📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ခုဒ္ဒကနိကာယေ

နေတ္တိပ္ပကရဏ-ဋီကာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁ ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁ ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ) ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ပဘဝနိဿယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ၊ တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အထ ဝါ မင်္ဂလဘာဝတော၊ သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော၊ ပဏ္ဍိတေဟိ သမ္မာစရိတဘာဝတော၊ အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ပူဇနီယပူဇာပုညဝိသေသနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ၊ တံ အတ္တနော ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တဿ ကမ္မဿ ဗလာနုပ္ပဒါနတ္ထံ၊ အန္တရာ စ တဿ အသင်္ကောစနတ္ထံ၊ တဒုဘယံ အနန္တရာယေန အဋ္ဌကထာယ ပရိသမာပနတ္ထံ။ ဣဒမေဝ စ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဝန္ဒနာဇနိတံ…ပေ… တဿ တေဇသာ’’တိ။ ဝတ္ထုတ္တယပူဇာ ဟိ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသမ္ဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယျပ္ပဘာဝေါ ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ လောကသန္နိဝါသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ၊ ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝါရေတိ။ ယထာဟ –

‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော၊ ဗုဒ္ဓေ ယဒိ ဝ သာဝကေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၉၅၊ အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၁) စ၊

တထာ –

‘‘ယေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာ၊ အဂ္ဂေ တေ ပသန္နာ၊ အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) စ၊

တထာ –

‘‘‘ဗုဒ္ဓါ’တိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ၊

ဝရမေဝ ဟိ သာ ပီတိ၊ ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ၊

‘‘‘ဓမ္မော’တိ…ပေ… ‘သင်္ဃော’တိ…ပေ… ဒီပဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ ၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၃၄) စ၊

တထာ –

‘‘ယသ္မိံ၊ မဟာနာမ၊ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁) စ၊

တထာ –

‘‘အရညေ ရုက္ခမူလေ ဝါ…ပေ…၊

ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ၊ လောမဟံသော န ဟေဿတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) စ၊

တတ္ထ ယဿ ရတနတ္တယဿ ဝန္ဒနံ ကတ္တုကာမော၊ တဿ ဂုဏာတိသယယောဂသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘မဟာကာရုဏိက’’န္တိအာဒိနာ ဂါထာတ္တယမာဟ။ ဂုဏာတိသယယောဂေန ဟိ ဝန္ဒနာရဟဘာဝေါ၊ ဝန္ဒနာရဟေ စ ကတာ ဝန္ဒနာ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနံ သာဓေတီတိ။ တတ္ထ ယဿာ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ သာ နေတ္တိ ဝိသေသတော ယထာနုလောမသာသနသန္နိဿယာ၊ တဿ စ ဝိစိတ္တာကာရပ္ပဝတ္တိဝိဘာဝိနီ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာ န ဝိနယဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပ္ပဓာနာ၊ နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာ၊ အထ ခေါ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာတိ တဒုဘယပ္ပဓာနဒေသနာဝိသေသဝိဘာဝနံ တာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ထောမနံ ကာတုံ တမ္မူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ‘‘မဟာကာရုဏိကံ နာထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ကိရတီတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁) ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော။ ကမ္ပနံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ကမိတိ ဝါ သုခံ၊ တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ၊ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗန္ဓတီတိ အတ္ထော။ ကိရိယတိ ဒုက္ခိတေသု ပသာရိယတီတိ ဝါ ကရုဏာ၊ ကရုဏာယ နိယုတ္တောတိ ကာရုဏိကော ယထာ ‘‘ဒေါဝါရိကော’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၇)။ ယထာ ဟိ ဒွါရဋ္ဌာနတော အညတ္ထ ဝတ္တမာနောပိ ဒွါရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကော ပုရိသော ဒွါရာနတိဝတ္တဝုတ္တိတာယ ဒွါရေ နိယုတ္တောတိ ‘‘ဒေါဝါရိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဘဂဝါ မေတ္တာဒိဝသေန ကရုဏာဝိဟာရတော အညတ္ထ ဝတ္တမာနောပိ ကရုဏာနတိဝတ္တဝုတ္တိတာယ ကရုဏာယ နိယုတ္တောတိ ‘‘ကာရုဏိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ မဟာပရိနိဗ္ဗာနာ လောကဟိတတ္ထမေဝ လောကနာထာ တိဋ္ဌန္တီတိ။ မဟန္တော ကာရုဏိကောတိ မဟာကာရုဏိကော။ သတိပိ ဘဂဝတော တဒညဂုဏာနမ္ပိ ဝသေန မဟန္တဘာဝေ ကာရုဏိကသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဝုတ္တတ္တာ ကရုဏာဝသေနေဝေတ္ထ မဟန္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော ယထာ ‘‘မဟာဝေယျာကရဏော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘မဟာကာရုဏိကော’’တိ ဣမိနာ ပဒေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန သတ္ထု မဟာကရုဏာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။

အပရော နယော – အတ္ထသာဓနတော ကရုဏံ ကရုဏာယနံ ကရုဏာသမ္ပဝတ္တနံ အရဟတီတိ ကာရုဏိကော။ ဘဂဝတော ဟိ သဗ္ဗညုတာယ အနဝသေသတော သတ္တာနံ ဟိတံ၊ ဟိတုပါယဉ္စ ဇာနတော၊ တတ္ထ စ အကိလာသုနော ဟိတေသိတာ သတ္ထိကာ၊ န တထာ အညေသန္တိ။ အထ ဝါ ကရုဏာ ကရုဏာယနံ သီလံ ပကတိ သဘာဝေါ ဧတဿာတိ ကာရုဏိကော။ ဘဂဝါ ဟိ ပထဝီဖဿာဒယော ဝိယ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝါ ကရုဏာသဘာဝေါ သဘာဝဘူတကရုဏောတိ အတ္ထော။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ အထ ဝါ မဟာဝိသယတာယ၊ မဟာနုဘာဝတာယ၊ မဟပ္ဖလတာယ စ မဟတီ ကရုဏာတိ မဟာကရုဏာ။ ဘဂဝတော ဟိ ကရုဏာ နိရဝသေသေသု သတ္တေသု ပဝတ္တတိ၊ ပဝတ္တမာနာ စ အနညသာဓာရဏာ ပဝတ္တတိ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒဉ္စ မဟန္တမေဝ သတ္တာနံ ဟိတသုခံ ဧကန္တတော နိပ္ဖာဒေတိ၊ မဟာကရုဏာယ နိယုတ္တောတိ မဟာကာရုဏိကော၊ တံ မဟာကာရုဏိကံ။ သေသံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုမာဂဓာဒိပဒါနံ ဝိယ စေတ္ထ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

နာထတီတိ နာထော၊ ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ အာသီသတိ ပတ္ထေတီတိ အတ္ထော၊ မေတ္တာယနဝသေန စေတ္ထ ဟိတသုခါသီသနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န ကရုဏာယနဝသေန ပဌမပဒေန ဝုတ္တတ္တာ။ အထ ဝါ နာထတိ ဝေနေယျဂတံ ကိလေသဗျသနံ ဥပတာပေတီတိ နာထော၊ နာထတီတိ ဝါ နာထော၊ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘သာဓု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကာလေန ကာလံ အတ္တသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၇၊ ၈) သတ္တာနံ တံ တံ ဟိတပ္ပဋိပတ္တိံ ယာစိတွာပိ မဟာကရုဏာယ သမုဿာဟိတော တေ တတ္ထ နိယောဇေတိ။ ပရမေန ဝါ စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော၊ သဗ္ဗသတ္တေ ဝါ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ပရမိဿရော ဘဂဝါ ‘‘နာထော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ နာထံ။

ဉာတဗ္ဗန္တိ ဉေယျံ၊ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နံ သဗ္ဗံ သင်္ခတံ၊ အသင်္ခတဉ္စ။ သင်္ဂရဏဋ္ဌေန သာဂရော၊ ပတိတပတိတာနံ အတ္တနော ပုထုလဂမ္ဘီရဘာဝေဟိ သံသီဒနံ နိမ္မုဇ္ဇနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သံ-သဒ္ဒဿ စေတ္ထ ‘‘သာဘာဝေါ၊ သာရာဂေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၃၈၉၊ ၃၉၁) ဝိယ နိရုတ္တိနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သင်္ဂရဏဋ္ဌေနာတိ ဝါ သင်္ဂရကရဏဋ္ဌေန၊ ဌိတဓမ္မတာယ ‘‘အယံ မေ မရိယာဒါ၊ ဣမံ ဝေလံ နာတိက္ကမာမီ’’တိ လောကေန သင်္ဂရံ သင်္ကေတံ ကရောန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သင်္ဂရဏံ ဝါ သမန္တတော ဂလနံ သန္ဒနံ ဥဒကေန ကရောတီတိ သာဂရော။ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလေ ဟိ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဣတော စိတော စ ပဂ္ဃရိတွာ သကလံ လောကဓာတုံ ဧကောဃံ ကရောတီတိ။ လောကိယာ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သာဂရဿ ရညော ပုတ္တေဟိ သာဂရေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတော ခတောတိ သာဂရော၊ ပုရတ္ထိမော သမုဒ္ဒပ္ပဒေသော၊ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ရုဠှိဝသေန သဗ္ဗောပိ သမုဒ္ဒေါ တထာ ဝေါဟရီယတီ’’တိ။ သာဂရသဒိသတ္တာ သာဂရော၊ ဉေယျမေဝ သာဂရောတိ ဉေယျသာဂရော။ သဒိသတာ စေတ္ထ ပုထုလဒုတ္တရဂမ္ဘီရာနာဒိကာလိကတာဟိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ နိဟီနံ စေတမောပမ္မံ။ တထာ ဟိ ဉေယျဿေဝ သာတိသယာ ပုထုလတာ အပရိမာဏလောကဓာတုဗျာပနတော၊ သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝ တရဏီယတာယ ဒုတ္တရတာ၊ ဂမ္ဘီရတာ၊ အာဒိကောဋိရဟိတာ စ ပဝတ္တိ၊ န ဣတရဿ ပရိစ္ဆိန္နဒေသတ္တာ ဗာဟိရကဝီတရာဂေဟိပိ ဣတ္တရေန ခဏေန အတိက္ကမိတဗ္ဗတ္တာ၊ ပရိမိတဂမ္ဘီရတ္တာ၊ ပရိမိတကာလတ္တာ စ။ ဉေယျသာဂရဿ ပါရံ ပရိယန္တံ ဂတောတိ ဉေယျသာဂရပါရဂူ၊ တံ ဉေယျသာဂရပါရဂုံ။

ဂမနဉ္စေတ္ထ ဉာဏဂမနမေဝ၊ န ဣတရံ ဉေယျဂ္ဂဟဏတော၊ တံ ပန ဉာဏံ ဒုဝိဓံ သမ္မသနပဋိဝေဓဘေဒတော၊ တထာ ဟေတုဖလဘေဒတော။ တတ္ထ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၊ ၁၀၊ ပေဋကော။ ၂၃) ကရုဏာယနဝသေနေဝ အဘိနိဝိသိတွာ အနေကာကာရဝေါကာရေ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တံ ဘဂဝတော သမ္မသနဉာဏံ ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန ဉေယျသာဂရံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ တဿ ပါရံ ပရိယန္တံ အဂမာသိ၊ ယံ ‘‘မဟာဝဇိရဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဝေဓဉာဏံ ပန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ အာသဝက္ခယဉာဏံ၊ အာသဝက္ခယဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ ယံ ‘‘မဟာဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပါရဂမနဉ္စ တဿ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ၊ သမတ္ထတာယ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ယထာဝုတ္တံ သမ္မသနဉာဏံ ဟေတု၊ ဣတရံ ဖလံ။ သဟ သမ္မသနဉာဏေန ဝါ အာသဝက္ခယဉာဏံ ဟေတု၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဖလံ တဒါနိသံသဘာဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝန္ဒေတိ နမာမိ၊ အဘိတ္ထဝါမိ ဝါ။ သဏှဋ္ဌေန နိပုဏာ၊ အနုပစိတဉာဏသမ္ဘာရာနံ အဂါဓဋ္ဌေန ဂမ္ဘီရာ၊ ဧကတ္တာဒိဘေဒတော နန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒိဝိဘာဂတော စ ဝိစိတြာ ဝိသိဋ္ဌာ နာနာဝိဓာ နယာ ဧတိဿာတိ နိပုဏဂမ္ဘီရဝိစိတြနယာ၊ နိပုဏဂမ္ဘီရဝိစိတြနယာ ဒေသနာ အဿာတိ နိပုဏဂမ္ဘီရဝိစိတြနယဒေသနော၊ တံ နိပုဏ…ပေ… ဒေသနံ။ နယတီတိ ဝါ နယော၊ ပါဠိဂတိ၊ သာ စ ဝုတ္တနယေန အတ္ထတော နိပုဏာ၊ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ ဂမ္ဘီရာ၊ သင်္ခေပဝိတ္ထာရာနုလောမာဒိပ္ပဝတ္တိယာ နာနာဝိဓတာယ ဝိစိတြာ။ တထာ ဟိ ပညတ္တိအနုပညတ္တိအာဒိဝသေန၊ သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿတာဒိဝသေန၊ ကုသလာဒိခန္ဓာဒိသင်္ဂဟာဒိသမယဝိမုတ္တာဒိဌပနာဒိကုသလမူလာဒိတိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓာ ပါဠိဂတီတိ။

တတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ) ဒွီဟာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိတော၊ ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိတော စ။ တေသု အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ အနာဝရဏဉာဏာဓိဂမတော၊ သဝါသနာနံ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မဒေသနတော၊ ပဋိဝိရုဒ္ဓေသုပိ နိစ္စံ ဟိတဇ္ဈာသယဉာဏပရိပါကကာလာဂမနတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ပနေတ္ထ ပယောဂတော၊ အာသယတော စ ဒုဝိဓာ၊ ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ၊ ယထာဝုတ္တဘေဒါ ဒုဝိဓာ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘မဟာကာရုဏိက’’န္တိ ဣမိနာ အာသယတော၊ ‘‘နိပုဏ…ပေ… ဒေသန’’န္တိ ဣမိနာ ပယောဂတော၊ ‘‘နာထ’’န္တိ ဣမိနာ ပန ဥဘယထာပိ ဘဂဝတော ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ ပကာသိတာ ကရုဏာကိစ္စဒီပနတော၊ ‘‘ဉေယျသာဂရပါရဂု’’န္တိ ဣမိနာ သာတိသယံ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပရမုက္ကံသဂတဉာဏကိစ္စဒီပနတော။

အထ ဝါ တီဟာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဟေတုတော၊ ဖလတော၊ ဥပကာရတော စ။ တတ္ထ ဟေတု မဟာကရုဏာ၊ သာ ပန ပဌမပဒေန သရူပေနေဝ ဒဿိတာ။ ဖလံ စတုဗ္ဗိဓံ ဉာဏသမ္ပဒါ ပဟာနသမ္ပဒါ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ ရူပကာယသမ္ပဒါ စာတိ။ တာသု ပဓာနဘူတာ ဉာဏပဟာနသမ္ပဒါ ‘‘ဉေယျသာဂရပါရဂု’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန ပကာသိတာ။ ပဓာနေ ဟိ ဒဿိတေ အဝိနာဘာဝတော ဣတရမ္ပိ ဒွယံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ အာနုဘာဝရူပကာယသမ္ပတ္တီဟိ ဝိနာ ကဒါစိပိ ဓမ္မကာယသိရီ ဝတ္တတီတိ။ ဥပကာရော အနန္တရံ အဗာဟိရံ ကတွာ တိဝိဓယာနမုခေန ဝိမုတ္တိဓမ္မဒေသနာ၊ သာ ‘‘နာထံ၊ နိပုဏ…ပေ… ဒေသန’’န္တိ ပဒဒွယေန ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ) ‘‘မဟာကာရုဏိက’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ ဒဿေတိ။ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော ဟိ ဘဂဝါ သံသာရပင်္ကတော သတ္တာနံ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရော အနုပုဗ္ဗေန ပါရမိယော ပူရေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောတိ ကရုဏာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ။ ‘‘ဉေယျသာဂရပါရဂု’’န္တိ ဧတေန ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဒဿေတိ။ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တပ္ပဘေဒံ ပန သမ္မသနဉာဏံ သဟ ပညာပါရမိယာ တဿာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ။ တဿာ ဟိ အာနုဘာဝေန လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂသဿတုစ္ဆေဒါဒိအန္တဒွယဝိရဟိတာ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂတာ။ ‘‘နာထ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ဖလံ ဒဿေတိ လောကတ္တယနာယကဘာဝဒီပနတော။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ၊ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ အပရိမိတနိရုပမဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ အနုတ္တရဂါရဝဋ္ဌာနဘူတတာယ စ ‘‘နာထော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ‘‘နိပုဏ…ပေ… ဒေသန’’န္တိ ဣမိနာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ သံသာရမဟောဃတော သတ္တသန္တာရဏတ္ထဉှိ ဘဂဝတာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ အဘိပတ္ထိတာ၊ တဉ္စ သတ္တသန္တာရဏံ ယထာဝုတ္တဒေသနာသမ္ပတ္တိယာ သမိဇ္ဈတိ တဒဝိနာဘာဝတော။ ဣမိနာ ဘဂဝတော သာတိသယာ ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ ဒဿိတာ၊ ဣတရေဟိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တီတိ တဒုဘယေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဘဂဝတော စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝံ ဒီပေတိ၊ တေန စ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝံ၊ ဥတ္တမဝန္ဒနီယဘာဝံ၊ အတ္တနော စ ဝန္ဒနကိရိယာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒီပေတိ။

ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘မဟာကာရုဏိက’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန ဘဂဝတော မဟာကရုဏာ ဒဿိတာ၊ ဧဝံ ‘‘ဉေယျသာဂရပါရဂု’’န္တိ ဧတေန မဟာပညာ ဒဿိတာ။ တေသု ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကိယေသု မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာသာဓာရဏဂုဏဒီပနတော ဘဂဝတော သဗ္ဗလောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏသိဒ္ဓါ ဧဝ စတ္ထော နာထသဒ္ဒေန ပကာသီယတိ။ ကရုဏာဝစနေန ဥပဂမနံ နိရုပက္ကိလေသံ ဒဿေတိ၊ ပညာဝစနေန အပဂမနံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကသမညာနုရူပံ ဘဂဝတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ လောကဝေါဟာရဝိသယတ္တာ ကရုဏာယ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သမညာယ အနတိဓာဝနံ။ သဘာဝါနဝဗောဓေန ဟိ ဓမ္မာနံ သမညံ အတိဓာဝိတွာ သတ္တာဒိသမ္မသနံ ဟောတီတိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရံ ဒဿေတိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ၊ စတုသစ္စဉာဏံ၊ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ၊ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏဿ ဂဟိတတ္တာ သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ၊ ဆ အဘိညာ၊ အဋ္ဌသု ပရိသာသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ ၁၇၈) အကမ္ပနဉာဏာနိ၊ ဒသ ဗလာနိ၊ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ၊ သောဠသ ဉာဏစရိယာ၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ (မဟာနိ။ ၆၉၊ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅၊ ဝိဘ။ မူလဋီ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၄၁)၊ စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနီတိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) ဧဝမာဒီနံ အနေကေသံ ပညာပ္ပဘေဒါနံ ဝသေန ဉာဏစာရံ ဒဿေတိ။

တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စရဏသမ္ပတ္တိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သတ္တာဓိပတိတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မာဓိပတိတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကနာထဘာဝေါ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန အတ္တနာထဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပုဗ္ဗကာရိဘာဝေါ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ကတညုတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန အပရန္တပတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန အနတ္တန္တပတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသိဒ္ဓိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပရေသံ တာရဏံ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သယံ တာရဏံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗသတ္တေသု အနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ သဗ္ဗေသဉ္စ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကရုဏာ အာဒိ တံနိဒါနဘာဝတော၊ ပညာ ပရိယောသာနံ တတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော၊ ဣတိ အာဒိပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ကရုဏာဝစနေန သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော ဟောတိ။ ကရုဏာနိဒါနဉှိ သီလံ တတော ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိပ္ပဝတ္တိတော၊ သာ စ ဈာနတ္တယသမ္ပယောဂိနီတိ။ ပညာဝစနေန ပညာက္ခန္ဓော။ သီလဉ္စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အာဒိ၊ သမာဓိ မဇ္ဈေ၊ ပညာ ပရိယောသာနန္တိ ဧဝမ္ပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဧသော ဧဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော၊ ယဒိဒံ နယဂ္ဂါဟဏံ၊ အညထာ ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊ ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊

ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊ ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၇။၂၀၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၄၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ပကိဏ္ဏကကထာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ)၊

တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိ အနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ၊ ဘန္တေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၅) ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အပိစ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆) ဝုတ္တံ။

ဧဝံ သင်္ခေပေန သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတုံ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ ဟုတွာတိ ဝစနသေသော။ ဝိန္ဒိယံ ဓမ္မာနံ သလက္ခဏံ၊ သာမညလက္ခဏဉ္စ ဝိန္ဒတီတိ ဝိဇ္ဇာ၊ လောဘက္ခန္ဓာဒီနိ ဝါ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ၊ စတုန္နံ ဝါ အရိယသစ္စာနံ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ဝစနတ္ထတော ဝိဇ္ဇာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဘေဒတော ပန တိဿောပိ ဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇာ ဘယဘေရဝသုတ္တေ အာဂတနိယာမေနေဝ၊ အဋ္ဌပိ ဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇာ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇၈ အာဒယော) အာဂတနိယာမေနေဝ။ စရန္တိ တေဟီတိ စရဏာနိ၊ သီလသံဝရာဒယော ပဉ္စဒသ ဓမ္မာ၊ ဣတိ ဣမာဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ၊ ဣမေဟိ စ စရဏေဟိ သမ္ပန္နာ သမ္ပန္နာဂတာတိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ။

ယေနာတိ ယေန ဓမ္မေန ကရဏဘူတေန၊ ဟေတုဘူတေန စ။ တတ္ထ မဂ္ဂဓမ္မဿ ကရဏတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော နိယျာနကိရိယာသာဓကတမဘာဝတော၊ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ ဟေတုအတ္ထော အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝတော။ ပစ္စယတ္ထော ဟိ အယံ ဟေတွတ္ထော။ ပရိယတ္တိဓမ္မဿပိ ဟေတုအတ္ထော ယုဇ္ဇတေဝ ပရမ္ပရာယ ဟေတုဘာဝတော။ ဖလဓမ္မေ ပန ဥဘယမ္ပိ သမ္ဘဝတိ။ ကထံ? ‘‘တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိ ဝစနတော မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာနံ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စတာယ ဖလဿ နိယျာနာနုဂုဏတာ၊ နိယျာနပရိယောသာနတာ စာတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန သိယာ ကရဏတ္ထော နိယျာနကိရိယာယ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဝိပဿနာဒီနံ ပန ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝတော သိယာ ဟေတုအတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တာဒီသု (ဣတိဝု။ ၉၀) အဂ္ဂါဒိဘာဝေန အဂ္ဂဟိတာပိ ဖလပရိယတ္တိဓမ္မာ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၆ အာဒယော) သရဏီယဘာဝေန ဂဟိတာတိ တေသံ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနာနံ ဝိယ မဟာအဋ္ဌကထာယံ သရဏဘာဝေါ ဥဒ္ဓဋော။ ဝိသေသတော စေတ္ထ မဂ္ဂပရိယာပန္နာ ဧဝ ဝိဇ္ဇာစရဏဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ နိပ္ပရိယာယေန နိယျာနကိရိယာယ သာဓကတမဘူတာ၊ န ဣတရေ။ ဣတရေသံ ပန နိယျာနတ္ထတာယ နိယျာနတာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ ဟုတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နိယျာနသမကာလမေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပတ္တိသမဓိဂမောတိ? နာယံ ဝိရောဓော သမာနကာလတာယ ဧဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ ယထာ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇)။ သမ္ပန္နာတိ ဝါ ပဒဿ ဝတ္တမာနကာလတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ‘‘ဥပ္ပန္နာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၇) ဧတ္ထ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒဿ ဝိယ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝစနသေသမန္တရေနေဝ ပဒယောဇနာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ‘‘ယေနာ’’တိ စ ပဒံ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘ယေန ဓမ္မေန ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ၊ ယေန ဓမ္မေန နိယျန္တီ’’တိ။

လောကတောတိ ခန္ဓာဒိလောကတော၊ ဝဋ္ဋတောတိ အတ္ထော။ န္တိ တံ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနဖလပရိယတ္တိဘေဒံ ဓမ္မံ။ ဥတ္တမန္တိ သေဋ္ဌံ။ တထာ ဟေသ အတ္တနာ ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝေန ‘‘အနုတ္တရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ မဂ္ဂဿ နိယျာနဟေတုအာဒိအတ္ထေန၊ နိဗ္ဗာနဿ နိဿရဏဝိဝေကာဒိအတ္ထေန၊ ဖလဿ အရိယသန္တဘာဝါဒိအတ္ထေန စ သေဋ္ဌတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သွာယမတ္ထော ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) အာဒိသုတ္တပဒါနုသာရေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

ဓမ္မန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယတော၊ သံသာရတော စ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ သမ္မာ၊ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗညုတာအနာဝရဏဉာဏော သမန္တစက္ခု ဘဂဝါ၊ တေန ယထာ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမေနေဝ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ သမ္ပာပုဏီယန္တိ၊ ဧဝံ သမ္မဒေဝ အာသေဝနာယ ဘာဝနာယ ဗဟုလီကိရိယာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သမ္မဒေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာယ သက္ကစ္စံ ဓမ္မဒေသနာယ ဝေနေယျသန္တာနေသု ပတိဋ္ဌာပနေန –

‘‘အရိယံ၊ ဝေါ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာသမာဓိံ ဒေသေဿာမိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆၊ ပေဋကော။ ၂၄)။ မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော (ဓ။ ပ။ ၂၇၃၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀၊ ပေဋကော။ ၃၀)။ ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄)။ ဧကာယနော အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဂ္ဂေါ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၆၇၊ ၃၈၄)။ ဓမ္မံ၊ ဝေါ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ အာဒိကလျာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀၊ နေတ္တိ။ ၅) –

အာဒိဝစနေဟိ၊ အဘိတ္ထဝနေန စ ပူဇိတော မာနိတော အပစိတောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပူဇိတော၊ တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပူဇိတံ ဓမ္မံ ဝန္ဒေတိ သမ္ဗန္ဓော။

အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယဿ ဓမ္မဿ အဓိဂမနေ ဝိဇ္ဇာသမ္ပန္နာ စေဝ ဟောန္တိ စရဏသမ္ပန္နာ စ၊ သဗ္ဗဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ နိယျန္တိ၊ တမေဝ အရိယာနံ သကလဂုဏသမင်္ဂိဘာဝနိမိတ္တံ၊ အနဝသေသဒုက္ခနိဿရဏဟေတုဘူတဉ္စ ဥတ္တမံ ပဝရံ သဒ္ဓိံ ပရိယတ္တိဓမ္မေန နဝဝိဓံ လောကုတ္တရဓမ္မံ ဘဂဝတာပိ သမ္မာပဋိပတ္တိအာဒိဝိဓိနာ ပူဇိတံ နမာမိ၊ အဘိတ္ထဝါမိ ဝါတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ယေန လောကတော နိယျန္တိ၊ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ စ ဟောန္တီ’’တိ ပဒဒွယေန ယထာက္ကမံ ဓမ္မဿ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဝေါ၊ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေါ စ ဝုတ္တော။ တေသု ပဌမေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိယာ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ဒုတိယေန ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိယာ။ တထာ ပဌမေန ဈာနသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန ဝိမောက္ခသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ သမာဓိသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန သမာပတ္တိသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ ခယဉာဏဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အနုပ္ပာဒဉာဏဘာဝေန။ အထ ဝါ ပုရိမေန ဝိဇ္ဇူပမတာယ၊ ဒုတိယေန ဝဇိရူပမတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဝိရာဂသမ္ပတ္တိယာ၊ ဒုတိယေန နိရောဓသမ္ပတ္တိယာ။ တထာ ပဌမေန နိယျာနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန နိဿရဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဟေတုဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အသင်္ခတဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဒဿနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန ဝိဝေကဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ အဓိပတိဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အမတဘာဝေန ဓမ္မံ ထောမေတိ။ အထ ဝါ ပဌမေန နိယျာနိကဘာဝဒဿနတော သွာက္ခာတတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ဒုတိယေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝတော သန္ဒိဋ္ဌိကတာယ။ တထာ ပုရိမေန အကာလိကတာယ၊ ပစ္ဆိမေန ဧဟိပဿိကတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဩပနေယျိကတာယ၊ ပစ္ဆိမေန ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ။

‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ စ ဧတေန အညဿ ဝိသိဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနေန ပရိပုဏ္ဏတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပူဇိတ’’န္တိ ဧတေန ပရိသုဒ္ဓတာယ။ သဗ္ဗဒေါသာပဂမေန ဟိဿ ပူဇနီယတာ။ ပရိသုဒ္ဓတာယ စဿ ပဟာနသမ္ပဒါ၊ ပရိပုဏ္ဏတာယ ပဘဝသမ္ပဒါ။ ပဟာနသမ္ပတ္တိယာ စ ဘာဝနာပါရိပူရီ အနဝသေသဒေါသသမုဂ္ဃာဋနတော၊ ပဘဝသမ္ပတ္တိယာ သစ္ဆိကိရိယနိဗ္ဗတ္တိ တတုတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော။ အနညသာဓာရဏတာယ ဟိ ဥတ္တမောတိ။ တထာ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဝေနဿ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒီဟိ သေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ၊ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေန သဟ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ အသေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ။

ဧဝံ သင်္ခေပေန သဗ္ဗသဒ္ဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတွာ ဣဒါနိ အရိယသင်္ဃံ ထောမေတုံ ‘‘သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နောတိ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိယာဒိဂုဏေဟိ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော၊ သမ္ပန္နသီလာဒိဂုဏော ဝါ။ အရိယာနဉှိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသပ္ပဟာနေန ဟတပဋိပက္ခာ သုဝိသုဒ္ဓါ သီလာဒယော ‘‘သမ္ပန္နာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ၊ န ပုထူဇ္ဇနာနံ၊ ယတော ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၇၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ဥဒါ။ ၁၈) အရိယသင်္ဃော ထောမီယတိ။ အထ ဝါ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နောတိ ပရိပုဏ္ဏသီလာဒိဂုဏော။ အရိယပုဂ္ဂလာနဉှိ အရိယသစ္စပ္ပဋိဝေဓေန သဟေဝ ယထာရဟံ သေက္ခာသေက္ခာ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တီတိ။ ဌိတော မဂ္ဂဖလေသူတိ မဂ္ဂေသု၊ ဖလေသု စ ဌိတော၊ မဂ္ဂဋ္ဌော၊ ဖလဋ္ဌော စာတိ အတ္ထော။ ယောတိ အနိယမတော အရိယသင်္ဃံ နိဒ္ဒိသတိ၊ တဿ ‘‘တ’’န္တိ ဣမိနာ နိယမံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နနု စ အရိယသင်္ဃေ န သဗ္ဗေ အရိယပုဂ္ဂလာ မဂ္ဂဋ္ဌာ၊ နာပိ သဗ္ဗေ ဖလဋ္ဌာတိ? သစ္စမေတံ၊ အဝယဝဓမ္မေန ပန သမုဒါယံ နိဒ္ဒိသန္တော ဧဝမာဟ ယထာ ‘‘သမံ စုဏ္ဏ’’န္တိ။ ယထာ ဟိ ယောဂစုဏ္ဏဿ အဝယဝေသု လဗ္ဘမာနော သမဘာဝေါ သမုဒါယေ အပဒိသီယတိ ‘‘သမံ စုဏ္ဏ’’န္တိ၊ ဧဝံ အရိယသင်္ဃဿ အဝယဝဘူတေသု အရိယပုဂ္ဂလေသု လဗ္ဘမာနော မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝေါ သမုဒါယဘူတေ အရိယသင်္ဃေ ဌိတော ‘‘မဂ္ဂဖလေသူ’’တိ အပဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော၊ သဒေဝကေန စ လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော အရိယော၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတတ္တာ သင်္ဃော၊ အရိယော စ သော သင်္ဃော စာတိ အရိယသင်္ဃော၊ တံ အရိယသင်္ဃံ။ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော အတ္တနော သန္တာနံ ပုနာတီတိ ဝါ ပုညံ၊ ခိတ္တံ ဝုတ္တံ ဗီဇံ ဝိရုဟနဋ္ဌာနတာယ တာယတိ ရက္ခတီတိ ခေတ္တံ ကေဒါရာဒိ၊ ခေတ္တံ ဝိယာတိ ခေတ္တံ၊ သတ္တာနံ ပုညဿ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ဝိရုဟနဋ္ဌာနတာယ ခေတ္တန္တိ ပုညက္ခေတ္တံ။ အနုတ္တရံ ဝန္ဒေတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧတ္ထ စ ‘‘သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော’’တိ ဧတေန အရိယသင်္ဃဿ ဘဂဝတော အနုဇာတပုတ္တတံ ဒဿေတိ၊ တေနဿ ပဘဝသမ္ပဒါ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ‘‘ဌိတော မဂ္ဂဖလေသူ’’တိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပဒံ၊ ဉာဏသမ္ပဒဉ္စ ဒဿေတိ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနဒီပနတော၊ မဂ္ဂဖလဉာဏာဓိဂမဒီပနတော စ။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဧတေန ပဘဝသမ္ပဒံ သဗ္ဗသင်္ဃာနံ အဂ္ဂဘာဝဒီပနတော၊ သဒေဝကေန စ လောကေန အရဏီယဘာဝဒီပနတော။ ‘‘ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရ’’န္တိ ဧတေန လောကဿ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝဒီပနတော။

တထာ ‘‘သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော’’တိ ဣဒံ အရိယသင်္ဃဿ သမ္မာဥဇုဉာယသာမီစိပ္ပဋိပန္နဘာဝဒီပနံ။ ‘‘ဌိတော မဂ္ဂဖလေသူ’’တိ ဣဒံ သတိပိ သန္တာနဝိဘာဂေန အနေကဘာဝေ စတုပုရိသယုဂအဋ္ဌပုရိသပုဂ္ဂလဘာဝဒီပနံ။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဣဒံ အာဟုနေယျာဒိဘာဝဒီပနံ။ ‘‘ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရ’’န္တိ ဣဒံ လောကဿ ဟိတသုခါယ ပဋိပန္နတာဒီပနံ။ တထာ ‘‘ဌိတော မဂ္ဂဖလေသူ’’တိ ဣဒံ အရိယသင်္ဃဿ လောကုတ္တရသရဏဂမနသဗ္ဘာဝဒီပနံ၊ တေနဿ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ‘‘သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော’’တိ ဣမိနာ ပနဿ ဝိဟတဝိဓသ္တကိလေသာ အနဝသေသာ သေက္ခာသေက္ခာ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ။ ‘‘အရိယသင်္ဃံ ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရ’’န္တိ ဣမိနာ တေသံ တေသညေဝ ယထာဝုတ္တဂုဏဝိသေသာနံ သုပရိသုဒ္ဓတံ ဒီပေတိ။ တေနဿ မဟာနုဘာဝတံ၊ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝံ၊ ဝန္ဒနာရဟဘာဝံ၊ အတ္တနော စ ဝန္ဒနာကိရိယာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒီပေတိ။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကာနံ သဗ္ဗဂုဏာနံ အာဒိ၊ သပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော မဇ္ဈေ၊ အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ပရိယောသာနန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သဗ္ဗေ အရိယသင်္ဃဂုဏာ ဣမာယ ဂါထာယ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဂါထာတ္တယေန သင်္ခေပတော သကလဂုဏသံကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ တံ နိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတေ ပယောဇနေ ပရိဏာမေန္တော ‘‘ဝန္ဒနာဇနိတ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဝန္ဒနာဇနိတန္တိ ဝန္ဒနာကာရေန နိဗ္ဗတ္တိတံ၊ ရတနတ္တယဂုဏာဘိတ္ထဝနဝသေန၊ နိပစ္စကာရဝသေန ဝါ ဥပ္ပာဒိတန္တိ အတ္ထော။ ဣတီတိ ဧဝံ ‘‘မဟာကာရုဏိက’’န္တိအာဒိပ္ပကာရေန။ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃာ၊ စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ ဝါ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၂၂၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၄၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၄၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ)၊

စိတ္တီကတဘာဝါဒယော စ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဒီသု ဧဝ လဗ္ဘန္တိ၊ ရတနာနံ တယံ ရတနတ္တယံ၊ တသ္မိံ ရတနတ္တယေ။ ဟတန္တရာယောတိ ဝိဓသ္တဥပဒ္ဒဝေါ ဟုတွာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧတေန အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ၊ ရတနတ္တယဿ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ တဿ ပုညဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝါနံ ဝိဟနနေ သမတ္ထတံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗသ္မိံ အန္တော စေဝ ဗဟိ စ၊ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝတ္ထူသူတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဝါ သဗ္ဗသ္မိံ ကာလေ၊ သံဝဏ္ဏနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကာလေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ၊ တဿ ‘‘ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ယံ ရတနတ္တယေ ဝန္ဒနာဇနိတံ ပုညံ၊ တဿ။ တေဇသာတိ အာနုဘာဝေန ဗလေန။

ဧဝံ ရတနတ္တယဝန္ဒနာယ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နေတ္တိပ္ပကရဏဿ ဂမ္ဘီရတ္ထတ္တာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ ဒုက္ကရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဌိတိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဌိတိန္တိ ဌာနံ အနန္တရဓာနံ အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိံ။ အာကင်္ခမာနေနာတိ ဣစ္ဆမာနေန ပတ္ထယန္တေန၊ ‘‘အဟောဝတာယံ သဒ္ဓမ္မနေတ္တိ စိရံ တိဋ္ဌေယျာ’’တိ ဧဝံ ပတ္ထယန္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိရန္တိ ဒီဃကာလံ၊ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏံ ကာလန္တိ အတ္ထော။ သဒ္ဓမ္မနေတ္တိယာတိ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတာယ နေတ္တိယာ။ သဒ္ဓမ္မော ဟိ ဝေနေယျသန္တာနေသု အရိယဂုဏာနံ နယနတော နေတ္တိ၊ သဒ္ဓမ္မဿ ဝါ နေတ္တိ သဒ္ဓမ္မနေတ္တိ၊ တဿာ သဒ္ဓမ္မနေတ္တိယာ၊ သွာယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ ဝိစာရိတော ဧဝ။ ထေရေနာတိ ထိရဂုဏယုတ္တေန။ အဘိယာစိတောတိ အာဒရဂါရဝေန ယာစိတော။ အဘိမုခံ ဝါ ယာစိတော၊ အနုတ္တရံ ကတွာ ယာစိတောတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဒိဿ ဝါ ယာစိတော၊ ဂရုတရံ ကတွာ ယာစိတောတိ အတ္ထော၊ ‘‘ကရောတု အာယသ္မာ နေတ္တိပ္ပကရဏဿ ကဉ္စိ အတ္ထသံဝဏ္ဏန’’န္တိ ဧဝံ နေတ္တိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ပတိ အဇ္ဈေသိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ သဒ္ဓမ္မဿ စိရံ ဌိတိကာမေန အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နေန သာသနေ ထိရဂုဏယုတ္တေန သဗြဟ္မစာရိနာ အာဒရဂါရဝေန၊ အဘိမုခံ ဝါ ယာစိတေန မေ န သက္ကာ တဿ အဘိယာစနံ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဌိတိံ အာကင်္ခမာနေနာ’’တိ ဂါထာယ။

ပဒုမုတ္တရနာထဿာတိ ပဒုမုတ္တရဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။ ပဿတာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသစက္ခုနာ၊ သမန္တစက္ခုနာ ဧဝ ဝါ ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကံ ဝိယ အဘိနီဟာရံ ပဿန္တေန။ တာဒိနာတိ တာဒိဘာဝယုတ္တေန၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ နိဗ္ဗိကာရေန၊ ‘‘အမှာကံ ဘဂဝတာ’’တိ ဝစနသေသော။ ယဿာတိ အာယသ္မတော မဟာကစ္စာနတ္ထေရဿ။ ဌပိတောတိ –

‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထံ ဝိဘဇန္တာနံ ယဒိဒံ မဟာကစ္စာနော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈၊ ၁၉၇) –

ဧဝံ ဌပိတော။ သီလာဒိဂုဏဝိသေသေဟိ မဟန္တာ သာဝကာတိ မဟာသာဝကာ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၂၈၈၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၅၉)၊ မဟာကဿပါဒယော၊ တေသု အယမာယသ္မာ အညတရောတိ၊ မဟာသာဝကော စ သော ဂုဏဝိသေသယောဂတော ဥတ္တမော စာတိ မဟာသာဝကုတ္တမော။

ဈာနာဒီသု သာတိသယာနံ အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝါနံ၊ အရိယိဒ္ဓိဝသေန ပရမဿ စ စေတောဝသီဘာဝဿ အဓိဂတတ္တာ ဝသိပ္ပတ္တော။ အတ္ထာဒီသု သဝိသေသဘေဒဂတပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏတ္တာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေါ။ ‘‘ပဏ္ဍိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာကစ္စာနော၊ မဟာပညော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာကစ္စာနော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅) အနေကေသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ပသံသိတတ္တာ သမ္ဗုဒ္ဓေန ပသံသိတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထု စေဝ သံဝဏ္ဏိတော သံဘာဝိတော၊ ဝိညူနဉ္စ သဗြဟ္မစာရိန’’န္တိ။

အနုမောဒိတာတိ ‘‘သာဓု သာဓု၊ ကစ္စာန၊ သာဓု ခေါ၊ တွံ ကစ္စာန၊ ဣမံ ဓမ္မသံဝဏ္ဏနံ အဘာသီ’’တိ ဧဝံ အနုမောဒိတာ။ ဧကသ္မိံ ကိရ သမယေ အယံ မဟာထေရော ဇမ္ဗုဝနသဏ္ဍေ ဝိဟရန္တော အတ္တနော သန္တိကာဝစရာနံ ဘိက္ခူနံ ဣမံ ဟာရနယပဋိမဏ္ဍိတံ ပကရဏံ အဘာသိ။ ဘာသိတွာ စ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ယထာဘာသိတံ ဣမံ ပကရဏံ ဘဂဝတော နိဝေဒေသိ။ တံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိအာဒိနာ အနုမောဒိတွာ ‘‘တသ္မာတိဟ၊ တွံ ကစ္စာန၊ ဣမံ ဓမ္မသံဝဏ္ဏနံ ဓမ္မနေတ္တိတွေဝ ဓာရေဟီ’’တိ နာမဂ္ဂဟဏံ အကာသီတိ ဝဒန္တိ။ ဒေသနာဟာရာဒိနန္ဒိယာဝဋ္ဋနယာဒိဟာရနယာနုသာရေနေဝ သဗ္ဗဓမ္မသံဝဏ္ဏနာနံ ဂတိယောတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ သဒါယတ္တာ၊ နဝင်္ဂဿတ္ထဝဏ္ဏနာ’’တိ။

ဂမ္ဘီရဉာဏေဟီဟိ ဂမ္ဘီရေဟိ ဉာဏေဟိ၊ န သဒ္ဓါမတ္တကေန၊ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ ဝါ မဟာပညေဟိ အရိယေဟိ။ ပကရဏဿ ဂမ္ဘီရတ္ထတံ၊ အတ္တနော စ ဉာဏဿ နာတိဝိသယတံ ဝိဒိတွာ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ သံသီဒန္တမ္ပိ မံ သာသနဂုဏာဒိဥပနိဿယသမ္ပဒါ ဥဿာဟေသီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိနာ။

‘‘ပဉ္စပိ နိကာယေ ဩဂါဟေတွာ’’တိ ဣမိနာ နေတ္တိယာ ပဉ္စပိ မဟာနိကာယေ အနုပဝိသိတွာ အဝဋ္ဌာနံ၊ တေသံ သံဝဏ္ဏနာဘာဝဉ္စ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ‘‘ကတမော အဿာဒေါ စ အာဒီနဝေါ စာ’’တိအာဒိပေဋကောပဒေသပါဠိံ (ပေဋကော။ ၂၃) အာနေတွာ ဣဓ ဒေသနာဟာရာဒီနံ ပဒတ္ထဝိနိစ္ဆယော ပေဋကေန သံသန္ဒနံ နာမ။ ‘‘ယထာဗလ’’န္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗဘာဂေနာပိ နေတ္တိယာ သံဝဏ္ဏနာ မယာ န သုကရာ ကာတုံ၊ အတ္တနော ပန ဉာဏဗလာနုရူပံ ကရိဿာမီတိ နိရတိမာနတံ ဒီပေတိ။

သုဝိသုဒ္ဓန္တိ သုဋ္ဌု ဝိသုဒ္ဓံ၊ နိကာယန္တရလဒ္ဓိဒေါသေဟိ အန္တရန္တရာ အနုပ္ပဝေသိတေဟိ အသမ္မိဿန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အသံကိဏ္ဏန္တိ သနိကာယေပိ ပဒတ္ထန္တရပရိကပ္ပနာဒိနာ အသံကိဏ္ဏံ တာဒိသသင်္ကရရဟိတံ အနာကုလံ သုပရိစ္ဆိန္နံ။ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နိစ္ဆိနောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော။ အတ္ထာနံ ဝိနိစ္ဆယော အတ္ထဝိနိစ္ဆယော။ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနဘူတေသု အတ္ထေသု ခိလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒကထာ၊ နိပုဏော သုခုမော သဏှော အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဧတဿာတိ နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယော။ အထ ဝါ အတ္ထေ ဝိနိစ္ဆိနောတီတိ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော၊ ယထာဝုတ္တအတ္ထဝိသယဉာဏံ၊ နိပုဏော ဆေကော အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဧတဿာတိ နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယော၊ တံ နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယံ။ သမယန္တိ သိဒ္ဓန္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာဝိဟာရဝါသီနံ သိဒ္ဓန္တော ဝုတ္တနယေန သုပရိသုဒ္ဓါ၊ အနာကုလော၊ သဏှသုခုမဝိနိစ္ဆယော စ၊ သိဒ္ဓန္တံ တံ အဝိလောမေန္တော အနုကူလတော တတ္ထ သိဒ္ဓံယေဝ ဓမ္မနေတ္တိံ ပကာသယန္တော နေတ္တိပ္ပကရဏဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမီတိ။

ပမာဒလေခန္တိ အပရဘာဂေ ပေါတ္ထကာရုဠှကာလေ ပမဇ္ဇိတွာ လိခနဝသေန ပဝတ္တပ္ပမာဒပါဌံ။ ဝဇ္ဇေတွာတိ အပနေတွာ။ ပါဠိံ သမ္မာ နိယောဇယန္တိ တံ တံ နေတ္တိပါဠိံ တတ္ထ တတ္ထ ဥဒါဟရဏဘာဝေန အာနီတသုတ္တေ သမ္မဒေဝ နိယောဇေန္တော၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ ဝါ တံ တံ ဥဒါဟရဏသုတ္တသင်္ခါတံ ပါဠိံ တသ္မိံ တသ္မိံ လက္ခဏဘူတေ နေတ္တိဂန္ထေ သမ္မဒေဝ နိယောဇေန္တော။ ဥပဒေသန္တိ နေတ္တိဥပနိသံ နေတ္တိဟဒယံ။ ယွာယံ သပဋ္ဌာနဝိဘာဂဿ တေတ္တိံသဝိဓဿ နေတ္တိပဒတ္ထဿ သဟ နိမိတ္တဝိဘာဂေန အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထိတော ဝိသယော၊ တံ။ ဝိဘာဝေန္တော ပကာသေန္တော။ တဿာ နေတ္တိယာ ကရိဿာမိ အတ္ထဝဏ္ဏနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧတ္ထ စ ‘‘အဘိယာစိတော’’တိ ဣမိနာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ နိမိတ္တံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဌိတိံ အာကင်္ခမာနေန စိရံ သဒ္ဓမ္မနေတ္တိယာ’’တိ ဣမိနာ ပယောဇနံ၊ ‘‘ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ ဣမိနာ ပိဏ္ဍတ္ထံ။ သံဝဏ္ဏိယမာနာ ဟိ ပကရဏတ္ထာ သံဝဏ္ဏနာယ ပိဏ္ဍတ္ထော။ ‘‘တမုပနိဿာယာ’’တိအာဒိနာ ကရဏပ္ပကာရံ။

ဣဒါနိ သံဝဏ္ဏနာယ သဝနေ နိယောဇေန္တော ‘‘ဣတိ အတ္ထ’’န္တိ ဩသာနဂါထမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သက္ကစ္စ’’န္တိ ပဒံ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘သက္ကစ္စံ ဝိဘဇန္တဿ၊ သက္ကစ္စံ နိသာမယထာ’’တိ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ

ဝစနတ္ထဇာနနေန ဝိဒိတပ္ပကရဏတ္ထသာမညတ္ထဿ ပကရဏကထာ ဝုစ္စမာနာ သောဘေယျာတိ နေတ္တိပဒတ္ထပရိဇာနနမေဝ အာဒိမှိ ယုတ္တရူပန္တိ တဒတ္ထံ ပုစ္ဆတိ ‘‘တတ္ထ ကေနဋ္ဌေန နေတ္တီ’’တိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘တဿာ နေတ္တိယာ ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ ယဒိဒံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ၊ ယဿာ ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနန္တိ ပဋိညာတံ၊ သာ နေတ္တိ ကေနဋ္ဌေန နေတ္တီတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ ဝါ ‘‘နေတ္တိပ္ပကရဏဿာ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝစနေ ယာ နေတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သာ ကေနဋ္ဌေန နေတ္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘နယနဋ္ဌေနာ’’တိ ဣဒံ ကတ္တုကရဏာဓိကရဏသာဓနာနံ သာဓာရဏဝစနန္တိ ‘‘အရိယဓမ္မံ နယတီ’’တိ ကတ္တုသာဓနဝသေန တာဝ နေတ္တိသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ ကရဏာဓိကရဏသာဓနဝသေန ဝတ္တုံ ‘‘နယန္တိ တာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တထာ ဟိ ဝုတ္တန္တိ နေတ္တိဥပဒေသာဓီနတ္တာ ဧဝ သုတ္တာဝဗောဓဿ ဝုတ္တံ။ ပေဋကေ ‘‘တသ္မာ နိဗ္ဗာယိတုကာမေန သုတမယေန အတ္ထာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ၊ တတ္ထ ပရိယေသနာယ အယံ အနုပုဗ္ဗီ ဘဝတိ သောဠသ ဟာရာ ပဉ္စ နယာ အဋ္ဌာရသ မူလပဒါနီ’’တိအာဒိ (ပေဋကော။ ၃)။ ဟာရနယဝိစာရဏာ ဝိနိမုတ္တော အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝိသေသော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သုတ္တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ နေတ္တိဥပဒေသာယတ္တာ’’တိ။ သွာယမတ္ထော ပရတော ပကိဏ္ဏကကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧဝံ မဟာဝိသယာ စာယံ နေတ္တိ ကုတော ပဘဝါတိ အာဟ ‘‘သုတ္တပ္ပဘဝါ’’တိ၊ ဧတေန နေတ္တိယာ ပမာဏဘူတတံ ဒဿေတိ။ ဣဒဉ္စ သုတ္တဿ နေတ္တိသန္နိဿယတာပရိဒီပနပရံ၊ န ထေရပ္ပဘဝတာပဋိက္ခေပပရံ။ ထေရော ဟိ ပဉ္စ မဟာနိကာယေ ဩဂါဟေတွာ တံသန္နိဿယေနေဝ တေသံ သံဝဏ္ဏနာဘူတံ ဣမံ ပကရဏံ အဘာသိ၊ တသ္မာ အယမေဝ သံဝဏ္ဏနာဓမ္မော၊ ယဒိဒံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မသန္နိဿယတာ။

ပကရဏပရိစ္ဆေဒတောတိ ပကရဏဿ ဝိဘာဂတော။ ဟာရဝိစာရာဒယော ဟိ တယော နေတ္တိပ္ပကရဏဿ ဝိဘာဂါ၊ ပကရဏဘူတပရိစ္ဆေဒတော ဝါ။ တီဏိ ဟိ ဧတာနိ ပကရဏာနိ တယော အဓိကာရာ၊ ယဒိဒံ ဟာရဝိစာရာဒယော။ ပါဠိဝဝတ္ထာနတောတိ ပါဌသန္နိဝေသတော။

‘‘သဗ္ဗော ဟိ ပကရဏတ္ထော’’တိအာဒိနာ သင်္ဂဟဝါရဿ အနွတ္ထသညတံ ဒဿေတိ။ ‘‘နနု စေတ္ထ ပဋ္ဌာနံ အသင်္ဂဟိတ’’န္တိ စောဒကော ဗျဘိစာရမာဟ။ ဣတရော ယဒိပိ သရူပတော အသင်္ဂဟိတံ၊ အတ္ထတော ပန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘နယိဒမေဝ’’တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ ပုန ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ပါဠိယာ ပါကဋတရံ ကရောတိ။ အတ္ထနယာ နန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒယော။ သင်္ခါရတ္တိကာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယော၊ ကာယသင်္ခါရာဒယော စ။ တေသု အတ္ထနယာနံ အညမညသင်္ဂဟော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣတရေ ပန ကာမာဝစရာ၊ ရူပါဝစရာ စ ကုသလာ စေတနာ ပုညာဘိသင်္ခါရော၊ အကုသလာ စေတနာ အပုညာဘိသင်္ခါရော၊ အရူပါဝစရာ ကုသလာ စေတနာ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ ပုညာဘိသင်္ခါရော စ အပုညာဘိသင်္ခါရော စ ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တော ကာယသင်္ခါရော၊ သော ဧဝ ဝစီဒွါရပ္ပဝတ္တော ဝစီသင်္ခါရော၊ မနောဒွါရပ္ပဝတ္တော ပန တိဝိဓောပိ စိတ္တသင်္ခါရော။ ဣတိ ဇာတိဝသေန ပုရိမတ္တိကေ ဝုတ္တာ ဧဝ ဓမ္မာ ဒွါရဝသေန ဒုတိယတ္တိကေ ဝုတ္တာ၊ တေ ဧဝ စ ပုရိမတ္တိကေတိ အညမညသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝါရေ။ ပေဋကေတိ ပေဋကောပဒေသေ။ သမ္ပတမာနာတိ သံဝဏ္ဏနာဝသေန သန္နိပတန္တာ။ ‘‘ဗျဉ္ဇနဝိဓိပုထုတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဧကသ္မိံ သုတ္တေ အနေကေသံ ဟာရာနံ သန္နိပတနဿ ကာရဏဝစနံ။ တထာ ဟိ ‘‘အနေကသာမတ္ထိယနိစိတာ သဒ္ဒါ’’တိ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ။

‘‘န သရူပတော’’တိ ဣမိနာ သင်္ဂဟဝါရေ ဝိယ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝါရေသုပိ ပဋ္ဌာနဿ အတ္ထတော ဥဒ္ဓဋတံ ဒဿေတိ။ မူလပဒဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ ဥဒ္ဒေသဝါရေ တာဝ ဧဝံ ဟောတု၊ နိဒ္ဒေသဝါရေ ပန ကထန္တိ? တတ္ထာပိ နယဂ္ဂဟဏေနေဝ မူလပဒါနိပိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ မူလပဒေဟိ ဝိနာ ကာစိ နယယောဇနာ သမ္ဘဝတိ။ အပရေ ပန ‘‘ဟာရနယာ ဝိယ ပဋ္ဌာနံ န သုတ္တဿ သံဝဏ္ဏနာဝိသေသော၊ အထ ခေါ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ သံကိလေသဘာဂိယတာဒိလဗ္ဘမာနဝိသေသမတ္တန္တိ န တဿ ပကရဏဿ ပဒတ္ထသင်္ဂဟော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ တေတ္တိံသာယ နေတ္တိပဒတ္ထေသု ပဋ္ဌာနံ အသင်္ဂဟိတံ၊ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝါရေသု စ အနုဒ္ဓဋမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

‘‘ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေန္တော ‘‘တထာ ဟိ…ပေ… အာဘတ’’န္တိ အာဟ၊ တေန ထေရေန ဘာသိတဘာဝေါ ဝိယ ဘဂဝတာ အနုမောဒိတဘာဝေါပိ ပါဠိအနုဂတော ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ သာဝကဘာသိတတ္တာ နိဒါနံ န ဝုတ္တန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ စောဒေန္တော ‘‘သာဝက…ပေ… ဘာသိတ’’န္တိ အာဟ။ နယိဒံ ဧကန္တိကန္တိ စ သာဝကဘာသိတဗုဒ္ဓဘာသိတဘာဝေါ နိဒါနာဝစနဿ၊ နိဒါနဝစနဿ စ အကာရဏံ ဥဘယတ္ထာပိ ဥဘယဿ ဒဿနတော။ တသ္မာ နိဒါနာဝစနေန နေတ္တိယာ အသာဝကဘာသိတတာ န သိဇ္ဈတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န စ တာဝတာ တာနိ အပ္ပမာဏံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။

ယေနေဝ ကာရဏေန နိဒါနာဝစနဿ ပမာဏဘာဝသာဓနတာ၊ တေနေဝ ကာရဏေန ဣမဿ ပကရဏဿ ပမာဏဘာဝသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ ‘‘နိဒါနဉ္စ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ ဣဒါနိ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ နေတ္တိယာ နိဒါနာဝစနေန အဗျဘိစာရဟေတုမာဟ။ အယဉှေတ္ထ ပယောဂေါ န နေတ္တိယာ နိဒါနံ ဝတ္တဗ္ဗံ ပါဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဘာဝတော။ ယာ ဟိ ပါဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ န တဿာ နိဒါနဝစနံ ဒိဋ္ဌံ ယထာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဿ၊ နိဒ္ဒေသာဒီနဉ္စာတိ။

‘‘အယံ ဝိဘာဂေါ’’တိအာဒိနာ ဧကဝိဓတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ စတုရာသီတိသဟဿပ္ပဘေဒါ၊ တာဝ ယထာဒဿိတဿ ပကရဏဝိဘာဂဿ ပုန ‘‘အာဒိနာ နယေန ပကရဏဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ နိဂမနံ။ တတ္ထ အာဒိနာ နယေနာတိ အာဒိသဒ္ဒေန အဘိညေယျဓမ္မနိဒ္ဒေသတော ပညတ္တိပညပေတဗ္ဗဓမ္မဝိဘဇနတော တိယဒ္ဓပရိယာပန္နဓမ္မဝိစာရတော စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထတော ပဉ္စာဘိနန္ဒနာဒိပ္ပဟာနတော ဆတဏှာကာယုပသမနတော သင်္ဂဟဝါရာဒိသတ္တဝါရသင်္ဂဟတော အဋ္ဌမိစ္ဆတ္တသမုဂ္ဃာတဒီပနတောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁။ သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ

ယန္တိ အနိယမတ္ထော သဗ္ဗနာမသဒ္ဒေါ ကမ္မသာဓနဝသေန ဝုတ္တော။ အတ္ထာဝဗောဓနတ္ထော သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ အတ္ထပရာဓီနော ကေဝလော အတ္ထပဒတ္ထကော၊ သော ပဒတ္ထဝိပရိယေသကာရိနာ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပရဘူတေန သဒ္ဒပဒတ္ထကော ဇာယတီတိ အာဟ ‘‘ယန္တိ အနိယမတော ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော’’တိ။ လောကောတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဧဝံ ‘‘ယ’’န္တိအာဒီနံ ဂါထာပဒါနံ ကမ္မကတ္တုကိရိယာကတ္တုဝိသေသနာဒိဒဿနဝသေန အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ အဝယဝဇောတနဝသေန ပဒတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘လောကိယန္တိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ လောကသဒ္ဒေါ ဣဓ သာမတ္ထိယတော သတ္တလောကဝစနော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ပူဇနကိရိယာယောဂျဘူတတာဝသေနာ’’တိ။ သာသနန္တရဓာနတော ပရံ ပူဇနာ အညဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ယထေတရဟိ ဝိပဿီအာဒိသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ။ ‘‘ဒီပင်္ကရော’’တိအာဒိနာ ယဒိပိ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာယံ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၇၅) ဘဂဝတာဝ ဝုတ္တံ၊ သုမေဓပဏ္ဍိတတ္တဘာဝေန ပန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယထာဟ ဘဂဝါ သုမေဓဘူတော’’တိ။

ပရိညာက္ကမေနာတိ ဉာတပရိညာဒိပဋိပါဋိယာ။ လက္ခဏာဝဗောဓပ္ပဋိပတ္တိယာတိ ဝိပဿနာယ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုညတမုခါဒီဟီ’’တိ။ တထာ စ ဝုတ္တန္တိ ဝိညူဟိ ဝေဒနီယတာယ ဧဝ သာသနဝရဿ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဧတု ဝိညူ ပုရိသော အသဌော အမာယာဝီ ဥဇုဇာတိကော၊ အဟမနုသာသာမိ၊ အဟံ ဓမ္မံ ဒေသေမိ၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ တထာ ပဋိပဇ္ဇမာနော န စိရဿေဝ သာမညေဝ ဥဿတိ၊ သာမံ ဒက္ခိတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၂၈၁)။

ယံ-သဒ္ဒေါ သာသနဝိသယော၊ လောကပါလသဒ္ဒေါ သတ္ထုဝိသယောပိ လောကံ ပတိ ဂုဏီဘူတောတိ ‘‘တဿာ’’တိ ပဋိနိဒ္ဒေသဿ ကထံ သတ္ထုဝိသယတာတိ စောဒနံ မနသိကတွာ အာဟ ‘‘သလောကပါလောတိ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ၊ ဂုဏီဘူတောပိ လောကပါလသဒ္ဒေါ ပဓာနဘူတော ဝိယ ပဋိနိဒ္ဒေသံ အရဟတိ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော၊ အညော အတ္ထက္ကမောတိ။

ဓမ္မဂါရဝေန ဘဂဝါ ဓမ္မံ ပူဇေန္တော ဝေနေယျဗန္ဓဝေ အစိန္တေတွာ သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာဟိ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသီတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝတော…ပေ… ဒီပေတဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန သာဝကေဟိ ဓမ္မဿဝနဿ၊ တေသံ ပစ္စုဂ္ဂမနာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣစ္စဿာတိ ဣတိ အဿ၊ ဧဝံ ဘဂဝတော အဝိပရီတအနန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာယ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဘာဝဒီပနေနာတိ အတ္ထော။ တေနာတိ စတုဝေသာရဇ္ဇယောဂေန။ တဒဝိနာဘာဝိနာ ဒသဗလ…ပေ… ပကာသိတာ ဟောတိ။ အာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ၊ စတုသစ္စဉာဏာနိ၊ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ၊ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ၊ ဆ အဘိညာဉာဏာနိ၊ သတ္တ အရိယဓနာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ၊ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏာနိ၊ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ၊ နဝ သမာဓိစရိယာ၊ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ၊ ဒသ နာထကရဏာ ဓမ္မာ၊ ဒသ အရိယဝါသာ၊ ဒွါဒသ ဓမ္မစက္ကာကာရာ၊ တေရသ ဓုတဓမ္မာ၊ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ၊ ပန္နရသ စရဏဓမ္မာ၊ သောဠသ ဉာဏစရိယာ၊ သောဠသ အာနာပါနဿတီ၊ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ၊ စတုဝီသတိ ပစ္စယဝိဘာဝနဉာဏာနိ၊ စတုစတ္တာရီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏံ၊ အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနပဝိစယဒေသနာကာရပ္ပဝတ္တဉာဏာနိ စာတိ ဧဝမာဒီနံ ဘဂဝတော ဂုဏဝိသေသာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အပရော နယော – ဂုဏဝိသိဋ္ဌတံ ဒီပေတိ၊ သာ စ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတာ မဟာကရုဏာမဟာပညာဟိ ဝေဒိတဗ္ဗာ တာဟိ သတ္ထုသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိတော။ တတ္ထ မဟာကရုဏာယ ပဝတ္တိဘေဒေါ ‘‘ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိအာဒိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာပညာယ ပန ပဝတ္တိဘေဒေါ ဝုတ္တော ဧဝ။ တတ္ထ ကရုဏာယ ဘဂဝတော စရဏသမ္ပတ္တိ၊ ပညာယ ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိ။ ကရုဏာယ သတ္တာဓိပတိတာ၊ ပညာယ ဓမ္မာဓိပတိတာ။ ကရုဏာယ လောကနာထတာ၊ ပညာယ အတ္တနာထတာ။ ကရုဏာယ ပုဗ္ဗကာရိတာ၊ ပညာယ ကတညုတာ။ ကရုဏာယ အပရန္တပတာ၊ ပညာယ အနတ္တန္တပတာ။ ကရုဏာယ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသိဒ္ဓိ၊ ပညာယ ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ ကရုဏာယ ပရေသံ တာရဏံ၊ ပညာယ သယံ တာရဏံ။ ကရုဏာယ သဗ္ဗသတ္တေသု အနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ၊ ပညာယ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာ ပကာသိတာ ဟောတီတိ အနဝသေသတော ပရဟိတပဋိပတ္တိယာ၊ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိယာ စ ပါရိပူရီ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တီသုပိ အဝတ္ထာသူတိ ဟေတုဖလသတ္တူပကာရာဝတ္ထာသု။

