📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ခုဒ္ဒကနိကာယေ

ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ

(ဒုတိယော ဘာဂေါ)

၆၈။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၁။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ တထာဂတဿာတိ ဝစနေ ဥဒ္ဒေသေ သရူပတော အဝိဇ္ဇမာနေပိ ‘‘ဆ ဉာဏာနိ အသာဓာရဏာနိ သာဝကေဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၇၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တထာဂတဿာ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ဥဒ္ဒေသေ အတ္ထတော သိဒ္ဓဿ တထာဂတဝစနဿ နိဒ္ဒေသေ ဂဟဏံ ကတံ။ သတ္တေ ပဿတီတိ ရူပါဒီသု ဆန္ဒရာဂေန သတ္တတာယ လဂ္ဂတာယ သတ္တာ၊ တေ သတ္တေ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန စက္ခုနာ ပဿတိ ဩလောကေတိ။ အပ္ပရဇက္ခေတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာ၊ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ ဝါ အပ္ပရဇက္ခာ။ တေ အပ္ပရဇက္ခေ။ မဟာရဇက္ခေတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ မဟန္တံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ မဟာရဇက္ခာ၊ မဟန္တံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ ဝါ မဟာရဇက္ခာ။ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေတိ တိက္ခာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဧတေသန္တိ တိက္ခိန္ဒြိယာ၊ မုဒူနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဧတေသန္တိ မုဒိန္ဒြိယာ။ သွာကာရေ ဒွါကာရေတိ သုန္ဒရာ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ ကောဋ္ဌာသာ ဧတေသန္တိ သွာကာရာ၊ ကုစ္ဆိတာ ဂရဟိတာ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ ကောဋ္ဌာသာ ဧတေသန္တိ ဒွါကာရာ။ သုဝိညာပယေ ဒုဝိညာပယေတိ ယေ ကထိတံ ကာရဏံ သလ္လက္ခေန္တိ သုခေန သက္ကာ ဟောန္တိ ဝိညာပေတုံ၊ တေ သုဝိညာပယာ၊ တဗ္ဗိပရီတာ ဒုဝိညာပယာ။ အပ္ပေကစ္စေ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနောတိ အပိ ဧကေ ပရလောကဉ္စေဝ ရာဂါဒိဝဇ္ဇဉ္စ ဘယတော ပဿန္တေ၊ ဣမဿ ပန ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ပရလောကဿေဝ န ဝုတ္တတ္တာ ခန္ဓာဒိလောကေ စ ရာဂါဒိဝဇ္ဇေ စ ပရံ ဗာဠှံ ဘယံ ပဿနသီလာတိ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနော။ တေ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနေတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အပ္ပေကစ္စေ န ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနောတိ တဗ္ဗိပရီတေ။ လောကောတိ စ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန။ ဝဇ္ဇန္တိ စ ဝဇ္ဇနီယဋ္ဌေန။ ဧတ္တာဝတာ ဥဒ္ဒေသဿ နိဒ္ဒေသော ကတော ဟောတိ။

ပုန နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသံ ကရောန္တော အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီသု ရတနေသု ဩကပ္ပနသင်္ခါတာ သဒ္ဓါ အဿ အတ္ထီတိ သဒ္ဓါ။ သော သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော အဿဒ္ဓိယရဇဿ စေဝ အဿဒ္ဓိယမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ နတ္ထိ ဧတဿ သဒ္ဓါတိ အဿဒ္ဓါ။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ အာရဒ္ဓံ ဝီရိယမနေနာတိ အာရဒ္ဓဝီရိယော။ သော ကောသဇ္ဇရဇဿ စေဝ ကောသဇ္ဇမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ ဟီနဝီရိယတ္တာ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သီဒတီတိ ကုသီဒေါ၊ ကုသီဒေါ ဧဝ ကုသီတော။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ ဌိတာ သတိ အဿာတိ ဥပဋ္ဌိတဿတိ။ သော မုဋ္ဌဿစ္စရဇဿ စေဝ မုဋ္ဌဿစ္စမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ မုဋ္ဌာ နဋ္ဌာ သတိ အဿာတိ မုဋ္ဌဿတိ။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ အပ္ပနာသမာဓိနာ ဥပစာရသမာဓိနာ ဝါ အာရမ္မဏေ သမံ၊ သမ္မာ ဝါ အာဟိတော ဌိတောတိ သမာဟိတော၊ သမာဟိတစိတ္တောတိ ဝါ သမာဟိတော။ သော ဥဒ္ဓစ္စရဇဿ စေဝ ဥဒ္ဓစ္စမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ န သမာဟိတော အသမာဟိတော။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ ဥဒယတ္ထဂါမိနီ ပညာ အဿ အတ္ထီတိ ပညဝါ။ သော မောဟရဇဿ စေဝ မောဟမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ မောဟမူဠှတ္တာ ဒုဋ္ဌာ ပညာ အဿာတိ ဒုပ္ပညော။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ သဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော တိက္ခိန္ဒြိယောတိ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သဒ္ဓါ၊ တေနေဝ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန တိက္ခိန္ဒြိယော။ အဿဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော မုဒိန္ဒြိယောတိ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန အဿဒ္ဓိယေန အဿဒ္ဓါ၊ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဒုဗ္ဗလေန သဒ္ဓိန္ဒြိယေန မုဒိန္ဒြိယော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော သွာကာရောတိ တာယ ဧဝ သဒ္ဓါယ သောဘနာကာရော။ အဿဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော ဒွါကာရောတိ တေနေဝ အဿဒ္ဓိယေန ဝိရူပါကာရော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သုဝိညာပယောတိ သုခေန ဝိညာပေတုံ သက္ကုဏေယျော။ ဒုဝိညာပယောတိ ဒုက္ခေန ဝိညာပေတုံ သက္ကုဏေယျော။ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ပညာသမ္ပန္နဿေဝ သဒ္ဓါဒီနိ သုပရိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သုပရိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နော တံသမ္ပယုတ္တာယ၊ သုပရိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နောပိ ဝါ တပ္ပစ္စယာယ ပညာယ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ သဒ္ဓါဒယောပိ စတ္တာရော ‘‘ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ’’တိ ဝုတ္တာ။

၁၁၂။ ဣဒါနိ ‘‘ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ လောကဉ္စ ဝဇ္ဇဉ္စ ဒဿေတုံ လောကောတိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ခန္ဓာ ဧဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ ခန္ဓလောကော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိပတ္တိဘဝလောကောတိ အပါယလောကော။ သော ဟိ အနိဋ္ဌဖလတ္တာ ဝိရူပေါ လာဘောတိ ဝိပတ္တိ၊ ဘဝတီတိ ဘဝေါ၊ ဝိပတ္တိ ဧဝ ဘဝေါ ဝိပတ္တိဘဝေါ၊ ဝိပတ္တိဘဝေါ ဧဝ လောကော ဝိပတ္တိဘဝလောကော။ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ အပါယူပဂံ ကမ္မံ။ တဉှိ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ သမ္ဘဝေါ၊ ဝိပတ္တိယာ သမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝေါ၊ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝေါ ဧဝ လောကော ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ သမ္ပတ္တိဘဝလောကောတိ သုဂတိလောကော။ သော ဟိ ဣဋ္ဌဖလတ္တာ သုန္ဒရော လာဘောတိ သမ္ပတ္တိ၊ ဘဝတီတိ ဘဝေါ၊ သမ္ပတ္တိ ဧဝ ဘဝေါ သမ္ပတ္တိဘဝေါ၊ သမ္ပတ္တိဘဝေါ ဧဝ လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော။ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ သုဂတူပဂံ ကမ္မံ။ တဉှိ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ သမ္ဘဝေါ၊ သမ္ပတ္တိယာ သမ္ဘဝေါ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေါ၊ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေါ ဧဝ လောကော သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ ဧကော လောကောတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။

ဝဇ္ဇန္တိ နပုံသကဝစနံ အသုကောတိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ကတံ။ ကိလေသာတိ ရာဂါဒယော။ ဒုစ္စရိတာတိ ပါဏာတိပါတာဒယော။ အဘိသင်္ခါရာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယော။ ဘဝဂါမိကမ္မာတိ အတ္တနော ဝိပါကဒါနဝသေန ဘဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဘဝဂါမိနော၊ အဘိသင်္ခါရေသုပိ ဝိပါကဇနကာနေဝ ကမ္မာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရနိဒဿနံ။ ဣမသ္မိဉ္စ လောကေ ဣမသ္မိဉ္စ ဝဇ္ဇေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ လောကေ စ ဝဇ္ဇေ စ။ တိဗ္ဗာ ဘယသညာတိ ဗလဝတီ ဘယသညာ။ တိဗ္ဗာတိ ပရသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဘယသညာတိ ဘယသဒ္ဒဿ၊ လောကဝဇ္ဇဒွယမ္ပိ ဟိ ဘယဝတ္ထုတ္တာ သယဉ္စ သဘယတ္တာ ဘယံ၊ ဘယမိတိ သညာ ဘယသညာ။ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ တံ တံ ပဋိစ္စ ဥပေစ္စ ဌိတာ ဟောတိ။ သေယျထာပိ ဥက္ခိတ္တာသိကေ ဝဓကေတိ ယထာ နာမ ပဟရိတုံ ဥစ္စာရိတခဂ္ဂေ ပစ္စာမိတ္တေ တိဗ္ဗာ ဘယသညာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ လောကေ စ ဝဇ္ဇေ စ တိဗ္ဗာ ဘယသညာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတိ။ ဣမေဟိ ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ အပ္ပရဇက္ခပဉ္စကာဒီသု ဒသသု ပဉ္စကေသု ဧကေကသ္မိံ ပဉ္စန္နံ ပဉ္စန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ပညာသာယ အာကာရေဟိ။ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ။ ဇာနာတီတိ တထာဂတော ပညာယ ပဇာနာတိ။ ပဿတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကရောတိ။ အညာတီတိ သဗ္ဗာကာရမရိယာဒါဟိ ဇာနာတိ။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဧကဒေသံ အသေသေတွာ နိရဝသေသဒဿနဝသေန ပညာယ ပဒါလေတီတိ။

ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၉။ အာသယာနုသယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၃။ အာသယာနုသယဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဣဓ တထာဂတောတိအာဒိ ပဉ္စဓာ ဌပိတော နိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ အာသယာနုသယာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ စရိတန္တိ ပုဗ္ဗေ ကတံ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ။ အဓိမုတ္တိန္တိ သမ္ပတိ ကုသလေ အကုသလေ ဝါ စိတ္တဝေါသဂ္ဂေါ။ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေတိ ဘဗ္ဗေ စ အဘဗ္ဗေ စ။ အရိယာယ ဇာတိယာ သမ္ဘဝန္တိ ဇာယန္တီတိ ဘဗ္ဗာ။ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ။ ဘဝိဿန္တိ ဇာယိဿန္တီတိ ဝါ ဘဗ္ဗာ၊ ဘာဇနဘူတာတိ အတ္ထော။ ယေ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓဿ အနုစ္ဆဝိကာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ၊ တေ ဘဗ္ဗာ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခာ အဘဗ္ဗာ။

ကတမော သတ္တာနံ အာသယောတိအာဒိ နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ သဿတောတိ နိစ္စော။ လောကောတိ အတ္တာ။ ဣဓ သရီရံယေဝ နဿတိ၊ အတ္တာ ပန ဣဓ ပရတ္ထ စ သောယေဝါတိ မညန္တိ။ သော ဟိ သယံယေဝ အာလောကေတီတိ ကတွာ ‘‘လောကော’’တိ မညန္တိ။ အသဿတောတိ အနိစ္စော။ အတ္တာ သရီရေနေဝ သဟ နဿတီတိ မညန္တိ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တေ ကသိဏေ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ တံပရိတ္တကသိဏာရမ္မဏံ စိတ္တံ သပရိယန္တော အတ္တာတိ မညန္တိ။ အနန္တဝါတိ န အန္တဝါ အပ္ပမာဏေ ကသိဏေ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ တံအပ္ပမာဏကသိဏာရမ္မဏံ စိတ္တံ အပရိယန္တော အတ္တာတိ မညန္တိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဇီဝေါ စ သရီရဉ္စ တံယေဝ။ ဇီဝေါတိ အတ္တာ၊ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သရီရန္တိ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓပဉ္စကံ။ အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရန္တိ အညော ဇီဝေါ အညံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ခန္ဓာ ဣဓေဝ ဝိနဿန္တိ၊ သတ္တော မရဏတော ပရံ ဟောတိ ဝိဇ္ဇတိ န နဿတိ။ ‘‘တထာဂတော’’တိ စေတ္ထ သတ္တာဓိဝစနန္တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘တထာဂတောတိ အရဟာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣမေ ‘‘န ဟောတီ’’တိ ပက္ခေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဧဝံ ဂဏှန္တိ။ န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ခန္ဓာပိ ဣဓေဝ နဿန္တိ၊ တထာဂတော စ မရဏတော ပရံ န ဟောတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ။ ဣမေ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပက္ခေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဧဝံ ဂဏှန္တိ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဣမေ ဧကေကပက္ခပရိဂ္ဂဟေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဥဘယပက္ခံ ဂဏှန္တိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ဣမေ ဥဘယပက္ခပရိဂ္ဂဟေ ဥဘယဒေါသာပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘ဟောတီတိ စ န ဟောတိ၊ နေဝ ဟောတီတိ စ န ဟောတီ’’တိ အမရာဝိက္ခေပပက္ခံ ဂဏှန္တိ။

အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော – ‘‘သဿတော လောကောတိ ဝါ’’တိအာဒီဟိ ဒသဟာကာရေဟိ ဒိဋ္ဌိပဘေဒေါဝ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သဿတော လောကောတိ စ ခန္ဓပဉ္စကံ လောကောတိ ဂဟေတွာ ‘‘အယံ လောကော နိစ္စော ဓုဝေါ သဗ္ဗကာလိကော’’တိ ဂဏှန္တဿ သဿတန္တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အသဿတောတိ တမေဝ လောကံ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီ’’တိ ဂဏှန္တဿ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တကသိဏလာဘိနော သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘လောကော’’တိ စ ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန ‘‘အန္တဝါ’’တိ စ ဂဏှန္တဿ ‘‘အန္တဝါ လောကော’’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိပိ ဟောတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။ ဝိပုလကသိဏလာဘိနော ပန တသ္မိံ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘လောကော’’တိ စ ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန ‘‘န အန္တဝါ’’တိ စ ဂဏှန္တဿ ‘‘အနန္တဝါ လောကော’’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိပိ ဟောတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဘေဒနဓမ္မဿ သရီရဿေဝ ‘‘ဇီဝ’’န္တိ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သရီရေ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေ ဇီဝမ္ပိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဒုတိယပဒေ သရီရတော အညဿ ဇီဝဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သရီရေ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေပိ ဇီဝံ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ သဿတဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဟောတိ တထာဂတောတိအာဒီသု ‘‘သတ္တော တထာဂတော နာမ၊ သော ပရံ မရဏာ ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော ပဌမာ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ‘‘န ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော ဒုတိယာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ‘‘ဟောတိ စ န စ ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော တတိယာ ဧကစ္စသဿတဒိဋ္ဌိ။ ‘‘နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော စတုတ္ထာ အမရာဝိက္ခေပဒိဋ္ဌီတိ။

ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဒိဋ္ဌိနိဿယနိဒဿနံ။ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ သတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါတိ ဘဝေါ ဝုစ္စတိ သဿတော၊ သဿတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ၊ ဘဝေါတိ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတိ ဥစ္ဆေဒေါ၊ ဥစ္ဆေဒဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ၊ ဝိဘဝေါတိ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဒသဝိဓာ ဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စာတိ ဒွိဓာဝ ဟောတိ။ တာသု ဒွီသု ဧကေကံ သန္နိဿိတာ အပဿိတာ အလ္လီနာ သတ္တာ ဟောန္တိ။

ဧတေ ဝါ ပန ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဂ္ဂိတော ဝါ ဥဒကတော ဝါ မိထုဘေဒါ ဝါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂) ဝိယ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ သဿတုစ္ဆေဒဝသေန ဒွေ ပက္ခေ စ န ဥပဂန္တွာ အနလ္လီယိတွာ ပဟာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုလောမိကာ ဝါ ခန္တီ’’တိ ဝိကပ္ပတ္ထောဝ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသူတိ ဣမေသံ ဇရာမရဏာဒီနံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ၊ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ၊ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ သမူဟော ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ တေ တေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ သဟ သမ္မာ စ ဥပ္ပန္နာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ။ တဿာ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ စ တေသု ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု စ ဓမ္မေသု။ အနုလောမိကာတိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အနုလောမတော အနုလောမိကာ။ ခန္တီတိ ဉာဏံ။ ဉာဏဉှိ ခမနတော ခန္တိ။ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောတီတိ သတ္တေဟိ အဓိဂတာ ဟောတိ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ ခန္တိယာ ဥစ္ဆေဒတ္တာနုပဂမော ဟောတိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ အာယတ္တဝုတ္တိတ္တာ ပစ္စယာနုပရမဒဿနေန ဖလာနုပရမဒဿနတော။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ခန္တိယာ သဿတတ္တာနုပဂမော ဟောတိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ နဝနဝါနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒဒဿနတော။ ဧဝမေတေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မဒဿနေန န ဥစ္ဆေဒေါ န သဿတောတိ ပဝတ္တံ သမ္မာဒဿနံ ‘‘အနုလောမိကာ ခန္တီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တဒုဘယဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခဘူတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယထာဘူတံ ဝါ ဉာဏန္တိ ယထာဘူတံ ယထာသဘာဝံ နေယျံ။ တတ္ထ ပဝတ္တဉာဏမ္ပိ ဝိသယဝေါဟာရေန ‘‘ယထာဘူတဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန သင်္ခါရုပေက္ခာပရိယန္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ‘‘ယထာဘူတဉာဏဒဿန’’န္တိ ဘယတူပဋ္ဌာနဉာဏံ ဝုတ္တံ။ ယထာဘူတံ ဝါ ဉာဏံ သတ္တေဟိ ပဋိလဒ္ဓံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒီဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရိဘာဝိတံ ‘‘ဧတေ ဝါ ပနာ’’တိအာဒီဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိပရိဘာဝိတံ သတ္တသန္တာနံ ဒဿေတွာ ‘‘ကာမံ သေဝန္တညေဝါ’’တိအာဒီဟိ သေသာကုသလေဟိ သေသကုသလေဟိ စ ပရိဘာဝိတံ သတ္တသန္တာနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ပုဂ္ဂလံ တထာဂတော ဇာနာတီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ သေဝန္တန္တိ စ အဘိဏှသမုဒါစာရဝသေန သေဝမာနံ။ ပုဗ္ဗေ အာသေဝိတဝသေန ကိလေသကာမော ဂရု အဿာတိ ကာမဂရုကော။ တထေဝ ကာမော အာသယေ သန္တာနေ အဿာတိ ကာမာသယော။ သန္တာနဝသေနေဝ ကာမေ အဓိမုတ္တော လဂ္ဂေါတိ ကာမာဓိမုတ္တော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ နေက္ခမ္မာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ကာမာဒီဟိ စ တီဟိ သေသာကုသလာ၊ နေက္ခမ္မာဒီဟိ တီဟိ သေသကုသလာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အယံ သတ္တာနံ အာသယော’’တိ တိဓာ ဝုတ္တံ သန္တာနမေဝ ဒဿေတိ။

အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော – ‘‘ဣတိ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ’’တိ ဧဝံ သဿတဒိဋ္ဌိံ ဝါ သန္နိဿိတာ။ သဿတဒိဋ္ဌိ ဟိ ဧတ္ထ ဘဝဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တာ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ။ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနဉှိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗေပိမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သတ္တာ ဣမာဝ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သန္နိဿိတာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒွယနိဿိတော ခွာယံ၊ ကစ္စာန၊ လောကော ယေဘုယျေန အတ္ထိတဉ္စေဝ နတ္ထိတဉ္စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅)။ ဧတ္ထ ဟိ အတ္ထိတာတိ သဿတံ။ နတ္ထိတာတိ ဥစ္ဆေဒေါ။ အယံ တာဝ ဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သတ္တာနံ အာသယော။ ဣဒါနိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ သုဒ္ဓသတ္တာနံ အာသယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတေ ဝါ ပန ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဧတေ ဝါ ပနာ’’တိ ဧတေယေဝ။ ‘‘ဥဘော အန္တေ’’တိ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတေ ဒွေ အန္တေ။ ‘‘အနုပဂမ္မာ’’တိ န အလ္လီယိတွာ။ ‘‘ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ စေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မေသု စ။ ‘‘အနုလောမိကာ ခန္တီ’’တိ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ‘‘ယထာဘူတံ ဉာဏ’’န္တိ မဂ္ဂဉာဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ စေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မေသု စ ဧတေ ဥဘော သဿတုစ္ဆေဒအန္တေ အနုပဂန္တွာ ဝိပဿနာ ပဋိလဒ္ဓါ၊ ယဉ္စ တတော ဥတ္တရိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ အယံ သတ္တာနံ အာသယော။ အယံ ဝဋ္ဋနိဿိတာနဉ္စ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနဉ္စ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အာသယော ဣဒံ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ။ အယံ အာစရိယာနံ သမာနဋ္ဌကထာ။

ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ နာမ ဝါသံ ဝိဒ္ဓံသေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ တွံ မဂ္ဂေါ ဝါသောတိ ဝဒေသီ’’တိ? သော ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘တွံ အရိယဝါသဘာဏကော ဟောသိ န ဟောသီ’’တိ? သစေ ‘‘န ဟောမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘တွံ အဘာဏကတာယ န ဇာနာသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ ‘‘ဘာဏကောသ္မီ’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘သုတ္တံ အာဟရာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ အာဟရတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ အာဟရတိ၊ သယံ အာဟရိတဗ္ဗံ ‘‘ဒသယိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယာဝါသာ၊ ယဒရိယာ အာဝသိံသု ဝါ အာဝသန္တိ ဝါ အာဝသိဿန္တိ ဝါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၉)။ ဧတဉှိ သုတ္တံ မဂ္ဂဿ ဝါသဘာဝံ ဒီပေတိ။ တသ္မာ သုကထိတမေဝေတန္တိ။ ဣမံ ပန ဘဂဝါ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနန္တော ဣမေသဉ္စ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဣမေသဉ္စ ဝိပဿနာဉာဏမဂ္ဂဉာဏာနံ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ ဧဝ။ တသ္မာယေဝ စ ‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။

အနုသယနိဒ္ဒေသေ အနုသယာတိ ကေနဋ္ဌေန အနုသယာ? အနုသယနဋ္ဌေန။ ကော ဧသ အနုသယနဋ္ဌော နာမာတိ? အပ္ပဟီနဋ္ဌော။ ဧတေ ဟိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန တဿ တဿ သန္တာနေ အနုသေန္တိ နာမ။ တသ္မာ ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ အထာပိ သိယာ – အနုသယနဋ္ဌော နာမ အပ္ပဟီနာကာရော၊ သော စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တုံ န ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ န အနုသယာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ တတြိဒံ ပဋိဝစနံ – န အပ္ပဟီနာကာရော၊ အနုသယောတိ ပန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတကိလေသော ဝုစ္စတိ။ သော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော သပ္ပစ္စယဋ္ဌေန သဟေတုကော ဧကန္တာကုသလော အတီတောပိ ဟောတိ အနာဂတောပိ ပစ္စုပ္ပန္နောပိ၊ တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီတိ။ တတြိဒံ ပမာဏံ – ဣဓေဝ တာဝ အဘိသမယကထာယ (ပဋိ။ မ။ ၃။၂၁) ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နေ ကိလေသေ ပဇဟတီ’’တိ ပုစ္ဆံ ကတွာ အနုသယာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝဿ အတ္ထိတာယ ‘‘ထာမဂတော အနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ မောဟဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘အဝိဇ္ဇာနုသယော အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနံ အဝိဇ္ဇာလင်္ဂီ မောဟော အကုသလမူလံ၊ အယံ တသ္မိံ သမယေ မောဟော ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၉၀) အကုသလစိတ္တေန သဒ္ဓိံ မောဟဿ ဥပ္ပန္နဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ကထာဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုသယာ အဗျာကတာ အနုသယာ အဟေတုကာ အနုသယာ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိ သဗ္ဗေ ဝါဒါ ပဋိသေဓိတာ။ အနုသယယမကေ သတ္တန္နံ မဟာဝါရာနံ အညတရသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝါရေ ‘‘ယဿ ကာမရာဂါနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ပဋိဃာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၃၀၀) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမိနာ တန္တိပ္ပမာဏေန ယုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယမ္ပိ ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ။ အနုသယော ဟိ နာမေသ ပရိနိပ္ဖန္နော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော အကုသလဓမ္မောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ကာမရာဂါနုသယောတိအာဒီသု ကာမရာဂေါ စ သော အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယော စာတိ ကာမရာဂါနုသယော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမရာဂါနုသယော စေတ္ထ လောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ မနာပေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော လောဘော။ ပဋိဃာနုသယော စ ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ အမနာပေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒေါသော။ မာနာနုသယော ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ ဒုက္ခဝေဒနာဝဇ္ဇေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု စ အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော မာနော။ ဒိဋ္ဌာနုသယော စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တေသု။ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ။ အဝိဇ္ဇာနုသယော ဒွါဒသသု အကုသလစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ။ တယောပိ အဝသေသတေဘူမကဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမောဟာ။ ဘဝရာဂါနုသယော စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ သဟဇာတဝသေန န ဝုတ္တော၊ အာရမ္မဏဝသေနေဝ ပန ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော လောဘော ဝုတ္တော။

၁၁၄။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တာနံ အနုသယာနံ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဒဿေန္တော ယံ လောကေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ လောကေ ပိယရူပန္တိ ယံ ဣမသ္မိံ လောကေ ပိယဇာတိကံ ပိယသဘာဝံ။ သာတရူပန္တိ သာတဇာတိကံ အဿာဒပဒဋ္ဌာနံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ။ ဧတ္ထ သတ္တာနံ ကာမရာဂါနုသယော အနုသေတီတိ ဧတသ္မိံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သတ္တာနံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ကာမရာဂါနုသယော အနုသေတိ။ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိ စ ဣဓ ကာမာဝစရဓမ္မောယေဝ အဓိပ္ပေတော။ ယထာ နာမ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂဿ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ သမန္တာ စ ဥဒကမေဝ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂုပ္ပတ္တိ နာမ သတ္တာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာ။ တထာ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ပဋိဃုပ္ပတ္တိ။ ဣတိ ဣမေသု ဒွီသု ဓမ္မေသူတိ ဧဝံ ဣမေသု ဒွီသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဓမ္မေသု။ အဝိဇ္ဇာနုပတိတာတိ ကာမရာဂပဋိဃသမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဝိဇ္ဇာ အနုပတိတာ အနုဂတာ။ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာပိ ပါဌော။ တဒေကဋ္ဌောတိ တာယ အဝိဇ္ဇာယ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ဧကတော ဌိတော။ မာနော စ ဒိဋ္ဌိ စ ဝိစိကိစ္ဆာ စာတိ နဝဝိဓမာနော၊ ဒွါသဋ္ဌိဝိဓာ ဒိဋ္ဌိ၊ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ တဒေကဋ္ဌော မာနော စ တဒေကဋ္ဌာ ဒိဋ္ဌိ စ တဒေကဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ စာတိ ယောဇနာ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ပဿိတဗ္ဗာ အဝဂန္တဗ္ဗာ။ တယော ဧကတော ကတွာ ဗဟုဝစနံ ကတံ။ ဘဝရာဂါနုသယော ပနေတ္ထ ကာမရာဂါနုသယေနေဝ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

စရိတနိဒ္ဒေသေ တေရသ စေတနာ ပုညာဘိသင်္ခါရော။ ဒွါဒသ အပုညာဘိသင်္ခါရော။ စတဿော အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ တတ္ထ ကာမာဝစရော ပရိတ္တဘူမကော။ ဣတရော မဟာဘူမကော။ တီသုပိ ဝါ ဧတေသု ယော ကောစိ အပ္ပဝိပါကော ပရိတ္တဘူမကော၊ မဟာဝိပါကော မဟာဘူမကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၁၅။ အဓိမုတ္တိနိဒ္ဒေသေ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ ဟီနာဓိမုတ္တိကာတိ လာမကဇ္ဈာသယာ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိကာတိ ကလျာဏဇ္ဈာသယာ။ သေဝန္တီတိ နိဿယန္တိ အလ္လီယန္တိ။ ဘဇန္တီတိ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ပယိရုပါသန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေ ဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ န သီလဝန္တော ဟောန္တိ၊ အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာ သီလဝန္တော၊ တေ အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယေပိ န ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနော သဒိသေ သာရုပ္ပေ ဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သာရုပ္ပာ ဘိက္ခူ၊ ဣတရေ အသာရုပ္ပာ၊ တေပိ န အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနော သဒိသေ ဟီနာဓိမုတ္တိကေယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဧဝံ ဥပသင်္ကမနံ ပန န ကေဝလံ ဧတရဟိယေဝ၊ အတီတာနာဂတေပီတိ ဒဿေတုံ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ အတီတသ္မိံ ကာလေ၊ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဣဒံ ပန ဒုဿီလာနံ ဒုဿီလသေဝနမေဝ၊ သီလဝန္တာနံ သီလဝန္တသေဝနမေဝ၊ ဒုပ္ပညာနံ ဒုပ္ပညသေဝနမေဝ၊ ပညဝန္တာနံ ပညဝန္တသေဝနမေဝ ကော နိယမေတီတိ? အဇ္ဈာသယဓာတု နိယမေတီတိ။

ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗေ ပဌမံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗေ ပစ္ဆာ နိဒ္ဒိသိတုံ ဥဒ္ဒေသဿ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ပဌမံ အဘဗ္ဗာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဥဒ္ဒေသေ ပန ဒွန္ဒသမာသေ အစ္စိတဿ စ မန္ဒက္ခရဿ စ ပဒဿ ပုဗ္ဗနိပါတလက္ခဏဝသေန ဘဗ္ဗသဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗံ ပယုတ္တော။ ကမ္မာဝရဏေနာတိ ပဉ္စဝိဓေန အာနန္တရိယကမ္မေန။ သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ။ ကိလေသာဝရဏေနာတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ ဣမာနိ ဒွေ သဂ္ဂမဂ္ဂါနံ အာဝရဏတော အာဝရဏာနိ။ ဘိက္ခုနီဒူသကာဒီနိ ကမ္မာနိပိ ကမ္မာဝရဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဝိပါကာဝရဏေနာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ။ ယသ္မာ ပန ဒုဟေတုကာနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိပိ ဝိပါကာဝရဏမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါရဟိတာ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒရဟိတာ။ ဥတ္တရကုရုကာ မနုဿာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ဘဝင်္ဂပညာယ ပန ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂံ လောကုတ္တရဿ ပါဒကံ န ဟောတိ၊ သောပိ ဒုပ္ပညောယေဝ နာမ။ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ အရိယမဂ္ဂံ ဩက္ကမိတုံ အဘဗ္ဗာ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ သမ္မာ သဘာဝေါတိ သမ္မတ္တံ၊ သောယေဝ အနန္တရဖလဒါနေ၊ သယမေဝ ဝါ အစလဘာဝတော နိယာမော၊ တံ ဩက္ကမိတုံ ပဝိသိတုံ အဘဗ္ဗာ။ န ကမ္မာဝရဏေနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

အာသယာနုသယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၀။ ယမကပါဋိဟီရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၆။ ယမကပါဋိဟီရဉာဏနိဒ္ဒေသေ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟီတိ သေသာသာဓာရဏဉာဏနိဒ္ဒေသေ အညဝစနေဟိ ဩကာသာဘာဝတော န ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန အညဝစနာဘာဝတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပရိမကာယတောတိ နာဘိယာ ဥဒ္ဓံ သရီရတော။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတီတိ တေဇောကသိဏာရမ္မဏံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိဇာလာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အနန္တရံ အဘိညာဉာဏေန ‘‘ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိဇာလာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌိတေ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိဇာလာ ဝုဋ္ဌာတိ။ သာ ဟိ ဣဓ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓောတိ ဝုတ္တာ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတောတိ နာဘိတော ဟေဋ္ဌာ သရီရတော။ ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ အာပေါကသိဏာရမ္မဏံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အနန္တရံ အဘိညာဉာဏေန ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌိတေ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ဝုဋ္ဌာတိ။ ဥဘယတ္ထာပိ အဗ္ဗောစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌာနဿ အာဝဇ္ဇနဿ စ အန္တရေ ဒွေ ဘဝင်္ဂစိတ္တာနိ ဝတ္တန္တိ။ တသ္မာယေဝ ယုဂလာ ဟုတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာ ပဝတ္တန္တိ၊ အန္တရံ န ပညာယတိ။ အညေသံ ပန ဘဝင်္ဂပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ပုရတ္ထိမကာယတောတိ အဘိမုခပဿတော။ ပစ္ဆိမကာယတောတိ ပိဋ္ဌိပဿတော။ ဒက္ခိဏအက္ခိတော ဝါမအက္ခိတောတိအာဒိ သမာသပါဌောယေဝ၊ န အညော။ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော ဝါမနာသိကာသောတတောတိ ပါဌော သုန္ဒရော။ ရဿံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။ အံသကူဋတောတိ ဧတ္ထ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ကူဋော ဝိယာတိ ကူဋော၊ အံသောယေဝ ကူဋော အံသကူဋော။ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟီတိ အင်္ဂုလီဟိ အင်္ဂုလီဟိ။ အင်္ဂုလန္တရိကာဟီတိ အင်္ဂုလီနံ အန္တရိကာဟိ။ ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ အာမေဍိတဝစနေန သဗ္ဗလောမာနံ ပရိယာဒိန္နတ္တာ ဧကေကလောမတောဝ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာ ယုဂလာ ယုဂလာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ။ လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ၊ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိ လိခိတံ။ တမ္ပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ပါဋိဟီရဿ အတိသုခုမတ္တဒီပနတော ပန ပုရိမပါဌောယေဝ သုန္ဒရတရော။

ဣဒါနိ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနန္တိ ကော သမ္ဗန္ဓော? ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဥပရိမကာယတော’’တိအာဒီဟိ အနေကေဟိ သရီရာဝယဝါ ဝုတ္တာ။ တေန သရီရာဝယဝသမ္ဗန္ဓော ပဝတ္တတီတိ ဝစနသမ္ဗန္ဓေန စ ယမကပါဋိဟီရာဓိကာရေန စ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ သရီရာဝယဝဘူတာနံ ရသ္မိယော ယမကာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာမိဝစနသမ္ဗန္ဓေန စ အဝဿံ ‘‘ရသ္မိယော’’တိ ပါဌသေသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောယေဝ။ နီလာနန္တိ ဥမာပုပ္ဖဝဏ္ဏာနံ။ ပီတကာနန္တိ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏာနံ။ လောဟိတကာနန္တိ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏာနံ။ ဩဒါတာနန္တိ ဩသဓိတာရကဝဏ္ဏာနံ။ မဉ္ဇိဋ္ဌာနန္တိ မန္ဒရတ္တဝဏ္ဏာနံ။ ပဘဿရာနန္တိ ပဘာသနပကတိကာနံ ပဘဿရဝဏ္ဏာနံ။ ပဘဿရဝဏ္ဏေ ဝိသုံ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု ဝဏ္ဏေသု ယေ ယေ ပဘာ သမုဇ္ဇလာ၊ တေ တေ ပဘဿရာ။ တထာ ဟိ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟီရံ ကရောန္တဿ ယမကပါဋိဟီရဉာဏဗလေနေဝ ကေသမဿူနဉ္စေဝ အက္ခီနဉ္စ နီလဋ္ဌာနေဟိ နီလရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဂဂနတလံ အဉ္ဇနစုဏ္ဏသမောကိဏ္ဏံ ဝိယ ဥမာပုပ္ဖနီလုပ္ပလဒလသဉ္ဆန္နံ ဝိယ ဝီတိပတန္တမဏိတာလဝဏ္ဋံ ဝိယ ပသာရိတမေစကပဋံ ဝိယ စ ဟောတိ။ ဆဝိတော စေဝ အက္ခီနဉ္စ ပီတကဋ္ဌာနေဟိ ပီတရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ သုဝဏ္ဏရသနိသိဉ္စမာနာ ဝိယ သုဝဏ္ဏပဋပသာရိတာ ဝိယ ကုင်္ကုမစုဏ္ဏကဏိကာရပုပ္ဖသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ မံသလောဟိတေဟိ စေဝ အက္ခီနဉ္စ ရတ္တဋ္ဌာနေဟိ လောဟိတရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ စိနပိဋ္ဌစုဏ္ဏရဉ္ဇိတာ ဝိယ သုပက္ကလာခါရသနိသိဉ္စမာနာ ဝိယ ရတ္တကမ္ဗလပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ ဇယသုမနပါလိဘဒ္ဒကဗန္ဓုဇီဝကကုသုမသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ အဋ္ဌီဟိ စေဝ ဒန္တေဟိ စ အက္ခီနဉ္စ သေတဋ္ဌာနေဟိ ဩဒါတရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ရဇတကုဋေဟိ အာသိဉ္စမာနခီရဓာရာသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ ပသာရိတရဇတပဋ္ဋဝိတာနာ ဝိယ ဝီတိပတန္တရဇတတာလဝဏ္ဋာ ဝိယ ကုန္ဒကုမုဒသိန္ဒုဝါရသုမနမလ္လိကာဒိကုသုမသဉ္ဆန္နာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ ဟတ္ထတလပါဒတလာဒီဟိ မန္ဒရတ္တဋ္ဌာနေဟိ မဉ္ဇိဋ္ဌရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ပဝါဠဇာလပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ ရတ္တကုရဝကကုသုမသမောကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ ဥဏ္ဏာနခါဒီဟိ ပဘဿရဋ္ဌာနေဟိ ပဘဿရရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ဩသဓိတာရကပုဉ္ဇပုဏ္ဏာ ဝိယ ဝိဇ္ဇုပဋလာဒိပရိပုဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။

ဘဂဝါ စင်္ကမတီတိအာဒိ ‘‘ဘဂဝတော စ နိမ္မိတာနဉ္စ နာနာဣရိယာပထကရဏံ ယမကပါဋိဟီရေနေဝ ဟောတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ နိမ္မိတာနံ ဣရိယာပထာ ယုဂလာဝ ဟုတွာ ဝတ္တန္တိ။ ယဒိ နိမ္မိတာ ဗဟုကာ ဟောန္တိ၊ ‘‘နိမ္မိတော’’တိအာဒိ ကသ္မာ ဧကဝစနံ ကတန္တိ စေ? နိမ္မိတေသုပိ ဧကေကဿ နာနာဣရိယာပထဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဗဟုဝစနေန ဟိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေပိ နိမ္မိတာ သကိံ ဧကေကဣရိယာပထိကာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဧကဝစနေန ပန ဝုတ္တေ နိမ္မိတေသု ဧကေကော နာနာဣရိယာပထိကောတိ ဉာယတိ။ တသ္မာ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ စူဠပန္ထကတ္ထေရောပိ တာဝ နာနာဣရိယာပထိကဘိက္ခူနံ သဟဿံ မာပေသိ၊ ကိံ ပန ဘဂဝါ ယမကပါဋိဟီရေ ဗဟူ နိမ္မိတေ န ကရိဿတိ။ စူဠပန္ထကတ္ထေရံ မုဉ္စိတွာ အညေသံ သာဝကာနံ ဧကာဝဇ္ဇနေန နာနာဣရိယပထိကာနံ နာနာရူပါနဉ္စ နိမ္မာနံ န ဣဇ္ဈတိ။ အနိယမေတွာ ဟိ နိမ္မိတာ ဣဒ္ဓိမတာ သဒိသာဝ ဟောန္တိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဝါ ဘာသိတတုဏှီဘာဝါဒီသု ဝါ ယံ ယံ ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ၊ တံ တဒေဝ ကရောန္တိ၊ ဝိသဒိသကရဏံ နာနာကိရိယာကရဏဉ္စ ‘‘ဧတ္တကာ ဤဒိသာ ဟောန္တု၊ ဧတ္တကာ ဣမံ နာမ ကရောန္တူ’’တိ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာနေန ဣဇ္ဈတိ။ တထာဂတဿ ပန ဧကာဝဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနေနေဝ နာနပ္ပကာရနိမ္မာနံ ဣဇ္ဈတိ။ ဧဝမေဝ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာနိမ္မာနေ စ နာနာဝဏ္ဏနိမ္မာနေ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဘဂဝါ စင်္ကမတီတိ အာကာသေ ဝါ ပထဝိယံ ဝါ စင်္ကမတိ။ နိမ္မိတောတိ ဣဒ္ဓိယာ မာပိတဗုဒ္ဓရူပံ။ တိဋ္ဌတိ ဝါတိအာဒီနိပိ အာကာသေ ဝါ ပထဝိယံ ဝါ။ ကပ္ပေတီတိ ကရောတိ။ ဘဂဝါ တိဋ္ဌတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။

ယမကပါဋိဟီရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၁။ မဟာကရုဏာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၇။ မဟာကရုဏာဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေဟိ ဧကူနနဝုတိယာ ပကာရေဟိ။ ပဿန္တာနန္တိ ဉာဏစက္ခုနာ စ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ စ ဩလောကေန္တာနံ။ ဩက္ကမတီတိ ဩတရတိ ပဝိသတိ။ အာဒိတ္တောတိ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ပီဠာယောဂတော သန္တာပနဋ္ဌေန အာဒီပိတော။ ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခတဿ စေဝ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခဿ စ ကရုဏာယ မူလဘူတတ္တာ ပဌမံ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ‘‘အာဒိတ္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရာဂါဒီဟိ အာဒိတ္တတံ ပန ဥပရိ ဝက္ခတိ။ အထ ဝါ အာဒိတ္တောတိ ရာဂါဒီဟိယေဝ အာဒိတ္တော။ ဥပရိ ပန ‘‘တဿ နတ္ထညော ကောစိ နိဗ္ဗာပေတာ’’တိ အတ္ထာပေက္ခနဝသေန ပုန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လောကသန္နိဝါသောတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော၊ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန သန္နိဝသန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာတိ သန္နိဝါသော၊ လောကောဝ သန္နိဝါသော လောကသန္နိဝါသော။ ဒုက္ခိတံ ခန္ဓသန္တာနံ ဥပါဒါယ သတ္တဝေါဟာရသဗ္ဘာဝတော လောကသန္နိဝါသယောဂတော သတ္တသမူဟောပိ လောကသန္နိဝါသော။ သောပိ စ သဟခန္ဓကောယေဝ။ ဥယျုတ္တောတိ အနေကေသု ကိစ္စေသု နိစ္စဗျာပါရတာယ ကတယောဂေါ ကတဥဿာဟော၊ သတတကိစ္စေသု သဥဿုက္ကောတိ အတ္ထော။ ဃဋ္ဋနယုတ္တောတိ ဝါ ဥယျုတ္တော။ ပယာတောတိ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ ဝိယ အနဝဋ္ဌိတဂမနေန မရဏာယ ယာတုံ အာရဒ္ဓါ။ ကုမ္မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နောတိ ကုစ္ဆိတံ မိစ္ဆာမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော။ ဥပရိ ပန ‘‘ဝိပထပက္ခန္ဒော’’တိ နာနာပဒေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။

ဥပနီယတီတိ ဇရာဝသေန မရဏာယ ဥပနီယတိ ဟရီယတိ။ ဇရာ ဟိ ‘‘အာယုနော သံဟာနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂) ဝုတ္တာ။ အဒ္ဓုဝေါတိ န ထိရော၊ သဒါ တထေဝ န ဟောတိ။ ယသ္မာ အဒ္ဓုဝေါ၊ တသ္မာ ဥပနီယတီတိ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ ဧတေန သကာရဏံ ဇရာဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဇရာဒုက္ခံ ဒိသွာ ဇရာပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အတာဏောတိ တာယိတုံ ရက္ခိတုံ သမတ္ထေန ရဟိတော၊ အနာရက္ခောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဘိဿရောတိ အဘိသရိတွာ အဘိဂန္တွာ ဗျာဟရဏေန အဿာသေတုံ သမတ္ထေန ရဟိတော၊ အသဟာယောတိ ဝါ အတ္ထော။ ယသ္မာ အနဘိဿရော၊ တသ္မာ အတာဏောတိ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ ဧတေန သကာရဏံ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ ဒိသွာ ဉာတိပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အဿကောတိ သကဘဏ္ဍရဟိတော။ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယန္တိ သကဘဏ္ဍန္တိ သလ္လက္ခိတံ သဗ္ဗံ ပဟာယ လောကေန ဂန္တဗ္ဗံ။ ယသ္မာ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ၊ တသ္မာ အဿကောတိ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ ဧတေန သကာရဏံ မရဏဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဒိသွာ ဘောဂပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အညတ္ထ ‘‘ကမ္မဿကာ မာဏဝသတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉) ဝုတ္တံ၊ ဣဓ စ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ စ ‘‘အဿကော လောကော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ယုဇ္ဇတီတိ စေ? ပဟာယ ဂမနီယံ သန္ဓာယ ‘‘အဿကော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကမ္မံ ပန န ပဟာယ ဂမနီယံ။ တသ္မာ ‘‘ကမ္မဿကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေယေဝ စ ဧဝမေတံ ဝုတ္တံ ‘‘တွံ ပန ယထာကမ္မံ ဂမိဿသီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၆)။ ဦနောတိ ပါရိပူရိရဟိတော။ အတိတ္တောတိ ဘိယျော ဘိယျော ပတ္ထနာယပိ န သုဟိတော။ ဣဒံ ဦနဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ တဏှာဒါသောတိ တဏှာယ ဝသေ ဝတ္တနတော တဏှာယ ဒါသဘူတော။ ဣဒံ အတိတ္တဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ဧတေန ဣစ္ဆာရောဂါပဒေသေန သကာရဏံ ဗျာဓိဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဗျာဓိဒုက္ခံ ဒိသွာ ဗျာဓိပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အတာယနောတိ ပုတ္တာဒီဟိပိ တာယနဿ အဘာဝတော အတာယနော အနာရက္ခော၊ အလဗ္ဘနေယျခေမော ဝါ။ အလေဏောတိ အလ္လီယိတုံ နိဿိတုံ အနရဟော အလ္လီနာနမ္ပိ စ လေဏကိစ္စာကာရကော။ အသရဏောတိ နိဿိတာနံ န ဘယသာရကော န ဘယဝိနာသကော။ အသရဏီဘူတောတိ ပုရေ ဥပ္ပတ္တိယာ အတ္တနော အဘာဝေနေဝ အသရဏော၊ ဥပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ အသရဏီဘူတောတိ အတ္ထော။

ဥဒ္ဓတောတိ သဗ္ဗာကုသလေသု ဥဒ္ဓစ္စဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတ္တသန္တာနေ စ အကုသလုပ္ပတ္တိဗာဟုလ္လတော အကုသလသမင်္ဂီလောကော တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဥဒ္ဓတော။ အဝူပသန္တောတိ အဝူပသမနလက္ခဏဿ ဥဒ္ဓစ္စဿေဝ ယောဂေန အဝူပသန္တော ဘန္တမိဂပဋိဘာဂေါ။ ‘‘ဥပနီယတိ လောကော’’တိအာဒီသု စတူသု စ ‘‘ဥဒ္ဓတော လောကော’’တိ စ ပဉ္စသု ဌာနေသု လောကောတိ အာဂတံ၊ သေသေသု လောကသန္နိဝါသောတိ။ ဥဘယထာပိ လောကောယေဝ။ သသလ္လောတိ ပီဠာဇနကတာယ အန္တောတုဒနတာယ ဒုန္နီဟရဏီယတာယ စ သလ္လာတိ သင်္ခံ ဂတေဟိ ရာဂါဒီဟိ သလ္လေဟိ သဟဝတ္တနကော။ ဝိဒ္ဓါတိ မိဂါဒယော ကဒါစိ ပရေဟိ ဝိဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ အယံ ပန လောကော နိစ္စံ အတ္တနာဝ ဝိဒ္ဓါ။ ပုထုသလ္လေဟီတိ ‘‘သတ္တ သလ္လာနိ – ရာဂသလ္လံ၊ ဒေါသသလ္လံ၊ မောဟသလ္လံ၊ မာနသလ္လံ၊ ဒိဋ္ဌိသလ္လံ၊ ကိလေသသလ္လံ၊ ဒုစ္စရိတသလ္လ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၇၄) ဝုတ္တေဟိ သတ္တဟိ သလ္လေဟိ။ တဿာတိ တဿ လောကသန္နိဝါသဿ။ သလ္လာနံ ဥဒ္ဓတာတိ တေသံ သလ္လာနံ သတ္တသန္တာနတော ဥဒ္ဓရိတာ ပုဂ္ဂလော။ အညတြ မယာတိ မံ ဌပေတွာ။ ယေပိ ဘဂဝတော သာဝကာ သလ္လာနိ ဥဒ္ဓရန္တိ၊ တေသံ ဘဂဝတော ဝစနေနေဝ ဥဒ္ဓရဏတော ဘဂဝါဝ ဥဒ္ဓရတိ နာမ။ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏောတိ အဝိဇ္ဇာ ဧဝ သဘာဝဒဿနစ္ဆာဒနေန အန္ဓံ ဝိယ ကရောတီတိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရော၊ သောဝ သဘာဝါဝဂမနနိဝါရဏေန အာဝရဏံ ဧတဿာတိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏော။ ကိလေသပဉ္ဇရပက္ခိတ္တောတိ ကိလေသာ ဧဝ ကုသလဂမနသန္နိရုဇ္ဈနဋ္ဌေန ပဉ္ဇရောတိ ကိလေသပဉ္ဇရော၊ အဝိဇ္ဇာပဘဝေ ကိလေသပဉ္ဇရေ ပက္ခိတ္တော ပါတိတော။ အာလောကံ ဒဿေတာတိ ပညာလောကံ ဒဿနသီလော၊ ပညာလောကဿ ဒဿေတာတိ ဝါ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဂတောတိ အဝိဇ္ဇံ ဂတော ပဝိဋ္ဌော။ န ကေဝလံ အဝိဇ္ဇာယ အာဝရဏမတ္တမေဝ၊ အထ ခေါ ဂဟနဂတော ဝိယ အဝိဇ္ဇာကောသဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌောတိ ပုရိမတော ဝိသေသော။ အဏ္ဍဘူတောတိအာဒယော စ ဝိသေသာယေဝ။ အဏ္ဍဘူတောတိ အဏ္ဍေ ဘူတော နိဗ္ဗတ္တော။ ယထာ ဟိ အဏ္ဍေ နိဗ္ဗတ္တာ ဧကစ္စေ သတ္တာ ‘‘အဏ္ဍဘူတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမယံ လောကော အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘အဏ္ဍဘူတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယောနဒ္ဓါတိ တေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေန သမန္တတော ဩနဒ္ဓါ ဗဒ္ဓါ ဝေဌိတော။

တန္တာကုလကဇာတောတိ တန္တံ ဝိယ အာကုလဘူတော။ ယထာ နာမ ဒုန္နိက္ခိတ္တံ မူသိကစ္ဆိန္နံ ပေသကာရာနံ တန္တံ တဟိံ တဟိံ အာကုလံ ဟောတိ၊ ဣဒံ အဂ္ဂံ ဣဒံ မူလန္တိ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ၊ မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဒုက္ကရံ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ သတ္တာ ပစ္စယာကာရေ ခလိတာ အာကုလာ ဗျာကုလာ ဟောန္တိ၊ န သက္ကောန္တိ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ။ တတ္ထ တန္တံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေ ဌတွာ သက္ကာပိ ဘဝေယျ ဥဇုံ ကာတုံ၊ ဌပေတွာ ပန ဒွေ ဗောဓိသတ္တေ အညော သတ္တော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန အာကုလံ တန္တံ ကဉ္ဇိကံ ဒတွာ ကောစ္ဆေန ပဟဋံ တတ္ထ တတ္ထ ကုလကဇာတံ ဟောတိ ဂဏ္ဌိဗဒ္ဓံ၊ ဧဝမယံ လောကော ပစ္စယေသု ပက္ခလိတွာ ပစ္စယေ ဥဇုံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဝသေန ကုလကဇာတော ဟောတိ ဂဏ္ဌိဗဒ္ဓါ။ ယေ ဟိ ကေစိ ဒိဋ္ဌိယော နိဿိတာ၊ သဗ္ဗေ တေ ပစ္စယံ ဥဇုံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိယေဝ။ ကုလာဂဏ္ဌိကဇာတောတိ ကုလာဂဏ္ဌိကံ ဝိယ ဘူတော။ ကုလာဂဏ္ဌိကံ ဝုစ္စတိ ပေသကာရကဉ္ဇိကသုတ္တံ။ ‘‘ကုလာ နာမ သကုဏိကာ၊ တဿာ ကုလာဝကော’’တိပိ ဧကေ။ ယထာ တဒုဘယမ္ပိ အာကုလံ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ၊ မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဒုက္ကရန္တိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇဘူတောတိ မုဉ္ဇတိဏံ ဝိယ ပဗ္ဗဇတိဏံ ဝိယ စ ဘူတော မုဉ္ဇတိဏပဗ္ဗဇတိဏသဒိသော ဇာတော။ ယထာ တာနိ တိဏာနိ ကောဋ္ဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ကတရဇ္ဇု ဇိဏ္ဏကာလေ ကတ္ထစိ ပတိတံ ဂဟေတွာ တေသံ တိဏာနံ ‘‘ဣဒံ အဂ္ဂံ ဣဒံ မူလ’’န္တိ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ၊ မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဒုက္ကရံ၊ တမ္ပိ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေ ဌတွာ သက္ကာ ဘဝေယျ ဥဇုံ ကာတုံ၊ ဌပေတွာ ပန ဒွေ ဗောဓိသတ္တေ အညော သတ္တော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ဧဝမယံ လောကော ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဝသေန ဂဏ္ဌိဇာတော ဟုတွာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ။

တတ္ထ အပါယောတိ နိရယော တိရစ္ဆာနယောနိ ပေတ္တိဝိသယော အသုရကာယော။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေ ဝဍ္ဎိသင်္ခါတဿ အာယဿ အဘာဝတော ‘‘အပါယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ ဒုက္ခဿ ဂတိဘာဝတော ဒုဂ္ဂတိ။ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတော။ ဣတရော ပန –

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတိ’’။

တံ သဗ္ဗမ္ပိ နာတိဝတ္တတိ နာတိက္ကမတိ။ အထ ခေါ စုတိတော ပဋိသန္ဓိံ၊ ပဋိသန္ဓိတော စုတိန္တိ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ စုတိပဋိသန္ဓိယော ဂဏှမာနော တီသု ဘဝေသု စတူသု ယောနီသု ပဉ္စသု ဂတီသု သတ္တသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု နဝသု သတ္တာဝါသေသု မဟာသမုဒ္ဒေ ဝါတုက္ခိတ္တနာဝါ ဝိယ ယန္တဂေါဏော ဝိယ စ ပရိဗ္ဘမတိယေဝ။ အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသသလ္လိတ္တောတိ အဝိဇ္ဇာယေဝ အကုသလုပ္ပာဒနေန ကုသလဇီဝိတနာသနတော ဝိသန္တိ အဝိဇ္ဇာဝိသံ၊ တဒေဝ သန္တာနဒူသနတော အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသော၊ တေန အနုသယပရိယုဋ္ဌာနဒုစ္စရိတဘူတေန ဘုသံ လိတ္တော မက္ခိတောတိ အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသသလ္လိတ္တော။ ကိလေသကလလီဘူတောတိ အဝိဇ္ဇာဒိမူလကာ ကိလေသာ ဧဝ ဩသီဒနဋ္ဌေန ကလလံ ကဒ္ဒမောတိ ကိလေသကလလံ၊ တဒဿ အတ္ထီတိ ကိလေသကလလီ၊ ဧဝံဘူတော။ ရာဂဒေါသမောဟဇဋာဇဋိတောတိ လောဘပဋိဃာဝိဇ္ဇာသင်္ခါတာ ရာဂဒေါသမောဟာ ဧဝ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဝေဠုဂုမ္ဗာဒီနံ သာခါဇာလသင်္ခါတာ ဇဋာ ဝိယာတိ ဇဋာ၊ တာယ ရာဂဒေါသမောဟဇဋာယ ဇဋိတော။ ယထာ နာမ ဝေဠုဇဋာဒီဟိ ဝေဠုအာဒယော၊ ဧဝံ တာယ ဇဋာယ အယံ လောကော ဇဋိတော ဝိနဒ္ဓါ သံသိဗ္ဗိတောတိ အတ္ထော။ ဇဋံ ဝိဇဋေတာတိ ဣမံ ဧဝံ တေဓာတုကံ လောကံ ဇဋေတွာ ဌိတံ ဇဋံ ဝိဇဋေတာ သံဆိန္ဒိတာ သမ္ပဒါလယိတာ။

တဏှာသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကောတိ တဏှာ ဧဝ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ပဝတ္တိတော သင်္ဃဋိတဋ္ဌေန သင်္ဃာဋောတိ တဏှာသင်္ဃာဋော၊ တသ္မိံ တဏှာသင်္ဃာဋေ ပဋိမုက္ကော အနုပဝိဋ္ဌော အန္တောဂတောတိ တဏှာသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကော။ တဏှာဇာလေန ဩတ္ထဋောတိ တဏှာ ဧဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဇာလန္တိ တဏှာဇာလံ၊ တေန တဏှာဇာလေန ဩတ္ထဋော သမန္တတော ဆာဒိတော ပလိဝေဌိတော။ တဏှာသောတေန ဝုယှတီတိ တဏှာ ဧဝ သံသာရေ အာကဍ္ဎနဋ္ဌေန သောတောတိ တဏှာသောတော၊ တေန တဏှာသောတေန ဝုယှတိ အာကဍ္ဎီယတိ။ တဏှာသညောဇနေန သညုတ္တောတိ တဏှာ ဧဝ လောကံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇနတော ဗန္ဓနတော သံယောဇနန္တိ တဏှာသံယောဇနံ၊ တေန တဏှာသံယောဇနေန သညုတ္တော ဗဒ္ဓါ။ တဏှာနုသယေန အနုသဋောတိ တဏှာ ဧဝ အနုသယနဋ္ဌေန အနုသယောတိ တဏှာနုသယော၊ တေန တဏှာနုသယေန အနုသဋော အနုဂတော ထာမဂတော။ တဏှာသန္တာပေန သန္တပ္ပတီတိ တဏှာ ဧဝ ပဝတ္တိကာလေ ဖလကာလေ စ လောကံ သန္တာပေတီတိ သန္တာပေါ၊ တေန တဏှာသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ သန္တာပီယတိ။ တဏှာပရိဠာဟေန ပရိဍယှတီတိ တဏှာ ဧဝ ဗလဝဘူတာ ပဝတ္တိကာလေ ဖလကာလေ စ သမန္တတော ဒဟနဋ္ဌေန မဟာပရိဠာဟောတိ တဏှာပရိဠာဟော၊ တေန တဏှာပရိဠာဟေန ပရိဍယှတိ သမန္တတော ဍဟီယတိ။ ဒိဋ္ဌိသင်္ဃာဋာဒယော ဣမိနာဝ နယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။

အနုဂတောတိ အနုပဝိဋ္ဌော။ အနုသဋောတိ အနုဓာဝိတော။ အဘိဘူတောတိ ပီဠိတော။ အဗ္ဘာဟတောတိ အဘိအာဟတော အဘိမုခံ ဘုသံ ပဟတော။ ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတောတိ ဒုက္ခေ ခန္ဓပဉ္စကေ သုခဝိပလ္လာသေန ပတိဋ္ဌိတော အဘိနိဝိဋ္ဌော။

တဏှာယ ဥဍ္ဍိတောတိ တဏှာယ ဥလ္လင်္ဃိတော။ စက္ခု ဟိ တဏှာရဇ္ဇုနာ အာဝုနိတွာ ရူပနာဂဒန္တေ ဥဍ္ဍိတံ၊ သောတာဒီနိ တဏှာရဇ္ဇုနာ အာဝုနိတွာ သဒ္ဒါဒိနာဂဒန္တေသု ဥဍ္ဍိတာနိ။ တံသမင်္ဂီလောကောပိ ဥဍ္ဍိတောယေဝ နာမ။ ဇရာပါကာရပရိက္ခိတ္တောတိ အနတိက္ကမနီယဋ္ဌေန ပါကာရဘူတာယ ဇရာယ ပရိဝါရိတော။ မစ္စုပါသေန ပရိက္ခိတ္တောတိ ဒုမ္မောစနီယဋ္ဌေန ပါသဘူတေန မရဏေန ဗဒ္ဓါ။ မဟာဗန္ဓနဗဒ္ဓါတိ ဒဠှတ္တာ ဒုစ္ဆေဒတ္တာ စ မဟန္တေဟိ ဗန္ဓနေဟိ ဗဒ္ဓါ။ ရာဂဗန္ဓနေနာတိ ရာဂေါ ဧဝ ဗန္ဓတိ သံသာရတော စလိတုံ န ဒေတီတိ ရာဂဗန္ဓနံ။ တေန ရာဂဗန္ဓနေန။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကိလေသဗန္ဓနေနာတိ ဝုတ္တာဝသေသေန ကိလေသဗန္ဓနေန။ ဒုစ္စရိတဗန္ဓနေနာတိ တိဝိဓေန။ သုစရိတံ ပန ဗန္ဓနမောက္ခဿ ဟေတုဘူတံ ဗန္ဓနမောက္ခဘူတဉ္စ အတ္ထိ။ တသ္မာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဗန္ဓနံ မောစေတာတိ တဿ ဗန္ဓနံ မောစေတာ။ ဗန္ဓနာ မောစေတာတိပိ ပါဌော၊ ဗန္ဓနတော တံ မောစေတာတိ အတ္ထော။ မဟာသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နောတိ ကုသလသဉ္စာရပီဠနေန မဟာသမ္ဗာဓသင်္ခါတံ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတဂဟနံ ပဋိပန္နော။ ဩကာသံ ဒဿေတာတိ လောကိယလောကုတ္တရသမာဓိပညာဩကာသံ ဒဿေတာ။ မဟာပလိဗောဓေန ပလိဗုဒ္ဓါတိ မဟာနိဝါရဏေန နိဝုတော။ မဟာလေပေန ဝါ လိတ္တော။ ပလိဗောဓောတိ စ ရာဂါဒိသတ္တဝိဓော ဧဝ။ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိပလိဗောဓော’’တိ ဧကေ။ ပလိဗောဓံ ဆေတာတိ တံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတာ။ မဟာပပါတေတိ ပဉ္စဂတိပပါတေ၊ ဇာတိဇရာမရဏပပါတေ ဝါ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုရုတ္တရဏဋ္ဌေန ပပါတော။ ပပါတာ ဥဒ္ဓတာတိ တမှာ ပပါတတော ဥဒ္ဓရိတာ။ မဟာကန္တာရပ္ပဋိပန္နောတိ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏသောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသကန္တာရံ ပဋိပန္နော။ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ကန္တာရော၊ တံ ကန္တာရံ တာရေတာ။ ကန္တာရာ တာရေတာတိ ဝါ ပါဌော။ မဟာသံသာရပ္ပဋိပန္နောတိ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ ပဋိပန္နော။ သံသာရာ မောစေတာတိ သံသာရတော မောစေတာ။ သံသာရံ မောစေတာတိ ဝါ ပါဌော။ မဟာဝိဒုဂ္ဂေတိ သံသာရဝိဒုဂ္ဂေ။ သံသာရောယေဝ ဟိ ဒုဂ္ဂမနဋ္ဌေန ဝိဒုဂ္ဂေါ။ သမ္ပရိဝတ္တတီတိ ဘုသံ နိဝတ္တိတွာ စရတိ။ မဟာပလိပေတိ မဟန္တေ ကာမကဒ္ဒမေ။ ကာမော ဟိ ဩသီဒနဋ္ဌေန ပလိပေါ။ ပလိပန္နောတိ လဂ္ဂေါ။ မဟာပလိပပလိပန္နောတိပိ ပါဌော။

အဗ္ဘာဟတောတိ သဗ္ဗောပဒ္ဒဝေဟိ အဗ္ဘာဟတော။ ရာဂဂ္ဂိနာတိ ရာဂါဒယောယေဝ အနုဒဟနဋ္ဌေန အဂ္ဂိ၊ တေန ရာဂဂ္ဂိနာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥန္နီတကောတိ ဥဂ္ဂဟေတွာ နီတော၊ ဇာတိယာ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဇရာဒိဥပဒ္ဒဝါယ နီတောတိ အတ္ထော။ က-ကာရော ပနေတ္ထ အနုကမ္ပာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟညတိ နိစ္စမတာဏောတိ ပရိတ္တာယကေန ရဟိတော သတတံ ပီဠီယတိ။ ပတ္တဒဏ္ဍောတိ ရာဇာဒီဟိ လဒ္ဓအာဏော။ တက္ကရောတိ စောရော။ ဝဇ္ဇဗန္ဓနဗဒ္ဓါတိ ရာဂါဒိဝဇ္ဇဗန္ဓနေဟိ ဗဒ္ဓါ။ အာဃာတနပစ္စုပဋ္ဌိတောတိ မရဏဓမ္မဂဏ္ဌိကဋ္ဌာနံ ဥပေစ္စ ဌိတော။ ကောစိ ဗန္ဓနာ မောစေတာ။ ကောစိ ဗန္ဓနံ မောစေတာတိပိ ပါဌော။ အနာထောတိ နတ္ထိ ဧတဿ နာထော ဣဿရော၊ သယံ ဝါ န နာထော န ဣဿရောတိ အနာထော၊ အသရဏောတိ ဝါ အတ္ထော။ ပရမကာပညပ္ပတ္တောတိ ဇရာဒိပဋိဗာဟနေ အပ္ပဟုတာယ အတီဝ ကပဏဘာဝံ ပတ္တော။ တာယေတာတိ ရက္ခိတာ။ တာယိတာတိ ဝါ ပါဌော သုန္ဒရော။ ဒုက္ခာဘိတုန္နောတိ ဇာတိဒုက္ခာဒီဟိ အနေကေဟိ ဒုက္ခေဟိ အဘိတုန္နော အတိဗျာဓိတော အတိကမ္ပိတော စ။ စိရရတ္တံ ပီဠိတောတိ ဒုက္ခေဟေဝ ဒီဃမဒ္ဓါနံ ပီဠိတော ဃဋ္ဋိတော။ ဂဓိတောတိ ဂေဓေန ဂိဒ္ဓါ၊ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထေန ဝါ ဂန္ထိတော။ နိစ္စံ ပိပါသိတောတိ ပါတုံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆာ ပိပါသာ၊ သာ တဏှာ ဧဝ၊ တဏှာပိပါသာယ နိရန္တရံ ပိပါသိတော။

အန္ဓောတိ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခူတိ သင်္ခံ ဂတာယ ပညာယ အဘာဝတော ကာဏော။ ပညာ ဟိ ဓမ္မသဘာဝံ ပဿတိ။ အစက္ခုကောတိ တံ ပန အန္ဓတ္တံ န ပစ္ဆာ သမ္ဘူတံ၊ ပကတိယာ ဧဝ အဝိဇ္ဇမာနစက္ခုကောတိ တမေဝ အန္ဓတ္တံ ဝိသေသေတိ။ ဟတနေတ္တောတိ နယနဋ္ဌေန နေတ္တန္တိ သင်္ခံ ဂတာယ ပညာယ အဘာဝတောယေဝ ဝိနဋ္ဌနေတ္တကော။ သမဝိသမံ ဒဿေန္တံ အတ္တဘာဝံ နေတီတိ နေတ္တန္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ပညာယ သုဂတိဉ္စ အဂတိဉ္စ နယတိ။ ဟတနေတ္တတ္တာယေဝဿ နေတုအဘာဝံ ဒဿေန္တော အပရိဏာယကောတိ အာဟ၊ အဝိဇ္ဇမာနနေတ္တကောတိ အတ္ထော။ အညောပိဿ နေတာ န ဝိဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိပထပက္ခန္ဒောတိ ဝိပရီတော၊ ဝိသမော ဝါ ပထော ဝိပထော၊ တံ ဝိပထံ ပက္ခန္ဒော ပဝိဋ္ဌော ပဋိပန္နောတိ ဝိပထပက္ခန္ဒော၊ မိစ္ဆာပထသင်္ခါတံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ အဉ္ဇသာပရဒ္ဓါတိ အဉ္ဇသေ ဥဇုမဂ္ဂသ္မိံ မဇ္ဈိမပဋိပဒါယ အပရဒ္ဓါ ဝိရဒ္ဓါ။ အရိယပထံ အာနေတာတိ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဥပနေတာ ပဋိပါဒယိတာ။ မဟောဃပက္ခန္ဒောတိ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ၊ ပကတိဩဃတော မဟန္တာ ဩဃာတိ မဟောဃာ။ တေ ကာမောဃော ဘဝေါဃော ဒိဋ္ဌောဃော အဝိဇ္ဇောဃောတိ စတုပ္ပဘေဒါ။ တေ မဟောဃေ ပက္ခန္ဒော ပဝိဋ္ဌောတိ မဟောဃပက္ခန္ဒော၊ သံသာရသင်္ခါတံ မဟောဃံ ဝါ ပက္ခန္ဒောတိ။

၁၁၈။ ဣဒါနိ ဧကုတ္တရိကနယော။ တတ္ထ ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီနိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တမေဝေတန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ ဣဒံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာတိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဒွါသဋ္ဌိတေသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယောပိ ဟိ သဿတဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီတိ ဒွေဝ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ တသ္မာ သင်္ခေပေန သဗ္ဗာ ဒိဋ္ဌိယော အန္တော ကရောန္တော ‘‘ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိယုဋ္ဌိတောတိ ပရိယုဋ္ဌာနံ ပတ္တော သမုဒါစာရံ ပတ္တော၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေန ကုသလစာရဿ ဂဟဏံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ဒွီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတာ ဒေဝမနုဿာ ဩလီယန္တိ ဧကေ၊ အတိဓာဝန္တိ ဧကေ၊ စက္ခုမန္တော စ ပဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၄၉)။

တီဟိ ဒုစ္စရိတေဟီတိ တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတေန စတုဗ္ဗိဓဝစီဒုစ္စရိတေန တိဝိဓမနောဒုစ္စရိတေန။ ဝိပ္ပဋိပန္နောတိ ဝိရူပံ ပဋိပန္နော၊ မိစ္ဆာပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ ယောဂေဟိ ယုတ္တောတိ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇေန္တီတိ ယောဂါ၊ ဤတိအတ္ထေန ဝါ ယောဂါ၊ တေဟိ ယောဂေဟိ ယုတ္တော သမပ္ပိတော။ စတုယောဂယောဇိတောတိ ကာမယောဂေါ၊ ဘဝယောဂေါ၊ ဒိဋ္ဌိယောဂေါ၊ အဝိဇ္ဇာယောဂေါတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ယောဂေဟိ သကဋသ္မိံ ယောဂေါ ဝိယ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇိတော။ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမယောဂေါ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ၊ ဈာနနိကန္တိ စ၊ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဇာတော ရာဂေါ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ ဘဝယောဂေါ။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌိယောဂေါ။ အဋ္ဌသု ဌာနေသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာယောဂေါ။ တေ ဧဝ စတ္တာရော ဗလဝဘူတာ ဩဃာ၊ ဒုဗ္ဗလဘူတာ ယောဂါ။

စတူဟိ ဂန္ထေဟီတိ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဂန္ထေန္တိ ဃဋေန္တီတိ ဂန္ထာ။ တေ အဘိဇ္ဈာ ကာယဂန္ထော၊ ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော၊ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာယဂန္ထော၊ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ကာယဂန္ထောတိ စတုပ္ပဘေဒါ။ အဘိဇ္ဈာယန္တိ ဧတာယ၊ သယံ ဝါ အဘိဇ္ဈာယတိ၊ အဘိဇ္ဈာယနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ အဘိဇ္ဈာ၊ လောဘောယေဝ။ နာမကာယံ ဂန္ထေတိ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဃဋေတီတိ ကာယဂန္ထော။ ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ ဗျာပါဒယတိ ဝါ ဝိနယာစာရရူပသမ္ပတ္တိဟိတသုခါဒီနီတိ ဗျာပါဒေါ။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓိ သီလဝတေန သုဒ္ဓီတိ ပရာမသနံ သီလဗ္ဗတပရာမာသော။ သဗ္ဗညုဘာသိတမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘သဿတော လောကော၊ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိအာဒိနာ အာကာရေန အဘိနိဝိသတီတိ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော။ တေဟိ စတူဟိ ဂန္ထေဟိ ဂန္ထိတော၊ ဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။

စတူဟိ ဥပါဒါနေဟီတိ ဘုသံ အာဒိယန္တိ ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တီတိ ဥပါဒါနာ။ တေ ကာမုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ စတုပ္ပဘေဒါ။ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ ကာမံ ဥပါဒိယတီတိ ကာမုပါဒါနံ၊ ကာမော စ သော ဥပါဒါနဉ္စာတိပိ ကာမုပါဒါနံ။ ဒိဋ္ဌိ စ သာ ဥပါဒါနဉ္စာတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယတီတိပိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၄၇) ဟိ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိ ဥပါဒိယတိ။ သီလဗ္ဗတံ ဥပါဒိယတီတိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ၊ သီလဗ္ဗတဉ္စ တံ ဥပါဒါနဉ္စာတိပိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ။ ဂေါသီလဂေါဝတာဒီနိ ဟိ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓီတိ အဘိနိဝေသတော သယမေဝ ဥပါဒါနာနိ။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဥပါဒိယန္တိ ဧတေနာတိ ဥပါဒါနံ။ ကိံ ဝဒန္တိ၊ ဥပါဒိယန္တိ ဝါ? အတ္တာနံ။ အတ္တနော ဝါဒုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ၊ အတ္တဝါဒမတ္တမေဝ ဝါ အတ္တာတိ ဥပါဒိယန္တိ ဧတေနာတိ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ။ ဌပေတွာ ဣမာ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌီ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ တေဟိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ။ ဥပါဒီယတီတိ ဘုသံ ဂဏှီယတိ။ ဥပါဒိယတီတိ ဝါ ပါဌော၊ လောကော ဥပါဒါနေဟိ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဘုသံ ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။

ပဉ္စဂတိသမာရုဠှောတိ သုကတဒုက္ကဋကာရဏေဟိ ဂမ္မတိ ဥပသင်္ကမီယတီတိ ဂတိ၊ သဟောကာသကာ ခန္ဓာ။ နိရယော တိရစ္ဆာနယောနိ ပေတ္တိဝိသယော မနုဿာ ဒေဝါတိ ဣမာ ပဉ္စ ဂတိယော ဝေါက္ကမနဘာဝေန ဘုသံ အာရုဠှော။ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟီတိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ ဝတ္ထုကာမကောဋ္ဌာသေဟိ။ ရဇ္ဇတီတိ အယောနိသောမနသိကာရံ ပဋိစ္စ ရာဂုပ္ပာဒနေန တေဟိ ရဉ္ဇီယတိ၊ သာရတ္တော ကရီယတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟီတိ စိတ္တံ နီဝရန္တိ ပရိယောနန္ဓန္တီတိ နီဝရဏာ။ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ။ ဩတ္ထဋောတိ ဥပရိတော ပိဟိတော။

ဆဟိ ဝိဝါဒမူလေဟီတိ ဆဟိ ဝိဝါဒဿ မူလေဟိ။ ယထာဟ –

‘‘ဆယိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဝါဒမူလာနိ။ ကတမာနိ ဆ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကောဓနော ဟောတိ ဥပနာဟီ။ ယော သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကောဓနော ဟောတိ ဥပနာဟီ။ သော သတ္ထရိပိ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော၊ ဓမ္မေပိ၊ သင်္ဃေပိ၊ သိက္ခာယပိ န ပရိပူရကာရီ။ ယော သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သတ္ထရိ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော၊ ဓမ္မေပိ၊ သင်္ဃေပိ၊ သိက္ခာယပိ န ပရိပူရကာရီ၊ သော သင်္ဃေ ဝိဝါဒံ ဇနေတိ။ ယော ဟောတိ ဝိဝါဒေါ ဗဟုဇနာဟိတာယ ဗဟုဇနာသုခါယ ဗဟုနော ဇနဿ အနတ္ထာယ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဒေဝမနုဿာနံ။ ဧဝရူပံ စေ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဝါဒမူလံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ သမနုပဿေယျာထ၊ တတြ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဿေဝ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ ပဟာနာယ ဝါယမေယျာထ။ ဧဝရူပံ စေ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဝါဒမူလံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ န သမနုပဿေယျာထ။ တတြ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဿေဝ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ အာယတိံ အနဝဿဝါယ ပဋိပဇ္ဇေယျာထ။ ဧဝမေတဿ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ ဧဝမေတဿ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ အာယတိံ အနဝဿဝေါ ဟောတိ။

‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု မက္ခီ ဟောတိ ပဠာသီ။ ဣဿုကီ ဟောတိ မစ္ဆရီ။ သဌော ဟောတိ မာယာဝီ။ ပါပိစ္ဆော ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ ဟောတိ အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ။ ယော သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ ဟောတိ အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ၊ သော သတ္ထရိပိ…ပေ… အာယတိံ အနဝဿဝေါ ဟောတီ’’တိ (ပရိ။ ၂၇၂၊ အ။ နိ။ ၆။၃၆)။

တတ္ထ ကောဓနောတိ ကုဇ္ဈနလက္ခဏေန ကောဓေန သမန္နာဂတော။ ဥပနာဟီတိ ဝေရအပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနလက္ခဏေန ဥပနာဟေန သမန္နာဂတော။ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဝိဝါဒေါ ကထံ ဒေဝမနုဿာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တတီတိ? ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၄၅၁ အာဒယော) ဝိယ ဒွီသု ဘိက္ခူသု ဝိဝါဒံ အာပန္နေသု တသ္မိံ ဝိဟာရေ တေသံ အန္တေဝါသိကာ ဝိဝဒန္တိ၊ တေသံ ဩဝါဒံ ဂဏှန္တော ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဝိဝဒတိ၊ တတော တေသံ ဥပဋ္ဌာကာပိ ဝိဝဒန္တိ။ အထ မနုဿာနံ အာရက္ခဒေဝတာ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ ဓမ္မဝါဒီနံ အာရက္ခဒေဝတာ ဓမ္မဝါဒိနိယော ဟောန္တိ အဓမ္မဝါဒီနံ အဓမ္မဝါဒိနိယော။ တတော အာရက္ခဒေဝတာနံ မိတ္တာ ဘုမ္မဋ္ဌဒေဝတာ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ပရမ္ပရာယ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဌပေတွာ အရိယသာဝကေ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ ဓမ္မဝါဒီဟိ ပန အဓမ္မဝါဒိနောဝ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ။ တတော ယံ ဗဟုကေဟိ ဂဟိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ သစ္စန္တိ ဓမ္မံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗဟုတရာဝ အဓမ္မံ ဂဏှန္တိ။ တေ အဓမ္မံ ပုရက္ခတွာ ဝိဟရန္တာ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဧဝံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဝိဝါဒေါ ဒေဝမနုဿာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တံ ဝါတိ တုမှာကံ အဗ္ဘန္တရပရိသာယ ဝါ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါတိ ပရေသံ ပရိသာယ ဝါ။ မက္ခီတိ ပရေသံ ဂုဏမက္ခဏလက္ခဏေန မက္ခေန သမန္နာဂတော။ ပဠာသီတိ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏေန ပဠာသေန သမန္နာဂတော။ ဣဿုကီတိ ပရေသံ သက္ကာရာဒိဣဿာယနလက္ခဏာယ ဣဿာယ သမန္နာဂတော။ မစ္ဆရီတိ အာဝါသမစ္ဆရိယာဒီဟိ ပဉ္စဟိ မစ္ဆရိယေဟိ သမန္နာဂတော။ သဌောတိ ကေရာဋိကော။ မာယာဝီတိ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒကော။ ပါပိစ္ဆောတိ အသန္တသမ္ဘာဝနိစ္ဆကော ဒုဿီလော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ နတ္ထိကဝါဒီ အဟေတုကဝါဒီ အကိရိယဝါဒီ။ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီတိ သယံ ဒိဋ္ဌိမေဝ ပရာမသတိ။ အာဓာနဂ္ဂါဟီတိ ဒဠှဂ္ဂါဟီ။ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီတိ န သက္ကာ ဟောတိ ဂဟိတံ ဝိဿဇ္ဇာပေတုံ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘တတ္ထ ကတမာနိ ဆ ဝိဝါဒမူလာနိ? ကောဓော မက္ခော ဣဿာ သာဌေယျံ ပါပိစ္ဆတာ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသိတာ၊ ဣမာနိ ဆ ဝိဝါဒမူလာနီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၄) ပဓာနဝသေန ဧကေကောယေဝ ဓမ္မော ဝုတ္တော။

ဆဟိ တဏှာကာယေဟီတိ ‘‘ရူပတဏှာ၊ သဒ္ဒတဏှာ၊ ဂန္ဓတဏှာ၊ ရသတဏှာ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏှာ၊ ဓမ္မတဏှာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၄) ဝုတ္တာဟိ ဆဟိ တဏှာဟိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကေကာယေဝ တဏှာ အနေကဝိသယတ္တာ ဧကေကသ္မိမ္ပိ ဝိသယေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိတော အနေကာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သမူဟဋ္ဌေန ကာယသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ တဏှာကာယာတိ ဝုတ္တံ။ တဏှာကာယာတိ ဝုတ္တေပိ တဏှာ ဧဝ။ ရဇ္ဇတီတိ သယံ အာရမ္မဏေ ရဇ္ဇတိ၊ သာရတ္တော ဟောတိ။

ဆဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ သဗ္ဗာသဝသုတ္တေ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘တဿ ဧဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘အတ္ထိ မေ အတ္တာ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘နတ္ထိ မေ အတ္တာ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘အတ္တနာဝ အနတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘အနတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ပနဿ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိ ဟောတိ ‘ယော မေ အယံ အတ္တာ ဝဒေါ ဝေဒေယျော တတြ တတြ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ သော စ ခေါ ပန မေ အယံ အတ္တာ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မော သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿတီ’’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။

တတ္ထ အတ္ထိ မေ အတ္တာတိ သဿတဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗကာလေသု အတ္တနော အတ္ထိတံ ဂဏှာတိ။ သစ္စတော ထေတတောတိ ဘူတတော စ ထိရတော စ၊ ‘‘ဣဒံ သစ္စ’’န္တိ သုဋ္ဌု ဒဠှဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နတ္ထိ မေ အတ္တာတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ သတော သတ္တဿ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘဝဂ္ဂဟဏတော။ အထ ဝါ ပုရိမာပိ တီသု ကာလေသု အတ္ထီတိ ဂဟဏတော သဿတဒိဋ္ဌိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ အတ္ထီတိ ဂဏှန္တီ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ၊ ပစ္ဆိမာပိ အတီတာနာဂတေသု နတ္ထီတိ ဂဟဏတော ‘‘ဘဿန္တာ အာဟုတိယော’’တိ ဂဟိတဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိယ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ အတီတေ ဧဝ နတ္ထီတိ ဂဏှန္တီ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နကဿ ဝိယ သဿတဒိဋ္ဌိ။ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီတိ သညာက္ခန္ဓသီသေန ခန္ဓေ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ အဝသေသက္ခန္ဓေ သဉ္ဇာနတော ဣမိနာ အတ္တနာ ဣမံ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီတိ ဟောတိ။ အတ္တနာဝ အနတ္တာနန္တိ သညာက္ခန္ဓံယေဝ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ၊ ဣတရေ စတ္တာရောပိ အနတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ တေ သဉ္ဇာနတော ဧဝံ ဟောတိ။ အနတ္တနာဝ အတ္တာနန္တိ သညာက္ခန္ဓံ အနတ္တာတိ ဂဟေတွာ၊ ဣတရေ စတ္တာရောပိ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ တေ သဉ္ဇာနတော ဧဝံ ဟောတိ။ သဗ္ဗာပိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယောဝ။ ဝဒေါ ဝေဒေယျောတိအာဒယော ပန သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ အဘိနိဝေသာကာရာ။ တတ္ထ ဝဒတီတိ ဝဒေါ၊ ဝစီကမ္မဿ ကာရကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒေယျော၊ ဇာနာတိ အနုဘဝတိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ဝေဒေတီတိ? တတြ တတြ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ တတြ တတြာတိ တေသု တေသု ယောနိဂတိဌိတိနိဝါသနိကာယေသု အာရမ္မဏေသု ဝါ။ နိစ္စောတိ ဥပ္ပာဒဝယရဟိတော။ ဓုဝေါတိ ထိရော သာရဘူတော။ သဿတောတိ သဗ္ဗကာလိကော။ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ အတ္တနော ပကတိဘာဝံ အဝိဇဟနဓမ္မော၊ ကကဏ္ဋကော ဝိယ နာနပ္ပကာရတံ နာပဇ္ဇတိ။ သဿတိသမန္တိ စန္ဒသူရိယသမုဒ္ဒမဟာပထဝီပဗ္ဗတာ လောကဝေါဟာရေန သဿတိယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ သဿတီဟိ သမံ သဿတိသမံ။ ယာဝ သဿတိယော တိဋ္ဌန္တိ၊ တာဝ တထေဝ ဌဿတီတိ ဂဏှတော ဧဝံ ဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။

ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘တတြ တတြ ဒီဃရတ္တံ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပစ္စနုဘောတိ၊ န သော ဇာတော နာဟောသိ၊ န သော ဇာတော န ဘဝိဿတိ၊ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ ဝါ ပနဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၈) ဆ ဒိဋ္ဌီ ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။

တတ္ထ န သော ဇာတော နာဟောသီတိ သော အတ္တာ အဇာတိဓမ္မတော န ဇာတော နာမ၊ သဒါ ဝိဇ္ဇမာနောယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝ အတီတေ နာဟောသိ၊ အနာဂတေ န ဘဝိဿတိ။ ယော ဟိ ဇာတော၊ သော အဟောသိ။ ယော စ ဇာယိဿတိ၊ သော ဘဝိဿတီတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ န သော ဇာတော နာဟောသီတိ သော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အတီတေပိ န ဇာတု န အဟောသိ၊ အနာဂတေပိ န ဇာတု န ဘဝိဿတိ။ အနုသယာ ဝုတ္တတ္ထာ။

သတ္တဟိ သညောဇနေဟီတိ သတ္တကနိပါတေ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘သတ္တိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သံယောဇနာနိ။ ကတမာနိ သတ္တ? အနုနယသံယောဇနံ၊ ပဋိဃသံယောဇနံ၊ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ၊ ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနံ၊ မာနသံယောဇနံ၊ ဘဝရာဂသံယောဇနံ၊ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနံ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တ သံယောဇနာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၈)။

တတ္ထ အနုနယသံယောဇနန္တိ ကာမရာဂသံယောဇနံ။ သဗ္ဗာနေဝေတာနိ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနာနိ။

သတ္တဟိ မာနေဟီတိ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘မာနော၊ အတိမာနော၊ မာနာတိမာနော၊ ဩမာနော၊ အဓိမာနော၊ အသ္မိမာနော၊ မိစ္ဆာမာနော’’တိ (ဝိဘ။ ၉၅၀)။

တတ္ထ မာနောတိ သေယျာဒိဝသေန ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာ ဇာတိအာဒီသု ဝတ္ထုဝသေနေဝ ဥန္နတိ။ အတိမာနောတိ ဇာတိအာဒီဟိ ‘‘မယာ သဒိသော နတ္ထီ’’တိ အတိက္ကမိတွာ ဥန္နတိ။ မာနာတိမာနောတိ ‘‘အယံ ပုဗ္ဗေ မယာ သဒိသော၊ ဣဒါနိ အဟံ သေဋ္ဌော၊ အယံ ဟီနတရော’’တိ ဥပ္ပန္နမာနော။ ဩမာနောတိ ဇာတိအာဒီဟိ အတ္တာနံ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ ပဝတ္တမာနော၊ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနောယေဝ။ အဓိမာနောတိ အနဓိဂတေယေဝ စတုသစ္စဓမ္မေ အဓိဂတောတိ မာနော။ အယံ ပန အဓိမာနော ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ကမ္မဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တဿ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန ဝိတိဏ္ဏကင်္ခဿ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ပုထုဇ္ဇနဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အညေသံ။ အသ္မိမာနောတိ ရူပါဒီသု ခန္ဓေသု အသ္မီတိ မာနော၊ ‘‘အဟံ ရူပ’’န္တိအာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာမာနောတိ ပါပကေန ကမ္မာယတနာဒိနာ ဥပ္ပန္နမာနော။

လောကဓမ္မာ ဝုတ္တတ္ထာ။ သမ္ပရိဝတ္တတီတိ လောကဓမ္မေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ လာဘာဒီသု စတူသု အနုရောဓဝသေန၊ အလာဘာဒီသု စတူသု ပဋိဝိရောဓဝသေန ဘုသံ နိဝတ္တတိ၊ ပကတိဘာဝံ ဇဟာတီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆတ္တာပိ ဝုတ္တတ္ထာ။ နိယျာတောတိ ဂတော ပက္ခန္ဒော၊ အဘိဘူတောတိ အတ္ထော။

အဋ္ဌဟိ ပုရိသဒေါသေဟီတိ အဋ္ဌကနိပါတေ ဥပမာဟိ သဟ၊ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဥပမံ ဝိနာ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –

‘‘ကတမေ အဋ္ဌ ပုရိသဒေါသာ? ဣဓ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘န သရာမိ န သရာမီ’တိ အဿတိယာဝ နိဗ္ဗေဌေတိ။ အယံ ပဌမော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော စောဒကံယေဝ ပဋိပ္ဖရတိ ‘ကိံ နု ခေါ တုယှံ ဗာလဿ အဗျတ္တဿ ဘဏိတေန၊ တွမ္ပိ နာမ မံ ဘဏိတဗ္ဗံ မညသီ’တိ? အယံ ဒုတိယော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော စောဒကံယေဝ ပစ္စာရောပေတိ ‘တွမ္ပိ ခေါသိ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ တွံ တာဝ ပဌမံ ပဋိကရောဟီ’တိ။ အယံ တတိယော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော အညေနညံ ပဋိစရတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ကထံ အပနာမေတိ၊ ကောပဉ္စ ဒေါသဉ္စ အပ္ပစ္စယဉ္စ ပါတုကရောတိ။ အယံ စတုတ္ထော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော သင်္ဃမဇ္ဈေ ဗာဟာဝိက္ခေပကံ ဘဏတိ။ အယံ ပဉ္စမော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော အနာဒိယိတွာ သင်္ဃံ အနာဒိယိတွာ စောဒကံ သာပတ္တိကောဝ ယေန ကာမံ ပက္ကမတိ။ အယံ ဆဋ္ဌော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘နေဝါဟံ အာပန္နောမှိ၊ န ပနာဟံ အနာပန္နောမှီ’တိ သော တုဏှီဘူတော သင်္ဃံ ဝိဟေသေတိ။ အယံ သတ္တမော ပုရိသဒေါသော။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဧဝမာဟ – ‘ကိံ နု ခေါ တုမှေ အာယသ္မန္တော အတိဗာဠှံ မယိ ဗျာဝဋာ? ဣဒါနာဟံ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’တိ။ သော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိတွာ ဧဝမာဟ ‘ဣဒါနိ ခေါ တုမှေ အာယသ္မန္တော အတ္တမနာ ဟောထာ’တိ။ အယံ အဋ္ဌမော ပုရိသဒေါသော။ ဣမေ အဋ္ဌ ပုရိသဒေါသာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၅၇၊ အ။ နိ။ ၈။၁၄)။

တတ္ထ ပုရိသဒေါသာတိ ပုရိသာနံ ဒေါသာ၊ တေ ပန ပုရိသသန္တာနံ ဒူသေန္တီတိ ဒေါသာ။ န သရာမိ န သရာမီတိ ‘‘မယာ ဧတဿ ကမ္မဿ ကတဋ္ဌာနံ နဿရာမိ န သလ္လက္ခေမီ’’တိ ဧဝံ အဿတိဘာဝေန နိဗ္ဗေဌေတိ မောစေတိ။ စောဒကံယေဝ ပဋိပ္ဖရတီတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ဟုတွာ ဖရတိ၊ ပဋိအာဏိဘာဝေန တိဋ္ဌတိ။ ကိံ နု ခေါ တုယှန္တိ တုယှံ ဗာလဿ အဗျတ္တဿ ဘဏိတေန နာမ ကိံ၊ ယော တွံ နေဝ ဝတ္ထုံ၊ န အာပတ္တိံ၊ န စောဒနံ ဇာနာသီတိ ဒီပေတိ။ တွမ္ပိ နာမ ဧဝံ ကိဉ္စိ အဇာနန္တော ဘဏိတဗ္ဗံ မညသီတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ပစ္စာရောပေတီတိ ‘‘တွမ္ပိ ခေါသီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပတိအာရောပေတိ။ ပဋိကရောဟီတိ ဒေသနာဂါမိနိံ ဒေသေဟိ၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိတော ဝုဋ္ဌာဟိ၊ တတော သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌိတော အညံ စောဒေဿသီတိ ဒီပေတိ။ အညေနညံ ပဋိစရတီတိ အညေန ကာရဏေန၊ ဝစနေန ဝါ အညံ ကာရဏံ၊ ဝစနံ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော၊ ကထံ အာပန္နော၊ ကံ ဘဏထ၊ ကိံ ဘဏထာ’’တိ ဘဏတိ။ ‘‘ဧဝရူပံ ကိဉ္စိ တယာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘န သုဏာမီ’’တိ သောတံ ဥပနေတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ကထံ အပနာမေတီတိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ပါဋလိပုတ္တံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘န တဝ ပါဋလိပုတ္တဂမနံ ပုစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တတော ရာဇဂဟံ ဂတောမှီတိ။ ‘‘ရာဇဂဟံ ဝါ ယာဟိ ဗြာဟ္မဏဂေဟံ ဝါ၊ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ။ ‘‘တတ္ထ မေ သူကရမံသံ လဒ္ဓ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ကထံ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခိပတိ။ ကောပန္တိ ကုပိတဘာဝံ၊ ဒေါသန္တိ ဒုဋ္ဌဘာဝံ။ ဥဘယမ္ပေတံ ကောဓဿေဝ နာမံ။ အပ္ပစ္စယန္တိ အသန္တုဋ္ဌာကာရံ၊ ဒေါမနဿဿေတံ နာမံ။ ပါတုကရောတီတိ ဒဿေတိ ပကာသေတိ။ ဗာဟာဝိက္ခေပကံ ဘဏတီတိ ဗာဟံ ဝိက္ခိပိတွာ ဝိက္ခိပိတွာ အလဇ္ဇိဝစနံ ဝဒတိ။ အနာဒိယိတွာတိ စိတ္တီကာရေန အဂ္ဂဟေတွာ အဝဇာနိတွာ၊ အနာဒရော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဝိဟေသေတီတိ ဝိဟေဌေတိ ဗာဓတိ။ အတိဗာဠှန္တိ အတိဒဠှံ အတိပ္ပမာဏံ။ မယိ ဗျာဝဋာတိ မယိ ဗျာပါရံ အာပန္နာ။ ဟီနာယာဝတ္တိတွာတိ ဟီနဿ ဂိဟိဘာဝဿ အတ္ထာယ အာဝတ္တိတွာ၊ ဂိဟီ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အတ္တမနာ ဟောထာတိ တုဋ္ဌစိတ္တာ ဟောထ၊ ‘‘မယာ လဘိတဗ္ဗံ လဘထ၊ မယာ ဝသိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဝသထ၊ ဖာသုဝိဟာရော ဝေါ မယာ ကတော’’တိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ ဒုဿတီတိ ဒုဋ္ဌော ဟောတိ။

နဝဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟီတိ သတ္တေသု ဥပ္ပတ္တိဝသေနေဝ ကထိတာနိ။ ယထာဟ –

‘‘နဝယိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဃာတဝတ္ထူနိ။ ကတမာနိ နဝ? ‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ၊ ‘အနတ္ထံ မေ စရတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ၊ ‘အနတ္ထံ မေ စရိဿတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ၊ ‘ပိယဿ မေ မနာပဿ အနတ္ထံ အစရိ၊ အနတ္ထံ စရတိ၊ အနတ္ထံ စရိဿတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ၊ ‘အပ္ပိယဿ မေ အမနာပဿ အတ္ထံ အစရိ၊ အတ္ထံ စရတိ၊ အတ္ထံ စရိဿတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဝ အာဃာတဝတ္ထူနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၉)။

တတ္ထ အာဃာတဝတ္ထူနီတိ အာဃာတကာရဏာနိ။ အာဃာတန္တိ စေတ္ထ ကောပေါ၊ သောယေဝ ဥပရူပရိ ကောပဿ ဝတ္ထုတ္တာ အာဃာတဝတ္ထု။ အာဃာတံ ဗန္ဓတီတိ ကောပံ ဗန္ဓတိ ကရောတိ ဥပ္ပာဒေတိ။ ‘‘အတ္ထံ မေ နာစရိ၊ န စရတိ၊ န စရိဿတိ။ ပိယဿ မေ မနာပဿ အတ္ထံ နာစရိ၊ န စရတိ၊ န စရိဿတိ။ အပ္ပိယဿ မေ အမနာပဿ အနတ္ထံ နာစရိ၊ န စရတိ၊ န စရိဿတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၅၊ ဝိဘ။ ၉၆၀၊ ဓ။ သ။ ၁၀၆၆) နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာနိ အပရာနိပိ နဝ အာဃာတဝတ္ထူနိ ဣမေဟေဝ နဝဟိ သင်္ဂဟိတာနိ။ အာဃာတိတောတိ ဃဋ္ဋိတော။

နဝဝိဓမာနေဟီတိ ကတမေ နဝဝိဓမာနာ? သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော၊ သေယျဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော၊ သေယျဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနော။ သဒိသဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော၊ သဒိသဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော၊ သဒိသဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနော။ ဟီနဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော၊ ဟီနဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော၊ ဟီနဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနော။ ဣမေ နဝဝိဓမာနာ (ဝိဘ။ ၉၆၂)။

ဧတ္ထ ပန သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော ရာဇူနဉ္စေဝ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဇာ ဟိ ‘‘ရဋ္ဌေန ဝါ ဓနေန ဝါ ဝါဟနေဟိ ဝါ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ၊ ပဗ္ဗဇိတောပိ ‘‘သီလဓုတင်္ဂါဒီဟိ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

သေယျဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနောပိ ဧတေသံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဇာ ဟိ ‘‘ရဋ္ဌေန ဝါ ဓနေန ဝါ ဝါဟနေဟိ ဝါ အညရာဇူဟိ သဒ္ဓိံ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ၊ ပဗ္ဗဇိတောပိ ‘‘သီလဓုတင်္ဂါဒီဟိ အညေန ဘိက္ခုနာ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

သေယျဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနောပိ ဧတေသံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဿ ဟိ ရညော ရဋ္ဌံ ဝါ ဓနံ ဝါ ဝါဟနာဒီနိ ဝါ နာတိသမ္ပန္နာနိ ဟောန္တိ၊ သော ‘‘မယှံ ရာဇာတိ ဝေါဟာရသုခမတ္တကမေဝ၊ ကိံ ရာဇာ နာမ အဟ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ၊ ပဗ္ဗဇိတောပိ အပ္ပလာဘသက္ကာရော ‘‘အဟံ ဓမ္မကထိကော ဗဟုဿုတော မဟာထေရောတိ ကထာမတ္တမေဝ၊ ကိံ ဓမ္မကထိကော နာမာဟံ၊ ကိံ ဗဟုဿုတော နာမာဟံ၊ ကိံ မဟာထေရော နာမာဟံ၊ ယဿ မေ လာဘသက္ကာရော နတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

သဒိသဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနာဒယော အမစ္စာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အမစ္စော ဝါ ဟိ ရဋ္ဌိယော ဝါ ‘‘ဘောဂယာနဝါဟနာဒီဟိ ကော မယာ သဒိသော အညော ရာဇပုရိသော အတ္ထီ’’တိ ဝါ၊ ‘‘မယှံ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ၊ ‘‘အမစ္စောတိ နာမမေဝ မယှံ၊ ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ မေ နတ္ထိ၊ ကိံ အမစ္စော နာမာဟ’’န္တိ ဝါ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

ဟီနဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနာဒယော ဒါသာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဒါသော ဟိ ‘‘မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ကော မယာ သဒိသော အညော ဒါသော နာမ အတ္ထိ၊ အညေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တာ ကုစ္ဆိဟေတု ဒါသာ နာမ ဇာတာ၊ အဟံ ပန ပဝေဏိအာဂတတ္တာ သေယျော’’တိ ဝါ၊ ‘‘ပဝေဏိအာဂတဘာဝေန ဥဘတောသုဒ္ဓိကဒါသတ္တေန အသုကဒါသေန နာမ သဒ္ဓိံ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ၊ ‘‘ကုစ္ဆိဝသေနာဟံ ဒါသဗျံ ဥပဂတော၊ မာတာပိတုကောဋိယာ ပန မေ ဒါသဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ ကိံ ဒါသော နာမ အဟ’’န္တိ ဝါ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။ ယထာ စ ဒါသော၊ ဧဝံ ပုက္ကုသစဏ္ဍာလာဒယောပိ ဧတံ မာနံ ကရောန္တိယေဝ။ ဧတ္ထ စ သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ ဥပ္ပန္နမာနောဝ ယာထာဝမာနော၊ ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ တထာ သဒိသဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ ဟီနဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ ဥပ္ပန္နမာနောဝ ယာထာဝမာနော၊ ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ တတ္ထ ယာထာဝမာနာ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ အယာထာဝမာနာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာတိ။

တဏှာမူလကာ ဝုတ္တာယေဝ။ ရဇ္ဇတီတိ န ကေဝလံ ရာဂေနေဝ ရဇ္ဇတိ၊ အထ ခေါ တဏှာမူလကာနံ ပရိယေသနာဒီနမ္ပိ သမ္ဘဝတော တဏှာမူလကေဟိ သဗ္ဗေဟိ အကုသလဓမ္မေဟိ ရဇ္ဇတိ၊ ယုဇ္ဇတိ ဗဇ္ဈတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟီတိ ကတမာနိ ဒသ ကိလေသဝတ္ထူနိ? လောဘော၊ ဒေါသော၊ မောဟော၊ မာနော၊ ဒိဋ္ဌိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ထိနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ အဟိရိကံ၊ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမာနိ ဒသ ကိလေသဝတ္ထူနိ (ဝိဘ။ ၉၆၆)။

တတ္ထ ကိလေသာ ဧဝ ကိလေသဝတ္ထူနိ၊ ဝသန္တိ ဝါ ဧတ္ထ အခီဏာသဝါ သတ္တာ လောဘာဒီသု ပတိဋ္ဌိတတ္တာတိ ဝတ္ထူနိ၊ ကိလေသာ စ တေ တပ္ပတိဋ္ဌာနံ သတ္တာနံ ဝတ္ထူနိ စာတိ ကိလေသဝတ္ထူနိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ အနန္တရပစ္စယာဒိဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ ကိလေသာ ဝသန္တိ ဧဝ နာမ၊ တသ္မာ ကိလေသာနံ ဝတ္ထူနီတိပိ ကိလေသဝတ္ထူနိ။ လုဗ္ဘန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ လုဗ္ဘတိ၊ လုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ လောဘော။ ဒုဿန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ ဒုဿတိ၊ ဒုဿနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ ဒေါသော။ မုယှန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ မုယှတိ၊ မုယှနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော။ မညတီတိ မာနော။ ဒိဋ္ဌိအာဒယော ဝုတ္တတ္ထာဝ။ န ဟိရီယတီတိ အဟိရိကော၊ တဿ ဘာဝေါ အဟိရိကံ။ န ဩတ္တပ္ပတီတိ အနောတ္တပ္ပီ၊ တဿ ဘာဝေါ အနောတ္တပ္ပံ။ တေသု အဟိရိကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ အဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏံ၊ အနောတ္တပ္ပံ တေဟေဝ အသာရဇ္ဇနလက္ခဏံ၊ ကိလိဿတီတိ ဥပတာပီယတိ ဝိဗာဓီယတိ။

ဒသဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေဟိ နဝဟိ စ ‘‘အဋ္ဌာနေ ဝါ ပနာဃာတော ဇာယတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၆) ဝုတ္တေန စာတိ ဒသဟိ။ အနတ္ထံ မေ အစရီတိအာဒီနိပိ ဟိ အဝိကပ္ပေတွာ ခါဏုကဏ္ဋကာဒိမှိပိ အဋ္ဌာနေ အာဃာတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟီတိ ကတမေ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀)? ပါဏာတိပါတော၊ အဒိန္နာဒါနံ၊ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော၊ မုသာဝါဒေါ၊ ပိသုဏာ ဝါစာ၊ ဖရုသာ ဝါစာ၊ သမ္ဖပ္ပလာပေါ၊ အဘိဇ္ဈာ၊ ဗျာပါဒေါ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ဣမေ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ။ တတ္ထ အကုသလကမ္မာနိ စ တာနိ ပထာ စ ဒုဂ္ဂတိယာတိ အကုသလကမ္မပထာ။ သမန္နာဂတောတိ သမင်္ဂီဘူတော။

ဒသဟိ သညောဇနေဟီတိ ကတမာနိ ဒသ သံယောဇနာနိ (ဓ။ သ။ ၁၁၁၈)? ကာမရာဂသံယောဇနံ၊ ပဋိဃသံယောဇနံ၊ မာနသံယောဇနံ၊ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ၊ ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနံ၊ သီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနံ၊ ဘဝရာဂသံယောဇနံ၊ ဣဿာသံယောဇနံ၊ မစ္ဆရိယသံယောဇနံ၊ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနံ၊ ဣမာနိ ဒသ သံယောဇနာနိ။ မိစ္ဆတ္တာ ဝုတ္တာယေဝ။

ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာတိ ကတမာ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ (ဝိဘ။ ၉၇၁)? နတ္ထိ ဒိန္နံ၊ နတ္ထိ ယိဋ္ဌံ၊ နတ္ထိ ဟုတံ၊ နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကော၊ နတ္ထိ အယံ လောကော၊ နတ္ထိ ပရော လောကော၊ နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာ၊ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ၊ နတ္ထိ လောကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာပဋိပန္နာ ယေ ဣမဉ္စ လောကံ ပရဉ္စ လောကံ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေန္တိ။ အယံ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။

တတ္ထ ဒသဝတ္ထုကာတိ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဧတိဿာတိ ဒသဝတ္ထုကာ။ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဒိန္နံ နာမ အတ္ထိ၊ သက္ကာ ကဿစိ ကိဉ္စိ ဒါတုန္တိ ဇာနာတိ။ ဒိန္နဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ ယိဋ္ဌန္တိ ယိဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ မဟာယာဂေါ၊ တံ ယဇိတုံ သက္ကာတိ ဇာနာတိ။ ယိဋ္ဌဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ ဟုတန္တိ အာဟုနပါဟုနမင်္ဂလကိရိယာ၊ တံ ကာတုံ သက္ကာတိ ဇာနာတိ။ တဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ သုကတဒုက္ကဋာနန္တိ ဧတ္ထ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ သုကတကမ္မာနိ နာမ၊ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ ဒုက္ကဋကမ္မာနိ နာမ။ တေသံ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနာတိ။ ဖလံ ဝိပါကော ပန နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ အယံ လောကောတိ ပရလောကေ ဌိတော ဣမံ လောကံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ ပရော လောကောတိ ဣဓလောကေ ဌိတော ပရလောကံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ မာတာ နတ္ထိ ပိတာတိ မာတာပိတူနံ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနာတိ။ တေသု ကတပ္ပစ္စယေန ကောစိ ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ စဝနကဥပပဇ္ဇနကသတ္တာ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာပဋိပန္နာတိ အနုလောမပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ လောကသ္မိံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ ယေ ဣမဉ္စ လောကံ…ပေ… ပဝေဒေန္တီတိ ဣမဉ္စ ပရဉ္စ လောကံ အတ္တနာဝ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဉတွာ ပဝေဒနသမတ္ထော သဗ္ဗညူ ဗုဒ္ဓါ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။

အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာတိ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒိကံ ဧကေကံ အန္တံ ဘာဂံ ဂဏှာတီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ အထ ဝါ အန္တဿ ဂါဟော အန္တဂ္ဂါဟော၊ အန္တဂ္ဂါဟော အဿာ အတ္ထီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ တာယ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ။ သာ ပန ဝုတ္တာယေဝ။

အဋ္ဌသတတဏှာပပဉ္စသတေဟီတိ အဋ္ဌုတ္တရံ သတံ အဋ္ဌသတံ။ သံသာရေ ပပဉ္စေတိ စိရံ ဝသာပေတီတိ ပပဉ္စော၊ တဏှာ ဧဝ ပပဉ္စော တဏှာပပဉ္စော၊ အာရမ္မဏဘေဒေန ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန စ တဏှာနံ ဗဟုကတ္တာ ဗဟုဝစနံ ကတွာ တဏှာပပဉ္စာနံ သတံ တဏှာပပဉ္စသတံ။ တေန ‘‘တဏှာပပဉ္စသတေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝစနဝိပလ္လာသဝသေန ‘‘တဏှာပပဉ္စသတေဟီ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ အဋ္ဌသတန္တိ သင်္ခါတေန တဏှာပပဉ္စသတေနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌ အဗ္ဗောဟာရိကာနိ ကတွာ သတမေဝ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ပန တဏှာဝိစရိတာနီတိ အာဂတံ။ ယထာဟ –

‘‘အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယ၊ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဗာဟိရဿ ဥပါဒါယ၊ တဒေကဇ္ဈံ အဘိသညုဟိတွာ အဘိသင်္ခိပိတွာ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဟောန္တိ။ ဣတိ အတီတာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ၊ အနာဂတာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ တဒေကဇ္ဈံ အဘိသညုဟိတွာ အဘိသင်္ခိပိတွာ အဋ္ဌတဏှာဝိစရိတသတံ ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၄၂)။

တဏှာပပဉ္စာယေဝ ပနေတ္ထ တဏှာဝိစရိတာနီတိ ဝုတ္တာ။ တဏှာသမုဒါစာရာ တဏှာပဝတ္တိယောတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယာတိ အဇ္ဈတ္တိကံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပါဒါယ။ ဣဒဉှိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဝိတ္ထာရော ပနဿ တဿ နိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၉၇၃) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန အပရော နယော – ရူပါရမ္မဏာယေဝ ကာမတဏှာ၊ ဘဝတဏှာ၊ ဝိဘဝတဏှာတိ တိဿော တဏှာ ဟောန္တိ၊ တထာ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏာတိ ဆသု အာရမ္မဏေသု အဋ္ဌာရသ တဏှာ ဟောန္တိ၊ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ အဋ္ဌာရသ၊ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ ဟောန္တိ။ တာ ဧဝ အတီတာရမ္မဏာ ဆတ္တိံသ၊ အနာဂတာရမ္မဏာ ဆတ္တိံသ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ဆတ္တိံသာတိ အဋ္ဌတဏှာဝိစရိတသတံ ဟောတိ။ ပပဉ္စိတောတိ အာရမ္မဏေ၊ သံသာရေ ဝါ ပပဉ္စိတော စိရဝါသိတော။

ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ ‘‘ကတမာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဗြဟ္မဇာလေ ဝေယျာကရဏေ ဝုတ္တာနိ ဘဂဝတာ? စတ္တာရော သဿတဝါဒါ၊ စတ္တာရော ဧကစ္စသဿတဝါဒါ၊ စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ၊ စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ၊ ဒွေ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ၊ သောဠသ သညီဝါဒါ၊ အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ၊ အဋ္ဌ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ၊ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ၊ ပဉ္စ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဣမာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဗြဟ္မဇာလေ ဝေယျာကရဏေ ဝုတ္တာနိ ဘဂဝတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၇၇)။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဟဉ္စမှိ တိဏ္ဏောတိ အဟဉ္စ စတုရောဃံ၊ သံသာရသမုဒ္ဒံ ဝါ တိဏ္ဏော အမှိ ဘဝါမိ။ မုတ္တောတိ ရာဂါဒိဗန္ဓနေဟိ မုတ္တော။ ဒန္တောတိ နိဗ္ဗိသေဝနော နိပ္ပရိပ္ဖန္ဒော။ သန္တောတိ သီတီဘူတော။ အဿတ္ထောတိ နိဗ္ဗာနဒဿနေ လဒ္ဓဿာသော။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။ ပဟောမီတိ သမတ္ထောမှိ။ ခေါဣတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ပရေ စ ပရိနိဗ္ဗာပေတုန္တိ ဧတ္ထ ပရေ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပရေ စ တာရေတု’’န္တိအာဒီဟိပိ ယောဇေတဗ္ဗောတိ။

မဟာကရုဏာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၂-၇၃။ သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၉။ သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသေ ကတမံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ပုစ္ဆိတွာ တေန သမဂတိကတ္တာ တေနေဝ သဟ အနာဝရဏဉာဏံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ န ဟိ အနာဝရဏဉာဏံ ဓမ္မတော ဝိသုံ အတ္ထိ၊ ဧကမေဝ ဟေတံ ဉာဏံ အာကာရဘေဒတော ဒွေဓာ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလာဒီနိ ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ဟိ နတ္ထိ ဧတဿ အာဝရဏန္တိ၊ ကေနစိ ဓမ္မေန၊ ပုဂ္ဂလေန ဝါ အာဝရဏံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အနာဝရဏန္တိ ဝုစ္စတိ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မာနံ။ အညေ ပန အာဝဇ္ဇိတွာပိ န ဇာနန္တိ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘မနောဝိညာဏံ ဝိယ သဗ္ဗာရမ္မဏိကတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တံယေဝ ဉာဏံ ဣန္ဒဝဇိရံ ဝိယ ဝိသယေသု အပ္ပဋိဟတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ။ အနုပုဗ္ဗသဗ္ဗညုတာပဋိက္ခေပေါ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ သကိံသဗ္ဗညုတာပဋိက္ခေပေါ အနာဝရဏဉာဏံ၊ ဘဂဝါ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘေနပိ သဗ္ဗညူတိ ဝုစ္စတိ၊ န စ အနုပုဗ္ဗသဗ္ဗညူ။ အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘေနပိ သဗ္ဗညူတိ ဝုစ္စတိ၊ န စ သကိံသဗ္ဗညူ’’တိ။

သဗ္ဗံ သင်္ခတမသင်္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗန္တိ ဇာတိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ နိဿေသပရိယာဒါနံ။ အနဝသေသန္တိ ဧကေကဿေဝ ဓမ္မဿ သဗ္ဗာကာရဝသေန နိဿေသပရိယာဒါနံ။ သင်္ခတမသင်္ခတန္တိ ဒွိဓာ ပဘေဒဒဿနံ။ သင်္ခတဉှိ ဧကော ပဘေဒေါ၊ အသင်္ခတံ ဧကော ပဘေဒေါ။ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတန္တိ သင်္ခတံ။ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တထာ န သင်္ခတန္တိ အသင်္ခတံ။ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခတံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာဒီဟိ အာကာရေဟိ အနဝသေသံ ဇာနာတိ၊ အသင်္ခတံ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတာဒီဟိ အာကာရေဟိ အနဝသေသံ ဇာနာတိ။ နတ္ထိ ဧတဿ သင်္ခတဿ အသင်္ခတဿ စ အဝသေသောတိ အနဝသေသံ။ သင်္ခတံ အသင်္ခတဉ္စ။ အနေကဘေဒါပိ ပညတ္တိ ပစ္စယေဟိ အကတတ္တာ အသင်္ခတပက္ခံ ဘဇတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဉှိ သဗ္ဗာပိ ပညတ္တိယော အနေကဘေဒတော ဇာနာတိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗဓမ္မဂ္ဂဟဏံ။ အနဝသေသန္တိ နိပ္ပဒေသဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ တတ္ထ တသ္မိံ အနဝသေသေ သင်္ခတာသင်္ခတေ နိဿင်္ဂတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ တဒေဝ သဗ္ဗညုတညာဏံ အနာဝရဏဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော။

၁၂၀။ ဣဒါနိ အနေကဝိသယဘေဒတော ဒဿေတုံ အတီတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ကာလဘေဒတော ဒဿိတံ၊ စက္ခု စေဝ ရူပါ စာတိအာဒိ ဝတ္ထာရမ္မဏဘေဒတော။ ဧဝံ တံ သဗ္ဗန္တိ တေသံ စက္ခုရူပါနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ဧဝံ သေသေသု။ ယာဝတာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ အနိစ္စဋ္ဌန္တိအာဒိ သာမညလက္ခဏဘေဒတော ဒဿိတံ။ အနိစ္စဋ္ဌန္တိ စ အနိစ္စာကာရံ။ ပစ္စတ္တတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။ ဧသ နယော ဧဒိသေသု။ ရူပဿာတိအာဒိ ခန္ဓဘေဒတော ဒဿိတံ။ စက္ခုဿ…ပေ… ဇရာမရဏဿာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပေယျာလနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘိညာယာတိအာဒီသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဉာဏာနေဝ။ အဘိညဋ္ဌန္တိ အဘိဇာနနသဘာဝံ။ ဧသ နယော ဧဒိသေသု။ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဋ္ဌန္တိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုသလေ ဓမ္မေတိအာဒိ ကုသလတ္တိကဝသေန ဘေဒေါ။ ကာမာဝစရေ ဓမ္မေတိအာဒိ စတုဘူမကဝသေန။ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘သဗ္ဗေ ဇာနာတီ’’တိ ဗဟုဝစနပါဌော သုန္ဒရော။ ဧကဝစနသောတေ ပတိတတ္တာ ပန ပေါတ္ထကေသု ဧကဝစနေန လိခိတံ။ ဒုက္ခဿာတိအာဒိ စုဒ္ဒသန္နံ ဗုဒ္ဓဉာဏာနံ ဝိသယဘေဒေါ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဝတွာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝုစ္စမာနဿ သဗ္ဗညုတညာဏတ္တာ။ ဝိသယဘေဒတော ဟိ သဗ္ဗညုတညာဏေ ဝုစ္စမာနေ တံ ဉာဏံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိသယော ဟောတိယေဝ။

ပုန ကာဠကာရာမသုတ္တန္တာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၄) ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗညုတညာဏဘူမိံ ဒဿေန္တော ယာဝတာ သဒေဝကဿ လောကဿာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကဿ။ သဟ မာရေန သမာရကဿ။ သဟ ဗြဟ္မုနာ သဗြဟ္မကဿ လောကဿ။ သဟ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ။ သဟ ဒေဝမနုဿေဟိ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ။ ပဇာတတ္တာ ပဇာတိ သတ္တလောကဿ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ၊ သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ၊ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ၊ သဿမဏဗြာဟ္မဏိဝစနေန သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ သမိတပါပဗာဟိတပါပသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ၊ ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ၊ သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကော၊ ဒွီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပရော နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော၊ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော၊ သဗြဟ္မကဂ္ဂဟဏေန ရူပါဝစရဗြဟ္မလောကော၊ သဿမဏဗြာဟ္မဏာဒိဂ္ဂဟဏေန စတုပရိသဝသေန၊ သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ မနုဿလောကော၊ အဝသေသသတ္တလောကော ဝါ။

အပိစေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗဿပိ လောကဿ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ သာဓေတိ။ တတော ယေသံ သိယာ ‘‘မာရော မဟာနုဘာဝေါ ဆကာမာဝစရိဿရော ဝသဝတ္တီ၊ ကိံ တဿာပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ၊ တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သမာရကဿာ’’တိ အာဟ။ ယေသံ ပန သိယာ ‘‘ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါ ဧကင်္ဂုလိယာ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠသဟဿေ အာလောကံ ဖရတိ၊ ဒွီဟိ…ပေ… ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကံ ဖရတိ၊ အနုတ္တရဉ္စ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ ကိံ တဿာပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ၊ တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သဗြဟ္မကဿာ’’တိ အာဟ။ တတော ယေသံ သိယာ ‘‘ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏာ သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကာ၊ ကိံ တေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ၊ တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ ပကာသေတွာ အထ သမ္မုတိဒေဝေ အဝသေသမနုဿေ စ ဥပါဒါယ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သေသသတ္တလောကဿ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ ပကာသေတိ။ အယမေတ္ထ အနုသန္ဓိက္ကမော။ ပေါရာဏာ ပနာဟု – သဒေဝကဿာတိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကဿ။ သမာရကဿာတိ မာရေန သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကဿ။ သဗြဟ္မကဿာတိ ဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကဿ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ တီဟာကာရေဟိ တီသု ပဒေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ဒွီဟာကာရေဟိ ပရိယာဒါတုံ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယာတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ တေန တေန အာကာရေန တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နံ ဟောတီတိ။

ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ။ မုတန္တိ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓာယတနံ၊ ရသာယတနံ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ။ ဝိညာတန္တိ သုခဒုက္ခာဒိဓမ္မာရမ္မဏံ။ ပတ္တန္တိ ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ ပတ္တံ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တံ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဝါ ပရိယေသိတံ။ အနုဝိစရိတံ မနသာတိ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတံ။ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ ဧတံ ဒဿေတိ – ယံ အပရိမာနာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘နီလံ ပီတ’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၁၉) ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ရူပါရမ္မဏံ ဒိသွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ၊ မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါ’’တိအာဒိ သဒ္ဒါရမ္မဏံ သောတဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘မူလဂန္ဓော တစဂန္ဓော’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၂၄-၆၂၇) ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဃာနဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘မူလရသော၊ ခန္ဓရသော’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၂၈-၆၃၁) ရသာရမ္မဏံ ဇိဝှာဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘ကက္ခဠံ၊ မုဒုက’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၄၇-၆၅၀) ပထဝီဓာတုတေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘေဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ကာယဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဖုသိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ သုခဒုက္ခာဒိဘေဒံ ဓမ္မာရမ္မဏံ မနောဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိဇာနိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ ဣမဿ ပန မဟာဇနဿ ပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ ပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ အပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ အပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏေန အပ္ပတ္တံ နာမ နတ္ထီတိ။

၁၂၁။ ပုန အပရေန ပရိယာယေန သဗ္ဗညုတညာဏဘာဝသာဓနတ္ထံ န တဿာတိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိ တဿ တထာဂတဿ ဣဓ ဣမသ္မိံ တေဓာတုကေ လောကေ၊ ဣမသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နကာလေ ဝါ ပညာစက္ခုနာ အဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န အတ္ထိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဝတ္တမာနကာလိကံ အာချာတပဒံ။ ဣမိနာ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပနေတ္ထ ဒ-ကာရော သံယုတ္တော။ အထော အဝိညာတန္တိ ဧတ္ထ အထောဣတိ ဝစနောပါဒါနေ နိပါတော။ အဝိညာတန္တိ အတီတကာလိကံ အဝိညာတံ နာမ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ။ နာဟောသီတိ ပါဌသေသော။ အဗျယဘူတဿ အတ္ထိသဒ္ဒဿ ဂဟဏေ ပါဌသေသံ ဝိနာပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ဣမိနာ အတီတကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ အဇာနိတဗ္ဗန္တိ အနာဂတကာလိကံ အဇာနိတဗ္ဗံ နာမ ဓမ္မဇာတံ န ဘဝိဿတိ၊ နတ္ထိ ဝါ။ ဣမိနာ အနာဂတကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဇာနနကိရိယာဝိသေသနမတ္တမေဝ ဝါ ဧတ္ထ အ-ကာရော။ သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယျန္တိ ဧတ္ထ ယံ တေကာလိကံ ဝါ ကာလဝိမုတ္တံ ဝါ နေယျံ ဇာနိတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ အတ္ထိ၊ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတော အဘိညာသိ အဓိကေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဧတ္ထ အတ္ထိသဒ္ဒေန တေကာလိကဿ ကာလဝိမုတ္တဿ စ ဂဟဏာ အတ္ထိ-သဒ္ဒေါ အဗျယဘူတောယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူတိ ကာလဝသေန ဩကာသဝသေန စ နိပ္ပဒေသတ္တာ သမန္တာ သဗ္ဗတော ပဝတ္တံ ဉာဏစက္ခု အဿာတိ သမန္တစက္ခု။ တေန ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန တထာဂတော သမန္တစက္ခု၊ သဗ္ဗညူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ သာဓိတံ။

ပုန ဗုဒ္ဓဉာဏာနံ ဝိသယဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒဿေတုကာမော သမန္တစက္ခူတိ ကေနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခူတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါထာယ သမန္တစက္ခူတိ ဝုတ္တပဒေ ယံ တံ သမန္တစက္ခု၊ တံ ကေနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခူတိ အတ္ထော။ အတ္ထော ပနဿ ယာဝတာ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခဋ္ဌောတိအာဒီဟိ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဉှိ သမန္တစက္ခု။ ယထာဟ – ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂)။ တသ္မိံ သဗ္ဗညုတညာဏဋ္ဌေ ဝုတ္တေ သမန္တစက္ခုဋ္ဌော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ။ ဗုဒ္ဓဿေဝ ဉာဏာနီတိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ။ ဒုက္ခေ ဉာဏာဒီနိပိ ဟိ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿေဝ ဘဂဝတော ပဝတ္တန္တိ၊ ဣတရေသံ ပန ဧကဒေသမတ္တေနေဝ ပဝတ္တန္တိ။ သာဝကသာဓာရဏာနီတိ ပန ဧကဒေသေနာပိ အတ္ထိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗော ဉာတောတိ သဗ္ဗော ဉာဏေန ဉာတော။ အညာတော ဒုက္ခဋ္ဌော နတ္ထီတိ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထံ ပဋိသေဓေန ဝိဘာဝေတိ။ သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌောတိ န ကေဝလံ ဉာတမတ္တောယေဝ၊ အထ ခေါ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌော ဝိယ ကတော။ သဗ္ဗော ဝိဒိတောတိ န ကေဝလံ ဒိဋ္ဌမတ္တောယေဝ၊ အထ ခေါ ပါကဋော။ သဗ္ဗော သစ္ဆိကတောတိ န ကေဝလံ ဝိဒိတောယေဝ၊ အထ ခေါ တတ္ထ ဉာဏပဋိလာဘဝသေန ပစ္စက္ခီကတော။ သဗ္ဗော ဖဿိတောတိ န ကေဝလံ သစ္ဆိကတောယေဝ၊ အထ ခေါ ပုနပ္ပုနံ ယထာရုစိ သမုဒါစာရဝသေန ဖုဋ္ဌောတိ။ အထ ဝါ ဉာတော သဘာဝလက္ခဏဝသေန။ ဒိဋ္ဌော သာမညလက္ခဏဝသေန။ ဝိဒိတော ရသဝသေန။ သစ္ဆိကတော ပစ္စုပဋ္ဌာနဝသေန။ ဖဿိတော ပဒဋ္ဌာနဝသေန။ အထ ဝါ ဉာတော ဉာဏုပ္ပာဒဝသေန။ ဒိဋ္ဌော စက္ခုပ္ပာဒဝသေန။ ဝိဒိတော ပညုပ္ပာဒဝသေန။ သစ္ဆိကတော ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒဝသေန။ ဖဿိတော အာလောကုပ္ပာဒဝသေန။ ‘‘ယာဝတာ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခဋ္ဌော၊ သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌော၊ အဒိဋ္ဌော ဒုက္ခဋ္ဌော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စ ‘‘ယာဝတာ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ သဗ္ဗံ ဉာတံ၊ အညာတံ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စ ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမံ ဝုတ္တဂါထာ နိဂမနဝသေန ပုန ဝုတ္တာ။ တံနိဂမနေယေဝ ဟိ ကတေ ဉာဏနိဂမနမ္ပိ ကတမေဝ ဟောတီတိ။

သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

ဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒိဋ္ဌိကထာ

၁။ အဿာဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၂၂။ ဣဒါနိ ဉာဏကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဒိဋ္ဌိကထာယ အနုပုဗ္ဗအနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိကထာ ဉာဏကထာယ ကတဉာဏပရိစယဿ သမဓိဂတသမ္မာဒိဋ္ဌိဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနာ သုကရာ ဟောတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဉာဏကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကာ ပုစ္ဆာ။ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကံ ပုစ္ဆိတပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ကထံ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကော ဝိဿဇ္ဇိတဝိဿဇ္ဇနဿ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော၊ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော အဿာဒဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိကာ ဒိဋ္ဌိသုတ္တသံသန္ဒနာတိ ဧဝမိမေ စတ္တာရော ပရိစ္ဆေဒါ။ တတ္ထ ပုစ္ဆာပရိစ္ဆေဒေ တာဝ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဓမ္မပုစ္ဆာ၊ သဘာဝပုစ္ဆာ။ ကတိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနီတိ ဟေတုပုစ္ဆာ ပစ္စယပုစ္ဆာ၊ ကိတ္တကာနိ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကတိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနီတိ သမုဒါစာရပုစ္ဆာ ဝိကာရပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဟိ သမုဒါစာရဝသေန စိတ္တံ ပရိယောနန္ဓန္တိယော ဥဋ္ဌဟန္တီတိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ကတိ ဒိဋ္ဌိယောတိ ဒိဋ္ဌီနံ သင်္ခါပုစ္ဆာ ဂဏနာပုစ္ဆာ။ ကတိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာတိ ဝတ္ထုပ္ပဘေဒဝသေန အာရမ္မဏနာနတ္တဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဟိ တံ တံ ဝတ္ထုံ တံ တံ အာရမ္မဏံ အဘိနိဝိသန္တိ ပရာမသန္တီတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကတမော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ဒိဋ္ဌီနံ ပဋိပက္ခပုစ္ဆာ ပဟာနူပါယပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိကာရဏာနိ ဟိ ခန္ဓာဒီနိ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတေန တာသံ ကာရဏာနိ န ဟောန္တီတိ တာနိ စ ကာရဏာနိ သမုဂ္ဃာတိတာနိ နာမ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ သမ္မာ ဘုသံ ဟညန္တိ ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒါနိ ဧတာသံ ဆန္နံ ပုစ္ဆာနံ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒီနိ ဆ ဝိဿဇ္ဇနာနိ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗပုစ္ဆာ။ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သာ ပန အနိစ္စာဒိကေ ဝတ္ထုသ္မိံ နိစ္စာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတိ ပတိဋ္ဌဟတိ ဒဠှံ ဂဏှာတီတိ အဘိနိဝေသော။ အနိစ္စာဒိအာကာရံ အတိက္ကမိတွာ နိစ္စန္တိအာဒိဝသေန ဝတ္တမာနော ပရတော အာမသတိ ဂဏှာတီတိ ပရာမာသော။ အထ ဝါ နိစ္စန္တိအာဒိကံ ပရံ ဥတ္တမံ သစ္စန္တိ အာမသတိ ဂဏှာတီတိ ပရာမာသော၊ အဘိနိဝေသော စ သော ပရာမာသော စာတိ အဘိနိဝေသပရာမာသော။ ဧဝံပကာရော ဒိဋ္ဌီတိ ကိစ္စတော ဒိဋ္ဌိသဘာဝံ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တီဏိ သတန္တိ တီဏိ သတာနိ၊ ဝစနဝိပလ္လာသော ကတော။ ကတမော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ပုစ္ဆံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။

၁၂၃။ ဣဒါနိ ကထံ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိအာဒိ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ ရူပန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ရူပံ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပန္တိ စေတ္ထ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော ကသိဏရူပဉ္စ။ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌိ၊ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌိ၊ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတန္တိ သာမညဝစနံ။ တေနေဝ ‘‘ဝေဒနံ ဧတံ မမ၊ သင်္ခါရေ ဧတံ မမာ’’တိ နပုံသကဝစနံ ဧကဝစနဉ္စ ကတံ။ ဧသောတိ ပန ဝတ္တဗ္ဗမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂေကဝစနံ ကတံ။ ဧတံ မမာတိ တဏှာမညနာမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနမညနာမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိမညနာ ဧဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧတံ မမာတိ မမံကာရကပ္ပနာ၊ ဧသောဟမသ္မီတိ အဟံကာရကပ္ပနာ၊ ဧသော မေ အတ္တာတိ အဟံကာရမမံကာရကပ္ပိတော အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ တထာ ယထာက္ကမေနေဝ တဏှာမူလနိဝေသော မာနပဂ္ဂါဟော၊ တဏှာမူလနိဝိဋ္ဌော မာနပဂ္ဂဟိတော၊ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ သင်္ခါရာနံ ဒုက္ခလက္ခဏာဒဿနံ၊ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စလက္ခဏာဒဿနံ၊ သင်္ခါရာနံ တိလက္ခဏာဒဿနဟေတုကော အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ ဒုက္ခေ အသုဘေ စ သုခံ သုဘန္တိ ဝိပလ္လာသဂတဿ၊ အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ ဝိပလ္လာသဂတဿ၊ စတုဗ္ဗိဓဝိပလ္လာသဂတဿ စ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ အာကာရကပ္ပနာ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ အနာဂတပဋိလာဘကပ္ပနာ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ကပ္ပနိဿိတဿ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ နန္ဒိယာ အတီတမနွာဂမေတိ၊ နန္ဒိယာ အနာဂတံ ပဋိကင်္ခတိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု သံဟီရတိ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏဟေတုကာ ဒိဋ္ဌိ၊ အပရန္တေ အညာဏဟေတုကာ ဒိဋ္ဌိ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏဟေတုကော အတ္တာဘိနိဝေသော’’တိ စ ဧတေသံ တိဏ္ဏံ ဝစနာနံ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ဒိဋ္ဌိယော ပနေတ္ထ ပဌမံ ပဉ္စက္ခန္ဓဝတ္ထုကာ။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနဝိညာဏ- ကာယသမ္ဖဿကာယဝေဒနာကာယသညာကာယစေတနာကာယတဏှာကာယဝိတက္ကဝိစာရဓာတုဒသကသိဏ- ဒွတ္တိံသာကာရဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိယော ဝုတ္တာ။ ဒွတ္တိံသာကာရေသု စ ယတ္ထ ဝိသုံ အဘိနိဝေသော န ယုဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ သကလသရီရာဘိနိဝေသဝသေနေဝ ဝိသုံ အဘိနိဝေသော ဝိယ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ဒွါဒသာယတနအဋ္ဌာရသဓာတုဧကူနဝီသတိဣန္ဒြိယဝသေန ယောဇနာ ကတာ။ တီဏိ ဧကန္တလောကုတ္တရိန္ဒြိယာနိ န ယောဇိတာနိ။ န ဟိ လောကုတ္တရဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿေသု ဓမ္မေသု လောကုတ္တရေ ဌပေတွာ လောကိယာ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဉ္စ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ တတော တေဓာတုကဝသေန နဝဝိဓဘဝဝသေန ဈာနဗြဟ္မဝိဟာရသမာပတ္တိဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂဝသေန စ ယောဇနာ ကတာ။ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပရိဟာရော ဝုတ္တနယော ဧဝ။ သဗ္ဗာနိ စေတာနိ ရူပါဒိကာနိ ဇရာမရဏန္တာနိ အဋ္ဌနဝုတိသတံ ပဒါနိ ဘဝန္တိ။

၁၂၄။ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဝီသတိဝတ္ထုကာယပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံယေဝ ဝတ္ထုတ္တာ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿမာနာ သမနုပဿန္တိ၊ သဗ္ဗေ တေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသုယေဝ သမနုပဿန္တိ၊ ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၄၇) ဝုတ္တတ္တာ စ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အဝိဇ္ဇာယ အန္ဓီကတာနံ ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ယာယံ၊ ဘန္တေ၊ ဒိဋ္ဌိ ‘အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ၊ အယံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဒိဋ္ဌိ ကိံ ပဋိစ္စ ပညာယတီတိ? မဟတီ ခေါ ဧသာ၊ ကစ္စာန၊ ဓာတု၊ ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာဓာတု။ ဟီနံ၊ ကစ္စာန၊ ဓာတုံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟီနာ သညာ ဟီနာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၉၇) ဝစနတော စ အဝိဇ္ဇာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ တေန ဖဿေန ဖုဋ္ဌဿ ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ယေ တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနော ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ အနေကဝိဟိတာနိ အဓိဝုတ္တိပဒါနိ အဘိဝဒန္တိ၊ တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၂၃) ဝစနတော စ ဖဿော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အာကာရမတ္တဂ္ဂဟဏေန အယာထာဝသဘာဝဂါဟဟေတုတ္တာ သညာယ –

‘‘ယာနိ စ တီဏိ ယာနိ စ သဋ္ဌိ၊ သမဏပ္ပဝါဒသိတာနိ ဘူရိပည၊

သညက္ခရသညနိဿိတာနိ၊ ဩသရဏာနိ ဝိနေယျ ဩဃတမဂါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၄၃) –

ဝစနတော ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၉) ဝစနတော စ သညာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အာကာရပရိဝိတက္ကေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော –

‘‘နဟေဝ သစ္စာနိ ဗဟူနိ နာနာ၊ အညတြ သညာယ နိစ္စာနိ လောကေ၊

တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၉၂) –

ဝစနတော စ ဝိတက္ကော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အယောနိသော မနသိကာရဿ အကုသလာနံ အသာဓာရဏဟေတုတ္တာ ‘‘တဿေဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ဝစနတော စ အယောနိသော မနသိကာရော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ပါပမိတ္တောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ပါပမိတ္တဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ဗာဟိရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂန္တိ ကရိတွာ န အညံ ဧကင်္ဂမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ မဟတော အနတ္ထာယ သံဝတ္တတိ။ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါပမိတ္တတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဝစနတော စ ပါပမိတ္တော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ပရတောပိ ဃောသော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဒုရက္ခာတဓမ္မဿဝနေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟေတူ ဒွေ ပစ္စယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒါယ ပရတော စ ဃောသော အယောနိသော စ မနသိကာရော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၆) ဝစနတော စ ပရတော ဃောသော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပဋိသညုတ္တကထာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။

ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ခန္ဓာ ဟေတု ခန္ဓာ ပစ္စယောတိအာဒိမာဟ။ ခန္ဓာ ဧဝ ဒိဋ္ဌီနံ ဥပါဒါယ၊ ဇနကဟေတု စေဝ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော စာတိ အတ္ထော။ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ သမုဋ္ဌဟန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ၊ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ တေန သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေန၊ ဒိဋ္ဌိကာရဏဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

၁၂၅။ ဣဒါနိ ကိစ္စဘေဒေန ဒိဋ္ဌိဘေဒံ ဒဿေန္တော ကတမာနိ အဋ္ဌာရသ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာ ဒိဋ္ဌီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ပဒါနံ သာဓာရဏံ မူလပဒံ။ ယာ ဒိဋ္ဌိ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ယာ ဒိဋ္ဌိ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂဟနန္တိ သဗ္ဗေဟိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ အယာထာဝဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဟေဋ္ဌာပိဿ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ဒွိန္နံ အန္တာနံ ဧကန္တဂတတ္တာပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ သာ ဧဝ ဒိဋ္ဌိ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဂဟနံ တိဏဂဟနဝနဂဟနပဗ္ဗတဂဟနာနိ ဝိယ။ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိကန္တာရံ စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရနိရုဒကကန္တာရဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရာ ဝိယ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ‘‘ဒိဋ္ဌိကန္တာရော’’တိ သကလိင်္ဂေနေဝ အာဂတံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပဋိလောမဋ္ဌေန စ ဒိဋ္ဌိဝိသူကံ။ မိစ္ဆာဒဿနဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သမ္မာဒဿနံ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ စေဝ ဝိလောမေတိ စ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ (ဓ။ သ။ ၃၉၂၊ ၁၁၀၅) ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသူကာယိက’’န္တိ အာဂတံ။ ကဒါစိ သဿတဿ၊ ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒဿ ဂဟဏတော ဒိဋ္ဌိယာ ဝိရူပံ ဖန္ဒိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဟိ ဧကသ္မိံ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ၊ ကဒါစိ သဿတံ အနုဿရတိ၊ ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အနတ္ထေ သံယောဇေတီတိ ဒိဋ္ဌိသညောဇနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အန္တောတုဒနဋ္ဌေန ဒုန္နီဟရဏီယဋ္ဌေန စ သလ္လန္တိ ဒိဋ္ဌိသလ္လံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ပီဠာကရဏဋ္ဌေန သမ္ဗာဓောတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ဗာဓော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ မောက္ခာဝရဏဋ္ဌေန ပလိဗောဓောတိ ဒိဋ္ဌိပလိဗောဓော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုမ္မောစနီယဋ္ဌေန ဗန္ဓနန္တိ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုရုတ္တရဋ္ဌေန ပပါတောတိ ဒိဋ္ဌိပပါတော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ထာမဂတဋ္ဌေန အနုသယောတိ ဒိဋ္ဌာနုသယော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္တာနံ သန္တာပေတီတိ ဒိဋ္ဌိသန္တာပေါ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္တာနံ အနုဒဟတီတိ ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ကိလေသကာယံ ဂန္ထေတီတိ ဒိဋ္ဌိဂန္ထော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဘုသံ အာဒိယတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ‘‘သစ္စ’’န္တိအာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတီတိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဣဒံ ပရန္တိ အာမသတိ၊ ပရတော ဝါ အာမသတီတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသော။

၁၂၆။ ဣဒါနိ ရာသိဝသေန သောဠသ ဒိဋ္ဌိယော ဥဒ္ဒိသန္တော ကတမာ သောဠသ ဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုခသောမနဿသင်္ခါတေ အဿာဒေ ဒိဋ္ဌိ အဿာဒဒိဋ္ဌိ။ အတ္တာနံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ။ နတ္ထီတိ ပဝတ္တတ္တာ ဝိပရီတာ ဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သတိ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ၊ သန္တီ ဝါ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ။ ကာယောတိ စေတ္ထ ခန္ဓပဉ္စကံ၊ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတော သက္ကာယော ဝတ္ထု ပတိဋ္ဌာ ဧတိဿာတိ သက္ကာယဝတ္ထုကာ။ သဿတန္တိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဥစ္ဆေဒေါတိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ သဿတာဒိအန္တံ ဂဏှာတီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ၊ အန္တဂ္ဂါဟော ဝါ အဿာ အတ္ထီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ အတီတသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနာဂတသင်္ခါတံ အပရန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနတ္ထေ သံယောဇေတီတိ သညောဇနိကာ။ အဟင်္ကာရဝသေန အဟန္တိ ဥပ္ပန္နေန မာနေန ဒိဋ္ဌိယာ မူလဘူတေန ဝိနိဗန္ဓာ ဃဋိတာ ဥပ္ပာဒိတာ ဒိဋ္ဌိ အဟန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ။ တထာ မမင်္ကာရဝသေန မမန္တိ ဥပ္ပန္နေန မာနေန ဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ မမန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ။ အတ္တနော ဝဒနံ ကထနံ အတ္တဝါဒေါ၊ တေန ပဋိသညုတ္တာ ဗဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌိ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အတ္တာနံ လောကောတိ ဝဒနံ ကထနံ လောကဝါဒေါ၊ တေန ပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဘဝေါ ဝုစ္စတိ သဿတံ၊ သဿတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတိ ဥစ္ဆေဒေါ၊ ဥစ္ဆေဒဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။

၁၂၇-၁၂၈။ ဣဒါနိ တီဏိ သတံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ကတမေ တီဏိ သတံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာတိ ပုစ္ဆိတွာ တေ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိသုံ ဝိသုံ အဘိနိဝေသဝိဿဇ္ဇနေနေဝ တေ ဝိဿဇ္ဇေတုကာမော အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ကတိဟာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိအာဒိနာ နယေန သောဠသန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အဘိနိဝေသာကာရဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ ပုန အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ တာသံ သောဠသန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အဘိနိဝေသာကာရဂဏနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန တာနိ ဂဏနာနိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ ကတမေဟိ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရူပံ ပဋိစ္စာတိ ရူပက္ခန္ဓံ ပဋိစ္စ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿန္တိ ‘‘အယံ မေ ကာယော ဤဒိသော’’တိ ရူပသမ္ပဒံ နိဿာယ ဂေဟသိတံ ရာဂသမ္ပယုတ္တံ သုခံ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေနဋ္ဌေန သုခဉ္စ သောမနဿဉ္စ။ တံယေဝ ရူပဿ အဿာဒေါတိ ရူပနိဿယော အဿာဒေါ။ တဉှိ သုခံ တဏှာဝသေန အဿာဒီယတိ ဥပဘုဉ္ဇီယတီတိ အဿာဒေါ။ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ သော အဿာဒေါ သဿတောတိ ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတီတိ ဝါ သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနံ ဝါ အတ္တာနံ သုခိတံ ကရောတီတိ ဝါ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဟောတိ။ တသ္မာ ယာ စ ဒိဋ္ဌိ ယော စ အဿာဒေါတိ အဿာဒဿ ဒိဋ္ဌိဘာဝါဘာဝေပိ အဿာဒံ ဝိနာ သာ ဒိဋ္ဌိ န ဟောတီတိ ကတွာ ဥဘယမ္ပိ သမုစ္စိတံ။ အဿာဒဒိဋ္ဌီတိ အဿာဒေ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ နာနာသုတ္တေဟိ သံသန္ဒေတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဉ္စ ဂရဟိတုကာမော အဿာဒဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိနာသကမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဒိဋ္ဌိယာ ဝိပတ္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နောတိ ဝိပန္နာ ဝိနဋ္ဌာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အဿာတိ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နော၊ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဝိပန္နော ဝိနဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နော။ န သေဝိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမနေန။ န ဘဇိတဗ္ဗော စိတ္တေန။ န ပယိရုပါသိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမိတွာ နိသီဒနေန။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ‘‘တံ သေဝနာဒိကံ ကေန ကာရဏေန န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ တဿ ကာရဏပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ ကာရဏဝိဿဇ္ဇနံ။ ယသ္မာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ၊ တသ္မာ တံ သေဝနာဒိကံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိယာ ရာဂေါတိ ‘‘သုန္ဒရာ မေ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဒိဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပဇ္ဇနရာဂေါ။ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တောတိ တေန ဒိဋ္ဌိရာဂေန ရင်္ဂေန ရတ္တံ ဝတ္ထံ ဝိယ ရတ္တော။ န မဟပ္ဖလန္တိ ဝိပါကဖလေန။ န မဟာနိသံသန္တိ နိဿန္ဒဖလေန။

ပုရိသပုဂ္ဂလဿာတိ ပုရိသသင်္ခါတဿ ပုဂ္ဂလဿ။ လောကိယဝေါဟာရေန ဟိ ပုရိ ဝုစ္စတိ သရီရံ၊ တသ္မိံ ပုရိသ္မိံ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ပုရိသော၊ ပုံ ဝုစ္စတိ နိရယော၊ တံ ပုံ ဂလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပုဂ္ဂလော။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ သုဂတိတော စုတာ ဒုဂ္ဂတိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ န မဟပ္ဖလတ္တံ ကေန ကာရဏေန ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ ယသ္မာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ၊ တသ္မာ န မဟပ္ဖလံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒွေဝ ဂတိယောတိ ပဉ္စသု ဂတီသု ဒွေဝ ဂတိယော။ ဝိပဇ္ဇမာနာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိရယော။ သမ္ပဇ္ဇမာနာယ တိရစ္ဆာနယောနိ။ ယဉ္စေဝ ကာယကမ္မန္တိ သကလိင်္ဂဓာရဏပဋိပဒါနုယောဂအဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မာဒိ ကာယကမ္မံ။ ယဉ္စ ဝစီကမ္မန္တိ သကသမယပရိယာပုဏနသဇ္ဈာယနဒေသနာသမာဒပနာဒိ ဝစီကမ္မံ။ ယဉ္စ မနောကမ္မန္တိ ဣဓလောကစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ပရလောကစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ကတာကတစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ မနောကမ္မံ။ တိဏကဋ္ဌဓညဗီဇေသု သတ္တဒိဋ္ဌိဿ ဒါနာနုပ္ပဒါနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု စ ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ။ ယထာဒိဋ္ဌီတိ ယာ အယံ ဒိဋ္ဌိ၊ တဿာနုရူပံ။ သမတ္တန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ သမာဒိန္နန္တိ ဂဟိတံ။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တံ – တဒေတံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ၊ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတကာယကမ္မံ၊ ဒိဋ္ဌာနုလောမိကကာယကမ္မန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘ပါဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစရတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ ယံ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိကဿ သတော ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရသင်္ခါတံ ကာယကမ္မံ၊ ဣဒံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ နာမ။ ‘‘ပါဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစရတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ ယံ ဣမာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဣမိနာ ဒဿနေန သဟဇာတံ ကာယကမ္မံ၊ ဣဒံ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတကာယကမ္မံ နာမ။ တဒေဝ ပန သမတ္တံ သမာဒိန္နံ ဂဟိတံ ပရာမဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌာနုလောမိကကာယကမ္မံ နာမ။ ဝစီကမ္မမနောကမ္မေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန မုသာ ဘဏတော ပိသုဏံ ဘဏတော ဖရုသံ ဘဏတော သမ္ဖံ ပလပတော အဘိဇ္ဈာလုနော ဗျာပန္နစိတ္တဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ သတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမောတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ လိင်္ဂဓာရဏာဒိပရိယာပုဏနာဒိလောကစိန္တာဒိဝသေန ဝုတ္တနယော စေတ္ထ သုန္ဒရော။

စေတနာဒီသု ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာ စေတနာ စေတနာ နာမ။ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာ ပတ္ထနာ ပတ္ထနာ နာမ။ စေတနာပတ္ထနာနံ ဝသေန စိတ္တဋ္ဌပနာ ပဏိဓိ နာမ။ တေဟိ ပန စေတနာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဖဿာဒယော သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နာ ဓမ္မာ သင်္ခါရာ နာမ။ အနိဋ္ဌာယာတိအာဒီဟိ ဒုက္ခမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခဉှိ သုခကာမေဟိ သတ္တေဟိ န ဧသိတတ္တာ အနိဋ္ဌံ။ အပ္ပိယတ္တာ အကန္တံ။ မနဿ အဝဍ္ဎနတော၊ မနသိ အဝိသပ္ပနတော စ အမနာပံ။ အာယတိံ အဘဒ္ဒတာယ အဟိတံ။ ပီဠနတော ဒုက္ခန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ ဧဝံ သံဝတ္တနံ ကေန ကာရဏေန ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိဿ ကာရဏံ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ။ ယသ္မာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ လာမကာ၊ တသ္မာ ဧဝံ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အလ္လာယ ပထဝိယာ နိက္ခိတ္တန္တိ ဥဒကေန တိန္တာယ ဘူမိယာ ရောပိတံ။ ပထဝီရသံ အာပေါရသန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ပထဝိယာ စ သမ္ပဒံ အာပဿ စ သမ္ပဒံ။ ဗီဇနိက္ခိတ္တဋ္ဌာနေ ဟိ န သဗ္ဗာ ပထဝီ န သဗ္ဗော အာပေါ စ ဗီဇံ ဖလံ ဂဏှာပေတိ။ ယော ပန တေသံ ပဒေသော ဗီဇံ ဖုသတိ၊ သောယေဝ ဗီဇံ ဖလံ ဂဏှာပေတိ။ တသ္မာ ဗီဇပေါသနာယ ပစ္စယဘူတောယေဝ သော ပဒေသော ပထဝီရသော အာပေါရသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရသသဒ္ဒဿ ဟိ သမ္ပတ္တိ စ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေန ရသော နာမ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ လောကေ စ ‘‘သုရသော ဂန္ဓဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ သုသမ္ပန္နော ဂန္ဓဗ္ဗောတိ အတ္ထော ဉာယတိ။ ဥပါဒိယတီတိ ဂဏှာတိ။ ယော ဟိ ပဒေသော ပစ္စယော ဟောတိ၊ တံ ပစ္စယံ လဘမာနံ ဗီဇံ တံ ဂဏှာတိ နာမ။ သဗ္ဗံ တန္တိ သဗ္ဗံ တံ ရသဇာတံ။ တိတ္တကတ္တာယာတိ သော ပထဝီရသော အာပေါရသော စ အတိတ္တကော သမာနောပိ တိတ္တကံ ဗီဇံ နိဿာယ နိမ္ဗရုက္ခာဒီနံ တေသံ ဖလာနဉ္စ တိတ္တကဘာဝါယ သံဝတ္တတိ။ ကဋုကတ္တာယာတိ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။

‘‘ဝဏ္ဏဂန္ဓရသူပေတော၊ အမ္ဗောယံ အဟုဝါ ပုရေ၊

တမေဝ ပူဇံ လဘမာနော၊ ကေနမ္ဗော ကဋုကပ္ဖလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၇၁) –

အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓာပိ တိတ္တကမေဝ အပ္ပိယဋ္ဌေန ကဋုကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသာတတ္တာယာတိ အမဓုရဘာဝါယ။ အသာဒုတ္တာယာတိပိ ပါဌော၊ အသာဒုဘာဝါယာတိ အတ္ထော။ သာဒူတိ ဟိ မဓုရံ။ ဗီဇံ ဟိဿာတိ အဿ နိမ္ဗာဒိကဿ ဗီဇံ။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ယသ္မာ သုခါ ဝေဒနာ ပရမော အဿာဒေါ၊ တသ္မာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဒုက္ခဝေဒနာဝသေန အာဒီနဝေါ ဒဿိတောတိ။ ပုန အဋ္ဌာရသဘေဒေန ဒိဋ္ဌိယာ အာဒီနဝံ ဒဿေတုံ အဿာဒဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိအာဒိမာဟ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဣမေဟိ အဋ္ဌာရသဟိ အာကာရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တဿ သညောဂေါတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ သံသာရေ ဗန္ဓနံ ဒဿေတိ။

