တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ-၁

ဝိနယသံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယံ နမဿိတုကာမော တဿ ဝိသိဋ္ဌဂုဏယောဂသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယော ကပ္ပကောဋီဟိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသိဋ္ဌဂုဏယောဂေန ဟိ ဝန္ဒနာရဟဘာဝေါ၊ ဝန္ဒနာရဟေ စ ကတာ ဝန္ဒနာ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ သာဓေတိ။ ဧတ္ထ စ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏပ္ပယောဇနံ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဓာ ပပဉ္စေန္တိ အာစရိယာ။ တထာ ဟိ ဝဏ္ဏယန္တိ –

‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ပဘဝနိဿယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ၊ တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အထ ဝါ မင်္ဂလဘာဝတော ¶ ၊ သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော၊ ပဏ္ဍိတေဟိ သမာစရိတဘာဝတော၊ အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ’’တိ။

မယံ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတမေဝ ပယောဇနံ ဒဿယိဿာမ။ တသ္မာ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေဝ ဟိ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ –

ရတနတ္တယပဏာမကရဏေန စေတ္ထ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ရတနတ္တယပူဇာယ ပညာပါဋဝဘာဝတော၊ တာယ ပညာပါဋဝဉ္စ ရာဂါဒိမလဝိဓမနတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

တသ္မာ ရတနတ္တယပူဇနေန ဝိက္ခာလိတမလာယ ပညာယ ပါဋဝသိဒ္ဓိ။

အထ ဝါ ရတနတ္တယပူဇနဿ ပညာပဒဋ္ဌာနသမာဓိဟေတုတ္တာ ပညာပါဋဝံ။ ဝုတ္တဉှိ တဿ သမာဓိဟေတုတ္တံ –

‘‘ဧဝံ ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ၊ ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒိယတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၁။)။

သမာဓိဿ စ ပညာယ ပဒဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝုတ္တောယေဝ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၉၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄)။ တတော ဧဝံ ပဋုဘူတာယ ပညာယ ပဋိညာမဟတ္တကတံ ¶ ခေဒမဘိဘုယျ အနန္တရာယေန သံဝဏ္ဏနံ သမာပယိဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထ’’န္တိ။

အထ ဝါ ရတနတ္တယပူဇာယ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလဝဍ္ဎနတော အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရတနတ္တယပဏာမေန ဟိ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလာနိ ဝဍ္ဎန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဘိဝါဒနသီလိဿ ¶ ၊ နိစ္စံ ဝုဍ္ဎာပစာယိနော၊

စတ္တာရော ဓမ္မာ ဝဍ္ဎန္တိ၊ အာယု ဝဏ္ဏော သုခံ ဗလ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၀၉)၊

တတော အာယုဝဏ္ဏသုခဗလဝုဍ္ဎိယာ ဟောတေဝ ကာရိယနိဋ္ဌာနမိတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထ’’န္တိ။

အထ ဝါ ရတနတ္တယဂါရဝဿ ပဋိဘာနာပရိဟာနာဝဟတ္တာ။ အပရိဟာနာဝဟဉှိ တီသုပိ ရတနေသု ဂါရဝံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သတ္တိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ။ ကတမေ သတ္တ? သတ္ထုဂါရဝတာ ဓမ္မဂါရဝတာ သင်္ဃဂါရဝတာ သိက္ခာဂါရဝတာ သမာဓိဂါရဝတာ ကလျာဏမိတ္တတာ သောဝစဿတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၃၄)။

ဟောတေဝ စ တတော ပဋိဘာနာပရိဟာနေန ယထာပဋိညာတပရိသမာပနံ။

အထ ဝါ ပသာဒဝတ္ထူသု ပူဇာယ ပုညာတိသယဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှိ တဿ ပုညာတိသယတ္တံ –

‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော၊ ဗုဒ္ဓေ ယဒိဝ သာဝကေ၊

ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ၊ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ။

‘‘တေ တာဒိသေ ပူဇယတော၊ နိဗ္ဗုတေ အကုတောဘယေ၊

န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ၊ ဣမေတ္တမပိ ကေနစီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၉၅-၁၉၆၊ အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၁-၂)၊

ပုညာတိသယော စ ယထာဓိပ္ပေတပရိသမာပနုပါယော။ ယထာဟ –

‘‘ဧသ ဒေဝမနုဿာနံ၊ သဗ္ဗကာမဒဒေါ နိဓိ၊

ယံ ယဒေဝါဘိပတ္ထေန္တိ၊ သဗ္ဗမေတေန လဗ္ဘတီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၈။၁၀)၊

ဥပါယေသု ¶ စ ပဋိပန္နဿ ဟောတေဝ ကာရိယနိဋ္ဌာနံ။ ရတနတ္တယပူဇာ ဟိ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသံဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယျပ္ပဘဝေါ ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ ¶ လောကသန္နိဝါသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ၊ ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝါရေတိ။ တသ္မာ သုဝုတ္တံ ‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဧဝံ ပန သပ္ပယောဇနံ ရတနတ္တယဝန္ဒနံ ကတ္တုကာမော ပဌမံ တာဝ ဘဂဝတော ဝန္ဒနံ ကာတုံ တမ္မူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ‘‘ယော ကပ္ပ…ပေ… မဟာကာရုဏိကဿ တဿာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ ပန ယဿာ ဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ သာ ယသ္မာ ကရုဏာပ္ပဓာနာ၊ န သုတ္တန္တဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာ၊ နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာ၊ တသ္မာ ကရုဏာပ္ပဓာနမေဝ ဘဂဝတော ထောမနံ အာရဒ္ဓံ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယဿ ပကတိ၊ ယဒိဒံ အာရမ္ဘာနုရူပထောမနာ။ တေနေဝ သုတ္တန္တဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယံ၊ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနံ၊ အဘိဓမ္မဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ‘‘ကရုဏာ ဝိယ သတ္တေသု၊ ပညာ ယဿ မဟေသိနော’’တိ ပညာပ္ပဓာနဉ္စ ထောမနံ အာရဒ္ဓံ။ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာနုသယာဓိမုတ္တိစရိယာဒိဘေဒပရိစ္ဆိန္ဒနသမတ္ထာယ ပညာယ သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာယ တတ္ထ သာတိသယပ္ပဝတ္တိတော။ သုတ္တန္တဒေသနာယ ဟိ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဗဟုလော ဝေနေယျသန္တာနေသု တဒဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဂမ္ဘီရမတ္ထပဒံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ အဘိဓမ္မဒေသနာ စ ကေဝလံ ပညာပ္ပဓာနာ ပရမတ္ထဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓသမတ္ထာယ ပညာယ တတ္ထ သာတိသယပ္ပဝတ္တိတော။

ဝိနယဒေသနာ ပန အာသယာဒိနိရပေက္ခံ ကေဝလံ ကရုဏာယ ပါကတိကသတ္တေနပိ အသောတဗ္ဗာရဟံ သုဏန္တော အပုစ္ဆိတဗ္ဗာရဟံ ပုစ္ဆန္တော အဝတ္တဗ္ဗာရဟဉ္စ ဝဒန္တော ဘဂဝါ သိက္ခာပဒံ ပညပေသီတိ ကရုဏာပ္ပဓာနာ။ တထာ ဟိ ဥက္ကံသပရိယန္တဂတဟိရောတ္တပ္ပောပိ ဘဂဝါ လောကိယသာဓုဇနေဟိပိ ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ ‘‘သိခရဏီသီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ယထာပရာဓဉ္စ ဂရဟဝစနာနိ ဝိနယပိဋကဒေသနာယ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော မဟာပရိသမဇ္ဈေ အဘာသိ၊ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိကာရဏာပေက္ခာယ ဝေရဉ္ဇာဒီသု သာရီရိကဉ္စ ခေဒမနုဘောသိ။ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ဘူမန္တရပစ္စယာကာရသမယန္တရကထာနံ ဝိယ ဝိနယပညတ္တိယာပိ သမုဋ္ဌာပိကာ ပညာ အနညသာဓာရဏတာယ အတိသယကိစ္စဝတီ၊ ကရုဏာယ ကိစ္စံ ပန တတောပိ အဓိကန္တိ ¶ ကရုဏာပ္ပဓာနာ ဝိနယဒေသနာ။ ကရုဏာဗျာပါရာဓိကတာယ ဟိ ဒေသနာယ ကရုဏာပ္ပဓာနတာ။ တသ္မာ အာရမ္ဘာနုရူပံ ကရုဏာပ္ပဓာနမေဝ ဧတ္ထ ထောမနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ¶ စ အပရိမေယျပ္ပဘာဝါ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ တံမူလကတ္တာ သေသဗုဒ္ဓဂုဏာနံ။ မဟာကရုဏာယ ဝါ ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု အညတရတ္တာ တံသဟစရိတသေသာသာဓာရဏဉာဏာနမ္ပိ ဂဟဏသဗ္ဘာဝတော သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ နယတော ဒဿိတာဝ ဟောန္တိ။ ဧသောယေဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော ယဒိဒံ နယဂ္ဂါဟော။ အညထာ ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅)၊

တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိအနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ၊ ဘန္တေ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အပိစ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ယော ကပ္ပကောဋီဟိပီ’’တိအာဒိနာ ကရုဏာမုခေန သင်္ခေပတော သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော။

အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – ယောတိ အနိယမဝစနံ။ တဿ ‘‘နာထော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပီ’’တိအာဒိနာ ပန ယာယ ကရုဏာယ သော ‘‘မဟာကာရုဏိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿာ ဝသေန ကပ္ပကောဋိဂဏနာယပိ အပ္ပမေယျံ ကာလံ လောကဟိတတ္ထာယ အတိဒုက္ကရံ ကရောန္တဿ ဘဂဝတော ဒုက္ခာနုဘဝနံ ဒဿေတိ။ ကရုဏာယ ဗလေနေဝ ဟိ သော ဘဂဝါ ဟတ္ထဂတမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ ပဟာယ သံသာရပင်္ကေ နိမုဂ္ဂံ သတ္တနိကာယံ တတော သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ စိန္တေတုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျံ နယနဇီဝိတပုတ္တဘရိယဒါနာဒိကံ အတိဒုက္ကရမကာသိ။ ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလန္တိ ကပ္ပကောဋိဂဏနာယပိ ‘‘ဧတ္တကာ ကပ္ပကောဋိယော’’တိ ပမေတုံ အသက္ကုဏေယျံ ကာလံ၊ ကပ္ပကောဋိဂဏနဝသေနပိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ အပရိစ္ဆိန္နာနိ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ ¶ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကပ္ပကောဋိဝသေနေဝ ဟိ သော ကာလော အပ္ပမေယျော၊ အသင်္ချေယျဝသေန ပန ပရိစ္ဆိန္နောယေဝ။ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပီ’’တိ အပိသဒ္ဒေါ ကပ္ပကောဋိဝသေနပိ တာဝ ပမေတုံ န သက္ကာ၊ ပဂေဝ ဝဿဂဏနာယာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘အပ္ပမေယျံ ကာလ’’န္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ ‘‘မာသမဓီတေ၊ ဒိဝသံ စရတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ကရောန္တော အတိဒုက္ကရာနီတိ ပဉ္စမဟာပရိစ္စာဂါဒီနိ အတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော။ ဧဝမတိဒုက္ကရာနိ ¶ ကရောန္တော ကိံ ဝိန္ဒီတိ စေ? ခေဒံ ဂတော၊ ကာယိကံ ခေဒမုပဂတော၊ ပရိဿမံ ပတ္တောတိ အတ္ထော၊ ဒုက္ခမနုဘဝီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုက္ခဉှိ ခိဇ္ဇတိ သဟိတုမသက္ကုဏေယျန္တိ ‘‘ခေဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ လောကဟိတာယာတိ ‘‘အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ဝဋ္ဋဒုက္ခေန အစ္စန္တပီဠိတံ သတ္တလောကံ တမှာ ဒုက္ခတော မောစေတွာ နိဗ္ဗာနသုခဘာဂိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ သတ္တလောကဿ ဟိတကရဏတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ အဿ စ ‘‘အတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ လောကဟိတာယ ခေဒံ ဂတောတိ ယောဇနာယပိ နတ္ထိ ဒေါသော။ မဟာဂဏ္ဌိပဒေပိ ဟိ ‘‘အတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော ခေဒံ ဂတော၊ ကိမတ္ထန္တိ စေ? လောကဟိတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယံ ပန ဧဝံ ယောဇနံ အသမ္ဘာဝေန္တေန ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ ဘဂဝါ လောကဟိတာယ သံသာရဒုက္ခမနုဘဝတိ။ န ဟိ ကဿစိ ဒုက္ခာနုဘဝနံ လောကဿ ဥပကာရံ အာဝဟတီ’’တိ၊ တံ တဿ မတိမတ္တံ။ ဧဝံ ယောဇနာယပိ အတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တဿ ဘဂဝတော ဒုက္ခာနုဘဝနံ လောကဟိတကရဏတ္ထာယာတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ၊ န တု ဒုက္ခာနုဘဝနေနေဝ လောကဟိတသိဒ္ဓီတိ။ ပဌမံ ဝုတ္တယောဇနာယပိ ဟိ န ဒုက္ကရကရဏမတ္တေန လောကဟိတသိဒ္ဓိ။ န ဟိ ဒုက္ကရံ ကရောန္တော ကဉ္စိ သတ္တံ မဂ္ဂဖလာဒီသု ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ အထ ခေါ တာဒိသံ အတိဒုက္ကရံ ကတွာ သဗ္ဗညုဘာဝံ သစ္ဆိကတွာ နိယျာနိကဓမ္မဒေသနာယ မဂ္ဂဖလာဒီသု သတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေန္တော လောကဿ ဟိတံ သာဓေတိ။

ကာမဉ္စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရဘာဇနဝသေန တိဝိဓော လောကော၊ ဟိတကရဏဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ တံဝိသယဿေဝ သတ္တလောကဿ ဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပါနိ တံဝိပါကော စာတိ ‘‘လောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိအာဒီသု သမူဟတ္ထောပိ လောကသဒ္ဒေါ သမုဒါယဝသေန လောကီယတိ ပညာပီယတီတိ။ ယံ ¶ ပနေတ္ထ ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမိနာ သတ္တလောကဉ္စ ဇာတိလောကဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ တဿ သတ္တလောကဿ ဣဓလောကပရလောကဟိတံ၊ အတိက္ကန္တပရလောကာနံ ဝါ ဥစ္ဆိန္နလောကသမုဒယာနံ ဣဓ ဇာတိလောကေ ဩကာသလောကေ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသင်္ခါတဉ္စ ဟိတံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ လောကဿ၊ လောကာနံ၊ လောကေ ဝါ ဟိတန္တိ သရူပေကသေသံ ကတွာ လောကဟိတမိစ္စေဝါဟာ’’တိ၊ န တံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသင်္ခအာတဟိတဿပိ သတ္တလောကဝိသယတ္တာ၊ သတ္တလောကဂ္ဂဟဏေနေဝ ဥစ္ဆိန္နမူလာနံ ခီဏာသဝါနမ္ပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။

သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ကေနစီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာကာရေနာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘မဟာဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝါ ‘‘မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝါ ‘‘စူဠဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေသူ’’တိ ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေဝလံ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာဂဓဘာသာယ လိခိတေ ဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

နာထောတိ လောကပဋိသရဏော၊ လောကသာမီ လောကနာယကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပအဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဧကပဋိသရဏော ပတိဋ္ဌာ။ အထ ဝါ နာထတီတိ နာထော၊ ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ မေတ္တာယနဝသေန အာသီသတိ ပတ္ထေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ နာထတိ ဝေနေယျဂတေ ကိလေသေ ဥပတာပေတီတိ အတ္ထော၊ နာထတီတိ ဝါ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘သာဓု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကာလေန ကာလံ အတ္တသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခေယျာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၇) သတ္တာနံ တံ တံ ဟိတပဋိပတ္တိံ ယာစိတွာပိ ကရုဏာယ သမုဿာဟိတော တေ တတ္ထ နိယောဇေတိ။ ပရမေန ဝါ စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗသတ္တေ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ပရမိဿရော ဘဂဝါ ‘‘နာထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သဗ္ဗောပိ စာယမတ္ထော သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

မဟာကာရုဏိကဿာတိ ယော ကရုဏာယ ကမ္ပိတဟဒယတ္တာ လောကဟိတတ္ထံ အတိဒုက္ကရကိရိယာယ အနေကပ္ပကာရံ တာဒိသံ သံသာရဒုက္ခမနုဘဝိတွာ အာဂတော၊ တဿ မဟာကာရုဏိကဿာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကိရတီတိ ¶ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခိတေသု ဝါ ကိရီယတိ ပသာရီယတီတိ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ ဝိဗာဓေတိ၊ ဝိနာသေတိ ဝါ ပရဿ ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကမိတိ သုခံ၊ တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗာဓေတီတိ။ ကရုဏာယ နိယုတ္တောတိ ကာရုဏိကော ယထာ ‘‘ဒေါဝါရိကော’’တိ။ ယထာ ဟိ ဒွါရဋ္ဌာနတော အညတ္ထ ဝတ္တမာနောပိ ဒွါရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကော ပုရိသော ဒွါရာနတိဝတ္တဝုတ္တိတာယ ဒွါရေ နိယုတ္တောတိ ‘‘ဒေါဝါရိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဘဂဝါ မေတ္တာဒိဝသေန ကရုဏာဝိဟာရတော အညတ္ထ ဝတ္တမာနောပိ ကရုဏာနတိဝတ္တဝုတ္တိတာယ ကရုဏာယ နိယုတ္တောတိ ‘‘ကာရုဏိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ မဟာပရိနိဗ္ဗာနာ လောကဟိတတ္ထမေဝ လောကနာထာ တိဋ္ဌန္တိ။ မဟန္တော ကာရုဏိကောတိ မဟာကာရုဏိကော။ သတိပိ ဘဂဝတော တဒညဂုဏာနမ္ပိ ဝသေန မဟန္တဘာဝေ ကာရုဏိကသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဝုတ္တတ္တာ ကရုဏာဝသေနေတ္ထ မဟန္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော ယထာ ‘‘မဟာဝေယျာကရဏော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘မဟာကာရုဏိကဿာ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန သတ္ထု မဟာကရုဏာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။

အထ ¶ ဝါ ကရုဏာ ကရုဏာယနံ သီလံ ပကတိ ဧတဿာတိ ကာရုဏိကော၊ ပထဝီဖဿာဒယော ဝိယ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝါ ကရုဏာယနသဘာဝေါ သဘာဝဘူတကရုဏောတိ အတ္ထော။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ အထ ဝါ မဟာဝိသယတာယ မဟာနုဘာဝတာယ မဟာဗလတာယ စ မဟတီ ကရုဏာတိ မဟာကရုဏာ။ ဘဂဝတော ဟိ ကရုဏာ နိရဝသေသေသု သတ္တေသု ပဝတ္တတိ၊ ပဝတ္တမာနာ စ အနညသာဓာရဏာ ပဝတ္တတိ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒဉ္စ မဟန္တမေဝ သတ္တာနံ ဟိတသုခံ ဧကန္တတော နိပ္ဖာဒေတိ၊ မဟာကရုဏာယ နိယုတ္တောတိ မဟာကာရုဏိကောတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ မဟတီ ပသတ္ထာ ကရုဏာ အဿ အတ္ထီတိ မဟာကာရုဏိကော။ ပူဇာဝစနော ဟေတ္ထ မဟန္တသဒ္ဒေါ ‘‘မဟာပုရိသော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပသတ္ထာ စ ဘဂဝတော ကရုဏာ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝသေနပိ ပဝတ္တိတော အနညသာဓာရဏတ္တာတိ။

ဧဝံ ¶ ကရုဏာမုခေန သင်္ခေပတော သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ ထောမေတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတုံ ‘‘အသမ္ဗုဓ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသမ္ဗုဓန္တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော၊ တဿ အသမ္ဗုဇ္ဈန္တော အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တောတိ အတ္ထော၊ ယထာသဘာဝံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟေတုအတ္ထော ဟေတ္ထ အန္တသဒ္ဒေါ ‘‘ပဌန္တော နိသီဒတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယန္တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာယ အနိယမတော ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတန္တိ တဿ ဝိသေသနံ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂) နိဒ္ဒေသနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဝါသနာယ အညာဏနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမတော၊ ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝတော ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန ဉေယျဝိသေသဿ ကမ္မဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေနေဝ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ။ အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘူဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ ဝိဟတဝိဒ္ဓံသိတနိရဝသေသကိလေသော မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁)။ တေန ဧဝံ နိရုပမပ္ပဘာဝေန ဗုဒ္ဓေန နိသေဝိတံ ဂေါစရာသေဝနာဘာဝနာသေဝနာဟိ ယထာရဟံ နိသေဝိတံ အနုဘူတန္တိ အတ္ထော။

တတ္ထ နိဗ္ဗာနံ ဂေါစရာသေဝနာဝသေနေဝ နိသေဝိတံ၊ မဂ္ဂေါ ပန အတ္တနာ ဘာဝိတော စ ဘာဝနာသေဝနာဝသေန သေဝိတော၊ ပရေဟိ ဥပ္ပာဒိတာနိ ပန မဂ္ဂဖလာနိ စေတောပရိယဉာဏာဒိနာ ယဒါ ပရိဇာနာတိ၊ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတာနိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ တဒါ ဂေါစရာသေဝနာဝသေနပိ ¶ သေဝိတာနိ ဟောန္တိယေဝ။ ဧတ္ထ စ ပရိယတ္တိဓမ္မဿပိ ပရိယာယတော ဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟဏေ သတိ သောပိ ဒေသနာသမ္မသနဉာဏဂေါစရတာယ ဂေါစရာသေဝနာယ သေဝိတောတိ သက္ကာ ဂဟေတုံ။ ‘‘အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ တီဏိ ပိဋကာနိ သမ္မသီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မဿပိ သစ္ဆိကိရိယာယ သမ္မသနပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ ယံ အသမ္ဗုဓံ အသမ္ဗုဇ္ဈန္တော အသစ္ဆိကရောန္တောတိ အတ္ထသမ္ဘဝတော သောပိ ဣဓ ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ¶ စ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ဘဝါဘဝံ ဂစ္ဆတိ၊ ပရိညာတဓမ္မဝိနယော ပန တဒတ္ထပဋိပတ္တိယာ သမ္မာပဋိပန္နော န စိရဿေဝ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ၊ အပ္ပမတ္တော ဝိဟဿတိ၊

ပဟာယ ဇာတိသံသာရံ၊ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၅၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅)၊

ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကေဟိပိ ဂေါစရာသေဝနာဒိနာ သေဝိတာနိ ဟောန္တိ၊ တထာပိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ‘‘ဗုဒ္ဓနိသေဝိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ သာမညတော ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဝုတ္တော။

ဘဝါဘဝန္တိ အပရကာလကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော၊ ဘဝတော ဘဝန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘဝါဘဝန္တိ သုဂတိဒုဂ္ဂတိဝသေန ဟီနပဏီတဝသေန စ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တဉ္စ ဘဝန္တိ အတ္ထော။ ဝုဒ္ဓတ္ထောပိ ဟိ အ-ကာရော ဒိဿတိ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တသ္မာ အဘဝေါတိ မဟာဘဝေါ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ၊ အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ ဝါ သဿတဒိဋ္ဌိ၊ အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဘဝေါ စ အဘဝေါ စ ဘဝါဘဝေါ။ တံ ဘဝါဘဝံ။ ဂစ္ဆတီတိ အပရကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ဇီဝလောကောတိ သတ္တလောကော။ ဇီဝဂ္ဂဟဏေန ဟိ သင်္ခါရဘာဇနလောကံ နိဝတ္တေတိ တဿ ဘဝါဘဝဂမနာသမ္ဘဝတော။ နမော အတ္ထူတိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနောတိ ဓမ္မဝိသေသနံ။ တတ္ထ အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ပူရေတုံ အယုတ္တဋ္ဌေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိ အဝိန္ဒိယံ နာမ၊ အလဒ္ဓဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တဗ္ဗိပရီတတော ကာယသုစရိတာဒိ ဝိန္ဒိယံ နာမ၊ တံ ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီတိ ဝါ အဝိဇ္ဇာ၊ ခန္ဓာနံ ရာသဋ္ဌံ၊ အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ၊ ဓာတူနံ သုညတဋ္ဌံ၊ ဣန္ဒြိယာနံ အဓိပတိယဋ္ဌံ၊ သစ္စာနံ တထဋ္ဌံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝါ အဝိဇ္ဇာ၊ ဒုက္ခာဒီနံ ပီဠနာဒိဝသေန ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ အတ္ထံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိပိ အဝိဇ္ဇာ၊ အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ သဗ္ဗယောနိဂတိဘဝဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သတ္တေ ဇဝါပေတီတိ ¶ ဝါ အဝိဇ္ဇာ၊ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဣတ္ထိပုရိသာဒီသု ဇဝတိ၊ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ခန္ဓာဒီသု န ဇဝတီတိ ဝါ အဝိဇ္ဇာ။ သာ အာဒိ ယေသံ တဏှာဒီနံ တေ အဝိဇ္ဇာဒယော၊ တေယေဝ ¶ ကိလိဿန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာတိ ကိလေသာ၊ တေယေဝ စ သတ္တာနံ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဇာလသဒိသာတိ ဇာလံ၊ တံ ဝိဒ္ဓံသေတိ သဗ္ဗသော ဝိနာသေတိ သီလေနာတိ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ။ နနု စေတ္ထ သပရိယတ္တိကော နဝလောကုတ္တရဓမ္မော အဓိပ္ပေတော၊ တတ္ထ စ မဂ္ဂေါယေဝ ကိလေသေ ဝိဒ္ဓံသေတိ၊ နေတရေတိ စေ? ဝုစ္စတေ။ မဂ္ဂဿပိ နိဗ္ဗာနမာဂမ္မ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနတော နိဗ္ဗာနမ္ပိ ကိလေသေ ဝိဒ္ဓံသေတိ နာမ၊ မဂ္ဂဿ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနကိစ္စံ ဖလေန နိပ္ဖန္နန္တိ ဖလမ္ပိ ‘‘ကိလေသဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ကိလေသဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝတ္တုမရဟတီတိ န ကောစိ ဒေါသော။

ဓမ္မဝရဿ တဿာတိ ပုဗ္ဗေ အနိယမိတဿ နိယမဝစနံ။ တတ္ထ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စတူသု အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။

‘‘ယေ ကေစိ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာသေ၊ န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊

ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇) –

ဟိ ဝုတ္တံ။ သံသာရဒုက္ခေ ဝါ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိယာ သတ္တက္ခတ္တုပရမတာဒိဝသေန သံသာရဿ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ အပါယာဒိနိဗ္ဗတ္တကကိလေသဝိဒ္ဓံသနဉ္စေတ္ထ ဓာရဏံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အရိယမဂ္ဂေါ တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယ နိဗ္ဗာနဉ္စာတိ ဥဘယမေဝ နိပ္ပရိယာယတော ဓာရေတိ၊ အရိယဖလံ ပန တံသမုစ္ဆိန္နကိလေသပဋိပ္ပဿမ္ဘနေန တဒနုဂုဏတာယ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော တဒဓိဂမဟေတုတာယာတိ ဥဘယံ ပရိယာယတော ဓာရေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဓမ္မောယေဝ အတ္တနော ဥတ္တရိတရာဘာဝေန ဝရော ပဝရော အနုတ္တရောတိ ဓမ္မဝရော၊ တဿ ဓမ္မဝရဿ နမော အတ္ထူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ အမှေဟိ သာရတ္ထော ပကာသိတော။ ယံ ပနေတ္ထ ကေနစိ ပပဉ္စိတံ၊ အမှေဟိ စ ဣဓ န ဒဿိတံ၊ န တံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ သာရတ္ထမေဝ ဒဿယိဿာမ။ ယတ္ထ ပန ကေနစိ အစ္စန္တဝိရုဒ္ဓံ လိခိတံ၊ တမ္ပိ ကတ္ထစိ ဒဿယိဿာမ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနော’’တိ ဧတေန သွာက္ခာတတာဒီဟိ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ‘‘ဓမ္မဝရဿာ’’တိ ဧတေန အညဿ ဝိသိဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနတော ပရိပုဏ္ဏတာယ။ ပဌမေန ဝါ ပဟာနသမ္ပဒံ ဓမ္မဿ ဒဿေတိ၊ ဒုတိယေန ပဘာဝသမ္ပဒံ။

ဧဝံ ¶ ¶ သင်္ခေပေနေဝ သဗ္ဗဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတွာ ဣဒါနိ အရိယသင်္ဃံ ထောမေတုံ ‘‘ဂုဏေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဂုဏေဟီ’’တိ ပဒဿ ‘‘ယုတ္တော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒါနိ ယေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တော၊ တေ ဒဿေန္တော ‘‘သီလသမာဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒိ ‘‘သီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သမာဓီတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိ။ သမာဓိသီသေန ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒယော ဝုတ္တာ။ ပညာတိ မဂ္ဂပညာ။ ဝိမုတ္တိ စ ဝိမုတ္တိဉာဏဉ္စ ဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသနယေန ‘‘ဝိမုတ္တိဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒပရိယာယေန ပဘုတိသဒ္ဒေန ဝါ ဝိမုတ္တိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တီတိ ဖလံ။ ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန ဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါဒယော ဂုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ သီလာဒယော ဂုဏာ လောကိယာ လောကုတ္တရာ စ ယထာသမ္ဘဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနေတ္ထ ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘သီလာဒယော ကိဉ္စာပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ယထာသမ္ဘဝံ လဗ္ဘန္တိ၊ တထာပိ အန္တေ ‘အရိယသင်္ဃ’န္တိ ဝစနတော သီလာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မက္ခန္ဓာ လောကုတ္တရာဝါ’’တိ၊ တံ တဿ မတိမတ္တံ။ န ဟိ အရိယသင်္ဃဿ လောကိယဂုဏေဟိပိ ထောမနာယ ကောစိ ဒေါသော ဒိဿတိ၊ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿပိ တာဝ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏေဟိ ထောမနာ ဟောတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန အရိယသင်္ဃဿာတိ။

ကုသလတ္ထိကာနံ ဇနာနံ ပုညဿ ဝုဒ္ဓိယာ ခေတ္တသဒိသတ္တာ ခေတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ခေတ္တံ ဇနာနံ ကုသလတ္ထိကာန’’န္တိ။ ခိတ္တံ ဗီဇံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန တာယတီတိ ဟိ ခေတ္တံ၊ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏဝိရုဟနဘူမိ၊ တံသဒိသတ္တာ အရိယသင်္ဃောပိ ‘‘ခေတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ အရိယသင်္ဃဿ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝံ ဒီပေတိ။ ‘‘အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ယော’’တိ အနိယမေန ဝုတ္တဿ နိယမဝစနံ။ အရိယသင်္ဃန္တိ ဧတ္ထ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော အရိယာ နိရုတ္တိနယေန။ အထ ဝါ သဒေဝကေန လောကေန သရဏန္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ။ အရိယာနံ သင်္ဃော သမူဟောတိ အရိယသင်္ဃော။ အထ ဝါ အရိယော စ သော ယထာဝုတ္တနယေန သင်္ဃော စ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝတောတိ အရိယသင်္ဃော၊ အဋ္ဌ အရိယပုဂ္ဂလာ။ တံ အရိယသင်္ဃံ။ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဗုဒ္ဓဓမ္မရတနာနမ္ပိ သမဓိဂမော သင်္ဃရတနာဓီနောတိ အရိယသင်္ဃဿ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတုံ ဣဓေဝ ‘‘သိရသာ နမာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ¶ ဂါထာတ္တယေန သင်္ခေပတော သကလဂုဏသံကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ တံ နိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတေ ပယောဇနေ ပရိဏာမေန္တော အာဟ ‘‘ဣစ္စေဝ’’မိစ္စာဒိ။ ဣစ္စေဝံ ယထာဝုတ္တနယေန အစ္စန္တံ ဧကန္တေန နမဿနေယျံ နမဿိတဗ္ဗံ ရတနတ္တယံ နမဿမာနော ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ ဝန္ဒမာနော အဟံ ဝိပုလံ ယံ ပုညာဘိသန္ဒံ အလတ္ထန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒယော ¶ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ။ တေသဉှိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဘူတဂုဏေ အာဝဇ္ဇေန္တဿ အမတာဓိဂမဟေတုဘူတံ အနပ္ပကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –

‘‘ယသ္မိံ၊ မဟာနာမ၊ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ ပန၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၁)။

စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ ဝါ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃)၊

စိတ္တီကတဘာဝါဒယော စ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဒီသုယေဝ လဗ္ဘန္တီတိ။

‘‘ပုညာဘိသန္ဒန္တိ ပုညရာသိံ ပုညပ္ပဝတ္တံ ဝါ’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ပန စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘ပုညာဘိသန္ဒန္တိ ပုညာဘိနိသံသ’’န္တိပိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပုညာဘိသန္ဒန္တိ ပုညနဒိံ၊ ပုညပ္ပဝါဟန္တိ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တိယမာနဉှိ ပုညံ အဘိသန္ဒနဋ္ဌေန ‘‘ပုညာဘိသန္ဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝ သာရတ္ထပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယဋ္ဌကထာယ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၀၂၇) –

‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုညာဘိသန္ဒာ ကုသလာဘိသန္ဒာ သုခဿာဟာရာ။ ကတမေ စတ္တာရော? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတိ ‘ဣတိပိ ¶ သော ဘဂဝါ…ပေ… ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’တိ၊ အယံ ပဌမော ပုညာဘိသန္ဒော ကုသလာဘိသန္ဒော သုခဿာဟာရော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၂၇) –

ဧဝမာဒိကာယ ပါဠိယာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပုညာဘိသန္ဒာ ကုသလာဘိသန္ဒာတိ ပုညနဒိယော ကုသလနဒိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘ပုညာဘိသန္ဒန္တိ ပုညဖလ’’န္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ¶ ။ န ဟိ ရတနတ္တယံ နမဿမာနော တသ္မိံ ခဏေ ပုညဖလံ အလတ္ထ၊ ကိန္တု အနပ္ပကံ ပုညရာသိံ တဒါ အလဘိ၊ တဿ စ ဖလံ ပရလောကဘာဂီ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ တု အန္တရာယဝိဃာတော တဿ စ ပုညဿ အာနိသံသမတ္တကံ၊ ‘‘တဿာနုဘာဝေန ဟတန္တရာယော’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ န စ ပုညဖလေ အနုပ္ပန္နေ တဿာနုဘာဝေန ဟတန္တရာယဘာဝေါ န သိဇ္ဈတိ၊ န စေတံ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ အဟောသိ။ တသ္မာ တဿ မဟတော ပုညပ္ပဝါဟဿ အာနုဘာဝေန ဟတန္တရာယောတိ အယမေဝ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ အထာပိ ပဏာမကိရိယာယ ဇနိတတ္တာ ပုညမေဝ ပုညဖလန္တိ တဿာဓိပ္ပာယော သိယာ၊ ဧဝံ သတိ ယုဇ္ဇေယျ။ သော စ ပုညပ္ပဝါဟော န အပ္ပမတ္တကော၊ အထ ခေါ မဟန္တောယေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိပုလ’’န္တိ၊ မဟန္တံ အနပ္ပကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အလတ္ထန္တိ အလဘိံ၊ ပါပုဏိန္တိ အတ္ထော။

တဿာနုဘာဝေနာတိ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ပုညပ္ပဝါဟဿ အာနုဘာဝေန ဗလေန။ ဟတန္တရာယောတိ တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော။ ပဏာမပယောဇနေ ဝုတ္တဝိဓိနာ ဟတော ဝိဒ္ဓသ္တော အန္တရာယော ဥပဒ္ဒဝေါ အဿာတိ ဟတန္တရာယော။ အဿ ‘‘ဝဏ္ဏယိဿံ ဝိနယ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ဟတန္တရာယော ဟုတွာ ဝိနယံ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန တဿ ပုညပ္ပဝါဟဿ အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ ရတနတ္တယဿ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝါနံ ဟနနေ သမတ္ထတံ ဒီပေတိ။

ဧဝံ ရတနတ္တယဿ နိပစ္စကာရကရဏေ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဿ ဝိနယပိဋကဿ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော၊ တဿ တာဝ ဘဂဝတော သာသနဿ မူလပတိဋ္ဌာနဘာဝံ ဒဿေတွာ တမ္ပိ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘ယသ္မိံ ဌိတေ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌိတဿ သုသဏ္ဌိတဿ ဘဂဝတော သာသနံ ယသ္မိံ ¶ ဌိတေ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယသ္မိန္တိ ယသ္မိံ ဝိနယပိဋကေ။ ဌိတေတိ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ အနူနံ ဟုတွာ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တနဋ္ဌေန ဌိတေတိ အတ္ထော။ သာသနန္တိ အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာသင်္ခါတသိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ သာသနံ။ အဋ္ဌိတဿာတိ ကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂသင်္ခါတေ အန္တဒွယေ အဋ္ဌိတဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ ခွာဟံ၊ အာဝုသော၊ အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စတ္ထော တီသုပိ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တောယေဝ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဋ္ဌိတဿာတိ ပရိနိဗ္ဗုတဿပိ ဘဂဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။

ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ တေသုယေဝ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တနဋ္ဌေန ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ။ သုသဏ္ဌိတဿာတိ ဧတ္ထ တာဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇနေဟိ သမန္နာဂမနဝသေန ¶ သုသဏ္ဌာနဿာတိ အတ္ထော။ အနေန အဿ ရူပကာယသမ္ပတ္တိံ နိဒဿေတီ’’တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ယထာဌာနေ ပတိဋ္ဌိတေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ရူပကာယေန သုသဏ္ဌိတော၊ ကာယဝင်္ကာဒိရဟိတတ္တာ တာဒိလက္ခဏသမန္နာဂတတ္တာ စ နာမကာယေနပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘စတုဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန သတ္တေသု သုဋ္ဌု သမ္မာ စ ဌိတဿာတိ အတ္ထဝသေန ဝါ သုသဏ္ဌိတဿ။ သုသဏ္ဌိတတ္တာ ဟေသ ကေဝလံ သတ္တာနံ ဒုက္ခံ အပနေတုကာမော ဟိတံ ဥပသံဟရိတုကာမော သမ္ပတ္တိယာ စ ပမုဒိတော အပက္ခပတိတော စ ဟုတွာ ဝိနယံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ ဣမသ္မိံ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာဓိကာရေ သာရုပ္ပာယ ထုတိယာ ထောမေန္တော အာဟ ‘သုသဏ္ဌိတဿာ’’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တတ္ထော အဓိပ္ပေတာဓိကာရာနုရူပေါ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ – ယထာဝုတ္တကာမသုခလ္လိကာဒိအန္တဒွယေ အဋ္ဌိတတ္တာယေဝ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ သမ္မာ ဌိတတ္တာ သုသဏ္ဌိတဿာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဧဝဉှိ သတိ အာရမ္ဘာနုရူပထောမနာ ကတာ ဟောတိ ယထာဝုတ္တအန္တဒွယံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ ဝိနယပညတ္တိယာယေဝ ယေဘုယျေန ပကာသနတော။

တန္တိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ယသ္မိ’’န္တိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တဿ နိယမဝစနံ၊ တဿ ‘‘ဝိနယ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အသမ္မိဿန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသမ္မိဿံ ကတွာ အနာကုလံ ကတွာ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အနုရူပဿ ကာလမတ္တဿပိ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရသဒိသေနပိ ဒုဝိညေယျဘာဝတော ကေဝလံ ဗုဒ္ဓဝိသယံ ဝိနယပိဋကံ အတ္တနော ¶ ဗလေန ဝဏ္ဏယိဿာမီတိ ဝစနမတ္တမ္ပိ အညေဟိ ဝတ္တုမသက္ကုဏေယျတ္တာ ‘‘နိဿာယ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝ’’န္တိ အာဟ။ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝေါ နာမ အတ္ထတော ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ သံဝဏ္ဏိတာ အဋ္ဌကထာ၊ တတောယေဝ စ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝေါ အဋ္ဌကထာ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ သံဝဏ္ဏိတံ အဋ္ဌကထံ နိဿာယ ဝဏ္ဏယိဿံ၊ န အတ္တနောယေဝ ဗလံ နိဿာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အထ ‘‘ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု ဝိဇ္ဇမာနာသု ပုန ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ ကိံ ပယောဇန’’န္တိ ယော ဝဒေယျ၊ တဿ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ အနူနဘာဝံ အတ္တနော စ သံဝဏ္ဏနာယ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမန္တိ ဧကန္တေန၊ ယထိစ္ဆကံ ဝါ၊ သဗ္ဗသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တဿ ‘‘သံဝဏ္ဏိတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ကာမံ သံဝဏ္ဏိတောယေဝ၊ နော န သံဝဏ္ဏိတောတိ အတ္ထော။ ကေဟိ ပန သော ဝိနယော သံဝဏ္ဏိတောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟီ’’တိ။ မဟာကဿပတ္ထေရာဒယော ပုဗ္ဗာစရိယာ ဧဝ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥတ္တမဋ္ဌေန စ အာသဘာ၊ တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကီဒိသာ ပနေတေ ပုဗ္ဗာစရိယာတိ အာဟ ‘‘ဉာဏမ္ဗူ’’တိအာဒိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတေန အမ္ဗုနာ ¶ သလိလေန နိဒ္ဓါတာနိ နိဿေသတော အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန ဓောတာနိ ဝိက္ခာလိတာနိ ဝိသောဓိတာနိ ရာဂါဒီနိ တီဏိ မလာနိ ကာမာသဝါဒယော စ စတ္တာရော အာသဝါ ယေဟိ တေ ဉာဏမ္ဗုနိဒ္ဓါတမလာသဝါ၊ တေဟီတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ စ န ကေဝလံ ဧတေသု အာစရိယဘာဝေါယေဝ၊ အထ ခေါ ရာဂါဒိမလရဟိတာ ခီဏာသဝါ ဝိသုဒ္ဓသတ္တာ ဧတေတိ ဒဿေတိ။

ခီဏာသဝဘာဝေပိ န ဧတေ သုက္ခဝိပဿကာ၊ အထ ခေါ ဧဝရူပေဟိပိ အာနုဘာဝေဟိ သမန္နာဂတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇာပဋိသမ္ဘိဒေဟီ’’တိ။ ဝိသုဒ္ဓါ အစ္စန္တပရိသုဒ္ဓါ ဝိဇ္ဇာ စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါ ယေသံ တေ ဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇာပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တေဟိ။ ဧကဒေသေန ပဋိသမ္ဘိဒံ အပ္ပတ္တာနံ အရိယာနမေဝ အဘာဝတော ဧတေဟိ အဓိဂတပဋိသမ္ဘိဒါ ပဋုတရလဒ္ဓပ္ပဘေဒါတိ ဒဿေတုံ ဝိသုဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဝိဇ္ဇာတိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ဝါ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏဉ္စာတိ ဣမာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ပန –

ဣဒ္ဓိပ္ပဘေဒေါပိ စ ဒိဗ္ဗသောတံ၊

ဧတာနိ ဉာဏာနိ ဣဓဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ’’တိ။ –

ဧဝံ ဝိပဿနာဉာဏမနောမယိဒ္ဓီဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဆ အဘိညာယေဝ။ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဟေတုဟေတုဖလာနုရူပံ ဝေါဟာရေသု ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဣဒံ ဉာဏံ ဣမမတ္ထံ ဇောတယတီတိ ဣမိနာ အာကာရေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု တီသု ဉာဏေသု ပဝတ္တဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဧတာသံ ပန ဝိတ္ထာရကထာ အတိပပဉ္စဘာဝတော ဣဓ န ဝုစ္စတိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တာနံ သဒ္ဓမ္မေသု ဆေကဘာဝတော အာဟ ‘‘သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တာနမ္ပိ ဓမ္မေသု အဘိယောဂဝသေန ဝိသေသော ဟောတီတိ လဒ္ဓပဋိသမ္ဘိဒါသု သာတိသယတံ ဒဿေတုံ အာဟာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟီတိ ပိဋကတ္တယသင်္ခါတဿ သဒ္ဓမ္မဿ သံဝဏ္ဏနေ သဗ္ဗသော အတ္ထပ္ပကာသနေ ကောဝိဒေဟိ ဆေကေဟိ၊ ကုသလေဟီတိ အတ္ထော။

ကိလေသဇာလံ ¶ ပရိက္ခာရဗာဟုလ္လံ ဝါ သံလိခတိ တနုံ ကရောတီတိ သလ္လေခေါ။ ဣဓ ပန ခီဏာသဝါဓိကာရတ္တာ ပရိက္ခာရဗာဟုလ္လဿ သလ္လိခနဝသေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ တတောယေဝ စ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘သလ္လေခိယေ ပရိမိတပရိက္ခာရဝုတ္တိယာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ သလ္လေခဿ ဘာဝေါ သလ္လေခိယံ၊ တသ္မိံ သလ္လေခိယေ၊ သလ္လေခပဋိပတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နောသုလဘူပမေဟီတိ အသုလဘူပမေဟိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယာ အသုကသဒိသာတိ တေသံ ဥပမာယ အနုစ္ဆဝိကပုဂ္ဂလာနံ ဒုလ္လဘတ္တာ နတ္ထိ သုလဘာ ဥပမာ ဧတေသန္တိ နောသုလဘူပမာ။ မဟာဝိဟာရဿာတိ စိတ္တလပဗ္ဗတအဘယဂိရိသေသနိကာယဒွယံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဓဇူပမေဟီတိ ရထဿ သဉ္ဇာနနဟေတုကံ ရထေ ဗဒ္ဓဓဇံ ဝိယ အဇာနန္တာနံ ‘‘အသုကေဟိ စ အသုကေဟိ စ ထေရေဟိ နိဝါသိတော ¶ မဟာဝိဟာရော နာမာ’’တိ ဧဝံ မဟာဝိဟာရဿ သဉ္ဇာနနဟေတုတ္တာ မဟာဝိဟာရဿ ဓဇူပမေဟိ။ သံဝဏ္ဏိတောတိ သမ္မာ အနူနံ ကတွာ ဝဏ္ဏိတော။ သံဝဏ္ဏိတော အယံ ဝိနယောတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ စိတ္တေဟိ နယေဟီတိ အနေကပ္ပဘေဒနယတ္တာ ဝိစိတ္တေဟိ နယေဟိ။ သမ္ဗုဒ္ဓဝရနွယေဟီတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဝရံ အနုဂတေဟိ၊ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယာနုဂတေဟိ နယေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဗုဒ္ဓဝရံ အနုဂတေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။

ဧဝံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ အနူနဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ပယောဇနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘သံဝဏ္ဏနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကိဉ္စာပိ ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟိ ယထာဝုတ္တဂုဏဝိသိဋ္ဌေဟိ အယံ ဝိနယော သဗ္ဗသော ဝဏ္ဏိတော၊ တထာပိ တေသံ ဧသာ သံဝဏ္ဏနာ သီဟဠဒီပဝါသီနံ ဘာသာယ သင်္ခတတ္တာ ရစိတတ္တာ ဒီပန္တရေ ဘိက္ခုဇနဿ သီဟဠဒီပတော အညဒီပဝါသိနော ဘိက္ခုဂဏဿ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ပယောဇနံ ယသ္မာ နာဘိသမ္ဘုဏာတိ န သမ္ပာဒေတိ န သာဓေတိ၊ တသ္မာ ဣမံ သံဝဏ္ဏနံ ပါဠိနယာနုရူပံ ကတွာ ဗုဒ္ဓသိရိတ္ထေရေန အဇ္ဈိဋ္ဌော ဣဒါနိ သမာရဘိဿန္တိ။ တတ္ထ သံဝဏ္ဏိယတိ အတ္ထော ဧတာယာတိ သံဝဏ္ဏနာ၊ အဋ္ဌကထာ။ သာ ပန ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ပဌမံ တီဏိ ပိဋကာနိ သင်္ဂါယိတွာ တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာနုရူပေနေဝ ဝါစနာမဂ္ဂံ အာရောပိတတ္တာ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှောယေဝ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဘူတော ကထာမဂ္ဂေါ။ သောယေဝ စ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဘတော၊ ပစ္ဆာ တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ မဟာထေရေဟိ နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ သင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတော။ တေနာဟ ‘‘သီဟဠဒီပကေနာ’’တိအာဒိ။ သီဟဿ လာနတော ဂဟဏတော သီဟဠော၊ သီဟကုမာရော။ တံဝံသဇာတတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ခတ္တိယာနံ တေသံ နိဝါသတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဿပိ သီဟဠဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မိံ သီဟဠဒီပေ ဘူတတ္တာ သီဟဠဒီပကေန ဝါကျေန ဝစနေန၊ သီဟဠဘာသာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ပါဠိနယာနုရူပန္တိ ပါဠိနယဿ အနုရူပံ ကတွာ၊ မာဂဓဘာသာယ ပရိဝတ္တိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ¶ ။ အဇ္ဈေသနန္တိ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ပယိရုပါသိတွာ ဂရုတရံ ပယောဇနံ ဥဒ္ဒိဿ အဘိပတ္ထနာ အဇ္ဈေသနာ၊ တံ အဇ္ဈေသနံ၊ အာယာစနန္တိ အတ္ထော။ တဿ ‘‘သမနုဿရန္တော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ကဿ အဇ္ဈေသနန္တိ ¶ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓသိရိဝှယဿ ထေရဿာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓသိရီတိ အဝှယော နာမံ ယဿ သောယံ ဗုဒ္ဓသိရိဝှယော၊ တဿ၊ ဣတ္ထန္နာမဿ ထေရဿ အဇ္ဈေသနံ သမ္မာ အာဒရေန သမနုဿရန္တော ဟဒယေ ဌပေန္တောတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဉ္စ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနံ သံဝဏ္ဏနံ သမာရဘန္တော သကလာယပိ မဟာအဋ္ဌကထာယ ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗတော မဟာအဋ္ဌကထံ တဿာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာယ သံဝဏ္ဏနာယ သရီရံ ကတွာ မဟာပစ္စရိယံ ယော ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ တထေဝ ကုရုန္ဒီနာမာဒီသု ဝိဿုတာသု အဋ္ဌကထာသု ယော ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ တတောပိ ဝိနိစ္ဆယတော ယုတ္တမတ္ထံ အပရိစ္စဇန္တော အန္တောဂဓတ္ထေရဝါဒံ ကတွာ သံဝဏ္ဏနံ သမာရဘိဿန္တိ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ အတ္ထော ကထိယတိ ဧတာယာတိ အတ္ထကထာ၊ သာယေဝ အဋ္ဌကထာ တ္ထကာရဿ ဋ္ဌကာရံ ကတွာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၊ ၂။၈) ဝိယ။ မဟာပစ္စရိယန္တိ ဧတ္ထ ပစ္စရီတိ ဥဠုမ္ပံ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ နိသီဒိတွာ ကတတ္တာ တမေဝ နာမံ ဇာတံ။ ကုရုန္ဒိဝလ္လိဝိဟာရော နာမ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ကတတ္တာ ကုရုန္ဒီတိ နာမံ ဇာတန္တိ ဝဒန္တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန အန္ဓကဋ္ဌကထံ သင်္ခေပဋ္ဌကထဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိဿုတာသူတိ သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋာသု၊ ပါကဋာသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယုတ္တမတ္ထန္တိ ဧတ္ထ တာဝ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ယုတ္တမတ္ထန္တိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဋ္ဌာနဿ ယုတ္တမတ္ထံ၊ န ပန တတ္ထ အယုတ္တမ္ပိ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ပနေတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘မဟာအဋ္ဌကထာနယေန ဝိနယယုတ္တိယာ ဝါ ယုတ္တမတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ မဟာပစ္စရိအာဒီသုပိ ကတ္ထစိ အယုတ္တဿာပိ အတ္ထဿ ဥပရိ ဝိဘာဝနတော။ ‘‘အဋ္ဌကထံယေဝ ဂဟေတွာ သံဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တတ္ထေရဝါဒါနံ ဗာဟိရဘာဝေါ သိယာတိ တေပိ အန္တောကတ္တုကာမော ‘‘အန္တောဂဓထေရဝါဒ’’န္တိ အာဟ၊ ထေရဝါဒေပိ အန္တောကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သံဝဏ္ဏနန္တိ အပရကာလကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ တု ‘‘သံဝဏ္ဏန’’န္တိ ဝစနံ တတ္ထေဝ ‘‘သမာရဘန္တော’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာယ ကမ္မဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမ္မာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ရဿဘာဝေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ¶ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သောတူဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘တံ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနံ တံ မမ သံဝဏ္ဏနံ ဓမ္မပဒီပဿ တထာဂတဿ ¶ ဓမ္မံ သာသနဓမ္မံ ပါဠိဓမ္မံ ဝါ သက္ကစ္စံ ပဋိမာနယန္တာ ပူဇေန္တာ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရာ၊ အစိရပဗ္ဗဇိတတ္တာ နဝါ၊ တေသံ မဇ္ဈေ ဘဝတ္တာ မဇ္ဈိမာ စ ဘိက္ခူ ပသန္နစိတ္တာ ယထာဝုတ္တနယေန သပ္ပယောဇနတ္တာ ဥပရိ ဝက္ခမာနဝိဓိနာ ပမာဏတ္တာ စ သဒ္ဒဟိတွာ ပီတိသောမနဿယုတ္တစိတ္တာ ဣဿာပကတာ အဟုတွာ နိသာမေန္တု သုဏန္တူတိ။ တတ္ထ ဓမ္မပ္ပဒီပဿာတိ ဓမ္မောယေဝ သတ္တသန္တာနေသု မောဟန္ဓကာရဝိဓမနတော ပဒီပသဒိသတ္တာ ပဒီပေါ အဿာတိ ဓမ္မပဒီပေါ၊ ဘဂဝါ။ တဿ ဓမ္မပဒီပဿ။

ဣဒါနိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပမာဏဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထေဝ ဗုဒ္ဓေန ယော ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဝုတ္တော၊ သော တဿ ဗုဒ္ဓဿ ယေဟိ ပုတ္တေဟိ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီဟိ တထေဝ ဉာတော၊ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မတိမစ္စဇန္တာ သီဟဠဋ္ဌကထာစရိယာ ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသူတိ အယမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ သုတ္တာဘိဓမ္မေ သင်္ဂဏှာတိ၊ ဝိနယောတိ သကလံ ဝိနယပိဋကံ။ ဧတ္တာဝတာ စ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။ သကလဉှိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ဝုတ္တောတိ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ န ဟိ ဘဂဝတာ အဗျာကတံ နာမ တန္တိပဒံ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗေသံယေဝ အတ္ထော ကထိတော၊ တသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမောပိ ဘာသိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတာ ပကိဏ္ဏကဒေသနာယေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာ။ တထေဝ ဉာတောတိ ယထေဝ ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တော၊ တထေဝ ဧကပဒမ္ပိ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနာသေတွာ အဓိပ္ပာယဉ္စ အဝိကောပေတွာ ဉာတော ဝိဒိတောတိ အတ္ထော။ တေသံ မတိမစ္စဇန္တာတိ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ အဓိပ္ပာယံ အပရိစ္စဇန္တာ။ အဋ္ဌကထာ အကံသူတိ အဋ္ဌကထာယော အကံသု။ ကတ္ထစိ ‘‘အဋ္ဌကထာမကံသူ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ တတ္ထာပိ သောယေဝတ္ထော၊ မ-ကာရော ပန ပဒသန္ဓိဝသေန အာဂတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အဋ္ဌကထာ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသေန မဟာပစ္စရိယာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ အဓိပ္ပာယံ အဝိကောပေတွာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသု၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ ဟေတုအတ္ထဿ ¶ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဣမိနာယေဝ ပကာသိတတ္တာ။ ယဒိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပမာဏံ၊ ဧဝံ သတိ တတ္ထ ပမာဒလေခါပိ ပမာဏံ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဝဇ္ဇယိတွာန ပမာဒလေခ’’န္တိ။ တတ္ထ ပမာဒလေခန္တိ အပရဘာဂေ ပေါတ္ထကာရုဠှကာလေ ပမဇ္ဇိတွာ လိခနဝသေန ပဝတ္တံ ပမာဒပါဌံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပမာဒေန သတိံ အပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂေ ‘‘သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တဝစနသဒိသံ ယံ လိခိတံ၊ တံ ဝဇ္ဇယိတွာ အပနေတွာ သဗ္ဗံ ပမာဏန္တိ။ ဝက္ခတိ ဟိ တတ္ထ –