အဘိသမယော ပဋိဝေဓသာသနဿ၊ မနသိကရဏံ ပဋိပတ္တိသာသနဿ၊ သဝနာဒီဟိ ပရိစယကရဏံ ပရိယတ္တိသာသနဿာတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ယထာရဟ’’န္တိ။ ‘‘သက္ကစ္စံ ဓမ္မဒေသနေနာ’’တိ ဣမိနာ ဣဓ ‘‘သာသန’’န္တိ ဝုတ္တဿ တိဝိဓဿာပိ သဒ္ဓမ္မဿ အဝိသေသေန ဒေသနာပူဇံ ဝတွာ ထောမနာပူဇနဿ ဝသေန တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အရိယံ၊ ဝေါ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ထောမနေနာ’’တိ ပဒေနာပိ ‘‘သက္ကစ္စ’’န္တိ ပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပူဇနာဒွယဿာပိ ဝါ ဝသေန ဣဓာပိ ပဒယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရိယဘာဝါဒယောတိ အရိယသေဋ္ဌအဂ္ဂဘာဝါဒယော။ နိယျာနာဒယောတိ နိယျာနဟေတုဒဿနာဒယော။ သွာက္ခာတတာဒယောတိ သွာက္ခာတသန္ဒိဋ္ဌိကတာဒယော။

ဣဒါနိ အရိယသင်္ဃဂုဏာနမ္ပိ ဣမာယ ဂါထာယ ပကာသိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗာလျာဒိသမတိက္ကမနတောတိ ဗာလအဗျတ္တဘာဝါဒိသမတိက္ကမနတော။

ဉာဏဝိသေသော သုတစိန္တာဘာဝနာမယဉာဏာနိ။ သောတဗ္ဗမနသိကာတဗ္ဗပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာဝတ္ထာ အဝတ္ထာဘေဒေါ။ ဥဘယန္တိ ဗျဉ္ဇနပဒံ၊ အတ္ထပဒဉ္စ။ ဥဘယထာတိ ကရဏကမ္မသာဓနဝသေန ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာတိ ဉာတဗ္ဗတ္တာ။

‘‘အယဉ္စ ဂါထာ’’တိအာဒိ ကေသဉ္စိ ဝါဒေါ။ တထာ ဟိ အပရေ ‘‘ထေရေနေဝါယံ ဂါထာ ဘာသိတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အတ္တူပနာယိကာပိ ဟိ ကဒါစိ ဓမ္မဒေသနာ ဟောတိ ဧဝ ယထာ ‘‘ဒသဗလသမန္နာဂတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒေါ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၁-၂၂)။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ကတမေ သောဠသ ဟာရာ’’တိအာဒိဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

ယထာဝုတ္တအတ္ထမုခေနေဝါတိ မူလပဒသင်္ခါတအတ္ထုဒ္ဓါရေနေဝ။ ပရတော အာဂမိဿတီတိ နိဒ္ဒေသဝါရဿ ပရိယောသာနေ အာဂမိဿတိ ‘‘တီဏိ စ နယာ အနူနာ’’တိအာဒိနာ (နေတ္တိ။ ၄ ဒွါဒသပဒ)။

ဝုစ္စတီတိ ကတ္တရိ ကမ္မနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဝဒတီ’’တိ။ အထ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ကမ္မကတ္တုနိဒ္ဒေသောယံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဟာရာ၊ နယာ စာတိ ဥဘယံ ပရိဂ္ဂဟိတံ သံဝဏ္ဏကေန သဗ္ဗထာ ဂဟိတဉ္စေ၊ ဝုစ္စတိ သုတ္တံ၊ သယမေဝ သုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတီတိ၊ ဧတေန ဟာရနယေသု ဝသီဘာဝေန သုတ္တသံဝဏ္ဏနာယ သုကရတံ ဒဿေတိ။

ပကာရန္တရေနာတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘သာသန’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘ဒေသနာ၊ ဒေသိတ’’န္တိ တတော အညေန ပကာရေန။ နိယမေတွာတိ တဿ ဧကန္တတော ဝိညေယျတံ အဝဓာရေတွာ။ ဝိညေယျတာ ဝိသိဋ္ဌေသု ဒေသနာဒေသိတေသု ဝိညေယျပဒေ လဗ္ဘမာနာ ဝိဇာနနကိရိယာ။

ဒေသနာဒေသိတာနိ စ ယာဝဒေဝ ဝိဇာနနတ္ထာနီတိ ဝိဇာနနံ ပဓာနန္တိ တမေဝ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘တတြာတိ တသ္မိံ ဝိဇာနနေ’’တိ အာဟ။

ဧတ္ထာဟာတိ နဝင်္ဂသာသနနဝဝိဓသုတ္တန္တာတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထဝစနေ အာဟ စောဒကော။ တဿာယံ အဓိပ္ပာယော – နဝဟိ အင်္ဂေဟိ ဝဝတ္ထိတေဟိ အညမညသင်္ကရရဟိတေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တထာ စ သတိ အသုတ္တသဘာဝါနေဝ ဂေယျင်္ဂါဒီနီတိ နဝဝိဓသုတ္တန္တဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ အထ သုတ္တသဘာဝါနိ ဂေယျင်္ဂါဒီနိ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂံ န သိယာ၊ ဧဝံ သန္တေ အဋ္ဌင်္ဂသာသနံ အာပဇ္ဇတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ကထံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဂေယျင်္ဂါဒီသု ကတိပယာနမ္ပိ သုတ္တဘာဝေ ယထာဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တိ၊ ပဂေဝ သဗ္ဗေသန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယဉ္စာ’’တိအာဒိနာ။ သင်္ဂဟေသူတိ အဋ္ဌကထာသု။ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနဉှိ သင်္ခေပဘူတာ ဣဒါနိ အဋ္ဌကထာ ‘‘သင်္ဂဟာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သုတ္တံ နာမ သဂါထကံ ဝါ သိယာ၊ နိဂ္ဂါထကံ ဝါတိ အင်္ဂဒွယေနေဝ တဒုဘယင်္ဂံ ကတန္တိ ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂဿ အသမ္ဘဝေါ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဿ သုတ္တဿ အဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တင်္ဂမေဝ န သိယာ’’တိ။ အထာပိ ကထဉ္စိ။ သိယာတိ ဝက္ခမာနံ သာမညဝိဓိံ သန္ဓာယာဟ။ ဧဝမ္ပိ အယံ ဒေါသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘မင်္ဂလသုတ္တာဒီန’’န္တိအာဒိမာဟ။

တဗ္ဘာဝနိမိတ္တန္တိ ဂေယျင်္ဂဘာဝနိမိတ္တံ။ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စောဒကော ‘‘ဂါထာဝိရဟေ’’တိ ဝစနံ အဂ္ဂဏှန္တော ‘‘ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ ဗျာကရဏ’’န္တိ ဝစနမတ္တမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ ဣတရော ပန ဩကာသဝိဓိတော အနောကာသော ဝိဓိ ဗလဝါတိ ဉာယံ ဂါထာဝိရဟိတံယေဝ ဝေယျာကရဏန္တိ၊ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ စ ဒဿေန္တော ‘‘နာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ တထာ ဟီတိ တေနေဝ ကာရဏေန၊ သတိပိ သညန္တရနိမိတ္တယောဂေ အနောကာသသညာနံ ဗလဝဘာဝေနေဝါတိ အတ္ထော။

သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ

၁။ ဝိဘာဂေနာတိ သရူပဝိဘာဂေန။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ။ ဒိဋ္ဌံ သံသန္ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ၊ သံသန္ဒနံ စေတ္ထ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဝိမတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထာ’’တိ ဟိ ကာ တုမှာကံ အနုမတီတိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ။ ကထေတုကမျတာတိ ကထေတုကမျတာယ။

‘‘ဟရီယန္တိ ဧတေဟီ’’တိအာဒိနာ ကရဏာဓိကရဏကတ္တုဘာဝကမ္မသာဓနာနံ ဝသေန ဟာရ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ သဒိသကပ္ပနာဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဟာရာ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုန ဂန္ထကရဏာဒိအတ္ထေန ဂန္ထာဒိသဒ္ဒါနံ ဝိယ ဟာရကရဏာဒိအတ္ထေန ဟာရသဒ္ဒသိဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟာရယန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဟရဏတော၊ ရမဏတော စာ’’တိ ဣမိနာ မနောဟရာ မနောရမာ စေတေ သံဝဏ္ဏနာဝိသေသာတိ ဒဿေတိ။

ဥပပတ္တိသာဓနယုတ္တီတိ လက္ခဏဟေတု။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘နနု စ အညေပိ ဟာရာ ယုတ္တိသဟိတာ ဧဝါ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာဟာရေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန။

စတုန္နံ ဗျူဟော ဧတ္ထာတိ ဘိန္နာဓိကရဏာနမ္ပိ ပဒါနံ အညပဒတ္ထသမာသော လဗ္ဘတိ ‘‘ဥရသိလောမော’’တိအာဒီနံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅၄၊ ၃၀၃) ဝိယာတိ ဝုတ္တံ။

သေသန္တိ ‘‘ဝိဝစနမေဝ ဝေဝစန’’န္တိ ဧဝမာဒိ။

အနုပ္ပဝေသီယန္တီတိ အဝဂါဟီယန္တိ။ သမာဓီယန္တီတိ ပရိဟရီယန္တိ။ ဝိနာ ဝိကပ္ပေနာတိ ဇာတိ သာမညံ၊ ဘေဒေါ သာမညံ၊ သမ္ဗန္ဓော သာမညန္တိအာဒိနာ ပဒတ္ထန္တရဘာဝဝိကပ္ပနမန္တရေန။

ပဒဋ္ဌာနာဒိမုခေနာတိ ပဒဋ္ဌာနဝေဝစနဘာဝနာပဟာနမုခေန။ ကေစီတိ ပဒဋ္ဌာနပရိက္ခာရအာဝဋ္ဋပရိဝတ္တနပညတ္တိဩတရဏေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၂။ သမ္ဗန္ဓောတိ ဟေတုဖလဘာဝယောဂေါ။ တထာဘူတာနဉှိ ဓမ္မာနံ ဧကသန္တာနသိဒ္ဓတာ ဧကတ္တနယော။ ဝိဘာဂေါ သတိပိ နေသံ ဟေတုဖလဘာဝေ ဝိဘတ္တသဘာဝတာ။ အညော ဧဝ ဟိ ဟေတု၊ အညံ ဖလန္တိ။ ဗျာပါရဝိရဟော နိရီဟတာ။ န ဟိ ဟေတုဖလာနံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘အဟံ ဣမံ နိဗ္ဗတ္တေမိ၊ ဣမိနာဟံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ အနုရူပဖလတာ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပစ္စယာနုကူလတာ။ သမူဟာဒိံ ဥပါဒါယ လောကသင်္ကေတသိဒ္ဓါ ဝေါဟာရမတ္တတာ သမ္မုတိသဘာဝေါ။ ပထဝီဖဿာဒီနံ ကက္ခဠဖုသနာဒိလက္ခဏံ ပရမတ္ထသဘာဝေါ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ယသ္မိံ ဘိန္နေ၊ ဣတရာပေါဟေ ဝါ စိတ္တေန ကတေန တထာ ဗုဒ္ဓိ၊ ဣဒံ သမ္မုတိသစ္စံ ယထာ ဃဋေ၊ သသမ္ဘာရဇလေ စ၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန ပရမတ္ထသစ္စန္တိ။ ပရမတ္ထသစ္စပ္ပဋိဝေဓာယာတိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ။

အန္တောတိ အဗ္ဘန္တရော။ ပဓာနာဝယဝေနာတိ မူလဘာဝေန။ ‘‘နန္ဒီ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၃) တဏှာ ‘‘နန္ဒီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘သင်္ဂါမေ စ နန္ဒိံ စရတီ’’တိအာဒီသု ပမောဒေါတိ အာဟ ‘‘တဏှာယ၊ ပမောဒဿ ဝါ’’တိ။

၃။ ဇာတိဘေဒတောတိ ကုသလာ၊ အကုသလာတိ ဣမသ္မာ ဝိသေသာ။ ယုဇ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထ ဟေတုအတ္ထော အန္တောနီတော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ယောဇီယန္တီ’’တိ။ ကေဟိ ယောဇီယန္တိ? သံဝဏ္ဏနကေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယုဇ္ဇန္တီတိ ဝါ ယုတ္တာ ဟောန္တိ၊ တေဟိ သမာနယောဂက္ခမာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော တဒေကဋ္ဌဘာဝတော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘နဝဟိ ပဒေဟီ’’တိ သဟယောဂေ ကရဏဝစနံ၊ ပုရိမသ္မိံ ကရဏေ။ ‘‘ဧတေ ခေါ’’တိ စ ပါဌော။ တတ္ထ ခေါ-သဒ္ဒဿ ပဒပူရဏတာ၊ အဝဓာရဏတ္ထတာ ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေ ဧဝါတိ ဧတေ တဏှာဒယော ဧဝ၊ န ဣတော အညေတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌာရသေဝ န တတော ဥဒ္ဓံ၊ အဓော ဝါတိ။ ပုရိမသ္မိံ ပက္ခေ မူလပဒန္တရာဘာဝေါ၊ ဒုတိယသ္မိံ တေသံ အနူနာဓိကတာ ဒီပိတာ ဟောတိ။

ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ နိဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ

၄။ နိဒ္ဒေသဝါရေ သာမညတောတိ သာဓာရဏတော။ ဝိသေသေနာတိ အသာဓာရဏတော။ ပဒတ္ထောတိ သဒ္ဒတ္ထော။ လက္ခဏန္တိ သဘာဝေါ။ ကမောတိ အနုပုဗ္ဗီ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကပ္ပမာဏဘာဝေါ။ ဟေတွာဒီတိ ဟေတုဖလဘူမိဥပနိသာသဘာဂဝိသဘာဂလက္ခဏနယာ။ ဝိသေသတော ပန လက္ခဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

ဟာရသင်္ခေပဝဏ္ဏနာ

၁။ ယံ၊ ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ ယန္တိ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ တဉ္စ သုခံ၊ သောမနဿန္တိ ဒွယေန သမာနာဓိကရဏန္တိ ကတွာ ‘‘အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ၊ သုခံ၊ သောမနဿဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုခါဒိဝေဒနာ ဝိယ မနာပိယရူပါဒိပိ အဝီတရာဂဿ အဿာဒေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏမ္ပီ’’တိ။ ‘‘အဿာဒေတိ ဧတာယာတိ ဝါ အဿာဒေါ၊ တဏှာ’’တိ ဧတေန ‘‘ယ’’န္တိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတောတိ ဒဿေတိ။ တတြာယမတ္ထော – ယေန ဟေတုနာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ပဋိစ္စ အဿာဒနီယဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ၊ အယံ တဏှာသင်္ခါတော အဿာဒေါ အဿာဒနကိရိယာယ ကာရဏန္တိ။ ဣတိ ကတွာ အယမတ္ထော ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဒိဘာဝတော ဝိပလ္လာသေသုပိ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဝိပလ္လာသာပီ’’တိ။ အနိဋ္ဌမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဣဋ္ဌမ္ပီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အနဝသေသာ သာသဝါ ဓမ္မာ ဣဓ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေသံ တေဘူမကသင်္ခါရာန’’န္တိ။

ဒုက္ခာဒုက္ခမသုခဝေဒနာနန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခသဘာဝါ ဧဝ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဂဟိတာ အနိဋ္ဌာရမ္မဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ န သုခသဘာဝါ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယာယံ၊ ဘန္တေ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ၊ သန္တသ္မိံ ဧသာ ပဏီတေ သုခေ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၈၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၆၇)။ ‘‘သုခပရိယာယသဗ္ဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ ဣဋ္ဌတာမတ္တတောပိ လေသေန သတ္တာနံ အာရမ္မဏဿ အဿာဒနီယတာ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ။

အာဒီနဝေါ ဒေါသနိဿန္ဒနတာယ ဒေါသော၊ သွာယံ ပီဠနဝုတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အာဒီနဝေါ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ၊ တိဿောပိ ဝါ ဒုက္ခတာ’’တိ။ ဧဝံ ဒေါသတ္ထတံ အာဒီနဝဿ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကပဏတ္ထတံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယတောတိ ယသ္မာ ဒေါသကပဏသဘာဝတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

နိဿရတီတိ ဝိဝိတ္တိ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိဝေကောတိ အတ္ထော။ သာမညနိဒ္ဒေသေနာတိ နိဿရဏသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညေန။ ပုရိမာနန္တိ အဿာဒါဒီနဝတာနံ။ ဥပါယော စာတိအာဒီသု စ-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏမတ္တန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမာနဉ္စာ’’တိ၊ ဖလာဒီနန္တိ အတ္ထော။ တဒန္တောဂဓဘေဒါနန္တိ အရိယမဂ္ဂပရိယာပန္နဝိသေသာနံ။

ကာမဘဝါဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ရူပါရူပဘဝါ ဧဝ ဂဟိတာ၊ အထ ခေါ တေ စ သညီဘဝါဒယော စ ဧကဝေါကာရဘဝါဒယော စ ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဘဝါန’’န္တိ။

ယာဝဒေဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာ ဘဂဝတော ဒေသနာတိ အာဟ ‘‘နနု စ…ပေ… နိပ္ဖာဒီယတီ’’တိ။ ‘‘ဝုတ္တမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ပုနရုတ္တိဒေါသံ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘သစ္စမေတ’’န္တိ အနုဇာနိတွာ ‘‘တဉ္စ ခေါ’’တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ ‘‘ပရမ္ပရာယာ’’တိ ဧတေန အဇ္ဈတ္တံ ယောနိသောမနသိကာရော ဝိယ န ပရတောဃောသော အာသန္နကာရဏံ ဓမ္မာဓိဂမဿ ဓမ္မဿ ပစ္စတ္တံ ဝေဒနီယတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ‘‘အက္ခာတာရော တထာဂတာ၊ ပဋိပန္နာ ပမောက္ခန္တိ၊ ဈာယိနော မာရဗန္ဓနာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၆) ဝုတ္တံ။ တဒဓိဂမကာရဏံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမကာရဏံ သိယာ။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝဟေတူ’’တိ၊ တေန စရိမတ္တဘာဝဟေတုဘူတံ ပုညသမ္ပတ္တိံ ဝဒတိ။

‘‘အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ ဦဟစ္စ၊ ဧဝံ မစ္စုတရော သိယာ’’တိ ဣဒံ အရိယမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဖလဘာဝသာဓနံ။ ယေန ဟိ ဝိဓိနာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတော၊ မစ္စုတရဏဉ္စ သိယာ၊ သော ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ ပကာသိတောတိ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတမစ္စုတရဏာနံ ဖလဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

‘‘ဓမ္မော ဟဝေ’’တိ ပန ဂါထာယံ လောကိယဿ ပုညဖလဿ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ဣဒံ ဖလ’’န္တိ။ ယံ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗံ၊ တံ ဖလံ။ ယံ နိဗ္ဗတ္တကံ၊ သော ဥပါယော။ အယမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော။ တေနာဟ ‘‘ဧတေန နယေနာ’’တိအာဒိ။ ဥပဓိသမ္ပတ္တီတိ အတ္တဘာဝသောဘာ။

ဝိသုဒ္ဓီတိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ – ‘‘ဧတ္ထာပိ…ပေ… ဝိညာတု’’န္တိ။ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိနာပိ တမေဝတ္ထံ ဝစနန္တရေ ပါကဋတရံ ကရောတိ။

သရူပတော အာဂတာနိ ‘‘ယတော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ အဿာဒဉ္စ အာဒီနဝဉ္စ နိဿရဏဉ္စ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၂၆-၂၈)။ ဧကဒေသေန အာဂတာနိ ‘‘သံယောဇနိယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဝိဟရတော (သံ။ နိ။ ၂။၅၃)၊ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ၊ အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော (မ။ နိ။ ၁။၁၁၇)၊ သင်္ခါရာနမေတံ နိဿရဏံ၊ ယဒိဒံ နိဗ္ဗာန’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၄၊ ၃။၄၁)။ န သရူပေန အာဂတာနိ ယထာ သာမညဖလသုတ္တာဒီသု။ အတ္ထဝသေနာတိ အဿာဒေတဗ္ဗာဒိအတ္ထဝသေန။ န ပပဉ္စိတောတိ န ဝိတ္ထာရိတော။

၂။ ဧသေဝ နယောတိ အတိဒေသေန ဝိစိယမာနဝစနသေသော အတိဒိဋ္ဌော။ ဘာဝတ္ထေ တောဟိ အာဟ ‘‘ဝိဿဇ္ဇိတန္တိ ဝိဿဇ္ဇနာ’’တိ။ သုတ္တေ အာဂတံ န အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန အဋ္ဌကထာယံ အာဂတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပုစ္ဆာနုရူပတာ ဣဓ ပုဗ္ဗာပရန္တိ စတုဗျူဟပုဗ္ဗာပရတော ဣမံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ။ ပုစ္ဆာနုသန္ဓီတိ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနေန အနုသန္ဓာနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဟေဋ္ဌိမဒေသနာယ ပုစ္ဆာနိမိတ္တပဝတ္တဥပရိဒေသနာယ သမ္ဗန္ဓော ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗာပေက္ခန္တိ ပုစ္ဆိတဝိဿဇ္ဇိတပဒါပေက္ခံ။ ‘‘သုတ္တဿာ’’တိ ဝါ ဣမိနာ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာအနုဂီတိယော ဌပေတွာ သေသော ဝိစယဟာရပဒတ္ထော သင်္ဂဟိတောတိ ပဒဿာပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ဂါထာယံ စ-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏမတ္တေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

‘‘စက္ခု အနိစ္စ’’န္တိ ပုဋ္ဌေ ‘‘အာမ၊ စက္ခု အနိစ္စမေဝါ’’တိ ဧကန္တတော ဝိဿဇ္ဇနံ ဧကံသဗျာကရဏံ။ ‘‘အညိန္ဒြိယံ ဘာဝေတဗ္ဗံ၊ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဉ္စာ’’တိ ပုဋ္ဌေ ‘‘မဂ္ဂပရိယာပန္နံ ဘာဝေတဗ္ဗံ၊ ဖလပရိယာပန္နံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိဘဇိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏံ။ ‘‘အညိန္ဒြိယံ ကုသလ’’န္တိ ပုဋ္ဌေ ‘‘ကိံ အနဝဇ္ဇဋ္ဌော ကုသလဋ္ဌော၊ ဥဒါဟု သုခဝိပါကဋ္ဌော’’တိ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ပဋိပုစ္ဆာဗျာကရဏံ။ ‘‘သဿတော အတ္တာ၊ အသဿတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဗျာကတမေတ’’န္တိအာဒိနာ အဝိဿဇ္ဇနံ ဌပနံ။ ‘‘ကိံ ပနေတေ ကုသလာတိ ဝါ ဓမ္မာတိ ဝါ ဧကတ္ထာ၊ ဥဒါဟု နာနတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ပုစ္ဆနံ သာဝသေသံ။ ဝိဿဇ္ဇနဿ ပန သာဝသေသတာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာယံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပ္ပာဋိဟီရကံ သဥတ္တရံ။ သပ္ပာဋိဟီရကံ နိရုတ္တရံ။ သေသံ ဝိစယဟာရနိဒ္ဒေသေ သုဝိညေယျမေဝ။

ဧတ္ထ စ အဿာဒေါ အဿာဒဟေတု ယာဝ အာဏတ္တိဟေတူတိ ဧဝံ ဟေတူနမ္ပိ အဿာဒါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော သုခသုခပစ္စယလက္ခဏော အဿာဒေါ၊ သော ဝိသေသတော သဂ္ဂသမ္ပတ္တိယာ ဒီပေတဗ္ဗော။ သာ ဟိ တဿ ဥက္ကံသော၊ သေသာ ပနေတ္ထ ဘဝသမ္ပတ္တိ တဒနွာယိကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဿ ဟေတု ဒါနမယံ၊ သီလမယဉ္စ ပုညကိရိယဝတ္ထု။ ဒုက္ခဒုက္ခပစ္စယလက္ခဏော အာဒီနဝေါ။ ဝိပရိဏာမသင်္ခါရဒုက္ခတာနံ တဒဝရောဓတော ဝဋ္ဋဒုက္ခဿာပိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟော။ ဝိသေသတော ပန ကာမာနံ ဩကာရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ သွာယံ သံကိလေသဝတ္ထုနာ၊ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနတာဒီဟိ စ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော၊ တဿ ဟေတု ဒသ အကုသလကမ္မပထာ။ နေက္ခမ္မံ နိဿရဏံ၊ တဿ ဟေတု ယထာရဟံ တဒနုစ္ဆဝိကာ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါ။ ဖလံ ဒေသနာဖလမေဝ၊ တဿ ဟေတု ဒေသနာ။ ဥပါယော ယထာဝုတ္တဥပါယောဝ၊ တဿ ဟေတု စတ္တာရိ စက္ကာနိ။ အာဏတ္တိ ဥပဒေသော၊ တဿ ရာဂဂ္ဂိအာဒီဟိ လောကဿ အာဒိတ္တတာ၊ သတ္ထု မဟာကရုဏာယောဂေါ စ ဟေတု။

တထာ စတူသု အရိယသစ္စေသု သမုဒယေန အဿာဒေါ၊ ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ၊ မဂ္ဂနိရောဓေဟိ နိဿရဏံ၊ မဂ္ဂေါ ဝါ ဥပါယော၊ တဒုပဒေသော အာဏတ္တိ၊ အနုပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု ဖလံ။ ဣတိ အနုပုဗ္ဗကထာယ သဒ္ဓိံ ဗုဒ္ဓါနံ သာမုက္ကံသိကာယ ဓမ္မဒေသနာယ နိဒ္ဓါရဏဘာဝေန ဝိစယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒဿ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော ဟေတု။ သော ဟိ တဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ၊ ပဉှဿ ဉာတုကာမတာ၊ ကထေကုကာမတာ စ။ အဒိဋ္ဌဇောတနာဒီနဉှိ စတုန္နံ ဉာတုကာမတာ၊ ဣတရဿ ဣတရာ။ ဝိဿဇ္ဇနဿ ပဉှော ဟေတု။ ဧဝံ သေသာနမ္ပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၃။ ဗျဉ္ဇနတ္ထာနံ ယုတ္တာယုတ္တပရိက္ခာတိ ဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏေန ပဒံ ဂဟိတံ၊ အတ္ထဂ္ဂဟဏေန ပဉှာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အဿာဒါဒယော ဂဟိတာ။ ဝိစယဟာရပဒတ္ထာ ဧဝ ဟိ ယုတ္တာယုတ္တာဒိဝိသေသသဟိတာ ယုတ္တိဟာရာဒီနံ ပဒတ္ထာ။ တထာ ဟိ ပဒဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနိကဘာဝဝိသိဋ္ဌာ တေယေဝ ပဒဋ္ဌာနဟာရဿ ပဒတ္ထာ။ လက္ခဏလက္ခိတဗ္ဗတာဝိသိဋ္ဌာ၊ နိဒ္ဓါရိတာ စ လက္ခဏဟာရဿ၊ နိဗ္ဗစနာဒိဝိဘာဝနာဝိသိဋ္ဌာ စတုဗျူဟဟာရဿ၊ သဘာဂဓမ္မဝသေန၊ ဝိသဘာဂဓမ္မဝသေန စ အာဝဋ္ဋနဝိသိဋ္ဌာ အာဝဋ္ဋဟာရဿ၊ ဘူမိဝိဘာဂါဒိဝိသိဋ္ဌာ ဝိဘတ္တိဟာရဿ၊ ပဋိပက္ခတော ပရိဝတ္တနဝိသိဋ္ဌာ ပရိဝတ္တနဟာရဿ၊ ပရိယာယဝေဝစနဝိသိဋ္ဌာ ဝေဝစနဟာရဿ၊ ပဘဝါဒိပညာပနဝိသိဋ္ဌာ ပညတ္တိဟာရဿ၊ ခန္ဓာဒိမုခေဟိ ဩတရဏဝိသိဋ္ဌာ ဩတရဏဟာရဿ၊ ပဒပဒတ္ထပဉှာရမ္ဘသောဓနဝိသိဋ္ဌာ သောဓနဟာရဿ၊ သာမညဝိသေသနိဒ္ဓါရဏဝိသိဋ္ဌာ အဓိဋ္ဌာနဟာရဿ၊ ပစ္စယဓမ္မေဟိ ပရိက္ခရဏဝိသိဋ္ဌာ ပရိက္ခာရဟာရဿ၊ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗတာနိဒ္ဓါရဏဝိသိဋ္ဌာ သမာရောပနဟာရဿ ပဒတ္ထာ။ ‘‘ဗျဉ္ဇနဿ သဘာဝနိရုတ္တိတာ၊ အတ္ထဿ သုတ္တာဒီဟိ အဝိလောမနံ ယုတ္တဘာဝေါ’’တိ ဣမိနာ အသဘာဝနိရုတ္တိတာ၊ သုတ္တာဒီဟိ ဝိလောမနဉ္စ အယုတ္တဘာဝေါတိ ဒီပေတိ၊ တေန ယုတ္တာယုတ္တီနံ ဟေတုံ ဒဿေတိ။

၄။ ယောနိသောမနသိကာရာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိသာဓာရဏံ၊ အသာဓာရဏဉ္စ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သမ္ဘဝတောတိ ယထာရဟံ တဿ ဓမ္မဿ အနုရူပံ။ ယာဝ သဗ္ဗဓမ္မာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗံ နာမ ပဒေသသဗ္ဗံ၊ န သဗ္ဗသဗ္ဗန္တိ။ အယဉှိ သဗ္ဗသဒ္ဒေါ ယထာ ပဌမဝိကပ္ပေ သုတ္တေ အာဂတဓမ္မဝသေန ပဒေသဝိသယော၊ ဧဝံ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပဒဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနိကနိဒ္ဓါရဏေန တံတံပကရဏပရိစ္ဆိန္နဓမ္မဂ္ဂဟဏတော ပဒေသဝိသယော ဧဝ၊ န အနဝသေသဓမ္မဝိသယောတိ။ သုတ္တာဂတဓမ္မာနံ ယာနိ ပဒဋ္ဌာနာနိ၊ တေသဉ္စ ယာနီတိ ဧဝံ ကာရဏပရမ္ပရာနိဒ္ဓါရဏလက္ခဏော ပဒဋ္ဌာနဟာရော၊ ပရိက္ခာရဟာရော ပန သုတ္တာဂတဓမ္မာနံ တံတံပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပဋိဟေတုပစ္စယတာဝိသေသဝိဘာဝနလက္ခဏောတိ သတိပိ ကာရဏဝိစာရဏဘာဝေ အယံ ပဒဋ္ဌာနဟာရပရိက္ခာရဟာရာနံ ဝိသေသော။

၅။ ယထာ ‘‘သမာနာဓိကရဏသမာနပဒေ’’တိအာဒီသု ဧကသဒ္ဒဿ အတ္ထော သမာနသဒ္ဒေါ၊ ဧဝံ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ ‘‘ဧကုပ္ပာဒါ’’တိအာဒီသု (ကထာ။ ၄၇၃) ဝိယ ဧကလက္ခဏာတိ ဧတ္ထ ဧကသဒ္ဒေါ သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမာနလက္ခဏာ’’တိ။ သံဝဏ္ဏနာဝသေနာတိ ဧတ္ထ ကမ္မတ္ထေ အန-သဒ္ဒေါ၊ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗတာဝသေနာတိ အတ္ထော။ လက္ခဏာတိ ဥပလက္ခဏာ။ ‘‘နာနတ္တကာယနာနတ္တသညိနော (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၁၊ ၃၅၇၊ ၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၉။၂၄)၊ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ’’တိအာဒီသု သဟစာရိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သညာသဟဂတာ ဟိ ဓမ္မာ တတ္ထ သညာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ ‘‘ဒဒံ မိတ္တာနိ ဂန္ထတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၉) သမာနကိစ္စတာ။ ပိယဝစနတ္ထစရိယာ သမာနတ္တတာပိ ဟိ တတ္ထ မိတ္တဂန္ထနကိစ္စေန သမာနကိစ္စာ ဂယှန္တိ သင်္ဂဟဝတ္ထုဘာဝတော။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ၃၉၊ မဟာဝ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅၊ ဥဒါ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄) သမာနဟေတုတာ။ ယထာ ဟိ ဖဿော ဝေဒနာယ၊ ဧဝံ သညာဒီနမ္ပိ သဟဇာတာဒိနာ ပစ္စယော ဟောတိ ဧဝါတိ တေပိ သမာနဟေတုတာယ ဝုတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၅)၊ ‘‘ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃)။ ဧဝံ ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ၃၉၊ မဟာဝ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅၊ ဥဒါ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄) ဧဝမာဒိပိ ဥဒါဟရိတဗ္ဗံ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ၃၉၊ မဟာဝ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅၊ ဥဒါ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄) သမာနဖလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ သင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇာယ ဖလံ၊ ဧဝံ တဏှုပါဒါဒီနမ္ပီတိ တေပိ တတ္ထ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ နိကန္တိ တဏှာ ဥပဂမနံ ဥပါဒါန’’န္တိ။ ‘‘ရူပံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၄) ဝုတ္တေ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာဒယော ဝုတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ သမာနာရမ္မဏဘာဝတော။ န ဟိ တေဟိ ဝိနာ တဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ ဧဝမာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန အတ္ထပ္ပကရဏလိင်္ဂသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသာမတ္ထိယာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္ထာဒိဝသေနပိ ဟိ သုတ္တေ အဝုတ္တာနမ္ပိ ဝုတ္တာနံ ဝိယ နိဒ္ဓါရဏံ သမ္ဘဝတီတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေနာတိ ‘‘ဝဓကဋ္ဌေန ဧကလက္ခဏာနီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ၊ ‘‘သဟစာရိတာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တေန ပကာရေန။

၆။ ‘‘ဖုသနဋ္ဌေန ဖဿော’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝစနံ နိဗ္ဗစနံ၊ တံ ပန ပဒဿေဝ၊ န ဝါကျဿာတိ အာဟ ‘‘ပဒနိဗ္ဗစန’’န္တိ။ အဓိပ္ပာယနိဒါနာနိပေတ္ထ ဗျဉ္ဇနမုခေနေဝ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာနိ။ နိဗ္ဗစနပုဗ္ဗာပရသန္ဓီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဝိသေသတော ဗျဉ္ဇနဒွါရေနေဝ အတ္ထပရိယေသနာ’’တိ။ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ အဇ္ဈာသယာဒိ။

၇။ ‘‘ပဒဋ္ဌာနေ’’တိ ဣဒံ သုတ္တေ အာဂတဓမ္မာနံ ကာရဏဘူတေပိ ဓမ္မေ နိဒ္ဓါရေတွာ သဘာဂတော၊ ဝိသဘာဂတော စ အာဝဋ္ဋနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န တန္တိဝသေန။ တသ္မာ ပဒဋ္ဌာနနိဒ္ဓါရဏာယ ဝိနာပိ အာဝဋ္ဋနံ ယုတ္တမေဝါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ပဒဿ ဝါ သဒ္ဒပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ပဒဋ္ဌာနံ ပဒတ္ထော။ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထာတိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅၊ နေတ္တိ။ ၂၉၊ ပေဋကော။ ၃၈၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၄) ဝီရိယဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ (နေတ္တိ။ ၂၉) ဧတ္ထ ယွာယမာရမ္ဘဓာတုအာဒိကော အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တံ ဝီရိယသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဝီရိယသဒ္ဒါဘိဓေယျော အတ္ထောတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သေသကံ နာမဂဟိတတော ဣတရံ၊ တံ ပန တဿ ပဋိပက္ခဘူတံ ဝါ သိယာ၊ အညံ ဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိသဘာဂတာယ အဂ္ဂဟဏေန ဝါ’’တိ။ သံဝဏ္ဏနာယ ယောဇေန္တောတိ ယထာဝုတ္တဝိသဘာဂဓမ္မနိဒ္ဓါရဏဘူတေန အတ္ထကထနေန ပါဠိယံ ယောဇေန္တော။ တေနာဟ ‘‘ဒေသန’’န္တိ။ ‘‘ပဋိပက္ခေ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သဘာဂဓမ္မဝသေနပိ အာဝဋ္ဋနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။

၈။ နာမဝသေနာတိ သာဓာရဏနာမဝသေန။ ပါဠိယံ ပန ‘‘မိစ္ဆတ္တနိယတာနံ သတ္တာနံ၊ အနိယတာနဉ္စ သတ္တာနံ ဒဿနပဟာတဗ္ဗာ ကိလေသာ သာဓာရဏာ’’တိအာဂတတ္တာ (နေတ္တိ။ ၃၄) ‘‘ဒဿနပဟာတဗ္ဗာဒိနာမဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ သတ္တသန္တာနဝသေန။ သော ဟိ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဣဓ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ – ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿ၊ သောတာပန္နဿ စ ကာမရာဂဗျာပါဒါ သာဓာရဏာ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ ၃၄)။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနာတိ နာမတော၊ ဝတ္ထုတော စ အာဝေဏိကတာယ။ တံတံမဂ္ဂဖလဋ္ဌာနဉှိ တံတံမဂ္ဂဖလဋ္ဌတာ၊ ဘဗ္ဗာနံ ဘဗ္ဗတာ၊ အဘဗ္ဗာနံ အဘဗ္ဗတာ အသာဓာရဏာ။

၉။ ‘‘ဘာဝိတေ’’တိ ဣဒံ ဘာဝနာကိရိယာယ ဥပလက္ခဏံ၊ န ဧတ္ထ ကာလဝစနိစ္ဆာတိ အာဟ ‘‘ဘာဝေတဗ္ဗေတိ အတ္ထော’’တိ။ ဘာဝနာ စေတ္ထ အာသေဝနာတိ၊ ကုသလသဒ္ဒေါပိ အနဝဇ္ဇဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိပက္ခတောတိ ဝိပက္ခတော။ ဝိသဒိသူဒါဟရဏေန ဗျတိရေကတော ယထာဓိပ္ပေတဓမ္မပ္ပတိဋ္ဌာနာ ဟေသာ။

၁၀။ ပဒတ္ထဿာတိ ပဒါဘိဓေယျဿ အတ္ထဿ၊ သဘာဝဓမ္မဿ ဝါ။

၁၁။

နိက္ခေပေါ ဒေသနာ။ ပဘဝေါ သမုဒယော။

၁၂။ ‘‘အဝုတ္တာနမ္ပိ သင်္ဂဟော’’တိ ဣမိနာ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော စ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။

၁၃။ ‘‘ဂါထာရုဠှေ’’တိ ဣမိနာ ပါဠိအာဂတောဝ ပဉှော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဣတရောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဗျာကတေ’’တိ။ တဿ အတ္ထဿာတိ အာရဒ္ဓဿ အတ္ထဿ၊ တေန အာရမ္ဘသောဓနဿ ဝိသယမာဟ။ ဧတ္ထ စ အတ္ထဒွါရေနေဝ ပဒပုစ္ဆာသောဓနမ္ပိ ကရီယတီတိ ပုန ‘‘တဿ အတ္ထဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝိဿဇ္ဇိတမှီတိ ဝိဿဇ္ဇနေ။ ဝိဿဇ္ဇနသောဓနေန ဟိ ပဉှာသောဓနံ။ ပဉှေတိ ပုစ္ဆာယံ။ ဂါထာယန္တိ ဥပလက္ခဏံ၊ တေန ဂါထာယံ၊ သုတ္တဂေယျာဒီသု စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယမာရဗ္ဘာတိ ယံ သီလာဒိမာရဗ္ဘ ဂါထာဒီသု ဒေသိတံ၊ တသ္မိံ အာရမ္ဘေတိ အတ္ထော။ ပုစ္ဆိတာတိ ပုစ္ဆာကာရိနီ၊ ‘‘ကာ ဧတ္ထ ပဒသုဒ္ဓိ၊ ကာ ပဉှာသုဒ္ဓိ၊ ကာ အာရမ္ဘသုဒ္ဓီ’’တိ ဧဝံ ပုစ္ဆာကာရိနီ ပုစ္ဆံ ကတွာ ပဝတ္တိတာ သုဒ္ဓါသုဒ္ဓပရိက္ခာတိ ယောဇနာ။

၁၄။ န ဝိကပ္ပယိတဗ္ဗာတိ ယထာ လောကေ ‘‘ဇာတိ သာမညံ၊ ဘေဒေါ သာမညံ၊ သမ္ဗန္ဓော သာမည’’န္တိအာဒိနာ သာမညံ ဇာတိအာဒိံ၊ တဗ္ဗိဓုရဉ္စ ဝိသေသံ ဝိကပ္ပေန္တိ ပရိကပ္ပေန္တိ၊ ဧဝံ န ဝိကပ္ပယိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ယဒါ ယော ကာလဝိသေသော ‘‘သွေ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရော၊ တဒါ သော တံဒိဝသာတိက္ကမေ ‘‘အဇ္ဇာ’’တိ၊ ပုန တံဒိဝသာတိက္ကမေ ‘‘ဟိယျော’’တိ ဝေါဟရီယတီတိ အနဝဋ္ဌိတသဘာဝါ ဧတေ ကာလဝိသေသာ။ ဒိသာယပိ ‘‘ဧကံ အဝဓိံ အပေက္ခိတွာ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ၊ တတော အညံ အပေက္ခိတွာ ပစ္ဆိမာ နာမ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဇာတိအာဒိအပေက္ခာယာတိ ဇာတိအာဒိဒုက္ခဝိသေသာပေက္ခာယ။ သစ္စာပေက္ခာယာတိ သစ္စသာမညာပေက္ခာယ။ ‘‘တဏှာ’’တိ ဝုစ္စမာနံ ကာမတဏှာဒိအပေက္ခာယ သာမညမ္ပိ သမာနံ သစ္စာပေက္ခာယ ဝိသေသော ဟောတီတိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧသ နယော သမုဒယာဒီသုပီ’’တိ။

၁၆။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဗုဒ္ဓဝစနေ။ တေနာဟ ‘‘သိက္ခတ္တယသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ။ ယထာရုတံ ယထာကထိတံ သဒ္ဒတော အဓိဂတံ နိဒ္ဓါရိတံ၊ န အတ္ထပ္ပကရဏလိင်္ဂသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနာဒိပ္ပမာဏန္တရာဓိဂတံ။ ‘‘အတ္ထတော ဒဿိတာ’’တိ ဣဒံ ယသ္မိံ သုတ္တေ ဘာဝနာဝ ကထိတာ၊ န ပဟာနံ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

နယသင်္ခေပဝဏ္ဏနာ

၁၇။ တဏှာဝိဇ္ဇာဟိ ကရဏဘူတာဟိ။ သံကိလေသော ပက္ခော ဧတဿာတိ သံကိလေသပက္ခော၊ သံကိလေသပက္ခိကော သုတ္တတ္ထော၊ တဿ နယနလက္ခဏောတိ ယောဇနာ။ ဝေါဒါနပက္ခဿ သုတ္တတ္ထဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ၊ ဗလဝဝိပဿနာယ စ ဒုက္ခာဒီသု ပရိညေယျတာဒီနိ မဂ္ဂါနုဂုဏော ဂဟဏာကာရော အနုဂါဟဏနယော။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ နယောတိ အာဟ ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘နယဝေါဟာရော’’တိ ဣမိနာ နယာဓိဋ္ဌာနံ နယောတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။

၁၈။ ဗာဓကာဒိဘာဝတောတိ ဗာဓကပဘဝသန္တိနိယျာနဘာဝတော။ အညထာဘာဝါဘာဝေနာတိ အဗာဓကအပ္ပဘဝအသန္တိ အနိယျာနဘာဝါဘာဝေန။ သစ္စသဘာဝတ္တာတိ အမုသာသဘာဝတ္တာ။ အဝိသံဝါဒနတောတိ အရိယသဘာဝါဒိဘာဝဿ န ဝိသံဝါဒနတော ဧကန္တိကတ္တာတိ အတ္ထော။

၁၉။ သံကိလိဋ္ဌဓမ္မာတိ သံကိလေသသမန္နာဂတာ ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မနယကောဝိဒါတိ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိဓမ္မနယကုသလာ၊ ဧကတ္တာဒိနယကုသလာ ဝါ။

၂၀။ အတ္ထဝိဿဇ္ဇနေသူတိ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) သုတ္တေ ကတပဉှဝိဿဇ္ဇနေသု စေဝ အဋ္ဌကထာယ ကတအတ္ထသံဝဏ္ဏနာသု စ။ ‘‘ဝေါဒါနိယာ’’တိ ဣမိနာ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ ဣဓ ကုသလာတိ အဓိပ္ပေတာ၊ န သုခဝိပါကာတိ ဒဿေတိ။ တဿ တဿ အတ္ထနယဿ ယောဇနတ္ထံ မနသာ ဝေါလောကယတေတိ ယောဇနာ။

၂၁။ ယဒိ ကရဏဘူတံ၊ ကထံ တဿ အတ္ထန္တရာဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ယေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ဒိသာဘူတဓမ္မာနံ ဝေါလောကယနသမာနယနဘာဝတော ဝေါဟာရဘူတော၊ ကမ္မဘူတော စ နယော၊ န နန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒယော ဝိယ အတ္ထဘူတောတိ ‘‘ဝေါဟာရနယော၊ ကမ္မနယော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။

ဒွါဒသပဒဝဏ္ဏနာ

၂၃။ အပရိယောသိတေ ပဒေတိ ဥစ္စာရဏဝေလာယံ ပဒေ အသမတ္တေ၊ ဝိပ္ပကတေတိ အတ္ထော။ ပရိယောသိတေ ဟိ ‘‘ပဒ’’န္တွေ သမညာ သိယာ၊ န ‘‘အက္ခရ’’န္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဒဿ ဝေဝစနတာယ အတ္ထဝသေန ပရိယာယံ ခရန္တံ သဉ္စရန္တံ ဝိယ ဟောတိ၊ န ဧဝံ ဝဏ္ဏော အဝေဝစနတ္တာတိ အာဟ ပရိယာယဝသေန အက္ခရဏတော’’တိ။ န ဟိ ဝဏ္ဏဿ ပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ အကာရာဒိဝဏ္ဏဝိသေသံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ န ဝဏ္ဏသာမညံ။ တဿ ဟိ ဝဏ္ဏော အက္ခရန္တိ ပရိယာယော ဝုတ္တော ဧဝါတိ။

အက္ခရသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ တပ္ပသင်္ဂေန ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿပိ ဝတ္တုံ ‘‘ကေနဋ္ဌေန ဝဏ္ဏော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နနု ပဒေန၊ ဝါကျေန ဝါ အတ္ထော သံဝဏ္ဏီယတိ၊ န အက္ခရေနာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝဏ္ဏော ဧဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဒါဒိဘာဝေနာတိ ပဒဝါကျဘာဝေန။ ယထာသမ္ဗန္ဓန္တိ ယထာသင်္ကေတံ။ အယံ-သဒ္ဒေါ ဣမဿတ္ထဿ ဝါစကော၊ အယံ အတ္ထော ဣမဿ သဒ္ဒဿ ဝစနီယောတိ ယထာဂဟိတသင်္ကေတာနုရူပံ သဒ္ဒတ္ထာနံ ဝါစကဝစနီယဘာဝေါ။ အထ ဝါ ယွာယံ သဒ္ဒတ္ထာနံ အညမညံ အဝိနာဘာဝေါ၊ သော သမ္ဗန္ဓော။ တဒနုရူပံ ဧကက္ခရံ နာမပဒံ ‘‘မာ ဧဝံ မညသီ’’တိအာဒီသု မာ-ကာရာဒိ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ တေ ဟိ အဘိဓမ္မဒေသနံ ‘‘မနသာဒေသနာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ယတော ရာဟုလာစရိယော ‘‘ဝိသုဒ္ဓကရုဏာနံ မနသာဒေသနာ ဝါစာယ အက္ခရဏတော အက္ခရသညိတာ’’တိ အာဟ။

သတွပ္ပဓာနန္တိ ဒြဗျပ္ပဓာနံ။ နာမပဒေ ဟိ ဒြဗျမာဝိဘူတရူပံ၊ ကိရိယာ အနာဝိဘူတရူပါ ယထာ ‘‘ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ၃၉၊ မဟာဝ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅၊ ဥဒါ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄)။ အာချာတပဒေ ပန ကိရိယာ အာဝိဘူတရူပါ၊ ဒြဗျမနာဝိဘူတရူပံ ယထာ ‘‘ဖုသတီ’’တိ။ တေန နေသံ သတွကိရိယာပ္ပဓာနတာ ဝုတ္တာ။ ကိရိယာဝိသေသဂ္ဂဟဏနိမိတ္တန္တိ ကိရိယာဝိသေသာဝဗောဓဟေတု ကိရိယာဝိသေသဒီပနတော၊ ယထာ ‘‘စိရပ္ပဝါသိ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၁၉) ဧတ္ထ ပ-သဒ္ဒေါ ဝသနကိရိယာယ ဝိယောဂဝိသိဋ္ဌတံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဧဝံ မနသိ ကရောထ၊ မာ ဧဝံ မနသာကတ္ထာ’’တိအာဒီသု ကိရိယာဝိသေသဿ ဇောတကော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘ဧဝံသီလာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၂) ဧဝံဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၊ မ။ နိ။ ၃။ ၁၉၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) သတွဝိသေသဿ။ ဧဝံ သေသနိပါတပဒါနမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ကိရိယာယ…ပေ… နိပါတပဒ’’န္တိ။

သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ၊ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘ပဒါဘိဟိတ’’န္တိ။ အထ ဝါ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ၊ ယော အက္ခရေဟိ သင်္ကာသိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဒါဘိဟိတံ ပဒေဟိ ကထိတံ၊ ယော ပဒေဟိ ပကာသိတောတိ ဝုစ္စတိ။ တဒုဘယံ၊ ယဒိ ပဒသမုဒါယော ဝါကျံ၊ တဿ ကော ပရိစ္ဆေဒေါ။ ယာဝတာ အဓိပ္ပေတတ္ထပရိယောသာနံ၊ တာဝတာ ဧကဝါကျန္တိပိ ဝဒန္တိ၊ ဗဟူပေတ္ထ ပကာရေ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ကိံ တေဟိ၊ သာချာတံ သာဗျယံ သကာရကံ သဝိသေသနံ ‘‘ဝါကျ’’န္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ ပဒေနပိ အတ္ထော ဗျဉ္ဇီယတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပဒမတ္တသဝနေပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာကာရေသု ဝါကျဝိဘာဂေသု အဘိဟိတံ ကထိတံ နိဗ္ဗစနံ အာကာရာဘိဟိတံ နိဗ္ဗစနံ။ ‘‘အဘိဟိတန္တိ စ ပါဠိအာဂတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

‘‘နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတိ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ ဝါ မဂ္ဂီယတိ၊ ကိလေသေ ဝါ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ မဂ္ဂေါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၆) နိဗ္ဗစနာနံ ဝိတ္ထာရော။ တံနိဒ္ဒေသကထနတ္တာ နိဒ္ဒေသောတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘နိဗ္ဗစနဝိတ္ထာရော နိရဝသေသဒေသနတ္တာ နိဒ္ဒေသော’’တိ။ ပဒေဟီတိ ဝါကျာဝယဝဘူတေဟိ၊ ဝါကျတော ဝိဘဇ္ဇမာနေဟိ ဝါ အာချာတာဒိပဒေဟိ။ တေနာဟ ‘‘ဝါကျဿ ဝိဘာဂေါ’’တိ၊ တထာ စာဟ ‘‘အပရိယောသိတေ’’တိအာဒိ။ အပရေ ပန ‘‘ပကတိပစ္စယလောပါဒေသာဒိဝသေန အက္ခရဝိဘာဂေါ အာကာရော၊ နိရုတ္တိနယေန ပဒဝိဘာဂေါ နိဗ္ဗစနံ၊ ဝါကျဝိဘာဂေါ နိဒ္ဒေသော။ ဝဏ္ဏပဒဝါကျာနိ ဟိ အဝိဘတ္တာနိ၊ ဝိဘတ္တာနိ စ ဆ ဗျဉ္ဇနပဒါနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဆဋ္ဌံ ဝစနန္တိ ဆဋ္ဌံ ပဒံ။ ကာတဗ္ဗန္တိ ‘‘အက္ခရံ ပဒံ ဗျဉ္ဇနံ အာကာရော တထေဝ နိရုတ္တိ နိဒ္ဒေသော ဆဋ္ဌဝစန’’န္တိ ဂါထာယံ ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗံ၊ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ဝါ အာကာရပဒံ စတုတ္ထံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗော သဒ္ဒဝေါဟာရော ဝိဘတ္တေဟိ၊ အဝိဘတ္တေဟိ စ အက္ခရပဒဝါကျေဟေဝ၊ တဒညပ္ပကာရော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ယာနိမာနီ’’တိအာဒိ။

၂၄။ ကာသနာသဒ္ဒေါ ကမ္မတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကာသီယတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဒေဟိ တာဝ အတ္ထဿ သင်္ကာသနာ၊ ပကာသနာ စ ဟောတု၊ ပဒါဝဓိကာပိ သံဝဏ္ဏနာ ဣစ္ဆိတာတိ အက္ခရေဟိ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘အက္ခရေဟိ သုယျမာနေဟီ’’တိအာဒိ။ ပဒတ္ထသမ္ပဋိပတ္တီတိ ပဒါဘိဓေယျအတ္ထာဝဗောဓော။ ‘‘အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတီ’’တိအာဒိနာ အက္ခရကရဏံ သင်္ကာသနဘူတံ ဥဂ္ဃဋနကိရိယံ ဝဒန္တေန ယထာဝုတ္တော အတ္ထော သာဓိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဝိဘဇနုတ္တာနီကမ္မပညတ္တီတိ ဧကတ္တနိဒ္ဒေသော သမာဟာရောတိ အယံ ဒွန္ဒသမာသော။ ဥဘယေနာတိ ‘‘ဝိဝရဏာ၊ ဝိဘဇနာ’’တိ ဣမိနာ ဒွယေန။ ဧတေဟီတိ ဧတ္ထ ဧဝ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဧတေဟိ ဧဝါ’’တိ။ ‘‘သင်္ကာသနာ…ပေ… အဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ ယထာဓိပ္ပေတအနူနာဝဓာရဏဖလံ ဒဿေတိ။ ဥဂ္ဃဋနာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန ဝိပဉ္စနနယာနိ သင်္ဂဏှာတိ။

၂၅။ သမ္မာ ယုတ္တောတိ သမ္မာ အဝိပရီတံ၊ အနဝသေသတော စ ယုတ္တော သဟိတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အနူနာ’’တိ။ သဗ္ဗော ဟိ ပါဠိအတ္ထော အတ္ထပဒအတ္ထနယေဟိ အနဝသေသတော သင်္ဂဟိတော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဿ ဟီ’’တိအာဒိ။

၂၆။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ မူလပဒပဒဋ္ဌာနာနိ အသင်္ဂဟိတာနီတိ? ပဒတ္ထန္တရာဘာဝတော။ မူလပဒါနိ ဟိ နယာနံ သမုဋ္ဌာနမတ္တတ္တာ ပဒဋ္ဌာနာနီတိ ဒဿိတောယံ နယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣတော ဝိနိမုတ္တော ကောစိ နေတ္တိပဒတ္ထော နတ္ထီ’’တိ။

နေတ္တိယာ ကာရဏဘူတာယ။ ဟာရာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗာတိ သုတ္တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန ဟာရာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။ သွာယန္တိ သော အယံ သံဝဏ္ဏနာက္ကမော။ ယေန အနုက္ကမေန နေတ္တိယံ ဒေသိတာ၊ တေနေဝ သုတ္တေ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာတိ။ ဧဝံ သိဒ္ဓေတိ ဒေသနာက္ကမေနေဝ သိဒ္ဓေ။ အယံ အာရမ္ဘောတိ ‘‘သောဠသ ဟာရာ ပဌမ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တော အာရမ္ဘော။ ဣမမတ္ထန္တိ ဣမံ ဝုစ္စမာနနိယမသင်္ခါတံ အတ္ထံ။

ယဒိ ဒေသိတက္ကမေနေဝ ဟာရနယာ သုတ္တေ ယောဇေတဗ္ဗာ သိယုံ၊ ကိံ သော ကမော ကာရဏနိရပေက္ခော၊ ဥဒါဟု ကာရဏသာပေက္ခောတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ ကာရဏနိရပေက္ခော ဟာရနယာနံ အနုက္ကမော၊ အနေကေ အတ္ထာ ဝုစ္စမာနာ အဝဿံ ဧကေန ကမေန ဝုစ္စန္တီတိ။ ဧဝံ သန္တေ ယေန ကေနစိ ကမေန သုတ္တေ ယောဇေတဗ္ဗာ သိယုံ၊ တထာ သတိ နိယမော နိရတ္ထကော သိယာ။ အထ ကာရဏသာပေက္ခော၊ ကိံ တံ ကာရဏန္တိ? ဣတရော ကာရဏဂဝေသနံ အကတွာ အတ္ထော ဧဝေတ္ထ ဂဝေသိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘နာယမနုယောဂေါ န ကတ္ထစိ အနုက္ကမေ နိဝိသတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘န ပန မယံ ဒေဝါနံပိယဿ မနောရထဝိဃာတာယ စေတေမာ’’တိ ကမကာရဏံ ဝိစာရေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာဟာရဿ တာဝ အာဒိတော ဒေသနာယ ကာရဏံ ပတိဋ္ဌပေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မဒေသနာယ နိဿယော အဿာဒါဒီနဝနိဿရဏာနိ၊ သရီရံ အာဏတ္တိ။ ပကတိယာ သဘာဝေန။ နိဒ္ဓါရဏေန ဝိနာပိ ပတိဋ္ဌာဘာဝတော နိဿယဘာဝတော။

‘‘တထာ ဟိ ဝက္ခတီ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တံ အတ္ထံ ပါကဋတရံ ကရောတိ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။

ဝိစယာနန္တရန္တိ ဝိစယဟာရာနန္တရံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တထာ ဟီတိ လက္ခဏဟာရဝိဘင်္ဂေ ယုတ္တာယုတ္တာနံ ကာရဏပရမ္ပရာယ ပရိဂ္ဂဟိတသဘာဝါနံ အဝုတ္တာနမ္ပိ ဧကလက္ခဏတာယ ဂဟဏံ ဝုတ္တံ။

အတ္ထတော နိဒ္ဓါရိတာနန္တိ အတ္ထုဒ္ဓါရပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိအာဒိအတ္ထတော သုတ္တန္တရတော ဥဒ္ဓဋာနံ သံဝဏ္ဏိယမာနသုတ္တေ အာနီတာနံ ပါဠိဓမ္မာနံ။ သဒ္ဒတော၊ ပမာဏန္တရတော စ လဒ္ဓါနံ ဣဓ ဝိစာရေတဗ္ဗတ္တာ အာဟ ‘‘နိရဝသေသတော’’တိ။ အတ္ထဿာတိ အဘိဓေယျတ္ထဿ။ ဓမ္မဿာတိ သဘာဝဓမ္မဿ။ တတ္ထ တတ္ထ တံ အဘိနိရောပေတီတိ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ၊ ဓမ္မေ စ တံ နာမံ အဘိနိရောပေတိ၊ ‘‘အယမေဝံနာမော’’တိ ဝေါဟရတိ။ ‘‘အတ္ထဿ၊ ဓမ္မဿာ’’တိ ပဒဒွယေန သာမညတော အတ္ထော၊ ဓမ္မော စ အနဝသေသေတွာ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသပရိယာဒါန’’န္တိ၊ ယတော ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ တတ္ထာ’’တိ။ တထာတိ ယထာ အနဝသေသတ္ထာဝဗောဓဒီပကံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ ကတံ စတုဗျူဟပါဠိယံ၊ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတီတိ ဧတ္ထ အသဒ္ဒဝတီ အတ္ထာ ပဝတ္တိဝသေန လဗ္ဘမာနာ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဥဒ္ဓဋာတိ ဥပသံဟာရတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။

တေနေဝါတိ သုတ္တန္တရသံသန္ဒနဿ သဘာဂဝိသဘာဂဓမ္မန္တရာဝဋ္ဋနူပါယဘာဝတော ဧဝ။ ယတောတိ သဘာဂဝိသဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနဿ သာဓာရဏာဒိဓမ္မဝိဘဇနူပါယတ္တာ။ ပဋိဝိဘတ္တသဘာဝေတိ ပဋိဘာဂဘာဝေန ဝိဘတ္တသဘာဝေ။

တေ ဓမ္မာတိ ပဋိပက္ခတော ပရိဝတ္တိတဓမ္မာ။ န ပရိယာယဝိဘာဝနာ ပညတ္တိဝိဘာဂပရိဂ္ဂါဟိကာတိ အာဟ ‘‘ပရိယာ…ပေ… သုဗောဓနဉ္စာ’’တိ။

ပုစ္ဆာဝိသောဓနံ ဝိဿဇ္ဇနံ။ အာရမ္ဘဝိသောဓနံ ဒေသနာယ အတ္ထကထနံ။ တဒုဘယဝိစာရော ဓာတာဒီသု အသမ္မုယှန္တဿေဝ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ဓာတာယတနာ…ပေ… သမ္ပာဒေတု’’န္တိ။ သုဒ္ဓါ အာရမ္ဘောတိအာဒိပါဠိနိဒဿနေနပိ အယမေဝတ္ထော ဥဒါဟဋောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ကာရဏာကာရော’’တိ ပဒဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပဘေဒတော ဒေသနာကာရောတိ ဝေဝစနံ။ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုစ္စမာနာနီတိ ဥဒ္ဓရိတွာ သမာရောပိယမာနာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တဿ အတ္ထံ တထတ္တာဝဗောဓာယာတိ သုတ္တဿ ပဒတ္ထာဝဂမမုခေန စတုသစ္စာဘိသမယာယ။

ဝေနေယျတ္တယယုတ္တော အတ္ထနယတ္တယူပဒေသော ‘‘ဝေနေယျတ္တယပ္ပယောဇိတော’’တိ ဝုတ္တော။ ဝေနေယျတ္တယဉှိ ပစ္စယသမဝါယေ တဒုပဒေသဖလံ အဓိဂစ္ဆန္တံ အတ္ထံ ပယောဇေတိ နာမာတိ။ တဒနုက္ကမေနေဝါတိ တေသံ ဥဂ္ဃဋိတညုအာဒီနံ ဒေသနာနုက္ကမေနေဝ။ တေတိ တယော အတ္ထနယာ။ တေသန္တိ ဥဂ္ဃဋိတညုအာဒီနံ။ ယထာ ဥဒ္ဒေသာဒီနံ သင်္ခေပမဇ္ဈိမဝိတ္ထာရဝုတ္တိယာ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဥပကာရတာ၊ ဧဝံ တေသံ အတ္ထနယာနံ။ တဿာတိ အတ္ထနယတ္ထဿ။ တတ္ထာတိ တဿံ တဿံ ဘူမိယံ။

သမုဋ္ဌာနံ နိဒါနံ။ အနေကဓာ သဒ္ဒနယတော၊ နိရုတ္တိနယတော စာတိ အနေကပ္ပကာရံ။ ပဒတ္ထော သဒ္ဒတ္ထော။ ဝိဓိ အနုဝါဒေါတိ ဣဒမေတ္ထ ဝိဓိဝစနံ၊ အယမနုဝါဒေါတိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာဓာတဗ္ဗောတိ ပရိဟရိတဗ္ဗော။ အနုသန္ဓီယာ အနုရူပံ နိဂမေတဗ္ဗန္တိ ယာယ အနုသန္ဓိယာ သုတ္တေ ဥပရိ ဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ တဒနုရူပံ သံဝဏ္ဏနာ နိဂမေတဗ္ဗာ။ ပယောဇနန္တိ ဖလံ။ ပိဏ္ဍတ္ထောတိ သင်္ခေပတ္ထော။ အနုသန္ဓီတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒိအနုသန္ဓိ။ ဥပေါဂ္ဃာဋောတိ နိဒဿနံ။ စာလနာတိ စောဒနာ။ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ ပရိဟာရော။