၁၂၉။ ယသ္မာ ပန ဒိဋ္ဌိဘူတာနိပိ သညောဇနာနိ အတ္ထိ အဒိဋ္ဌိဘူတာနိပိ၊ တသ္မာ တံ ပဘေဒံ ဒဿေန္တော အတ္ထိ သညောဇနာနိ စေဝါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ကာမရာဂသညောဇနဿေဝ အနုနယသညောဇနန္တိ အာဂတဋ္ဌာနမ္ပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ အနုနယသညောဇနန္တိ ဝုတ္တံ။ ကာမရာဂဘာဝံ အပ္ပတွာ ပဝတ္တံ လောဘံ သန္ဓာယ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသခန္ဓာယတနာဒိမူလကေသုပိ ဝါရေသု ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေဒနာပရမတ္တာ စ အဿာဒဿ ဝေဒနာပရိယောသာနာ ဧဝ ဒေသနာ ကတာ။ သညာဒယော န ဂဟိတာ။ ဣမေဟိ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟီတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာဒီနိ ပဉ္စ ဆက္ကာနိ စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စတိံသ ဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နအဿာဒါရမ္မဏဝသေန ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ။

အဿာဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၀။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယံ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနောတိ အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ ယဿ ဟိ ခန္ဓဓာတုအာယတနသစ္စပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝိနိစ္ဆယဝိရဟိတတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိပဋိသေဓကရော နေဝ အာဂမော၊ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗဿ အနဓိဂတတ္တာ န စ အဓိဂမော အတ္ထိ၊ သော အာဂမာဓိဂမာနံ အဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ သုတန္တိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနာဂမော စ သုတဖလတ္တာ ဟေတုဝေါဟာရဝသေန အဓိဂမော စ၊ တံ သုတံ အဿ အတ္ထီတိ သုတဝါ၊ န သုတဝါ အဿုတဝါ။ သွာယံ –

ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ၊ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊

ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ၊ ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။

သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ယထာဟ – ‘‘ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု အဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပ္ပေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာပရိဠာဟေဟိ ပရိဒယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အာဝုတာ နိဝုတာ ဩဝုတာ ပိဟိတာ ပဋိစ္ဆန္နာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ (မဟာနိ။ ၉၄)။ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထမတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမုဒါစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ဝါ အယံ၊ ဝိသုံယေဝ သင်္ခံ ဂတော ဝိသံသဋ္ဌော သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။ ဧဝမေတေဟိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယေ တေ –

‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊

အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော၊ ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ –

ဒွေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ တေသု အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယာနံ အဒဿာဝီတိအာဒီသု အရိယာတိ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော၊ သဒေဝကေန စ လောကေန အရဏီယတော ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ ဝုစ္စန္တိ၊ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဝါ ဣဓ အရိယာ။ ယထာဟ – ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… တထာဂတော အရိယောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၈)။

သပ္ပုရိသာတိ ဧတ္ထ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တထာဂတသာဝကာ စ ‘‘သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ လောကုတ္တရဂုဏယောဂေန သောဘနာ ပုရိသာတိ သပ္ပုရိသာ။ သဗ္ဗေယေဝ ဝါ ဧတေ ဒွေဓာပိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါပိ ဟိ အရိယာ စ သပ္ပုရိသာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓသာဝကာပိ။ ယထာဟ –

‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော၊ ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတိ၊

ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စံ၊ တထာဝိဓံ သပ္ပုရိသံ ဝဒန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊

ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော’’တိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝုတ္တော၊ ‘‘ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စာ’’တိ ဗုဒ္ဓသာဝကော၊ ‘‘ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စ’’န္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ။ ဣဒါနိ ယော တေသံ အရိယာနံ အဒဿနသီလော၊ န စ ဒဿနေ သာဓုကာရီ၊ သော ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ စက္ခုနာ အဒဿာဝီ ဉာဏေန အဒဿာဝီတိ ဒုဝိဓော။ တေသု ဉာဏေန အဒဿာဝီ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ မံသစက္ခုနာ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အရိယာ ဒိဋ္ဌာပိ အဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ တေသံ စက္ခူနံ ဝဏ္ဏမတ္တဂဟဏတော န အရိယဘာဝဂေါစရတော။ သောဏသိင်္ဂါလာဒယောပိ ဟိ စက္ခုနာ အရိယေ ပဿန္တိ၊ န စ တေ အရိယာနံ ဒဿာဝိနော၊ တသ္မာ စက္ခုနာ ဒဿနံ န ဒဿနံ၊ ဉာဏေန ဒဿနမေဝ ဒဿနံ။ ယထာဟ – ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန၊ ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇)။ တသ္မာ စက္ခုနာ ပဿန္တောပိ ဉာဏေန အရိယေဟိ ဒိဋ္ဌံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အပဿန္တော အရိယာဓိဂတဉ္စ ဓမ္မံ အနဓိဂစ္ဆန္တော အရိယကရဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ အဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါတိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ အရိယဓမ္မေ အကုသလော။ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထ ပန –

ဒုဝိဓော ဝိနယော နာမ၊ ဧကမေကေတ္ထ ပဉ္စဓာ၊

အဘာဝတော တဿ အယံ၊ ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတိ။

အယဉှိ သံဝရဝိနယော ပဟာနဝိနယောတိ ဒုဝိဓော ဝိနယော။ ဧတ္ထ စ ဒုဝိဓေပိ ဝိနယေ ဧကမေကော ဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ သံဝရဝိနယောပိ ဟိ သီလသံဝရော၊ သတိသံဝရော၊ ဉာဏသံဝရော၊ ခန္တိသံဝရော၊ ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓော။ ပဟာနဝိနယောပိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ၊ နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓော။

တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ သီလသံဝရော။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ)

သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄) –

အယံ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ဝီရိယသံဝရော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော ‘‘သံဝရော’’၊ ဝိနယနတော ‘‘ဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ သံဝရဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တထာ ယံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ပဋိပက္ခဘာဝတော ဒီပါလောကေန ဝိယ တမဿ တေန တေန ဝိပဿနာဉာဏေန တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ၊ သေယျထိဒံ – နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ၊ ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ၊ ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂါဟဿ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ၊ ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ၊ ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ၊ အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနေန အဘိရတိသညာယ၊ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုဉ္စိတုကမျတာယ၊ ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ၊ အနုလောမဉာဏေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ၊ ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂါဟဿ ပဟာနံ၊ ဧတံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။

ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေန ဝိယ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ၊ ဣဒံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂ္ဂဏဿ အစ္စန္တအပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပဟာနံ၊ ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ၊ ဣဒံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ၊ ဣဒံ နိဿရဏပ္ပဟာနံ နာမ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ပဟာနံ ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ၊ ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော၊ တသ္မာ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံတံပဟာနဝတော ဝါ တဿ တဿ ဝိနယဿ သမ္ဘဝတောပေတံ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဟာနဝိနယောပိ ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝမယံ သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော၊ ပဘေဒတော စ ဒသဝိဓော ဝိနယော ဘိန္နသံဝရတ္တာ ပဟာတဗ္ဗဿ စ အပ္ပဟီနတ္တာ ယသ္မာ ဧတဿ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အဘာဝတော တဿ အယံ ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧသ နယော သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ သပ္ပုရိသဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထာပိ။ နိန္နာနာကာရဏဉှိ ဧတံ အတ္ထတော။ ယထာဟ – ‘‘ယေဝ တေ အရိယာ၊ တေဝ တေ သပ္ပုရိသာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသာ၊ တေဝ တေ အရိယာ။ ယောဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော၊ သောဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော။ ယောဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော၊ သောဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော။ ယေဝ တေ အရိယဝိနယာ၊ တေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ၊ တေဝ တေ အရိယဝိနယာ။ အရိယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသေတိ ဝါ၊ အရိယဓမ္မေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဓမ္မေတိ ဝါ၊ အရိယဝိနယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဝိနယေတိ ဝါ ဧသေသေ ဧကေ ဧကဋ္ဌေ သမေ သမဘာဂေ တဇ္ဇာတေ တညေဝါ’’တိ။

ကသ္မာ ပန ထေရော အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ကတမေဟိ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ ပုစ္ဆိတွာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ‘‘ဣဓ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ တံ အတ္ထံ အာဝိကာတုံ ပဌမံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၃၁။ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဘိနိဝေသုဒ္ဒေသံ ဒဿေန္တော ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ရူပက္ခန္ဓံ ကသိဏရူပဉ္စ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌိပဿနာယ သမနုပဿတိ။ နိဒ္ဒေသေ ပနဿ ရူပက္ခန္ဓေ အဘိနိဝေသော ပဉ္စက္ခန္ဓာဓိကာရတ္တာ ပါကဋောတိ တံ အဝတွာ ကသိဏရူပမေဝ ‘‘ရူပ’’န္တိ သာမညဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တံ အတ္တာနံ ရူပဝန္တံ သမနုပဿတိ။ အတ္တနိ ဝါ ရူပန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တသ္မိံ အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတိ။ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တံ အတ္တာနံ ရူပသ္မိံ သမနုပဿတိ။

တတ္ထ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ သုဒ္ဓရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ၊ အတ္တနိ ဝါ ရူပံ၊ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနံ၊ ဝေဒနံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ သညံ၊ သင်္ခါရေ၊ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ဣမေသု သတ္တသု ဌာနေသု အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ။ ဝေဒနာဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ၊ အတ္တနိ ဝါ ဝေဒနံ၊ ဝေဒနာယ ဝါ အတ္တာနန္တိ ဧဝံ စတူသု ခန္ဓေသု တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝသေန ဒွါဒသသု ဌာနေသု ရူပါရူပမိဿကော အတ္တာ ကထိတော။ တာ ပန ဝီသတိပိ ဒိဋ္ဌိယော မဂ္ဂါဝရဏာ၊ န သဂ္ဂါဝရဏာ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ။

ဣဒါနိ တံ နိဒ္ဒိသန္တော ကထံ ရူပန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပထဝီကသိဏန္တိ ပထဝီမဏ္ဍလံ နိဿာယ ဥပ္ပာဒိတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတံ သကလဖရဏဝသေန ပထဝီကသိဏံ။ အဟန္တိ အတ္တာနမေဝ သန္ဓာယ ဂဏှာတိ။ အတ္တန္တိ အတ္တာနံ။ အဒွယန္တိ ဧကမေဝ။ တေလပ္ပဒီပဿာတိ တေလယုတ္တဿ ပဒီပဿ။ ဈာယတောတိ ဇလတော။ ယာ အစ္စိ၊ သော ဝဏ္ဏောတိအာဒိ အစ္စိံ မုဉ္စိတွာ ဝဏ္ဏဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ယာ စ ဒိဋ္ဌိ ယဉ္စ ဝတ္ထူတိ တဒုဘယံ ဧကတော ကတွာ ရူပဝတ္ထုကာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

အာပေါကသိဏာဒီနိ အာပါဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပာဒိတကသိဏနိမိတ္တာနေဝ။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ ပန ရူပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏံ ဟောန္တမ္ပိ အာကာသကသိဏန္တိ ဝုစ္စမာနေ အရူပဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေန သံကိဏ္ဏံ ဟောတီတိ န ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါဓိကာရတ္တာ ဝိညာဏကသိဏံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ။ ဣဓေကစ္စော ဝေဒနံ သညံ သင်္ခါရေ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ စတ္တာရော ခန္ဓေ အဘိန္ဒိတွာ ဧကတော ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ စိတ္တစေတသိကာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကရဏေ အသမတ္ထတ္တာ သဗ္ဗေ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ ဣမိနာ ရူပေန ရူပဝါတိ ဧတ္ထ သရီရရူပမ္ပိ ကသိဏရူပမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ဆာယာသမ္ပန္နောတိ ဆာယာယ သမ္ပန္နော အဝိရဠော။ တမေနာတိ ဧတ္ထ ဧန-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ၊ တမေတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ဆာယာဝါတိ ဝိဇ္ဇမာနစ္ဆာယော။ ရူပံ အတ္တာတိ အဂ္ဂဟိတေပိ ရူပံ အမုဉ္စိတွာ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ ရူပဝတ္ထုကာတိ ဝုတ္တံ။

အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတီတိ သရီရရူပဿ ကသိဏရူပဿ စ စိတ္တနိဿိတတ္တာ တသ္မိံ အရူပသမုဒါယေ အတ္တနိ တံ ရူပံ သမနုပဿတိ။ အယံ ဂန္ဓောတိ ဃာယိတဂန္ဓံ အာဟ။ ဣမသ္မိံ ပုပ္ဖေတိ ပုပ္ဖနိဿိတတ္တာ ဂန္ဓဿ ဧဝမာဟ။

ရူပသ္မိံ အတ္တာနံ သမနုပဿတီတိ ယတ္ထ ရူပံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ စိတ္တံ ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ ရူပနိဿိတံ စိတ္တံ ဂဟေတွာ တံ အရူပသမုဒါယံ အတ္တာနံ တသ္မိံ ရူပေ သမနုပဿတိ။ ဩဠာရိကတ္တာ ရူပဿ ဩဠာရိကာဓာရံ ကရဏ္ဍကမာဟ။

၁၃၂။ ဣဓေကစ္စော စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနန္တိအာဒီသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဝေဒနာယ ဒိဋ္ဌိဂဟဏေ အသတိပိ ဝေဒနာတိ ဧကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတေ သဗ္ဗာသံ ဝေဒနာနံ အန္တောဂဓတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သော ဟိ အနုဘဝနဝသေန ဝေဒနာယ ဩဠာရိကတ္တာ ဝေဒနံယေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သညံ သင်္ခါရေ ဝိညာဏံ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ သညာဒယော အရူပဓမ္မေ ရူပဉ္စ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ယထာ ယထာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တထာ တထာ ဂဏှာတိ။

၁၃၃။ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညန္တိအာဒီသု သဉ္ဇာနနဝသေန သညာယ ပါကဋတ္တာ သညံ ‘‘အတ္တာ’တိ ဂဏှာတိ။ သေသံ ဝေဒနာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၃၄။ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနန္တိအာဒီသု သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု စေတနာယ ပဓာနတ္တာ ပါကဋတ္တာ စ စေတနာ ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တာယ ဣတရေပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ။ သော ပန စေတသိကဘာဝဝသေန ပါကဋတ္တာ စေတနံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၁၃၅။ စက္ခုဝိညာဏန္တိအာဒီသု ဝိဇာနနဝသေန စိတ္တဿ ပါကဋတ္တာ စိတ္တံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သေသမေတ္ထာပိ ဝုတ္တနယမေဝ။

အတ္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၆။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ အယံ ပန အပရော နယော – နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကတ္တာ ဒါနဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ ယိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ယိဋ္ဌန္တိ ခုဒ္ဒကယညော။ ဟုတန္တိ မဟာယညော။ ဒွိန္နမ္ပိ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကောတိ ဒါနဖလဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ သီလာဒီနံ ပုညကမ္မာနံ၊ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပါပကမ္မာနံ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ အယံ လောကောတိ ပုရေ ကတေန ကမ္မုနာ။ နတ္ထိ ပရော လောကောတိ ဣဓ ကတေန ကမ္မုနာ။ နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာတိ တေသု ကတကမ္မာနံ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ ကမ္မဟေတုကံ ဥပပတ္တိံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ လောကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ…ပေ… ပဝေဒေန္တီတိ ဣဓလောကပရလောကေ ပဿိတုံ အဘိညာပဋိလာဘာယ ပဋိပဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣဓ ပါဠိယံ ပန နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝတ္ထူတိ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝုစ္စမာနံ ဒါနံ၊ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝါဒေါ မိစ္ဆာတိ ဧဝံ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝါဒေါ ဝစနံ မိစ္ဆာ ဝိပရီတောတိ အတ္ထော။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၇။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ပန အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယေဝ၊ အညတ္ထ အာဂတပရိယာယဝစနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သဿတဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၈။ သက္ကာယဝတ္ထုကာယ သဿတဒိဋ္ဌိယာတိ ကမ္မဓာရယသမာသော။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိအာဒီနံ ပန္နရသန္နံ ဝစနာနံ အန္တေ သမနုပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော၊ ပါဌော ဝါ။ အညထာ ဟိ န ဃဋီယတီတိ။ ဧဝံ ‘‘ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿတီ’’တိ ဧကမေဝ ဒဿေတွာ သေသာ စုဒ္ဒသ သံခိတ္တာ။

သဿတဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၉။ သက္ကာယဝတ္ထုကာယ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ဧဝံ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧကမေဝ ဒဿေတွာ သေသာ စတဿော သံခိတ္တာ။

ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၀။ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ပဌမဝါရေ အာကာရပုစ္ဆာ။ ဒုတိယေ အာကာရဂဟဏံ။ တတိယေ အာကာရဝိဿဇ္ဇနံ။ တတ္ထ လောကောတိ အတ္တာ။ သော အန္တောတိ အညမညပဋိပက္ခေသု သဿတုစ္ဆေဒန္တေသု သဿတဂ္ဂါဟေ သဿတန္တော၊ အသဿတဂ္ဂါဟေ ဥစ္ဆေဒန္တော။ ပရိတ္တံ ဩကာသန္တိ သုပ္ပမတ္တံ ဝါ သရာဝမတ္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ဌာနံ။ နီလကတော ဖရတီတိ နီလန္တိ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ အယံ လောကောတိ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိဝဋုမောတိ သမန္တတော ပရိစ္ဆေဒဝါ။ အန္တသညီတိ အန္တဝါတိသညီ။ အန္တော အဿ အတ္ထီတိ အန္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယံ ဖရတီတိ ယံ ကသိဏရူပံ ဖရတိ။ တံ ဝတ္ထု စေဝ လောကော စာတိ တံ ကသိဏရူပံ အာရမ္မဏဉ္စေဝ အာလောကိယဋ္ဌေန လောကော စ။ ယေန ဖရတီတိ ယေန စိတ္တေန ဖရတိ။ သော အတ္တာ စေဝ လောကော စာတိ အတ္တာနမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂံ ကတံ၊ တံ စိတ္တံ အတ္တာ စေဝ အာလောကနဋ္ဌေန လောကော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အန္တဝါတိ အန္တော။ ဩကာသကတော ဖရတီတိ အာလောကကသိဏဝသေန တေဇောကသိဏဝသေန ဩဒါတကသိဏဝသေန ဝါ ဩဘာသောတိ ဖရတိ။ နီလာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပဘဿရကသိဏာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ ပထဝီအာပေါဝါယောကသိဏဝသေန အတ္တာဘိနိဝေသော န ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဝိပုလံ ဩကာသန္တိ ခလမဏ္ဍလမတ္တာဒိဝသေန မဟန္တံ ဌာနံ။ အနန္တဝါတိ ဝုဒ္ဓအနန္တဝါ။ အပရိယန္တောတိ ဝုဒ္ဓအပရိယန္တော။ အနန္တသညီတိ အနန္တောတိသညီ။ တံ ဇီဝန္တိ သော ဇီဝေါ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ဇီဝေါတိ စ အတ္တာ ဧဝ။ ရူပါဒီနိ ပဉ္စပိ ပရိဝဋုမဋ္ဌေန သရီရံ။ ဇီဝံ န သရီရန္တိ အတ္တသင်္ခါတော ဇီဝေါ ရူပသင်္ခါတံ သရီရံ န ဟောတိ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသု။ တထာဂတောတိ သတ္တော။ အရဟန္တိ ဧကေ။ ပရံ မရဏာတိ မရဏတော ဥဒ္ဓံ၊ ပရလောကေတိ အတ္ထော။ ရူပံ ဣဓေဝ မရဏဓမ္မန္တိ အတ္တနော ပါကဋက္ခန္ဓသီသေန ပဉ္စက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏံ၊ တံ ဣမသ္မိံယေဝ လောကေ နဿနပကတိကန္တိ အတ္ထော။ သေသက္ခန္ဓေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယဿ ဘေဒါတိ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတဿ ကာယဿ ဘေဒတော ပရံ။ ဣမိနာ ဝစနေန ‘‘ပရံ မရဏာ’’တိ ဧတဿ ဥဒ္ဒေသဿ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဟောတိပီတိအာဒီသု ဟောတီတိ မူလပဒံ။ စတူသုပိ အပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တိဋ္ဌတီတိ သဿတတ္တာ တိဋ္ဌတိ၊ န စဝတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပဒဿ ဝါ အတ္ထဝိသေသနတ္ထံ ‘‘တိဋ္ဌတီ’’တိ ပဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇယောနိပဝေသဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ နိဗ္ဗတ္တတီတိ သံသေဒဇဩပပါတိကယောနိပဝေသဝသေန နိဗ္ဗတ္တတိ နာမာတိ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ပဗန္ဓာဘာဝဝသေန။ ဝိနဿတီတိ ဘင်္ဂဝသေန။ န ဟောတိ ပရံ မရဏာတိ ပုရိမပဒါနံ အတ္ထဝိဝရဏံ၊ စုတိတော ဥဒ္ဓံ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဧကစ္စသဿတိကာနံ ဒိဋ္ဌိ၊ ဧကေန ပရိယာယေန ဟောတိ၊ ဧကေန ပရိယာယေန န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝဘာဝေန ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဇီဝဿ အဘာဝေန န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ ဒိဋ္ဌိ၊ ဟောတီတိ စ နေဝ ဟောတိ၊ န ဟောတီတိ စ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အနုဝါဒဘယာ မုသာဝါဒဘယာ စ မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ စ ပုဗ္ဗဝုတ္တနယဿ ပဋိက္ခေပမတ္တံ ကရောတိ။ ဣမေဟိ ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒသန္နံ ပဉ္စကာနံ ဝသေန ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ။

အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၁။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဒိဋ္ဌီသု သဿတံ ဝဒန္တီတိ သဿတဝါဒါ။ အထ ဝါ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒိဋ္ဌိဂတဿေတံ အဓိဝစနံ။ သဿတန္တိ ဝါဒေါပိ သဿတယောဂေန သဿတော၊ သဿတော ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ သဿတဝါဒါ။ တထာ ဧကစ္စံ သဿတန္တိ ဝါဒေါ ဧကစ္စသဿတော၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဧကစ္စသဿတိကာ။ တထာ အန္တဝါ၊ အနန္တဝါ၊ အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ၊ နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ အန္တာနန္တော၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အန္တာနန္တိကာ။ န မရတီတိ အမရာ။ ကာ သာ? ‘‘ဧဝမ္ပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၂-၆၃) နယေန ပရိယန္တရဟိတဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စ။ ဝိဝိဓော ခေပေါ ဝိက္ခေပေါ၊ အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝါစာယ ဝါ ဝိက္ခေပေါ အမရာဝိက္ခေပေါ၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အပရော နယော – အမရာ နာမ မစ္ဆဇာတိ၊ သာ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥဒကေ သန္ဓာဝမာနာ ဂဟေတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ ဝါဒေါ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ၊ ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတီတိ အမရာဝိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နောတိ အကာရဏသမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဒဿနံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ၊ တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ။

ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၂။ သညိံ ဝဒန္တီတိ သညီဝါဒါ။ အသညိံ ဝဒန္တီတိ အသညီဝါဒါ။ နေဝသညီနာသညိံ ဝဒန္တီတိ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ။ အထ ဝါ သညီတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ သညီဝါဒေါ၊ သော ယေသံ အတ္ထီတိ တေ သညီဝါဒါ၊ တထာ အသညီဝါဒါ၊ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ စ။ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မော၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓအတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ၊ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဒုက္ခဝူပသမောတိ အတ္ထော၊ တံ ဝဒန္တီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ သာဋ္ဌကထံ သကလံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ အတိပပဉ္စော ဟောတီတိ န ဝိတ္ထာရိတော။ တဒတ္ထိကေဟိ တံ အပေက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀-၁၂။ သညောဇနိကာဒိဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၃။ ယသ္မာ သညောဇနိကာ ဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသာဓာရဏာ၊ တသ္မာ တဿာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသညောဇနတ္တာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသာဓာရဏော အတ္ထော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနေဝ။

၁၄၄။ မာနဝိနိဗန္ဓဒိဋ္ဌီသု စက္ခု အဟန္တိ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ မာနပုဗ္ဗကော အဘိနိဝေသပရာမာသော။ န ဟိ ဒိဋ္ဌိ မာနသမ္ပယုတ္တာ ဟောတိ။ တေနေဝ စ မာနဝိနိဗန္ဓာတိ ဝုတ္တံ၊ မာနပဋိဗန္ဓာ မာနမူလကာတိ အတ္ထော။

၁၄၅။ စက္ခု မမန္တိ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘မမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မမ’’န္တိ အနုနာသိကာဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အဟ’’န္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ရူပါဒီနိပိ အဇ္ဈတ္တိကာနေဝ။ န ဟိ ကသိဏရူပံ ဝိနာ ဗာဟိရာနိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ ‘‘မမ’’န္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ပန ဗာဟိရာနိပိ လဗ္ဘန္တိ။ ဗာဟိရာနိပိ ဟိ ‘‘မမ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ ယသ္မာ ပန ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အနိဋ္ဌတ္တာ မာနဝတ္ထု န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဆ ဝေဒနာ တာသံ မူလပစ္စယာ ဆ ဖဿာ စ န ဂဟိတာ။ သညာဒယော ပန ဣဓ ပစ္ဆိန္နတ္တာ န ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သံယောဇနိကာဒိဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၆။ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယေဝ။ အတ္တာတိ ဝါဒေန ပဋိသံယုတ္တတ္တာ ပုန ဧဝံ ဝုတ္တာ။

အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၇။ အတ္တာ စ လောကော စာတိ သော ဧဝ အတ္တာ စ အာလောကနဋ္ဌေန လောကော စာတိ အတ္ထော။ သဿတောတိ သဿတဝါဒါနံ ဒိဋ္ဌိ။ အသဿတောတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါနံ။ သဿတော စ အသဿတော စာတိ ဧကစ္စသဿတိကာနံ။ နေဝ သဿတော နာသဿတောတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တကသိဏလာဘီနံ တက္ကိကာနဉ္စ နိဂဏ္ဌာဇီဝိကာနဉ္စ။ အထ ဝါ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော ‘‘သတ္တော ဇာတိယာ ပုဗ္ဗန္တဝါ၊ မရဏေန အပရန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ ‘‘သတ္တော ဇာတိယာ ပုဗ္ဗန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အနန္တဝါတိ အပ္ပမာဏကသိဏလာဘီနံ။ သဿတဝါဒိနော ပန ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာ နတ္ထိ၊ တေန အနန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ ‘‘အပရန္တေန အနန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စာတိ ဥဒ္ဓမဓော အဝဍ္ဎိတွာ တိရိယံ ဝဍ္ဎိတကသိဏာနံ။ နေဝ အန္တဝါ န အနန္တဝါတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ။

လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅-၁၆။ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၈။ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌီနံ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိတော ဝိသုံ အဘိနိဝေသာဘာဝတော ဝိသုံ နိဒ္ဒေသံ အကတွာ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌီနံယေဝ ဝသေန ‘‘ဩလီယနံ အတိဓာဝန’’န္တိ ဧကေကံ အာကာရံ နိဒ္ဒိသိတုံ ပုစ္ဆံ အကတွာ စ ဩလီယနာဘိနိဝေသော ဘဝဒိဋ္ဌိ၊ အတိဓာဝနာဘိနိဝေသော ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ အာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝနိရောဓာယ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၄၉) ဝုတ္တဩလီယနာဘိနိဝေသော၊ သဿတသညာယ နိဗ္ဗာနတော သင်္ကောစနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘဝေနေဝ ခေါ ပနေကေ အဋ္ဋီယမာနာ ဟရာယမာနာ ဇိဂုစ္ဆမာနာ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တအတိဓာဝနာဘိနိဝေသော၊ ဥစ္ဆေဒသညာယ နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိက္ကမနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တာဝ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌီသု ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ အဿာဒဒိဋ္ဌိယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ အဿာဒဒိဋ္ဌိကာ သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆေဒံ ဝါ နိဿာယ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု ဒေါသော’’တိ ဂဏှန္တိ၊ တသ္မာ ပဉ္စတိံသာကာရာပိ အဿာဒဒိဋ္ဌိယော သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော၊ သိယာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကေကာပိ ဒိဋ္ဌိယော သဿတဂ္ဂါဟဝသေန ဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယျုံ၊ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟဝသေန ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ပဉ္စသု ရူပါဒိတော အတ္တနော အနညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသု အတ္တာ ဥစ္ဆိန္နောတိ ဂဟဏတော ပဉ္စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ သေသေသု ပဉ္စဒသသု ဌာနေသု ရူပါဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသုပိ ‘‘အတ္တာ သဿတောတိ ဂဟဏတော ပန္နရသ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော’’တိ ဥစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တတ္တာ အန္တဝါနန္တဝါဒိဋ္ဌီသု ပရိတ္တာရမ္မဏအပ္ပမာဏာရမ္မဏဈာနလာဘိနော ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဓာတုယာ စဝိတွာ သတ္တေ အညတ္ထ ဥပပန္နေ ပဿိတွာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ အပဿိတွာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ။ တသ္မာ တတ္ထ သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော၊ သိယာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဟောတိ စာတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ၊ န စ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ဧတ္ထ နေဝ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ၊ န န ဟောတီတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ဧကစ္စသဿတိကာ သဿတဉ္စ ပညပေန္တိ၊ အသဿတဉ္စ ပညပေန္တိ။ တသ္မာ သာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဟောတိ။ စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ အန္တာနန္တံ အတ္တာနံ ပညပေန္တိ။ တသ္မာ သာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိသဒိသာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ။ စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝါ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝါ နိဿာယ ဝါစာဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇန္တိ၊ အဝသေသာ ပန ဘဝဒိဋ္ဌိယောဝ။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော၊ အဝသေသာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သညောဇနိကဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒီနံ အဟန္တိ ဂဟိတတ္တာ တေသံ ဝိနာသေ အတ္တာ ဝိနဋ္ဌော ဟောတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော ဝိယ မမန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသံ ဝိနာသေပိ အတ္တာ န ဝိနဿတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၄၇) နယေန ဝုတ္တတ္တာ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိ ပါကဋာယေဝ။ ဧတ္တာဝတာ အဿာဒဒိဋ္ဌာဒိကာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိပရိယောသာနာ သောဠသ ဒိဋ္ဌိယော တီဏိသတဉ္စ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ စ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ စ အတ္တဝါဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ စ အတ္ထတော ဧကာ ပရိယာယေန တိဝိဓာ ဝုတ္တာ။ သညောဇနိကာ ပန ဒိဋ္ဌိ အဝတ္ထာဘေဒေန သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။

ဣဒါနိ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော အဿာဒဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိ အညေန ပရိယာယေန ယထာယောဂံ ဒိဋ္ဌိသံသန္ဒနာ။ တတ္ထ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယောတိ ယထာဝုတ္တာ အနဝသေသာ ဒိဋ္ဌိယော။ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တတ္တာ တဏှာဿာဒနိဿိတတ္တာ စ အဿာဒဒိဋ္ဌိယော၊ အတ္တသိနေဟာနုဂတတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော၊ ဝိပရီတဒဿနတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော၊ ခန္ဓဝတ္ထုကတ္တာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယော၊ ဧကေကဿ အန္တဿ ဂဟိတတ္တာ အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌိယော၊ အနတ္ထသံယောဇနိကတ္တာ သညောဇနိကာ ဒိဋ္ဌိယော၊ အတ္တဝါဒေန ယုတ္တတ္တာ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိယောတိ ဣမာ သတ္တ ဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင်္ဂါဟိကာ၊ သေသာ ပန နဝ ဒိဋ္ဌိယော န သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင်္ဂါဟိကာ။

ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဒွီသုယေဝ ဒိဋ္ဌီသု သင်္ခိပိတွာ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိဒွယနိဿယံ ဒဿေန္တော ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိဂါထမာဟ။ သဗ္ဗာပိ ဟိ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဝဒိဋ္ဌီ ဝါ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီ ဝါ။ ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိ ဧတ္ထ ပန စ-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌိမေဝ သမုစ္စိနောတိ၊ န နိဿယံ။ န ဟိ ဧကော ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိဒွယံ နိဿယတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣတိ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ သတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။ တက္ကိကာတိ တက္ကေန ဝဒန္တီတိ တက္ကိကာ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သဘာဝပဋိဝေဓပညာယ အဘာဝါ ကေဝလံ တက္ကေန ဝတ္တန္တိ။ ယေပိ စ ဈာနလာဘိနော အဘိညာလာဘိနော ဝါ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ၊ တေပိ တက္ကေတွာ ဂဟဏတော တက္ကိကာ ဧဝ။ နိဿိတာသေတိ နိဿိတာတိ အတ္ထော။ ဧကမေဝ ပဒံ၊ ‘‘သေ’’တိ နိပါတမတ္တံ ဝါ။ တေသံ နိရောဓမှိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ ဒိဋ္ဌိနိဿယဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ယသ္မာ တေသံ ဉာဏံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဧတံ ဒိဋ္ဌိဒွယံ နိဿိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဟိ အတ္ထိ ဉာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော ကာရဏောပဒေသေ နိပါတော။ ယတ္ထာယံ လောကော ဝိပရီတသညီတိ ယတ္ထ သုခေ နိရောဓမှိ အယံ သဒေဝကော လောကော ‘‘ဒုက္ခ’’မိတိ ဝိပရီတသညီ ဟောတိ၊ တသ္မိံ နိရောဓမှိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုက္ခမိတိ ဝိပရီတသညိတာယ ဣဒံ သုတ္တံ –

‘‘ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ၊ ဖဿာ ဓမ္မာ စ ကေဝလာ၊

ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပါ စ၊ ယာဝတတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ။

‘‘သဒေဝကဿ လောကဿ၊ ဧတေ ဝေါ သုခသမ္မတာ၊

ယတ္ထ စေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တံ နေသံ ဒုက္ခသမ္မတံ။

‘‘သုခန္တိ ဒိဋ္ဌမရိယေဟိ၊ သက္ကာယဿုပရောဓနံ၊

ပစ္စနီကမိဒံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗလောကေန ပဿတံ။

‘‘ယံ ပရေ သုခတော အာဟု၊ တဒရိယာ အာဟု ဒုက္ခတော၊

ယံ ပရေ ဒုက္ခတော အာဟု၊ တဒရိယာ သုခတော ဝိဒူ။

‘‘ပဿ ဓမ္မံ ဒုရာဇာနံ၊ သမ္ပမူဠှေတ္ထဝိဒ္ဒသု၊

နိဝုတာနံ တမော ဟောတိ၊ အန္ဓကာရော အပဿတံ။

‘‘သတဉ္စ ဝိဝဋံ ဟောတိ၊ အာလောကော ပဿတာမိဝ၊

သန္တိကေ န ဝိဇာနန္တိ၊ မဂါ ဓမ္မဿကောဝိဒါ။

‘‘ဘဝရာဂပရေတေဟိ၊ ဘဝသောတာနုသာရိဘိ၊

မာရဓေယျာနုပန္နေဟိ၊ နာယံ ဓမ္မော သုသမ္ဗုဓော။

‘‘ကော နု အညတြ အရိယေဘိ၊ ပဒံ သမ္ဗုဒ္ဓုမရဟတိ၊

ယံ ပဒံ သမ္မဒညာယ၊ ပရိနိဗ္ဗန္တိ အနာသဝါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၆၄-၇၇၁)၊

၁၄၉။ ဣဒါနိ သဗ္ဗာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ဒိဋ္ဌိဒွယဘာဝံ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတကဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သုတ္တတော ဒဿေတုကာမော၊ ဒွီဟိ ဘိက္ခဝေတိ သုတ္တံ အာဟရိ။ တတ္ထ ဒေဝါတိ ဗြဟ္မာနောပိ ဝုစ္စန္တိ။ ဩလီယန္တီတိ သင်္ကုစန္တိ။ အတိဓာဝန္တီတိ အတိက္ကမိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ စက္ခုမန္တောတိ ပညဝန္တော။ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော။ ဘဝါရာမာတိ ဘဝေါ အာရာမော အဘိရမဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ဘဝါရာမာ။ ဘဝရတာတိ ဘဝေ အဘိရတာ။ ဘဝသမ္မုဒိတာတိ ဘဝေန သန္တုဋ္ဌာ။ ဒေသိယမာနေတိ တထာဂတေန ဝါ တထာဂတသာဝကေန ဝါ ဒေသိယမာနေ။ န ပက္ခန္ဒတီတိ ဓမ္မဒေသနံ ဝါ ဘဝနိရောဓံ ဝါ န ပဝိသတိ။ န ပသီဒတီတိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပါပုဏာတိ။ န သန္တိဋ္ဌတီတိ တတ္ထ န ပတိဋ္ဌာတိ။ နာဓိမုစ္စတီတိ တတ္ထ ဃနဘာဝံ န ပါပုဏာတိ။ ဧတ္တာဝတာ သဿတဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။

အဋ္ဋီယမာနာတိ ဒုက္ခံ ပါပုဏမာနာ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇံ ပါပုဏမာနာ။ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ဇိဂုစ္ဆံ ပါပုဏမာနာ။ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒံ ပဋိစ္စ တုဿန္တိ၊ ဥစ္ဆေဒံ ပတ္ထယန္တီတိ ဝါ အတ္ထော။ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ ဘောတိ အာလပနမေတံ။ သန္တန္တိ နိဗ္ဗုတံ။ ပဏီတန္တိ ဒုက္ခာဘာဝတော ပဏီတံ၊ ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိ ဝါ ပဏီတံ။ ယာထာဝန္တိ ယထာသဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘူတန္တိ ဟေတုတော သဉ္ဇာတံ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ ဒုက္ခံ။ ဘူတတော ပဿတီတိ ဣဒံ ဘူတံ ဒုက္ခန္တိ ပဿတိ။ နိဗ္ဗိဒါယာတိ ဝိပဿနတ္ထာယ။ ဝိရာဂါယာတိ အရိယမဂ္ဂတ္ထာယ။ နိရောဓာယာတိ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ပဋိပန္နော ဟောတီတိ တဒနုရူပံ ပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဟောတိ။ ဧဝံ ပဿန္တီတိ ဣမိနာ ပကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယဉာဏေန၊ ပဋိဝေဓကာလေ လောကုတ္တရဉာဏေန ပဿန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။

ဣဒါနိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ တဿာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အာနိသံသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယော ဘူတံ ဘူတတော ဒိသွာတိ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတွာတိ အတ္ထော။ ဘူတဿ စ အတိက္ကမန္တိ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန အဘိသမေတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဘူတေဓိမုစ္စတီတိ မဂ္ဂဘာဝနာဘိသမယဝသေန ယထာသဘာဝေ နိရောဓေ ‘‘ဧတံ သန္တံ၊ ဧတံ ပဏီတ’’န္တိ အဓိမုစ္စတိ။ ဘဝတဏှာ ပရိက္ခယာတိ သမုဒယဿ ပဟာနေနာတိ အတ္ထော။ အသတိပိ စေတ္ထ သစ္စာနံ နာနာဘိသမယတ္တေ ‘‘ဒိသွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလိကဝစနံ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပုဗ္ဗံ ပဿိတွာ ပစ္ဆာ အဓိမုစ္စတိ။ စတုသစ္စာဘိသမယော သမာနကာလမေဝ ဟောတိ။ သမာနကာလေပိ ဝါ ပုဗ္ဗကာလိကာနိ ပဒါနိ ဘဝန္တီတိ န ဒေါသော။ သ ဝေတိ ဧကံသေန သော အရဟံ။ ဘူတပရိညာတောတိ ဒုက္ခံ ပရိညာတဝါ။ ဝီတတဏှောတိ ဝိဂတတဏှော။ ဘဝါဘဝေတိ ခုဒ္ဒကေ စ မဟန္တေ စ ဘဝေ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထေပိ ဟိ အ-ကာရဿ သမ္ဘဝတော အဘဝေါတိ မဟာဘဝေါ။ သော ပန ခုဒ္ဒကမဟန္တဘာဝေါ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဘဝေတိ သဿတေ။ အဘဝေတိ ဥစ္ဆေဒေ။ တဒုဘယေပိ ဒိဋ္ဌိရာဂါဘာဝေန ဝီတတဏှော။ ဘူတဿ ဝိဘဝါတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမုစ္ဆေဒါ။ နာဂစ္ဆတိ ပုနဗ္ဘဝန္တိ အရဟတော ပရိနိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။

၁၅၀။ တယော ပုဂ္ဂလာတိအာဒိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဂရဟဏတ္ထံ သမ္မာဒိဋ္ဌိကပသံသနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိရူပဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီ။ သုန္ဒရဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌီ။ တိတ္ထိယောတိ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ ဒိဋ္ဌိ၊ တံ ပဋိပန္နတ္တာ တိတ္ထေ သာဓု၊ တိတ္ထံ ယဿ အတ္ထီတိ ဝါ တိတ္ထိယော။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတော။ တိတ္ထိယသာဝကောတိ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိမာပန္နော ဂဟဋ္ဌော။ ယော စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဘာဝံ အနုပဂန္တွာ ယာယ ကာယစိ ဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။

တထာဂတောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတော။ တထာဂတသာဝကောတိ မဂ္ဂပ္ပတ္တော ဖလပ္ပတ္တော စ။ ယော စ သမ္မာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တော လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကော။

ဂါထာသု ကောဓနောတိ ယော အဘိဏှံ ကုဇ္ဈတိ၊ သော။ ဥပနာဟီတိ တမေဝ ကောဓံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပနန္ဓနသီလော။ ပါပမက္ခီတိ လာမကဘူတမက္ခဝါ။ မာယာဝီတိ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနဝါ။ ဝသလောတိ ဟီနဇစ္စော။ ဝိသုဒ္ဓါတိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓါ။ သုဒ္ဓတံ ဂတောတိ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတံ သုဒ္ဓဘာဝံ ဂတော။ မေဓာဝီတိ ပညဝါ။ ဣမာယ ဂါထာယ လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ဧဝ ထောမိတော။

ဝိပန္နဒိဋ္ဌိယော သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိယောတိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရံ ပဟာယ ဓမ္မမေဝ ဂရဟန္တော ထောမေန္တော စ အာဟ။ ဧတံ မမာတိ တဏှာမညနဝသေန ဒိဋ္ဌိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနမညနမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိမညနမေဝ။

ဧတံ မမာတိ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒီဟိ တိဿန္နံ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီနံ ဝိဘာဂဉ္စ ဂဏနဉ္စ ကာလသင်္ဂဟဉ္စ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ အနေကာသု ဒိဋ္ဌီသု ကတမာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ ကတမန္တာနုဂ္ဂဟိတာတိ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တသင်္ခါတကာလဒွယေ ကတမေန ကာလေန အနုဂ္ဂဟိတာ၊ အနုဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဧတံ မမ အဟောသိ၊ ဧဝံ မမ အဟောသိ၊ ဧတ္တကံ မမ အဟောသီ’’တိ အတီတံ ဝတ္ထုံ အပဒိသိတွာ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ တပေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဧသောသ္မိ ဝိသုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ အနာဂတဖလံ ဥပါဒါယ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ အပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသန္တော အတီတာနာဂတံ ဥပါဒိန္နသန္တတိံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသတိ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝသေန စ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါယေဝ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတေနေဝ စ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော သမုဂ္ဃာတံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝုတ္တာ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိဒွါရေန ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနီတိ ပါဌော သုန္ဒရတရော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ပမုခါ အာဒိ ဧတေသန္တိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနိ။ ကာနိ တာနိ? ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။

‘‘ကာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဝီသတိဝတ္ထုကာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ၊ ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ‘‘ကတိ ဒိဋ္ဌိယော’’တိ ပုစ္ဆာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သာယေဝ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဝစနသာမညေန အတ္တာနုဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တာ။ တဿာ ဝုတ္တာယ အတ္တဝါဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောတိ။

၁၅၁။ ယေ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိသုတ္တာဟရဏံ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တတ္ထ နိဋ္ဌံ ဂတာတိ မဂ္ဂဉာဏဝသေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါတိ နိစ္ဆယံ ဂတာ၊ နိဗ္ဗေမတိကာတိ အတ္ထော။ နိဋ္ဌာဂတာတိ ပါဌော သမာသပဒံ ဟောတိ၊ အတ္ထော ပန သောယေဝ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာတိ ဒိဋ္ဌိယာ သုန္ဒရဘာဝံ ဂတာ။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ဣမိဿာ ကာမဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ဝိဟာယ နိဋ္ဌာတိ ဣမံ ကာမဘဝံ ဝိဇဟိတွာ သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မလောကေ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿာတိ သတ္တက္ခတ္တုံပရမာ သတ္တဝါရပရမာ ဘဝူပပတ္တိ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ အဿ၊ တတော ပရံ အဋ္ဌမံ ဘဝံ နာဒိယတီတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမော။ တဿ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿ သောတာပန္နဿ။ ကောလံကောလဿာတိ ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ကောလံကောလော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယတော ဟိ ပဋ္ဌာယ နီစေ ကုလေ ဥပပတ္တိ နာမ နတ္ထိ၊ မဟာဘောဂကုလေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။ တဿ ကောလံကောလဿ သောတာပန္နဿ။ ဧကဗီဇိဿာတိ ခန္ဓဗီဇံ နာမ ကထိတံ။ ယဿ ဟိ သောတာပန္နဿ ဧကံယေဝ ခန္ဓဗီဇံ အတ္ထိ၊ ဧကံ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ၊ သော ဧကဗီဇီ နာမ။ တဿ ဧကဗီဇိဿ သောတာပန္နဿ။ ဘဂဝတာ ဂဟိတနာမဝသေနေဝေတာနိ ဧတေသံ နာမာနိ။ ဧတ္တကဉှိ ဌာနံ ဂတော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ ဟောတိ၊ ဧတ္တကံ ကောလံကောလော၊ ဧတ္တကံ ဧကဗီဇီတိ ဘဂဝတာ ဧတေသံ နာမံ ဂဟိတံ။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိဿတိ၊ အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိဿတီ’’တိ ဉတွာ တေသံ တာနိ တာနိ နာမာနိ အဂ္ဂဟေသိ။ မုဒုပညော ဟိ သောတာပန္နော သတ္တ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေန္တော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ၊ မဇ္ဈိမပညော ပရံ ဆဋ္ဌံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ကောလံကောလော နာမ၊ တိက္ခပညော ဧကံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဧကဗီဇီ နာမ။ တံ ပနေတံ တေသံ မုဒုမဇ္ဈိမတိက္ခပညတံ ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတိ။ ဣမေ တယောပိ သောတာပန္နာ ကာမဘဝဝသေန ဝုတ္တာ၊ ရူပါရူပဘဝေ ပန ဗဟုကာပိ ပဋိသန္ဓိယော ဂဏှန္တိ။ သကဒါဂါမိဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံ ကာမဘဝံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ။ တဿ သကဒါဂါမိဿ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အရဟာတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အရဟာ။ အရဟန္တိပိ ပါဌော။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ကာမဘဝံ သံသရန္တေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝေ ဥပ္ပန္နာ ပန အရိယာ ကာမဘဝေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။

အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အာယုဝေမဇ္ဈဿ အန္တရာယေဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနတော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။ သော ပန ဥပ္ပန္နသမနန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာယီ၊ အာယုဝေမဇ္ဈံ အပ္ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီ၊ အာယုဝေမဇ္ဈံ ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ တိဝိဓော ဟောတိ။ တဿ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿ အနာဂါမိနော။ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ ဝါ ကာလကိရိယံ ဥပဂန္တွာ ဝါ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ အနာဂါမိနော။ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ အကတွာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မဿ အနာဂါမိနော။ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ သသင်္ခါရေန ဒုက္ခေန ကသိရေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ ကတွာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မဿ အနာဂါမိနော။ ဥဒ္ဓံသောတဿ အကနိဋ္ဌဂါမိနောတိ ဥဒ္ဓံဝါဟိဘာဝေန ဥဒ္ဓမဿ တဏှာသောတံ ဝဋ္ဋသောတံ ဝါတိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ ဥဒ္ဓံ ဝါ ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓမဿ မဂ္ဂသောတန္တိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။ တဿ ဥဒ္ဓံသောတဿ အကနိဋ္ဌဂါမိနော အနာဂါမိဿ။ အယံ ပန အနာဂါမီ စတုပ္ပဘေဒေါ – ယော အဝိဟတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ အကနိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ တယော ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ သုဒဿီဗြဟ္မလောကေ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဣတော အကနိဋ္ဌမေဝ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ စတူသု ဗြဟ္မလောကေသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမာတိ။ ဣမေ ပဉ္စ အနာဂါမိနော သုဒ္ဓါဝါသံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနာဂါမိနော ပန ရူပရာဂါရူပရာဂါနံ အပ္ပဟီနတ္တာ အာကင်္ခမာနာ သေသရူပါရူပဘဝေသုပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ သုဒ္ဓါဝါသေ နိဗ္ဗတ္တာ ပန အညတ္ထ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အဝေစ္စပ္ပသန္နာတိ အရိယမဂ္ဂဝသေန ဇာနိတွာ ဗုဇ္ဈိတွာ အစလပ္ပသာဒေန ပသန္နာ။ သောတာပန္နာတိ အရိယမဂ္ဂသောတံ အာပန္နာ။ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ အရိယဖလဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလာ ဂဟိတာတိ။

ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ

ဒိဋ္ဌိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အာနာပါနဿတိကထာ

၁။ ဂဏနဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၅၂။ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌိကထာနန္တရံ ကထိတာယ အာနာပါနဿတိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ အာနာပါနဿတိကထာ ဒိဋ္ဌိကထာယ သုဝိဒိတဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနေန သုဝိသုဒ္ဓစိတ္တဿ ယထာဘူတာဝဗောဓာယ သမာဓိဘာဝနာ သုကရာ ဟောတိ၊ သဗ္ဗသမာဓိဘာဝနာသု စ သဗ္ဗသဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိမူလေ ဣမိနာဝ သမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓတော အယမေဝ သမာဓိဘာဝနာ ပဓာနာတိ စ ဒိဋ္ဌိကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တတ္ထ သောဠသဝတ္ထုကံ အာနာပါနဿတိသမာဓိံ ဘာဝယတော သမဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဉာဏဂဏနုဒ္ဒေသော၊ အဋ္ဌ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိအာဒိ ဉာဏဂဏနနိဒ္ဒေသော၊ ကတမာနိ အဋ္ဌ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိအာဒိ။ ဣမာနိ ဧကဝီသတိ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏာနီတိပရိယန္တံ သဗ္ဗဉာဏာနံ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော၊ အန္တေ သောဠသဝတ္ထုကံ အာနာပါနဿတိသမာဓိံ ဘာဝယတောတိအာဒိ နိဂမနန္တိ ဧဝံ တာဝ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ဂဏနုဒ္ဒေသေ ဂဏနဝါရေ တာဝ သောဠသဝတ္ထုကန္တိ ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ ကာယာနုပဿနာစတုက္ကံ၊ ပီတိပဋိသံဝေဒီ သုခပဋိသံဝေဒီ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ ဝေဒနာနုပဿနာစတုက္ကံ၊ စိတ္တပဋိသံဝေဒီ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ သမာဒဟံ စိတ္တံ ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တာနုပဿနာစတုက္ကံ၊ အနိစ္စာနုပဿီ ဝိရာဂါနုပဿီ နိရောဓာနုပဿီ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဓမ္မာနုပဿနာစတုက္ကန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန သောဠသ ဝတ္ထူနိ ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏာနိ အဿာတိ သောဠသဝတ္ထုကော။ တံ သောဠသဝတ္ထုကံ။ သမာသဝသေန ပနေတ္ထ ဝိဘတ္တိလောပေါ ကတော။ အာနန္တိ အဗ္ဘန္တရံ ပဝိသနဝါတော။ အပါနန္တိ ဗဟိနိက္ခမနဝါတော။ ကေစိ ပန ဝိပရိယာယေန ဝဒန္တိ။ အပါနဉှိ အပေတံ အာနတောတိ အပါနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ နိဒ္ဒေသေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၀) ပန နာ-ကာရဿ ဒီဃတ္တမဇ္ဈုပေက္ခိတွာ အာပါနန္တိ။ တသ္မိံ အာနာပါနေ သတိ အာနာပါနဿတိ၊ အဿာသပဿာသပရိဂ္ဂါဟိကာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာနာပါနဿတိယာ ယုတ္တော သမာဓိ၊ အာနာပါနဿတိယံ ဝါ သမာဓိ အာနာပါနဿတိသမာဓိ။ ဘာဝယတောတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဘာဝေန္တဿ။ သမဓိကာနီတိ သဟ အဓိကေန ဝတ္တန္တီတိ သမဓိကာနိ၊ သာတိရေကာနီတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ ကေစိ ပန ‘‘သံအဓိကာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဒွေ ဉာဏသတာနိယေဝ အဓိကာနီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ဣမာနိ ဟိ ဝီသတိအဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ ဟောန္တီတိ။

ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိ ပရိပန္ထံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တဉာဏာနိ။ တထာ ဥပကာရေ ဥပက္ကိလေသေ ဉာဏာနိ။ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ ဝေါဒါယတိ၊ တေန စိတ္တံ ပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဝေါဒါနံ။ ကိံ တံ? ဉာဏံ။ ‘‘ဝေါဒါနဉာဏာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၁၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁) ဝိယ ‘‘ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတော သမ္ပဇာနော ဟုတွာ ကရောတီတိ သတောကာရီ၊ တဿ သတောကာရိဿ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါဘူတာနိ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါယ အနုကူလာနိ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမိဉာဏာနီတိပိ ပါဌော၊ နိဗ္ဗိဒါနုလောမော ဧတေသံ အတ္ထီတိ နိဗ္ဗိဒါနုလောမီတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါယ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယံ ဉာဏာနိ။ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏာနီတိ ဝိမုတ္တိသုခေန သမ္ပယုတ္တာနိ ဉာဏာနိ။

ကတမာနိ အဋ္ဌာတိအာဒီဟိ ပရိပန္ထဥပကာရာနံ ပဋိပက္ခဝိပက္ခယုဂလတ္တာ တေသု ဉာဏာနိ သဟေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကာမစ္ဆန္ဒနေက္ခမ္မာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဥပကာရန္တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာဝသေသာ ယေ ကေစိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ တထာ သဗ္ဗေပိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ‘‘ပရိပန္ထော ဥပကာရ’’န္တိ စ တံ တဒေဝ အပေက္ခိတွာ ဧကဝစနံ ကတံ။ ဧတ္ထ စ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနိ စ ဥပကာရေ ဉာဏာနိ စ ပုစ္ဆိတွာ တေသံ အာရမ္မဏာနေဝ ဝိဿဇ္ဇိတွာ တေဟေဝ တာနိ ဝိဿဇ္ဇိတာနိ ဟောန္တီတိ တဒါရမ္မဏာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေသိ။ ဥပက္ကိလေသေ ဉာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဂဏနဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သောဠသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၅၃။ သောဠသဟိ အာကာရေဟီတိ ဥဘယပက္ခဝသေန ဝုတ္တေဟိ သောဠသဟိ ဉာဏကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဥဒုစိတံ စိတ္တံ သမုဒုစိတန္တိ ဥပစာရဘူမိယံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓံ ဥစိတံ၊ သမ္မာ ဥဒ္ဓံ ဥစိတံ၊ ဥပရူပရိ ကတပရိစယံ သမ္မာ ဥပရူပရိ ကတပရိစယန္တိ အတ္ထော။ ဥဒုဇိတံ စိတ္တံ သမုဒုဇိတန္တိပိ ပါဌော။ ဥပရိဘာဝါယ ဇိတံ၊ ဥပရိဘာဝကရေဟိ ဝါ ဉာဏေဟိ ဇိတံ ဥဒုဇိတံ။ သမုဒုဇိတန္တိ သမာ ဥပရိဘာဝါယ၊ ဥပရိဘာဝကရေဟိ ဝါ ဉာဏေဟိ ဇိတံ။ သမာတိ စေတ္ထ ဝိသမဘာဝပဋိက္ခေပေါ။ ဣမသ္မိံ ပါဌေ ဥ၊ ဒု-ဣတိ ဒွေ ဒွေ ဥပသဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ ဥရူဇိတံ စိတ္တံ သမ္မာရူဇိတန္တိပိ ပါဌော။ ဧတ္ထာပိ ဇိတတ္ထောယေဝ။ ဥရူ အရူတိ ဣဒံ ပန နိပါတမတ္တမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဝီဏောပမဋ္ဌကထာယ တဇ္ဇိတံ သုတဇ္ဇိတန္တိ စ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ သော ဣဓ န ယုဇ္ဇတိ။ ဧကတ္တေ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဥပစာရဘူမိယံ တာဝ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝေန ဧကတ္တေ ပတိဋ္ဌာတိ။ နိယျာနာဝရဏဋ္ဌေန နီဝရဏာတိ ဧတ္ထ အရတိပိ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ အာဝရဏဋ္ဌေန နီဝရဏာတိ ဝုတ္တာ။ နိယျာနာဝရဏဋ္ဌေနာတိ နိယျာနာနံ အာဂမနမဂ္ဂပိဒဟနဋ္ဌေန။ နိယျာနဝါရဏဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော၊ နိယျာနာနံ ပဋိက္ခေပနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ နေက္ခမ္မံ အရိယာနံ နိယျာနန္တိ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ အရိယာနံ နိယျာနသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဟေတုတ္တာ ဖလူပစာရေန အရိယာနံ နိယျာနံ။ တေန စ ဟေတုဘူတေန မဂ္ဂက္ခဏေ အရိယာ နိယျန္တိ နိဂစ္ဆန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘နိယျာနန္တိ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ဥပစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ မဂ္ဂက္ခဏေ စ အာလောကသညာယ သဗ္ဗကုသလဓမ္မာနဉ္စ အဘာဝါ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ နိဝုတတ္တာတိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ။ နပ္ပဇာနာတီတိ ပုဂ္ဂလဝသေန ဝုတ္တံ။

ဝိသုဒ္ဓစိတ္တဿာတိ ဥပစာရဘူမိယံယေဝ။ ခဏိကသမောဓာနာတိ စိတ္တက္ခဏေ စိတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ခဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ခဏိကာ၊ ဥပက္ကိလေသာ၊ ခဏိကာနံ သမောဓာနော သမာဂမော ပဗန္ဓော ခဏိကသမောဓာနော။ တသ္မာ ခဏိကသမောဓာနာ၊ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပက္ကိလေသာ ခဏိကပ္ပဗန္ဓဝသေန ခဏိကပရမ္ပရာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ဧကစိတ္တက္ခဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သောဠသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥပက္ကိလေသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

ပဌမစ္ဆက္ကံ

၁၅၄။ ပဌမစ္ဆက္ကေ အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ အဗ္ဘန္တရပဝိသနဝါတဿ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ အာဒိ၊ ဟဒယံ မဇ္ဈံ၊ နာဘိ ပရိယောသာနံ။ တံ တဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော ယောဂိဿ ဌာနနာနတ္တာနုဂမနေန စိတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတိ၊ တံ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပဂတံ စိတ္တံ ဧကတ္တေ အသဏ္ဌဟနတော သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ပဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ ဗဟိနိက္ခမနဝါတဿ နာဘိ အာဒိ၊ ဟဒယံ မဇ္ဈံ၊ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ ဗဟိအာကာသော ဝါ ပရိယောသာနံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဿာသပဋိကင်္ခနာ နိကန္တိတဏှာစရိယာတိ ‘‘နာသိကာဝါတာယတ္တမိဒံ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ဩဠာရိကောဠာရိကဿ အဿာသဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာ နိကာမနာ ဧဝ တဏှာပဝတ္တိ။ တဏှာပဝတ္တိယာ သတိ ဧကတ္တေ အသဏ္ဌဟနတော သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ပဿာသပဋိကင်္ခနာ နိကန္တီတိ ပုန အဿာသပုဗ္ဗကဿ ပဿာသဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာ နိကန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဿာသေနာဘိတုန္နဿာတိ အတိဒီဃံ အတိရဿံ ဝါ အဿာသံ ကရောန္တဿ အဿာသမူလကဿ ကာယစိတ္တကိလမထဿ သဗ္ဘာဝတော တေန အဿာသေန ဝိဒ္ဓဿ ပီဠိတဿ။ ပဿာသပဋိလာဘေ မုစ္ဆနာတိ အဿာသေန ပီဠိတတ္တာယေဝ ပဿာသေ အဿာဒသညိနော ပဿာသံ ပတ္ထယတော တသ္မိံ ပဿာသပဋိလာဘေ ရဇ္ဇနာ။ ပဿာသမူလကေပိ ဧသေဝ နယော။

ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ အနုဝဏ္ဏနတ္ထံ ဝုတ္တေသု ဂါထာဗန္ဓေသု အနုဂစ္ဆနာတိ အနုဂစ္ဆမာနာ။ သတီတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပဟေတုဘူတာ သတိ။ ဝိက္ခိပတိ အနေန စိတ္တန္တိ ဝိက္ခေပေါ။ ကော သော? အဿာသော။ အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပေါ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပေါ၊ တဿ အာကင်္ခနာ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပါကင်္ခနာ၊ အသမ္မာမနသိကာရဝသေန အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပကဿ အဿာသဿ အာကင်္ခနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပပတ္ထနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေဟီတိ ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ။ ဝိက္ခိပ္ပမာနဿာတိ ဝိက္ခိပိယမာနဿ ဝိက္ခေပံ အာပါဒိယမာနဿ။ နော စ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီတိ စိတ္တံ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ စ နာဓိမုစ္စတိ၊ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ န ဝိမုစ္စတိ။ စိတ္တံ နော စ ဝိမုစ္စတိ ပရပတ္တိယာ စ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိမောက္ခံ အပ္ပဇာနန္တာတိ သော ဝါ အညော ဝါ အာရမ္မဏာဓိမုတ္တိဝိမောက္ခဉ္စ ပစ္စနီကဝိမုတ္တိဝိမောက္ခဉ္စ ဧဝံ အပ္ပဇာနန္တာ။ ပရပတ္တိယာတိ ပရပစ္စယံ ပရသဒ္ဒဟနံ အရဟန္တိ၊ န အတ္တပစ္စက္ခံ ဉာဏန္တိ ‘‘ပရပစ္စယိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပရပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထော ပန သောယေဝ။

ဒုတိယစ္ဆက္ကံ

၁၅၅။ ဒုတိယစ္ဆက္ကေ နိမိတ္တန္တိ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနံ။ အဿာသပဿာသာ ဟိ ဒီဃနာသိကဿ နာသာပုဋံ ဃဋ္ဋေန္တာ ပဝတ္တန္တိ၊ ရဿနာသိကဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ။ ယဒိ ဟိ အယံ ယောဂီ တံ နိမိတ္တမေဝ အာဝဇ္ဇတိ၊ တဿ နိမိတ္တမေဝ အာဝဇ္ဇမာနဿ အဿာသေ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတိ၊ န ပတိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ တဿ တသ္မိံ စိတ္တေ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ သမာဓိဿ အဘာဝတော တံ ဝိကမ္ပနံ သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ယဒိ အဿာသမေဝ အာဝဇ္ဇတိ၊ တဿ စိတ္တံ အဗ္ဘန္တရပဝေသနဝသေန ဝိက္ခေပံ အာဝဟတိ၊ နိမိတ္တေ န ပတိဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ နိမိတ္တေ ဝိကမ္ပတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဂါထာသု ဝိက္ခိပ္ပတေတိ ဝိက္ခိပီယတိ ဝိက္ခေပံ အာပါဒီယတိ။

တတိယစ္ဆက္ကံ

၁၅၆။ တတိယစ္ဆက္ကေ အတီတာနုဓာဝနံ စိတ္တန္တိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဂတံ အဿာသံ ဝါ ပဿာသံ ဝါ အနုဂစ္ဆမာနံ စိတ္တံ။ ဝိက္ခေပါနုပတိတန္တိ ဝိက္ခေပေန အနုဂတံ၊ ဝိက္ခေပံ ဝါ သယံ အနုပတိတံ အနုဂတံ။ အနာဂတပဋိကင်္ခနံ စိတ္တန္တိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အပ္ပတ္တံ အဿာသံ ဝါ ပဿာသံ ဝါ ပဋိကင်္ခမာနံ ပစ္စာသီသမာနံ စိတ္တံ။ ဝိကမ္ပိတန္တိ တသ္မိံ အပ္ပတိဋ္ဌာနေနေဝ ဝိက္ခေပေန ဝိကမ္ပိတံ။ လီနန္တိ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ သင်္ကုစိတံ။ ကောသဇ္ဇာနုပတိတန္တိ ကုသီတဘာဝါနုဂတံ။ အတိပဂ္ဂဟိတန္တိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ အတိဥဿာဟိတံ။ ဥဒ္ဓစ္စာနုပတိတန္တိ ဝိက္ခေပါနုဂတံ။ အဘိနတန္တိ အဿာဒဝတ္ထူသု ဘုသံ နတံ အလ္လီနံ။ အပနတန္တိ နိရဿာဒဝတ္ထူသု ပတိဟတံ၊ တတော အပဂတံ ဝါ၊ အပဂတနတံ ဝါ၊ န တတော အပဂတန္တိ အတ္ထော။ ရာဂါနုပတိတန္တိ ဧတ္ထ အဿာသပဿာသနိမိတ္တံ မနသိကရောတော ဥပ္ပန္နပီတိသုခေ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဟသိတလပိတကီဠိတဝတ္ထူသု ဝါ ရာဂေါ အနုပတတိ။ ဗျာပါဒါနုပတိတန္တိ ဧတ္ထ မနသိကာရေ နိရဿာဒဂတစိတ္တဿ ဥပ္ပန္နဒေါမနဿဝသေန ဝါ ပုဗ္ဗေ သမုဒါစိဏ္ဏေသု အာဃာတဝတ္ထူသု ဝါ ဗျာပါဒေါ အနုပတတိ။ ဂါထာသု န သမာဓိယတီတိ န သမာဟိတံ ဟောတိ။ အဓိစိတ္တန္တိ စိတ္တသီသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော အဓိကော သမာဓိ။

၁၅၇။ ဧတ္တာဝတာ တီဟိ ဆက္ကေဟိ အဋ္ဌာရသ ဥပက္ကိလေသေ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တေသံ ဥပက္ကိလေသာနံ သမာဓိဿ ပရိပန္ထဘာဝသာဓနေန အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော ပုန အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တီတိ ဝိက္ခေပသမုဋ္ဌာနရူပါနံ ဝသေန ရူပကာယောပိ၊ ဝိက္ခေပသန္တတိဝသေန စိတ္တမ္ပိ မဟတာ ခေါဘေန ခုဘိတာ သဒရထာ စ ဟောန္တိ။ တတော မန္ဒတရေန ဣဉ္ဇိတာ ကမ္ပိတာ၊ တတော မန္ဒတရေန ဖန္ဒိတာ စလိတာ ဟောန္တိ။ ဗလဝါပိ မဇ္ဈိမောပိ မန္ဒောပိ ခေါဘော ဟောတိယေဝ၊ န သက္ကာ ခေါဘေန န ဘဝိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တံ ဝိကမ္ပိတတ္တာတိ စိတ္တဿ ဝိကမ္ပိတတ္တာ။ ဂါထာသု ပရိပုဏ္ဏာ အဘာဝိတာတိ ယထာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောတိ၊ တထာ အဘာဝိတာ။ ဣဉ္ဇိတောတိ ကမ္ပိတော။ ဖန္ဒိတောတိ မန္ဒကမ္ပိတော။ ဟေဋ္ဌာ နီဝရဏာနံ အနန္တရတ္တာ ‘‘ဣမေဟိ စ ပန နီဝရဏေဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၃) အစ္စန္တသမီပနိဒဿနဝစနံ ကတံ။ ဣဓ ပန နိဂမနေ နီဝရဏာနံ သန္တရတ္တာ တေဟိ စ ပန နီဝရဏေဟီတိ ပရမ္မုခနိဒဿနဝစနံ ကတံ။

ဥပက္ကိလေသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝေါဒါနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၅၈။ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ ဝိသုဒ္ဓဉာဏာနိ။ တံ ဝိဝဇ္ဇယိတွာတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အတီတာနုဓာဝနံ စိတ္တံ ဝိက္ခေပါနုပတိတံ၊ တံ ဝိဝဇ္ဇယိတွာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧကဋ္ဌာနေ သမာဒဟတီတိ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနေ သမံ အာဒဟတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထေဝ အဓိမောစေတီတိ ဧကဋ္ဌာနေတိ ဝုတ္တေ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနေယေဝ သန္နိဋ္ဌပေတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ ပဂ္ဂဏှိတွာတိ ဓမ္မဝိစယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ပဂ္ဂဟေတွာ။ ဝိနိဂ္ဂဏှိတွာတိ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဝိနိဂ္ဂဏှိတွာ။ ‘‘သတိန္ဒြိယဝီရိယိန္ဒြိယေဟိ ပဂ္ဂဟေတွာ၊ သတိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယေဟိ ဝိနိဂ္ဂဟေတွာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သမ္ပဇာနော ဟုတွာတိ အသုဘဘာဝနာဒီဟိ။ ပုန သမ္ပဇာနော ဟုတွာတိ မေတ္တာဘာဝနာဒီဟိ။ ယေန ရာဂေန အနုပတိတံ၊ ယေန ဗျာပါဒေန အနုပတိတံ၊ တံ ပဇဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ စိတ္တံ ဤဒိသန္တိ သမ္ပဇာနန္တော တပ္ပဋိပက္ခေန ရာဂံ ပဇဟတိ၊ ဗျာပါဒံ ပဇဟတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ပရိယောဒါတန္တိ ပဘဿရံ။ ဧကတ္တဂတံ ဟောတီတိ တံ တံ ဝိသေသံ ပတ္တဿ တံ တံ ဧကတ္တံ ဂတံ ဟောတိ။

ကတမေ တေ ဧကတ္တာတိ ဣဓ ယုဇ္ဇမာနာယုဇ္ဇမာနေပိ ဧကတ္တေ ဧကတော ကတွာ ပုစ္ဆတိ။ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တန္တိ ဒါနဝတ္ထုသင်္ခါတဿ ဒါနဿ ဥပသဂ္ဂေါ ဝေါသဇ္ဇနံ ဒါနူပသဂ္ဂေါ၊ ဒါနဝတ္ထုပရိစ္စာဂစေတနာ။ တဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပဂန္တွာ ဌာနံ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနံ၊ တဒေဝ ဧကတ္တံ၊ တေန ဝါ ဧကတ္တံ ဧကဂ္ဂဘာဝေါ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တံ။ ဒါနဝေါသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တန္တိ ပါဌော သုန္ဒရတရော၊ သော ဧဝတ္ထော။ ဧတေန ပဒုဒ္ဓါရဝသေန စာဂါနုဿတိသမာဓိ ဝုတ္တော။ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တောပိ စေသ ဣတရေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဧကတ္တာနံ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိသာခါပိ ဟိ မဟာဥပါသိကာ အာဟ – ‘‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ ဒိသာသု ဝဿံဝုဋ္ဌာ ဘိက္ခူ သာဝတ္ထိံ အာဂစ္ဆိဿန္တိ ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ၊ တေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿန္တိ ‘ဣတ္ထန္နာမော၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခု ကာလင်္ကတော၊ တဿ ကာ ဂတိ၊ ကော အဘိသမ္ပရာယော’တိ? တံ ဘဂဝါ ဗျာကရိဿတိ သောတာပတ္တိဖလေ ဝါ သကဒါဂါမိဖလေ ဝါ အနာဂါမိဖလေ ဝါ အရဟတ္တေ ဝါ။ တျာဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမိ ‘အာဂတပုဗ္ဗာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ တေန အယျေန သာဝတ္ထီ’တိ? သစေ မေ ဝက္ခန္တိ ‘အာဂတပုဗ္ဗာ တေန ဘိက္ခုနာ သာဝတ္ထီ’တိ။ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂစ္ဆိဿာမိ နိဿံသယံ ပရိဘုတ္တံ တေန အယျေန ဝဿိကသာဋိကာ ဝါ အာဂန္တုကဘတ္တံ ဝါ ဂမိကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ဝါ ဓုဝယာဂု ဝါတိ။ တဿာ မေ တဒနုဿရန္တိယာ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယိဿတိ၊ ပမုဒိတာယ ပီတိ ဇာယိဿတိ၊ ပီတိမနာယ ကာယော ပဿမ္ဘိဿတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယာ သုခံ ဝေဒယိဿာမိ၊ သုခိနိယာ စိတ္တံ သမာဓိယိဿတိ၊ သာ မေ ဘဝိဿတိ ဣန္ဒြိယဘာဝနာ ဗလဘာဝနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၁)။ အထ ဝါ ဧကတ္တေသု ပဌမံ ဥပစာရသမာဓိဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယံ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန၊ တတိယံ ဝိပဿနာဝသေန၊ စတုတ္ထံ မဂ္ဂဖလဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမထဿ နိမိတ္တံ သမထနိမိတ္တံ။ ဝယော ဘင်္ဂေါ ဧဝ လက္ခဏံ ဝယလက္ခဏံ။ နိရောဓော နိဗ္ဗာနံ။ သေသမေတေသု တီသု ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။

စာဂါဓိမုတ္တာနန္တိ ဒါနေ အဓိမုတ္တာနံ။ အဓိစိတ္တန္တိ ဝိပဿနာပါဒကသမာဓိ။ ဝိပဿကာနန္တိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ တီဟိ အနုပဿနာဟိ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တာနံ။ အရိယပုဂ္ဂလာနန္တိ အဋ္ဌန္နံ။ ဒုတိယာဒီနိ တီဏိ ဧကတ္တာနိ အာနာပါနဿတိဝသေန သေသကမ္မဋ္ဌာနဝသေန စ ယုဇ္ဇန္တိ။ စတူဟိ ဌာနေဟီတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ သမာဓိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနံ ဝသေန ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတိ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတဉ္စ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတ’’န္တိ ဥဒ္ဒေသပဒါနိ။ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ကော အာဒီ’’တိအာဒီနိ တေသံ ဥဒ္ဒေသပဒါနံ ဝိတ္ထာရေတုကမျတာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမာနိ နိဒ္ဒေသပဒါနိ။ တတ္ထ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒန္တိ ပဋိပဒါ ဧဝ နီဝရဏမလဝိသောဓနတော ဝိသုဒ္ဓိ၊ တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိံ ပက္ခန္ဒံ ပဝိဋ္ဌံ။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတန္တိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဗြူဟိတံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတန္တိ ပရိယောဒါပကေန ဉာဏေန သမ္ပဟံသိတံ ပရိယောဒါပိတံ ဝိသောဓိတံ။ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ သသမ္ဘာရိကော ဥပစာရော၊ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ၊ သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အန္တောအပ္ပနာယမေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ၊ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ယသ္မိဉှိ ဝါရေ အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ ယော နီဝရဏသင်္ခါတော ကိလေသဂဏော တဿ ဈာနဿ ပရိပန္ထော၊ တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ နာမ သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝ။ တဒနန္တရံ ပန ပုရိမစိတ္တံ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန တထတ္တံ ဥပဂစ္ဆမာနံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ တထတ္တုပဂမနေန တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ ဧဝံ တာဝ ပုရိမစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာကာရနိပ္ဖာဒိကာ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ ပန တဿ ပုန ဝိသောဓေတဗ္ဗာဘာဝတော ဝိသောဓနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထဘာဝူပဂမနေန သမထပဋိပန္နဿ ပုန သမာဒါနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထပဋိပန္နဘာဝတော ဧဝ စဿ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ ဧဝံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယေ ပနေတေ ဧဝံ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတေ တတ္ထ ဇာတာ သမာဓိပညာသင်္ခါတာ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာ အညမညံ အနတိဝတ္တမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ၊ ယာနိ စ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တာနိ၊ ယံ စေသ တဒုပဂံ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယံ ဝါဟယတိ၊ ယာ စဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တာ အာသေဝနာ၊ သဗ္ဗေပိ တေ အာကာရာ ယသ္မာ ဉာဏေန သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝဉ္စ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ တထာ တထာ သမ္ပဟံသိတတ္တာ ဝိသောဓိတတ္တာ ပရိယောဒါပိတတ္တာ နိပ္ဖန္နာ၊ တသ္မာ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ယထာဟ – ‘‘တထာပဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ဥပေက္ခာဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ဥပေက္ခာဝသေန နာနတ္တကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ၊ ဝိမောက္ခဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တတ္တာ တေ ဓမ္မာ ဧကရသာ ဟောန္တိ၊ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၁)။ တသ္မာ ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာ။

