿော အဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုယော၊ အဋ္ဌ သဟေတုကဝိပါကစိတ္တာနိ၊ ပဉ္စ ရူပါဝစရာနိ၊ စတ္တာရိ အရူပါဝစရာနီတိ ဗာဝီသတိဝိဓံ။ ဣတိ သဗ္ဗာနိ ဗာတ္တိံသ လောကိယဝိပါကဝိညာဏာနိ။

တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝိညာဏံ သင်္ခါရပစ္စယာ ဟောတီ’’တိ? ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ ဝိပါကာဘာဝတော။ ဝိပါကဉှေတံ၊ ဝိပါကဉ္စ န ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗဝိပါကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ န စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဣဒံ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိ။ သဗ္ဗမေဝ ဟိ ဣဒံ ပဝတ္တိပဋိသန္ဓိဝသေန ဒွေဓာ ပဝတ္တတိ။ တတ္ထ ဒွေ ပဉ္စဝိညာဏာနိ ဒွေ မနောဓာတုယော သောမနဿသဟဂတာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတူတိ ဣမာနိ တေရသ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပဝတ္တိယံယေဝ ပဝတ္တန္တိ၊ သေသာနိ ဧကူနဝီသတိ တီသု ဘဝေသု ယထာနုရူပံ ပဝတ္တိယမ္ပိ ပဋိသန္ဓိယမ္ပိ ပဝတ္တန္တိ။

‘‘လဒ္ဓပ္ပစ္စယမိတိ ¶ ဓမ္မမတ္တမေတံ ဘဝန္တရမုပေတိ၊

နာဿ တတော သင်္ကန္တိ၊ န တတော ဟေတုံ ဝိနာ ဟောတိ’’။

ဣတိ ဟေတံ လဒ္ဓပ္ပစ္စယံ ရူပါရူပဓမ္မမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဘဝန္တရမုပေတီတိ ဝုစ္စတိ၊ န သတ္တော၊ န ဇီဝေါ။ တဿ စ နာပိ အတီတဘဝတော ဣဓ သင်္ကန္တိ အတ္ထိ၊ နာပိ တတော ဟေတုံ ဝိနာ ဣဓ ပါတုဘာဝေါ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမံ စဝနတော စုတိ၊ ပစ္ဆိမံ ဘဝန္တရာဒိပဋိသန္ဓာနတော ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။

ဧတ္ထာဟ – နနု ဧဝံ အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေ သတိ ယေ ဣမသ္မိံ မနုဿတ္တဘာဝေ ခန္ဓာ၊ တေသံ နိရုဒ္ဓတ္တာ၊ ဖလပ္ပစ္စယဿ စ ကမ္မဿ တတ္ထ အဂမနတော၊ အညဿ အညတော စ တံ ဖလံ သိယာ ¶ ။ ဥပဘုဉ္ဇကေ စ အသတိ ကဿ တံ ဖလံ သိယာ။ တသ္မာ န သုန္ဒရမိဒံ ဝိဓာနန္တိ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘သန္တာနေ ယံ ဖလံ ဧတံ၊ နာညဿ န စ အညတော၊

ဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရော၊ ဧတဿတ္ထဿ သာဓကော။

‘‘ဖလဿုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ၊ သိဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇကသမ္မုတိ၊

ဖလုပ္ပာဒေန ရုက္ခဿ၊ ယထာ ဖလတိ သမ္မုတီ’’တိ။

ယောပိ ¶ ဝဒေယျ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ ဧတေ သင်္ခါရာ ဝိဇ္ဇမာနာ ဝါ ဖလဿ ပစ္စယာ သိယုံ အဝိဇ္ဇမာနာ ဝါ။ ယဒိ စ ဝိဇ္ဇမာနာ၊ ပဝတ္တိက္ခဏေယေဝ နေသံ ဝိပါကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အထာပိ အဝိဇ္ဇမာနာ၊ ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ နိစ္စံ ဖလာဝဟာ သိယု’’န္တိ။ သော ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော –

‘‘ကတတ္တာ ပစ္စယာ ဧတေ၊ န စ နိစ္စံ ဖလာဝဟာ၊

ပါဋိဘောဂါဒိကံ တတ္ထ၊ ဝေဒိတဗ္ဗံ နိဒဿန’’န္တိ။

ဝိညာဏပစ္စယာ ¶ နာမရူပန္တိ ဣဓ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ နာမံ၊ စတ္တာရိ စ မဟာဘူတာနိ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပံ ရူပံ။ အဘာဝကဂဗ္ဘသေယျကာနံ အဏ္ဍဇာနဉ္စ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝတ္ထုဒသကံ ကာယဒသကန္တိ ဝီသတိ ရူပါနိ၊ တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧတေ တေဝီသတိ ဓမ္မာ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဘာဝကာနံ ဘာဝဒသကံ ပက္ခိပိတွာ တေတ္တိံသ၊ ဩပပါတိကသတ္တေသု ဗြဟ္မကာယိကာဒီနံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ စက္ခုသောတဝတ္ထုဒသကာနိ ဇီဝိတိန္ဒြိယနဝကဉ္စာတိ ဧကူနစတ္တာလီသ ရူပါနိ၊ တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧတေ ဒွါစတ္တာလီသ ဓမ္မာ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ။ ကာမဘဝေ ပန သေသဩပပါတိကာနံ သံသေဒဇာနံ ဝါ သဘာဝကပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယဝတ္ထုဘာဝဒသကာနီတိ သတ္တတိ ရူပါနိ၊ တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧတေ တေသတ္တတိ ဓမ္မာ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ။ ဧသ ဥက္ကံသော။ အဝကံသေန ပန တံတံဒသကဝိကလာနံ တဿ တဿ ဝသေန ဟာပေတွာ ဟာပေတွာ ပဋိသန္ဓိယံ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပသင်္ခါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရူပီနံ ပန တယောဝ အရူပိနော ခန္ဓာ၊ အသညာနံ ရူပတော ဇီဝိတိန္ဒြိယနဝကမေဝါတိ။ ဧသ တာဝ ပဋိသန္ဓိယံ နယော။

တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ပဋိသန္ဓိနာမရူပံ ဝိညာဏပစ္စယာ ဟောတီ’’တိ? သုတ္တတော ¶ ယုတ္တိတော စ။ သုတ္တေ ဟိ ‘‘စိတ္တာနုပရိဝတ္တိနော ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၆၂) နယေန ဗဟုဓာ ဝေဒနာဒီနံ ဝိညာဏပစ္စယတာ သိဒ္ဓါ။ ယုတ္တိတော ပန –

စိတ္တဇေန ဟိ ရူပေန၊ ဣဓ ဒိဋ္ဌေန သိဇ္ဈတိ၊

အဒိဋ္ဌဿာပိ ရူပဿ၊ ဝိညာဏံ ပစ္စယော ဣတိ။

နာမရူပပစ္စယာ ¶ သဠာယတနန္တိ နာမံ ဝုတ္တမေဝ။ ဣဓ ပန ရူပံ နိယမတော စတ္တာရိ ဘူတာနိ ဆ ဝတ္ထူနိ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဧကာဒသဝိဓံ။ သဠာယတနံ – စက္ခာယတနံ၊ သောတာယတနံ၊ ဃာနာယတနံ၊ ဇိဝှာယတနံ၊ ကာယာယတနံ၊ မနာယတနံ။

တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘နာမရူပံ သဠာယတနဿ ပစ္စယော’’တိ? နာမရူပဘာဝေ ¶ ဘာဝတော။ တဿ တဿ ဟိ နာမဿ ရူပဿ စ ဘာဝေ တံ တံ အာယတနံ ဟောတိ၊ န အညထာတိ။

‘‘ဆဠေဝ ဖဿာ သင်္ခေပါ၊ စက္ခုသမ္ဖဿအာဒယော၊

ဝိညာဏမိဝ ဗာတ္တိံသ၊ ဝိတ္ထာရေန ဘဝန္တိ တေ’’။

‘‘ဒွါရတော ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိကာ၊

ဆဠေဝ တာ ပဘေဒေန၊ ဣဓ ဗာတ္တိံသ ဝေဒနာ’’။

‘‘ရူပတဏှာဒိဘေဒေန၊ ဆ တဏှာ ဣဓ ဒီပိတာ၊

ဧကေကာ တိဝိဓာ တတ္ထ၊ ပဝတ္တာကာရတော မတာ။

‘‘ဒုက္ခီ ¶ သုခံ ပတ္ထယတိ၊ သုခီ ဘိယျောပိ ဣစ္ဆတိ၊

ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ။

‘‘တဏှာယ ပစ္စယာ တသ္မာ၊ ဟောန္တိ တိဿောပိ ဝေဒနာ၊

ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ၊ ဣတိ ဝုတ္တာ မဟေသိနာ’’။

တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ စတ္တာရိ ဥပါဒါနာနိ – ကာမုပါဒါနံ၊ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ၊ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ၊ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ။ ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါတိ ဣဓ ကမ္မဘဝေါ အဓိပ္ပေတော။ ဥပပတ္တိဘဝေါ ပန ပဒုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တော။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတီတိ ကမ္မဘဝပစ္စယာ ပဋိသန္ဓိခန္ဓာနံ ပါတုဘာဝေါ။

တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော’’တိ စေ? ဗာဟိရပစ္စယသမတ္တေပိ ဟီနပဏီတာဒိဝိသေသဒဿနတော။ ဗာဟိရာနဉှိ ဇနကဇနနိသုက္ကသောဏိတာဟာရာဒီနံ ¶ ပစ္စယာနံ သမတ္တေပိ သတ္တာနံ ယမကာနမ္ပိ သတံ ဟီနပ္ပဏီတတာဒိဝိသေသော ဒိဿတိ။ သော စ န အဟေတုကော သဗ္ဗဒါ ¶ စ သဗ္ဗေသဉ္စ အဘာဝတော၊ န ကမ္မဘဝတော အညဟေတုကော တဒဘိနိဗ္ဗတ္တကသတ္တာနံ အဇ္ဈတ္တသန္တာနေ အညဿ ကာရဏဿ အဘာဝတောတိ ကမ္မဘဝဟေတုကောယေဝ။ ကမ္မဉှိ သတ္တာနံ ဟီနပ္ပဏီတတာဒိဝိသေသဿ ဟေတု။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ကမ္မံ သတ္တေ ဝိဘဇတိ၊ ယဒိဒံ ဟီနပ္ပဏီတတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉)။

ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိအာဒီသု ယသ္မာ အသတိ ဇာတိယာ ဇရာမရဏံ နာမ သောကာဒယော ဝါ ဓမ္မာ န ဟောန္တိ၊ ဇာတိယာ ပန သတိ ဇရာမရဏဉ္စေဝ ဇရာမရဏသင်္ခါတဒုက္ခဓမ္မဖုဋ္ဌဿ စ ဗာလဿ ဇရာမရဏာဘိသမ္ဗန္ဓာ ဝါ တေန တေန ဒုက္ခဓမ္မေန ဖုဋ္ဌဿ အနဘိသမ္ဗန္ဓာ ဝါ သောကာဒယော စ ဓမ္မာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အယံ ဇာတိ ဇရာမရဏဿ စေဝ သောကာဒီနဉ္စ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သော တထာဘာဝိတေန စိတ္တေနာတိအာဒီသု ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာယာတိ ဧတဿ ဉာဏဿ အဓိဂမာယ၊ ပတ္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ နာနပ္ပကာရံ၊ အနေကေဟိ ဝါ ပကာရေဟိ ပဝတ္တိတံ၊ သံဝဏ္ဏိတန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ သမနန္တရာတီတံ ဘဝံ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ နိဝုတ္ထသန္တာနံ။ အနုဿရတီတိ ခန္ဓပဋိပါဋိဝသေန စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝါ အနုဂန္တွာ အနုဂန္တွာ သရတိ။ ဣမဉှိ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဆ ဇနာ အနုဿရန္တိ တိတ္ထိယာ ပကတိသာဝကာ မဟာသာဝကာ အဂ္ဂသာဝကာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ။ တတ္ထ တိတ္ထိယာ စတ္တာလီသံယေဝ ကပ္ပေ အနုဿရန္တိ ¶ ၊ န တတော ပရံ။ ကသ္မာ? ဒုဗ္ဗလပညတ္တာ။ တေသဉှိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒဝိရဟိတတ္တာ ဒုဗ္ဗလာ ပညာ ဟောတိ။ ပကတိသာဝကာ ကပ္ပသတမ္ပိ ကပ္ပသဟဿမ္ပိ အနုဿရန္တိယေဝ ဗလဝပညတ္တာ။ အသီတိ မဟာသာဝကာ သတသဟဿကပ္ပေ အနုဿရန္တိ။ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဧကမသင်္ခေယျံ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဒွေ အသင်္ခေယျာနိ သတသဟဿဉ္စ။ ဧတ္တကော ဟိ တေသံ အဘိနီဟာရော။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ။ တိတ္ထိယာ စ ခန္ဓပဋိပါဋိမေဝ သရန္တိ၊ ပဋိပါဋိံ မုဉ္စိတွာ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သရိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယထာ အန္ဓာ ယဋ္ဌိံ အမုဉ္စိတွာဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ တေ ခန္ဓပဋိပါဋိံ အမုဉ္စိတွာဝ သရန္တိ။ ပကတိသာဝကာ ခန္ဓပဋိပါဋိယာပိ ¶ အနုဿရန္တိ၊ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနာပိ သင်္ကမန္တိ၊ တထာ အသီတိ မဟာသာဝကာ။ ဒွိန္နံ ပန အဂ္ဂသာဝကာနံ ခန္ဓပဋိပါဋိကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဧကဿ အတ္တဘာဝဿ စုတိံ ဒိသွာ ပဋိသန္ဓိံ ပဿန္တိ၊ ပုန အပရဿ စုတိံ ¶ ဒိသွာ ပဋိသန္ဓိန္တိ ဧဝံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ သင်္ကမန္တာ ဂစ္ဆန္တိ၊ တထာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန နေဝ ခန္ဓပဋိပါဋိကိစ္စံ၊ န စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သင်္ကမနကိစ္စံ အတ္ထိ။ တေသဉှိ အနေကာသု ကပ္ပကောဋီသု ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဥပရိ ဝါ ယံ ယံ ဌာနံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တံ တံ ပါကဋမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ အနေကာပိ ကပ္ပကောဋိယော သင်္ခိပိတွာ ယံ ယံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဩက္ကမန္တာ သီဟောက္ကန္တဝသေန ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တာနဉ္စ နေသံ ဉာဏံ အန္တရန္တရာသု ဇာတီသု အသဇ္ဇမာနံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနမေဝ ဂဏှာတိ။

ဣမေသု ပန ဆသု ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တေသု တိတ္ထိယာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒဿနံ ခဇ္ဇောပနကပ္ပဘာသဒိသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ပကတိသာဝကာနံ ဒီပပ္ပဘာသဒိသံ၊ မဟာသာဝကာနံ ဥက္ကာပဘာသဒိသံ၊ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဩသဓိတာရကာပဘာသဒိသံ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ စန္ဒပ္ပဘာသဒိသံ။ ဗုဒ္ဓါနံ ရသ္မိသဟဿပဋိမဏ္ဍိတသရဒသူရိယမဏ္ဍလသဒိသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တိတ္ထိယာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿရဏံ အန္ဓာနံ ယဋ္ဌိကောဋိဂမနံ ဝိယ ဟောတိ။ ပကတိသာဝကာနံ ဒဏ္ဍကသေတုဂမနံ ဝိယ၊ မဟာသာဝကာနံ ဇင်္ဃသေတုဂမနံ ဝိယ၊ အဂ္ဂသာဝကာနံ သကဋသေတုဂမနံ ဝိယ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဇင်္ဃမဂ္ဂဂမနံ ဝိယ၊ ဗုဒ္ဓါနံ မဟာသကဋမဂ္ဂဂမနံ ဝိယ ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ပန အဓိကာရေ သာဝကာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿရဏံ အဓိပ္ပေတံ။

တသ္မာ ဧဝံ အနုဿရိတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ဘိက္ခုနာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေန ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေန ပဋိပါဋိယာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝုတ္တနယေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သဗ္ဗပစ္ဆိမာ နိသဇ္ဇာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ တတော အာသနပညာပနံ သေနာသနပ္ပဝေသနံ ပတ္တစီဝရပဋိသာမနံ ဘောဇနကာလော ¶ ဂါမတော အာဂမနကာလော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတကာလော ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌကာလော ဝိဟာရတော နိက္ခမနကာလော စေတိယဗောဓိဝန္ဒနကာလော ပတ္တဓောဝနကာလော ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏကာလော ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏတော ယာဝ မုခဓောဝနာ ကတကိစ္စံ ¶ ပစ္စူသကာလေ ကတကိစ္စံ၊ မဇ္ဈိမယာမေ ပဌမယာမေ ကတကိစ္စန္တိ ဧဝံ ပဋိလောမက္ကမေန သကလံ ရတ္တိန္ဒိဝံ ကတကိစ္စံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကံ ပန ပကတိစိတ္တဿပိ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ပရိကမ္မသမာဓိစိတ္တဿ ပန အတိပါကဋမေဝ။ သစေ ပနေတ္ထ ကိဉ္စိ န ပါကဋံ ဟောတိ၊ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကေန ဒီပေ ဇလိတေ ဝိယ ပါကဋံ ဟောတိ ¶ ။ ဧဝံ ပဋိလောမက္ကမေနေဝ ဒုတိယဒိဝသေပိ တတိယစတုတ္ထပဉ္စမဒိဝသေသုပိ ဒသာဟေပိ အဒ္ဓမာသေပိ မာသေပိ သံဝစ္ဆရေပိ ကတကိစ္စံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဒသ ဝဿာနိ ဝီသတိ ဝဿာနီတိ ယာဝ ဣမသ္မိံ ဘဝေ အတ္တနော ပဋိသန္ဓိ၊ တာဝ အာဝဇ္ဇန္တေန ပုရိမဘဝေ စုတိက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမရူပံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပဟောတိ ဟိ ပဏ္ဍိတော ဘိက္ခု ပဌမဝါရေနေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ စုတိက္ခဏေ နာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကာတုံ။ ယသ္မာ ပန ပုရိမဘဝေ နာမရူပံ အသေသံ နိရုဒ္ဓံ၊ ဣဓ အညံ ဥပ္ပန္နံ၊ တသ္မာ တံ ဌာနံ အာဟုန္ဒရိကံ အန္ဓတမမိဝ ဟောတိ သုဒုဒ္ဒသံ ဒုပ္ပညေန။ တေနာပိ ‘‘န သက္ကောမဟံ ပဋိသန္ဓိံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ စုတိက္ခဏေ နာမရူပါရမ္မဏံ ကာတု’’န္တိ ဓုရနိက္ခေပေါ န ကာတဗ္ဗော။ တဒေဝ ပန ပါဒကဇ္ဈာနံ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဝုဋ္ဌာယ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ကရောန္တော ဟိ သေယျထာပိ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကတ္ထာယ မဟာရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တော သာခါပလာသစ္ဆေဒနမတ္တေနေဝ ဖရသုဓာရာယ ဝိပန္နာယ မဟာရုက္ခံ ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တောပိ ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာဝ ကမ္မာရသာလံ ဂန္တွာ တိခိဏံ ဖရသုံ ကာရာပေတွာ ပုန အာဂန္တွာ ဆိန္ဒေယျ၊ ပုန ဝိပန္နာယ စ ပုနပိ တထေဝ ကာရေတွာ ဆိန္ဒေယျ၊ သော ဧဝံ ဆိန္ဒန္တော ဆိန္နဿ ဆိန္နဿ ပုန ဆေတ္တဗ္ဗာဘာဝတော အဆိန္နဿ စ ဆေဒနတော နစိရဿေဝ မဟာရုက္ခံ ပါတေယျ၊ ဧဝမေဝ ပါဒကဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗေ အာဝဇ္ဇိတံ အနာဝဇ္ဇိတွာ ပဋိသန္ဓိမေဝ အာဝဇ္ဇန္တော တံ နစိရဿေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ စုတိက္ခဏေ နာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကရေယျာတိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမနိသဇ္ဇတော ပဘုတိ ယာဝ ပဋိသန္ဓိတော အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ နာမ န ဟောတိ၊ တံ ပန ပရိကမ္မသမာဓိဉာဏံ နာမ ဟောတိ။ ‘‘အတီတံသဉာဏ’’န္တိ ပေတံ ဧကေ ဝဒန္တိ ¶ ။ တံ အတီတံသဉာဏဿ ရူပါဝစရတ္တာ ရူပါဝစရံ သန္ဓာယ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ။ ယဒါ ပနဿ ဘိက္ခုနော ပဋိသန္ဓိံ အတိက္ကမ္မ စုတိက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အပ္ပနာစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါဿ တေန စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ နာမ။ တေန ဉာဏေန သမ္ပယုတ္တာယ သတိယာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ။

တတ္ထ ¶ သေယျထိဒန္တိ အာရဒ္ဓပ္ပကာရဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ တေနေဝ ယွာယံ ပုဗ္ဗေနိဝါသော အာရဒ္ဓါ၊ တဿ ပကာရပ္ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိ ဧကမ္ပိ ပဋိသန္ဓိမူလံ စုတိပရိယောသာနံ ¶ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ။ ဧသ နယော ဒွေပိ ဇာတိယောတိအာဒီသု။ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိအာဒီသု ပန ပရိဟာယမာနော ကပ္ပော သံဝဋ္ဋကပ္ပော တဒါ သဗ္ဗေသံ ဗြဟ္မလောကေ သန္နိပတနတော။ ဝဍ္ဎမာနော ကပ္ပော ဝိဝဋ္ဋကပ္ပော တဒါ ဗြဟ္မလောကတော သတ္တာနံ ဝိဝဋ္ဋနတော။ တတ္ထ သံဝဋ္ဋေန သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ဂဟိတော ဟောတိ တံမူလကတ္တာ။ ဝိဝဋ္ဋေန စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ယဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကပ္ပော သံဝဋ္ဋတိ၊ တံ န သုကရံ သင်္ခါတုံ။ ယဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကပ္ပော သံဝဋ္ဋော တိဋ္ဌတိ…ပေ… ယဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကပ္ပော ဝိဝဋ္ဋတိ…ပေ… ယဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကပ္ပော ဝိဝဋ္ဋော တိဋ္ဌတိ၊ တံ န သုကရံ သင်္ခါတု’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆) ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။

တတ္ထ တယော သံဝဋ္ဋာ – တေဇောသံဝဋ္ဋော၊ အာပေါသံဝဋ္ဋော၊ ဝါယောသံဝဋ္ဋောတိ။ တိဿော သံဝဋ္ဋသီမာ – အာဘဿရာ၊ သုဘကိဏှာ၊ ဝေဟပ္ဖလာတိ။ ယဒါ ကပ္ပော တေဇေန သံဝဋ္ဋတိ၊ အာဘဿရတော ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂိနာ ဍယှတိ။ ယဒါ အာပေန သံဝဋ္ဋတိ၊ သုဘကိဏှတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒကေန ဝိလီယတိ။ ယဒါ ဝါယုနာ သံဝဋ္ဋတိ၊ ဝေဟပ္ဖလတော ဟေဋ္ဌာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသီယတိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန သဒါပိ ဧကံ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တံ ဝိနဿတိ။ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တံ နာမ တိဝိဓံ ဟောတိ – ဇာတိက္ခေတ္တံ၊ အာဏာက္ခေတ္တံ၊ ဝိသယက္ခေတ္တဉ္စ။ တတ္ထ ဇာတိက္ခေတ္တံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တံ ဟောတိ၊ ယံ တထာဂတဿ ပဋိသန္ဓိဂဟဏာဒီသု ကမ္ပတိ။ အာဏာက္ခေတ္တံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တံ၊ ယတ္ထ ရတနပရိတ္တံ၊ ခန္ဓပရိတ္တံ၊ ဓဇဂ္ဂပရိတ္တံ၊ အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ ¶ ၊ မောရပရိတ္တန္တိ ဣမေသံ ပရိတ္တာနံ အာနုဘာဝေါ ဝတ္တတိ။ ဝိသယက္ခေတ္တံ အနန္တမပရိမာဏံ၊ ယံ ‘‘ယာဝတာ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၁) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ယံ တထာဂတော အာကင်္ခတိ၊ တံ တံ ဇာနာတိ။ ဧဝမေတေသု တီသု ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တေသု ဧကံ အာဏာက္ခေတ္တံ ဝိနဿတိ၊ တသ္မိံ ပန ဝိနဿန္တေ ဇာတိက္ခေတ္တံ ဝိနဋ္ဌမေဝ ဟောတိ၊ ဝိနဿန္တဉ္စ ဧကတောဝ ဝိနဿတိ၊ သဏ္ဌဟန္တဉ္စ ဧကတောဝ သဏ္ဌဟတိ။

တဿေဝံ ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ယသ္မိံ သမယေ ကပ္ပော အဂ္ဂိနာ နဿတိ၊ အာဒိတောဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေ ဧကံ မဟာဝဿံ ဝဿတိ။ မနုဿာ တုဋ္ဌာ သဗ္ဗဗီဇာနိ နီဟရိတွာ ဝပန္တိ။ သဿေသု ပန ဂေါခါယိတကမတ္တေသု ဇာတေသု ဂဒြဘရဝံ ¶ ရဝန္တော ဧကဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ န ဝဿတိ၊ တဒါ ပစ္ဆိန္နံ ပစ္ဆိန္နမေဝ ဝဿံ ဟောတိ။ ဝဿူပဇီဝိနော သတ္တာ ကမေန ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ပုပ္ဖဖလူပဇီဝိနိယော စ ဒေဝတာ။ ဧဝံ ¶ ဒီဃေ အဒ္ဓါနေ ဝီတိဝတ္တေ တတ္ထ တတ္ထ ဥဒကံ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ။ အထာနုက္ကမေန မစ္ဆကစ္ဆပါပိ ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ နေရယိကသတ္တာပိ။ တတ္ထ ‘‘နေရယိကာ သတ္တမသူရိယပါတုဘာဝေ ဝိနဿန္တီ’’တိ ဧကေ။ ဈာနံ ဝိနာ နတ္ထိ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဧတေသဉ္စ ကေစိ ဒုဗ္ဘိက္ခပီဠိတာ၊ ကေစိ အဘဗ္ဗာ ဈာနာဓိဂမာယ၊ တေ ကထံ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ? ဒေဝလောကေ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေန။ တဒါ ဟိ ‘‘ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ လောကဗျူဟာ နာမ ကာမာဝစရဒေဝါ မုတ္တသိရာ ဝိကိဏ္ဏကေသာ ရုဒမုခါ အဿူနိ ဟတ္ထေဟိ ပုဉ္ဆမာနာ ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထာ အတိဝိယ ဝိရူပဝေသဓာရိနော ဟုတွာ မနုဿပထေ ဝိစရန္တာ ဧဝံ အာရောစေန္တိ – ‘‘မာရိသာ၊ မာရိသာ၊ ဣတော ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတိ၊ အယံ လောကော ဝိနဿိဿတိ၊ မဟာသမုဒ္ဒေါပိ ဥဿုဿိဿတိ၊ အယဉ္စ မဟာပထဝီ သိနေရု စ ပဗ္ဗတရာဇာ ဥဒ္ဒယှိဿန္တိ ဝိနဿိဿန္တိ၊ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ လောကဝိနာသော ဘဝိဿတိ။ မေတ္တံ၊ မာရိသာ၊ ဘာဝေထ။ ကရုဏံ… မုဒိတံ… ဥပေက္ခံ၊ မာရိသာ၊ ဘာဝေထ။ မာတရံ ဥပဋ္ဌဟထ၊ ပိတရံ ဥပဋ္ဌဟထ၊ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနော ဟောထာ’’တိ။ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ယေဘုယျေန မနုဿာ စ ဘုမ္မာ ဒေဝါ စ သံဝေဂဇာတာ အညမညံ မုဒုစိတ္တာ ဟုတွာ မေတ္တာဒီနိ ပုညာနိ ¶ ကရိတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗသုဓာဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ ပဋိလဘန္တိ။ တဒညေ ပန အပရပရိယဝေဒနီယေန ကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အပရပရိယဝေဒနီယကမ္မရဟိတော ဟိ သံသာရေ သံသရန္တော နာမ သတ္တော နတ္ထိ။ တေပိ တတ္ထ တထေဝ ဈာနံ ပဋိလဘန္တိ။ ဧဝံ ဒေဝလောကေ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေန သဗ္ဗေပိ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ။

ဝဿူပစ္ဆေဒတော ပန ဥဒ္ဓံ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ဒုတိယော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ တသ္မိံ ပါတုဘူတေ နေဝ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒေါ၊ န ဒိဝါပရိစ္ဆေဒေါ ပညာယတိ။ ဧကော သူရိယော ဥဒေတိ၊ ဧကော အတ္ထံ ဂစ္ဆတိ၊ အဝိစ္ဆိန္နသူရိယသန္တာပေါဝ လောကော ဟောတိ။ ယထာ စ ပကတိသူရိယေ သူရိယဒေဝပုတ္တော ¶ ဟောတိ၊ ဧဝံ ကပ္ပဝိနာသကသူရိယေ နတ္ထိ။ တတ္ထ ပကတိသူရိယေ ဝတ္တမာနေ အာကာသေ ဝလာဟကာပိ ဓူမသိခါပိ စရန္တိ။ ကပ္ပဝိနာသကသူရိယေ ဝတ္တမာနေ ဝိဂတဓူမဝလာဟကံ အာဒါသမဏ္ဍလံ ဝိယ နိမ္မလံ နဘံ ဟောတိ။ ဌပေတွာ ပဉ္စ မဟာနဒိယော သေသကုန္နဒီအာဒီသု ဥဒကံ သုဿတိ။

တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန တတိယော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ မဟာနဒိယောပိ သုဿန္တိ။

တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန စတုတ္ထော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ ဟိမဝတိ ¶ မဟာနဒီနံ ပဘဝါ – ‘‘သီဟပပါတနော၊ ဟံသပါတနော၊ ကဏ္ဏမုဏ္ဍကော၊ ရထကာရဒဟော၊ အနောတတ္တဒဟော၊ ဆဒ္ဒန္တဒဟော၊ ကုဏာလဒဟော’’တိ ဣမေ သတ္တ မဟာသရာ သုဿန္တိ။

တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ပဉ္စမော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ အနုပုဗ္ဗေန မဟာသမုဒ္ဒေ အင်္ဂုလိပဗ္ဗတေမနမတ္တမ္ပိ ဥဒကံ န သဏ္ဌာတိ။

တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ဆဋ္ဌော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ သကလစက္ကဝါဠံ ဧကဓူမံ ဟောတိ ပရိယာဒိန္နသိနေဟံ ဓူမေန။ ယထာ စိဒံ၊ ဧဝံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနိပိ။

တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန သတ္တမော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ သကလစက္ကဝါဠံ ဧကဇာလံ ဟောတိ သဒ္ဓိံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေဟိ။ ယောဇနသတိကာဒိဘေဒါနိ သိနေရုကူဋာနိပိ ပလုဇ္ဇိတွာ အာကာသေယေဝ အန္တရဓာယန္တိ။ သာ အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ စာတုမဟာရာဇိကေ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ကနကဝိမာနရတနဝိမာနမဏိဝိမာနာနိ ဈာပေတွာ တာဝတိံသဘဝနံ ဂဏှာတိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိံ ¶ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ တယောပိ။ ဗြဟ္မလောကေ ဈာပေတွာ အာဘဿရေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ။ သာ ယာဝ အဏုမတ္တမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ အတ္ထိ၊ တာဝ န နိဗ္ဗာယတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရပရိက္ခယာ ပန သပ္ပိတေလဈာပနဂ္ဂိသိခါ ဝိယ ဆာရိကမ္ပိ အနဝသေသေတွာ နိဗ္ဗာယတိ။ ဟေဋ္ဌာအာကာသေန သဟ ဥပရိအာကာသော ဧကော ဟောတိ မဟန္ဓကာရော။

အထ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ပဌမံ သုခုမံ သုခုမံ ဝဿတိ။ အနုပုဗ္ဗေန ကုမုဒနာဠယဋ္ဌိမုသလတာလက္ခန္ဓာဒိပ္ပမာဏာဟိ ဓာရာဟိ ¶ ဝဿန္တော ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု သဗ္ဗံ ဒဍ္ဎဋ္ဌာနံ ပူရေတွာ အန္တရဓာယတိ။ တံ ဥဒကံ ဟေဋ္ဌာ စ တိရိယဉ္စ ဝါတော သမုဋ္ဌဟိတွာ ဃနံ ကရောတိ ပရိဝဋုမံ ပဒုမိနိပတ္တေ ဥဒကဗိန္ဒုသဒိသံ။ ကထံ တာဝ မဟန္တံ ဥဒကရာသိံ ဃနံ ကရောတီတိ စေ? ဝိဝရသမ္ပဒါနတော။ တံ ဟိဿ တဟိံ တဟိံ ဝိဝရံ ဒေတိ။ တံ ဧဝံ ဝါတေန သမ္ပိဏ္ဍိယမာနံ ဃနံ ကရိယမာနံ ပရိက္ခယမာနံ အနုပုဗ္ဗေန ဟေဋ္ဌာ ဩတရတိ။ ဩတိဏ္ဏေ ဩတိဏ္ဏေ ဥဒကေ ဗြဟ္မလောကဋ္ဌာနေ ဗြဟ္မလောကာ၊ ဥပရိ စတုကာမာဝစရဒေဝလောကဋ္ဌာနေ စ ဒေဝလောကာ ပါတုဘဝန္တိ။ ပုရိမပထဝိဋ္ဌာနံ ဩတိဏ္ဏေ ပန ဗလဝဝါတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေ တံ ပိဟိတဒွါရေ ဓမကရဏေ ဌိတဥဒကမိဝ နိရုဿာသံ ကတွာ ရုမ္ဘန္တိ။ မဓုရောဒကံ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆမာနံ ဥပရိ ရသပထဝိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သာ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နာ စေဝ ဟောတိ ဂန္ဓရသသမ္ပန္နာ စ နိရုဒကပါယာသဿ ဥပရိ ပဋလံ ဝိယ။ တဒါ စ အာဘဿရဗြဟ္မလောကေ ပဌမတရာဘိနိဗ္ဗတ္တာ ¶ သတ္တာ အာယုက္ခယာ ဝါ ပုညက္ခယာ ဝါ တတော စဝိတွာ ဣဓူပပဇ္ဇန္တိ။ တေ ဟောန္တိ သယံပဘာ အန္တလိက္ခစရာ။ တေ အဂ္ဂညသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၂၀) ဝုတ္တနယေန တံ ရသပထဝိံ သာယိတွာ တဏှာဘိဘူတာ အာလုပ္ပကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဥပက္ကမန္တိ။

အထ တေသံ သယံပဘာ အန္တရဓာယတိ၊ အန္ဓကာရော ဟောတိ။ တေ အန္ဓကာရံ ဒိသွာ ဘာယန္တိ။ တတော နေသံ ဘယံ နာသေတွာ သူရဘာဝံ ဇနယန္တံ ပရိပုဏ္ဏပညာသယောဇနံ သူရိယမဏ္ဍလံ ပါတုဘဝတိ။ တေ တံ ဒိသွာ ‘‘အာလောကံ ပဋိလဘိမှာ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟုတွာ ‘‘အမှာကံ ဘီတာနံ ဘယံ နာသေတွာ သူရဘာဝံ ဇနယန္တော ဥဋ္ဌိတော၊ တသ္မာ သူရိယော ဟောတူ’’တိ သူရိယောတွေဝဿ ¶ နာမံ ကရောန္တိ။ အထ သူရိယေ ဒိဝသံ အာလောကံ ကတွာ အတ္ထင်္ဂတေ ‘‘ယမ္ပိ အာလောကံ လဘိမှ၊ သောပိ နော နဋ္ဌော’’တိ ပုန ဘီတာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘သာဓု ဝတဿ သစေ အညံ အာလောကံ လဘေယျာမာ’’တိ။ တေသံ စိတ္တံ ဉတွာ ဝိယ ဧကူနပညာသယောဇနံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ပါတုဘဝတိ။ တေ တံ ဒိသွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟုတွာ ‘‘အမှာကံ ဆန္ဒံ ဉတွာ ဝိယ ဥဋ္ဌိတော၊ တသ္မာ စန္ဒော ဟောတူ’’တိ စန္ဒောတွေဝဿ နာမံ ကရောန္တိ။

ဧဝံ စန္ဒိမသူရိယေသု ပါတုဘူတေသု နက္ခတ္တာနိ တာရကရူပါနိ ပါတုဘဝန္တိ။ တတော ပဘုတိ ရတ္တိန္ဒိဝါ ပညာယန္တိ အနုက္ကမေန စ မာသဒ္ဓမာသဥတုသံဝစ္ဆရာ။ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပန ပါတုဘူတဒိဝသေယေဝ သိနေရုစက္ကဝါဠဟိမဝန္တပဗ္ဗတာ ပါတုဘဝန္တိ ¶ ။ တေ စ ခေါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဖဂ္ဂုဏပုဏ္ဏမဒိဝသေယေဝ ပါတုဘဝန္တိ။ ကထံ? ယထာ နာမ ကင်္ဂုဘတ္တေ ပစ္စမာနေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ပုဗ္ဗုဠကာ ဥဋ္ဌဟန္တိ၊ ဧကေ ပဒေသာ ထူပထူပါ ဟောန္တိ၊ ဧကေ နိန္နနိန္နာ ဧကေ သမသမာ၊ ဧဝမေဝံ ထူပထူပဋ္ဌာနေ ပဗ္ဗတာ ဟောန္တိ နိန္နနိန္နဋ္ဌာနေ သမုဒ္ဒါ သမသမဋ္ဌာနေ ဒီပါတိ။

အထ တေသံ သတ္တာနံ ရသပထဝိံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ကမေန ဧကစ္စေ ဝဏ္ဏဝန္တော၊ ဧကစ္စေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဝဏ္ဏဝန္တော ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ အတိမညန္တိ။ တေသံ အတိမာနပစ္စယာ သာ ရသပထဝီ အန္တရဓာယတိ၊ ဘူမိပပ္ပဋကော ပါတုဘဝတိ။ အထ တေသံ တေနေဝ နယေန သောပိ အန္တရဓာယတိ၊ ပဒါလတာ ပါတုဘဝတိ။ တေနေဝ နယေန သာပိ အန္တရဓာယတိ၊ အကဋ္ဌပါကော သာလိ ပါတုဘဝတိ အကဏော အထုသော သုဒ္ဓါ သုဂန္ဓာ တဏ္ဍုလပ္ဖလော။ တတော နေသံ ဘာဇနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေ သာလိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဌပေန္တိ။ သယမေဝ ဇာလာသိခါ ဥဋ္ဌဟိတွာ တံ ပစတိ။ သော ဟောတိ ဩဒနော သုမနဇာတိပုပ္ဖသဒိသော။ န တဿ သူပေန ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ဝါ ကရဏီယံ အတ္ထိ၊ ယံ ယံ ရသံ ဘုဉ္ဇိတုကာမာ ဟောန္တိ၊ တံ တံ ရသောဝ ဟောတိ။ တေသံ တံ ဩဠာရိကံ အာဟာရံ အာဟရယတံ တတော ပဘုတိ မုတ္တကရီသံ သဉ္ဇာယတိ။ အထ နေသံ တဿ နိက္ခမနတ္ထာယ ဝဏမုခါနိ ပဘိဇ္ဇန္တိ ¶ ။ ပုရိသဿ ပုရိသဘာဝေါ၊ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိဘာဝေါ ပါတုဘဝတိ။ တတြ သုဒံ ဣတ္ထီ ပုရိသံ၊ ပုရိသော စ ဣတ္ထိံ အတိဝေလံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ။ တေသံ အတိဝေလံ ဥပနိဇ္ဈာယနပစ္စယာ ကာမပရိဠာဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော မေထုနံ ဓမ္မံ ¶ ပဋိသေဝန္တိ။ တေ အသဒ္ဓမ္မပဋိသေဝနပစ္စယာ ဝိညူဟိ ဂရဟိယမာနာ ဝိဟေဌိယမာနာ တဿ အသဒ္ဓမ္မဿ ပဋိစ္ဆာဒနဟေတု အဂါရာနိ ကရောန္တိ။ တေ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသမာနာ အနုက္ကမေန အညတရဿ အလသဇာတိကဿ သတ္တဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တာ သန္နိဓိံ ကရောန္တိ။ တတော ပဘုတိ ကဏောပိ ထုသောပိ တဏ္ဍုလံ ပရိယောနန္ဓတိ၊ လာယိတဋ္ဌာနမ္ပိ န ပဋိဝိရူဟတိ။ တေ သန္နိပတိတွာ အနုတ္ထုနန္တိ ‘‘ပါပကာ ဝတ ဘော ဓမ္မာ သတ္တေသု ပါတုဘူတာ၊ မယဉှိ ပုဗ္ဗေ မနောမယာ အဟုမှာ’’တိ အဂ္ဂညသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၂၈) ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တတော မရိယာဒံ ဌပေန္တိ။

အထ အညတရော သတ္တော အညဿ ဘာဂံ အဒိန္နံ အာဒိယတိ။ တံ ဒွိက္ခတ္တုံ ပရိဘာသိတွာ တတိယဝါရေ ပါဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍေဟိ ပဟရန္တိ။ တေ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနဂရဟမုသာဝါဒဒဏ္ဍာဒါနေသု ¶ ဥပ္ပန္နေသု သန္နိပတိတွာ စိန္တယန္တိ ‘‘ယံနူန မယံ ဧကံ သတ္တံ သမ္မန္နေယျာမ၊ ယော နော သမ္မာ ခီယိတဗ္ဗံ ခီယေယျ၊ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဂရဟေယျ၊ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗံ ပဗ္ဗာဇေယျ။ မယံ ပနဿ သာလီနံ ဘာဂံ အနုပဒဿာမာ’’တိ။ ဧဝံ ကတသန္နိဋ္ဌာနေသု ပန သတ္တေသု ဣမသ္မိံ တာဝ ကပ္ပေ အယမေဝ ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဘူတော တေန သမယေန တေသု သတ္တေသု အဘိရူပတရော စ ဒဿနီယတရော စ မဟေသက္ခတရော စ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော ပဋိဗလော နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟံ ကာတုံ။ တေ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ယာစိတွာ သမ္မန္နိံသု။ သော ‘‘တေန မဟာဇနေန သမ္မတောတိ မဟာသမ္မတော၊ ခေတ္တာနံ အဓိပတီတိ ခတ္တိယော၊ ဓမ္မေန သမေန ပရေ ရဉ္ဇေတီတိ ရာဇာ’’တိ တီဟိ နာမေဟိ ပညာယိတ္ထ။ ယဉှိ လောကေ အစ္ဆရိယဋ္ဌာနံ၊ ဗောဓိသတ္တောဝ တတ္ထ အာဒိပုရိသောတိ။ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တံ အာဒိံ ကတွာ ခတ္တိယမဏ္ဍလေ သဏ္ဌိတေ အနုပုဗ္ဗေန ဗြာဟ္မဏာဒယောပိ ဝဏ္ဏာ သဏ္ဌဟိံသု။ တတ္ထ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ဇာလူပစ္ဆေဒေါ၊ ဣဒမေကမသင်္ခေယျံ သံဝဋ္ဋောတိ ဝုစ္စတိ။ ကပ္ပဝိနာသကဇာလူပစ္ဆေဒတော ယာဝ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိပူရကော သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော၊ ဣဒံ ဒုတိယမသင်္ခေယျံ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီတိ ဝုစ္စတိ။ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃတော ယာဝ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝေါ၊ ဣဒံ တတိယမသင်္ခေယျံ ဝိဝဋ္ဋောတိ ဝုစ္စတိ။ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝတော ယာဝ ပုန ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော၊ ဣဒံ စတုတ္ထမသင်္ခေယျံ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီတိ ¶ ဝုစ္စတိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ဧကော မဟာကပ္ပော ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ အဂ္ဂိနာ ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယသ္မိံ ပန သမယေ ကပ္ပော ဥဒကေန နဿတိ၊ အာဒိတောဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ဒုတိယော သူရိယော၊ ဧဝမိဓ ¶ ကပ္ပဝိနာသကော ခါရူဒကမဟာမေဃော ဥဋ္ဌာတိ။ သော အာဒိတော သုခုမံ သုခုမံ ဝဿန္တော အနုက္ကမေန မဟာဓာရာဟိ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနံ ပူရေန္တော ဝဿတိ။ ခါရူဒကေန ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌာ ပထဝီပဗ္ဗတာဒယော ဝိလီယန္တိ။ ဥဒကံ သမန္တတော ဝါတေဟိ ဓာရီယတိ။ ပထဝိတော ယာဝ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိံ ဥဒကံ ဂဏှာတိ၊ တတ္ထ တယောပိ ဗြဟ္မလောကေ ဝိလီယာပေတွာ သုဘကိဏှေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ။ တံ ယာဝ အဏုမတ္တမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ အတ္ထိ၊ တာဝ န ဝူပသမ္မတိ။

ဥဒကာနုဂတံ ¶ ပန သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ အဘိဘဝိတွာ သဟသာ ဝူပသမ္မတိ၊ အန္တရဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟေဋ္ဌာအာကာသေန သဟ ဥပရိအာကာသော ဧကော ဟောတိ မဟန္ဓကာရောတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တသဒိသံ။ ကေဝလံ ပနိဓ အာဘဿရဗြဟ္မလောကံ အာဒိံ ကတွာ လောကော ပါတုဘဝတိ။ သုဘကိဏှတော စ စဝိတွာ အာဘဿရဋ္ဌာနာဒီသု သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တတ္ထ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ကပ္ပဝိနာသကခါရူဒကူပစ္ဆေဒေါ၊ ဣဒမေကံ အသင်္ခေယျံ။ ဥဒကူပစ္ဆေဒတော ယာဝ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော၊ ဣဒံ ဒုတိယမသင်္ခေယျံ။ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃတော…ပေ… ဣမာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ဧကော မဟာကပ္ပော ဟောတိ။ ဧဝံ ဥဒကေန ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယသ္မိံ ပန သမယေ ကပ္ပော ဝါတေန ဝိနဿတိ၊ အာဒိတောဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ဒုတိယသူရိယော၊ ဧဝမိဓ ကပ္ပဝိနာသနတ္ထံ ဝါတော သမုဋ္ဌာတိ။ သော ပဌမံ ထူလရဇံ ဥဋ္ဌာပေတိ၊ တတော သဏှရဇံ သုခုမဝါလိကံ ထူလဝါလိကံ သက္ခရပါသာဏာဒယောတိ ယာဝ ကူဋာဂါရမတ္တေ ပါသာဏေ ဝိသမဋ္ဌာနေ ဌိတမဟာရုက္ခေ စ ဥဋ္ဌာပေတိ။ တေ ပထဝိတော နဘမုဂ္ဂတာ န ပုန ပတန္တိ၊ တတ္ထေဝ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထာနုက္ကမေန ဟေဋ္ဌာမဟာပထဝိယာ ဝါတော သမုဋ္ဌဟိတွာ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေတွာ ဥဒ္ဓံ မူလံ ကတွာ အာကာသေ ခိပတိ။ ယောဇနသတပ္ပမာဏာ ¶ ပထဝိပ္ပဒေသာ ဒွိယောဇနတိယောဇနစတုယောဇနပဉ္စယောဇနသတပ္ပမာဏာပိ ဘိဇ္ဇိတွာ ဝါတဝေဂုက္ခိတ္တာ အာကာသေယေဝ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမ္ပိ သိနေရုပဗ္ဗတမ္ပိ ဝါတော ဥက္ခိပိတွာ အာကာသေ ခိပတိ။ တေ အညမညံ အဘိဟန္တွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ ဝိနဿန္တိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဘူမဋ္ဌကဝိမာနာနိ စ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနာနိ စ ဝိနာသေန္တော ဆ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ ဝိနာသေတွာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနိ ဝိနာသေတိ။ တတ္ထ စက္ကဝါဠာ စက္ကဝါဠေဟိ၊ ဟိမဝန္တာ ဟိမဝန္တေဟိ၊ သိနေရူ သိနေရူဟိ အညမညံ သမာဂန္တွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ ဝိနဿန္တိ။ ပထဝိတော ယာဝ တတိယဇ္ဈာနဘူမိံ ဝါတော ဂဏှာတိ၊ တတ္ထ တယော ဗြဟ္မလောကေ ဝိနာသေတွာ ဝေဟပ္ဖလေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ ဝိနာသေတွာ သယမ္ပိ ဝိနဿတိ။ ဟေဋ္ဌာအာကာသေန သဟ ဥပရိအာကာသော ဧကော ဟောတိ မဟန္ဓကာရောတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တသဒိသံ။ ဣဓ ပန ¶ သုဘကိဏှဗြဟ္မလောကံ အာဒိံ ¶ ကတွာ လောကော ပါတုဘဝတိ။ ဝေဟပ္ဖလတော စ စဝိတွာ သုဘကိဏှဋ္ဌာနာဒီသု သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တတ္ထ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ကပ္ပဝိနာသကဝါတူပစ္ဆေဒေါ၊ ဣဒမေကံ အသင်္ခေယျံ။ ဝါတူပစ္ဆေဒတော ယာဝ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော၊ ဣဒံ ဒုတိယမသင်္ခေယျံ…ပေ… ဣမာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ဧကော မဟာကပ္ပော ဟောတိ။ ဧဝံ ဝါတေန ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကိံ ကာရဏာ ဧဝံ လောကော ဝိနဿတိ? အကုသလမူလကာရဏာ။ အကုသလမူလေသု ဟိ ဥဿန္နေသု ဧဝံ လောကော ဝိနဿတိ။ သော စ ခေါ ရာဂေ ဥဿန္နတရေ အဂ္ဂိနာ ဝိနဿတိ၊ ဒေါသေ ဥဿန္နတရေ ဥဒကေန ဝိနဿတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေါသေ ဥဿန္နတရေ အဂ္ဂိနာ၊ ရာဂေ ဥဒကေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မောဟေ ဥဿန္နတရေ ဝါတေန ဝိနဿတိ။ ဧဝံ ဝိနဿန္တောပိ စ နိရန္တရမေဝ သတ္တ ဝါရေ အဂ္ဂိနာ နဿတိ၊ အဋ္ဌမေ ဝါရေ ဥဒကေန။ ပုန သတ္တ ဝါရေ အဂ္ဂိနာ၊ အဋ္ဌမေ ဝါရေ ဥဒကေနာတိ ဧဝံ အဋ္ဌမေ အဋ္ဌမေ ဝါရေ ဝိနဿန္တော သတ္တက္ခတ္တုံ ဥဒကေန ဝိနဿိတွာ ပုန သတ္တ ဝါရေ အဂ္ဂိနာ နဿတိ။ ဧတ္တာဝတာ တေသဋ္ဌိ ကပ္ပာ အတီတာ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထန္တရေ ဥဒကေန နဿနဝါရံ သမ္ပတ္တမ္ပိ ပဋိဗာဟိတွာ လဒ္ဓါကာသော ဝါတော ပရိပုဏ္ဏစတုသဋ္ဌိကပ္ပာယုကေ သုဘကိဏှေ ဝိဒ္ဓံသေန္တော လောကံ ဝိနာသေတိ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တောပိ စ ကပ္ပာနုဿရဏကော ဘိက္ခု ဧတေသု ကပ္ပေသု အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ ¶ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနုဿရတိ။ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေတိ စ ကပ္ပဿ အဍ္ဎံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေတိ သကလကပ္ပံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ကထံ အနုဿရတီတိ စေ? အမုတြာသိန္တိအာဒိနာ နယေန။ တတ္ထ အမုတြာသိန္တိ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အဟံ အမုမှိ ဘဝေ ဝါ ယောနိယာ ဝါ ဂတိယာ ဝါ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ ဝါ သတ္တာဝါသေ ဝါ သတ္တနိကာယေ ဝါ အာသိံ။ ဧဝံနာမောတိ တိဿော ဝါ ဖုဿော ဝါ။ ဧဝံဂေါတ္တောတိ ကစ္စာနော ဝါ ကဿပေါ ဝါ။ ဣဒမဿ အတီတဘဝေ အတ္တနော နာမဂေါတ္တာနုဿရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သစေ ပန တသ္မိံ ကာလေ အတ္တနော ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ ဝါ လူခပဏီတဇီဝိကဘာဝံ ဝါ သုခဒုက္ခဗဟုလတံ ဝါ အပ္ပာယုကဒီဃာယုကဘာဝံ ဝါ အနုဿရိတုကာမော ဟောတိ၊ တမ္ပိ အနုဿရတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံဝဏ္ဏော…ပေ… ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ။ တတ္ထ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ ဩဒါတော ဝါ သာမော ဝါ။ ဧဝမာဟာရောတိ သာလိမံသောဒနာဟာရော ဝါ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဝါ။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ အနေကပ္ပကာရေန ¶ ကာယိကစေတသိကာနံ သာမိသနိရာမိသာဒိပ္ပဘေဒါနံ ဝါ သုခဒုက္ခာနံ ပဋိသံဝေဒီ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ ဝဿသတပရိမာဏာယုပရိယန္တော ဝါ စတုရာသီတိကပ္ပသတသဟဿာယုပရိယန္တော ဝါ။

သော ¶ တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ သော အဟံ တတော ဘဝတော ယောနိတော ဂတိတော ဝိညာဏဋ္ဌိတိတော သတ္တာဝါသတော သတ္တနိကာယတော ဝါ စုတော ပုန အမုကသ္မိံ နာမ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ဥဒပါဒိံ။ တတြာပါသိန္တိ အထ တတြာပိ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ပုန အဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ အပိစ ယသ္မာ အမုတြာသိန္တိ ဣဒံ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တဿ ယာဝတိစ္ဆကံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၀) အနုဿရဏံ၊ သော တတော စုတောတိ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ၊ တသ္မာ ဣဓူပပန္နောတိ ဣမိဿာ ဣဓူပပတ္တိယာ အနန္တရမေဝဿ ဥပပတ္တိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာပါသိန္တိ ဧဝမာဒိ ပနဿ တတြ ဣမိဿာ ဥပပတ္တိယာ အနန္တရေ ဥပပတ္တိဋ္ဌာနေ နာမဂေါတ္တာဒီနံ အနုဿရဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သော တတော စုတော ဣဓူပပန္နောတိ သွာဟံ တတော အနန္တရူပပတ္တိဋ္ဌာနတော စုတော ဣဓ အမုကသ္မိံ နာမ ခတ္တိယကုလေ ဝါ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဝါ နိဗ္ဗတ္တောတိ။ ဣတီတိ ¶ ဧဝံ။ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသန္တိ နာမဂေါတ္တဝသေန သဥဒ္ဒေသံ၊ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန သာကာရံ။ နာမဂေါတ္တေန ဟိ သတ္တော တိဿော ဖုဿော ကဿပေါတိ ဥဒ္ဒိသီယတိ၊ ဝဏ္ဏာဒီဟိ သာမော ဩဒါတောတိ နာနတ္တတော ပညာယတိ။ တသ္မာ နာမဂေါတ္တံ ဥဒ္ဒေသော၊ ဣတရေ အာကာရာတိ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၄။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀၆။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ အာလောကသညံ မနသိ ကရောတီတိ ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ သူရိယဇောတိစန္ဒမဏိအာလောကံ အာလောကောတိ မနသိ ကရောတိ။ ဧဝံ မနသိကရောန္တော စ အာလောကောတိ သညံ မနသိ ပဝတ္တနတော ‘‘အာလောကသညံ မနသိ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒိဝါသညံ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝံ အာလောကသညံ မနသိကရိတွာ ဒိဝါတိ သညံ ဌပေတိ။ ယထာ ¶ ဒိဝါ တထာ ရတ္တိန္တိ ယထာ ဒိဝါ အာလောကော ဒိဋ္ဌော၊ တထေဝ ရတ္တိမ္ပိ မနသိ ကရောတိ။ ယထာ ရတ္တိံ တထာ ဒိဝါတိ ယထာ ရတ္တိံ အာလောကော ဒိဋ္ဌော၊ တထေဝ ဒိဝါပိ မနသိ ကရောတိ။ ဣတိ ဝိဝဋေန စေတသာတိ ဧဝံ အပိဟိတေန စိတ္တေန။ အပရိယောနဒ္ဓေနာတိ သမန္တတော အနဒ္ဓေန။ သပ္ပဘာသံ စိတ္တံ ဘာဝေတီတိ သဩဘာသံ စိတ္တံ ဝဍ္ဎေတိ။ ဧတေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ပရိကမ္မာလောကာရမ္မဏံ စိတ္တံ ကထိတံ။ အာလောကကသိဏာရမ္မဏံ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿေဝံ ဘာဝယတော ဩဘာသဇာတံ စိတ္တံ ဟောတိ ဝိဂတန္ဓကာရာဝရဏံ။ တေန ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဥပ္ပာဒေတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ဣမိဿာယေဝ ပါဠိယာ အနုသာရေန ကသိဏာရမ္မဏံ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သဗ္ဗာကာရေန အဘိနီဟာရက္ခမံ ¶ ကတွာ ‘‘တေဇောကသိဏံ ဩဒါတကသိဏံ အာလောကကသိဏ’’န္တိ ဣမေသု တီသု ကသိဏေသု အညတရံ အာသန္နံ ကာတဗ္ဗံ၊ ဥပစာရဇ္ဈာနဂေါစရံ ကတွာ ဝဍ္ဎေတွာ ဌပေတဗ္ဗံ၊ န တတ္ထ အပ္ပနာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ ဟိ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ပါဒကဇ္ဈာနနိဿယံ ဟောတိ၊ န ပရိကမ္မနိဿယံ။ ဣမေသု စ ပန တီသု အာလောကကသိဏံယေဝ သေဋ္ဌတရံ၊ တဒနုလောမေန ပန ဣတရံ ကသိဏဒွယမ္ပိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာလောကကသိဏံ ဣတရေသံ ဝါ အညတရံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ဥပ္ပာဒေတွာ ပုန ဥပစာရဘူမိယံယေဝ ဌတွာ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ ဝဍ္ဎိတဝဍ္ဎိတဋ္ဌာနဿ အန္တောယေဝ ရူပဂတံ ပဿိတဗ္ဗံ။ ရူပဂတံ ပဿတော ပနဿ တေန ဗျာပါရေန ပရိကမ္မစိတ္တေန အာလောကဖရဏံ အကုဗ္ဗတော ¶ ပရိကမ္မဿ ဝါရော အတိက္ကမတိ၊ တတော အာလောကော အန္တရဓာယတိ၊ တသ္မိံ အန္တရဟိတေ ရူပဂတမ္ပိ န ဒိဿတိ။ အထာနေန ပုနပ္ပုနံ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ ပဝိသိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ အာလောကော ဖရိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အနုက္ကမေန အာလောကော ထာမဂတော ဟောတီတိ။ ‘‘ဧတ္ထ အာလောကော ဟောတူ’’တိ ယတ္တကံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ တတ္ထ အာလောကော တိဋ္ဌတိယေဝ။ ဒိဝသမ္ပိ နိသီဒိတွာ ပဿတော ရူပဒဿနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယဒါ တဿ ဘိက္ခုနော မံသစက္ခုဿ အနာပါထဂတံ အန္တောကုစ္ဆိဂတံ ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတံ ဟေဋ္ဌာပထဝီတလနိဿိတံ တိရောကုဋ္ဋပဗ္ဗတပါကာရဂတံ ပရစက္ကဝါဠဂတန္တိ ဣဒံ ရူပံ ဉာဏစက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ မံသစက္ခုနာ ဒိဿမာနံ ဝိယ ဟောတိ၊ တဒါ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ တဒေဝ စေတ္ထ ရူပဒဿနသမတ္ထံ၊ န ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနိ။

တတြာယံ ¶ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ဥပ္ပတ္တိက္ကမော – ဝုတ္တပ္ပကာရမေတံ ရူပမာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ တဒေဝ ရူပမာရမ္မဏံ ကတွာ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန ဉာဏံ ‘‘သတ္တာနံ စုတူပပါတေ ဉာဏ’’န္တိပိ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပနေတံ ပုထုဇ္ဇနဿ ပရိပန္ထော ဟောတိ။ သော ဟိ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ အာလောကော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ၊ တံ တံ ပထဝီသမုဒ္ဒပဗ္ဗတေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာပိ ဧကာလောကံ ဟောတိ။ အထဿ တတ္ထ ဘယာနကာနိ ယက္ခရက္ခသာဒိရူပါနိ ပဿတော ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန စိတ္တဝိက္ခေပံ ပတွာ ဈာနဝိဗ္ဘန္တကော ဟောတိ။ တသ္မာ ရူပဒဿနေ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ။

သတ္တာနံ စုတူပပါတဉာဏာယာတိ သတ္တာနံ စုတိယာ စ ဥပပါတေ စ ဉာဏာယ။ ယေန ဉာဏေန သတ္တာနံ စုတိ စ ဥပပါတော စ ဉာယတိ၊ တဒတ္ထံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာတိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဝိသုဒ္ဓေနာတိ စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓံ။ ယော ဟိ စုတိမတ္တမေဝ ပဿတိ၊ န ဥပပါတံ၊ သော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ဥပပါတမေဝ ပဿတိ၊ န စုတိံ၊ သော နဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ပန တဒုဘယံ ပဿတိ၊ သော ယသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဂတမတိဝတ္တတိ၊ တသ္မာဿ တံ ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတု ဟောတိ။ ဥဘယဉ္စေတံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ ပဿန္တိ ¶ ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ¶ ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ရူပဒဿနေန အတိက္ကန္တမာနုသကံ၊ မာနုသကံ ဝါ မံသစက္ခုံ အတိက္ကန္တတ္တာ အတိက္ကန္တမာနုသကံ။ တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန။

သတ္တေ ပဿတီတိ မနုဿာနံ မံသစက္ခုနာ ဝိယ သတ္တေ ဩလောကေတိ။ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ စုတိက္ခဏေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ၊ ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ ဣဒါနိ စဝိဿန္တိ။ တေ စဝမာနာ။ ယေ စ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ သမ္ပတိနိဗ္ဗတ္တာ ဝါ၊ တေ ဥပပဇ္ဇမာနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဧဝရူပေ စဝမာနေ စ ဥပပဇ္ဇမာနေ စ ပဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဟီနေတိ မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဟီနာနံ ဇာတိကုလဘောဂါဒီနံ ဝသေန ဟီဠိတေ ဩဟီဠိတေ ဩညာတေ အဝညာတေ။ ပဏီတေတိ အမောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ တဗ္ဗိပရီတေ။ သုဝဏ္ဏေတိ အဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဣဋ္ဌကန္တမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ ဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌာကန္တာမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ၊ အနဘိရူပေ ¶ ဝိရူပေတိပိ အတ္ထော။ သုဂတေတိ သုဂတိဂတေ၊ အလောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ။ ဒုဂ္ဂတေတိ ဒုဂ္ဂတိဂတေ၊ လောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပါနေ။ ယထာကမ္မူပဂေတိ ယံ ယံ ကမ္မံ ဥပစိတံ၊ တေန တေန ဥပဂတေ။ တတ္ထ ပုရိမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စံ။

တဿ စ ဉာဏဿ အယမုပ္ပတ္တိက္ကမော – ဣဓ ဘိက္ခု ဟေဋ္ဌာနိရယာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နေရယိကေ သတ္တေ ပဿတိ မဟာဒုက္ခမနုဘဝမာနေ၊ တံ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ ဒုက္ခမနုဘဝန္တီ’’တိ။ အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏမုပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဥပရိဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နန္ဒနဝနမိဿကဝနဖာရုသကဝနာဒီသု သတ္တေ ပဿတိ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ၊ တမ္ပိ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ’’တိ။ အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ စိမဿ၊ ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏဿာပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနေဝ ¶ ဟိ ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။

ဣမေ ဝတ ဘောန္တောတိအာဒီသု ဣမေတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌာနံ နိဒဿနဝစနံ။ ဝတာတိ အနုလောမဝစနတ္ထေ နိပါတော။ ဘောန္တောတိ ဘဝန္တော။ ဒုဋ္ဌု စရိတံ၊ ဒုဋ္ဌံ ဝါ စရိတံ ကိလေသပူတိကတ္တာတိ ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယတော ဝါ ဥပ္ပန္နံ ဒုစ္စရိတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတံ ¶ ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ။ အရိယာနံ ဥပဝါဒကာတိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ အရိယာနံ အန္တမသော ဂိဟိသောတာပန္နာနမ္ပိ အနတ္ထကာမာ ဟုတွာ အန္တိမဝတ္ထုနာ ဝါ ဂုဏပရိဓံသနေန ဝါ ဥပဝါဒကာ၊ အက္ကောသကာ ဂရဟကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ သမဏဓမ္မော၊ အဿမဏာ ဧတေ’’တိ ဝဒန္တော အန္တိမဝတ္ထုနာ ဥပဝဒတိ၊ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ ဈာနံ ဝါ ဝိမောက္ခော ဝါ မဂ္ဂေါ ဝါ ဖလံ ဝါ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဂုဏပရိဓံသနေန ဥပဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဇာနံ ဝါ ဥပဝဒေယျ အဇာနံ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ အရိယူပဝါဒေါဝ ဟောတိ။ ဘာရိယံ ကမ္မံ အာနန္တရိယသဒိသံ သဂ္ဂါဝရဏံ မဂ္ဂါဝရဏဉ္စ၊ သတေကိစ္ဆံ ပန ဟောတိ။ တသ္မာ ယော အရိယံ ဥပဝဒတိ၊ တေန ဂန္တွာ သစေ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ၊ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ ‘‘အဟံ အာယသ္မန္တံ ¶ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ၊ တံ မေ ခမာဟီ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နဝကတရော ဟောတိ၊ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ၊ တံ မေ ခမထာ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ ဒိသာပက္ကန္တော ဟောတိ၊ သယံ ဝါ ဂန္တွာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒိကေ ဝါ ပေသေတွာ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နာပိ ဂန္တုံ န ပေသေတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ ယေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သစေ နဝကတရာ ဟောန္တိ၊ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ၊ သစေ ဝုဍ္ဎတရာ၊ ဝုဍ္ဎေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ၊ ခမတု မေ သော အာယသ္မာ’’တိ ဝတွာ ခမာပေတဗ္ဗော။ သမ္မုခါ အက္ခမန္တေပိ ဧတဒေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကစာရိကဘိက္ခု ဟောတိ၊ နေဝ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ၊ န ဂတဋ္ဌာနံ ပညာယတိ၊ ဧကဿ ပဏ္ဍိတဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ၊ တံ မေ အနုဿရတော ဝိပ္ပဋိသာရော ဟောတိ၊ ကိံ ကရောမီ’’တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သော ဝက္ခတိ ‘‘တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ၊ ထေရော တုမှာကံ ခမတိ၊ စိတ္တံ ဝူပသမေထာ’’တိ။ တေနာပိ အရိယဿ ဂတဒိသာဘိမုခေန အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ခမထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယဒိ သော ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ၊ ပရိနိဗ္ဗုတမဉ္စဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ယာဝ သိဝထိကံ ဂန္တွာပိ ခမာပေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကတေ နေဝ သဂ္ဂါဝရဏံ၊ န မဂ္ဂါဝရဏံ ဟောတိ၊ ပါကတိကမေဝ ဟောတီတိ။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ ဝိပရီတဒဿနာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန သမာဒိန္နနာနာဝိဓကမ္မာ၊ ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမူလကေသု ကာယကမ္မာဒီသု အညေပိ သမာဒပေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဝစီဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေနေဝ အရိယူပဝါဒေ၊ မနောဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေန စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟိတာယပိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပုန ဝစနံ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာသာဝဇ္ဇော ဟိ အရိယူပဝါဒေါ အာနန္တရိယသဒိသတ္တာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သေယျထာပိ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဘိက္ခု သီလသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညံ အာရာဓေယျ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ သာရိပုတ္တ ဝဒါမိ တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယ တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယ တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ယထာဘတံ ¶ နိက္ခိတ္တော၊ ဧဝံ နိရယေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၉)။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော စ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ။ ယထာဟ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။

ကာယဿ ¶ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထ ဝါ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိစိတ္တတော ဥဒ္ဓံ။ အပါယန္တိ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ နိရယဝေဝစနမေဝ။ နိရယော ဟိ သဂ္ဂမောက္ခဟေတုဘူတာ ပုညသမ္မတာ အယာ အပေတတ္တာ၊ သုခါနံ ဝါ အာယဿ အဘာဝါ အပါယော။ ဒုက္ခဿ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ၊ ဒေါသဗဟုလတာယ ဝါ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာ ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဝိဝသာ နိပတန္တိ တတ္ထ ဒုက္ကဋကာရိနောတိ ဝိနိပါတော၊ ဝိနဿန္တာ ဝါ ဧတ္ထ ပတန္တိ သမ္ဘိဇ္ဇမာနင်္ဂပစ္စင်္ဂါတိပိ ဝိနိပါတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဿာဒသညိတော အယောတိ နိရယော။

အထ ဝါ အပါယဂ္ဂဟဏေန ¶ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဒီပေတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိ ဟိ အပါယော သုဂတိတော အပေတတ္တာ၊ န ဒုဂ္ဂတိ မဟေသက္ခာနံ နာဂရာဇာဒီနံ သမ္ဘဝတော။ ဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏေန ပေတ္တိဝိသယံ။ သော ဟိ အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သုဂတိတော အပေတတ္တာ ဒုက္ခဿ စ ဂတိဘူတတ္တာ၊ န တု ဝိနိပါတော အသုရသဒိသံ အဝိနိပတိတတ္တာ။ ဝိနိပါတဂ္ဂဟဏေန အသုရကာယံ။ သော ဟိ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သဗ္ဗသမုဿယေဟိ စ ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတောတိ ဝုစ္စတိ။ နိရယဂ္ဂဟဏေန အဝီစိအာဒိမနေကပ္ပကာရံ နိရယမေဝါတိ။ ဥပပန္နာတိ ဥပဂတာ၊ တတ္ထ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတိ၊ သဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန ဒေဝဂတိယေဝ။ တတ္ထ သုန္ဒရာ ဂတီတိ သုဂတိ။ ရူပါဒီဟိ ဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ။ သော သဗ္ဗောပိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အယံ ဝစနတ္ထော။ ဣတိ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ နိဂမနဝစနံ။ ဧဝံ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပဿတီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထောတိ။

ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣမေသု ¶ ¶ ပဉ္စသု ဉာဏေသု ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန သတ္တသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန စတူသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ စေတောပရိယဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ¶

ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအတီတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန စတူသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအတီတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန ပဉ္စသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ အနာဂတံသဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအနာဂတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတီတိ။

၅၅။ အာသဝက္ခယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀၇။ အာသဝက္ခယဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ကတိ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတီတိ ဧကေကဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနနိယမနတ္ထံ ပုစ္ဆာ။ ဧကံ ဌာနံ ဂစ္ဆတီတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပ္ပတ္တိဩကာသဋ္ဌာနဉှိ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဆ ဌာနာနီတိ ဆ မဂ္ဂဖလက္ခဏေ။ ဣန္ဒြိယာနံ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီသု တီသု ဧကေကမေဝ အဓိကံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခပရိဝါရံ ဟောတီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂) အဓိမောက္ခာဒယော သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ ကိစ္စဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘အဓိမောက္ခပရိဝါရံ ဟောတီ’’တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခတ္ထေန ပရိဝါရံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပရိဝါရန္တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ပညိန္ဒြိယန္တိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယမေဝ ပဇာနနသဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မေပိ (ဝိဘ။ ၂၁၉) ဟိ ပညာယ ကိစ္စဝိသေသဒဿနတ္ထံ မဂ္ဂက္ခဏေ စ ဖလက္ခဏေ စ ဧကာဝ ပညာ အဋ္ဌဓာ ဝိဘတ္တာ။ အဘိသန္ဒနပရိဝါရန္တိ နှာနိယစုဏ္ဏာနံ ဥဒကံ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ သိနေဟနကိစ္စေန ပရိဝါရံ ဟောတိ။ ဣဒံ သောမနဿသမ္ပယုတ္တမဂ္ဂဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တမဂ္ဂေ ပန သောမနဿိန္ဒြိယဋ္ဌာနေ ဥပေက္ခိန္ဒြိယံ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ပန သမ္ပယုတ္တာနံ နာတိဥပဗြူဟနပရိဝါရန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဝတ္တသန္တတာဓိပတေယျပရိဝါရန္တိ ပဝတ္တာ သန္တတိ ပဝတ္တသန္တတိ၊ ဝတ္တမာနသန္တာနန္တိ အတ္ထော။ အဓိပတိဘာဝေါ အာဓိပတေယျံ၊ ပဝတ္တသန္တတိယာ အာဓိပတေယျံ ပဝတ္တသန္တတာဓိပတေယျံ။ ဝတ္တမာနဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပရိပဝတ္တိယာ စ ပစ္စယတ္တာ ပုဗ္ဗာပရဝသေန ပဝတ္တသန္တတိယာ ¶ အဓိပတိဘာဝေန အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယဿ ပရိဝါရံ ဟောတိ။

သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ¶ ဇာတာ ဓမ္မာတိအာဒိ သဗ္ဗေသံ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တကာနံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတာတိ မဂ္ဂသမုဋ္ဌိတာ ဧဝ၊ န အညေ။ ယသ္မာ ပန မဂ္ဂသမုဋ္ဌိတမ္ပိ ရူပံ ကုသလာဒိနာမံ န လဘတိ၊ တသ္မာ တံ အပနေန္တော ဌပေတွာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပန္တိ အာဟ။ သဗ္ဗေဝ ဟိ တေ ဓမ္မာ ကုစ္ဆိတာနံ သလနာဒီဟိ အတ္ထေဟိ ကုသလာ။ တေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနာ နတ္ထိ ဧတေသံ အာသဝါတိ အနာသဝါ။ ဝဋ္ဋမူလံ ဆိန္ဒန္တာ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝဋ္ဋတော နိယျန္တီတိ နိယျာနိကာ။ ကုသလာကုသလသင်္ခါတာ စယာ အပေတတ္တာ အပစယသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနတော အပစယံ ဂစ္ဆန္တီတိ အပစယဂါမိနော၊ ပဝတ္တံ အပစိနန္တာ ဝိဒ္ဓံသေန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိပိ အပစယဂါမိနော။ လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေန လောကတော ဥတ္တရာ ဥတ္တိဏ္ဏာတိ လောကုတ္တရာ။ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ။

ဣမာနိ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနီတိအာဒိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပရိဝါရဘာဝဿ စ တေန သဟဂတာဒိဘာဝဿ စ အာဒိဝုတ္တအာကာရာနဉ္စ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပညိန္ဒြိယေန သဟ အဋ္ဌ။ သဟဇာတပရိဝါရာတိ အဋ္ဌသု ဧကေကေန သဟ ဣတရေ ဣတရေ သတ္တ သဟဇာတာ ဟုတွာ တဿ သဟဇာတပရိဝါရာ ဟောန္တိ။ တထေဝ အညံ အညဿ အညံ အညဿာတိ ဧဝံ အညမညပရိဝါရာ ဟောန္တိ။ တထေဝ အညမညံ နိဿယပရိဝါရာ သမ္ပယုတ္တပရိဝါရာ စ ဟောန္တိ။ သဟဂတာတိ တေန အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယေန သဟ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝံ ဂတာ။ သဟဇာတာတိ တေနေဝ သဟ ဇာတာ။ သံသဋ္ဌာတိ တေနေဝ သဟ မိဿိတာ။ သမ္ပယုတ္တာတိ တေနေဝ သမံ ဧကုပ္ပာဒါဒိပကာရေဟိ ယုတ္တာ။ တေဝါတိ တေ ဧဝ အဋ္ဌ ဣန္ဒြိယဓမ္မာ။ တဿာတိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယဿ။ အာကာရာတိ ပရိဝါရကောဋ္ဌာသာ။

ဖလက္ခဏေ ဇာတာ ဓမ္မာ သဗ္ဗေဝ အဗျာကတာ ဟောန္တီတိ ရူပဿပိ အဗျာကတတ္တာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေန သဟ ဝုတ္တာ။ မဂ္ဂဿေဝ ကုသလတ္တာ နိယျာနိကတ္တာ အပစယဂါမိတ္တာ စ ဖလက္ခဏေ ‘‘ကုသလာ’’တိ စ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိ စ ‘‘အပစယဂါမိနော’’တိ စ န ဝုတ္တံ။ ဣတီတိအာဒိ ဝုတ္တပ္ပကာရနိဂမနံ။ တတ္ထ အဋ္ဌဋ္ဌကာနီတိ ¶ အဋ္ဌသု မဂ္ဂဖလေသု ဧကေကဿ အဋ္ဌကဿ ဝသေန အဋ္ဌ ဣန္ဒြိယအဋ္ဌကာနိ။ စတုသဋ္ဌိ ဟောန္တီတိ စတုသဋ္ဌိ အာကာရာ ဟောန္တိ။ အာသဝါတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ¶ ။ ဣဓ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈေယေဝ ¶ အာသဝေ အဝတွာ သေသမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈာနမ္ပိ ဝစနံ အာသဝက္ခယဝစနသာမညမတ္တေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏမေဝ ဟိ ကေစိ အာသဝေ အသေသေတွာ အာသဝါနံ ခေပနတော ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာယေဝ စ အရဟာယေဝ ခီဏာသဝေါတိ ဝုစ္စတီတိ။

အာသဝက္ခယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၆-၆၃။ သစ္စဉာဏစတုက္ကဒွယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀၈-၉။ သစ္စဉာဏစတုက္ကဒွယနိဒ္ဒေသေ ¶ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏံ ဒုက္ခေပေတံ ဉာဏန္တိအာဒိ အနန္တရစတုက္ကေ ဝိယ ဧကာဘိသမယဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒုဝိဓဉှိ သစ္စဉာဏံ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ။ လောကိကံ ဒုဝိဓံ အနုဗောဓဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ။ အနုဗောဓဉာဏံ အာဒိကမ္မိကဿ အနုဿဝါဒိဝသေန နိရောဓေ မဂ္ဂေ စ ပဝတ္တတိ၊ ဒုက္ခေ သမုဒယေ စ အာရမ္မဏကရဏဝသေန။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စဿ စတူသုပိ သစ္စေသု အာရမ္မဏကရဏဝသေန။ လောကုတ္တရံ ပဋိဝေဓဉာဏံ နိရောဓမာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စတော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ယထာဟ – ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခံ ပဿတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတိ၊ ဒုက္ခနိရောဓမ္ပိ ပဿတိ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒမ္ပိ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ဣမိနာ ဝါရေန ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ။ တံ ပန လောကုတ္တရမ္ပိ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ နာမာနိ လဘတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန လောကိကဉာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာယေဝ စ တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခေ ဉာဏန္တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဒုက္ခံ အာရဗ္ဘာတိ ဒုက္ခသစ္စံ အာလမ္ဗိတွာ၊ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ပညာတိအာဒီသု တဿ တဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏသင်္ခါတေန ပညာပနဋ္ဌေန ပညာ၊ တေန တေန ဝါ အနိစ္စာဒိနာ ပကာရေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိပိ ပညာ။ ဣဒမဿာ သဘာဝပဒံ။ ပဇာနနာကာရော ပဇာနနာ။ အနိစ္စာဒီနိ ဝိစိနာတီတိ ဝိစယော။ ပဝိစယောတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ၊ ပကာရေန ဝိစယောတိ အတ္ထော။ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝိစိနာတီတိ ဓမ္မဝိစယော။ အနိစ္စာဒီနံ သမ္မာ ¶ လက္ခဏဝသေန သလ္လက္ခဏာ။ သာ ဧဝ ဥပသဂ္ဂနာနတ္တေန ဥပလက္ခဏာ ¶ ပစ္စုပလက္ခဏာတိ ဝုတ္တာ။ ဘုသံ လက္ခဏာ တေ တေ အနိစ္စာဒိဓမ္မေ ပဋိစ္စ ဥပလက္ခဏာတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍိတဘာဝေါ ပဏ္ဍိစ္စံ။ ကုသလဘာဝေါ ကောသလ္လံ။ နိပုဏဘာဝေါ နေပုညံ။ အနိစ္စာဒီနံ ဝိဘာဝနဝသေန ဝေဘဗျာ။ အနိစ္စာဒီနံ စိန္တနကဝသေန စိန္တာ၊ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ အနိစ္စာဒီနိ စိန္တာပေတီတိပိ စိန္တာ။ အနိစ္စာဒီနိ ဥပပရိက္ခတီတိ ¶ ဥပပရိက္ခာ။ ဘူရီတိ ပထဝီ။ အယမ္ပိ သဏှဋ္ဌေန ဝိတ္ထတဋ္ဌေန စ ဘူရီ ဝိယာတိ ဘူရီ။ အထ ဝါ ပညာယေဝ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ ဘူရီတိ ဝုစ္စတိ။ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ၊ ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ဝါ မေဓာ။ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိယံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓေ ပရိနေတီတိ ပရိဏာယိကာ။ ဓမ္မေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိဝိဓာ ပဿတီတိ ဝိပဿနာ။ သမ္မာ ပကာရေဟိ အနိစ္စာဒီနိ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော၊ တဿ ဘာဝေါ သမ္ပဇညံ။ ဥပ္ပထပဋိပန္နေ သိန္ဓဝေ ဝီထိအာရောပနတ္ထံ ပတောဒေါ ဝိယ ဥပ္ပထေ ဓာဝနကံ ကူဋစိတ္တံ ဝီထိအာရောပနတ္ထံ ဝိဇ္ဈတီတိ ပတောဒေါ ဝိယ ပတောဒေါ။

ဒဿနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကရောတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ ပညာသင်္ခါတံ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? နယိဒံ ‘‘ပုရိသဿ ဣန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိ ဝိယ ပညာယ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။ အထ ခေါ ပညာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိဇ္ဇာယ န ကမ္ပတီတိ ပညာဗလံ။ ကိလေသစ္ဆေဒနဋ္ဌေန ပညာဝ သတ္ထံ ပညာသတ္ထံ။ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပညာဝ ပါသာဒေါ ပညာပါသာဒေါ။ အာလောကနဋ္ဌေန ပညာဝ အာလောကော ပညာအာလောကော။ ဩဘာသနဋ္ဌေန ပညာဝ ဩဘာသော ပညာဩဘာသော။ ပဇ္ဇောတနဋ္ဌေန ပညာဝ ပဇ္ဇောတော ပညာပဇ္ဇောတော။ ပညဝတော ဟိ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နဿ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ဧကာလောကာ ဧကောဘာသာ ဧကပဇ္ဇောတာ ဟောတိ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ။ ဣမေသု ပန တီသု ပဒေသု ဧကပဒေနာပိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သိဒ္ဓေ ယာနိ ပနေတာနိ ဘဂဝတာ ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာလောကာ။ ကတမေ စတ္တာရော? စန္ဒာလောကော၊ သူရိယာလောကော၊ အဂ္ဂါလောကော၊ ပညာလောကော။ ဣမေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရော အာလောကာ။ ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေသံ စတုန္နံ အာလောကာနံ ယဒိဒံ ပညာလောကော’’။ တထာ ¶ ‘‘စတ္တာရောမေ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩဘာသာ။ စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဇ္ဇောတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၄၄-၁၄၅) သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန သုတ္တာနိ ဒေသိတာနိ။ တဒနုရူပေနေဝ ဣဓာပိ ထေရေန ဒေသနာ ကတာ။ အတ္ထော ဟိ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနော သုဝိဘတ္တော ဟောတိ၊ အညထာ စ အညော ဗုဇ္ဈတိ၊ အညထာ အညောတိ။ ရတိကရဏဋ္ဌေန ပန ရတိဒါယကဋ္ဌေန ရတိဇနကဋ္ဌေန စိတ္တီကတဋ္ဌေန ဒုလ္လဘပါတုဘာဝဋ္ဌေန အတုလဋ္ဌေန အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန စ ပညာဝ ရတနံ ပညာရတနံ။

န တေန သတ္တာ မုယှန္တိ၊ သယံ ဝါ အာရမ္မဏေ န မုယှတီတိ အမောဟော။ ဓမ္မဝိစယပဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ကသ္မာ ပနေတံ ပုန ဝုတ္တန္တိ? အမောဟဿ မောဟပဋိပက္ခဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘ယွာယံ အမောဟော၊ သော န ကေဝလံ မောဟတော အညော ဓမ္မော၊ မောဟဿ ပန ပဋိပက္ခော ဓမ္မဝိစယသင်္ခါတော အမောဟော နာမ ဣဓ အဓိပ္ပေတော’’တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ယာထာဝနိယျာနိကကုသလဒိဋ္ဌိ ¶ ။ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ၊ တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ၊ တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏ’’န္တိ ပုစ္ဆာဝစနာနိ သင်္ခေပဝသေန ဝုတ္တာနီတိ။

သစ္စဉာဏစတုက္ကဒွယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၄-၆၇။ သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၀။ သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဣမေသံ ဉာဏာနံ ပဘေဒါဘာဝတောယေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝိယ ပဘေဒံ အဒဿေတွာယေဝ အတ္ထေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပညာပဘေဒါဘာဝေပိ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓစတုသစ္စဓမ္မမတ္တဝသေန နာနတ္တသဗ္ဘာဝတော အတ္ထနာနတ္တေ ပညာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒေ ဉာဏန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နာနတ္တေတိ အတ္ထာဒီနံ အနေကဘာဝေ။ ဝဝတ္ထာနေတိ အတ္ထာဒီနံ နိစ္ဆယနေ။ သလ္လက္ခဏေတိ အတ္ထာဒီနံ သမ္မာဒဿနေ။ ဥပလက္ခဏေတိ အတ္ထာဒီနံ ဘုသံဒဿနေ။ ပဘေဒေတိ အတ္ထာဒီနံ နာနာဘေဒေ။ ပဘာဝနေတိ အတ္ထာဒီနံ ပါကဋီကရဏေန ဥပ္ပာဒနေ။ ဇောတနေတိ အတ္ထာဒီနံ ဒီပနေ။ ဝိရောစနေတိ အတ္ထာဒီနံ ဝိဝိဓာ ဒီပနေ။ ပကာသနေတိ အတ္ထာဒီနံ ပဘာသနေ ¶ ။ ‘‘နာနတ္တေ’’တိ မူလပဒံ ကတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဝတ္ထာနေ’’တိ သောတာပန္နဿ ဝသေန၊ ‘‘သလ္လက္ခဏေ ဥပလက္ခဏေ’’တိ သကဒါဂါမိဿ ဝသေန၊ ‘‘ပဘေဒေ ပဘာဝနေ’’တိ အနာဂါမိဿ ဝသေန၊ ‘‘ဇောတနေ ဝိရောစနေ ပကာသနေ’’တိ အရဟတော ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ။

သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

၆၈။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၁။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ¶ တထာဂတဿာတိ ဝစနေ ဥဒ္ဒေသေ သရူပတော အဝိဇ္ဇမာနေပိ ‘‘ဆ ဉာဏာနိ အသာဓာရဏာနိ သာဝကေဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၇၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တထာဂတဿာ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ဥဒ္ဒေသေ အတ္ထတော သိဒ္ဓဿ တထာဂတဝစနဿ နိဒ္ဒေသေ ဂဟဏံ ကတံ။ သတ္တေ ပဿတီတိ ရူပါဒီသု ဆန္ဒရာဂေန သတ္တတာယ လဂ္ဂတာယ သတ္တာ၊ တေ သတ္တေ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန စက္ခုနာ ပဿတိ ဩလောကေတိ။ အပ္ပရဇက္ခေတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာ၊ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ ဝါ အပ္ပရဇက္ခာ။ တေ အပ္ပရဇက္ခေ။ မဟာရဇက္ခေတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ မဟန္တံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ မဟာရဇက္ခာ၊ မဟန္တံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ ဝါ မဟာရဇက္ခာ။ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေတိ တိက္ခာနိ ¶ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဧတေသန္တိ တိက္ခိန္ဒြိယာ၊ မုဒူနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဧတေသန္တိ မုဒိန္ဒြိယာ။ သွာကာရေ ဒွါကာရေတိ သုန္ဒရာ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ ကောဋ္ဌာသာ ဧတေသန္တိ သွာကာရာ၊ ကုစ္ဆိတာ ဂရဟိတာ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ ကောဋ္ဌာသာ ဧတေသန္တိ ဒွါကာရာ။ သုဝိညာပယေ ဒုဝိညာပယေတိ ယေ ကထိတံ ကာရဏံ သလ္လက္ခေန္တိ သုခေန သက္ကာ ဟောန္တိ ဝိညာပေတုံ၊ တေ သုဝိညာပယာ၊ တဗ္ဗိပရီတာ ဒုဝိညာပယာ။ အပ္ပေကစ္စေ ¶ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနောတိ အပိ ဧကေ ပရလောကဉ္စေဝ ရာဂါဒိဝဇ္ဇဉ္စ ဘယတော ပဿန္တေ၊ ဣမဿ ပန ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ပရလောကဿေဝ န ဝုတ္တတ္တာ ခန္ဓာဒိလောကေ စ ရာဂါဒိဝဇ္ဇေ စ ပရံ ဗာဠှံ ဘယံ ပဿနသီလာတိ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနော။ တေ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနေတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အပ္ပေကစ္စေ န ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနောတိ တဗ္ဗိပရီတေ။ လောကောတိ စ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန။ ဝဇ္ဇန္တိ စ ဝဇ္ဇနီယဋ္ဌေန။ ဧတ္တာဝတာ ဥဒ္ဒေသဿ နိဒ္ဒေသော ကတော ဟောတိ။

ပုန ¶ နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသံ ကရောန္တော အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီသု ရတနေသု ဩကပ္ပနသင်္ခါတာ သဒ္ဓါ အဿ အတ္ထီတိ သဒ္ဓါ။ သော သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော အဿဒ္ဓိယရဇဿ စေဝ အဿဒ္ဓိယမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ နတ္ထိ ဧတဿ သဒ္ဓါတိ အဿဒ္ဓါ။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ အာရဒ္ဓံ ဝီရိယမနေနာတိ အာရဒ္ဓဝီရိယော။ သော ကောသဇ္ဇရဇဿ စေဝ ကောသဇ္ဇမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ ဟီနဝီရိယတ္တာ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သီဒတီတိ ကုသီဒေါ၊ ကုသီဒေါ ဧဝ ကုသီတော။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ ဌိတာ သတိ အဿာတိ ဥပဋ္ဌိတဿတိ။ သော မုဋ္ဌဿစ္စရဇဿ စေဝ မုဋ္ဌဿစ္စမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ မုဋ္ဌာ နဋ္ဌာ သတိ အဿာတိ မုဋ္ဌဿတိ။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ အပ္ပနာသမာဓိနာ ဥပစာရသမာဓိနာ ဝါ အာရမ္မဏေ သမံ၊ သမ္မာ ဝါ အာဟိတော ဌိတောတိ သမာဟိတော၊ သမာဟိတစိတ္တောတိ ဝါ သမာဟိတော။ သော ဥဒ္ဓစ္စရဇဿ စေဝ ဥဒ္ဓစ္စမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ န သမာဟိတော အသမာဟိတော။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ ဥဒယတ္ထဂါမိနီ ပညာ အဿ အတ္ထီတိ ပညဝါ။ သော မောဟရဇဿ စေဝ မောဟမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ မောဟမူဠှတ္တာ ဒုဋ္ဌာ ပညာ အဿာတိ ဒုပ္ပညော။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ သဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော တိက္ခိန္ဒြိယောတိ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သဒ္ဓါ၊ တေနေဝ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန တိက္ခိန္ဒြိယော။ အဿဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော မုဒိန္ဒြိယောတိ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ¶ အဿဒ္ဓိယေန အဿဒ္ဓါ၊ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဒုဗ္ဗလေန သဒ္ဓိန္ဒြိယေန မုဒိန္ဒြိယော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော သွာကာရောတိ တာယ ဧဝ သဒ္ဓါယ သောဘနာကာရော။ အဿဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော ဒွါကာရောတိ ¶ တေနေဝ အဿဒ္ဓိယေန ဝိရူပါကာရော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သုဝိညာပယောတိ ¶ သုခေန ဝိညာပေတုံ သက္ကုဏေယျော။ ဒုဝိညာပယောတိ ဒုက္ခေန ဝိညာပေတုံ သက္ကုဏေယျော။ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ပညာသမ္ပန္နဿေဝ သဒ္ဓါဒီနိ သုပရိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သုပရိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နော တံသမ္ပယုတ္တာယ၊ သုပရိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နောပိ ဝါ တပ္ပစ္စယာယ ပညာယ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ သဒ္ဓါဒယောပိ စတ္တာရော ‘‘ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ’’တိ ဝုတ္တာ။

၁၁၂။ ဣဒါနိ ‘‘ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ လောကဉ္စ ဝဇ္ဇဉ္စ ဒဿေတုံ လောကောတိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ခန္ဓာ ဧဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ ခန္ဓလောကော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိပတ္တိဘဝလောကောတိ အပါယလောကော။ သော ဟိ အနိဋ္ဌဖလတ္တာ ဝိရူပေါ လာဘောတိ ဝိပတ္တိ၊ ဘဝတီတိ ဘဝေါ၊ ဝိပတ္တိ ဧဝ ဘဝေါ ဝိပတ္တိဘဝေါ၊ ဝိပတ္တိဘဝေါ ဧဝ လောကော ဝိပတ္တိဘဝလောကော။ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ အပါယူပဂံ ကမ္မံ။ တဉှိ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ သမ္ဘဝေါ၊ ဝိပတ္တိယာ သမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝေါ၊ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝေါ ဧဝ လောကော ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ သမ္ပတ္တိဘဝလောကောတိ သုဂတိလောကော။ သော ဟိ ဣဋ္ဌဖလတ္တာ သုန္ဒရော လာဘောတိ သမ္ပတ္တိ၊ ဘဝတီတိ ဘဝေါ၊ သမ္ပတ္တိ ဧဝ ဘဝေါ သမ္ပတ္တိဘဝေါ၊ သမ္ပတ္တိဘဝေါ ဧဝ လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော။ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ သုဂတူပဂံ ကမ္မံ။ တဉှိ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ သမ္ဘဝေါ၊ သမ္ပတ္တိယာ သမ္ဘဝေါ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေါ၊ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေါ ဧဝ လောကော သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ ဧကော လောကောတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။

ဝဇ္ဇန္တိ နပုံသကဝစနံ အသုကောတိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ကတံ။ ကိလေသာတိ ရာဂါဒယော။ ဒုစ္စရိတာတိ ပါဏာတိပါတာဒယော။ အဘိသင်္ခါရာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယော။ ဘဝဂါမိကမ္မာတိ အတ္တနော ဝိပါကဒါနဝသေန ဘဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဘဝဂါမိနော၊ အဘိသင်္ခါရေသုပိ ဝိပါကဇနကာနေဝ ကမ္မာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရနိဒဿနံ။ ဣမသ္မိဉ္စ လောကေ ဣမသ္မိဉ္စ ဝဇ္ဇေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ¶ လောကေ စ ဝဇ္ဇေ စ။ တိဗ္ဗာ ဘယသညာတိ ¶ ဗလဝတီ ဘယသညာ။ တိဗ္ဗာတိ ပရသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဘယသညာတိ ဘယသဒ္ဒဿ၊ လောကဝဇ္ဇဒွယမ္ပိ ဟိ ဘယဝတ္ထုတ္တာ သယဉ္စ သဘယတ္တာ ဘယံ၊ ဘယမိတိ သညာ ဘယသညာ။ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ တံ တံ ပဋိစ္စ ဥပေစ္စ ဌိတာ ဟောတိ။ သေယျထာပိ ဥက္ခိတ္တာသိကေ ဝဓကေတိ ယထာ နာမ ပဟရိတုံ ဥစ္စာရိတခဂ္ဂေ ပစ္စာမိတ္တေ တိဗ္ဗာ ဘယသညာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ လောကေ စ ဝဇ္ဇေ စ တိဗ္ဗာ ဘယသညာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတိ။ ဣမေဟိ ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ အပ္ပရဇက္ခပဉ္စကာဒီသု ဒသသု ပဉ္စကေသု ဧကေကသ္မိံ ပဉ္စန္နံ ပဉ္စန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ပညာသာယ အာကာရေဟိ။ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ¶ ။ ဇာနာတီတိ တထာဂတော ပညာယ ပဇာနာတိ။ ပဿတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကရောတိ။ အညာတီတိ သဗ္ဗာကာရမရိယာဒါဟိ ဇာနာတိ။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဧကဒေသံ အသေသေတွာ နိရဝသေသဒဿနဝသေန ပညာယ ပဒါလေတီတိ။

ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၉။ အာသယာနုသယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၃။ အာသယာနုသယဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဣဓ တထာဂတောတိအာဒိ ပဉ္စဓာ ဌပိတော နိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ အာသယာနုသယာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ စရိတန္တိ ပုဗ္ဗေ ကတံ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ။ အဓိမုတ္တိန္တိ သမ္ပတိ ကုသလေ အကုသလေ ဝါ စိတ္တဝေါသဂ္ဂေါ။ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေတိ ဘဗ္ဗေ စ အဘဗ္ဗေ စ။ အရိယာယ ဇာတိယာ သမ္ဘဝန္တိ ဇာယန္တီတိ ဘဗ္ဗာ။ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ။ ဘဝိဿန္တိ ဇာယိဿန္တီတိ ဝါ ဘဗ္ဗာ၊ ဘာဇနဘူတာတိ အတ္ထော။ ယေ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓဿ အနုစ္ဆဝိကာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ၊ တေ ဘဗ္ဗာ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခာ အဘဗ္ဗာ။

ကတမော သတ္တာနံ အာသယောတိအာဒိ နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ သဿတောတိ နိစ္စော။ လောကောတိ အတ္တာ။ ဣဓ သရီရံယေဝ နဿတိ၊ အတ္တာ ပန ဣဓ ပရတ္ထ စ သောယေဝါတိ မညန္တိ။ သော ဟိ သယံယေဝ အာလောကေတီတိ ကတွာ ‘‘လောကော’’တိ မညန္တိ။ အသဿတောတိ အနိစ္စော။ အတ္တာ သရီရေနေဝ သဟ နဿတီတိ မညန္တိ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တေ ကသိဏေ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ တံပရိတ္တကသိဏာရမ္မဏံ စိတ္တံ သပရိယန္တော ¶ အတ္တာတိ မညန္တိ။ အနန္တဝါတိ န အန္တဝါ အပ္ပမာဏေ ကသိဏေ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ တံအပ္ပမာဏကသိဏာရမ္မဏံ စိတ္တံ အပရိယန္တော အတ္တာတိ မညန္တိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဇီဝေါ စ သရီရဉ္စ တံယေဝ။ ဇီဝေါတိ အတ္တာ၊ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သရီရန္တိ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓပဉ္စကံ။ အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရန္တိ အညော ဇီဝေါ အညံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ခန္ဓာ ဣဓေဝ ဝိနဿန္တိ၊ သတ္တော မရဏတော ပရံ ဟောတိ ဝိဇ္ဇတိ န နဿတိ။ ‘‘တထာဂတော’’တိ စေတ္ထ သတ္တာဓိဝစနန္တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘တထာဂတောတိ အရဟာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣမေ ‘‘န ဟောတီ’’တိ ပက္ခေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဧဝံ ဂဏှန္တိ။ န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ခန္ဓာပိ ဣဓေဝ နဿန္တိ၊ တထာဂတော စ မရဏတော ပရံ န ဟောတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ။ ဣမေ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပက္ခေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဧဝံ ¶ ဂဏှန္တိ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဣမေ ဧကေကပက္ခပရိဂ္ဂဟေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဥဘယပက္ခံ ¶ ဂဏှန္တိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ဣမေ ဥဘယပက္ခပရိဂ္ဂဟေ ဥဘယဒေါသာပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘ဟောတီတိ စ န ဟောတိ၊ နေဝ ဟောတီတိ စ န ဟောတီ’’တိ အမရာဝိက္ခေပပက္ခံ ဂဏှန္တိ။

အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော – ‘‘သဿတော လောကောတိ ဝါ’’တိအာဒီဟိ ဒသဟာကာရေဟိ ဒိဋ္ဌိပဘေဒေါဝ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သဿတော လောကောတိ စ ခန္ဓပဉ္စကံ လောကောတိ ဂဟေတွာ ‘‘အယံ လောကော နိစ္စော ဓုဝေါ သဗ္ဗကာလိကော’’တိ ဂဏှန္တဿ သဿတန္တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အသဿတောတိ တမေဝ လောကံ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီ’’တိ ဂဏှန္တဿ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တကသိဏလာဘိနော သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘လောကော’’တိ စ ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန ‘‘အန္တဝါ’’တိ စ ဂဏှန္တဿ ‘‘အန္တဝါ လောကော’’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိပိ ဟောတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။ ဝိပုလကသိဏလာဘိနော ပန တသ္မိံ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘လောကော’’တိ စ ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန ‘‘န အန္တဝါ’’တိ စ ဂဏှန္တဿ ‘‘အနန္တဝါ လောကော’’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိပိ ဟောတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဘေဒနဓမ္မဿ သရီရဿေဝ ‘‘ဇီဝ’’န္တိ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သရီရေ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေ ဇီဝမ္ပိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဒုတိယပဒေ သရီရတော အညဿ ဇီဝဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သရီရေ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေပိ ¶ ဇီဝံ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ သဿတဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဟောတိ တထာဂတောတိအာဒီသု ‘‘သတ္တော တထာဂတော နာမ၊ သော ပရံ မရဏာ ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော ပဌမာ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ‘‘န ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော ဒုတိယာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ‘‘ဟောတိ စ န စ ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော တတိယာ ဧကစ္စသဿတဒိဋ္ဌိ။ ‘‘နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော စတုတ္ထာ အမရာဝိက္ခေပဒိဋ္ဌီတိ။

ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဒိဋ္ဌိနိဿယနိဒဿနံ။ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ သတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါတိ ဘဝေါ ဝုစ္စတိ သဿတော၊ သဿတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ၊ ဘဝေါတိ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတိ ဥစ္ဆေဒေါ ¶ ၊ ဥစ္ဆေဒဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ၊ ဝိဘဝေါတိ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဒသဝိဓာ ဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စာတိ ဒွိဓာဝ ဟောတိ။ တာသု ဒွီသု ဧကေကံ သန္နိဿိတာ အပဿိတာ အလ္လီနာ သတ္တာ ဟောန္တိ။

ဧတေ ဝါ ပန ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဂ္ဂိတော ဝါ ဥဒကတော ဝါ မိထုဘေဒါ ဝါ’’တိအာဒီသု ¶ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂) ဝိယ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ သဿတုစ္ဆေဒဝသေန ဒွေ ပက္ခေ စ န ဥပဂန္တွာ အနလ္လီယိတွာ ပဟာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုလောမိကာ ဝါ ခန္တီ’’တိ ဝိကပ္ပတ္ထောဝ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသူတိ ဣမေသံ ဇရာမရဏာဒီနံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ၊ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ၊ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ သမူဟော ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ တေ တေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ သဟ သမ္မာ စ ဥပ္ပန္နာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ။ တဿာ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ စ တေသု ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု စ ဓမ္မေသု။ အနုလောမိကာတိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အနုလောမတော အနုလောမိကာ။ ခန္တီတိ ဉာဏံ။ ဉာဏဉှိ ခမနတော ခန္တိ။ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောတီတိ သတ္တေဟိ အဓိဂတာ ဟောတိ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ ခန္တိယာ ဥစ္ဆေဒတ္တာနုပဂမော ဟောတိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ အာယတ္တဝုတ္တိတ္တာ ပစ္စယာနုပရမဒဿနေန ဖလာနုပရမဒဿနတော။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ခန္တိယာ သဿတတ္တာနုပဂမော ဟောတိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ နဝနဝါနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒဒဿနတော။ ဧဝမေတေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မဒဿနေန န ဥစ္ဆေဒေါ န သဿတောတိ ပဝတ္တံ သမ္မာဒဿနံ ‘‘အနုလောမိကာ ခန္တီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တဒုဘယဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခဘူတာ ¶ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယထာဘူတံ ဝါ ဉာဏန္တိ ယထာဘူတံ ယထာသဘာဝံ နေယျံ။ တတ္ထ ပဝတ္တဉာဏမ္ပိ ဝိသယဝေါဟာရေန ‘‘ယထာဘူတဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန သင်္ခါရုပေက္ခာပရိယန္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ‘‘ယထာဘူတဉာဏဒဿန’’န္တိ ဘယတူပဋ္ဌာနဉာဏံ ဝုတ္တံ။ ယထာဘူတံ ဝါ ဉာဏံ သတ္တေဟိ ပဋိလဒ္ဓံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ ¶ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒီဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရိဘာဝိတံ ‘‘ဧတေ ဝါ ပနာ’’တိအာဒီဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိပရိဘာဝိတံ သတ္တသန္တာနံ ဒဿေတွာ ‘‘ကာမံ သေဝန္တညေဝါ’’တိအာဒီဟိ သေသာကုသလေဟိ သေသကုသလေဟိ စ ပရိဘာဝိတံ သတ္တသန္တာနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ပုဂ္ဂလံ တထာဂတော ဇာနာတီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ သေဝန္တန္တိ စ အဘိဏှသမုဒါစာရဝသေန သေဝမာနံ။ ပုဗ္ဗေ အာသေဝိတဝသေန ကိလေသကာမော ဂရု အဿာတိ ကာမဂရုကော။ တထေဝ ကာမော အာသယေ သန္တာနေ အဿာတိ ကာမာသယော။ သန္တာနဝသေနေဝ ကာမေ အဓိမုတ္တော လဂ္ဂေါတိ ကာမာဓိမုတ္တော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ နေက္ခမ္မာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ကာမာဒီဟိ စ တီဟိ သေသာကုသလာ၊ နေက္ခမ္မာဒီဟိ တီဟိ သေသကုသလာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အယံ သတ္တာနံ အာသယော’’တိ တိဓာ ဝုတ္တံ သန္တာနမေဝ ဒဿေတိ။

အယံ ¶ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော – ‘‘ဣတိ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ’’တိ ဧဝံ သဿတဒိဋ္ဌိံ ဝါ သန္နိဿိတာ။ သဿတဒိဋ္ဌိ ဟိ ဧတ္ထ ဘဝဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တာ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ။ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနဉှိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗေပိမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သတ္တာ ဣမာဝ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သန္နိဿိတာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒွယနိဿိတော ခွာယံ၊ ကစ္စာန၊ လောကော ယေဘုယျေန အတ္ထိတဉ္စေဝ နတ္ထိတဉ္စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅)။ ဧတ္ထ ဟိ အတ္ထိတာတိ သဿတံ။ နတ္ထိတာတိ ဥစ္ဆေဒေါ။ အယံ တာဝ ဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သတ္တာနံ အာသယော။ ဣဒါနိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ သုဒ္ဓသတ္တာနံ အာသယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတေ ဝါ ပန ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဧတေ ဝါ ပနာ’’တိ ဧတေယေဝ။ ‘‘ဥဘော အန္တေ’’တိ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတေ ဒွေ အန္တေ။ ‘‘အနုပဂမ္မာ’’တိ န အလ္လီယိတွာ။ ‘‘ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ စေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မေသု စ။ ‘‘အနုလောမိကာ ခန္တီ’’တိ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ‘‘ယထာဘူတံ ဉာဏ’’န္တိ မဂ္ဂဉာဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ စေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မေသု ¶ စ ဧတေ ဥဘော သဿတုစ္ဆေဒအန္တေ အနုပဂန္တွာ ဝိပဿနာ ပဋိလဒ္ဓါ၊ ယဉ္စ တတော ဥတ္တရိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ အယံ သတ္တာနံ အာသယော။ အယံ ဝဋ္ဋနိဿိတာနဉ္စ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနဉ္စ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အာသယော ဣဒံ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ။ အယံ အာစရိယာနံ သမာနဋ္ဌကထာ။

ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ¶ ပနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ နာမ ဝါသံ ဝိဒ္ဓံသေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ တွံ မဂ္ဂေါ ဝါသောတိ ဝဒေသီ’’တိ? သော ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘တွံ အရိယဝါသဘာဏကော ဟောသိ န ဟောသီ’’တိ? သစေ ‘‘န ဟောမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘တွံ အဘာဏကတာယ န ဇာနာသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ ‘‘ဘာဏကောသ္မီ’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘သုတ္တံ အာဟရာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ အာဟရတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ အာဟရတိ၊ သယံ အာဟရိတဗ္ဗံ ‘‘ဒသယိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယာဝါသာ၊ ယဒရိယာ အာဝသိံသု ဝါ အာဝသန္တိ ဝါ အာဝသိဿန္တိ ဝါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၉)။ ဧတဉှိ သုတ္တံ မဂ္ဂဿ ဝါသဘာဝံ ဒီပေတိ။ တသ္မာ သုကထိတမေဝေတန္တိ။ ဣမံ ပန ဘဂဝါ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနန္တော ဣမေသဉ္စ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဣမေသဉ္စ ဝိပဿနာဉာဏမဂ္ဂဉာဏာနံ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ ဧဝ။ တသ္မာယေဝ စ ‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။

အနုသယနိဒ္ဒေသေ အနုသယာတိ ကေနဋ္ဌေန အနုသယာ? အနုသယနဋ္ဌေန။ ကော ဧသ အနုသယနဋ္ဌော နာမာတိ? အပ္ပဟီနဋ္ဌော။ ဧတေ ဟိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန တဿ တဿ သန္တာနေ အနုသေန္တိ နာမ။ တသ္မာ ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ အထာပိ သိယာ – အနုသယနဋ္ဌော နာမ အပ္ပဟီနာကာရော၊ သော စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တုံ န ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ¶ န အနုသယာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ တတြိဒံ ပဋိဝစနံ – န အပ္ပဟီနာကာရော၊ အနုသယောတိ ပန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတကိလေသော ဝုစ္စတိ။ သော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော သပ္ပစ္စယဋ္ဌေန သဟေတုကော ဧကန္တာကုသလော အတီတောပိ ဟောတိ အနာဂတောပိ ပစ္စုပ္ပန္နောပိ၊ တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီတိ။ တတြိဒံ ပမာဏံ – ဣဓေဝ တာဝ အဘိသမယကထာယ (ပဋိ။ မ။ ၃။၂၁) ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နေ ကိလေသေ ပဇဟတီ’’တိ ပုစ္ဆံ ကတွာ အနုသယာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝဿ အတ္ထိတာယ ‘‘ထာမဂတော အနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ မောဟဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘အဝိဇ္ဇာနုသယော အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနံ ¶ အဝိဇ္ဇာလင်္ဂီ မောဟော အကုသလမူလံ၊ အယံ တသ္မိံ သမယေ မောဟော ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၉၀) အကုသလစိတ္တေန သဒ္ဓိံ မောဟဿ ဥပ္ပန္နဘာဝေါ ဝုတ္တော ¶ ။ ကထာဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုသယာ အဗျာကတာ အနုသယာ အဟေတုကာ အနုသယာ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိ သဗ္ဗေ ဝါဒါ ပဋိသေဓိတာ။ အနုသယယမကေ သတ္တန္နံ မဟာဝါရာနံ အညတရသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝါရေ ‘‘ယဿ ကာမရာဂါနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ပဋိဃာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၃၀၀) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမိနာ တန္တိပ္ပမာဏေန ယုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယမ္ပိ ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ။ အနုသယော ဟိ နာမေသ ပရိနိပ္ဖန္နော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော အကုသလဓမ္မောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ကာမရာဂါနုသယောတိအာဒီသု ကာမရာဂေါ စ သော အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယော စာတိ ကာမရာဂါနုသယော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမရာဂါနုသယော စေတ္ထ လောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ မနာပေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော လောဘော။ ပဋိဃာနုသယော စ ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ အမနာပေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒေါသော။ မာနာနုသယော ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ ဒုက္ခဝေဒနာဝဇ္ဇေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု စ အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော မာနော။ ဒိဋ္ဌာနုသယော စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တေသု။ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ။ အဝိဇ္ဇာနုသယော ဒွါဒသသု အကုသလစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ။ တယောပိ အဝသေသတေဘူမကဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမောဟာ။ ဘဝရာဂါနုသယော စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ သဟဇာတဝသေန န ဝုတ္တော၊ အာရမ္မဏဝသေနေဝ ပန ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော လောဘော ဝုတ္တော။

၁၁၄။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တာနံ အနုသယာနံ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဒဿေန္တော ယံ လောကေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ လောကေ ပိယရူပန္တိ ¶ ယံ ဣမသ္မိံ လောကေ ပိယဇာတိကံ ပိယသဘာဝံ။ သာတရူပန္တိ သာတဇာတိကံ ¶ အဿာဒပဒဋ္ဌာနံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ။ ဧတ္ထ သတ္တာနံ ကာမရာဂါနုသယော အနုသေတီတိ ဧတသ္မိံ ¶ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သတ္တာနံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ကာမရာဂါနုသယော အနုသေတိ။ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိ စ ဣဓ ကာမာဝစရဓမ္မောယေဝ အဓိပ္ပေတော။ ယထာ နာမ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂဿ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ သမန္တာ စ ဥဒကမေဝ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂုပ္ပတ္တိ နာမ သတ္တာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာ။ တထာ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ပဋိဃုပ္ပတ္တိ။ ဣတိ ဣမေသု ဒွီသု ဓမ္မေသူတိ ဧဝံ ဣမေသု ဒွီသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဓမ္မေသု။ အဝိဇ္ဇာနုပတိတာတိ ကာမရာဂပဋိဃသမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဝိဇ္ဇာ အနုပတိတာ အနုဂတာ။ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာပိ ပါဌော။ တဒေကဋ္ဌောတိ တာယ အဝိဇ္ဇာယ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ဧကတော ဌိတော။ မာနော စ ဒိဋ္ဌိ စ ဝိစိကိစ္ဆာ စာတိ နဝဝိဓမာနော၊ ဒွါသဋ္ဌိဝိဓာ ဒိဋ္ဌိ၊ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ တဒေကဋ္ဌော မာနော စ တဒေကဋ္ဌာ ဒိဋ္ဌိ စ တဒေကဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ စာတိ ယောဇနာ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ပဿိတဗ္ဗာ အဝဂန္တဗ္ဗာ။ တယော ဧကတော ကတွာ ဗဟုဝစနံ ကတံ။ ဘဝရာဂါနုသယော ပနေတ္ထ ကာမရာဂါနုသယေနေဝ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

စရိတနိဒ္ဒေသေ တေရသ စေတနာ ပုညာဘိသင်္ခါရော။ ဒွါဒသ အပုညာဘိသင်္ခါရော။ စတဿော အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ တတ္ထ ကာမာဝစရော ပရိတ္တဘူမကော။ ဣတရော မဟာဘူမကော။ တီသုပိ ဝါ ဧတေသု ယော ကောစိ အပ္ပဝိပါကော ပရိတ္တဘူမကော၊ မဟာဝိပါကော မဟာဘူမကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၁၅။ အဓိမုတ္တိနိဒ္ဒေသေ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ ဟီနာဓိမုတ္တိကာတိ လာမကဇ္ဈာသယာ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိကာတိ ကလျာဏဇ္ဈာသယာ။ သေဝန္တီတိ နိဿယန္တိ အလ္လီယန္တိ။ ဘဇန္တီတိ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ပယိရုပါသန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေ ဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ န သီလဝန္တော ဟောန္တိ၊ အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာ သီလဝန္တော၊ တေ အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယေပိ န ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနော သဒိသေ သာရုပ္ပေ ဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သာရုပ္ပာ ဘိက္ခူ၊ ဣတရေ အသာရုပ္ပာ၊ တေပိ န အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနော သဒိသေ ¶ ဟီနာဓိမုတ္တိကေယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဧဝံ ဥပသင်္ကမနံ ပန န ကေဝလံ ဧတရဟိယေဝ၊ အတီတာနာဂတေပီတိ ဒဿေတုံ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ အတီတသ္မိံ ကာလေ၊ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။ သေသံ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဣဒံ ပန ဒုဿီလာနံ ဒုဿီလသေဝနမေဝ၊ သီလဝန္တာနံ သီလဝန္တသေဝနမေဝ၊ ဒုပ္ပညာနံ ဒုပ္ပညသေဝနမေဝ၊ ပညဝန္တာနံ ပညဝန္တသေဝနမေဝ ကော နိယမေတီတိ? အဇ္ဈာသယဓာတု နိယမေတီတိ။

ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗေ ပဌမံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗေ ပစ္ဆာ နိဒ္ဒိသိတုံ ဥဒ္ဒေသဿ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ပဌမံ အဘဗ္ဗာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဥဒ္ဒေသေ ပန ဒွန္ဒသမာသေ အစ္စိတဿ စ မန္ဒက္ခရဿ စ ¶ ပဒဿ ပုဗ္ဗနိပါတလက္ခဏဝသေန ဘဗ္ဗသဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗံ ပယုတ္တော။ ကမ္မာဝရဏေနာတိ ပဉ္စဝိဓေန အာနန္တရိယကမ္မေန။ သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ။ ကိလေသာဝရဏေနာတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ ဣမာနိ ဒွေ သဂ္ဂမဂ္ဂါနံ အာဝရဏတော အာဝရဏာနိ။ ဘိက္ခုနီဒူသကာဒီနိ ကမ္မာနိပိ ကမ္မာဝရဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဝိပါကာဝရဏေနာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ။ ယသ္မာ ပန ဒုဟေတုကာနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိပိ ဝိပါကာဝရဏမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါရဟိတာ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒရဟိတာ။ ဥတ္တရကုရုကာ မနုဿာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ဘဝင်္ဂပညာယ ပန ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂံ လောကုတ္တရဿ ပါဒကံ န ဟောတိ၊ သောပိ ဒုပ္ပညောယေဝ နာမ။ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ အရိယမဂ္ဂံ ဩက္ကမိတုံ အဘဗ္ဗာ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ သမ္မာ သဘာဝေါတိ သမ္မတ္တံ၊ သောယေဝ အနန္တရဖလဒါနေ၊ သယမေဝ ဝါ အစလဘာဝတော နိယာမော၊ တံ ဩက္ကမိတုံ ပဝိသိတုံ အဘဗ္ဗာ။ န ကမ္မာဝရဏေနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

အာသယာနုသယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၀။ ယမကပါဋိဟီရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၆။ ယမကပါဋိဟီရဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟီတိ သေသာသာဓာရဏဉာဏနိဒ္ဒေသေ အညဝစနေဟိ ဩကာသာဘာဝတော န ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန အညဝစနာဘာဝတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပရိမကာယတောတိ နာဘိယာ ဥဒ္ဓံ သရီရတော။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတီတိ တေဇောကသိဏာရမ္မဏံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိဇာလာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အနန္တရံ အဘိညာဉာဏေန ‘‘ဥပရိမကာယတော ¶ အဂ္ဂိဇာလာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌိတေ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိဇာလာ ဝုဋ္ဌာတိ။ သာ ဟိ ဣဓ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓောတိ ဝုတ္တာ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတောတိ နာဘိတော ဟေဋ္ဌာ သရီရတော။ ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ အာပေါကသိဏာရမ္မဏံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အနန္တရံ အဘိညာဉာဏေန ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌိတေ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ဝုဋ္ဌာတိ။ ဥဘယတ္ထာပိ အဗ္ဗောစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌာနဿ အာဝဇ္ဇနဿ စ အန္တရေ ဒွေ ဘဝင်္ဂစိတ္တာနိ ဝတ္တန္တိ။ တသ္မာယေဝ ယုဂလာ ဟုတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာ ပဝတ္တန္တိ၊ အန္တရံ န ပညာယတိ။ အညေသံ ပန ဘဝင်္ဂပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ ¶ ။ ပုရတ္ထိမကာယတောတိ အဘိမုခပဿတော။ ပစ္ဆိမကာယတောတိ ပိဋ္ဌိပဿတော။ ဒက္ခိဏအက္ခိတော ဝါမအက္ခိတောတိအာဒိ သမာသပါဌောယေဝ၊ န အညော။ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော ဝါမနာသိကာသောတတောတိ ပါဌော သုန္ဒရော။ ရဿံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။ အံသကူဋတောတိ ဧတ္ထ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ကူဋော ဝိယာတိ ကူဋော၊ အံသောယေဝ ကူဋော အံသကူဋော။ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟီတိ အင်္ဂုလီဟိ အင်္ဂုလီဟိ။ အင်္ဂုလန္တရိကာဟီတိ အင်္ဂုလီနံ အန္တရိကာဟိ။ ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ အာမေဍိတဝစနေန သဗ္ဗလောမာနံ ပရိယာဒိန္နတ္တာ ¶ ဧကေကလောမတောဝ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာ ယုဂလာ ယုဂလာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ။ လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ၊ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိ လိခိတံ။ တမ္ပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ပါဋိဟီရဿ အတိသုခုမတ္တဒီပနတော ပန ပုရိမပါဌောယေဝ သုန္ဒရတရော။

ဣဒါနိ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနန္တိ ကော သမ္ဗန္ဓော? ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဥပရိမကာယတော’’တိအာဒီဟိ အနေကေဟိ သရီရာဝယဝါ ဝုတ္တာ။ တေန သရီရာဝယဝသမ္ဗန္ဓော ပဝတ္တတီတိ ဝစနသမ္ဗန္ဓေန စ ယမကပါဋိဟီရာဓိကာရေန စ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ သရီရာဝယဝဘူတာနံ ¶ ရသ္မိယော ယမကာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာမိဝစနသမ္ဗန္ဓေန စ အဝဿံ ‘‘ရသ္မိယော’’တိ ပါဌသေသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောယေဝ။ နီလာနန္တိ ဥမာပုပ္ဖဝဏ္ဏာနံ။ ပီတကာနန္တိ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏာနံ။ လောဟိတကာနန္တိ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏာနံ။ ဩဒါတာနန္တိ ဩသဓိတာရကဝဏ္ဏာနံ။ မဉ္ဇိဋ္ဌာနန္တိ မန္ဒရတ္တဝဏ္ဏာနံ။ ပဘဿရာနန္တိ ပဘာသနပကတိကာနံ ပဘဿရဝဏ္ဏာနံ။ ပဘဿရဝဏ္ဏေ ဝိသုံ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု ဝဏ္ဏေသု ယေ ယေ ပဘာ သမုဇ္ဇလာ၊ တေ တေ ပဘဿရာ။ တထာ ဟိ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟီရံ ကရောန္တဿ ယမကပါဋိဟီရဉာဏဗလေနေဝ ကေသမဿူနဉ္စေဝ အက္ခီနဉ္စ နီလဋ္ဌာနေဟိ နီလရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဂဂနတလံ အဉ္ဇနစုဏ္ဏသမောကိဏ္ဏံ ဝိယ ဥမာပုပ္ဖနီလုပ္ပလဒလသဉ္ဆန္နံ ဝိယ ဝီတိပတန္တမဏိတာလဝဏ္ဋံ ဝိယ ပသာရိတမေစကပဋံ ဝိယ စ ဟောတိ။ ဆဝိတော စေဝ အက္ခီနဉ္စ ပီတကဋ္ဌာနေဟိ ပီတရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ သုဝဏ္ဏရသနိသိဉ္စမာနာ ဝိယ သုဝဏ္ဏပဋပသာရိတာ ဝိယ ကုင်္ကုမစုဏ္ဏကဏိကာရပုပ္ဖသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ မံသလောဟိတေဟိ စေဝ အက္ခီနဉ္စ ရတ္တဋ္ဌာနေဟိ လောဟိတရသ္မိယော ¶ နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ စိနပိဋ္ဌစုဏ္ဏရဉ္ဇိတာ ဝိယ သုပက္ကလာခါရသနိသိဉ္စမာနာ ဝိယ ရတ္တကမ္ဗလပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ ဇယသုမနပါလိဘဒ္ဒကဗန္ဓုဇီဝကကုသုမသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ အဋ္ဌီဟိ စေဝ ဒန္တေဟိ စ ¶ အက္ခီနဉ္စ သေတဋ္ဌာနေဟိ ဩဒါတရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ရဇတကုဋေဟိ အာသိဉ္စမာနခီရဓာရာသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ ပသာရိတရဇတပဋ္ဋဝိတာနာ ဝိယ ဝီတိပတန္တရဇတတာလဝဏ္ဋာ ဝိယ ကုန္ဒကုမုဒသိန္ဒုဝါရသုမနမလ္လိကာဒိကုသုမသဉ္ဆန္နာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ ဟတ္ထတလပါဒတလာဒီဟိ မန္ဒရတ္တဋ္ဌာနေဟိ မဉ္ဇိဋ္ဌရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ပဝါဠဇာလပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ ရတ္တကုရဝကကုသုမသမောကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ ဥဏ္ဏာနခါဒီဟိ ပဘဿရဋ္ဌာနေဟိ ပဘဿရရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ဩသဓိတာရကပုဉ္ဇပုဏ္ဏာ ဝိယ ဝိဇ္ဇုပဋလာဒိပရိပုဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။

ဘဂဝါ စင်္ကမတီတိအာဒိ ‘‘ဘဂဝတော စ နိမ္မိတာနဉ္စ နာနာဣရိယာပထကရဏံ ယမကပါဋိဟီရေနေဝ ဟောတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ နိမ္မိတာနံ ဣရိယာပထာ ယုဂလာဝ ဟုတွာ ဝတ္တန္တိ။ ယဒိ နိမ္မိတာ ဗဟုကာ ဟောန္တိ၊ ‘‘နိမ္မိတော’’တိအာဒိ ကသ္မာ ဧကဝစနံ ကတန္တိ စေ? နိမ္မိတေသုပိ ဧကေကဿ ¶ နာနာဣရိယာပထဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဗဟုဝစနေန ဟိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေပိ နိမ္မိတာ သကိံ ဧကေကဣရိယာပထိကာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဧကဝစနေန ပန ဝုတ္တေ နိမ္မိတေသု ဧကေကော နာနာဣရိယာပထိကောတိ ဉာယတိ။ တသ္မာ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ စူဠပန္ထကတ္ထေရောပိ တာဝ နာနာဣရိယာပထိကဘိက္ခူနံ သဟဿံ မာပေသိ၊ ကိံ ပန ဘဂဝါ ယမကပါဋိဟီရေ ဗဟူ နိမ္မိတေ န ကရိဿတိ။ စူဠပန္ထကတ္ထေရံ မုဉ္စိတွာ အညေသံ သာဝကာနံ ဧကာဝဇ္ဇနေန နာနာဣရိယပထိကာနံ နာနာရူပါနဉ္စ နိမ္မာနံ န ဣဇ္ဈတိ။ အနိယမေတွာ ဟိ နိမ္မိတာ ဣဒ္ဓိမတာ သဒိသာဝ ဟောန္တိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဝါ ဘာသိတတုဏှီဘာဝါဒီသု ဝါ ယံ ယံ ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ၊ တံ တဒေဝ ကရောန္တိ၊ ဝိသဒိသကရဏံ ¶ နာနာကိရိယာကရဏဉ္စ ‘‘ဧတ္တကာ ဤဒိသာ ဟောန္တု၊ ဧတ္တကာ ဣမံ နာမ ကရောန္တူ’’တိ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာနေန ဣဇ္ဈတိ။ တထာဂတဿ ပန ဧကာဝဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနေနေဝ နာနပ္ပကာရနိမ္မာနံ ဣဇ္ဈတိ။ ဧဝမေဝ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာနိမ္မာနေ စ နာနာဝဏ္ဏနိမ္မာနေ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဘဂဝါ စင်္ကမတီတိ အာကာသေ ဝါ ပထဝိယံ ဝါ စင်္ကမတိ။ နိမ္မိတောတိ ဣဒ္ဓိယာ မာပိတဗုဒ္ဓရူပံ။ တိဋ္ဌတိ ဝါတိအာဒီနိပိ အာကာသေ ဝါ ပထဝိယံ ဝါ။ ကပ္ပေတီတိ ကရောတိ။ ဘဂဝါ တိဋ္ဌတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။

ယမကပါဋိဟီရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၁။ မဟာကရုဏာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၇။ မဟာကရုဏာဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေဟိ ဧကူနနဝုတိယာ ပကာရေဟိ။ ပဿန္တာနန္တိ ဉာဏစက္ခုနာ စ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ စ ဩလောကေန္တာနံ။ ဩက္ကမတီတိ ဩတရတိ ပဝိသတိ။ အာဒိတ္တောတိ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ပီဠာယောဂတော သန္တာပနဋ္ဌေန အာဒီပိတော။ ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခတဿ စေဝ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခဿ စ ကရုဏာယ မူလဘူတတ္တာ ပဌမံ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ‘‘အာဒိတ္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရာဂါဒီဟိ အာဒိတ္တတံ ပန ဥပရိ ဝက္ခတိ။ အထ ဝါ အာဒိတ္တောတိ ရာဂါဒီဟိယေဝ အာဒိတ္တော။ ဥပရိ ပန ‘‘တဿ နတ္ထညော ကောစိ နိဗ္ဗာပေတာ’’တိ အတ္ထာပေက္ခနဝသေန ပုန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ လောကသန္နိဝါသောတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော၊ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန သန္နိဝသန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာတိ သန္နိဝါသော၊ လောကောဝ သန္နိဝါသော လောကသန္နိဝါသော။ ဒုက္ခိတံ ခန္ဓသန္တာနံ ဥပါဒါယ သတ္တဝေါဟာရသဗ္ဘာဝတော လောကသန္နိဝါသယောဂတော သတ္တသမူဟောပိ လောကသန္နိဝါသော။ သောပိ စ သဟခန္ဓကောယေဝ။ ဥယျုတ္တောတိ အနေကေသု ကိစ္စေသု နိစ္စဗျာပါရတာယ ကတယောဂေါ ကတဥဿာဟော၊ သတတကိစ္စေသု သဥဿုက္ကောတိ အတ္ထော။ ဃဋ္ဋနယုတ္တောတိ ဝါ ဥယျုတ္တော။ ပယာတောတိ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ ဝိယ အနဝဋ္ဌိတဂမနေန မရဏာယ ယာတုံ အာရဒ္ဓါ။ ကုမ္မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နောတိ ¶ ကုစ္ဆိတံ မိစ္ဆာမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော။ ဥပရိ ပန ‘‘ဝိပထပက္ခန္ဒော’’တိ နာနာပဒေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။

ဥပနီယတီတိ ဇရာဝသေန မရဏာယ ဥပနီယတိ ဟရီယတိ။ ဇရာ ဟိ ‘‘အာယုနော သံဟာနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂) ဝုတ္တာ။ အဒ္ဓုဝေါတိ န ထိရော၊ သဒါ တထေဝ န ဟောတိ။ ယသ္မာ အဒ္ဓုဝေါ၊ တသ္မာ ဥပနီယတီတိ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ ဧတေန သကာရဏံ ဇရာဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဇရာဒုက္ခံ ဒိသွာ ဇရာပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အတာဏောတိ တာယိတုံ ရက္ခိတုံ သမတ္ထေန ရဟိတော၊ အနာရက္ခောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဘိဿရောတိ အဘိသရိတွာ အဘိဂန္တွာ ဗျာဟရဏေန အဿာသေတုံ သမတ္ထေန ရဟိတော၊ အသဟာယောတိ ဝါ အတ္ထော။ ယသ္မာ အနဘိဿရော၊ တသ္မာ အတာဏောတိ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ ဧတေန သကာရဏံ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ ဒိသွာ ဉာတိပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အဿကောတိ သကဘဏ္ဍရဟိတော။ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယန္တိ သကဘဏ္ဍန္တိ သလ္လက္ခိတံ သဗ္ဗံ ပဟာယ လောကေန ဂန္တဗ္ဗံ။ ယသ္မာ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ၊ တသ္မာ အဿကောတိ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ ဧတေန သကာရဏံ မရဏဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဒိသွာ ဘောဂပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အညတ္ထ ‘‘ကမ္မဿကာ ¶ မာဏဝသတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉) ဝုတ္တံ၊ ဣဓ စ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ စ ‘‘အဿကော လောကော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ယုဇ္ဇတီတိ စေ? ပဟာယ ဂမနီယံ သန္ဓာယ ‘‘အဿကော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကမ္မံ ပန န ပဟာယ ဂမနီယံ။ တသ္မာ ‘‘ကမ္မဿကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေယေဝ စ ဧဝမေတံ ဝုတ္တံ ‘‘တွံ ပန ယထာကမ္မံ ဂမိဿသီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၆)။ ဦနောတိ ပါရိပူရိရဟိတော။ အတိတ္တောတိ ဘိယျော ဘိယျော ပတ္ထနာယပိ န သုဟိတော ¶ ။ ဣဒံ ဦနဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ တဏှာဒါသောတိ တဏှာယ ဝသေ ဝတ္တနတော တဏှာယ ဒါသဘူတော။ ဣဒံ အတိတ္တဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ဧတေန ဣစ္ဆာရောဂါပဒေသေန ¶ သကာရဏံ ဗျာဓိဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဗျာဓိဒုက္ခံ ဒိသွာ ဗျာဓိပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အတာယနောတိ ပုတ္တာဒီဟိပိ တာယနဿ အဘာဝတော အတာယနော အနာရက္ခော၊ အလဗ္ဘနေယျခေမော ဝါ။ အလေဏောတိ အလ္လီယိတုံ နိဿိတုံ အနရဟော အလ္လီနာနမ္ပိ စ လေဏကိစ္စာကာရကော။ အသရဏောတိ နိဿိတာနံ န ဘယသာရကော န ဘယဝိနာသကော။ အသရဏီဘူတောတိ ပုရေ ဥပ္ပတ္တိယာ အတ္တနော အဘာဝေနေဝ အသရဏော၊ ဥပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ အသရဏီဘူတောတိ အတ္ထော။

ဥဒ္ဓတောတိ သဗ္ဗာကုသလေသု ဥဒ္ဓစ္စဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတ္တသန္တာနေ စ အကုသလုပ္ပတ္တိဗာဟုလ္လတော အကုသလသမင်္ဂီလောကော တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဥဒ္ဓတော။ အဝူပသန္တောတိ အဝူပသမနလက္ခဏဿ ဥဒ္ဓစ္စဿေဝ ယောဂေန အဝူပသန္တော ဘန္တမိဂပဋိဘာဂေါ။ ‘‘ဥပနီယတိ လောကော’’တိအာဒီသု စတူသု စ ‘‘ဥဒ္ဓတော လောကော’’တိ စ ပဉ္စသု ဌာနေသု လောကောတိ အာဂတံ၊ သေသေသု လောကသန္နိဝါသောတိ။ ဥဘယထာပိ လောကောယေဝ။ သသလ္လောတိ ပီဠာဇနကတာယ အန္တောတုဒနတာယ ဒုန္နီဟရဏီယတာယ စ သလ္လာတိ သင်္ခံ ဂတေဟိ ရာဂါဒီဟိ သလ္လေဟိ သဟဝတ္တနကော။ ဝိဒ္ဓါတိ မိဂါဒယော ကဒါစိ ပရေဟိ ဝိဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ အယံ ပန လောကော နိစ္စံ အတ္တနာဝ ဝိဒ္ဓါ။ ပုထုသလ္လေဟီတိ ‘‘သတ္တ သလ္လာနိ – ရာဂသလ္လံ၊ ဒေါသသလ္လံ၊ မောဟသလ္လံ၊ မာနသလ္လံ၊ ဒိဋ္ဌိသလ္လံ၊ ကိလေသသလ္လံ၊ ဒုစ္စရိတသလ္လ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၇၄) ဝုတ္တေဟိ သတ္တဟိ သလ္လေဟိ။ တဿာတိ တဿ လောကသန္နိဝါသဿ။ သလ္လာနံ ဥဒ္ဓတာတိ တေသံ သလ္လာနံ သတ္တသန္တာနတော ဥဒ္ဓရိတာ ပုဂ္ဂလော။ အညတြ မယာတိ မံ ဌပေတွာ။ ယေပိ ဘဂဝတော သာဝကာ သလ္လာနိ ဥဒ္ဓရန္တိ၊ တေသံ ဘဂဝတော ဝစနေနေဝ ဥဒ္ဓရဏတော ဘဂဝါဝ ဥဒ္ဓရတိ နာမ။ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏောတိ အဝိဇ္ဇာ ဧဝ သဘာဝဒဿနစ္ဆာဒနေန အန္ဓံ ဝိယ ကရောတီတိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရော၊ သောဝ သဘာဝါဝဂမနနိဝါရဏေန အာဝရဏံ ဧတဿာတိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏော။ ကိလေသပဉ္ဇရပက္ခိတ္တောတိ ကိလေသာ ဧဝ ကုသလဂမနသန္နိရုဇ္ဈနဋ္ဌေန ပဉ္ဇရောတိ ကိလေသပဉ္ဇရော၊ အဝိဇ္ဇာပဘဝေ ¶ ကိလေသပဉ္ဇရေ ပက္ခိတ္တော ပါတိတော။ အာလောကံ ဒဿေတာတိ ပညာလောကံ ¶ ဒဿနသီလော၊ ပညာလောကဿ ဒဿေတာတိ ဝါ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဂတောတိ အဝိဇ္ဇံ ဂတော ပဝိဋ္ဌော။ န ကေဝလံ အဝိဇ္ဇာယ အာဝရဏမတ္တမေဝ၊ အထ ခေါ ဂဟနဂတော ဝိယ အဝိဇ္ဇာကောသဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌောတိ ¶ ပုရိမတော ဝိသေသော။ အဏ္ဍဘူတောတိအာဒယော စ ဝိသေသာယေဝ။ အဏ္ဍဘူတောတိ အဏ္ဍေ ဘူတော နိဗ္ဗတ္တော။ ယထာ ဟိ အဏ္ဍေ နိဗ္ဗတ္တာ ဧကစ္စေ သတ္တာ ‘‘အဏ္ဍဘူတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမယံ လောကော အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘အဏ္ဍဘူတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယောနဒ္ဓါတိ တေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေန သမန္တတော ဩနဒ္ဓါ ဗဒ္ဓါ ဝေဌိတော။

တန္တာကုလကဇာတောတိ တန္တံ ဝိယ အာကုလဘူတော။ ယထာ နာမ ဒုန္နိက္ခိတ္တံ မူသိကစ္ဆိန္နံ ပေသကာရာနံ တန္တံ တဟိံ တဟိံ အာကုလံ ဟောတိ၊ ဣဒံ အဂ္ဂံ ဣဒံ မူလန္တိ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ၊ မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဒုက္ကရံ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ သတ္တာ ပစ္စယာကာရေ ခလိတာ အာကုလာ ဗျာကုလာ ဟောန္တိ၊ န သက္ကောန္တိ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ။ တတ္ထ တန္တံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေ ဌတွာ သက္ကာပိ ဘဝေယျ ဥဇုံ ကာတုံ၊ ဌပေတွာ ပန ဒွေ ဗောဓိသတ္တေ အညော သတ္တော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန အာကုလံ တန္တံ ကဉ္ဇိကံ ဒတွာ ကောစ္ဆေန ပဟဋံ တတ္ထ တတ္ထ ကုလကဇာတံ ဟောတိ ဂဏ္ဌိဗဒ္ဓံ၊ ဧဝမယံ လောကော ပစ္စယေသု ပက္ခလိတွာ ပစ္စယေ ဥဇုံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဝသေန ကုလကဇာတော ဟောတိ ဂဏ္ဌိဗဒ္ဓါ။ ယေ ဟိ ကေစိ ဒိဋ္ဌိယော နိဿိတာ၊ သဗ္ဗေ တေ ပစ္စယံ ဥဇုံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိယေဝ။ ကုလာဂဏ္ဌိကဇာတောတိ ကုလာဂဏ္ဌိကံ ဝိယ ဘူတော။ ကုလာဂဏ္ဌိကံ ဝုစ္စတိ ပေသကာရကဉ္ဇိကသုတ္တံ။ ‘‘ကုလာ နာမ သကုဏိကာ၊ တဿာ ကုလာဝကော’’တိပိ ဧကေ။ ယထာ တဒုဘယမ္ပိ အာကုလံ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ၊ မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဒုက္ကရန္တိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇဘူတောတိ မုဉ္ဇတိဏံ ဝိယ ပဗ္ဗဇတိဏံ ဝိယ စ ဘူတော မုဉ္ဇတိဏပဗ္ဗဇတိဏသဒိသော ဇာတော။ ယထာ တာနိ တိဏာနိ ကောဋ္ဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ကတရဇ္ဇု ဇိဏ္ဏကာလေ ကတ္ထစိ ပတိတံ ဂဟေတွာ တေသံ တိဏာနံ ‘‘ဣဒံ အဂ္ဂံ ဣဒံ မူလ’’န္တိ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ၊ မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဒုက္ကရံ၊ တမ္ပိ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေ ¶ ဌတွာ သက္ကာ ဘဝေယျ ဥဇုံ ¶ ကာတုံ၊ ဌပေတွာ ပန ဒွေ ဗောဓိသတ္တေ အညော သတ္တော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ဧဝမယံ လောကော ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဝသေန ဂဏ္ဌိဇာတော ဟုတွာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ။