ပကတိအာဒိပဒါဝယဝံ ဘိန္ဒိတွာ ကထနံ ဘေဒကထာ ယထာ ‘‘ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၃)။ ပဒဿ အတ္ထကထနံ တတွကထာ ယထာ ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော’’တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁)။ ပရိယာယဝစနံ ဝေဝစနဂ္ဂဟဏံ ယထာ ‘‘ပညာ ပဇာနနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆)။ ဝိစယယုတ္တိစတုဗျူဟပရိဝတ္တနဟာရေကဒေသသင်္ဂဟိတာ၊ ဝေဝစနဟာရသင်္ဂဟိတာ စာတိ အာဟ ‘‘တေ ဣဓ ကတိပယဟာရသင်္ဂဟိတာ’’တိ။

အတ္တနော ဖလံ ဓာရေတီတိ ဓမ္မောတိ ဟေတုနော ဓမ္မဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဉာပကဟေတူပိ ဉာဏကရဏဋ္ဌေန ကာရကေ ပက္ခိပိတွာ အာဟ ‘‘ကာရကော သမ္ပာပကောတိ ဒုဝိဓော’’တိ။ ပုန စက္ခုဗီဇာဒိနိဗ္ဗတ္တကမေဝ ကာရဏံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပုန…ပေ… တိဝိဓော’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘တယော ကုသလဟေတူ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၅၉-၁၀၆၀) အာဂတာ အလောဘာဒယော၊ လောဘာဒယော စ ဟေတုဟေတု နာမ။ ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာဘူတာ ဟေတု၊ စတ္တာရော မဟာဘူတာ ပစ္စယော ရူပက္ခန္ဓဿ ပညာပနာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၈၆) အာဂတော ပစ္စယဟေတု နာမ။ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ အတ္တနော ဝိပါကံ ပတိ ဥတ္တမဟေတု နာမ။ စက္ခာဒိဗီဇာဒိ စက္ခုဝိညာဏအင်္ကုရာဒီနံ အသာဓာရဏဟေတု နာမ။ ကုသလာကုသလာနံ သတိပိ ပစ္စယဓမ္မဘာဝေ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဖလဝိသေသဟေတုဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏံ၊ သဒ္ဒမဂ္ဂါနံ ပန ဉာပကသမ္ပာပကဟေတုဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အင်္ကုရာဒိကဿ အသာဓာရဏဟေတု ဗီဇာဒိသမာနဇာတိယဟေတုတာယ သဘာဂဟေတု။ သာဓာရဏဟေတု ဘုသသလိလာဒိအသမာနဇာတိယတာယ အသဘာဂဟေတု။ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓသန္တာနိကော အဇ္ဈတ္တိကဟေတု၊ ဣတရော ဗာဟိရဟေတု။ ကေစိ ပန ‘‘သသန္တာနိကော အဇ္ဈတ္တိကဟေတု၊ ဣတရော ဗာဟိရဟေတူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပရိဂ္ဂါဟကော ဥပတ္ထမ္ဘကော။ ပရမ္ပရဟေတု ဥပနိဿယပစ္စယော။

နိဗ္ဗာနဿ အနိဗ္ဗတ္တနိယေပိ သမုဒယပ္ပဟာနသမုဒယနိရောဓာနံ အဓိဂမာဓိဂန္တဗ္ဗဘာဝတော နိဗ္ဗာနံ ပတိ မဂ္ဂဿ ဟေတုဘာဝေါ ဝိယ မဂ္ဂံ ပတိ နိဗ္ဗာနဿ ဖလဘာဝေါ ဥပစာရသိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ဖလပရိယာယော လဗ္ဘတီ’’တိ။

ပဋိပဇ္ဇမာနဘူမိ မဂ္ဂဓမ္မာ။ ပဋိပန္နဘူမိ ဖလဓမ္မာ။

ကိစ္စတောတိ သရသတော။ လက္ခဏတောတိ ဥပလက္ခဏတော။ သာမညတောတိ သမာနဘာဝတော။ တေန သမာနဟေတုတာ၊ သမာနဖလတာ၊ သမာနာရမ္မဏတာ စ ဂဟိတာ ဟောတီတိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ လက္ခဏဟာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။

အပိစေတ္ထ သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂဝိရောဓပကရဏလိင်္ဂသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသာမတ္ထိယာဒီနမ္ပိ ဝသေန နယဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သမ္ပယောဂတော တာဝနယဝိဘာဂေါ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ယထယိဒံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈) စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိတာ ဂဟိတာ၊ တံသမ္ပယောဂတော စေတသိကာနမ္ပိ ဂဟိတာဝ ဟောတိ အညတ္ထ နေသံ စိတ္တေန သမ္ပယောဂဒီပနတော။ အထ ဝါ ‘‘သညိနော’’တိ။ သညာသဟိတတာဝစနေန ဟိ နေသံ ဝေဒနာစေတနာဒိဝန္တတာပိ သမ္ပယောဂတော ဒီပိတာ ဟောတိ။

ဝိပ္ပယောဂတော – ‘‘အဟေတုကာ’’တိ။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဓမ္မာ ‘‘သဟေတုကာ’’တိ ဝုတ္တာတိ တဗ္ဗိဓုရာ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယောဂတော ‘‘အဟေတုကာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ ‘‘အသညိနော’’တိ။ သညာဝိပ္ပယုတ္တာ ဟိ ဓမ္မပဝတ္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ န သညာယ အဘာဝမတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။

ဝိရောဓတော – ‘‘အဋ္ဌမကော (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမကပါဠိ။၄၃၉)၊ သဒ္ဓါနုသာရီ’’တိ (ပု။ ပ။ မာတိကာ ၇။၃၆) စ ဝုတ္တေ တံ သန္တတိယံ သံယောဇနတ္တယပ္ပဟာနံ ဝိညာယတိ၊ တထာ ‘‘သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေ အနာဂါမိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၇) ဝုတ္တေ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနံ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၇) ဝုတ္တေ အနဝသေသသံယောဇနပ္ပဟာနံ ဝိညာယတိ။

ပကရဏတော – ‘‘အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ မာတိကာ)။ အဓိကာရတော ဟိ ကုသလာကုသလဘာဝေန န ကထိတာတိ ဉာယတိ။ ‘‘ဥပဓီ ဟိ နရဿ သောစနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၊ ၁၄၄) စ။ ဗာဟိရာ ဟိ ဓမ္မာ ဣဓ ‘‘ဥပဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတာတိ ဝိညာယတိ။

လိင်္ဂတော – ‘‘သီတေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ သီတာဒိဂ္ဂဟဏေန ဟိ လိင်္ဂေန ဘူတုပါဒါယပ္ပကာရဿေဝ ဓမ္မဿ ရူပဘာဝေါ၊ န ဣတရဿ။

သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော – ‘‘ကာယပဿဒ္ဓိ၊ ကာယာယတန’’န္တိ။ ‘‘ယာ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿာ’’တိအာဒိဝစနတော ဟိ ပုရိမော ကာယသဒ္ဒေါ သမူဟဝါစီ၊ ဣတရော အာယတနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ပသာဒဝါစီ။

သာမတ္ထိယတော – ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တံ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄)၊ သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၂၉) စ၊ တထာ ‘‘သဗ္ဗာဝန္တံ လောကံ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ…ပေ… ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၂၃၂၊ ၄၅၉၊ ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉၊ ၃။၂၃၀၊ ဝိဘ။ ၆၄၂)။ ဧတ္ထ ဟိ သတိပိ သဗ္ဗသဒ္ဒဿ အနဝသေသသတ္တဝါစကတ္တေ အာဒိတ္တတာ သာပေက္ခဿေဝ အတ္ထဿ ဝါစကတ္တာ ပဒေသဝါစီ သဗ္ဗသဒ္ဒေါ၊ လောကသဒ္ဒေါပိ သတ္တဝါစီ။ သတ္တာရမ္မဏာ ဟိ အပ္ပမညာတိ။ တထာ ‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၉၄-၂၉၅) သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဟိ သပဋိက္ခေပတော၊ မာတုပိတုဃာတကမ္မဿ စ မဟာသာဝဇ္ဇတာပဝေဒနတော၊ ဣဓ စ တဒနုညာယ ကတာယ မာတုပိတုဋ္ဌာနိယာ တာဒိသာ ကေစိ ပါပဓမ္မာ ဝေနေယျဝသေန ဂဟိတာ ဝိညာယတိ။ ကေ ပန တေတိ? တဏှာမာနာ။ တဏှာ ဟိ ဇနနီ သတ္တာနံ။ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅-၅၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပိတုဋ္ဌာနိယော မာနော တံ နိဿာယ အတ္တသမ္ပဂ္ဂဏှတော ‘‘အဟံ အသုကဿ ရုညော၊ ရာဇမဟာမတ္တဿ ဝါ ပုတ္တော’’တိ ယထာ။ သာမတ္ထိယာဒီနန္တိ အာဒိသဒ္ဒေန ဒေသပကတိအာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။

လဗ္ဘမာနပဒတ္ထနိဒ္ဓါရဏမုခေနာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ လဗ္ဘမာနအဿာဒါဒိဟာရပဒတ္ထနိဒ္ဓါရဏဒွါရေန။ ယထာလက္ခဏန္တိ ယံ ယံ လက္ခဏံ၊ လက္ခဏာနုရူပံ ဝါ ယထာလက္ခဏံ။ ဟေတုဖလာဒီနိ ဥပဓာရေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ တေသံ ဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ ဟေတုဖလာဒယော ယေ ယသ္မိံ ဟာရေ သဝိသေသံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသတော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

နိဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဋိနိဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ

၁။ ဒေသနာဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၅။ အနွတ္ထသညတန္တိ အတ္ထာနုဂတသညဘာဝံ၊ ‘‘ဒေသနာဟာရော’’တိ အယံ သညာ အနွတ္ထာ အတ္ထာနုဂတာတိ အတ္ထော။

အဝုတ္တမေဝါတိ ပုဗ္ဗေ အသံဝဏ္ဏိတပဒမေဝ။ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀) ဝစနဿ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ကတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေပိဋကဿ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သံဝဏ္ဏနာလက္ခဏံ နေတ္တိပ္ပကရဏံ၊ တဉ္စ ပရိယတ္တိဓမ္မသင်္ဂါဟကေ သုတ္တပဒေ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတေ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနာဟာရေန…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။

ယေသံ အဿာဒါဒီနံ ဝိဘဇနလက္ခဏော ဒေသနာဟာရော၊ တေ ဂါထာယ၊ ဣဓာပိ စ အာဂတေ ‘‘အဿာဒံ အာဒီနဝ’’န္တိအာဒိနာ ဥဒါဟရဏဝသေန ဝိဘဇိတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမော အဿာဒေါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တဿံ ‘‘အဿာဒါဒီနဝတာ’’တိ ဂါထာယံ ဝုတ္တော ကတမော အဿာဒေါ။ အထ ဝါ ‘‘အဿာဒံ အာဒီနဝ’’န္တိအာဒိနာ ယော ဣဓ အဿာဒါဒီနံ ဥဒ္ဒေသော၊ တတ္ထ ကတမော အဿာဒေါတိ စေတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကမ္မကရဏတ္ထဘိန္နဿ ဝိသယဝိသယိတာလက္ခဏဿ အဿာဒဒွယဿ နိဒဿနတ္ထံ ဂါထာဒွယုဒါဟရဏံ၊ တထာ ကာမဝိပရိဏာမလက္ခဏဿ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခလက္ခဏဿ စာတိ ဒုဝိဓဿာပိ အာဒီနဝဿ နိဒဿနတ္ထံ ‘‘အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဒုဝိဓဿာပိ နိဿရဏဿ နိဒဿနနိဒဿနတ္ထဉ္စ ဒွေ ဒွေ ဂါထာ ဥဒါဟဋာ။

ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိန္တိ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂-၁၀၃၊ နေတ္တိ။ ၅၊ ၂၆၊ ၃၁၊ ပေဋကော။ ၂၂) ဧတ္ထ ဓမ္မစာရိနော မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနေဟိ သာတိသယာရက္ခာ သမ္ဘဝတိ၊ သမ္ပတ္တိဘဝဿာပိ ဝိပရိဏာမသင်္ခါရဒုက္ခတာဟိ ဒုဂ္ဂတိဘာဝေါ ဣစ္ဆိတောဝါတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘နိဿရဏံ အနာမသိတွာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ဝါ ဥပနိဓာယ သဗ္ဗာ ဥပပတ္တိယော ဒုဂ္ဂတီ’’တိ။

အဝေက္ခဿူတိ ဝိဓာနံ။ တဿာ ပန အဝေက္ခာယ ပဝတ္တိအာကာရော၊ ဝိသယော၊ ကတ္တာ စ ‘‘သုညတော၊ လောကံ၊ မောဃရာဇာ’’တိ ပဒတ္တယေန ဝုတ္တာတိ အာဟ – ‘‘သုညတော…ပေ… အာဏတ္တီ’’တိ။ တတ္ထ သင်္ခါရာနံ သုညတာ အနတ္တသဘာဝတာယ၊ အတ္တသုညတာယ စ သိယာ။ ယတော တေ န ဝသဝတ္တိနော၊ အတ္တသာရဝိရဟိတာ စ၊ ယတော တေ အနတ္တာ၊ ရိတ္တာ၊ တုစ္ဆာ စ အတ္တနာ၊ တဒုဘယံ ဒဿေတိ ‘‘အဝသဝတ္တိတာ’’တိအာဒိနာ။ ဧဝံ မစ္စုတရော သိယာတိ ဧဝံ ပဋိပတ္တိယာ မစ္စုတရော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ပရိကပ္ပေတွာ ဝိဓိယမာနဿ မစ္စုတရဏဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ဒေသနာယ ပစ္စက္ခတော သိဇ္ဈမာနံ သာတိသယံ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘တဿ ယံ…ပေ… ဖလ’’န္တိ။

၆။ ဥဒါဟရဏဝသေနာတိ နိဒဿနဝသေန။ တတ္ထ ‘‘ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေနာ’’တိ ဣမိနာ ဥဂ္ဃဋိတညုအာဒိပုဂ္ဂလပယောဇိတော အဿာဒါဒီသု ဘဂဝတော ဒေသနာဝိသေသောတိ ဒဿေတိ။

ဃဋိတမတ္တန္တိ သောတဒွါရာနုသာရေန မနောဒွါရိကဝိညာဏသန္တာနေန အာလမ္ဗိတမတ္တံ။ သဿတာဒိအာကာရဿာတိ သဿတုစ္ဆေဒါကာရဿ။ ဣဒဉှိ ဒွယံ ဓမ္မဒေသနာယ စာလေတဗ္ဗံ၊ န အနုလောမိကခန္တိ၊ ယထာဘူတဉာဏံ ဝါ။ ဧတသ္မိဉှိ စတုက္ကေ အာသယသာမညတာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီ စ၊ ခန္တိ စေဝါနုလောမိကာ၊

ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ၊ ဧတံ အာသယသညိတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၃၆၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ၊ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)၊

စလနာယာတိ ဝိက္ခမ္ဘနာယ။ ပရာနုဝတ္တိယာတိ သမုစ္ဆေဒနာယ။ ဥဂ္ဃဋိတေ ဇာနာတီတိ ဥဂ္ဃဋိတညူတိ မူလဝိဘုဇာဒိပက္ခေပေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပဉ္စိတန္တိ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘မန္ဒံ သဏိက’’န္တိ။ နိဿရဏအာဒီနဝနိဿရဏအဿာဒါဒီနဝနိဿရဏာနံ ဝိဘာဝနာ ဝေနေယျတ္တယဝိနယနသမတ္ထာ။

စတ္တာရောတိ အဿာဒေါ စ အာဒီနဝေါ စ အဿာဒေါ အာဒီနဝေါ စ အဿာဒေါ နိဿရဏဉ္စာတိ ဧတေ စတ္တာရော။ ယဒိ နိဿရဏဝိဘာဝနာ ဝေနေယျဝိနယနသမတ္ထာ၊ ကသ္မာ ပဉ္စမော န ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အာဒီနဝါဝစနတော’’တိ။ ယဒိ ဟိ ဥဂ္ဃဋိတညုံ သန္ဓာယ အယံ နယော ဝုစ္စတိ၊ နိဿရဏမတ္တေန သိဒ္ဓံ သိယာ။ အထ ဝိပဉ္စိတညုံ၊ နေယျံ ဝါ၊ အာဒီနဝေါ စ နိဿရဏဉ္စ အဿာဒေါ စ အာဒီနဝေါ နိဿရဏဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ? တထာ အပ္ပဝတ္တတ္တာ န ဂဟိတော။ တေနာဟ ‘‘အာဒီနဝါဝစနတော’’တိအာဒိ။ ဒေသနန္တိ သာမညတော ဂဟိတံ ‘‘သုတ္တေကဒေသံ ဂါထံ ဝါ’’တိ ဝိသေသေတိ။ ပဒပရမအဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သဥပါယဿ နိဿရဏဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ။

‘‘ကလျာဏ’’န္တိ ဣမိနာ ဣဋ္ဌဝိပါကော၊ ‘‘ပါပက’’န္တိ အနိဋ္ဌဝိပါကော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အယံ အဿာဒေါ၊ အယံ အာဒီနဝေါ’’တိ။ လာဘာဒီနံ ပုညဖလတ္တာ တဒနုရောဓံ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘အယံ အဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဗ္ဗိပရိယာယေန အလာဘာဒီနံ အာဒီနဝတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကာမာတိ ကိလေသကာမသဟိတာ ဝတ္ထုကာမာ။ ဝိရူပရူပေနာတိ အပ္ပတိရူပါကာရေန။ မထေန္တီတိ မဒ္ဒန္တိ။ ပဗ္ဗဇိတောမှီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတော အမှိ။ အပဏ္ဏကန္တိ အဝိရဇ္ဈနကံ။ သာမညန္တိ သမဏဘာဝေါ။ သမိတပါပဘာဝေါယေဝ သေယျော သုန္ဒရတရော။

တတ္ထ ‘‘ကာမာ ဟိ စိတြာ မဓုရာ မနောရမာ’’တိ အယံ အဿာဒေါ၊ ‘‘ဝိရူပရူပေန မထေန္တိ စိတ္တ’’န္တိ အယံ အာဒီနဝေါ၊ ‘‘အပဏ္ဏကံ သာမည’’န္တိ ဣဒံ နိဿရဏန္တိ အာဟ ‘‘အယံ…ပေ… နိဿရဏဉ္စာ’’တိ။

ဖလာဒီနံ ဧကကဝသေန စ တိကဝသေန စ ပါဠိယံ ဥဒါဟဋတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုကဝသေနပီ’’တိ။

သုခါ ပဋိပဒါ၊ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါတိ ယာ ဒွေ ပဋိပဒါ၊ တာသု ဧကေကာ ဒန္ဓခိပ္ပာဘိညတာယ ဒွေ ဒွေ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပဋိပဒါဘိညာကတော ဝိဘာဂေါ ပဋိပဒါကတော ဟောတီ’’တိ။ ကတပုဗ္ဗကိစ္စဿ ပထဝီကသိဏာဒီသု သဗ္ဗပဌမံ ‘‘ပထဝီ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တမနသိကာရော ပဌမသမန္နာဟာရော။ ဥပစာရန္တိ ဥပစာရဇ္ဈာနံ။ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ ဈာနမ္ပိ ‘‘ပဋိပဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဒညာ ဟေဋ္ဌိမပညတော အဓိကာ ပညာတိ ကတွာ ‘‘အဘိညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ကိလေသေတိ နီဝရဏပ္ပကာရေ၊ တံသဟဂတကိလေသေ စ။ အင်္ဂပါတုဘာဝန္တိ ဝိတက္ကာဒိဈာနင်္ဂပဋိလာဘံ။

အဘိနိဝိသန္တောတိ ပဋ္ဌပေန္တော။ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဏှန္တောတိ ရူပါရူပဓမ္မေ လက္ခဏာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တော။ ပရိဂ္ဂဟိတရူပါရူပဿ မဂ္ဂပါတုဘာဝဒန္ဓတာ စ နာမရူပဝဝတ္ထာနာဒီနံ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိယာ သိယာတိ န ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟကိစ္ဆတာယ ဧဝ ဒုက္ခာပဋိပဒတာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ စေ? န၊ နာမရူပဝဝတ္ထာပနာဒီနံ ပစ္စနီကကိလေသမန္ဒတာယ သုခသိဒ္ဓိယမ္ပိ တထာသိဒ္ဓဝိပဿနာသဟဂတာနံ ဣန္ဒြိယာနံ မန္ဒတာယ မဂ္ဂပါတုဘာဝတော။ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ အကိစ္ဆေနပိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ၊ ကိစ္ဆေန ပရိဂ္ဂဟိတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ နာမရူပံ ဝဝတ္ထာပေန္တောတိ ‘‘နာမရူပမတ္တမေတံ၊ န အညော ကောစိ သတ္တာဒိကော’’တိ ဝဝတ္ထာပနံ ကရောန္တော။ ကတရော ပနေတ္ထ ဝါရော ယုတ္တရူပေါတိ? ယော ကောစိ သကိံ၊ ဒွိက္ခတ္တုံ၊ အနေကသတက္ခတ္တုန္တိ ဧဝမာဒီသု ဟိ ဝိက္ခမ္ဘနဝါရေသု သကိံ၊ ဒွိက္ခတ္တုဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝါရော သုခါ ပဋိပဒါ ဧဝ၊ န တတော ဥဒ္ဓံ သုခါ ပဋိပဒါ ဟောတိ၊ တသ္မာ တိက္ခတ္တုံ ဝိက္ခမ္ဘနဝါရတော ပဋ္ဌာယ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပိစ ကလာပသမ္မသနာဝသာနေ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဥပ္ပန္နဿ ဝိပဿနုပက္ကိလေသဿ တိက္ခတ္တုံ ဝိက္ခမ္ဘနေန ကိစ္ဆတာဝါရော ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ဒန္ဓတ္တာ ပဋိပဒါယ ဧတဿ အကိစ္ဆတ္တေပိ ပုရိမာနံ ကိစ္ဆတ္တေ ဒုက္ခာပဋိပဒတာ ဝုတ္တနယာဝ။ ယဿ ပန သဗ္ဗတ္ထ အကိစ္ဆတာ၊ တဿ ပရမုက္ကံသဂတာ သုခါ ပဋိပဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယထာ နာမရူပပရိဂ္ဂဟကိစ္ဆတာယ မဂ္ဂပါတုဘာဝဒန္ဓတာယ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ ဝုတ္တာ၊ တထာ တဗ္ဗိပရိယာယေန စတုတ္ထီ၊ တဒုဘယဝေါမိဿတာဝသေန ဒုတိယာ၊ တတိယာ စ ဉာတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣမိနာ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိယျာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ဝိပဿနာပက္ခိကာ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဟေတုပါယဖလေဟီတိ ဧတ္ထ တဏှာစရိတတာ၊ မန္ဒပညတာ စ ပဌမာယ ပဋိပဒါယ ဟေတု၊ တဏှာစရိတတာ၊ ဥဒတ္ထပညတာ စ ဒုတိယာယ၊ ဒိဋ္ဌိစရိတတာ၊ မန္ဒပညတာ စ တတိယာယ၊ ဒိဋ္ဌိစရိတတာ၊ ဥဒတ္ထပညတာ စ စတုတ္ထိယာ။ ဥပါယော ပန ယထာက္ကမံ သတိသမာဓိဝီရိယပညိန္ဒြိယာနိ၊ သတိပဋ္ဌာနဈာနသမ္မပ္ပဓာနသစ္စာနိ စ ဥပနိဿယဘူတာနိ။ ဖလံ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိယျာနံ။

သမာဓိမုခေနာတိ သမာဓိမုခေန ဘာဝနာနုယောဂေန။ တေနေဝါဟ ‘‘သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိပဿနာယာ’’တိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ နေတ္တိပ္ပကရဏေ။ ဝက္ခတိ ‘‘ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ သေက္ခဖလ’’န္တိ၊ ‘‘ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိကာမဓာတုသမတိက္ကမ’’န္တိ စ။ သောတိ အနာဂါမီ။

တေနာတိ ပဋိပက္ခေန။ တတောတိ ပဋိပက္ခတော။ သမာနာဓိကရဏဝသေန စ စေတောဝိမုတ္တိသဒ္ဒါနံ သမာသံ ကတွာ ဘိန္နာဓိကရဏဝသေန ဝတ္တုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုန ‘‘စေတသော ဝါ’’တိအာဒိနာ အညပဒတ္ထဝသေန စေတောဝိမုတ္တိပဒါနံ သမာသံ ဒဿေတိ။ ဝိညာဏပရိယာယေန စေတော-သဒ္ဒေန ဝုတ္တယောဇနာ န သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ယထာသမ္ဘဝ’’န္တိ။

ဟာ-သဒ္ဒေါ ဂတိအတ္ထော၊ ဂတိ စေတ္ထ ဉာဏဂတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဟာတဗ္ဗာတိ ဂမေတဗ္ဗာ’’တိ။ နေတဗ္ဗာတိ ဉာပေတဗ္ဗာ။

၇။ တန္တိ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂံ။ ဉာဏဝိဘာဂေနာတိ သုတမယာဒိဉာဏပ္ပဘေဒေန။ နိဗ္ဗတ္တနန္တိ ဥပ္ပာဒနံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဥဂ္ဃဋိတညုတာတိအာဒိပုဂ္ဂလဝိဘာဂဘူတေ ဒေသနာဘာဇနေ။ ဒေသနာယန္တိ သုတ္တေ။ တံ ဒဿေတုန္တိ တံ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ။ ‘‘သွာယံ ဟာရော ကထံ သမ္ဘဝတီ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။

သာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဓမ္မတ္ထာနံ ဝီမံသနပညာ။ အဓိကာရတောတိ ‘‘သတ္ထာ ဝါ ဓမ္မံ ဒေသယတီ’’တိအာဒိအဓိကာရတော။ သာမတ္ထိယတော ဥဂ္ဃဋိတညုအာဒိဝေနေယျဝိနယနသမတ္ထဘာဝတော။ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဥပဓာရဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အဓိကာရတော သာမတ္ထိယတော ဝါ’’တိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

‘‘ဝီမံသာဒိပရိယာယဝတီ ပဌမဝိကပ္ပဝသေန၊ ဝီမံသာဒိဝိဘာဂဝတီ ဒုတိယဝိကပ္ပဝသေန၊ စိန္တာယ ဟေတုဘူတာယ နိဗ္ဗတ္တာ စိန္တာမယီ’’တိ ဧဝမာဒိဝုတ္တနယာနုသာရေန သက္ကာ ယောဇေတုန္တိ အာဟ ‘‘သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။

သုတစိန္တာမယဉာဏေသူတိ သုတမယဉာဏေ စ စိန္တာမယဉာဏေ စ သုတစိန္တာမယဉာဏေသု စ သုတစိန္တာမယဉာဏေသူတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိန္တာမယဉာဏေယေဝ ဟိ ပတိဋ္ဌိတာ မဟာဗောဓိသတ္တာ စရိမဘဝေ ဝိပဿနံ အာရဘန္တိ၊ ဣတရေ သုတစိန္တာမယဉာဏေသူတိ။ တေဟီတိ တထာ ပဌန္တေဟိ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဥပါဒါရူပံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ၊ အရူပံ ပရိဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိနာ ပဋိပဒါကထာယံ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၅) ဝုတ္တနယေန။

၈။ ပရတော ဃောသော ပစ္စယဘူတော ဧတိဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပစ္စတ္တသမုဋ္ဌိတေန စ ယောနိသောမနသိကာရေနာ’’တိ ဣဒံ အာဝုတ္တိနယေန ဒုတိယံ အာဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန သာဝကာနံ ဘာဝနာမယဉာဏုပ္ပတ္တိ သင်္ဂဟိတာ ဟောတိ။ သာဝကာနမေဝ ဝါ ဉာဏုပ္ပတ္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ဥဂ္ဃဋိတညုအာဒိဝိဘာဂကထနတော။ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဧကသေသနယောပိ ပဋိက္ခိတ္တော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အာသယပယောဂပဗောဓဿ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ’’တိ ဧတေန ပစ္ဆိမစက္ကဒွယပရိယာပန္နာနိ ပုဗ္ဗဟေတုသင်္ဂဟာနိ သုတစိန္တာမယဉာဏာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဣမာ ဒွေ ပညာ အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ အတ္ထိဘာဝေါ စေတာသံ ပဋိပက္ခေန အနုပဒ္ဒုတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပရိက္ခတတ္တာ အနဘိသင်္ခတတ္တာ။ သုတမယဉာဏဿာပိ ပုရိမသိဒ္ဓဿ။

၉။ ဒေသနာပဋိပဒါဉာဏဝိဘာဂေဟီတိ နိဿရဏဒေသနာဒိဒေသနာဝိဘာဂေဟိ၊ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိပဋိပဒါဝိဘာဂေဟိ၊ သုတမယဉာဏာဒိဉာဏဝိဘာဂေဟိ။

အဝသိဋ္ဌပါရိသဇ္ဇေနာတိ ခတ္တိယဂဟပတိပရိသပရိယာပန္နေန။ အဋ္ဌန္နန္တိ ခတ္တိယပရိသာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏစာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသမာရဗြဟ္မပရိသာတိ ဣမာသံ အဋ္ဌန္နံ။

သမတ္ထေတီတိ သမတ္ထံ သမ္ဗန္ဓတ္ထံ ကရောတိ။

တမေဝ ဒွါဒသပဒဘာဝံ ဒီပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဒတ္ထဿာတိ ဆဆက္ကပရိယာယတ္ထဿ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀ အာဒယော)။ သဗ္ဗပရိယတ္တိဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္တာ ဆဆက္ကပရိယာယဿ၊ တဒတ္ထဿ စ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တေန သုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗဿာပိ…ပေ… ဝိဘာဝေန္တော’’တိ။ ဝိသယိဘာဝေန ဗျဉ္ဇနပဒါနံ၊ ဝိသယဘာဝေန အတ္ထပဒါနံ သမ္ဗန္ဓံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တေသံ…ပေ… သမ္ဗန္ဓဘာဝ’’န္တိ။

ပဒါဝယဝေါ အက္ခရာနိ။ ပဒတ္ထောတိ ပဒတ္ထာဝယဝေါ။ ပဒတ္ထဂ္ဂဟဏဿာတိ ပဒတ္ထာဝဗောဓဿ။ ဝိသေသာဓာနံ ဝိသေသုပ္ပတ္တိ။ ဝါကျဘေဒေတိ ဝါကျဝိသေသေ။ စိတ္တပရိတောသနံ စိတ္တာရာဓနံ။ ဗုဒ္ဓိနိသာနံ ပညာယ တေဇနံ တိက္ခဘာဝကရဏံ။ နာနာဝါကျဝိသယတာပိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ ပဒါဒီဟိပိ သင်္ကာသနဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဧကဝါကျဝိသယတာယ ဟိ အတ္ထပဒါနံ သင်္ကာသနာဒယော ယထာက္ကမံ အက္ခရာဒိဝိသယာ ဧဝါတိ နိယမော သိယာ။ ဧတေနာတိ အတ္ထပဒါနံ နာနာဝါကျဝိသယတ္ထေန။

ဥဂ္ဃဋနာဒိအတ္ထာနီတိ ဥဂ္ဃဋနဝိပဉ္စနနယနပ္ပယောဇနာနိ။

၁၀။ ဥပတိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဥပဋ္ဌိတန္တိ ဥပဋ္ဌိတသဒ္ဒဿ အဓိကရဏတ္ထတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပတိဋ္ဌနဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပဒက္ကန္တ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ နေသ’’န္တိအာဒိ။ ပဋိပတ္တိဒေသနာဂမနေဟီတိ ပဋိပတ္တိဂမနဒေသနာဂမနေဟိ။ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော ဇာယတိ စ…ပေ… ဇရာမရဏဿာ’’တိအာဒိနာ ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသိတွာ မဟာဂဟနံ ဆိန္ဒိတုံ နိသာနသိလာယံ ဖရသုံ နိသေန္တော ဝိယ ကိလေသဂဟနံ ဆိန္ဒိတုံ လောကနာထော ဉာဏဖရသုံ တေဇေန္တော ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ ပရိပါကဂတတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမာယ ဝိပဿနာဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တော အန္တရန္တရာ နာနာသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတွာ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာဝသေန အနေကာကာရဝေါကာရသင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန ယံ ဉာဏံ ပဝတ္တေသိ၊ တံ ‘‘မဟာဝဇိရဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၄၁) အာဂတံ၊ တံ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တီနံ ပုရေစရာနုစရဉာဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝက္ခတိ ‘‘ဉာဏဝဇိရမောဟဇာလပဒါလန’’န္တိ၊ တံ သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂဉာဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတံ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သာသနဗြဟ္မစရိယံ အဓိပ္ပေတန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဗြဟ္မုနော’’တိအာဒိမာဟ။

ဒေသနာယာတိ ကရဏတ္ထေ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ နိယုတ္တောတိ ဧတ္ထ ဟေတုအတ္ထော အန္တောနီတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိဒ္ဓါရေတွာ ယောဇိတော’’တိ အာဟ။

ဒေသနာဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝိစယဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၁။ ဇာတိလိင်္ဂကာလသာဓနဝိဘတ္တိသင်္ချာဝိသေသာဒိတော သဒ္ဒတော ပဒဝိစယော ကာတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကရိယမာနော စ ယထာသဘာဝနိရုတ္တိယာ ဧဝ ကတော သုကတော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ နာမပဒံ …ပေ… အယံ သဒ္ဒတော ပဒဝိစယော’’တိ ဝတွာ ‘‘သော ပနာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဝတ္တဗ္ဗအတ္ထသံဝဏ္ဏနာတိ တံတံပဒဝစနီယဿ အတ္ထဿ ဘေဒံ ဝတွာ ပရိယာယေဟိ ဝိဝရိတွာ ကထနံ။

ဝိစိယမာနဿ သုတ္တပဒဿာတိ ပုစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တသုတ္တပဒဿ။ ‘‘သုတ္တန္တရပဒါနိပိ ပုစ္ဆာဝသေနေဝ ပဝတ္တာနီ’’တိ ဝဒန္တိ ‘‘န သဗ္ဗမ္ပိ သုတ္တပဒ’’န္တိ။ ဧကဿေဝ ပဒဿ သမ္ဘဝန္တာနံ အနေကေသံ အတ္ထာနံ ဥဒ္ဓါရော အတ္ထုဒ္ဓါရော။ ဧကဿေဝ ပန အတ္ထဿ သမ္ဘဝန္တာနံ အနေကေသံ ပဒါနံ ဥဒ္ဓါရော ပဒုဒ္ဓါရော။ သဗ္ဗေ ဟိ သံဝဏ္ဏိယမာနေ သုတ္တေ လဗ္ဘမာနေ သဗ္ဗေ ပဒတ္ထေ။ နဝ သုတ္တန္တေတိ သုတ္တဂေယျာဒိဝသေန နဝပ္ပကာရေ သုတ္တသ္မိံ အာနေတွာ ဝိစိနတီတိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗေ နဝ သုတ္တန္တေ’’တိ ဣမိနာ ပဝိစယလက္ခဏေန ဟာရေန သုတ္တဂေယျာဒီနိ သဗ္ဗာနိပိ နဝပ္ပကာရာနိ သုတ္တာနိ ဝိစိနတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သုတ္တဂေယျာဒိကေ’’တိအာဒိ။

‘‘ကောသလာနံ ပုရာ ရမ္မာ’’တိအာဒိကာ (သု။ နိ။ ၉၈၂) ဆပညာသ ဂါထာ ဝတ္ထုဂါထာ။ ‘‘ပါရာယနမနုဂါယိဿ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၁၁၃၇ အာဒယော) ပန အာဒိကာ ဧကူနဝီသတိ ဂါထာ အနုဂီတိဂါထာ။ ဣဒံ နာမံ ကတန္တိ ဣဒံ ‘‘ပါရာယန’’န္တိ နာမံ ကတံ။ တေနာဟ ‘‘ပါရံ ဂမနီယာ ဣမေ ဓမ္မာ၊ တသ္မာ ဣမဿ ဓမ္မပရိယာယဿ ‘ပါရာယနန္တွေဝ အဓိဝစန’’’န္တိ (သု။ နိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာ၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာ ၁၄၉ အာဒယော)။ ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနန္တိ ဣမဿ ဝိစယဟာရဝိဘင်္ဂဿ ဒေသနာကာလေ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယံ ဝတ္တမာနံ ကတွာ ဧဝမာဟာတိ ယောဇနာ။

ဧကံသဗျာကရဏဿ အယန္တိ ဧကံသဗျာကရဏီယာ၊ ဧကံသေန ဝါ ဗျာကာတဗ္ဗတ္တာ ဧကံသဗျာကရဏီယာ၊ ဧကံသဗျာကရဏယောဂ္ဂါတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဌပနီယာတိ ဌပေတဗ္ဗတ္တာ အဗျာကရဏီယာတိ အတ္ထော။ သမယန္တရပရိစယေန နိဝါရဏဓမ္မံ ပတိ သံသယပက္ခန္ဒော ပုစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဝိမတိစ္ဆေဒန’’န္တိ။ ပကတိယာ ပန နိဝါရဏဓမ္မံ အဇာနန္တော ဉာတုကာမတာယ ပုစ္ဆတီတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာယ ပုစ္ဆာပိ သိယာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘လောကဿ နိဝါရဏာဒီနိ အဇာနန္တေနာ’’တိ။

ဧကဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟာတိ ဧကဿ အဘိဓေယျတ္ထဿ ဂဟဏတော။

ဝိမုတ္တိပရိပါစကဣန္ဒြိယာနိ ဝိဝဋ္ဋပက္ခေ ဌိတဿ သဒ္ဓါဒယော ဓမ္မာ၊ ကိံ ပနေတ္ထ အရိယာနမ္ပိ ဣန္ဒြိယလောကေန သင်္ဂဟော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပရိယာပန္နဓမ္မဝသေနာ’’တိအာဒိ။

ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီဃနဝနသဏ္ဍမေဃပဋလစ္ဆာဒနအဍ္ဎရတ္တီနံ ဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေန။ ဝိဝိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာယ။ တေနာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာဟေတူ’’တိ။ ဒုက္ခမဿ မဟဗ္ဘယန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘အဿာ’’တိ ပဒံ ‘‘ဇပ္ပာဘိလေပနံ အဿ ဗြူမီ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဇပ္ပာ တဏှာ အဿ လောကဿာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာန’’န္တိအာဒိနာ၊ ‘‘သဗ္ဗသောဝါ’’တိအာဒိနာ စ အနွယတော၊ ဗျတိရေကတော စ သာတိသယံ အဝိဇ္ဇာယ နီဝရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒူရေ သန္တော ပကာသန္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၀၄၊ နေတ္တိ။ ၁၁)၊ ရတ္တော အတ္ထံ န ဇာနာတီ’’တိ (နေတ္တိ။ ၁၁၊ ၂၇) ဂါထာဒွယေနာပိ အနုဂီတိဝိစယံ ဒဿေတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ရူပါဝစရာတိ ရူပါဝစရသတ္တာ။ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ မုစ္စနဿ ကာရဏဝစနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုစ္စနံ။ တံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန သင်္ခါရဒုက္ခတာဂဟဏေန။

ဧကာဓာရန္တိ ဧကဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနံ။ နိဝါရဏံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ပိဓာနံ သမုစ္ဆေဒေါတိ အတ္ထဒွယဿ ပုစ္ဆိတတ္တာ ‘‘အနေကာဓာရံ ဒဿေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘နိဝါရဏသင်္ခါတံ သံဝရံ…ပေ… ပိဓိယျန္တိ ပစ္ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၃)။ တဿတ္ထော ‘‘နိဝါရဏသင်္ခါတံ ဝိက္ခမ္ဘနံ၊ သံဝရံ၊ ပိဓာနဉ္စ ကထေဟီ’’တိ။

‘‘ဝေါဒါန’’န္တိ ဣမိနာ သောတာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိသုဒ္ဓိ၊ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဣမိနာ သမုစ္ဆေဒဝိသုဒ္ဓိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ပုစ္ဆာယ ဒုဝိဓတ္ထဝိသယတံ ဝိဝရိတုံ ‘ဧဝ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တထာ စာဟ ‘‘ဝေါဒါယတိ…ပေ… အရိယမဂ္ဂေါ’’တိ။

ဒိဋ္ဌိမာနာဝိဇ္ဇာသောတာပိ တဏှာသောတာနုဂါတိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျေန အနုရောဓဝသေနာ’’တိ။ ဥပစာရဝသေနာတိ နိဿိတုပစာရဝသေန။ သဗ္ဗသ္မာတိ စက္ခုတော ယာဝ မနတောတိ သဗ္ဗသ္မာ ဒွါရတော။ သဗ္ဗပ္ပကာရေနာတ္တိ တဏှာယနမိစ္ဆာဘိနိဝေသနဥန္နမနာဒိပ္ပကာရေန။

တမေဝ သတိန္တိ ယာယံ သတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ သောတာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝုတ္တာ၊ တမေဝ သတိံ။ မဂ္ဂက္ခဏေ သောတာနံ သံဝရံ ပိဓာနံ ဗြူမိ။ ယသ္မာ ပန ပိဓာယိကာပိ သတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ပညာနုဂါ၊ ပညာကိစ္စမေဝေတ္ထ အဓိကံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။

သံဝရပိဓာနာနန္တိ ဧတ္ထ သံဝရသဒ္ဒေန နိဝါရဏံ ဝုတ္တံ။

ယသ္မိံ ယသ္မိံ အရိယမဂ္ဂေ အနဓိဂတေ ယံ ယံ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ အဓိဂတေ တံ တံ ဝိညာဏံ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဇ္ဈတိ သဒ္ဓိံ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တနာမရူပေနာတိ အာဟ ‘‘တဿ တဿ ဝိညာဏဿ နိရောဓေန သဟေဝါ’’တိ။ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟိ ဧတ္ထ ‘‘နိရောဓော’’တိ အဓိပ္ပေတော အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ။ အနုသန္ဓီယတိ ဧတေနာတိ အနုသန္ဓိ၊ ဣဓ ပုစ္ဆိယမာနော အတ္ထော။

သဟ ဝိသယေန ဒဿေတုန္တိ ဧတ္ထ သစ္စာနိ ဧဝ ဝိသယော။ ပဟာတဗ္ဗသဘာဝံ သမုဒယသစ္စံ၊ တဿ ဝိသယော ဒုက္ခသစ္စံ။ ‘‘သံယောဇနိယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဝိဟရတော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၃၊ ၅၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပဟာယကသဘာဝံ မဂ္ဂသစ္စံ၊ တဿ ဝိသယော နိရောဓသစ္စန္တိ အာဟ ‘‘သဟ ဝိသယေန…ပေ… သစ္စေသူ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘သမုဒယော ဒွီသု ဘူမီသု ပဟီယတီ’’တိ အာရဒ္ဓံ၊ ‘‘ဒဿနေန တီဏိ သံယောဇနာနိ ပဟီယန္တိ၊ ဘာဝနာယ သတ္တ သံယောဇနာနိ ပဟီယန္တီ’’တိ ပန ဝိဘာဂဝစနမေဝ ဝတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဟာယကဝိဘာဂမုခေန ပဟာတဗ္ဗဝိဘာဂံ ဒဿေတု’’န္တိ။

နိရဝသေသကာမရာဂဗျာပါဒါ တတိယမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ၊ ဣတရေ စတုတ္ထမဂ္ဂေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတရေဟိ ပန နိရဝသေသ’’န္တိ။ တတ္ထာတိ ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋပ္ပဘေဒေန တေဓာတုကေ ဘဝတ္တယေ။ သံယောဇနဝသေနာတိ သဗ္ဗဒါ ယောဇနဝသေန ဗန္ဓနဝသေန။

၁၂။ အဂ္ဂဖလဉာဏတာယ ဧကမ္ပိ သမာနံ တန္နိမိတ္တဿ ခယာနုပ္ပာဒါရမ္မဏဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ဝသေန ဖလဝေါဟာရေန ဒွေ နာမာနိ လဘတိ။

သောမနဿနာမလာဘော ဣမိနာ အာရမ္မဏသင်္ကေတေနာတိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ခယေ…ပေ… သမညာယာ’’တိ အာဟ။

၁၃။ တဂ္ဂဟဏေနေဝါတိ ဖဿပဉ္စမကပဉ္စရူပိန္ဒြိယဂ္ဂဟဏေနေဝ။ သဟစရဏာဒိနာတိ သဟဇာတာဒိအနန္တရာဒိပစ္စယဘာဝေန စေဝ နိဿယာရမ္မဏာဒိနာ စ။ ‘‘သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ သဟိတတာ အဝိသိဋ္ဌတာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အဝိဘာဂေန ဂဟဏီယဘာဝံ သန္ဓာယာ’’တိ။

ကထံ သမာဓိန္ဒြိယံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အာဟ ‘‘သတိဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ န ဟိ သမာဓိနာ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ။

ပဒဟတိ ဧတေနာတိ ပဓာနံ၊ ဝီရိယံ။ တေတိ ဝီရိယသင်္ခါရာ။ ဧကရသေနာတိ ယထာ ဣန္ဒြိယာနိ ဧကရသာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဧကရသဘာဝေန သရဏတော ပဝတ္တနတော။ တထာ ပဝတ္တိယာ ဧဝ သုဋ္ဌု ဝတ ဝီရိယံ ဝါဟေသီတိ ယောဂိနာ သင်္ကပ္ပေတဗ္ဗတော တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေန ‘‘သမ္ပဟံသနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ မေ…ပေ… ဟေတုဘာဝတော’’တိ။

ဣဒ္ဓိသဒ္ဒဿ ပဌမော ကတ္တုအတ္ထော၊ ဒုတိယော ကရဏတ္ထော ဝုတ္တော၊ ပါဒသဒ္ဒဿ ဧကော ကရဏတ္ထော ဧဝ။ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာ စ ဣဒ္ဓီ ဝုတ္တာ၊ န စ ဣဇ္ဈန္တိ။ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာ စ ဣဒ္ဓီ ပဇ္ဇနကရဏေန ပါဒေန သမာနာဓိကရဏာ န ဟောန္တီတိ ‘‘ပဌမေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ’’တိ ကထံ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တထာ ဣဒ္ဓိကိရိယာကရဏေန သာဓေတဗ္ဗာ ဗုဒ္ဓိသင်္ခါတာ ဣဒ္ဓိ ပဇ္ဇနကိရိယာကရဏေန ပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ ဒွိန္နံ ကရဏာနံ န သမာနာဓိကရဏတာ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘ဒုတိယေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ’’တိ ကထံ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ စေ? သက္ကာ၊ ပါဒဿ ဣဇ္ဈမာနကောဋ္ဌာသ ဣဇ္ဈနကရဏူပါယဘာဝတော။ အထ ဝါ ‘‘ပဌမေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ၊ ဒုတိယေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဧဝံ ယောဇနတော။ ကထံ? အနန္တရတ္ထော ပစ္စာသတ္တိဉာယေန ဣဓ ပဌမောတိ အဓိပ္ပေတော၊ တတော ပုရိမော ဒုတိယောတိ။

‘‘ဆန္ဒံ စေ ဘိက္ခု အဓိပတိံ ကရိတွာ လဘတိ သမာဓိ’’န္တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၄၃၂) ဝစနတော ဆန္ဒသမာဓိပ္ပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတံ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဆန္ဒာဓိပတိ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီတိ အဓိပတိသဒ္ဒလောပံ ကတွာ သမာသော ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ။ အဓိပတိသဒ္ဒတ္ထဒဿနဝသေနေဝ ပန ‘‘ဆန္ဒဟေတုကော၊ ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓီ’’တိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၄၃၁) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဓာပိ ဆန္ဒာဓိပတိ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ပန ဆန္ဒံ ဝုတ္တနယေန သဒ္ဓါသီသေန ဒဿေန္တော ‘‘သဒ္ဓါဓိပတေယျာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ပဓာန’’န္တိ ဝါ ဝီရိယံ ဝုတ္တံ။ ဝီရိယသဒ္ဒါပေက္ခာသဟိတံ ဧကဝစနေန ဝတွာ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝီရိယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန စ ‘‘ဣမေ သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဓာနဘူတာ သင်္ခါရာတိ ဧဝံ သမာသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သင်္ခတသင်္ခါရာဒိနိဝတ္တနတ္ထဉ္စေတ္ထ ပဓာနဂ္ဂဟဏံ။ အထ ဝါ တံ တံ ဝိသေသံ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝီရိယံ။ တတ္ထ စတုကိစ္စသာဓကတော အညဿ နိဝတ္တနတ္ထံ ပဓာနဂ္ဂဟဏန္တိ ပဓာနဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာတိ အတ္ထော။

ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဝီရိယသမာဓိပ္ပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၄၃၅) ဒွိက္ခတ္တုံ ဝီရိယံ အာဂတံ။ တတ္ထ ပုရိမံ သမာဓိဝိသေသနံ ‘‘ဝီရိယာဓိပတိ သမာဓိ ဝီရိယသမာဓီ’’တိ၊ ဒုတိယံ သမန္နာဂမင်္ဂဒဿနတ္ထံ။ ဒွေ ဧဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ သမန္နာဂမင်္ဂါနိ သမာဓိ၊ ပဓာနသင်္ခါရော စ။ ဆန္ဒာဒယော သမာဓိဝိသေသနာနိ။ ပဓာနသင်္ခါရော ပန ပဓာနဝစနေနေဝ ဝိသေသိတော၊ န ဆန္ဒာဒီဟီတိ န ဣဓ ဝီရိယာဓိပတိတာ ပဓာနသင်္ခါရဿ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝီရိယဉ္စ သမာဓိံ ဝိသေသေတွာ ဌိတမေဝ သမန္နာဂမင်္ဂဝသေန ပဓာနသင်္ခါရဝစနေန ဝုတ္တန္တိ နာပိ ဒွီဟိ ဝီရိယေဟိ သမန္နာဂမော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဆန္ဒာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌော သမာဓိ တထာ ဝိသိဋ္ဌေနေဝ တေန သမ္ပယုတ္တော ပဓာနသင်္ခါရော၊ သေသဓမ္မာ စ၊ တသ္မာ သမာဓိဝိသေသနာနံ ဝသေန ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသနဘာဝေါ စ ဆန္ဒာဒီနံ တံတံအပဿယနဝသေန ဟောတီတိ ဆန္ဒသမာဓိ…ပေ… ဣဒ္ဓိပါဒန္တိ ဧတ္ထ နိဿယတ္ထေပိ ပါဒသဒ္ဒေန ဥပါယတ္ထေန ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အဘိဓမ္မေ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၅၇) ဆန္ဒာဒီနမေဝ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ။ ပဉှာပုစ္ဆကေ စ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ – ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒသမာဓီ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၆၂) အာရဘိတွာပိ ပုန ဆန္ဒာဒီနံယေဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ ဝိဘတ္တော။ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနတ္ထမေဝ ဟိ နိဿယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ ကတံ။ အညထာ စတုဗ္ဗိဓတာဝ န ဟောတီတိ။ အယမေတ္ထ ပါဠိဝသေန အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒနိဿရဏဝိဝေကနိဿိတတ္တံ ဝတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတဿ အဝစနံ ‘‘ဆန္ဒသမာဓိ…ပေ… ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၃၂) ဘာဝေတဗ္ဗာနံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဘာဝိတိဒ္ဓိပါဒဿ ဟိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဖလပရိယာပန္နာ ဣဒ္ဓိပါဒါတိ။

ဝေါဿဂ္ဂသဒ္ဒေါ ပရိစ္စာဂတ္ထော၊ ပက္ခန္ဒနတ္ထော စာတိ ဝေါဿဂ္ဂဿ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေနာတိ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပ္ပကာရေန၊ တန္နိန္နဘာဝါရမ္မဏပ္ပကာရေန စ။ ပရိဏမန္တံ ဝိပဿနက္ခဏေ။

၁၄။ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယာတိ ဧကာဝဇ္ဇနနာနာဝဇ္ဇနဝီထီသု ပဝတ္တဥပစာရပညာယ။ အဓိဂမပညာယာတိ အပ္ပနာပညာယ။ ပုန ပုဗ္ဗဘာဂပညာယာတိ နာနာဝဇ္ဇနုပစာရပညာယ၊ ပဋိသန္ဓိပညာယ ဝါ။ ဥပစာရပညာယာတိ ဧကာဝဇ္ဇနေ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ပဝတ္တဥပစာရပညာယ။

ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဝိစယောပီတိ ယထာဝုတ္တာယ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနဝိစယောပိ။ ဝုတ္တနယာနုသာရေနာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ၊ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ စာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုဂမနေန။

၁၅။ သေခေ အသေခေတိ သေက္ခေ အရိယပုဂ္ဂလေ၊ အသေက္ခေ အရိယပုဂ္ဂလေ။ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမပ္ပဟာနေတိ ဝိပဿနံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ပဝတ္တကိလေသပ္ပဟာနေ၊ ပဟာနာဘိသမယေတိ အတ္ထော။

‘‘ယံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ပါဠိံ ဒဿေတွာ ပုန ‘‘ယံ အနိစ္စေ ဒုက္ခေ အနတ္တနီ’’တိ ဝစနံ ဧဝမ္ပေတ္ထ ပဌန္တီတိ ဒဿေတုံ။

သေသသံကိလေသဝေါဒါနဓမ္မာတိ ဂေဓတော အဝသိဋ္ဌသံကိလေသဓမ္မာ စ သဗ္ဗဝေါဒါနဓမ္မာ စ။ အဘာဝေနာတိ အဘာဝနေန အဘာဝကရဏေန။

ပယောဂပရက္ကမန္တိ ဘုသံ ယောဂေါ ပယောဂေါ၊ ပယောဂေါဝ ပရက္ကမော ပယောဂပရက္ကမော၊ စိတ္တံ။ ဥက္ခိပတီတိ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒေန္တော ကုသလပက္ခေ ဥဒ္ဓံ ခိပေန္တော ဝိယ ပဝတ္တတိ။ ပဓာနဝီရိယန္တိ အကုသလာနံ အနုပ္ပာဒနဋ္ဌေန ဥတ္တမဝီရိယံ။ ယောဇေတဗ္ဗာနီတိ ‘‘အာသေဝမာနော ဝါယမတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ အနုပ္ပန္နာတိ အဝတ္တဗ္ဗတံ အာပန္နာနန္တိ ဘူမိလဒ္ဓါရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမုဂ္ဃာဋိတုပ္ပန္နာနံ။

၁၆။ ‘‘အဋ္ဌမကဿ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေ သဒ္ဓါဒယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒြိယဂ္ဂဟဏဉ္စ ပါဠိယံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အသုဘာနုပဿနာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ သုနိဂ္ဂဟိတော ကာမဝိတက္ကော’’တိ။ သမာဓိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ကာမဝိတက္ကမ္ပိ နိဂ္ဂဟေတွာ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အနဝဇ္ဇသုခပဒဋ္ဌာနေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ကုသလေသု ဓမ္မေသု အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိအာဒိနာ ဓမ္မစ္ဆန္ဒတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဝီရိယစ္ဆန္ဒော ခန္တိံ ပရိဗြူဟေတီတိ ဒဿေတိ။ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ ဥပကာရကဓမ္မာသေဝနံ ဝိယ အနုပကာရကဓမ္မပရိဝဇ္ဇနမ္ပိ ပညာနိသေဝနေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမာဓိအာဒီန’’န္တိအာဒိ။

၁၇။ သဗ္ဗဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ဒေသနံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဝိဘဇိတုံ ‘‘လောကော နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ…ပေ… ဒဿေတု’’န္တိ အာဟ။ မဟဂ္ဂတဓမ္မေသု ဌာနံ တံသမ္ပာဒနာဝ။ တထာ သေသေသု။ ဝဍ္ဎိယမာနေသူတိ ယထာ ဝိမုတ္တိံ ပရိပါစယန္တိ၊ ဧဝံ ဗြူဟိယမာနေသု။

ဒဿနပရိညာတိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သလက္ခဏတော၊ ပစ္စယတော စ ပရိဇာနနာ။ တေနာဟ ‘‘ဉာတပရိညာ’’တိ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနေန သဒ္ဓိံ လက္ခဏတ္တယဝိဘာဝနာ ဣဓ ‘‘ဘာဝနာပရိညာ’’တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဘာဝနာ…ပေ… ပရိညာ စာ’’တိ။ ဒဿနတ္ထာ ပရိညာ ဒဿနပရိညာ၊ ဘာဝနတ္ထာ ပရိညာ ဘာဝနာပရိညာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကက္ခဠဖုသနာဒီတိ ကက္ခဠာဒိဖုသနာဒိ။ အဘိဇာနိတွာတိ အဘိညာယ ပညာယ ဇာနိတွာ၊ ဌိတဿ အဘိဇာနနဟေတု ဝါတိ အတ္ထော။ အတ္ထောတိ ဖလံ။ နယောတိ ဝုတ္တနယော။

‘‘ယံ အသင်္ခတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ စတုနယကောဝိဒေါတိ ဧကတ္တနာနတ္တာဒိနယစတုက္ကေ နိပုဏော။ ဒေသနာယုတ္တိကုသလောတိ ဓမ္မာနံ ဒေသနာဝိဓိမှိ ကုသလော။

သဒိသီ ကာတဗ္ဗာ သံသန္ဒနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အာနေတဗ္ဗာ ‘‘အယံ ဒေသနာ ဣမာယ ဒေသနာယ ဧဝံ သံသန္ဒတီ’’တိ။ အတ္ထတော အပေတန္တိ အယုတ္တတ္ထံ။ အသမ္ဗန္ဓတ္ထန္တိ အညမညံ အသမ္ဗန္ဓပဒတ္ထံ။ နနု ပဋ္ဌာနဝိစာရော နယဝိစာရော ဝိယ ဟာရေဟိ အသမ္မိဿော ဝိစာရဏန္တရောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣဓ နိက္ခိတ္တောတိ ဣဓ သုတ္တဝိစယေ သုတ္တတ္ထဝိစာရဘာဝတော နိက္ခိတ္တော၊ ဧတေန ဝါ ပဋ္ဌာနဿ ဟာရန္တောဂဓဘာဝဒဿနေနေဝ မူလပဒါနံ ဝိယ ပဋ္ဌာနဿ ပဒတ္ထန္တရာဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣမဿ သုတ္တဿာတိ သံဝဏ္ဏိယမာနသုတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ကသ္မိံ ဝါ ပဒေတိ သံဝဏ္ဏိယမာနံ ဂါထံ သန္ဓာယာဟ။ တဗ္ဗိစယေနာတိ ပုစ္ဆာဒိဝိစယေန၊ အဿာဒါဒိဝိစယေန စ။

ဝိစယဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ယုတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၈။ ဧဝမေတဿ သုတ္တဿ အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ပန ဂဟေတဗ္ဗောတိ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗာနံ အတ္ထာနံ ဝိဇဟနဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ယုတ္တာယုတ္တိဝိစာရဏာယံ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗေသု တာဝ ပဌမံ ပဋိပတ္တီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အတထာကာရေန ဂယှမာနာ သုတ္တတ္ထာ ဝိသယော’’တိ ယထာ ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ၊ ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၂၁၃)။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗဘာဝတော ဟိ သုတ္တပဒေဟိ သုတ္တတ္ထေ ဝိဝေစိတေ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေါ စ အဝသိဋ္ဌော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘မေတ္တာဝိဟာရဿ သတော ဗျာပါဒေါ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ ဌဿတီ’တိ န ယုဇ္ဇတိ ဒေသနာ၊ ‘ဗျာပါဒေါ ပဟာနံ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’တိ ယုဇ္ဇတိ ဒေသနာ’’တိ (နေတ္တိ။ ၂၁)။

ယုတ္တိနိဒ္ဓါရဏေန အယထာသဘာဝတော ဝိဝေစိတွာ ယထာသဘာဝတော ဓမ္မဿ ဂဟဏကာရဏာနိ ကထေန္တော ‘‘မဟန္တာ အပဒိသိတဗ္ဗာ ဧတေသန္တိ မဟာပဒေသာ’’တိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒယော’’တိအာဒိနာ။ ပတိဋ္ဌာနာနီတိ ပတိဋ္ဌာနသာဓနာနိ။ သေသေသူတိ သင်္ဃာပဒေသာဒီသု။ ပဌမတ္ထော ဧဝ ဟိ ဣဓ ပါဠိ အာဂတော၊ ဝိနိစ္ဆယနေ ကာရဏံ မဟာပဒေသောတိ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တောတရဏာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန သုတ္တာနောတရဏာဒိပိ သင်္ဂယှတိ။ သုတ္တောတရဏဝိနယသန္ဒဿနာနိ ဟိ ကေနစိ ယထာဘတဿ ဂန္ထဿ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝိနိစ္ဆယနေ ကာရဏံ။ သုတ္တာနောတရဏဝိနယာသန္ဒဿနာနိ ‘‘အဓမ္မော’’တိ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ ယထာဘတဿ ဂန္ထဿ သုတ္တဝိနယေဟိ သံသန္ဒနံ ‘‘ဓမ္မော’’တိ၊ အသံသန္ဒနံ ‘‘အဓမ္မော’’တိ ဝိနိစ္ဆယကာရဏံ၊ ဧဝံ သန္တေတိ အတ္ထော။ သမ္ပဒီယတိ ဉာပီယတိ ဓမ္မော ဧတေဟီတိ သမ္ပဒါယာ၊ အက္ခာတာရော။

ဝိနီယန္တိ ရာဂါဒယော ဧတေနာတိ ဝိနယော၊ ကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ရာဂါဒိဝူပသမနိမိတ္တ’’န္တိ။ ကိံ ပန တံ? သာဓိဋ္ဌာနသမထဝိပဿနာဒိဓမ္မာ။ ယေ ပရတော ‘‘တေစတ္တာလီသံ ဗောဓင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (နေတ္တိ။ ၂၄) ဝက္ခတိ။

ဝိနယမဟာပဒေသာ ကပ္ပိယာနုလောမတော အနုလောမကပ္ပိယံ နာမ၊ တံသဒိသတာယ သုတ္တန္တမဟာပဒေသာပိ အနုလောမကပ္ပိယန္တိ အဋ္ဌကထာဝေါဟာရော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ အနုလောမကပ္ပိယန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ယဒိပိ တတ္ထ တတ္ထ ပဝတ္တာ ဘဂဝတော ပကိဏ္ဏကဒေသနာ အဋ္ဌကထာ၊ သာ ပန ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သင်္ဂါယိတွာ တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာနုရူပေန ဝါစနာမဂ္ဂံ အာရောပိတတ္တာ အာစရိယဝါဒေါ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာစရိယဝါဒေါ နာမ အဋ္ဌကထာ’’တိ။ တိဿောပိ သင်္ဂီတိယော အာရုဠှော ဧဝ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဘူတော ကထာမဂ္ဂေါ ပစ္ဆာ တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ မဟာထေရေဟိ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတော။ အတ္တနောမတိ ထေရဝါဒေါ။ သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာ ပါဠိယာ သံသန္ဒတိ၊ ဧဝံ မဟာပဒေသတော အတ္ထာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ပမာဒပါဌဝသေန အာစရိယဝါဒဿ ကဒါစိ ပါဠိယာ အသံသန္ဒနာပိ သိယာ၊ သော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သုတ္တေန သမေန္တော ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။

စတူဟိ မဟာပဒေသေဟိ ယုဇ္ဇတီတိ စတူဟိ မဟာပဒေသေဟိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဣဒါနိ တံ အဝိရုဇ္ဈနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ယေန ယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တောတရဏာဒိ ဧဝ ဟေတ္ထ ကာရဏံ။ တဿ စ အနေကာကာရတာယ ‘‘ပကာရေနာ’’တိ ဝုတ္တော။ သံဝဏ္ဏိယမာနေ သုတ္တေ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဘတေနာတိ အာနီတေန။ သုတ္တတောတိ သုတ္တန္တရတော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ကေနစိ ပသင်္ဂေန သုတ္တန္တရတော ဥဒ္ဓရိတွာ အာနီတေန သုတ္တပဒေန သုတ္တောတရဏာဒိနာ၊ ကာရဏပ္ပကာရေန စ စတုမဟာပဒေသာဝိရောဓေန သံဝဏ္ဏိယမာနေ သုတ္တေ သံဝဏ္ဏနာဝသေန အတ္ထဇာတံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တေန…ပေ… ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ ယုတ္တိဟာရယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ယုတ္တိနိဒ္ဓါရဏဝသေန အယံ ယုတ္တိဟာရော ယောဇေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ယုတ္တိဟာရယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ ဟာရေန ဝက္ခမာနနယေန ယုတ္တိဂဝေသနံ ကတွာ တာယ ယုတ္တိယာ သဗ္ဗဟာရယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ လက္ခဏဉှေတံ ယုတ္တိဂဝေသနာယ၊ ယဒိဒံ ယုတ္တိဟာရော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဟာရာနံ၊ ယာ ဘူမီ၊ ယော စ ဂေါစရော တေသံ။ ‘‘ယုတ္တာယုတ္တပရိက္ခာ’’တိ (နေတ္တိ။ ၄)၊ ‘‘ဣမာယ ယုတ္တိယာ အညမညေဟိ ကာရဏေဟိ ဂဝေသိတဗ္ဗ’’န္တိ (နေတ္တိ။ ၂၀) စ။