ဧဝံ တိဝတ္တဂတန္တိအာဒီနိ တဿေဝ စိတ္တဿ ထောမနဝစနာနိ။ တတ္ထ ဧဝံ တိဝတ္တဂတန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒနဥပေက္ခာနုဗြူဟနာဉာဏသမ္ပဟံသနာဝသေန တိဝိဓဘာဝံ ဂတံ။ ဝိတက္ကသမ္ပန္နန္တိ ကိလေသက္ခောဘဝိရဟိတတ္တာ ဝိတက္ကေန သုန္ဒရဘာဝံ ပန္နံ ဂတံ။ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတေန အဓိဋ္ဌာနေန သမ္ပန္နံ အနူနံ။ ယထာ အဓိဋ္ဌာနဝသိယံ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဈာနပ္ပဝတ္တိ၊ တထာ ဣဓာပိ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနန္တိ စိတ္တေကဂ္ဂတာပိ ယုဇ္ဇတိ။ တေန ဟိ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတိ၊ န ဧတ္ထ ဝိက္ခိပတီတိ။ ‘‘သမာဓိသမ္ပန္န’’န္တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သမာဓိဿေဝ ဈာနသင်္ဂဟိတတ္တာ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ ဈာနင်္ဂပဉ္စကဝသေန ဝုတ္တံ။ သမာဓိသမ္ပန္နန္တိ ဣန္ဒြိယသင်္ဂဟိတတ္တာ ဣန္ဒြိယပဉ္စကဝသေန၊ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီသု ပန အလဗ္ဘမာနာနိ ပဒါနိ ပဟာယ လဗ္ဘမာနကဝသေန ပီတိသမ္ပန္နန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဝိတက္ကာဒယော ပရိပုဏ္ဏာယေဝ တာသံ ကာမာဝစရတ္တာ။ ဧတာသု စ အပ္ပနာယ အဘာဝတော ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ခဏိကသမာဓိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ စတူသု မဂ္ဂေသု ပဌမဇ္ဈာနိကဝသေန ဝိတက္ကာဒီနံ လဗ္ဘနတော လဗ္ဘမာနကဝသေနေဝ ဝိတက္ကာဒယော ပရိပုဏ္ဏာ ဝုတ္တာ။ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒီသု ဟိ မဂ္ဂေသု ဝိတက္ကာဒယော ဈာနေသု ဝိယ ပရိဟာယန္တီတိ။ ဧတ္တာဝတာ တေရသ ဝေါဒါနဉာဏာနိ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ? ဧကဋ္ဌာနေ သမာဒဟနေန တတ္ထေဝ အဓိမုစ္စနေန ကောသဇ္ဇပ္ပဇဟနေန ဥဒ္ဓစ္စပ္ပဇဟနေန ရာဂပ္ပဇဟနေန ဗျာပါဒပ္ပဇဟနေန သမ္ပယုတ္တာနိ ဆ ဉာဏာနိ၊ စတူဟိ ဧကတ္တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ၊ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာနုဗြူဟနာသမ္ပဟံသနာဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ တီဏိ ဉာဏာနီတိ ဧဝံ တေရသ ဉာဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။

၁၅၉။ ဧဝံ သန္တေပိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာဝသေန တေသံ နိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုကာမော တာနိ ဉာဏာနိ အနိဂမေတွာဝ နိမိတ္တံ အဿာသပဿာသာတိအာဒိနာ နယေန စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေတွာ အန္တေ တာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေသိ။ တတ္ထ နိမိတ္တံ ဝုတ္တမေဝ။ အနာရမ္မဏာမေကစိတ္တဿာတိ အနာရမ္မဏာ ဧကစိတ္တဿ။ မ-ကာရော ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ အနာရမ္မဏမေကစိတ္တဿာတိပိ ပါဌော၊ ဧကဿ စိတ္တဿ အာရမ္မဏံ န ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ တယော ဓမ္မေတိ နိမိတ္တာဒယော တယော ဓမ္မေ။ ဘာဝနာတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ။ ကထန္တိ ပဌမံ ဝုတ္တာယ စောဒနာဂါထာယ အနန္တရံ ဝုတ္တာယ ပရိဟာရဂါထာယ အတ္ထံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ န စိမေတိ န စ ဣမေ။ န စမေတိပိ ပါဌော၊ သောယေဝ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ကထံ န စ အဝိဒိတာ ဟောန္တိ၊ ကထံ န စ စိတ္တံ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ ကထံ သဒ္ဒေါ သေသေဟိ ပဉ္စဟိ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပဓာနဉ္စ ပညာယတီတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာရမ္ဘကံ ဝီရိယံ သန္ဒိဿတိ။ ဝီရိယဉှိ ပဒဟန္တိ တေနာတိ ပဓာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပယောဂဉ္စ သာဓေတီတိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘကံ ဈာနဉ္စ ယောဂီ နိပ္ဖာဒေတိ။ ဈာနဉှိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနာယ ပယုဉ္ဇီယတီတိ ပယောဂေါတိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ သံယောဇနပ္ပဟာနကရံ မဂ္ဂဉ္စ ပဋိလဘတိ။ မဂ္ဂေါ ဟိ သမထဝိပဿနာနံ အာနိသံသတ္တာ ဝိသေသောတိ ဝုတ္တော။ ဝိသေသဿ စ ပမုခဘူတတ္တာ စ-ကာရေန သမုစ္စယော န ကတော။

ဣဒါနိ တံ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဥပမာယ သာဓေန္တော သေယျထာပိ ရုက္ခောတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ နာမ ကကစေန ဖာလနတ္ထံ ဝါသိယာ တစ္ဆိတွာ ရုက္ခော ဖာလနကာလေ နိစ္စလဘာဝတ္ထံ သမေ ဘူမိပဒေသေ ပယောဂက္ခမံ ကတွာ ဌပိတော။ ကကစေနာတိ ဟတ္ထကကစေန။ အာဂတေတိ ရုက္ခံ ဖုသိတွာ အတ္တနော သမီပဘာဂံ အာဂတေ။ ဂတေတိ ရုက္ခံ ဖုသိတွာ ပရဘာဂံ ဂတေ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ န အဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ရုက္ခေ ကကစဒန္တေဟိ ဖုဋ္ဌံ ပုရိသေန ပေက္ခမာနံ ဌာနံ အပ္ပတွာ တေသံ အာဂမနဂမနာဘာဝတော သဗ္ဗေပိ ကကစဒန္တာ ဝိဒိတာဝ ဟောန္တိ။ ပဓာနန္တိ ရုက္ခစ္ဆေဒနဝီရိယံ။ ပယောဂန္တိ ရုက္ခစ္ဆေဒနကိရိယံ။ ‘‘ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဝစနံ ဥပမာယ နတ္ထိ။ ဥပနိဗန္ဓနာ နိမိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာယ သတိယာ နိမိတ္တဘူတံ ကာရဏဘူတံ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ။ ဥပနိဗန္ဓတိ ဧတာယ အာရမ္မဏေ စိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာ နာမ သတိ။ နာသိကဂ္ဂေ ဝါတိ ဒီဃနာသိကော နာသိကဂ္ဂေ။ မုခနိမိတ္တေ ဝါတိ ရဿနာသိကော ဥတ္တရောဋ္ဌေ။ ဥတ္တရောဋ္ဌော ဟိ မုခေ သတိယာ နိမိတ္တန္တိ မုခနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တော။ အာဂတေတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနတော အဗ္ဘန္တရံ အာဂတေ။ ဂတေတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဂတေ။ န အဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အပ္ပတွာ အဿာသပဿာသာနံ အာဂမနဂမနာဘာဝတော သဗ္ဗေပိ တေ ဝိဒိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ကမ္မနိယံ ဟောတီတိ ယေန ဝီရိယေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ကမ္မနိယံ ဘာဝနာကမ္မက္ခမံ ဘာဝနာကမ္မယောဂ္ဂံ ဟောတိ။ ဣဒံ ဝီရိယံ ပဓာနံ နာမာတိ ဖလေန ကာရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန နီဝရဏာနိ ပဟီယန္တိ။ ဝိတက္ကာ ဝူပသမ္မန္တီတိ နာနာရမ္မဏစာရိနော အနဝဋ္ဌိတာ ဝိတက္ကာ ဥပသမံ ဂစ္ဆန္တိ။ ယေန ဈာနေန ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ ဝိတက္ကာ ဝူပသမ္မန္တိ။ အယံ ပယောဂေါတိ ပယောဂမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ကတော။ သညောဇနာ ပဟီယန္တီတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာ သညောဇနာ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပဟီယန္တိ။ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ ပဟီနာနံ ပုန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မကတ္တာ ဝိဂတော ဥပ္ပာဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါ ဧတေသန္တိ ဗျန္တာ၊ ပုဗ္ဗေ အဗျန္တာ ဗျန္တာ ဟောန္တီတိ ဗျန္တီဟောန္တိ၊ ဝိနဿန္တီတိ အတ္ထော။ သညောဇနပ္ပဟာနံ အနုသယပ္ပဟာနေန ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဒဿနတ္ထံ အနုသယပ္ပဟာနမာဟ။ ယေန မဂ္ဂေန သညောဇနာ ပဟီယန္တိ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ၊ အယံ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထစတုက္ကေ အရိယမဂ္ဂဿာပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဣဓ အရိယမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော။ ဧကစိတ္တဿ အာရမ္မဏဒွယာဘာဝဿ အဝုတ္တေပိ သိဒ္ဓတ္တာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဧဝံ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ဧကစိတ္တဿ အာရမ္မဏာ န ဟောန္တီတိ နိဂမနံ ကတံ။

၁၆၀။ ဣဒါနိ တံ ဘာဝနာသိဒ္ဓိသာဓကံ ယောဂါဝစရံ ထုနန္တော အာနာပါနဿတိ ယဿာတိ ဂါထံ ဝတွာ တဿာ နိဒ္ဒေသမာဟ။ တတ္ထ အာနာပါနဿတိယော ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ၊ တထာ ပရိပုဏ္ဏာ သုဘာဝိတာ အနုပုဗ္ဗံ ပရိစိတာ ယဿ အတ္ထိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ သော ဣမံ လောကံ ပဘာသေတိ။ ကိံ ဝိယ? အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ ယထာ အဗ္ဘာဒီဟိ မုတ္တော စန္ဒိမာ ဣမံ ဩကာသလောကံ ပဘာသေတိ၊ တထာ သော ယောဂါဝစရော ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ပဘာသေတီတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ’’တိ စ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ မဟိကာဒီနမ္ပိ ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒလောပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂါထာနိဒ္ဒေသေ နော ပဿာသော နော အဿာသောတိ သော သောယေဝ အတ္ထော ပဋိသေဓေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တော။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ အသမ္မုဿနတာယ တမေဝ အဿာသံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ သတိ နာမာတိ အတ္ထော။ တထာ ပဿာသံ။ ဧတ္တာဝတာ အာနာပါနေသု သတိ အာနာပါနဿတီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။

ဣဒါနိ သတိဝသေနေဝ ‘‘ယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ယော အဿသတိ၊ တဿုပဋ္ဌာတိ။ ယော ပဿသတိ၊ တဿုပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ။ ယော အဿသတိ၊ တဿ သတိ အဿာသံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ။ ယော ပဿသတိ၊ တဿ သတိ ပဿာသံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ပရိပုဏ္ဏာတိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂပရမ္ပရာယ အရဟတ္တမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ပရိပုဏ္ဏာ။ တေယေဝ ဟိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဓမ္မေ သန္ဓာယ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိအာဒိမာဟ။ တေ ဟိ ဓမ္မာ ဣမိနာ ယောဂိနာ ပရိဂ္ဂယှမာနတ္တာ ပရိဂ္ဂဟာ၊ တေန ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ စိတ္တစေတသိကာနံ အညမညပရိဝါရတ္တာ ပရိဝါရဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိပူရဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ စတဿော ဘာဝနာတိအာဒီနိ သုဘာဝိတာတိ ဝုတ္တပဒဿ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တာနိ။ စတဿော ဘာဝနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ ယာနီကတာတိ ယုတ္တယာနသဒိသာ ကတာ။ ဝတ္ထုကတာတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ဝတ္ထုသဒိသာ ကတာ။ အနုဋ္ဌိတာတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ။ ပရိစိတာတိ သမန္တတော စိတာ ဥပစိတာ။ သုသမာရဒ္ဓါတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါ သုကတာ။ ယတ္ထ ယတ္ထ အာကင်္ခတီတိ ယေသု ယေသု ဈာနေသု ယာသု ယာသု ဝိပဿနာသု သစေ ဣစ္ဆတိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု တေသု ဈာနေသု တာသု တာသု ဝိပဿနာသု။ ဝသိပ္ပတ္တောတိ ဝသီဘာဝံ ဗဟုဘာဝံ ပတ္တော။ ဗလပ္ပတ္တောတိ သမထဝိပဿနာဗလပ္ပတ္တော။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဝိသာရဒဘာဝံ ပဋုဘာဝံ ပတ္တော။ တေ ဓမ္မာတိ သမထဝိပဿနာ ဓမ္မာ။ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါတိ အာဝဇ္ဇနာယတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇိတမတ္တေယေဝ တဿ သန္တာနေန၊ ဉာဏေန ဝါ သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အာကင်္ခပဋိဗဒ္ဓါတိ ရုစိအာယတ္တာ၊ ရောစိတမတ္တေယေဝ ဝုတ္တနယေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ မနသိကာရော ပနေတ္ထ အာဝဇ္ဇနာယ စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ အာကင်္ခနာယ ဝေဝစနဝသေန အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တော။ တေန ဝုစ္စတိ ယာနီကတာတိ ဧဝံ ကတတ္တာယေဝ တေ ယုတ္တယာနသဒိသာ ကတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ သောဠသသု ဝတ္ထူသု ဧကေကသ္မိံ။ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ။ သူပဋ္ဌိတာတိ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ။ သမ္ပယုတ္တစိတ္တသတီနံ သဟေဝ သကသကကိစ္စကရဏတော အနုလောမပဋိလောမဝသေန ယောဇေတွာ တေ ဒွေ ဓမ္မာ ဒဿိတာ။ တေန ဝုစ္စတိ ဝတ္ထုကတာတိ ဧဝံ ဘူတတ္တာယေဝ ကတပတိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယေန ယေန စိတ္တံ အဘိနီဟရတီတိ ပုဗ္ဗပ္ပဝတ္တိတော အပနေတွာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘာဝနာဝိသေသေ စိတ္တံ ဥပနေတိ။ တေန တေန သတိ အနုပရိဝတ္တတီတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ ဘာဝနာဝိသေသေ သတိ အနုကူလာ ဟုတွာ ပုဗ္ဗပ္ပဝတ္တိတော နိဝတ္တိတွာ ပဝတ္တတိ။ ‘‘ယေန၊ တေနာ’’တိ စေတ္ထ ‘‘ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၅။၁၊ သု။ နိ။ မင်္ဂလသုတ္တ) ဝိယ ဘုမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုစ္စတိ အနုဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ ကရဏတောယေဝ တံ တံ ဘာဝနံ အနုဂန္တွာ ဌိတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာနာပါနဿတိယာ သတိပဓာနတ္တာ ဝတ္ထုကတာနုဋ္ဌိတပဒေသု သတိယာ သဟ ယောဇနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယသ္မာ ပန ပရိပုဏ္ဏာယေဝ ပရိစိတာ ဟောန္တိ ဝဍ္ဎိတာ လဒ္ဓါသေဝနာ၊ တသ္မာ ‘‘ပရိပုဏ္ဏာ’’တိပဒေ ဝုတ္တာ တယော အတ္ထာ ‘‘ပရိစိတာ’’တိပဒေပိ ဝုတ္တာ၊ စတုတ္ထော ဝိသေသတ္ထောပိ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သတိယာ ပရိဂ္ဂဏှန္တောတိ သမ္ပယုတ္တာယ၊ ပုဗ္ဗဘာဂါယ ဝါ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ယောဂီ။ ဇိနာတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန လာမကေ ကိလေသေ ဇိနာတိ အဘိဘဝတိ။ အယဉ္စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ ဓမ္မေသု ဟိ ဇိနန္တေသု တံဓမ္မသမင်္ဂီပုဂ္ဂလောပိ ဇိနာတိ နာမ။ တေ စ ဓမ္မာ သတိံ အဝိဟာယ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ ဇိနိတုမာရဒ္ဓါ ဇိတာတိ ဝုစ္စန္တိ ယထာ ‘‘ဘုဉ္ဇိတုမာရဒ္ဓါ ဘုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ပရိဇိတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဇ-ကာရဿ စ-ကာရံ ကတွာ ‘‘ပရိစိတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာ သမ္မာ ဂဒေါ အဿာတိ သုဂတောတိ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရော နိရုတ္တိလက္ခဏေန ကတော၊ ဧဝမိဓာပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပရိစိတာတိ ပဒံ ကတ္တုသာဓနံ၊ ပုရိမာနိ တီဏိ ကမ္မသာဓနာနိ။

စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓါတိ စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အတ္ထသဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုသမာရဒ္ဓါတိ ပဒဿ အတ္ထာပိ ဟိ ဣဓ သုသမာရဒ္ဓါတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သုသမာရဒ္ဓဓမ္မာ ဝါ။ စတုရတ္ထဘေဒတော စတ္တာရောတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဓမ္မဘေဒတော။ ယသ္မာ ပန သုဘာဝိတာယေဝ သုသမာရဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ န အညေ၊ တသ္မာ တယော ဘာဝနတ္ထာ ဣဓာပိ ဝုတ္တာ။ အာသေဝနတ္ထောပိ တီသု ဝုတ္တေသု ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ အဝတွာ တပ္ပစ္စနီကာနံ သုသမူဟတတ္ထော ဝုတ္တော။ ပစ္စနီကသမုဂ္ဃာတေန ဟိ အာရဒ္ဓပရိယောသာနံ ပညာယတိ၊ တေန သုသမာရဒ္ဓဿ သိခါပ္ပတ္တော အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ တတ္ထ တပ္ပစ္စနီကာနန္တိ တေသံ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂါနံ ပဋိပက္ခဘူတာနံ။ ကိလေသာနန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နိစ္စသညာဒိသမ္ပယုတ္တာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနဉ္စ။ သုသမူဟတတ္တာတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒဝသေန သုဋ္ဌု သမူဟတတ္တာ နာသိတတ္တာ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘သုသမုဂ္ဃာတတ္တာ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။

၁၆၁။ ပုန တဿေဝ ပဒဿ အညမ္ပိ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေန္တော သုသမန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတာတိ တသ္မိံ သိခါပ္ပတ္တဘာဝနာဝိသေသေ ဇာတာ။ အနဝဇ္ဇာတိ ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝါနုပဂမနေန ကိလေသဒေါသဝိရဟိတာ။ ကုသလာတိ ဇာတိဝသေန ကုသလာ။ ဗောဓိပက္ခိယာတိ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ လဒ္ဓနာမဿ အရိယဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယာ။ ပက္ခေ ဘဝတ္တာတိ ဟိ ဥပကာရဘာဝေ ဌိတတ္တာ။ တေ စ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၅၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁) သတ္တတိံသ ဓမ္မာ။ ဣဒံ သမန္တိ ဣဒံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မဇာတံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ သမေတိ ဝိနာသေတီတိ သမံ နာမ။ နိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ ဒုက္ခနိရောဓတ္တာ နိရောဓော၊ ဝါနသင်္ခါတာယ တဏှာယ အဘာဝါ နိဗ္ဗာနံ။ ဣဒံ သုသမန္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသမာပဂတတ္တာ သုဋ္ဌု သမန္တိ သုသမံ နာမ။ ဉာတန္တိ ဗောဓိပက္ခိယသင်္ခါတံ သမံ အသမ္မောဟတော ဉာဏေန ဉာတံ၊ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ သုသမံ အာရမ္မဏတော ဉာဏေန ဉာတံ။ တဒေဝ ဒွယံ တေနေဝ စက္ခုနာ ဝိယ ဒိဋ္ဌံ။ ဝိဒိတန္တိ တဒေဝ ဒွယံ သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနေန အာရမ္မဏကရဏေန စ ပဋိလဒ္ဓံ။ ဉာတံ ဝိယ ပညာယ သစ္ဆိကတံ ဖဿိတဉ္စ။ ‘‘အသလ္လီနံ အသမ္မုဋ္ဌာ အသာရဒ္ဓါ ဧကဂ္ဂ’’န္တိ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပဒဿ အတ္ထပ္ပကာသနံ။ တတ္ထ အာရဒ္ဓန္တိ ပဋ္ဌပိတံ။ အသလ္လီနန္တိ အသင်္ကုစိတံ။ ဥပဋ္ဌိတာတိ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ။ အသမ္မုဋ္ဌာတိ အဝိနဋ္ဌာ။ ပဿဒ္ဓါတိ နိဗ္ဗုတော။ အသာရဒ္ဓါတိ နိဒ္ဒရထော။ သမာဟိတန္တိ သမံ ဌပိတံ။ ဧကဂ္ဂန္တိ အဝိက္ခိတ္တံ။

‘‘စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓါ’’တိအာဒိ သကလဿ သုသမာရဒ္ဓဝစနဿ မူလတ္ထော။ ‘‘အတ္ထိ သမ’’န္တိအာဒိ ပန သုသမဝစနဿ၊ ‘‘ဉာတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓဝစနဿ ဝိကပ္ပတ္ထာ။ တတ္ထာယံ ပဒတ္ထသံသန္ဒနာ – ‘‘သမာ စ သုသမာ စ သမသုသမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ကတွာ ‘‘သုသမာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ ယထာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ နာမရူပဉ္စ နာမရူပန္တိ။ ‘‘ဣဒံ သမံ၊ ဣဒံ သုသမ’’န္တိ ပန အနညာပေက္ခံ ကတွာ နပုံသကဝစနံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ဉာတမ္ပိ ဒိဋ္ဌန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဒိဋ္ဌဉ္စ အာရဒ္ဓဉ္စ အတ္ထတော ဧကံ။ ဝိဒိတသစ္ဆိကတဖဿိတာနိ ပန ဉာတဝေဝစနာနိ၊ တသ္မာ ဉာတန္တိ အာရဒ္ဓတ္ထောယေဝ ဝုတ္တော ဟောတိ။

အာရဒ္ဓံ ဟောတိ ဝီရိယံ အသလ္လီနန္တိ အယံ ပန အာရဒ္ဓဝစနဿ ဥဇုကတ္ထောယေဝ။ ဥပဋ္ဌိတာ သတီတိအာဒီနိ ပန သမ္ပယုတ္တဝီရိယဿ ဥပကာရကဓမ္မဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ၊ န အာရဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ။ ပုရိမေန အတ္ထေန သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါတိ သုသမာရဒ္ဓါ စ၊ ဣမိနာ အတ္ထေန သုသမာ အာရဒ္ဓါတိ သုသမာရဒ္ဓါ စ ဧကသေသေ ကတေ ‘‘သုသမာရဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမမတ္ထံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘တေန ဝုစ္စတိ သုသမာရဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။

အနုပုဗ္ဗန္တိ ယထာနုက္ကမေနာတိ အတ္ထော၊ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ အနူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃန္တိ ဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ပုရိမာ ပုရိမာတိ ပုရိမာ ပုရိမာ သတိ။ ဧတေန ပုဗ္ဗန္တိပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာတိ သတိယေဝ။ ဧတေန အနူတိပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဥဘယေန ပုဗ္ဗဉ္စ အနု စ ပရိစိတာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဥပရိ သောဠသ ဝတ္ထူနိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝစနတော ဣဓ သင်္ခိပိတွာ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ’’တိ အန္တိမမေဝ ဒဿိတံ။ ယသ္မာ သိခါပ္ပတ္တဘာဝနဿ သဗ္ဗာပိ အာနာပါနဿတိယော ပုနပ္ပုနံ ယထာရုစိ ပဝတ္တနတော အနုပရိစိတာပိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အညမညံ ပရိစိတာ စေဝ ဟောန္တိ အနုပရိစိတာ စာ’’တိ။

ယထတ္ထာတိ ယထာသဘာဝတ္ထာ။ အတ္တဒမထတ္ထောတိ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ အတ္တနော နိဗ္ဗိသေဝနတ္ထော။ သမထတ္ထောတိ သီတိဘာဝတ္ထော။ ပရိနိဗ္ဗာပနတ္ထောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန။ အဘိညတ္ထောတိ သဗ္ဗဓမ္မဝသေန။ ပရိညတ္ထာဒယော မဂ္ဂဉာဏကိစ္စဝသေန။ သစ္စာဘိသမယတ္ထော စတုန္နံ သစ္စာနံ ဧကပဋိဝေဓဒဿနဝသေန။ နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပကတ္ထော အာရမ္မဏကရဏဝသေန။

ဗုဒ္ဓါတိပဒဿ အဘာဝေပိ ဗုဒ္ဓေနာတိပဒေ ယော သော ဗုဒ္ဓါ၊ တံ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ။ သယမ္ဘူတိ ဥပဒေသံ ဝိနာ သယမေဝ ဘူတော။ အနာစရိယကောတိ သယမ္ဘူပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ယော ဟိ အာစရိယံ ဝိနာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ သော သယမ္ဘူ နာမ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသူတိအာဒိ အနာစရိယကဘာဝဿ အတ္ထပ္ပကာသနံ။ အနနုဿုတေသူတိ အာစရိယံ အနနုဿုတေသု။ သာမန္တိ သယမေဝ။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈီတိ ဘုသံ သမ္မာ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏီတိ တေသု စ သစ္စေသု သဗ္ဗညုဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယထာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ သဗ္ဗညုနော ဟောန္တိ၊ တထာ သစ္စာနံ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တောတိပိ ပါဌော။ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝန္တိ ဒသသု စ တထာဂတဗလေသု ဣဿရဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယော သော ဧဝံ ဘူတော၊ သော ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခာဓိဂမပရိဘာဝိတံ ခန္ဓသန္တာနံ ဥပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော၊ သဗ္ဗညုတပဒဋ္ဌာနံ ဝါ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိမုပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော သတ္တဝိသေသော ဗုဒ္ဓါ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ ကတာ ဟောတိ။

၁၆၂။ ဣဒါနိ ဗျဉ္ဇနတော ဝိဘာဝေန္တော ဗုဒ္ဓါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ လောကေ အဝဂန္တာ အဝဂတောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ။ ယထာ ပဏ္ဏသောသာ ဝါတာ ပဏ္ဏသုသာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ။ သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗဓမ္မဗုဇ္ဈနသမတ္ထာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနညနေယျတာယ ဗုဒ္ဓါတိ အညေန အဗောဓနီယတော သယမေဝ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓါတိ နာနာဂုဏဝိသဝနတော ပဒုမမိဝ ဝိကသနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါတိအာဒီဟိ ဆဟိ ပရိယာယေဟိ စိတ္တသင်္ကောစကရဓမ္မပ္ပဟာနေန နိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓါ ပုရိသော ဝိယ သဗ္ဗကိလေသနိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ခါ သင်္ခါတန္တိ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သင်္ခါတေနာတိ ဝစနဿ ကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ တဏှာလေပဒိဋ္ဌိလေပါဘာဝေန နိရုပလေပသင်္ခါတေန။ သဝါသနာနံ သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ဧကန္တဝစနေန ဝိသေသေတွာ ဧကန္တဝီတရာဂေါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ရာဂဒေါသမောဟာဝသေသေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ နိက္ကိလေသော။ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓါတိ ဂမနတ္ထာနံ ဓာတူနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထတ္တာ ဗုဇ္ဈနတ္ထာပိ ဓာတုယော ဂမနတ္ထာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ စေတ္ထ –

‘‘မဂ္ဂေါ ပန္ထော ပထော ပဇ္ဇော၊ အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ၊

နာဝါ ဥတ္တရသေတု စ၊ ကုလ္လော စ ဘိသိ သင်္ကမော’’တိ ။ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁) –

မဂ္ဂဿ ဗဟူသု နာမေသု အယနနာမေန ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဧကမဂ္ဂဘူတော မဂ္ဂေါ၊ န ဒွေဓာပထဘူတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဧကေန အယိတဗ္ဗော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ။ ဧကေနာတိ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ပဝိဝေကေန စိတ္တေန။ အယိတဗ္ဗောတိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော။ အယန္တိ ဝါ ဧတေနာတိ အယနော၊ သံသာရတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကေသံ အယနော ဧကာယနော။ ဧကေတိ သေဋ္ဌာ၊ သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌာ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အယနဘူတော မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယတီတိ ဝါ အယနော၊ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ အယနော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဝတ္တမာနော မဂ္ဂေါ၊ န အညတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပိ စ ဧကံ အယတီတိ ဧကာယနော၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာမုခဘာဝနာနယပ္ပဝတ္တောပိ အပရဘာဂေ ဧကံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ ဧကနိဗ္ဗာနဂမနမဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါတိ န ပရေဟိ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါ၊ ကိံ ပန သယမေဝ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာ ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓံ ဗောဓောတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ ယထာ နီလရတ္တဂုဏယောဂါ နီလော ပဋော ရတ္တော ပဋောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏယောဂါ ဗုဒ္ဓါတိ ဉာပေတုံ ဝုတ္တံ။

တတော ပရံ ဗုဒ္ဓါတိ နေတံ နာမန္တိအာဒိ ‘‘အတ္ထမနုဂတာ အယံ ပညတ္တီ’’တိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မိတ္တာ သဟာယာ။ အမစ္စာ ဘစ္စာ။ ဉာတီ ပိတုပက္ခိကာ။ သာလောဟိတာ မာတုပက္ခိကာ။ သမဏာ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာ။ ဗြာဟ္မဏာ ဘောဝါဒိနော၊ သမိတပါပဗာဟိတပါပါ ဝါ။ ဒေဝတာ သက္ကာဒယော ဗြဟ္မာနော စ။ ဝိမောက္ခန္တိကန္တိ ဝိမောက္ခော အရဟတ္တမဂ္ဂေါ၊ ဝိမောက္ခဿ အန္တော အရဟတ္တဖလံ၊ တသ္မိံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ ဝိမောက္ခန္တိကံ နာမ။ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သိဇ္ဈတိ၊ အရဟတ္တဖလောဒယေ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝေါ ဟောတိ။ တံ နေမိတ္တိကမ္ပိ နာမံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာန’’န္တိ။ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာတိ မဟာဗောဓိရုက္ခမူလေ ယထာဝုတ္တက္ခဏေ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘေန သဟ။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာယ၊ သဗ္ဗဓမ္မသစ္ဆိကိရိယာယ ဝါ ဇာတာ ပညတ္တိ။ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါတိ ယာ အယံ ဗုဒ္ဓါတိ ပညတ္တိ၊ အယံ ဗျဉ္ဇနတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ။

‘‘ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ’’တိဂါထာပါဒဿ ပန ဣမိနာ ပဒဘာဇနီယေ ဝုတ္တတ္ထေန အယံ သံသန္ဒနာ – အာနာပါနဿတိယော စ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ၊ ယေန ပကာရေန ဒေသိတာ။ ယထာသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာ ဒသ ယထတ္ထာ စ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ၊ ယေန ပကာရေန ဒေသိတာတိ ပကာရတ္ထဿ စ ယထာသဒ္ဒဿ၊ သဘာဝတ္ထဿ စ ယထာသဒ္ဒဿ သရူပေကသေသဝသေန ဧကသေသံ ကတွာ ‘‘ယထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဒဘာဇနီယေ ပနဿ ယထတ္ထေသု ဧကေကဿ ယောဇနာဝသေန ‘‘ဒေသိတော’’တိ ဧကဝစနံ ကတံ။

‘‘သောတိ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ဟောတိ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဒိပဒေပိ ယဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ လောကတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ပဘာသေတီတိ အတ္တနော ဉာဏဿ ပါကဋံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာတိ သာဝကပါရမိဉာဏေနပိ ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝေန။ ဩဘာသေတီတိ ကာမာဝစရဘူတံ လောကံ။ ဘာသေတီတိ ရူပါဝစရဘူတံ လောကံ။ ပဘာသေတီတိ အရူပါဝစရဘူတံ လောကံ။

အရိယဉာဏန္တိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ။ မဟိကာ မုတ္တောတိ မဟိကာယ မုတ္တော။ မဟိကာတိ နီဟာရော ဝုစ္စတိ။ မဟိယာ မုတ္တောတိပိ ပါဌော။ ဓူမရဇာ မုတ္တောတိ ဓူမတော စ ရဇတော စ မုတ္တော။ ရာဟုဂဟဏာ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ ရာဟုနော စန္ဒဿ အာသန္နုပက္ကိလေသတ္တာ ဒွီဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဘာသတေ ဣတိ သဩဘာသဋ္ဌေန။ တပတေ ဣတိ သတေဇဋ္ဌေန။ ဝိရောစတေ ဣတိ ရုစိရဋ္ဌေန။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ယသ္မာ ပန စန္ဒောပိ သယံ ဘာသန္တော တပန္တော ဝိရောစန္တော ဣမံ ဩကာသလောကံ ဩဘာသေတိ၊ ဘိက္ခု စ ပညာယ ဘာသန္တော တပန္တော ဝိရောစန္တော ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ပညာယ ဩဘာသေတိ၊ တသ္မာ ဥဘယတြာပိ ‘‘ဘာသေတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘာသတေ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ ဟေတုအတ္ထောပိ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အတိဝိသဒတရာဘသူရိယောပမံ အဂ္ဂဟေတွာ ကသ္မာ စန္ဒောပမာ ဂဟိတာတိ စေ? သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟဝူပသမေန သန္တဿ ဘိက္ခုနော သန္တဂုဏယုတ္တစန္ဒောပမာ အနုစ္ဆဝိကာတိ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အာနာပါနဿတိဘာဝနာသိဒ္ဓိသာဓကံ ယောဂါဝစရံ ထုနိတွာ ဣမာနိ တေရသ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ တာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေတီတိ။

ဝေါဒါနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၆၃။ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသေ မာတိကာယံ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ အယဉှိ ဧတ္ထ ဣဓ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗပ္ပကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဿယဘူတသာသနပရိဒီပနော၊ အညသာသနဿ တထာဘာဝပဋိသေဓနော စ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။

အရညဂတော ဝါ ရုက္ခမူလဂတော ဝါ သုညာဂါရဂတော ဝါတိ ဣဒမဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိ ဘာဝနာနုရူပသေနာသနပရိဂ္ဂဟပရိဒီပနံ။ ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ဒီဃရတ္တံ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု အနုဝိသဋံ စိတ္တံ အာနာပါနဿတိသမာဓိအာရမ္မဏံ အဘိရုဟိတုံ န ဣစ္ဆတိ၊ ကူဋဂေါဏယုတ္တရထော ဝိယ ဥပ္ပထမေဝ ဓာဝတိ။ တသ္မာ သေယျထာပိ နာမ ဂေါပေါ ကူဋဓေနုယာ သဗ္ဗံ ခီရံ ပိဝိတွာ ဝဍ္ဎိတံ ကူဋဝစ္ဆံ ဒမေတုကာမော ဓေနုတော အပနေတွာ ဧကမန္တေ မဟန္တံ ထမ္ဘံ နိခဏိတွာ တတ္ထ ယောတ္တေန ဗန္ဓေယျ၊ အထဿ သော ဝစ္ဆော ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တော တမေဝ ထမ္ဘံ ဥပနိသီဒေယျ ဝါ ဥပနိပဇ္ဇေယျ ဝါ၊ ဧဝမေဝ ဣမိနာပိ ဘိက္ခုနာ ဒီဃရတ္တံ ရူပါရမ္မဏာဒိရသပါနဝဍ္ဎိတံ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ ဒမေတုကာမေန ရူပါဒိအာရမ္မဏတော အပနေတွာ အရညံ ဝါ ရုက္ခမူလံ ဝါ သုညာဂါရံ ဝါ ပဝေသေတွာ တတ္ထ အဿာသပဿာသထမ္ဘေ သတိယောတ္တေန ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿ တံ စိတ္တံ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒိတွာပိ ပုဗ္ဗေ အာစိဏ္ဏာရမ္မဏံ အလဘမာနံ သတိယောတ္တံ ဆိန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တံ တမေဝါရမ္မဏံ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဥပနိသီဒတိ စေဝ ဥပနိပဇ္ဇတိ စ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယထာ ထမ္ဘေ နိဗန္ဓေယျ၊ ဝစ္ဆံ ဒမံ နရော ဣဓ၊

ဗန္ဓေယျေဝံ သကံ စိတ္တံ၊ သတိယာရမ္မဏေ ဒဠှ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) –

ဧဝမဿ တံ သေနာသနံ ဘာဝနာနုရူပံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မာ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနပ္ပဘေဒေ မုဒ္ဓဘူတံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဝိသေသာဓိဂမဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရပဒဋ္ဌာနံ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဣတ္ထိပုရိသဟတ္ထိအဿာဒိသဒ္ဒသမာကုလံ ဂါမန္တံ အပရိစ္စဇိတွာ န သုကရံ ဘာဝေတုံ သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ဈာနဿ။ အဂါမကေ ပန အရညေ သုကရံ ယောဂါဝစရေန ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အာနာပါနစတုက္ကဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တဒေဝ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ။ တသ္မာ တဿ အနုရူပံ သေနာသနံ ဥပဒိသန္တော ဘဂဝါ ‘‘အရညဂတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ၊ တထေဝ ထေရော။

ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော ဝိယ ဟိ ဘဂဝါ၊ သော ယထာ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော နဂရဘူမိံ ပဿိတွာ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ‘‘ဧတ္ထ နဂရံ မာပေထာ’’တိ ဥပဒိသတိ၊ သောတ္ထိနာ စ နဂရေ နိဋ္ဌိတေ ရာဇကုလတော မဟာသက္ကာရံ လဘတိ၊ ဧဝမေဝံ ယောဂါဝစရဿ အနုရူပံ သေနာသနံ ဥပပရိက္ခိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥပဒိသတိ၊ တတော တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုတ္တေန ယောဂိနာ ကမေန အရဟတ္တေ ပတ္တေ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတ သော ဘဂဝါ’’တိ မဟန္တံ သက္ကာရံ လဘတိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ‘‘ဒီပိသဒိသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ မဟာဒီပိရာဇာ အရညေ တိဏဂဟနံ ဝါ ဝနဂဟနံ ဝါ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဝါ နိဿာယ နိလီယိတွာ ဝနမဟိံသဂေါကဏ္ဏသူကရာဒယော မိဂေ ဂဏှာတိ၊ ဧဝမေဝံ အယံ အရညာဒီသု ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုဉ္ဇန္တော ဘိက္ခု ယထာက္ကမေန သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂေ စေဝ အရိယဖလာနိ စ ဂဏှာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယထာပိ ဒီပိကော နာမ၊ နိလီယိတွာ ဂဏှတေ မိဂေ၊

တထေဝါယံ ဗုဒ္ဓပုတ္တော၊ ယုတ္တယောဂေါ ဝိပဿကော၊

အရညံ ပဝိသိတွာန၊ ဂဏှာတိ ဖလမုတ္တမ’’န္တိ။ (မိ။ ပ။ ၆။၁။၅)၊

တေနဿ ပရက္ကမဇဝယောဂ္ဂဘူမိံ အရညသေနာသနံ ဒဿေန္တော ‘‘အရညဂတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အရညဂတောတိ ဥပရိ ဝုတ္တလက္ခဏံ ယံကိဉ္စိ ပဝိဝေကသုခံ အရညံ ဂတော။ ရုက္ခမူလဂတောတိ ရုက္ခသမီပံ ဂတော။ သုညာဂါရဂတောတိ သုညံ ဝိဝိတ္တောကာသံ ဂတော။ ဧတ္ထ စ ဌပေတွာ အရညဉ္စ ရုက္ခမူလဉ္စ အဝသေသသတ္တဝိဓသေနာသနံ ဂတောပိ ‘‘သုညာဂါရဂတော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နဝဝိဓဉှိ သေနာသနံ။ ယထာဟ – ‘‘သော ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ ဘဇတိ အရညံ ရုက္ခမူလံ ပဗ္ဗတံ ကန္ဒရံ ဂိရိဂုဟံ သုသာနံ ဝနပတ္ထံ အဗ္ဘောကာသံ ပလာလပုဉ္ဇ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈)။ ဧဝမဿ ဥတုတ္တယာနုကူလံ ဓာတုစရိယာနုကူလဉ္စ အာနာပါနဿတိဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဥပဒိသိတွာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကံ သန္တမိရိယာပထံ ဥပဒိသန္တော နိသီဒတီတိ အာဟ။ အထဿ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝံ အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တနသမတ္ထတံ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယဉ္စ ဒဿေန္တော ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပလ္လင်္ကန္တိ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနံ။ အာဘုဇိတွာတိ ဗန္ဓိတွာ။ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာတိ ဥပရိမသရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒေတွာ။ ဧဝဉှိ နိသိန္နဿ ဓမ္မမံသနှာရူနိ န ပဏမန္တိ။ အထဿ ယာ တေသံ ပဏမနပစ္စယာ ခဏေ ခဏေ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တာသု အနုပ္ပဇ္ဇမာနာသု စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပရိပတတိ၊ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။

ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ သတိံ ဌပယိတွာ။ သော သတောဝ အဿသတိ သတော ပဿသတီတိ သော ဘိက္ခု ဧဝံ နိသီဒိတွာ ဧဝဉ္စ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ တံ သတိံ အဝိဇဟန္တော သတော ဧဝ အဿသတိ သတော ပဿသတိ၊ သတောကာရီ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ ယေဟိ ပကာရေဟိ သတောကာရီ ဟောတိ၊ တေ ပကာရေ ဒဿေတုံ ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တောတိ ဒီဃံ ဝါ အဿာသံ ပဝတ္တယန္တော။ တထာ ရဿံ။ ယာ ပန နေသံ ဒီဃရဿတာ၊ သာ ကာလဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကဒါစိ ဟိ မနုဿာ ဟတ္ထိအဟိအာဒယော ဝိယ ကာလဝသေန ဒီဃံ အဿသန္တိ စ ပဿသန္တိ စ၊ ကဒါစိ သုနခသသာဒယော ဝိယ ရဿံ။ အညထာ ဟိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ အဿာသပဿာသာ ဒီဃရဿာ နာမ န ဟောန္တိ။ တသ္မာ တေ ဒီဃံ ကာလံ ပဝိသန္တာ စ နိက္ခမန္တာ စ ဒီဃာ၊ ရဿံ ကာလံ ပဝိသန္တာ စ နိက္ခမန္တာ စ ရဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြာယံ ဘိက္ခု ဥပရိ ဝုတ္တေဟိ နဝဟာကာရေဟိ ဒီဃံ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ဒီဃံ အဿသာမိ၊ ပဿသာမီတိ ပဇာနာတိ၊ တထာ ရဿံ။

ဧဝံ ပဇာနတော စ –

‘‘ဒီဃော ရဿော စ အဿာသော၊ ပဿာသောပိ စ တာဒိသော၊

စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ ဝတ္တန္တိ၊ နာသိကဂ္ဂေဝ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅)၊

နဝန္နဉ္စဿ အာကာရာနံ ဧကေနာကာရေန ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ သကလဿ အဿာသကာယဿာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ သကလဿ ပဿာသကာယဿာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ ဧဝံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စ။ တသ္မာ ‘‘အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကဿ ဟိ ဘိက္ခုနော စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဝိသဋေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ ၂။၁၆၅) အဿာသကာယေ၊ ပဿာသကာယေ ဝါ အာဒိ ပါကဋော ဟောတိ၊ န မဇ္ဈပရိယောသာနံ။ သော အာဒိမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ မဇ္ဈပရိယောသာနေ ကိလမတိ။ ဧကဿ မဇ္ဈံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ န အာဒိပရိယောသာနံ။ သော မဇ္ဈမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ အာဒိပရိယောသာနေ ကိလမတိ။ ဧကဿ ပရိယောသာနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ န အာဒိမဇ္ဈံ။ သော ပရိယောသာနံယေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ အာဒိမဇ္ဈေ ကိလမတိ။ ဧကဿ သဗ္ဗံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ သော သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ န ကတ္ထစိ ကိလမတိ။ တာဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ သိက္ခတီတိ ဧဝံ ဃဋတိ ဝါယမတိ။ ယော ဝါ တထာဘူတဿ သံဝရော၊ အယမေတ္ထ အဓိသီလသိက္ခာ။ ယော တထာဘူတဿ သမာဓိ၊ အယံ အဓိစိတ္တသိက္ခာ။ ယာ တထာဘူတဿ ပညာ၊ အယံ အဓိပညာသိက္ခာတိ ဣမာ တိဿော သိက္ခာယော တသ္မိံ အာရမ္မဏေ တာယ သတိယာ တေန မနသိကာရေန သိက္ခတိ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ယသ္မာ ပုရိမနယေန ကေဝလံ အဿသိတဗ္ဗံ ပဿသိတဗ္ဗမေဝ စ၊ န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗံ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပန ဉာဏုပ္ပာဒနာဒီသု ယောဂေါ ကရဏီယော။ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘အဿသာမီတိ ပဇာနာတိ ပဿသာမီတိ ပဇာနာတိ’’စ္စေဝ ဝတ္တမာနကာလဝသေန ပါဠိံ ဝတွာ ဣတော ပဋ္ဌာယ ကတ္တဗ္ဗဿ ဉာဏုပ္ပာဒနာဒိနော အာ-ကာရဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အနာဂတကာလဝသေန ပါဠိ အာရောပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရံ…ပေ… သိက္ခတီတိ ဩဠာရိကံ အဿာသပဿာသသင်္ခါတံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တော နိရောဓေန္တော ဝူပသမေန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။

တတြေဝံ ဩဠာရိကသုခုမတာ စ ပဿဒ္ဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ကာယော စ စိတ္တဉ္စ သဒရထာ ဟောန္တိ ဩဠာရိကာ။ ကာယစိတ္တာနံ ဩဠာရိကတ္တေ အဝူပသန္တေ အဿာသပဿာသာပိ ဩဠာရိကာ ဟောန္တိ၊ ဗလဝတရာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ နာသိကာ နပ္ပဟောတိ၊ မုခေန အဿသန္တောပိ ပဿသန္တောပိ တိဋ္ဌတိ။ ယဒါ ပနဿ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ၊ တဒါ တေ သန္တာ ဟောန္တိ ဝူပသန္တာ။ တေသု ဝူပသန္တေသု အဿာသပဿာသာ သုခုမာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ နတ္ထီ’’တိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ။ သေယျထာပိ ပုရိသဿ ဓာဝိတွာ ပဗ္ဗတာ ဝါ ဩရောဟိတွာ မဟာဘာရံ ဝါ သီသတော ဩရောပေတွာ ဌိတဿ ဩဠာရိကာ အဿာသပဿာသာ ဟောန္တိ၊ နာသိကာ နပ္ပဟောတိ၊ မုခေန အဿသန္တောပိ ပဿသန္တောပိ တိဋ္ဌတိ။ ယဒါ ပနေသ တံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ အလ္လသာဋကံ ဟဒယေ ကတွာ သီတာယ ဆာယာယ နိပန္နော ဟောတိ၊ အထဿ တေ အဿာသပဿာသာ သုခုမာ ဟောန္တိ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ နတ္ထီ’’တိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တာ၊ ဧဝမေဝံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိဿ ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ‘‘ဩဠာရိကောဠာရိကေ ကာယသင်္ခါရေ ပဿမ္ဘေမီ’’တိ အာဘောဂသမန္နာဟာရမနသိကာရော နတ္ထိ၊ ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပန အတ္ထိ။ တေနဿ အပရိဂ္ဂဟိတကာလတော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ကာယသင်္ခါရော သုခုမော ဟောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘သာရဒ္ဓေ ကာယေ စိတ္တေ စ၊ အဓိမတ္တံ ပဝတ္တတိ၊

အသာရဒ္ဓမှိ ကာယမှိ၊ သုခုမံ သမ္ပဝတ္တတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၀၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅)၊

ပရိဂ္ဂဟေပိ ဩဠာရိကော၊ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ သုခုမော။ တသ္မိမ္ပိ ဩဠာရိကော၊ ပဌမဇ္ဈာနေ သုခုမော။ ပဌမဇ္ဈာနေ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော၊ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သုခုမော။ ဒုတိယဇ္ဈာနေ စ တတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော၊ တတိယဇ္ဈာနေ သုခုမော။ တတိယဇ္ဈာနေ စ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အတိသုခုမော အပ္ပဝတ္တိမေဝ ပါပုဏာတိ။ ဣဒံ တာဝ ဒီဃဘာဏကသံယုတ္တဘာဏကာနံ မတံ။

မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေ ဩဠာရိကော၊ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ သုခုမော’’တိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနတော ဥပရူပရိဇ္ဈာနူပစာရေပိ သုခုမတရံ ဣစ္ဆန္တိ။ သဗ္ဗေသံယေဝ ပန မတေန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ…ပေ… စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အယံ တာဝ သမထေ နယော။

ဝိပဿနာယံ ပန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ဩဠာရိကော၊ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ ဥပါဒါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ သကလရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ အရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ လက္ခဏာရမ္မဏိက ဝိပဿနာယ သုခုမော။ သောပိ ဒုဗ္ဗလဝိပဿနာယ ဩဠာရိကော၊ ဗလဝဝိပဿနာယ သုခုမော။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမေန ပစ္ဆိမေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမေတ္ထ ဩဠာရိကသုခုမတာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ တာဝေတ္ထ ကာယာနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တဿ ပဌမစတုက္ကဿ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။

ယသ္မာ ပနေတ္ထ ဣဒမေဝ စတုက္ကံ အာဒိကမ္မိကဿ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရာနိ ပန တီဏိ စတုက္ကာနိ ဧတ္ထ ပတ္တဇ္ဈာနဿ ဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာနုပဿနာဝသေန၊ တသ္မာ ဣမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ အာနာပါနစတုက္ကဇ္ဈာနပဒဋ္ဌာနာယ ဝိပဿနာယ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေန သီလပရိသောဓနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတွာ သတ္တင်္ဂသမန္နာဂတဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတြိမေ ပဉ္စ သန္ဓယော ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာ ဥပဋ္ဌာနံ အပ္ပနာ လက္ခဏန္တိ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟော နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနံ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိပုစ္ဆနံ။ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌာနံ။ အပ္ပနာ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အပ္ပနာ။ လက္ခဏံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ လက္ခဏံ၊ ‘‘ဧဝံ လက္ခဏမိဒံ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝူပဓာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှန္တော အတ္တနာပိ န ကိလမတိ၊ အာစရိယမ္ပိ န ဝိဟေသေတိ။ တသ္မာ ထောကံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ ဗဟုံ ကာလံ သဇ္ဈာယိတွာ ဧဝံ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာစရိယဿ သန္တိကေ ဝါ အညတ္ထ ဝါ အဋ္ဌာရသ ဒေါသယုတ္တေ ဝိဟာရေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေ သေနာသနေ ဝသန္တေန ဥပစ္ဆိန္နခုဒ္ဒကပလိဗောဓေန ကတဘတ္တကိစ္စေန ဘတ္တသမ္မဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာ သုခနိသိန္နေန ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တံ သမ္ပဟံသေတွာ အာစရိယုဂ္ဂဟတော ဧကပဒမ္ပိ အပရိဟာပေန္တေန ဣဒံ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ တတြာယံ မနသိကာရဝိဓိ –

‘‘ဂဏနာ အနုဗန္ဓနာ၊ ဖုသနာ ဌပနာ သလ္လက္ခဏာ၊

ဝိဝဋ္ဋနာ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ တေသဉ္စ ပဋိပဿနာ’’တိ။

တတ္ထ ဂဏနာတိ ဂဏနာယေဝ။ အနုဗန္ဓနာတိ အနုဂမနာ။ ဖုသနာတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ ဌပနာတိ အပ္ပနာ။ သလ္လက္ခဏာတိ ဝိပဿနာ။ ဝိဝဋ္ဋနာတိ မဂ္ဂေါ။ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ဖလံ။ တေသဉ္စ ပဋိပဿနာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ တတ္ထ ဣမိနာ အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ပဌမံ ဂဏနာယ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ဂဏေန္တေန ပန ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န ဌပေတဗ္ဗံ၊ ဒသန္နံ ဥပရိ န နေတဗ္ဗံ၊ အန္တရာ ခဏ္ဍံ န ဒဿေတဗ္ဗံ။ ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ ဌပေန္တဿ ဟိ သမ္ဗာဓေ ဩကာသေ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝိပ္ဖန္ဒတိ သမ္ဗာဓေ ဝဇေ သန္နိရုဒ္ဓဂေါဂဏော ဝိယ။ ဒသန္နံ ဥပရိ နေန္တဿ ဂဏနနိဿိတောဝ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟောတိ။ အန္တရာ ခဏ္ဍံ ဒဿေန္တဿ ‘‘သိခါပ္ပတ္တံ နု ခေါ မေ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ နော’’တိ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတိ၊ တသ္မာ ဧတေ ဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ ဂဏေတဗ္ဗံ။

ဂဏေန္တေန စ ပဌမံ ဒန္ဓဂဏနာယ ဓညမာပကဂဏနာယ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ဓညမာပကော ဟိ နာဠိံ ပူရေတွာ ‘‘ဧက’’န္တိ ဝတွာ ဩကိရတိ၊ ပုန ပူရေန္တော ကိဉ္စိ ကစဝရံ ဒိသွာ ဆဍ္ဍေန္တော ‘‘ဧကံ ဧက’’န္တိ ဝဒတိ။ ဧသေဝ နယော ဒွေ ဒွေတိအာဒီသု။ ဧဝမေဝံ ဣမိနာပိ အဿာသပဿာသေသု ယော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကံ ဧက’’န္တိအာဒိံ ကတွာ ယာဝ ‘‘ဒသ ဒသာ’’တိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တမာနံ ဥပလက္ခေတွာဝ ဂဏေတဗ္ဗံ။ တဿ ဧဝံ ဂဏယတော နိက္ခမန္တာ စ ပဝိသန္တာ စ အဿာသပဿာသာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။

အထာနေန တံ ဒန္ဓဂဏနံ ဓညမာပကဂဏနံ ပဟာယ သီဃဂဏနာယ ဂေါပါလကဂဏနာယ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ဆေကော ဟိ ဂေါပါလကော သက္ခရာဒယော ဥစ္ဆင်္ဂေန ဂဟေတွာ ရဇ္ဇုဒဏ္ဍဟတ္ထော ပါတောဝ ဝဇံ ဂန္တွာ ဂါဝေါ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိတွာ ပလိဃတ္ထမ္ဘမတ္ထကေ နိသိန္နော ဒွါရံ ပတ္တံ ပတ္တံယေဝ ဂါဝံ ‘‘ဧကော ဒွေ’’တိ သက္ခရံ ခိပိတွာ ခိပိတွာ ဂဏေတိ။ တိယာမရတ္တိံ သမ္ဗာဓေ ဩကာသေ ဒုက္ခံ ဝုတ္ထဂေါဂဏော နိက္ခမန္တော အညမညံ ဥပနိဃံသန္တော ဝေဂေန ဝေဂေန ပုဉ္ဇပုဉ္ဇော ဟုတွာ နိက္ခမတိ။ သော ဝေဂေန ဝေဂေန ‘‘တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒသာ’’တိ ဂဏေတိယေဝ၊ ဧဝမဿာပိ ပုရိမနယေန ဂဏယတော အဿာသပဿာသာ ပါကဋာ ဟုတွာ သီဃံ သီဃံ ပုနပ္ပုနံ သဉ္စရန္တိ။ တတော တေန ‘‘ပုနပ္ပုနံ သဉ္စရန္တီ’’တိ ဉတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ အဂ္ဂဟေတွာ ဒွါရပ္ပတ္တံ ဒွါရပ္ပတ္တံယေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ၊ ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဆ၊ ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဆ သတ္တ…ပေ… အဋ္ဌ နဝ ဒသာ’’တိ သီဃံ သီဃံ ဂဏေတဗ္ဗမေဝ။ ဂဏနာပဋိဗဒ္ဓေ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဂဏနဗလေနေဝ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ အရိတ္တုပတ္ထမ္ဘနဝသေန စဏ္ဍသောတေ နာဝါဌပနမိဝ။

တဿေဝံ သီဃံ သီဃံ ဂဏယတော ကမ္မဋ္ဌာနံ နိရန္တရံ ပဝတ္တံ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ အထ ‘‘နိရန္တရံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဉတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ ဝါတံ အပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဂေန ဝေဂေန ဂဏေတဗ္ဗံ။ အန္တောပဝိသနဝါတေန ဟိ သဒ္ဓိံ စိတ္တံ ပဝေသယတော အဗ္ဘန္တရံ ဝါတဗ္ဘာဟတံ မေဒပူရိတံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိနိက္ခမနဝါတေန သဒ္ဓိံ စိတ္တံ နီဟရတော ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ။ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌောကာသေ ပန သတိံ ဌပေတွာ ဘာဝေန္တဿေဝ ဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အန္တော စ ဗဟိ စ ဝါတံ အပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဂေန ဝေဂေန ဂဏေတဗ္ဗ’’န္တိ။

ကီဝစိရံ ပနေတံ ဂဏေတဗ္ဗန္တိ? ယာဝ ဝိနာ ဂဏနာယ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ။ ဗဟိ ဝိသဋဝိတက္ကဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ သတိ သဏ္ဌာပနတ္ထံယေဝ ဟိ ဂဏနာတိ။

ဧဝံ ဂဏနာယ မနသိ ကတွာ အနုဗန္ဓနာယ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ အနုဗန္ဓနာ နာမ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ သတိယာ နိရန္တရံ အဿာသပဿာသာနံ အနုဂမနံ။ တဉ္စ ခေါ န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနုဂမနဝသေန။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနိ တဿာနုဂမနေ အာဒီနဝါ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။

တသ္မာ အနုဗန္ဓနာယ မနသိကရောန္တေန န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ အပိစ ခေါ ဖုသနာဝသေန စ ဌပနာဝသေန စ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ဂဏနာနုဗန္ဓနာဝသေန ဝိယ ဟိ ဖုသနာဌပနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထိ၊ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ပန ဂဏေန္တော ဂဏနာယ စ ဖုသနာယ စ မနသိ ကရောတိ၊ တတ္ထေဝ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ တေ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တော၊ အပ္ပနာဝသေန စ စိတ္တံ ဌပေန္တော ‘‘အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ ဌပနာယ စ မနသိ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သွာယမတ္ထော အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တပင်္ဂုဠဒေါဝါရိကောပမာဟိ ဣဓေဝ ပါဠိယံ ဝုတ္တကကစူပမာယ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတြာယံ ပင်္ဂုဠောပမာ – သေယျထာပိ ပင်္ဂုဠော ဒေါလာယ ကီဠတံ မာတာပုတ္တာနံ ဒေါလံ ခိပိတွာ တတ္ထေဝ ဒေါလာထမ္ဘမူလေ နိသိန္နော ကမေန အာဂစ္ဆန္တဿ စ ဂစ္ဆန္တဿ စ ဒေါလာဖလကဿ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈဉ္စ ပဿတိ၊ န စ ဥဘောကောဋိမဇ္ဈာနံ ဒဿနတ္ထံ ဗျာဝဋော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ဘိက္ခု သတိဝသေန ဥပနိဗန္ဓနတ္ထမ္ဘမူလေ ဌတွာ အဿာသပဿာသဒေါလံ ခိပိတွာ တတ္ထေဝ နိမိတ္တေ သတိယာ နိသီဒန္တော ကမေန အာဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေ အဿာသပဿာသာနံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆန္တော တတ္ထေဝ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၅) စိတ္တံ ဌပေတွာ ပဿတိ၊ န စ တေသံ ဒဿနတ္ထံ ဗျာဝဋော ဟောတိ။ အယံ ပင်္ဂုဠောပမာ။

အယံ ပန ဒေါဝါရိကောပမာ – သေယျထာပိ ဒေါဝါရိကော နဂရဿ အန္တော စ ဗဟိ စ ပုရိသေ ‘‘ကော တွံ၊ ကုတော ဝါ အာဂတော၊ ကုဟိံ ဝါ ဂစ္ဆသိ၊ ကိံ ဝါ တေ ဟတ္ထေ’’တိ န ဝီမံသတိ။ န ဟိ တဿ တေ ဘာရာ၊ ဒွါရပ္ပတ္တံ ဒွါရပ္ပတ္တံယေဝ ပန ဝီမံသတိ၊ ဧဝမေဝ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အန္တောပဝိဋ္ဌဝါတာ စ ဗဟိနိက္ခန္တဝါတာ စ န ဘာရာ ဟောန္တိ၊ ဒွါရပ္ပတ္တာ ဒွါရပ္ပတ္တာယေဝ ဘာရာတိ အယံ ဒေါဝါရိကောပမာ။

ကကစူပမာ ပန ‘‘နိမိတ္တံ အဿာသပဿာသာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၉) နယေန ဣဓ ဝုတ္တာယေဝ။ ဣဓ ပနဿ အာဂတာဂတဝသေန အမနသိကာရမတ္တမေဝ ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောတော ကဿစိ န စိရေနေဝ နိမိတ္တဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာ အပ္ပနာသင်္ခါတာ ဌပနာ စ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ကဿစိ ပန ဂဏနာဝသေနေဝ မနသိကာရကာလတော ပဘုတိ ယထာ သာရဒ္ဓကာယဿ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ နိသီဒတော မဉ္စပီဌံ ဩနမတိ ဝိကူဇတိ၊ ပစ္စတ္ထရဏံ ဝလိံ ဂဏှာတိ၊ အသာရဒ္ဓကာယဿ ပန နိသီဒတော နေဝ မဉ္စပီဌံ ဩနမတိ န ဝိကူဇတိ၊ န ပစ္စတ္ထရဏံ ဝလိံ ဂဏှာတိ၊ တူလပိစုပူရိတံ ဝိယ မဉ္စပီဌံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အသာရဒ္ဓါ ကာယော လဟုကော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝံ ဂဏနာဝသေန မနသိကာရကာလတော ပဘုတိ အနုက္ကမတော ဩဠာရိကအဿာသပဿာသနိရောဓဝသေန ကာယဒရထေ ဝူပသန္တေ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ လဟုကံ ဟောတိ၊ သရီရံ အာကာသေ လင်္ဃနာကာရပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။

တဿ ဩဠာရိကေ အဿာသပဿာသေ နိရုဒ္ဓေ သုခုမအဿာသပဿာသနိမိတ္တာရမ္မဏံ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ။ တသ္မိမ္ပိ နိရုဒ္ဓေ အပရာပရံ တတော သုခုမတရံ သုခုမတရံ အဿာသပဿာသနိမိတ္တာရမ္မဏံ ပဝတ္တတိယေဝ။ သွာယမတ္ထော ဥပရိ ဝုတ္တကံသထာလောပမာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယထာ ဟိ အညာနိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဥပရူပရိ ဝိဘူတာနိ ဟောန္တိ၊ န တထာ ဣဒံ။ ဣဒံ ပန ဥပရူပရိ ဘာဝေန္တဿ သုခုမတ္တံ ဂစ္ဆတိ၊ ဥပဋ္ဌာနမ္ပိ န ဥပဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ အနုပဋ္ဌဟန္တေ ပန တသ္မိံ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘အာစရိယံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘နဋ္ဌံ ဒါနိ မေ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝါ ဥဋ္ဌာယာသနာ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေတွာ ဂစ္ဆတော ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ နဝနဝမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ယထာနိသိန္နေနေဝ ဒေသတော အာဟရိတဗ္ဗံ။

တတြာယံ အာဟရဏူပါယော – တေန ဘိက္ခုနာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အနုပဋ္ဌာနဘာဝံ ဉတွာ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ဣမေ အဿာသပဿာသာ နာမ ကတ္ထ အတ္ထိ၊ ကတ္ထ နတ္ထိ။ ကဿ ဝါ အတ္ထိ၊ ကဿ ဝါ နတ္ထီ’’တိ။ အထေဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခတော ‘‘ဣမေ အန္တောမာတုကုစ္ဆိယံ နတ္ထိ၊ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂါနံ နတ္ထိ၊ တထာ အသညီဘူတာနံ မတာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နာနံ ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီနံ နိရောဓသမာပန္နာန’’န္တိ ဉတွာ ဧဝံ အတ္တနာဝ အတ္တာ ပဋိစောဒေတဗ္ဗော ‘‘နနု၊ တွံ ပဏ္ဍိတ၊ နေဝ မာတုကုစ္ဆိဂတော၊ န ဥဒကေ နိမုဂ္ဂေါ၊ န အသညီဘူတော၊ န မတော၊ န စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နော၊ န ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီ၊ န နိရောဓသမာပန္နော။ အတ္ထိယေဝ တေ အဿာသပဿာသာ၊ မန္ဒပညတာယ ပန ပရိဂ္ဂဟေတုံ န သက္ကောသီ’’တိ။ အထာနေန ပကတိဖုဋ္ဌဝသေန စိတ္တံ ဌပေတွာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဣမေ ဟိ ဒီဃနာသိကဿ နာသာပုဋံ ဃဋ္ဋေန္တာ ပဝတ္တန္တိ၊ ရဿနာသိကဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ။ တသ္မာနေန ဣမံ နာမ ဌာနံ ဃဋ္ဋေန္တီတိ နိမိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုဋ္ဌဿတိဿ အသမ္ပဇာနဿ အာနာပါနဿတိဘာဝနံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၉၂)။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ယံကိဉ္စိ ကမ္မဋ္ဌာနံ သတဿ သမ္ပဇာနဿေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣတော အညံ ပန မနသိကရောန္တဿ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဂရုကံ ဂရုကဘာဝနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မဟာပုရိသာနံယေဝ မနသိကာရဘူမိဘူတံ၊ န စေဝ ဣတ္တရံ၊ န စ ဣတ္တရသတ္တသမာသေဝိတံ။ ယထာ ယထာ မနသိ ကရီယတိ၊ တထာ တထာ သန္တဉ္စေဝ ဟောတိ သုခုမဉ္စ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဗလဝတီ သတိ စ ပညာ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။

ယထာ ဟိ မဋ္ဌသာဋကဿ တုန္နကရဏကာလေ သူစိပိ သုခုမာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သူစိပါသဝေဓနမ္ပိ တတော သုခုမတရံ၊ ဧဝမေဝံ မဋ္ဌသာဋကသဒိသဿ ဣမဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဘာဝနာကာလေ သူစိပဋိဘာဂါ သတိပိ သူစိပါသဝေဓနပဋိဘာဂါ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာပိ ဗလဝတီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တာဟိ စ ပန သတိပညာဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ န တေ အဿာသပဿာသာ အညတြ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။

ယထာ ဟိ ကဿကော ခေတ္တံ ကသိတွာ ဗလီဗဒ္ဒေ မုဉ္စိတွာ ဂေါစရမုခေ ကတွာ ဆာယာယ နိသိန္နော ဝိဿမေယျ၊ အထဿ တေ ဗလီဗဒ္ဒါ ဝေဂေန အဋဝိံ ပဝိသေယျုံ။ ယော ဟောတိ ဆေကော ကဿကော၊ သော ပုန တေ ဂဟေတွာ ယောဇေတုကာမော န တေသံ အနုပဒံ ဂန္တွာ အဋဝိံ အာဟိဏ္ဍတိ။ အထ ခေါ ရသ္မိဉ္စ ပတောဒဉ္စ ဂဟေတွာ ဥဇုကမေဝ တေသံ နိပါတနတိတ္ထံ ဂန္တွာ နိသီဒတိ ဝါ နိပဇ္ဇတိ ဝါ။ အထ တေ ဂေါဏေ ဒိဝသဘာဂံ စရိတွာ နိပါတနတိတ္ထံ ဩတရိတွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ ပစ္စုတ္တရိတွာ ဌိတေ ဒိသွာ ရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာ ပတောဒေန ဝိဇ္ဈန္တော အာနေတွာ ယောဇေတွာ ပုန ကမ္မံ ကရောတိ။ ဧဝမေဝံ တေန ဘိက္ခုနာ န တေ အဿာသပဿာသာ အညတြ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ သတိရသ္မိံ ပန ပညာပတောဒဉ္စ ဂဟေတွာ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသေ စိတ္တံ ဌပေတွာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဟိဿ မနသိကရောတော န စိရဿေဝ တေ ဥပဋ္ဌဟန္တိ နိပါတနတိတ္ထေ ဝိယ ဂေါဏာ။ တတော တေန သတိရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ယောဇေတွာ ပညာပတောဒေန ဝိဇ္ဈန္တေန ပုနပ္ပုနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တဿေဝမနုယုဉ္ဇတော န စိရဿေဝ နိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတိ။ တံ ပနေတံ န သဗ္ဗေသံ ဧကသဒိသံ ဟောတိ၊ အပိစ ခေါ ကဿစိ သုခသမ္ဖဿံ ဥပ္ပာဒယမာနော တူလပိစု ဝိယ ကပ္ပာသပိစု ဝိယ ဝါတဓာရာ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဧကစ္စေ အာဟု။

အယံ ပန အဋ္ဌကထာသု ဝိနိစ္ဆယော – ဣဒဉှိ ကဿစိ တာရကရူပံ ဝိယ မဏိဂုဠိကာ ဝိယ မုတ္တာဂုဠိကာ ဝိယ စ၊ ကဿစိ ခရသမ္ဖဿံ ဟုတွာ ကပ္ပာသဋ္ဌိ ဝိယ ဒါရုသာရသူစိ ဝိယ စ၊ ကဿစိ ဒီဃပါမင်္ဂသုတ္တံ ဝိယ ကုသုမဒါမံ ဝိယ ဓူမသိခါ ဝိယ စ၊ ကဿစိ ဝိတ္ထတံ မက္ကဋကသုတ္တံ ဝိယ ဝလာဟကပဋလံ ဝိယ ပဒုမပုပ္ဖံ ဝိယ ရထစက္ကံ ဝိယ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ သူရိယမဏ္ဍလံ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဉ္စ ပနေတံ ယထာ သမ္ဗဟုလေသု ဘိက္ခူသု သုတ္တန္တံ သဇ္ဈာယိတွာ နိသိန္နေသု ဧကေန ဘိက္ခုနာ ‘‘တုမှာကံ ကီဒိသံ ဟုတွာ ဣဒံ သုတ္တံ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကော ‘‘မယှံ မဟတီ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ အာဟ။ အပရော ‘‘မယှံ ဧကာ ဝနရာဇိ ဝိယ’’။ အညော ‘‘မယှံ ဧကော သီတစ္ဆာယော သာခါသမ္ပန္နော ဖလဘာရဘရိတော ရုက္ခော ဝိယာ’’တိ။ တေသဉှိ တံ ဧကမေဝ သုတ္တံ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဧကမေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတိ။ သညဇဉှိ ဧတံ သညာနိဒါနံ သညာပဘဝံ၊ တသ္မာ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတေ ပန နိမိတ္တေ တေန ဘိက္ခုနာ အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ ‘‘မယှံ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝရူပံ နာမ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။ အာစရိယေန ပန ‘‘နိမိတ္တမိဒံ၊ အာဝုသော၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကရောဟိ သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထာနေန နိမိတ္တေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿာယံ ဣတော ပဘုတိ ဌပနာဝသေန ဘာဝနာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –

‘‘နိမိတ္တေ ဌပယံ စိတ္တံ၊ နာနာကာရံ ဝိဘာဝယံ၊

ဓီရော အဿာသပဿာသေ၊ သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၃၂)၊

တဿေဝံ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနတော ပဘုတိ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ကိလေသာ သန္နိသိန္နာဝ၊ စိတ္တံ ဥပစာရသမာဓိနာ သမာဟိတမေဝ။ အထာနေန တံ နိမိတ္တံ နေဝ ဝဏ္ဏတော မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ န လက္ခဏတော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ အပိစ ခေါ ခတ္တိယမဟေသိယာ စက္ကဝတ္တိဂဗ္ဘော ဝိယ ကဿကေန သာလိယဝဂဗ္ဘော ဝိယ စ အာဝါသာဒီနိ သတ္တ အသပ္ပာယာနိ ဝဇ္ဇေတွာ တာနေဝ သတ္တ သပ္ပာယာနိ သေဝန္တေန သာဓုကံ ရက္ခိတဗ္ဗံ၊ အထ နံ ဧဝံ ရက္ခိတွာ ပုနပ္ပုနံ မနသိကာရဝသေန ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဂမယိတွာ ဒသဝိဓံ အပ္ပနာကောသလ္လံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ၊ ဝီရိယသမတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တဿေဝံ ဃဋေန္တဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တာနုက္ကမေန တသ္မိံ နိမိတ္တေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တစတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနော ပနေတ္ထ ဘိက္ခု သလ္လက္ခဏာဝိဝဋ္ဋနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပါရိသုဒ္ဓိံ ပတ္တုကာမော တဒေဝ ဈာနံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝသိပ္ပတ္တံ ပဂုဏံ ကတွာ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတိ။ ကထံ? သော ဟိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ အဿာသပဿာသာနံ သမုဒယော ကရဇကာယော စ စိတ္တဉ္စာတိ ပဿတိ။ ယထာ ဟိ ကမ္မာရဂဂ္ဂရိယာ ဓမမာနာယ ဘသ္တဉ္စ ပုရိသဿ စ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ပဋိစ္စ ဝါတော သဉ္စရတိ၊ ဧဝမေဝံ ကာယဉ္စ စိတ္တဉ္စ ပဋိစ္စ အဿာသပဿာသာတိ။ တတော အဿာသပဿာသေ စ ကာယဉ္စ ရူပန္တိ၊ စိတ္တဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဓမ္မေ အရူပန္တိ ဝဝတ္ထပေတိ။

ဧဝံ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ တဿ ပစ္စယံ ပရိယေသတိ၊ ပရိယေသန္တော စ တံ ဒိသွာ တီသုပိ အဒ္ဓါသု နာမရူပဿ ပဝတ္တိံ အာရဗ္ဘ ကင်္ခံ ဝိတရတိ၊ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ကလာပသမ္မသနဝသေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပန္နေ ဩဘာသာဒယော ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဝတ္ထပေတွာ ဥဒယံ ပဟာယ ဘင်္ဂါနုပဿနံ ပတွာ နိရန္တရံ ဘင်္ဂါနုပဿနေန ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေသု သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော ယထာက္ကမေန စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂေ ပါပုဏိတွာ အရဟတ္တဖလေ ပတိဋ္ဌာယ ဧကူနဝီသတိဘေဒဿ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဿ ပရိယန္တံ ပတ္တော သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ စဿ ဂဏနံ အာဒိံ ကတွာ ဝိပဿနာပရိယောသာနာ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ သမတ္တာ ဟောတီတိ။ အယံ သဗ္ဗာကာရတော ပဌမစတုက္ကဝဏ္ဏနာ။

ဣတရေသု ပန တီသု စတုက္ကေသု ယသ္မာ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနယော နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနာနယေနေဝ တေသံ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပီတိပဋိသံဝေဒီတိ ပီတိံ ပဋိသံဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏတော စ အသမ္မောဟတော စ။

ကထံ အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတိ၊ တဿ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဈာနပဋိလာဘေန အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။

ကထံ အသမ္မောဟတော? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ၊ တဿ ဝိပဿနာက္ခဏေ လက္ခဏပဋိဝေဓေန အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန အဝသေသပဒါနိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝိသေသမတ္တံ – တိဏ္ဏံ ဈာနာနံ ဝသေန သုခပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ စတုန္နမ္ပိ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝိဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စိတ္တသင်္ခါရောတိ ဝေဒနာသညာက္ခန္ဓာ။ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ ဩဠာရိကံ ဩဠာရိကံ စိတ္တသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော၊ နိရောဓေန္တောတိ အတ္ထော။ သော ဝိတ္ထာရတော ကာယသင်္ခါရေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတ္ထ ပီတိပဒေ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ သုခပဒေ သရူပေနေဝ ဝေဒနာ။ ဒွီသု စိတ္တသင်္ခါရပဒေသု ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ၊ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဝစနတော သညာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာတိ ဧဝံ ဝေဒနာနုပဿနာနယေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဘာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတိယစတုက္ကေပိ စတုန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တပဋိသံဝိဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ မောဒေန္တော ပမောဒေန္တော ဟာသေန္တော ပဟာသေန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ အဘိပ္ပမောဒေါ ဟောတိ သမာဓိဝသေန စ ဝိပဿနာဝသေန စ။