တတ္ထ အပါယောတိ နိရယော တိရစ္ဆာနယောနိ ပေတ္တိဝိသယော အသုရကာယော။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေ ဝဍ္ဎိသင်္ခါတဿ အာယဿ အဘာဝတော ‘‘အပါယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ ဒုက္ခဿ ဂတိဘာဝတော ဒုဂ္ဂတိ။ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတော။ ဣတရော ပန –

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ¶ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတိ’’။

တံ သဗ္ဗမ္ပိ နာတိဝတ္တတိ နာတိက္ကမတိ။ အထ ခေါ စုတိတော ပဋိသန္ဓိံ၊ ပဋိသန္ဓိတော စုတိန္တိ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ စုတိပဋိသန္ဓိယော ဂဏှမာနော တီသု ဘဝေသု စတူသု ယောနီသု ပဉ္စသု ဂတီသု သတ္တသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု နဝသု သတ္တာဝါသေသု မဟာသမုဒ္ဒေ ဝါတုက္ခိတ္တနာဝါ ဝိယ ယန္တဂေါဏော ဝိယ စ ပရိဗ္ဘမတိယေဝ။ အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသသလ္လိတ္တောတိ အဝိဇ္ဇာယေဝ အကုသလုပ္ပာဒနေန ကုသလဇီဝိတနာသနတော ဝိသန္တိ အဝိဇ္ဇာဝိသံ၊ တဒေဝ သန္တာနဒူသနတော အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသော၊ တေန အနုသယပရိယုဋ္ဌာနဒုစ္စရိတဘူတေန ဘုသံ လိတ္တော မက္ခိတောတိ အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသသလ္လိတ္တော။ ကိလေသကလလီဘူတောတိ အဝိဇ္ဇာဒိမူလကာ ကိလေသာ ဧဝ ဩသီဒနဋ္ဌေန ကလလံ ကဒ္ဒမောတိ ကိလေသကလလံ၊ တဒဿ အတ္ထီတိ ကိလေသကလလီ၊ ဧဝံဘူတော။ ရာဂဒေါသမောဟဇဋာဇဋိတောတိ လောဘပဋိဃာဝိဇ္ဇာသင်္ခါတာ ရာဂဒေါသမောဟာ ဧဝ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဝေဠုဂုမ္ဗာဒီနံ သာခါဇာလသင်္ခါတာ ဇဋာ ဝိယာတိ ဇဋာ၊ တာယ ရာဂဒေါသမောဟဇဋာယ ဇဋိတော။ ယထာ နာမ ဝေဠုဇဋာဒီဟိ ဝေဠုအာဒယော၊ ဧဝံ တာယ ဇဋာယ အယံ လောကော ဇဋိတော ဝိနဒ္ဓါ သံသိဗ္ဗိတောတိ အတ္ထော။ ဇဋံ ဝိဇဋေတာတိ ဣမံ ဧဝံ တေဓာတုကံ ¶ လောကံ ဇဋေတွာ ဌိတံ ဇဋံ ဝိဇဋေတာ သံဆိန္ဒိတာ သမ္ပဒါလယိတာ။

တဏှာသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကောတိ တဏှာ ဧဝ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ပဝတ္တိတော သင်္ဃဋိတဋ္ဌေန သင်္ဃာဋောတိ တဏှာသင်္ဃာဋော၊ တသ္မိံ တဏှာသင်္ဃာဋေ ပဋိမုက္ကော အနုပဝိဋ္ဌော အန္တောဂတောတိ တဏှာသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကော။ တဏှာဇာလေန ဩတ္ထဋောတိ ¶ တဏှာ ဧဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဇာလန္တိ တဏှာဇာလံ၊ တေန တဏှာဇာလေန ဩတ္ထဋော သမန္တတော ဆာဒိတော ပလိဝေဌိတော။ တဏှာသောတေန ဝုယှတီတိ တဏှာ ဧဝ သံသာရေ အာကဍ္ဎနဋ္ဌေန သောတောတိ တဏှာသောတော၊ တေန တဏှာသောတေန ဝုယှတိ အာကဍ္ဎီယတိ။ တဏှာသညောဇနေန သညုတ္တောတိ တဏှာ ဧဝ လောကံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇနတော ဗန္ဓနတော သံယောဇနန္တိ တဏှာသံယောဇနံ၊ တေန တဏှာသံယောဇနေန သညုတ္တော ဗဒ္ဓါ။ တဏှာနုသယေန အနုသဋောတိ တဏှာ ဧဝ အနုသယနဋ္ဌေန အနုသယောတိ တဏှာနုသယော၊ တေန တဏှာနုသယေန အနုသဋော အနုဂတော ထာမဂတော။ တဏှာသန္တာပေန သန္တပ္ပတီတိ တဏှာ ဧဝ ပဝတ္တိကာလေ ဖလကာလေ စ လောကံ သန္တာပေတီတိ သန္တာပေါ၊ တေန တဏှာသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ သန္တာပီယတိ။ တဏှာပရိဠာဟေန ပရိဍယှတီတိ တဏှာ ဧဝ ဗလဝဘူတာ ပဝတ္တိကာလေ ဖလကာလေ စ သမန္တတော ဒဟနဋ္ဌေန မဟာပရိဠာဟောတိ တဏှာပရိဠာဟော၊ တေန တဏှာပရိဠာဟေန ပရိဍယှတိ သမန္တတော ဍဟီယတိ။ ဒိဋ္ဌိသင်္ဃာဋာဒယော ဣမိနာဝ နယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။

အနုဂတောတိ ¶ အနုပဝိဋ္ဌော။ အနုသဋောတိ အနုဓာဝိတော။ အဘိဘူတောတိ ပီဠိတော။ အဗ္ဘာဟတောတိ အဘိအာဟတော အဘိမုခံ ဘုသံ ပဟတော။ ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတောတိ ဒုက္ခေ ခန္ဓပဉ္စကေ သုခဝိပလ္လာသေန ပတိဋ္ဌိတော အဘိနိဝိဋ္ဌော။

တဏှာယ ဥဍ္ဍိတောတိ တဏှာယ ဥလ္လင်္ဃိတော။ စက္ခု ဟိ တဏှာရဇ္ဇုနာ အာဝုနိတွာ ရူပနာဂဒန္တေ ဥဍ္ဍိတံ၊ သောတာဒီနိ တဏှာရဇ္ဇုနာ အာဝုနိတွာ သဒ္ဒါဒိနာဂဒန္တေသု ဥဍ္ဍိတာနိ။ တံသမင်္ဂီလောကောပိ ဥဍ္ဍိတောယေဝ နာမ။ ဇရာပါကာရပရိက္ခိတ္တောတိ အနတိက္ကမနီယဋ္ဌေန ပါကာရဘူတာယ ဇရာယ ပရိဝါရိတော။ မစ္စုပါသေန ပရိက္ခိတ္တောတိ ဒုမ္မောစနီယဋ္ဌေန ပါသဘူတေန မရဏေန ဗဒ္ဓါ။ မဟာဗန္ဓနဗဒ္ဓါတိ ဒဠှတ္တာ ဒုစ္ဆေဒတ္တာ စ မဟန္တေဟိ ဗန္ဓနေဟိ ဗဒ္ဓါ။ ရာဂဗန္ဓနေနာတိ ရာဂေါ ဧဝ ဗန္ဓတိ သံသာရတော စလိတုံ န ဒေတီတိ ရာဂဗန္ဓနံ။ တေန ရာဂဗန္ဓနေန။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကိလေသဗန္ဓနေနာတိ ဝုတ္တာဝသေသေန ¶ ကိလေသဗန္ဓနေန။ ဒုစ္စရိတဗန္ဓနေနာတိ တိဝိဓေန။ သုစရိတံ ပန ဗန္ဓနမောက္ခဿ ဟေတုဘူတံ ဗန္ဓနမောက္ခဘူတဉ္စ အတ္ထိ။ တသ္မာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဗန္ဓနံ ¶ မောစေတာတိ တဿ ဗန္ဓနံ မောစေတာ။ ဗန္ဓနာ မောစေတာတိပိ ပါဌော၊ ဗန္ဓနတော တံ မောစေတာတိ အတ္ထော။ မဟာသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နောတိ ကုသလသဉ္စာရပီဠနေန မဟာသမ္ဗာဓသင်္ခါတံ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတဂဟနံ ပဋိပန္နော။ ဩကာသံ ဒဿေတာတိ လောကိယလောကုတ္တရသမာဓိပညာဩကာသံ ဒဿေတာ။ မဟာပလိဗောဓေန ပလိဗုဒ္ဓါတိ မဟာနိဝါရဏေန နိဝုတော။ မဟာလေပေန ဝါ လိတ္တော။ ပလိဗောဓောတိ စ ရာဂါဒိသတ္တဝိဓော ဧဝ။ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိပလိဗောဓော’’တိ ဧကေ။ ပလိဗောဓံ ဆေတာတိ တံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတာ။ မဟာပပါတေတိ ပဉ္စဂတိပပါတေ၊ ဇာတိဇရာမရဏပပါတေ ဝါ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုရုတ္တရဏဋ္ဌေန ပပါတော။ ပပါတာ ဥဒ္ဓတာတိ တမှာ ပပါတတော ဥဒ္ဓရိတာ။ မဟာကန္တာရပ္ပဋိပန္နောတိ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏသောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသကန္တာရံ ပဋိပန္နော။ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ကန္တာရော၊ တံ ကန္တာရံ တာရေတာ။ ကန္တာရာ တာရေတာတိ ဝါ ပါဌော။ မဟာသံသာရပ္ပဋိပန္နောတိ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ ပဋိပန္နော။ သံသာရာ မောစေတာတိ သံသာရတော မောစေတာ။ သံသာရံ မောစေတာတိ ဝါ ပါဌော။ မဟာဝိဒုဂ္ဂေတိ သံသာရဝိဒုဂ္ဂေ။ သံသာရောယေဝ ဟိ ဒုဂ္ဂမနဋ္ဌေန ဝိဒုဂ္ဂေါ။ သမ္ပရိဝတ္တတီတိ ဘုသံ နိဝတ္တိတွာ စရတိ။ မဟာပလိပေတိ မဟန္တေ ကာမကဒ္ဒမေ။ ကာမော ဟိ ဩသီဒနဋ္ဌေန ပလိပေါ။ ပလိပန္နောတိ လဂ္ဂေါ။ မဟာပလိပပလိပန္နောတိပိ ပါဌော။

အဗ္ဘာဟတောတိ သဗ္ဗောပဒ္ဒဝေဟိ အဗ္ဘာဟတော။ ရာဂဂ္ဂိနာတိ ရာဂါဒယောယေဝ အနုဒဟနဋ္ဌေန အဂ္ဂိ၊ တေန ရာဂဂ္ဂိနာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥန္နီတကောတိ ဥဂ္ဂဟေတွာ နီတော၊ ဇာတိယာ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဇရာဒိဥပဒ္ဒဝါယ နီတောတိ အတ္ထော။ က-ကာရော ပနေတ္ထ အနုကမ္ပာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟညတိ နိစ္စမတာဏောတိ ¶ ပရိတ္တာယကေန ရဟိတော သတတံ ပီဠီယတိ။ ပတ္တဒဏ္ဍောတိ ရာဇာဒီဟိ လဒ္ဓအာဏော။ တက္ကရောတိ စောရော။ ဝဇ္ဇဗန္ဓနဗဒ္ဓါတိ ¶ ရာဂါဒိဝဇ္ဇဗန္ဓနေဟိ ဗဒ္ဓါ။ အာဃာတနပစ္စုပဋ္ဌိတောတိ မရဏဓမ္မဂဏ္ဌိကဋ္ဌာနံ ဥပေစ္စ ဌိတော။ ကောစိ ဗန္ဓနာ မောစေတာ။ ကောစိ ဗန္ဓနံ မောစေတာတိပိ ပါဌော။ အနာထောတိ နတ္ထိ ဧတဿ နာထော ဣဿရော၊ သယံ ဝါ န နာထော န ဣဿရောတိ အနာထော၊ အသရဏောတိ ဝါ အတ္ထော။ ပရမကာပညပ္ပတ္တောတိ ဇရာဒိပဋိဗာဟနေ အပ္ပဟုတာယ အတီဝ ကပဏဘာဝံ ပတ္တော။ တာယေတာတိ ရက္ခိတာ။ တာယိတာတိ ဝါ ပါဌော သုန္ဒရော ¶ ။ ဒုက္ခာဘိတုန္နောတိ ဇာတိဒုက္ခာဒီဟိ အနေကေဟိ ဒုက္ခေဟိ အဘိတုန္နော အတိဗျာဓိတော အတိကမ္ပိတော စ။ စိရရတ္တံ ပီဠိတောတိ ဒုက္ခေဟေဝ ဒီဃမဒ္ဓါနံ ပီဠိတော ဃဋ္ဋိတော။ ဂဓိတောတိ ဂေဓေန ဂိဒ္ဓါ၊ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထေန ဝါ ဂန္ထိတော။ နိစ္စံ ပိပါသိတောတိ ပါတုံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆာ ပိပါသာ၊ သာ တဏှာ ဧဝ၊ တဏှာပိပါသာယ နိရန္တရံ ပိပါသိတော။

အန္ဓောတိ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခူတိ သင်္ခံ ဂတာယ ပညာယ အဘာဝတော ကာဏော။ ပညာ ဟိ ဓမ္မသဘာဝံ ပဿတိ။ အစက္ခုကောတိ တံ ပန အန္ဓတ္တံ န ပစ္ဆာ သမ္ဘူတံ၊ ပကတိယာ ဧဝ အဝိဇ္ဇမာနစက္ခုကောတိ တမေဝ အန္ဓတ္တံ ဝိသေသေတိ။ ဟတနေတ္တောတိ နယနဋ္ဌေန နေတ္တန္တိ သင်္ခံ ဂတာယ ပညာယ အဘာဝတောယေဝ ဝိနဋ္ဌနေတ္တကော။ သမဝိသမံ ဒဿေန္တံ အတ္တဘာဝံ နေတီတိ နေတ္တန္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ပညာယ သုဂတိဉ္စ အဂတိဉ္စ နယတိ။ ဟတနေတ္တတ္တာယေဝဿ နေတုအဘာဝံ ဒဿေန္တော အပရိဏာယကောတိ အာဟ၊ အဝိဇ္ဇမာနနေတ္တကောတိ အတ္ထော။ အညောပိဿ နေတာ န ဝိဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိပထပက္ခန္ဒောတိ ဝိပရီတော၊ ဝိသမော ဝါ ပထော ဝိပထော၊ တံ ဝိပထံ ပက္ခန္ဒော ပဝိဋ္ဌော ပဋိပန္နောတိ ဝိပထပက္ခန္ဒော၊ မိစ္ဆာပထသင်္ခါတံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ အဉ္ဇသာပရဒ္ဓါတိ အဉ္ဇသေ ဥဇုမဂ္ဂသ္မိံ မဇ္ဈိမပဋိပဒါယ အပရဒ္ဓါ ဝိရဒ္ဓါ။ အရိယပထံ အာနေတာတိ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဥပနေတာ ပဋိပါဒယိတာ။ မဟောဃပက္ခန္ဒောတိ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ၊ ပကတိဩဃတော မဟန္တာ ဩဃာတိ မဟောဃာ။ တေ ကာမောဃော ဘဝေါဃော ဒိဋ္ဌောဃော အဝိဇ္ဇောဃောတိ စတုပ္ပဘေဒါ။ တေ မဟောဃေ ပက္ခန္ဒော ပဝိဋ္ဌောတိ မဟောဃပက္ခန္ဒော၊ သံသာရသင်္ခါတံ မဟောဃံ ဝါ ပက္ခန္ဒောတိ။

၁၁၈။ ဣဒါနိ ¶ ဧကုတ္တရိကနယော။ တတ္ထ ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီနိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တမေဝေတန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ ဣဒံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာတိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဒွါသဋ္ဌိတေသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယောပိ ဟိ သဿတဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီတိ ဒွေဝ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ တသ္မာ သင်္ခေပေန သဗ္ဗာ ဒိဋ္ဌိယော အန္တော ကရောန္တော ‘‘ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ ပရိယုဋ္ဌိတောတိ ပရိယုဋ္ဌာနံ ပတ္တော သမုဒါစာရံ ပတ္တော၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေန ကုသလစာရဿ ဂဟဏံ ¶ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ဒွီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတာ ဒေဝမနုဿာ ဩလီယန္တိ ဧကေ၊ အတိဓာဝန္တိ ဧကေ၊ စက္ခုမန္တော စ ပဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၄၉)။

တီဟိ ဒုစ္စရိတေဟီတိ တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတေန စတုဗ္ဗိဓဝစီဒုစ္စရိတေန တိဝိဓမနောဒုစ္စရိတေန။ ဝိပ္ပဋိပန္နောတိ ဝိရူပံ ပဋိပန္နော၊ မိစ္ဆာပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ ယောဂေဟိ ယုတ္တောတိ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇေန္တီတိ ယောဂါ၊ ဤတိအတ္ထေန ဝါ ယောဂါ၊ တေဟိ ယောဂေဟိ ယုတ္တော သမပ္ပိတော။ စတုယောဂယောဇိတောတိ ကာမယောဂေါ၊ ဘဝယောဂေါ၊ ဒိဋ္ဌိယောဂေါ၊ အဝိဇ္ဇာယောဂေါတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ယောဂေဟိ သကဋသ္မိံ ယောဂေါ ဝိယ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇိတော။ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမယောဂေါ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ၊ ဈာနနိကန္တိ စ၊ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဇာတော ရာဂေါ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ ဘဝယောဂေါ။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌိယောဂေါ။ အဋ္ဌသု ဌာနေသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာယောဂေါ။ တေ ဧဝ စတ္တာရော ဗလဝဘူတာ ဩဃာ၊ ဒုဗ္ဗလဘူတာ ယောဂါ။

စတူဟိ ဂန္ထေဟီတိ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဂန္ထေန္တိ ဃဋေန္တီတိ ဂန္ထာ။ တေ အဘိဇ္ဈာ ကာယဂန္ထော၊ ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော၊ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာယဂန္ထော၊ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ကာယဂန္ထောတိ စတုပ္ပဘေဒါ။ အဘိဇ္ဈာယန္တိ ဧတာယ၊ သယံ ဝါ အဘိဇ္ဈာယတိ၊ အဘိဇ္ဈာယနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ အဘိဇ္ဈာ၊ လောဘောယေဝ။ နာမကာယံ ဂန္ထေတိ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဃဋေတီတိ ကာယဂန္ထော။ ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ ဗျာပါဒယတိ ဝါ ဝိနယာစာရရူပသမ္ပတ္တိဟိတသုခါဒီနီတိ ဗျာပါဒေါ။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓိ သီလဝတေန သုဒ္ဓီတိ ပရာမသနံ သီလဗ္ဗတပရာမာသော။ သဗ္ဗညုဘာသိတမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘သဿတော လောကော ¶ ၊ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိအာဒိနာ အာကာရေန အဘိနိဝိသတီတိ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော။ တေဟိ စတူဟိ ဂန္ထေဟိ ဂန္ထိတော၊ ဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။

စတူဟိ ဥပါဒါနေဟီတိ ဘုသံ အာဒိယန္တိ ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တီတိ ဥပါဒါနာ။ တေ ကာမုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ စတုပ္ပဘေဒါ။ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ ကာမံ ဥပါဒိယတီတိ ကာမုပါဒါနံ၊ ကာမော စ သော ဥပါဒါနဉ္စာတိပိ ¶ ကာမုပါဒါနံ။ ဒိဋ္ဌိ စ သာ ဥပါဒါနဉ္စာတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယတီတိပိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၄၇) ဟိ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိ ဥပါဒိယတိ။ သီလဗ္ဗတံ ဥပါဒိယတီတိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ၊ သီလဗ္ဗတဉ္စ တံ ဥပါဒါနဉ္စာတိပိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ။ ဂေါသီလဂေါဝတာဒီနိ ¶ ဟိ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓီတိ အဘိနိဝေသတော သယမေဝ ဥပါဒါနာနိ။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဥပါဒိယန္တိ ဧတေနာတိ ဥပါဒါနံ။ ကိံ ဝဒန္တိ၊ ဥပါဒိယန္တိ ဝါ? အတ္တာနံ။ အတ္တနော ဝါဒုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ၊ အတ္တဝါဒမတ္တမေဝ ဝါ အတ္တာတိ ဥပါဒိယန္တိ ဧတေနာတိ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ။ ဌပေတွာ ဣမာ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌီ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ တေဟိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ။ ဥပါဒီယတီတိ ဘုသံ ဂဏှီယတိ။ ဥပါဒိယတီတိ ဝါ ပါဌော၊ လောကော ဥပါဒါနေဟိ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဘုသံ ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။

ပဉ္စဂတိသမာရုဠှောတိ သုကတဒုက္ကဋကာရဏေဟိ ဂမ္မတိ ဥပသင်္ကမီယတီတိ ဂတိ၊ သဟောကာသကာ ခန္ဓာ။ နိရယော တိရစ္ဆာနယောနိ ပေတ္တိဝိသယော မနုဿာ ဒေဝါတိ ဣမာ ပဉ္စ ဂတိယော ဝေါက္ကမနဘာဝေန ဘုသံ အာရုဠှော။ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟီတိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ ဝတ္ထုကာမကောဋ္ဌာသေဟိ။ ရဇ္ဇတီတိ အယောနိသောမနသိကာရံ ပဋိစ္စ ရာဂုပ္ပာဒနေန တေဟိ ရဉ္ဇီယတိ၊ သာရတ္တော ကရီယတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟီတိ စိတ္တံ နီဝရန္တိ ပရိယောနန္ဓန္တီတိ နီဝရဏာ။ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ။ ဩတ္ထဋောတိ ဥပရိတော ပိဟိတော။

ဆဟိ ဝိဝါဒမူလေဟီတိ ဆဟိ ဝိဝါဒဿ မူလေဟိ။ ယထာဟ –

‘‘ဆယိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဝါဒမူလာနိ။ ကတမာနိ ဆ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကောဓနော ဟောတိ ဥပနာဟီ။ ယော သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကောဓနော ¶ ဟောတိ ဥပနာဟီ။ သော သတ္ထရိပိ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော၊ ဓမ္မေပိ၊ သင်္ဃေပိ၊ သိက္ခာယပိ န ပရိပူရကာရီ။ ယော သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သတ္ထရိ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော၊ ဓမ္မေပိ၊ သင်္ဃေပိ၊ သိက္ခာယပိ န ပရိပူရကာရီ၊ သော သင်္ဃေ ဝိဝါဒံ ဇနေတိ။ ယော ဟောတိ ဝိဝါဒေါ ဗဟုဇနာဟိတာယ ဗဟုဇနာသုခါယ ဗဟုနော ဇနဿ အနတ္ထာယ ¶ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဒေဝမနုဿာနံ။ ဧဝရူပံ စေ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဝါဒမူလံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ သမနုပဿေယျာထ၊ တတြ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဿေဝ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ ပဟာနာယ ဝါယမေယျာထ။ ဧဝရူပံ စေ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဝါဒမူလံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ န သမနုပဿေယျာထ။ တတြ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဿေဝ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ အာယတိံ အနဝဿဝါယ ပဋိပဇ္ဇေယျာထ။ ဧဝမေတဿ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ ဧဝမေတဿ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ အာယတိံ အနဝဿဝေါ ဟောတိ။

‘‘ပုန ¶ စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု မက္ခီ ဟောတိ ပဠာသီ။ ဣဿုကီ ဟောတိ မစ္ဆရီ။ သဌော ဟောတိ မာယာဝီ။ ပါပိစ္ဆော ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ ဟောတိ အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ။ ယော သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ ဟောတိ အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ၊ သော သတ္ထရိပိ…ပေ… အာယတိံ အနဝဿဝေါ ဟောတီ’’တိ (ပရိ။ ၂၇၂၊ အ။ နိ။ ၆။၃၆)။

တတ္ထ ကောဓနောတိ ကုဇ္ဈနလက္ခဏေန ကောဓေန သမန္နာဂတော။ ဥပနာဟီတိ ဝေရအပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနလက္ခဏေန ဥပနာဟေန သမန္နာဂတော။ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဝိဝါဒေါ ကထံ ဒေဝမနုဿာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တတီတိ? ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၄၅၁ အာဒယော) ဝိယ ဒွီသု ဘိက္ခူသု ဝိဝါဒံ အာပန္နေသု တသ္မိံ ဝိဟာရေ တေသံ အန္တေဝါသိကာ ဝိဝဒန္တိ၊ တေသံ ဩဝါဒံ ဂဏှန္တော ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဝိဝဒတိ၊ တတော တေသံ ဥပဋ္ဌာကာပိ ဝိဝဒန္တိ။ အထ မနုဿာနံ အာရက္ခဒေဝတာ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ ဓမ္မဝါဒီနံ အာရက္ခဒေဝတာ ဓမ္မဝါဒိနိယော ဟောန္တိ အဓမ္မဝါဒီနံ အဓမ္မဝါဒိနိယော။ တတော အာရက္ခဒေဝတာနံ မိတ္တာ ဘုမ္မဋ္ဌဒေဝတာ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ပရမ္ပရာယ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဌပေတွာ အရိယသာဝကေ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ ဓမ္မဝါဒီဟိ ပန အဓမ္မဝါဒိနောဝ ¶ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ။ တတော ယံ ဗဟုကေဟိ ဂဟိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ သစ္စန္တိ ဓမ္မံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗဟုတရာဝ အဓမ္မံ ဂဏှန္တိ။ တေ အဓမ္မံ ပုရက္ခတွာ ဝိဟရန္တာ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဧဝံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဝိဝါဒေါ ဒေဝမနုဿာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တံ ဝါတိ ¶ တုမှာကံ အဗ္ဘန္တရပရိသာယ ဝါ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါတိ ပရေသံ ပရိသာယ ဝါ။ မက္ခီတိ ပရေသံ ဂုဏမက္ခဏလက္ခဏေန မက္ခေန သမန္နာဂတော။ ပဠာသီတိ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏေန ပဠာသေန သမန္နာဂတော။ ဣဿုကီတိ ပရေသံ သက္ကာရာဒိဣဿာယနလက္ခဏာယ ဣဿာယ သမန္နာဂတော။ မစ္ဆရီတိ အာဝါသမစ္ဆရိယာဒီဟိ ပဉ္စဟိ မစ္ဆရိယေဟိ သမန္နာဂတော။ သဌောတိ ကေရာဋိကော။ မာယာဝီတိ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒကော။ ပါပိစ္ဆောတိ အသန္တသမ္ဘာဝနိစ္ဆကော ဒုဿီလော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ နတ္ထိကဝါဒီ အဟေတုကဝါဒီ အကိရိယဝါဒီ။ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီတိ သယံ ဒိဋ္ဌိမေဝ ပရာမသတိ။ အာဓာနဂ္ဂါဟီတိ ဒဠှဂ္ဂါဟီ။ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီတိ န သက္ကာ ဟောတိ ဂဟိတံ ဝိဿဇ္ဇာပေတုံ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘တတ္ထ ကတမာနိ ဆ ဝိဝါဒမူလာနိ? ကောဓော မက္ခော ဣဿာ သာဌေယျံ ပါပိစ္ဆတာ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသိတာ၊ ဣမာနိ ဆ ဝိဝါဒမူလာနီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၄) ပဓာနဝသေန ဧကေကောယေဝ ဓမ္မော ဝုတ္တော။

ဆဟိ တဏှာကာယေဟီတိ ‘‘ရူပတဏှာ၊ သဒ္ဒတဏှာ၊ ဂန္ဓတဏှာ၊ ရသတဏှာ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏှာ၊ ဓမ္မတဏှာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၄) ဝုတ္တာဟိ ဆဟိ တဏှာဟိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကေကာယေဝ တဏှာ အနေကဝိသယတ္တာ ¶ ဧကေကသ္မိမ္ပိ ဝိသယေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိတော အနေကာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သမူဟဋ္ဌေန ကာယသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ တဏှာကာယာတိ ဝုတ္တံ။ တဏှာကာယာတိ ဝုတ္တေပိ တဏှာ ဧဝ။ ရဇ္ဇတီတိ သယံ အာရမ္မဏေ ရဇ္ဇတိ၊ သာရတ္တော ဟောတိ။

ဆဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ သဗ္ဗာသဝသုတ္တေ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘တဿ ဧဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘အတ္ထိ မေ အတ္တာ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘နတ္ထိ မေ အတ္တာ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘အတ္တနာဝ အနတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘အနတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ပနဿ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိ ဟောတိ ‘ယော မေ အယံ အတ္တာ ¶ ဝဒေါ ဝေဒေယျော ¶ တတြ တတြ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ သော စ ခေါ ပန မေ အယံ အတ္တာ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မော သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿတီ’’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။

တတ္ထ အတ္ထိ မေ အတ္တာတိ သဿတဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗကာလေသု အတ္တနော အတ္ထိတံ ဂဏှာတိ။ သစ္စတော ထေတတောတိ ဘူတတော စ ထိရတော စ၊ ‘‘ဣဒံ သစ္စ’’န္တိ သုဋ္ဌု ဒဠှဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နတ္ထိ မေ အတ္တာတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ သတော သတ္တဿ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘဝဂ္ဂဟဏတော။ အထ ဝါ ပုရိမာပိ တီသု ကာလေသု အတ္ထီတိ ဂဟဏတော သဿတဒိဋ္ဌိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ အတ္ထီတိ ဂဏှန္တီ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ၊ ပစ္ဆိမာပိ အတီတာနာဂတေသု နတ္ထီတိ ဂဟဏတော ‘‘ဘဿန္တာ အာဟုတိယော’’တိ ဂဟိတဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိယ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ အတီတေ ဧဝ နတ္ထီတိ ဂဏှန္တီ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နကဿ ဝိယ သဿတဒိဋ္ဌိ။ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီတိ သညာက္ခန္ဓသီသေန ခန္ဓေ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ အဝသေသက္ခန္ဓေ သဉ္ဇာနတော ဣမိနာ အတ္တနာ ဣမံ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီတိ ဟောတိ။ အတ္တနာဝ အနတ္တာနန္တိ သညာက္ခန္ဓံယေဝ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ၊ ဣတရေ စတ္တာရောပိ အနတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ တေ သဉ္ဇာနတော ဧဝံ ဟောတိ။ အနတ္တနာဝ အတ္တာနန္တိ သညာက္ခန္ဓံ အနတ္တာတိ ဂဟေတွာ၊ ဣတရေ စတ္တာရောပိ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ တေ သဉ္ဇာနတော ဧဝံ ဟောတိ။ သဗ္ဗာပိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယောဝ။ ဝဒေါ ဝေဒေယျောတိအာဒယော ပန သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ အဘိနိဝေသာကာရာ။ တတ္ထ ဝဒတီတိ ဝဒေါ၊ ဝစီကမ္မဿ ကာရကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒေယျော၊ ဇာနာတိ အနုဘဝတိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ဝေဒေတီတိ? တတြ တတြ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ ¶ ။ တတြ တတြာတိ တေသု တေသု ယောနိဂတိဌိတိနိဝါသနိကာယေသု အာရမ္မဏေသု ဝါ။ နိစ္စောတိ ဥပ္ပာဒဝယရဟိတော။ ဓုဝေါတိ ထိရော သာရဘူတော။ သဿတောတိ သဗ္ဗကာလိကော။ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ အတ္တနော ပကတိဘာဝံ အဝိဇဟနဓမ္မော၊ ကကဏ္ဋကော ဝိယ နာနပ္ပကာရတံ နာပဇ္ဇတိ။ သဿတိသမန္တိ စန္ဒသူရိယသမုဒ္ဒမဟာပထဝီပဗ္ဗတာ လောကဝေါဟာရေန သဿတိယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ သဿတီဟိ သမံ သဿတိသမံ။ ယာဝ သဿတိယော တိဋ္ဌန္တိ၊ တာဝ တထေဝ ဌဿတီတိ ဂဏှတော ဧဝံ ဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။

ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ¶ ¶ ပန ‘‘တတြ တတြ ဒီဃရတ္တံ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပစ္စနုဘောတိ၊ န သော ဇာတော နာဟောသိ၊ န သော ဇာတော န ဘဝိဿတိ၊ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ ဝါ ပနဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၈) ဆ ဒိဋ္ဌီ ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။

တတ္ထ န သော ဇာတော နာဟောသီတိ သော အတ္တာ အဇာတိဓမ္မတော န ဇာတော နာမ၊ သဒါ ဝိဇ္ဇမာနောယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝ အတီတေ နာဟောသိ၊ အနာဂတေ န ဘဝိဿတိ။ ယော ဟိ ဇာတော၊ သော အဟောသိ။ ယော စ ဇာယိဿတိ၊ သော ဘဝိဿတီတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ န သော ဇာတော နာဟောသီတိ သော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အတီတေပိ န ဇာတု န အဟောသိ၊ အနာဂတေပိ န ဇာတု န ဘဝိဿတိ။ အနုသယာ ဝုတ္တတ္ထာ။

သတ္တဟိ သညောဇနေဟီတိ သတ္တကနိပါတေ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘သတ္တိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သံယောဇနာနိ။ ကတမာနိ သတ္တ? အနုနယသံယောဇနံ၊ ပဋိဃသံယောဇနံ၊ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ၊ ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနံ၊ မာနသံယောဇနံ၊ ဘဝရာဂသံယောဇနံ၊ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနံ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တ သံယောဇနာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၈)။

တတ္ထ အနုနယသံယောဇနန္တိ ကာမရာဂသံယောဇနံ။ သဗ္ဗာနေဝေတာနိ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနာနိ။

သတ္တဟိ မာနေဟီတိ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘မာနော ¶ ၊ အတိမာနော၊ မာနာတိမာနော၊ ဩမာနော၊ အဓိမာနော၊ အသ္မိမာနော၊ မိစ္ဆာမာနော’’တိ (ဝိဘ။ ၉၅၀)။

တတ္ထ မာနောတိ သေယျာဒိဝသေန ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာ ဇာတိအာဒီသု ဝတ္ထုဝသေနေဝ ဥန္နတိ။ အတိမာနောတိ ဇာတိအာဒီဟိ ‘‘မယာ သဒိသော နတ္ထီ’’တိ အတိက္ကမိတွာ ဥန္နတိ။ မာနာတိမာနောတိ ‘‘အယံ ပုဗ္ဗေ မယာ သဒိသော၊ ဣဒါနိ အဟံ သေဋ္ဌော၊ အယံ ဟီနတရော’’တိ ဥပ္ပန္နမာနော။ ဩမာနောတိ ဇာတိအာဒီဟိ အတ္တာနံ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ ပဝတ္တမာနော၊ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနောယေဝ။ အဓိမာနောတိ အနဓိဂတေယေဝ စတုသစ္စဓမ္မေ အဓိဂတောတိ မာနော။ အယံ ပန အဓိမာနော ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ကမ္မဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တဿ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန ဝိတိဏ္ဏကင်္ခဿ တိလက္ခဏံ ¶ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ¶ ပုထုဇ္ဇနဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အညေသံ။ အသ္မိမာနောတိ ရူပါဒီသု ခန္ဓေသု အသ္မီတိ မာနော၊ ‘‘အဟံ ရူပ’’န္တိအာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာမာနောတိ ပါပကေန ကမ္မာယတနာဒိနာ ဥပ္ပန္နမာနော။

လောကဓမ္မာ ဝုတ္တတ္ထာ။ သမ္ပရိဝတ္တတီတိ လောကဓမ္မေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ လာဘာဒီသု စတူသု အနုရောဓဝသေန၊ အလာဘာဒီသု စတူသု ပဋိဝိရောဓဝသေန ဘုသံ နိဝတ္တတိ၊ ပကတိဘာဝံ ဇဟာတီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆတ္တာပိ ဝုတ္တတ္ထာ။ နိယျာတောတိ ဂတော ပက္ခန္ဒော၊ အဘိဘူတောတိ အတ္ထော။

အဋ္ဌဟိ ပုရိသဒေါသေဟီတိ အဋ္ဌကနိပါတေ ဥပမာဟိ သဟ၊ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဥပမံ ဝိနာ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘ကတမေ အဋ္ဌ ပုရိသဒေါသာ? ဣဓ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘န သရာမိ န သရာမီ’တိ အဿတိယာဝ နိဗ္ဗေဌေတိ။ အယံ ပဌမော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော စောဒကံယေဝ ပဋိပ္ဖရတိ ‘ကိံ နု ခေါ တုယှံ ဗာလဿ အဗျတ္တဿ ဘဏိတေန၊ တွမ္ပိ နာမ မံ ဘဏိတဗ္ဗံ မညသီ’တိ? အယံ ဒုတိယော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန ¶ စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော စောဒကံယေဝ ပစ္စာရောပေတိ ‘တွမ္ပိ ခေါသိ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ တွံ တာဝ ပဌမံ ပဋိကရောဟီ’တိ။ အယံ တတိယော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော အညေနညံ ပဋိစရတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ကထံ အပနာမေတိ၊ ကောပဉ္စ ဒေါသဉ္စ အပ္ပစ္စယဉ္စ ပါတုကရောတိ။ အယံ စတုတ္ထော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော သင်္ဃမဇ္ဈေ ဗာဟာဝိက္ခေပကံ ဘဏတိ။ အယံ ပဉ္စမော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန ¶ စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော အနာဒိယိတွာ သင်္ဃံ အနာဒိယိတွာ စောဒကံ သာပတ္တိကောဝ ယေန ကာမံ ပက္ကမတိ။ အယံ ဆဋ္ဌော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘နေဝါဟံ အာပန္နောမှိ၊ န ပနာဟံ အနာပန္နောမှီ’တိ သော တုဏှီဘူတော သင်္ဃံ ဝိဟေသေတိ။ အယံ သတ္တမော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဧဝမာဟ – ‘ကိံ နု ခေါ တုမှေ အာယသ္မန္တော အတိဗာဠှံ မယိ ဗျာဝဋာ? ဣဒါနာဟံ ¶ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’တိ။ သော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိတွာ ဧဝမာဟ ‘ဣဒါနိ ခေါ တုမှေ အာယသ္မန္တော အတ္တမနာ ဟောထာ’တိ။ အယံ အဋ္ဌမော ပုရိသဒေါသော။ ဣမေ အဋ္ဌ ပုရိသဒေါသာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၅၇၊ အ။ နိ။ ၈။၁၄)။

တတ္ထ ပုရိသဒေါသာတိ ပုရိသာနံ ဒေါသာ၊ တေ ပန ပုရိသသန္တာနံ ဒူသေန္တီတိ ဒေါသာ။ န သရာမိ န သရာမီတိ ‘‘မယာ ဧတဿ ကမ္မဿ ကတဋ္ဌာနံ နဿရာမိ န သလ္လက္ခေမီ’’တိ ဧဝံ အဿတိဘာဝေန နိဗ္ဗေဌေတိ မောစေတိ။ စောဒကံယေဝ ပဋိပ္ဖရတီတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ဟုတွာ ဖရတိ၊ ပဋိအာဏိဘာဝေန ¶ တိဋ္ဌတိ။ ကိံ နု ခေါ တုယှန္တိ တုယှံ ဗာလဿ အဗျတ္တဿ ဘဏိတေန နာမ ကိံ၊ ယော တွံ နေဝ ဝတ္ထုံ၊ န အာပတ္တိံ၊ န စောဒနံ ဇာနာသီတိ ဒီပေတိ။ တွမ္ပိ နာမ ဧဝံ ကိဉ္စိ အဇာနန္တော ဘဏိတဗ္ဗံ မညသီတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ပစ္စာရောပေတီတိ ‘‘တွမ္ပိ ခေါသီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပတိအာရောပေတိ။ ပဋိကရောဟီတိ ဒေသနာဂါမိနိံ ဒေသေဟိ၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိတော ဝုဋ္ဌာဟိ၊ တတော သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌိတော အညံ စောဒေဿသီတိ ဒီပေတိ။ အညေနညံ ပဋိစရတီတိ အညေန ကာရဏေန၊ ဝစနေန ဝါ အညံ ကာရဏံ၊ ဝစနံ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော၊ ကထံ အာပန္နော၊ ကံ ဘဏထ၊ ကိံ ဘဏထာ’’တိ ဘဏတိ။ ‘‘ဧဝရူပံ ကိဉ္စိ တယာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တေ ¶ ‘‘န သုဏာမီ’’တိ သောတံ ဥပနေတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ကထံ အပနာမေတီတိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ပါဋလိပုတ္တံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘န တဝ ပါဋလိပုတ္တဂမနံ ပုစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တတော ရာဇဂဟံ ဂတောမှီတိ။ ‘‘ရာဇဂဟံ ဝါ ယာဟိ ဗြာဟ္မဏဂေဟံ ဝါ၊ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ။ ‘‘တတ္ထ မေ သူကရမံသံ လဒ္ဓ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ကထံ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခိပတိ။ ကောပန္တိ ကုပိတဘာဝံ၊ ဒေါသန္တိ ဒုဋ္ဌဘာဝံ။ ဥဘယမ္ပေတံ ကောဓဿေဝ နာမံ။ အပ္ပစ္စယန္တိ အသန္တုဋ္ဌာကာရံ၊ ဒေါမနဿဿေတံ နာမံ။ ပါတုကရောတီတိ ဒဿေတိ ပကာသေတိ။ ဗာဟာဝိက္ခေပကံ ဘဏတီတိ ဗာဟံ ဝိက္ခိပိတွာ ဝိက္ခိပိတွာ အလဇ္ဇိဝစနံ ဝဒတိ။ အနာဒိယိတွာတိ စိတ္တီကာရေန အဂ္ဂဟေတွာ အဝဇာနိတွာ၊ အနာဒရော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဝိဟေသေတီတိ ¶ ဝိဟေဌေတိ ဗာဓတိ။ အတိဗာဠှန္တိ အတိဒဠှံ အတိပ္ပမာဏံ။ မယိ ဗျာဝဋာတိ မယိ ဗျာပါရံ အာပန္နာ။ ဟီနာယာဝတ္တိတွာတိ ဟီနဿ ဂိဟိဘာဝဿ အတ္ထာယ အာဝတ္တိတွာ၊ ဂိဟီ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အတ္တမနာ ဟောထာတိ တုဋ္ဌစိတ္တာ ဟောထ၊ ‘‘မယာ လဘိတဗ္ဗံ လဘထ၊ မယာ ဝသိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဝသထ၊ ဖာသုဝိဟာရော ဝေါ မယာ ကတော’’တိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ ဒုဿတီတိ ဒုဋ္ဌော ဟောတိ။

နဝဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟီတိ သတ္တေသု ဥပ္ပတ္တိဝသေနေဝ ကထိတာနိ။ ယထာဟ –

‘‘နဝယိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဃာတဝတ္ထူနိ။ ကတမာနိ နဝ? ‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ၊ ‘အနတ္ထံ မေ စရတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ၊ ‘အနတ္ထံ မေ စရိဿတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ၊ ‘ပိယဿ မေ မနာပဿ အနတ္ထံ အစရိ၊ အနတ္ထံ စရတိ၊ အနတ္ထံ စရိဿတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ၊ ‘အပ္ပိယဿ မေ အမနာပဿ အတ္ထံ အစရိ၊ အတ္ထံ စရတိ၊ အတ္ထံ စရိဿတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဝ အာဃာတဝတ္ထူနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၉)။

တတ္ထ ¶ အာဃာတဝတ္ထူနီတိ အာဃာတကာရဏာနိ။ အာဃာတန္တိ စေတ္ထ ကောပေါ၊ သောယေဝ ဥပရူပရိ ကောပဿ ဝတ္ထုတ္တာ အာဃာတဝတ္ထု။ အာဃာတံ ဗန္ဓတီတိ ကောပံ ဗန္ဓတိ ကရောတိ ဥပ္ပာဒေတိ။ ‘‘အတ္ထံ မေ နာစရိ၊ န စရတိ၊ န စရိဿတိ။ ပိယဿ မေ မနာပဿ အတ္ထံ နာစရိ၊ န စရတိ၊ န စရိဿတိ။ အပ္ပိယဿ မေ အမနာပဿ အနတ္ထံ နာစရိ၊ န စရတိ၊ န ¶ စရိဿတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၅၊ ဝိဘ။ ၉၆၀၊ ဓ။ သ။ ၁၀၆၆) နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာနိ အပရာနိပိ နဝ အာဃာတဝတ္ထူနိ ဣမေဟေဝ နဝဟိ သင်္ဂဟိတာနိ။ အာဃာတိတောတိ ဃဋ္ဋိတော။

နဝဝိဓမာနေဟီတိ ကတမေ နဝဝိဓမာနာ? သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော၊ သေယျဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော၊ သေယျဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနော။ သဒိသဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော၊ သဒိသဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော၊ သဒိသဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနော။ ဟီနဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော၊ ဟီနဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော၊ ဟီနဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနော။ ဣမေ နဝဝိဓမာနာ (ဝိဘ။ ၉၆၂)။

ဧတ္ထ ပန သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော ရာဇူနဉ္စေဝ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဇာ ဟိ ‘‘ရဋ္ဌေန ဝါ ဓနေန ဝါ ဝါဟနေဟိ ဝါ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ၊ ပဗ္ဗဇိတောပိ ‘‘သီလဓုတင်္ဂါဒီဟိ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

သေယျဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနောပိ ဧတေသံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဇာ ဟိ ‘‘ရဋ္ဌေန ¶ ဝါ ဓနေန ဝါ ဝါဟနေဟိ ဝါ အညရာဇူဟိ သဒ္ဓိံ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ၊ ပဗ္ဗဇိတောပိ ‘‘သီလဓုတင်္ဂါဒီဟိ အညေန ဘိက္ခုနာ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

သေယျဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနောပိ ဧတေသံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဿ ဟိ ရညော ရဋ္ဌံ ဝါ ဓနံ ဝါ ဝါဟနာဒီနိ ဝါ နာတိသမ္ပန္နာနိ ဟောန္တိ၊ သော ‘‘မယှံ ရာဇာတိ ဝေါဟာရသုခမတ္တကမေဝ၊ ကိံ ရာဇာ နာမ အဟ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ၊ ပဗ္ဗဇိတောပိ အပ္ပလာဘသက္ကာရော ‘‘အဟံ ဓမ္မကထိကော ဗဟုဿုတော မဟာထေရောတိ ကထာမတ္တမေဝ၊ ကိံ ဓမ္မကထိကော နာမာဟံ၊ ကိံ ဗဟုဿုတော နာမာဟံ၊ ကိံ မဟာထေရော နာမာဟံ၊ ယဿ မေ လာဘသက္ကာရော နတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

သဒိသဿ ¶ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနာဒယော အမစ္စာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အမစ္စော ဝါ ဟိ ရဋ္ဌိယော ဝါ ‘‘ဘောဂယာနဝါဟနာဒီဟိ ကော မယာ သဒိသော အညော ရာဇပုရိသော အတ္ထီ’’တိ ဝါ၊ ‘‘မယှံ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ၊ ‘‘အမစ္စောတိ နာမမေဝ မယှံ၊ ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ မေ နတ္ထိ၊ ကိံ အမစ္စော နာမာဟ’’န္တိ ဝါ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

ဟီနဿ ¶ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနာဒယော ဒါသာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဒါသော ဟိ ‘‘မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ကော မယာ သဒိသော အညော ဒါသော နာမ အတ္ထိ၊ အညေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တာ ကုစ္ဆိဟေတု ဒါသာ နာမ ဇာတာ၊ အဟံ ပန ပဝေဏိအာဂတတ္တာ သေယျော’’တိ ဝါ၊ ‘‘ပဝေဏိအာဂတဘာဝေန ဥဘတောသုဒ္ဓိကဒါသတ္တေန အသုကဒါသေန နာမ သဒ္ဓိံ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ၊ ‘‘ကုစ္ဆိဝသေနာဟံ ဒါသဗျံ ဥပဂတော၊ မာတာပိတုကောဋိယာ ပန မေ ဒါသဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ ကိံ ဒါသော နာမ အဟ’’န္တိ ဝါ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။ ယထာ စ ဒါသော၊ ဧဝံ ပုက္ကုသစဏ္ဍာလာဒယောပိ ဧတံ မာနံ ကရောန္တိယေဝ။ ဧတ္ထ စ သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ ဥပ္ပန္နမာနောဝ ယာထာဝမာနော၊ ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ တထာ သဒိသဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ ဟီနဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ ဥပ္ပန္နမာနောဝ ယာထာဝမာနော၊ ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ တတ္ထ ယာထာဝမာနာ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ အယာထာဝမာနာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာတိ။

တဏှာမူလကာ ဝုတ္တာယေဝ။ ရဇ္ဇတီတိ န ကေဝလံ ရာဂေနေဝ ရဇ္ဇတိ၊ အထ ခေါ တဏှာမူလကာနံ ပရိယေသနာဒီနမ္ပိ သမ္ဘဝတော တဏှာမူလကေဟိ သဗ္ဗေဟိ အကုသလဓမ္မေဟိ ရဇ္ဇတိ၊ ယုဇ္ဇတိ ဗဇ္ဈတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒသဟိ ¶ ကိလေသဝတ္ထူဟီတိ ကတမာနိ ဒသ ကိလေသဝတ္ထူနိ? လောဘော၊ ဒေါသော၊ မောဟော၊ မာနော၊ ဒိဋ္ဌိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ထိနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ အဟိရိကံ၊ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမာနိ ဒသ ကိလေသဝတ္ထူနိ (ဝိဘ။ ၉၆၆)။

တတ္ထ ကိလေသာ ဧဝ ကိလေသဝတ္ထူနိ၊ ဝသန္တိ ဝါ ဧတ္ထ အခီဏာသဝါ သတ္တာ လောဘာဒီသု ပတိဋ္ဌိတတ္တာတိ ဝတ္ထူနိ၊ ကိလေသာ စ တေ တပ္ပတိဋ္ဌာနံ သတ္တာနံ ဝတ္ထူနိ စာတိ ကိလေသဝတ္ထူနိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ အနန္တရပစ္စယာဒိဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ ကိလေသာ ဝသန္တိ ဧဝ နာမ၊ တသ္မာ ကိလေသာနံ ဝတ္ထူနီတိပိ ကိလေသဝတ္ထူနိ။ လုဗ္ဘန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ လုဗ္ဘတိ၊ လုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ လောဘော။ ဒုဿန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ ဒုဿတိ၊ ဒုဿနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ ဒေါသော။ မုယှန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ မုယှတိ၊ မုယှနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော။ မညတီတိ မာနော။ ဒိဋ္ဌိအာဒယော ဝုတ္တတ္ထာဝ ¶ ။ န ဟိရီယတီတိ အဟိရိကော၊ တဿ ဘာဝေါ အဟိရိကံ။ န ¶ ဩတ္တပ္ပတီတိ အနောတ္တပ္ပီ၊ တဿ ဘာဝေါ အနောတ္တပ္ပံ။ တေသု အဟိရိကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ အဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏံ၊ အနောတ္တပ္ပံ တေဟေဝ အသာရဇ္ဇနလက္ခဏံ၊ ကိလိဿတီတိ ဥပတာပီယတိ ဝိဗာဓီယတိ။

ဒသဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေဟိ နဝဟိ စ ‘‘အဋ္ဌာနေ ဝါ ပနာဃာတော ဇာယတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၆) ဝုတ္တေန စာတိ ဒသဟိ။ အနတ္ထံ မေ အစရီတိအာဒီနိပိ ဟိ အဝိကပ္ပေတွာ ခါဏုကဏ္ဋကာဒိမှိပိ အဋ္ဌာနေ အာဃာတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟီတိ ကတမေ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀)? ပါဏာတိပါတော၊ အဒိန္နာဒါနံ၊ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော၊ မုသာဝါဒေါ၊ ပိသုဏာ ဝါစာ၊ ဖရုသာ ဝါစာ၊ သမ္ဖပ္ပလာပေါ၊ အဘိဇ္ဈာ၊ ဗျာပါဒေါ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ဣမေ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ။ တတ္ထ အကုသလကမ္မာနိ စ တာနိ ပထာ စ ဒုဂ္ဂတိယာတိ အကုသလကမ္မပထာ။ သမန္နာဂတောတိ သမင်္ဂီဘူတော။

ဒသဟိ သညောဇနေဟီတိ ကတမာနိ ဒသ သံယောဇနာနိ (ဓ။ သ။ ၁၁၁၈)? ကာမရာဂသံယောဇနံ၊ ပဋိဃသံယောဇနံ၊ မာနသံယောဇနံ၊ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ၊ ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနံ၊ သီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနံ၊ ဘဝရာဂသံယောဇနံ၊ ဣဿာသံယောဇနံ၊ မစ္ဆရိယသံယောဇနံ၊ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနံ၊ ဣမာနိ ဒသ သံယောဇနာနိ။ မိစ္ဆတ္တာ ¶ ဝုတ္တာယေဝ။

ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာတိ ကတမာ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ (ဝိဘ။ ၉၇၁)? နတ္ထိ ဒိန္နံ၊ နတ္ထိ ယိဋ္ဌံ၊ နတ္ထိ ဟုတံ၊ နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကော၊ နတ္ထိ အယံ လောကော၊ နတ္ထိ ပရော လောကော၊ နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာ၊ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ၊ နတ္ထိ လောကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာပဋိပန္နာ ယေ ဣမဉ္စ လောကံ ပရဉ္စ လောကံ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေန္တိ။ အယံ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။

တတ္ထ ဒသဝတ္ထုကာတိ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဧတိဿာတိ ဒသဝတ္ထုကာ။ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဒိန္နံ နာမ အတ္ထိ၊ သက္ကာ ကဿစိ ကိဉ္စိ ဒါတုန္တိ ဇာနာတိ။ ဒိန္နဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ ယိဋ္ဌန္တိ ယိဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ မဟာယာဂေါ၊ တံ ယဇိတုံ သက္ကာတိ ဇာနာတိ။ ယိဋ္ဌဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ ဟုတန္တိ အာဟုနပါဟုနမင်္ဂလကိရိယာ၊ တံ ကာတုံ သက္ကာတိ ဇာနာတိ။ တဿ ပန ¶ ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ သုကတဒုက္ကဋာနန္တိ ဧတ္ထ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ¶ သုကတကမ္မာနိ နာမ၊ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ ဒုက္ကဋကမ္မာနိ နာမ။ တေသံ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနာတိ။ ဖလံ ဝိပါကော ပန နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ အယံ လောကောတိ ပရလောကေ ဌိတော ဣမံ လောကံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ ပရော လောကောတိ ဣဓလောကေ ဌိတော ပရလောကံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ မာတာ နတ္ထိ ပိတာတိ မာတာပိတူနံ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနာတိ။ တေသု ကတပ္ပစ္စယေန ကောစိ ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ စဝနကဥပပဇ္ဇနကသတ္တာ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာပဋိပန္နာတိ အနုလောမပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ လောကသ္မိံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ ယေ ဣမဉ္စ လောကံ…ပေ… ပဝေဒေန္တီတိ ဣမဉ္စ ပရဉ္စ လောကံ အတ္တနာဝ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဉတွာ ပဝေဒနသမတ္ထော သဗ္ဗညူ ဗုဒ္ဓါ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။

အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာတိ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒိကံ ဧကေကံ အန္တံ ဘာဂံ ဂဏှာတီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ အထ ဝါ အန္တဿ ဂါဟော အန္တဂ္ဂါဟော၊ အန္တဂ္ဂါဟော အဿာ အတ္ထီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ တာယ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ။ သာ ပန ဝုတ္တာယေဝ။

အဋ္ဌသတတဏှာပပဉ္စသတေဟီတိ ¶ အဋ္ဌုတ္တရံ သတံ အဋ္ဌသတံ။ သံသာရေ ပပဉ္စေတိ စိရံ ဝသာပေတီတိ ပပဉ္စော၊ တဏှာ ဧဝ ပပဉ္စော တဏှာပပဉ္စော၊ အာရမ္မဏဘေဒေန ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန စ တဏှာနံ ဗဟုကတ္တာ ဗဟုဝစနံ ကတွာ တဏှာပပဉ္စာနံ သတံ တဏှာပပဉ္စသတံ။ တေန ‘‘တဏှာပပဉ္စသတေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝစနဝိပလ္လာသဝသေန ‘‘တဏှာပပဉ္စသတေဟီ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ အဋ္ဌသတန္တိ သင်္ခါတေန တဏှာပပဉ္စသတေနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌ အဗ္ဗောဟာရိကာနိ ကတွာ သတမေဝ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ပန တဏှာဝိစရိတာနီတိ အာဂတံ။ ယထာဟ –

‘‘အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယ၊ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဗာဟိရဿ ဥပါဒါယ၊ တဒေကဇ္ဈံ အဘိသညုဟိတွာ အဘိသင်္ခိပိတွာ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဟောန္တိ။ ဣတိ အတီတာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ၊ အနာဂတာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ တဒေကဇ္ဈံ ¶ အဘိသညုဟိတွာ အဘိသင်္ခိပိတွာ အဋ္ဌတဏှာဝိစရိတသတံ ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၄၂)။

တဏှာပပဉ္စာယေဝ ပနေတ္ထ တဏှာဝိစရိတာနီတိ ဝုတ္တာ။ တဏှာသမုဒါစာရာ တဏှာပဝတ္တိယောတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယာတိ အဇ္ဈတ္တိကံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပါဒါယ။ ဣဒဉှိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဝိတ္ထာရော ပနဿ တဿ နိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၉၇၃) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ¶ အပရော နယော – ရူပါရမ္မဏာယေဝ ကာမတဏှာ၊ ဘဝတဏှာ၊ ဝိဘဝတဏှာတိ တိဿော တဏှာ ဟောန္တိ၊ တထာ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏာတိ ဆသု အာရမ္မဏေသု အဋ္ဌာရသ တဏှာ ဟောန္တိ၊ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ အဋ္ဌာရသ၊ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ ဟောန္တိ။ တာ ဧဝ အတီတာရမ္မဏာ ဆတ္တိံသ၊ အနာဂတာရမ္မဏာ ဆတ္တိံသ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ဆတ္တိံသာတိ အဋ္ဌတဏှာဝိစရိတသတံ ဟောတိ။ ပပဉ္စိတောတိ အာရမ္မဏေ၊ သံသာရေ ဝါ ပပဉ္စိတော စိရဝါသိတော။

ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ ‘‘ကတမာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဗြဟ္မဇာလေ ဝေယျာကရဏေ ဝုတ္တာနိ ဘဂဝတာ? စတ္တာရော သဿတဝါဒါ၊ စတ္တာရော ဧကစ္စသဿတဝါဒါ၊ စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ ¶ ၊ စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ၊ ဒွေ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ၊ သောဠသ သညီဝါဒါ၊ အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ၊ အဋ္ဌ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ၊ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ၊ ပဉ္စ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဣမာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဗြဟ္မဇာလေ ဝေယျာကရဏေ ဝုတ္တာနိ ဘဂဝတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၇၇)။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဟဉ္စမှိ တိဏ္ဏောတိ အဟဉ္စ စတုရောဃံ၊ သံသာရသမုဒ္ဒံ ဝါ တိဏ္ဏော အမှိ ဘဝါမိ။ မုတ္တောတိ ရာဂါဒိဗန္ဓနေဟိ မုတ္တော။ ဒန္တောတိ နိဗ္ဗိသေဝနော နိပ္ပရိပ္ဖန္ဒော။ သန္တောတိ သီတီဘူတော။ အဿတ္ထောတိ နိဗ္ဗာနဒဿနေ လဒ္ဓဿာသော။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။ ပဟောမီတိ သမတ္ထောမှိ။ ခေါဣတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ပရေ စ ပရိနိဗ္ဗာပေတုန္တိ ဧတ္ထ ပရေ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပရေ စ တာရေတု’’န္တိအာဒီဟိပိ ယောဇေတဗ္ဗောတိ။

မဟာကရုဏာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၂-၇၃။ သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၉။ သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ကတမံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ပုစ္ဆိတွာ တေန သမဂတိကတ္တာ တေနေဝ သဟ အနာဝရဏဉာဏံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ န ဟိ အနာဝရဏဉာဏံ ဓမ္မတော ဝိသုံ အတ္ထိ၊ ဧကမေဝ ဟေတံ ဉာဏံ အာကာရဘေဒတော ဒွေဓာ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလာဒီနိ ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ဟိ နတ္ထိ ဧတဿ အာဝရဏန္တိ၊ ကေနစိ ဓမ္မေန၊ ပုဂ္ဂလေန ဝါ အာဝရဏံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အနာဝရဏန္တိ ဝုစ္စတိ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မာနံ။ အညေ ပန အာဝဇ္ဇိတွာပိ န ဇာနန္တိ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘မနောဝိညာဏံ ဝိယ သဗ္ဗာရမ္မဏိကတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ¶ ။ တံယေဝ ဉာဏံ ဣန္ဒဝဇိရံ ဝိယ ဝိသယေသု အပ္ပဋိဟတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ။ အနုပုဗ္ဗသဗ္ဗညုတာပဋိက္ခေပေါ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ သကိံသဗ္ဗညုတာပဋိက္ခေပေါ အနာဝရဏဉာဏံ၊ ဘဂဝါ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘေနပိ သဗ္ဗညူတိ ဝုစ္စတိ၊ န စ အနုပုဗ္ဗသဗ္ဗညူ။ အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘေနပိ သဗ္ဗညူတိ ဝုစ္စတိ၊ န စ သကိံသဗ္ဗညူ’’တိ။

သဗ္ဗံ သင်္ခတမသင်္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗန္တိ ဇာတိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ နိဿေသပရိယာဒါနံ။ အနဝသေသန္တိ ဧကေကဿေဝ ဓမ္မဿ သဗ္ဗာကာရဝသေန နိဿေသပရိယာဒါနံ။ သင်္ခတမသင်္ခတန္တိ ဒွိဓာ ပဘေဒဒဿနံ။ သင်္ခတဉှိ ဧကော ပဘေဒေါ၊ အသင်္ခတံ ဧကော ပဘေဒေါ။ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတန္တိ သင်္ခတံ။ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တထာ န သင်္ခတန္တိ အသင်္ခတံ။ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခတံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာဒီဟိ အာကာရေဟိ အနဝသေသံ ဇာနာတိ၊ အသင်္ခတံ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတာဒီဟိ အာကာရေဟိ အနဝသေသံ ဇာနာတိ။ နတ္ထိ ဧတဿ သင်္ခတဿ အသင်္ခတဿ စ အဝသေသောတိ အနဝသေသံ။ သင်္ခတံ အသင်္ခတဉ္စ။ အနေကဘေဒါပိ ပညတ္တိ ပစ္စယေဟိ အကတတ္တာ အသင်္ခတပက္ခံ ဘဇတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဉှိ ¶ သဗ္ဗာပိ ပညတ္တိယော အနေကဘေဒတော ဇာနာတိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗဓမ္မဂ္ဂဟဏံ။ အနဝသေသန္တိ နိပ္ပဒေသဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ တတ္ထ တသ္မိံ အနဝသေသေ သင်္ခတာသင်္ခတေ နိဿင်္ဂတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ တဒေဝ သဗ္ဗညုတညာဏံ အနာဝရဏဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော။

၁၂၀။ ဣဒါနိ ¶ အနေကဝိသယဘေဒတော ဒဿေတုံ အတီတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ကာလဘေဒတော ဒဿိတံ၊ စက္ခု စေဝ ရူပါ စာတိအာဒိ ဝတ္ထာရမ္မဏဘေဒတော။ ဧဝံ တံ သဗ္ဗန္တိ တေသံ စက္ခုရူပါနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ဧဝံ သေသေသု။ ယာဝတာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ အနိစ္စဋ္ဌန္တိအာဒိ သာမညလက္ခဏဘေဒတော ဒဿိတံ။ အနိစ္စဋ္ဌန္တိ စ အနိစ္စာကာရံ။ ပစ္စတ္တတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။ ဧသ နယော ဧဒိသေသု။ ရူပဿာတိအာဒိ ခန္ဓဘေဒတော ဒဿိတံ။ စက္ခုဿ…ပေ… ဇရာမရဏဿာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပေယျာလနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘိညာယာတိအာဒီသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဉာဏာနေဝ။ အဘိညဋ္ဌန္တိ အဘိဇာနနသဘာဝံ။ ဧသ နယော ဧဒိသေသု။ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဋ္ဌန္တိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုသလေ ဓမ္မေတိအာဒိ ကုသလတ္တိကဝသေန ဘေဒေါ။ ကာမာဝစရေ ဓမ္မေတိအာဒိ စတုဘူမကဝသေန။ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘သဗ္ဗေ ဇာနာတီ’’တိ ဗဟုဝစနပါဌော သုန္ဒရော။ ဧကဝစနသောတေ ပတိတတ္တာ ပန ပေါတ္ထကေသု ဧကဝစနေန လိခိတံ။ ဒုက္ခဿာတိအာဒိ စုဒ္ဒသန္နံ ဗုဒ္ဓဉာဏာနံ ဝိသယဘေဒေါ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဝတွာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝုစ္စမာနဿ ¶ သဗ္ဗညုတညာဏတ္တာ။ ဝိသယဘေဒတော ဟိ သဗ္ဗညုတညာဏေ ဝုစ္စမာနေ တံ ဉာဏံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိသယော ဟောတိယေဝ။

ပုန ကာဠကာရာမသုတ္တန္တာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၄) ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗညုတညာဏဘူမိံ ဒဿေန္တော ယာဝတာ သဒေဝကဿ လောကဿာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကဿ။ သဟ မာရေန သမာရကဿ ¶ ။ သဟ ဗြဟ္မုနာ သဗြဟ္မကဿ လောကဿ။ သဟ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ။ သဟ ဒေဝမနုဿေဟိ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ။ ပဇာတတ္တာ ပဇာတိ သတ္တလောကဿ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ၊ သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ၊ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ၊ သဿမဏဗြာဟ္မဏိဝစနေန သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ သမိတပါပဗာဟိတပါပသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ၊ ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ၊ သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကော၊ ဒွီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပရော ¶ နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော၊ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော၊ သဗြဟ္မကဂ္ဂဟဏေန ရူပါဝစရဗြဟ္မလောကော၊ သဿမဏဗြာဟ္မဏာဒိဂ္ဂဟဏေန စတုပရိသဝသေန၊ သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ မနုဿလောကော၊ အဝသေသသတ္တလောကော ဝါ။

အပိစေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗဿပိ လောကဿ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ သာဓေတိ။ တတော ယေသံ သိယာ ‘‘မာရော မဟာနုဘာဝေါ ဆကာမာဝစရိဿရော ဝသဝတ္တီ၊ ကိံ တဿာပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ၊ တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သမာရကဿာ’’တိ အာဟ။ ယေသံ ပန သိယာ ‘‘ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါ ဧကင်္ဂုလိယာ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠသဟဿေ အာလောကံ ဖရတိ၊ ဒွီဟိ…ပေ… ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကံ ဖရတိ၊ အနုတ္တရဉ္စ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ ကိံ တဿာပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ၊ တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သဗြဟ္မကဿာ’’တိ အာဟ။ တတော ယေသံ သိယာ ‘‘ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏာ သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကာ၊ ကိံ တေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ၊ တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ ပကာသေတွာ အထ သမ္မုတိဒေဝေ အဝသေသမနုဿေ စ ဥပါဒါယ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သေသသတ္တလောကဿ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ ပကာသေတိ။ အယမေတ္ထ အနုသန္ဓိက္ကမော။ ပေါရာဏာ ပနာဟု – သဒေဝကဿာတိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကဿ ¶ ။ သမာရကဿာတိ မာရေန သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကဿ။ သဗြဟ္မကဿာတိ ဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကဿ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ တီဟာကာရေဟိ တီသု ပဒေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ဒွီဟာကာရေဟိ ပရိယာဒါတုံ ¶ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယာတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ တေန တေန အာကာရေန တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နံ ဟောတီတိ။

ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ။ မုတန္တိ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓာယတနံ၊ ရသာယတနံ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ။ ဝိညာတန္တိ သုခဒုက္ခာဒိဓမ္မာရမ္မဏံ။ ပတ္တန္တိ ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ ပတ္တံ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တံ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဝါ ပရိယေသိတံ။ အနုဝိစရိတံ မနသာတိ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတံ။ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ ဧတံ ဒဿေတိ – ယံ အပရိမာနာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ ¶ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘နီလံ ပီတ’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၁၉) ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ရူပါရမ္မဏံ ဒိသွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ၊ မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါ’’တိအာဒိ သဒ္ဒါရမ္မဏံ သောတဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘မူလဂန္ဓော တစဂန္ဓော’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၂၄-၆၂၇) ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဃာနဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘မူလရသော၊ ခန္ဓရသော’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၂၈-၆၃၁) ရသာရမ္မဏံ ဇိဝှာဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘ကက္ခဠံ၊ မုဒုက’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၄၇-၆၅၀) ပထဝီဓာတုတေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘေဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ကာယဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဖုသိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ သုခဒုက္ခာဒိဘေဒံ ဓမ္မာရမ္မဏံ မနောဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိဇာနိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ ဣမဿ ပန မဟာဇနဿ ပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ ပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ အပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ အပရိယေသိတွာ ¶ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏေန အပ္ပတ္တံ နာမ နတ္ထီတိ။

၁၂၁။ ပုန အပရေန ပရိယာယေန သဗ္ဗညုတညာဏဘာဝသာဓနတ္ထံ န တဿာတိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိ တဿ တထာဂတဿ ဣဓ ဣမသ္မိံ တေဓာတုကေ လောကေ၊ ဣမသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နကာလေ ဝါ ပညာစက္ခုနာ အဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န အတ္ထိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဝတ္တမာနကာလိကံ အာချာတပဒံ။ ဣမိနာ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပနေတ္ထ ဒ-ကာရော သံယုတ္တော။ အထော အဝိညာတန္တိ ဧတ္ထ အထောဣတိ ဝစနောပါဒါနေ နိပါတော။ အဝိညာတန္တိ အတီတကာလိကံ အဝိညာတံ နာမ ကိဉ္စိ ¶ ဓမ္မဇာတံ။ နာဟောသီတိ ပါဌသေသော။ အဗျယဘူတဿ အတ္ထိသဒ္ဒဿ ဂဟဏေ ပါဌသေသံ ဝိနာပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ဣမိနာ အတီတကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ ¶ ။ အဇာနိတဗ္ဗန္တိ အနာဂတကာလိကံ အဇာနိတဗ္ဗံ နာမ ဓမ္မဇာတံ န ဘဝိဿတိ၊ နတ္ထိ ဝါ။ ဣမိနာ အနာဂတကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဇာနနကိရိယာဝိသေသနမတ္တမေဝ ဝါ ဧတ္ထ အ-ကာရော။ သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယျန္တိ ဧတ္ထ ယံ တေကာလိကံ ဝါ ကာလဝိမုတ္တံ ဝါ နေယျံ ဇာနိတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ အတ္ထိ၊ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတော အဘိညာသိ အဓိကေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဧတ္ထ အတ္ထိသဒ္ဒေန တေကာလိကဿ ကာလဝိမုတ္တဿ စ ဂဟဏာ အတ္ထိ-သဒ္ဒေါ အဗျယဘူတောယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူတိ ကာလဝသေန ဩကာသဝသေန စ နိပ္ပဒေသတ္တာ သမန္တာ သဗ္ဗတော ပဝတ္တံ ဉာဏစက္ခု အဿာတိ သမန္တစက္ခု။ တေန ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန တထာဂတော သမန္တစက္ခု၊ သဗ္ဗညူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ သာဓိတံ။

ပုန ဗုဒ္ဓဉာဏာနံ ဝိသယဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒဿေတုကာမော သမန္တစက္ခူတိ ကေနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခူတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါထာယ သမန္တစက္ခူတိ ဝုတ္တပဒေ ယံ တံ သမန္တစက္ခု၊ တံ ကေနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခူတိ အတ္ထော။ အတ္ထော ပနဿ ယာဝတာ ¶ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခဋ္ဌောတိအာဒီဟိ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဉှိ သမန္တစက္ခု။ ယထာဟ – ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂)။ တသ္မိံ သဗ္ဗညုတညာဏဋ္ဌေ ဝုတ္တေ သမန္တစက္ခုဋ္ဌော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ။ ဗုဒ္ဓဿေဝ ဉာဏာနီတိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ။ ဒုက္ခေ ဉာဏာဒီနိပိ ဟိ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿေဝ ဘဂဝတော ပဝတ္တန္တိ၊ ဣတရေသံ ပန ဧကဒေသမတ္တေနေဝ ပဝတ္တန္တိ။ သာဝကသာဓာရဏာနီတိ ပန ဧကဒေသေနာပိ အတ္ထိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗော ဉာတောတိ သဗ္ဗော ဉာဏေန ဉာတော။ အညာတော ဒုက္ခဋ္ဌော နတ္ထီတိ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထံ ပဋိသေဓေန ဝိဘာဝေတိ။ သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌောတိ န ကေဝလံ ဉာတမတ္တောယေဝ၊ အထ ခေါ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌော ဝိယ ကတော။ သဗ္ဗော ဝိဒိတောတိ န ကေဝလံ ဒိဋ္ဌမတ္တောယေဝ၊ အထ ခေါ ပါကဋော။ သဗ္ဗော သစ္ဆိကတောတိ န ကေဝလံ ဝိဒိတောယေဝ၊ အထ ခေါ တတ္ထ ဉာဏပဋိလာဘဝသေန ပစ္စက္ခီကတော။ သဗ္ဗော ဖဿိတောတိ န ကေဝလံ သစ္ဆိကတောယေဝ၊ အထ ခေါ ပုနပ္ပုနံ ယထာရုစိ သမုဒါစာရဝသေန ဖုဋ္ဌောတိ။ အထ ဝါ ဉာတော သဘာဝလက္ခဏဝသေန။ ဒိဋ္ဌော သာမညလက္ခဏဝသေန။ ဝိဒိတော ရသဝသေန။ သစ္ဆိကတော ပစ္စုပဋ္ဌာနဝသေန ¶ ။ ဖဿိတော ပဒဋ္ဌာနဝသေန။ အထ ဝါ ဉာတော ဉာဏုပ္ပာဒဝသေန။ ဒိဋ္ဌော စက္ခုပ္ပာဒဝသေန။ ဝိဒိတော ပညုပ္ပာဒဝသေန။ သစ္ဆိကတော ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒဝသေန။ ဖဿိတော အာလောကုပ္ပာဒဝသေန။ ‘‘ယာဝတာ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခဋ္ဌော၊ သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌော၊ အဒိဋ္ဌော ဒုက္ခဋ္ဌော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စ ‘‘ယာဝတာ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ သဗ္ဗံ ဉာတံ၊ အညာတံ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန ¶ စ ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမံ ဝုတ္တဂါထာ နိဂမနဝသေန ပုန ဝုတ္တာ။ တံနိဂမနေယေဝ ဟိ ကတေ ဉာဏနိဂမနမ္ပိ ကတမေဝ ဟောတီတိ။

သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

၁၂၂။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ဉာဏကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဒိဋ္ဌိကထာယ အနုပုဗ္ဗအနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိကထာ ဉာဏကထာယ ကတဉာဏပရိစယဿ သမဓိဂတသမ္မာဒိဋ္ဌိဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနာ သုကရာ ဟောတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဉာဏကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကာ ပုစ္ဆာ။ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကံ ပုစ္ဆိတပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ကထံ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကော ဝိဿဇ္ဇိတဝိဿဇ္ဇနဿ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော၊ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော အဿာဒဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိကာ ဒိဋ္ဌိသုတ္တသံသန္ဒနာတိ ဧဝမိမေ စတ္တာရော ပရိစ္ဆေဒါ။ တတ္ထ ပုစ္ဆာပရိစ္ဆေဒေ တာဝ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဓမ္မပုစ္ဆာ၊ သဘာဝပုစ္ဆာ။ ကတိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနီတိ ဟေတုပုစ္ဆာ ပစ္စယပုစ္ဆာ၊ ကိတ္တကာနိ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကတိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနီတိ သမုဒါစာရပုစ္ဆာ ဝိကာရပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဟိ သမုဒါစာရဝသေန စိတ္တံ ပရိယောနန္ဓန္တိယော ဥဋ္ဌဟန္တီတိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနိ ¶ နာမ ဟောန္တိ။ ကတိ ဒိဋ္ဌိယောတိ ဒိဋ္ဌီနံ သင်္ခါပုစ္ဆာ ဂဏနာပုစ္ဆာ။ ကတိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာတိ ဝတ္ထုပ္ပဘေဒဝသေန အာရမ္မဏနာနတ္တဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဟိ တံ တံ ဝတ္ထုံ တံ တံ အာရမ္မဏံ အဘိနိဝိသန္တိ ပရာမသန္တီတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကတမော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ဒိဋ္ဌီနံ ပဋိပက္ခပုစ္ဆာ ပဟာနူပါယပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိကာရဏာနိ ဟိ ခန္ဓာဒီနိ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတေန တာသံ ကာရဏာနိ န ဟောန္တီတိ တာနိ စ ကာရဏာနိ သမုဂ္ဃာတိတာနိ နာမ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ သမ္မာ ဘုသံ ဟညန္တိ ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒါနိ ဧတာသံ ဆန္နံ ပုစ္ဆာနံ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒီနိ ဆ ဝိဿဇ္ဇနာနိ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗပုစ္ဆာ။ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သာ ပန အနိစ္စာဒိကေ ¶ ဝတ္ထုသ္မိံ နိစ္စာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတိ ပတိဋ္ဌဟတိ ဒဠှံ ဂဏှာတီတိ အဘိနိဝေသော။ အနိစ္စာဒိအာကာရံ အတိက္ကမိတွာ နိစ္စန္တိအာဒိဝသေန ဝတ္တမာနော ပရတော အာမသတိ ဂဏှာတီတိ ပရာမာသော။ အထ ဝါ နိစ္စန္တိအာဒိကံ ပရံ ဥတ္တမံ သစ္စန္တိ အာမသတိ ဂဏှာတီတိ ပရာမာသော၊ အဘိနိဝေသော ¶ စ သော ပရာမာသော စာတိ အဘိနိဝေသပရာမာသော။ ဧဝံပကာရော ဒိဋ္ဌီတိ ကိစ္စတော ဒိဋ္ဌိသဘာဝံ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တီဏိ သတန္တိ တီဏိ သတာနိ၊ ဝစနဝိပလ္လာသော ကတော။ ကတမော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ပုစ္ဆံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။

၁၂၃။ ဣဒါနိ ကထံ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိအာဒိ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ ရူပန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ရူပံ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပန္တိ စေတ္ထ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော ကသိဏရူပဉ္စ။ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌိ၊ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌိ၊ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတန္တိ သာမညဝစနံ။ တေနေဝ ‘‘ဝေဒနံ ဧတံ မမ၊ သင်္ခါရေ ဧတံ မမာ’’တိ နပုံသကဝစနံ ဧကဝစနဉ္စ ကတံ။ ဧသောတိ ပန ဝတ္တဗ္ဗမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂေကဝစနံ ကတံ။ ဧတံ မမာတိ တဏှာမညနာမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနမညနာမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိမညနာ ဧဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧတံ မမာတိ မမံကာရကပ္ပနာ၊ ဧသောဟမသ္မီတိ အဟံကာရကပ္ပနာ၊ ဧသော မေ အတ္တာတိ ¶ အဟံကာရမမံကာရကပ္ပိတော အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ တထာ ယထာက္ကမေနေဝ တဏှာမူလနိဝေသော မာနပဂ္ဂါဟော၊ တဏှာမူလနိဝိဋ္ဌော မာနပဂ္ဂဟိတော၊ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ သင်္ခါရာနံ ဒုက္ခလက္ခဏာဒဿနံ၊ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စလက္ခဏာဒဿနံ၊ သင်္ခါရာနံ တိလက္ခဏာဒဿနဟေတုကော အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ ဒုက္ခေ အသုဘေ စ သုခံ သုဘန္တိ ဝိပလ္လာသဂတဿ၊ အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ ဝိပလ္လာသဂတဿ၊ စတုဗ္ဗိဓဝိပလ္လာသဂတဿ စ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ အာကာရကပ္ပနာ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ အနာဂတပဋိလာဘကပ္ပနာ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ¶ ဓမ္မေသု ကပ္ပနိဿိတဿ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ နန္ဒိယာ အတီတမနွာဂမေတိ၊ နန္ဒိယာ အနာဂတံ ပဋိကင်္ခတိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု သံဟီရတိ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏဟေတုကာ ဒိဋ္ဌိ၊ အပရန္တေ အညာဏဟေတုကာ ဒိဋ္ဌိ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏဟေတုကော အတ္တာဘိနိဝေသော’’တိ စ ဧတေသံ တိဏ္ဏံ ဝစနာနံ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ဒိဋ္ဌိယော ပနေတ္ထ ပဌမံ ပဉ္စက္ခန္ဓဝတ္ထုကာ။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနဝိညာဏ- ကာယသမ္ဖဿကာယဝေဒနာကာယသညာကာယစေတနာကာယတဏှာကာယဝိတက္ကဝိစာရဓာတုဒသကသိဏ- ဒွတ္တိံသာကာရဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိယော ဝုတ္တာ။ ဒွတ္တိံသာကာရေသု စ ယတ္ထ ဝိသုံ အဘိနိဝေသော န ယုဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ သကလသရီရာဘိနိဝေသဝသေနေဝ ဝိသုံ အဘိနိဝေသော ဝိယ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ဒွါဒသာယတနအဋ္ဌာရသဓာတုဧကူနဝီသတိဣန္ဒြိယဝသေန ယောဇနာ ကတာ။ တီဏိ ဧကန္တလောကုတ္တရိန္ဒြိယာနိ န ¶ ယောဇိတာနိ။ န ဟိ လောကုတ္တရဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿေသု ဓမ္မေသု လောကုတ္တရေ ဌပေတွာ လောကိယာ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဉ္စ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ တတော တေဓာတုကဝသေန နဝဝိဓဘဝဝသေန ဈာနဗြဟ္မဝိဟာရသမာပတ္တိဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂဝသေန စ ယောဇနာ ကတာ။ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပရိဟာရော ဝုတ္တနယော ဧဝ။ သဗ္ဗာနိ စေတာနိ ရူပါဒိကာနိ ဇရာမရဏန္တာနိ အဋ္ဌနဝုတိသတံ ပဒါနိ ဘဝန္တိ။

၁၂၄။ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဝီသတိဝတ္ထုကာယပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံယေဝ ဝတ္ထုတ္တာ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿမာနာ သမနုပဿန္တိ၊ သဗ္ဗေ တေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသုယေဝ ¶ သမနုပဿန္တိ၊ ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၄၇) ဝုတ္တတ္တာ စ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အဝိဇ္ဇာယ အန္ဓီကတာနံ ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ယာယံ၊ ဘန္တေ၊ ဒိဋ္ဌိ ‘အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု ¶ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ၊ အယံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဒိဋ္ဌိ ကိံ ပဋိစ္စ ပညာယတီတိ? မဟတီ ခေါ ဧသာ၊ ကစ္စာန၊ ဓာတု၊ ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာဓာတု။ ဟီနံ၊ ကစ္စာန၊ ဓာတုံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟီနာ သညာ ဟီနာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၉၇) ဝစနတော စ အဝိဇ္ဇာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ တေန ဖဿေန ဖုဋ္ဌဿ ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ယေ တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနော ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ အနေကဝိဟိတာနိ အဓိဝုတ္တိပဒါနိ အဘိဝဒန္တိ၊ တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၂၃) ဝစနတော စ ဖဿော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အာကာရမတ္တဂ္ဂဟဏေန အယာထာဝသဘာဝဂါဟဟေတုတ္တာ သညာယ –

‘‘ယာနိ စ တီဏိ ယာနိ စ သဋ္ဌိ၊ သမဏပ္ပဝါဒသိတာနိ ဘူရိပည၊

သညက္ခရသညနိဿိတာနိ၊ ဩသရဏာနိ ဝိနေယျ ဩဃတမဂါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၄၃) –

ဝစနတော ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၉) ဝစနတော စ သညာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အာကာရပရိဝိတက္ကေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော –

‘‘နဟေဝ ¶ သစ္စာနိ ဗဟူနိ နာနာ၊ အညတြ သညာယ နိစ္စာနိ လောကေ၊

တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၉၂) –

ဝစနတော စ ဝိတက္ကော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အယောနိသော မနသိကာရဿ အကုသလာနံ အသာဓာရဏဟေတုတ္တာ ‘‘တဿေဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ဝစနတော စ အယောနိသော မနသိကာရော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ ¶ ။ ပါပမိတ္တောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ပါပမိတ္တဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ဗာဟိရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂန္တိ ကရိတွာ န အညံ ဧကင်္ဂမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ မဟတော အနတ္ထာယ သံဝတ္တတိ။ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါပမိတ္တတာ’’တိ ¶ (အ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဝစနတော စ ပါပမိတ္တော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ပရတောပိ ဃောသော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဒုရက္ခာတဓမ္မဿဝနေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟေတူ ဒွေ ပစ္စယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒါယ ပရတော စ ဃောသော အယောနိသော စ မနသိကာရော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၆) ဝစနတော စ ပရတော ဃောသော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပဋိသညုတ္တကထာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။

ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ခန္ဓာ ဟေတု ခန္ဓာ ပစ္စယောတိအာဒိမာဟ။ ခန္ဓာ ဧဝ ဒိဋ္ဌီနံ ဥပါဒါယ၊ ဇနကဟေတု စေဝ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော စာတိ အတ္ထော။ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ သမုဋ္ဌဟန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ၊ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ တေန သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေန၊ ဒိဋ္ဌိကာရဏဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

၁၂၅။ ဣဒါနိ ကိစ္စဘေဒေန ဒိဋ္ဌိဘေဒံ ဒဿေန္တော ကတမာနိ အဋ္ဌာရသ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာ ဒိဋ္ဌီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ပဒါနံ သာဓာရဏံ မူလပဒံ။ ယာ ဒိဋ္ဌိ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ယာ ဒိဋ္ဌိ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂဟနန္တိ သဗ္ဗေဟိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ အယာထာဝဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဟေဋ္ဌာပိဿ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ဒွိန္နံ အန္တာနံ ဧကန္တဂတတ္တာပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ သာ ဧဝ ဒိဋ္ဌိ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဂဟနံ တိဏဂဟနဝနဂဟနပဗ္ဗတဂဟနာနိ ဝိယ။ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိကန္တာရံ စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရနိရုဒကကန္တာရဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရာ ဝိယ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ‘‘ဒိဋ္ဌိကန္တာရော’’တိ သကလိင်္ဂေနေဝ အာဂတံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပဋိလောမဋ္ဌေန စ ဒိဋ္ဌိဝိသူကံ။ မိစ္ဆာဒဿနဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သမ္မာဒဿနံ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ စေဝ ဝိလောမေတိ စ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ (ဓ။ သ။ ၃၉၂၊ ၁၁၀၅) ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသူကာယိက’’န္တိ ¶ အာဂတံ။ ကဒါစိ သဿတဿ၊ ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒဿ ဂဟဏတော ဒိဋ္ဌိယာ ဝိရူပံ ဖန္ဒိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဟိ ဧကသ္မိံ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ၊ ကဒါစိ သဿတံ အနုဿရတိ၊ ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အနတ္ထေ သံယောဇေတီတိ ဒိဋ္ဌိသညောဇနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အန္တောတုဒနဋ္ဌေန ဒုန္နီဟရဏီယဋ္ဌေန စ သလ္လန္တိ ဒိဋ္ဌိသလ္လံ ¶ ¶ ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ပီဠာကရဏဋ္ဌေန သမ္ဗာဓောတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ဗာဓော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ မောက္ခာဝရဏဋ္ဌေန ပလိဗောဓောတိ ဒိဋ္ဌိပလိဗောဓော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုမ္မောစနီယဋ္ဌေန ဗန္ဓနန္တိ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုရုတ္တရဋ္ဌေန ပပါတောတိ ဒိဋ္ဌိပပါတော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ထာမဂတဋ္ဌေန အနုသယောတိ ဒိဋ္ဌာနုသယော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္တာနံ သန္တာပေတီတိ ဒိဋ္ဌိသန္တာပေါ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္တာနံ အနုဒဟတီတိ ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ကိလေသကာယံ ဂန္ထေတီတိ ဒိဋ္ဌိဂန္ထော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဘုသံ အာဒိယတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ‘‘သစ္စ’’န္တိအာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတီတိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဣဒံ ပရန္တိ အာမသတိ၊ ပရတော ဝါ အာမသတီတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသော။

၁၂၆။ ဣဒါနိ ရာသိဝသေန သောဠသ ဒိဋ္ဌိယော ဥဒ္ဒိသန္တော ကတမာ သောဠသ ဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုခသောမနဿသင်္ခါတေ အဿာဒေ ဒိဋ္ဌိ အဿာဒဒိဋ္ဌိ။ အတ္တာနံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ။ နတ္ထီတိ ပဝတ္တတ္တာ ဝိပရီတာ ဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သတိ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ၊ သန္တီ ဝါ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ။ ကာယောတိ စေတ္ထ ခန္ဓပဉ္စကံ၊ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတော သက္ကာယော ဝတ္ထု ပတိဋ္ဌာ ဧတိဿာတိ သက္ကာယဝတ္ထုကာ။ သဿတန္တိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဥစ္ဆေဒေါတိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ သဿတာဒိအန္တံ ဂဏှာတီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ၊ အန္တဂ္ဂါဟော ဝါ အဿာ အတ္ထီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ အတီတသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနာဂတသင်္ခါတံ အပရန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနတ္ထေ သံယောဇေတီတိ သညောဇနိကာ။ အဟင်္ကာရဝသေန အဟန္တိ ဥပ္ပန္နေန မာနေန ဒိဋ္ဌိယာ မူလဘူတေန ဝိနိဗန္ဓာ ဃဋိတာ ဥပ္ပာဒိတာ ဒိဋ္ဌိ အဟန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ။ တထာ မမင်္ကာရဝသေန မမန္တိ ဥပ္ပန္နေန မာနေန ဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ မမန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ။ အတ္တနော ဝဒနံ ကထနံ အတ္တဝါဒေါ၊ တေန ပဋိသညုတ္တာ ဗဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌိ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အတ္တာနံ လောကောတိ ဝဒနံ ကထနံ လောကဝါဒေါ၊ တေန ပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဘဝေါ ဝုစ္စတိ သဿတံ၊ သဿတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတိ ဥစ္ဆေဒေါ၊ ဥစ္ဆေဒဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။

၁၂၇-၁၂၈။ ဣဒါနိ ¶ တီဏိ သတံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ကတမေ တီဏိ သတံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာတိ ပုစ္ဆိတွာ တေ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိသုံ ဝိသုံ အဘိနိဝေသဝိဿဇ္ဇနေနေဝ တေ ဝိဿဇ္ဇေတုကာမော အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ကတိဟာကာရေဟိ ¶ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိအာဒိနာ နယေန သောဠသန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အဘိနိဝေသာကာရဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ ပုန အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ တာသံ သောဠသန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အဘိနိဝေသာကာရဂဏနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန တာနိ ဂဏနာနိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ ကတမေဟိ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ¶ ဟောတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရူပံ ပဋိစ္စာတိ ရူပက္ခန္ဓံ ပဋိစ္စ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿန္တိ ‘‘အယံ မေ ကာယော ဤဒိသော’’တိ ရူပသမ္ပဒံ နိဿာယ ဂေဟသိတံ ရာဂသမ္ပယုတ္တံ သုခံ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေနဋ္ဌေန သုခဉ္စ သောမနဿဉ္စ။ တံယေဝ ရူပဿ အဿာဒေါတိ ရူပနိဿယော အဿာဒေါ။ တဉှိ သုခံ တဏှာဝသေန အဿာဒီယတိ ဥပဘုဉ္ဇီယတီတိ အဿာဒေါ။ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ သော အဿာဒေါ သဿတောတိ ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတီတိ ဝါ သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနံ ဝါ အတ္တာနံ သုခိတံ ကရောတီတိ ဝါ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဟောတိ။ တသ္မာ ယာ စ ဒိဋ္ဌိ ယော စ အဿာဒေါတိ အဿာဒဿ ဒိဋ္ဌိဘာဝါဘာဝေပိ အဿာဒံ ဝိနာ သာ ဒိဋ္ဌိ န ဟောတီတိ ကတွာ ဥဘယမ္ပိ သမုစ္စိတံ။ အဿာဒဒိဋ္ဌီတိ အဿာဒေ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ နာနာသုတ္တေဟိ သံသန္ဒေတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဉ္စ ဂရဟိတုကာမော အဿာဒဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိနာသကမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဒိဋ္ဌိယာ ဝိပတ္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နောတိ ဝိပန္နာ ဝိနဋ္ဌာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အဿာတိ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နော၊ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဝိပန္နော ဝိနဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နော။ န သေဝိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမနေန။ န ဘဇိတဗ္ဗော စိတ္တေန။ န ပယိရုပါသိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမိတွာ နိသီဒနေန။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ‘‘တံ သေဝနာဒိကံ ကေန ကာရဏေန န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ တဿ ကာရဏပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ ကာရဏဝိဿဇ္ဇနံ။ ယသ္မာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ၊ တသ္မာ တံ သေဝနာဒိကံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိယာ ရာဂေါတိ ‘‘သုန္ဒရာ မေ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဒိဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပဇ္ဇနရာဂေါ ¶ ။ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တောတိ တေန ဒိဋ္ဌိရာဂေန ရင်္ဂေန ရတ္တံ ဝတ္ထံ ဝိယ ရတ္တော။ န မဟပ္ဖလန္တိ ဝိပါကဖလေန။ န မဟာနိသံသန္တိ နိဿန္ဒဖလေန။

ပုရိသပုဂ္ဂလဿာတိ ပုရိသသင်္ခါတဿ ပုဂ္ဂလဿ။ လောကိယဝေါဟာရေန ဟိ ပုရိ ဝုစ္စတိ သရီရံ၊ တသ္မိံ ပုရိသ္မိံ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ပုရိသော၊ ပုံ ဝုစ္စတိ ¶ နိရယော၊ တံ ပုံ ဂလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပုဂ္ဂလော။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ သုဂတိတော စုတာ ဒုဂ္ဂတိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ န မဟပ္ဖလတ္တံ ကေန ကာရဏေန ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ ယသ္မာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ၊ တသ္မာ န မဟပ္ဖလံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒွေဝ ဂတိယောတိ ပဉ္စသု ဂတီသု ဒွေဝ ဂတိယော။ ဝိပဇ္ဇမာနာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိရယော။ သမ္ပဇ္ဇမာနာယ တိရစ္ဆာနယောနိ။ ယဉ္စေဝ ကာယကမ္မန္တိ သကလိင်္ဂဓာရဏပဋိပဒါနုယောဂအဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မာဒိ ကာယကမ္မံ။ ယဉ္စ ဝစီကမ္မန္တိ သကသမယပရိယာပုဏနသဇ္ဈာယနဒေသနာသမာဒပနာဒိ ဝစီကမ္မံ။ ယဉ္စ မနောကမ္မန္တိ ဣဓလောကစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ¶ ပရလောကစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ကတာကတစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ မနောကမ္မံ။ တိဏကဋ္ဌဓညဗီဇေသု သတ္တဒိဋ္ဌိဿ ဒါနာနုပ္ပဒါနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု စ ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ။ ယထာဒိဋ္ဌီတိ ယာ အယံ ဒိဋ္ဌိ၊ တဿာနုရူပံ။ သမတ္တန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ သမာဒိန္နန္တိ ဂဟိတံ။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တံ – တဒေတံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ၊ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတကာယကမ္မံ၊ ဒိဋ္ဌာနုလောမိကကာယကမ္မန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘ပါဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစရတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ ယံ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိကဿ သတော ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရသင်္ခါတံ ကာယကမ္မံ၊ ဣဒံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ နာမ။ ‘‘ပါဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစရတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ ယံ ဣမာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဣမိနာ ဒဿနေန သဟဇာတံ ကာယကမ္မံ၊ ဣဒံ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတကာယကမ္မံ နာမ။ တဒေဝ ပန သမတ္တံ သမာဒိန္နံ ဂဟိတံ ပရာမဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌာနုလောမိကကာယကမ္မံ နာမ။ ဝစီကမ္မမနောကမ္မေသုပိ ¶ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန မုသာ ဘဏတော ပိသုဏံ ဘဏတော ဖရုသံ ဘဏတော သမ္ဖံ ပလပတော အဘိဇ္ဈာလုနော ဗျာပန္နစိတ္တဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ သတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမောတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ လိင်္ဂဓာရဏာဒိပရိယာပုဏနာဒိလောကစိန္တာဒိဝသေန ဝုတ္တနယော စေတ္ထ သုန္ဒရော။

စေတနာဒီသု ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာ စေတနာ စေတနာ နာမ။ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာ ပတ္ထနာ ပတ္ထနာ နာမ။ စေတနာပတ္ထနာနံ ဝသေန စိတ္တဋ္ဌပနာ ပဏိဓိ နာမ။ တေဟိ ပန စေတနာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဖဿာဒယော သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နာ ဓမ္မာ ¶ သင်္ခါရာ နာမ။ အနိဋ္ဌာယာတိအာဒီဟိ ဒုက္ခမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခဉှိ သုခကာမေဟိ သတ္တေဟိ န ဧသိတတ္တာ အနိဋ္ဌံ။ အပ္ပိယတ္တာ အကန္တံ။ မနဿ အဝဍ္ဎနတော၊ မနသိ အဝိသပ္ပနတော စ အမနာပံ။ အာယတိံ အဘဒ္ဒတာယ အဟိတံ။ ပီဠနတော ဒုက္ခန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ ဧဝံ သံဝတ္တနံ ကေန ကာရဏေန ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိဿ ကာရဏံ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ။ ယသ္မာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ လာမကာ၊ တသ္မာ ဧဝံ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အလ္လာယ ပထဝိယာ နိက္ခိတ္တန္တိ ဥဒကေန တိန္တာယ ဘူမိယာ ရောပိတံ။ ပထဝီရသံ အာပေါရသန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ပထဝိယာ စ သမ္ပဒံ အာပဿ စ သမ္ပဒံ။ ဗီဇနိက္ခိတ္တဋ္ဌာနေ ဟိ န သဗ္ဗာ ပထဝီ န သဗ္ဗော အာပေါ စ ဗီဇံ ဖလံ ဂဏှာပေတိ။ ယော ပန တေသံ ပဒေသော ဗီဇံ ဖုသတိ၊ သောယေဝ ဗီဇံ ဖလံ ဂဏှာပေတိ။ တသ္မာ ဗီဇပေါသနာယ ပစ္စယဘူတောယေဝ သော ပဒေသော ပထဝီရသော အာပေါရသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရသသဒ္ဒဿ ဟိ သမ္ပတ္တိ စ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေန ရသော နာမ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ လောကေ စ ‘‘သုရသော ဂန္ဓဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ သုသမ္ပန္နော ဂန္ဓဗ္ဗောတိ အတ္ထော ဉာယတိ။ ဥပါဒိယတီတိ ဂဏှာတိ။ ယော ဟိ ပဒေသော ပစ္စယော ဟောတိ၊ တံ ပစ္စယံ လဘမာနံ ဗီဇံ တံ ¶ ဂဏှာတိ နာမ။ သဗ္ဗံ တန္တိ သဗ္ဗံ တံ ရသဇာတံ။ တိတ္တကတ္တာယာတိ သော ပထဝီရသော အာပေါရသော စ အတိတ္တကော သမာနောပိ တိတ္တကံ ဗီဇံ နိဿာယ ¶ နိမ္ဗရုက္ခာဒီနံ တေသံ ဖလာနဉ္စ တိတ္တကဘာဝါယ သံဝတ္တတိ။ ကဋုကတ္တာယာတိ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။

‘‘ဝဏ္ဏဂန္ဓရသူပေတော၊ အမ္ဗောယံ အဟုဝါ ပုရေ၊

တမေဝ ပူဇံ လဘမာနော၊ ကေနမ္ဗော ကဋုကပ္ဖလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၇၁) –

အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓာပိ တိတ္တကမေဝ အပ္ပိယဋ္ဌေန ကဋုကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသာတတ္တာယာတိ အမဓုရဘာဝါယ။ အသာဒုတ္တာယာတိပိ ပါဌော၊ အသာဒုဘာဝါယာတိ အတ္ထော။ သာဒူတိ ဟိ မဓုရံ။ ဗီဇံ ဟိဿာတိ အဿ နိမ္ဗာဒိကဿ ဗီဇံ။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ယသ္မာ သုခါ ဝေဒနာ ပရမော အဿာဒေါ၊ တသ္မာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဒုက္ခဝေဒနာဝသေန အာဒီနဝေါ ဒဿိတောတိ။ ပုန အဋ္ဌာရသဘေဒေန ဒိဋ္ဌိယာ အာဒီနဝံ ဒဿေတုံ အဿာဒဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိအာဒိမာဟ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဣမေဟိ အဋ္ဌာရသဟိ အာကာရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တဿ သညောဂေါတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ သံသာရေ ဗန္ဓနံ ဒဿေတိ။

၁၂၉။ ယသ္မာ ¶ ပန ဒိဋ္ဌိဘူတာနိပိ သညောဇနာနိ အတ္ထိ အဒိဋ္ဌိဘူတာနိပိ၊ တသ္မာ တံ ပဘေဒံ ဒဿေန္တော အတ္ထိ သညောဇနာနိ စေဝါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ကာမရာဂသညောဇနဿေဝ အနုနယသညောဇနန္တိ အာဂတဋ္ဌာနမ္ပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ အနုနယသညောဇနန္တိ ဝုတ္တံ။ ကာမရာဂဘာဝံ အပ္ပတွာ ပဝတ္တံ လောဘံ သန္ဓာယ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသခန္ဓာယတနာဒိမူလကေသုပိ ဝါရေသု ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေဒနာပရမတ္တာ စ အဿာဒဿ ဝေဒနာပရိယောသာနာ ဧဝ ဒေသနာ ကတာ။ သညာဒယော န ဂဟိတာ။ ဣမေဟိ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟီတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာဒီနိ ပဉ္စ ဆက္ကာနိ စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စတိံသ ဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နအဿာဒါရမ္မဏဝသေန ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ။

အဿာဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၀။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယံ ¶ ¶ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနောတိ အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ ယဿ ဟိ ခန္ဓဓာတုအာယတနသစ္စပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝိနိစ္ဆယဝိရဟိတတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိပဋိသေဓကရော နေဝ အာဂမော၊ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗဿ အနဓိဂတတ္တာ န စ အဓိဂမော အတ္ထိ၊ သော အာဂမာဓိဂမာနံ အဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ သုတန္တိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနာဂမော စ သုတဖလတ္တာ ဟေတုဝေါဟာရဝသေန အဓိဂမော စ၊ တံ သုတံ အဿ အတ္ထီတိ သုတဝါ၊ န သုတဝါ အဿုတဝါ။ သွာယံ –

ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ၊ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊

ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ၊ ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။

သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ယထာဟ – ‘‘ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု အဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ¶ နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပ္ပေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာပရိဠာဟေဟိ ပရိဒယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အာဝုတာ နိဝုတာ ဩဝုတာ ပိဟိတာ ပဋိစ္ဆန္နာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ (မဟာနိ။ ၉၄)။ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထမတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမုဒါစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ဝါ အယံ၊ ဝိသုံယေဝ သင်္ခံ ¶ ဂတော ဝိသံသဋ္ဌော သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။ ဧဝမေတေဟိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယေ တေ –

‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊

အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော၊ ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ –

ဒွေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ တေသု အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယာနံ ¶ အဒဿာဝီတိအာဒီသု အရိယာတိ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော၊ သဒေဝကေန စ လောကေန အရဏီယတော ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ ဝုစ္စန္တိ၊ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဝါ ဣဓ အရိယာ။ ယထာဟ – ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… တထာဂတော အရိယောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၈)။

သပ္ပုရိသာတိ ဧတ္ထ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တထာဂတသာဝကာ စ ‘‘သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ လောကုတ္တရဂုဏယောဂေန သောဘနာ ပုရိသာတိ သပ္ပုရိသာ။ သဗ္ဗေယေဝ ဝါ ဧတေ ဒွေဓာပိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါပိ ဟိ အရိယာ စ သပ္ပုရိသာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓသာဝကာပိ။ ယထာဟ –

‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော၊ ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတိ၊

ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စံ၊ တထာဝိဓံ သပ္ပုရိသံ ဝဒန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊

ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော’’တိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝုတ္တော၊ ‘‘ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စာ’’တိ ဗုဒ္ဓသာဝကော၊ ‘‘ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စ’’န္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ။ ဣဒါနိ ယော တေသံ အရိယာနံ အဒဿနသီလော ¶ ၊ န စ ဒဿနေ သာဓုကာရီ၊ သော ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ စက္ခုနာ အဒဿာဝီ ဉာဏေန အဒဿာဝီတိ ဒုဝိဓော။ တေသု ဉာဏေန အဒဿာဝီ ¶ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ မံသစက္ခုနာ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အရိယာ ဒိဋ္ဌာပိ အဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ တေသံ စက္ခူနံ ဝဏ္ဏမတ္တဂဟဏတော န အရိယဘာဝဂေါစရတော။ သောဏသိင်္ဂါလာဒယောပိ ဟိ စက္ခုနာ အရိယေ ပဿန္တိ၊ န စ တေ အရိယာနံ ဒဿာဝိနော၊ တသ္မာ စက္ခုနာ ဒဿနံ န ဒဿနံ၊ ဉာဏေန ဒဿနမေဝ ဒဿနံ။ ယထာဟ – ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန၊ ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇)။ တသ္မာ စက္ခုနာ ပဿန္တောပိ ဉာဏေန အရိယေဟိ ဒိဋ္ဌံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အပဿန္တော အရိယာဓိဂတဉ္စ ဓမ္မံ အနဓိဂစ္ဆန္တော အရိယကရဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ အဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါတိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ အရိယဓမ္မေ အကုသလော။ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထ ပန –

ဒုဝိဓော ¶ ဝိနယော နာမ၊ ဧကမေကေတ္ထ ပဉ္စဓာ၊

အဘာဝတော တဿ အယံ၊ ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတိ။

အယဉှိ သံဝရဝိနယော ပဟာနဝိနယောတိ ဒုဝိဓော ဝိနယော။ ဧတ္ထ စ ဒုဝိဓေပိ ဝိနယေ ဧကမေကော ဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ သံဝရဝိနယောပိ ဟိ သီလသံဝရော၊ သတိသံဝရော၊ ဉာဏသံဝရော၊ ခန္တိသံဝရော၊ ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓော။ ပဟာနဝိနယောပိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ၊ နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓော။

တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ သီလသံဝရော။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ)

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄) –

အယံ ¶ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ဝီရိယသံဝရော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ¶ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော ‘‘သံဝရော’’၊ ဝိနယနတော ‘‘ဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ သံဝရဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တထာ ယံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ပဋိပက္ခဘာဝတော ဒီပါလောကေန ဝိယ တမဿ တေန တေန ဝိပဿနာဉာဏေန တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ၊ သေယျထိဒံ – နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ၊ ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ၊ ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂါဟဿ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ၊ ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ၊ ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ၊ အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနေန အဘိရတိသညာယ၊ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုဉ္စိတုကမျတာယ၊ ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ၊ အနုလောမဉာဏေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ ¶ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ၊ ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂါဟဿ ပဟာနံ၊ ဧတံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။

ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေန ဝိယ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ၊ ဣဒံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂ္ဂဏဿ အစ္စန္တအပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပဟာနံ၊ ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ၊ ဣဒံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ၊ ဣဒံ နိဿရဏပ္ပဟာနံ နာမ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ပဟာနံ ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ၊ ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော၊ တသ္မာ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံတံပဟာနဝတော ဝါ တဿ တဿ ဝိနယဿ သမ္ဘဝတောပေတံ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဟာနဝိနယောပိ ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝမယံ ¶ ¶ သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော၊ ပဘေဒတော စ ဒသဝိဓော ဝိနယော ဘိန္နသံဝရတ္တာ ပဟာတဗ္ဗဿ စ အပ္ပဟီနတ္တာ ယသ္မာ ဧတဿ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အဘာဝတော တဿ အယံ ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧသ နယော သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ သပ္ပုရိသဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထာပိ။ နိန္နာနာကာရဏဉှိ ဧတံ အတ္ထတော။ ယထာဟ – ‘‘ယေဝ တေ အရိယာ၊ တေဝ တေ သပ္ပုရိသာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသာ၊ တေဝ တေ အရိယာ။ ယောဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော၊ သောဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော။ ယောဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော၊ သောဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော။ ယေဝ တေ အရိယဝိနယာ၊ တေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ၊ တေဝ တေ အရိယဝိနယာ။ အရိယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသေတိ ဝါ၊ အရိယဓမ္မေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဓမ္မေတိ ဝါ၊ အရိယဝိနယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဝိနယေတိ ဝါ ဧသေသေ ဧကေ ဧကဋ္ဌေ သမေ သမဘာဂေ တဇ္ဇာတေ တညေဝါ’’တိ။

ကသ္မာ ပန ထေရော အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ကတမေဟိ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ ပုစ္ဆိတွာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ‘‘ဣဓ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ တံ အတ္ထံ အာဝိကာတုံ ပဌမံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၃၁။ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဘိနိဝေသုဒ္ဒေသံ ဒဿေန္တော ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ရူပက္ခန္ဓံ ကသိဏရူပဉ္စ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌိပဿနာယ သမနုပဿတိ။ နိဒ္ဒေသေ ပနဿ ရူပက္ခန္ဓေ အဘိနိဝေသော ပဉ္စက္ခန္ဓာဓိကာရတ္တာ ပါကဋောတိ တံ အဝတွာ ကသိဏရူပမေဝ ‘‘ရူပ’’န္တိ သာမညဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တံ အတ္တာနံ ရူပဝန္တံ သမနုပဿတိ။ အတ္တနိ ဝါ ရူပန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တသ္မိံ အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတိ။ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တံ အတ္တာနံ ရူပသ္မိံ သမနုပဿတိ။

တတ္ထ ¶ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ သုဒ္ဓရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ၊ အတ္တနိ ဝါ ရူပံ၊ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနံ၊ ဝေဒနံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ သညံ၊ သင်္ခါရေ၊ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ဣမေသု သတ္တသု ဌာနေသု အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ။ ဝေဒနာဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ၊ အတ္တနိ ဝါ ဝေဒနံ၊ ဝေဒနာယ ဝါ အတ္တာနန္တိ ဧဝံ စတူသု ခန္ဓေသု တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ¶ ဝသေန ဒွါဒသသု ဌာနေသု ရူပါရူပမိဿကော အတ္တာ ကထိတော။ တာ ပန ဝီသတိပိ ဒိဋ္ဌိယော မဂ္ဂါဝရဏာ၊ န သဂ္ဂါဝရဏာ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ။

ဣဒါနိ တံ နိဒ္ဒိသန္တော ကထံ ရူပန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပထဝီကသိဏန္တိ ပထဝီမဏ္ဍလံ နိဿာယ ဥပ္ပာဒိတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတံ သကလဖရဏဝသေန ပထဝီကသိဏံ။ အဟန္တိ အတ္တာနမေဝ သန္ဓာယ ဂဏှာတိ။ အတ္တန္တိ အတ္တာနံ။ အဒွယန္တိ ဧကမေဝ။ တေလပ္ပဒီပဿာတိ တေလယုတ္တဿ ပဒီပဿ။ ဈာယတောတိ ဇလတော။ ယာ အစ္စိ၊ သော ဝဏ္ဏောတိအာဒိ အစ္စိံ မုဉ္စိတွာ ဝဏ္ဏဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ယာ စ ဒိဋ္ဌိ ယဉ္စ ဝတ္ထူတိ တဒုဘယံ ဧကတော ကတွာ ရူပဝတ္ထုကာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

အာပေါကသိဏာဒီနိ အာပါဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပာဒိတကသိဏနိမိတ္တာနေဝ။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ ပန ရူပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏံ ဟောန္တမ္ပိ အာကာသကသိဏန္တိ ဝုစ္စမာနေ အရူပဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေန သံကိဏ္ဏံ ဟောတီတိ န ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါဓိကာရတ္တာ ဝိညာဏကသိဏံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ။ ဣဓေကစ္စော ဝေဒနံ သညံ သင်္ခါရေ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ စတ္တာရော ခန္ဓေ အဘိန္ဒိတွာ ဧကတော ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ စိတ္တစေတသိကာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကရဏေ အသမတ္ထတ္တာ သဗ္ဗေ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ ဣမိနာ ရူပေန ရူပဝါတိ ဧတ္ထ သရီရရူပမ္ပိ ကသိဏရူပမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ဆာယာသမ္ပန္နောတိ ဆာယာယ သမ္ပန္နော အဝိရဠော။ တမေနာတိ ဧတ္ထ ဧန-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ၊ တမေတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ဆာယာဝါတိ ဝိဇ္ဇမာနစ္ဆာယော ¶ ။ ရူပံ အတ္တာတိ ¶ အဂ္ဂဟိတေပိ ရူပံ အမုဉ္စိတွာ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ ရူပဝတ္ထုကာတိ ဝုတ္တံ။

အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတီတိ သရီရရူပဿ ကသိဏရူပဿ စ စိတ္တနိဿိတတ္တာ တသ္မိံ အရူပသမုဒါယေ အတ္တနိ တံ ရူပံ သမနုပဿတိ။ အယံ ဂန္ဓောတိ ဃာယိတဂန္ဓံ အာဟ။ ဣမသ္မိံ ပုပ္ဖေတိ ပုပ္ဖနိဿိတတ္တာ ဂန္ဓဿ ဧဝမာဟ။

ရူပသ္မိံ အတ္တာနံ သမနုပဿတီတိ ယတ္ထ ရူပံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ စိတ္တံ ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ ရူပနိဿိတံ စိတ္တံ ဂဟေတွာ တံ အရူပသမုဒါယံ အတ္တာနံ တသ္မိံ ရူပေ သမနုပဿတိ။ ဩဠာရိကတ္တာ ရူပဿ ဩဠာရိကာဓာရံ ကရဏ္ဍကမာဟ။

၁၃၂။ ဣဓေကစ္စော ¶ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနန္တိအာဒီသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဝေဒနာယ ဒိဋ္ဌိဂဟဏေ အသတိပိ ဝေဒနာတိ ဧကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတေ သဗ္ဗာသံ ဝေဒနာနံ အန္တောဂဓတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သော ဟိ အနုဘဝနဝသေန ဝေဒနာယ ဩဠာရိကတ္တာ ဝေဒနံယေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သညံ သင်္ခါရေ ဝိညာဏံ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ သညာဒယော အရူပဓမ္မေ ရူပဉ္စ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ယထာ ယထာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တထာ တထာ ဂဏှာတိ။

၁၃၃။ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညန္တိအာဒီသု သဉ္ဇာနနဝသေန သညာယ ပါကဋတ္တာ သညံ ‘‘အတ္တာ’တိ ဂဏှာတိ။ သေသံ ဝေဒနာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၃၄။ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနန္တိအာဒီသု သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု စေတနာယ ပဓာနတ္တာ ပါကဋတ္တာ စ စေတနာ ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တာယ ဣတရေပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ။ သော ပန စေတသိကဘာဝဝသေန ပါကဋတ္တာ စေတနံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၁၃၅။ စက္ခုဝိညာဏန္တိအာဒီသု ဝိဇာနနဝသေန စိတ္တဿ ပါကဋတ္တာ စိတ္တံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သေသမေတ္ထာပိ ဝုတ္တနယမေဝ။

အတ္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၆။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ¶ ¶ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ အယံ ပန အပရော နယော – နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကတ္တာ ဒါနဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ ယိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ယိဋ္ဌန္တိ ခုဒ္ဒကယညော။ ဟုတန္တိ မဟာယညော။ ဒွိန္နမ္ပိ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကောတိ ဒါနဖလဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ သီလာဒီနံ ပုညကမ္မာနံ၊ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပါပကမ္မာနံ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ အယံ လောကောတိ ပုရေ ကတေန ကမ္မုနာ။ နတ္ထိ ပရော လောကောတိ ဣဓ ကတေန ကမ္မုနာ။ နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာတိ တေသု ကတကမ္မာနံ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ ကမ္မဟေတုကံ ဥပပတ္တိံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ လောကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ…ပေ… ပဝေဒေန္တီတိ ဣဓလောကပရလောကေ ပဿိတုံ အဘိညာပဋိလာဘာယ ပဋိပဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣဓ ပါဠိယံ ပန နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝတ္ထူတိ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝုစ္စမာနံ ဒါနံ၊ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူတိ အတ္ထော ¶ ။ ဧဝံဝါဒေါ မိစ္ဆာတိ ဧဝံ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝါဒေါ ဝစနံ မိစ္ဆာ ဝိပရီတောတိ အတ္ထော။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၇။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ပန အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယေဝ၊ အညတ္ထ အာဂတပရိယာယဝစနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃၈။ သက္ကာယဝတ္ထုကာယ သဿတဒိဋ္ဌိယာတိ ကမ္မဓာရယသမာသော။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိအာဒီနံ ပန္နရသန္နံ ဝစနာနံ အန္တေ သမနုပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော၊ ပါဌော ဝါ။ အညထာ ဟိ န ဃဋီယတီတိ။ ဧဝံ ‘‘ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿတီ’’တိ ဧကမေဝ ဒဿေတွာ သေသာ စုဒ္ဒသ သံခိတ္တာ။

သဿတဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၉။ သက္ကာယဝတ္ထုကာယ ¶ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ဧဝံ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧကမေဝ ဒဿေတွာ သေသာ စတဿော သံခိတ္တာ။

ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၀။ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ပဌမဝါရေ အာကာရပုစ္ဆာ။ ဒုတိယေ အာကာရဂဟဏံ။ တတိယေ အာကာရဝိဿဇ္ဇနံ။ တတ္ထ လောကောတိ အတ္တာ။ သော အန္တောတိ အညမညပဋိပက္ခေသု သဿတုစ္ဆေဒန္တေသု ¶ သဿတဂ္ဂါဟေ သဿတန္တော၊ အသဿတဂ္ဂါဟေ ဥစ္ဆေဒန္တော။ ပရိတ္တံ ဩကာသန္တိ သုပ္ပမတ္တံ ဝါ သရာဝမတ္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ဌာနံ။ နီလကတော ဖရတီတိ နီလန္တိ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ အယံ လောကောတိ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိဝဋုမောတိ သမန္တတော ပရိစ္ဆေဒဝါ။ အန္တသညီတိ အန္တဝါတိသညီ။ အန္တော အဿ အတ္ထီတိ အန္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယံ ဖရတီတိ ယံ ကသိဏရူပံ ဖရတိ။ တံ ဝတ္ထု စေဝ လောကော စာတိ တံ ကသိဏရူပံ အာရမ္မဏဉ္စေဝ အာလောကိယဋ္ဌေန လောကော စ။ ယေန ဖရတီတိ ယေန စိတ္တေန ဖရတိ။ သော အတ္တာ စေဝ လောကော စာတိ အတ္တာနမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂံ ကတံ၊ တံ စိတ္တံ အတ္တာ စေဝ အာလောကနဋ္ဌေန လောကော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အန္တဝါတိ အန္တော။ ဩကာသကတော ဖရတီတိ အာလောကကသိဏဝသေန တေဇောကသိဏဝသေန ¶ ဩဒါတကသိဏဝသေန ဝါ ဩဘာသောတိ ဖရတိ။ နီလာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပဘဿရကသိဏာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ ပထဝီအာပေါဝါယောကသိဏဝသေန အတ္တာဘိနိဝေသော န ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဝိပုလံ ဩကာသန္တိ ခလမဏ္ဍလမတ္တာဒိဝသေန မဟန္တံ ဌာနံ။ အနန္တဝါတိ ဝုဒ္ဓအနန္တဝါ။ အပရိယန္တောတိ ဝုဒ္ဓအပရိယန္တော။ အနန္တသညီတိ အနန္တောတိသညီ။ တံ ဇီဝန္တိ သော ဇီဝေါ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ဇီဝေါတိ စ အတ္တာ ဧဝ။ ရူပါဒီနိ ပဉ္စပိ ပရိဝဋုမဋ္ဌေန သရီရံ။ ဇီဝံ န သရီရန္တိ အတ္တသင်္ခါတော ဇီဝေါ ရူပသင်္ခါတံ သရီရံ န ဟောတိ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသု။ တထာဂတောတိ သတ္တော။ အရဟန္တိ ဧကေ။ ပရံ မရဏာတိ မရဏတော ဥဒ္ဓံ၊ ပရလောကေတိ အတ္ထော။ ရူပံ ဣဓေဝ မရဏဓမ္မန္တိ အတ္တနော ပါကဋက္ခန္ဓသီသေန ပဉ္စက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏံ၊ တံ ဣမသ္မိံယေဝ လောကေ နဿနပကတိကန္တိ အတ္ထော။ သေသက္ခန္ဓေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယဿ ဘေဒါတိ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတဿ ကာယဿ ¶ ဘေဒတော ပရံ။ ဣမိနာ ဝစနေန ‘‘ပရံ မရဏာ’’တိ ဧတဿ ဥဒ္ဒေသဿ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဟောတိပီတိအာဒီသု ဟောတီတိ မူလပဒံ။ စတူသုပိ အပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တိဋ္ဌတီတိ သဿတတ္တာ တိဋ္ဌတိ၊ န စဝတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပဒဿ ဝါ အတ္ထဝိသေသနတ္ထံ ‘‘တိဋ္ဌတီ’’တိ ¶ ပဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇယောနိပဝေသဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ နိဗ္ဗတ္တတီတိ သံသေဒဇဩပပါတိကယောနိပဝေသဝသေန နိဗ္ဗတ္တတိ နာမာတိ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ပဗန္ဓာဘာဝဝသေန။ ဝိနဿတီတိ ဘင်္ဂဝသေန။ န ဟောတိ ပရံ မရဏာတိ ပုရိမပဒါနံ အတ္ထဝိဝရဏံ၊ စုတိတော ဥဒ္ဓံ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဧကစ္စသဿတိကာနံ ဒိဋ္ဌိ၊ ဧကေန ပရိယာယေန ဟောတိ၊ ဧကေန ပရိယာယေန န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝဘာဝေန ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဇီဝဿ အဘာဝေန န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ ဒိဋ္ဌိ၊ ဟောတီတိ စ နေဝ ဟောတိ၊ န ဟောတီတိ စ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အနုဝါဒဘယာ မုသာဝါဒဘယာ စ မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ စ ပုဗ္ဗဝုတ္တနယဿ ပဋိက္ခေပမတ္တံ ကရောတိ။ ဣမေဟိ ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒသန္နံ ပဉ္စကာနံ ဝသေန ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ။

အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၁။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဒိဋ္ဌီသု ¶ သဿတံ ဝဒန္တီတိ သဿတဝါဒါ။ အထ ဝါ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒိဋ္ဌိဂတဿေတံ အဓိဝစနံ။ သဿတန္တိ ဝါဒေါပိ သဿတယောဂေန သဿတော၊ သဿတော ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ သဿတဝါဒါ။ တထာ ဧကစ္စံ သဿတန္တိ ဝါဒေါ ဧကစ္စသဿတော၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဧကစ္စသဿတိကာ။ တထာ အန္တဝါ၊ အနန္တဝါ၊ အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ၊ နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ အန္တာနန္တော၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အန္တာနန္တိကာ။ န မရတီတိ အမရာ။ ကာ သာ? ‘‘ဧဝမ္ပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၂-၆၃) နယေန ပရိယန္တရဟိတဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စ။ ဝိဝိဓော ခေပေါ ဝိက္ခေပေါ၊ အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝါစာယ ဝါ ဝိက္ခေပေါ အမရာဝိက္ခေပေါ၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အပရော နယော – အမရာ နာမ မစ္ဆဇာတိ ¶ ၊ သာ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥဒကေ သန္ဓာဝမာနာ ဂဟေတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ ဝါဒေါ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ၊ ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတီတိ အမရာဝိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နောတိ ¶ အကာရဏသမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဒဿနံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ၊ တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ။

ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၂။ သညိံ ဝဒန္တီတိ သညီဝါဒါ။ အသညိံ ဝဒန္တီတိ အသညီဝါဒါ။ နေဝသညီနာသညိံ ဝဒန္တီတိ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ။ အထ ဝါ သညီတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ သညီဝါဒေါ၊ သော ယေသံ အတ္ထီတိ တေ သညီဝါဒါ၊ တထာ အသညီဝါဒါ၊ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ စ။ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မော၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓအတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ၊ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဒုက္ခဝူပသမောတိ အတ္ထော၊ တံ ဝဒန္တီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ သာဋ္ဌကထံ သကလံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ အတိပပဉ္စော ဟောတီတိ န ဝိတ္ထာရိတော။ တဒတ္ထိကေဟိ တံ အပေက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀-၁၂။ သညောဇနိကာဒိဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၃။ ယသ္မာ ¶ သညောဇနိကာ ဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသာဓာရဏာ၊ တသ္မာ တဿာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသညောဇနတ္တာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသာဓာရဏော အတ္ထော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနေဝ။

၁၄၄။ မာနဝိနိဗန္ဓဒိဋ္ဌီသု စက္ခု အဟန္တိ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ မာနပုဗ္ဗကော အဘိနိဝေသပရာမာသော။ န ဟိ ဒိဋ္ဌိ မာနသမ္ပယုတ္တာ ဟောတိ။ တေနေဝ စ မာနဝိနိဗန္ဓာတိ ဝုတ္တံ၊ မာနပဋိဗန္ဓာ မာနမူလကာတိ အတ္ထော။

၁၄၅။ စက္ခု မမန္တိ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘မမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မမ’’န္တိ အနုနာသိကာဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အဟ’’န္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ¶ ¶ ရူပါဒီနိပိ အဇ္ဈတ္တိကာနေဝ။ န ဟိ ကသိဏရူပံ ဝိနာ ဗာဟိရာနိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ ‘‘မမ’’န္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ပန ဗာဟိရာနိပိ လဗ္ဘန္တိ။ ဗာဟိရာနိပိ ဟိ ‘‘မမ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ ယသ္မာ ပန ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အနိဋ္ဌတ္တာ မာနဝတ္ထု န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဆ ဝေဒနာ တာသံ မူလပစ္စယာ ဆ ဖဿာ စ န ဂဟိတာ။ သညာဒယော ပန ဣဓ ပစ္ဆိန္နတ္တာ န ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သံယောဇနိကာဒိဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၆။ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယေဝ။ အတ္တာတိ ဝါဒေန ပဋိသံယုတ္တတ္တာ ပုန ဧဝံ ဝုတ္တာ။

အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၇။ အတ္တာ စ လောကော စာတိ သော ဧဝ အတ္တာ စ အာလောကနဋ္ဌေန လောကော စာတိ အတ္ထော။ သဿတောတိ သဿတဝါဒါနံ ဒိဋ္ဌိ။ အသဿတောတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါနံ။ သဿတော စ အသဿတော စာတိ ဧကစ္စသဿတိကာနံ။ နေဝ သဿတော နာသဿတောတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တကသိဏလာဘီနံ တက္ကိကာနဉ္စ နိဂဏ္ဌာဇီဝိကာနဉ္စ။ အထ ဝါ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော ‘‘သတ္တော ဇာတိယာ ပုဗ္ဗန္တဝါ၊ မရဏေန အပရန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ ‘‘သတ္တော ဇာတိယာ ပုဗ္ဗန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အနန္တဝါတိ အပ္ပမာဏကသိဏလာဘီနံ။ သဿတဝါဒိနော ပန ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာ နတ္ထိ၊ တေန အနန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ ‘‘အပရန္တေန အနန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

အန္တဝါ ¶ စ အနန္တဝါ စာတိ ဥဒ္ဓမဓော အဝဍ္ဎိတွာ တိရိယံ ဝဍ္ဎိတကသိဏာနံ။ နေဝ အန္တဝါ န အနန္တဝါတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ။

လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅-၁၆။ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၈။ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌီနံ ¶ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိတော ဝိသုံ အဘိနိဝေသာဘာဝတော ဝိသုံ နိဒ္ဒေသံ အကတွာ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌီနံယေဝ ဝသေန ‘‘ဩလီယနံ အတိဓာဝန’’န္တိ ဧကေကံ အာကာရံ နိဒ္ဒိသိတုံ ပုစ္ဆံ အကတွာ စ ဩလီယနာဘိနိဝေသော ဘဝဒိဋ္ဌိ၊ အတိဓာဝနာဘိနိဝေသော ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ အာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝနိရောဓာယ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၄၉) ဝုတ္တဩလီယနာဘိနိဝေသော၊ သဿတသညာယ နိဗ္ဗာနတော သင်္ကောစနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘဝေနေဝ ခေါ ပနေကေ အဋ္ဋီယမာနာ ဟရာယမာနာ ¶ ဇိဂုစ္ဆမာနာ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တအတိဓာဝနာဘိနိဝေသော၊ ဥစ္ဆေဒသညာယ နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိက္ကမနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တာဝ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌီသု ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ အဿာဒဒိဋ္ဌိယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ အဿာဒဒိဋ္ဌိကာ သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆေဒံ ဝါ နိဿာယ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု ဒေါသော’’တိ ဂဏှန္တိ၊ တသ္မာ ပဉ္စတိံသာကာရာပိ အဿာဒဒိဋ္ဌိယော သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော၊ သိယာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကေကာပိ ဒိဋ္ဌိယော သဿတဂ္ဂါဟဝသေန ဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယျုံ၊ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟဝသေန ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ပဉ္စသု ရူပါဒိတော အတ္တနော အနညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသု အတ္တာ ဥစ္ဆိန္နောတိ ဂဟဏတော ပဉ္စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ သေသေသု ပဉ္စဒသသု ဌာနေသု ရူပါဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသုပိ ‘‘အတ္တာ သဿတောတိ ဂဟဏတော ပန္နရသ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော’’တိ ဥစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တတ္တာ အန္တဝါနန္တဝါဒိဋ္ဌီသု ပရိတ္တာရမ္မဏအပ္ပမာဏာရမ္မဏဈာနလာဘိနော ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဓာတုယာ စဝိတွာ သတ္တေ အညတ္ထ ဥပပန္နေ ပဿိတွာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ အပဿိတွာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ။ တသ္မာ တတ္ထ သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော၊ သိယာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဟောတိ စာတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ၊ န စ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ဧတ္ထ နေဝ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ၊ န န ဟောတီတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ဧကစ္စသဿတိကာ သဿတဉ္စ ပညပေန္တိ၊ အသဿတဉ္စ ပညပေန္တိ။ တသ္မာ သာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဟောတိ။ စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ အန္တာနန္တံ အတ္တာနံ ပညပေန္တိ ¶ ။ တသ္မာ သာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိသဒိသာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ။ စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝါ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝါ နိဿာယ ဝါစာဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇန္တိ၊ အဝသေသာ ပန ဘဝဒိဋ္ဌိယောဝ။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ¶ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော၊ အဝသေသာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သညောဇနိကဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒီနံ အဟန္တိ ဂဟိတတ္တာ တေသံ ဝိနာသေ အတ္တာ ဝိနဋ္ဌော ဟောတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော ဝိယ မမန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသံ ဝိနာသေပိ အတ္တာ န ဝိနဿတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၄၇) နယေန ဝုတ္တတ္တာ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိ ပါကဋာယေဝ။ ဧတ္တာဝတာ အဿာဒဒိဋ္ဌာဒိကာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိပရိယောသာနာ သောဠသ ဒိဋ္ဌိယော တီဏိသတဉ္စ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ စ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ စ အတ္တဝါဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ စ အတ္ထတော ဧကာ ပရိယာယေန တိဝိဓာ ဝုတ္တာ။ သညောဇနိကာ ပန ဒိဋ္ဌိ အဝတ္ထာဘေဒေန သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။

ဣဒါနိ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော အဿာဒဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိ အညေန ပရိယာယေန ယထာယောဂံ ဒိဋ္ဌိသံသန္ဒနာ။ တတ္ထ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယောတိ ယထာဝုတ္တာ အနဝသေသာ ဒိဋ္ဌိယော။ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တတ္တာ တဏှာဿာဒနိဿိတတ္တာ စ အဿာဒဒိဋ္ဌိယော၊ အတ္တသိနေဟာနုဂတတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော၊ ဝိပရီတဒဿနတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော၊ ခန္ဓဝတ္ထုကတ္တာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယော၊ ဧကေကဿ အန္တဿ ဂဟိတတ္တာ အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌိယော၊ အနတ္ထသံယောဇနိကတ္တာ သညောဇနိကာ ဒိဋ္ဌိယော၊ အတ္တဝါဒေန ယုတ္တတ္တာ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ¶ ဒိဋ္ဌိယောတိ ဣမာ သတ္တ ဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင်္ဂါဟိကာ၊ သေသာ ပန နဝ ဒိဋ္ဌိယော န သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင်္ဂါဟိကာ။

ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဒွီသုယေဝ ဒိဋ္ဌီသု သင်္ခိပိတွာ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိဒွယနိဿယံ ဒဿေန္တော ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိဂါထမာဟ။ သဗ္ဗာပိ ဟိ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဝဒိဋ္ဌီ ¶ ဝါ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီ ဝါ။ ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိ ဧတ္ထ ပန စ-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌိမေဝ သမုစ္စိနောတိ၊ န နိဿယံ။ န ဟိ ဧကော ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိဒွယံ နိဿယတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣတိ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ သတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။ တက္ကိကာတိ တက္ကေန ဝဒန္တီတိ တက္ကိကာ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သဘာဝပဋိဝေဓပညာယ အဘာဝါ ကေဝလံ တက္ကေန ဝတ္တန္တိ။ ယေပိ စ ဈာနလာဘိနော အဘိညာလာဘိနော ဝါ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ၊ တေပိ တက္ကေတွာ ဂဟဏတော တက္ကိကာ ဧဝ။ နိဿိတာသေတိ နိဿိတာတိ အတ္ထော။ ဧကမေဝ ပဒံ၊ ‘‘သေ’’တိ ¶ နိပါတမတ္တံ ဝါ။ တေသံ နိရောဓမှိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ ဒိဋ္ဌိနိဿယဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ယသ္မာ တေသံ ဉာဏံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဧတံ ဒိဋ္ဌိဒွယံ နိဿိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဟိ အတ္ထိ ဉာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော ကာရဏောပဒေသေ နိပါတော။ ယတ္ထာယံ လောကော ဝိပရီတသညီတိ ယတ္ထ သုခေ နိရောဓမှိ အယံ သဒေဝကော လောကော ‘‘ဒုက္ခ’’မိတိ ဝိပရီတသညီ ဟောတိ၊ တသ္မိံ နိရောဓမှိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုက္ခမိတိ ဝိပရီတသညိတာယ ဣဒံ သုတ္တံ –

‘‘ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ၊ ဖဿာ ဓမ္မာ စ ကေဝလာ၊

ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပါ စ၊ ယာဝတတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ။

‘‘သဒေဝကဿ လောကဿ၊ ဧတေ ဝေါ သုခသမ္မတာ၊

ယတ္ထ စေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တံ နေသံ ဒုက္ခသမ္မတံ။

‘‘သုခန္တိ ဒိဋ္ဌမရိယေဟိ၊ သက္ကာယဿုပရောဓနံ၊

ပစ္စနီကမိဒံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗလောကေန ပဿတံ။

‘‘ယံ ¶ ပရေ သုခတော အာဟု၊ တဒရိယာ အာဟု ဒုက္ခတော၊

ယံ ပရေ ဒုက္ခတော အာဟု၊ တဒရိယာ သုခတော ဝိဒူ။

‘‘ပဿ ဓမ္မံ ဒုရာဇာနံ၊ သမ္ပမူဠှေတ္ထဝိဒ္ဒသု၊

နိဝုတာနံ တမော ဟောတိ၊ အန္ဓကာရော အပဿတံ။

‘‘သတဉ္စ ¶ ဝိဝဋံ ဟောတိ၊ အာလောကော ပဿတာမိဝ၊

သန္တိကေ န ဝိဇာနန္တိ၊ မဂါ ဓမ္မဿကောဝိဒါ။

‘‘ဘဝရာဂပရေတေဟိ၊ ဘဝသောတာနုသာရိဘိ၊

မာရဓေယျာနုပန္နေဟိ၊ နာယံ ဓမ္မော သုသမ္ဗုဓော။

‘‘ကော ¶ နု အညတြ အရိယေဘိ၊ ပဒံ သမ္ဗုဒ္ဓုမရဟတိ၊

ယံ ပဒံ သမ္မဒညာယ၊ ပရိနိဗ္ဗန္တိ အနာသဝါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၆၄-၇၇၁)၊

၁၄၉။ ဣဒါနိ သဗ္ဗာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ဒိဋ္ဌိဒွယဘာဝံ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတကဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သုတ္တတော ဒဿေတုကာမော၊ ဒွီဟိ ဘိက္ခဝေတိ သုတ္တံ အာဟရိ။ တတ္ထ ဒေဝါတိ ဗြဟ္မာနောပိ ဝုစ္စန္တိ။ ဩလီယန္တီတိ သင်္ကုစန္တိ။ အတိဓာဝန္တီတိ အတိက္ကမိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ စက္ခုမန္တောတိ ပညဝန္တော။ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော။ ဘဝါရာမာတိ ဘဝေါ အာရာမော အဘိရမဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ဘဝါရာမာ။ ဘဝရတာတိ ဘဝေ အဘိရတာ။ ဘဝသမ္မုဒိတာတိ ဘဝေန သန္တုဋ္ဌာ။ ဒေသိယမာနေတိ တထာဂတေန ဝါ တထာဂတသာဝကေန ဝါ ဒေသိယမာနေ။ န ပက္ခန္ဒတီတိ ဓမ္မဒေသနံ ဝါ ဘဝနိရောဓံ ဝါ န ပဝိသတိ။ န ပသီဒတီတိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပါပုဏာတိ။ န သန္တိဋ္ဌတီတိ ¶ တတ္ထ န ပတိဋ္ဌာတိ။ နာဓိမုစ္စတီတိ တတ္ထ ဃနဘာဝံ န ပါပုဏာတိ။ ဧတ္တာဝတာ သဿတဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။

အဋ္ဋီယမာနာတိ ဒုက္ခံ ပါပုဏမာနာ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇံ ပါပုဏမာနာ။ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ဇိဂုစ္ဆံ ပါပုဏမာနာ။ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒံ ပဋိစ္စ တုဿန္တိ၊ ဥစ္ဆေဒံ ပတ္ထယန္တီတိ ဝါ အတ္ထော။ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ ဘောတိ အာလပနမေတံ။ သန္တန္တိ နိဗ္ဗုတံ။ ပဏီတန္တိ ဒုက္ခာဘာဝတော ပဏီတံ၊ ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိ ဝါ ပဏီတံ။ ယာထာဝန္တိ ယထာသဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘူတန္တိ ဟေတုတော သဉ္ဇာတံ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ ဒုက္ခံ။ ဘူတတော ပဿတီတိ ဣဒံ ဘူတံ ဒုက္ခန္တိ ပဿတိ။ နိဗ္ဗိဒါယာတိ ဝိပဿနတ္ထာယ။ ဝိရာဂါယာတိ အရိယမဂ္ဂတ္ထာယ။ နိရောဓာယာတိ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ပဋိပန္နော ဟောတီတိ တဒနုရူပံ ပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဟောတိ။ ဧဝံ ပဿန္တီတိ ဣမိနာ ပကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယဉာဏေန၊ ပဋိဝေဓကာလေ လောကုတ္တရဉာဏေန ပဿန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။