၁၉။ ယဒိ ဝါ သဗ္ဗာနိ ပဒါနိ ဧကံ အတ္ထံ အဘိဝဒန္တီတိ ယောဇနာ။

၂၀။ ဇရာယံ ဌိတဿ အညထတ္တန္တိ ဌိတဿ ယံ အညထတ္တံ အညထာဘာဝေါ၊ အယံ ဇရာ နာမ။ ခဏိကမရဏံ ခဏိကနိရောဓော။ သမုစ္ဆေဒမရဏံ ခီဏာသဝါနံ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနံ။

ကေဝလဿာတိ ဇရာယ အမိဿဿ။ အညာဝ ဇရာ၊ အညံ မရဏန္တိ ‘‘ပဋိညာတဿ ကေဝလဿ မရဏဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ’’တိ ဟေတု။ ယထာ တံ ဒေဝါနန္တိ သဒိသူဒါဟရဏံ၊ ဝိသဒိသူဒါဟရဏံ ပန ဣဒ္ဓိပါဒါဒယော၊ အနွယဗျတိရေကာ ဂဟေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

တေဟီတိ ဇရာမရဏေဟိ။

‘‘ဇီရဏဘိဇ္ဇနသဘာဝါ’’တိ ဣမိနာ လေသေန တဏှာဇရာမရဏာနံ အနညတ္တံ ယောဇေတိ။ ယဒိပိ ‘‘အညာ တဏှာ၊ အညာ ဇရာ၊ အညံ မရဏ’’န္တိ သိဒ္ဓါဝါယမတ္ထော၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘န ဣဒ’’န္တိအာဒိ၊ တထာပိ သက္ကုဏေယျပရိဟာရာယံ စောဒနာတိ အဇ္ဈာရုဠှံ တတ္ထ ဒေါသံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒိ စ ယထာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ပါဠိပဝတ္တာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒိ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ အာဟ။ ဘာဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေသန္တိ တဏှာဇရာမရဏာနံ။

‘‘ဣမာယ ယုတ္တိယာ အညမညေဟိ ကာရဏေဟိ ဂဝေသိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ကေစိ ပဌန္တိ၊ ဗျဉ္ဇနတောပိ ဂဝေသိတဗ္ဗံ၊ အညတ္ထ အတ္ထတော အညတ္ထမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ တမေဝ ဗျဉ္ဇနတော အညတ္ထံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘သလ္လောတိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမေသန္တိ သလ္လဓူပါယနာနံ။ ဣစ္ဆာဝိပရိယာယေတိ ဣစ္ဆိတာလာဘေ၊ အပ္ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ။ ဣဒမ္ပိ သမတ္ထနံ ဟောတိ ယထာဓိပ္ပေတဿ အညတ္ထဿ ဗျတိရေကဒဿနဘာဝတော။ ဇရာမရဏဝိပရိယာယေတိ ဇရာမရဏေ အသတိ။ န ဟိ ယထာဓိပ္ပေတဇရာမရဏာဘာဝေ တဏှာ န ဟောတီတိ။

ဒွိဓာ ဝုတ္တာတိ ဒွိပ္ပကာရေန ဝုတ္တာ၊ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ ဝုတ္တာ။ ယံ ဣဒံ…ပေ… အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဝါ အဘိလပနန္တိ ဧဝံ ကိရိယာပရာမသနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသေသောတိ အယံ ဧတာသံ ဣစ္ဆာတဏှာနံ ပကတိသင်္ခါတော ဝိသေသော။ ‘‘ဒွီဟိ နာမေဟီ’’တိပိ ပါဠိ။ ယဒိပိ ဧဝန္တိ ကာမံ ဝိသယဝိသေသေသု ဧဝံ ယထာဝုတ္တအဝတ္ထာဝိသေသေန ဣစ္ဆာတဏှာနံ အတ္ထိ ကာစိ ဘေဒမတ္တာတိ အတ္ထော။ သဘာဝတော ပန ဘေဒေါ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာပီ’’တိ အာဟ။

ဣစ္ဆန္တီတိ ကာမေန္တိ။ တဏှာယနာ ပါတုကာမတာ။ သန္တာပနဋ္ဌေနာတိ ပရိဒဟနဘာဝေန။ အာကဍ္ဎနဋ္ဌေနာတိ အဝဟရဏဋ္ဌေန။ သရိတာနီတိ ရာဂဝသေန အလ္လာနိ။ တံသမ္ပယုတ္တပီတိဝသေန သိနိဒ္ဓါနိ သိနေဟိတာနိ။ ဝိသတ္တိကာတိ ဝိတ္ထတာ ရူပါဒီသု တေဘူမကဓမ္မေသု ဗျာပနဝသေန။ ဝိသဋာတိ ပုရိမဝေဝစနမေဝ တ-ကာရဿ ဋ-ကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသာလာတိ ဝိပုလာ။ ဝိသက္ကတီတိ ပရိသက္ကတိ သဟတိ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝတ္ထုနာ ပါဒေန တာဠိယမာနောပိ သဟတိ။ ‘‘ဩသက္ကနံ၊ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ဝါ ဝိသက္ကန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အနိစ္စာဒိကံ နိစ္စာဒိတော ဂဏှန္တီ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတိ။ ဝိသံဟရတီတိ တထာ တထာ ကာမေသု အာနိသံသံ ဒဿေန္တီ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတိ သံခိပတိ။ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ၊ တံ ဟရတိ၊ ဝဟတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကဿ ကမ္မဿ ဟေတုဘာဝတော ဝိသမူလာ၊ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခာဒိဘေဒါ ဝေဒနာ မူလံ ဧတာယာတိ ဝိသမူလာ၊ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဝိသံ ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသဖလာ။ ရူပါဒိဒုက္ခဿေဝ ပရိဘောဂေါ ဧတာယ၊ န အမတဿာတိ ဝိသပရိဘောဂါ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပနေတ္ထ ပဓာနော အတ္ထော၊ တံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဝိသတာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သိနေဟနံ ပေမကရဏံ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ သံယောဇနဋ္ဌေန။ အာသီသနဋ္ဌေနာတိ ဣစ္ဆနဋ္ဌေန။ အဘိနန္ဒနဋ္ဌေနာတိ အဿာဒနဋ္ဌေန၊ သမ္ပဋိစ္ဆနဋ္ဌေန ဝါ။

၂၁။ အနဘိရတီတိ ဥက္ကဏ္ဌာ။ ဉာဏနိဗ္ဗိဒါတိ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ။ ယထာ စ ဒုက္ခူ…ပေ… စာရေသု ယုတ္တိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။

သုခါပဋိပဒါဒန္ဓာဘိညာ သုခါပဋိပဒါခိပ္ပာဘိညာ သုခါပဋိပဒါဒယော။ ယော ဒုက္ခာယ ပဋိပဒါယ ဝိသေသံ အဓိဂန္တုံ ဘဗ္ဗော၊ တဿ သုခါပဋိပဒါယောဂျဿ ဝိယ ကရိယမာနာ ဓမ္မဒေသနာ ဝိသေသာဝဟာ န ဟောတိ၊ တသ္မာ သာ န ယုတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ရာဂစရိတော’’တိအာဒိနာ။ ရာဂစရိတဿ တထာ တထာ ကာမာနံ အာဒီနဝံ၊ ဩကာရံ၊ သံကိလေသံ၊ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသဉ္စ အဝိဘာဝေတွာ အာဒိတော ဝိပဿနာကထာဝ ကရိယမာနာ န ဝိသေသာဝဟာ ဟောတိ အာသယဿ အသောဓိတတ္တာတိ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ပါဠိယံ ‘‘ဝိပဿနာ…ပေ… ဒေသနာ’’တိ အာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသပဒေသုပီတိ ယထာ ‘‘ရာဂစရိတဿာ’’တိအာဒိနာ ရာဂစရိတကောဋ္ဌာသဝသေန ပါဠိယံ ဒေသနာယ အယုတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ ဒေါသစရိတကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ ‘‘ဒေါသစရိတဿ ပုဂ္ဂလဿ အသုဘံ ဒေသေယျာ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ အဝုတ္တောပိ ယထာသမ္ဘဝမတ္ထော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပန ယုတ္တိဟာရေ အယုတ္တိနိဒ္ဓါရဏာ ကတာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယောတိ သေသေသုပိ ဒေါသစရိတာဒိဝသေန နိဒ္ဓါရိတေသု အယုတ္တိဂဝေသနေသု အယမေဝ ဥပါယော။ အနုလောမပ္ပဟာန’’န္တိပိ ပါဠိ၊ သော ဧဝတ္ထော။

‘‘ယာဝတိကာ ဉာဏဿ ဘူမီ’’တိ ဧတေန ယုတ္တိဟာရဿ မဟာဝိသယတံ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ ပနာယံ မဟာဝိသယောတိ? ယုတ္တိဝိစာရဘာဝတော၊ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ စ ဓမ္မဿ နာနာနယနိပုဏာဒိဂုဏဝိသေသယောဂတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တံ ကိဿ ဟေတူ’’တိ အာဟ။

အပရဘာဂေတိ ပစ္ဆာဘာဂေ။ မေတ္တာဝိဟာရိဘာဂဿ အပရိဟီနတာဝစနတော အယောဂေါ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘သတော’’တိ။ ယထာဝုတ္တကာရဏတော ဧဝါတိ ပဋိပက္ခတ္တာ ဧဝ။

ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝတော ဒိဋ္ဌိမညိတဿ။ အာဒီနဝဒဿနေန ဝိတက္ကံ ဇိဂုစ္ဆန္တာ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ အာသန္နဥပစာရဇ္ဈာနဓမ္မာပိ ဝိတက္ကာရမ္မဏာ န ဟောန္တိ၊ ပဂေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနဓမ္မာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏကရဏတ္ထော ဟေတ္ထ သဟဂတသဒ္ဒေါ’’တိ။

ဧဝံ ယုတ္တိဟာရလက္ခဏံ အာဂမတော ယုတ္တာယုတ္တဝိစာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အာဂမာနုဂတာယ ယုတ္တိယာပိ တံ ဒဿေတုံ ဂုဏမုခေန ဒေါသဝိဘဇနံ ဝိဘဇန္တော ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

ယုတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဒဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၂။ တေသံ တေသန္တိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ၊ တေန ယေ သုတ္တေ ဝုတ္တာ စ ဓမ္မာ၊ ယေ စ တေသံ ကာရဏဘူတံ၊ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဓမ္မယာထာဝအသမ္ပဋိဝေဓောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကတ္ထ ပန သော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ပိယာယိတဗ္ဗဇာတိယန္တိ ပေမနီယသဘာဝံ။ မိစ္ဆာပဋိပဒါတိ ပမာဒါပတ္တိ၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော ဝါ။ ဧကဝါရံ ဥပ္ပန္နာပိ ပါဏာတိပါတစေတနာ ဝေရပ္ပသဝနတော ဒေါသဿ၊ ဧကဝါရံ ဥပ္ပန္နာပိ ပမာဒါပတ္တိ၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော ဝါ မောဟဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏန္တိ ပါဠိယံ အဝုတ္တမ္ပိ နယတော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒေါသဿ…ပေ… ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ နိမိတ္တတ္ထဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနံ၊ အနုဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ အနုဗျဉ္ဇနန္တိ ‘‘နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ နိမိတ္တံ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ။ အနုဗျဉ္ဇနံ ဟတ္ထပါဒဟသိတကထိတာဒိ။ ဖဿော ပစ္စယော ဧတိဿာတိ ဖဿပစ္စယာ၊ တံဘာဝေါ ဖဿပစ္စယတာ။ အဿာဒေတိ ဧတာယာတိ အဿာဒေါ၊ တဏှာ။

ဝတ္ထူနိ ဉေယျဓမ္မောတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထုအဝိပ္ပဋိပတ္တိ ဝိသယသဘာဝပဋိဝေဓော’’တိ။ ဣဓာဓိပ္ပေတံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သီလသမာဓိသမ္ပဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကဒေသုပလက္ခဏဝသေန၊ ဝဏ္ဏဂန္ဓရာဂိသပ္ပာယဝသေန ဝါ ပါဠိယံ ‘‘ဝိနီလကဝိပုဗ္ဗကဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ အသုဘသညာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တဿာ နိဗ္ဗိဒါပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ နိဗ္ဗိဒံ ဒဿေန္တော ‘‘နိဗ္ဗိဒါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရိတဿနတော ဝိသေသေတုံ ‘‘ဉာဏေနာ’’တိ ဝိသေသိတံ။ တထာ ပဝတ္တန္တိ နိဗ္ဗိဒနာကာရေန ပဝတ္တနံ။

ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တိယာ ဝိဒေဟရညော ဓီတာယ ရုစာယ ဇာတိဿရဉာဏံ ကမ္မဿကတညာဏဿ ကာရဏံ အဟောသိ၊ န ပန အသပ္ပုရိသူပနိဿယတော၊ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တဿ တဿေဝ ရညော သေနာပတိနော အလာတဿ ဗီဇကဿ ဒါသဿာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမဿ စ…ပေ… ဥဒါဟရိတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ သောတိ ပသာဒေါ။ အဝတ္ထာဝိသေသောတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အနာဝိလဘာဝလက္ခိတော အဝတ္ထာဘေဒေါ။ အာယတနဂတောတိ ဌာနဂတော၊ ရတနတ္တယဝိသယောတိ အတ္ထော။ ‘‘ကာယော’’တိအာဒိနာ အဝတ္ထာဝိသေသေန ဝိနာ သဘာဝသိဒ္ဓမေဝ ပဒဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။

ဣမသ္မိံ စ ဌာနေ ပါဠိယံ ပုဗ္ဗေ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပဒဋ္ဌာနံ နိဒ္ဓါရိတံ၊ တေ ဓမ္မာ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပဒဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဿာဒမနသိကာရော အယောနိသောမနသိကာရလက္ခဏော ဝုတ္တော နိဒဿနမတ္တအတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ယေဘုယျေန သတ္တာနံ လောဘဝသေန အယောနိသောမနသိကာရာ သံဝတ္တန္တီတ္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဥပပတ္တိ ဧဝ ဩပပစ္စယံ၊ တဿ ဘာဝေါ ဩပပစ္စယိကန္တိ အာဟ ‘‘ဥပပတ္တိဘဝဘာဝေနာ’’တိ။ ဝဝတ္ထိတဘာဝေါတိ ဝဝတ္ထိတဘာဝေါ ရူပဿ ဒဿနာဒိပဋိနိယတာရမ္မဏကိစ္စတာ။ ဘဝဿ အင်္ဂါနီတိ ဘဝဿ ကာရဏာနိ။ ဒုတိယေ အင်္ဂါနီတိ အဝယဝါ၊ ကမ္မဝဋ္ဋမ္ပိ ဝါ ကာရဏင်္ဂဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

ကမ္မဋ္ဌာနဿာတိ ဘာဝနာယ ဗြူဟနာ ဝဍ္ဎနာ။ တေသူတိ တိတ္ထညုတာဒီသု။ ကလျာဏမိတ္တဿ သမ္မဒေဝ ပယိရုပါသနာယပီတိ တံ နိဿာယ လဒ္ဓေန သဗ္ဗာယ ဓမ္မဿဝနေန ဓမ္မုပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ ဟောတီတိ တိတ္ထညုတာ ပီတညုတာယ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ ယာယ ဝိမုတ္တိယာ သတိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ဟောတီတိ သာ တဿ ပဒဋ္ဌာနန္တိ အယမတ္ထော ပါကဋောတိ အာဟ ‘‘ပုရိမာနံ…ပေ… သုဝိညေယျော ဧဝါ’’တိ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနေနာတိ ဉာတပရိညာယ သဒ္ဓိံ။ ဉာတပရိညာ ဟိ တီရဏပရိညာယ အဓိဋ္ဌာနံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဒဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ လက္ခဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၃။ ‘‘လက္ခဏဟာရဿ ဝိသယံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ကော ပန တဿ ဝိသယော’’တိ ဝုတ္တေ သမာနလက္ခဏာ အဝုတ္တဓမ္မာ။ ကာယာနုပဿနာယ သမာရဒ္ဓါယ ဝေဒနာနုပဿနာဒယော သုခေနေဝ သိဇ္ဈန္တီတိ တဗ္ဗစနေန ဝေဒနာဂတာသတိအာဒီနံ ဝုတ္တဘာဝေါ ဒဿိတော သတိပဋ္ဌာနဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဿ သဒ္ဓါနုဂ္ဂဟိတာနိ ဝီရိယသတိသမာဓိပညိန္ဒြိယာနိ သာဓနံ၊ ဧဝံ ဣတရေသမ္ပီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အယံ အတ္ထော အဋ္ဌကထာယမေဝ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) ပရတော အာဂမိဿတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ဧကလက္ခဏတာနိဒ္ဒေသေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရတောတိ စတုဗျူဟဟာရဝဏ္ဏနာယံ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၂၀)။

အသမ္မိဿတောတိ ဝေဒနာဒယောပိ ဧတ္ထ သိတာ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓာတိ ကာယေ ဝေဒနာဒိအနုပဿနာပသင်္ဂေပိ အာပန္နေ တဒသမ္မိဿတောတိ အတ္ထော။

အဝယဝိဂါဟသမညာတိဓာဝနသာရာဒါနာဘိနိဝေသနိသေဓနတ္ထံ ကာယံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ၊ တာနိ စ ကေသာဒီဟိ၊ ကေသာဒိကေ စ ဘူတုပါဒါယရူပေဟိ ဝိနိဗ္ဘုဇိတုံ ‘‘တထာ န ကာယေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါသာဒါဒိနဂရာဝယဝသမူဟေ အဝယဝိဝါဒိနောပိ အဝယဝိဂါဟဏံ ကရောန္တိ။ နဂရံ နာမ ကောစိ အတ္ထော အတ္ထီတိ ပန ကေသဉ္စိ သမညာတိဓာဝနံ သိယာတိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိသမညာတိဓာဝနေ နဂရနိဒဿနံ ဝုတ္တံ။ အညော ကောစိ သတ္တာဒိကော။ ယံ ပဿတိ ဣတ္ထိံ၊ ပုရိသံ ဝါ။ နနု စက္ခုနာ ဣတ္ထိပုရိသဒဿနံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ ‘‘ဣတ္ထိံ ပဿာမိ၊ ပုရိသံ ပဿာမီ’’တိ ပန ပဝတ္တသမညာဝသေန ‘‘ယံ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မိစ္ဆာဒဿနေန ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ယံ ပဿတိ၊ န တံ ဒိဋ္ဌံ ရူပါယတနံ ဟောတိ၊ ရူပါယတနံ ဝါ တံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တံ ကောသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌံ န ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌံ ဝါ ယထာဝုတ္တံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယံ ဒိဋ္ဌံ တံ န ပဿတီတိ ယံ ရူပါယတနံ၊ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဝါ ဒိဋ္ဌံ၊ တံ ပညာစက္ခုနာ ဘူတတော န ပဿတီတိ အတ္ထော။

န အညဓမ္မာနုပဿီတိ န အညသဘာဝါနုပဿီ၊ အသုဘာဒိတော အညာကာရာနုပဿီ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ပထဝီကာယန္တိ ကေသာဒိံ ပထဝီဓမ္မသမူဟတ္တာ ‘‘ကာယော’’တိ ဝဒတိ၊ လက္ခဏပထဝိမေဝ ဝါ အနေကဘေဒဘိန္နံ သကလသရီရဂတံ ပုဗ္ဗာပရိယဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ သမူဟဝသေန ဂဟေတွာ ‘‘ကာယော’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝံ အညတ္ထာပိ။

အာကာရသမူဟသင်္ခါတဿာတိ အနိစ္စတာဒိအာကာရသမုဒါယပရိယာယဿ။

တီသု ဘဝေသု ကိလေသေတိ ဘဝတ္တယဝိသယကိလေသေ။ သဗ္ဗတ္ထိကန္တိ သဗ္ဗတ္ထ လီနေ၊ ဥဒ္ဓတေ စ စိတ္တေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထာ၊ သဗ္ဗေ ဝါ လီနေ၊ ဥဒ္ဓတေ စ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အတ္ထိကာ ဧတာယာတိ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ အန္တော သင်္ကောစောတိ အန္တော ဩလီယနာ၊ ကောသဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။

၂၄။ ဂဟိတေသူတိ ဘာဝနာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတေသု၊ ဘာဝိတေသူတိ အတ္ထော၊ ဝစနေန ဝါ ဂဟိတေသု။ ဘာဝနာဂ္ဂဟဏဒီပနတ္ထတ္တာ ပန ဝစနေန ဂဟဏဿ ဘာဝနာဂ္ဂဟဏမေတ္ထ ပဓာနံ။ ယဿ သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ၊ တဿ သမ္မပ္ပဓာနာဒယော ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ န ဘာဝိတာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ စ သမာနလက္ခဏတာပဒေသေန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ဘာဝိယမာနေသု စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဝိပလ္လာသာ ပဟီယန္တိ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော။ ‘‘အာဟာရသမုဒယာ ကာယဿ သမုဒယော၊ ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာနံ သမုဒယော (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈)၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၊ ၃၉၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅) ဝစနတော ကာယာဒီနံ သမုဒယဘူတာ ကဗဠီကာရာဟာရဖဿမနောသဉ္စေတနာဝိညာဏာဟာရာကာယာဒီနံ ပရိဇာနနေန ပရိညာတာ ဟောန္တိ တပ္ပဋိပက္ခပ္ပဟာနတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘စတ္တာရော အာဟာရာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ဥပါဒါနေဟိ အနုပါဒါနော ဘဝတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု။

တတ္ထ ယသ္မာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ သဝိသေသာ ကာယေ လဗ္ဘန္တီတိ ဝိသေသေန ကာယော ကာမုပါဒါနဿ ဝတ္ထု၊ သုခဝေဒနဿာဒဝသေန ပရလောကနိရပေက္ခော ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ ၂။၉၄-၉၅၊ ၂၂၅၊ ၃။၉၁၊ ၁၁၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ ဓ။ သ။ ၁၂၂၁၊ ဝိဘ။ ၉၃၈) ပရာမာသံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ ဝေဒနာ၊ စိတ္တေ နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေန သဿတဿ ‘‘အတ္တနော သီလာဒိဝသေန ပရိသုဒ္ဓပရာမသနံ ဟောတီ’’တိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ စိတ္တံ၊ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေန ဘူတံ ဘူတတော အပဿန္တဿ ‘‘အတ္တာဘိနိဝေသော ဟောတီ’’တိ အတ္တဝါဒုပါဒါနဿ ဓမ္မာ ဝတ္ထု၊ တသ္မာ ‘‘စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ဘာဝိယမာနေသု ဥပါဒါနေဟိ အနုပါဒါနော ဘဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယသ္မာ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ကာယော ကာမယောဂဿ ဝတ္ထု၊ ဘဝေသု သုခဂ္ဂဟဏဝသေန ဘဝဿာဒေါ ဟောတီတိ ဘဝယောဂဿ ဝေဒနာ၊ သန္တတိဃနဂ္ဂဟဏဝသေန စိတ္တေ အတ္တာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ ဒိဋ္ဌိယောဂဿစိတ္တံ၊ ဓမ္မဝိနိဗ္ဘောဂဿ ဒုက္ကရတ္တာ၊ ဓမ္မာနံ ဓမ္မမတ္တတာယ စ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတ္တာ သမ္မောဟော ဟောတီတိ အဝိဇ္ဇာယောဂဿ ဓမ္မာ၊ ဝတ္ထု၊ တသ္မာ စတုသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ တေသု တေသံ ပဟာနသိဒ္ဓိတော ယောဂေဟိ ဝိသံယုတ္တတာ ဝုတ္တာ။ ဧတေနေဝ အာသဝေဟိ အနာသဝတာ၊ ဩဃေဟိ နိတ္တိဏ္ဏတာ စ သံဝဏ္ဏိတာ ဟောတိ ကာမရာဂါဒီနံ ဧဝ ကာမယောဂကာမာသဝကာမောဃာဒိဘာဝတော။

ဝုတ္တနယေနေဝ ကာယော အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထဿ ဝတ္ထု၊ ‘‘ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခဘူတာ ဝေဒနာ ဝိသေသေန ဗျာပါဒကာယဂန္ထဿ ဝတ္ထု၊ စိတ္တေ နိစ္စာဘိနိဝေသဝသေန သဿတဿ ‘‘အတ္တနော သီလေန သုဒ္ဓီ’’တိအာဒိပရာမသနံ ဟောတီတိ သီလဗ္ဗတပရာမာသဿ စိတ္တံ ဝတ္ထု၊ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနာဘာဝတော ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ တဿ ဓမ္မာ ဝတ္ထူတိ စတုသတိပဋ္ဌာနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိသေသတော ကာယော ရာဂသလ္လဿ ဝတ္ထု၊ ဝေဒနာ ဒေါသသလ္လဿ၊ ‘‘စိတ္တံ နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေန အတ္တာဘိနိဝေသံ အတ္တာနံ သေယျာဒိတော ဒဟတီ’’တိ စိတ္တံ မာနသလ္လဿ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ဓမ္မာ မောဟသလ္လဿ ဝတ္ထူတိ စတုသတိပဋ္ဌာနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ယသ္မာ ပန ကာယာနုပဿနာဒီဟိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု ပရိညာတေသု ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ ဟောန္တိ၊ စိတ္တေ ဟိ ပရိညာတေ သညာပိ ပရိညာတာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော စဿ ပရိညံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

တထာ ဝိသေသတော ကာယေ သာပေက္ခာ ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတီတိ ကာယော ဆန္ဒာဂတိယာ ဝတ္ထု၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒနာ ဗျာပါဒဿ နိမိတ္တန္တိ သာ ဒေါသာဂတိယာ ဝတ္ထု၊ သန္တတိဃနဂ္ဂဟဏဝသေန သရာဂါဒိစိတ္တေ သမ္မောဟော ဟောတီတိ မောဟာဂတိယာ စိတ္တံ၊ ဓမ္မသဘာဝါနဝဗောဓေန ဘယံ ဟောတီတိ ဘယာဂတိယာ ဓမ္မာ ဝတ္ထူတိ စတုသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ အဂတိဂမနပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဂတိဂမနေဟိ စ န အဂတိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

‘‘အကုသလဿ သောမနဿဿ ဝသေနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အယမ္ပိ အတ္ထော သမ္ဘဝတီ’’တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) ပန ဝစနတော သုခဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန တတ္ထာနုသယနေန သမုဒယသစ္စံ ဒေသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒေသိတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ ဒုက္ခဒုက္ခဂ္ဂဟဏေန သာတိသယံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပကာသိတံ ဟောတီတိ ပါဠိယံ ‘‘ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဒေသိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဟစရဏာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ နိဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာယံ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၅ အာဒယော) ဝုတ္တံ။

လက္ခဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ စတုဗျူဟဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၅။ ဟာရာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ ဟာရေသု ဣမဿ စတုဗျူဟဟာရဿ ဝိသေသတော သုတ္တဿ ဗျဉ္ဇနဝိစယဘာဝတောတိ ယောဇနာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗျဉ္ဇန…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ယာယာတိ နိရုတ္တိယာ။

ယထာရဟန္တိ သံဝဏ္ဏိယမာနေ သုတ္တေ ယံ ယံ အရဟတိ နိဗ္ဗစနံ ဝတ္တုံ၊ တံတံလောကသမညာနုရောဓေနေဝ။ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ သမ္ပာဒေတွာ ပစ္ဆာ သစ္စာဘိသမယံ ပါပုဏာတီတိ အာဟ ‘‘သမ္မုတိ…ပေ… ဟောတီ’’တိ၊ တံတံပညတ္တိဂ္ဂဟဏမုခေန ပရမတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ ဧဝံ ဝါ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

ယမိဒံ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပသန္တာနံ သန္ဓာယ ‘‘ဥဘယမန္တရေနာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ဩတရဏဟာရေ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၄၂ အာဒယော) ပနဿ ဒွါရပ္ပဝတ္တဖဿာဒိဓမ္မေ သန္ဓာယ ဝုတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဘယမန္တရေနာတိ ဖဿသမုဒိတေသု ဓမ္မေသူ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာဟု ‘‘အန္တရေနာတိ ဝစနံ ပန ဝိကပ္ပန္တရဒီပန’’န္တိ။ တသ္မာ အယမေတ္ထ အတ္ထော – န ဣမံ လောကံ၊ န ဟုရံ လောကံ၊ အထ ခေါ ဥဘယမန္တရေနာတိ။ အပရော ဝိကပ္ပော – ဥဘယမန္တရေနာတိ ဝါ ဝစနံ ဝိကပ္ပန္တရာဘာဝဒီပနံ။ တဿတ္ထော – န ဣမံ လောကံ၊ န ဟုရံ လောကံ နိဿာယ ဈာယတိ ဈာယီ၊ ဥဘယမန္တရေန ပန အညံ ဌာနံ အတ္ထီတိ။

ယေပိ စ ‘‘အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ၊ သမ္ဘဝေသီ’’တိ စ ဣမေသံ သုတ္တပဒါနံ အတ္ထံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ဧဝ အန္တရာဘဝေါတိ ဝဒန္တိ၊ တေပိ ယသ္မာ အဝိဟာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ အာယုဝေမဇ္ဈံ အနတိက္ကမိတွာ အန္တရာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန အနဝသေသကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယန္တီတိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ၊ န အန္တရာဘဝဘူတောတိ ပုရိမဿ သုတ္တပဒဿ အတ္ထော။ ပစ္ဆိမဿ စ ယေ ဘူတာ ဧဝ၊ န ပုန ဘဝိဿန္တိ၊ တေ ဟိ (ကထာ။ အနုဋီ။ ၅၀၇) ခီဏာသဝါ၊ ပုရိမပဒေဟိ ‘‘ဘူတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တဗ္ဗိပရီတတာယ သမ္ဘဝံ ဧသန္တီတိ သမ္ဘဝေသိနော။ အပ္ပဟီနဘဝသံယောဇနတ္တာ သေက္ခာ၊ ပုထုဇ္ဇနာ စ။ စတူသု ဝါ ယောနီသု အဏ္ဍဇဇလာဗုဇသတ္တာ ယာဝ အဏ္ဍကောသံ၊ ဝတ္ထိကောသဉ္စ န ဘိန္ဒန္တိ၊ တာဝ သမ္ဘဝေသီ နာမ။ အဏ္ဍကောသတော၊ ဝတ္ထိကောသတော စ ဗဟိ နိက္ခန္တာ ဘူတာ နာမ။ သံသေဒဇဩပပါတိကာ စ ပဌမစိတ္တက္ခဏေ သမ္ဘဝေသီ နာမ၊ ဒုတိယစိတ္တက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဘူတာ နာမ။ ယေန ဝါ ဣရိယာပထေန ဇာယန္တိ၊ ယာဝ တတော အညံ န ပါပုဏန္တိ၊ တာဝ သမ္ဘဝေသီ၊ တတော ပရံ ဘူတာတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ နတ္ထီတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သတိ ဟိ ဥဇုကေ ပါဠိအနုဂတေ အတ္ထေ ကိံ အနိဒ္ဓါရိတသာမတ္ထိယေန အန္တရာဘဝေန အတ္တဘာဝပရိကပ္ပိတေန ပယောဇနန္တိ။

ယံ ပန ယေ ‘‘သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ အဝိစ္ဆေဒေန ဒေသန္တရေသု ပါတုဘာဝေါ ဒိဋ္ဌော။ ယထာ တံ ဝီဟိအာဒိအဝိညာဏကသန္တာနေ၊ ဧဝံ သဝိညာဏကသန္တာနေပိ အဝိစ္ဆေဒေန ဒေသန္တရေသု ပါတုဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အယဉ္စ နယော သတိ အန္တရာဘဝေ ယုဇ္ဇတိ၊ နာညထာ’’တိ ယုတ္တိံ ဝဒန္တိ။ တေဟိ ဣဒ္ဓိမတော စေတောဝသိပ္ပတ္တဿ စိတ္တာနုဂတိကံ ကာယံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ ခဏေန ဗြဟ္မလောကတော ဣဓူပသင်္ကမနေ၊ ဣတော ဝါ ဗြဟ္မလောကဂမနေ ယုတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ယဒိ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝိစ္ဆိန္နဒေသေ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိ န ဣစ္ဆိတာ၊ ယဒိပိ သိယာ ‘‘ဣဒ္ဓိဝိသယော အစိန္တေယျော’’တိ၊ တံ ဣဓာပိ သမာနံ ‘‘ကမ္မဝိပါကော အစိန္တေယျော’’တိ ဝစနတော၊ တသ္မာ တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝ။ အစိန္တေယျသဘာဝါ ဟိ သဘာဝဓမ္မာ၊ တေ ကတ္ထစိ ပစ္စယဝိသေသေန ဝိစ္ဆိန္နဒေသေ ပါတုဘဝန္တိ၊ ကတ္ထစိ အဝိစ္ဆိန္နဒေသေ စ။ တထာ ဟိ မုခဃောသာဒီဟိ အညသ္မိံ ဒေသေ အာဒါသပဗ္ဗတပ္ပဒေသာဒိကေ ပဋိဗိမ္ဗပဋိဃောသာဒိကံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ နိဗ္ဗတ္တမာနံ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ န သဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထ ဥပနေတဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ပဋိဗိမ္ဗဿ ဥဒါဟရဏဘာဝသာဓနာဒိကော အန္တရာဘဝဝိစာရော ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏဿဋီကာယံ (ကထာ။ အနုဋီ။ ၅၀၇) ဂဟေတဗ္ဗော။

အပရေ ပန ‘‘ဣဓာတိ ကာမဘဝေါ၊ ဟုရန္တိ အရူပဘဝေါ၊ ဥဘယမန္တရေနာတိ ရူပဘဝေါ ဝုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ဣဓာတိ ပစ္စယဓမ္မာ၊ ဟုရန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာ၊ ဥဘယမန္တရေနာတိ ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မာ ဝုတ္တာ’’တိ စ ဝဒန္တိ၊ တံ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝသိဋ္ဌံ ရူပန္တိ အာပေါဓာတုအာကာသဓာတူဟိ သဒ္ဓိံ လက္ခဏရူပါနိ၊ ဩဇဉ္စ သန္ဓာယာဟ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တဿ ခီဏာသဝဿ တံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ စိတ္တံ န ဇာနန္တိ န ဉာယန္တိ ‘‘ဈာယမာနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စတုဗျူဟဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အာဝဋ္ဋဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၉။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဝိဒ္ဓံသနသဘာဝတ္တာ၊ အကုသလာနံ ဝါ ပဇဟနေ ကုသလာနံ သမ္ပာဒနေ ပဋ္ဌပနသဘာဝတ္တာ အာရမ္ဘဓာတု။ တထာဘူတာတိ သီလာဒီဟိ သမင်္ဂီဘူတာ။ ကာမဓာတုအာဒိကာ တိဓာတုယောဝ တေဓာတု။ တဿ အဘိဘဝနတော တေဓာတုဣဿရော မစ္စုရာဇာ။ အနာဒိမတိသံသာရေ စိရကာလံ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာပိ အစိရကာလံ ဘာဝိတေဟိ ကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သမုစ္ဆိန္ဒနီယတ္တာ အဗလာ ကိလေသာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဗလံ ဒုဗ္ဗလ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဗလာ နံ ဗလီယန္တီ’’တိ။

ဣဒံ ဝစနံ အယံ ဂါထာပါဒေါ။ သမာဓိဿ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ သမာဓိဿ ကာရဏံ သမတာနုယောဂေ နိယောဇနတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပပဉ္စာတိ ရာဂါဒယောဝ။ တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒေသနာယ ပဒဋ္ဌာနဘာဝေနေဝ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ကတာတိ အတ္ထော။

န္တိ တံ ဒေသနံ။ တဿာတိ သဘာဂါဒိဝသေန အာဝဋ္ဋနဿ။ ပရိပက္ကဉာဏာနံ ဝိသေသာဓိဂမာယ။ လာဘဝိနိစ္ဆယပရိဂ္ဂဟမစ္ဆရိယာနီတိအာဒီသု လာဘောတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏပ္ပဋိလာဘော။ သော ပရိယေသနာယ သတိ ဟောတီတိ ပရိယေသနာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတော။ ဝိနိစ္ဆယောတိ ‘‘ဧတ္တကံ မေ ရူပါရမ္မဏတ္ထာယ ဘဝိဿတိ၊ ဧတ္တကံ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏတ္ထာယ၊ ဧတ္တကံ မယှံ၊ ဧတ္တကံ ပရဿ၊ ဧတ္တကံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမိ၊ ဧတ္တကံ နိဒဟိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဝိတက္ကော ဝိနိစ္ဆယော။ သော လာပိတဟေတုကတ္တာ ပရိယေသနမူလကတာယ ပရိယေသနာဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတော၊ တထာ ပရိဂ္ဂဟမစ္ဆရိယာနိ။ တတ္ထ ပရိဂ္ဂဟော ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဏှနံ။ မစ္ဆရိယံ ‘‘မယှေဝ ဟောတူ’’တိ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝါသဟနံ။ တေနေဝဿ ပေါရာဏာ ဧဝံ ဝစနတ္ထံ ဝဒန္တိ ‘‘မယှေဝိဒမစ္ဆရိယံ ဟောတု၊ မာ အညေသံ အစ္ဆရိယံ ဟောတူတိ ပဝတ္တတ္တာ မစ္ဆရိယန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၀၃၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၉။၂၃)။ ပရိဘောဂတ္ထာနံ ပန ဝိနိစ္ဆယာဒီနံ ပရိဘောဂန္တောဂဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆန္ဒရာဂေါ ဒုဗ္ဗလရာဂေါ။ အဇ္ဈောသာနံ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ တဏှာဝသေန ဗလဝသန္နိဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒရာဂအဇ္ဈောသာနာ တဏှာ ဧဝါ’’တိ။ အာရက္ခနိမိတ္တံ ဒွါရပိဒဟနမဉ္ဇူသာဂေါပနာဒိနာ သုဋ္ဌု ရက္ခဏနိမိတ္တံ။ ပါပါနိ ကရောန္တော ပရိဘောဂနိမိတ္တံ ရတ္တော ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတော မုစ္ဆိတော ဟုတွာ မိဂေါဝ ပရိဘုဉ္ဇနနိမိတ္တံ ပမာဒံ အာပဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ပရိယေနာရက္ခာ ပရိဘောဂနိမိတ္တံ။ ပမာဒေါ တိဝိဓော တဏှာယ ဝသေန ကထိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တိဝိဓော တဏှာယာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။

အဝိသေသေန ဝုတ္တန္တိ ‘‘ကတမေန ဥပါဒါနေန သဥပါဒါနာ’’တိ ဝိဘာဂေန ပုစ္ဆိတွာပိ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ စ တဏှာယ စာ’’တိ အဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဝုတ္တံ။ တဏှဉ္စ အဝိဇ္ဇဉ္စ စတုရုပါဒါနံ ဝသေနာတိ ကာမုပါဒါနာဒီနံ စတုန္နံ ဥပါဒါနာနံ ဝသေန ဝိဘဇိတွာ ခန္ဓာနံ ဒုက္ခဘာဝေန ဒုက္ခသစ္စဘာဝေန သဟ ပရိညေယျဘာဝံ၊ ဥပါဒါနာနံ သမုဒယဘာဝေန သမုဒယသစ္စဘာဝေန သဟ ပဟာတဗ္ဗဘာဝံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။

၃၀။ ‘‘ယော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော တိဝိဓော ပမာဒေါ ပရိယေသတိ၊ အာရက္ခဏဉ္စ ကရောတိ၊ ပရိဘောဂနိမိတ္တဉ္စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပမာဒေါ ဟိ ပမဇ္ဇန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဘောဂါနံ ပရိယေသနာယ၊ အာရက္ခဏာယ စ ဟေတုဘူတော ကတ္တုဘာဝေန ဥပစရိတော၊ ပရိဘောဂဿ ပန နိမိတ္တံ။ ‘‘တပ္ပဋိပက္ခေနာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘အပ္ပမာဒါနုယောဂေနာ’’တိ၊ တေန သမထဘာဝံ ဒဿေတိ။ ခေပနာတိ ခယပါပနာ။ ဝေါဒါနပက္ခဝိသဘာဂဓမ္မဝသေနာတိ ဝေါဒါနပက္ခော စ သော ပမာဒဿ ဝိသဘာဂဓမ္မော စာတိ ဝေါဒါန…ပေ… ဓမ္မော၊ သမထော၊ တဿ ဝသေန။

သမထေ သတီတိ အဓိဋ္ဌာနဘူတေ ဈာနေ သတိ၊ တံ ပါဒကံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ယာ ပညာတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒိဝသေန ပဝတ္တပညာ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဝိပဿနာ’’တိ။ ပဟီနေသူတိ ပဟီယမာနေသု။

ဝေါဒါနပက္ခန္တိ အာရမ္ဘဓာတုအာဒိဝေါဒါနပက္ခံ နိက္ခိပိတွာ။ ဝိသဘာဂဓမ္မဝသေနာတိ ပမာဒဝသေနေဝ။ သဘာဂဓမ္မဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ နိက္ခိတ္တဿ အာရမ္ဘဓာတုအာဒိဝေါဒါနဓမ္မဿ သမထာဒိသဘာဂဓမ္မဝသေန။

ပုန အပရိယောဒါပနိယံ သိခါပ္ပတ္တပရိယောဒါပနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘တံ ပန အရဟတ္တေန ဟောတီ’’တိ။

မောဟသမုဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ ‘‘မောဟော ဧဝ သမုဋ္ဌာန’’န္တိ ကတွာ။ အညထာ ပိသုဏာဝါစာယ ဒေါသသမုဋ္ဌာနတာ မုသာဝါဒဿ ဝိယ မောဟသမုဋ္ဌာနဘာဝါ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။

ကမ္မပထဘာဝံ ပတ္တာနံ၊ အပ္ပတ္တာနဉ္စ အကုသလဓမ္မာနံ ‘‘သဗ္ဗပါပ’’န္တိ ပဒေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မပထကမ္မဝိဘာဂေနာ’’တိ။

၃၁။ သေသပဒါနန္တိ ‘‘ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ’’တိအာဒီနံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀၊ ၅၀၊ ၁၁၆၊ ၁၂၄၊ ပေဋကော။ ၂၉) ဂါထာယ အဝသိဋ္ဌပဒါနံ။ ယထာဓိဂတန္တိ အတ္တနာ အဓိဂတပ္ပကာရံ၊ ပစ္ဆာ ဘူမိဒိသာ။

ဥပရိ ယာပေန္တီတိ မနုဿလောကတော ဥပရိဋ္ဌိမံ ဒေဝလောကံ ဂမေန္တိ။

၃၂။ ယထာဝုတ္တဿ ဓမ္မဿာတိ သီလဿ စ မဂ္ဂဿ စ။ တဏှာဝိဇ္ဇာဒီနန္တိ အာဒိသဒ္ဒေန တဒေကဋ္ဌကိလေသာ ဂယှန္တိ၊ တေသံ ပဒဋ္ဌာနဓမ္မာ စ။ သမထဝိပဿနာဒီနန္တိ အာဒိသဒ္ဒေန သာမညဖလာနံ သင်္ဂဟော။ ယဒဂ္ဂေန စေတ္ထ ‘‘နိရောဓော ရက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ တဒဂ္ဂေန မဂ္ဂေါ ရက္ခဏကိရိယာယ ကရဏံ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ရက္ခတီ’’တိ။ ဝိသဘာဂဓမ္မဝသေန ပုရိမာနိ သဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနဝသေန ပစ္ဆိမာနိ သစ္စာနိ နိဒ္ဓါရိတာနီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အာဝဋ္ဋဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဝိဘတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၃။ ဓမ္မေသူတိ ပုညာဒိဒါနာဒိဘေဒဘိန္နေသု သဘာဝဓမ္မေသု။ တတ္ထ လဗ္ဘမာနောတိ တေသု ယထာဝုတ္တေသု ဓမ္မေသု လဗ္ဘမာနော။ ဘူမိဝိဘာဂေါတိ ကာမာဝစရာဒိဒဿနာဒိဘူမိပ္ပဘေဒေါ။ ပဒဋ္ဌာနဝိဘာဂေါတိ တေ ပုညာဒိဓမ္မာ ယေသံ ပဒဋ္ဌာနံ၊ တေသံ ဝါ ယေ ဓမ္မာ ပဒဋ္ဌာနံ၊ တဗ္ဗိဘာဂေါ။ ယေသံ သုတ္တာနန္တိ မူလပဒဋ္ဌာနဘူတာနံ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနံ စတုန္နံ သုတ္တာနံ ဝသေန။ အသင်္ကရဝဝတ္ထာနေန ဟိ ဧတေသု သုတ္တေသု သာတိသယံ ဓမ္မာ ဝိဘတ္တာ နာမ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသေသတော’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝါသနာဘာဂိယနိဗ္ဗေဓဘာဂိယသုတ္တာနိ ဧဝေတ္ထ ဂဟိတာနီတိ? နယိဒမေဝံ နိက္ခမနပရိယောသာနဘာဝေန ဣတရေသမ္ပိ ဂဟိတတ္တာ။ ယတော ဟိ နိဿဋာ ဝါသနာဘာဂိယာ ဓမ္မာ၊ တေ သံကိလေသဘာဂိယာ။ ယံပရိယောသာနာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ဓမ္မာ၊ တေ အသေက္ခဘာဂိယာတိ ဒွယဂ္ဂဟဏေနေဝ ဣတရမ္ပိ ဒွယံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသံ စတုန္နံ သုတ္တာနံ ဒေသနာယာ’’တိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သုတ္တာနီတိ ပါဠိယာ၊ ဝက္ခမာနာယ ဒေသနာယ ဝါ ဣတရဒွယသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န ပဋိက္ခေပေါ။

တေနေဝါတိ နိယမဿ အကတတ္တာ၊ တတော စ တေန တန္နိဿိတေန စ ဗြဟ္မစာရီ ဘဝတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဝါ သမုစ္စယတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိယာ တဿ ပဋိက္ခေပေါတိ တဿ အဋ္ဌသမာပတ္တိဗြဟ္မစရိယဿ သိယာ ပဋိက္ခေပေါ။ ဧဝံ သတိ သာဝသေသာ ဒေသနာ သိယာ။

တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနဒွယံ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ ဣဓ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီတိ ‘‘သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနာနံ ဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟေတ္ထ ကေစိ ‘‘တေနေဝါ’’တိ ပဌန္တိ။ ‘‘တေနေဝ ဗြဟ္မစရိယေနာတိ ပဌန္တီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သံဝရသီလေ ဌိတော’’တိ (နေတ္တိ။ ၃၃) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ပါဠိဝိကပ္ပံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ‘‘ယသ္မာ…ပေ… ဝက္ခတီ’’တိ ဣဒံ ပစ္ဆိမပါဌဿေဝ ယုတ္တတာယ ကာရဏဝစနံ။

ကထံ မန္တာတိ? အနိဗ္ဗေဓသဘာဝတ္တာ မဟဂ္ဂတပုညာနံ န နိဗ္ဗေဓဘာဂိယသုတ္တေန သင်္ဂဟော၊ ဝါသနာဘာဂိယတ္တာ ပန ဝါသနာဘာဂိယသုတ္တေနေဝ သင်္ဂဟောတိ။ တဒုပသင်္ဂါ ဟိ ပစ္ဆိမော ဧဝ ပါဌော ယုတ္တတရော။ ဣတရထာ သာဝသေသာ ဒေသနာ ဘဝေယျ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ…ပေ… ဒေသေတီ’’တိ။

သံကိလေသဘာဂိယအသေက္ခဘာဂိယာနံ ပရတော ဝက္ခမာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝက္ခမာနာနံ…ပေ… ဝသေနာ’’တိ။ ‘‘သဗ္ဗတော’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗပရာပေက္ခံ။ တဿ ပရာပေက္ခတာယ ‘‘သဗ္ဗတောဘာဂေန ဧကာဒသသု ဌာနေသု ပက္ခိပိတွာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ယောဇိတံ။ တတ္ထ ပဒါဒိကေ ဝိစယဟာရပဒတ္ထေ သန္ဓာယ ‘‘ဧကာဒသသု ဌာနေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗပေက္ခတာယ ပန ‘‘သဗ္ဗတောဘာဂေန ဒေသနာယ ဖလေနာ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

သံကိလေသဘာဂိယာနံ တဏှာသံကိလေသာဒိနာ ဒေသနာနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဖလံ အပါယဒုက္ခေန မနုဿေသု ဒေါဘဂ္ဂိယေန။ အသေက္ခဘာဂိယာနံ အသေက္ခေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ ဒေသနာနယော။ ဖလံ အဂ္ဂဖလေန စ အနုပါဒိသေသာယ စ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရေသံ ပါဠိယံ ဝုတ္တမေဝ။ ကာမရာဂဗျာပါဒဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနဂ္ဂဟဏေန သံကိလေသဘာဂိယာနံ၊ ဝိရာဂဂ္ဂဟဏေန အသေက္ခဂ္ဂဟဏေနေဝ စ အသေက္ခဘာဂိယာနံ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝက္ခမာနာနံ…ပေ… ဝသေနာ’’တိ။ ပဒပဒတ္ထဝိစာရယုတ္တိနိဒ္ဓါရဏမုခေန ဓမ္မဝိဘတ္တိအာဒိဝိစာရော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ဝိစယေန…ပေ… တဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိစယေန…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၄။ ဧဝန္တိ ဣတိ။ ဓမ္မေတိ ဝုတ္တသဘာဂဓမ္မေ။ သာဓာရဏာသာဓာရဏဘာဝေဟီတိ သာမညဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌေဟိ။ ဒွေ ဓမ္မာ သာဓာရဏာတိ ဒွေ ဣမေ ဓမ္မာ ယေဟိ သဘာဂဓမ္မာ သာဓာရဏာ နာမ ဟောန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? နာမံ၊ ဝတ္ထု စ။ တတ္ထ နာမံ နာမပညတ္တိ၊ တံမုခေနေဝ သဒ္ဒတော တဒတ္ထာဝဂမော။ သဒ္ဒေန စ သာမညရူပေနေဝ တထာရူပဿ အတ္ထဿ ဂဟဏံ၊ န ဝိသေသရူပေန၊ တသ္မာ သဒ္ဒဝစနီယာ အတ္ထာ သာဓာရဏရူပနာမာယတ္တဂဟဏီယတာယ နာမသာဓာရဏာ ဝုတ္တာ။ ဝတ္ထူတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယတ္ထ ဟိ ယေ ဓမ္မာ ပဝတ္တန္တိ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ တေ ဓမ္မာ သာဓာရဏာတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနသင်္ခါတာနံ ဝတ္ထူနံ သာဓာရဏာ။ ယသ္မာ ပနိဒံ ဒွယံ တေသံ ဓမ္မာနံ သာဓာရဏဘာဝေ ပကတိဘူတံ သဘာဝဘူတံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ဓမ္မာတိ ဒုဝေ ပကတိယော’’တိ။ ဧကသန္တတိပတိတတာယာတိ သမာနသန္တတိပဝတ္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘သမာနဝတ္ထုကာ’’တိ။ ဒဿနပဟာတဗ္ဗာနဉှိ ယထာ မိစ္ဆတ္တနိယတသတ္တာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ၊ ဧဝံ အနိယတာပီတိ ဥဘယေ ဟိ တေ သမာနဝတ္ထုကာ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာ ဟိ ဘိန္နသဘာဝါပေတေ ဓမ္မာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗတံ နာတိဝတ္တန္တီတိ တေ နာမသာမညတံ ပတ္တာ၊ ရူပရာဂါဒယော စ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတန္တိ အာဟ ‘‘ပဟာနေကဋ္ဌာ နာမသာဓာရဏာ’’တိ။ ယထာ ပန ‘‘ဝတ္ထူနံ သာဓာရဏာ ဝတ္ထုသာဓာရဏာ’’တိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဝတ္ထုနာ သာဓာရဏာ ဝတ္ထုသာဓာရဏာ’’တိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဟဇေကဋ္ဌာ ဝတ္ထုသာဓာရဏာ’’တိ အာဟ။ တေ ဟိ အညမညံ ဖုသနာဒိသဘာဝတော ဘိန္နာပိ ယသ္မိံ ပဝတ္တန္တိ၊ တေန ဝတ္ထုနာ သာဓာရဏာ နာမ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထ စ လဗ္ဘမာနမ္ပိ ကုသလာဒိနာမသာဓာရဏံ အနာမသိတွာ ဝတ္ထုသာဓာရဏာ တာဝ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပက္ခာဒီဟီတိ အာဒိသဒ္ဒေန သမာနဖလတာသဟဗျတာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိဝါကျေသု။ ကထံ? တတ္ထ ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿ၊ သောတာပန္နဿ စ သမ္ဘဝတော အနာဂါမိနော၊ အရဟတော စ အသမ္ဘဝတောတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ကထံ တေ ဩဓိသော ဂဟိတာတိ ကေနာကာရေန တေ ‘‘သာဓာရဏာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာ ဘာဂသော ဂဟိတာ။ ‘‘အမုကဿ၊ အမုကဿ စာ’’တိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ သာမညဘူတာ ဓမ္မာ သာဓာရဏာ နာမ၊ ဧဝံ သန္တေ ကထံ တေသံ မိစ္ဆတ္တနိယတာနိယတာဒိဝသေန ဝိဘာဂေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာ ဝုစ္စတိ၊ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝိဘာဂေန တံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ နနု တေ သာဓာရဏာတိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ? ဧဝံ သာဓာရဏာတိ မိစ္ဆတ္တနိယတာနံ၊ အနိယတာနန္တိ ဣမေသံ ဥဘယေသံယေဝ တေ ဓမ္မာ သာဓာရဏာ။ တေနာဟ – ‘‘န သဗ္ဗသတ္တာနံ သာဓာရဏတာယ သာဓာရဏာ’’တိ။ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ၊ တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘ကေစိ ဓမ္မာ ကေသဉ္စိဒေဝ ဓမ္မာနံ သာဓာရဏာ ဟောန္တိ၊ အညေသံ အသာဓာရဏာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိနိယတဉှိ တေသံ ပဝတ္တိဋ္ဌာန’’န္တိ။

ဣတရထာတိ အနိယတပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏာ၊ အသာဓာရဏာ ဝါ သိယုံ၊ တထာ သတိ။ တထာ ဝေါဟာရောတိ ‘‘သာဓာရဏာ၊ အသာဓာရဏာ’’တိ စ အယံ ဝေါဟာရော သာမညာ ဧဝ န ဘဝေယျ။ ဧတေ ဧဝ ဓမ္မာတိ ‘‘သာဓာရဏာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာ ဧဝ။ ဧဝန္တိ ‘‘မိစ္ဆတ္တနိယတာန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ နိယတဝိသယာ ပရိစ္ဆိန္နပ္ပဝတ္တိဋ္ဌာနာ။ ‘‘ယောပီ’’တိအာဒိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋကရဏံ။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ အနွယတော၊ ဗျတိရေကတော စ တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ သေသေပီတိ ‘‘ဘာဝနာပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဧဝမာဒိမှိပိ။

ပစ္စတ္တနိယတောတိ ပါဋိပုဂ္ဂလိကော။ ဣတရဿာတိ အပစ္စတ္တနိယတဿ။ တထာတိ အသာဓာရဏဘာဝေန။ ကောစိ ဓမ္မော ကဉ္စိ ဓမ္မံ ဥပါဒါယ သာဓာရဏောပိ သမာနော တဒညံ ဥပါဒါယ အသာဓာရဏောပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာဓာရဏာဝိဓုရတာယာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တံ တံ ဥပါဒါယာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဓမ္မတာ’’တိ ဝုတ္တပဌမမဂ္ဂဋ္ဌတာ ဒီပိတာ၊ တာဒိသာနံ ဧဝ အနေကေသံ အရိယာနံ ဝသေန သာဓာရဏာတိ။ ပဌမဿာတိ အဋ္ဌမကဿ။ ဒုတိယဿာတိ သောတာပန္နဿ။ ပုန အဋ္ဌမကဿာတိ ‘‘အဋ္ဌမကဿ၊ အနာဂါမိဿ စာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအဋ္ဌမကဿ။ တေနာဟ ‘‘အနာဂါမိမဂ္ဂဋ္ဌဿာ’’တိ။ အဂ္ဂဖလဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမတော ဂဏိယမာနော ပဌမမဂ္ဂဋ္ဌော အဋ္ဌမကော၊ မဂ္ဂဋ္ဌတာယ၊ ပဟီယမာနကိလေသတာယ စ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂဋ္ဌာ အဋ္ဌမကာ ဝိယာတိ အဋ္ဌမကာ၊ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏတော ဥဒ္ဓံ န တိဋ္ဌတီတိ အဋ္ဌမကော’’တိ အပရေ နိရုတ္တိနယေန။ ‘‘သေက္ခာ’’တိ နာမံ သာဓာရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရေသူတိ ‘‘ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တေသု အနရိယေသု။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘‘ဟီနုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမံ ဥပါဒါယာ’’တိ။

နိယာမာဝက္ကန္တိယာတိ အဝက္ကန္တနိယာမတာယ။ ဉာဏုတ္ထရဿာတိ ဉာဏာဓိကဿ။ တထာဝိဓပစ္စယသမာယောဂေတိ ဉာဏဝိသေသပစ္စယသမဝါယေ။ ယထာ ဟိ ဉာဏဗလေန ဒန္ဓာဘိညတာ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဋိပဒါပဋိပန္နောပိ သုခေန ဝိသောသီယတီတိ။ သာ ဟိ သုခါပဋိပဒါ ခိပ္ပာဘိညာ တံသမင်္ဂိနော ဉာဏုတ္တရတ္တာ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာ။

ဓမ္မတော အနပေတာ စိန္တာ ဓမ္မစိန္တာ၊ ယောနိသောမနသိကာရေန ပဝတ္တိတတ္တာ ဓမ္မေသု စိန္တာ၊ ဓမ္မော ဝါ ဉာဏံ၊ တသ္မာ ဓမ္မာဝဟာ စိန္တာ ဓမ္မစိန္တာ၊ စိန္တာမယဉာဏဿ ဟေတုဘူတာ စိန္တာတိ အတ္ထော။

ပါဠိယံ သုတမယပညာဂ္ဂဟဏေန ‘‘ယေ တေ ဓမ္မာ အာဒိကလျာဏာ…ပေ… တထာရူပါဿ ဓမ္မာ ဗဟုဿုတာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၈။၂) သုတ္တပဒသင်္ဂဟော အတ္ထော ပရိဂ္ဂဟိတော၊ တထာ ယောနိသောမနသိကာရဂ္ဂဟဏေန ‘‘သော ‘အနိစ္စ’န္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ဥပါယမနသိကာရော ပရိဂ္ဂဟိတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပရိဂ္ဂဟိတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အထ ခေါ…ပေ… ဒဿေတု’’န္တိ။ သေသန္တိ ‘‘ဓမ္မသွာက္ခာတတာ’’တိ ဧဝမာဒိ။

ယဿ စ ပုဗ္ဗေ အတ္ထော န သံဝဏ္ဏိတော၊ တတ္ထ ကလျာဏမိတ္တတာယ အာယတနဂတော ပသာဒေါ၊ စိတ္တဝူပသမော စ ဖလန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သပ္ပုရိသ…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ အတ္တသမ္မာပဏိဟိတတ္တာ ပါပဇေဂုစ္ဆိနိဗ္ဗိဒါဒိဗဟုလောဝ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အတ္ထ…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဓမ္မော သွာက္ခာတော အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပါရိပူရိဟေတူတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မသွာက္ခာတတာ…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ကုသလမူလရောပနာ ဟိ သမာပတ္တိပရိယောသာနာတိ။ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာယ သင်္ဃဿ သုဋ္ဌုဘာဝါယ သင်္ဃဿ သပ္ပတိဿတာယ ‘‘သုဋ္ဌု၊ ဘန္တေ’’တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနဘာဝါယ။ ဣတရံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဝိဘတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပရိဝတ္တနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၅။ သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ…ပေ… နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဘဝတီတိ ဧတ္ထ ယထာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေနတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ ကမ္မဿကတာကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌီနမ္ပိ ဝသေန အတ္ထော လဗ္ဘတေဝ။ ကမ္မပထကထာ ဟေသာ။ ယထာဝုတ္တေနာကာရေနာတိ ‘‘အဝိမုတ္တာဝ သမာနာ’’တိ၊ ‘‘အဝိမုတ္တိယ’’န္တိ စ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေနာတိ အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ၊ အနိယျာနိကံ ဧဝ နိယျာနိကောတိ၊ အသန္တံ ဧဝ ပန သန္တန္တိ၊ အနရိယံ ဧဝ အရိယောတိ ဝိပရီတာဘိနိဝေသဝသေန။ မိစ္ဆာဓိမောက္ခောတိ အယာထာဝပသာဒေါ၊ အယာထာဝသန္နိဋ္ဌာနံ ဝါ။ ဥပ္ပန္နမောဟော မိစ္ဆာဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၆။ ဝါဒါနံ ဝါ အနုဝါဒါ ဝါဒါနုဝါဒါ၊ တေသံ ဝါဒါနံ ဥပါဒါတိ အတ္ထော။ ဝါဒါနုပဝတ္တိယောတိ ဝါဒါနံ ဒေါသာနံ အနုပဝတ္တိယော။

အန္တဒွယပရိဝတ္တနန္တိ ကာမသုခအတ္တကိလမထာနုယောဂသင်္ခါတဿ အန္တဒွယဿ ပဋိပက္ခဝသေန ပရိဝတ္တနံ။

ဧတေသုပိ ဝါရေသူတိ ‘‘နိယျာနိကော ဓမ္မော တေသံ အဓမ္မော၊ သုခေါ တေသံ အဓမ္မော’’တိ စ ဣမေသု ဝါရေသု။ ဝုတ္တနယေနာတိ ယဒိ အတ္တပရိတာပနံ အတ္တနော ဒုက္ခာပနံ ဓမ္မော၊ ဓမ္မဿ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ အဓမ္မော သိယာ၊ ဒုက္ခဿ စ သုခပဋိဝိရုဒ္ဓန္တိ ဈာနမဂ္ဂဖလသုခဿ၊ အနဝဇ္ဇပစ္စယပရိဘောဂသုခဿ စ တေသံ အဓမ္မဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ‘‘ယံ ယံ ဝါ ပနာတိအာဒိနာ’’တိ ဣဒံ အဝသေသပါဌာမသနံ။ ဧတ္ထ ယံ ယံ ဝါ ပန ဓမ္မန္တိ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဓမ္မံ၊ ကုသလံ ဝါ အကုသလံ ဝါ ဣဋ္ဌံ ဝါ အနိဋ္ဌံ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရောစယတိ ဝါ ဥပဂစ္ဆတိ ဝါတိ စိတ္တေန ရောစတိ၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပဂစ္ဆတီတိ။ တဿ တဿ ဓမ္မဿ ယော ပဋိပက္ခောတိ တဿ တဿ ရုစိတဿ၊ ဥပဂတဿ ဝါ ဓမ္မဿ ယော ပဋိပက္ခော နာမ။ သွဿ အနိဋ္ဌတော အဇ္ဈာပန္နော ဘဝတီတိ ယော ဓမ္မော အဿ ရုစိတဿ၊ ဥပဂတဿ ဝါ ဓမ္မဿ အနိဋ္ဌတော ပစ္စနီကတော အဗ္ဘုပဂတော ဟောတိ၊ တေန ပဋိပက္ခေန ဒေသနာယ ပရိဝတ္တနံ ပရိဝတ္တနော ဟာရောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပဋိပက္ခဿ လက္ခဏံ ဝိဘာဝေတီ’’တိ။