‘‘မဟာအဋ္ဌကထာယံ ¶ ပန သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ပမာဒလိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋံ နာမ အတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄)။

ကေသံ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘သိက္ခာသု သဂါရဝါနံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာန’’န္တိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ပုန ‘‘ယသ္မာ’’တိ ဝစနဿ ကော သမ္ဗန္ဓောတိ စေ? ဧတ္ထ တာဝ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဂဏ္ဌိပဒေ စ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ၊ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ပန စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ ပမာဏံ၊ တသ္မာ နိသာမေန္တု ပသန္နစိတ္တာ’’တိ။ ဧဝမဿ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တမ္ပိ ပမာဏမေဝါတိ ပါဌသေသံ ကတွာ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော ဝဒတိ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမိဿာ သမန္တပါသာဒိကာယာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

တတ္ထ ‘‘ယသ္မာ’’တိ ဝစနဿ ပဌမံ ဝုတ္တသမ္ဗန္ဓဝသေန အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပမာဏန္တိ သာဓိတတ္တာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာပိ သံဝဏ္ဏနာ ကေဝလံ ဝစနမတ္တေနေဝ ဘိန္နာ၊ အတ္ထတော ပန အဋ္ဌကထာယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတော စ ဘာသန္တရမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပစ္ဆာ ဝုတ္တသမ္ဗန္ဓဝသေန ပန ဣဓ ဝုတ္တမ္ပိ ကသ္မာ ပမာဏန္တိ စေ? ယသ္မာ ဝစနမတ္တံ ဌပေတွာ ဧသာပိ အဋ္ဌကထာယေဝ၊ တသ္မာ ပမာဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တတော စ ဘာသန္တရမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝမာကုလံ ဒုဗ္ဗိညေယျသဘာဝဉ္စ ကတွာ ဂဏ္ဌိပဒေသု သမ္ဗန္ဓော ဒဿိတော၊ အနာကုလဝစနော စ ဘဒန္တဗုဒ္ဓဃောသာစရိယော။ န ဟိ သော ဧဝမာကုလံ ကတွာ ဝတ္တုမရဟတိ၊ တသ္မာ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထမနာကုလံ သုဝိညေယျဉ္စ ကတွာ ယထာဌိတဿ သမ္ဗန္ဓဝသေနေဝ ဒဿယိဿာမ။ ကထံ? ယသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ၊ တသ္မာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒိ နာမ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ၊ အယံ ပန ¶ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ ကသ္မာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘တတော စ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတွာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ၊ ယသ္မာ စ အယံ သံဝဏ္ဏနာပိ ဘာသန္တရပရိစ္စာဂါဒိမတ္တဝိသိဋ္ဌာ၊ အတ္ထတော ပန အဘိန္နာဝ၊ တတောယေဝ စ ပမာဏဘူတာ ဟေဿတိ၊ တသ္မာ သက္ကစ္စံ အာဒရံ ကတွာ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ။ တထာ ဟိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနံ ပမာဏဘာဝေါ၊ ဣမိဿာ စ သံဝဏ္ဏနာယ ဘာသန္တရပရိစ္စာဂါဒိမတ္တဝိသိဋ္ဌာယ အတ္ထတော တတော အဘိန္နဘာဝေါတိ ဥဘယမ္ပေတံ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗဘာဝဟေတူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ကေဝလံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနံ သတိပိ ပမာဏဘာဝေ အယံ သံဝဏ္ဏနာ တတော ဘိန္နာ အတ္ထတော အညာယေဝ စ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ ဝတ္တုမရဟတိ၊ နာပိ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ တတောအဘိန္နဘာဝေပိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနံ အသတိ ပမာဏဘာဝေ အယံ သံဝဏ္ဏနာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ ¶ ဝတ္တုံ ယုတ္တရူပါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန ဥဘယမ္ပေတံ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗဘာဝဟေတူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတွာတိ ကဉ္စုကသဒိသံ သီဟဠဘာသံ အပနေတွာ။ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဉ္စ သမာသယိတွာတိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု ဥပရိ ဝုစ္စမာနမ္ပိ အာနေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ပပဉ္စိတံ ‘‘ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန အကုပ္ပေန ဌာနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နောတိ ဘိက္ခူ’’တိ (ပါရာ။ ၄၅) ဧတ္ထ အပလောကနာဒီနံ စတုန္နမ္ပိ ကမ္မာနံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိယ တာဒိသံ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂံ သင်္ခိပိတွာ ဝဏ္ဏယိဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ –

‘‘ဧတ္ထ စ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မံ ဧကမေဝ အာဂတံ၊ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဌတွာ စတ္တာရိ သင်္ဃကမ္မာနိ နီဟရိတွာ ဝိတ္ထာရတော ကထေတဗ္ဗာနီတိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊ တာနိ စ ‘အပလောကနကမ္မံ ဉတ္တိကမ္မံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မ’န္တိ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန ခန္ဓကတော ပရိဝါရာဝသာနေ ကမ္မဝိဘင်္ဂတော စ ပါဠိံ အာဟရိတွာ ကထိတာနိ။ တာနိ မယံ ပရိဝါရာဝသာနေ ကမ္မဝိဘင်္ဂေယေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ဧဝဉှိ သတိ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ စ န ဘာရိယာ ဘဝိဿတိ၊ ယထာဌိတာယ စ ပါဠိယာ ဝဏ္ဏနာ သုဝိညေယျာ ဘဝိဿတိ၊ တာနိ စ ဌာနာနိ အသုညာနိ ဘဝိဿန္တိ၊ တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနမေဝ ကရောမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅ ဘိက္ခုပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။

ဝိနိစ္ဆယံ ¶ သဗ္ဗမသေသယိတွာတိ တံတံအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိနိစ္ဆယံ အသေသယိတွာ သေသံ အကတွာ၊ ကိဉ္စိမတ္တမ္ပိ အပရိစ္စဇိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဏ္ဏိတုံ ယုတ္တရူပံ ဟုတွာ အနုက္ကမေန အာဂတံ ပါဠိံ အပရိစ္စဇိတွာ သံဝဏ္ဏနတော သီဟဠဋ္ဌကထာသု အယုတ္တဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏိတံ ယထာဌာနေယေဝ သံဝဏ္ဏနတော စ ဝုတ္တံ ‘‘တန္တိက္ကမံ ကိဉ္စိ အဝေါက္ကမိတွာ’’တိ၊ ကိဉ္စိ ပါဠိက္ကမံ အနတိက္ကမိတွာ အနုက္ကမေနေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။

သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထန္တိ သုတ္တန္တပါဠိယံ အာဂတာနမ္ပိ ဝစနာနမတ္ထံ။ သီဟဠဋ္ဌကထာသု ‘‘သုတ္တန္တိကာနံ ဘာရော’’တိ ဝတွာ အဝုတ္တာနမ္ပိ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍာဒီသု ဈာနကထာအာနာပါနဿတိသမအာဓိအာဒီနံ သုတ္တန္တဝစနာနမတ္ထံ တံတံသုတ္တာနုရူပံ သဗ္ဗသော ပရိဒီပယိဿာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟေဿတီတိ ဘဝိဿတိ၊ ကရိယိဿတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပဌမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဘာသန္တရပရိစ္စာဂါဒိကံ စတုဗ္ဗိဓံ ကိစ္စံ နိပ္ဖာဒေတွာ သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ ပရိဒီပယန္တီ အယံ ဝဏ္ဏနာ ဘဝိဿတီတိ ဝဏ္ဏနာယ ဝသေန သမာနကတ္တုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္ဆိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ¶ ပန ဟေဋ္ဌာဝုတ္တဘာသန္တရပရိစ္စာဂါဒိံ ကတွာ သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ ပရိဒီပယန္တီ အယံ ဝဏ္ဏနာ အမှေဟိ ကရိယိဿတီတိ ဧဝံ အာစရိယဝသေန သမာနကတ္တုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝဏ္ဏနာပီတိ ဧတ္ထ အပိသဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ‘‘တသ္မာပိ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပယောဇနဝိသေသံ ပမာဏဘာဝဉ္စ သမ္ပိဏ္ဍေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တသ္မာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာပီ’’တိ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ ပန န ကေဝလံ အယံ ဝဏ္ဏနာ ဟေဿတိ၊ အထ ခေါ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာပီတိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထာပိ ယထာဌိတဝသေနေဝ အပိသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ၊ ယသ္မာ စ အယံ ဝဏ္ဏနာပိ တတော အဘိန္နတ္တာ ပမာဏဘူတာယေဝ ဟေဿတိ၊ တသ္မာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣဒါနိ ¶ ¶ ‘‘တံ ဝဏ္ဏယိဿံ ဝိနယ’’န္တိ ပဋိညာတတ္တာ ယထာပဋိညာတဝိနယသံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော သံဝရဝိနယပဟာနဝိနယာဒိဝသေန ဝိနယဿ ဗဟုဝိဓတ္တာ ဣဓ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေန အဓိပ္ပေတော တာဝ ဝိနယော ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တာသု ဂါထာသု။ တာဝ-သဒ္ဒေါ ပဌမန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ပဌမံ ဝိနယံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပစ္ဆာ တဿ ဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမီတိ ဒီပေတိ။ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗောတိ နိယမေတဗ္ဗော။ တေနေတံ ဝုစ္စတီတိ ယသ္မာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗော၊ တေန ဟေတုနာ ဧတံ ‘‘ဝိနယော နာမာ’’တိအာဒိကံ နိယာမကဝစနံ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ အဿာတိ ဝိနယဿ။ မာတိကာတိ ဥဒ္ဒေသော။ သော ဟိ နိဒ္ဒေသပဒါနံ ဇနနီဌာနေ ဌိတတ္တာ မာတာ ဝိယာတိ မာတိကာတိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒါနိ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗမတ္ထံ မာတိကံ ဌပေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တံ ယေနာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧတံ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနိဒါနဝစနပဋိမဏ္ဍိတံ ဝိနယပိဋကံ ယေန ပုဂ္ဂလေန ဝုတ္တံ၊ ယသ္မိံ ကာလေ ဝုတ္တံ၊ ယသ္မာ ကာရဏာ ဝုတ္တံ၊ ယေန ဓာရိတံ၊ ယေန စ အာဘတံ၊ ယေသု ပတိဋ္ဌိတံ၊ ဧတံ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ ဝတွာ တတော ‘‘တေန သမယေနာ’’တိအာဒိပါဌဿ အတ္ထံ အနေကပ္ပကာရတော ဒဿယန္တော ဝိနယဿ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမီတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဝုတ္တံ ယေန ယဒါ ယသ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနိဒါနဝစနမတ္တံ အပေက္ခိတွာ ဝတ္တုကာမောပိ ဝိသုံ အဝတွာ ‘‘နိဒါနေန အာဒိကလျာဏံ၊ ‘ဣဒမဝေါစာ’တိ နိဂမနေန ပရိယောသာနကလျာဏ’’န္တိ စ ဝစနတော နိဒါနနိဂမနာနိပိ သတ္ထုဒေသနာယ အနုဝိဓာနတ္တာ တဒန္တောဂဓာနေဝါတိ နိဒါနဿပိ ဝိနယပါဠိယံယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ ‘‘ဝုတ္တံ ယေန ယဒါ ယသ္မာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝိနယပိဋကသမ္ဗန္ဓံယေဝ ကတွာ မာတိကံ ဌပေသိ။ မာတိကာယ ဟိ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဝိနယပိဋကံယေဝ သာမညတော သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓမုပဂစ္ဆတိ။

ဣဒါနိ ပန တံ ဝိသုံ နီဟရိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ဝုတ္တံ ယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု မာတိကာပဒေသု။ အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒဉှီ’’တိအာဒိ။ ဣဒန္တိ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိဝစနံ ¶ ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ယသ္မာတိ အတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတိ၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတီတိ အတ္တနော ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဝုတ္တဝစနံ န ဟောတိ၊ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနံ ¶ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတီတိ အာဟစ္စ ဘာသိတံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ကေနစိ ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတီတိ အတ္တနော ဓရမာနကာလေ ဝုတ္တဝစနံ န ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ တဒုဘယမ္ပိ အတ္ထတော သမာနမေဝ။ ဣဒါနိ ပဉှကရဏံ ဝတွာ အနုက္ကမေန ယထာဝုတ္တပဉှဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တော ‘‘အာယသ္မတာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလံ နိယမေတိ၊ ‘‘တဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ကာလံ နိယမေတိ။ တဉ္စ ဥပါလိတ္ထေရေန ဝုတ္တဝစနံ ကာလတော ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေတုကာမော တဿာ တန္တိအာရုဠှာယ ဣဓ ဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စေသာ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စေသာတိ စ-သဒ္ဒေါ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဝတ္တဗ္ဗသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တဉ္စ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ၊ ဧသာ စ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပညာသတ္ထော ဝါ စ-သဒ္ဒေါ။ ဥပညာသောတိ စ ဝါကျာရမ္ဘော ဝုစ္စတိ။ ဧသာ ဟိ ဂန္ထကာရာနံ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ကိဉ္စိ ဝတွာ ပုန ပရံ ဝတ္တုမာရဘန္တာနံ စသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ။ ယံ ပန ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော၊ တေန အညာပိ အတ္ထီတိ ဒီပေတီ’’တိ။ တဒေဝ တဿ ဂန္ထက္ကမေ အကောဝိဒတံ ဒဿေတိ။ န ဟေတ္ထ စသဒ္ဒေန အတိရေကတ္ထော ဝိညာယတိ။ ယဒိ စေတ္ထ ဧတဒတ္ထောယေဝ စ-ကာရော အဓိပ္ပေတော သိယာ၊ ဧဝံ သတိ န ကတ္တဗ္ဗောယေဝ ပဌမသဒ္ဒေနေဝ အညာသံ ဒုတိယာဒိသင်္ဂီတီနမ္ပိ အတ္ထိဘာဝဿ ဒီပိတတ္တာ။ ဒုတိယာဒိံ ဥပါဒါယ ဟိ ပဌမသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ ဒီဃာဒိံ ဥပါဒါယ ရဿာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ ဝိယ။ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ။ ဧတေန တံတံသိက္ခာပဒါနံ သုတ္တာနဉ္စ အာဒိပရိယောသာနေသု အန္တရန္တရာ စ သမ္ဗန္ဓဝသေန ဌပိတံ သင်္ဂီတိကာရဝစနံ ¶ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ မဟာဝိသယတ္တာ ပူဇနီယတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတိ မဟာသင်္ဂီတိ၊ ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ။ နိဒါနကောသလ္လတ္ထန္တိ နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ၊ တတ္ထ ကောသလ္လံ နိဒါနကောသလ္လံ၊ တဒတ္ထန္တိ အတ္ထော။

သတ္တာနံ ဒဿနာနုတ္တရိယသရဏာဒိပဋိလာဘဟေတုဘူတာသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ အညာသု ဘဂဝတော ကိရိယာသု ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗောဓေယျ’’န္တိ ပဋိညာယ အနုလောမနတော ဝေနေယျာနံ မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ ကိရိယာ ¶ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉှိ အာဒိံ ကတွာ’’တိ။ တတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိဓမ္မောယေဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ အထ ဝါ စက္ကန္တိ အာဏာ၊ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ယထာဟ –

‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၀)။

ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေတိ ကတံ ပရိနိဋ္ဌာပိတံ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ ယေန၊ တသ္မိံ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ဘဂဝတိ လောကနာထေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတေန ဗုဒ္ဓကတ္တဗ္ဗဿ ကဿစိပိ အသေသိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ တတောယေဝ ဟိ သော ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ။ နနု စ သာဝကေဟိ ဝိနီတာပိ ဝိနေယျာ ဘဂဝတာယေဝ ဝိနီတာ ဟောန္တိ၊ တထာ ဟိ သာဝကဘာသိတံ သုတ္တံ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ သာဝကဝိနေယျာ စ န တာဝ ဝိနီတာတိ? နာယံ ဒေါသော တေသံ ဝိနယနူပါယဿ သာဝကေသု ဌပိတတ္တာ။ တေနေဝါဟ –

‘‘န တာဝါဟံ ပါပိမ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ၊ ယာဝ န ဘိက္ခူ ဝိယတ္တာ ဝိနီတာ ဝိသာရဒါ ဗဟုဿုတာ အာဂတာဂမာ ဓမ္မဓရာ ဝိနယဓရာ မာတိကာဓရာ ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ သပ္ပာဋိဟာရိယံ ဓမ္မံ ဒေသေဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈)။

‘‘ကုသိနာရာယ’’န္တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗုတဒေသကာလဝိသေသဒဿနံ၊ ‘‘အပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ ဂါဟဿ မိစ္ဆာဘာဝဒဿနတ္ထံ လောကေ ¶ ဇာတသံဝဍ္ဎဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ။ တထာ ဟိ မနုဿဘာဝဿ သုပါကဋကရဏတ္ထံ မဟာဗောဓိသတ္တာ စရိမဘဝေ ဒါရပရိဂ္ဂဟာဒီနိပိ ကရောန္တီတိ။ ကုသိနာရာယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေတိ တဿ နဂရဿ ဥပဝတ္တနဘူတံ မလ္လရာဇူနံ သာလဝနုယျာနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ နဂရံ ပဝိသိတုကာမာ ဥယျာနတော ဥပေစ္စ ဝတ္တန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဥပဝတ္တနန္တိ သာလဝနံ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ အနုရာဓပုရဿ ထူပါရာမော ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ၊ ဧဝံ တံ ဥယျာနံ ကုသိနာရာယ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယ ဟောတိ။ ယထာ စ ထူပါရာမတော ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ ပါစီနမုခေါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဥယျာနတော သာလပန္တိ ပါစီနမုခါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တာ၊ တသ္မာ တံ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယမကသာလာနမန္တရေတိ ယမကသာလာနံ ဝေမဇ္ဈေ။ တတ္ထ ¶ ကိရ ဘဂဝတော ပညတ္တဿ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စဿ ဧကာ သာလပန္တိ သီသဘာဂေ ဟောတိ၊ ဧကာ ပါဒဘာဂေ၊ တတြာပိ ဧကော တရုဏသာလော သီသဘာဂဿ အာသန္နော ဟောတိ၊ ဧကော ပါဒဘာဂဿ၊ တသ္မာ ‘‘ယမကသာလာနမန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပိ စ ‘‘ယမကသာလာ နာမ မူလက္ခန္ဓဝိဋပပတ္တေဟိ အညမညံ သံသိဗ္ဗေတွာ ဌိတသာလာ’’တိပိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဥပါဒီယတေ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဥပါဒိ၊ ဝိပါကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ သော ပန ဥပါဒိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရမာရနိမ္မထနေန နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယံ အနောဿဋ္ဌော၊ ဣဓ ခန္ဓမစ္စုမာရနိမ္မထနေန ဩဿဋ္ဌော နိသေသိတောတိ အယံ အနုပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု နတ္ထိ ဧတိဿာ ဥပါဒိသေသောတိ ကတွာ။ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ စေတ္ထ နိဗ္ဗုတိမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စာယံ ကရဏနိဒ္ဒေသော။ ပရိနိဗ္ဗာနေတိ ပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနေ၊ နိမိတ္တတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနံ၊ ပရိနိဗ္ဗာနဟေတု သန္နိပတိတာနန္တိ အတ္ထော။ သင်္ဃဿ ထေရော သင်္ဃတ္ထေရော။ သော ပန သင်္ဃော ကိံပရိမာဏောတိ အာဟ ‘‘သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာန’’န္တိ။ နိစ္စသာပေက္ခတ္တာ ဟိ ဤဒိသေသု သမာသော ဟောတိယေဝ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ဂရုကုလ’’န္တိ။ သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာနန္တိ စ သင်္ဃတ္ထေရာနံယေဝ သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာနံ။ တဒါ ဟိ ‘‘သန္နိပတိတာ ဘိက္ခူ ဧတ္တကာ’’တိ ပမာဏရဟိတာ။ တထာ ဟိ ဝေဠုဝဂါမေ ဝေဒနာဝိက္ခမ္ဘနတော ပဋ္ဌာယ ‘‘န စိရေန ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ သုတွာ တတော တတော အာဂတေသု ဘိက္ခူသု ဧကဘိက္ခုပိ ပက္ကန္တော နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဂဏနံ ဝီတိဝတ္တော သင်္ဃော အဟောသိ။ အာယသ္မာ ¶ မဟာကဿပေါ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။

တတ္ထ မဟာကဿပေါတိ မဟန္တေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တော ကဿပေါတိ မဟာကဿပေါ၊ အပိစ ကုမာရကဿပတ္ထေရံ ဥပါဒါယ အယံ မဟာထေရော ‘‘မဟာကဿပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ကိမတ္ထံ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ အာဟ ‘‘သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ’’တိအာဒိ။ သတ္တ အဟာနိ သမာဟဋာနိ သတ္တာဟံ၊ သတ္တာဟံ ပရိနိဗ္ဗုတဿ အဿာတိ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတော၊ ဘဂဝါ၊ တသ္မိံ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ၊ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟေ ဝီတိဝတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ဝုတ္တဝစနံ သမနုဿရန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ သုဘဒ္ဒေါတိ တဿ နာမံ၊ ဝုဍ္ဎကာလေ ပန ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အလံ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ တေန ဝုတ္တဝစနံ နိဒဿေတိ။ သော ဟိ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ အာယသ္မတာ မဟာကဿပတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ပါဝါယ ကုသိနာရံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နေသု ပဉ္စမတ္တေသု ဘိက္ခုသတေသု အဝီတရာဂေ ဘိက္ခူ အန္တရာမဂ္ဂေ ဒိဋ္ဌအာဇီဝကဿ ¶ သန္တိကာ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနံ သုတွာ ပတ္တစီဝရာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ နာနပ္ပကာရံ ပရိဒေဝန္တေ ဒိသွာ ဧဝမာဟ။

ကသ္မာ ပန သော ဧဝမာဟ? ဘဂဝတိ အာဃာတေန။ အယံ ကိရ သော ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၃) အာဂတေ အာတုမာဝတ္ထုသ္မိံ နဟာပိတပုဗ္ဗကော ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော ဘဂဝတိ ကုသိနာရတော နိက္ခမိတွာ အဍ္ဎတေဠသေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ အာတုမံ ဂစ္ဆန္တေ ‘‘ဘဂဝါ အာဂစ္ဆတီ’’တိ သုတွာ အာဂတကာလေ ‘‘ယာဂုဒါနံ ကရိဿာမီ’’တိ သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတေ ဒွေ ပုတ္တေ ဧတဒဝေါစ ‘‘ဘဂဝါ ကိရ တာတာ အာတုမံ အာဂစ္ဆတိ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ အဍ္ဎတေဠသေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေ တာတာ ခုရဘဏ္ဍံ အာဒါယ နာဠိယာဝါပကေန အနုဃရကံ အနုဃရကံ အာဟိဏ္ဍထ၊ လောဏမ္ပိ တေလမ္ပိ တဏ္ဍုလမ္ပိ ခါဒနီယမ္ပိ သံဟရထ၊ ဘဂဝတော အာဂတဿ ယာဂုဒါနံ ကရိဿာမီ’’တိ။ တေ တထာ အကံသု။ အထ ဘဂဝတိ အာတုမံ အာဂန္တွာ ဘုသာဂါရကံ ပဝိဋ္ဌေ သုဘဒ္ဒေါ သာယနှသမယံ ဂါမဒွါရံ ဂန္တွာ မနုဿေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဟတ္ထကမ္မမတ္တံ မေ ဒေထာ’’တိ ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတွာ ‘‘ကိံ ဘန္တေ ¶ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဂဏှထာ’’တိ သဗ္ဗူပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ ဝိဟာရေ ဥဒ္ဓနာနိ ကာရေတွာ ဧကံ ကာဠကံ ကာသာဝံ နိဝါသေတွာ တာဒိသမေဝ ပါရုပိတွာ ‘‘ဣဒံ ကရောထ၊ ဣဒံ ကရောထာ’’တိ သဗ္ဗရတ္တိံ ဝိစာရေန္တော သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘောဇ္ဇယာဂုဉ္စ မဓုဂေါဠကဉ္စ ပဋိယာဒါပေသိ။ ဘောဇ္ဇယာဂု နာမ ဘုဉ္ဇိတွာ ပါတဗ္ဗယာဂု၊ တတ္ထ သပ္ပိမဓုဖာဏိတမစ္ဆမံသပုပ္ဖဖလရသာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ နာမ အတ္ထိ၊ တံ သဗ္ဗံ ပဝိသတိ၊ ကီဠိတုကာမာနံ သီသမက္ခနယောဂ္ဂါ ဟောတိ သုဂန္ဓဂန္ဓာ။

အထ ဘဂဝါ ကာလဿေဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ အာတုမာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ မနုဿာ တဿ အာရောစေသုံ ‘‘ဘဂဝါ ပိဏ္ဍာယ ဂါမံ ပဝိသတိ၊ တယာ ကဿ ယာဂု ပဋိယာဒိတာ’’တိ။ သော ယထာနိဝတ္ထပါရုတေဟေဝ တေဟိ ကာဠကကာသာဝေဟိ ဧကေန ဟတ္ထေန ဒဗ္ဗိဉ္စ ကဋစ္ဆုဉ္စ ဂဟေတွာ ဗြဟ္မာ ဝိယ ဒက္ခိဏဇာဏုမဏ္ဍလံ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ ယာဂု’’န္တိ အာဟ။ တတော ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တီ’’တိ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၃) အာဂတနယေန ဘဂဝါ ပုစ္ဆိတွာ စ သုတွာ စ တံ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတံ ဝိဂရဟိတွာ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ အကပ္ပိယသမာဒါပနသိက္ခာပဒံ ခုရဘဏ္ဍပရိဟရဏသိက္ခာပဒဉ္စာတိ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ ပညပေတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ အနေကကပ္ပကောဋိယော ဘောဇနံ ပရိယေသန္တေဟေဝ ဝီတိနာမိတာ၊ ဣဒံ ပန တုမှာကံ အကပ္ပိယံ၊ အဓမ္မေန ဥပ္ပန္နဘောဇနံ ဣမံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အနေကာနိ အတ္တဘာဝသဟဿာနိ အပါယေသွေဝ နိဗ္ဗတ္တိဿန္တိ၊ အပေထ မာ ဂဏှထာ’’တိ ဘိက္ခာစာရာဘိမုခေါ အဂမာသိ၊ ဧကဘိက္ခုနာပိ န ကိဉ္စိ ဂဟိတံ။

သုဘဒ္ဒေါ ¶ အနတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘အယံ ‘သဗ္ဗံ ဇာနာမီ’တိ အာဟိဏ္ဍတိ၊ သစေ န ဂဟေတုကာမော ပေသေတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ အဿ၊ ပက္ကာဟာရော နာမ သဗ္ဗစိရံ တိဋ္ဌန္တော သတ္တာဟမတ္တံ တိဋ္ဌေယျ၊ ဣဒဉ္စ မမ ယာဝဇီဝံ ပရိယတ္တံ အဿ၊ သဗ္ဗံ တေန နာသိတံ၊ အဟိတကာမော အယံ မယှ’’န္တိ ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဒသဗလေ ဓရမာနေ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘အယံ ဥစ္စကုလာ ပဗ္ဗဇိတော မဟာပုရိသော၊ သစေ ကိဉ္စိ ဝက္ခာမိ၊ မမံယေဝ သန္တဇ္ဇေဿတီ’’တိ။ သွာယံ အဇ္ဇ မဟာကဿပတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တော ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ သုတွာ လဒ္ဓဿာသော ¶ ဝိယ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဧဝမာဟ။ ထေရော ပန တံ သုတွာ ဟဒယေ ပဟာရံ ဝိယ မတ္ထကေ ပတိတသုက္ကာသနိံ ဝိယ မညိ၊ ဓမ္မသံဝေဂေါ စဿ ဥပ္ပဇ္ဇိ ‘‘သတ္တာဟမတ္တပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ၊ အဇ္ဇာပိဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဓရတိယေဝ၊ ဒုက္ခေန ဘဂဝတာ အာရာဓိတသာသနေ နာမ ဧဝံ လဟုံ မဟန္တံ ပါပကသဋံ ကဏ္ဋကော ဥပ္ပန္နော၊ အလံ ခေါ ပနေသ ပါပေါ ဝဍ္ဎမာနော အညေပိ ဧဝရူပေ သဟာယေ လဘိတွာ သာသနံ ဩသက္ကာပေတု’’န္တိ။

တတော ထေရော စိန္တေသိ ‘‘သစေ ခေါ ပနာဟံ ဣမံ မဟလ္လကံ ဣဓေဝ ပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ ဆာရိကာယ ဩကိရာပေတွာ နီဟရာပေဿာမိ၊ မနုဿာ ‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သရီရေ ဓရမာနေယေဝ သာဝကာ ဝိဝဒန္တီ’တိ အမှာကံ ဒေါသံ ဒဿေဿန္တိ၊ အဓိဝါသေမိ တာဝ။ ဘဂဝတာ ဟိ ဒေသိတဓမ္မော အသင်္ဂဟိတပုပ္ဖရာသိသဒိသော၊ တတ္ထ ယထာ ဝါတေန ပဟဋပုပ္ဖာနိ ယတော ဝါ တတော ဝါ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဧဝရူပါနံ ဝသေန ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ဝိနယေ ဧကံ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ နဿိဿန္တိ ဝိနဿိဿန္တိ၊ သုတ္တေ ဧကော ဒွေ ပဉှဝါရာ နဿိဿန္တိ၊ အဘိဓမ္မေ ဧကံ ဒွေ ဘူမန္တရာနိ နဿိဿန္တိ၊ ဧဝံ အနုက္ကမေန မူလေ နဋ္ဌေ ပိသာစသဒိသာ ဘဝိဿာမ၊ တသ္မာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟံ ကရိဿာမိ၊ ဧဝံ သတိ ဒဠှသုတ္တေန သင်္ဂဟိတပုပ္ဖာနိ ဝိယ အယံ ဓမ္မဝိနယော နိစ္စလော ဘဝိဿတိ။ ဧတဒတ္ထဉှိ ဘဂဝါ မယှံ တီဏိ ဂါဝုတာနိ ပစ္စုဂ္ဂမနံ အကာသိ၊ တီဟိ ဩဝါဒေဟိ ဥပသမ္ပဒံ အကာသိ၊ ကာယတော စီဝရပရိဝတ္တနံ အကာသိ၊ အာကာသေ ပါဏိံ စာလေတွာ စန္ဒောပမပဋိပဒံ ကထေန္တော မညေဝ သက္ခိံ ကတွာ ကထေသိ၊ တိက္ခတ္တုံ သကလသာသနရတနံ ပဋိစ္ဆာပေသိ၊ မာဒိသေ ဘိက္ခုမှိ တိဋ္ဌမာနေ အယံ ပါပေါ သာသနေ ဝဍ္ဎိံ မာ အလတ္ထု၊ ယာဝ အဓမ္မော န ဒိပ္ပတိ၊ ဓမ္မော န ပဋိဗာဟီယတိ၊ အဝိနယော န ဒိပ္ပတိ၊ ဝိနယော န ပဋိဗာဟီယတိ၊ အဓမ္မဝါဒိနော န ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ ဓမ္မဝါဒိနော န ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ၊ အဝိနယဝါဒိနော န ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ ဝိနယဝါဒိနော န ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ၊ တာဝ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိဿာမိ၊ တတော ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော ပဟောနကံ ဂဟေတွာ ကပ္ပိယာကပ္ပိယေ ကထေဿန္တိ၊ အထာယံ ပါပေါ သယမေဝ နိဂ္ဂဟံ ပါပုဏိဿတိ၊ ပုန သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ခိဿတိ၊ သာသနံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဘဝိဿတီ’’တိ။ စိန္တေတွာ သော ‘‘ဧဝံ နာမ မယှံ စိတ္တံ ¶ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ကဿစိ အနာရောစေတွာ ¶ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သမဿာသေတွာ အထ ပစ္ဆာ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ…ပေ… ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ။

တတ္ထ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ အာဝုသောတိ ပရိဒေဝန္တေ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ မာ သောစိတ္ထာတိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကေန မာ သောစိတ္ထ။ မာ ပရိဒေဝိတ္ထာတိ ဝါစာယ မာ ပရိဒေဝိတ္ထ ‘‘ပရိဒေဝနံ ဝိလာပေါ’’တိ ဝစနတော။ ဣဒါနိ အသောစနာဒီသု ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သုမုတ္တာ မယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေန မဟာသမဏေနာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ၊ တတော မဟာသမဏတော သုဋ္ဌု မုတ္တာ မယန္တိ အတ္ထော၊ ဥပဒ္ဒုတာ စ ဟောမ တဒါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟောမာတိ ဝါ အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ၊ အဟုမှာတိ အတ္ထော၊ အနုဿရန္တော ဓမ္မသံဝေဂဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မသဘာဝစိန္တာဝသေန ပဝတ္တံ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ ဓမ္မသံဝေဂေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သဗ္ဗသင်္ခတဓမ္မေသု၊ ဩတ္တပ္ပာကာရသဏ္ဌိတံ၊

ဉာဏမောဟိတဘာရာနံ၊ ဓမ္မသံဝေဂသညိတ’’န္တိ။

ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတီတိ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ၊ ဟေတု။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ၊ ဧတံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတေဝ၊ နော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကိံ တံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ပါပဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ ကာရဏနိဒ္ဒေသော ဝါ၊ ယေန ကာရဏေန အန္တရဓာပေယျုံ၊ တဒေတံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ပါပဘိက္ခူတိ ပါပိကာယ လာမိကာယ ဣစ္ဆာယ သမန္နာဂတာ ဘိက္ခူ။ အတီတော အတိက္ကန္တော သတ္ထာ ဧတ္ထ၊ ဧတဿာတိ ဝါ အတီတသတ္ထုကံ၊ ပါဝစနံ။ ပဓာနံ ဝစနံ ပါဝစနံ၊ ဓမ္မဝိနယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပက္ခံ လဘိတွာတိ အလဇ္ဇီပက္ခံ လဘိတွာ။ န စိရဿေဝါတိ န စိရေနေဝ။ ယာဝ စ ဓမ္မဝိနယော တိဋ္ဌတီတိ ယတ္တကံ ကာလံ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု တိဋ္ဌတိ။

ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာတိ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စကေ နိပန္နေန ဘဂဝတာ ဘိက္ခူ ဩဝဒန္တေန ဧတံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒေသိတော ပညတ္တောတိ ဓမ္မောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စ။ သုတ္တာဘိဓမ္မသင်္ဂဟိတဿ ဟိ ဓမ္မဿ အဘိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ၊ တဿေဝ ပကာရတော ဉာပနံ ဝိနေယျသန္တာနေ ဌပနံ ပညာပနံ၊ တသ္မာ ဓမ္မောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စာတိ ¶ ဝုတ္တော။ ပညတ္တောတိ စ ဌပိတောတိ အတ္ထော။ ဝိနယောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စ။ ဝိနယတန္တိသင်္ဂဟိတဿ ဟိ အတ္ထဿ ကာယဝါစာနံ ဝိနယနတော ¶ ဝိနယောတိ လဒ္ဓါဓိဝစနဿ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ၊ တဿေဝ ပကာရတော ဉာပနံ အသင်္ကရတော ဌပနံ ပညာပနံ၊ တသ္မာ ဝိနယောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စာတိ ဝုစ္စတိ။

သော ဝေါ မမစ္စယေနာတိ သော ဓမ္မဝိနယော တုမှာကံ မမစ္စယေန သတ္ထာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မယာ ဝေါ ဌိတေနေဝ ‘‘ဣဒံ လဟုကံ၊ ဣဒံ ဂရုကံ၊ ဣဒံ သတေကိစ္ဆံ၊ ဣဒံ အတေကိစ္ဆံ၊ ဣဒံ လောကဝဇ္ဇံ၊ ဣဒံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ အယံ အာပတ္တိ ပုဂ္ဂလဿ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အယံ ဂဏဿ၊ အယံ သင်္ဃဿ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမနီယတာဝသေန ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုသ္မိံ သခန္ဓကပရိဝါရော ဥဘတောဝိဘင်္ဂေါ မဟာဝိနယော နာမ ဒေသိတော၊ တံ သကလမ္ပိ ဝိနယပိဋကံ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ကတ္တဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ဝေါ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗဿ ဝိဘာဂေန အနုသာသနတော။ ဌိတေနေဝ စ မယာ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ တေန တေန ဝိနေယျာနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပေန ပကာရေန ဣမေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဝိဘဇိတွာ သုတ္တန္တပိဋကံ ဒေသိတံ၊ တံ သကလမ္ပိ သုတ္တန္တပိဋကံ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ တံတံစရိယာနုရူပံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနုသာသနတော။ ဌိတေနေဝ စ မယာ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ ဒွါဒသာယတနာနိ၊ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော၊ စတ္တာရိ သစ္စာနိ၊ ဗာဝီသတိန္ဒြိယာနိ၊ နဝ ဟေတူ၊ စတ္တာရော အာဟာရာ၊ သတ္တ ဖဿာ၊ သတ္တ ဝေဒနာ၊ သတ္တ သညာ၊ သတ္တ စေတနာ၊ သတ္တ စိတ္တာနိ၊ တတြာပိ ဧတ္တကာ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ၊ ဧတ္တကာ ရူပါဝစရာ၊ ဧတ္တကာ အရူပါဝစရာ၊ ဧတ္တကာ ပရိယာပန္နာ၊ ဧတ္တကာ အပရိယာပန္နာ၊ ဧတ္တကာ လောကိယာ၊ ဧတ္တကာ လောကုတ္တရာ’’တိ ဣမေ ဓမ္မေ ဝိဘဇိတွာ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသိတံ၊ တံ သကလမ္ပိ အဘိဓမ္မပိဋကံ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တုမှာကံ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေဿတိ၊ ခန္ဓာဒိဝိဘာဂေန ဉာယမာနံ စတုသစ္စသမ္ဗောဓာဝဟတ္တာ သတ္ထာရာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိပ္ဖာဒေဿတိ။ ဣတိ သဗ္ဗမ္ပေတံ အဘိသမ္ဗောဓိတော ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝဿာနိ ဘာသိတံ လပိတံ၊ တီဏိ ပိဋကာနိ၊ ပဉ္စ နိကာယာ၊ နဝင်္ဂါနိ၊ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီတိ ဧဝံ မဟပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣမာနိ စတုရာသီတိ ¶ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ တိဋ္ဌန္တိ၊ အဟံ ဧကောဝ ပရိနိဗ္ဗာယာမိ၊ အဟဉ္စ ပနိဒါနိ ဧကောဝ ဩဝဒါမိ အနုသာသာမိ၊ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဗုဒ္ဓသဟဿာနိ တုမှေ ဩဝဒိဿန္တိ အနုသာသိဿန္တိ ဩဝါဒါနုသာသနီကိစ္စဿ နိပ္ဖာဒနတောတိ။

သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓံ သာသနံ၊ နိပ္ပရိယာယတော ပန သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ အဒ္ဓနိယန္တိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဂါမီတိ အဒ္ဓနိယံ၊ အဒ္ဓါနက္ခမန္တိ အတ္ထော။ စိရဋ္ဌိတိကန္တိ ¶ စိရံ ဌိတိ ဧတဿာတိ စိရဋ္ဌိတိကံ၊ သာသနံ၊ အဿ ဘဝေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ယေန ပကာရေန ဣဒံ သာသနံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ ပဝတ္တိတုံ သမတ္ထံ၊ တတောယေဝ စိရဋ္ဌိတိကံ အဿ၊ တထာ တေန ပကာရေန ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျန္တိ။

ဣဒါနိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အတ္တနော ကတံ အနုဂ္ဂဟဝိသေသံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ယဉ္စာဟံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ယဉ္စာဟ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ယန္တိ ယသ္မာ၊ ယေန ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ ဧတံ၊ တေန ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော’’တိ ဧတ္ထ အနုဂ္ဂဏှနံ ပရာမသတိ။ ဓာရေဿသီတိအာဒိကံ ပန ဘဂဝါ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ မဟာကဿပတ္ထေရေန ပညတ္တသင်္ဃာဋိယံ နိသိန္နော တံ စီဝရံ ဝိကသိတပဒုမပုပ္ဖဝဏ္ဏေန ပါဏိနာ အန္တရေ ပရာမသန္တော အာဟ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကဿပသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) မဟာကဿပတ္ထေရေနေဝ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ ကထေန္တေန –

‘‘အထ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝါ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ယေန အညတရံ ရုက္ခမူလံ တေနုပသင်္ကမိ၊ အထ ခွာဟံ၊ အာဝုသော၊ ပဋပိလောတိကာနံ သင်္ဃာဋိံ စတုဂ္ဂုဏံ ပညာပေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစံ ‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ နိသီဒတု၊ ယံ မမဿ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’တိ။ နိသီဒိ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေ၊ နိသဇ္ဇ ခေါ မံ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ ‘မုဒုကာ ခေါ တျာယံ ကဿပ ပဋပိလောတိကာနံ သင်္ဃာဋီ’တိ။ ‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ပဋပိလောတိကာနံ သင်္ဃာဋိံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’တိ။ ‘ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ ကဿပ သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနီ’တိ။ ‘ဓာရေဿာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတော သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ ¶ နိဗ္ဗသနာနီ’တိ။ သော ခွာဟံ၊ အာဝုသော၊ ပဋပိလောတိကာနံ သင်္ဃာဋိံ ဘဂဝတော ပါဒါသိံ၊ အဟံ ပန ဘဂဝတော သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနိ ပဋိပဇ္ဇိ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄)။

တတ္ထ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၅၄) မုဒုကာ ခေါ တျာယန္တိ မုဒုကာ ခေါ တေ အယံ။ ကသ္မာ ဘဂဝါ ဧဝမာဟာတိ? ထေရေန သဟ စီဝရံ ပရိဝတ္တေတုကာမတာယ။ ကသ္မာ ပရိဝတ္တေတုကာမော ဇာတောတိ? ထေရံ အတ္တနော ဌာနေ ဌပေတုကာမတာယ။ ကိံ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ၊ ဧဝံ ပနဿ အဟောသိ ‘‘ဣမေ န စိရံ ဌဿန္တိ၊ ကဿပေါ ပန ဝီသဝဿသတာယုကော၊ ‘သော မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာယံ ဝသိတွာ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟံ ကတွာ မမ သာသနံ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏံ ကာလံ ပဝတ္တနကံ ကရိဿတီ’တိ အတ္တနော နံ ဌာနေ ဌပေမိ၊ ဧဝံ ဘိက္ခူ ကဿပဿ သုဿူသိတဗ္ဗံ မညိဿန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ထေရော ပန ယသ္မာ စီဝရဿ ¶ ဝါ ပတ္တဿ ဝါ ဝဏ္ဏေ ကထိတေ ‘‘ဣမံ တုမှာကံ ဂဏှထာ’’တိ စာရိတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ ကဿပါတိ ကဿပ တွံ ဣမာနိ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနိ ပံသုကူလာနိ ပါရုပိတုံ သက္ခိဿသီတိ ဝဒတိ။ တဉ္စ ခေါ န ကာယဗလံ သန္ဓာယ၊ ပဋိပတ္တိပူရဏံ ပန သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အဟံ ဣမံ စီဝရံ ပုဏ္ဏံ နာမ ဒါသိံ ပါရုပိတွာ အာမကသုသာနေ ဆဍ္ဍိတံ တုမ္ဗမတ္တေဟိ ပါဏကေဟိ သမ္ပရိကိဏ္ဏံ တေ ပါဏကေ ဝိဓုနိတွာ မဟာအရိယဝံသေ ဌတွာ အဂ္ဂဟေသိံ၊ တဿ မေ ဣမံ စီဝရံ ဂဟိတဒိဝသေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ မဟာပထဝီ မဟာရဝံ ဝိရဝမာနာ ကမ္ပိတ္ထ၊ အာကာသံ တဋတဋာယိ၊ စက္ကဝါဠဒေဝတာ သာဓုကာရံ အဒံသု ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဂဏှန္တေန ဘိက္ခုနာ ဇာတိပံသုကူလိကေန ဇာတိအာရညိကေန ဇာတိဧကာသနိကေန ဇာတိသပဒါနစာရိကေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တွံ ဣမဿ စီဝရဿ အနုစ္ဆဝိကံ ကာတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ။ ထေရောပိ အတ္တနာ ပဉ္စန္နံ ဟတ္ထီနံ ဗလံ ဓာရေတိ။ သော တံ အတက္ကယိတွာ ‘‘အဟမေတံ ပဋိပတ္တိံ ပူရေဿာမီ’’တိ ဥဿာဟေန သုဂတစီဝရဿ အနုစ္ဆဝိကံ ကာတုကာမော ‘‘ဓာရေဿာမဟံ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ ပဋိပန္နောသိံ။ ဧဝံ ပန စီဝရပရိဝတ္တနံ ကတွာ ထေရေန ပါရုတစီဝရံ ဘဂဝါ ပါရုပိ၊ သတ္ထု စီဝရံ ထေရော။ တသ္မိံ သမယေ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ ဥန္နဒန္တီ ကမ္ပိတ္ထ။

သာဏာနိ ¶ ပံသုကူလာနီတိ မတကဠေဝရံ ပရိဝေဌေတွာ ဆဍ္ဍိတာနိ တုမ္ဗမတ္တေ ကိမီ ပပ္ဖောဋေတွာ ဂဟိတာနိ သာဏဝါကမယာနိ ပံသုကူလစီဝရာနိ။ ရထိကသုသာနသင်္ကာရကူဋာဒီနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပံသူနံ ဥပရိ ဌိတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန တေသု ပံသုကူလမိဝါတိ ပံသုကူလံ။ အထ ဝါ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလန္တိ ပံသုကူလသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိဗ္ဗသနာနီတိ နိဋ္ဌိတဝသနကိစ္စာနိ၊ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဧကမေဝ တံ စီဝရံ၊ အနေကာဝယဝတ္တာ ပန ဗဟုဝစနံ ကတ’’န္တိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ ဧတ္ထ အတ္တနာ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ ဝိညာယမာနတ္တာ ဝိညာယမာနတ္ထဿ စ-သဒ္ဒဿ ပယောဂေ ကာမာစာရတ္တာ ‘‘အတ္တနာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ၊ ကဿပ၊ သာဏာနိ ပံသုကူလာနီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနာဝ သာဓာရဏပရိဘောဂေါ ဝိညာယတိ၊ နာညေန။ န ဟိ ကေဝလံ သဒ္ဒတောယေဝ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထနိစ္ဆယော ဘဝိဿတိ အတ္ထပကရဏာဒိနာပိ ယေဘုယျေန အတ္ထဿ နိယမေတဗ္ဗတ္တာ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပနေတ္ထ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ ဧတ္ထ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာတိ ဣဓ အတ္တနာသဒ္ဒံ အာနေတွာ စီဝရေ အတ္တနာ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

‘‘ယဿ ¶ ယေန ဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဒူရဋ္ဌမ္ပိ စ တဿ တံ၊

အတ္ထတော ဟျသမာနာနံ၊ အာသန္နတ္တမကာရဏ’’န္တိ။

အထ ဝါ ဘဂဝတာ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေန ဘဂဝတာ အနုဂ္ဂဟိတောတိ ယောဇနီယံ ဧကဿပိ ကရဏနိဒ္ဒေသဿ သဟယောဂကတ္တုတ္ထဇောတကတ္တသမ္ဘဝတောတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနာ’’တိ ဝုတ္တေ သုတ္တန္တဋီကာကာရေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သမာနံ ဓာရဏမေတဿာတိ သာဓာရဏော၊ ပရိဘောဂေါ။ သာဓာရဏပရိဘောဂေန စေဝ သမသမဋ္ဌပနေန စ အနုဂ္ဂဟိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ ¶ အာကင်္ခတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ…ပေ… ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရာမိ၊ သတော စ သမ္ပဇာနော သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေမိ၊ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’တိ၊ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ…ပေ… တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ ပုဗ္ဗေဝ သောမနဿဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာ အဒုက္ခမသုခံ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ ပုဗ္ဗေဝ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။

‘‘အဟံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ…ပေ… အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ…ပေ… ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။

‘‘အဟံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ…ပေ… အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ သဗ္ဗသော နေဝသညာနာသညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ…ပေ… သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပစ္စနုဘောမိ၊ ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောမိ၊ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောမိ၊ အာဝိဘာဝံ တိရောဘာဝံ တိရောကုဋ္ဋံ တိရောပါကာရံ တိရောပဗ္ဗတံ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆာမိ သေယျထာပိ အာကာသေ၊ ပထဝိယာပိ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောမိ သေယျထာပိ ဥဒကေ၊ ဥဒကေပိ အဘိဇ္ဇမာနေ ဂစ္ဆာမိ သေယျထာပိ ပထဝိယံ၊ အာကာသေပိ ပလ္လင်္ကေန ကမာမိ သေယျထာပိ ပက္ခီ သကုဏော၊ ဣမေပိ စန္ဒိမသူရိယေ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကေ ဧဝံမဟာနုဘာဝေ ပါဏိနာ ပရိမသာမိ ပရိမဇ္ဇာမိ၊ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာပိ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေမိ။ ကဿပေါပိ ဘိက္ခဝေ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပစ္စနုဘောတိ…ပေ… ယာဝ ဗြဟ္မလောကာပိ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ။

‘‘အဟံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဝိသုဒ္ဓါယ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယ ဥဘော သဒ္ဒေ သုဏာမိ ဒိဗ္ဗေ စ မာနုသေ စ ယေ ဒူရေ သန္တိကေ စ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ…ပေ… ယေ ဒူရေ သန္တိကေ စ။

‘‘အဟံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာမိ၊ သရာဂံ ဝါ စိတ္တံ ‘သရာဂံ စိတ္တ’န္တိ ပဇာနာမိ၊ ဝီတရာဂံ ဝါ စိတ္တံ ‘ဝီတရာဂံ စိတ္တ’န္တိ ပဇာနာမိ၊ သဒေါသံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… ဝီတဒေါသံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… သမောဟံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… ဝီတမောဟံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… သံခိတ္တံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… ဝိက္ခိတ္တံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… မဟဂ္ဂတံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… အမဟဂ္ဂတံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… သဥတ္တရံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… အနုတ္တရံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… သမာဟိတံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… အသမာဟိတံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… ဝိမုတ္တံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… အဝိမုတ္တံ ဝါ စိတ္တံ ‘အဝိမုတ္တံ စိတ္တ’န္တိ ပဇာနာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာတိ၊ သရာဂံ ဝါ စိတ္တံ ‘သရာဂံ စိတ္တ’န္တိ ပဇာနာတိ…ပေ… အဝိမုတ္တံ ဝါ စိတ္တံ ‘အဝိမုတ္တံ စိတ္တ’န္တိ ပဇာနာတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရာမိ။ သေယျထိဒံ – ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော တိဿောပိ ဇာတိယော စတဿောပိ ဇာတိယော ပဉ္စပိ ဇာတိယော ဒသပိ ဇာတိယော ဝီသမ္ပိ ဇာတိယော တိံသမ္ပိ ဇာတိယော စတ္တာလီသမ္ပိ ဇာတိယော ပညာသမ္ပိ ဇာတိယော ဇာတိသတမ္ပိ ဇာတိသဟဿမ္ပိ ဇာတိသတသဟဿမ္ပိ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ ‘အမုတြာသိံ ဧဝံနာမော ဧဝံဂေါတ္တော ဧဝံဝဏ္ဏော ဧဝမာဟာရော ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီ ဧဝမာယုပရိယန္တော၊ သော တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိံ၊ တတြာပါသိံ ဧဝံနာမော ဧဝံဂေါတ္တော ဧဝံဝဏ္ဏော ဧဝမာဟာရော ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီ ဧဝမာယုပရိယန္တော၊ သော တတော စုတော ဣဓူပပန္နော’တိ။ ဣတိ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသံ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ။ သေယျထိဒံ – ဧကမ္ပိ ဇာတိံ…ပေ… ဣတိ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသံ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပဿာမိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ ဟီနေ ¶ ပဏီတေ သုဝဏ္ဏေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ ¶ သုဂတေ ဒုဂ္ဂတေ၊ ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာမိ ‘ဣမေ ဝတ ဘောန္တော သတ္တာ ကာယဒုစ္စရိတေန သမန္နာဂတာ ဝစီဒုစ္စရိတေန သမန္နာဂတာ မနောဒုစ္စရိတေန သမန္နာဂတာ အရိယာနံ ဥပဝါဒကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာ၊ တေ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပန္နာ။ ဣမေ ဝါ ပန ဘောန္တော သတ္တာ ကာယသုစရိတေန သမန္နာဂတာ ဝစီသုစရိတေန သမန္နာဂတာ မနောသုစရိတေန သမန္နာဂတာ အရိယာနံ အနုပဝါဒကာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာ၊ တေ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပန္နာ’တိ။ ဣတိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပဿာမိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ ဟီနေ ပဏီတေ သုဝဏ္ဏေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ သုဂတေ ဒုဂ္ဂတေ၊ ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပဿတိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ ဟီနေ ပဏီတေ သုဝဏ္ဏေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ သုဂတေ ဒုဂ္ဂတေ၊ ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာတိ။

‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ ကဿပေါပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂) –

ဧဝံ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနတ္ထာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ကဿပသံယုတ္တေ အာဂတံ ပါဠိမိမံ ပေယျာလမုခေန အာဒိဂ္ဂဟဏေန စ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဟံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ယာဝဒေ အာကင်္ခါမီတိ ယာဝဒေဝ ဣစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ တတောယေဝ ဟိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘ယာဝဒေတိ ယာဝဒေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ သံယုတ္တနိကာယဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယာဝဒေ အာကင်္ခါမီတိ ¶ ယာဝဒေဝ ဣစ္ဆာမီ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ တတ္ထ လီနတ္ထပကာသနိယံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝဒေဝါတိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ယာဝဒေတိ ဣဒံ ပဒ’’န္တိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ အယမေဝ ပါဌော ဒိဿတိ။ ယာနိ ပန ဣတော ပရံ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန စတ္တာရိ ရူပါဝစရကိရိယဈာနာနိ၊ ‘‘သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိအာဒိနာ နယေန စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော၊ ‘‘သဗ္ဗသော နေဝသညာနာသညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ သညာဝေဒယိတနိရောဓ’’န္တိအာဒိနာ နယေန နိရောဓသမာပတ္တိ၊ ‘‘အနေကဝိဟိတံ ¶ ဣဒ္ဓိဝိဓ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အဘိညာ စ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တံ အနုပဒဝဏ္ဏနာယ စေဝ ဘာဝနာဝိဓာနေန စ သဒ္ဓိံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၆၉-၇၀) သဗ္ဗသော ဝိတ္ထာရိတံ။ ဣဓာပိ စ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဈာနာနိ တိဿော စ ဝိဇ္ဇာ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ တတ္ထေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေတိ ဧတ္ထ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ နာမ အနုပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဘာဝတော ဧဝံသညိတာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သဟ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ဆဠဘိညာ နာမ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စာဘိညာယောတိ ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါ သဗ္ဗာ အဘိညာယော။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေတိ ဥတ္တရိမနုဿာနံ ဈာယီနဉ္စေဝ အရိယာနဉ္စ ဓမ္မော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော။ အထ ဝါ ဥတ္တရိ မနုဿဓမ္မာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော၊ မနုဿဓမ္မော နာမ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မော။ သော ဟိ ဝိနာ ဘာဝနာမနသိကာရေန ပကတိယာဝ မနုဿေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတော မနုဿတ္တဘာဝါဝဟတော ဝါ ‘‘မနုဿဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တတော ဥတ္တရိ ပန ဈာနာဒီနိ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာတိ အဟံ ယတ္တကံ ကာလံ ယတ္တကေ ဝါ သမာပတ္တိဝိဟာရေ အဘိညာယော စ ဝဠဉ္ဇေမိ၊ တထာ ကဿပေါပီတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမံ ကတွာ ဌပနေန။ ဣဒဉ္စ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာဒိဘာဝသာမညေန ပသံသာမတ္တံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဘဂဝါ ဝိယ ဒေဝသိကံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ၊ ယမကပါဋိဟာရိယာဒိဝသေန ဝါ အဘိညာယော ဝဠဉ္ဇေတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ –

‘‘ဩဝဒ ¶ ကဿပ ဘိက္ခူ၊ ကရောဟိ ကဿပ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မိံ ကထံ၊ အဟံ ဝါ ကဿပ ဘိက္ခူ ဩဝဒေယျံ တွံ ဝါ၊ အဟံ ဝါ ကဿပ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မိံ ကထံ ကရေယျံ တွံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၉)။

ဧဝမ္ပိ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌာနေ ဌပေတိယေဝ၊ တဿ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတိ အညတြ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ ‘‘တဿာတိ တဿ အနုဂ္ဂဟဿာ’’တိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တဿ မေတိ ဝါ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပေါတ္ထကေသု ဟိ ကတ္ထစိ ‘‘တဿ မေ’’တိ ပါဌောယေဝ ဒိဿတိ၊ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနံ ဌပေတွာ အညံ ကိံ နာမ တဿ မေ အာဏဏျံ အဏဏဘာဝေါ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ‘‘နနု မံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာဝသေန ဝိဘာဝေတိ။ သကကဝစဣဿရိယာနုပ္ပဒါနေနာတိ ဧတ္ထ စီဝရဿ နိဒဿနဝသေန ကဝစဿ ဂဟဏံ ကတံ၊ သမာပတ္တိယာ ¶ နိဒဿနဝသေန ဣဿရိယံ ဂဟိတံ။ ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကန္တိ ကုလဝံသဿ ကုလပ္ပဝေဏိယာ ပတိဋ္ဌာပကံ။ ‘‘မေ သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကော’’တိ နိစ္စသာပေက္ခတ္တာ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ မေ သဒ္ဓမ္မဝံသဿ ပတိဋ္ဌာပကော ပဝတ္တကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဝစနမနုဿရန္တော အနုဂ္ဂဟေသီတိ စိန္တယန္တော ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧကမိဒါဟန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဧကံ သမယန္တိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ ဧကသ္မိံ သမယေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဝါယာတိ ပါဝါနဂရတော၊ တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကုသိနာရံ ဂမိဿာမီတိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါတိ စ ဒီဃမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ။ ဒီဃပရိယာယော ဟေတ္ထ အဒ္ဓါနသဒ္ဒေါ။ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိန္တိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ သင်္ချာမဟတ္တေနပိ မဟတာ။ ဘိက္ခူနံ သင်္ဃေန ဘိက္ခုသင်္ဃေန၊ သမဏဂဏေန သဒ္ဓိံ ဧကတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဉ္စမတ္တေဟီ’’တိအာဒိနာ သင်္ချာမဟတ္တံ ဝိဘာဝေတိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပမာဏဝစနော ‘‘ဘောဇနေ မတ္တညုတာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဣဓ အာနေတွာ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘တတော ¶ ပရန္တိ တတော ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟဇနနတော ပရ’’န္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တတော ပရန္တိ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍတော ပရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေဝေတ္ထ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗန္တိ နော တက္ကော။ အယမေဝ ဟိ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရော၊ ယဒိဒံ ‘‘ဟန္ဒ မယံ၊ အာဝုသော၊ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျာမ၊ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ဥဿာဟဇနနတော ပရန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရဿ ပါဠိယံ အဝုတ္တတ္တာ။ အယဉှေတ္ထ ပါဠိက္ကမော –

‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ၊ ဧကမိဒါဟံ၊ အာဝုသော၊ သမယံ ပါဝါယ ကုသိနာရံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ။ အထ ခွာဟံ၊ အာဝုသော၊ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိံ။

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော အာဇီဝကော ကုသိနာရာယ မန္ဒာရဝပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ ပါဝံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော ဟောတိ။ အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ၊ အာဝုသော၊ တံ အာဇီဝကံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ၊ ဒိသွာန တံ အာဇီဝကံ ဧတဒဝေါစံ ‘အပါဝုသော၊ အမှာကံ သတ္ထာရံ ဇာနာသီ’တိ ¶ ? ‘အာမ၊ အာဝုသော၊ ဇာနာမိ။ အဇ္ဇ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတော သမဏော ဂေါတမော၊ တတော မေ ဣဒံ မန္ဒာရဝပုပ္ဖံ ဂဟိတန္တိ။ တတြာဝုသော၊ ယေ တေ ဘိက္ခူ အဝီတရာဂါ၊ အပ္ပေကစ္စေ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တိ၊ ဆိန္နပါတံ ပပတန္တိ အာဝဋ္ဋန္တိ ဝိဝဋ္ဋန္တိ၊ ‘အတိခိပ္ပံ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အတိခိပ္ပံ သုဂတော ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အတိခိပ္ပံ စက္ခုံ လောကေ အန္တရဟိတ’န္တိ။ ယေ ပန တေ ဘိက္ခူ ဝီတရာဂါ၊ တေ သတာ သမ္ပဇာနာ အဓိဝါသေန္တိ ‘အနိစ္စာ သင်္ခါရာ၊ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’’’တိ။

‘‘အထ ခွာဟံ၊ အာဝုသော၊ တေ ဘိက္ခူ ဧတဒဝေါစံ – ‘အလံ၊ အာဝုသော၊ မာ သောစိတ္ထ မာ ပရိဒေဝိတ္ထ၊ နနွေတံ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတာ ပဋိကစ္စေဝ အက္ခာတံ ‘သဗ္ဗေဟေဝ ပိယေဟိ မနာပေဟိ နာနာဘာဝေါ ဝိနာဘာဝေါ အညထာဘာဝေါ။ တံ ကုတေတ္ထ၊ အာဝုသော၊ လဗ္ဘာ၊ ယံ တံ ဇာတံ ဘူတံ သင်္ခတံ ပလောကဓမ္မံ၊ တံ ဝတ မာ ပလုဇ္ဇီ’တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။

‘‘တေန ¶ ခေါ ပန သမယေန၊ အာဝုသော၊ သုဘဒ္ဒေါ နာမ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော တဿံ ပရိသာယံ နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ ခေါ အာဝုသော သုဘဒ္ဒေါ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော တေ ဘိက္ခူ ဧတဒဝေါစ ‘အလံ၊ အာဝုသော၊ မာ သောစိတ္ထ မာ ပရိဒေဝိတ္ထ၊ သုမုတ္တာ မယံ တေန မဟာသမဏေန၊ ဥပဒ္ဒုတာ စ မယံ ဟောမ’ ‘ဣဒံ ဝေါ ကပ္ပတိ၊ ဣဒံ ဝေါ န ကပ္ပတီ’တိ၊ ‘ဣဒါနိ ပန မယံ ယံ ဣစ္ဆိဿာမ၊ တံ ကရိဿာမ၊ ယံ န ဣစ္ဆိဿာမ၊ န တံ ကရိဿာမာ’တိ။ ဟန္ဒ မယံ အာဝုသော ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျာမ၊ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတိ၊ ဓမ္မော ပဋိဗာဟီယတိ၊ အဝိနယော ပုရေ ဒိပ္ပတိ၊ ဝိနယော ပဋိဗာဟီယတိ၊ ပုရေ အဓမ္မဝါဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ ဓမ္မဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ၊ ပုရေ အဝိနယဝါဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ ဝိနယဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီ’’တိ။

‘‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ထေရော ဘိက္ခူ ဥစ္စိနတူ’တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဧကေနူနပဉ္စအရဟန္တသတာနိ ဥစ္စိနိ။ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ မဟာကဿပံ ဧတဒဝေါစုံ ‘အယံ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ကိဉ္စာပိ သေက္ခော၊ အဘဗ္ဗော ဆန္ဒာ ဒေါသာ မောဟာ ဘယာ အဂတိံ ဂန္တုံ၊ ဗဟု စာနေန ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ပရိယတ္တော။ တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ထေရော အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနတူ’’’တိအာဒိ (စူဠဝ။ ၄၃၇)။

တသ္မာ တတော ပရန္တိ ဧတ္ထ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍတော ပရန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာ ‘‘ယံ န ဣစ္ဆိဿာမ၊ န တံ ကရိဿာမာ’’တိ ဧတံ ပရိယန္တံ ¶ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍပါဠိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဝသေသံ ဥဿာဟဇနနပ္ပကာရပ္ပဝတ္တံ ပါဠိမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဟန္ဒ မယံ အာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီတိ ဧတ္ထ အဓမ္မော နာမ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မပဋိပက္ခဘူတော အဓမ္မော။ ပုရေ ဒိပ္ပတီတိ အပိ နာမ ဒိပ္ပတိ။ အထ ဝါ ယာဝ အဓမ္မော ဓမ္မံ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ၊ တတော ပုရေတရမေဝါတိ အတ္ထော။ အာသန္နေ ဟိ အနာဂတေ အယံ ပုရေသဒ္ဒေါ။ ဒိပ္ပတီတိ ¶ ဒိပ္ပိဿတိ။ ပုရေ-သဒ္ဒယောဂေန ဟိ အနာဂတတ္ထေ အယံ ဝတ္တမာနပယောဂေါ ယထာ ‘‘ပုရာ ဝဿတိ ဒေဝေါ’’တိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝဏ္ဏယန္တိ ‘‘ပုရေတိ ပစ္ဆာ အနာဂတေ ယထာ အဒ္ဓါနံ ဂစ္ဆန္တဿ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေါ ‘ပုရေ’တိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ အဝိနယောတိ ပဟာနဝိနယသံဝရဝိနယာနံ ပဋိပက္ခဘူတော အဝိနယော။ ‘‘ဝိနယဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီ’’တိ ဧဝံ ဣတိ-သဒ္ဒေါပိ ဧတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ‘‘တတော ပရံ အာဟာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ န ဒိဿတိ၊ ပါဠိယံ ပန ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယဉ္စ အတ္ထေဝ ဣတိ-သဒ္ဒေါ။

တေန ဟီတိ ဥယျောဇနတ္ထေ နိပါတော။ ဥစ္စိနနေ ဥယျောဇေန္တာ ဟိ တံ မဟာကဿပတ္ထေရံ ဧဝမာဟံသု။ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနတူတိ သင်္ဂီတိယာ အနုရူပေ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ ဂဏှာတူတိ အတ္ထော။ ‘‘သကလနဝင်္ဂ…ပေ… ပရိဂ္ဂဟေသီ’’တိ ဧတေန သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝပရိယန္တာနံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလာနံ သတိပိ အာဂမာဓိဂမသဗ္ဘာဝေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ တေဝိဇ္ဇာဒိဂုဏယုတ္တာနံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိယာ ဥက္ကံသဂတတ္တာ သင်္ဂီတိယာ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရေတိ သကလံ သုတ္တဂေယျာဒိ နဝင်္ဂံ ဧတ္ထ၊ ဧတဿ ဝါ အတ္ထီတိ သကလနဝင်္ဂံ၊ သတ္ထုသာသနံ။ အတ္ထကာမေန ပရိယာပုဏိတဗ္ဗတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိပုရိသတ္တပရိယတ္တဘာဝတော စ ပရိယတ္တီတိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနသင်္ခါတံ ပရိယတ္တိံ ဓာရေန္တီတိ သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရာ၊ တာဒိသေတိ အတ္ထော။ ဗဟူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ စ အဝိဟတတ္တာ တာ ဇနေန္တိ၊ တာဟိ ဝါ ဇနိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ဒုဝိဓာ ပုထုဇ္ဇနာ အန္ဓပုထုဇ္ဇနာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာတိ။ တတ္ထ ယေသံ ခန္ဓဓာတုအာယတနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာသဝနဓာရဏပစ္စဝေက္ခဏာနိ နတ္ထိ၊ တေ အန္ဓပုထုဇ္ဇနာ။ ယေသံ တာနိ အတ္ထိ၊ တေ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာ။ တေ ဣဓ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ သမထဘာဝနာသိနေဟာဘာဝေန သုက္ခာ လူခါ အသိနိဒ္ဓါ ဝိပဿနာ ဧတေသန္တိ သုက္ခဝိပဿကာ။

တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေတိ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ သမာဟာရော တိပိဋကံ၊ တိပိဋကသင်္ခါတံ နဝင်္ဂါဒိဝသေန အနေကဓာ ဘိန္နံ သဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒံ ဓာရေန္တီတိ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရာ၊ တာဒိသေတိ ¶ အတ္ထော။ အနု အနု တံသမင်္ဂီနံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အနုဘာဝေါ၊ အနုဘာဝေါ ¶ ဧဝ အာနုဘာဝေါ၊ ပဘာဝေါ။ မဟန္တော အာနုဘာဝေါ ယေသံ တေ မဟာနုဘာဝါ။ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒေတိ တိဿော ဝိဇ္ဇာယေဝ တေဝိဇ္ဇာ၊ တာ အာဒိ ယေသံ ဆဠဘိညာဒီနံ တေ တေဝိဇ္ဇာဒယော၊ တေ ဘေဒါ အနေကပ္ပကာရာ ဘိန္နာ ဧတေသန္တိ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒါ၊ ခီဏာသဝါ၊ တာဒိသေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဧတဿ အတ္ထီတိ တေဝိဇ္ဇော၊ သော အာဒိ ယေသံ ဆဠဘိညာဒီနံ တေ တေဝိဇ္ဇာဒယော၊ တေ ဘေဒါ ယေသံ ခီဏာသဝါနံ တေ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒါ၊ တာဒိသေတိ အတ္ထော။ ယေ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ယေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဣဒံ ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ’’တိအာဒိဝစနံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၄၃၇) ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ကိဿ ပနာတိ ကသ္မာ ပန။ သိက္ခတီတိ သေက္ခော၊ အထ ဝါ သိက္ခနံ သိက္ခာ၊ သာယေဝ တဿ သီလန္တိ သေက္ခော။ သော ဟိ အပရိယောသိတသိက္ခတ္တာ စ တဒဓိမုတ္တတ္တာ စ ဧကန္တေန သိက္ခနသီလော န အသေက္ခော ဝိယ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခော တတ္ထ ပဋိပဿဒ္ဓုဿာဟော၊ နာပိ ဝိဿဋ္ဌသိက္ခော ပစုရဇနော ဝိယ တတ္ထ အနဓိမုတ္တော။ အထ ဝါ အရိယာယ ဇာတိယာ တီသု သိက္ခာသု ဇာတော၊ တတ္ထ ဝါ ဘဝေါတိ သေက္ခော။ အထ ဝါ ဣက္ခတိ ဧတာယာတိ ဣက္ခာ၊ မဂ္ဂဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သဟ ဣက္ခာယာတိ သေက္ခော။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယကိစ္စဿ အပရိယောသိတတ္တာ သဟ ကရဏီယေနာတိ သကရဏီယော။ အဿာတိ အနေန။ အသမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီတိ နနု စ –

‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ၊ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊

စတုရာသီတိ သဟဿာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇) –

ဝုတ္တတ္တာ ကထမေတံ ယုဇ္ဇတီတိ? ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတောတိ ဝုတ္တမ္ပိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ နာယံ ဝိရောဓော။ ဗဟုကာရတ္တာတိ ဗဟုဥပကာရတ္တာ။ ဥပကာရဝစနော ဟေတ္ထ ကာရသဒ္ဒေါ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။

အတိဝိယ ဝိဿတ္ထောတိ အတိဝိယ ဝိဿာသိကော။ နန္တိ အာနန္ဒတ္ထေရံ၊ ‘‘ဩဝဒတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ယေဘုယျေန နဝကာယ ပရိသာယ ဝိဗ္ဘမနေန မဟာကဿပတ္ထေရော ဧဝမာဟ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ။ တထာ ဟိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထရိ မဟာကဿပတ္ထေရော သတ္ထုပရိနိဗ္ဗာနေ သန္နိပတိတဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ¶ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ ‘‘အာဝုသော၊ ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဝသန္တာ ဓမ္မဝိနယံ သင်္ဂါယေယျာမ၊ တုမှေ ပုရေ ဝဿူပနာယိကာယ အတ္တနော အတ္တနော ပလိဗောဓံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇဂဟေ သန္နိပတထာ’’တိ ဝတွာ ¶ အတ္တနာ ရာဇဂဟံ ဂတော။ အာနန္ဒတ္ထေရောပိ ဘဂဝတော ပတ္တစီဝရမာဒါယ မဟာဇနံ သညာပေန္တော သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ တတော နိက္ခမ္မ ရာဇဂဟံ ဂစ္ဆန္တော ဒက္ခိဏဂိရိသ္မိံ စာရိကံ စရိ။ တသ္မိံ သမယေ အာနန္ဒတ္ထေရဿ တိံသမတ္တာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ယေဘုယျေန ကုမာရဘူတာ ဧကဝဿိကဒုဝဿိကဘိက္ခူ စေဝ အနုပသမ္ပန္နာ စ ဝိဗ္ဘမိံသု။ ကသ္မာ ပနေတေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ကသ္မာ ဝိဗ္ဘမိံသူတိ? တေသံ ကိရ မာတာပိတရော စိန္တေသုံ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရော သတ္ထုဝိဿာသိကော အဋ္ဌ ဝရေ ယာစိတွာ ဥပဋ္ဌဟတိ၊ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ သတ္ထာရံ ဂဟေတွာ ဂန္တုံ သက္ကောတိ၊ အမှာကံ ဒါရကေ ဧတဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿာမ၊ သော သတ္ထာရံ ဂဟေတွာ အာဂမိဿတိ၊ တသ္မိံ အာဂတေ မယံ မဟာသက္ကာရံ ကာတုံ လဘိဿာမာ’’တိ ဣမိနာ တာဝ ကာရဏေန နေသံ ဉာတကာ တေ ပဗ္ဗာဇေသုံ။ သတ္ထရိ ပန ပရိနိဗ္ဗုတေ တေသံ သာ ပတ္ထနာ ဥပစ္ဆိန္နာ၊ အထ နေ ဧကဒိဝသေနေဝ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေသုံ။

အထ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဒက္ခိဏဂိရိသ္မိံ စာရိကံ စရိတွာ ရာဇဂဟမာဂတံ ဒိသွာ မဟာကဿပတ္ထေရော ဧဝမာဟ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကဿပသံယုတ္တေ –

‘‘အထ ကိဉ္စရဟိ တွံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဣမေဟိ နဝေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရေဟိ ဘောဇနေ အမတ္တညူဟိ ဇာဂရိယံ အနနုယုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရသိ၊ သဿဃာတံ မညေ စရသိ၊ ကုလူပဃာတံ မညေ စရသိ၊ ဩလုဇ္ဇတိ ခေါ တေ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ပရိသာ၊ ပလုဇ္ဇန္တိ ခေါ တေ အာဝုသော နဝပ္ပာယာ၊ န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ။

‘‘အပိ မေ ဘန္တေ ကဿပ သိရသ္မိံ ပလိတာနိ ဇာတာနိ၊ အထ စ ပန မယံ အဇ္ဇာပိ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ကုမာရကဝါဒါ န မုစ္စာမာတိ။ တထာ ဟိ ပန တွံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဣမေဟိ နဝေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရေဟိ ဘောဇနေ အမတ္တညူဟိ ဇာဂရိယံ အနနုယုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရသိ၊ သဿဃာတံ မညေ စရသိ၊ ကုလူပဃာတံ မညေ စရသိ၊ ဩလုဇ္ဇတိ ခေါ ¶ တေ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ပရိသာ၊ ပလုဇ္ဇန္တိ ခေါ တေ အာဝုသော နဝပ္ပာယာ၊ န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄)။

တတ္ထ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၅၄) သဿဃာတံ မညေစရသီတိ သဿံ ဃာတေန္တော ဝိယ အာဟိဏ္ဍသိ။ ကုလူပဃာတံ မညေ စရသီတိ ကုလာနိ ဥပဃာတေန္တော ဝိယ ဟနန္တော ဝိယ အာဟနန္တော ဝိယ အာဟိဏ္ဍသိ။ ဩလုဇ္ဇတီတိ ပလုဇ္ဇတိ ဘိဇ္ဇတိ။ ပလုဇ္ဇန္တိ ခေါ တေ အာဝုသော နဝပ္ပာယာတိ၊ အာဝုသော၊ ဧဝံ ဧတေ တုယှံ ပါယေန ယေဘုယျေန နဝကာ ဧကဝဿိကဒုဝဿိကဒဟရာ စေဝ သာမဏေရာ စ ¶ ပလုဇ္ဇန္တိ။ န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ အယံ ကုမာရကော အတ္တနော ပမာဏံ န ဝတ ဇာနာတီတိ ထေရံ တဇ္ဇေန္တော အာဟ။ ကုမာရကဝါဒါ န မုစ္စာမာတိ ကုမာရကဝါဒတော န မုစ္စာမ။ တထာ ဟိ ပန တွန္တိ ဣဒမဿ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ကာရဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယသ္မာ တွံ ဣမေဟိ နဝကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရရဟိတေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရသိ၊ တသ္မာ ကုမာရကေဟိ သဒ္ဓိံ စရန္တော ‘‘ကုမာရကော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟသီတိ။

‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏေ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဥပမာနသမုစ္စယသံသယဝဝဿဂ္ဂပဒပူရဏဝိကပ္ပာဒီသု ဗဟူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၃) ဥပမာနေ ဒိဿတိ၊ သဒိသဘာဝေတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၂၁၃) သမုစ္စယေ။ ‘‘ကေ ဝါ ဣမေ ကဿ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၉၆) သံသယေ။ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁) ဝဝဿဂ္ဂေ။ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၇၀၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၃) ဝိကပ္ပေတိ။ ဣဓ ပန ပဒပူရဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝ စ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝါသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရံ ကရောန္တေန ‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ပဒပူရဏေ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၅၄) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီတိ အယံ ကုမာရကော အတ္တနော ပမာဏံ န ဝတ ဇာနာတီတိ ထေရံ တဇ္ဇေန္တော အာဟာ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ ဝတာတိ ဝစနသိလိဋ္ဌတာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘န ဝါယန္တိ ဧတ္ထ ဝါတိ ဝိဘာသာ၊ အညာသိပိ န အညာသိပီတိ အတ္ထော’’တိ ¶ ။ တံ တဿ မတိမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟေတ္ထ အယမတ္ထော သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ အတ္တနော ပမာဏံ နာညာသီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတြာတိ ဧဝံ သတိ။ ဆန္ဒာဂမနံ ဝိယာတိ ဧတ္ထ ဆန္ဒာ အာဂမနံ ဝိယာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော၊ ဆန္ဒေန အာဂမနံ ပဝတ္တနံ ဝိယာတိ အတ္ထော၊ ဆန္ဒေန အကတ္တဗ္ဗကရဏံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဆန္ဒံ ဝါ အာဂစ္ဆတိ သမ္ပယောဂဝသေနာတိ ဆန္ဒာဂမနံ၊ တထာ ပဝတ္တော အပါယဂမနီယော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ အထ ဝါ အနနုရူပံ ဂမနံ အဂမနံ၊ ဆန္ဒေန အဂမနံ ဆန္ဒာဂမနံ၊ ဆန္ဒေန သိနေဟေန အနနုရူပံ ဂမနံ ပဝတ္တနံ အကတ္တဗ္ဗကရဏံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေတိ အသေက္ခဘူတာ ပဋိသမ္ဘိဒါ အသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တံ ပတ္တေ၊ ပဋိလဒ္ဓအသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒေတိ အတ္ထော။ အနုမတိယာတိ အနုညာယ၊ ယာစနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘ကိဉ္စာပိ သေက္ခော’’တိ ဣဒံ န သေက္ခာနံ အဂတိဂမနသဗ္ဘာဝေန ဝုတ္တံ၊ အသေက္ခာနံယေဝ ပန ဥစ္စိနိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ဟိ စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ ပဟီယန္တိ၊ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ¶ သေက္ခော၊ တထာပိ ထေရော အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနတူတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ပန ကိဉ္စာပိ သေက္ခော၊ တထာပိ အဘဗ္ဗော အဂတိံ ဂန္တုန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အဘဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပန ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ တဿ အရဟဘာဝံ ဒဿေန္တာ ဝိဇ္ဇမာနေ ဂုဏေ ကထေန္တိ။ တတ္ထ ဆန္ဒာတိ ဆန္ဒေန၊ သိနေဟေနာတိ အတ္ထော။ အဂတိံ ဂန္တုန္တိ အဂန္တဗ္ဗံ ဂန္တုံ၊ အကတ္တဗ္ဗံ ကာတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမာနိ ပန စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ ဘဏ္ဍဘာဇနီယေ စ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ စ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ ဘဏ္ဍဘာဇနီယေ တာဝ အတ္တနော ဘာရဘူတာနံ ဘိက္ခူနံ အမနာပေ ဘဏ္ဍေ သမ္ပတ္တေ တံ ပရိဝတ္တိတွာ မနာပံ ဒေန္တော ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမ။ အတ္တနော ပန အဘာရဘူတာနံ မနာပေ ဘဏ္ဍေ သမ္ပတ္တေ တံ ပရိဝတ္တိတွာ အမနာပံ ဒေန္တော ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမ။ ဘဏ္ဍေသု ဘာဇနီယဝတ္ထုဉ္စ ဌိတိကဉ္စ အဇာနန္တော မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမ။ မုခရာနံ ဝါ ရာဇာဒိနိဿိတာနံ ဝါ ‘‘ဣမေ မေ အမနာပေ ဘဏ္ဍေ ဒိန္နေ အနတ္ထံ ကရေယျု’’န္တိ ဘယေန ပရိဝတ္တိတွာ မနာပံ ဒေန္တော ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမ။ ယော ပန ဧဝံ န ဂစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗေသံ တုလာဘူတော ပမာဏဘူတော မဇ္ဈတ္တောဝ ဟုတွာ ယံ ယဿ ပါပုဏာတိ၊ တဒေဝ တဿ ဒေတိ၊ အယံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ အဂတိံ န ဂစ္ဆတိ နာမ။ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ ပန အတ္တနော ဘာရဘူတဿ ဂရုကာပတ္တိံ လဟုကာပတ္တိံ ကတွာ ကထေန္တော ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမ။ ဣတရဿ လဟုကာပတ္တိံ ဂရုကာပတ္တိံ ¶ ကတွာ ကထေန္တော ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမ။ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ပန သမုစ္စယက္ခန္ဓကဉ္စ အဇာနန္တော မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမ။ မုခရဿ ဝါ ရာဇပူဇိတဿ ဝါ ‘‘အယံ မေ ဂရုကံ ကတွာ အာပတ္တိံ ကထေန္တဿ အနတ္ထမ္ပိ ကရေယျာ’’တိ ဂရုကမေဝ လဟုကာပတ္တိံ ကထေန္တော ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမ။ ယော ပန သဗ္ဗေသံ ယထာဘူတမေဝ ကထေသိ၊ အယံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ အဂတိဂမနံ န ဂစ္ဆတိ နာမ။ ထေရောပိ တာဒိသော စတုန္နမ္ပိ အဂတိဂမနာနံ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ပဟီနတ္တာ၊ တသ္မာ သင်္ဂါယနဝသေန ဓမ္မဝိနယဝိနိစ္ဆယေ သမ္ပတ္တေ ဆန္ဒာဒိဝသေန အညထာ အကထေတွာ ယထာဘူတမေဝ ကထေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘဗ္ဗော…ပေ… အဂတိံ ဂန္တု’’န္တိ။ ပရိယတ္တောတိ အဓီတော၊ ဥဂ္ဂဟိတောတိ အတ္ထော။

ဥစ္စိနိတေနာတိ ဥစ္စိနိတွာ ဂဟိတေန။ ဧတဒဟောသီတိ ဧတံ ပရိဝိတက္ကနံ အဟောသိ။ ရာဇဂဟံ ခေါ မဟာဂေါစရန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ရာဇဂဟန္တိ ရာဇဂဟသာမန္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော၊ ဂေါစရော ဝိယ ဂေါစရော၊ ဘိက္ခာစရဏဋ္ဌာနံ။ သော မဟန္တော အဿ၊ ဧတ္ထာတိ ဝါ မဟာဂေါစရံ၊ ရာဇဂဟံ။ ထာဝရကမ္မန္တိ စိရဋ္ဌာယိကမ္မံ။ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော သုဘဒ္ဒသဒိသော။ ဥက္ကောဋေယျာတိ နိဝါရေယျာတိ အတ္ထော။ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန သာဝေသီတိ –

‘‘သုဏာတု မေ၊ အာဝုသော၊ သင်္ဃော၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣမာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ ¶ သမ္မန္နေယျ ‘ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဝသန္တာနိ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိတုံ၊ န အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗ’န္တိ၊ ဧသာ ဉတ္တိ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ အာဝုသော၊ သင်္ဃော၊ သင်္ဃော ဣမာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ သမ္မန္နတိ ‘ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဝသန္တာနိ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိတုံ၊ န အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗ’န္တိ၊ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ သမ္မုတိ ‘ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဝသန္တာနံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိတုံ၊ န အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗ’န္တိ၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။

‘‘သမ္မတာနိ သင်္ဃေန ဣမာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ ‘ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဝသန္တာနိ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိတုံ၊ န အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရာဇဂဟေ ဝဿံ ¶ ဝသိတဗ္ဗ’န္တိ၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၇) –

ဧဝံ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန သာဝေသိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗ’’န္တိ။

အယံ ပန ကမ္မဝါစာ တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဧကဝီသတိမေ ဒိဝသေ ကတာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ) ‘‘အယံ ပန ကမ္မဝါစာ တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဧကဝီသတိမေ ဒိဝသေ ကတာ။ ဘဂဝါ ဟိ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ပစ္စူသသမယေ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အထဿ သတ္တာဟံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယိံသု။ ဧဝံ သတ္တာဟံ သာဓုကီဠနဒိဝသာ နာမ အဟေသုံ။ တတော သတ္တာဟံ စိတကာယ အဂ္ဂိနာ ဈာယိ၊ သတ္တာဟံ သတ္တိပဉ္ဇရံ ကတွာ သန္ထာဂါရသာလာယံ ဓာတုပူဇံ ကရိံသူတိ ဧကဝီသတိ ဒိဝသာ ဂတာ။ ဇေဋ္ဌမူလသုက္ကပက္ခပဉ္စမိယံ ပန ဓာတုယော ဘာဇယိံသု။ ဧတသ္မိံ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ သန္နိပတိတဿ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃဿ သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ကတံ အနာစာရံ အာရောစေတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ အယံ ကမ္မဝါစာ ကတာ။ ဣမဉ္စ ပန ကမ္မဝါစံ ကတွာ ထေရော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘အာဝုသော ဣဒါနိ တုမှာကံ စတ္တာလီသဒိဝသာ ဩကာသော၊ တတော ပရံ အယံ နာမ နော ပလိဗောဓော အတ္ထီတိ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘာ၊ တသ္မာ ဧတ္ထန္တရေ ယဿ ရောဂပလိဗောဓော ဝါ အာစရိယုပဇ္ဈာယပလိဗောဓော ဝါ မာတာပိတုပလိဗောဓော ဝါ အတ္ထိ၊ ပတ္တံ ဝါ ပန ပစိတဗ္ဗံ စီဝရံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ၊ သော တံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ ကရဏီယံ ကရောတူ’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ထေရော အတ္တနော ပဉ္စသတာယ ပရိသာယ ပရိဝုတော ရာဇဂဟံ ဂတော၊ အညေပိ မဟာထေရာ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရံ ဂဟေတွာ သောကသလ္လသမပ္ပိတံ ¶ မဟာဇနံ အဿာသေတုကာမာ တံ တံ ဒိသံ ပက္ကန္တာ။ ပုဏ္ဏတ္ထေရော ပန သတ္တသတဘိက္ခုပရိဝါရော ‘တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနံ အာဂတာဂတံ မဟာဇနံ အဿာသေဿာမီ’တိ ကုသိနာရာယမေဝ အဋ္ဌာသိ။ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ယထာ ပုဗ္ဗေ အပရိနိဗ္ဗုတဿ၊ ဧဝံ ပရိနိဗ္ဗုတဿပိ ဘဂဝတော သယမေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ယေန သာဝတ္ထိ တေန စာရိကံ ပက္ကာမိ။ ဂစ္ဆတော ပနဿ ပရိဝါရာ ဘိက္ခူ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ’’တိ။ တသ္မာ တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော ¶ တီသု သတ္တာဟေသု အတိက္ကန္တေသု ဧကဝီသတိမေ ဒိဝသေ ဣမံ ကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ ထေရော ရာဇဂဟံ ပက္ကန္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပန ဣဓ မင်္ဂလသုတ္တဋ္ဌကထာယဉ္စ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ‘‘သတ္တသု သာဓုကီဠနဒိဝသေသု သတ္တသု စ ဓာတုပူဇာဒိဝသေသု ဝီတိဝတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ? သတ္တသု ဓာတုပူဇာဒိဝသေသု ဂဟိတေသု တဒဝိနာဘာဝတော မဇ္ဈေ စိတကာယ ဈာပနသတ္တာဟမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ ကတွာ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော၊ ဒိယဍ္ဎမာသော သေသော’’တိ စ ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ အပ္ပကဉှိ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ သမုဒါယော အပ္ပကေန အဓိကောပိ အနဓိကော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ အဍ္ဎမာသတော အဓိကေပိ ပဉ္စ ဒိဝသေ ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွါသီတိခန္ဓကဝတ္တာနံ ကတ္ထစိ အသီတိခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ ဝစနံ ဝိယ။ တထာ အပ္ပကေန ဦနောပိ စ သမုဒါယော အနူနော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘ဒိယဍ္ဎမာသတော ဦနေပိ ပဉ္စ ဒိဝသေ ဒိယဍ္ဎမာသော သေသော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယဉှိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆) ဆမာသတော ဦနေပိ အဍ္ဎမာသေ ‘‘ဆ မာသေ သဇ္ဈာယော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တဝစနံ ဝိယ။ တတ္ထ ဟိ တစပဉ္စကာဒီသု စတူသု ပဉ္စကေသု ဒွီသု စ ဆက္ကေသု ဧကေကသ္မိံ အနုလောမတော ပဉ္စာဟံ၊ ပဋိလောမတော ပဉ္စာဟံ၊ အနုလောမပဋိလောမတော ပဉ္စာဟံ၊ တထာ ပုရိမပုရိမေဟိ ပဉ္စကဆက္ကေဟိ သဒ္ဓိံ အနုလောမတော ပဉ္စာဟံ၊ ပဋိလောမတော ပဉ္စာဟံ၊ အနုလောမပဋိလောမတော ပဉ္စာဟန္တိ ဧဝံ ဝိသုံ တိပဉ္စာဟံ ဧကတော တိပဉ္စာဟဉ္စ သဇ္ဈာယံ ကတွာ ဆမာသံ သဇ္ဈာယော ကာတဗ္ဗောတိ ဝစနံ ဝိယ။ တတ္ထ ဟိ ဝက္ကပဉ္စကာဒီသု တီသု ပဉ္စကေသု ဒွီသု စ ဆက္ကေသု ဝိသုံ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဧကတော စ သဇ္ဈာယေ ပဉ္စန္နံ ပဉ္စန္နံ ပဉ္စကာနံ ဝသေန ပဉ္စမာသပရိပုဏ္ဏာ လဗ္ဘန္တိ၊ တစပဉ္စကေ ပန ဝိသုံ တိပဉ္စာဟမေဝါတိ အဍ္ဎမာသောယေဝေကော လဗ္ဘတီတိ အဍ္ဎမာသာဓိကပဉ္စမာသာ လဗ္ဘန္တိ။

ဧဝံ သတိ ယထာ တတ္ထ အဍ္ဎမာသေ ဦနေပိ မာသပရိစ္ဆေဒေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနေ သဇ္ဈာယေ ဆ မာသာ ပရိစ္ဆေဒကာ ဟောန္တီတိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနဿ သဇ္ဈာယဿ သတ္တမာသာဒိမာသန္တရဂမနနိဝါရဏတ္ထံ ဆမာသဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ န သကလဆမာသေ သဇ္ဈာယပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ၊ ဧဝမိဓာပိ မာသဝသေန ¶ ကာလေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနေ ဦနေပိ ပဉ္စဒိဝသေ ဒိယဍ္ဎမာသော ပရိစ္ဆေဒကော ဟောတီတိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနဿ ¶ ကာလဿ ဒွိမာသာဒိမာသန္တရဂမနနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဒိယဍ္ဎမာသော သေသော’’တိ ဒိယဍ္ဎမာသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အညထာ စ အဋ္ဌကထာဝစနာနံ အညမညဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ ဧကာဟမေဝ ဝါ ဘဂဝတော သရီရံ စိတကာယ ဈာယီတိ ခုဒ္ဒကဘာဏကာနံ အဓိပ္ပာယောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ပရိနိဗ္ဗာနတော သတ္တသု သာဓုကီဠနဒိဝသေသု ဝီတိဝတ္တေသု အဋ္ဌမိယံ စိတကာယ ဘဂဝတော သရီရံ ဈာပေတွာ တတော ပရံ သတ္တသု ဒိဝသေသု ဓာတုပူဇံ အကံသူတိ အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော၊ ဂိမှာနံ ဒိယဍ္ဎော စ မာသော သေသော ဟောတိ။ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တန္တပါဠိယမ္ပိ ဟိ စိတကာယ ဈာပနသတ္တာဟံ န အာဂတံ၊ ဒွေယေဝ သတ္တာဟာနိ အာဂတာနိ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ပန ယံ ရုစ္စတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣတော အညေန ဝါ ပကာရေန ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ ကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ ယံ ပနေတ္ထ ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ ဧကော ဒိဝသော နဋ္ဌော။ သော ပါဋိပဒဒိဝသော ကောလာဟလဒိဝသော နာမ၊ တသ္မာ ဣဓ န ဂဟိတော’’တိ။ တံ န သုန္ဒရံ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တန္တပါဠိယံ ပါဋိပဒဒိဝသတောယေဝ ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟဿ ဝုတ္တတ္တာ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေနပိ သဒ္ဓိံ တိဏ္ဏံ သတ္တာဟာနံ ဂဟိတတ္တာ။ တထာ ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေန သဒ္ဓိံ တိဏ္ဏံ သတ္တာဟာနံ ဂဟိတတ္တာ ဇေဋ္ဌမူလသုက္ကပဉ္စမီ ဧကဝီသတိမော ဒိဝသော ဟောတိ။

သတ္တသု သာဓုကီဠနဒိဝသေသူတိ ဧတ္ထ သာဓုကီဠနံ နာမ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကိတ္တေတွာ အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တာနိ ဂီတာနိ ဂါယိတွာ ပူဇာဝသေန ကီဠနတော သုန္ဒရံ ကီဠနန္တိ သာဓုကီဠနံ။ အထ ဝါ သပရဟိတသာဓနဋ္ဌေန သာဓု၊ တေသံ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကိတ္တေတွာ ကီဠနံ သာဓုကီဠနံ၊ ဥဠာရပုညပသဝနတော သမ္ပရာယိကတ္ထာဝိရောဓိကီဠာဝိဟာရောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပုရိမသ္မိံ သတ္တာဟေ သာဓုကီဠာယ ဧကဒေသေန ကတတ္တာ သာဓုကီဠနဒိဝသာ နာမ တေ ဇာတာ။ ဝိသေသတော ပန ဓာတုပူဇာဒိဝသေသုယေဝ သာဓုကီဠနံ အကံသု။ တတောယေဝ စ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တန္တပါဠိယံ –

‘‘အထ ခေါ ကောသိနာရကာ မလ္လာ ဘဂဝတော သရီရာနိ သတ္တာဟံ သန္ထာဂါရေ သတ္တိပဉ္ဇရံ ကရိတွာ ဓနုပါကာရံ ပရိက္ခိပါပေတွာ ¶ နစ္စေဟိ ဂီတေဟိ ဝါဒိတေဟိ မာလေဟိ ဂန္ဓေဟိ သက္ကရိံသု ဂရုံ ကရိံသု မာနေသုံ ပူဇေသု’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၃၅)။

ဧတဿ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၅) ဝုတ္တံ –

‘‘ကသ္မာ ¶ ပနေတေ ဧဝမကံသူတိ? ဣတော ပုရိမေသု ဒွီသု သတ္တာဟေသု တေ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဌာနနိသဇ္ဇောကာသံ ကရောန္တာ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနိ သံဝိဒဟန္တာ သာဓုကီဠိကာယ ဩကာသံ န လဘိံသု။ တတော နေသံ အဟောသိ ‘ဣမံ သတ္တာဟံ သာဓုကီဠိတံ ကီဠိဿာမ၊ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ အမှာကံ ပမတ္တဘာဝံ ဉတွာ ကောစိဒေဝ အာဂန္တွာ ဓာတုယော ဂဏှေယျ၊ တသ္မာ အာရက္ခံ ဌပေတွာ ကီဠိဿာမာ’တိ၊ တေန တေ ဧဝမကံသူ’’တိ။

တသ္မာ ဝိသေသတော သာဓုကီဠိကာ ဓာတုပူဇာဒိဝသေသုယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေ ပန ဓာတုပူဇာယ ကတတ္တာ ‘‘ဓာတုပူဇာဒိဝသာ’’တိ ပါကဋာ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘သတ္တသု စ ဓာတုပူဇာဒိဝသေသူ’’တိ။ ဥပကဋ္ဌာတိ အာသန္နာ။ ဝဿံ ဥပနေန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝဿူပနာယိကာ။ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂတောတိ စာရိကံ စရိတွာ မဟာဇနံ အဿာသေတုံ ဧကေန မဂ္ဂေန ဂတော။ ဧဝံ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒယောပိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု စာရိကံ စရိတွာ မဟာဇနံ အဿာသေန္တာ ဂတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယေန သာဝတ္ထိ၊ တေန စာရိကံ ပက္ကာမီတိ ယတ္ထ သာဝတ္ထိ၊ တတ္ထ စာရိကံ ပက္ကာမိ၊ ယေန ဝါ ဒိသာဘာဂေန သာဝတ္ထိ ပက္ကမိတဗ္ဗာ ဟောတိ၊ တေန ဒိသာဘာဂေန စာရိကံ ပက္ကာမီတိ အတ္ထော။

တတြာတိ တဿံ သာဝတ္ထိယံ။ သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တာယာတိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ။ အသမုစ္ဆိန္နတဏှာနုသယတ္တာ အဝိဇ္ဇာတဏှာဘိသင်္ခတေန ကမ္မုနာ ဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသေသု ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ အတ္တဘာဝံ ဇနေတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဇနော၊ ကိလေသေ ဇနေတိ၊ အဇနိ၊ ဇနိဿတီတိ ဝါ ဇနော၊ မဟန္တော ဇနောတိ မဟာဇနော၊ တံ မဟာဇနံ၊ ဗဟုဇနန္တိ အတ္ထော။ သညာပေတွာတိ သမဿာသေတွာ။ ဂန္ဓကုဋိယာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာတိ ပရိဘောဂစေတိယဘာဝတော ဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတွာ ဂန္ဓကုဋိယာ ဒွါရံ ဝိဝရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ‘‘ဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မိလာတံ မာလာကစဝရံ မိလာတမာလာကစဝရံ။ ယထာဌာနေ ဌပေတွာတိ ပဌမဌိတဋ္ဌာနံ အနတိက္ကမိတွာ ¶ ယထာဌိတဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ဘဂဝတော ဌိတကာလေ ကရဏီယံ ဝတ္တံ သဗ္ဗမကာသီတိ သေနာသနေ ကတ္တဗ္ဗဝတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကရောန္တော စ နှာနကောဋ္ဌကေ သမ္မဇ္ဇနဥဒကူပဋ္ဌာနာဒိကာလေသု ဂန္ဓကုဋိံ ဂန္တွာ ‘‘နနု ဘဂဝါ အယံ တုမှာကံ နှာနကာလော၊ အယံ ဓမ္မဒေသနာကာလော၊ အယံ ဘိက္ခူနံ ဩဝါဒဒါနကာလော၊ အယံ သီဟသေယျံ ကပ္ပနကာလော၊ အယံ မုခဓောဝနကာလော’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိဒေဝမာနောဝ အကာသိ။ တမေနံ အညတရာ ဒေဝတာ ‘‘ဘန္တေ အာနန္ဒ၊ တုမှေ ဧဝံ ပရိဒေဝမာနာ ကထံ အညေ အဿာသယိဿထာ’’တိ သံဝေဇေသိ။ သော တဿာ ဝစနေန သံဝိဂ္ဂဟဒယော သန္ထမ္ဘိတွာ တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဘုတိ ဌာနနိသဇ္ဇဗဟုလတာယ ဥဿန္နဓာတုကံ ¶ ကာယံ သမဿာသေတုံ ခီရဝိရေစနံ ပိဝိ။ ဣဒါနိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ထေရော’’တိအာဒိမာဟ။

ဥဿန္နဓာတုကန္တိ ဥပစိတသေမှာဒိဓာတုကံ ကာယံ။ သမဿာသေတုန္တိ သန္တပ္ပေတုံ။ ဒုတိယဒိဝသေတိ ဒေဝတာယ သံဝေဇိတဒိဝသတော။ ‘‘ဇေတဝနဝိဟာရံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသတော ဝါ ဒုတိယဒိဝသေ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိရိစ္စတိ ဧတေနာတိ ဝိရေစနံ၊ ဩသဓပရိဘာဝိတံ ခီရမေဝ ဝိရေစနန္တိ ခီရဝိရေစနံ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ဘေသဇ္ဇပါနံ သန္ဓာယ။ အင်္ဂသုဘတာယ သုဘောတိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမတ္တာ သုဘေန မာဏဝေန။ ပဟိတံ မာဏဝကန္တိ ‘‘သတ္ထာ ပရိနိဗ္ဗုတော အာနန္ဒတ္ထေရော ကိရဿ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ အာဂတော၊ မဟာဇနော စ တံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမတီ’’တိ သုတွာ ‘‘ဝိဟာရံ ခေါ ပန ဂန္တွာ မဟာဇနမဇ္ဈေ န သက္ကာ သုခေန ပဋိသန္ထာရံ ဝါ ကာတုံ ဓမ္မကထံ ဝါ သောတုံ၊ ဂေဟံ အာဂတံယေဝ နံ ဒိသွာ သုခေန ပဋိသန္ထာရံ ကရိဿာမိ၊ ဧကာ စ မေ ကင်္ခါ အတ္ထိ၊ တမ္ပိ နံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သုဘေန မာဏဝေန ပေသိတံ မာဏဝကံ။ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ ‘‘အကာလော ခေါ’’တိအာဒိကံ အာနန္ဒတ္ထေရော အဝေါစ။ အကာလော ခေါတိ အဇ္ဇ ဂန္တုံ ယုတ္တကာလော န ဟောတိ။ ကသ္မာတိ စေ အာဟ ‘‘အတ္ထိ မေ အဇ္ဇာ’’တိအာဒိ။ ဘေသဇ္ဇမတ္တာတိ အပ္ပမတ္တကံ ဘေသဇ္ဇံ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ မတ္တာသဒ္ဒေါ ‘‘မတ္တာ သုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။

ဒုတိယဒိဝသေတိ ခီရဝိရေစနံ ပီတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ စေတကတ္ထေရေနာတိ စေတိယရဋ္ဌေ ဇာတတ္တာ ‘‘စေတကော’’တိ ဧဝံလဒ္ဓနာမေန။ သုဘေန မာဏဝေန ပုဋ္ဌောတိ ‘‘ယေသု ဓမ္မေသု ဘဝံ ဂေါတမော ဣမံ လောကံ ¶ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ တေ တဿ အစ္စယေန နဋ္ဌာ နု ခေါ၊ ဓရန္တိ၊ သစေ ဓရန္တိ၊ အာနန္ဒော ဇာနိဿတိ၊ ဟန္ဒ နံ ပုစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ ‘‘ယေသံ သော ဘဝံ ဂေါတမော ဓမ္မာနံ ဝဏ္ဏဝါဒီ အဟောသိ၊ ယတ္ထ စ ဣမံ ဇနတံ သမာဒပေသိ နိဝေသေသိ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ ကတမေသာနံ ခေါ ဘော အာနန္ဒ ဓမ္မာနံ သော ဘဝံ ဂေါတမော ဝဏ္ဏဝါဒီ အဟောသီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၈) သုဘေန မာဏဝေန ပုဋ္ဌော။ အထဿ ထေရော တီဏိ ပိဋကာနိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ၊ မာဏဝ၊ ခန္ဓာနံ သော ဘဂဝါ ဝဏ္ဏဝါဒီ’’တိအာဒိနာ သုဘသုတ္တမဘာသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဒီဃနိကာယေ သုဘသုတ္တံ နာမ ဒသမံ သုတ္တမဘာသီ’’တိ။

ခဏ္ဍဖုလ္လပဋိသင်္ခရဏန္တိ ဧတ္ထ ခဏ္ဍန္တိ ဆိန္နံ။ ဖုလ္လန္တိ ဘိန္နံ။ တေသံ ပဋိသင်္ခရဏံ ပုန သမ္မာ ပါကတိကကရဏံ၊ အဘိနဝကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရာဇဂဟန္တိ ဧဝံနာမကံ နဂရံ။ တဉှိ မန္ဓတုမဟာဂေါဝိန္ဒာဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ရာဇဂဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဆဍ္ဍိတပတိတဥက္လာပါတိ ဆဍ္ဍိတာ စ ပတိတာ စ ဥက္လာပါ စ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တေဟိ ¶ ဘိက္ခူဟိ ဆဍ္ဍိတာ ဝိဿဋ္ဌာ၊ တတောယေဝ စ ဥပစိကာဒီဟိ ခါဒိတတ္တာ ဣတော စိတော စ ပတိတာ၊ သမ္မဇ္ဇနာဘာဝေန အာကိဏ္ဏကစဝရတ္တာ ဥက္လာပါ စ အဟေသုန္တိ။ ဣမမေဝတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝေဏိယတိ ဒိဿတီတိ ပရိဝေဏံ။ တတ္ထာတိ တေသု ဝိဟာရေသု။ ခဏ္ဍဖုလ္လပဋိသင်္ခရဏန္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ပဌမံ မာသန္တိ ဝဿာနဿ ပဌမံ မာသံ၊ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ သေနာသနဝတ္တာနံ ပညတ္တတ္တာ သေနာသနက္ခန္ဓကေ စ သေနာသနပဋိဗဒ္ဓါနံ ဗဟူနံ ဝစနတော ‘‘ဘဂဝတာ…ပေ… ဝဏ္ဏိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဒုတိယဒိဝသေတိ ‘‘ခဏ္ဍဖုလ္လပဋိသင်္ခရဏံ ကရောမာ’’တိ စိန္တိတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ သော စ ဝဿူပနာယိကဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေ ဟိ ထေရာ အာသာဠှီပုဏ္ဏမာယ ဥပေါသထံ ကတွာ ပါဋိပဒေ သန္နိပတိတွာ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ဧဝံ စိန္တေသုံ။ အဇာတသတ္တု ရာဇာတိ အဇာတော ဟုတွာ ပိတုနော ပစ္စတ္ထိကော ဇာတောတိ ‘‘အဇာတသတ္တူ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရော ရာဇာ။ တသ္မိံ ကိရ ကုစ္ဆိဂတေ ဒေဝိယာ ဧဝရူပေါ ဒေါဟဠော ဥပ္ပဇ္ဇိ ‘‘အဟော ဝတာဟံ ရညော ဒက္ခိဏဗာဟုတော လောဟိတံ ပိဝေယျ’’န္တိ ¶ ။ အထ တဿာ ကထေတုံ အသက္ကောန္တိယာ ကိသဘာဝံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏဘာဝဉ္စ ဒိသွာ ရာဇာ သယမေဝ ပုစ္ဆိတွာ ဉတွာ စ ဝေဇ္ဇေ ပက္ကောသာပေတွာ သုဝဏ္ဏသတ္ထကေန ဗာဟုံ ဖာလေတွာ သုဝဏ္ဏသရကေန လောဟိတံ ဂဟေတွာ ဥဒကေန သမ္ဘိန္ဒိတွာ ပါယေသိ။ နေမိတ္တကာ တံ သုတွာ ‘‘ဧသ ဂဗ္ဘော ရညော သတ္တု ဘဝိဿတိ၊ ဣမိနာ ရာဇာ ဟညိဿတီ’’တိ ဗျာကရိံသု၊ တသ္မာ ‘‘အဇာတောယေဝ ရညော သတ္တု ဘဝိဿတီ’’တိ နေမိတ္တကေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ အဇာတသတ္တု နာမ ဇာတော။ ကိန္တိ ကာရဏပုစ္ဆနတ္ထေ နိပါတော၊ ကသ္မာတိ အတ္ထော။ ပဋိဝေဒေသုန္တိ နိဝေဒေသုံ၊ ဇာနာပေသုန္တိ အတ္ထော။ ဝိဿတ္ထာတိ နိရာသင်္ကစိတ္တာ။ အာဏာစက္ကန္တိ အာဏာယေဝ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိယာ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ အာဏာစက္ကံ။ သန္နိသဇ္ဇဋ္ဌာနန္တိ သန္နိပတိတွာ နိသီဒနဋ္ဌာနံ။