ဣဒါနိ ¶ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ တဿာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အာနိသံသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယော ဘူတံ ဘူတတော ဒိသွာတိ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတွာတိ အတ္ထော။ ဘူတဿ စ အတိက္ကမန္တိ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန အဘိသမေတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဘူတေဓိမုစ္စတီတိ မဂ္ဂဘာဝနာဘိသမယဝသေန ယထာသဘာဝေ နိရောဓေ ‘‘ဧတံ သန္တံ၊ ဧတံ ပဏီတ’’န္တိ အဓိမုစ္စတိ။ ဘဝတဏှာ ပရိက္ခယာတိ သမုဒယဿ ပဟာနေနာတိ အတ္ထော။ အသတိပိ စေတ္ထ သစ္စာနံ နာနာဘိသမယတ္တေ ‘‘ဒိသွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလိကဝစနံ ¶ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပုဗ္ဗံ ပဿိတွာ ပစ္ဆာ အဓိမုစ္စတိ။ စတုသစ္စာဘိသမယော သမာနကာလမေဝ ဟောတိ။ သမာနကာလေပိ ဝါ ပုဗ္ဗကာလိကာနိ ပဒါနိ ဘဝန္တီတိ န ဒေါသော။ သ ¶ ဝေတိ ဧကံသေန သော အရဟံ။ ဘူတပရိညာတောတိ ဒုက္ခံ ပရိညာတဝါ။ ဝီတတဏှောတိ ဝိဂတတဏှော။ ဘဝါဘဝေတိ ခုဒ္ဒကေ စ မဟန္တေ စ ဘဝေ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထေပိ ဟိ အ-ကာရဿ သမ္ဘဝတော အဘဝေါတိ မဟာဘဝေါ။ သော ပန ခုဒ္ဒကမဟန္တဘာဝေါ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဘဝေတိ သဿတေ။ အဘဝေတိ ဥစ္ဆေဒေ။ တဒုဘယေပိ ဒိဋ္ဌိရာဂါဘာဝေန ဝီတတဏှော။ ဘူတဿ ဝိဘဝါတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမုစ္ဆေဒါ။ နာဂစ္ဆတိ ပုနဗ္ဘဝန္တိ အရဟတော ပရိနိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။

၁၅၀။ တယော ပုဂ္ဂလာတိအာဒိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဂရဟဏတ္ထံ သမ္မာဒိဋ္ဌိကပသံသနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိရူပဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီ။ သုန္ဒရဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌီ။ တိတ္ထိယောတိ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ ဒိဋ္ဌိ၊ တံ ပဋိပန္နတ္တာ တိတ္ထေ သာဓု၊ တိတ္ထံ ယဿ အတ္ထီတိ ဝါ တိတ္ထိယော။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတော။ တိတ္ထိယသာဝကောတိ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိမာပန္နော ဂဟဋ္ဌော။ ယော စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဘာဝံ အနုပဂန္တွာ ယာယ ကာယစိ ဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။

တထာဂတောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတော။ တထာဂတသာဝကောတိ မဂ္ဂပ္ပတ္တော ဖလပ္ပတ္တော စ။ ယော စ သမ္မာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တော လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကော။

ဂါထာသု ကောဓနောတိ ယော အဘိဏှံ ကုဇ္ဈတိ၊ သော။ ဥပနာဟီတိ တမေဝ ကောဓံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပနန္ဓနသီလော။ ပါပမက္ခီတိ လာမကဘူတမက္ခဝါ။ မာယာဝီတိ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနဝါ။ ဝသလောတိ ဟီနဇစ္စော။ ဝိသုဒ္ဓါတိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ ¶ ဝိသုဒ္ဓါ။ သုဒ္ဓတံ ဂတောတိ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတံ သုဒ္ဓဘာဝံ ဂတော။ မေဓာဝီတိ ပညဝါ။ ဣမာယ ဂါထာယ လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ဧဝ ထောမိတော။

ဝိပန္နဒိဋ္ဌိယော သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိယောတိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရံ ပဟာယ ဓမ္မမေဝ ဂရဟန္တော ထောမေန္တော စ အာဟ။ ဧတံ မမာတိ တဏှာမညနဝသေန ဒိဋ္ဌိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနမညနမူလိကာ ¶ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိမညနမေဝ။

ဧတံ ¶ မမာတိ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒီဟိ တိဿန္နံ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီနံ ဝိဘာဂဉ္စ ဂဏနဉ္စ ကာလသင်္ဂဟဉ္စ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ အနေကာသု ဒိဋ္ဌီသု ကတမာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ ကတမန္တာနုဂ္ဂဟိတာတိ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တသင်္ခါတကာလဒွယေ ကတမေန ကာလေန အနုဂ္ဂဟိတာ၊ အနုဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဧတံ မမ အဟောသိ၊ ဧဝံ မမ အဟောသိ၊ ဧတ္တကံ မမ အဟောသီ’’တိ အတီတံ ဝတ္ထုံ အပဒိသိတွာ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ တပေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဧသောသ္မိ ဝိသုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ အနာဂတဖလံ ဥပါဒါယ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ အပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသန္တော အတီတာနာဂတံ ဥပါဒိန္နသန္တတိံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသတိ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝသေန စ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါယေဝ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတေနေဝ စ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော သမုဂ္ဃာတံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝုတ္တာ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိဒွါရေန ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနီတိ ပါဌော သုန္ဒရတရော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ပမုခါ အာဒိ ဧတေသန္တိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနိ။ ကာနိ တာနိ? ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။

‘‘ကာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဝီသတိဝတ္ထုကာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ၊ ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ‘‘ကတိ ဒိဋ္ဌိယော’’တိ ပုစ္ဆာယ ¶ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သာယေဝ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ¶ ဝစနသာမညေန အတ္တာနုဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တာ။ တဿာ ဝုတ္တာယ အတ္တဝါဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောတိ။

၁၅၁။ ယေ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိသုတ္တာဟရဏံ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တတ္ထ နိဋ္ဌံ ဂတာတိ မဂ္ဂဉာဏဝသေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါတိ နိစ္ဆယံ ဂတာ၊ နိဗ္ဗေမတိကာတိ အတ္ထော။ နိဋ္ဌာဂတာတိ ပါဌော သမာသပဒံ ဟောတိ၊ အတ္ထော ပန သောယေဝ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာတိ ဒိဋ္ဌိယာ သုန္ဒရဘာဝံ ဂတာ။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ဣမိဿာ ကာမဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ဝိဟာယ နိဋ္ဌာတိ ဣမံ ကာမဘဝံ ဝိဇဟိတွာ သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မလောကေ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿာတိ သတ္တက္ခတ္တုံပရမာ သတ္တဝါရပရမာ ဘဝူပပတ္တိ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ အဿ၊ တတော ပရံ အဋ္ဌမံ ဘဝံ နာဒိယတီတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမော။ တဿ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿ သောတာပန္နဿ။ ကောလံကောလဿာတိ ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ကောလံကောလော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယတော ဟိ ပဋ္ဌာယ နီစေ ¶ ကုလေ ဥပပတ္တိ နာမ နတ္ထိ၊ မဟာဘောဂကုလေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။ တဿ ကောလံကောလဿ သောတာပန္နဿ။ ဧကဗီဇိဿာတိ ခန္ဓဗီဇံ နာမ ကထိတံ။ ယဿ ဟိ သောတာပန္နဿ ဧကံယေဝ ခန္ဓဗီဇံ အတ္ထိ၊ ဧကံ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ၊ သော ဧကဗီဇီ နာမ။ တဿ ဧကဗီဇိဿ သောတာပန္နဿ။ ဘဂဝတာ ဂဟိတနာမဝသေနေဝေတာနိ ဧတေသံ နာမာနိ။ ဧတ္တကဉှိ ဌာနံ ဂတော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ ဟောတိ၊ ဧတ္တကံ ကောလံကောလော၊ ဧတ္တကံ ဧကဗီဇီတိ ဘဂဝတာ ဧတေသံ နာမံ ဂဟိတံ။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိဿတိ၊ အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိဿတီ’’တိ ဉတွာ တေသံ တာနိ တာနိ နာမာနိ အဂ္ဂဟေသိ။ မုဒုပညော ဟိ သောတာပန္နော သတ္တ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေန္တော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ၊ မဇ္ဈိမပညော ပရံ ဆဋ္ဌံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ကောလံကောလော နာမ ¶ ၊ တိက္ခပညော ဧကံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဧကဗီဇီ နာမ။ တံ ပနေတံ တေသံ မုဒုမဇ္ဈိမတိက္ခပညတံ ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတိ။ ဣမေ တယောပိ သောတာပန္နာ ကာမဘဝဝသေန ဝုတ္တာ၊ ရူပါရူပဘဝေ ပန ဗဟုကာပိ ပဋိသန္ဓိယော ဂဏှန္တိ။ သကဒါဂါမိဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံ ကာမဘဝံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ။ တဿ သကဒါဂါမိဿ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အရဟာတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အရဟာ။ အရဟန္တိပိ ပါဌော။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ကာမဘဝံ ¶ သံသရန္တေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝေ ဥပ္ပန္နာ ပန အရိယာ ကာမဘဝေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။

အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အာယုဝေမဇ္ဈဿ အန္တရာယေဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနတော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။ သော ပန ဥပ္ပန္နသမနန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာယီ၊ အာယုဝေမဇ္ဈံ အပ္ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီ၊ အာယုဝေမဇ္ဈံ ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ တိဝိဓော ဟောတိ။ တဿ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿ အနာဂါမိနော။ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ ဝါ ကာလကိရိယံ ဥပဂန္တွာ ဝါ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ အနာဂါမိနော။ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ အကတွာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မဿ အနာဂါမိနော။ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ သသင်္ခါရေန ဒုက္ခေန ကသိရေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ ကတွာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မဿ အနာဂါမိနော။ ဥဒ္ဓံသောတဿ အကနိဋ္ဌဂါမိနောတိ ဥဒ္ဓံဝါဟိဘာဝေန ဥဒ္ဓမဿ တဏှာသောတံ ဝဋ္ဋသောတံ ဝါတိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ ဥဒ္ဓံ ဝါ ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓမဿ မဂ္ဂသောတန္တိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။ တဿ ဥဒ္ဓံသောတဿ အကနိဋ္ဌဂါမိနော အနာဂါမိဿ။ အယံ ပန အနာဂါမီ စတုပ္ပဘေဒေါ – ယော အဝိဟတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ အကနိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ တယော ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ သုဒဿီဗြဟ္မလောကေ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဣတော အကနိဋ္ဌမေဝ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ စတူသု ¶ ဗြဟ္မလောကေသု တတ္ထ ¶ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမာတိ။ ဣမေ ပဉ္စ အနာဂါမိနော သုဒ္ဓါဝါသံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနာဂါမိနော ပန ရူပရာဂါရူပရာဂါနံ အပ္ပဟီနတ္တာ အာကင်္ခမာနာ သေသရူပါရူပဘဝေသုပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ သုဒ္ဓါဝါသေ နိဗ္ဗတ္တာ ပန အညတ္ထ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အဝေစ္စပ္ပသန္နာတိ အရိယမဂ္ဂဝသေန ဇာနိတွာ ဗုဇ္ဈိတွာ အစလပ္ပသာဒေန ပသန္နာ။ သောတာပန္နာတိ အရိယမဂ္ဂသောတံ အာပန္နာ။ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ အရိယဖလဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလာ ဂဟိတာတိ။

ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ

၁၅၂။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ¶ ဒိဋ္ဌိကထာနန္တရံ ကထိတာယ အာနာပါနဿတိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ အာနာပါနဿတိကထာ ဒိဋ္ဌိကထာယ သုဝိဒိတဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနေန သုဝိသုဒ္ဓစိတ္တဿ ယထာဘူတာဝဗောဓာယ သမာဓိဘာဝနာ သုကရာ ဟောတိ၊ သဗ္ဗသမာဓိဘာဝနာသု စ သဗ္ဗသဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိမူလေ ဣမိနာဝ သမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓတော အယမေဝ သမာဓိဘာဝနာ ပဓာနာတိ စ ဒိဋ္ဌိကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တတ္ထ သောဠသဝတ္ထုကံ အာနာပါနဿတိသမာဓိံ ဘာဝယတော သမဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဉာဏဂဏနုဒ္ဒေသော၊ အဋ္ဌ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိအာဒိ ဉာဏဂဏနနိဒ္ဒေသော၊ ကတမာနိ အဋ္ဌ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိအာဒိ။ ဣမာနိ ဧကဝီသတိ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏာနီတိပရိယန္တံ သဗ္ဗဉာဏာနံ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော၊ အန္တေ သောဠသဝတ္ထုကံ အာနာပါနဿတိသမာဓိံ ဘာဝယတောတိအာဒိ နိဂမနန္တိ ဧဝံ တာဝ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ဂဏနုဒ္ဒေသေ ဂဏနဝါရေ တာဝ သောဠသဝတ္ထုကန္တိ ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ ကာယာနုပဿနာစတုက္ကံ၊ ပီတိပဋိသံဝေဒီ သုခပဋိသံဝေဒီ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ ဝေဒနာနုပဿနာစတုက္ကံ၊ စိတ္တပဋိသံဝေဒီ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ သမာဒဟံ စိတ္တံ ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တာနုပဿနာစတုက္ကံ၊ အနိစ္စာနုပဿီ ဝိရာဂါနုပဿီ နိရောဓာနုပဿီ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဓမ္မာနုပဿနာစတုက္ကန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန သောဠသ ဝတ္ထူနိ ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏာနိ အဿာတိ သောဠသဝတ္ထုကော။ တံ သောဠသဝတ္ထုကံ။ သမာသဝသေန ပနေတ္ထ ဝိဘတ္တိလောပေါ ကတော။ အာနန္တိ အဗ္ဘန္တရံ ပဝိသနဝါတော။ အပါနန္တိ ဗဟိနိက္ခမနဝါတော။ ကေစိ ပန ဝိပရိယာယေန ဝဒန္တိ။ အပါနဉှိ ¶ အပေတံ အာနတောတိ အပါနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ နိဒ္ဒေသေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၀) ပန နာ-ကာရဿ ဒီဃတ္တမဇ္ဈုပေက္ခိတွာ အာပါနန္တိ။ တသ္မိံ အာနာပါနေ သတိ အာနာပါနဿတိ၊ အဿာသပဿာသပရိဂ္ဂါဟိကာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာနာပါနဿတိယာ ယုတ္တော ¶ သမာဓိ၊ အာနာပါနဿတိယံ ဝါ ¶ သမာဓိ အာနာပါနဿတိသမာဓိ။ ဘာဝယတောတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဘာဝေန္တဿ။ သမဓိကာနီတိ သဟ အဓိကေန ဝတ္တန္တီတိ သမဓိကာနိ၊ သာတိရေကာနီတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ ကေစိ ပန ‘‘သံအဓိကာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဒွေ ဉာဏသတာနိယေဝ အဓိကာနီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ဣမာနိ ဟိ ဝီသတိအဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ ဟောန္တီတိ။

ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိ ပရိပန္ထံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တဉာဏာနိ။ တထာ ဥပကာရေ ဥပက္ကိလေသေ ဉာဏာနိ။ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ ဝေါဒါယတိ၊ တေန စိတ္တံ ပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဝေါဒါနံ။ ကိံ တံ? ဉာဏံ။ ‘‘ဝေါဒါနဉာဏာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၁၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁) ဝိယ ‘‘ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတော သမ္ပဇာနော ဟုတွာ ကရောတီတိ သတောကာရီ၊ တဿ သတောကာရိဿ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါဘူတာနိ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါယ အနုကူလာနိ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမိဉာဏာနီတိပိ ပါဌော၊ နိဗ္ဗိဒါနုလောမော ဧတေသံ အတ္ထီတိ နိဗ္ဗိဒါနုလောမီတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါယ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယံ ဉာဏာနိ။ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏာနီတိ ဝိမုတ္တိသုခေန သမ္ပယုတ္တာနိ ဉာဏာနိ။

ကတမာနိ အဋ္ဌာတိအာဒီဟိ ပရိပန္ထဥပကာရာနံ ပဋိပက္ခဝိပက္ခယုဂလတ္တာ တေသု ဉာဏာနိ သဟေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကာမစ္ဆန္ဒနေက္ခမ္မာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဥပကာရန္တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာဝသေသာ ယေ ကေစိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ တထာ ¶ သဗ္ဗေပိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ‘‘ပရိပန္ထော ဥပကာရ’’န္တိ စ တံ တဒေဝ အပေက္ခိတွာ ဧကဝစနံ ကတံ။ ဧတ္ထ စ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနိ စ ဥပကာရေ ဉာဏာနိ စ ပုစ္ဆိတွာ တေသံ အာရမ္မဏာနေဝ ဝိဿဇ္ဇိတွာ တေဟေဝ တာနိ ဝိဿဇ္ဇိတာနိ ဟောန္တီတိ တဒါရမ္မဏာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေသိ။ ဥပက္ကိလေသေ ဉာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

၁၅၃။ သောဠသဟိ ¶ အာကာရေဟီတိ ဥဘယပက္ခဝသေန ဝုတ္တေဟိ သောဠသဟိ ဉာဏကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဥဒုစိတံ စိတ္တံ သမုဒုစိတန္တိ ဥပစာရဘူမိယံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓံ ဥစိတံ၊ သမ္မာ ဥဒ္ဓံ ဥစိတံ၊ ဥပရူပရိ ကတပရိစယံ သမ္မာ ဥပရူပရိ ကတပရိစယန္တိ အတ္ထော။ ဥဒုဇိတံ စိတ္တံ သမုဒုဇိတန္တိပိ ပါဌော။ ဥပရိဘာဝါယ ¶ ဇိတံ၊ ဥပရိဘာဝကရေဟိ ဝါ ဉာဏေဟိ ဇိတံ ဥဒုဇိတံ။ သမုဒုဇိတန္တိ သမာ ဥပရိဘာဝါယ၊ ဥပရိဘာဝကရေဟိ ဝါ ဉာဏေဟိ ဇိတံ။ သမာတိ စေတ္ထ ဝိသမဘာဝပဋိက္ခေပေါ။ ဣမသ္မိံ ပါဌေ ဥ၊ ဒု-ဣတိ ဒွေ ဒွေ ဥပသဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ ဥရူဇိတံ စိတ္တံ သမ္မာရူဇိတန္တိပိ ပါဌော။ ဧတ္ထာပိ ဇိတတ္ထောယေဝ။ ဥရူ အရူတိ ဣဒံ ပန နိပါတမတ္တမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဝီဏောပမဋ္ဌကထာယ တဇ္ဇိတံ သုတဇ္ဇိတန္တိ စ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ သော ဣဓ န ယုဇ္ဇတိ။ ဧကတ္တေ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဥပစာရဘူမိယံ တာဝ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝေန ဧကတ္တေ ပတိဋ္ဌာတိ။ နိယျာနာဝရဏဋ္ဌေန နီဝရဏာတိ ဧတ္ထ အရတိပိ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ အာဝရဏဋ္ဌေန နီဝရဏာတိ ဝုတ္တာ။ နိယျာနာဝရဏဋ္ဌေနာတိ နိယျာနာနံ အာဂမနမဂ္ဂပိဒဟနဋ္ဌေန။ နိယျာနဝါရဏဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော၊ နိယျာနာနံ ပဋိက္ခေပနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ နေက္ခမ္မံ အရိယာနံ နိယျာနန္တိ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ အရိယာနံ နိယျာနသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဟေတုတ္တာ ဖလူပစာရေန အရိယာနံ နိယျာနံ။ တေန စ ဟေတုဘူတေန မဂ္ဂက္ခဏေ အရိယာ နိယျန္တိ နိဂစ္ဆန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘နိယျာနန္တိ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ဥပစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ မဂ္ဂက္ခဏေ စ အာလောကသညာယ သဗ္ဗကုသလဓမ္မာနဉ္စ ¶ အဘာဝါ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ နိဝုတတ္တာတိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ။ နပ္ပဇာနာတီတိ ပုဂ္ဂလဝသေန ဝုတ္တံ။

ဝိသုဒ္ဓစိတ္တဿာတိ ဥပစာရဘူမိယံယေဝ။ ခဏိကသမောဓာနာတိ စိတ္တက္ခဏေ စိတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ခဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ခဏိကာ၊ ဥပက္ကိလေသာ၊ ခဏိကာနံ သမောဓာနော သမာဂမော ပဗန္ဓော ခဏိကသမောဓာနော။ တသ္မာ ခဏိကသမောဓာနာ၊ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပက္ကိလေသာ ခဏိကပ္ပဗန္ဓဝသေန ခဏိကပရမ္ပရာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ဧကစိတ္တက္ခဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သောဠသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥပက္ကိလေသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၅၄။ ပဌမစ္ဆက္ကေ ¶ အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ အဗ္ဘန္တရပဝိသနဝါတဿ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ အာဒိ၊ ဟဒယံ မဇ္ဈံ၊ နာဘိ ပရိယောသာနံ။ တံ တဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော ယောဂိဿ ဌာနနာနတ္တာနုဂမနေန စိတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတိ၊ တံ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပဂတံ စိတ္တံ ဧကတ္တေ အသဏ္ဌဟနတော သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ပဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ ¶ ဗဟိနိက္ခမနဝါတဿ နာဘိ အာဒိ၊ ဟဒယံ မဇ္ဈံ၊ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ ဗဟိအာကာသော ဝါ ပရိယောသာနံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဿာသပဋိကင်္ခနာ နိကန္တိတဏှာစရိယာတိ ‘‘နာသိကာဝါတာယတ္တမိဒံ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ဩဠာရိကောဠာရိကဿ အဿာသဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာ နိကာမနာ ဧဝ တဏှာပဝတ္တိ။ တဏှာပဝတ္တိယာ သတိ ဧကတ္တေ အသဏ္ဌဟနတော သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ပဿာသပဋိကင်္ခနာ နိကန္တီတိ ပုန အဿာသပုဗ္ဗကဿ ပဿာသဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာ နိကန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဿာသေနာဘိတုန္နဿာတိ အတိဒီဃံ အတိရဿံ ဝါ အဿာသံ ကရောန္တဿ အဿာသမူလကဿ ကာယစိတ္တကိလမထဿ သဗ္ဘာဝတော တေန အဿာသေန ဝိဒ္ဓဿ ပီဠိတဿ။ ပဿာသပဋိလာဘေ မုစ္ဆနာတိ အဿာသေန ပီဠိတတ္တာယေဝ ပဿာသေ အဿာဒသညိနော ပဿာသံ ပတ္ထယတော တသ္မိံ ပဿာသပဋိလာဘေ ရဇ္ဇနာ။ ပဿာသမူလကေပိ ဧသေဝ နယော။

ဝုတ္တဿေဝ ¶ အတ္ထဿ အနုဝဏ္ဏနတ္ထံ ဝုတ္တေသု ဂါထာဗန္ဓေသု အနုဂစ္ဆနာတိ အနုဂစ္ဆမာနာ။ သတီတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပဟေတုဘူတာ သတိ။ ဝိက္ခိပတိ အနေန စိတ္တန္တိ ဝိက္ခေပေါ။ ကော သော? အဿာသော။ အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပေါ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပေါ၊ တဿ အာကင်္ခနာ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပါကင်္ခနာ၊ အသမ္မာမနသိကာရဝသေန အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပကဿ အဿာသဿ အာကင်္ခနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပပတ္ထနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေဟီတိ ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ။ ဝိက္ခိပ္ပမာနဿာတိ ဝိက္ခိပိယမာနဿ ဝိက္ခေပံ အာပါဒိယမာနဿ။ နော စ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီတိ စိတ္တံ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ စ နာဓိမုစ္စတိ၊ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ န ဝိမုစ္စတိ။ စိတ္တံ နော စ ဝိမုစ္စတိ ပရပတ္တိယာ စ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိမောက္ခံ အပ္ပဇာနန္တာတိ သော ဝါ အညော ဝါ အာရမ္မဏာဓိမုတ္တိဝိမောက္ခဉ္စ ¶ ပစ္စနီကဝိမုတ္တိဝိမောက္ခဉ္စ ဧဝံ အပ္ပဇာနန္တာ။ ပရပတ္တိယာတိ ပရပစ္စယံ ပရသဒ္ဒဟနံ အရဟန္တိ၊ န အတ္တပစ္စက္ခံ ဉာဏန္တိ ‘‘ပရပစ္စယိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပရပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထော ပန သောယေဝ။

၁၅၅။ ဒုတိယစ္ဆက္ကေ နိမိတ္တန္တိ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနံ။ အဿာသပဿာသာ ဟိ ဒီဃနာသိကဿ နာသာပုဋံ ဃဋ္ဋေန္တာ ပဝတ္တန္တိ၊ ရဿနာသိကဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ။ ယဒိ ဟိ အယံ ယောဂီ တံ နိမိတ္တမေဝ အာဝဇ္ဇတိ၊ တဿ နိမိတ္တမေဝ အာဝဇ္ဇမာနဿ အဿာသေ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတိ၊ န ပတိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ တဿ တသ္မိံ စိတ္တေ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ သမာဓိဿ အဘာဝတော တံ ဝိကမ္ပနံ သမာဓိဿ ¶ ပရိပန္ထော။ ယဒိ အဿာသမေဝ အာဝဇ္ဇတိ၊ တဿ စိတ္တံ အဗ္ဘန္တရပဝေသနဝသေန ဝိက္ခေပံ အာဝဟတိ၊ နိမိတ္တေ န ပတိဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ နိမိတ္တေ ဝိကမ္ပတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဂါထာသု ဝိက္ခိပ္ပတေတိ ဝိက္ခိပီယတိ ဝိက္ခေပံ အာပါဒီယတိ။

၁၅၆။ တတိယစ္ဆက္ကေ ¶ အတီတာနုဓာဝနံ စိတ္တန္တိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဂတံ အဿာသံ ဝါ ပဿာသံ ဝါ အနုဂစ္ဆမာနံ စိတ္တံ။ ဝိက္ခေပါနုပတိတန္တိ ဝိက္ခေပေန အနုဂတံ၊ ဝိက္ခေပံ ဝါ သယံ အနုပတိတံ အနုဂတံ။ အနာဂတပဋိကင်္ခနံ စိတ္တန္တိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အပ္ပတ္တံ အဿာသံ ဝါ ပဿာသံ ဝါ ပဋိကင်္ခမာနံ ပစ္စာသီသမာနံ စိတ္တံ။ ဝိကမ္ပိတန္တိ တသ္မိံ အပ္ပတိဋ္ဌာနေနေဝ ဝိက္ခေပေန ဝိကမ္ပိတံ။ လီနန္တိ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ သင်္ကုစိတံ။ ကောသဇ္ဇာနုပတိတန္တိ ကုသီတဘာဝါနုဂတံ။ အတိပဂ္ဂဟိတန္တိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ အတိဥဿာဟိတံ။ ဥဒ္ဓစ္စာနုပတိတန္တိ ဝိက္ခေပါနုဂတံ။ အဘိနတန္တိ အဿာဒဝတ္ထူသု ဘုသံ နတံ အလ္လီနံ။ အပနတန္တိ နိရဿာဒဝတ္ထူသု ပတိဟတံ၊ တတော အပဂတံ ဝါ၊ အပဂတနတံ ဝါ၊ န တတော အပဂတန္တိ အတ္ထော။ ရာဂါနုပတိတန္တိ ဧတ္ထ အဿာသပဿာသနိမိတ္တံ မနသိကရောတော ဥပ္ပန္နပီတိသုခေ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဟသိတလပိတကီဠိတဝတ္ထူသု ဝါ ရာဂေါ အနုပတတိ။ ဗျာပါဒါနုပတိတန္တိ ဧတ္ထ မနသိကာရေ နိရဿာဒဂတစိတ္တဿ ဥပ္ပန္နဒေါမနဿဝသေန ဝါ ပုဗ္ဗေ သမုဒါစိဏ္ဏေသု အာဃာတဝတ္ထူသု ဝါ ဗျာပါဒေါ အနုပတတိ။ ဂါထာသု န သမာဓိယတီတိ န သမာဟိတံ ဟောတိ။ အဓိစိတ္တန္တိ စိတ္တသီသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော အဓိကော သမာဓိ။

၁၅၇။ ဧတ္တာဝတာ ¶ တီဟိ ဆက္ကေဟိ အဋ္ဌာရသ ဥပက္ကိလေသေ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တေသံ ဥပက္ကိလေသာနံ သမာဓိဿ ပရိပန္ထဘာဝသာဓနေန အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော ပုန အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တီတိ ဝိက္ခေပသမုဋ္ဌာနရူပါနံ ဝသေန ရူပကာယောပိ၊ ဝိက္ခေပသန္တတိဝသေန စိတ္တမ္ပိ မဟတာ ခေါဘေန ခုဘိတာ သဒရထာ စ ဟောန္တိ။ တတော မန္ဒတရေန ဣဉ္ဇိတာ ကမ္ပိတာ၊ တတော မန္ဒတရေန ဖန္ဒိတာ စလိတာ ဟောန္တိ။ ဗလဝါပိ မဇ္ဈိမောပိ မန္ဒောပိ ခေါဘော ဟောတိယေဝ၊ န သက္ကာ ခေါဘေန န ဘဝိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တံ ဝိကမ္ပိတတ္တာတိ စိတ္တဿ ဝိကမ္ပိတတ္တာ။ ဂါထာသု ¶ ပရိပုဏ္ဏာ အဘာဝိတာတိ ယထာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောတိ၊ တထာ အဘာဝိတာ။ ဣဉ္ဇိတောတိ ကမ္ပိတော။ ဖန္ဒိတောတိ မန္ဒကမ္ပိတော။ ဟေဋ္ဌာ နီဝရဏာနံ အနန္တရတ္တာ ‘‘ဣမေဟိ စ ပန နီဝရဏေဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၃) အစ္စန္တသမီပနိဒဿနဝစနံ ¶ ကတံ။ ဣဓ ပန နိဂမနေ နီဝရဏာနံ သန္တရတ္တာ တေဟိ စ ပန နီဝရဏေဟီတိ ပရမ္မုခနိဒဿနဝစနံ ကတံ။

ဥပက္ကိလေသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅၈။ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ ဝိသုဒ္ဓဉာဏာနိ။ တံ ဝိဝဇ္ဇယိတွာတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အတီတာနုဓာဝနံ စိတ္တံ ဝိက္ခေပါနုပတိတံ၊ တံ ဝိဝဇ္ဇယိတွာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧကဋ္ဌာနေ သမာဒဟတီတိ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနေ သမံ အာဒဟတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထေဝ အဓိမောစေတီတိ ဧကဋ္ဌာနေတိ ဝုတ္တေ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနေယေဝ သန္နိဋ္ဌပေတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ ပဂ္ဂဏှိတွာတိ ဓမ္မဝိစယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ပဂ္ဂဟေတွာ။ ဝိနိဂ္ဂဏှိတွာတိ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဝိနိဂ္ဂဏှိတွာ။ ‘‘သတိန္ဒြိယဝီရိယိန္ဒြိယေဟိ ပဂ္ဂဟေတွာ၊ သတိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယေဟိ ဝိနိဂ္ဂဟေတွာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သမ္ပဇာနော ဟုတွာတိ အသုဘဘာဝနာဒီဟိ။ ပုန သမ္ပဇာနော ဟုတွာတိ မေတ္တာဘာဝနာဒီဟိ။ ယေန ရာဂေန အနုပတိတံ၊ ယေန ဗျာပါဒေန အနုပတိတံ၊ တံ ပဇဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ စိတ္တံ ဤဒိသန္တိ သမ္ပဇာနန္တော တပ္ပဋိပက္ခေန ရာဂံ ¶ ပဇဟတိ၊ ဗျာပါဒံ ပဇဟတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ပရိယောဒါတန္တိ ပဘဿရံ။ ဧကတ္တဂတံ ဟောတီတိ တံ တံ ဝိသေသံ ပတ္တဿ တံ တံ ဧကတ္တံ ဂတံ ဟောတိ။

ကတမေ တေ ဧကတ္တာတိ ဣဓ ယုဇ္ဇမာနာယုဇ္ဇမာနေပိ ဧကတ္တေ ဧကတော ကတွာ ပုစ္ဆတိ။ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တန္တိ ဒါနဝတ္ထုသင်္ခါတဿ ဒါနဿ ဥပသဂ္ဂေါ ဝေါသဇ္ဇနံ ဒါနူပသဂ္ဂေါ၊ ဒါနဝတ္ထုပရိစ္စာဂစေတနာ။ တဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပဂန္တွာ ဌာနံ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနံ၊ တဒေဝ ဧကတ္တံ၊ တေန ဝါ ဧကတ္တံ ဧကဂ္ဂဘာဝေါ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တံ။ ဒါနဝေါသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တန္တိ ပါဌော ¶ သုန္ဒရတရော၊ သော ဧဝတ္ထော။ ဧတေန ပဒုဒ္ဓါရဝသေန စာဂါနုဿတိသမာဓိ ဝုတ္တော။ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တောပိ စေသ ဣတရေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဧကတ္တာနံ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိသာခါပိ ဟိ မဟာဥပါသိကာ အာဟ – ‘‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ ဒိသာသု ဝဿံဝုဋ္ဌာ ဘိက္ခူ သာဝတ္ထိံ အာဂစ္ဆိဿန္တိ ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ၊ တေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿန္တိ ‘ဣတ္ထန္နာမော၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခု ကာလင်္ကတော၊ တဿ ကာ ဂတိ၊ ကော အဘိသမ္ပရာယော’တိ? တံ ဘဂဝါ ဗျာကရိဿတိ သောတာပတ္တိဖလေ ဝါ သကဒါဂါမိဖလေ ဝါ ¶ အနာဂါမိဖလေ ဝါ အရဟတ္တေ ဝါ။ တျာဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမိ ‘အာဂတပုဗ္ဗာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ တေန အယျေန သာဝတ္ထီ’တိ? သစေ မေ ဝက္ခန္တိ ‘အာဂတပုဗ္ဗာ တေန ဘိက္ခုနာ သာဝတ္ထီ’တိ။ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂစ္ဆိဿာမိ နိဿံသယံ ပရိဘုတ္တံ တေန အယျေန ဝဿိကသာဋိကာ ဝါ အာဂန္တုကဘတ္တံ ဝါ ဂမိကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ဝါ ဓုဝယာဂု ဝါတိ။ တဿာ မေ တဒနုဿရန္တိယာ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယိဿတိ၊ ပမုဒိတာယ ပီတိ ဇာယိဿတိ၊ ပီတိမနာယ ကာယော ပဿမ္ဘိဿတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယာ သုခံ ဝေဒယိဿာမိ၊ သုခိနိယာ စိတ္တံ သမာဓိယိဿတိ၊ သာ မေ ဘဝိဿတိ ဣန္ဒြိယဘာဝနာ ဗလဘာဝနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၁)။ အထ ဝါ ဧကတ္တေသု ပဌမံ ဥပစာရသမာဓိဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယံ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန၊ တတိယံ ဝိပဿနာဝသေန၊ စတုတ္ထံ မဂ္ဂဖလဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမထဿ နိမိတ္တံ သမထနိမိတ္တံ။ ဝယော ဘင်္ဂေါ ဧဝ လက္ခဏံ ဝယလက္ခဏံ။ နိရောဓော နိဗ္ဗာနံ။ သေသမေတေသု တီသု ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။

စာဂါဓိမုတ္တာနန္တိ ¶ ဒါနေ အဓိမုတ္တာနံ။ အဓိစိတ္တန္တိ ဝိပဿနာပါဒကသမာဓိ။ ဝိပဿကာနန္တိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ တီဟိ အနုပဿနာဟိ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တာနံ။ အရိယပုဂ္ဂလာနန္တိ အဋ္ဌန္နံ။ ဒုတိယာဒီနိ တီဏိ ဧကတ္တာနိ အာနာပါနဿတိဝသေန သေသကမ္မဋ္ဌာနဝသေန စ ယုဇ္ဇန္တိ။ စတူဟိ ဌာနေဟီတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ သမာဓိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနံ ဝသေန ‘‘ဧကတ္တဂတံ ¶ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတိ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတဉ္စ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတ’’န္တိ ဥဒ္ဒေသပဒါနိ။ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ကော အာဒီ’’တိအာဒီနိ တေသံ ဥဒ္ဒေသပဒါနံ ဝိတ္ထာရေတုကမျတာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမာနိ နိဒ္ဒေသပဒါနိ။ တတ္ထ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒန္တိ ပဋိပဒါ ဧဝ နီဝရဏမလဝိသောဓနတော ဝိသုဒ္ဓိ၊ တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိံ ပက္ခန္ဒံ ပဝိဋ္ဌံ။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတန္တိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဗြူဟိတံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတန္တိ ပရိယောဒါပကေန ဉာဏေန သမ္ပဟံသိတံ ပရိယောဒါပိတံ ဝိသောဓိတံ။ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ သသမ္ဘာရိကော ဥပစာရော၊ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ၊ သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အန္တောအပ္ပနာယမေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ၊ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ယသ္မိဉှိ ဝါရေ အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ ယော နီဝရဏသင်္ခါတော ကိလေသဂဏော တဿ ဈာနဿ ပရိပန္ထော၊ တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ နာမ သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝ။ တဒနန္တရံ ပန ပုရိမစိတ္တံ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန ¶ တထတ္တံ ဥပဂစ္ဆမာနံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ တထတ္တုပဂမနေန တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ ဧဝံ တာဝ ပုရိမစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာကာရနိပ္ဖာဒိကာ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ ပန တဿ ပုန ဝိသောဓေတဗ္ဗာဘာဝတော ဝိသောဓနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထဘာဝူပဂမနေန သမထပဋိပန္နဿ ပုန သမာဒါနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထပဋိပန္နဘာဝတော ဧဝ စဿ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ ဧဝံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယေ ¶ ပနေတေ ဧဝံ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတေ တတ္ထ ဇာတာ သမာဓိပညာသင်္ခါတာ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာ အညမညံ အနတိဝတ္တမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ၊ ယာနိ စ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တာနိ၊ ယံ စေသ တဒုပဂံ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယံ ဝါဟယတိ၊ ယာ စဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တာ အာသေဝနာ၊ သဗ္ဗေပိ တေ အာကာရာ ယသ္မာ ဉာဏေန သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝဉ္စ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ တထာ တထာ သမ္ပဟံသိတတ္တာ ဝိသောဓိတတ္တာ ပရိယောဒါပိတတ္တာ နိပ္ဖန္နာ၊ တသ္မာ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ယထာဟ – ‘‘တထာပဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ဥပေက္ခာဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ဥပေက္ခာဝသေန နာနတ္တကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ၊ ဝိမောက္ခဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တတ္တာ တေ ဓမ္မာ ဧကရသာ ဟောန္တိ၊ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၁)။ တသ္မာ ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာ။

ဧဝံ တိဝတ္တဂတန္တိအာဒီနိ တဿေဝ စိတ္တဿ ထောမနဝစနာနိ။ တတ္ထ ဧဝံ တိဝတ္တဂတန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒနဥပေက္ခာနုဗြူဟနာဉာဏသမ္ပဟံသနာဝသေန တိဝိဓဘာဝံ ဂတံ။ ဝိတက္ကသမ္ပန္နန္တိ ¶ ကိလေသက္ခောဘဝိရဟိတတ္တာ ဝိတက္ကေန သုန္ဒရဘာဝံ ပန္နံ ဂတံ။ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတေန အဓိဋ္ဌာနေန သမ္ပန္နံ အနူနံ။ ယထာ အဓိဋ္ဌာနဝသိယံ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဈာနပ္ပဝတ္တိ၊ တထာ ဣဓာပိ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနန္တိ စိတ္တေကဂ္ဂတာပိ ယုဇ္ဇတိ။ တေန ဟိ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတိ၊ န ဧတ္ထ ဝိက္ခိပတီတိ။ ‘‘သမာဓိသမ္ပန္န’’န္တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သမာဓိဿေဝ ¶ ဈာနသင်္ဂဟိတတ္တာ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ ဈာနင်္ဂပဉ္စကဝသေန ဝုတ္တံ။ သမာဓိသမ္ပန္နန္တိ ဣန္ဒြိယသင်္ဂဟိတတ္တာ ဣန္ဒြိယပဉ္စကဝသေန၊ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီသု ပန အလဗ္ဘမာနာနိ ပဒါနိ ပဟာယ လဗ္ဘမာနကဝသေန ပီတိသမ္ပန္နန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဝိတက္ကာဒယော ပရိပုဏ္ဏာယေဝ တာသံ ကာမာဝစရတ္တာ။ ဧတာသု စ အပ္ပနာယ အဘာဝတော ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ခဏိကသမာဓိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ စတူသု မဂ္ဂေသု ¶ ပဌမဇ္ဈာနိကဝသေန ဝိတက္ကာဒီနံ လဗ္ဘနတော လဗ္ဘမာနကဝသေနေဝ ဝိတက္ကာဒယော ပရိပုဏ္ဏာ ဝုတ္တာ။ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒီသု ဟိ မဂ္ဂေသု ဝိတက္ကာဒယော ဈာနေသု ဝိယ ပရိဟာယန္တီတိ။ ဧတ္တာဝတာ တေရသ ဝေါဒါနဉာဏာနိ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ? ဧကဋ္ဌာနေ သမာဒဟနေန တတ္ထေဝ အဓိမုစ္စနေန ကောသဇ္ဇပ္ပဇဟနေန ဥဒ္ဓစ္စပ္ပဇဟနေန ရာဂပ္ပဇဟနေန ဗျာပါဒပ္ပဇဟနေန သမ္ပယုတ္တာနိ ဆ ဉာဏာနိ၊ စတူဟိ ဧကတ္တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ၊ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာနုဗြူဟနာသမ္ပဟံသနာဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ တီဏိ ဉာဏာနီတိ ဧဝံ တေရသ ဉာဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။

၁၅၉။ ဧဝံ သန္တေပိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာဝသေန တေသံ နိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုကာမော တာနိ ဉာဏာနိ အနိဂမေတွာဝ နိမိတ္တံ အဿာသပဿာသာတိအာဒိနာ နယေန စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေတွာ အန္တေ တာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေသိ။ တတ္ထ နိမိတ္တံ ဝုတ္တမေဝ။ အနာရမ္မဏာမေကစိတ္တဿာတိ အနာရမ္မဏာ ဧကစိတ္တဿ။ မ-ကာရော ¶ ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ အနာရမ္မဏမေကစိတ္တဿာတိပိ ပါဌော၊ ဧကဿ စိတ္တဿ အာရမ္မဏံ န ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ တယော ဓမ္မေတိ နိမိတ္တာဒယော တယော ဓမ္မေ။ ဘာဝနာတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ။ ကထန္တိ ပဌမံ ဝုတ္တာယ စောဒနာဂါထာယ အနန္တရံ ဝုတ္တာယ ပရိဟာရဂါထာယ အတ္ထံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ န စိမေတိ န စ ဣမေ။ န စမေတိပိ ပါဌော၊ သောယေဝ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ကထံ န စ အဝိဒိတာ ဟောန္တိ၊ ကထံ န စ စိတ္တံ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ ကထံ သဒ္ဒေါ သေသေဟိ ပဉ္စဟိ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပဓာနဉ္စ ပညာယတီတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာရမ္ဘကံ ဝီရိယံ သန္ဒိဿတိ။ ဝီရိယဉှိ ပဒဟန္တိ တေနာတိ ပဓာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပယောဂဉ္စ သာဓေတီတိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘကံ ဈာနဉ္စ ယောဂီ နိပ္ဖာဒေတိ။ ဈာနဉှိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနာယ ပယုဉ္ဇီယတီတိ ပယောဂေါတိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ သံယောဇနပ္ပဟာနကရံ မဂ္ဂဉ္စ ပဋိလဘတိ။ မဂ္ဂေါ ¶ ဟိ သမထဝိပဿနာနံ အာနိသံသတ္တာ ဝိသေသောတိ ဝုတ္တော။ ဝိသေသဿ စ ပမုခဘူတတ္တာ စ-ကာရေန သမုစ္စယော န ကတော။

ဣဒါနိ တံ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဥပမာယ သာဓေန္တော သေယျထာပိ ရုက္ခောတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ နာမ ကကစေန ဖာလနတ္ထံ ဝါသိယာ တစ္ဆိတွာ ရုက္ခော ဖာလနကာလေ နိစ္စလဘာဝတ္ထံ သမေ ဘူမိပဒေသေ ပယောဂက္ခမံ ကတွာ ဌပိတော။ ကကစေနာတိ ဟတ္ထကကစေန။ အာဂတေတိ ရုက္ခံ ¶ ဖုသိတွာ အတ္တနော သမီပဘာဂံ အာဂတေ။ ဂတေတိ ရုက္ခံ ဖုသိတွာ ပရဘာဂံ ဂတေ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ န အဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ရုက္ခေ ကကစဒန္တေဟိ ဖုဋ္ဌံ ပုရိသေန ပေက္ခမာနံ ဌာနံ အပ္ပတွာ တေသံ အာဂမနဂမနာဘာဝတော သဗ္ဗေပိ ကကစဒန္တာ ဝိဒိတာဝ ဟောန္တိ။ ပဓာနန္တိ ရုက္ခစ္ဆေဒနဝီရိယံ။ ပယောဂန္တိ ရုက္ခစ္ဆေဒနကိရိယံ။ ‘‘ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဝစနံ ဥပမာယ နတ္ထိ။ ဥပနိဗန္ဓနာ နိမိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာယ သတိယာ နိမိတ္တဘူတံ ကာရဏဘူတံ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ။ ဥပနိဗန္ဓတိ ဧတာယ အာရမ္မဏေ စိတ္တန္တိ ¶ ဥပနိဗန္ဓနာ နာမ သတိ။ နာသိကဂ္ဂေ ဝါတိ ဒီဃနာသိကော နာသိကဂ္ဂေ။ မုခနိမိတ္တေ ဝါတိ ရဿနာသိကော ဥတ္တရောဋ္ဌေ။ ဥတ္တရောဋ္ဌော ဟိ မုခေ သတိယာ နိမိတ္တန္တိ မုခနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တော။ အာဂတေတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနတော အဗ္ဘန္တရံ အာဂတေ။ ဂတေတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဂတေ။ န အဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အပ္ပတွာ အဿာသပဿာသာနံ အာဂမနဂမနာဘာဝတော သဗ္ဗေပိ တေ ဝိဒိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ကမ္မနိယံ ဟောတီတိ ယေန ဝီရိယေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ကမ္မနိယံ ဘာဝနာကမ္မက္ခမံ ဘာဝနာကမ္မယောဂ္ဂံ ဟောတိ။ ဣဒံ ဝီရိယံ ပဓာနံ နာမာတိ ဖလေန ကာရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန နီဝရဏာနိ ပဟီယန္တိ။ ဝိတက္ကာ ဝူပသမ္မန္တီတိ နာနာရမ္မဏစာရိနော အနဝဋ္ဌိတာ ဝိတက္ကာ ဥပသမံ ဂစ္ဆန္တိ။ ယေန ဈာနေန ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ ဝိတက္ကာ ဝူပသမ္မန္တိ။ အယံ ပယောဂေါတိ ပယောဂမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ကတော။ သညောဇနာ ပဟီယန္တီတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာ သညောဇနာ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပဟီယန္တိ။ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ ပဟီနာနံ ပုန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မကတ္တာ ဝိဂတော ဥပ္ပာဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါ ဧတေသန္တိ ဗျန္တာ၊ ပုဗ္ဗေ အဗျန္တာ ဗျန္တာ ဟောန္တီတိ ဗျန္တီဟောန္တိ၊ ဝိနဿန္တီတိ အတ္ထော။ သညောဇနပ္ပဟာနံ အနုသယပ္ပဟာနေန ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဒဿနတ္ထံ အနုသယပ္ပဟာနမာဟ။ ယေန မဂ္ဂေန သညောဇနာ ပဟီယန္တိ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ၊ အယံ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထစတုက္ကေ အရိယမဂ္ဂဿာပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဣဓ အရိယမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော။ ဧကစိတ္တဿ အာရမ္မဏဒွယာဘာဝဿ အဝုတ္တေပိ သိဒ္ဓတ္တာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဧဝံ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ဧကစိတ္တဿ အာရမ္မဏာ န ဟောန္တီတိ နိဂမနံ ကတံ။

၁၆၀။ ဣဒါနိ တံ ဘာဝနာသိဒ္ဓိသာဓကံ ယောဂါဝစရံ ထုနန္တော အာနာပါနဿတိ ယဿာတိ ဂါထံ ¶ ဝတွာ တဿာ နိဒ္ဒေသမာဟ။ တတ္ထ အာနာပါနဿတိယော ¶ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ၊ တထာ ပရိပုဏ္ဏာ သုဘာဝိတာ အနုပုဗ္ဗံ ပရိစိတာ ယဿ အတ္ထိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ သော ဣမံ လောကံ ပဘာသေတိ။ ကိံ ဝိယ? အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ ယထာ အဗ္ဘာဒီဟိ မုတ္တော စန္ဒိမာ ဣမံ ဩကာသလောကံ ပဘာသေတိ၊ တထာ သော ယောဂါဝစရော ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ပဘာသေတီတိ ¶ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ’’တိ စ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ မဟိကာဒီနမ္ပိ ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒလောပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂါထာနိဒ္ဒေသေ နော ပဿာသော နော အဿာသောတိ သော သောယေဝ အတ္ထော ပဋိသေဓေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တော။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ အသမ္မုဿနတာယ တမေဝ အဿာသံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ သတိ နာမာတိ အတ္ထော။ တထာ ပဿာသံ။ ဧတ္တာဝတာ အာနာပါနေသု သတိ အာနာပါနဿတီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။

ဣဒါနိ သတိဝသေနေဝ ‘‘ယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ယော အဿသတိ၊ တဿုပဋ္ဌာတိ။ ယော ပဿသတိ၊ တဿုပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ။ ယော အဿသတိ၊ တဿ သတိ အဿာသံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ။ ယော ပဿသတိ၊ တဿ သတိ ပဿာသံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ပရိပုဏ္ဏာတိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂပရမ္ပရာယ အရဟတ္တမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ပရိပုဏ္ဏာ။ တေယေဝ ဟိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဓမ္မေ သန္ဓာယ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိအာဒိမာဟ။ တေ ဟိ ဓမ္မာ ဣမိနာ ယောဂိနာ ပရိဂ္ဂယှမာနတ္တာ ပရိဂ္ဂဟာ၊ တေန ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ စိတ္တစေတသိကာနံ အညမညပရိဝါရတ္တာ ပရိဝါရဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိပူရဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ စတဿော ဘာဝနာတိအာဒီနိ သုဘာဝိတာတိ ဝုတ္တပဒဿ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တာနိ။ စတဿော ဘာဝနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ ယာနီကတာတိ ယုတ္တယာနသဒိသာ ကတာ။ ဝတ္ထုကတာတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ဝတ္ထုသဒိသာ ကတာ။ အနုဋ္ဌိတာတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ။ ပရိစိတာတိ သမန္တတော စိတာ ဥပစိတာ။ သုသမာရဒ္ဓါတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါ သုကတာ။ ယတ္ထ ယတ္ထ အာကင်္ခတီတိ ယေသု ယေသု ဈာနေသု ယာသု ယာသု ဝိပဿနာသု သစေ ဣစ္ဆတိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု တေသု ဈာနေသု တာသု တာသု ဝိပဿနာသု။ ဝသိပ္ပတ္တောတိ ဝသီဘာဝံ ဗဟုဘာဝံ ပတ္တော။ ဗလပ္ပတ္တောတိ သမထဝိပဿနာဗလပ္ပတ္တော။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဝိသာရဒဘာဝံ ပဋုဘာဝံ ပတ္တော။ တေ ဓမ္မာတိ သမထဝိပဿနာ ဓမ္မာ။ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါတိ အာဝဇ္ဇနာယတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇိတမတ္တေယေဝ တဿ သန္တာနေန၊ ဉာဏေန ဝါ သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ ¶ အတ္ထော။ အာကင်္ခပဋိဗဒ္ဓါတိ ¶ ရုစိအာယတ္တာ၊ ရောစိတမတ္တေယေဝ ဝုတ္တနယေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ မနသိကာရော ပနေတ္ထ အာဝဇ္ဇနာယ စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ အာကင်္ခနာယ ဝေဝစနဝသေန အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တော။ တေန ဝုစ္စတိ ယာနီကတာတိ ဧဝံ ကတတ္တာယေဝ တေ ယုတ္တယာနသဒိသာ ကတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ သောဠသသု ဝတ္ထူသု ဧကေကသ္မိံ။ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ။ သူပဋ္ဌိတာတိ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ။ သမ္ပယုတ္တစိတ္တသတီနံ သဟေဝ သကသကကိစ္စကရဏတော အနုလောမပဋိလောမဝသေန ¶ ယောဇေတွာ တေ ဒွေ ဓမ္မာ ဒဿိတာ။ တေန ဝုစ္စတိ ဝတ္ထုကတာတိ ဧဝံ ဘူတတ္တာယေဝ ကတပတိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယေန ယေန စိတ္တံ အဘိနီဟရတီတိ ပုဗ္ဗပ္ပဝတ္တိတော အပနေတွာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘာဝနာဝိသေသေ စိတ္တံ ဥပနေတိ။ တေန တေန သတိ အနုပရိဝတ္တတီတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ ဘာဝနာဝိသေသေ သတိ အနုကူလာ ဟုတွာ ပုဗ္ဗပ္ပဝတ္တိတော နိဝတ္တိတွာ ပဝတ္တတိ။ ‘‘ယေန၊ တေနာ’’တိ စေတ္ထ ‘‘ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၅။၁၊ သု။ နိ။ မင်္ဂလသုတ္တ) ဝိယ ဘုမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုစ္စတိ အနုဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ ကရဏတောယေဝ တံ တံ ဘာဝနံ အနုဂန္တွာ ဌိတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာနာပါနဿတိယာ သတိပဓာနတ္တာ ဝတ္ထုကတာနုဋ္ဌိတပဒေသု သတိယာ သဟ ယောဇနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယသ္မာ ပန ပရိပုဏ္ဏာယေဝ ပရိစိတာ ဟောန္တိ ဝဍ္ဎိတာ လဒ္ဓါသေဝနာ၊ တသ္မာ ‘‘ပရိပုဏ္ဏာ’’တိပဒေ ဝုတ္တာ တယော အတ္ထာ ‘‘ပရိစိတာ’’တိပဒေပိ ဝုတ္တာ၊ စတုတ္ထော ဝိသေသတ္ထောပိ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သတိယာ ပရိဂ္ဂဏှန္တောတိ သမ္ပယုတ္တာယ၊ ပုဗ္ဗဘာဂါယ ဝါ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ယောဂီ။ ဇိနာတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန လာမကေ ကိလေသေ ဇိနာတိ အဘိဘဝတိ။ အယဉ္စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ ဓမ္မေသု ဟိ ဇိနန္တေသု တံဓမ္မသမင်္ဂီပုဂ္ဂလောပိ ဇိနာတိ နာမ။ တေ စ ဓမ္မာ သတိံ အဝိဟာယ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ ဇိနိတုမာရဒ္ဓါ ဇိတာတိ ဝုစ္စန္တိ ယထာ ‘‘ဘုဉ္ဇိတုမာရဒ္ဓါ ဘုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ပရိဇိတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဇ-ကာရဿ စ-ကာရံ ကတွာ ¶ ‘‘ပရိစိတာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ၊ ယထာ သမ္မာ ဂဒေါ အဿာတိ သုဂတောတိ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရော နိရုတ္တိလက္ခဏေန ကတော၊ ဧဝမိဓာပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပရိစိတာတိ ပဒံ ကတ္တုသာဓနံ၊ ပုရိမာနိ တီဏိ ကမ္မသာဓနာနိ။

စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓါတိ စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အတ္ထသဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုသမာရဒ္ဓါတိ ပဒဿ အတ္ထာပိ ဟိ ဣဓ သုသမာရဒ္ဓါတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သုသမာရဒ္ဓဓမ္မာ ဝါ။ စတုရတ္ထဘေဒတော စတ္တာရောတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဓမ္မဘေဒတော။ ယသ္မာ ပန သုဘာဝိတာယေဝ သုသမာရဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ န အညေ၊ တသ္မာ တယော ဘာဝနတ္ထာ ဣဓာပိ ဝုတ္တာ။ အာသေဝနတ္ထောပိ တီသု ဝုတ္တေသု ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ အဝတွာ တပ္ပစ္စနီကာနံ သုသမူဟတတ္ထော ဝုတ္တော။ ပစ္စနီကသမုဂ္ဃာတေန ဟိ အာရဒ္ဓပရိယောသာနံ ပညာယတိ၊ တေန သုသမာရဒ္ဓဿ သိခါပ္ပတ္တော အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ တတ္ထ တပ္ပစ္စနီကာနန္တိ တေသံ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂါနံ ပဋိပက္ခဘူတာနံ။ ကိလေသာနန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နိစ္စသညာဒိသမ္ပယုတ္တာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနဉ္စ။ သုသမူဟတတ္တာတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒဝသေန ¶ သုဋ္ဌု သမူဟတတ္တာ နာသိတတ္တာ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘သုသမုဂ္ဃာတတ္တာ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။

၁၆၁။ ပုန တဿေဝ ပဒဿ အညမ္ပိ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေန္တော သုသမန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတာတိ တသ္မိံ သိခါပ္ပတ္တဘာဝနာဝိသေသေ ဇာတာ။ အနဝဇ္ဇာတိ ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝါနုပဂမနေန ကိလေသဒေါသဝိရဟိတာ။ ကုသလာတိ ဇာတိဝသေန ကုသလာ။ ဗောဓိပက္ခိယာတိ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ လဒ္ဓနာမဿ အရိယဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယာ။ ပက္ခေ ဘဝတ္တာတိ ဟိ ဥပကာရဘာဝေ ဌိတတ္တာ။ တေ စ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၅၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁) သတ္တတိံသ ဓမ္မာ။ ဣဒံ သမန္တိ ဣဒံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မဇာတံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ သမေတိ ဝိနာသေတီတိ သမံ နာမ။ နိရောဓော ¶ နိဗ္ဗာနန္တိ ဒုက္ခနိရောဓတ္တာ နိရောဓော၊ ဝါနသင်္ခါတာယ တဏှာယ အဘာဝါ နိဗ္ဗာနံ။ ဣဒံ သုသမန္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသမာပဂတတ္တာ သုဋ္ဌု သမန္တိ သုသမံ နာမ။ ဉာတန္တိ ဗောဓိပက္ခိယသင်္ခါတံ သမံ အသမ္မောဟတော ¶ ဉာဏေန ဉာတံ၊ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ သုသမံ အာရမ္မဏတော ဉာဏေန ဉာတံ။ တဒေဝ ဒွယံ တေနေဝ စက္ခုနာ ဝိယ ဒိဋ္ဌံ။ ဝိဒိတန္တိ တဒေဝ ဒွယံ သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနေန အာရမ္မဏကရဏေန စ ပဋိလဒ္ဓံ။ ဉာတံ ဝိယ ပညာယ သစ္ဆိကတံ ဖဿိတဉ္စ။ ‘‘အသလ္လီနံ အသမ္မုဋ္ဌာ အသာရဒ္ဓါ ဧကဂ္ဂ’’န္တိ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပဒဿ အတ္ထပ္ပကာသနံ။ တတ္ထ အာရဒ္ဓန္တိ ပဋ္ဌပိတံ။ အသလ္လီနန္တိ အသင်္ကုစိတံ။ ဥပဋ္ဌိတာတိ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ။ အသမ္မုဋ္ဌာတိ အဝိနဋ္ဌာ။ ပဿဒ္ဓါတိ နိဗ္ဗုတော။ အသာရဒ္ဓါတိ နိဒ္ဒရထော။ သမာဟိတန္တိ သမံ ဌပိတံ။ ဧကဂ္ဂန္တိ အဝိက္ခိတ္တံ။

‘‘စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓါ’’တိအာဒိ သကလဿ သုသမာရဒ္ဓဝစနဿ မူလတ္ထော။ ‘‘အတ္ထိ သမ’’န္တိအာဒိ ပန သုသမဝစနဿ၊ ‘‘ဉာတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓဝစနဿ ဝိကပ္ပတ္ထာ။ တတ္ထာယံ ပဒတ္ထသံသန္ဒနာ – ‘‘သမာ စ သုသမာ စ သမသုသမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ကတွာ ‘‘သုသမာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ ယထာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ နာမရူပဉ္စ နာမရူပန္တိ။ ‘‘ဣဒံ သမံ၊ ဣဒံ သုသမ’’န္တိ ပန အနညာပေက္ခံ ကတွာ နပုံသကဝစနံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ဉာတမ္ပိ ဒိဋ္ဌန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဒိဋ္ဌဉ္စ အာရဒ္ဓဉ္စ အတ္ထတော ဧကံ။ ဝိဒိတသစ္ဆိကတဖဿိတာနိ ပန ဉာတဝေဝစနာနိ၊ တသ္မာ ဉာတန္တိ အာရဒ္ဓတ္ထောယေဝ ဝုတ္တော ဟောတိ။

အာရဒ္ဓံ ဟောတိ ဝီရိယံ အသလ္လီနန္တိ အယံ ပန အာရဒ္ဓဝစနဿ ဥဇုကတ္ထောယေဝ။ ဥပဋ္ဌိတာ သတီတိအာဒီနိ ¶ ပန သမ္ပယုတ္တဝီရိယဿ ဥပကာရကဓမ္မဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ၊ န အာရဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ။ ပုရိမေန အတ္ထေန သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါတိ သုသမာရဒ္ဓါ စ၊ ဣမိနာ အတ္ထေန သုသမာ အာရဒ္ဓါတိ သုသမာရဒ္ဓါ စ ဧကသေသေ ကတေ ‘‘သုသမာရဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမမတ္ထံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘တေန ဝုစ္စတိ သုသမာရဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။

အနုပုဗ္ဗန္တိ ¶ ယထာနုက္ကမေနာတိ အတ္ထော၊ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ အနူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃန္တိ ဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ပုရိမာ ပုရိမာတိ ပုရိမာ ပုရိမာ သတိ။ ဧတေန ပုဗ္ဗန္တိပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာတိ သတိယေဝ။ ဧတေန အနူတိပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဥဘယေန ပုဗ္ဗဉ္စ အနု စ ပရိစိတာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဥပရိ သောဠသ ဝတ္ထူနိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝစနတော ဣဓ သင်္ခိပိတွာ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ’’တိ အန္တိမမေဝ ဒဿိတံ။ ယသ္မာ သိခါပ္ပတ္တဘာဝနဿ သဗ္ဗာပိ အာနာပါနဿတိယော ¶ ပုနပ္ပုနံ ယထာရုစိ ပဝတ္တနတော အနုပရိစိတာပိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အညမညံ ပရိစိတာ စေဝ ဟောန္တိ အနုပရိစိတာ စာ’’တိ။

ယထတ္ထာတိ ယထာသဘာဝတ္ထာ။ အတ္တဒမထတ္ထောတိ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ အတ္တနော နိဗ္ဗိသေဝနတ္ထော။ သမထတ္ထောတိ သီတိဘာဝတ္ထော။ ပရိနိဗ္ဗာပနတ္ထောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန။ အဘိညတ္ထောတိ သဗ္ဗဓမ္မဝသေန။ ပရိညတ္ထာဒယော မဂ္ဂဉာဏကိစ္စဝသေန။ သစ္စာဘိသမယတ္ထော စတုန္နံ သစ္စာနံ ဧကပဋိဝေဓဒဿနဝသေန။ နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပကတ္ထော အာရမ္မဏကရဏဝသေန။

ဗုဒ္ဓါတိပဒဿ အဘာဝေပိ ဗုဒ္ဓေနာတိပဒေ ယော သော ဗုဒ္ဓါ၊ တံ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ။ သယမ္ဘူတိ ဥပဒေသံ ဝိနာ သယမေဝ ဘူတော။ အနာစရိယကောတိ သယမ္ဘူပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ယော ဟိ အာစရိယံ ဝိနာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ သော သယမ္ဘူ နာမ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသူတိအာဒိ အနာစရိယကဘာဝဿ အတ္ထပ္ပကာသနံ။ အနနုဿုတေသူတိ အာစရိယံ အနနုဿုတေသု။ သာမန္တိ သယမေဝ။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈီတိ ဘုသံ သမ္မာ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏီတိ တေသု စ သစ္စေသု သဗ္ဗညုဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယထာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ သဗ္ဗညုနော ဟောန္တိ၊ တထာ သစ္စာနံ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တောတိပိ ပါဌော။ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝန္တိ ဒသသု စ တထာဂတဗလေသု ဣဿရဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယော သော ဧဝံ ဘူတော၊ သော ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခာဓိဂမပရိဘာဝိတံ ခန္ဓသန္တာနံ ¶ ဥပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော၊ သဗ္ဗညုတပဒဋ္ဌာနံ ¶ ဝါ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိမုပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော သတ္တဝိသေသော ဗုဒ္ဓါ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ ကတာ ဟောတိ။

၁၆၂။ ဣဒါနိ ဗျဉ္ဇနတော ဝိဘာဝေန္တော ဗုဒ္ဓါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ လောကေ အဝဂန္တာ အဝဂတောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ။ ယထာ ပဏ္ဏသောသာ ဝါတာ ပဏ္ဏသုသာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ။ သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗဓမ္မဗုဇ္ဈနသမတ္ထာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနညနေယျတာယ ¶ ဗုဒ္ဓါတိ အညေန အဗောဓနီယတော သယမေဝ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓါတိ နာနာဂုဏဝိသဝနတော ပဒုမမိဝ ဝိကသနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါတိအာဒီဟိ ဆဟိ ပရိယာယေဟိ စိတ္တသင်္ကောစကရဓမ္မပ္ပဟာနေန နိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓါ ပုရိသော ဝိယ သဗ္ဗကိလေသနိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ခါ သင်္ခါတန္တိ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သင်္ခါတေနာတိ ဝစနဿ ကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ တဏှာလေပဒိဋ္ဌိလေပါဘာဝေန နိရုပလေပသင်္ခါတေန။ သဝါသနာနံ သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ဧကန္တဝစနေန ဝိသေသေတွာ ဧကန္တဝီတရာဂေါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ရာဂဒေါသမောဟာဝသေသေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ နိက္ကိလေသော။ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓါတိ ဂမနတ္ထာနံ ဓာတူနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထတ္တာ ဗုဇ္ဈနတ္ထာပိ ဓာတုယော ဂမနတ္ထာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ စေတ္ထ –

‘‘မဂ္ဂေါ ပန္ထော ပထော ပဇ္ဇော၊ အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ၊

နာဝါ ဥတ္တရသေတု စ၊ ကုလ္လော စ ဘိသိ သင်္ကမော’’တိ ¶ ။ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁) –

မဂ္ဂဿ ဗဟူသု နာမေသု အယနနာမေန ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဧကမဂ္ဂဘူတော မဂ္ဂေါ၊ န ဒွေဓာပထဘူတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဧကေန အယိတဗ္ဗော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ။ ဧကေနာတိ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ပဝိဝေကေန စိတ္တေန။ အယိတဗ္ဗောတိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော။ အယန္တိ ဝါ ဧတေနာတိ အယနော၊ သံသာရတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကေသံ အယနော ဧကာယနော။ ဧကေတိ သေဋ္ဌာ၊ သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌာ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အယနဘူတော မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယတီတိ ဝါ အယနော၊ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ အယနော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဝတ္တမာနော မဂ္ဂေါ၊ န အညတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပိ စ ဧကံ အယတီတိ ဧကာယနော၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာမုခဘာဝနာနယပ္ပဝတ္တောပိ အပရဘာဂေ ဧကံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ ဧကနိဗ္ဗာနဂမနမဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါတိ န ပရေဟိ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါ၊ ကိံ ပန သယမေဝ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာ ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓံ ¶ ဗောဓောတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ ယထာ နီလရတ္တဂုဏယောဂါ နီလော ပဋော ရတ္တော ပဋောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏယောဂါ ဗုဒ္ဓါတိ ဉာပေတုံ ဝုတ္တံ။

တတော ပရံ ဗုဒ္ဓါတိ နေတံ နာမန္တိအာဒိ ‘‘အတ္ထမနုဂတာ အယံ ပညတ္တီ’’တိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မိတ္တာ သဟာယာ။ အမစ္စာ ဘစ္စာ။ ဉာတီ ပိတုပက္ခိကာ။ သာလောဟိတာ မာတုပက္ခိကာ။ သမဏာ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာ။ ဗြာဟ္မဏာ ဘောဝါဒိနော၊ သမိတပါပဗာဟိတပါပါ ဝါ။ ဒေဝတာ သက္ကာဒယော ဗြဟ္မာနော စ။ ဝိမောက္ခန္တိကန္တိ ဝိမောက္ခော အရဟတ္တမဂ္ဂေါ၊ ဝိမောက္ခဿ အန္တော အရဟတ္တဖလံ၊ တသ္မိံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ ဝိမောက္ခန္တိကံ နာမ။ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သိဇ္ဈတိ၊ အရဟတ္တဖလောဒယေ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝေါ ဟောတိ။ တံ နေမိတ္တိကမ္ပိ နာမံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ¶ – ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာန’’န္တိ။ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာတိ မဟာဗောဓိရုက္ခမူလေ ယထာဝုတ္တက္ခဏေ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘေန သဟ။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာယ၊ သဗ္ဗဓမ္မသစ္ဆိကိရိယာယ ဝါ ဇာတာ ပညတ္တိ။ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါတိ ယာ အယံ ဗုဒ္ဓါတိ ပညတ္တိ၊ အယံ ဗျဉ္ဇနတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ။

‘‘ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ’’တိဂါထာပါဒဿ ပန ဣမိနာ ပဒဘာဇနီယေ ဝုတ္တတ္ထေန အယံ သံသန္ဒနာ – အာနာပါနဿတိယော စ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ၊ ယေန ပကာရေန ဒေသိတာ။ ယထာသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာ ဒသ ယထတ္ထာ စ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ၊ ယေန ပကာရေန ဒေသိတာတိ ပကာရတ္ထဿ စ ယထာသဒ္ဒဿ၊ သဘာဝတ္ထဿ စ ယထာသဒ္ဒဿ သရူပေကသေသဝသေန ဧကသေသံ ကတွာ ‘‘ယထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဒဘာဇနီယေ ပနဿ ယထတ္ထေသု ဧကေကဿ ယောဇနာဝသေန ‘‘ဒေသိတော’’တိ ဧကဝစနံ ကတံ။

‘‘သောတိ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ဟောတိ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဒိပဒေပိ ယဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ လောကတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ပဘာသေတီတိ အတ္တနော ဉာဏဿ ပါကဋံ ကရောတီတိ အတ္ထော ¶ ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာတိ သာဝကပါရမိဉာဏေနပိ ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝေန။ ဩဘာသေတီတိ ကာမာဝစရဘူတံ လောကံ။ ဘာသေတီတိ ရူပါဝစရဘူတံ လောကံ။ ပဘာသေတီတိ အရူပါဝစရဘူတံ လောကံ။

အရိယဉာဏန္တိ ¶ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ။ မဟိကာ မုတ္တောတိ မဟိကာယ မုတ္တော။ မဟိကာတိ နီဟာရော ဝုစ္စတိ။ မဟိယာ မုတ္တောတိပိ ပါဌော။ ဓူမရဇာ မုတ္တောတိ ဓူမတော စ ရဇတော စ မုတ္တော။ ရာဟုဂဟဏာ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ ရာဟုနော စန္ဒဿ အာသန္နုပက္ကိလေသတ္တာ ဒွီဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဘာသတေ ဣတိ သဩဘာသဋ္ဌေန။ တပတေ ဣတိ သတေဇဋ္ဌေန။ ဝိရောစတေ ဣတိ ရုစိရဋ္ဌေန။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ယသ္မာ ပန စန္ဒောပိ သယံ ဘာသန္တော တပန္တော ဝိရောစန္တော ဣမံ ဩကာသလောကံ ဩဘာသေတိ၊ ဘိက္ခု စ ပညာယ ဘာသန္တော တပန္တော ဝိရောစန္တော ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ပညာယ ဩဘာသေတိ၊ တသ္မာ ဥဘယတြာပိ ‘‘ဘာသေတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘာသတေ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ ဟေတုအတ္ထောပိ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အတိဝိသဒတရာဘသူရိယောပမံ ¶ အဂ္ဂဟေတွာ ကသ္မာ စန္ဒောပမာ ဂဟိတာတိ စေ? သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟဝူပသမေန သန္တဿ ဘိက္ခုနော သန္တဂုဏယုတ္တစန္ဒောပမာ အနုစ္ဆဝိကာတိ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အာနာပါနဿတိဘာဝနာသိဒ္ဓိသာဓကံ ယောဂါဝစရံ ထုနိတွာ ဣမာနိ တေရသ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ တာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေတီတိ။

ဝေါဒါနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၃။ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသေ မာတိကာယံ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ အယဉှိ ဧတ္ထ ဣဓ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗပ္ပကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဿယဘူတသာသနပရိဒီပနော၊ အညသာသနဿ တထာဘာဝပဋိသေဓနော စ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။

အရညဂတော ဝါ ရုက္ခမူလဂတော ဝါ သုညာဂါရဂတော ဝါတိ ဣဒမဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိ ဘာဝနာနုရူပသေနာသနပရိဂ္ဂဟပရိဒီပနံ။ ဣမဿ ¶ ဟိ ဘိက္ခုနော ဒီဃရတ္တံ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု အနုဝိသဋံ စိတ္တံ အာနာပါနဿတိသမာဓိအာရမ္မဏံ အဘိရုဟိတုံ န ဣစ္ဆတိ၊ ကူဋဂေါဏယုတ္တရထော ဝိယ ဥပ္ပထမေဝ ဓာဝတိ။ တသ္မာ သေယျထာပိ နာမ ဂေါပေါ ကူဋဓေနုယာ သဗ္ဗံ ခီရံ ပိဝိတွာ ဝဍ္ဎိတံ ကူဋဝစ္ဆံ ဒမေတုကာမော ဓေနုတော အပနေတွာ ဧကမန္တေ မဟန္တံ ထမ္ဘံ နိခဏိတွာ တတ္ထ ယောတ္တေန ဗန္ဓေယျ၊ အထဿ သော ဝစ္ဆော ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တော တမေဝ ထမ္ဘံ ဥပနိသီဒေယျ ဝါ ဥပနိပဇ္ဇေယျ ဝါ၊ ဧဝမေဝ ဣမိနာပိ ဘိက္ခုနာ ဒီဃရတ္တံ ရူပါရမ္မဏာဒိရသပါနဝဍ္ဎိတံ ¶ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ ဒမေတုကာမေန ရူပါဒိအာရမ္မဏတော အပနေတွာ အရညံ ဝါ ရုက္ခမူလံ ဝါ သုညာဂါရံ ဝါ ပဝေသေတွာ တတ္ထ အဿာသပဿာသထမ္ဘေ သတိယောတ္တေန ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿ တံ စိတ္တံ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒိတွာပိ ပုဗ္ဗေ အာစိဏ္ဏာရမ္မဏံ အလဘမာနံ သတိယောတ္တံ ဆိန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ ¶ အသက္ကောန္တံ တမေဝါရမ္မဏံ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဥပနိသီဒတိ စေဝ ဥပနိပဇ္ဇတိ စ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယထာ ထမ္ဘေ နိဗန္ဓေယျ၊ ဝစ္ဆံ ဒမံ နရော ဣဓ၊

ဗန္ဓေယျေဝံ သကံ စိတ္တံ၊ သတိယာရမ္မဏေ ဒဠှ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) –

ဧဝမဿ တံ သေနာသနံ ဘာဝနာနုရူပံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မာ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနပ္ပဘေဒေ မုဒ္ဓဘူတံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဝိသေသာဓိဂမဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရပဒဋ္ဌာနံ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဣတ္ထိပုရိသဟတ္ထိအဿာဒိသဒ္ဒသမာကုလံ ဂါမန္တံ အပရိစ္စဇိတွာ န သုကရံ ဘာဝေတုံ သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ဈာနဿ။ အဂါမကေ ပန အရညေ သုကရံ ယောဂါဝစရေန ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အာနာပါနစတုက္ကဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တဒေဝ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ။ တသ္မာ တဿ အနုရူပံ သေနာသနံ ဥပဒိသန္တော ဘဂဝါ ‘‘အရညဂတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ၊ တထေဝ ထေရော။

ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော ဝိယ ဟိ ဘဂဝါ၊ သော ယထာ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော နဂရဘူမိံ ပဿိတွာ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ‘‘ဧတ္ထ နဂရံ မာပေထာ’’တိ ဥပဒိသတိ၊ သောတ္ထိနာ စ နဂရေ နိဋ္ဌိတေ ရာဇကုလတော မဟာသက္ကာရံ လဘတိ၊ ဧဝမေဝံ ယောဂါဝစရဿ အနုရူပံ သေနာသနံ ဥပပရိက္ခိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥပဒိသတိ၊ တတော တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုတ္တေန ယောဂိနာ ကမေန ¶ အရဟတ္တေ ပတ္တေ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတ သော ဘဂဝါ’’တိ မဟန္တံ သက္ကာရံ လဘတိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ‘‘ဒီပိသဒိသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ မဟာဒီပိရာဇာ အရညေ တိဏဂဟနံ ဝါ ဝနဂဟနံ ဝါ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဝါ နိဿာယ နိလီယိတွာ ဝနမဟိံသဂေါကဏ္ဏသူကရာဒယော မိဂေ ဂဏှာတိ၊ ဧဝမေဝံ အယံ အရညာဒီသု ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုဉ္ဇန္တော ဘိက္ခု ယထာက္ကမေန သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂေ စေဝ အရိယဖလာနိ စ ဂဏှာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယထာပိ ¶ ¶ ဒီပိကော နာမ၊ နိလီယိတွာ ဂဏှတေ မိဂေ၊

တထေဝါယံ ဗုဒ္ဓပုတ္တော၊ ယုတ္တယောဂေါ ဝိပဿကော၊

အရညံ ပဝိသိတွာန၊ ဂဏှာတိ ဖလမုတ္တမ’’န္တိ။ (မိ။ ပ။ ၆။၁။၅)၊

တေနဿ ပရက္ကမဇဝယောဂ္ဂဘူမိံ အရညသေနာသနံ ဒဿေန္တော ‘‘အရညဂတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အရညဂတောတိ ဥပရိ ဝုတ္တလက္ခဏံ ယံကိဉ္စိ ပဝိဝေကသုခံ အရညံ ဂတော။ ရုက္ခမူလဂတောတိ ရုက္ခသမီပံ ဂတော။ သုညာဂါရဂတောတိ သုညံ ဝိဝိတ္တောကာသံ ဂတော။ ဧတ္ထ စ ဌပေတွာ အရညဉ္စ ရုက္ခမူလဉ္စ အဝသေသသတ္တဝိဓသေနာသနံ ဂတောပိ ‘‘သုညာဂါရဂတော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နဝဝိဓဉှိ သေနာသနံ။ ယထာဟ – ‘‘သော ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ ဘဇတိ အရညံ ရုက္ခမူလံ ပဗ္ဗတံ ကန္ဒရံ ဂိရိဂုဟံ သုသာနံ ဝနပတ္ထံ အဗ္ဘောကာသံ ပလာလပုဉ္ဇ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈)။ ဧဝမဿ ဥတုတ္တယာနုကူလံ ဓာတုစရိယာနုကူလဉ္စ အာနာပါနဿတိဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဥပဒိသိတွာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကံ သန္တမိရိယာပထံ ဥပဒိသန္တော နိသီဒတီတိ အာဟ။ အထဿ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝံ အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တနသမတ္ထတံ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယဉ္စ ဒဿေန္တော ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပလ္လင်္ကန္တိ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနံ။ အာဘုဇိတွာတိ ဗန္ဓိတွာ။ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာတိ ဥပရိမသရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒေတွာ။ ဧဝဉှိ နိသိန္နဿ ဓမ္မမံသနှာရူနိ န ပဏမန္တိ။ အထဿ ယာ တေသံ ပဏမနပစ္စယာ ခဏေ ခဏေ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တာသု အနုပ္ပဇ္ဇမာနာသု စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပရိပတတိ၊ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။

ပရိမုခံ ¶ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ သတိံ ဌပယိတွာ။ သော သတောဝ အဿသတိ သတော ပဿသတီတိ သော ဘိက္ခု ဧဝံ နိသီဒိတွာ ဧဝဉ္စ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ တံ သတိံ အဝိဇဟန္တော သတော ဧဝ အဿသတိ သတော ပဿသတိ၊ သတောကာရီ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ ¶ ယေဟိ ပကာရေဟိ သတောကာရီ ဟောတိ၊ တေ ပကာရေ ဒဿေတုံ ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တောတိ ဒီဃံ ဝါ အဿာသံ ပဝတ္တယန္တော။ တထာ ရဿံ။ ယာ ပန နေသံ ဒီဃရဿတာ၊ သာ ကာလဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကဒါစိ ဟိ မနုဿာ ဟတ္ထိအဟိအာဒယော ဝိယ ကာလဝသေန ဒီဃံ အဿသန္တိ စ ပဿသန္တိ စ၊ ကဒါစိ သုနခသသာဒယော ဝိယ ရဿံ။ အညထာ ဟိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ အဿာသပဿာသာ ဒီဃရဿာ နာမ န ဟောန္တိ ¶ ။ တသ္မာ တေ ဒီဃံ ကာလံ ပဝိသန္တာ စ နိက္ခမန္တာ စ ဒီဃာ၊ ရဿံ ကာလံ ပဝိသန္တာ စ နိက္ခမန္တာ စ ရဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြာယံ ဘိက္ခု ဥပရိ ဝုတ္တေဟိ နဝဟာကာရေဟိ ဒီဃံ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ဒီဃံ အဿသာမိ၊ ပဿသာမီတိ ပဇာနာတိ၊ တထာ ရဿံ။

‘‘ဒီဃော ရဿော စ အဿာသော၊ ပဿာသောပိ စ တာဒိသော၊

စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ ဝတ္တန္တိ၊ နာသိကဂ္ဂေဝ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅)၊

နဝန္နဉ္စဿ အာကာရာနံ ဧကေနာကာရေန ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ သကလဿ အဿာသကာယဿာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ သကလဿ ပဿာသကာယဿာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ ဧဝံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စ။ တသ္မာ ‘‘အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ¶ ဝုစ္စတိ။ ဧကဿ ဟိ ဘိက္ခုနော စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဝိသဋေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ ၂။၁၆၅) အဿာသကာယေ၊ ပဿာသကာယေ ဝါ အာဒိ ပါကဋော ဟောတိ၊ န မဇ္ဈပရိယောသာနံ။ သော အာဒိမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ မဇ္ဈပရိယောသာနေ ကိလမတိ။ ဧကဿ မဇ္ဈံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ န အာဒိပရိယောသာနံ။ သော မဇ္ဈမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ အာဒိပရိယောသာနေ ကိလမတိ။ ဧကဿ ပရိယောသာနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ န အာဒိမဇ္ဈံ။ သော ပရိယောသာနံယေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ အာဒိမဇ္ဈေ ကိလမတိ။ ဧကဿ သဗ္ဗံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ သော သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ ¶ ၊ န ကတ္ထစိ ကိလမတိ။ တာဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ သိက္ခတီတိ ဧဝံ ဃဋတိ ဝါယမတိ။ ယော ဝါ တထာဘူတဿ သံဝရော၊ အယမေတ္ထ အဓိသီလသိက္ခာ။ ယော တထာဘူတဿ သမာဓိ၊ အယံ အဓိစိတ္တသိက္ခာ။ ယာ တထာဘူတဿ ပညာ၊ အယံ အဓိပညာသိက္ခာတိ ဣမာ တိဿော သိက္ခာယော တသ္မိံ အာရမ္မဏေ တာယ သတိယာ တေန မနသိကာရေန သိက္ခတိ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ယသ္မာ ပုရိမနယေန ကေဝလံ အဿသိတဗ္ဗံ ပဿသိတဗ္ဗမေဝ စ၊ န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗံ၊ ဣတော ¶ ပဋ္ဌာယ ပန ဉာဏုပ္ပာဒနာဒီသု ယောဂေါ ကရဏီယော။ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘အဿသာမီတိ ပဇာနာတိ ပဿသာမီတိ ပဇာနာတိ’’စ္စေဝ ဝတ္တမာနကာလဝသေန ပါဠိံ ဝတွာ ဣတော ပဋ္ဌာယ ကတ္တဗ္ဗဿ ဉာဏုပ္ပာဒနာဒိနော အာ-ကာရဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အနာဂတကာလဝသေန ပါဠိ အာရောပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရံ…ပေ… သိက္ခတီတိ ဩဠာရိကံ အဿာသပဿာသသင်္ခါတံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တော နိရောဓေန္တော ဝူပသမေန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။

တတြေဝံ ဩဠာရိကသုခုမတာ စ ပဿဒ္ဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ကာယော စ စိတ္တဉ္စ သဒရထာ ဟောန္တိ ဩဠာရိကာ။ ကာယစိတ္တာနံ ဩဠာရိကတ္တေ အဝူပသန္တေ အဿာသပဿာသာပိ ဩဠာရိကာ ဟောန္တိ၊ ဗလဝတရာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ နာသိကာ နပ္ပဟောတိ၊ မုခေန အဿသန္တောပိ ပဿသန္တောပိ တိဋ္ဌတိ။ ယဒါ ပနဿ ကာယောပိ ¶ စိတ္တမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ၊ တဒါ တေ သန္တာ ဟောန္တိ ဝူပသန္တာ။ တေသု ဝူပသန္တေသု အဿာသပဿာသာ သုခုမာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ နတ္ထီ’’တိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ။ သေယျထာပိ ပုရိသဿ ဓာဝိတွာ ပဗ္ဗတာ ဝါ ဩရောဟိတွာ မဟာဘာရံ ဝါ သီသတော ဩရောပေတွာ ဌိတဿ ဩဠာရိကာ အဿာသပဿာသာ ဟောန္တိ၊ နာသိကာ နပ္ပဟောတိ၊ မုခေန အဿသန္တောပိ ပဿသန္တောပိ တိဋ္ဌတိ။ ယဒါ ပနေသ တံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ အလ္လသာဋကံ ဟဒယေ ကတွာ သီတာယ ဆာယာယ နိပန္နော ဟောတိ၊ အထဿ တေ အဿာသပဿာသာ သုခုမာ ဟောန္တိ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ နတ္ထီ’’တိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တာ၊ ဧဝမေဝံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိ ¶ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိဿ ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ‘‘ဩဠာရိကောဠာရိကေ ကာယသင်္ခါရေ ပဿမ္ဘေမီ’’တိ အာဘောဂသမန္နာဟာရမနသိကာရော နတ္ထိ၊ ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပန အတ္ထိ။ တေနဿ အပရိဂ္ဂဟိတကာလတော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ကာယသင်္ခါရော သုခုမော ဟောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘သာရဒ္ဓေ ကာယေ စိတ္တေ စ၊ အဓိမတ္တံ ပဝတ္တတိ၊

အသာရဒ္ဓမှိ ကာယမှိ၊ သုခုမံ သမ္ပဝတ္တတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၀၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅)၊

ပရိဂ္ဂဟေပိ ဩဠာရိကော၊ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ သုခုမော။ တသ္မိမ္ပိ ဩဠာရိကော၊ ပဌမဇ္ဈာနေ သုခုမော။ ပဌမဇ္ဈာနေ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော၊ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သုခုမော။ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ¶ စ တတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော၊ တတိယဇ္ဈာနေ သုခုမော။ တတိယဇ္ဈာနေ စ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အတိသုခုမော အပ္ပဝတ္တိမေဝ ပါပုဏာတိ။ ဣဒံ တာဝ ဒီဃဘာဏကသံယုတ္တဘာဏကာနံ မတံ။

မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေ ဩဠာရိကော၊ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ သုခုမော’’တိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနတော ဥပရူပရိဇ္ဈာနူပစာရေပိ သုခုမတရံ ဣစ္ဆန္တိ။ သဗ္ဗေသံယေဝ ပန မတေန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ…ပေ… စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အယံ တာဝ သမထေ နယော။

ဝိပဿနာယံ ¶ ပန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ဩဠာရိကော၊ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ ဥပါဒါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ သကလရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ အရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ လက္ခဏာရမ္မဏိက ဝိပဿနာယ သုခုမော။ သောပိ ဒုဗ္ဗလဝိပဿနာယ ဩဠာရိကော၊ ဗလဝဝိပဿနာယ သုခုမော။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမေန ပစ္ဆိမေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမေတ္ထ ဩဠာရိကသုခုမတာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ တာဝေတ္ထ ကာယာနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တဿ ပဌမစတုက္ကဿ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။

ယသ္မာ ပနေတ္ထ ဣဒမေဝ စတုက္ကံ အာဒိကမ္မိကဿ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရာနိ ပန တီဏိ စတုက္ကာနိ ဧတ္ထ ပတ္တဇ္ဈာနဿ ဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာနုပဿနာဝသေန၊ တသ္မာ ဣမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ အာနာပါနစတုက္ကဇ္ဈာနပဒဋ္ဌာနာယ ဝိပဿနာယ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေန သီလပရိသောဓနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတွာ သတ္တင်္ဂသမန္နာဂတဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတြိမေ ပဉ္စ သန္ဓယော ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာ ဥပဋ္ဌာနံ အပ္ပနာ လက္ခဏန္တိ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟော နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနံ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိပုစ္ဆနံ။ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌာနံ။ အပ္ပနာ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အပ္ပနာ။ လက္ခဏံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ လက္ခဏံ၊ ‘‘ဧဝံ လက္ခဏမိဒံ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝူပဓာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ ¶ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှန္တော အတ္တနာပိ န ကိလမတိ၊ အာစရိယမ္ပိ န ဝိဟေသေတိ။ တသ္မာ ထောကံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ ဗဟုံ ကာလံ သဇ္ဈာယိတွာ ဧဝံ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာစရိယဿ သန္တိကေ ဝါ အညတ္ထ ဝါ အဋ္ဌာရသ ဒေါသယုတ္တေ ဝိဟာရေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေ သေနာသနေ ဝသန္တေန ဥပစ္ဆိန္နခုဒ္ဒကပလိဗောဓေန ကတဘတ္တကိစ္စေန ဘတ္တသမ္မဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာ သုခနိသိန္နေန ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တံ သမ္ပဟံသေတွာ အာစရိယုဂ္ဂဟတော ¶ ဧကပဒမ္ပိ အပရိဟာပေန္တေန ဣဒံ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ တတြာယံ မနသိကာရဝိဓိ –

‘‘ဂဏနာ အနုဗန္ဓနာ၊ ဖုသနာ ဌပနာ သလ္လက္ခဏာ၊

ဝိဝဋ္ဋနာ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ တေသဉ္စ ပဋိပဿနာ’’တိ။

တတ္ထ ¶ ဂဏနာတိ ဂဏနာယေဝ။ အနုဗန္ဓနာတိ အနုဂမနာ။ ဖုသနာတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ ဌပနာတိ အပ္ပနာ။ သလ္လက္ခဏာတိ ဝိပဿနာ။ ဝိဝဋ္ဋနာတိ မဂ္ဂေါ။ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ဖလံ။ တေသဉ္စ ပဋိပဿနာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ တတ္ထ ဣမိနာ အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ပဌမံ ဂဏနာယ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ဂဏေန္တေန ပန ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န ဌပေတဗ္ဗံ၊ ဒသန္နံ ဥပရိ န နေတဗ္ဗံ၊ အန္တရာ ခဏ္ဍံ န ဒဿေတဗ္ဗံ။ ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ ဌပေန္တဿ ဟိ သမ္ဗာဓေ ဩကာသေ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝိပ္ဖန္ဒတိ သမ္ဗာဓေ ဝဇေ သန္နိရုဒ္ဓဂေါဂဏော ဝိယ။ ဒသန္နံ ဥပရိ နေန္တဿ ဂဏနနိဿိတောဝ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟောတိ။ အန္တရာ ခဏ္ဍံ ဒဿေန္တဿ ‘‘သိခါပ္ပတ္တံ နု ခေါ မေ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ နော’’တိ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတိ၊ တသ္မာ ဧတေ ဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ ဂဏေတဗ္ဗံ။

ဂဏေန္တေန စ ပဌမံ ဒန္ဓဂဏနာယ ဓညမာပကဂဏနာယ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ဓညမာပကော ဟိ နာဠိံ ပူရေတွာ ‘‘ဧက’’န္တိ ဝတွာ ဩကိရတိ၊ ပုန ပူရေန္တော ကိဉ္စိ ကစဝရံ ဒိသွာ ဆဍ္ဍေန္တော ‘‘ဧကံ ဧက’’န္တိ ဝဒတိ။ ဧသေဝ နယော ဒွေ ဒွေတိအာဒီသု။ ဧဝမေဝံ ဣမိနာပိ အဿာသပဿာသေသု ယော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကံ ဧက’’န္တိအာဒိံ ကတွာ ယာဝ ‘‘ဒသ ဒသာ’’တိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တမာနံ ဥပလက္ခေတွာဝ ဂဏေတဗ္ဗံ။ တဿ ဧဝံ ဂဏယတော နိက္ခမန္တာ စ ပဝိသန္တာ စ အဿာသပဿာသာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။

အထာနေန တံ ဒန္ဓဂဏနံ ဓညမာပကဂဏနံ ပဟာယ သီဃဂဏနာယ ဂေါပါလကဂဏနာယ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ဆေကော ဟိ ဂေါပါလကော သက္ခရာဒယော ဥစ္ဆင်္ဂေန ဂဟေတွာ ရဇ္ဇုဒဏ္ဍဟတ္ထော ပါတောဝ ဝဇံ ဂန္တွာ ဂါဝေါ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိတွာ ပလိဃတ္ထမ္ဘမတ္ထကေ နိသိန္နော ဒွါရံ ပတ္တံ ပတ္တံယေဝ ဂါဝံ ‘‘ဧကော ဒွေ’’တိ ¶ သက္ခရံ ခိပိတွာ ခိပိတွာ ဂဏေတိ။ တိယာမရတ္တိံ သမ္ဗာဓေ ဩကာသေ ဒုက္ခံ ဝုတ္ထဂေါဂဏော နိက္ခမန္တော အညမညံ ဥပနိဃံသန္တော ဝေဂေန ဝေဂေန ပုဉ္ဇပုဉ္ဇော ဟုတွာ နိက္ခမတိ။ သော ဝေဂေန ဝေဂေန ‘‘တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒသာ’’တိ ဂဏေတိယေဝ၊ ဧဝမဿာပိ ပုရိမနယေန ဂဏယတော ¶ အဿာသပဿာသာ ပါကဋာ ဟုတွာ သီဃံ သီဃံ ပုနပ္ပုနံ သဉ္စရန္တိ။ တတော တေန ‘‘ပုနပ္ပုနံ သဉ္စရန္တီ’’တိ ဉတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ အဂ္ဂဟေတွာ ဒွါရပ္ပတ္တံ ဒွါရပ္ပတ္တံယေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကော ¶ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ၊ ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဆ၊ ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဆ သတ္တ…ပေ… အဋ္ဌ နဝ ဒသာ’’တိ သီဃံ သီဃံ ဂဏေတဗ္ဗမေဝ။ ဂဏနာပဋိဗဒ္ဓေ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဂဏနဗလေနေဝ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ အရိတ္တုပတ္ထမ္ဘနဝသေန စဏ္ဍသောတေ နာဝါဌပနမိဝ။

တဿေဝံ သီဃံ သီဃံ ဂဏယတော ကမ္မဋ္ဌာနံ နိရန္တရံ ပဝတ္တံ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ အထ ‘‘နိရန္တရံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဉတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ ဝါတံ အပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဂေန ဝေဂေန ဂဏေတဗ္ဗံ။ အန္တောပဝိသနဝါတေန ဟိ သဒ္ဓိံ စိတ္တံ ပဝေသယတော အဗ္ဘန္တရံ ဝါတဗ္ဘာဟတံ မေဒပူရိတံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိနိက္ခမနဝါတေန သဒ္ဓိံ စိတ္တံ နီဟရတော ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ။ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌောကာသေ ပန သတိံ ဌပေတွာ ဘာဝေန္တဿေဝ ဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အန္တော စ ဗဟိ စ ဝါတံ အပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဂေန ဝေဂေန ဂဏေတဗ္ဗ’’န္တိ။

ကီဝစိရံ ပနေတံ ဂဏေတဗ္ဗန္တိ? ယာဝ ဝိနာ ဂဏနာယ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ။ ဗဟိ ဝိသဋဝိတက္ကဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ သတိ သဏ္ဌာပနတ္ထံယေဝ ဟိ ဂဏနာတိ။

ဧဝံ ဂဏနာယ မနသိ ကတွာ အနုဗန္ဓနာယ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ အနုဗန္ဓနာ နာမ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ သတိယာ နိရန္တရံ အဿာသပဿာသာနံ အနုဂမနံ။ တဉ္စ ခေါ န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနုဂမနဝသေန။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနိ တဿာနုဂမနေ အာဒီနဝါ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။

တသ္မာ အနုဗန္ဓနာယ မနသိကရောန္တေန န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ အပိစ ခေါ ဖုသနာဝသေန စ ဌပနာဝသေန စ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ဂဏနာနုဗန္ဓနာဝသေန ဝိယ ဟိ ဖုသနာဌပနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထိ၊ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ပန ဂဏေန္တော ဂဏနာယ စ ဖုသနာယ စ မနသိ ကရောတိ၊ တတ္ထေဝ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ တေ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တော၊ အပ္ပနာဝသေန စ စိတ္တံ ဌပေန္တော ‘‘အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ ဌပနာယ စ မနသိ ¶ ကရောတီ’’တိ ¶ ဝုစ္စတိ။ သွာယမတ္ထော အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တပင်္ဂုဠဒေါဝါရိကောပမာဟိ ဣဓေဝ ပါဠိယံ ဝုတ္တကကစူပမာယ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတြာယံ ¶ ပင်္ဂုဠောပမာ – သေယျထာပိ ပင်္ဂုဠော ဒေါလာယ ကီဠတံ မာတာပုတ္တာနံ ဒေါလံ ခိပိတွာ တတ္ထေဝ ဒေါလာထမ္ဘမူလေ နိသိန္နော ကမေန အာဂစ္ဆန္တဿ စ ဂစ္ဆန္တဿ စ ဒေါလာဖလကဿ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈဉ္စ ပဿတိ၊ န စ ဥဘောကောဋိမဇ္ဈာနံ ဒဿနတ္ထံ ဗျာဝဋော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ဘိက္ခု သတိဝသေန ဥပနိဗန္ဓနတ္ထမ္ဘမူလေ ဌတွာ အဿာသပဿာသဒေါလံ ခိပိတွာ တတ္ထေဝ နိမိတ္တေ သတိယာ နိသီဒန္တော ကမေန အာဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေ အဿာသပဿာသာနံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆန္တော တတ္ထေဝ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၅) စိတ္တံ ဌပေတွာ ပဿတိ၊ န စ တေသံ ဒဿနတ္ထံ ဗျာဝဋော ဟောတိ။ အယံ ပင်္ဂုဠောပမာ။

အယံ ပန ဒေါဝါရိကောပမာ – သေယျထာပိ ဒေါဝါရိကော နဂရဿ အန္တော စ ဗဟိ စ ပုရိသေ ‘‘ကော တွံ၊ ကုတော ဝါ အာဂတော၊ ကုဟိံ ဝါ ဂစ္ဆသိ၊ ကိံ ဝါ တေ ဟတ္ထေ’’တိ န ဝီမံသတိ။ န ဟိ တဿ တေ ဘာရာ၊ ဒွါရပ္ပတ္တံ ဒွါရပ္ပတ္တံယေဝ ပန ဝီမံသတိ၊ ဧဝမေဝ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အန္တောပဝိဋ္ဌဝါတာ စ ဗဟိနိက္ခန္တဝါတာ စ န ဘာရာ ဟောန္တိ၊ ဒွါရပ္ပတ္တာ ဒွါရပ္ပတ္တာယေဝ ဘာရာတိ အယံ ဒေါဝါရိကောပမာ။

ကကစူပမာ ပန ‘‘နိမိတ္တံ အဿာသပဿာသာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၉) နယေန ဣဓ ဝုတ္တာယေဝ။ ဣဓ ပနဿ အာဂတာဂတဝသေန အမနသိကာရမတ္တမေဝ ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောတော ကဿစိ န စိရေနေဝ နိမိတ္တဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာ အပ္ပနာသင်္ခါတာ ဌပနာ စ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ကဿစိ ပန ဂဏနာဝသေနေဝ မနသိကာရကာလတော ပဘုတိ ယထာ သာရဒ္ဓကာယဿ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ နိသီဒတော မဉ္စပီဌံ ဩနမတိ ဝိကူဇတိ၊ ပစ္စတ္ထရဏံ ဝလိံ ဂဏှာတိ၊ အသာရဒ္ဓကာယဿ ပန နိသီဒတော နေဝ မဉ္စပီဌံ ဩနမတိ န ဝိကူဇတိ၊ န ပစ္စတ္ထရဏံ ဝလိံ ဂဏှာတိ၊ တူလပိစုပူရိတံ ဝိယ မဉ္စပီဌံ ဟောတိ ¶ ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အသာရဒ္ဓါ ကာယော လဟုကော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝံ ဂဏနာဝသေန မနသိကာရကာလတော ပဘုတိ အနုက္ကမတော ဩဠာရိကအဿာသပဿာသနိရောဓဝသေန ကာယဒရထေ ဝူပသန္တေ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ လဟုကံ ဟောတိ၊ သရီရံ အာကာသေ လင်္ဃနာကာရပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။

တဿ ဩဠာရိကေ အဿာသပဿာသေ နိရုဒ္ဓေ သုခုမအဿာသပဿာသနိမိတ္တာရမ္မဏံ ¶ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ ¶ ။ တသ္မိမ္ပိ နိရုဒ္ဓေ အပရာပရံ တတော သုခုမတရံ သုခုမတရံ အဿာသပဿာသနိမိတ္တာရမ္မဏံ ပဝတ္တတိယေဝ။ သွာယမတ္ထော ဥပရိ ဝုတ္တကံသထာလောပမာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယထာ ဟိ အညာနိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဥပရူပရိ ဝိဘူတာနိ ဟောန္တိ၊ န တထာ ဣဒံ။ ဣဒံ ပန ဥပရူပရိ ဘာဝေန္တဿ သုခုမတ္တံ ဂစ္ဆတိ၊ ဥပဋ္ဌာနမ္ပိ န ဥပဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ အနုပဋ္ဌဟန္တေ ပန တသ္မိံ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘အာစရိယံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘နဋ္ဌံ ဒါနိ မေ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝါ ဥဋ္ဌာယာသနာ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေတွာ ဂစ္ဆတော ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ နဝနဝမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ယထာနိသိန္နေနေဝ ဒေသတော အာဟရိတဗ္ဗံ။

တတြာယံ အာဟရဏူပါယော – တေန ဘိက္ခုနာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အနုပဋ္ဌာနဘာဝံ ဉတွာ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ဣမေ အဿာသပဿာသာ နာမ ကတ္ထ အတ္ထိ၊ ကတ္ထ နတ္ထိ။ ကဿ ဝါ အတ္ထိ၊ ကဿ ဝါ နတ္ထီ’’တိ။ အထေဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခတော ‘‘ဣမေ အန္တောမာတုကုစ္ဆိယံ နတ္ထိ၊ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂါနံ နတ္ထိ၊ တထာ အသညီဘူတာနံ မတာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နာနံ ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီနံ နိရောဓသမာပန္နာန’’န္တိ ဉတွာ ဧဝံ အတ္တနာဝ အတ္တာ ပဋိစောဒေတဗ္ဗော ‘‘နနု၊ တွံ ပဏ္ဍိတ၊ နေဝ မာတုကုစ္ဆိဂတော၊ န ဥဒကေ နိမုဂ္ဂေါ၊ န အသညီဘူတော၊ န မတော၊ န စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နော၊ န ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီ၊ န နိရောဓသမာပန္နော။ အတ္ထိယေဝ တေ အဿာသပဿာသာ၊ မန္ဒပညတာယ ပန ပရိဂ္ဂဟေတုံ န သက္ကောသီ’’တိ။ အထာနေန ပကတိဖုဋ္ဌဝသေန စိတ္တံ ဌပေတွာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဣမေ ဟိ ဒီဃနာသိကဿ နာသာပုဋံ ဃဋ္ဋေန္တာ ပဝတ္တန္တိ၊ ရဿနာသိကဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ။ တသ္မာနေန ဣမံ နာမ ဌာနံ ဃဋ္ဋေန္တီတိ နိမိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုဋ္ဌဿတိဿ အသမ္ပဇာနဿ အာနာပါနဿတိဘာဝနံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၉၂)။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ¶ ယံကိဉ္စိ ကမ္မဋ္ဌာနံ သတဿ သမ္ပဇာနဿေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣတော အညံ ပန မနသိကရောန္တဿ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ¶ ဂရုကံ ဂရုကဘာဝနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မဟာပုရိသာနံယေဝ မနသိကာရဘူမိဘူတံ၊ န စေဝ ဣတ္တရံ၊ န စ ဣတ္တရသတ္တသမာသေဝိတံ။ ယထာ ယထာ မနသိ ကရီယတိ၊ တထာ တထာ သန္တဉ္စေဝ ဟောတိ သုခုမဉ္စ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဗလဝတီ သတိ စ ပညာ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။

ယထာ ဟိ မဋ္ဌသာဋကဿ တုန္နကရဏကာလေ သူစိပိ သုခုမာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သူစိပါသဝေဓနမ္ပိ တတော သုခုမတရံ၊ ဧဝမေဝံ မဋ္ဌသာဋကသဒိသဿ ဣမဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဘာဝနာကာလေ သူစိပဋိဘာဂါ သတိပိ သူစိပါသဝေဓနပဋိဘာဂါ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာပိ ဗလဝတီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တာဟိ စ ပန သတိပညာဟိ ¶ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ န တေ အဿာသပဿာသာ အညတြ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။

ယထာ ဟိ ကဿကော ခေတ္တံ ကသိတွာ ဗလီဗဒ္ဒေ မုဉ္စိတွာ ဂေါစရမုခေ ကတွာ ဆာယာယ နိသိန္နော ဝိဿမေယျ၊ အထဿ တေ ဗလီဗဒ္ဒါ ဝေဂေန အဋဝိံ ပဝိသေယျုံ။ ယော ဟောတိ ဆေကော ကဿကော၊ သော ပုန တေ ဂဟေတွာ ယောဇေတုကာမော န တေသံ အနုပဒံ ဂန္တွာ အဋဝိံ အာဟိဏ္ဍတိ။ အထ ခေါ ရသ္မိဉ္စ ပတောဒဉ္စ ဂဟေတွာ ဥဇုကမေဝ တေသံ နိပါတနတိတ္ထံ ဂန္တွာ နိသီဒတိ ဝါ နိပဇ္ဇတိ ဝါ။ အထ တေ ဂေါဏေ ဒိဝသဘာဂံ စရိတွာ နိပါတနတိတ္ထံ ဩတရိတွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ ပစ္စုတ္တရိတွာ ဌိတေ ဒိသွာ ရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာ ပတောဒေန ဝိဇ္ဈန္တော အာနေတွာ ယောဇေတွာ ပုန ကမ္မံ ကရောတိ။ ဧဝမေဝံ တေန ဘိက္ခုနာ န တေ အဿာသပဿာသာ အညတြ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ သတိရသ္မိံ ပန ပညာပတောဒဉ္စ ဂဟေတွာ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသေ စိတ္တံ ဌပေတွာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဟိဿ မနသိကရောတော န စိရဿေဝ တေ ဥပဋ္ဌဟန္တိ နိပါတနတိတ္ထေ ဝိယ ဂေါဏာ။ တတော တေန သတိရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ယောဇေတွာ ပညာပတောဒေန ဝိဇ္ဈန္တေန ပုနပ္ပုနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တဿေဝမနုယုဉ္ဇတော န စိရဿေဝ နိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတိ။ တံ ပနေတံ န သဗ္ဗေသံ ဧကသဒိသံ ဟောတိ၊ အပိစ ခေါ ကဿစိ သုခသမ္ဖဿံ ဥပ္ပာဒယမာနော တူလပိစု ဝိယ ကပ္ပာသပိစု ဝိယ ဝါတဓာရာ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဧကစ္စေ အာဟု။

အယံ ¶ ¶ ပန အဋ္ဌကထာသု ဝိနိစ္ဆယော – ဣဒဉှိ ကဿစိ တာရကရူပံ ဝိယ မဏိဂုဠိကာ ဝိယ မုတ္တာဂုဠိကာ ဝိယ စ၊ ကဿစိ ခရသမ္ဖဿံ ဟုတွာ ကပ္ပာသဋ္ဌိ ဝိယ ဒါရုသာရသူစိ ဝိယ စ၊ ကဿစိ ဒီဃပါမင်္ဂသုတ္တံ ဝိယ ကုသုမဒါမံ ဝိယ ဓူမသိခါ ဝိယ စ၊ ကဿစိ ဝိတ္ထတံ မက္ကဋကသုတ္တံ ဝိယ ဝလာဟကပဋလံ ဝိယ ပဒုမပုပ္ဖံ ဝိယ ရထစက္ကံ ဝိယ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ သူရိယမဏ္ဍလံ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဉ္စ ပနေတံ ယထာ သမ္ဗဟုလေသု ဘိက္ခူသု သုတ္တန္တံ သဇ္ဈာယိတွာ နိသိန္နေသု ဧကေန ဘိက္ခုနာ ‘‘တုမှာကံ ကီဒိသံ ဟုတွာ ဣဒံ သုတ္တံ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကော ‘‘မယှံ မဟတီ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ အာဟ။ အပရော ‘‘မယှံ ဧကာ ဝနရာဇိ ဝိယ’’။ အညော ‘‘မယှံ ဧကော သီတစ္ဆာယော သာခါသမ္ပန္နော ဖလဘာရဘရိတော ရုက္ခော ဝိယာ’’တိ။ တေသဉှိ တံ ဧကမေဝ သုတ္တံ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဧကမေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတိ။ သညဇဉှိ ဧတံ သညာနိဒါနံ သညာပဘဝံ၊ တသ္မာ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ¶ ဥပဋ္ဌိတေ ပန နိမိတ္တေ တေန ဘိက္ခုနာ အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ ‘‘မယှံ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝရူပံ နာမ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။ အာစရိယေန ပန ‘‘နိမိတ္တမိဒံ၊ အာဝုသော၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကရောဟိ သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထာနေန နိမိတ္တေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿာယံ ဣတော ပဘုတိ ဌပနာဝသေန ဘာဝနာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –

‘‘နိမိတ္တေ ဌပယံ စိတ္တံ၊ နာနာကာရံ ဝိဘာဝယံ၊

ဓီရော အဿာသပဿာသေ၊ သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၃၂)၊

တဿေဝံ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနတော ပဘုတိ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ကိလေသာ သန္နိသိန္နာဝ၊ စိတ္တံ ဥပစာရသမာဓိနာ သမာဟိတမေဝ။ အထာနေန တံ နိမိတ္တံ နေဝ ဝဏ္ဏတော မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ န လက္ခဏတော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ အပိစ ခေါ ခတ္တိယမဟေသိယာ စက္ကဝတ္တိဂဗ္ဘော ဝိယ ကဿကေန သာလိယဝဂဗ္ဘော ဝိယ စ အာဝါသာဒီနိ သတ္တ အသပ္ပာယာနိ ဝဇ္ဇေတွာ တာနေဝ သတ္တ သပ္ပာယာနိ သေဝန္တေန သာဓုကံ ရက္ခိတဗ္ဗံ၊ အထ ¶ နံ ဧဝံ ရက္ခိတွာ ပုနပ္ပုနံ မနသိကာရဝသေန ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဂမယိတွာ ဒသဝိဓံ အပ္ပနာကောသလ္လံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ၊ ဝီရိယသမတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တဿေဝံ ဃဋေန္တဿ ¶ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တာနုက္ကမေန တသ္မိံ နိမိတ္တေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တစတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနော ပနေတ္ထ ဘိက္ခု သလ္လက္ခဏာဝိဝဋ္ဋနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပါရိသုဒ္ဓိံ ပတ္တုကာမော တဒေဝ ဈာနံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝသိပ္ပတ္တံ ပဂုဏံ ကတွာ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတိ။ ကထံ? သော ဟိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ အဿာသပဿာသာနံ သမုဒယော ကရဇကာယော စ စိတ္တဉ္စာတိ ပဿတိ။ ယထာ ဟိ ကမ္မာရဂဂ္ဂရိယာ ဓမမာနာယ ဘသ္တဉ္စ ပုရိသဿ စ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ပဋိစ္စ ဝါတော သဉ္စရတိ၊ ဧဝမေဝံ ကာယဉ္စ စိတ္တဉ္စ ပဋိစ္စ အဿာသပဿာသာတိ။ တတော အဿာသပဿာသေ စ ကာယဉ္စ ရူပန္တိ၊ စိတ္တဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဓမ္မေ အရူပန္တိ ဝဝတ္ထပေတိ။

ဧဝံ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ တဿ ပစ္စယံ ပရိယေသတိ၊ ပရိယေသန္တော စ တံ ဒိသွာ တီသုပိ အဒ္ဓါသု နာမရူပဿ ပဝတ္တိံ အာရဗ္ဘ ကင်္ခံ ဝိတရတိ၊ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ကလာပသမ္မသနဝသေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပန္နေ ဩဘာသာဒယော ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဝတ္ထပေတွာ ဥဒယံ ပဟာယ ဘင်္ဂါနုပဿနံ ပတွာ နိရန္တရံ ဘင်္ဂါနုပဿနေန ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေသု သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော ယထာက္ကမေန စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂေ ပါပုဏိတွာ ¶ အရဟတ္တဖလေ ပတိဋ္ဌာယ ဧကူနဝီသတိဘေဒဿ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဿ ပရိယန္တံ ပတ္တော သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ စဿ ဂဏနံ အာဒိံ ကတွာ ဝိပဿနာပရိယောသာနာ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ သမတ္တာ ဟောတီတိ။ အယံ သဗ္ဗာကာရတော ပဌမစတုက္ကဝဏ္ဏနာ။

ဣတရေသု ¶ ပန တီသု စတုက္ကေသု ယသ္မာ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနယော နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနာနယေနေဝ တေသံ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပီတိပဋိသံဝေဒီတိ ပီတိံ ပဋိသံဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏတော စ အသမ္မောဟတော စ။

ကထံ အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတိ၊ တဿ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဈာနပဋိလာဘေန အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။

ကထံ ¶ အသမ္မောဟတော? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ၊ တဿ ဝိပဿနာက္ခဏေ လက္ခဏပဋိဝေဓေန အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန အဝသေသပဒါနိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝိသေသမတ္တံ – တိဏ္ဏံ ဈာနာနံ ဝသေန သုခပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ စတုန္နမ္ပိ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝိဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စိတ္တသင်္ခါရောတိ ဝေဒနာသညာက္ခန္ဓာ။ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ ဩဠာရိကံ ဩဠာရိကံ စိတ္တသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော၊ နိရောဓေန္တောတိ အတ္ထော။ သော ဝိတ္ထာရတော ကာယသင်္ခါရေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတ္ထ ပီတိပဒေ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ သုခပဒေ သရူပေနေဝ ဝေဒနာ။ ဒွီသု စိတ္တသင်္ခါရပဒေသု ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ၊ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဝစနတော သညာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာတိ ဧဝံ ဝေဒနာနုပဿနာနယေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဘာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတိယစတုက္ကေပိ စတုန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တပဋိသံဝိဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ မောဒေန္တော ပမောဒေန္တော ဟာသေန္တော ပဟာသေန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ အဘိပ္ပမောဒေါ ဟောတိ သမာဓိဝသေန စ ဝိပဿနာဝသေန စ။

ကထံ သမာဓိဝသေန? သပ္ပီတိကေ ¶ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတိ၊ သော သမာပတ္တိက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တာယ ¶ ပီတိယာ စိတ္တံ အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ။ ကထံ ဝိပဿနာဝသေန? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ။ ဧဝံ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တံ အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ။ ဧဝံ ပဋိပန္နော ‘‘အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမာဒဟံ စိတ္တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမံ အာဒဟန္တော သမံ ဌပေန္တော၊ တာနိ ဝါ ပန ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတော ဝိပဿနာက္ခဏေ လက္ခဏပဋိဝေဓေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာ၊ ဧဝံ ဥပ္ပန္နာယ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝသေနပိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမံ အာဒဟန္တော သမံ ဌပေန္တော ‘‘သမာဒဟံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဝိမောစယံ ¶ စိတ္တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏေဟိ စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော၊ ဒုတိယေန ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ၊ တတိယေန ပီတိယာ၊ စတုတ္ထေန သုခဒုက္ခေဟိ စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော၊ တာနိ ဝါ ပန ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ။ သော ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညာတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော၊ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သုခသညာတော၊ အနတ္တာနုပဿနာယ အတ္တသညာတော၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နန္ဒိတော၊ ဝိရာဂါနုပဿနာယ ရာဂတော၊ နိရောဓာနုပဿနာယ သမုဒယတော၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ အာဒါနတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စ။ တေန ဝုစ္စတိ – ‘‘ဝိမောစယံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ။ ဧဝံ စိတ္တာနုပဿနာဝသေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဘာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စတုတ္ထစတုက္ကေ ပန အနိစ္စာနုပဿီတိ ဧတ္ထ တာဝ အနိစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အနိစ္စတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အနိစ္စာနုပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အနိစ္စာနုပဿီ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနိစ္စန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တဘာဝါ။ အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ၊ ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ၊ နိဗ္ဗတ္တာနံ တေနေဝါကာရေန အဋ္ဌတွာ ခဏဘင်္ဂေန ဘေဒေါတိ ¶ အတ္ထော။ အနိစ္စာနုပဿနာတိ တဿာ အနိစ္စတာယ ဝသေန ရူပါဒီသု ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ အနုပဿနာ။ အနိစ္စာနုပဿီတိ တာယ အနုပဿနာယ သမန္နာဂတော။ တသ္မာ ဧဝံဘူတော အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ဣဓ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိရာဂါနုပဿီတိ ဧတ္ထ ပန ဒွေ ဝိရာဂါ ခယဝိရာဂေါ စ အစ္စန္တဝိရာဂေါ စ။ တတ္ထ ခယဝိရာဂေါတိ ¶ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂေါ။ အစ္စန္တဝိရာဂေါတိ နိဗ္ဗာနံ။ ဝိရာဂါနုပဿနာတိ တဒုဘယဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ စ မဂ္ဂေါ စ။ တာယ ဒုဝိဓာယပိ အနုပဿနာယ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ‘‘ဝိရာဂါနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိရောဓာနုပဿီပဒေပိ ဧသေဝ နယော။

ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဧတ္ထာပိ ဒွေ ပဋိနိဿဂ္ဂါ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ။ ပဋိနိဿဂ္ဂေါယေဝ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ၊ ဝိပဿနာမဂ္ဂါနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိပဿနာတိ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ၊ သင်္ခတဒေါသဒဿနေန စ တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ ¶ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတီတိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ၊ အာရမ္မဏကရဏေန စ နိဗ္ဗာနေ ပက္ခန္ဒတီတိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ ဥဘယမ္ပိ ပန ပုရိမပုရိမဉာဏာနံ အနုအနု ပဿနတော အနုပဿနာတိ ဝုစ္စတိ။ တာယ ဒုဝိဓာယပိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီ’’တိ တရုဏဝိပဿနာယ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝိရာဂါနုပဿီ’’တိ တတော ဗလဝတရာယ သင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇနသမတ္ထာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန၊ ‘‘နိရောဓာနုပဿီ’’တိ တတော ဗလဝတရာယ ကိလေသနိရောဓနသမတ္ထာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန ¶ ၊ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ’’တိ မဂ္ဂဿ အာသန္နဘူတာယ အတိတိက္ခာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန မဂ္ဂေါပိ လဗ္ဘတိ၊ သော အဘိန္နောယေဝ။ ဧဝမိဒံ စတုက္ကံ သုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပုရိမာနိ ပန တီဏိ သမထဝိပဿနာဝသေနာတိ။

အာနာပါနဿတိမာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၄။ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တံ မာတိကံ ပဋိပါဋိယာ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ဣဓာတိ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒီဟိ ဒသဟိ ပဒေဟိ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနမေဝ ကထိတံ။ တဉှိ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ၊ တဿေဝ ခမနဝသေန ခန္တိ၊ ရုစ္စနဝသေန ရုစိ၊ ဂဟဏဝသေန အာဒါယော၊ သဘာဝဋ္ဌေန ဓမ္မော၊ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိနယော၊ တဒုဘယေနပိ ဓမ္မဝိနယော၊ ပဝုတ္တဝသေန ပါဝစနံ၊ သေဋ္ဌစရိယဋ္ဌေန ဗြဟ္မစရိယံ ¶ ၊ အနုသိဋ္ဌိဒါနဝသေန သတ္ထုသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ‘‘ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာ’’တိအာဒီသု ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓဒိဋ္ဌိယာ၊ ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓခန္တိယာ၊ ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓရုစိယာ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓအာဒါယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဝိနယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မဝိနယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓပါဝစနေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဗြဟ္မစရိယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓသတ္ထုသာသနေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတံ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သကလံ ပါဝစနံ ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ စ ဒိဋ္ဌိ။ ဘဂဝတော ခမနဝသေန ခန္တိ။ ရုစ္စနဝသေန ရုစိ။ ဂဟဏဝသေန အာဒါယော ¶ ။ အတ္တနော ကာရကံ အပါယေ အပတမာနံ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ သောဝ သံကိလေသပက္ခံ ဝိနေတီတိ ဝိနယော။ ဓမ္မော စ သော ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော၊ ကုသလဓမ္မေဟိ ဝါ အကုသလဓမ္မာနံ ဧသ ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော။ တေနေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘ယေ စ ခေါ တွံ၊ ဂေါတမိ၊ ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ ဣမေ ဓမ္မာ ဝိရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ၊ နော သရာဂါယ…ပေ… ဧကံသေန၊ ဂေါတမိ၊ ဓာရေယျာသိ ဧသော ဓမ္မော ဧသော ဝိနယော ဧတံ သတ္ထုသာသန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၅၃၊ စူဠဝ။ ၄၀၆)။ ဓမ္မေန ဝါ ဝိနယော၊ န ဒဏ္ဍာဒီဟီတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒဏ္ဍေနေကေ ¶ ဒမယန္တိ၊ အင်္ကုသေဟိ ကသာဟိ စ၊

အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန၊ နာဂေါ ဒန္တော မဟေသိနာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၂၊ စူဠဝ။ ၃၄၂)၊

တထာ ‘‘ဓမ္မေန နယမာနာနံ၊ ကာ ဥသူယာ ဝိဇာနတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၃)။ ဓမ္မာယ ဝါ ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ အနဝဇ္ဇဓမ္မတ္ထံ ဟေသ ဝိနယော၊ န ဘဝဘောဂါမိသတ္ထံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘နယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ ဇနကုဟနတ္ထ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၃၅၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅) ဝိတ္ထာရော။ ပုဏ္ဏတ္ထေရောပိ အာဟ – ‘‘အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၉)။ ဝိသုဒ္ဓံ ဝါ နယတီတိ ဝိနယော၊ ဓမ္မတော ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ သံသာရဓမ္မတော ဟိ သောကာဒိဓမ္မတော ဝါ ဧသ ဝိသုဒ္ဓံ နိဗ္ဗာနံ နယတိ၊ ဓမ္မဿ ဝါ ဝိနယော၊ န တိတ္ထကရာနန္တိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မဘူတော ဟိ ဘဂဝါ၊ တဿေဝ ဧသ ဝိနယော။ ယသ္မာ ဝါ ဓမ္မာ ဧဝ အဘိညေယျာ ပရိညေယျာ ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝေတဗ္ဗာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ စ၊ တသ္မာ ဧသ ဓမ္မေသု ဝိနယော၊ န သတ္တေသု န ဇီဝေသု စာတိ ဓမ္မဝိနယော။ သာတ္ထသဗျဉ္ဇနတာဒီဟိ အညေသံ ဝစနတော ပဓာနံ ဝစနန္တိ ပဝစနံ၊ ပဝစနမေဝ ပါဝစနံ။ သဗ္ဗစရိယာဟိ ဝိသိဋ္ဌစရိယဘာဝေန ဗြဟ္မစရိယံ။ ဒေဝမနုဿာနံ သတ္ထုဘူတဿ ဘဂဝတော သာသနန္တိ သတ္ထုသာသနံ၊ သတ္ထုဘူတံ ဝါ သာသနန္တိပိ သတ္ထုသာသနံ။ ‘‘ယော ဝေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဟိ ဓမ္မဝိနယောဝ ¶ သတ္ထာတိ ဝုတ္တော။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ သဗ္ဗာကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကော ဘိက္ခု ဝိဇ္ဇတိ၊ န အညတြ၊ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ စ ‘‘ဣမသ္မိ’’န္တိ စ အယံ နိယမော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ‘‘ဣဓာ’’တိမာတိကာယ နိဒ္ဒေသဿ အတ္ထော။

ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော ¶ ဝါတိအာဒိနာ စ ဘိက္ခုသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထံ အဝတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတဘိက္ခုယေဝ ဒဿိတော။ တတ္ထ ¶ ပုထုဇ္ဇနော စ သော ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ၊ ကလျာဏော စ သီလာဒိပဋိပတ္တိယုတ္တတ္တာတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏော၊ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏောဝ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော။ အဓိသီလာဒီနိ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ သောတာပန္နော ဝါ သကဒါဂါမီ ဝါ အနာဂါမီ ဝါ။ အကုပ္ပော စလယိတုမသက္ကုဏေယျော အရဟတ္တဖလဓမ္မော အဿာတိ အကုပ္ပဓမ္မော။ သောပိ ဟိ ဣမံ သမာဓိံ ဘာဝေတိ။

အရညနိဒ္ဒေသေ ဝိနယပရိယာယေန တာဝ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ အဝသေသံ အရည’’န္တိ (ပါရာ။ ၉၂) အာဂတံ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန အာရညကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ‘‘အာရညကံ နာမ သေနာသနံ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၇၃) အာဂတံ။ ဝိနယသုတ္တန္တာ ပန ဥဘောပိ ပရိယာယဒေသနာ နာမ၊ အဘိဓမ္မော နိပ္ပရိယာယဒေသနာတိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန (ဝိဘ။ ၅၂၉) အရညံ ဒဿေတုံ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာတိ ဝုတ္တံ၊ ဣန္ဒခီလတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာတိ အတ္ထော။ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလန္တိပိ ပါဌော၊ ဣန္ဒခီလံ အတိက္ကမိတွာ ဗဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣန္ဒခီလောတိ စေတ္ထ ဂါမဿ ဝါ နဂရဿ ဝါ ဥမ္မာရော။

ရုက္ခမူလနိဒ္ဒေသေ ရုက္ခမူလဿ ပါကဋတ္တာ တံ အဝတွာဝ ယတ္ထာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ရုက္ခမူလေ။ အာသန္တိ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ။ ပညတ္တန္တိ ဌပိတံ။ မဉ္စော ဝါတိအာဒီနိ အာသနဿ ပဘေဒဝစနာနိ။ မဉ္စောပိ ဟိ နိသဇ္ဇာယပိ ဩကာသတ္တာ ဣဓ အာသနေသု ဝုတ္တော။ သော ပန မသာရကဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓကုဠီရပါဒကအာဟစ္စပါဒကာနံ အညတရော။ ပီဌံ တေသံ အညတရမေဝ။ ဘိသီတိ ဥဏ္ဏာဘိသိစောဠဘိသိဝါကဘိသိတိဏဘိသိပဏ္ဏဘိသီနံ အညတရာ။ တဋ္ဋိကာတိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ စိနိတွာ ကတာ။ စမ္မခဏ္ဍောတိ နိသဇ္ဇာရဟော ယော ကောစိ စမ္မခဏ္ဍော။ တိဏသန္ထရာဒယော တိဏာဒီနိ ဂုမ္ဗေတွာ ကတာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရုက္ခမူလေ။ စင်္ကမတိ ဝါတိအာဒီဟိ ရုက္ခမူလဿ စတုဣရိယာပထပဝတ္တနယောဂျတာ ကထိတာ။ ‘‘ယတ္ထာ’’တိအာဒီဟိ သဗ္ဗပဒေဟိ ရုက္ခမူလဿ သန္ဒစ္ဆာယတာ ဇနဝိဝိတ္တတာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ကေနစီတိ ကေနစိ သမူဟေန။ တံ သမူဟံ ဘိန္ဒိတွာ ဝိတ္ထာရေန္တော ဂဟဋ္ဌေဟိ ဝါ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝါတိ အာဟ။ အနာကိဏ္ဏန္တိ ¶ အသံကိဏ္ဏံ အသမ္ဗာဓံ။ ယဿ သေနာသနဿ သမန္တာ ဂါဝုတမ္ပိ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ ပဗ္ဗတဂဟနံ ¶ ဝနဂဟနံ နဒီဂဟနံ ¶ ဟောတိ၊ န ကောစိ အဝေလာယ ဥပသင်္ကမိတုံ သက္ကောတိ၊ ဣဒံ သန္တိကေပိ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။ ယံ ပန အဍ္ဎယောဇနိကံ ဝါ ယောဇနိကံ ဝါ ဟောတိ၊ ဣဒံ ဒူရတာယ ဧဝ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။

ဝိဟာရောတိ အဍ္ဎယောဂါဒိမုတ္တကော အဝသေသာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါတိ သုပဏ္ဏဝင်္ကဂေဟံ။ ပါသာဒေါတိ ဒွေ ကဏ္ဏိကာ ဂဟေတွာ ကတော ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ ဥပရိအာကာသတလေ ပတိဋ္ဌိတကူဋာဂါရပါသာဒေါယေဝ။ ဂုဟာတိ ဣဋ္ဌကာဂုဟာ သိလာဂုဟာ ဒါရုဂုဟာ ပံသုဂုဟာတိ ဧဝဉှိ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၄) ဝုတ္တံ။ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဟာရောတိ သမန္တာ ပရိဟာရပထံ အန္တောယေဝ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ စ ဒဿေတွာ ကတသေနာသနံ။ ဂုဟာတိ ဘူမိဂုဟာ၊ ယတ္ထ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဒီပံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗတဂုဟာ ဝါ ဘူမိဂုဟာ ဝါတိ ဣဒံ ဒွယံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ မာတိကာယ သဗ္ဗကာလသာဓာရဏလက္ခဏဝသေန ‘‘နိသီဒတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနံ ကတံ၊ ဣဓ ပန နိသိန္နဿ ဘာဝနာရမ္ဘသဗ္ဘာဝတော နိသဇ္ဇာရမ္ဘပရိယောသာနဒဿနတ္ထံ နိသိန္နောတိ နိဋ္ဌာနဝစနံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယ နိသိန္နဿ ကာယော ဥဇုကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာ အဓိပ္ပေတမ ဧဝ ဒဿေန္တော ဥဇုကောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဌိတော သုပဏိဟိတောတိ ဥဇုကံ ပဏိဟိတတ္တာ ဥဇုကော ဟုတွာ ဌိတော၊ န သယမေဝါတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ ပရိဂ္ဂဟိတဋ္ဌော။ ကိံ ပရိဂ္ဂဟိတံ? နိယျာနံ။ ကိံ နိယျာနံ? အာနာပါနဿတိသမာဓိယေဝ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ နိယျာနံ။ တေနာဟနိယျာနဋ္ဌောတိ မုခသဒ္ဒဿ ဇေဋ္ဌကတ္ထဝသေန သံသာရတော နိယျာနဋ္ဌော ¶ ဝုတ္တော။ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ သဘာဝဋ္ဌောယေဝ။ သဗ္ဗေဟိ ပနေတေဟိ ပဒေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနံ သတိံ ကတွာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော၊ နိယျာနဋ္ဌောတိ အဿာသပဿာသာနံ ပဝိသနနိက္ခမနဒွါရဋ္ဌော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ပရိဂ္ဂဟိတအဿာသပဿာသနိယျာနံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၆၅။ ဗာတ္တိံသာယ အာကာရေဟီတိ တာသု တာသု အဝတ္ထာသု ယထာက္ကမေန လဗ္ဘမာနာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ မာတိကာယ ‘‘ဒီဃ’’န္တိဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ဧဝံ သေသေသု။ ဧကဂ္ဂတန္တိ ဧကဂ္ဂဘာဝံ။ အဝိက္ခေပန္တိ အဝိက္ခိပနံ။ ဧကဂ္ဂတာ ဧဝ ¶ ဟိ နာနာရမ္မဏေသု စိတ္တဿ အဝိက္ခိပနတော အဝိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတိ။ ပဇာနတောတိ အသမ္မောဟဝသေန ပဇာနန္တဿ၊ ဝိန္ဒန္တဿာတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘အဝိက္ခေပေါ မေ ပဋိလဒ္ဓါ’’တိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဇာနန္တဿ ဝါ။ တာယ သတိယာတိ တာယ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ တေန အဝိက္ခေပဇာနနဉာဏေန။ သတော ကာရီ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ¶ ဧဝ သတိ သတီတိ အဓိပ္ပေတာ၊ ယထာဟ – ‘‘သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၄၆၇)။ တသ္မာ ‘‘သတော’’တိ ဝစနေနေဝ ဉာဏမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။

၁၆၆။ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ ဒီဃသင်္ခါတေ ကာလေ။ ဒီဃော ဟိ မဂ္ဂေါ အဒ္ဓါနောတိ ဝုစ္စတိ။ အယမ္ပိ ကာလော ဒီဃတ္တာ အဒ္ဓါနော ဝိယ အဒ္ဓါနောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အဿသတီ’’တိ စ ‘‘ပဿသတီ’’တိ စ အဿာသဉ္စ ပဿာသဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာပိ ဘာဝနာယ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီ’’တိ ပုန သမာသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာဘိဝုဒ္ဓိယာ ဘိယျောဘာဝါယ ဆန္ဒော ဇာယတိ။ သုခုမတရန္တိ ပဿမ္ဘနသဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပီတိ ဇာယတိ။ အဿာသပဿာသာပိ စိတ္တံ ဝိဝတ္တတီတိ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ ပကတိအဿာသပဿာသတော စိတ္တံ နိဝတ္တတိ။ ဥပေက္ခာ သဏ္ဌာတီတိ တသ္မိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိပတ္တိယာ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရာဘာဝတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ သဏ္ဌာတိ နာမ။ နဝဟာကာရေဟီတိ ဧတ္ထ ဘာဝနာရမ္ဘတော ပဘုတိ ပုရေ ဆန္ဒုပ္ပာဒါ ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီ’’တိ ဝုတ္တာ တယော အာကာရာ၊ ဆန္ဒုပ္ပာဒတော ပဘုတိ ပုရေ ပါမောဇ္ဇုပ္ပာဒါ တယော၊ ပါမောဇ္ဇုပ္ပာဒတော ပဘုတိ တယောတိ နဝ အာကာရာ။ ကာယောတိ ¶ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာပိ အဿာသပဿာသာ သမူဟဋ္ဌေန ကာယော။ ပကတိအဿာသပကတိပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တမ္ပိ အဿာသပဿာသာတိ နာမံ လဘတိ။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ တံ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ တိဋ္ဌတီတိ သတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ အနုပဿနာ ဉာဏန္တိ သမထဝသေန နိမိတ္တကာယာနုပဿနာ၊ ဝိပဿနာဝသေန နာမကာယရူပကာယာနုပဿနာ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ကာယော ဥပဋ္ဌာနန္တိ သော ကာယော ဥပေစ္စ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ သတီတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ နော သတီတိ သော ကာယော သတိ နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တာယ သတိယာတိ ဣဒါနိ ဝုတ္တာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ ဣဒါနေဝ ¶ ဝုတ္တေန ဉာဏေန။ တံ ကာယံ အနုပဿတီတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ယထာဝုတ္တံ ကာယံ အနုဂန္တွာ ဈာနသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ဝါ ဝိပဿနာဉာဏေန ဝါ ပဿတိ။

မာတိကာယ ကာယာဒီနံ ပဒါနံ အဘာဝေပိ ဣမဿ စတုက္ကဿ ကာယာနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ကာယပဒနိဒ္ဒေသော ကတော။ ကာယေ ကာယာနုပဿနာတိ ဗဟုဝိဓေ ကာယေ တဿ တဿ ကာယဿ အနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ ကာယာနုပဿနာ၊ န အညဓမ္မာနုပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘဘူတေ ကာယေ န နိစ္စသုခတ္တသုဘာနုပဿနာ၊ အထ ခေါ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘတော ကာယဿေဝ အနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ ဣတ္ထီတိ ဝါ ပုရိသောတိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဿ ကဿစိ အနနုပဿနတော တဿေဝ ကာယမတ္တဿ အနုပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိ ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာတိအာဒီသု ¶ တီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ၊ ကာယာနုပဿနာယ သမ္ပယုတ္တံ သတိပဋ္ဌာနံ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ တဿ ဘာဝနာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ။

၁၆၇။ တံ ကာယန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ နာမရူပကာယေ ကာယသဒ္ဒေန တဿာပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော ဟိ နာမရူပကာယေ ဧဝ လဗ္ဘန္တိ၊ န နိမိတ္တကာယေ။ အနုပဿနာ စ ဘာဝနာ စ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တဿာ ဟိ သတိဝေပုလ္လတာဉာဏဝေပုလ္လတာ ¶ စ အာနိသံသော။ တတ္ထ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတောတိ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ဝိပဿနာကာလေ စိတ္တေကဂ္ဂတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိဒိတာ ဝေဒနာတိ သာမညတော ဥဒယဒဿနေန ဝိဒိတာ ဝေဒနာ။ ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ခယတော ဝယတော သုညတော ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဝိဒိတာ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီတိ သာမညတော ဝယဒဿနေန ဝိဒိတာ ဝိနာသံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဘိဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ သညာဝိတက္ကေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေသု ပန တီသု ဝုတ္တေသု သေသာ ရူပဓမ္မာပိ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ ကသ္မာ ပန ဣမေ တယော ဧဝ ဝုတ္တာတိ စေ? ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟတ္တာ။ ဝေဒနာသု တာဝ သုခဒုက္ခာ ပါကဋာ၊ ဥပေက္ခာ ပန သုခုမာ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟာ၊ န သုဋ္ဌု ပါကဋာ။ သာပိ စဿ ပါကဋာ ဟောတိ၊ သညာ အာကာရမတ္တဂ္ဂါဟကတ္တာ န ယထာသဘာဝဂ္ဂါဟိနီ ¶ ။ သာ စ သဘာဝသာမညလက္ခဏဂ္ဂါဟကေန ဝိပဿနာဉာဏေန သမ္ပယုတ္တာ အတိ ဝိယ အပါကဋာ။ သာပိ စဿ ပါကဋာ ဟောတိ၊ ဝိတက္ကော ဉာဏပတိရူပကတ္တာ ဉာဏတော ဝိသုံ ကတွာ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟော။ ဉာဏပတိရူပကော ဟိ ဝိတက္ကော။ ယထာဟ – ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂)။ သောပိ စဿ ဝိတက္ကော ပါကဋော ဟောတီတိ ဧဝံ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟေသု ဝုတ္တေသု သေသာ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တီတိ။ ဣမေသံ ပန ပဒါနံ နိဒ္ဒေသေ ကထံ ဝိဒိတာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပုစ္ဆိတွာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝေဒနုပ္ပာဒဿ ဝိဒိတတ္တေယေဝ ဝိဿဇ္ဇိတေ ဝေဒနာယ ဝိဒိတတ္တံ ဝိဿဇ္ဇိတံ ဟောတီတိ ကထံ ဝေဒနာယ ဥပ္ပာဒေါ ဝိဒိတော ဟောတီတိအာဒိမာဟ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ဣမိနာဝ နယေန သညာဝိတက္ကာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတက္ကဝါရေ ပန ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဖဿနိရောဓာ’’တိ အဝတွာ ဖဿဋ္ဌာနေ သညာသမုဒယာ သညာနိရောဓာတိ ဝုတ္တံ။ တံ ကသ္မာ ဣတိ စေ? သညာမူလကတ္တာ ဝိတက္ကဿ။ ‘‘သညာနာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သင်္ကပ္ပနာနတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉) ဟိ ဝုတ္တံ။

အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒီသု စ ‘‘ဝေဒနံ အနိစ္စတော မနသိကရောတော’’တိအာဒိနာ နယေန တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါရေ သော သောယေဝ ဓမ္မော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ¶ ဝေဒနာ ဝိပဿနာကိစ္စကရဏေ အသမတ္ထတ္တာ ဝိပဿနာယ အနုပကာရိကာ၊ တသ္မာယေဝ စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု ¶ နာဂတာ။ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ ပန သညာယ ကိစ္စမေဝ အပရိဗျတ္တံ၊ တသ္မာ သာ ဝိပဿနာယ ဧကန္တမနုပကာရိကာ ဧဝ။ ဝိတက္ကံ ပန ဝိနာ ဝိပဿနာကိစ္စမေဝ နတ္ထိ။ ဝိတက္ကသဟာယာ ဟိ ဝိပဿနာ သကကိစ္စံ ကရောတိ။ ယထာဟ –

‘‘ပညာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ အာရမ္မဏံ နိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝိတက္ကေ ပန အာကောဋေတွာ အာကောဋေတွာ ဒေန္တေ သက္ကောတိ။ ကထံ? ယထာ ဟိ ဟေရညိကော ကဟာပဏံ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ သဗ္ဗဘာဂေသု ဩလောကေတုကာမော သမာနောပိ န စက္ခုတလေနေဝ ပရိဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ၊ အင်္ဂုလိပဗ္ဗေဟိ ပန ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေတုံ သက္ကောတိ၊ ဧဝမေဝ န ပညာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အနိစ္စာဒိဝသေန ¶ အာရမ္မဏံ နိစ္ဆေတုံ သက္ကောတိ၊ အဘိနိရောပနလက္ခဏေန ပန အာဟနနပရိယာဟနနရသေန ဝိတက္ကေန အာကောဋေန္တေန ဝိယ ပရိဝတ္တေန္တေန ဝိယ စ အာဒါယာဒါယ ဒိန္နမေဝ နိစ္ဆေတုံ သက္ကောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၈)။

တသ္မာ ဝေဒနာသညာနံ ဝိပဿနာယ အနုပကာရတ္တာ လက္ခဏမတ္တဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝေဒနာယ သညာယာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ ယတ္တကော ပန ဝိပဿနာယ ဘေဒေါ၊ တတ္တကော ဧဝ ဝိတက္ကဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိတက္ကာန’’န္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

၁၆၈။ ပုန ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ သမ္ပတ္တိံ ဘာဝနာဖလဉ္စ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမောဓာနေတီတိ အာရမ္မဏံ ဌပေတိ၊ အာရမ္မဏံ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ ဝါ အတ္ထော။ သမောဒဟနဗျာပါရာဘာဝေပိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဧဝ သမောဒဟတိ နာမ။ ဂေါစရန္တိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏံ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဖလက္ခဏေ စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ။ သမတ္ထန္တိ သမမေဝ အတ္ထော၊ သမဿ ဝါ အတ္ထောတိ သမတ္ထော။ တံ သမတ္ထံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဂ္ဂံ သမောဓာနေတီတိ မဂ္ဂဖလက္ခဏေယေဝ ဂေါစရံ နိဗ္ဗာနမေဝ။ အယံ ပုဂ္ဂလောတိ အာနာပါနဿတိဘာဝနံ အနုယုတ္တော ယောဂါဝစရောဝ။ ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ကာယေ’’တိပဒေန သင်္ဂဟိတေ နာမရူပကာယသင်္ခါတေ သင်္ခတာရမ္မဏေ တေနေဝ ¶ ကမေန မဂ္ဂေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ စ။ ယံ တဿာတိအာဒီဟိ အာရမ္မဏဂေါစရသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတာ ဝုတ္တာ။ တဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ပဇာနာတီတိ ပုဂ္ဂလော ပဇာနနာ ပညာတိ ပုဂ္ဂလော ပညာယ ပဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏဿ၊ မဂ္ဂဖလက္ခဏေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနံ သတိ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ ယထာ ရညော ဥပဋ္ဌာနန္တိ။ အဝိက္ခေပေါတိ သမာဓိ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရာရမ္မဏံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဉ္စ ¶ ။ တဉှိ အဓိဋ္ဌာတိ ဧတ္ထ စိတ္တန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ။ ဝေါဒါနန္တိ ဉာဏံ။ တဉှိ ဝေါဒါယတိ ဝိသုဇ္ဈတိ တေန စိတ္တန္တိ ဝေါဒါနံ။ လီနပက္ခိကော သမာဓိ အလီနဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမဘူတတ္တာ သမံ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကံ ဉာဏံ အနုဒ္ဓတဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမဘူတတ္တာ သမံ။ တေန ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေသု သမထဝိပဿနာနံ ¶ ယုဂနဒ္ဓတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ တဒုဘယသမတာယ ဥပကာရိကာတိ သမံ၊ အာရမ္မဏံ သမတာဓိဋ္ဌာနတ္တာ သမံ။ အနဝဇ္ဇဋ္ဌောတိ ဝိပဿနာယ အနဝဇ္ဇသဘာဝေါ။ နိက္လေသဋ္ဌောတိ မဂ္ဂဿ နိက္ကိလေသသဘာဝေါ။ နိက္ကိလေသဋ္ဌောတိ ဝါ ပါဌော။ ဝေါဒါနဋ္ဌောတိ ဖလဿ ပရိသုဒ္ဓသဘာဝေါ။ ပရမဋ္ဌောတိ နိဗ္ဗာနဿ သဗ္ဗဓမ္မုတ္တမသဘာဝေါ။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ တံ တံ သဘာဝံ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒီဟိ သမ္မာ ပဋိဝေဓော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထေဝ စ ဝေါဒါနဋ္ဌပဋိဝေဓဿ ဝုတ္တတ္တာ တေန ဧကလက္ခဏာ အနဝဇ္ဇဋ္ဌနိက္ကိလေသဋ္ဌပရမဋ္ဌာ လက္ခဏဟာရဝသေန ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေ၊ ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ ကေစိ၊

ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗေ၊ သော ဟာရော လက္ခဏော နာမာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄။၅ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

အနဝဇ္ဇဋ္ဌော နိက္ကိလေသဋ္ဌော စေတ္ထ အဝိက္ခေပသင်္ခါတဿ သမဿ အတ္ထော ပယောဇနန္တိ သမတ္ထော၊ ဝေါဒါနဋ္ဌော ဝိပဿနာမဂ္ဂဝေါဒါနံ ¶ သန္ဓာယ သမမေဝ အတ္ထောတိ သမတ္ထော၊ ဖလဝေါဒါနံ သန္ဓာယ မဂ္ဂဝေါဒါနသင်္ခါတဿ သမဿ အတ္ထောတိ သမတ္ထော၊ ပရမဋ္ဌော ပန သမမေဝ အတ္ထောတိ ဝါ နိဗ္ဗာနပယောဇနတ္တာ သဗ္ဗဿ သမဿ အတ္ထောတိ ဝါ သမတ္ထော၊ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သမဉ္စ သမတ္ထဉ္စ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ကတွာ သမတ္ထဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေပိ လဗ္ဘန္တိ၊ မဂ္ဂေါ စ တိဿော စ ဝိသုဒ္ဓိယော မဂ္ဂဖလက္ခဏေယေဝ၊ ဝိမောက္ခော စ ဝိဇ္ဇာ စ ခယေ ဉာဏဉ္စ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ၊ ဝိမုတ္တိ စ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏဉ္စ ဖလက္ခဏေယေဝ၊ သေသာ ဝိပဿနာက္ခဏေပီတိ။ ဓမ္မဝါရေ ဣမေ ဓမ္မေ ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏေ သမောဓာနေတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဌပေတွာ သေသာ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒံ ပန ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တတ္ထာ ပနေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဧကေကစတုက္ကဝသေနေတ္ထ နိယျာနေ ဒဿိတေပိ စတုက္ကန္တောဂဓဿ ဧကေကဿာပိ ဘာဂဿ နိယျာနဿ ဥပနိဿယတ္တာ ဧကေကဘာဂဝသေန နိယျာနံ ဒဿိတံ။ န ဟိ ဧကေကံ ဝိနာ နိယျာနံ ဟောတီတိ။

ဒီဃံအဿာသပဿာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၉။ ရဿနိဒ္ဒေသေ ¶ ဣတ္တရသင်္ခါတေတိ ပရိတ္တသင်္ခါတေ ကာလေ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၀။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ ¶ အရူပဓမ္မေသု ဝေဒနာယ ဩဠာရိကတ္တာ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပဌမံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏသံဝေဒိကာ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ တတော ယံ ဝေဒေတိ၊ တံ သဉ္ဇာနာတီတိ ဧဝံ ဝေဒနာဝိသယဿ အာကာရဂ္ဂါဟိကာ သညာ၊ တတော သညာဝသေန အဘိသင်္ခါရိကာ စေတနာ၊ တတော ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဝစနတော ဖဿော၊ တတော သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏလက္ခဏော မနသိကာရော၊ စေတနာဒီဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ဧဝံ တီသု ခန္ဓေသု ဝုတ္တေသု တံနိဿယော ¶ ဝိညာဏက္ခန္ဓော ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။ နာမဉ္စာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နာမဉ္စ။ နာမကာယော စာတိ ဣဒံ ပန နာမေန နိဗ္ဗာနဿပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ လောကုတ္တရာနဉ္စ အဝိပဿနုပဂတ္တာ တံ အပနေတုံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကာယော’’တိ ဟိ ဝစနေန နိဗ္ဗာနံ အပနီတံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနဿ ရာသိဝိနိမုတ္တတ္တာ။ ယေ စ ဝုစ္စန္တိ စိတ္တသင်္ခါရာတိ ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဧဝံ ဝုစ္စမာနာပိ စိတ္တသင်္ခါရာ ဣဓ နာမကာယေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာဘူတာတိ မဟန္တပါတုဘာဝတော မဟာဘူတသာမညတော မဟာပရိဟာရတော မဟာဝိကာရတော မဟန္တဘူတတ္တာ စာတိ မဟာဘူတာ။ တေ ပန – ပထဝီ အာပေါ တေဇော ဝါယောတိ စတ္တာရော။ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ စတ္တာရော မဟာဘူတေ ဥပါဒါယ နိဿာယ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တရူပန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန – စက္ခု သောတံ ဃာနံ ဇိဝှာ ကာယော ရူပံ သဒ္ဒေါ ဂန္ဓော ရသော ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဟဒယဝတ္ထု ဩဇာ ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တိ အာကာသဓာတု ရူပဿ လဟုတာ မုဒုတာ ကမ္မညတ္တာ ဥပစယော သန္တတိ ဇရတာ အနိစ္စတာတိ စတုဝီသတိဝိဓံ။ အဿာသော စ ပဿာသော စာတိ ပါကတိကောယေဝ။ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တမ္ပိ တဒေဝ နာမံ လဘတိ ပထဝီကသိဏာဒီနိ ဝိယ။ ရူပသရိက္ခကတ္တာ ရူပန္တိ စ နာမံ လဘတိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၀၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၈) ဝိယ။ နိမိတ္တဉ္စ ဥပနိဗန္ဓနာတိ သတိဥပနိဗန္ဓနာယ နိမိတ္တဘူတံ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနံ။ ယေ စ ဝုစ္စန္တိ ကာယသင်္ခါရာတိ ‘‘အဿာသပဿာသာ ကာယိကာ ဧတေ ဓမ္မာ ကာယပဋိဗဒ္ဓါ ကာယသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဧဝံ ဝုစ္စမာနာပိ ကာယသင်္ခါရာ ဣဓ ရူပကာယေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တေ ¶ ကာယာ ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ဈာနက္ခဏေ အဿာသပဿာသနိမိတ္တကာယာ ဝိပဿနာက္ခဏေ အဝသေသရူပါရူပကာယာ အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ အသမ္မောဟတော ¶ ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တိ။ အဿာသပဿာသဝသေန ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ယောဂိဿ ဥပ္ပန္နဝိပဿနာမဂ္ဂေပိ သန္ဓာယ ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ။

အာဝဇ္ဇတော ပဇာနတောတိအာဒီနိ သီလကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ အန္တောကရိတွာ ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿာသပဿာသာနံ သံဝရဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိဝုတ္တအဿာသပဿာသတော ဥပ္ပန္နဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂေသု သံဝရောယေဝ သံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓိ။ အဝိက္ခေပေါယေဝ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ပညာယေဝ ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ ဈာနဝိပဿနာသု ဝိရတိအဘာဝေပိ ပါပါဘာဝမတ္တမေဝ သံဝရော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၁။ ပဿမ္ဘယန္တိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသေ ကာယိကာတိ ရူပကာယေ ဘဝါ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယံ ပဋိဗဒ္ဓါ ကာယံ နိဿိတာ၊ ကာယေ သတိ ဟောန္တိ၊ အသတိ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာယေဝ တေ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ။ ပဿမ္ဘေန္တောတိ နိဗ္ဗာပေန္တော သန္နိသီဒါပေန္တော။ ပဿမ္ဘနဝစနေနေဝ ဩဠာရိကာနံ ပဿမ္ဘနံ သိဒ္ဓံ။ နိရောဓေန္တောတိ ဩဠာရိကာနံ အနုပ္ပာဒနေန နိရောဓေန္တော။ ဝူပသမေန္တောတိ ဩဠာရိကေယေဝ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန သန္တဘာဝံ နယန္တော။ သိက္ခတီတိ အဓိကာရဝသေန အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ ဝါ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဩဠာရိကပဿမ္ဘနံ ဒဿေတုံ ယထာရူပေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာရူပေဟီတိ ယာဒိသေဟိ။ အာနမနာတိ ပစ္ဆတော နမနာ။ ဝိနမနာတိ ဥဘယပဿတော နမနာ။ သန္နမနာတိ သဗ္ဗတောပိ နမန္တဿ သုဋ္ဌု နမနာ။ ပဏမနာတိ ပုရတော နမနာ။ ဣဉ္ဇနာတိ ကမ္ပနာ။ ဖန္ဒနာတိ ဤသကံ စလနာ။ ပကမ္ပနာတိ ဘုသံ ကမ္ပနာ။ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ ကာယဿ အာနမနာ…ပေ… ပကမ္ပနာ၊ တထာရူပံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ၊ ယာ ကာယဿ အာနမနာ…ပေ… ပကမ္ပနာ၊ တဉ္စ ပဿမ္ဘယန္တိ စ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ ကာယသင်္ခါရေသု ဟိ ပဿမ္ဘိတေသု ကာယဿ အာနမနာဒယော စ ပဿမ္ဘိတာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ ကာယဿ ¶ န အာနမနာဒိကာ ဟောတိ၊ တထာရူပံ သန္တံ သုခုမမ္ပိ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ၊ ယာ ကာယဿ န အာနမနာဒိကာ၊ တဉ္စ သန္တံ သုခုမံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ သမ္ဗန္ဓတော ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သန္တံ သုခုမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကဝစနမေတံ။ ဣတိ ကိရာတိ ဧတ္ထ ဣတိ ဧဝမတ္ထေ၊ ကိရ ယဒိအတ္ထေ။ ယဒိ ဧဝံ သုခုမကေပိ အဿာသပဿာသေ ပဿမ္ဘယံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ ¶ စောဒကေန စောဒနာ အာရဒ္ဓါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ကိရာတိ စောဒကဝစနတ္တာ အသဒ္ဒဟနတ္ထေ အသဟနတ္ထေ ပရောက္ခတ္ထေ စ ယုဇ္ဇတိယေဝ၊ ဧဝံ သုခုမာနမ္ပိ ပဿမ္ဘနံ သိက္ခတီတိ န သဒ္ဒဟာမိ န သဟာမိ အပစ္စက္ခံ မေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သုခုမာနံ ပဿမ္ဘနေ သန္တေ။ ဝါတူပလဒ္ဓိယာ စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ အဿာသပဿာသဝါတဿ ဥပလဒ္ဓိယာ။ ဥပလဒ္ဓီတိ ဝိညာဏံ။ အဿာသပဿာသဝါတံ ဥပလဗ္ဘမာနဿ တဒါရမ္မဏဿ ဘာဝနာဝိညာဏဿ ပဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ န ဟောတိ၊ တဿ အာရမ္မဏဿ ဘာဝနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဿာသပဿာသာနဉ္စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ ဘာဝနာယ သုခုမကာနမ္ပိ အဿာသပဿာသာနံ နိရောဓနတော တေသဉ္စ ဥပ္ပာဒနာ ပဝတ္တနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာနာပါနဿတိယာ စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ အဿာသပဿာသာဘာဝတောယေဝ တဒါရမ္မဏာယ ဘာဝနာဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာယ သတိယာ စ ပဝတ္တနာ န ဟောတိ။ တသ္မာယေဝ တံသမ္ပယုတ္တဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ စ ဘာဝနာ န ဟောတိ။ န စ နံ တန္တိ ဧတ္ထ စ နန္တိ နိပါတမတ္တံ ‘‘ဘိက္ခု စ န’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၇၃) ဝိယ။ တံ ဝုတ္တဝိဓိံ သမာပတ္တိံ ပဏ္ဍိတာ န သမာပဇ္ဇန္တိပိ တတော န ဝုဋ္ဌဟန္တိပီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စောဒနာပက္ခဿ ပရိဟာရဝစနေ ဣတိ ကိရာတိ ဧဝမေဝ။ ဧတ္ထ ဧဝကာရတ္ထေ ကိရသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ပဿမ္ဘနေ သန္တေ ဧဝ။

ယထာ ကထံ ဝိယာတိ ယထာ တံ ဝုတ္တဝိဓာနံ ဟောတိ၊ တထာ တံ ကထံ ဝိယာတိ ဥပမံ ပုစ္ဆတိ။ ဣဒါနိ သေယျထာပီတိ တံ ဥပမံ ဒဿေတိ။ ကံသေတိ ကံသမယဘာဇနေ။ နိမိတ္တန္တိ တေသံ သဒ္ဒါနံ အာကာရံ။ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ စ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ နိမိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒနိမိတ္တဉ္စ သဒ္ဒတော အနညံ။ သုဂ္ဂဟိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သုဂဟိတတ္တာတိပိ ပါဌော၊ သုဋ္ဌု ဂဟိတတ္တာတိ ¶ အတ္ထော။ သုမနသိကတတ္တာတိ သုဋ္ဌု အာဝဇ္ဇိတတ္တာ။ သူပဓာရိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု စိတ္တေ ဌပိတတ္တာ။ သုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏတာပီတိ ¶ တဒါ သုခုမာနမ္ပိ သဒ္ဒါနံ နိရုဒ္ဓတ္တာ အနုဂ္ဂဟိတသဒ္ဒနိမိတ္တဿ အနာရမ္မဏမ္ပိ သုခုမတရံ သဒ္ဒနိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သုခုမတရံ သဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏမ္ပိ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ၊ သုခုမတရသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏဘာဝတောပီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣမိနာဝ နယေန အပ္ပနာယမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဿမ္ဘယန္တိအာဒီသု ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တာ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဝါ ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဧတ္ထ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဝါ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝနာဝိသုဒ္ဓိယာ ကာယသင်္ခါရေ ပဿမ္ဘမာနေပိ ဩဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေမီတိ ယောဂိနော အာဘောဂေ သတိ တေနာဒရေန အတိဝိယ ပဿမ္ဘတိ။ အနုပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ သုခုမံ သုအာနယံ ဟောတိ။

အဋ္ဌ ¶ အနုပဿနာဉာဏာနီတိ ‘‘ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တေသု စတူသု ဝတ္ထူသု အဿာသဝသေန စတဿော၊ ပဿာသဝသေန စတဿောတိ အဋ္ဌ အနုပဿနာဉာဏာနိ။ အဋ္ဌ စ ဥပဋ္ဌာနာနုဿတိယောတိ ‘‘ဒီဃံ အဿာသဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတော သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၀) နယေန ဝုတ္တေသု စတူသု ဝတ္ထူသု အဿာသဝသေန စတဿော၊ ပဿာသဝသေန စတဿောတိ အဋ္ဌ စ ဥပဋ္ဌာနာနုဿတိယော။ အဋ္ဌ စုပဋ္ဌာနာနုဿတိယောတိပိ ပါဌော။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနီတိ ဘဂဝတာ အာနာပါနဿတိသုတ္တန္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၄ အာဒယော) ဝုတ္တတ္တာ ပဌမစတုက္ကဝသေန စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနီတိ။

ပဌမစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇၂။ ဒုတိယစတုက္ကဿ ပီတိပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပီတိ ပါမောဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ပီတီတိ မူလပဒံ။ ပါမောဇ္ဇန္တိ တဿ အတ္ထပဒံ၊ ပမုဒိတဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ယာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇန္တိအာဒီသု ¶ ¶ ယာ ‘‘ပီတီ’’တိ စ ‘‘ပါမောဇ္ဇ’’န္တိ စ ဧဝမာဒီနိ နာမာနိ လဘတိ၊ သာ ပီတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပီတီတိ သဘာဝပဒံ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇံ။ အာမောဒနာကာရော အာမောဒနာ။ ပမောဒနာကာရော ပမောဒနာ။ ယထာ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနံ ဝါ တေလာနံ ဝါ ဥဏှောဒကသီတောဒကာနံ ဝါ ဧကတောကရဏံ မောဒနာတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ ဓမ္မာနံ ဧကတောကရဏေန မောဒနာ၊ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပန ပဒံ မဏ္ဍေတွာ အာမောဒနာ ပမောဒနာတိ ဝုတ္တံ။ ဟာသေတီတိ ဟာသော၊ ပဟာသေတီတိ ပဟာသော၊ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိတ္တီတိ ဝိတ္တံ၊ ဓနဿေတံ နာမံ။ အယံ ပန သောမနဿပစ္စယတ္တာ ဝိတ္တိသရိက္ခတာယ ဝိတ္တိ။ ယထာ ဟိ ဓနိနော ဓနံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပီတိမတောပိ ပီတိံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ‘‘ဝိတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တုဋ္ဌိသဘာဝသဏ္ဌိတာယ ဟိ ပီတိယာ ဧတံ နာမံ။ ပီတိမာ ပန ပုဂ္ဂလော ကာယစိတ္တာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတတ္တာ ‘‘ဥဒဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဥဒဂ္ဂဿ ဘာဂေါ ဩဒဂျံ။ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ။ အနဘိရဒ္ဓဿ ဟိ မနော ဒုက္ခပဒဋ္ဌာနတ္တာ န အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ၊ အဘိရဒ္ဓဿ သုခပဒဋ္ဌာနတ္တာ အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ၊ ဣတိ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ၊ သကမနတာ သကမနဿ ဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သာ ပန ယသ္မာ န အညဿ ကဿစိ အတ္တနော မနတာ၊ စိတ္တဿေဝ ပနေသော ဘာဝေါ စေတသိကော ဓမ္မော၊ တသ္မာ အတ္တမနတာ စိတ္တဿာတိ ဝုတ္တာ။ သေသမေတ္ထ စ ဥပရိ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၃။ သုခပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ ဒွေ သုခါနီတိ သမထဝိပဿနာဘူမိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကာယိကဉှိ သုခံ ဝိပဿနာယ ဘူမိ၊ စေတသိကံ သုခံ သမထဿ စ ဝိပဿနာယ စ ဘူမိ။ ကာယိကန္တိ ¶ ပသာဒကာယံ ဝိနာ အနုပ္ပတ္တိတော ကာယေ နိယုတ္တန္တိ ကာယိကံ။ စေတသိကန္တိ အဝိပ္ပယောဂဝသေန စေတသိ နိယုတ္တန္တိ စေတသိကံ။ တတ္ထ ကာယိကပဒေန စေတသိကံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ၊ သုခပဒေန ကာယိကံ ဒုက္ခံ။ တထာ စေတသိကပဒေန ကာယိကံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ၊ သုခပဒေန စေတသိကံ ဒုက္ခံ။ သာတန္တိ မဓုရံ သုမဓုရံ။ သုခန္တိ သုခမေဝ၊ န ဒုက္ခံ။ ကာယသမ္ဖဿဇန္တိ ကာယသမ္ဖဿေ ဇာတံ။ သာတံ သုခံ ¶ ဝေဒယိတန္တိ သာတံ ဝေဒယိတံ၊ န အသာတံ ဝေဒယိတံ။ သုခံ ဝေဒယိတံ၊ န ဒုက္ခံ ဝေဒယိတံ။ ပရတော တီဏိ ပဒါနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သာတာ ဝေဒနာ၊ န အသာတာ။ သုခါ ဝေဒနာ၊ န ဒုက္ခာတိ အယမေဝ ပနေတ္ထ အတ္ထော။

စေတသိကသုခနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ယောဇေတဗ္ဗော။ တေ သုခါတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော၊ တာနိ သုခါနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ¶ စတုက္ကေ ဟေဋ္ဌာ ပဌမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ ဒုတိယစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

ဒုတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇၆။ တတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသေ စိတ္တန္တိ မူလပဒံ။ ဝိညာဏန္တိ အတ္ထပဒံ။ ယံ စိတ္တန္တိအာဒိ ပီတိယံ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စိတ္တန္တိအာဒီသု စိတ္တဝိစိတ္တတာယ စိတ္တံ။ အာရမ္မဏံ မိနမာနံ ဇာနာတီတိ မနော။ မာနသန္တိ မနောယေဝ။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော၊ ယွာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဟိ ဧတ္ထ ပန သမ္ပယုတ္တကဓမ္မော မာနသောတိ ဝုတ္တော။

‘‘ကထဉှိ ဘဂဝါ တုယှံ၊ သာဝကော သာသနေ ရတော၊

အပ္ပတ္တမာနသော သေက္ခော၊ ကာလံ ကယိရာ ဇနေ သုတာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) –

ဧတ္ထ အရဟတ္တံ မာနသန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန မနောဝ မာနသံ။ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဟေတံ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။

ဟဒယန္တိ စိတ္တံ။ ‘‘စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမိ၊ ဟဒယံ ဝါ တေ ဖာလေဿာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ဧတ္ထ ဥရော ဟဒယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယ တစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၃) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘ဝက္ကံ ဟဒယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဧတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု။ ဣဓ ပန စိတ္တမေဝ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန ‘‘ဟဒယ’’န္တိ ¶ ဝုတ္တံ။ တဒေဝ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ¶ ပဏ္ဍရံ။ ဘဝင်္ဂံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ – ‘‘ပဘဿရမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)။ တတော နိက္ခန္တတ္တာ ပန အကုသလမ္ပိ ဂင်္ဂါယ နိက္ခန္တာ နဒီ ဂင်္ဂါ ဝိယ၊ ဂေါဓာဝရိတော နိက္ခန္တာ ဂေါဓာဝရီ ဝိယ စ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏံ စိတ္တံ ဥပက္ကိလေသေန ကိလေသော န ဟောတိ၊ သဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ ဥပက္ကိလေသယောဂေ ပန သတိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာပိ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

မနော မနာယတနန္တိ ဣဓ ပန မနောဂဟဏံ မနဿေဝ အာယတနဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – ‘‘နယိဒံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ မနဿ အာယတနတ္တာ မနာယတနံ၊ အထ ခေါ မနော ဧဝ အာယတနံ မနာယတန’’န္တိ။

အာယတနဋ္ဌော ¶ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ မနတေ ဣတိ မနော၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာဟု – နာဠိယာ မိနမာနော ဝိယ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ ဇာနာတီတိ မနော၊ တဒေဝ မနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ မနောဝ ဣန္ဒြိယံ မနိန္ဒြိယံ။

ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ဝိညာဏမေဝ ခန္ဓော ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ ရုဠှိတော ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ရာသဋ္ဌေန ဟိ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသော ဧကံ ဝိညာဏံ။ တသ္မာ ယထာ ရုက္ခဿ ဧကဒေသံ ဆိန္ဒန္တော ရုက္ခံ ဆိန္ဒတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမေဝ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသဘူတံ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏံ ရုဠှိတော ‘‘ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ရာသဋ္ဌောယေဝ ခန္ဓဋ္ဌော န ဟောတိ၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌောပိ ခန္ဓဋ္ဌောယေဝ၊ တသ္မာ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေန ဝိညာဏကောဋ္ဌာသောတိပိ အတ္ထော။ တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူတိ တေသံ ဖဿာဒီနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အနုစ္ဆဝိကာ မနောဝိညာဏဓာတု။ ဣမသ္မိဉှိ ပဒေ ဧကမေဝ စိတ္တံ မိနနဋ္ဌေန မနော၊ ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိညာဏံ၊ သဘာဝဋ္ဌေန၊ နိဿတ္တဋ္ဌေန ဝါ ဓာတူတိ တီဟိ နာမေဟိ ဝုတ္တံ။

အဘိပ္ပမောဒေါတိ အဓိကာ တုဋ္ဌိ။

၁၇၈။ သမာဓိနိဒ္ဒေသေ အစလဘာဝေန အာရမ္မဏေ တိဋ္ဌတီတိ ဌိတိ။ ပရတော ပဒဒွယံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ ¶ ။ အပိစ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏမှိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ တိဋ္ဌတီတိ သဏ္ဌိတိ။ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟေတွာ အနုပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတီတိ အဝဋ္ဌိတိ။ ကုသလပက္ခသ္မိံ ဟိ စတ္တာရော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ သဒ္ဓါ သတိ သမာဓိ ပညာတိ။ တေနေဝ သဒ္ဓါ ‘‘ဩကပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ သတိ ¶ ‘‘အပိလာပနတာ’’တိ၊ သမာဓိ ‘‘အဝဋ္ဌိတီ’’တိ၊ ပညာ ‘‘ပရိယောဂါဟနာ’’တိ။ အကုသလပက္ခေ ပန တယော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ တဏှာ ဒိဋ္ဌိ အဝိဇ္ဇာတိ။ တေနေဝ တေ ‘‘ဩဃာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တဿ ဝိသာဟာရဿ ပဋိပက္ခတော အဝိသာဟာရော၊ အဝိသာဟရဏန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ ဂစ္ဆန္တံ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ နာမ၊ အယံ ပန တထာ န ဟောတီတိ အဝိက္ခေပေါ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ စိတ္တံ ဝိသာဟဋံ နာမ ဟောတိ၊ ဣတော စိတော စ ဟရီယတိ၊ အယံ ပန အဝိသာဟဋဿ မာနသဿ ဘာဝေါတိ အဝိသာဟဋမာနသတာ။

သမထောတိ ¶ တိဝိဓော သမထော စိတ္တသမထော အဓိကရဏသမထော သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိတ္တေကဂ္ဂတာ စိတ္တသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ စိတ္တစလနံ စိတ္တဝိပ္ဖန္ဒနံ သမ္မတိ ဝူပသမ္မတိ၊ တသ္မာ သော ‘‘စိတ္တသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္မုခါဝိနယာဒိသတ္တဝိဓော အဓိကရဏသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ တာနိ တာနိ အဓိကရဏာနိ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ၊ တသ္မာ သော ‘‘အဓိကရဏသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ၊ တသ္မာ တံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ စိတ္တသမထော အဓိပ္ပေတော။ သမာဓိလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ သမ္မာသမာဓီတိ ယာထာဝသမာဓိ နိယျာနိကသမာဓိ ကုသလသမာဓိ။

၁၇၉။ ရာဂတော ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိအာဒီဟိ ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ဝိမောစနံ ဝုတ္တံ။ ထိနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ မိဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ကုက္ကုစ္စဂ္ဂဟဏံ ကတံ ဟောတီတိ အညေသု ပါဌေသု သဟစာရိတ္တာ ကိလေသဝတ္ထုတော ဝိမောစနဝစနေနေဝ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ နီဝရဏာဒိတော ဝိမောစနံ၊ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒိတော စ ဝိမောစနံ ဝုတ္တမေဝ ¶ ဟောတီတိ။ ကထံ တံ စိတ္တံ အနုပဿတီတိ ဧတ္ထ ပေယျာလေ စ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒီနံ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝ။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ တတိယစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

တတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၀။ စတုတ္ထစတုက္ကနိဒ္ဒေသေ ‘‘အနိဒ္ဒိဋ္ဌေ နပုံသက’’န္တိ ဝစနတော အသုကန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အနိစ္စန္တိ ကိံ အနိစ္စ’’န္တိ နပုံသကဝစနေန ပုစ္ဆာ ကတာ။ ဥပ္ပာဒဝယဋ္ဌေနာတိ ဥပ္ပာဒဝယသင်္ခါတေန အတ္ထေန၊ ဥပ္ပာဒဝယသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စက္ခန္ဓာ သဘာဝလက္ခဏံ၊ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပာဒဝယာ ဝိကာရလက္ခဏံ။ ဧတေန ဟုတွာ အဘာဝေန အနိစ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝ ¶ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏဝသေန အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တ’’န္တိ စ ဝတွာပိ ‘‘ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟုတွာ အဘာဝါကာရော အနိစ္စလက္ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပညာယ လက္ခဏာနီ’’တိ ပေယျာလံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာတိ ရူပက္ခန္ဓာဒယော ယထာဝုတ္တဓမ္မာ။

ဝိရာဂါနုပဿီနိဒ္ဒေသေ ¶ ရူပေ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပရတော ဝုတ္တေဟိ အနိစ္စဋ္ဌာဒီဟိ ရူပက္ခန္ဓေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ။ ရူပဝိရာဂေတိ နိဗ္ဗာနေ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာဂမ္မ ရူပံ ဝိရဇ္ဇတိ အပုနရုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ရူပဝိရာဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဆန္ဒဇာတော ဟောတီတိ အနုဿဝဝသေန ဥပ္ပန္နဓမ္မစ္ဆန္ဒော ဟောတိ။ သဒ္ဓါဓိမုတ္တောတိ တသ္မိံယေဝ နိဗ္ဗာနေ သဒ္ဓါယ စ အဓိမုတ္တော နိစ္ဆိတော။ စိတ္တဉ္စဿ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ အဿ ယောဂိဿ စိတ္တံ ခယဝိရာဂသင်္ခါတေ ရူပဘင်္ဂေ အာရမ္မဏဝသေန ¶ ၊ အစ္စန္တ ဝိရာဂသင်္ခါတေ ရူပဝိရာဂေ နိဗ္ဗာနေ အနုဿဝဝသေန သုဋ္ဌု အဓိဋ္ဌိတံ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပေ ဝိရာဂါနုပဿီတိ ရူပဿ ခယဝိရာဂေါ ရူပေ ဝိရာဂေါတိ ပကတိဘုမ္မဝစနေန ဝုတ္တော။ ရူပဿ အစ္စန္တဝိရာဂေါ ရူပေ ဝိရာဂေါတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနေန ဝုတ္တော။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိရာဂံ အာရမ္မဏတော အဇ္ဈာသယတော စ အနုပဿနသီလော ‘‘ရူပေ ဝိရာဂါနုပဿီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသု။ နိရောဓာနုပဿီပဒနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။

၁၈၁။ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – တတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ အာဒီနဝနိရောဓဒဿနေနေဝ ရူပါဒီနမ္ပိ အာဒီနဝနိရောဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ တေသမ္ပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနတိဝတ္တနတော။ ဣမိနာ ဧဝ စ ဝိသေသဝစနေန ဝိရာဂါနုပဿနတော နိရောဓာနုပဿနာယ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ တတ္ထ အနိစ္စဋ္ဌေနာတိ ခယဋ္ဌေန၊ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန ဝါ။ ဒုက္ခဋ္ဌေနာတိ ဘယဋ္ဌေန၊ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဝါ။ အနတ္တဋ္ဌေနာတိ အသာရကဋ္ဌေန၊ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန ဝါ။ သန္တာပဋ္ဌေနာတိ ကိလေသသန္တာပနဋ္ဌေန။ ဝိပရိဏာမဋ္ဌေနာတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဒွိဓာ ပရိဏာမနဋ္ဌေန။ နိဒါနနိရောဓေနာတိ မူလပစ္စယာဘာဝေန။ နိရုဇ္ဈတီတိ န ဘဝတိ။ သမုဒယနိရောဓေနာတိ အာသန္နပစ္စယာဘာဝေန။ မူလပစ္စယော ဟိ ဗျာဓိဿ အသပ္ပာယဘောဇနံ ဝိယ နိဒါနန္တိ ဝုတ္တော၊ အာသန္နပစ္စယော ဗျာဓိဿ ဝါတပိတ္တသေမှာ ဝိယ သမုဒယောတိ ဝုတ္တော။ နိဒါနဉှိ နိစ္ဆယေန ဒဒါတိ ဖလမိတိ နိဒါနံ၊ သမုဒယော ပန သုဋ္ဌု ဥဒေတိ ဧတသ္မာ ဖလမိတိ သမုဒယော။ ဇာတိနိရောဓေနာတိ မူလပစ္စယဿ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝေန။ ပဘဝနိရောဓေနာတိ အာသန္နပစ္စယဿ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝေန။ ဇာတိယေဝ ဟိ ပဘဝတိ ဧတသ္မာ ဒုက္ခန္တိ ပဘဝေါတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဟေတုနိရောဓေနာတိ ဇနကပစ္စယာဘာဝေန။ ပစ္စယနိရောဓေနာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယာဘာဝေန။ မူလပစ္စယောပိ ဟိ ¶ အာသန္နပစ္စယော စ ဇနကပစ္စယော ¶ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော စ ဟောတိယေဝ။ ဧတေဟိ တိက္ခဝိပဿနာက္ခဏေ ¶ တဒင်္ဂနိရောဓော၊ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒနိရောဓော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဉာဏုပ္ပာဒေနာတိ တိက္ခဝိပဿနာဉာဏဿ ဝါ မဂ္ဂဉာဏဿ ဝါ ဥပ္ပာဒေန။ နိရောဓုပဋ္ဌာနေနာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပစ္စက္ခတော ခယနိရောဓဿ အနုဿဝဝသေန နိရောဓသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပစ္စက္ခတော စ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေန။ ဧတေဟိ ဝိသယဝိသယိနိယမောဝ ကတော ဟောတိ၊ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒနိရောဓော စ ဝုတ္တော ဟောတိ။

၁၈၂။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီပဒနိဒ္ဒေသေ ရူပံ ပရိစ္စဇတီတိ အာဒီနဝဒဿနေန နိရပေက္ခတာယ ရူပက္ခန္ဓံ ပရိစ္စဇတိ။ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဋိနိဿဂ္ဂပဒဿ ပရိစ္စာဂဋ္ဌော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ကိလေသာနံ ပဇဟနန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဝိပဿနာ ကိလေသေ တဒင်္ဂဝသေန ပရိစ္စဇတိ၊ မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ရူပနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ တံနိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတိ၊ မဂ္ဂေါ အာရမ္မဏကရဏေန။ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ပက္ခန္ဒနဋ္ဌေန ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဋိနိဿဂ္ဂပဒဿ ပက္ခန္ဒနဋ္ဌော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ စိတ္တဿ နိဗ္ဗာနေ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ စတုတ္ထစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဇရာမရဏေ ဝတ္တဗ္ဗံဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတိပဋ္ဌာနေသု စ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာ၊ စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿနာ’’တိ ကာယစိတ္တာနံ ဧကတ္တဝေါဟာရဝသေန ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ ‘‘ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာ၊ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿနာ’’တိ ဝေဒနာဓမ္မာနံ နာနတ္တဝေါဟာရဝသေန ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

စတုတ္ထစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။

၁၈၃။ ဣဒါနိ ဆဟိ ရာသီဟိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဉာဏေသု စတုဝီသတိသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ တာဝ ကာယာနုပဿနာဒီနံ တိဏ္ဏံ စတုက္ကာနံ ဝသေန ဒွါဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန ဧကော ¶ ၊ ပဿာသဝသေန ဧကောတိ ဒွေ ¶ ဒွေ သမာဓီတိ ဒွါဒသသု ဝတ္ထူသု စတုဝီသတိ သမာဓယော ဟောန္တိ။ ဈာနက္ခဏေ တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ စတုဝီသတိသမာဓိဝသေန ဉာဏာနိ။

ဒွါသတ္တတိဝိပဿနာဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဒီဃံ အဿာသာတိ ‘‘ဒီဃ’’န္တိဝုတ္တအဿာသတော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဒီဃံ အဿာသဟေတု ဈာနံ ပဋိလဘိတွာ သမာဟိတေန စိတ္တေန ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စတော အနုပဿနဋ္ဌေန ဝိပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဥတ္တရတြာပိ။ တေသံယေဝ ဒွါဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန တိဿော၊ ပဿာသဝသေန တိဿောတိ ဆ ဆ အနုပဿနာတိ ဒွါဒသသု ဝတ္ထူသု ဒွါသတ္တတိ အနုပဿနာ ဟောန္တိ။ တာ ဧဝ ဒွါသတ္တတိ အနုပဿနာ ဒွါသတ္တတိဝိပဿနာဝသေန ဉာဏာနိ။

နိဗ္ဗိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနိစ္စာနုပဿီ ဟုတွာ အဿသန္တော၊ အနိစ္စာနုပဿီ ဟုတွာ ဝတ္တေန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဿသ’’န္တိ စ ဣဒံ ဝစနံ ဟေတုအတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတီတိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏန္တိ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘင်္ဂါနုပဿနာ ပဝတ္တဝိပဿနာဉာဏေန သင်္ခါရာနံ ယထာသဘာဝံ ဇာနာတိ၊ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌမိဝ စ တေနေဝ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿတိ။ တသ္မာ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော၊ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒဉာဏံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိ ဘယတူပဋ္ဌာနာဒီနံ မုဉ္စိတုကမျတာဒီနဉ္စ ဉာဏာနံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ဣဓ ယထာဝုတ္တာနေဝ ဝိပဿနာဉာဏာနိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနိစ္စာနုပဿိနော အဿသန္တဿ။ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာတိဝစနေနေဝ ဘယတုပဋ္ဌာနအာဒီနဝါနုပဿနာနိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ တိဏ္ဏံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဣမာနိ တီဏိ ဉာဏာနိ အနန္တရာ ဝုတ္တာနံ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနံ အနုကူလဘာဝေန အနုလောမတော နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနီတိ ဝုတ္တာနိ။

နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနန္တရသဒိသမေဝ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာတိဝစနေနေဝ ¶ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနုပဿနာသင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ တိဏ္ဏံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိဝစနေနေဝ အနုလောမဉာဏမဂ္ဂဉာဏာနိပိ ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ ¶ ။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏအနုလောမဉာဏာနိပိ ဟိ နိဗ္ဗိဒါယ သိခါပ္ပတ္တတ္တာ နိဗ္ဗိဒါဇနနဗျာပါရပ္ပဟာနေန နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနိ နာမ ဟောန္တိ။ မဂ္ဂဉာဏံ ပန နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏံ နာမ ဟောတီတိ အတိဝိယ ယုဇ္ဇတီတိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏေသု ဝိယ အာဒိဘူတံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိ အန္တေ ဉာဏဒွယဂ္ဂဟဏံ မဂ္ဂဉာဏသင်္ဂဟဏတ္ထံ။ မုဉ္စိတုကမျတာတိ ဟိ ဝုတ္တေ အနုလောမဉာဏံ သင်္ဂယှတိ၊ န မဂ္ဂဉာဏံ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ မုဉ္စိတုကမျတာ နာမ န ဟောတိ၊ ကိစ္စသိဒ္ဓိယံ ¶ သန္တိဋ္ဌနတော ပန သန္တိဋ္ဌနာ နာမ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ စ ‘‘ဖုသနာတိ အပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ မဂ္ဂဉာဏံ နိဗ္ဗာနေ အပ္ပနာတိ ကတွာ သန္တိဋ္ဌနာ နာမ ဟောတီတိ ‘‘သန္တိဋ္ဌနာ’’တိဝစနေန မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ သင်္ဂယှတိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနိပိ အတ္ထတော နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနေဝ ဟောန္တီတိ တာနိပိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏေဟိ သင်္ဂဟေတွာ နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န နိဗ္ဗိဒါနုလောမဂ္ဂဟဏံ။ တီသုပိ စေတေသု ဉာဏဋ္ဌကနိဒ္ဒေသေသု စတုတ္ထဿ ဓမ္မာနုပဿနာစတုက္ကဿ ဝသေန ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန ဧကံ၊ ပဿာသဝသေန ဧကန္တိ ဒွေ ဒွေ ဉာဏာနီတိ စတူသု ဝတ္ထူသု အဋ္ဌ ဉာဏာနိ ဟောန္တိ။

ဝိမုတ္တိသုခဉာဏနိဒ္ဒေသေ ပဟီနတ္တာတိ ပဟာနံ ဒဿေတွာ တဿ ပဟာနဿ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနတ္တံ ဒဿေန္တော သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အာဟ။ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏန္တိ ဖလဝိမုတ္တိသုခသမ္ပယုတ္တဉာဏဉ္စ ဖလဝိမုတ္တိသုခါရမ္မဏပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ။ အနုသယဝတ္ထုဿ ကိလေသဿ ပဟာနေန ပရိယုဋ္ဌာနဒုစ္စရိတဝတ္ထုပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ပုန အနုသယာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ဧကဝီသတိဖလဉာဏံ သန္ဓာယ ပဟီနကိလေသဂဏနာယပိ ဉာဏဂဏနာ ကတာ ဟောတိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ ¶ သန္ဓာယ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဂဏနာယ ဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဂဏနာ ကတာ ဟောတီတိ။

ဉာဏရာသိဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ

အာနာပါနဿတိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၄။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ¶ အာနာပါနဿတိကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဣန္ဒြိယကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဣန္ဒြိယကထာ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ ဥပကာရကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အဘာဝေ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ အဘာဝတော တဒုပကာရကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိသောဓနာဒိဝိဓိဒဿနတ္ထံ အာနာပါနဿတိကထာနန္တရံ ကထိတာတိ တဉ္စ ကထေတဗ္ဗံ ဣန္ဒြိယကထံ အတ္တနာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတံ ဝိညာတာဓိပ္ပာယသုတ္တန္တိကဒေသနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ တဒတ္ထပ္ပကာသနဝသေန ကထေတုကာမော ပဌမံ တာဝ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဧဝန္တိ နိပါတပဒံ။ မေတိအာဒီနိ နာမပဒါနိ။ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝိ-ဣတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ၊ ဟရတီတိ အာချာတပဒန္တိ ဣမိနာ တာဝ နယေန ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အတ္ထတော ပန ဥပမူပဒေသဂရဟပသံသနာကာရဝစနဂ္ဂဟဏေသု ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ နိဒဿနတ္ထေ စ အဝဓာရဏတ္ထေ စ။ ဣဓ ပန ဧဝံသဒ္ဒေါ အာကာရတ္ထေ နိဒဿနတ္ထေ စ ဝိညုဇနေန ပဝုတ္တော၊ တထေဝ အဝဓာရဏတ္ထေ စ။

တတ္ထ အာကာရတ္ထေန ဧဝံသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏမနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ၊ သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတွာပိ ဧဝံ မေ သုတံ၊ မယာပိ ဧကေနာကာရေန သုတန္တိ။

နိဒဿနတ္ထေန ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ၊ န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ၊ မယာပိ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ နိဒဿေတိ။

အဝဓာရဏတ္ထေန ¶ ထေရော သာရိပုတ္တော ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ မဟာပညာနံ ယဒိဒံ သာရိပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈-၁၈၉)၊ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကပုဂ္ဂလမ္ပိ ¶ သမနုပဿာမိ၊ ယော ဧဝံ တထာဂတေန အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ သမ္မဒေဝ အနုပ္ပဝတ္တေတိ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာရိပုတ္တော။ သာရိပုတ္တော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန ¶ အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ သမ္မဒေဝ အနုပ္ပဝတ္တေတီ’’တိဧဝမာဒိနာ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၇) နယေန ဘဂဝတာ ပသတ္ထဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒဿေန္တော သတ္တာနံ သောတုကာမတံ ဇနေတိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကံ၊ ဧဝမေဝ၊ န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။

မေသဒ္ဒေါ ကရဏသမ္ပဒါနသာမိအတ္ထေသု ဒိဿတိ။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတံ၊ မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒွယေ ယုဇ္ဇတိ။

သုတန္တိ အယံသဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဝိဿုတဂမနကိလိန္နဥပစိတအနုယောဂသောတဝိညေယျေသု ဒိဿတိ ဝိညာတေပိ စ သောတဒွါရာနုသာရေန။ ဣဓ ပနဿ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒဿ ဟိ မယာတိအတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မယာ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ၊ မမာတိအတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မမ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။

အပိစ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမသဝနံ ဝိဝရန္တော ‘‘သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တဿ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒဿ ဒသဗလဓရဿ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဿ ဓမ္မိဿရဿ ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပဿ ဓမ္မသရဏဿ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ၊ န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝါ ဓမ္မေ ဝါ ပဒေ ဝါ ဗျဉ္ဇနေ ဝါ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မေ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ၊ သဒ္ဓါသမ္ပဒံ ဥပ္ပာဒေတီတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဝိနာသယတိ အဿဒ္ဓံ၊ သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ၊

ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေဝံ၊ ဝဒံ ဂေါတမသာဝကော’’တိ။

ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော။ ဧကံ သမယန္တိ အနိယမိတပရိဒီပနံ။ တတ္ထ သမယသဒ္ဒေါ –

သမဝါယေ ¶ ခဏေ ကာလေ၊ သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု၊

ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ၊ ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတိ။

ဣဓ ¶ ပနဿ ကာလော အတ္ထော။ တေန သံဝစ္ဆရဥတုမာသဒ္ဓမာသရတ္တိန္ဒိဝပုဗ္ဗဏှမဇ္ဈနှိကသာယနှပဌမ- မဇ္ဈိမပစ္ဆိမယာမမုဟုတ္တာဒီသု ¶ ကာလပ္ပဘေဒဘူတေသု သမယေသု ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧတေသု သံဝစ္ဆရာဒီသု သမယေသု ယံ ယံ သုတ္တံ ယမှိ ယမှိ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမှိ မာသေ ပက္ခေ ရတ္တိဘာဂေ ဒိဝသဘာဂေ ဝါ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗံ တံ ထေရဿ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ ပညာယ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကဥတုမှိ အသုကမာသေ အသုကပက္ခေ အသုကရတ္တိဘာဂေ အသုကဒိဝသဘာဂေ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ န သက္ကာ သုခေန ဓာရေတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝါ၊ ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

ယေ ဝါ ဣမေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော ဇာတိသမယော သံဝေဂသမယော အဘိနိက္ခမနသမယော ဒုက္ကရကာရိကသမယော မာရဝိဇယသမယော အဘိသမ္ဗောဓိသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေသနာသမယော ပရိနိဗ္ဗာနသမယောတိဧဝမာဒယော ဘဂဝတော ဒေဝမနုဿေသု အတိဝိယ ပကာသာ အနေကကာလပ္ပဘေဒါ ဧဝ သမယာ၊ တေသု သမယေသု ဒေသနာသမယသင်္ခါတံ ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။ ယော စာယံ ဉာဏကရုဏာကိစ္စသမယေသု ကရုဏာကိစ္စသမယော၊ အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိသမယေသု ပရဟိတပဋိပတ္တိသမယော၊ သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒွယသမယေသု ဓမ္မိကထာသမယော၊ ဒေသနာပဋိပတ္တိသမယေသု ဒေသနာသမယော၊ တေသုပိ သမယေသု အညတရံ သမယံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

ယသ္မာ ပန ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ ဣမံ အညံ ဝါ သုတ္တန္တံ ဒေသေသိ၊ အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ။

‘‘တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိတွာ၊ ဘုမ္မေန ကရဏေန စ၊

အညတြ သမယော ဝုတ္တော၊ ဥပယောဂေန သော ဣဓာ’’တိ။

ပေါရာဏာ ¶ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝါ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝါ ‘‘တံ သမယ’’န္တိ ဝါ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါ ဧသ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝတ္ထောတိ။ တသ္မာ ¶ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဧကသ္မိံ သမယေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘဂဝါတိ ဂရု။ ဂရုဉှိ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဂရု၊ တသ္မာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပေါရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘဂဝါတိ ¶ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊

ဂရု ဂါရဝယုတ္တော သော၊ ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

‘‘ဘာဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော၊ ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊

ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော၊ ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။ –

ဣမိဿာပိ ဂါထာယ ဝသေန အဿ ပဒဿ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝုတ္တောယေဝ။

ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ ဧဝန္တိ ဝစနေန ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ၊ မေ သုတန္တိ သာဝကသမ္ပတ္တိံ၊ ဧကံ သမယန္တိ ကာလသမ္ပတ္တိံ၊ ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ။

သာဝတ္ထိယန္တိ ဧတ္ထ စ သဝတ္ထဿ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနဘူတာ နဂရီ သာဝတ္ထီ၊ ယထာ ကာကန္ဒီ မာကန္ဒီတိ ဧဝံ တာဝ အက္ခရစိန္တကာ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပန ဘဏန္တိ – ယံ ကိဉ္စိ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ သဗ္ဗမေတ္ထ အတ္ထီတိ သာဝတ္ထီ၊ သတ္ထသမာယောဂေ စ ကိံ ဘဏ္ဍမတ္ထီတိ ပုစ္ဆိတေ သဗ္ဗမတ္ထီတိပိ ဝစနမုပါဒါယ သာဝတ္ထီ။

‘‘သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗူပကရဏံ၊ သာဝတ္ထိယံ သမောဟိတံ၊

တသ္မာ သဗ္ဗမုပါဒါယ၊ သာဝတ္ထီတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

တဿံ သာဝတ္ထိယံ။ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေသု ¶ အညတရဝိဟာရသမင်္ဂိပရိဒီပနမေတံ၊ ဣဓ ပန ဌာနဂမနာသနသယနပ္ပဘေဒေသု ဣရိယာပထေသု အညတရဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ တေန ဌိတောပိ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ သယာနောပိ ဘဂဝါ ‘‘ဝိဟရတိ’’စ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဘဂဝါ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တမတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဇေတဝနေတိ ¶ ဧတ္ထ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနံ ဇိနာတီတိ ဇေတော၊ ရညော ဝါ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနေ ဇိတေ ဇာတောတိ ဇေတော၊ မင်္ဂလကမျတာယ ဝါ တဿ ¶ ဧဝံနာမမေဝ ကတန္တိ ဇေတော၊ ဝနယတီတိ ဝနံ၊ အတ္တသမ္ပဒါယ သတ္တာနံ ဘတ္တိံ ကာရေတိ၊ အတ္တနိ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝနုတေ ဣတိ ဝါ ဝနံ၊ နာနာဝိဓကုသုမဂန္ဓသမ္မောဒမတ္တကောကိလာဒိဝိဟင်္ဂါဘိရုတေဟိ မန္ဒမာရုတစလိတရုက္ခသာခါဝိဋပပလ္လဝပလာသေဟိ ‘‘ဧထ မံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ပါဏိနော ယာစတိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဇေတဿ ဝနံ ဇေတဝနံ။ တဉှိ ဇေတေန ရာဇကုမာရေန ရောပိတံ သံဝဒ္ဓိတံ ပရိပါလိတံ၊ သော စ တဿ သာမီ အဟောသိ၊ တသ္မာ ဇေတဝနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဇေတဝနေ။ ဝနဉ္စ နာမ ရောပိမံ သယံဇာတန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဣဒဉ္စ ဝေဠုဝနာဒီနိ စ ရောပိမာနိ၊ အန္ဓဝနမဟာဝနာဒီနိ သယံဇာတာနိ။

အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေတိ သုဒတ္တော နာမ သော ဂဟပတိ မာတာပိတူဟိ ကတနာမဝသေန။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓတာယ ပန ဝိဂတမစ္ဆေရတာယ ကရုဏာဒိဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ နိစ္စကာလံ အနာထာနံ ပိဏ္ဍမဒါသိ၊ တေန အနာထပိဏ္ဍိကောတိ သင်္ခံ ဂတော။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပါဏိနော၊ ဝိသေသေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော၊ တဿ ပုပ္ဖဖလာဒိသောဘာယ နာတိဒူရနစ္စာသန္နတာဒိပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ စ တတော တတော အာဂမ္မ ရမန္တိ အဘိရမန္တိ၊ အနုက္ကဏ္ဌိတာ ဟုတွာ နိဝသန္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဝါ သမ္ပတ္တိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရံ အာနေတွာ ရမာပေတီတိ အာရာမော။ သော ဟိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဟတ္ထတော အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ကောဋိသန္ထရေန ကီဏိတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ သေနာသနာနိ ကာရာပေတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ဝိဟာရမဟံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဧဝံ စတုပညာသဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ နိယျာဒိတော၊ တသ္မာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဇေတဝနေ’’တိဝစနံ ပုရိမသာမိပရိကိတ္တနံ၊ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ ပစ္ဆိမသာမိပရိကိတ္တနံ။ ကိမေတေသံ ပရိကိတ္တနေ ပယောဇနန္တိ? ပုညကာမာနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနံ။ တတ္ထ ဟိ ဒွါရကောဋ္ဌကပါသာဒမာပနေ ဘူမိဝိက္ကယလဒ္ဓါ အဋ္ဌာရသ ဟိရညကောဋိယော ¶ အနေကကောဋိအဂ္ဃနကာ ရုက္ခာ စ ဇေတဿ ပရိစ္စာဂေါ၊ စတုပညာသ ဟိရညကောဋိယော အနာထပိဏ္ဍိကဿ ¶ ။ ဣတိ တေသံ ပရိကိတ္တနေန ဧဝံ ပုညကာမာ ပုညာနိ ကရောန္တီတိ ဒဿေန္တော အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အညေပိ ပုညကာမေ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေ နိယောဇေတိ။

တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ၊ ‘‘ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ တတ္ထ ဝိဟရတိ၊ ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ ဧကံ သမယံ ဝိဟရိတုန္တိ။ န ¶ ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နနု အဝေါစုမှ ‘‘သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဂင်္ဂါယမုနာဒီနံ သမီပေ ဂေါယူထာနိ စရန္တာနိ ‘‘ဂင်္ဂါယ စရန္တိ၊ ယမုနာယ စရန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ ယဒိဒံ သာဝတ္ထိယာ သမီပေ ဇေတဝနံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော၊ တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝုစ္စတိ ‘‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထံ ဟိဿ သာဝတ္ထိဝစနံ၊ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနနိဒဿနတ္ထံ သေသဝစနံ။

တတ္ထ သာဝတ္ထိကိတ္တနေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဘဂဝတော ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒဿေတိ၊ ဇေတဝနာဒိကိတ္တနေန ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏံ။ တထာ ပုရိမေန ပစ္စယဂ္ဂဟဏတော အတ္တကိလမထာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနံ၊ ပစ္ဆိမေန ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနတော ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနူပါယံ။ အထ ဝါ ပုရိမေန စ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂံ၊ ပစ္ဆိမေန ဝိဝေကာဓိမုတ္တိံ။ ပုရိမေန ကရုဏာယ ဥပဂမနံ၊ ပစ္ဆိမေန ပညာယ အပဂမနံ။ ပုရိမေန သတ္တာနံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနာဓိမုတ္တတံ၊ ပစ္ဆိမေန ပရဟိတသုခကရဏေ နိရုပလေပတံ။ ပုရိမေန ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂနိမိတ္တံ ဖာသုဝိဟာရံ၊ ပစ္ဆိမေန ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနုယောဂနိမိတ္တံ။ ပုရိမေန မနုဿာနံ ဥပကာရဗဟုလတံ၊ ပစ္ဆိမေန ဒေဝါနံ။ ပုရိမေန လောကေ ဇာတဿ လောကေ သံဝဒ္ဓဘာဝံ၊ ပစ္ဆိမေန လောကေန အနုပလိတ္တတံ။ ပုရိမေန ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀) ဝစနတော ယဒတ္ထံ ဘဂဝါ ဥပ္ပန္နော၊ တဒတ္ထပရိဒီပနံ၊ ပစ္ဆိမေန ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော၊ တဒနုရူပဝိဟာရပရိဒီပနံ။ ဘဂဝါ ဟိ ပဌမံ လုမ္ဗိနိဝနေ၊ ဒုတိယံ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ လောကိယလောကုတ္တရဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝနေယေဝ ဥပ္ပန္နော၊ တေနဿ ဝနေယေဝ ဝိဟာရံ ဒဿေတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတြာတိ ¶ ဒေသကာလပရိဒီပနံ။ တဉှိ ယံ သမယံ ဝိဟရတိ၊ တတြ သမယေ၊ ယသ္မိဉ္စ ဇေတဝနေ ဝိဟရတိ၊ တတြ ဇေတဝနေတိ ဒီပေတိ။ ဘာသိတဗ္ဗယုတ္တေ ဝါ ဒေသကာလေ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဘဂဝါ ¶ အယုတ္တေ ဒေသေ ကာလေ ဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ‘‘အကာလော ခေါ တာဝ ဗာဟိယာ’’တိအာဒိ (ဥဒါ။ ၁၀) စေတ္ထ သာဓကံ။ ခေါတိ ပဒပူရဏမတ္တေ အဝဓာရဏတ္ထေ အာဒိကာလတ္ထေ ဝါ နိပါတော။ ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပနံ။ ဘိက္ခူတိ ကထာသဝနယုတ္တပုဂ္ဂလဝစနံ။ အပိစေတ္ထ ‘‘ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၀၊ ပါရာ။ ၄၅) နယေန ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာမန္တေသီတိ အာလပိ အဘာသိ သမ္ဗောဓေသိ၊ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ အညတြ ¶ ပန ဉာပနေပိ ပက္ကောသနေပိ။ ဘိက္ခဝေါတိ အာမန္တနာကာရဒီပနံ။ တေန တေသံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခနသီလတာဘိက္ခနဓမ္မတာဘိက္ခနေသာဓုကာရိတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓေန ဝစနေန ဟီနာဓိကဇနသေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဣမိနာ စ ကရုဏာဝိပ္ဖာရသောမ္မဟဒယနယနနိပါတပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဝစနေန တေ အတ္တနော မုခါဘိမုခေ ကရောန္တော တေနေဝ ကထေတုကမျတာဒီပကေန ဝစနေန နေသံ သောတုကမျတံ ဇနေတိ။ တေနေဝ စ သမ္ဗောဓနတ္ထေန ဝစနေန သာဓုကသဝနမနသိကာရေပိ တေ နိယောဇေတိ။ သာဓုကသဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။

အပရေသု ဒေဝမနုဿေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ဘိက္ခူယေဝ အာမန္တေသီတိ စေ? ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒါသန္နိဟိတဘာဇနဘာဝတော။ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ။ ပရိသာယ စ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခူ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ၊ သေဋ္ဌာ အနဂါရိယဘာဝံ အာဒိံ ကတွာ သတ္ထု စရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သကလသာသနပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ စ၊ အာသန္နာ တတ္ထ နိသိန္နေသု သတ္ထုသန္နိကတ္တာ၊ သဒါသန္နိဟိတာ သတ္ထုသန္တိကာဝစရတ္တာ၊ ဓမ္မဒေသနာယ စ တေ ဧဝ ဘာဇနံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝတော။

တတ္ထ သိယာ – ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပဌမံ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ၊ န ဓမ္မမေဝ ဒေသေသီတိ? သတိဇနနတ္ထံ။ ပရိသာယ ဟိ ဘိက္ခူ အညံ စိန္တေန္တာပိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာပိ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တာပိ နိသိန္နာ ဟောန္တိ၊ တေ အနာမန္တေတွာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ‘‘အယံ ဒေသနာ ကိံနိဒါနာ ကိံပစ္စယာ ကတမာယ အတ္ထုပ္ပတ္တိယာ ဒေသိတာ’’တိ သလ္လက္ခေတုံ အသက္ကောန္တာ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇေယျုံ၊ ဒုဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဂဏှေယျုံ ¶ ။ တေန တေသံ သတိဇနနတ္ထံ ဘဂဝါ ပဌမံ အာမန္တေတွာ ပစ္ဆာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

ဘဒန္တေတိ ဂါရဝဝစနမေတံ၊ သတ္ထုနော ပဋိဝစနဒါနံ ဝါ။ အပိစေတ္ထ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝဒမာနော ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ အာလပတိ၊ ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ ဝဒမာနာ တေ ဘဂဝန္တံ ပစ္စာလပန္တိ။ တထာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဘဂဝါ အာဘာသတိ၊ ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ တေ ပစ္စာဘာသန္တိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ပဋိဝစနံ ဒါပေတိ၊ ဘဒန္တေတိ ပဋိဝစနံ ဒေန္တိ။ တေ ဘိက္ခူတိ ယေ ဘဂဝါ အာမန္တေသိ။ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုန္တိ ¶ ဘဂဝတော အာမန္တနံ ပဋိအဿောသုံ၊ အဘိမုခါ ဟုတွာ သုဏိံသု သမ္ပဋိစ္ဆိံသု ပဋိဂ္ဂဟေသုန္တိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစာတိ ဘဂဝါ ဧတံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလသုတ္တံ အဝေါစ။

ဧတ္တာဝတာ ¶ စ ယံ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန ကမလကုဝလယုဇ္ဇလဝိမလသာဒုရသသလိလာယ ပေါက္ခရဏိယာ သုခါဝတရဏတ္ထံ နိမ္မလသိလာတလရစနဝိလာသသောပါနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏမုတ္တာဇာလသဒိသဝါလိကာကိဏ္ဏပဏ္ဍရဘူမိဘာဂံ တိတ္ထံ ဝိယ၊ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိဝိစိတြဝေဒိကာပရိက္ခိတ္တဿ နက္ခတ္တပထံ ဖုသိတုကာမတာယ ဝိယ၊ ဝိဇမ္ဘိတသမုဿယဿ ပါသာဒဝရဿ သုခါရောဟဏတ္ထံ ဒန္တမယသဏှမုဒုဖလကကဉ္စနလတာဝိနဒ္ဓမဏိဂဏပ္ပဘာသမုဒယုဇ္ဇလသောဘံ သောပါနံ ဝိယ၊ သုဝဏ္ဏဝလယနူပုရာဒိသင်္ဃဋ္ဋနသဒ္ဒသမ္မိဿိတကထိတဟသိတမဓုရဿရဂေဟဇနဝိစရိတဿ ဥဠာရိဿရိယဝိဘဝသောဘိတဿ မဟာဃရဿ သုခပ္ပဝေသနတ္ထံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒိဇုတိဝိသဒဝိဇ္ဇောတိတသုပ္ပတိဋ္ဌိတဝိသာလဒွါရကဝါဋံ မဟာဒွါရံ ဝိယ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဉာဏဂမ္ဘီရဘာဝသံသူစကဿ ဣမဿ သုတ္တဿ သုခါဝဂါဟဏတ္ထံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒါနံ ဘာသိတံ၊ တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

သုတ္တန္တေ ပဉ္စာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣမာနိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ဣန္ဒြိယဋ္ဌော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။

၁၈၅။ ဣဒါနိ ဣမံ သုတ္တန္တံ ဒဿေတွာ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာဝိဓာနံ ဘာဝိတတ္တံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉ္စ ဒဿေတုကာမော ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိသုဇ္ဈန္တီတိ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တိ။ အဿဒ္ဓေတိ တီသု ရတနေသု သဒ္ဓါဝိရဟိတေ။ သဒ္ဓေတိ တီသု ရတနေသု သဒ္ဓါသမ္ပန္နေ။ သေဝတောတိ ¶ စိတ္တေန သေဝန္တဿ။ ဘဇတောတိ ဥပသင်္ကမန္တဿ။ ပယိရုပါသတောတိ သက္ကစ္စံ ဥပနိသီဒန္တဿ။ ပသာဒနီယေ သုတ္တန္တေတိ ပသာဒဇနကေ ရတနတ္တယဂုဏပဋိသံယုတ္တေ သုတ္တန္တေ။ ကုသီတေတိ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သီဒန္တီတိ ကုသီဒါ၊ ကုသီဒါ ဧဝ ကုသီတာ။ တေ ကုသီတေ။ သမ္မပ္ပဓာနေတိ စတုကိစ္စသာဓကဝီရိယပဋိသံယုတ္တသုတ္တန္တေ။ မုဋ္ဌဿတီတိ နဋ္ဌဿတိကေ။ သတိပဋ္ဌာနေတိ သတိပဋ္ဌာနာဓိကာရကေ သုတ္တန္တေ။ ဈာနဝိမောက္ခေတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနအဋ္ဌဝိမောက္ခတိဝိဓဝိမောက္ခာဓိကာရကေ သုတ္တန္တေ။ ဒုပ္ပညေတိ နိပ္ပညေ၊ ပညာဘာဝတော ဝါ ဒုဋ္ဌာ ပညာ ဧတေသန္တိ ဒုပ္ပညာ။ တေ ဒုပ္ပညေ။ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယန္တိ စတုသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိပဋိသံယုတ္တေ သုတ္တန္တေ၊ ဉာဏကထာသဒိသေ ဝါ။ သုတ္တန္တက္ခန္ဓေတိ သုတ္တန္တကောဋ္ဌာသေ။ အဿဒ္ဓိယန္တိအာဒီသု အဿဒ္ဓိယန္တိ အဿဒ္ဓဘာဝံ။ အဿဒ္ဓိယေ အာဒီနဝဒဿာဝီ အဿဒ္ဓိယံ ပဇဟန္တော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဘာဝေတိ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ အာနိသံသဒဿာဝီ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဘာဝေန္တော အဿဒ္ဓိယံ ¶ ပဇဟတိ။ ဧသ နယော ¶ သေသေသု။ ကောသဇ္ဇန္တိ ကုသီတဘာဝံ။ ပမာဒန္တိ သတိဝိပ္ပဝါသံ။ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓတဘာဝံ၊ ဝိက္ခေပန္တိ အတ္ထော။ ပဟီနတ္တာတိ အပ္ပနာဝသေန ဈာနပါရိပူရိယာ ပဟီနတ္တာ။ သုပ္ပဟီနတ္တာတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝသေန ဝိပဿနာပါရိပူရိယာ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ။ ဘာဝိတံ ဟောတိ သုဘာဝိတန္တိ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာယ ဟိ ဝိပက္ခဝသေန ပဟီနတ္တာ ‘‘သုပ္ပဟီနတ္တာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ တသ္မာယေဝ စ ‘‘သုဘာဝိတ’’န္တိ၊ န တထာ ဈာနေန။ ယသ္မာ ပန ပဟာတဗ္ဗာနံ ပဟာနေန ဘာဝနာသိဒ္ဓိ၊ ဘာဝနာသိဒ္ဓိယာ စ ပဟာတဗ္ဗာနံ ပဟာနသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယမကံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။

၁၈၆။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝါရေ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စာတိ ဘာဝိတာနံယေဝ သုဘာဝိတတာ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါနိ စာတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါနံယေဝ သုပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတာ ဝုတ္တာ။ ဖလက္ခဏေ မဂ္ဂကိစ္စနိဗ္ဗတ္တိဝသေန ဘာဝိတတာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမုစ္ဆေဒဝိသုဒ္ဓိယောတိ မဂ္ဂဝိသုဒ္ဓိယောယေဝ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိသုဒ္ဓိယောတိ ဖလဝိသုဒ္ဓိယော ဧဝ။

ဣဒါနိ တထာ ဝုတ္တဝိဓာနာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ကာရကပုဂ္ဂလဝသေန ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ကတိနံ ပုဂ္ဂလာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဝနေန ဗုဒ္ဓါတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ဓမ္မကထာသဝနေန စတုသစ္စံ ဗုဒ္ဓဝါ၊ ဉာတဝါတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ¶ ဘာဝိတိန္ဒြိယဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ဟိ မဂ္ဂဿ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဖလက္ခဏေ ဘာဝိတိန္ဒြိယော ဟောတိ။ အဋ္ဌန္နမ္ပိ အရိယာနံ တထာဂတဿ သာဝကတ္တာ ဝိသေသေတွာ အရဟတ္တဖလဋ္ဌမေဝ ဒဿေန္တော ခီဏာသဝေါတိ အာဟ။ သောယေဝ ဟိ သဗ္ဗကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ဘာဝိတိန္ဒြိယောတိ ဝုတ္တော။ ဣတရေပိ ပန တံတံမဂ္ဂကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ပရိယာယေန ဘာဝိတိန္ဒြိယာ ဧဝ။ တသ္မာ ဧဝ စ စတူသု ဖလက္ခဏေသု ‘‘ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဣန္ဒြိယဘာဝနာ အတ္ထိယေဝ၊ တသ္မာ တေ န နိပ္ပရိယာယေန ဘာဝိတိန္ဒြိယာ။ သယံ ဘူတဋ္ဌေနာတိ အနာစရိယော ဟုတွာ သယမေဝ အရိယာယ ဇာတိယာ ဘူတဋ္ဌေန ဇာတဋ္ဌေန ဘဂဝါ။ သောပိ ဟိ ဘာဝနာသိဒ္ဓိဝသေန ဖလက္ခဏေ သယမ္ဘူ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ သယံ ဘူတဋ္ဌေန ဘာဝိတိန္ဒြိယော။ အပ္ပမေယျဋ္ဌေနာတိ အနန္တဂုဏယောဂတော ပမာဏေတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌေန။ ဘဂဝါ ဖလက္ခဏေ ဘာဝနာသိဒ္ဓိတော အပ္ပမေယျောတိ။ တသ္မာယေဝ ဘာဝိတိန္ဒြိယော။

ပဌမသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၇။ ပုန ¶ အညံ သုတ္တန္တံ နိက္ခိပိတွာ ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပဉ္စိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိကံ သုတ္တန္တံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယေ ¶ ဟိ ကေစီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ၊ ဟိ-ကာရော ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါတိ လောကဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ သမုဒယန္တိ ပစ္စယံ။ အတ္ထင်္ဂမန္တိ ဥပ္ပန္နာနံ အဘာဝဂမနံ၊ အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပာဒံ ဝါ။ အဿာဒန္တိ အာနိသံသံ။ အာဒီနဝန္တိ ဒေါသံ။ နိဿရဏန္တိ နိဂ္ဂမနံ။ ယထာဘူတန္တိ ယထာသဘာဝံ။ သမဏေသူတိ သမိတပါပေသု။ သမဏသမ္မတာတိ န မယာ သမဏာတိ သမ္မတာ။ ‘‘သမ္မတာ’’တိ ဝတ္တမာနကာလဝသေန ဝုစ္စမာနေ သဒ္ဒလက္ခဏဝသေန ‘‘မေ’’တိ ဧတ္ထ သာမိဝစနမေဝ ဟောတိ။ ဗြာဟ္မဏေသူတိ ဗာဟိတပါပေသု။ သာမညတ္ထန္တိ သမဏဘာဝဿ အတ္ထံ။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ ဗြာဟ္မဏဘာဝဿ အတ္ထံ။ ဒွယေနာပိ အရဟတ္တဖလမေဝ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ သာမညတ္ထန္တိ ဟေဋ္ဌာ တီဏိ ဖလာနိ။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ သာမညဗြဟ္မညန္တိ ဟိ အရိယမဂ္ဂေါယေဝ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခေယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနာယေဝ အဓိကေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ပါပုဏိတွာ၊ နိပ္ဖာဒေတွာ ဝါ။

၁၈၈။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ¶ ပဌမံ ဣန္ဒြိယသမုဒယာဒီနံ ပဘေဒဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ ပုန ပဘေဒဂဏနာ ဝိဿဇ္ဇိတာ။ တတ္ထ အသီတိသတန္တိ အသီတိဥတ္တရံ သတံ။ ပဏ္ဍိတေဟိ ‘‘အသီတိသတ’’န္တိ ဝုတ္တေဟိ အာကာရေဟီတိ ယောဇနာ။

ပုန ပဘေဒဂဏနာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမေ ဂဏနာနိဒ္ဒေသေ အဓိမောက္ခတ္ထာယာတိ အဓိမုစ္စနတ္ထာယ သဒ္ဒဟနတ္ထာယ။ အာဝဇ္ဇနာယ သမုဒယောတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တဿ သမုဒယော။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ သမုဒယောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပစ္စယော၊ သဒ္ဓံ ဥပ္ပာဒေဿာမီတိ ပုဗ္ဗဘာဂါဝဇ္ဇနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဥပနိဿယပစ္စယော၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယဇဝနဿ အာဝဇ္ဇနံ ပဌမဿ ဇဝနဿ အနန္တရပစ္စယော၊ ဒုတိယဇဝနာဒီနံ ဥပနိဿယပစ္စယော။ အဓိမောက္ခဝသေနာတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တအဓိမောက္ခဝသေန။ ဆန္ဒဿ သမုဒယောတိ ပုဗ္ဗဘာဂါဝဇ္ဇနပစ္စယာ ဥပ္ပန္နဿ အဓိမောက္ခသမ္ပယုတ္တဿ ယေဝါပနကဘူတဿ ဓမ္မစ္ဆန္ဒဿ သမုဒယော။ သော ပန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ ဆန္ဒာဓိပတိကာလေ အဓိပတိပစ္စယော စ ဟောတိ၊ သောယေဝ ဒုတိယဿ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယာသေဝနနတ္ထိဝိဂတဝသေန ¶ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဣမိနာဝ နယေန မနသိကာရဿပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှေတ္ထ မနသိကာရောတိ သာရဏလက္ခဏော ယေဝါပနကမနသိကာရော။ အဓိပတိပစ္စယတာ ပနဿ န ဟောတိ။ သမ္ပယုတ္တေသု ဣမေသံ ဒွိန္နံယေဝ ဂဟဏံ ဗလဝပစ္စယတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဝသေနာတိ ဘာဝနာဘိဝုဒ္ဓိယာ ဣန္ဒြိယဘာဝံ ပတ္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဝသေန။ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနန္တိ ဧကာရမ္မဏေ အစလဘာဝေန ဘုသံ ဌာနံ ဥပရူပရိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ သေသိန္ဒြိယာနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧဝမေကေကဿ ဣန္ဒြိယဿ စတ္တာရော စတ္တာရော သမုဒယာတိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝီသတိ သမုဒယာ ဟောန္တိ။ ပုန စတုန္နံ သမုဒယာနံ ဧကေကသ္မိံ သမုဒယေ ပဉ္စ ပဉ္စ ဣန္ဒြိယာနိ ယောဇေတွာ ဝီသတိ သမုဒယာ ဝုတ္တာ။ ပဌမဝီသတိ နာနာမဂ္ဂဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ဒုတိယဝီသတိ ဧကမဂ္ဂဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ စတ္တာလီသ အာကာရာ ဟောန္တိ။ အတ္ထင်္ဂမဝါရောပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ပန အတ္ထင်္ဂမော ဣန္ဒြိယဘာဝနံ အနနုယုတ္တဿ အပ္ပဋိလဒ္ဓါ ပဋိလာဘတ္ထင်္ဂမော၊ ဣန္ဒြိယဘာဝနာယ ပရိဟီနဿ ပဋိလဒ္ဓပရိဟာနိ အတ္ထင်္ဂမော၊ ဖလပ္ပတ္တဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိအတ္ထင်္ဂမော။ ဧကတ္တအနုပဋ္ဌာနန္တိ ဧကတ္တေ အနုပဋ္ဌာနံ။

၁၈၉။ အဿာဒနိဒ္ဒေသေ ¶ အဿဒ္ဓိယဿ အနုပဋ္ဌာနန္တိ အဿဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ပသာဒနီယသုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခတော တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလီကရောတော စ အဿဒ္ဓိယဿ အနုပဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ အဿဒ္ဓိယပရိဠာဟဿ အနုပဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ အဿဒ္ဓဿ သဒ္ဓါကထာယ ပဝတ္တမာနာယ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ အဿဒ္ဓိယပရိဠာဟော။ အဓိမောက္ခစရိယာယ ဝေသာရဇ္ဇန္တိ သဒ္ဓါဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဘာဝနာယ ဝါ ဝသိပ္ပတ္တဿ သဒ္ဓါပဝတ္တိယာ ဝိသာရဒဘာဝေါ ဟောတိ။ သန္တော စ ဝိဟာရာဓိဂမောတိ သမထဿ ဝါ ဝိပဿနာယ ဝါ ပဋိလာဘော။ သုခံ သောမနဿန္တိ ဧတ္ထ စေတသိကသုခဘာဝဒဿနတ္ထံ သောမနဿဝစနံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတပဏီတရူပဖုဋ္ဌကာယဿ ကာယိကသုခမ္ပိ လဗ္ဘတိယေဝ။ သုခသောမနဿဿ ပဓာနဿာဒတ္တာ ‘‘အယံ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဿာဒေါ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာဝ နယေန သေသိန္ဒြိယဿာဒါပိ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၉၀။ အာဒီနဝနိဒ္ဒေသေ ¶ အနိစ္စဋ္ဌေနာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အနိစ္စဋ္ဌေန။ သော အနိစ္စဋ္ဌော သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အာဒီနဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေ သမုဒယတ္ထင်္ဂမဿာဒါဒီနဝါ လောကိယဣန္ဒြိယာနမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၉၁။ နိဿရဏနိဒ္ဒေသေ အဓိမောက္ခဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ဧကေကသ္မိံ ဣန္ဒြိယေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပဉ္စဝီသတိ နိဿရဏာနိ မဂ္ဂဖလဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ တတော ပဏီတတရသဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပဋိလာဘာတိ တတော ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တသဒ္ဓိန္ဒြိယတော ¶ မဂ္ဂက္ခဏေ ပဏီတတရဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပဋိလာဘဝသေန။ ပုရိမတရသဒ္ဓိန္ဒြိယာ နိဿဋံ ဟောတီတိ တသ္မိံ မဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပုရိမတရတော ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တသဒ္ဓိန္ဒြိယတော နိက္ခန္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာဝ နယေန ဖလက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယမ္ပိ ဥဘယတ္ထ သေသိန္ဒြိယာနိပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

၁၉၂။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ¶ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟီတိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိအဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေန အဋ္ဌ နိဿရဏာနိ၊ အနိစ္စာနုပဿနာဒိအဋ္ဌာရသမဟာဝိပဿနာဝသေန အဋ္ဌာရသ နိဿရဏာနိ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိဝသေန အဋ္ဌ လောကုတ္တရနိဿရဏာနိ။ ဧဝံ ဈာနသမာပတ္တိမဟာဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဝသေန စတုတ္တိံသ နိဿရဏာနိ ပုရိမပုရိမသမတိက္ကမတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ နေက္ခမ္မေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိအာဒီနိ ပန သတ္တတိံသ နိဿရဏာနိ ပဋိပက္ခပဟာနဝသေန ပဋိပက္ခတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မာဒီသု သတ္တသု သတ္တ နိဿရဏာနိ ဥပစာရဘူမိဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ ဖလာနိ ပန ပဋိပက္ခပဟာနာဘာဝတော န ဝုတ္တာနိ။

၁၉၃။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေဟီတိ ယာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတာတိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ။ တေဟိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေဟိ။ ဩဠာရိကေဟီတိ ထူလေဟိ ကာမရာဂဗျာပါဒေဟိ။ အဏုသဟဂတေဟီတိ သုခုမဘူတေဟိ ကာမရာဂဗျာပါဒေဟိယေဝ။ သဗ္ဗကိလေသေဟီတိ ရူပရာဂါဒီဟိ။ တေသု ဟိ ပဟီနေသု သဗ္ဗကိလေသာ ပဟီနာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗကိလေသေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တတ္ထာနိ ပနေတ္ထ ပဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝါတိ။ သဗ္ဗေသညေဝ ခီဏာသဝါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ ‘‘အဓိမောက္ခဋ္ဌေနာ’’တိအာဒီသု ¶ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေသု ဌာနေသု တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ခီဏာသဝါနံ ယထာယောဂံ တတော တတော နိဿဋာနိ ဟောန္တိ။ ဣမသ္မိံ ဝါရေ ပဌမံ ဝုတ္တနယာ ဧဝ ယထာယောဂံ ခီဏာသဝဝသေန ဝုတ္တာ။

ကထံ ပနေတာနိ နိဿရဏာနိ အသီတိသတံ ဟောန္တီတိ? ဝုစ္စတေ – မဂ္ဂဖလဝသေန ဝုတ္တာနိ ပဉ္စဝီသတိ၊ သမတိက္ကမဝသေန ဝုတ္တာနိ စတုတ္တိံသ၊ ပဋိပက္ခဝသေန ဝုတ္တာနိ သတ္တတိံသာတိ ပဌမဝါရေ သဗ္ဗာနိ ဆန္နဝုတိ နိဿရဏာနိ ဟောန္တိ၊ ဧတာနိယေဝ ဒုတိယဝါရေ ခီဏာသဝါနံ ဝသေန ဒွါဒသသု အပနီတေသု စတုရာသီတိ ဟောန္တိ။ ဣတိ ပုရိမာနိ ဆန္နဝုတိ၊ ဣမာနိ စ စတုရာသီတီတိ အသီတိသတံ ဟောန္တိ။ ကတမာနိ ပန ဒွါဒသ ခီဏာသဝါနံ အပနေတဗ္ဗာနိ? သမတိက္ကမတော ဝုတ္တေသု မဂ္ဂဖလဝသေန ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌ နိဿရဏာနိ၊ ပဋိပက္ခတော ဝုတ္တေသု မဂ္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ စတ္တာရီတိ ဣမာနိ ဒွါဒသ အပနေတဗ္ဗာနိ။ အရဟတ္တဖလဝသေန ¶ ဝုတ္တာနိ ကသ္မာ အပနေတဗ္ဗာနီတိ စေ? သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ နိဿရဏာနံ မဂ္ဂဖလဝသေနေဝ လဗ္ဘနတော။ အရဟတ္တဖလဝသေန နိဿရဏာနိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ ¶ ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမံ ပန ဖလသမာပတ္တိံ ဥပရိမာ ဥပရိမာ န သမာပဇ္ဇန္တိယေဝါတိ ဟေဋ္ဌာ တီဏိပိ ဖလာနိ န လဗ္ဘန္တိယေဝ။ ဈာနသမာပတ္တိဝိပဿနာနေက္ခမ္မာဒီနိ စ ကိရိယာဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ ပဉ္စပိ စေတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ပုဗ္ဗမေဝ ပဋိပက္ခာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ပဋိပက္ခတော နိဿဋာနေဝ ဟောန္တီတိ။

ဒုတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၄။ ပုန အညံ သုတ္တန္တံ နိက္ခိပိတွာ ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပဉ္စိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သောတာပတ္တိယင်္ဂေသူတိ ဧတ္ထ သောတော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ၊ သောတဿ အာပတ္တိ ဘုသံ ပါပုဏနံ သောတာပတ္တိ၊ သောတာပတ္တိယာ အင်္ဂါနိ သမ္ဘာရာနိ သောတာပတ္တိအင်္ဂါနိ။ သောတာပန္နတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိလာဘအင်္ဂါနိ။ သပ္ပုရိသသံသေဝေါ သောတာပတ္တိအင်္ဂံ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ သောတာပတ္တိအင်္ဂံ၊ ယောနိသောမနသိကာရော သောတာပတ္တိအင်္ဂံ၊ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ သောတာပတ္တိအင်္ဂံ၊ ဣမာနိ စတ္တာရိ သောတာပတ္တိအင်္ဂါနိ။ သေသာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဣဒဉ္စ ဣမေသံ ဣန္ဒြိယာနံ သကဝိသယေ ဇေဋ္ဌကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ ရာဇာတိရာဇပဉ္စမေသု သဟာယေသု ‘‘နက္ခတ္တံ ကီဠိဿာမာ’’တိ ဝီထိံ ဩတိဏ္ဏေသု ဧကဿ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော ¶ တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ၊ ဣမေသံ ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ၊ ဒုတိယဿ တတိယဿ စတုတ္ထဿ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ၊ ဣမေသံ ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ၊ အထ သဗ္ဗပစ္ဆာ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ကိဉ္စာပိ ရာဇာ သဗ္ဗတ္ထ ဣဿရောဝ၊ ဣမသ္မိံ ပန ကာလေ အတ္တနော ဂေဟေယေဝ ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ၊ ဣမေသံ ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝမေဝ သဒ္ဓါပဉ္စမကေသု ဣန္ဒြိယေသု တေသု သဟာယေသု ဧကတော ဝီထိံ ဩတရန္တေသု ဝိယ ဧကာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသုပိ ယထာ ပဌမဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ ¶ ၊ ဧဝံ သောတာပတ္တိအင်္ဂါနိ ပတွာ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ သဒ္ဓိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ ဒုတိယဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ သမ္မပ္ပဓာနာနိ ပတွာ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ ဝီရိယိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ တတိယဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပတွာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ သတိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စတုတ္ထဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ ဈာနာနိ ပတွာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ သမာဓိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗပစ္ဆာ ¶ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ပန ယထာ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ရာဇာဝ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ အရိယသစ္စာနိ ပတွာ ပဇာနနလက္ခဏံ ပညိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တီတိ။

၁၉၅။ သုတ္တန္တဿ ပဘေဒဂဏနာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမေဝ ပဘေဒဂဏနနိဒ္ဒေသေ သပ္ပုရိသသံသေဝေတိ သောဘနာနံ ပုရိသာနံ သမ္မာ သေဝနေ။ အဓိမောက္ခာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ အဓိမောက္ခသင်္ခါတေန သေသိန္ဒြိယေသု အဓိပတိဘာဝဋ္ဌေန၊ သေသိန္ဒြိယာနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓမ္မသဝနေတိ သတံ ဓမ္မော၊ သောဘနော ဝါ ဓမ္မောတိ သဒ္ဓမ္မော။ တဿ သဒ္ဓမ္မဿ သဝနေ။ ယောနိသောမနသိကာရေတိ ဥပါယေန မနသိကာရေ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မေ အနုဂတော ဓမ္မော ဓမ္မာနုဓမ္မော၊ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတဿ ဓမ္မာနုဓမ္မဿ ပဋိပတ္တိ ပဋိပဇ္ဇနံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ။ သမ္မပ္ပဓာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

၁၉၆။ စရိယာဝါရေပိ ¶ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပဌမဝါရော ဣန္ဒြိယာနံ ဥပ္ပာဒနကာလဝသေန ဝုတ္တော၊ စရိယာဝါရော ဥပ္ပန္နာနံ အာသေဝနကာလဝသေန စ ပါရိပူရိကာလဝသေန စ ဝုတ္တော။ စရိယာ ပကတိ ဥဿန္နတာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။

၁၉၇။ ဣဒါနိ ¶ စရိယာသမ္ဗန္ဓေနေဝ စာရဝိဟာရနိဒ္ဒေသဝသေန အပရေန ပရိယာယေန ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော စာရော စ ဝိဟာရော စာတိအာဒိကံ ဥဒ္ဒေသံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တဿ နိဒ္ဒေသမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ တာဝ ယထာ စရန္တံ ဝိဟရန္တံ ဝိညူ သဗြဟ္မစာရီ ဂမ္ဘီရေသု ဌာနေသု ဩကပ္ပေယျုံ – အဒ္ဓါ အယမာယသ္မာ ပတ္တော ဝါ ပါပုဏိဿတိ ဝါတိ၊ တထာ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နဿ စာရော စ ဝိဟာရော စ ဝိညူဟိ သဗြဟ္မစာရီဟိ အနုဗုဒ္ဓါ ဟောတိ ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ဥဒ္ဒေသဿ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေ စရိယာ စာရောယေဝ။ စာရော စရိယာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ တသ္မာ ‘‘စာရော’’တိပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘စရိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣရိယာပထစရိယာတိ ဣရိယာပထာနံ စရိယာ၊ ပဝတ္တနန္တိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာယတနစရိယာ ပန အာယတနေသု သတိသမ္ပဇညာနံ စရိယာ။ ပတ္တီတိ ဖလာနိ။ တာနိ ဟိ ပါပုဏိယန္တီတိ ‘‘ပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ သတ္တလောကဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာ အတ္ထာ လောကတ္ထာတိ အယံ ဝိသေသော။

ဣဒါနိ တာသံ စရိယာနံ ဘူမိံ ဒဿေန္တော စတူသု ဣရိယာပထေသူတိအာဒိမာဟ။ သတိပဋ္ဌာနေသူတိ အာရမ္မဏသတိပဋ္ဌာနေသု။ သတိပဋ္ဌာနေသုပိ ဝုစ္စမာနေသု သတိတော အနညာနိ ဝေါဟာရဝသေန အညာနိ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အရိယသစ္စေသူတိ ပုဗ္ဗဘာဂလောကိယသစ္စဉာဏေန ဝိသုံ ¶ ဝိသုံ သစ္စပရိဂ္ဂဟဝသေန ဝုတ္တံ။ အရိယမဂ္ဂေသု သာမညဖလေသူတိ စ ဝေါဟာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ပဒေသေတိ လောကတ္ထစရိယာယ ဧကဒေသေ။ နိပ္ပဒေသတော ဟိ လောကတ္ထစရိယံ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ကရောန္တိ။ ပုန တာ ဧဝ စရိယာယော ကာရကပုဂ္ဂလဝသေန ဒဿေန္တော ပဏိဓိသမ္ပန္နာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဏိဓိသမ္ပန္နာ နာမ ဣရိယာပထာနံ သန္တတ္တာ ဣရိယာပထဂုတ္တိယာ သမ္ပန္နာ အကမ္ပိတဣရိယာပထာ ဘိက္ခုဘာဝါနုရူပေန သန္တေန ဣရိယာပထေန သမ္ပန္နာ။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနန္တိ စက္ခာဒီသု ဆသု ဣန္ဒြိယေသု အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တဧကေကဒွါရဝသေန ဂုတ္တံ ဒွါရံ ဧတေသန္တိ ဂုတ္တဒွါရာ။ တေသံ ဂုတ္တဒွါရာနံ။ ဒွါရန္တိ စေတ္ထ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန စက္ခာဒယော ဧဝ။ အပ္ပမာဒဝိဟာရီနန္တိ သီလာဒီသု အပ္ပမာဒဝိဟာရဝတံ။ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တာနန္တိ ¶ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝေန အဓိစိတ္တသင်္ခါတံ သမာဓိမနုယုတ္တာနံ။ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာနန္တိ နာမရူပဝဝတ္ထာနံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဂေါတြဘု၊ တာဝ ပဝတ္တေန ဉာဏေန ¶ သမ္ပန္နာနံ။ သမ္မာပဋိပန္နာနန္တိ စတုမဂ္ဂက္ခဏေ။ အဓိဂတဖလာနန္တိ စတုဖလက္ခဏေ။

အဓိမုစ္စန္တောတိ အဓိမောက္ခံ ကရောန္တော။ သဒ္ဓါယ စရတီတိ သဒ္ဓါဝသေန ပဝတ္တတိ။ ပဂ္ဂဏှန္တောတိ စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယေန ပဒဟန္တော။ ဥပဋ္ဌာပေန္တောတိ သတိယာ အာရမ္မဏံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော။ အဝိက္ခေပံ ကရောန္တောတိ သမာဓိဝသေန ဝိက္ခေပံ အကရောန္တော။ ပဇာနန္တောတိ စတုသစ္စပဇာနနပညာယ ပကာရေန ဇာနန္တော။ ဝိဇာနန္တောတိ ဣန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တဇဝနပုဗ္ဗင်္ဂမေန အာဝဇ္ဇနဝိညာဏေန အာရမ္မဏံ ဝိဇာနန္တော။ ဝိညာဏစရိယာယာတိ အာဝဇ္ဇနဝိညာဏစရိယဝသေန။ ဧဝံ ပဋိပန္နဿာတိ သဟဇဝနာယ ဣန္ဒြိယစရိယာယ ပဋိပန္နဿ။ ကုသလာ ဓမ္မာ အာယာပေန္တီတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ပဝတ္တာ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘုသံ ယာပေန္တိ၊ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အာယတနစရိယာယာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘုသံ ယတနစရိယာယ၊ ဃဋနစရိယာယ ပဝတ္တနစရိယာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဒဿနစရိယာဒယော ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။

သဒ္ဓါယ ဝိဟရတီတိအာဒီသု သဒ္ဓါဒိသမင်္ဂိဿ ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုဗုဒ္ဓါတိ အနုမာနဗုဒ္ဓိယာ။ ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ပစ္စက္ခဗုဒ္ဓိယာ။ ယသ္မာ အဓိမောက္ခဋ္ဌာဒီသု အနုဗုဒ္ဓေသု ပဋိဝိဒ္ဓေသု စ စာရော စ ဝိဟာရော စ အနုဗုဒ္ဓါ ဟောတိ ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ တသ္မာ အနုဗောဓပဋိဝေဓေသု အဓိမောက္ခဋ္ဌာဒယော စ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။

ဧဝံ သဒ္ဓါယ စရန္တန္တိအာဒီသု ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိဒ္ဒိသန္တော ယထာသဒ္ဒဿ အတ္ထံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝိညူတိအာဒီသုပိ ယထာသဘာဝံ ဇာနန္တီတိ ဝိညူ။ ဝိညာတံ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တိ ပါကဋံ ကရောန္တီတိ ဝိဘာဝီ။ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ၊ ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ¶ ဝါ မေဓာ၊ မေဓာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ မေဓာဝီ။ ဉာဏဂတိယာ ပဏ္ဍန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ပဏ္ဍိတာ။ ဗုဒ္ဓိသမ္ပဒါယ သမန္နာဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ။ သဟ ဗြဟ္မံ စရိယံ ဥတ္တမံ ပဋိပဒံ စရန္တီတိ သဗြဟ္မစာရိနော။ အပလောကနကမ္မာဒိစတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ဧကတော ကရဏဝသေန ဧကံ ကမ္မံ။ တထာ ပဉ္စဝိဓော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧကုဒ္ဒေသော။ သမာ သိက္ခာ ဧတေသန္တိ သမသိက္ခာ၊ သမသိက္ခာနံ ဘာဝေါ သမသိက္ခတာ။ သမသိက္ခာတာတိပိ ပဌန္တိ။ ယေသံ ဧကံ ကမ္မံ ဧကော ဥဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ၊ တေ သဗြဟ္မစာရီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဈာနာနီ’’တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗေ ဈာနာတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ဝိမောက္ခာတိ တယော ဝါ အဋ္ဌ ဝါ ဝိမောက္ခာ။ သမာဓီတိ သဝိတက္ကသဝိစာရအဝိတက္ကဝိစာရမတ္တအဝိတက္ကာဝိစာရာ ¶ တယော သမာဓီ။ သမာပတ္တိယောတိ သုညတာနိမိတ္တာပ္ပဏိဟိတာ။ အဘိညာယောတိ ဆ အဘိညာ။

ဧကော အံသော ဘာဂေါ၊ န ဒုတိယောတိ ဧကံသော၊ ဧကံသဿ အတ္ထဿ ဝစနံ ဧကံသဝစနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝိသေသတော ပန သမံ၊ သမန္တာ ဝါ သေတိ ပဝတ္တတီတိ သံသယော၊ နတ္ထေတ္ထ သံသယောတိ နိဿံသယော။ ဧကသ္မိံယေဝ အနိစ္ဆယတာ ဟုတွာ ဣတရမ္ပိ ကင်္ခတီတိ ကင်္ခါ၊ နတ္ထေတ္ထ ကင်္ခါတိ နိက္ကင်္ခေါ။ ဒွိဓာ ဘာဝေါ ဒွေဇ္ဈံ၊ နတ္ထေတ္ထ ဒွေဇ္ဈန္တိ အဒွေဇ္ဈော။ ဒွိဓာ ဧလယတိ ကမ္ပေတီတိ ဒွေဠှကံ၊ နတ္ထေတ္ထ ဒွေဠှကန္တိ အဒွေဠှကော။ နိယောဂေန နိယမေန ဝစနံ နိယောဂဝစနံ။ နိယျောဂဝစနန္တိပိ ပဌန္တိ။ အပဏ္ဏကဿ အဝိရဒ္ဓဿ နိယျာနိကဿ အတ္ထဿ ဝစနံ အပဏ္ဏကဝစနံ။ အဝတ္ထာပနဝစနန္တိ နိစ္ဆယဝစနံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟေတံ ဝိစိကိစ္ဆာဘာဝဿ ဝေဝစနံ။ ပိယဿ အတ္ထဿ သဗ္ဘာဝတော ဝစနံ၊ ပိယမေဝါတိ ပိယဝစနံ။ တထာ ဂရုဝစနံ။ သဟ ဂါရဝေန ဂရုဘာဝေန သဂါရဝံ။ ပတိဿယနံ ပတိဿယော ပရံ ဂရုံ ကတွာ နိဿယနံ အပဿယနန္တိ အတ္ထော။ ပတိဿဝနံ ဝါ ပတိဿဝေါ၊ နိဝါတဝုတ္တိတာယ ပရဝစနသဝနန္တိ အတ္ထော။ ဥဘယထာပိ ပရဇေဋ္ဌကဘာဝဿေတံ နာမံ။ သဟ ဂါရဝေန ဝတ္တတီတိ သဂါရဝံ။ သဟ ပတိဿယေန၊ ပတိဿဝေန ဝါ ဝတ္တတီတိ သပ္ပတိဿယံ။ ‘‘သပ္ပတိဿဝ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ယ-ကာရံ၊ ဝ-ကာရံ ဝါ လောပံ ကတွာ ‘‘သပ္ပတိဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဓိကံ ဝိသိဋ္ဌံ ဝစနံ အဓိဝစနံ၊ သဂါရဝဉ္စ တံ သပ္ပတိဿဉ္စာတိ သဂါရဝသပ္ပတိဿံ၊ သဂါရဝသပ္ပတိဿံ အဓိဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿာဓိဝစနံ။ ဥဘယတ္ထာပိ ဝေဝစနဝိကပ္ပနာနတ္တဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဧတန္တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တော ဝါ ပါပုဏိဿတိ ဝါတိ ဈာနာဒီနိယေဝါတိ။

တတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၈။ ပုန ¶ ပဌမသုတ္တမေဝ နိက္ခိပိတွာ အပရေန အာကာရေန ဣန္ဒြိယာနိ နိဒ္ဒိသတိ။ တတ္ထ ကတိဟာကာရေဟိ ကေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ကတိဟိ အာကာရေဟိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ကေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရေ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗဋ္ဌဉ္စ ပုစ္ဆတိ။ ဆဟာကာရေဟိ တေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ၊ တေနေဝ ဆအာကာရသင်္ခါတေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ အဓိပတိဘာဝဋ္ဌေန။ အာဒိဝိသောဓနဋ္ဌေနာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာဒိဘူတဿ သီလဿ ဝိသောဓနဋ္ဌေန။ အဓိမတ္တဋ္ဌေနာတိ ဗလဝဋ္ဌေန ¶ ။ ဗလဝဉှိ အဓိကာ မတ္တာ ပမာဏံ အဿာတိ အဓိမတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ပရိယာဒါနဋ္ဌေနာတိ ခေပနဋ္ဌေန။ ပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန။

က။ အာဓိပတေယျဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၉။ အာဓိပတေယျဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယံ ပဇဟတောတိအာဒိ ဧကေကဿေဝ ဣန္ဒြိယဿ ပဋိပက္ခပဇဟနဝစနံ ဧကက္ခဏေပိ အတ္တနော အတ္တနော ပဋိပက္ခပဟာနကိစ္စသာဓနေ အဓိပတိဘာဝသာဓနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သေသာနိ စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနိ တံသမ္ပယုတ္တာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ နာနာက္ခဏေသု ဝါ ဧကေကံ ဣန္ဒြိယံ ဓုရံ ကတွာ တဿ တဿ ပဋိပက္ခဿ တံ တံ ဣန္ဒြိယံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ သေသာနိ တဒနွယာနိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဇဟတောတိအာဒိ ပန ဧကက္ခဏဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။

ခ။ အာဒိဝိသောဓနဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၀။ အာဒိဝိသောဓနဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယသံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓီတိ အဿဒ္ဓိယဿ နိဝါရဏဋ္ဌေန ဝိရတိအတ္ထေန သီလမလဝိသောဓနတော သီလဝိသုဒ္ဓိ နာမ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အာဒိဝိသောဓနာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဥပနိဿယဝသေန အာဒိဘူတဿ သီလဿ ဝိသောဓနာ။ ဣမိနာဝ နယေန သေသာနိပိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိသံဝရဏမူလကာနိ စ ဣန္ဒြိယာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၂၀၁။ အဓိမတ္တဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဘာဝနာယ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သဒ္ဓဿ ပုဂ္ဂလဿ သဒ္ဓါပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မံ သုတွာ ဝါ သဒ္ဓိန္ဒြိယဘာဝနာယ အဿာဒံ ဒိသွာ ဝါ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ ကုသလော ဓမ္မစ္ဆန္ဒော ဇာယတိ။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဆန္ဒဇာတတ္တာ ဒုဗ္ဗလပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ¶ ပမုဒိတတ္တာ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပီတိယာ ပီဏိတတ္တာ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပဿဒ္ဓကာယစိတ္တတ္တာ စေတသိကံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ¶ ။ ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သုခေန အဘိသန္နတ္တာ ဉာဏောဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဉာဏောဘာသေန ဝိဒိတသင်္ခါရာဒီနဝတ္တာ သင်္ခါရပဝတ္တိယံ သံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သံဝေဇေတွာ စိတ္တံ သမာဒဟတီတိ သံဝေဂံ ဥပ္ပာဒေတွာ တေနေဝ သံဝေဂေန စိတ္တံ သမာဟိတံ ကရောတိ။ သာဓုကံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ လီနုဒ္ဓတဘာဝံ မောစေတွာ သုဋ္ဌု ပဂ္ဂဏှာတိ။ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ ဝီရိယဿ သမံ ဟုတွာ ပဝတ္တတ္တာ ပုန ဝီရိယသမတာနိယောဇနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝသေန သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ ဥပေက္ခာဝသေနာတိ သမဝါဟိတလက္ခဏာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဝသေန။ နာနတ္တကိလေသေဟီတိ ဝိပဿနာယ ပဋိပက္ခဘူတေဟိ နာနာသဘာဝေဟိ ကိလေသေဟိ။ ဝိမောက္ခဝသေနာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ နာနတ္တကိလေသေဟိ ဝိမုစ္စနဝသေန။ ဝိမုတ္တတ္တာတိ နာနတ္တကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ။

တေ ဓမ္မာတိ ဆန္ဒာဒယော ဓမ္မာ။ ဧကရသာ ဟောန္တီတိ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာ ဟောန္တိ။ ဘာဝနာဝသေနာတိ ဧကရသဘာဝနာဝသေန။ တတော ပဏီတတရေ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ တေန ကာရဏေန ဝိပဿနာရမ္မဏတော ပဏီတတရေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာသင်္ခါတေန ဂေါတြဘုဉာဏေန ဆန္ဒာဒယော ဓမ္မာ နိဝတ္တန္တိ၊ သင်္ခါရာရမ္မဏတော အပဂန္တွာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋနာဝသေနာတိ ဧဝံ ဂေါတြဘုခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏတော ဝိဝဋ္ဋနဝသေန။ ဝိဝဋ္ဋိတတ္တာ တတော ဝေါသဇ္ဇတီတိ မဂ္ဂသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋိတတ္တာ တေနေဝ ကာရဏေန ကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ ဝေါသဇ္ဇတိ။ ဝေါသဇ္ဇိတတ္တာ တတော နိရုဇ္ဈန္တီတိ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ ဝေါသဇ္ဇိတတ္တာ တေနေဝ ကာရဏေန ကိလေသာ စ ခန္ဓာ စ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဝေါသဇ္ဇိတတ္တာတိ စ အာသံသာယံ ဘူတဝစနံ ကတံ။ ကိလေသနိရောဓေ သတိ ခန္ဓနိရောဓသဗ္ဘာဝတော စ ခန္ဓနိရောဓော ဝုတ္တော။ နိရောဓဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တနိရောဓဝသေန။ တဿေဝ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒွေ ဝေါသဂ္ဂေ ဒဿေတုကာမော နိရောဓဝသေန ဒွေ ဝေါသဂ္ဂါတိအာဒိမာဟ။ ဒွေပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ အဿဒ္ဓိယဿ ပဟာနာယ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒိမူလကေသုပိ ဝါရေသု ဧသေဝ နယော။ ဣမိနာဝ နယေန အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌနိဒ္ဒေသောပိ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလဉှေတ္ထ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဝိသေသော၊ ပတိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။

ဃ-င။ ပရိယာဒါနဋ္ဌပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၂-၂၀၃။ ပရိယာဒါနဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ ¶ ¶ ¶ ပရိယာဒိယတီတိ ခေပေတိ။ ပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ သဒ္ဓါ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိ အဓိမုစ္စန္တော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလဝိသေသေန ဣန္ဒြိယဘာဝနာဝိသေသော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သဒ္ဓဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တံယေဝ သဒ္ဓံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တထာ အဓိမုစ္စန္တံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ။ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယဘာဝနာဝိသေသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝံ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှန္တော ပဂ္ဂဟေ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော ဥပဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ စိတ္တံ သမာဒဟန္တော အဝိက္ခေပေ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ ပဿန္တော ဒဿနေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ သေသေသုပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယောဂါဝစရောတိ သမထယောဂေ၊ ဝိပဿနာယောဂေ ဝါ အဝစရတီတိ ယောဂါဝစရော။ အဝစရတီတိ ပဝိသိတွာ စရတီတိ။

စတုတ္ထသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၀၄။ ဣဒါနိ သမာဓိံ ဘာဝယတော ဝိပဿနံ ဘာဝယတော စ ဣန္ဒြိယသမောဓာနံ ဒဿေတုကာမော ပဌမံ တာဝ ဥပဋ္ဌာနကောသလ္လပ္ပဘေဒံ နိဒ္ဒိသိတုံ ပုထုဇ္ဇနော သမာဓိံ ဘာဝေန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနော သမာဓိံ ဘာဝေန္တောတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိံ ဘာဝေန္တော။ သေက္ခဿ ဝီတရာဂဿ စ ပန လောကုတ္တရောပိ သမာဓိ လဗ္ဘတိ။ အာဝဇ္ဇိတတ္တာတိ ကသိဏာဒိနိမိတ္တဿ အာဝဇ္ဇိတတ္တာ၊ ကသိဏာဒိပရိကမ္မံ ကတွာ တတ္ထ ဥပ္ပာဒိတနိမိတ္တတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ တဿ ဥပ္ပာဒိတဿ နိမိတ္တဿေဝ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သမထနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ ဥဒ္ဓတေ စိတ္တေ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန စိတ္တောပသမနိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ လီနေ စိတ္တေ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန စိတ္တပဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ အဝိက္ခေပူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ¶ အနုဒ္ဓတာလီနစိတ္တဿ သမ္ပယုတ္တဿ သမာဓိဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဩဘာသူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ¶ ပညာပယောဂမန္ဒတာယ နိရဿာဒေ စိတ္တေ အဋ္ဌသံဝေဂဝတ္ထုပစ္စဝေက္ခဏေန စိတ္တံ သံဝေဇေတွာ ဉာဏောဘာသဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနိ နာမ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ စတ္တာရိ၊ အပါယဒုက္ခံ ပဉ္စမံ၊ အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ။ သမ္ပဟံသနူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဥပသမသုခါနဓိဂမေန နိရဿာဒေ စိတ္တေ ¶ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တံ ပသာဒေန္တော သမ္ပဟံသနဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဥပေက္ခူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဥဒ္ဓတာဒိဒေါသဝိရဟိတေ စိတ္တေ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟာဒီသု ဗျာပါရာဘာဝကရဏေန ဥပေက္ခာယ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သေက္ခောတိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ ဧကတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ပဟီနတ္တာ နေက္ခမ္မာဒိနော ဧကတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။

ဝီတရာဂေါတိ သဗ္ဗသော ပဟီနရာဂတ္တာ ဝီတရာဂေါ ခီဏာသဝေါ။ ဉာဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အရဟာ ဓမ္မေသု ဝိဂတသမ္မောဟတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ အသမ္မောဟဉာဏဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဝိမုတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဝိမုတ္တီတိ ဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။

၂၀၅။ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဥပဋ္ဌာနာနုပဋ္ဌာနေသု အနိစ္စတောတိအာဒီနိ နိစ္စတောတိအာဒီနိ စ သီလကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပါဌတော ပန ‘‘အာယူဟနာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဝိပရိဏာမူပဋ္ဌာနကုသလော အနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလော နိမိတ္တာနုပဋ္ဌာနကုသလော အပ္ပဏိဟိတူပဋ္ဌာနကုသလော ပဏိဓိအနုပဋ္ဌာနကုသလော အဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော’’တိ ဧတေသု သာမိဝစနေန သမာသပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ သေသေသု ပန နိဿက္ကဝစနေန ပါဌော။

၂၀၆။ သုညတူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ပနေတ္ထ သုညတော ဥပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဝါ သုညတာယ ဥပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဝါ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာတိ ဣမာ အဋ္ဌ မဟာဝိပဿနာ ¶ အတ္တနော သဘာဝဝိသေသေန ဝိသေသိတာ၊ န အာရမ္မဏဝိသေသေန၊ တသ္မာ ဣမာသံ အဋ္ဌန္နံ ‘‘အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ဝိယ ‘‘နိဗ္ဗိဒါတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ န ယုဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ ဧဝ ဣမာ အဋ္ဌ န ယောဇိတာ။ အာဒီနဝါနုပဿနာ ပန ‘‘သုညတူပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတိ၊ အဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ယုဂလကဝစနေနေဝ အတ္ထတော ‘‘အာဒီနဝတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတိ၊ အာလယာဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိ ယောဇိတာဝ ဟောတီတိ သရူပေန န ယောဇိတာ။ ဣတိ ပုရိမာ စ အဋ္ဌ၊ အယဉ္စ အာဒီနဝါနုပဿနာတိ ¶ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဣမာ နဝ အယောဇေတွာ ဣတရာ ဧဝ နဝ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဉာဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ သေက္ခော ဝိပဿနူပက္ကိလေသာနံ အဘာဝတော ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သမာဓိဘာဝနာယ ပန နိကန္တိသဗ္ဘာဝတော ဉာဏူပဋ္ဌာနေ ကုသလောတိ န ဝုတ္တော။

ဝိသညောဂူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ‘‘ကာမယောဂဝိသညောဂေါ ဘဝယောဂဝိသညောဂေါ ဒိဋ္ဌိယောဂဝိသညောဂေါ အဝိဇ္ဇာယောဂဝိသညောဂေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၂) စတုဓာ ဝုတ္တဿ ဝိသညောဂဿ ဥပဋ္ဌာနေ ¶ ကုသလော။ သညောဂါနုပဋ္ဌာနကုသလောတိ ကာမယောဂဘဝယောဂဒိဋ္ဌိယောဂါဝိဇ္ဇာယောဂဝသေန စတုဓာ ဝုတ္တဿ သညောဂဿ အနုပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ နိရောဓူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော နိဗ္ဗာနနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနပေါဏံ နိဗ္ဗာနပဗ္ဘာရံ ဝိဝေကဋ္ဌံ နေက္ခမ္မာဘိရတံ ဗျန္တီဘူတံ သဗ္ဗသော အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၉၀၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တခီဏာသဝဗလဝသေန နိဗ္ဗာနနိန္နစိတ္တတ္တာ ခီဏာသဝေါဝ နိရောဓသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။

အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနကုသလဝသေနာတိအာဒီသု ကုသလန္တိ ဉာဏံ။ ဉာဏမ္ပိ ဟိ ကုသလပုဂ္ဂလယောဂတော ကုသလံ ယထာ ပဏ္ဍိတပုဂ္ဂလယောဂတော ‘‘ပဏ္ဍိတာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၀၃)။ တသ္မာ ကောသလ္လဝသေနာတိ အတ္ထော။

၂၀၇။ ဣဒါနိ စတုသဋ္ဌိယာ အာကာရေဟီတိအာဒိ ဉာဏကထာယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၇) ဝုတ္တမ္ပိ ဣန္ဒြိယကထာသမ္ဗန္ဓေန ဣဓာနေတွာ ဝုတ္တံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၀၈။ ပုန ¶ သမန္တစက္ခုသမ္ဗန္ဓေန ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ ဝတ္တုကာမော န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမန္တစက္ခူတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ပညိန္ဒြိယဿ ဝသေနာတိအာဒိနာ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ အဝိယောဂိတံ ဒဿေတိ။ သဒ္ဒဟန္တော ပဂ္ဂဏှာတီတိအာဒီဟိ ဧကေကိန္ဒြိယမူလကေဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ နိန္နပယောဂကာလေ ဝါ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝါ ဧကရသဘာဝံ အညမညပစ္စယဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ သဒ္ဒဟိတတ္တာ ပဂ္ဂဟိတန္တိအာဒီဟိ ဧကေကိန္ဒြိယမူလကေဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ နိဗ္ဗတ္တိကာလေ ဝါ ဖလကာလေ ဝါ ဧကရသဘာဝံ အညမညပစ္စယဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ ပုန ဗုဒ္ဓစက္ခုသမ္ဗန္ဓေန ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ ဝတ္တုကာမော ယံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ အာသယာနုသယဉာဏဉ္စ။ ဗုဒ္ဓဉာဏန္တိ စ ဣဒံ တဒေဝ ဒွယံ၊ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ။

ဣန္ဒြိယသမောဓာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

၂၀၉။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ဣန္ဒြိယကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဝိမောက္ခကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဝိမောက္ခကထာ ဣန္ဒြိယဘာဝနာနုယုတ္တဿ ဝိမောက္ခသဗ္ဘာဝတော ဣန္ဒြိယကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တဉ္စ ကထေန္တော ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတသုတ္တန္တဒေသနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ကထေသိ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ သုညတော ဝိမောက္ခောတိအာဒီသု သုညတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အရိယမဂ္ဂေါ သုညတော ဝိမောက္ခော။ သော ဟိ သုညတာယ ဓာတုယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ သုညတော၊ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခော။ ဧတေနေဝ နယေန အနိမိတ္တာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အနိမိတ္တော၊ အပ္ပဏိဟိတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧကော ¶ ဟိ အာဒိတောဝ အနိစ္စတော သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ယသ္မာ ပန န အနိစ္စတော သမ္မသနမတ္တေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဒုက္ခတောပိ အနတ္တတောပိ သမ္မသိတဗ္ဗမေဝ၊ တသ္မာ ဒုက္ခတောပိ အနတ္တတောပိ သမ္မသတိ။ တဿ ဧဝံ ပဋိပန္နဿ အနိစ္စတော စေ သမ္မသနကာလေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ အယံ အနိစ္စတော အဘိနိဝိသိတွာ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ သစေ ပနဿ ဒုက္ခတော အနတ္တတော သမ္မသနကာလေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ အယံ အနိစ္စတော အဘိနိဝိသိတွာ ဒုက္ခတော၊ အနတ္တတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ ဧသ နယော ဒုက္ခတော အနတ္တတော အဘိနိဝိသိတွာ ဝုဋ္ဌာနေသုပိ။ ဧတ္ထ စ ယောပိ အနိစ္စတော အဘိနိဝိဋ္ဌော၊ ယောပိ ဒုက္ခတော၊ ယောပိ အနတ္တတော။ ဝုဋ္ဌာနကာလေ စေ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တယောပိ ဇနာ အဓိမောက္ခဗဟုလာ ဟောန္တိ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘန္တိ၊ အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တိ၊ ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓါနုသာရိနော ဟောန္တိ၊ သတ္တသု ဌာနေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တာ။ သစေ ပန ဒုက္ခတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တယောပိ ဇနာ ပဿဒ္ဓိဗဟုလာ ဟောန္တိ၊ သမာဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘန္တိ၊ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ကာယသက္ခိနော ဟောန္တိ။ ယဿ ပနေတ္ထ အရူပဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ဟောတိ၊ သော အဂ္ဂဖလေ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဟောတိ။ အထ နေသံ အနတ္တတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တယောပိ ဇနာ ဝေဒဗဟုလာ ဟောန္တိ၊ ပညိန္ဒြိယံ ပဋိလဘန္တိ၊ သုညတဝိမောက္ခေန ¶ ဝိမုစ္စန္တိ၊ ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မာနုသာရိနော ဟောန္တိ၊ ဆသု ဌာနေသု ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာ၊ အဂ္ဂဖလေ ပညာဝိမုတ္တာတိ။

အပိစ မဂ္ဂေါ နာမ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ နာမံ လဘတိ သရသေန ဝါ ပစ္စနီကေန ဝါ သဂုဏေန ဝါ အာရမ္မဏေန ဝါ အာဂမနေန ဝါ။ သစေ ဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာ အနိစ္စတော သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ သစေ ဒုက္ခတော သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ¶ ဝိမုစ္စတိ။ သစေ အနတ္တတော သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ ဣဒံ သရသတော နာမံ နာမ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ ပန သင်္ခါရာနံ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ နိစ္စနိမိတ္တဓုဝနိမိတ္တသဿတနိမိတ္တာနိ ပဟာယ အာဂတတ္တာ အနိမိတ္တော၊ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သုခသညံ ပဟာယ ပဏိဓိပတ္ထနံ သုက္ခာပေတွာ အာဂတတ္တာ အပ္ပဏိဟိတော၊ အနတ္တာနုပဿနာယ အတ္တသတ္တပုဂ္ဂလသညံ ပဟာယ သင်္ခါရေ သုညတော ဒိဋ္ဌတ္တာ သုညတောတိ ဣဒံ ပစ္စနီကတော နာမံ နာမ။ ရာဂါဒီဟိ ပန သုညတ္တာ သုညတော၊ ရူပနိမိတ္တာဒီနံ၊ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံယေဝ ¶ ဝါ အဘာဝေန အနိမိတ္တော၊ ရာဂပဏိဓိအာဒီနံ အဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဣဒမဿ သဂုဏတော နာမံ နာမ။ သောယံ သုညံ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတဉ္စ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိပိ သုညတော အနိမိတ္တော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမဿ အာရမ္မဏတော နာမံ နာမ။ အာဂမနံ ပန ဒုဝိဓံ ဝိပဿနာဂမနံ မဂ္ဂါဂမနဉ္စ။ တတ္ထ မဂ္ဂေ ဝိပဿနာဂမနံ လဗ္ဘတိ၊ ဖလေ မဂ္ဂါဂမနံ။ အနတ္တာနုပဿနာ ဟိ သုညတာ နာမ၊ သုညတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ သုညတော၊ သုညတမဂ္ဂဿ ဖလံ သုညတံ။ အနိစ္စာနုပဿနာ အနိမိတ္တာ နာမ၊ အနိမိတ္တဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တော။ ဣဒံ ပန နာမံ အဘိဓမ္မပရိယာယေ န လဗ္ဘတိ၊ သုတ္တန္တပရိယာယေ ပန လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဟိ ဂေါတြဘုဉာဏံ အနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အနိမိတ္တနာမကံ ဟုတွာ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ မဂ္ဂဿ နာမံ ဒေတီတိ ဝဒန္တိ။ တေန မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တောတိ ဝုတ္တော။ မဂ္ဂါဂမနေန ဖလံ အနိမိတ္တန္တိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ဒုက္ခာနုပဿနာ သင်္ခါရေသု ပဏိဓိံ သုက္ခာပေတွာ အာဂတတ္တာ အပ္ပဏိဟိတာ နာမ၊ အပ္ပဏိဟိတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ အပ္ပဏိဟိတော၊ အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဿ ဖလံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ ဧဝံ ဝိပဿနာ အတ္တနော နာမံ မဂ္ဂဿ ဒေတိ၊ မဂ္ဂေါ ဖလဿာတိ ဣဒံ အာဂမနတော နာမံ နာမ။ ဧဝံ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိမောက္ခဝိသေသံ နိယမေတီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝတာ ဒေသိတေ တယော မဟာဝတ္ထုကေ ဝိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိသိတွာ တံနိဒ္ဒေသဝသေနေဝ အပရေပိ ဝိမောက္ခေ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အပိစ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဝိမောက္ခာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပိစာတိ အပရပရိယာယဒဿနံ။ ကထံ တေ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဟောန္တိ၊ နနု တေ ပဉ္စသတ္တတီတိ? သစ္စံ ယထာရုတဝသေန ပဉ္စသတ္တတိ။ ဘဂဝတာ ပန ဒေသိတေ တယော ဝိမောက္ခေ ဌပေတွာ အညဝိမောက္ခေ နိဒ္ဒိသနတော ဣမေသံ ¶ တဒဝရောဓတော စ ဣမေ တယော န ဂဏေတဗ္ဗာ၊ အဇ္ဈတ္တဝိမောက္ခာဒယော တယောပိ ဝိမောက္ခာ ¶ စတုဓာ ဝိတ္ထာရဝစနေယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ န ဂဏေတဗ္ဗာ၊ ‘‘ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော၊ အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော’’တိ ဧတ္ထ အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော ပဌမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေန ဧကနာမိကတ္တာ န ဂဏေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ဣမေသု သတ္တသု အပနီတေသု သေသာ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဝိမောက္ခာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ သုညတဝိမောက္ခာဒယော တယော ပုန ကသ္မာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ စေ? ဥဒ္ဒေသေန သင်္ဂဟေတွာ တေသမ္ပိ နိဒ္ဒေသကရဏတ္ထံ။ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနာဒယော ပန တယော ပဘေဒံ ဝိနာ မူလရာသိဝသေန ¶ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ပဏိဟိတဝိမောက္ခပဋိပက္ခဝသေန ပုန အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနာဒီသု အဇ္ဈတ္တတော ဝုဋ္ဌာတီတိ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနော။ အနုလောမေန္တီတိ အနုလောမာ။ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ အပဂမာ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ ရူပီတိ အဇ္ဈတ္တံ ကေသာဒီသု ဥပ္ပာဒိတံ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ၊ တံ ရူပမဿ အတ္ထီတိ ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ နီလကသိဏာဒိရူပါနိ ဈာနစက္ခုနာ ပဿတိ။ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုကေသု ကသိဏေသု ဈာနပဋိလာဘော ဒဿိတော။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ အဇ္ဈတ္တံ န ရူပသညီ၊ အတ္တနော ကေသာဒီသု အနုပ္ပာဒိတရူပါဝစရဇ္ဈာနောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဗဟိဒ္ဓါဝ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနတာ ဒဿိတာ။ သုဘန္တေဝ အဓိမုတ္တောတိ ‘‘သုဘ’’မိစ္စေဝ အာရမ္မဏေ အဓိမုတ္တော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အန္တောအပ္ပနာယံ ‘‘သုဘ’’န္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထိ၊ ယော ပန အပ္ပဋိကူလာကာရေန သတ္တာရမ္မဏံ ဖရန္တော ဝိဟရတိ၊ သော ယသ္မာ ‘‘သုဘ’’န္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသော ကတောတိ။ အပ္ပိတပ္ပိတသမယေ ဧဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သမယဝိမောက္ခော။ သောယေဝ သကိစ္စကရဏဝသေန အပ္ပိတသမယေ ဧဝ နိယုတ္တောတိ သာမယိကော။ သာမာယိကောတိပိ ပါဌော။ ကောပေတုံ ဘဉ္ဇိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ ကုပ္ပော။ လောကံ အနတိက္ကမနတော လောကေ နိယုတ္တောတိ လောကိကော။ လောကိယောတိပိ ပါဌော။ လောကံ ဥတ္တရတိ၊ ဥတ္တိဏ္ဏောတိ ဝါ လောကုတ္တရော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝေါ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမ္ပယောဂဝသေန စ နတ္ထေတ္ထ အာသဝါတိ အနာသဝေါ။ ရူပသင်္ခါတေန သဟ အာမိသေနာတိ သာမိသော။ သဗ္ဗသော ရူပါရူပပ္ပဟာနာ နိရာမိသတောပိ နိရာမိသတရောတိ နိရာမိသာ နိရာမိသတရော။ ပဏိဟိတောတိ တဏှာဝသေန ပဏိဟိတော ပတ္ထိတော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သညောဇနေဟိ သံယုတ္တတ္တာ သညုတ္တော။ ဧကတ္တဝိမောက္ခောတိ ကိလေသေဟိ အနဇ္ဈာရုဠှတ္တာ ဧကသဘာဝေါ ဝိမောက္ခော။ သညာဝိမောက္ခောတိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝ ဝိပရီတသညာယ ဝိမုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခော။ တဒေဝ ဝိပဿနာဉာဏံ သမ္မောဟတော ဝိမုစ္စနဝသေန ဉာဏမေဝ ဝိမောက္ခောတိ ဉာဏဝိမောက္ခော။ သီတိသိယာဝိမောက္ခောတိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝ သီတိ ဘဝေယျာတိ ¶ ပဝတ္တော ဝိမောက္ခော သီတိသိယာဝိမောက္ခော ¶ ။ သီတိသိကာဝိမောက္ခောတိပိ ပါဌော၊ သီတိဘာဝိကာယ ဝိမောက္ခောတိ တဿ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဈာနဝိမောက္ခောတိ ¶ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒံ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒဉ္စ ဈာနမေဝ ဝိမောက္ခော။ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခောတိ အနုပါဒိယိတွာ ဂဟဏံ အကတွာ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဝိမောက္ခုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁၀။ ကတမောတိအာဒိကေ ဥဒ္ဒေသဿ နိဒ္ဒေသေ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ ဧဝံ ဥပပရိက္ခတိ။ သုညမိဒန္တိ ဣဒံ ခန္ဓပဉ္စကံ သုညံ။ ကေန သုညံ? အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ။ တတ္ထ အတ္တေန ဝါတိ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော အဘာဝါ တေန အတ္တနာ စ သုညံ။ အတ္တနိယေန ဝါတိ တဿ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော သန္တကေန စ သုညံ။ အတ္တနော အဘာဝေနေဝ အတ္တနိယာဘာဝေါ။ အတ္တနိယဉ္စ နာမ နိစ္စံ ဝါ သိယာ သုခံ ဝါ၊ တဒုဘယမ္ပိ နတ္ထိ။ တေန နိစ္စပဋိက္ခေပေန အနိစ္စာနုပဿနာ၊ သုခပဋိက္ခေပေန ဒုက္ခာနုပဿနာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သုညမိဒံ အတ္တေန ဝါတိ အနတ္တာနုပဿနာယေဝ ဝုတ္တာ။ သောတိ သော ဧဝံ တီဟိ အနုပဿနာဟိ ဝိပဿမာနော ဘိက္ခု။ အဘိနိဝေသံ န ကရောတီတိ အနတ္တာနုပဿနာဝသေန အတ္တာဘိနိဝေသံ န ကရောတိ။

နိမိတ္တံ န ကရောတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဝသေန နိစ္စနိမိတ္တံ န ကရောတိ။ ပဏိဓိံ န ကရောတီတိ ဒုက္ခာနုပဿနာဝသေန ပဏိဓိံ န ကရောတိ။ ဣမေ တယော ဝိမောက္ခာ ပရိယာယေန ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂဝသေနာပိ လဗ္ဘန္တိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန သမုစ္ဆေဒဝသေန မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ စတ္တာရိ ဈာနာနိ အဇ္ဈတ္တံ နီဝရဏာဒီဟိ ဝုဋ္ဌာနတော အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနော ဝိမောက္ခော။ စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော အာရမ္မဏေဟိ ဝုဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါဝုဋ္ဌာနော ဝိမောက္ခော။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ဗာဟိရာယတနာနိ ဝိယ ဣဓ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမေ ဒွေ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခာ၊ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနော ပန သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခော။

နီဝရဏေဟိ ဝုဋ္ဌာတီတိအာဒီဟိ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနံ သရူပတော ဝုတ္တံ။ ရူပသညာယာတိအာဒီဟိ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏသမတိက္ကမဿ ပါကဋတ္တာ တံ ¶ အဝတွာ သုတ္တန္တေသု ဝုတ္တရူပသညာဒိသမတိက္ကမော ¶ ဝုတ္တော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာတိ သမာသပဒံ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝိစိကိစ္ဆာယ သီလဗ္ဗတပရာမာသာတိ ဝိစ္ဆေဒေါ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။

၂၁၁။ ဝိတက္ကော စာတိအာဒီဟိ ဈာနာနံ သမာပတ္တီနဉ္စ ဥပစာရဘူမိယော ဝုတ္တာ။ အနိစ္စာနုပဿနာတိအာဒီဟိ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ဝုတ္တာ။ ပဋိလာဘော ¶ ဝါတိ ပဉ္စဝိဓဝသိပ္ပတ္တိယာ ဗျာပိတော ပတ္ထဋော လာဘောတိ ပဋိလာဘော။ ဝသိပ္ပတ္တိယာ ဟိ သဗ္ဗော ဈာနပယောဂေါ စ သမာပတ္တိပယောဂေါ စ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဋိလာဘော ‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တော။ ဝိပါကော ပန ဈာနဿ သမာပတ္တိယာ စ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဟောတီတိ ဥဇုကမေဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥပစာရပယောဂဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ဈာနဿ သမာပတ္တိယာ စ ပဋိလာဘော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဈာနသမာပတ္တိပဋိလာဘော ‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမောက္ခော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၂၁၂။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တံ။ ပစ္စတ္တန္တိ အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ပဝတ္တံ။ ဥဘယေနာပိ နိယကဇ္ဈတ္တမေဝ ဒီပေတိ နီလနိမိတ္တန္တိ နီလမေဝ။ နီလသညံ ပဋိလဘတီတိ တသ္မိံ နီလနိမိတ္တေ နီလမိတိသညံ ပဋိလဘတိ။ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတီတိ ပရိကမ္မဘူမိယံ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ။ သူပဓာရိတံ ဥပဓာရေတီတိ ဥပစာရဘူမိယံ သုဋ္ဌု ဥပဓာရိတံ ကတွာ ဥပဓာရေတိ။ သွာဝတ္ထိတံ အဝတ္ထာပေတီတိ အပ္ပနာဘူမိယံ သုဋ္ဌု နိစ္ဆိတံ နိစ္ဆိနာတိ။ ဝဝတ္ထာပေတီတိပိ ပါဌော။ အဇ္ဈတ္တဉှိ နီလပရိကမ္မံ ကရောန္တော ကေသေ ဝါ ပိတ္တေ ဝါ အက္ခိတာရကာယံ ဝါ ကရောတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ နီလနိမိတ္တေတိ နီလပုပ္ဖနီလဝတ္ထနီလဓာတူနံ အညတရေ နီလကသိဏေ။ စိတ္တံ ဥပသံဟရတီတိ စိတ္တံ ဥပနေတိ။ ပီတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာသေဝတီတိ တမေဝ သညံ အာဒိတော သေဝတိ။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ။ ဗဟုလီကရောတီတိ ပုနပ္ပုနံ ကရောတိ။ ရူပန္တိ နီလနိမိတ္တံ ရူပံ။ ရူပသညီတိ တသ္မိံ ရူပေ သညာ ရူပသညာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ရူပသညီ။ အဇ္ဈတ္တံ ပီတနိမိတ္တာဒီသု ပီတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မေဒေ ဝါ ဆဝိယာ ဝါ အက္ခီနံ ပီတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ လောဟိတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မံသေ ဝါ လောဟိတေ ဝါ ဇိဝှာယ ဝါ ဟတ္ထတလပါဒတလေသု ဝါ အက္ခီနံ ရတ္တဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ ဩဒါတပရိကမ္မံ ကရောန္တော အဋ္ဌိမှိ ဝါ ဒန္တေ ဝါ နခေ ဝါ အက္ခီနံ သေတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပန္တိ အဇ္ဈတ္တံ ရူပနိမိတ္တံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

မေတ္တာသဟဂတေနာတိ ¶ ပဌမဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဝသေန မေတ္တာယ သမန္နာဂတေန။ စေတသာတိ စိတ္တေန။ ဧကံ ဒိသန္တိ ဧကံ ဧကိဿာ ဒိသာယ ပဌမပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တံ ဥပါဒါယ ဧကဒိသာပရိယာပန္နသတ္တဖရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ဖရိတွာတိ ဖုသိတွာ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ ဝိဟရတီတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌိတံ ¶ ဣရိယာပထဝိဟာရံ ပဝတ္တေတိ။ တထာ ဒုတိယန္တိ ယထာ ပုရတ္ထိမာဒီသု ယံကိဉ္စိ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ၊ တထေဝ တဒနန္တရံ ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထံ ဝါတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဥဒ္ဓန္တိ ဧတေနေဝ နယေန ဥပရိမံ ဒိသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓော တိရိယန္တိ အဓောဒိသမ္ပိ တိရိယံ ဒိသမ္ပိ ဧဝမေဝ ¶ ။ တတ္ထ စ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာ။ တိရိယန္တိ အနုဒိသာ။ ဧဝံ သဗ္ဗဒိသာသု အဿမဏ္ဍလိကာယ အဿမိဝ မေတ္တာသဟဂတံ စိတ္တံ သာရေတိပိ ပစ္စာသာရေတိပီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဧကမေကံ ဒိသံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဩဓိသော မေတ္တာဖရဏံ ဒဿိတံ။ သဗ္ဗဓီတိအာဒိ ပန အနောဓိသော ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေသု ဟီနမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌမိတ္တသပတ္တမဇ္ဈတ္တာဒိပ္ပဘေဒေသု အတ္တတာယ၊ ‘‘အယံ ပရသတ္တော’’တိ ဝိဘာဂံ အကတွာ အတ္တသမတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေန စိတ္တဘာဝေန၊ ဤသကမ္ပိ ဗဟိ အဝိက္ခိပမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တဝန္တံ၊ သဗ္ဗသတ္တယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဝန္တန္တိပိ ပါဌော။ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။

ဝိပုလေနာတိ ဧဝမာဒိပရိယာယဒဿနတော ပနေတ္ထ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ဧတ္ထ ဩဓိသော ဖရဏေ ဝိယ ပုန တထာသဒ္ဒေါ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ န ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နိဂမနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဝိပုလေနာတိ ဧတ္ထ ဖရဏဝသေန ဝိပုလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘူမိဝသေန ပန တံ မဟဂ္ဂတံ။ တဉှိ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယ ဝိပုလဖလတာယ ဒီဃသန္တာနတာယ စ မဟန္တဘာဝံ ဂတံ၊ မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တပညေဟိ ဂတံ ပဋိပန္နန္တိ မဟဂ္ဂတံ။ ပဂုဏဝသေန အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏဝသေန စ အပ္ပမာဏံ။ ဗျာပါဒပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ။ ဒေါမနဿပ္ပဟာနတော အဗျာပဇ္ဇံ၊ နိဒ္ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပ္ပဋိကူလာ ဟောန္တီတိ ဘိက္ခုနော စိတ္တဿ အပ္ပဋိကူလာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ သေသေသုပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကရုဏာယ ဝိဟေသာပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ၊ မုဒိတာယ အရတိပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန။

ဥပေက္ခာသဟဂတေနာတိ ¶ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ဥပေက္ခာယ သမန္နာဂတေန။ ရာဂပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ၊ ဂေဟသိတသောမနဿပ္ပဟာနတော အဗျာပဇ္ဇံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ အကုသလံ ကိလေသပရိဠာဟယောဂတော သဗျာပဇ္ဇမေဝါတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

၂၁၃။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန၊ သဗ္ဗာသံ ဝါ၊ အနဝသေသာနန္တိ အတ္ထော။ ရူပသညာနန္တိ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနာနဉ္စေဝ တဒါရမ္မဏာနဉ္စ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈)၊ တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ¶ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၂၃)။ တသ္မာ ဣဓ ရူပေ သညာ ရူပသညာတိ ဧဝံ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပံ သညာ အဿာတိ ရူပသညံ၊ ရူပမဿ နာမန္တိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတိက္ကမာတိ ဝိရာဂါ နိရောဓာ စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧတာသံ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ပဉ္စဒသန္နံ ဈာနသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ၊ ဧတေသဉ္စ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန နဝန္နံ အာရမ္မဏသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ သဗ္ဗာကာရေန၊ အနဝသေသာနံ ဝါ ဝိရာဂါ စ နိရောဓာ စ ဝိရာဂဟေတု စေဝ နိရောဓဟေတု စ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗသော အနတိက္ကန္တရူပသညေန ဧတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုန္တိ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏသမတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗာ ဧတာ သမာပတ္တိယော၊ န ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ။ အာရမ္မဏေ အဝိရတ္တဿ စ သညာသမတိက္ကမော န ဟောတိ၊ တသ္မာ အယံ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဝသေနာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန ဥပ္ပန္နာ သညာ ပဋိဃသညာ၊ ရူပသညာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တာသံ ကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နံ၊ အကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နန္တိ သဗ္ဗသော ဒသန္နမ္ပိ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ ပဟာနာ အသမုပ္ပာဒါ၊ အပ္ပဝတ္တိံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာမဉ္စေတာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သမာပန္နဿပိ န သန္တိ၊ န ဟိ တသ္မိံ သမယေ ပဉ္စဒွါရဝသေန စိတ္တံ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အညတ္ထ ပဟီနာနံ သုခဒုက္ခာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဝိယ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ တတိယမဂ္ဂေ ဝိယ စ ဣမသ္မိံ ဈာနေ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဣမဿ ဈာနဿ ပသံသာဝသေန ဧတာသံ ဧတ္ထ ¶ ဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကိဉ္စာပိ တာ ရူပါဝစရံ သမာပန္နဿ န သန္တိ၊ အထ ခေါ န ပဟီနတ္တာ န သန္တိ။ န ဟိ ရူပဝိရာဂါယ ရူပါဝစရဘာဝနာ သံဝတ္တတိ၊ ရူပါယတ္တာယေဝ စ ဧတာသံ ပဝတ္တိ။ အယံ ပန ဘာဝနာ ရူပဝိရာဂါယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တာ ဧတ္ထ ပဟီနာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝတ္တုံ၊ ဧကံသေနေဝ ဧဝံ ဓာရေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တာသဉှိ ဣတော ပုဗ္ဗေ အပ္ပဟီနတ္တာယေဝ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပန္နဿ သဒ္ဒေါ ကဏ္ဋကော’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၇၂) ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ ဣဓ စ ပဟီနတ္တာယေဝ အရူပသမာပတ္တီနံ အာနေဉ္ဇတာ သန္တဝိမောက္ခတာ စ ဝုတ္တာ။

နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာတိ နာနတ္တေ ဝါ ဂေါစရေ ပဝတ္တာနံ သညာနံ၊ နာနတ္တာနံ ဝါ သညာနံ။ ယသ္မာ ဟေတာ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ၊ ယသ္မာ စေတာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ၊ ဒွါဒသ အကုသလသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ၊ ဒွေ ¶ အကုသလဝိပါကသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယာသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသမ္ပိ သညာ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညဝိသဒိသာ၊ တသ္မာ ‘‘နာနတ္တသညာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တာသံ သဗ္ဗသော နာနတ္တသညာနံ ¶ အမနသိကာရာ အနာဝဇ္ဇနာ စိတ္တေ စ အနုပ္ပာဒနာ။ ယသ္မာ တာ နာဝဇ္ဇတိ စိတ္တေ စ န ဥပ္ပာဒေတိ န မနသိကရောတိ န ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ ပုရိမာ ရူပသညာ ပဋိဃသညာ စ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေပိ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ ပဂေဝ တသ္မိံ ဘဝေ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏကာလေ၊ တသ္မာ တာသံ သမတိက္ကမာ အတ္ထင်္ဂမာတိ ဒွေဓာပိ အဘာဝေါယေဝ ဝုတ္တော။ နာနတ္တသညာသု ပန ယသ္မာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ၊ နဝ ကိရိယာသညာ၊ ဒသာကုသလသညာတိ ဣမာ သတ္တဝီသတိ သညာ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေ ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ တာသံ အမနသိကာရာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာပိ ဟိ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တော တာသံ အမနသိကာရာယေဝ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ တာ ပန မနသိကရောန္တော အသမာပန္နော ဟောတီတိ။ သင်္ခေပတော စေတ္ထ ‘‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိဣမိနာ သဗ္ဗရူပါဝစရဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ’’တိဣမိနာ သဗ္ဗေသံ ကာမာဝစရစိတ္တစေတသိကာနံ ပဟာနဉ္စ အမနသိကာရော စ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အနန္တော ¶ အာကာသောတိ ဧတ္ထ ပညတ္တိမတ္တတ္တာ နာဿ ဥပ္ပာဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါ ပညာယတီတိ အနန္တော၊ အနန္တဖရဏဝသေနာပိ အနန္တော။ န ဟိ သော ယောဂီ ဧကဒေသဝသေန ဖရတိ၊ သကလဝသေနေဝ ဖရတိ။ အာကာသောတိ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသော။ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ တံ ပတွာ နိပ္ဖာဒေတွာ တဒနုရူပေန ဣရိယာပထေန ဝိဟရတိ။ တဒေဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော သမာပတ္တိ။

အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဈာနမ္ပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အာကာသာနဉ္စံ စ တံ ပဌမဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ တထာ အာကာသာနဉ္စံ စ တံ တဿ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ ‘‘ကမ္ဗောဇာ အဿာနံ အာယတန’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတမေကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ တံယေဝ ‘‘အနန္တော အာကာသော’’တိ ဖရိတွာ ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ ¶ မနသိကရောန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မနသိကာရဝသေန ဝါ အနန္တံ။ သော ဟိ တံ အာကာသာရမ္မဏံ ဝိညာဏံ အနဝသေသတော မနသိကရောန္တော အနန္တံ မနသိ ကရောတိ။

ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ¶ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဈာနမ္ပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိညာဏဉ္စံ စ တံ ဒုတိယဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ၊ တထာ ဝိညာဏဉ္စံ စ တံ တဿေဝ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတမေကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ နတ္ထိ နတ္ထိ၊ သုညံ သုညံ၊ ဝိဝိတ္တံ ဝိဝိတ္တန္တိ ဧဝံ မနသိကရောန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အာကိဉ္စညာယတနံ ¶ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဈာနမ္ပိ အာကိဉ္စညာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အာကိဉ္စညဉ္စ တံ တတိယဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ အာကိဉ္စညာယတနံ၊ တထာ အာကိဉ္စညဉ္စ တံ တဿေဝ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတမေကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သညာဝေဒယိတနိရောဓကထာ ဟေဋ္ဌာ ကထိတာဝ။

‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိကာ သတ္တ ဝိမောက္ခာ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုစ္စနဋ္ဌေန အာရမ္မဏေ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌေန စ ဝိမောက္ခာ၊ နိရောဓသမာပတ္တိ ပန စိတ္တစေတသိကေဟိ ဝိမုတ္တဋ္ဌေန ဝိမောက္ခော။ သမာပတ္တိသမာပန္နသမယေ ဝိမုတ္တော ဟောတိ၊ ဝုဋ္ဌိတသမယေ အဝိမုတ္တော ဟောတီတိ သမယဝိမောက္ခော။ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိဝသေန အစ္စန္တဝိမုတ္တတ္တာ အရိယမဂ္ဂါ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဝသေန အစ္စန္တဝိမုတ္တတ္တာ သာမညဖလာနိ၊ နိဿရဏဝိမုတ္တိဝသေန အစ္စန္တဝိမုတ္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ အသမယဝိမောက္ခော။ တထာ သာမယိကာသာမယိကဝိမောက္ခာ။

ပမာဒံ အာဂမ္မ ပရိဟာယတီတိ ကုပ္ပော။ တထာ န ပရိဟာယတီတိ အကုပ္ပော။ လောကာယ သံဝတ္တတီတိ ¶ လောကိယော။ အရိယမဂ္ဂါ လောကံ ဥတ္တရန္တီတိ လောကုတ္တရာ၊ သာမညဖလာနိ နိဗ္ဗာနဉ္စ လောကတော ဥတ္တိဏ္ဏာတိ လောကုတ္တရာ။ အာဒိတ္တံ အယောဂုဠံ မက္ခိကာ ဝိယ တေဇုဿဒံ လောကုတ္တရံ ဓမ္မံ အာသဝါ နာလမ္ဗန္တီတိ အနာသဝေါ။ ရူပပ္ပဋိသညုတ္တောတိ ¶ ရူပဇ္ဈာနာနိ။ အရူပပ္ပဋိသညုတ္တောတိ အရူပသမာပတ္တိယော။ တဏှာယ အာလမ္ဗိတော ပဏိဟိတော။ အနာလမ္ဗိတော အပ္ပဏိဟိတော။ မဂ္ဂဖလာနိ ဧကာရမ္မဏတ္တာ ဧကနိဋ္ဌတ္တာ စ ဧကတ္တဝိမောက္ခော၊ နိဗ္ဗာနံ အဒုတိယတ္တာ ဧကတ္တဝိမောက္ခော၊ အာရမ္မဏနာနတ္တာ ဝိပါကနာနတ္တာ စ နာနတ္တဝိမောက္ခော။

၂၁၄။ သိယာတိ ဘဝေယျ၊ ဒသ ဟောန္တီတိ စ ဧကော ဟောတီတိ စ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘သိယာ’’တိ စ ဧတံ ဝိဓိဝစနံ၊ န ပုစ္ဆာဝစနံ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ နိစ္စသညာဒိဒသဝတ္ထုဝသေန ဒသ ဟောန္တိ။ ပရိယာယေနာတိ ဝိမုစ္စနပရိယာယေန ¶ ဧကော ဟောတိ။ သိယာတိ ကထဉ္စ သိယာတိ ယံ ဝါ သိယာတိ ဝိဟိတံ၊ တံ ကထံ သိယာတိ ပုစ္ဆတိ။ အနိစ္စာနုပဿနဉာဏန္တိ သမာသပဒံ။ အနိစ္စာနုပဿနာဉာဏန္တိ ဝါ ပါဌော။ တထာ သေသေသုပိ။ နိစ္စတော သညာယာတိ နိစ္စတော ပဝတ္တာယ သညာယ၊ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ပဝတ္တာယ သညာယာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သုခတော အတ္တတော နိမိတ္တတော သညာယာတိ ဧတ္ထာပိ။ နိမိတ္တတောတိ စ နိစ္စနိမိတ္တတော။ နန္ဒိယာ သညာယာတိ နန္ဒိဝသေန ပဝတ္တာယ သညာယ၊ နန္ဒိသမ္ပယုတ္တာယ သညာယာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ရာဂတော သမုဒယတော အာဒါနတော ပဏိဓိတော အဘိနိဝေသတော သညာယာတိ ဧတ္ထာပိ။ ယသ္မာ ပန ခယဝယဝိပရိဏာမာနုပဿနာ တိဿော အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ ဗလဝဘာဝါယ ဗလဝပစ္စယဘူတာ ဘင်္ဂါနုပဿနာဝိသေသာ။ ဘင်္ဂဒဿနေန ဟိ အနိစ္စာနုပဿနာ ဗလဝတီ ဟောတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ စ ဗလဝတိယာ ဇာတာယ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဒုက္ခာနတ္တာနုပဿနာပိ ဗလဝတိယော ဟောန္တိ။ တသ္မာ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု ဝုတ္တာသု တာပိ တိဿော ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ။ ယသ္မာ စ သုညတာနုပဿနာ ‘‘အဘိနိဝေသတော သညာယ မုစ္စတီ’’တိ ဝစနေနေဝ သာရာဒါနာဘိနိဝေသသမ္မောဟာဘိနိဝေသအာလယာဘိနိဝေသသညောဂါဘိနိဝေသတော သညာယ မုစ္စတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ၊ အဘိနိဝေသာဘာဝေနေဝ အပ္ပဋိသင်္ခါတော သညာယ မုစ္စတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာဒယော ပဉ္စပိ အနုပဿနာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဧတာ အဋ္ဌ အနုပဿနာ အဝတွာ ဒသေဝ အနုပဿနာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၁၅။ အနိစ္စာနုပဿနာ ယထာဘူတံ ဉာဏန္တိ အနိစ္စာနုပဿနာယေဝ ယထာဘူတဉာဏံ။ ဥဘယမ္ပိ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဉာဏတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သမ္မောဟာ အညာဏာတိ သမ္မောဟဘူတာ အညာဏာ။ မုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခတ္ထော ဝုတ္တော။

၂၁၆။ အနိစ္စာနုပဿနာ ¶ အနုတ္တရံ သီတိဘာဝဉာဏန္တိ ဧတ္ထ သာသနေယေဝ သဗ္ဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန အနုတ္တရံ၊ အနုတ္တရဿ ပစ္စယတ္တာ ဝါ အနုတ္တရံ၊ သီတိဘာဝေါ ဧဝ ဉာဏံ သီတိဘာဝဉာဏံ။ တံ အနိစ္စာနုပဿနာသင်္ခါတံ ¶ အနုတ္တရံ သီတိဘာဝဉာဏံ။ ‘‘ဆဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဘဗ္ဗော ¶ အနုတ္တရံ သီတိဘာဝံ သစ္ဆိကာတု’’န္တိ (အ။ နိ။ ၆။၈၅) ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ အနုတ္တရော သီတိဘာဝေါ နာမ။ ဣဓ ပန ဝိပဿနာ အနုတ္တရော သီတိဘာဝေါ။ နိစ္စတော သန္တာပပရိဠာဟဒရထာ မုစ္စတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ပဝတ္တကိလေသာ ဧဝ ဣဓ စာမုတြ စ သန္တာပနဋ္ဌေန သန္တာပေါ၊ ပရိဒဟနဋ္ဌေန ပရိဠာဟော၊ ဥဏှဋ္ဌေန ဒရထောတိ ဝုစ္စန္တိ။

၂၁၇။ နေက္ခမ္မံ ဈာယတီတိ ဈာနန္တိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ။ နေက္ခမ္မာဒီနိ စေတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာနေဝ။

၂၁၈။ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခောတိ ဣဓ ဝိပဿနာယေဝ။ ‘‘ဧတဒတ္ထာ ကထာ၊ ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ၊ ယဒိဒံ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆၊ အ။ နိ။ ၃။၆၈) ဧတ္ထ ပန နိဗ္ဗာနံ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော။ ကတိဟုပါဒါနေဟီတိ ကတိဟိ ဥပါဒါနေဟိ။ ကတမာ ဧကုပါဒါနာတိ ကတမတော ဧကုပါဒါနတော။ ဣဒံ ဧကုပါဒါနာတိ ဣတော ဧကတော ဥပါဒါနတော။ ဣဒန္တိ ပုဗ္ဗဉာဏာပေက္ခံ ဝါ။ ဥပါဒါနတော မုစ္စနေသု ယသ္မာ အာဒိတော သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿိတွာ ပဿိတွာ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝိပဿတိ၊ ပစ္ဆာ သင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂမေဝ ပဿိတွာ အနိမိတ္တာနုပဿနာယ ဝိပဿတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာဝိသေသောယေဝ ဟိ အနိမိတ္တာနုပဿနာ။ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန စ ဘင်္ဂဒဿနေန စ အတ္တာဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတိ။ တေန ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ စ အတ္တဝါဒုပါဒါနဿ စ ပဟာနံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနေနေဝ စ ‘‘သီလဗ္ဗတေန အတ္တာ သုဇ္ဈတီ’’တိ ဒဿနဿ အဘာဝတော သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စ အနတ္တာနုပဿနာယ ဥဇုကမေဝ အတ္တာဘာဝံ ပဿတိ၊ အနတ္တာနုပဿနာဝိသေသောယေဝ စ သုညတာနုပဿနာ၊ တသ္မာ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီဟိ တီဟိ ဥပါဒါနေဟိ မုစ္စန္တိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာဒီနံယေဝ ပန စတဿန္နံ တဏှာယ ဥဇုဝိပစ္စနီကတ္တာ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ စတဿန္နံ ကာမုပါဒါနတော မုစ္စနံ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အာဒိတော ဒုက္ခာနုပဿနာယ ‘‘သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ ပဿတော ပစ္ဆာ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာယ စ ‘‘သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ ပဿတော သင်္ခါရာနံ ပတ္ထနာ ပဟီယတိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာဝိသေသောယေဝ ဟိ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ။ ယသ္မာ စ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ ဝိရာဂါနုပဿနာယ ¶ ဝိရဇ္ဇန္တဿ သင်္ခါရာနံ ပတ္ထနာ ပဟီယတိ၊ တသ္မာ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ကာမုပါဒါနတော မုစ္စန္တိ။ ယသ္မာ နိရောဓာနုပဿနာယ ကိလေသေ နိရောဓေတိ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ ကိလေသေ ¶ ပရိစ္စဇတိ၊ တသ္မာ ဣမာနိ ဒွေ ဉာဏာနိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ မုစ္စန္တီတိ ဧဝံ သဘာဝနာနတ္တေန စ အာကာရနာနတ္တေန စ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဝိမောက္ခာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။

၂၁၉။ ဣဒါနိ ¶ အာဒိတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ မုခါနိ ဒဿေတွာ ဝိမောက္ခမုခပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဣန္ဒြိယဝိသေသံ ပုဂ္ဂလဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုကာမော တီဏိ ခေါ ပနိမာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိမောက္ခမုခါနီတိ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ မုခါနိ။ လောကနိယျာနာယ သံဝတ္တန္တီတိ တေဓာတုကလောကတော နိယျာနာယ နိဂ္ဂမနာယ သံဝတ္တန္တိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရေ ပရိစ္ဆေဒပရိဝဋုမတော သမနုပဿနတာယာတိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန ပရိစ္ဆေဒတော စေဝ ပရိဝဋုမတော စ သမနုပဿနတာယ။ လောကနိယျာနံ ဟောတီတိ ပါဌသေသော။ အနိစ္စာနုပဿနာ ဟိ ဥဒယတော ပုဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နတ္ထီတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တေသံ ဂတိံ သမန္နေသမာနာ ဝယတော ပရံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧတ္ထေဝ အန္တရဓာယန္တီတိ ပရိဝဋုမတော ပရိယန္တတော သမနုပဿတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာ ဟိ ဥဒယေန ပုဗ္ဗန္တပရိစ္ဆိန္နာ၊ ဝယေန အပရန္တပရိစ္ဆိန္နာ။ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ စိတ္တသမ္ပက္ခန္ဒနတာယာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ အနိမိတ္တာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော အနိမိတ္တသင်္ခါတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ စိတ္တပဝိသနတာယ စ လောကနိယျာနံ ဟောတိ။ မနောသမုတ္တေဇနတာယာတိ စိတ္တသံဝေဇနတာယ။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဟိ သင်္ခါရေသု စိတ္တံ သံဝိဇ္ဇတိ။ အပ္ပဏိဟိတာယ စ ဓာတုယာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ အပ္ပဏိဟိတာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော အပ္ပဏိဟိတသင်္ခါတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ သဗ္ဗဓမ္မေတိ နိဗ္ဗာနဿ အဝိပဿနုပဂတ္တေပိ အနတ္တသဘာဝသဗ္ဘာဝတော ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေ’’တိ အဝတွာ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရတော သမနုပဿနတာယာတိ ပစ္စယာယတ္တတ္တာ အဝသတာယ အဝိဓေယျတာယ စ ‘‘နာဟံ န မမ’’န္တိ ဧဝံ အနတ္တတော သမနုပဿနတာယ။ သုညတာယ စ ဓာတုယာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ သုညတာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော သုညတာသင်္ခါတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ ဣတိ ဣမာနိ တီဏိ ဝစနာနိ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာနုပဿနာနံ ဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တေနေဝ တဒနန္တရံ အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခယတောတိ ခီယနတော။ ဘယတောတိ သဘယတော။ သုညတောတိ အတ္တရဟိတတော။

အဓိမောက္ခဗဟုလန္တိ ¶ အနိစ္စာနုပဿနာယ ‘‘ခဏဘင်္ဂဝသေန သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ သဒ္ဓါယ ပဋိပန္နဿ ပစ္စက္ခတော ခဏဘင်္ဂဒဿနေန ‘‘သစ္စံ ဝတာဟ ဘဂဝါ’’တိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓါယ သဒ္ဓါဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ပဒေသသင်္ခါရာနံ အနိစ္စတံ ပဿိတွာ ‘‘ဧဝံ အနိစ္စာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ’’တိ အဓိမုစ္စနတော အဓိမောက္ခဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ ပဿဒ္ဓိဗဟုလန္တိ ဒုက္ခာနုပဿနာယ စိတ္တက္ခောဘကရာယ ပဏိဓိယာ ပဇဟနတော စိတ္တဒရထာဘာဝေန ပဿဒ္ဓိဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သံဝေဂဇနနတော သံဝိဂ္ဂဿ ¶ စ ယောနိသော ပဒဟနတော ဝိက္ခေပါဘာဝေန ပဿဒ္ဓိဗဟုလံ ¶ စိတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဒဗဟုလန္တိ အနတ္တာနုပဿနာယ ဗာဟိရကေဟိ အဒိဋ္ဌံ ဂမ္ဘီရံ အနတ္တလက္ခဏံ ပဿတော ဉာဏဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ‘‘သဒေဝကေန လောကေန အဒိဋ္ဌံ အနတ္တလက္ခဏံ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ တုဋ္ဌဿ တုဋ္ဌိဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။

အဓိမောက္ခဗဟုလော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိမောက္ခော ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနော ဘာဝနာပါရိပူရိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ နာမ ဟောတိ၊ တံ သော ပဋိလဘတိ နာမ။ ပဿဒ္ဓိဗဟုလော သမာဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဿဒ္ဓိဗဟုလဿ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆) ဝစနတော ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပဿဒ္ဓိပစ္စယာ သမာဓိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ တံ သော ပဋိလဘတိ နာမ။ ဝေဒဗဟုလော ပညိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝေဒေါ ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနော ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပညိန္ဒြိယံ နာမ ဟောတိ၊ တံ သော ပဋိလဘတိ နာမ။

အာဓိပတေယျံ ဟောတီတိ ဆန္ဒာဒိကေ အဓိပတိဘူတေပိ သကိစ္စနိပ္ဖာဒနဝသေန အဓိပတိ ဟောတိ ပဓာနော ဟောတိ။ ဘာဝနာယာတိ ဘုမ္မဝစနံ၊ ဥပရူပရိ ဘာဝနတ္ထာယ ဝါ။ တဒနွယာ ဟောန္တီတိ တံ အနုဂါမိနီ တံ အနုဝတ္တိနီ ဟောန္တိ။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ သဟဥပ္ပာဒနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ ပကာသဿ ပဒီပေါ ဝိယ။ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အညမညံ ဥပ္ပာဒနုပတ္ထမ္ဘနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ အညမညူပတ္ထမ္ဘကံ တိဒဏ္ဍံ ဝိယ။ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန နိဿယာကာရေန စ ဥပကာရကာ ဟောန္တိ တရုစိတ္တကမ္မာနံ ပထဝီပဋာဒိ ဝိယ။ သမ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓသင်္ခါတေန သမ္ပယုတ္တဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။

၂၂၀။ ပဋိဝေဓကာလေတိ ¶ မဂ္ဂက္ခဏေ သစ္စပဋိဝေဓကာလေ။ ပညိန္ဒြိယံ အာဓိပတေယျံ ဟောတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သစ္စဒဿနကိစ္စကရဏဝသေန စ ကိလေသပ္ပဟာနကိစ္စကရဏဝသေန စ ပညိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ။ ပဋိဝေဓာယာတိ သစ္စပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ။ ဧကရသာတိ ဝိမုတ္တိရသေန။ ဒဿနဋ္ဌေနာတိ သစ္စဒဿနဋ္ဌေန။ ဧဝံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ ဘာဝေတိ၊ ဘာဝေန္တောပိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ သကိံယေဝ ဘာဝနာယ စ ပဋိဝေဓဿ စ သဗ္ဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ ပညိန္ဒြိယဿေဝ အာဓိပတေယျတ္တာ ‘‘ပဋိဝေဓကာလေပီ’’တိ အပိသဒ္ဒေါ ပယုတ္တော။

၂၂၁။ အနိစ္စတော ¶ မနသိကရောတော ကတမိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီတိအာဒိ ဣန္ဒြိယဝိသေသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဓိမတ္တန္တိ အဓိကံ။ တတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယပညိန္ဒြိယာနံ အဓိမတ္တတာ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဧတ္ထ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တေပိ ဥပရိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဌပေတွာ သေသေသု သတ္တသု ဌာနေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ ဟောတိ၊ န သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာယေဝ သေသေသု သမာဓိန္ဒြိယပညိန္ဒြိယာဓိမတ္တတ္တေပိ သတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောယေဝ နာမ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ကာယသက္ခီ ဟောတီတိ အဋ္ဌသုပိ ဌာနေသု ကာယသက္ခီ နာမ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော ဟောတီတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဒဟန္တော စတူသုပိ ဖလက္ခဏေသု ဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယက္ခဏေ သဒ္ဓါဝိမုတ္တတ္တံ ဣဒါနိ ဝက္ခတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ပန သဒ္ဓါနုသာရိတ္တံ ပစ္ဆာ ဝက္ခတိ။ ဖုဋ္ဌတ္တာ သစ္ဆိကတောတိ ကာယသက္ခီတိ သုက္ခဝိပဿကတ္တေ သတိ ဥပစာရဇ္ဈာနဖဿဿ ရူပါရူပဇ္ဈာနလာဘိတ္တေ သတိ ရူပါရူပဇ္ဈာနဖဿဿ ဖုဋ္ဌတ္တာ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကတောတိ ကာယသက္ခီ၊ နာမကာယေန ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဈာနဖဿေ စ နိဗ္ဗာနေ စ သက္ခီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တေန ပညိန္ဒြိယေန ပဌမံ နိဗ္ဗာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပစ္ဆာ သောတာပတ္တိဖလာဒိဝသေန နိဗ္ဗာနံ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော၊ ပညိန္ဒြိယသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ ¶ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဓမ္မာနုသာရိတ္တံ ပစ္ဆာ ဝက္ခတိ။ သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုစ္စတီတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေသု သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုစ္စတီတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော။ ဧတ္ထ ဝိမုစ္စမာနောပိ အာသံသာယ ဘူတဝစနဝသေန ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ဈာနဖဿန္တိ တိဝိဓံ ဈာနဖဿံ။ ‘‘ဈာနဖဿ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒီနိ စ ပဌမံ ဝုတ္တံ ဒွယမေဝ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာနိ။ ဉာတံ ဟောတီတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဧတ္ထ စ ဈာနလာဘီ ပုဂ္ဂလော သမာဓိန္ဒြိယဿ အနုကူလာယ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဧဝ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂဖလာနိ ပါပုဏာတီတိ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယော။

သိယာတိ သိယုံ၊ ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သိယာ’’တိ ဧတံ ဝိဓိဝစနမေဝ။ တယော ပုဂ္ဂလာတိ ဝိပဿနာနိယမေန ဣန္ဒြိယနိယမေန စ ဝုတ္တာ တယော ပုဂ္ဂလာ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ တီသု အနုပဿနာသု ဧကေကဣန္ဒြိယဝတ္ထုဝသေန။ ပရိယာယေနာတိ တေနေဝ ပရိယာယေန။ ဣမိနာ ဝါရေန ကိံ ဒဿိတံ ဟောတိ ¶ ? ဟေဋ္ဌာ ¶ ဧကေကိဿာ အနုပဿနာယ ဧကေကဿ ဣန္ဒြိယဿ အာဓိပစ္စံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တန္တိ စ၊ ကဒါစိ တီသုပိ အနုပဿနာသု ဧကေကဿေဝ ဣန္ဒြိယဿ အာဓိပစ္စံ ဟောတီတိ စ ဒဿိတံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာက္ခဏေ တိဿန္နမ္ပိ အနုပဿနာနံ သဗ္ဘာဝတော တာသု ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာသု တေသံ တေသံ ဣန္ဒြိယာနံ အာဓိပစ္စံ အပေက္ခိတွာ မဂ္ဂဖလက္ခဏေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တာဒီနိ နာမာနိ ဟောန္တီတိ။ ဧဝဉှိ ဝုစ္စမာနေ ဟေဋ္ဌာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဥပရိ စ ကတော ဣန္ဒြိယာဓိပစ္စပုဂ္ဂလနိယမော သုကတောယေဝ နိစ္စလောယေဝ စ ဟောတိ။ အနန္တရဝါရေ သိယာတိ အညောယေဝါတိ ဧဝံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောယေဝ နိယမော။

ဣဒါနိ မဂ္ဂဖလဝသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ အနိစ္စတော မနသိကရောတော…ပေ… သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလဘတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဒ္ဓံ အနုဿရတိ အနုဂစ္ဆတိ၊ သဒ္ဓါယ ဝါ နိဗ္ဗာနံ အနုဿရတိ အနုဂစ္ဆတီတိ သဒ္ဓါနုသာရီ။ သစ္ဆိကတန္တိ ပစ္စက္ခကတံ။ အရဟတ္တန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ ပညာသင်္ခါတံ ဓမ္မံ အနုဿရတိ၊ တေန ဝါ ဓမ္မေန နိဗ္ဗာနံ အနုဿရတီတိ ဓမ္မာနုသာရီ။

၂၂၂။ ပုန ¶ အပရေဟိ ပရိယာယေဟိ ဣန္ဒြိယတ္တယဝိသေသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသံ ဝဏ္ဏေတုကာမော ယေ ဟိ ကေစီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘာဝိတာ ဝါတိ အတီတေ ဘာဝယိံသု ဝါ။ ဘာဝေန္တိ ဝါတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ။ ဘာဝိဿန္တိ ဝါတိ အနာဂတေ။ အဓိဂတာ ဝါတိအာဒိ ဧကေကန္တိကံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဖဿိတာ ဝါတိ ဉာဏဖုသနာယ ဖုသိံသု ဝါ။ ဝသိပ္ပတ္တာတိ ဣဿရဘာဝံ ပတ္တာ။ ပါရမိပ္ပတ္တာတိ ဝေါသာနံ ပတ္တာ။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တာတိ ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ သဒ္ဓါဝိမုတ္တာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တက္ခဏေသုယေဝ၊ သတိပဋ္ဌာနာဒယော မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိကေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈) ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ဧဝ ပတ္တာ။

တိဿော သိက္ခာတိ အဓိသီလသိက္ခာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ အဓိပညာသိက္ခာ မဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဧဝ သိက္ခမာနာ။ ဒုက္ခံ ပရိဇာနန္တီတိအာဒီနိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ ပရိညာပဋိဝေဓံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ ပရိညာယ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ပရိညာပဋိဝေဓံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သဗ္ဗဓမ္မာဒီဟိ ဝိသေသေတွာ အဘိညာပဋိဝေဓာဒယော ဝုတ္တာ။ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော ပန မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဉာဏသိဒ္ဓိဝသေန ¶ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဧဝမိဓ ပဉ္စ အရိယပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ၊ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော စ ပညာဝိမုတ္တော စာတိ ဣမေ ဒွေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အညတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၇၃) ပန ‘‘ယော ပန ဒုက္ခတော မနသိကရောန္တော ပဿဒ္ဓိဗဟုလော သမာဓိန္ဒြိယံ ¶ ပဋိလဘတိ၊ သော သဗ္ဗတ္ထ ကာယသက္ခီ နာမ ဟောတိ၊ အရူပဇ္ဈာနံ ပန ပတွာ အဂ္ဂဖလံ ပတ္တော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော နာမ ဟောတိ။ ယော ပန အနတ္တတော မနသိကရောန္တော ဝေဒဗဟုလော ပညိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတိ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မာနုသာရီ ဟောတိ၊ ဆသု ဌာနေသု ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော၊ အဂ္ဂဖလေ ပညာဝိမုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဣဓ ကာယသက္ခိဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တေဟိယေဝ သင်္ဂဟိတာ။ အတ္ထတော ပန အရူပဇ္ဈာနေန စေဝ အရိယမဂ္ဂေန စာတိ ဥဘတောဘာဂေန ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော။ ပဇာနန္တော ဝိမုတ္တောတိ ပညာဝိမုတ္တောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဣန္ဒြိယပုဂ္ဂလဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။

၂၂၃-၂၂၆။ ဣဒါနိ ဝိမောက္ခပုဗ္ဗင်္ဂမမေဝ ဝိမောက္ခဝိသေသံ ပုဂ္ဂလဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုကာမော အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွေ ဝိမောက္ခာတိ အပ္ပဏိဟိတသုညတဝိမောက္ခာ။ အနိစ္စာနုပဿနာဂမနဝသေန ဟိ အနိမိတ္တဝိမောက္ခောတိ လဒ္ဓနာမော မဂ္ဂေါ ရာဂဒေါသမောဟပဏိဓီနံ အဘာဝါ ¶ သဂုဏတော စ တေသံယေဝ ပဏိဓီနံ အဘာဝါ အပ္ပဏိဟိတန္တိ လဒ္ဓနာမံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာရမ္မဏတော စ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခောတိ နာမမ္ပိ လဘတိ။ တထာ ရာဂဒေါသမောဟေဟိ သုညတ္တာ သဂုဏတော စ ရာဂါဒီဟိယေဝ သုညတ္တာ သုညတန္တိ လဒ္ဓနာမံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာရမ္မဏတော စ သုညတဝိမောက္ခောတိ နာမမ္ပိ လဘတိ။ တသ္မာ တေ ဒွေ ဝိမောက္ခာ အနိမိတ္တဝိမောက္ခနွယာ နာမ ဟောန္တိ။ အနိမိတ္တမဂ္ဂတော အနညေပိ အဋ္ဌန္နံ မဂ္ဂင်္ဂါနံ ဧကေကဿ မဂ္ဂင်္ဂဿ ဝသေန သဟဇာတာဒိပစ္စယာ စ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုန ဒွေ ဝိမောက္ခာတိ သုညတာနိမိတ္တဝိမောက္ခာ။ ဒုက္ခာနုပဿနာဂမနဝသေန ဟိ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခောတိ လဒ္ဓနာမော မဂ္ဂေါ ရူပနိမိတ္တာဒီနံ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ နိစ္စနိမိတ္တာဒီနဉ္စ အဘာဝါ သဂုဏတော စ တေသံယေဝ နိမိတ္တာနံ အဘာဝါ အနိမိတ္တသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာရမ္မဏတော စ အနိမိတ္တဝိမောက္ခောတိ နာမမ္ပိ လဘတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုန ဒွေ ဝိမောက္ခာတိ အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခာ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။

ပဋိဝေဓကာလေတိ ဣန္ဒြိယာနံ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂက္ခဏံ ပန မုဉ္စိတွာ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဝိမောက္ခော နာမ နတ္ထိ ¶ ။ ပဌမံ ဝုတ္တောယေဝ ပန မဂ္ဂဝိမောက္ခော ‘‘ပဋိဝေဓကာလေ’’တိ ဝစနေန ဝိသေသေတွာ ဒဿိတော။ ‘‘ယော စာယံ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါဝိမုတ္တော’’တိအာဒိကာ ဒွေ ဝါရာ စ ‘‘အနိစ္စတော မနသိကရောန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလဘတီ’’တိအာဒိကော ဝါရော စ သင်္ခိတ္တော၊ ဝိမောက္ခဝသေန ပန ယောဇေတွာ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေ ဟိ ကေစိ နေက္ခမ္မန္တိအာဒိကော ဝါရော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဝိမောက္ခပုဂ္ဂလဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ။

၂၂၇။ ပုန ¶ ဝိမောက္ခမုခါနိ စ ဝိမောက္ခေ စ အနေကဓာ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အနိစ္စတော မနသိကရောန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာဘူတန္တိ ယထာသဘာဝေန။ ဇာနာတီတိ ဉာဏေန ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ တေနေဝ ဉာဏေန စက္ခုနာ ဝိယ ပဿတိ။ တဒနွယေနာတိ တဒနုဂမနေန၊ တဿ ပစ္စက္ခတော ဉာဏေန ဒိဋ္ဌဿ အနုဂမနေနာတိ အတ္ထော။ ကင်္ခါ ပဟီယတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စာနိစ္စကင်္ခါ၊ ဣတရာဟိ ဣတရကင်္ခါ။ နိမိတ္တန္တိ သန္တတိဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန နိစ္စသညာယ ပဟီနတ္တာ အာရမ္မဏဘူတံ သင်္ခါရနိမိတ္တံ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ တေန ဝုစ္စတိ သမ္မာဒဿနန္တိ တေန ယထာဘူတဇာနနေန တံ ဉာဏံ ‘‘သမ္မာဒဿန’’န္တိ ¶ ဝုစ္စတိ။ ပဝတ္တန္တိ ဒုက္ခပ္ပတ္တာကာရေ သုခသညံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ သုခသညာယ ပဟာနေန ပဏိဓိသင်္ခါတာယ တဏှာယ ပဟီနတ္တာ သုခသမ္မတမ္ပိ ဝိပါကပဝတ္တံ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ နိမိတ္တဉ္စ ပဝတ္တဉ္စာတိ နာနာဓာတုမနသိကာရသမ္ဘဝေန သမူဟဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန ဥဘယထာပိ အတ္တသညာယ ပဟီနတ္တာ သင်္ခါရနိမိတ္တဉ္စ ဝိပါကပဝတ္တဉ္စ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ ယဉ္စ ယထာဘူတံ ဉာဏန္တိအာဒိတ္တယံ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝ၊ န အညံ။ ဘယတော ဥပဋ္ဌာတီတိ နိစ္စသုခအတ္တာဘာဝဒဿနတော ယထာက္ကမံ တံ တံ ဘယတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ယာ စ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာတိအာဒိနာ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အနုလောမဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တေသု ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတေသု နဝသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ဘယတုပဋ္ဌာနသမ္ဗန္ဓေန အဝတ္ထာဘေဒေန ဘိန္နာနိ ဧကဋ္ဌာနိ တီဏိ ဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ၊ န သေသာနိ။

ပုန တီသု အနုပဿနာသု အန္တေ ဌိတာယ အနန္တရာယ အနတ္တာနုပဿနာယ ¶ သမ္ဗန္ဓေန တာယ သဟ သုညတာနုပဿနာယ ဧကဋ္ဌတံ ဒဿေတုံ ယာ စ အနတ္တာနုပဿနာ ယာ စ သုညတာနုပဿနာတိအာဒိမာဟ။ ဣမာနိ ဟိ ဒွေ ဉာဏာနိ အတ္ထတော ဧကမေဝ၊ အဝတ္ထာဘေဒေန ပန ဘိန္နာနိ။ ယထာ စ ဣမာနိ၊ တထာ အနိစ္စာနုပဿနာ စ အနိမိတ္တာနုပဿနာ စ အတ္ထတော ဧကမေဝ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ စ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ စ အတ္ထတော ဧကမေဝ ဉာဏံ၊ ကေဝလံ အဝတ္ထာဘေဒေနေဝ ဘိန္နာနိ။ အနတ္တာနုပဿနာသုညတာနုပဿနာနဉ္စ ဧကဋ္ဌတာယ ဝုတ္တာယ တေသံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နမ္ပိ ဉာဏာနံ ဧကလက္ခဏတ္တာ ဧကဋ္ဌတာ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ။ နိမိတ္တံ ပဋိသင်္ခါ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘သင်္ခါရနိမိတ္တံ အဒ္ဓုဝံ တာဝကာလိက’’န္တိ အနိစ္စလက္ခဏဝသေန ဇာနိတွာ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကာမဉ္စ န ပဌမံ ဇာနိတွာ ပစ္ဆာ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝေါဟာရဝသေန ပန ‘‘မနဉ္စ ပဋိစ္စ ဓမ္မေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဝိညာဏ’’န္တိအာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ မ။ နိ။ ၁။၄၀၀၊ ၃။၄၂၁) ဝိယ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူပိ စ ‘‘အာဒိစ္စံ ပါပုဏိတွာ တမော ဝိဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သမာနကာလေပိ ဣမံ ပဒံ ဣစ္ဆန္တိ။ ဧကတ္တနယေန ဝါ ¶ ပုရိမဉ္စ ပစ္ဆိမဉ္စ ဧကံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မုဉ္စိတုကမျတာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဉာဏာနံ ဧကဋ္ဌတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။

နိမိတ္တာ ¶ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာတီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တေ ဒေါသဒဿနေန တတ္ထ အနလ္လီနတာယ သင်္ခါရနိမိတ္တာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ အနိမိတ္တေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တပဋိပက္ခေန အနိမိတ္တသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ စိတ္တံ ပဝိသတိ။ သေသာနုပဿနာဒွယေပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိရောဓေ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဣဓ ဝုတ္တေနေဝ ပဌမာနုပဿနာဒွယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ နိရောဓေတိပိ ပါဌော။ ဗဟိဒ္ဓါဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာတိ ဝုဋ္ဌာနသမ္ဗန္ဓေန ဂေါတြဘုဉာဏံ ဝုတ္တံ။ ဂေါတြဘူ ဓမ္မာတိ ဂေါတြဘုဉာဏမေဝ။ ဣတရထာ ဟိ ဧကဋ္ဌတာ န ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘အသင်္ခတာ ဓမ္မာ၊ အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇၊ ၈) ဝိယ ဝါ စတုမဂ္ဂဝသေန ဝါ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဝိမောက္ခောတိ မဂ္ဂေါ၊ မဂ္ဂေါ စ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနော၊ တသ္မာ တေန သမ္ဗန္ဓေန ယာ စ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၂၂၈။ ပုန ဝိမောက္ခာနံ နာနာက္ခဏာနံ ဧကက္ခဏပရိယာယံ ဒဿေတုကာမော ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ အဘိနီဟာရဋ္ဌေနာတိ ဝိပဿနာဝီထိတော နီဟရဏဋ္ဌေန။ နိယျာနဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗာနုပဂမနဋ္ဌေန။ အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာက္ခဏေယေဝ ¶ ။ အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခောတိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ ဧသ နယော သေသေသု။ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတီတိ စိတ္တံ အဓိကံ ကတွာ ဌာတိ၊ စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီတိ ဝိပဿနာဝီထိတော စိတ္တံ နီဟရတိ။ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ နိယျာတီတိ နိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ အာကာရနာနတ္တတော စတုဓာ နာနာက္ခဏတာ ဒဿိတာ။

ဧကက္ခဏတာယ သမောဓာနဋ္ဌေနာတိ ဧကဇ္ဈံ သမောသရဏဋ္ဌေန။ အဓိဂမနဋ္ဌေနာတိ ဝိန္ဒနဋ္ဌေန။ ပဋိလာဘဋ္ဌေနာတိ ပါပုဏနဋ္ဌေန။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေနာတိ ပစ္စက္ခကရဏဋ္ဌေန။ ဖဿနဋ္ဌေနာတိ ဉာဏဖုသနာယ ဖုသနဋ္ဌေန။ အဘိသမယဋ္ဌေနာတိ အဘိမုခံ သမာဂမနဋ္ဌေန။ ဧတ္ထ ‘‘သမောဓာနဋ္ဌေနာ’’တိ မူလပဒံ၊ သေသာနိ အဓိဂမဝေဝစနာနိ။ တသ္မာယေဝ ဟိ သဗ္ဗေသံ ဧကတော ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။ နိမိတ္တာ မုစ္စတီတိ နိစ္စနိမိတ္တတော မုစ္စတိ။ ဣမိနာ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယတော မုစ္စတီတိ ယတော နိမိတ္တတော မုစ္စတိ။ တတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ တသ္မိံ နိမိတ္တေ ¶ ပတ္ထနံ န ကရောတိ။ ယတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ ယသ္မိံ နိမိတ္တေ န ပဏိဒဟတိ။ တေန သုညောတိ ¶ တေန နိမိတ္တေန သုညော။ ယေန သုညောတိ ယေန နိမိတ္တေန သုညော။ တေန နိမိတ္တေန အနိမိတ္တောတိ ဣမိနာ အနိမိတ္တဋ္ဌော ဝုတ္တော။

ပဏိဓိယာ မုစ္စတီတိ ပဏိဓိတော မုစ္စတိ။ ‘‘ပဏိဓိ မုစ္စတီ’’တိ ပါဌော နိဿက္ကတ္ထောယေဝ။ ဣမိနာ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ ယသ္မိံ ဒုက္ခေ န ပဏိဒဟတိ။ တေန သုညောတိ တေန ဒုက္ခေန သုညော။ ယေန သုညောတိ ယေန ဒုက္ခနိမိတ္တေန သုညော။ ယေန နိမိတ္တေနာတိ ယေန ဒုက္ခနိမိတ္တေန။ တတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ ဣမိနာ အပ္ပဏိဟိတဋ္ဌော ဝုတ္တော။ အဘိနိဝေသာ မုစ္စတီတိ ဣမိနာ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယေန သုညောတိ ယေန အဘိနိဝေသနိမိတ္တေန သုညော။ ယေန နိမိတ္တေနာတိ ယေန အဘိနိဝေသနိမိတ္တေန။ ယတ္ထ န ပဏိဒဟတိ၊ တေန သုညောတိ ယသ္မိံ အဘိနိဝေသနိမိတ္တေ န ပဏိဒဟတိ၊ တေန အဘိနိဝေသနိမိတ္တေန သုညော။ ဣမိနာ သုညတဋ္ဌော ဝုတ္တော။

၂၂၉။ ပုန အဋ္ဌဝိမောက္ခာဒီနိ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အတ္ထိ ဝိမောက္ခောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိစ္စတော အဘိနိဝေသာတိအာဒီနိ သညာဝိမောက္ခေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗာဘိနိဝေသေဟီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ အဘိနိဝေသေဟိ။ ဣတိ အဘိနိဝေသမုစ္စနဝသေန သုညတဝိမောက္ခာ နာမ ဇာတာ၊ တေယေဝ နိစ္စာဒိနိမိတ္တမုစ္စနဝသေန အနိမိတ္တဝိမောက္ခာ၊ နိစ္စန္တိအာဒိပဏိဓီဟိ မုစ္စနဝသေန အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခာ။ ဧတ္ထ စ ပဏိဓိ မုစ္စတီတိ သဗ္ဗတ္ထ နိဿက္ကတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဏိဓိယာ ¶ မုစ္စတီတိ ဝါ ပါဌော။ ‘‘သဗ္ဗပဏိဓီဟိ မုစ္စတီ’’တိ စေတ္ထ သာဓကံ။ ဧဝံ တိဿော အနုပဿနာ တဒင်္ဂဝိမောက္ခတ္တာ စ သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခဿ ပစ္စယတ္တာ စ ပရိယာယေန ဝိမောက္ခာတိ ဝုတ္တာ။

၂၃၀။ တတ္ထ ဇာတာတိ အနန္တရေ ဝိပဿနာဝိမောက္ခေပိ သတိ ဣမိဿာ ကထာယ မဂ္ဂဝိမောက္ခာဓိကာရတ္တာ တသ္မိံ မဂ္ဂဝိမောက္ခေ ဇာတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဝဇ္ဇကုသလာတိ ရာဂါဒိဝဇ္ဇဝိရဟိတာ ကုသလာ။ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ ပါဌော။ ဗောဓိပက္ခိယာ ဓမ္မာတိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ¶ ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၅၊ ၄၃၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁) ဝုတ္တာ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ ဣဒံ မုခန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဓမ္မဇာတံ အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနပဝေသာယ မုခတ္တာ မုခံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ တေသံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ။ ဣဒံ ဝိမောက္ခမုခန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမောက္ခေသု နိဿရဏဝိမောက္ခောဝ၊ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) ဝုတ္တတ္တာ ဥတ္တမဋ္ဌေန မုခဉ္စာတိ ဝိမောက္ခမုခံ။ ဝိမောက္ခဉ္စ တံ မုခဉ္စ ဝိမောက္ခမုခန္တိ ကမ္မဓာရယသမာသဝသေန အယမေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဝိမောက္ခဉ္စာတိ ဧတ္ထ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ တီဏိ အကုသလမူလာနီတိ လောဘဒေါသမောဟာ။ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနီတိ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိ။ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာတိ အကုသလမူလေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဒုစ္စရိတေဟိ သမ္ပယုတ္တာ စ အသမ္ပယုတ္တာ စ သေဝိတဗ္ဗဒေါမနဿာဒီနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ကုသလမူလသုစရိတာနိ ဝုတ္တပဋိပက္ခေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္ပယုတ္တာ အသမ္ပယုတ္တာ စ ဝိမောက္ခဿ ဥပနိဿယဘူတာ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဝိဝဋ္ဋကထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ။ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋသမ္ဗန္ဓေန ပနေတ္ထ သေသဝိဝဋ္ဋာပိ ဝုတ္တာ။ အာသေဝနာတိ အာဒိတော သေဝနာ။ ဘာဝနာတိ တဿေဝ ဝဍ္ဎနာ။ ဗဟုလီကမ္မန္တိ တဿေဝ ဝသိပ္ပတ္တိယာ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ။ မဂ္ဂဿ ပန ဧကက္ခဏေယေဝ ကိစ္စသာဓနဝသေန အာသေဝနာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပဋိလာဘော ဝါ ဝိပါကော ဝါတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝါတိ။

ဝိမောက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

၂၃၁။ ဣဒါနိ ¶ ¶ တဿာ ဝိမောက္ခုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ ဟေတုသမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဂတိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿာပိ ဟိ ‘‘နတ္ထိ ဈာနံ အပညဿာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၇၂) ဝစနတော ဈာနမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ ¶ ပန ဝိမောက္ခော။ တတ္ထ ဂတိသမ္ပတ္တိယာတိ နိရယတိရစ္ဆာနယောနိပေတ္တိဝိသယမနုဿဒေဝသင်္ခါတာသု ပဉ္စသု ဂတီသု မနုဿဒေဝသင်္ခါတာယ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ။ ဧတေန ပုရိမာ တိဿော ဂတိဝိပတ္တိယော ပဋိက္ခိပတိ။ ဂတိယာ သမ္ပတ္တိ ဂတိသမ္ပတ္တိ၊ သုဂတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂတီတိ စ သဟောကာသာ ခန္ဓာ။ ပဉ္စသု စ ဂတီသု ပေတ္တိဝိသယဂ္ဂဟဏေနေဝ အသုရကာယောပိ ဂဟိတော။ ဒေဝါတိ ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ ဗြဟ္မာနော စ။ ဒေဝဂ္ဂဟဏေန အသုရာပိ သင်္ဂဟိတာ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ ခဏောပိ ဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တယောဂေန တေနေဝ ဝေါဟာရေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကတိနံ ဟေတူနန္တိ အလောဘာဒေါသာမောဟဟေတူသု ကတိနံ ဟေတူနံ။ ဥပပတ္တီတိ ဥပပဇ္ဇနံ၊ နိဗ္ဗတ္တီတိ အတ္ထော။

ယသ္မာ ပန သုဒ္ဒကုလဇာတာပိ တိဟေတုကာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေ သန္ဓာယ ပဌမပုစ္ဆာ။ ယသ္မာ စ ယေဘုယျေန မဟာပုညာ တီသု မဟာသာလကုလေသု ဇာယန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ တိဏ္ဏံ ကုလာနံ ဝသေန တိဿော ပုစ္ဆာ။ ပါဌော ပန သင်္ခိတ္တော။ မဟတီ သာလာ ဧတေသန္တိ မဟာသာလာ၊ မဟာဃရာ မဟာဝိဘဝါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မဟာ သာရော ဧတေသန္တိ မဟာသာရာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ ‘‘မဟာသာလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခတ္တိယာ မဟာသာလာ၊ ခတ္တိယေသု ဝါ မဟာသာလာတိ ခတ္တိယမဟာသာလာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ယဿ ခတ္တိယဿ ဂေဟေ ပစ္ဆိမန္တေန ကောဋိသတံ ဓနံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ၊ ကဟာပဏာနဉ္စ ဝီသတိ အမ္ဗဏာနိ ဒိဝသံ ဝလဉ္ဇေ နိက္ခမန္တိ၊ အယံ ခတ္တိယမဟာသာလော နာမ။ ယဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပစ္ဆိမန္တေန အသီတိကောဋိဓနံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ၊ ကဟာပဏာနဉ္စ ဒသ အမ္ဗဏာနိ ဒိဝသံ ဝလဉ္ဇေ နိက္ခမန္တိ၊ အယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော နာမ။ ယဿ ဂဟပတိဿ ဂေဟေ ပစ္ဆိမန္တေန စတ္တာလီသကောဋိဓနံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ၊ ကဟာပဏာနဉ္စ ပဉ္စ အမ္ဗဏာနိ ဒိဝသံ ဝလဉ္ဇေ နိက္ခမန္တိ၊ အယံ ဂဟပတိမဟာသာလော နာမ။

ရူပါဝစရာနံ ¶ အရူပါဝစရာနဉ္စ ဧကန္တတိဟေတုကတ္တာ ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ မနုဿေသု ပန ဒုဟေတုကာဟေတုကာနဉ္စ သဗ္ဘာဝတော၊ ကာမာဝစရေသု ဒေဝေသု ဒုဟေတုကာနဉ္စ သဗ္ဘာဝတော သေသေသု ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ကာမာဝစရဒေဝါ ပဉ္စကာမဂုဏရတိယာ ¶ ကီဠန္တိ၊ သရီရဇုတိယာ စ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ၊ ရူပါဝစရဗြဟ္မာနော ဈာနရတိယာ ကီဠန္တိ ¶ ၊ သရီရဇုတိယာ စ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ၊ အရူပါဝစရဗြဟ္မာနော ဈာနရတိယာ ကီဠန္တိ၊ ဉာဏဇုတိယာ စ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ။

၂၃၂။ ကုသလကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေတိ အတီတဇာတိယာ ဣဓ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိဇနကဿ တိဟေတုကကာမာဝစရကုသလကမ္မဿ စ ဇဝနဝီထိယံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန သတ္တဝါရံ ဇဝနက္ခဏေ၊ ပဝတ္တနကာလေတိ အတ္ထော။ တယော ဟေတူ ကုသလာတိ အလောဘော ကုသလဟေတု အဒေါသော ကုသလဟေတု အမောဟော ကုသလဟေတု။ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယာတိ တသ္မိံ ဝုတ္တက္ခဏေယေဝ ဇာတာယ ကုသလစေတနာယ။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ သဟဥပ္ပာဒနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတီတိ တေန သဟဇာတပစ္စယဘာဝေနေဝ ဝုစ္စတိ။ ကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာတိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကပစ္စယာကာရနယေန ဝုတ္တံ။ ‘‘သင်္ခါရာ’’တိ စ ဗဟုဝစနေန တတ္ထ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ သဗ္ဗေ စေတသိကာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိသဒ္ဒေန သင်္ခါရပစ္စယာပိ ကုသလမူလာနီတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

နိကန္တိက္ခဏေတိ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒါတုံ ပစ္စုပဋ္ဌိတကမ္မေ ဝါ တထာ ပစ္စုပဋ္ဌိတကမ္မေန ဥပဋ္ဌာပိတေ ကမ္မနိမိတ္တေ ဝါ ဂတိနိမိတ္တေ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ နိကန္တိက္ခဏေ။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ ပတ္ထနာ။ အာသန္နမရဏဿ ဟိ မောဟေန အာကုလစိတ္တတ္တာ အဝီစိဇာလာယပိ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ ပန သေသေသု နိမိတ္တေသု။ ဒွေ ဟေတူတိ လောဘော အကုသလဟေတု မောဟော အကုသလဟေတု။ ဘဝနိကန္တိ ပန ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ ပဝတ္တဘဝင်္ဂဝီထိတော ဝုဋ္ဌိတမတ္တဿေဝ အတ္တနော ခန္ဓသန္တာနံ အာရဗ္ဘ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘ယဿ ဝါ ပန ယတ္ထ အကုသလာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ တဿ တတ္ထ ကုသလာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ အာမန္တာ’’တိ ဧဝမာဒိ ဣဒမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယာတိ အကုသလစေတနာယ။

ပဋိသန္ဓိက္ခဏေတိ တေန ကမ္မေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ တယော ဟေတူတိ အလောဘော အဗျာကတဟေတု အဒေါသော အဗျာကတဟေတု အမောဟော အဗျာကတဟေတု။ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယာတိ ဝိပါကာဗျာကတစေတနာယ။ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏန္တိ ဧတ္ထ တသ္မိံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဝိပါကဟေတူ သေသစေတသိကာ စ နာမံ၊ ဟဒယဝတ္ထု ရူပံ။ တတော ¶ နာမရူပပစ္စယတောပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ပဝတ္တတိ။ ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမရူပန္တိ ဧတ္ထာပိ နာမံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ၊ ရူပံ ပန ဣဓ သဟေတုကမနုဿပဋိသန္ဓိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝတ္ထုဒသကံ ကာယဒသကံ ဘာဝဒသကန္တိ ¶ သမတိံသ ရူပါနိ၊ သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကာနဉ္စ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ စက္ခုဒသကံ သောတဒသကံ ဃာနဒသကံ ဇိဝှာဒသကဉ္စာတိ သမသတ္တတိ ရူပါနိ။ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နာမရူပံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏပစ္စယာ ပဝတ္တတိ။

ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ¶ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ လဗ္ဘမာနာနိ ရူပါနိ ရူပက္ခန္ဓော၊ သဟဇာတာ ဝေဒနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ သညာ သညာက္ခန္ဓော၊ သေသစေတသိကာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော၊ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ အညမညံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ရူပက္ခန္ဓေ စတ္တာရော မဟာဘူတာ အညမညံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ အရူပိနော ခန္ဓာ စ ဟဒယရူပဉ္စ အညမညံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ မဟာဘူတာပိ ဥပါဒါရူပါနံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ။ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အညမညံ ဥပ္ပာဒနုပတ္ထမ္ဘနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ၊ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ စ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ စတ္တာရော မဟာဘူတာ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ။ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန နိဿယာကာရေန စ ဥပကာရကာ ဟောန္တိ၊ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ စ အညမညံ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ သဟဇာတာ ဝိယ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဧကဝတ္ထုကာဒိဘာဝါနုပဂမနေန ဝိပ္ပယုတ္တဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ၊ အရူပိနော ခန္ဓာ ပဋိသန္ဓိရူပါနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ဟဒယရူပံ အရူပီနံ ခန္ဓာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဟောတိ။ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ ဟေတ္ထ ဧဝံ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တံ။

စတ္တာရော မဟာဘူတာတိ ဧတ္ထ တယော ပစ္စယာ ပဌမံ ဝုတ္တာယေဝ။ တယော ဇီဝိတသင်္ခါရာတိ အာယု စ ဥသ္မာ စ ဝိညာဏဉ္စ။ အာယူတိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ။ ဥသ္မာတိ တေဇောဓာတု။ ဝိညာဏန္တိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ ဧတာနိ ဟိ ဥပရူပရိ ဇီဝိတသင်္ခါရံ သင်္ခရောန္တိ ပဝတ္တေန္တီတိ ဇီဝိတသင်္ခါရာ။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာနဉ္စ ဟဒယရူပဿ စ အညမညသဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေဇောဓာတု တိဏ္ဏံ မဟာဘူတာနံ အညမညသဟဇာတပစ္စယော ဟောတိ၊ ဥပါဒါရူပါနံ သဟဇာတပစ္စယောဝ၊ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ¶ သဟဇာတရူပါနံ ပရိယာယေန သဟဇာတပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဒွယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ သမ္ပယုတ္တခန္ဓာနံ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ။ အညမညနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ ပဋိသန္ဓိရူပါနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပန အညမညနိဿယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတ္တေ န ယုဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ‘‘တယော ဇီဝိတသင်္ခါရာ’’တိ ယထာလာဘဝသေန ¶ ဝုတ္တံ။ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုပစ္စယတ္တေ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စုဒ္ဒသ ¶ ဓမ္မာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ စတ္တာရော မဟာဘူတာ၊ တယော ဇီဝိတသင်္ခါရာ၊ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဧဝံ ဂဏနာဝသေန စုဒ္ဒသ ဓမ္မာ။ တေသဉ္စ ဥပရိ အညေသဉ္စ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ သမ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပုန ဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓသင်္ခါတေန သမ္ပယုတ္တဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။

ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ။ နာမဉ္စာတိ ဣဓ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ။ ဝိညာဏဉ္စာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ ပုန စုဒ္ဒသ ဓမ္မာတိ စတ္တာရော ခန္ဓာ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ တယော ဟေတူ၊ နာမဉ္စ ဝိညာဏဉ္စာတိ ဧဝံ ဂဏနာဝသေန စုဒ္ဒသ ဓမ္မာ။ အဋ္ဌဝီသတိ ဓမ္မာတိ ပုရိမာ စ စုဒ္ဒသ၊ ဣမေ စ စုဒ္ဒသာတိ အဋ္ဌဝီသတိ။ ဣဓ ရူပဿာပိ ပဝိဋ္ဌတ္တာ သမ္ပယုတ္တပစ္စယံ အပနေတွာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဝုတ္တော။

ဧဝံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနဿ တဿ တဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ တံ တံ ပစ္စယဘေဒံ ဒဿေတွာ ပဌမံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဟေတူ နိဂမေတွာ ဒဿေန္တော ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ။ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ တယော ကုသလဟေတူ၊ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ အကုသလဟေတူ၊ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော အဗျာကတဟေတူတိ ဧဝံ အဋ္ဌ ဟေတူ။ တတ္ထ တယော ကုသလဟေတူ၊ ဒွေ အကုသလဟေတူ စ ဣဓ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တိယာ ဥပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တယော အဗျာကတဟေတူ ယထာယောဂံ ဟေတုပစ္စယသဟဇာတပစ္စယဝသေန ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ သေသဝါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။

အရူပါဝစရာနံ ပန ရူပါဘာဝါ နာမပစ္စယာပိ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမန္တိ ဝုတ္တံ။ ရူပမိဿကစုဒ္ဒသကောပိ စ ပရိဟီနော။ တဿ ပရိဟီနတ္တာ ‘‘အဋ္ဌဝီသတိ ဓမ္မာ’’တိ ဝါရော စ န လဗ္ဘတိ။

၂၃၃။ ဣဒါနိ ¶ ဝိမောက္ခဿ ပစ္စယဘူတံ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဒဿေတွာ တေနေဝ သမ္ဗန္ဓေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုကာမော ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေတိအာဒိမာဟ။ ကုသလကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေတိ အတီတဇာတိယာ ဣဓ ပဋိသန္ဓိဇနကဿ ဒုဟေတုကကုသလကမ္မဿ ဝုတ္တနယေနေဝ ဇဝနက္ခဏေ။ ဒွေ ဟေတူတိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တတ္တာ အလောဘော ကုသလဟေတု အဒေါသော ကုသလဟေတု။ ဒွေ အဗျာကတဟေတူပိ အလောဘာဒေါသာယေဝ။

စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ပညိန္ဒြိယဝဇ္ဇာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ စတ္တာရိ။ ဒွါဒသ ဓမ္မာတိ ¶ ပညိန္ဒြိယဿ ¶ အမောဟဟေတုဿ စ ပရိဟီနတ္တာ ဒွါဒသ။ တေသံ ဒွိန္နံယေဝ ပရိဟီနတ္တာ ဆဗ္ဗီသတိ။ ဆန္နံ ဟေတူနန္တိ ဒွိန္နံ ကုသလဟေတူနံ၊ ဒွိန္နံ အကုသလဟေတူနံ၊ ဒွိန္နံ ဝိပါကဟေတူနန္တိ ဧဝံ ဆန္နံ ဟေတူနံ။ ရူပါရူပါဝစရာ ပနေတ္ထ ဧကန္တတိဟေတုကတ္တာ န ဂဟိတာ။ သေသံ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ဝါရေ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဒုဟေတုကကမ္မဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ တိဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ ယံ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈) တိပိဋကမဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဝါဒေ ‘‘တိဟေတုကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာဝ ဟောတိ၊ ဒုဟေတုကာဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာဟေတုကာ ဟောတိ၊ တိဟေတုကာ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတိ။ ယံ ပန တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဿ စ မောရဝါပိဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရဿ စ ဝါဒေသု ‘‘တိဟေတုကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာပိ ဟောတိ ဒုဟေတုကာပိ၊ အဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာပိ ဟောတိ အဟေတုကာပိ၊ တိဟေတုကာ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဣမိဿာ ကထာယ ဟေတုအဓိကာရတ္တာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိ န ဝုတ္တာတိ။

၂၃၄။ ဣဒါနိ ¶ တဿာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတံ ကမ္မံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ကမ္မကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အဟောသိ ကမ္မံ အဟောသိ ကမ္မဝိပါကောတိအာဒီသု အတီတဘဝေသု ကတဿ ကမ္မဿ အတီတဘဝေသုယေဝ ¶ ဝိပက္ကဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ အဟောသိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ အတီတဿ ကမ္မဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ စ ပစ္စယဝေကလ္လေန အတီတဘဝေသုယေဝ အဝိပက္ကဝိပါကဉ္စ အတီတေယေဝ ပရိနိဗ္ဗုတဿ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဥပပဇ္ဇဝေဒနီယအပရပရိယာယဝေဒနီယဿ ကမ္မဿ အဝိပက္ကဝိပါကဉ္စ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အဝိပက္ကဝိပါကဿ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အတိက္ကန္တဝိပါကကာလဿ စ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ စ အဝိပစ္စမာနံ ¶ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာရဟဿ အဝိပက္ကဝိပါကဿ အနာဂတေ ဘဝေ ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အတိက္ကန္တဝိပါကကာလဿ စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ စ အဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အတီတကမ္မံ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန ဆဓာ ဒဿိတံ။

ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ကတဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ ကမ္မဿ ဣဓေဝ ဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန ဣဓ အဝိပစ္စမာနဉ္စ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ ဣဓ အဝိပစ္စမာနဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ ကမ္မဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ စ အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ စ အနာဂတဘဝေ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ ကမ္မဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန အနာဂတဘဝေ ¶ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပစ္စုပ္ပန္နကမ္မံ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန စတုဓာ ဒဿိတံ။

အနာဂတဘဝေ ကာတဗ္ဗဿ ကမ္မဿ အနာဂတဘဝေ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ဘဝိဿတိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ အနာဂတဿ ¶ ကမ္မဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ဘဝိဿတိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အနာဂတကမ္မံ အနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန ဒွိဓာ ဒဿိတံ။ တံ သဗ္ဗံ ဧကတော ကတွာ ဒွါဒသဝိဓေန ကမ္မံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ တီဏိ ကမ္မစတုက္ကာနိ အာဟရိတွာ ဝုစ္စန္တိ – တေသု ဟိ ဝုတ္တေသု အယမတ္ထော ပါကဋတရော ဘဝိဿတီတိ။ စတုဗ္ဗိဓဉှိ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ အပရပရိယာယဝေဒနီယံ အဟောသိကမ္မန္တိ။ တေသု ဧကဇဝနဝီထိယံ သတ္တသု စိတ္တေသု ကုသလာ ဝါ အကုသလာ ဝါ ပဌမဇဝနစေတနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တံ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ။ တထာ အသက္ကောန္တံ ပန ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကော၊ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော၊ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဣမဿ တိကဿ ဝသေန ¶ အဟောသိကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ အတ္ထသာဓိကာ ပန သတ္တမဇဝနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တံ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ။ တထာ အသက္ကောန္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ အဟောသိကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ ဥဘိန္နံ အန္တရေ ပန ပဉ္စဇဝနစေတနာ အပရပရိယာယဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တံ အနာဂတေ ယဒါ ဩကာသံ လဘတိ၊ တဒါ ဝိပါကံ ဒေတိ။ သတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ အဟောသိကမ္မံ နာမ န ဟောတိ။

အပရမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ယဂ္ဂရုကံ ယဗ္ဗဟုလံ ယဒါသန္နံ ကဋတ္တာ ဝါ ပန ကမ္မန္တိ။ တတ္ထ ကုသလံ ဝါ ဟောတု အကုသလံ ဝါ၊ ဂရုကာဂရုကေသု ယံ ဂရုကံ မာတုဃာတာဒိကမ္မံ ဝါ မဟဂ္ဂတကမ္မံ ဝါ၊ တဒေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ တထာ ဗဟုလာဗဟုလေသုပိ ယံ ဗဟုလံ ဟောတိ သုသီလျံ ဝါ ဒုဿီလျံ ဝါ၊ တဒေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ ယဒါသန္နံ နာမ မရဏကာလေ အနုဿရိတကမ္မံ ဝါ ကတကမ္မံ ဝါ။ ယဉှိ အာသန္နမရဏေ အနုဿရိတုံ သက္ကောတိ ကာတုံ ဝါ၊ တေနေဝ ဥပပဇ္ဇတိ။ ဧတေဟိ ပန တီဟိ မုတ္တံ ပုနပ္ပုနံ လဒ္ဓါသေဝနံ ကဋတ္တာ ဝါ ပန ကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ တေသံ အဘာဝေ တံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎတိ။

အပရံ ¶ ဝါ စတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ဇနကံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ဥပပီဠကံ ဥပဃာတကန္တိ။ တတ္ထ ဇနကံ နာမ ကုသလမ္ပိ ဟောတိ အကုသလမ္ပိ။ တံ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေပိ ရူပါရူပဝိပါကံ ¶ ဇနေတိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ပန ဇနေတုံ န သက္ကောတိ၊ အညေန ကမ္မေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဇနိတေ ဝိပါကေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ၊ အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တေတိ။ ဥပပီဠကံ အညေန ကမ္မေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဇနိတေ ဝိပါကေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခံ ပီဠေတိ ဗာဓတိ၊ အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတိ။ ဥပဃာတကံ ပန ကုသလမ္ပိ အကုသလမ္ပိ သမာနံ အညံ ဒုဗ္ဗလကမ္မံ ဃာတေတွာ တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတိ။ ဧဝံ ပန ကမ္မေန ကတေ ဩကာသေ တံ ဝိပါကံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဝုစ္စတိ။

ဣတိ ဣမေသံ ဒွါဒသန္နံ ကမ္မာနံ ကမ္မန္တရဉ္စ ဝိပါကန္တရဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ ကမ္မဝိပါကဉာဏဿေဝ ယာထာဝသရသတော ပါကဋံ ဟောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ။ ဝိပဿကေန ပန ကမ္မန္တရံ ဝိပါကန္တရဉ္စ ဧကဒေသတော ဇာနိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ အယံ မုခမတ္တဒဿနေန ကမ္မဝိသေသော ပကာသိတောတိ။

၂၃၅။ ဧဝံ သုဒ္ဓိကကမ္မဝသေန ပဌမဝါရံ ဝတွာ တဒေဝ ကမ္မံ ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ကုသလာကုသလာဒိယုဂလဝသေန ဒသဟိ ပရိယာယေဟိ အပရေ ဒသ ဝါရာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ အာရောဂျဋ္ဌေန ကုသလံ၊ အနာရောဂျဋ္ဌေန အကုသလံ၊ ဣဒံ ဒုကံ ဇာတိဝသေန ဝုတ္တံ။ အကုသလမေဝ ¶ ရာဂါဒိဒေါသသံယောဂေန သာဝဇ္ဇံ၊ ကုသလံ တဒဘာဝေန အနဝဇ္ဇံ။ အကုသလံ အပရိသုဒ္ဓတ္တာ၊ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတ္တာ ဝါ ကဏှံ၊ ကုသလံ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတ္တာ ဝါ သုက္ကံ။ ကုသလံ သုခဝုဒ္ဓိမတ္တာ သုခုဒြယံ၊ အကုသလံ ဒုက္ခဝုဒ္ဓိမတ္တာ ဒုက္ခုဒြယံ။ ကုသလံ သုခဖလဝတ္တာ သုခဝိပါကံ၊ အကုသလံ ဒုက္ခဖလဝတ္တာ ဒုက္ခဝိပါကန္တိ ဧဝမေတေသံ နာနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

၂၃၆။ ဣဒါနိ ¶ တဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတေ ဝိပလ္လာသေ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိပလ္လာသကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ သုတ္တန္တေ တာဝ သညာဝိပလ္လာသာတိ သညာယ ဝိပလ္လတ္ထဘာဝါ ဝိပရီတဘာဝါ၊ ဝိပရီတသညာတိ အတ္ထော။ သေသဒွယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ စိတ္တကိစ္စဿ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ဒိဋ္ဌိဝိရဟိတာယ အကုသလသညာယ သကကိစ္စဿ ဗလဝကာလေ သညာဝိပလ္လာသော။ ဒိဋ္ဌိဝိရဟိတဿေဝ အကုသလစိတ္တဿ သကကိစ္စဿ ¶ ဗလဝကာလေ စိတ္တဝိပလ္လာသော။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေ စိတ္တေ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော။ တသ္မာ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလော သညာဝိပလ္လာသော၊ တတော ဗလဝတရော စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ သဗ္ဗဗလဝတရော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော။ အဇာတဗုဒ္ဓိဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ ဟိ သညာ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တဂ္ဂဟဏတော။ ဂါမိကပုရိသဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ စိတ္တံ လက္ခဏပဋိဝေဓဿာပိ သမ္ပာပနတော။ ကမ္မာရဿ မဟာသဏ္ဍာသေန အယောဂဟဏံ ဝိယ ဒိဋ္ဌိ အဘိနိဝိဿ ပရာမသနတော။ အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ သညာဝိပလ္လာသောတိ အနိစ္စေ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘နိစ္စံ ဣဒ’’န္တိ ဧဝံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာ သညာဝိပလ္လာသော။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န သညာဝိပလ္လာသော န စိတ္တဝိပလ္လာသော န ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသောတိ စတူသု ဝတ္ထူသု ဒွါဒသန္နံ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟာနံ အဘာဝါ ယာထာဝဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တံ။

ဂါထာသု အနတ္တနိ စ အတ္တာတိ အနတ္တနိ အတ္တာတိ ဧဝံသညိနောတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတာတိ န ကေဝလံ သညိနောဝ၊ သညာယ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာပိ ဟတာ။ ခိတ္တစိတ္တာတိ သညာဒိဋ္ဌီဟိ ဝိယ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ခိတ္တေန ဝိဗ္ဘန္တေန စိတ္တေန သမန္နာဂတာ။ ဝိသညိနောတိ ဒေသနာမတ္တမေတံ၊ ဝိပရီတသညာစိတ္တဒိဋ္ဌိနောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သညာပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ ဒိဋ္ဌိယာ ပဌမံ စတူဟိ ပဒေဟိ သညာဝိပလ္လာသော ဝုတ္တော၊ တတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတာတိ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော၊ ခိတ္တစိတ္တာတိ စိတ္တဝိပလ္လာသော။ ဝိသညိနောတိ တီဟိ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟေဟိ ပကတိသညာဝိရဟိတာ မောဟံ ဂတာ ‘‘မုစ္ဆိတော ဝိသဝေဂေန၊ ဝိသညီ သမပဇ္ဇထာ’’တိဧတ္ထ (ဇာ။ ၂။၂၂။၃၂၈) ဝိယ။ တေ ယောဂယုတ္တာ မာရဿာတိ တေ ဇနာ သတ္တာ မာရဿ ¶ ယောဂေ ယုတ္တာ နာမ ဟောန္တိ။ အယောဂက္ခေမိနောတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ဤတီဟိ ခေမံ နိဗ္ဗာနံ အပ္ပတ္တာ။ သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရန္တိ တေယေဝ ပုဂ္ဂလာ သံသာရံ သံသရန္တိ။ ကသ္မာ? ဇာတိမရဏဂါမိနော ဟိ တေ၊ တသ္မာ သံသရန္တီတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါတိ စတုသစ္စဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗညုနော။ ကာလတ္တယသာဓာရဏဝသေန ဗဟုဝစနံ။ လောကသ္မိန္တိ ဩကာသလောကေ။ ပဘင်္ကရာတိ လောကဿ ပညာလောကံ ကရာ။ ဣမံ ဓမ္မံ ပကာသေန္တီတိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနံ ဓမ္မံ ဇောတေန္တိ။ ဒုက္ခူပသမဂါမိနန္တိ ဒုက္ခဝူပသမံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တံ။ တေသံ သုတွာနာတိ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မံ သုတွာန။ သပ္ပညာတိ ဘဗ္ဗဘူတာ ပညဝန္တော။ သစိတ္တံ ပစ္စလဒ္ဓူတိ ဝိပလ္လာသဝဇ္ဇိတံ သကစိတ္တံ ပဋိလဘိတွာ။ ပဋိအလဒ္ဓူတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အထ ဝါ ပဋိလဘိံသု ပဋိအလဒ္ဓုန္တိ ¶ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အနိစ္စတော ဒက္ခုန္တိ အနိစ္စဝသေနေဝ အဒ္ဒသံသု။ အနတ္တနိ အနတ္တာတိ အနတ္တာနံ အနတ္တာတိ အဒ္ဒက္ခုံ။ အထ ဝါ အနတ္တနိ ဝတ္ထုသ္မိံ အတ္တာ နတ္ထီတိ အဒ္ဒက္ခုံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာတိ ဂဟိတသမ္မာဒဿနာ။ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဥပစ္စဂုန္တိ သကလံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကန္တာ။

ပဟီနာပဟီနပုစ္ဆာယ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နဿာတိ သောတာပန္နဿ။ ဒုက္ခေ သုခန္တိ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မောဟကာလုဿိယဿ အပ္ပဟီနတ္တာ သညာမတ္တံ ဝါ စိတ္တမတ္တံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနာဂါမိဿပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ ပန သောတာပန္နဿ။ ဣမေ ဒွေ အရဟတောယေဝ ပဟီနာ။ အသုဘေ သုဘန္တိ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သကဒါဂါမိဿပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ ပန သောတာပန္နဿ။ ဣမေ ဒွေ အနာဂါမိဿ ပဟီနာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣဒံ ဒွယံ သောတာပန္နသကဒါဂါမိနော သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနာဂါမိနော ကာမရာဂဿ ပဟီနတ္တာ ‘‘အသုဘေ သုဘ’’န္တိ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွီသု ¶ ဝတ္ထူသူတိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ပဟီနာပဟီနေ နိဂမေတွာ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘အနိစ္စေ နိစ္စ’’န္တိ၊ ‘‘အနတ္တနိ အတ္တာ’’တိ ဣမေသု ဒွီသု ဝတ္ထူသု ဆ ဝိပလ္လာသာ ပဟီနာ။ ‘‘ဒုက္ခေ သုခ’’န္တိ၊ ‘‘အသုဘေ သုဘ’’န္တိ ဣမေသု ဒွီသု ဝတ္ထူသု ဒွေ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသာ ပဟီနာ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ဒွေတိ ပဌမံ လိခိတံ၊ ပစ္ဆာ ဆာတိ။ စတူသု ဝတ္ထူသူတိ စတ္တာရိ ဧကတော ကတွာ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌာတိ ဒွီသု ဆ၊ ဒွီသု ဒွေတိ အဋ္ဌ။ စတ္တာရောတိ ဒုက္ခာသုဘဝတ္ထူသု ဧကေကသ္မိံ ဒွေ ဒွေ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာတိ စတ္တာရော။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဆ ဒွီသူ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေသုပိ ဧဝမေဝ လိခိတန္တိ။

၂၃၇။ ဣဒါနိ ¶ တေသံ တိဏ္ဏံ ဝိပလ္လာသာနံ ပဟာနကရံ အရိယမဂ္ဂံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ မဂ္ဂကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ မဂ္ဂေါတိ ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ ယော ဗုဒ္ဓသာသနေ မဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ သော ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပဟာနာယာတိအာဒီသု ဒသသု ¶ ပရိယာယေသု ပဌမော ပဌမော တဿ တဿ မဂ္ဂင်္ဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဝသေန ဝုတ္တော။ မဂ္ဂေါ စေဝ ဟေတု စာတိ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ကရဏာယ ပဋိပဒဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ၊ သမ္ပာပကဋ္ဌေန ဟေတု။ တေန မဂ္ဂဿ ပဋိပဒဋ္ဌော သမ္ပာပကဋ္ဌော စ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ အယံ ပဋိပဒါ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၅၊ ၄၈) ဟိ ပဋိပဒါ မဂ္ဂေါ၊ ‘‘မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌော ဟေတုဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၂။၈) သမ္ပာပကော ဟေတု။ ဧဝံ ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ‘‘မဂ္ဂေါတိ ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ ဟောတိ။ သဟဇာတာနံ ဓမ္မာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနာယာတိ အတ္တနာ သဟဇာတာနံ အရူပဓမ္မာနံ သဟဇာတအညမညနိဿယာဒိဘာဝေန ဥပတ္ထမ္ဘနဘာဝါယ။ ကိလေသာနံ ပရိယာဒါနာယာတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ဝုတ္တာဝသေသကိလေသာနံ ခေပနာယ။ ပဋိဝေဓာဒိဝိသောဓနာယာတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ၊ သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉၊ ၃၈၁) ဝစနတော သီလဉ္စ ဒိဋ္ဌိ စ သစ္စပဋိဝေဓဿ အာဒိ။ သော စ အာဒိမဂ္ဂက္ခဏေ ဝိသုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ‘‘ပဋိဝေဓာဒိဝိသောဓနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနာယာတိ သမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ သကကိစ္စေ ပတိဋ္ဌာနာယ။ စိတ္တဿ ဝေါဒါနာယာတိ စိတ္တဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ။ ဝိသေသာဓိဂမာယာတိ လောကိယတော ဝိသေသပဋိလာဘာယ။ ဥတ္တရိ ပဋိဝေဓာယာတိ လောကိယတော ဥတ္တရိ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ။ သစ္စာဘိသမယာယာတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဧကာဘိသမယာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ဧကပဋိဝေဓာယ။ နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပနာယာတိ စိတ္တဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထာယ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂက္ခဏာဒီသု ¶ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဧကတော ကတွာ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝစနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ယသ္မာ ဥပရူပရိမဂ္ဂေနာပိ သုဋ္ဌု အာဒိဝိသောဓနာ သုဋ္ဌု စိတ္တဝေါဒါနဉ္စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တာနိပိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။

ဒဿနမဂ္ဂေါတိအာဒီဟိ ¶ ယာဝ ပရိယောသာနာ တဿ ဓမ္မဿ လက္ခဏဝသေန မဂ္ဂဋ္ဌော ဝုတ္တော။ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ပဒါနိ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ဧဝမေတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ လောကိယလောကုတ္တရော မဂ္ဂေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဟေတုဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ စ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ နိပ္ပရိယာယမဂ္ဂတ္တာ စဿ ပုန ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာတိ အာဒီနိ စ ဣန္ဒြိယာဒီနံ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ န မဂ္ဂဋ္ဌဝသေန။ သစ္စာနီတိ စေတ္ထ သစ္စဉာဏာနိ။ သဗ္ဗေပိ တေ ဓမ္မာ နိဗ္ဗာနဿ ပဋိပဒဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ။ အန္တေ ဝုတ္တံ နိဗ္ဗာနံ ¶ ပန သံသာရဒုက္ခာဘိဘူတေဟိ ဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ သပ္ပုရိသေဟိ မဂ္ဂီယတိ ဂဝေသီယတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

၂၃၈။ ဣဒါနိ ¶ တဿ မဂ္ဂဿ မဏ္ဍပေယျတ္တံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဘဂဝတော ဝစနေကဒေသပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မဏ္ဍပေယျကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ မဏ္ဍပေယျန္တိ ယထာ သမ္ပန္နံ နိမ္မလံ ဝိပ္ပသန္နံ သပ္ပိ သပ္ပိမဏ္ဍောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝိပ္ပသန္နဋ္ဌေန မဏ္ဍော၊ ပါတဗ္ဗဋ္ဌေန ပေယျံ။ ယဉှိ ပိဝိတွာ အန္တရဝီထိယံ ပတိတာ ဝိသညိနော အတ္တနော သာဋကာဒီနမ္ပိ အဿာမိကာ ဟောန္တိ၊ တံ ပသန္နမ္ပိ န ပါတဗ္ဗံ။ မယှံ ပန ဣဒံ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ သမ္ပန္နတ္တာ နိမ္မလတ္တာ ဝိပ္ပသန္နတ္တာ မဏ္ဍဉ္စ ဟိတသုခါဝဟတ္တာ ပေယျဉ္စာတိ မဏ္ဍပေယျန္တိ ဒီပေတိ။ မဏ္ဍော ပေယျော ဧတ္ထာတိ မဏ္ဍပေယျံ။ ကိံ တံ? သာသနဗြဟ္မစရိယံ။ ကသ္မာ သိက္ခတ္တယံ ဗြဟ္မစရိယံ နာမ? ဥတ္တမဋ္ဌေန နိဗ္ဗာနံ ဗြဟ္မံ နာမ၊ သိက္ခတ္တယံ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပဝတ္တနတော ဗြဟ္မတ္ထာယ စရိယာတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာသနဗြဟ္မစရိယန္တိ တံယေဝ။ သတ္ထာ ¶ သမ္မုခီဘူတောတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ပန သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတော၊ တသ္မာ ဝီရိယပယောဂံ ကတွာ ပိဝထေတံ မဏ္ဍံ။ ဗာဟိရကဉှိ ဘေသဇ္ဇမဏ္ဍံ ဝေဇ္ဇဿ အသမ္မုခါ ပိဝန္တာနံ ပမာဏံ ဝါ ဥဂ္ဂမနနိဂ္ဂမနံ ဝါ န ဇာနာမာတိ အာသင်္ကာ ဟောတိ။ ဝေဇ္ဇဿ သမ္မုခါ ပန ဝေဇ္ဇော ဇာနိဿတီတိ နိရာသင်္ကာ ပိဝန္တိ။ ဧဝမေဝံ အမှာကဉ္စ ဓမ္မဿာမီ သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတောတိ ဝီရိယံ ကတွာ ပိဝထာတိ မဏ္ဍပါနေ သန္နိယောဇေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ အပိစ ‘‘သတ္ထာ ဘဂဝါ သတ္ထဝါဟော’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၀) နိဒ္ဒေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သန္ဒိဿမာနော မုခေါ ဘူတောတိ သမ္မုခီဘူတော။

မဏ္ဍပေယျနိဒ္ဒေသေ တိဓတ္တမဏ္ဍောတိ တိဓာဘာဝေါ တိဓတ္တံ။ တိဓတ္တေန မဏ္ဍော တိဓတ္တမဏ္ဍော၊ တိဝိဓေန မဏ္ဍောတိ အတ္ထော။ သတ္ထရိ သမ္မုခီဘူတေတိ ဣဒံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏမဏ္ဍတ္တယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဗ္ဗုတေပိ ပန ¶ သတ္ထရိ ဧကဒေသေန မဏ္ဍတ္တယံ ပဝတ္တတိယေဝ။ တေနေဝ စဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘သတ္ထရိ သမ္မုခီဘူတေ’’တိ အဝတွာ ကတမော ဒေသနာမဏ္ဍောတိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒေသနာမဏ္ဍောတိ ¶ ဓမ္မဒေသနာ ဧဝ မဏ္ဍော။ ပဋိဂ္ဂဟမဏ္ဍောတိ ဒေသနာပဋိဂ္ဂါဟကော ဧဝ မဏ္ဍော။ ဗြဟ္မစရိယမဏ္ဍောတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယမေဝ မဏ္ဍော။

အာစိက္ခနာတိ ဒေသေတဗ္ဗာနံ သစ္စာဒီနံ ဣမာနိ နာမာနီတိ နာမဝသေန ကထနာ။ ဒေသနာတိ ဒဿနာ။ ပညာပနာတိ ဇာနာပနာ၊ ဉာဏမုခေ ဌပနာ ဝါ။ အာသနံ ဌပေန္တော ဟိ ‘‘အာသနံ ပညာပေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋ္ဌပနာတိ ပညာပနာ၊ ပဝတ္တနာတိ အတ္ထော၊ ဉာဏမုခေ ဌပနာ ဝါ။ ဝိဝရဏာတိ ဝိဝဋကရဏံ၊ ဝိဝရိတွာ ဒဿနာတိ အတ္ထော။ ဝိဘဇနာတိ ဝိဘာဂကိရိယာ၊ ဝိဘာဂတော ဒဿနာတိ အတ္ထော။ ဥတ္တာနီကမ္မန္တိ ပါကဋဘာဝကရဏံ။ အထ ဝါ အာစိက္ခနာတိ ဒေသနာဒီနံ ဆန္နံ ပဒါနံ မူလပဒံ။ ဒေသနာဒီနိ ဆ ပဒါနိ တဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ဒေသနာတိ ဥဂ္ဃဋိတညူနံ ဝသေန သင်္ခေပတော ပဌမံ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒေသနာ။ ဥဂ္ဃဋိတညူ ဟိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ပဌမံ ဝုတ္တဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။ ပညာပနာတိ ဝိပဉ္စိတညူနံ ဝသေန တေသံ စိတ္တတောသနေန ဗုဒ္ဓိနိသာနေန စ ပဌမံ သင်္ခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒေသဝသေန ပညာပနာ။ ပဋ္ဌပနာတိ တေသံယေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိတ္ထာရတရဝစနေန ပညာပနာ။ ဝိဝရဏာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿာပိ ပုနပ္ပုနံ ဝစနေန ဝိဝရဏာ။ ဝိဘဇနာတိ ¶ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တဿာပိ ဝိဘာဂကရဏေန ဝိဘဇနာ။ ဥတ္တာနီကမ္မန္တိ ဝိဝဋဿ ဝိတ္ထာရတရဝစနေန၊ ဝိဘတ္တဿ စ နိဒဿနဝစနေန ဥတ္တာနီကရဏံ။ အယံ ဒေသနာ နေယျာနမ္ပိ ပဋိဝေဓာယ ဟောတိ။ ယေဝါပနညေပိ ကေစီတိ ပိယင်္ကရမာတာဒိကာ ဝိနိပါတိကာ ဂဟိတာ။ ဝိညာတာရောတိ ပဋိဝေဓဝသေန လောကုတ္တရဓမ္မံ ဝိညာတာရော။ ဧတေ ဟိ ဘိက္ခုအာဒယော ပဋိဝေဓဝသေန ဓမ္မဒေသနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီတိ ပဋိဂ္ဂဟာ။ အယမေဝါတိအာဒီနိ ပဌမဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနေန သံသန္ဒနတော ဗြဟ္မတ္ထာယ စရိယာတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။

၂၃၉။ ဣဒါနိ အဓိမောက္ခမဏ္ဍောတိအာဒီဟိ တသ္မိံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနိ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနိ မဏ္ဍပေယျဝိဓာနေ ယောဇေတွာ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ¶ အဓိမောက္ခမဏ္ဍောတိ အဓိမောက္ခသင်္ခါတော မဏ္ဍော။ ကသဋောတိ ပသာဒဝိရဟိတော အာဝိလော။ ဆဍ္ဍေတွာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာယ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခမဏ္ဍံ ပိဝတီတိ မဏ္ဍပေယျန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယတော အဓိမောက္ခမဏ္ဍဿ အနညတ္တေပိ သတိ အညံ ဝိယ ကတွာ ဝေါဟာရဝသေန ဝုစ္စတိ၊ ယထာ လောကေ နိသဒပေါတကော နိသဒပေါတသရီရဿ အနညတ္တေပိ သတိ နိသဒပေါတဿ သရီရန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာ စ ပါဠိယံ ‘‘ဖုသိတတ္တ’’န္တိအာဒီသု ဓမ္မတော အနညောပိ ဘာဝေါ အညော ဝိယ ဝုတ္တော၊ ယထာ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရ ဖဿပဉ္စမကရာသိဝဏ္ဏနာ) ဓမ္မတော အနညမ္ပိ လက္ခဏံ အညံ ဝိယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဒန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ ပိဝတီတိ စေတ္ထ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော တံ မဏ္ဍံ ပိဝတီတိ ကတွာ တေန ပုဂ္ဂလေန သော မဏ္ဍော ပါတဗ္ဗတော မဏ္ဍပေယျံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘မဏ္ဍပေယျော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မဏ္ဍပေယျ’’န္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ သေသာနမ္ပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပုဗ္ဗေသု ပန ပရိဠာဟောတိ ပီဏနလက္ခဏာယ ပီတိယာ ပဋိပက္ခော ကိလေသသန္တာပေါ။ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဥပသမပဋိပက္ခော ကိလေသဝသေန ဩဠာရိကဘာဝေါ အသန္တဘာဝေါ။ အပ္ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါနပဋိပက္ခော ကိလေသဝသေန အသမဝါဟိတဘာဝေါ။

၂၄၀။ ပုန အညေန ပရိယာယေန မဏ္ဍပေယျဝိဓိံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အတ္ထိ မဏ္ဍောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ။ အတ္ထရသောတိအာဒီသု သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမုစ္စနံ အတ္ထော၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မော၊ တဒေဝ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ၊ တဿ အတ္ထဿ သမ္ပတ္တိ အတ္ထရသော။ တဿ ဓမ္မဿ သမ္ပတ္တိ ဓမ္မရသော။ တဿာ ဝိမုတ္တိယာ သမ္ပတ္တိ ဝိမုတ္တိရသော။ အထ ဝါ အတ္ထပဋိလာဘရတိ အတ္ထရသော၊ ဓမ္မပဋိလာဘရတိ ဓမ္မရသော၊ ဝိမုတ္တိပဋိလာဘရတိ ဝိမုတ္တိရသော။ ရတီတိ စ တံသမ္ပယုတ္တာ၊ တဒါရမ္မဏာ ဝါ ပီတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ပရိယာယေ မဏ္ဍဿ ¶ ပေယျံ မဏ္ဍပေယျန္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။

ဧဝံ ဣန္ဒြိယာဒိဗောဓိပက္ခိယဓမ္မပဋိပါဋိယာ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ ဝသေန မဏ္ဍပေယျံ ဒဿေတွာ ပုန အန္တေ ဌိတံ ဗြဟ္မစရိယမဏ္ဍံ ဒဿေန္တော မဂ္ဂဿ ပဓာနတ္တာ မဂ္ဂံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဥပ္ပဋိပါဋိဝသေန မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂဗလဣန္ဒြိယာနိ ဒဿေသိ ¶ ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာ မဏ္ဍောတိအာဒယော ယထာယောဂံ လောကိယလောကုတ္တရာ မဏ္ဍာ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထဋ္ဌေန သစ္စာ မဏ္ဍောတိ ဧတ္ထ ပန ဒုက္ခသမုဒယာနံ မဏ္ဍတ္တာဘာဝါ မဟာဟတ္ထိပဒသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀) ဝိယ သစ္စဉာဏာနိ သစ္စာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

၁။ ဣဒါနိ ¶ ¶ မဏ္ဍပေယျဂုဏဿ အရိယမဂ္ဂဿ ယုဂနဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ယုဂနဒ္ဓကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ ယသ္မာ ပန ဓမ္မသေနာပတိ ဓမ္မရာဇေ ဓရမာနေယေဝ ဓမ္မရာဇဿ ပရိနိဗ္ဗာနသံဝစ္ဆရေ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ တသ္မာ ဓမ္မရာဇေ ဓရမာနေယေဝ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ဒေသိတံ ဣဒံ သုတ္တန္တံ တဿေဝ သမ္မုခါ သုတွာ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနံ ဂရုဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ၊ အာယုမာတိ အတ္ထော။ အာနန္ဒောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သော ဟိ ဇာယမာနောယေဝ ကုလေ အာနန္ဒံ ဘုသံ တုဋ္ဌိံ အကာသိ။ တသ္မာဿ ‘‘အာနန္ဒော’’တိ နာမံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကောသမ္ဗိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဿ ဟိ နဂရဿ အာရာမပေါက္ခရဏီအာဒီသု တေသု တေသု ဌာနေသု ကောသမ္ဗရုက္ခာ ဥဿန္နာ အဟေသုံ၊ တသ္မာ တံ ကောသမ္ဗီတိ သင်္ခံ အဂမာသိ။ ‘‘ကုသမ္ဗဿ ဣသိနော အဿမတော အဝိဒူရေ မာပိတတ္တာ’’တိ ဧကေ။

ဃောသိတာရာမေတိ ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတေ အာရာမေ။ ကောသမ္ဗိယဉှိ တယော သေဋ္ဌိနော အဟေသုံ ဃောသိတသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကသေဋ္ဌီတိ။ တေ တယောပိ ‘‘လောကေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ ပဉ္စဟိ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဒါနူပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ¶ ဇေတဝနသမီပေ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ နိသိန္နာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိတွာ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အဍ္ဎမာသမတ္တံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ သကဇနပဒဂမနတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ယာစိတွာ ‘‘သုညာဂါရေ ခေါ ဂဟပတယော တထာဂတာ အဘိရမန္တီ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တေ ‘‘ဒိန္နာ နော ဘဂဝတာ ပဋိညာ’’တိ ဉတွာ အတိဝိယ တုဋ္ဌာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ယောဇနေ ယောဇနေ ဘဂဝတော နိဝါသတ္ထံ ဝိဟာရံ ကာရေန္တာ အနုပုဗ္ဗေန ကောသမ္ဗိံ ပတွာ အတ္တနော အတ္တနော ¶ အာရာမေ မဟန္တံ ဓနပရိစ္စာဂံ ကတွာ ဘဂဝတော ဝိဟာရေ ¶ ကာရာပယိံသု။ တတ္ထ ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတော ဃောသိတာရာမော နာမ အဟောသိ၊ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိနာ ကာရိတော ကုက္ကုဋာရာမော နာမ၊ ပါဝါရိကသေဋ္ဌိနာ အမ္ဗဝနေ ကာရိတော ပါဝါရိကမ္ဗဝနံ နာမ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတေ အာရာမေ’’တိ။

အာဝုသော ဘိက္ခဝေါတိ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော သာဝကေ အာလပန္တာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ အာလပန္တိ။ သာဝကာ ပန ‘‘ဗုဒ္ဓေဟိ သဒိသာ မာ ဟောမာ’’တိ ‘‘အာဝုသော’’တိ ပဌမံ ဝတွာ ပစ္ဆာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဗုဒ္ဓေဟိ စ အာလပိတေ ဘိက္ခုသင်္ဃော ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ ပဋိဝစနံ ဒေတိ၊ သာဝကေဟိ အာလပိတေ ‘‘အာဝုသော’’တိ။

ယော ဟိ ကောစီတိ အနိယမဝစနံ။ ဧတေန တာဒိသာနံ သဗ္ဗဘိက္ခူနံ ပရိယာဒါနံ။ မမ သန္တိကေတိ မမ သမီပေ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တန္တိ အတ္တနာ အရဟတ္တဿ ပတ္တံ။ နပုံသကေ ဘာဝေ သိဒ္ဓဝစနံ။ အရဟတ္တံ ပတ္တန္တိ ဝါ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ အတ္တနာ ပတ္တံ အရဟတ္တန္တိ အတ္ထော။ အရဟတ္တပ္ပတ္တံ အတ္တာနန္တိ ဝါ ပါဌသေသော။ စတူဟိ မဂ္ဂေဟီတိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနေဟိ စတူဟိ ပဋိပဒါမဂ္ဂေဟိ၊ န အရိယမဂ္ဂေဟိ။ ‘‘စတူဟိ မဂ္ဂေဟီ’’တိ ဝိသုဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ကဿစိ အရဟတော ပဌမဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စပုဗ္ဗင်္ဂမော မဂ္ဂေါ၊ ဧကဿ အရိယမဂ္ဂဿ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ ဧကဿ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ ဧကဿ ယုဂနဒ္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဧဝံ စတ္တာရောပိ ပဋိပဒါ မဂ္ဂါ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတေသံ ဝါ အညတရေနာတိ ဧတေသံ စတုန္နံ ပဋိပဒါနံ မဂ္ဂါနံ ဧကေန ဝါ၊ ပဋိပဒါမဂ္ဂေန အရဟတ္တပ္ပတ္တံ ဗျာကရောတီတိ အတ္ထော။ သုက္ခဝိပဿကဿ ဟိ အရဟတော ဓမ္မုဒ္ဓစ္စပုဗ္ဗင်္ဂမံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပတွာ သေသမဂ္ဂတ္တယမ္ပိ သုဒ္ဓဝိပဿနာဟိယေဝ ပတ္တဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စပုဗ္ဗင်္ဂမမဂ္ဂါ ဟောတိ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟံ ပတွာ ဝါ အပ္ပတွာ ဝါ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပဋိပဒါနံ မဂ္ဂါနံ ဧကေကဿ ဝသေန ပတ္တစတုမဂ္ဂဿ ¶ အရဟတော အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဣတရဧကေကမဂ္ဂပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ။ တသ္မာ အာဟ – ‘‘ဧတေသံ ဝါ အညတရေနာ’’တိ။

သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝေတီတိ သမထံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဘာဝေတိ၊ ပဌမံ သမာဓိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပစ္ဆာ ဝိပဿနံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါ သဉ္ဇာယတီတိ ပဌမော လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သော တံ မဂ္ဂန္တိအာဒီသု ဧကစိတ္တက္ခဏိကဿ မဂ္ဂဿ အာသေဝနာဒီနိ နာမ နတ္ထိ၊ ဒုတိယမဂ္ဂါဒယော ပန ဥပ္ပာဒေန္တော တမေဝ မဂ္ဂံ ‘‘အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ¶ ဗဟုလီကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သညောဇနာနိ ပဟီယန္တိ၊ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ¶ ကမေန သဗ္ဗေ သညောဇနာ ပဟီယန္တိ၊ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ။ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ စ ပုန အနုပ္ပတ္တိယာ ဝိဂတန္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

ပုန စပရန္တိ ပုန စ အပရံ ကာရဏံ။ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ သမထံ ဘာဝေတီတိ ဝိပဿနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ သမထံ ဘာဝေတိ၊ ပဌမံ ဝိပဿနံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပစ္ဆာ သမာဓိံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီတိ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ဘာဝေတိ။ ဧတ္ထ တေနေဝ စိတ္တေန သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တေနေဝ သင်္ခါရေ သမ္မသိတုံ န သက္ကာ။ အယံ ပန ယာဝတာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ၊ တာဝတာ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ယာဝတာ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ၊ တာဝတာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ တတိယဇ္ဈာနံ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ဧဝံ သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတိ နာမ။

ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ မန္ဒပညာနံ ဝိပဿကာနံ ဥပက္ကိလေသဝတ္ထုတ္တာ ဝိပဿနုပက္ကိလေသသညိတေသု ဩဘာသာဒီသု ဒသသု ဓမ္မေသု ဘန္တတာဝသေန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ဝိက္ခေပသင်္ခါတံ ဥဒ္ဓစ္စံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စံ၊ တေန ဓမ္မုဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတံ ဝိရူပဂ္ဂဟိတံ ဝိရောဓမာပါဒိတံ မာနသံ စိတ္တံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတိ၊ တေန ဝါ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စေန ကာရဏဘူတေန တမ္မူလကတဏှာမာနဒိဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတိ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတမာနသန္တိ ဝါ ပါဌော။ ဟောတိ သော အာဝုသော သမယောတိ ဣမိနာ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန တံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စံ ပဋိဗာဟိတွာ ပုန ဝိပဿနာဝီထိံ ပဋိပန္နကာလံ ဒဿေတိ။ ယံ တံ စိတ္တန္တိ ယသ္မိံ သမယေ တံ ဝိပဿနာဝီထိံ ဩက္ကမိတွာ ပဝတ္တံ စိတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တမေဝ သန္တိဋ္ဌတီတိ ¶ ဝိပဿနာဝီထိံ ပစ္စောတရိတွာ တသ္မိံ သမယေ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေ အာရမ္မဏေ သန္တိဋ္ဌတိ ပတိဋ္ဌာတိ။ သန္နိသီဒတီတိ တတ္ထေဝ ပဝတ္တိဝသေန သမ္မာ နိသီဒတိ။ ဧကောဒိ ဟောတီတိ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ။ သမာဓိယတီတိ သမ္မာ အာဓိယတိ သုဋ္ဌု ဌိတံ ဟောတီတိ။

၂။ တဿ ¶ ¶ သုတ္တန္တဿ နိဒ္ဒေသကထာယ တတ္ထ ဇာတေ ဓမ္မေတိ တသ္မိံ သမာဓိသ္မိံ ဇာတေ စိတ္တစေတသိကေ ဓမ္မေ။ အနိစ္စတော အနုပဿနဋ္ဌေနာတိအာဒိနာ ဝိပဿနာယ ဘေဒံ ဒဿေတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂေါတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ။ အဋ္ဌသု မဂ္ဂင်္ဂေသု ဧကေကောပိ ဟိ မဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ။အာသေဝတီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝသေန။ ဘာဝေတီတိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂုပ္ပာဒနေန။ ဗဟုလီကရောတီတိ အနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂုပ္ပာဒနေန။ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ အဝတ္ထာဘေဒေပိ သတိ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ သာဓာရဏတ္တာ သဒိသမေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။

၃။ အာလောကသညာပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာနံ အန္တရာပေယျာလေ အဝိက္ခေပါဒီနိ စ ဈာန သမာပတ္တိကသိဏာနုဿတိအသုဘာ စ ဒီဃံ အဿာသာဒီနိ စ အာနန္တရိကသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၀-၈၁) နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ သင်္ခိတ္တာနိ။ တတ္ထ စ အဝိက္ခေပဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂါဝိက္ခေပဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အနိစ္စာနုပဿီ အဿာသဝသေနာတိအာဒိကေ သုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တစတုက္ကေ ပန တရုဏဝိပဿနာကာလေ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တသမာဓိပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဗလဝဝိပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၄။ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမဝါရေ ပဌမံ အနိစ္စတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏံ အနိယမေတွာ ဝိပဿနာ ဝုတ္တာ၊ ပစ္ဆာ ရူပံ အနိစ္စတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏံ နိယမေတွာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဇာတာနန္တိ တဿာ ဝိပဿနာယ ဇာတာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ။ ဝေါသဂ္ဂါရမ္မဏတာတိ ဧတ္ထ ဝေါသဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနံ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သင်္ခတဝေါသဂ္ဂတော ပရိစ္စာဂတော ‘‘ဝေါသဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဝိပဿနာ စ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ အဇ္ဈာသယဝသေန နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ။ ပတိဋ္ဌာပိ ဟိ အာလမ္ဗီယတီတိ အာရမ္မဏံ နာမ ဟောတိ၊ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေနေဝ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ။ အညတ္ထ ပါဠိယမ္ပိ ဟိ ပတိဋ္ဌာ ‘‘အာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ – ‘‘သေယျထာပိ၊ အာဝုသော၊ နဠာဂါရံ ဝါ တိဏာဂါရံ ဝါ သုက္ခံ ကောဠာပံ တေရောဝဿိကံ ပုရတ္ထိမာယ စေပိ ဒိသာယ ပုရိသော အာဒိတ္တာယ တိဏုက္ကာယ ဥပသင်္ကမေယျ၊ လဘေထ အဂ္ဂိ ဩတာရံ၊ လဘေထ ¶ အဂ္ဂိ အာရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၃)။ တသ္မာ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ ဝေါသဂ္ဂါရမ္မဏတာယ နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌာဘာဝေန ဟေတုဘူတေန ဥပ္ပာဒိတော ယော စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတော ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ အဝိက္ခေပေါ၊ သော ¶ သမာဓီတိ ဝိပဿနာတော ပစ္ဆာ ဥပ္ပာဒိတော ¶ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ။ တသ္မာယေဝ ဟိ ဣတိ ပဌမံ ဝိပဿနာ၊ ပစ္ဆာ သမထောတိ ဝုတ္တံ။

၅။ ယုဂနဒ္ဓနိဒ္ဒေသေ ယသ္မာ ဟေဋ္ဌာ သုတ္တန္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော ယုဂနဒ္ဓက္ကမော ပုရိမဒွယနိဒ္ဒေသနယေနေဝ ပါကဋော၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ယုဂနဒ္ဓက္ကမော ပန န ပါကဋော၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အနေကန္တိကံ ယုဂနဒ္ဓဘာဝနံ အဝတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကန္တေန လဗ္ဘမာနယုဂနဒ္ဓဘာဝနမေဝ ဒဿေန္တော သောဠသဟိ အာကာရေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာရမ္မဏဋ္ဌေနာတိအာဒီသု သတ္တရသသု အာကာရေသု အန္တေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ယုဂနဒ္ဓံ မူလပဒေန ဧကဋ္ဌတ္တာ တံ ဝိပ္ပဟာယ သေသာနံ ဝသေန ‘‘သောဠသဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏဋ္ဌေနာတိ အာလမ္ဗနဋ္ဌေန၊ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဂေါစရဋ္ဌေနာတိ အာရမ္မဏဋ္ဌေပိ သတိ နိဿယိတဗ္ဗဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ပဟာနဋ္ဌေနာတိ ပဇဟနဋ္ဌေန။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေနာတိ ပဟာနေပိ သတိ ပုန အနာဒိယနေန ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန။ ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဥဂ္ဂမနဋ္ဌေန။ ဝိဝဋ္ဋနဋ္ဌေနာတိ ဥဂ္ဂမနေပိ သတိ အပုနရာဝဋ္ဋနေန နိဝတ္တနဋ္ဌေန။ သန္တဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗုတဋ္ဌေန။ ပဏီတဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗုတဋ္ဌေပိ သတိ ဥတ္တမဋ္ဌေန၊ အတပ္ပကဋ္ဌေန ဝါ။ ဝိမုတ္တဋ္ဌေနာတိ ဗန္ဓနာပဂတဋ္ဌေန။ အနာသဝဋ္ဌေနာတိ ဗန္ဓနမောက္ခေပိ သတိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနာသဝဝိရဟိတဋ္ဌေန။ တရဏဋ္ဌေနာတိ အနောသီဒိတွာ ပိလဝနဋ္ဌေန၊ အတိက္ကမနဋ္ဌေန ဝါ။ အနိမိတ္တဋ္ဌေနာတိ သင်္ခါရနိမိတ္တဝိရဟိတဋ္ဌေန။ အပ္ပဏိဟိတဋ္ဌေနာတိ ပဏိဓိဝိရဟိတဋ္ဌေန။ သုညတဋ္ဌေနာတိ အဘိနိဝေသဝိရဟိတဋ္ဌေန။ ဧကရသဋ္ဌေနာတိ ဧကကိစ္စဋ္ဌေန။ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ အညမညံ အနတိက္ကမနဋ္ဌေန။ ယုဂနဒ္ဓဋ္ဌေနာတိ ယုဂလကဋ္ဌေန။

ဥဒ္ဓစ္စံ ပဇဟတော၊ အဝိဇ္ဇံ ပဇဟတောတိ ယောဂိနော တဿ တဿ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနဝသေန ဝုတ္တံ။ နိရောဓော စေတ္ထ နိဗ္ဗာနမေဝ။ အညမညံ နာတိဝတ္တန္တီတိ သမထော စေ ဝိပဿနံ အတိဝတ္တေယျ၊ လီနပက္ခိကတ္တာ သမထဿ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ။ ဝိပဿနာ စေ သမထံ အတိဝတ္တေယျ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကတ္တာ ဝိပဿနာယ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စာယ သံဝတ္တေယျ။ တသ္မာ သမထော စ ဝိပဿနံ အနတိဝတ္တမာနော ကောသဇ္ဇပါတံ န ကရောတိ၊ ဝိပဿနာ သမထံ အနတိဝတ္တမာနာ ဥဒ္ဓစ္စပါတံ န ကရောတိ။ သမထော သမံ ပဝတ္တမာနော ¶ ဝိပဿနံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခတိ၊ ဝိပဿနာ သမံ ပဝတ္တမာနာ သမထံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခတိ။ ဧဝမိမေ ဥဘော အညမညံ အနတိဝတ္တနကိစ္စေန ¶ ဧကကိစ္စာ၊ သမာ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနေန အညမညံ အနတိဝတ္တမာနာ အတ္ထသိဒ္ဓိကရာ ဟောန္တိ။ တေသံ မဂ္ဂက္ခဏေ ယုဂနဒ္ဓတ္တံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာက္ခဏေ ယုဂနဒ္ဓတ္တာယေဝ ဟောတိ။ ပဟာနပရိစ္စာဂဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနကရဏာနံ မဂ္ဂကိစ္စဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သကလဿ မဂ္ဂကိစ္စဿ ဒဿနတ္ထံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသာ စ ခန္ဓာ စ အဝိဇ္ဇာသဟဂတကိလေသာ စ ခန္ဓာ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ သေသာနံ ¶ န တထာ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိပက္ခဓမ္မမတ္တဒဿနဝသေန ဥဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာ ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဝိဝဋ္ဋတောတိ နိဝတ္တန္တဿ။

သမာဓိ ကာမာသဝါ ဝိမုတ္တော ဟောတီတိ သမာဓိဿ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိပက္ခတ္တာ ဝုတ္တံ။ ရာဂဝိရာဂါတိ ရာဂဿ ဝိရာဂေါ သမတိက္ကမော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ရာဂဝိရာဂါ၊ ‘‘ရာဂဝိရာဂတော’’တိ နိဿက္ကဝစနံ ဝါ။ တထာ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ။ စေတောဝိမုတ္တီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ။ ပညာဝိမုတ္တီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ပညာ။ တရတောတိ တရန္တဿ။ သဗ္ဗပဏိဓီဟီတိ ရာဂဒေါသမောဟပဏိဓီဟိ၊ သဗ္ဗပတ္ထနာဟိ ဝါ။ ဧဝံ စုဒ္ဒသ အာကာရေ ဝိဿဇ္ဇိတွာ ဧကရသဋ္ဌဉ္စ အနတိဝတ္တနဋ္ဌဉ္စ အဝိဘဇိတွာဝ ဣမေဟိ သောဠသဟိ အာကာရေဟီတိ အာဟ။ ကသ္မာ? တေသံ စုဒ္ဒသန္နံ အာကာရာနံ ဧကေကဿ အဝသာနေ ‘‘ဧကရသာ ဟောန္တိ၊ ယုဂနဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ အညမညံ နာတိဝတ္တန္တီ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ တေ ဒွေပိ အာကာရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ‘‘သောဠသဟီ’’တိ အာဟ။ ယုဂနဒ္ဓဋ္ဌော ပန ဥဒ္ဒေသေပိ န ဘဏိတောယေဝါတိ။

၂။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝါရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝါရေ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဌိတဿ တီဟိ အနုပဿနာဟိ ပုနပ္ပုနံ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တဿ ဝိပဿန္တဿ ဝိပဿနာဉာဏေသု ပရိပါကဂတေသု တဒင်္ဂဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနေန ပရိသုဒ္ဓစိတ္တဿ အနိစ္စတော ဝါ ဒုက္ခတော ဝါ အနတ္တတော ဝါ မနသိကာရက္ခဏေ ဝိပဿနာဉာဏာနုဘာဝေန ပကတိယာဝ ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပဌမံ တာဝ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဩဘာသော ကထိတော။ အကုသလော ဝိပဿကော တသ္မိံ ဩဘာသေ ဥပ္ပန္နေ ‘‘န စ ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပေါ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗော၊ အဒ္ဓါ မဂ္ဂံ ပတ္တောမှိ၊ ဖလံ ပတ္တောမှီ’’တိ ¶ အမဂ္ဂံယေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ၊ အဖလမေဝ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ တဿ အမဂ္ဂံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ၊ အဖလံ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှတော ဝိပဿနာဝီထိ ဥက္ကန္တာ ဟောတိ။ သော အတ္တနော ¶ ဝိပဿနာဝီထိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိက္ခေပမာပန္နော ဝါ ဩဘာသမေဝ တဏှာဒိဋ္ဌိမညနာဟိ မညမာနော ဝါ နိသီဒတိ။ သော ခေါ ပနာယံ ဩဘာသော ကဿစိ ဘိက္ခုနော ပလ္လင်္ကဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ဩဘာသေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကဿစိ အန္တောဂဗ္ဘံ၊ ကဿစိ ဗဟိဂဗ္ဘမ္ပိ၊ ကဿစိ သကလဝိဟာရံ၊ ဂါဝုတံ အဍ္ဎယောဇနံ ယောဇနံ ဒွိယောဇနံ…ပေ… ကဿစိ ပထဝိတလတော ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ ဧကာလောကံ ကုရုမာနော။ ဘဂဝတော ပန ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩဘာသေန္တော ¶ ဥဒပါဒိ။ အယဉှိ ဩဘာသော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေပိ အန္ဓကာရေ တံ တံ ဌာနံ ဩဘာသေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ဩဘာသော ဓမ္မောတိ ဩဘာသံ အာဝဇ္ဇတီတိ အယံ ဩဘာသော မဂ္ဂဓမ္မော ဖလဓမ္မောတိ ဝါ တံ တံ ဩဘာသံ မနသိ ကရောတိ။ တတော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ တတော ဩဘာသတော ဓမ္မောတိ အာဝဇ္ဇနကရဏတော ဝါ ယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိက္ခေပေါ၊ သော ဥဒ္ဓစ္စံ နာမာတိ အတ္ထော။ တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတမာနသောတိ တေန ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိရောဓိတစိတ္တော၊ တေန ဝါ ဥဒ္ဓစ္စေန ကာရဏဘူတေန တမ္မူလကကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ဝိရောဓိတစိတ္တော ဝိပဿကော ဝိပဿနာဝီထိံ ဩက္ကမိတွာ ဝိက္ခေပံ ဝါ တမ္မူလကကိလေသေသု ဝါ ဌိတတ္တာ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဥပဋ္ဌာနာနိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ ‘‘တေန ဝုစ္စတိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတမာနသော’’တိ ဧဝံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဟောတိ သော သမယောတိ ဧဝံ အဿာဒဝသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တဿာပိ ယောဂိနော သစေ ဥပပရိက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော ဧဝံ ပဇာနာတိ – ‘‘ဝိပဿနာ နာမ သင်္ခါရာရမ္မဏာ၊ မဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနိ၊ ဣမာနိ စ စိတ္တာနိ သင်္ခါရာရမ္မဏာနိ၊ တသ္မာ နာယမောဘာသော မဂ္ဂေါ၊ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယေဝ နိဗ္ဗာနဿ လောကိကော မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂါမဂ္ဂံ ဝဝတ္ထပေတွာ တံ ဝိက္ခေပံ ပရိဝဇ္ဇယိတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဌတွာ သာဓုကံ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ။ ဧဝံ ဥပပရိက္ခန္တဿ သော သမယော ဟောတိ။ ဧဝံ အပဿန္တော ပန ‘‘မဂ္ဂဖလပ္ပတ္တောမှီ’’တိ အဓိမာနိကော ဟောတိ။

ယံ တံ စိတ္တန္တိ ယံ တံ ဝိပဿနာစိတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တမေဝါတိ အနိစ္စာနုပဿနာယ အာရမ္မဏေ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေယေဝ။ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ ယောဂါဝစရဿ ရူပါရူပဓမ္မေ တုလယန္တဿ တီရယန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ အဝိဟတဝေဂံ ¶ တိခိဏံ သူရမတိဝိသဒံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ ခုဒ္ဒိကာ ပီတိ၊ ခဏိကာ ပီတိ၊ ဩက္ကန္တိကာ ပီတိ၊ ဥဗ္ဗေဂါ ပီတိ၊ ဖရဏာ ပီတီတိ အယံ ပဉ္စဝိဓာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ပီတိ သကလသရီရံ ပူရယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ ကာယစိတ္တာနံ နေဝ ဒရထော၊ န ဂါရဝတာ၊ န ကက္ခဠတာ ¶ ၊ န အကမ္မညတာ၊ န ဂေလညတာ၊ န ဝင်္ကတာ ဟောတိ။ အထ ခေါ ပနဿ ကာယစိတ္တာနိ ပဿဒ္ဓါနိ လဟူနိ မုဒူနိ ကမ္မညာနိ ပဂုဏာနိ သုဝိသဒါနိ ဥဇုကာနိယေဝ ဟောန္တိ။ သော ဣမေဟိ ပဿဒ္ဓါဒီဟိ အနုဂ္ဂဟိတကာယစိတ္တော တသ္မိံ သမယေ အမာနုသိံ နာမ ရတိံ အနုဘဝတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘သုညာဂါရံ ¶ ပဝိဋ္ဌဿ၊ သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊

အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ၊ သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော။

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၃-၄) –

ဧဝမဿ ဣမံ အမာနုသိံ ရတိံ သာဓယမာနာ လဟုတာဒီဟိ သဟိတာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ သကလသရီရံ အဘိသန္ဒယမာနံ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဓိမောက္ခော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တစေတသိကာနံ အတိသယပသာဒဘူတာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဂ္ဂဟော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ အသိထိလမနစ္စာရဒ္ဓံ သုပဂ္ဂဟိတံ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပဋ္ဌာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ သူပဋ္ဌိတာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ နိခါတာ အစလာ ပဗ္ဗတရာဇသဒိသာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ယံ ယံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇတိ သမန္နာဟရတိ မနသိ ကရောတိ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ တံ ဌာနမဿ ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရလောကော ဝိယ သတိယာ ဥပဋ္ဌာတိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၄)။

ဥပေက္ခာတိ ဝိပဿနုပေက္ခာ စေဝ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ စ။ တသ္မိဉှိ သမယေ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဝိပဿနုပေက္ခာပိ ဗလဝတီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာပိ။ သာ ဟိဿ တံ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ ပတ္တပုဋေ ပက္ခန္ဒတတ္တနာရာစော ဝိယ စ သူရာ တိခိဏာ ဟုတွာ ဝဟတိ ¶ ။ ဧဝဉှိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၄) ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနုပေက္ခာတိ စေတ္ထ ‘‘ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဝိပဿနာဉာဏေ ဟိ ဂယှမာနေ ‘‘ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝိပဿနာဉာဏဿ အာဂတတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသော ဟောတိ။ တတိယဇ္ဈာနဝဏ္ဏနာယဉ္စ ‘‘သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ အတ္ထတော ဧကီဘာဝေါ။ ပညာ ဧဝ ဟိ သာ၊ ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဝုစ္စမာနာယ ပုနရုတ္တိဒေါသော ¶ စ န ဟောတိ၊ တတိယဇ္ဈာနဝဏ္ဏနာယ စ သမေတိ။ ယသ္မာ စ ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု ‘‘ဉာဏံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာန’’န္တိ ပညိန္ဒြိယသဒ္ဓိန္ဒြိယဝီရိယိန္ဒြိယသတိန္ဒြိယာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ၊ သမာဓိန္ဒြိယံ ပန အနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ ယုဂနဒ္ဓဝသေနာပိ စ သမာဓိန္ဒြိယံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ သမပ္ပဝတ္တော သမာဓိ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရပ္ပဟာနကရဏေန ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နိကန္တိ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ဩဘာသာဒိပဋိမဏ္ဍိတာယ ဝိပဿနာယ အာလယံ ကုရုမာနာ သုခုမာ သန္တာကာရာ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယာ ကိလေသောတိ ပရိဂ္ဂဟေတုမ္ပိ န သက္ကာ ဟောတိ။ ယထာ စ ဩဘာသေ၊ ဧဝံ ဧတေသုပိ အညတရသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ယောဂါဝစရော ‘‘န စ ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပံ ဉာဏံ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗံ၊ ဧဝရူပါ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာနံ ဥပေက္ခာ နိကန္တိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ၊ အဒ္ဓါ မဂ္ဂံ ပတ္တောမှိ၊ ဖလံ ပတ္တောမှီ’’တိ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ၊ အဖလမေဝ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ တဿ အမဂ္ဂံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ၊ အဖလဉ္စ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှတော ဝိပဿနာဝီထိ ဥက္ကန္တာ ဟောတိ။ သော အတ္တနော မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိကန္တိမေဝ အဿာဒေန္တော နိသီဒတိ။ ဧတ္ထ စ ဩဘာသာဒယော ဥပက္ကိလေသဝတ္ထုတာယ ဥပက္ကိလေသာတိ ဝုတ္တာ၊ န အကုသလတ္တာ။ နိကန္တိ ပန ဥပက္ကိလေသော စေဝ ဥပက္ကိလေသဝတ္ထု စ။ ဝတ္ထုဝသေနေဝ စေတေ ဒသ၊ ဂါဟဝသေန ပန သမတိံသ ဟောန္တိ။ ကထံ? ‘‘မမ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဂဏှတော ဟိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော ဟောတိ၊ ‘‘မနာပေါ ဝတ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဂဏှတော မာနဂ္ဂါဟော၊ ဩဘာသံ အဿာဒယတော တဏှာဂ္ဂါဟော။ ဣတိ ဩဘာသေ ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန တယော ဂါဟာ။ တထာ သေသေသုပီတိ ဧဝံ ဂါဟဝသေန သမတိံသ ဥပက္ကိလေသာ ဟောန္တိ။ ဒုက္ခတော မနသိကရောတော၊ အနတ္တတော မနသိကရောတောတိ ဝါရေသုပိ ¶ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကေကအနုပဿနာဝသေန ဟေတ္ထ ဧကေကဿ ဝိပဿနုပက္ကိလေသုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဧကဿေဝ။

တီသု အနုပဿနာသု။ ဧဝံ အဘေဒတော ဝိပဿနာဝသေန ဥပက္ကိလေသေ ဒဿေတွာ ပုန ဘေဒဝသေန ဒဿေန္တော ရူပံ အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇရာမရဏံ အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဇရာမရဏဿ အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနံ။

၇။ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ သမတိံသာယ ဥပက္ကိလေသာနံ ဝသေန အကုသလော အဗျတ္တော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဝိကမ္ပတိ၊ ဩဘာသာဒီသု ဧကေကံ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဩဘာသေ စေဝ ဉာဏေ စာတိအာဒိဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ¶ ဝိကမ္ပတီတိ ဩဘာသာဒိကေ အာရမ္မဏေ နာနာကိလေသဝသေန ဝိဝိဓာ ကမ္ပတိ ဝေဓတိ။ ယေဟိ စိတ္တံ ပဝေဓတီတိ ယေဟိ ပဿဒ္ဓိသုခေဟိ စိတ္တံ နာနာကိလေသဝသေန နာနပ္ပကာရေန ဝေဓတိ ကမ္ပတိ။ တသ္မာ ပဿဒ္ဓိယာ သုခေ စေဝ ယောဂါဝစရော ဝိကမ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပေက္ခာဝဇ္ဇနာယ စေဝါတိ ဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ အာဝဇ္ဇနာယ စေဝ ဝိကမ္ပတိ၊ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာယ စေဝ ဝိကမ္ပတီတိ အတ္ထော။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၆) ပန ‘‘ဥပေက္ခာဝဇ္ဇနာယဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပေက္ခာယ စာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဥပေက္ခာယ စ ဝိကမ္ပတိ၊ နိကန္တိယာ စ ဝိကမ္ပတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဒွိန္နံ ဥပေက္ခာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဥပေက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ¶ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ စ ဥဘယထာ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု စ ဧကေကိဿာယေဝ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာယ သဗ္ဘာဝတော ဧကေကာယေဝ အနုပဿနာ အနိစ္စံ အနိစ္စံ၊ ဒုက္ခံ ဒုက္ခံ၊ အနတ္တာ အနတ္တာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝီယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ကုသလော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ‘‘အယံ ခေါ မေ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော၊ သော ခေါ ပနာယံ အနိစ္စော သင်္ခတော ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နော ခယဓမ္မော ဝယဓမ္မော ဝိရာဂဓမ္မော နိရောဓဓမ္မော’’တိ ဣတိ ဝါ နံ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ဥပပရိက္ခတိ။ အထ ဝါ ပနဿ ဧဝံ ဟောတိ – သစေ ဩဘာသော အတ္တာ ဘဝေယျ၊ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ အနတ္တာဝ ပနာယံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာယံ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ပဿန္တော ဒိဋ္ဌိံ ဥဂ္ဃာဋေတိ။ သစေ ဩဘာသော နိစ္စော ¶ ဘဝေယျ၊ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ အနိစ္စောဝ ပနာယံ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာယံ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စောတိ ပဿန္တော မာနံ သမုဂ္ဃာဋေတိ။ သစေ ဩဘာသော သုခေါ ဘဝေယျ၊ ‘‘သုခေါ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ ဒုက္ခောဝ ပနာယံ ‘‘သုခေါ’’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာယံ ဥပ္ပာဒဝယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခောတိ ပဿန္တော နိကန္တိံ ပရိယာဒိယတိ။ ယထာ စ ဩဘာသေ၊ ဧဝံ သေသေသုပိ။

ဧဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဩဘာသံ ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဉာဏံ…ပေ… နိကန္တိံ ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဧဝံ သမနုပဿန္တော ဩဘာသာဒီသု န ကမ္ပတိ န ဝေဓတိ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဣမာနိ ဒသ ဌာနာနီတိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဒသ ဌာနာနီတိ ဩဘာသာဒီနိ။ ပညာ ယဿ ပရိစ္စိတာတိ ယဿ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တာယ ပညာယ ပရိစိတာနိ ပုနပ္ပုနံ ဖုဋ္ဌာနိ ပရိဘာဝိတာနိ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စကုသလော ဟောတီတိ သော ပညာယ ပရိစိတဒသဋ္ဌာနော ယောဂါဝစရော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဿ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓေန ဆေကော ဟောတိ။ န စ သမ္မောဟ ဂစ္ဆတီတိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စကုသလတ္တာယေဝ တဏှာမာနဒိဋ္ဌုဂ္ဃာဋဝသေန သမ္မောဟဉ္စ န ဂစ္ဆတိ။

ဣဒါနိ ¶ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ ဝိဓိံ အပရေန ပရိယာယေန ဝိဘာဝေတွာ ဒဿေန္တော ဝိက္ခိပတိ စေဝ ကိလိဿတိ စာတိအာဒိဂါထမာဟ။ တတ္ထ မန္ဒပညော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဝိက္ခေပဉ္စ အဝသေသကိလေသုပ္ပတ္တိဉ္စ ပါပုဏာတိ။ မဇ္ဈိမပညော ဝိက္ခေပမေဝ ပါပုဏာတိ၊ နာဝသေသကိလေသုပ္ပတ္တိံ၊ သော အဓိမာနိကော ဟောတိ။ တိက္ခပညော ဝိက္ခေပံ ပါပုဏိတွာပိ တံ အဓိမာနံ ပဟာယ ဝိပဿနံ အာရဘတိ။ အတိတိက္ခပညော န ဝိက္ခေပံ ပါပုဏာတိ၊ န စာဝသေသကိလေသုပ္ပတ္တိံ။ ဝိက္ခိပ္ပတိ စေဝါတိ တေသု မန္ဒပညော ဓမ္မုဒ္ဓစ္စသင်္ခါတံ ဝိက္ခေပဉ္စေဝ ပါပုဏီယတိ။ ကိလိဿတိ စာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိကိလေသေဟိ ကိလေသီယတိ စ၊ ဥပတာပီယတိ ဝိဗာဓီယတီတိ အတ္ထော။ စဝတိ စိတ္တဘာဝနာတိ တဿ မန္ဒပညဿ ဝိပဿနာစိတ္တဘာဝနာ ကိလေသေသုယေဝ ¶ ဌာနတော ပဋိပက္ခာဝိဟတတ္တာ စဝတိ၊ ပရိပတတီတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခိပတိ န ကိလိဿတီတိ မဇ္ဈိမပညော ဝိက္ခေပေန ဝိက္ခိပတိ၊ ကိလေသေဟိ န ကိလိဿတိ။ ဘာဝနာ ပရိဟာယတီတိ တဿ မဇ္ဈိမပညဿ အဓိမာနိကတ္တာ ဝိပဿနာရမ္ဘာဘာဝေန ဝိပဿနာ ပရိဟာယတိ၊ နပ္ပဝတ္တတီတိ ¶ အတ္ထော။ ဝိက္ခိပတိ န ကိလိဿတီတိ တိက္ခပညောပိ ဝိက္ခေပေန ဝိက္ခိပတိ၊ ကိလေသေဟိ န ကိလိဿတိ။ ဘာဝနာ န ပရိဟာယတီတိ တဿ တိက္ခပညဿ သန္တေပိ ဝိက္ခေပေ တံ အဓိမာနဝိက္ခေပံ ပဟာယ ဝိပဿနာရမ္ဘသဗ္ဘာဝေန ဝိပဿနာဘာဝနာ န ပရိဟာယတိ၊ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ န စ ဝိက္ခိပတေ စိတ္တံ န ကိလိဿတီတိ အတိတိက္ခပညဿ စိတ္တံ န ဝိက္ခေပေန ဝိက္ခိပတိ၊ န စ ကိလေသေဟိ ကိလိဿတိ။ န စဝတိ စိတ္တဘာဝနာတိ တဿ ဝိပဿနာစိတ္တဘာဝနာ န စဝတိ၊ ဝိက္ခေပကိလေသာဘာဝေန ယထာဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။

ဣမေဟိ စတူဟိ ဌာနေဟီတိအာဒီသု ဣဒါနိ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟိ စတူဟိ ဌာနေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ၊ ကရဏဘူတေဟိ ဝါ ဩဘာသာဒိကေ ဒသ ဌာနေ စိတ္တဿ သင်္ခေပေန စ ဝိက္ခေပေန စ ဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဝိက္ခေပကိလေသုပ္ပတ္တိဝိရဟိတော စတုတ္ထော ကုသလော မဟာပညော ယောဂါဝစရော မန္ဒပညာဒီနံ တိဏ္ဏံ ယောဂါဝစရာနံ မာနသံ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဟောတီတိ နာနပ္ပကာရတော ဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သင်္ခေပေါတိ စေတ္ထ ဝိက္ခေပဿ စေဝ ကိလေသာနဉ္စ ဥပ္ပတ္တိဝသေန စိတ္တဿ လီနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိက္ခေပေါတိ ‘‘ဝိက္ခိပတိ န ကိလိဿတီ’’တိ ဒွီသု ဌာနေသု ဝုတ္တဝိက္ခေပဝသေန စိတ္တဿ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

၈။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ယုဂနဒ္ဓဂုဏဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဝသေန သစ္စဋ္ဌံ သစ္စပဋိဝေဓဝိသေသံ သစ္စလက္ခဏာဒိဝိဓာနဉ္စ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သစ္စကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ တထာနီတိ ယထာသဘာဝဝသေန တစ္ဆာနိ။ ယထာသဘာဝဘူတာနေဝ ဟိ ဓမ္မဇာတာနိ သစ္စဋ္ဌေန သစ္စာနိ။ သစ္စဋ္ဌော ပဌမဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော။ အဝိတထာနီတိ ဝုတ္တသဘာဝေ ဝိပရိယာယဝိရဟိတာနိ။ န ဟိ သစ္စာနိ အသစ္စာနိ နာမ ဟောန္တိ။ အနညထာနီတိ အညသဘာဝဝိရဟိတာနိ။ န ဟိ အသစ္စာနိ သစ္စာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတန္တိ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒံ ¶ ဒုက္ခန္တိ ယံ ဝုစ္စတိ၊ ဧတံ ယထာသဘာဝတ္တာ တထံ။ ဒုက္ခမေဝ ဟိ ဒုက္ခံ။ ဝုတ္တသဘာဝေ ဝိပရိယာယာဘာဝတော အဝိတထံ။ န ဟိ ဒုက္ခံ အဒုက္ခံ နာမ ဟောတိ။ အညသဘာဝဝိရဟိတတ္တာ အနညထံ။ န ဟိ ဒုက္ခံ သမုဒယာဒိသဘာဝံ ဟောတိ။ သမုဒယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

တထဋ္ဌေနာတိ ယထာသဘာဝဋ္ဌေန။ ပီဠနဋ္ဌာဒယော ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။

၉။ ဧကပ္ပဋိဝေဓာနီတိ ဧကေန မဂ္ဂဉာဏေန ပဋိဝေဓော၊ ဧကတော ဝါ ပဋိဝေဓော ဧတေသန္တိ ဧကပ္ပဋိဝေဓာနိ။ အနတ္တဋ္ဌေနာတိ စတုန္နမ္ပိ သစ္စာနံ အတ္တဝိရဟိတတ္တာ အနတ္တဋ္ဌေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၇) – ပရမတ္ထတော ဟိ သဗ္ဗာနေဝ သစ္စာနိ ဝေဒကကာရကနိဗ္ဗုတဂမကာဘာဝတော သုညာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဒုက္ခမေဝ ဟိ၊ န ကောစိ ဒုက္ခိတော၊ ကာရကော န၊ ကိရိယာဝ ဝိဇ္ဇတိ၊

အတ္ထိ နိဗ္ဗုတိ၊ န နိဗ္ဗုတော ပုမာ၊ မဂ္ဂမတ္ထိ၊ ဂမကော န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၇)၊

‘‘ဓုဝသုဘသုခတ္တသုညံ၊ ပုရိမဒွယမတ္တသုညမမတပဒံ၊

ဓုဝသုခအတ္တဝိရဟိတော၊ မဂ္ဂေါ ဣတိ သုညတာ တေသူ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၇)၊

သစ္စဋ္ဌေနာတိ အဝိသံဝါဒကဋ္ဌေန။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ဧကသင်္ဂဟိတာနီတိ တထဋ္ဌာဒိနာ ဧကေကေနေဝ အတ္ထေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ ဧကဂဏနံ ဂတာနီတိ အတ္ထော။ ယံ ဧကသင်္ဂဟိတံ၊ တံ ဧကတ္တန္တိ ယသ္မာ ဧကေန သင်္ဂဟိတံ၊ တသ္မာ ဧကတ္တန္တိ အတ္ထော။ သစ္စာနံ ဗဟုတ္တေပိ ဧကတ္တမပေက္ခိတွာ ဧကဝစနံ ကတံ။ ဧကတ္တံ ဧကေန ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ စတုန္နံ သစ္စာနံ နာနတ္တေကတ္တံ သွာဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဌိတော မဂ္ဂက္ခဏေ ¶ ¶ ဧကေန မဂ္ဂဉာဏေန တထဋ္ဌာဒိတံတံဧကတ္တံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ကထံ? နိရောဓသစ္စဿ တထဋ္ဌာဒိကေ ဧကတ္တေ ပဋိဝိဒ္ဓေ သေသသစ္စာနမ္ပိ တထဋ္ဌာဒိကံ ဧကတ္တံ ပဋိဝိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ယထာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နာနတ္တေကတ္တံ သွာဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဌိတဿ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနကာလေ အနိစ္စတော ဝါ ဒုက္ခတော ဝါ အနတ္တတော ဝါ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဧကသ္မိမ္ပိ ခန္ဓေ အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌေ သေသခန္ဓာပိ အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝမိဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခဋ္ဌော တထဋ္ဌောတိ ဒုက္ခသစ္စဿ ပီဠနဋ္ဌာဒိကော စတုဗ္ဗိဓော အတ္ထော သဘာဝဋ္ဌေန တထဋ္ဌော။ သေသသစ္စေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သောယေဝ စတုဗ္ဗိဓော အတ္ထော အတ္တာဘာဝတော အနတ္တဋ္ဌော။ ဝုတ္တသဘာဝေ အဝိသံဝါဒကတော သစ္စဋ္ဌော။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတော ပဋိဝေဓဋ္ဌော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၀။ ယံ အနိစ္စန္တိအာဒိ သာမညလက္ခဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဒဿိတံ။ တတ္ထ ယံ အနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ၊ တံ အနိစ္စန္တိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂါ ဂဟိတာ။ တာနိ ဟိ တီဏိ သစ္စာနိ အနိစ္စာနိ စေဝ အနိစ္စတ္တာ ဒုက္ခာနိ စ။ ယံ အနိစ္စဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ၊ တံ အနတ္တာတိ တာနိယေဝ တီဏိ ဂဟိတာနိ။ ယံ အနိစ္စဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ အနတ္တာ စာတိ တေဟိ တီဟိ သဟ နိရောဓသစ္စဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ စတ္တာရိပိ ဟိ အနတ္တာယေဝ။ တံ တထန္တိ တံ သစ္စစတုက္ကံ သဘာဝဘူတံ။ တံ သစ္စန္တိ တဒေဝ သစ္စစတုက္ကံ ယထာသဘာဝေ အဝိသံဝါဒကံ။ နဝဟာကာရေဟီတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၊ သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဝစနတော အဘိညဋ္ဌေန၊ ဒုက္ခဿ ပရိညဋ္ဌေ၊ သမုဒယဿ ပဟာနဋ္ဌေ၊ မဂ္ဂဿ ဘာဝနဋ္ဌေ၊ နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေ အာဝေနိကေပိ ဣဓ စတူသုပိ သစ္စေသု ဉာတပရိညာသဗ္ဘာဝတော ပရိညဋ္ဌေန၊ စတုသစ္စဒဿနေန ပဟာနသဗ္ဘာဝတော ပဟာနဋ္ဌေန၊ စတုသစ္စဘာဝနာသဗ္ဘာဝတော ဘာဝနဋ္ဌေန၊ စတုန္နံ သစ္စာနံ သစ္ဆိကိရိယသဗ္ဘာဝတော သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေနာတိ ¶ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နဝဟာကာရေဟိ တထဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ပဌမံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

၁၁။ ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟီတိအာဒီသု တထဋ္ဌာဒယော ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာ။ ဧတေသံ နိဒ္ဒေသေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၂။ သစ္စာနံ ကတိ လက္ခဏာနီတိအာဒီသု ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ ဆ လက္ခဏာနိ သင်္ခတာသင်္ခတဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒွေ လက္ခဏာနီတိ ¶ အာဟ။ တတ္ထ ¶ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ အသင်္ခတလက္ခဏဉ္စာတိ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏာနိ ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ ဝယော ပညာယတိ၊ ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတိ။ တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသင်္ခတဿ အသင်္ခတလက္ခဏာနိ န ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ န ဝယော ပညာယတိ၊ န ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၇-၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ သင်္ခတဿ သင်္ခတမိတိ လက္ခဏဉ္စ အသင်္ခတဿ အသင်္ခတမိတိ လက္ခဏဉ္စ။ သင်္ခတံ ပန န လက္ခဏံ၊ လက္ခဏံ န သင်္ခတံ။ န စ သင်္ခတံ ဝိနာ လက္ခဏံ ပညာပေတုံ သက္ကာ၊ နပိ လက္ခဏံ ဝိနာ သင်္ခတံ။ လက္ခဏေန ပန သင်္ခတံ ပါကဋံ ဟောတိ။