ပရိဝတ္တနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဝေဝစနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၇။ အညမညေဟီတိ အညေဟိ အညေဟိ။ အာယတိန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ။ ကထဉ္စီတိ ယေန ကေနစိ ပကာရေန၊ ပဌမံ ဝုတ္တေန ပရိယာယေန အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော အပရေန ပရိယာယေန ပဋိဝိဇ္ဈေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိယာယဝစနံ နိဒ္ဒိသတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တသ္မိံ ခဏေတိ ပရိယာယဝစနဿ ဝုတ္တက္ခဏေ။ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနန္တိ အာရမ္မဏန္တရေဟိ ဝိဝိဓခိတ္တစိတ္တာနံ။ အညဝိဟိတာနန္တိ အညံ စိန္တေန္တာနံ။ ကသ္မာ ပန အညေန ပရိယာယေန တဒတ္ထာဝဗောဓနံ၊ နနု တေန ဝုတ္တေ ဒဠှီကရဏံ ဟောတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တေနေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တဒညေသန္တိ တေဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာဒီဟိ အညေသံ၊ ယေဟိ ပဌမံ ဝစနံ သမ္မဒေဝ ဂဟိတံ။ တတ္ထာတိ ဝုတ္တဝစနေနေဝ ပုနပ္ပုနံ ဝစနေ။ အဓိဂတအနွတ္ထတာယ ပုနရုတ္တိ ပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ ဝိသေသနဘာဝေန တာဟိ တာဟိ သညာဟိပိ အယမ္ပိ သဒ္ဒေါ ဣမဿတ္ထဿ ဝါစကော၊ အယမ္ပိ သဒ္ဒေါ ဣမဿတ္ထဿ ဝါစကောတိ ပညာပနေဟိ။ ဒေသေတဗ္ဗဿ တဿ တဿ အတ္ထဿ အတ္တနော စိတ္တေ ဥပနိဗန္ဓနံ ဌပနံ။ တတ္ထာတိ ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါယံ။ ဗီဇာဝါပနံ ဟေတုသမ္ပာဒနံ။

ဧဝံ ဘဂဝတော ပရိယာယဒေသနာယံ အနေကာနိ ပယောဇနာနိ ဝတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာယ ဧဝံ တထာဂတာ ဗုဒ္ဓလီလာယ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ ဗဟုနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ပါဠိယံ ‘‘ပိဟာ နာမ ယာ ဝတ္တမာနဿ အတ္ထဿ ပတ္ထနာ’’တိ ပစ္စုပ္ပန္နဝိသယတံ ဒဿေတွာ ပုန အနာဂတဝိသယတံ ဒဿေတုံ ‘‘သေယျတရံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နတ္ထဝိသယာ တဏှာ ပိဟာ’’တိ အာဟ။

အတ္ထနိပ္ဖတ္တိပဋိပါလနာတိ ဣမသ္မိံ ဝါ ပဒေ ပိဟာယ ဧဝတ္ထဝသေန အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နတ္ထဝိသယဘာဝဒီပနတော။

ဓမ္မာရမ္မဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာ ‘‘ဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တွေဝ ဂဟဏံ ဂတာ။ စတုဝီသတိ ပဒါနီတိ ဧတ္ထ ဂေဟသိတဒေါမနဿူပဝိစာရာဒီနံ စတုန္နံ ဆက္ကာနံ ဝသေန စတုဝီသ ကောဋ္ဌာသာ။

၃၈။ သာယေဝ ပတ္ထနာကာရေန ဓမ္မနန္ဒီတိအာဒိမာဟာတိ ဧတ္ထ အယမတ္ထော – သာ ဧဝ ပတ္ထနာကာရေန ပဝတ္တိယာ အာသာဒိပရိယာယေန ဝုတ္တာ တဏှာ ရူပါဒိဓမ္မေသု နန္ဒနဋ္ဌေန ဓမ္မနန္ဒီ။ တေသံ ဧဝ ပိယာယနဋ္ဌေန ဓမ္မပေမံ။ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဌာနတော ဓမ္မဇ္ဈောသာနန္တိ။

ဣမိနာပီတိ န ကေဝလံ ‘‘ပညာ ပဇာနနာ’’တိအာဒိအာဝေဏိကပရိယာယေနေဝ ဝေဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ ဣမိနာ အာဓိပတေယျာဒိသာဓာရဏပရိယာယေနပိ ဝေဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ဧတေန ပရိယာယဝစနေန။ န ဟိ ဒေသနတ္ထသာဓနံ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိပါဠိနယဒဿနန္တိ ဒဿေတိ။ ဗလနိပ္ဖတ္တိဂတောတိအာဒီသု ဒသသု တထာဂတဗလေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပါရိပူရိံ ဂတော။ သမ္ဗောဓိပဟာနန္တရာယဒေသနာ ဝိသေသစောဒနာသု ဝိသာရဒဘာဝသင်္ခါတာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ပတ္တော အဓိဂတောတိ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော။

လောဘဇ္ဈာသယာဒိအဇ္ဈာသယံ ဝိသေသေန အတိဝတ္တောတိ အဇ္ဈာသယဝီတိဝတ္တော။ အတီတဟေတုသင်္ခေပါဒိသင်္ခေပဝိရဟိတတာယ အသင်္ခေပသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ၊ အကုပ္ပဓမ္မတာယ ဂုဏေဟိ ဝါ အသင်္ခေပံ အသင်္ချေယျံ ဂတော ဥပဂတောတိ အသင်္ခေပဂတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဥဒ္ဓေယျန္တိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ။

ဓမ္မာနုဿတိယံ ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သံသာရဒုက္ခတော ပါတိ၊ သန္တေန သုခေန ရမေတိ စာတိ ဝါ ပါရံ။

အဘူတပုဗ္ဗတ္တာတိ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗတ္တာ၊ တေနဿ နိစ္စတံဝ ဝိဘာဝေတိ ကေနစိ ဒေဝတောပသဂ္ဂါဒိနာ အနုပသဇ္ဇနီယတ္တာ အနုပသဋ္ဌတ္တာ။

‘‘ဒုပ္ပဿ’’န္တိပိ ပါဠိ၊ ဒုရဓိဂမန္တိ အတ္ထော။ ဂုဏသောဘာသုရဘိဘာဝေနာတိ ဂုဏေဟိ သောဘာယ၊ သုဂန္ဓိဘာဝေန စ။

ယထာ အက္ခဏဝေဓီ ပုဂ္ဂလော သိပ္ပနိပ္ဖတ္တိယာ ရတ္တန္ဓကာရတိမိသာယ အစိရက္ခဏာလောကေန အတိသုခုမမ္ပိ ဒူရဂတံ လက္ခံ ဝိဇ္ဈတိ၊ ဧဝံ အရိယသာဝကော သီလသမ္ပတ္တိယာ အတိသုခုမံ နိဗ္ဗာနံ စတုသစ္စဓမ္မံ ဧကပဋိဝေဓေနေဝ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘သိပ္ပဉ္စ သီလံ အက္ခဏဝေဓိတာယာ’’တိ။ လောကိကန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ လောကုတ္တရဓမ္မဩလောကနဿာပိ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။

ဝေဝစနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ပညတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၉။ ဘဂဝတော သာဘာဝိကဓမ္မကထာယာတိ အတ္တနော ဘာဝေါ သဘာဝေါ၊ သဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တာ၊ တတော ဝါ အာဂတာတိ သာဘာဝိကာ၊ သာ ဧဝ ဓမ္မကထာတိ သာဘာဝိကဓမ္မကထာ၊ ဗုဒ္ဓါနံ သာမုက္ကံသိကဓမ္မကထာတိ အတ္ထော၊ တာယ ကရဏဘူတာယ ဓမ္မဒေသနာယ အနညတ္တေပိ ကထာဒေသနာနံ ဥပစာရသိဒ္ဓေန ဘေဒေနေဝံ ဝုတ္တံ၊ အဝယဝသမုဒါယဝိဘာဂေန ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ကာ စ ပကတိကထာယ ဒေသနာ? စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိ။ ဣဒဉှိ အတ္ထဿ ဒေသနာယ အဘေဒေါပစာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တဿာ ဒေသနာယ ပညာပနာ။ အယံ ပညတ္တိဟာရောတိ သင်္ခေပေနေဝ ပညတ္တိဟာရဿ သရူပမာဟ။ သာတိ ယထာဝုတ္တဒေသနာ။ တထာ တထာတိ ယထာ ယထာ သစ္စာနိ ဒေသေတဗ္ဗာနိ၊ တထာ တထာ။ ကထဉ္စေတာနိ ဒေသေတဗ္ဗာနိ? ပရိညေယျာဒိပ္ပကာရေန။ ယထာဓိပ္ပေတန္တိ အဓိပ္ပေတာနုရူပံ၊ ဗောဓနေယျဗန္ဓဝါနံ ဗောဓနာဓိပ္ပာယာနုကူလန္တိ အတ္ထော။ အတ္ထန္တိ ဒေသေတဗ္ဗတ္ထံ၊ ဒုက္ခာဒိအတ္ထမေဝ ဝါ။ နိက္ခိပတီတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ယတော ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ) အဋ္ဌကထာသု ဝုစ္စတိ။

တတ္ထာတိ နိက္ခေပဒေသနာယန္တိ အတ္ထော။ မဂ္ဂပက္ခိယာတိ ဒုက္ခသစ္စတော ဗဟိကတာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယသ္မိံ ဌာနေတိ ယသ္မိံ ဘဝါဒိသင်္ခါတေ ဌာနေ။ ယထာဝုတ္တာ ဒေသနာတိ စတုရာဟာရပဋိဗဒ္ဓရာဂါဒိမုခေန ဝဋ္ဋဒီပနီ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဒေသနာ။

၄၁။ တေပရိဝဋ္ဋဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သစ္စေသူ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရိညာပညတ္တီတိ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဇ္ဈတ္တရတော၊ သမာဟိတောတိ ပဒဒွယေန သမာဓာနဝိသိဋ္ဌံ အဇ္ဈတ္တရတတာဘာဝနံ ဒီပေတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တတာဒီပနတော။ ကေဝလော ဟိ အဇ္ဈတ္တသဒ္ဒေါ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တဂေါစရဇ္ဈတ္တေသုပိ ဝတ္တတိ။ အဇ္ဈတ္တရတတာဝိသိဋ္ဌဉ္စ သမာဓာနံ သာတိသယံ စိတ္တဋ္ဌိတိံ ဒီပေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သမာဓာနဝိသိဋ္ဌဿာ’’တိအာဒိနာ။

အာသဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ အာသင်္ဂနဋ္ဌေန။ တထာ ဒဿနန္တိ အတထာဘူတဿာပိ ဘဗ္ဗရူပဿ ဝိယ အတ္တနော ဝိဒံသနံ။ အလက္ခိကောတိ ဝိလက္ခိကော။

ကာမာနန္တိ ကာမာဝစရဓမ္မာနံ။ ရူပါနန္တိ ရူပါဝစရဓမ္မာနံ။ နိဿရဏန္တိ ကာမာနံ ရူပါဝစရဓမ္မာ နိဿရဏံ၊ တေသံ အရူပါဝစရဓမ္မာ နိဿရဏံ။ ဧဝံ တံသဘာဝါနန္တိ သဥတ္တရသဘာဝါနံ။ တထာတိ ယထာ သင်္ခတဓမ္မာနံ နိဿရဏဘာဝတော၊ ကိလေသသမုစ္ဆေဒကဿ အရိယမဂ္ဂဿ အာရမ္မဏဘာဝတော စ အတ္ထေဝ အသင်္ခတာ ဓာတု၊ တထာ ဝုစ္စမာနေနာပိ ကာရဏေန အတ္ထေဝ အသင်္ခတာ ဓာတူတိ ဒဿေတိ။ ကတ္ထစိ ဝိသယေတိ အသင်္ခတဓာတုံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဝိပရီတတ္ထောတိ ဘူတတ္ထော။ ‘‘ယတော ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂီဘူတော ပရိစာရေတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော ဟောတိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၄)၊ သပကဋ္ဌနိဗ္ဗာနဘာဝိနော’’တိ စ ဧဝမာဒီသု ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ ယထာ တံ သီဟသဒ္ဒေါတိ ယထာ ‘‘သီဟော မာဏဝကော’’တိအာဒိနာ မာဏဝကာဒီသု ဥပစာရဝုတ္တိနာ ဝတ္တမာနော မိဂရာဇေ ဘူတတ္ထဝိသယေ ဒိဋ္ဌော၊ ဧဝံ နိဗ္ဗာနသဒ္ဒေါပိ ကာမဂုဏရူပဇ္ဈာနသမင်္ဂိတာသု ဥပစာရဝုတ္တိယာ ဝတ္တမာနော ကတ္ထစိ ဝိသယေ အဝိပရီတတ္ထော။ ယတ္ထ စ ဝိသယေ အဝိပရီတတ္ထော၊ သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ဟတ္ထတလေ သအာမလကံ ဝိယ ဉေယျံ ပစ္စက္ခတော ပဿန္တဿ ဧကပ္ပမာဏဿ သတ္ထုဝစနမေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ ဝါ ဧတာယ ယုတ္တိစိန္တာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ပဋိညာတဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓိယာ ပကာသနာပညတ္တီ’’တိ နိဂမံ သန္ဓာယာဟာတိ။

ပညတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ဩတရဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၂။ ဣန္ဒြိယေဟီတိ ကရဏေ ကရဏဝစနံ ‘‘မဂ္ဂေန ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ‘‘ဖရသုနာ ဆိန္ဒတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု ဝိယ စ။ ဩတရဏာတိ အနုပ္ပဝေသနာ။

ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဏှနဝသေန သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဝိယာတိ ယောဇနာ။ အဓိစိတ္တအနုယုတ္တာနံ သဒ္ဒဟနုဿဟနုပဋ္ဌာနသမာဒဟနေဟိ သဒ္ဓါဒီသု ဥပကရောန္တေသု ဧဝ ပညာ ဒဿနကိစ္စံ သာဓေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဒ္ဓါ။။ပေ… ဝုတ္တာနီ’’တိ အာဟ။ နော စ ဘဝင်္ဂါတိ တေသံ သင်္ခါရာနံ ပဝတ္တိကာရဏတာဘာဝံ ဒဿေတိ။

၄၃။ တထာ ဝုတ္တောတိ ‘‘နိဿယော’’တိ ဝုတ္တော။ စေတနာသီသေန တဏှံ ဧဝ ဝဒတိ စေတနာသဟစရဏတော။

ရတ္တဿာတိ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နရာဂဿ။ ယေန ပုဂ္ဂလော ‘‘ရတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ရာဂဿ သမ္ဗန္ဓိနီ သုခါ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ တတ္ထ တဿ အနုသယနတော။ တေနာဟ ‘‘သုခါယ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တေနာဟ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ။

တာနိ ဧဝ ဣန္ဒြိယာနီတိ သုခသောမနဿုပေက္ခိန္ဒြိယာနိ။ ‘‘သင်္ခါရပရိယာပန္နာနီ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣဓ ဝေဒနာသီသေန စေတနာ ဝုတ္တာ’’တိ။ န ဟိ ဝေဒနာ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နာ ဟောတိ။ တဏှာယ၊ ဒိဋ္ဌိယာတိ စ ဥပယောဂေ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တဏှာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒါနိ ဥပယောဂဝသေနေဝ ‘‘တဏှာယာ’’တိအာဒီနံ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေသဓမ္မာနန္တိ တဏှာဝဇ္ဇိတအဝိသိဋ္ဌဓမ္မာနံ။ တဏှာယ နိဿယဘာဝေတိ ယဒါ တဏှာ တေသံ နိဿယော ဟောတိ။

တဏှာယ သေသဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝေတိ ယဒါ သေသဓမ္မာ တဏှာပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ‘‘ကရဇကာယသန္နိဿိတာ’’တိ ဣမိနာ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယနိဿိတာပိ ဂဟိတာ ကာယပ္ပဿဒ္ဓိဘာဝတော။ ကာရဏဘာဝန္တိ ပရမ္ပရဟေတုဘာဝံ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဥပယေနာတိ ဒိဋ္ဌိဥပယေန စ ဒိဋ္ဌိသဟဂတတဏှာဥပယေန စ။

‘‘အာဂတီတိ ဣဓာဂတိ၊ ဂတီတိ ပေစ္စဘဝေါ’’တိ ပဒဒွယေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ပါဠိယံ ‘‘အာဂတိဂတီပိ န ဘဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ဟုရန္တိ ဒွါရာရမ္မဏဓမ္မာ ဒဿိတာ အာသန္နဒူရဘာဝေဟိ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ ဝိနိဝတ္တေတွာ ဂဟိတတ္တာ။ ဣဓ ဒွါရပ္ပဝတ္တဓမ္မာ ‘‘ဥဘယမန္တရေနာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဘာဝေန ဝုတ္တာ။ စတုဗျူဟဟာရေ ပန အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဓမ္မာ တထာ ဝုတ္တာ။ ကာရဏဘူတေန အနန္တရပစ္စယဘူတေန၊ ဥပနိဿယပစ္စယဘူတေန စ။ ယေ ဓမ္မာ ဥပါဒါယ ‘‘အတ္တာ’’တိ သမညာ၊ တေသံ ဝိညာဏာဒိဓမ္မာနံ အဘာဝေန အနုပ္ပာဒဓမ္မတံ အာပါဒိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘အနိဿိတဿ စလိတံ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ပဋိလောမတော ပစ္စယဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ဒဿေန္တော ပါဠိယံ ‘‘ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ’’တိ ဝတွာ နနု ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိကော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ စောဒနံ သန္ဓာယ ယထာဝုတ္တဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ဒုဝိဓော’’တိအာဒိနာ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဝိဘတ္တော။ တဒတ္ထတာယာတိ ဝီတရာဂဝိမုတ္တိအတ္ထတာယ။ တဗ္ဘာဝန္တိ လောကုတ္တရပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဘာဝံ။

ဩတရဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ သောဓနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၅။ သောဓေတိ နာမာတိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ဒဿေန္တော နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ ဝိဝရန္တော တဗ္ဗိသယအညာဏသံသယာဒိမလာပနယနေန သောဓေတိ၊ ဧဝံ သောဓေန္တော စ ပဒဿ အတ္ထေန အဘေဒေါပစာရံ ကတွာ ‘‘ပဒံ သောဓေတိ’’စ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဒံ သောဓေတိ နာမာ’’တိ။ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနမေဝေတ္ထ သောဓနန္တိ အာဟ ‘‘တဒတ္ထဿ ဝိဿဇ္ဇနတော’’တိ။ အာရဘီယတီတိ အာရမ္ဘော၊ ဒေသနာယ ပကာသိယမာနော အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န တာဝ…ပေ… ပဗောဓိတတ္တာ’’တိ။ ဣဓ သောဓနံ နာမ ပဋိစ္ဆန္နရူပဿ အတ္ထဿ ဒေသနာနုဘာဝေန ဝိဝဋဘာဝကရဏန္တိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အညာဏပက္ခန္ဒာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သောဓနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ အဓိဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၆။ ဓာရယိတဗ္ဗာတိ ဥပဓာရေတဗ္ဗာ၊ ဥပလက္ခိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမေဝ ‘‘သာမညဝိသေသကပ္ပနာယ ဝေါဟာရဘာဝေန အနဝဋ္ဌာနတော’’တိအာဒိနာ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄)။

တံ တံ ဖလန္တိ နိရယာဒိံ တံ တံ ဖလံ။ အဉ္စိတာတိ ဂတာ။ ယောနီတိ ဧကဇာတိ။ သမာနဝသေန မိဿီဘဝတိ ဧတာယာတိ ဟိ ယောနိ၊ ဥပပတ္တိ။ ပေစ္စာတိ မရိတွာ။ ဥဿန္နတာယာတိ ဝိတက္ကဗဟုလတာယ။ ‘‘ဥဿန္နတ္တာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သဿတာဒီဟိ ဝါ ဥဿန္နတ္တာ။ အသုရဇာတိယာ နိဗ္ဗတ္တာပနကော အသုရဇာတိနိဗ္ဗတ္တနကော။

သင်္ခါတိ ပညာ။ ပညာပဓာနာ စ ဘာဝနာတိ အာဟ ‘‘ပဋိသင်္ခါယ ပဋိပက္ခဘာဝနာယာ’’တိ။

၄၇။ ပတ္ထဋဘာဝေန ပထဝီ။ သဘာဝဓာရဏဋ္ဌေန၊ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန စ ဓာတု။ အာပီယတိ၊ အပ္ပာယတီတိ ဝါ အာပေါ။ တေဇနဝသေန တိက္ခတာဝသေန၊ ဒဟနဝသေန ဝါ တေဇော။ ဝါယနဝသေန ဝေဂဂမနဝသေန၊ သမုဒီရဏဝသေန ဝါ ဝါယော။ ဝီသတိ အာကာရာတိ ကေသာဒယော ဝီသတိ ကောဋ္ဌာသာ၊ ပကာရာ ဝါ။ ကက္ခဠလက္ခဏာဓိကတာယ ကေသာဒီ ကက္ခဠလက္ခဏာ ဝုတ္တာ။

ပါဋိယေက္ကော ပထဝီဓာတုကောဋ္ဌာသောတိ ပထဝီကောဋ္ဌာသမတ္တော၊ အတ္တသုညဓမ္မမတ္တောတိ အတ္ထော။ သန္တပ္ပတီတိ ဧတ္ထ သရီရပကတိမတိက္ကမိတွာ ဥဏှဘာဝေါ သန္တာပေါ၊ သရီရဒဟနဝသေန ပဝတ္တော မဟာဒါဟော၊ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ယေန စ ဇီရီယတီတိ ဧကာဟိကာဒိဇရာရောဂေန ဇရီယတီတိ စ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘သတဝါရံ တာပေတွာ တာပေတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋသပ္ပိ သတဓောတသပ္ပီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ရသရုဓိရမံသမေဒနှာရုအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇာ ရသာဒယော။ ကေစိ နှာရုံ အပနေတွာ သုက္ကံ သတ္တမံ ဓာတုံ ဝဒန္တိ။ ဝိဝေကန္တိ ဝိသုံဘာဝံ၊ ဝိသဒိသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုသင်္ခါတော ဟိ အာဟာရော ပရိဏာမံ ဂစ္ဆန္တော ပါဏဘက္ခဂဟဏိပဒနိယ မုတ္တကရီသဘာဝေဟိ ဝိယ အတ္တနာပိ ဝိသဒိသရသသင်္ခါတံ ဝိသုံဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော တဗ္ဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ရသာဒယောပိ ရုဓိရာဒိကောဋ္ဌာသံ။ တေနာဟ ‘‘ရသာဒိဘာဝေန ဝိဝေကံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

သဘာဝလက္ခဏတောတိ အသုစိဘာဝေန လက္ခိတဗ္ဗတော။

၄၈။ ယာထာဝသရသလက္ခဏန္တိ ရသိတဗ္ဗောတိ ရသော၊ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သဘာဝေါ၊ အတ္တနော ရသော သရသော၊ ယာထာဝေါ သရသော၊ ယာထာဝသရသော ယာထာဝသရသော ဧဝ လက္ခိတဗ္ဗတ္တာ လက္ခဏန္တိ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ။ အထ ဝါ ယာထာဝသရသလက္ခဏန္တိ အဝိပရီတံ အတ္တနော ပဝတ္တိသင်္ခါတံ ကိစ္စဉ္စေဝ ပီဠနသင်္ခါတံ လက္ခဏဉ္စ။ ‘‘ဣဒံ ကိစ္စံ၊ ဣဒံ လက္ခဏ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာဟေတု ဉာတုံ န သက္ကောတိ၊ တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပတ္တိံ နိဝါရေန္တီ ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌတီတိ ဝုတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဇာနိတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတီ’’တိ။ တယိဒမဿာ ကိစ္စန္တိ ကိစ္စတော ကထိတာ။ ကထိတာတိ စ ဝုတ္တာ၊ ယတော စ အဝိဇ္ဇာ အသမ္ပဋိဝေဓရသာတိ ဝုစ္စတိ။ ဇာယတိ ဧတ္ထာတိ ဇာတိ၊ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယဒိပိ နိရောဓမဂ္ဂေ အဝိဇ္ဇာ အာရမ္မဏံ န ကရောတိ၊ တေ ပန ဇာနိတုကာမဿ တပ္ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန အနိရောဓမဂ္ဂေသု နိရောဓမဂ္ဂဂ္ဂဟဏဿ ကာရဏဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တေသမ္ပိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာ ဟောတိ၊ ဣတရေသံ အာရမ္မဏဘာဝေန စာတိ။

အတ္ထာနတ္ထန္တိ ဟိတာဟိတံ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘အတ္ထတ္ထ’’န္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆) ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ အတ္ထော ဧဝ အတ္ထတ္ထောတိ အတ္ထဿ အဝိပရီတတာဒဿနတ္ထံ ဒုတိယေန အတ္ထသဒ္ဒေန ဝိသေသနံ။ န ဟိ ဉာဏံ အနတ္ထေ ‘‘အတ္ထော’’တိ ဂဏှာတီတိ။ ကာရဏာကာရဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတ္ထတ္ထန္တိ ဝါ အာမေဍိတဝစနံ သဗ္ဗေသံ အတ္ထာနံ ပါကဋကရဏဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ၊ ဖလံ ဖလန္တိ အတ္ထော၊ ဟိတပရိယာယေပိ ဧသေဝ နယော။ န္တိ အတ္ထာနတ္ထာဒိကံ။ အာကာရန္တိ အတ္ထာဒိကာရဏမေဝ။

ပဋိဝိဒ္ဓဿ ပုန အဝေက္ခနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ ဒုစိန္တိတစိန္တိတာဒိလက္ခဏဿ ဗာလဿ ဘာဝေါ ဗာလျံ။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမံ ပကာရေဟိ ဇာနာတိ။ ဗလဝမောဟော ပမောဟော။ သမန္တတော မောဟနံ သမ္မောဟော။ ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မဿ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ အဝိန္ဒိယံ။ ဝိန္ဒတီတိ လဘတိ။ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ ဝိဇ္ဇာ ဝိယ ဝိသေသပစ္စယော န ဟောတီတိ ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတိ။ အယံ အဝိဇ္ဇာယ ဝေမတ္တတာတိ အယံ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ ကိစ္စဇာတိလက္ခဏေဟိ ဝုတ္တော အဝိဇ္ဇာယ အဝိသေသော။ ဝိဇ္ဇာတိအာဒီနံ ဝုတ္တနယာနသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပါသာဏသက္ခရဝါလိကာဝိရဟိတာ ဘူမိ သဏှာတိ ‘‘သဏှဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္တကမေဝ ကာလန္တိ ပဉ္စကပ္ပသတာနိ။ ဝိဘူတံ သမတ္တိက္ကန္တံ ရူပသညာသင်္ခါတံ ရူပံ ဧတာယာတိ ဝိဘူတရူပံ၊ သမာပတ္တိန္တိ ပဒတ္ထော။ န ဟိ ကာစိ အရူပသမာပတ္တိ ရူပသညာသဟဂတာ ပဝတ္တီတိ။ နိရောဓသမာပတ္တိယံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ တတ္ထ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သေသာရုပ္ပသမာပတ္တိယော’’တိ။

ဒမထံ အနုပဂစ္ဆန္တော ဒုဋ္ဌဿော ခလုင်္ကဿော။ ဥတ္တရိဒမထာယာတိ အရိယမဂ္ဂဒမထာယ။

ဣတရောတိ ဒုက္ခာပဋိပဒေါ ခိပ္ပာဘိညော၊ သုခါပဋိပဒေါ စ ခိပ္ပာဘိညော။ ဥဘယတောဘာဂေဟီတိ ရူပကာယနာမကာယဘာဂေဟိ။ ဥဘယတောတိ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိဝသေန။

အနေကောပီတိ သဘာဝေန အနေကောပိ။ ဧကသဒ္ဒါဘိဓေယျတာယာတိ သာမညသဒ္ဒါဘိဓေယျတာယ။

အဓိဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅။ ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၉။ ‘‘ဟိနောတီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာရဏဘာဝံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ဧတီတိ အာဂစ္ဆတိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

အဝိဇ္ဇာယပိ ဟေတုဘာဝေတိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာ အနန္တရာယ အဝိဇ္ဇာယ အနန္တရသမနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ၊ အနန္တရာယ ပန သဟဇာတာယ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဟေတုပစ္စယေဟိ၊ အသဟဇာတာယ ဥပနိဿယကောဋိယာ ဧဝ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဖလံ ကရောတီတိ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ကာရဏဘာဝေါ စ ဖလာပေက္ခာယာ’’တိ။

နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထော ဖလတ္ထော ဖလသင်္ခါတော အတ္ထော။

ယော သဘာဝေါတိ ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာနံ ယော အဘိသင်္ခရဏသဘာဝေါ၊ သော ဟေတု။ သေသပဒေသူတိ ဝိညာဏာဒိပဒေသု။ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေါတိ ‘‘အသာဓာရဏလက္ခဏော ဟေတူ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ။ ယော ကောစိ ပစ္စယောတိ ဇနကာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ။ အဘိသင်္ခရဏတောတိ ပစ္စက္ခတော၊ ပရမ္ပရာယ စ နိဗ္ဗတ္တနတော။

ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆။ သမာရောပနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၅၀။ သုတ္တေန ဂဟိတေတိ သုတ္တေ ဝုတ္တေ။ ပဒဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ အဓိဋ္ဌာနဝိသယဒဿနတ္ထံ၊ ဝေဝစနဂ္ဂဟဏံ အဓိဝစနဝိဘာဂဒဿနတ္ထန္တိ ယောဇနာ။ ဝိသယာဓိဋ္ဌာနဘာဝတောတိ ဝိသယသင်္ခါတပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ဝနီယတီတိ ဘဇီယတိ။ ဝနတီတိ ဘဇတိ သေဝတိ။ ဝနုတေတိ ယာစတိ၊ ပတ္ထေတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ကာမတဏှာယ ကာရဏံ ဟောတိ အာရမ္မဏပစ္စယတာယ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟဿ ကာရဏံ ဟောတိ ဥပနိဿယတာယာတိ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာရဟံ ကာရဏတာ ဝတ္တဗ္ဗာ။

၅၁။ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရာဟီ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ လက္ခဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယံ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ရူပဓမ္မပရိညာယာတိ ရူပူပိကဝိညာဏဋ္ဌိတိပရိညာယ။

‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ပဿန္တီ သာ ဝေဒနာနုပဿနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝေဒနာဟေတုပရိညာယာတိ ဖဿပရိညာယ။ ‘‘ဝေဒနာဝသေနာ’’တိ ပဒေန အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတဒုက္ခဝသေန။ ဝေဒနာပရိညာယာတိ ဝေဒနူပိကဝိညာဏဋ္ဌိတိပရိညာယ။ နိစ္စာဘိနိဝေသပဋိပက္ခတော အနိစ္စာနုပဿနာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ နိစ္စသညာနိမိတ္တဿာတိ နိစ္စသညာဟေတုကဿ။ သညာပရိညာယာတိ သညူပိကဝိညာဏဋ္ဌိတိပရိညာယ။ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈတ္တာ အဂတိဂမနဿ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ…ပေ… အဂတိဂမနဿ စာ’’တိ။

သင်္ခါရပရိညာယာတိ သင်္ခါရူပိကဝိညာဏဋ္ဌိတိပရိညာယ။

သမာရောပနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ။

၁။ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဟာရသမ္ပာတဒေသနာယ သမ္ဗန္ဓဒဿနံ။ တတ္ထ ပုရိမေန ဥပမာဒွယေန သုပရိကမ္မကတမဏိကောဋ္ဋိမသဒိသီ၊ သုဝိရစိတဇမ္ဗုနဒါဘရဏသဒိသီ စ ပါဠိ။ တတ္ထ ကတနာနာဝဏ္ဏပုပ္ဖူပဟာရသဒိသီ၊ ဝိဝိဓရံသိဇာလာသမုဇ္ဇလဗဒ္ဓနာနာရတနာဝလိသဒိသီ စ ဟာရဝိဘင်္ဂဒေသနာတိ ဒဿေတိ။ ပစ္ဆိမေန တဿ ပဏီတမဟာရဟေ ဇဋာဟိ သဒ္ဓိံ ဒုက္ကရတရတံ ဒီပေတိ။ ယာယံ ဂါထာ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။

၅၂။ ယသ္မာယံ ဟာရဝိဘင်္ဂဝါရော နပ္ပယောဇေတိ ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန၊ တသ္မာ သာ ဟာရဝိဘင်္ဂဝါရဿ အာဒိမှိ န ပစ္စာမဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟာရသမ္ပာတဝါရော ပန တံ ပယောဇေတီတိ ယသ္မာ ပန ဟာရသမ္ပာတဝါရော တံ ဂါထံ ပယောဇေတိ ယထာဝုတ္တေနေဝ ကာရဏေန၊ တသ္မာ ‘‘သောဠသ…ပေ… အာဟာ’’တိ အာဟ။ ယောဇနာနယဒဿနန္တိ ယောဇနာယ နယဒဿနံ။

တေနာတိ ‘‘တံ မစ္စုနော ပဒ’’န္တိ ဝစနေန။ သဗ္ဗံ ဝိပလ္လာသန္တိ ဒွါဒသဝိဓမ္ပိ ဝိပလ္လာသံ။ သာမညဿ…ပေ… ဝေါဟရီယတိ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌိတံ သာမညံ၊ သော ဝိသေသော။ အတ္ထတော ပန သညာဒယော ဧဝ ရူပါဒိဝိသယံ ဝိပရီတာကာရေန ဂဏှန္တေ ဝိပလ္လာသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သညာဝိပလ္လာသော’’တိအာဒိမာဟ။

ဣန္ဒဇာလာဒိဝသေန မဏိအာဒိအာကာရေန ဥပဋ္ဌဟန္တေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကေ အဟံမမာဒိကာရဏတာယ နိရုတ္တိနယေန ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝုစ္စမာနော တံဗုဒ္ဓိဝေါဟာရပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တတာယ အတ္တဘာဝေါ သုခါဒီနံ ဝတ္ထုတာယ ‘‘အတ္တဘာဝဝတ္ထူ’’တိ ပဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘တေဟီ’’တိအာဒိ။ တေသန္တိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ။ ဝိပလ္လာသာနံ ပဝတ္တိအာကာရော ‘‘အသုဘေ သုဘ’’န္တိအာဒိ။ ဝိသယော ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာ။ အဝိဇ္ဇာ စ…ပေ… ဧဝ သမ္မောဟပုဗ္ဗကတ္တာ သဗ္ဗဝိပလ္လာသာနံ။ စ-သဒ္ဒေါ သုဘသုခသညာနန္တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗော။

တတ္ထာယံ ယောဇနာ – ‘‘အဝိဇ္ဇာ စ သုဘသုခသညာနံ ပစ္စယော ဧဝ၊ န တဏှာ ဧဝ၊ အဝိဇ္ဇာ သုဘသုခသညာနဉ္စ ပစ္စယော၊ န နိစ္စအတ္တသညာနံ ဧဝါ’’တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ ဝိပရီတသညာနံ တဏှာ၊ ပစ္ဆိမာနံ အဝိဇ္ဇာ ဝိသေသပစ္စယောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တထာပီ’’တိအာဒိ။ အဝိဇ္ဇာသီသေန စေတ္ထ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိနိဝုတံ စိတ္တ’’န္တိ၊ ‘‘ယော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော’’တိ စ အာဒိ၊ ယထာ စ အဝိဇ္ဇာသီသေန ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏံ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိသီသေန အဝိဇ္ဇာယပိ ဂဟဏံ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိသီသေန အဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာ’’တိ။ တဏှာဝိဇ္ဇာသု သုဘသုခသညာနံ ယထာ တဏှာ ဝိသေသပစ္စယော၊ န ဧဝံ အဝိဇ္ဇာ။ နိစ္စအတ္တသညာနံ ပန ယထာ အဝိဇ္ဇာ ဝိသေသပစ္စယော၊ န တထာ တဏှာတိ ဒဿေန္တော ‘‘မောဟော ဝိသေသပစ္စယော’’တိ အာဟ။

ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နံ…ပေ… ဟောတီတိ အတီတံသေ တဏှာဘိနိဝေသဿ ဗလဝဘာဝါဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ ‘‘သော အတီတံ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘အဘိနန္ဒတီ’’တိ။ တဏှာဝိပလ္လာသောတိ တဏှံ ဥပနိဿာယ ပဝတ္တော ဝိပလ္လာသော၊ န ဟိ တဏှာ သယံ ဝိပလ္လာသော။ တေနာဟ ‘‘တဏှာမူလကော ဝိပလ္လာသော’’တိ။ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဝသေနာတိ တဏှုပနိဿယဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဝသေန၊ ယတော သော ‘‘တဏှာဝိပလ္လာသော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧတေနာတိ ‘‘ယော တဏှာဝိပလ္လာသော’’တိအာဒိပါဌေန။ သောဠသ သညီဝါဒါ၊ အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ၊ အဋ္ဌ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ၊ ပဉ္စ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ စ၊ ယထာ အတ္တနော ဂတာယ၊ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ စ ပရိကပ္ပဝသေန သုဘသုခါကာရဂ္ဂါဟိနော၊ န ဧဝံ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါတိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ။ ပဋိပက္ခဝသေနပီတိ ဝိသုဒ္ဓိဝသေနပိ။ ယာဝ ဟိ ဥပက္ကိလေသာ၊ တာဝ စိတ္တံ န ဝိသုဇ္ဈတေဝ။ ယဒါ စ တေ ပဟီနာ၊ တဒါ ဝိသုဒ္ဓမေဝ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ‘‘အရက္ခိတေန စိတ္တေနာ’’တိ ပါဠိံ နိက္ခိပိတွာ ဝိပလ္လာသမုခေနေဝ ဒေသနာယ နိဒ္ဓါရိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဂါထံ နိဋ္ဌပေတု’’န္တိ။

မာရဿာတိ ကိလေသမာရဿ။ တဿ ဟိ ဝသေ ဌိတော သေသမာရာနံ ဟတ္ထဂတော ဧဝါတိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသမာရဂ္ဂဟဏေနေဝါ’’တိအာဒိ။

မာရဗန္ဓနန္တိ သတ္တမာရပက္ခေ မာရဿ ဗန္ဓနန္တိ မာရဗန္ဓနံ။ သော ဟိ ကိလေသဗန္ဓနဘူတေ အတ္တနော သမာရကပရိသေ မညတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အန္တလိ…ပေ… မောက္ခသီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃)။ ဣတရမာရပက္ခေ မာရောဝ ဗန္ဓနန္တိ မာရဗန္ဓနံ။ ဝိသင်္ခါရော နိဗ္ဗာနံ။

မောဟသမ္ပယောဂတော စိတ္တံ ‘‘မူဠှ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ရတ္တဒုဋ္ဌာနမ္ပိ မူဠှတာယ သဗ္ဘာဝေ ‘‘မူဠှ’’န္တိ ဝိသုံ ဝစနံ အာဝေဏိကမောဟဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒွိန္နံ မောမူဟစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝသေနာ’’တိ အာဟ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ရာဂါဒိအကုသလပ္ပတ္တိယာ ကုသလဘဏ္ဍစ္ဆေဒနတော အရက္ခိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗောပိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ …ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သဗ္ဗေပီတိ ‘‘အရက္ခိတံ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတံ၊ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတ’’န္တိ တီဟိပိ ပဒေဟိ ဝုတ္တဓမ္မာ။

စက္ခုနာတိ ဒွါရေန။ ရူပန္တိ ဝိသဘာဂဝတ္ထုသန္နိဿိတံ ရူပါယတနံ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟီတိ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ပုရိသော’’တိ ဝါ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝါ ‘‘အသုဘ’’န္တိ ဝါ ပရိကပ္ပိတနိမိတ္တံ ဂဏှာတိ၊ တဿ ဝါ ဂဟဏသီလော။ အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီတိ ဟတ္ထပါဒဟသိတကထိတာဒိပ္ပဘေဒေ ကိလေသာနံ အနု အနု ဗျဉ္ဇနတော အနုဗျဉ္ဇနသညိတေ အာကာရေ ဂဏှာတိ၊ တေသံ ဝါ ဂဟဏသီလော။ ယတွာဓိကရဏန္တိ ယံ နိမိတ္တံ၊ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတံ ဝိဟရန္တ’’န္တိ၊ ယော ‘‘နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ၊ အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီ’’တိ စ ဝုတ္တော ပုဂ္ဂလော၊ တမေနံ စက္ခုန္ဒြိယံ စက္ခုဒွါရံ အသံဝုတံ သတိကဝါဋေန အပိဟိတံ ကတွာ ဝတ္တန္တံ၊ တဿ စ ရူပဿ ဣဋ္ဌာကာရဂ္ဂဟဏေ အဘိဇ္ဈာ၊ အနိဋ္ဌာကာရဂ္ဂဟဏေ ဒေါမနဿံ၊ အသမပေက္ခနေ မောဟော မိစ္ဆာဘိနိဝေသေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ဧဝံ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါ၊ အညေ စ လာမကဋ္ဌေန ပါပကာ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလာ ဓမ္မာ အနွာဿဝေယျုံ အနု အနု ပဝတ္တေယျုံ။

တဿ သံဝရာယ န ပဋိပဇ္ဇတီတိ တဿ စက္ခုဒွါရဿ သံဝရာယ သတိကဝါဋေန ပိဒဟနတ္ထံ န ပဋိပဇ္ဇတိ။ သာ ပန အပ္ပဋိပတ္တိ စက္ခုန္ဒြိယဿ အနာရက္ခာသံဝရဿ အနုပ္ပာဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ရက္ခတိ…ပေ… အာပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ ဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ဟိ အသံဝရော တေန ဒွါရေန ပဝတ္တနတော ‘‘စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရော’’တွေဝ ဝုစ္စတီတိ။ သေသဒွါရေသုပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပုဗ္ဗန္တကပ္ပနဝသေန စာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘သင်္ခေပတော စ ဝိတ္ထာရော အညော’’တိ ကတွာ တံ သမုစ္စိနန္တော ‘‘ယာ စ ခေါ ဣမာ’’တိအာဒိမာဟ။

ယထာဝုတ္တာ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒဓမ္မာ၊ တေသံ ဝတ္ထူနိ ဝါ။ တေ ဟိ သမုဒယဝဇ္ဇာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ နေတ္တိပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ နိဒ္ဓါရိတပ္ပကာရေန။ ဣဓာတိ ဣမိဿံ ‘‘အရက္ခိတေန စိတ္တေနာ’’တိ ဂါထာယံ။

ယဒိပိ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတပါဠိယံ ‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿာ’’တိ ဂါထာ သရူပတော န ဂဟိတာ၊ အတ္ထတော ပန ‘‘တေသံ ဘဂဝါ ပရိညာယာ’’တိအာဒိနာ ဂဟိတာ ဧဝါတိ တဿာ ဂဟိတဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကထံ ဒေသေတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿာ’’တိ ဂါထံ ဥဒ္ဓရိ။

ယောနိသောမနသိကာရေန ကမ္မံ ကရောန္တောတိ ‘‘သော ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိပဿနာသင်္ခါတေန ယောနိသောမနသိကာရေန ဘာဝနာကမ္မံ ကရောန္တော၊ ဘာဝေန္တောတိ အတ္ထော။ ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဉာတပရိညာယ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာယ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော၊ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) သမပညာသာယ အာကာရေဟိ။ နိရယဂတိယံ ဒုက္ခဒုက္ခတာ၊ သုဂတိဝိသေသေ ဗြဟ္မလောကေကဒေသေ သင်္ခါရဒုက္ခတာ၊ ဣတရတ္ထ ဒွေ တိဿောပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာသမ္ဘဝံ တိဝိဓဒုက္ခတာယောဂေနာ’’တိ။

ဒေသနာဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝိစယဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၅၃။ ကုသလဓမ္မာရမ္မဏာတိ ကုသလဓမ္မေ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တိမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န တေသံ အာရမ္မဏပစ္စယတံ ဣဓ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟိ ကဒါစိ အနုပါဒါနိယာ ဓမ္မာ ဥပါဒါနာရမ္မဏာ ဟောန္တိ။ ဖလဓမ္မေ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တာယ တဏှာယ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ကုသလ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေသနာဟာရေတိ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတေ။ ကထံ ပန ကုသလဘာဝေါတိ ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာ စောဒေတိ၊ တဉ္စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပဟာနဟေတုဘာဝေါပိဿာ သိယာ စောဒကေန သမ္ပဋိစ္ဆိတောဝ။ ‘‘မာနောပိ ဒုဝိဓော’’တိအာဒိနာ မာနဿ စ တဿာ တဏှာယ စ သေဝိတဗ္ဗဘာဝေါ အကုသလာနံ ပဟာနာယ၊ ကုသလာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ စ ပစ္စယဘာဝတော။

နေက္ခမ္မဿိတံ ဒေါမနဿံ နာမ ‘‘အရိယဘူမိံ ပါပုဏိတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ အနုသောစတော ဥပ္ပန္နံ ဒေါမနဿန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ပါဠိယံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန၊ ပိဟံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာတိ ယောဇနာ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဉ္စေတ္ထ ယထာဝုတ္တအနုသောစနဒေါမနဿုပ္ပတ္တီနံ ယထာဘိနိဝိဋ္ဌဿ အာရမ္မဏဿ အနိဋ္ဌတာယာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ‘‘ကထံ နေက္ခမ္မဝသေနာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဝိပဿနာဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာဒိဝိနိမုတ္တာ ဝါ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန ဝုတ္တာ ကုသလာ ဓမ္မာ ဣဓ နေက္ခမ္မံ။ အနုဿတိဂ္ဂဟဏေန ဥပစာရဇ္ဈာနမေဝ ဂဟိတန္တိ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဒုတိယဇ္ဈာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂဖလာ ဥပရိဝိသေသာ သင်္ဂဟိတာ။ ယာယ ပညာဝိမုတ္တိယာ။

ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေနာတိ ဥပေက္ခာဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိသဗ္ဘာဝေန။ ကမ္မယောဂ္ဂန္တိ ဝိပဿနာဘာဝနာဒိကမ္မဿ ယောဂ္ဂံ အနုရူပံ အနုစ္ဆဝိကံ။ အဿဒ္ဓိယေတိ အဿဒ္ဓိယဟေတု၊ ‘‘အဿဒ္ဓိယေနာ’’တိပိ ပဌန္တိ၊ သော ဧဝတ္ထော။ ဩဘာသဂတန္တိ ဉာဏောဘာသဂတံ။ ကာမံ ပုဗ္ဗေပိ ပညာ ဝုတ္တာ၊ အဿဒ္ဓိယာဒီဟိ ပန အညေသံ ကိလေသာနံ ဝိဓမနမ္ပိ ပညာယ ဧဝ ဟောတိ၊ သာ စ ဧဝံဘူတာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဩဘာသဂတံ ကိလေသန္ဓကာရေ န ဣဉ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကောပေါ ကောဓော။ အပ္ပစ္စယော ဒေါမနဿံ။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒိကာ ဆ အဘိညာ ပါကဋာ ဧဝါတိ ‘‘ဒွေ စ ဝိသေသေ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မေ ဒဿေတုံ ‘‘မနောမယိဒ္ဓိ၊ ဝိပဿနာဉာဏဉ္စာ’’တိ အာဟ။ အင်္ဂဏာနိ ရာဂါဒယော။ ဥပက္ကိလေသာ အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘာဒယော။ အနုလောမနံ တဒေကဋ္ဌတာ။ ဖန္ဒနာ ဒုဗ္ဗလာ ဝိက္ခေပပ္ပဝတ္တိ။ ဗလဝတီ အနဝဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗော မိစ္ဆာဘိနိဝေသော အယောနိသောမနသိကာရေန ဟောတိ၊ မိစ္ဆာဝိတက္ကေန စ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ တပ္ပရိယာပန္နော မိစ္ဆာဝိတက္ကော ဝိက္ခေပသဟိတော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘မိစ္ဆာဘိနိဝေသဟေတုတာယ ဒိဋ္ဌိပက္ခော’’တိ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ အယောနိသော မနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄)။

အထ ဝါ ဣဉ္ဇနာတိ ဖန္ဒနာ၊ ဒိဋ္ဌပရိတ္တာသော။ ယထာဟ ‘‘တဒပိ တေသံ ဘဝတံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ အဇာနတံ အပဿတံ ဝေဒယိတံ တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၅ အာဒယော)။ အဋ္ဌိတီတိ အနဝဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝိတက္ကော။ တေန ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ကာလေ သဿတံ၊ ကာလေ ဥစ္ဆေဒန္တိ တံ တံ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ပက္ခန္ဒန္တော သတ္တတော ပရိဗ္ဘဋ္ဌအန္ဓော ဝိယ၊ သမုဒ္ဒေ ဝိဿဋ္ဌဝါဟနိကာ ဝိယ၊ ယန္တေ ယုတ္တဂေါဏော ဝိယ စ တထာ တထာ ပရိဗ္ဘမတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိယောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄) စ။ ဧတသ္မိဉ္စ ပက္ခေ မိစ္ဆာဘိနိဝေသတာယ၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဟေတုတာယ စ တဿာ ဒွေ ပက္ခာတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘သော ဥပရိမ’’န္တိအာဒိပါဠိယံ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတိ။ ပဋိဃသညာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဋိဃ…ပေ… သညာသူ’’တိ အာဟ။ ရူပါဝစရသညာတိ သညာသီသေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဝဒတိ။ နာနတ္တသညာတိ နာနာသဘာဝါ၊ နာနာသဘာဝေ ဝါ အာရမ္မဏေ သညာ။ ဌပေတွာ ပဋိဃသညာ အဝသိဋ္ဌကာမာဝစရသညာ ဟေတာ။ တာ သမတိက္ကမတီတိ တာ ရူပသညာနာနတ္တသညာယော အာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္မဒေဝ အတိက္ကမတိ။

ရူပါဝစရဇ္ဈာနောဘာသောပိ ကသိဏာရမ္မဏာ။ ကသိဏနိဿန္ဒော ဟိ အာရုပ္ပဇ္ဈာနုပ္ပတ္တိ။ ဒဿနန္တိ ကသိဏရူပါနံ ဒဿနံ။ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒပ္ပဟာနေန သဒ္ဓိံ ဝီရိယာရမ္ဘော ဥပကာရကော သမထော သတိပဿဒ္ဓိယော ပရိက္ခာရင်္ဂတာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ သတိရဟိတံ သမ္မသနံ နာမ နတ္ထီတိ ‘‘ယာ ဥပဋ္ဌိတာ သတိ အသမ္မုဋ္ဌာ၊ အယံ ဝိပဿနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန သတိသီသေန ဝိပဿနာ ဂဟိတာတိ ဒဿေတိ။ သမ္မောသာနံ ပဟာနမာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၅၄။ ပစ္စုပ္ပန္နသုခအာယတိသုခဝိပါကကိရိယနိရာမိသအကာပုရိသသေဝိတဘာဝေဟိ ဧဝ သေသာ ပါဠိယံ ဧတဿ သမာဓိဿ သန္တပဏီတတာဒိဝိသေသာ ဝုတ္တာ၊ တေပိ ဣဓ သင်္ဂဟိတာတိ တေသံ ပဒါနံ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အင်္ဂသန္တတာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အင်္ဂသန္တတာယာတိ ဖလဈာနင်္ဂါနံ ဥပသန္တတာယ။ ကိလေသဒရထသန္တတာယာတိ ကိလေသဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ။ ပဏီတောတိ ဥဠာရော။ ဧကောဒိဘာဝေနာတိ မဂ္ဂသမာဓိသင်္ခါတေန ဧကောဒိဘာဝေန။ ဧကောဒိဘာဝန္တိ သမာဓာနံ။ လောကိယသမာဓိဿ ပစ္စနီကနီဝရဏပဌမဇ္ဈာနနိကန္တိအာဒီနိ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ အညေ စ ကိလေသာ ဝါရေတဗ္ဗာ။ ဣမဿ ပန အရဟတ္တသမာဓိဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသတ္တာ န နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဝါရေတဗ္ဗဉ္စ အတ္ထီတိ သော မဂ္ဂါနန္တရံ သမာပတ္တိက္ခဏေဝ အပ္ပယောဂေနေဝ အဓိဂတတ္တာ၊ ဌိတတ္တာ စ အပရိဟာနိဝသေန ဝါ အဓိဂတတ္တာ နသသင်္ခါရနိဂ္ဂယှဝါရိတဂတော။

‘‘သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော’’တိ ဧတေန အပ္ပဝတ္တမာနာယပိ သတိယာ သတိဗဟုလတာယ သတော ဧဝ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနာ’’တိ ဧတေန ပရိစ္ဆိန္နသတိယာ သတောတိ ဒဿေတိ။

ဝက္ခမာနေနာတိ ‘‘ပီတိဖရဏာ’’တိအာဒိနာ အနန္တရံ ဝက္ခမာနေန။ ‘‘ပီတိဖရဏတာ’’တိ ပန ပါဠိ အာဂတာ။ တံ ‘‘ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) သမာဓိအင်္ဂဘာဝေန ပညာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တတော ဧဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပီတိဖရဏတာ’’တိအာဒီနဉ္စ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ကတာ။ တတ္ထ ‘‘သော ဣမမေဝ ကာယံ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆) နယေန ပီတိယာ၊ သုခဿ စ ဖရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သမာဓိဝသေန သမထော ဥဒ္ဓဋောတိ သဘာဝဝသေန သမထော ဥဒ္ဓဋော၊ န ဥပကာရကဓမ္မဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

၅၅။ ရာဂပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိဿ ‘‘အဓိစိတ္တသိက္ခာယ သိက္ခန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယာနုသာရေနာတိ ‘‘သုခပဏိဓိအာဒိသမုဂ္ဃာဋနေန အပ္ပဏိဟိတော’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထ စ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂုရတံ သမ္မဒေဝ ပဿန္တဿ န ရာဂေါ ပတိဋ္ဌံ လဘတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာ ရာဂစရိတဿ သပ္ပာယာ ဝုတ္တာ၊ တထာ သင်္ခါရာနံ သဘာဝဒုက္ခတံ သမ္မဒေဝ ပဿန္တဿ ပကတိယာပိ ဒုက္ခိတေသု ဒုက္ခုပ္ပာဒနံ ဝဏေ ခါရောဒကသေကသဒိသန္တိ န ဒေါသော ပတိဋ္ဌံ လဘတီတိ ဒုက္ခာနုပဿနာ ဒေါသစရိတဿ သပ္ပာယာ ဝုတ္တာ၊ တထာ သင်္ခါရေသု သမ္မဒေဝ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေ ကတေ အတ္တသုညတာယ ဥပဋ္ဌဟမာနာယ န မောဟော ပတိဋ္ဌံ လဘတီတိ အနတ္တာနုပဿနာ မောဟစရိတဿ သပ္ပာယာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရာဂပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိဿ ‘‘အဓိစိတ္တသိက္ခာယ သိက္ခန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော ဣတရေသု။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျံ။

ခန္တိဗဟုလော ဥပ္ပန္နံ အရတိံ အနဘိရတိံ အဘိဘုယျ ဝိဟရန္တော သုခေန သမာဓိံ အဓိဂစ္ဆတီတိ ခန္တိပ္ပဓာနတာပိ သမထပက္ခဘဇနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တာ။ ဥဋ္ဌာနံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ပန္နကာယိကဝီရိယံ။ သမ္မာကမ္မန္တဝါယာမာနံ ယော ကာယိကာဒိဝိကပ္ပော ဝုတ္တော ပါဠိယံ၊ သော နေသံ ကာယိကဿ ပယောဂဿ သမုဋ္ဌာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘ခိပ္ပာဓိဂမော’’တိ ဣမိနာ မဂ္ဂါသေဝနဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝိပဿနာယ ဝိမုတ္တာဓိဂမော’’တိ ဣမိနာ ဝိပဿနာနုဘာဝေန သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိ ဝိယ သမထာနုဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ လောကိယေဟီတိ နိဿက္ကဝစနံ။ မဟန္တာနန္တိ ဥဠာရာနံ၊ ပဏီတာနန္တိ အတ္ထော။

၅၆။ တန္တိ ဝိစယဟာရံ။ ဝိသံဝါဒနဟေတူနံ လောဘာဒီနံ ပါပဓမ္မာနံ။ သောဓေန္တောတိ ယထာ သရဏာဒိဝိသယာ အညာဏာဒိသံကိလေသာ န ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ သောဓေန္တော။ ပရိပူရေန္တာတိ ယထာ သီလံ အခဏ္ဍာဒိဘာဝေန ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ အနူနံ၊ ဧဝံ ပရိပူရေန္တာ။

‘‘တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တော’’တိ ဣမိနာ သတ္ထု မဟာပတိကာရဘာဝေါ ပရိပုဏ္ဏော ဒဿိတောတိ ပဌမဝါဒေ ‘‘ဒဿနာဘူမိဉ္စ ဘာဝနာဘူမိဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယဿ အတ္ထာယာတိ ယဿ ယဿ ပဟာနတ္ထာယ။ တထာ ပဋိပန္နဿာတိ ယထာ အသုဘဇ္ဈာနာဒိံ ပါဒကံ ကတွာ အနာဂါမိမဂ္ဂါဒိအဓိဂမော ဟောတိ၊ တထာ ပဋိပန္နဿ။

ဝဓိတန္တိ ဃာတိတံ။

‘‘မနုဿဘူတော’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗာပရာပေက္ခံ ကတွာ ‘‘ပိတာ မနုဿဘူတော ခီဏာသဝေါ’’တိ စ တထာ ‘‘မာတာ မနုဿဘူတာ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဘေဒါနုရူပဿ သာဝနံ အနုဿာဝနံ၊ ဘေဒါနုရူပေန ဝါ ဝစနေန ဝိညာပနံ။

၅၇။ မနုဿတ္တန္တိ မနုဿဇာတိတာ။ လိင်္ဂသမ္ပတ္တီတိ ပုရိသဘာဝေါ။ ဟေတူတိ မနောဝစီပဏိဓာနသိဒ္ဓိယာ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပဒါ။ သတ္ထာရဒဿနန္တိ သတ္ထု သမ္မုခီဘာဝေါ။ ဂုဏသမ္ပတ္တီတိ အဘိညာသမာပတ္တိလာဘော။ အဓိကာရောတိ အတ္တနော သရီရနိရပေက္ခံ သတ္ထု ဥပကာရကရဏံ။ ဆန္ဒတာတိ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ဒဠှစ္ဆန္ဒတာ အနိဝတ္တိဓမ္မတာ။

န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထီတိ ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၁၁) ဣမိဿာ လောကဓာတုယာ ဌတွာ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ကိံ ပနာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ အတ္ထေတရဟိ အညော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဘဂဝတော သမသမော သမ္ဗောဓိယန္တိ ဧဝံ ပုဋ္ဌော အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ‘နော’တိ ဝဒေယျ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁) ဝတွာ တဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ အ။ နိ။ ၁။၂၇၇) ဣမံ သုတ္တံ ဒဿေန္တေန ဓမ္မသေနာပတိနာဝ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတံ ဣမံ လောကဓာတုံ ဌပေတွာ အညတ္ထ အနုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ခေတ္တပရိဂ္ဂဟော ကတော နာမ ဟောတိ ‘‘ဣဒံ ဗုဒ္ဓခေတ္တံ နာမာ’’တိ။

ဧဝံ ဌာနာဋ္ဌာနဘာဝံ ဂတာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဌာနဘူတာ၊ ဝုတ္တနယေန ဝါ အညေပိ ယထာရဟံ ဌာနာဋ္ဌာနဘာဝေန ပဝတ္တာ။ သတ္တပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတာတိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓေ ခန္ဓေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၅၈။ ဖလဿ ပစ္စက္ခကာရိတာတိ ‘‘ဣမဿ ကမ္မဿ ဣဒံ ဖလ’’န္တိ တံတံကမ္မဖလာဝဗောဓော။ အပ္ပဒါနာဘာဝေါတိ ပစ္စယသမဝါယေ ကမ္မဿ ဧကန္တတော ဖလုပ္ပာဒနံ။ တေနာဟ ‘‘ကတူပစိတာန’’န္တိ။

၅၉။ အဇ္ဈောသိတဝတ္ထုနာတိ တဏှာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိဋ္ဌဝတ္ထုနာ။ ရူပဘဝအရူပဘဝါဒိနာတိ ဘဝတဏှာ ဝိယ သယံ ဒဿေတိ။

ခန္ဓတ္တယဝသေနာတိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယဝသေန။ ပဋိပဒါဝိဘာဂေနာတိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထဂါမိနီ’’တိ အာဒိပဋိပဒါယ ဘေဒေန။

တတ္ထတတ္ထဂါမိနီတိ နိရယာဒိနိဗ္ဗာနန္တိ ဒွီသု ဂန္ဓဗ္ဗဋ္ဌာနေသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ဂမနသီလာ။ သဗ္ဗတ္ထဂါမိနီတိ ယထာဝုတ္တေသု သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု စ ဂမနသီလာ။

သဉ္ဇီဝေါ ကာဠသုတ္တံ သင်္ဃာတော ရောရုဝေါ မဟာရောရုဝေါ တာပနော မဟာတာပနော အဝီစီတိ ဧတေ အဋ္ဌ မဟာနိရယာ။ ဧကေကဿ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ဒွါရာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ စတ္တာရော စတ္တာရော ဂူထနိရယာဒယောတိ ဧဝံ သောဠသ ဥဿဒနိရယေ ဝဏ္ဏေန္တိ။

သက္ကသုယာမာဒိကော ဇေဋ္ဌကဒေဝရာဇာ။ ပဇာပတိဝရုဏဤသာနာဒယော ဝိယ ဒုတိယာဒိဋ္ဌာနန္တရကာရကော ပရိစာရကော။

ကိလေသကာမပက္ခေတိ ‘‘သင်္ကပ္ပော ကာမော၊ ရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမောတိ (မဟာနိ။ ၁) ဧတ္ထ ဝုတ္တသင်္ကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ။ သောပိ ဟိ ဝိဗာဓတိ၊ ဥပတာပေတိ စာတိ ကိလေသတ္တသမ္ဘဝတော ကိလေသကာမော ဝုတ္တော၊ န ကိလေသဝတ္ထုဘာဝတော။ ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန သမ္ပယုတ္တော၊ ကာမပဋိဗဒ္ဓါ ဝါ။ အညေသု စ ကာမပဋိသံယုတ္တေသု ဓမ္မေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဝိတက္ကေ ဧဝ ကာမသဒ္ဒေါ ဓာတုသဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိတက္ကဿ ကာမသင်္ကပ္ပဝုတ္တိယာ သာတိသယတ္တာ။ ဧသ နယော ဗျာပါဒဓာတုအာဒီသု။ ပရဿ၊ အတ္တနော စ ဒုက္ခာပနံ ဝိဟိံသာ။ တံ တု မိစ္ဆာဟိ ဝိဟိံသာ။

ဗီဇာဒိဓာတုနာနတ္တဝသေန ခန္ဓာဒိနာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခန္ဓောတိ ဒွိဓာဘူတဂ္ဂေါ။

၆၀။ အဇ္ဈာသယဓာတူတိ အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ။ ယထာ ဂူထာဒီနံ သဘာဝေါ ဧသော ယံ ဂူထာဒီဟေဝ သံသန္ဒတိ၊ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဿေဝေသ သဘာဝေါ၊ ယံ ဒုဿီလာဒယော ဒုဿီလာဒိကေဟေဝ သံသန္ဒန္တိ။

သဒ္ဓါမူလကတ္တာ ကုသလကိရိယာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ သဒ္ဓါဝသေနာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၇၇)။ ယံ လောဘဝသေန၊ သဒ္ဓါဝသေန စ ဒေါသဝသေန၊ သဒ္ဓါဝသေန စ မောဟဝသေန၊ သဒ္ဓါဝသေန စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝီရိယဝသေနာတိ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဝသေန။ ပညာဝသေနာတိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန။

အကုသလဿ ကမ္မဿ ကတောကာသတာယ ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝိပါကာဝရဏေန နိဝုတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ကမ္မာဝရဏာဒီဟိပိ နိဝုတတာယ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တထာ ဟိ ယထာ ဒေဝဒတ္တံ ကောကာလိကံ သုနက္ခတ္တံ လိစ္ဆဝိပုတ္တန္တိ ဥဒါဟဋံ၊ ယဒိပိ ဘဂဝါ ပဋိဝေဓဿ အဋ္ဌာနတံ ဒိသွာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဒေသနံ န ဒေသေတိ၊ ဝါသနာဘာဂိယံ ပန တထာရူပဿ ဒေသေတိ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သစ္စပ္ပဋိဝေဓ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဇာတသတ္တုအာဒီနန္တိ အာဒိသဒ္ဒေန သစ္စကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿာပိ ဘဂဝါ အနာဂတေ ဝါသနတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သတ္ထာ ဟိ ‘‘အနာဂတေ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ သာသနံ ပတိဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ တတ္ထာယံ ကုလဃရေ နိဗ္ဗတ္တော ပဗ္ဗဇိတွာ ကာဠဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရော နာမ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေါ မဟာခီဏာသဝေါ ဘဝိဿတီတိ ဣဒံ ဒိသွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ သော စ တထာ အဟောသီတိ။