ရာဇဘဝနဝိဘူတိန္တိ ရာဇဘဝနသမ္ပတ္တိံ။ အဝဟသန္တမိဝါတိ အဝဟာသံ ကုရုမာနံ ဝိယ။ သိရိယာ နိကေတမိဝါတိ သိရိယာ ဝသနဋ္ဌာနမိဝ။ ဧကနိပါတတိတ္ထမိဝ စ ဒေဝမနုဿနယနဝိဟင်္ဂါနန္တိ ဧကသ္မိံ ပါနီယတိတ္ထေ သန္နိပတန္တာ ပက္ခိနော ဝိယ သဗ္ဗေသံ ဇနာနံ စက္ခူနိ မဏ္ဍပေယေဝ နိပတန္တီတိ ဒေဝမနုဿာနံ နယနသင်္ခါတဝိဟင်္ဂါနံ ဧကနိပါတတိတ္ထမိဝ စ။ လောကရာမဏေယျကမိဝ သမ္ပိဏ္ဍိတန္တိ ဧကတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍိတံ ရာသိကတံ လောကေ ရမဏီယဘာဝံ ဝိယ။ ယဒိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနံ ရမဏီယတ္တံ သဗ္ဗမေဝ အာနေတွာ ဧကတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍိတံ သိယာ၊ တံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍန္တိ ဖေဂ္ဂုရဟိတသာရံ ဝိယ ကသဋဝိနိမုတ္တံ ပသန္နဘူတံ ဝိယ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗေသု ဒဋ္ဌုံ အရဟရူပေသု သာရဘူတံ ပသန္နဘူတဉ္စာ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဒဿနီယော ¶ သာရဘူတော ဝိသိဋ္ဌတရော မဏ္ဍော မဏ္ဍနံ အလင်္ကာရော ဧတဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍော၊ မဏ္ဍပေါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ မဏ္ဍံ သူရိယရသ္မိံ ပါတိ နိဝါရေတီတိ မဏ္ဍပေါ။ ဝိဝိဓ…ပေ… စာရုဝိတာနန္တိ ဧတ္ထ ကုသုမဒါမာနိ စ တာနိ ဩလမ္ဗကာနိ စာတိ ကုသုမဒါမဩလမ္ဗကာနိ။ ဧတ္ထ စ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဩလမ္ဗကကုသုမဒါမာနီတိ အတ္ထော။ တာနိ ဝိဝိဓာနိ အနေကပ္ပကာရာနိ ဝိနိဂ္ဂလန္တံ ဝမေန္တံ နိက္ခာမေန္တမိဝ စာရု သောဘနံ ဝိတာနံ ဧတ္ထာတိ ဝိဝိဓကုသုမဒါမဩလမ္ဗကဝိနိဂ္ဂလန္တစာရုဝိတာနော၊ မဏ္ဍပေါ၊ တံ အလင်္ကရိတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ရတနဝိစိတြမဏိကဩဋ္ဋိမတလမိဝါတိ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တသုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မတ္တာယေဝ နာနာရတနေဟိ ¶ ဝိစိတ္တဘူတမဏိကောဋ္ဋိမတလမိဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ရတနဝိစိတ္တဂ္ဂဟဏံ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တတာယ နိဒဿနံ၊ မဏိကောဋ္ဋိမတလဂ္ဂဟဏံ သုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိပရိကမ္မတာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဏိယော ကောဋ္ဋေတွာ ကတတလတ္တာ မဏိကောဋ္ဋနေန နိဗ္ဗတ္တတလန္တိ မဏိကောဋ္ဋိမတလံ။ နန္တိ မဏ္ဍပံ။ ပုပ္ဖူပဟာရော ပုပ္ဖပူဇာ။ ဥတ္တရာဘိမုခန္တိ ဥတ္တရဒိသာဘိမုခံ။ အာသနာရဟန္တိ နိသီဒနာရဟံ။ ဒန္တခစိတန္တိ ဒန္တေဟိ ရစိတံ၊ ဒန္တေဟိ ကတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထာတိ အာသနေ။ နိဋ္ဌိတံ ဘန္တေ မမ ကိစ္စန္တိ မယာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌိတန္တိ အတ္ထော။

တသ္မိံ ပန ဒိဝသေ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟံသု ‘‘ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဧကော ဘိက္ခု ဝိဿဂန္ဓံ ဝါယန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ ထေရော တံ သုတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေ အညော ဝိဿဂန္ဓံ ဝါယန္တော ဝိစရဏကဘိက္ခု နာမ နတ္ထိ၊ အဒ္ဓါ ဧတေ မံ သန္ဓာယ ဝဒန္တီ’’တိ သံဝေဂံ အာပဇ္ဇိ။ ဧကစ္စေ နံ အာဟံသုယေဝ ‘‘သွေ၊ အာဝုသော၊ သန္နိပါတော’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာဟံသူ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ တသ္မာ။ အာဝဇ္ဇေသီတိ ဥပနာမေသိ။ အနုပါဒါယာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂဟေတွာ၊ ယေဟိ ဝါ ကိလေသေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဝိမုစ္စတိ၊ တေသံ လေသမတ္တမ္ပိ အဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ အာသဝေဟီတိ ဘဝတော အာဘဝဂ္ဂံ ဓမ္မတော ဝါ အာဂေါတြဘုံ သဝနတော ပဝတ္တနတော အာသဝသညိတေဟိ ကိလေသေဟိ။ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ အာသဝေဟီတိ၊ တဒေကဋ္ဌတာယ ပန သဗ္ဗေဟိပိ ကိလေသေဟိ၊ သဗ္ဗေဟိပိ ပါပဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိယေဝ။ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီတိ စိတ္တံ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ အာသဝေဟိ ဝိမုစ္စမာနံ ကတွာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဝိမုစ္စီတိ အတ္ထော။ စင်္ကမေနာတိ စင်္ကမနကိရိယာယ။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဘူတံ ကတံ ဥပစိတံ ပုညံ ဧတေနာတိ ကတပုညော၊ အရဟတ္တာဓိဂမာယ ကတာဓိကာရောတိ အတ္ထော။ ပဓာနမနုယုဉ္ဇာတိ ဝီရိယံ အနုယုဉ္ဇ၊ အရဟတ္တာဓိဂမာယ အနုယောဂံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။ ကထာဒေါသော နာမ နတ္ထီတိ ကထာယ အပရဇ္ဈံ နာမ နတ္ထိ။ အစ္စာရဒ္ဓံ ဝီရိယန္တိ အတိဝိယ အာရဒ္ဓံ ဝီရိယံ။ ဥဒ္ဓစ္စာယာတိ ¶ ဥဒ္ဓတဘာဝါယ။ ဝီရိယသမတံ ယောဇေမီတိ စင်္ကမနဝီရိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ တဿ ပဟာနဝသေန သမာဓိနာ သမရသတာပါဒနေန ဝီရိယသမတံ ယောဇေမိ။

ဒုတိယဒိဝသေတိ ¶ ထေရေန အရဟတ္တပ္ပတ္တဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိပတိတာတိ ပက္ခဿ ပဉ္စမိယံ သန္နိပတိံသု။ အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဉာပေတုကာမောတိ ‘‘သေက္ခတာယ ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ ဂဟေတုံ အယုတ္တမ္ပိ ဗဟုဿုတတ္တာ ဂဏှိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ နိသိန္နာနံ ထေရာနံ ‘‘ဣဒါနိ အရဟတ္တပ္ပတ္တော’’တိ သောမနဿုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဒိန္နဩဝါဒဿ သဖလတာဒီပနတ္ထံ အတ္တုပနာယိကံ အကတွာ အညဗျာကရဏဿ ဘဂဝတာ သံဝဏ္ဏိတတ္တာ စ ထေရော အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဉာပေတုကာမော အဟောသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိံ အနတိက္ကမိတွာ။ ဧကေတိ မဇ္ဈိမဘာဏကာနံယေဝ ဧကေ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ဟိ သဗ္ဗံ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ဝဒန္တိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒီဃဘာဏကာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝဒန္တိ –

‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အရဟာ သမာနော သန္နိပါတံ အဂမာသိ။ ကထံ အဂမာသိ? ‘ဣဒါနိမှိ သန္နိပါတမဇ္ဈံ ပဝိသနာရဟော’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌစိတ္တော ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ ဗန္ဓနာ မုတ္တတာလပက္ကံ ဝိယ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ နိက္ခိတ္တဇာတိမဏိ ဝိယ ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေ သမုဂ္ဂတပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ဗာလာတပသမ္ဖဿဝိကသိတရေဏုပိဉ္ဇရဂဗ္ဘံ ပဒုမံ ဝိယ စ ပရိသုဒ္ဓေန ပရိယောဒါတေန သပ္ပဘေန သဿိရိကေန မုခဝရေန အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ အာရောစယမာနော ဝိယ စ အဂမာသိ။ အထ နံ ဒိသွာ အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ဧတဒဟောသိ ‘သောဘတိ ဝတ ဘော အရဟတ္တပ္ပတ္တော အာနန္ဒော၊ သစေ သတ္ထာ ဓရေယျ၊ အဒ္ဓါ အဇ္ဇ အာနန္ဒဿ သာဓုကာရံ ဒဒေယျ၊ ဟန္ဒ ဣမဿာဟံ ဣဒါနိ သတ္ထာရာ ဒါတဗ္ဗံ သာဓုကာရံ ဒဒါမီ’တိ တိက္ခတ္တုံ သာဓုကာရမဒါသီ’’တိ။

အာကာသေန အာဂန္တွာ နိသီဒီတိပိ ဧကေတိ ဧတ္ထ ပန တေသံ တေသံ တထာ တထာ ဂဟေတွာ အာဂတမတ္တံ ဌပေတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝစနေ အညံ ဝိသေသကာရဏံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ ဥပတိဿတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘သတ္တမာသံ ကတာယ ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ ကဒါစိ ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ အာဂတတ္တာ တံ ဂဟေတွာ ဧကေ ဝဒန္တိ။ ကဒါစိ အာကာသေန အာဂတတ္တာ တံ ဂဟေတွာ ဧကေ ဝဒန္တီ’’တိ။

ဘိက္ခူ ¶ အာမန္တေသီတိ ဘိက္ခူ အာလပိ အဘာသိ သမ္ဗောဓေသီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ အညတြ ပန ဉာပနေပိ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘အာမန္တယာမိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၈) ပဋိဝေဒယာမိ ¶ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၇၂)။ ပက္ကောသနေပိ ဒိဿတိ။ ယထာဟ ‘‘ဧဟိ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ မမ ဝစနေန သာရိပုတ္တံ အာမန္တေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁)။ အာဝုသောတိ အာမန္တနာကာရဒီပနံ။ ကံ ဓုရံ ကတွာတိ ကံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ။ ကိံ အာနန္ဒော နပ္ပဟောတီတိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဌပိတပုစ္ဆာ။ နပ္ပဟောတီတိ န သက္ကောတိ။ ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသော အဂ္ဂေါ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော။ ယဒိဒန္တိ စ ယော အယန္တိ အတ္ထော၊ ယဒိဒံ ခန္ဓပဉ္စကန္တိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမ္မန္နီတိ သမ္မတံ အကာသိ။ ဥပါလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆေယျန္တိ ပုစ္ဆဓာတုဿ ဒွိကမ္မကတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ဗီဇနီဂဟဏံ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘဂဝါပိ ဟိ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မတာဒဿနတ္ထမေဝ ဝိစိတ္တဗီဇနိံ ဂဏှာတိ။ န ဟိ အညထာ သဗ္ဗဿပိ လောကဿ အလင်္ကာရဘူတံ ပရမုက္ကံသဂတသိက္ခာသံယမာနံ ဗုဒ္ဓါနံ မုခစန္ဒမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ‘‘ပဌမံ၊ အာဝုသော ဥပါလိ၊ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တဿ သင်္ဂီတိယာ ပုရိမကာလေ ပဌမဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ? နော န ယုတ္တော ဘဂဝတာ ပညတ္တာနုက္ကမေန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုက္ကမေန စ ပဌမဘာဝဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ယေဘုယျေန ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ဌိတာနုက္ကမေနေဝ သင်္ဂီတာနိ၊ ဝိသေသတော ဝိနယာဘိဓမ္မပိဋကာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ မေထုနဓမ္မေတိ စ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။

ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆီတိအာဒိ ‘‘ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဒဿိတေန သဟ တတော အဝသိဋ္ဌမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ကိံ ပနေတ္ထ ပဌမပါရာဇိကပါဠိယံ ကိဉ္စိ အပနေတဗ္ဗံ ဝါ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ ဝါ အာသိ နာသီတိ? ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဘာသိတေ အပနေတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ။ န ဟိ တထာဂတာ ဧကဗျဉ္ဇနမ္ပိ နိရတ္ထကံ ဝဒန္တိ၊ သာဝကာနံ ပန ဒေဝတာနံ ဝါ ဘာသိတေ အပနေတဗ္ဗမ္ပိ ဟောတိ၊ တံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရာ အပနယိံသု၊ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ ပန သဗ္ဗတ္ထာပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ယံ ယတ္ထ ပက္ခိပိတုံ ယုတ္တံ၊ တံ တတ္ထ ပက္ခိပိံသုယေဝ။ ကိံ ပန တန္တိ စေ? ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝါ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေနာ’’တိ ဝါ ‘‘အထ ခေါ’’ဣတိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ’’တိ ဝါ ‘‘ဧတဒဝေါစာ’’တိ ဝါ ဧဝမာဒိကံ သမ္ဗန္ဓဝစနမတ္တံ။ ဧဝံ ပက္ခိပိတဗ္ဗယုတ္တံ ပက္ခိပိတွာ ပန ဣဒံ ပဌမပါရာဇိကန္တိ ဌပေသုံ ¶ ။ ပဌမပါရာဇိကေ သင်္ဂဟမာရုဠှေ ပဉ္စ အရဟန္တသတာနိ သင်္ဂဟံ အာရောပိတနယေနေဝ ဂဏသဇ္ဈာယမကံသု။ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိ စ နေသံ သဇ္ဈာယာရမ္ဘကာလေယေဝ သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ ကမ္ပိတ္ထ။ တေ ဧတေနေဝ နယေန သေသပါရာဇိကာနိပိ သင်္ဂဟံ အာရောပေတွာ ‘‘ဣဒံ ပါရာဇိကကဏ္ဍ’’န္တိ ဌပေသုံ။ ဧဝံ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသာနိ ‘‘တေရသက’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ဝီသာဓိကာနိ ဒွေ သိက္ခာပဒသတာနိ ‘‘မဟာဝိဘင်္ဂေါ’’တိ ကိတ္တေတွာ ဌပေသုံ။ မဟာဝိဘင်္ဂါဝသာနေပိ ပုရိမနယေနေဝ မဟာပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ။ တတော ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ အဋ္ဌ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ပါရာဇိကကဏ္ဍံ ¶ နာမာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တီဏိ သိက္ခာပဒသတာနိ စတ္တာရိ စ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေါ’’တိ ကိတ္တေတွာ ‘‘အယံ ဥဘတောဝိဘင်္ဂေါ နာမ စတုသဋ္ဌိဘာဏဝါရော’’တိ ဌပေသုံ။ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဝသာနေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ။ ဧတေနေဝုပါယေန အသီတိဘာဏဝါရပရိမာဏံ ခန္ဓကံ ပဉ္စဝီသတိဘာဏဝါရပရိမာဏံ ပရိဝါရဉ္စ သင်္ဂဟံ အာရောပေတွာ ‘‘ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ နာမာ’’တိ ဌပေသုံ။ ဝိနယပိဋကာဝသာနေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပထဝီကမ္ပော အဟောသိ။ တံ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ ‘‘အာဝုသော၊ ဣဒံ တုယှံ နိဿိတကေ ဝါစေဟီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အဝုတ္တောပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ဝိနယပိဋကံ သင်္ဂဟမာရောပေတွာ သုတ္တန္တပိဋကံ သင်္ဂါယိံသု။ ဣဒါနိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိနယံ သင်္ဂါယိတွာ’’တိအာဒိ။ မဟာကဿပတ္ထေရော အာနန္ဒတ္ထေရံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆီတိ ဧတ္ထ အယမနုက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော – အာနန္ဒတ္ထေရေ ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ ဓမ္မာသနေ နိသိန္နေ အာယသ္မာ မဟာကဿပတ္ထေရော ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိ ‘‘ကတရံ၊ အာဝုသော၊ ပိဋကံ ပဌမံ သင်္ဂါယာမာ’’တိ? ‘‘သုတ္တန္တပိဋကံ၊ ဘန္တေတိ။ သုတ္တန္တပိဋကေ စတဿော သင်္ဂီတိယော၊ တာသု ပဌမံ ကတရံ သင်္ဂီတိန္တိ? ဒီဃသင်္ဂီတိံ၊ ဘန္တေတိ။ ဒီဃသင်္ဂီတိယံ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ၊ တယော စ ဝဂ္ဂါ၊ တေသု ပဌမံ ကတရံ ဝဂ္ဂန္တိ။ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂံ၊ ဘန္တေတိ။ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေ တေရသ သုတ္တန္တာ၊ တေသု ပဌမံ ကတရံ သုတ္တန္တိ? ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ နာမ ဘန္တေ တိဝိဓသီလာလင်္ကတံ နာနာဝိဓမိစ္ဆာဇီဝကုဟနလပနာဒိဝိဒ္ဓံသနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဇာလဝိနိဝေဌနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုပကမ္ပနံ၊ တံ ပဌမံ သင်္ဂါယာမာ’’တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ဧတဒဝေါစ ‘‘ဗြဟ္မဇာလံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိ?

အန္တရာ ¶ စ ဘန္တေ ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒန္တိ ဧတ္ထ အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ကာရဏခဏစိတ္တဝေမဇ္ဈဝိဝရာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘တဒန္တရံ ကော ဇာနေယျ အညတြ တထာဂတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၄၄၊ ၁၀။၇၅) စ၊ ‘‘ဇနာ သင်္ဂမ္မ မန္တေန္တိ၊ မဉ္စ တဉ္စ ကိမန္တရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၂၈) စ အာဒီသု ကာရဏေ အန္တရာသဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ။ ‘‘အဒ္ဒသ မံ ဘန္တေ အညတရာ ဣတ္ထီ ဝိဇ္ဇန္တရိကာယ ဘာဇနံ ဓောဝန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၄၉) ခဏေ။ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) စိတ္တေ။ ‘‘အန္တရာ ဝေါသာနမာပါဒီ’’တိအာဒီသု ဝေမဇ္ဈေ။ ‘‘အပိ စာယံ တပေါဒါ ဒွိန္နံ မဟာနိရယာနံ အန္တရိကာယ အာဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၁) ဝိဝရေ။ သွာယမိဓ ဝိဝရေ ဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ရာဇဂဟဿ စ နာဠန္ဒာယ စ ဝိဝရေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အန္တရာသဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ဤဒိသေသု စ ဌာနေသု အက္ခရစိန္တကာ ‘‘အန္တရာ ဂါမဉ္စ နဒိဉ္စ ယာတီ’’တိ ဧဝံ ဧကမေဝ ¶ အန္တရာသဒ္ဒံ ပယုဇ္ဇန္တိ၊ သော ဒုတိယပဒေနပိ ယောဇေတဗ္ဗော ဟောတိ။ အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနပ္ပသင်္ဂေ အန္တရာသဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ဣဓ ပန ယောဇေတွာ ဧဝံ ဝုတ္တော။ ရာဇာဂါရကေတိ တတ္ထ ရညော ကီဠနတ္ထံ ပဋိဘာနစိတ္တဝိစိတြံ အဂါရံ အကံသု၊ တံ ရာဇာဂါရကန္တိ ပဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ။ အမ္ဗလဋ္ဌိကာတိ ရညော ဥယျာနံ။ တဿ ကိရ ဒွါရသမီပေ တရုဏော အမ္ဗရုက္ခော အတ္ထိ၊ တံ အမ္ဗလဋ္ဌိကာတိ ဝဒန္တိ။ တဿ အဝိဒူရဘဝတ္တာ ဥယျာနမ္ပိ အမ္ဗလဋ္ဌိကာတွေဝ သင်္ချံ ဂတံ ‘‘ဝရုဏာနဂရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။

သုပ္ပိယဉ္စ ပရိဗ္ဗာဇကန္တိ ဧတ္ထ သုပ္ပိယောတိ တဿ နာမံ၊ ပရိဗ္ဗာဇကောတိ သဉ္ဇယဿ အန္တေဝါသီ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော။ ဗြဟ္မဒတ္တဉ္စ မာဏဝကန္တိ ဧတ္ထ ဗြဟ္မဒတ္တောတိ တဿ နာမံ။ မာဏဝေါတိ သတ္တောပိ စောရောပိ တရုဏောပိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ –

‘‘စောဒိတာ ဒေဝဒူတေဟိ၊ ယေ ပမဇ္ဇန္တိ မာဏဝါ၊

တေ ဒီဃရတ္တံ သောစန္တိ၊ ဟီနကာယူပဂါ နရာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၁၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆) –

အာဒီသု သတ္တော မာဏဝေါတိ ဝုတ္တော။ ‘‘မာဏဝေဟိပိ သမာဂစ္ဆန္တိ ကတကမ္မေဟိပိ အကတကမ္မေဟိပီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၄၉) စောရော။ ‘‘အမ္ဗဋ္ဌမာဏဝေါ အင်္ဂကော မာဏဝေါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၈-၂၆၁၊ ၃၁၆) တရုဏော မာဏဝေါတိ ဝုတ္တော။ ဣဓာပိ အယမေဝ ¶ အဓိပ္ပေတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ဗြဟ္မဒတ္တံ နာမ တရုဏပုရိသံ အာရဗ္ဘာ’’တိ။ ဇီဝကမ္ဗဝနေတိ ဇီဝကဿ ကောမာရဘစ္စဿ အမ္ဗဝနေ။ အထ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ကေနသဒ္ဓိ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? န ဧတံ သုတ္တံ ဘဂဝတာ ဧဝ ဝုတ္တံ၊ ရညာပိ ‘‘ယထာ နု ခေါ ဣမာနိ ပုထုသိပ္ပာယတနာနီ’’တိအာဒိနာ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝေဒေဟိပုတ္တေနာတိ အယံ ကောသလရညော ဓီတာယ ပုတ္တော၊ န ဝိဒေဟရညော၊ ‘‘ဝေဒေဟီ’’တိ ပန ပဏ္ဍိတာဓိဝစနမေတံ။ ဝိဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝေဒေါ၊ ဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝေဒေန ဤဟတိ ဃဋတိ ဝါယမတီတိ ဝေဒေဟီ၊ ဝေဒေဟိယာ ပုတ္တော ဝေဒေဟိပုတ္တော၊ တေန။

ဧတေနေဝုပါယေန ပဉ္စ နိကာယေ ပုစ္ဆီတိ ဧတ္ထ အယမနုက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တနယေန ဗြဟ္မဇာလဿ ပုစ္ဆာဝိသဇ္ဇနာဝသာနေ ပဉ္စ အရဟန္တသတာနိ သဇ္ဈာယမကံသု။ ဝုတ္တနယေနေဝ စ ပထဝီကမ္ပော အဟောသိ။ ဧဝံ ဗြဟ္မဇာလံ သင်္ဂါယိတွာ တတော ပရံ ‘‘သာမညဖလံ ပနာဝုသော အာနန္ဒ၊ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာဝိသဇ္ဇနာနုက္ကမေန သဒ္ဓိံ ဗြဟ္မဇာလေန တေရသသုတ္တန္တံ သင်္ဂါယိတွာ ‘‘အယံ ¶ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ နာမာ’’တိ ကိတ္တေတွာ ဌပေသုံ။ တဒနန္တရံ မဟာဝဂ္ဂံ၊ တဒနန္တရံ ပါထိကဝဂ္ဂန္တိ ဧဝံ တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟံ စတုတ္တိံသသုတ္တန္တပဋိမဏ္ဍိတံ စတုသဋ္ဌိဘာဏဝါရပရိမာဏံ တန္တိံ သင်္ဂါယိတွာ ‘‘အယံ ဒီဃနိကာယော နာမာ’’တိ ဝတွာ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ ‘‘အာဝုသော၊ ဣမံ တုယှံ နိဿိတကေ ဝါစေဟီ’’တိ။ တတော အနန္တရံ အသီတိဘာဏဝါရပရိမာဏံ မဇ္ဈိမနိကာယံ သင်္ဂါယိတွာ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ နိဿိတကေ ပဋိစ္ဆာပေသုံ ‘‘ဣမံ တုမှေ ပရိဟရထာ’’တိ။ တဒနန္တရံ ဘာဏဝါရသတပရိမာဏံ သံယုတ္တနိကာယံ သင်္ဂါယိတွာ မဟာကဿပတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ တုမှာကံ နိဿိတကေ ဝါစေထာ’’တိ။ တဒနန္တရံ ဝီသတိဘာဏဝါရသတပအမာဏံ အင်္ဂုတ္တရနိကာယံ သင်္ဂါယိတွာ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ ‘‘ဣမံ တုမှာကံ နိဿိတကေ ဝါစေထာ’’တိ။

‘‘ဓမ္မသင်္ဂဏိံ ဝိဘင်္ဂဉ္စ၊ ကထာဝတ္ထုဉ္စ ပုဂ္ဂလံ၊

ဓာတုယမကံ ပဋ္ဌာနံ၊ အဘိဓမ္မောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –

ဧဝံ ¶ သံဝဏ္ဏိတံ သုခုမဉာဏဂေါစရံ တန္တိံ သင်္ဂါယိတွာ ‘‘ဣဒံ အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမာ’’တိ ဝတွာ ပဉ္စ အရဟန္တသတာနိ သဇ္ဈာယမကံသု။ ဝုတ္တနယေနေဝ ပထဝီကမ္ပော အဟောသိ။ တတော ပရံ ဇာတကံ မဟာနိဒ္ဒေသော ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေါ အပဒါနံ သုတ္တနိပါတော ခုဒ္ဒကပါဌော ဓမ္မပဒံ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဝိမာနဝတ္ထု ပေတဝတ္ထု ထေရဂါထာ ထေရီဂါထာတိ ဣမံ တန္တိံ သင်္ဂါယိတွာ ‘‘ခုဒ္ဒကဂန္ထော နာမ အယ’’န္တိ စ ဝတွာ အဘိဓမ္မပိဋကသ္မိံယေဝ သင်္ဂဟံ အာရောပယိံသူတိ ဒီဃဘာဏကာ ဝဒန္တိ။ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ‘‘စရိယာပိဋကဗုဒ္ဓဝံသေဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ခုဒ္ဒကဂန္ထံ သုတ္တန္တပိဋကေ ပရိယာပန္န’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဇာတကာဒိကေ ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နေ ယေဘုယျေန စ ဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ တာဒိသေ အဘိဓမ္မပိဋကေ သင်္ဂဏှိတုံ ယုတ္တံ၊ န ပန ဒီဃနိကာယာဒိပ္ပကာရေ သုတ္တန္တပိဋကေ၊ နာပိ ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဘူတေ ဝိနယပိဋကေတိ။ ဒီဃဘာဏကာ ‘‘ဇာတကာဒီနံ အဘိဓမ္မပိဋကေ သင်္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တိ။ စရိယာပိဋကဗုဒ္ဓဝံသာနဉ္စေတ္ထ အဂ္ဂဟဏံ ဇာတကဂတိကတ္တာ။ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသိတာနံ ဇာတကာဒီနံ ယထာနုလောမဒေသနာဘာဝတော တာဒိသေ သုတ္တန္တပိဋကေ သင်္ဂဟော ယုတ္တော၊ န ပန သဘာဝဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မပိဋကေတိ ဇာတကာဒီနံ သုတ္တပရိယာပန္နတံ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ယုတ္တံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ခုဒ္ဒကနိကာယဿ သေသနိကာယာနံ ဝိယ အပါကဋတ္တာ သေသေ ဌပေတွာ ခုဒ္ဒကနိကာယံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ခုဒ္ဒကနိကာယော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တေသု နိကာယေသု။ တတ္ထာတိ ခုဒ္ဒကနိကာယေ။

ဧဝံ ¶ နိမိတ္တပယောဇနကာလဒေသကာရကကရဏပ္ပကာရေဟိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာပိတေသု ဓမ္မဝိနယေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ ဧကဝိဓာဒိဘေဒေ ဒဿေတုံ ‘‘တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ ဧတ္ထ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဝါတိ ဥဒါနာဒိဝသေန ပဝတ္တဓမ္မံ သန္ဓာယာဟ။ ဝိမုတ္တိရသန္တိ အရဟတ္တဖလဿာဒံ ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိကံ ဝါ အဂ္ဂဖလနိပ္ဖာဒနတော၊ ဝိမုတ္တိကိစ္စံ ဝါ ကိလေသာနံ အစ္စန္တဝိမုတ္တိသမ္ပာဒနတော။

ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကိလေသဝိနယနေန ဝိနယော၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယပတနာဒိတော ဓာရဏေန ဓမ္မော စ ဟောတိ ¶ ၊ ဣဓာဓိပ္ပေတေ ပန ဓမ္မဝိနယေ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိနယပိဋက’’န္တိအာဒိမာဟ။ ခန္ဓာဒိဝသေန သဘာဝဓမ္မဒေသနာဗာဟုလ္လတော အာဟ ‘‘အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မော’’တိ။ အထ ဝါ ယဒိပိ ဓမ္မောယေဝ ဝိနယော ပရိယတ္တိအာဒိဘာဝတော၊ တထာပိ ဝိနယသဒ္ဒသန္နိဓာနော အဘိန္နာဓိကရဏဘာဝေန ပယုတ္တော ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဝိနယတန္တိဝိပရီတံ တန္တိံ ဒီပေတိ ယထာ ‘‘ပုညဉာဏသမ္ဘာရော၊ ဂေါဗလီဗဒ္ဒ’’န္တိအာဒိ။

အနေကဇာတိသံသာရန္တိ အယံ ဂါထာ ဘဂဝတာ အတ္တနော သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဧကူနဝီသတိမဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ အနန္တရံ ဘာသိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ။ ဣဒံ ကိရ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ အဝိဇဟိတဥဒါနံ။ အယမဿ သင်္ခေပတ္ထော (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၅၄) – အဟံ ဣမဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန တံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကာ၊ တဿ ဗောဓိဉာဏဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ချံ သံသာရဝဋ္ဋံ အနိဗ္ဗိသံ အနိဗ္ဗိသန္တော တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တောယေဝ သန္ဓာဝိဿံ သံသရိံ။ ယသ္မာ ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ၊ န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော သန္ဓာဝိဿန္တိ အတ္ထော။

ဒိဋ္ဌောသီတိ ဣဒါနိ မယာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန ဒိဋ္ဌော အသိ။ ပုန ဂေဟန္တိ ပုန ဣမံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ မမ ဂေဟံ န ကာဟသိ န ကရိဿသိ။ တဝ သဗ္ဗာ အနဝသေသာ ကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ဣမဿ တယာ ကတဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကူဋံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလံ ဝိသင်္ခတံ ဝိဒ္ဓံသိတံ။ ဝိသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂတံ အနုပဝိဋ္ဌံ ဣဒါနိ မမ စိတ္တံ၊ အဟဉ္စ တဏှာနံ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ အရဟတ္တဖလံ ဝါ အဇ္ဈဂါ အဓိဂတော ပတ္တောသ္မီတိ အတ္ထော။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ‘‘ဝိသင်္ခါရဂတန္တိ စိတ္တမေဝ တဏှာနံ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ¶ အရဟတ္တဖလံ ဝါ အဇ္ဈဂါ အဓိဂတော ပတ္တော’’တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အယံ မနသာ ပဝတ္တိတဓမ္မာနံ အာဒိ။ ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာတိ အယံ ပန ဝါစာယ ပဝတ္တိတဓမ္မာနံ အာဒီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အန္တောဇပ္ပနဝသေန ကိရ ဘဂဝါ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ကေစီတိ ¶ ခန္ဓကဘာဏကာ။ ပဌမံ ဝုတ္တော ပန ဓမ္မပဒဘာဏကာနံ အဓိပ္ပာယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ခန္ဓကဘာဏကာ ဝဒန္တိ ‘‘ဓမ္မပဒဘာဏကာနံ ဂါထာ မနသာ ဒေသိတတ္တာ တဒါ မဟတော ဇနဿ ဥပကာရာယ န ဟောတိ၊ အမှာကံ ပန ဂါထာ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဒေသိတတ္တာ တဒါ သုဏန္တာနံ ဒေဝဗြဟ္မာနံ ဥပကာရာယ အဟောသိ၊ တသ္မာ ဣဒမေဝ ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ။ ဓမ္မပဒဘာဏကာ ပန ‘‘ဒေသနာယ ဇနဿ ဥပကာရာနုပကာရဘာဝေါ လက္ခဏံ န ဟောတိ၊ ဘဂဝတာ မနသာ ဒေသိတတ္တာယေဝ ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပိ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓံ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နနု စ ယဒိ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ မနသာ ဒေသိတံ၊ အထ ကသ္မာ ဓမ္မပဒအဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၅၃-၁၅၄) ‘‘အနေကဇာတိသံသာရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နော ဥဒါနဝသေန ဥဒါနေတွာ အပရဘာဂေ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော ကထေသီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? တတ္ထာပိ မနသာ ဥဒါနေတွာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ မနသာဝ ဒေသိတန္တိ ဧဝံ ဂဟဏေ ကိံ ကာရဏန္တိ စေ? ယဒိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဒေသိတံ သိယာ၊ ဥဒါနပါဠိယံ အာရုဠှံ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဥဒါနပါဠိယံ အနာရုဠှဘာဝေါယေဝ ဝစီဘေဒံ အကတွာ မနသာ ဒေသိတဘာဝေ ကာရဏန္တိ ဝဒန္တိ။

ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ‘‘အာတာပိနော ဈာယတော ဗြာဟ္မဏဿ၊ အထဿ ကင်္ခါ ဝပယန္တိ သဗ္ဗာ။ ယတော ပဇာနာတိ သဟေတုဓမ္မ’’န္တိ အာဒိဂါထာတ္တယံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဒါနဂါထန္တိ ပန ဇာတိယာ ဧကဝစနံ၊ တတ္ထာပိ ပဌမဂါထံယေဝ ဝါ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ခန္ဓကေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ဣဒံ ‘‘သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တဿာ’’တိ န ဧတေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဧတေန ပန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယမေဝ ဟိ ဘဂဝါ ပစ္စူသသမယေ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တောတိ။ သောမနဿမယဉာဏေနာတိ သောမနဿသမ္ပယုတ္တဉာဏေန။ အာမန္တယာမီတိ နိဝေဒယာမိ၊ ဗောဓေမီတိ အတ္ထော။ ဝယဓမ္မာတိ အနိစ္စလက္ခဏမုခေန ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏမ္ပိ သင်္ခါရာနံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဝစနတော။ လက္ခဏတ္တယဝိဘာဝနနယေနေဝ တဒါရမ္မဏံ ဝိပဿနံ ဒဿေန္တော သဗ္ဗတိတ္ထိယာနံ အဝိသယဘူတံ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနံ အဝိပရီတံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ပကာသေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ¶ ။ ဣဒါနိ ¶ တတ္ထ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေတိ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဝယဓမ္မာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧတေန သင်္ခေပေန သံဝေဇေတွာ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ သင်္ခေပေနေဝ နိရဝသေသံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ အပ္ပမာဒပဒဉှိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ သာသနံ ပရိယာဒိယိတွာ တိဋ္ဌတီတိ။ အန္တရေတိ အန္တရာဠေ၊ ဝေမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။

သုတ္တန္တပိဋကန္တိ ဧတ္ထ ယထာ ကမ္မမေဝ ကမ္မန္တံ၊ ဧဝံ သုတ္တမေဝ သုတ္တန္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသင်္ဂီတန္တိ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘သုဘသုတ္တမ္ပိ ပဌမသင်္ဂီတိယံ အသင်္ဂီတ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘ပဌမသင်္ဂီတိတော ပုရေတရမေဝ ဟိ အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေန သုဘဿ မာဏဝဿ ဒေသိတ’’န္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ သုဘသုတ္တံ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ – ဧကံ သမယံ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ အစိရပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) အာဂတံ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိဝစနံ ပဌမသင်္ဂီတိယံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေနေဝ ဝတ္တုံ ယုတ္တရူပံ န ဟောတိ။ န ဟိ အာနန္ဒတ္ထေရော သယမေဝ သုဘသုတ္တံ ဒေသေတွာ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒတိ။ ဧဝံ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ‘‘ဧကမိဒါဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမယံ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရာမိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ၊ တသ္မာ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတိကာရကေဟိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ သုဘသုတ္တံ သင်္ဂီတိမာရောပိတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အထ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရဿ ဧဝမဓိပ္ပာယော သိယာ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရေနေဝ ဝုတ္တမ္ပိ သုဘသုတ္တံ ပဌမသင်္ဂီတိံ အာရောပေတွာ တန္တိံ ဌပေတုကာမေဟိ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီဟိ အညေသု သုတ္တေသု အာဂတနယေနေဝ ‘ဧဝံ မေ သုတ’န္တိအာဒိနာ တန္တိ ဌပိတာ’’တိ၊ ဧဝံ သတိ ယုဇ္ဇေယျ။ အထ ဝါ အာယသ္မာ အာနန္ဒတ္ထေရော သုဘသုတ္တံ သယံ ဒေသေန္တောပိ သာမညဖလာဒီသု ဘဂဝတာ ဒေသိတနယေနေဝ ဒေသေသီတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ လဒ္ဓနယေ ဌတွာ ဒေသိတတ္တာ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အတ္တနိ အဒဟန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိမာဟာတိ ဧဝမဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥဘယာနိ ပါတိမောက္ခာနီတိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခဝသေန။ ဒွေ ဝိဘင်္ဂါနီတိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝသေနေဝ ဒွေ ဝိဘင်္ဂါနိ။ ဒွါဝီသတိ ခန္ဓကာနီတိ မဟာဝဂ္ဂစူဠဝဂ္ဂေသု အာဂတာနိ ဒွါဝီသတိ ခန္ဓကာနိ။ သောဠသပရိဝါရာတိ သောဠသဟိ ¶ ပရိဝါရေဟိ ဥပလက္ခိတတ္တာ သောဠသပရိဝါရာတိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပရိဝါရပါဠိယံ ‘‘ယံ တေန ဘဂဝတာ ဇာနတာ ပဿတာ အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပဌမံ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၁) ပညတ္တိဝါရော၊ တတော ပရံ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ကတိ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၁၅၇) ကတာပတ္တိဝါရော၊ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ အာပတ္တိယော စတုန္နံ ဝိပတ္တီနံ ကတိ ဝိပတ္တိယော ¶ ဘဇန္တီ’’တိအာဒိပ္ပဘေဒေါ (ပရိ။ ၁၈၂) ဝိပတ္တိဝါရော၊ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ အာပတ္တိယော သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ ကတိဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတာ’’တိအာဒိပ္ပဘေဒေါ (ပရိ။ ၁၈၃) သင်္ဂဟဝါရော၊ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ အာပတ္တိယော ဆန္နံ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနံ ကတိဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ သမုဋ္ဌန္တီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၁၈၄) သမုဋ္ဌာနဝါရော၊ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ အာပတ္တိယော စတုန္နံ အဓိကရဏာနံ ကတမံ အဓိကရဏ’’န္တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၁၈၅) အဓိကရဏဝါရော၊ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ အာပတ္တိယော သတ္တန္နံ သမထာနံ ကတိဟိ သမထေဟိ သမ္မန္တီ’’တိအာဒိပ္ပဘေဒေါ (ပရိ။ ၁၈၆) သမထဝါရော၊ တဒနန္တရံ သမုစ္စယဝါရော စာတိ အဋ္ဌ ဝါရာ ဝုတ္တာ။ တတော ပရံ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝနပစ္စယာ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၁၈၈) နယေန ပုန ပစ္စယဝသေန ဧကော ပညတ္တိဝါရော၊ တဿ ဝသေန ပုရိမသဒိသာ ဧဝ ကတာပတ္တိဝါရာဒယော သတ္တ ဝါရာတိ ဧဝံ အပရေပိ အဋ္ဌ ဝါရာ ဝုတ္တာ။ ဣတိ ဣမာနိ အဋ္ဌ၊ ပုရိမာနိပိ အဋ္ဌာတိ မဟာဝိဘင်္ဂေ သောဠသ ဝါရာ ဒဿိတာ။ တတော ပရံ တေနေဝ နယေန ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေပိ သောဠသ ဝါရာ အာဂတာတိ ဣမေဟိ သောဠသဟိ ဝါရေဟိ ဥပလက္ခိတတ္တာ သောဠသပရိဝါရာတိ ဝုစ္စတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ပရိဝါရော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဒိဿတိ၊ ဗဟူသု ပန ပေါတ္ထကေသု ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘သောဠသပရိဝါရာ’’တိ ဧဝမေဝ ဝုတ္တတ္တာ အယမ္ပိ ပါဌော န သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုန္တိ တဿေဝတ္ထော ဝုတ္တော။

ဗြဟ္မဇာလာဒိစတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟောတိ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တာဒီနိ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ သင်္ဂယှန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ဝါ ဗြဟ္မဇာလာဒိစတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော။ ဝုတ္တပ္ပမာဏာနံ ဝါ သုတ္တာနံ သင်္ဂဟော ဧတဿာတိ ဗြဟ္မဇာလာဒိစတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟောတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာတိ ¶ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဝိဝိဓာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာတိ ယထာက္ကမံ လောကဝဇ္ဇေသု သိက္ခာပဒေသု ဒဠှီကမ္မပ္ပယောဇနာ၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု သိထိလကရဏပ္ပယောဇနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈာစာရနိသေဓနတောတိ သညမဝေလံ အတိဘဝိတွာ ပဝတ္တော အာစာရော အဇ္ဈာစာရော၊ ဝီတိက္ကမော၊ တဿ နိသေဓနတောတိ အတ္ထော။ တေနာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာဒိဟေတုနာ။ ဧတန္တိ ‘‘ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာ’’တိအာဒိဂါထာဝစနံ။ ဧတဿာတိ ဝိနယဿ။ ဣတရံ ပနာတိ သုတ္တံ။

ဣဒါနိ အတ္ထာနံ သူစနတောတိအာဒိဂါထာယ အတ္ထံ ပကာသေန္တော အာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေတိ ယော တံ သုတ္တံ သဇ္ဈာယတိ သုဏာတိ ဝါစေတိ စိန္တေတိ ဒေသေတိ စ၊ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတော သီလာဒိအတ္ထော တဿပိ ဟောတိ၊ တေန ပရဿ သာဓေတဗ္ဗတော ပရဿပိ ဟောတီတိ တဒုဘယံ တံ ¶ သုတ္တံ သူစေတိ ဒီပေတိ။ တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေ လောကိယလောကုတ္တရတ္ထေ စာတိ ဧဝမာဒိဘေဒေ အတ္ထေ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္ထသဒ္ဒေါ စာယံ ဟိတပရိယာယဝစနော၊ န ဘာသိတတ္ထဝစနော။ ယဒိ သိယာ၊ သုတ္တံ အတ္တနောပိ ဘာသိတတ္ထံ သူစေတိ ပရဿပီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော သိယာ၊ သုတ္တေန စ ယော အတ္ထော ပကာသိတော၊ သော တဿေဝ ဟောတိ၊ န တေန ပရတ္ထော သူစိတော ဟောတီတိ။ တေန သူစေတဗ္ဗဿ ပရတ္ထဿ နိဝတ္တေတဗ္ဗဿ အဘာဝါ အတ္တဂ္ဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထဝိနိမုတ္တဿ ဘာသိတတ္ထဿ အဘာဝါ အာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဿ ဟိတပရိယာယဿ အတ္ထဿ သုတ္တေ အသမ္ဘဝတော သုတ္တာဓာရဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန အတ္တတ္ထပရတ္ထာ ဝုတ္တာ။

အထ ဝါ သုတ္တံ အနပေက္ခိတွာ ယေ အတ္တတ္ထာဒယော အတ္ထပ္ပဘေဒါ ‘‘န ဟညဒတ္ထတ္ထိ ပသံသလာဘာ’’တိ ဧတဿ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၆၃) ဝုတ္တာ အတ္တတ္ထော၊ ပရတ္ထော၊ ဥဘယတ္ထော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အတ္ထော၊ သမ္ပရာယိကော အတ္ထော၊ ဥတ္တာနော အတ္ထော၊ ဂမ္ဘီရော အတ္ထော၊ ဂုဠှော အတ္ထော၊ ပဋိစ္ဆန္နော အတ္ထော၊ နေယျော အတ္ထော၊ နီတော အတ္ထော၊ အနဝဇ္ဇော အတ္ထော၊ နိက္ကိလေသော အတ္ထော၊ ဝေါဒါနော အတ္ထော၊ ပရမတ္ထောတိ၊ တေ အတ္ထေ သုတ္တံ သူစေတီတိ အတ္ထော ¶ ဂဟေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ကိဉ္စာပိ သုတ္တနိရပေက္ခံ အတ္တတ္ထာဒယော ဝုတ္တာ သုတ္တတ္ထဘာဝေန အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ တေသု ပန ဧကောပိ အတ္ထပ္ပဘေဒေါ သုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗတံ နာတိက္ကမတိ၊ တသ္မာ တေ အတ္ထေ သုတ္တံ သူစေတီတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္ထ-သဒ္ဒေါယံ ဘာသိတတ္ထပရိယာယောပိ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ပုရိမကာ ပဉ္စ အတ္ထပ္ပဘေဒါ ဟိတပရိယာယာ၊ တတော ပရေ ဆ ဘာသိတတ္ထဘေဒါ၊ ပစ္ဆိမကာ ပန ဥဘယသဘာဝါ။ တတ္ထ ဒုရဓိဂမတာယ ဝိဘာဝနေ အဂါဓဘာဝေါ ဂမ္ဘီရော၊ န ဝိဝဋော ဂုဠှော၊ မူလုဒကာဒယော ဝိယ ပံသုနာ အက္ခရသန္နိဝေသာဒိနာ တိရောဟိတော ပဋိစ္ဆန္နော။ နိဒ္ဓါရေတွာ ဉာပေတဗ္ဗော နေယျော၊ ယထာရုတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော နီတော။ အနဝဇ္ဇနိက္ကိလေသဝေါဒါနာ ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တာ၊ ကုသလဝိပါကကိရိယဓမ္မဝသေန ဝါ။ ပရမတ္ထော နိဗ္ဗာနံ၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ ဧဝ ဝါ။

အထ ဝါ အတ္တနာ စ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတီတိ အတ္တတ္ထံ၊ အပ္ပိစ္ဆာကထဉ္စ ပရေသံ ကတ္တာ ဟောတီတိ ပရတ္ထံ သူစေတိ။ ဧဝံ ‘‘အတ္တနာ စ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ (အ။ နိ။ ၄။၉၉) သုတ္တာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ စ ဝိသေသေတွာ သုတ္တသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသပ္ပဝတ္တာယ ဒေသနာယ အတ္တဟိတပရဟိတာဒီနိ သာတိသယံ ပကာသိတာနိ ဟောန္တိ တပ္ပဓာနဘာဝတော၊ န အာဏာဓမ္မသဘာဝဝသပ္ပဝတ္တာယာတိ ဣဒမေဝ အတ္ထာနံ သူစနတော သုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္န’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၅၅) စ ‘‘သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) စ ဧဝမာဒီသု သုတ္တသဒ္ဒေါ ဥပစရိတောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။

သုတ္တေသု ¶ အာဏာဓမ္မသဘာဝါ စ ဝေနေယျဇ္ဈာသယံ အနုဝတ္တန္တိ၊ န ဝိနယာဘိဓမ္မေသု ဝိယ ဝေနေယျဇ္ဈာသယော အာဏာဓမ္မသဘာဝေ၊ တသ္မာ ဝေနေယျာနံ ဧကန္တဟိတပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာ သုတ္တန္တဒေသနာ ဟောတီတိ ‘‘သုဝုတ္တာ စေတ္ထ အတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧကန္တဟိတပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာ သုတ္တန္တဒေသနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝေနေယျာနံ ဟိတသမ္ပာပနေ သုတ္တန္တဒေသနာယ တပ္ပရဘာဝံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တပ္ပရဘာဝေါ စ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုလောမတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ¶ ။ ဝိနယဒေသနံ ဝိယ ဣဿရဘာဝတော အာဏာပတိဋ္ဌာပနဝသေန အဒေသေတွာ ဝေနေယျာနံ အဇ္ဈာသယာနုလောမေန စရိယာနုရူပံ ဝုတ္တတ္တာ ဒေသိတတ္တာတိ အတ္ထော။

အနုပုဗ္ဗသိက္ခာဒိဝသေန ကာလန္တရေ အဘိနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဿမိဝ ဖလ’’န္တိ။ ပသဝတီတိ ဖလတိ၊ နိပ္ဖာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဥပါယသမင်္ဂီနံယေဝ နိပ္ဖဇ္ဇနဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓေနု ဝိယ ခီရ’’န္တိ အာဟ။ ဓေနုတောပိ ဟိ ဥပါယဝန္တာနံယေဝ ခီရပဋိလာဘော ဟောတိ။ အနုပါယေန ဟိ အကာလေ အဇာတဝစ္ဆံ ဓေနုံ ဒေါဟန္တော ကာလေပိ ဝါ ဝိသာဏံ ဂဟေတွာ ဒေါဟန္တော နေဝ ခီရံ ပဋိလဘတိ။ ‘‘သုတ္တာဏာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘သုဋ္ဌု စ နေ တာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သုတ္တသဘာဂန္တိ သုတ္တသဒိသံ။ သုတ္တသဘာဂတံယေဝ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တစ္ဆကာနံ သုတ္တန္တိ ဝဍ္ဎကီနံ ကာဠသုတ္တံ။ ပမာဏံ ဟောတီတိ တဒနုသာရေန တစ္ဆနတော။ ဧဝမေတမ္ပိ ဝိညူနန္တိ ယထာ ကာဠသုတ္တံ ပသာရေတွာ သညာဏေ ကတေ ဂဟေတဗ္ဗံ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗဉ္စ ပညာယတိ၊ ဧဝံ ဝိဝါဒေသု ဥပ္ပန္နေသု သုတ္တေ အာနီတမတ္တေ ‘‘ဣဒံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိညူနံ ပါကဋတ္တာ ဝိဝါဒေါ ဝူပသမ္မတီတိ ဧတမ္ပိ သုတ္တံ ဝိညူနံ ပမာဏံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အညထာပိ သုတ္တသဘာဂတံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ။ သုတ္တံ ဝိယ ပမာဏတ္တာ သင်္ဂါဟကတ္တာ စ သုတ္တမိဝ သုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ အတ္တတ္ထာဒိဝိဓာနေ သုတ္တဿ ပမာဏဘာဝေါ အတ္တတ္ထာဒီနံယေဝ စ သင်္ဂါဟကတ္တံ ယောဇေတဗ္ဗံ တဒတ္ထပ္ပကာသနပဓာနတ္တာ သုတ္တဿ။ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ ဝိသေသတ္တဉ္စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတန္တိ ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော’’တိအာဒိကံ အတ္ထဝစနံ။ ဧတဿာတိ သုတ္တဿ။

ယန္တိ ယသ္မာ။ ဧတ္ထာတိ အဘိဓမ္မေ။ အဘိက္ကမန္တီတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ကမနကိရိယာယ ဝုဍ္ဎိဘာဝံ အတိရေကတံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘အဘိက္ကမန္တီတိအာဒီသု ဝုဍ္ဎိယံ အာဂတော’’တိ။ အဘိညာတာတိ အဍ္ဎစန္ဒာဒိနာ ကေနစိ သညာဏေန ဉာတာ ပညာတာ ပါကဋာတိ အတ္ထော။ အဍ္ဎစန္ဒာဒိဘာဝေါ ဟိ ရတ္တိယာ ဥပလက္ခဏဝသေန သညာဏံ ဟောတိ၊ ယသ္မာ အဍ္ဎော စန္ဒော၊ တသ္မာ အဋ္ဌမီ၊ ယသ္မာ ဦနော၊ တသ္မာ စာတုဒ္ဒသီ၊ ယသ္မာ ပုဏ္ဏော၊ တသ္မာ ¶ ပန္နရသီတိ။ အဘိလက္ခိတာတိ ဧတ္ထာပိ ¶ အယမေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘိလက္ခိတသဒ္ဒပရိယာယော အဘိညာတသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာတိအာဒီသု လက္ခဏေ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဝါစကသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန နိပါတာနံ တဒတ္ထဇောတကမတ္တတ္တာ လက္ခိတသဒ္ဒတ္ထဇောတကော အဘိသဒ္ဒေါ လက္ခဏေ ဝတ္တတီတိ ဝုတ္တော။ ရာဇာဘိရာဇာတိ ရာဇူဟိ ပူဇေတုံ အရဟော ရာဇာ။ ပူဇိတေတိ ပူဇာရဟေ။

အဘိဓမ္မေတိ ‘‘သုပိနန္တေန သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ အနာပတ္တိဘာဝေပိ အကုသလစေတနာ ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ ဝိနယပညတ္တိယာ သင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ။ ‘‘ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓာဘာဝတော ဓမ္မာနံယေဝ စ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပါဏာတိပါတော အကုသလ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု စ မရဏာဓိပ္ပာယဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ အကုသလံ၊ န ပါဏသင်္ခါတဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒသင်္ခါတော အတိပါတော၊ တထာ အဒိန္နဿ ပရသန္တကဿ အာဒါနသင်္ခါတာ ဝိညတ္တိ အဗျာကတော ဓမ္မော၊ တံဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အကုသလော ဓမ္မောတိ ဧဝမာဒိနာပိ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘိဝိနယေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာတရူပရဇတံ န ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တော ဝိနယေ ဝိနေတိ နာမ။ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဏှတော ပါစိတ္တိယံ၊ ဧဝံ ဒုက္ကဋန္တိ ဝဒန္တော စ အဘိဝိနယေ ဝိနေတိ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဇာတရူပရဇတံ ထေယျစိတ္တေန ပရသန္တကံ ဂဏှန္တဿ ယထာဝတ္ထု ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋေသု အညတရံ၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ဂဏှန္တဿ ပါစိတ္တိယံ၊ အတ္တတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ကေဝလံ လောလတာယ ဂဏှန္တဿ အနာမာသဒုက္ကဋံ၊ ရူပိယဆဍ္ဍကဿ သမ္မတဿ အနာပတ္တီတိ ဧဝံ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဝိနယေ ပဋိဗလော ဝိနေတုန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ ဧတ္ထ ကန္တိယာ အဓိကတ္တံ အဘိသဒ္ဒေါ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘အဓိကေ’’တိ။

နနု စ ‘‘အဘိက္ကမန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒေါ ကမနကိရိယာယ ဝုဍ္ဎိဘာဝံ အတိရေကတံ ဒီပေတိ၊ ‘‘အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ’’တိ ဧတ္ထ ဉာဏလက္ခဏကိရိယာနံ သုပါကဋတ္တာ ဝိသေသံ၊ ‘‘အဘိက္ကန္တေနာ’’တိ ဧတ္ထ ကန္တိယာ အဓိကတ္တံ ဝိသိဋ္ဌတံ ဒီပေတီတိ ဣဒံ တာဝ ယုတ္တံ ကိရိယာဝိသေသကတ္တာ ဥပသဂ္ဂဿ၊ ‘‘အဘိရာဇာ အဘိဝိနယော’’တိ ပန ပူဇိတပရိစ္ဆိန္နေသု ရာဇဝိနယေသု အဘိသဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ ကထမေတံ ယုဇ္ဇေယျာတိ စေ? ဣဓာပိ နတ္ထိ ¶ ဒေါသော ပူဇနပရိစ္ဆေဒနကိရိယာဒီပနတော၊ တာဟိ စ ကိရိယာဟိ ရာဇဝိနယာနံ ယုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ အတိမာလာဒီသု အတိသဒ္ဒေါ ဝိယ အဘိသဒ္ဒေါ သဟ သာဓနေန ကိရိယံ ဝဒတီတိ အဘိရာဇအဘိဝိနယသဒ္ဒါ သိဒ္ဓါ၊ ဧဝံ အဘိဓမ္မသဒ္ဒေ အဘိသဒ္ဒေါ သဟ သာဓနေန ဝုဍ္ဎိယာဒိကိရိယံ ဒီပေတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ ¶ စာတိ အဘိဓမ္မေ။ ဘာဝေတီတိ စိတ္တဿ ဝဍ္ဎနံ ဝုတ္တံ။ ဖရိတွာတိ အာရမ္မဏဿ ဝဍ္ဎနံ ဝုတ္တံ။ ဝုဍ္ဎိမန္တောတိ ဘာဝနာဖရဏဝုဍ္ဎီဟိ ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏာဒီဟီတိ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မဒွါရပဋိပဒါဒီဟိ။ လက္ခဏီယတ္တာတိ သဉ္ဇာနိတဗ္ဗတ္တာ။ ဧကန္တတော လောကုတ္တရဓမ္မာနံယေဝ ပူဇာရဟတ္တာ ‘‘သေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ လောကုတ္တရာယေဝ ပူဇိတာတိ ဒဿိတာ။ သဘာဝပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ ဖုသနာဒိသဘာဝေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ အဓိကာပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ ဧတ္ထ ကာမာဝစရေဟိ မဟန္တဘာဝတော မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာပိ အဓိကာ နာမ ဟောန္တီတိ တေဟိ သဒ္ဓိံ အဓိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။