ကထံ သမာဓိဝသေန? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတိ၊ သော သမာပတ္တိက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တာယ ပီတိယာ စိတ္တံ အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ။ ကထံ ဝိပဿနာဝသေန? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ။ ဧဝံ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တံ အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ။ ဧဝံ ပဋိပန္နော ‘‘အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမာဒဟံ စိတ္တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမံ အာဒဟန္တော သမံ ဌပေန္တော၊ တာနိ ဝါ ပန ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတော ဝိပဿနာက္ခဏေ လက္ခဏပဋိဝေဓေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာ၊ ဧဝံ ဥပ္ပန္နာယ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝသေနပိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမံ အာဒဟန္တော သမံ ဌပေန္တော ‘‘သမာဒဟံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏေဟိ စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော၊ ဒုတိယေန ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ၊ တတိယေန ပီတိယာ၊ စတုတ္ထေန သုခဒုက္ခေဟိ စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော၊ တာနိ ဝါ ပန ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ။ သော ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညာတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော၊ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သုခသညာတော၊ အနတ္တာနုပဿနာယ အတ္တသညာတော၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နန္ဒိတော၊ ဝိရာဂါနုပဿနာယ ရာဂတော၊ နိရောဓာနုပဿနာယ သမုဒယတော၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ အာဒါနတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စ။ တေန ဝုစ္စတိ – ‘‘ဝိမောစယံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ။ ဧဝံ စိတ္တာနုပဿနာဝသေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဘာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စတုတ္ထစတုက္ကေ ပန အနိစ္စာနုပဿီတိ ဧတ္ထ တာဝ အနိစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အနိစ္စတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အနိစ္စာနုပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အနိစ္စာနုပဿီ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနိစ္စန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တဘာဝါ။ အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ၊ ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ၊ နိဗ္ဗတ္တာနံ တေနေဝါကာရေန အဋ္ဌတွာ ခဏဘင်္ဂေန ဘေဒေါတိ အတ္ထော။ အနိစ္စာနုပဿနာတိ တဿာ အနိစ္စတာယ ဝသေန ရူပါဒီသု ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ အနုပဿနာ။ အနိစ္စာနုပဿီတိ တာယ အနုပဿနာယ သမန္နာဂတော။ တသ္မာ ဧဝံဘူတော အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ဣဓ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိရာဂါနုပဿီတိ ဧတ္ထ ပန ဒွေ ဝိရာဂါ ခယဝိရာဂေါ စ အစ္စန္တဝိရာဂေါ စ။ တတ္ထ ခယဝိရာဂေါတိ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂေါ။ အစ္စန္တဝိရာဂေါတိ နိဗ္ဗာနံ။ ဝိရာဂါနုပဿနာတိ တဒုဘယဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ စ မဂ္ဂေါ စ။ တာယ ဒုဝိဓာယပိ အနုပဿနာယ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ‘‘ဝိရာဂါနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိရောဓာနုပဿီပဒေပိ ဧသေဝ နယော။

ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဧတ္ထာပိ ဒွေ ပဋိနိဿဂ္ဂါ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ။ ပဋိနိဿဂ္ဂေါယေဝ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ၊ ဝိပဿနာမဂ္ဂါနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိပဿနာတိ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ၊ သင်္ခတဒေါသဒဿနေန စ တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတီတိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ၊ အာရမ္မဏကရဏေန စ နိဗ္ဗာနေ ပက္ခန္ဒတီတိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ ဥဘယမ္ပိ ပန ပုရိမပုရိမဉာဏာနံ အနုအနု ပဿနတော အနုပဿနာတိ ဝုစ္စတိ။ တာယ ဒုဝိဓာယပိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီ’’တိ တရုဏဝိပဿနာယ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝိရာဂါနုပဿီ’’တိ တတော ဗလဝတရာယ သင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇနသမတ္ထာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန၊ ‘‘နိရောဓာနုပဿီ’’တိ တတော ဗလဝတရာယ ကိလေသနိရောဓနသမတ္ထာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန၊ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ’’တိ မဂ္ဂဿ အာသန္နဘူတာယ အတိတိက္ခာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန မဂ္ဂေါပိ လဗ္ဘတိ၊ သော အဘိန္နောယေဝ။ ဧဝမိဒံ စတုက္ကံ သုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပုရိမာနိ ပန တီဏိ သမထဝိပဿနာဝသေနာတိ။

အာနာပါနဿတိမာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၄။ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တံ မာတိကံ ပဋိပါဋိယာ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ဣဓာတိ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒီဟိ ဒသဟိ ပဒေဟိ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနမေဝ ကထိတံ။ တဉှိ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ၊ တဿေဝ ခမနဝသေန ခန္တိ၊ ရုစ္စနဝသေန ရုစိ၊ ဂဟဏဝသေန အာဒါယော၊ သဘာဝဋ္ဌေန ဓမ္မော၊ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိနယော၊ တဒုဘယေနပိ ဓမ္မဝိနယော၊ ပဝုတ္တဝသေန ပါဝစနံ၊ သေဋ္ဌစရိယဋ္ဌေန ဗြဟ္မစရိယံ၊ အနုသိဋ္ဌိဒါနဝသေန သတ္ထုသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ‘‘ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာ’’တိအာဒီသု ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓဒိဋ္ဌိယာ၊ ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓခန္တိယာ၊ ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓရုစိယာ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓအာဒါယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဝိနယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မဝိနယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓပါဝစနေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဗြဟ္မစရိယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓသတ္ထုသာသနေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတံ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သကလံ ပါဝစနံ ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ စ ဒိဋ္ဌိ။ ဘဂဝတော ခမနဝသေန ခန္တိ။ ရုစ္စနဝသေန ရုစိ။ ဂဟဏဝသေန အာဒါယော။ အတ္တနော ကာရကံ အပါယေ အပတမာနံ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ သောဝ သံကိလေသပက္ခံ ဝိနေတီတိ ဝိနယော။ ဓမ္မော စ သော ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော၊ ကုသလဓမ္မေဟိ ဝါ အကုသလဓမ္မာနံ ဧသ ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော။ တေနေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘ယေ စ ခေါ တွံ၊ ဂေါတမိ၊ ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ ဣမေ ဓမ္မာ ဝိရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ၊ နော သရာဂါယ…ပေ… ဧကံသေန၊ ဂေါတမိ၊ ဓာရေယျာသိ ဧသော ဓမ္မော ဧသော ဝိနယော ဧတံ သတ္ထုသာသန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၅၃၊ စူဠဝ။ ၄၀၆)။ ဓမ္မေန ဝါ ဝိနယော၊ န ဒဏ္ဍာဒီဟီတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒဏ္ဍေနေကေ ဒမယန္တိ၊ အင်္ကုသေဟိ ကသာဟိ စ၊

အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန၊ နာဂေါ ဒန္တော မဟေသိနာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၂၊ စူဠဝ။ ၃၄၂)၊

တထာ ‘‘ဓမ္မေန နယမာနာနံ၊ ကာ ဥသူယာ ဝိဇာနတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၃)။ ဓမ္မာယ ဝါ ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ အနဝဇ္ဇဓမ္မတ္ထံ ဟေသ ဝိနယော၊ န ဘဝဘောဂါမိသတ္ထံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘နယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ ဇနကုဟနတ္ထ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၃၅၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅) ဝိတ္ထာရော။ ပုဏ္ဏတ္ထေရောပိ အာဟ – ‘‘အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၉)။ ဝိသုဒ္ဓံ ဝါ နယတီတိ ဝိနယော၊ ဓမ္မတော ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ သံသာရဓမ္မတော ဟိ သောကာဒိဓမ္မတော ဝါ ဧသ ဝိသုဒ္ဓံ နိဗ္ဗာနံ နယတိ၊ ဓမ္မဿ ဝါ ဝိနယော၊ န တိတ္ထကရာနန္တိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မဘူတော ဟိ ဘဂဝါ၊ တဿေဝ ဧသ ဝိနယော။ ယသ္မာ ဝါ ဓမ္မာ ဧဝ အဘိညေယျာ ပရိညေယျာ ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝေတဗ္ဗာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ စ၊ တသ္မာ ဧသ ဓမ္မေသု ဝိနယော၊ န သတ္တေသု န ဇီဝေသု စာတိ ဓမ္မဝိနယော။ သာတ္ထသဗျဉ္ဇနတာဒီဟိ အညေသံ ဝစနတော ပဓာနံ ဝစနန္တိ ပဝစနံ၊ ပဝစနမေဝ ပါဝစနံ။ သဗ္ဗစရိယာဟိ ဝိသိဋ္ဌစရိယဘာဝေန ဗြဟ္မစရိယံ။ ဒေဝမနုဿာနံ သတ္ထုဘူတဿ ဘဂဝတော သာသနန္တိ သတ္ထုသာသနံ၊ သတ္ထုဘူတံ ဝါ သာသနန္တိပိ သတ္ထုသာသနံ။ ‘‘ယော ဝေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဟိ ဓမ္မဝိနယောဝ သတ္ထာတိ ဝုတ္တော။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ သဗ္ဗာကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကော ဘိက္ခု ဝိဇ္ဇတိ၊ န အညတြ၊ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ စ ‘‘ဣမသ္မိ’’န္တိ စ အယံ နိယမော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ‘‘ဣဓာ’’တိမာတိကာယ နိဒ္ဒေသဿ အတ္ထော။

ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော ဝါတိအာဒိနာ စ ဘိက္ခုသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထံ အဝတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတဘိက္ခုယေဝ ဒဿိတော။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနော စ သော ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ၊ ကလျာဏော စ သီလာဒိပဋိပတ္တိယုတ္တတ္တာတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏော၊ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏောဝ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော။ အဓိသီလာဒီနိ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ သောတာပန္နော ဝါ သကဒါဂါမီ ဝါ အနာဂါမီ ဝါ။ အကုပ္ပော စလယိတုမသက္ကုဏေယျော အရဟတ္တဖလဓမ္မော အဿာတိ အကုပ္ပဓမ္မော။ သောပိ ဟိ ဣမံ သမာဓိံ ဘာဝေတိ။

အရညနိဒ္ဒေသေ ဝိနယပရိယာယေန တာဝ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ အဝသေသံ အရည’’န္တိ (ပါရာ။ ၉၂) အာဂတံ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန အာရညကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ‘‘အာရညကံ နာမ သေနာသနံ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၇၃) အာဂတံ။ ဝိနယသုတ္တန္တာ ပန ဥဘောပိ ပရိယာယဒေသနာ နာမ၊ အဘိဓမ္မော နိပ္ပရိယာယဒေသနာတိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန (ဝိဘ။ ၅၂၉) အရညံ ဒဿေတုံ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာတိ ဝုတ္တံ၊ ဣန္ဒခီလတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာတိ အတ္ထော။ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလန္တိပိ ပါဌော၊ ဣန္ဒခီလံ အတိက္ကမိတွာ ဗဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣန္ဒခီလောတိ စေတ္ထ ဂါမဿ ဝါ နဂရဿ ဝါ ဥမ္မာရော။

ရုက္ခမူလနိဒ္ဒေသေ ရုက္ခမူလဿ ပါကဋတ္တာ တံ အဝတွာဝ ယတ္ထာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ရုက္ခမူလေ။ အာသန္တိ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ။ ပညတ္တန္တိ ဌပိတံ။ မဉ္စော ဝါတိအာဒီနိ အာသနဿ ပဘေဒဝစနာနိ။ မဉ္စောပိ ဟိ နိသဇ္ဇာယပိ ဩကာသတ္တာ ဣဓ အာသနေသု ဝုတ္တော။ သော ပန မသာရကဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓကုဠီရပါဒကအာဟစ္စပါဒကာနံ အညတရော။ ပီဌံ တေသံ အညတရမေဝ။ ဘိသီတိ ဥဏ္ဏာဘိသိစောဠဘိသိဝါကဘိသိတိဏဘိသိပဏ္ဏဘိသီနံ အညတရာ။ တဋ္ဋိကာတိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ စိနိတွာ ကတာ။ စမ္မခဏ္ဍောတိ နိသဇ္ဇာရဟော ယော ကောစိ စမ္မခဏ္ဍော။ တိဏသန္ထရာဒယော တိဏာဒီနိ ဂုမ္ဗေတွာ ကတာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရုက္ခမူလေ။ စင်္ကမတိ ဝါတိအာဒီဟိ ရုက္ခမူလဿ စတုဣရိယာပထပဝတ္တနယောဂျတာ ကထိတာ။ ‘‘ယတ္ထာ’’တိအာဒီဟိ သဗ္ဗပဒေဟိ ရုက္ခမူလဿ သန္ဒစ္ဆာယတာ ဇနဝိဝိတ္တတာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ကေနစီတိ ကေနစိ သမူဟေန။ တံ သမူဟံ ဘိန္ဒိတွာ ဝိတ္ထာရေန္တော ဂဟဋ္ဌေဟိ ဝါ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝါတိ အာဟ။ အနာကိဏ္ဏန္တိ အသံကိဏ္ဏံ အသမ္ဗာဓံ။ ယဿ သေနာသနဿ သမန္တာ ဂါဝုတမ္ပိ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဝနဂဟနံ နဒီဂဟနံ ဟောတိ၊ န ကောစိ အဝေလာယ ဥပသင်္ကမိတုံ သက္ကောတိ၊ ဣဒံ သန္တိကေပိ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။ ယံ ပန အဍ္ဎယောဇနိကံ ဝါ ယောဇနိကံ ဝါ ဟောတိ၊ ဣဒံ ဒူရတာယ ဧဝ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။

ဝိဟာရောတိ အဍ္ဎယောဂါဒိမုတ္တကော အဝသေသာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါတိ သုပဏ္ဏဝင်္ကဂေဟံ။ ပါသာဒေါတိ ဒွေ ကဏ္ဏိကာ ဂဟေတွာ ကတော ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ ဥပရိအာကာသတလေ ပတိဋ္ဌိတကူဋာဂါရပါသာဒေါယေဝ။ ဂုဟာတိ ဣဋ္ဌကာဂုဟာ သိလာဂုဟာ ဒါရုဂုဟာ ပံသုဂုဟာတိ ဧဝဉှိ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၄) ဝုတ္တံ။ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဟာရောတိ သမန္တာ ပရိဟာရပထံ အန္တောယေဝ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ စ ဒဿေတွာ ကတသေနာသနံ။ ဂုဟာတိ ဘူမိဂုဟာ၊ ယတ္ထ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဒီပံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗတဂုဟာ ဝါ ဘူမိဂုဟာ ဝါတိ ဣဒံ ဒွယံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ မာတိကာယ သဗ္ဗကာလသာဓာရဏလက္ခဏဝသေန ‘‘နိသီဒတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနံ ကတံ၊ ဣဓ ပန နိသိန္နဿ ဘာဝနာရမ္ဘသဗ္ဘာဝတော နိသဇ္ဇာရမ္ဘပရိယောသာနဒဿနတ္ထံ နိသိန္နောတိ နိဋ္ဌာနဝစနံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယ နိသိန္နဿ ကာယော ဥဇုကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာ အဓိပ္ပေတမ ဧဝ ဒဿေန္တော ဥဇုကောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဌိတော သုပဏိဟိတောတိ ဥဇုကံ ပဏိဟိတတ္တာ ဥဇုကော ဟုတွာ ဌိတော၊ န သယမေဝါတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ ပရိဂ္ဂဟိတဋ္ဌော။ ကိံ ပရိဂ္ဂဟိတံ? နိယျာနံ။ ကိံ နိယျာနံ? အာနာပါနဿတိသမာဓိယေဝ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ နိယျာနံ။ တေနာဟနိယျာနဋ္ဌောတိ မုခသဒ္ဒဿ ဇေဋ္ဌကတ္ထဝသေန သံသာရတော နိယျာနဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ သဘာဝဋ္ဌောယေဝ။ သဗ္ဗေဟိ ပနေတေဟိ ပဒေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနံ သတိံ ကတွာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော၊ နိယျာနဋ္ဌောတိ အဿာသပဿာသာနံ ပဝိသနနိက္ခမနဒွါရဋ္ဌော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ပရိဂ္ဂဟိတအဿာသပဿာသနိယျာနံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၆၅။ ဗာတ္တိံသာယ အာကာရေဟီတိ တာသု တာသု အဝတ္ထာသု ယထာက္ကမေန လဗ္ဘမာနာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ မာတိကာယ ‘‘ဒီဃ’’န္တိဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ဧဝံ သေသေသု။ ဧကဂ္ဂတန္တိ ဧကဂ္ဂဘာဝံ။ အဝိက္ခေပန္တိ အဝိက္ခိပနံ။ ဧကဂ္ဂတာ ဧဝ ဟိ နာနာရမ္မဏေသု စိတ္တဿ အဝိက္ခိပနတော အဝိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတိ။ ပဇာနတောတိ အသမ္မောဟဝသေန ပဇာနန္တဿ၊ ဝိန္ဒန္တဿာတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘အဝိက္ခေပေါ မေ ပဋိလဒ္ဓါ’’တိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဇာနန္တဿ ဝါ။ တာယ သတိယာတိ တာယ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ တေန အဝိက္ခေပဇာနနဉာဏေန။ သတော ကာရီ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဧဝ သတိ သတီတိ အဓိပ္ပေတာ၊ ယထာဟ – ‘‘သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၄၆၇)။ တသ္မာ ‘‘သတော’’တိ ဝစနေနေဝ ဉာဏမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။

၁၆၆။ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ ဒီဃသင်္ခါတေ ကာလေ။ ဒီဃော ဟိ မဂ္ဂေါ အဒ္ဓါနောတိ ဝုစ္စတိ။ အယမ္ပိ ကာလော ဒီဃတ္တာ အဒ္ဓါနော ဝိယ အဒ္ဓါနောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အဿသတီ’’တိ စ ‘‘ပဿသတီ’’တိ စ အဿာသဉ္စ ပဿာသဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာပိ ဘာဝနာယ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီ’’တိ ပုန သမာသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာဘိဝုဒ္ဓိယာ ဘိယျောဘာဝါယ ဆန္ဒော ဇာယတိ။ သုခုမတရန္တိ ပဿမ္ဘနသဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပီတိ ဇာယတိ။ အဿာသပဿာသာပိ စိတ္တံ ဝိဝတ္တတီတိ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ ပကတိအဿာသပဿာသတော စိတ္တံ နိဝတ္တတိ။ ဥပေက္ခာ သဏ္ဌာတီတိ တသ္မိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိပတ္တိယာ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရာဘာဝတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ သဏ္ဌာတိ နာမ။ နဝဟာကာရေဟီတိ ဧတ္ထ ဘာဝနာရမ္ဘတော ပဘုတိ ပုရေ ဆန္ဒုပ္ပာဒါ ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီ’’တိ ဝုတ္တာ တယော အာကာရာ၊ ဆန္ဒုပ္ပာဒတော ပဘုတိ ပုရေ ပါမောဇ္ဇုပ္ပာဒါ တယော၊ ပါမောဇ္ဇုပ္ပာဒတော ပဘုတိ တယောတိ နဝ အာကာရာ။ ကာယောတိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာပိ အဿာသပဿာသာ သမူဟဋ္ဌေန ကာယော။ ပကတိအဿာသပကတိပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တမ္ပိ အဿာသပဿာသာတိ နာမံ လဘတိ။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ တံ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ တိဋ္ဌတီတိ သတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ အနုပဿနာ ဉာဏန္တိ သမထဝသေန နိမိတ္တကာယာနုပဿနာ၊ ဝိပဿနာဝသေန နာမကာယရူပကာယာနုပဿနာ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ကာယော ဥပဋ္ဌာနန္တိ သော ကာယော ဥပေစ္စ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ သတီတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ နော သတီတိ သော ကာယော သတိ နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တာယ သတိယာတိ ဣဒါနိ ဝုတ္တာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ ဣဒါနေဝ ဝုတ္တေန ဉာဏေန။ တံ ကာယံ အနုပဿတီတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ယထာဝုတ္တံ ကာယံ အနုဂန္တွာ ဈာနသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ဝါ ဝိပဿနာဉာဏေန ဝါ ပဿတိ။

မာတိကာယ ကာယာဒီနံ ပဒါနံ အဘာဝေပိ ဣမဿ စတုက္ကဿ ကာယာနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ကာယပဒနိဒ္ဒေသော ကတော။ ကာယေ ကာယာနုပဿနာတိ ဗဟုဝိဓေ ကာယေ တဿ တဿ ကာယဿ အနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ ကာယာနုပဿနာ၊ န အညဓမ္မာနုပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘဘူတေ ကာယေ န နိစ္စသုခတ္တသုဘာနုပဿနာ၊ အထ ခေါ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘတော ကာယဿေဝ အနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ ဣတ္ထီတိ ဝါ ပုရိသောတိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဿ ကဿစိ အနနုပဿနတော တဿေဝ ကာယမတ္တဿ အနုပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိ ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာတိအာဒီသု တီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ၊ ကာယာနုပဿနာယ သမ္ပယုတ္တံ သတိပဋ္ဌာနံ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ တဿ ဘာဝနာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ။

၁၆၇။ တံ ကာယန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ နာမရူပကာယေ ကာယသဒ္ဒေန တဿာပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော ဟိ နာမရူပကာယေ ဧဝ လဗ္ဘန္တိ၊ န နိမိတ္တကာယေ။ အနုပဿနာ စ ဘာဝနာ စ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တဿာ ဟိ သတိဝေပုလ္လတာဉာဏဝေပုလ္လတာ စ အာနိသံသော။ တတ္ထ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတောတိ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ဝိပဿနာကာလေ စိတ္တေကဂ္ဂတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိဒိတာ ဝေဒနာတိ သာမညတော ဥဒယဒဿနေန ဝိဒိတာ ဝေဒနာ။ ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ခယတော ဝယတော သုညတော ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဝိဒိတာ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီတိ သာမညတော ဝယဒဿနေန ဝိဒိတာ ဝိနာသံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဘိဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ သညာဝိတက္ကေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေသု ပန တီသု ဝုတ္တေသု သေသာ ရူပဓမ္မာပိ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ ကသ္မာ ပန ဣမေ တယော ဧဝ ဝုတ္တာတိ စေ? ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟတ္တာ။ ဝေဒနာသု တာဝ သုခဒုက္ခာ ပါကဋာ၊ ဥပေက္ခာ ပန သုခုမာ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟာ၊ န သုဋ္ဌု ပါကဋာ။ သာပိ စဿ ပါကဋာ ဟောတိ၊ သညာ အာကာရမတ္တဂ္ဂါဟကတ္တာ န ယထာသဘာဝဂ္ဂါဟိနီ။ သာ စ သဘာဝသာမညလက္ခဏဂ္ဂါဟကေန ဝိပဿနာဉာဏေန သမ္ပယုတ္တာ အတိ ဝိယ အပါကဋာ။ သာပိ စဿ ပါကဋာ ဟောတိ၊ ဝိတက္ကော ဉာဏပတိရူပကတ္တာ ဉာဏတော ဝိသုံ ကတွာ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟော။ ဉာဏပတိရူပကော ဟိ ဝိတက္ကော။ ယထာဟ – ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂)။ သောပိ စဿ ဝိတက္ကော ပါကဋော ဟောတီတိ ဧဝံ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟေသု ဝုတ္တေသု သေသာ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တီတိ။ ဣမေသံ ပန ပဒါနံ နိဒ္ဒေသေ ကထံ ဝိဒိတာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပုစ္ဆိတွာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝေဒနုပ္ပာဒဿ ဝိဒိတတ္တေယေဝ ဝိဿဇ္ဇိတေ ဝေဒနာယ ဝိဒိတတ္တံ ဝိဿဇ္ဇိတံ ဟောတီတိ ကထံ ဝေဒနာယ ဥပ္ပာဒေါ ဝိဒိတော ဟောတီတိအာဒိမာဟ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ဣမိနာဝ နယေန သညာဝိတက္ကာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတက္ကဝါရေ ပန ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဖဿနိရောဓာ’’တိ အဝတွာ ဖဿဋ္ဌာနေ သညာသမုဒယာ သညာနိရောဓာတိ ဝုတ္တံ။ တံ ကသ္မာ ဣတိ စေ? သညာမူလကတ္တာ ဝိတက္ကဿ။ ‘‘သညာနာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သင်္ကပ္ပနာနတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉) ဟိ ဝုတ္တံ။

အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒီသု စ ‘‘ဝေဒနံ အနိစ္စတော မနသိကရောတော’’တိအာဒိနာ နယေန တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါရေ သော သောယေဝ ဓမ္မော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝိပဿနာကိစ္စကရဏေ အသမတ္ထတ္တာ ဝိပဿနာယ အနုပကာရိကာ၊ တသ္မာယေဝ စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု နာဂတာ။ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ ပန သညာယ ကိစ္စမေဝ အပရိဗျတ္တံ၊ တသ္မာ သာ ဝိပဿနာယ ဧကန္တမနုပကာရိကာ ဧဝ။ ဝိတက္ကံ ပန ဝိနာ ဝိပဿနာကိစ္စမေဝ နတ္ထိ။ ဝိတက္ကသဟာယာ ဟိ ဝိပဿနာ သကကိစ္စံ ကရောတိ။ ယထာဟ –

‘‘ပညာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ အာရမ္မဏံ နိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝိတက္ကေ ပန အာကောဋေတွာ အာကောဋေတွာ ဒေန္တေ သက္ကောတိ။ ကထံ? ယထာ ဟိ ဟေရညိကော ကဟာပဏံ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ သဗ္ဗဘာဂေသု ဩလောကေတုကာမော သမာနောပိ န စက္ခုတလေနေဝ ပရိဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ၊ အင်္ဂုလိပဗ္ဗေဟိ ပန ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေတုံ သက္ကောတိ၊ ဧဝမေဝ န ပညာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အနိစ္စာဒိဝသေန အာရမ္မဏံ နိစ္ဆေတုံ သက္ကောတိ၊ အဘိနိရောပနလက္ခဏေန ပန အာဟနနပရိယာဟနနရသေန ဝိတက္ကေန အာကောဋေန္တေန ဝိယ ပရိဝတ္တေန္တေန ဝိယ စ အာဒါယာဒါယ ဒိန္နမေဝ နိစ္ဆေတုံ သက္ကောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၈)။

တသ္မာ ဝေဒနာသညာနံ ဝိပဿနာယ အနုပကာရတ္တာ လက္ခဏမတ္တဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝေဒနာယ သညာယာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ ယတ္တကော ပန ဝိပဿနာယ ဘေဒေါ၊ တတ္တကော ဧဝ ဝိတက္ကဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိတက္ကာန’’န္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

၁၆၈။ ပုန ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ သမ္ပတ္တိံ ဘာဝနာဖလဉ္စ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမောဓာနေတီတိ အာရမ္မဏံ ဌပေတိ၊ အာရမ္မဏံ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ ဝါ အတ္ထော။ သမောဒဟနဗျာပါရာဘာဝေပိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဧဝ သမောဒဟတိ နာမ။ ဂေါစရန္တိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏံ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဖလက္ခဏေ စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ။ သမတ္ထန္တိ သမမေဝ အတ္ထော၊ သမဿ ဝါ အတ္ထောတိ သမတ္ထော။ တံ သမတ္ထံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဂ္ဂံ သမောဓာနေတီတိ မဂ္ဂဖလက္ခဏေယေဝ ဂေါစရံ နိဗ္ဗာနမေဝ။ အယံ ပုဂ္ဂလောတိ အာနာပါနဿတိဘာဝနံ အနုယုတ္တော ယောဂါဝစရောဝ။ ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ကာယေ’’တိပဒေန သင်္ဂဟိတေ နာမရူပကာယသင်္ခါတေ သင်္ခတာရမ္မဏေ တေနေဝ ကမေန မဂ္ဂေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ စ။ ယံ တဿာတိအာဒီဟိ အာရမ္မဏဂေါစရသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတာ ဝုတ္တာ။ တဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ပဇာနာတီတိ ပုဂ္ဂလော ပဇာနနာ ပညာတိ ပုဂ္ဂလော ပညာယ ပဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏဿ၊ မဂ္ဂဖလက္ခဏေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနံ သတိ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ ယထာ ရညော ဥပဋ္ဌာနန္တိ။ အဝိက္ခေပေါတိ သမာဓိ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရာရမ္မဏံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဉ္စ။ တဉှိ အဓိဋ္ဌာတိ ဧတ္ထ စိတ္တန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ။ ဝေါဒါနန္တိ ဉာဏံ။ တဉှိ ဝေါဒါယတိ ဝိသုဇ္ဈတိ တေန စိတ္တန္တိ ဝေါဒါနံ။ လီနပက္ခိကော သမာဓိ အလီနဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမဘူတတ္တာ သမံ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကံ ဉာဏံ အနုဒ္ဓတဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမဘူတတ္တာ သမံ။ တေန ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေသု သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနဒ္ဓတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ တဒုဘယသမတာယ ဥပကာရိကာတိ သမံ၊ အာရမ္မဏံ သမတာဓိဋ္ဌာနတ္တာ သမံ။ အနဝဇ္ဇဋ္ဌောတိ ဝိပဿနာယ အနဝဇ္ဇသဘာဝေါ။ နိက္လေသဋ္ဌောတိ မဂ္ဂဿ နိက္ကိလေသသဘာဝေါ။ နိက္ကိလေသဋ္ဌောတိ ဝါ ပါဌော။ ဝေါဒါနဋ္ဌောတိ ဖလဿ ပရိသုဒ္ဓသဘာဝေါ။ ပရမဋ္ဌောတိ နိဗ္ဗာနဿ သဗ္ဗဓမ္မုတ္တမသဘာဝေါ။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ တံ တံ သဘာဝံ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒီဟိ သမ္မာ ပဋိဝေဓော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထေဝ စ ဝေါဒါနဋ္ဌပဋိဝေဓဿ ဝုတ္တတ္တာ တေန ဧကလက္ခဏာ အနဝဇ္ဇဋ္ဌနိက္ကိလေသဋ္ဌပရမဋ္ဌာ လက္ခဏဟာရဝသေန ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေ၊ ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ ကေစိ၊

ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗေ၊ သော ဟာရော လက္ခဏော နာမာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄။၅ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

အနဝဇ္ဇဋ္ဌော နိက္ကိလေသဋ္ဌော စေတ္ထ အဝိက္ခေပသင်္ခါတဿ သမဿ အတ္ထော ပယောဇနန္တိ သမတ္ထော၊ ဝေါဒါနဋ္ဌော ဝိပဿနာမဂ္ဂဝေါဒါနံ သန္ဓာယ သမမေဝ အတ္ထောတိ သမတ္ထော၊ ဖလဝေါဒါနံ သန္ဓာယ မဂ္ဂဝေါဒါနသင်္ခါတဿ သမဿ အတ္ထောတိ သမတ္ထော၊ ပရမဋ္ဌော ပန သမမေဝ အတ္ထောတိ ဝါ နိဗ္ဗာနပယောဇနတ္တာ သဗ္ဗဿ သမဿ အတ္ထောတိ ဝါ သမတ္ထော၊ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သမဉ္စ သမတ္ထဉ္စ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ကတွာ သမတ္ထဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေပိ လဗ္ဘန္တိ၊ မဂ္ဂေါ စ တိဿော စ ဝိသုဒ္ဓိယော မဂ္ဂဖလက္ခဏေယေဝ၊ ဝိမောက္ခော စ ဝိဇ္ဇာ စ ခယေ ဉာဏဉ္စ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ၊ ဝိမုတ္တိ စ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏဉ္စ ဖလက္ခဏေယေဝ၊ သေသာ ဝိပဿနာက္ခဏေပီတိ။ ဓမ္မဝါရေ ဣမေ ဓမ္မေ ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏေ သမောဓာနေတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဌပေတွာ သေသာ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒံ ပန ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တတ္ထာ ပနေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဧကေကစတုက္ကဝသေနေတ္ထ နိယျာနေ ဒဿိတေပိ စတုက္ကန္တောဂဓဿ ဧကေကဿာပိ ဘာဂဿ နိယျာနဿ ဥပနိဿယတ္တာ ဧကေကဘာဂဝသေန နိယျာနံ ဒဿိတံ။ န ဟိ ဧကေကံ ဝိနာ နိယျာနံ ဟောတီတိ။

ဒီဃံအဿာသပဿာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၉။ ရဿနိဒ္ဒေသေ ဣတ္တရသင်္ခါတေတိ ပရိတ္တသင်္ခါတေ ကာလေ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၀။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ အရူပဓမ္မေသု ဝေဒနာယ ဩဠာရိကတ္တာ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပဌမံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏသံဝေဒိကာ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ တတော ယံ ဝေဒေတိ၊ တံ သဉ္ဇာနာတီတိ ဧဝံ ဝေဒနာဝိသယဿ အာကာရဂ္ဂါဟိကာ သညာ၊ တတော သညာဝသေန အဘိသင်္ခါရိကာ စေတနာ၊ တတော ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဝစနတော ဖဿော၊ တတော သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏလက္ခဏော မနသိကာရော၊ စေတနာဒီဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ဧဝံ တီသု ခန္ဓေသု ဝုတ္တေသု တံနိဿယော ဝိညာဏက္ခန္ဓော ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။ နာမဉ္စာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နာမဉ္စ။ နာမကာယော စာတိ ဣဒံ ပန နာမေန နိဗ္ဗာနဿပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ လောကုတ္တရာနဉ္စ အဝိပဿနုပဂတ္တာ တံ အပနေတုံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကာယော’’တိ ဟိ ဝစနေန နိဗ္ဗာနံ အပနီတံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနဿ ရာသိဝိနိမုတ္တတ္တာ။ ယေ စ ဝုစ္စန္တိ စိတ္တသင်္ခါရာတိ ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဧဝံ ဝုစ္စမာနာပိ စိတ္တသင်္ခါရာ ဣဓ နာမကာယေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာဘူတာတိ မဟန္တပါတုဘာဝတော မဟာဘူတသာမညတော မဟာပရိဟာရတော မဟာဝိကာရတော မဟန္တဘူတတ္တာ စာတိ မဟာဘူတာ။ တေ ပန – ပထဝီ အာပေါ တေဇော ဝါယောတိ စတ္တာရော။ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ စတ္တာရော မဟာဘူတေ ဥပါဒါယ နိဿာယ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တရူပန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန – စက္ခု သောတံ ဃာနံ ဇိဝှာ ကာယော ရူပံ သဒ္ဒေါ ဂန္ဓော ရသော ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဟဒယဝတ္ထု ဩဇာ ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တိ အာကာသဓာတု ရူပဿ လဟုတာ မုဒုတာ ကမ္မညတ္တာ ဥပစယော သန္တတိ ဇရတာ အနိစ္စတာတိ စတုဝီသတိဝိဓံ။ အဿာသော စ ပဿာသော စာတိ ပါကတိကောယေဝ။ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တမ္ပိ တဒေဝ နာမံ လဘတိ ပထဝီကသိဏာဒီနိ ဝိယ။ ရူပသရိက္ခကတ္တာ ရူပန္တိ စ နာမံ လဘတိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၀၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၈) ဝိယ။ နိမိတ္တဉ္စ ဥပနိဗန္ဓနာတိ သတိဥပနိဗန္ဓနာယ နိမိတ္တဘူတံ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနံ။ ယေ စ ဝုစ္စန္တိ ကာယသင်္ခါရာတိ ‘‘အဿာသပဿာသာ ကာယိကာ ဧတေ ဓမ္မာ ကာယပဋိဗဒ္ဓါ ကာယသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဧဝံ ဝုစ္စမာနာပိ ကာယသင်္ခါရာ ဣဓ ရူပကာယေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တေ ကာယာ ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ဈာနက္ခဏေ အဿာသပဿာသနိမိတ္တကာယာ ဝိပဿနာက္ခဏေ အဝသေသရူပါရူပကာယာ အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တိ။ အဿာသပဿာသဝသေန ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ယောဂိဿ ဥပ္ပန္နဝိပဿနာမဂ္ဂေပိ သန္ဓာယ ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အာဝဇ္ဇတော ပဇာနတောတိအာဒီနိ သီလကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ အန္တောကရိတွာ ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿာသပဿာသာနံ သံဝရဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိဝုတ္တအဿာသပဿာသတော ဥပ္ပန္နဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂေသု သံဝရောယေဝ သံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓိ။ အဝိက္ခေပေါယေဝ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ပညာယေဝ ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ ဈာနဝိပဿနာသု ဝိရတိအဘာဝေပိ ပါပါဘာဝမတ္တမေဝ သံဝရော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၁။ ပဿမ္ဘယန္တိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသေ ကာယိကာတိ ရူပကာယေ ဘဝါ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယံ ပဋိဗဒ္ဓါ ကာယံ နိဿိတာ၊ ကာယေ သတိ ဟောန္တိ၊ အသတိ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာယေဝ တေ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ။ ပဿမ္ဘေန္တောတိ နိဗ္ဗာပေန္တော သန္နိသီဒါပေန္တော။ ပဿမ္ဘနဝစနေနေဝ ဩဠာရိကာနံ ပဿမ္ဘနံ သိဒ္ဓံ။ နိရောဓေန္တောတိ ဩဠာရိကာနံ အနုပ္ပာဒနေန နိရောဓေန္တော။ ဝူပသမေန္တောတိ ဩဠာရိကေယေဝ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန သန္တဘာဝံ နယန္တော။ သိက္ခတီတိ အဓိကာရဝသေန အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ ဝါ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဩဠာရိကပဿမ္ဘနံ ဒဿေတုံ ယထာရူပေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာရူပေဟီတိ ယာဒိသေဟိ။ အာနမနာတိ ပစ္ဆတော နမနာ။ ဝိနမနာတိ ဥဘယပဿတော နမနာ။ သန္နမနာတိ သဗ္ဗတောပိ နမန္တဿ သုဋ္ဌု နမနာ။ ပဏမနာတိ ပုရတော နမနာ။ ဣဉ္ဇနာတိ ကမ္ပနာ။ ဖန္ဒနာတိ ဤသကံ စလနာ။ ပကမ္ပနာတိ ဘုသံ ကမ္ပနာ။ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ ကာယဿ အာနမနာ…ပေ… ပကမ္ပနာ၊ တထာရူပံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ၊ ယာ ကာယဿ အာနမနာ…ပေ… ပကမ္ပနာ၊ တဉ္စ ပဿမ္ဘယန္တိ စ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ ကာယသင်္ခါရေသု ဟိ ပဿမ္ဘိတေသု ကာယဿ အာနမနာဒယော စ ပဿမ္ဘိတာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ ကာယဿ န အာနမနာဒိကာ ဟောတိ၊ တထာရူပံ သန္တံ သုခုမမ္ပိ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ၊ ယာ ကာယဿ န အာနမနာဒိကာ၊ တဉ္စ သန္တံ သုခုမံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ သမ္ဗန္ဓတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သန္တံ သုခုမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကဝစနမေတံ။ ဣတိ ကိရာတိ ဧတ္ထ ဣတိ ဧဝမတ္ထေ၊ ကိရ ယဒိအတ္ထေ။ ယဒိ ဧဝံ သုခုမကေပိ အဿာသပဿာသေ ပဿမ္ဘယံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ စောဒကေန စောဒနာ အာရဒ္ဓါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ကိရာတိ စောဒကဝစနတ္တာ အသဒ္ဒဟနတ္ထေ အသဟနတ္ထေ ပရောက္ခတ္ထေ စ ယုဇ္ဇတိယေဝ၊ ဧဝံ သုခုမာနမ္ပိ ပဿမ္ဘနံ သိက္ခတီတိ န သဒ္ဒဟာမိ န သဟာမိ အပစ္စက္ခံ မေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သုခုမာနံ ပဿမ္ဘနေ သန္တေ။ ဝါတူပလဒ္ဓိယာ စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ အဿာသပဿာသဝါတဿ ဥပလဒ္ဓိယာ။ ဥပလဒ္ဓီတိ ဝိညာဏံ။ အဿာသပဿာသဝါတံ ဥပလဗ္ဘမာနဿ တဒါရမ္မဏဿ ဘာဝနာဝိညာဏဿ ပဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ န ဟောတိ၊ တဿ အာရမ္မဏဿ ဘာဝနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဿာသပဿာသာနဉ္စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ ဘာဝနာယ သုခုမကာနမ္ပိ အဿာသပဿာသာနံ နိရောဓနတော တေသဉ္စ ဥပ္ပာဒနာ ပဝတ္တနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာနာပါနဿတိယာ စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ အဿာသပဿာသာဘာဝတောယေဝ တဒါရမ္မဏာယ ဘာဝနာဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာယ သတိယာ စ ပဝတ္တနာ န ဟောတိ။ တသ္မာယေဝ တံသမ္ပယုတ္တဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ စ ဘာဝနာ န ဟောတိ။ န စ နံ တန္တိ ဧတ္ထ စ နန္တိ နိပါတမတ္တံ ‘‘ဘိက္ခု စ န’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၇၃) ဝိယ။ တံ ဝုတ္တဝိဓိံ သမာပတ္တိံ ပဏ္ဍိတာ န သမာပဇ္ဇန္တိပိ တတော န ဝုဋ္ဌဟန္တိပီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စောဒနာပက္ခဿ ပရိဟာရဝစနေ ဣတိ ကိရာတိ ဧဝမေဝ။ ဧတ္ထ ဧဝကာရတ္ထေ ကိရသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ပဿမ္ဘနေ သန္တေ ဧဝ။

ယထာ ကထံ ဝိယာတိ ယထာ တံ ဝုတ္တဝိဓာနံ ဟောတိ၊ တထာ တံ ကထံ ဝိယာတိ ဥပမံ ပုစ္ဆတိ။ ဣဒါနိ သေယျထာပီတိ တံ ဥပမံ ဒဿေတိ။ ကံသေတိ ကံသမယဘာဇနေ။ နိမိတ္တန္တိ တေသံ သဒ္ဒါနံ အာကာရံ။ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ စ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ နိမိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒနိမိတ္တဉ္စ သဒ္ဒတော အနညံ။ သုဂ္ဂဟိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သုဂဟိတတ္တာတိပိ ပါဌော၊ သုဋ္ဌု ဂဟိတတ္တာတိ အတ္ထော။ သုမနသိကတတ္တာတိ သုဋ္ဌု အာဝဇ္ဇိတတ္တာ။ သူပဓာရိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု စိတ္တေ ဌပိတတ္တာ။ သုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏတာပီတိ တဒါ သုခုမာနမ္ပိ သဒ္ဒါနံ နိရုဒ္ဓတ္တာ အနုဂ္ဂဟိတသဒ္ဒနိမိတ္တဿ အနာရမ္မဏမ္ပိ သုခုမတရံ သဒ္ဒနိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သုခုမတရံ သဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏမ္ပိ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ၊ သုခုမတရသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏဘာဝတောပီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣမိနာဝ နယေန အပ္ပနာယမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဿမ္ဘယန္တိအာဒီသု ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တာ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဝါ ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဧတ္ထ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဝါ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝနာဝိသုဒ္ဓိယာ ကာယသင်္ခါရေ ပဿမ္ဘမာနေပိ ဩဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေမီတိ ယောဂိနော အာဘောဂေ သတိ တေနာဒရေန အတိဝိယ ပဿမ္ဘတိ။ အနုပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ သုခုမံ သုအာနယံ ဟောတိ။

အဋ္ဌ အနုပဿနာဉာဏာနီတိ ‘‘ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တေသု စတူသု ဝတ္ထူသု အဿာသဝသေန စတဿော၊ ပဿာသဝသေန စတဿောတိ အဋ္ဌ အနုပဿနာဉာဏာနိ။ အဋ္ဌ စ ဥပဋ္ဌာနာနုဿတိယောတိ ‘‘ဒီဃံ အဿာသဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတော သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၀) နယေန ဝုတ္တေသု စတူသု ဝတ္ထူသု အဿာသဝသေန စတဿော၊ ပဿာသဝသေန စတဿောတိ အဋ္ဌ စ ဥပဋ္ဌာနာနုဿတိယော။ အဋ္ဌ စုပဋ္ဌာနာနုဿတိယောတိပိ ပါဌော။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနီတိ ဘဂဝတာ အာနာပါနဿတိသုတ္တန္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၄ အာဒယော) ဝုတ္တတ္တာ ပဌမစတုက္ကဝသေန စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနီတိ။

ပဌမစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇၂။ ဒုတိယစတုက္ကဿ ပီတိပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပီတိ ပါမောဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ပီတီတိ မူလပဒံ။ ပါမောဇ္ဇန္တိ တဿ အတ္ထပဒံ၊ ပမုဒိတဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ယာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇန္တိအာဒီသု ယာ ‘‘ပီတီ’’တိ စ ‘‘ပါမောဇ္ဇ’’န္တိ စ ဧဝမာဒီနိ နာမာနိ လဘတိ၊ သာ ပီတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပီတီတိ သဘာဝပဒံ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇံ။ အာမောဒနာကာရော အာမောဒနာ။ ပမောဒနာကာရော ပမောဒနာ။ ယထာ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနံ ဝါ တေလာနံ ဝါ ဥဏှောဒကသီတောဒကာနံ ဝါ ဧကတောကရဏံ မောဒနာတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ ဓမ္မာနံ ဧကတောကရဏေန မောဒနာ၊ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပန ပဒံ မဏ္ဍေတွာ အာမောဒနာ ပမောဒနာတိ ဝုတ္တံ။ ဟာသေတီတိ ဟာသော၊ ပဟာသေတီတိ ပဟာသော၊ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိတ္တီတိ ဝိတ္တံ၊ ဓနဿေတံ နာမံ။ အယံ ပန သောမနဿပစ္စယတ္တာ ဝိတ္တိသရိက္ခတာယ ဝိတ္တိ။ ယထာ ဟိ ဓနိနော ဓနံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပီတိမတောပိ ပီတိံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ‘‘ဝိတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တုဋ္ဌိသဘာဝသဏ္ဌိတာယ ဟိ ပီတိယာ ဧတံ နာမံ။ ပီတိမာ ပန ပုဂ္ဂလော ကာယစိတ္တာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတတ္တာ ‘‘ဥဒဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဥဒဂ္ဂဿ ဘာဂေါ ဩဒဂျံ။ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ။ အနဘိရဒ္ဓဿ ဟိ မနော ဒုက္ခပဒဋ္ဌာနတ္တာ န အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ၊ အဘိရဒ္ဓဿ သုခပဒဋ္ဌာနတ္တာ အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ၊ ဣတိ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ၊ သကမနတာ သကမနဿ ဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သာ ပန ယသ္မာ န အညဿ ကဿစိ အတ္တနော မနတာ၊ စိတ္တဿေဝ ပနေသော ဘာဝေါ စေတသိကော ဓမ္မော၊ တသ္မာ အတ္တမနတာ စိတ္တဿာတိ ဝုတ္တာ။ သေသမေတ္ထ စ ဥပရိ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၃။ သုခပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ ဒွေ သုခါနီတိ သမထဝိပဿနာဘူမိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကာယိကဉှိ သုခံ ဝိပဿနာယ ဘူမိ၊ စေတသိကံ သုခံ သမထဿ စ ဝိပဿနာယ စ ဘူမိ။ ကာယိကန္တိ ပသာဒကာယံ ဝိနာ အနုပ္ပတ္တိတော ကာယေ နိယုတ္တန္တိ ကာယိကံ။ စေတသိကန္တိ အဝိပ္ပယောဂဝသေန စေတသိ နိယုတ္တန္တိ စေတသိကံ။ တတ္ထ ကာယိကပဒေန စေတသိကံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ၊ သုခပဒေန ကာယိကံ ဒုက္ခံ။ တထာ စေတသိကပဒေန ကာယိကံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ၊ သုခပဒေန စေတသိကံ ဒုက္ခံ။ သာတန္တိ မဓုရံ သုမဓုရံ။ သုခန္တိ သုခမေဝ၊ န ဒုက္ခံ။ ကာယသမ္ဖဿဇန္တိ ကာယသမ္ဖဿေ ဇာတံ။ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတန္တိ သာတံ ဝေဒယိတံ၊ န အသာတံ ဝေဒယိတံ။ သုခံ ဝေဒယိတံ၊ န ဒုက္ခံ ဝေဒယိတံ။ ပရတော တီဏိ ပဒါနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သာတာ ဝေဒနာ၊ န အသာတာ။ သုခါ ဝေဒနာ၊ န ဒုက္ခာတိ အယမေဝ ပနေတ္ထ အတ္ထော။

စေတသိကသုခနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ယောဇေတဗ္ဗော။ တေ သုခါတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော၊ တာနိ သုခါနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ စတုက္ကေ ဟေဋ္ဌာ ပဌမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ ဒုတိယစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

ဒုတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇၆။ တတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသေ စိတ္တန္တိ မူလပဒံ။ ဝိညာဏန္တိ အတ္ထပဒံ။ ယံ စိတ္တန္တိအာဒိ ပီတိယံ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စိတ္တန္တိအာဒီသု စိတ္တဝိစိတ္တတာယ စိတ္တံ။ အာရမ္မဏံ မိနမာနံ ဇာနာတီတိ မနော။ မာနသန္တိ မနောယေဝ။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော၊ ယွာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဟိ ဧတ္ထ ပန သမ္ပယုတ္တကဓမ္မော မာနသောတိ ဝုတ္တော။

‘‘ကထဉှိ ဘဂဝါ တုယှံ၊ သာဝကော သာသနေ ရတော၊

အပ္ပတ္တမာနသော သေက္ခော၊ ကာလံ ကယိရာ ဇနေ သုတာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) –

ဧတ္ထ အရဟတ္တံ မာနသန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန မနောဝ မာနသံ။ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဟေတံ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။

ဟဒယန္တိ စိတ္တံ။ ‘‘စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမိ၊ ဟဒယံ ဝါ တေ ဖာလေဿာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ဧတ္ထ ဥရော ဟဒယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယ တစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၃) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘ဝက္ကံ ဟဒယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဧတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု။ ဣဓ ပန စိတ္တမေဝ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန ‘‘ဟဒယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဒေဝ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ပဏ္ဍရံ။ ဘဝင်္ဂံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ – ‘‘ပဘဿရမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)။ တတော နိက္ခန္တတ္တာ ပန အကုသလမ္ပိ ဂင်္ဂါယ နိက္ခန္တာ နဒီ ဂင်္ဂါ ဝိယ၊ ဂေါဓာဝရိတော နိက္ခန္တာ ဂေါဓာဝရီ ဝိယ စ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏံ စိတ္တံ ဥပက္ကိလေသေန ကိလေသော န ဟောတိ၊ သဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ ဥပက္ကိလေသယောဂေ ပန သတိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာပိ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

မနော မနာယတနန္တိ ဣဓ ပန မနောဂဟဏံ မနဿေဝ အာယတနဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – ‘‘နယိဒံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ မနဿ အာယတနတ္တာ မနာယတနံ၊ အထ ခေါ မနော ဧဝ အာယတနံ မနာယတန’’န္တိ။

အာယတနဋ္ဌော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ မနတေ ဣတိ မနော၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာဟု – နာဠိယာ မိနမာနော ဝိယ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ ဇာနာတီတိ မနော၊ တဒေဝ မနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ မနောဝ ဣန္ဒြိယံ မနိန္ဒြိယံ။

ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ဝိညာဏမေဝ ခန္ဓော ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ ရုဠှိတော ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ရာသဋ္ဌေန ဟိ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသော ဧကံ ဝိညာဏံ။ တသ္မာ ယထာ ရုက္ခဿ ဧကဒေသံ ဆိန္ဒန္တော ရုက္ခံ ဆိန္ဒတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမေဝ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသဘူတံ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏံ ရုဠှိတော ‘‘ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ရာသဋ္ဌောယေဝ ခန္ဓဋ္ဌော န ဟောတိ၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌောပိ ခန္ဓဋ္ဌောယေဝ၊ တသ္မာ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေန ဝိညာဏကောဋ္ဌာသောတိပိ အတ္ထော။ တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူတိ တေသံ ဖဿာဒီနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အနုစ္ဆဝိကာ မနောဝိညာဏဓာတု။ ဣမသ္မိဉှိ ပဒေ ဧကမေဝ စိတ္တံ မိနနဋ္ဌေန မနော၊ ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိညာဏံ၊ သဘာဝဋ္ဌေန၊ နိဿတ္တဋ္ဌေန ဝါ ဓာတူတိ တီဟိ နာမေဟိ ဝုတ္တံ။

၁၇၇။

အဘိပ္ပမောဒေါတိ အဓိကာ တုဋ္ဌိ။

၁၇၈။ သမာဓိနိဒ္ဒေသေ အစလဘာဝေန အာရမ္မဏေ တိဋ္ဌတီတိ ဌိတိ။ ပရတော ပဒဒွယံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ အပိစ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏမှိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ တိဋ္ဌတီတိ သဏ္ဌိတိ။ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟေတွာ အနုပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတီတိ အဝဋ္ဌိတိ။ ကုသလပက္ခသ္မိံ ဟိ စတ္တာရော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ သဒ္ဓါ သတိ သမာဓိ ပညာတိ။ တေနေဝ သဒ္ဓါ ‘‘ဩကပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ သတိ ‘‘အပိလာပနတာ’’တိ၊ သမာဓိ ‘‘အဝဋ္ဌိတီ’’တိ၊ ပညာ ‘‘ပရိယောဂါဟနာ’’တိ။ အကုသလပက္ခေ ပန တယော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ တဏှာ ဒိဋ္ဌိ အဝိဇ္ဇာတိ။ တေနေဝ တေ ‘‘ဩဃာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တဿ ဝိသာဟာရဿ ပဋိပက္ခတော အဝိသာဟာရော၊ အဝိသာဟရဏန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ ဂစ္ဆန္တံ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ နာမ၊ အယံ ပန တထာ န ဟောတီတိ အဝိက္ခေပေါ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ စိတ္တံ ဝိသာဟဋံ နာမ ဟောတိ၊ ဣတော စိတော စ ဟရီယတိ၊ အယံ ပန အဝိသာဟဋဿ မာနသဿ ဘာဝေါတိ အဝိသာဟဋမာနသတာ။

သမထောတိ တိဝိဓော သမထော စိတ္တသမထော အဓိကရဏသမထော သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိတ္တေကဂ္ဂတာ စိတ္တသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ စိတ္တစလနံ စိတ္တဝိပ္ဖန္ဒနံ သမ္မတိ ဝူပသမ္မတိ၊ တသ္မာ သော ‘‘စိတ္တသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္မုခါဝိနယာဒိသတ္တဝိဓော အဓိကရဏသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ တာနိ တာနိ အဓိကရဏာနိ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ၊ တသ္မာ သော ‘‘အဓိကရဏသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ၊ တသ္မာ တံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ စိတ္တသမထော အဓိပ္ပေတော။ သမာဓိလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ သမ္မာသမာဓီတိ ယာထာဝသမာဓိ နိယျာနိကသမာဓိ ကုသလသမာဓိ။

၁၇၉။ ရာဂတော ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိအာဒီဟိ ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ဝိမောစနံ ဝုတ္တံ။ ထိနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ မိဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ကုက္ကုစ္စဂ္ဂဟဏံ ကတံ ဟောတီတိ အညေသု ပါဌေသု သဟစာရိတ္တာ ကိလေသဝတ္ထုတော ဝိမောစနဝစနေနေဝ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ နီဝရဏာဒိတော ဝိမောစနံ၊ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒိတော စ ဝိမောစနံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။ ကထံ တံ စိတ္တံ အနုပဿတီတိ ဧတ္ထ ပေယျာလေ စ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒီနံ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝ။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ တတိယစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

တတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၀။ စတုတ္ထစတုက္ကနိဒ္ဒေသေ ‘‘အနိဒ္ဒိဋ္ဌေ နပုံသက’’န္တိ ဝစနတော အသုကန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အနိစ္စန္တိ ကိံ အနိစ္စ’’န္တိ နပုံသကဝစနေန ပုစ္ဆာ ကတာ။ ဥပ္ပာဒဝယဋ္ဌေနာတိ ဥပ္ပာဒဝယသင်္ခါတေန အတ္ထေန၊ ဥပ္ပာဒဝယသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စက္ခန္ဓာ သဘာဝလက္ခဏံ၊ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပာဒဝယာ ဝိကာရလက္ခဏံ။ ဧတေန ဟုတွာ အဘာဝေန အနိစ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏဝသေန အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တ’’န္တိ စ ဝတွာပိ ‘‘ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟုတွာ အဘာဝါကာရော အနိစ္စလက္ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပညာယ လက္ခဏာနီ’’တိ ပေယျာလံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာတိ ရူပက္ခန္ဓာဒယော ယထာဝုတ္တဓမ္မာ။

ဝိရာဂါနုပဿီနိဒ္ဒေသေ ရူပေ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပရတော ဝုတ္တေဟိ အနိစ္စဋ္ဌာဒီဟိ ရူပက္ခန္ဓေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ။ ရူပဝိရာဂေတိ နိဗ္ဗာနေ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာဂမ္မ ရူပံ ဝိရဇ္ဇတိ အပုနရုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ရူပဝိရာဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဆန္ဒဇာတော ဟောတီတိ အနုဿဝဝသေန ဥပ္ပန္နဓမ္မစ္ဆန္ဒော ဟောတိ။ သဒ္ဓါဓိမုတ္တောတိ တသ္မိံယေဝ နိဗ္ဗာနေ သဒ္ဓါယ စ အဓိမုတ္တော နိစ္ဆိတော။ စိတ္တဉ္စဿ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ အဿ ယောဂိဿ စိတ္တံ ခယဝိရာဂသင်္ခါတေ ရူပဘင်္ဂေ အာရမ္မဏဝသေန၊ အစ္စန္တ ဝိရာဂသင်္ခါတေ ရူပဝိရာဂေ နိဗ္ဗာနေ အနုဿဝဝသေန သုဋ္ဌု အဓိဋ္ဌိတံ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပေ ဝိရာဂါနုပဿီတိ ရူပဿ ခယဝိရာဂေါ ရူပေ ဝိရာဂေါတိ ပကတိဘုမ္မဝစနေန ဝုတ္တော။ ရူပဿ အစ္စန္တဝိရာဂေါ ရူပေ ဝိရာဂေါတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနေန ဝုတ္တော။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိရာဂံ အာရမ္မဏတော အဇ္ဈာသယတော စ အနုပဿနသီလော ‘‘ရူပေ ဝိရာဂါနုပဿီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသု။ နိရောဓာနုပဿီပဒနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။

၁၈၁။ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – တတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ အာဒီနဝနိရောဓဒဿနေနေဝ ရူပါဒီနမ္ပိ အာဒီနဝနိရောဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ တေသမ္ပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနတိဝတ္တနတော။ ဣမိနာ ဧဝ စ ဝိသေသဝစနေန ဝိရာဂါနုပဿနတော နိရောဓာနုပဿနာယ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ တတ္ထ အနိစ္စဋ္ဌေနာတိ ခယဋ္ဌေန၊ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန ဝါ။ ဒုက္ခဋ္ဌေနာတိ ဘယဋ္ဌေန၊ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဝါ။ အနတ္တဋ္ဌေနာတိ အသာရကဋ္ဌေန၊ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန ဝါ။ သန္တာပဋ္ဌေနာတိ ကိလေသသန္တာပနဋ္ဌေန။ ဝိပရိဏာမဋ္ဌေနာတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဒွိဓာ ပရိဏာမနဋ္ဌေန။ နိဒါနနိရောဓေနာတိ မူလပစ္စယာဘာဝေန။ နိရုဇ္ဈတီတိ န ဘဝတိ။ သမုဒယနိရောဓေနာတိ အာသန္နပစ္စယာဘာဝေန။ မူလပစ္စယော ဟိ ဗျာဓိဿ အသပ္ပာယဘောဇနံ ဝိယ နိဒါနန္တိ ဝုတ္တော၊ အာသန္နပစ္စယော ဗျာဓိဿ ဝါတပိတ္တသေမှာ ဝိယ သမုဒယောတိ ဝုတ္တော။ နိဒါနဉှိ နိစ္ဆယေန ဒဒါတိ ဖလမိတိ နိဒါနံ၊ သမုဒယော ပန သုဋ္ဌု ဥဒေတိ ဧတသ္မာ ဖလမိတိ သမုဒယော။ ဇာတိနိရောဓေနာတိ မူလပစ္စယဿ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝေန။ ပဘဝနိရောဓေနာတိ အာသန္နပစ္စယဿ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝေန။ ဇာတိယေဝ ဟိ ပဘဝတိ ဧတသ္မာ ဒုက္ခန္တိ ပဘဝေါတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဟေတုနိရောဓေနာတိ ဇနကပစ္စယာဘာဝေန။ ပစ္စယနိရောဓေနာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယာဘာဝေန။ မူလပစ္စယောပိ ဟိ အာသန္နပစ္စယော စ ဇနကပစ္စယော ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော စ ဟောတိယေဝ။ ဧတေဟိ တိက္ခဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂနိရောဓော၊ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒနိရောဓော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဉာဏုပ္ပာဒေနာတိ တိက္ခဝိပဿနာဉာဏဿ ဝါ မဂ္ဂဉာဏဿ ဝါ ဥပ္ပာဒေန။ နိရောဓုပဋ္ဌာနေနာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပစ္စက္ခတော ခယနိရောဓဿ အနုဿဝဝသေန နိရောဓသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပစ္စက္ခတော စ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေန။ ဧတေဟိ ဝိသယဝိသယိနိယမောဝ ကတော ဟောတိ၊ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒနိရောဓော စ ဝုတ္တော ဟောတိ။

၁၈၂။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီပဒနိဒ္ဒေသေ ရူပံ ပရိစ္စဇတီတိ အာဒီနဝဒဿနေန နိရပေက္ခတာယ ရူပက္ခန္ဓံ ပရိစ္စဇတိ။ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဋိနိဿဂ္ဂပဒဿ ပရိစ္စာဂဋ္ဌော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ကိလေသာနံ ပဇဟနန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဝိပဿနာ ကိလေသေ တဒင်္ဂဝသေန ပရိစ္စဇတိ၊ မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ရူပနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ တံနိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတိ၊ မဂ္ဂေါ အာရမ္မဏကရဏေန။ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ပက္ခန္ဒနဋ္ဌေန ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဋိနိဿဂ္ဂပဒဿ ပက္ခန္ဒနဋ္ဌော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ စိတ္တဿ နိဗ္ဗာနေ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ စတုတ္ထစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဇရာမရဏေ ဝတ္တဗ္ဗံဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတိပဋ္ဌာနေသု စ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာ၊ စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿနာ’’တိ ကာယစိတ္တာနံ ဧကတ္တဝေါဟာရဝသေန ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ ‘‘ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာ၊ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿနာ’’တိ ဝေဒနာဓမ္မာနံ နာနတ္တဝေါဟာရဝသေန ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

စတုတ္ထစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။

၆။ ဉာဏရာသိဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၃။ ဣဒါနိ ဆဟိ ရာသီဟိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဉာဏေသု စတုဝီသတိသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ တာဝ ကာယာနုပဿနာဒီနံ တိဏ္ဏံ စတုက္ကာနံ ဝသေန ဒွါဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန ဧကော၊ ပဿာသဝသေန ဧကောတိ ဒွေ ဒွေ သမာဓီတိ ဒွါဒသသု ဝတ္ထူသု စတုဝီသတိ သမာဓယော ဟောန္တိ။ ဈာနက္ခဏေ တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ စတုဝီသတိသမာဓိဝသေန ဉာဏာနိ။

ဒွါသတ္တတိဝိပဿနာဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဒီဃံ အဿာသာတိ ‘‘ဒီဃ’’န္တိဝုတ္တအဿာသတော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဒီဃံ အဿာသဟေတု ဈာနံ ပဋိလဘိတွာ သမာဟိတေန စိတ္တေန ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စတော အနုပဿနဋ္ဌေန ဝိပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဥတ္တရတြာပိ။ တေသံယေဝ ဒွါဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန တိဿော၊ ပဿာသဝသေန တိဿောတိ ဆ ဆ အနုပဿနာတိ ဒွါဒသသု ဝတ္ထူသု ဒွါသတ္တတိ အနုပဿနာ ဟောန္တိ။ တာ ဧဝ ဒွါသတ္တတိ အနုပဿနာ ဒွါသတ္တတိဝိပဿနာဝသေန ဉာဏာနိ။

နိဗ္ဗိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနိစ္စာနုပဿီ ဟုတွာ အဿသန္တော၊ အနိစ္စာနုပဿီ ဟုတွာ ဝတ္တေန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဿသ’’န္တိ စ ဣဒံ ဝစနံ ဟေတုအတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတီတိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏန္တိ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘင်္ဂါနုပဿနာ ပဝတ္တဝိပဿနာဉာဏေန သင်္ခါရာနံ ယထာသဘာဝံ ဇာနာတိ၊ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌမိဝ စ တေနေဝ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿတိ။ တသ္မာ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော၊ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒဉာဏံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိ ဘယတူပဋ္ဌာနာဒီနံ မုဉ္စိတုကမျတာဒီနဉ္စ ဉာဏာနံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ဣဓ ယထာဝုတ္တာနေဝ ဝိပဿနာဉာဏာနိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနိစ္စာနုပဿိနော အဿသန္တဿ။ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာတိဝစနေနေဝ ဘယတုပဋ္ဌာနအာဒီနဝါနုပဿနာနိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ တိဏ္ဏံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဣမာနိ တီဏိ ဉာဏာနိ အနန္တရာ ဝုတ္တာနံ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနံ အနုကူလဘာဝေန အနုလောမတော နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနီတိ ဝုတ္တာနိ။

နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနန္တရသဒိသမေဝ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာတိဝစနေနေဝ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနုပဿနာသင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ တိဏ္ဏံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိဝစနေနေဝ အနုလောမဉာဏမဂ္ဂဉာဏာနိပိ ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏအနုလောမဉာဏာနိပိ ဟိ နိဗ္ဗိဒါယ သိခါပ္ပတ္တတ္တာ နိဗ္ဗိဒါဇနနဗျာပါရပ္ပဟာနေန နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနိ နာမ ဟောန္တိ။ မဂ္ဂဉာဏံ ပန နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏံ နာမ ဟောတီတိ အတိဝိယ ယုဇ္ဇတီတိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏေသု ဝိယ အာဒိဘူတံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိ အန္တေ ဉာဏဒွယဂ္ဂဟဏံ မဂ္ဂဉာဏသင်္ဂဟဏတ္ထံ။ မုဉ္စိတုကမျတာတိ ဟိ ဝုတ္တေ အနုလောမဉာဏံ သင်္ဂယှတိ၊ န မဂ္ဂဉာဏံ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ မုဉ္စိတုကမျတာ နာမ န ဟောတိ၊ ကိစ္စသိဒ္ဓိယံ သန္တိဋ္ဌနတော ပန သန္တိဋ္ဌနာ နာမ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ စ ‘‘ဖုသနာတိ အပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ မဂ္ဂဉာဏံ နိဗ္ဗာနေ အပ္ပနာတိ ကတွာ သန္တိဋ္ဌနာ နာမ ဟောတီတိ ‘‘သန္တိဋ္ဌနာ’’တိဝစနေန မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ သင်္ဂယှတိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနိပိ အတ္ထတော နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနေဝ ဟောန္တီတိ တာနိပိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏေဟိ သင်္ဂဟေတွာ နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န နိဗ္ဗိဒါနုလောမဂ္ဂဟဏံ။ တီသုပိ စေတေသု ဉာဏဋ္ဌကနိဒ္ဒေသေသု စတုတ္ထဿ ဓမ္မာနုပဿနာစတုက္ကဿ ဝသေန ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန ဧကံ၊ ပဿာသဝသေန ဧကန္တိ ဒွေ ဒွေ ဉာဏာနီတိ စတူသု ဝတ္ထူသု အဋ္ဌ ဉာဏာနိ ဟောန္တိ။

ဝိမုတ္တိသုခဉာဏနိဒ္ဒေသေ ပဟီနတ္တာတိ ပဟာနံ ဒဿေတွာ တဿ ပဟာနဿ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနတ္တံ ဒဿေန္တော သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အာဟ။ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏန္တိ ဖလဝိမုတ္တိသုခသမ္ပယုတ္တဉာဏဉ္စ ဖလဝိမုတ္တိသုခါရမ္မဏပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ။ အနုသယဝတ္ထုဿ ကိလေသဿ ပဟာနေန ပရိယုဋ္ဌာနဒုစ္စရိတဝတ္ထုပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ပုန အနုသယာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ဧကဝီသတိဖလဉာဏံ သန္ဓာယ ပဟီနကိလေသဂဏနာယပိ ဉာဏဂဏနာ ကတာ ဟောတိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ သန္ဓာယ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဂဏနာယ ဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဂဏနာ ကတာ ဟောတီတိ။

ဉာဏရာသိဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ

အာနာပါနဿတိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဣန္ဒြိယကထာ

၁။ ပဌမသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၄။ ဣဒါနိ အာနာပါနဿတိကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဣန္ဒြိယကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဣန္ဒြိယကထာ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ ဥပကာရကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အဘာဝေ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ အဘာဝတော တဒုပကာရကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိသောဓနာဒိဝိဓိဒဿနတ္ထံ အာနာပါနဿတိကထာနန္တရံ ကထိတာတိ တဉ္စ ကထေတဗ္ဗံ ဣန္ဒြိယကထံ အတ္တနာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတံ ဝိညာတာဓိပ္ပာယသုတ္တန္တိကဒေသနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ တဒတ္ထပ္ပကာသနဝသေန ကထေတုကာမော ပဌမံ တာဝ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဧဝန္တိ နိပါတပဒံ။ မေတိအာဒီနိ နာမပဒါနိ။ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝိ-ဣတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ၊ ဟရတီတိ အာချာတပဒန္တိ ဣမိနာ တာဝ နယေန ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အတ္ထတော ပန ဥပမူပဒေသဂရဟပသံသနာကာရဝစနဂ္ဂဟဏေသု ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ နိဒဿနတ္ထေ စ အဝဓာရဏတ္ထေ စ။ ဣဓ ပန ဧဝံသဒ္ဒေါ အာကာရတ္ထေ နိဒဿနတ္ထေ စ ဝိညုဇနေန ပဝုတ္တော၊ တထေဝ အဝဓာရဏတ္ထေ စ။

တတ္ထ အာကာရတ္ထေန ဧဝံသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏမနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ၊ သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတွာပိ ဧဝံ မေ သုတံ၊ မယာပိ ဧကေနာကာရေန သုတန္တိ။

နိဒဿနတ္ထေန ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ၊ န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ၊ မယာပိ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ နိဒဿေတိ။

အဝဓာရဏတ္ထေန ထေရော သာရိပုတ္တော ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ မဟာပညာနံ ယဒိဒံ သာရိပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈-၁၈၉)၊ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကပုဂ္ဂလမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယော ဧဝံ တထာဂတေန အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ သမ္မဒေဝ အနုပ္ပဝတ္တေတိ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာရိပုတ္တော။ သာရိပုတ္တော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ သမ္မဒေဝ အနုပ္ပဝတ္တေတီ’’တိဧဝမာဒိနာ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၇) နယေန ဘဂဝတာ ပသတ္ထဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒဿေန္တော သတ္တာနံ သောတုကာမတံ ဇနေတိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကံ၊ ဧဝမေဝ၊ န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။

မေသဒ္ဒေါ ကရဏသမ္ပဒါနသာမိအတ္ထေသု ဒိဿတိ။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတံ၊ မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒွယေ ယုဇ္ဇတိ။

သုတန္တိ အယံသဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဝိဿုတဂမနကိလိန္နဥပစိတအနုယောဂသောတဝိညေယျေသု ဒိဿတိ ဝိညာတေပိ စ သောတဒွါရာနုသာရေန။ ဣဓ ပနဿ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒဿ ဟိ မယာတိအတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မယာ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ၊ မမာတိအတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မမ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။

အပိစ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမသဝနံ ဝိဝရန္တော ‘‘သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တဿ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒဿ ဒသဗလဓရဿ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဿ ဓမ္မိဿရဿ ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပဿ ဓမ္မသရဏဿ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ၊ န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝါ ဓမ္မေ ဝါ ပဒေ ဝါ ဗျဉ္ဇနေ ဝါ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မေ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ၊ သဒ္ဓါသမ္ပဒံ ဥပ္ပာဒေတီတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဝိနာသယတိ အဿဒ္ဓံ၊ သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ၊

ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေဝံ၊ ဝဒံ ဂေါတမသာဝကော’’တိ။

ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော။ ဧကံ သမယန္တိ အနိယမိတပရိဒီပနံ။ တတ္ထ သမယသဒ္ဒေါ –

သမဝါယေ ခဏေ ကာလေ၊ သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု၊

ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ၊ ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတိ။

ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထော။ တေန သံဝစ္ဆရဥတုမာသဒ္ဓမာသရတ္တိန္ဒိဝပုဗ္ဗဏှမဇ္ဈနှိကသာယနှပဌမ- မဇ္ဈိမပစ္ဆိမယာမမုဟုတ္တာဒီသု ကာလပ္ပဘေဒဘူတေသု သမယေသု ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧတေသု သံဝစ္ဆရာဒီသု သမယေသု ယံ ယံ သုတ္တံ ယမှိ ယမှိ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမှိ မာသေ ပက္ခေ ရတ္တိဘာဂေ ဒိဝသဘာဂေ ဝါ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗံ တံ ထေရဿ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ ပညာယ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကဥတုမှိ အသုကမာသေ အသုကပက္ခေ အသုကရတ္တိဘာဂေ အသုကဒိဝသဘာဂေ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ န သက္ကာ သုခေန ဓာရေတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝါ၊ ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

ယေ ဝါ ဣမေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော ဇာတိသမယော သံဝေဂသမယော အဘိနိက္ခမနသမယော ဒုက္ကရကာရိကသမယော မာရဝိဇယသမယော အဘိသမ္ဗောဓိသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေသနာသမယော ပရိနိဗ္ဗာနသမယောတိဧဝမာဒယော ဘဂဝတော ဒေဝမနုဿေသု အတိဝိယ ပကာသာ အနေကကာလပ္ပဘေဒါ ဧဝ သမယာ၊ တေသု သမယေသု ဒေသနာသမယသင်္ခါတံ ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။ ယော စာယံ ဉာဏကရုဏာကိစ္စသမယေသု ကရုဏာကိစ္စသမယော၊ အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိသမယေသု ပရဟိတပဋိပတ္တိသမယော၊ သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒွယသမယေသု ဓမ္မိကထာသမယော၊ ဒေသနာပဋိပတ္တိသမယေသု ဒေသနာသမယော၊ တေသုပိ သမယေသု အညတရံ သမယံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

ယသ္မာ ပန ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ ဣမံ အညံ ဝါ သုတ္တန္တံ ဒေသေသိ၊ အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ။

တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိတွာ၊ ဘုမ္မေန ကရဏေန စ၊

အညတြ သမယော ဝုတ္တော၊ ဥပယောဂေန သော ဣဓာ’’တိ။

ပေါရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝါ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝါ ‘‘တံ သမယ’’န္တိ ဝါ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါ ဧသ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝတ္ထောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဧကသ္မိံ သမယေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘဂဝါတိ ဂရု။ ဂရုဉှိ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဂရု၊ တသ္မာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပေါရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊

ဂရု ဂါရဝယုတ္တော သော၊ ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

အပိစ –

‘‘ဘာဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော၊ ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊

ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော၊ ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။ –

ဣမိဿာပိ ဂါထာယ ဝသေန အဿ ပဒဿ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝုတ္တောယေဝ။

ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ ဧဝန္တိ ဝစနေန ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ၊ မေ သုတန္တိ သာဝကသမ္ပတ္တိံ၊ ဧကံ သမယန္တိ ကာလသမ္ပတ္တိံ၊ ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ။

သာဝတ္ထိယန္တိ ဧတ္ထ စ သဝတ္ထဿ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနဘူတာ နဂရီ သာဝတ္ထီ၊ ယထာ ကာကန္ဒီ မာကန္ဒီတိ ဧဝံ တာဝ အက္ခရစိန္တကာ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပန ဘဏန္တိ – ယံ ကိဉ္စိ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ သဗ္ဗမေတ္ထ အတ္ထီတိ သာဝတ္ထီ၊ သတ္ထသမာယောဂေ စ ကိံ ဘဏ္ဍမတ္ထီတိ ပုစ္ဆိတေ သဗ္ဗမတ္ထီတိပိ ဝစနမုပါဒါယ သာဝတ္ထီ။

‘‘သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗူပကရဏံ၊ သာဝတ္ထိယံ သမောဟိတံ၊

တသ္မာ သဗ္ဗမုပါဒါယ၊ သာဝတ္ထီတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

တဿံ သာဝတ္ထိယံ။ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင်္ဂိပရိဒီပနမေတံ၊ ဣဓ ပန ဌာနဂမနာသနသယနပ္ပဘေဒေသု ဣရိယာပထေသု အညတရဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ တေန ဌိတောပိ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ သယာနောပိ ဘဂဝါ ‘‘ဝိဟရတိ’’စ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဘဂဝါ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တမတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဇေတဝနေတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနံ ဇိနာတီတိ ဇေတော၊ ရညော ဝါ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနေ ဇိတေ ဇာတောတိ ဇေတော၊ မင်္ဂလကမျတာယ ဝါ တဿ ဧဝံနာမမေဝ ကတန္တိ ဇေတော၊ ဝနယတီတိ ဝနံ၊ အတ္တသမ္ပဒါယ သတ္တာနံ ဘတ္တိံ ကာရေတိ၊ အတ္တနိ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝနုတေ ဣတိ ဝါ ဝနံ၊ နာနာဝိဓကုသုမဂန္ဓသမ္မောဒမတ္တကောကိလာဒိဝိဟင်္ဂါဘိရုတေဟိ မန္ဒမာရုတစလိတရုက္ခသာခါဝိဋပပလ္လဝပလာသေဟိ ‘‘ဧထ မံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ပါဏိနော ယာစတိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဇေတဿ ဝနံ ဇေတဝနံ။ တဉှိ ဇေတေန ရာဇကုမာရေန ရောပိတံ သံဝဒ္ဓိတံ ပရိပါလိတံ၊ သော စ တဿ သာမီ အဟောသိ၊ တသ္မာ ဇေတဝနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဇေတဝနေ။ ဝနဉ္စ နာမ ရောပိမံ သယံဇာတန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဣဒဉ္စ ဝေဠုဝနာဒီနိ စ ရောပိမာနိ၊ အန္ဓဝနမဟာဝနာဒီနိ သယံဇာတာနိ။

အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေတိ သုဒတ္တော နာမ သော ဂဟပတိ မာတာပိတူဟိ ကတနာမဝသေန။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓတာယ ပန ဝိဂတမစ္ဆေရတာယ ကရုဏာဒိဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ နိစ္စကာလံ အနာထာနံ ပိဏ္ဍမဒါသိ၊ တေန အနာထပိဏ္ဍိကောတိ သင်္ခံ ဂတော။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပါဏိနော၊ ဝိသေသေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော၊ တဿ ပုပ္ဖဖလာဒိသောဘာယ နာတိဒူရနစ္စာသန္နတာဒိပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ စ တတော တတော အာဂမ္မ ရမန္တိ အဘိရမန္တိ၊ အနုက္ကဏ္ဌိတာ ဟုတွာ နိဝသန္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဝါ သမ္ပတ္တိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရံ အာနေတွာ ရမာပေတီတိ အာရာမော။ သော ဟိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဟတ္ထတော အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ကောဋိသန္ထရေန ကီဏိတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ သေနာသနာနိ ကာရာပေတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ဝိဟာရမဟံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဧဝံ စတုပညာသဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ နိယျာဒိတော၊ တသ္မာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဇေတဝနေ’’တိဝစနံ ပုရိမသာမိပရိကိတ္တနံ၊ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ ပစ္ဆိမသာမိပရိကိတ္တနံ။ ကိမေတေသံ ပရိကိတ္တနေ ပယောဇနန္တိ? ပုညကာမာနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနံ။ တတ္ထ ဟိ ဒွါရကောဋ္ဌကပါသာဒမာပနေ ဘူမိဝိက္ကယလဒ္ဓါ အဋ္ဌာရသ ဟိရညကောဋိယော အနေကကောဋိအဂ္ဃနကာ ရုက္ခာ စ ဇေတဿ ပရိစ္စာဂေါ၊ စတုပညာသ ဟိရညကောဋိယော အနာထပိဏ္ဍိကဿ။ ဣတိ တေသံ ပရိကိတ္တနေန ဧဝံ ပုညကာမာ ပုညာနိ ကရောန္တီတိ ဒဿေန္တော အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အညေပိ ပုညကာမေ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေ နိယောဇေတိ။

တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ၊ ‘‘ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ တတ္ထ ဝိဟရတိ၊ ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ ဧကံ သမယံ ဝိဟရိတုန္တိ။ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နနု အဝေါစုမှ ‘‘သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဂင်္ဂါယမုနာဒီနံ သမီပေ ဂေါယူထာနိ စရန္တာနိ ‘‘ဂင်္ဂါယ စရန္တိ၊ ယမုနာယ စရန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ ယဒိဒံ သာဝတ္ထိယာ သမီပေ ဇေတဝနံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော၊ တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝုစ္စတိ ‘‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထံ ဟိဿ သာဝတ္ထိဝစနံ၊ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနနိဒဿနတ္ထံ သေသဝစနံ။

တတ္ထ သာဝတ္ထိကိတ္တနေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဘဂဝတော ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒဿေတိ၊ ဇေတဝနာဒိကိတ္တနေန ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏံ။ တထာ ပုရိမေန ပစ္စယဂ္ဂဟဏတော အတ္တကိလမထာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနံ၊ ပစ္ဆိမေန ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနတော ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနူပါယံ။ အထ ဝါ ပုရိမေန စ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂံ၊ ပစ္ဆိမေန ဝိဝေကာဓိမုတ္တိံ။ ပုရိမေန ကရုဏာယ ဥပဂမနံ၊ ပစ္ဆိမေန ပညာယ အပဂမနံ။ ပုရိမေန သတ္တာနံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနာဓိမုတ္တတံ၊ ပစ္ဆိမေန ပရဟိတသုခကရဏေ နိရုပလေပတံ။ ပုရိမေန ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂနိမိတ္တံ ဖာသုဝိဟာရံ၊ ပစ္ဆိမေန ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနုယောဂနိမိတ္တံ။ ပုရိမေန မနုဿာနံ ဥပကာရဗဟုလတံ၊ ပစ္ဆိမေန ဒေဝါနံ။ ပုရိမေန လောကေ ဇာတဿ လောကေ သံဝဒ္ဓဘာဝံ၊ ပစ္ဆိမေန လောကေန အနုပလိတ္တတံ။ ပုရိမေန ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀) ဝစနတော ယဒတ္ထံ ဘဂဝါ ဥပ္ပန္နော၊ တဒတ္ထပရိဒီပနံ၊ ပစ္ဆိမေန ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော၊ တဒနုရူပဝိဟာရပရိဒီပနံ။ ဘဂဝါ ဟိ ပဌမံ လုမ္ဗိနိဝနေ၊ ဒုတိယံ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ လောကိယလောကုတ္တရဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝနေယေဝ ဥပ္ပန္နော၊ တေနဿ ဝနေယေဝ ဝိဟာရံ ဒဿေတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတြာတိ ဒေသကာလပရိဒီပနံ။ တဉှိ ယံ သမယံ ဝိဟရတိ၊ တတြ သမယေ၊ ယသ္မိဉ္စ ဇေတဝနေ ဝိဟရတိ၊ တတြ ဇေတဝနေတိ ဒီပေတိ။ ဘာသိတဗ္ဗယုတ္တေ ဝါ ဒေသကာလေ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဘဂဝါ အယုတ္တေ ဒေသေ ကာလေ ဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ‘‘အကာလော ခေါ တာဝ ဗာဟိယာ’’တိအာဒိ (ဥဒါ။ ၁၀) စေတ္ထ သာဓကံ။ ခေါတိ ပဒပူရဏမတ္တေ အဝဓာရဏတ္ထေ အာဒိကာလတ္ထေ ဝါ နိပါတော။ ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပနံ။ ဘိက္ခူတိ ကထာသဝနယုတ္တပုဂ္ဂလဝစနံ။ အပိစေတ္ထ ‘‘ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၀၊ ပါရာ။ ၄၅) နယေန ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာမန္တေသီတိ အာလပိ အဘာသိ သမ္ဗောဓေသိ၊ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ အညတြ ပန ဉာပနေပိ ပက္ကောသနေပိ။ ဘိက္ခဝေါတိ အာမန္တနာကာရဒီပနံ။ တေန တေသံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခနသီလတာဘိက္ခနဓမ္မတာဘိက္ခနေသာဓုကာရိတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓေန ဝစနေန ဟီနာဓိကဇနသေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဣမိနာ စ ကရုဏာဝိပ္ဖာရသောမ္မဟဒယနယနနိပါတပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဝစနေန တေ အတ္တနော မုခါဘိမုခေ ကရောန္တော တေနေဝ ကထေတုကမျတာဒီပကေန ဝစနေန နေသံ သောတုကမျတံ ဇနေတိ။ တေနေဝ စ သမ္ဗောဓနတ္ထေန ဝစနေန သာဓုကသဝနမနသိကာရေပိ တေ နိယောဇေတိ။ သာဓုကသဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။

အပရေသု ဒေဝမနုဿေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ဘိက္ခူယေဝ အာမန္တေသီတိ စေ? ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒါသန္နိဟိတဘာဇနဘာဝတော။ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ။ ပရိသာယ စ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခူ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ၊ သေဋ္ဌာ အနဂါရိယဘာဝံ အာဒိံ ကတွာ သတ္ထု စရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သကလသာသနပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ စ၊ အာသန္နာ တတ္ထ နိသိန္နေသု သတ္ထုသန္နိကတ္တာ၊ သဒါသန္နိဟိတာ သတ္ထုသန္တိကာဝစရတ္တာ၊ ဓမ္မဒေသနာယ စ တေ ဧဝ ဘာဇနံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝတော။

တတ္ထ သိယာ – ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပဌမံ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ၊ န ဓမ္မမေဝ ဒေသေသီတိ? သတိဇနနတ္ထံ။ ပရိသာယ ဟိ ဘိက္ခူ အညံ စိန္တေန္တာပိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာပိ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တာပိ နိသိန္နာ ဟောန္တိ၊ တေ အနာမန္တေတွာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ‘‘အယံ ဒေသနာ ကိံနိဒါနာ ကိံပစ္စယာ ကတမာယ အတ္ထုပ္ပတ္တိယာ ဒေသိတာ’’တိ သလ္လက္ခေတုံ အသက္ကောန္တာ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇေယျုံ၊ ဒုဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဂဏှေယျုံ။ တေန တေသံ သတိဇနနတ္ထံ ဘဂဝါ ပဌမံ အာမန္တေတွာ ပစ္ဆာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

ဘဒန္တေတိ ဂါရဝဝစနမေတံ၊ သတ္ထုနော ပဋိဝစနဒါနံ ဝါ။ အပိစေတ္ထ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝဒမာနော ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ အာလပတိ၊ ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ ဝဒမာနာ တေ ဘဂဝန္တံ ပစ္စာလပန္တိ။ တထာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဘဂဝါ အာဘာသတိ၊ ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ တေ ပစ္စာဘာသန္တိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ပဋိဝစနံ ဒါပေတိ၊ ဘဒန္တေတိ ပဋိဝစနံ ဒေန္တိ။ တေ ဘိက္ခူတိ ယေ ဘဂဝါ အာမန္တေသိ။ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုန္တိ ဘဂဝတော အာမန္တနံ ပဋိအဿောသုံ၊ အဘိမုခါ ဟုတွာ သုဏိံသု သမ္ပဋိစ္ဆိံသု ပဋိဂ္ဂဟေသုန္တိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစာတိ ဘဂဝါ ဧတံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလသုတ္တံ အဝေါစ။

ဧတ္တာဝတာ စ ယံ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန ကမလကုဝလယုဇ္ဇလဝိမလသာဒုရသသလိလာယ ပေါက္ခရဏိယာ သုခါဝတရဏတ္ထံ နိမ္မလသိလာတလရစနဝိလာသသောပါနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏမုတ္တာဇာလသဒိသဝါလိကာကိဏ္ဏပဏ္ဍရဘူမိဘာဂံ တိတ္ထံ ဝိယ၊ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိဝိစိတြဝေဒိကာပရိက္ခိတ္တဿ နက္ခတ္တပထံ ဖုသိတုကာမတာယ ဝိယ၊ ဝိဇမ္ဘိတသမုဿယဿ ပါသာဒဝရဿ သုခါရောဟဏတ္ထံ ဒန္တမယသဏှမုဒုဖလကကဉ္စနလတာဝိနဒ္ဓမဏိဂဏပ္ပဘာသမုဒယုဇ္ဇလသောဘံ သောပါနံ ဝိယ၊ သုဝဏ္ဏဝလယနူပုရာဒိသင်္ဃဋ္ဋနသဒ္ဒသမ္မိဿိတကထိတဟသိတမဓုရဿရဂေဟဇနဝိစရိတဿ ဥဠာရိဿရိယဝိဘဝသောဘိတဿ မဟာဃရဿ သုခပ္ပဝေသနတ္ထံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒိဇုတိဝိသဒဝိဇ္ဇောတိတသုပ္ပတိဋ္ဌိတဝိသာလဒွါရကဝါဋံ မဟာဒွါရံ ဝိယ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဉာဏဂမ္ဘီရဘာဝသံသူစကဿ ဣမဿ သုတ္တဿ သုခါဝဂါဟဏတ္ထံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒါနံ ဘာသိတံ၊ တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

သုတ္တန္တေ ပဉ္စာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣမာနိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ဣန္ဒြိယဋ္ဌော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။

၁၈၅။ ဣဒါနိ ဣမံ သုတ္တန္တံ ဒဿေတွာ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာဝိဓာနံ ဘာဝိတတ္တံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉ္စ ဒဿေတုကာမော ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိသုဇ္ဈန္တီတိ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တိ။ အဿဒ္ဓေတိ တီသု ရတနေသု သဒ္ဓါဝိရဟိတေ။ သဒ္ဓေတိ တီသု ရတနေသု သဒ္ဓါသမ္ပန္နေ။ သေဝတောတိ စိတ္တေန သေဝန္တဿ။ ဘဇတောတိ ဥပသင်္ကမန္တဿ။ ပယိရုပါသတောတိ သက္ကစ္စံ ဥပနိသီဒန္တဿ။ ပသာဒနီယေ သုတ္တန္တေတိ ပသာဒဇနကေ ရတနတ္တယဂုဏပဋိသံယုတ္တေ သုတ္တန္တေ။ ကုသီတေတိ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သီဒန္တီတိ ကုသီဒါ၊ ကုသီဒါ ဧဝ ကုသီတာ။ တေ ကုသီတေ။ သမ္မပ္ပဓာနေတိ စတုကိစ္စသာဓကဝီရိယပဋိသံယုတ္တသုတ္တန္တေ။ မုဋ္ဌဿတီတိ နဋ္ဌဿတိကေ။ သတိပဋ္ဌာနေတိ သတိပဋ္ဌာနာဓိကာရကေ သုတ္တန္တေ။ ဈာနဝိမောက္ခေတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနအဋ္ဌဝိမောက္ခတိဝိဓဝိမောက္ခာဓိကာရကေ သုတ္တန္တေ။ ဒုပ္ပညေတိ နိပ္ပညေ၊ ပညာဘာဝတော ဝါ ဒုဋ္ဌာ ပညာ ဧတေသန္တိ ဒုပ္ပညာ။ တေ ဒုပ္ပညေ။ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယန္တိ စတုသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိပဋိသံယုတ္တေ သုတ္တန္တေ၊ ဉာဏကထာသဒိသေ ဝါ။ သုတ္တန္တက္ခန္ဓေတိ သုတ္တန္တကောဋ္ဌာသေ။ အဿဒ္ဓိယန္တိအာဒီသု အဿဒ္ဓိယန္တိ အဿဒ္ဓဘာဝံ။ အဿဒ္ဓိယေ အာဒီနဝဒဿာဝီ အဿဒ္ဓိယံ ပဇဟန္တော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဘာဝေတိ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ အာနိသံသဒဿာဝီ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဘာဝေန္တော အဿဒ္ဓိယံ ပဇဟတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ကောသဇ္ဇန္တိ ကုသီတဘာဝံ။ ပမာဒန္တိ သတိဝိပ္ပဝါသံ။ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓတဘာဝံ၊ ဝိက္ခေပန္တိ အတ္ထော။ ပဟီနတ္တာတိ အပ္ပနာဝသေန ဈာနပါရိပူရိယာ ပဟီနတ္တာ။ သုပ္ပဟီနတ္တာတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝသေန ဝိပဿနာပါရိပူရိယာ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ။ ဘာဝိတံ ဟောတိ သုဘာဝိတန္တိ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာယ ဟိ ဝိပက္ခဝသေန ပဟီနတ္တာ ‘‘သုပ္ပဟီနတ္တာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ တသ္မာယေဝ စ ‘‘သုဘာဝိတ’’န္တိ၊ န တထာ ဈာနေန။ ယသ္မာ ပန ပဟာတဗ္ဗာနံ ပဟာနေန ဘာဝနာသိဒ္ဓိ၊ ဘာဝနာသိဒ္ဓိယာ စ ပဟာတဗ္ဗာနံ ပဟာနသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယမကံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။

၁၈၆။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝါရေ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စာတိ ဘာဝိတာနံယေဝ သုဘာဝိတတာ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါနိ စာတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါနံယေဝ သုပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတာ ဝုတ္တာ။ ဖလက္ခဏေ မဂ္ဂကိစ္စနိဗ္ဗတ္တိဝသေန ဘာဝိတတာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမုစ္ဆေဒဝိသုဒ္ဓိယောတိ မဂ္ဂဝိသုဒ္ဓိယောယေဝ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိသုဒ္ဓိယောတိ ဖလဝိသုဒ္ဓိယော ဧဝ။

ဣဒါနိ တထာ ဝုတ္တဝိဓာနာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ကာရကပုဂ္ဂလဝသေန ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ကတိနံ ပုဂ္ဂလာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဝနေန ဗုဒ္ဓါတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ဓမ္မကထာသဝနေန စတုသစ္စံ ဗုဒ္ဓဝါ၊ ဉာတဝါတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဘာဝိတိန္ဒြိယဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ဟိ မဂ္ဂဿ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဖလက္ခဏေ ဘာဝိတိန္ဒြိယော ဟောတိ။ အဋ္ဌန္နမ္ပိ အရိယာနံ တထာဂတဿ သာဝကတ္တာ ဝိသေသေတွာ အရဟတ္တဖလဋ္ဌမေဝ ဒဿေန္တော ခီဏာသဝေါတိ အာဟ။ သောယေဝ ဟိ သဗ္ဗကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ဘာဝိတိန္ဒြိယောတိ ဝုတ္တော။ ဣတရေပိ ပန တံတံမဂ္ဂကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ပရိယာယေန ဘာဝိတိန္ဒြိယာ ဧဝ။ တသ္မာ ဧဝ စ စတူသု ဖလက္ခဏေသု ‘‘ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဣန္ဒြိယဘာဝနာ အတ္ထိယေဝ၊ တသ္မာ တေ န နိပ္ပရိယာယေန ဘာဝိတိန္ဒြိယာ။ သယံ ဘူတဋ္ဌေနာတိ အနာစရိယော ဟုတွာ သယမေဝ အရိယာယ ဇာတိယာ ဘူတဋ္ဌေန ဇာတဋ္ဌေန ဘဂဝါ။ သောပိ ဟိ ဘာဝနာသိဒ္ဓိဝသေန ဖလက္ခဏေ သယမ္ဘူ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ သယံ ဘူတဋ္ဌေန ဘာဝိတိန္ဒြိယော။ အပ္ပမေယျဋ္ဌေနာတိ အနန္တဂုဏယောဂတော ပမာဏေတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌေန။ ဘဂဝါ ဖလက္ခဏေ ဘာဝနာသိဒ္ဓိတော အပ္ပမေယျောတိ။ တသ္မာယေဝ ဘာဝိတိန္ဒြိယော။

ပဌမသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၇။ ပုန အညံ သုတ္တန္တံ နိက္ခိပိတွာ ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပဉ္စိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိကံ သုတ္တန္တံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယေ ဟိ ကေစီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ၊ ဟိ-ကာရော ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါတိ လောကဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ သမုဒယန္တိ ပစ္စယံ။ အတ္ထင်္ဂမန္တိ ဥပ္ပန္နာနံ အဘာဝဂမနံ၊ အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပာဒံ ဝါ။ အဿာဒန္တိ အာနိသံသံ။ အာဒီနဝန္တိ ဒေါသံ။ နိဿရဏန္တိ နိဂ္ဂမနံ။ ယထာဘူတန္တိ ယထာသဘာဝံ။ သမဏေသူတိ သမိတပါပေသု။ သမဏသမ္မတာတိ န မယာ သမဏာတိ သမ္မတာ။ ‘‘သမ္မတာ’’တိ ဝတ္တမာနကာလဝသေန ဝုစ္စမာနေ သဒ္ဒလက္ခဏဝသေန ‘‘မေ’’တိ ဧတ္ထ သာမိဝစနမေဝ ဟောတိ။ ဗြာဟ္မဏေသူတိ ဗာဟိတပါပေသု။ သာမညတ္ထန္တိ သမဏဘာဝဿ အတ္ထံ။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ ဗြာဟ္မဏဘာဝဿ အတ္ထံ။ ဒွယေနာပိ အရဟတ္တဖလမေဝ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ သာမညတ္ထန္တိ ဟေဋ္ဌာ တီဏိ ဖလာနိ။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ သာမညဗြဟ္မညန္တိ ဟိ အရိယမဂ္ဂေါယေဝ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခေယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနာယေဝ အဓိကေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ပါပုဏိတွာ၊ နိပ္ဖာဒေတွာ ဝါ။

၁၈၈။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ပဌမံ ဣန္ဒြိယသမုဒယာဒီနံ ပဘေဒဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ ပုန ပဘေဒဂဏနာ ဝိဿဇ္ဇိတာ။ တတ္ထ အသီတိသတန္တိ အသီတိဥတ္တရံ သတံ။ ပဏ္ဍိတေဟိ ‘‘အသီတိသတ’’န္တိ ဝုတ္တေဟိ အာကာရေဟီတိ ယောဇနာ။

ပုန ပဘေဒဂဏနာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမေ ဂဏနာနိဒ္ဒေသေ အဓိမောက္ခတ္ထာယာတိ အဓိမုစ္စနတ္ထာယ သဒ္ဒဟနတ္ထာယ။ အာဝဇ္ဇနာယ သမုဒယောတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တဿ သမုဒယော။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ သမုဒယောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပစ္စယော၊ သဒ္ဓံ ဥပ္ပာဒေဿာမီတိ ပုဗ္ဗဘာဂါဝဇ္ဇနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဥပနိဿယပစ္စယော၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယဇဝနဿ အာဝဇ္ဇနံ ပဌမဿ ဇဝနဿ အနန္တရပစ္စယော၊ ဒုတိယဇဝနာဒီနံ ဥပနိဿယပစ္စယော။ အဓိမောက္ခဝသေနာတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တအဓိမောက္ခဝသေန။ ဆန္ဒဿ သမုဒယောတိ ပုဗ္ဗဘာဂါဝဇ္ဇနပစ္စယာ ဥပ္ပန္နဿ အဓိမောက္ခသမ္ပယုတ္တဿ ယေဝါပနကဘူတဿ ဓမ္မစ္ဆန္ဒဿ သမုဒယော။ သော ပန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ ဆန္ဒာဓိပတိကာလေ အဓိပတိပစ္စယော စ ဟောတိ၊ သောယေဝ ဒုတိယဿ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယာသေဝနနတ္ထိဝိဂတဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ။ ဣမိနာဝ နယေန မနသိကာရဿပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှေတ္ထ မနသိကာရောတိ သာရဏလက္ခဏော ယေဝါပနကမနသိကာရော။ အဓိပတိပစ္စယတာ ပနဿ န ဟောတိ။ သမ္ပယုတ္တေသု ဣမေသံ ဒွိန္နံယေဝ ဂဟဏံ ဗလဝပစ္စယတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဝသေနာတိ ဘာဝနာဘိဝုဒ္ဓိယာ ဣန္ဒြိယဘာဝံ ပတ္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဝသေန။ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနန္တိ ဧကာရမ္မဏေ အစလဘာဝေန ဘုသံ ဌာနံ ဥပရူပရိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ သေသိန္ဒြိယာနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧဝမေကေကဿ ဣန္ဒြိယဿ စတ္တာရော စတ္တာရော သမုဒယာတိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝီသတိ သမုဒယာ ဟောန္တိ။ ပုန စတုန္နံ သမုဒယာနံ ဧကေကသ္မိံ သမုဒယေ ပဉ္စ ပဉ္စ ဣန္ဒြိယာနိ ယောဇေတွာ ဝီသတိ သမုဒယာ ဝုတ္တာ။ ပဌမဝီသတိ နာနာမဂ္ဂဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ဒုတိယဝီသတိ ဧကမဂ္ဂဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ စတ္တာလီသ အာကာရာ ဟောန္တိ။ အတ္ထင်္ဂမဝါရောပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ပန အတ္ထင်္ဂမော ဣန္ဒြိယဘာဝနံ အနနုယုတ္တဿ အပ္ပဋိလဒ္ဓါ ပဋိလာဘတ္ထင်္ဂမော၊ ဣန္ဒြိယဘာဝနာယ ပရိဟီနဿ ပဋိလဒ္ဓပရိဟာနိ အတ္ထင်္ဂမော၊ ဖလပ္ပတ္တဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိအတ္ထင်္ဂမော။ ဧကတ္တအနုပဋ္ဌာနန္တိ ဧကတ္တေ အနုပဋ္ဌာနံ။

က။ အဿာဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၉။ အဿာဒနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယဿ အနုပဋ္ဌာနန္တိ အဿဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ပသာဒနီယသုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခတော တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလီကရောတော စ အဿဒ္ဓိယဿ အနုပဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ အဿဒ္ဓိယပရိဠာဟဿ အနုပဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ အဿဒ္ဓဿ သဒ္ဓါကထာယ ပဝတ္တမာနာယ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ အဿဒ္ဓိယပရိဠာဟော။ အဓိမောက္ခစရိယာယ ဝေသာရဇ္ဇန္တိ သဒ္ဓါဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဘာဝနာယ ဝါ ဝသိပ္ပတ္တဿ သဒ္ဓါပဝတ္တိယာ ဝိသာရဒဘာဝေါ ဟောတိ။ သန္တော စ ဝိဟာရာဓိဂမောတိ သမထဿ ဝါ ဝိပဿနာယ ဝါ ပဋိလာဘော။ သုခံ သောမနဿန္တိ ဧတ္ထ စေတသိကသုခဘာဝဒဿနတ္ထံ သောမနဿဝစနံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတပဏီတရူပဖုဋ္ဌကာယဿ ကာယိကသုခမ္ပိ လဗ္ဘတိယေဝ။ သုခသောမနဿဿ ပဓာနဿာဒတ္တာ ‘‘အယံ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဿာဒေါ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာဝ နယေန သေသိန္ဒြိယဿာဒါပိ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ခ။ အာဒီနဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၀။ အာဒီနဝနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စဋ္ဌေနာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အနိစ္စဋ္ဌေန။ သော အနိစ္စဋ္ဌော သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အာဒီနဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေ သမုဒယတ္ထင်္ဂမဿာဒါဒီနဝါ လောကိယဣန္ဒြိယာနမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂ။ နိဿရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၁။ နိဿရဏနိဒ္ဒေသေ အဓိမောက္ခဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ဧကေကသ္မိံ ဣန္ဒြိယေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပဉ္စဝီသတိ နိဿရဏာနိ မဂ္ဂဖလဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ တတော ပဏီတတရသဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပဋိလာဘာတိ တတော ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တသဒ္ဓိန္ဒြိယတော မဂ္ဂက္ခဏေ ပဏီတတရဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပဋိလာဘဝသေန။ ပုရိမတရသဒ္ဓိန္ဒြိယာ နိဿဋံ ဟောတီတိ တသ္မိံ မဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပုရိမတရတော ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တသဒ္ဓိန္ဒြိယတော နိက္ခန္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာဝ နယေန ဖလက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယမ္ပိ ဥဘယတ္ထ သေသိန္ဒြိယာနိပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

၁၉၂။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟီတိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိအဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေန အဋ္ဌ နိဿရဏာနိ၊ အနိစ္စာနုပဿနာဒိအဋ္ဌာရသမဟာဝိပဿနာဝသေန အဋ္ဌာရသ နိဿရဏာနိ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိဝသေန အဋ္ဌ လောကုတ္တရနိဿရဏာနိ။ ဧဝံ ဈာနသမာပတ္တိမဟာဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဝသေန စတုတ္တိံသ နိဿရဏာနိ ပုရိမပုရိမသမတိက္ကမတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ နေက္ခမ္မေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိအာဒီနိ ပန သတ္တတိံသ နိဿရဏာနိ ပဋိပက္ခပဟာနဝသေန ပဋိပက္ခတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မာဒီသု သတ္တသု သတ္တ နိဿရဏာနိ ဥပစာရဘူမိဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ ဖလာနိ ပန ပဋိပက္ခပဟာနာဘာဝတော န ဝုတ္တာနိ။

၁၉၃။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေဟီတိ ယာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတာတိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ။ တေဟိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေဟိ။ ဩဠာရိကေဟီတိ ထူလေဟိ ကာမရာဂဗျာပါဒေဟိ။ အဏုသဟဂတေဟီတိ သုခုမဘူတေဟိ ကာမရာဂဗျာပါဒေဟိယေဝ။ သဗ္ဗကိလေသေဟီတိ ရူပရာဂါဒီဟိ။ တေသု ဟိ ပဟီနေသု သဗ္ဗကိလေသာ ပဟီနာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗကိလေသေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တတ္ထာနိ ပနေတ္ထ ပဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝါတိ။ သဗ္ဗေသညေဝ ခီဏာသဝါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ ‘‘အဓိမောက္ခဋ္ဌေနာ’’တိအာဒီသု ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေသု ဌာနေသု တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ခီဏာသဝါနံ ယထာယောဂံ တတော တတော နိဿဋာနိ ဟောန္တိ။ ဣမသ္မိံ ဝါရေ ပဌမံ ဝုတ္တနယာ ဧဝ ယထာယောဂံ ခီဏာသဝဝသေန ဝုတ္တာ။

ကထံ ပနေတာနိ နိဿရဏာနိ အသီတိသတံ ဟောန္တီတိ? ဝုစ္စတေ – မဂ္ဂဖလဝသေန ဝုတ္တာနိ ပဉ္စဝီသတိ၊ သမတိက္ကမဝသေန ဝုတ္တာနိ စတုတ္တိံသ၊ ပဋိပက္ခဝသေန ဝုတ္တာနိ သတ္တတိံသာတိ ပဌမဝါရေ သဗ္ဗာနိ ဆန္နဝုတိ နိဿရဏာနိ ဟောန္တိ၊ ဧတာနိယေဝ ဒုတိယဝါရေ ခီဏာသဝါနံ ဝသေန ဒွါဒသသု အပနီတေသု စတုရာသီတိ ဟောန္တိ။ ဣတိ ပုရိမာနိ ဆန္နဝုတိ၊ ဣမာနိ စ စတုရာသီတီတိ အသီတိသတံ ဟောန္တိ။ ကတမာနိ ပန ဒွါဒသ ခီဏာသဝါနံ အပနေတဗ္ဗာနိ? သမတိက္ကမတော ဝုတ္တေသု မဂ္ဂဖလဝသေန ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌ နိဿရဏာနိ၊ ပဋိပက္ခတော ဝုတ္တေသု မဂ္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ စတ္တာရီတိ ဣမာနိ ဒွါဒသ အပနေတဗ္ဗာနိ။ အရဟတ္တဖလဝသေန ဝုတ္တာနိ ကသ္မာ အပနေတဗ္ဗာနီတိ စေ? သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ နိဿရဏာနံ မဂ္ဂဖလဝသေနေဝ လဗ္ဘနတော။ အရဟတ္တဖလဝသေန နိဿရဏာနိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမံ ပန ဖလသမာပတ္တိံ ဥပရိမာ ဥပရိမာ န သမာပဇ္ဇန္တိယေဝါတိ ဟေဋ္ဌာ တီဏိပိ ဖလာနိ န လဗ္ဘန္တိယေဝ။ ဈာနသမာပတ္တိဝိပဿနာနေက္ခမ္မာဒီနိ စ ကိရိယာဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ ပဉ္စပိ စေတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ပုဗ္ဗမေဝ ပဋိပက္ခာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ပဋိပက္ခတော နိဿဋာနေဝ ဟောန္တီတိ။

ဒုတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၄။ ပုန အညံ သုတ္တန္တံ နိက္ခိပိတွာ ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပဉ္စိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သောတာပတ္တိယင်္ဂေသူတိ ဧတ္ထ သောတော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ၊ သောတဿ အာပတ္တိ ဘုသံ ပါပုဏနံ သောတာပတ္တိ၊ သောတာပတ္တိယာ အင်္ဂါနိ သမ္ဘာရာနိ သောတာပတ္တိအင်္ဂါနိ။ သောတာပန္နတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိလာဘအင်္ဂါနိ။ သပ္ပုရိသသံသေဝေါ သောတာပတ္တိအင်္ဂံ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ သောတာပတ္တိအင်္ဂံ၊ ယောနိသောမနသိကာရော သောတာပတ္တိအင်္ဂံ၊ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ သောတာပတ္တိအင်္ဂံ၊ ဣမာနိ စတ္တာရိ သောတာပတ္တိအင်္ဂါနိ။ သေသာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဣဒဉ္စ ဣမေသံ ဣန္ဒြိယာနံ သကဝိသယေ ဇေဋ္ဌကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ ရာဇာတိရာဇပဉ္စမေသု သဟာယေသု ‘‘နက္ခတ္တံ ကီဠိဿာမာ’’တိ ဝီထိံ ဩတိဏ္ဏေသု ဧကဿ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ၊ ဣမေသံ ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ၊ ဒုတိယဿ တတိယဿ စတုတ္ထဿ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ၊ ဣမေသံ ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ၊ အထ သဗ္ဗပစ္ဆာ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ကိဉ္စာပိ ရာဇာ သဗ္ဗတ္ထ ဣဿရောဝ၊ ဣမသ္မိံ ပန ကာလေ အတ္တနော ဂေဟေယေဝ ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ၊ ဣမေသံ ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝမေဝ သဒ္ဓါပဉ္စမကေသု ဣန္ဒြိယေသု တေသု သဟာယေသု ဧကတော ဝီထိံ ဩတရန္တေသု ဝိယ ဧကာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသုပိ ယထာ ပဌမဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ သောတာပတ္တိအင်္ဂါနိ ပတွာ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ သဒ္ဓိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ ဒုတိယဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ သမ္မပ္ပဓာနာနိ ပတွာ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ ဝီရိယိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ တတိယဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပတွာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ သတိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စတုတ္ထဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ ဈာနာနိ ပတွာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ သမာဓိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗပစ္ဆာ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ပန ယထာ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ ရာဇာဝ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ အရိယသစ္စာနိ ပတွာ ပဇာနနလက္ခဏံ ပညိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တီတိ။

က။ ပဘေဒဂဏနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၅။ သုတ္တန္တဿ ပဘေဒဂဏနာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမေဝ ပဘေဒဂဏနနိဒ္ဒေသေ သပ္ပုရိသသံသေဝေတိ သောဘနာနံ ပုရိသာနံ သမ္မာ သေဝနေ။ အဓိမောက္ခာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ အဓိမောက္ခသင်္ခါတေန သေသိန္ဒြိယေသု အဓိပတိဘာဝဋ္ဌေန၊ သေသိန္ဒြိယာနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓမ္မသဝနေတိ သတံ ဓမ္မော၊ သောဘနော ဝါ ဓမ္မောတိ သဒ္ဓမ္မော။ တဿ သဒ္ဓမ္မဿ သဝနေ။ ယောနိသောမနသိကာရေတိ ဥပါယေန မနသိကာရေ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မေ အနုဂတော ဓမ္မော ဓမ္မာနုဓမ္မော၊ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတဿ ဓမ္မာနုဓမ္မဿ ပဋိပတ္တိ ပဋိပဇ္ဇနံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ။ သမ္မပ္ပဓာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ခ။ စရိယာဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၉၆။ စရိယာဝါရေပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပဌမဝါရော ဣန္ဒြိယာနံ ဥပ္ပာဒနကာလဝသေန ဝုတ္တော၊ စရိယာဝါရော ဥပ္ပန္နာနံ အာသေဝနကာလဝသေန စ ပါရိပူရိကာလဝသေန စ ဝုတ္တော။ စရိယာ ပကတိ ဥဿန္နတာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။

စာရဝိဟာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၇။ ဣဒါနိ စရိယာသမ္ဗန္ဓေနေဝ စာရဝိဟာရနိဒ္ဒေသဝသေန အပရေန ပရိယာယေန ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော စာရော စ ဝိဟာရော စာတိအာဒိကံ ဥဒ္ဒေသံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တဿ နိဒ္ဒေသမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ တာဝ ယထာ စရန္တံ ဝိဟရန္တံ ဝိညူ သဗြဟ္မစာရီ ဂမ္ဘီရေသု ဌာနေသု ဩကပ္ပေယျုံ – အဒ္ဓါ အယမာယသ္မာ ပတ္တော ဝါ ပါပုဏိဿတိ ဝါတိ၊ တထာ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နဿ စာရော စ ဝိဟာရော စ ဝိညူဟိ သဗြဟ္မစာရီဟိ အနုဗုဒ္ဓါ ဟောတိ ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ဥဒ္ဒေသဿ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေ စရိယာ စာရောယေဝ။ စာရော စရိယာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ တသ္မာ ‘‘စာရော’’တိပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘စရိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣရိယာပထစရိယာတိ ဣရိယာပထာနံ စရိယာ၊ ပဝတ္တနန္တိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာယတနစရိယာ ပန အာယတနေသု သတိသမ္ပဇညာနံ စရိယာ။ ပတ္တီတိ ဖလာနိ။ တာနိ ဟိ ပါပုဏိယန္တီတိ ‘‘ပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ သတ္တလောကဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာ အတ္ထာ လောကတ္ထာတိ အယံ ဝိသေသော။

ဣဒါနိ တာသံ စရိယာနံ ဘူမိံ ဒဿေန္တော စတူသု ဣရိယာပထေသူတိအာဒိမာဟ။ သတိပဋ္ဌာနေသူတိ အာရမ္မဏသတိပဋ္ဌာနေသု။ သတိပဋ္ဌာနေသုပိ ဝုစ္စမာနေသု သတိတော အနညာနိ ဝေါဟာရဝသေန အညာနိ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အရိယသစ္စေသူတိ ပုဗ္ဗဘာဂလောကိယသစ္စဉာဏေန ဝိသုံ ဝိသုံ သစ္စပရိဂ္ဂဟဝသေန ဝုတ္တံ။ အရိယမဂ္ဂေသု သာမညဖလေသူတိ စ ဝေါဟာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ပဒေသေတိ လောကတ္ထစရိယာယ ဧကဒေသေ။ နိပ္ပဒေသတော ဟိ လောကတ္ထစရိယံ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ကရောန္တိ။ ပုန တာ ဧဝ စရိယာယော ကာရကပုဂ္ဂလဝသေန ဒဿေန္တော ပဏိဓိသမ္ပန္နာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဏိဓိသမ္ပန္နာ နာမ ဣရိယာပထာနံ သန္တတ္တာ ဣရိယာပထဂုတ္တိယာ သမ္ပန္နာ အကမ္ပိတဣရိယာပထာ ဘိက္ခုဘာဝါနုရူပေန သန္တေန ဣရိယာပထေန သမ္ပန္နာ။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနန္တိ စက္ခာဒီသု ဆသု ဣန္ဒြိယေသု အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တဧကေကဒွါရဝသေန ဂုတ္တံ ဒွါရံ ဧတေသန္တိ ဂုတ္တဒွါရာ။ တေသံ ဂုတ္တဒွါရာနံ။ ဒွါရန္တိ စေတ္ထ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန စက္ခာဒယော ဧဝ။ အပ္ပမာဒဝိဟာရီနန္တိ သီလာဒီသု အပ္ပမာဒဝိဟာရဝတံ။ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တာနန္တိ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝေန အဓိစိတ္တသင်္ခါတံ သမာဓိမနုယုတ္တာနံ။ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာနန္တိ နာမရူပဝဝတ္ထာနံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဂေါတြဘု၊ တာဝ ပဝတ္တေန ဉာဏေန သမ္ပန္နာနံ။ သမ္မာပဋိပန္နာနန္တိ စတုမဂ္ဂက္ခဏေ။ အဓိဂတဖလာနန္တိ စတုဖလက္ခဏေ။

အဓိမုစ္စန္တောတိ အဓိမောက္ခံ ကရောန္တော။ သဒ္ဓါယ စရတီတိ သဒ္ဓါဝသေန ပဝတ္တတိ။ ပဂ္ဂဏှန္တောတိ စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယေန ပဒဟန္တော။ ဥပဋ္ဌာပေန္တောတိ သတိယာ အာရမ္မဏံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော။ အဝိက္ခေပံ ကရောန္တောတိ သမာဓိဝသေန ဝိက္ခေပံ အကရောန္တော။ ပဇာနန္တောတိ စတုသစ္စပဇာနနပညာယ ပကာရေန ဇာနန္တော။ ဝိဇာနန္တောတိ ဣန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တဇဝနပုဗ္ဗင်္ဂမေန အာဝဇ္ဇနဝိညာဏေန အာရမ္မဏံ ဝိဇာနန္တော။ ဝိညာဏစရိယာယာတိ အာဝဇ္ဇနဝိညာဏစရိယဝသေန။ ဧဝံ ပဋိပန္နဿာတိ သဟဇဝနာယ ဣန္ဒြိယစရိယာယ ပဋိပန္နဿ။ ကုသလာ ဓမ္မာ အာယာပေန္တီတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ပဝတ္တာ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘုသံ ယာပေန္တိ၊ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အာယတနစရိယာယာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘုသံ ယတနစရိယာယ၊ ဃဋနစရိယာယ ပဝတ္တနစရိယာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဒဿနစရိယာဒယော ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။

သဒ္ဓါယ ဝိဟရတီတိအာဒီသု သဒ္ဓါဒိသမင်္ဂိဿ ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုဗုဒ္ဓါတိ အနုမာနဗုဒ္ဓိယာ။ ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ပစ္စက္ခဗုဒ္ဓိယာ။ ယသ္မာ အဓိမောက္ခဋ္ဌာဒီသု အနုဗုဒ္ဓေသု ပဋိဝိဒ္ဓေသု စ စာရော စ ဝိဟာရော စ အနုဗုဒ္ဓါ ဟောတိ ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ တသ္မာ အနုဗောဓပဋိဝေဓေသု အဓိမောက္ခဋ္ဌာဒယော စ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။

ဧဝံ သဒ္ဓါယ စရန္တန္တိအာဒီသု ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိဒ္ဒိသန္တော ယထာသဒ္ဒဿ အတ္ထံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝိညူတိအာဒီသုပိ ယထာသဘာဝံ ဇာနန္တီတိ ဝိညူ။ ဝိညာတံ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တိ ပါကဋံ ကရောန္တီတိ ဝိဘာဝီ။ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ၊ ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ဝါ မေဓာ၊ မေဓာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ မေဓာဝီ။ ဉာဏဂတိယာ ပဏ္ဍန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ပဏ္ဍိတာ။ ဗုဒ္ဓိသမ္ပဒါယ သမန္နာဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ။ သဟ ဗြဟ္မံ စရိယံ ဥတ္တမံ ပဋိပဒံ စရန္တီတိ သဗြဟ္မစာရိနော။ အပလောကနကမ္မာဒိစတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ဧကတော ကရဏဝသေန ဧကံ ကမ္မံ။ တထာ ပဉ္စဝိဓော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧကုဒ္ဒေသော။ သမာ သိက္ခာ ဧတေသန္တိ သမသိက္ခာ၊ သမသိက္ခာနံ ဘာဝေါ သမသိက္ခတာ။ သမသိက္ခာတာတိပိ ပဌန္တိ။ ယေသံ ဧကံ ကမ္မံ ဧကော ဥဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ၊ တေ သဗြဟ္မစာရီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဈာနာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဈာနာတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ဝိမောက္ခာတိ တယော ဝါ အဋ္ဌ ဝါ ဝိမောက္ခာ။ သမာဓီတိ သဝိတက္ကသဝိစာရအဝိတက္ကဝိစာရမတ္တအဝိတက္ကာဝိစာရာ တယော သမာဓီ။ သမာပတ္တိယောတိ သုညတာနိမိတ္တာပ္ပဏိဟိတာ။ အဘိညာယောတိ ဆ အဘိညာ။

ဧကော အံသော ဘာဂေါ၊ န ဒုတိယောတိ ဧကံသော၊ ဧကံသဿ အတ္ထဿ ဝစနံ ဧကံသဝစနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝိသေသတော ပန သမံ၊ သမန္တာ ဝါ သေတိ ပဝတ္တတီတိ သံသယော၊ နတ္ထေတ္ထ သံသယောတိ နိဿံသယော။ ဧကသ္မိံယေဝ အနိစ္ဆယတာ ဟုတွာ ဣတရမ္ပိ ကင်္ခတီတိ ကင်္ခါ၊ နတ္ထေတ္ထ ကင်္ခါတိ နိက္ကင်္ခေါ။ ဒွိဓာ ဘာဝေါ ဒွေဇ္ဈံ၊ နတ္ထေတ္ထ ဒွေဇ္ဈန္တိ အဒွေဇ္ဈော။ ဒွိဓာ ဧလယတိ ကမ္ပေတီတိ ဒွေဠှကံ၊ နတ္ထေတ္ထ ဒွေဠှကန္တိ အဒွေဠှကော။ နိယောဂေန နိယမေန ဝစနံ နိယောဂဝစနံ။ နိယျောဂဝစနန္တိပိ ပဌန္တိ။ အပဏ္ဏကဿ အဝိရဒ္ဓဿ နိယျာနိကဿ အတ္ထဿ ဝစနံ အပဏ္ဏကဝစနံ။ အဝတ္ထာပနဝစနန္တိ နိစ္ဆယဝစနံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟေတံ ဝိစိကိစ္ဆာဘာဝဿ ဝေဝစနံ။ ပိယဿ အတ္ထဿ သဗ္ဘာဝတော ဝစနံ၊ ပိယမေဝါတိ ပိယဝစနံ။ တထာ ဂရုဝစနံ။ သဟ ဂါရဝေန ဂရုဘာဝေန သဂါရဝံ။ ပတိဿယနံ ပတိဿယော ပရံ ဂရုံ ကတွာ နိဿယနံ အပဿယနန္တိ အတ္ထော။ ပတိဿဝနံ ဝါ ပတိဿဝေါ၊ နိဝါတဝုတ္တိတာယ ပရဝစနသဝနန္တိ အတ္ထော။ ဥဘယထာပိ ပရဇေဋ္ဌကဘာဝဿေတံ နာမံ။ သဟ ဂါရဝေန ဝတ္တတီတိ သဂါရဝံ။ သဟ ပတိဿယေန၊ ပတိဿဝေန ဝါ ဝတ္တတီတိ သပ္ပတိဿယံ။ ‘‘သပ္ပတိဿဝ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ယ-ကာရံ၊ ဝ-ကာရံ ဝါ လောပံ ကတွာ ‘‘သပ္ပတိဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဓိကံ ဝိသိဋ္ဌံ ဝစနံ အဓိဝစနံ၊ သဂါရဝဉ္စ တံ သပ္ပတိဿဉ္စာတိ သဂါရဝသပ္ပတိဿံ၊ သဂါရဝသပ္ပတိဿံ အဓိဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿာဓိဝစနံ။ ဥဘယတ္ထာပိ ဝေဝစနဝိကပ္ပနာနတ္တဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဧတန္တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တော ဝါ ပါပုဏိဿတိ ဝါတိ ဈာနာဒီနိယေဝါတိ။

တတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၈။ ပုန ပဌမသုတ္တမေဝ နိက္ခိပိတွာ အပရေန အာကာရေန ဣန္ဒြိယာနိ နိဒ္ဒိသတိ။ တတ္ထ ကတိဟာကာရေဟိ ကေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ကတိဟိ အာကာရေဟိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ကေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရေ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗဋ္ဌဉ္စ ပုစ္ဆတိ။ ဆဟာကာရေဟိ တေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ၊ တေနေဝ ဆအာကာရသင်္ခါတေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ အဓိပတိဘာဝဋ္ဌေန။ အာဒိဝိသောဓနဋ္ဌေနာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာဒိဘူတဿ သီလဿ ဝိသောဓနဋ္ဌေန။ အဓိမတ္တဋ္ဌေနာတိ ဗလဝဋ္ဌေန။ ဗလဝဉှိ အဓိကာ မတ္တာ ပမာဏံ အဿာတိ အဓိမတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ပရိယာဒါနဋ္ဌေနာတိ ခေပနဋ္ဌေန။ ပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန။

က။ အာဓိပတေယျဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၉။ အာဓိပတေယျဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယံ ပဇဟတောတိအာဒိ ဧကေကဿေဝ ဣန္ဒြိယဿ ပဋိပက္ခပဇဟနဝစနံ ဧကက္ခဏေပိ အတ္တနော အတ္တနော ပဋိပက္ခပဟာနကိစ္စသာဓနေ အဓိပတိဘာဝသာဓနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သေသာနိ စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနိ တံသမ္ပယုတ္တာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ နာနာက္ခဏေသု ဝါ ဧကေကံ ဣန္ဒြိယံ ဓုရံ ကတွာ တဿ တဿ ပဋိပက္ခဿ တံ တံ ဣန္ဒြိယံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ သေသာနိ တဒနွယာနိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဇဟတောတိအာဒိ ပန ဧကက္ခဏဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။

ခ။ အာဒိဝိသောဓနဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၀။ အာဒိဝိသောဓနဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယသံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓီတိ အဿဒ္ဓိယဿ နိဝါရဏဋ္ဌေန ဝိရတိအတ္ထေန သီလမလဝိသောဓနတော သီလဝိသုဒ္ဓိ နာမ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အာဒိဝိသောဓနာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဥပနိဿယဝသေန အာဒိဘူတဿ သီလဿ ဝိသောဓနာ။ ဣမိနာဝ နယေန သေသာနိပိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိသံဝရဏမူလကာနိ စ ဣန္ဒြိယာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ဂ။ အဓိမတ္တဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၁။ အဓိမတ္တဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဘာဝနာယ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သဒ္ဓဿ ပုဂ္ဂလဿ သဒ္ဓါပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မံ သုတွာ ဝါ သဒ္ဓိန္ဒြိယဘာဝနာယ အဿာဒံ ဒိသွာ ဝါ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ ကုသလော ဓမ္မစ္ဆန္ဒော ဇာယတိ။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဆန္ဒဇာတတ္တာ ဒုဗ္ဗလပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပမုဒိတတ္တာ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပီတိယာ ပီဏိတတ္တာ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပဿဒ္ဓကာယစိတ္တတ္တာ စေတသိကံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သုခေန အဘိသန္နတ္တာ ဉာဏောဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဉာဏောဘာသေန ဝိဒိတသင်္ခါရာဒီနဝတ္တာ သင်္ခါရပဝတ္တိယံ သံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သံဝေဇေတွာ စိတ္တံ သမာဒဟတီတိ သံဝေဂံ ဥပ္ပာဒေတွာ တေနေဝ သံဝေဂေန စိတ္တံ သမာဟိတံ ကရောတိ။ သာဓုကံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ လီနုဒ္ဓတဘာဝံ မောစေတွာ သုဋ္ဌု ပဂ္ဂဏှာတိ။ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ ဝီရိယဿ သမံ ဟုတွာ ပဝတ္တတ္တာ ပုန ဝီရိယသမတာနိယောဇနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝသေန သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ ဥပေက္ခာဝသေနာတိ သမဝါဟိတလက္ခဏာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဝသေန။ နာနတ္တကိလေသေဟီတိ ဝိပဿနာယ ပဋိပက္ခဘူတေဟိ နာနာသဘာဝေဟိ ကိလေသေဟိ။ ဝိမောက္ခဝသေနာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ နာနတ္တကိလေသေဟိ ဝိမုစ္စနဝသေန။ ဝိမုတ္တတ္တာတိ နာနတ္တကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ။

တေ ဓမ္မာတိ ဆန္ဒာဒယော ဓမ္မာ။ ဧကရသာ ဟောန္တီတိ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာ ဟောန္တိ။ ဘာဝနာဝသေနာတိ ဧကရသဘာဝနာဝသေန။ တတော ပဏီတတရေ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ တေန ကာရဏေန ဝိပဿနာရမ္မဏတော ပဏီတတရေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာသင်္ခါတေန ဂေါတြဘုဉာဏေန ဆန္ဒာဒယော ဓမ္မာ နိဝတ္တန္တိ၊ သင်္ခါရာရမ္မဏတော အပဂန္တွာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋနာဝသေနာတိ ဧဝံ ဂေါတြဘုခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏတော ဝိဝဋ္ဋနဝသေန။ ဝိဝဋ္ဋိတတ္တာ တတော ဝေါသဇ္ဇတီတိ မဂ္ဂသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋိတတ္တာ တေနေဝ ကာရဏေန ကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ ဝေါသဇ္ဇတိ။ ဝေါသဇ္ဇိတတ္တာ တတော နိရုဇ္ဈန္တီတိ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ ဝေါသဇ္ဇိတတ္တာ တေနေဝ ကာရဏေန ကိလေသာ စ ခန္ဓာ စ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဝေါသဇ္ဇိတတ္တာတိ စ အာသံသာယံ ဘူတဝစနံ ကတံ။ ကိလေသနိရောဓေ သတိ ခန္ဓနိရောဓသဗ္ဘာဝတော စ ခန္ဓနိရောဓော ဝုတ္တော။ နိရောဓဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တနိရောဓဝသေန။ တဿေဝ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒွေ ဝေါသဂ္ဂေ ဒဿေတုကာမော နိရောဓဝသေန ဒွေ ဝေါသဂ္ဂါတိအာဒိမာဟ။ ဒွေပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ အဿဒ္ဓိယဿ ပဟာနာယ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒိမူလကေသုပိ ဝါရေသု ဧသေဝ နယော။ ဣမိနာဝ နယေန အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌနိဒ္ဒေသောပိ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလဉှေတ္ထ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဝိသေသော၊ ပတိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။

ဃ-င။ ပရိယာဒါနဋ္ဌပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၂-၂၀၃။ ပရိယာဒါနဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ ပရိယာဒိယတီတိ ခေပေတိ။ ပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ သဒ္ဓါ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိ အဓိမုစ္စန္တော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလဝိသေသေန ဣန္ဒြိယဘာဝနာဝိသေသော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သဒ္ဓဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တံယေဝ သဒ္ဓံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တထာ အဓိမုစ္စန္တံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ။ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယဘာဝနာဝိသေသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝံ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှန္တော ပဂ္ဂဟေ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော ဥပဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ စိတ္တံ သမာဒဟန္တော အဝိက္ခေပေ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ ပဿန္တော ဒဿနေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ သေသေသုပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယောဂါဝစရောတိ သမထယောဂေ၊ ဝိပဿနာယောဂေ ဝါ အဝစရတီတိ ယောဂါဝစရော။ အဝစရတီတိ ပဝိသိတွာ စရတီတိ။

စတုတ္ထသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဣန္ဒြိယသမောဓာနဝဏ္ဏနာ

၂၀၄။ ဣဒါနိ သမာဓိံ ဘာဝယတော ဝိပဿနံ ဘာဝယတော စ ဣန္ဒြိယသမောဓာနံ ဒဿေတုကာမော ပဌမံ တာဝ ဥပဋ္ဌာနကောသလ္လပ္ပဘေဒံ နိဒ္ဒိသိတုံ ပုထုဇ္ဇနော သမာဓိံ ဘာဝေန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနော သမာဓိံ ဘာဝေန္တောတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိံ ဘာဝေန္တော။ သေက္ခဿ ဝီတရာဂဿ စ ပန လောကုတ္တရောပိ သမာဓိ လဗ္ဘတိ။ အာဝဇ္ဇိတတ္တာတိ ကသိဏာဒိနိမိတ္တဿ အာဝဇ္ဇိတတ္တာ၊ ကသိဏာဒိပရိကမ္မံ ကတွာ တတ္ထ ဥပ္ပာဒိတနိမိတ္တတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ တဿ ဥပ္ပာဒိတဿ နိမိတ္တဿေဝ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သမထနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ ဥဒ္ဓတေ စိတ္တေ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန စိတ္တောပသမနိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ လီနေ စိတ္တေ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန စိတ္တပဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ အဝိက္ခေပူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အနုဒ္ဓတာလီနစိတ္တဿ သမ္ပယုတ္တဿ သမာဓိဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဩဘာသူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ပညာပယောဂမန္ဒတာယ နိရဿာဒေ စိတ္တေ အဋ္ဌသံဝေဂဝတ္ထုပစ္စဝေက္ခဏေန စိတ္တံ သံဝေဇေတွာ ဉာဏောဘာသဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနိ နာမ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ စတ္တာရိ၊ အပါယဒုက္ခံ ပဉ္စမံ၊ အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ။ သမ္ပဟံသနူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဥပသမသုခါနဓိဂမေန နိရဿာဒေ စိတ္တေ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တံ ပသာဒေန္တော သမ္ပဟံသနဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဥပေက္ခူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဥဒ္ဓတာဒိဒေါသဝိရဟိတေ စိတ္တေ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟာဒီသု ဗျာပါရာဘာဝကရဏေန ဥပေက္ခာယ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သေက္ခောတိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ ဧကတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ပဟီနတ္တာ နေက္ခမ္မာဒိနော ဧကတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။

ဝီတရာဂေါတိ သဗ္ဗသော ပဟီနရာဂတ္တာ ဝီတရာဂေါ ခီဏာသဝေါ။ ဉာဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အရဟာ ဓမ္မေသု ဝိဂတသမ္မောဟတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ အသမ္မောဟဉာဏဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဝိမုတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဝိမုတ္တီတိ ဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။

၂၀၅။ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဥပဋ္ဌာနာနုပဋ္ဌာနေသု အနိစ္စတောတိအာဒီနိ နိစ္စတောတိအာဒီနိ စ သီလကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပါဌတော ပန ‘‘အာယူဟနာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဝိပရိဏာမူပဋ္ဌာနကုသလော အနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလော နိမိတ္တာနုပဋ္ဌာနကုသလော အပ္ပဏိဟိတူပဋ္ဌာနကုသလော ပဏိဓိအနုပဋ္ဌာနကုသလော အဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော’’တိ ဧတေသု သာမိဝစနေန သမာသပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ သေသေသု ပန နိဿက္ကဝစနေန ပါဌော။

၂၀၆။ သုညတူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ပနေတ္ထ သုညတော ဥပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဝါ သုညတာယ ဥပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဝါ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာတိ ဣမာ အဋ္ဌ မဟာဝိပဿနာ အတ္တနော သဘာဝဝိသေသေန ဝိသေသိတာ၊ န အာရမ္မဏဝိသေသေန၊ တသ္မာ ဣမာသံ အဋ္ဌန္နံ ‘‘အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ဝိယ ‘‘နိဗ္ဗိဒါတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ န ယုဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ ဧဝ ဣမာ အဋ္ဌ န ယောဇိတာ။ အာဒီနဝါနုပဿနာ ပန ‘‘သုညတူပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတိ၊ အဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ယုဂလကဝစနေနေဝ အတ္ထတော ‘‘အာဒီနဝတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတိ၊ အာလယာဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိ ယောဇိတာဝ ဟောတီတိ သရူပေန န ယောဇိတာ။ ဣတိ ပုရိမာ စ အဋ္ဌ၊ အယဉ္စ အာဒီနဝါနုပဿနာတိ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဣမာ နဝ အယောဇေတွာ ဣတရာ ဧဝ နဝ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဉာဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ သေက္ခော ဝိပဿနူပက္ကိလေသာနံ အဘာဝတော ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သမာဓိဘာဝနာယ ပန နိကန္တိသဗ္ဘာဝတော ဉာဏူပဋ္ဌာနေ ကုသလောတိ န ဝုတ္တော။

ဝိသညောဂူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ‘‘ကာမယောဂဝိသညောဂေါ ဘဝယောဂဝိသညောဂေါ ဒိဋ္ဌိယောဂဝိသညောဂေါ အဝိဇ္ဇာယောဂဝိသညောဂေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၂) စတုဓာ ဝုတ္တဿ ဝိသညောဂဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သညောဂါနုပဋ္ဌာနကုသလောတိ ကာမယောဂဘဝယောဂဒိဋ္ဌိယောဂါဝိဇ္ဇာယောဂဝသေန စတုဓာ ဝုတ္တဿ သညောဂဿ အနုပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ နိရောဓူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော နိဗ္ဗာနနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနပေါဏံ နိဗ္ဗာနပဗ္ဘာရံ ဝိဝေကဋ္ဌံ နေက္ခမ္မာဘိရတံ ဗျန္တီဘူတံ သဗ္ဗသော အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၉၀၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တခီဏာသဝဗလဝသေန နိဗ္ဗာနနိန္နစိတ္တတ္တာ ခီဏာသဝေါဝ နိရောဓသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။

အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနကုသလဝသေနာတိအာဒီသု ကုသလန္တိ ဉာဏံ။ ဉာဏမ္ပိ ဟိ ကုသလပုဂ္ဂလယောဂတော ကုသလံ ယထာ ပဏ္ဍိတပုဂ္ဂလယောဂတော ‘‘ပဏ္ဍိတာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၀၃)။ တသ္မာ ကောသလ္လဝသေနာတိ အတ္ထော။

၂၀၇။ ဣဒါနိ စတုသဋ္ဌိယာ အာကာရေဟီတိအာဒိ ဉာဏကထာယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၇) ဝုတ္တမ္ပိ ဣန္ဒြိယကထာသမ္ဗန္ဓေန ဣဓာနေတွာ ဝုတ္တံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၀၈။ ပုန သမန္တစက္ခုသမ္ဗန္ဓေန ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ ဝတ္တုကာမော န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမန္တစက္ခူတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ပညိန္ဒြိယဿ ဝသေနာတိအာဒိနာ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ အဝိယောဂိတံ ဒဿေတိ။ သဒ္ဒဟန္တော ပဂ္ဂဏှာတီတိအာဒီဟိ ဧကေကိန္ဒြိယမူလကေဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ နိန္နပယောဂကာလေ ဝါ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝါ ဧကရသဘာဝံ အညမညပစ္စယဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ သဒ္ဒဟိတတ္တာ ပဂ္ဂဟိတန္တိအာဒီဟိ ဧကေကိန္ဒြိယမူလကေဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ နိဗ္ဗတ္တိကာလေ ဝါ ဖလကာလေ ဝါ ဧကရသဘာဝံ အညမညပစ္စယဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ ပုန ဗုဒ္ဓစက္ခုသမ္ဗန္ဓေန ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ ဝတ္တုကာမော ယံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ အာသယာနုသယဉာဏဉ္စ။ ဗုဒ္ဓဉာဏန္တိ စ ဣဒံ တဒေဝ ဒွယံ၊ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ။

ဣန္ဒြိယသမောဓာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

ဣန္ဒြိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဝိမောက္ခကထာ

၁။ ဝိမောက္ခုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၉။ ဣဒါနိ ဣန္ဒြိယကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဝိမောက္ခကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဝိမောက္ခကထာ ဣန္ဒြိယဘာဝနာနုယုတ္တဿ ဝိမောက္ခသဗ္ဘာဝတော ဣန္ဒြိယကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တဉ္စ ကထေန္တော ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတသုတ္တန္တဒေသနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ကထေသိ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ သုညတော ဝိမောက္ခောတိအာဒီသု သုညတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အရိယမဂ္ဂေါ သုညတော ဝိမောက္ခော။ သော ဟိ သုညတာယ ဓာတုယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ သုညတော၊ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခော။ ဧတေနေဝ နယေန အနိမိတ္တာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အနိမိတ္တော၊ အပ္ပဏိဟိတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧကော ဟိ အာဒိတောဝ အနိစ္စတော သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ယသ္မာ ပန န အနိစ္စတော သမ္မသနမတ္တေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဒုက္ခတောပိ အနတ္တတောပိ သမ္မသိတဗ္ဗမေဝ၊ တသ္မာ ဒုက္ခတောပိ အနတ္တတောပိ သမ္မသတိ။ တဿ ဧဝံ ပဋိပန္နဿ အနိစ္စတော စေ သမ္မသနကာလေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ အယံ အနိစ္စတော အဘိနိဝိသိတွာ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ သစေ ပနဿ ဒုက္ခတော အနတ္တတော သမ္မသနကာလေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ အယံ အနိစ္စတော အဘိနိဝိသိတွာ ဒုက္ခတော၊ အနတ္တတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ ဧသ နယော ဒုက္ခတော အနတ္တတော အဘိနိဝိသိတွာ ဝုဋ္ဌာနေသုပိ။ ဧတ္ထ စ ယောပိ အနိစ္စတော အဘိနိဝိဋ္ဌော၊ ယောပိ ဒုက္ခတော၊ ယောပိ အနတ္တတော။ ဝုဋ္ဌာနကာလေ စေ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တယောပိ ဇနာ အဓိမောက္ခဗဟုလာ ဟောန္တိ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘန္တိ၊ အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တိ၊ ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓါနုသာရိနော ဟောန္တိ၊ သတ္တသု ဌာနေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တာ။ သစေ ပန ဒုက္ခတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တယောပိ ဇနာ ပဿဒ္ဓိဗဟုလာ ဟောန္တိ၊ သမာဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘန္တိ၊ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ကာယသက္ခိနော ဟောန္တိ။ ယဿ ပနေတ္ထ အရူပဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ဟောတိ၊ သော အဂ္ဂဖလေ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဟောတိ။ အထ နေသံ အနတ္တတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တယောပိ ဇနာ ဝေဒဗဟုလာ ဟောန္တိ၊ ပညိန္ဒြိယံ ပဋိလဘန္တိ၊ သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တိ၊ ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မာနုသာရိနော ဟောန္တိ၊ ဆသု ဌာနေသု ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာ၊ အဂ္ဂဖလေ ပညာဝိမုတ္တာတိ။

အပိစ မဂ္ဂေါ နာမ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ နာမံ လဘတိ သရသေန ဝါ ပစ္စနီကေန ဝါ သဂုဏေန ဝါ အာရမ္မဏေန ဝါ အာဂမနေန ဝါ။ သစေ ဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာ အနိစ္စတော သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ သစေ ဒုက္ခတော သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ သစေ အနတ္တတော သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ ဣဒံ သရသတော နာမံ နာမ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ ပန သင်္ခါရာနံ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ နိစ္စနိမိတ္တဓုဝနိမိတ္တသဿတနိမိတ္တာနိ ပဟာယ အာဂတတ္တာ အနိမိတ္တော၊ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သုခသညံ ပဟာယ ပဏိဓိပတ္ထနံ သုက္ခာပေတွာ အာဂတတ္တာ အပ္ပဏိဟိတော၊ အနတ္တာနုပဿနာယ အတ္တသတ္တပုဂ္ဂလသညံ ပဟာယ သင်္ခါရေ သုညတော ဒိဋ္ဌတ္တာ သုညတောတိ ဣဒံ ပစ္စနီကတော နာမံ နာမ။ ရာဂါဒီဟိ ပန သုညတ္တာ သုညတော၊ ရူပနိမိတ္တာဒီနံ၊ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံယေဝ ဝါ အဘာဝေန အနိမိတ္တော၊ ရာဂပဏိဓိအာဒီနံ အဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဣဒမဿ သဂုဏတော နာမံ နာမ။ သောယံ သုညံ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတဉ္စ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိပိ သုညတော အနိမိတ္တော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမဿ အာရမ္မဏတော နာမံ နာမ။ အာဂမနံ ပန ဒုဝိဓံ ဝိပဿနာဂမနံ မဂ္ဂါဂမနဉ္စ။ တတ္ထ မဂ္ဂေ ဝိပဿနာဂမနံ လဗ္ဘတိ၊ ဖလေ မဂ္ဂါဂမနံ။ အနတ္တာနုပဿနာ ဟိ သုညတာ နာမ၊ သုညတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ သုညတော၊ သုညတမဂ္ဂဿ ဖလံ သုညတံ။ အနိစ္စာနုပဿနာ အနိမိတ္တာ နာမ၊ အနိမိတ္တဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တော။ ဣဒံ ပန နာမံ အဘိဓမ္မပရိယာယေ န လဗ္ဘတိ၊ သုတ္တန္တပရိယာယေ ပန လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဟိ ဂေါတြဘုဉာဏံ အနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အနိမိတ္တနာမကံ ဟုတွာ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ မဂ္ဂဿ နာမံ ဒေတီတိ ဝဒန္တိ။ တေန မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တောတိ ဝုတ္တော။ မဂ္ဂါဂမနေန ဖလံ အနိမိတ္တန္တိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ဒုက္ခာနုပဿနာ သင်္ခါရေသု ပဏိဓိံ သုက္ခာပေတွာ အာဂတတ္တာ အပ္ပဏိဟိတာ နာမ၊ အပ္ပဏိဟိတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ အပ္ပဏိဟိတော၊ အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဿ ဖလံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ ဧဝံ ဝိပဿနာ အတ္တနော နာမံ မဂ္ဂဿ ဒေတိ၊ မဂ္ဂေါ ဖလဿာတိ ဣဒံ အာဂမနတော နာမံ နာမ။ ဧဝံ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိမောက္ခဝိသေသံ နိယမေတီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝတာ ဒေသိတေ တယော မဟာဝတ္ထုကေ ဝိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိသိတွာ တံနိဒ္ဒေသဝသေနေဝ အပရေပိ ဝိမောက္ခေ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အပိစ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဝိမောက္ခာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပိစာတိ အပရပရိယာယဒဿနံ။ ကထံ တေ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဟောန္တိ၊ နနု တေ ပဉ္စသတ္တတီတိ? သစ္စံ ယထာရုတဝသေန ပဉ္စသတ္တတိ။ ဘဂဝတာ ပန ဒေသိတေ တယော ဝိမောက္ခေ ဌပေတွာ အညဝိမောက္ခေ နိဒ္ဒိသနတော ဣမေသံ တဒဝရောဓတော စ ဣမေ တယော န ဂဏေတဗ္ဗာ၊ အဇ္ဈတ္တဝိမောက္ခာဒယော တယောပိ ဝိမောက္ခာ စတုဓာ ဝိတ္ထာရဝစနေယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ န ဂဏေတဗ္ဗာ၊ ‘‘ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော၊ အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော’’တိ ဧတ္ထ အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော ပဌမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေန ဧကနာမိကတ္တာ န ဂဏေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ဣမေသု သတ္တသု အပနီတေသု သေသာ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဝိမောက္ခာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ သုညတဝိမောက္ခာဒယော တယော ပုန ကသ္မာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ စေ? ဥဒ္ဒေသေန သင်္ဂဟေတွာ တေသမ္ပိ နိဒ္ဒေသကရဏတ္ထံ။ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနာဒယော ပန တယော ပဘေဒံ ဝိနာ မူလရာသိဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ပဏိဟိတဝိမောက္ခပဋိပက္ခဝသေန ပုန အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနာဒီသု အဇ္ဈတ္တတော ဝုဋ္ဌာတီတိ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနော။ အနုလောမေန္တီတိ အနုလောမာ။ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ အပဂမာ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ ရူပီတိ အဇ္ဈတ္တံ ကေသာဒီသု ဥပ္ပာဒိတံ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ၊ တံ ရူပမဿ အတ္ထီတိ ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ နီလကသိဏာဒိရူပါနိ ဈာနစက္ခုနာ ပဿတိ။ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုကေသု ကသိဏေသု ဈာနပဋိလာဘော ဒဿိတော။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ အဇ္ဈတ္တံ န ရူပသညီ၊ အတ္တနော ကေသာဒီသု အနုပ္ပာဒိတရူပါဝစရဇ္ဈာနောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဗဟိဒ္ဓါဝ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနတာ ဒဿိတာ။ သုဘန္တေဝ အဓိမုတ္တောတိ ‘‘သုဘ’’မိစ္စေဝ အာရမ္မဏေ အဓိမုတ္တော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အန္တောအပ္ပနာယံ ‘‘သုဘ’’န္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထိ၊ ယော ပန အပ္ပဋိကူလာကာရေန သတ္တာရမ္မဏံ ဖရန္တော ဝိဟရတိ၊ သော ယသ္မာ ‘‘သုဘ’’န္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသော ကတောတိ။ အပ္ပိတပ္ပိတသမယေ ဧဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သမယဝိမောက္ခော။ သောယေဝ သကိစ္စကရဏဝသေန အပ္ပိတသမယေ ဧဝ နိယုတ္တောတိ သာမယိကော။ သာမာယိကောတိပိ ပါဌော။ ကောပေတုံ ဘဉ္ဇိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ ကုပ္ပော။ လောကံ အနတိက္ကမနတော လောကေ နိယုတ္တောတိ လောကိကော။ လောကိယောတိပိ ပါဌော။ လောကံ ဥတ္တရတိ၊ ဥတ္တိဏ္ဏောတိ ဝါ လောကုတ္တရော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝေါ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမ္ပယောဂဝသေန စ နတ္ထေတ္ထ အာသဝါတိ အနာသဝေါ။ ရူပသင်္ခါတေန သဟ အာမိသေနာတိ သာမိသော။ သဗ္ဗသော ရူပါရူပပ္ပဟာနာ နိရာမိသတောပိ နိရာမိသတရောတိ နိရာမိသာ နိရာမိသတရော။ ပဏိဟိတောတိ တဏှာဝသေန ပဏိဟိတော ပတ္ထိတော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သညောဇနေဟိ သံယုတ္တတ္တာ သညုတ္တော။ ဧကတ္တဝိမောက္ခောတိ ကိလေသေဟိ အနဇ္ဈာရုဠှတ္တာ ဧကသဘာဝေါ ဝိမောက္ခော။ သညာဝိမောက္ခောတိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝ ဝိပရီတသညာယ ဝိမုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခော။ တဒေဝ ဝိပဿနာဉာဏံ သမ္မောဟတော ဝိမုစ္စနဝသေန ဉာဏမေဝ ဝိမောက္ခောတိ ဉာဏဝိမောက္ခော။ သီတိသိယာဝိမောက္ခောတိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝ သီတိ ဘဝေယျာတိ ပဝတ္တော ဝိမောက္ခော သီတိသိယာဝိမောက္ခော။ သီတိသိကာဝိမောက္ခောတိပိ ပါဌော၊ သီတိဘာဝိကာယ ဝိမောက္ခောတိ တဿ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဈာနဝိမောက္ခောတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒံ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒဉ္စ ဈာနမေဝ ဝိမောက္ခော။ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခောတိ အနုပါဒိယိတွာ ဂဟဏံ အကတွာ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဝိမောက္ခုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝိမောက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၁၀။ ကတမောတိအာဒိကေ ဥဒ္ဒေသဿ နိဒ္ဒေသေ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ ဧဝံ ဥပပရိက္ခတိ။ သုညမိဒန္တိ ဣဒံ ခန္ဓပဉ္စကံ သုညံ။ ကေန သုညံ? အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ။ တတ္ထ အတ္တေန ဝါတိ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော အဘာဝါ တေန အတ္တနာ စ သုညံ။ အတ္တနိယေန ဝါတိ တဿ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော သန္တကေန စ သုညံ။ အတ္တနော အဘာဝေနေဝ အတ္တနိယာဘာဝေါ။ အတ္တနိယဉ္စ နာမ နိစ္စံ ဝါ သိယာ သုခံ ဝါ၊ တဒုဘယမ္ပိ နတ္ထိ။ တေန နိစ္စပဋိက္ခေပေန အနိစ္စာနုပဿနာ၊ သုခပဋိက္ခေပေန ဒုက္ခာနုပဿနာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သုညမိဒံ အတ္တေန ဝါတိ အနတ္တာနုပဿနာယေဝ ဝုတ္တာ။ သောတိ သော ဧဝံ တီဟိ အနုပဿနာဟိ ဝိပဿမာနော ဘိက္ခု။ အဘိနိဝေသံ န ကရောတီတိ အနတ္တာနုပဿနာဝသေန အတ္တာဘိနိဝေသံ န ကရောတိ။

နိမိတ္တံ န ကရောတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဝသေန နိစ္စနိမိတ္တံ န ကရောတိ။ ပဏိဓိံ န ကရောတီတိ ဒုက္ခာနုပဿနာဝသေန ပဏိဓိံ န ကရောတိ။ ဣမေ တယော ဝိမောက္ခာ ပရိယာယေန ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂဝသေနာပိ လဗ္ဘန္တိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန သမုစ္ဆေဒဝသေန မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ စတ္တာရိ ဈာနာနိ အဇ္ဈတ္တံ နီဝရဏာဒီဟိ ဝုဋ္ဌာနတော အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနော ဝိမောက္ခော။ စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော အာရမ္မဏေဟိ ဝုဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါဝုဋ္ဌာနော ဝိမောက္ခော။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ဗာဟိရာယတနာနိ ဝိယ ဣဓ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမေ ဒွေ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခာ၊ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနော ပန သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခော။

နီဝရဏေဟိ ဝုဋ္ဌာတီတိအာဒီဟိ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနံ သရူပတော ဝုတ္တံ။ ရူပသညာယာတိအာဒီဟိ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏသမတိက္ကမဿ ပါကဋတ္တာ တံ အဝတွာ သုတ္တန္တေသု ဝုတ္တရူပသညာဒိသမတိက္ကမော ဝုတ္တော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာတိ သမာသပဒံ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝိစိကိစ္ဆာယ သီလဗ္ဗတပရာမာသာတိ ဝိစ္ဆေဒေါ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။