ပုန တဒေဝ လက္ခဏဒွယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ဆ လက္ခဏာနီတိ အာဟ။ သင်္ခတာနံ သစ္စာနန္တိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂသစ္စာနံ။ တာနိ ဟိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတတ္တာ သင်္ခတာနိ။ ဥပ္ပာဒေါတိ ဇာတိ။ ပညာယတီတိ ဇာနီယတိ။ ဝယောတိ ဘင်္ဂေါ။ ဌိတာနံ အညထတ္တန္တိ ဌိတိပ္ပတ္တာနံ အညထာဘာဝေါ ဇရာ။ တိဏ္ဏံ သင်္ခတသစ္စာနံ နိပ္ဖန္နတ္တာ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ ဝုတ္တံ၊ တေသံယေဝ ပန ဥပ္ပာဒဿ၊ ဇရာယ ဘင်္ဂဿ စ အနိပ္ဖန္နတ္တာ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သင်္ခတနိဿိတတ္တာ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ န ပညာယတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သင်္ခတဝိကာရတ္တာ ပန သင်္ခတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဒုက္ခသမုဒယာနံ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂါ သစ္စပရိယာပန္နာ၊ မဂ္ဂသစ္စဿ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂါ န သစ္စပရိယာပန္နာတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ‘‘သင်္ခတာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ သင်္ခတာပိ ဥပ္ပာဒလက္ခဏမ္ပိ ကာလသင်္ခါတော တဿ ခဏောပိ ပညာယတိ၊ ဥပ္ပာဒေ ဝီတိဝတ္တေ သင်္ခတာပိ ဇရာလက္ခဏမ္ပိ ကာလသင်္ခါတော တဿ ခဏောပိ ပညာယတိ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ သင်္ခတာပိ ဇရာပိ ဘင်္ဂလက္ခဏမ္ပိ ကာလသင်္ခါတော တဿ ခဏောပိ ပညာယတီ’’တိ ခန္ဓကဝဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၃၇-၃၈) ဝုတ္တံ။ အသင်္ခတဿ သစ္စဿာတိ နိရောဓသစ္စဿ။ တဉှိ ပစ္စယေဟိ သမာဂမ္မ အကတတ္တာ သယမေဝ နိပ္ဖန္နန္တိ အသင်္ခတံ။ ဌိတဿာတိ နိစ္စတ္တာ ဌိတဿ၊ န ဌာနပ္ပတ္တတ္တာ။ ပုန တဒေဝ လက္ခဏဒွယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ဒွါဒသ လက္ခဏာနီတိ အာဟ။

စတုန္နံ ¶ သစ္စာနံ ကတိ ကုသလာတိအာဒီသု အဗျာကတန္တိ ဝိပါကာဗျာကတံ ကိရိယာဗျာကတံ ရူပါဗျာကတံ နိဗ္ဗာနာဗျာကတန္တိ စတူသု အဗျာကတေသု နိဗ္ဗာနာဗျာကတံ။ စတ္တာရိပိ ဟိ ကုသလာကုသလလက္ခဏေန န ဗျာကတတ္တာ အဗျာကတာနိ။ သိယာ ကုသလန္တိ ကာမာဝစရရူပါဝစရာရူပါဝစရကုသလာနံ ¶ ဝသေန ¶ ကုသလမ္ပိ ဘဝေယျ။ သိယာ အကုသလန္တိ တဏှံ ဌပေတွာ သေသာကုသလဝသေန။ သိယာ အဗျာကတန္တိ ကာမာဝစရရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကိရိယာနံ ရူပါနဉ္စ ဝသေန။ သိယာ တီဏိ သစ္စာနီတိအာဒီသု သင်္ဂဟိတာနီတိ ဂဏိတာနိ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ အကုသလကုသလာဗျာကတဒုက္ခသမုဒယနိရောဓမဂ္ဂသင်္ခါတဝတ္ထုဝသေန။ ယံ ဒုက္ခသစ္စံ အကုသလန္တိ ဌပေတွာ တဏှံ အဝသေသံ အကုသလံ။ အကုသလဋ္ဌေန ဒွေ သစ္စာနိ ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနီတိ ဣမာနိ ဒွေ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ အကုသလဋ္ဌေန ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ အကုသလသစ္စံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧကသစ္စံ ဒွီဟိ သစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဧကံ အကုသလသစ္စံ ဒွီဟိ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ယံ ဒုက္ခသစ္စံ ကုသလန္တိ တေဘူမကံ ကုသလံ။ ဣမာနိ ဒွေ ဒုက္ခမဂ္ဂသစ္စာနိ ကုသလဋ္ဌေန ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ ကုသလသစ္စံ နာမ ဟောတိ။ ဧကံ ကုသလသစ္စံ ဒွီဟိ ဒုက္ခမဂ္ဂသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ယံ ဒုက္ခသစ္စံ အဗျာကတန္တိ တေဘူမကဝိပါကကိရိယာ ရူပဉ္စ။ ဣမာနိ ဒွေ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စာနိ အဗျာကတဋ္ဌေန ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ ဧကံ အဗျာကတသစ္စံ နာမ ဟောတိ။ ဧကံ အဗျာကတသစ္စံ ဒွီဟိ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ တီဏိ သစ္စာနိ ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနီတိ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓသစ္စာနိ ဧကေန အကုသလကုသလာဗျာကတဘူတေန ဒုက္ခသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ။ ဧကံ သစ္စံ တီဟိ သစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဧကံ ဒုက္ခသစ္စံ ဝိသုံ အကုသလကုသလအဗျာကတဘူတေဟိ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ အကုသလဋ္ဌေန သမုဒယသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ ဒုက္ခမဂ္ဂသစ္စာနိ ကုသလဋ္ဌေန မဂ္ဂသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ န ဒဿနဋ္ဌေန။ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စာနိ အဗျာကတဋ္ဌေန နိရောဓသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ န အသင်္ခတဋ္ဌေနာ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

၁၃။ ပုန အညဿ သုတ္တန္တဿ အတ္ထဝသေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပုဗ္ဗေ မေ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိကံ သုတ္တန္တံ အာဟရိတွာ ဒဿေသိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ဗောဓာတိ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သမ္ဗောဓိတော သဗ္ဗညုတညာဏတော ပုဗ္ဗေ။ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗဓမ္မေ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓဿ။ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတောတိ ဗောဓိသတ္တဘူတဿေဝ။ ဧတဒဟောသီတိ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ဧတံ ပရိဝိတက္ကိတံ အဟောသိ။ အဿာဒေါတိ အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ။ အာဒီနဝေါတိ ဒေါသော ¶ ။ နိဿရဏန္တိ အပဂမနံ။ သုခန္တိ ¶ သုခယတီတိ သုခံ၊ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သောမနဿန္တိ ပီတိသောမနဿယောဂတော သောဘနံ မနော အဿာတိ သုမနော၊ သုမနဿ ဘာဝေါ သောမနဿံ ¶ ၊ သုခမေဝ ပီတိယောဂတော ဝိသေသိတံ။ အနိစ္စန္တိ အဒ္ဓုဝံ။ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဝတ္ထုတ္တာ သင်္ခါရဒုက္ခတ္တာ စ ဒုက္ခံ။ ဝိပရိဏာမဓမ္မန္တိ အဝသီ ဟုတွာ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ပရိဝတ္တနပကတိကံ။ ဧတေန အနတ္တဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဆန္ဒရာဂဝိနယောတိ ဆန္ဒသင်္ခါတဿ ရာဂဿ သံဝရဏံ၊ န ဝဏ္ဏရာဂဿ။ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနန္တိ တဿေဝ ဆန္ဒရာဂဿ ပဇဟနံ။

ယာဝကီဝဉ္စာတိအာဒီသု ယာဝ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ…ပေ… ယထာဘူတံ နာဗ္ဘညာသိံ န အဓိကေန ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိံ၊ တာဝ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အနုတ္တရံ သဗ္ဗညုဘာဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ အဘိသမေတာဝီ အရဟန္တိ နေဝါဟံ ပစ္စညာသိံ နေဝ ပဋိညံ အကာသိန္တိ သမ္ဗန္ဓတော အတ္ထော။ ကီဝဉ္စာတိ နိပါတမတ္တံ။ ယတောတိ ယသ္မာ၊ ယဒါ ဝါ။ အထာတိ အနန္တရံ။ ဉာဏဉ္စ ပန မေ ဒဿနံ ဥဒပါဒီတိ ဒဿနကိစ္စကရဏေန ဒဿနသင်္ခါတံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ မေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အကုပ္ပာတိ ကောပေတုံ စာလေတုံ အသက္ကုဏေယျာ။ ဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ ဧတာယ ဧဝ ဖလပစ္စဝေက္ခဏာယ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ။ အယမန္တိမာ ဇာတီတိ အယံ ပစ္ဆိမာ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိ။ နတ္ထိဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣဒါနိ ပုန ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထိ။ ဧတေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ ဝုတ္တာ။ အရဟတော ဟိ အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ န ဟောတိ။

၃။ ဒုတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄။ သစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏယောဇနက္ကမေ စ အယံ ရူပဿ အဿာဒေါတိ ပဟာနပ္ပဋိဝေဓောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘အယံ တဏှာသမ္ပယုတ္တော ရူပဿ အဿာဒေါ’’တိ ဉတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုဒယပ္ပဟာနသင်္ခါတော သမုဒယသစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ သမုဒယသစ္စန္တိ သမုဒယသစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏံ။ အရိယသစ္စာရမ္မဏဉာဏမ္ပိ ဟိ ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ သဗ္ဗေ တေ စတူသု အရိယသစ္စေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀) ဝိယ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ရူပဿ အာဒီနဝေါတိ ပရိညာပဋိဝေဓောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘အယံ ရူပဿ အာဒီနဝေါ’’တိ ဉတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဒုက္ခပရိညာသင်္ခါတော ဒုက္ခသစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ဒုက္ခသစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏံ။ ဣဒံ ရူပဿ နိဿရဏန္တိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘ဣဒံ ရူပဿ နိဿရဏ’’န္တိ ¶ ဉတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာသင်္ခါတော နိရောဓသစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ နိရောဓသစ္စန္တိ နိရောဓသစ္စာရမ္မဏံ နိရောဓသစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏံ ¶ ။ ယာ ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ဣမေသု ယထာဝုတ္တေသု တီသု သမုဒယဒုက္ခနိရောဓေသု ပဋိဝေဓဝသေန ပဝတ္တာ ယာ ဒိဋ္ဌိ ယော သင်္ကပ္ပောတိ ယောဇနာ။ ဘာဝနာပဋိဝေဓောတိ အယံ မဂ္ဂဘာဝနာသင်္ခါတော မဂ္ဂသစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ မဂ္ဂသစ္စန္တိ မဂ္ဂသစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏံ။

၁၅။ ပုန ¶ အပရေန ပရိယာယေန သစ္စာနိ စ သစ္စပ္ပဋိဝေဓဉ္စ ဒဿေန္တော သစ္စန္တိ ကတိဟာကာရေဟိ သစ္စန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နာ ဇရာမရဏာဒိကဿ ဒုက္ခသစ္စဿ ဇာတိအာဒိကံ သမုဒယသစ္စံ ‘‘ကိံ နု ခေါ’’တိ ဧသန္တိ၊ တထာ ဧသန္တာ စ ဇရာမရဏာဒိကဿ ဒုက္ခသစ္စဿ ဇာတိအာဒိကံ သမုဒယသစ္စံ ‘‘ပစ္စယော’’တိ ဝဝတ္ထပေန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တိ၊ တသ္မာ သာ စ ဧသနာ သော စ ပရိဂ္ဂဟော သစ္စာနံ ဧသနတ္တာ ပရိဂ္ဂဟတ္တာ စ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ကတွာ ဧသနဋ္ဌေန ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ ဝိဓိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ လဗ္ဘတိယေဝ၊ သာဝကာနံ ပန အနုဿဝဝသေန ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ လဗ္ဘတိ။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ တထာ ဧသိတာနံ ပရိဂ္ဂဟိတာနဉ္စ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကပဋိဝေဓဋ္ဌေန။

ကိံနိဒါနန္တိအာဒီသု နိဒါနာဒီနိ သဗ္ဗာနိ ကာရဏဝေဝစနာနိ။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ ဖလံ နိဒေတိ ‘‘ဟန္ဒ နံ ဂဏှထာ’’တိ အပ္ပေတိ ဝိယ၊ တသ္မာ ‘‘နိဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ဖလံ တတော သမုဒေတိ၊ ဇာယတိ၊ ပဘဝတိ၊ တသ္မာ သမုဒယော၊ ဇာတိ၊ ပဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ကိံ နိဒါနံ ဧတဿာတိ ကိံနိဒါနံ။ ကော သမုဒယော ဧတဿာတိ ကိံသမုဒယံ။ ကာ ဇာတိ ဧတဿာတိ ကိံဇာတိကံ။ ကော ပဘဝေါ ဧတဿာတိ ကိံပဘဝံ။ ယသ္မာ ပန တဿ ဇာတိ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန နိဒါနဉ္စေဝ သမုဒယော စ ဇာတိ စ ပဘဝေါ စ၊ တသ္မာ ဇာတိနိဒါနန္တိအာဒိမာဟ။ ဇရာမရဏန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ။ ဇရာမရဏသမုဒယန္တိ တဿ ပစ္စယံ သမုဒယသစ္စံ။ ဇရာမရဏနိရောဓန္တိ နိရောဓသစ္စံ။ ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒန္တိ မဂ္ဂသစ္စံ။ ဣမိနာဝ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၆။ နိရောဓပ္ပဇာနနာတိ အာရမ္မဏကရဏေန နိရောဓဿ ပဇာနနာ။ ဇာတိ သိယာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ သိယာ သမုဒယသစ္စန္တိ ဘဝပစ္စယာ ပညာယနဋ္ဌေန ဒုက္ခသစ္စံ ¶ ၊ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယဋ္ဌေန သမုဒယသစ္စံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အဝိဇ္ဇာ သိယာ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ပန အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယဋ္ဌေနာတိ။

၁၇။ ဣဒါနိ ¶ သစ္စပ္ပဋိဝေဓသိဒ္ဓံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိသေသံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဗောဇ္ဈင်္ဂကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဗောဓိယာ၊ ဗောဓိဿ ဝါ အင်္ဂါတိ ¶ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၈၂) – ယာ ဟိ အယံ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ၊ ယာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဗုဇ္ဈတီတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဝုဋ္ဌဟတိ၊ စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၃)။ တဿာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယ။ ယောပေသ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဧတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ အရိယသာဝကော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ အတ္ထော အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တော။

ဗောဇ္ဈင်္ဂတ္ထနိဒ္ဒေသေ ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကဿ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ? မဂ္ဂဖလေဟိ နိဗ္ဗာနဿ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ကတကိစ္စဿ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ၊ မဂ္ဂေန ဝါ ကိလေသနိဒ္ဒါတော ပဗုဇ္ဈနတ္ထာယ ဖလေန ပဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထာယာပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗလဝဝိပဿနာယပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တိ ¶ ။ တသ္မာ အယံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သာဓာရဏတ္ထော။ တီသုပိ ဟိ ဌာနေသု ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တန္တိ။ ဧတေန ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ဝုတ္တာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တံ။ အပိ စ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သကိစ္စကရဏေ သမတ္ထဘာဝဒဿနတ္ထံ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော ¶ ။ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေနာတိ သကိစ္စကရဏသမတ္ထတ္တေပိ သတိ ကတ္တုနော အဘာဝဒဿနတ္ထံ ဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ဗောဓေန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဗုဇ္ဈန္တာနံ ယောဂီနံ ပယောဇကတ္တာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဟေတုကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဗောဓနဋ္ဌေနာတိ ပဌမံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပယောဇကဟေတုကတ္တုနာ ဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ဧတေဟိ ဗောဓိယာ အင်္ဂါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗောဓိပက္ခိယဋ္ဌေနာတိ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ လဒ္ဓနာမဿ ယောဂိဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ။ အယမေတေသံ ယောဂိနော ဥပကာရကတ္တနိဒ္ဒေသော။ ဧတေဟိ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓိလဘနဋ္ဌေနာတိအာဒိကေ ဆက္ကေ ဗုဒ္ဓိလဘနဋ္ဌေနာတိ ယောဂါဝစရေန ဗုဒ္ဓိယာ ပါပုဏနဋ္ဌေန။ ရောပနဋ္ဌေနာတိ သတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန ¶ ။ ပါပနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာပိတာယ နိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန။ ဣမေ ဝိပဿနာဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပတိ-အဘိ-သံ-ဣတိ တီဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ဝိသေသိတာ မဂ္ဂဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဓမ္မဝေါဟာရေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၈။ မူလဋ္ဌေနာတိအာဒိကေ မူလမူလကေ ဒသကေ မူလဋ္ဌေနာတိ ဝိပဿနာဒီသု ပုရိမာ ပုရိမာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနဉ္စ သဟဇာတဓမ္မာနဉ္စ အညမညဉ္စ မူလဋ္ဌေန။ မူလစရိယဋ္ဌေနာတိ မူလံ ဟုတွာ စရိယာ ပဝတ္တိ မူလစရိယာ။ တေန မူလစရိယဋ္ဌေန၊ မူလံ ဟုတွာ ပဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ မူလပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိ တေ ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အာဒိတော ပဘုတိ ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ ပရိဂယှမာနတ္တာ ပရိဂ္ဂဟာ၊ မူလာနိယေဝ ပရိဂ္ဂဟာ မူလပရိဂ္ဂဟာ။ တေန မူလပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန။ တေ ဧဝ အညမညံ ပရိဝါရဝသေန ပရိဝါရဋ္ဌေန။ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိပူရဏဋ္ဌေန။ နိဋ္ဌံ ပါပုဏနဝသေန ပရိပါကဋ္ဌေန။ တေ ဧဝ မူလာနိ စ ဆဗ္ဗိဓာ ပဘေဒဘိန္နတ္တာ ပဋိသမ္ဘိဒါ စာတိ မူလပဋိသမ္ဘိဒါ။ တေန မူလပဋိသမ္ဘိဒဋ္ဌေန။ မူလပဋိသမ္ဘိဒါပါပနဋ္ဌေနာတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာနုယုတ္တဿ ယောဂိနော တံ မူလပဋိသမ္ဘိဒံ ပါပနဋ္ဌေန ¶ ။ တဿေဝ ယောဂိနော တဿာ မူလပဋိသမ္ဘိဒါယ ဝသီဘာဝဋ္ဌေန။ သေသေသုပိ ဤဒိသေသု ပုဂ္ဂလဝေါဟာရေသု ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မူလပဋိသမ္ဘိဒါယ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တာနမ္ပီတိ ဤဒိသေသုပိ နိဋ္ဌာဝစနေသု ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝသီဘာဝံ ပတ္တာနန္တိပိ ပါဌော။

သေသေသုပိ ဟေတုမူလကာဒီသု နဝသု ဒသကေသု ဣမိနာဝ နယေန သာဓာရဏဝစနာနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ¶ ။ အသာဓာရဏေသု ပန ယထာဝုတ္တာ ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ယထာဝုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ ဇနကတ္တာ ဟေတူ နာမ ဟောန္တိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တာ ပစ္စယာ နာမ။ တေ ဧဝ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိသုဒ္ဓိဘူတတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ။ ဝဇ္ဇဝိရဟိတတ္တာ အနဝဇ္ဇာ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မ’’န္တိ ဝစနတော နေက္ခမ္မံ နာမ။ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိအာဒိဝသေန ဝိမုတ္တိ နာမ။ မဂ္ဂဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဝိသယီဘူတေဟိ အာသဝေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ အနာသဝါ။ တိဝိဓာပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကိလေသေဟိ သုညတ္တာ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒိဝသေန ဝိဝေကာ။ ဝိပဿနာမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂတ္တာ ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂတ္တာ စ ဝေါသဂ္ဂါ။ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂတ္တာ ဝေါသဂ္ဂါ။

၁၉။ မူလဋ္ဌံ ¶ ဗုဇ္ဈန္တီတိအာဒယော ဧကေကပဒဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ နဝ ဒသကာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တာနန္တိ ပဒံ ပန ဝတ္တမာနဝစနာဘာဝေန န ယောဇိတံ။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌာဒယော အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာ။

၂၀။ ပုန ထေရော အတ္တနာ ဒေသိတံ သုတ္တန္တံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တဿ နိဒ္ဒေသဝသေန ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဓိံ ဒဿေတုကာမော ဧကံ သမယန္တိအာဒိကံ နိဒါနံ ဝတွာ သုတ္တန္တံ တာဝ ဥဒ္ဒိသိ။ အတ္တနာ ဒေသိတသုတ္တတ္တာ ဧဝ စေတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိ န ဝုတ္တံ။ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တောတိ ပနေတ္ထ ဒေသကဗျတ္တိဘာဝတ္ထံ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဤဒိသဉှိ ဝစနံ လောကေ ဂန္ထေသု ပယုဇ္ဇန္တိ။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ သကလံ ပုဗ္ဗဏှသမယံ။ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဣတိ စေ ¶ မေ ဟောတီတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ဧဝဉ္စေ မယှံ ဟောတိ။ အပ္ပမာဏောတိ မေ ဟောတီတိ အပ္ပမာဏောတိ ဧဝံ မေ ဟောတိ။ သုသမာရဒ္ဓါတိ မေ ဟောတီတိ သုဋ္ဌု ပရိပုဏ္ဏောတိ ဧဝံ မေ ဟောတိ။ တိဋ္ဌန္တန္တိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဝသေန တိဋ္ဌန္တံ။ စဝတီတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော အပဂစ္ဆတိ။ သေသဗောဇ္ဈင်္ဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ရာဇမဟာမတ္တဿာတိ ရညော မဟာအမစ္စဿ၊ မဟတိယာ ဝါ ဘောဂမတ္တာယ ဘောဂပ္ပမာဏေန သမန္နာဂတဿ။ နာနာရတ္တာနန္တိ နာနာရင်္ဂရတ္တာနံ၊ ပူရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ နာနာရတ္တေဟီတိ အတ္ထော။ ဒုဿကရဏ္ဍကောတိ ဒုဿပေဠာ။ ဒုဿယုဂန္တိ ဝတ္ထယုဂလံ။ ပါရုပိတုန္တိ အစ္ဆာဒေတုံ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တေ ထေရဿ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ။ ယဒါ ဟိ ထေရော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ သီသံ ကတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ဣတရေ တဒနွယာ ဟောန္တိ။ ယဒါ ဓမ္မဝိစယာဒီသု အညတရံ၊ တဒါ သေသာပိ တဒနွယာ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဖလသမာပတ္တိယာ အတ္တနော စိဏ္ဏဝသီဘာဝံ ဒဿေန္တော ထေရော ဣမံ သုတ္တန္တံ ကထေသီတိ။

၂၁။ ကထံ ¶ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဣတိ စေ ဟောတီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ သီသံ ကတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တဿ အညေသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဧဝံ အယံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဟောတီတိ ဣတိ စေ ပဝတ္တဿ ကထံ သော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယာဝတာ နိရောဓူပဋ္ဌာတီတိ ယတ္တကေန ကာလေန နိရောဓော ဥပဋ္ဌာတိ၊ ယတ္တကေ ကာလေ အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနံ ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ယာဝတာ အစ္စီတိ ယတ္တကေန ပရိမာဏေန ဇာလာ။ ကထံ အပ္ပမာဏော ဣတိ စေ ဟောတီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ န အပ္ပမာဏေပိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဝိဇ္ဇမာနေ ဧဝံ အယံ အပ္ပမာဏော ဟောတီတိ ဣတိ စေ ပဝတ္တဿ ¶ သော အပ္ပမာဏော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ကထံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပမာဏဗဒ္ဓါတိ ကိလေသာ စ ပရိယုဋ္ဌာနာ စ ပေါနောဘဝိကသင်္ခါရာ စ ပမာဏဗဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ။ ‘‘ရာဂေါပမာဏကရဏော၊ ဒေါသော ပမာဏကရဏော၊ မောဟော ပမာဏကရဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၉) ဝစနတော ရာဂါဒယော ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ‘‘အယံ ဧတ္တကော’’တိ တဿ ပမာဏကရဏတော ပမာဏံ နာမ။ တသ္မိံ ပမာဏေ ဗဒ္ဓါ ပဋိဗဒ္ဓါ အာယတ္တာတိ ¶ ကိလေသာဒယော ပမာဏဗဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ။ ကိလေသာတိ အနုသယဘူတာ၊ ပရိယုဋ္ဌာနာတိ သမုဒါစာရပ္ပတ္တကိလေသာ။ သင်္ခါရာ ပေါနောဘဝိကာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘဝကရဏံ ပုနဘဝေါ၊ ပုနဘဝေါ သီလမေတေသန္တိ ပေါနဘဝိကာ၊ ပေါနဘဝိကာ ဧဝ ပေါနောဘဝိကာ။ ကုသလာကုသလကမ္မသင်္ခါတာ သင်္ခါရာ။ အပ္ပမာဏောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ပမာဏဿ အဘာဝေန အပ္ပမာဏော။ မဂ္ဂဖလာနမ္ပိ အပ္ပမာဏတ္တာ တတော ဝိသေသနတ္ထံ အစလဋ္ဌေန အသင်္ခတဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ ဘင်္ဂါဘာဝတော အစလော၊ ပစ္စယာဘာဝတော အသင်္ခတော။ ယော ဟိ အစလော အသင်္ခတော စ၊ သော အတိဝိယ ပမာဏဝိရဟိတော ဟောတိ။

ကထံ သုသမာရဒ္ဓါ ဣတိ စေ ဟောတီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ အနန္တရံ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိသမာတိ သယဉ္စ ဝိသမတ္တာ၊ ဝိသမဿ စ ဘာဝဿ ဟေတုတ္တာ ဝိသမာ။ သမဓမ္မောတိ သန္တဋ္ဌေန ပဏီတဋ္ဌေန သမော ဓမ္မော။ ပမာဏာဘာဝတော သန္တော။ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) ဝစနတော သဗ္ဗဓမ္မုတ္တမဋ္ဌေန ပဏီတော။ တသ္မိံ သမဓမ္မောတိ ဝုတ္တေ သုသမေ အာရဒ္ဓါ သုသမာရဒ္ဓါ။ အာဝဇ္ဇိတတ္တာတိ ဖလသမာပတ္တိယာ ပဝတ္တကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနုပ္ပာဒါဒိသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿ ဥပ္ပန္နတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိဋ္ဌတီတိ ပဝတ္တတိ။ ဥပ္ပာဒါဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ သေသဗောဇ္ဈင်္ဂမူလကေသုပိ ဝါရေသု ဧသေဝ နယော။

ဗောဇ္ဈင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၂။ ဣဒါနိ ¶ ဗောဇ္ဈင်္ဂကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဗောဇ္ဈင်္ဂကထာဂတိယာ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မေတ္တာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ အာသေဝိတာယာတိ အာဒရေန သေဝိတာယ။ ဘာဝိတာယာတိ ¶ ဝဍ္ဎိတာယ။ ဗဟုလီကတာယာတိ ပုနပ္ပုနံ ကတာယ။ ယာနီကတာယာတိ ယုတ္တယာနသဒိသာယ ကတာယ။ ဝတ္ထုကတာယာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝတ္ထု ဝိယ ကတာယ။ အနုဋ္ဌိတာယာတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာယ။ ပရိစိတာယာတိ သမန္တတော စိတာယ ဥပစိတာယ။ သုသမာရဒ္ဓါယာတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါယ သုကတာယ ¶ ။ အာနိသံသာတိ ဂုဏာ။ ပါဋိကင်္ခါတိ ပဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ သုခံ သုပတီတိ ယထာ သေသဇနာ သမ္ပရိဝတ္တမာနာ ကာကစ္ဆမာနာ ဒုက္ခံ သုပန္တိ၊ ဧဝံ အသုပိတွာ သုခံ သုပတိ။ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တောပိ သမာပတ္တိံ သမာပန္နော ဝိယ ဟောတိ။ သုခံ ပဋိဗုဇ္ဈတီတိ ယထာ အညေ နိတ္ထုနန္တာ ဝိဇမ္ဘန္တာ သမ္ပရိဝတ္တန္တာ ဒုက္ခံ ပဋိဗုဇ္ဈန္တိ၊ ဧဝံ အပဋိဗုဇ္ဈိတွာ ဝိကသမာနမိဝ ပဒုမံ သုခံ နိဗ္ဗိကာရံ ပဋိဗုဇ္ဈတိ။ န ပါပကံ သုပိနံ ပဿတီတိ သုပိနံ ပဿန္တောပိ ဘဒ္ဒကမေဝ သုပိနံ ပဿတိ။ စေတိယံ ဝန္ဒန္တော ဝိယ ပူဇံ ကရောန္တော ဝိယ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဝိယ စ ဟောတိ။ ယထာ ပနညေ အတ္တာနံ စောရေဟိ ပရိဝါရိတံ ဝိယ ဝါဠေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ ဝိယ ပပါတေ ပတန္တံ ဝိယ စ ပဿန္တိ၊ န ဧဝံ ပါပကံ သုပိနံ ပဿတိ။ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတီတိ ဥရေ အာမုတ္တမုတ္တာဟာရော ဝိယ သီသေ ပိဠန္ဓမာလာ ဝိယ စ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ။ အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီတိ ယထေဝ စ မနုဿာနံ၊ ဧဝံ အမနုဿာနမ္ပိ ပိယော ဟောတိ။ ဒေဝတာ ရက္ခန္တီတိ ပုတ္တမိဝ မာတာပိတရော ဒေဝတာ ရက္ခန္တိ။ နာဿ အဂ္ဂိ ဝါ ဝိသံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ကမတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိဿ ကာယေ အဂ္ဂိ ဝါ ဝိသံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ န ကမတိ န ပဝိသတိ၊ နာဿ ကာယံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တုဝဋံ စိတ္တံ သမာဓိယတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော ခိပ္ပမေဝ စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ နတ္ထိ တဿ ဒန္ဓာယိတတ္တံ။ မုခဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတီတိ ဗန္ဓနာ ပမုတ္တတာလပက္ကံ ဝိယ စဿ ဝိပ္ပသန္နဝဏ္ဏံ မုခံ ဟောတိ။ အသမ္မူဠှော ကာလံ ကရောတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော သမ္မောဟမရဏံ နာမ နတ္ထိ၊ အသမ္မူဠှော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တော ဝိယ ကာလံ ကရောတိ။ ဥတ္တရိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တောတိ မေတ္တာသမာပတ္တိတော ဥတ္တရိံ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ အသက္ကောန္တော ဣတော စဝိတွာ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓါ ဝိယ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ ဟောတီတိ ဗြဟ္မလောကံ ဥပပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

မေတ္တာနိဒ္ဒေသေ ¶ အနောဓိသော ဖရဏာတိ ဩဓိ မရိယာဒါ၊ န ဩဓိ အနောဓိ။ တတော အနောဓိသော၊ အနောဓိတောတိ အတ္ထော၊ နိပ္ပဒေသတော ဖုသနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩဓိသောတိ ပဒေသဝသေန။ ဒိသာဖရဏာတိ ဒိသာသု ဖရဏာ။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ သတ္တာတိပဒဿ အတ္ထော ဉာဏကထာမာတိကာဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော၊ ရုဠှီသဒ္ဒေန ပန ဝီတရာဂေသုပိ အယံ ဝေါဟာရော ဝတ္တတိ ဝိလီဝမယေပိ ဗီဇနိဝိသေသေ တာလဝဏ္ဋဝေါဟာရော ဝိယ။ အဝေရာတိ ဝေရရဟိတာ။ အဗျာပဇ္ဇာတိ ဗျာပါဒရဟိတာ။ အနီဃာတိ ¶ နိဒ္ဒုက္ခာ။ အနိဂ္ဃာတိပိ ပါဌော။ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူတိ ¶ သုခိတာ ဟုတွာ အတ္တဘာဝံ ဝတ္တယန္တု။ ‘‘အဝေရာ’’တိ စ သကသန္တာနေ စ ပရေ ပဋိစ္စ၊ ပရသန္တာနေ စ ဣတရေ ပဋိစ္စ ဝေရာဘာဝေါ ဒဿိတော၊ ‘‘အဗျာပဇ္ဇာ’’တိအာဒီသု ဝေရာဘာဝါ တမ္မူလကဗျာပါဒါဘာဝေါ၊ ‘‘အနီဃာ’’တိ ဗျာပါဒါဘာဝါ တမ္မူလကဒုက္ခာဘာဝေါ၊ ‘‘သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ ဒုက္ခာဘာဝါသုခေန အတ္တဘာဝပရိဟရဏံ ဒဿိတန္တိ ဧဝမေတ္ထ ဝစနသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဣမေသု စ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒီသု စတူသုပိ ဝစနေသု ယံ ယံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ တဿ တဿ ဝသေန မေတ္တာယ ဖရတိ။

ပါဏာတိအာဒီသု ပါဏနတာယ ပါဏာ၊ အဿာသပဿာသာယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ အတ္ထော။ ဘူတတ္တာ ဘူတာ၊ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ပုံ ဝုစ္စတိ နိရယော၊ တံ ပုံ ဂလန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ပုဂ္ဂလာ။ အတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတိ သရီရံ၊ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဝါ၊ တံ ဥပါဒါယ ပညတ္တိမတ္တသဗ္ဘာဝတော၊ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပရိယာပန္နာ ပရိစ္ဆိန္နာ အန္တောဂဓာတိ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ။ ယထာ စ သတ္တာတိ ဝစနံ၊ ဧဝံ သေသာနိပိ ရုဠှီဝသေန အာရောပေတွာ သဗ္ဗာနေတာနိ သဗ္ဗသတ္တဝေဝစနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာမဉ္စ အညာနိပိ ‘‘သဗ္ဗေ ဇန္တူ သဗ္ဗေ ဇီဝါ’’တိအာဒီနိ သဗ္ဗသတ္တဝေဝစနာနိ အတ္ထိ၊ ပါကဋဝသေန ပန ဣမာနေဝ ပဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ အနောဓိသော ဖရဏာ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယေ ပန ‘‘သတ္တာ ပါဏာ’’တိအာဒီနံ န ကေဝလံ ဝစနမတ္တတောဝ၊ အထ ခေါ အတ္ထတောပိ နာနတ္တမေဝ ဣစ္ဆေယျုံ၊ တေသံ အနောဓိသော ဖရဏာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ တထာ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ဣမေသု ပဉ္စသု အာကာရေသု အညတရဝသေန အနောဓိသော မေတ္တာယ ဖရတိ။

ဩဓိသော ဖရဏေ ပန ဣတ္ထိယော ပုရိသာတိ လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ၊ အရိယာ အနရိယာတိ အရိယပုထုဇ္ဇနဝသေန၊ ဒေဝါမနုဿာ ဝိနိပါတိကာတိ ဥပပတ္တိဝသေန။ ဒိသာဖရဏေပိ ဒိသာဝိဘာဂံ အကတွာ သဗ္ဗဒိသာသု ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဖရဏတော အနောဓိသော ဖရဏာ ဟောတိ၊ သဗ္ဗဒိသာသု ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဖရဏတော ဩဓိသော ဖရဏာ။

ယသ္မာ ပန အယံ တိဝိဓာပိ မေတ္တာဖရဏာ အပ္ပနာပတ္တစိတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တီသု ဝါရေသု ¶ အပ္ပနာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အနောဓိသော ဖရဏေ တာဝ ¶ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိ ဧကာ၊ ‘‘အဗျာပဇ္ဇာ ဟောန္တူ’’တိ ဧကာ ‘‘အနီဃာ ဟောန္တူ’’တိ ဧကာ၊ ‘‘သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ ဧကာ။ တာနိပိ ဟိ စတ္တာရိ ဟိတောပသံဟာရဝသေနေဝ ဝုတ္တာနိ။ ဟိတောပသံဟာရလက္ခဏာ ဟိ မေတ္တာ။ ဣတိ ‘‘သတ္တာ’’တိအာဒီသု ပဉ္စသု အာကာရေသု စတဿန္နံ စတဿန္နံ အပ္ပနာနံ ဝသေန ဝီသတိ အပ္ပနာ ဟောန္တိ၊ ဩဓိသော ဖရဏေ ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော’’တိအာဒီသု သတ္တသု အာကာရေသု စတဿန္နံ စတဿန္နံ ဝသေန အဋ္ဌဝီသတိ အပ္ပနာ။ ဒိသာဖရဏေ ¶ ပန ‘‘သဗ္ဗေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကမေကိဿာ ဒိသာယ ဝီသတိ ဝီသတိ ကတွာ ဒွေ သတာနိ၊ ‘‘သဗ္ဗာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကမေကိဿာ ဒိသာယ အဋ္ဌဝီသတိ အဋ္ဌဝီသတိ ကတွာ အသီတိ ဒွေ သတာနီတိ စတ္တာရိ သတာနိ အသီတိ စ အပ္ပနာ။ ဣတိ သဗ္ဗာနိပိ ဣဓ ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌဝီသာဓိကာနိ ပဉ္စ အပ္ပနာသတာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စ မေတ္တာယ တိဝိဓေန ဖရဏာ ဝုတ္တာ၊ တထာ ကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာနမ္ပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၃။ အထ မေတ္တူပသံဟာရာကာရံ ဣန္ဒြိယာဒိပရိဘာဝနဉ္စ ဒဿေတုံ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ပီဠနံ ဝဇ္ဇေတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပီဠနန္တိ အဗ္ဘန္တရတော သရီရပီဠနံ။ ဥပဃာတန္တိ ဗာဟိရတော သရီရောပဃာတံ။ သန္တာပန္တိ ယထာ တထာ ဝါ စိတ္တသန္တာပနံ။ ပရိယာဒါနန္တိ ပကတိယာ ဇီဝိတာဒိပရိက္ခယံ။ ဝိဟေသန္တိ ပရတော ဇီဝိတဝိဟေဌနံ။ ဝဇ္ဇေတွာတိ ပီဠနာဒီသု ဧကေကံ အတ္တနော စိတ္တေနေဝ အပနေတွာ။ ဣမာနိ ပီဠနာဒီနိ ပဉ္စ ပဒါနိ မေတ္တောပသံဟာရဿ ပဋိပက္ခဝိဝဇ္ဇနဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ အပီဠနာယာတိအာဒီနိ မေတ္တောပသံဟာရဝသေန။ အပီဠနာယာတိ အပီဠနာကာရေန၊ သဗ္ဗေ သတ္တေ မေတ္တာယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ မာ ဝေရိနော မာ ဒုက္ခိနော မာ ဒုက္ခိတတ္တာတိ ဣမာနိပိ တီဏိ မေတ္တောပသံဟာရဿ ပဋိပက္ခပဋိက္ခေပဝစနာနိ။ မာ-ဝစနဿ မာ ဟောန္တူတိ အတ္ထော။ အဝေရိနော သုခိနော သုခိတတ္တာတိ ဣမာနိ တီဏိ မေတ္တောပသံဟာရဝစနာနိ။ ‘‘အဗျာပဇ္ဇာ အနီဃာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ‘‘သုခိနော’’တိ ဝစနေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုခိတတ္တာတိ တဿေဝ သုခဿ နိစ္စပ္ပဝတ္တိဒဿနံ။ ‘‘သုခိတတ္တာ’’တိ စ ‘‘သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ စ အတ္ထတော ဧကံ။ ‘‘အပီဠနာယာ’’တိအာဒီဟိ ဝါ အဗျာပဇ္ဇာနီဃဝစနာနိ သင်္ဂဟိတာနိ။ အဋ္ဌဟာကာရေဟီတိ ‘‘အပီဠနာယာ’’တိအာဒယော ပဉ္စ ¶ မေတ္တောပသံဟာရာကာရာ ‘‘အဝေရိနော ဟောန္တူ’’တိအာဒယော တယော မေတ္တောပသံဟာရာကာရာတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟာကာရေဟိ။ မေတ္တာယတီတိ သိနိယှတိ။ တံ ဓမ္မံ စေတယတီတိ တံ ဟိတောပသံဟာရံ စေတယတိ အဘိသန္ဒဟတိ၊ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဗျာပါဒပရိယုဋ္ဌာနေဟိ ¶ ဝိမုစ္စတီတိ မေတ္တာယ ပဋိပက္ခဘူတေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဗျာပါဒသမုဒါစာရေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနတော ဝိမုစ္စတိ။ မေတ္တာ စ စေတော စ ဝိမုတ္တိ စာတိ ဧကာယေဝ မေတ္တာ တိဓာ ဝဏ္ဏိတာ။

အဝေရိနော ခေမိနော သုခိနောတိ ဣမာနိ တီဏိ ပဒါနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ အာကာရေ သင်္ခေပေန သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာနိ။ သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စတီတိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ မေတ္တာယ သမ္ပယုတ္တာနိယေဝ။ အာသေဝနာတိအာဒီသု ဆသု ဝါရေသု အာသေဝီယတိ ဧတေဟိ မေတ္တာတိ အာသေဝနာ။ တထာ ဘာဝနာ ဗဟုလီကမ္မံ။ အလင်္ကာရာတိ ဝိဘူသနာ။ သွာလင်္ကတာတိ သုဋ္ဌု အလင်္ကတာ ဘူသိတာ။ ပရိက္ခာရာတိ သမ္ဘာရာ။ သုပရိက္ခတာတိ ¶ သုဋ္ဌု သမ္ဘတာ။ ပရိဝါရာတိ ရက္ခနဋ္ဌေန။ ပုန အာသေဝနာဒီနိ အဋ္ဌဝီသတိ ပဒါနိ မေတ္တာယ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပါရိပူရီတိ ပရိပုဏ္ဏဘာဝါ။ သဟဂတာတိ မေတ္တာယ သဟဂတာ။ တထာ သဟဇာတာဒယော။ ပက္ခန္ဒနာတိ မေတ္တာယ ပဝိသနာ၊ ပက္ခန္ဒတိ ဧတေဟိ မေတ္တာတိ ဝါ ပက္ခန္ဒနာ။ တထာ သံသီဒနာဒယော။ ဧတံ သန္တန္တိ ဖဿနာတိ ဧသာ မေတ္တာ သန္တာတိ ဧတေဟိ ဖဿနာ ဟောတီတိ ဧတံ သန္တန္တိ ဖဿနာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈ အာဒယော) ဝိယ နပုံသကဝစနံ။ သွာဓိဋ္ဌိတာတိ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတာ။ သုသမုဂ္ဂတာတိ သုဋ္ဌု သမုဿိတာ။ သုဝိမုတ္တာတိ အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စနီကေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တာ။ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ မေတ္တာသမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ မေတ္တံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ ဇောတေန္တီတိ ပါကဋံ ကရောန္တိ။ ပတာပေန္တီတိ ဝိရောစေန္တိ။

၂၄-၂၇။ ဣန္ဒြိယဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဗလဝါရောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝါရာ ပရိယာယေန ဝုတ္တာ၊ န ယထာလက္ခဏဝသေန။ မဂ္ဂင်္ဂဝါရေ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ မေတ္တာယ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝုတ္တာ၊ န အပ္ပနာဝသေန။ န ဟိ ဧတေ မေတ္တာယ သဟ ဘဝန္တိ။ သဗ္ဗေသံ ပါဏာနန္တိအာဒီနံ သေသဝါရာနမ္ပိ ¶ သတ္တဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မေတ္တာဘာဝနာဝိဓာနံ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၀ အာဒယော) ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။

၂၈။ ဣဒါနိ ¶ မဂ္ဂပယောဇနပရိယောသာနာယ မေတ္တာကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ ဝိရာဂသင်္ခါတမဂ္ဂပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိရာဂကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ပဌမံ တာဝ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတိ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (မဟာဝ ၂၃) ဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ သုတ္တန္တပဒါနံ အတ္ထံ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ဝိရာဂေါ မဂ္ဂေါ၊ ဝိမုတ္တိ ဖလန္တိ ဥဒ္ဒေသော ဌပိတော။ တတ္ထ ပဌမံ ဝစနတ္ထံ တာဝ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ကထံ ဝိရာဂေါ မဂ္ဂေါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိရဇ္ဇတီတိ ဝိရတ္တာ ဟောတိ။ သေသာနိ မဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဝိရာဂေါတိ ယသ္မာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝိရဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဝိရာဂေါ နာမာတိ အတ္ထော ¶ ။ သော စ ဝိရာဂေါ ယသ္မာ ဝိရာဂါရမ္မဏော…ပေ… ဝိရာဂေ ပတိဋ္ဌိတော၊ တသ္မာ စ ဝိရာဂေါတိ ဧဝံ ‘‘ဝိရာဂါရမ္မဏော’’တိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဝစနာနံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဝိရာဂါရမ္မဏောတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော။ ဝိရာဂဂေါစရောတိ နိဗ္ဗာနဝိသယော။ ဝိရာဂေ သမုဒါဂတောတိ နိဗ္ဗာနေ သမုပ္ပန္နော။ ဝိရာဂေ ဌိတောတိ ပဝတ္တိဝသေန နိဗ္ဗာနေ ဌိတော။ ဝိရာဂေ ပတိဋ္ဌိတောတိ အနိဝတ္တနဝသေန နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌိတော။

နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိရာဂေါတိ နိဗ္ဗာနံ ဝိရာဂဟေတုတ္တာ ဝိရာဂေါ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာဇာတာတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ဇာတာ၊ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဘာဝေန ဝါ ဇာတာ။ တေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သဗ္ဗေဝ ဖဿာဒယော ဓမ္မာ ဝိရဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝိရာဂါ ဟောန္တီတိ ဝိရာဂါ နာမ ဟောန္တိ။ သဟဇာတာနီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသဟဇာတာနိ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနိ သတ္တ မဂ္ဂင်္ဂါနိ။ ဝိရာဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝိရာဂေါ မဂ္ဂေါတိ ဝိရာဂံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝိရာဂါရမ္မဏတ္တာ ဝိရာဂေါ နာမ၊ မဂ္ဂနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧကေကမ္ပိ မဂ္ဂင်္ဂံ မဂ္ဂေါတိ နာမံ လဘတိ။ ဣတိ ဧကေကဿ အင်္ဂဿ မဂ္ဂတ္တေ ဝုတ္တေ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာပိ မဂ္ဂတ္တံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာယေဝ စ ဧတေန မဂ္ဂေနာတိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓါ စာတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ သင်္ဂဟိတာ။ တေပိ ဟိ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓါ တထာဂတော စ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စာ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၅၇) ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓါယေဝ ¶ ။ အဂတန္တိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အဂတပုဗ္ဗံ။ ဒိသန္တိ သကလာယပဋိပတ္တိယာ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ အဘိသန္ဒဟီယတီတိ ဒိသာ၊ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ ဝါ ပရမံ သုခန္တိ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ ကထီယတီတိ ဒိသာ ¶ ၊ သဗ္ဗဒုက္ခံ ဝါ ဒိဿန္တိ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ ဥဇ္ဈန္တိ ဧတာယာတိ ဒိသာ။ တံ ဒိသံ။ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော သော အဋ္ဌင်္ဂိကော ဓမ္မသမူဟော၊ သော ဧတေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂမနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုထုသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ပရပ္ပဝါဒါနန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ သမဏာနံ ဗြာဟ္မဏာနဉ္စ ဣတော အညလဒ္ဓိကာနံ။ အဂ္ဂေါတိ တေသံ သေသမဂ္ဂါနံ ဝိသိဋ္ဌော။ သေဋ္ဌောတိ သေသမဂ္ဂတော အတိဝိယ ပသံသနီယော။ မောက္ခောတိ မုခေ သာဓု၊ သေသမဂ္ဂါနံ အဘိမုခေ အယမေဝ သာဓူတိ အတ္ထော။ ဥတ္တမောတိ သေသမဂ္ဂေ အတိဝိယ ဥတ္တိဏ္ဏော။ ပဝရောတိ သေသမဂ္ဂတော နာနပ္ပကာရေဟိ သံဘဇနီယော။ ဣတီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ တသ္မာ ဘဂဝတာ ‘‘မဂ္ဂါနံ အဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –

‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော၊ သစ္စာနံ စတုရော ပဒါ၊

ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ၊ ဒွိပဒါနဉ္စ စက္ခုမာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃)၊

တံ ဣဓ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘မဂ္ဂါနံ အဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသဝါရေသုပိ ¶ ဣမိနာ စ နယေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန စ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒဿနဝိရာဂေါတိအာဒီသု ဒဿနသင်္ခါတော ဝိရာဂေါ ဒဿနဝိရာဂေါ။ ဣန္ဒြိယဋ္ဌတော ဗလဿ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ ဣဓ ဣန္ဒြိယတော ဗလံ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာနီတိအာဒိ ဣန္ဒြိယာဒီနံ အတ္ထဝိဘာဝနာ၊ န ဝိရာဂဿ။ တထဋ္ဌေန သစ္စာတိ သစ္စဉာဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာသမာဓိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပာ။ ဝိမုတ္တဋ္ဌေနာတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ မုတ္တဋ္ဌေန။ ဝိဇ္ဇာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဝိမုတ္တီတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ။ အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနံ ပရိယောသာနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏာဟိ မဂ္ဂီယတီတိ မဂ္ဂေါ။

ဣမသ္မိံ ဝိရာဂနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာ ဓမ္မာ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ ဝိမုတ္တိနိဒ္ဒေသေ ဖလက္ခဏေ။ တသ္မာ ဆန္ဒမနသိကာရာပိ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ။

၂၉။ ဝိရာဂနိဒ္ဒေသေ ¶ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိမုတ္တိနိဒ္ဒေသေပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဖလံ ပနေတ္ထ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနံ နိဿရဏဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ။ ‘‘သဟဇာတာနိ သတ္တင်္ဂါနီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ဣဓ န လဗ္ဘန္တီတိ န ဝုတ္တာနိ။ သယံ ဖလဝိမုတ္တတ္တာ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ဝိမုတ္တီတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

၃၀။ ဣဒါနိ ¶ ဝိရာဂသင်္ခါတမဂ္ဂဝသေန သိဒ္ဓံ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပဋိသမ္ဘိဒါကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ သုတ္တန္တေ တာဝ ဗာရာဏသိယန္တိ ဗာရာဏသာ နာမ နဒီ၊ ဗာရာဏသာယ အဝိဒူရေ ဘဝါ နဂရီ ဗာရာဏသီ။ တဿံ ဗာရာဏသိယံ။ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေတိ ဣသီနံ ပတနုပ္ပတနဝသေန ဧဝံလဒ္ဓနာမေ မိဂါနံ အဘယဒါနဒိန္နဋ္ဌာနတ္တာ မိဂဒါယသင်္ခါတေ အာရာမေ။ တတ္ထ ဟိ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာ သဗ္ဗညုဣသယော ပတန္တိ၊ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတ္ထံ နိသီဒန္တီတိ အတ္ထော။ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရတော သတ္တာဟစ္စယေန နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတာ အနောတတ္တဒဟေ ကတမုခဓောဝနကိစ္စာ အာကာသေန အာဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဣသယောပေတ္ထ သမောသရဏဝသေန ပတန္တိ ¶ ၊ ဥပေါသထတ္ထဉ္စ အနုပေါသထတ္ထဉ္စ သန္နိပတန္တိ၊ ဂန္ဓမာဒနံ ပဋိဂစ္ဆန္တာ စ တတော စ ဥပ္ပတန္တီတိပိ ဣမိနာ ဣသီနံ ပတနုပ္ပတနဝသေန တံ ‘‘ဣသိပတန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣသိပဒန’’န္တိပိ ပါဌော။ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေတိ –

‘‘ကောဏ္ဍညော ဘဒ္ဒိယော ဝပ္ပော၊ မဟာနာမော စ အဿဇိ၊

ဧတေ ပဉ္စ မဟာထေရာ၊ ပဉ္စဝဂ္ဂါတိ ဝုစ္စရေ’’တိ။ –

ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခူနံ ဝဂ္ဂေါ ပဉ္စဝဂ္ဂေါ။ တသ္မိံ ပဉ္စဝဂ္ဂေ ဘဝါ တံပရိယာပန္နတ္တာတိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ၊ တေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ။ ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ ပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ပါရမိယော ပူရေန္တော ¶ အနုပုဗ္ဗေန ပစ္ဆိမဘဝံ ပတွာ ပစ္ဆိမဘဝေ စ ကတာဘိနိက္ခမနော အနုပုဗ္ဗေန ဗောဓိမဏ္ဍံ ပတွာ တတ္ထ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော မာရဗလံ ဘိန္ဒိတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဥန္နာဒေန္တော သမ္ပကမ္ပေန္တော သဗ္ဗညုတံ ပတွာ သတ္တ သတ္တာဟာနိ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီတိနာမေတွာ မဟာဗြဟ္မုနာ အာယာစိတဓမ္မဒေသနာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတွာ ¶ လောကာနုဂ္ဂဟေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ သညာပေတွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတုကာမော အာမန္တေသိ။

ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တာတိ ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋ္ဌာသာ။ ဣမဿ ပန ဝစနဿ သမုဒါဟာရေန သမုဒါဟာရနိဂ္ဃောသော ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ပတွာ ဒသသဟဿိံ လောကဓာတုံ ပတ္ထရိတွာ အဋ္ဌာသိ၊ တသ္မိံယေဝ သမယေ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ခါ ဗြဟ္မာနော သမာဂစ္ဆိံသု။ ပစ္ဆိမဒိသာယ သူရိယော အတ္ထင်္ဂမေတိ၊ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေန ယုတ္တော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝါ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တံ အာရဘန္တော ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတေနာတိ ဂိဟိသံယောဇနံ ဝတ္ထုကာမံ ဆေတွာ ပဗ္ဗဇိတေန။ န သေဝိတဗ္ဗာတိ န ဝလဉ္ဇေတဗ္ဗာ။ ပဗ္ဗဇိတာနံယေဝ ဝိသေသတော ပဋိပတ္တိယာ ဘာဇနဘူတတ္တာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော စာယံ ကာမေသု ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါတိ ယော စ အယံ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမသုခဿ၊ ကိလေသကာမသုခနိဿယဿ ဝါ အနုယောဂေါ။ ဟီနောတိ လာမကော။ ဂမ္မောတိ ဂါမဝါသီနံ သန္တကော။ ပေါထုဇ္ဇနိကောတိ ပုထုဇ္ဇနေန အန္ဓဗာလဇနေန အာစိဏ္ဏော။ အနရိယောတိ န အရိယော။ အထ ဝါ န ဝိသုဒ္ဓါနံ ဥတ္တမာနံ အရိယာနံ သန္တကော။ အနတ္ထသံဟိတောတိ န အတ္ထသံဟိတော၊ သုခါဝဟကာရဏံ အနိဿိတောတိ အတ္ထော။ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါတိ အတ္တနော ကိလမထဿ အနုယောဂေါ ¶ ၊ အတ္တနော ဒုက္ခကရဏန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခောတိ ကဏ္ဋကာပဿယသေယျာဒီဟိ အတ္တမာရဏေဟိ ဒုက္ခာဝဟော။ တပဿီဟိ ‘‘ဥတ္တမံ တပေါ’’တိ ဂဟိတတ္တာ တေသံ စိတ္တာနုရက္ခနတ္ထံ ဣဓ ‘‘ဟီနော’’တိ န ဝုတ္တံ၊ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဓမ္မတ္တာ ‘‘ဂမ္မော’’တိ စ၊ ဂိဟီဟိ အသာဓာရဏတ္တာ ‘‘ပေါထုဇ္ဇနိကော’’တိ စ န ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပန ကေဟိစိ ပဗ္ဗဇိတပဋိညေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒေဟိ ‘‘ယတော ခေါ၊ ဘော ¶ ၊ အယံ အတ္တာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂိဘူတော ပရိစာရေတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ခေါ၊ ဘော၊ အယံ အတ္တာ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၄) ဂဟိတတ္တာ တေသံ စိတ္တာနုရက္ခနတ္ထဉ္စ ပစ္စုပ္ပန္နေ သုခတ္တာ စ တဿ ဓမ္မသမာဒါနဿ ‘‘ဒုက္ခော’’တိ န ဝုတ္တံ။ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ ပစ္စုပ္ပန္နေ တဏှာဒိဋ္ဌိသံကိလိဋ္ဌသုခတ္တာ အာယတိဉ္စ ဒုက္ခဝိပါကတ္တာ တဒနုယုတ္တာနံ တဏှာဒိဋ္ဌိဗန္ဓနဗဒ္ဓတ္တာ စ န သေဝိတဗ္ဗော၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဒိဋ္ဌိသံကိလိဋ္ဌဒုက္ခတ္တာ အာယတိဉ္စ ဒုက္ခဝိပါကတ္တာ တဒနုယုတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနဗဒ္ဓတ္တာ စ န သေဝိတဗ္ဗော၊ ဧတေ ခေါတိ တေ ဧတေ။ အနုပဂမ္မာတိ န ဥပဂန္တွာ။ မဇ္ဈိမာတိ သံကိလိဋ္ဌသုခဒုက္ခာနံ အဘာဝါ မဇ္ဈေ ဘဝါတိ မဇ္ဈိမာ။ သာ ဧဝ နိဗ္ဗာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ပဋိဝိဒ္ဓါ။ စက္ခုကရဏီတိအာဒီသု ပညာစက္ခုံ ကရောတီတိ စက္ခုကရဏီ။ ဉာဏကရဏီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဥပသမာယာတိ ကိလေသူပသမာယ။ အဘိညာယာတိ စတုန္နံ ¶ သစ္စာနံ အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ တေသံယေဝ သမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယတ္ထာယ။ အထ ဝါ ဒဿနမဂ္ဂဉာဏံ ကရောတီတိ စက္ခုကရဏီ။ ဘာဝနာမဂ္ဂဉာဏံ ကရောတီတိ ဉာဏကရဏီ။ သဗ္ဗကိလေသာနံ ဥပသမာယ။ သဗ္ဗဓမ္မာနံ အဘိညာယ။ အရဟတ္တဖလသမ္ဗောဓာယ။ ကိလေသာနဉ္စ ခန္ဓာနဉ္စ နိဗ္ဗာနာယ။ သစ္စကထာ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာ။

ဧဝံ ဘဂဝါ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ အတ္တနိ ကတဗဟုမာနာနံ တေသံ အတ္တနော ပဋိဝေဓက္ကမံ သုတွာ ပဋိပတ္တိယာ ဗဟုမာနာရောပနေန ပဋိပတ္တိယံ ဌတွာ သစ္စပ္ပဋိဝေဓံ ပဿန္တော ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ မေ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိနာ အတ္တနော ပဋိဝေဓက္ကမံ ဒဿေသိ။ တတ္ထ အနနုဿုတေသူတိ န အနုဿုတေသု၊ ပရံ အနုဂန္တွာ အဿုတေသူတိ အတ္ထော။ စက္ခူတိအာဒီနံ အတ္ထော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ၊ ဣဒံ ဒုက္ခသမုဒယံ၊ ဣဒံ ဒုက္ခနိရောဓံ၊ ဣဒံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စန္တိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဒဿနပဋိဝေဓော သေခဘူမိယံ။ ပရိညေယျံ ပဟာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဘာဝနာပဋိဝေဓော ¶ သေခဘူမိယံယေဝ။ ပရိညာတံ ပဟီနံ သစ္ဆိကတံ ဘာဝိတန္တိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ အသေခဘူမိယံ။

တိပရိဝဋ္ဋန္တိ သစ္စဉာဏကိစ္စဉာဏကတဉာဏသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ပရိဝဋ္ဋာနံ ဝသေန တယော ပရိဝဋ္ဋာ အဿာတိ တိပရိဝဋ္ဋံ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဣဒံ ဒုက္ခသမုဒယံ ¶ ၊ ဣဒံ ဒုက္ခနိရောဓံ၊ ဣဒံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စ’’န္တိ ဧဝံ စတူသု သစ္စေသု ယထာဘူတဉာဏံ သစ္စဉာဏံ နာမ။ တေသုယေဝ ‘‘ပရိညေယျံ ပဟာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ ဘာဝေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဇာနနဉာဏံ ကိစ္စဉာဏံ နာမ။ ‘‘ပရိညာတံ ပဟီနံ သစ္ဆိကတံ ဘာဝိတ’’န္တိ ဧဝံ တဿ ကိစ္စဿ ကတဘာဝဇာနနဉာဏံ ကတဉာဏံ နာမ။ ဒွါဒသာကာရန္တိ တေသံယေဝ ဧကေကသ္မိံ သစ္စေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ အာကာရာနံ ဝသေန ဒွါဒသ အာကာရာ အဿာတိ ဒွါဒသာကာရံ။ ဉာဏဒဿနန္တိ ဧတေသံ တိပရိဝဋ္ဋာနံ ဒွါဒသန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဉာဏသင်္ခါတံ ဒဿနံ။ အတ္တမနာတိ သကမနာ။ သတ္တာနဉှိ သုခကာမတ္တာ ဒုက္ခပဋိကူလတ္တာ ပီတိသောမနဿယုတ္တမနော သကမနော နာမ၊ ပီတိသောမနဿေဟိ အတ္တမနာ ဂဟိတမနာ ဗျာပိတမနာတိ ဝါ အတ္ထော။ အဘိနန္ဒုန္တိ အဘိမုခါ ဟုတွာ နန္ဒိံသု။ ဝေယျာကရဏေတိ သုတ္တန္တေ။ နိဂ္ဂါထကော ဟိ သုတ္တန္တော ကေဝလံ အတ္ထဿ ဗျာကရဏတော ဝေယျာကရဏံ နာမ။ ဘညမာနေတိ ကထိယမာနေ။ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ ကတံ၊ ဘဏိတေတိ အတ္ထော။ ဝိရဇန္တိ ဝိဂတရာဂါဒိရဇံ။ ဝီတမလန္တိ ဝိဂတရာဂါဒိမလံ။ ရာဂါဒယော ဟိ အဇ္ဈောတ္ထရဏဋ္ဌေန ရဇော နာမ၊ ဒူသနဋ္ဌေန မလံ နာမ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ကတ္ထစိ ပဌမမဂ္ဂဉာဏံ၊ ကတ္ထစိ အာဒီနိ တီဏိ မဂ္ဂဉာဏာနိ၊ ကတ္ထစိ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏမ္ပိ ¶ ။ ဣဓ ပန ပဌမမဂ္ဂဉာဏမေဝ။ ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ၊ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဝိပဿနာဝသေန ဧဝံ ပဝတ္တဿ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။

ဓမ္မစက္ကေတိ ပဋိဝေဓဉာဏေ စ ဒေသနာဉာဏေ စ။ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ဟိ ဘဂဝတော စတူသု သစ္စေသု ဒွါဒသာကာရံ ပဋိဝေဓဉာဏမ္ပိ ဣသိပတနေ နိသိန္နဿ ဒွါဒသာကာရမေဝ သစ္စဒေသနာယ ပဝတ္တကဒေသနာဉာဏမ္ပိ ဓမ္မစက္ကံ နာမ။ ဥဘယမ္ပိ ဟေတံ ဒသဗလဿ ပဝတ္တဉာဏမေဝ။ တံ ဣမာယ ဒေသနာယ ပကာသေန္တေန ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ နာမ။ တံ ပနေတံ ဓမ္မစက္ကံ ယာဝ အညာတကောဏ္ဍညတ္ထေရော အဋ္ဌာရသဟိ ဗြဟ္မကောဋီဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ န ပတိဋ္ဌာတိ၊ တာဝ ဘဂဝါ ပဝတ္တေတိ နာမ၊ ပတိဋ္ဌိတေ ပန ပဝတ္တိတံ နာမ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘ပဝတ္တိတေ စ ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဘုမ္မာ ¶ ဒေဝါတိ ဘူမဋ္ဌကာ ဒေဝါ။ သဒ္ဒမနုဿာဝေသုန္တိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဧတံ ဘဂဝတာတိအာဒီနိ ဝဒန္တာ သဒ္ဒံ အနုဿာဝယိံသု။ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ ¶ ‘‘နယိဒံ တထာ’’တိ ပဋိလောမံ ဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ သန္နိပတိတာ စေတ္ထ ဒေဝဗြဟ္မာနော ဒေသနာပရိယောသာနေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သာဓုကာရံ အဒံသု၊ သန္နိပါတံ အနာဂတာ ပန ဘုမ္မဒေဝါဒယော တေသံ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ သာဓုကာရမဒံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသု ပန ပဗ္ဗတရုက္ခာဒီသု နိဗ္ဗတ္တာ ဘုမ္မဒေဝါ။ တေ စာတုမဟာရာဇိကပရိယာပန္နာ ဟောန္တာပိ ဣဓ ဝိသုံ ကတွာ ဝုတ္တာ။ စာတုမဟာရာဇိကာတိ စ ဓတရဋ္ဌဝိရူဠှကဝိရူပက္ခကုဝေရသင်္ခါတာ စတုမဟာရာဇာ ဒေဝတာ ဧတေသန္တိ စာတုမဟာရာဇိကာ။ တေ သိနေရုဝေမဇ္ဈေ ဟောန္တိ။ တေသု ပဗ္ဗတဋ္ဌကာပိ အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာပိ။ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ။ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ မနောပဒေါသိကာ သီတဝလာဟကာ ဥဏှဝလာဟကာ စန္ဒိမာ ဒေဝပုတ္တော သူရိယော ဒေဝပုတ္တောတိ ဧတေ သဗ္ဗေပိ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကဋ္ဌာ ဧဝ။ တေတ္တိံသ ဇနာ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာတိ တာဝတိံသာ။ အပိစ ‘‘တာဝတိံသာ’’တိ တေသံ ဒေဝါနံ နာမမေဝါတိပိ ဝုတ္တံ။ တေပိ အတ္ထိ ပဗ္ဗတဋ္ဌကာ အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာ။ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ၊ တထာ ယာမာဒီနံ။ ဧကဒေဝလောကေပိ ဟိ ဒေဝါနံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ အပ္ပတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဒိဗ္ဗံ သုခံ ယာတာ ပယာတာ သမ္ပတ္တာတိ ယာမာ။ တုဋ္ဌာ ပဟဋ္ဌာတိ တုသိတာ။ ပကတိပဋိယတ္တာရမ္မဏတော အတိရေကေန ရမိတုကာမကာလေ ယထာရုစိတေ ဘောဂေ နိမ္မိနိတွာ နိမ္မိနိတွာ ရမန္တီတိ နိမ္မာနရတီ။ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ပရနိမ္မိတေသု ဘောဂေသု ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ။ ဗြဟ္မကာယေ ဗြဟ္မဃဋာယ နိယုတ္တာတိ ဗြဟ္မကာယိကာ။ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စဝေါကာရဗြဟ္မာနော ဂဟိတာ။

တေန ခဏေနာတိ ဝစနံ ဝိသေသေတွာ တေန မုဟုတ္တေနာတိ ဝုတ္တံ။ မုဟုတ္တသင်္ခါတေန ခဏေန၊ န ပရမတ္ထခဏေနာတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာတိ ဗြဟ္မလောကံ အန္တောကတွာ။ သဒ္ဒေါတိ သာဓုကာရသဒ္ဒေါ။ ဒသသဟဿီတိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝတီ။ သင်္ကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ကမ္ပိ။ သမ္ပကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တီ အဓော ဩက္ကမန္တီ သုဋ္ဌု ပကမ္ပိ။ သမ္ပဝေဓီတိ စတုဒိသာ ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ပဝေဓိ။ သမ္ဗုဒ္ဓဘာဝါယ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမန္တေ စ ဗောဓိသတ္တေ တတော နိက္ခမန္တေ စ မဟာပထဝီ ပုညတေဇေန အကမ္ပိတ္ထ၊ အဘိသမ္ဗောဓိယံ ပဋိဝေဓဉာဏတေဇေန။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ ဒေသနာဉာဏတေဇေန သာဓုကာရံ ဒါတုကာမာ ¶ ဝိယ ပထဝီ ဒေဝတာနုဘာဝေန အကမ္ပိတ္ထ၊ အာယုသင်္ခါရောဿဇ္ဇနေ မဟာပရိနိဗ္ဗာနေ စ ကာရုညေန စိတ္တသင်္ခေါဘံ အသဟမာနာ ¶ ဝိယ ပထဝီ ဒေဝတာနုဘာဝေန အကမ္ပိတ္ထ။ အပ္ပမာဏောတိ ဝုဒ္ဓပ္ပမာဏော။ ဥဠာရောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဠာရာနိ ဥဠာရာနိ ခါဒနီယာနိ ခါဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၆၆) မဓုရံ ဥဠာရန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဠာရာယ ဝတ္ထဘောဂါယ စိတ္တံ န နမတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၂၀) ပဏီတံ ဥဠာရန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဠာရာယ ခလု ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော သမဏံ ဂေါတမံ ပသံသာယ ပသံသတီ’’တိအာဒီသု သေဋ္ဌံ ဥဠာရန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ‘‘ဝိပုလော ဥဠာရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဩဘာသောတိ ဒေသနာဉာဏာနုဘာဝေန စ ဒေဝတာနုဘာဝေန စ ဇာတဩဘာသော။ လောကေတိ စက္ကဝါဠဿ ဒသသဟဿိယံယေဝ။ အတိက္ကမ္မေဝ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝန္တိ ဒေဝါနံ အယမာနုဘာဝေါ – နိဝတ္ထဝတ္ထပ္ပဘာ ဒွါဒသ ယောဇနာနိ ဖရတိ၊ တထာ သရီရဿ အလင်္ကာရဿ ဝိမာနဿ စ။ တံ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ အတိက္ကမိတွာယေဝါတိ အတ္ထော။ ဥဒါနန္တိ သောမနဿဉာဏမယိကံ ဥဒါဟာရံ။ ဥဒါနေသီတိ ဥဒါဟရိ။ အညာသိ ဝတ၊ ဘော ကောဏ္ဍညောတိ ဣမဿပိ ဥဒါနဿ ဥဒါဟရဏဃောသော ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အညာသိကောဏ္ဍညောတိ ဘုသံ ဉာတကောဏ္ဍညောတိ အတ္ထော။

စက္ခုအာဒီနံ နိဒ္ဒေသေ ဒဿနဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ဧကမေဝ ဉာဏံ ယထာဝုတ္တဿ နေယျဿ စက္ခု ဝိယ ဒဿနကိစ္စကရဏေန စက္ခု။ ဉာဏကိစ္စကရဏေန ဉာဏံ။ နာနပ္ပကာရတော ဇာနနကိစ္စကရဏေန ပညာ။ အနဝသေသပဋိဝေဓကရဏေန ဝိဇ္ဇာ။ သဗ္ဗထာ ဩဘာသကိစ္စကရဏေန အာလောကော နာမာတိ အတ္ထော။ စက္ခုံ ဓမ္မောတိအာဒီသုပိ ဧကံယေဝ ဉာဏံ ကိစ္စနာနတ္တေန ပဉ္စဓာ ဝဏ္ဏိတံ။ အာရမ္မဏာတိ ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန။ ဂေါစရာတိ ဝိသယဋ္ဌေန။ ဒဿနဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ဉာဏကိစ္စံ ပဉ္စဓာ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ နယေန တီသု ဝါရေသု ဧကေကသ္မိံ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ပန္နရသ ဓမ္မာ၊ ပန္နရသ အတ္ထာ၊ ဒွီသု ပန္နရသကေသု တိံသ နိရုတ္တိယော၊ ပန္နရသသု ဓမ္မေသု ပန္နရသသု အတ္ထေသု တိံသာယ နိရုတ္တီသူတိ သဋ္ဌိ ဉာဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သေသအရိယသစ္စေသုပိ ဧသေဝ နယော။ စတူသု အရိယသစ္စေသု ဧကေကသ္မိံ အရိယသစ္စေ ပန္နရသန္နံ ပန္နရသန္နံ ဓမ္မာနံ အတ္ထာနဉ္စ ဝသေန သဋ္ဌိ ဓမ္မာ၊ သဋ္ဌိ အတ္ထာ၊ သဋ္ဌိယာ ဓမ္မေသု သဋ္ဌိယာ အတ္ထေသု စ ဝီသသတံ နိရုတ္တိယော၊ ဝီသာဓိကံ သတန္တိ ¶ အတ္ထော။ သဋ္ဌိယာ ဓမ္မေသု သဋ္ဌိယာ အတ္ထေသု ဝီသုတ္တရသတေ နိရုတ္တီသူတိ ဧဝံ စတ္တာရီသဉ္စ ဒွေ စ ဉာဏသတာနိ။

၃၁-၃၂။ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမေ ¶ ¶ ဣဒ္ဓိပါဒသုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမေ စ ပဋိသမ္ဘိဒါနိဒ္ဒေသေ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော စ ဂဏနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၄-၈။ သတ္တဗောဓိသတ္တဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၃၃-၃၇။ သတ္တန္နံ ဗောဓိသတ္တာနံ သုတ္တန္တေသု ဧကေကသ္မိံယေဝ သမုဒယေ စက္ခာဒယော ပဉ္စ၊ နိရောဓေ ပဉ္စာတိ ဒသ ဓမ္မာ၊ သမုဒယေ ဒဿနဋ္ဌာဒယော ပဉ္စ၊ နိရောဓေ ပဉ္စာတိ ဒသ အတ္ထာ၊ တေသံ ဝသေန ဝီသတိ နိရုတ္တိယော စတ္တာရီသံ ဉာဏာနိ။ သတ္တ ဧကတော ကတွာ ဝုတ္တဂဏနာ သုဝိညေယျာ ဧဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏဝသေန ဝုတ္တပဋိသမ္ဘိဒါနိဒ္ဒေသေ ဧကေကမူလကေသု ‘‘ဉာတော ဒိဋ္ဌော ဝိဒိတော သစ္ဆိကတော ဖဿိတော ပညာယာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၁) ဣမေသု ပဉ္စသု ဝစနေသု ဧကေကသ္မိံယေဝ စက္ခာဒယော ပဉ္စ၊ ဒဿနဋ္ဌာဒယော ပဉ္စာတိ ပဉ္စပဉ္စကာနံ ဝသေန ပဉ္စဝီသတိ ဓမ္မာ၊ ပဉ္စဝီသတိ အတ္ထာ၊ တဒ္ဒိဂုဏာ နိရုတ္တိယော၊ တဒ္ဒိဂုဏာနိ ဉာဏာနိ ဉေယျာနိ။ ပဉ္စ ဧကတော ကတွာ ဝုတ္တဝါရေပိ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ပဉ္စ ပဉ္စဝီသတိ ကတွာ ပဉ္စဝီသသတံ ဓမ္မာ၊ ပဉ္စဝီသသတံ အတ္ထာ၊ တဒ္ဒိဂုဏာ နိရုတ္တိယော၊ တဒ္ဒိဂုဏာနိ ဉာဏာနိ ဉေယျာနိ။ အဍ္ဎတေယျာနီတိ စေတ္ထ ဒွေ သတာနိ စ ပညာသဉ္စ။ ခန္ဓာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမိနာဝ နယေန သစ္စဝါရပဋိသမ္ဘိဒါဝါရေ စ ဓမ္မာဒိဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၃၈။ ဗုဒ္ဓဓမ္မဝါရေ ဒိယဍ္ဎသတန္တိ ဆက္ခတ္တုံ ပဉ္စဝီသတိ သတဉ္စ ပညာသဉ္စ ဟောန္တိ၊ တဒ္ဒိဂုဏာ နိရုတ္တိယော တဒ္ဒိဂုဏာနိ ဉာဏာနိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဓိကရဏေတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဓိကာရေ။ အဍ္ဎနဝဓမ္မသတာနီတိ ပဌမံ ဝုတ္တေသု စတူသု သစ္စေသု သဋ္ဌိ၊ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သဋ္ဌိ၊ စတူသု သမ္မပ္ပဓာနေသု သဋ္ဌိ၊ သတ္တဗောဓိသတ္တဝေယျာကရဏေသု သတ္တတိ၊ အဘိညဋ္ဌာဒီသု ပဉ္စသု ပဉ္စဝီသသတံ၊ ခန္ဓဋ္ဌာဒီသု ¶ ပဉ္စသု ပဉ္စဝီသသတံ၊ ပုန စတူသု အရိယသစ္စေသု သတံ၊ စတူသု ပဋိသမ္ဘိဒါသု သတံ၊ ဆသု ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဒိယဍ္ဎသတန္တိ ဧဝံ အဋ္ဌသတာနိ စ ပညာသဉ္စ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ အတ္ထာပိ တတ္တကာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဧဝမေဝ သစ္စာဒီသု တီသု ဌာနေသု ဝီသသတံ နိရုတ္တိယော၊ သတ္တသု ဝေယျာကရဏေသု စတ္တာရီသသတံ နိရုတ္တိယော၊ အဘိညဋ္ဌာဒီသု ခန္ဓဋ္ဌာဒီသု စ အဍ္ဎတေယျာနိ ¶ အဍ္ဎတေယျာနိ နိရုတ္တိသတာနိ၊ အရိယသစ္စေသု ပဋိသမ္ဘိဒါသု စ ဒွေ ဒွေ နိရုတ္တိသတာနိ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု တီဏိ နိရုတ္တိသတာနီတိ ဧဝံ နိရုတ္တိသဟဿဉ္စ သတ္တနိရုတ္တိသတာနိ စ ဟောန္တိ။ ဧဝမေဝ သစ္စာဒီသု တီသု ဌာနေသု စတ္တာရီသာဓိကာနိ ဒွေ ဒွေ ဉာဏသတာနိ၊ သတ္တသု ဝေယျာကရဏေသု အသီတိအဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ၊ အဘိညဋ္ဌာဒီသု ခန္ဓဋ္ဌာဒီသု စ ပဉ္စပဉ္စဉာဏသတာနိ ¶ ၊ သစ္စေသု ပဋိသမ္ဘိဒါသု စ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ဉာဏသတာနိ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဆ ဉာဏသတာနီတိ ဧဝံ တီဏိ စ ဉာဏသဟဿာနိ စတ္တာရိ စ ဉာဏသတာနိ ဟောန္တီတိ။

ပဋိသမ္ဘိဒါကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၉။ ပုန ¶ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တမေဝ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ကထိတာယ ဓမ္မစက္ကကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ဒုက္ခဝတ္ထုကာတိ ဧကာဘိသမယဝသေန ဒုက္ခံ ဝတ္ထု ဧတေသန္တိ ဒုက္ခဝတ္ထုကာ။ တဒေဝ ဒုက္ခံ ဝိသေသေတွာ သစ္စဝတ္ထုကာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သစ္စံ အာရမ္မဏံ ဥပတ္ထမ္ဘော ဧတေသန္တိ သစ္စာရမ္မဏာ။ သစ္စံ ဂေါစရော ဝိသယော ဧတေသန္တိ သစ္စဂေါစရာ။ သစ္စသင်္ဂဟိတာတိ မဂ္ဂသစ္စေန သင်္ဂဟိတာ။ သစ္စပရိယာပန္နာတိ မဂ္ဂသစ္စာယတ္တာ။ သစ္စေ သမုဒါဂတာတိ ဒုက္ခပရိဇာနနေန ဒုက္ခသစ္စေ သမုပ္ပန္နာ။ တထာ တတ္ထေဝ ဌိတာ ပတိဋ္ဌိတာ စ။

၄၀။ ဣဒါနိ ‘‘ပဝတ္တိတေ စ ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကေ’’တိ ဝုတ္တံ ဓမ္မစက္ကံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ဓမ္မစက္ကန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ ဓမ္မစက္ကံ ပဋိဝေဓဓမ္မစက္ကံ ဒေသနာဓမ္မစက္ကဉ္စ။ ပဋိဝေဓဓမ္မစက္ကံ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ၊ ဒေသနာဓမ္မစက္ကံ ဣသိပတနေ။ ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ပဋိဝေဓဓမ္မစက္ကံ ဝုတ္တံ၊ စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဒေသနာဓမ္မစက္ကံ။ ကထံ? ဘဂဝါ ဟိ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော မဂ္ဂက္ခဏေ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒိဘေဒံ ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ၊ သောယေဝ စ ဓမ္မော ကိလေသသတ္တုဃာတာယ ပဝတ္တနတော ပဟရဏစက္ကံ ဝိယာတိ ¶ စက္ကဉ္စ။ ဓမ္မံ ပဝတ္တေန္တောယေဝ ဘဂဝါ တံ စက္ကံ ပဝတ္တေတိ နာမ။ ဧတေန ဓမ္မောယေဝ စက္ကန္တိ ကမ္မဓာရယသမာသတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဣသိပတနေ နိသိန္နော ဘဂဝါ ဓမ္မဒေသနက္ခဏေ ဝေနေယျသန္တာနေ ကိလေသသတ္တုဃာတာယ ပဝတ္တနတော ပဟရဏစက္ကသဒိသံ ဒေသနာစက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ၊ ဝေနေယျသန္တာနေ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒိဘေဒံ ဓမ္မစက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ။ ဧတေန ဓမ္မော စ စက္ကဉ္စ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဒွန္ဒသမာသတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ပဝတ္တကေ သတိ ပဝတ္တနာ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထာပိ ‘‘ပဝတ္တေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဝတ္တနဋ္ဌေန ပန ‘‘စက္က’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္ကန္တိအာဒီနိ ဒေသနာဓမ္မစက္ကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

တတ္ထ ¶ ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ယထာသဘာဝတ္တာ ဓမ္မေန ပဝတ္တံ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တေတီတိ ဝေနေယျသန္တာနေ ဓမ္မတ္ထာယ ပဝတ္တံ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မေ ဌိတောတိအာဒီဟိ ¶ ဘဂဝတော ဓမ္မဘူတတာ ဓမ္မဿာမိတာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘သော ဟာဝုသော၊ ဘဂဝါ ဇာနံ ဇာနာတိ ပဿံ ပဿတိ စက္ခုဘူတော ဉာဏဘူတော ဓမ္မဘူတော ဗြဟ္မဘူတော ဝတ္တာ ပဝတ္တာ အတ္ထဿ နိန္နေတာ အမတဿ ဒါတာ ဓမ္မဿာမီ တထာဂတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃)။ တသ္မာ တေဟိ ဓမ္မဿ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဌိတောတိ ဝိသယီဘာဝေန ဌိတော။ ပတိဋ္ဌိတောတိ အစလဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတော။ ဝသိပ္ပတ္တောတိ ဣဿရဘာဝံ ပတ္တော။ ပါရမိပ္ပတ္တောတိ ကောဋိပ္ပတ္တော။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တော။ ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေန္တောတိအာဒီဟိ ဝေနေယျသန္တာနမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တေဟိ ပန ဝစနေဟိ ဓမ္မဿာမိတာယ စ ဓမ္မတ္ထာယ စက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မံ သက္ကရောန္တောတိဟအာဒီဟိ ဓမ္မတ္ထာယ စက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော ဟိ ဓမ္မံ သက္ကာရာဒိဝသေန ပဝတ္တေတိ၊ သော ဓမ္မတ္ထံ ပဝတ္တေတိ။ ဓမ္မံ သက္ကရောန္တောတိ ယထာ ကတော သော ဓမ္မော သုကတော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ နံ ကရောန္တော။ ဓမ္မံ ဂရုံ ကရောန္တောတိ တသ္မိံ ဂါရဝုပ္ပတ္တိယာ တံ ဂရုံ ကရောန္တော။ ဓမ္မံ မာနေန္တောတိ ဓမ္မံ ပိယဉ္စ ဘာဝနီယဉ္စ ကတွာ ဝိဟရန္တော။ ဓမ္မံ ပူဇေန္တောတိ တံ အပဒိသိတွာ ဒေသနာပဋိပတ္တိပူဇာယ ပူဇံ ကရောန္တော။ ဓမ္မံ အပစာယမာနောတိ တဿေဝ ဓမ္မဿ သက္ကာရဂရုကာရေဟိ နီစဝုတ္တိတံ ကရောန္တော။ ဓမ္မဒ္ဓဇော ဓမ္မကေတူတိ တံ ဓမ္မံ ဓဇမိဝ ပုရက္ခတွာ ကေတုမိဝ စ ဥက္ခိပိတွာ ပဝတ္တိယာ ဓမ္မဒ္ဓဇော ဓမ္မကေတု ¶ စ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မာဓိပတေယျောတိ ဓမ္မာဓိပတိတော အာဂတော ဘာဝနာဓမ္မဝသေနေဝ စ သဗ္ဗကိရိယာနံ ကရဏေန ဓမ္မာဓိပတေယျော ဟုတွာ။ တံ ခေါ ပန ဓမ္မစက္ကံ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ ကေနစိ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အပ္ပဋိဟတပဝတ္တိတာ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ သော ဓမ္မော ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မော၊ တံ ဓမ္မံ ပဝတ္တေတီတိ ဝေနေယျသန္တာနေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တသဒ္ဓိန္ဒြိယုပ္ပာဒနေန တံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ သစ္စာတိ သစ္စဉာဏာနိ။ ဝိပဿနာ စ ဝိဇ္ဇာ စ မဂ္ဂဉာဏမေဝ။ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏန္တိ အရဟတ္တဖလေ ဉာဏံ။ တမ္ပိ ဝေနေယျသန္တာနေ ပဝတ္တေတိယေဝ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ပဋိဝေဓံ ကရောန္တော ပဝတ္တေတိယေဝ နာမ။

သမုဒယဝါရာဒီသု ¶ သမုဒယဝတ္ထုကာ နိရောဓဝတ္ထုကာ မဂ္ဂဝတ္ထုကာတိ ဝိသေသပဒံ ဒဿေတွာ သင်္ခိတ္တာ။ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တသဒိသံ ပဌမံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၁-၄၂။ သတိပဋ္ဌာနဣဒ္ဓိပါဒပုဗ္ဗင်္ဂမဝါရာပိ မဂ္ဂက္ခဏဝသေန ဝုတ္တာ။ တေပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိသေသပဒံ ဒဿေတွာ သင်္ခိတ္တာတိ။

၄၃။ ဣဒါနိ ¶ လောကုတ္တရဓမ္မဝတိယာ ဓမ္မစက္ကကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ လောကုတ္တရကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ လောကုတ္တရပဒဿ အတ္ထော နိဒ္ဒေသဝါရေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိအာဒယော သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ယထာယောဂံ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ။ တေ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ ဧဝံလဒ္ဓနာမဿ အရိယဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယာ နာမ။ ပက္ခေ ဘဝတ္တာတိ ဥပကာရဘာဝေ ဌိတတ္တာ။ တေသု အာရမ္မဏေသု ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဥပဋ္ဌာနတော ဥပဋ္ဌာနံ၊ သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု ပနဿ အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တာကာရဂဟဏဝသေန သုဘသုခနိစ္စအတ္တသညာပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန စ ပဝတ္တိတော စတုဓာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ တသ္မာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိ ဝုစ္စတိ။ ပဒဟန္တိ ¶ ဧတေနာတိ ပဓာနံ၊ သောဘနံ ပဓာနံ သမ္မပ္ပဓာနံ၊ သမ္မာ ဝါ ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ သမ္မပ္ပဓာနံ၊ သောဘနံ ဝါ တံ ကိလေသဝိရူပပဝတ္တဝိရဟိတတော ပဓာနဉ္စ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒကဋ္ဌေန သေဋ္ဌဘာဝါဝဟနတော ပဓာနဘာဝကရဏတော ဝါတိ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ တယိဒံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ပဟာနာနုပ္ပတ္တိကိစ္စံ၊ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနဉ္စ ကုသလာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌိတိကိစ္စံ သာဓယတီတိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တသ္မာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာတိ ဝုစ္စတိ။ နိပ္ဖတ္တိပရိယာယေန ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓိ၊ တဿာ သမ္ပယုတ္တာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန ဖလဘူတာယ ပုဗ္ဗဘာဂကာရဏဋ္ဌေန စ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ။ သော ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာဝသေန စတုဗ္ဗိဓောဝ ဟောတိ။ တသ္မာ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါတိ ဝုစ္စတိ။ အဿဒ္ဓိယကောသဇ္ဇပမာဒဝိက္ခေပသမ္မောဟာနံ အဘိဘဝနတော အဘိဘဝနသင်္ခါတေန အဓိပတိယဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ။ အဿဒ္ဓိယာဒီဟိ ¶ အနဘိဘဝနီယတော အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလံ။ တဒုဘယမ္ပိ သဒ္ဓါဝီရိယသတိသမာဓိပညာဝသေန ပဉ္စဝိဓံ ဟောတိ။ တသ္မာ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ပဉ္စ ဗလာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဗုဇ္ဈနကသတ္တဿ ပန အင်္ဂဘာဝေန သတိအာဒယော သတ္တ ဓမ္မာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ နိယျာနဋ္ဌေန စ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ။

ဣတိ ¶ ဣမေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယာ ဓမ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယဝိပဿနာယ ဝတ္တမာနာယ စုဒ္ဒသဝိဓေန ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှတော စ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ နဝဝိဓေန ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှတော စ ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ သောဠသဝိဓေန စိတ္တံ ပရိဂ္ဂဏှတော စ စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ ပဉ္စဝိဓေန ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှတော စ ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗံ ပရဿ ဥပ္ပန္နံ အကုသလံ ဒိသွာ ‘‘ယထာ ပဋိပန္နဿ တဿ တံ ဥပ္ပန္နံ၊ န တထာ ပဋိပဇ္ဇိဿာမိ၊ ဧဝံ မေ ဧတံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ တဿ အနုပ္ပာဒါယ ဝါယမနကာလေ ပဌမံ သမ္မပ္ပဓာနံ၊ အတ္တနော သမုဒါစာရပ္ပတ္တမကုသလံ ဒိသွာ တဿ ပဟာနာယ ဝါယမနကာလေ ဒုတိယံ၊ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗံ ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ ဥပ္ပာဒေတုံ ဝါယမန္တဿ တတိယံ၊ ဥပ္ပန္နံ ယထာ န ပရိဟာယတိ၊ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ စတုတ္ထံ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ဆန္ဒံ ဓုရံ ကတွာ ကုသလုပ္ပာဒနကာလေ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ၊ ဝီရိယံ၊ စိတ္တံ၊ ဝီမံသံ ဓုရံ ကတွာ ကုသလုပ္ပာဒနကာလေ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေါ။ မိစ္ဆာဝါစာယ ဝိရမဏကာလေ သမ္မာဝါစာ ¶ ၊ မိစ္ဆာကမ္မန္တာ၊ မိစ္ဆာဇီဝါ ဝိရမဏကာလေ သမ္မာဇီဝေါတိ ဧဝံ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ။ စတုမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တေ လဗ္ဘန္တိ၊ ဖလက္ခဏေ ဌပေတွာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ အဝသေသာ တေတ္တိံသ လဗ္ဘန္တိ။ ဧဝံ ဧကစိတ္တေ လဗ္ဘမာနေသု စေတေသု ဧကာဝ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ သတိ ကာယာဒီသု သုဘသညာဒိပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကမေဝ စ ဝီရိယံ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပာဒါဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ‘‘စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သေသေသု ဟာပနဝဍ္ဎနံ နတ္ထိ။

နဝ ဧကဝိဓာ ဧကော၊ ဒွေဓာထ စတုပဉ္စဓာ၊

အဋ္ဌဓာ နဝဓာ စေဝ၊ ဣတိ ဆဒ္ဓါ ဘဝန္တိ တေ။

နဝ ¶ ဧကဝိဓာတိ ဆန္ဒော စိတ္တံ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ ဥပေက္ခာ သင်္ကပ္ပော ဝါစာ ကမ္မန္တော အာဇီဝေါတိ ဣမေ နဝ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒါဒိဝသေန ဧကဝိဓာဝ ဟောန္တိ၊ အညကောဋ္ဌာသံ န ဘဇန္တိ။ ဧကော ဒွေဓာတိ သဒ္ဓါ ဣန္ဒြိယဗလဝသေန ဒွေဓာ ဌိတာ။ အထ စတုပဉ္စဓာတိ အထညော ဧကော စတုဓာ၊ အညော ပဉ္စဓာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သမာဓိ ဧကော ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝသေန စတုဓာ ဌိတော၊ ပညာ တေသံ စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒကောဋ္ဌာသဿ စ ဝသေန ပဉ္စဓာ။ အဋ္ဌဓာ နဝဓာ စေဝါတိ အပရော ဧကော အဋ္ဌဓာ၊ ဧကော နဝဓာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ စတုသတိပဋ္ဌာနဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝသေန သတိ အဋ္ဌဓာ ဌိတာ၊ စတုသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝသေန ဝီရိယံ နဝဓာတိ။ ဧဝံ –

စုဒ္ဒသေဝ ¶ အသမ္ဘိန္နာ၊ ဟောန္တေတေ ဗောဓိပက္ခိယာ၊

ကောဋ္ဌာသတော သတ္တဝိဓာ၊ သတ္တတိံသ ပဘေဒတော။

သကိစ္စနိပ္ဖာဒနတော၊ သရူပေန စ ဝုတ္တိတော၊

သဗ္ဗေဝ အရိယမဂ္ဂဿ၊ သမ္ဘဝေ သမ္ဘဝန္တိ တေ။

ဧဝံ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဒဿေတွာ ပုန တေ မဂ္ဂဖလေသု သင်္ခိပိတွာ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနီတိ အာဟ။ သမဏဘာဝေါ သာမညံ၊ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနမေတံ နာမံ။ သာမညာနံ ဖလာနိ သာမညဖလာနိ။ နိဗ္ဗာနံ ပန သဗ္ဗေဟိ အသမ္မိဿမေဝ။ ဣတိ ဝိတ္ထာရတော သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယစတုမဂ္ဂစတုဖလနိဗ္ဗာနာနံ ဝသေန ဆစတ္တာလီသ ¶ လောကုတ္တရဓမ္မာ၊ တတော သင်္ခေပေန စတုမဂ္ဂစတုဖလနိဗ္ဗာနာနံ ဝသေန နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ၊ တတောပိ သင်္ခေပေန မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနံ ဝသေန တယော လောကုတ္တရဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ မဂ္ဂဖလာနဉ္စ လောကုတ္တရတ္တေ ဝုတ္တေ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ဖဿာဒီနမ္ပိ လောကုတ္တရတ္တံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ပဓာနဓမ္မဝသေန ပန သတိပဋ္ဌာနာဒယောဝ ဝုတ္တာ။ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၂၇၇ အာဒယော၊ ၅၀၅ အာဒယော) စ လောကုတ္တရဓမ္မနိဒ္ဒေသေ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာနံ ဖဿာဒီနံ လောကုတ္တရတ္တံ ဝုတ္တမေဝါတိ။

လောကံ တရန္တီတိ လောကံ အတိက္ကမန္တိ။ သဗ္ဗမိဓ ဤဒိသံ ဝတ္တမာနကာလဝစနံ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဟိ အပါယလောကံ တရတိ၊ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ ကာမာဝစရလောကေကဒေသံ ¶ တရတိ၊ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ကာမာဝစရလောကံ တရတိ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ရူပါရူပါဝစရလောကံ တရတိ။ လောကာ ဥတ္တရန္တီတိ လောကာ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ လောကတောတိ စ လောကမှာတိ စ တဒေဝ နိဿက္ကဝစနံ ဝိသေသေတွာ ဒဿိတံ။ လောကံ သမတိက္ကမန္တီတိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ တတ္ထ ဥပသဂ္ဂတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ သဟ ဥပသဂ္ဂတ္ထေန ဝုတ္တံ။ လောကံ သမတိက္ကန္တာတိ ယထာဝုတ္တံ လောကံ သမ္မာ အတိက္ကန္တာ။ သဗ္ဗမိဓ ဤဒိသံ အတီတကာလဝစနံ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ဟိ ယထာဝုတ္တံ လောကံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတာနိ၊ သဒါ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗလောကံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတံ။ လောကေန အတိရေကာတိ လောကတော အဓိကဘူတာ။ ဣဒံ သဗ္ဗေပိ လောကုတ္တရဓမ္မေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိဿရန္တီတိ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ နိဿဋာတိ နိဂ္ဂတာ။ လောကေ န တိဋ္ဌန္တီတိအာဒီနိ အဋ္ဌာရသ ဝစနာနိ သဗ္ဗလောကုတ္တရေသုပိ ယုဇ္ဇန္တိ။ န တိဋ္ဌန္တီတိ လောကေ အပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ လောကေ န လိမ္ပန္တီတိ ခန္ဓသန္တာနေ ဝတ္တမာနာပိ တသ္မိံ န လိမ္ပန္တီတိ အတ္ထော။ လောကေန န လိမ္ပန္တီတိ ¶ အကတပဋိဝေဓာနံ ကေနစိ စိတ္တေန၊ ကတပဋိဝေဓာနံ အကုသလေန အပ္ပမတ္တေနပိ စိတ္တေန န လိမ္ပန္တီတိ အတ္ထော။ အသံလိတ္တာ အနုပလိတ္တာတိ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသိတံ။

ဝိပ္ပမုတ္တာတိ အလိတ္တတ္တမေဝ နာနာဗျဉ္ဇနေန ဝိသေသိတံ။ ယေ ကေစိ ဟိ ယတ္ထ ယေန ဝါ အလိတ္တာ၊ တေ တတ္ထ တေန ဝါ ဝိပ္ပမုတ္တာ ဟောန္တိ။ လောကာ ဝိပ္ပမုတ္တာတိအာဒီနိ တီဏိ နိဿက္ကဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဝိသညုတ္တာတိ ဝိပ္ပမုတ္တတ္တဝိသေသနံ။ ယေ ကေစိ ဟိ ယတ္ထ ယေန ယတော ဝိပ္ပမုတ္တာ၊ တေ တတ္ထ ¶ တေန တတော ဝိသညုတ္တာ နာမ ဟောန္တိ။ လောကာ သုဇ္ဈန္တီတိ လောကမလံ ဓောဝိတွာ လောကာ သုဇ္ဈန္တိ။ ဝိသုဇ္ဈန္တီတိ တဒေဝ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသိတံ။ ဝုဋ္ဌဟန္တီတိ ဥဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ နိဝဋ္ဋန္တိ။ န သဇ္ဇန္တီတိ န လဂ္ဂန္တိ။ န ဂယှန္တီတိ န ဂဏှီယန္တိ။ န ဗဇ္ဈန္တီတိ န ဗာဓီယန္တိ။ သမုစ္ဆိန္ဒန္တီတိ အပ္ပဝတ္တိံ ကရောန္တိ။ ယထာ စ လောကံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ၊ တထေဝ ‘‘လောကာ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တီတိ နိရောဓေန္တိ။ အပထာတိအာဒီနိ စတ္တာရိ သဗ္ဗေသုပိ လောကုတ္တရေသု ယုဇ္ဇန္တိ။ အပထာတိ အမဂ္ဂါ။ အဂတီတိ အပ္ပတိဋ္ဌာ။ အဝိသယာတိ အနာယတ္တာ။ အသာဓာရဏာတိ အသမာနာ။ ဝမန္တီတိ ဥဂ္ဂိလန္တိ။ န ပစ္စာဝမန္တီတိ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝုတ္တံ၊ ဝန္တံ ပုန န အဒန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ဝန္တဿ သုဝန္တဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အနန္တရဒုကတ္တယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသီနေန္တီတိ ဝိကိရန္တိ ဝိမုစ္စန္တိ၊ န ဗန္ဓန္တီတိ အတ္ထော။ န ဥဿီနေန္တီတိ န ဝိကိရန္တိ န ဝိမုစ္စန္တိ။ ‘‘ဝိသိနေန္တီ’’တိ ‘‘န ဥဿိနေန္တီ’’တိ ရဿံ ကတွာ ပါဌော သုန္ဒရော။ ဝိဓူပေန္တီတိ နိဗ္ဗာပေန္တိ။ န ¶ သံဓူပေန္တီတိ န ဥဇ္ဇလန္တိ။ လောကံ သမတိက္ကမ္မ အဘိဘုယျ တိဋ္ဌန္တီတိ သဗ္ဗေပိ လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ လောကံ သမ္မာ အတိက္ကမိတွာ အဘိဘဝိတွာ စ တိဋ္ဌန္တီတိ လောကုတ္တရာ။ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ပကာရေဟိ လောကုတ္တရာနံ လောကတော ဥတ္တရဘာဝေါ အဓိကဘာဝေါ စ ဝုတ္တော ဟောတီတိ။

လောကုတ္တရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၄။ ဣဒါနိ ¶ လောကုတ္တရကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ လောကုတ္တရကထာဝတိယာ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဗလကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အာဒိတော သုတ္တန္တဝသေန ပဉ္စ ဗလာနိ ဒဿေတွာ တဒညာနိပိ ဗလာနိ ဒဿေတုကာမော အပိစ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဗလာနီတိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗာနိပိ တံတံပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဟိရိဗလန္တိအာဒီသု ပါပတော ဟိရီယန္တိ ဧတာယာတိ ဟိရီ၊ လဇ္ဇာယေတံ နာမံ။ ပါပတော ဩတ္တပ္ပန္တိ ဧတေနာတိ ဩတ္တပ္ပံ၊ ပါပတော ဥဗ္ဗေဂဿေတံ နာမံ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ၊ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ။ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ၊ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ ¶ ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ၊ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ၊ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ။ သာ ဧဝ ဟိရီ အဟိရိကေန န ကမ္ပတီတိ ဟိရိဗလံ။ တဒေဝ ဩတ္တပ္ပံ အနောတ္တပ္ပေန န ကမ္ပတီတိ ဩတ္တပ္ပဗလံ။ အပ္ပဋိသင်္ခါနေန န ကမ္ပတီတိ ပဋိသင်္ခါနဗလံ။ ဥပပရိက္ခဏပညာယေတံ နာမံ။ ဝီရိယသီသေန သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နဗလံ ဘာဝနာဗလံ။ တထာပဝတ္တာနံ စတုန္နံ ခန္ဓာနမေတံ နာမံ။ ပရိသုဒ္ဓါနိ သီလာဒီနိ အနဝဇ္ဇဗလံ။ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ သင်္ဂဟဗလံ။ သင်္ဂဟေ ဗလန္တိပိ ပါဌော။ ဒုက္ခမာနံ အဓိဝါသနံ ခန္တိဗလံ။ ဓမ္မကထာယ ပရေသံ တောသနံ ပညတ္တိဗလံ။ အဓိတဿ အတ္ထဿ အဓိဂမာပနံ နိဇ္ဈတ္တိဗလံ။ ကုသလေသု ဗဟုဘာဝေါ ဣဿရိယဗလံ။ ကုသလေသု ယထာရုစိ ပတိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနဗလံ။ ဟိရိဗလာဒီနံ အတ္ထော မာတိကာပဒေသု ဗျဉ္ဇနဝသေန ဝိသေသတော ယုဇ္ဇမာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော။ သမထဗလံ ဝိပဿနာဗလန္တိ ဗလပ္ပတ္တာ သမထဝိပဿနာ ဧဝ။

မာတိကာနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယေ န ကမ္ပတီတိ သဒ္ဓါဗလန္တိ မူလဗလဋ္ဌံ ဝတွာ တမေဝ အပရေဟိ နဝဟိ ပရိယာယေဟိ ဝိသေသေတွာ ဒဿေသိ။ ယော ¶ ဟိ ဓမ္မော အကမ္ပိယော ဗလပ္ပတ္တော ဟောတိ၊ သော သဟဇာတေ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ၊ အတ္တနော ပဋိပက္ခေ ကိလေသေ ပရိယာဒိယတိ၊ ပဋိဝေဓဿ အာဒိဘူတံ သီလံ ဒိဋ္ဌိဉ္စ ဝိသောဓေတိ၊ စိတ္တံ အာရမ္မဏေ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ စိတ္တံ ပဘဿရံ ကရောန္တော ဝေါဒါပေတိ၊ ဝသိံ ပါပေန္တော ဝိသေသံ အဓိဂမာပေတိ၊ တတော ဥတ္တရိံ ပါပေန္တော ဥတ္တရိပဋိဝေဓံ ကာရေတိ၊ ကမေန အရိယမဂ္ဂံ ¶ ပါပေတွာ သစ္စာဘိသမယံ ကာရေတိ၊ ဖလပ္ပတ္တိယာ နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တသ္မာ နဝဓာ ဗလဋ္ဌော ဝိသေသိတော။ ဧသ နယော ဝီရိယဗလာဒီသု စတူသု။

ကာမစ္ဆန္ဒံ ဟိရီယတီတိ နေက္ခမ္မယုတ္တော ယောဂီ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော ဟိရီယတိ။ ဩတ္တပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေဟိ သဗ္ဗာကုသလေဟိပိ ဟိရီယနာ ဩတ္တပ္ပနာ ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ။ ဗျာပါဒန္တိအာဒီနမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိသင်္ခါတီတိ အသမ္မောဟဝသေန အာဒီနဝတော ဥပပရိက္ခတိ။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ။ ဝဇ္ဇန္တိ ရာဂါဒိဝဇ္ဇံ။ သင်္ဂဏှာတီတိ ဗန္ဓတိ။ ခမတီတိ တဿ ယောဂိဿ ခမတိ ရုစ္စတိ။ ပညာပေတီတိ တောသေတိ။ နိဇ္ဈာပေတီတိ စိန္တာပေတိ။ ဝသံ ဝတ္တေတီတိ စိတ္တေ ပဟု ဟုတွာ စိတ္တံ အတ္တနော ¶ ဝသံ ကတွာ ပဝတ္တေတိ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဝိဒဟတိ။ ဘာဝနာဗလာဒီနိ သဗ္ဗာနိပိ နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ။ မာတိကာဝဏ္ဏနာယ အညထာ ဝုတ္တော၊ အတ္ထော ပန ဗျဉ္ဇနဝသေနေဝ ပါကဋတ္တာ ဣဓ န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမထဗလံ ဝိပဿနာဗလဉ္စ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒိသိတွာ အဝသာနေ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ န ကမ္ပတီတိအာဒိ စ အဝိဇ္ဇာသဟဂတကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ န ကမ္ပတီတိအာဒိ စ သမထဗလဝိပဿနာဗလာနံ လက္ခဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။

သေခါသေခဗလေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သိက္ခတီတိ သေခဗလန္တိ သေခပုဂ္ဂလော သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သိက္ခတီတိ သေခေါ၊ သာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ တဿ သေခဿ ဗလန္တိ သေခဗလန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ သိက္ခိတတ္တာ အသေခဗလန္တိ အသေခပုဂ္ဂလော တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သိက္ခိတတ္တာ န သိက္ခတီတိ အသေခေါ၊ သာယေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိ တဿ အသေခဿ ဗလန္တိ အသေခဗလံ။ ဧသေဝ နယော သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီသု။ သမ္မာဉာဏန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ တမ္ပိ ဟိ လောကိကမ္ပိ ဟောန္တံ သေခဿ ပဝတ္တတ္တာ သေခဗလံ၊ အသေခဿ ပဝတ္တတ္တာ အသေခဗလန္တိ ဝုတ္တံ။ သမ္မာဝိမုတ္တီတိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဌပေတွာ သေသာ ဖလသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ ¶ ။ ကေစိ ပန ‘‘ဌပေတွာ လောကုတ္တရဝိမုတ္တိံ အဝသေသာ ဝိမုတ္တိယော သမ္မာဝိမုတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တဿ သေခါသေခဗလတ္တံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ခီဏာသဝဗလေသု သဗ္ဗာနိပိ ဉာဏဗလာနိ။ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနောတိ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ ခီဏာသဝေန ဘိက္ခုနာတိ အတ္ထော။ အနိစ္စတောတိ ဟုတွာ အဘာဝါကာရေန အနိစ္စတော။ ယထာဘူတန္တိ ယထာသဘာဝတော။ ပညာယာတိ သဟဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာယ။ အနိစ္စတော သုဒိဋ္ဌာ ဒုက္ခတော အနတ္တတော သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ တမ္မူလကတ္တာ။ ယန္တိ ဘာဝနပုံသကဝစနံ၊ ယေန ကာရဏေနာတိ ဝါ အတ္ထော။ အာဂမ္မာတိ ပဋိစ္စ။ ပဋိဇာနာတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆတိ ပဋိညံ ကရောတိ။ အင်္ဂါရကာသူပမာတိ မဟာဘိတာပဋ္ဌေန အင်္ဂါရကာသုယာ ဥပမိတာ။ ကာမာတိ ဝတ္ထုကာမာ စ ကိလေသကာမာ စ။

ဝိဝေကနိန္နန္တိ ¶ ဖလသမာပတ္တိဝသေန ဥပဓိဝိဝေကသင်္ခါတနိဗ္ဗာနနိန္နံ။ တယော ဟိ ဝိဝေကာ – ကာယဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကော ဥပဓိဝိဝေကောတိ။ ကာယဝိဝေကော စ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနံ နေက္ခမ္မာဘိရတာနံ။ စိတ္တဝိဝေကော စ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တာနံ။ ဥပဓိဝိဝေကော စ နိရုပဓီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိသင်္ခါရဂတာနံ၊ နိဿရဏဝိဝေကသင်္ခါတနိဗ္ဗာနနိန္နံ ဝါ။ ပဉ္စ ဟိ ဝိဝေကာ – ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော တဒင်္ဂဝိဝေကော ¶ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကော နိဿရဏဝိဝေကောတိ။ ဝိဝေကနိန္နန္တိ ဝိဝေကေ နိန္နံ။ ဝိဝေကပေါဏန္တိ ဝိဝေကေ နတံ။ ဝိဝေကပဗ္ဘာရန္တိ ဝိဝေကသီသဘာရံ။ ဒွေပိ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ ဝိဝေကဋ္ဌန္တိ ကိလေသေဟိ ဝဇ္ဇိတံ၊ ဒူရီဘူတံ ဝါ။ နေက္ခမ္မာဘိရတန္တိ နိဗ္ဗာနေ အဘိရတံ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဘိရတံ ဝါ။ ဗျန္တီဘူတန္တိ ဝိဂတန္တီဘူတံ၊ ဧကဒေသေနာပိ အနလ္လီနံ ဝိပ္ပမုတ္တံ ဝိသံသဋ္ဌံ။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗထာ။ အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟီတိ သံယောဂဝသေန အာသဝါနံ ကာရဏဘူတေဟိ ကိလေသဓမ္မေဟီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဗျန္တီဘူတန္တိ ဝိဂတနိကန္တိဘူတံ၊ နိတ္တဏှန္တိ အတ္ထော။ ကုတော? သဗ္ဗသော အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟိ သဗ္ဗေဟိ တေဘူမကဓမ္မေဟီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ဒသဟိ ခီဏာသဝဗလေဟိ ခီဏာသဝဿ လောကိယလောကုတ္တရော မဂ္ဂေါ ကထိတော။ ‘‘အနိစ္စတော သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ’’တိ ဒုက္ခပရိညာဗလံ၊ ‘‘အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာ’’တိ သမုဒယပဟာနဗလံ၊ ‘‘ဝိဝေကနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာဗလံ၊ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ သတ္တဝိဓံ မဂ္ဂဘာဝနာဗလန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဒသ ဣဒ္ဓိဗလာနိ ဣဒ္ဓိကထာယ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။

တထာဂတဗလနိဒ္ဒေသေ တထာဂတဗလာနီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနိ တထာဂတဿေဝ ဗလာနိ။ ယထာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဗလာနိ ပုညုဿယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနိ၊ တထာ အာဂတဗလာနီတိပိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ ¶ တထာဂတဗလံ – ကာယဗလံ ဉာဏဗလဉ္စ။ တေသု ကာယဗလံ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –

‘‘ကာဠာဝကဉ္စ ဂင်္ဂေယျံ၊ ပဏ္ဍရံ တမ္ဗပိင်္ဂလံ၊

ဂန္ဓမင်္ဂလဟေမဉ္စ၊ ဥပေါသထဆဒ္ဒန္တိမေ ဒသာ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၂၂)၊

ဣမာနိ ဒသ ဟတ္ထိကုလာနိ။ တတ္ထ ကာဠာဝကန္တိ ပကတိဟတ္ထိကုလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ ကာယဗလံ၊ တံ ဧကဿ ကာဠာဝကဿ ဟတ္ထိနော ဗလံ။ ယံ ဒသန္နံ ကာဠာဝကာနံ ဗလံ၊ တံ ဧကဿ ဂင်္ဂေယျဿ ဗလံ။ ယံ ဒသန္နံ ဂင်္ဂေယျာနံ၊ တံ ဧကဿ ပဏ္ဍရဿ။ ယံ ဒသန္နံ ပဏ္ဍရာနံ ¶ ၊ တံ ဧကဿ တမ္ဗဿ။ ယံ ဒသန္နံ တမ္ဗာနံ၊ တံ ဧကဿ ပိင်္ဂလဿ။ ယံ ဒသန္နံ ပိင်္ဂလာနံ၊ တံ ဧကဿ ဂန္ဓဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ဂန္ဓဟတ္ထီနံ၊ တံ ဧကဿ မင်္ဂလဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ မင်္ဂလဟတ္ထီနံ၊ တံ ဧကဿ ဟေမဝတဿ။ ယံ ဒသန္နံ ¶ ဟေမဝတာနံ၊ တံ ဧကဿ ဥပေါသထဿ။ ယံ ဒသန္နံ ဥပေါသထာနံ၊ တံ ဧကဿ ဆဒ္ဒန္တဿ။ ယံ ဒသန္နံ ဆဒ္ဒန္တာနံ၊ တံ ဧကဿ တထာဂတဿ ဗလံ။ နာရာယနသင်္ဃာတဗလန္တိပိ ဣဒမေဝ ဝုစ္စတိ။ တဒေတံ ပကတိဟတ္ထိနော ဂဏနာယ ဟတ္ထီနံ ကောဋိသဟဿဿ၊ ပုရိသဂဏနာယ ဒသန္နံ ပုရိသကောဋိသဟဿာနံ ဗလံ ဟောတိ။ ဣဒံ တာဝ တထာဂတဿ ကာယဗလံ။

ဉာဏဗလံ ပန ဣဓ တာဝ အညတ္ထ စ ပါဠိယံ အာဂတမေဝ ဒသဗလဉာဏံ၊ မဇ္ဈိမေ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) အာဂတံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ၊ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ၊ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ၊ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ၊ သံယုတ္တကေ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃-၃၄) အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ၊ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီတိ ဧဝမညာနိပိ အနေကာနိ ဉာဏသဟဿာနိ။ ဧတံ ဉာဏဗလံ နာမ။ ဣဓာပိ ဉာဏဗလမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဉာဏဉှိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန စ ဗလန္တိ ဝုတ္တံ။

ဌာနဉ္စ ဌာနတောတိ ကာရဏဉ္စ ကာရဏတော။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ တတ္ထ ဖလံ တိဋ္ဌတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စ၊ တသ္မာ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ဘဂဝါ ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဟေတူ ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒါယ၊ တံ တံ ဌာနန္တိ၊ ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ န ဟေတူ န ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒါယ၊ တံ တံ အဋ္ဌာနန္တိ ပဇာနန္တော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ယမ္ပီတိ ယေန ဉာဏေန။ ဣဒမ္ပီတိ ဣဒမ္ပိ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏံ၊ တထာဂတဿ တထာဂတဗလံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသပဒေသုပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အာသဘံ ¶ ဌာနန္တိ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဥတ္တမဋ္ဌာနံ၊ အာသဘာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ၊ တေသံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အပိစ ဂဝသတဇေဋ္ဌကော ဥသဘော၊ ဂဝသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော၊ ဝဇသတဇေဋ္ဌကော ဝါ ဥသဘော၊ ဝဇသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော၊ သဗ္ဗဂဝသေဋ္ဌော သဗ္ဗပရိဿယသဟော သေတော ပါသာဒိကော မဟာဘာရဝဟော အသနိသတသဒ္ဒေဟိပိ အသန္တသနီယော နိသဘော၊ သော ဣဓ ဥသဘောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဣဒမ္ပိ ဟိ တဿ ပရိယာယဝစနံ။ ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ။ ဌာနန္တိ စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ အဝဋ္ဌာနံ။ ဣဒံ ပန အာသဘံ ဝိယာတိ အာသဘံ ယထေဝ ဟိ နိသဘသင်္ခါတော ဥသဘော ဥသဘဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ ¶ အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ တထာဂတောပိ ဒသဟိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇပါဒေဟိ အဋ္ဌပရိသပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ¶ ပစ္စတ္ထိကေန ပစ္စာမိတ္တေန အကမ္ပိယော အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ တိဋ္ဌမာနော စ တံ အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ ဥပဂစ္ဆတိ န ပစ္စက္ခာတိ၊ အတ္တနိ အာရောပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၂၂၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၈)။

ပရိသာသူတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏစာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသမာရဗြဟ္မာနံ ဝသေန အဋ္ဌသု ပရိသာသု။ သီဟနာဒံ နဒတီတိ သေဋ္ဌနာဒံ အဆမ္ဘိတနာဒံ နဒတိ၊ သီဟနာဒသဒိသံ ဝါ နာဒံ နဒတိ။ အယမတ္ထော သီဟနာဒသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆ အာဒယော၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၃၈၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ ယထာ ဝါ သီဟော သဟနတော ဟနနတော စ သီဟောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ တထာဂတော လောကဓမ္မာနံ သဟနတော ပရပ္ပဝါဒါနံ ဟနနတော သီဟောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တဿ သီဟဿ နာဒံ သီဟနာဒံ။ တတ္ထ ယထာ သီဟော သီဟဗလေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော သီဟနာဒံ နဒတိ၊ ဧဝံ တထာဂတသီဟောပိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော ‘‘ဣတိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) နယေန နာနာဝိဓဒေသနာဝိလာသသမ္ပန္နံ သီဟနာဒံ နဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတီ’’တိ။

ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီတိ ဧတ္ထ ဗြဟ္မန္တိ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ဝိသုဒ္ဓံ။ စက္ကသဒ္ဒေါ ပနာယံ –

သမ္ပတ္တိယံ လက္ခဏေ စ၊ ရထင်္ဂေ ဣရိယာပထေ၊

ဒါနေ ရတနဓမ္မူရ၊ စက္ကာဒီသု စ ဒိဿတိ၊

ဓမ္မစက္ကေ ဣဓ မတော၊ တမ္ပိ ဒွေဓာ ဝိဘာဝယေ။

‘‘စတ္တာရိမာနိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဟိ အယံ သမ္ပတ္တိယံ ဒိဿတိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလေသု စက္ကာနိ ဇာတာနိ ဟောန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅) ဧတ္ထ လက္ခဏေ။ ‘‘စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁) ဧတ္ထ ရထင်္ဂေ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧတ္ထ ဣရိယာပထေ။ ‘‘ဒဒံ ဘုဉ္ဇ မာ စ ပမာဒေါ ¶ ၊ စက္ကံ ဝတ္တယ ကောသလာဓိပါ’’တိ (ဇာ။ ၁။၇။၁၄၉) ဧတ္ထ ဒါနေ။ ‘‘ဒိဗ္ဗံ စက္ကရတနံ ပါတုရဟောသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၃) ဧတ္ထ ရတနစက္ကေ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၆၂) ဧတ္ထ ဓမ္မစက္ကေ။ ‘‘ဣစ္ဆာဟတဿ ပေါသဿ၊ စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁။၁၀၄၊ ၁။၅။၁၀၃) ဧတ္ထ ဥရစက္ကေ။ ‘‘ခုရပရိယန္တေန စေပိ စက္ကေနာ’’တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၆) ဧတ္ထ ပဟရဏစက္ကေ။ ‘‘အသနိဝိစက္က’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၆၁၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၆၂) ဧတ္ထ အသနိမဏ္ဍလေ။ ဣဓ ပနာယံ ဓမ္မစက္ကေ မတော။

တံ ပနေတံ ဓမ္မစက္ကံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စ ဒေသနာဉာဏဉ္စ။ တတ္ထ ပညာပဘာဝိတံ အတ္တနော အရိယဖလာဝဟံ ပဋိဝေဓဉာဏံ၊ ကရုဏာပဘာဝိတံ သာဝကာနံ အရိယဖလာဝဟံ ဒေသနာဉာဏံ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉှိ အဘိနိက္ခမနတော ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နာမ၊ ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ တုသိတဘဝနတော ဝါ ယာဝ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နာမ၊ ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒီပင်္ကရဒသဗလတော ဝါ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နာမ၊ ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉှိ ယာဝ အညာတကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ပဝတ္တမာနံ နာမ၊ ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ၊ ဒေသနာဉာဏံ လောကိယံ။ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ၊ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဩရသဉာဏံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိ။

ကမ္မသမာဒါနာနန္တိ သမာဒိယိတွာ ကတာနံ ကုသလာကုသလကမ္မာနံ၊ ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနံ။ ဌာနသော ဟေတုသောတိ ပစ္စယတော စေဝ ဟေတုတော စ။ တတ္ထ ဂတိဥပဓိကာလပယောဂါ ဝိပါကဿ ဌာနံ။ ကမ္မံ ဟေတု။

သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိန္တိ သဗ္ဗဂတိဂါမိနိဉ္စ အဂတိဂါမိနိဉ္စ။ ပဋိပဒန္တိ မဂ္ဂံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ဗဟူသုပိ မနုဿေသု ဧကမေဝ ပါဏံ ဃာတေန္တေသု ဣမဿ စေတနာ နိရယဂါမိနီ ဘဝိဿတိ၊ ဣမဿ တိရစ္ဆာနယောနိဂါမိနီတိ ဣမိနာ နယေန ဧကဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ကုသလာကုသလစေတနာသင်္ခါတာနံ ပဋိပတ္တီနံ အဝိပရီတတော သဘာဝံ ဇာနာတိ။

အနေကဓာတုန္တိ ¶ စက္ခုဓာတုအာဒီဟိ၊ ကာမဓာတုအာဒီဟိ ဝါ ဓာတူဟိ ဗဟုဓာတုံ။ နာနာဓာတုန္တိ တာသံယေဝ ဓာတူနံ ဝိလက္ခဏတ္တာ နာနပ္ပကာရဓာတုံ ¶ ။ လောကန္တိ ခန္ဓာယတနဓာတုလောကံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ တာသံ တာသံ ဓာတူနံ အဝိပရီတတော သဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။

နာနာဓိမုတ္တိကတန္တိ ဟီနပဏီတာဒိအဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝံ။

ပရသတ္တာနန္တိ ပဓာနသတ္တာနံ။ ပရပုဂ္ဂလာနန္တိ တတော ပရေသံ ဟီနသတ္တာနံ။ ဧကတ္ထမေဝ ဝါ ဧတံ ပဒဒွယံ ¶ ဝေနေယျဝသေန ဘဂဝတာ ဒွေဓာ ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တန္တိ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရဘာဝဉ္စ အပရဘာဝဉ္စ၊ ဝုဒ္ဓိဉ္စ ဟာနိဉ္စာတိ အတ္ထော။

ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနန္တိ ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ၊ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉) အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ၊ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သမာဓီနံ၊ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိအာဒီနဉ္စ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီနံ။ သံကိလေသန္တိ ဟာနဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝေါဒါနန္တိ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ယေန ကာရဏေန ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟန္တိ၊ တံ ကာရဏံ။ တံ ပန ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာနံ၊ တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၂၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ ပဂုဏဇ္ဈာနဉ္စေဝ ဘဝင်္ဂဖလသမာပတ္တိယော စ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမဉှိ ပဂုဏဇ္ဈာနံ ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝင်္ဂေန ပန သဗ္ဗဇ္ဈာနေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ နိရောဓသမာပတ္တိတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသဒိဗ္ဗစက္ခုအာသဝက္ခယဉာဏာနိ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာနေဝ။

တတ္ထ အာသဝါနံ ခယာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသာနံ ခယာ။ အနာသဝန္တိ အာသဝဝိရဟိတံ။ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ ဧတ္ထ စေတောဝစနေန အရဟတ္တဖလသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ၊ ပညာဝစနေန တံသမ္ပယုတ္တာ စ ပညာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ စ သမာဓိ ရာဂတော ဝိမုတ္တတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ၊ ပညာ အဝိဇ္ဇာယ ဝိမုတ္တတ္တာ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ယော ဟိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမာဓိ၊ တဒဿ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ယာ ဟိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပညာ၊ တဒဿ ပညိန္ဒြိယံ။ ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ¶ ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၆၊ ၅၂၀)။ အပိစေတ္ထ သမထဗလံ စေတောဝိမုတ္တိ၊ ဝိပဿနာဗလံ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အဓိကာယ ပညာယ အတ္တနာယေဝ ပစ္စက္ခံ ကတွာ၊ အပရပ္ပစ္စယေန ဉတွာတိ အတ္ထော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ အဓိဂန္တွာ၊ နိပ္ဖာဒေတွာ ဝါ။ ဣမေသံ ပန ဒသန္နံ ဒသဗလဉာဏာနံ ဝိတ္ထာရော အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၈၀၉ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ¶ ပရဝါဒိကထာ ဟောတိ – ဒသဗလဉာဏံ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ဉာဏံ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝါယံ ပဘေဒေါတိ။ န တံ တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညမေဝ ဟိ ဒသဗလဉာဏံ၊ အညံ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒသဗလဉာဏဉှိ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ တမ္ပိ၊ တတော အဝသေသမ္ပိ ¶ ဇာနာတိ။ ဒသဗလဉာဏေသု ဟိ ပဌမံ ကာရဏာကာရဏမေဝ ဇာနာတိ၊ ဒုတိယံ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရမေဝ၊ တတိယံ ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝ၊ စတုတ္ထံ ဓာတုနာနတ္တကာရဏမေဝ၊ ပဉ္စမံ သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိမေဝ၊ ဆဋ္ဌံ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝမေဝ၊ သတ္တမံ ဈာနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တေသံ သံကိလေသာဒိမေဝ၊ အဋ္ဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထခန္ဓသန္တတိမေဝ၊ နဝမံ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိမေဝ၊ ဒသမံ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန ဧတေဟိ ဇာနိတဗ္ဗဉ္စ၊ တတော ဥတ္တရိဉ္စ ပဇာနာတိ။ ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ န သဗ္ဗံ ကရောတိ။ တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ၊ မဂ္ဂေါ ဟုတွာ ကိလေသေ ခေပေတုံ န သက္ကောတိ။

အပိစ ပရဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမေတံ သဝိတက္ကသဝိစာရံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ အဝိတက္ကာဝိစာရံ ကာမာဝစရံ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ လောကိယံ လောကုတ္တရ’’န္တိ။ ဇာနန္တော ‘‘ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဉာဏာနိ သဝိတက္ကသဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ‘‘တတော ပရာနိ ဒွေ အဝိတက္ကအဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ‘‘အာသဝက္ခယဉာဏံ သိယာ သဝိတက္ကသဝိစာရံ၊ သိယာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ၊ သိယာ အဝိတက္ကအဝိစာရ’’န္တိ ဝက္ခတိ။ တထာ ‘‘ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကာမာဝစရာနိ၊ တတော ပရာနိ ဒွေ ရူပါဝစရာနိ၊ တတော အဝသာနေ ဧကံ လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝက္ခတိ။ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဝိတက္ကသဝိစာရမေဝ ကာမာဝစရမေဝ လောကိယမေဝါ’’တိ ဝက္ခတိ။

ဧဝမေတ္ထ ¶ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနံ ဉတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တထာဂတော ပဌမံယေဝ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏေန ဝေနေယျသတ္တာနံ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ စေဝ အနဓိဂမဿ စ ဌာနာဋ္ဌာနဘူတံ ကိလေသာဝရဏာဘာဝံ ပဿတိ လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနဒဿနတော နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဘာဝဒဿနတော စ။ အထ နေသံ ကမ္မဝိပါကဉာဏေန ဝိပါကာဝရဏာဘာဝံ ပဿတိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိဒဿနတော။ သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိပဋိပဒါဉာဏေန ကမ္မာဝရဏာဘာဝံ ပဿတိ အာနန္တရိကကမ္မာဘာဝဒဿနတော။ ဧဝံ အနာဝရဏာနံ အနေကဓာတုနာနာဓာတုဉာဏေန အနုကူလဓမ္မဒေသနတ္ထံ စရိယာဝိသေသံ ပဿတိ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတော။ အထ နေသံ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏေန အဓိမုတ္တိံ ပဿတိ ပယောဂံ အနာဒိယိတွာပိ အဓိမုတ္တိဝသေန ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ¶ ။ အထေဝံ ဒိဋ္ဌအဓိမုတ္တီနံ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ ပဿတိ သဒ္ဓါဒီနံ တိက္ခမုဒုဘာဝဒဿနတော။ ဧဝံ ပရိညာတိန္ဒြိယပရောပရိယတ္တာပိ ပနေတေ သစေ ဒူရေ ဟောန္တိ၊ အထ ဈာနာဒိဉာဏေန ဈာနာဒီသု ဝသီဘူတတ္တာ ဣဒ္ဓိဝိသေသေန ခိပ္ပံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဥပဂန္တွာ စ နေသံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန ပုဗ္ဗဇာတိဝိဘာဝနံ ဒိဗ္ဗစက္ခာနုဘာဝတော ပတ္တဗ္ဗေန စေတောပရိယဉာဏေန သမ္ပတိ စိတ္တဝိသေသံ ပဿန္တော အာသဝက္ခယဉာဏာနုဘာဝေန ¶ အာသဝက္ခယဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဝိဂတသမ္မောဟတ္တာ အာသဝက္ခယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ ဣမိနာနုက္ကမေန ဣမာနိ ဒသ ဗလာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

၄၅။ ဣဒါနိ သဗ္ဗဗလာနိ လက္ခဏတော နိဒ္ဒိသိတုကာမော ကေနဋ္ဌေန သဒ္ဓါဗလန္တိအာဒိနာ နယေန ပုစ္ဆံ ကတွာ အဿဒ္ဓိယေ အကမ္ပိယဋ္ဌေနာတိအာဒိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇနံ အကာသိ။ တတ္ထ ဟိရီယတီတိအာဒိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ။ ဘာဝနာဗလာဒီသု အဓိဋ္ဌာနဗလပရိယန္တေသု ‘‘တတ္ထာ’’တိ စ၊ ‘‘တေနာ’’တိ စ၊ ‘‘တ’’န္တိ စ နေက္ခမ္မာဒိကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန စိတ္တံ ဧကဂ္ဂန္တိ တေန သမာဓိနာ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဇာတေတိ တတ္ထ သမထေ သမ္ပယောဂဝသေန ဇာတေ၊ တသ္မိံ ဝါ ဝိပဿနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ဇာတေ။ တတ္ထ သိက္ခတီတိ တတ္ထ သေခဗလေ သေခေါ သိက္ခတီတိ သေခဗလန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ သိက္ခိတတ္တာတိ တတ္ထ အသေခဗလေ အသေခဿ သိက္ခိတတ္တာ အသေခဗလံ။ တေန အာသဝါ ခီဏာတိ တေန လောကိယလောကုတ္တရေန ဉာဏေန အာသဝါ ခီဏာတိ တံ ဉာဏံ ခီဏာသဝဗလံ ¶ ။ လောကိယေနာပိ ဟိ ဉာဏေန အာသဝါ ခီဏာ နာမ ဝိပဿနာယ အဘာဝေ လောကုတ္တရမဂ္ဂါဘာဝတော။ ဧဝံ ခီဏာသဝဿ ဗလန္တိ ခီဏာသဝဗလံ။ တဿ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိဗလန္တိ တဿ ဣဒ္ဓိမတော ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိယေဝ ဗလံ ဣဒ္ဓိဗလံ။ အပ္ပမေယျဋ္ဌေနာတိ ယသ္မာ သာဝကာ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီနိ ဧကဒေသေန ဇာနန္တိ၊ သဗ္ဗာကာရေန ပဇာနနံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တီသု ဝိဇ္ဇာသု ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ ပန ဝုတ္တတ္တာ တာသုပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ အညတ္ထာတိ သေသေသု သတ္တသု ဉာဏဗလေသု စ အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၇၆၀) စ ဒသသုပိ ဗလေသု။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ ပန သဗ္ဗထာပိ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏမေဝ။ တသ္မာ ဒသပိ ဗလာနိ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏာနီတိ။ အဓိမတ္တဋ္ဌေန အတုလိယဋ္ဌေန အပ္ပမေယျာနိ၊ တသ္မာယေဝ စ ‘‘အပ္ပမေယျဋ္ဌေန တထာဂတဗလ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။

၄၆။ ဣဒါနိ ¶ ¶ လောကုတ္တရဗလပရိယောသာနာယ ဗလကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ လောကုတ္တရသုညတာပရိယောသာနာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သုညတာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ သုတ္တန္တေ တာဝ အထာတိ ဝစနောပါဒါနေ နိပါတော။ ဧတေန အာယသ္မာတိအာဒိဝစနဿ ဥပါဒါနံ ကတံ ဟောတိ။ ခေါတိ ပဒပူရဏတ္ထေ နိပါတော။ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တသ္မာ ယတ္ထ ဘဂဝါ၊ တတ္ထ ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန ဝါ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဒေဝမနုဿေဟိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော၊ တေနေဝ ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေန စ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမာဓိပ္ပာယေန၊ သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပာယေန ဒိဇဂဏေဟိ နိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခော ဝိယ၊ တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပသင်္ကမီတိ စ ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ဧဝဉ္စ ဂတော တတော အာသန္နတရံ ဌာနံ ဘဂဝတော သမီပသင်္ခါတံ ဂန္တွာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဘိဝါဒေတွာတိ ¶ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ။ ဣဒါနိ ယေနဋ္ဌေန လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတော၊ တံ ပုစ္ဆိတုကာမော ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဧကမန္တန္တိ စ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ။ တသ္မာ ယထာ နိသိန္နော ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတိ၊ တထာ နိသီဒီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နိသီဒီတိ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေသိ။ ပဏ္ဍိတာ ဟိ ဒေဝမနုဿာ ဂရုဋ္ဌာနီယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာသနကုသလတာယ ဧကမန္တံ နိသီဒန္တိ၊ အယဉ္စ ထေရော တေသံ အညတရော၊ တသ္မာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

ကထံ နိသိန္နော ပန ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတီတိ? ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ။ သေယျထိဒံ – အတိဒူရံ အစ္စာသန္နံ ဥပရိဝါတံ ဥန္နတပ္ပဒေသံ အတိသမ္မုခံ အတိပစ္ဆာတိ။ အတိဒူရေ နိသိန္နော ဟိ သစေ ကထေတုကာမော ဟောတိ၊ ဥစ္စာသဒ္ဒေန ကထေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အစ္စာသန္နေ နိသိန္နော သင်္ဃဋ္ဋနံ ကရောတိ။ ဥပရိဝါတေ နိသိန္နော သရီရဂန္ဓေန ဗာဓတိ။ ဥန္နတပ္ပဒေသေ နိသိန္နော အဂါရဝံ ပကာသေတိ။ အတိသမ္မုခါ ¶ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ၊ စက္ခုနာ စက္ခုံ အာဟစ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ အတိပစ္ဆာ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ၊ ဂီဝံ ပသာရေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ ဧတေ ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ နိသီဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒီ’’တိ။ ဧတဒဝေါစာတိ ¶ ဧတံ အဝေါစ။

သုညော လောကော သုညော လောကောတိ၊ ဘန္တေ၊ ဝုစ္စတီတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဋိပန္နေဟိ တေဟိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ‘‘သုညော လောကော သုညော လောကော’’တိ ကထီယတီတိ အတ္ထော။ တဟိံ တဟိံ တာဒိသာနံ ဝစနာနံ ဗဟုကတ္တာ တေသံ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ အာမေဍိတဝစနံ ကတံ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဝစနာနိ သင်္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။ ကိတ္တာဝတာတိ ကိတ္တကေန ပရိမာဏေန။ နု-ဣတိ သံသယတ္ထေ နိပါတော။ သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါတိ ‘‘ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီ’’တိ ဧဝံ လောကပရိကပ္ပိတေန အတ္တနာ စ အတ္တာဘာဝတောယေဝ အတ္တနော သန္တကေန ပရိက္ခာရေန စ သုညံ။ သဗ္ဗံ စက္ခာဒိ လောကိယံ ဓမ္မဇာတံ၊ တံယေဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော နာမ။ ယသ္မာ စ အတ္တာ စ ဧတ္ထ နတ္ထိ၊ အတ္တနိယဉ္စ ဧတ္ထ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သုညော လောကောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ လောကုတ္တရောပိ စ ¶ ဓမ္မော အတ္တတ္တနိယေဟိ သုညော ဧဝ၊ ပုစ္ဆာနုရူပေန ပန လောကိယောဝ ဓမ္မော ဝုတ္တော။ သုညောတိ စ ဓမ္မော နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ န ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္တတ္တနိယသာရဿ နတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ လောကေ စ ‘‘သုညံ ဃရံ၊ သုညော ဃဋော’’တိ ဝုတ္တေ ဃရဿ ဃဋဿ စ နတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တော န ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဃဋေ စ အညဿ နတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဘဂဝတာ စ ‘‘ဣတိ ယဉှိ ခေါ တတ္ထ န ဟောတိ၊ တေန တံ သုညံ သမနုပဿတိ။ ယံ ပန တတ္ထ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ တံ သန္တံ ဣဒမတ္ထီတိ ပဇာနာတီ’’တိ အယမေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တထာ ဉာယဂန္ထေ စ သဒ္ဒဂန္ထေ စ အယမေဝ အတ္ထော။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တေ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ကထိတံ။

၄၇။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ သုညသုညန္တိအာဒီနိ ပဉ္စဝီသတိ မာတိကာပဒါနိ သုညသမ္ဗန္ဓေန ဥဒ္ဒိသိတွာ တေသံ နိဒ္ဒေသော ကတော။ တတ္ထ မာတိကာယ တာဝ သုညသင်္ခါတံ သုညံ၊ န အညေန ဥပပဒေန ဝိသေသိတန္တိ သုညသုညံ။ အသုကန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ စေတ္ထ သုညတ္တမေဝ ဝါ အပေက္ခိတွာ နပုံသကဝစနံ ကတံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သင်္ခါရောယေဝ သေသသင်္ခါရေဟိ သုညောတိ သင်္ခါရသုညံ။ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဝိရူပေါ ပရိဏာမော ဝိပရိဏာမော၊ တေန ဝိပရိဏာမေန သုညံ ဝိပရိဏာမသုညံ။ အဂ္ဂဉ္စ တံ အတ္တတ္တနိယေဟိ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ ဝါ သုညဉ္စာတိ အဂ္ဂသုညံ။ လက္ခဏမေဝ သေသလက္ခဏေဟိ သုညန္တိ လက္ခဏသုညံ။ နေက္ခမ္မာဒိနာ ဝိက္ခမ္ဘနေန သုညံ။ ဝိက္ခမ္ဘနသုညံ။ တဒင်္ဂသုညာဒီသုပိ စတူသု ဧသေဝ နယော။ အဇ္ဈတ္တဉ္စ တံ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညဉ္စာတိ အဇ္ဈတ္တသုညံ။ ဗဟိဒ္ဓါ စ တံ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညဉ္စာတိ ဗဟိဒ္ဓါသုညံ။ တဒုဘယံ ¶ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညန္တိ ဒုဘတောသုညံ။ သမာနော ဘာဂေါ ဧတဿာတိ သဘာဂံ၊ သဘာဂဉ္စ တံ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညဉ္စာတိ သဘာဂသုညံ၊ သဒိသသုညန္တိ အတ္ထော။ ဝိဂတံ သဘာဂံ ဝိသဘာဂံ၊ ဝိသဘာဂဉ္စ ¶ တံ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညဉ္စာတိ ဝိသဘာဂသုညံ၊ ဝိသဒိသသုညန္တိ အတ္ထော။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု သဘာဂသုညံ ဝိသဘာဂသုညံ နိဿရဏသုညာနန္တရံ လိခိတံ။ နေက္ခမ္မာဒိဧသနာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနာ သုညာတိ ဧသနာသုညံ။ ပရိဂ္ဂဟသုညာဒီသု တီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကာရမ္မဏေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝတော ဧကတ္တဉ္စ တံ နာနတ္တေန သုညဉ္စာတိ ဧကတ္တသုညံ။ တဗ္ဗိပရီတေန နာနတ္တဉ္စ ¶ တံ ဧကတ္တေန သုညဉ္စာတိ နာနတ္တသုညံ။ နေက္ခမ္မာဒိခန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနာ သုညာတိ ခန္တိသုညံ။ အဓိဋ္ဌာနသုညေ ပရိယောဂါဟနသုညေ စ ဧသေဝ နယော။ ပရိယောဂဟနသုညန္တိပိ ပါဌော။ သမ္ပဇာနဿာတိ သမ္ပဇညေန သမန္နာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ အရဟတော။ ပဝတ္တပရိယာဒါနန္တိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ။ သဗ္ဗသုညတာနန္တိ သဗ္ဗသုညာနံ။ ပရမတ္ထသုညန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရာဘာဝတော ဥတ္တမတ္ထဘူတံ သုညံ။