ယံ ပနေတ္ထ အဝိသိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဝိနယာဒီသု တီသု အညမညဝိသိဋ္ဌေသု ယံ အဝိသိဋ္ဌံ သမာနံ၊ တံ ပိဋကသဒ္ဒန္တိ အတ္ထော။ ဝိနယာဒယော ဟိ တယော သဒ္ဒါ အညမညံ အသာဓာရဏတ္တာ ဝိသိဋ္ဌာ နာမ၊ ပိဋကသဒ္ဒေါ ပန တေဟိ တီဟိပိ သာဓာရဏတ္တာ အဝိသိဋ္ဌောတိ ဝုစ္စတိ။ မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာတိ ပါဠိသမ္ပဒါနဝသေန မာ ဂဏှထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုဒါလဉ္စ ပိဋကဉ္စ ကုဒါလပိဋကံ။ တတ္ထ ကု ဝုစ္စတိ ပထဝီ၊ တဿာ ဒါလနတော ဝိဒါလနတော အယောမယော ဥပကရဏဝိသေသော ကုဒါလံ နာမ၊ တာလပဏ္ဏဝေတ္တလတာဒီဟိ ကတော ဘာဇနဝိသေသော ပိဋကံ နာမ၊ တံ အာဒါယ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တေနာတိ ‘‘ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။

ဒေသနာသာသနကထာဘေဒန္တိ ဧတ္ထ ကထေတဗ္ဗာနံ အတ္ထာနံ ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အဘိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိနာ သာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ ဝိနယနံ သာသနံ ¶ ။ ကထေတဗ္ဗဿ သံဝရာသံဝရာဒိနော အတ္ထဿ ကထနံ ဝစနပဋိဗဒ္ဓတာကရဏံ ကထာတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ဒေသိတာရံ ဘဂဝန္တမပေက္ခိတွာ ဒေသနာ၊ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေန သာသနံ၊ ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝသေန ကထာတိ ဧဝမေတ္ထ ဒေသနာဒီနံ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဒေသနာဒယော ဒေသေတဗ္ဗာဒိနိရပေက္ခာ န ဟောန္တိ၊ အာဏာဒယော ပန ဝိသေသတော ဒေသကာဒိအဓီနာတိ တံတံဝိသေသယောဂဝသေန ဒေသနာဒီနံ ဘေဒေါ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ အာဏာဝိဓာနံ ဝိသေသတော အာဏာရဟာဓီနံ တတ္ထ ကောသလ္လယောဂတော။ ဧဝံ ဝေါဟာရပရမတ္ထဝိဓာနာနိ စ ဝိဓာယကာဓီနာနီတိ အာဏာဒိဝိဓိနော ဒေသကာယတ္တတာ ဝုတ္တာ။ အပရာဓဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိယ ဓမ္မာနုရူပမ္ပိ သာသနံ ဝိသေသတော၊ တထာ ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာပေက္ခန္တိ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေန သာသနံ ဝုတ္တံ။ သံဝရာသံဝရနာမရူပါနံ ဝိယ ဝိနိဝေဌေတဗ္ဗာယ ဒိဋ္ဌိယာပိ ကထနံ သတိ ဝါစာဝတ္ထုသ္မိံ နာသတီတိ ဝိသေသတော တဒဓီနန္တိ ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝသေန ကထာ ဝုတ္တာ။ ဘေဒသဒ္ဒေါ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဒေသနာဘေဒံ သာသနဘေဒံ ကထာဘေဒဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေ’’တိ။ ဘေဒန္တိ စ နာနတ္တန္တိ အတ္ထော။ တေသု ပိဋကေသု သိက္ခာ စ ပဟာနာနိ စ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ¶ စ သိက္ခာပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝံ၊ တဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေတိ အတ္ထော။ ပရိယတ္တိဘေဒဉ္စ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။

ပရိယတ္တိဘေဒန္တိ စ ပရိယာပုဏနဘေဒန္တိ အတ္ထော။ ယဟိန္တိ ယသ္မိံ ဝိနယာဒိကေ ပိဋကေ။ ယံ သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝိပတ္တိဉ္စ ယထာ ပါပုဏာတိ၊ တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ယံ ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝိပတ္တိဉ္စာပိ ယဟိံ ယထာ ပါပုဏာတိ၊ တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ယထာတိ ယေဟိ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတုပရိယာပုဏနာဒိပ္ပကာရေဟိ ဥပါရမ္ဘနိဿရဏဓမ္မကောသကရက္ခဏဟေတုပရိယာပုဏနံ သုပ္ပဋိပတ္တိ ဒုပ္ပဋိပတ္တီတိ ဧတေဟိ ပကာရေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ပရိဒီပနာ ဝိဘာဝနာ စာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဿ အနုရူပတော ဝုတ္တံ၊ အတ္ထတော ပန ဧကမေဝ။ အာဏာရဟေနာတိ အာဏံ ဌပေတုံ အရဟတီတိ အာဏာရဟော၊ ဘဂဝါ။ သော ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာယ မဟာကာရုဏိကတာယ စ အဝိပရီတဟိတောပဒေသကဘာဝေန ပမာဏဝစနတ္တာ အာဏံ ပဏေတုံ အရဟတိ၊ ဝေါဟာရပရမတ္ထာနမ္ပိ သမ္ဘဝတော အာဟ ‘‘အာဏာဗာဟုလ္လတော’’တိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ပဌမန္တိ ¶ ဝိနယပိဋကံ။ ပစုရာပရာဓာ သေယျသကတ္ထေရာဒယော။ တေ ဟိ ဒေါသဗာဟုလ္လတော ‘‘ပစုရာပရာဓာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပစုရော ဗဟုကော ဗဟုလော အပရာဓော ဒေါသော ဝီတိက္ကမော ယေသံ တေ ပစုရာပရာဓာ။ အနေကဇ္ဈာသယာတိအာဒီသု အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော။ သော စ အတ္ထတော ဒိဋ္ဌိ ဉာဏဉ္စ၊ ပဘေဒတော ပန စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗစရိယဝသေန အာယတိံ သတိ ပစ္စယေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာရဟာ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သစ္စာနုလောမိကဉာဏကမ္မဿကတညာဏသင်္ခါတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ ‘‘အာသယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စ၊ ခန္တိ စေဝါနုလောမိကာ၊

ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ၊ ဧတံ အာသယသညိတ’’န္တိ။

ဣဒဉ္စ စတုဗ္ဗိဓံ အာသယန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာ နိဝသန္တီတိ အာသယောတိ ဝုစ္စတိ။ အနုသယာ ကာမရာဂဘဝရာဂဒိဋ္ဌိပဋိဃဝိစိကိစ္ဆာမာနာဝိဇ္ဇာဝသေန သတ္တ။ မူသိကဝိသံ ဝိယ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ အနာဂတာ ကိလေသာ၊ အတီတာ ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တထေဝ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ကာလဘေဒေန ဓမ္မာနံ သဘာဝဘေဒေါ အတ္ထီတိ။ စရိယာတိ ရာဂစရိယာဒိကာ ဆ မူလစရိယာ၊ အန္တရဘေဒေန အနေကဝိဓာ၊ သံသဂ္ဂဝသေန ပန တေသဋ္ဌိ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ စရိယာတိ စရိတံ၊ တံ သုစရိတဒုစ္စရိတဝသေန ဒုဝိဓံ။ ‘‘အဓိမုတ္တိ နာမ ‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ၊ အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’တိအာဒိနာ ¶ တန္နိန္နဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘သတ္တာနံ ပုဗ္ဗစရိယဝသေန အဘိရုစီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ဒုဝိဓာ ဟီနပဏီတဘေဒေန။ ယထာနုလောမန္တိ အဇ္ဈာသယာဒီနံ အနုရူပံ။ အဟံ မမာတိ သညိနောတိ ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန အဟံ မမာတိ ဧဝံ ပဝတ္တသညိနော။ ယထာဓမ္မန္တိ နတ္ထေတ္ထ အတ္တာ အတ္တနိယံ ဝါ၊ ကေဝလံ ဓမ္မမတ္တမေတန္တိ ဧဝံ ဓမ္မသဘာဝါနုရူပန္တိ အတ္ထော။

သံဝရာသံဝရောတိ ဧတ္ထ သံဝရဏံ သံဝရော၊ ကာယဝါစာဟိ အဝီတိက္ကမော။ မဟန္တော သံဝရော အသံဝရော။ ဝုဍ္ဎိအတ္ထော ဟိ အယံ အ-ကာရော ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ၊ တသ္မာ ခုဒ္ဒကော မဟန္တော စ သံဝရောတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိမောစနံ။ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ ဝိဘာဂေါ ပရတော ပဌမပါရာဇိကသံဝဏ္ဏနာယ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သုတ္တန္တပါဠိယံ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ ¶ သမာဓိဒေသနာဗာဟုလ္လတော ‘‘သုတ္တန္တပိဋကေ အဓိစိတ္တသိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ကိလေသာနန္တိ သံကိလေသဓမ္မာနံ ကမ္မကိလေသာနံ ဝါ ယော ကာယဝစီဒွါရေဟိ ဝီတိက္ကမော၊ တဿ ပဟာနံ။ အနုသယဝသေန သန္တာနေ အနုဝတ္တန္တာ ကိလေသာ ကာရဏလာဘေ ပရိယုဋ္ဌိတာပိ သီလဘေဒဝသေန ဝီတိက္ကမိတုံ န လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလဿာ’’တိ။ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနန္တိ ဩကာသဒါနဝသေန ကိလေသာနံ စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ ပရိယာဒိယိတွာ ဥဋ္ဌာနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ၊ တဿ ပဟာနံ စိတ္တသန္တာနေသု ဥပ္ပတ္တိဝသေန ကိလေသာနံ ပရိယုဋ္ဌာနဿ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုသယပ္ပဟာနန္တိ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ အနု အနု သယနကာ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပတ္တိအရဟာ အနုသယာ။ တေ ပန အနုရူပံ ကာရဏံ လဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ထာမဂတာ ကာမရာဂါဒယော သတ္တ ကိလေသာ၊ တေသံ ပဟာနံ အနုသယပ္ပဟာနံ။ တေ စ သဗ္ဗသော အရိယမဂ္ဂပညာယ ပဟီယန္တီတိ အာဟ ‘‘အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယာ’’တိ။

တဒင်္ဂပ္ပဟာနန္တိ ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ ဒါနာဒိပုညကိရိယဝတ္ထုဂတေန တေန တေန ကုသလင်္ဂေန တဿ တဿ အကုသလင်္ဂဿ ပဟာနံ ‘‘တဒင်္ဂပ္ပဟာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန တေန တေန သုသီလျင်္ဂေန တဿ တဿ ဒုဿီလျင်္ဂဿ ပဟာနံ ‘‘တဒင်္ဂပ္ပဟာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိက္ခမ္ဘနသမဥစ္ဆေဒပ္ပဟာနာနီတိ ဧတ္ထ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိနိဝါရဏေန ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဇလတလေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာနံ ဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော သန္တာနေ သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတသမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ။ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ ပဟာနန္တိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိ ဒုဋ္ဌု စရိတံ၊ ကိလေသေဟိ ဝါ ဒူသိတံ စရိတန္တိ ဒုစ္စရိတံ။ တဒေဝ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ သန္တာနံ သမ္မာ ကိလေသေတိ ဗာဓယတိ ဥပတာပေတိ စာတိ သံကိလေသော၊ တဿ ပဟာနံ၊ ကာယဝစီဒုစ္စရိတဝသေန ¶ ပဝတ္တသံကိလေသဿ တဒင်္ဂဝသေန ပဟာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဓိဿ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိပက္ခတ္တာ သုတ္တန္တပိဋကေ တဏှာသံကိလေသဿ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ အတ္တာဒိဝိနိမုတ္တသဘာဝဓမ္မပ္ပကာသနတော အဘိဓမ္မပိဋကေ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။

ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထာတိ ¶ ဧတေသု တီသု ပိဋကေသု ဧကမေကသ္မိံ ပိဋကေတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မောတိ ပါဠီတိ ဧတ္ထ ပကဋ္ဌာနံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ သီလာဒိအတ္ထာနံ ဗောဓနတော သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝတော ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဘာသိတတ္တာ စ ပကဋ္ဌာနံ ဝစနပ္ပဗန္ဓာနံ အာဠီတိ ပါဠိ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ ‘‘ဓမ္မောတိ ပါဠီတိ ဧတ္ထ ဘဂဝတာ ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ ဝေါဟာရဿ စ ဒီပနော သဒ္ဒေါယေဝ ပါဠိ နာမာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယ လိခိတေ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ပန ဣဒံ ဝုတ္တံ – သဘာဝတ္ထဿ သဘာဝဝေါဟာရဿ စ အနုရူပဝသေန ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာ ပဏ္ဍတ္တိ ပါဠီတိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိ သဒ္ဒေါယေဝ ပါဠိ သိယာ၊ ပါဠိယာ ဒေသနာယ စ နာနတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ စ ပါဠိယာ ဝစီဘေဒကရဏမတ္တံ ဌပေတွာ ဒေသနာယ နာနတ္တံ နတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဒေသနံ ဒဿေန္တေန မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ ပါဠိယာ ဒေသနာတိ ဝစီဘေဒကရဏမတ္တံ ဝိနာ ပါဠိယာ သဟ ဒေသနာယ အနညထာ ဝုတ္တာ။ တထာ စ ဥပရိ ‘‘ဒေသနာတိ ပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒေသနာယ အနညဘာဝေန ပါဠိယာ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝေါ ကထိတော ဟောတိ။ အပိစ ယဒိ ပါဠိယာ အညာယေဝ ဒေသနာ သိယာ၊ ‘‘ပါဠိယာ စ ပါဠိအတ္ထဿ စ ဒေသနာယ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဧဝံ ပန အဝတွာ ‘‘ပါဠိယာ စ ပါဠိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါဠိယာ ဒေသနာယ စ အနညဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ ‘‘ဒေသနာ နာမ ပညတ္တီ’’တိ ဒဿေန္တေန ဒေသနာယ အနညဘာဝတော ပါဠိယာ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝေါ ကထိတောဝ ဟောတီတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သဒ္ဒေါယေဝ ပါဠိ နာမာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ဓမ္မဿပိ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဓမ္မဒေသနာနံ ကော ဝိသေသောတိ စေ? တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ဗောဓကဘာဝေန ဉာတော ဥဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန စ ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတော သဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဓမ္မော၊ ပစ္ဆာ ပရေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ပဝတ္တိတော တဒတ္ထပ္ပကာသကော သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တသဒ္ဒသမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဒေသနာ ‘‘ဒေသီယတိ သမုဋ္ဌာပီယတိ သဒ္ဒေါ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ မုသာဝါဒါဒယော ဝိယ။ တတ္ထာပိ ဟိ မုသာဝါဒါဒိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒါဒိသဒ္ဒေန ဝေါဟရီယတိ။

တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာတိ ဧတ္ထ ပါဠိအတ္ထော ပါဠိဒေသနာ ပါဠိအတ္ထပဋိဝေဓော စာတိ ဣမေ တယော ပါဠိဝိသယာ ဟောန္တီတိ ¶ ဝိနယပိဋကာဒီနံ အတ္ထဿ ဒေသနာယ ပဋိဝေဓဿ စ အာဓာရဘာဝေါ ယုတ္တော၊ ပိဋကာနိ ပန ပါဠိယောယေဝါတိ တေသံ ဓမ္မဿ အာဓာရဘာဝေါ ¶ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ စေ? ပါဠိသမုဒါယဿ အဝယဝပါဠိယာ အာဓာရဘာဝတော။ အဝယဝဿ ဟိ သမုဒါယော အာဓာရဘာဝေန ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဓမ္မာဒီနံ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝတော တေဟိ ဓမ္မာဒီဟိ ဝိနယာဒယော ဂမ္ဘီရာတိ ဝိနယာဒီနမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓော ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝုတ္တောယေဝ၊ တသ္မာ ဓမ္မာဒယော ဧဝ ဒုက္ခောဂါဟတ္တာ ဂမ္ဘီရာ၊ န ဝိနယာဒယောတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ သမ္မုခေန ဝိသယဝိသယီမုခေန စ ဝိနယာဒီနံယေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဓမ္မော ဟိ ဝိနယာဒယော၊ တေသံ ဝိသယော အတ္ထော၊ ဓမ္မတ္ထဝိသယာ စ ဒေသနာပဋိဝေဓာတိ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ၊ ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ စ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိဝေဓဿ ပန ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ တံဝိသယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုက္ခေန ဩဂယှန္တီတိ ဒုက္ခောဂါဟာ။ ဧကဒေသေန ဩဂါဟန္တေဟိပိ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ပတိဋ္ဌာ လဒ္ဓုံ န သက္ကာတိ အာဟ ‘‘အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စာ’’တိ။ ဧကမေကသ္မိန္တိ ဧကေကသ္မိံ ပိဋကေ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပိဋကေသု။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။

ဣဒါနိ ဟေတုဟေတုဖလာဒီနံ ဝသေနပိ ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိ။ ဟေတူတိ ပစ္စယော။ သော ဟိ အတ္တနော ဖလံ ဒဟတိ ဝိဒဟတီတိ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မသဒ္ဒဿ စေတ္ထ ဟေတုပရိယာယတာ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ နနု စ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန ဝစနေန ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဧတဿ သမာသပဒဿ အဝယဝပဒတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဓမ္မေ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဓမ္မေ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဉာဏ’’န္တိ၊ တသ္မာ ဟေတုဓမ္မသဒ္ဒါ ဧကတ္ထာ ဉာဏပဋိသမ္ဘိဒါသဒ္ဒါ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဝဒန္တေန သာဓိတော ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါ။ ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဧတေန ဝစနေန သာဓိတော အတ္ထဿ ဟေတုဖလဘာဝေါပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟေတုနော ဖလံ ဟေတုဖလံ။ တဉ္စ ယသ္မာ ဟေတုအနုသာရေန ¶ အရီယတိ အဓိဂမီယတိ သမ္ပာပုဏီယတိ၊ တသ္မာ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။

ယထာဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဟေတုံ ဟေတုဖလဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဘာဝဝါစကော ဟေသ ဓမ္မသဒ္ဒေါ၊ န ပရိယတ္တိဟေတုဘာဝဝါစကော၊ တသ္မာ ယထာဓမ္မန္တိ ယော ယော အဝိဇ္ဇာဒိသင်္ခါရာဒိဓမ္မော၊ တသ္မိံ တသ္မိန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မာနုရူပံ ဝါ ယထာဓမ္မံ။ ဒေသနာပိ ဟိ ပဋိဝေဓော ဝိယ အဝိပရီတဝိသယဝိဘာဝနတော ဓမ္မာနုရူပံ ပဝတ္တတိ၊ တတောယေဝ စ အဝိပရီတာဘိလာပေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနကော အဝိပရီတာဘိလာပေါ။ ဧတ္ထ စ အဘိလပ္ပတီတိ အဘိလာပေါတိ သဒ္ဒေါ ဝုစ္စတိ။ ဧတေန ‘‘တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဧတ္ထ ¶ ဝုတ္တံ ဓမ္မနိရုတ္တိံ ဒဿေတိ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဒေသနာယ။ တထာ ဟိ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါယ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေါ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၇၁၈ အာဒယော) ဝုတ္တော။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဒါရမ္မဏတာ ဒဿိတာ။ တထာ ဟိ ဣမဿ အတ္ထဿ အယံ သဒ္ဒေါ ဝါစကောတိ ဝစနဝစနတ္ထေ ဝဝတ္ထပေတွာ တံတံဝစနတ္ထဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတော သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ ဝုစ္စတိ။ အဓိပ္ပာယောတိ ဧတေန ‘‘ဒေသနာတိ ပညတ္တီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န တတော ဝိနိမုတ္တံ ပညတ္တိံ သန္ဓာယာတိ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေတိ။ ဒေသီယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ဟိ ဒေသနာ၊ ပကာရေန ဉာပီယတိ ဧတေန၊ ပကာရတော ဉာပေတီတိ ဝါ ပညတ္တီတိ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေါ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ‘‘ဒေသနာ နာမ သဒ္ဒေါ’’တိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဒေသနာတိ ပညတ္တီ’’တိ ဧတ္ထ ပညတ္တိဝါဒိနော ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ – ကိဉ္စာပိ ‘‘ဓမ္မာဘိလာပေါ’’တိ ဧတ္ထ အဘိလပ္ပတီတိ အဘိလာပေါတိ သဒ္ဒေါ ဝုစ္စတိ၊ န ပဏ္ဏတ္တိ၊ တထာပိ သဒ္ဒေ ဝုစ္စမာနေ တဒနုရူပံ ဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ တေန ဝေါဟာရေန ဒီပိတဿ အတ္ထဿ ဇာနနတော သဒ္ဒေ ကထိတေ တဒနုရူပါ ပဏ္ဏတ္တိပိ ကာရဏူပစာရေန ကထိတာယေဝ ဟောတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အတ္ထော’’တိ အဝတွာ ‘‘ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒေသနာ နာမ သဒ္ဒေါ န ဟောတီတိ ဒီပိတမေဝါတိ။

ဣဒါနိ ပဋိဝေဓံ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘ပဋိဝေဓောတိ အဘိသမယော’’တိ။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဉာဏံ ပဋိဝေဓောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ပဋိဝေဓော ¶ ၊ အဘိသမေတီတိ အဘိသမယော၊ အဘိသမေန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ အဘိသမယော။ ဣဒါနိ အဘိသမယပ္ပဘေဒတော အဘိသမယပ္ပကာရတော အာရမ္မဏတော သဘာဝတော စ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘သော စ လောကိယလောကုတ္တရော’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသယတော အသမ္မောဟတော စ အဝဗောဓောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဝိသယတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော နာမ အဝိဇ္ဇာဒိဓမ္မာရမ္မဏော သင်္ခါရာဒိအတ္ထာရမ္မဏော တဒုဘယပညာပနာရမ္မဏော လောကိယော အဝဗောဓော။ အသမ္မောဟတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော မဂ္ဂယုတ္တော ယထာဝုတ္တဓမ္မတ္ထပညတ္တီသု သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနော လောကုတ္တရော အဘိသမယော။ တထာ ဟိ ‘‘အယံ ဟေတု၊ ဣဒမဿ ဖလံ၊ အယံ တဒုဘယာနုရူပေါ ဝေါဟာရော’’တိ ဧဝံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန လောကိယဉာဏံ ဝိသယတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ လောကုတ္တရဉာဏံ ပန ဟေတုဟေတုဖလာဒီသု သမ္မောဟဿ မဂ္ဂဉာဏေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသူတိ အဝိဇ္ဇာ ဟေတု၊ သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ၊ သင်္ခါရေ ဥပ္ပာဒေတိ အဝိဇ္ဇာတိ ဧဝံ ကာရိယာနုရူပံ ကာရဏေသူတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပုညာဘိသင်္ခါရအပုညာဘိသင်္ခါရအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေသု တီသု အပုညာဘိသင်္ခါရဿ သမ္ပယုတ္တအဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော၊ ဣတရေသံ ယထာနုရူပန္တိအာဒိနာ ကာရိယာနုရူပံ ကာရဏေသု ပဋိဝေဓောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မာနုရူပံ အတ္ထေသူတိ ¶ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ ကာရဏာနုရူပံ ကာရိယေသု အဝဗောဓောတိ အတ္ထော။ ပညတ္တိပထာနုရူပံ ပညတ္တီသူတိ ပညတ္တိယာ ဝုစ္စမာနဓမ္မာနုရူပံ ပဏ္ဏတ္တီသု အဝဗောဓောတိ အတ္ထော။

ယထာဝုတ္တေဟိ ဓမ္မာဒီဟိ ပိဋကာနံ ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧတေသု ပိဋကေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မဇာတန္တိ ကာရဏပ္ပဘေဒေါ ကာရဏမေဝ ဝါ။ အတ္ထဇာတန္တိ ကာရိယပ္ပဘေဒေါ ကာရိယမေဝ ဝါ။ ယာ စာယံ ဒေသနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော စေတ္ထာတိ ဧတာသု တံတံပိဋကဂတာသု ဓမ္မတ္ထဒေသနာသု ယော ပဋိဝေဓောတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခောဂါဟန္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒီနံ ဓမ္မတ္ထာနံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ။ တေသံ ပညာပနဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ ပဋိဝေဓနသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ စ ဥပ္ပာဒနဝိသယီကရဏာနံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမ္ပီတိ ပိသဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရန္တရံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု တီသု ပိဋကေသု။ ဝုတ္တတ္ထာတိ ဝုတ္တော သံဝဏ္ဏိတော အတ္ထော အဿာတိ ဝုတ္တတ္ထာ။

တီသု ¶ ပိဋကေသူတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကေကသ္မိ’’န္တိ အဓိကာရတော ပကရဏတော ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိယတ္တိဘေဒေါတိ ပရိယာပုဏနံ ပရိယတ္တိ။ ပရိယာပုဏနဝါစကော ဟေတ္ထ ပရိယတ္တိသဒ္ဒေါ၊ န ပါဠိပရိယာယော၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘တီသု ပိဋကေသု ဧကေကသ္မိံ ပရိယာပုဏနပ္ပကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဉာတဗ္ဗော’’တိ။ တတောယေဝ စ ‘‘ပရိယတ္တိယော ပရိယာပုဏနပ္ပကာရာ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ တီဟိ ပကာရေဟိ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ ပါဠိယော ဧဝ ပရိယတ္တီတိ ဝုစ္စန္တိ၊ တတောယေဝ စ ‘‘ပရိယတ္တိယော ပါဠိက္ကမာ’’တိ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယ လိခိတေ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ အလဂဒ္ဒူပမာပရိယာပုဏနယောဂတော အလဂဒ္ဒူပမာ ပရိယတ္တီတိ ပါဠိပိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ပရတော နိဒ္ဒေသဝစနမ္ပိ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဟိ ပါဠိယေဝ ဒုဂ္ဂဟိတာ ပရိယာပုဋာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အလဂဒ္ဒူပမာတိ အလဂဒ္ဒေါ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဥပမာ ဧတိဿာတိ အလဂဒ္ဒူပမာ။ အလဂဒ္ဒဿ ဂဟဏဉှေတ္ထ အလဂဒ္ဒသဒ္ဒေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အာပူပိကော’’တိ ဧတ္ထ အပူပသဒ္ဒေန အပူပခါဒနံ ဝိယ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတပရိယတ္တိ ဥပမီယတိ၊ န ပန အလဂဒ္ဒေန။ ‘‘အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏူပမာ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ မဇ္ဈေပဒလောပံ ကတွာ ‘‘အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဋ္ဌမုခေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အလဂဒ္ဒေါတိ စေတ္ထ အာသီဝိသော ဝုစ္စတိ။ ဂဒေါတိ ဟိ ဝိသဿ နာမံ။ တဉ္စ တဿ အလံ ပရိပုဏ္ဏံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ အလံ ပရိယတ္တော ပရိပုဏ္ဏော ဂဒေါ အဿာတိ အနုနာသိကလောပံ ဒကာရာဂမဉ္စ ကတွာ ‘‘အလဂဒ္ဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ အလံ ဇီဝိတဟရဏေ သမတ္ထော ဂဒေါ အဿာတိ အလဂဒ္ဒေါ။ နိဿရဏတ္ထာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရဏံ အတ္ထော ပယောဇနံ ဧတိဿာတိ နိဿရဏတ္ထာ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တီတိ ¶ ဧတ္ထ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယ ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဓမ္မရတနာနုပါလကော။ အညံ အတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿေဝ သတော ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ။

ဒုဂ္ဂဟိတာတိ ဒုဋ္ဌု ဂဟိတာ။ ဒုဂ္ဂဟိတဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ’’တိ၊ ဥပါရမ္ဘာ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာဒိဟေတု ဥဂ္ဂဟိတာတိ အတ္ထော။ လာဘသက္ကာရာဒိဟေတု ပရိယာပုဏနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အလဂဒ္ဒသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၃၉) –

‘‘ယော ¶ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ‘ဧဝံ စီဝရာဒီနိ ဝါ လဘိဿာမိ၊ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဝါ မံ ဇာနိဿန္တီ’တိ လာဘသက္ကာရာဒိဟေတု ပရိယာပုဏာတိ၊ တဿ သာ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒပရိယတ္တိ နာမ။ ဧဝံ ပရိယာပုဏနတော ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ အပရိယာပုဏိတွာ နိဒ္ဒေါက္ကမနံ ဝရတရ’’န္တိ။

နနု စ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏူပမာ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒူပမာတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ သုဂ္ဂဟိတာပိ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒူပမာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ တတ္ထာပိ အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏဿ ဥပမာဘာဝေန ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော အလဂဒ္ဒတ္ထိကော အလဂဒ္ဒဂဝေသီ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနော၊ သော ပဿေယျ မဟန္တံ အလဂဒ္ဒံ၊ တမေနံ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှေယျ၊ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ ဂီဝါယ သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှေယျ။ ကိဉ္စာပိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အလဂဒ္ဒေါ တဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထံ ဝါ ဗာဟံ ဝါ အညတရံ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ဘောဂေဟိ ပလိဝေဌေယျ၊ အထ ခေါ သော နေဝ တတောနိဒါနံ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျ မရဏတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ။ တံ ကိဿ ဟေတု၊ သုဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အလဂဒ္ဒဿ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဓေကစ္စေ ကုလပုတ္တာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉)။

တသ္မာ ဣဓ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဧဝ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒူပမာတိ အယံ ဝိသေသော ကုတော ဝိညာယတိ၊ ယေန ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ အလဂဒ္ဒူပမာတိ ဝုစ္စတီတိ? သစ္စမေတံ၊ ဣဒံ ပန ပါရိသေသဉာယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ နိဿရဏတ္ထဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တီနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ပါရိသေသတော ¶ အလဂဒ္ဒဿ ဒုဂ္ဂဟဏူပမာ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒူပမာတိ ဝိညာယတိ။ သုဂ္ဂဟဏူပမာ ဟိ ပရိယတ္တိ နိဿရဏတ္ထာ ဝါ ဟောတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ ဝါ၊ တသ္မာ သုဝုတ္တမေတံ ‘‘ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ အလဂဒ္ဒူပမာ’’တိ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ပရိယတ္တိဒုဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ။ ဝုတ္တန္တိ အလဂဒ္ဒသုတ္တေ ဝုတ္တံ။

အလဂဒ္ဒတ္ထိကောတိ အာသီဝိသတ္ထိကော။ အလဂဒ္ဒံ ဂဝေသတိ ပရိယေသတိ သီလေနာတိ အလဂဒ္ဒဂဝေသီ။ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနောတိ အလဂဒ္ဒပရိယေသနတ္ထံ စရမာနော။ ဘောဂေတိ သရီရေ။ ဟတ္ထေ ဝါ ဗာဟာယ ¶ ဝါတိ ဧတ္ထ မဏိဗန္ဓကော ယာဝ အဂ္ဂနခါ ‘‘ဟတ္ထော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သဒ္ဓိံ အဂ္ဂဗာဟာယ အဝသေသာ ‘‘ဗာဟာ’’တိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယပိ ယာဝ အဂ္ဂနခါ ဟတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အညတရသ္မိံ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေတိ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဟတ္ထဉ္စ ဗာဟဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသံ သရီရံ ‘‘အင်္ဂပစ္စင်္ဂ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတောနိဒါနန္တိ တံနိဒါနံ၊ တံကာရဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုရိမပဒေ ဟိ ဝိဘတ္တိအလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ တံ ဟတ္ထာဒီသု ဍံသနံ နိဒါနံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ တံနိဒါနန္တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တတောနိဒါန’’န္တိ ပုရိမပဒေ ပစ္စတ္တေ နိဿက္ကဝစနံ ကတွာ တဿ စ လောပံ အကတွာ နိဒ္ဒေသော။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ယံ ဝုတ္တံ ဟတ္ထာဒီသု ဍံသနံ တံနိဒါနဉ္စ မရဏာဒိဥပဂမနံ၊ တံ ကိဿ ဟေတု ကေန ကာရဏေနာတိ စေ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဧကစ္စေ မောဃပုရိသာတိ ဧကစ္စေ တုစ္ဆပုရိသာ။ ဓမ္မန္တိ ပါဠိဓမ္မံ။ ပရိယာပုဏန္တီတိ ဥဂ္ဂဏှန္တီတိ အတ္ထော၊ သဇ္ဈာယန္တိ စေဝ ဝါစုဂ္ဂတာ ကရောန္တာ ဓာရေန္တိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထန္တိ ယထာဘူတံ ဘာသိတတ္ထံ ပယောဇနတ္ထဉ္စ။ န ဥပပရိက္ခန္တီတိ န ပရိဂ္ဂဏှန္တိ န ဝိစာရေန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ ကထိတာ၊ မယဉ္စ တံ ပူရေဿာမာ’’တိ ဧဝံ ဘာသိတတ္ထံ ပယောဇနတ္ထဉ္စ ‘‘သီလံ သမာဓိဿ ကာရဏံ၊ သမာဓိ ဝိပဿနာယာ’’တိအာဒိနာ န ပရိဂ္ဂဏှန္တီတိ။ အနုပပရိက္ခတန္တိ အနုပပရိက္ခန္တာနံ။ န နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီတိ နိဇ္ဈာနပညံ နက္ခမန္တိ၊ နိဇ္ဈာယိတွာ ပညာယ ဒိသွာ ရောစေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ‘‘တေသံ ပညာယ အတ္ထံ အနုပပရိက္ခန္တာနံ တေ ဓမ္မာ န ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ၊ သမာဓိ၊ ဝိပဿနာ၊ မဂ္ဂေါ၊ ဖလံ၊ ဝဋ္ဋံ၊ ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတ’န္တိ ဧဝံ ဇာနိတုံ န သက္ကာ ဟောန္တီ’’တိ။

တေ ဥပါရမ္ဘာနိသံသာ စေဝါတိ တေ ပရေသံ ဝါဒေ ဒေါသာရောပနာနိသံသာ ဟုတွာ ပရိယာပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ စာတိ ဣတိ ဧဝံ ဧတာယ ပရိယတ္တိယာ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ၊ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ အာရောပိတဝါဒဿ နိဂ္ဂဟဿ ပမောက္ခပ္ပယောဇနာ ဟုတွာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပရေဟိ သကဝါဒေ ဒေါသေ အာရောပိတေ တံ ဒေါသံ ဧဝဉ္စ ¶ ဧဝဉ္စ မောစေဿာမာတိ ဣမိနာ စ ကာရဏေန ပရိယာပုဏန္တီတိ။ အထ ဝါ သော သော ဝါဒေါ ဣတိဝါဒေါ၊ ဣတိဝါဒဿ ပမောက္ခော ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခော၊ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခော အာနိသံသော ဧတေသန္တိ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ၊ တံတံဝါဒပ္ပမောစနာနိသံသာ စာတိ အတ္ထော ¶ ။ ယဿ စတ္ထာယ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တီတိ ယဿ စ သီလာဒိပူရဏဿ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနဿ ဝါ အတ္ထာယ ဣမသ္မိံ သာသနေ ကုလပုတ္တာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ။ တဉ္စဿ အတ္ထံ နာနုဘောန္တီတိ တဉ္စ အဿ ဓမ္မဿ သီလာဒိပရိပူရဏသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဧတေ ဒုဂ္ဂဟိတဂါဟိနော နာနုဘောန္တိ န ဝိန္ဒန္တိ။

အထ ဝါ ယဿ ဥပါရမ္ဘဿ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခဿ ဝါ အတ္ထာယ ယေ မောဃပုရိသာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ၊ တေ ပရေဟိ ‘‘အယမတ္ထော န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာယေဝ သောယေဝတ္ထောတိ ပဋိပါဒနက္ခမာ န ဟောန္တီတိ ပရဿ ဝါဒေ ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေတုံ အတ္တနော ဝါဒါ တံ မောစေတုဉ္စ အသက္ကောန္တာပိ တံ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိယေဝါတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီတိ တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ ဥပါရမ္ဘမာနဒပ္ပမက္ခပလာသာဒိဟေတုဘာဝေန ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ကာရဏေ ဖလဝေါဟာရေန ‘‘တေ ဓမ္မာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ကိဉ္စာပိ န တေ ဓမ္မာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ၊ တထာပိ ဝုတ္တနယေန ပရိယာပုဏန္တာနံ သဇ္ဈာယကာလေ ဝိဝါဒသမယေ စ တံမူလကာနံ ဥပါရမ္ဘာဒီနံ အနေကေသံ အကုသလာနံ ဥပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော ‘‘တေ ဓမ္မာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ကာရဏေ ဖလဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ဧတ္ထ တန္တိ ယထာဝုတ္တဿတ္ထဿ အနဘိသမ္ဘုဏနံ တေသဉ္စ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနံ ပရာမသတိ။

သီလက္ခန္ဓာဒိပါရိပူရိံယေဝါတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန သမာဓိဝိပဿနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ သီလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ သီလံ ပူရေတွာ သမာဓိနော အာဂတဋ္ဌာနေ သမာဓိဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ ဝိပဿနာယ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ မဂ္ဂဖလာနံ အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂံ ဘာဝေဿာမိ၊ ဖလံ သစ္ဆိကရိဿာမီတိ ဥဂ္ဂဏှာတိ၊ တဿေဝ သာ ပရိယတ္တိ နိဿရဏတ္ထာ နာမ ဟောတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ယံ ပရိယတ္တိသုဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ အလဂဒ္ဒသုတ္တေ ဝုတ္တံ။ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီတိ သီလာဒီနံ အာဂတဋ္ဌာနေ သီလာဒီနိ ပူရေန္တာနမ္ပိ အရဟတ္တံ ပတွာ ပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဓမ္မဒေသနာယ ပသန္နေဟိ ဥပနီတေ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနမ္ပိ ပရေသံ ဝါဒေ သဟဓမ္မေန ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေန္တာနမ္ပိ သကဝါဒတော ဒေါသံ ဟရန္တာနမ္ပိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တိ။ တထာ ဟိ ¶ န ကေဝလံ သုဂ္ဂဟိတပရိယတ္တိံ နိဿာယ မဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာဒီနေဝ၊ ပရဝါဒနိဂ္ဂဟသကဝါဒပတိဋ္ဌာပနာနိပိ ဣဇ္ဈန္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈)။

ပရိညာတက္ခန္ဓောတိ ¶ ဒုက္ခပရိဇာနနေန ပရိညာတက္ခန္ဓော။ ပဟီနကိလေသောတိ သမုဒယပ္ပဟာနေန ပဟီနကိလေသော။ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပောတိ ပဋိဝိဒ္ဓအရဟတ္တဖလော။ န ကုပ္ပတီတိ အကုပ္ပန္တိ ဟိ အရဟတ္တဖလဿေတံ နာမံ။ သတိပိ ဟိ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ စတုန္နဉ္စ ဖလာနံ အကုပ္ပသဘာဝေ သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ သကသကနာမပရိစ္စာဂေန ဥပရူပရိ နာမန္တရပ္ပတ္တိတော တေသံ မဂ္ဂဖလာနိ ‘‘အကုပ္ပာနီ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ၊ အရဟာ ပန သဗ္ဗဒါပိ အရဟာယေဝ နာမာတိ တဿေဝ ဖလံ ‘‘အကုပ္ပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ခီဏာသဝဿေဝ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ နာမာ’’တိ။ တဿ ဟိ အပရိညာတံ အပ္ပဟီနံ အဘာဝိတံ အသစ္ဆိကတံ ဝါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏန္တော တန္တိဓာရကော ပဝေဏီပါလကော ဝံသာနုရက္ခကော စ ဟုတွာ ဥဂ္ဂဏှာတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဝေဏီပါလနတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဝေဏီတိ ဓမ္မသန္တတိ၊ ဓမ္မဿ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ဝံသာနုရက္ခဏတ္ထာယာတိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝံသာနုရက္ခဏတ္ထံ။ တဿ ဝံသောပိ အတ္ထတော ပဝေဏီယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နနု စ ယဒိ ပဝေဏီပါလနတ္ထာယ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ၊ ကသ္မာ ‘‘ခီဏာသဝေါ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စဿ ပုထုဇ္ဇနဿပိ ဟိ အယံ နယော လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စော ဘိက္ခု ဆာတကဘယာဒီသု ဂန္ထဓရေသု ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသိတုံ အသက္ကောန္တေသု သယံ ဘိက္ခာစာရေန အကိလမမာနော အတိမဓုရံ ဗုဒ္ဓဝစနံ မာ နဿတု၊ တန္တိံ ဓာရေဿာမိ၊ ဝံသံ ဌပေဿာမိ၊ ပဝေဏိံ ပါလေဿာမီတိ ပရိယာပုဏာတိ၊ တသ္မာ တဿပိ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ နာမ ကသ္မာ န ဟောတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဧဝံ သန္တေပိ ပုထုဇ္ဇနဿ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ နာမ န ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ‘‘ပဝေဏိံ ပါလေဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယေန ပရိယာပုဏာတိ၊ အတ္တနော ပန ဘဝကန္တာရတော အနိတ္တိဏ္ဏတ္တာ တဿ ပရိယတ္တိ နိဿရဏပရိယတ္တိ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပုထုဇ္ဇနဿ ပရိယတ္တိ အလဂဒ္ဒူပမာ ဝါ ဟောတိ နိဿရဏတ္ထာ ဝါ၊ သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ နိဿရဏတ္ထာဝ၊ ခီဏာသဝါနံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခီဏာသဝေါ ¶ စ ဘဏ္ဍာဂါရိကသဒိသတ္တာ ဘဏ္ဍာဂါရိကောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ ဘဏ္ဍာဂါရိကော အလင်္ကာရဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ပသာဓနကာလေ တဒုပိယံ အလင်္ကာရဘဏ္ဍံ ရညော ဥပနာမေတွာ အလင်္ကရောတိ၊ ဧဝံ ခီဏာသဝေါပိ ဓမ္မရတနဘဏ္ဍံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မောက္ခာဓိဂမဿ ဘဗ္ဗရူပေ သဟေတုကေ သတ္တေ ပဿိတွာ တဒနုရူပံ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသင်္ခါတေန လောကုတ္တရေန အလင်္ကာရေန အလင်္ကရောတီတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကောတိ ဝုစ္စတိ။

ဧဝံ တိဿော ပရိယတ္တိယော ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ တီသုပိ ပိဋကေသု ယထာရဟံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယော ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိနယေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သီလသမ္ပတ္တိံ နိဿာယ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ပါပုဏာတီတိအာဒီသု ¶ ယသ္မာ သီလံ ဝိသုဇ္ဈမာနံ သတိသမ္ပဇညဗလေန ကမ္မဿကတညာဏဗလေန စ သံကိလေသမလတော ဝိသုဇ္ဈတိ၊ ပါရိပူရိဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သီလသမ္ပဒါ သိဇ္ဈမာနာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိဘာဝေန သတိဗလံ ဉာဏဗလဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ တဿာ ဝိဇ္ဇတ္တယူပနိဿယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ သဘာဂဟေတုသမ္ပဒါနတော။ သတိဗလေန ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ၊ သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စေသု သုဒိဋ္ဌကာရိတာပရိစယေန စုတူပပါတဉာဏာနုဗဒ္ဓါယ ဒုတိယဝိဇ္ဇာယ သိဒ္ဓိ၊ ဝီတိက္ကမာဘာဝေန သံကိလေသပ္ပဟာနသဗ္ဘာဝတော ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတာဝသေန အဇ္ဈာသယသုဒ္ဓိယာ တတိယဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ။ ပုရေတရသိဒ္ဓါနံ သမာဓိပညာနံ ပါရိပူရိံ ဝိနာ သီလဿ အာသဝက္ခယဉာဏူပနိဿယတာ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၉၊ ၃။၅၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄) ဝစနတော သမာဓိသမ္ပဒါ ဆဠဘိညတာယ ဥပနိဿယော။ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတိ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂) ဝစနတော ပုဗ္ဗယောဂေန ဂရုဝါသဒေသဘာသာကောသလ္လဥဂ္ဂဟဏပရိပုစ္ဆာဒီဟိ စ ပရိဘာဝိတာ ပညာသမ္ပတ္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပဘေဒဿ ဥပနိဿယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီလသမ္ပတ္တိံ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယဿ သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ အနဝသေသာ ဆ အဘိညာ န ဣဇ္ဈန္တိ၊ တဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန န သမာဓိသမ္ပဒါ အတ္ထီတိ သတိပိ ဝိဇ္ဇာနံ အဘိညေကဒေသဘာဝေ သီလသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ ဧဝ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ။ ယထာ ဟိ ပညာသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧဝ တာသံ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော။ ဧဝံ သီလသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ သမာဓိသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ စ ဆ အဘိညာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ ¶ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တီတိ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တာသံ အဓိဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိဓမ္မသမဓိဂမသဒိသာ ဟိ ဣမေသံ အရိယာနံ ဣမေ ဝိသေသာဓိဂမာတိ။

တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတောတိ ဧတ္ထ တာသံယေဝါတိ အဝဓာရဏံ ပါပုဏိတဗ္ဗာနံ ဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဝိနယေ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာဝ ဝိဘတ္တာတိ။ ဒုတိယေ တာသံယေဝါတိ အဝဓာရဏံ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ အပေက္ခိတွာ ကတံ၊ န တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ တာ ဟိ ဆသု အဘိညာသု အန္တောဂဓတ္တာ သုတ္တေ ဝိဘတ္တာယေဝါတိ။ တာသဉ္စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန သေသာနမ္ပိ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဘိဓမ္မပိဋကေ ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝုတ္တာယေဝ။ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ပန အညတ္ထ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ တတ္ထေဝ စ သမ္မာ ဝိဘတ္တဘာဝံ ဒီပေတုကာမော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အဝဓာရဏံ အကတွာ ‘‘တတ္ထေဝါ’’တိ ပရိဝတ္တေတွာ အဝဓာရဏံ ဌပေသိ။

ဣဒါနိ ¶ ‘‘ဝိနယေ ဒုပ္ပဋိပန္နော ‘မုဒုကာနံ အတ္ထရဏာဒီနံ သမ္ဖဿော ဝိယ ဣတ္ထိသမ္ဖဿောပိ ဝဋ္ဋတီ’တိ မေထုနဝီတိက္ကမေ ဒေါသံ အဒိသွာ သီလဝိပတ္တိံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိနယေ ပန ဒုပ္ပဋိပန္နော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သုခေါ သမ္ဖဿော ဧတေသန္တိ သုခသမ္ဖဿာနိ၊ အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနိ။ ဥပါဒိန္နဖဿော ဣတ္ထိဖဿော၊ မေထုနဓမ္မောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတန္တိ အရိဋ္ဌေန ဘိက္ခုနာ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ ဗဟုဿုတော ဓမ္မကထိကော ကမ္မကိလေသဝိပါကဥပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမဝသေန ပဉ္စဝိဓေသု အန္တရာယိကေသု သေသန္တရာယိကေ ဇာနာတိ၊ ဝိနယေ ပန အကောဝိဒတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမန္တရာယိကေ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ ရဟောဂတော ဧဝံ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ အဂါရိကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ သောတာပန္နာပိ သကဒါဂါမိနောပိ အနာဂါမိနောပိ ဟောန္တိ။ ဘိက္ခူပိ မနာပိကာနိ စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ပဿန္တိ…ပေ… ကာယဝိညေယျေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုသန္တိ၊ မုဒုကာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဧတံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကသ္မာ ဣတ္ထီနံယေဝ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဧတေပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိဘုဉ္ဇနရသေန သာဝဇ္ဇကာမဂုဏပရိဘောဂရသံ သံသန္ဒိတွာ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ ဧကံ ကတွာ ထူလဝါကေဟိ သဒ္ဓိံ အတိသုခုမသုတ္တံ ဃဋေန္တော ဝိယ သာသပေန သဒ္ဓိံ သိနေရုနော သဒိသတံ ဥပသံဟရန္တော ¶ ဝိယ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပာဒေတွာ ‘‘ကိံ ဘဂဝတာ မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ မဟတာ ဥဿာဟေန ပဌမပါရာဇိကံ ပညတ္တံ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဒေါသော’’တိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော ဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ ပဋိဗာဟန္တော အရိယမဂ္ဂေ ခါဏုကဏ္ဋကာဒီနိ ပက္ခိပန္တော ‘‘မေထုနဓမ္မေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဇိနဿ အာဏာစက္ကေ ပဟာရမဒါသိ။ တေနာဟ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ အန္တရာယိကာတိ တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော။ အနတိက္ကမနဋ္ဌေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ၊ အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ၊ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယကရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ စ ကမ္မကိလေသဝိပါကဥပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ တေသံ ဝိတ္ထာရကထာ ပရတော အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၄၁၇) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အယံ ပနေတ္ထ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော – ယေ ဣမေ ဓမ္မာ အန္တရာယိကာ အန္တရာယကရာတိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ ဒေသိတာ စေဝ ပညတ္တာ စ၊ တေ ဓမ္မေ ပဋိသေဝတော ပဋိသေဝန္တဿ ယထာ ယေန ပကာရေန တေ ဓမ္မာ အန္တရာယာယ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယကရဏတ္ထံ နာလံ သမတ္ထာ န ဟောန္တိ၊ တထာ တေန ပကာရေနာဟံ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အာဇာနာမီတိ။ တတော ဒုဿီလဘာဝံ ပါပုဏာတီတိ တတော အနဝဇ္ဇသညီဘာဝဟေတုတော ဝီတိက္ကမိတွာ ဒုဿီလဘာဝံ ပါပုဏာတိ။

စတ္တာရောမေ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိနာ –

‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ။ ကတမေ စတ္တာရော၊ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော ဟောတိ၊ နော ပရဟိတာယ၊ ပရဟိတာယ ပဋိပန္နော ဟောတိ၊ နော အတ္တဟိတာယ၊ နေဝ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော ဟောတိ နော ပရဟိတာယ၊ အတ္တဟိတာယ စေဝ ပဋိပန္နော ဟောတိ ပရဟိတာယ စာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၉၆၊ ပု။ ပ။ မာတိကာ၊ စတုက္ကဥဒ္ဒေသ ၂၄) –

အာဒိနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာပဋိသံယုတ္တသုတ္တန္တပါဠိံ နိဒဿေတိ။ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တောတိ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလဒေသနာ ဝေါဟာရဝသေန၊ န ပရမတ္ထတော’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တော။ ဗုဒ္ဓဿ ဟိ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာ ဒေသနာ ¶ သမ္မုတိဒေသနာ ပရမတ္ထဒေသနာ စာတိ။ တတ္ထ ‘‘ပုဂ္ဂလော သတ္တော ဣတ္ထီ ပုရိသော ခတ္တိယော ဗြာဟ္မဏော ဒေဝေါ မာရော’’တိ ဧဝရူပါ သမ္မုတိဒေသနာ။ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ ခန္ဓာ ဓာတုယော အာယတနာနိ သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဧဝရူပါ ပရမတ္ထဒေသနာ။ တတ္ထ ဘဂဝါ ယေ သမ္မုတိဝသေန ဒေသနံ သုတွာ အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ မောဟံ ပဟာယ ဝိသေသမဓိဂန္တုံ သမတ္ထာ၊ တေသံ သမ္မုတိဒေသနံ ဒေသေတိ။ ယေ ပန ပရမတ္ထဝသေန ဒေသနံ သုတွာ အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ မောဟံ ပဟာယ ဝိသေသမဓိဂန္တုံ သမတ္ထာ၊ တေသံ ပရမတ္ထဒေသနံ ဒေသေတိ။

တတြာယံ ဥပမာ – ယထာ ဟိ ဒေသဘာသာကုသလော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ အတ္ထသံဝဏ္ဏကော အာစရိယော ယေ ဒမိဠဘာသာယ ဝုတ္တေ အတ္ထံ ဇာနန္တိ၊ တေသံ ဒမိဠဘာသာယ အာစိက္ခတိ၊ ယေ အန္ဓကဘာသာဒီသု အညတရာယ၊ တေသံ တာယ ဘာသာယ၊ ဧဝံ တေ မာဏဝါ ဆေကံ ဗျတ္တံ အာစရိယမာဂမ္မ ခိပ္ပမေဝ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တိ။ တတ္ထ အာစရိယော ဝိယ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ တယော ဝေဒါ ဝိယ ကထေတဗ္ဗဘာဝေ ဌိတာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ၊ ဒေသဘာသာယ ကောသလ္လမိဝ သမ္မုတိပရမတ္ထကောသလ္လံ၊ နာနာဒေသဘာသာမာဏဝကာ ဝိယ သမ္မုတိပရမတ္ထဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထာ ဝေနေယျသတ္တာ၊ အာစရိယဿ ဒမိဠဘာသာဒိအာစိက္ခနံ ဝိယ ဘဂဝတော သမ္မုတိပရမတ္ထဝသေနပိ ဒေသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဟ စေတ္ထ –

‘‘ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသိ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ဝဒတံ ဝရော၊

သမ္မုတိံ ပရမတ္ထဉ္စ၊ တတိယံ နူပလဗ္ဘတိ။

‘‘သင်္ကေတဝစနံ ¶ သစ္စံ၊ လောကသမ္မုတိကာရဏာ၊

ပရမတ္ထဝစနံ သစ္စံ၊ ဓမ္မာနံ ဘူတကာရဏာ။

‘‘တသ္မာ ဝေါဟာရကုသလဿ၊ လောကနာထဿ သတ္ထုနော၊

သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿ၊ မုသာဝါဒေါ န ဇာယတီ’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀)၊

အပိစ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ – ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ ကမ္မဿကတာဒီပနတ္ထံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရဒီပနတ္ထံ အာနန္တရိယဒီပနတ္ထံ ဗြဟ္မဝိဟာရဒီပနတ္ထံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒီပနတ္ထံ ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဒီပနတ္ထံ လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထဉ္စာတိ။ ‘‘ခန္ဓာ ဓာတုယော အာယတနာနိ ဟိရိယန္တိ ဩတ္တပ္ပန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ မဟာဇနော န ဇာနာတိ၊ သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ၊ ပဋိသတ္တု ဟောတိ ¶ ‘‘ကိမိဒံ ခန္ဓာ ဓာတုယော အာယတနာနိ ဟိရိယန္တိ ဩတ္တပ္ပန္တိ နာမာ’’တိ။ ‘‘ဣတ္ထီ ဟိရိယတိ ဩတ္တပ္ပတိ၊ ပုရိသော ခတ္တိယော ဗြာဟ္မဏော ဒေဝေါ မာရော’’တိ ဝုတ္တေ မဟာဇနော ဇာနာတိ၊ န သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ၊ န ပဋိသတ္တု ဟောတိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ ‘‘ခန္ဓာ ကမ္မဿကာ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ကမ္မဿကတာဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ ‘‘ဝေဠုဝနာဒယော မဟာဝိဟာရာ ခန္ဓေဟိ ကာရာပိတာ၊ ဓာတူဟိ အာယတနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ပစ္စတ္တပုရိသကာရဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ ‘‘ခန္ဓာ မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တိ၊ ပိတရံ အရဟန္တံ၊ ရုဟိရုပ္ပာဒကမ္မံ သင်္ဃဘေဒံ ကရောန္တိ၊ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ အာနန္တရိယဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