၂၁၁။ ဝိတက္ကော စာတိအာဒီဟိ ဈာနာနံ သမာပတ္တီနဉ္စ ဥပစာရဘူမိယော ဝုတ္တာ။ အနိစ္စာနုပဿနာတိအာဒီဟိ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ဝုတ္တာ။ ပဋိလာဘော ဝါတိ ပဉ္စဝိဓဝသိပ္ပတ္တိယာ ဗျာပိတော ပတ္ထဋော လာဘောတိ ပဋိလာဘော။ ဝသိပ္ပတ္တိယာ ဟိ သဗ္ဗော ဈာနပယောဂေါ စ သမာပတ္တိပယောဂေါ စ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဋိလာဘော ‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တော။ ဝိပါကော ပန ဈာနဿ သမာပတ္တိယာ စ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဟောတီတိ ဥဇုကမေဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥပစာရပယောဂဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ဈာနဿ သမာပတ္တိယာ စ ပဋိလာဘော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဈာနသမာပတ္တိပဋိလာဘော ‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမောက္ခော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၂၁၂။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တံ။ ပစ္စတ္တန္တိ အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ပဝတ္တံ။ ဥဘယေနာပိ နိယကဇ္ဈတ္တမေဝ ဒီပေတိ နီလနိမိတ္တန္တိ နီလမေဝ။ နီလသညံ ပဋိလဘတီတိ တသ္မိံ နီလနိမိတ္တေ နီလမိတိသညံ ပဋိလဘတိ။ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတီတိ ပရိကမ္မဘူမိယံ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ။ သူပဓာရိတံ ဥပဓာရေတီတိ ဥပစာရဘူမိယံ သုဋ္ဌု ဥပဓာရိတံ ကတွာ ဥပဓာရေတိ။ သွာဝတ္ထိတံ အဝတ္ထာပေတီတိ အပ္ပနာဘူမိယံ သုဋ္ဌု နိစ္ဆိတံ နိစ္ဆိနာတိ။ ဝဝတ္ထာပေတီတိပိ ပါဌော။ အဇ္ဈတ္တဉှိ နီလပရိကမ္မံ ကရောန္တော ကေသေ ဝါ ပိတ္တေ ဝါ အက္ခိတာရကာယံ ဝါ ကရောတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ နီလနိမိတ္တေတိ နီလပုပ္ဖနီလဝတ္ထနီလဓာတူနံ အညတရေ နီလကသိဏေ။ စိတ္တံ ဥပသံဟရတီတိ စိတ္တံ ဥပနေတိ။ ပီတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာသေဝတီတိ တမေဝ သညံ အာဒိတော သေဝတိ။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ။ ဗဟုလီကရောတီတိ ပုနပ္ပုနံ ကရောတိ။ ရူပန္တိ နီလနိမိတ္တံ ရူပံ။ ရူပသညီတိ တသ္မိံ ရူပေ သညာ ရူပသညာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ရူပသညီ။ အဇ္ဈတ္တံ ပီတနိမိတ္တာဒီသု ပီတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မေဒေ ဝါ ဆဝိယာ ဝါ အက္ခီနံ ပီတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ လောဟိတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မံသေ ဝါ လောဟိတေ ဝါ ဇိဝှာယ ဝါ ဟတ္ထတလပါဒတလေသု ဝါ အက္ခီနံ ရတ္တဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ ဩဒါတပရိကမ္မံ ကရောန္တော အဋ္ဌိမှိ ဝါ ဒန္တေ ဝါ နခေ ဝါ အက္ခီနံ သေတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပန္တိ အဇ္ဈတ္တံ ရူပနိမိတ္တံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

မေတ္တာသဟဂတေနာတိ ပဌမဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဝသေန မေတ္တာယ သမန္နာဂတေန။ စေတသာတိ စိတ္တေန။ ဧကံ ဒိသန္တိ ဧကံ ဧကိဿာ ဒိသာယ ပဌမပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တံ ဥပါဒါယ ဧကဒိသာပရိယာပန္နသတ္တဖရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ဖရိတွာတိ ဖုသိတွာ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ ဝိဟရတီတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌိတံ ဣရိယာပထဝိဟာရံ ပဝတ္တေတိ။ တထာ ဒုတိယန္တိ ယထာ ပုရတ္ထိမာဒီသု ယံကိဉ္စိ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ၊ တထေဝ တဒနန္တရံ ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထံ ဝါတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဥဒ္ဓန္တိ ဧတေနေဝ နယေန ဥပရိမံ ဒိသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓော တိရိယန္တိ အဓောဒိသမ္ပိ တိရိယံ ဒိသမ္ပိ ဧဝမေဝ။ တတ္ထ စ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာ။ တိရိယန္တိ အနုဒိသာ။ ဧဝံ သဗ္ဗဒိသာသု အဿမဏ္ဍလိကာယ အဿမိဝ မေတ္တာသဟဂတံ စိတ္တံ သာရေတိပိ ပစ္စာသာရေတိပီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဧကမေကံ ဒိသံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဩဓိသော မေတ္တာဖရဏံ ဒဿိတံ။ သဗ္ဗဓီတိအာဒိ ပန အနောဓိသော ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေသု ဟီနမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌမိတ္တသပတ္တမဇ္ဈတ္တာဒိပ္ပဘေဒေသု အတ္တတာယ၊ ‘‘အယံ ပရသတ္တော’’တိ ဝိဘာဂံ အကတွာ အတ္တသမတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေန စိတ္တဘာဝေန၊ ဤသကမ္ပိ ဗဟိ အဝိက္ခိပမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တဝန္တံ၊ သဗ္ဗသတ္တယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဝန္တန္တိပိ ပါဌော။ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။

ဝိပုလေနာတိ ဧဝမာဒိပရိယာယဒဿနတော ပနေတ္ထ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ဧတ္ထ ဩဓိသော ဖရဏေ ဝိယ ပုန တထာသဒ္ဒေါ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ န ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နိဂမနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဝိပုလေနာတိ ဧတ္ထ ဖရဏဝသေန ဝိပုလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘူမိဝသေန ပန တံ မဟဂ္ဂတံ။ တဉှိ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယ ဝိပုလဖလတာယ ဒီဃသန္တာနတာယ စ မဟန္တဘာဝံ ဂတံ၊ မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တပညေဟိ ဂတံ ပဋိပန္နန္တိ မဟဂ္ဂတံ။ ပဂုဏဝသေန အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏဝသေန စ အပ္ပမာဏံ။ ဗျာပါဒပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ။ ဒေါမနဿပ္ပဟာနတော အဗျာပဇ္ဇံ၊ နိဒ္ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပ္ပဋိကူလာ ဟောန္တီတိ ဘိက္ခုနော စိတ္တဿ အပ္ပဋိကူလာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ သေသေသုပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကရုဏာယ ဝိဟေသာပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ၊ မုဒိတာယ အရတိပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန။

ဥပေက္ခာသဟဂတေနာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ဥပေက္ခာယ သမန္နာဂတေန။ ရာဂပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ၊ ဂေဟသိတသောမနဿပ္ပဟာနတော အဗျာပဇ္ဇံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ အကုသလံ ကိလေသပရိဠာဟယောဂတော သဗျာပဇ္ဇမေဝါတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

၂၁၃။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန၊ သဗ္ဗာသံ ဝါ၊ အနဝသေသာနန္တိ အတ္ထော။ ရူပသညာနန္တိ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနာနဉ္စေဝ တဒါရမ္မဏာနဉ္စ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈)၊ တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၂၃)။ တသ္မာ ဣဓ ရူပေ သညာ ရူပသညာတိ ဧဝံ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပံ သညာ အဿာတိ ရူပသညံ၊ ရူပမဿ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတိက္ကမာတိ ဝိရာဂါ နိရောဓာ စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧတာသံ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ပဉ္စဒသန္နံ ဈာနသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ၊ ဧတေသဉ္စ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန နဝန္နံ အာရမ္မဏသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ သဗ္ဗာကာရေန၊ အနဝသေသာနံ ဝါ ဝိရာဂါ စ နိရောဓာ စ ဝိရာဂဟေတု စေဝ နိရောဓဟေတု စ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗသော အနတိက္ကန္တရူပသညေန ဧတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုန္တိ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏသမတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗာ ဧတာ သမာပတ္တိယော၊ န ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ။ အာရမ္မဏေ အဝိရတ္တဿ စ သညာသမတိက္ကမော န ဟောတိ၊ တသ္မာ အယံ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဝသေနာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန ဥပ္ပန္နာ သညာ ပဋိဃသညာ၊ ရူပသညာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တာသံ ကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နံ၊ အကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နန္တိ သဗ္ဗသော ဒသန္နမ္ပိ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ ပဟာနာ အသမုပ္ပာဒါ၊ အပ္ပဝတ္တိံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာမဉ္စေတာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သမာပန္နဿပိ န သန္တိ၊ န ဟိ တသ္မိံ သမယေ ပဉ္စဒွါရဝသေန စိတ္တံ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အညတ္ထ ပဟီနာနံ သုခဒုက္ခာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဝိယ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ တတိယမဂ္ဂေ ဝိယ စ ဣမသ္မိံ ဈာနေ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဣမဿ ဈာနဿ ပသံသာဝသေန ဧတာသံ ဧတ္ထ ဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကိဉ္စာပိ တာ ရူပါဝစရံ သမာပန္နဿ န သန္တိ၊ အထ ခေါ န ပဟီနတ္တာ န သန္တိ။ န ဟိ ရူပဝိရာဂါယ ရူပါဝစရဘာဝနာ သံဝတ္တတိ၊ ရူပါယတ္တာယေဝ စ ဧတာသံ ပဝတ္တိ။ အယံ ပန ဘာဝနာ ရူပဝိရာဂါယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တာ ဧတ္ထ ပဟီနာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝတ္တုံ၊ ဧကံသေနေဝ ဧဝံ ဓာရေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တာသဉှိ ဣတော ပုဗ္ဗေ အပ္ပဟီနတ္တာယေဝ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပန္နဿ သဒ္ဒေါ ကဏ္ဋကော’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၇၂) ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ ဣဓ စ ပဟီနတ္တာယေဝ အရူပသမာပတ္တီနံ အာနေဉ္ဇတာ သန္တဝိမောက္ခတာ စ ဝုတ္တာ။

နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာတိ နာနတ္တေ ဝါ ဂေါစရေ ပဝတ္တာနံ သညာနံ၊ နာနတ္တာနံ ဝါ သညာနံ။ ယသ္မာ ဟေတာ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ၊ ယသ္မာ စေတာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ၊ ဒွါဒသ အကုသလသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ၊ ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယာသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသမ္ပိ သညာ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညဝိသဒိသာ၊ တသ္မာ ‘‘နာနတ္တသညာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တာသံ သဗ္ဗသော နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ အနာဝဇ္ဇနာ စိတ္တေ စ အနုပ္ပာဒနာ။ ယသ္မာ တာ နာဝဇ္ဇတိ စိတ္တေ စ န ဥပ္ပာဒေတိ န မနသိကရောတိ န ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ ပုရိမာ ရူပသညာ ပဋိဃသညာ စ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေပိ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ ပဂေဝ တသ္မိံ ဘဝေ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏကာလေ၊ တသ္မာ တာသံ သမတိက္ကမာ အတ္ထင်္ဂမာတိ ဒွေဓာပိ အဘာဝေါယေဝ ဝုတ္တော။ နာနတ္တသညာသု ပန ယသ္မာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ၊ နဝ ကိရိယာသညာ၊ ဒသာကုသလသညာတိ ဣမာ သတ္တဝီသတိ သညာ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေ ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ တာသံ အမနသိကာရာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာပိ ဟိ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တော တာသံ အမနသိကာရာယေဝ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ တာ ပန မနသိကရောန္တော အသမာပန္နော ဟောတီတိ။ သင်္ခေပတော စေတ္ထ ‘‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိဣမိနာ သဗ္ဗရူပါဝစရဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ’’တိဣမိနာ သဗ္ဗေသံ ကာမာဝစရစိတ္တစေတသိကာနံ ပဟာနဉ္စ အမနသိကာရော စ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အနန္တော အာကာသောတိ ဧတ္ထ ပညတ္တိမတ္တတ္တာ နာဿ ဥပ္ပာဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါ ပညာယတီတိ အနန္တော၊ အနန္တဖရဏဝသေနာပိ အနန္တော။ န ဟိ သော ယောဂီ ဧကဒေသဝသေန ဖရတိ၊ သကလဝသေနေဝ ဖရတိ။ အာကာသောတိ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသော။ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ တံ ပတွာ နိပ္ဖာဒေတွာ တဒနုရူပေန ဣရိယာပထေန ဝိဟရတိ။ တဒေဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော သမာပတ္တိ။

အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဈာနမ္ပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အာကာသာနဉ္စံ စ တံ ပဌမဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ တထာ အာကာသာနဉ္စံ စ တံ တဿ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ ‘‘ကမ္ဗောဇာ အဿာနံ အာယတန’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတမေကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ တံယေဝ ‘‘အနန္တော အာကာသော’’တိ ဖရိတွာ ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ မနသိကရောန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မနသိကာရဝသေန ဝါ အနန္တံ။ သော ဟိ တံ အာကာသာရမ္မဏံ ဝိညာဏံ အနဝသေသတော မနသိကရောန္တော အနန္တံ မနသိ ကရောတိ။

ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဈာနမ္ပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိညာဏဉ္စံ စ တံ ဒုတိယဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ၊ တထာ ဝိညာဏဉ္စံ စ တံ တဿေဝ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတမေကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ နတ္ထိ နတ္ထိ၊ သုညံ သုညံ၊ ဝိဝိတ္တံ ဝိဝိတ္တန္တိ ဧဝံ မနသိကရောန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဈာနမ္ပိ အာကိဉ္စညာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အာကိဉ္စညဉ္စ တံ တတိယဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ အာကိဉ္စညာယတနံ၊ တထာ အာကိဉ္စညဉ္စ တံ တဿေဝ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတမေကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သညာဝေဒယိတနိရောဓကထာ ဟေဋ္ဌာ ကထိတာဝ။

‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိကာ သတ္တ ဝိမောက္ခာ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုစ္စနဋ္ဌေန အာရမ္မဏေ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌေန စ ဝိမောက္ခာ၊ နိရောဓသမာပတ္တိ ပန စိတ္တစေတသိကေဟိ ဝိမုတ္တဋ္ဌေန ဝိမောက္ခော။ သမာပတ္တိသမာပန္နသမယေ ဝိမုတ္တော ဟောတိ၊ ဝုဋ္ဌိတသမယေ အဝိမုတ္တော ဟောတီတိ သမယဝိမောက္ခော။ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိဝသေန အစ္စန္တဝိမုတ္တတ္တာ အရိယမဂ္ဂါ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဝသေန အစ္စန္တဝိမုတ္တတ္တာ သာမညဖလာနိ၊ နိဿရဏဝိမုတ္တိဝသေန အစ္စန္တဝိမုတ္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ အသမယဝိမောက္ခော။ တထာ သာမယိကာသာမယိကဝိမောက္ခာ။

ပမာဒံ အာဂမ္မ ပရိဟာယတီတိ ကုပ္ပော။ တထာ န ပရိဟာယတီတိ အကုပ္ပော။ လောကာယ သံဝတ္တတီတိ လောကိယော။ အရိယမဂ္ဂါ လောကံ ဥတ္တရန္တီတိ လောကုတ္တရာ၊ သာမညဖလာနိ နိဗ္ဗာနဉ္စ လောကတော ဥတ္တိဏ္ဏာတိ လောကုတ္တရာ။ အာဒိတ္တံ အယောဂုဠံ မက္ခိကာ ဝိယ တေဇုဿဒံ လောကုတ္တရံ ဓမ္မံ အာသဝါ နာလမ္ဗန္တီတိ အနာသဝေါ။ ရူပပ္ပဋိသညုတ္တောတိ ရူပဇ္ဈာနာနိ။ အရူပပ္ပဋိသညုတ္တောတိ အရူပသမာပတ္တိယော။ တဏှာယ အာလမ္ဗိတော ပဏိဟိတော။ အနာလမ္ဗိတော အပ္ပဏိဟိတော။ မဂ္ဂဖလာနိ ဧကာရမ္မဏတ္တာ ဧကနိဋ္ဌတ္တာ စ ဧကတ္တဝိမောက္ခော၊ နိဗ္ဗာနံ အဒုတိယတ္တာ ဧကတ္တဝိမောက္ခော၊ အာရမ္မဏနာနတ္တာ ဝိပါကနာနတ္တာ စ နာနတ္တဝိမောက္ခော။

၂၁၄။ သိယာတိ ဘဝေယျ၊ ဒသ ဟောန္တီတိ စ ဧကော ဟောတီတိ စ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘သိယာ’’တိ စ ဧတံ ဝိဓိဝစနံ၊ န ပုစ္ဆာဝစနံ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ နိစ္စသညာဒိဒသဝတ္ထုဝသေန ဒသ ဟောန္တိ။ ပရိယာယေနာတိ ဝိမုစ္စနပရိယာယေန ဧကော ဟောတိ။ သိယာတိ ကထဉ္စ သိယာတိ ယံ ဝါ သိယာတိ ဝိဟိတံ၊ တံ ကထံ သိယာတိ ပုစ္ဆတိ။ အနိစ္စာနုပဿနဉာဏန္တိ သမာသပဒံ။ အနိစ္စာနုပဿနာဉာဏန္တိ ဝါ ပါဌော။ တထာ သေသေသုပိ။ နိစ္စတော သညာယာတိ နိစ္စတော ပဝတ္တာယ သညာယ၊ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ပဝတ္တာယ သညာယာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သုခတော အတ္တတော နိမိတ္တတော သညာယာတိ ဧတ္ထာပိ။ နိမိတ္တတောတိ စ နိစ္စနိမိတ္တတော။ နန္ဒိယာ သညာယာတိ နန္ဒိဝသေန ပဝတ္တာယ သညာယ၊ နန္ဒိသမ္ပယုတ္တာယ သညာယာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ရာဂတော သမုဒယတော အာဒါနတော ပဏိဓိတော အဘိနိဝေသတော သညာယာတိ ဧတ္ထာပိ။ ယသ္မာ ပန ခယဝယဝိပရိဏာမာနုပဿနာ တိဿော အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ ဗလဝဘာဝါယ ဗလဝပစ္စယဘူတာ ဘင်္ဂါနုပဿနာဝိသေသာ။ ဘင်္ဂဒဿနေန ဟိ အနိစ္စာနုပဿနာ ဗလဝတီ ဟောတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ စ ဗလဝတိယာ ဇာတာယ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဒုက္ခာနတ္တာနုပဿနာပိ ဗလဝတိယော ဟောန္တိ။ တသ္မာ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု ဝုတ္တာသု တာပိ တိဿော ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ။ ယသ္မာ စ သုညတာနုပဿနာ ‘‘အဘိနိဝေသတော သညာယ မုစ္စတီ’’တိ ဝစနေနေဝ သာရာဒါနာဘိနိဝေသသမ္မောဟာဘိနိဝေသအာလယာဘိနိဝေသသညောဂါဘိနိဝေသတော သညာယ မုစ္စတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ၊ အဘိနိဝေသာဘာဝေနေဝ အပ္ပဋိသင်္ခါတော သညာယ မုစ္စတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာဒယော ပဉ္စပိ အနုပဿနာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဧတာ အဋ္ဌ အနုပဿနာ အဝတွာ ဒသေဝ အနုပဿနာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၁၅။ အနိစ္စာနုပဿနာ ယထာဘူတံ ဉာဏန္တိ အနိစ္စာနုပဿနာယေဝ ယထာဘူတဉာဏံ။ ဥဘယမ္ပိ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဉာဏတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သမ္မောဟာ အညာဏာတိ သမ္မောဟဘူတာ အညာဏာ။ မုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခတ္ထော ဝုတ္တော။

၂၁၆။ အနိစ္စာနုပဿနာ အနုတ္တရံ သီတိဘာဝဉာဏန္တိ ဧတ္ထ သာသနေယေဝ သဗ္ဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန အနုတ္တရံ၊ အနုတ္တရဿ ပစ္စယတ္တာ ဝါ အနုတ္တရံ၊ သီတိဘာဝေါ ဧဝ ဉာဏံ သီတိဘာဝဉာဏံ။ တံ အနိစ္စာနုပဿနာသင်္ခါတံ အနုတ္တရံ သီတိဘာဝဉာဏံ။ ‘‘ဆဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဘဗ္ဗော အနုတ္တရံ သီတိဘာဝံ သစ္ဆိကာတု’’န္တိ (အ။ နိ။ ၆။၈၅) ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ အနုတ္တရော သီတိဘာဝေါ နာမ။ ဣဓ ပန ဝိပဿနာ အနုတ္တရော သီတိဘာဝေါ။ နိစ္စတော သန္တာပပရိဠာဟဒရထာ မုစ္စတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ပဝတ္တကိလေသာ ဧဝ ဣဓ စာမုတြ စ သန္တာပနဋ္ဌေန သန္တာပေါ၊ ပရိဒဟနဋ္ဌေန ပရိဠာဟော၊ ဥဏှဋ္ဌေန ဒရထောတိ ဝုစ္စန္တိ။

၂၁၇။ နေက္ခမ္မံ ဈာယတီတိ ဈာနန္တိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ။ နေက္ခမ္မာဒီနိ စေတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာနေဝ။

၂၁၈။ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခောတိ ဣဓ ဝိပဿနာယေဝ။ ‘‘ဧတဒတ္ထာ ကထာ၊ ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ၊ ယဒိဒံ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆၊ အ။ နိ။ ၃။၆၈) ဧတ္ထ ပန နိဗ္ဗာနံ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော။ ကတိဟုပါဒါနေဟီတိ ကတိဟိ ဥပါဒါနေဟိ။ ကတမာ ဧကုပါဒါနာတိ ကတမတော ဧကုပါဒါနတော။ ဣဒံ ဧကုပါဒါနာတိ ဣတော ဧကတော ဥပါဒါနတော။ ဣဒန္တိ ပုဗ္ဗဉာဏာပေက္ခံ ဝါ။ ဥပါဒါနတော မုစ္စနေသု ယသ္မာ အာဒိတော သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿိတွာ ပဿိတွာ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝိပဿတိ၊ ပစ္ဆာ သင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂမေဝ ပဿိတွာ အနိမိတ္တာနုပဿနာယ ဝိပဿတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာဝိသေသောယေဝ ဟိ အနိမိတ္တာနုပဿနာ။ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန စ ဘင်္ဂဒဿနေန စ အတ္တာဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတိ။ တေန ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ စ အတ္တဝါဒုပါဒါနဿ စ ပဟာနံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနေနေဝ စ ‘‘သီလဗ္ဗတေန အတ္တာ သုဇ္ဈတီ’’တိ ဒဿနဿ အဘာဝတော သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စ အနတ္တာနုပဿနာယ ဥဇုကမေဝ အတ္တာဘာဝံ ပဿတိ၊ အနတ္တာနုပဿနာဝိသေသောယေဝ စ သုညတာနုပဿနာ၊ တသ္မာ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီဟိ တီဟိ ဥပါဒါနေဟိ မုစ္စန္တိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာဒီနံယေဝ ပန စတဿန္နံ တဏှာယ ဥဇုဝိပစ္စနီကတ္တာ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ စတဿန္နံ ကာမုပါဒါနတော မုစ္စနံ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အာဒိတော ဒုက္ခာနုပဿနာယ ‘‘သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ ပဿတော ပစ္ဆာ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာယ စ ‘‘သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ ပဿတော သင်္ခါရာနံ ပတ္ထနာ ပဟီယတိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာဝိသေသောယေဝ ဟိ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ။ ယသ္မာ စ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ ဝိရာဂါနုပဿနာယ ဝိရဇ္ဇန္တဿ သင်္ခါရာနံ ပတ္ထနာ ပဟီယတိ၊ တသ္မာ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ကာမုပါဒါနတော မုစ္စန္တိ။ ယသ္မာ နိရောဓာနုပဿနာယ ကိလေသေ နိရောဓေတိ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ၊ တသ္မာ ဣမာနိ ဒွေ ဉာဏာနိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ မုစ္စန္တီတိ ဧဝံ သဘာဝနာနတ္တေန စ အာကာရနာနတ္တေန စ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဝိမောက္ခာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။

၂၁၉။ ဣဒါနိ အာဒိတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ မုခါနိ ဒဿေတွာ ဝိမောက္ခမုခပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဣန္ဒြိယဝိသေသံ ပုဂ္ဂလဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုကာမော တီဏိ ခေါ ပနိမာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိမောက္ခမုခါနီတိ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ မုခါနိ။ လောကနိယျာနာယ သံဝတ္တန္တီတိ တေဓာတုကလောကတော နိယျာနာယ နိဂ္ဂမနာယ သံဝတ္တန္တိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရေ ပရိစ္ဆေဒပရိဝဋုမတော သမနုပဿနတာယာတိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန ပရိစ္ဆေဒတော စေဝ ပရိဝဋုမတော စ သမနုပဿနတာယ။ လောကနိယျာနံ ဟောတီတိ ပါဌသေသော။ အနိစ္စာနုပဿနာ ဟိ ဥဒယတော ပုဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နတ္ထီတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တေသံ ဂတိံ သမန္နေသမာနာ ဝယတော ပရံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧတ္ထေဝ အန္တရဓာယန္တီတိ ပရိဝဋုမတော ပရိယန္တတော သမနုပဿတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာ ဟိ ဥဒယေန ပုဗ္ဗန္တပရိစ္ဆိန္နာ၊ ဝယေန အပရန္တပရိစ္ဆိန္နာ။ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ စိတ္တသမ္ပက္ခန္ဒနတာယာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ အနိမိတ္တာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော အနိမိတ္တသင်္ခါတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ စိတ္တပဝိသနတာယ စ လောကနိယျာနံ ဟောတိ။ မနောသမုတ္တေဇနတာယာတိ စိတ္တသံဝေဇနတာယ။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဟိ သင်္ခါရေသု စိတ္တံ သံဝိဇ္ဇတိ။ အပ္ပဏိဟိတာယ စ ဓာတုယာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ အပ္ပဏိဟိတာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော အပ္ပဏိဟိတသင်္ခါတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ သဗ္ဗဓမ္မေတိ နိဗ္ဗာနဿ အဝိပဿနုပဂတ္တေပိ အနတ္တသဘာဝသဗ္ဘာဝတော ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေ’’တိ အဝတွာ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရတော သမနုပဿနတာယာတိ ပစ္စယာယတ္တတ္တာ အဝသတာယ အဝိဓေယျတာယ စ ‘‘နာဟံ န မမ’’န္တိ ဧဝံ အနတ္တတော သမနုပဿနတာယ။ သုညတာယ စ ဓာတုယာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ သုညတာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော သုညတာသင်္ခါတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ ဣတိ ဣမာနိ တီဏိ ဝစနာနိ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာနုပဿနာနံ ဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တေနေဝ တဒနန္တရံ အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခယတောတိ ခီယနတော။ ဘယတောတိ သဘယတော။ သုညတောတိ အတ္တရဟိတတော။

အဓိမောက္ခဗဟုလန္တိ အနိစ္စာနုပဿနာယ ‘‘ခဏဘင်္ဂဝသေန သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ သဒ္ဓါယ ပဋိပန္နဿ ပစ္စက္ခတော ခဏဘင်္ဂဒဿနေန ‘‘သစ္စံ ဝတာဟ ဘဂဝါ’’တိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓါယ သဒ္ဓါဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ပဒေသသင်္ခါရာနံ အနိစ္စတံ ပဿိတွာ ‘‘ဧဝံ အနိစ္စာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ’’တိ အဓိမုစ္စနတော အဓိမောက္ခဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ ပဿဒ္ဓိဗဟုလန္တိ ဒုက္ခာနုပဿနာယ စိတ္တက္ခောဘကရာယ ပဏိဓိယာ ပဇဟနတော စိတ္တဒရထာဘာဝေန ပဿဒ္ဓိဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သံဝေဂဇနနတော သံဝိဂ္ဂဿ စ ယောနိသော ပဒဟနတော ဝိက္ခေပါဘာဝေန ပဿဒ္ဓိဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဒဗဟုလန္တိ အနတ္တာနုပဿနာယ ဗာဟိရကေဟိ အဒိဋ္ဌံ ဂမ္ဘီရံ အနတ္တလက္ခဏံ ပဿတော ဉာဏဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ‘‘သဒေဝကေန လောကေန အဒိဋ္ဌံ အနတ္တလက္ခဏံ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ တုဋ္ဌဿ တုဋ္ဌိဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။

အဓိမောက္ခဗဟုလော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိမောက္ခော ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနော ဘာဝနာပါရိပူရိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ နာမ ဟောတိ၊ တံ သော ပဋိလဘတိ နာမ။ ပဿဒ္ဓိဗဟုလော သမာဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဿဒ္ဓိဗဟုလဿ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆) ဝစနတော ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပဿဒ္ဓိပစ္စယာ သမာဓိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ တံ သော ပဋိလဘတိ နာမ။ ဝေဒဗဟုလော ပညိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝေဒေါ ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနော ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပညိန္ဒြိယံ နာမ ဟောတိ၊ တံ သော ပဋိလဘတိ နာမ။

အာဓိပတေယျံ ဟောတီတိ ဆန္ဒာဒိကေ အဓိပတိဘူတေပိ သကိစ္စနိပ္ဖာဒနဝသေန အဓိပတိ ဟောတိ ပဓာနော ဟောတိ။ ဘာဝနာယာတိ ဘုမ္မဝစနံ၊ ဥပရူပရိ ဘာဝနတ္ထာယ ဝါ။ တဒနွယာ ဟောန္တီတိ တံ အနုဂါမိနီ တံ အနုဝတ္တိနီ ဟောန္တိ။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ သဟဥပ္ပာဒနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ ပကာသဿ ပဒီပေါ ဝိယ။ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အညမညံ ဥပ္ပာဒနုပတ္ထမ္ဘနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ အညမညူပတ္ထမ္ဘကံ တိဒဏ္ဍံ ဝိယ။ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန နိဿယာကာရေန စ ဥပကာရကာ ဟောန္တိ တရုစိတ္တကမ္မာနံ ပထဝီပဋာဒိ ဝိယ။ သမ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓသင်္ခါတေန သမ္ပယုတ္တဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။

၂၂၀။ ပဋိဝေဓကာလေတိ မဂ္ဂက္ခဏေ သစ္စပဋိဝေဓကာလေ။ ပညိန္ဒြိယံ အာဓိပတေယျံ ဟောတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သစ္စဒဿနကိစ္စကရဏဝသေန စ ကိလေသပ္ပဟာနကိစ္စကရဏဝသေန စ ပညိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ။ ပဋိဝေဓာယာတိ သစ္စပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ။ ဧကရသာတိ ဝိမုတ္တိရသေန။ ဒဿနဋ္ဌေနာတိ သစ္စဒဿနဋ္ဌေန။ ဧဝံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ ဘာဝေတိ၊ ဘာဝေန္တောပိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ သကိံယေဝ ဘာဝနာယ စ ပဋိဝေဓဿ စ သဗ္ဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ ပညိန္ဒြိယဿေဝ အာဓိပတေယျတ္တာ ‘‘ပဋိဝေဓကာလေပီ’’တိ အပိသဒ္ဒေါ ပယုတ္တော။

၂၂၁။ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ကတမိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီတိအာဒိ ဣန္ဒြိယဝိသေသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဓိမတ္တန္တိ အဓိကံ။ တတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယပညိန္ဒြိယာနံ အဓိမတ္တတာ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဧတ္ထ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တေပိ ဥပရိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဌပေတွာ သေသေသု သတ္တသု ဌာနေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ ဟောတိ၊ န သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာယေဝ သေသေသု သမာဓိန္ဒြိယပညိန္ဒြိယာဓိမတ္တတ္တေပိ သတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောယေဝ နာမ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ကာယသက္ခီ ဟောတီတိ အဋ္ဌသုပိ ဌာနေသု ကာယသက္ခီ နာမ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော ဟောတီတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဒဟန္တော စတူသုပိ ဖလက္ခဏေသု ဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယက္ခဏေ သဒ္ဓါဝိမုတ္တတ္တံ ဣဒါနိ ဝက္ခတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ပန သဒ္ဓါနုသာရိတ္တံ ပစ္ဆာ ဝက္ခတိ။ ဖုဋ္ဌတ္တာ သစ္ဆိကတောတိ ကာယသက္ခီတိ သုက္ခဝိပဿကတ္တေ သတိ ဥပစာရဇ္ဈာနဖဿဿ ရူပါရူပဇ္ဈာနလာဘိတ္တေ သတိ ရူပါရူပဇ္ဈာနဖဿဿ ဖုဋ္ဌတ္တာ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကတောတိ ကာယသက္ခီ၊ နာမကာယေန ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဈာနဖဿေ စ နိဗ္ဗာနေ စ သက္ခီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တေန ပညိန္ဒြိယေန ပဌမံ နိဗ္ဗာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပစ္ဆာ သောတာပတ္တိဖလာဒိဝသေန နိဗ္ဗာနံ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော၊ ပညိန္ဒြိယသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဓမ္မာနုသာရိတ္တံ ပစ္ဆာ ဝက္ခတိ။ သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုစ္စတီတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေသု သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုစ္စတီတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော။ ဧတ္ထ ဝိမုစ္စမာနောပိ အာသံသာယ ဘူတဝစနဝသေန ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ဈာနဖဿန္တိ တိဝိဓံ ဈာနဖဿံ။ ‘‘ဈာနဖဿ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒီနိ စ ပဌမံ ဝုတ္တံ ဒွယမေဝ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာနိ။ ဉာတံ ဟောတီတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဧတ္ထ စ ဈာနလာဘီ ပုဂ္ဂလော သမာဓိန္ဒြိယဿ အနုကူလာယ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဧဝ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂဖလာနိ ပါပုဏာတီတိ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယော။

သိယာတိ သိယုံ၊ ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သိယာ’’တိ ဧတံ ဝိဓိဝစနမေဝ။ တယော ပုဂ္ဂလာတိ ဝိပဿနာနိယမေန ဣန္ဒြိယနိယမေန စ ဝုတ္တာ တယော ပုဂ္ဂလာ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ တီသု အနုပဿနာသု ဧကေကဣန္ဒြိယဝတ္ထုဝသေန။ ပရိယာယေနာတိ တေနေဝ ပရိယာယေန။ ဣမိနာ ဝါရေန ကိံ ဒဿိတံ ဟောတိ? ဟေဋ္ဌာ ဧကေကိဿာ အနုပဿနာယ ဧကေကဿ ဣန္ဒြိယဿ အာဓိပစ္စံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တန္တိ စ၊ ကဒါစိ တီသုပိ အနုပဿနာသု ဧကေကဿေဝ ဣန္ဒြိယဿ အာဓိပစ္စံ ဟောတီတိ စ ဒဿိတံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာက္ခဏေ တိဿန္နမ္ပိ အနုပဿနာနံ သဗ္ဘာဝတော တာသု ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာသု တေသံ တေသံ ဣန္ဒြိယာနံ အာဓိပစ္စံ အပေက္ခိတွာ မဂ္ဂဖလက္ခဏေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တာဒီနိ နာမာနိ ဟောန္တီတိ။ ဧဝဉှိ ဝုစ္စမာနေ ဟေဋ္ဌာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဥပရိ စ ကတော ဣန္ဒြိယာဓိပစ္စပုဂ္ဂလနိယမော သုကတောယေဝ နိစ္စလောယေဝ စ ဟောတိ။ အနန္တရဝါရေ သိယာတိ အညောယေဝါတိ ဧဝံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောယေဝ နိယမော။

ဣဒါနိ မဂ္ဂဖလဝသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ အနိစ္စတော မနသိကရောတော…ပေ… သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလဘတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဒ္ဓံ အနုဿရတိ အနုဂစ္ဆတိ၊ သဒ္ဓါယ ဝါ နိဗ္ဗာနံ အနုဿရတိ အနုဂစ္ဆတီတိ သဒ္ဓါနုသာရီ။ သစ္ဆိကတန္တိ ပစ္စက္ခကတံ။ အရဟတ္တန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ ပညာသင်္ခါတံ ဓမ္မံ အနုဿရတိ၊ တေန ဝါ ဓမ္မေန နိဗ္ဗာနံ အနုဿရတီတိ ဓမ္မာနုသာရီ။

၂၂၂။ ပုန အပရေဟိ ပရိယာယေဟိ ဣန္ဒြိယတ္တယဝိသေသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသံ ဝဏ္ဏေတုကာမော ယေ ဟိ ကေစီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘာဝိတာ ဝါတိ အတီတေ ဘာဝယိံသု ဝါ။ ဘာဝေန္တိ ဝါတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ။ ဘာဝိဿန္တိ ဝါတိ အနာဂတေ။ အဓိဂတာ ဝါတိအာဒိ ဧကေကန္တိကံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဖဿိတာ ဝါတိ ဉာဏဖုသနာယ ဖုသိံသု ဝါ။ ဝသိပ္ပတ္တာတိ ဣဿရဘာဝံ ပတ္တာ။ ပါရမိပ္ပတ္တာတိ ဝေါသာနံ ပတ္တာ။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တာတိ ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ သဒ္ဓါဝိမုတ္တာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တက္ခဏေသုယေဝ၊ သတိပဋ္ဌာနာဒယော မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိကေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈) ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ဧဝ ပတ္တာ။

တိဿော သိက္ခာတိ အဓိသီလသိက္ခာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ အဓိပညာသိက္ခာ မဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဧဝ သိက္ခမာနာ။ ဒုက္ခံ ပရိဇာနန္တီတိအာဒီနိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ ပရိညာပဋိဝေဓံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ ပရိညာယ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ပရိညာပဋိဝေဓံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သဗ္ဗဓမ္မာဒီဟိ ဝိသေသေတွာ အဘိညာပဋိဝေဓာဒယော ဝုတ္တာ။ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော ပန မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဉာဏသိဒ္ဓိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဧဝမိဓ ပဉ္စ အရိယပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ၊ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော စ ပညာဝိမုတ္တော စာတိ ဣမေ ဒွေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အညတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၇၃) ပန ‘‘ယော ပန ဒုက္ခတော မနသိကရောန္တော ပဿဒ္ဓိဗဟုလော သမာဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတိ၊ သော သဗ္ဗတ္ထ ကာယသက္ခီ နာမ ဟောတိ၊ အရူပဇ္ဈာနံ ပန ပတွာ အဂ္ဂဖလံ ပတ္တော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော နာမ ဟောတိ။ ယော ပန အနတ္တတော မနသိကရောန္တော ဝေဒဗဟုလော ပညိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတိ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မာနုသာရီ ဟောတိ၊ ဆသု ဌာနေသု ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော၊ အဂ္ဂဖလေ ပညာဝိမုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဣဓ ကာယသက္ခိဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တေဟိယေဝ သင်္ဂဟိတာ။ အတ္ထတော ပန အရူပဇ္ဈာနေန စေဝ အရိယမဂ္ဂေန စာတိ ဥဘတောဘာဂေန ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော။ ပဇာနန္တော ဝိမုတ္တောတိ ပညာဝိမုတ္တောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဣန္ဒြိယပုဂ္ဂလဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။

၂၂၃-၂၂၆။ ဣဒါနိ ဝိမောက္ခပုဗ္ဗင်္ဂမမေဝ ဝိမောက္ခဝိသေသံ ပုဂ္ဂလဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုကာမော အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွေ ဝိမောက္ခာတိ အပ္ပဏိဟိတသုညတဝိမောက္ခာ။ အနိစ္စာနုပဿနာဂမနဝသေန ဟိ အနိမိတ္တဝိမောက္ခောတိ လဒ္ဓနာမော မဂ္ဂေါ ရာဂဒေါသမောဟပဏိဓီနံ အဘာဝါ သဂုဏတော စ တေသံယေဝ ပဏိဓီနံ အဘာဝါ အပ္ပဏိဟိတန္တိ လဒ္ဓနာမံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာရမ္မဏတော စ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခောတိ နာမမ္ပိ လဘတိ။ တထာ ရာဂဒေါသမောဟေဟိ သုညတ္တာ သဂုဏတော စ ရာဂါဒီဟိယေဝ သုညတ္တာ သုညတန္တိ လဒ္ဓနာမံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာရမ္မဏတော စ သုညတဝိမောက္ခောတိ နာမမ္ပိ လဘတိ။ တသ္မာ တေ ဒွေ ဝိမောက္ခာ အနိမိတ္တဝိမောက္ခနွယာ နာမ ဟောန္တိ။ အနိမိတ္တမဂ္ဂတော အနညေပိ အဋ္ဌန္နံ မဂ္ဂင်္ဂါနံ ဧကေကဿ မဂ္ဂင်္ဂဿ ဝသေန သဟဇာတာဒိပစ္စယာ စ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုန ဒွေ ဝိမောက္ခာတိ သုညတာနိမိတ္တဝိမောက္ခာ။ ဒုက္ခာနုပဿနာဂမနဝသေန ဟိ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခောတိ လဒ္ဓနာမော မဂ္ဂေါ ရူပနိမိတ္တာဒီနံ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ နိစ္စနိမိတ္တာဒီနဉ္စ အဘာဝါ သဂုဏတော စ တေသံယေဝ နိမိတ္တာနံ အဘာဝါ အနိမိတ္တသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာရမ္မဏတော စ အနိမိတ္တဝိမောက္ခောတိ နာမမ္ပိ လဘတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုန ဒွေ ဝိမောက္ခာတိ အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခာ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။

ပဋိဝေဓကာလေတိ ဣန္ဒြိယာနံ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂက္ခဏံ ပန မုဉ္စိတွာ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဝိမောက္ခော နာမ နတ္ထိ။ ပဌမံ ဝုတ္တောယေဝ ပန မဂ္ဂဝိမောက္ခော ‘‘ပဋိဝေဓကာလေ’’တိ ဝစနေန ဝိသေသေတွာ ဒဿိတော။ ‘‘ယော စာယံ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါဝိမုတ္တော’’တိအာဒိကာ ဒွေ ဝါရာ စ ‘‘အနိစ္စတော မနသိကရောန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလဘတီ’’တိအာဒိကော ဝါရော စ သင်္ခိတ္တော၊ ဝိမောက္ခဝသေန ပန ယောဇေတွာ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေ ဟိ ကေစိ နေက္ခမ္မန္တိအာဒိကော ဝါရော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဝိမောက္ခပုဂ္ဂလဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ။

၂၂၇။ ပုန ဝိမောက္ခမုခါနိ စ ဝိမောက္ခေ စ အနေကဓာ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အနိစ္စတော မနသိကရောန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာဘူတန္တိ ယထာသဘာဝေန။ ဇာနာတီတိ ဉာဏေန ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ တေနေဝ ဉာဏေန စက္ခုနာ ဝိယ ပဿတိ။ တဒနွယေနာတိ တဒနုဂမနေန၊ တဿ ပစ္စက္ခတော ဉာဏေန ဒိဋ္ဌဿ အနုဂမနေနာတိ အတ္ထော။ ကင်္ခါ ပဟီယတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စာနိစ္စကင်္ခါ၊ ဣတရာဟိ ဣတရကင်္ခါ။ နိမိတ္တန္တိ သန္တတိဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန နိစ္စသညာယ ပဟီနတ္တာ အာရမ္မဏဘူတံ သင်္ခါရနိမိတ္တံ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ တေန ဝုစ္စတိ သမ္မာဒဿနန္တိ တေန ယထာဘူတဇာနနေန တံ ဉာဏံ ‘‘သမ္မာဒဿန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဝတ္တန္တိ ဒုက္ခပ္ပတ္တာကာရေ သုခသညံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ သုခသညာယ ပဟာနေန ပဏိဓိသင်္ခါတာယ တဏှာယ ပဟီနတ္တာ သုခသမ္မတမ္ပိ ဝိပါကပဝတ္တံ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ နိမိတ္တဉ္စ ပဝတ္တဉ္စာတိ နာနာဓာတုမနသိကာရသမ္ဘဝေန သမူဟဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန ဥဘယထာပိ အတ္တသညာယ ပဟီနတ္တာ သင်္ခါရနိမိတ္တဉ္စ ဝိပါကပဝတ္တဉ္စ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ ယဉ္စ ယထာဘူတံ ဉာဏန္တိအာဒိတ္တယံ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝ၊ န အညံ။ ဘယတော ဥပဋ္ဌာတီတိ နိစ္စသုခအတ္တာဘာဝဒဿနတော ယထာက္ကမံ တံ တံ ဘယတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ယာ စ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာတိအာဒိနာ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အနုလောမဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တေသု ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတေသု နဝသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ဘယတုပဋ္ဌာနသမ္ဗန္ဓေန အဝတ္ထာဘေဒေန ဘိန္နာနိ ဧကဋ္ဌာနိ တီဏိ ဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ၊ န သေသာနိ။

ပုန တီသု အနုပဿနာသု အန္တေ ဌိတာယ အနန္တရာယ အနတ္တာနုပဿနာယ သမ္ဗန္ဓေန တာယ သဟ သုညတာနုပဿနာယ ဧကဋ္ဌတံ ဒဿေတုံ ယာ စ အနတ္တာနုပဿနာ ယာ စ သုညတာနုပဿနာတိအာဒိမာဟ။ ဣမာနိ ဟိ ဒွေ ဉာဏာနိ အတ္ထတော ဧကမေဝ၊ အဝတ္ထာဘေဒေန ပန ဘိန္နာနိ။ ယထာ စ ဣမာနိ၊ တထာ အနိစ္စာနုပဿနာ စ အနိမိတ္တာနုပဿနာ စ အတ္ထတော ဧကမေဝ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ စ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ စ အတ္ထတော ဧကမေဝ ဉာဏံ၊ ကေဝလံ အဝတ္ထာဘေဒေနေဝ ဘိန္နာနိ။ အနတ္တာနုပဿနာသုညတာနုပဿနာနဉ္စ ဧကဋ္ဌတာယ ဝုတ္တာယ တေသံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နမ္ပိ ဉာဏာနံ ဧကလက္ခဏတ္တာ ဧကဋ္ဌတာ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ။ နိမိတ္တံ ပဋိသင်္ခါ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘သင်္ခါရနိမိတ္တံ အဒ္ဓုဝံ တာဝကာလိက’’န္တိ အနိစ္စလက္ခဏဝသေန ဇာနိတွာ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကာမဉ္စ န ပဌမံ ဇာနိတွာ ပစ္ဆာ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝေါဟာရဝသေန ပန ‘‘မနဉ္စ ပဋိစ္စ ဓမ္မေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဝိညာဏ’’န္တိအာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ မ။ နိ။ ၁။၄၀၀၊ ၃။၄၂၁) ဝိယ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူပိ စ ‘‘အာဒိစ္စံ ပါပုဏိတွာ တမော ဝိဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သမာနကာလေပိ ဣမံ ပဒံ ဣစ္ဆန္တိ။ ဧကတ္တနယေန ဝါ ပုရိမဉ္စ ပစ္ဆိမဉ္စ ဧကံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မုဉ္စိတုကမျတာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဉာဏာနံ ဧကဋ္ဌတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။

နိမိတ္တာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာတီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တေ ဒေါသဒဿနေန တတ္ထ အနလ္လီနတာယ သင်္ခါရနိမိတ္တာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ အနိမိတ္တေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တပဋိပက္ခေန အနိမိတ္တသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ စိတ္တံ ပဝိသတိ။ သေသာနုပဿနာဒွယေပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိရောဓေ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဣဓ ဝုတ္တေနေဝ ပဌမာနုပဿနာဒွယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ နိရောဓေတိပိ ပါဌော။ ဗဟိဒ္ဓါဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာတိ ဝုဋ္ဌာနသမ္ဗန္ဓေန ဂေါတြဘုဉာဏံ ဝုတ္တံ။ ဂေါတြဘူ ဓမ္မာတိ ဂေါတြဘုဉာဏမေဝ။ ဣတရထာ ဟိ ဧကဋ္ဌတာ န ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘အသင်္ခတာ ဓမ္မာ၊ အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇၊ ၈) ဝိယ ဝါ စတုမဂ္ဂဝသေန ဝါ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဝိမောက္ခောတိ မဂ္ဂေါ၊ မဂ္ဂေါ စ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနော၊ တသ္မာ တေန သမ္ဗန္ဓေန ယာ စ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၂၂၈။ ပုန ဝိမောက္ခာနံ နာနာက္ခဏာနံ ဧကက္ခဏပရိယာယံ ဒဿေတုကာမော ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ အဘိနီဟာရဋ္ဌေနာတိ ဝိပဿနာဝီထိတော နီဟရဏဋ္ဌေန။ နိယျာနဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗာနုပဂမနဋ္ဌေန။ အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာက္ခဏေယေဝ။ အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခောတိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ ဧသ နယော သေသေသု။ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတီတိ စိတ္တံ အဓိကံ ကတွာ ဌာတိ၊ စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီတိ ဝိပဿနာဝီထိတော စိတ္တံ နီဟရတိ။ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ နိယျာတီတိ နိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ အာကာရနာနတ္တတော စတုဓာ နာနာက္ခဏတာ ဒဿိတာ။

ဧကက္ခဏတာယ သမောဓာနဋ္ဌေနာတိ ဧကဇ္ဈံ သမောသရဏဋ္ဌေန။ အဓိဂမနဋ္ဌေနာတိ ဝိန္ဒနဋ္ဌေန။ ပဋိလာဘဋ္ဌေနာတိ ပါပုဏနဋ္ဌေန။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေနာတိ ပစ္စက္ခကရဏဋ္ဌေန။ ဖဿနဋ္ဌေနာတိ ဉာဏဖုသနာယ ဖုသနဋ္ဌေန။ အဘိသမယဋ္ဌေနာတိ အဘိမုခံ သမာဂမနဋ္ဌေန။ ဧတ္ထ ‘‘သမောဓာနဋ္ဌေနာ’’တိ မူလပဒံ၊ သေသာနိ အဓိဂမဝေဝစနာနိ။ တသ္မာယေဝ ဟိ သဗ္ဗေသံ ဧကတော ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။ နိမိတ္တာ မုစ္စတီတိ နိစ္စနိမိတ္တတော မုစ္စတိ။ ဣမိနာ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယတော မုစ္စတီတိ ယတော နိမိတ္တတော မုစ္စတိ။ တတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ တသ္မိံ နိမိတ္တေ ပတ္ထနံ န ကရောတိ။ ယတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ ယသ္မိံ နိမိတ္တေ န ပဏိဒဟတိ။ တေန သုညောတိ တေန နိမိတ္တေန သုညော။ ယေန သုညောတိ ယေန နိမိတ္တေန သုညော။ တေန နိမိတ္တေန အနိမိတ္တောတိ ဣမိနာ အနိမိတ္တဋ္ဌော ဝုတ္တော။

ပဏိဓိယာ မုစ္စတီတိ ပဏိဓိတော မုစ္စတိ။ ‘‘ပဏိဓိ မုစ္စတီ’’တိ ပါဌော နိဿက္ကတ္ထောယေဝ။ ဣမိနာ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ ယသ္မိံ ဒုက္ခေ န ပဏိဒဟတိ။ တေန သုညောတိ တေန ဒုက္ခေန သုညော။ ယေန သုညောတိ ယေန ဒုက္ခနိမိတ္တေန သုညော။ ယေန နိမိတ္တေနာတိ ယေန ဒုက္ခနိမိတ္တေန။ တတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ ဣမိနာ အပ္ပဏိဟိတဋ္ဌော ဝုတ္တော။ အဘိနိဝေသာ မုစ္စတီတိ ဣမိနာ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယေန သုညောတိ ယေန အဘိနိဝေသနိမိတ္တေန သုညော။ ယေန နိမိတ္တေနာတိ ယေန အဘိနိဝေသနိမိတ္တေန။ ယတ္ထ န ပဏိဒဟတိ၊ တေန သုညောတိ ယသ္မိံ အဘိနိဝေသနိမိတ္တေ န ပဏိဒဟတိ၊ တေန အဘိနိဝေသနိမိတ္တေန သုညော။ ဣမိနာ သုညတဋ္ဌော ဝုတ္တော။

၂၂၉။ ပုန အဋ္ဌဝိမောက္ခာဒီနိ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အတ္ထိ ဝိမောက္ခောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိစ္စတော အဘိနိဝေသာတိအာဒီနိ သညာဝိမောက္ခေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗာဘိနိဝေသေဟီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ အဘိနိဝေသေဟိ။ ဣတိ အဘိနိဝေသမုစ္စနဝသေန သုညတဝိမောက္ခာ နာမ ဇာတာ၊ တေယေဝ နိစ္စာဒိနိမိတ္တမုစ္စနဝသေန အနိမိတ္တဝိမောက္ခာ၊ နိစ္စန္တိအာဒိပဏိဓီဟိ မုစ္စနဝသေန အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခာ။ ဧတ္ထ စ ပဏိဓိ မုစ္စတီတိ သဗ္ဗတ္ထ နိဿက္ကတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဏိဓိယာ မုစ္စတီတိ ဝါ ပါဌော။ ‘‘သဗ္ဗပဏိဓီဟိ မုစ္စတီ’’တိ စေတ္ထ သာဓကံ။ ဧဝံ တိဿော အနုပဿနာ တဒင်္ဂဝိမောက္ခတ္တာ စ သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခဿ ပစ္စယတ္တာ စ ပရိယာယေန ဝိမောက္ခာတိ ဝုတ္တာ။

၂၃၀။ တတ္ထ ဇာတာတိ အနန္တရေ ဝိပဿနာဝိမောက္ခေပိ သတိ ဣမိဿာ ကထာယ မဂ္ဂဝိမောက္ခာဓိကာရတ္တာ တသ္မိံ မဂ္ဂဝိမောက္ခေ ဇာတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဝဇ္ဇကုသလာတိ ရာဂါဒိဝဇ္ဇဝိရဟိတာ ကုသလာ။ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ ပါဌော။ ဗောဓိပက္ခိယာ ဓမ္မာတိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၅၊ ၄၃၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁) ဝုတ္တာ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ ဣဒံ မုခန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဓမ္မဇာတံ အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနပဝေသာယ မုခတ္တာ မုခံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ တေသံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ။ ဣဒံ ဝိမောက္ခမုခန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမောက္ခေသု နိဿရဏဝိမောက္ခောဝ၊ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) ဝုတ္တတ္တာ ဥတ္တမဋ္ဌေန မုခဉ္စာတိ ဝိမောက္ခမုခံ။ ဝိမောက္ခဉ္စ တံ မုခဉ္စ ဝိမောက္ခမုခန္တိ ကမ္မဓာရယသမာသဝသေန အယမေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဝိမောက္ခဉ္စာတိ ဧတ္ထ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ တီဏိ အကုသလမူလာနီတိ လောဘဒေါသမောဟာ။ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနီတိ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိ။ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာတိ အကုသလမူလေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဒုစ္စရိတေဟိ သမ္ပယုတ္တာ စ အသမ္ပယုတ္တာ စ သေဝိတဗ္ဗဒေါမနဿာဒီနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ကုသလမူလသုစရိတာနိ ဝုတ္တပဋိပက္ခေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္ပယုတ္တာ အသမ္ပယုတ္တာ စ ဝိမောက္ခဿ ဥပနိဿယဘူတာ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဝိဝဋ္ဋကထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ။ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋသမ္ဗန္ဓေန ပနေတ္ထ သေသဝိဝဋ္ဋာပိ ဝုတ္တာ။ အာသေဝနာတိ အာဒိတော သေဝနာ။ ဘာဝနာတိ တဿေဝ ဝဍ္ဎနာ။ ဗဟုလီကမ္မန္တိ တဿေဝ ဝသိပ္ပတ္တိယာ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ။ မဂ္ဂဿ ပန ဧကက္ခဏေယေဝ ကိစ္စသာဓနဝသေန အာသေဝနာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပဋိလာဘော ဝါ ဝိပါကော ဝါတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝါတိ။

ဝိမောက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

ဝိမောက္ခကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဂတိကထာ

ဂတိကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၁။ ဣဒါနိ တဿာ ဝိမောက္ခုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ ဟေတုသမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဂတိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿာပိ ဟိ ‘‘နတ္ထိ ဈာနံ အပညဿာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၇၂) ဝစနတော ဈာနမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ ပန ဝိမောက္ခော။ တတ္ထ ဂတိသမ္ပတ္တိယာတိ နိရယတိရစ္ဆာနယောနိပေတ္တိဝိသယမနုဿဒေဝသင်္ခါတာသု ပဉ္စသု ဂတီသု မနုဿဒေဝသင်္ခါတာယ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ။ ဧတေန ပုရိမာ တိဿော ဂတိဝိပတ္တိယော ပဋိက္ခိပတိ။ ဂတိယာ သမ္ပတ္တိ ဂတိသမ္ပတ္တိ၊ သုဂတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂတီတိ စ သဟောကာသာ ခန္ဓာ။ ပဉ္စသု စ ဂတီသု ပေတ္တိဝိသယဂ္ဂဟဏေနေဝ အသုရကာယောပိ ဂဟိတော။ ဒေဝါတိ ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ ဗြဟ္မာနော စ။ ဒေဝဂ္ဂဟဏေန အသုရာပိ သင်္ဂဟိတာ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ ခဏောပိ ဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တယောဂေန တေနေဝ ဝေါဟာရေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကတိနံ ဟေတူနန္တိ အလောဘာဒေါသာမောဟဟေတူသု ကတိနံ ဟေတူနံ။ ဥပပတ္တီတိ ဥပပဇ္ဇနံ၊ နိဗ္ဗတ္တီတိ အတ္ထော။

ယသ္မာ ပန သုဒ္ဒကုလဇာတာပိ တိဟေတုကာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေ သန္ဓာယ ပဌမပုစ္ဆာ။ ယသ္မာ စ ယေဘုယျေန မဟာပုညာ တီသု မဟာသာလကုလေသု ဇာယန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ တိဏ္ဏံ ကုလာနံ ဝသေန တိဿော ပုစ္ဆာ။ ပါဌော ပန သင်္ခိတ္တော။ မဟတီ သာလာ ဧတေသန္တိ မဟာသာလာ၊ မဟာဃရာ မဟာဝိဘဝါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မဟာ သာရော ဧတေသန္တိ မဟာသာရာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ ‘‘မဟာသာလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခတ္တိယာ မဟာသာလာ၊ ခတ္တိယေသု ဝါ မဟာသာလာတိ ခတ္တိယမဟာသာလာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ယဿ ခတ္တိယဿ ဂေဟေ ပစ္ဆိမန္တေန ကောဋိသတံ ဓနံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ၊ ကဟာပဏာနဉ္စ ဝီသတိ အမ္ဗဏာနိ ဒိဝသံ ဝလဉ္ဇေ နိက္ခမန္တိ၊ အယံ ခတ္တိယမဟာသာလော နာမ။ ယဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပစ္ဆိမန္တေန အသီတိကောဋိဓနံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ၊ ကဟာပဏာနဉ္စ ဒသ အမ္ဗဏာနိ ဒိဝသံ ဝလဉ္ဇေ နိက္ခမန္တိ၊ အယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော နာမ။ ယဿ ဂဟပတိဿ ဂေဟေ ပစ္ဆိမန္တေန စတ္တာလီသကောဋိဓနံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ၊ ကဟာပဏာနဉ္စ ပဉ္စ အမ္ဗဏာနိ ဒိဝသံ ဝလဉ္ဇေ နိက္ခမန္တိ၊ အယံ ဂဟပတိမဟာသာလော နာမ။

ရူပါဝစရာနံ အရူပါဝစရာနဉ္စ ဧကန္တတိဟေတုကတ္တာ ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ မနုဿေသု ပန ဒုဟေတုကာဟေတုကာနဉ္စ သဗ္ဘာဝတော၊ ကာမာဝစရေသု ဒေဝေသု ဒုဟေတုကာနဉ္စ သဗ္ဘာဝတော သေသေသု ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ကာမာဝစရဒေဝါ ပဉ္စကာမဂုဏရတိယာ ကီဠန္တိ၊ သရီရဇုတိယာ စ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ၊ ရူပါဝစရဗြဟ္မာနော ဈာနရတိယာ ကီဠန္တိ၊ သရီရဇုတိယာ စ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ၊ အရူပါဝစရဗြဟ္မာနော ဈာနရတိယာ ကီဠန္တိ၊ ဉာဏဇုတိယာ စ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ။

၂၃၂။ ကုသလကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေတိ အတီတဇာတိယာ ဣဓ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိဇနကဿ တိဟေတုကကာမာဝစရကုသလကမ္မဿ စ ဇဝနဝီထိယံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန သတ္တဝါရံ ဇဝနက္ခဏေ၊ ပဝတ္တနကာလေတိ အတ္ထော။ တယော ဟေတူ ကုသလာတိ အလောဘော ကုသလဟေတု အဒေါသော ကုသလဟေတု အမောဟော ကုသလဟေတု။ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယာတိ တသ္မိံ ဝုတ္တက္ခဏေယေဝ ဇာတာယ ကုသလစေတနာယ။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ သဟဥပ္ပာဒနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတီတိ တေန သဟဇာတပစ္စယဘာဝေနေဝ ဝုစ္စတိ။ ကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာတိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကပစ္စယာကာရနယေန ဝုတ္တံ။ ‘‘သင်္ခါရာ’’တိ စ ဗဟုဝစနေန တတ္ထ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ သဗ္ဗေ စေတသိကာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိသဒ္ဒေန သင်္ခါရပစ္စယာပိ ကုသလမူလာနီတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

နိကန္တိက္ခဏေတိ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒါတုံ ပစ္စုပဋ္ဌိတကမ္မေ ဝါ တထာ ပစ္စုပဋ္ဌိတကမ္မေန ဥပဋ္ဌာပိတေ ကမ္မနိမိတ္တေ ဝါ ဂတိနိမိတ္တေ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ နိကန္တိက္ခဏေ။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ ပတ္ထနာ။ အာသန္နမရဏဿ ဟိ မောဟေန အာကုလစိတ္တတ္တာ အဝီစိဇာလာယပိ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ ပန သေသေသု နိမိတ္တေသု။ ဒွေ ဟေတူတိ လောဘော အကုသလဟေတု မောဟော အကုသလဟေတု။ ဘဝနိကန္တိ ပန ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ ပဝတ္တဘဝင်္ဂဝီထိတော ဝုဋ္ဌိတမတ္တဿေဝ အတ္တနော ခန္ဓသန္တာနံ အာရဗ္ဘ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘ယဿ ဝါ ပန ယတ္ထ အကုသလာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ တဿ တတ္ထ ကုသလာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ အာမန္တာ’’တိ ဧဝမာဒိ ဣဒမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယာတိ အကုသလစေတနာယ။

ပဋိသန္ဓိက္ခဏေတိ တေန ကမ္မေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ တယော ဟေတူတိ အလောဘော အဗျာကတဟေတု အဒေါသော အဗျာကတဟေတု အမောဟော အဗျာကတဟေတု။ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယာတိ ဝိပါကာဗျာကတစေတနာယ။ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏန္တိ ဧတ္ထ တသ္မိံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဝိပါကဟေတူ သေသစေတသိကာ စ နာမံ၊ ဟဒယဝတ္ထု ရူပံ။ တတော နာမရူပပစ္စယတောပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ပဝတ္တတိ။ ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမရူပန္တိ ဧတ္ထာပိ နာမံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ၊ ရူပံ ပန ဣဓ သဟေတုကမနုဿပဋိသန္ဓိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝတ္ထုဒသကံ ကာယဒသကံ ဘာဝဒသကန္တိ သမတိံသ ရူပါနိ၊ သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကာနဉ္စ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ စက္ခုဒသကံ သောတဒသကံ ဃာနဒသကံ ဇိဝှာဒသကဉ္စာတိ သမသတ္တတိ ရူပါနိ။ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နာမရူပံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏပစ္စယာ ပဝတ္တတိ။

ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ လဗ္ဘမာနာနိ ရူပါနိ ရူပက္ခန္ဓော၊ သဟဇာတာ ဝေဒနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ သညာ သညာက္ခန္ဓော၊ သေသစေတသိကာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော၊ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ အညမညံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ရူပက္ခန္ဓေ စတ္တာရော မဟာဘူတာ အညမညံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ အရူပိနော ခန္ဓာ စ ဟဒယရူပဉ္စ အညမညံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ မဟာဘူတာပိ ဥပါဒါရူပါနံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ။ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အညမညံ ဥပ္ပာဒနုပတ္ထမ္ဘနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ၊ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ စ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ စတ္တာရော မဟာဘူတာ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ။ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန နိဿယာကာရေန စ ဥပကာရကာ ဟောန္တိ၊ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ စ အညမညံ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ သဟဇာတာ ဝိယ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဧကဝတ္ထုကာဒိဘာဝါနုပဂမနေန ဝိပ္ပယုတ္တဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ၊ အရူပိနော ခန္ဓာ ပဋိသန္ဓိရူပါနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ဟဒယရူပံ အရူပီနံ ခန္ဓာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဟောတိ။ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ ဟေတ္ထ ဧဝံ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တံ။

စတ္တာရော မဟာဘူတာတိ ဧတ္ထ တယော ပစ္စယာ ပဌမံ ဝုတ္တာယေဝ။ တယော ဇီဝိတသင်္ခါရာတိ အာယု စ ဥသ္မာ စ ဝိညာဏဉ္စ။ အာယူတိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ။ ဥသ္မာတိ တေဇောဓာတု။ ဝိညာဏန္တိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ ဧတာနိ ဟိ ဥပရူပရိ ဇီဝိတသင်္ခါရံ သင်္ခရောန္တိ ပဝတ္တေန္တီတိ ဇီဝိတသင်္ခါရာ။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာနဉ္စ ဟဒယရူပဿ စ အညမညသဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေဇောဓာတု တိဏ္ဏံ မဟာဘူတာနံ အညမညသဟဇာတပစ္စယော ဟောတိ၊ ဥပါဒါရူပါနံ သဟဇာတပစ္စယောဝ၊ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ သဟဇာတရူပါနံ ပရိယာယေန သဟဇာတပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဒွယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ သမ္ပယုတ္တခန္ဓာနံ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ။ အညမညနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ ပဋိသန္ဓိရူပါနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပန အညမညနိဿယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတ္တေ န ယုဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ‘‘တယော ဇီဝိတသင်္ခါရာ’’တိ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တံ။ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုပစ္စယတ္တေ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စုဒ္ဒသ ဓမ္မာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ စတ္တာရော မဟာဘူတာ၊ တယော ဇီဝိတသင်္ခါရာ၊ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဧဝံ ဂဏနာဝသေန စုဒ္ဒသ ဓမ္မာ။ တေသဉ္စ ဥပရိ အညေသဉ္စ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ သမ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပုန ဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓသင်္ခါတေန သမ္ပယုတ္တဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။

ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ။ နာမဉ္စာတိ ဣဓ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ။ ဝိညာဏဉ္စာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ ပုန စုဒ္ဒသ ဓမ္မာတိ စတ္တာရော ခန္ဓာ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ တယော ဟေတူ၊ နာမဉ္စ ဝိညာဏဉ္စာတိ ဧဝံ ဂဏနာဝသေန စုဒ္ဒသ ဓမ္မာ။ အဋ္ဌဝီသတိ ဓမ္မာတိ ပုရိမာ စ စုဒ္ဒသ၊ ဣမေ စ စုဒ္ဒသာတိ အဋ္ဌဝီသတိ။ ဣဓ ရူပဿာပိ ပဝိဋ္ဌတ္တာ သမ္ပယုတ္တပစ္စယံ အပနေတွာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဝုတ္တော။

ဧဝံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနဿ တဿ တဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ တံ တံ ပစ္စယဘေဒံ ဒဿေတွာ ပဌမံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဟေတူ နိဂမေတွာ ဒဿေန္တော ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ။ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ တယော ကုသလဟေတူ၊ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ အကုသလဟေတူ၊ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော အဗျာကတဟေတူတိ ဧဝံ အဋ္ဌ ဟေတူ။ တတ္ထ တယော ကုသလဟေတူ၊ ဒွေ အကုသလဟေတူ စ ဣဓ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တိယာ ဥပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တယော အဗျာကတဟေတူ ယထာယောဂံ ဟေတုပစ္စယသဟဇာတပစ္စယဝသေန ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ သေသဝါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။

အရူပါဝစရာနံ ပန ရူပါဘာဝါ နာမပစ္စယာပိ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမန္တိ ဝုတ္တံ။ ရူပမိဿကစုဒ္ဒသကောပိ စ ပရိဟီနော။ တဿ ပရိဟီနတ္တာ ‘‘အဋ္ဌဝီသတိ ဓမ္မာ’’တိ ဝါရော စ န လဗ္ဘတိ။

၂၃၃။ ဣဒါနိ ဝိမောက္ခဿ ပစ္စယဘူတံ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဒဿေတွာ တေနေဝ သမ္ဗန္ဓေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုကာမော ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေတိအာဒိမာဟ။ ကုသလကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေတိ အတီတဇာတိယာ ဣဓ ပဋိသန္ဓိဇနကဿ ဒုဟေတုကကုသလကမ္မဿ ဝုတ္တနယေနေဝ ဇဝနက္ခဏေ။ ဒွေ ဟေတူတိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တတ္တာ အလောဘော ကုသလဟေတု အဒေါသော ကုသလဟေတု။ ဒွေ အဗျာကတဟေတူပိ အလောဘာဒေါသာယေဝ။

စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ပညိန္ဒြိယဝဇ္ဇာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ စတ္တာရိ။ ဒွါဒသ ဓမ္မာတိ ပညိန္ဒြိယဿ အမောဟဟေတုဿ စ ပရိဟီနတ္တာ ဒွါဒသ။ တေသံ ဒွိန္နံယေဝ ပရိဟီနတ္တာ ဆဗ္ဗီသတိ။ ဆန္နံ ဟေတူနန္တိ ဒွိန္နံ ကုသလဟေတူနံ၊ ဒွိန္နံ အကုသလဟေတူနံ၊ ဒွိန္နံ ဝိပါကဟေတူနန္တိ ဧဝံ ဆန္နံ ဟေတူနံ။ ရူပါရူပါဝစရာ ပနေတ္ထ ဧကန္တတိဟေတုကတ္တာ န ဂဟိတာ။ သေသံ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ဝါရေ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဒုဟေတုကကမ္မဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ တိဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ ယံ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈) တိပိဋကမဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဝါဒေ ‘‘တိဟေတုကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာဝ ဟောတိ၊ ဒုဟေတုကာဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာဟေတုကာ ဟောတိ၊ တိဟေတုကာ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတိ။ ယံ ပန တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဿ စ မောရဝါပိဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရဿ စ ဝါဒေသု ‘‘တိဟေတုကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာပိ ဟောတိ ဒုဟေတုကာပိ၊ အဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာပိ ဟောတိ အဟေတုကာပိ၊ တိဟေတုကာ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဣမိဿာ ကထာယ ဟေတုအဓိကာရတ္တာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိ န ဝုတ္တာတိ။

ဂတိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ

ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၄။ ဣဒါနိ တဿာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတံ ကမ္မံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ကမ္မကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အဟောသိ ကမ္မံ အဟောသိ ကမ္မဝိပါကောတိအာဒီသု အတီတဘဝေသု ကတဿ ကမ္မဿ အတီတဘဝေသုယေဝ ဝိပက္ကဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ အဟောသိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ အတီတဿ ကမ္မဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ စ ပစ္စယဝေကလ္လေန အတီတဘဝေသုယေဝ အဝိပက္ကဝိပါကဉ္စ အတီတေယေဝ ပရိနိဗ္ဗုတဿ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဥပပဇ္ဇဝေဒနီယအပရပရိယာယဝေဒနီယဿ ကမ္မဿ အဝိပက္ကဝိပါကဉ္စ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အဝိပက္ကဝိပါကဿ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အတိက္ကန္တဝိပါကကာလဿ စ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ စ အဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာရဟဿ အဝိပက္ကဝိပါကဿ အနာဂတေ ဘဝေ ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အတိက္ကန္တဝိပါကကာလဿ စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ စ အဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အတီတကမ္မံ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန ဆဓာ ဒဿိတံ။

ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ကတဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ ကမ္မဿ ဣဓေဝ ဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန ဣဓ အဝိပစ္စမာနဉ္စ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ ဣဓ အဝိပစ္စမာနဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ ကမ္မဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ စ အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ စ အနာဂတဘဝေ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ ကမ္မဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန အနာဂတဘဝေ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပစ္စုပ္ပန္နကမ္မံ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန စတုဓာ ဒဿိတံ။

အနာဂတဘဝေ ကာတဗ္ဗဿ ကမ္မဿ အနာဂတဘဝေ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ဘဝိဿတိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ အနာဂတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ဘဝိဿတိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အနာဂတကမ္မံ အနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန ဒွိဓာ ဒဿိတံ။ တံ သဗ္ဗံ ဧကတော ကတွာ ဒွါဒသဝိဓေန ကမ္မံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ တီဏိ ကမ္မစတုက္ကာနိ အာဟရိတွာ ဝုစ္စန္တိ – တေသု ဟိ ဝုတ္တေသု အယမတ္ထော ပါကဋတရော ဘဝိဿတီတိ။ စတုဗ္ဗိဓဉှိ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ အပရပရိယာယဝေဒနီယံ အဟောသိကမ္မန္တိ။ တေသု ဧကဇဝနဝီထိယံ သတ္တသု စိတ္တေသု ကုသလာ ဝါ အကုသလာ ဝါ ပဌမဇဝနစေတနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တံ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ။ တထာ အသက္ကောန္တံ ပန ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကော၊ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော၊ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဣမဿ တိကဿ ဝသေန အဟောသိကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ အတ္ထသာဓိကာ ပန သတ္တမဇဝနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တံ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ။ တထာ အသက္ကောန္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ အဟောသိကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ ဥဘိန္နံ အန္တရေ ပန ပဉ္စဇဝနစေတနာ အပရပရိယာယဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တံ အနာဂတေ ယဒါ ဩကာသံ လဘတိ၊ တဒါ ဝိပါကံ ဒေတိ။ သတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ အဟောသိကမ္မံ နာမ န ဟောတိ။

အပရမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ယဂ္ဂရုကံ ယဗ္ဗဟုလံ ယဒါသန္နံ ကဋတ္တာ ဝါ ပန ကမ္မန္တိ။ တတ္ထ ကုသလံ ဝါ ဟောတု အကုသလံ ဝါ၊ ဂရုကာဂရုကေသု ယံ ဂရုကံ မာတုဃာတာဒိကမ္မံ ဝါ မဟဂ္ဂတကမ္မံ ဝါ၊ တဒေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ တထာ ဗဟုလာဗဟုလေသုပိ ယံ ဗဟုလံ ဟောတိ သုသီလျံ ဝါ ဒုဿီလျံ ဝါ၊ တဒေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ ယဒါသန္နံ နာမ မရဏကာလေ အနုဿရိတကမ္မံ ဝါ ကတကမ္မံ ဝါ။ ယဉှိ အာသန္နမရဏေ အနုဿရိတုံ သက္ကောတိ ကာတုံ ဝါ၊ တေနေဝ ဥပပဇ္ဇတိ။ ဧတေဟိ ပန တီဟိ မုတ္တံ ပုနပ္ပုနံ လဒ္ဓါသေဝနံ ကဋတ္တာ ဝါ ပန ကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ တေသံ အဘာဝေ တံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎတိ။

အပရံ ဝါ စတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ဇနကံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ဥပပီဠကံ ဥပဃာတကန္တိ။ တတ္ထ ဇနကံ နာမ ကုသလမ္ပိ ဟောတိ အကုသလမ္ပိ။ တံ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေပိ ရူပါရူပဝိပါကံ ဇနေတိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ပန ဇနေတုံ န သက္ကောတိ၊ အညေန ကမ္မေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဇနိတေ ဝိပါကေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ၊ အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တေတိ။ ဥပပီဠကံ အညေန ကမ္မေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဇနိတေ ဝိပါကေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခံ ပီဠေတိ ဗာဓတိ၊ အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတိ။ ဥပဃာတကံ ပန ကုသလမ္ပိ အကုသလမ္ပိ သမာနံ အညံ ဒုဗ္ဗလကမ္မံ ဃာတေတွာ တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတိ။ ဧဝံ ပန ကမ္မေန ကတေ ဩကာသေ တံ ဝိပါကံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဝုစ္စတိ။

ဣတိ ဣမေသံ ဒွါဒသန္နံ ကမ္မာနံ ကမ္မန္တရဉ္စ ဝိပါကန္တရဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ ကမ္မဝိပါကဉာဏဿေဝ ယာထာဝသရသတော ပါကဋံ ဟောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ။ ဝိပဿကေန ပန ကမ္မန္တရံ ဝိပါကန္တရဉ္စ ဧကဒေသတော ဇာနိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ အယံ မုခမတ္တဒဿနေန ကမ္မဝိသေသော ပကာသိတောတိ။