၄၈။ မာတိကာနိဒ္ဒေသေ နိစ္စေန ဝါတိ ဘင်္ဂံ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တမာနဿ ကဿစိ နိစ္စဿ အဘာဝတော နိစ္စေန စ သုညံ။ ဓုဝေန ဝါတိ ဝိဇ္ဇမာနကာလေပိ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ ထိရဿ ကဿစိ အဘာဝတော ဓုဝေန စ သုညံ။ သဿတေန ဝါတိ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နဿ သဗ္ဗကာလေ ဝိဇ္ဇမာနဿ ကဿစိ အဘာဝတော သဿတေန စ သုညံ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မေန ဝါတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန အဝိပရိဏာမပကတိကဿ ကဿစိ အဘာဝတော အဝိပရိဏာမဓမ္မေန စ သုညံ။ သုတ္တန္တေ အတ္တသုညတာယ ဧဝ ဝုတ္တာယပိ နိစ္စသုညတဉ္စ သုခသုညတဉ္စ ဒဿေတုံ ဣဓ နိစ္စေန ဝါတိအာဒီနိပိ ဝုတ္တာနိ။ အနိစ္စဿေဝ ဟိ ပီဠာယောဂေန ဒုက္ခတ္တာ နိစ္စသုညတာယ ဝုတ္တာယ သုခသုညတာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတိ။ ရူပါဒယော ပနေတ္ထ ဆ ဝိသယာ၊ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဆ ဝိညာဏာနိ၊ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဆ ဖဿာ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာဒယော ဆ ဝေဒနာ ဆ သင်္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပုညာဘိသင်္ခါရောတိအာဒီသု ပုနာတိ အတ္တနော ကာရကံ၊ ပူရေတိ စဿ အဇ္ဈာသယံ၊ ပုဇ္ဇဉ္စ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ပုညံ၊ အဘိသင်္ခရောတိ ဝိပါကံ ကဋတ္တာရူပဉ္စာတိ အဘိသင်္ခါရော၊ ပုညံ အဘိသင်္ခါရော ပုညာဘိသင်္ခါရော။ ပုညပဋိပက္ခတော အပုညံ အဘိသင်္ခါရော အပုညာဘိသင်္ခါရော။ န ဣဉ္ဇံ အနေဉ္ဇံ၊ အနေဉ္ဇံ ဘဝံ အဘိသင်္ခရောတီတိ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ ပုညာဘိသင်္ခါရော ဒါနသီလဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ၊ ဘာဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တာ ပဉ္စ ရူပါဝစရကုသလစေတနာတိ တေရသ စေတနာ ဟောန္တိ၊ အပုညာဘိသင်္ခါရော ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ဒွါဒသ အကုသလစေတနာ၊ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော ဘာဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တာ စတဿော အရူပါဝစရစေတနာတိ ¶ တယောပိ သင်္ခါရာ ဧကူနတိံသ စေတနာ ဟောန္တိ။ ကာယသင်္ခါရောတိအာဒီသု ¶ ကာယတော ဝါ ပဝတ္တော၊ ကာယဿ ဝါ သင်္ခါရောတိ ကာယသင်္ခါရော။ ဝစီသင်္ခါရစိတ္တသင်္ခါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ တိကော ¶ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဒွါရတော ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ကာယဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဟိ ကာယဒွါရတော ပဝတ္တာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ၊ ဒွါဒသ အကုသလစေတနာ၊ အဘိညာစေတနာ စာတိ ဧကဝီသတိ စေတနာ ကာယသင်္ခါရော နာမ၊ တာ ဧဝ စ ဝစီဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဝစီဒွါရတော ပဝတ္တာ ဝစီသင်္ခါရော နာမ၊ မနောဒွါရေ ပဝတ္တာ ပန သဗ္ဗာပိ ဧကူနတိံသ စေတနာ စိတ္တသင်္ခါရော နာမ။ အတီတာ သင်္ခါရာတိအာဒီသု သဗ္ဗေပိ သင်္ခတဓမ္မာ သကက္ခဏံ ပတွာ နိရုဒ္ဓါ အတီတာ သင်္ခါရာ၊ သကက္ခဏံ အပ္ပတ္တာ အနာဂတာ သင်္ခါရာ၊ သကက္ခဏံ ပတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နာ သင်္ခါရာတိ။

ဝိပရိဏာမသုညေ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဒဿေတွာ တဿ တဿ ဝိပရိဏာမော သုခေန ဝတ္တုံ သက္ကာတိ ပဌမံ ပစ္စုပ္ပန္နဓမ္မာ ဒဿိတာ။ တတ္ထ ဇာတံ ရူပန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပံ။ သဘာဝေန သုညန္တိ ဧတ္ထ သယံ ဘာဝေါ သဘာဝေါ၊ သယမေဝ ဥပ္ပာဒေါတိ အတ္ထော။ သတော ဝါ ဘာဝေါ သဘာဝေါ၊ အတ္တတောယေဝ ဥပ္ပာဒေါတိ အတ္ထော။ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတ္တာ ပစ္စယံ ဝိနာ သယမေဝ ဘာဝေါ၊ အတ္တတော ဧဝ ဝါ ဘာဝေါ ဧတသ္မိံ နတ္ထီတိ သဘာဝေန သုညံ၊ သယမေဝ ဘာဝေန၊ အတ္တတော ဧဝ ဝါ ဘာဝေန သုညန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ သကဿ ဘာဝေါ သဘာဝေါ။ ပထဝီဓာတုအာဒီသု ဟိ အနေကေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု ဧကေကော ဓမ္မော ပရံ ဥပါဒါယ သကော နာမ။ ဘာဝေါတိ စ ဓမ္မပရိယာယဝစနမေတံ။ ဧကဿ စ ဓမ္မဿ အညော ဘာဝသင်္ခါတော ဓမ္မော နတ္ထိ၊ တသ္မာ သကဿ အညေန ဘာဝေန သုညံ၊ သကော အညေန ဘာဝေန သုညောတိ အတ္ထော။ တေန ဧကဿ ဓမ္မဿ ဧကသဘာဝတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ အထ ဝါ သဘာဝေန သုညန္တိ သုညသဘာဝေနေဝ သုညံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သုညသုညတာယ ဧဝ သုညံ၊ န အညာဟိ ပရိယာယသုညတာဟိ သုညန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သစေ ပန ကေစိ ဝဒေယျုံ ‘‘သကော ဘာဝေါ သဘာဝေါ၊ တေန သဘာဝေန သုည’’န္တိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဘာဝေါတိ ဓမ္မော၊ သော ပရံ ဥပါဒါယ သပဒေန ဝိသေသိတော သဘာဝေါ နာမ ဟောတိ။ ဓမ္မဿ ကဿစိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ‘‘ဇာတံ ရူပံ သဘာဝေန သုည’’န္တိ ရူပဿ အဝိဇ္ဇမာနတာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဇာတံ ရူပ’’န္တိဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ ဥပ္ပာဒရဟိတံ ဇာတံ နာမ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနဉှိ ဥပ္ပာဒရဟိတံ၊ တံ ဇာတံ နာမ န ¶ ဟောတိ၊ ဇာတိဇရာမရဏာနိ စ ဥပ္ပာဒရဟိတာနိ ဇာတာနိ နာမ န ဟောန္တိ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘ဇာတာ ဇာတိ သဘာဝေန သုညာ ¶ ၊ ဇာတံ ဇရာမရဏံ ¶ သဘာဝေန သုည’’န္တိ ဧဝံ အနုဒ္ဓရိတွာ ဘဝမေဝ အဝသာနံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ယဒိ ဥပ္ပာဒရဟိတဿာပိ ‘‘ဇာတ’’န္တိဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ၊ ‘‘ဇာတာ ဇာတိ၊ ဇာတံ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ယသ္မာ ဥပ္ပာဒရဟိတေသု ဇာတိဇရာမရဏေသု ‘‘ဇာတ’’န္တိဝစနံ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘သဘာဝေန သုညံ အဝိဇ္ဇမာန’’န္တိ ဝစနံ အဝိဇ္ဇမာနဿ ဥပ္ပာဒရဟိတတ္တာ ‘‘ဇာတ’’န္တိဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ အဝိဇ္ဇမာနဿ စ ‘‘သုည’’န္တိဝစနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေန လောကဝစနေန စ ဘဂဝတော ဝစနေန စ ဉာယသဒ္ဒဂန္ထဝစနေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ အနေကာဟိ စ ယုတ္တီဟိ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ ဝစနံ ကစဝရမိဝ ဆဍ္ဍိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္ထိသမ္မတံ လောကေ ပဏ္ဍိတာနံ၊ အဟမ္ပိ တံ အတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နတ္ထိသမ္မတံ လောကေ ပဏ္ဍိတာနံ၊ အဟမ္ပိ တံ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္ထိသမ္မတံ လောကေ ပဏ္ဍိတာနံ၊ ယမဟံ အတ္ထီတိ ဝဒါမိ? ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ အတ္ထိသမ္မတံ လောကေ ပဏ္ဍိတာနံ၊ အဟမ္ပိ တံ အတ္ထီတိ ဝဒါမီ’’တိအာဒီဟိ (သံ။ နိ။ ၃။၉၄) အနေကေဟိ ဗုဒ္ဓဝစနပ္ပမာဏေဟိ အနေကာဟိ စ ယုတ္တီဟိ ဓမ္မာ သကက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာ ဧဝါတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ဝိဂတံ ရူပန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘင်္ဂံ ပတွာ နိရုဒ္ဓံ အတီတံ ရူပံ။ ဝိပရိဏတဉ္စေဝ သုညဉ္စာတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဝိရူပံ ပရိဏာမံ ပတ္တဉ္စ ဝတ္တမာနဿေဝ ဝိပရိဏာမသဗ္ဘာဝတော အတီတဿ ဝိပရိဏာမာဘာဝတော တေန ဝိပရိဏာမေန သုညဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဇာတာ ဝေဒနာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဇာတိဇရာမရဏံ ပန အနိပ္ဖန္နတ္တာ သကဘာဝေန အနုပလဗ္ဘနီယတော ဣဓ န ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဇာတာ ဇာတိ၊ ဇာတံ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိကေ ဒွေ နယေ ပဟာယ ဘဝါဒိကမေဝ နယံ ပရိယောသာနံ ကတွာ ဌပိတံ။

အဂ္ဂန္တိ အဂ္ဂေ ဘဝံ။ သေဋ္ဌန္တိ အတိဝိယ ပသံသနီယံ။ ဝိသိဋ္ဌန္တိ အတိသယဘူတံ။ ဝိသေဋ္ဌန္တိပိ ပါဌော။ တိဓာပိ ပသတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ သမ္မာပဋိပဒါယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပဒံ နာမ။ ယဒိဒန္တိ ယံ ဣဒံ။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနံ နိဒဿေတိ။ ယသ္မာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ သမထော ဟောတိ၊ ခန္ဓူပဓိကိလေသူပဓိအဘိသင်္ခါရူပဓိကာမဂုဏူပဓိသင်္ခါတာနံ ဥပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ ဟောတိ၊ တဏှာနံ ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓော စ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ ¶ တဏှက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗာနန္တိ သဘာဝလက္ခဏေန နိဂမိတံ။

လက္ခဏေသု ¶ ဟိ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနိ ဗာလနိမိတ္တာနိ ဗာလာပဒါနာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလော ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ စ ဟောတိ ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ ¶ စ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ စ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တီဏိ ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနိ ဗာလနိမိတ္တာနိ ဗာလာပဒါနာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၊ မ။ နိ။ ၃။၂၄၆) ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဍိတေဟိ ဗာလဿ ဗာလောတိ သလ္လက္ခဏတော တိဝိဓံ ဗာလလက္ခဏံ။ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနိ ပဏ္ဍိတနိမိတ္တာနိ ပဏ္ဍိတာပဒါနာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတော သုစိန္တိတစိန္တီ စ ဟောတိ သုဘာသိတဘာသီ စ သုကတကမ္မကာရီ စ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တီဏိ ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနိ ပဏ္ဍိတနိမိတ္တာနိ ပဏ္ဍိတာပဒါနာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၃) ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဍိတေဟိ ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတောတိ သလ္လက္ခဏတော တိဝိဓံ ပဏ္ဍိတလက္ခဏံ။

‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ ဝယော ပညာယတိ၊ ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတိ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တီဏိ သင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၇-၄၈) ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပာဒေါ ဧဝ သင်္ခတမိတိ လက္ခဏန္တိ သင်္ခတလက္ခဏံ။ ဧဝမိတရဒွယေပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ သေသဒွိန္နံ၊ ဌိတိက္ခဏေ သေသဒွိန္နံ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ သေသဒွိန္နံ အဘာဝေါ ဒဿိတော။ ယံ ပနေတ္ထ ပေယျာလမုခေန ဇာတိယာ စ ဇရာမရဏဿ စ ဥပ္ပာဒါဒိလက္ခဏံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိပရိဏာမသုညတာယ ဇာတိဇရာမရဏာနိ ဟိတွာ ဘဝပရိယောသာနဿေဝ နယဿ ဝစနေန စ ဥပ္ပာဒါဒီနံ ဥပ္ပာဒါဒိအဝစနသမယေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ လက္ခဏသောတေ ပတိတတ္တာ ပန သောတပတိတံ ကတွာ လိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၅၆၂-၅၆၅) အဟေတုကဝိပါကမနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ သင်္ဂဟဝါရေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ ဈာနင်္ဂံ ပဉ္စဝိညာဏသောတေ ပတိတွာ ဂတန္တိ န ဥဒ္ဓဋန္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ သောတပတိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ဇာတိဇရာမရဏဝန္တာနံ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပာဒါဒယော ‘‘ဇာတိဇရာမရဏံ အနိစ္စတော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃၊ ၂။၄) ဝိယ တေသံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နေက္ခမ္မေန ¶ ကာမစ္ဆန္ဒော ဝိက္ခမ္ဘိတော စေဝ သုညော စာတိ ကာမစ္ဆန္ဒော နေက္ခမ္မေန ဝိက္ခမ္ဘိတော စေဝ နေက္ခမ္မဿ တတ္ထ အဘာဝတော တေနေဝ ဝိက္ခမ္ဘနသင်္ခါတေန နေက္ခမ္မေန သုညော စ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေသုပိ စေတ္ထ တဒင်္ဂဝသေန စ သမုစ္ဆေဒဝသေန စ ပဟီနံ ဒူရီကတမေဝ ဟောတီတိ ဣမိနာ ဒူရီကရဏဋ္ဌေန ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝုတ္တံ။

နေက္ခမ္မေန ¶ ကာမစ္ဆန္ဒော တဒင်္ဂသုညောတိ နေက္ခမ္မေန ပဟီနော ကာမစ္ဆန္ဒော တေန နေက္ခမ္မသင်္ခါတေန အင်္ဂေန သုညော။ အထ ဝါ ယော ကောစိ ကာမစ္ဆန္ဒော နေက္ခမ္မဿ တတ္ထ အဘာဝတော နေက္ခမ္မေန တေန အင်္ဂေန သုညော။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တဿ တဿ အင်္ဂဿ တတ္ထ တတ္ထ အဘာဝမတ္တေနေဝ စေတ္ထ ဥပစာရပ္ပနာဈာနဝသေန စ ¶ ဝိပဿနာဝသေန စ တဒင်္ဂသုညတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ပဟာနဒီပကဿ ဝစနဿ အဘာဝေန ပန ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနံယေဝ ပရိယောသာနံ ကတွာ ဝိပဿနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ စတ္တာရော မဂ္ဂါ န နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒော သမုစ္ဆိန္နော စေဝ သုညော စာတိအာဒီသု ဝိက္ခမ္ဘနေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနာနိပိ စေတ္ထ သမုဒါစာရာဘာဝတော သမုစ္ဆိန္နာနိ နာမ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန သမုစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ တံတံသမုစ္ဆေဒကိစ္စသာဓနဝသေန ဝါ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တနေက္ခမ္မာဒိဝသေန ဝုတ္တန္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏသုညေသု စ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဟာနေသု ပနေတ္ထ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိမတ္တတ္တံ နိဿဋမတ္တတ္တဉ္စ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စသုပိ ဧတေသု သုညေသု နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏနာမေန ဝုတ္တာနိ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တဘူတံ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဗဟိဒ္ဓါဘူတံ။ ဒုဘတောသုညန္တိ ဥဘယသုညံ။ ပစ္စတ္တာဒီသုပိ ဟိ တော-ဣတိဝစနံ ဟောတိယေဝ။

ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာဒီနိ ဆအဇ္ဈတ္တိကာယတနာဒီနံ ဘာဝေန သဘာဂါနိ။ ပရေဟိ ဝိသဘာဂါနိ။ ဝိညာဏကာယာတိအာဒီသု စေတ္ထ ကာယဝစနေန ဝိညာဏာဒီနိယေဝ ဝုတ္တာနိ။ နေက္ခမ္မေသနာဒီသု နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ တဒတ္ထိကေဟိ ဝိညူဟိ ဧသီယန္တီတိ ဧသနာ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂေ နေက္ခမ္မာဒီနံ ဧသနာပိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီဟိ သုညာ၊ ကိံ ပန နေက္ခမ္မာဒီနီတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ပရိဂ္ဂဟာဒီသု နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဧသိတာနိ အပရဘာဂေ ပရိဂ္ဂယှန္တီတိ ¶ ပရိဂ္ဂဟောတိ၊ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ပတ္တိဝသေန ပဋိလဗ္ဘန္တီတိ ပဋိလာဘောတိ၊ ပဋိလဒ္ဓါနိ ဉာဏဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈီယန္တီတိ ပဋိဝေဓောတိ စ ဝုတ္တာနိ။ ဧကတ္တသုညဉ္စ နာနတ္တသုညဉ္စ သကိံယေဝ ပုစ္ဆိတွာ ဧကတ္တသုညံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နာနတ္တသုညံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သကိံ နိဂမနံ ကတံ။ ကသ္မာ န ဝိဿဇ္ဇိတန္တိ စေ? ဝုတ္တပရိယာယေနေဝေတ္ထ ယောဇနာ ဉာယတီတိ န ဝိဿဇ္ဇိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထ ယောဇနာ – နေက္ခမ္မံ ဧကတ္တံ၊ ကာမစ္ဆန္ဒော နာနတ္တံ၊ ကာမစ္ဆန္ဒော နာနတ္တံ၊ နေက္ခမ္မေကတ္တေန သုညန္တိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ခန္တိအာဒီသု နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ ခမနတော ရုစ္စနတော ခန္တီတိ၊ ရောစိတာနိယေဝ ပဝိသိတွာ တိဋ္ဌနတော အဓိဋ္ဌာနန္တိ၊ ပဝိသိတွာ ဌိတာနံ ယထာရုစိမေဝ သေဝနတော ပရိယောဂါဟနန္တိ စ ¶ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ ¶ သမ္ပဇာနောတိအာဒိကော ပရမတ္ထသုညနိဒ္ဒေသော ပရိနိဗ္ဗာနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝဏ္ဏိတောယေဝ။

ဣမေသု စ သဗ္ဗေသု သုညေသု သင်္ခါရသုညံ ဝိပရိဏာမသုညံ လက္ခဏသုညဉ္စ ယထာဝုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ အညမညအသမ္မိဿတာဒဿနတ္ထံ။ ယတ္ထ ပန အကုသလပက္ခိကာနံ ကုသလပက္ခိကေန သုညတာ ဝုတ္တာ၊ တေန အကုသလေ အာဒီနဝဒဿနတ္ထံ။ ယတ္ထ ပန ကုသလပက္ခိကာနံ အကုသလပက္ခိကေန သုညတာ ဝုတ္တာ၊ တေန ကုသလေ အာနိသံသဒဿနတ္ထံ။ ယတ္ထ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညတာ ဝုတ္တာ၊ တံ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိဒါဇနနတ္ထံ။ အဂ္ဂသုညံ ပရမတ္ထသုညဉ္စ နိဗ္ဗာနေ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေသု အဂ္ဂသုညဉ္စ ပရမတ္ထသုညဉ္စာတိ ဒွေ သုညာနိ အတ္ထတော ဧကမေဝ နိဗ္ဗာနံ အဂ္ဂပရမတ္ထဝသေန သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသဝသေန စ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တာနိ ဒွေ အတ္တတ္တနိယသုညတော သင်္ခါရသုညတော စ သဘာဂါနိ။ ‘‘သုညသုညံ အဇ္ဈတ္တသုညံ ဗဟိဒ္ဓါသုညံ ဒုဘတောသုညံ သဘာဂသုညံ ဝိသဘာဂသုည’’န္တိ ဣမာနိ ဆ သုညာနိ သုညသုညမေဝ ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တာဒိဘေဒတော ပန ဆဓာ ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ဆ စ အတ္တတ္တနိယာဒိသုညတော သဘာဂါနိ။ သင်္ခါရဝိပရိဏာမလက္ခဏသုညာနိ၊ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏသုညာနိ၊ ဧသနာပရိဂ္ဂဟပဋိလာဘပဋိဝေဓသုညာနိ၊ ဧကတ္တနာနတ္တသုညာနိ၊ ခန္တိအဓိဋ္ဌာနပရိယောဂါဟနသုညာနိ စာတိ သတ္တရသ သုညာနိ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနေဟိ တေဟိ တေဟိ ဓမ္မေဟိ သုညတ္တာ အဝိဇ္ဇမာနာနံ ဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ။ သင်္ခါရဝိပရိဏာမလက္ခဏသုညာနိ ပန ¶ ဣတရေန ဣတရေန အသမ္မိဿဝသေန သဘာဂါနိ၊ ဝိက္ခမ္ဘနာဒီနိ ပဉ္စ ကုသလပက္ခေန သုညတ္တာ သဘာဂါနိ၊ ဧသနာဒီနိ စတ္တာရိ၊ ခန္တိအာဒီနိ စ တီဏိ အကုသလပက္ခေန သုညတ္တာ သဘာဂါနိ၊ ဧကတ္တနာနတ္တသုညာနိ အညမညပဋိပက္ခဝသေန သဘာဂါနိ။

သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သမာသေန၊ တိဓာ ဒွေဓာ တထေကဓာ၊

သုညာတိ သုညတ္ထဝိဒူ၊ ဝဏ္ဏယန္တီဓ သာသနေ။

ကထံ? သဗ္ဗေ တာဝ လောကိယာ ဓမ္မာ ဓုဝသုဘသုခအတ္တဝိရဟိတတ္တာ ဓုဝသုဘသုခအတ္တသုညာ။ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ ဓုဝသုခတ္တဝိရဟိတတ္တာ ဓုဝသုခတ္တသုညာ။ အနိစ္စတ္တာယေဝ သုခေန သုညာ။ အနာသဝတ္တာ န သုဘေန သုညာ။ နိဗ္ဗာနဓမ္မော အတ္တဿေဝ အဘာဝတော အတ္တသုညော။ လောကိယလောကုတ္တရာ ပန သဗ္ဗေပိ သင်္ခတာ ဓမ္မာ သတ္တဿ ကဿစိ အဘာဝတော သတ္တသုညာ။ အသင်္ခတော ¶ ¶ နိဗ္ဗာနဓမ္မော တေသံ သင်္ခါရာနမ္ပိ အဘာဝတော သင်္ခါရသုညော။ သင်္ခတာသင်္ခတာ ပန သဗ္ဗေပိ ဓမ္မာ အတ္တသင်္ခါတဿ ပုဂ္ဂလဿ အဘာဝတော အတ္တသုညာတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂအဋ္ဌကထာယ

နိဋ္ဌိတာ စ မဇ္ဈိမဝဂ္ဂဿ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။

၁။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ဝိသေသတော ပညာပဒဋ္ဌာနဘူတာယ သုညကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ ပညာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အာဒိတော တာဝ သတ္တသု အနုပဿနာသု ဧကေကမူလကာ သတ္တ ပညာ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ပုန သတ္တာနုပဿနာမူလကာ ဧကေကုတ္တရမူလကာ စ တိဿော ပညာ ပုစ္ဆံ အကတွာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဧဝမာဒိတော ဒသပညာပါရိပူရီ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တတ္ထ အနိစ္စာနုပဿနာ တာဝ ယသ္မာ အနိစ္စတော ဒိဋ္ဌေသု သင်္ခါရေသု ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဒုက္ခတော စ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ’’တိ အနတ္တတော စ ဇဝတိ၊ တသ္မာ သာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဇဝနပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ သကဝိသယေသု ဇဝတီတိ ဇဝနာ၊ ဇဝနာ စ သာ ပညာ စာတိ ဇဝနပညာ။ ဒုက္ခာနုပဿနာ သမာဓိန္ဒြိယနိဿိတတ္တာ ဗလဝတီ ဟုတွာ ပဏိဓိံ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒါလေတိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗေဓိကပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ နိဗ္ဗိဇ္ဈတီတိ နိဗ္ဗေဓိကာ၊ နိဗ္ဗေဓိကာ စ သာ ပညာ စာတိ နိဗ္ဗေဓိကပညာ။ အနတ္တာနုပဿနာ သုညတာဒဿနေန ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ မဟတ္တပ္ပတ္တတ္တာ မဟာပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တတ္တာ မဟတီ စ သာ ပညာ စာတိ မဟာပညာ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာယ ဗလပ္ပတ္တာဝတ္ထတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနသမတ္ထာ ဟုတွာ တိက္ခာ ဟောတိ၊ တသ္မာ တိက္ခပညံ ပရိပူရေတိ။ ဝိရာဂါနုပဿနာပိ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာဗလပ္ပတ္တာနံ ဝုဒ္ဓတရာဝတ္ထတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ ဝိရဇ္ဇနသမတ္ထာ ဟုတွာ ဝိပုလာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိပုလပညံ ပရိပူရေတိ။

နိရောဓာနုပဿနာပိ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာဗလပ္ပတ္တာနံ ဝုဒ္ဓတရာဝတ္ထတ္တာ ဝယလက္ခဏဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ နိရောဓဒဿနသမတ္ထာ ဟုတွာ ဂမ္ဘီရာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂမ္ဘီရပညံ ပရိပူရေတိ။ နိရောဓော ဟိ ဥတ္တာနပညေဟိ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရော၊ တသ္မိံ ¶ ဂမ္ဘီရေ ဂါဓပ္ပတ္တာ ပညာပိ ဂမ္ဘီရာ။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာပိ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာဗလပ္ပတ္တာနံ ဝုဒ္ဓတရာဝတ္ထတ္တာ ဝယလက္ခဏဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရပဋိနိဿဇ္ဇနသမတ္ထာ ¶ ဟုတွာ အသာမန္တာ ဟောတိ၊ ဝုဒ္ဓိပရိယန္တပ္ပတ္တတ္တာ ဆဟိ ပညာဟိ ဒူရေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ¶ သယံ အသာမန္တတ္တာ အသာမန္တပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ ဟေဋ္ဌိမပညာဟိ ဒူရတ္တာ အသာမန္တာ၊ အသမီပါ ဝါ ပညာတိ အသာမန္တပညာ။ ပဏ္ဍိစ္စံ ပရိပူရေန္တီတိ ပဏ္ဍိတဘာဝံ ပရိပူရေန္တိ။ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တာ သတ္တ ပညာ ပရိပုဏ္ဏာ ဘာဝေတွာ ပဏ္ဍိတလက္ခဏပ္ပတ္တော သိခပ္ပတ္တဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာသင်္ခါတေဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဂေါတြဘုဉာဏေဟိ ပဏ္ဍိတော ဟုတွာ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဏ္ဍိစ္စံ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဋ္ဌ ပညာတိ ပဏ္ဍိစ္စသင်္ခါတာယ ပညာယ သဟ သဗ္ဗာ အဋ္ဌ ပညာ။ ပုထုပညံ ပရိပူရေန္တီတိ ယသ္မာ တေန ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ သော ပဏ္ဍိတော ဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ လောကုတ္တရဘာဝပ္ပတ္တိယာ လောကိယတော ပုထုဘူတတ္တာ ဝိသုံဘူတတ္တာ ပုထုပညာတိသင်္ခါတံ မဂ္ဂဖလပညံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌ ပညာ ပုထုပညံ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣမာ နဝ ပညာတိအာဒီသု တဿေဝ ကမေန အဓိဂတမဂ္ဂဖလဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ပဏီတလောကုတ္တရဓမ္မောပယောဂေန ပဏီတစိတ္တသန္တာနတ္တာ ပဟဋ္ဌာကာရေနေဝ စ ပဝတ္တမာနစိတ္တသန္တာနဿ ဖလာနန္တရံ ဩတိဏ္ဏဘဝင်္ဂတော ဝုဋ္ဌိတဿ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာ၊ တတော စ ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ဖလပစ္စဝေက္ခဏာ၊ ဣမိနာဝ နယေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ၊ အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ၊ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာတိ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တန္တိ။ တာသု ပစ္စဝေက္ခဏာသု မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာ ဖလပစ္စဝေက္ခဏာ စ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘ယံကိဉ္စိ ပစ္စယသမ္ဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဘာသိတတ္ထော ဝိပါကော ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထော’’တိ အဘိဓမ္မေ ပါဠိံ အနုဂန္တွာ တဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနဿ စ အတ္ထတ္တာ တဒါရမ္မဏံ မဂ္ဂဖလဉာဏံ ‘‘အတ္ထေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၀) ဝစနတော အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ တဿ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဘူတဿ မဂ္ဂဖလဉာဏဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ‘‘ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဝစနတော ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ သာ စ ပစ္စဝေက္ခဏပညာ ဟာသာကာရေန ပဝတ္တမာနစိတ္တသန္တာနဿ ဟာသပညာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ နဝ ပညာ ဟာသပညံ ပရိပူရေန္တီတိ စ ဟာသပညာ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ စ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပ္ပကာရာပိ ပညာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏသင်္ခါတေန ပညာပနဋ္ဌေန ပညာ၊ တေန တေန ဝါ ပကာရေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိ ပညာ။

တဿာတိ ¶ ¶ တဿ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ။ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အတ္ထဝဝတ္ထာနတောတိ ယထာဝုတ္တဿ ပဉ္စဝိဓဿ အတ္ထဿ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သမဏကရဏီယကထာယံ ¶ ‘‘ဟေတုဖလံ နိဗ္ဗာနံ ဝစနတ္ထော အထ ဝိပါကံ ကိရိယာတိ အတ္ထေ ပဉ္စ ပဘေဒေ ပဌမန္တပဘေဒဂတံ ဉာဏ’’န္တိ။ အဓိဂတာ ဟောတီတိ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောတိ။ သာယေဝ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတာ။ ပဋိလာဘဖဿေနေဝ ဖဿိတာ ပညာယ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနတောတိ ‘‘ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု အရိယမဂ္ဂေါ ဘာသိတံ ကုသလံ အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မော’’တိ အဘိဓမ္မေ ပါဠိယာနုသာရေန ဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သမဏကရဏီယကထာယံ ‘‘ဟေတု အရိယမဂ္ဂေါ ဝစနံ ကုသလဉ္စ အကုသလဉ္စာတိ ဓမ္မေ ပဉ္စ ပဘေဒေ ဒုတိယန္တပဘေဒဂတံ ဉာဏ’’န္တိ။ နိရုတ္တိဝဝတ္ထာနတောတိ တေသံ တေသံ အတ္ထဓမ္မာနံ အနုရူပနိရုတ္တီနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ ပဋိဘာနဝဝတ္ထာနတောတိ ပဋိဘာနသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ တဿိမာတိ နိဂမနဝစနမေတံ။

၂။ ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန အနုပဿနာနံ ဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝတ္ထုဘေဒဝသေန ဒဿေန္တော ရူပေ အနိစ္စာနုပဿနာတိအာဒိမာဟ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ပုန ရူပါဒီသုယေဝ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဇဝနပညံ ဒဿေတုကာမော ကေဝလံ ရူပါဒိဝသေန စ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နရူပါဒိဝသေန စ ပုစ္ဆံ ကတွာ ပုစ္ဆာကမေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ အကာသိ။ တတ္ထ သုဒ္ဓရူပါဒိဝိဿဇ္ဇနေသု ပဌမံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဧဝ ပညာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နမူလကေသု သဗ္ဗဝိဿဇ္ဇနေသု တေသု အတီတာဒီသု ဇဝနဝသေန ဇဝနပညာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။

၃။ ပုန အနေကသုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပညာပဘေဒံ ဒဿေတုကာမော ပဌမံ တာဝ သုတ္တန္တေ ဥဒ္ဒိသိ။ တတ္ထ သပ္ပုရိသသံသေဝေါတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သပ္ပုရိသာနံ ဘဇနံ။ သဒ္ဓမ္မဿဝနန္တိ တေသံ သပ္ပုရိသာနံ သန္တိကေ သီလာဒိပဋိပတ္တိဒီပကဿ သဒ္ဓမ္မဝစနဿ သဝနံ။ ယောနိသောမနသိကာရောတိ သုတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထူပပရိက္ခဏဝသေန ဥပါယေန မနသိကာရော။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ လောကုတ္တရဓမ္မေ အနုဂတဿ သီလာဒိပဋိပဒါဓမ္မဿ ပဋိပဇ္ဇနံ။ ပညာပဋိလာဘာယ ¶ ပညာဝုဒ္ဓိယာ ပညာဝေပုလ္လာယ ပညာဗာဟုလ္လာယာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပညာဝသေန ဘာဝဝစနာနိ။ သေသာနိ ဒွါဒသ ပုဂ္ဂလဝသေန ဘာဝဝစနာနိ။

၄။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ¶ ဆန္နံ အဘိညာဉာဏာနန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓဒိဗ္ဗသောတစေတောပရိယပုဗ္ဗေနိဝါသဒိဗ္ဗစက္ခုအာသဝါနံ ခယဉာဏာနံ။ တေသတ္တတီနံ ဉာဏာနန္တိ ဉာဏကထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သာဝကသာဓာရဏာနံ ဉာဏာနံ။ သတ္တသတ္တတီနံ ဉာဏာနန္တိ ဧတ္ထ –

‘‘သတ္တသတ္တရိ ¶ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဉာဏဝတ္ထူနိ ဒေသေဿာမိ၊ တံ သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ၊ ဘာသိဿာမီတိ။ ကတမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တသတ္တရိ ဉာဏဝတ္ထူနိ? ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ ယမ္ပိဿ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏံ။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတီတိ ဉာဏံ…ပေ… ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါတိ ဉာဏံ… တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ ဉာဏံ… ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာတိ ဉာဏံ… ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာတိ ဉာဏံ… သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿောတိ ဉာဏံ… နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနန္တိ ဉာဏံ… ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ ဉာဏံ… သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏန္တိ ဉာဏံ… အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ၊ အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ၊ အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ၊ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ၊ အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ။ ယမ္ပိဿ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏံ။ ဣမာနိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တသတ္တရိ ဉာဏဝတ္ထူနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) –

ဧဝံ ¶ ဘဂဝတာ နိဒါနဝဂ္ဂေ ဝုတ္တာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနိ။ ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) ဣမိနာ နယေန ဧကာဒသသု အင်္ဂေသု စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကတွာ ဝုတ္တာနိ စတုစတ္တာရီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ ပန ဣဓ န ဂဟိတာနိ။ ဥဘယတ္ထ စ ဉာဏာနိယေဝ ဟိတသုခဿ ဝတ္ထူနီတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ။ လာဘောတိအာဒီသု လာဘောယေဝ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသေတွာ ပဋိလာဘောတိ ဝုတ္တော။ ပုန တဿေဝ အတ္ထဝိဝရဏဝသေန ပတ္တိ သမ္ပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ဖဿနာတိ အဓိဂမဝသေန ဖုသနာ။ သစ္ဆိကိရိယာတိ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ။ ဥပသမ္ပဒါတိ နိပ္ဖာဒနာ။

သတ္တန္နဉ္စ သေက္ခာနန္တိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခန္တီတိ သေက္ခသညိတာနံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌာဒီနံ သတ္တန္နံ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿ စာတိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ယုတ္တတ္တာ သုန္ဒရဋ္ဌေန ကလျာဏသညိတဿ ပုထုဇ္ဇနဿ။ ဝဍ္ဎိတံ ဝဍ္ဎနံ ဧတာယာတိ ဝဍ္ဎိတဝဍ္ဎနာ။ ယထာဝုတ္တာနံ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ပညာနံ ဝသေန ဝိသေသတော စ အရဟတော ပညာဝသေန ပညာဝုဒ္ဓိယာ။ တထာ ပညာဝေပုလ္လာယ။ မဟန္တေ ¶ အတ္ထေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိအာဒီသု ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော အရိယသာဝကော အတ္ထာဒယော ¶ အာရမ္မဏကရဏေန ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗာပိ မဟာပညာ အရိယသာဝကာနံယေဝ။ တဿာ စ ပညာယ ဝိသယာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။

ပုထုနာနာခန္ဓေသူတိအာဒီသု နာနာသဒ္ဒေါ ပုထုသဒ္ဒဿ အတ္ထဝစနံ။ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ပုထုပညာတိ တေသု တထာဝုတ္တေသု ခန္ဓာဒီသု ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ တံ ဉာဏံ ပုထုပညာ နာမာတိ အတ္ထော။ နာနာပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေသူတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဝသေန ပစ္စယဗဟုတ္တာ ဝုတ္တံ။ နာနာသုညတမနုပလဗ္ဘေသူတိ ဥပလဗ္ဘနံ ဥပလဗ္ဘော၊ ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ န ဥပလဗ္ဘော အနုပလဗ္ဘော၊ အနုပလဗ္ဘာနံ ဗဟုတ္တာ ဗဟုဝစနေန အနုပလဗ္ဘာ၊ ပဉ္စဝီသတိသုညတာဝသေန ဝါ နာနာသုညတာသု အတ္တတ္တနိယာဒီနံ အနုပလဗ္ဘာ နာနာသုညတာနုပလဗ္ဘာ၊ တေသု။ ‘‘နာနာသုညတာနုပလဗ္ဘေသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အဒုက္ခမသုခါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂) ဝိယ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ ဣမာ ပဉ္စ ပညာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေဟိ သာဓာရဏာ၊ နာနာအတ္ထာဒီသု ပညာ အရိယာနံယေဝ။ ပုထုဇ္ဇနသာဓာရဏေ ဓမ္မေတိ လောကိယဓမ္မေ။ ဣမိနာ အဝသာနပရိယာယေန ¶ လောကိယတော ပုထုဘူတနိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ ပုထုဘူတာ ဝိသုံဘူတာ ပညာတိ ပုထုပညာ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဝိပုလပညာ မဟာပညာနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တေ ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ ဂုဏမဟန္တတာယ တေသံ ဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂါဟိကာယ စ ပညာယ မဟန္တတာ၊ တေသံ ဓမ္မာနံ သယမေဝ မဟန္တတ္တာ ဥဠာရတ္တာ ဓမ္မာနဉ္စ ပညာယ စ ဝိပုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂမ္ဘီရပညာ ပုထုပညာနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ စ ဓမ္မာ တေ စ အနုပလဗ္ဘာ သာ စ ပညာ ပကတိဇနေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရာ။

ယဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ အရိယပုဂ္ဂလဿေဝ။ အညော ကောစီတိ ပုထုဇ္ဇနော။ အဘိသမ္ဘဝိတုန္တိ သမ္ပာပုဏိတုံ။ အနဘိသမ္ဘဝနီယောတိ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကုဏေယျော။ အညေဟီတိ ပုထုဇ္ဇနေဟေဝ။ အဋ္ဌမကဿာတိ အရဟတ္တဖလဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ဂဏိယမာနေ အဋ္ဌမဘူတဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌဿ။ ဒူရေတိ ဝိပ္ပကဋ္ဌေ။ ဝိဒူရေတိ ဝိသေသေန ဝိပ္ပကဋ္ဌေ။ သုဝိဒူရေတိ သုဋ္ဌု ဝိသေသေန ဝိပ္ပကဋ္ဌေ။ န သန္တိကေတိ န သမီပေ။ န သာမန္တာတိ န သမီပဘာဂေ။ ဣမာနိ ဒွေ ပဋိသေဓသဟိတာနိ ဝစနာနိ ဒူရဘာဝဿေဝ နိယမနာနိ။ ဥပါဒါယာတိ ပဋိစ္စ။ သောတာပန္နဿာတိ သောတာပတ္တိဖလဋ္ဌဿ။ ဧတေနေဝ တံတံမဂ္ဂပညာ တံတံဖလပညာယ ဒူရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ¶ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသိတံ။ ဣတရဒွယံ ပန သုဒ္ဓမေဝ အာဂတံ။

၅။ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ သဒေဝကဿ စ လောကဿ ပညာ တထာဂတဿ ပညာယ ဒူရေ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တမေဝ ဒူရဋ္ဌံ အနေကပ္ပကာရတော ဒဿေတုကာမော ပညာပဘေဒကုသလောတိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ပညာပဘေဒကုသလောတိ အတ္တနော အနန္တဝိကပ္ပေ ပညာပဘေဒေ ဆေကော။ ပဘိန္နဉာဏောတိ အနန္တပ္ပဘေဒပတ္တဉာဏော။ ဧတေန ပညာပဘေဒကုသလတ္တေပိ သတိ တာသံ ပညာနံ အနန္တဘေဒတ္တံ ဒဿေတိ။ အဓိဂတပဋိသမ္ဘိဒေါတိ ပဋိလဒ္ဓအဂ္ဂစတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏော။ စတုဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ စတ္တာရိ ဝိသာရဒဘာဝသင်္ခါတာနိ ဉာဏာနိ ပတ္တော။ ယထာဟ –

‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ၊ တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ¶ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န သမနုပဿာမိ၊ ဧတမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမိ။ ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ အာသဝါ အပရိက္ခီဏာ’တိ၊ ‘ယေ ခေါ ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’တိ၊ ‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော၊ သော န နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာ’တိ၊ တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န သမနုပဿာမိ၊ ဧတမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၀)။

ဒသဗလဗလဓာရီတိ ဒသ ဗလာနိ ဧတေသန္တိ ဒသဗလာ၊ ဒသဗလာနံ ဗလာနိ ဒသဗလဗလာနိ၊ တာနိ ဒသဗလဗလာနိ ဓာရယတီတိ ဒသဗလဗလဓာရီ၊ ဒသဗလဉာဏဗလဓာရီတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ တီဟိ ဝစနေဟိ အနန္တပ္ပဘေဒါနံ နေယျာနံ ပဘေဒမုခမတ္တံ ဒဿိတံ။ သောယေဝ ပညာပယောဂဝသေန အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေန ပုရိသာသဘော။ အသန္တာသဋ္ဌေန ပုရိသသီဟော။ မဟန္တဋ္ဌေန ပုရိသနာဂေါ။ ပဇာနနဋ္ဌေန ပုရိသာဇညော။ လောကကိစ္စဓုရဝဟနဋ္ဌေန ပုရိသဓောရယှော။

အထ တေဇာဒိကံ အနန္တဉာဏတော လဒ္ဓံ ဂုဏဝိသေသံ ဒဿေတုကာမော တေသံ တေဇာဒီနံ အနန္တဉာဏမူလကဘာဝံ ဒဿေန္တော အနန္တဉာဏောတိ ဝတွာ အနန္တတေဇောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနန္တဉာဏောတိ ဂဏနဝသေန စ ပဘာဝဝသေန စ အန္တဝိရဟိတဉာဏော။ အနန္တတေဇောတိ ဝေနေယျသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနေန အနန္တဉာဏတေဇော။ အနန္တယသောတိ ပညာဂုဏေဟေဝ လောကတ္တယဝိတ္ထတာနန္တကိတ္တိဃောသော။ အဍ္ဎောတိ ပညာဓနသမိဒ္ဓိယာ သမိဒ္ဓါ။ မဟဒ္ဓနောတိ ပညာဓနဝဍ္ဎတ္တေပိ ပဘာဝမဟတ္တေန မဟန္တံ ပညာဓနမဿာတိ မဟဒ္ဓနော ¶ ။ မဟာဓနောတိပိ ပါဌော။ ဓနဝါတိ ¶ ပသံသိတဗ္ဗပညာဓနဝတ္တာ နိစ္စယုတ္တပညာဓနဝတ္တာ အတိသယဘူတပညာဓနဝတ္တာ ဓနဝါ။ ဧတေသုပိ ဟိ တီသု အတ္ထေသု ဣဒံ ဝစနံ သဒ္ဒဝိဒူ ဣစ္ဆန္တိ။

ဧဝံ ¶ ပညာဂုဏေန ဘဂဝတော အတ္တသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပုန ပညာဂုဏေနေဝ လောကဟိတသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော နေတာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝေနေယျေ သံသာရသင်္ခါတဘယဋ္ဌာနတော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတခေမဋ္ဌာနံ နေတာ။ တတ္ထ နယနကာလေ ဧဝ သံဝရဝိနယပဟာနဝိနယဝသေန ဝေနေယျေ ဝိနေတာ။ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဧဝ သံသယစ္ဆေဒနေန အနုနေတာ။ သံသယံ ဆိန္ဒိတွာ ပညာပေတဗ္ဗံ အတ္ထံ ပညာပေတာ။ တထာ ပညာပိတာနံ နိစ္ဆယကရဏေန နိဇ္ဈာပေတာ။ တထာ နိဇ္ဈာယိတဿ အတ္ထဿ ပဋိပတ္တိပယောဇနဝသေန ပေက္ခေတာ။ တထာပဋိပန္နေ ပဋိပတ္တိဖလေန ပသာဒေတာ။ သော ဟိ ဘဂဝါတိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော အနန္တရံ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ကာရဏောပဒေသေ နိပါတော။ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာတိ သကသန္တာနေ န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဿ ဆအသာဓာရဏဉာဏဟေတုဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဗောဓိမူလေ လောကဟိတတ္ထံ သကသန္တာနေ ဥပ္ပာဒေတာ။ အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာတိ ဝေနေယျသန္တာနေ အသဉ္ဇာတပုဗ္ဗဿ သာဝကပါရမိဉာဏဟေတုဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော ပဘုတိ ယာဝဇ္ဇကာလာ ဝေနေယျသန္တာနေ သဉ္ဇနေတာ။ သာဝကဝေနေယျာနမ္ပိ ဟိ သန္တာနေ ဘဂဝတော ဝုတ္တဝစနေနေဝ အရိယမဂ္ဂဿ သဉ္ဇနနတော ဘဂဝါ သဉ္ဇနေတာ နာမ ဟောတိ။ အနက္ခာတဿ မဂ္ဂဿ အက္ခာတာတိ အဋ္ဌဓမ္မသမန္နာဂတာနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ကတာဘိနီဟာရာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ဗျာကရဏံ ဒတွာ အနက္ခာတပုဗ္ဗဿ ပါရမိတာမဂ္ဂဿ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရဏမတ္တေနေဝ ဝါ ဗောဓိမူလေ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗဿ အရိယမဂ္ဂဿ အက္ခာတာ။ အယံ နယော ပစ္စေကဗောဓိသတ္တဗျာကရဏေပိ လဗ္ဘတိယေဝ။

မဂ္ဂညူတိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတအရိယမဂ္ဂဿ ဉာတာ။ မဂ္ဂဝိဒူတိ ဝေနေယျသန္တာနေ ဇနေတဗ္ဗဿ အရိယမဂ္ဂဿ ကုသလော။ မဂ္ဂကောဝိဒေါတိ ဗောဓိသတ္တာနံ အက္ခာတဗ္ဗမဂ္ဂေ ဝိစက္ခဏော။ အထ ဝါ အဘိသမ္ဗောဓိပဋိပတ္တိမဂ္ဂညူ၊ ပစ္စေကဗောဓိပဋိပတ္တိမဂ္ဂဝိဒူ၊ သာဝကဗောဓိပဋိပတ္တိမဂ္ဂကောဝိဒေါ။ အထ ဝါ ‘‘ဧတေန မဂ္ဂေန အတံသု ပုဗ္ဗေ၊ တရိဿန္တိယေဝ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၉) ဝစနတော ယထာယောဂံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ မဂ္ဂဝသေန စ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဝသေန ¶ စ ဥဂ္ဃဋိတညူဝိပဉ္စိတညူနေယျပုဂ္ဂလာနံ မဂ္ဂဝသေန စ ယထာက္ကမေနတ္ထယောဇနံ ကရောန္တိ။ မဂ္ဂါနုဂါမီ စ ပနာတိ ဘဂဝတာ ဂတမဂ္ဂါနုဂါမိနော ဟုတွာ ¶ ။ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော။ ဧတေန စ ဘဂဝတော မဂ္ဂုပ္ပာဒနာဒိဂုဏာဓိဂမာယ ဟေတု ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ကတတ္ထေ နိပါတော။ တေန ဘဂဝတာ ကတမဂ္ဂကရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာတိ ပဌမံ ဂတဿ ဘဂဝတော ပစ္ဆာဂတသီလာဒိဂုဏေန သမန္နာဂတာ။ ဣတိ ထေရော ‘‘အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာ’’တိအာဒီဟိ ¶ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဘဂဝတော သီလာဒယော ဂုဏာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ အာဂတာ၊ တသ္မာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ ဂုဏံ ကထေသိ။

ဇာနံ ဇာနာတီတိ ဇာနိတဗ္ဗံ ဇာနာတိ၊ သဗ္ဗညုတာယ ယံကိဉ္စိ ပညာယ ဇာနိတဗ္ဗံ နာမ အတ္ထိ၊ တံ သဗ္ဗံ ပဉ္စနေယျပထဘူတံ ပညာယ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ပဿံ ပဿတီတိ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိ၊ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ တံယေဝ နေယျပထံ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကရောန္တော ပညာစက္ခုနာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဝါ ဧကစ္စော ဝိပရီတံ ဂဏှန္တော ဇာနန္တောပိ န ဇာနာတိ၊ ပဿန္တောပိ န ပဿတိ၊ န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ယထာသဘာဝံ ဂဏှန္တော ဇာနန္တော ဇာနာတိယေဝ၊ ပဿန္တော ပဿတိယေဝ။ သွာယံ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုဘူတော။ ဝိဒိတတာဒိအတ္ထေန ဉာဏဘူတော။ အဝိပရီတသဘာဝဋ္ဌေန ဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မပဝတ္တနတော ဟဒယေန စိန္တေတွာ ဝါစာယ နိစ္ဆာရိတဓမ္မမယောတိ ဝါ ဓမ္မဘူတော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတော။ အထ ဝါ စက္ခု ဝိယ ဘူတောတိ စက္ခုဘူတော။ ဉာဏံ ဝိယ ဘူတောတိ ဉာဏဘူတော။ ဓမ္မော ဝိယ ဘူတောတိ ဓမ္မဘူတော။ ဗြဟ္မာ ဝိယ ဘူတောတိ ဗြဟ္မဘူတော။ သွာယံ ဓမ္မဿ ဝစနတော၊ ဝတ္တနတော ဝါ ဝတ္တာ။ နာနပ္ပကာရေဟိ ဝစနတော၊ ဝတ္တနတော ဝါ ပဝတ္တာ။ အတ္ထံ နီဟရိတွာ နီဟရိတွာ နယနတော အတ္ထဿ နိန္နေတာ။ အမတာဓိဂမာယ ပဋိပတ္တိဒေသနတော၊ အမတပ္ပကာသနာယ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ အမတဿ အဓိဂမာပနတော အမတဿ ဒါတာ။ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဥပ္ပာဒိတတ္တာ ဝေနေယျာနုရူပေန ယထာသုခံ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဒါနေန စ၊ ဓမ္မေသု စ ဣဿရောတိ ဓမ္မဿာမီ။ တထာဂတပဒံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထံ။

ဣဒါနိ ‘‘ဇာနံ ဇာနာတီ’’တိအာဒီဟိ ဝုတ္တံ ဂုဏံ သဗ္ဗညုတာယ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုကာမော သဗ္ဗညုတံ သာဓေန္တော နတ္ထီတိအာဒိမာဟ။ ဧဝံဘူတဿ ဟိ တဿ ဘဂဝတော ပါရမိတာပုညဗလပ္ပဘာဝနိပ္ဖန္နေန အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု သဝါသနဿ သမ္မောဟဿ ဝိဟတတ္တာ အသစ္ဆိကတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟတော သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာတတ္တာ ¶ အညာတံ နာမ နတ္ထိ။ တထေဝ ¶ စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ စက္ခုနာ ဝိယ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ အဒိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထိ။ ဉာဏေန ပန ပတ္တတ္တာ အဝိဒိတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတတ္တာ အသစ္ဆိကတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟပညာယ ဖုဋ္ဌတ္တာ ပညာယ အဖဿိတံ နာမ နတ္ထိ။ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ကာလံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ။ ဥပါဒါယာတိ အာဒါယ၊ အန္တောကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပါဒါယာ’’တိ ဝစနေနေဝ ကာလဝိနိမုတ္တံ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘အတီတာ’’ဒိဝစနာနိ စ ‘‘နတ္ထီ’’တိအာဒိဝစနေနေဝ ဃဋီယန္တိ၊ ‘‘သဗ္ဗေ’’တိအာဒိဝစနေန ဝါ။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ သဗ္ဗသင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မပရိယာဒါနံ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဧကေကဿေဝ ဓမ္မဿ အနိစ္စာကာရာဒိသဗ္ဗာကာရပရိယာဒါနံ ¶ ။ ဉာဏမုခေတိ ဉာဏာဘိမုခေ။ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီတိ ဩသရဏံ ဥပေန္တိ။ ‘‘ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိပဒံ ‘‘နေယျ’’န္တိပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။

အတ္တတ္ထော ဝါတိအာဒီသု ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ အတ္တတ္ထောတိ အတ္တနော အတ္ထော။ ပရတ္ထောတိ ပရေသံ တိဏ္ဏံ လောကာနံ အတ္ထော။ ဥဘယတ္ထောတိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စာတိ သကိံယေဝ ဥဘိန္နံ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိယုတ္တော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မပ္ပယောဇနော ဝါ အတ္ထော။ သမ္ပရာယေ နိယုတ္တော၊ သမ္ပရာယပ္ပယောဇနော ဝါ သမ္ပရာယိကော။ ဥတ္တာနောတိအာဒီသု ဝေါဟာရဝသေန ဝတ္တဗ္ဗော သုခပတိဋ္ဌတ္တာ ဥတ္တာနော။ ဝေါဟာရံ အတိက္ကမိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော သုညတာပဋိသံယုတ္တော ဒုက္ခပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရော။ လောကုတ္တရော အစ္စန္တတိရောက္ခတ္တာ ဂူဠှော။ အနိစ္စတာဒိကော ဃနာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ပဋိစ္ဆန္နော။ အပ္ပစုရဝေါဟာရေန ဝတ္တဗ္ဗော ယထာရုတံ အဂ္ဂဟေတွာ အဓိပ္ပာယဿ နေတဗ္ဗတ္တာ နေယျော။ ပစုရဝေါဟာရေန ဝတ္တဗ္ဗော ဝစနမတ္တေန အဓိပ္ပာယဿ နီတတ္တာ နီတော။ သုပရိသုဒ္ဓသီလသမာဓိဝိပဿနတ္ထော တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝဇ္ဇဝိရဟိတတ္တာ အနဝဇ္ဇော။ ကိလေသသမုစ္ဆေဒနတော အရိယမဂ္ဂတ္ထော နိက္ကိလေသော။ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ အရိယဖလတ္ထော ဝေါဒါနော။ သင်္ခတာသင်္ခတေသု အဂ္ဂဓမ္မတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ပရမတ္ထော။ ပရိဝတ္တတီတိ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ ဝိသယဘာဝတော အဗဟိဘူတတ္တာ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ဗျာပိတွာ ဝါ သမန္တာ ဝါ အာလိင်္ဂိတွာ ဝါ ဝိသေသေန ဝါ ဝတ္တတိ။

သဗ္ဗံ ကာယကမ္မန္တိအာဒီဟိ ဘဂဝတော ဉာဏမယတံ ဒဿေတိ။ ဉာဏာနုပရိဝတ္တတီတိ ဉာဏံ အနုပရိဝတ္တတိ၊ ဉာဏဝိရဟိတံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဟတန္တိ နိရာဝရဏတံ ဒဿေတိ။ ပုန သဗ္ဗညုတံ ဥပမာယ သာဓေတုကာမော ¶ ယာဝတကန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ နေယျံ၊ နေယျပရိယန္တော နေယျာဝသာနမဿ အတ္ထီတိ နေယျပရိယန္တိကံ။ အသဗ္ဗညူနံ ပန နေယျာဝသာနမေဝ နတ္ထိ။ ဉာဏပရိယန္တိကေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိမယမကေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ဣမိနာ ယမကေန ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ၊ တတိယယမကေန ပဋိသေဓဝသေန နိယမိတွာ ဒဿေတိ ¶ ။ ဧတ္ထ စ နေယျံ ဉာဏဿ ပထတ္တာ နေယျပထော။ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနောတိ နေယျဉ္စ ဉာဏဉ္စ ခေပေတွာ ဌာနတော အညမညဿ ပရိယန္တေ ဌာနသီလာ။ အာဝဇ္ဇနပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနာယတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇိတာနန္တရမေဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ ရုစိအာယတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဇဝနဉာဏေန ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဣတရာနိ ဒွေ ပဒါနိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ယထာက္ကမေန အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ဗုဒ္ဓါ အာသယံ ဇာနာတီတိအာဒီနိ ဉာဏကထာယံ ဝဏ္ဏိတာနိ။ မဟာနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘ဘဂဝါ အာသယံ ဇာနာတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉) အာဂတံ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉) အာဂတဋ္ဌာနေ စ ဣဓ ကတ္ထစိ ‘‘ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ အာဂတံ။

အန္တမသောတိ ¶ ဥပရိမန္တေန။ တိမိတိမိင်္ဂလန္တိ ဧတ္ထ တိမိ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ၊ တိမိံ ဂိလိတုံ သမတ္ထာ တတော မဟန္တသရီရာ တိမိင်္ဂလာ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ၊ တိမိင်္ဂလမ္ပိ ဂိလိတုံ သမတ္ထာ ပဉ္စယောဇနသတိကသရီရာ တိမိတိမိင်္ဂလာ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ။ ဣဓ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂရုဠံ ဝေနတေယျန္တိ ဧတ္ထ ဂရုဠောတိ ဇာတိဝသေန နာမံ၊ ဝေနတေယျောတိ ဂေါတ္တဝသေန။ ပဒေသေတိ ဧကဒေသေ။ သာရိပုတ္တသမာတိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသသာဝကာ ဟိ ပညာယ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေန သမာ နာမ နတ္ထိ။ ယထာဟ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ မဟာပညာနံ ယဒိဒံ သာရိပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈-၁၈၉)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တံ –

‘‘လောကနာထံ ဌပေတွာန၊ ယေ စညေ သန္တိ ပါဏိနော၊

ပညာယ သာရိပုတ္တဿ၊ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၁)၊

ဖရိတွာတိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနမ္ပိ ပညံ ပါပုဏိတွာ ဌာနတော တေသံ ပညံ ဖရိတွာ ဗျာပိတွာ တိဋ္ဌတိ။ အတိဃံသိတွာတိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနမ္ပိ ပညံ အတိက္ကမိတွာ တေသံ အဝိသယဘူတမ္ပိ သဗ္ဗံ နေယျံ ဃံသိတွာ ¶ ဘဉ္ဇိတွာ တိဋ္ဌတိ။ မဟာနိဒ္ဒေသေ ပန (မဟာနိ။ ၆၉) ‘‘အဘိဘဝိတွာ’’တိ ပါဌော၊ မဒ္ဒိတွာတိပိ အတ္ထော။ ယေပိ တေတိအာဒီဟိ ဧဝံ ဖရိတွာ အတိဃံသိတွာ ဌာနဿ ပစ္စက္ခကာရဏံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတာတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ။ နိပုဏာတိ သဏှသုခုမဗုဒ္ဓိနော သုခုမေ အတ္ထန္တရေ ပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထာ။ ကတပရပ္ပဝါဒါတိ ဉာတပရပ္ပဝါဒါ စေဝ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ ကတဝါဒပရိစယာ စ။ ဝါလဝေဓိရူပါတိ ဝါလဝေဓိဓနုဂ္ဂဟသဒိသာ။ ဝေါဘိန္ဒန္တာ မညေ စရန္တိ ပညာဂတေန ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ¶ ဝါလဝေဓီ ဝိယ ဝါလံ သုခုမာနိပိ ပရေသံ ဒိဋ္ဌိဂမနာနိ အတ္တနော ပညာဂမနေန ဘိန္ဒန္တာ ဝိယ စရန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ ပညာ ဧဝ ပညာဂတာနိ၊ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။

ပဉှံ အဘိသင်္ခရိတွာတိ ဒွိပဒမ္ပိ တိပဒမ္ပိ စတုပ္ပဒမ္ပိ ပုစ္ဆံ ရစယိတွာ။ တေသံ ပဉှာနံ အတိဗဟုကတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂဟတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ။ ဂူဠှာနိ စ ပဋိစ္ဆန္နာနိ အတ္ထဇာတာနီတိ ပါဌသေသော။ တေသံ တထာ ဝိနယံ ဒိသွာ ‘‘အတ္တနာ အဘိသင်္ခတပဉှံ ပုစ္ဆတူ’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ။ အညေသံ ပန ပုစ္ဆာယ ဩကာသမေဝ အဒတွာ ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမန္တာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ယထာဟ –

‘‘တေ ¶ ပဉှံ အဘိသင်္ခရောန္တိ ‘ဣမံ မယံ ပဉှံ သမဏံ ဂေါတမံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမ၊ သစေ နော သမဏော ဂေါတမော ဧဝံ ပုဋ္ဌော ဧဝံ ဗျာကရိဿတိ၊ ဧဝမဿ မယံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမ။ ဧဝံ စေပိ နော ပုဋ္ဌော ဧဝံ ဗျာကရိဿတိ၊ ဧဝံပိဿ မယံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမာ’တိ။ တေ ယေန သမဏော ဂေါတမော၊ တေနုပသင်္ကမန္တိ၊ တေ သမဏော ဂေါတမော ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတိ သမာဒပေတိ သမုတ္တေဇေတိ သမ္ပဟံသေတိ။ တေ သမဏေန ဂေါတမေန ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿိတာ သမာဒပိတာ သမုတ္တေဇိတာ သမ္ပဟံသိတာ န စေဝ သမဏံ ဂေါတမံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ၊ ကုတောဿ ဝါဒံ အာရောပေဿန္တိ? အညဒတ္ထု သမဏဿေဝ ဂေါတမဿ သာဝကာ သမ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၉)။

ကသ္မာ ပဉှံ န ပုစ္ဆန္တီတိ စေ? ဘဂဝါ ကိရ ပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပရိသာယ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတိ။ တတော ပဿတိ ‘‘ဣမေ ပဏ္ဍိတာ ဂူဠှံ ရဟဿံ ပဉှံ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာ အာဂတာ’’တိ။ သော တေဟိ အပုဋ္ဌောယေဝ ¶ ‘‘ပဉှပုစ္ဆာယ ဧတ္တကာ ဒေါသာ၊ ဝိဿဇ္ဇနေ ဧတ္တကာ၊ အတ္ထေ ပဒေ အက္ခရေ ဧတ္တကာတိ ဣမေ ပဉှေ ပုစ္ဆန္တော ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ၊ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣတိ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာ အာနီတေ ပဉှေ ဓမ္မကထာယ အန္တရေ ပက္ခိပိတွာ ဝိဒံသေတိ။ တေ ပဏ္ဍိတာ ‘‘သေယျာ ဝတ နော၊ ယေ မယံ ဣမေ ပဉှေ န ပုစ္ဆိမှ။ သစေပိ မယံ ပုစ္ဆေယျာမ၊ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ နော ကတွာ သမဏော ဂေါတမော ခိပေယျာ’’တိ အတ္တမနာ ဘဝန္တိ။ အပိစ ဗုဒ္ဓါ နာမ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ ပရိသံ မေတ္တာယ ဖရန္တိ။ မေတ္တာယ စ ဖရဏေန ဒသဗလေသု မဟာဇနဿ စိတ္တံ ပသီဒတိ။ ဗုဒ္ဓါ နာမ ရူပဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ ဒဿနသမ္ပန္နာ မဓုရဿရာ မုဒုဇိဝှာ သုဖုသိတဒန္တာဝရဏာ အမတေန ဟဒယံ သိဉ္စန္တာ ဝိယ ဓမ္မံ ကထေန္တိ။ တတြ နေသံ မေတ္တာဖရဏေန ပသန္နစိတ္တာနံ ဧဝံ ဟောတိ – ဧဝရူပံ အဒွေဇ္ဈကထံ အမောဃကထံ နိယျာနိကကထံ ကထေန္တေန ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ န သက္ခိဿာမ ¶ ပစ္စနီကဂ္ဂါဟံ ဂဏှိတုန္တိ အတ္တနော ပသန္နဘာဝေနေဝ ပဉှံ န ပုစ္ဆန္တီတိ။

ကထိတာ ဝိသဇ္ဇိတာ စာတိ ဧဝံ တုမှေ ပုစ္ဆထာတိ ပုစ္ဆိတပဉှာနံ ဥစ္စာရဏေန တေ ပဉှာ ဘဂဝတာ ကထိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ယထာ စ တေ ဝိသဇ္ဇေတဗ္ဗာ၊ တထာ ဝိသဇ္ဇိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဣမိနာ ဟေတုနာ ဧဝံ ဟောတီတိ ဧဝံ သဟေတုကံ ကတွာ ဝိသဇ္ဇနေန ဘဂဝတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏာ ဧဝ ဟောန္တိ တေ ပဉှာ။ ဥပက္ခိတ္တကာ စ တေ ဘဂဝတော သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ တေ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒယော ဘဂဝတော ပဉှဝိသဇ္ဇနေနေဝ ဘဂဝတော သမီပေ ခိတ္တကာ ပါဒခိတ္တကာ သမ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သာဝကာ ဝါ သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဥပါသကာ ဝါတိ အတ္ထော၊ သာဝကသမ္ပတ္တိံ ဝါ ပါပုဏန္တိ ဥပါသကသမ္ပတ္တိံ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထာတိ အနန္တရတ္ထေ၊ တေသံ ဥပက္ခိတ္တကသမ္ပတ္တိသမနန္တရမေဝါတိ အတ္ထော ¶ ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဌာနေ၊ တသ္မိံ အဓိကာရေ ဝါ။ အတိရောစတီတိ အတိဝိယ ဇောတေတိ ပကာသတိ။ ယဒိဒံ ပညာယာတိ ယာယံ ဘဂဝတော ပညာ၊ တာယ ပညာယ ဘဂဝါဝ အတိရောစတီတိ အတ္ထော။ ဣတိသဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ၊ ဣမိနာ ကာရဏေန အဂ္ဂေါ အသာမန္တပညောတိ အတ္ထော။

၆။ ရာဂံ အဘိဘုယျတီတိ ဘူရိပညာတိ သာ သာ မဂ္ဂပညာ အတ္တနာ ဝဇ္ဈံ ရာဂံ အဘိဘုယျတိ အဘိဘဝတိ မဒ္ဒတီတိ ဘူရိပညာ။ ဘူရီတိ ဟိ ဖုဋဋ္ဌော ဝိသဒတ္ထော ¶ ။ ယာ စ ဖုဋာ၊ သာ ပဋိပက္ခံ အဘိဘဝတိ န အဖုဋာ၊ တသ္မာ ဘူရိပညာယ အဘိဘဝနတ္ထော ဝုတ္တော။ အဘိဘဝိတာတိ သာ သာ ဖလပညာ တံ တံ ရာဂံ အဘိဘဝိတဝတီ မဒ္ဒိတဝတီတိ ဘူရိပညာ။ အဘိဘဝတာတိ ဝါ ပါဌော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ရာဂါဒီသု ပန ရဇ္ဇနလက္ခဏော ရာဂေါ။ ဒုဿနလက္ခဏော ဒေါသော။ မုယှနလက္ခဏော မောဟော။ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓော။ ဥပနန္ဓနလက္ခဏော ဥပနာဟော။ ပုဗ္ဗကာလံ ကောဓော၊ အပရကာလံ ဥပနာဟော။ ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော။ ပရသမ္ပတ္တိခီယနလက္ခဏာ ဣဿာ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိနိဂူဟဏလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ။ အတ္တနာ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ။ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ။ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝလက္ခဏော ထမ္ဘော။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော သာရမ္ဘော။ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အဗ္ဘုန္နတိလက္ခဏော အတိမာနော။ မတ္တဘာဝလက္ခဏော မဒေါ။ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါသဂ္ဂလက္ခဏော ပမာဒေါ။

ရာဂေါ အရိ၊ တံ အရိံ မဒ္ဒနိပညာတိအာဒီဟိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ရာဂါဒိကော ကိလေသော စိတ္တသန္တာနေ ဘူတော အရီတိ ဘူ-အရိ၊ ပဒသန္ဓိဝသေန အ-ကာရ လောပံ ကတွာ ဘူရီတိ ဝုတ္တော။ တဿ ဘူရိဿ မဒ္ဒနီ ပညာ ဘူရိမဒ္ဒနိပညာတိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗေ မဒ္ဒနိ သဒ္ဒ လောပံ ကတွာ ‘‘ဘူရိပညာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ အရိံ မဒ္ဒနီတိ စ တေသံ အရီနံ မဒ္ဒနီတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ပထဝီသမာယာတိ ဝိတ္ထတဝိပုလဋ္ဌေနေဝ ပထဝီသမာယ။ ဝိတ္ထတာယာတိ ပဇာနိတဗ္ဗေ ဝိသယေ ပတ္ထဋာယ၊ န ဧကဒေသေ ဝတ္တမာနာယ။ ဝိပုလာယာတိ ဩဠာရိကဘူတာယ။ မဟာနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘ဝိပုလာယ ဝိတ္ထတာယာ’’တိ (မဟာနိ။ ၂၇) အာဂတံ။ သမန္နာဂတောတိ ပုဂ္ဂလော။ ဣတိသဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ၊ ဣမိနာ ကာရဏေန ပုဂ္ဂလဿ ဘူရိပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ တဿ ပညာ ဘူရိပညာ နာမာတိ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ အတ္ထော။ ဘူရိပညဿ ပညာ ဘူရိပညပညာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ ပညာသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘ဘူရိပညာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘူရိသမာ ပညာတိ ဝါ ဘူရိပညာ။ အပိစာတိ အညပရိယာယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပညာယမေတန္တိ ပညာယ ဧတံ။ အဓိဝစနန္တိ အဓိကဝစနံ။ ဘူရီတိ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ ဘူရိ။ မေဓာတိ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ¶ ဟိံသတီတိ မေဓာ၊ ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ဝါ ¶ မေဓာ။ ပရိဏာယိကာတိ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သတ္တံ ဟိတပဋိပတ္တိယံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓေ စ ပရိနေတီတိ ပရိဏာယိကာ။ ဣမေဟေဝ အညာနိပိ ပညာပရိယာယဝစနာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ။

ပညာဗာဟုလ္လန္တိ ပညာ ဗဟုလာ အဿာတိ ပညာဗဟုလော၊ တဿ ဘာဝေါ ပညာဗာဟုလ္လံ။ တဉ္စ ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ဧဝ။ ဣဓေကစ္စောတိအာဒီသု ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော ဝါ အရိယော ဝါ။ ပညာ ဂရုကာ အဿာတိ ပညာဂရုကော။ ပညာ စရိတံ ပဝတ္တံ အဿာတိ ပညာစရိတော။ ပညာ အာသယော အဿာတိ ပညာသယော။ ပညာယ အဓိမုတ္တောတိ ပညာဓိမုတ္တော။ ပညာ ဧဝ ဓဇဘူတာ အဿာတိ ပညာဓဇော။ ပညာ ဧဝ ကေတုဘူတာ အဿာတိ ပညာကေတု။ ပညာ ဧဝ အဓိပတိ ပညာဓိပတိ၊ ပညာဓိပတိတော အာဂတတ္တာ ပညာဓိပတေယျော။ ဓမ္မသဘာဝဝိစိနနံ ဗဟုလမဿာတိ ဝိစယဗဟုလော။ နာနပ္ပကာရေန ဓမ္မသဘာဝဝိစိနနံ ဗဟုလမဿာတိ ပဝိစယဗဟုလော။ ပညာယ ဩဂါဟေတွာ တဿ တဿ ဓမ္မဿ ခါယနံ ပါကဋကရဏံ ဩက္ခာယနံ၊ ဩက္ခာယနံ ဗဟုလမဿာတိ ဩက္ခာယနဗဟုလော။ ပညာယ တဿ တဿ ဓမ္မဿ သမ္မာ ပေက္ခဏာ သမ္ပေက္ခာ၊ သမ္ပေက္ခာယ အယနံ ပဝတ္တနံ သမ္ပေက္ခာယနံ၊ သမ္ပေက္ခာယနံ ဓမ္မော ပကတိ အဿာတိ သမ္ပေက္ခာယနဓမ္မော။ တံ တံ ဓမ္မံ ဝိဘူတံ ပါကဋံ ကတွာ ဝိဟရတီတိ ဝိဘူတဝိဟာရီ၊ ဝိဘူတော ဝိဟာရော ဝါ အဿ အတ္ထီတိ ဝိဘူတဝိဟာရီ။ သာ ပညာ စရိတံ၊ ဂရုကာ၊ ဗဟုလာ အဿာတိ တစ္စရိတော တဂ္ဂရုကော တဗ္ဗဟုလော။ တဿံ ပညာယံ နိန္နော၊ ပေါဏော၊ ပဗ္ဘာရော၊ အဓိမုတ္တောတိ တန္နိန္နော တပ္ပောဏော တပ္ပဗ္ဘာရော တဒဓိမုတ္တော။ သာ ပညာ အဓိပတိ တဒဓိပတိ၊ တတော အာဂတော တဒဓိပတေယျော။ ‘‘ပညာဂရုကော’’တိအာဒီနိ ‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတိ အယံ ¶ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃) ဝိယ ပုရိမဇာတိတော ပဘုတိ ဝုတ္တာနိ။ ‘‘တစ္စရိတော’’တိအာဒီနိ ဣမိဿာ ဇာတိယာ ဝုတ္တာနိ။

သီဃပညာ စ လဟုပညာ စ ဟာသပညာ စ ဇဝနပညာ စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ။ ခိပ္ပဋ္ဌေန သီဃပညာ။ လဟုကဋ္ဌေန လဟုပညာ။ ဟာသဗဟုလဋ္ဌေန ဟာသပညာ။ ဝိပဿနူပဂသင်္ခါရေသု စ ဝိသင်္ခါရေ စ ဇဝနဋ္ဌေန ဇဝနပညာ။ သီဃံ သီဃန္တိ ဗဟုန္နံ သီလာဒီနံ သင်္ဂဟတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ။ သီလာနီတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ပညတ္တာနိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလာနိ။ ဣန္ဒြိယသံဝရန္တိ ¶ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ရာဂပဋိဃပ္ပဝေသံ အကတွာ သတိကဝါဋေန ဝါရဏံ ထကနံ။ ဘောဇနေ မတ္တညုတန္တိ ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂဝသေန ဘောဇနေ ပမာဏညုဘာဝံ။ ဇာဂရိယာနုယောဂန္တိ ဒိဝသဿ တီသု ကောဋ္ဌာသေသု၊ ရတ္တိယာ ပဌမပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသေသု စ ဇာဂရတိ န နိဒ္ဒါယတိ၊ သမဏဓမ္မမေဝ စ ကရောတီတိ ဇာဂရော၊ ဇာဂရဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါ ဇာဂရိယံ၊ ဇာဂရိယဿ အနုယောဂေါ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ။ တံ ဇာဂရိယာနုယောဂံ။ သီလက္ခန္ဓန္တိ သေက္ခံ အသေက္ခံ ဝါ သီလက္ခန္ဓံ။ ဧဝမိတရေပိ ¶ ခန္ဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပညာက္ခန္ဓန္တိ မဂ္ဂပညဉ္စ သေက္ခာသေက္ခာနံ လောကိယပညဉ္စ။ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓန္တိ ဖလဝိမုတ္တိံ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။

ဟာသဗဟုလောတိ မူလပဒံ။ ဝေဒဗဟုလောတိ တဿာ ဧဝ ပီတိယာ သမ္ပယုတ္တသောမနဿဝေဒနာဝသေန နိဒ္ဒေသပဒံ။ တုဋ္ဌိဗဟုလောတိ နာတိဗလဝပီတိယာ တုဋ္ဌာကာရဝသေန။ ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ ဗလဝပီတိယာ ပမုဒိတဘာဝဝသေန။

၇။ ယံ ကိဉ္စိ ရူပန္တိအာဒိ သမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထံ။ တုလယိတွာတိ ကလာပသမ္မသနဝသေန တုလေတွာ။ တီရယိတွာတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဝသေန တီရယိတွာ။ ဝိဘာဝယိတွာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနာဒိဝသေန ပါကဋံ ကတွာ။ ဝိဘူတံ ကတွာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဝသေန ဖုဋံ ကတွာ။ တိက္ခပညာ လောကုတ္တရာ ဧဝ။ ဥပ္ပန္နန္တိ သမထဝိပဿနာဝသေန ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂဝသေန ပဟီနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂေန အသမူဟတတ္တာ ဥပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အနတီတတာယ အသမူဟတုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ နာဓိဝါသေတီတိ သန္တာနံ အာရောပေတွာ န ဝါသေတိ။ ပဇဟတီတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟတိ။ ဝိနောဒေတီတိ ခိပတိ။ ဗျန္တီကရောတီတိ ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ အနဘာဝံ ဂမေတီတိ အနု အဘာဝံ ဂမေတိ၊ ဝိပဿနာနုက္ကမေန အရိယမဂ္ဂံ ပတွာ သမုစ္ဆေဒဝသေနေဝ အဘာဝံ ဂမယတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော။ ‘‘ဣမေ သတ္တာ မရန္တူ’’တိ ပရေသံ ¶ မရဏပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကော။ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဝိဟိံသီယန္တူ’’တိ ပရေသံ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ ပါပကေတိ လာမကေ။ အကုသလေ ဓမ္မေတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတေ ဓမ္မေ။

နိဗ္ဗေဓိကပညာတိ နိဗ္ဗိဒါဗဟုလဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂပညာ ဧဝ။ ဥဗ္ဗေဂဗဟုလောတိ ဉာဏဘယဝသေန ဘယဗဟုလော။ ဥတ္တာသဗဟုလောတိ ဗလဝဘယဗဟုလော ¶ ။ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလောတိ သင်္ခါရတော ဥဒ္ဓံ ဝိသင်္ခါရာဘိမုခတာယ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလော။ အနဘိရတိဗဟုလောတိ ဥက္ကဏ္ဌနဝသေနေဝ အဘိရတိအဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဣဒါနိပိ တမတ္ထံ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ ဗဟိမုခေါတိ သင်္ခါရတော ဗဟိဘူတနိဗ္ဗာနာဘိမုခေါ။ န ရမတီတိ နာဘိရမတိ။ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗန္တိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အန္တံ ပါပေတွာ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ။ အပ္ပဒါလိတပုဗ္ဗန္တိ တဿေဝ အတ္ထဝစနံ၊ အန္တကရဏေနေဝ အပဒါလိတပုဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ လောဘက္ခန္ဓန္တိ လောဘရာသိံ၊ လောဘကောဋ္ဌာသံ ဝါ။ ဣမာဟိ သောဠသဟိ ပညာဟိ သမန္နာဂတောတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အရဟာယေဝ ဝုတ္တော။ ဥပရိ ‘‘ဧကော သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၈) ဝုတ္တတ္တာ သောတာပန္နသကဒါဂါမိအနာဂါမိနောပိ လဗ္ဘန္တိယေဝ။

၈။ ဒွေ ¶ ပုဂ္ဂလာတိအာဒီဟိ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တပုဂ္ဂလဝိသေသပဋိပါဋိံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗယောဂေါတိ အတီတဇာတီသု ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော ပုညပယောဂေါ။ တေနာတိ တေန ပုဗ္ဗယောဂကာရဏေန။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အတိရေကော ဟောတီတိ အတိရိတ္တော ဟောတိ၊ အတိရေကယောဂတော ဝါ ‘‘အတိရေကော’’တိ ဝုတ္တော။ အဓိကော ဟောတီတိ အဂ္ဂေါ ဟောတိ။ ဝိသေသော ဟောတီတိ ဝိသိဋ္ဌော ဟောတိ၊ ဝိသေသယောဂတော ဝါ ဝိသေသော။ ဉာဏံ ပဘိဇ္ဇတီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏပ္ပဘေဒံ ပါပုဏာတိ။

ဗဟုဿုတောတိ ဗုဒ္ဓဝစနဝသေန။ ဒေသနာဗဟုလောတိ ဓမ္မဒေသနာဝသေန။ ဂရူပနိဿိတောတိ ပညာယ အဓိကံ ဂရုံ ဥပနိဿိတော။ ဝိဟာရဗဟုလောတိ ဝိပဿနာဝိဟာရဗဟုလော၊ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရဗဟုလော ဝါ။ ပစ္စဝေက္ခဏာဗဟုလောတိ ဝိပဿနာဝိဟာရေ သတိ ဝိပဿနာပစ္စဝေက္ခဏာဗဟုလော၊ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေ သတိ ဖလသမာပတ္တိပစ္စဝေက္ခဏာဗဟုလော။ သေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တောတိ သေခေါ ဟုတွာ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော။ ဧဝံ အသေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တောတိ ဧတ္ထ မဟာပညာနံ အဂ္ဂဿ မဟာသာဝကဿ သတ္တသဋ္ဌိယာ သာဝကဉာဏာနံ ပါရဂမနံ ပါရမီ၊ သာဝကဿ ပါရမီ သာဝကပါရမီ၊ တံ သာဝကပါရမိံ ပတ္တောတိ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တော။ သာဝကပါရမိတာပ္ပတ္တောတိ ဝါ ပါဌော။ သတ္တသဋ္ဌိယာ ¶ သာဝကဉာဏာနံ ပါလကော ပူရကော စ သော မဟာသာဝကော ပရမော၊ တဿ ပရမဿ အယံ သတ္တသဋ္ဌိဘေဒါ ဉာဏကိရိယာ ပရမဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါတိ ပါရမီ၊ တဿ သာဝကဿ ပါရမီ သာဝကပါရမီ ¶ ၊ တံ ပတ္တောတိ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တော။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တောတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရာဒိကော ယော ကောစိ သာဝကော။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တသာဝကတော အတိရေကဿ အညဿ သာဝကဿ အဘာဝါ ဧကော ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါတိ အာဟ။ ပုန ပညာပဘေဒကုသလောတိအာဒီဟိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ နိဂမေတွာ ဒဿေသီတိ။ ဉာဏကထာယ ယေဘုယျေန အနေကာနိ ဉာဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပညာကထာယ ယေဘုယျေန ဧကာပိ ပညာ နာနာကာရဝသေန နာနာကတွာ ဝုတ္တာတိ အယံ ဝိသေသော။

၉။ ဣဒါနိ ¶ ပညာကထာယ အနန္တရံ ပညာနုဘာဝံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဣဒ္ဓိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ပုစ္ဆာသု တာဝ ကာ ဣဒ္ဓီတိ သဘာဝပုစ္ဆာ။ ကတိ ဣဒ္ဓိယောတိ ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ကတိ ဘူမိယောတိ သမ္ဘာရပုစ္ဆာ။ ကတိ ပါဒါတိ ပတိဋ္ဌပုစ္ဆာ။ ကတိ ပဒါနီတိ အာသန္နကာရဏပုစ္ဆာ။ ကတိ မူလာနီတိ အာဒိကာရဏပုစ္ဆာ။ ဝိသဇ္ဇနေသု ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီတိ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ အတ္ထော။ ယဉှိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ ပဋိလဗ္ဘတိ စ၊ တံ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ၊ တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၇၂)။ ‘‘နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၂)။ အပရော နယော – ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ ဥပါယသမ္ပဒါယေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပါယသမ္ပဒါ ဟိ ဣဇ္ဈတိ အဓိပ္ပေတဖလပ္ပသဝနတော။ ယထာဟ – ‘‘အယံ ခေါ၊ စိတ္တော ဂဟပတိ၊ သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော၊ သစေ ပဏိဒဟိဿတိ ‘အနာဂတမဒ္ဓါနံ ရာဇာ အဿံ စက္ကဝတ္တီ’တိ။ ဣဇ္ဈိဿတိ ဟိ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂)။ အပရော နယော – ဧတာယ သတ္တာ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓိ။ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၀။ ဒသသု ဣဒ္ဓီသု အဓိဋ္ဌာနဝသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ။ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနဝိကာရဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝိကုဗ္ဗနာ ဣဒ္ဓိ။ သရီရဗ္ဘန္တရေ အညဿ ¶ မနောမယဿ သရီရဿ နိပ္ဖတ္တိဝသေန ပဝတ္တတ္တာ မနောမယာ ဣဒ္ဓိ။ ဉာဏပ္ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံခဏေ ဝါ ဉာဏာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ သမာဓိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံခဏေ ဝါ သမထာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ အရိယာနံယေဝ ¶ သမ္ဘဝတော အရိယာ ဣဒ္ဓိ။ ကမ္မဝိပါကဝသေန ဇာတော ဝိသေသော ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ။ ပုဗ္ဗေ ကတပုညဿ ဇာတော ဝိသေသော ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ ဝိဇ္ဇာယ ဇာတော ဝိသေသော ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ။ တေန တေန သမ္မာပယောဂေန တဿ တဿ ကမ္မဿ ဣဇ္ဈနံ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ။

ဣဒ္ဓိယာ ¶ စတဿော ဘူမိယောတိ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တေပိ ယထာလာဘဝသေန အဓိဋ္ဌာနဝိကုဗ္ဗနမနောမယိဒ္ဓိယာ ဧဝ ဘူမိယော၊ န သေသာနံ။ ဝိဝေကဇာ ဘူမီတိ ဝိဝေကတော ဝါ ဝိဝေကေ ဝါ ဇာတာ ဝိဝေကဇာ ဘူမိ။ ပီတိသုခဘူမီတိ ပီတိသုခယုတ္တာ ဘူမိ။ ဥပေက္ခာသုခဘူမီတိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ စ သုခေန စ ယုတ္တာ ဘူမိ။ အဒုက္ခမသုခါဘူမီတိ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာယုတ္တာ ဘူမိ။ တေသု ပဌမဒုတိယာနိ ဈာနာနိ ပီတိဖရဏတာ၊ တီဏိ ဈာနာနိ သုခဖရဏတာ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ စေတောဖရဏတာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ တီဏိ ဈာနာနိ ယသ္မာ ပီတိဖရဏေန စ သုခဖရဏေန စ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ လဟုမုဒုကမ္မညကာယော ဟုတွာ ဣဒ္ဓိံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တနတော သမ္ဘာရဘူမိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပန ဣဒ္ဓိလာဘာယ ပကတိဘူမိယေဝ။ ဣဒ္ဓိလာဘာယာတိ အတ္တနော သန္တာနေ ပါတုဘာဝဝသေန ဣဒ္ဓီနံ လာဘာယ။ ဣဒ္ဓိပဋိလာဘာယာတိ ပရိဟီနာနံ ဝါ ဣဒ္ဓီနံ ဝီရိယာရမ္ဘဝသေန ပုန လာဘာယ၊ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနတာယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဝိဓကရဏဘာဝါယ။ ဣဒ္ဓိဝိသဝိတာယာတိ ဝိဝိဓံ ဝိသေသံ သဝတိ ဇနေတိ ပဝတ္တေတီတိ ဝိသဝီ၊ ဝိဝိဓံ သဝနံ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ ဝိသဝီ၊ တဿ ဘာဝေါ ဝိသဝိတာ။ တဿာ ဝိသဝိတာယ၊ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဝိဓဝိသေသပဝတ္တနဘာဝါယာတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဝသီဘာဝါယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ဣဿရဘာဝါယ။ ဣဒ္ဓိဝေသာရဇ္ဇာယာတိ ဣဒ္ဓိဝိသာရဒဘာဝါယ။ ဣဒ္ဓိပါဒါ ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာ။

ဆန္ဒံ ¶ စေ ဘိက္ခု နိဿာယာတိ ယဒိ ဘိက္ခု ဆန္ဒံ နိဿာယ ဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ။ လဘတိ သမာဓိန္တိ သမာဓိံ ပဋိလဘတိ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာ စတ္တာရိ ပဒါနိ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ စတ္တာရော သမာဓီ စတ္တာရိ ပဒါနီတိ ဧဝံ အဋ္ဌ ပဒါနိ။ ယသ္မာ ပန ဣဒ္ဓိမုပ္ပာဒေတုကာမတာဆန္ဒော သမာဓိနာ ဧကတော နိယုတ္တောဝ ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တတိ၊ တထာ ဝီရိယာဒယော၊ တသ္မာ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ယံ တံ ဘဂဝတာ အဘိညာ ဥပ္ပာဒေတုကာမဿ ယောဂိနော ကတ္တဗ္ဗယောဂဝိဓိံ ဒဿေန္တေန ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ အနင်္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနိယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈) စိတ္တဿ အာနေဉ္ဇံ ဝုတ္တံ၊ တံ ထေရော သောဠသဓာ ဒဿေန္တော သောဠသမူလာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနောနတန္တိ ကောသဇ္ဇဝသေန အနောနတံ၊ အသလ္လီနန္တိ အတ္ထော။ အနုန္နတန္တိ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ဥဒ္ဓံ န အာရုဠှံ၊ အနုဒ္ဓတန္တိ အတ္ထော။ အနဘိနတန္တိ လောဘဝသေန န အဘိနတံ၊ အနလ္လီနန္တိ အတ္ထော။ အဘိကာမတာယ နတံ အဘိနတန္တိ၊ ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရာဂေတိ သင်္ခါရဝတ္ထုကေန လောဘေန။ အနပနတန္တိ ဒေါသဝသေန န အပနတံ၊ န ¶ ဃဋ္ဋနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘နတံ နတီ’’တိ အတ္ထတော ဧကံ။ အပဂတနတန္တိ အပနတံ၊ ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနိဿိတန္တိ အနတ္တတော ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါ ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ ဝါ ကိဉ္စိ န နိဿိတံ။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓန္တိ ပစ္စုပကာရာသာဝသေန နပ္ပဋိဗဒ္ဓံ။ ဆန္ဒရာဂေတိ သတ္တဝတ္ထုကေန လောဘေန။ ဝိပ္ပမုတ္တန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိဝသေန ကာမရာဂတော ဝိပ္ပမုတ္တံ။ အထ ဝါ ပဉ္စဝိမုတ္တိဝသေန ကာမရာဂတော ဝိပ္ပမုတ္တံ။ အထ ဝါ ပဉ္စဝိမုတ္တိဝသေန တတော တတော ပဋိပက္ခတော ဝိပ္ပမုတ္တံ။ ဣဒံ ပုထုဇ္ဇနသေခါသေခါနမ္ပိ အဘိညာယ ဥပ္ပာဒနတော နိရောဓသမာပတ္တိဉာဏေ ‘‘သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၄) ဝုတ္တနယေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တံ၊ ယထာလာဘဝသေန ပန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကာမရာဂေတိ မေထုနရာဂေန။ ဝိသညုတ္တန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနတော သေသကိလေသေဟိ ဝိသံယုတ္တံ၊ ဥက္ကဋ္ဌနယေန သမုစ္ဆေဒတော ဝါ ဝိပ္ပယုတ္တံ။ ကိလေသေတိ သေသကိလေသေန။ ဝိမရိယာဒိကတန္တိ ဝိက္ခမ္ဘိတဗ္ဗမရိယာဒဝသေန ဝိဂတကိလေသမရိယာဒံ ကတံ၊ တေန တေန ¶ မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗမရိယာဒဝသေန ဝါ ဝိဂတကိလေသမရိယာဒံ ကတံ။ ကိလေသမရိယာဒေတိ တေန တေန ပဟီနေန ကိလေသမရိယာဒေန။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော စေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧကတ္တဂတန္တိ ဧကာရမ္မဏဂတံ။ နာနတ္တကိလေသေဟီတိ နာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနေဟိ ကိလေသေဟိ။ ဣဒံ အာရမ္မဏမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အနောနတ’’န္တိအာဒိ ပန ကိလေသေ ဧဝ အပေက္ခိတွာ။ ဩဘာသဂတန္တိ ပညာယ ဝိသဒပ္ပဝတ္တိဝသေန ပညောဘာသံ ဂတံ။ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေတိ ဗလဝအဝိဇ္ဇာယ။ စတဿော စ ဘူမိယော သောဠသ စ မူလာနိ ဣဒ္ဓိယာ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ စတ္တာရော စ ပါဒါ အဋ္ဌ စ ပဒါနိ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန စ သမ္ပယောဂဝသေန စ ဝုတ္တာနီတိ။

၁၀။ ဧဝံ ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒမူလဘူတေ ဓမ္မေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တာ ဣဒ္ဓိယော ဒဿေန္တော ကတမာ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသပဒါနံ အတ္ထော ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တောယေဝ။ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ တေန သဗ္ဗပကာရဝသေန ဣဒ္ဓိဝိဓကာရကဿ အညတ္ထ အဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ နိဒ္ဒေသော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထော။ တေနေဝ စ ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒမူလဘူတေဟိ ¶ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၅-၃၆၆) ဝုတ္တေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပန္နရသဟိ ဝါ အာကာရေဟိ ပရိဒမိတစိတ္တတာ စ ဆန္ဒာဒိဧကေကာဓိပတိသမာပဇ္ဇနဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝဝသေန စ မုဒုကမ္မညကတစိတ္တတာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဗလဝပုဗ္ဗယောဂသမ္ပန္နော ပုဗ္ဗယောဂသမ္ပတ္တိယာ အရဟတ္တပဋိလာဘေနေဝ ပဋိလဒ္ဓါဘိညာဒိဂုဏော ဘိက္ခု ဘူမိအာဒီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတီတိ ကတွာ သောပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။

ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတီတိ ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သစေ သတံ ဣစ္ဆတိ၊ ‘‘သတံ ဟောမိ၊ သတံ ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မကရဏဝသေန အာဝဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ¶ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝံ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ။ ဧတ္ထ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနံ န ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၆) ‘‘အာဝဇ္ဇတီတိ ပရိကမ္မဝသေနေဝ ဝုတ္တံ၊ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ အဘိညာဉာဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတိ၊ တတော တေသံ ပရိကမ္မစိတ္တာနံ အဝသာနေ သမာပဇ္ဇတိ၊ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပုန ‘ဗဟုကော ¶ ဟောမီ’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ တတော ပရံ ပဝတ္တာနံ တိဏ္ဏံ စတုန္နံ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနံ အနန္တရာ ဥပ္ပန္နေန သန္နိဋ္ဌာပနဝသေန အဓိဋ္ဌာနန္တိ လဒ္ဓနာမေန ဧကေနေဝ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ‘‘ဘုဉ္ဇိတွာ သယတီ’’တိ ဝုတ္တေ ပါနီယံ အပိဝိတွာ ဟတ္ထဓောဝနာဒီနိ အကတွာ ဘုတ္တာနန္တရမေဝ သယတီတိ အတ္ထော န ဟောတီတိ အန္တရာ သန္တေသုပိ အညေသု ကိစ္စေသု ‘‘ဘုတွာ သယတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဌမံ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနမ္ပိ ဟိ ပါဠိယံ အဝုတ္တမေဝါတိ။ တေန ပန အဓိဋ္ဌာနဉာဏေန သဟေဝ သတံ ဟောတိ။ သဟဿေပိ သတသဟဿေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ဧဝံ န ဣဇ္ဈတိ၊ ပုန ပရိကမ္မံ ကတွာ ဒုတိယမ္ပိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဧကဝါရံ ဒွိဝါရံ သမာပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ နိမိတ္တာရမ္မဏံ၊ ပရိကမ္မစိတ္တာနိ သတာရမ္မဏာနိ ဝါ သဟဿာရမ္မဏာနိ ဝါ။ တာနိ စ ခေါ ဝဏ္ဏဝသေန၊ န ပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ တထေဝ သတာရမ္မဏံ ဝါ သဟဿာရမ္မဏံ ဝါ။ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအပ္ပနာစိတ္တမိဝ ဂေါတြဘုအနန္တရံ ဧကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။

ယထာယသ္မာ စူဠပန္ထကော ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီတိ ဗဟုဓာဘာဝဿ ကာယသက္ခိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝတ္တမာနဝစနံ ပနေတ္ထ ထေရဿ တထာကရဏပကတိကတ္တာ တဿ ဓရမာနကာလတ္တာ စ ကတန္တိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကော ဟောတီတိ ဝါရေပိ ဧသေဝ နယော။

တတြိဒံ ဝတ္ထု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၆) – တေ ဒွေ ဘာတရော ကိရ ထေရာ ပန္ထေ ဇာတတ္တာ ‘‘ပန္ထကာ’’တိ နာမံ လဘိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌော မဟာပန္ထကော ပဗ္ဗဇိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော အရဟာ ဟုတွာ စူဠပန္ထကံ ပဗ္ဗာဇေတွာ –

‘‘ပဒုမံ ယထာ ကောကနဒံ သုဂန္ဓံ၊ ပါတော သိယာ ဖုလ္လမဝီတဂန္ဓံ၊

အင်္ဂီရသံ ပဿ ဝိရောစမာနံ၊ တပန္တမာဒိစ္စမိဝန္တလိက္ခေ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၅၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၂၃) –

ဣမံ ¶ ¶ ဂါထံ အဒါသိ။ သော တံ စတူဟိ မာသေဟိ ပဂုဏံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ ထေရော ‘‘အဘဗ္ဗော တွံ ဣမသ္မိံ သာသနေ၊ နိက္ခမ ဣတော’’တိ အာဟ။ တသ္မိဉ္စ ကာလေ ထေရော ဘတ္တုဒ္ဒေသကော ဟောတိ။ ဇီဝကော ကောမာရဘစ္စော ဗဟုံ မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ အာဒါယ အတ္တနော အမ္ဗဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ပူဇေတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘သွေ၊ ဘန္တေ၊ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခါနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ အမှာကံ နိဝေသနေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ထေရောပိ ‘‘ဌပေတွာ စူဠပန္ထကံ သေသာနံ အဓိဝါသေမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ စူဠပန္ထကော ဘိယျောသော မတ္တာယ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ဝိဟာရာ နိက္ခမိတွာ သာသနေ သာပေက္ခတာယ ဝိဟာရဒွါရကောဋ္ဌကေ ရောဒမာနော အဋ္ဌာသိ။

ဘဂဝါ တဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကသ္မာ ရောဒသီ’’တိ အာဟ။ သော တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ ဘဂဝါ ‘‘န သဇ္ဈာယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော မမ သာသနေ အဘဗ္ဗော နာမ ဟောတိ၊ မာ သောစိ၊ ပန္ထကာ’’တိ စက္ကစိတ္တတလေန ပါဏိနာ တဿ သီသံ ပရာမသိတွာ တံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဂန္ဓကုဋိပမုခေ နိသီဒါပေတွာ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခတံ ပရိသုဒ္ဓံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ‘‘ဣမံ ပိလောတိကံ ‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’န္တိ ဟတ္ထေန ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒ၊ ပန္ထကာ’’တိ ဝတွာ တဿ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ဒတွာ ကာလေ အာရောစိတေ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဇီဝကဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ တဿ တံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ တထာပရိမဇ္ဇန္တဿ ကိလိဋ္ဌံ ဟုတွာ ကမေန ကာဠဝဏ္ဏံ အဟောသိ။ သော ‘‘ဣဒံ ပရိသုဒ္ဓံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ၊ နတ္ထေတ္ထ ဒေါသော၊ အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပနာယံ ဒေါသော’’တိ သညံ ပဋိလဘိတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုရတော နိသိန္နော ဝိယ ပညာယမာနရူပေါ ဟုတွာ ဣမာ ဩဘာသဂါထာ အဘာသိ –

‘‘ရာဂေါ ¶ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊ ရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊ ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။

‘‘မောဟော ¶ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊ မောဟဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊ ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။ (မဟာနိ။ ၂၀၉)၊

‘‘အဓိစေတသော ¶ အပ္ပမဇ္ဇတော၊ မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော၊

သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော၊ ဥပသန္တဿ သဒါ သတီမတော’’တိ။ (ဥဒါ။ ၃၇)၊

ဂါထာပရိယောသာနေ ထေရော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော မနောမယဇ္ဈာနလာဘီ ဟုတွာ ဧကော ဟုတွာ ဗဟုဓာ၊ ဗဟုဓာ ဟုတွာ ဧကော ဘဝိတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝဿ တီဏိ ပိဋကာနိ ဆ စ အဘိညာ အာဂမိံသု။

ဇီဝကောပိ ခေါ ဒသဗလဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ ပတ္တံ ဟတ္ထေန ပိဒဟိတွာ ‘‘ကိံ ဘန္တေ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဝိဟာရေ ဧကော ဘိက္ခု အတ္ထိ၊ ဇီဝကာ’’တိ အာဟ။ သော ပုရိသံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ အယျံ ဂဟေတွာ သီဃံ ဧဟီ’’တိ။ စူဠပန္ထကတ္ထေရော တဿ ပုရိသဿ ပုရေ အာဂမနာယေဝ ဘာတရံ အတ္တနော ပတ္တဝိသေသံ ဉာပေတုကာမော ဘိက္ခုသဟဿံ နိမ္မိနိတွာ ဧကမ္ပိ ဧကေန အသဒိသံ၊ ဧကဿာပိ စ စီဝရဝိစာရဏာဒိသာမဏကကမ္မံ အညေန အသဒိသံ အကာသိ။ ပုရိသော ဂန္တွာ ဝိဟာရေ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ပစ္စာဂန္တွာ ‘‘ဗဟူ၊ ဘန္တေ၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ၊ ပက္ကောသိတဗ္ဗံ အယျံ န ပဿာမီ’’တိ ဇီဝကဿ ကထေသိ။ ဇီဝကော သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိတွာ တဿ နာမံ ဝတွာ ပုန တံ ပေသေသိ။ သော ဂန္တွာ ‘‘စူဠပန္ထကော နာမ ကတရော ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ စူဠပန္ထကော၊ အဟံ စူဠပန္ထကော’’တိ သကိံယေဝ မုခသဟဿံ ကထေသိ။ သော ပုန ဂန္တွာ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကိရ စူဠပန္ထကာ၊ အဟံ ပက္ကောသိတဗ္ဗံ န ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ ဇီဝကော ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စတာယ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခူ’’တိ နယတော အညာသိ။ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ ယံ ပဌမံ ပဿသိ၊ တံ စီဝရကဏ္ဏေ ဂဟေတွာ သတ္ထာ တံ အာမန္တေတီတိ ဝတွာ အာနေဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ တထာ အကာသိ။ တာဝဒေဝ သဗ္ဗေပိ နိမ္မိတာ အန္တရဓာယိံသု။ ထေရော တံ ဥယျောဇေတွာ မုခဓောဝနာဒိသရီရကိစ္စံ နိဋ္ဌပေတွာ ပဌမတရံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ ¶ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဂဏှိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ စူဠပန္ထကတ္ထေရေနေဝ ဘတ္တာနုမောဒနံ ဓမ္မကထံ ¶ ကထာပေသိ။ ထေရော ဒီဃမဇ္ဈိမာဂမပ္ပမာဏံ ဓမ္မကထံ ကထေသီတိ။

အညေ ဘိက္ခူ အဓိဋ္ဌာနေန မနောမယံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနိတွာ တယော ဝါ စတ္တာရော ဝါ အဘိနိမ္မိနန္တိ၊ ဗဟုကေ ဧကသဒိသေယေဝ စ ကတွာ နိမ္မိနန္တိ ဧကဝိဓမေဝ ကမ္မံ ကုရုမာနေ။ စူဠပန္ထကတ္ထေရော ပန ဧကာဝဇ္ဇနေနေဝ ဘိက္ခုသဟဿံ မာပေသိ။ ဒွေပိ ဇနေ န ဧကသဒိသေ အကာသိ၊ န ဧကဝိဓံ ကမ္မံ ကုရုမာနေ။ တသ္မာ မနောမယံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနန္တာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ အညေ ပန ဗဟူ အနိယမေတွာ နိမ္မိတာ ဣဒ္ဓိမတာ သဒိသာဝ ဟောန္တိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ¶ စ ဘာသိတတုဏှီဘာဝါဒီသု စ ယံ ယံ ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ၊ တံ တဒေဝ ကရောန္တိ။ သစေ ပန နာနာဝဏ္ဏံ ကာတုကာမော ဟောတိ ကေစိ ပဌမဝယေ ကေစိ မဇ္ဈိမဝယေ ကေစိ ပစ္ဆိမဝယေ၊ တထာ ဒီဃကေသေ ဥပဍ္ဎမုဏ္ဍေ မုဏ္ဍေ မိဿကကေသေ ဥပဍ္ဎရတ္တစီဝရေ ပဏ္ဍုကစီဝရေ ပဒဘာဏဓမ္မကထာသရဘညပဉှာပုစ္ဆနပဉှာဝိသဇ္ဇနရဇနပစနစီဝရသိဗ္ဗနဓောဝနာဒီနိ ကရောန္တေ အပရေပိ ဝါ နာနပ္ပကာရကေ ကာတုကာမော ဟောတိ၊ တေန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧတ္တကာ ဘိက္ခူ ပဌမဝယာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတပ္ပကာရာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ဧသေဝ နယော ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတီတိအာဒီသု။

အယံ ပန ဝိသေသော – ပကတိယာ ဗဟုကောတိ နိမ္မိတကာလဗ္ဘန္တရေ နိမ္မိတပကတိယာ ဗဟုကော။ ဣမိနာ စ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ဗဟုဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ပုန ‘‘ဧကောဝ ဟုတွာ စင်္ကမိဿာမိ၊ သဇ္ဈာယံ ကရိဿာမိ၊ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါ၊ ‘‘အယံ ဝိဟာရော အပ္ပဘိက္ခုကော၊ သစေ ကေစိ အာဂမိဿန္တိ ‘ကုတော ဣမေ ဧတ္တကာ ဧကသဒိသာ ဘိက္ခူ၊ အဒ္ဓါ ထေရဿ ဧသ အာနုဘာဝေါ’တိ မံ ဇာနိဿန္တီ’’တိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝါ အန္တရာဝ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ဣစ္ဆန္တေန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဧကော ဟောတိ။ ဧဝံ အကရောန္တော ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန သယမေဝ ဧကော ဟောတိ။

၁၁။ အာဝိဘာဝန္တိ ပဒံ ¶ နိက္ခိပိတွာ ကေနစိ အနာဝဋံ ဟောတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ကေနစိ အနာဝဋပဒေန အာဝိဘာဝပဒဿ ပါကဋဘာဝတ္ထော ဝုတ္တော။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပဒေန ‘‘ကရောတီ’’တိ ပါဌသေသော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပါကဋံ ဟောန္တဉှိ အာဝိဘာဝေ ကတေ ဟောတိ။ ကေနစိ အနာဝဋန္တိ ကုဋ္ဋာဒိနာ ယေန ကေနစိ အနာဝဋံ အာဝရဏဝိရဟိတံ။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဥပရိတော အစ္ဆာဒိတံ။ တဒေဝ အနာဝဋတ္တာ ဝိဝဋံ။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ပါကဋံ။ တိရောဘာဝန္တိ ¶ အန္တရိတဘာဝံ ကရောတိ။ အာဝဋံယေဝ တေန အာဝရဏေန ပိဟိတံ။ ပဋိစ္ဆန္နံယေဝ တေန ပဋိစ္ဆာဒနေန ပဋိကုဇ္ဇိတံ။

အာကာသကသိဏသမာပတ္တိယာတိ ပရိစ္ဆေဒါကာသကသိဏေ ဥပ္ပာဒိတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ။ လာဘီတိ လာဘော အဿ အတ္ထီတိ လာဘီ။ အပရိက္ခိတ္တေတိ ကေနစိ သမန္တတော အပရိက္ခိတ္တေ ပဒေသေ။ ဣဓ အာကာသကသိဏဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ ဘာဝိတမေဝ ဈာနံ အာကာသကရဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န အညန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပရိအာပေါကသိဏာဒီသုပိ တဒါရမ္မဏမေဝ ဈာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န အညံ ¶ ။ ပထဝိံ အာဝဇ္ဇတိ၊ ဥဒကံ အာဝဇ္ဇတိ၊ အာကာသံ အာဝဇ္ဇတီတိ ပကတိပထဝီဥဒကအာကာသေ အာဝဇ္ဇတိ။ အန္တလိက္ခေတိ တဿ အာကာသဿ ပထဝိတော ဒူရာကာသဘာဝံ ဒီပေတိ။

၁၂။ စန္ဒိမသူရိယပရိမဇ္ဇနေ ကသိဏနိယမံ အကတွာ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ နတ္ထေတ္ထ ကသိဏသမာပတ္တိနိယမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိသိန္နကော ဝါ နိပန္နကော ဝါတိ နိသိန္နော ဝါ နိပန္နော ဝါ။ ဣမေဟေဝ ဣတရဣရိယာပထဒွယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဟတ္ထပါသေ ဟောတူတိ ဟတ္ထသမီပေ ဟောတု။ ဟတ္ထပဿေ ဟောတူတိပိ ပါဌော။ ဣဒံ တထာ ကာတုကာမဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အယံ ပန တတ္ထ ဂန္တွာပိ ဟတ္ထံ ဝဍ္ဎေတွာပိ အာမသတိ။ အာမသတီတိ ဤသကံ ဖုသတိ။ ပရာမသတီတိ ဗာဠှံ ဖုသတိ။ ပရိမဇ္ဇတီတိ သမန္တတော ဖုသတိ။ ရူပဂတန္တိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတရူပမေဝ။

ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဒူရေ ဒေဝလောကံ ဝါ ဗြဟ္မလောကံ ဝါ အာဝဇ္ဇတိ ‘‘သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ ‘‘သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ။ သန္တိကေ ဟောတိ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ဗြဟ္မလောကံ ¶ ပန ဂန္တုကာမဿ ဒူရဿ သန္တိကကရဏံ ဝတွာ ဗြဟ္မလောကဂမနဿ အနုပကာရမ္ပိ ဣမာယ ဣဒ္ဓိယာ ဣဇ္ဈမာနဝိသေသံ ဒဿေန္တော သန္တိကေပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န ကေဝလံ ထောကကရဏဗဟုကရဏမေဝ၊ ‘‘အမဓုရံ မဓုရ’’န္တိအာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဣဒ္ဓိမတော ဣဇ္ဈတိ။ အပရော နယော – ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဒူရေ ဗြဟ္မလောကံ ဝါ မနုဿလောကဿ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတိ။ သန္တိကေပိ ဒူရေ အဓိဋ္ဌာတီတိ သန္တိကေ မနုဿလောကံ ဝါ ဒူရေ ဗြဟ္မလောကေ အဓိဋ္ဌာတိ။ ဗဟုကမ္ပိ ထောကံ အဓိဋ္ဌာတီတိ သစေ ဗြဟ္မာနော ဗဟူ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ၊ မဟာအတ္တဘာဝတ္တာ ဒဿနူပစာရံ သဝနူပစာရံ ပဇဟန္တိ၊ ဒဿနူပစာရေ စ သဝနူပစာရေ စ ဧကဇ္ဈံ သင်္ခိပိတွာ ဗဟုကမ္ပိ ထောကန္တိ အဓိဋ္ဌာတိ။ ထောကမ္ပိ ဗဟုကံ အဓိဋ္ဌာတီတိ သစေ မဟာပရိဝါရေန ¶ ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ ဧကကတ္တာ ထောကံ အတ္တာနံ ဗဟုကံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ မဟာပရိဝါရော ဂစ္ဆတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ တံ ဗြဟ္မလောကဂမနေ ဥပကာရော ဟောတိ။

ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ တဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ပဿတီတိ ဣဓ ဌိတော အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ယဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ တဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ပဿတိ။ ဣဓေဝ ဌိတော ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ တဿ ဗြဟ္မုနော ဘာသမာနဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ စေတောပရိယဉာဏေန တဿ ဗြဟ္မုနော စိတ္တံ ပဇာနာတိ။ ဒိဿမာနေနာတိ စက္ခုနာ ပေက္ခိယမာနေန။ ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတီတိ ရူပကာယဿ ဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ဂဟေတွာ ကာယေ အာရောပေတိ၊ ကာယာနုဂတိကံ ကရောတိ ဒန္ဓဂမနံ။ ကာယဂမနဉှိ ဒန္ဓံ ဟောတိ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ သန္နိဋ္ဌာပေတီတိ ¶ အတ္ထော။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာတိ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတံ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ ပဝိသိတွာ ဖုသိတွာ ပါပုဏိတွာ။ သုခသညာ စ နာမ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တသညာ။ ဥပေက္ခာ ဟိ သန္တံ သုခန္တိ ဝုတ္တာ၊ သာယေဝ သညာ နီဝရဏေဟိ စေဝ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ လဟုသညာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဩက္ကန္တဿ ပနဿ ကရဇကာယောပိ တူလပိစု ဝိယ သလ္လဟုကော ဟောတိ။ သော ဧဝံ ဝါတက္ခိတ္တတူလပိစုနာ ဝိယ သလ္လဟုကေန ဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော စ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ ပထဝီကသိဏဝသေန အာကာသေ မဂ္ဂံ နိမ္မိနိတွာ ပဒသာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ အာကာသေ ပထဝီကသိဏဝသေနေဝ ¶ ပဒေ ပဒေ ပဒုမံ နိမ္မိနိတွာ ပဒုမေ ပဒုမေ ပဒံ နိက္ခိပန္တော ပဒသာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ ဝါယောကသိဏဝသေန ဝါတံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တူလပိစု ဝိယ ဝါယုနာ ဂစ္ဆတိ။ အပိစ ဂန္တုကာမတာဝ ဧတ္ထ ပမာဏံ။ သတိ ဟိ ဂန္တုကာမတာယ ဧဝံကတစိတ္တာဓိဋ္ဌာနော အဓိဋ္ဌာနဝေဂက္ခိတ္တောဝ သော ဇိယာဝေဂက္ခိတ္တော သရော ဝိယ ဒိဿမာနော ဂစ္ဆတိ။

စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမေတီတိ ကရဇကာယံ ဂဟေတွာ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ အာရောပေတိ၊ စိတ္တာနုဂတိကံ ကရောတိ သီဃဂမနံ။ စိတ္တဂမနဉှိ သီဃံ ဟောတိ။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာတိ ရူပကာယာရမ္မဏေန ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတံ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန စိတ္တဂမနမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂစ္ဆန္တော ပနာယံ ကိံ တဿာဓိဋ္ဌာနစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဂစ္ဆတိ? ဥဒါဟု ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါတိ ဝုတ္တေ ‘‘တီသုပိ ခဏေသု ဂစ္ဆတီ’’တိ ထေရော အာဟ။ ကိံ ပန သော သယံ ဂစ္ဆတိ၊ နိမ္မိတံ ပေသေတီတိ? ယထာရုစိ ¶ ကရောတိ။ ဣဓ ပနဿ သယံ ဂမနမေဝ အာဂတံ။

မနောမယန္တိ အဓိဋ္ဌာနမနေန နိမ္မိတတ္တာ မနောမယံ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂန္တိ သဗ္ဗအင်္ဂပစ္စင်္ဂဝန္တံ။ အဟီနိန္ဒြိယန္တိ ဣဒံ စက္ခုသောတာဒီနံ သဏ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ နိမ္မိတရူပေ ပန ပသာဒေါ နာမ နတ္ထိ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ စင်္ကမတိ၊ နိမ္မိတောပိ တတ္ထ စင်္ကမတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ သာဝကနိမ္မိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓနိမ္မိတာ ပန ယံ ယံ ဘဂဝါ ကရောတိ၊ တံ တမ္ပိ ကရောန္တိ၊ ဘဂဝတော စိတ္တဝသေန အညမ္ပိ ကရောန္တီတိ။ ဓူမာယတိ ပဇ္ဇလတီတိ တေဇောကသိဏဝသေန။ ဓမ္မံ ဘာသတီတိအာဒီနိ တီဏိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တာနိ။ သန္တိဋ္ဌတီတိ သင်္ဂမ္မ တိဋ္ဌတိ။ သလ္လပတီတိ သင်္ဂမ္မ လပတိ။ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇတီတိ အညမညဿ ဥတ္တရပစ္စုတ္တရဒါနဝသေန သံကထံ ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ ယံ သော ဣဒ္ဓိမာ ဣဓေဝ ဌိတော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတိ၊ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ စေတောပရိယဉာဏေန စိတ္တံ ပဇာနာတိ၊ ယမ္ပိ သော ဣဓေဝ ဌိတော တေန ဗြဟ္မုနာ သဒ္ဓိံ သန္တိဋ္ဌတိ ¶ ၊ သလ္လပတိ၊ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ယမ္ပိဿ ‘‘ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိကံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ယမ္ပိ သော ဒိဿမာနေန ဝါ အဒိဿမာနေန ဝါ ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧတ္တာဝတာ န ကာယေန ¶ ဝသံ ဝတ္တေတိ။ ယဉ္စ ခေါ ‘‘သော တဿ ဗြဟ္မုနော ပုရတော ရူပိံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဝိဓာနံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ နာမ။ သေသံ ပန ကာယေန ဝသဝတ္တနာယ ပုဗ္ဗဘာဂဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ။ အယံ တာဝ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ။

၁၃။ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ သိခိဿ ဘဂဝတော သာဝကနိဒဿနံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ ကာယသက္ခိပုဂ္ဂလဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ ဒဿေန္တော ပဌမံ တာဝ ဗြဟ္မလောကေ ဌိတော သဟဿိလောကဓာတုံ သရေန ဝိညာပေသီတိ အတိဝိယ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဘူတံ သဟဿိလောကဓာတုယာ သဒ္ဒသဝနံ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိံ ဒဿေသိ။ ဣဒါနိ တဿ ဝတ္ထုဿ ပရိဒီပနတ္ထမိဒံ ဝုစ္စတိ – ဣမသ္မာ ဟိ ကပ္ပာ ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခီ ဘဂဝါ အနန္တရဇာတိယာ တုသိတပုရတော စဝိတွာ အရုဏဝတီနဂရေ အရုဏဝတော ရညော ပဘာဝတိယာ နာမ မဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပရိပက္ကဉာဏော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ဗောဓိမဏ္ဍေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော အရုဏဝတိံ နိဿာယ ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝါရော ‘‘အရုဏဝတိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရဒွါရကောဋ္ဌကသမီပေ ဌိတော အဘိဘုံ နာမ အဂ္ဂသာဝကံ အာမန္တေသိ – ‘‘အတိပ္ပဂေါ ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ အရုဏဝတိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုံ။ ယေန အညတရော ဗြဟ္မလောကော တေနုပသင်္ကမိဿာမာ’’တိ။ ယထာဟ ¶ –

‘‘အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိခီ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေသိ – ‘အာယာမ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ယေန အညတရော ဗြဟ္မလောကော၊ တေနုပသင်္ကမိဿာမ ယာဝ ဘတ္တဿ ကာလော ဘဝိဿတီ’တိ။ ‘ဧဝံ ဘန္တေ’တိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိဘူ ဘိက္ခု သိခိဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပစ္စဿောသိ။ အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိခီ စ ဘဂဝါ အဘိဘူ စ ဘိက္ခု ယေန အညတရော ဗြဟ္မလောကော၊ တေနုပသင်္ကမိံသူ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅)။

တတ္ထ မဟာဗြဟ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ အတ္တမနော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ဗြဟ္မာသနံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ ထေရဿာပိ အနုစ္ဆဝိကံ အာသနံ ပညာပယိံသု။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေ၊ ထေရောပိ အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိ။ မဟာဗြဟ္မာပိ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တေနာဟ – အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိခီ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေသိ ¶ ¶ – ‘‘ပဋိဘာတု၊ ဗြာဟ္မဏ၊ တံ ဗြဟ္မုနော စ ဗြဟ္မပရိသာယ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနဉ္စ ဓမ္မီ ကထာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိဘူ ဘိက္ခု သိခိဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပဋိဿုဏိတွာ ဗြဟ္မုနော စ ဗြဟ္မပရိသာယ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနဉ္စ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ထေရေ ဓမ္မကထံ ကထေန္တေ ဗြဟ္မာနော ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘စိရဿဉ္စ မယံ သတ္ထု ဗြဟ္မလောကာဂမနံ လဘိမှာ၊ အယဉ္စ ဘိက္ခု ဌပေတွာ သတ္ထာရံ သယံ ဓမ္မကထံ အာရဘီ’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ အနတ္တမနဘာဝံ ဉတွာ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဥဇ္ဈာယန္တိ ခေါ တေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဗြဟ္မာ စ ဗြဟ္မပရိသာ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာ စ။ တေန ဟိ၊ တွံ ဗြာဟ္မဏ၊ ဘိယျောသော မတ္တာယ သံဝေဇေဟီ’’တိ။ ထေရော သတ္ထု ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ကတွာ သဟဿိလောကဓာတုံ သရေန ဝိညာပေန္တော –

‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ၊ ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

ဓုနာထ မစ္စုနော သေနံ၊ နဠာဂါရံဝ ကုဉ္ဇရော။

‘‘ယော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ၊ အပ္ပမတ္တော ဝိဟဿတိ၊

ပဟာယ ဇာတိသံသာရံ၊ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၅) –

ကိံ ပန ကတွာ ထေရော သဟဿိလောကဓာတုံ သရေန ဝိညာပေသီတိ? နီလကသိဏံ တာဝ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဘိညာဉာဏေန စက္ကဝါဠသဟဿေ သဗ္ဗတ္ထ အန္ဓကာရံ ဖရိ။ တတော ‘‘ကိမိဒံ အန္ဓကာရ’’န္တိ သတ္တာနံ အာဘောဂေ ဥပ္ပန္နေ အာလောကကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အာလောကံ ဒဿေသိ။ ‘‘ကိံ အာလောကော အယ’’န္တိ ဝိစိနန္တာနံ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ စက္ကဝါဠသဟဿေ စ ဒေဝမနုဿာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိတွာ ထေရံယေဝ ¶ နမဿမာနာ အဋ္ဌံသု။ ထေရော ‘‘မဟာဇနော မယှံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ သဒ္ဒံ သုဏာတူ’’တိ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ။ သဗ္ဗေ ဩသဋာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ ဝိယ သဒ္ဒံ အဿောသုံ။ အတ္ထောပိ တေသံ ပါကဋော အဟောသိ။ တံ ဝိညာပနံ သန္ဓာယ ‘‘သရေန ဝိညာပေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ကတံ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ သန္ဓာယ ပုန သော ဒိဿမာနေနပီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ ပဌမံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ¶ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ဒဿေန္တော ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ တတော ယထာဝုတ္တက္ကမေန ဒွေ ဂါထာ ဘာသန္တော သရေန ¶ ဝိညာပေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒိဿမာနေနပိ ကာယေနာတိအာဒီသု စ ဣတ္ထံဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ၊ ဧဝံဘူတကာယော ဟုတွာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တံ ဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ အညဿာပိ ဣဒ္ဓိမတော ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိကရဏဝိဓာနံ ဒဿေန္တော သော ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိဓာနေန မုဒုကမ္မညကတစိတ္တော သော ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု။ သစေ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိံ ကာတုကာမော ဟောတိ၊ အတ္တနော ပကတိဝဏ္ဏံ ပကတိသဏ္ဌာနံ ဝိဇဟိတွာ ကုမာရကဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ။ ကထံ? ပထဝီကသိဏာရမ္မဏာဘိညာပါဒကစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧဝရူပေါ ကုမာရကော ဟောမီ’’တိ နိမ္မိနိတဗ္ဗံ ကုမာရကဝဏ္ဏံ အာဝဇ္ဇိတွာ ကတပရိကမ္မာဝသာနေ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧဝရူပေါ နာမ ကုမာရကော ဟောမီ’’တိ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ၊ သဟ အဓိဋ္ဌာနေန ကုမာရကော ဟောတီတိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀၀) ကသိဏနိဒ္ဒေသေ ‘‘ပထဝီကသိဏဝသေန ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီတိအာဒိဘာဝေါ…ပေ… ဧဝမာဒီနိ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝစနေန ဣဓ ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ ပါဒကဇ္ဈာနံ ယုဇ္ဇတိ။ တတ္ထေဝ ပန အဘိညာနိဒ္ဒေသေ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရာရမ္မဏတော အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထေဝ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၉၈) စ ‘‘အတ္တနော ကုမာရကဝဏ္ဏော အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ နာဂါဒိနိမ္မာနေ န ယုဇ္ဇတိ ဝိယ။ နာဂဝဏ္ဏာဒိနိမ္မာနေပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ နာဂဝဏ္ဏန္တိ သပ္ပသဏ္ဌာနံ။ သုပဏ္ဏဝဏ္ဏန္တိ ဂရုဠသဏ္ဌာနံ။ ဣန္ဒဝဏ္ဏန္တိ သက္ကသဏ္ဌာနံ။ ဒေဝဝဏ္ဏန္တိ သေသဒေဝသဏ္ဌာနံ။ သမုဒ္ဒဝဏ္ဏံ ပန အာပေါကသိဏဝသေန ဣဇ္ဈတိ။ ပတ္တိန္တိ ပဒါတိံ။ ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟန္တိ ဟတ္ထိအာဒီနံ ဝသေန အနေကဝိဟိတံ သေနာသမူဟံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန ‘‘ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတီတိအာဒိ ပနေတ္ထ ဗဟိဒ္ဓါပိ ဟတ္ထိအာဒိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘ဟတ္ထီ ဟောမီ’တိ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ‘ဟတ္ထီ ဟောတူ’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ’’တိ ဝုတ္တမူလပဒေန ¶ စ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိဘာဝေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ပါဠိယံ ဝုတ္တက္ကမေန ဟိ ပကတိဝဏ္ဏံ အဝိဇဟိတွာ အဓိဋ္ဌာနဝသေန အညဿ ဒဿနံ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ နာမ၊ ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ အဓိဋ္ဌာနဝသေန အတ္တနော အညထာဒဿနံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ နာမ။

၁၄။ မနောမယိဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ¶ ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီတိအာဒီသု ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု မနောမယိဒ္ဓိံ ကာတုကာမော အာကာသကသိဏာရမ္မဏပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ အတ္တနော ရူပကာယံ တာဝ အာဝဇ္ဇိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘သုသိရော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ၊ သုသိရော ဟောတိ ¶ ။ အထ တဿ အဗ္ဘန္တရေ ပထဝီကသိဏဝသေန အညံ ကာယံ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ၊ တဿ အဗ္ဘန္တရေ အညော ကာယော ဟောတိ။ သော တံ မုခတော အဗ္ဗူဟိတွာ ဗဟိ ဌပေတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာဟိ ပကာသေန္တော သေယျထာပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မုဉ္ဇမှာတိ မုဉ္ဇတိဏမှာ။ ဤသိကံ ပဝါဟေယျာတိ ကဠီရံ လုဉ္စေယျ။ ကောသိယာတိ ကောသကတော။ ကရဏ္ဍာတိ ကရဏ္ဍာယ၊ ပုရာဏတစကဉ္စုကတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ စ ဥဒ္ဓရေယျာတိ စိတ္တေနေဝဿ ဥဒ္ဓရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ အဟိ နာမ သဇာတိယံ ဌိတော၊ ကဋ္ဌန္တရံ ဝါ ရုက္ခန္တရံ ဝါ နိဿာယ၊ တစတော သရီရံ နိက္ကဍ္ဎနပယောဂသင်္ခါတေန ထာမေန၊ သရီရံ ခါဒယမာနံ ဝိယ ပုရာဏတစံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သယမေဝ ကဉ္စုကံ ပဇဟာတိ။

ဧတ္ထ စ ယထာ ဤသိကာဒယော မုဉ္ဇာဒီဟိ သဒိသာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမိဒံ မနောမယံ ရူပံ ဣဒ္ဓိမတာ သဗ္ဗာကာရေဟိ သဒိသမေဝ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဣမာ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ။ ‘‘မနောမယေန ကာယေန၊ ဣဒ္ဓိယာ ဥပသင်္ကမီ’’တိ (ထေရဂါ။ ၉၀၁) ဧတ္ထ အဘိညာမနေန ကတကာယော မနောမယကာယော နာမ။ ‘‘အညတရံ မနောမယံ ကာယံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၃၃) ဧတ္ထ ဈာနမနေန နိဗ္ဗိတ္တိတကာယော တေန မနေန ကတတ္တာ မနောမယကာယော နာမ။ ဣဓ ပန အဘိညာမနေန ဥပ္ပာဒိတကာယော တေန မနေန ကတတ္တာ မနောမယကာယော နာမ။ ဧဝံ သတိ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ စ ကတော မနောမယကာယော နာမ ဟောတီတိ စေ? ဟောတိယေဝ။ ဣဓ ပန တာသံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိသေသေန ဝိသေသေတွာ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓီတိ စ ဝုတ္တတ္တာ အဗ္ဘန္တရတော နိမ္မာနမေဝ မနောမယိဒ္ဓိ နာမ။

၁၅။ ဉာဏဝိပ္ဖာရိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဉာဏဿ ဝိပ္ဖာရော ဝေဂေါ အဿာ အတ္ထီတိ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ။ ဧတ္ထ စ သတ္တအနုပဿနာဝသေနေဝ ဣဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ သေသာ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ သင်္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အာယသ္မတော ¶ ဗာကုလဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီတိအာဒီသု ဗာကုလတ္ထေရော တာဝ ဒွီသု ကုလေသု ဝဍ္ဎိတတ္တာ ¶ ဧဝံလဒ္ဓနာမော ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ပုညသမ္ပဒါယ သမ္ပန္နော ထေရော။ သော ဟိ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော အမှာကံ ဒသဗလဿ နိဗ္ဗတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ကောသမ္ဗိယံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ ဇာတကာလေ မင်္ဂလတ္ထာယ မဟာပရိဝါရေန ယမုနံ နေတွာ သပရိဝါရာ ဓာတီ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနဝသေန ကီဠာပေန္တီ နှာပေတိ။ ဧကော မဟာမစ္ဆော ‘‘ဘက္ခော မေ အယ’’န္တိ မညမာနော မုခံ ဝိဝရိတွာ ဥပဂတော။ ဓာတီ ဒါရကံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာတာ။ မဟာမစ္ဆော တံ ဂိလိ။ ပုညဝါ သတ္တော သယနဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ နိပန္နော ဝိယ န ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ ပါပုဏိ။ မစ္ဆော ¶ ဒါရကဿ တေဇေန တတ္တကံ ဖာလံ ဂိလိတွာ ဝိယ ဒယှမာနော ဝေဂေန တိံသယောဇနံ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိဝါသိနော မစ္ဆဗန္ဓဿ ဇာလံ ပါဝိသိ။ သော ဒါရကဿ တေဇေန ဇာလတော နီဟဋမတ္တောဝ မတော။ မစ္ဆဗန္ဓာ တံ သကလမေဝ အန္တရကာဇေန အာဒါယ ‘‘သဟဿေန ဒေမာ’’တိ နဂရေ စရန္တာ အသီတိကောဋိဓနဿ အပုတ္တကဿ သေဋ္ဌိဿ ဃရဒွါရံ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဘရိယာယ ဧကေန ကဟာပဏေန အဒံသု။ သာ တံ သယမေဝ ဖလကေ ဌပေတွာ ပိဋ္ဌိတော ဖာလေန္တီ မစ္ဆကုစ္ဆိယံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘မစ္ဆကုစ္ဆိယံ မေ ပုတ္တော လဒ္ဓါ’’တိ နာဒံ နဒိတွာ ဒါရကံ အာဒါယ သာမိကံ ဥပဂစ္ဆိ။ သေဋ္ဌိ တာဝဒေဝ ဘေရိံ စရာပေတွာ ဒါရကံ အာဒါယ ရညော သန္တိကံ အာနေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘ပုညဝါ ဒါရကော၊ ပေါသေဟိ န’’န္တိ အာဟ။ ဣတရမ္ပိ သေဋ္ဌိကုလံ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တော’’တိ တံ ဒါရကံ ဂဏှိတုံ ဝိဝဒိ။ ဥဘောပိ ရာဇကုလံ အဂမံသု။ ရာဇာ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ အပုတ္တကံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဒါယာဒေါ ဟောတူ’’တိ အာဟ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒွေပိ ကုလာနိ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာနိ အဟေသုံ။ တဿ ဒွီဟိ ကုလေဟိ ဝဍ္ဎိတတ္တာ ‘‘ဗာကုလကုမာရော’’တိ နာမံ အကံသု။ တဿ ဝိညုတံ ပတ္တဿ ဒွီသုပိ နဂရေသု တယော တယော ပါသာဒေ ကာရေတွာ နာဋကာနိ ပစ္စုပဋ္ဌပေသုံ။ ဧကေကသ္မိံ နဂရေ စတ္တာရော စတ္တာရော မာသေ ဝသိ။ တဟိံ ဧကသ္မိံ နဂရေ စတ္တာရော မာသေ ဝုဋ္ဌဿ သင်္ဃာဋနာဝါသု မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ တတ္ထ နံ နာဋကေဟိ သဒ္ဓိံ အာရောပေတွာ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနံ ဒွီဟိ မာသေဟိ ဣတရံ နဂရံ ဥပဍ္ဎပထံ နေန္တိ။ ဣတရနဂရဝါသိနော နာဋကာပိ ‘‘ဒွီဟိ မာသေဟိ ဥပဍ္ဎပထံ အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ တထေဝ ¶ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဒွီဟိ မာသေဟိ အတ္တနော နဂရံ အာနေန္တိ။ ဣတရနာဋကာ မဇ္ဈေ နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော နဂရမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော မာသေ ဝသိတွာ တေနေဝ နိယာမေန ပုန ဣတရနဂရံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမဿ ¶ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တဿ အသီတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ။

တသ္မိံ သမယေ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော အနုက္ကမေန စာရိကံ စရန္တော ကောသမ္ဗိံ ပါပုဏိ။ ‘‘ဗာရာဏသိ’’န္တိ မဇ္ဈိမဘာဏကာ။ ဗာကုလသေဋ္ဌိပိ ခေါ ‘‘ဒသဗလော အာဂတော’’တိ သုတွာ ဗဟုံ ဂန္ဓမာလံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ သော သတ္တာဟမေဝ ပုထုဇ္ဇနော ဟုတွာ အဋ္ဌမေ အရုဏေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အထဿ ဒွီသု နဂရေသု ပရိစိတမာတုဂါမာ အတ္တနော ကုလဃရာနိ အာဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝသမာနာ စီဝရာနိ ကရိတွာ ပဟိဏိံသု။ ထေရော ဧကံ အဍ္ဎမာသံ ကောသမ္ဗိဝါသီဟိ ပဟိတံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ဧကံ အဍ္ဎမာသံ ဗာရာဏသိဝါသီဟီတိ ဧတေနေဝ နိယာမေန ဒွီသု နဂရေသု ယံ ယံ ဥတ္တမံ၊ တံ တံ ထေရဿေဝ အာဟရီယတိ။ ပဗ္ဗဇိတဿာပိဿ သုခေနေဝ အသီတိ ဝဿာနိ အဂမံသု။ ဥဘယတ္ထာပိဿ မုဟုတ္တမတ္တမ္ပိ အပ္ပမတ္တကောပိ အာဗာဓော န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗော။ သော ပစ္ဆိမေ ကာလေ ဗာကုလသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၉ အာဒယော) ကထေတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ¶ ။ ဧဝံ မစ္ဆကုစ္ဆိယံ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော ဗာကုလဿ ပစ္ဆိမဘဝိကဿ တေန အတ္တဘာဝေန ပဋိလဘိတဗ္ဗအရဟတ္တဉာဏာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ သုစရိတကမ္မဖလပ္ပတ္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဿ အာနုဘာဝေနာတိပိ ဝဒန္တိ။

သံကိစ္စတ္ထေရောပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၃) ပုဗ္ဗေ ကတပုညော ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကဿ သာဝတ္ထိယံ အဍ္ဎကုလဿ ဓီတု ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ တသ္မိံ ကုစ္ဆိဂတေ ဧကေန ဗျာဓိနာ တံ ခဏံယေဝ ကာလမကာသိ၊ တဿာ သရီရေ ဈာပိယမာနေ ဌပေတွာ ဂဗ္ဘမံသံ သေသမံသံ ဈာပယိ။ အထဿာ ဂဗ္ဘမံသံ စိတကတော ဩတာရေတွာ ဒွီသု တီသု ဌာနေသု သူလေဟိ ဝိဇ္ဈိံသု။ သူလကောဋိ ဒါရကဿ အက္ခိကောဋိံ ဖုသိ။ ဧဝံ ဂဗ္ဘမံသံ ဝိဇ္ဈိတွာ အင်္ဂါရရာသိမှိ ပက္ခိပိတွာ အင်္ဂါရေဟေဝ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဂဗ္ဘမံသံ ဈာယိ၊ အင်္ဂါရမတ္ထကေ ပန သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသော ဒါရကော ပဒုမဂဗ္ဘေ နိပန္နော ဝိယ အဟောသိ။ ပစ္ဆိမဘဝိကသတ္တဿ ဟိ သိနေရုနာ ဩတ္ထရိယမာနဿာပိ အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ ဇီဝိတက္ခယော ¶ နာမ နတ္ထိ။ ပုနဒိဝသေ ‘‘စိတကံ နိဗ္ဗာပေဿာမာ’’တိ အာဂတာ တထာ နိပန္နံ ဒါရကံ ဒိသွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ ဒါရကံ အာဒါယ နဂရံ ဂန္တွာ နေမိတ္တကေ ပုစ္ဆိံသု။ နေမိတ္တကာ ‘‘သစေ အယံ ဒါရကော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိဿတိ၊ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဉာတကာ ဒုဂ္ဂတာ ဘဝိဿန္တိ။ သစေ ပဗ္ဗဇိဿတိ၊ ပဉ္စဟိ သမဏသတေဟိ ပရိဝုတော စရိဿတီ’’တိ အာဟံသု။ အယျကာ တံ ဒါရကံ ဝဍ္ဎေသိ။ ဉာတကာပိ ဝဍ္ဎိတကာလေ ‘‘အမှာကံ အယျဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿာမာ’’တိ ပေါသယိံသု။ သော သတ္တဝဿိကကာလေ ‘‘တဝ ကုစ္ဆိယာ ဝသနကာလေ မာတာ တေ ကာလမကာသိ၊ တဿာ သရီရေ ဈာပိယမာနေပိ ¶ တွံ န ဈာယီ’’တိ ကုမာရကာနံ ကထံ သုတွာ ‘‘အဟံ ကိရ ဧဝရူပါ ဘယာ မုတ္တော၊ ကိံ မေ ဃရာဝါသေန ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဉာတကာနံ အာရောစေသိ။ တေ ‘‘သာဓု၊ တာတာ’’တိ တံ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရဿ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အဒံသု။ ထေရော တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ခုရဂ္ဂေယေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ပရိပုဏ္ဏဝဿော စ ဥပသမ္ပဒံ လဘိတွာ ဒသဝဿော ဟုတွာ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော ဝိစရီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒါရုစိတကာယ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော သံကိစ္စဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။

ဘူတပါလတ္ထေရောပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၃) ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နော။ တဿ ပိတာ ရာဇဂဟေ ဒလိဒ္ဒမနုဿော။ သော တံ ဒါရကံ ဂဟေတွာ ဒါရူနံ အတ္ထာယ သကဋေန အဋဝိံ ဂန္တွာ ဒါရုဘာရံ ကတွာ သာယံ နဂရဒွါရသမီပံ ပတ္တော။ အထဿ ဂေါဏာ ယုဂံ ဩဿဇိတွာ နဂရံ ပဝိသိံသု။ သော သကဋမူလေ ပုတ္တကံ နိသီဒါပေတွာ ဂေါဏာနံ အနုပဒံ ဂစ္ဆန္တော နဂရမေဝ ပါဝိသိ။ တဿ အနိက္ခန္တဿေဝ ¶ ဒွါရံ ပိဒဟိ။ ဒါရကော သကလရတ္တိံ သကဋဿ ဟေဋ္ဌာ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ရာဇဂဟံ ပကတိယာပိ အမနုဿဗဟုလံ၊ ဣဒံ ပန သုသာနသမီပဋ္ဌာနံ။ န စ ကောစိ ယက္ခော တဿ ပစ္ဆိမဘဝိကဿ ဒါရကဿ ဥပဒ္ဒဝံ ကာတုမသက္ခိ။ သော အပရေန သမယေန ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတွာ ဘူတပါလတ္ထေရော နာမ အဟောသီတိ။ ဧဝံ ဝါဠယက္ခာနုစရိတေပိ ပဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော ဘူတပါလဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။