အသမ္ပုဏ္ဏေတိ ဧကန္တတော ဝိပါကဒါနသမတ္ထတာဝသေန ပါရိပူရိံ အနုပဂတေ။ ဒိဋ္ဌုပနိဿယဒိဋ္ဌိသဟဂတဿ ကမ္မံ သန္ဓာယ ‘‘ကမ္မေ အသမ္ပုဏ္ဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသန္တရာယ မိဿကံ ကမ္မန္တရာယံ ဒဿေတွာ’’တိ။

၆၁။ ဒိဋ္ဌိ ပနေတ္ထ ပဓာနဘာဝေန ပါဠိယံ ဂဟိတာ သီလဗ္ဗတပရာမာသဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ ပုဏ္ဏဉ္စ ဂေါဝတိကံ၊ အစေလဉ္စ ကုက္ကုရဝတိက’’န္တိ။ အသမ္ပုဏ္ဏတ္တာ ဧဝ ဟိ တဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနဿ တေသံ ဘဂဝါ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ပုဏ္ဏ၊ ကမ္မာနီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၈၁) ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တာယ စ ဒေသနာယ တေ တံ ဒိဋ္ဌိံ ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ သမ္မတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။

၆၂။ ပဂုဏတာယ ဝေါဒါနံ ပဂုဏဝေါဒါနံ။ တဒေဝ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမဿ ပစ္စယတ္တာ ဝုဋ္ဌာနံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝုဋ္ဌာနံ ပဂုဏဝေါဒါန’’န္တိ။ ဘဝင်္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဘဝင်္ဂုပ္ပတ္တိ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တေ ဟိ ဥပ္ပန္နေ တံသမင်္ဂိသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။ သညာဝေဒယိတအပဂမော ဧဝ အပဂမဝိမောက္ခော။

ဣဒံ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ ကောသလ္လံ ဝုဋ္ဌာနဟေတုဘာဝတော ဝုဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၂၈)။ ဣမာယ ပန ဝုဋ္ဌာနပါဠိယာ အသင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ပါဠိမုတ္တကဝုဋ္ဌာနံ နာမာ’’တိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၂၈) ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ‘‘နိရောဓတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ပါဠိယံ နတ္ထီတိ ဝဒေယျုံ၊ တေ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဣမာယ ပါဠိယာ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။

၆၃။ အယံ စဿ အာသယောတိ ဧတ္ထ အာသယဇာနနာဒိနာ ယေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ယေဟိ ပရောပရေဟိ သတ္တာ ကလျာဏပါပါသယာဒိကာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ပဇာနနံ ဝိဘာဝေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တအာသယာနုသယဉာဏာနံ ဝိသုံ အသာဓာရဏတာ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တနာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏာနံ ဝိသုံ ဗလတာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။

ထာမဂတောတိ ဧတ္ထ ထာမဂမနံ နာမ အညေသံ အသာဓာရဏော ကာမရာဂါဒီနံ ဧဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ယတော ‘‘ထာမဂတော အနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၂၁) ဝုတ္တံ။

အာဝဇ္ဇနမတ္တေနေဝ သရတိ အာကင်္ခါယတ္တဝုတ္တိကတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အာကင်္ခပဋိဗဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏံ၊ မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ ဟိ သဗ္ဗံ ဘဂဝတော ဉာဏံ ပရိကမ္မနိရပေက္ခန္တိ။

၆၄။ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထ စိတ္တာဒိ ဧဝ ဥပက္ကိလေသာ၊ နိဗ္ဗတ္တကဿ ဝါ ကမ္မဿ ပါရိဗန္ဓကိလေသာ။ ကသိဏကမ္မပရိကမ္မဈာနနိဗ္ဗတ္တနကသိဏဘာဝေါ စုဒ္ဒသဝိဓေန စိတ္တပရိဒမနံ အဘိညာဘိနီဟာရောတိ သဗ္ဗတ္ထာပိ ဝီရိယဗလဿ ဗဟူပကာရတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ။ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာတိ ဒိဗ္ဗေ ဘဝန္တိ ဒိဗ္ဗံ၊ ယထာဝုတ္တံ ပသာဒစက္ခု၊ ဒိဗ္ဗံ ဝိယာတိ ဒိဗ္ဗံ၊ အဂ္ဂတံ အဘိညာဏံ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ။ တေသံ ဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပဋိလဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ ဒိဗ္ဗံ၊ တေန ဒိဗ္ဗဟေတုကတ္တာ ဒိဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနေန နိဿယပစ္စယေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ၊ တေန ဒိဗ္ဗနိဿိတံ ဒိဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဒိဝုသဒ္ဒံ အက္ခရစိန္တကာ ကီဠာဒီသု ပဌန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ပုရိမာ ဟိ တယော အတ္ထာ ကီဠတ္ထဿ ဝသေန၊ ဣတရေ ဇုတိဂတိအတ္ထဝသေနေဝ ဒဿိတာတိ။

မနုဿူပစာရန္တိ မနုဿဂေါစရံ။ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ ဣတ္တရခဏတ္တာ ခဏပစ္စုပ္ပန္နဿ။ ‘‘အာသန္နစုတိကာ’’တိအာဒိနာ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ‘‘စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ’’တိအာဒိနာ သတ္တာနံ ဟီနပဏီတတ္တာဒိဘာဝဿ မောဟာဒိကမ္မနိဒါနဟေတုကတံ၊ နိဿန္ဒဖလတဉ္စ ဒဿေတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ပါဒကံ ဧတေသန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ။ တာနိ ဟိဿ ပရိဘဏ္ဍဉာဏာနိ။

သမာဒီယန္တီတိ သမာဒါနာနိ၊ ကမ္မာနိ သမာဒါနာနိ ဧတေသန္တိ ကမ္မသမာဒါနာ။ သမာဒါတဗ္ဗနာနာဝိဓကမ္မာတိ အတ္ထော ပုရိမေ အတ္ထေ၊ ဒုတိယေ ပန ကမ္မာနိ သမာဒါပေန္တီတိ ကမ္မသမာဒါနာ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ကမ္မသမာဒါနာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာ၊ ဟေတုအတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။

တံ ဝါစန္တိ တံ အရိယာနံ ဥပဝဒနဝါစံ။ တံ စိတ္တန္တိ သမုဋ္ဌာပကစိတ္တံ။ တံ ဒိဋ္ဌိန္တိ ယေန မိစ္ဆာဂါဟေန အရိယေ အနုဒ္ဓံသေတိ၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ။ အယမ္ပေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ နာမ ဟေတုသမ္ပန္နဿ ဘိက္ခုနော ဝိသုဒ္ဓံ သီလံ၊ သမာဓိဉ္စ သမ္ပာဒေတွာ ဌိတဿ ဒန္ဓော သတုပ္ပာဒေါ ခိပ္ပာဘိညာယ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညာ၊ သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေ အနာဂါမိတာ။ ဧဝမေဝံ ယော အရိယူပဝါဒီ ယထာဝုတ္တစိတ္တဒိဋ္ဌီဟိ အပက္ကမိတွာ အပ္ပတိရူပံ သဘာဝံ ‘‘မယာ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဥပရိ ဝုတ္တ’န္တိ အစ္စယဒေသနာယ တေ န ခမာပေတိ၊ သော ကာယဿ ဘေဒါ နိရယေ ဧဝါတိ။ တေသု ပသန္နစိတ္တဿ ခမာပနဉှေတ္ထ တေသံ ဝါစာဒီနံ ပဟာနံ ပဋိနိဿဂ္ဂေါဝ။ ဣတော သာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ သဗ္ဗာနတ္ထဝိဓာနတော၊ သဗ္ဗဟိတသုခပရိဓံသနတော စ။

ကာယဿ ဘေဒါတိ ဣဓ ကာယသဒ္ဒေါ အတ္တဘာဝပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ’’တိ။ တဒနန္တရန္တိ တဿ မရဏသင်္ခါတဿ ခန္ဓပရိစ္စာဂဿ အနန္တရံ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓတ္ထော ပရသဒ္ဒေါ၊ အနောရိမဘူတဝတ္ထုဝိသယော ဝါ သိယာ၊ အဝဓိဝိသေသနမတ္တံ ဝါ။ တေသု ပုရိမံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ’’တိ၊ ပစ္ဆိမဿ ပန ဝသေန ‘‘စုတိတော ဥဒ္ဓ’’န္တိ။

ဝုတ္တဝိပရိယာယေနာတိ ‘‘သုဋ္ဌု စရိတံ၊ သောဘနံ ဝါ စရိတ’’န္တိအာဒိနာ။ ဟနနန္တိ ဃာတနံ။

ကာရဏာကာရဏန္တိ ဌာနာဋ္ဌာနံ။ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ နိရယာဒိနိဗ္ဗာနဂါမိပဋိပဒါဘူတေ ကမ္မန္တိ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝါ’’တိ။ ကမ္မဝိပါကန္တရံ ကမ္မဝိပါကဝိသေသော ကမ္မဝိပါကဿ ဝိဘာဂေါ။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ အဋ္ဌမနဝမဗလာနိ ဝိယ၊ တံသဒိသံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဝိယ ဝိကုဗ္ဗိတုံ၊ ဧတေနဿ ဗလသဒိသတဉ္စ နိဝါရေတိ။ ဈာနာဒိဉာဏံ ဝိယ ဝါ အပ္ပေတုံ၊ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ။ ယဒိပိ ဟိ ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏံ ဣဓ ဆဋ္ဌံ ဗလန္တိ တဿ သဝိတက္ကသဝိစာရတာ ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဈာနာဒီဟိ ဝိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီတိ ဈာနာဒိသဟဂတံ ဉာဏံ တဒန္တောဂဓံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဈာနာဒိကိစ္စံ ဝိယ န သဗ္ဗံ ဗလကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ၊ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ န သက္ကောတီ’’တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၈၃၁) ဝုတ္တံ၊ န ပန ကဿစိ ဗလဿ ဈာနဣဒ္ဓိဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝိစယဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ယုတ္တိဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၆၅။ ပဋိပက္ခပဋိဗာဠှာ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇိတုမေဝ န သက္ကောန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာပိ သမ္မဒေဝ အတ္တနော ကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ အနုပ္ပန္နသဒိသာတိ ပဋိပက္ခနိဝါရဏေန ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ကိစ္စကရဏဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘မနစ္ဆဋ္ဌာနိ…ပေ… ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟရန္တဿာတိ ဝိဟရဏဟေတု။ ဝိဟရန္တောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော၊ တေန ရက္ခိတစိတ္တတာ ဝုတ္တနယေန ဧကန္တတော သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရတာယ စ သံဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တနယေနာတိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာနံ အဝသရံ အဒတွာ ဝိသောဓိတနေက္ခမ္မာဒိဝိတက္ကတာယ။ အဝိပရီတမေဝါတိ ကာယာဒိအသုဘာဒိတော အာဒါနံ။ ဝိနိပါတဘယန္တိ ဒုဂ္ဂတိဘယံ။ သဗ္ဗောပိ စာယမတ္ထောတိ ‘‘သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရော သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒီသု အတ္ထော ယုတ္တိယာ ယုတ္တော ဧဝ အနရူပကာရဏဘာဝတော။

ယုတ္တိဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဒဋ္ဌာနဟာရသမ္ပာတာဒိဝဏ္ဏနာ

၆၆။ ယသ္မာ ဝါ သံကိလေသတော ရက္ခိတစိတ္တဿ တီဏိ သုစရိတာနိ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿာတိ ဧတ္ထ ယာယံ ရက္ခိတစိတ္တတာ၊ သာ ကာယသုစရိတာဒီနံ တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တာဓီနန္တိ အတ္တပရာဓီနံ။

တတော ဧဝါတိ ကာရဏဂ္ဂဟဏေန ဖလဿ ဂဟိတတ္တာ ဧဝ။

၆၈။ တတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါတိ ‘‘ပရိပါလီယတီ’’တိ ဣတိသဒ္ဒေါ။

၇၃-၄။ ပါဠိယံ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဧတ္ထ သဒ္ဓါဝီရိယသတိန္ဒြိယေဟိ ပါတိမောက္ခာဒိ တိဝိဓံ သီလံ ဂဟိတံ သောဓေတဗ္ဗတ္တာ။ တေသန္တိ တေဟိ သီလက္ခန္ဓော သင်္ဂဟိတော။ သမာဓိပညိန္ဒြိယေဟိ သမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဂဟိတာတိ ပါကဋောယမတ္ထော၊ တထာ သေသမ္ပီတိ အာဟ ‘‘ဣတော ပရေသု…ပေ… ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။

၇၆။ ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နသင်္ခါတဿာတိ ဧတ္ထ ဟေတုပစ္စယဝိဘာဂေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

ပဒဋ္ဌာနဟာရသမ္ပာတာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မိဿကဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

ဣဒါနိ ယသ္မာ သုတ္တေသု ဟာရာနံ ယောဇနာနယဒဿနတ္တာ ဟာရသမ္ပာတဒေသနာ ဟာရဝိဘင်္ဂဒေသနာ ဝိယ န ဟာရသရူပမတ္တဒဿနတ္တာ၊ တသ္မာ ပေဋကောပဒေသေ အာဂတနယာနုသာရေန အပရေဟိ ဝိပရိယာယေဟိ ဟာရသမ္ပာတယောဇနာဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာဝိဇ္ဇာယ ကုသလာကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ အလောဘာဒေါသလောဘဒေါသာပိ ပရမ္ပရဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ နိဒါနဘာဝတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဆ ဓမ္မာ…ပေ… မူလာနီ’’တိ အာဟ။ ယထာ စ နိဒါနဘာဝေန ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ၊ ဧဝံ အတ္တနော ဝသေဝတ္တနေနာပိ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ လဗ္ဘတေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သာဓိပတိကာနံ အဓိပတိ၊ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိ။ အလောဘဿာတိ အလောဘယုတ္တဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ။ နေက္ခမ္မစ္ဆန္ဒေနာတိ ကုသလစ္ဆန္ဒေန။ နေက္ခမ္မသဒ္ဒေါ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီသု နိရုဠှော။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိပဿနာ၊

သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ ‘နေက္ခမ္မ’န္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၀၉၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၆၆) –

တေသု ဣဓ ကုသလာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကုသလစ္ဆန္ဒေနာ’’တိ။ နေက္ခမ္မစ္ဆန္ဒေန ဥပနိဿယဘူတေန၊ န အဓိပတိဘူတေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အလောဘပ္ပဓာနော စေ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟောတိ၊ နေက္ခမ္မစ္ဆန္ဒေန ဥပနိဿယဘူတေန မနော တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဟောတိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

ယဒဂ္ဂေန တေသံ ဓမ္မာနံ မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ တဒဂ္ဂေန တေသံ ဇေဋ္ဌံ၊ ပဓာနဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မနောသေဋ္ဌာတိ မနော တေသံ ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ မနောမယတာ မနေန ကတာဒိဘာဝေါ၊ သော စ မနဿ တေသံ သဟဇာတာဒိနာ ပစ္စယဘာဝေါ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘မနောမယာတိ…ပေ… ပစ္စယော’’တိ။ တေ ပနာတိ ဧတ္ထ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဒီပကော၊ တေနေတံ ဒဿေတိ – ယဒိပိ တေသံ ဓမ္မာနံ ဆန္ဒာဒယောပိ ပစ္စယာ ဧဝ၊ ဣန္ဒြိယာဒိပစ္စယေန ပန သဝိသေသံ ပစ္စယဘူတဿ မနဿေဝ ဝသေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘မနောမယာ’’တိ။ တတ္ထ ဆန္ဒသမုဒါနီတာတိ ယထာဝုတ္တနေက္ခမ္မာဒိဆန္ဒေန သမ္မာ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ နီတာ၊ တတော သမုဒါဂတာတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒိတော သမုပ္ပန္နတ္တာ အနာဝိလသင်္ကပ္ပသမုဋ္ဌာနာ။ တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿေန သဟာဓိဋ္ဌာနတော ဖဿသမောဓာနာ။ ‘‘ဖုဋ္ဌော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ မနောကမ္မန္တိ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂစောပနံ အကတွာ သဒ္ဓါသမန္နာဂတေန ပသန္နေန မနသာ ပဝတ္တံ ဣဒံ ကုသလံ မနောကမ္မံ။ တံ ပန အနဘိဇ္ဈာသဟဂတံ၊ အဗျာပါဒသဟဂတံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိသဟဂတန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။

ဘာသတီတိ အဝိသံဝါဒနာဒိနာ ဝါစင်္ဂစောပနာဝသေန ပဝတ္တေန္တိယာ ဝစီဝိညတ္တိယာ သာဓေတဗ္ဗံ သာဓေတီတိ အတ္ထော၊ တေန ကာယဒွါရတော ပဝတ္တကုသလဝစီကမ္မမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဝစီဝိညတ္တိဝိပ္ဖာရတော၊ တထာ သာဒိယနတော စ ဘာသတီ’’တိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဝစီကမ္မံ သစ္စာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ။ ကရောတီတိ အတ္တနော၊ ပရေသဉ္စ ဟိတာဟိတာနိ ကာရဏာကာရဏေဟိ ကာယင်္ဂစောပနာဝသေန ပဝတ္တေန္တိယာ ကာယဝိညတ္တိယာ သာဓေတဗ္ဗံ သာဓေတီတိ အတ္ထော၊ တေန ဝစီဒွါရတော ပဝတ္တကုသလကာယကမ္မမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ကာယဝိညတ္တိဝိပ္ဖာရတော၊ တထာ သာဒိယနတော စ ကရောတီ’’တိ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၇၆ မိဿကဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ)။ ကမ္မပထဝသေန ဂယှမာနေ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန တံ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ ဒသကုသလကမ္မပထာဒဿိတာ’’တိ။ ဒသပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေနာပိ ဂါထာယ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သော ပသန္နစိတ္တော’’တိအာဒိ။ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ ကေဝလံ မနသာ ပဝတ္တတီတိ အနိယမတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ။ တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။

ဒသဝိဓဿ ကုသလကမ္မဿာတိ ဒသဝိဓဿ ကုသလကမ္မပထကမ္မဿ၊ ဝက္ခမာနနယေန ဝါ ဒသပုညကိရိယဝတ္ထုသင်္ခါတဿ ကုသလကမ္မဿ။ နနု တတ္ထ ဒါနာဒိမယံ တိဝိဓမေဝ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ၊ တံ ပန ဣတရေသံ တဒန္တောဂဓတ္တာ။

‘‘သုခမနွေတီ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ သုခါနုဂမံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓဿု ပုရိသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧဝံ သန္တန္တိ ဧဝံ ဘူတံ၊ အပ္ပဟီနာနုသယော ဟုတွာ သုခဝေဒနီယဖဿသမ္ဘူတန္တိ အတ္ထော။

တတ္ထ ‘‘ယံ မနော’’တိအာဒိနာ ဂါထာတ္ထဝသေန စတုသစ္စံ နိဒ္ဓါရေတိ။ အာဒိတော ဝဝတ္ထာပိတေသု ခန္ဓာဒီသု ခန္ဓမုခေန သစ္စာနံ ကထိတတ္တာ သတ္တာနံ ဘိန္နရုစိဘာဝတော နာနာနယေဟိ ဝိပဿနာဘူမိကောသလ္လတ္ထံ၊ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓဒဿနတ္ထဉ္စ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ…ပေ… နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာနီ’’တိ။ သစ္စမုခေန အဿာဒါဒိကေ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတံ ယောဇေတုံ ‘‘တတ္ထ သမုဒယေနာ’’တိအာဒိမာဟ၊ တံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယဉှေတ္ထ အညမ္ပိ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ၊ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မနနလက္ခဏေတိ မနနလက္ခဏဟေတု။ ‘‘မနနလက္ခဏေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ဤဟာဘာဝတော ဗျာပါရာဘာဝတော။ ယေန ပသာဒေန သမန္နာဂတတ္တာ မနော ‘‘ပသန္နော’’တိ ဝုတ္တော၊ တဿ ပသာဒဿ ကိစ္စံ မနေ အာရောပေတွာ အာဟ ‘‘အကာလုသိယတော၊ အာရမ္မဏဿ ဩကပ္ပနတော စ ပသန္နေနာ’’တိ။ တထာ သာဒိယနတောတိ ဝါစာယ ဝတ္တဗ္ဗံ အဝတွာဝ ဖဿသာဒိယနတော အနုဇာနတော။ ဒုတိယေ တထာ သာဒိယနတောတိ ကာယေန ကာတဗ္ဗံ ယထာ ကတံ ဟောတိ၊ တထာ ဝါစာယ သံဝိဓာနတော။ တထာ ပသုတတ္တာတိ ယထာ သုခမနွေတိ၊ တထာ ဥပစိတတ္တာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တတောတိ တတော ကာရဏာ၊ မနသာ ပသန္နေန၊ ဘာသနေန၊ ကရဏေန စ ဟေတုနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနညတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထေ။ တတောတိ တတော ဧဝ။ ယော ဟိ ပသန္နမနော တေန ယံ ဘာသနံ၊ ကရဏဉ္စ၊ တတော ဧဝ နံ သုခမနွေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာတဘာဝတောတိ သာတဝေဒနာဘာဝတော။ ဣဋ္ဌဘာဝတောတိ မနာပဘာဝတော။ ကမ္မတော ဝိပါကုပ္ပတ္တိဖလဒါနသမတ္ထဘာဝေန ကမ္မဿ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဝိပါကဿေဝ အနိဗ္ဗတ္တတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကတူ…ပေ… အနွေတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ကာရဏာယတ္တ ဝုတ္တိတောတိ ကတဘာဝဟေတုကတ္တာ ကမ္မဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ အသင်္ကန္တိတောတိ ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တဒညသန္တာနာ သင်္ကမနတော။

အာဓိပစ္စယောဂတောတိ သဟဇာတာဓိပတိဝသေန အာဓိပစ္စယုတ္တတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မာနဉှိ တံသမ္ပယုတ္တဿ မနဿ ဝသေန ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တတော ဧဝါတိ အာဓိပစ္စယောဂတော ဧဝ။ မနဿာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုသလဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ပသာဒဿ ယောနိသောမနသိကာရဟေတုကတ္တာ။ နနု ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏေသု တေသံ သာဝကာနံ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နာယံ သဒ္ဓါ၊ တဒါကာရာ ပန အကုသလာ ဓမ္မာ တထာ ဝုစ္စန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နာယံ ပသာဒေါ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၇၆ မိဿကဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ)။ သုခံ အနွေတီတိ ယုဇ္ဇတိ ကမ္မဿ ဖလဒါနေ သမတ္ထဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ကတံ ကမ္မံ ဖလဒါနသမတ္ထံ ဟောတိ၊ တထာ ကတံ ဥပစိတန္တိ ဝုစ္စတီတိ။

မနောပဝိစာရာ ဣဓ နေက္ခမ္မသိတာ သောမနဿူပဝိစာရာ၊ ဥပေက္ခူပဝိစာရာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ ကုသလာဓိကာရတ္တာ။ တေ ပန ယသ္မာ စိတ္တံ နိဿာယေဝ ပဝတ္တန္တိ၊ နာနိဿာယ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မနော မနောပဝိစာရာနံ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကုသလပက္ခဿ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ကုသလော တာဝ ဖဿော ကုသလဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ သညာက္ခန္ဓဿ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ သဟဇာတာဒိနာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ‘‘ဖုဋ္ဌော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝေဒနာဒီနမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဓါဒီနမ္ပိ ပစ္စယဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သဗ္ဗဿာတိ စတုဘူမကဿ။ ကာမာဝစရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ ယထာရဟံ စတုဘူမကဿာပိ ကုသလဿ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဣတရဘူမကာပိ။

‘‘ပသန္နေန မနသာ ဘာသတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိသေသတော သမ္မာဝါစာပစ္စယံ ဘာသနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာသတီတိ သမ္မာဝါစာ’’တိ။ တတ္ထာယမဓိပ္ပာယော ‘‘ဘာသတီတိ ယမိဒံ ပဒံ၊ ဣမိနာ သမ္မာဝါစာ ဂဟိတာ ဟောတီ’’တိ။ ကရောတီတိ သမ္မာကမ္မန္တောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သုပရိသုဒ္ဓေ ကာယဝစီကမ္မေ ဌိတဿ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ၊ န ဣတရဿာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေ သမ္မာအာဇီဝဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ တတ္ထ တေတိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာ။ ယသ္မာ ပန အာဇီဝဋ္ဌမကေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာနံ အကုသလဓမ္မာနံ ပဟာနာနုပ္ပာဒနာနိ၊ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ ကုသလဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒနပါရိပူရိယာ စ သမ္ဘဝန္တိ၊ တထာ သမ္မာဝါယာမေ ဌိတဿေဝ ကာယာဒီသု သုဘသညာဒိဝိဒ္ဓံသိနီ သမ္မာသတိ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာအာဇီဝေါ…ပေ…ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဇေဋ္ဌကသီလံ ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ သဒ္ဓါသာဓနော စ သောတိ အာဟ ‘‘တံ သီလဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။

တေသန္တိ ကာယဝစီကမ္မာနံ။ ကမ္မပစ္စယတာယာတိ ကုသလကမ္မဟေတုကတာယ။

ပဒတ္ထော စ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘မနနတော အာရမ္မဏဝိဇာနနတော’’တိအာဒိနာ။

အယံ အာဝဋ္ဋောတိ အယံ သဘာဂဝိသဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနဝသေန အာဝဋ္ဋော။ ဧတ္ထ ဟိ ကုသလမူလသမ္မတ္တမဂ္ဂါဒိနိဒ္ဓါရဏာ သဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနာ။ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာနံ နိဒ္ဓါရဏာ ဝိသဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနာ။

ဝိဘတ္တိဟာရေ ပဒဋ္ဌာနဘူမိဝိဘာဂါ ဝုတ္တနယာ၊ သုဝိညေယျာ စာတိ ဓမ္မဝိဘာဂမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘နယိဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘နယိဒံ ယထာရုတဝသေန ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ သုတ္တဿ နေယျတ္ထတံ ဝတွာ ‘‘ယောဟီ’’တိအာဒိနာ တံ ဝိဝရတိ။ ‘‘ဒုက္ခမေဝ အနွေတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဟိတေသိတာ ကုသလမေဝါတိ? နယိဒမီဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အဓမ္မံ ပန ဓမ္မောတိ၊ ဓမ္မဉ္စ ပန အဓမ္မောတိ ဒီပနေန လောကဿ သဗ္ဗာနတ္ထဗီဇဘူတေသု သကလဟိတသုခုပါယပဋိက္ခေပကေသု တိတ္ထကရေသု အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနဝသေန ပဝတ္တမိစ္ဆာဓိမောက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယော ဟိ လောကေ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ပုညံ ကာတုကာမံ ပါပိကံ ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ပဋိဗာဟတိ၊ သောပိ ဂါရယှော၊ ကိမင်္ဂံ ပန အရိယဝိနယေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပဋိဗာဟန္တေသူတိ ဒုက္ခဖလာဝ တတ္ထ သမ္ဘာဝနာပသံသာ ပယိရုပါသနာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘န ခေါ အဟံ၊ မောဃပုရိသ၊ အရဟတ္တဿ မစ္ဆရာယာမိ၊ အပိစ တုယှေဝေတံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ…ပေ… ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၇)၊ ‘‘ယော နိန္ဒိယံ ပသံသတိ (သု။ နိ။ ၆၆၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၀၊ ၁၈၁၊ အ။ နိ။ ၄။၃၊ နေတ္တိ။ ၉၂)၊ သဗ္ဗဿာပိ အနတ္ထဿ မူလံ ဗာလူပသေဝနာ’’တိ စ။

ဣဒဉှိ သုတ္တန္တိ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ…ပေ…ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂) ပဌမံ ဂါထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧတဿာတိ သံဝဏ္ဏိယမာနသုတ္တဿ။

ကိစ္စပညတ္တီတိ အဓိပတိပစ္စယသင်္ခါတဿ ကိစ္စဿ ပညာပနံ။ ပဓာနပညတ္တီတိ ပဓာနဘာဝဿ ပညာပနာ။ သဟဇာတပညတ္တီတိ တေသံ ဓမ္မာနံ မနသာ သဟဘာဝပညာပနာ။

မဟာဘူတာတီတိ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ တေန မဟာဘူတာဝိနာဘာဝီ သဗ္ဗော ရူပဓမ္မော သင်္ဂယှတိ။

‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိ သမာသပဒေ ‘‘မနော’’တိ ပဒံ တဒဝယဝမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေဝ ပဒသုဒ္ဓီ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ပဒသုဒ္ဓီ’’တိ။ ‘‘ဆာယာဝ အနပါယိနီ’’တိ ဣဒံ သုခါနုဂမဿ ဥဒါဟရဏမတ္တံ၊ န ယထာဓိပ္ပေတတ္ထပရိသမာပနံ။ ‘‘သုခမနွေတီ’’တိ ပန ယထာဓိပ္ပေတတ္ထပရိသမာပနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စာ’’တိ။

ဧကတ္တတာတိ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာဒိသာမညံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဝေမတ္တတာ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒိနာ သာမညတော ဝုတ္တဓမ္မေ ပသာဒေါ ဓာရဏာယ နိဝတ္တေတွာ ပသန္နသင်္ခါတေ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာပနတော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပသာဒေါ သိနေဟသဘာဝေါ၊ အဿဒ္ဓိယံ ဝိယ လူခသဘာဝံ ဒေါသံ ဝိနောဒေတီတိ အာဟ ‘‘ဗျာပါဒဝိက္ခမ္ဘနတော’’တိ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ သန္ဓာယာဟ။ ဩကပ္ပနတောတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ အနုပက္ခန္ဒိတွာ သဒ္ဒဟနတော။

ဒေယျဓမ္မာဒယောတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန သံဝေဂဟိရောတ္တပ္ပကသိဏမဏ္ဍလာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒယောတိ အာဒိသဒ္ဒေန ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ၊ ဒွါရဓမ္မာ၊ မနသိကာရောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဖဿောတိ ယထာ ဝေဒနာဒီနံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒယော ပစ္စယော၊ ဧဝံ ဖဿောပီတိ ပစ္စယတာသာမညမေဝ ဥပသံဟရတိ တထာ-သဒ္ဒေါ။ ဝေဒနာဒီနန္တိ ဟိ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ ဂဟိတာ။ ဝိညာဏဿ ဝေဒနာဒယောတိ နာမရူပံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

‘‘သီလမယဿ အဒေါသော ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ခန္တိပဓာနတ္တာ သီလဿ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ အနုယုဉ္ဇတိ ဥပ္ပာဒေတိ။ သောတိ ဧဝံ ကုသလစိတ္တံ ဘာဝေန္တော။ ‘‘အနုပ္ပန္နာန’’န္တိအာဒိနာ ဘာဝနာပဟာနသမာရောပနာနိ ဒဿေန္တော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဝသေန ဂါထာယ အတ္ထံ ဝိစိနိတွာ သမာရောပေတိ၊ ဧဝမ္ပိ သက္ကာ ယောဇေတုန္တိ ဝါသနာဘာဂိယဝသေန ပဒဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသေ ဥဒါဟရီယတိ။

ဧဝံ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဂါထာယ ဝသေန ဟာရသမ္ပာတယောဇနာဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဂါထာန္တရေန ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဒဒတော ပုည’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘာဝနာမယန္တိ ပညာဘာဝနာမယံ။

‘‘အလောဘော ကုသလမူလ’’န္တိအာဒိ ဒါနာဒီနံ အလောဘာဒိပဓာနတ္တာ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္ထ စ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေသန္တိ ရာဂါဒီနံ။ နိဿရဏန္တိ စ ပရိနိဗ္ဗာနမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

ပရိစ္စာဂသီလော အလောဘဇ္ဈာသယော ကာမေသု အာဒီနဝဒဿာဝီ သမ္မဒေဝ သီလံ ပရိပူရေတီတိ အာဟ ‘‘ဒဒတော…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဣဓ ဩဠာရိကာ နာမ ကိလေသာ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထာနံ၊ တပ္ပဟာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဇ္ဈိမာနန္တိ ပရိယုဋ္ဌာနာဝတ္ထာနံ။ သုခုမာနန္တိ အနုသယာဝတ္ထာနံ။ ကတာဝီဘူမိ န္တိ ခီဏာသဝဘူမိံ။

ဒဒတောတိ မဂ္ဂသဟဂတေန အလောဘေန သဒေဝကဿ လောကဿ အဘယဒါနံ ဒဒတော။ ပုညန္တိ လောကုတ္တရကုသလံ။ သံယမတောတိ မဂ္ဂပရိယာပန္နေဟိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝေဟိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာဒိသံကိလေသတော မဂ္ဂသံယမေန သံယမန္တဿ။ ဝေရန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိပါပံ။ ကုသလောတိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ကုသလော ဝိစက္ခဏော။ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ တေဟိ တေဟိ မဂ္ဂေဟိ တံ တံ ပဟာတဗ္ဗံ ပါပဓမ္မံ ဩဓိသော ဇဟာတိ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ ဝုတ္တော’’တိ။

‘‘ဒဒတော’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ အဝိဘာဂေန ကုသလမူလာနိ ဥဒ္ဓဋာနီတိ ဣဒါနိ ဝိဘာဂေန တာနိ ဥဒ္ဓရန္တော ‘‘လောကိယကုသလမူလ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ပုထုဇ္ဇနဘူမိ သေက္ခဘူမိ ဒဿိတာ ပဟာနဿ ဝိပ္ပကတဘာဝဒီပနတော။ အသေက္ခဘူမိ ဒဿိတာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဒီပနတော။

သဂ္ဂဂါမိနီ ပဋိပဒါ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပတ္တိ။

ပုညေ ကထိတေ ပုညဖလမ္ပိ ကထိတမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒဒတော…ပေ… ဒေသနမာဟာ’’တိ။ သစ္စကမ္မဋ္ဌာနေန ဝိနာ သံကိလေသပ္ပဟာနံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကုသလော…ပေ… ဒေသနမာဟာ’’တိ။

ဝေရသဒ္ဒေါ အဒိန္နာဒါနာဒိပါပဓမ္မေသုပိ နိရုဠှောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ သိက္ခာပဒါနိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ဒွေပိ ဝိမုတ္တိယော သေက္ခာသေက္ခဝိမုတ္တိယော၊ သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသဝိမုတ္တိယော စ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နိဗ္ဗုတောတိ ဒွေ နိဗ္ဗာနဓာတုယော’’တိအာဒိ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၇၆)။

ကာရဏူပစာရေန၊ ကာရဏဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဖလံ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဒွေ သုဂတိယော’’တိအာဒိ။ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋသမ္ပတ္တိယော ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဖလံ၊ တဿ ဒါနံ သီလံ ဘာဝနာ ဥပါယော၊ ‘‘သမ္ပတ္တိဒွယံ ဣစ္ဆန္တေန ဒါနာဒီသု အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အာဏတ္တီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဖလာဒီနိ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။

ဝိစယောတိ ဝိစယဟာရသမ္ပာတော၊ သော ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ‘‘တိဝိဓမ္ပိ ဒါနမယ’’န္တိအာဒိနာ ပဒတ္ထဝိစယံ ဒဿေတိ၊ တေန အဿာဒါဒယော၊ ဣတရေ စ ဝိစယဟာရပဒတ္ထာ အတ္ထတော ဝိစိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။ ရူပါဒိအာရမ္မဏဿ ပရိစ္စာဂေါ ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗောတိ သကလော အနဝသေသတော ကိစ္စဿ ဝုတ္တတ္တာ။

ဒါနာဘိရတဿ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒဒတော…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဝိရတိသစ္စေ၊ ဝစီသစ္စေ စ တိဋ္ဌတော သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သံယမ…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကောသလ္လယောဂတော စ ပါပပ္ပဟာနတော စ ပညာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကုသလော…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ အနဝသေသရာဂါဒီသု ပဟီနေသု ဥပသမော ဥပဋ္ဌိတော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂ…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။

ကုသလောတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ကောသလ္လသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကုသလော…ပေ… မဂ္ဂင်္ဂါဒိဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ’’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဗောဓိပက္ခိယဘာဝါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ခေပေတဗ္ဗဘာဝေနာတိ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန။

အဝေရတန္တိ အသပတ္တတံ။ ကုသလဓမ္မေဟီတိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေဟိ၊ ဖလနိဗ္ဗာနေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒါနဿ မဟပ္ဖလတာ၊ သီလာဒိဂုဏေဟိ သတ္ထု အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝေါ၊ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဣမေသံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဣမဿ ဒါနဿ နိဒါနန္တိ အယမတ္ထော ပါဠိယံ နိရုဠှောဝ။ နိဗ္ဗစနနိဒါနသန္ဓယော သုဝိညေယျာဝါတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗစနနိဒါနသန္ဓယော ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ။

ပဋိပက္ခနိဒ္ဒေသေန သမုဒယောတိ ဒေသနတ္ထံ ပဋိပက္ခနိဒ္ဒေသနေန နိဒ္ဓါရိတော အယံ မစ္ဆရိယာဒိသံကိလေသပက္ခိကော သမုဒယော။ အလောဘေန…ပေ… ဒါနာဒီဟီတိ ယေဟိ အလောဘာဒီဟိ ဒါနာဒယော ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တာနိ ဒါနာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာနီတိ ကုသလမူလာနိ နိဒ္ဓါရေတိ ‘‘ဣမာနိ တီဏိ ကုသလာနီ’’တိ။ တေသန္တိ ကုသလမူလာနံ။

ဘယဟေတု ဒေတိ ပဏ္ဏာကာရာဒိဝသေန။ ရာဂဟေတု ဒေတိ သဘာဂဝတ္ထုဿ။ အာမိသကိဉ္စိက္ခဟေတု ဒေတိ လဉ္ဇာဒိဝသေန။ အနုကမ္ပန္တော ဝါ ကရုဏာခေတ္တေ။ အပစယမာနော ဂုဏခေတ္တေ၊ ဥပကာရခေတ္တေ ဝါ။ ဘယူပရတောတိ ဘယေန ဩရတော။ တေန တထာရူပေန သံယမေန ဝေရံ န စိယတေဝ။ ဧဝံ သဗ္ဗဿ အကုသလဿ ပါပကော ဝိပါကောတိ ယောဇနာ။

‘‘ဒဒတော’’တိအာဒိနာ ယထာ ဒါနပဋိက္ခေပေန ပရိဝတ္တနံ ဒဿိတံ၊ ဧဝံ ပဟာနပဋိက္ခေပေနပိ ပရိဝတ္တနံ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလော ပန န ဇဟာတီ’’တိ။

ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟန္တော ဒါနကိရိယာယံ ပဒဟန္တော ယေန ဝိဓိနာ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ တတ္ထ သတိံ ဥပဋ္ဌပေန္တော စိတ္တံ သမာဒဟန္တော သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခရောန္တော ဒါနေ သမ္မာပဋိပန္နော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒါနံ နာမ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။

ဘာဝနာပဟာနသမာရောပနာနိ ပါဠိယံ သရူပတော ဝိညာယန္တီတိ ပဒဋ္ဌာနဝေဝစနသမာရောပနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘တံ သီလဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျံ။ အညဉ္စ ယဒေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ ဝုတ္တနယတ္တာ၊ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဟာရသမ္ပာတဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နယသမုဋ္ဌာနဝါရဝဏ္ဏနာ

၇၉။ ‘‘ဝိသယဘေဒတော’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဝရိတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နယတောတိ နယဂ္ဂါဟတော။ န ဟိ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဝိယ ဝိပဿနာဉာဏံ ပစ္စက္ခတော ပဝတ္တတီတိ။ အနုဗုဇ္ဈိယမာနောတိ အဘိသမယဉာဏဿ အနုရူပံ ဗုဇ္ဈိယမာနော။ ယထာ ဧကပဋိဝေဓေနေဝ မဂ္ဂဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ တဒနုစ္ဆဝိကံ ဝိပဿနာဉာဏေန ဂယှမာနောတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ နန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒီနံ တိဏ္ဏံ အတ္ထနယဘာဝေါ သမတ္ထိတော ဟောတီတိ။ တထာ ဟိ အတ္ထဝိသေသသရူပတာယ တယော နယာ ‘‘သုတ္တတ္ထော’’တိ ဝုတ္တာ၊ ပဒတ္ထဝိစာရဘာဝေပိ ပန ဟာရာ ‘‘ဗျဉ္ဇနဝိစယော’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ တယောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဋိဝိဇ္ဈန္တာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧကမေကော သံကိလေသဝေါဒါနာနံ ဝိဘာဂတော ဒွိသင်္ဂဟောတိ ယောဇနာ။ စတုဆအဋ္ဌဒိသော စာတိ န ပစ္စေကံ တေ နန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒယော စတုဆအဋ္ဌဒိသာ၊ အထ ခေါ ယထာက္ကမန္တိ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။

တထာ စာတိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဥပစယေန သမတ္ထနာ။ ပုဗ္ဗာ ကောဋိ န ပညာယတီတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော ပဋ္ဌာနကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ‘‘အန္ဓံ တမံ တဒါ ဟောတိ၊ ယံ လောဘော သဟတေ နရ’’န္တိအာဒိ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈) ဝစနတော ကာမတဏှာပိ ပဋိစ္ဆာဒနသဘာဝါ၊ ယတော ကာမစ္ဆန္ဒံ ‘‘နီဝရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာယ ပန ဘဝေသု အာဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနံ သာတိသယန္တိ။ တထာ အဝိဇ္ဇာပိ သံယောဇနသဘာဝါ၊ ယတော သာ ဗဟိဒ္ဓါ သံယောဇနဘာဝေန ဝုတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေပိ တဏှာယ ဗန္ဓနဋ္ဌော သာတိသယော အပေက္ခိတဘာဝတောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တထာပိ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။

‘‘သံယုတ္တာ’’တိ ပဒဿ သမ္ပယုတ္တာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘မိဿိတာ’’တိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာဘိဘူတာ…ပေ… အဘိနိဝိသန္တာ’’တိ ဧတေန အဝိဇ္ဇာယ အယာထာဝဂဟဏဟေတုတံ ဒဿေတိ၊ တတော သော အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာတိ ဝုစ္စတိ။ ကိလိဿနံ ဥပတာပနန္တိ အာဟ ‘‘ကိလိဿနပ္ပယောဂံ အတ္တပရိတာပနပဋိပတ္တိ’’န္တိ။ အလ္လီယနံ သေဝနံ။

ဒုက္ခန္တိ …ပေ… ဇာနန္တီတိ အတ္တနာ အနုဘူယမာနံ တထာ တထာ ဥပဋ္ဌိတံ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခံ၊ ဣတရမ္ပိ ဝါ ဧကဒေသံ ဇာနန္တိ။ တဏှာယပိ ဧသေဝ နယော။ သဘာဂဝိသဘာဂပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရတော တတ္ထ တေသံ ဉာဏံ နတ္ထေဝါတိဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုမတ္တမ္ပီတိ ‘‘ပဝတ္တိ ပဝတ္တိဟေတူ’’တိ ဧတ္တကမ္ပိ။ ကာ ပန ကထာတိ ပစုရဇနသာဓာရဏေ လောကိယေပိ နာမ အတ္ထေ ယေသံ ဉာဏဿ ပဋိဃာတော၊ ပရမဂမ္ဘီရေ အရိယာနံ ဧဝ ဝိသယဘူတေ လောကုတ္တရေ နိဝတ္တိနိဝတ္တိဟေတုသင်္ခါတေ အတ္ထေ ကာ နာမ ကထာ၊ ဆိန္နာ ကထာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌသမာပတ္တိပဘေဒဿ ကေဝလဿ သမထဿ တာဒိသေ ကာလေ ဗာဟိရကာနဉ္စ ဣဇ္ဈနတော ‘‘ဝိပဿနာဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝိသေသိတံ။ ဝူပသမော သမုစ္ဆေဒေါ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စ။

‘‘သံသာရဿ အနုပစ္ဆေဒနတော’’တိ ဣဒံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဒိဋ္ဌိဂတိကမတဒဿနံ။ သော ဟိ ပုတ္တမုခဒဿနေ အသတိ သံသာရော ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျာတိ ဘာယတိ။ ယတော ဝုတ္တံ –

‘‘ဂဏ္ဍုပ္ပာဒေါ ကိကီ စေဝ၊ ကုန္တီ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကော၊

ဧတေ အဘယံ ဘာယန္တိ၊ သမ္မူဠှာ စတုရော ဇနာ’’တိ။ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၃၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၁၉၂)၊

တဒဘိညာတိ တံ ယထာဝုတ္တအန္တဒွယံ အဘိဇာနန္တိ ဂုဏံ အာရောပေတွာ ဇာနန္တီတိ တဒဘိညာ။ အတ္ထဘဉ္ဇနတော၊ ရောဂဂဏ္ဍသလ္လသဒိသတာယ အတ္တဘာဝသံကိလေသာနဉ္စ ရောဂဂဏ္ဍသလ္လတာ။

သက္ကာယဒဿနေတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိဒဿနံ၊ သက္ကာယောဝ ဒဿနံ သက္ကာယဒဿနန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေသန္တိ ဒိဋ္ဌိစရိတာနံ။ အတ္တာဘိနိဝေသော ဗလဝါ။ တသ္မာ ယထာဥပဋ္ဌိတံ ရူပံ ‘‘အတ္တာ’’ဣစ္စေဝ ဂဏှန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဝေဒနာဒိံ။ တဏှာစရိတော ပန ယထာဥပဋ္ဌိတံ ရူပံ တဏှာဝတ္ထုံ ကတွာ အတ္တနိယာဘိနိဝေသေန အဘိနိဝိသန္တာ တဒညမေဝ အတ္တတော သမနုပဿန္တိ။ ဧဝံ ဝေဒနာဒီသု။ တေနာဟ ‘‘တဏှာစရိတာ’’တိအာဒိ။ ဝိဇ္ဇမာနေတိ ပရမတ္ထတော ဥပလဗ္ဘမာနေ။ ကာယေတိ သမူဟေ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပရိကပ္ပိတော အတ္တာဒိ ဧဝ ပရမတ္ထတော နုပလဗ္ဘတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ပန လဗ္ဘတေဝါတိ အာဟ ‘‘သတီ ဝါ ဝိဇ္ဇမာနာ’’တိ။

သက္ကာယဒဿနမုခေနာတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိမုခေန။

ဥစ္ဆေဒသဿတန္တိ တံသဟစရဏတော ဥစ္ဆေဒသဿတဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဥစ္ဆေဒသဿတဝါဒါ’’တိပိ ပါဌော။

ကသိဏာယတနာနီတိ ကသိဏဇ္ဈာနာနိ။

တေဇေတွာတိ နိသာနေတွာ။

၈၁။ ဧတ္တာဝတာ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ ဘူမိရစနဝသေန သံကိလေသပက္ခော ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ဒိဋ္ဌိစရိတောတိအာဒိနာ ဝေါဒါနပက္ခံ ဒဿေတီ’’တိ။ ‘‘ယသ္မာ သလ္လေခေ တိဗ္ဗဂါရဝေါ’’တိ ဣမိနာ တတ္ထ တိဗ္ဗဂါရဝတ္တာ သံလေခါနုသန္တတဝုတ္တိနာ ဘဝတီတိ ဒဿေတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မိစ္ဆာဓိမောက္ခော သဒ္ဓါပတိရူပကော အဝတ္ထုသ္မိံ ပသာဒေါ။

ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဓမ္မမေဝ ဝိဘဇတီတိ အာဟ ‘‘သတ္တာပိ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။

ယေ ဟိ ကေစီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ ‘‘ဣမာဟိ ဧဝ စတူဟိ ပဋိပဒါဟီ’’တိပိ ပါဠိ။ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိဝိဘာဂေန မဂ္ဂေါ ဧဝ ဣဓ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ပဋိပဒါ ဟိ မဂ္ဂေါ’’တိ စတုဒ္ဒိသာသင်္ခါတံ မဂ္ဂန္တိ စတုဒ္ဒိသာသင်္ခါတံ ပဝတ္တနုပါယံ။ ဒွေ ဒိသာ ဧတိဿာတိ ဒွိဒိသာ။ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿာတိ နန္ဒိယာဝဋ္ဋနယဿ။

၈၂။ ဝိဝတ္တတိ ဝဋ္ဋံ ဧတ္ထာတိ ဝိဝတ္တံ၊ ဝိဝတ္တံ ဧဝ ဝိဝဋ္ဋံ၊ အသင်္ခတဓာတု၊ နိဗ္ဗုတိ ဧဝ ဝါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ။

‘‘ကတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ပါဠိ။ ဥပစယေတိ ဥပစယာဝတ္ထာယန္တိ အတ္ထော။ ဒသန္နန္တိ လောဘာဒိကိလေသဝတ္ထူနံ။ ဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝတောတိ သုဘသညာဒိဝိပလ္လာသဟေတုကဘာဝတော။ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟဝသေန ဟိ အာဒီနဝေသု ဧဝ သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိတာ။ န ဟိ ယထာဘူတဉာဏေ သတိ တထာ သမ္ဘဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒသန္နံ…ပေ… ဘာဝတော’’တိ။ ဒသဝိဓကာရဏေတိ ဒသဝိဓေ ကာရဏေ၊ ဒသဝိဓဿ ဝါ ကာရဏေ။ အယောနိသောမနသိကာရပရိက္ခတာ ဓမ္မာ သုဘာရမ္မဏာဒယော။

တဗ္ဗိသယာ ကိလေသာတိ အာဟာရပရိညာပရိဗန္ဓဘူတာ ကိလေသာ။ ဝိညာဏဋ္ဌိတီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယေ ပဝတ္တမာနော ပဌမော ဝိပလ္လာသော ကာယသမုဒါယေ၊ ကာယေကဒေသေ စ ကဗဠီကာရေ အာဟာရေ ပဝတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမေ အာဟာရေ ဝိသယဘူတေ ပဌမော ဝိပလ္လာသော ပဝတ္တတီ’’တိ။ တထာ ဝေဒနာယံ ပဝတ္တမာနော ဒုတိယဝိပလ္လာသော တပ္ပစ္စယေ ဖဿာဟာရေ၊ စိတ္တေ ပဝတ္တမာနော တတိယဝိပလ္လာသော တပ္ပစ္စယေ မနောသဉ္စေတနာဟာရေ၊ ဓမ္မေသု ပဝတ္တမာနော စတုတ္ထဝိပလ္လာသော တပ္ပစ္စယေ ဝိညာဏာဟာရေ ပဝတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထေ အာဟာရေ စတုတ္ထော ဝိပလ္လာသော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သေသာဟာရေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ အာဟာရသီသေန ဝါ အာဟာရပဋိဗဒ္ဓါ ဆန္ဒရာဂေါ ဂဟိတော။ ဝိညာဏဋ္ဌိတီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေနေဝါဟ ‘‘အာဟာရသီသေန တဗ္ဗိသယာ ကိလေသာ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။ ပဌမေ အာဟာရေ ဝိသယဘူတေတိ စ ပဌမေ အာဟာရေ ဆန္ဒရာဂဿ ဝိသယဘာဝံ ပတ္တေ၊ တဗ္ဘာဝံ အနတိက္ကန္တေတိ အတ္ထော။ အပ္ပဟီနစ္ဆန္ဒရာဂဿ ဟိ တတ္ထ ဝိပလ္လာသာ သမ္ဘဝန္တိ၊ န ဣတရဿ။ တထာ ဒုတိယဝိပလ္လာသာဒီသု အပ္ပဟီနေသု။ ဣတရေ ဥပါဒါနာနိ ပဝတ္တန္တေဝ အပ္ပဟီနတ္တာတိ အာဟ ‘‘သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ယသ္မာ စ ဥပါဒါနာဒီသု အပ္ပဟီနေသုပိ ယောဂါဒယော ပဝတ္တန္တေဝ ယထာရဟံ တံသဘာဝတ္တာ၊ တဒေကဋ္ဌသဘာဝတော စ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘ပဌမေ ဥပါဒါနေ ပဌမော ယောဂေါ’’တိအာဒိ။ တေနာဟ ‘‘သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။

၈၃။ အပရိဇာနန္တဿာတိ ဉာတပရိညာယ၊ တီရဏပရိညာယ၊ ပဟာနပရိညာယာတိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အဇာနန္တဿ၊ တေသံ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ အဿာဒဉ္စ အာဒီနဝဉ္စ နိဿရဏဉ္စ ယထာဘူတံ အနဝဗုဇ္ဈန္တဿာတိ အတ္ထော။ တိဗ္ဗော ဗဟလော ဆန္ဒရာဂေါ ဟောတိ တဏှာစရိတဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတိ ဥပက္ကိလေသဿ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ ဟေတုဘာဝတောတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိ။ သုဘသုခသညာကာမုပါဒါနကာမဘဝယောဂအဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထကာမဘဝါသဝ- ကာမဘဝေါဃရာဂသလ္လဆန္ဒာဂတိဂမနာနိ တဏှာပက္ခိကတာယ၊ တဏှာသဘာဝတာယ စ တဏှာပဓာနာနိ။ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဗျာပါဒကာယဂန္ထဒေါသသလ္လဒေါသာဂတိဂမနာနိ ပန တဏှာဘာဝေ ဘာဝတော၊ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော တဏှာဝိသယတော၊ သဗ္ဗေသံ ဝါ တဏှာဝိသယတော တဏှာပဓာနတာ လဗ္ဘတေဝ။ ပစ္ဆိမကာနံ ဒိဋ္ဌိပဓာနတာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၈၄။ ကဗဠီကာရေ အာဟာရေတိ ကဗဠီကာရာဟာရဝိသယေ ဆန္ဒရာဂေ။ ‘‘အပ္ပဟီနေ’’တိအာဒိကံ ပရိယာယကထံ မုဉ္စိတွာ နိပ္ပရိယာယမေဝ ဒဿေန္တော ကဗဠီကာရာဟာရဿ ‘‘အသုဘသဘာဝတ္တာ၊ အသုဘသမုဋ္ဌာနတ္တာ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ လဗ္ဘမာနေ ဟိ ဥဇုကေ အတ္ထေ ကိံ ပရိယာယကထာယာတိ။ ဆန္ဒရာဂေါ ဝါ တတ္ထ အတ္ထသိဒ္ဓါတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝုတ္တော။ န ဟိ တတ္ထ အသတိ ဆန္ဒရာဂေ ဝိပလ္လာသော သမ္ဘဝတိ။ ဒုက္ခသဘာဝတ္တာတိ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဒုက္ခသဘာဝတ္တာ။ ဒုက္ခပစ္စယတ္တာတိ တိဝိဓဒုက္ခတာလက္ခဏဿ ဒုက္ခဿ ကာရဏတော။ ဝိညာဏေ နိစ္စသညိနော။ တထာ ဟိ သာတိ နာမ ဘိက္ခု ကေဝဋ္ဋပုတ္တော ‘‘တံယေဝ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတီ’’တိ တတ္ထ နိစ္စာဘိနိဝေသံ သံဝေဒေသိ။ ယေဘုယျေန သင်္ခါရေသု အတ္တသညိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ‘‘စေတနာ အတ္တာ’’တိအာဒိဒိဋ္ဌိပရိဒီပနေသု ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဘဝဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဝစနံ ‘‘နိဗ္ဗုတိသုခ’’န္တိ။ ‘‘သီလဗ္ဗတေဟိ…ပေ… သုခန္တိ ဒဠှံ ဂဏှာတီ’’တိ ဣမိနာ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ ဣဓ ဘဝုပါဒါနန္တိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သီလဗ္ဗတုပါဒါနသင်္ခါတေန ဘဝုပါဒါနေနာ’’တိ။

ပစ္စယာ ဟောန္တိ ဥပနိဿယပစ္စယာဒိနာ။ ပဌမေ ယောဂေ ဌိတောတိ ပဌမေ ယောဂေ ပတိဋ္ဌိတော။ အပ္ပဟီနာ ဟိ ကိလေသာ ကမ္မဝဋ္ဋာဒီနံ ကာရဏဘူတာ တံသမင်္ဂိနော သတ္တဿ ပတိဋ္ဌာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ပရဿ အဘိဇ္ဈာယနံ ပရာဘိဇ္ဈာယနံ။ ဘဝပတ္ထနာယ ဘဝဒိဋ္ဌိဘဝရာဂဝသေန ပိယာယိတဿ ဝတ္ထုနော ဝိပရိဏာမညထာဘာဝေ ဒေါမနဿုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝရာဂ…ပေ… ပဒူသေန္တီ’’တိ။

ဂန္ထိတွာတိ ဂန္ထိံ ကတွာ။ ဒွိဓာဘူတံ ရဇ္ဇုအာဒိကေ ဝိယ ဂန္ထိကရဏဉှိ ဂန္ထနံ။ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တာ အာသဝါနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တာ ဧကစ္စေ ကိလေသာ ဝိသေသတော အာသဝုပ္ပတ္တိဟေတု ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌကထာယံ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနံ။ တပ္ပဋိပက္ခေ ဝိသယေ ပတ္ထေတီတိ ယောဇနာ။ တဗ္ဗိသယဗဟုလေ ဘဝေ ပတ္ထေတီတိ ယထာ မာနုသကေဟိ ကာမေဟိ နိဗ္ဗိန္နရူပါ ဒေဝူပပတ္တိ။ တံသဘာဝတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိသဘာဝတ္တာ။ အပရာပရန္တိ အညမညံ။ ဧကစ္စာ ဟိ ဒိဋ္ဌိ ဧကစ္စဿ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ ယထာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဣတရာသံ။ အဘိနိဝိသန္တဿာတိ အဘိနိဝေသနဟေတု။ ‘‘အယောနိသောမနသိကာရတော…ပေ… အဝိဇ္ဇာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ သစ္စာဘိနိဝေသဿ ဖလဘူတံ အဝိဇ္ဇာသဝံ ဒဿေတိ ဧကန္တဝဿိမေဃဝုဋ္ဌာနေန ဝိယ မဟောဃပ္ပဝတ္တိ။ အဝိဇ္ဇာသဝေါ သိဒ္ဓါ ဟောတိ ဝုဋ္ဌိဟေတုကမဟောဃသိဒ္ဓိယာ ဥပရိမေဃဝုဋ္ဌာနံ ဝိယ။

‘‘နန္ဒီရာဂသဟဂတာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၄) ဝိယ တဗ္ဘာဝတ္ထော သဟဂတသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အနုသယ…ပေ… ဘူတာ ဝါ’’တိ။ စိတ္တဿ အဗ္ဘန္တရသင်္ခါတံ ဟဒယန္တိ ဝိပါကစိတ္တပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝိပါကဝဋ္ဋေပိ ကိလေသဝါသနာဟိတာ အတ္ထိ ကာစိ ဝိသေသမတ္တာ။

လောဘသဟဂတဿ ဝိညာဏဿ။ ဣတရဿ ဒေါသသဟဂတာဒိကဿ။ ဗျဉ္ဇနေန ဝိယ ဘောဇနဿ အာရမ္မဏဿ အဘိသင်္ခရဏံ ဝိသေသာပါဒနံ ဥပသေစနံ၊ နန္ဒီ သပ္ပီတိကတဏှာ ဥပသေစနံ ဧတဿာတိ နန္ဒူပသေစနံ ဥပသေစနဘူတာယပိ နန္ဒိယာ ရာဂသလ္လဥပနိသတော။ ဥပသိတ္တေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယာ ‘‘ရာဂသလ္လေန နန္ဒူပသေစနေန ဝိညာဏေနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ကေန ပန တံ နန္ဒူပသေစန’’န္တိ ပုစ္ဆတိ။

ရာဂသလ္လေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ရာဂသလ္လေန ဟေတုဘူတေနာ’’တိ အာဟ။ ဥပနိဿယပစ္စယတ္ထော စေတ္ထ ဟေတွတ္ထော။ ဥပဂန္တဗ္ဗတော ဝိညာဏေနာတိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပတိဋ္ဌာဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ ဝိညာဏဿ နိဿယာဒိပစ္စယတံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ရူပက္ခန္ဓံ နိဿာယ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ဧဝံ ဒုတိယာဒိဝိညာဏဋ္ဌိတီသုပိ နိဿယာဒိပစ္စယတာ ဝတ္တဗ္ဗာ ပတိဋ္ဌာဝစနတော။

၈၅။ ယဒိပိ အကုသလမူလာဒိကေ တိပုက္ခလဿ၊ တဏှာဒိကေ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ ဒိသာဘာဝေန ဝက္ခတိ၊ တထာပိ အညမညာနုပ္ပဝေသတော ဧကသ္မိံ နယေ သိဒ္ဓေ ဣတရေပိ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အာဟာရာဒယော…ပေ… ဝဝတ္ထပေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝက္ခမာနေ ဝါ အကုသလမူလတဏှာဒိကေ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတွာ ‘‘အာဟာရာဒယော’’တိ ဝဒန္တော ‘‘နယာန’’န္တိ ဗဟုဝစနမာဟ။ ဧကဿ အတ္ထဿာတိ ရာဂစရိတဿ ဥပက္ကိလေသတာသင်္ခါတဿ ဧကဿ ပယောဇနဿ။ ဗျဉ္ဇနတ္ထောပိ ဂဟိတော၊ န ဗျဉ္ဇနမေဝ ဂဟိတန္တိ သုတ္တပဒါနိ အညမညပရိယာယဝစနာနိ ယထာရဟံ တဏှာဝတ္ထူနံ တတ္ထ ကထိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သဝတ္ထုကာ တဏှာ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဒေါသဝတ္ထူနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထူနဉ္စ တတ္ထ ကထိတတ္တာ ‘‘သဝတ္ထုကော ဒေါသော၊ သဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိ စ ဝုတ္တာ’’တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝုတ္တနယာနုသာရေနာ’’တိ။

ဒုက္ခာကာရေန သဟ ဒုက္ခာကာရံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စေတန္တိ ယဒိ တံတံအနုပဿနာဗဟုလဿ ဝသေန ပုရိမာဟာရဒွယာဒီသု ဝိမောက္ခမုခဝိသေသနိဒ္ဓါရဏံ ကတံ၊ ဧတံ ဧဝမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န အညထာ။ တတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ အရိယမဂ္ဂါနံ ဩဓိသော ကိလေသပ္ပဇဟနတော ပဟာတဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု နိယမော အတ္ထိ၊ န ဧဝံ ဝိပဿနာယ ပရိညာပဟာနာနံ အနိစ္စန္တိကတ္တာတိ။

အပရေ ပနာဟု – ပုရိမေ အာဟာရဒွယေ ပရိကိလေသဘာဝေန၊ ဒုက္ခပစ္စယတ္တာ စ ဒုက္ခလက္ခဏံ သုပါကဋံ။ တတ္ထ ပုရိမေ ဝိညာဏဋ္ဌိတိဒွယဝိညာဏာဟာရေ တတိယဝိညာဏဋ္ဌိတိယံ အနိစ္စလက္ခဏံ၊ မနောသဉ္စေတနာဟာရေ စတုတ္ထဝိညာဏဋ္ဌိတိယံ အနတ္တလက္ခဏံ သုပါကဋန္တိ တိဿန္နံ အနုပဿနာနံ ပဝတ္တိမုခတာယ တေဟိ အပ္ပဏိဟိတာဒိဝိမောက္ခမုခေဟိ ပရိညံ ဂစ္ဆန္တီတိ။ တထာ ဝိပလ္လာသာဒီသု ပုရိမဒွယံ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဥဇုဝိပစ္စနီကံ၊ ဣတရဒွယံ အနိစ္စာနတ္တာနုပဿနာနံ။ ဣတိ ပဝတ္တိမုခတာယ စ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ စ ဣမေ ဓမ္မာ ယထာရဟံ အပ္ပဏိဟိတာဒိဝိမောက္ခမုခေဟိ ပရိညေယျာ၊ ပဟာတဗ္ဗာ စ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ သုဘသုခသညာကာမုပါဒါနသီလဗ္ဗတုပါဒါနကာမယောဂဘဝယောဂအဘိဇ္ဈာကာယ ဂန္ထကာမာသဝကာမောဃ ဘဝေါဃ ရာဂသလ္လဆန္ဒအဂတိဂမနာနိ သုခဿာဒဝသေန ပဝတ္တနတော ဒုက္ခာနုပဿနာယ ပဋိပက္ခဘာဝတော ဗျာပါဒကာယဂန္ထဒေါသသလ္လဒေါသအဂတိဂမနာနိ ပဝတ္တိမုခတာယ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခေန ပဟာတဗ္ဗာနိ။ တတိယသညာဒယော နိစ္စာဘိနိဝေသတန္နိမိတ္တာဟိ အနိစ္စာနုပဿနာယ ပဋိပက္ခဘာဝတော အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခေန ပဟာတဗ္ဗာ။ စတုတ္ထသညာဒယော အတ္တာဘိနိဝေသတန္နိတ္တာဟိ အနတ္တာနုပဿနာယ ပဋိပက္ခဘာဝတော သုညတဝိမောက္ခမုခေန ပဟာတဗ္ဗာ။ တတ္ထ မာနသလ္လဘယအဂတိဂမနာနံ နိစ္စာဘိနိဝေသနိမိတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ အနိစ္စတော ပဿတော မာနဇပ္ပနံ၊ ဘယံ ဝါ သမ္ဘဝတိ။ အဝိဇ္ဇာယောဂါဒီနံ အတ္တာဘိနိဝေသနိမိတ္တတာ ပါကဋာ ဧဝါတိ။