‘‘ခန္ဓာ မေတ္တာယန္တိ၊ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဗြဟ္မဝိဟာရဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ ‘‘ခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တိ၊ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ ‘‘ခန္ဓာ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ၊ ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ မဟာဇနော န ဇာနာတိ၊ သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ၊ ပဋိသတ္တု ဟောတိ ‘‘ကိမိဒံ ခန္ဓာ ဓာတုယော အာယတနာနိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ နာမာ’’တိ။ ‘‘ပုဂ္ဂလာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ သီလဝန္တော ကလျာဏဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဇာနာတိ၊ န သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ၊ န ပဋိသတ္တု ဟောတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ လောကသမ္မုတိဉ္စ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော န ဝိဇဟန္တိ၊ လောကသမညာယ လောကနိရုတ္တိယာ လောကာဘိလာပေ ဌိတာယေဝ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထမ္ပိ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ ¶ ၊ တသ္မာ ဣမိနာ စ အဓိပ္ပာယေန ဘဂဝတော ပုဂ္ဂလဒေသနာ၊ န ပရမတ္ထဒေသနာတိ ဧဝံ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာတီတိ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ၊ ယထာ တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ၊ အနည’’န္တိအာဒိနာ ဒုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ ဂဏှာတိ၊ ဝိပရီတံ ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဂ္ဂဟိတန္တိ ဟိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ဒုဂ္ဂဟိတဂါဟံ သန္ဓာယ။ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန ဓမ္မေနာတိ ပါဌသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဒုဂ္ဂဟဏံ ဒုဂ္ဂဟိတံ။ အတ္တနာတိ စ သာမိအတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ တသ္မာ အတ္တနော ဒုဂ္ဂဟဏေန ¶ ဝိပရီတဂါဟေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အမှေ စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခတီတိ အမှာကဉ္စ အဗ္ဘာစိက္ခနံ ကရောတိ။ အတ္တာနဉ္စ ခနတီတိ အတ္တနော ကုသလမူလာနိ ခနန္တော အတ္တာနံ ခနတိ နာမ။

ဓမ္မစိန္တန္တိ ဓမ္မသဘာဝဝိဇာနနံ။ အတိဓာဝန္တောတိ ဌာတဗ္ဗမရိယာဒါယံ အဋ္ဌတွာ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဒါနံ ဟောတိ၊ သယမေဝ စိတ္တံ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗံ စိတ္တံ အသဘာဝဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ အတိဓာဝန္တော အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တမာနော။ စတ္တာရီတိ ဗုဒ္ဓဝိသယဣဒ္ဓိဝိသယကမ္မဝိပါကလောကဝိသယသင်္ခါတာနိ စတ္တာရိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အစိန္တေယျာနိ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ၊ ယာနိ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဗုဒ္ဓါနံ ဘိက္ခဝေ ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယံ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿ။ ဈာယိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဈာနဝိသယော အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော…ပေ… ကမ္မဝိပါကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော…ပေ… လောကစိန္တာ ဘိက္ခဝေ အစိန္တေယျာ န စိန္တေတဗ္ဗာ…ပေ… ဣမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရိ အစိန္တေယျာနိ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ၊ ယာနိ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။

တတ္ထ ‘‘အစိန္တေယျာနီ’’တိ တေသံ သဘာဝနိဒဿနံ။ ‘‘န စိန္တေတဗ္ဗာနီ’’တိ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗတာနိဒဿနံ။ တတ္ထ အစိန္တေယျာနီတိ စိန္တေတုမသက္ကုဏေယျာနိ၊ စိန္တေတုံ အရဟရူပါနိ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ အစိန္တေယျတ္တာ ဧဝ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ၊ ကာမံ အစိန္တေယျာနိပိ ဆ အသာဓာရဏာဒီနိ အနုဿရန္တဿ ကုသလုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော တာနိ စိန္တေတဗ္ဗာနိ၊ ဣမာနိ ပန ဧဝံ န ¶ ဟောန္တီတိ အဖလဘာဝတော န စိန္တေတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ယာနိ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ။ တေသန္တိ တေသံ ပိဋကာနံ။

ဧတန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနီတိ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂမဟာဝဂ္ဂပါထိကဝဂ္ဂသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ဝဂ္ဂေဟိ သင်္ဂဟော ဧတေသန္တိ တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ။ စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာတိ ဂါထာယ ဧဝမတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယဿ ¶ နိကာယဿ သုတ္တဂဏနာတော စတုတ္တိံသေဝ စ သုတ္တန္တာ ဝဂ္ဂသင်္ဂဟဝသေန တယော ဝဂ္ဂါ အဿ သင်္ဂဟဿာတိ တိဝဂ္ဂေါ သင်္ဂဟော။ ဧသ ပဌမော နိကာယော ဒီဃနိကာယောတိ အနုလောမိကော အပစ္စနီကော၊ အတ္ထာနုလောမနတော အနွတ္ထနာမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အတ္ထာနုလောမနတော အနုလောမိကော၊ အနုလောမိကတ္တံယေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကနိကာယမ္ပီတိ ဧကသမူဟမ္ပိ။ ဧဝံ စိတ္တန္တိ ဧဝံ ဝိစိတ္တံ။ ယထယိဒန္တိ ယထာ ဣမေ။ ပေါဏိကာ စိက္ခလ္လိကာ စ ခတ္တိယာ၊ တေသံ နိဝါသော ပေါဏိကနိကာယော စိက္ခလ္လိကနိကာယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သာဓကာနိ သာသနတော စ လောကတော စာတိ ဧဝမာဒီနိ ဥဒါဟရဏာနိ ဧတ္ထ နိကာယသဒ္ဒဿ သမူဟနိဝါသာနံ ဝါစကဘာဝေ သာသနတော စ ဝေါဟာရတော စ သာဓကာနိ ပမာဏာနီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပဌမမုဒါဟရဏံ သာသနတော သာဓကဝစနံ၊ ဒုတိယံ လောကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဉ္စဒသဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနီတိ မူလပရိယာယဝဂ္ဂါဒီဟိ ပဉ္စဒသဟိ ဝဂ္ဂေဟိ သင်္ဂဟော ဧတေသန္တိ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ။ ဒိယဍ္ဎသတံ ဒွေ စ သုတ္တာနီတိ အဍ္ဎေန ဒုတိယံ ဒိယဍ္ဎံ၊ ဧကံ သတံ ဒွေ ပညာသသုတ္တာနိ စာတိ အတ္ထော။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ နိကာယေ။ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂပရိဂ္ဂဟောတိ ပဉ္စဒသဟိ ဝဂ္ဂေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတော သင်္ဂဟိတောတိ အတ္ထော။

သုတ္တန္တာနံ သဟဿာနိ သတ္တသုတ္တသတာနိ စာတိ ပါဌေ သုတ္တန္တာနံ သတ္တ သဟဿာနိ သတ္တ သတာနိ စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘သတ္တ သုတ္တသဟဿာနိ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာ’’တိပိ ပါဌော။ သံယုတ္တသင်္ဂဟောတိ သံယုတ္တနိကာယဿ သင်္ဂဟော။

ပုဗ္ဗေ နိဒဿိတာတိ သုတ္တန္တပိဋကနိဒ္ဒေသေ နိဒဿိတာ။ ဝုတ္တမေဝ ပကာရန္တရေန သင်္ခိပိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဌပေတွာ စတ္တာရော နိကာယေ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သကလံ ဝိနယပိဋကန္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌမေဝ ဟိ ဣမိနာ ပကာရန္တရေန သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဌပေတွာ စတုရောပေတေ’’တိအာဒိ။ တဒညန္တိ တေဟိ စတူဟိ နိကာယေဟိ အညံ အဝသေသန္တိ အတ္ထော။

သဗ္ဗမေဝ ¶ ၂ ဟိဒန္တိ သဗ္ဗမေဝ ဣဒံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ နဝပ္ပဘေဒန္တိ ဧတ္ထ ကထံ ပနေတံ နဝပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ နဝဟိ အင်္ဂေဟိ ဝဝတ္ထိတေဟိ အညမညသင်္ကရရဟိတေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တထာ စ သတိ အသုတ္တသဘာဝါနေဝ ဂေယျင်္ဂါဒီနိ ¶ သိယုံ၊ အထ သုတ္တသဘာဝါနေဝ ဂေယျင်္ဂါဒီနိ၊ ဧဝံ သတိ သုတ္တန္တိ ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂမေဝ န သိယာ၊ ဧဝံ သန္တေ အဋ္ဌင်္ဂံ သာသနန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ အပိစ ‘‘သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သုတ္တဉ္စ နာမ သဂါထကံ ဝါ သိယာ နိဂ္ဂါထကံ ဝါတိ အင်္ဂဒွယေနေဝ တဒုဘယံ သင်္ဂဟိတန္တိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဉ္စ သုတ္တံ ဥဒါနာဒိဝိသေသသညာရဟိတံ နတ္ထိ၊ ယံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ၊ အထာပိ ကထဉ္စိ ဝိသုံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ၊ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ န သိယာ ဂါထာဘာဝတော ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ၊ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ သဂါထကတ္တာ သဂါထကဝဂ္ဂဿ ဝိယ၊ တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –

သုတ္တန္တိ သာမညဝိဓိ၊ ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊

သနိမိတ္တာ နိရုဠှတ္တာ၊ သဟတာညေန နာညတော။

ယထာဝုတ္တဿ ဒေါသဿ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထာဝဂါဟဏံ၊

တသ္မာ အသင်္ကရံယေဝ၊ နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ။

သဗ္ဗဿပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ၊ သာဝတ္ထိယာ သုတ္တဝိဘင်္ဂေ၊ သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’’တိအာဒိဝစနတော ဝိနယာဘိဓမ္မပရိယတ္တိဝိသေသေသုပိ သုတ္တဝေါဟာရော ဒိဿတိ။ တေနေဝ စ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော နေတ္တိယံ (နေတ္တိ။ သင်္ဂဟဝါရ) အာဟ – ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ။ တတ္ထ ဟိ သုတ္တာဒိဝသေန နဝင်္ဂဿ သာသနဿ ပရိယေဋ္ဌိ ပရိယေသနာ အတ္ထဝိစာရဏာ ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တဒေကဒေသေသု ပန ဂေယျာဒယော ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ ဝါ စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘‘ဂေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိသဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုစ္ဆာဝိသဇ္ဇနဉှိ ‘‘ဗျာကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏံ။ ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာဒီနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိသဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ။ ဂေယျာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော သဩကာသတော အနောကာသဝိဓိ ဗလဝါတိ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတီ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ စ။ တထာ ဟိ ¶ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာယုတ္တေသု ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိဝစနသမ္ဗန္ဓေသု ¶ အဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာဥဒါနဣတိဝုတ္တကအဗ္ဘုတဓမ္မသညာ ပတိဋ္ဌိတာ။ ဧတ္ထ ဟိ သတိပိ သညန္တရနိမိတ္တယောဂေ အနောကာသသညာနံ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဂါထာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ တထာ သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ သတိပိ ပဉှာဝိသဇ္ဇနဘာဝေ သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျာဒယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ၊ တံ သုတ္တင်္ဂံ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတော။

နနု စ ဧဝံ သန္တေပိ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏန္တိ သုတ္တင်္ဂံ န သမ္ဘဝတီတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာ ဧဝါတိ? န တဒဝတ္ထာ။ သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိသဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တန္တိ။ ယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ၊ တံ န၊ နိရုဠှတ္တာတိ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တဘာဝေါ။ န ဟိ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန ပညာတာနိ၊ အထ ခေါ သုတ္တဘာဝေနေဝ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ သုတ္တနာမကန္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တမ္ပိ နတ္ထိ။ ယသ္မာ သဟတာညေန။ သဟဘာဝေါ ဟိ နာမ အတ္ထတော အညေန ဟောတိ၊ သဟ ဂါထာဟီတိ စ သဂါထကံ။ န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ဂါထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပ္ပဒေသော အတ္ထိ၊ ယော ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ ဝုစ္စေယျ။ နနု စ ဂါထာသမုဒါယော ဂါထာဟိ အညော ဟောတိ၊ တထာ စ တဿ ဝသေန သဟ ဂါထာဟီတိ သဂါထကန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ? တံ န။ န ဟိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တမ္ပိ န အညတော။ အညာယေဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ။ အထော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ ဧဝံ သုတ္တာဒီနံ အင်္ဂါနံ အညမညသင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ ¶ သုတ္တာဒီနိ နဝင်္ဂါနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတ္ထ ဥဘတောဝိဘင်္ဂနိဒ္ဒေသခန္ဓကပရိဝါရာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နိဒ္ဒေသော နာမ သုတ္တနိပါတေ –

‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ၊ တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတိ၊

အဒ္ဓါ ပီတိမနော ဟောတိ၊ လဒ္ဓါ မစ္စော ယဒိစ္ဆတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၇၂) –

‘‘ကေနဿု နိဝုတော လောကော၊ (ဣစ္စာယသ္မာ အဇိတော၊)

ကိံသု တဿ မဟဗ္ဘယ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈) –

‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ၊

ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၃၅) –

အာဒိနာ အာဂတဿ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဿ စ တဒတ္ထဝိဘာဂဝသေန သတ္ထုကပ္ပေန အာယသ္မတာ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ကတော နိဒ္ဒေသော မဟာနိဒ္ဒေသော စူဠနိဒ္ဒေသောတိ စ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမိဓ နိဒ္ဒေသဿ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော ဘဒန္တဗုဒ္ဓဃောသာစရိယေန ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညတ္ထာပိ စ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ ဥဘတောဝိဘင်္ဂနိဒ္ဒေသခန္ဓကပရိဝါရာတိ နိဒ္ဒေသဿ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော ဧဝ ဒဿိတော။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနပိ နေတ္တိပကရဏဋ္ဌကထာယံ ဧဝမေတဿ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟောဝ ကထိတော။ ကေစိ ပန နိဒ္ဒေသဿ ဂါထာဝေယျာကရဏင်္ဂေသု ဒွီသု သင်္ဂဟံ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ နိဒ္ဒေသအဋ္ဌကထာယံ ဥပသေနတ္ထေရေန –

‘‘တဒေတံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နံ၊ ဒီဃနိကာယော မဇ္ဈိမနိကာယော သံယုတ္တနိကာယော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု မဟာနိကာယေသု ခုဒ္ဒကမဟာနိကာယေ ပရိယာပန္နံ၊ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ ¶ ဂါထာ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သတ္ထုသာသနင်္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂါထာဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟိတ’’န္တိ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။

ဧတ္ထ တာဝ ကတ္ထစိ ပုစ္ဆာဝိသဇ္ဇနသဘာဝတော နိဒ္ဒေသေကဒေသဿ ဝေယျာကရဏင်္ဂသင်္ဂဟော ယုဇ္ဇတု နာမ ¶ ၊ ဂါထင်္ဂသင်္ဂဟော ပန ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ ဣဒမေတ္ထ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ ဟိ ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေါ ဂါထင်္ဂဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ဓမ္မပဒါဒီသု ဟိ ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု ဂါထာသမညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ နိဒ္ဒေသေ စ န ကောစိ ကေဝလော ဂါထာဗန္ဓပ္ပဒေသော ဥပလဗ္ဘတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဘာသိတာနံယေဝ ဟိ အဋ္ဌကဝဂ္ဂါဒိသင်္ဂဟိတာနံ ဂါထာနံ နိဒ္ဒေသမတ္တံ ဓမ္မသေနာပတိနာ ကတံ။ အတ္ထဝိဘဇနတ္ထံ အာနီတာပိ ဟိ တာ အဋ္ဌကဝဂ္ဂါဒိသင်္ဂဟိတာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ မူလဂါထာယော သုတ္တနိပါတပရိယာပန္နတ္တာ အညာယေဝါတိ န နိဒ္ဒေသသင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု အာဂတဘာဝေပိ တံ ဝေါဟာရံ အလဘမာနာ ဇာတကာဒိဂါထာပရိယာပန္နာ ဂါထာယော ဝိယ၊ တသ္မာ ကာရဏန္တရမေတ္ထ ဂဝေသိတဗ္ဗံ၊ ယုတ္တတရံ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ။

နာလကသုတ္တတုဝဋ္ဋကသုတ္တာနီတိ ဧတ္ထ နာလကသုတ္တံ နာမ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော သာဝကံ မောနေယျပဋိပဒံ ပဋိပန္နံ ဒိသွာ တဒတ္ထံ အဘိကင်္ခမာနေန တတော ပဘုတိ ကပ္ပသတသဟဿံ ပါရမိယော ပူရေတွာ အာဂတေန အသိတဿ ဣသိနော ဘာဂိနေယျေန နာလကတ္ထေရေန ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိတဒိဝသတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ‘‘အညာတမေတ’’န္တိအာဒီဟိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ မောနေယျပဋိပဒံ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ‘‘မောနေယျံ တေ ဥပညိဿ’’န္တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၇၀၆) နာလကတ္ထေရဿ ဘာသိတံ မောနေယျပဋိပဒါပရိဒီပကံ သုတ္တံ။ တုဝဋ္ဋကသုတ္တံ ပန မဟာသမယသုတ္တန္တဒေသနာယ သန္နိပတိတေသု ဒေဝေသု ‘‘ကာ နု ခေါ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ပဋိပတ္တီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ အာဒိစ္စဗန္ဓူ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၉၂၁၊ မဟာနိ။ ၁၅၀ ) နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ‘‘မူလံ ပပဉ္စသင်္ခါယာ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၉၂၂) ဘာသိတံ သုတ္တံ။ ဧဝမိဓသုတ္တနိပါတေ အာဂတာနံ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော ဒဿိတော၊ တတ္ထေဝ အာဂတာနံ အသုတ္တနာမိကာနံ သုဒ္ဓိကဂါထာနံ ဂါထင်္ဂသင်္ဂဟဉ္စ ဒဿယိဿတိ၊ ဧဝံ သတိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာရမ္ဘေ –

‘‘ဂါထာသတသမာကိဏ္ဏော ¶ ၊ ဂေယျဗျာကရဏင်္ကိတော၊

ကသ္မာ သုတ္တနိပါတောတိ၊ သင်္ခမေသ ဂတောတိ စေ’’တိ။ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) –

သကလဿပိ သုတ္တနိပါတဿ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂသင်္ဂဟော ကသ္မာ စောဒိတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ စောဒကေန သဂါထကတ္တံ ကတ္ထစိ ပုစ္ဆာဝိသဇ္ဇနမတ္တဉ္စ ဂဟေတွာ စောဒနာမတ္တံ ကတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညထာ သုတ္တနိပါတေ နိဂ္ဂါထကဿ သုတ္တဿေဝ အဘာဝတော ဝေယျာကရဏင်္ဂသင်္ဂဟော န စောဒေတဗ္ဗော သိယာတိ။ သဂါထာဝဂ္ဂေါ ဂေယျန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ အသင်္ဂဟိတံ နာမ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီ’’တိ ¶ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဿ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟံ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ‘‘နဝသု သတ္ထုသာသနင်္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟိတ’’န္တိ။

နောသုတ္တနာမိကာတိ အသုတ္တနာမိကာ။ ‘‘သုဒ္ဓိကဂါထာ နာမ ဝတ္ထုဂါထာ’’တိ တီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝတ္ထုဂါထာတိ –

‘‘ကောသလာနံ ပုရာ ရမ္မာ၊ အဂမာ ဒက္ခိဏာပထံ၊

အာကိဉ္စညံ ပတ္ထယာနော၊ ဗြာဟ္မဏော မန္တပါရဂူ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၉၈၂) –

အာဒိနာ ပါရာယနဝဂ္ဂဿ နိဒါနံ အာရောပေန္တေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန သင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တာ ဆပ္ပညာသ စ ဂါထာယော၊ အာနန္ဒတ္ထေရေနေဝ သင်္ဂီတိကာလေ နာလကသုတ္တဿ နိဒါနံ အာရောပေန္တေန ဝုတ္တာ –

သက္ကဉ္စ ဣန္ဒံ သုစိဝသနေ စ ဒေဝေ၊

ဒုဿံ ဂဟေတွာ အတိရိဝ ထောမယန္တေ၊

အသိတော ဣသိ အဒ္ဒသ ဒိဝါဝိဟာရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၈၄) –

အာဒိကာ ဝီသတိမတ္တာ ဂါထာယော စ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ‘‘နာလကသုတ္တဿ ဝတ္ထုဂါထာယော နာလကသုတ္တသင်္ချံယေဝ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၈၅) –

‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေ ပန ဘဂဝတိ သင်္ဂီတိံ ကရောန္တေန အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော တမေဝ မောနေယျပဋိပဒံ ပုဋ္ဌော ¶ ယေန ယဒါ စ သမာဒပိတော နာလကော ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ၊ တံ သဗ္ဗံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုကာမော ‘အာနန္ဒဇာတေ’တိအာဒိကာ ဝီသတိ ဝတ္ထုဂါထာယော ဝတွာ အဘာသိ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ နာလကသုတ္တန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

တသ္မာ နာလကသုတ္တဿ ဝတ္ထုဂါထာယော နာလကသုတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ပါရာယနိကဝဂ္ဂဿ ဝတ္ထုဂါထာယော ဣဓ သုဒ္ဓိကဂါထာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထေဝ ပနဿ ပါရာယနိယဝဂ္ဂေ အဇိတမာဏဝကာဒီနံ သောဠသန္နံ ¶ ဗြာဟ္မဏာနံ ပုစ္ဆာဂါထာ ဘဂဝတော ဝိသဇ္ဇနဂါထာ စ ဣဓ သုဒ္ဓိကဂါထာတိ ဧဝမ္ပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ တာပိ ဟိ ပါဠိယံ သုတ္တနာမေန အဝတွာ ‘‘အဇိတမာဏဝကပုစ္ဆာ တိဿမေတ္တယျမာဏဝကပုစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈-၁၀၄၈) အာဂတတ္တာ စုဏ္ဏိယဂန္ထေဟိ အမိဿတ္တာ စ နောသုတ္တနာမိကာ သုဒ္ဓိကဂါထာ နာမာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဣဒါနိ ဥဒါနံ သရူပတော ဝဝတ္ထပေန္တော အာဟ ‘‘သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသံယုတ္တာ’’တိအာဒိ။ ကေနဋ္ဌေန (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ပနေတံ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ? ဥဒါနနဋ္ဌေန။ ကိမိဒံ ဥဒါနံ နာမ? ပီတိဝေဂသမုဋ္ဌာပိတော ဥဒါဟာရော။ ယထာ ဟိ ယံ တေလာဒိ မိနိတဗ္ဗဝတ္ထု မာနံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝိဿန္ဒိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ‘‘အဝသေကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ယဉ္စ ဇလံ တဠာကံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ၊ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ‘‘မဟောဃော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမေဝ ယံ ပီတိဝေဂသမုဋ္ဌာပိတံ ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရံ ဟဒယံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ၊ သော အဓိကော ဟုတွာ အန္တော အသဏ္ဌဟိတွာ ဗဟိ ဝစီဒွါရေန နိက္ခန္တော ပဋိဂ္ဂါဟကနိရပေက္ခော ဥဒါဟာရဝိသေသော ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မသံဝေဂဝသေနပိ အယမာကာရော လဗ္ဘတေဝ။ တယိဒံ ကတ္ထစိ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ကတ္ထစိ ဝါကျဝသေန ပဝတ္တံ။ တထာ ဟိ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ ဘိက္ခူ နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတိ သမာဒပေတိ သမုတ္တေဇေတိ သမ္ပဟံသေတိ။ တေဓ ဘိက္ခူ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကတွာ သဗ္ဗံ စေတသာ သမန္နာဟရိတွာ ဩဟိတသောတာ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ ¶ ‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါယတနံ၊ ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပေါ’’’တိ (ဥဒါ။ ၇၁-၇၂) –

အာဒီသု သောမနဿဉာဏသမုဋ္ဌိတဝါကျဝသေန ပဝတ္တံ။

နနု စ ဥဒါနံ နာမ ပီတိသောမနဿသမုဋ္ဌာပိတော ဓမ္မသံဝေဂသမုဋ္ဌာပိတော ဝါ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကနိရပေက္ခော ဥဒါဟာရော တထာ စေဝ သဗ္ဗတ္ထ အာဂတံ၊ ဣဓ ကသ္မာ ဘဂဝါ ဥဒါနေန္တော ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ? တေသံ ဘိက္ခူနံ သညာပနတ္ထံ။ နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တဉှိ ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နိဗ္ဗာနဂုဏာနုဿရဏေန ဥပ္ပန္နပီတိသောမနဿေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ‘‘ဣဓ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇော သဗ္ဗော သဘာဝဓမ္မော ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကောဝ ဥပလဗ္ဘတိ၊ န ပစ္စယနိရပေက္ခော၊ အယံ ပန နိဗ္ဗာနဓမ္မော ကထမပ္ပစ္စယော ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ တေသံ ဘိက္ခူနံ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ တေသံ ¶ ဉာပေတုကာမော ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါယတန’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၁)-အာဒိမာဟ။ န ဧကန္တတော တေ ပဋိဂ္ဂါဟကေ ကတွာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သစေ ဘာယထ ဒုက္ခဿ၊ သစေ ဝေါ ဒုက္ခမပ္ပိယံ၊

မာကတ္ထ ပါပကံ ကမ္မံ၊ အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော’’တိ။ (ဥဒါ။ ၄၄) –

ဧဝမာဒိကံ ပန ဓမ္မသံဝေဂဝသပ္ပဝတ္တံ ဥဒါနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သုခကာမာနိ ဘူတာနိ၊ ယော ဒဏ္ဍေန ဝိဟိံသတိ၊

အတ္တနော သုခမေသာနော၊ ပေစ္စ သော န လဘတေ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၃၁၊ ဥဒါ။ ၁၃) –

ဣဒမ္ပိ ဓမ္မသံဝေဂဝသပ္ပဝတ္တံ ဥဒါနန္တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ဟိ ဧကသ္မိံ သမယေ သမ္ဗဟုလာ ဂေါပါလကာ အန္တရာ စ သာဝတ္ထိံ အန္တရာ စ ဇေတဝနံ အဟိံ ဒဏ္ဍေဟိ ဟနန္တိ။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ တေ ဒါရကေ အဟိံ ဒဏ္ဍေန ဟနန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ ကုမာရကာ ဣမံ အဟိံ ဒဏ္ဍေန ဟနထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဍံသနဘယေန ဘန္တေ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ဣမေ ‘အတ္တနော သုခံ ကရိဿာမာ’တိ ဣမံ ပဟရန္တာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဒုက္ခံ အနုဘဝိဿန္တိ၊ အဟော အဝိဇ္ဇာယ နိကတိကောသလ္လ’’န္တိ ဓမ္မသံဝေဂံ ဥပ္ပာဒေသိ။ တေနေဝ စ ဓမ္မသံဝေဂေန ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ ဧဝမေတံ ကတ္ထစိ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ကတ္ထစိ ဝါကျဝသေန ကတ္ထစိ သောမနဿဝသေန ကတ္ထစိ ဓမ္မသံဝေဂဝသေန ¶ ပဝတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသံယုတ္တာနီ’’တိ ယံ ဥဒါနလက္ခဏံ ဝုတ္တံ၊ တံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယေဘုယျေန ဟိ ဥဒါနံ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဘာသိတံ ပီတိသောမနဿသမုဋ္ဌာပိတဉ္စ။

တယိဒံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဘာသိတံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတံ သာဝကဘာသိတန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတံ –

‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ၊

အဝိဟေဌယံ အညတရမ္ပိ တေသ’’န္တိ။ –

အာဒိနာ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ (သု။ နိ။ ၃၅) အာဂတမေဝ။ သာဝကဘာသိတာနိပိ –

‘‘သဗ္ဗော ရာဂေါ ¶ ပဟီနော မေ၊ သဗ္ဗော ဒေါသော သမူဟတော၊

သဗ္ဗော မေ ဝိဟတော မောဟော၊ သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော’’တိ။ –

အာဒိနာ ထေရဂါထာသု (ထေရဂါ။ ၇၉)၊

‘‘ကာယေန သံဝုတာ အာသိံ၊ ဝါစာယ ဥဒ စေတသာ၊

သမူလံ တဏှမဗ္ဘုယှ၊ သီတိဘူတာမှိ နိဗ္ဗုတာ’’တိ။ –

ထေရိဂါထာသု (ထေရီဂါ။ ၁၅) စ အာဂတာနိ။ အညာနိပိ သက္ကာဒီဟိ ဒေဝေဟိ ဘာသိတာနိ ‘‘အဟော ဒါနံ ပရမဒါနံ ကဿပေ သုပတိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒီနိ (ဥဒါ။ ၂၇)၊ သောဏဒဏ္ဍဗြာဟ္မဏာဒီဟိ မနုဿေဟိ စ ဘာသိတာနိ ‘‘နမော တဿ ဘဂဝတော’’တိအာဒီနိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၀) တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာနိ ဥဒါနာနိ သန္တိ ဧဝ၊ န တာနိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာနိ။ ယာနိ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သာမံ အာဟစ္စဘာသိတာနိ ဇိနဝစနဘူတာနိ၊ တာနေဝ စ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ သင်္ဂီတံ။ ဧတာနိယေဝ စ သန္ဓာယ ဘဂဝတော ပရိယတ္တိဓမ္မံ နဝဝိဓာ ဝိဘဇိတွာ ဥဒ္ဒိသန္တေန ဥဒါနန္တိ ဝုတ္တံ။

ယာ ပန ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒိဂါထာ ဘဂဝတာ ဗောဓိယာ မူလေ ဥဒါနဝသေန ပဝတ္တိတာ အနေကသတသဟဿာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဥဒါနဘူတာ စ၊ တာ အပရဘာဂေ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဘဂဝတာ ဒေသိတတ္တာ ¶ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဥဒါနပါဠိယံ သင်္ဂဟံ အနာရောပေတွာ ဓမ္မပဒေ သင်္ဂဟိတာ။ ယဉ္စ ‘‘အညာသိ ဝတ ဘော ကောဏ္ဍညော’’တိ ဥဒါနဝစနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ဒေဝမနုဿာနံ ပဝေဒနသမတ္ထနိဂ္ဃောသဝိပ္ဖာရံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ၊ တဒပိ ပဌမဗောဓိယံ သဗ္ဗေသံ ဧဝ ဘိက္ခူနံ သမ္မာပဋိပတ္တိပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ ‘‘အာရာဓယိံသု ဝတ မံ ဘိက္ခူ ဧကံ သမယ’’န္တိအာဒိဝစနံ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ဝိယ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တဒေသနာပရိယောသာနေ အတ္တနာ အဓိဂတဓမ္မေကဒေသဿ ယထာဒေသိတဿ အရိယမဂ္ဂဿ သာဝကေသု သဗ္ဗပဌမံ ထေရေန အဓိဂတတ္တာ အတ္တနော ပရိဿမဿ သဖလဘာဝပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ ပီတိသောမနဿဇနိတံ ဥဒါဟာရမတ္တာံ၊ န ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိအာဒိဝစနံ (မဟာဝ။ ၁-၃၊ ဥဒါ။ ၁-၃) ဝိယ ပဝတ္တိယာ နိဝတ္တိယာ ဝါ ပကာသနန္တိ န ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဥဒါနပါဠိယံ သင်္ဂီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဥဒါနပါဠိယဉ္စ ဗောဓိဝဂ္ဂါဒီသု အဋ္ဌသု ဝဂ္ဂေသု ဒသ ဒသ ကတွာ အသီတိယေဝ သုတ္တန္တာ သင်္ဂီတာ ¶ ၊ တတောယေဝ စ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ –

‘‘အသီတိ ဧဝ သုတ္တန္တာ၊ ဝဂ္ဂါ အဋ္ဌ သမာသတော၊

ဂါထာ စ ပဉ္စနဝုတိ၊ ဥဒါနဿ ပကာသိတာ။

‘‘အဍ္ဎူနနဝမတ္တာ စ၊ ဘာဏဝါရာ ပမာဏတော၊

ဧကာဓိကာ တထာသီတိ၊ ဥဒါနဿာနုသန္ဓယော။

‘‘ဧကဝီသသဟဿာနိ၊ သတမေဝ ဝိစက္ခဏော၊

ပဒါနေတာနုဒါနဿ၊ ဂဏိတာနိ ဝိနိဒ္ဒိသေ။ –

‘‘အဋ္ဌသဟဿမတ္တာနိ၊ စတ္တာရေဝ သတာနိ စ၊

ပဒါနေတာနုဒါနဿ၊ တေဝီသတိ စ နိဒ္ဒိသေ။

‘‘အက္ခရာနံ သဟဿာနိ၊ သဋ္ဌိ သတ္တ သတာနိ စ၊

တီဏိ ဒွါသီတိ စ တထာ၊ ဥဒါနဿ ပဝေဒိတာ’’တိ။

ဣဓ ပန ‘‘ဒွါသီတိ သုတ္တန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န သမေတိ၊ တသ္မာ ‘‘အသီတိ သုတ္တန္တာ’’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။

ဝုတ္တဉှေတံ ¶ ဘဂဝတာ – ‘‘ဝုတ္တမရဟတာတိ မေ သုတံ။ ဧကဓမ္မံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဇဟထ၊ အဟံ ဝေါ ပါဋိဘောဂေါ အနာဂါမိတာယ။ ကတမံ ဧကဓမ္မံ? လောဘံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကဓမ္မံ ပဇဟထ၊ အဟံ ဝေါ ပါဋိဘောဂေါ အနာဂါမိတာယာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ဧကကဒုကတိကစတုက္ကဝသေန ဣတိဝုတ္တကပါဠိယံ (ဣတိဝု။ ၁) သင်္ဂဟမာရောပိတာနိ ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာနိ ဣတိဝုတ္တကံ နာမာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ ဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ’’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဧကကနိပါတေ တာဝ သတ္တဝီသတိ သုတ္တာနိ၊ ဒုကနိပါတေ ဒွါဝီသတိ၊ တိကနိပါတေ ¶ ပညာသ၊ စတုက္ကနိပါတေ တေရသာတိ ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာနေဝ ဣတိဝုတ္တကပါဠိယံ အာဂတာနိ။ တတောယေဝ စ ပါဠိယံ –

‘‘ပသန္နာ ဧကမာဘာယိ၊ ပုဂ္ဂလံ အတီတေန ပဉ္စမံ၊

ဧဝဉ္စေ ဩပဓိကံ ပုညံ၊ သတ္တဝီသ ပကာသိတာ’’တိ။ –

ဧဝမာဒိနာ ဥဒ္ဒါနဂါထာဟိ ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တာနိ ဂဏေတွာ ဒဿိတာနိ။ တေနေဝ စ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) –

‘‘သုတ္တတော ဧကကနိပါတေ တာဝ သတ္တဝီသတိ သုတ္တာနိ၊ ဒုကနိပါတေ ဒွါဝီသတိ၊ တိကနိပါတေ ပညာသ၊ စတုက္ကနိပါတေ တေရသာတိ ဒွါဒသာဓိကသတသုတ္တသင်္ဂဟ’’န္တိ –

ဝုတ္တံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အပ္ပကံ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘ဒွါသီတိ ခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အသီတိ ခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ ဝိယ ‘‘ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ’’တိ ဝုတ္တန္တိပိ သက္ကာ ¶ ဝတ္တုံ၊ တထာပိ ဤဒိသေ ဌာနေ ပမာဏံ ဒဿေန္တေန ယာထာဝတောဝ နိယမေတွာ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ’’ ဣစ္စေဝ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။

ဇာတံ ဘူတံ ပုရာဝုတ္ထံ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗစရိတံ ကာယတိ ကထေတိ ပကာသေတီတိ ဇာတကံ။

‘‘စတ္တာရောမေ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ အာနန္ဒေ။ ကတမေ စတ္တာရော? သစေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုပရိသာ အာနန္ဒံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမတိ၊ ဒဿနေနပိ သာ အတ္တမနာ ဟောတိ။ တတ္ထ စေ အာနန္ဒော ဓမ္မံ ဘာသတိ၊ ဘာသိတေနပိ သာ အတ္တမနာ ဟောတိ၊ အတိတ္တာဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုပရိသာ ဟောတိ၊ အထ အာနန္ဒော တုဏှီ ဘဝတိ။ သစေ ဘိက္ခုနီပရိသာ…ပေ… ဥပါသကပရိသာ…ပေ… ဥပါသိကာ ပရိသာ အာနန္ဒံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမတိ၊ ဒဿနေနပိ သာ အတ္တမနာ ဟောတိ။ တတ္ထ စေ အာနန္ဒော ဓမ္မံ ဘာသတိ၊ ဘာသိတေနပိ သာ အတ္တမနာ ဟောတိ၊ အတိတ္တာဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပါသိကာပရိသာ ဟောတိ၊ အထ အာနန္ဒော တုဏှီ ဘဝတိ။ ဣမေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရော အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ အာနန္ဒေ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၂၉) ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တာ သဗ္ဗေပိ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ သုတ္တန္တာ အဗ္ဘုတဓမ္မံ နာမာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။

စူဠဝေဒလ္လာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၆၀ အာဒယော) ဝိသာခေန နာမ ဥပါသကေန ပုဋ္ဌာယ ဓမ္မဒိန္နာယ နာမ ဘိက္ခုနိယာ ဘာသိတံ သုတ္တံ စူဠဝေဒလ္လန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာဝေဒလ္လံ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉ အာဒယော) ပန မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရေန ပုစ္ဆိတေန အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တမ္ပိ (မ။ နိ။ ၁။၈၉ အာဒယော) ဘိက္ခူဟိ ပုဋ္ဌေန တေနေဝါယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတံ။ ဧတာနိ မဇ္ဈိမနိကာယပရိယာပန္နာနိ။ သက္ကပဉှံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၄ အာဒယော) ပန သက္ကေန ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ အဘာသိ၊ တဉ္စ ဒီဃနိကာယပရိယာပန္နန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တမ္ပိ (မ။ နိ။ ၃။၈၅ အာဒယော) တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ ပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယာ အညတရေန ဘိက္ခုနာ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ဘာသိတံ၊ တံ ပန မဇ္ဈိမနိကာယပရိယာပန္နန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝေဒန္တိ ဉာဏံ။ တုဋ္ဌိန္တိ ယထာဘာသိတဓမ္မဒေသနံ ဝိဒိတွာ ‘‘သာဓု အယျေ၊ သာဓာဝုသော’’တိအာဒိနာ အဗ္ဘနုမောဒနဝသပ္ပဝတ္တံ ပီတိသောမနဿံ။ လဒ္ဓါ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ လဘိတွာ၊ ပုနပ္ပုနံ လဘိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ ¶ အင်္ဂဝသေန သကလမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန ဝိဘဇိတွာ ကထေတုကာမော အာဟ ‘‘ကထံ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေနာတိ ဓမ္မရာသိဝသေန။ ဒွါသီတိ သဟဿာနိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ၊ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော ဂဏှိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိန္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ဥဂ္ဂဏှိံ၊ ဒွေသဟဿာဓိကာနိ အသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ သတ္ထု သန္တိကာ အဓိဂဏှိန္တိ အတ္ထော။ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတောတိ ဒွေ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ ဘိက္ခုတော ဥဂ္ဂဏှိံ၊ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကာ အဓိဂဏှိံ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒီဟိ ဘာသိတာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တန္တာဒီနံ ဝသေန ဟိ ‘‘ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုရာသီတိ သဟဿာနီတိ ¶ တဒုဘယံ သမောဓာနေတွာ စတုသဟဿာဓိကာနိ အသီတိ သဟဿာနိ။ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနောတိ ယေ ဓမ္မာ မမ ပဝတ္တိနော ပဝတ္တမာနာ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ဇိဝှဂ္ဂေ ပရိဝတ္တန္တိ၊ တေ ဓမ္မာ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယေ ဣမေ’’တိ ပဒစ္ဆေဒံ ကတွာ ‘‘ယေ ဣမေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဘိက္ခူနဉ္စ ပဝတ္တိနော၊ တေဟိ ပဝတ္တိတာ၊ တေသွာဟံ ဒွါသီတိ သဟဿာနိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ၊ ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတောတိ ဧဝံ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ။

ဧတ္ထ စ သုဘသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄ အာဒယော) ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဉ္စ (မ။ နိ။ ၃။၇၉ အာဒယော) ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု အန္တောဂဓံ ဟောတိ၊ န ဟောတီတိ? တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါဂဏ္ဌိပဒေ တာဝ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သယံ ဝုတ္တဓမ္မက္ခန္ဓာနံ ဘိက္ခုတော ဂဟိတေယေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဧဝမာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ဘဂဝတာ ပန ဒိန္နနယေ ဌတွာ ဘာသိတတ္တာ သယံ ဝုတ္တဓမ္မက္ခန္ဓာနမ္ပိ ‘‘ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိ’’န္တိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ ဝတ္တုံ ယုတ္တတရံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဘဂဝတာယေဝ ဟိ ဒိန္နနယေ ဌတွာ သာဝကာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ တေနေဝ ဟိ တတိယသင်္ဂီတိယဉ္စ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ဘာသိတမ္ပိ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏံ ဗုဒ္ဓဘာသိတံ နာမ ဇာတံ၊ တတောယေဝ စ အတ္တနာ ဘာသိတမ္ပိ သုဘသုတ္တာဒိ သင်္ဂီတိံ အာရောပေန္တေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ပရိဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေနာတိ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနေန ဗြာဟ္မဏေန ‘‘တွံ ဗဟုဿုတောတိ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပါကဋော၊ ကိတ္တကာ ဓမ္မာ တေ သတ္ထာရာ ဘာသိတာ၊ တယာ ဓာရိတာ’’တိ ပုစ္ဆိတေ တဿ ပဋိဝစနံ ဒေန္တေန အာယသ္မတာ ¶ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဧဝံ ‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိ’’န္တိအာဒိနာ ပရိဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓာနံ ဝသေန။ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ သတိပဋ္ဌာနာဒိ။ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဉှိ ‘‘ဧကာယနော အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဂ္ဂေါ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃) စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ အာရဘိတွာ တေသံယေဝ ဝိဘာဂဒဿနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဧကာနုသန္ဓိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အနေကာနုသန္ဓိကန္တိ နာနာနုသန္ဓိကံ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တာဒိ။ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဉှိ နာနာဌာနေသု နာနာဓမ္မဒေသနာနံ ဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘အနေကာနုသန္ဓိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဂါထာဗန္ဓေသု ပဉှပုစ္ဆနန္တိ –

‘‘ကတိ ဆိန္ဒေ ကတိ ဇဟေ၊ ကတိ စုတ္တရိ ဘာဝယေ၊

ကတိ သင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု၊ ‘ဩဃတိဏ္ဏော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၅) –

ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ¶ ပဉှပုစ္ဆနံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ အတ္ထော။

‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ၊ ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ၊

ပဉ္စ သင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု၊ ‘ဩဃတိဏ္ဏော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၅) –

ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ဝိသဇ္ဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိကဒုကဘာဇနံ နိက္ခေပကဏ္ဍအဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ၊ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ အဗျာကတာ ဓမ္မာ၊ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ၊ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ၊ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒီသု တိကေသု ကုသလတ္တိကဿ ဝိဘဇနဝသေန ယံ ဝုတ္တံ နိက္ခေပကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၉၈၅-၉၈၇) –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? တီဏိ ကုသလမူလာနိ အလောဘော အဒေါသော အမောဟော၊ တံသမ္ပယုတ္တော ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဝိညာဏက္ခန္ဓော၊ တံသမုဋ္ဌာနံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မနောကမ္မံ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ အကုသလာ? တီဏိ အကုသလမူလာနိ လောဘော ဒေါသော မောဟော၊ တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ၊ တံသမ္ပယုတ္တော ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… မနောကမ္မံ။ ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ။

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ? ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပါကာ ကာမာဝစရာ ရူပါဝစရာ အရူပါဝစရာ အပရိယာပန္နာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော ¶ …ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော၊ ယေ စ ဓမ္မာ ကိရိယာ နေဝ ကုသလာ နာကုသလာ န စ ကမ္မဝိပါကာ သဗ္ဗဉ္စ ရူပံ အသင်္ခတာ စ ဓာတု။ ဣမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ’’တိ –

အယမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဧဝံ သေသတ္တိကာနမ္ပိ ဧကေကဿ တိကဿ ဝိဘဇနံ ဧကေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တထာ ‘‘ဟေတူ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒိကေသု ဒုကေသု ဧကေကဿ ဒုကဿ ဝိဘဇနဝသေန ယံ ဝုတ္တံ –

‘‘ကတမေ ¶ ဓမ္မာ ဟေတူ? တယော ကုသလာ ဟေတူ၊ တယော အကုသလာ ဟေတူ၊ တယော အဗျာကတာ ဟေတူ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၅၉) –

အာဒိ၊ တတ္ထာပိ ဧကေကဿ ဒုကဿ ဝိဘဇနံ ဧကေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ပုန အဋ္ဌကထာကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၁၃၈၄-၁၃၈၆) –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? စတူသု ဘူမီသု ကုသလံ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အကုသလာ? ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ။ ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ။ ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ? စတူသု ဘူမီသု ဝိပါကော တီသု ဘူမီသု ကိရိယာဗျာကတံ ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ဣမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ’’တိ –

ဧဝမာဒိနာ ကုသလတ္တိကာဒိဝိဘဇနဝသေန ပဝတ္တေသု တိကဘာဇနေသု ဧကေကဿ တိကဿ ဘာဇနံ ဧကေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ တထာ –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဟေတူ? တယော ကုသလာ ဟေတူ၊ တယော အကုသလာ ဟေတူ၊ တယော အဗျာကတာ ဟေတူ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၄၁) –

အာဒိနယပ္ပဝတ္တေသု ဒုကဘာဇနေသု ဧကမေကံ ဒုကဘာဇနံ ဧကေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ ဧဝမေတ္ထ တိကဒုကဘာဇနဝသေန ဓမ္မက္ခန္ဓဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧကမေကဉ္စ စိတ္တဝါရဘာဇနန္တိ ဧတ္ထ ပန –

‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) –

ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တေ ¶ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ ဧကမေကံ စိတ္တဝါရဘာဇနံ ဧကေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကေကတိကဒုကဘာဇနံ ဧကမေကံ စိတ္တဝါရဘာဇန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧကေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဧကေကော’’တိ အဝုတ္တေပိ ဟိ အယမတ္ထော အတ္ထတော ဝိညာယမာနောဝ ဟောတီတိ ‘‘ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထိ ဝတ္ထူတိအာဒီသု ဝတ္ထု နာမ သုဒိန္နကဏ္ဍာဒိ ¶ ။ မာတိကာတိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၄) တသ္မိံ တသ္မိံ အဇ္ဈာစာရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒံ။ ပဒဘာဇနီယန္တိ တဿ တဿ သိက္ခာပဒဿ ‘‘ယော ပနာတိ ယော ယာဒိသော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ပါရာ။ ၄၅) ဝိဘဇနံ။ အန္တရာပတ္တီတိ ‘‘ပဋိလာတံ ဥက္ခိပတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၅၅) ဧဝမာဒိနာ သိက္ခာပဒန္တရေသု ပညတ္တာ အာပတ္တိ။ အနာပတ္တီတိ ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿ အသာဒိယန္တဿ ဥမ္မတ္တကဿ ခိတ္တစိတ္တဿ ဝေဒနာဋ္ဋဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော ကစ္ဆေဒေါတိ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တေ အတိက္ကန္တသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ ဒသာဟာတိက္ကန္တေ ဝေမတိကော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ ဒသာဟာတိက္ကန္တေ အနတိက္ကန္တသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၈) ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တော တိကပါစိတ္တိယတိကဒုက္ကဋာဒိဘေဒေါ တိကပရိစ္ဆေဒေါ။

ဣဒါနိ ဧဝမေတံ အဘေဒတော ရသဝသေန ဧကဝိဓန္တိအာဒိနာ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ အယံ ဝိနယော…ပေ… ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မဝိနယာဒိဘေဒေန ဝဝတ္ထပေတွာ သင်္ဂါယန္တေန မဟာကဿပပမုခေန ဝသီဂဏေန အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝပဋိမဏ္ဍိတာယ သင်္ဂီတိယာ ဣမဿ ပိဋကဿ ဝိနယဘာဝေါ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနာဒိဘာဝေါ စ ဝဝတ္ထာပိတောတိ ဒဿေတိ။ န ကေဝလံ ဣမမေဝိမဿ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒံ ဝဝတ္ထပေတွာ သင်္ဂီတံ၊ အထ ခေါ အညမ္ပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ကေဝလဉ္စ ဣမမေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒါနသင်္ဂဟော ပဌမပါရာဇိကာဒီသု အာဂတာနံ ဝိနီတဝတ္ထုအာဒီနံ သင်္ခေပတော သင်္ဂဟဒဿနဝသေန ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ကထိတာ –

‘‘မက္ကဋီ ဝဇ္ဇိပုတ္တာ စ၊ ဂိဟီ နဂ္ဂေါ စ တိတ္ထိယာ၊

ဒါရိကုပ္ပလဝဏ္ဏာ စ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိပရေ ဒုဝေ’’တိ။ (ပါရာ။ ၆၆) –

အာဒိကာ ¶ ဂါထာယော။ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂမူလပရိယာယဝဂ္ဂါဒိဝသေန သင်္ဂဟော ဝဂ္ဂသင်္ဂဟော။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပေယျာလနီလစက္ကပေယျာလာဒိဝဝတ္ထာပနဝသေန ပေယျာလသင်္ဂဟော။ အင်္ဂုတ္တရနိကာယာဒီသု ဧကကနိပါတာဒိသင်္ဂဟော။ သံယုတ္တနိကာယေ ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဝသေန သံယုတ္တသင်္ဂဟော။ မဇ္ဈိမနိကာယာဒီသု မူလပဏ္ဏာသကာဒိဝသေန ပဏ္ဏာသကသင်္ဂဟော။

အဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သင်္ဂီတိပရိယောသာနေ သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သင်္ကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ကမ္ပိ။ သမ္ပကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓံ အဓော စ ဂစ္ဆန္တီ သမ္ပကမ္ပိ။ သမ္ပဝေဓီတိ စတူသု ဒိသာသု ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ပဝေဓိ။ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တာနိ အစ္ဆရိယာနိ၊ ပုပ္ဖဝဿစေလုက္ခေပါဒီနိ ¶ ။ ယာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ မဟာကဿပါဒီဟိ ပဉ္စဟိ သတေဟိ ယေန ကတာ သင်္ဂီတာ၊ တေန ပဉ္စသတာနိ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ‘‘ပဉ္စသတာ’’တိ စ၊ ထေရေဟေဝ ကတတ္တာ ထေရာ မဟာကဿပါဒယော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ‘‘ထေရိကာ’’တိ စ လောကေ ဝုစ္စတိ၊ အယံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧဝံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ယဒတ္ထံ သာ ဣဓ နိဒဿိတာ၊ တံ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိအာဒိ ဝက္ခမာနံ သဗ္ဗံ နိဒါနဝစနံ ဝုတ္တံ။ ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟေ ကထိယမာနေ နိဒါနဝစနံ ဝုတ္တံ၊ နနု စ ဘဂဝတာ ဘာသိတဝစနဿေဝ သင်္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာယ ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓဧယျဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသေဟိ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဌပိတာ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ အသမ္မောသဓမ္မာ သဒ္ဓေယျာ စ၊ ဒေသကာလကတ္တုဟေတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗန္ဓော ဝိယ ဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော။ တေနေဝ စ အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ‘‘ပဌမပါရာဇိကံ အာဝုသော၊ ဥပါလိ၊ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသာဒိပုစ္ဆာသု ကတာသု တာသံ ဝိသဇ္ဇနံ ကရောန္တေန အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ‘‘တေန သမယေနာ’’တိအာဒိနာ ပဌမပါရာဇိကဿ နိဒါနံ ဘာသိတံ။

အပိစ သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယဿ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထကာ ပဋိပတ္တိ အတ္တဟိတတ္ထာ ဝါ၊ တသ္မာ ¶ ပရေသံယေဝတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ ယထာပဝတ္တံ ဝုစ္စမာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ အနုသာသနဋ္ဌေန သာသနံ၊ န ကဗ္ဗရစနာ။ တယိဒံ သတ္ထုရစိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသေဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထ နိဒါနဝစနေဟိ ယထာရဟံ ပကာသီယတိ။

အပိစ သတ္ထုနော ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနေန သာသနဿ ပမာဏဘာဝဒဿနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ၊ တဉ္စဿ ပမာဏဘာဝဒဿနံ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိ ဣမိနာ ပဒဒွယေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗုဒ္ဓါတိ ဟိ ဣမိနာ တထာဂတဿ အနညသာဓာရဏသုပရိသုဒ္ဓဉာဏာဒိဂုဏဝိသေသယောဂပရိဒီပနေန၊ ဘဂဝါတိ စ ဣမိနာ ရာဂဒေါသမောဟာဒိသဗ္ဗကိလေသမလဒုစ္စရိတာဒိဒေါသပ္ပဟာနဒီပနေန၊ တတော ဧဝ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဘာဝဒီပနေန အယမတ္ထော သဗ္ဗထာ ပကာသိတော ဟောတီတိ ဣဒမေတ္ထ နိဒါနဝစနပ္ပယောဇနဿ မုခမတ္တနိဒဿနံ။

တတြာယံ အာစရိယပရမ္ပရာတိ တသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေ အယံ အာစရိယာနံ ပရမ္ပရာ ပဝေဏီ ပဋိပါဋိ။ ဥပါလိ ဒါသကောတိအာဒီသု ဥပါလိတ္ထေရော ပါကဋောယေဝ၊ ဒါသကတ္ထေရာဒယော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ ဝေသာလိယံ ကိရ ဧကော ဒါသကော နာမ ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ တိဏ္ဏံ အန္တေဝါသိကသတာနံ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကော ဟုတွာ အာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တော ဒွါဒသဝဿိကောယေဝ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ အန္တေဝါသိကပရိဝုတော ဓမ္မဝိနယံ သင်္ဂါယိတွာ ဝါလိကာရာမေ နိဝသန္တံ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနော ဝေဒေသု သဗ္ဗာနိ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနာနိ ထေရံ ပုစ္ဆိ။ ထေရောပိ သဗ္ဗံ ဗျာကရိတွာ သယမ္ပိ ဧကံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော နာမံ သန္ဓာယ ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ ‘‘ဧကဓမ္မော ခေါ၊ မာဏဝ၊ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနုပတတိ၊ သဗ္ဗေပိ၊ မာဏဝ၊ ဓမ္မာ ဧကဓမ္မသ္မိံ ဩသရန္တိ၊ ကတမော နု ခေါ သော၊ မာဏဝက၊ ဓမ္မော’’တိ။ သောပိ ခေါ မာဏဝေါ ပဉှဿ အတ္ထံ အဇာနန္တော ‘‘ကိမိဒံ ဘော ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ အာဟ။ ဗုဒ္ဓမန္တောယံ မာဏဝါတိ။ သက္ကာ ပနာယံ ဘော မယှမ္ပိ ဒါတုန္တိ။ သက္ကာ၊ မာဏဝ၊ အမှေဟိ ဂဟိတပဗ္ဗဇ္ဇံ ဂဏှန္တဿ ဒါတုန္တိ။ ‘‘သာဓု ခေါ ဘော ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ မာဏဝေါ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တနော မာတရံ ပိတရံ အာစရိယဉ္စ အနုဇာနာပေတွာ တီဟိ အန္တေဝါသိကသတေဟိ သဒ္ဓိံ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော ဥပသမ္ပဒံ ¶ လဘိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ထေရော တံ ဓုရံ ကတွာ ခီဏာသဝသဟဿဿ ပိဋကတ္တယံ ဝါစေသိ။

သောဏကော ပန ဒါသကတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော။ သော ကိရ ကာသီသု ဧကဿ ဝါဏိဇကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ ပဉ္စဒသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဧကံ သမယံ မာတာပိတူဟိ သဒ္ဓိံ ဝါဏိဇ္ဇာယ ဂိရိဗ္ဗဇံ ဂတော။ တတော ပဉ္စပညာသဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေဠုဝနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဒါသကတ္ထေရံ သပရိသံ ဒိသွာ အတိဝိယ ပသန္နော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ထေရေန မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ ဝုတ္တော မာတာပိတုသန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ တေသု အနိစ္ဆန္တေသု ဆိန္နဘတ္တော ဟုတွာ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတွာ ပဉ္စပညာသာယ ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တံ ထေရော သကလံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ သောပိ ဂဏပါမောက္ခော ဟုတွာ ဗဟူနံ ဓမ္မဝိနယံ ဝါစေသိ။