၁၆။ သမာဓိဝိပ္ဖာရိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ¶ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီတိအာဒီသု အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရတော ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဇ္ဈောကာသေ နိသိန္နဿ ဧကော ဒုဋ္ဌယက္ခော သဟာယကေန ယက္ခေန ဝါရိယမာနောပိ သီသေ ပဟာရံ အဒါသိ။ ယဿ မေဃဿ ဝိယ ဂဇ္ဇတော သဒ္ဒေါ အဟောသိ၊ ထေရော တဿ ပဟရဏသမယေ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသိန္နော ဟောတိ။ အထဿ တေန ပဟာရေန န ကောစိ အာဗာဓော အဟောသိ။ အယံ တဿ အာယသ္မတော သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ ယထာဟ –

‘‘ဧဝံ မေ သုတံ (ဥဒါ။ ၃၄) – ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ စ သာရိပုတ္တော အာယသ္မာ စ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရန္တိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နော ဟောတိ အညတရံ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ။

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဒွေ ယက္ခာ သဟာယကာ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဒက္ခိဏံ ဒိသံ ဂစ္ဆန္တိ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန။ အဒ္ဒသံသု ခေါ တေ ယက္ခာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နံ၊ ဒိသွာန ဧကော ယက္ခော ဒုတိယံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘ပဋိဘာတိ မံ၊ သမ္မ၊ ဣမဿ သမဏဿ သီသေ ပဟာရံ ဒါတု’န္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘အလံ၊ သမ္မ၊ မာ သမဏံ အာသာဒေသိ၊ ဥဠာရော သော၊ သမ္မ၊ သမဏော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’တိ။

‘‘ဒုတိယမ္ပိ ခေါ…ပေ… တတိယမ္ပိ ခေါ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘ပဋိဘာတိ မံ၊ သမ္မ၊ ဣမဿ သမဏဿ သီသေ ပဟာရံ ဒါတု’န္တိ။ တတိယမ္ပိ ခေါ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘အလံ၊ သမ္မ၊ မာ သမဏံ အာသာဒေသိ၊ ဥဠာရော သော၊ သမ္မ၊ သမဏော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’တိ။

‘‘အထ ¶ ¶ ခေါ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ အနာဒိယိတွာ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သီသေ ပဟာရံ အဒါသိ။ တာဝ မဟာပဟာရော အဟောသိ၊ အပိ တေန ပဟာရေန သတ္တရတနံ ဝါ အဍ္ဎဋ္ဌမရတနံ ဝါ နာဂံ ဩသာရေယျ၊ မဟန္တံ ဝါ ပဗ္ဗတကူဋံ ပဒါလေယျ။ အထ စ ပန သော ယက္ခော ‘ဒယှာမိ ဒယှာမီ’တိ တတ္ထေဝ မဟာနိရယံ အပတာသိ။

‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန တေန ယက္ခေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သီသေ ပဟာရံ ဒီယမာနံ၊ ဒိသွာ ယေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘ကစ္စိ တေ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယံ၊ ကစ္စိ န ကိဉ္စိ ဒုက္ခ’န္တိ။ ‘ခမနီယံ မေ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ ယာပနီယံ မေ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ အပိ စ မေ သီသံ ထောကံ ဒုက္ခ’န္တိ။

‘‘အစ္ဆရိယံ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ အဗ္ဘုတံ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ ယာဝ မဟိဒ္ဓိကော အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော မဟာနုဘာဝေါ။ ဣဓ တေ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ အညတရော ယက္ခော သီသေ ပဟာရံ အဒါသိ။ တာဝ မဟာ ပဟာရော အဟောသိ၊ အပိ တေန ပဟာရေန သတ္တရတနံ ဝါ အဍ္ဎဋ္ဌမရတနံ ဝါ နာဂံ ဩသာရေယျ၊ မဟန္တံ ဝါ ပဗ္ဗတကူဋံ ပဒါလေယျ။ အထ စ ပနာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဧဝမာဟ – ‘ခမနီယံ မေ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ ယာပနီယံ မေ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ အပိ စ မေ သီသံ ထောကံ ဒုက္ခ’န္တိ။

‘‘အစ္ဆရိယံ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ အဗ္ဘုတံ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ ယာဝ မဟိဒ္ဓိကော အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော မဟာနုဘာဝေါ၊ ယတြ ဟိ နာမ ယက္ခမ္ပိ ပဿိဿတိ၊ မယံ ပနေတရဟိ ပံသုပိသာစကမ္ပိ န ပဿာမာတိ။

‘‘အဿောသိ ¶ ခေါ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဝိသုဒ္ဓါယ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယ တေသံ ဥဘိန္နံ မဟာနာဂါနံ ဣမံ ဧဝရူပံ ကထာသလ္လာပံ။

အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –

‘‘ယဿ ¶ သေလူပမံ စိတ္တံ၊ ဌိတံ နာနုပကမ္ပတိ၊

ဝိရတ္တံ ရဇနီယေသု၊ ကောပနီယေ န ကုပ္ပတိ၊

ယဿေဝံ ဘာဝိတံ စိတ္တံ၊ ကုတော တံ ဒုက္ခမေဿတီ’’တိ။ (ဥဒါ။ ၃၄)၊

ဧတ္ထ ¶ စ ‘‘ကုတော တံ ဒုက္ခမေဿတီ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနေန ‘‘တေန ပဟာရေန န ကောစိ အာဗာဓော အဟောသီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ အတိဝိယ သမေတိ။ တသ္မာ ‘‘အပိစ မေ သီသံ ထောကံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝစနေန ဒုက္ခဝေဒနာ န ဟောတိ၊ သီသဿ ပန အကမ္မညဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ အကိစ္ဆေန ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျော သုခသီလော၊ ကိစ္ဆေန ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျော ဒုက္ခသီလောတိ ဝုစ္စတိ။ တမ္ပိ ခေါ အကမ္မညတံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတသမယတ္တာ အဟောသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာပတ္တိအပ္ပိတသမယေ ဟိ တမ္ပိ န ဘဝေယျာတိ။ ‘‘ဧတရဟိ ပံသုပိသာစကမ္ပိ န ပဿာမာ’’တိ ဒဋ္ဌုံ အသမတ္ထတာယ န ဝုတ္တံ၊ အဘိညာသု ဗျာပါရာဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ထေရော ကိရ ‘‘ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ပေါထုဇ္ဇနိကာယ ဣဒ္ဓိယာ သာရသညာ မာဟေသု’’န္တိ ပစ္ဆိမံ ဇနတံ အနုကမ္ပမာနော ယေဘုယျေန ဣဒ္ဓိံ န ဝလဉ္ဇေသိ။ ထေရဂါထာယ စ –

‘‘နေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသာယ၊ နပိ ဒိဗ္ဗဿ စက္ခုနော၊

စေတောပရိယာယ ဣဒ္ဓိယာ၊ စုတိယာ ဥပပတ္တိယာ၊

သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ပဏိဓိ မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၉၆) –

ထေရေန သယမေဝ အဘိညာသု ပတ္ထနာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ထေရော ပန သတ္တသဋ္ဌိယာ သာဝကပါရမီဉာဏေသု ပါရမိပ္ပတ္တောတိ။

သဉ္ဇီဝတ္ထေရံ ပန ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကံ နိရောဓသမာပန္နံ ‘‘ကာလင်္ကတော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ဂေါပါလကာဒယော တိဏကဋ္ဌာဒီနိ သံကဍ္ဎိတွာ အဂ္ဂိံ အဒံသု။ ထေရဿ စီဝရေ အံသုမတ္တမ္ပိ န ဈာယိတ္ထ။ အယမဿာယသ္မတော အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တသမထာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တတ္တာ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ ယထာဟ –

‘‘တေန ¶ ခေါ ပန၊ ပါပိမ၊ သမယေန ကကုသန္ဓော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပန္နော ဟောတိ။ ကကုသန္ဓဿ ခေါ ပန၊ ပါပိမ၊ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝိဓုရသဉ္ဇီဝံ နာမ သာဝကယုဂံ အဟောသိ အဂ္ဂံ ဘဒ္ဒယုဂံ။ ယာဝတာ ပန၊ ပါပိမ၊ ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာဝကာ။ တေသု န စ ကောစိ အာယသ္မတာ ¶ ဝိဓုရေန သမသမော ဟောတိ ယဒိဒံ ဓမ္မဒေသနာယ။ ဣမိနာ ခေါ ဧတံ၊ ပါပိမ၊ ပရိယာယေန အာယသ္မတော ဝိဓုရဿ ဝိဓုရောတေဝ သမညာ ဥဒပါဒိ။ အာယသ္မာ ပန၊ ပါပိမ၊ သဉ္ဇီဝေါ အရညဂတောပိ ရုက္ခမူလဂတောပိ သုညာဂါရဂတောပိ အပ္ပကသိရေနေဝ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပဇ္ဇတိ။

‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ၊ ပါပိမ၊ အာယသ္မာ သဉ္ဇီဝေါ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နော နိသိန္နော ဟောတိ။ အဒ္ဒသံသု ¶ ခေါ၊ ပါပိမ၊ ဂေါပါလကာ ပသုပါလကာ ကဿကာ ပထာဝိနော အာယသ္မန္တံ သဉ္ဇီဝံ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နံ၊ ဒိသွာန တေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော၊ အဗ္ဘုတံ ဝတ ဘော၊ အယံ သမဏော နိသိန္နကော ကာလင်္ကတော၊ ဟန္ဒ နံ ဒဟာမာ’တိ။

‘‘အထ ခေါ တေ၊ ပါပိမ၊ ဂေါပါလကာ ပသုပါလကာ ကဿကာ ပထာဝိနော တိဏဉ္စ ကဋ္ဌဉ္စ ဂေါမယဉ္စ သံကဍ္ဎိတွာ အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿ ကာယေ ဥပစိနိတွာ အဂ္ဂိံ ဒတွာ ပက္ကမိံသု။ အထ ခေါ၊ ပါပိမ၊ အာယသ္မာ သဉ္ဇီဝေါ တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန တာယ သမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ စီဝရာနိ ပပ္ဖောဋေတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ အဒ္ဒသံသု ခေါ တေ၊ ပါပိမ၊ ဂေါပါလကာ ပသုပါလကာ ကဿကာ ပထာဝိနော အာယသ္မန္တံ သဉ္ဇီဝံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ၊ ဒိသွာန နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော၊ အဗ္ဘုတံ ဝတ ဘော၊ အယံ သမဏော နိသိန္နကောဝ ကာလင်္ကတော၊ သွာယံ ပဋိသဉ္ဇီဝိတော’တိ။ ဣမိနာ ခေါ ဧဝံ၊ ပါပိမ၊ ပရိယာယေန အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿ သဉ္ဇီဝေါတေဝ သမညာ ဥဒပါဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၇)။

ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရော ¶ ပန ပကတိယာဝ သမာပတ္တိဗဟုလော၊ သော အညတရသ္မိံ အရညေ ရတ္တိံ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသီဒိ၊ ပဉ္စသတာ စောရာ ဘဏ္ဍကံ ထေနေတွာ ဂစ္ဆန္တာ ‘‘ဣဒါနိ အမှာကံ အနုပဒံ ဂစ္ဆန္တာ နတ္ထီ’’တိ ဝိဿမိတုကာမာ ဘဏ္ဍကံ ဩရောပယမာနာ ‘‘ခါဏုကော အယ’’န္တိ မညမာနာ ထေရဿေဝ ဥပရိ သဗ္ဗဘဏ္ဍကာနိ ဌပေသုံ။ တေသံ ဝိဿမိတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ ပဌမံ ဌပိတဘဏ္ဍကဿ ဂဟဏကာလေ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန ထေရော ဝုဋ္ဌာသိ။ တေ ထေရဿ စလနာကာရံ ဒိသွာ ဘီတာ ဝိရဝိံသု။ ထေရော ‘‘မာ ဘာယထ၊ ဥပါသကာ၊ ဘိက္ခု အဟ’’န္တိ အာဟ။ တေ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ထေရဂတေန ပသာဒေန ပဗ္ဗဇိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တတော ပဘုတိ စ ထေရော ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရော နာမ အဟောသိ။ အယမေတ္ထ ပဉ္စဟိ ဘဏ္ဍကသတေဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ တဿာယသ္မတော အာဗာဓာဘာဝေါ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။

ဥတ္တရာ ¶ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၂) ပန ဥပါသိကာ ရာဇဂဟေ မဟာဓနဿ ပုဏ္ဏဿ သေဋ္ဌိနော ဓီတာ၊ ကုမာရိကကာလေယေဝ သဒ္ဓိံ မာတာပိတူဟိ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ၊ သာ ဝယပ္ပတ္တာ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော မဟတာ နိဗန္ဓေန တဿ ပုတ္တဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ ဒိန္နာ။ သာ ဗုဒ္ဓဒဿနာယ ဓမ္မဿဝနာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ ဩကာသံ အလဘမာနာ ဥပဒ္ဒုတာ ဟုတွာ တသ္မိံယေဝ နဂရေ သိရိမံ နာမ ဂဏိကံ ပက္ကောသာပေတွာ ဩကာသကရဏတ္ထမေဝ ပိတု ဃရာဝ အာနီတာနိ ပဉ္စဒသကဟာပဏသဟဿာနိ တဿာ ဒတွာ ‘‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဣမံ အဍ္ဎမာသံ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ပရိစရာဟီ’’တိ တံ သာမိကဿ အပ္ပေတွာ သယံ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ ‘‘ဣမံ အဍ္ဎမာသံ ဗုဒ္ဓဒဿနာဒီနိ ¶ လဘိဿာမီ’’တိ တုဋ္ဌမာနသာ ယာဝ ပဝါရဏာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိမန္တာပေတွာ အဍ္ဎမာသံ မဟာဒါနံ အဒါသိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ မဟာနသေ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒီနိ သံဝိဒဟာပေတိ။ တဿာ သာမိကော ‘‘သွေ ပဝါရဏာ’’တိ သိရိမာယ သဟ ဝါတပါနေ ဌတွာ ဗဟိ ဩလောကေန္တော တံ တထာဝိစရန္တိံ သေဒကိလိန္နံ ဆာရိကာယ ဩကိဏ္ဏံ အင်္ဂါရမသိမက္ခိတံ ဒိသွာ ‘‘အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ အဘုဉ္ဇိတွာ ကုသလံ နာမ ကရောတိ ဗာလာ’’တိ ဟသိ။ ဥတ္တရာပိ တံ ဩလောကေတွာ ‘‘သမ္ပရာယတ္ထံ ကုသလံ န ကရောတိ ဗာလော’’တိ ဟသိ။

သိရိမာ ¶ ဥဘိန္နမ္ပိ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘အဟံ ဃရသာမိနီ’’တိ မညမာနာ ဣဿာပကတာ ဥတ္တရာယ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ပါသာဒါ ဩတရတိ။ ဥတ္တရာ တံ ဉတွာ ပီဌကေ နိသီဒိတွာ တံ မေတ္တေန စိတ္တေန ဖရိ။ သိရိမာ ပါသာဒါ ဩရုယှ မဟာနသံ ပဝိသိတွာ ပူဝပစနတော ဥဠုင်္ကပူရံ ပက္ကုထိတံ သပ္ပိံ ဂဟေတွာ တဿာ မတ္ထကေ ဩကိရိ။ တံ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ သီတူဒကံ ဝိယ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာ အဂမာသိ။ ဒါသိယော သိရိမံ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ ပေါထေတွာ ဘူမိယံ ပါတေသုံ။ ဥတ္တရာ မေတ္တာဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဒါသိယော ဝါရေသိ။ သိရိမာ ဥတ္တရံ ခမာပေသိ။ ဥတ္တရာ ‘‘သွေ သတ္ထု ပုရတော ခမာပေဟီ’’တိ ဝတွာ တာယ ကာယဝေယျာဝဋိကံ ယာစိတာယ ဗျဉ္ဇနသမ္ပာဒနံ အာစိက္ခိ။ သာ တံ သမ္ပာဒေတွာ အတ္တနော ပရိဝါရာ ပဉ္စသတာ ဂဏိကာယော သသင်္ဃံ သတ္ထာရံ ပရိဝိသိတွာ ‘‘ခမာပနသဟာယိကာ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ပုနဒိဝသေ တထာ တာဟိ ဂဏိကာဟိ သဒ္ဓိံ သတ္ထု ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ ဘဂဝါ ဥတ္တရာယ အပရဇ္ဈိံ၊ ခမတု မေ ဥတ္တရာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ခမ၊ ဥတ္တရေ’’တိ ဝတွာ ‘‘ခမာမိ၊ ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓ’’န္တိအာဒိကံ (ဓ။ ပ။ ၂၂၃) ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဥတ္တရာ ပုရေတရမေဝ သာမိကဉ္စ သဿုသသုရေ စ သတ္ထု သန္တိကေ ဥပနေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ တေ စ တယော ဇနာ၊ သဗ္ဗာ စ ဂဏိကာယော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။ ဧဝံ ဥတ္တရာယ ဥပါသိကာယ ပက္ကုထိတသပ္ပိနာ ပီဠာဘာဝေါ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။

သာမာဝတီ ¶ ဥပါသိကာ နာမ ကောသမ္ဗိယံ ဥဒေနဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ။ တဿ ဟိ ရညော ပဉ္စသတပဉ္စသတဣတ္ထိပရိဝါရာ တိဿော အဂ္ဂမဟေသိယော အဟေသုံ။ တာသံ သာမာဝတီ ဘဒ္ဒိယနဂရေ ဘဒ္ဒိယသေဋ္ဌိနော ဓီတာ။ ပိတရိ ကာလင်္ကတေ ပိတု သဟာယကဿ ကောသမ္ဗိယံ ဃောသိတသေဋ္ဌိနော ဃရေ ပဉ္စသတဣတ္ထိပရိဝါရဝဍ္ဎိတံ ဝယပ္ပတ္တံ ရာဇာ ဒိသွာ ¶ သဉ္ဇာတသိနေဟော သပရိဝါရမတ္တနော ဃရံ နေတွာ အဘိသေကဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ ရညော ဓီတာ ဝါသုလဒတ္တာ နာမ ဧကာ မဟေသီ။ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ ဘဂဝတော ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ ပိတရာ ဒိယျမာနာ –

‘‘ဒိသွာန တဏှံ အရတိံ ရဂဉ္စ၊ နာဟောသိ ဆန္ဒော အပိ မေထုနသ္မိံ၊

ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ၊ ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၄၁) –

ဘဂဝတာ ¶ ဘာသိတံ ဂါထံ သုတွာ ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိ။ တဿာ မာတာပိတရော မာဂဏ္ဍိယသုတ္တဒေသနာဝသာနေ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တဿာ စူဠပိတာ မာဂဏ္ဍိယော တံ ကောသမ္ဗိံ နေတွာ ရညော အဒါသိ။ သာ ရညော ဧကာ မဟေသီ။

အထ ခေါ ဃောသိတသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကသေဋ္ဌီတိ တယော သေဋ္ဌိနော လောကေ တထာဂတုပ္ပာဒံ သုတွာ ဇေတဝနံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ အဍ္ဎမာသံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ သတ္ထု ကောသမ္ဗိဂမနံ အာယာစိတွာ ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ ဃောသိတာရာမော ကုက္ကုဋာရာမော ပါဝါရိကာရာမောတိ တယော ဇနာ တယော အာရာမေ ကာရာပေတွာ အနုပုဗ္ဗေန တတ္ထ အာဂတံ သတ္ထာရံ ပဋိပါဋိယာ ဧကေကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသာပေတွာ ဧကေကော သသင်္ဃဿ ဘဂဝတော မဟာဒါနမဒါသိ။ အထေကဒိဝသံ တေသံ ဥပဋ္ဌာကော သုမနော နာမ မာလာကာရော သေဋ္ဌိနော အာယာစိတွာ သသင်္ဃံ သတ္ထာရံ ဘောဇေတုံ အတ္တနော ဃရေ နိသီဒါပေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သာမာဝတိယာ ပရိစာရိကာ ခုဇ္ဇုတ္တရာ နာမ ဒါသီ အဋ္ဌ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ တဿ ဃရံ အဂမာသိ။ သော ‘‘သသင်္ဃဿ တာဝ သတ္ထုနော ပရိဝေသနသဟာယာ ဟောဟီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ ကတွာ သတ္ထု ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပန္နာ ဟုတွာ အညဒါ စတ္တာရော ကဟာပဏေ အတ္တနော အာဒိယန္တီ အဒိန္နံ အာဒိယိတုံ အဘဗ္ဗတ္တာ အဋ္ဌဟိ ကဟာပဏေဟိ ပုပ္ဖာနိ အာဒါယ သာမာဝတိယာ ဥပနာမေသိ။ တာယ ပုပ္ဖာနံ ဗဟုဘာဝကာရဏံ ပုဋ္ဌာ မုသာ ဘဏိတုံ အဘဗ္ဗတ္တာ ယထာသဘာဝံ အာဟ။ ‘‘အဇ္ဇ ကသ္မာ န ဂဏှီ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မံ သုတွာ အမတံ သစ္ဆာကာသိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ ဥတ္တရေ၊ တံ ဓမ္မံ အမှာကမ္ပိ ကထေဟီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မံ နှာပေတွာ သုဒ္ဓံ ဝတ္ထယုဂံ ဒတွာ ဥစ္စေ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ သဗ္ဗာ နီစာသနေသု နိသီဒထာ’’တိ အာဟ။ တာ ¶ သဗ္ဗာပိ ¶ တထာ ကရိံသု။ သာ သေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာ အရိယသာဝိကာ ဧကံ ဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကတွာ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ တာသံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာမာဝတီ စ ပဉ္စသတာ စ ဣတ္ထိယော သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိံသု။ တာ သဗ္ဗာပိ ခုဇ္ဇုတ္တရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အမ္မ၊ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ ဝေယျာဝစ္စံ အကတွာ အမှာကံ မာတုဋ္ဌာနေ အာစရိယဋ္ဌာနေ စ ဌတွာ သတ္ထာရာ ¶ ဒေသိတဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ အမှာကံ ကထေဟီ’’တိ အာဟံသု။ သာ တထာ ကရောန္တီ အပရဘာဂေ တိပိဋကဓရာ ဟုတွာ သတ္ထာရာ ဗဟုဿုတာနံ ဥပါသိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတာ အဂ္ဂဋ္ဌာနံ လဘိ။ သာမာဝတိမိဿိကာ ဗုဒ္ဓဿ ဒဿနံ ပိဟေန္တိ၊ ဒသဗလေ အန္တရဝီထိံ ပဋိပန္နေ ဝါတပါနေသု အပ္ပဟောန္တေသု ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ သတ္ထာရံ ဩလောကေန္တိ၊ ဝန္ဒနပူဇနဉ္စ ကရောန္တိ။

မာဂဏ္ဍိယာ တတ္ထ ဂတာ တာနိ ဆိဒ္ဒါနိ ဒိသွာ တတ္ထ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တီ သတ္ထု အာဂတဘာဝံ ဉတွာ ဘဂဝတိ အာဃာတေန တာသမ္ပိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘မဟာရာဇ၊ သာမာဝတိမိဿိကာနံ ဗဟိဒ္ဓါ ပတ္ထနာ အတ္ထိ၊ ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ သမဏံ ဂေါတမံ ဩလောကေန္တိ၊ ကတိပါဟေန တံ မာရေဿန္တီ’’တိ ရာဇာနံ အာဟ။ ရာဇာ ဆိဒ္ဒါနိ ဒိသွာပိ တဿာ ဝစနံ န သဒ္ဒဟိ၊ ဥဒ္ဓစ္ဆိဒ္ဒကဝါတပါနာနိ ကာရာပေသိ။ ပုန မာဂဏ္ဍိယာ ရာဇာနံ တာသု ဘိန္ဒိတုကာမာ အဋ္ဌ သဇီဝကုက္ကုဋေ အာဟရာပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ၊ တာသံ ဝီမံသနတ္ထံ ဣမေ ကုက္ကုဋေ မာရေတွာ ‘မမတ္ထာယ ပစာဟီ’တိ ပေသေဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ပေသေသိ။ တာယ ‘‘ပါဏာတိပါတံ န ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ‘‘တဿ သမဏဿ ဂေါတမဿ ပစိတွာ ပေသေဟီ’’တိ အာဟ။ ရညာ တထာ ပေသိတေ မာဂဏ္ဍိယာ အဋ္ဌ မာရိတကုက္ကုဋေ တထာ ဝတွာ ပေသေသိ။ သာမာဝတီ ပစိတွာ ဒသဗလဿ ပါဟေသိ။ မာဂဏ္ဍိယာ တေနပိ ရာဇာနံ ကောပေတုံ နာသက္ခိ။

ရာဇာ ပန တီသု မဟေသီသု ဧကေကိဿာ ဝသနဋ္ဌာနေ သတ္တ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဝသတိ။ ရာဇာ အတ္တနော ဂမနဋ္ဌာနံ ဟတ္ထိကန္တဝီဏံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ရညော သာမာဝတိယာ ပါသာဒဂမနကာလေ ဒါဌာ အဂဒေန ဓောဝါပေတွာ ဝေဠုပဗ္ဗေ ပက္ခိပါပေတွာ ဧကံ ကဏှသပ္ပပေါတကံ အာဟရာပေတွာ အန္တောဝီဏာယ ပက္ခိပိတွာ မာလာဂုဠကေန ဆိဒ္ဒံ ပိဒဟိ။ တံ ရညော တတ္ထ ဂတကာလေ အပရာပရံ ဝိစရန္တီ ဝိယ ဟုတွာ ဝီဏာဆိဒ္ဒတော မာလာဂုဠကံ အပနေသိ။ သပ္ပော နိက္ခမိတွာ ပဿသန္တော ဖဏံ ကတွာ သယနပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇိ။ သာ အာဟ – ‘‘ဓီ သပ္ပော’’တိ မဟာသဒ္ဒမကာသိ။ ရာဇာ သပ္ပံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိ။ သာမာဝတီ ရညော ကုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ သညမဒါသိ ‘‘အဇ္ဇ ဩဓိသကမေတ္တာဖရဏေန ရာဇာနံ ဖရထာ’’တိ။ သယမ္ပိ တထာ အကာသိ။ ရာဇာ သဟဿထာမဓနုံ အာဒါယ ဇိယံ ပေါဌေတွာ သာမာဝတိံ ¶ ဓုရေ ကတွာ သဗ္ဗာ တာ ဣတ္ထိယော ပဋိပါဋိယာ ဌပါပေတွာ ဝိသပီတံ ခုရပ္ပံ သန္နယှိတွာ ဓနုံ ပူရေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ခုရပ္ပံ နေဝ ခိပိတုံ ¶ ¶ ၊ န ဩရောပိတုံ သက္ကောတိ၊ ဂတ္တေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ၊ သရီရံ ဝေဓတိ၊ မုခတော ခေဠော ပတတိ၊ ဂဏှိတဗ္ဗဂဟဏံ န ပဿတိ၊ အထ နံ သာမာဝတီ ‘‘ကိံ၊ မဟာရာဇ၊ ကိလမသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ၊ ဒေဝိ၊ ကိလမာမိ၊ အဝဿယော မေ ဟောဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ မဟာရာဇ၊ ခုရပ္ပံ ပထဝီမုခံ ကရောဟီ’’တိ။ ရာဇာ တထာ အကာသိ။ သာ ‘‘ရညော ဟတ္ထတော ခုရပ္ပံ မုစ္စတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ခုရပ္ပံ မုစ္စိ။ ရာဇာ တံခဏညေဝ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတွာ အလ္လဝတ္ထော အလ္လကေသော သာမာဝတိယာ ပါဒေသု နိပတိတွာ ‘‘ခမ၊ ဒေဝိ၊ မယှံ –

‘သမ္မုယှာမိ ပမုယှာမိ၊ သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ၊

သာမာဝတီ မံ တာယဿု၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’’တိ။ – အာဟ၊

‘‘မာ မံ တွံ သရဏံ ဂစ္ဆ၊ ယမဟံ သရဏံ ဂတာ၊

သရဏံ ဂစ္ဆ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။ –

အာဟ။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ တံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ သတ္ထာရဉ္စ၊ ဝရဉ္စ တေ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘ဝရော ဂဟိတော ဟောတု၊ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သရဏံ ဂန္တွာ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ‘‘သာမာဝတိံ ဝရံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု၊ မဟာရာဇ၊ ဣမံ မေ ဝရံ ဒေဟိ၊ သတ္ထာ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဣဓာဂစ္ဆတု၊ ဓမ္မံ သောဿာမီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ နိဗဒ္ဓံ ဣဓာဂစ္ဆထ၊ သာမာဝတိမိဿိကာ ‘ဓမ္မံ သောဿာမာ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဗုဒ္ဓါနံ နာမ ဧကဋ္ဌာနံ နိဗဒ္ဓံ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာဇနောပိ ပစ္စာသီသတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခူ အာဏာပေထာ’’တိ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဏာပေသိ။ ထေရော ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ နိဗဒ္ဓံ ရာဇကုလံ ဂစ္ဆတိ။ တာပိ ဒေဝီပမုခါ ဣတ္ထိယော ထေရံ ဘောဇေတွာ ဓမ္မံ သုဏိံသု။ သာမာဝတိဉ္စ သတ္ထာ မေတ္တာဝိဟာရီနံ ဥပါသိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသီတိ။ ဧဝံ ရညော ခုရပ္ပံ မုဉ္စိတုံ အဝိသဟနဘာဝေါ သာမာဝတိယာ ဥပါသိကာယ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီတိ ¶ ။ ဧတ္ထ ¶ စ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန ဝါ ဩကပ္ပနပသာဒေန ဝါ ရတနတ္တယသရဏဂမနေန ဝါ ရတနတ္တယံ ဥပါသတီတိ ဥပါသိကာတိ ဝုစ္စတီတိ။

၁၇။ အရိယိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ အရိယာ ဣဒ္ဓီတိ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ ခီဏာသဝအရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော ¶ အရိယာ ဣဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတီတိ။ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု။ အနိဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ အာရမ္မဏပကတိယာ အမနာပေ ဝတ္ထုသ္မိံ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ။ မေတ္တာယ ဝါ ဖရတီတိ သတ္တော စေ ဟောတိ၊ မေတ္တာဘာဝနာယ ဖရတိ။ ဓာတုတော ဝါ ဥပသံဟရတီတိ သင်္ခါရော စေ ဟောတိ၊ ‘‘ဓာတုမတ္တ’’န္တိ ဓာတုမနသိကာရံ ဥပသံဟရတိ။ သတ္တေပိ ဓာတူပသံဟာရော ဝဋ္ဋတိ။ အသုဘာယ ဝါ ဖရတီတိ သတ္တော စေ၊ အသုဘဘာဝနာယ ဖရတိ။ အနိစ္စတော ဝါ ဥပသံဟရတီတိ သင်္ခါရော စေ၊ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ မနသိကာရံ ဥပသံဟရတိ။ တဒုဘယန္တိ တံ ဥဘယံ။ ဥပေက္ခကောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ ဥပေက္ခကော။ သတောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတ္တာ။ သမ္ပဇာနောတိ ပညာယ သမ္ပဇာနကာရိတ္တာ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ကာရဏဝသေန စက္ခူတိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ရူပဒဿနသမတ္ထေန စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာ။ ပေါရာဏာ ပနာဟု – ‘‘စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ အစိတ္တကတ္တာ၊ စိတ္တံ န ပဿတိ အစက္ခုကတ္တာ၊ ဒွါရာရမ္မဏသင်္ဃဋ္ဋနေ ပန ပသာဒဝတ္ထုကေန စိတ္တေန ပဿတိ။ ဤဒိသီ ပနေသာ ‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’တိအာဒီသု ဝိယ သသမ္ဘာရကထာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၂)။ အထ ဝါ စက္ခုနာ ကရဏဘူတေန ရူပံ ဒိသွာတိ အတ္ထော။ နေဝ သုမနော ဟောတီတိ ဂေဟသိတသောမနဿပဋိက္ခေပေါ၊ န ကိရိယဘူတာယ သောမနဿဝေဒနာယ။ န ဒုမ္မနောတိ သဗ္ဗဒေါမနဿပဋိက္ခေပေါ။ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတီတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာယ ဆသု ဒွါရေသု ပဝတ္တနတော ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ။ သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

၁၈။ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ သဗ္ဗေသံ ပက္ခီနန္တိ သဗ္ဗေသံ ပက္ခိဇာတာနံ ဈာနာဘိညာ ဝိနာယေဝ အာကာသေန ဂမနံ။ တထာ သဗ္ဗေသံ ဒေဝါနံ အာကာသဂမနံ ဒဿနာဒီနိ စ။ ဧကစ္စာနံ မနုဿာနန္တိ ပဌမကပ္ပိကာနံ မနုဿာနံ။ ဧကစ္စာနံ ဝိနိပါတိကာနန္တိ ပိယင်္ကရမာတာ ပုနဗ္ဗသုမာတာ ဖုဿမိတ္တာ ¶ ဓမ္မဂုတ္တာတိဧဝမာဒီနံ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတိကာနံ အညေသဉ္စ ပေတာနံ နာဂသုပဏ္ဏာနဉ္စ အာကာသဂမနာဒိကံ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ။

ပုညဝတော ဣဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ရာဇာတိ ဓမ္မေန ပရေသံ ရဉ္ဇနတော ရာဇာ။ ရတနစက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ ဝေဟာသံ ဂစ္ဆတီတိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ¶ ဥပယောဂဝစနံ။ စတုရင်္ဂိနိယာတိ ဟတ္ထိအဿရထပတ္တိသင်္ခါတစတုအင်္ဂဝတိယာ။ သေနာတိ တေသံ သမူဟမတ္တမေဝ။ အန္တမသောတိ ဟေဋ္ဌိမန္တတော။ အဿဗန္ဓာ နာမ အဿာနံ ရက္ခကာ။ ဂေါပုရိသာ နာမ ဂုန္နံ ရက္ခကာ။ ဥပါဒါယာတိ အဝိဿဇ္ဇေတွာ။ ဧဝံ တေသံ ဝေဟာသဂမနဉ္စ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ အတ္ထော။

ဇောတိကဿ ¶ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဇောတိကော နာမ ပုဗ္ဗေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ရာဇဂဟနဂရေ သေဋ္ဌိ။ တဿ ကိရ ဇာတဒိဝသေ သကလနဂရေ သဗ္ဗာဝုဓာနိ ဇလိံသု၊ သဗ္ဗေသံ ကာယာရုဠှာနိ အာဘရဏာနိပိ ပဇ္ဇလိတာနိ ဝိယ ဩဘာသံ မုဉ္စိံသု၊ နဂရံ ဧကပဇ္ဇောတံ အဟောသိ။ အထဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ သကလနဂရဿ ဧကဇောတိဘူတတ္တာ ဇောတိကောတိ နာမံ ကရိံသု။ အထဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ဂေဟကရဏတ္ထာယ ဘူမိတလေ သောဓိယမာနေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာဂန္တွာ သောဠသကရီသမတ္တေ ဌာနေ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ သတ္တရတနမယံ သတ္တဘူမိကံ ပါသာဒံ ဥဋ္ဌာပေသိ၊ ပါသာဒံ ပရိက္ခိပိတွာ သတ္တရတနမယေ သတ္တဒွါရကောဋ္ဌကယုတ္တေ သတ္တပါကာရေ ဥဋ္ဌာပေသိ၊ ပါကာရပရိယန္တေ စတုသဋ္ဌိ ကပ္ပရုက္ခေ ဥဋ္ဌာပေသိ၊ ပါသာဒဿ စတူသု ကဏ္ဏေသု ယောဇနိကတိဂါဝုတိကဒွိဂါဝုတိကဧကဂါဝုတိကာ စတဿော နိဓိကုမ္ဘိယော ဥဋ္ဌာပေသိ။ ပါသာဒဿ စတူသု ကဏ္ဏေသု တရုဏတာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏာ စတဿော သုဝဏ္ဏမယာ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိယော နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တာသံ မဏိမယာနိ ပတ္တာနိ သုဝဏ္ဏမယာနိ ပဗ္ဗာနိ အဟေသုံ။ သတ္တသု ဒွါရကောဋ္ဌကေသု ဧကေကသ္မိံ ဧကဒွိတိစတုပဉ္စဆသတ္တယက္ခသဟဿပရိဝါရာ သတ္တ ယက္ခာ အာရက္ခံ ဂဏှိံသု။

ဗိမ္ဗိသာရမဟာရာဇာ ပါသာဒါဒီနံ ဥဋ္ဌာနံ သုတွာ သေဋ္ဌိဆတ္တံ ပဟိဏိ။ သော ဇောတိကသေဋ္ဌီတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော ဟုတွာ ဥတ္တရကုရုတော ဒေဝတာဟိ အာနေတွာ သိရိဂဗ္ဘေ နိသီဒါပိတာယ ဧကဉ္စ တဏ္ဍုလနာဠိံ တယော စ ဇောတိပါသာဏေ ဂဟေတွာ အာဂတာယ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ တသ္မိံ ပါသာဒေ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ဝသိ။ တေသံ ယာဝဇီဝံ တာယ ဧကတဏ္ဍုလနာဠိယာ ¶ ဘတ္တံ ပဟောသိ။ သစေ ကိရ တေ သကဋသတမ္ပိ တဏ္ဍုလာနံ ပူရေတုကာမာ ဟောန္တိ၊ သာ တဏ္ဍုလနာဠိယေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဘတ္တပစနကာလေ တဏ္ဍုလေ ဥက္ခလိယံ ပက္ခိပိတွာ တေသံ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ဌပေန္တိ။ ပါသာဏာ တာဝဒေဝ ပဇ္ဇလိတွာ ဘတ္တေ ပက္ကမတ္တေ နိဗ္ဗာယန္တိ။ တေနေဝ သညာဏေန ဘတ္တဿ ပက္ကဘာဝံ ဇာနန္တိ။ သူပေယျာဒိပစနကာလေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ တေသံ ဇောတိပါသာဏေဟိ အာဟာရော ပစ္စတိ၊ မဏိအာလောကေန ဝသန္တိ။ အဂ္ဂိဿ ဝါ ဒီပဿ ဝါ ဩဘာသမေဝ န ဇာနိံသု။ ဇောတိကဿ ကိရ ဧဝရူပါ သမ္ပတ္တီတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။ မဟာဇနော ယာနာဒီဟိ ဒဿနတ္ထာယ အာဂစ္ဆတိ။ ဇောတိကသေဋ္ဌိ အာဂတာဂတာနံ ဥတ္တရကုရုတဏ္ဍုလာနံ ဘတ္တံ ဒါပေတိ၊ ‘‘ကပ္ပရုက္ခေဟိ ဝတ္ထာဘရဏာနိ ဂဏှန္တူ’’တိ အာဏာပေတိ၊ ‘‘ဂါဝုတိကနိဓိကုမ္ဘိယာ ¶ မုခံ ဝိဝရာပေတွာ ယာပနမတ္တံ ဂဏှန္တူ’’တိ အာဏာပေတိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိကေသု ဓနံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေသု နိဓိကုမ္ဘိယာ အင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဦနံ နာဟောသီတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

ဇဋိလဿ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဇဋိလော နာမ ကဿပဿ ဘဂဝတော ဓာတုစေတိယေ ကတာဓိကာရော တက္ကသိလာယံ သေဋ္ဌိ။ တဿ ကိရ မာတာ ဗာရာဏသိယံ သေဋ္ဌိဓီတာ အဘိရူပါ အဟောသိ ¶ ။ တံ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကကာလေ အာရက္ခနတ္ထာယ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိတလေ ဝါသယိံသု။ တံ ဧကဒိဝသံ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ဗဟိ ဩလောကိယမာနံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိဇ္ဇာဓရော ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟော ဝါတပါနေန ပဝိသိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ သန္ထဝမကာသိ။ သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ။ အထ နံ ဒါသီ ဒိသွာ ‘‘အမ္မ၊ ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဟောတု၊ ကဿစိ မာ အာစိက္ခီ’’တိ ဝုတ္တာ ဘယေန တုဏှီ အဟောသိ။ သာပိ ဒသမေ မာသေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ နဝဘာဇနံ အာဟရာပေတွာ တတ္ထ တံ ဒါရကံ နိပဇ္ဇာပေတွာ တံ ဘာဇနံ ပိဒဟိတွာ ဥပရိ ပုပ္ဖဒါမာနိ ဌပေတွာ ‘‘ဣမံ သီသေန ဥက္ခိပိတွာ ဂန္တွာ ဂင်္ဂါယ ဝိဿဇ္ဇေဟိ၊ ‘ကိံ ဣဒ’န္တိ စ ပုဋ္ဌာ ‘အယျာယ မေ ဗလိကမ္မ’န္တိ ဝဒေယျာသီ’’တိ ဒါသိံ အာဏာပေသိ။ သာ တထာ အကာသိ။ ဟေဋ္ဌာဂင်္ဂါယပိ ဒွေ ဣတ္ထိယော နှာယမာနာ တံ ဘာဇနံ ဥဒကေန အာဟရိယမာနံ ဒိသွာ ဧကာ ‘‘မယှေတံ ဘာဇန’’န္တိ အာဟ။ ဧကာ ‘‘ယံ ဧတဿ အန္တော၊ တံ မယှ’’န္တိ ဝတွာ ဘာဇနေ သမ္ပတ္တေ တံ အာဒါယ ထလေ ဌပေတွာ ဝိဝရိတွာ ¶ ဒါရကံ ဒိသွာ ဧကာ ‘‘မမ ဘာဇန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒါရကော မမေဝ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧကာ ‘‘ယံ ဘာဇနဿ အန္တော၊ တံ မမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မမ ဒါရကော’’တိ အာဟ။ တာ ဝိဝဒမာနာ ဝိနိစ္ဆယံ ဂန္တွာ အမစ္စေသု ဝိနိစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တေသု ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရာဇာ တာသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တွံ ဒါရကံ ဂဏှ၊ တွံ ဘာဇန’’န္တိ အာဟ။ ယာယ ပန ဒါရကော လဒ္ဓါ၊ သာ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာယိကာ ဟောတိ။ သာ တံ ဒါရကံ ‘‘ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿာမီ’’တိ ပေါသေသိ။ တဿ ဇာတဒိဝသေ ဂဗ္ဘမလဿ ဓောဝိတွာ အနပနီတတ္တာ ကေသာ ဇဋိတာ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ တေနဿ ဇဋိလောတေဝ နာမံ အကံသု။

တဿ ပဒသာ ဝိစရဏကာလေ ထေရော တံ ဂေဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဥပါသိကာ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ အာဟာရမဒါသိ။ ထေရော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဥပါသိကေ၊ ဒါရကော တေ လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ ဣမာဟံ တုမှာကံ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿန္တိ ပေါသေသိ’’န္တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ တံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမဿ ဂိဟိသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတုံ ပုညကမ္မ’’န္တိ ဩလောကေန္တော ‘‘မဟာပုညော ¶ သတ္တော မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿတိ၊ ဒဟရော ဧဝ စ တာဝ၊ ဉာဏမ္ပိ တာဝဿ ပရိပါကံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ အာဒါယ တက္ကသိလာယံ ဧကဿ ဥပဋ္ဌာကဿ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သော ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဒါရကော၊ ဘန္တေ၊ လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဥပါသက၊ ပဗ္ဗဇိဿတိ၊ ဒဟရော တာဝ တဝ သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ တံ ပုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ တဿ ပန ဂေဟေ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဘဏ္ဍကံ ဥဿန္နံ ဟောတိ။ သော ဂါမန္တရံ ဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဘဏ္ဍကံ အာပဏံ အာဟရိတွာ တဿ တဿ ဘဏ္ဍကဿ မူလံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဧတ္တကံ နာမ ဓနံ ဂဟေတွာ ဒဒေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။

တံ ¶ ဒိဝသံ နဂရပရိဂ္ဂါဟိကာ ဒေဝတာ အန္တမသော ဇီရကမရိစမတ္တကေနာပိ အတ္ထိကေ တဿေဝ အာပဏာဘိမုခေ ကရိံသု။ သော ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဥဿန္နဘဏ္ဍကံ ဧကဒိဝသေနေဝ ဝိက္ကိဏိ။ ကုဋုမ္ဗိကော အာဂန္တွာ အာပဏေ ကိဉ္စိ အဒိသွာ ‘‘သဗ္ဗံ တေ၊ တာတ၊ ဘဏ္ဍကံ နာသိတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘န နာသိတံ၊ တာတ၊ သဗ္ဗံ တုမှေဟိ ဝုတ္တနယေန ဝိက္ကိဏိတံ၊ ဣဒံ အသုကဿ မူလံ၊ ဣဒံ အသုကဿ ¶ မူလ’’န္တိ သဗ္ဗမူလံ တဿေဝ အပ္ပေသိ။ ကုဋုမ္ဗိကော ပသီဒိတွာ ‘‘အနဂ္ဃော ပုရိသော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဇီဝိတုံ သမတ္ထော’’တိ အတ္တနော ဝယပ္ပတ္တံ ဓီတရံ တဿ ဒတွာ ‘‘ဂေဟမဿ ကရောထာ’’တိ ပုရိသေ အာဏာပေတွာ နိဋ္ဌိတေ ဂေဟေ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ အတ္တနော ဂေဟေ ဝသထာ’’တိ အာဟ။ အထဿ ဂေဟပဝိသနကာလေ ဧကေန ပါဒေန ဥမ္မာရေ အက္ကန္တမတ္တေ ဂေဟဿ ပစ္ဆိမဘာဂေ ဘူမိဋ္ဌာနေ အသီတိဟတ္ထော သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော ဥဋ္ဌဟိ။ ရာဇာ ကိရ ဇဋိလဿ ဂေဟေ ဘူမိံ ဘိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော ဥဋ္ဌိတောတိ သုတွာ တဿ သေဋ္ဌိဆတ္တံ ပေသေသိ။ သော ဇဋိလသေဋ္ဌိ နာမ အဟောသီတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

မေဏ္ဍကဿ သေဋ္ဌိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ (မဟာဝ။ ၂၉၆) မေဏ္ဍကော နာမ ဝိပဿိမှိ ဘဂဝတိ ကတာဓိကာရော မဂဓရဋ္ဌေ ဘဒ္ဒိယနဂရေ သေဋ္ဌိ။ တဿ ကိရ ပစ္ဆိမဂေဟေ အဋ္ဌကရီသမတ္တေ ဌာနေ ဟတ္ထိအဿဥသဘပ္ပမာဏာ သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကာ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ပိဋ္ဌိယာ ပိဋ္ဌိံ ပဟရမာနာ ဥဋ္ဌဟိံသု၊ တေသံ မုခေသု ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ သုတ္တာနံ ဂေဏ္ဍုကာ ပက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ။ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီဟိ စ ဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီဟိ စ အတ္ထေ သတိ တေသံ မုခတော ဂေဏ္ဍုကံ အပနေန္တိ။ ဧကဿပိ မေဏ္ဍကဿ မုခတော သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ ပဟောနကံ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏံ နိက္ခမတိ။ တတော ပဋ္ဌာယေသ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌီတိ ပညာယီတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

ဃောသိတဿ ¶ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဃောသိတော (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁) နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေ ကတာဓိကာရော သက္ကရဋ္ဌေ ကောသမ္ဗိယံ သေဋ္ဌိ။ သော ကိရ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ ကောသမ္ဗိယံ နဂရသောဘိနိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ တံ ဝိဇာတဒိဝသေ သုပ္ပေ သယာပေတွာ သင်္ကာရကူဋေ ဆဍ္ဍာပေသိ။ ဒါရကံ ကာကသုနခါ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ဧကော ပုရိသော တံ ဒိသွာဝ ပုတ္တသညံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။ တဒါ ကောသမ္ဗိကသေဋ္ဌိ ပုရောဟိတံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ၊ အာစရိယ၊ အဇ္ဇ တေ တိထိကရဏနက္ခတ္တာဒယော ဩလောကိတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ၊ မဟာသေဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဇနပဒဿ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌိ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ တဒါ သေဋ္ဌိနော ဘရိယာ ဂရုဂဗ္ဘာ ¶ ဟောတိ၊ တသ္မာ သော သီဃံ ဂေဟံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဇာနာဟိ နံ ဝိဇာတာ ဝါ၊ န ¶ ဝါ’’တိ။ ‘‘န ဝိဇာတာ’’တိ သုတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ကာဠိံ နာမ ဒါသိံ ပက္ကောသိတွာ သဟဿံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဣမသ္မိံ နဂရေ ဥပဓာရေတွာ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကံ ဂဏှိတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဥပဓာရေန္တီ တံ ဂေဟံ ဂန္တွာ တံ ဒါရကံ တံ ဒိဝသံ ဇာတံ ဉတွာ သဟဿံ ဒတွာ အာနေတွာ သေဋ္ဌိနော ဒဿေသိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘သစေ မေ ဓီတာ ဇာယိဿတိ၊ တာယ နံ သဒ္ဓိံ နိဝါသေတွာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနဿ သာမိကံ ကရိဿာမိ။ သစေ ပုတ္တော ဇာယိဿတိ၊ ဃာတေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ ဂေဟေ ဝဍ္ဎာပေသိ။

အထဿ ဘရိယာ ကတိပါဟစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ မမ ပုတ္တော သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ လဘိဿတိ။ ဣဒါနေဝ နံ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကာဠိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ ဇေ၊ ဝဇတော ဂုန္နံ နိက္ခမနဝေလာယ ဝဇဒွါရမဇ္ဈေ ဣမံ တိရိယံ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ ဂါဝိယော နံ မဒ္ဒိတွာ မာရေဿန္တိ၊ မဒ္ဒိတာမဒ္ဒိတဘာဝံ ပနဿ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဂန္တွာ ဂေါပါလကေန ဝဇဒွါရေ ဝိဝဋမတ္တေယေဝ တံ တထာ နိပဇ္ဇာပေသိ။ ဂေါဂဏဇေဋ္ဌကော ဥသဘော အညသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမန္တောပိ တံဒိဝသံ သဗ္ဗပဌမံ နိက္ခမိတွာ ဒါရကံ စတုန္နံ ပါဒါနံ အန္တရေ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ အနေကသတာ ဂါဝေါ ဥသဘဿ ဒွေ ပဿာနိ ဃံသန္တိယော နိက္ခမိံသု။ ဂေါပါလကောပိ ‘‘အယံ ဥသဘော ပုဗ္ဗေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမတိ၊ အဇ္ဇ ပန ပဌမံ နိက္ခမိတွာ ဒွါရမဇ္ဈေ နိစ္စလောဝ ဌိတော၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ တဿ ဟေဋ္ဌာ နိပန္နံ ဒါရကံ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။

ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန ဣမံ သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ ပုန အာနေတွာ အဒါသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ အာဟ – ‘‘အမ္မ ကာဠိ၊ ဣမသ္မိံ နဂရေ ပဉ္စသကဋသတာနိ ပစ္စူသကာလေ ဥဋ္ဌာယ ဝါဏိဇ္ဇာယ ဂစ္ဆန္တိ၊ တွံ ဣမံ နေတွာ ¶ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ ဂေါဏာ ဝါ နံ မဒ္ဒိဿန္တိ၊ စက္ကံ ဝါ ဆိန္ဒိဿတိ၊ ပဝတ္တိဉ္စဿ ဉတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ ဂန္တွာ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေသိ။ သာကဋိကဇေဋ္ဌကော ပုရတော အဟောသိ။ အထဿ ဂေါဏာ တံ ဌာနံ ပတွာ ဓုရံ ဆဍ္ဍေသုံ၊ ပုနပ္ပုနံ အာရောပေတွာ ပါဇိယမာနာပိ ပုရတော န ဂစ္ဆိံသု။ ဧဝံ တဿ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝါယမန္တဿေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိ။ သော ‘‘ကိံ နာမ ဂေါဏာ ကရိံသူ’’တိ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဘာရိယံ ဝတ ¶ ကမ္မ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော တံ ဂေဟံ နေသိ။

ကာဠီပိ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ အာဟ – ‘‘ဣဒါနိ နံ အာမကသုသာနံ နေတွာ ဂစ္ဆန္တရေ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ တတ္ထ သုနခါဒီဟိ ခါဒိတော၊ အမနုဿေန ဝါ ပဟဋော မရိဿတိ၊ မတာမတဘာဝဉ္စဿ ¶ ဇာနိတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ နေတွာ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဧကမန္တေ အဋ္ဌာသိ။ တံ သုနခါဒယော ဝါ အမနုဿော ဝါ ဥပသင်္ကမိတုံ နာသက္ခိံသု။ အထေကော အဇပါလော အဇာ ဂေါစရံ နေန္တော သုသာနပဿေန ဂစ္ဆတိ။ ဧကာ အဇာ ပဏ္ဏာနိ ခါဒမာနာ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိသိတွာ ဒါရကံ ဒိသွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဌတွာ ဒါရကဿ ထနံ အဒါသိ။ အဇပါလကေန ‘‘ဟေ ဟေ’’တိ သဒ္ဒေ ကတေပိ န နိက္ခမိ။ သော ‘‘ယဋ္ဌိယာ နံ ပဟရိတွာ နီဟရိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိဋ္ဌော ဇဏ္ဏုကေဟိ ဌတွာ ဒါရကံ ခီရံ ပါယန္တိံ ဒိသွာ ဒါရကေ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ အာဒါယ ပက္ကာမိ။

ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အယ နံ သေဋ္ဌိ အာဟ – ‘‘အမ္မ၊ ဣမံ အာဒါယ စောရပပါတပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ ပပါတေ ခိပ၊ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိယံ ပဋိဟညမာနော ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကော ဟုတွာ ဘူမိယံ ပတိဿတိ၊ မတာမတဘာဝဉ္စဿ ဉတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ တထာ နေတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌတွာ ခိပိ။ တံ ခေါ ပန ပဗ္ဗတကုစ္ဆိံ နိဿာယ မဟာဝေဠုဂုမ္ဗော ပဗ္ဗတာနုသာရေနေဝ ဝဍ္ဎိ၊ တဿ မတ္ထကံ ဃနဇာတော ဇိဉ္ဇုကဂုမ္ဗော အဝတ္ထရိ။ ဒါရကော ပတန္တော ကောဇဝေ ဝိယ တသ္မိံ ပတိ။ တံ ဒိဝသဉ္စ နဠကာရဇေဋ္ဌကဿ ဝေဏုဗလိ ပတ္တော ဟောတိ။ သော ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ တံ ဝေဠုဂုမ္ဗံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဘိ။ တသ္မိံ စလိတေ ဒါရကော သဒ္ဒမကာသိ။ သော ဒါရကသဒ္ဒေါ ဝိယာတိ ဧကေန ပဿေန အဘိရုဟိတွာ တံ ဒိသွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော အာဒါယ ဂတော။ ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။

သေဋ္ဌိနော ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တဿေဝ ဒါရကော ဝဍ္ဎိတော။ မဟာဃောသဝစနတ္တာ စဿ ဃောသိတောတေဝ နာမံ အဟောသိ။ သော သေဋ္ဌိနော အက္ခိမှိ ¶ ¶ ကဏ္ဋကော ဝိယ ခါယိ၊ ဥဇုကံ ဩလောကေတုမ္ပိ န ဝိသဟိ။ အထဿ မရဏူပါယံ စိန္တေန္တော အတ္တနော ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ ‘‘ကဒါ အာဝါပံ အာလိမ္ပေဿသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သွေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဣဒံ သဟဿံ ဂဏှိတွာ မမေကံ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ သာမီ’’တိ? ‘‘ဧကော မေ အဝဇာတပုတ္တော အတ္ထိ၊ တံ တဝ သန္တိကံ ပေသိဿာမိ၊ အထ နံ ဂဗ္ဘံ ပဝေသေတွာ တိဏှာယ ဝါသိယာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ စာဋိယံ ပက္ခိပိတွာ အာဝါပေ ပဝေသေယျာသီတိ။ ဣဒံ တေ သဟဿံ သစ္စကာရသဒိသံ၊ ဥတ္တရိံ ပန တေ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ပစ္ဆာ ကရိဿာမီ’’တိ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။

သေဋ္ဌိ ပုနဒိဝသေ ဃောသိတံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ဟိယျော မယာ ကုမ္ဘကာရော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တော၊ ဧဟိ ¶ ၊ တွံ တာတ၊ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝံ ဝဒေဟိ ‘ဟိယျော ကိရ မေ ပိတရာ အာဏတ္တံ ကမ္မံ နိပ္ဖာဒေဟီ’’’တိ ပဟိဏိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ အဂမာသိ။ တံ တတ္ထ ဂစ္ဆန္တံ ဣတရော သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဂုဠကကီဠံ ကီဠန္တော ဒိသွာ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပိတု သာသနံ ဂဟေတွာ ‘‘ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ၊ ဣမေ မံ ဒါရကာ ဗဟုလက္ခံ ဇိနိံသု၊ တံ မေ ပဋိဇိနိတွာ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ ပိတု ဘာယာမီ’’တိ။ ‘‘မာ ဘာယိ၊ ဘာတိက၊ အဟံ တံ သာသနံ ဟရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဗဟူဟိ ဇိတော ယာဝါဟံ အာဂစ္ဆာမိ၊ တာဝ မေ လက္ခံ ပဋိဇိနာဟီ’’တိ။ ဃောသိတော ကိရ ဂုဠကကီဠာယံ ဆေကော၊ တေန နံ ဧဝံ နိဗန္ဓိ။ သောပိ တံ ‘‘တေန ဟိ ဂန္တွာ ကုမ္ဘကာရံ ဝဒေဟိ ‘ပိတရာ ကိရ မေ ဟိယျော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တံ၊ တံ နိပ္ဖာဒေဟီ’’’တိ ဥယျောဇေသိ။ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထာ အဝစ။ အထ နံ ကုမ္ဘကာရော သေဋ္ဌိနာ ဝုတ္တနိယာမေန မာရေတွာ အာဝါပေ ခိပိ။ ဃောသိတောပိ ဒိဝသဘာဂံ ကီဠိတွာ သာယနှသမယေဝ ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ၊ တာတ၊ န ဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော အဂတကာရဏဉ္စ ကနိဋ္ဌဿ ဂတကာရဏဉ္စ အာရောစေသိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ဓီ ဓီ’’တိ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိတွာ သကလသရီရေ ပက္ကုထိတလောဟိတော ဝိယ ဟုတွာ ‘‘အမ္ဘော ကုမ္ဘကာရ၊ မာ နာသယိ၊ မာ နာသယီ’’တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တော တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ကုမ္ဘကာရော တံ တထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘သာမိ၊ မာ သဒ္ဒံ ကရိ၊ ကမ္မံ နိပ္ဖန္န’’န္တိ အာဟ။ သော ပဗ္ဗတေန ဝိယ မဟန္တေန သောကေန အဝတ္ထဋော ဟုတွာ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။

ဧဝံ ¶ ¶ သန္တေပိ ပန သေဋ္ဌိ တံ ဥဇုကံ ဩလောကေတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကိန္တိ နံ မာရေယျ’’န္တိ စိန္တေန္တော ‘‘မမ ဂါမသတေ အာယုတ္တကဿ သန္တိကံ ပေသေတွာ မာရာပေဿာမီ’’တိ ဥပါယံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မေ အဝဇာတပုတ္တော၊ ဣမံ မာရေတွာ ဝစ္စကူပေ ခိပတု၊ ဧဝဉ္စ ကတေ အဟံ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿာမီ’’တိ တဿ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ‘‘တာတ ဃောသိတ၊ အမှာကံ ဂါမသတေ အာယုတ္တကော အတ္ထိ၊ ဣမံ ပဏ္ဏံ ဟရိတွာ တဿ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ပဏ္ဏံ တဿ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိ။ သော ပန အက္ခရသမယံ န ဇာနာတိ။ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တံ မာရာပေန္တောဝ သေဋ္ဌိ မာရေတုံ နာသက္ခိ၊ ကိံ အက္ခရသမယံ သိက္ခာပေဿတိ။ သော အတ္တနော မရဏပဏ္ဏမေဝ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ နိက္ခမန္တော အာဟ – ‘‘ပါထေယျံ မေ၊ တာတ၊ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ပါထေယျေန ကမ္မံ နတ္ထိ၊ အန္တရာမဂ္ဂေ အသုကဂါမေ နာမ မမ သဟာယကော သေဋ္ဌိ အတ္ထိ၊ တဿ ဃရေ ပါတရာသံ ကတွာ ပုရတော ဂစ္ဆာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တော တံ ဂါမံ ပတွာ သေဋ္ဌိဃရံ ပုစ္ဆိတွာ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဇာယံ ပဿိ။ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘အန္တောနဂရတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဿ ပုတ္တောသီ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ သဟာယသေဋ္ဌိနော၊ အမ္မာ’’တိ။ ‘‘တွံသိ ဃောသိတော နာမာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ အမ္မာ’’တိ။ တဿာ သဟ ဒဿနေနေဝ တသ္မိံ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သေဋ္ဌိနော ပနေကာ ဓီတာ ¶ အတ္ထိ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ၊ တံ ရက္ခိတုံ ဧကမေဝ ပေသနကာရိကံ ဒါသိံ ဒတွာ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိမတလေ သိရိဂဗ္ဘေ ဝသာပေန္တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တသ္မိံ ခဏေ တံ ဒါသိံ အန္တရာပဏံ ပေသေသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိဇာယာ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အယျဓီတာယ ပေသနေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣတော တာဝ ဧဟိ၊ တိဋ္ဌတု ပေသနံ၊ ပုတ္တဿ မေ ပီဌကံ အတ္ထရိတွာ ဥဒကံ အာဟရိတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေလံ မက္ခိတွာ သယနံ အတ္ထရိတွာ ဒေဟိ၊ ပစ္ဆာ ပေသနံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ အကာသိ။

အထ နံ စိရေနာဂတံ သေဋ္ဌိဓီတာ သန္တဇ္ဇေသိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘မာ မေ ကုဇ္ဈိ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသိတော အာဂတော၊ တဿ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ အာဂတာမှီ’’တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာယ ‘‘သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသိတော’’တိ နာမံ သုတွာဝ ပုဗ္ဗသန္နိဝါသဝသေန ပေမံ ဆဝိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ ဌိတံ။ အထ နံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကုဟိံ သော အမ္မာ’’တိ? ‘‘သယနေ ¶ နိပန္နော နိဒ္ဒါယတီ’’တိ ¶ ။ ‘‘အတ္ထိ ပနဿ ဟတ္ထေ ကိဉ္စီ’’တိ? ‘‘ဒုဿန္တေ ပဏ္ဏံ အတ္ထီ’’တိ။ သာ ‘‘ကိံ ပဏ္ဏံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ တသ္မိံ နိဒ္ဒါယန္တေ မာတာပိတူနံ အညဝိဟိတတာယ အပဿန္တာနံ ဩတရိတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ပဏ္ဏံ မောစေတွာ အာဒါယ အတ္တနော ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ အက္ခရသမယေ ကုသလတာယ တံ ပဏ္ဏံ ဝါစေတွာ ‘‘အဟော ဝတ ဗာလော အတ္တနော မရဏပဏ္ဏံ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ ဝိစရတိ၊ သစေ မယာ န ဒိဋ္ဌံ အဿ၊ နတ္ထိ တဿ ဇီဝိတ’’န္တိ။ တံ ပဏ္ဏံ ဖာလေတွာ နာသေတွာ သေဋ္ဌိဿ ဝစနေန အပရံ ပဏ္ဏံ လိခိ – ‘‘အယံ မမ ပုတ္တော ဃောသိတော နာမ၊ ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဣမဿ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတရာ သဒ္ဓိံ မင်္ဂလံ ကတွာ အတ္တနော ဝသနဂါမဿ မဇ္ဈေ ဒွိဘူမိကံ ဂေဟံ ကာရေတွာ ပါကာရပရိက္ခေပေန စေဝ ပုရိသဂုတ္တီဟိ စ သုသံဝိဟိတာရက္ခံ ကရောတု၊ မယှံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတန္တိ သာသနံ ပေသေတု။ ဧဝံ ကတေ အဟံ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿာမီ’’တိ လိခိတွာ စ ပဏ္ဏံ သင်္ဃရိတွာ ဒုဿန္တေယေဝဿ ဗန္ဓိ။

သော ဒိဝသဘာဂံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတွာ ပက္ကာမိ၊ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ တံ ဂါမံ ဂန္တွာ အာယုတ္တကံ ဂါမကိစ္စံ ကရောန္တမေဝ ပဿိ။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပိတရာ မေ တုမှာကံ ပဏ္ဏံ ပေသိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ဝါစေတွာ တုဋ္ဌမာနသော ‘‘ပဿထ၊ ဘော၊ မမ သာမိနော မယိ သိနေဟံ ကတွာ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ မင်္ဂလံ ကရောတူ’’တိ မမ သန္တိကံ ပဟိဏိ။ ‘‘သီဃံ ဒါရုအာဒီနိ အာဟရထာ’’တိ ဂဟပတိကေ အာဏာပေတွာ ဂါမမဇ္ဈေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဂေဟံ ကာရာပေတွာ ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတရံ အာနေတွာ မင်္ဂလံ ကတွာ သေဋ္ဌိဿ သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတ’’န္တိ။

တံ ¶ သုတွာ သေဋ္ဌိနော ‘‘ယံ ကာရေမိ၊ တံ န ဟောတိ။ ယံ န ကာရေမိ၊ တံ ဟောတီ’’တိ မဟန္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ပုတ္တသောကေန သဒ္ဓိံ သော သောကော ဧကတော ဟုတွာ ကုစ္ဆိဒါဟံ ဥပ္ပာဒေတွာ အတိသာရံ ဇနေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာပိ ‘‘သစေ ကောစိ သေဋ္ဌိနော သန္တိကာ အာဂစ္ဆတိ၊ မမ အကထေတွာ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ပဌမတရံ မာ ကထေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ သေဋ္ဌိပိ ခေါ ‘‘န ဒါနိ ဒုဋ္ဌပုတ္တံ မမ သာပတေယျဿ သာမိကံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကံ အာယုတ္တကံ အာဟ – ‘‘မာတုလ၊ ပုတ္တံ မေ ဒဋ္ဌုကာမောမှိ၊ ဧကံ ပါဒမူလိကံ ပေသေတွာ ¶ ဧကံ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ပေသေတွာ မမ ပုတ္တံ ပက္ကောသာပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဏ္ဏံ ဒတွာ ဧကံ ပုရိသံ ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ သေဋ္ဌိဿ ဗလဝဂိလာနကာလေ ဃောသိတကုမာရံ အာဒါယ အဂမာသိ။ သေဋ္ဌိ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ ¶ ပိတရိ ကာလင်္ကတေ ပိတရာ ဘုတ္တဘောဂံ ဒတွာ သဗ္ဗသတေန သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ ဟုတွာ မဟာသမ္ပတ္တိယံ ဌိတော သေဋ္ဌိဓီတာယ ကာဠိယာ ဝစနေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သတ္တသု ဌာနေသု အတ္တနော မရဏမုတ္တဘာဝံ ဉတွာ ဒေဝသိကံ သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒါနံ ပဋ္ဌပေသီတိ။ ဧဝမဿ သတ္တသု ဌာနေသု အရောဂဘာဝေါ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ တတ္ထ ဂဟန္တိ ဂေဟံ ဝုစ္စတိ၊ ဂဟေ ပတိ ဂဟပတိ။ မဟာသာလကုလေ အဓိပတိဿေတံ နာမံ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ဃောသိတာနန္တရံ မေဏ္ဍကော လိခိတော။

ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ပုညိဒ္ဓိ ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ မဟာပုညာ နာမ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ၊ တဿ ဘရိယာ စန္ဒပဒုမာ၊ ပုတ္တော ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိ၊ သုဏိသာ သုမနဒေဝီ၊ ဒေါသော ပုဏ္ဏော နာမာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဇနာ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေ ကတာဓိကာရာ။ တေသု မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ အဍ္ဎတေရသာနိ ကောဋ္ဌသတာနိ သောဓာပေတွာ သီသံ နှာတော ဒွါရေ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေတိ၊ အာကာသတော ရတ္တသာလိဓာရာ ဩပတိတွာ သဗ္ဗကောဋ္ဌေ ပူရေတိ။ တဿ ဘရိယာ တဏ္ဍုလံ ဧကနာဠိမတ္တံ ဂဟေတွာ ဘတ္တံ ပစာပေတွာ ဧကသ္မိံ သူပဗျဉ္ဇနကေ သူပံ ကာရေတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗေ ဘတ္တေန အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ ပက္ကောသာပေတွာ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ အာဒါယ အာဂတာဂတာနံ ဥပနီတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒေတိ၊ သကလဒိဝသမ္ပိ ဒေန္တိယာ ကဋစ္ဆုနာ သကိံ ဂဟိတဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ပညာယတိ။ တဿ ပုတ္တော သီသံ နှာတော သဟဿတ္ထဝိကံ အာဒါယ ‘‘ကဟာပဏေဟိ အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ အာဂတာဂတာနံ ဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒေတိ။ ထဝိကာယ ကဟာပဏသဟဿမေဝ ဟောတိ။ တဿ သုဏိသာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ စတုဒေါဏိကံ ဝီဟိပိဋကံ အာဒါယ အာသနေ နိသိန္နာ ‘‘ဗီဇဘတ္တေန အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ အာဂတာဂတာနံ ဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒေတိ၊ ပိဋကံ ယထာပူရိတမေဝ ဟောတိ။ တဿ ဒါသော သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော သုဝဏ္ဏယုဂေ ¶ သုဝဏ္ဏယောတ္တေဟိ ဂေါဏေ ယောဇေတွာ သုဝဏ္ဏပတောဒယဋ္ဌိံ အာဒါယ ဂေါဏာနံ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကာနိ ဒတွာ ဝိသာဏေသု သုဝဏ္ဏကောသကေ ပဋိမုဉ္စိတွာ ခေတ္တံ ဂန္တွာ ပါဇေတိ ¶ ၊ ဣတော တိဿော၊ ဣတော တိဿော၊ မဇ္ဈေ ဧကာတိ သတ္တ သီတာယော ဘိဇ္ဇိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ဘတ္တဗီဇဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီသု ယထာရုစိတံ သေဋ္ဌိဂေဟတောယေဝ ဂဏှိံသု။ အနုက္ကမေန ပန ဘဒ္ဒိယနဂရံ အနုပ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာယ ပဉ္စ မဟာပုညာ စ ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိဿ ဓီတာ ဝိသာခါ စ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိံသု။ အယံ ပန နေသံ ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ သင်္ခေပေန ပန ပရိပါကဂတေ ပုညသမ္ဘာရေ ဣဇ္ဈနကဝိသေသော ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

ဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ¶ ဣဇ္ဈနာကာရံ ဂန္ဓာရိဝိဇ္ဇံ ဝါ ဥပစာရသိဒ္ဓံ ပတ္ထိတသိဒ္ဓံ အညံ ဝါ ဝိဇ္ဇံ ဓာရေန္တီတိ ဝိဇ္ဇာဓရာ။ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပေတွာတိ ယထောပစာရံ ဝိဇ္ဇံ မုခေန ပရိဝတ္တေတွာ။ သေသံ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ။

သမ္မာပယောဂိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဣဇ္ဈနာကာရမတ္တံ ပုစ္ဆိတွာ အညဿ ဝိသေသဿ အဘာဝတော ‘‘ကတမာ’’တိ အပုစ္ဆိတွာ ပကာရမတ္တမေဝ ပုစ္ဆန္တေန ‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆာ ကတာ၊ တထေဝ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဂမနံ ကတံ။ ဧတ္ထ စ ပဋိပတ္တိသင်္ခါတဿေဝ သမ္မာပယောဂဿ ဒီပနဝသေန ပုရိမပါဠိသဒိသာဝ ပါဠိ အာဂတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သကဋဗျူဟာဒိကရဏဝသေန ယံကိဉ္စိ သံဝိဒဟနံ ယံကိဉ္စိ သိပ္ပကမ္မံ ယံကိဉ္စိ ဝေဇ္ဇကမ္မံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ဥဂ္ဂဟဏံ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ ဥဂ္ဂဟဏံ၊ အန္တမသော ကသနဝပနာဒီနိ ဥပါဒါယ တံ တံ ကမ္မံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တဝိသေသော တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီတိ အာဂတာတိ။

ဣဒါနိ ¶ ဣဒ္ဓိကထာနန္တရံ ပရမိဒ္ဓိဘူတံ အဘိသမယံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ အဘိသမယကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အဘိသမယောတိ သစ္စာနံ အဘိမုခေန သမာဂမော၊ ပဋိဝေဓောတိ အတ္ထော။ ကေန ¶ အဘိသမေတီတိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘ဧဝံ မဟတ္ထိယော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာဘိသမယော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၇၄) သုတ္တပဒေသု ယော သော အဘိသမယောတိ ဝုတ္တော၊ တသ္မိံ အဘိသမယေ ဝတ္တမာနေ အဘိသမေတာ ပုဂ္ဂလော ကေန ဓမ္မေန သစ္စာနိ အဘိသမေတိ၊ အဘိမုခေါ ဟုတွာ သမာဂစ္ဆတိ၊ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ အယံ တာဝ စောဒကဿ ပုစ္ဆာ။ စိတ္တေန အဘိသမေတီတိ စိတ္တံ ဝိနာ အဘိသမယာဘာဝတော တထာ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ဟဉ္စီတိအာဒိ ပုန စောဒနာ။ ဟဉ္စိ ယဒီတိ အတ္ထော။ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တေန ဟိ အညာဏီ အဘိသမေတီတိ အာဟ။ န အညာဏီ အဘိသမေတီတိ စိတ္တမတ္တေနေဝ အဘိသမယာဘာဝတော ပဋိက္ခေပေါ။ ဉာဏေန အဘိသမေတီတိ ပဋိညာ။ ပုန ဟဉ္စီတိအာဒိ ‘‘ဉာဏေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညာဏီ အစိတ္တကောတိ စောဒနာ။ န အစိတ္တကော အဘိသမေတီတိ အစိတ္တကဿ အဘိသမယာဘာဝတော ပဋိက္ခေပေါ။ စိတ္တေန စာတိအာဒိ ပဋိညာ။ ပုန ဟဉ္စီတိအာဒိ သဗ္ဗစိတ္တဉာဏသာဓာရဏဝသေန စောဒနာ။ သေသစောဒနာဝိဿဇ္ဇနေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ပရတော ¶ ပန ကမ္မဿကတစိတ္တေန စ ဉာဏေန စာတိ ကမ္မဿကာ သတ္တာတိ ဧဝံ ကမ္မဿကတာယ ပဝတ္တစိတ္တေန စ ဉာဏေန စ။ သစ္စာနုလောမိကစိတ္တေန စ ဉာဏေန စာတိ သစ္စပဋိဝေဓဿ အနုကူလတ္တာ သစ္စာနုလောမိကသင်္ခါတေန ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန စ ဝိပဿနာဉာဏေန စ။ ကထန္တိ ယထာ အဘိသမယော ဟောတိ၊ တထာ ကထေတုကမျတာ ပုစ္ဆာ။ ဥပ္ပာဒါဓိပတေယျန္တိ ယသ္မာ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒေ အသတိ စေတသိကာနံ ဥပ္ပာဒေါ နတ္ထိ။ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏဉှိ စိတ္တံ တေန သဟ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စေတသိကာ ကထံ အာရမ္မဏေ အဂ္ဂဟိတေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ။ အဘိဓမ္မေပိ စိတ္တုပ္ပာဒေနေဝ စေတသိကာ ဝိဘတ္တာ၊ တသ္မာ မဂ္ဂဉာဏဿ ဥပ္ပာဒေ အဓိပတိဘူတံ စိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဉာဏဿာတိ မဂ္ဂဉာဏဿ။ ဟေတု ပစ္စယော စာတိ ဇနကော စ ဥပတ္ထမ္ဘကော ¶ စ။ တံသမ္ပယုတ္တန္တိ တေန ဉာဏေန သမ္ပယုတ္တံ။ နိရောဓဂေါစရန္တိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ။ ဒဿနာဓိပတေယျန္တိ သေသာနံ ဒဿနကိစ္စာဘာဝါ နိဗ္ဗာနဒဿနေ အဓိပတိဘူတံ။ စိတ္တဿာတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ။ တံသမ္ပယုတ္တန္တိ တေန စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တံ။

ယသ္မာ ဧတမ္ပိ ပရိယာယံ၊ န ကေဝလံ စိတ္တဉာဏေဟိယေဝ အဘိသမယော၊ အထ ခေါ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တစိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သစ္စာဘိသမယကိစ္စသာဓနဝသေန ¶ အဘိသမယော နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ ပရိယာယံ ဒဿေတုကာမော ကိံ နု ဧတ္တကောယေဝ အဘိသမယောတိ ပုစ္ဆိတွာ န ဟီတိ တံ ဝစနံ ပဋိက္ခိပိတွာ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေတိအာဒိမာဟ။ ဒဿနာဘိသမယောတိ ဒဿနဘူတော အဘိသမယော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သစ္စာတိ သစ္စဉာဏာနိ။ မဂ္ဂဉာဏမေဝ နိဗ္ဗာနာနုပဿနဋ္ဌေန ဝိပဿနာ။ ဝိမောက္ခောတိ မဂ္ဂဝိမောက္ခော။ ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂဉာဏမေဝ။ ဝိမုတ္တီတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ။ နိဗ္ဗာနံ အဘိသမီယတီတိ အဘိသမယော၊ သေသာ အဘိသမေန္တိ ဧတေဟီတိ အဘိသမယာ။

ပုန မဂ္ဂဖလဝသေန အဘိသမယံ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတုံ ကိံ နူတိအာဒိမာဟ။ ဖလက္ခဏေ ပနေတ္ထ ယသ္မာ သမုစ္ဆေဒနဋ္ဌေန ခယေ ဉာဏံ န လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌေန အနုပ္ပာဒေ ဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ပန ယထာနုရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ကိလေသပ္ပဟာနေ သတိ အဘိသမယော ဟောတိ၊ အဘိသမယေ စ သတိ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဒဿေတုကာမော ယွာယန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယွာယန္တိ ယော အယံ မဂ္ဂဋ္ဌော အရိယပုဂ္ဂလော။ ဧဝမာဒိကာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ ဝစနာနိ စောဒကဿ ပုစ္ဆာ။ ပုန ¶ အတီတေ ကိလေသေ ပဇဟတီတိ ဣဒံ စောဒနာယ ဩကာသဒါနတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ခီဏန္တိ ဘင်္ဂဝသေန ခီဏံ။ နိရုဒ္ဓန္တိ သန္တာနဝသေန ပုနပ္ပုနံ အနုပ္ပတ္တိယာ နိရုဒ္ဓံ။ ဝိဂတန္တိ ဝတ္တမာနက္ခဏတော အပဂတံ။ ဝိဂမေတီတိ အပဂမယတိ။ အတ္ထင်္ဂတန္တိ အဘာဝံ ဂတံ။ အတ္ထင်္ဂမေတီတိ အဘာဝံ ဂမယတိ။ တတ္ထ ဒေါသံ ဒဿေတွာ န အတီတေ ကိလေသေ ပဇဟတီတိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ အနာဂတစောဒနာယ အဇာတန္တိ ဇာတိံ အပ္ပတ္တံ။ အနိဗ္ဗတ္တန္တိ သဘာဝံ အပ္ပတ္တံ။ အနုပ္ပန္နန္တိ ဥပ္ပာဒတော ပဘုတိ ဥဒ္ဓံ န ပဋိပန္နံ။ အပါတုဘူတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေန စိတ္တဿ အပါတုဘူတံ။ အတီတာနာဂတေ ပဇဟတော ပဟာတဗ္ဗာနံ နတ္ထိတာယ အဖလော ဝါယာမော အာပဇ္ဇတီတိ တဒုဘယမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ရတ္တော ရာဂံ ပဇဟတီတိ ဝတ္တမာနေန ရာဂေန ရတ္တော တမေဝ ရာဂံ ပဇဟတိ။ ဝတ္တမာနကိလေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ထာမဂတောတိ ထိရသဘာဝံ ဂတော။ ကဏှသုက္ကာတိ အကုသလာ စ ကုသလာ စ ဓမ္မာ ယုဂနဒ္ဓါ သမမေဝ ဝတ္တန္တီတိ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ သံကိလေသိကာတိ ဧဝံ သံကိလေသာနံ သမ္ပယုတ္တဘာဝေ သတိ သံကိလေသေ နိယုတ္တာ မဂ္ဂဘာဝနာ ဟောတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဇဟတော ဝါယာမေန သဒ္ဓိံ ပဟာတဗ္ဗာနံ ¶ ¶ အတ္ထိတာယ သံကိလေသိကာ စ မဂ္ဂဘာဝနာ ဟောတိ၊ ဝါယာမော စ အဖလော ဟောတိ။ န ဟိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကိလေသာနံ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တတာ နာမ အတ္ထီတိ။

န ဟီတိ စတုဓာ ဝုတ္တဿ ဝစနဿ ပဋိက္ခေပေါ။ အတ္ထီတိ ပဋိဇာနနံ။ ယထာ ကထံ ဝိယာတိ အတ္ထိဘာဝဿ ဥဒါဟရဏဒဿနတ္ထံ ပုစ္ဆာ။ ယထာ အတ္ထိ၊ တံ ကေန ပကာရေန ဝိယ အတ္ထိ၊ ကိံ ဝိယ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ သေယျထာပီတိ ယထာ နာမ။ တရုဏရုက္ခောတိ ဖလဒါယကဘာဝဒီပနတ္ထံ တရုဏဂ္ဂဟဏံ။ အဇာတဖလောတိ ဖလဒါယကတ္တေပိ သတိ ဖလဂ္ဂဟဏတော ပုရေကာလဂ္ဂဟဏံ။ တမေနန္တိ တံ ရုက္ခံ။ ဧနန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ တံ ဧတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ မူလံ ဆိန္ဒေယျာတိ မူလတော ဆိန္ဒေယျ။ အဇာတဖလာတိ အဇာတာနိ ဖလာနိ။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ဥပ္ပာဒေါ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနာတိ စတူဟိပိ ပစ္စုပ္ပန္နခန္ဓသန္တာနမေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိဉှိ ခန္ဓသန္တာနေ ယံ ယံ မဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန တေန မဂ္ဂဉာဏေန ပဟာတဗ္ဗာနံ ကိလေသာနံ တံ ခန္ဓသန္တာနံ အဗီဇံ ဟောတိ၊ တဿ အဗီဇဘူတတ္တာ တပ္ပစ္စယာ တေ တေ ကိလေသာ အနုပ္ပန္နာ ဧဝ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ အနိစ္စာဒိတော အာဒီနဝံ ဒိသွာ။ အနုပ္ပာဒေါတိအာဒီဟိ စတူဟိ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တံ။ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ဟေတုနိရောဓာ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ကိလေသာနံ ဗီဇဘူတဿ သန္တာနဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓာ အနာဂတက္ခန္ဓဘူတဿ ဒုက္ခဿ ဟေတုဘူတာနံ ကိလေသာနံ ¶ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟောတိ။ ဧဝံ ဒုက္ခဿ ဟေတုဘူတကိလေသာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓာ ဒုက္ခဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟောတိ။ ဧဝံ ကိလေသပ္ပဟာနယုတ္တိသဗ္ဘာဝတော ဧဝ အတ္ထိ မဂ္ဂဘာဝနာတိအာဒိမာဟ။ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၃၂) ပန ‘‘ဧတေန ကိံ ဒီပိတံ ဟောတိ? ဘူမိလဒ္ဓါနံ ကိလေသာနံ ပဟာနံ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဘူမိလဒ္ဓါ ပန ကိံ အတီတာ အနာဂတာ၊ ဥဒါဟု ပစ္စုပ္ပန္နာတိ? ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နာယေဝ နာမာ’’တိ ဝတွာ ကထိတကိလေသပ္ပဟာနဿ ဝိတ္ထာရကထာ သုတမယဉာဏကထာယ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဣဓ ပန မဂ္ဂဉာဏေန ပဟာတဗ္ဗာ ကိလေသာယေဝ အဓိပ္ပေတာတိ။

၂၂။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ပဟာနာဝသာနာယ အဘိသမယကထာယ အနန္တရံ ပဟာနာကာရံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိဝေကကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ ယေ ကေစီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ဗလကရဏီယာတိ ဦရုဗလေန ဗာဟုဗလေန ကတ္တဗ္ဗာ။ ကမ္မန္တာတိ ဓာဝနလင်္ဃနကသနဝပနာဒီနိ ကမ္မာနိ။ ကရီယန္တီတိ ဗလဝန္တေဟိ ကရီယန္တိ။ သီလံ နိဿာယာတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ နိဿယံ ကတွာ။ ဘာဝေတီတိ ဘိန္နသီလဿ ဘာဝနာဘာဝတော ဣဓ ပန လောကိယလောကုတ္တရာ မဂ္ဂဘာဝနာ အဓိပ္ပေတာတိ။ ဝိဝေကနိဿိတန္တိ တဒင်္ဂဝိဝေကံ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကံ နိဿရဏဝိဝေကံ နိဿိတံ။ ဝိဝေကောတိ ဝိဝိတ္တတာ။ အယဉှိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာနုယုတ္တော ယောဂီ ဝိပဿနာက္ခဏေ ကိစ္စတော တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတံ၊ အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ကိစ္စတော သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿိတံ၊ အာရမ္မဏတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ ဘာဝေတိ။ ဧသ နယော ဝိရာဂနိဿိတာဒီသု။ ဝိဝေကောယေဝ ဟိ ဝိရဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝိရာဂေါ၊ နိရောဓဋ္ဌေန နိရောဓော၊ ဝေါသဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝေါသဂ္ဂေါ။ အထ ဝါ ကိလေသေဟိ ဝိဝိတ္တတ္တာ ဝိဝေကော၊ ကိလေသေဟိ ဝိရတ္တတ္တာ ဝိရာဂေါ၊ ကိလေသာနံ နိရုဒ္ဓတ္တာ နိရောဓော၊ ကိလေသာနဉ္စ ပရိစ္စတ္တတ္တာ ဝိဿဋ္ဌတ္တာ၊ နိဗ္ဗာနေစတ္တဿ စ ဝိဿဋ္ဌတ္တာ ဝေါသဂ္ဂေါ။ ဝေါသဂ္ဂေါ ပန ဒုဝိဓော ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂေါ စ ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂေါ စ။ တတ္ထ ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂေါတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂဝသေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနံ။ ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂေါတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ တန္နိန္နဘာဝေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ အာရမ္မဏကရဏေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣမသ္မိံ ¶ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကေ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယေ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဟိ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ဧကေကော ဓမ္မော ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ကိလေသေ စ ပရိစ္စဇတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ပက္ခန္ဒတိ။ ဝေါသဂ္ဂပရိဏာမိန္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန ဝေါသဂ္ဂတ္ထံ ပရိဏာမိတံ ပရိဏတံ၊ ပရိပစ္စိတံ ပရိပက္ကဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယမ္ပိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာနုယုတ္တော ဘိက္ခု ယထာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ဧကေကော ဓမ္မော ကိလေသပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂတ္ထဉ္စ ¶ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂတ္ထဉ္စ ပရိပစ္စတိ၊ ယထာ စ ပရိပက္ကော ဟောတိ၊ တထာ နံ ဘာဝေတိ။

၂၃။ ဗီဇဂါမဘူတဂါမာတိ ¶ ဧတ္ထ မူလဗီဇံ ခန္ဓဗီဇံ အဂ္ဂဗီဇံ ဖဠုဗီဇံ ဗီဇဗီဇန္တိ (ပါစိ။ ၉၁) ပဉ္စဝိဓံ ဗီဇံ၊ ဗီဇဂါမော နာမ ဗီဇသမူဟောတိ အတ္ထော။ တဒေဝ ပန သမ္ပန္နနီလင်္ကုရပါတုဘာဝတော ပဋ္ဌာယ ဘူတဂါမော နာမ၊ ဘူတာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တမူလနီလင်္ကုရာနံ သမူဟောတိ အတ္ထော။ ဒေဝတာပရိဂ္ဂဟေ သတိ နီလင်္ကုရကာလတော ပဘုတိ ဟောတီတိ တေသံ ဒေဝတာသင်္ခါတာနံ ဘူတာနံ ဂါမောတိပိ ဘူတဂါမောတိ ဝဒန္တိ။ ဝုဒ္ဓိန္တိ အင်္ကုရာဒိဝသေန။ ဝိရုဠှိန္တိ ခန္ဓာဒိဝသေန။ ဝေပုလ္လန္တိ ပုပ္ဖာဒိဝသေန။ ဓမ္မေသု ပန ဝုဒ္ဓိန္တိ အပုဗ္ဗဓမ္မပ္ပဝတ္တိဝသေန။ ဝိရုဠိန္တိ သကိစ္စကရဏသာဓနဝသေန။ ဝေပုလ္လန္တိ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ဝိပုလဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဝိပုလတ္တန္တိပိ ပါဌော။ အထ ဝါ ဧတာနိ တီဏိ ပဒါနိ သီလသမာဓိပညာဟိပိ ယောဇေန္တိ။

၂၄။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာတိ သာမိဝစနံ။ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနေသု လောကိယဝိရတိသမ္ပယုတ္တစိတ္တေ စ ယထာယောဂံ သမ္ပယောဂတော စ အာရမ္မဏတော စ ဝတ္တမာနာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သာမညလက္ခဏတော ဧကီဘူတာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကောတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဒူရီကရဏဝသေန ဝိဝေကော။ ကေသံ? နီဝရဏာနံ။ တဿ ပဌမံ ဈာနံ ဘာဝယတောတိအာဒိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ဝုတ္တေ သေသဇ္ဈာနာနိပိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ဈာနေသုပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိဝေကော နာမ ဟောတိ။ တဒင်္ဂဝိဝေကောတိ တေန တေန ဝိပဿနာဉာဏင်္ဂေန ဝိဝေကော။ ဒိဋ္ဌိဂတာနန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိဝေကဿ ဒုက္ကရတ္တာ ပဓာနတ္တာ စ ဒိဋ္ဌိဝိဝေကောဝ ဝုတ္တော။ တသ္မိံ ဝုတ္တေ နိစ္စသညာဒိဝိဝေကောပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိန္တိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တသမာဓိံ။ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကောတိ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒေန ဝိဝေကော။ လောကုတ္တရံ ခယဂါမိမဂ္ဂန္တိ ခယသင်္ခါတနိဗ္ဗာနဂါမိလောကုတ္တရမဂ္ဂံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကောတိ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ဝိဝေကော။ နိဿရဏဝိဝေကောတိ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏဘူတော သင်္ခါရဝိဝေကော။ ဆန္ဒဇာတော ဟောတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာတဓမ္မဆန္ဒော ¶ ဟောတိ။ သဒ္ဓါဓိမုတ္တောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝ သဒ္ဓါယ အဓိမုတ္တော ဟောတိ။ စိတ္တဉ္စဿ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝ စိတ္တဉ္စ အဿ ယောဂိဿ သုအဓိဋ္ဌိတံ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ။ ဣတိ ဆန္ဒော သဒ္ဓါ ¶ စိတ္တန္တိ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပန္နဝိဝေကာနံ ¶ ဥပနိဿယတ္တာ နိဿယာ နာမ။ ကေစိ ပန ‘‘စိတ္တဉ္စဿ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ သမာဓိ ဝုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိရာဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

နိရောဓဝါရေ ပန နိရောဓသဒ္ဒတော အညံ ပရိယာယဝစနံ ဒဿေန္တေန အမတာ ဓာတူတိ ဝုတ္တံ၊ သေသေသု နိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ ဥဘယတ္ထာပိ နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဒွါဒသ နိဿယာတိ ဆန္ဒသဒ္ဓါစိတ္တာနိယေဝ ဝိဝေကာဒီသု စတူသု ဧကေကသ္မိံ တယော တယော ကတွာ ဒွါဒသ နိဿယာ ဟောန္တိ။

၂၅။ သမ္မာသင်္ကပ္ပဝါယာမသတိသမာဓီနမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာ ဇီဝါနံ ပန ဈာနက္ခဏေ ဝိပဿနာက္ခဏေ စ အဘာဝါ ဈာနဝိပဿနာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပရဘာဂဝသေန ဝတ္တမာနာ ဝိရတိယော ဈာနဝိပဿနာ သန္နိဿိတာ ကတွာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နီဝရဏာနံ ဒိဋ္ဌိဂတာနဉ္စ ဝိဝေကဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါ တထာ ပဝတ္တမာနာနံ ဝိရတီနံ ဝိဝေကာဒယော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ အဋ္ဌကနိပါတေ ‘‘တတော၊ တွံ ဘိက္ခု၊ ဣမံ သမာဓိံ သဝိတက္ကံ သဝိစာရမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ၊ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ၊ အဝိတက္ကံ အဝိစာရမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ၊ သပ္ပီတိကမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ၊ နိပ္ပီတိကမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ၊ သာတသဟဂတမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ၊ ဥပေက္ခာသဟဂတမ္ပိ ဘာဝေယျာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၆၃) မေတ္တာဒယော ကာယာနုပဿနာဒယော စ နိယကဇ္ဈတ္တမူလသမာဓိဝသေန စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာ ဝိယ ဝုတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပိ ပုဗ္ဗဘာဂပရဘာဂဝသေန ဝိရတိယော ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယမတ္တံ ဂဟေတွာ န ဘဂဝါ အဗ္ဘာစိက္ခိတဗ္ဗော။ ဂမ္ဘီရဉှိ ဗုဒ္ဓဝစနံ၊ အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ အဓိပ္ပာယတော ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၆-၂၇။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဗလဣန္ဒြိယဝါရေသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

၂၈-၂၉။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ဝိဝေကကထာနန္တရံ ပရမဝိဝေကဘူတဿ နိဿရဏဝိဝေကသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကရဏီယဿ သစ္ဆိကိရိယောပါယဒဿနတ္ထံ၊ တထာ ¶ သစ္ဆိကတနိရောဓဿ လောကဟိတသုခကိရိယာကရဏဒဿနတ္ထဉ္စ ဣန္ဒြိယကထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌာပိ စရိယာကထာ ပုန ကထိတာ။ တဿာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဣန္ဒြိယကထာယ ကထိတာယေဝါတိ။

၃၀။ ဣဒါနိ ¶ လောကတ္ထစရိယာပရိယောသာနာယ စရိယာကထာယ အနန္တရံ လောကတ္ထာနုသာသနပရိယောသာနံ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပါဋိဟာရိယကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ ပါဋိဟာရိယာနီတိ ပစ္စနီကပဋိဟရဏဝသေန ပါဋိဟာရိယာနိ။ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယန္တိ ဣဇ္ဈနဝသေန ဣဒ္ဓိ၊ ပဋိဟရဏဝသေန ပါဋိဟာရိယံ၊ ဣဒ္ဓိယေဝ ပါဋိဟာရိယံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ။ ဣတရေသု ပန အာဒိဿနဝသေန အာဒေသနံ၊ အနုသာသနဝသေန အနုသာသနီ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဧကစ္စောတိ ဧကော ပေါသော။ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယနိဒ္ဒေသော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထောယေဝ။ နိမိတ္တေန အာဒိသတီတိ အာဂတနိမိတ္တေန ဝါ ဂတနိမိတ္တေန ဝါ ဌိတနိမိတ္တေန ဝါ ကထေတိ။ ဧဝမ္ပိ တေ မနောတိ ဧဝမ္ပိ တဝ မနော သောမနဿိတော ဝါ ဒေါမနဿိတော ဝါ ကာမဝိတက္ကာဒိသမ္ပယုတ္တော ဝါ။ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ဣတ္ထမ္ပိ တေ မနောတိ သောမနဿိတာဒိတော ဧကေကဝိဓေပိ စိတ္တေ နာနပ္ပကာရပရိဒီပနံ။ ဣတိပိ တေ စိတ္တန္တိ ဣတိပိ တဝ စိတ္တံ၊ ဣမဉ္စ ဣမဉ္စ အတ္ထံ စိန္တယမာနံ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဗဟုံ စေပိ အာဒိသတီတိ စိတ္တတော အညံ ဝါ ဣဒဉ္စ ဣဒဉ္စ နာမ အဟောသိ ဘဝတိ ဘဝိဿတီတိ ဗဟုကမ္ပိ ကထေတိ။ တထေဝ တံ ဟောတိ၊ နော အညထာတိ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ယထာ ယထာ ကထိတံ၊ တထေဝ ဟောတိ၊ အညထာ န ဟောတိ။

န ဟေဝ ခေါ နိမိတ္တေန အာဒိသတီတိ နိမိတ္တံ ဇာနန္တောပိ ကေဝလံ နိမိတ္တေနေဝ န ကထေတိ။ အပိစာတိ အပရပရိယာယဒဿနံ။ မနုဿာနန္တိ စိတ္တံ ဇာနနကမနုဿာနံ။ အမနုဿာနန္တိ သာဝိတာနံ ဝါ အဿာဝိတာနံ ဝါ ယက္ခပိသာစာဒီနံ။ ဒေဝတာနန္တိ စာတုမဟာရာဇိကာဒီနံ ¶ ။ သဒ္ဒံ သုတွာတိ အညဿ ¶ စိတ္တံ ဉတွာ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒံ သုဏိတွာ။ ပနာတိ နိပါတော ပုန အာရမ္ဘေ။ ဝိတက္ကယတောတိ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကေန္တဿ။ ဝိစာရယတောတိ ဝိတက္ကသမ္ပယုတ္တေနေဝ ဝိစာရေန ဝိစာရေန္တဿ။ ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒံ သုတွာတိ ဝိတက္ကဝေဂဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဝိပ္ပလပန္တာနံ သုတ္တပ္ပမတ္တာဒီနံ ¶ ကူဇနသဒ္ဒံ သုတွာ။ ယံ ဝိတက္ကယတော သော သဒ္ဒေါ ဥပ္ပန္နော၊ တဿ ဝသေန ‘‘ဧဝမ္ပိ တေ မနော’’တိအာဒီနိ အာဒိသတိ။

အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိန္တိ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟိတသန္တစိတ္တဿာပိ ဇာနနသမတ္ထတံ ဒဿေန္တေန ဝုတ္တံ၊ သေသစိတ္တဇာနနေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာတီတိ စေတောပရိယဉာဏလာဘီ။ ဘောတောတိ ဘဝန္တဿ။ မနောသင်္ခါရာ ပဏိဟိတာတိ စိတ္တသင်္ခါရာ ဌပိတာ။ အမုကံ နာမ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကယိဿတီတိ ကုသလာဒိဝိတက္ကံ ဝိတက္ကယိဿတိ ပဝတ္တယိဿတီတိ ပဇာနာတိ။ ပဇာနန္တော စ အာဂမနေန ဇာနာတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေန ဇာနာတိ၊ အန္တောသမာပတ္တိယံ စိတ္တံ ဩလောကေတွာ ဇာနာတိ။ အာဂမနေန ဇာနာတိ နာမ ကသိဏပရိကမ္မကာလေယေဝ ‘‘ယေနာကာရေနေသ ကသိဏဘာဝနံ အာရဒ္ဓါ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝါ ဒုတိယာဒိဇ္ဈာနံ ဝါ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ဝါ ဥပ္ပာဒေဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေန ဇာနာတိ နာမ ပဌမဝိပဿနာယ အာရဒ္ဓါယ ဧဝံ ဇာနာတိ၊ ‘‘ယေနာကာရေနေသ ဝိပဿနံ အာရဒ္ဓါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဝါ ဥပ္ပာဒေဿတိ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ ဥပ္ပာဒေဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ အန္တောသမာပတ္တိယံ စိတ္တံ ဩလောကေတွာ ဇာနာတိ နာမ ‘‘ယေနာကာရေန ဣမဿ မနောသင်္ခါရာ ဌပိတာ၊ ဣမဿ နာမ စိတ္တဿ အနန္တရာ ဣမံ နာမ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေဿတိ၊ ဣတော ဝုဋ္ဌိတဿ ဧတဿ ဟာနဘာဂိယော ဝါ သမာဓိ ဘဝိဿတိ၊ ဌိတိဘာဂိယော ဝါ ဝိသေသဘာဂိယော ဝါ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော ဝါ၊ အဘိညာယော ဝါ ဥပ္ပာဒေဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ဗဟုံ စေပိ အာဒိသတီတိ စေတောပရိယဉာဏဿ စိတ္တစေတသိကာနံယေဝ အာရမ္မဏကရဏတော သရာဂါဒိသောဠသပဘေဒဝသေနေဝ ဗဟုံ စေပိ ကထေတိ၊ န အညဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထေဝ တံ ဟောတီတိ ဣဒံ ဧကံသေန တထေဝ ဟောတိ။ စေတောပရိယဉာဏဝသေန ဉာတဉှိ အညထာဘာဝီ နာမ နတ္ထိ။

ဧဝံ ဝိတက္ကေထာတိ ဧဝံ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒယော ပဝတ္တေန္တာ ဝိတက္ကေထ။ မာ ဧဝံ ဝိတက္ကယိတ္ထာတိ ဧဝံ ကာမဝိတက္ကာဒယော ပဝတ္တေန္တာ မာ ဝိတက္ကယိတ္ထ ¶ ။ ဧဝံ မနသိ ကရောထာတိ ဧဝံ အနိစ္စသညမေဝ၊ ဒုက္ခသညာဒီသု ဝါ အညတရံ မနသိ ကရောထ။ မာ ဧဝံ မနသာကတ္ထာတိ ဧဝံ နိစ္စန္တိအာဒိနာ နယေန မာ မနသိ အကတ္ထ။ ဣဒံ ¶ ပဇဟထာတိ ဣဒံ ပဉ္စကာမဂုဏရာဂါဒိံ ပဇဟထ။ ဣဒံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရထာတိ ဣဒံ စတုမဂ္ဂဖလပ္ပဘေဒံ လောကုတ္တရဓမ္မမေဝ ပါပုဏိတွာ နိပ္ဖာဒေတွာ ဝိဟရထ။

၃၁။ ဣဒါနိ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေ အပရံ ပရိယာယံ ဝိသေသေန ဒဿေန္တော နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဋိဟရတီတိ အတ္တနော ပဋိပက္ခဘူတံ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဋိဗလံ ဟုတွာ ¶ ဟရတိ ပဇဟတီတိ တဒေဝ နေက္ခမ္မံ ပါဋိဟာရိယံ နာမာတိ အတ္ထော။ ယေ တေန နေက္ခမ္မေန သမန္နာဂတာတိ ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိဟာရကေန တေန နေက္ခမ္မေန ယေ ပုဂ္ဂလာ ပဋိလာဘဝသေန သမန္နာဂတာ။ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တာတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓစိတ္တာ။ အနာဝိလသင်္ကပ္ပာတိ ကာမသင်္ကပ္ပေန အနာလုလိတနေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာ။ ဣတိ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယန္တိ ပရစိတ္တကုသလေန ဝါ အညေန ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ ဝါ ဧဝံ အာဒေသနာ ပါဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဣတိ ဧဝံ အာဒိသနံ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယန္တိ အာဒေသနသဒ္ဒေါ ပါဌသေသံ ကတွာ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အာသေဝိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ စ ပကာရေန ဣမိနာ စ ပကာရေန အာဒိတော သေဝိတဗ္ဗံ။ သေသတ္တယေပိ ဧသေဝ နယော။ တဒနုဓမ္မတာ သတိ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗာတိ တဿ နေက္ခမ္မဿ အနုကူလဘူတာ သတိ ဘုသံ ဌပေတဗ္ဗာ။ ဣတိ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယန္တိ ဧတ္ထ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယယောဇနာယ ဝိယ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အဗျာပါဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပါဌော ပန ဈာနာဒီနိ သင်္ခိပိတွာ အန္တေ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ ဒဿေတွာ လိခိတော။ တတ္ထ စတူသုပိ မဂ္ဂေသု ‘‘ဧဝံ အာသေဝိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ မဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဂ္ဂဿ ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတာယ လောကိယမဂ္ဂသင်္ခါတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂုပ္ပာဒနတ္ထံ အာသေဝနာဒီသု ကတေသု တာယ ဥပ္ပန္နော မဂ္ဂေါပိ အာသေဝိတော ဘာဝိတော ဗဟုလီကတော နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထိကဝါဒါစရိယာ ပန ‘‘ဧကေကမဂ္ဂေါ သောဠသက္ခဏိကော’’တိ ဝဒန္တိ။ တဒနုဓမ္မတာသတိဥပဋ္ဌာပနံ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေ ယုဇ္ဇတိယေဝါတိ။

၃၂။ ပုန နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓီတိအာဒီနိ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယ’’န္တိပဒဿ ကမ္မဓာရယသမာသတ္တဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တေသု တီသု ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဿေဝ သမာသတ္တေ ဝုတ္တေ သေသာနံ ဒွိန္နမ္ပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ ¶ ပရိယာယေ မူလဘူတဿ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဿေဝ သမာသတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ပါဋိဟာရိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၃။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ပါဋိဟာရိယကထာနန္တရံ အာဒိပါဋိဟာရိယဘူတဿ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယသင်္ဂဟိတဿ သမသီသိဘာဝဿ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဘာဝဒီပနတ္ထံ ဉာဏကထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌာပိ သမသီသကထာ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယသမ္ဗန္ဓေန ပုန ကထိတာ။ တဿာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ တတ္ထ ကထိတာယေဝါတိ။

၃၄။ ဣဒါနိ ¶ သမသီသကထာနန္တရံ အတ္တနာ ဝုတ္တဿ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဿ သာဓကေ သတ္တ အနုပဿနာဝိသေသေ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သတိပဋ္ဌာနကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေန န တတော ဟေဋ္ဌာ၊ န ဥဒ္ဓန္တိ သတိပဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒံ ဒီပေတိ။ ဣမေတိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗနိဒဿနံ။ ဘိက္ခဝေတိ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလာလပနံ။ သတိပဋ္ဌာနာတိ တယော သတိပဋ္ဌာနာ သတိဂေါစရောပိ၊ တိဓာ ပဋိပန္နေသု သာဝကေသု သတ္ထုနော ပဋိဃာနုနယဝီတိဝတ္တတာပိ၊ သတိပိ။ ‘‘စတုန္နံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတိပဋ္ဌာနာနံ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) ဟိ သတိဂေါစရော ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တော။ တဿတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတိ တသ္မိန္တိ ပဋ္ဌာနံ။ ကာ ပတိဋ္ဌာတိ? သတိ။ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနန္တိ။

‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ ယဒရိယော သေဝတိ၊ ယဒရိယော သေဝမာနော သတ္ထာ ဂဏမနုသာသိတုမရဟတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၄၊ ၃၁၁) ဧတ္ထ တိဓာ ပဋိပန္နေသု သာဝကေသု သတ္ထုနော ပဋိဃာနုနယဝီတိဝတ္တတာ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တဿတ္ထော – ပဋ္ဌပေတဗ္ဗတော ¶ ပဋ္ဌာနံ၊ ပဝတ္တယိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော။ ကေန ပဋ္ဌပေတဗ္ဗတောတိ? သတိယာ။ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနန္တိ။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ပရိပူရေန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၄၇) ပန သတိယေဝ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တဿတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာနံ၊ ဥပဋ္ဌာတိ ဩက္ကန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သတိယေဝ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ သရဏဋ္ဌေန သတိ၊ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဥပဋ္ဌာနံ။ ဣတိ သတိ စ သာ ဥပဋ္ဌာနဉ္စာတိပိ သတိပဋ္ဌာနံ။ ဣဒမိဓ အဓိပ္ပေတံ။ ယဒိ ¶ ဧဝံ ကသ္မာ သတိပဋ္ဌာနာတိ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ? သတိဗဟုတ္တာ။ အာရမ္မဏဘေဒေန ဟိ ဗဟုကာ တာ သတိယောတိ။

ကတမေ စတ္တာရောတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘိက္ခူတိ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ¶ ဘိက္ခု။ သေသပဒါနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပနေတ္ထ သုတမယဉာဏကထာယ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တာယေဝါတိ။

ကသ္မာ ပန ဘဂဝတာ စတ္တာရောဝ သတိပဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ အနူနာ အနဓိကာတိ? ဝေနေယျဟိတတ္တာ။ တဏှာစရိတဒိဋ္ဌိစရိတသမထယာနိကဝိပဿနာယာနိကေသု ဟိ မန္ဒတိက္ခဝသေန ဒွေဓာ ဒွေဓာ ပဝတ္တေသု မန္ဒဿ တဏှာစရိတဿ ဩဠာရိကံ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ တိက္ခဿ သုခုမံ ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ ဒိဋ္ဌိစရိတဿာပိ မန္ဒဿ နာတိပ္ပဘေဒဂတံ စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ တိက္ခဿ အတိပ္ပဘေဒဂတံ ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ သမထယာနိကဿ စ မန္ဒဿ အကိစ္ဆေန အဓိဂန္တဗ္ဗနိမိတ္တံ ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ တိက္ခဿ ဩဠာရိကာရမ္မဏေ အသဏ္ဌဟနတော ဒုတိယံ။ ဝိပဿနာယာနိကဿပိ မန္ဒဿ နာတိပ္ပဘေဒဂတာရမ္မဏံ တတိယံ၊ တိက္ခဿ အတိပ္ပဘေဒဂတာရမ္မဏံ စတုတ္ထံ။ ဣတိ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ အနူနာ အနဓိကာတိ။

သုဘသုခနိစ္စအတ္တဝိပလ္လာသပ္ပဟာနတ္ထံ ဝါ။ ကာယော ဟိ အသုဘော၊ တတ္ထ စ သုဘဝိပလ္လာသဝိပလ္လတ္ထာ သတ္တာ။ တေသံ တတ္ထ အသုဘဘာဝဒဿနေန တဿ ဝိပလ္လာသဿ ပဟာနတ္ထံ ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ သုခံ နိစ္စံ အတ္တာတိ ဂဟိတေသုပိ စ ဝေဒနာဒီသု ဝေဒနာ ဒုက္ခာ၊ စိတ္တံ အနိစ္စံ၊ ဓမ္မာ အနတ္တာ၊ တေသု စ သုခနိစ္စအတ္တဝိပလ္လာသဝိပလ္လတ္ထာ သတ္တာ။ တေသံ တတ္ထ ဒုက္ခာဒိဘာဝဒဿနေန တေသံ ဝိပလ္လာသာနံ ပဟာနတ္ထံ သေသာနိ တီဏိ ဝုတ္တာနီတိ ¶ ဧဝံ သုဘသုခနိစ္စအတ္တဝိပလ္လာသပ္ပဟာနတ္ထံ ဝါ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ။ န ကေဝလဉ္စ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနတ္ထမေဝ၊ စတုရောဃယောဂါသဝဂန္ထဥပါဒါနအဂတိပ္ပဟာနတ္ထမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓာဟာရပရိညတ္ထမ္ပိ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၅။ (က) သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ပထဝီကာယန္တိ ဣမသ္မိံ ရူပကာယေ ပထဝီဓာတု။ သကလသရီရေ ပန ပထဝီဓာတူနံ ဗဟုကတ္တာ သဗ္ဗပထဝီဓာတုသင်္ဂဟတ္ထံ သမူဟတ္ထေန ကာယဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အာပေါကာယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကေသကာယာဒီနမ္ပိ ဗဟုကတ္တာ ကေသကာယာဒိဂဟဏံ ကတံ။ ဝက္ကာဒီနိ ပန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ကာယဂ္ဂဟဏံ နာရဟန္တီတိ တေသံ ဂဟဏံ န ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

(ခ) သုခံ ¶ ဝေဒနန္တိအာဒီသု သုခံ ဝေဒနန္တိ ကာယိကံ ဝါ စေတသိကံ ဝါ သုခံ ဝေဒနံ။ တထာ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ။ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒနန္တိ ပန စေတသိကမေဝ ဥပေက္ခာဝေဒနံ။ သာမိသံ သုခံ ဝေဒနန္တိ ဆ ဂေဟသိတသောမနဿဝေဒနာ။ နိရာမိသံ သုခံ ဝေဒနန္တိ ဆ နေက္ခမ္မသိတသောမနဿဝေဒနာ ¶ ။ သာမိသံ ဒုက္ခံ ဝေဒနန္တိ ဆ ဂေဟသိတဒေါမနဿဝေဒနာ။ နိရာမိသံ ဒုက္ခံ ဝေဒနန္တိ ဆ နေက္ခမ္မသိတဒေါမနဿဝေဒနာ။ သာမိသံ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒနန္တိ ဆ ဂေဟသိတဥပေက္ခာဝေဒနာ။ နိရာမိသံ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒနန္တိ ဆ နေက္ခမ္မသိတဥပေက္ခာဝေဒနာ။

(ဂ) သရာဂံ စိတ္တန္တိအာဒီနိ ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာနိ။

(ဃ) တဒဝသေသေ ဓမ္မေတိ တေဟိ ကာယဝေဒနာစိတ္တေဟိ အဝသေသေ တေဘူမကဓမ္မေ။ သဗ္ဗတ္ထ တေန ဉာဏေနာတိ တေန သတ္တဝိဓေန အနုပဿနာဉာဏေန။ ယာနိ ပနေတ္ထ အန္တရန္တရာ အဝုတ္တတ္ထာနိ၊ တာနိ ဟေဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တတ္ထာနေဝါတိ။

သတိပဋ္ဌာနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၆။ ဣဒါနိ ¶ ဝိပဿနာပဋိသံယုတ္တာယ သတိပဋ္ဌာနကထာယ အနန္တရံ ဝိပဿနာပဘေဒံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိပဿနာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ သောဣတိ သဗ္ဗနာမတ္တာ ယော ¶ ဝါ သော ဝါ သဗ္ဗောပိ သင်္ဂဟိတော ဟောတိ။ ဝတာတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ကဉ္စိ သင်္ခါရန္တိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သင်္ခါရံ။ အနုလောမိကာယ ခန္တိယာတိ ဧတ္ထ ဝိပဿနာဉာဏမေဝ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ အနုလောမေတီတိ အနုလောမိကံ၊ တဒေဝ ခန္တိမပေက္ခိတွာ အနုလောမိကာ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာ တဿ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ခမန္တိ ရုစ္စန္တီတိ ခန္တိ။ သာ မုဒုကာ မဇ္ဈိမာ တိက္ခာတိ တိဝိဓာ။ ကလာပသမ္မသနာဒိကာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏပရိယောသာနာ မုဒုကာနုလောမိကာ ခန္တိ။ ဘင်္ဂါနုပဿနာဒိကာ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏပရိယောသာနာ မဇ္ဈိမာနုလောမိကာ ခန္တိ။ အနုလောမဉာဏံ တိက္ခာနုလောမိကာ ခန္တိ။ သမန္နာဂတောတိ ဥပေတော။ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ယထာဝုတ္တံ ဧတံ ဌာနံ ဧတံ ကာရဏံ န ဝိဇ္ဇတိ။ သမ္မတ္တနိယာမန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဟိတသုခါဝဟော မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ အာသီသတော တထေဝ သမ္ဘဝတော ¶ အသုဘာဒီသု စ အသုဘန္တိအာဒိအဝိပရီတပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော စ သမ္မာ သဘာဝေါတိ သမ္မတ္တော၊ အနန္တရဖလဒါနာယ အရဟတ္တုပ္ပတ္တိယာ စ နိယာမဘူတတ္တာ နိယာမော၊ နိစ္ဆယောတိ အတ္ထော။ သမ္မတ္တော စ သော နိယာမော စာတိ သမ္မတ္တနိယာမော။ ကော သော? လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ၊ ဝိသေသတော ပန သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ တေန ဟိ မဂ္ဂနိယာမေန နိယတတ္တာ ‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ (ပါရာ။ ၂၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၃၇၃) ဝုတ္တံ။ တံ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမိဿတိ ပဝိသိဿတီတိ ဧတံ အဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ဂေါတြဘုနော ပန မဂ္ဂဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနိယတ္တာ တံ အနာဒိယိတွာ အနုလောမိကခန္တိယာ အနန္တရံ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဂေါတြဘု ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာ ဟောတီတိ အနုလောမိကခန္တိယာ ဧဝ သင်္ဂဟိတာ ဟောတိ။ စတူသုပိ သုတ္တန္တေသု ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတေဟိ အနုလောမိကခန္တိသမ္မတ္တနိယာမစတုအရိယဖလဝသေန စ ဆ ဓမ္မာတိ ဆက္ကနိပါတေ ¶ (အ။ နိ။ ၆။၉၈၊ ၁၀၁) စတ္တာရော သုတ္တန္တာ ဝုတ္တာ။ ကဏှပက္ခသုက္ကပက္ခဒွယဝသေန ဟိ စတ္တာရော သုတ္တန္တာဝ ဟောန္တီတိ။

၃၇။ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိကေ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမေ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ အနိစ္စတောတိအာဒီသု နာမရူပဉ္စ နာမရူပဿ ပစ္စယေ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ကလာပသမ္မသနဝသေန အာရဒ္ဓဝိပဿကော ယောဂါဝစရော ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဧကေကံ ခန္ဓံ အနိစ္စန္တိကတာယ အာဒိအန္တဝတာယ စ အနိစ္စတော ပဿတိ ¶ ။ ဥပ္ပာဒဝယပဋိပီဠနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ စ ဒုက္ခတော။ ပစ္စယယာပနီယတာယ ရောဂမူလတာယ စ ရောဂတော။ ဒုက္ခတာသူလယောဂိတာယ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတာယ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပဘိန္နတာယ စ ဂဏ္ဍတော။ ပီဠာဇနကတာယ အန္တောတုဒနတာယ ဒုန္နီဟရဏီယတာယ စ သလ္လတော။ ဝိဂရဟဏီယတာယ အဝဍ္ဎိအာဝဟနတာယ အဃဝတ္ထုတာယ စ အဃတော။ အသေရိဘာဝဇနကတာယ အာဗာဓပဒဋ္ဌာနတာယ စ အာဗာဓတော။ အဝသတာယ အဝိဓေယျတာယ စ ပရတော။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနတာယ ပလောကတော။ အနေကဗျသနာဝဟနတာယ ဤတိတော။ အဝိဒိတာနံယေဝ ဝိပုလာနံ အနတ္ထာနံ အာဝဟနတော သဗ္ဗူပဒ္ဒဝဝတ္ထုတာယ စ ဥပဒ္ဒဝတော။ သဗ္ဗဘယာနံ အာကရတာယ စ ဒုက္ခဝူပသမသင်္ခါတဿ ပရမဿာသဿ ပဋိပက္ခဘူတတာယ စ ဘယတော။ အနေကေဟိ အနတ္ထေဟိ အနုဗဒ္ဓတာယ ဒေါသူပသဋ္ဌတာယ ဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ အနဓိဝါသနာရဟတာယ စ ဥပသဂ္ဂတော။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ စေဝ လောဘာဒီဟိ စ လောကဓမ္မေဟိ ပစလိတတာယ စလတော။ ဥပက္ကမေန စေဝ သရသေန စ ပဘင်္ဂုပဂမနသီလတာယ ပဘင်္ဂုတော။ သဗ္ဗာဝတ္ထနိပါတိတာယ ထိရဘာဝဿ စ အဘာဝတာယ အဒ္ဓုဝတော။ အတာယနတာယ စေဝ အလဗ္ဘနေယျခေမတာယ စ အတာဏတော။ အလ္လီယိတုံ အနရဟတာယ အလ္လီနာနမ္ပိ စ လေဏကိစ္စာကာရိတာယ အလေဏတော ¶ ။ နိဿိတာနံ ဘယသာရကတ္တာဘာဝေန အသရဏတော။ ယထာပရိကပ္ပိတေဟိ ဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝေဟိ ရိတ္တတာယ ရိတ္တတော။ ရိတ္တတာယေဝ တုစ္ဆတော၊ အပ္ပကတ္တာ ဝါ။ အပ္ပကမ္ပိ ဟိ လောကေ တုစ္ဆန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာမိနိဝါသိဝေဒကကာရကာဓိဋ္ဌာယကဝိရဟိတတာယ သုညတော။ သယဉ္စ အသာမိကဘာဝါဒိတာယ အနတ္တတော။ ပဝတ္တိဒုက္ခတာယ ဒုက္ခဿ စ အာဒီနဝတာယ အာဒီနဝတော။ အထ ဝါ အာဒီနံ ဝါတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အာဒီနဝေါ။ ကပဏမနုဿဿေတံ အဓိဝစနံ၊ ခန္ဓာပိ စ ကပဏာယေဝါတိ အာဒီနဝသဒိသတာယ အာဒီနဝတော။ ဇရာယ စေဝ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ပရိဏာမပကတိတာယ ဝိပရိဏာမဓမ္မတော။ ဒုဗ္ဗလတာယ ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုခဘဉ္ဇနီယတာယ စ အသာရကတော။ အဃဟေတုတာယ အဃမူလတော။ မိတ္တမုခသပတ္တော ဝိယ ဝိဿာသဃာတိတာယ ဝဓကတော။ ဝိဂတဘဝတာယ ဝိဘဝသမ္ဘူတတာယ စ ဝိဘဝတော။ အာသဝပဒဋ္ဌာနတာယ သာသဝတော။ ဟေတုပစ္စယေဟိ ¶ အဘိသင်္ခတတာယ သင်္ခတတော။ မစ္စုမာရကိလေသမာရာနံ အာမိသဘူတတာယ မာရာမိသတော။ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏပကတိတာယ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏဓမ္မတော။ သောကပရိဒေဝဥပါယာသဟေတုတာယ ¶ သောကပရိဒေဝဥပါယာသဓမ္မတော။ တဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတသံကိလေသာနံ ဝိသယဓမ္မတာယ သံကိလေသိကဓမ္မတော ပဿတိ။ သဗ္ဗေသု စ ဣမေသု ‘‘ပဿတီ’’တိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၃၈။ ပဉ္စက္ခန္ဓေတိ သမူဟတော ဝုတ္တေပိ ဧကေကခန္ဓဝသေန အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကလာပသမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ပရိယောသာနေ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ခန္ဓာနံ ဝသေန အနုပဿနာနံ ဂဏိတတ္တာ သမူဟေ ပဝတ္တဝစနာနံ အဝယဝေပိ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော စ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တသမ္မသနာနံ ဧကတော သင်္ခိပိတွာ ဝစနဝသေန ဝါ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေန ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၈၃) အဋ္ဌကထာဝစနသဗ္ဘာဝတော ဝါ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဧကတော သမ္မသနံ ဝါ ယုဇ္ဇတိယေဝါတိ။ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နိရောဓော နိစ္စံ နိဗ္ဗာနန္တိ ပဿန္တောတိအာဒီနဝဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန ဝိပဿနာကာလေ သန္တိပဒဉာဏဝသေန နိစ္စံ နိဗ္ဗာနန္တိ ပဿန္တော။ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဩက္ကမတိ၊ ဖလက္ခဏေ ပန ဩက္ကန္တော နာမ ဟောတိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗေသုပိ နိယာမောက္ကမနပရိယာယေသု။ အာရောဂျန္တိ အာရောဂျဘူတံ။ ဝိသလ္လန္တိ သလ္လဝိရဟိတံ။ ဧသေဝ နယော ဤဒိသေသု။ အနာဗာဓန္တိ အာဗာဓဝိရဟိတံ၊ အာဗာဓပဋိပက္ခဘူတံ ဝါ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။ အပရပ္ပစ္စယန္တိ အညပစ္စယဝိရဟိတံ။ ဥပဿဂ္ဂတောတိ စ အနုပဿဂ္ဂန္တိ စ ကေစိ သံယောဂံ ကတွာ ပဌန္တိ။ ပရမသုညန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရသုညတ္တာ ဥတ္တမတ္တာ စ ပရမသုညံ။ ပရမတ္ထန္တိ သင်္ခတာသင်္ခတာနံ အဂ္ဂဘူတတ္တာ ဥတ္တမတ္ထံ ¶ ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန နပုံသကဝစနံ။ နိဗ္ဗာနဿ စ သုညတ္တာ အနတ္တတ္တာ စ ဣမသ္မိံ ဒွယေ ပဋိလောမပရိယာယော န ဝုတ္တော။ အနာသဝန္တိ အာသဝဝိရဟိတံ။ နိရာမိသန္တိ အာမိသဝိရဟိတံ။ အဇာတန္တိ ဇာတိဝိရဟိတတ္တာ အနုပ္ပန္နံ။ အမတန္တိ ဘင်္ဂါဘာဝတော မရဏဝိရဟိတံ။ မရဏမ္ပိ ဟိ နပုံသကဘာဝဝစနဝသေန ‘‘မတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

၃၉။ ဧဝမိမာယ ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တာသု အာကာရဘေဒဘိန္နာသု စတ္တာလီသာယ အနုပဿနာသု သဘာဝသင်္ဂဟဝသေန တီသုယေဝ အနုပဿနာသု ဧကသင်္ဂဟံ ¶ ကရောန္တော အနိစ္စတောတိ အနိစ္စာနုပဿနာတိအာဒိမာဟ။ တာသု ယထာနုရူပံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တတ္တေ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အဝသာနေ ပနေတာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဏနဝသေန ဒဿိတာ။ ဂဏနာသု စ ဂဏနပဋိပါဋိဝသေန ပဌမံ အနတ္တာနုပဿနာ ဂဏိတာ။ တတ္ထ ပဉ္စဝီသတီတိ ‘‘ပရတော ရိတ္တတော တုစ္ဆတော သုညတော အနတ္တတော’’တိ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပဉ္စဝီသတိ အနတ္တာနုပဿနာ။ ပညာသာတိ ‘‘အနိစ္စတော ပလောကတော စလတော ပဘင်္ဂုတော အဒ္ဓုဝတော ဝိပရိဏာမဓမ္မတော အသာရကတော ဝိဘဝတော သင်္ခတတော မရဏဓမ္မတော’’တိ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ဒသ ဒသ ကတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပညာသံ အနိစ္စာနုပဿနာ။ သတံ ပဉ္စဝီသတိ စေဝါတိ သေသာ ‘‘ဒုက္ခတော ရောဂတော’’တိအာဒယော ¶ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပဉ္စဝီသတိ ပဉ္စဝီသတိ ကတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပဉ္စဝီသတိသတံ ဒုက္ခာနုပဿနာ။ ယာနိ ဒုက္ခေ ပဝုစ္စရေတိ ယာ အနုပဿနာ ဒုက္ခေ ခန္ဓပဉ္စကေ ဂဏနဝသေန ပဝုစ္စန္တိ၊ တာ သတံ ပဉ္စဝီသတိ စေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ယာနီ’’တိ စေတ္ထ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။

၄၀။ ဣဒါနိ ¶ မဟာထေရော ဝိပဿနာကထာနန္တရံ သကလေ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂနိဗ္ဗာနဓမ္မေ အာကာရနာနတ္တဝသေန နာနာပရိယာယေဟိ ထောမေတုကာမော နိစ္ဆာတောတိအာဒီနိ ဧကူနဝီသတိ မာတိကာပဒါနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ တေသံ နိဒ္ဒေသဝသေန မာတိကာကထံ နာမ ကထေသိ။ တဿာ အယံ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ မာတိကာယ တာဝ နိစ္ဆာတောတိ အမိလာတော။ သဗ္ဗေပိ ဟိ ကိလေသာ ပီဠာယောဂတော မိလာတာ၊ ရာဂေါပိ တာဝ နိရန္တရပ္ပဝတ္တော သရီရံ ဒဟတိ၊ ကိံ ပနညေ ကိလေသာ ¶ ။ ‘‘တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဂ္ဂီ ရာဂဂ္ဂိ ဒေါသဂ္ဂိ မောဟဂ္ဂီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ပန ကိလေသနာယကာ တယော ဧဝ ကိလေသာ ဝုတ္တာ၊ တံသမ္ပယုတ္တာပိ ပန ဒဟန္တိယေဝ။ ဧဝံ ဆာတကိလေသာဘာဝတော နိစ္ဆာတော။ ကော သော? ဝိမောက္ခသမ္ဗန္ဓေန ဝိမောက္ခောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မုစ္စတီတိ မောက္ခော။ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခောတိ ¶ အတ္ထော။ ဣဒမေကံ မာတိကာပဒံ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တီတိ ဝိဇ္ဇာယေဝ ဝိမုတ္တိ။ ဣဒမေကံ မာတိကာပဒံ။ ဈာနဝိမောက္ခောတိ ဈာနမေဝ ဝိမောက္ခော။ ဣဒမေကံ မာတိကာပဒံ။ သေသာနိ ဧကေကာနေဝါတိ ဧဝံ ဧကူနဝီသတိ မာတိကာပဒါနိ။

၄၁။ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော နိစ္ဆာတောတိ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော အပေတတ္တာ ကာမစ္ဆန္ဒတော နိက္ကိလေသော ယောဂီ။ တေန ပဋိလဒ္ဓံ နေက္ခမ္မမ္ပိ နိစ္ဆာတော နိက္ကိလေသော ဝိမောက္ခော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော မုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခောတိ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော ယောဂီ မုစ္စတီတိ တံ နေက္ခမ္မံ ဝိမောက္ခောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဝိဇ္ဇတီတိ ဝိဇ္ဇာတိ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇတိ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဘာဝဇာနနတ္ထံ ပဋိပန္နေဟိ ယောဂီဟိ သဘာဝံ ဝေဒီယတိ ဇာနီယတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝိသေသလာဘတ္ထံ ပဋိပန္နေဟိ ယောဂီဟိ ဝေဒီယတိ ပဋိလာဘီယတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အတ္တနာ ဝိန္ဒိတဗ္ဗံ ဘူမိံ ဝိန္ဒတိ လဘတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဘာဝဒဿနဟေတုတ္တာ သဘာဝံ ဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇန္တော မုစ္စတိ၊ မုစ္စန္တော ¶ ဝိဇ္ဇတီတိ ယထာဝုတ္တော ဓမ္မော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဝိဇ္ဇမာနော ယထာဝုတ္တတော မုစ္စတိ၊ ယထာဝုတ္တတော မုစ္စမာနော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဝိဇ္ဇတီတိ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိ နာမာတိ အတ္ထော။

ကာမစ္ဆန္ဒံ သံဝရဋ္ဌေနာတိ ကာမစ္ဆန္ဒနိဝါရဏဋ္ဌေန တံ နေက္ခမ္မံ သီလဝိသုဒ္ဓိ နာမာတိ အတ္ထော။ တံယေဝ အဝိက္ခေပဟေတုတ္တာ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ဒဿနဟေတုတ္တာ ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတီတိ နေက္ခမ္မာဒိနာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကံ ယောဂါဝစရော ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတီတိ နေက္ခမ္မာဒိကော ဓမ္မော ပဿဒ္ဓိ နာမာတိ အတ္ထော။ ပဟီနတ္တာတိ တေန တေန ပဟာနေန ပဟီနတ္တာ။ ဉာတဋ္ဌေန ဉာဏန္တိ ဈာနပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန ဝိပဿနာဝသေန မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန ဉာတဋ္ဌေန နေက္ခမ္မာဒိကံ ဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒဿနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ယောဂီ၊ နေက္ခမ္မာဒိကာ ဝိသုဒ္ဓိ။

နေက္ခမ္မနိဒ္ဒေသေ ¶ နေက္ခမ္မံ အလောဘတ္တာ ကာမရာဂတော နိဿဋန္တိ နိဿရဏံ။ တတော နိက္ခန္တန္တိ နေက္ခမ္မံ။ ‘‘ရူပါနမေတံ နိဿရဏံ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ အာရုပ္ပဝိသေသဿ အဒိဿနတော ¶ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ အညတ္ထ ဝုတ္တပါဌက္ကမေနေဝ ယဒိဒံ အာရုပ္ပန္တိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ အာရုပ္ပံ ရူပတော နိက္ခန္တတ္တာ နေက္ခမ္မံ နာမာတိ အဓိကာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘူတန္တိ ဥပ္ပာဒသမာယောဂဒီပနံ။ သင်္ခတန္တိ ပစ္စယဗလဝိသေသဒဿနံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ ပစ္စယသမာယောဂေပိ ပစ္စယာနံ အဗျာပါရဘာဝဒဿနံ။ နိရောဓော တဿ နေက္ခမ္မန္တိ နိဗ္ဗာနံ တတော သင်္ခတတော နိက္ခန္တတ္တာ တဿ သင်္ခတဿ နေက္ခမ္မံ နာမ။ အာရုပ္ပဿ စ နိရောဓဿ စ ဂဟဏံ အညတ္ထ ပါဌေ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ ကတံ။ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒဿ နေက္ခမ္မံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ ပုနရုတ္တံ ဟောတိ။ နေက္ခမ္မဝစနေနေဝ စ တဿ နေက္ခမ္မသိဒ္ဓီတိ တံ အဝတွာ သေသနေက္ခမ္မမေဝ ဝုတ္တံ။ တံ ဥဇုကမေဝ။ နိဿရဏနိဒ္ဒေသေပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဿရဏီယာ ဓာတုယော ပနေတ္ထ ဥဇုကမေဝ နေက္ခမ္မန္တိ ဝုတ္တံ။ ပဝိဝေကောတိ ပဝိဝိတ္တဘာဝေါ နေက္ခမ္မာဒိကောယေဝ။ ဝေါသဇ္ဇတီတိ ယောဂီ၊ နေက္ခမ္မာဒယော ဝေါသဂ္ဂေါ။ နေက္ခမ္မံ ပဝတ္တေန္တော ယောဂီ နေက္ခမ္မေန စရတီတိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန နေက္ခမ္မံ စရိယာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဈာနဝိမောက္ခနိဒ္ဒေသေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိမောက္ခကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ တတ္ထ ‘‘ဇာနာတီတိ ဈာနဝိမောက္ခော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၇) ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ‘‘ဇာနာတီတိ၊ ဈာယတီ’’တိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာဝ ဒေသနာ ကတာတိ အယံ ဝိသေသော။

၄၂။ ဘာဝနာဓိဋ္ဌာနဇီဝိတနိဒ္ဒေသေ စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ။ ဓမ္မတော ပန ဘာဝနာ နာမ နေက္ခမ္မာဒယောဝ။ အဓိဋ္ဌာနံ နာမ နေက္ခမ္မာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာပိတစိတ္တမေဝ။ ဇီဝိတံ နာမ နေက္ခမ္မာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာပိတစိတ္တဿ သမ္မာအာဇီဝေါ နာမ။ ကော သော သမ္မာအာဇီဝေါ နာမ ¶ ? မိစ္ဆာဇီဝါ ဝိရတိ၊ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယပရိယေသနဝါယာမော စ။ တတ္ထ သမံ ဇီဝတီတိ သမံ ဇီဝိတံ ဇီဝတိ၊ ဘာဝနပုံသကဝစနံ ဝါ၊ သမေန ဇီဝတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နော ဝိသမန္တိ ‘‘သမံ ဇီဝတီ’’တိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ ပဋိသေဓဝသေန အဝဓာရဏံ ကတံ။ သမ္မာ ဇီဝတီတိ အာကာရနိဒဿနံ။ နော မိစ္ဆာတိ တဿေဝ နိယမနံ။ ဝိသုဒ္ဓံ ဇီဝတီတိ သဘာဝဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓံ ဇီဝိတံ ဇီဝတိ။ နော ကိလိဋ္ဌန္တိ တဿေဝ နိယမနံ။ ယညဒေဝါတိအာဒီဟိ ယထာဝုတ္တာနံ ¶ တိဿန္နံ သမ္ပဒါနံ အာနိသံသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယညဒေဝါတိ ယံ ယံ ဧဝ။ ခတ္တိယပရိသန္တိ ခတ္တိယာနံ သန္နိပါတံ။ သော ဟိ သမန္တတော သီဒန္တိ ဧတ္ထ အကတဗုဒ္ဓိနောတိ ပရိသာတိ ဝုစ္စတိ။ ဧသေဝ နယော ဣတရတ္တယေ။ ခတ္တိယာဒီနံယေဝ အာဂမနသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ တာသံယေဝ စတဿန္နံ ဂဟဏံ ¶ ၊ န သုဒ္ဒပရိသာယ။ ဝိသာရဒေါတိ တီဟိ သမ္ပဒါဟိ သမ္ပန္နော ဝိဂတသာရဇ္ဇော၊ နိဗ္ဘယောတိ အတ္ထော။ အမင်္ကုဘူတောတိ အသင်္ကုစိတော န နိတ္တေဇဘူတော။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ ဝိသာရဒတ္တံ ကေန ဟေတုနာ ကေန ကာရဏေန ဟောတီတိ စေတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တထာ ဟီတိ တဿ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ဧဝံ တိသမ္ပဒါသမ္ပန္နော၊ တသ္မာ ‘‘ဝိသာရဒေါ ဟောတီ’’တိ ဝိသာရဒဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေတွာ နိဋ္ဌပေသီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

နိဋ္ဌိတာ စူဠဝဂ္ဂဿ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။

သမတိံသကထာပဋိမဏ္ဍိတဿ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ။

မဟာဝဂ္ဂေါ ¶ ¶ မဇ္ဈိမော စ၊ စူဠဝဂ္ဂေါ စ နာမတော၊

တယော ဝဂ္ဂါ ဣဓ ဝုတ္တာ၊ ပမာဏပဋိပါဋိယာ။

ဝဂ္ဂေ ဝဂ္ဂေ ဒသ ဒသ၊ ကထာ ယာ တာ ဥဒီရိတာ၊

ဥဒ္ဒါနဂါထာ သဗ္ဗာသံ၊ ဣမာ တာသံ ယထာက္ကမံ။

ဉာဏံ ဒိဋ္ဌိ အာနာပါနံ၊ ဣန္ဒြိယံ ဝိမောက္ခပဉ္စမံ၊

ဂတိ ကမ္မံ ဝိပလ္လာသော၊ မဂ္ဂေါ မဏ္ဍောတိ တာ ဒသ။

ယုဂနဒ္ဓသစ္စဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ မေတ္တာ ဝိရာဂပဉ္စမာ၊

ပဋိသမ္ဘိဒါ ဓမ္မစက္ကံ၊ လောကုတ္တရဗလသုညတာ။

ပညာ ဣဒ္ဓိ အဘိသမယော၊ ဝိဝေကော စရိယပဉ္စမော၊

ပါဋိဟီရံ သမသီသ-သတိ ဝိပဿနမာတိကာ။

ယော သော သုဂတသုတာနံ၊ အဓိပတိဘူတေန ဘူတဟိတရတိနာ၊

ထေရေန ထိရဂုဏဝတာ၊ ဝုတ္တော ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေါ။

တဿတ္ထဝဏ္ဏနာ ယာ၊ ပုဗ္ဗဋ္ဌကထာနယံ တထာ ယုတ္တိံ၊

နိဿာယ မယာရဒ္ဓါ၊ နိဋ္ဌာနမုပါဂတာ ဧသာ။

ယံ တံ ဥတ္တရမန္တီ၊ မန္တိဂုဏယုတော ယုတော စ သဒ္ဓါယ၊

ကာရယိ မဟာဝိဟာရေ၊ ပရိဝေဏမနေကသာဓုဂုဏံ။

ထေရေနေတ္ထ ¶ ¶ နိဝသတာ၊ သမာပိတာယံ မဟာဘိဓာနေန၊

တတိယေ ဝဿေ စုတိတော၊ မောဂ္ဂလ္လာနဿ ဘူပတိနော။

သမယံ အနုလောမေန္တီ၊ ထေရာနံ ထေရဝါဒဒီပါနံ၊

နိဋ္ဌံ ဂတာ ယထာယံ၊ အဋ္ဌကထာ လောကဟိတဇနနီ။

ဓမ္မံ အနုလောမေန္တာ၊ အတ္တဟိတံ ပရဟိတဉ္စ သာဓေန္တာ၊

နိဋ္ဌံ ဂစ္ဆန္တု တထာ၊ မနောရထာ သဗ္ဗသတ္တာနံ။

သဒ္ဓမ္မပကာသိနိယာ၊ အဋ္ဌကထာယေတ္ထ ဂဏိတကုသလေဟိ၊

ဂဏိတာ တု ဘာဏဝါရာ၊ ဝိညေယျာ အဋ္ဌပညာသ။

အာနုဋ္ဌုဘေန ¶ အဿာ၊ ဆန္ဒောဗန္ဓေန ဂဏိယမာနာ တု၊

စုဒ္ဒသသဟဿသင်္ခါ၊ ဂါထာယော ပဉ္စ စ သတာနိ။

သာသနစိရဋ္ဌိတတ္ထံ၊ လောကဟိတတ္ထဉ္စ သာဒရေန မယာ၊

ပုညံ ဣမံ ရစယတာ၊ ယံ ပတ္တမနပ္ပကံ ဝိပုလံ။

ပုညေန တေန လောကော၊ သဒ္ဓမ္မရသာယနံ ဒသဗလဿ၊

ဥပဘုဉ္ဇိတွာ ဝိမလံ၊ ပပ္ပောတု သုခံ သုခေနေဝါတိ။

ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပကရဏဿ အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။