၈၆။ အပ္ပမညာဝဇ္ဇာ ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော ဒိဗ္ဗဝိဟာရာ ‘‘ဒေဝူပပတ္တိသံဝတ္တနိကကုသလသမာပတ္တိယော စာ’’တိ ကတွာ၊ သတိပိ တဗ္ဘာဝေ ပရဟိတပဋိပတ္တိတော၊ နိဒ္ဒေါသတာယ စ သေဋ္ဌာ ဝိဟာရာတိ စတဿော အပ္ပမညာ ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ စတဿော ဖလသမာပတ္တိယော အရိယဝိဟာရာ ‘‘အာရကာ ကိလေသေဟိ အရိယာနံ ဝိဟာရာ’’တိ။ စတဿော အာရုပ္ပသမာပတ္တိယော အာနေဉ္ဇဝိဟာရာ၊ သတိပိ ဒေဝူပပတ္တိသံဝတ္တနိကကုသလသမာပတ္တိဘာဝေ အာနေဉ္ဇသန္တတာဟိ လောကိယေသု သိခါပ္ပတ္တိတော။

အဓိကရဏဘေဒေနာတိ ဝတ္ထုဘေဒေန။

ယံ အဘိဏှံ န ပဝတ္တတိ၊ တံ အစ္ဆရိယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အန္ဓဿ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇနက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဓိတိဋ္ဌတိ သီလာဒိ ဧတေန သစ္စေန၊ ဧတ္ထ ဝါ သစ္စေ နိမိတ္တဘူတေ၊ အဓိဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ဝါ တံ သစ္စန္တိ ဧဝံ ကရဏာဓိကရဏဘာဝတ္ထာ ပစ္စယဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ သမာနာဓိကရဏသမာသပက္ခေ။ တထာ အညပဒတ္ထသမာသပက္ခေ။ ဣတရသ္မိံ ပန သမာသေ ကရဏာဓိကရဏတ္ထာ ဧဝ၊ တေ စ ခေါ သီလာဒိဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခန္တိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသုခံ။ လောကိယဝိပါကသုခမ္ပိ လဗ္ဘတေဝ။ ‘‘နာညတြ ဗောဇ္ဈာ…ပေ… ပါဏိန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။ ၉၈) ဟိ ဣမာယ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတာ အနတ္တပရိဟာရမုခေန သတ္တာနံ အဘယာ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိသုခါဝဟာ စတ္တာရော ဓမ္မာ ဣဓ ‘‘သုခဘာဂိယာ’’တိ ဝုတ္တာတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနတောတိ ဖရဏဝသေန အနဝသေသဂ္ဂဟဏတော။

ပဌမဿ သတိပဋ္ဌာနဿ ပဌမပဋိပဒါဝသေန ပဝတ္တဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တပဋိပဒါသတိပဋ္ဌာနာနံ နာနန္တရိယကတံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတိ။ သတိပိ စ သဗ္ဗာဟိ ပဋိပဒါဟိ သဗ္ဗေသံ သတိပဋ္ဌာနာနံ နိယမာဘာဝေ နာနန္တရိကဘာဝေန ဒေသနာက္ကမေနေဝေတ္ထ နေသံ အယမနုက္ကမော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ကာယဝေဒနာသု သုဘသုခသညာနံ ဒုဗ္ဗိနိဝေဌိယတာယ အသုဘဒုက္ခာနုပဿနာနံ ကိစ္စသိဒ္ဓိတော ပုရိမေန ပဋိပဒါဒွယေန ပုရိမံ သတိပဋ္ဌာနဒွယံ ယောဇိတံ တဒဘာဝတော။ ဣတရေန ဣတရံ။ တာနိ ဟိ ပုရိမေသု သတိပဋ္ဌာနေသု ကတကမ္မဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ။ အထ ဝါ ယထာ တဏှာစရိတဒိဋ္ဌိစရိတာနံ မန္ဒတိက္ခပညာနံ ဝသေန စတဿော ပဋိပဒါ ယောဇိတာ၊ ဧဝံ စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ သမ္ဘဝန္တီတိ ဒဿေတုံ ပဋိပဒါသတိပဋ္ဌာနာနံ အယမနုက္ကမော ကတော။

‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ယထာ သမာနပဋိပက္ခတာယ ပဌမဿ သတိပဋ္ဌာနဿ ဘာဝနာ ပဌမဿ ဈာနဿ ဝိသေသာဝဟာ၊ ဧဝံ ပီတိသဟဂတာဒိသမာနတာယ ဒုတိယသတိပဋ္ဌာနာဒိဘာဝနာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ ဝိသေသာဝဟာတိ ဣမမတ္ထံ ဥပသံဟရတိ။ ပီတိပဋိသံဝေဒနာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန သုခပဋိသံဝေဒနံ၊ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒနံ၊ ပဿမ္ဘနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ စိတ္တဿ အဘိပ္ပမောဒနဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပဋိသံဝေဒနသမာဒဟနဝိမောစနာနမ္ပိ ဝသေန ပဝတ္တိယာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ အနိစ္စဝိရာဂါဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန နိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါ သင်္ဂယှန္တိ။

ရူပါဝစရသမာပတ္တီနန္တိ ဧတ္ထ ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ ပဌမဇ္ဈာနံ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ ပဂုဏဝသီဘာဝါပါဒနဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န ဣတရာသံ။ ဣတရာသံ ပန အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ပရမ္ပရာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကအရတိရာဂါ ဗျာပါဒဝိတက္ကာဒယော။ သုခေနာတိ အကိစ္ဆေန၊ အကသိရေနာတိ အတ္ထော။

ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိကေ စတ္တာရော ဝိဟာရေ ပဒဋ္ဌာနံ ကတွာ နာနာသန္တာနေသု ဥပ္ပန္နာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ယထာက္ကမံ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိဝသေန ပဝတ္တဝိသယံ သန္ဓာယ ပါဠိယံ ‘‘ပဌမော ဝိဟာရော ဘာဝိတော ဗဟုလီကတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္မပ္ပဓာနသဒိသဉှေတ္ထ သမ္မပ္ပဓာနံ ဝုတ္တံ။ အရိယဝိဟာရေ စ ဟေဋ္ဌိမေ နိဿာယ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဝါယမန္တဿ အယံ နယော လဗ္ဘတိ။ မဂ္ဂပရိယာပန္နဿေဝ ဝါ သမ္မပ္ပဓာနဿ နာနာသန္တာနိကဿ ယထာဝုတ္တဝိပဿနာဂမနေန တံတံကိစ္စာဒိကဿ ဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ သက္ကာ ဟိ ဝိပဿနာဂမနေန သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိတိက္ခတာဝိသေသော ဝိယ ဝီရိယဿ ကိစ္စဝိသေသဝိသယော မဂ္ဂေါ ဝိညာတုံ။

တထာ သိခါပ္ပတ္တဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဒိဗ္ဗဝိဟာရံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ ပဌမံ သမ္မပ္ပဓာနံ မာနပ္ပဟာနံ ဥက္ကံသေတိ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရသန္နိဿယေ ဥပ္ပန္နံ ဒုတိယံ သမ္မပ္ပဓာနံ ကာမာလယသမုဂ္ဃာတံ၊ အရိယဝိဟာရသန္နိဿယေန ဥပ္ပန္နံ တတိယံ သမ္မပ္ပဓာနံ အဝိဇ္ဇာပဟာနံ၊ သန္တဝိမောက္ခသန္နိဿယေန ဥပ္ပန္နံ စတုတ္ထံ သမ္မပ္ပဓာနံ ဘဝူပသမံ ဥက္ကံသေတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမံ သမ္မပ္ပဓာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ပဟီနမာနော န ဝိသံဝါဒေယျာတိ မာနပ္ပဟာနံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတိ ဝိသံဝါဒနနိမိတ္တဿေဝ အဘာဝတော။ အပ္ပဟီနမာနော ဟိ မာနနိဿယေန ကိဉ္စိ ဝိသံဝါဒေယျ။ ကာမာလယေ၊ ဒိဋ္ဌာလယေ စ သမုဂ္ဃာဋိတေ စာဂပဋိပက္ခဿ အဝသရော ဧဝ နတ္ထီတိ အာလယသမုဂ္ဃာတော စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတိ။ အဝိဇ္ဇာယ သမုစ္ဆိန္နာယ ပညာဗုဒ္ဓိယာ ပရိဗန္ဓောဝ နတ္ထိ၊ ဘဝသင်္ခါရေသု ဩဿဋ္ဌေသု အဘဝူပသမဿ ဩကာသောဝ နတ္ထီတိ မာနပ္ပဟာနာဒယော သစ္စာဓိဋ္ဌာနာဒိကေ သံဝဍ္ဎေန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘မာနပ္ပဟာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အဝိသံဝါဒနသီလော ဓမ္မစ္ဆန္ဒဗဟုလော ဆန္ဒာဓိပတေယျံ သမာဓိံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ စာဂါဓိမုတ္တော နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယော အကောသဇ္ဇဗဟုလတာယ ဝီရိယာဓိပတေယျံ၊ ဉာဏုတ္တရော စိတ္တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေန္တော စိတ္တာဓိပတေယျံ၊ ဝူပသန္တသဘာဝေါ ဥပသမဟေတုဘူတာယ ဝီမံသာယ ဝီမံသယတော ဝီမံသာဓိပတေယျံ သမာဓိံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနာဒိပါရိသုဒ္ဓိဆန္ဒသမာဓိအာဒီနံ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ ဘာဝိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဓမ္မစ္ဆန္ဒဗဟုလော ဆန္ဒသမာဓိမှိ ဌိတော ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါတေ အနဝဇ္ဇသေဝီ ဟောတိ။ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဝီရိယသမာဓိမှိ ဌိတော သံကိလေသပက္ခဿ သန္တပနဝသေနေဝ ပုညံ ပရိပူရေတိ။ စိတ္တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေန္တော စိတ္တသမာဓိမှိ ဌိတော ပညာယ ဥပကာရာနုပကာရကေ ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဗုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဂမိဿတိ။ ဝီမံသာသမာဓိမှိ ဌိတော ဓမ္မဝိစယဗဟုလော ဥပဓိပဋိနိဿဂ္ဂါဝဟမေဝ ပဋိပတ္တိံ ဗြူဟေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆန္ဒသမာဓိ ဘာဝိတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဒူရာဒူရပစ္စတ္ထိကနိဝါရဏေ ဗဟူပကာရော ဣန္ဒြိယသံဝရော မေတ္တာယ ဝိသေသုပ္ပတ္တိဟေတုတော မေတ္တံ ဝဍ္ဎေတိ။ တပေန သံကိလေသဓမ္မေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော ဝီရိယာဓိကော ပရဒုက္ခာပနယနကာမတံ သာဟတ္ထိကံ ကရောတီတိ တပေါ ကရုဏံ သံဝဍ္ဎေတိ။ ပညာ ပရိယောဒါပိတာ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှန္တီ ပဟာသနိပါတတော မုဒိတံ ရက္ခန္တီ ပရိဗြူဟေတိ။ ဥပဓိနိဿဂ္ဂေါ ပက္ခန္ဒော နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရောဝ သမ္မဒေဝ သတ္တသင်္ခါရေသု ဥဒါသိနော ဟောတီတိ သော ဥပေက္ခာဝိဟာရံ ပရိဝဍ္ဎေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣန္ဒြိယသံဝရော ဘာဝိတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ယဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ သော တံ ပရိပူရေတီတိ ဝုတ္တော’’တိ။

၈၇။ ဒိသာဘာဝေနာတိ နယာနံ ဒိသာဘာဝေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတ္ထောပိဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေန စတုက္ကေန ယဿ ရာဂစရိတာဒိပုဂ္ဂလဿ ဝေါဒါနံ ဝိသုဒ္ဓိ။ ယထာ အပရိညာတာ၊ အပ္ပဟီနာ စ ပဌမာဟာရဝိပလ္လာသာဒယော ရာဂစရိတာဒီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဥပက္ကိလေသာ၊ ဧဝံ ပဌမပဋိပဒါဒယော ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ နေသံ ဝိသုဒ္ဓိယော ဟောန္တီတိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။

အထ ဝါ ပုရိမာဟိ ဒွီဟိ ပဋိပဒါဟိ သိဇ္ဈမာနာ ဝိပဿနာ အတ္တနော ကိစ္စဝုတ္တိသင်္ခါတံ ပဝတ္တိဒုက္ခမ္ပိ သင်္ဂဏှန္တီ ဒုက္ခာနုပဿနာဗာဟုလ္လဝိသေသတော ဒုက္ခလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီ ‘‘အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တတိယာယ ပဋိပဒါယ သိဇ္ဈမာနာ သုခပ္ပဝတ္တိကတာယ သမ္မဒေဝ သန္တတိဃနံ ဘိန္ဒိတွာ အနိစ္စလက္ခဏံ ဝိဘာဝေန္တီ ‘‘အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ စတုတ္ထာယ ပန ပဋိပဒါယ သိဇ္ဈမာနာ သုခပ္ပဝတ္တိကတာယ၊ ဝိသဒဉာဏတာယ စ သမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနံ ဘိန္ဒိတွာ သမ္မဒေဝ အနတ္တလက္ခဏံ ဝိဘာဝေန္တီ ‘‘သုညတံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တာ။

တထာ ကာယဝေဒနာနုပဿနာ ဝိသေသတော ဒုက္ခလက္ခဏံ ဝိဘာဝေန္တီ၊ စိတ္တာနုပဿနာ အနိစ္စလက္ခဏံ၊ ဓမ္မာနုပဿနာ အနတ္တလက္ခဏန္တိ တာ ယထာက္ကမံ ‘‘အပ္ပဏိဟိတာဒိဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တာ။

သပ္ပီတိကတာယ အဿာဒါနိ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာနိ ဝိရဇ္ဇနဝသေန ဝိသေသတော ဒုက္ခတော ပဿန္တိယာ ဝိပဿနာယ ဝသေန ‘‘အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ။ တတိယံ သန္တသုခတာယ ဗာဟိရကာနံ နိစ္စာဘိနိဝေသဝတ္ထုဘူတံ သဘာဝတော ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ပဿန္တိယာ ဝိပဿနာယ ဝသေန ‘‘အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထံ ဥပက္ကိလေသဝိဂမာဒီဟိ ပရိသုဒ္ဓံ သုသမာဟိတံ ယထာ ပရေသံ၊ ဧဝံ အတ္တနော စ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓဟေတုတာယ သမ္မဒေဝ ‘‘သုည’’န္တိ ပဿန္တိယာ ဝိပဿနာယ ဝသေန ‘‘သုညတံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ဝိဟာရာနံ ဝိပဿနာဝသေနေဝ ဝိမောက္ခမုခတာ၊ တတ္ထ ‘‘ဒိဗ္ဗဗြဟ္မဝိဟာရာနံ သန္တသုခတာယ အဿာဒနီယတာ’’တိအာဒိနာ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အရိယဝိဟာရဿ ပညာဓိကတ္တာ ဝိသေသတော အနတ္တာနုပဿနာသန္နိဿယတာယ သုညတဝိမောက္ခတာ။ အာနေဉ္ဇဝိဟာရဿ သန္တဝိမောက္ခတာယ အနိစ္စလက္ခဏပ္ပဋိဝေဓဿ ဝိသေသပစ္စယသဘာဝတော အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

တထာ ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ သမ္မပ္ပဓာနာနံ သံကိလေသဝိသယတ္တာ ကိလေသဒုက္ခဝီတိက္ကမဿ ဒုက္ခာနုပဿနာဗာဟုလ္လတ္တာ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခတာ။ တတိယဿ အနုပ္ပန္နကုသလုပ္ပာဒနေန ဓမ္မာနံ ဥဒယဝယဝန္တတာဝိဘာဝနတော အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋန္တိ အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခတာ။ စတုတ္ထဿ ဥပ္ပန္နာနံ ဌိတတ္တံ ဗျာပါရာပဇ္ဇနေန ဓမ္မာနံ အဝသဝတ္တိတာဒီပနတော အနတ္တလက္ခဏံ သုပါကဋန္တိ သုညတဝိမောက္ခမုခတာ။

မာနပ္ပဟာနာလယသမုဂ္ဃာတာနံ သဟာယတဏှာပဟာနတာယ တဏှာပဏိဓိဝိသောဓနတော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခတာ။ အဝိဇ္ဇာပဟာနဿ ပညာကိစ္စာဓိကတာယ သုညတဝိမောက္ခမုခတာ။ ဘဝူပသမဿ သင်္ခါရနိမိတ္တပဋိပက္ခတာယ အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခတာ။

ပကတိယာ ဒုက္ခသဘာဝေ သင်္ခါရေ ဉာဏသစ္စေန အဝိသံဝါဒေန္တော ဒုက္ခတော ဧဝ ပဿတိ၊ စာဂါဓိဝိမုတ္တတာယ တဏှံ ဝိဒူရီကရောန္တော ရာဂပ္ပဏိဓိံ ဝိသောသေတီတိ ပုရိမံ အဓိဋ္ဌာနဒွယံ ‘‘အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရဿ ပန အဓိဋ္ဌာနဒွယဿ သုညတာနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခတာ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။

ဆန္ဒာဓိပတေယျာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဝိသေသတော ဓမ္မစ္ဆန္ဒဝတော နေက္ခမ္မဝိတက္ကဗဟုလဿ ဟောတိ၊ ဝီရိယာဓိပတေယျာ ပန ကာမဝိတက္ကာဒိကေ ဝိနောဒေန္တဿာတိ တဒုဘယံ နိဿာယ ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ ဝိသေသတော ရာဂါဒိပ္ပဏိဓီနံ ဝိသောသနတော ‘‘အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ စိတ္တာဓိပတေယျံ၊ ဝီမံသာဓိပတေယျဉ္စ နိဿာယ ပဝတ္တာ ယထာက္ကမံ အနိစ္စာနတ္တာနုပဿနာဗာဟုလ္လတော ‘‘အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခမုခံ၊ အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ စ ဝုတ္တာ။

အဘိဇ္ဈာဝိနယနော ဣန္ဒြိယသံဝရော၊ ကာမသင်္ကပ္ပာဒိဝိနောဒနော တပေါ စ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဏိဓိပဋိပက္ခတော အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခမုခံ၊ ဗုဒ္ဓိ အနတ္တာနုပဿနာနိမိတ္တံ၊ ဥပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ နိမိတ္တဂ္ဂါဟပဋိပက္ခောတိ တဒုဘယသန္နိဿယာ ဝိပဿနာ ယထာက္ကမံ ‘‘သုညတံ၊ အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တာ။

အာသန္နပစ္စတ္ထိကရာဂံ ပဋိဗာဟန္တီ မေတ္တာ ရာဂပဏိဓိယာ ပဋိပက္ခော၊ ကရုဏာ ပရဒုက္ခာပနယနာကာရဝုတ္တိကာ ဒုက္ခသဟဂတာယ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဝိသေသပစ္စယောတိ တဒုဘယသန္နိဿယာ ဝိပဿနာ ‘‘အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ မုဒိတာ သတ္တာနံ မောဒဂ္ဂဟဏဗဟုလာ တဒနိစ္စတာဒဿနတော အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝိသေသပစ္စယောတိ တန္နိဿယာ ဝိပဿနာ အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခမုခံ။ ဥပေက္ခာ ဉာဏကိစ္စာဓိကတာယ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝိသေသပစ္စယောတိ တန္နိဿယာ ဝိပဿနာ ‘‘သုညတံ ဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ ဧဝမေတ္ထ ပဝတ္တိအာကာရတော ဝိပဿတော နိဿယတော၊ ကိစ္စတော စ ဘိန္ဒိတွာ ဝိမောက္ခမုခါနိ ယောဇိတာနီတိ။

သမတိက္ကမနံ ပရိညာပဟာနဉ္စ။ သပရသန္တာနေတိ အတ္တနော၊ ပရေသဉ္စ သန္တာနေ၊ တေန ကာယိကော၊ ဝါစသိကော စ ဝိဟာရော ‘‘ဝိက္ကီဠိတ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဝိဓော ဟာရော’’တိ ကတွာ။ တဿ ပန ဝိဘာဝနာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ နယဿ ဘူမိဘာဝတော။ ယေန ပဋိပက္ခဘာဝေန။ တေသံ ပဋိပက္ခဘာဝေါတိ တေသံ အာဟာရာဒီနံ ပဋိပက္ခဘာဝေါ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ ပဋိပဒါဒီနံ ပဋိပက္ခဘာဝေါ ပဟာယကဘာဝေါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဋိပဒါဂ္ဂဟဏေန ဝိပဿနာ ကထိတာ။ ဝိပဿနာ စ စတ္တာရော အာဟာရေ ပရိဇာနန္တီ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီတိ ဥဇုကမေဝ တေသံ ပဋိပက္ခတာ၊ ဧဝံ ဈာနာဒီနမ္ပိ ဥပါဒါနာဒိပဋိပက္ခတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ တဒုပဒေသေန ဝိပဿနာယ ကထိတတ္တာ။ ဝိပလ္လာသသတိပဋ္ဌာနာနံ ပဋိပက္ခဘာဝေါ ပါကဋော ဧဝ။ န္တိ သီဟဝိက္ကီဠိတံ။ ဝီသတိယာ စတုက္ကေဟိ ဝိသဘာဂတော ဝိတ္ထာရေန ဝိဘတ္တန္တိ တီဟိ ပဒေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ကထိကတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခေပေန ဒဿေန္တော’’တိ။

ဣန္ဒြိယာနန္တိ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာနံ။ ဒသန္နံ စတုက္ကာနံ နိဒ္ဓါရဏာတိ ယောဇနာ။

၈၈။ နိဂ္ဂစ္ဆတီတိ နိက္ခမတိ။ တတော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုစ္စမာနော ဟိ နိဂ္ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဟောတီတိ။ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလေတိ ‘‘တဏှာစရိတော မန္ဒော’’တိအာဒိနာ (နေတ္တိ။ ၆) ဝုတ္တေ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလေ။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန စေတ္ထ ဓမ္မော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဘူမိံ နိဒ္ဒိသိတွာ’’တိ။ တတော ဧဝါတိ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလစတုက္ကတော ဧဝ။ ဣတရတ္ထာပီတိ ‘‘သုခါယ…ပေ… ပုဂ္ဂလာ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ သာဓာရဏာယာတိ ပဌမစတုတ္ထာဟိပိ ဝိမိဿာယ။ ယထာဝုတ္တာသူတိ ဒုတိယတတိယာသု။

ဟေဋ္ဌာတိ ဒေသနာဟာရဝိဘင်္ဂဝိစယဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာသု။

ဧသေဝ နယောတိ ကုသလမူလာဒိဒွါဒသတိကသင်္ဂဟော အနဝဇ္ဇပက္ခော။ ‘‘ဝေါဒါယတိ သုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဝေါဒါန’’န္တိ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁) ဝံ နေတဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ။

ယထာ ဟာရဥဒ္ဒေသော ကတော၊ ဧဝံ နယာနံ အကရဏေ ကာရဏံ၊ ပယောဇနဉ္စ ဝိဘာဝေတုကာမော ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ နယေဟိ နယန္တရေဟိ။ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထန္တိ ဥပပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ တတ္ထ သမ္ဘဝေါ အနုဒ္ဒေသက္ကမေန နိဒ္ဒိသနေ ကရဏံ ဒဿနံ ပယောဇနံ။ ယဒိ ဟိ ဣမေ နယာ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝသေန အသံကိဏ္ဏာ ဘဝေယျုံ၊ ဟာရာ ဝိယ ဥဒ္ဒေသာနုက္ကမေနေဝ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ သိယုံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဟာရာနံ ဥဒ္ဒေသာဝသာနေ ‘‘ဧတေ သောဠသ ဟာရာ ပကိတ္တိတာ အတ္ထတော အသံကိဏ္ဏာ’’တိ (နေတ္တိ။ ၁)။

ယသ္မာ ပနေတေ မူလပဒေဟိ မူလပဒန္တရနိဒ္ဓါရဏေန အညမညံ တေ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ဧကသ္မိံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဣတရောပိ အတ္ထတော နိဒ္ဒိဋ္ဌောယေဝ နာမ ဟောတီတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဥဒ္ဒေသာနုက္ကမေန နိဒ္ဒေသော န ကတော’’တိ။

ဣဒါနိ တမေဝ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမနယတော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဏှာဒိဋ္ဌိစရိတဝသေန ဒွိဓာ ပုဂ္ဂလေ ဝိဘဇိတွာ တေသံ ဝသေန နန္ဒိယာဝဋ္ဋနယံ နီဟရိတွာ ပုန တေ ဧဝ တဏှာဒိဋ္ဌိစရိတေ စတုပ္ပဋိပဒါဝိဘာဂေန ဝိဘဇိတွာ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ သမ္ဘဝေါ ဒဿိတော၊ တေ ဧဝ စတုပ္ပဋိပဒါဘေဒဘိန္နေ ပုဂ္ဂလေ ပုန ဥဂ္ဃဋိတညုအာဒိဝိဘာဂေန တိဓာ ဝိဘဇိတွာ တိပုက္ခလဿ နယဿ သမ္ဘဝေါ ဒဿိတော။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဌမနယတော…ပေ… နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။

ယသ္မာ သုဘသုခသညာဟိ လောဘော၊ နိစ္စသညာယ ဒေါသော ‘‘ဣမိနာ မေ အနတ္ထော ကတော’’တိ အာဃာတုပ္ပတ္တိတော၊ အတ္တသညာယ မောဟော ဂဟိတော ဟောတိ။ တထာ အသုဘသညာဒီဟိ အလောဘာဒယော၊ တသ္မာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေန တတိယနယတော ဒုတိယနယဿ သမ္ဘဝေါ။ ယသ္မာ ပန လောဘေ သတိ သမ္ဘဝတော လောဘဂ္ဂဟဏေနေဝ ဒေါသော ဂယှတိ။ လောဘော စ တဏှာ၊ မောဟော အဝိဇ္ဇာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အလောဘာဒေါသေဟိ သမထော ဂယှတိ၊ အမောဟေန ဝိပဿနာ၊ တသ္မာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ ဒုတိယနယတော ပဌမနယဿ သမ္ဘဝေါတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒီပေတုံ ဥဒ္ဒေသာနုက္ကမေန နိဒ္ဒေသော န ကတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေန ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

တေနေဝါတိ တတိယနယတော ဒုတိယနယဿ ဝိယ ဒုတိယနယတော ပဌမနယဿပိ သမ္ဘဝတော။ ဧဝံ ပါဠိယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန အာဂတံ နိဿာယ အဋ္ဌကထာယံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ နယနိဂ္ဂမော နိဒ္ဓါရိတောတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ယဒိ ဧဝန္တိ ပါဠိယံ အာဂတပ္ပကာရတော အညေနပိ ပကာရေန နယာ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ သန္တေ ယထာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ပဌမနယတော တတိယနယဿ၊ တတိယနယတော ဒုတိယနယဿ သမ္ဘဝေါ ဒဿိတော၊ ဧဝံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ ပဌမနယတော တတိယနယဒုတိယနယာနံ၊ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ ဒုတိယနယတော တတိယနယဿ သမ္ဘဝေါ ဒီပေတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘ဒွေ ဟုတွာ…ပေ… သိယာ’’တိ။

တတ္ထ နယောတိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တဒုတိယနယော။ အတ္ထတောတိ အတ္ထာပတ္တိတော၊ အတ္ထတော လဗ္ဘမာနတ္တာ ဧဝ သရူပေန န ကထိတောတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တံ အတ္ထာပတ္တိံ ဧကန္တိကံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနုပ္ပဝေသော ဣစ္ဆိတော တံတံနယမူလပဒါနံ နယန္တရမူလပဒေသု သမဝရုဇ္ဈနတော။ တထာ ဟိ ‘‘ယတ္ထ သဗ္ဗော အကုသလပက္ခော သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆတိ၊ ယတ္ထ သဗ္ဗော ကုသလပက္ခော သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (နေတ္တိ။ ၃) စ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ အတ္ထောတိ ‘‘နယာနံ အညမညအနုပ္ပဝေသော နိဂ္ဂမော’’တိ အယံ ဒုဝိဓော အတ္ထော။ ပိဋကာနံ အတ္ထကထနံ ပေဋကံ၊ သော ဧဝ ဥပဒေသောတိ ပေဋကောပဒေသော၊ ဥပဒေသဘူတာ ပရိယတ္တိသံဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထော။

အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ နယာနံ အညမညအနုပ္ပဝေသနိဂ္ဂမမတ္တမေဝ အဝိဘာဝေတွာ နယဝိစာရဿ ပဌမာဝယဝတော ပဘုတိ ဝိဘာဝနာ ဒီပနာ ပကာသနာ။

ဒေါသဒိဋ္ဌီတိ အပ္ပဿာဒတာဒိဒေါသဂါဟိကဒိဋ္ဌီ၊ ဒေါသဒဿိနောတိ အတ္ထော။ တေ ဟိ အသမူဟတာနုသယာ၊ ကာမေသု စ အာဒီနဝဒဿိနော။ ဣဒဉှိ နေသံ အင်္ဂဒွယံ အတ္တကိလမထာနုယောဂဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ နတ္ထိ အတ္ထောတိ ယော ရာဂါဘိဘူတေဟိ အန္ဓဗာလေဟိ ပရိကပ္ပိတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော ကာမေဟိ အတ္ထော၊ သော မဓုဗိန္ဒုဂိဒ္ဓဿ မဓုလိတ္တသတ္ထဓာရာဝလေဟနသဒိသော အပ္ပဿာဒေါ ဗဟုဒုက္ခော ဗဟုပါယာသော ဗဟုအာဒီနဝေါ သဝိဃာတော သပရိဠာဟော သမ္ပရာယိကော တထေဝါတိ သဗ္ဗဒါပိ ဝိညူဇာတိကဿ ကာမေဟိ ပယောဇနံ န ဝိဇ္ဇတိ။ အနဇ္ဈောသိတာတိ အနဘိဘူတာ ဝိဟရန္တိ။ တေန ဝုစ္စတိ သုခါ ပဋိပဒါတိ တေန မန္ဒကိလေသဘာဝေန တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ အကိစ္ဆေန သိဇ္ဈမာနာ ဝိပဿနာ ပဋိပဒါ ‘‘သုခါ ပဋိပဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဇ္ဈောသိတာတိ အဘိနိဝိဋ္ဌာ။ ဣမေ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ ဣမေ တဏှာဒိဋ္ဌိစရိတဘာဝေန ဒွိဓာ ဝုတ္တာ အပရိမာဏပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗေပိ ပဋိပဇ္ဇန္တာ သတ္တာ။

သုခေန ပဋိနိဿဇ္ဇန္တီတိ ကိလေသေ အကိစ္ဆေန ပဇဟန္တိ။ ‘‘ဣမာ စတဿော ပဋိပဒါ’’တိအာဒိ ပဋိပဒါနံ ဧတ္တာဝတာယံ၊ ဝိသယဘာဝကိစ္စေသု စ ဗျဘိစာရာဘာဝဒဿနံ။ အယံ ပဋိပဒါတိ နိဂမနံ၊ အယံ ပဋိပဒါ ယာယ ဝသေန သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ ဘူမိဒဿနတ္ထံ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဓါရိတာတိ အဓိပ္ပာယော။ စတုက္ကမဂ္ဂေန ကိလေသေ နိဒ္ဒိသတီတိ အနန္တရံ ဝက္ခမာနေန အာဟာရာဒိစတုက္ကမဂ္ဂေန ဒသဝတ္ထုကေ ကိလေသသမူဟေ နိဒ္ဒိသတိ။ စတုက္ကမဂ္ဂေန အရိယဓမ္မေသု နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာတိ တပ္ပဋိပက္ခေန ပဋိပဒါဒိစတုက္ကမဂ္ဂေန အရိယဓမ္မေသု ဗောဓိပက္ခိယေသု ဝိသယဘူတေသု နိဒ္ဓါရေတွာ ကထေတဗ္ဗာ။

ဣဒဉ္စ ပမာဏံ စတ္တာရော အာဟာရာတိ ဣမေသံ ဝိပလ္လာသာနံ ပဝတ္တိယာ ပမာဏံ၊ ယဒိဒံ စတ္တာရော အာဟာရာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာဝဒေဝ စတ္တာရော အာဟာရာ ပရိညံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ တာဝဒေဝ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသေ ဝိဘဇန္တိ။ ယာဝဒေဝ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ အပ္ပဟီနာ၊ တာဝဒေဝ စတ္တာရိ ဥပါဒါနာနိ ပရိဗြူဟန္တီတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဣမာနိ သဗ္ဗာနိ ဒသ ပဒါနီ’’တိ။ ‘‘ယောဇေတဗ္ဗာနီ’’တိ စ ဝစနသေသော။

‘‘အဘိဇ္ဈာယ ဂန္ထတီ’’တိ ဣမိနာ အဘိဇ္ဈာယနမေဝ ဂန္ထနန္တိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပပဉ္စေန္တောတိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသံ ဝိတ္ထာရေန္တော။

ဝိပ္ပဋိသာရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ ကိလေသာနံ အာသဝနန္တိ အာဟ ‘‘အာသဝန္တီ’’တိ။ ကိံ ဝိပ္ပဋိသာရာတိ တေန ကိလေသာနံ ဝီတိက္ကမဝတ္ထုံ ဝဒတိ။ ယသ္မာ အပ္ပဟီနာနုသယဿေဝ ဝိပ္ပဋိသာရာ၊ န ဣတရဿ၊ တသ္မာ ‘‘ယေ ဝိပ္ပဋိသာရာ၊ တေ အနုသယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဒဒွယေနပိ ဖလူပစာရေန ကာရဏံ ဝုတ္တံ။

ပဌမေန ပဒေနာတိ ယထာဝုတ္တေသု ဒသသု သုတ္တပဒေသု ပဌမေန ပဒေန။ ပဌမာယ ဒိသာယာတိ တဒတ္ထသင်္ခါတာယ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ သံကိလေသပက္ခေ ပဌမာယ ဒိသာယ။

ဣတီတိ ဧဝံ၊ ဝုတ္တနယေနာတိ အတ္ထော။ ကုသလာကုသလာနန္တိ ယထာဝုတ္တအနဝဇ္ဇသာဝဇ္ဇဓမ္မာနံ။ ပက္ခပဋိပက္ခဝသေနာတိ ဝေါဒါနပက္ခတပ္ပဋိပက္ခဝသေန။ ယောဇနာတိ ပဌမဒိသာဒိဘာဝေန ယုတ္တေ ကတွာ မနသာနုပေက္ခနာ။ ‘‘မနသာ ဝေါလောကယတေ’’တိ (နေတ္တိ။ ၄) ဟိ ဝုတ္တံ။

တဿာတိ ဒိသာလောကနဿ။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနံ ပရိယောသာနတာ ဣန္ဒြိယဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေသဉှိ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန သတိပဋ္ဌာနာဒီနိ သိဇ္ဈန္တိ၊ တေသံ ဝသေန သောတာပတ္တိဖလာဒီနံ ပရိယောသာနတာ။ တတ္ထ သောတာပတ္တိဖလေ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ သောတာပန္နော ဟိ သဒ္ဓါယ ပရိပူရိကာရီ။ သကဒါဂါမိဖလေ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ သကဒါဂါမီ ဟိ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမာယ။ အနာဂါမိဖလေ သမာဓိန္ဒြိယံ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ အနာဂါမီ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရိကာရီ။ အဂ္ဂဖလေ အရဟတ္တေ သတိန္ဒြိယဉ္စ ပညိန္ဒြိယဉ္စ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ အရဟာ ဟိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော၊ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တော စာတိ။

အပရေ ပနာဟု – သဒ္ဓါဗလေန သုဘသညာယ ပဟာနံ။ သဒ္ဒဟန္တော ဟိ ပဋိက္ကူလမနသိကာရေ ကမ္မံ ကရောတိ။ ဝီရိယဗလေန သုခသညာယ ပဟာနံ။ ဝီရိယဝါ ဟိ သုခဿာဒံ အဘိဘဝိတွာ ယောနိသောမနသိကာရမနုယုဉ္ဇတိ။ သမာဓိဗလေန နိစ္စသညာယ ပဟာနံ။ သမာဟိတော ဟိ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော အနိစ္စသညံ ပဋိလဘတိ။ ပညာဗလေန အတ္တသညာယ ပဟာနံ။ ပညဝါ ဟိ သင်္ခါရာနံ အဝသဝတ္တိတံ သလ္လက္ခေန္တော အတ္တသုညတံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘သတိံ စ ခွာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၃)။ ဧဝံ စတုဝိပလ္လာသပ္ပဟာယီနံ စတုန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပါရိပူရိဋ္ဌာနံ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ စတုဝိပလ္လာသမုခါနံ စတုန္နံ ဒိသာနံ ပရိယောသာနာနိ ဝုတ္တာနီတိ။

‘‘လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိအာဒိ လောဘာဒီနံ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ပယုတ္တတာယ ဒဿနံ။

တတ္ထ မနာပိကေနာတိ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ အမနာပိကေနာပိ ဟိ အာရမ္မဏေန ဝိပရိယေသဝသေန လောဘော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မနာပိကေနာတိ ဝါ မနာပိကာကာရေန။ ဖဿဝေဒနူပဝိစာရရာဂဝိတက္ကပရိဠာဟာ သဟဇာတာပိ လဗ္ဘန္တိ၊ အသဟဇာတာပိ။ ‘‘ဥပ္ပာဒေါ’’တိ ဧတေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနသင်္ခါရဂ္ဂဟဏန္တိ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပာဒလက္ခဏဿေဝ ပန ဂဟဏေ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ န ဟိ ဥပ္ပာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ရာဂဇပရိဠာဟဟေတုကတာ စ တေသံ ရာဂဿ တဏှာသဘာဝတ္တာ။ တဏှာ ဟိ ဒုက္ခဿ သမုဒယော၊ ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခန္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာသဟဇာတဝေဒနာယ ပန လောဘော သဟဇာတာဒိပစ္စယေဟိ စ ပစ္စယော’’တိ။ ဧဝံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ဥပ္ပန္နလောဘသဟဂတသုခဝေဒနာယ ဥဒယော ဣဓ ‘‘ဥပ္ပာဒေါ သင်္ခတလက္ခဏ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ တဿာ ဝိပရိဏာမော ‘‘ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာ’’တိ။ ဝိပရိဏာမာဝတ္ထာ စ ဥဒယာဝတ္ထံ ဝိနာ န ဟောတီတိ သာ တံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ ဝိယ ဝုတ္တာ ‘‘ဥပ္ပာဒံ…ပေ… ဒုက္ခတာ’’တိ။

ဒေါသော အကုသလမူလန္တိအာဒီသုပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဌိတဿ အညထတ္တံ နာမ ဇရာ၊ တံ နိဿာယ ဒေါမနဿဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတဿ…ပေ… ဒုက္ခဒုက္ခတာ’’တိ။ ဒေါသဇပရိဠာဟဟေတုကတာ ဇရာယ ဒေါသဗဟုလဿ ပုဂ္ဂလဿ နစိရေန ဇီရဏတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝယောတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓော။ အနိစ္စတာဝသေန စ သင်္ခတဓမ္မာနံ သင်္ခါရဒုက္ခတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝယ…ပေ… သင်္ခါရဒုက္ခတာ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ၄၅၊ ၇၆၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀)။ မောဟဇပရိဠာဟဟေတုကတာ ဝယလက္ခဏဿ ယေဘုယျေန သမ္မောဟနိမိတ္တတ္တာ၊ မရဏဿ အဝိဇ္ဇာပစ္စယတ္တာ စ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အလောဘာဒီနံ ပညာဒိပါရိပူရိဟေတုကတာ ယထာရဟံ ဥပနိဿယကောဋိသဟဇာတကောဋိယာ စ ပစ္စယဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ယထာသမ္ဘဝံ ပစ္စယဝိသေသာ ဟောန္တိ ဧဝါတိ။ အဗျာပါဒဝိတက္ကသန္နိဿယော ဥပဝိစာရော အဗျာပါဒူပဝိစာရော။ အဝိဟိံသူပစာရေပိ ဧသေဝ နယော။

အယံ တိပုက္ခလော နာမ ဒုတိယော နယော သဒ္ဓိံ ဒိသာလောကနနယေန နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝစနသေသော။ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော’’တိအာဒိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေနေဝ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ နယဿ ဘူမိဒဿနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ ဣမေ ယထာဝုတ္တပဋိပဒါစတုက္ကဿ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ။ ဝိသေသေနာတိ ဒိဋ္ဌိတဏှာသန္နိဿယတာဝိသေသေန။ ဒိဋ္ဌိစရိတော ဟိ တိက္ခပညော၊ မန္ဒပညော စ သုခါယ ပဋိပဒါယ ခိပ္ပာဘိညာယ စ ဒန္ဓာဘိညာယ စ နိယျာတီတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တောတိ။ တထာ တဏှာစရိတော ဒုက္ခာယ ပဋိပဒါယ ခိပ္ပာဘိညာယ စ ဒန္ဓာဘိညာယ စ နိယျာတီတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တောတိ ဒဿိတော စာယမတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ဟောန္တိ ဒိဋ္ဌိစရိတော စ တဏှာစရိတော စာ’’တိ။

စတ္တာရော ဟုတွာတိ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ ဘူမိဒဿနေ စတ္တာရော ဟုတွာ ဌိတာ၊ စတုပ္ပဋိပဒါဝသေန စတ္တာရော ကတွာ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ တယော ဟောန္တီတိ တိပုက္ခလဿ နယဿ ဘူမိဒဿနေ ဥဂ္ဃဋိတညုအာဒိဝသေန တယော ဘဝန္တိ။ တယော ဟုတွာတိ တထာ တယော ဟုတွာ ဌိတာ တယော ကတွာ ကထိတာ။ ဒွေ ဟောန္တီတိ ဣဒါနိ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ နယဿ ဘူမိဒဿနေ ဒွေ ဘဝန္တိ။ အဇ္ဈောသာနန္တိ ဒိဋ္ဌိအဇ္ဈောသာနံ။ အဘိနိဝေသောတိ တဏှာဘိနိဝေသော။ အဟံကာရောတိ အဟံမာနော ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ကရဏံ အဟံကာရော။ ဒိဋ္ဌိမာနမညနာနံ ဝသေန ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ သမနုပဿနာ မမံကာရော၊ မမာယနံ တဏှာဂ္ဂါဟော။

ဒသပဒါနိ ‘‘ပဌမာ ဒိသာ’’တိ ကာတဗ္ဗာနီတိ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ နယဿ ‘‘ပဌမာ ဒိသာ’’တိ ကရဏီယာနိ၊ ‘‘ပဌမာ ဒိသာ’’တိ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ သံခိတ္တေန…ပေ… ပက္ခဿာတိ အနေကပ္ပဘေဒဿပိ ကဏှပက္ခဿ သံကိလေသပက္ခဿ အတ္ထံ သံခိတ္တေန သင်္ခေပေန ပဋိပက္ခေ ဝတ္တမာနေ ဝေါဒါနဓမ္မေ ဥဒ္ဒိဿ ဉာပေန္တိ ပကာသေန္တိ၊ ပဌမာ ကာတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ ဒသ ပဒါနိ ဒုတိယကာနီတိ တဏှာဒိကာ ဒသ ကောဋ္ဌာသာ ‘‘ဒုတိယာ ဒိသာ’’တိ ကာတဗ္ဗာ။ ‘‘သံခိတ္တေန…ပေ… ကဏှပက္ခဿာ’’တိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ယောနိသောတိ ဥပါယသော။ ယောနိသော မနသိကာရော အနိစ္စာဒိဝသေန ပဌမမနသိကာရော။ ပညာတိ သုတစိန္တာမယီ ပညာ၊ ဈာနာဘိညာ စ။ နိဗ္ဗိဒါတိ နိဗ္ဗေဓဉာဏံ။ သောမနဿဓမ္မူပသဉှိတံ ပမောဒါဒိသဟဂတံ စေတသိကသုခံ။

ကုသလပက္ခေ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ တေန ဥဘယပက္ခတော သမုစ္စယဝသေန စတဿော ဒိသာ၊ န ပစ္စေကန္တိ ဒဿေတိ။

တေသန္တိ တဏှာဒီနံ၊ တဏှာယ၊ တဏှာပက္ခိကာနဉ္စာတိ အတ္ထော။ သတိပိ အနဝသေသတော ရာဂေ ပဟီယမာနေ အနဝသေသတော အဝိဇ္ဇာပိ ပဟီယတေဝ၊ ရာဂဿ ပန စေတောဝိမုတ္တိ ဥဇုပဋိပက္ခောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ရာဂဝိရာဂါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အယဉ္စ အတ္ထော ‘‘အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) အာဂတပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန ‘‘ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ သေက္ခဖလံ၊ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တိ အသေက္ခဖလ’’န္တိအာဒိနာ (နေတ္တိ။ ၅၁) ဝေဝစနသမာရောပနေ အာဂတတ္တာ ပုရိမာ အနာဂါမိဖလံ။ တဉှိ ကာမရာဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကတော သမာဓိပါရိပူရိယာဝ ဝိသေသတော ‘‘ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ပစ္ဆိမာ အရဟတ္တဖလံ တဏှာယ၊ အဝိဇ္ဇာယ စ အနဝသေသပ္ပဟာနတော၊ ပညာပါရိပူရိယာ စ ‘‘အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

တတ္ထာတိ နန္ဒိယာဝဋ္ဋနယေ။ တေသူတိ ‘‘စတ္တာရိ ပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တေသု တဏှာဒီသု စတူသု မူလပဒေသု။ ဣဓ သမောသရဏန္တိ သင်္ဂဟော ဝုတ္တော၊ သော စ သဘာဝတော၊ သဘာဂတော စ ဟောတီတိ တဏှာဒီနိ စတ္တာရိ ဒဿေတွာ ‘‘တေသု အဋ္ဌာရသ မူလပဒါနိ သမောသရန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမထံ ဘဇန္တိ သဘာဝတော၊ သဘာဂတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပဿနံ ဘဇန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ နယာဓိဋ္ဌာနာနံ နယာဓိဋ္ဌာနေ အနုပ္ပဝေသော နယာနံ နယေသု အနုပ္ပဝေသော ဧဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တိပုက္ခလော…ပေ… အနုပ္ပဝိသန္တီ’’တိ။

အလောဘာမောဟပက္ခံ အဘဇာပေတွာ အဒေါသပက္ခံ ဘဇာပေတဗ္ဗဿ နန္ဒိယာဝဋ္ဋသီဟဝိက္ကီဠိတမူလပဒဿ အဘာဝတော အဒေါသော ဧကသုတ္တကောဋိယာ ဧကကောဝ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဒေါသော အဒေါသော ဧဝါ’’တိ။ ဒေါသော ဒေါသော ဧဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သမောသရန္တိ သဘာဂတော စ သဘာဝတော စ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။

ဘူမိ ဂေါစရောတိ စ မူလပဒါနိ ဧဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧကေကံ နယံ အနုပ္ပဝိသတိ တံတံမူလပဒါနုပ္ပဝေသတော။ ကုသလေ ဝါ ဝိညာတေ အကုသလော ပဋိပက္ခော၊ အကုသလေ ဝါ ကုသလော ပဋိပက္ခော အနွေသိတဗ္ဗော သံဝဏ္ဏိယမာနသုတ္တပဒါနုရူပတော ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော။ အနွေသနာ ဥပပရိက္ခာ ‘‘ဒိသာလောကန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သော နယော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ တထာ အနွေသိတွာ တေဟိ ဓမ္မေဟိ ဒိသာ ဝဝတ္ထပေတွာ သော သော နယော နိဒ္ဓါရေတွာ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယထာ မူလပဒေသု မူလပဒါနံ အနုပ္ပဝေသော သံဝဏ္ဏိတော၊ ဣမိနာဝ နယေန မူလပဒတော မူလပဒါနံ နိဒ္ဓါရဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဧကမှိ…ပေ… နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာနီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဧကေကသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ကာရဏဝစနံ။

တတ္ထ တတ္ထာတိ ဧကေကသ္မိံ နယေ။ ဧကသ္မိံ ဓမ္မေ ဝိညာတေတိ တဏှာဒိကေ ဧကသ္မိံ မူလပဒဓမ္မေ သရူပတော၊ နိဒ္ဓါရဏဝသေန ဝါ ဝိညာတေ။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဝိညာတာ ဟောန္တီတိ တဒညမူလပဒဘူတာ သဗ္ဗေ လောဘာဒယော ဝိညာတာ နယဿ ဘူမိစရဏာယောဂျတာယ ပကာသာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဣမေသ’’န္တိအာဒိ နယတ္တယဒိသာဘူတဓမ္မာနံ မတ္ထကပါပနေန တိဏ္ဏံ နယာနံ ကူဋဂ္ဂဟဏံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပုန ‘‘ဣမေသူ’’တိအာဒိ ကမ္မနယဒွယဿ ဝိဘာဂဝိဘာဝနံ၊ တံ ဝိညေယျမေဝ။

နယသမုဋ္ဌာနဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာသနပဋ္ဌာနဝါရဝဏ္ဏနာ

၈၉။ သင်္ဂဟဝါရာဒီသူတိ သင်္ဂဟဝါရဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝါရေသု။ သရူပတော န ဒဿိတံ၊ အတ္ထတော ပန ဒဿိတမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တမေဝ ဟိ အတ္ထတော ဒဿနတ္ထံ ဥဒါဟရဏဘာဝေန နိက္ခိပတိ၊ ယထာ မူလပဒေဟိ ပဋ္ဌာနံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗန္တိ။ ‘‘အညမညသင်္ဂဟော’’တိ ဣဒံ မူလပဒပဋ္ဌာနာနံ အညမညတော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗတာယ ကာရဏဝစနံ ‘‘သတိ အနုပ္ပဝေသေ တတော ဝိနိဂ္ဂါမော သိယာ’’တိ။ ပဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ပ-ဣတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ၊ တံ ပန ‘‘ဝိဘတ္တေသု ဓမ္မေသု ယံ သေဋ္ဌံ၊ တဒုပါဂမု’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပကာရတ္ထဇောတကန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပကာရေဟိ ဌာန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပကာရတ္ထဇောတကန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပကာရေဟိ ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ နေတ္တိပ္ပကရဏေ။ တဿာတိ ဒေသနာသင်္ခါတဿ ပရိယတ္တိသာသနဿ။ တထာဘာဝဒီပနန္တိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပေန ပဝတ္တိတတ္တာ သံကိလေသဘာဂိယတာဒိပ္ပကာရေဟိ ဌိတဘာဝေန ဒီပေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒီပိဿတီတိ ဒီပန’’န္တိ ကတွာ။ ပတိဋ္ဌဟန္တိ အဓိသီလသိက္ခာဒယော သမုဒါယရူပေန ဂဟိတာ။ ဧတေဟိ သံကိလေသဓမ္မာဒီဟိ၊ သံကိလေသဓမ္မာဒီနံ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ ပဝတ္တနုပါယတာ အနုပုဗ္ဗိကထာယ သာမုက္ကံသိကာယ ဓမ္မဒေသနာယ ဒီပေတဗ္ဗာ။ တေသန္တိ သံကိလေသဓမ္မာဒီနံ။ ပုန တေသန္တိ သုတ္တာနိ သန္ဓာယာဟ။

ဂေါဋ္ဌာတိ ဝဇာ။ ပဋ္ဌိတဂါဝေါတိ ဂတဂါဝေါ။ အာဂတဋ္ဌာနသ္မိန္တိ သီဟနာဒသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၆) ဝဒတိ။ ပဝတ္တဂမနတ္တာ ဧတ္ထာတိ ဝစနသေသော။ အထ ဝါ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ဂမနံ၊ ဒေသနာဉာဏဿ နိဿင်္ဂဝသေန ပဝတ္တဂမနဒေသဘာဝတော ပဋ္ဌာနံ နာမာတိ အတ္ထော။ ဝေါမိဿာတိ ‘‘သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ဒုကတိကစတုက္ကဘာဝေန မိဿိတာ။

သံကိလေသဘာဝေ ဉာပေတဗ္ဗေ ပဝတ္တံ၊ တံ ဝိသယံ ကတွာ ဒေသိတန္တိ အတ္ထော၊ အတ္ထမတ္တဝစနဉ္စေတံ၊ သံကိလေသဘာဂေ ဘဝန္တိ သဒ္ဒနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သံကိလေသဘာဂိက’’န္တိပိ ပါဌော၊ တဿ သံကိလေသဘာဂေါ ဧတဿ အတ္ထိ၊ သံကိလေသဘာဂေ ဝါ နိယုတ္တံ၊ သံကိလေသဘာဂဿ ဝါ ပဗောဓနသီလံ သံကိလေသဘာဂိကံ၊ တဒေဝ သံကိလေသဘာဂိယန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒါလနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ၊ ပဒါလနသန္နိဿယတာ စေတ္ထ ပဒါလနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသေက္ခေတိ အသေက္ခဓမ္မေ။ တေသံ ဝေါမိဿကနယဝသေနာတိ တေသံ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနံ စတုန္နံ ပဋိက္ခေပါပဋိက္ခေပဝေါမိဿကနယဝသေန။

‘‘တာနိ ပန ဆ ဒုကာ’’တိအာဒိနာ ပဒါနံ ဂဟဏပရိစ္ဆေဒတော ဝဝတ္ထာပနတံ ဝတွာ ပရတော ‘‘သာဓာရဏာနိ ကတာနီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ သယမေဝ သရူပတော ဒဿေဿတိ။ ‘‘အနုဒ္ဓရဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’တိ ဝတွာ ဥဒ္ဓရဏေ ပန ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ ဟိ ဝက္ခတီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိမာဟရိ။ ဝေါဒါနံ နာမ သံကိလေသတော ဟောတိ သံကိလိဋ္ဌဿေဝ ဝေါဒါနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ယသ္မာ ဝေါဒါနံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန သံကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈနံ၊ တသ္မာ ‘‘တံ ပန အတ္ထတော ဝါသနာဘာဂိယာဒိ ဧဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနေဟိ ဝေါဒါနံ ဝါသနာဘာဂိယာဒိဝသေန ဟောတိ၊ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓီဟိ ဝေါဒါနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဝသေန၊ အသေက္ခဘာဂိယဝသေန ဝေါဒါနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယာယံ ဒေသနာ ရာဂါဒိဘာဂိနီ သိယာ၊ သာ သံကိလေသဘာဂိယာ။ ယာယံ ဒေသနာ စာဂါဒိဘာဂိနီ သိယာ၊ သာ ဝါသနာဘာဂိယာ။ ယာ ပန အာပတ္တိဝိစ္ဆေဒနီ သာဝသေသံ၊ အနဝသေသဉ္စ၊ သာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ၊ အသေက္ခဘာဂိယာ စ။

‘‘တဏှာသံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမမေဝ သံကိလေသဘာဂဿ ဒဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သံကိလေသော တိဝိဓော…ပေ… ဝိသယဒဿနတ္ထံ အာရဒ္ဓ’’န္တိ။ ဘဝရာဂေါ ဘဝပတ္ထနာ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ။ တတြ တတြ ဘဝေတိ ယဒိ ဝါ ကာမဘဝေ၊ ယဒိ ဝါ ရူပဘဝေ၊ ယဒိ ဝါ အရူပဘဝေ။ ပဒန္တရသံယောဇနဝသေနာတိ ဒုကနယေနေဝ ပဒန္တရေန ယောဇနဝသေန။ မိဿိတာနိ ကတာနီတိ သံသဋ္ဌာနိ ကတာနိ။

ဧကကစတုက္ကဝသေန ဒဿိတဗ္ဗာနိ ပဒါနိ ဧဝ ဂဟေတွာ အာဝုတ္တိနယဒဿနဝသေန မိဿေတွာ အဝသိဋ္ဌဒုကဝသေန၊ တိကစတုက္ကဝသေန စ ဣတရေ အဋ္ဌ ပဋ္ဌာနဘာဂါ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘တာနိယေဝ ယထာဝုတ္တာနိ အဋ္ဌ သုတ္တာနီ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရော ဧကကာယေဝ ပါဠိယံ အာဒိတော ဒဿိတာ။ ဆဒုကာ ပါဠိယံ အာဂတာ စတ္တာရော၊ အဋ္ဌကထာယံ ဒွေတိ။ စတ္တာရော တိကာ ပါဠိယံ အာဂတာ ဒွေ၊ အဋ္ဌကထာယံ ဒွေတိ။ ဒွေ စတုက္ကာ ပန အဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂတာ။ ‘‘ပါဠိယံ အနာဂတာ’’တိ ဣဒံ သရူပတော အနာဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ နယတော ပန အာဂတဘာဝေါ ဒဿိတော ဧဝ။ ယေ ပနေတ္ထ ပါဠိယံ အနာဂတာ၊ တေသံ ဥဒါဟရဏာနိ ပရတော ဒဿယိဿာမ။

သောဠသဟီတိ သောဠသဝိဓေဟိ။ န ဟိ တာနိ သုတ္တာနိ သောဠသေဝ၊ အထ ခေါ သောဠသပ္ပကာရာနီတိ မူလဂဏနံ ဌပေတွာ ကာရဏသုတ္တလဒ္ဓေန သင်္ခါရဂဗ္ဘေန တဒနုရူပေါ ယော ဂဏနဝိတ္ထာရော၊ တဿ ပတ္ထရဏဝိဓိ ပဋ္ဌာနနယော။ ဣမိနာ…ပေ… နတ္ထီတိ ယထာဝုတ္တပဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တော ပရိယတ္တိသာသနပ္ပဒေသော န ဝိဇ္ဇတိ ယထာရဟံ တံတံပဋ္ဌာနဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ယဒိ သုတ္တဂေယျာဒိ နဝဝိဓံ ပရိယတ္တိသာသနံ ယထာဝုတ္တပဋ္ဌာနဝသေနေဝ ပဝတ္တံ၊ တတ္ထ ကထမိဓ အနိဒဿိတာနံ ဂါထာဒီနံ သံကိလေသဘာဂိယာဒိဘာဝေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ပဉှံ သန္ဓာယ ‘‘ဂါထာယ ဂါထာ အနုမိနိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိပါဠိ ပဝတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကထံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ အယံ ဂါထာ ဝိယာတိ ‘‘ကာမန္ဓာ ဇာလသဉ္ဆန္နာ၊ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ ဥဒ္ဓံ အဓော သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တော၊ ယဿ သေလူပမံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဣဓ ဥဒါဟဋဂါထာ ဝိယ။ ဂါထာတိ အညာပိ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ အာဂတာ ဣဓ အနုဒါဟဋာ။ သံဝဏ္ဏနာကာလေ သမ္မုခီဘာဝေန ‘‘အယံ ဂါထာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တာ ယာ ကာစိ ဂါထာ ‘‘သံကိလေသဘာဂိယာ’’တိ ဝါ ‘‘သံကိလေသဝါသနာနိဗ္ဗေဓအသေက္ခဘာဂိယာ’’တိ ဝါ အနုမိနိတဗ္ဗာ နယဂ္ဂါဟေန ဉာပေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘သံကိလေသ…ပေ… ဇာနိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ အဝုတ္တဝိကပ္ပနတ္ထော။ သေသပဒေသူတိ ဝေယျာကရဏသုတ္တပဒေသု။

၉၀။ အရိယာနံ ဓမ္မန္တိ စာရိတ္တဝါရိတ္တဘေဒံ သီလာစာရံ။ ဧကန္တကရဏီယဿ အကရဏမ္ပိ ဝီတိက္ကမော ဧဝ။

အဝိဇ္ဇာဒိကေ သံကိလေသဓမ္မေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဓုနာတီတိ ဓောနာ ဝုစ္စတိ ပညာ။ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနပညာတိ ပန ပကရဏေန အဝစ္ဆိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ တံ အတိက္ကမိတွာ စရန္တောတိ ပစ္စယာနံ အပစ္စဝေက္ခိတွာ ပစ္စယပရိဘောဂေ အာဒီနဝံ အပဿန္တော ဣဏပရိဘောဂဝသေန ပရိဘုဉ္ဇန္တော န ပရိမုစ္စတိ နိရယာဒိဒုက္ခတော၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ။

ကုက္ကုဇနကံ နာမ ကဒလိယာ ပုပ္ဖနာဠိ။ ပရာဘဝါယာတိ ဝိနာသာယ။ တထာတိ ယထာ ဖလပါကန္တာ ကဒလီ၊ ဧဝံ ဝေဠုနဠာပိ ဩသဓိဇာတိကတ္တာတိ ဥပသံဟာရတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဖလံ ဝေဠုံ ဖလံ နဠ’’န္တိ။

သုခေတ္တေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ကော ပန ဝါဒေါ ဦသရာဒိဒေါသဒုဋ္ဌေသု ခေတ္တေသူတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဆကဏ…ပေ… အတ္ထော’’တိ ဧတေန ယထာဝုတ္တအဘိသင်္ခရဏာဘာဝေန ဗီဇဒေါသဒုဋ္ဌန္တိ ဒဿေတိ။

၉၁။ သဇ္ဇိတန္တိ သဉ္ဇိတံ။ အပရိက္ခတေတိ ပဋိပက္ခေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိက္ခမ္ဘိတေ အရောဂေ။

ယာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ‘‘ကိံ သုတံ မယာ၊ ကိံ ဝါ သုဏာမီ’’တိ ကုသလံ ဂဝေသီ စရတိ၊ သာ ဓမ္မောဇပညာ ကိဿဝါ နာမ။ ဒုဗ္ဘာသိတာတိ ဒုဋ္ဌု ဘာသိတာ၊ ဣဿာမစ္ဆရိယဒေါသာဒီဟိ ဒုဋ္ဌာ ဝါ ဘာသိတာ။

၉၂။ ဝိစိနာတီတိ ဝိသေသတော စိနာတိ ပသဝတိ။

ဝိဂတဘူတာတိ ဝိဂတသစ္စ။ တေနာဟ ‘‘အလီကဝါဒီ’’တိ။

အဝဇာတပုတ္တာတိ လာမကပုတ္တ။ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ နိဟီနဝုတ္တိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နေရယိကောတိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနကော။ ပါပကမ္မိနော ပပတန္တိ ဧတ္ထာတိ ပပတံ၊ နရကံ။

တဏှာဒီနံ သဘာဝဘေဒတောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတာနံ တဏှာယနဝိပရီတဒဿနဒုဋ္ဌစရိတတာသင်္ခါတသဘာဝဝိဘာဂတော။ အဝတ္ထာဘေဒတောတိ တဏှာယ ဆန္ဒပေမလောဘရာဂနန္ဒီပိပါသာမုစ္ဆာဒယော၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဂါဟပရာမာသမိစ္ဆာဘိနိဝေသဝိသုကဝိပ္ဖန္ဒိတဝိပရီတဒဿနာဒယော၊ ဒုစ္စရိတဿ တိရစ္ဆာနပေတ္တိဝိသယအသုရယောနိဂါမိတာဒယော အဝတ္ထာဝိသေသာ။ စ-သဒ္ဒေန တေသံ ကာမတဏှာဒိရူပတဏှာဒိအတ္တာနုဒိဋ္ဌာဒိသဿတဂါဟာဒိကာယဒုစ္စရိတာဒိ- ပါဏာတိပါတာဒိပ္ပကာရဘေဒေါ သင်္ဂယှတိ။

၉၃။ ဝိပုလန္တိ ဥဠာရံ၊ တေလာဒီဟိ စေဝ ဓနဓညာဒီဟိ စ ပဟူတသန္နိစယန္တိ အတ္ထော။ သမ္ဗာဓာတိ ဇနသံမဒ္ဒသင်္ဃဋာ။

ဒဏ္ဍေန န ဟိံသတီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ယံ ဒဏ္ဍနိဓာနံ၊ တံ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ။ တဒုဘယဿာပိ ဖလံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိမာဟ။