သိဂ္ဂဝတ္ထေရော ပန သောဏကတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အဟောသိ။ သော ကိရ ပါဋလိပုတ္တေ သိဂ္ဂဝေါ နာမ အမစ္စပုတ္တော ဟုတွာ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကေသု တီသု ပါသာဒေသု သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော ဧကဒိဝသံ အတ္တနော သဟာယေန စဏ္ဍဝဇ္ဇိနာ သေဋ္ဌိပုတ္တေန သဒ္ဓိံ သပရိဝါရော ကုက္ကုဋာရာမံ ဂန္တွာ တတ္ထ သောဏကတ္ထေရံ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အနာလပန္တံ ဉတွာ ဂန္တွာ တံ ကာရဏံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပုစ္ဆိတွာ ဘိက္ခူဟိ ‘‘သမာပတ္တိံ သမာပန္နာ နာလပန္တီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ကထံ၊ ဘန္တေ၊ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟန္တီ’’တိ ပုန ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ စ ဘိက္ခူဟိ ‘‘သတ္ထုနော စေဝ သင်္ဃဿ စ ပက္ကောသနာယ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလတော အာယုသင်္ခယာ ¶ စ ဝုဋ္ဌဟန္တီ’’တိ ဝတွာ တဿ သပရိဝါရဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ သင်္ဃဿ ဝစနေန နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာပိတံ သောဏကတ္ထေရံ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ မယာ သဒ္ဓိံ နာလပိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ထေရေန ‘‘ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗကံ ကုမာရ ဘုဉ္ဇိမှာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သက္ကာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ အမှေဟိပိ တံ ဘောဇေတု’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သက္ကာ၊ ကုမာရ၊ အမှာဒိသေ ကတွာ ဘောဇေတု’’န္တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ မာတာပိတူနံ အာရောစေတွာ တေဟိ အနုညာတော အတ္တနော သဟာယေန စဏ္ဍဝဇ္ဇိနာ တေဟိ စ ပဉ္စဟိ ပုရိသသတေဟိ သဒ္ဓိံ သောဏကတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပန္နော အဟောသိ။ တတ္ထ သိဂ္ဂဝေါ စ စဏ္ဍဝဇ္ဇီ စ ဒွေ ¶ ဥပဇ္ဈာယဿေဝ သန္တိကေ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အပရဘာဂေ ဆဠဘိညာ အဟေသုံ။

တိဿဿ ပန မောဂ္ဂလိပုတ္တဿ အနုပုဗ္ဗကထာ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဝိဇိတာဝိနောတိ ဝိဇိတသဗ္ဗကိလေသပဋိပက္ခတ္တာ ဝိဇိတဝန္တော။ ပရမ္ပရာယာတိ ပဋိပါဋိယာ၊ အနုက္ကမေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇမ္ဗုသိရိဝှယေတိ ဇမ္ဗုသဒိသနာမေ၊ ဇမ္ဗုနာမကေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟန္တေန ဟိ ဇမ္ဗုရုက္ခေန အဘိလက္ခိတတ္တာ ဒီပေါပိ ‘‘ဇမ္ဗူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အစ္ဆိဇ္ဇမာနံ အဝိနဿမာနံ ကတွာ။

ဝိနယဝံသန္တိအာဒီဟိ တီဟိ ဝိနယပါဠိယေဝ ကထိတာ ပရိယာယဝစနတ္တာ။ ပကတညုတန္တိ ဝေယျတ္တိယံ၊ ပဋုဘာဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓုရဂ္ဂါဟော အဟောသီတိ ပဓာနဂ္ဂါဟီ အဟောသိ၊ သဗ္ဗေသံ ပါမောက္ခော ဟုတွာ ဂဏှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘိက္ခူနံ သမုဒါယော သမူဟော ဘိက္ခုသမုဒါယော၊ သမဏဂဏောတိ အတ္ထော။

ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

‘‘ယဒါ နိဗ္ဗာယိံသူ’’တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇောတယိတွာ စ သဗ္ဗဓီတိ တမေဝ သဒ္ဓမ္မံ သဗ္ဗတ္ထ ပကာသယိတွာ။ ‘‘ဇုတိမန္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ‘‘ဇုတီမန္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပညာဇောတိသမ္ပန္နာတိ အတ္ထော၊ တေဇဝန္တောတိ ဝါ၊ မဟာနုဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာယိံသူတိ အနုပါဒိသေသာယ ¶ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု။ ပဟီနသဗ္ဗကိလေသတ္တာ နတ္ထိ ဧတေသံ ကတ္ထစိ အာလယော တဏှာတိ အနာလယာ၊ ဝီတရာဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဝဿသတပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတီတိ ဝဿသတံ ပရိနိဗ္ဗုတဿ အဿာတိ ဝဿသတပရိနိဗ္ဗုတော၊ ဘဂဝါ၊ တသ္မိံ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဝဿသတေ အတိက္ကန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေသာလိကာတိ ဝေသာလီနိဝါသိနော။ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာတိ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ ဝေသာလိယံ ကုလာနံ ပုတ္တာ။ ကပ္ပတိ သိင်္ဂီလောဏကပ္ပောတိ သိင်္ဂေန လောဏံ ပရိဟရိတွာ ပရိဟရိတွာ အလောဏကပိဏ္ဍပါတေန သဒ္ဓိံ ဘုဉ္ဇိတုံ ကပ္ပတိ၊ န သန္နိဓိံ ကရောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကပ္ပတိ ဒွင်္ဂုလကပ္ပောတိ ဒွင်္ဂုလံ ¶ အတိက္ကန္တာယ ဆာယာယ ဝိကာလေ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ကပ္ပတိ ဂါမန္တရကပ္ပောတိ ‘‘ဂါမန္တရံ ဂမိဿာမီ’’တိ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ကပ္ပတိ အာဝါသကပ္ပောတိ ဧကသီမာယံ နာနာသေနာသနေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဥပေါသထာဒီနိ သင်္ဃကမ္မာနိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ကပ္ပတိ အနုမတိကပ္ပောတိ ‘‘အနာဂတာနံ အာဂတကာလေ အနုမတိံ ဂဟေဿာမီ’’တိ တေသု အနာဂတေသုယေဝ ဝဂ္ဂေန သင်္ဃေန ကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာ အနုမတိံ ဂဟေတုံ ကပ္ပတိ၊ ဝဂ္ဂကမ္မံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကပ္ပတိ အာစိဏ္ဏကပ္ပောတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ အာစိဏ္ဏော ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ သော ပန ဧကစ္စော ကပ္ပတိ ဓမ္မိကော၊ ဧကစ္စော န ကပ္ပတိ အဓမ္မိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကပ္ပတိ အမထိတကပ္ပောတိ ယံ ခီရံ ခီရဘာဝံ ဝိဇဟိတံ ဒဓိဘာဝံ အသမ္ပတ္တံ၊ တံ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တံ ဘုဉ္ဇိတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ကပ္ပတိ ဇလောဂိံ ပါတုန္တိ ဧတ္ထ ဇလောဂီတိ တရုဏသုရာ။ ယံ မဇ္ဇသမ္ဘာရံ ဧကတော ကတံ မဇ္ဇဘာဝမသမ္ပတ္တံ၊ တံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဇာတရူပရဇတန္တိ သရသတော ဝိကာရံ အနာပဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗဒါ ဇာတံ ရူပမေဝ ဟောတီတိ ဇာတံ ရူပမေတဿာတိ ဇာတရူပံ၊ သုဝဏ္ဏံ။ ဓဝလသဘာဝတာယ ရာဇတီတိ ရဇတံ၊ ရူပိယံ။ သုသုနာဂပုတ္တောတိ သုသုနာဂဿ ပုတ္တော။

ကာကဏ္ဍကပုတ္တောတိ ကာကဏ္ဍကဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော။ ဝဇ္ဇီသူတိ ဇနပဒဝစနတ္တာ ဗဟုဝစနံ ကတံ။ ဧကောပိ ဟိ ဇနပဒေါ ရုဠှီသဒ္ဒတ္တာ ဗဟုဝစနေန ဝုစ္စတိ။ ယေန ဝေသာလီ၊ တဒဝသရီတိ ယေန ဒိသာဘာဂေန ဝေသာလီ အဝသရိတဗ္ဗာ၊ ယသ္မိံ ဝါ ပဒေသေ ဝေသာလီ၊ တဒဝသရိ၊ တံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယန္တိ ဧတ္ထ မဟာဝနံ နာမ သယံဇာတမရောပိမံ သပရိစ္ဆေဒံ မဟန္တံ ဝနံ။ ကပိလဝတ္ထုသာမန္တာ ပန မဟာဝနံ ဟိမဝန္တေန သဟ ဧကာဗဒ္ဓံ အပရိစ္ဆေဒံ ဟုတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ အာဟစ္စ ဌိတံ၊ ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတီတိ သပရိစ္ဆေဒံ မဟန္တံ ဝနန္တိ မဟာဝနံ။ ကူဋာဂါရသာလာ ပန မဟာဝနံ နိဿာယ ကတေ အာရာမေ ကူဋာဂါရံ အန္တော ကတွာ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေန ဟံသမဏ္ဍလာကာရေန ကတာ။

တဒဟုပေါသထေတိ ¶ ဧတ္ထ တဒဟူတိ တသ္မိံ အဟနိ၊ တသ္မိံ ဒိဝသေတိ အတ္ထော။ ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော၊ ဥပဝသိတဗ္ဗဒိဝသော။ ဥပဝသန္တီတိ စ သီလေန ဝါ သဗ္ဗသော အာဟာရဿ စ အဘုဉ္ဇနသင်္ခါတေန အနသနေန ¶ ဝါ ခီရပါနမဓုပါနာဒိမတ္တေန ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ အတ္ထော။ သော ပနေသ ဒိဝသော အဋ္ဌမီစာတုဒ္ဒသီပန္နရသီဘေဒေန တိဝိဓော။ ကတ္ထစိ ပန ပါတိမောက္ခေပိ သီလေပိ ဥပဝါသေပိ ပညတ္တိယမ္ပိ ဥပေါသထသဒ္ဒေါ အာဂတော။ တထာ ဟေသ ‘‘အာယာမာဝုသော ကပ္ပိန၊ ဥပေါသထံ ဂမိဿာမာ’’တိအာဒီသု ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ အာဂတော။ ‘‘ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော ခေါ ဝိသာခေ ဥပေါသထော ဥပဝုတ္ထော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၄၃) သီလေ။ ‘‘သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါ ဖေဂ္ဂု၊ သုဒ္ဓဿုပေါသထော သဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၉) ဥပဝါသေ။ ‘‘ဥပေါသထော နာမ နာဂရာဇာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၆၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၈) ပညတ္တိယဉ္စ အာဂတော။ တတ္ထ ဥပေစ္စ ဝသိတဗ္ဗတော ဥပေါသထော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ဥပေတေန သမန္နာဂတေန ဟုတွာ ဝသိတဗ္ဗတော သန္တာနေ ဝါသေတဗ္ဗတော ဥပေါသထော သီလံ။ အသနာဒိသံယမာဒိံ ဝါ ဥပေစ္စ ဝသန္တီတိ ဥပေါသထော ဥပဝါသော။ တထာရူပေ ဟတ္ထိအဿဝိသေသေ ဥပေါသထောတိ သမညာမတ္တတော ဥပေါသထော ပညတ္တိ။ ဣဓ ပန ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒဟုပေါသထေ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၈၁) ဝိယ ဥပေါသထဒိဝသော အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ တဒဟုပေါသထေတိ တသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသေတိ အတ္ထော။ ကံသပါတိန္တိ သုဝဏ္ဏပါတိံ။ ကဟာပဏမ္ပီတိအာဒီသု ကဟာပဏဿ သမဘာဂေါ အဍ္ဎော။ ပါဒေါ စတုတ္ထဘာဂေါ။ မာသကောယေဝ မာသကရူပံ။ သဗ္ဗံ တာဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ သတ္တသတိကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၄၄၆ အာဒယော) အာဂတာ သဗ္ဗာပိ ပါဠိ ဣဓ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ သာ ကုတော ဝတ္တဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ယာဝ ဣမာယ ပန ဝိနယသင်္ဂီတိယာ’’တိအာဒိ။ သင်္ဂါယိတသဒိသမေဝ သင်္ဂါယိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။

ပုဗ္ဗေ ကတံ ဥပါဒါယာတိ ပုဗ္ဗေ ကတံ ပဌမသင်္ဂီတိမုပါဒါယ။ သာ ပနာယံ သင်္ဂီတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသူတိ တေသု သင်္ဂီတိကာရကေသု ထေရေသု။ ဝိဿုတာတိ ဂဏပါမောက္ခတာယ ဝိဿုတာ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋာ။ တသ္မိဉှိ သန္နိပါတေ အဋ္ဌေဝ ဂဏပါမောက္ခာ မဟာထေရာ အဟေသုံ၊ တေသု စ ဝါသဘဂါမီ သုမနောတိ ဒွေ ထေရာ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ၊ အဝသေသာ ဆ အာနန္ဒတ္ထေရဿ။ ဧတေ ပန သဗ္ဗေပိ အဋ္ဌ မဟာထေရာ ဘဂဝန္တံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ။ ဣဒါနိ တေ ထေရေ သရူပတော ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗကာမီ စာ’’တိအာဒိ။ သာဏသမ္ဘူတောတိ သာဏဒေသဝါသီ သမ္ဘူတတ္ထေရော ¶ ။ ဒုတိယော သင်္ဂဟောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပန္နဘာရာတိ ပတိတက္ခန္ဓဘာရာ။ ‘‘ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကတကိစ္စာတိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကတ္တဗ္ဗဿ ပရိညာပဟာနသအဆကိရိယာဘာဝနာသင်္ခါတဿ သောဠသဝိဓဿပိ ကိစ္စဿ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ကတကိစ္စာ။

အဗ္ဗုဒန္တိ ဥပဒ္ဒဝံ ဝဒန္တိ စောရကမ္မမ္ပိ ဘဂဝတော ဝစနံ ထေနေတွာ အတ္တနော ဝစနဿ ဒီပနတော ¶ ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဗ္ဗုဒံ ဂဏ္ဍော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမန္တိ ဝက္ခမာနနိဒဿနံ။ သန္ဒိဿမာနာ မုခါ သမ္မုခါ။ ဥပရိဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ ဘာဝိတမဂ္ဂန္တိ ဥပရိဗြဟ္မလောကေ ဥပပတ္တိယာ ဥပ္ပာဒိတဇ္ဈာနံ။ ဈာနဉှိ တတြူပပတ္တိယာ ဥပါယဘာဝတော ဣဓ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပါယော ဟိ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ – တံ တံ ဥပပတ္တိံ မဂ္ဂတိ ဂဝေသတိ ဇနေတိ နိပ္ဖာဒေတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထတော စာယံ မဂ္ဂေါ နာမ စေတနာပိ ဟောတိ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ တဒုဘယမ္ပိ။ ‘‘နိရယဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဇာနာမိ နိရယဂါမိဉ္စ မဂ္ဂ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃) ဟိ ဧတ္ထ စေတနာ မဂ္ဂေါ နာမ။

ဧတေန ဟိ ဂစ္ဆတိ ဒေဝလောက’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၈။၃၂၊ ကထာ။ ၄၇၉) –

ဧတ္ထ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မဂ္ဂေါ နာမ။ ‘‘အယံ ဘိက္ခဝေ မဂ္ဂေါ အယံ ပဋိပဒါ’’တိ သင်္ခါရူပပတ္တိသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၆၁) စေတနာပိ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ မဂ္ဂေါ နာမ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဈာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဂဟေတဗ္ဗာ။

မောဂ္ဂလိဗြာဟ္မဏဿာတိ လောကသမ္မတဿ အပုတ္တကဿ မောဂ္ဂလိနာမဗြာဟ္မဏဿ။ နနု စ ကထမေတံ နာမ ဝုတ္တံ ‘‘မောဂ္ဂလိဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေဿတီ’’တိ။ ကိံ ဥပရူပပတ္တိယာ ပဋိလဒ္ဓသမာပတ္တီနမ္ပိ ကာမာဝစရေ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ? ဟောတိ။ သာ စ ကတာဓိကာရာနံ မဟာပုညာနံ စေတောပဏိဓိဝသေန ဟောတိ၊ န သဗ္ဗေသန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ မဟဂ္ဂတဿ ဂရုကကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ ပရိတ္တကမ္မံ ကထမတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတီတိ? ဧတ္ထ စ တာဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဣဒံ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘နိကန္တိဗလေနေဝ ဈာနာ ပရိဟာယတိ၊ တတော ပရိဟီနဇ္ဈာနာ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အနီဝရဏာဝတ္ထာယ နိကန္တိယာ ဈာနဿ ပရိဟာနိ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ဧဝမေတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တိ ‘‘သတိပိ မဟဂ္ဂတကမ္မုနော ဝိပါကပဋိဗာဟနသမတ္ထဿ ပရိတ္တကမ္မဿပိ အဘာဝေ ‘ဣဇ္ဈတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၇၊ အ။ နိ။ ၈။၃၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂) ဝစနတော ကာမဘဝေ စေတောပဏိဓိ မဟဂ္ဂတကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ ပရိတ္တကမ္မုနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတီ’’တိ။

သာဓု ¶ သပ္ပုရိသာတိ ဧတ္ထ သာဓူတိ အာယာစနတ္ထေ နိပါတော၊ တံ ယာစာမာတိ အတ္ထော။ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌောတိ စိတ္တပီဏနဝသေန ပုနပ္ပုနံ သန္တုဋ္ဌော။ ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါတိ သရီရဝိကာရုပ္ပာဒနပီတိဝသေန ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါ။ ပီတိမာ ဟိ ပုဂ္ဂလော ကာယစိတ္တာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတတ္တာ ‘‘ဥဒဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာဓူတိ ပဋိဿုဏိတွာတိ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဝစနံ ဒတွာ။ တီရေတွာတိ နိဋ္ဌပေတွာ။ ပုန ပစ္စာဂမိံသူတိ ပုန အာဂမိံသု။ တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ယသ္မိံ သမယေ ဒုတိယသင်္ဂီတိံ အကံသု၊ တသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ နဝကာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒဟရဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ အဓိကရဏံ န သမ္ပာပုဏိံသူတိ တံ ဝဇ္ဇိပုတ္တကေဟိ ဥပ္ပာဒိတံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ န သမ္ပာပုဏိံသု နာဂမိံသု။ နော အဟုဝတ္ထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဒဏ္ဍကမ္မန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗုတာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ယာဝ အတ္တနော အတ္တနော အာယုပရိမာဏံ၊ တာဝ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗုတာတိ အတ္ထော။

ကိံ ပန ကတွာ တေ ထေရာ ပရိနိဗ္ဗုတာတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယံ သင်္ဂဟံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ အနာဂတေပိ သဒ္ဓမ္မဝုဍ္ဎိယာ ဟေတုံ ကတွာ ပရိနိဗ္ဗုတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒါနိ ‘‘တေပိ နာမ ဧဝံ မဟာနုဘာဝါ ထေရာ အနိစ္စတာယ ဝသံ ဂတာ၊ ကိမင်္ဂံ ပန အညေ’’တိ သံဝေဇေတွာ ဩဝဒန္တော အာဟ ‘‘ခီဏာသဝါ’’တိအာဒိ။ အနိစ္စတာဝသန္တိ အနိစ္စတာဝသတ္တံ၊ အနိစ္စတာယတ္တဘာဝံ အနိစ္စတာဓီနဘာဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇမ္မိံ လာမကံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ အနဘိဘဝနီယံ အတိက္ကမိတုံ အသက္ကုဏေယျံ အနိစ္စတံ ဧဝံ ဉတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေစိ ပန ‘‘ဒုရဘိသမ္ဘဝ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပါပုဏိတုံ အသက္ကုဏေယျ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘ယံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ နိစ္စံ အမတံ ပဒံ၊ တံ ပတ္တုံ ဝါယမေ ဓီရော’’တိ သမ္ဗန္ဓံ ¶ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဝတ္တဗ္ဗံ ကိဉ္စိပိ အသေသေတွာ ဒုတိယသင်္ဂီတိ သံဝဏ္ဏိတာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ

ဒုတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

ဣမိဿာ ပန သင်္ဂီတိယာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ နိက္ကဍ္ဎိတာ တေ ဒသသဟဿာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဘိက္ခူ ပက္ခံ ပရိယေသမာနာ အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပံ ဒုဗ္ဗလပက္ခံ လဘိတွာ ဝိသုံ မဟာသင်္ဃိကံ အာစရိယကုလံ ¶ နာမ အကံသု၊ တတော ဘိဇ္ဇိတွာ အပရာနိ ဒွေ အာစရိယကုလာနိ ဇာတာနိ ဂေါကုလိကာ စ ဧကဗျောဟာရိကာ စ။ ဂေါကုလိကနိကာယတော ဘိဇ္ဇိတွာ အပရာနိ ဒွေ အာစရိယကုလာနိ ဇာတာနိ ပဏ္ဏတ္တိဝါဒါ စ ဗာဟုလိယာ စ။ ဗဟုဿုတိကာတိပိ တေသံယေဝ နာမံ၊ တေသံယေဝ အန္တရာ စေတိယဝါဒါ နာမ အပရေ အာစရိယဝါဒါ ဥပ္ပန္နာ။ ဧဝံ မဟာသင်္ဃိကာစရိယကုလတော ဒုတိယေ ဝဿသတေ ပဉ္စာစရိယကုလာနိ ဥပ္ပန္နာနိ၊ တာနိ မဟာသင်္ဃိကေဟိ သဒ္ဓိံ ဆ ဟောန္တိ။

တသ္မိံယေဝ ဒုတိယေ ဝဿသတေ ထေရဝါဒတော ဘိဇ္ဇိတွာ ဒွေ အာစရိယဝါဒါ ဥပ္ပန္နာ မဟိသာသကာ စ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ စ။ တတ္ထ ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝါဒတော ဘိဇ္ဇိတွာ အပရေ စတ္တာရော အာစရိယဝါဒါ ဥပ္ပန္နာ ဓမ္မုတ္တရိကာ ဘဒ္ဒယာနိကာ ဆန္နာဂါရိကာ သမိတိကာတိ။ ပုန တသ္မိံယေဝ ဒုတိယေ ဝဿသတေ မဟိသာသကဝါဒတော ဘိဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗတ္ထိဝါဒါ ဓမ္မဂုတ္တိကာတိ ဒွေ အာစရိယဝါဒါ ဥပ္ပန္နာ။ ပုန သဗ္ဗတ္ထိဝါဒကုလတော ဘိဇ္ဇိတွာ ကဿပိကာ နာမ ဇာတာ၊ ကဿပိကေသုပိ ဘိန္နေသု အပရေ သင်္ကန္တိကာ နာမ ဇာတာ၊ သင်္ကန္တိကေသု ဘိန္နေသု သုတ္တဝါဒါ နာမ ဇာတာတိ ထေရဝါဒတော ဘိဇ္ဇိတွာ ဣမေ ဧကာဒသ အာစရိယဝါဒါ ဥပ္ပန္နာ၊ တေ ထေရဝါဒေန သဒ္ဓိံ ဒွါဒသ ဟောန္တိ။ ဣတိ ဣမေ စ ဒွါဒသ မဟာသင်္ဃိကာနဉ္စ ဆ အာစရိယဝါဒါတိ သဗ္ဗေ အဋ္ဌာရသ အာစရိယဝါဒါ ဒုတိယေ ဝဿသတေ ¶ ဥပ္ပန္နာ။ အဋ္ဌာရသ နိကာယာတိပိ အဋ္ဌာရသာစရိယကုလာနီတိပိ ဧတေသံယေဝ နာမံ။ ဧတေသု ပန သတ္တရသ ဝါဒါ ဘိန္နကာ၊ ထေရဝါဒေါဝေကော အသမ္ဘိန္နကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဒီပဝံသေ –

‘‘နိက္ကဍ္ဎိတာ ပါပဘိက္ခူ၊ ထေရေဟိ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ၊

အညံ ပက္ခံ လဘိတွာန၊ အဓမ္မဝါဒီ ဗဟူ ဇနာ။

‘‘ဒသသဟဿာ သမာဂန္တွာ၊ အကံသု ဓမ္မသင်္ဂဟံ၊

တသ္မာယံ ဓမ္မသင်္ဂီတိ၊ မဟာသင်္ဂီတိ ဝုစ္စတိ။

‘‘မဟာသင်္ဂီတိကာ ဘိက္ခူ၊ ဝိလောမံ အကံသု သာသနေ၊

ဘိန္ဒိတွာ မူလသင်္ဂဟံ၊ အညံ အကံသု သင်္ဂဟံ။

‘‘အညတြ သင်္ဂဟိတံ သုတ္တံ၊ အညတြ အကရိံသု တေ၊

အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဘိန္ဒိံသု၊ ဝိနယေ နိကာယေသု စ ပဉ္စသု။

‘‘ပရိယာယဒေသိတဉ္စာပိ ¶ ၊ အထော နိပ္ပရိယာယဒေသိတံ၊

နီတတ္ထဉ္စေဝ နေယျတ္ထံ၊ အဇာနိတွာန ဘိက္ခဝေါ။

‘‘အညံ သန္ဓာယ ဘဏိတံ၊ အညံ အတ္ထံ ဌပယိံသု တေ၊

ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ တေ ဘိက္ခူ၊ ဗဟုံ အတ္ထံ ဝိနာသယုံ။

‘‘ဆဍ္ဍေတွာန ဧကဒေသံ၊ သုတ္တံ ဝိနယဂမ္ဘိရံ၊

ပတိရူပံ သုတ္တံ ဝိနယံ၊ တဉ္စ အညံ ကရိံသု တေ။

‘‘ပရိဝါရံ အတ္ထုဒ္ဓါရံ၊ အဘိဓမ္မံ ဆပ္ပကရဏံ၊

ပဋိသမ္ဘိဒဉ္စ နိဒ္ဒေသံ၊ ဧကဒေသဉ္စ ဇာတကံ၊

ဧတ္တကံ ဝိဿဇ္ဇေတွာန၊ အညာနိ အကရိံသု တေ။

‘‘နာမံ လိင်္ဂံ ပရိက္ခာရံ၊ အာကပ္ပကရဏာနိ စ၊

ပကတိဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ၊ တဉ္စ အညံ အကံသု တေ။

‘‘ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဘိန္နဝါဒါ၊ မဟာသင်္ဂီတိကာရကာ၊

တေသဉ္စ အနုကာရေန၊ ဘိန္နဝါဒါ ဗဟူ အဟု။

‘‘တတော အပရကာလမှိ၊ တသ္မိံ ဘေဒေါ အဇာယထ၊

ဂေါကုလိကာ ဧကဗျောဟာရိ၊ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိတ္ထ ဘိက္ခဝေါ။

‘‘ဂေါကုလိကာနံ ¶ ဒွေ ဘေဒါ၊ အပရကာလမှိ ဇာယထ၊

ဗဟုဿုတိကာ စ ပညတ္တိ၊ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိတ္ထ ဘိက္ခဝေါ။

‘‘စေတိယာ စ ပုနဝါဒီ၊ မဟာသင်္ဂီတိဘေဒကာ၊

ပဉ္စ ဝါဒါ ဣမေ သဗ္ဗေ၊ မဟာသင်္ဂီတိမူလကာ။

‘‘အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဘိန္ဒိံသု၊ ဧကဒေသဉ္စ သင်္ဂဟံ၊

ဂန္ထဉ္စ ဧကဒေသဉှိ၊ ဆဍ္ဍေတွာ အညံ အကံသု တေ။

‘‘နာမံ ¶ လိင်္ဂံ ပရိက္ခာရံ၊ အာကပ္ပကရဏာနိ စ၊

ပကတိဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ၊ တဉ္စ အညံ အကံသု တေ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓတ္ထေရဝါဒမှိ၊ ပုန ဘေဒေါ အဇာယထ၊

မဟိသာသကာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ၊ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိတ္ထ ဘိက္ခဝေါ။

‘‘ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝါဒမှိ၊ စတုဓာ ဘေဒေါ အဇာယထ၊

ဓမ္မတ္တုရိကာ ဘဒ္ဒယာနိကာ၊ ဆန္နာဂါရိကာ စ သမိတိ။

‘‘မဟိသာသကာနံ ဒွေ ဘေဒါ၊ အပရကာလမှိ အဇာယထ၊

သဗ္ဗတ္ထိဝါဒါ ဓမ္မဂုတ္တာ၊ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိတ္ထ ဘိက္ခဝေါ။

‘‘သဗ္ဗတ္ထိဝါဒါနံ ကဿပိကာ၊ သင်္ကန္တိ ကဿပိကေန စ၊

သင်္ကန္တိကာနံ သုတ္တဝါဒီ၊ အနုပုဗ္ဗေန ဘိဇ္ဇထ။

‘‘ဣမေ ဧကာဒသ ဝါဒါ၊ ပဘိန္နာ ထေရဝါဒတော၊

အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဘိန္ဒိံသု၊ ဧကဒေသဉ္စ သင်္ဂဟံ၊

ဂန္ထဉ္စ ဧကဒေသဉှိ၊ ဆဍ္ဍေတွာ အညံ အကံသု တေ။

‘‘နာမံ လိင်္ဂံ ပရိက္ခာရံ၊ အာကပ္ပကရဏာနိ စ၊

ပကတိဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ၊ တဉ္စ အညံ အကံသု တေ။

‘‘သတ္တရသ ဘိန္နဝါဒါ၊ ဧကဝါဒေါ အဘိန္နကော၊

သဗ္ဗေဝဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ၊ ဘိန္နဝါဒေန တေ သဟ၊

နိဂြောဓောဝ မဟာရုက္ခော၊ ထေရဝါဒါနမုတ္တမော။

‘‘အနူနံ အနဓိကဉ္စ၊ ကေဝလံ ဇိနသာသနံ၊

ကဏ္ဋကာ ဝိယ ရုက္ခမှိ၊ နိဗ္ဗတ္တာ ဝါဒသေသကာ။

‘‘ပဌမေ ¶ ¶ ဝဿသတေ နတ္ထိ၊ ဒုတိယေ ဝဿသတန္တရေ၊

ဘိန္နာ သတ္တရသ ဝါဒါ၊ ဥပ္ပန္နာ ဇိနသာသနေ’’တိ။

အပရာပရံ ပန ဟေမဝတာ ရာဇဂိရိကာ သိဒ္ဓတ္ထိကာ ပုဗ္ဗသေလိယာ အပရသေလိယာ ဝါဇိရိယာတိ အညေပိ ဆ အာစရိယဝါဒါ ဥပ္ပန္နာ။ ပုရိမကာနံ ပန အဋ္ဌာရသန္နံ အာစရိယဝါဒါနံ ဝသေန ပဝတ္တမာနေ သာသနေ အသောကော ဓမ္မရာဇာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဗုဒ္ဓပူဇာယ သတသဟဿံ၊ ဓမ္မပူဇာယ သတသဟဿံ၊ သင်္ဃပူဇာယ သတသဟဿံ၊ အတ္တနော အာစရိယဿ နိဂြောဓတ္ထေရဿ သတသဟဿံ၊ စတူသု ဒွါရေသု ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ သတသဟဿန္တိ ပဉ္စ သတသဟဿာနိ ပရိစ္စဇန္တော သာသနေ ဥဠာရံ လာဘသက္ကာရံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ဟတလာဘသက္ကာရေဟိ တိတ္ထိယေဟိ ဥပ္ပာဒိတံ အနေကပ္ပကာရံ သာသနမလံ ဝိသောဓေတွာ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော တိပိဋကပရိယတ္တိဓရာနံ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဘိက္ခူနံ သဟဿမေကံ ဂဟေတွာ ယထာ မဟာကဿပတ္ထေရော စ ယသတ္ထေရော စ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိံသု၊ ဧဝမေဝ သင်္ဂါယန္တော တတိယသင်္ဂီတိံ အကာသိ။ ဣဒါနိ တံ တတိယသင်္ဂီတိံ မူလတော ပဘုတိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တိဿောပိ ခေါ မဟာဗြဟ္မာ ဗြဟ္မလောကတော စဝိတွာ မောဂ္ဂလိဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသီတိ မောဂ္ဂလိဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသီတိ အတ္ထော။ ဂေဟဿ ပန တန္နိဿယတ္တာ နိဿိတေ နိဿယဝေါဟာရဝသေန ‘‘ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တိ၊ သဗ္ဗော ဂါမော အာဂတော’’တိ။ သတ္တဝဿာနီတိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ အတိစ္ဆထာတိ အတိက္ကမိတွာ ဣစ္ဆထ၊ ဣဓ ဘိက္ခာ န လဗ္ဘတိ၊ ဣတော အညတ္ထ ဂန္တွာ ဘိက္ခံ ပရိယေသထာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဘော ပဗ္ဗဇိတာ’’တိအာဒိ ဗြာဟ္မဏော အတ္တနော ဂေဟေ ဘိက္ခာလာဘံ အနိစ္ဆန္တော အာဟ။ ပဋိယာဒိတဘတ္တတောတိ သမ္ပာဒေတွာ ဌပိတဘတ္တတော။ တဒုပိယန္တိ တဒနုရူပံ။ ဥပသမံ ဒိသွာတိ ထေရဿ ကာယစိတ္တဝူပသမံ ပုနပ္ပုနံ ဒိသွာ၊ ဉတွာတိ အတ္ထော။ ဣရိယာပထဝူပသမသန္ဒဿနေန ဟိ တန္နိဗန္ဓိနော စိတ္တဿ ယောနိသော ပဝတ္တိဥပသမောပိ ဝိညာယတိ။ ဘိယျောသော မတ္တာယ ပသီဒိတွာတိ ¶ ပုနပ္ပုနံ ဝိသေသတော အဓိကတရံ ပသီဒိတွာ။ ဘတ္တဝိဿဂ္ဂကရဏတ္ထာယာတိ ဘတ္တကိစ္စကရဏတ္ထာယ။ အဓိဝါသေတွာတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ။

သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကောတိ သောဠသဝဿောတိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဝေါဟရိတဗ္ဗောတိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသော၊ သောယေဝ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော။ သောဠသဝဿောတိ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတံ အရဟတီတိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော၊ သောဠသဝဿာနိ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗာနိ အဿာတိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော၊ သောဠသဝဿောတိ ဥဒ္ဒေသော ဝါ အဿ ¶ အတ္ထီတိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော၊ အတ္ထတော ပန သောဠသဝဿိကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူတိ ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပဂုဏကရဏဝသေန ပါရံ ဂတောတိ ပါရဂူ။ ပါရဂူတိ စေတ္ထ နိစ္စသာပေက္ခတာယ သမာသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လဂ္ဂေတွာတိ ဩလမ္ဗေတွာ။ န စ ကာစီတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ ကာစိ ကထာ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ပလ္လင်္ကန္တိ နိသီဒိတဗ္ဗာသနံ။ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကထာ’’တိ ဣဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ကုပိတော အနတ္တမနောတိ ကောပေန ကုပိတော၊ အနတ္တမနော ဒေါမနဿေန။ ဒေါမနဿသမင်္ဂီ ဟိ ပုဂ္ဂလော ပီတိသုခေဟိ န အတ္တမနော န အတ္တစိတ္တောတိ အနတ္တမနောတိ ဝုစ္စတိ။ န သကမနောတိ ဝါ အနတ္တမနော အတ္တနော ဝသေ အဋ္ဌိတစိတ္တတ္တာ။

စဏ္ဍိက္ကဘာဝေတိ စဏ္ဍိကော ဝုစ္စတိ စဏ္ဍော ထဒ္ဓပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဘာဝေါ စဏ္ဍိက္ကံ၊ ထဒ္ဓဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘စဏ္ဍိက္ကဘာဝေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စဏ္ဍိကောယေဝ စဏ္ဍိက္ကန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တေန ‘‘စဏ္ဍိက္ကဘာဝေ’’တိ ဧတ္ထ ထဒ္ဓဘာဝေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိဉ္စိ မန္တန္တိ ကိဉ္စိ ဝေဒံ။ အညေ ကေ ဇာနိဿန္တီတိ န ကေစိ ဇာနိဿန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုစ္ဆိတွာ သက္ကာ ဇာနိတုန္တိ အတ္တနော ပဒေသဉာဏေ ဌိတတ္တာ ထေရော ဧဝမာဟ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဟိ ‘‘ပုစ္ဆ၊ မာဏဝ၊ ယဒါကင်္ခသီ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီဟိ အသာဓာရဏံ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေန္တိ။ သာဝကာ ပန ပဒေသဉာဏေ ဌိတတ္တာ ‘‘သုတွာ ဝေဒိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ပုစ္ဆိတွာ သက္ကာ ဇာနိတု’’န္တိ ဝါ ဝဒန္တိ။

တီသု ဝေဒေသူတိအာဒီသု တယော ဝေဒါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ နိဃဏ္ဍူတိ နာမနိဃဏ္ဍုရုက္ခာဒီနံ ဝေဝစနပ္ပကာသကံ သတ္ထံ၊ ဝေဝစနပ္ပကာသကန္တိ စ ပရိယာယသဒ္ဒဒီပကန္တိ အတ္ထော၊ ဧကေကဿ အတ္ထဿ အနေကပရိယာယဝစနဝိဘာဝကန္တိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အနေကေသံ အတ္ထာနံ ဧကသဒ္ဒဿ ဝစနီယတာဝိဘာဝနဝသေနပိ တဿ ဂန္ထဿ ပဝတ္တတ္တာ။ ဝစနီယဝါစကဘာဝေန အတ္ထံ သဒ္ဒဉ္စ နိခဏ္ဍေတိ ဘိန္ဒတိ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿေတီတိ နိခဏ္ဍု၊ သော ဧဝ ဣဓ ခ-ကာရဿ ဃ-ကာရံ ကတွာ နိဃဏ္ဍူတိ ဝုတ္တော။ ကေဋုဘန္တိ ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပော ကဝီနံ ဥပကာရသတ္ထံ။ ဧတ္ထ စ ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပောတိ ဝစီဘေဒါဒိလက္ခဏာ ကိရိယာ ကပ္ပီယတိ ဝိကပ္ပီယတိ ဧတေနာတိ ကိရိယာကပ္ပော၊ သော ပန ဝဏ္ဏပဒဗန္ဓပဒတ္ထာဒိဝိဘာဂတော ဗဟုဝိကပ္ပောတိ ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉ္စ မူလကိရိယာကပ္ပဂန္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ သတသဟဿပရိမာဏော နယာဒိစရိယာဒိကံ ပကရဏံ။ ဝစနတ္ထတော ပန ကိဋတိ ဂမေတိ ကိရိယာဒိဝိဘာဂံ၊ တံ ဝါ အနဝသေသပရိယာဒါနတော ဂမေန္တော ပူရေတီတိ ကေဋုဘန္တိ ဝုစ္စတိ၊ သဟ နိဃဏ္ဍုနာ ကေဋုဘေန စ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာ၊ တယော ဝေဒါ။ တေသု သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘေသု။ ဌာနကရဏာဒိဝိဘာဂတော ¶ နိဗ္ဗစနဝိဘာဂတော စ အက္ခရာ ပဘေဒီယန္တိ ဧတေနာတိ အက္ခရပ္ပဘေဒေါ၊ သိက္ခာ စ နိရုတ္တိ စ။ သဟ အက္ခရပ္ပဘေဒေနာတိ သာက္ခရပ္ပဘေဒါ၊ တေသု သာက္ခရပ္ပဘေဒေသု။ ဣတိဟာသပဉ္စမေသူတိ အထဗ္ဗနဝေဒံ စတုတ္ထံ ကတွာ ‘‘ဣတိဟ အာသ ဣတိဟ အာသာ’’တိ ဤဒိသဝစနပဋိသံယုတ္တော ပုရာဏကထာသင်္ခါတော ဣတိဟာသော ပဉ္စမော ဧတေသန္တိ ဣတိဟာသပဉ္စမာ၊ တယော ဝေဒါ။ တေသု ဣတိဟာသပဉ္စမေသု။ နေဝ အတ္တနာ ပဿတီတိ နေဝ သယံ ပဿတိ၊ နေဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ပုစ္ဆ၊ ဗျာကရိဿာမီတိ ‘‘သဗ္ဗာပိ ပုစ္ဆာ ဝေဒေသုယေဝ အန္တောဂဓာ’’တိ သလ္လက္ခေန္တော ဧဝမာဟ။

ယဿ စိတ္တန္တိအာဒိပဉှဒွယံ စုတိစိတ္တသမင်္ဂိနော ခီဏာသဝဿ စုတိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမပဉှေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ န နိရုဇ္ဈတီတိ နိရောဓက္ခဏံ အပ္ပတ္တတာယ န နိရုဇ္ဈတိ။ တဿ စိတ္တန္တိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ တတော ပဋ္ဌာယ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ယဿ ဝါ ပနာတိအာဒိကေ ပန ဒုတိယပဉှေ နိရုဇ္ဈိဿတီတိ ယဿ စိတ္တံ ဘင်္ဂက္ခဏံ ပတွာ နိရုဇ္ဈိဿတိ။ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ဘင်္ဂတော ပရဘာဂေ သယံ ဝါ အညံ ဝါ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ ပုဂ္ဂလဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဣမေသံ ပန ပဉှာနံ ပဌမော ပဉှော ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယော၊ တသ္မာ ‘‘ယဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၆၃) ဧဝံ ¶ ပုဋ္ဌေန သတာ ဧဝမယံ ပဉှော စ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗော ‘‘ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတိ နိရုဇ္ဈိဿတိ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ ဣတရေသံ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတိ၊ နိရုဇ္ဈိဿတိ စေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ စာ’’တိ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၆၃)။ ယေသဉှိ ပရိစ္ဆိန္နဝဋ္ဋဒုက္ခာနံ ခီဏာသဝါနံ သဗ္ဗပစ္ဆိမဿ စုတိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဝတ္တတိ၊ တေသံ တဒေဝ စုတိစိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ။ ဥပ္ပာဒပ္ပတ္တတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ ဘင်္ဂံ အပ္ပတ္တတာယ န နိရုဇ္ဈတိ။ ဘင်္ဂံ ပန ပတွာ တံ တေသံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ တတော အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ အညံ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ။ ဌပေတွာ ပန ပစ္ဆိမစိတ္တသမင်္ဂိခီဏာသဝံ ဣတရေသံ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိစိတ္တံ ဥပ္ပာဒပ္ပတ္တတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ ဘင်္ဂံ အပ္ပတ္တတာယ န နိရုဇ္ဈတိ။ ဘင်္ဂံ ပန ပတွာ နိရုဇ္ဈိဿတေဝ၊ အညံ ပန တသ္မိံ ဝါ အညသ္မိံ ဝါ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ စေဝ နိရုဇ္ဈိဿတိ စ။ ဒုတိယော ပန ပဉှော အရဟတော စုတိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိယမိတတ္တာ ဧကံသဗျာကရဏီယော၊ တသ္မာ ‘‘ယဿ ဝါ ပန စိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ပုဋ္ဌေန ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ခီဏာသဝဿ ဟိ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိစုတိစိတ္တံ ဘင်္ဂံ ပတွာ နိရုဇ္ဈိဿတိ ¶ နာမ၊ တတော ပရံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိတာယ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဘင်္ဂံ အပ္ပတ္တတာယ န နိရုဇ္ဈတိ စာတိ ဝုစ္စတိ။

အယံ ပန မာဏဝေါ ဧဝမိမေ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတုမသက္ကောန္တော ဝိဃာတံ ပါပုဏိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မာဏဝေါ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဟရိတုံ အသက္ကောန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဟရိတုံ အသက္ကောန္တောတိ ဥပရိမပဒေ ဝါ ဟေဋ္ဌိမပဒံ၊ ဟေဋ္ဌိမပဒေ ဝါ ဥပရိမပဒံ အတ္ထတော သမန္နာဟရိတုံ အသက္ကောန္တောတိ အတ္ထော၊ ပုဗ္ဗေနာပရံ ယောဇေတွာ ပဉှဿ အတ္ထံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနံ တာဝ အာစိက္ခီတိ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ’’တိအာဒိကံ ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနံ ‘‘မန္တဿ ဥပစာရော အယ’’န္တိ ပဌမံ အာစိက္ခိ။ သောတာပန္နာနံ သီလေသု ပရိပူရကာရိတာယ သမာဒိန္နသီလတော နတ္ထိ ပရိဟာနီတိ အာဟ ‘‘အဘဗ္ဗော ဒါနိ သာသနတော နိဝတ္တိတု’’န္တိ။ ဝဍ္ဎေတွာတိ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတွာ။ အပ္ပောဿုက္ကော ဘဝေယျ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဂဟေတုန္တိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ကတကိစ္စဘာဝတောတိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ဝေါဟာရဝိဓိမှိ ဆေကဘာဝတ္ထံ ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မံ ဘန္တေ တုမှာကံ သန္တိကံ ပဟိဏီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဥဒကဒန္တပေါနံ ဥပဋ္ဌာပေသီတိ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဥဒကဉ္စ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ပဋိယာဒေတွာ ဌပေသိ။ ဒန္တေ ပုနန္တိ ဝိသောဓေန္တိ ဧတေနာတိ ဒန္တပေါနံ ဝုစ္စတိ ဒန္တကဋ္ဌံ။ ဂုဏဝန္တာနံ သင်္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝတော ထေရော သာမဏေရဿ စ ခန္တိဝီရိယဥပဋ္ဌာနာဒိဂုဏေ ပစ္စက္ခကရဏတ္ထံ ဝိနာဝ အဘိညာယ ပကတိယာ ဝီမံသမာနော ပုန သမ္မဇ္ဇနာဒိံ အကာသိ။ ‘‘သာမဏေရဿ စိတ္တဒမနတ္ထံ အကာသီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပဋ္ဌပေသီတိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှာပေတုံ အာရဘိ။ ဌပေတွာ ဝိနယပိဋကန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သာမဏေရာနံ ဝိနယပရိယာပုဏနံ စာရိတ္တံ န ဟောတီတိ ဌပေတွာ ဝိနယပိဋကံ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှာပေသီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အဝဿိကောဝ သမာနောတိ ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ အပရိပုဏ္ဏဧကဝဿောတိ အဓိပ္ပာယော။ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ ဟဒယေ ပတိဋ္ဌာပိတမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝေါဟာရဝသေန တဿ ဟတ္ထေ ပတိဋ္ဌာပိတံ နာမ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဟတ္ထေ သကလံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ’’တိ။ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိံသူတိ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ ဟတ္ထေ သကလသာသနပတိဋ္ဌာပနေန ဒုတိယသင်္ဂီတိကာရကာရောပိတဒဏ္ဍကမ္မတော မုတ္တာ ဟုတွာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု။

ဗိန္ဒုသာရဿ ရညော ဧကသတပုတ္တာတိ ဧတ္ထ ဗိန္ဒုသာရော နာမ သကျကုလပ္ပသုတော စန္ဒဂုတ္တဿ နာမ ရညော ပုတ္တော။ တထာ ဟိ ဝိဋဋူဘသင်္ဂါမေ ကပိလဝတ္ထုတော နိက္ခန္တသကျပုတ္တေဟိ မာပိတေ မောရိယနဂရေ ခတ္တိယကုလသမ္ဘဝေါ စန္ဒဂုတ္တကုမာရော ပါဋလိပုတ္တေ ရာဇာ အဟောသိ။ တဿ ပုတ္တော ဗိန္ဒုသာရော ¶ နာမ ရာဇကုမာရော ပိတု အစ္စယေန ရာဇာ ဟုတွာ ဧကသတပုတ္တကာနံ ဇနကော အဟောသိ။ ဧကသတန္တိ ဧကဉ္စ သတဉ္စ ဧကသတံ၊ ဧကေနာဓိကံ သတန္တိ အတ္ထော။ ဧကာဝ မာတာ အဿာတိ ဧကမာတိကံ၊ အတ္တနာ သဟောဒရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န တာဝ ဧကရဇ္ဇံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘အနဘိသိတ္တောဝ ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ’’တိ။ ဧကရဇ္ဇာဘိသေကန္တိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကာဓိပစ္စဝသေန ကရိယမာနံ အဘိသေကံ။ ပုညပ္ပဘာဝေန ပါပုဏိတဗ္ဗာပိ ရာဇိဒ္ဓိယော အရဟတ္တမဂ္ဂေန အာဂတာ ပဋိသမ္ဘိဒါဒယော ¶ အဝသေသဝိသေသာ ဝိယ ပယောဂသမ္ပတ္တိဘူတာ အဘိသေကာနုဘာဝေနေဝ အာဂတာတိ အာဟ ‘‘အဘိသေကာနုဘာဝေန စဿ ဣမာ ရာဇိဒ္ဓိယော အာဂတာ’’တိ။

တတ္ထ ရာဇိဒ္ဓိယောတိ ရာဇဘာဝါနုဂတပ္ပဘာဝါ။ ယတောတိ ယတော သောဠသဃဋတော။ သာသနေ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ။ အသန္ဓိမိတ္တာတိ တဿာဝ နာမံ။ တဿာ ကိရ သရီရေ သန္ဓယော န ပညာယန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝံနာမိကာ ဇာတာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဒေဝတာ ဧဝ ဒိဝသေ ဒိဝသေ အာဟရန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒေဝသိကန္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ။ အဂဒါမလကန္တိ အပ္ပကေနေဝ သရီရသောဓနာဒိသမတ္ထံ သဗ္ဗဒေါသဟရဏံ ဩသဓာမလကံ။ အဂဒဟရီတကမ္ပိ တာဒိသမေဝ ဟရီတကံ။ တေသု ကိရ ဒွီသု ယထာကာမမေကံ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ဆဒ္ဒန္တဒဟတောတိ ဆဒ္ဒန္တဒဟသမီပေ ဌိတဒေဝဝိမာနတော ကပ္ပရုက္ခတော ဝါ။ ‘‘ဆဒ္ဒန္တဒဟေ တာဒိသာ ရုက္ခဝိသေသာ သန္တိ၊ တတော အာဟရန္တီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဒိဗ္ဗဉ္စ ပါနကန္တိ ဒိဗ္ဗဖလရသပါနကဉ္စ။ အသုတ္တမယိကန္တိ ကပ္ပရုက္ခတော နိဗ္ဗတ္တဒိဗ္ဗဒုဿတ္တာ သုတ္တေဟိ န ကတန္တိ အသုတ္တမယိကံ။ သုမနပုပ္ဖပဋန္တိ သဗ္ဗတ္ထ သုခုမံ ဟုတွာ ဥဂ္ဂတပုပ္ဖာနံ အတ္ထိတာယ သုမနပုပ္ဖပဋံ နာမ ဇာတံ။ ဥဋ္ဌိတဿ သာလိနောတိ သယံဇာတသာလိနော။ သမုဒါယာပေက္ခဉ္စေတ္ထ ဧကဝစနံ၊ သာလီနန္တိ အတ္ထော။ နဝ ဝါဟသဟဿာနီတိ ဧတ္ထ ‘‘စတဿော မုဋ္ဌိယော ဧကော ကုဍုဝေါ၊ စတ္တာရော ကုဍုဝါ ဧကော ပတ္ထော၊ စတ္တာရော ပတ္ထာ ဧကော အာဠှကော၊ စတ္တာရော အာဠှကာ ဧကံ ဒေါဏံ၊ စတ္တာရော ဒေါဏာ ဧကမာနိကာ၊ စတဿော မာနိကာ ဧကခါရီ၊ ဝီသတိ ခါရိယော ဧကော ဝါဟော၊ တဒေဝ ဧကံ သကဋ’’န္တိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာဒီသု (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၈၁၊ အ။ နိ။ ၃။၁၀၊ ၈၉) ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ‘‘ဒွေ သကဋာနိ ဧကော ဝါဟော’’တိ ဝဒန္တိ။ နိတ္ထုသကဏေ ကရောန္တီတိ ထုသကုဏ္ဍကရဟိတေ ကရောန္တိ။ မဓုံ ကရောန္တီတိ အာဂန္တွာ သမီပဋ္ဌာနေ မဓုံ ကရောန္တိ။ ဗလိကမ္မံ ကရောန္တီတိ သဗ္ဗတ္ထ ဗလိကမ္မကာရကာ ရဋ္ဌဝါသိနော ဝိယ မဓုရသရံ ဝိကူဇန္တာ ဗလိံ ကရောန္တိ။ ‘‘အာဂန္တွာ အာကာသေယေဝ သဒ္ဒံ ကတွာ အတ္တာနံ အဇာနာပေတွာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။

သုဝဏ္ဏသင်္ခလိကာယေဝ ဗန္ဓနံ သုဝဏ္ဏသင်္ခလိကဗန္ဓနံ။ စတုန္နံ ဗုဒ္ဓါနန္တိ ကကုသန္ဓာဒီနံ စတုန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ။ အဓိဂတရူပဒဿနန္တိ ပဋိလဒ္ဓရူပဒဿနံ။ အယံ ကိရ ကပ္ပာယုကတ္တာ စတုန္နမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ ¶ ရူပသမ္ပတ္တိံ ပစ္စက္ခတော အဒ္ဒက္ခိ။ ကာဠံ နာမ ¶ နာဂရာဇာနံ အာနယိတွာတိ ဧတ္ထ သော ပန နာဂရာဇာ ဂင်္ဂါယံ နိက္ခိတ္တသုဝဏ္ဏသင်္ခလိကာယ ဂန္တွာ အတ္တနော ပါဒေသု ပတိတသညာယ အာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နနု စ အသောကဿ ရညော အာဏာ ဟေဋ္ဌာ ယောဇနတော ဥပရိ ပဝတ္တတိ၊ ဣမဿ စ ဝိမာနံ ယောဇနပရိစ္ဆေဒတော ဟေဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌိတံ၊ တသ္မာ ကထံ အယံ နာဂရာဇာ ရညော အာဏာယ အာဂတောတိ? ကိဉ္စာပိ အတ္တနော ဝိမာနံ ယောဇနပရိစ္ဆေဒတော ဟေဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌိတံ၊ တထာပိ ရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနေန သဟ ဧကာဗဒ္ဓတာယ တဿ အာဏံ အကာသိ။ ယထာ ဟိ ရဇ္ဇသီမန္တရဝါသိနော မနုဿာ တေဟိ တေဟိ ရာဇူဟိ နိပ္ပီဠိယမာနာ တေသံ တေသံ အာဏာယ ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဝဒန္တိ။