၂၃၅။ ဧဝံ သုဒ္ဓိကကမ္မဝသေန ပဌမဝါရံ ဝတွာ တဒေဝ ကမ္မံ ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ကုသလာကုသလာဒိယုဂလဝသေန ဒသဟိ ပရိယာယေဟိ အပရေ ဒသ ဝါရာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ အာရောဂျဋ္ဌေန ကုသလံ၊ အနာရောဂျဋ္ဌေန အကုသလံ၊ ဣဒံ ဒုကံ ဇာတိဝသေန ဝုတ္တံ။ အကုသလမေဝ ရာဂါဒိဒေါသသံယောဂေန သာဝဇ္ဇံ၊ ကုသလံ တဒဘာဝေန အနဝဇ္ဇံ။ အကုသလံ အပရိသုဒ္ဓတ္တာ၊ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတ္တာ ဝါ ကဏှံ၊ ကုသလံ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတ္တာ ဝါ သုက္ကံ။ ကုသလံ သုခဝုဒ္ဓိမတ္တာ သုခုဒြယံ၊ အကုသလံ ဒုက္ခဝုဒ္ဓိမတ္တာ ဒုက္ခုဒြယံ။ ကုသလံ သုခဖလဝတ္တာ သုခဝိပါကံ၊ အကုသလံ ဒုက္ခဖလဝတ္တာ ဒုက္ခဝိပါကန္တိ ဧဝမေတေသံ နာနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဝိပလ္လာသကထာ

ဝိပလ္လာသကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၆။ ဣဒါနိ တဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတေ ဝိပလ္လာသေ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိပလ္လာသကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ သုတ္တန္တေ တာဝ သညာဝိပလ္လာသာတိ သညာယ ဝိပလ္လတ္ထဘာဝါ ဝိပရီတဘာဝါ၊ ဝိပရီတသညာတိ အတ္ထော။ သေသဒွယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ စိတ္တကိစ္စဿ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ဒိဋ္ဌိဝိရဟိတာယ အကုသလသညာယ သကကိစ္စဿ ဗလဝကာလေ သညာဝိပလ္လာသော။ ဒိဋ္ဌိဝိရဟိတဿေဝ အကုသလစိတ္တဿ သကကိစ္စဿ ဗလဝကာလေ စိတ္တဝိပလ္လာသော။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေ စိတ္တေ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော။ တသ္မာ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလော သညာဝိပလ္လာသော၊ တတော ဗလဝတရော စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ သဗ္ဗဗလဝတရော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော။ အဇာတဗုဒ္ဓိဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ ဟိ သညာ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တဂ္ဂဟဏတော။ ဂါမိကပုရိသဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ စိတ္တံ လက္ခဏပဋိဝေဓဿာပိ သမ္ပာပနတော။ ကမ္မာရဿ မဟာသဏ္ဍာသေန အယောဂဟဏံ ဝိယ ဒိဋ္ဌိ အဘိနိဝိဿ ပရာမသနတော။ အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ သညာဝိပလ္လာသောတိ အနိစ္စေ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘နိစ္စံ ဣဒ’’န္တိ ဧဝံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာ သညာဝိပလ္လာသော။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န သညာဝိပလ္လာသော န စိတ္တဝိပလ္လာသော န ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသောတိ စတူသု ဝတ္ထူသု ဒွါဒသန္နံ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟာနံ အဘာဝါ ယာထာဝဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တံ။

ဂါထာသု အနတ္တနိ စ အတ္တာတိ အနတ္တနိ အတ္တာတိ ဧဝံသညိနောတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတာတိ န ကေဝလံ သညိနောဝ၊ သညာယ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာပိ ဟတာ။ ခိတ္တစိတ္တာတိ သညာဒိဋ္ဌီဟိ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ခိတ္တေန ဝိဗ္ဘန္တေန စိတ္တေန သမန္နာဂတာ။ ဝိသညိနောတိ ဒေသနာမတ္တမေတံ၊ ဝိပရီတသညာစိတ္တဒိဋ္ဌိနောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သညာပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ ဒိဋ္ဌိယာ ပဌမံ စတူဟိ ပဒေဟိ သညာဝိပလ္လာသော ဝုတ္တော၊ တတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတာတိ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော၊ ခိတ္တစိတ္တာတိ စိတ္တဝိပလ္လာသော။ ဝိသညိနောတိ တီဟိ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟေဟိ ပကတိသညာဝိရဟိတာ မောဟံ ဂတာ ‘‘မုစ္ဆိတော ဝိသဝေဂေန၊ ဝိသညီ သမပဇ္ဇထာ’’တိဧတ္ထ (ဇာ။ ၂။၂၂။၃၂၈) ဝိယ။ တေ ယောဂယုတ္တာ မာရဿာတိ တေ ဇနာ သတ္တာ မာရဿ ယောဂေ ယုတ္တာ နာမ ဟောန္တိ။ အယောဂက္ခေမိနောတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ဤတီဟိ ခေမံ နိဗ္ဗာနံ အပ္ပတ္တာ။ သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရန္တိ တေယေဝ ပုဂ္ဂလာ သံသာရံ သံသရန္တိ။ ကသ္မာ? ဇာတိမရဏဂါမိနော ဟိ တေ၊ တသ္မာ သံသရန္တီတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါတိ စတုသစ္စဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗညုနော။ ကာလတ္တယသာဓာရဏဝသေန ဗဟုဝစနံ။ လောကသ္မိန္တိ ဩကာသလောကေ။ ပဘင်္ကရာတိ လောကဿ ပညာလောကံ ကရာ။ ဣမံ ဓမ္မံ ပကာသေန္တီတိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနံ ဓမ္မံ ဇောတေန္တိ။ ဒုက္ခူပသမဂါမိနန္တိ ဒုက္ခဝူပသမံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တံ။ တေသံ သုတွာနာတိ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မံ သုတွာန။ သပ္ပညာတိ ဘဗ္ဗဘူတာ ပညဝန္တော။ သစိတ္တံ ပစ္စလဒ္ဓူတိ ဝိပလ္လာသဝဇ္ဇိတံ သကစိတ္တံ ပဋိလဘိတွာ။ ပဋိအလဒ္ဓူတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အထ ဝါ ပဋိလဘိံသု ပဋိအလဒ္ဓုန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အနိစ္စတော ဒက္ခုန္တိ အနိစ္စဝသေနေဝ အဒ္ဒသံသု။ အနတ္တနိ အနတ္တာတိ အနတ္တာနံ အနတ္တာတိ အဒ္ဒက္ခုံ။ အထ ဝါ အနတ္တနိ ဝတ္ထုသ္မိံ အတ္တာ နတ္ထီတိ အဒ္ဒက္ခုံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာတိ ဂဟိတသမ္မာဒဿနာ။ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဥပစ္စဂုန္တိ သကလံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကန္တာ။

ပဟီနာပဟီနပုစ္ဆာယ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နဿာတိ သောတာပန္နဿ။ ဒုက္ခေ သုခန္တိ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မောဟကာလုဿိယဿ အပ္ပဟီနတ္တာ သညာမတ္တံ ဝါ စိတ္တမတ္တံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနာဂါမိဿပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ ပန သောတာပန္နဿ။ ဣမေ ဒွေ အရဟတောယေဝ ပဟီနာ။ အသုဘေ သုဘန္တိ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သကဒါဂါမိဿပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ ပန သောတာပန္နဿ။ ဣမေ ဒွေ အနာဂါမိဿ ပဟီနာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣဒံ ဒွယံ သောတာပန္နသကဒါဂါမိနော သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနာဂါမိနော ကာမရာဂဿ ပဟီနတ္တာ ‘‘အသုဘေ သုဘ’’န္တိ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွီသု ဝတ္ထူသူတိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ပဟီနာပဟီနေ နိဂမေတွာ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘အနိစ္စေ နိစ္စ’’န္တိ၊ ‘‘အနတ္တနိ အတ္တာ’’တိ ဣမေသု ဒွီသု ဝတ္ထူသု ဆ ဝိပလ္လာသာ ပဟီနာ။ ‘‘ဒုက္ခေ သုခ’’န္တိ၊ ‘‘အသုဘေ သုဘ’’န္တိ ဣမေသု ဒွီသု ဝတ္ထူသု ဒွေ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသာ ပဟီနာ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ဒွေတိ ပဌမံ လိခိတံ၊ ပစ္ဆာ ဆာတိ။ စတူသု ဝတ္ထူသူတိ စတ္တာရိ ဧကတော ကတွာ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌာတိ ဒွီသု ဆ၊ ဒွီသု ဒွေတိ အဋ္ဌ။ စတ္တာရောတိ ဒုက္ခာသုဘဝတ္ထူသု ဧကေကသ္မိံ ဒွေ ဒွေ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာတိ စတ္တာရော။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဆ ဒွီသူ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေသုပိ ဧဝမေဝ လိခိတန္တိ။

ဝိပလ္လာသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ မဂ္ဂကထာ

မဂ္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၇။ ဣဒါနိ တေသံ တိဏ္ဏံ ဝိပလ္လာသာနံ ပဟာနကရံ အရိယမဂ္ဂံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ မဂ္ဂကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ မဂ္ဂေါတိ ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ ယော ဗုဒ္ဓသာသနေ မဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ သော ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပဟာနာယာတိအာဒီသု ဒသသု ပရိယာယေသု ပဌမော ပဌမော တဿ တဿ မဂ္ဂင်္ဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဝသေန ဝုတ္တော။ မဂ္ဂေါ စေဝ ဟေတု စာတိ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ကရဏာယ ပဋိပဒဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ၊ သမ္ပာပကဋ္ဌေန ဟေတု။ တေန မဂ္ဂဿ ပဋိပဒဋ္ဌော သမ္ပာပကဋ္ဌော စ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ အယံ ပဋိပဒါ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၅၊ ၄၈) ဟိ ပဋိပဒါ မဂ္ဂေါ၊ ‘‘မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌော ဟေတုဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၂။၈) သမ္ပာပကော ဟေတု။ ဧဝံ ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ‘‘မဂ္ဂေါတိ ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ ဟောတိ။ သဟဇာတာနံ ဓမ္မာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနာယာတိ အတ္တနာ သဟဇာတာနံ အရူပဓမ္မာနံ သဟဇာတအညမညနိဿယာဒိဘာဝေန ဥပတ္ထမ္ဘနဘာဝါယ။ ကိလေသာနံ ပရိယာဒါနာယာတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ဝုတ္တာဝသေသကိလေသာနံ ခေပနာယ။ ပဋိဝေဓာဒိဝိသောဓနာယာတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ၊ သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉၊ ၃၈၁) ဝစနတော သီလဉ္စ ဒိဋ္ဌိ စ သစ္စပဋိဝေဓဿ အာဒိ။ သော စ အာဒိမဂ္ဂက္ခဏေ ဝိသုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ‘‘ပဋိဝေဓာဒိဝိသောဓနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနာယာတိ သမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ သကကိစ္စေ ပတိဋ္ဌာနာယ။ စိတ္တဿ ဝေါဒါနာယာတိ စိတ္တဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ။ ဝိသေသာဓိဂမာယာတိ လောကိယတော ဝိသေသပဋိလာဘာယ။ ဥတ္တရိ ပဋိဝေဓာယာတိ လောကိယတော ဥတ္တရိ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ။ သစ္စာဘိသမယာယာတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဧကာဘိသမယာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ဧကပဋိဝေဓာယ။ နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပနာယာတိ စိတ္တဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထာယ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂက္ခဏာဒီသု အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဧကတော ကတွာ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝစနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ယသ္မာ ဥပရူပရိမဂ္ဂေနာပိ သုဋ္ဌု အာဒိဝိသောဓနာ သုဋ္ဌု စိတ္တဝေါဒါနဉ္စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တာနိပိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။

ဒဿနမဂ္ဂေါတိအာဒီဟိ ယာဝ ပရိယောသာနာ တဿ ဓမ္မဿ လက္ခဏဝသေန မဂ္ဂဋ္ဌော ဝုတ္တော။ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ပဒါနိ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ဧဝမေတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ လောကိယလောကုတ္တရော မဂ္ဂေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဟေတုဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ စ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ နိပ္ပရိယာယမဂ္ဂတ္တာ စဿ ပုန ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာတိ အာဒီနိ စ ဣန္ဒြိယာဒီနံ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ န မဂ္ဂဋ္ဌဝသေန။ သစ္စာနီတိ စေတ္ထ သစ္စဉာဏာနိ။ သဗ္ဗေပိ တေ ဓမ္မာ နိဗ္ဗာနဿ ပဋိပဒဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ။ အန္တေ ဝုတ္တံ နိဗ္ဗာနံ ပန သံသာရဒုက္ခာဘိဘူတေဟိ ဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ သပ္ပုရိသေဟိ မဂ္ဂီယတိ ဂဝေသီယတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

မဂ္ဂကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ မဏ္ဍပေယျကထာ

မဏ္ဍပေယျကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၈။ ဣဒါနိ တဿ မဂ္ဂဿ မဏ္ဍပေယျတ္တံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဘဂဝတော ဝစနေကဒေသပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မဏ္ဍပေယျကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ မဏ္ဍပေယျန္တိ ယထာ သမ္ပန္နံ နိမ္မလံ ဝိပ္ပသန္နံ သပ္ပိ သပ္ပိမဏ္ဍောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝိပ္ပသန္နဋ္ဌေန မဏ္ဍော၊ ပါတဗ္ဗဋ္ဌေန ပေယျံ။ ယဉှိ ပိဝိတွာ အန္တရဝီထိယံ ပတိတာ ဝိသညိနော အတ္တနော သာဋကာဒီနမ္ပိ အဿာမိကာ ဟောန္တိ၊ တံ ပသန္နမ္ပိ န ပါတဗ္ဗံ။ မယှံ ပန ဣဒံ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ သမ္ပန္နတ္တာ နိမ္မလတ္တာ ဝိပ္ပသန္နတ္တာ မဏ္ဍဉ္စ ဟိတသုခါဝဟတ္တာ ပေယျဉ္စာတိ မဏ္ဍပေယျန္တိ ဒီပေတိ။ မဏ္ဍော ပေယျော ဧတ္ထာတိ မဏ္ဍပေယျံ။ ကိံ တံ? သာသနဗြဟ္မစရိယံ။ ကသ္မာ သိက္ခတ္တယံ ဗြဟ္မစရိယံ နာမ? ဥတ္တမဋ္ဌေန နိဗ္ဗာနံ ဗြဟ္မံ နာမ၊ သိက္ခတ္တယံ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပဝတ္တနတော ဗြဟ္မတ္ထာယ စရိယာတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာသနဗြဟ္မစရိယန္တိ တံယေဝ။ သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတောတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ပန သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတော၊ တသ္မာ ဝီရိယပယောဂံ ကတွာ ပိဝထေတံ မဏ္ဍံ။ ဗာဟိရကဉှိ ဘေသဇ္ဇမဏ္ဍံ ဝေဇ္ဇဿ အသမ္မုခါ ပိဝန္တာနံ ပမာဏံ ဝါ ဥဂ္ဂမနနိဂ္ဂမနံ ဝါ န ဇာနာမာတိ အာသင်္ကာ ဟောတိ။ ဝေဇ္ဇဿ သမ္မုခါ ပန ဝေဇ္ဇော ဇာနိဿတီတိ နိရာသင်္ကာ ပိဝန္တိ။ ဧဝမေဝံ အမှာကဉ္စ ဓမ္မဿာမီ သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတောတိ ဝီရိယံ ကတွာ ပိဝထာတိ မဏ္ဍပါနေ သန္နိယောဇေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ အပိစ ‘‘သတ္ထာ ဘဂဝါ သတ္ထဝါဟော’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၀) နိဒ္ဒေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သန္ဒိဿမာနော မုခေါ ဘူတောတိ သမ္မုခီဘူတော။

မဏ္ဍပေယျနိဒ္ဒေသေ တိဓတ္တမဏ္ဍောတိ တိဓာဘာဝေါ တိဓတ္တံ။ တိဓတ္တေန မဏ္ဍော တိဓတ္တမဏ္ဍော၊ တိဝိဓေန မဏ္ဍောတိ အတ္ထော။ သတ္ထရိ သမ္မုခီဘူတေတိ ဣဒံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏမဏ္ဍတ္တယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဗ္ဗုတေပိ ပန သတ္ထရိ ဧကဒေသေန မဏ္ဍတ္တယံ ပဝတ္တတိယေဝ။ တေနေဝ စဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘သတ္ထရိ သမ္မုခီဘူတေ’’တိ အဝတွာ ကတမော ဒေသနာမဏ္ဍောတိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒေသနာမဏ္ဍောတိ ဓမ္မဒေသနာ ဧဝ မဏ္ဍော။ ပဋိဂ္ဂဟမဏ္ဍောတိ ဒေသနာပဋိဂ္ဂါဟကော ဧဝ မဏ္ဍော။ ဗြဟ္မစရိယမဏ္ဍောတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယမေဝ မဏ္ဍော။

အာစိက္ခနာတိ ဒေသေတဗ္ဗာနံ သစ္စာဒီနံ ဣမာနိ နာမာနီတိ နာမဝသေန ကထနာ။ ဒေသနာတိ ဒဿနာ။ ပညာပနာတိ ဇာနာပနာ၊ ဉာဏမုခေ ဌပနာ ဝါ။ အာသနံ ဌပေန္တော ဟိ ‘‘အာသနံ ပညာပေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋ္ဌပနာတိ ပညာပနာ၊ ပဝတ္တနာတိ အတ္ထော၊ ဉာဏမုခေ ဌပနာ ဝါ။ ဝိဝရဏာတိ ဝိဝဋကရဏံ၊ ဝိဝရိတွာ ဒဿနာတိ အတ္ထော။ ဝိဘဇနာတိ ဝိဘာဂကိရိယာ၊ ဝိဘာဂတော ဒဿနာတိ အတ္ထော။ ဥတ္တာနီကမ္မန္တိ ပါကဋဘာဝကရဏံ။ အထ ဝါ အာစိက္ခနာတိ ဒေသနာဒီနံ ဆန္နံ ပဒါနံ မူလပဒံ။ ဒေသနာဒီနိ ဆ ပဒါနိ တဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ဒေသနာတိ ဥဂ္ဃဋိတညူနံ ဝသေန သင်္ခေပတော ပဌမံ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒေသနာ။ ဥဂ္ဃဋိတညူ ဟိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ပဌမံ ဝုတ္တဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။ ပညာပနာတိ ဝိပဉ္စိတညူနံ ဝသေန တေသံ စိတ္တတောသနေန ဗုဒ္ဓိနိသာနေန စ ပဌမံ သင်္ခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒေသဝသေန ပညာပနာ။ ပဋ္ဌပနာတိ တေသံယေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိတ္ထာရတရဝစနေန ပညာပနာ။ ဝိဝရဏာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿာပိ ပုနပ္ပုနံ ဝစနေန ဝိဝရဏာ။ ဝိဘဇနာတိ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တဿာပိ ဝိဘာဂကရဏေန ဝိဘဇနာ။ ဥတ္တာနီကမ္မန္တိ ဝိဝဋဿ ဝိတ္ထာရတရဝစနေန၊ ဝိဘတ္တဿ စ နိဒဿနဝစနေန ဥတ္တာနီကရဏံ။ အယံ ဒေသနာ နေယျာနမ္ပိ ပဋိဝေဓာယ ဟောတိ။ ယေဝါပနညေပိ ကေစီတိ ပိယင်္ကရမာတာဒိကာ ဝိနိပါတိကာ ဂဟိတာ။ ဝိညာတာရောတိ ပဋိဝေဓဝသေန လောကုတ္တရဓမ္မံ ဝိညာတာရော။ ဧတေ ဟိ ဘိက္ခုအာဒယော ပဋိဝေဓဝသေန ဓမ္မဒေသနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီတိ ပဋိဂ္ဂဟာ။ အယမေဝါတိအာဒီနိ ပဌမဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနေန သံသန္ဒနတော ဗြဟ္မတ္ထာယ စရိယာတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။

၂၃၉။ ဣဒါနိ အဓိမောက္ခမဏ္ဍောတိအာဒီဟိ တသ္မိံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနိ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနိ မဏ္ဍပေယျဝိဓာနေ ယောဇေတွာ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အဓိမောက္ခမဏ္ဍောတိ အဓိမောက္ခသင်္ခါတော မဏ္ဍော။ ကသဋောတိ ပသာဒဝိရဟိတော အာဝိလော။ ဆဍ္ဍေတွာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာယ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခမဏ္ဍံ ပိဝတီတိ မဏ္ဍပေယျန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယတော အဓိမောက္ခမဏ္ဍဿ အနညတ္တေပိ သတိ အညံ ဝိယ ကတွာ ဝေါဟာရဝသေန ဝုစ္စတိ၊ ယထာ လောကေ နိသဒပေါတကော နိသဒပေါတသရီရဿ အနညတ္တေပိ သတိ နိသဒပေါတဿ သရီရန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာ စ ပါဠိယံ ‘‘ဖုသိတတ္တ’’န္တိအာဒီသု ဓမ္မတော အနညောပိ ဘာဝေါ အညော ဝိယ ဝုတ္တော၊ ယထာ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရ ဖဿပဉ္စမကရာသိဝဏ္ဏနာ) ဓမ္မတော အနညမ္ပိ လက္ခဏံ အညံ ဝိယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဒန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပိဝတီတိ စေတ္ထ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော တံ မဏ္ဍံ ပိဝတီတိ ကတွာ တေန ပုဂ္ဂလေန သော မဏ္ဍော ပါတဗ္ဗတော မဏ္ဍပေယျံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘မဏ္ဍပေယျော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မဏ္ဍပေယျ’’န္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ သေသာနမ္ပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပုဗ္ဗေသု ပန ပရိဠာဟောတိ ပီဏနလက္ခဏာယ ပီတိယာ ပဋိပက္ခော ကိလေသသန္တာပေါ။ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဥပသမပဋိပက္ခော ကိလေသဝသေန ဩဠာရိကဘာဝေါ အသန္တဘာဝေါ။ အပ္ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါနပဋိပက္ခော ကိလေသဝသေန အသမဝါဟိတဘာဝေါ။

၂၄၀။ ပုန အညေန ပရိယာယေန မဏ္ဍပေယျဝိဓိံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အတ္ထိ မဏ္ဍောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ။ အတ္ထရသောတိအာဒီသု သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမုစ္စနံ အတ္ထော၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မော၊ တဒေဝ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ၊ တဿ အတ္ထဿ သမ္ပတ္တိ အတ္ထရသော။ တဿ ဓမ္မဿ သမ္ပတ္တိ ဓမ္မရသော။ တဿာ ဝိမုတ္တိယာ သမ္ပတ္တိ ဝိမုတ္တိရသော။ အထ ဝါ အတ္ထပဋိလာဘရတိ အတ္ထရသော၊ ဓမ္မပဋိလာဘရတိ ဓမ္မရသော၊ ဝိမုတ္တိပဋိလာဘရတိ ဝိမုတ္တိရသော။ ရတီတိ စ တံသမ္ပယုတ္တာ၊ တဒါရမ္မဏာ ဝါ ပီတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ပရိယာယေ မဏ္ဍဿ ပေယျံ မဏ္ဍပေယျန္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။

ဧဝံ ဣန္ဒြိယာဒိဗောဓိပက္ခိယဓမ္မပဋိပါဋိယာ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ ဝသေန မဏ္ဍပေယျံ ဒဿေတွာ ပုန အန္တေ ဌိတံ ဗြဟ္မစရိယမဏ္ဍံ ဒဿေန္တော မဂ္ဂဿ ပဓာနတ္တာ မဂ္ဂံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဥပ္ပဋိပါဋိဝသေန မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂဗလဣန္ဒြိယာနိ ဒဿေသိ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာ မဏ္ဍောတိအာဒယော ယထာယောဂံ လောကိယလောကုတ္တရာ မဏ္ဍာ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထဋ္ဌေန သစ္စာ မဏ္ဍောတိ ဧတ္ထ ပန ဒုက္ခသမုဒယာနံ မဏ္ဍတ္တာဘာဝါ မဟာဟတ္ထိပဒသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀) ဝိယ သစ္စဉာဏာနိ သစ္စာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ

မဏ္ဍပေယျကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

(၂) ယုဂနဒ္ဓဝဂ္ဂေါ

၁။ ယုဂနဒ္ဓကထာ

ယုဂနဒ္ဓကထာဝဏ္ဏနာ

၁။ ဣဒါနိ မဏ္ဍပေယျဂုဏဿ အရိယမဂ္ဂဿ ယုဂနဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ယုဂနဒ္ဓကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ ယသ္မာ ပန ဓမ္မသေနာပတိ ဓမ္မရာဇေ ဓရမာနေယေဝ ဓမ္မရာဇဿ ပရိနိဗ္ဗာနသံဝစ္ဆရေ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ တသ္မာ ဓမ္မရာဇေ ဓရမာနေယေဝ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ဒေသိတံ ဣဒံ သုတ္တန္တံ တဿေဝ သမ္မုခါ သုတွာ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနံ ဂရုဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ၊ အာယုမာတိ အတ္ထော။ အာနန္ဒောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သော ဟိ ဇာယမာနောယေဝ ကုလေ အာနန္ဒံ ဘုသံ တုဋ္ဌိံ အကာသိ။ တသ္မာဿ ‘‘အာနန္ဒော’’တိ နာမံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကောသမ္ဗိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဿ ဟိ နဂရဿ အာရာမပေါက္ခရဏီအာဒီသု တေသု တေသု ဌာနေသု ကောသမ္ဗရုက္ခာ ဥဿန္နာ အဟေသုံ၊ တသ္မာ တံ ကောသမ္ဗီတိ သင်္ခံ အဂမာသိ။ ‘‘ကုသမ္ဗဿ ဣသိနော အဿမတော အဝိဒူရေ မာပိတတ္တာ’’တိ ဧကေ။

ဃောသိတာရာမေတိ ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတေ အာရာမေ။ ကောသမ္ဗိယဉှိ တယော သေဋ္ဌိနော အဟေသုံ ဃောသိတသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကသေဋ္ဌီတိ။ တေ တယောပိ ‘‘လောကေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ ပဉ္စဟိ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဒါနူပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဇေတဝနသမီပေ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ နိသိန္နာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိတွာ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အဍ္ဎမာသမတ္တံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ သကဇနပဒဂမနတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ယာစိတွာ ‘‘သုညာဂါရေ ခေါ ဂဟပတယော တထာဂတာ အဘိရမန္တီ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တေ ‘‘ဒိန္နာ နော ဘဂဝတာ ပဋိညာ’’တိ ဉတွာ အတိဝိယ တုဋ္ဌာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ယောဇနေ ယောဇနေ ဘဂဝတော နိဝါသတ္ထံ ဝိဟာရံ ကာရေန္တာ အနုပုဗ္ဗေန ကောသမ္ဗိံ ပတွာ အတ္တနော အတ္တနော အာရာမေ မဟန္တံ ဓနပရိစ္စာဂံ ကတွာ ဘဂဝတော ဝိဟာရေ ကာရာပယိံသု။ တတ္ထ ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတော ဃောသိတာရာမော နာမ အဟောသိ၊ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိနာ ကာရိတော ကုက္ကုဋာရာမော နာမ၊ ပါဝါရိကသေဋ္ဌိနာ အမ္ဗဝနေ ကာရိတော ပါဝါရိကမ္ဗဝနံ နာမ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတေ အာရာမေ’’တိ။

အာဝုသော ဘိက္ခဝေါတိ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော သာဝကေ အာလပန္တာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ အာလပန္တိ။ သာဝကာ ပန ‘‘ဗုဒ္ဓေဟိ သဒိသာ မာ ဟောမာ’’တိ ‘‘အာဝုသော’’တိ ပဌမံ ဝတွာ ပစ္ဆာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဗုဒ္ဓေဟိ စ အာလပိတေ ဘိက္ခုသင်္ဃော ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ ပဋိဝစနံ ဒေတိ၊ သာဝကေဟိ အာလပိတေ ‘‘အာဝုသော’’တိ။

ယော ဟိ ကောစီတိ အနိယမဝစနံ။ ဧတေန တာဒိသာနံ သဗ္ဗဘိက္ခူနံ ပရိယာဒါနံ။ မမ သန္တိကေတိ မမ သမီပေ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တန္တိ အတ္တနာ အရဟတ္တဿ ပတ္တံ။ နပုံသကေ ဘာဝေ သိဒ္ဓဝစနံ။ အရဟတ္တံ ပတ္တန္တိ ဝါ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ အတ္တနာ ပတ္တံ အရဟတ္တန္တိ အတ္ထော။ အရဟတ္တပ္ပတ္တံ အတ္တာနန္တိ ဝါ ပါဌသေသော။ စတူဟိ မဂ္ဂေဟီတိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနေဟိ စတူဟိ ပဋိပဒါမဂ္ဂေဟိ၊ န အရိယမဂ္ဂေဟိ။ ‘‘စတူဟိ မဂ္ဂေဟီ’’တိ ဝိသုဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ကဿစိ အရဟတော ပဌမဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စပုဗ္ဗင်္ဂမော မဂ္ဂေါ၊ ဧကဿ အရိယမဂ္ဂဿ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ ဧကဿ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ ဧကဿ ယုဂနဒ္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဧဝံ စတ္တာရောပိ ပဋိပဒါ မဂ္ဂါ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတေသံ ဝါ အညတရေနာတိ ဧတေသံ စတုန္နံ ပဋိပဒါနံ မဂ္ဂါနံ ဧကေန ဝါ၊ ပဋိပဒါမဂ္ဂေန အရဟတ္တပ္ပတ္တံ ဗျာကရောတီတိ အတ္ထော။ သုက္ခဝိပဿကဿ ဟိ အရဟတော ဓမ္မုဒ္ဓစ္စပုဗ္ဗင်္ဂမံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပတွာ သေသမဂ္ဂတ္တယမ္ပိ သုဒ္ဓဝိပဿနာဟိယေဝ ပတ္တဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စပုဗ္ဗင်္ဂမမဂ္ဂါ ဟောတိ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟံ ပတွာ ဝါ အပ္ပတွာ ဝါ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပဋိပဒါနံ မဂ္ဂါနံ ဧကေကဿ ဝသေန ပတ္တစတုမဂ္ဂဿ အရဟတော အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဣတရဧကေကမဂ္ဂပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ။ တသ္မာ အာဟ – ‘‘ဧတေသံ ဝါ အညတရေနာ’’တိ။

သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝေတီတိ သမထံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဘာဝေတိ၊ ပဌမံ သမာဓိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပစ္ဆာ ဝိပဿနံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါ သဉ္ဇာယတီတိ ပဌမော လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သော တံ မဂ္ဂန္တိအာဒီသု ဧကစိတ္တက္ခဏိကဿ မဂ္ဂဿ အာသေဝနာဒီနိ နာမ နတ္ထိ၊ ဒုတိယမဂ္ဂါဒယော ပန ဥပ္ပာဒေန္တော တမေဝ မဂ္ဂံ ‘‘အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သညောဇနာနိ ပဟီယန္တိ၊ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ကမေန သဗ္ဗေ သညောဇနာ ပဟီယန္တိ၊ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ။ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ စ ပုန အနုပ္ပတ္တိယာ ဝိဂတန္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

ပုန စပရန္တိ ပုန စ အပရံ ကာရဏံ။ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ သမထံ ဘာဝေတီတိ ဝိပဿနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ သမထံ ဘာဝေတိ၊ ပဌမံ ဝိပဿနံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပစ္ဆာ သမာဓိံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီတိ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ဘာဝေတိ။ ဧတ္ထ တေနေဝ စိတ္တေန သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တေနေဝ သင်္ခါရေ သမ္မသိတုံ န သက္ကာ။ အယံ ပန ယာဝတာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ၊ တာဝတာ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ယာဝတာ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ၊ တာဝတာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ တတိယဇ္ဈာနံ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ဧဝံ သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတိ နာမ။

ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ မန္ဒပညာနံ ဝိပဿကာနံ ဥပက္ကိလေသဝတ္ထုတ္တာ ဝိပဿနုပက္ကိလေသသညိတေသု ဩဘာသာဒီသု ဒသသု ဓမ္မေသု ဘန္တတာဝသေန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ဝိက္ခေပသင်္ခါတံ ဥဒ္ဓစ္စံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စံ၊ တေန ဓမ္မုဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတံ ဝိရူပဂ္ဂဟိတံ ဝိရောဓမာပါဒိတံ မာနသံ စိတ္တံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတိ၊ တေန ဝါ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စေန ကာရဏဘူတေန တမ္မူလကတဏှာမာနဒိဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတိ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတမာနသန္တိ ဝါ ပါဌော။ ဟောတိ သော အာဝုသော သမယောတိ ဣမိနာ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန တံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စံ ပဋိဗာဟိတွာ ပုန ဝိပဿနာဝီထိံ ပဋိပန္နကာလံ ဒဿေတိ။ ယံ တံ စိတ္တန္တိ ယသ္မိံ သမယေ တံ ဝိပဿနာဝီထိံ ဩက္ကမိတွာ ပဝတ္တံ စိတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တမေဝ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဝိပဿနာဝီထိံ ပစ္စောတရိတွာ တသ္မိံ သမယေ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေ အာရမ္မဏေ သန္တိဋ္ဌတိ ပတိဋ္ဌာတိ။ သန္နိသီဒတီတိ တတ္ထေဝ ပဝတ္တိဝသေန သမ္မာ နိသီဒတိ။ ဧကောဒိ ဟောတီတိ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ။ သမာဓိယတီတိ သမ္မာ အာဓိယတိ သုဋ္ဌု ဌိတံ ဟောတီတိ။

အယံ သုတ္တန္တဝဏ္ဏနာ။

၁။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂။ တဿ သုတ္တန္တဿ နိဒ္ဒေသကထာယ တတ္ထ ဇာတေ ဓမ္မေတိ တသ္မိံ သမာဓိသ္မိံ ဇာတေ စိတ္တစေတသိကေ ဓမ္မေ။ အနိစ္စတော အနုပဿနဋ္ဌေနာတိအာဒိနာ ဝိပဿနာယ ဘေဒံ ဒဿေတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂေါတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ။ အဋ္ဌသု မဂ္ဂင်္ဂေသု ဧကေကောပိ ဟိ မဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ။အာသေဝတီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝသေန။ ဘာဝေတီတိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂုပ္ပာဒနေန။ ဗဟုလီကရောတီတိ အနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂုပ္ပာဒနေန။ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ အဝတ္ထာဘေဒေပိ သတိ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ သာဓာရဏတ္တာ သဒိသမေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။

၃။ အာလောကသညာပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာနံ အန္တရာပေယျာလေ အဝိက္ခေပါဒီနိ စ ဈာန သမာပတ္တိကသိဏာနုဿတိအသုဘာ စ ဒီဃံ အဿာသာဒီနိ စ အာနန္တရိကသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၀-၈၁) နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ သင်္ခိတ္တာနိ။ တတ္ထ စ အဝိက္ခေပဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂါဝိက္ခေပဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အနိစ္စာနုပဿီ အဿာသဝသေနာတိအာဒိကေ သုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တစတုက္ကေ ပန တရုဏဝိပဿနာကာလေ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တသမာဓိပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဗလဝဝိပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၄။ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမဝါရေ ပဌမံ အနိစ္စတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏံ အနိယမေတွာ ဝိပဿနာ ဝုတ္တာ၊ ပစ္ဆာ ရူပံ အနိစ္စတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏံ နိယမေတွာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဇာတာနန္တိ တဿာ ဝိပဿနာယ ဇာတာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ။ ဝေါသဂ္ဂါရမ္မဏတာတိ ဧတ္ထ ဝေါသဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနံ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သင်္ခတဝေါသဂ္ဂတော ပရိစ္စာဂတော ‘‘ဝေါသဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဝိပဿနာ စ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ အဇ္ဈာသယဝသေန နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ။ ပတိဋ္ဌာပိ ဟိ အာလမ္ဗီယတီတိ အာရမ္မဏံ နာမ ဟောတိ၊ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေနေဝ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ။ အညတ္ထ ပါဠိယမ္ပိ ဟိ ပတိဋ္ဌာ ‘‘အာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ – ‘‘သေယျထာပိ၊ အာဝုသော၊ နဠာဂါရံ ဝါ တိဏာဂါရံ ဝါ သုက္ခံ ကောဠာပံ တေရောဝဿိကံ ပုရတ္ထိမာယ စေပိ ဒိသာယ ပုရိသော အာဒိတ္တာယ တိဏုက္ကာယ ဥပသင်္ကမေယျ၊ လဘေထ အဂ္ဂိ ဩတာရံ၊ လဘေထ အဂ္ဂိ အာရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၃)။ တသ္မာ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ ဝေါသဂ္ဂါရမ္မဏတာယ နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌာဘာဝေန ဟေတုဘူတေန ဥပ္ပာဒိတော ယော စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတော ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ အဝိက္ခေပေါ၊ သော သမာဓီတိ ဝိပဿနာတော ပစ္ဆာ ဥပ္ပာဒိတော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ။ တသ္မာယေဝ ဟိ ဣတိ ပဌမံ ဝိပဿနာ၊ ပစ္ဆာ သမထောတိ ဝုတ္တံ။

၅။ ယုဂနဒ္ဓနိဒ္ဒေသေ ယသ္မာ ဟေဋ္ဌာ သုတ္တန္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော ယုဂနဒ္ဓက္ကမော ပုရိမဒွယနိဒ္ဒေသနယေနေဝ ပါကဋော၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ယုဂနဒ္ဓက္ကမော ပန န ပါကဋော၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အနေကန္တိကံ ယုဂနဒ္ဓဘာဝနံ အဝတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကန္တေန လဗ္ဘမာနယုဂနဒ္ဓဘာဝနမေဝ ဒဿေန္တော သောဠသဟိ အာကာရေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာရမ္မဏဋ္ဌေနာတိအာဒီသု သတ္တရသသု အာကာရေသု အန္တေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ယုဂနဒ္ဓံ မူလပဒေန ဧကဋ္ဌတ္တာ တံ ဝိပ္ပဟာယ သေသာနံ ဝသေန ‘‘သောဠသဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏဋ္ဌေနာတိ အာလမ္ဗနဋ္ဌေန၊ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဂေါစရဋ္ဌေနာတိ အာရမ္မဏဋ္ဌေပိ သတိ နိဿယိတဗ္ဗဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ပဟာနဋ္ဌေနာတိ ပဇဟနဋ္ဌေန။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေနာတိ ပဟာနေပိ သတိ ပုန အနာဒိယနေန ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန။ ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဥဂ္ဂမနဋ္ဌေန။ ဝိဝဋ္ဋနဋ္ဌေနာတိ ဥဂ္ဂမနေပိ သတိ အပုနရာဝဋ္ဋနေန နိဝတ္တနဋ္ဌေန။ သန္တဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗုတဋ္ဌေန။ ပဏီတဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗုတဋ္ဌေပိ သတိ ဥတ္တမဋ္ဌေန၊ အတပ္ပကဋ္ဌေန ဝါ။ ဝိမုတ္တဋ္ဌေနာတိ ဗန္ဓနာပဂတဋ္ဌေန။ အနာသဝဋ္ဌေနာတိ ဗန္ဓနမောက္ခေပိ သတိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနာသဝဝိရဟိတဋ္ဌေန။ တရဏဋ္ဌေနာတိ အနောသီဒိတွာ ပိလဝနဋ္ဌေန၊ အတိက္ကမနဋ္ဌေန ဝါ။ အနိမိတ္တဋ္ဌေနာတိ သင်္ခါရနိမိတ္တဝိရဟိတဋ္ဌေန။ အပ္ပဏိဟိတဋ္ဌေနာတိ ပဏိဓိဝိရဟိတဋ္ဌေန။ သုညတဋ္ဌေနာတိ အဘိနိဝေသဝိရဟိတဋ္ဌေန။ ဧကရသဋ္ဌေနာတိ ဧကကိစ္စဋ္ဌေန။ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ အညမညံ အနတိက္ကမနဋ္ဌေန။ ယုဂနဒ္ဓဋ္ဌေနာတိ ယုဂလကဋ္ဌေန။

ဥဒ္ဓစ္စံ ပဇဟတော၊ အဝိဇ္ဇံ ပဇဟတောတိ ယောဂိနော တဿ တဿ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနဝသေန ဝုတ္တံ။ နိရောဓော စေတ္ထ နိဗ္ဗာနမေဝ။ အညမညံ နာတိဝတ္တန္တီတိ သမထော စေ ဝိပဿနံ အတိဝတ္တေယျ၊ လီနပက္ခိကတ္တာ သမထဿ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ။ ဝိပဿနာ စေ သမထံ အတိဝတ္တေယျ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကတ္တာ ဝိပဿနာယ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စာယ သံဝတ္တေယျ။ တသ္မာ သမထော စ ဝိပဿနံ အနတိဝတ္တမာနော ကောသဇ္ဇပါတံ န ကရောတိ၊ ဝိပဿနာ သမထံ အနတိဝတ္တမာနာ ဥဒ္ဓစ္စပါတံ န ကရောတိ။ သမထော သမံ ပဝတ္တမာနော ဝိပဿနံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခတိ၊ ဝိပဿနာ သမံ ပဝတ္တမာနာ သမထံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခတိ။ ဧဝမိမေ ဥဘော အညမညံ အနတိဝတ္တနကိစ္စေန ဧကကိစ္စာ၊ သမာ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနေန အညမညံ အနတိဝတ္တမာနာ အတ္ထသိဒ္ဓိကရာ ဟောန္တိ။ တေသံ မဂ္ဂက္ခဏေ ယုဂနဒ္ဓတ္တံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာက္ခဏေ ယုဂနဒ္ဓတ္တာယေဝ ဟောတိ။ ပဟာနပရိစ္စာဂဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနကရဏာနံ မဂ္ဂကိစ္စဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သကလဿ မဂ္ဂကိစ္စဿ ဒဿနတ္ထံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသာ စ ခန္ဓာ စ အဝိဇ္ဇာသဟဂတကိလေသာ စ ခန္ဓာ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ သေသာနံ န တထာ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိပက္ခဓမ္မမတ္တဒဿနဝသေန ဥဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာ ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဝိဝဋ္ဋတောတိ နိဝတ္တန္တဿ။

သမာဓိ ကာမာသဝါ ဝိမုတ္တော ဟောတီတိ သမာဓိဿ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိပက္ခတ္တာ ဝုတ္တံ။ ရာဂဝိရာဂါတိ ရာဂဿ ဝိရာဂေါ သမတိက္ကမော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ရာဂဝိရာဂါ၊ ‘‘ရာဂဝိရာဂတော’’တိ နိဿက္ကဝစနံ ဝါ။ တထာ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ။ စေတောဝိမုတ္တီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ။ ပညာဝိမုတ္တီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ပညာ။ တရတောတိ တရန္တဿ။ သဗ္ဗပဏိဓီဟီတိ ရာဂဒေါသမောဟပဏိဓီဟိ၊ သဗ္ဗပတ္ထနာဟိ ဝါ။ ဧဝံ စုဒ္ဒသ အာကာရေ ဝိဿဇ္ဇိတွာ ဧကရသဋ္ဌဉ္စ အနတိဝတ္တနဋ္ဌဉ္စ အဝိဘဇိတွာဝ ဣမေဟိ သောဠသဟိ အာကာရေဟီတိ အာဟ။ ကသ္မာ? တေသံ စုဒ္ဒသန္နံ အာကာရာနံ ဧကေကဿ အဝသာနေ ‘‘ဧကရသာ ဟောန္တိ၊ ယုဂနဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ အညမညံ နာတိဝတ္တန္တီ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ တေ ဒွေပိ အာကာရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ‘‘သောဠသဟီ’’တိ အာဟ။ ယုဂနဒ္ဓဋ္ဌော ပန ဥဒ္ဒေသေပိ န ဘဏိတောယေဝါတိ။

၂။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝါရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝါရေ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဌိတဿ တီဟိ အနုပဿနာဟိ ပုနပ္ပုနံ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တဿ ဝိပဿန္တဿ ဝိပဿနာဉာဏေသု ပရိပါကဂတေသု တဒင်္ဂဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနေန ပရိသုဒ္ဓစိတ္တဿ အနိစ္စတော ဝါ ဒုက္ခတော ဝါ အနတ္တတော ဝါ မနသိကာရက္ခဏေ ဝိပဿနာဉာဏာနုဘာဝေန ပကတိယာဝ ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပဌမံ တာဝ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဩဘာသော ကထိတော။ အကုသလော ဝိပဿကော တသ္မိံ ဩဘာသေ ဥပ္ပန္နေ ‘‘န စ ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပေါ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗော၊ အဒ္ဓါ မဂ္ဂံ ပတ္တောမှိ၊ ဖလံ ပတ္တောမှီ’’တိ အမဂ္ဂံယေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ၊ အဖလမေဝ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ တဿ အမဂ္ဂံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ၊ အဖလံ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှတော ဝိပဿနာဝီထိ ဥက္ကန္တာ ဟောတိ။ သော အတ္တနော ဝိပဿနာဝီထိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိက္ခေပမာပန္နော ဝါ ဩဘာသမေဝ တဏှာဒိဋ္ဌိမညနာဟိ မညမာနော ဝါ နိသီဒတိ။ သော ခေါ ပနာယံ ဩဘာသော ကဿစိ ဘိက္ခုနော ပလ္လင်္ကဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ဩဘာသေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကဿစိ အန္တောဂဗ္ဘံ၊ ကဿစိ ဗဟိဂဗ္ဘမ္ပိ၊ ကဿစိ သကလဝိဟာရံ၊ ဂါဝုတံ အဍ္ဎယောဇနံ ယောဇနံ ဒွိယောဇနံ…ပေ… ကဿစိ ပထဝိတလတော ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ ဧကာလောကံ ကုရုမာနော။ ဘဂဝတော ပန ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩဘာသေန္တော ဥဒပါဒိ။ အယဉှိ ဩဘာသော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေပိ အန္ဓကာရေ တံ တံ ဌာနံ ဩဘာသေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ဩဘာသော ဓမ္မောတိ ဩဘာသံ အာဝဇ္ဇတီတိ အယံ ဩဘာသော မဂ္ဂဓမ္မော ဖလဓမ္မောတိ ဝါ တံ တံ ဩဘာသံ မနသိ ကရောတိ။ တတော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ တတော ဩဘာသတော ဓမ္မောတိ အာဝဇ္ဇနကရဏတော ဝါ ယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိက္ခေပေါ၊ သော ဥဒ္ဓစ္စံ နာမာတိ အတ္ထော။ တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတမာနသောတိ တေန ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိရောဓိတစိတ္တော၊ တေန ဝါ ဥဒ္ဓစ္စေန ကာရဏဘူတေန တမ္မူလကကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ဝိရောဓိတစိတ္တော ဝိပဿကော ဝိပဿနာဝီထိံ ဩက္ကမိတွာ ဝိက္ခေပံ ဝါ တမ္မူလကကိလေသေသု ဝါ ဌိတတ္တာ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဥပဋ္ဌာနာနိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ ‘‘တေန ဝုစ္စတိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတမာနသော’’တိ ဧဝံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဟောတိ သော သမယောတိ ဧဝံ အဿာဒဝသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တဿာပိ ယောဂိနော သစေ ဥပပရိက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော ဧဝံ ပဇာနာတိ – ‘‘ဝိပဿနာ နာမ သင်္ခါရာရမ္မဏာ၊ မဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနိ၊ ဣမာနိ စ စိတ္တာနိ သင်္ခါရာရမ္မဏာနိ၊ တသ္မာ နာယမောဘာသော မဂ္ဂေါ၊ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယေဝ နိဗ္ဗာနဿ လောကိကော မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂါမဂ္ဂံ ဝဝတ္ထပေတွာ တံ ဝိက္ခေပံ ပရိဝဇ္ဇယိတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဌတွာ သာဓုကံ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ။ ဧဝံ ဥပပရိက္ခန္တဿ သော သမယော ဟောတိ။ ဧဝံ အပဿန္တော ပန ‘‘မဂ္ဂဖလပ္ပတ္တောမှီ’’တိ အဓိမာနိကော ဟောတိ။

ယံ တံ စိတ္တန္တိ ယံ တံ ဝိပဿနာစိတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တမေဝါတိ အနိစ္စာနုပဿနာယ အာရမ္မဏေ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေယေဝ။ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ ယောဂါဝစရဿ ရူပါရူပဓမ္မေ တုလယန္တဿ တီရယန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ အဝိဟတဝေဂံ တိခိဏံ သူရမတိဝိသဒံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ ခုဒ္ဒိကာ ပီတိ၊ ခဏိကာ ပီတိ၊ ဩက္ကန္တိကာ ပီတိ၊ ဥဗ္ဗေဂါ ပီတိ၊ ဖရဏာ ပီတီတိ အယံ ပဉ္စဝိဓာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ပီတိ သကလသရီရံ ပူရယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ ကာယစိတ္တာနံ နေဝ ဒရထော၊ န ဂါရဝတာ၊ န ကက္ခဠတာ၊ န အကမ္မညတာ၊ န ဂေလညတာ၊ န ဝင်္ကတာ ဟောတိ။ အထ ခေါ ပနဿ ကာယစိတ္တာနိ ပဿဒ္ဓါနိ လဟူနိ မုဒူနိ ကမ္မညာနိ ပဂုဏာနိ သုဝိသဒါနိ ဥဇုကာနိယေဝ ဟောန္တိ။ သော ဣမေဟိ ပဿဒ္ဓါဒီဟိ အနုဂ္ဂဟိတကာယစိတ္တော တသ္မိံ သမယေ အမာနုသိံ နာမ ရတိံ အနုဘဝတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘သုညာဂါရံ ပဝိဋ္ဌဿ၊ သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊

အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ၊ သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော။

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၃-၄) –

ဧဝမဿ ဣမံ အမာနုသိံ ရတိံ သာဓယမာနာ လဟုတာဒီဟိ သဟိတာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ သကလသရီရံ အဘိသန္ဒယမာနံ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဓိမောက္ခော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တစေတသိကာနံ အတိသယပသာဒဘူတာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဂ္ဂဟော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ အသိထိလမနစ္စာရဒ္ဓံ သုပဂ္ဂဟိတံ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပဋ္ဌာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ သူပဋ္ဌိတာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ နိခါတာ အစလာ ပဗ္ဗတရာဇသဒိသာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ယံ ယံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇတိ သမန္နာဟရတိ မနသိ ကရောတိ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ တံ ဌာနမဿ ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရလောကော ဝိယ သတိယာ ဥပဋ္ဌာတိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၄)။

ဥပေက္ခာတိ ဝိပဿနုပေက္ခာ စေဝ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ စ။ တသ္မိဉှိ သမယေ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဝိပဿနုပေက္ခာပိ ဗလဝတီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာပိ။ သာ ဟိဿ တံ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ ပတ္တပုဋေ ပက္ခန္ဒတတ္တနာရာစော ဝိယ စ သူရာ တိခိဏာ ဟုတွာ ဝဟတိ။ ဧဝဉှိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၄) ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနုပေက္ခာတိ စေတ္ထ ‘‘ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဝိပဿနာဉာဏေ ဟိ ဂယှမာနေ ‘‘ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝိပဿနာဉာဏဿ အာဂတတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသော ဟောတိ။ တတိယဇ္ဈာနဝဏ္ဏနာယဉ္စ ‘‘သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ အတ္ထတော ဧကီဘာဝေါ။ ပညာ ဧဝ ဟိ သာ၊ ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဝုစ္စမာနာယ ပုနရုတ္တိဒေါသော စ န ဟောတိ၊ တတိယဇ္ဈာနဝဏ္ဏနာယ စ သမေတိ။ ယသ္မာ စ ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု ‘‘ဉာဏံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာန’’န္တိ ပညိန္ဒြိယသဒ္ဓိန္ဒြိယဝီရိယိန္ဒြိယသတိန္ဒြိယာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ၊ သမာဓိန္ဒြိယံ ပန အနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ ယုဂနဒ္ဓဝသေနာပိ စ သမာဓိန္ဒြိယံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ သမပ္ပဝတ္တော သမာဓိ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရပ္ပဟာနကရဏေန ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ဩဘာသာဒိပဋိမဏ္ဍိတာယ ဝိပဿနာယ အာလယံ ကုရုမာနာ သုခုမာ သန္တာကာရာ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယာ ကိလေသောတိ ပရိဂ္ဂဟေတုမ္ပိ န သက္ကာ ဟောတိ။ ယထာ စ ဩဘာသေ၊ ဧဝံ ဧတေသုပိ အညတရသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ယောဂါဝစရော ‘‘န စ ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပံ ဉာဏံ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗံ၊ ဧဝရူပါ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာနံ ဥပေက္ခာ နိကန္တိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ၊ အဒ္ဓါ မဂ္ဂံ ပတ္တောမှိ၊ ဖလံ ပတ္တောမှီ’’တိ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ၊ အဖလမေဝ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ တဿ အမဂ္ဂံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ၊ အဖလဉ္စ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှတော ဝိပဿနာဝီထိ ဥက္ကန္တာ ဟောတိ။ သော အတ္တနော မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိကန္တိမေဝ အဿာဒေန္တော နိသီဒတိ။ ဧတ္ထ စ ဩဘာသာဒယော ဥပက္ကိလေသဝတ္ထုတာယ ဥပက္ကိလေသာတိ ဝုတ္တာ၊ န အကုသလတ္တာ။ နိကန္တိ ပန ဥပက္ကိလေသော စေဝ ဥပက္ကိလေသဝတ္ထု စ။ ဝတ္ထုဝသေနေဝ စေတေ ဒသ၊ ဂါဟဝသေန ပန သမတိံသ ဟောန္တိ။ ကထံ? ‘‘မမ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဂဏှတော ဟိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော ဟောတိ၊ ‘‘မနာပေါ ဝတ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဂဏှတော မာနဂ္ဂါဟော၊ ဩဘာသံ အဿာဒယတော တဏှာဂ္ဂါဟော။ ဣတိ ဩဘာသေ ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန တယော ဂါဟာ။ တထာ သေသေသုပီတိ ဧဝံ ဂါဟဝသေန သမတိံသ ဥပက္ကိလေသာ ဟောန္တိ။ ဒုက္ခတော မနသိကရောတော၊ အနတ္တတော မနသိကရောတောတိ ဝါရေသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကေကအနုပဿနာဝသေန ဟေတ္ထ ဧကေကဿ ဝိပဿနုပက္ကိလေသုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဧကဿေဝ။

တီသု အနုပဿနာသု။ ဧဝံ အဘေဒတော ဝိပဿနာဝသေန ဥပက္ကိလေသေ ဒဿေတွာ ပုန ဘေဒဝသေန ဒဿေန္တော ရူပံ အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇရာမရဏံ အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဇရာမရဏဿ အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနံ။

၇။ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ သမတိံသာယ ဥပက္ကိလေသာနံ ဝသေန အကုသလော အဗျတ္တော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဝိကမ္ပတိ၊ ဩဘာသာဒီသု ဧကေကံ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဩဘာသေ စေဝ ဉာဏေ စာတိအာဒိဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဝိကမ္ပတီတိ ဩဘာသာဒိကေ အာရမ္မဏေ နာနာကိလေသဝသေန ဝိဝိဓာ ကမ္ပတိ ဝေဓတိ။ ယေဟိ စိတ္တံ ပဝေဓတီတိ ယေဟိ ပဿဒ္ဓိသုခေဟိ စိတ္တံ နာနာကိလေသဝသေန နာနပ္ပကာရေန ဝေဓတိ ကမ္ပတိ။ တသ္မာ ပဿဒ္ဓိယာ သုခေ စေဝ ယောဂါဝစရော ဝိကမ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပေက္ခာဝဇ္ဇနာယ စေဝါတိ ဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ အာဝဇ္ဇနာယ စေဝ ဝိကမ္ပတိ၊ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာယ စေဝ ဝိကမ္ပတီတိ အတ္ထော။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၆) ပန ‘‘ဥပေက္ခာဝဇ္ဇနာယဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပေက္ခာယ စာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဥပေက္ခာယ စ ဝိကမ္ပတိ၊ နိကန္တိယာ စ ဝိကမ္ပတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဒွိန္နံ ဥပေက္ခာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဥပေက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ စ ဥဘယထာ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု စ ဧကေကိဿာယေဝ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာယ သဗ္ဘာဝတော ဧကေကာယေဝ အနုပဿနာ အနိစ္စံ အနိစ္စံ၊ ဒုက္ခံ ဒုက္ခံ၊ အနတ္တာ အနတ္တာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝီယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ကုသလော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ‘‘အယံ ခေါ မေ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော၊ သော ခေါ ပနာယံ အနိစ္စော သင်္ခတော ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နော ခယဓမ္မော ဝယဓမ္မော ဝိရာဂဓမ္မော နိရောဓဓမ္မော’’တိ ဣတိ ဝါ နံ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ဥပပရိက္ခတိ။ အထ ဝါ ပနဿ ဧဝံ ဟောတိ – သစေ ဩဘာသော အတ္တာ ဘဝေယျ၊ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ အနတ္တာဝ ပနာယံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာယံ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ပဿန္တော ဒိဋ္ဌိံ ဥဂ္ဃာဋေတိ။ သစေ ဩဘာသော နိစ္စော ဘဝေယျ၊ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ အနိစ္စောဝ ပနာယံ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာယံ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စောတိ ပဿန္တော မာနံ သမုဂ္ဃာဋေတိ။ သစေ ဩဘာသော သုခေါ ဘဝေယျ၊ ‘‘သုခေါ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ ဒုက္ခောဝ ပနာယံ ‘‘သုခေါ’’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာယံ ဥပ္ပာဒဝယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခောတိ ပဿန္တော နိကန္တိံ ပရိယာဒိယတိ။ ယထာ စ ဩဘာသေ၊ ဧဝံ သေသေသုပိ။

ဧဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဩဘာသံ ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဉာဏံ…ပေ… နိကန္တိံ ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဧဝံ သမနုပဿန္တော ဩဘာသာဒီသု န ကမ္ပတိ န ဝေဓတိ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဣမာနိ ဒသ ဌာနာနီတိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဒသ ဌာနာနီတိ ဩဘာသာဒီနိ။ ပညာ ယဿ ပရိစ္စိတာတိ ယဿ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တာယ ပညာယ ပရိစိတာနိ ပုနပ္ပုနံ ဖုဋ္ဌာနိ ပရိဘာဝိတာနိ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စကုသလော ဟောတီတိ သော ပညာယ ပရိစိတဒသဋ္ဌာနော ယောဂါဝစရော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဿ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓေန ဆေကော ဟောတိ။ န စ သမ္မောဟ ဂစ္ဆတီတိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စကုသလတ္တာယေဝ တဏှာမာနဒိဋ္ဌုဂ္ဃာဋဝသေန သမ္မောဟဉ္စ န ဂစ္ဆတိ။

ဣဒါနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ ဝိဓိံ အပရေန ပရိယာယေန ဝိဘာဝေတွာ ဒဿေန္တော ဝိက္ခိပတိ စေဝ ကိလိဿတိ စာတိအာဒိဂါထမာဟ။ တတ္ထ မန္ဒပညော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဝိက္ခေပဉ္စ အဝသေသကိလေသုပ္ပတ္တိဉ္စ ပါပုဏာတိ။ မဇ္ဈိမပညော ဝိက္ခေပမေဝ ပါပုဏာတိ၊ နာဝသေသကိလေသုပ္ပတ္တိံ၊ သော အဓိမာနိကော ဟောတိ။ တိက္ခပညော ဝိက္ခေပံ ပါပုဏိတွာပိ တံ အဓိမာနံ ပဟာယ ဝိပဿနံ အာရဘတိ။ အတိတိက္ခပညော န ဝိက္ခေပံ ပါပုဏာတိ၊ န စာဝသေသကိလေသုပ္ပတ္တိံ။ ဝိက္ခိပ္ပတိ စေဝါတိ တေသု မန္ဒပညော ဓမ္မုဒ္ဓစ္စသင်္ခါတံ ဝိက္ခေပဉ္စေဝ ပါပုဏီယတိ။ ကိလိဿတိ စာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိကိလေသေဟိ ကိလေသီယတိ စ၊ ဥပတာပီယတိ ဝိဗာဓီယတီတိ အတ္ထော။ စဝတိ စိတ္တဘာဝနာတိ တဿ မန္ဒပညဿ ဝိပဿနာစိတ္တဘာဝနာ ကိလေသေသုယေဝ ဌာနတော ပဋိပက္ခာဝိဟတတ္တာ စဝတိ၊ ပရိပတတီတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခိပတိ န ကိလိဿတီတိ မဇ္ဈိမပညော ဝိက္ခေပေန ဝိက္ခိပတိ၊ ကိလေသေဟိ န ကိလိဿတိ။ ဘာဝနာ ပရိဟာယတီတိ တဿ မဇ္ဈိမပညဿ အဓိမာနိကတ္တာ ဝိပဿနာရမ္ဘာဘာဝေန ဝိပဿနာ ပရိဟာယတိ၊ နပ္ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခိပတိ န ကိလိဿတီတိ တိက္ခပညောပိ ဝိက္ခေပေန ဝိက္ခိပတိ၊ ကိလေသေဟိ န ကိလိဿတိ။ ဘာဝနာ န ပရိဟာယတီတိ တဿ တိက္ခပညဿ သန္တေပိ ဝိက္ခေပေ တံ အဓိမာနဝိက္ခေပံ ပဟာယ ဝိပဿနာရမ္ဘသဗ္ဘာဝေန ဝိပဿနာဘာဝနာ န ပရိဟာယတိ၊ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ န စ ဝိက္ခိပတေ စိတ္တံ န ကိလိဿတီတိ အတိတိက္ခပညဿ စိတ္တံ န ဝိက္ခေပေန ဝိက္ခိပတိ၊ န စ ကိလေသေဟိ ကိလိဿတိ။ န စဝတိ စိတ္တဘာဝနာတိ တဿ ဝိပဿနာစိတ္တဘာဝနာ န စဝတိ၊ ဝိက္ခေပကိလေသာဘာဝေန ယထာဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။

ဣမေဟိ စတူဟိ ဌာနေဟီတိအာဒီသု ဣဒါနိ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟိ စတူဟိ ဌာနေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ၊ ကရဏဘူတေဟိ ဝါ ဩဘာသာဒိကေ ဒသ ဌာနေ စိတ္တဿ သင်္ခေပေန စ ဝိက္ခေပေန စ ဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဝိက္ခေပကိလေသုပ္ပတ္တိဝိရဟိတော စတုတ္ထော ကုသလော မဟာပညော ယောဂါဝစရော မန္ဒပညာဒီနံ တိဏ္ဏံ ယောဂါဝစရာနံ မာနသံ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဟောတီတိ နာနပ္ပကာရတော ဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သင်္ခေပေါတိ စေတ္ထ ဝိက္ခေပဿ စေဝ ကိလေသာနဉ္စ ဥပ္ပတ္တိဝသေန စိတ္တဿ လီနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိက္ခေပေါတိ ‘‘ဝိက္ခိပတိ န ကိလိဿတီ’’တိ ဒွီသု ဌာနေသု ဝုတ္တဝိက္ခေပဝသေန စိတ္တဿ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

ယုဂနဒ္ဓကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သစ္စကထာ

သစ္စကထာဝဏ္ဏနာ

၈။ ဣဒါနိ ယုဂနဒ္ဓဂုဏဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဝသေန သစ္စဋ္ဌံ သစ္စပဋိဝေဓဝိသေသံ သစ္စလက္ခဏာဒိဝိဓာနဉ္စ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သစ္စကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ တထာနီတိ ယထာသဘာဝဝသေန တစ္ဆာနိ။ ယထာသဘာဝဘူတာနေဝ ဟိ ဓမ္မဇာတာနိ သစ္စဋ္ဌေန သစ္စာနိ။ သစ္စဋ္ဌော ပဌမဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော။ အဝိတထာနီတိ ဝုတ္တသဘာဝေ ဝိပရိယာယဝိရဟိတာနိ။ န ဟိ သစ္စာနိ အသစ္စာနိ နာမ ဟောန္တိ။ အနညထာနီတိ အညသဘာဝဝိရဟိတာနိ။ န ဟိ အသစ္စာနိ သစ္စာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတန္တိ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယံ ဝုစ္စတိ၊ ဧတံ ယထာသဘာဝတ္တာ တထံ။ ဒုက္ခမေဝ ဟိ ဒုက္ခံ။ ဝုတ္တသဘာဝေ ဝိပရိယာယာဘာဝတော အဝိတထံ။ န ဟိ ဒုက္ခံ အဒုက္ခံ နာမ ဟောတိ။ အညသဘာဝဝိရဟိတတ္တာ အနညထံ။ န ဟိ ဒုက္ခံ သမုဒယာဒိသဘာဝံ ဟောတိ။ သမုဒယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

၁။ ပဌမသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

တထဋ္ဌေနာတိ ယထာသဘာဝဋ္ဌေန။ ပီဠနဋ္ဌာဒယော ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။

၉။ ဧကပ္ပဋိဝေဓာနီတိ ဧကေန မဂ္ဂဉာဏေန ပဋိဝေဓော၊ ဧကတော ဝါ ပဋိဝေဓော ဧတေသန္တိ ဧကပ္ပဋိဝေဓာနိ။ အနတ္တဋ္ဌေနာတိ စတုန္နမ္ပိ သစ္စာနံ အတ္တဝိရဟိတတ္တာ အနတ္တဋ္ဌေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၇) – ပရမတ္ထတော ဟိ သဗ္ဗာနေဝ သစ္စာနိ ဝေဒကကာရကနိဗ္ဗုတဂမကာဘာဝတော သုညာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဒုက္ခမေဝ ဟိ၊ န ကောစိ ဒုက္ခိတော၊ ကာရကော န၊ ကိရိယာဝ ဝိဇ္ဇတိ၊

အတ္ထိ နိဗ္ဗုတိ၊ န နိဗ္ဗုတော ပုမာ၊ မဂ္ဂမတ္ထိ၊ ဂမကော န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၇)၊

အထ ဝါ –

‘‘ဓုဝသုဘသုခတ္တသုညံ၊ ပုရိမဒွယမတ္တသုညမမတပဒံ၊

ဓုဝသုခအတ္တဝိရဟိတော၊ မဂ္ဂေါ ဣတိ သုညတာ တေသူ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၇)၊

သစ္စဋ္ဌေနာတိ အဝိသံဝါဒကဋ္ဌေန။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ဧကသင်္ဂဟိတာနီတိ တထဋ္ဌာဒိနာ ဧကေကေနေဝ အတ္ထေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ ဧကဂဏနံ ဂတာနီတိ အတ္ထော။ ယံ ဧကသင်္ဂဟိတံ၊ တံ ဧကတ္တန္တိ ယသ္မာ ဧကေန သင်္ဂဟိတံ၊ တသ္မာ ဧကတ္တန္တိ အတ္ထော။ သစ္စာနံ ဗဟုတ္တေပိ ဧကတ္တမပေက္ခိတွာ ဧကဝစနံ ကတံ။ ဧကတ္တံ ဧကေန ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ စတုန္နံ သစ္စာနံ နာနတ္တေကတ္တံ သွာဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဌိတော မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကေန မဂ္ဂဉာဏေန တထဋ္ဌာဒိတံတံဧကတ္တံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ကထံ? နိရောဓသစ္စဿ တထဋ္ဌာဒိကေ ဧကတ္တေ ပဋိဝိဒ္ဓေ သေသသစ္စာနမ္ပိ တထဋ္ဌာဒိကံ ဧကတ္တံ ပဋိဝိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ယထာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နာနတ္တေကတ္တံ သွာဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဌိတဿ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနကာလေ အနိစ္စတော ဝါ ဒုက္ခတော ဝါ အနတ္တတော ဝါ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဧကသ္မိမ္ပိ ခန္ဓေ အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌေ သေသခန္ဓာပိ အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝမိဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခဋ္ဌော တထဋ္ဌောတိ ဒုက္ခသစ္စဿ ပီဠနဋ္ဌာဒိကော စတုဗ္ဗိဓော အတ္ထော သဘာဝဋ္ဌေန တထဋ္ဌော။ သေသသစ္စေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သောယေဝ စတုဗ္ဗိဓော အတ္ထော အတ္တာဘာဝတော အနတ္တဋ္ဌော။ ဝုတ္တသဘာဝေ အဝိသံဝါဒကတော သစ္စဋ္ဌော။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတော ပဋိဝေဓဋ္ဌော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၀။ ယံ အနိစ္စန္တိအာဒိ သာမညလက္ခဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဒဿိတံ။ တတ္ထ ယံ အနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ၊ တံ အနိစ္စန္တိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂါ ဂဟိတာ။ တာနိ ဟိ တီဏိ သစ္စာနိ အနိစ္စာနိ စေဝ အနိစ္စတ္တာ ဒုက္ခာနိ စ။ ယံ အနိစ္စဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ၊ တံ အနတ္တာတိ တာနိယေဝ တီဏိ ဂဟိတာနိ။ ယံ အနိစ္စဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ အနတ္တာ စာတိ တေဟိ တီဟိ သဟ နိရောဓသစ္စဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ စတ္တာရိပိ ဟိ အနတ္တာယေဝ။ တံ တထန္တိ တံ သစ္စစတုက္ကံ သဘာဝဘူတံ။ တံ သစ္စန္တိ တဒေဝ သစ္စစတုက္ကံ ယထာသဘာဝေ အဝိသံဝါဒကံ။ နဝဟာကာရေဟီတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၊ သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဝစနတော အဘိညဋ္ဌေန၊ ဒုက္ခဿ ပရိညဋ္ဌေ၊ သမုဒယဿ ပဟာနဋ္ဌေ၊ မဂ္ဂဿ ဘာဝနဋ္ဌေ၊ နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေ အာဝေနိကေပိ ဣဓ စတူသုပိ သစ္စေသု ဉာတပရိညာသဗ္ဘာဝတော ပရိညဋ္ဌေန၊ စတုသစ္စဒဿနေန ပဟာနသဗ္ဘာဝတော ပဟာနဋ္ဌေန၊ စတုသစ္စဘာဝနာသဗ္ဘာဝတော ဘာဝနဋ္ဌေန၊ စတုန္နံ သစ္စာနံ သစ္ဆိကိရိယသဗ္ဘာဝတော သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေနာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နဝဟာကာရေဟိ တထဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ပဌမံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

၁၁။ ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟီတိအာဒီသု တထဋ္ဌာဒယော ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာ။ ဧတေသံ နိဒ္ဒေသေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၂။ သစ္စာနံ ကတိ လက္ခဏာနီတိအာဒီသု ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ ဆ လက္ခဏာနိ သင်္ခတာသင်္ခတဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒွေ လက္ခဏာနီတိ အာဟ။ တတ္ထ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ အသင်္ခတလက္ခဏဉ္စာတိ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏာနိ ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ ဝယော ပညာယတိ၊ ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတိ။ တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသင်္ခတဿ အသင်္ခတလက္ခဏာနိ န ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ န ဝယော ပညာယတိ၊ န ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၇-၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ သင်္ခတဿ သင်္ခတမိတိ လက္ခဏဉ္စ အသင်္ခတဿ အသင်္ခတမိတိ လက္ခဏဉ္စ။ သင်္ခတံ ပန န လက္ခဏံ၊ လက္ခဏံ န သင်္ခတံ။ န စ သင်္ခတံ ဝိနာ လက္ခဏံ ပညာပေတုံ သက္ကာ၊ နပိ လက္ခဏံ ဝိနာ သင်္ခတံ။ လက္ခဏေန ပန သင်္ခတံ ပါကဋံ ဟောတိ။

ပုန တဒေဝ လက္ခဏဒွယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ဆ လက္ခဏာနီတိ အာဟ။ သင်္ခတာနံ သစ္စာနန္တိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂသစ္စာနံ။ တာနိ ဟိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတတ္တာ သင်္ခတာနိ။ ဥပ္ပာဒေါတိ ဇာတိ။ ပညာယတီတိ ဇာနီယတိ။ ဝယောတိ ဘင်္ဂေါ။ ဌိတာနံ အညထတ္တန္တိ ဌိတိပ္ပတ္တာနံ အညထာဘာဝေါ ဇရာ။ တိဏ္ဏံ သင်္ခတသစ္စာနံ နိပ္ဖန္နတ္တာ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ ဝုတ္တံ၊ တေသံယေဝ ပန ဥပ္ပာဒဿ၊ ဇရာယ ဘင်္ဂဿ စ အနိပ္ဖန္နတ္တာ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သင်္ခတနိဿိတတ္တာ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ န ပညာယတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သင်္ခတဝိကာရတ္တာ ပန သင်္ခတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဒုက္ခသမုဒယာနံ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂါ သစ္စပရိယာပန္နာ၊ မဂ္ဂသစ္စဿ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂါ န သစ္စပရိယာပန္နာတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ‘‘သင်္ခတာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ သင်္ခတာပိ ဥပ္ပာဒလက္ခဏမ္ပိ ကာလသင်္ခါတော တဿ ခဏောပိ ပညာယတိ၊ ဥပ္ပာဒေ ဝီတိဝတ္တေ သင်္ခတာပိ ဇရာလက္ခဏမ္ပိ ကာလသင်္ခါတော တဿ ခဏောပိ ပညာယတိ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ သင်္ခတာပိ ဇရာပိ ဘင်္ဂလက္ခဏမ္ပိ ကာလသင်္ခါတော တဿ ခဏောပိ ပညာယတီ’’တိ ခန္ဓကဝဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၃၇-၃၈) ဝုတ္တံ။ အသင်္ခတဿ သစ္စဿာတိ နိရောဓသစ္စဿ။ တဉှိ ပစ္စယေဟိ သမာဂမ္မ အကတတ္တာ သယမေဝ နိပ္ဖန္နန္တိ အသင်္ခတံ။ ဌိတဿာတိ နိစ္စတ္တာ ဌိတဿ၊ န ဌာနပ္ပတ္တတ္တာ။ ပုန တဒေဝ လက္ခဏဒွယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ဒွါဒသ လက္ခဏာနီတိ အာဟ။

စတုန္နံ သစ္စာနံ ကတိ ကုသလာတိအာဒီသု အဗျာကတန္တိ ဝိပါကာဗျာကတံ ကိရိယာဗျာကတံ ရူပါဗျာကတံ နိဗ္ဗာနာဗျာကတန္တိ စတူသု အဗျာကတေသု နိဗ္ဗာနာဗျာကတံ။ စတ္တာရိပိ ဟိ ကုသလာကုသလလက္ခဏေန န ဗျာကတတ္တာ အဗျာကတာနိ။ သိယာ ကုသလန္တိ ကာမာဝစရရူပါဝစရာရူပါဝစရကုသလာနံ ဝသေန ကုသလမ္ပိ ဘဝေယျ။ သိယာ အကုသလန္တိ တဏှံ ဌပေတွာ သေသာကုသလဝသေန။ သိယာ အဗျာကတန္တိ ကာမာဝစရရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကိရိယာနံ ရူပါနဉ္စ ဝသေန။ သိယာ တီဏိ သစ္စာနီတိအာဒီသု သင်္ဂဟိတာနီတိ ဂဏိတာနိ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ အကုသလကုသလာဗျာကတဒုက္ခသမုဒယနိရောဓမဂ္ဂသင်္ခါတဝတ္ထုဝသေန။ ယံ ဒုက္ခသစ္စံ အကုသလန္တိ ဌပေတွာ တဏှံ အဝသေသံ အကုသလံ။ အကုသလဋ္ဌေန ဒွေ သစ္စာနိ ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနီတိ ဣမာနိ ဒွေ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ အကုသလဋ္ဌေန ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ အကုသလသစ္စံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧကသစ္စံ ဒွီဟိ သစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဧကံ အကုသလသစ္စံ ဒွီဟိ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ယံ ဒုက္ခသစ္စံ ကုသလန္တိ တေဘူမကံ ကုသလံ။ ဣမာနိ ဒွေ ဒုက္ခမဂ္ဂသစ္စာနိ ကုသလဋ္ဌေန ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ ကုသလသစ္စံ နာမ ဟောတိ။ ဧကံ ကုသလသစ္စံ ဒွီဟိ ဒုက္ခမဂ္ဂသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ယံ ဒုက္ခသစ္စံ အဗျာကတန္တိ တေဘူမကဝိပါကကိရိယာ ရူပဉ္စ။ ဣမာနိ ဒွေ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စာနိ အဗျာကတဋ္ဌေန ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ ဧကံ အဗျာကတသစ္စံ နာမ ဟောတိ။ ဧကံ အဗျာကတသစ္စံ ဒွီဟိ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ တီဏိ သစ္စာနိ ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနီတိ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓသစ္စာနိ ဧကေန အကုသလကုသလာဗျာကတဘူတေန ဒုက္ခသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ။ ဧကံ သစ္စံ တီဟိ သစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဧကံ ဒုက္ခသစ္စံ ဝိသုံ အကုသလကုသလအဗျာကတဘူတေဟိ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ အကုသလဋ္ဌေန သမုဒယသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ ဒုက္ခမဂ္ဂသစ္စာနိ ကုသလဋ္ဌေန မဂ္ဂသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ န ဒဿနဋ္ဌေန။ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စာနိ အဗျာကတဋ္ဌေန နိရောဓသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ၊ န အသင်္ခတဋ္ဌေနာ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

၂။ ဒုတိယသုတ္တန္တပါဠိဝဏ္ဏနာ

၁၃။ ပုန အညဿ သုတ္တန္တဿ အတ္ထဝသေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပုဗ္ဗေ မေ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိကံ သုတ္တန္တံ အာဟရိတွာ ဒဿေသိ။ တတ္ထ