၉၄။ ကိဉ္စတိ တံသမင်္ဂိနံ ဝိမဒ္ဒတီတိ ကိဉ္စနံ၊ ရာဂါဒိ၊ ပလိဗုန္ဓတိ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ နိဝါရေတီတိ ပလိဗောဓော၊ ရာဂါဒိယေဝ၊ ကိဉ္စနမေဝ ပလိဗောဓော ကိဉ္စနပလိဗောဓော။ အထ ဝါ ကိဉ္စနဉ္စ ပလိဗောဓော စ ကိဉ္စနပလိဗောဓော၊ အာမိသကိဉ္စိက္ခဉ္စ ရာဂါဒိသံကိလေသော စာတိ အတ္ထော။

ဝိသေသိတန္တိ ဝိလောမံ၊ ဝိသမံ ကိရိယန္တိ အတ္ထော။ ရာဇဘဏ္ဍန္တိ ဩရောဓေ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။

ယာစယောဂေါတိ ယာစနယောဂေါ၊ ယာစကာနံ မနောရထပရိပူရဏတော။ တေနာဟ ‘‘ယာစိတဗ္ဗယုတ္တော’’တိ။ ဒါနယုတ္တောတိ သတတံ ဒါနကိရိယာသမင်္ဂီ။ ဒါနသံဝိဘာဂရတောတိ ဧတ္ထ ဒါနံ နာမ အတ္ထိကာနံ ယထာဓိပ္ပာယပဋိယတ္တပရိစ္စာဂေါ၊ သံဝိဘာဂေါ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော အပ္ပမတ္တကတောပိ သံဝိဘဇနံ။ ဣမေဟိ ခေါ…ပေ… ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဟောတိသဒ္ဒေန ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ ပဒံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ န ‘‘သောတာပန္နော’’တိ ဒဿေတုံ ‘‘သောတာပန္နော…ပေ… ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂမော ဟိ ဣဓ ဝိဓီယတိ၊ န သောတာပန္နဘာဝေါ၊ တေန သောတာပန္နလက္ခဏမေတေ ဓမ္မာ၊ န သောတာပန္နဘာဝလက္ခဏန္တိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သောတာပန္နေန…ပေ… လဗ္ဘမာနတံ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၉၅။ လပတိ ကထေတိ ဧတေနာတိ လပနံ၊ ဩဋ္ဌံ။

၉၇။ မုဒိတောတိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ပမုဒိတော။

၉၉။ ကိဉ္စာပိ ဥဒတာရီတိ တရဏကိရိယာ အတီတဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တရဏမေဝ ပန ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ဩဃတရဏဿ အရိယမဂ္ဂကိစ္စတ္တာ’’တိ။ ဧဝံ ဝိပ္ပမုတ္တော၊ ဝိမုတ္တောတိ စ ဧတ္ထ မုစ္စနကိရိယာယပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၁၀၀။ ပါတု-သဒ္ဒပုဗ္ဗကော ဘဝန္တိ-သဒ္ဒေါ သိယာ ဥပ္ပာဒပရိယာယော သိယာ အာဝိဘာဝပရိယာယောတိ ‘‘ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ပကာသေန္တိ စာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပါတုဘူတဓမ္မဿာတိ ဥပ္ပန္နဗောဓိပက္ခိယဓမ္မဿ၊ ဝိဘူတစတုသစ္စဓမ္မဿ ဝါ။ နော ကလ္လောတိ န ယုတ္တော။ သဟေတုဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာဝ ဂဟိတာ၊ န ပစ္စယဓမ္မာတိ? နယိဒမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပစ္စယဓမ္မာနမ္ပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ အထ ဝါ သဟေတုဓမ္မန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မော ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တော၊ ပစ္စယဓမ္မော ပန ဂုဏဘာဝေနာတိ ဧဝမေတ္ထ ဥဘယေသံ ဝုတ္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာရညကန္တိ အာရညကင်္ဂသမန္နာဂတံ။ အညာတောတိ ပရိစယဝသေန န ဉာတော၊ အသံသဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိစ္စနဝေါ’’တိ။

ဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကဝိရဟေ ဝေရိပရိသင်္ကာယ အဘာဝေ အကိတ္တိပရိမုတ္တီတိ ဧဝမာဒီဟိပိ ကာရဏေဟိ ကောဓပ္ပဟာနေန သုခံ သုပတိ။ ကောဓပရိဠာဟာဘာဝေါ ပန ပါကဋတရောတိ အာဟ ‘‘ကောဓ…ပေ… သယတီ’’တိ။ ဝိသမူလဿာတိ ဧတ္ထ ဝိသသရိက္ခတာယ ‘‘ဝိသ’’န္တိ ဒုက္ခံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဝိပါကဿာ’’တိ။ သုခန္တိ စေတသိကသုခံ။ အက္ကုဋ္ဌဿ ပစ္စက္ကောသိတွာ စ ပစ္စက္ကောသနဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။

၁၀၁။ သလ္လုဗ္ဗာဟနံ သလ္လုဒ္ဓရဏံ။

ဝိသယဘေဒေန၊ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန စ အနေကဘေဒတ္တာ ကာမသညာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယာယ ကာယစီ’’တိ။

ဒါနမုခေနာတိ ဒါနေန မုခဘူတေန၊ ဒါနံ ပမုခံ ကတွာတိ အတ္ထော။

‘‘အရိယမဂ္ဂသမ္ပာပနဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ အနုကမ္ပာနုဒ္ဒယာနံ ဧကန္တာနဝဇ္ဇတမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘အနုကမ္ပာ’’တိ ပဒဿတ္ထဝိဝရဏံ ‘‘ကရုဏာယနာ’’တိ၊ ဣတရဿ ‘‘မေတ္တာယနာ’’တိ။

၁၀၂။ ပကတိအာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန အဏုဣဿရပဇာပတိပုရိသကာလာဓိဋ္ဌာယကာရိအာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။

ကာမေသူတိ ကာမဂုဏေသု ရူပါဒိဝိသယေသု။

ဗဟလကိလေသတာယာတိ ဗဟုလကိလေသဘာဝေန။ ပုဗ္ဗဟေတုမန္ဒတာယာတိ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဿ ကုသလဿ အကတတ္တာ။

စိတ္တဝူပသမဘာဝနာယာတိ စိတ္တဝူပသမကရဘာဝနာယ သမထဝိပဿနာယ။

ပရိဿယာ သီလာဒိပရိပူရဏဿ ပရိဗန္ဓဘူတာ ကိလေသာ ဧဝ။ အနရိယာ ပညာသီသံ ဥက္ခိပိတွာ ဌာတုမေဝ န သက္ကောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဉာဏသိရေန အဓောသိရာ ဟုတွာ’’တိ။

၁၀၃။ ဘဂဝတော၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဝသနယောဂျဘာဝေါ၊ တေဟိ နိဝုတ္ထဘာဝေါ စ တဿ သာတိသယော ဝဏ္ဏောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမဂါထာယ ဇေတဝနဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေ၊ နိန္နေ ဝါ ယဒိ ဝါ ထလေ၊

ယတ္ထ အရဟန္တော ဝိဟရန္တိ၊ တံ ဘူမိရာမဏေယျက’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၉၈၊ ထေရဂါ။ ၉၉၁)၊

ဣဓ ဓမ္မသဒ္ဒေါ သမာဓိပရိယာယော ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၊ မ။ နိ။ ၃။၁၉၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မောတိ သမာဓီ’’တိ သမာဓိပက္ခိကာ ဓမ္မာ သတိဝါယာမာ။

နာနုဂစ္ဆေယျာတိ နာနုတသေယျ။ အနုတသနမေဝ ဟိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အနုဂမနံ။ ပဋိဝိပဿေယျာတိ ဝိပဿနာသမ္မသနမာဟ။ ယမကတော၊ ဟိ ခဏိကတော၊ ပဋိပါဋိတော စ သမ္မသနံ ဝိပဿနာယပိ သမ္မသနတော ပဋိဝိပဿနာ နာမ။ သာ ဟိ ဝိပဿနာယ ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋနမာနသမုဂ္ဃာဋနနိကန္တိပရိယာဒါနဟေတုတာယ ဝိသေသတော ပဋိပက္ခေန အသံဟီရအသံကုပ္ပနဟေတုဘူတာ ပရိဗြူဟနာ ဟောတိ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ…ပေ… အပ္ပေန္တော’’တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဓမ္မာနုဗြူဟနံ ယထာ ‘‘ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၄) ဒဿေတိ။

ယံ ကိဉ္စိ အပဒိသိတွာ ပဋိညာဒါနံ သင်္ဂရော။ သော ပန အတ္တနော ကိစ္စဝိသေသံ အပဒိသိတွာ မိတ္တသန္ထဝဝသေန ဝါ ကာလာဂမနံ အပဒိသိတွာ ကိဉ္စိက္ခာနုပ္ပဒါနေန ဝါ ပဋိဗာဟကရဏံ အပဒိသိတွာ ဗလဂ္ဂဗောဓဝသေန ဝါ သိယာတိ တဿ မိတ္တကရဏာဒိပရိယာယတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သင်္ဂရောတိ…ပေ… နာမ’’န္တိ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာတိ ဧဝံ အနိစ္စသညာမုခေန တိယဒ္ဓကေသု သင်္ခါရေသု အပ္ပမာဒပ္ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပန္နတ္တာ။

ဒိဗ္ဗစက္ခု သုဝိသုဒ္ဓန္တိ သာဝသေသာ ဒေသနာတိ အာဟ ‘‘ယံ သစ္ဆိကရောတီ’’တိ။ ရူပါယတနဉှေတ္ထ အဓိပ္ပေတံ။

၁၀၄။ အန္တန္တိ သင်္ခါရာနံ ပါရိမန္တဘူတံ။ ဝေဒါနန္တိ မဂ္ဂဉာဏဝေဒါနမေဝ။ အရဟတ္တာဓိဂမေန အန္တံ ပရိယောသာနံ ဂတတ္တာ။ ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာနံ၊ ကိလေသဝဋ္ဋဿာပိ စ ဥဿဒေန ဥပစယေန ဥဿဒါ၊ ရာဂါဒယော။

သုက္ကောဘာသတာယ သုက္ကာ၊ အဘိဝိသိဋ္ဌဂ္ဂဟာ။ သဗ္ဗာနိ ဝါ တာရကရူပါနိ သုက္ကာ။ ဝိန္ဒတီတိ ဥပလဘတိ၊ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။

‘‘အဇ္ဈတ္တံ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သကေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ပါရဂုဘာဝဿ ဝိသေသိတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အဘိနိဝေသေနေဝ ဒေသိတံ။ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃) ဝုတ္တံ။ ပါရဂုတာ စ တေသံ ခန္ဓာနံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ဟောတိ။ တတော စ နေသံ ဟေတုဘူတသမုဒယေ၊ တဒပ္ပဝတ္တိလက္ခဏေ နိရောဓေ၊ နိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ စ ပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယပါရိပူရိဝသေန ဣတရသစ္စေသုပိ ပါရဂုဘာဝေါ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ သဗ္ဗသော ဟိ သကအတ္တဘာဝဗောဓေနပိ စတုသစ္စာဘိသမယော ဟောတိယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညပေမိ၊ လောကသမုဒယဉ္စာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅)။ အထ ဝါ သကေသု ဓမ္မေသူတိ အတ္တနော ဓမ္မေသု။ အတ္တဓမ္မာ နာမ အတ္ထကာမဿ ကုလပုတ္တဿ သီလာဒိဓမ္မာ။ သီလသမာဓိပညာဒယော ဟိ ဝေါဒါနဓမ္မာ ဧကန္တဟိတသုခသမ္ပာဒနတော ပုရိသဿ သကဓမ္မာ နာမ၊ န အနတ္ထာဝဟာ သံကိလေသဓမ္မာ ဝိယ ပရဓမ္မာ။ တေသံ သီလာဒီနံ ပါရိပူရိယာ ပါရံ ပရိယန္တံ ဂတောတိ ပါရဂူ။ ‘‘အက္ကုလ ပက္ကုလ’’ဣတိ ဧဝံ ဝိဟိံသနကပယောဂံ။ အဇကလာပေန (ဥဒါ။ ၇) ဟိ တဒါ ဘဂဝန္တံ ဘီသာပေတုကာမေန ကတံ ယက္ခဂဇ္ဇိတံ ‘‘အက္ကုလ ပက္ကုလ’’ ဣတိ ဣမိနာ အာကာရေန သတ္တာနံ သောတပထံ အဂမာသိ၊ တသ္မာ တံ ‘‘အက္ကုလံ ပက္ကုလကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

နာဘိနန္ဒတီတိ ‘‘အယံ မံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတာ’’တိ န တုဿတိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၈၈) ဝိယ သမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထောပိ အဘိနန္ဒသဒ္ဒေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တေန န သမ္ပဋိစ္ဆတီ’’တိ။ န သောစတီတိ ‘‘မယာ အသမ္မောဒိတာ ဂစ္ဆတီ’’တိ န စိတ္တသန္တာပံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘သင်္ဂါ သင်္ဂါမဇိံ မုတ္တ’’န္တိ ဣဒံ အဘိနန္ဒသောစနာနံ အဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။

တေနာတိ ဥဒကေ နှာနေန။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဥဒကေန သုစီ ဟောတီ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဥဒကုမ္မုဇ္ဇနာဒိနာ နေဝ သတ္တာနံ သုစိ ပါပတော သုဒ္ဓိ နာမ ဟောတီတိ။ ဥဒကုမ္မုဇ္ဇနာဒီနိ ဟိ ဣဓ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ဥဒက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒကေနာတိ ဝါ ဥမ္မုဇ္ဇနာဒိကိရိယာသာဓနဘူတေန ဥဒကေန သတ္တာနံ သုစိ ပါပသုဒ္ဓိ န ဟောတီတိ။ အထ ဝါ သုစိတေန ယထာဝုတ္တေန ဥဒကေန ပါပမလတော သုဒ္ဓါ နာမ သတ္တော န ဟောတီတိ။ ယဒိ သိယာ၊ သဗ္ဗေသမေဝ မစ္ဆဗန္ဓာနံ ပါပသုဒ္ဓိ သိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဗဟွေတ္ထ နှာယတီ ဇနော’’တိ။ မာတုဃာတာဒိပါပကမ္မကာရီနံ၊ အညေသဉ္စ ဂေါမဟိံသာဒီနံ ဥဒကံ ဩရောဟန္တာနံ အန္တမသော မစ္ဆကစ္ဆပေ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါပသုဒ္ဓိ သိယာ၊ န ပနေဝံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? နှာနီယပါပဟေတူနံ အပ္ပဋိပက္ခဘာဝတော။ ယဉှိ ယံ ဝိနာသေတိ၊ သော တဿ ပဋိပက္ခော။ ယထာ အာလောကော အန္ဓကာရဿ၊ ဝိဇ္ဇာ အဝိဇ္ဇာယ၊ န ဧဝံ နှာနံ ပါပဿ၊ တသ္မာ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ ‘‘န ဥဒကေန သုစီ ဟောတီ’’တိ။ ယေန ပန သုစိ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယမှိ သစ္စဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သစ္စန္တိ ဝစီသစ္စဉ္စ ဝိရတိသစ္စဉ္စ။ အထ ဝါ သစ္စန္တိ ဉာဏသစ္စဉ္စေဝ ပရမတ္ထသစ္စဉ္စ။ ဓမ္မောတိ သေသော အရိယဓမ္မော။ သစ္စဿ ပနေတ္ထ ဝိသုံ ဂဟဏံ တဿ ဗဟုကာရတာဒဿနတ္ထံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဇာတိဗလနိသေဓကန္တိ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဝါဒိကာနံ ပဋိသေဓကံ။ ဇာတိဝါဒဿ ဝါ နိသေဓကံ၊ ‘‘န ဇစ္စာ ဗြာဟ္မဏော ဟောတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၆၅၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ ထေရော ဟိ တထာဝါဒေန တေ အနိဂ္ဂဏှန္တောပိ နိဂ္ဂဏှန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

၁၀၅။ ဝိမုတ္တိယန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယံ။

သဝါသနန္တိ ဧတ္ထ ခီဏာသဝဿာပိ အခီဏာသဝသဒိသကာယဝစီပယောဂဟေတုဘူတာ သန္တာနေ ကိလေသဘာဝနာ ဝါသနာ နာမ အာယသ္မတော ပိလိန္ဒဝစ္ဆဿ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၁၅၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဝတ္ထု) ဝသလဝေါဟာရော ဝိယ၊ သဟ ဝါသနာယာတိ သဝါသနံ၊ ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ။ ယထာဝုတ္တဝါသနမ္ပိ အသေသေတွာတိ အတ္ထော။ ကုမ္မဂ္ဂပရိဟရဏဝသေန မဂ္ဂသမ္ပဋိပတ္တီတိ မဂ္ဂေ ကုသလော အမဂ္ဂေပိ ကုသလော ဧဝ ဟောတိ။ ဘဂဝါ ပန သဗ္ဗညုတာယ သဗ္ဗတ္ထေဝ ကုသလောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေ စ အမဂ္ဂေ စ ကောဝိဒေါ’’တိ။

၁၀၆။ တမေန ယုတ္တောတိ ယထာဝုတ္တတမော တဿ အတ္ထီတိ တမော၊ ပုဂ္ဂလော။ အပ္ပကာသဘာဝေန ဌိတာ ခန္ဓာဝ တမော။ အာလောကဘူတောတိ ဇာတိဂုဏာလောကော၊ ပါကဋဂုဏောတိ အတ္ထော။

ကိလေသမယံ ဗန္ဓနံ ‘‘ဒဠှ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယတော သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ ဗုဒ္ဓါဝ နံ ဆိန္ဒန္တိ၊ န အညေ။

ဒုစ္ဆေဒနတ္ထေန သတိပိ ဒဠှဘာဝေ သိထိလဝုတ္တိတံ တဿ ဒီပေတုံ ‘‘ဗန္ဓနဘာဝမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ‘‘အဟော သုခုမတရံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာရဗန္ဓန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၁၀၇။ ယဒိပိ စေတနာ ကုသလာကုသလသာဓာရဏာ၊ အပုညာဘိသင်္ခါရော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ တဿ ဝသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အကုသလစေတနာဝသေန စေတေတီ’’တိ အာဟ။ စေတနံ အဘိသန္ဒဟနံ၊ စိတ္တဿ ဗျာပါရာပတ္တိဘာဝေန ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန စေတနာ ယဒါ ဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တဒါ ဒိဂုဏုဿာဟာဒိဂုဏဝါယာမာ ဝိယ ဟုတွာ ပါကဋံ ပယောဂံ နိပ္ဖာဒေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပကပ္ပေတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပါကဋပ္ပယောဂကပ္ပနဉှေတ္ထ ပကပ္ပနံ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ ‘‘တမေဝ ပကပ္ပေတီ’’တိ။ ပစ္စယဋ္ဌော ဣဓ အာရမ္မဏတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။

၁၀၈။ ယထာ ဇလသမုဒ္ဒဿ ဝီစိသမုဋ္ဌာနဝသေန လဗ္ဘမာနော ဝေဂေါ ‘‘ဝီစိမယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ စက္ခုသမုဒ္ဒဿာပိ ရူပါဝဘာသနဝသေန လဗ္ဘမာနော ဝေဂေါ ‘‘ရူပမယော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ အာဝိဉ္ဆနတောတိ အာကဍ္ဎနတော၊ အာကဍ္ဎနဉ္စေတ္ထ သန္တာနဿ တန္နိန္နဘာဝဟေတုတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သမုဒနံ ကိလေသတေမနံ၊ အဝဿဝဟေတုတာ၊ ကိလေသာနံ ဦမိအာဒိသဒိသတာ သမာဝဋ္ဋနေန သတ္တာနံ အနတ္ထာဝဟတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပရူပရိဝေဂုပ္ပတ္တိယာ ဥပဂတဿ ဥဋ္ဌာတုံ အပ္ပဒါနေန၊ ဂုဏသာရဝိနာသနေန စ ကောဓုပနာဟာဒီနံ ဦမိအာဒိသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

အဘိမုခေါ နန္ဒတီတိ တဒါရမ္မဏံ သုခံ သောမနဿံ သာဒိယန္တော သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ အဘိဝဒတီတိ တဏှာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိဿ ဝဒတိ။ တဉှိဿ အဘိနိဝေသံ ဒီပေတုံ ‘‘အဟော သုခ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈောသာနံ အဓိမုစ္စနဘူတာယ တဏှာယ တဏှာဝတ္ထုကဿ အနုပဝိသိတွာ အာဝေဏိကတာကရဏန္တိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတီတိ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ’’တိ။

၁၀၉။ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိနာ သန္တာပဒုက္ခာနံ အသုပ္ပတိကာရတံ အာဟ ‘‘ယေန ဝါ ပကာရေနာ’’တိ။ ယေနာတိ ယေန ဝါ ကာမဇ္ဈောသာနဒိဋ္ဌိဇ္ဈောသာနဘူတေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသပ္ပကာရေန။ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာ တထာရူပံ ကတွာ အတ္တနော ဝဍ္ဎိဉ္စ မညန္တိ။ အဝဍ္ဎိ ဧဝ ပန ဟောတိ တဿ ပကာရဿ ဝဍ္ဎိယံ အနုပါယဘာဝတော စ ဥပါယဘာဝတော စ အဝဍ္ဎိယံ။ တထာပီတိ တတ္ထ တတ္ထ ဣစ္ဆာဝိဃာတံ ပါပုဏန္တောပိ။ ယသ္မာ ဣတော ဗာဟိရကာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဘဝနိဿရဏံ အပ္ပဇာနန္တော မန္ဒကိလေသံ ဒီဃာယုကံ သုခဗဟုလံ ဧကစ္စံ ဘဝံ တေနေဝ မန္ဒကိလေသာဒိဘာဝေန ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ သမနုပဿန္တိ၊ တသ္မာ ဘဝေန ဘဝဝိပ္ပမောက္ခံ ဝဒန္တီတိ။

ဘဝဒိဋ္ဌိသဟဂတာ တဏှာ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေန ဘဝတဏှာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဘဝတဏှာတိအာဒီသု ဝိယာ’’တိ။

ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဘဝေ။

တတော ဧဝါတိ ဘူတရတိယာ ဧဝ။ အညမညဉှိ သတ္တာနံ ဆန္ဒရာဂေါ ဗလဝါ ဟောတိ။ အနဝသေသတောတိ အနဝသေသေန၊ န ကိဉ္စိ သေသေတွာ။

သံသာရသောတဿ အနုကူလဘာဝေန ဂစ္ဆတီတိ အနုသောတဂါမီ။ တဿေဝ ပဋိက္ကူလဝသေန နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဒီဟိ ပဝတ္တတီတိ ပဋိသောတဂါမီ၊ အစလပ္ပသာဒါဒိသမန္နာဂမေန ဌိတသဘာဝေါတိ အတ္ထော။

၁၁၀။ ‘‘ပလဗ္ဘတိ၊ နိခဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥပသဂ္ဂေါ ပဒဝဍ္ဎနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဘိဇာတိကောတိ ဇာတိယော’’တိ။ ကဏှဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ ဝါ ကဏှော။ ပဌမဝယေပိ မဇ္ဈိမဝယေပိ ပါပသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဌိတော ကဏှဓမ္မေ အဘိဇာယတိ၊ ပစ္ဆာပိ ပါပံ ပသဝတီတိ အတ္ထော။ သုက္ကောတိ ဝါ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၁၁။ ပုရိမသ္မိန္တိ ပုရိမသ္မိံ ပဒေ။ ဝိသယေ ဘုမ္မံ တတ္ထ ဒေယျဓမ္မဿ ပတိဋ္ဌာပနတော။ ဒုတိယေ အဓိကရဏေ၊ တဒဓိကရဏဉှိ နိဗ္ဗာနန္တိ။ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတကိစ္စေသု ဝါ ဝိသိဋ္ဌဓမ္မဒဿနတ္ထံ ပစ္စယဒါနာရဟတ္တာနံ သမဓုရတာနိဒ္ဒေသော။ အထ ဝါ ယေန ယေန ပန ဝတ္ထုနာတိ ရူပါရူပနိရောဓာဒိနာ တဏှာဝတ္ထုနာ။ အမရာဝိက္ခေပဝတ္ထုအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဘသုခါဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသဝတ္ထုံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာ ဝါ တဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတာနံ ဝသေန သံကိလေသဘာဂိယဿ သုတ္တဿ ဝိဘာဂေါ၊ ဧဝံ သမထဝိပဿနာသုစရိတဝသေန တဏှာဝေါဒါနဘာဂိယာဒိသုတ္တဝိဘာဂေါတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘တဏှာ…ပေ… နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဣဒံ ဧဝံ ပဝတ္တန္တိ ယထာ ဒုစိန္တိတာဒိဝသေန ဗာလော ဟောတိ ပုဂ္ဂလော၊ ဧဝံ တဿ ဒုစိန္တိတစိန္တိတာဒိဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ နာမ သုတ္တန္တိ ပုဗ္ဗေ သံကိလေသဓမ္မဝိဘာဂေန ဝုတ္တံ ဣဒါနိ သာမညတော သင်္ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကိလေသဋ္ဌာနေဟီတိ ကိလေသာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနေဟိ။ ကိလေသာဝတ္ထာဟီတိ ကိလေသာနံ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသေဟိ။ ကာမရာဂါဒီဟိ သံယုဇ္ဇတိ ကာမရာဂါဒိဟေတု ကမ္မဝိပါကာဒိနာ။ သတိပိ တေသံ ကာလန္တရဝုတ္တိယံ သံယုတ္တော နာမ ဟောတိ၊ ယတော ကာမရာဂါဒယော ‘‘သံယောဇန’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဥပါဒိယတီတိ ဒဠှံ ဂဏှာတိ ပဝတ္တေတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ၊ ဥတ္တာနတ္တာ စ သံဝဏ္ဏိတံ။

၁၁၂။ ဥဒါဟရဏဝသေနာတိ နိဒဿနဝသေန၊ ဧကဒေသဒဿနဝသေနာတိ အတ္ထော။ သကလဿ ဟိ ပရိယတ္တိသာသနဿ သောဠသဟိ ပဋ္ဌာနဘာဂေဟိ ဂဟိတတ္တာ။ ယထာ တဒေကဒေသာနံ သောဠသန္နမ္ပိ ပဋ္ဌာနဘာဂါနံ ဂဟဏံ ဥဒါဟရဏမတ္တံ၊ တေသံ ပန သောဠသန္နံ ဧကဒေသဂ္ဂဟဏံ ဥဒါဟရဏန္တိ ကိမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဒေသဒဿနဝသေနာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပါဠိယံ ပဋ္ဌာနဿ ဧကဒေသောဝ ဥဒါဟဋော၊ န အဝသေသောတိ? နယနိဒဿနတ္ထံ။ ဣမိနာ နယေန အဝသေသောပိ ပဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

တတ္ထ ‘‘အပ္ပမ္ပိ စေ သံဟိတ ဘာသမာနော…ပေ… သ ဘာဂဝါ သာမညဿ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၀) ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘အပ္ပမ္ပိ စေ သံဟိတ ဘာသမာနော’’တိ ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ၊ ‘‘သ ဘာဂဝါ သာမညဿ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ။

တထာ မဃဒေဝသုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ၊ အာနန္ဒ၊ ဣမိဿာယေဝ မိထိလာယံ မဃဒေဝေါ နာမ ရာဇာ အဟောသိ ဓမ္မိကော ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မေ ဌိတော မဟာဓမ္မရာဇာ၊ ဓမ္မံ စရတိ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေသု နေဂမေသု စေဝ ဇနပဒေသု စ၊ ဥပေါသထဉ္စ ဥပဝသတိ စာတုဒ္ဒသိံ၊ ပဉ္စဒသိံ၊ အဋ္ဌမိဉ္စ ပက္ခဿာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၈)၊ ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပနာနန္ဒ၊ ဧတရဟိ မယာ ကလျာဏံ ဝတ္တံ နီဟရိတံ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယ ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၉) ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ။ ‘‘ပမာဒံ အပ္ပမာဒေန၊ ယဒါ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈) ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ ‘‘ပညာပါသာဒ…ပေ… အဝေက္ခတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈) ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယန္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ။

တထာ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၃) သုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနိ။ ကတမာနိ တီဏီတိ? အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ အညိန္ဒြိယ’’န္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ၊ ‘‘အညာတာဝိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၃) ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ။

ရဋ္ဌပါလသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၂။၂၉၃ အာဒယော) သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၆) သံကိလေသော ဝိဘတ္တော၊ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၂၉၉) အသေက္ခဓမ္မာ၊ ဣတရေန ဝါသနာဓမ္မာတိ။

‘‘ဓမ္မေ စ ယေ အရိယပဝေဒိတေ ရတာ၊ အနုတ္တရော တေ ဝစသာ မနသာ ကမ္မုနာ စ၊

တေ သန္တိသောရစ္စသမာဓိသဏ္ဌိတာ၊ သုတဿ ပညာယ စ သာရမဇ္ဈဂူ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၃၃၂)၊

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဓမ္မေ စ ယေ အရိယပဝေဒိတေ ရတာ’’တိ အယံ ဝါသနာ၊ ‘‘အနုတ္တရာ…ပေ… သဏ္ဌိတာ’’တိ အယံ နိဗ္ဗေဓော၊ ‘‘သုတဿ ပညာယ စ သာရမဇ္ဈဂူ’’တိ အသေက္ခဓမ္မာ။

တထာ ‘‘သဒ္ဓါ သုတဝါ နိယာမဒဿီ’’တိ ဂါထာ (သု။ နိ။ ၃၇၃)။ တတ္ထ ဟိ ‘‘သဒ္ဓါ သုတဝါ’’တိ ဝါသနာ၊ ‘‘နိယာမဒဿီ ဝဂ္ဂဂတေသု န ဝဂ္ဂသာရိ ဓီရော၊ လောဘံ ဒေါသံ ဝိနေယျ ပဋိဃ’’န္တိ နိဗ္ဗေဓော၊ ‘‘သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျာ’’တိ အသေက္ခဓမ္မာ။

သဗ္ဗာသဝသံဝရော ပရိဿယာဒီနံ ဝသေန သဗ္ဗဘာဂိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ သံကိလေသဓမ္မာ၊ လောကိယသုစရိတဓမ္မာ၊ သေက္ခဓမ္မာ၊ အသေက္ခဓမ္မာ စ ဝိဘတ္တာ။ အသဗ္ဗဘာဂိယံ ပန ‘‘ပဿံ ပဿတီ’’တိအာဒိကံ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃) ဥဒကာဒိအနုဝါဒနဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတသ္မိံ သောဠသဝိဓေ သာသနပဋ္ဌာနေ ဧတေ တဏှာဒိဝသေန တယော သံကိလေသဘာဂါ၊ ဝေါဒါနာဒိဝသေန တယော ဝါသနာဘာဂါ၊ သေက္ခာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဝသေန တယော နိဗ္ဗေဓဘာဂါ၊ အသေက္ခာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧဝ ဝသေန တယော အသေက္ခဘာဂါ၊ တေသံ ဝသေန မူလပဋ္ဌာနာနိ ဧဝ ဒွါဒသ ဟောန္တိ။ တာနိ ပန ဝိတ္ထာရနယေန ဝိဘဇိယမာနာနိ ဆန္နဝုတာဓိကာနိ စတ္တာရိ သဟဿာနိ ဟောန္တိ။ ယထာဒဿနံ ပနေတာနိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ သင်္ဂဟတော ကာမတဏှာဒိဝသေန တယော တဏှာသံကိလေသဘာဂါ၊ သဿတုစ္ဆေဒဝသေန ဒွေ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဘာဂါ၊ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝသေန တယော ဒုစ္စရိတသံကိလေသဘာဂါတိ အဋ္ဌ သံကိလေသဘာဂါ။ ဓမ္မာမိသာဘယဒါနဝသေန တိဝိဓံ ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု၊ ကာယသုစရိတာဒိဝသေန တိဝိဓံ သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု၊ သမထဝိပဿနာဝသေန ဒုဝိဓံ ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထူတိ အဋ္ဌေဝ ဝါသနာဘာဂါ။

သဒ္ဓါနုသာရီ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော ဓမ္မာနုသာရီ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော ကာယသက္ခီတိ (ပု။ ပ။ မာတိကာ ၇။၃၂-၃၆၊ ပု။ ပ။ ၂၆-၃၀) ပဉ္စန္နံ သေက္ခာနံ ပစ္စေကံ တယော သီလာဒိက္ခန္ဓာတိ ပန္နရသ နိဗ္ဗေဓဘာဂါ၊ သုညတာနိမိတ္တာပဏိဟိတဘေဒါ ပညာဝိမုတ္တာနံ တယော အဂ္ဂဖလဓမ္မာ၊ တေသု ပစ္စေကံ တယော တယော သီလာဒိက္ခန္ဓာ၊ တထာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာနန္တိ အဋ္ဌာရသ၊ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝသာမညေန အသင်္ခတဓာတုံ ပက္ခိပိတွာ ဧကူနဝီသတိ အသေက္ခဘာဂါ၊ ဣတိ ပုရိမာနိ ဧကတိံသ၊ ဣမာနိ ဧကူနဝီသတီတိ သမပညာသ သံကိလေသဘာဂိယာဒိဓမ္မာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဣမေသံ သမပညာသာယ သံကိလေသဘာဂိယာဒိဓမ္မာနံ ဝသေန သမပညာသ သုတ္တာနိ ဟောန္တိ။

ယသ္မာ စ တေ ပညာဝိမုတ္တာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တဝိဘာဂံ အကတွာ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ အဂ္ဂဟဏေန နိပ္ပရိယာယေန အသေက္ခဘာဂါဘာဝတော နဝေဝ အသေက္ခဘာဂါတိ သမစတ္တာလီသ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ပေဋကေ ‘‘စတ္တာရီသာယ အာကာရေဟိ ပရိယေသိတဗ္ဗံ၊ ပညာသာယ အာကာရေဟိ သာသနပဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ (ပေဋကော။ ၂၁) စ ဝုတ္တံ။ သင်္ဂဟတော ဧဝ ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိတ္ထာရနယေန သောဠသ ဟောန္တိ၊ ပုန တိဝိဓသံကိလေသဘာဂိယာဒိဝသေန ဒွါဒသ ဟောန္တိ၊ ပုန တဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတသံကိလေသတဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတဝေါဒါနဘာဝေန ဆ ဟောန္တိ၊ ပုန သံကိလေသဘာဂိယံ ဝါသနာဘာဂိယံ ဒဿနဘာဂိယံ ဝါသနာဘာဂိယံ အသေက္ခဘာဂိယန္တိ ပဉ္စ ဟောန္တိ၊ ပုန မူလပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ ဟောန္တိ၊ ပုထုဇ္ဇနဘာဂိယသေက္ခဘာဂိယအသေက္ခဘာဂိယဘာဝေန တီဏိ ဟောန္တိ၊ ပုန သံကိလေသဘာဂိယဝေါဒါနဘာဂိယဘာဝေန ဒွေ ဧဝ ဟောန္တိ။ ပဋ္ဌာနဘာဝေန ပန ဧကဝိဓမေဝ၊ ဣတိ ပဋ္ဌာနဘာဝေန ဧကဝိဓမ္ပိ သံကိလေသဝေါဒါနဘာဂိယဘာဝေန ဒုဝိဓန္တိ ဝိဘာဂတော ယာဝ ဆန္နဝုတာဓိကံ စတုသဟဿပ္ပဘေဒံ ဟောတိ၊ တာဝ နေတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတံ ပဋ္ဌာနံ သင်္ဂဟတော၊ ဝိဘာဂတော စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣမဿာပိ ပဋ္ဌာနဝိဘာဂဿ၊ န ပုရိမဿေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ လောကိကံ အဿတ္ထီတိ၊ လောကိကသဟစရဏတော ဝါ လောကိယံ၊ သုတ္တံ ပဒေသေနာတိ ဧကဒေသေန။ သဗ္ဗပဒေသူတိ တံတံတိကာနံ တတိယပဒေသု။ ဗုဒ္ဓါဒီနန္တိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ။ ဓမ္မော ပနေတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒိဂ္ဂဟဏေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အာဒိသဒ္ဒေန ဝါ။

ပရိဏမတီတိ ပရိပစ္စတိ။ ဓရန္တီတိ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ န္တိ ပါပကမ္မံ။ တေတိ ကုသလာဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓာ။ ရက္ခန္တိ ဝိပါကဒါနတော ဝိပစ္စိတုံ ဩကာသံ န ဒေန္တီတိ အတ္ထော။ အယဉ္စ အတ္ထော ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယေသု ယုဇ္ဇတိ၊ ဣတရသ္မိမ္ပိ ယထာရဟံ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယေ ဝါ တတိယေ ဝါ အတ္တဘာဝေ’’တိ။

၁၁၃။ အတ္တနော အနဝဇ္ဇသုခါဝဟံ ပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇန္တော ပရမတ္ထတော အတ္တကာမော နာမာတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော သုခကာမော’’တိ။ သုခါနုဗန္ဓဉှိ သုခံ ကာမေန္တော သုခမေဝ ကာမေတီတိ စ သုခကာမောတိ။

ဝိတ္ထတဋ္ဌေနာတိ သုဝိပ္ဖာရဒိဋ္ဌီနံ ပဝတ္တနဋ္ဌာနတာသင်္ခါတေန ဝိတ္ထာရဋ္ဌေန။

၁၁၄။ ဒိဋ္ဌေ ဒုက္ခာဒိဓမ္မေတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ၊ ဒုက္ခာဒိဓမ္မေ ဒိဋ္ဌေ ဉာတေတိ အတ္ထော။

‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ ကာလဒေသာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓန္တိ အနာဂတံ၊ ဥပရိ စာ’’တိအာဒိ။ ဂမနေနာတိ စုတူပပါတဂမနေန။

၁၁၅။ နဂရဒွါရထိရကရဏတ္ထန္တိ နဂရဿ ဒွါရဗာဟထိရကရဏတ္ထံ။ ဂမ္ဘီရနေမတာယာတိ ‘‘နေမံ’’ဝုစ္စတိ နိခါတထမ္ဘာဒီနံ ပထဝိံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတပ္ပဒေသော၊ ဂမ္ဘီရံ နေမံ ဧတဿာတိ ဂမ္ဘီရနေမော၊ တဿ ဘာဝေါ ဂမ္ဘီရနေမတာ၊ တာယ။ ကမ္ပနံ ယထာဌိတဿ ဣတော စိတော စ သဉ္စောပနံ၊ စာလနံ ဌိတဋ္ဌာနတော စာဝနံ။ အဇ္ဈောဂါဟေတွာတိ အဝိပရီတသဘာဝါဘိသမယဝသေန အနုပဝိသိတွာ၊ အနုပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဟုတွာတိ အတ္ထော။

သံယောဇနာနံ ပဇဟနဝသေနာတိ ဂါထာယ ဝစနသေသံ အာနေတွာ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ပဟာတဗ္ဗဿ ပဟာနေန ဝိနာ န ဘာဝနာသိဒ္ဓီတိ အတ္ထသိဒ္ဓံ ပဟာတဗ္ဗပဟာနံ အဇ္ဈတ္တံ၊ ဗဟိဒ္ဓါတိ ပဒဒွယေန ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဩရမ္ဘာဂိယဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ ဝိသံယောဂဂဟိတောတိ ဣမမတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနာဟ သဗ္ဗလောကေ’’တိ ဝုတ္တံ။

အလောဘသီသေနာတိ အလောဘေန ပုဗ္ဗင်္ဂမေန၊ ယတော ယောဂါဝစရော ‘‘နေက္ခမ္မစ္ဆန္ဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အသုဘသညာ ရာဂပ္ပဋိပက္ခတာယ ‘‘ဝိသေသတော အလောဘပ္ပဓာနာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဒသာသုဘဝသေန ဝါ။ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနီတိ အာဒိသဒ္ဒေန ဝိပဿနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိဟိံသာရတိရာဂါနံ ဗျာပါဒဟေတုကတော စတ္တာရောပိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ အဗျာပါဒပဓာနာတိ အာဟ ‘‘စတု…ပေ… အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒ’’န္တိ။ အဓိဂတာနိ ဈာနာဒီနီတိ ယောဇနာ။ ဒသာနုဿတိ…ပေ… အဓိဂတာနိ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ သတိသီသေန တေသံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အာနာပါနဘာဝနာယံ သမာဓိပိ ပဓာနော၊ န သတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒသကသိဏ…ပေ… သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန အဓိဂတာနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၁၆။ ဥပလက္ခဏကာရဏာနီတိ သဉ္ဇာနနနိမိတ္တာနိ။

ပါပမေဝ ပါပိယောတိ အာဟ ‘‘ပါပံ ဟောတီ’’တိ၊ ‘‘ပါပိယော’’တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧကဝစနေ ဗဟုဝစနန္တိ ဧကဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။

၁၁၇။ ဩလီယနတဏှာဘိနိဝေသဝသေနာတိ ဘဝတဏှာဘဝဒိဋ္ဌိဝသေန။ တာ ဟိ ဘဝေသု သတ္တေ အလ္လီယာပေန္တိ။ အတိဓာဝနာဘိနိဝေသဝသေနာတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန။ သာ ဟိ အဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒမေဝ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒံ ကတွာ အဘိနိဝိသနတော အတိဓာဝနာဘိနိဝေသော နာမ။ ဩလီယန္တီတိ သမ္မာပဋိပတ္တိတော သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇန္တိ။ အဘိဓာဝန္တီတိ သမ္မာပဋိပတ္တိံ အတိက္ကမန္တိ။

တေသဉ္စာတိ တေသံ ဥဘိန္နံ အဘိနိဝေသာနံ၊ တဒညေသဉ္စ သဗ္ဗမညိတာနံ။

၁၁၈။ ဣဒံ ဣဋ္ဌဝိပါကံ အနိဋ္ဌဝိပါကန္တိ ဣဒံ ဣဋ္ဌဝိပါကသင်္ခါတံ အနိဋ္ဌဝိပါကသင်္ခါတံ ဖလံ။

‘‘အကင်္ခတော န ဇာနေယျု’’န္တိ ဧတေန ‘‘အာကင်္ခတော’’တိ ဣမိနာ ပဒေန သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓဒဿနမုခေန ‘‘န ဇညာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ။

န ဥပလဗ္ဘတီတိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

၁၂၀။ တာနီတိ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တာနိ။ ပတ္ထရဏာကာရောယေဝ ဟေသ၊ ယဒိဒံ ဆာယာနံ ဝေါလမ္ဗနံ။ ဧဝံ ဟောတီတိ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိပ္ပကာရေန ဝိပ္ပဋိသာရော ဟောတိ။

၁၂၂။ ဧသကေဟီတိ ဂဝေသကေဟိ သပရသန္တာနေ သမ္ပာဒကေဟိ။ ဒုက္ခုဒြယန္တိ ဒုက္ခဖလံ။ တီဟိ ကာရဏေဟီတိ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ။ တာနိ ဟိ တံတံသံဝရာနံ ဒွါရဘာဝေန ကာရဏာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ တီဟိ ဌာနေဟီတိ ဝါ တီဟိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေဟိ။ ပိဟိတန္တိ ပိဓာယကံ။

‘‘ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနသင်္ခါတ’’န္တိ ဣဒံ ပါသာဏဘာဝသာမညံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။

၁၂၃။ ရဇမိဿကန္တိ ပုပ္ဖရဇမိဿကံ။ တဿာတိ တဿ သေက္ခာသေက္ခမုနိနော။ မဟိစ္ဆာဒီနံ ဝိယ ဂါမေ စရဏပ္ပစ္စယာ ဂါမဝါသီနံ သဒ္ဓါဟာနိ ဝါ ဘောဂဟာနိ ဝါ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဥပရူပရိ ဝုဒ္ဓိယေဝ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပါကတိကမေဝ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ အဇ္ဈတ္တိကကမ္မဋ္ဌာနန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ။

တေနာတိ ကုသလေန ကာယဝစီကမ္မေန။ ထိရဘာဝေါ ထာမံ နာမာတိ တဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ထာမဝါတိ ဌိတိမာ’’တိ အာဟ။

အတ္တသံနိဿယံ ပေမံ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ ‘‘အတ္တသမ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တပေမေန သမံ ပေမံ နတ္ထီ’’တိ။ ဘဂဝတော ဝိပဿနာဉာဏောဘာသပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပညာ ပန…ပေ… သက္ကောတီ’’တိ။ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ ပန အဘိညာဉာဏာနိ စ အနန္တာပရိမာဏံ လောကဓာတုံ ဩဘာသေန္တိ။

၁၂၄။ ကိဿ ဘီတာတိ ကေန ကာရဏေန ဘီတာ။

ဌပေတွာတိ ပဝတ္တေတွာ။ ဝစနီယော ယာစကာနန္တိ ယောဇနာ၊ ယာစိတဗ္ဗယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ယညဥပက္ခရောတိ ယညောပကရဏံ။ ‘‘ဧတေသု ဓမ္မေသု ဌိတော စတူသူ’’တိ ဝုတ္တံ စတုက္ကံ ဝဝတ္ထပေတုံ ‘‘သဒ္ဓါတိ ဧကံ အင်္ဂ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဂါထာယံ ဝုတ္တဓမ္မေ ဒွေ ဒွေ ဧကံ ကတွာ အင်္ဂကရဏံ ဒုကနယော။

ဇာတိဓမ္မန္တိ ပဝတ္တိဓမ္မံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၁၂၅။ သစ္စေကဒေသတော သစ္စသမုဒါယော အနဝသေသပရိယာဒါနတော ဝိသိဋ္ဌောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပရမတ္ထသစ္စံ ဝါ ဟောတူ’’တိ အာဟ။ စတုရော ပဒါတိ စတ္တာရိ ပဒါနိ၊ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ၊ စတ္တာရော ဓမ္မကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ သတ္တဝိဘာဂဒဿနတ္ထမေဝ စတုပဒဂ္ဂဟဏံ၊ န အဓိဂတဓမ္မာနုရူပတာယ။

နိမ္မဒါတိ န မဒါ။

‘‘သစ္စဝါဒီ ဇိနော ရောမော’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ရောမောတိ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တာနံ တိတ္ထိယာနံ၊ တိတ္ထကရာနဉ္စ အဓမ္မဝါဒီနံ ရာဂဝိပရီတဓမ္မဒေသနတော ဘယဇနကော၊ အဓမ္မဝါဒီနံ ဝါ တတ္ထ အာဒီနဝဒဿနေန ဘာယိတဗ္ဗော၊ အပ္ပဟီနာသံဝရာနံ ဝါ ဒုရုပသင်္ကမနတော ဒုရာသဒေါတိ အတ္ထော။

သစ္စော စ သော ဓမ္မော စာတိ သစ္စဓမ္မော။ တေနာဟ ‘‘ဧကန္တနိဿရဏဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။

ဧကာယနဘာဝန္တိ ဧကမဂ္ဂဘာဝံ၊ အညမဂ္ဂဘာဝန္တိ အတ္ထော။

ဒဿနဘာဂိယံ ဘာဝနာဘာဂိယန္တိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယမေဝ ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သံကိလေသဘာဂိယာဒီဟိ စတူဟိ ပဒေဟီ’’တိ။ သေသတ္တိကာနန္တိ သတ္တာဓိဋ္ဌာနတ္တိကာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ တိကာနံ။ သေသပဒါနဉ္စာတိ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စာတိအာဒိမိဿကပဒါနဉ္စ။ စ-သဒ္ဒေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဒါနိ စ သင်္ဂဏှာတိ။ လောကိယတ္တိကဿေဝ ဟိ ‘‘သေသပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တေဟိ မိဿကပဒေဟိ ဧဝံ သံသန္ဒနေ နယဒဿနံ၊ ဣတရေသံ ပန တိကာနံ သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဒေဟိ စေဝ သေသပဒေဟိ စ သံသန္ဒနေ ဣဒံ နယဒဿနန္တိ ‘‘ဝုတ္တနယာနုသာရေန သုဝိညေယျ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမတိက္ကမနန္တိ ပဟာနံ။ သတိပိ ဝါသနာဘာဂိယသံကိလေသဘာဂိယဓမ္မာနံ လောကိယဘာဝေ ပုရိမေဟိ ပန ပစ္ဆိမာ ပဟာတဗ္ဗာ တဒင်္ဂဝသေန၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ။ ဧဝံ ပဇဟနသမတ္ထတာယ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ သံကိလေသဘာဂိယဿ သမတိက္ကမာယ ဟောတီ’’တိ။ သံကိလေသဓမ္မာနံ သမတိက္ကမေန အဓိဂန္တဗ္ဗာ ဝေါဒါနဓမ္မာ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ ဘာဝနာ နာမ တိဝိဓာ ဈာနဘာဝနာ၊ ဝိပဿနာဘာဝနာ၊ မဂ္ဂဘာဝနာတိ။ တာသု မဂ္ဂဘာဝနာယ ဂဟိတာယ ဝိပဿနာဘာဝနာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောတီတိ တံ အနာမသိတွာ ဣတရာ ဒွေ ဧဝ ဂဟိတာ။ တထာပိ ‘‘ဘာဝနာဘာဂိယဿ သုတ္တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါယာ’’တိ ဝုတ္တေ ကိံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အသေက္ခဿ ဈာနဘာဝနာပိ ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ ပါဠိယံ ‘‘အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အသေက္ခဓမ္မေသု ဥပ္ပန္နေသု မဂ္ဂဘာဝနာကိစ္စံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဈာနဘာဝနာပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာ ဧဝါ’’တိ အာဟ။

ဧကံ ဧဝ ဘဝဗီဇံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ဧကဗီဇံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဧကဗီဇီ။ သန္ဓာဝိတွာ သမာဂန္တွာ၊ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ဥပဂန္တွာတိ အတ္ထော။ သံသရိတွာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ကုလံ ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ကောလံကောလော။ ပုရိမပဒေ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ နိဒ္ဒေသော။

တေသံ သောတာပန္နာနံ။ ဧတံ ပဘေဒန္တိ ဧကဗီဇိအာဒိဝိဘာဂံ။ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓံ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယပုညကမ္မံ ဣဓ ပုဗ္ဗဟေတု နာမ။ ယော ‘‘ကတပုညတာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော ပဌမမဂ္ဂေ သာဓိတေ စရိတတ္ထတာယ ဝိပက္ကဝိပါကံ ဝိယ ကမ္မံ ဥပရိမမဂ္ဂါနံ ဥပနိဿယော န သိယာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဥပရိ…ပေ… အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ တေဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ သာဓိတတ္တာ။ ပဌမမဂ္ဂေ…ပေ… အာပဇ္ဇတီတိ အနုပ္ပန္နဿ အတ္ထကိရိယာသမ္ဘဝတော။ ဧဝံ တိဏ္ဏံ ဝါဒါနံ ယုတ္တိအဘာဝံ ဒဿေတွာ စတုတ္ထဝါဒေါ ဧဝေတ္ထ ယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိပဿနာ…ပေ… ယုဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိနာ တံ ယုတ္တိံ ဝိဘာဝေတိ။ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာနံ ဓမ္မာနံ ပရိပက္ကတာယ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခတာယ ဉာဏဿ ဝိသဒတာယ ဝိပဿနာယ ဗလဝဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဝေါမိဿကနယေန သံသရဏကော ဣဓာဓိပ္ပေတော ‘‘ဒေဝေ စေဝ မာနုသေ စ သန္ဓာဝိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဓ ကာမဘဝေ ဌိတော ဣဓဋ္ဌကော။ မနုဿဒေဝလောကူပပဇ္ဇနတော ဩကာရေန ဝေါကိဏ္ဏော။ အရိယသာဝကဿ တံတံသတ္တနိကာယုပပတ္တိ တဿ တဿ သောဓနသဒိသံ ကိလေသမလာဒိအနတ္ထာပနယနတောတိ အာဟ ‘‘ဆ ဒေဝလောကေ သောဓေတွာ’’တိ။ ‘‘အကနိဋ္ဌေ ဌတွာ’’တိ ဧတေန ဟေဋ္ဌာဗြဟ္မလောကသောဓနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သဒ္ဓံ ဓုရံ ကတွာတိ သဒ္ဓံ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ။ သဒ္ဓါယ အနုဿတိ ပဋိပတ္တိ၊ သဒ္ဓံ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂိယံ အနုဿတိ၊ သဒ္ဓါယ ဝါ အနုသရဏသီလောတိ သဒ္ဓါနုသာရီ။ ဓမ္မာနုသာရီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဓမ္မောတိ ပနေတ္ထ ပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော။ ယဒိပိ သဗ္ဗထာ အဝိမုတ္တော၊ သဒ္ဓါမတ္တေန ပန ဝိမုတ္တောတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓါယ ဝါ အဓိမုတ္တောတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဥပရိမဂ္ဂဝိပဿနာယ ဗလဝမန္ဒမန္ဒတရဘာဝေန။ ဒိဋ္ဌိယာ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော၊ စတုသစ္စဒဿနသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိရောဓပ္ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌန္တံ ဝါ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော၊ ဒဿနသင်္ခါတဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရပ္ပဝတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဌမဖလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာတိ။ ဣဒန္တိ ယထာဝုတ္တသောတာပန္နာနံ သဒ္ဓါဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တတာဝစနံ။ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနန္တိ စတဿော ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော၊ စတဿော အရူပါဝစရသမာပတ္တိယောတိ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ၊ တေသံ။

ဖုဋ္ဌန္တံ သစ္ဆိကရောတီတိ ကာယသက္ခီ၊ ဖုဋ္ဌာနံ အန္တော ဖုဋ္ဌန္တော၊ ဖုဋ္ဌာနံ အရူပဇ္ဈာနာနံ အနန္တရော ကာလောတိ အဓိပ္ပာယော။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ၊ ဖုဋ္ဌာနန္တရကာလမေဝ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ ဝါ ဘာဝနပုံသကန္တိ ဧတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယော ဟိ အရူပဇ္ဈာနေန ရူပကာယတော၊ နာမကာယေကဒေသတော စ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တော၊ တေန နိရောဓသင်္ခါတော ဝိမောက္ခော အာလောစိတော ပကာသိတော ဝိယ ဟောတိ၊ န ကာယေန သစ္ဆိကတော၊ နိရောဓံ ပန အာရမ္မဏံ ကတွာ ဧကစ္စေသု အာသဝေသု ခေပိတေသု တေန သော သစ္ဆိကတော ဟောတိ။ တသ္မာ သော သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ နိရောဓံ ယထာအာလောစိတံ နာမကာယေန သစ္ဆိကရောတီတိ ‘‘ကာယသက္ခီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န တု ဝိမုတ္တော ဧကစ္စာနံ ဧဝ အာသဝါနံ အပရိက္ခီဏတ္တာ။

အဘေဒေနာတိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိအာဒိဘေဒေန ဝိနာ။ ‘‘အဘေဒေနာ’’တိ စ ဣဒံ ‘‘သဒ္ဓါဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တကာယသက္ခိနော’’တိ ဣဓာပိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထေဝ ဟိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိအာဒိဘေဒါနာမသနေနေဝ ဧကော အနာဂါမီ ဟောတိ၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တဘေဒအာမသနေနေဝ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော၊ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော၊ ကာယသက္ခီတိ တယော အနာဂါမိနော ဟောန္တိ။ အယဉ္စ အနာဂါမိနော တာဒိသမဝတ္ထာဘေဒံ ဂဟေတွာ ဂဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အဝိဟာဒီသူ’’တိအာဒိ သုဝိညေယျမေဝ။

ပညာယ ဧဝ ဝိမုတ္တော၊ န စေတောဝိမုတ္တိဘူတေန သာတိသယေန သမာဓိနာပီတိ ပညာဝိမုတ္တော။ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တောတိ ဥဘောဟိ ဘာဂေဟိ ဥဘတောဘာဂတော ဝိမုတ္တော။ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆိန္နေဟိ ရူပကာယနာမကာယတော ဝိမုတ္တောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိက္ခမ္ဘန…ပေ… ဝိမုတ္တော နာမာ’’တိ အာဟ။ အရူပသမာပတ္တိယာ ရူပကာယတော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အရူပကာယတော ဝိမုတ္တံ။ ယထာဟ –

‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလော ယေ တေ သန္တာ ဝိမောက္ခာ အတိက္ကမ္မ ရူပေ အာရုပ္ပာ၊ တေ ကာယေန ဖုသိတွာ ဝိဟရတိ၊ ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၂)။

ယံ ပန မဟာနိဒါနသုတ္တေ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိကေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉) နိရောဓသမာပတ္တိအန္တေ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေ ဝတွာ –

‘‘ယတော ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ဣမေ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေ အနုလောမမ္ပိ သမာပဇ္ဇတိ…ပေ… အယံ ဝုစ္စတာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော၊ ဣမာယ စ၊ အာနန္ဒ၊ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တိယာ အညာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တိ ဥတ္တရိတရာ ဝါ ပဏီတတရာ ဝါ နတ္ထီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၀) –

ဝုတ္တံ၊ တံ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တသေဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ အာရုပ္ပသမာပတ္တီသု ဧကာယပိ ရူပကာယော ဝိက္ခမ္ဘိတော ဧဝ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ စတုန္နံ အာရုပ္ပသမာပတ္တီနံ၊ နိရောဓသမာပတ္တိယာ စ လာဘီနံ ဝသေန ပဉ္စ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော ကာယသက္ခိမှိပိ။ အဋ္ဌဝိမောက္ခေကဒေသေပိ ဟိ အဋ္ဌဝိမောက္ခသမညာ ယထာ ‘‘လောကေ သတ္တာ’’တိ။

တေရသသု သီသေသု ပလိဗောဓသီသာဒီနိ၊ ပဝတ္တသီသဉ္စ ပရိယာဒိယိတဗ္ဗာနိ၊ အဓိမောက္ခသီသာဒီနိ ပရိယာဒကာနိ၊ ဂေါစရသီသံ ပရိယာဒကဖလံ။ တဉှိ ဝိသယဇ္ဈတ္တံ ဖလံ၊ ဝိမောက္ခော ပရိယာဒကဿ မဂ္ဂဿ၊ ဖလဿ စ အာရမ္မဏံ။ သင်္ခါရသီသံ သင်္ခါရဝိဝေကဘူတော နိရောဓောတိ ပရိယာဒိယိတဗ္ဗာနံ၊ ပရိယာဒကဖလာနဉ္စ သဟ ဝိသယသံသိဒ္ဓိဒဿနေန သမသီသိဘာဝံ ဒဿေတုံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၇) တေရသ သီသာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ ပန ‘‘ယဿ ပုဂ္ဂလဿ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အာသဝပရိယာဒါနဉ္စ ဟောတိ ဇီဝိတပရိယာဒါနဉ္စာ’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၆) ပုဂ္ဂလပညတ္တိယံ အာဂတတ္တာ တေသု ကိလေသပဝတ္တသီသာနံ ဧဝ ဝသေန ယောဇနံ ကရောန္တော ‘‘ကိလေသသီသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဝတ္တသီသမ္ပိ မဂ္ဂေါ ပဝတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟန္တော စုတိတော ဥဒ္ဓံ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ယဒိပိ ပရိယာဒိယတိ၊ ယာဝ ပန စုတိ၊ တာဝ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ‘‘ပဝတ္တသီသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ စုတိစိတ္တံ ပရိယာဒိယတီ’’တိ အာဟ။

ကိလေသပရိယာဒါနေန အတ္တနော အနန္တရံ ဝိယ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗာ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဝါရာ စ ကိလေသပရိယာဒါနဿေဝ ဝါရာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၇၈၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၂၊ ၁၄) ဟိ ဝစနတော ပစ္စဝေက္ခဏပရိသမာပနေန ကိလေသပရိယာဒါနံ သမာပိတံ နာမ ဟောတိ။ တံ ပန ပရိသမာပနံ ယဒိ စုတိစိတ္တေန ဟောတိ၊ တေနေဝ ဇီဝိတပရိသမာပနဉ္စ ဟောတီတိ ဣမာယ ဝါရစုတိသမတာယ ကိလေသပရိယာဒါနဇီဝိတပရိယာဒါနာနံ အပုဗ္ဗာစရိမတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝါရသမတာယာ’’တိ။ ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတောတိ ဧတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာနစိတ္တမေဝ ဘင်္ဂေါတ္တရဏဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

စရိတန္တိ စရိတာ ကာယဝစီမနပ္ပဝတ္တိ။ ဧတ္ထ စ ယေန ရာဂါဓိကဘာဝေန ပုဂ္ဂလော ‘‘ရာဂစရိတော’’တိ လက္ခီယတိ၊ တယိဒံ လက္ခဏံ။ တေနာဟ ‘‘ရာဂဇ္ဈာသယော ရာဂါဓိကောတိ အတ္ထော’’တိ၊ တေန အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ ထာမဂတဿ ရာဂဿ ဗလဘာဝေါ လက္ခီယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။

သီလဝန္တေဟီတိ အာဒိသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သီလဝန္တာဒီဟီ’’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဒါယကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အာရမ္မဏဘူတာ ဉေယျန္တိ အာရမ္မဏဘူတာဝ ဉေယျံ။

ပုထုဇ္ဇနဘူမိအာဒီသူတိ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာသေက္ခဘူမီသု။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနဘူမိဝသေန သံဝရော၊ သေက္ခဘူမိဝသေန ပဟာနဘာဝနာ၊ အသေက္ခဘူမိဝသေန သစ္ဆိကိရိယာ၊ ပုထုဇ္ဇနဘူမိသေက္ခဘူမိဝသေန ဝါ ယထာရဟံ သံဝရပဟာနဘာဝနာ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ ဟိ သံဝရပဟာနဘာဝနာ ပုထုဇ္ဇနဿ သမ္ဘဝန္တိ၊ ဣတရာ သေက္ခဿ၊ အသေက္ခဘူမိဝသေန သစ္ဆိကိရိယာ။ နယတော ဒဿိတန္တိ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မယာ ‘ဣဒံ န ကပ္ပတီ’တိ အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တံ စေ ကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ၊ အကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ၊ တံ ဝေါ ကပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၀၅) နယဒဿနဝသေန ပကာသိတံ။ သရာဂါဒိသံဝတ္တနန္တိ သရာဂါဒိဘာဝါယ သံဝတ္တနံ။

အညမညံ သံသဂ္ဂတောတိ ‘‘သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စာ’’တိအာဒိနာ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနံ ပဒါနံ အညမညသံသဂ္ဂတော။ အနေကဝိဓောတိ ဒွါဒသဝိဓော ယာဝ ဒွါနဝုတာဓိကစတုသဟဿဝိဓောပိ အနေကပ္ပကာရော။ လောကိယသတ္တာဓိဋ္ဌာနာဒိသံသဂ္ဂတောတိ အာဒိသဒ္ဒေန လောကိယံ ဉာဏံ၊ လောကုတ္တရံ ဉာဏံ၊ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ ဉာဏံ၊ လောကိယံ ဉေယျံ၊ လောကုတ္တရံ ဉေယျံ၊ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ ဉေယျံ၊ လောကိယံ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ၊ လောကုတ္တရံ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ၊ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စာတိအာဒိကော သမ္ဘဝန္တော ပဋ္ဌာနဘေဒေါ သင်္ဂဟိတော။ ဥဘယတ္ထာတိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိကေ၊ လောကိယာဒိကေ စ။ ယထာရဟန္တိ ယော ယော သံသဂ္ဂဝသေန ယောဇနံ အရဟတိ၊ သော သော ဓမ္မော။ သမ္ဘဝါဝိရောဓေနေဝ ဟိ ယောဇနာ။ န ဟိ ‘‘လောကိယံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယ’’န္တိအာဒိနာ ယောဇနာ သမ္ဘဝတိ။

တီသု ပိဋကေသု လဗ္ဘမာနဿာတိ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဥပလဗ္ဘမာနဿ ဝိဇ္ဇမာနဿ၊ ဧတေန န ကေဝလံ သင်္ဂဟော ဧဝ ယထာဝုတ္တဘေဒါနံ ပဋ္ဌာနဘာဂါနံ နိဒ္ဓါရဏာယ ကာရဏံ၊ အထ ခေါ ပါဠိယံ ဒဿနဉ္စာတိ ဝိဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဒိဿတိ တာသု တာသု ဘူမီသူ’’တိ။ ‘‘တေနေဝ ဟီ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပါဌာနုဂမံ ဒဿေတိ။

သာသနပဋ္ဌာနဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ

သဒ္ဓမ္မာဝတရဋ္ဌာနေတိ ဒေသန္တရတော အာဂန္တွာ သဒ္ဓမ္မဿ အဝတရဏောကာသဘူတေ သဒ္ဓမ္မဿဝနဓာရဏပရိစယပရိပုစ္ဆာမနသိကာရဗဟုလာနံ နိဝါသဋ္ဌာနတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ၊ အတ္တနော ဝါ သန္တာနေ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မဿ အနုပ္ပဝေသနဋ္ဌာနတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

နေတ္တိအဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နေတ္တိပ္ပကရဏ-ဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။