အာပါထံ ကရောဟီတိ သမ္မုခံ ကရောဟိ၊ ဂေါစရံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။ တေန နိမ္မိတံ ဗုဒ္ဓရူပံ ပဿန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကီဒိသံ တံ ဗုဒ္ဓရူပန္တိ အာဟ ‘‘သကလသရီရဝိပ္ပကိဏ္ဏာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပုညပ္ပဘာဝနိဗ္ဗတ္တဂ္ဂဟဏံ တေန နိမ္မိတာနမ္ပိ အသီတိအနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတာနံ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာနံ ဘဂဝတော ပုညပ္ပဘာဝနိဗ္ဗတ္တအသီတိအနုဗျဉ္ဇနာဒီဟိ သဒိသတ္တာ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တေန တဒါ နိမ္မိတံ အနေကာကာရပရိပုဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓရူပံ ဘဂဝတော ပုညပ္ပဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အသီတိအနုဗျဉ္ဇနံ တမ္ဗနခတုင်္ဂနာသာဒိ။ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာဒိ။ ဝိကသိတ…ပေ… သလိလတလန္တိ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿေန ဝိကသိတေဟိ ဝိကာသမုပဂတေဟိ ကံ အလင်္ကရောတီတိ ‘‘ကမလ’’န္တိ လဒ္ဓနာမေဟိ ရတ္တပဒုမေဟိ နီလုပ္ပလာဒိဘေဒေဟိ ဥပ္ပလေဟိ စေဝ သေတပဒုမသင်္ခါတေဟိ ပုဏ္ဍရီကေဟိ စ ပဋိမဏ္ဍိတံ သမန္တတော သဇ္ဇိတံ ဇလတလမိဝ။ တာရာဂဏ…ပေ… ဂဂနတလန္တိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိပ္ပကိဏ္ဏတာရကဂဏဿ ရသ္မိဇာလဝိသဒေဟိ ဝိပ္ဖုရိတာယ ဘာသမာနာယ သောဘာယ ကန္တိယာ သမုဇ္ဇလံ သမ္မာ ဘာသမာနံ ဂဂနတလမိဝ အာကာသတလမိဝ။ သဉ္ဈာပ္ပဘာ…ပေ… ကနကဂိရိသိခရန္တိ သဉ္ဈာကာလသဉ္ဇာတပ္ပဘာနုရာဂေဟိ ဣန္ဒစာပေဟိ ဝိဇ္ဇုလတာဟိ စ ပရိက္ခိတ္တံ သမန္တတော ပရိဝါရိတံ ကနကဂိရိသိခရမိဝ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတကူဋမိဝ။ ဝိမလကေတုမာလာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကေတုမာလာ နာမ သီသတော နိက္ခမိတွာ ဥပရိ မုဒ္ဓနိ ပုဉ္ဇော ဟုတွာ ဒိဿမာနရသ္မိရာသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘မုဒ္ဓနိ မဇ္ဈေ ပညာယမာနော ဥန္နတပ္ပဒေသောတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန အသောကော ¶ ဓမ္မရာဇာ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿော သတ္တာဟံ နိရာဟာရော ဟုတွာ ယထာဌိတောဝ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပသာဒသောမ္မေဟိ စက္ခူဟိ နိရန္တရံ ဗုဒ္ဓရူပမေဝ ဩလောကေသိ၊ တသ္မာ အက္ခီဟိ ပူဇာ ကတာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အက္ခိပူဇံ နာမ အကာသီ’’တိ။ အထ ဝါ စက္ခူနံ တာဒိသဿ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာပနေန အက္ခီနံ ပူဇာ ကတာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အက္ခိပူဇံ နာမ အကာသီ’’တိ။

ဣဒ္ဓိဝိဘာဝနာဓိကာရပ္ပသင်္ဂေန ¶ စေတံ ဝတ္ထု ဝုတ္တံ၊ နာနုက္ကမေန။ အယဉှေတ္ထ အနုက္ကမော – အသောကော ကိရ မဟာရာဇာ ဥပရိ ဝက္ခမာနာနုက္ကမေန သီဟပဉ္ဇရေန ဩလောကေန္တော နိဂြောဓသာမဏေရံ ဣရိယာပထသမ္ပန္နံ နာဂရဇနနယနာနိ အာကဍ္ဎန္တံ ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနံ ဒိသွာ ပသီဒိတွာ သဉ္ဇာတပေမော သဗဟုမာနော အာမန္တာပေတွာ သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ သီဟာသနေ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေတွာ သာမဏေရဿ ဝစနာဒါသေ ဒိဿမာနံ ဒသဗလဿ ဓမ္မကာယံ ဒိသွာ ရတနတ္တယေ ပသီဒိတွာ သပရိသော သရဏသီလေသု ပတိဋ္ဌာယ တတော ပဋ္ဌာယ အဘိဝဍ္ဎမာနသဒ္ဓါ ပုဗ္ဗေ ဘောဇိယမာနာနိ တိတ္ထိယသဋ္ဌိသဟဿာနိ နီဟရိတွာ ဘိက္ခူနံ သဋ္ဌိသဟဿာနံ သုဝကာဟတသာလိသမ္ပာဒိတဘတ္တံ ပဋ္ဌပေတွာ ဒေဝတောပနီတံ အနောတတ္တသလိလံ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ဥပနာမေတွာ နိစ္စသင်္ဃုပဋ္ဌာနံ ကရောန္တော ဧကဒိဝသံ သုဝဏ္ဏသင်္ခလိကဗန္ဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကာဠံ နာဂရာဇာနံ အာနယိတွာ တေန နိမ္မိတံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သိရီသောဘဂ္ဂသမ္ပန္နံ ဗုဒ္ဓရူပံ ပဿန္တော ဒီဃပုထုလနိစ္စလနယနပ္ပဘာဟိ သတ္တာဟံ အက္ခိပူဇမကာသိ။

ဣဒါနိ ပန ယထာနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ အနုက္ကမေန တဿ သာသနာဝတာရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ရာဇာ ကိရ အဘိသေကံ ပါပုဏိတွာ’’တိအာဒိ။ ဗာဟိရကပါသဏ္ဍန္တိ ဗာဟိရကပ္ပဝေဒိတံ သမယဝါဒံ။ ဗာဟိရကပ္ပဝေဒိတာ ဟိ သမယဝါဒါ သတ္တာနံ တဏှာပါသံ ဒိဋ္ဌိပါသဉ္စ ဍေန္တိ ဩဍ္ဍေန္တီတိ ‘‘ပါသဏ္ဍာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပရိဂ္ဂဏှီတိ ဝီမံသမာနော ပရိဂ္ဂဟေသိ။ ဗိန္ဒုသာရော ဗြာဟ္မဏဘတ္တော အဟောသီတိ အတ္တနော ပိတု စန္ဒဂုတ္တဿ ကာလတော ပဋ္ဌာယ ဗြာဟ္မဏေသု သမ္ဘတ္တော အဟောသိ။ စန္ဒကေန နာမ ကိရ ဗြာဟ္မဏေန သမုဿာဟိတော စန္ဒဂုတ္တကုမာရော တေန ဒိန္နနယေ ဌတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကရဇ္ဇမကာသိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ဗြာဟ္မဏေ သဉ္ဇာတဗဟုမာနဝသေန စန္ဒဂုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ သဋ္ဌိသဟဿမတ္တာ ဗြာဟ္မဏဇာတိကာ တသ္မိံ ရာဇကုလေ ¶ နိစ္စဘတ္တိကာ အဟေသုံ။ ဗြာဟ္မဏာနန္တိ ပဏ္ဍရင်္ဂပရိဗ္ဗာဇကာဒိဘာဝမနုပဂတေ ဒဿေတိ။ ပဏ္ဍရင်္ဂပရိဗ္ဗာဇကာဒယော စ ဗြာဟ္မဏဇာတိဝန္တောတိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏဇာတိယပါသဏ္ဍာန’’န္တိ။ ဧတ္ထ ပန ဒိဋ္ဌိပါသာဒီနံ ဩဍ္ဍနတော ပဏ္ဍရင်္ဂါဒယောဝ ‘‘ပါသဏ္ဍာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သီဟပဉ္ဇရေတိ မဟာဝါတပါနေ။ ဥပသမပရိဗာဟိရေနာတိ ဥပသမတော ပရိဗာဟိရေန၊ ဥပသမရဟိတေနာတိ အတ္ထော။ အန္တေပုရံ အတိဟရထာတိ အန္တေပုရံ ပဝေသေထ၊ အာနေထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အမာ သဟ ဘဝန္တိ ကိစ္စေသူတိ အမစ္စာ၊ ရဇ္ဇကိစ္စဝေါသာပနကာ။ ဒေဝါတိ ရာဇာနံ အာလပန္တိ။ ရာဇာနော ဟိ ဒိဗ္ဗန္တိ ကာမဂုဏေဟိ ကီဠန္တိ၊ တေသု ဝါ ဝိဟရန္တိ ဝိဇယသမတ္ထတာယောဂေန ပစ္စတ္ထိကေ ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဣဿရိယဌာနာဒိသက္ကာရဒါနဂဟဏံ တံ တံ အတ္ထာနုသာသနံ ဝါ ကရောန္တိ ဝေါဟရန္တိ၊ ပုညာနုဘာဝပ္ပတ္တာယ ဇုတိယာ ဇောတန္တီတိ ဝါ ‘‘ဒေဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ ¶ ။ တထာ ဟိ တေ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ဇနံ ရဉ္ဇေန္တာ သယံ ယထာဝုတ္တေဟိ ဝိသေသေဟိ ရာဇန္တိ ဒိပ္ပန္တိ သောဘန္တီတိ ‘‘ရာဇာနော’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ နိဂဏ္ဌာဒယောတိ ဧတ္ထ နိဂဏ္ဌော နာမ ‘‘အမှာကံ ဂဏ္ဌနကိလေသော သံသာရေ ပလိဗုဒ္ဓနကိစ္စော ရာဂါဒိကိလေသော ခေတ္တဝတ္ထုပုတ္တဒါရာဒိဝိသယော နတ္ထိ၊ ကိလေသဂဏ္ဌိရဟိတာ မယ’’န္တိ ဧဝံ ဝါဒိတာယ ‘‘နိဂဏ္ဌာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ တိတ္ထိယာ။

ဥစ္စာဝစာနီတိ ဥစ္စာနိ စ အဝစာနိ စ၊ မဟန္တာနိ စေဝ ခုဒ္ဒကာနိ စ၊ အထ ဝါ ဝိသိဋ္ဌာနိ စေဝ လာမကာနိ စာတိ အတ္ထော။ ဘဒ္ဒပီဌကေသူတိ ဝေတ္တမယပီဌေသု။ သာရောတိ သီလာဒိဂုဏသာရော။ ရာဇင်္ဂဏေနာတိ ရာဇနိဝေသနဒွါရေ ဝိဝဋေန ဘူမိပ္ပဒေသေန။ အင်္ဂဏန္တိ ဟိ ကတ္ထစိ ကိလေသာ ဝုစ္စန္တိ ‘‘ရာဂေါ အင်္ဂဏ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၉၂၄)။ ရာဂါဒယော ဟိ အင်္ဂန္တိ ဧတေဟိ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလာ နိဟီနဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အင်္ဂဏာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကတ္ထစိ မလံ ဝါ ပင်္ကော ဝါ ‘‘တဿေဝ ရဇဿ ဝါ အင်္ဂဏဿ ဝါ ပဟာနာယ ဝါယမတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၈၄)။ အဉ္ဇတိ သမ္မက္ခေတီတိ ဟိ အင်္ဂဏံ၊ မလာဒိ။ ကတ္ထစိ တထာရူပေါ ဝိဝဋပ္ပဒေသော ‘‘စေတိယင်္ဂဏံ ဗောဓိယင်္ဂဏ’’န္တိအာဒီသု။ အဉ္ဇတိ တတ္ထ ဌိတံ အတိသုန္ဒရတာယ အဘိဗျဉ္ဇေတီတိ ဟိ အင်္ဂဏံ၊ ဝိဝဋော ဘူမိပ္ပဒေသော။ ဣဓာပိ သောယေဝ အဓိပ္ပေတော။ ဒန္တန္တိအာဒီသု ကိလေသဝိပ္ဖန္ဒရဟိတစိတ္တတာယ ဒန္တံ၊ နိစ္စံ ပစ္စုပဋ္ဌိတသတာရက္ခတာယ ဂုတ္တံ၊ စက္ခာဒိဣန္ဒြိယာနံ ¶ သန္တတာယ သန္တိန္ဒြိယံ၊ ပါသာဒိကေန ဣရိယာပထေန သမန္နာဂတတ္တာ သမ္ပန္နဣရိယာပထံ။ ဣဒါနိ နိဂြောဓသာမဏေရံ သရူပတော ဝိဘာဝေတုကာမော အာဟ ‘‘ကော ပနာယံ နိဂြောဓော နာမာ’’တိအာဒိ။

တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာတိ ဧတ္ထ ဗိန္ဒုသာရဿ ကိရ ဧကသတပုတ္တေသု မောရိယဝံသဇာယ ဓမ္မဒေဝိယာ အသောကတိဿနာမာနံ ဒွိန္နံ ပုတ္တာနံ မဇ္ဈေ ဇေဋ္ဌော အသောကကုမာရော အဝန္တိရဋ္ဌံ ဘုဉ္ဇတိ။ ပိတရာ ပေသိတော ပါဋလိပုတ္တတော ပညာသယောဇနမတ္ထကေ ဝိဋဋူဘဘယာဂတာနံ သာကိယာနမာဝါသံ ဝေဋိသံ နာမ နဂရံ ပတွာ တတ္ထ ဝေဋိသံ နာမ သေဋ္ဌိဓီတရံ အာဒါယ ဥဇ္ဇေနီရာဇဓာနိယံ ရဇ္ဇံ ကရောန္တော မဟိန္ဒံ နာမ ကုမာရံ သင်္ဃမိတ္တဉ္စ ကုမာရိကံ လဘိတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ရဇ္ဇသုခမနုဘဝန္တော ပိတုနော ဂိလာနဘာဝံ သုတွာ ဥဇ္ဇေနိံ ပဟာယ သီဃံ ပါဋလိပုတ္တံ ဥပဂန္တွာ ပိတု ဥပဋ္ဌာနံ ကတွာ တဿ အစ္စယေန ရဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသိ။ တံ သုတွာ ယုဝရာဇာ သုမနာဘိဓာနော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘အဇ္ဇ မေ မရဏံ ဝါ ဟောတု ရဇ္ဇံ ဝါ’’တိ အဋ္ဌနဝုတိဘာတိကပရိဝုတော သံဝဋ္ဋသာဂရေ ဇလတရင်္ဂသင်္ဃာတော ဝိယ အဇ္ဈောတ္ထရန္တော ဥပဂစ္ဆတိ။ တတော အသောကော ဥဇ္ဇေနီရာဇာ သင်္ဂါမံ ပက္ခန္ဒိတွာ သတ္တုမဒ္ဒနံ ကရောန္တော သုမနံ နာမ ရာဇကုမာရံ ဂဟေတွာ ဃာတေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗိန္ဒုသာရရညော ကိရ ဒုဗ္ဗလကာလေယေဝ အသောကကုမာရော အတ္တနာ လဒ္ဓံ ဥဇ္ဇေနီရဇ္ဇံ ¶ ပဟာယ အာဂန္တွာ သဗ္ဗနဂရံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကတွာ သုမနံ နာမ ရာဇကုမာရံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ။

ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာတိ ပရိပက္ကဂဗ္ဘာ။ ဧကံ သာလန္တိ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နံ ဧကံ ပါသာဒံ။ ‘‘ဒေဝတာယ ပန အာနုဘာဝေန တသ္မိံ ပါသာဒေ မဟာဇနေန အဒိဿမာနာ ဟုတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ နိဗဒ္ဓဝတ္တန္တိ ‘‘ဧကဿ ဒိဝသဿ ဧတ္တက’’န္တိ နိယာမေတွာ ဌပိတဝတ္တံ။ ဟေတုသမ္ပဒန္တိ အရဟတ္တူပနိဿယပုညသမ္ပဒံ။ ခုရဂ္ဂေယေဝါတိ ခုရကမ္မပရိယောသာနေယေဝ၊ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော အန္တိမာယ ကေသဝဋ္ဋိယာ ဝေါရောပနာယ သမကာလမေဝ စ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သရီရံ ဇဂ္ဂိတွာတိ ဒန္တကဋ္ဌခါဒနမုခဓောဝနာဒီဟိ သရီရပရိကမ္မံ ကတွာ။

သီဟပဉ္ဇရေ စင်္ကမတီတိ သီဟပဉ္ဇရသမီပေ အပရာပရံ စင်္ကမတိ။ တင်္ခဏညေဝါတိ တသ္မိံ ခဏေယေဝ။ အယံ ဇနောတိ ရာဇင်္ဂဏေ စရမာနံ ဇနံ ဒိသွာ ¶ ဝဒတိ။ ဘန္တမိဂပ္ပဋိဘာဂေါတိ အနဝဋ္ဌိတတ္တာ ကာယစာပလ္လေန သမန္နာဂတတ္တာ ဘန္တမိဂသဒိသော။ အတိဝိယ သောဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာလောကိတဝိလောကိတန္တိ ဧတ္ထ အာလောကိတံ နာမ ပုရတောပေက္ခနံ။ အဘိမုခေါလောကနဉှိ ‘‘အာလောကိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိလောကိတန္တိ အနုဒိသာပေက္ခနံ၊ ယံ ဒိသာဘိမုခံ ဩလောကေတိ၊ တဒနုဂတဒိသာပေက္ခနန္တိ အတ္ထော။ သမိဉ္ဇနံ ပဗ္ဗသင်္ကောစနံ။ ပသာရဏဉ္စ တေသံယေဝ ပသာရဏံ။ လောကုတ္တရဓမ္မောတိ သေသဇနေသု အဝိဇ္ဇမာနော ဝိသိဋ္ဌဓမ္မော။ ပေမံ သဏ္ဌဟီတိ ပေမံ ပတိဋ္ဌာသိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ အတ္ထော။ ဝါဏိဇကော အဟောသီတိ မဓုဝါဏိဇကော အဟောသိ။

အတီတေ ကိရ တယော ဘာတရော မဓုဝါဏိဇကာ အဟေသုံ။ တေသု ကနိဋ္ဌော မဓုံ ဝိက္ကိဏာတိ၊ ဣတရေ အရညတော အာဟရန္တိ။ တဒါ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပဏ္ဍုကရောဂါတုရော အဟောသိ။ အပရော ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တဒတ္ထံ မဓုဘိက္ခာယ စရမာနော နဂရံ ပါဝိသိ။ ပဝိဋ္ဌဉ္စ တံ ဧကာ ကုမ္ဘဒါသီ ဥဒကဟရဏတ္ထံ တိတ္ထံ ဂစ္ဆမာနာ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာ စ ပုစ္ဆိတွာ အာဂတကာရဏဉ္စ ဉတွာ ‘‘ဧတ္ထ၊ ဘန္တေ၊ မဓုဝါဏိဇကာ ဝသန္တိ၊ တတ္ထ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ မဓုအာပဏံ ဒဿေသိ။ သော စ တတ္ထ အဂမာသိ။ တံ ဒိသွာ ကနိဋ္ဌော မဓုဝါဏိဇော သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿော ‘‘ကေနာဂတာတ္ထ၊ ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ ဝိဒိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ မဓုနော ပူရေတွာ ဒဒမာနော ပတ္တပုဏ္ဏံ မဓုံ ဥဂ္ဂန္တွာ မုခတော ဝိဿန္ဒိတွာ ဘူမိယံ ပတမာနံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ‘‘ဣမိနာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပုညကမ္မေန ဇမ္ဗုဒီပေ ဧကရဇ္ဇံ ကရေယျံ၊ အာဏာ စ မေ အာကာသေ ပထဝိယဉ္စ ယောဇနပ္ပမာဏေ ဌာနေ ဖရတူ’’တိ ပတ္ထနမကာသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ‘‘ဧဝံ ဟောတု ဥပါသကာ’’တိ ဝတွာ ဂန္ဓမာဒနံ ဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဘေသဇ္ဇမကာသိ။

ကနိဋ္ဌော ¶ ပန မဓုဝါဏိဇော မဓုံ ဒတွာ ဂေဟေ နိသိန္နော ဣတရေ အရညတော အာဂတေ ဒိသွာ ဧဝမာဟ ‘‘တုမှာကံ ဘာတရော စိတ္တံ ပသာဒေထ၊ မမဉ္စ တုမှာကဉ္စ မဓုံ ဂဟေတွာ ဤဒိသဿ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တံ ပူရေတွာ အဒါသိ’’န္တိ။ တေသု ဇေဋ္ဌော ကုဇ္ဈိတွာ ဧဝမာဟ ‘‘စဏ္ဍာလာပိ ကာသာဝနိဝါသိနော ဟောန္တိ၊ နနု တဝ ဟတ္ထတော မဓုံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂတော စဏ္ဍာလော ဘဝိဿတီ’’တိ။ မဇ္ဈိမော ပန ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘တဝ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဂဟေတွာ ပရသမုဒ္ဒေ နိက္ခိပါဟီ’’တိ အာဟ။ ပစ္ဆာ ပန တေပိ ဒွေ ဘာတရော ကနိဋ္ဌေန ဝုစ္စမာနံ ¶ ဒါနာနိသံသပဋိသံယုတ္တကထံ သုတွာ အနုမောဒိံသုယေဝ။ သာပိ စ ကုမ္ဘဒါသီ ‘‘တဿ မဓုဒါယကဿ အဂ္ဂမဟေသီ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနမကာသိ။ တေသု ကနိဋ္ဌော အသောကော ဓမ္မရာဇာ အဟောသိ၊ သာ စ ကုမ္ဘဒါသီ အတိဝိယ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အသန္ဓိမိတ္တာ နာမ တဿ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ။ ပရသမုဒ္ဒဝါဒီ ပန မဇ္ဈိမော ဣမသ္မိံယေဝ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ဒေဝါနံပိယတိဿော နာမ မဟာနုဘာဝေါ ရာဇာ အဟောသိ။ ဇေဋ္ဌော ပန စဏ္ဍာလဝါဒိတာယ စဏ္ဍာလဂါမေ ဇာတော နိဂြောဓော နာမ သာမဏေရော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဟိ ကိရ ပုညကရဏကာလေ ဧသ ရညော ဇေဋ္ဌဘာတာ ဝါဏိဇကော အဟောသီ’’တိ။

ပုဗ္ဗေ ဝ သန္နိဝါသေနာတိ ဧတ္ထ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၇၄) ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝါ-သဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ပုဗ္ဗေ သန္နိဝါသေန ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေတိ အတီတဇာတိယံ။ သန္နိဝါသေနာတိ သဟဝါသေန။ သဟသဒ္ဒတ္ထော ဟိ အယံ သံသဒ္ဒေါ။ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဝတ္တမာနဘဝေ ဟိတစရဏေန ဝါ။ ဧဝံ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သိနေဟသင်္ခါတံ ပေမံ ဇာယတေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပေမံ နာမေတံ ဒွီဟိပိ ကာရဏေဟိ ဇာယတိ၊ ပုရိမဘဝေ မာတာ ဝါ ပိတာ ဝါ ဓီတာ ဝါ ပုတ္တော ဝါ ဘာတာ ဝါ ဘဂိနီ ဝါ ပတိ ဝါ ဘရိယာ ဝါ သဟာယော ဝါ မိတ္တော ဝါ ဟုတွာ ယော ယေန သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ နိဝုတ္ထပုဗ္ဗော၊ တဿ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝါ သန္နိဝါသေန ဘဝန္တရေပိ အနုဗန္ဓန္တော သော သိနေဟော န ဝိဇဟတိ၊ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ကတေန ပစ္စုပ္ပန္နေန ဟိတေန ဝါတိ ဧဝံ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ တံ ပေမံ နာမ ဇာယတီတိ။ ကိံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပလံ ဝ ယထောဒကေ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ ဝါ-သဒ္ဒဿ ဝုတ္တနယေနေဝ ရဿတ္တံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော စေတ္ထ ဝါသဒ္ဒေါ။ တေန ပဒုမာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာ-သဒ္ဒေါ ဥပမာယံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဥပ္ပလဉ္စ သေသဉ္စ ပဒုမာဒိ ဥဒကေ ဇာယမာနံ ဒွေ ကာရဏာနိ နိဿာယ ဇာယတိ ဥဒကဉ္စေဝ ကလလဉ္စ၊ တထာ ဧတေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ပေမံ ဇာယတီတိ။

ရညော ဟတ္ထေတိ သန္တိကံ ဥပဂတဿ ရညော ဟတ္ထေ။ ရညော အနုရူပန္တိ ဧကူနသတဘာတုကာနံ ဃာတိတတ္တာ စဏ္ဍပကတိတာယ ရဇ္ဇေ ဌိတတ္တာ စ ‘‘ပမာဒဝိဟာရီ အယ’’န္တိ မညမာနော တဒနုရူပံ ဓမ္မပဒေ အပ္ပမာဒဝဂ္ဂံ ဒေသေတုံ ¶ အာရဘိ။ တတ္ထ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၃) အပ္ပမာဒေါတိ သတိယာ ¶ အဝိပ္ပဝါသော၊ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အမတပဒန္တိ အမတံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ အဇာတတ္တာ န ဇီယတိ န မီယတိ၊ တသ္မာ ‘‘အမတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အမတဿ ပဒံ အမတပဒံ၊ အမတဿ အဓိဂမုပါယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပမာဒေါတိ ပမဇ္ဇနဘာဝေါ၊ မုဋ္ဌဿစ္စသင်္ခါတဿ သတိယာ ဝေါဿဂ္ဂဿေတံ နာမံ။ မစ္စုနောတိ မရဏဿ။ ပဒန္တိ ဥပါယော မဂ္ဂေါ။ ပမတ္တော ဟိ ဇာတိံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဇာတော ပန ဇီယတိ စေဝ မီယတိ စာတိ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ နာမ ဟောတိ၊ မရဏံ ဥပနေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အညာတံ တာတ၊ ပရိယောသာပေဟီတိ ဣမိနာ ‘‘သဒါ အပ္ပမာဒေန ဟုတွာ ဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္တကေနေဝ မယာ ဉာတံ၊ တုမှေ ဓမ္မဒေသနံ နိဋ္ဌပေထာ’’တိ တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္တနော ပဋိပဇ္ဇိတုကာမတံ ဒီပေန္တော ဓမ္မဒေသနာယ ပရိယောသာနံ ပါပေတွာ ကထနေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘အဘာသီတိ ဧတ္ထ ‘ဘာသိဿာမိ ဝိတက္ကေမီ’တိ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘သဗ္ဗံ အပ္ပမာဒဝဂ္ဂံ ဘာသိဿာမီ’တိ သလ္လက္ခိတတ္တာ အဘာသီတိ ဝုတ္တံ၊ ရညာ ပန အဍ္ဎဂါထံ သုတွာဝ ‘အညာတံ တာတ၊ ပရိယောသာပေဟီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘ဥပရိ န ကထေသီ’’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တံ ပန ယုတ္တံ န ဟောတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဓုဝဘတ္တာနီတိ နိစ္စဘတ္တာနိ။ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာယောတိ အာဟ ‘‘ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဒိသွာ စောဒေတာ သာရေတာ စာ’’တိ။ တတ္ထ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇန္တိ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တဉ္စ ဝဇ္ဇံ။ စောဒေတာတိ ‘‘ဣဒံ တယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဣဒံ ဒုဗ္ဘာသိတ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ စောဒေတာ။ သာရေတာတိ အတ္တနော ဝဇ္ဇံ အဿရန္တဿ သတိံ ဥပ္ပာဒေတာ၊ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဝါ သာရေတာ၊ ပဝတ္တေတာတိ အတ္ထော။

‘‘ဧဝံ တယာ ဗုဒ္ဓဝစနံ သဇ္ဈာယိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ အာစာရဿ သိက္ခာပနတော အာစရိယော နာမာတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ သာသနေ သိက္ခိတဗ္ဗကဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာပေတာ’’တိ။ တတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗကဓမ္မော နာမ သကလံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သီလာဒယော စ ဓမ္မာ။ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စာ’’တိ ဣဒံ လဗ္ဘမာနဝသေန ဝုတ္တံ ¶ ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနန္တိ ဣမိနာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဥပသမ္ပဒါ စ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ မမ စာတိ ဣမိနာ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာဝ။ တဒါ သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတတ္တာ နိဂြောဓဿ ဘာဝိနိံ ဝါ ဥပသမ္ပဒံ သန္ဓာယ ဥဘယမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သရဏဂမနဝသေန ပဗ္ဗဇ္ဇာသိဒ္ဓိတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ နိဿယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘဏ္ဍုကမ္မဝသေနပိ နိဿယဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝဍ္ဎာပေန္တောတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒိဝသေ ဒိဝသေ တတော တတော ဒိဂုဏံ ကတွာ ဝဍ္ဎာပေန္တော။ ပေါထုဇ္ဇနိကေနာတိ ပုထုဇ္ဇနဘာဝါနုရူပေန။ နိဂြောဓတ္ထေရဿ အာနုဘာဝကိတ္တနာဓိကာရတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အာဟ ‘‘ပုန ရာဇာ အသောကာရာမံ နာမ မဟာဝိဟာရံ ကာရေတွာ’’တိအာဒိ ¶ ။ စေတိယပဋိမဏ္ဍိတာနီတိ ဧတ္ထ စယိတဗ္ဗံ ပူဇေတဗ္ဗန္တိ စေတိယံ၊ ဣဋ္ဌကာဒီဟိ စိတတ္တာ ဝါ စေတိယံ၊ စေတိယေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတာနိ ဝိဘူသိတာနီတိ စေတိယပဋိမဏ္ဍိတာနိ။ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မတော အနပေတေန။

ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဧကဒိဝသံ ကိရာ’’တိအာဒိ။ အသောကာရာမေ မဟာဒါနံ ဒတွာတိ ဧတ္ထ ကတေ အာရာမေ ပစ္ဆာ ကာရာပကဿ ရညော နာမဝသေန နိရုဠှံ နာမပဏ္ဏတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အသောကာရာမေ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘တသ္မိံ ဒိဝသေ ရာဇာ အတ္တနော ဃရေယေဝ သဗ္ဗံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေတွာ ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မဟာဒါနံ ဒတွာတိ ဘောဇေတွာ သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနဝသေန မဟာဒါနံ ဒတွာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဒီပဝံသေ –

‘‘နိဝေသနံ ပဝေသေတွာ၊ နိသီဒါပေတွာန အာသနေ၊

ယာဂုံ နာနာဝိဓံ ခဇ္ဇံ၊ ဘောဇနဉ္စ မဟာရဟံ၊

အဒါသိ ပယတပါဏိ၊ ယာဝဒတ္ထံ ယဒိစ္ဆကံ။

‘‘ဘုတ္တာဝိဘိက္ခုသင်္ဃဿ၊ ဩနီတပတ္တပါဏိနော၊

ဧကမေကဿ ဘိက္ခုနော၊ အဒါသိ ယုဂသာဋကံ။

‘‘ပါဒအဗ္ဘဉ္ဇနံ တေလံ၊ ဆတ္တဉ္စာပိ ဥပါဟနံ၊

သဗ္ဗံ သမဏပရိက္ခာရံ၊ အဒါသိ ဖာဏိတံ မဓုံ။

‘‘အဘိဝါဒေတွာ ¶ နိသီဒိ၊ အသောကဓမ္မော မဟီပတိ၊

နိသဇ္ဇ ရာဇာ ပဝါရေသိ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပစ္စယံ။

‘‘ယာဝတာ ဘိက္ခူ ဣစ္ဆန္တိ၊ တာဝ ဒေမိ ယဒိစ္ဆကံ၊

သန္တပ္ပေတွာ ပရိက္ခာရေန၊ ပဝါရေတွာန ပစ္စယေ၊

တတော အပုစ္ဆိ ဂမ္ဘီရံ၊ ဓမ္မက္ခန္ဓံ သုဒေသိတ’’န္တိ။

အင်္ဂတော၊ မဟာရာဇ၊ နဝ အင်္ဂါနီတိအာဒိ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ နဝကမ္မာဓိဋ္ဌာယကံ အဒါသီတိ စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿေသု ကတ္တဗ္ဗဿ နဝကမ္မဿ အဓိဋ္ဌာယကံ ဝိဓာယကံ ကတွာ အဒါသိ။ ဧကဒိဝသမေဝ သဗ္ဗနဂရေဟိ ပဏ္ဏာနိ အာဂမိံသူတိ သဗ္ဗဝိဟာရေသု ကိရ ရာဟုနာ ¶ စန္ဒဿ ဂဟဏဒိဝသေ နဝကမ္မံ အာရဘိတွာ ပုန ရာဟုနာ စန္ဒဿ ဂဟဏဒိဝသေယေဝ နိဋ္ဌာပေသုံ၊ တသ္မာ ဧကဒိဝသမေဝ ပဏ္ဏာနိ အာဂမိံသူတိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌ သီလင်္ဂါနီတိ အဋ္ဌ ဥပေါသထင်္ဂသီလာနိ။ ‘‘သဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတာယာ’’တိ ဣဒံ အသမာဒိန္နုပေါသထင်္ဂါနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အမရဝတိယာ ရာဇဓာနိယာတိ တာဝတိံသဒေဝနဂရေ။ အလင်္ကတပဋိယတ္တန္တိ အလင်္ကတကရဏဝသေန သဗ္ဗသဇ္ဇိတံ။

အဓိကံ ကာရံ အဓိကာရံ၊ အဓိကံ ကိရိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောကဝိဝရဏံ နာမ ပါဋိဟာရိယံ အကံသူတိ ဧတ္ထ အနေကသဟဿသင်္ချဿ ဩကာသလောကဿ တန္နိဝါသီသတ္တလောကဿ စ ဝိဝဋဘာဝကရဏပါဋိဟာရိယံ လောကဝိဝရဏံ နာမ။ တံ ပန ကရောန္တော ဣဒ္ဓိမာ အန္ဓကာရံ ဝါ အာလောကံ ကရောတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ဝိဝဋံ၊ အနာပါထံ ဝါ အာပါထံ ကရောတိ။ ကထံ? အယဉှိ ယထာ ပဋိစ္ဆန္နောပိ ဒူရေ ဌိတောပိ အတ္တာ ဝါ ပရော ဝါ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ ပါကဋံ ကာတုကာမော ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣဒံ အန္ဓကာရဋ္ဌာနံ အာလောကဇာတံ ဟောတူ’’တိ ဝါ ‘‘ဣဒံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝဋံ ဟောတူ’’တိ ဝါ ‘‘ဣဒံ အနာပါထံ အာပါထံ ဟောတူ’’တိ ဝါ အာဝဇ္ဇေတွာ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတိ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနေန ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ အပရေ ဒူရေ ဌိတာပိ ပဿန္တိ၊ သယမ္ပိ ပဿိတုကာမော ပဿတိ ဘဂဝါ ဝိယ ဒေဝေါရောဟဏေ။ ဘဂဝါ ဟိ ဒေဝလောကေ အဘိဓမ္မဒေသနံ နိဋ္ဌပေတွာ သင်္ကဿနဂရံ ဩတရန္တော သိနေရုမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ပုရတ္ထိမံ လောကဓာတုံ ဩလောကေသိ၊ အနေကာနိ စက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဝိဝဋာနိ ဝိယ ဟုတွာ ဧကင်္ဂဏံ ¶ ဝိယ ဟုတွာ ပကာသိံသု။ ယထာ စ ပုရတ္ထိမေန၊ ဧဝံ ပစ္ဆိမေနပိ ဥတ္တရေနပိ ဒက္ခိဏေနပိ သဗ္ဗံ ဝိဝဋမဒ္ဒသ။ ဟေဋ္ဌာပိ ယာဝ အဝီစိ ဥပရိ စ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနံ၊ တာဝ အဒ္ဒသ။ မနုဿာပိ ဒေဝေ ပဿန္တိ၊ ဒေဝါပိ မနုဿေ။ တတ္ထ နေဝ မနုဿာ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေန္တိ၊ န ဒေဝါ အဓော ဩလောကေန္တိ၊ သဗ္ဗေ သမ္မုခသမ္မုခါဝ အညမညံ ပဿန္တိ၊ တံ ဒိဝသံ လောကဝိဝရဏံ နာမ အဟောသိ။

အပိစ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ တဠင်္ဂရဝါသီ ဓမ္မဒိန္နတ္ထေရောပိ ဣမံ ပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။ သော ကိရ ဧကဒိဝသံ တိဿမဟာဝိဟာရေ စေတိယင်္ဂဏမှိ နိသီဒိတွာ ‘‘တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု အပဏ္ဏကပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ အပဏ္ဏကသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၃။၁၆) ကထေန္တော ဟေဋ္ဌာမုခံ ဗီဇနိံ အကာသိ၊ ယာဝ အဝီစိတော ဧကင်္ဂဏံ အဟောသိ၊ တတော ဥပရိမုခံ အကာသိ၊ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကင်္ဂဏံ အဟောသိ။ ထေရော နိရယဘယေန တဇ္ဇေတွာ သဂ္ဂသုခေန စ ပလောဘေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ကေစိ သောတာပန္နာ အဟေသုံ၊ ကေစိ သကဒါဂါမီ အနာဂါမီ အရဟန္တောတိ ဧဝံ တသ္မိံ ဒိဝသေပိ လောကဝိဝရဏံ နာမ အဟောသိ။ ဣမေ ပန ဘိက္ခူ ယထာ ¶ အသောကော ဓမ္မရာဇာ အသောကာရာမေ ဌိတော စတုဒ္ဒိသာ အနုဝိလောကေန္တော သမန္တတော သမုဒ္ဒပရိယန္တံ ဇမ္ဗုဒီပံ ပဿတိ၊ စတုရာသီတိ စ ဝိဟာရသဟဿာနိ ဥဠာရာယ ဝိဟာရမဟပူဇာယ ဝိရောစမာနာနိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ လောကဝိဝရဏံ နာမ ပါဋိဟာရိယံ အကံသု။

ဝိဟာရမဟပူဇာယာတိ ဝိဟာရမဟသင်္ခါတာယ ပူဇာယ။ ဝိဘူတိန္တိ သမ္ပတ္တိံ။ ဧဝရူပံ ပီတိပါမောဇ္ဇန္တိ ဤဒိသံ ပရိစ္စာဂမူလကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ။ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ ဘာရမကာသီတိ ထေရဿ မဟာနုဘာဝတ္တာ ‘‘ဥတ္တရိပိ စေ ကထေတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ တမ္ပိ သောယေဝ ကထေဿတီ’’တိ မညမာနော ဘိက္ခုသင်္ဃော ရညာ ပုစ္ဆိတပဉှဿ ဝိသဇ္ဇနံ ထေရဿ ဘာရမကာသိ။ သာသနဿ ဒါယာဒေါ ဟောမိ၊ န ဟောမီတိ သာသနဿ ဉာတကော အဗ္ဘန္တရော ဟောမိ၊ န ဟောမီတိ အတ္ထော။ ယေသံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ ပုတ္တဓီတရော န သန္တိ၊ န တေ သာသနေ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ အတ္တနော ဘာရံ ကတွာ ဝဟန္တီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ထေရော ဧဝမာဟ ‘‘န ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ဧတ္တာဝတာ သာသနဿ ဒါယာဒေါ ဟောတီ’’တိ။ ကထဉ္စရဟိ၊ ဘန္တေ၊ သာသနဿ ဒါယာဒေါ ဟောတီတိ ဧတ္ထ စရဟီတိ နိပါတော အက္ခန္တိံ ¶ ဒီပေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ ဧဝရူပံ ပရိစ္စာဂံ ကတွာပိ သာသနဿ ဒါယာဒေါ န ဟောတိ၊ အညံ ကိံ နာမ ကတွာ ဟောတီတိ။

တိဿကုမာရဿ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဘုတီတိ ယဒါ စ တိဿကုမာရော ပဗ္ဗဇိတော၊ ယေန စ ကာရဏေန ပဗ္ဗဇိတော၊ တံ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရတော ဥတ္တရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သက္ခသီတိ သက္ခိဿသိ။ ပါမောဇ္ဇဇာတောတိ သဉ္ဇာတပါမောဇ္ဇော။ ပုတ္တာနံ မနံ လဘိတွာတိ ဧတ္ထ ပုတ္တီပိ သာမညတော ပုတ္တသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ပုတ္တော စ ဓီတာ စ ပုတ္တာတိ ဧဝံ ဧကသေသနယေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဓီတုသဒ္ဒေန သဟ ပယုဇ္ဇမာနော ဟိ ပုတ္တသဒ္ဒေါ ဧကောဝ အဝသိဿတိ၊ ဓီတုသဒ္ဒေါ နိဝတ္တတီတိ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ ဝဒန္တိ။ သိက္ခာယ ပတိဋ္ဌာပေသုန္တိ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ သိက္ခာသမ္မုတိံ ဒတွာ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒီသု ဝိကာလဘောဇနာဝေရမဏိပရိယောသာနာသု ဆသု သိက္ခာသု သမာဒပနဝသေန သိက္ခာယ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။ သဋ္ဌိဝဿာယပိ ဟိ သာမဏေရိယာ ‘‘ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိံ ဒွေ ဝဿာနိ အဝီတိက္ကမ္မ သမာဒါနံ သမာဒိယာမီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၀၇၈-၁၀၇၉) ဆ သိက္ခာယော သမာဒိယိတွာ သိက္ခိတဗ္ဗာယေဝ။ န ဟိ ဧတာသု ဆသု သိက္ခာပဒေသု ဒွေ ဝဿာနိ အသိက္ခိတသိက္ခံ သာမဏေရိံ ဥပသမ္ပာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဆ ဝဿာနိ အဘိသေကဿ အဿာတိ ဆဗ္ဗဿာဘိသေကော၊ အဘိသေကတော ပဋ္ဌာယ အတိက္ကန္တဆဝဿောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သဗ္ဗံ ထေရဝါဒန္တိ ဒွေ သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာ ပါဠိယေဝေတ္ထ ‘‘ထေရဝါဒေါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ဟိ ¶ မဟာကဿပပဘုတီနံ မဟာထေရာနံ ဝါဒတ္တာ ‘‘ထေရဝါဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကောန္တပုတ္တတိဿတ္ထေရောတိ ဧတ္ထ ကောန္တသကုဏိယော နာမ ကိန္နရဇာတိယော။ ‘‘တာသု ဧကိဿာ ကုစ္ဆိယံ သယိတော မနုဿဇာတိကော ရညာ ပေါသိတော ကောန္တပုတ္တတိဿတ္ထေရော နာမာ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မဟာဝံသေပိ စေတံ ဝုတ္တံ –

‘‘ပုရေ ပါဋလိပုတ္တမှာ၊ ဝနေ ဝနစရော စရံ၊

ကောန္တကိန္နရိယာ သဒ္ဓိံ၊ သံဝါသံ ကိရ ကပ္ပယိ။

‘‘တေန သံဝါသမနွာယ၊ သာ ပုတ္တေ ဇနယီ ဒုဝေ၊

တိဿော ဇေဋ္ဌော ကနိဋ္ဌော တု၊ သုမိတ္တော နာမ နာမတော။

‘‘မဟာဝရုဏတ္ထေရဿ ¶ ၊ ကာလေ ပဗ္ဗဇိ သန္တိကေ၊

အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု၊ ဆဠဘိညာဂုဏံ ဥဘော’’တိ။

ကေစိ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကောန္တာ နာမ ကဋ္ဌဝါဟနရညော ဝံသေ ဇာတာ ဧကာ ရာဇဓီတာ။ တံ ဂရုဠယန္တေန အရညဂတံ ဧကော ဝနစရကော အာနေတွာ တာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သာ တဿ ဥဘော ပုတ္တေ ဝိဇာယိ။ တတြာယံ ဇေဋ္ဌကော မာတုနာမေန ကောန္တပုတ္တော နာမ ဇာတော’’တိ။ ကဋ္ဌဝါဟနရညော ကိရ နဂရေ သဗ္ဗေပိ ဝိဘဝသမ္ပန္နာ နဒီပဗ္ဗတကီဠာဒီသု ဂရုဠသကုဏသဒိသံ ယန္တံ ကာရေတွာ ကဋ္ဌဝါဟနရာဇာ ဝိယ ဂရုဠဝါဟနေန ဝိစရန္တိ။

ဗျာဓိပဋိကမ္မတ္ထံ ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန အာဟိဏ္ဍန္တော ပသတမတ္တံ သပ္ပိံ အလဘိတွာတိ တဒါ ကိရ ဇေဋ္ဌဿ ကောန္တပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ ကုစ္ဆိဝါတော သမုဋ္ဌာသိ။ တံ ဗာဠှာယ ဒုက္ခဝေဒနာယ ပီဠိတံ ကနိဋ္ဌော သုမိတ္တော နာမ ထေရော ဒိသွာ ‘‘ကိမေတ္ထ၊ ဘန္တေ၊ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တိဿတ္ထေရော၊ ‘‘အာဝုသော၊ ပသတမတ္တံ သပ္ပိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ရညော နိဝေဒနံ တဿ ဂိလာနပစ္စယံ ပစ္ဆာဘတ္တံ သပ္ပိအတ္ထာယ စရဏဉ္စ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝေလာယမေဝ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေန တယာ ယဒိ သက္ကာ လဒ္ဓုံ၊ ဧဝံ ဝိစရိတွာ ယံ လဒ္ဓံ၊ တံ အာဟရာ’’တိ အာဟ။ ကနိဋ္ဌောပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန စရန္တော ပသတမတ္တမ္ပိ သပ္ပိံ နာလတ္ထ။ သော ပန ကုစ္ဆိဝါတော ဗလဝတရော သပ္ပိဃဋသတေနပိ ဝူပသမေတုံ အသက္ကုဏေယျော အဟောသိ။ ထေရော တေနေဝ ဗျာဓိဗလေန ကာလမကာသိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိစ္ဆိကနာမကေန ကီဋဝိသေန ဍဋ္ဌော ထေရော တဿ ဝိသဝေဂေန အဓိမတ္တာယ ¶ ဒုက္ခဝေဒနာယ သမန္နာဂတော တံ ဝူပသမေတုံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပသတမတ္တံ သပ္ပိံ အလဘိတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာဝံသေ –

‘‘ပါဒေ ကီဋဝိသေနာသိ၊ ဍဋ္ဌော ဇေဋ္ဌော သဝေဒနော၊

အာဟ ပုဋ္ဌော ကနိဋ္ဌေန၊ ဘေသဇ္ဇံ ပသတံ ဃတံ။

‘‘ရညော နိဝေဒနံ ထေရော၊ ဂိလာနပစ္စယေပိ စ၊

သပ္ပိအတ္ထဉ္စ စရဏံ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိက္ခိပိ။

‘‘ပိဏ္ဍာယ ¶ စေ စရံ သပ္ပိံ၊ လဘသေ တွံ တမာဟရ၊

ဣစ္စာဟ တိဿတ္ထေရော သော၊ သုမိတ္တံ ထေရမုတ္တမံ။

‘‘ပိဏ္ဍာယ စရတာ တေန၊ န လဒ္ဓံ ပသတံ ဃတံ၊

သပ္ပိကုမ္ဘသတေနာပိ၊ ဗျာဓိ ဇာတော အသာဓိယော။

‘‘တေနေဝ ဗျာဓိနာ ထေရော၊ ပတ္တော အာယုက္ခယန္တိကံ၊

ဩဝဒိတွပ္ပမာဒေန၊ နိဗ္ဗာတုံ မာနသံ အကာ။

‘‘အာကာသမှိ နိသီဒိတွာ၊ တေဇောဓာတုဝသေန သော၊

ယထာရုစိ အဓိဋ္ဌာယ၊ သရီရံ ပရိနိဗ္ဗုတော။

‘‘ဇာလာ သရီရာ နိက္ခမ္မ၊ နိမံသဆာရိကံ ဍဟိ၊

ထေရဿ သကလံ ကာယံ၊ အဋ္ဌိကာနိ တု နော ဍဟီ’’တိ။

အပ္ပမာဒေန ဩဝဒိတွာတိ ‘‘အမှာဒိသာနမ္ပိ ဧဝံ ပစ္စယာ ဒုလ္လဘာ၊ တုမှေ လဘမာနေသု ပစ္စယေသု အပ္ပမဇ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောထာ’’တိ ဧဝံ အပ္ပမာဒေန ဩဝဒိတွာ။ ပလ္လင်္ကေနာတိ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနေန။ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာတိ တေဇောဓာတုကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ။ ထေရဿ သက္ကာရံ ကတွာတိ ထေရဿ ဓာတုသက္ကာရံ ကတွာ။ စတူသု ဒွါရေသု ပေါက္ခရဏိယော ကာရာပေတွာ ဘေသဇ္ဇဿ ပူရာပေတွာတိ ဧကသ္မိံ ဒွါရေ စတဿော ပေါက္ခရဏိယော ¶ ကာရာပေတွာ တတ္ထ ဧကံ ပေါက္ခရဏိံ သပ္ပိဿ ပူရာပေတွာ ဧကံ မဓုနော၊ ဧကံ ဖာဏိတဿ၊ ဧကံ သက္ကရာယ ပူရာပေသိ။ သေသဒွါရေသုပိ ဧဝမေဝ ကာရာပေသီတိ ဝဒန္တိ။

သဘာယံ သတသဟဿန္တိ နဂရမဇ္ဈေ ဝိနိစ္ဆယသာလာယံ သတသဟဿံ။ ဣမိနာ သကလနဂရတော သမုဋ္ဌိတံ အာယံ နိဒဿေတိ။ ပဉ္စသတသဟဿာနိ ရညော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ စ ရဋ္ဌတော ဥပ္ပဇ္ဇနကံ အာယံ ဌပေတွာ ဝုတ္တံ။ တတောတိ ယထာဝုတ္တပဉ္စသတသဟဿတော။ နိဂြောဓတ္ထေရဿ ဒေဝသိကံ သတသဟဿံ ဝိသဇ္ဇေသီတိ ကထံ ပန ထေရဿ သတသဟဿံ ဝိသဇ္ဇေသိ? ရာဇာ ကိရ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ သာဋကေ ပရိဝတ္တေန္တော ‘‘ထေရဿ စီဝရံ နီတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ နီတ’’န္တိ သုတွာဝ ပရိဝတ္တေတိ။ ထေရောပိ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ တိစီဝရံ ပရိဝတ္တေတိ။ တဿ ဟိ တိစီဝရံ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ ဌပေတွာ ပဉ္စဟိ စ ¶ ဂန္ဓသမုဂ္ဂသတေဟိ ပဉ္စဟိ စ မာလာသမုဂ္ဂသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပါတောဝ အာဟရီယိတ္ထ၊ တထာ ဒိဝါ စေဝ သာယဉ္စ။ ထေရောပိ န ဘဏ္ဍိကံ ဗန္ဓိတွာ ဌပေသိ၊ သမ္ပတ္တသဗြဟ္မစာရီနံ အဒါသိ။ တဒါ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပေ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ယေဘုယျေန နိဂြောဓတ္ထေရဿေဝ သန္တကံ စီဝရံ အဟောသိ။ ဧဝံ ထေရဿ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သတသဟဿံ ဝိသဇ္ဇေသိ။ ဥဠာရော လာဘသက္ကာရောတိ ဧတ္ထ လဗ္ဘတိ ပါပုဏီယတီတိ လာဘော၊ စတုန္နံ ပစ္စယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သက္ကစ္စံ ကာတဗ္ဗော ဒါတဗ္ဗောတိ သက္ကာရော၊ စတ္တာရော ပစ္စယာယေဝ။ ပစ္စယာ ဧဝ ဟိ ပဏီတပဏီတာ သုန္ဒရသုန္ဒရာ အဘိသင်္ခရိတွာ ကတာ ‘‘သက္ကာရော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အထ ဝါ ပရေဟိ ကာတဗ္ဗဂါရဝကိရိယာ ပုပ္ဖာဒီဟိ ပူဇာ ဝါ သက္ကာရော။

ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတံ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉)၊ သင်္ခါရဂတ’’န္တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၄၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိပ္ပကာရော ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ဒိဋ္ဌိဘေဒေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောကိယာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတပ္ပကာရသဒ္ဒေ သမာနတ္ထေ ဣစ္ဆန္တိ။ န ခေါ ပနေတံ သက္ကာ ဣမေသံ မဇ္ဈေ ဝသန္တေန ဝူပသမေတုန္တိ တေသဉှိ မဇ္ဈေ ဝသန္တော တေသုယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ အာဒေယျဝစနော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ စိန္တေသိ။ တဒါ တသ္မိံ ဌာနေ ဝသန္တဿ သုခဝိဟာရာဘာဝတော တံ ပဟာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗသုခဝိဟာရမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနာ ဖာသုကဝိဟာရေန ဝိဟရိတုကာမော’’တိ။ အဟောဂင်္ဂပဗ္ဗတန္တိ ဧဝံနာမကံ ပဗ္ဗတံ။ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေနာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မောတိ ဘူတံ ဝတ္ထု။ ဝိနယောတိ စောဒနာ သာရဏာ စ။ သတ္ထုသာသနန္တိ ဉတ္တိသမ္ပဒါ အနုသာဝနသမ္ပဒါ စ၊ တသ္မာ ဘူတေန ဝတ္ထုနာ စောဒေတွာ သာရေတွာ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ အနုသာဝနသမ္ပဒါယ စ ဥက္ခေပနီယာဒိကမ္မဝသေန နိဂ္ဂယှမာနာပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဗ္ဗုဒံ ထေနနဋ္ဌေန၊ မလံ ကိလိဋ္ဌဘာဝကရဏဋ္ဌေန၊ ကဏ္ဋကံ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ အဂ္ဂိံ ပရိစရန္တီတိ အဂ္ဂိဟုတ္တကာ ဝိယ အဂ္ဂိံ ပူဇေန္တိ ¶ ။ ပဉ္စာတပေ တပ္ပန္တီတိ စတူသု ဌာနေသု အဂ္ဂိံ ကတွာ မဇ္ဈေ ဌတွာ သူရိယာတပေန တပ္ပန္တိ။ အာဒိစ္စံ အနုပရိဝတ္တန္တီတိ ဥဒယကာလတော ပဘုတိ သူရိယံ ဩလောကယမာနာ ယာဝတ္ထင်္ဂမနာ သူရိယာဘိမုခါဝ ပရိဝတ္တန္တိ။ ဝေါဘိန္ဒိဿာမာတိ ပဂ္ဂဏှိံသူတိ ဝိနာသေဿာမာတိ ဥဿာဟမကံသု။ အဝိသဟန္တောတိ အသက္ကောန္တော။

သတ္တဒိဝသေန ¶ ရဇ္ဇံ သမ္ပဋိစ္ဆာတိ သတ္တဒိဝသေ ရဇ္ဇသုခံ တာဝ အနုဘဝ။ တမတ္ထံ သညာပေသီတိ ကုက္ကုစ္စာယိတမတ္ထံ ဗောဓေသိ။ ကထံ သညာပေသီတိ အာဟ ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တရူပန္တိ စိတ္တာနုရူပံ၊ ယထာကာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိဿာတိ ကေန ကာရဏေန။ အရေ တွံ နာမ ပရိစ္ဆိန္နမရဏန္တိ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ ပရိစ္ဆိန္နမရဏံ။ ဝိဿတ္ထောတိ နိရာသင်္ကစိတ္တော၊ မရဏသင်္ကာရဟိတော နိဗ္ဘယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဿာသပဿာသနိဗဒ္ဓံ မရဏံ ပေက္ခမာနာတိ ‘‘အဟော ဝတာဟံ တဒန္တရံ ဇီဝေယျံ၊ ယဒန္တရံ အဿသိတွာ ပဿသာမိ ပဿသိတွာ ဝါ အဿသာမိ၊ ဘဂဝတော သာသနံ မနသိ ကရေယျံ၊ ဗဟု ဝတ မေ ကတံ အဿာ’’တိ ဧဝံ မရဏဿတိယာ အနုယုဉ္ဇနတော အဿာသပဿာသပ္ပဝတ္တိကာလပဋိဗဒ္ဓံ မရဏံ ပေက္ခမာနာ။ တတ္ထ အဿာသောတိ ဗဟိနိက္ခမနနာသဝါတော။ ပဿာသောတိ အန္တောပဝိသနဝါတော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနပိ ဝဒန္တိ။

မိဂဝံ နိက္ခမိတွာတိ မိဂမာရဏတ္ထာယ ‘‘အရညေ မိဂပရိယေသနံ စရိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ။ တတ္ထ မိဂဝန္တိ မိဂါနံ ဝါနနတော ဟေသနတော ဗာဓနတော ‘‘မိဂဝ’’န္တိ လဒ္ဓသမညံ မိဂဝံ။ ယောနကမဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရန္တိ ယောနကဝိသယေ ဇာတံ ဣဓာဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတံ ဓမ္မရက္ခိတနာမဓေယျံ မဟာထေရံ။ ဟတ္ထိနာဂေနာတိ မဟာဟတ္ထိနာ။ မဟန္တပရိယာယောပိ ဟိ နာဂသဒ္ဒေါတိ ဝဒန္တိ။ အဟိနာဂါဒိတော ဝါ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဟတ္ထိနာဂေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿာသယံ တဿ အဇ္ဈာသယံ။ တဿ ပဿန္တဿေဝါတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ တသ္မိံ ပဿန္တေယေဝါတိ အတ္ထော။ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာတိ ဧတ္ထ အယံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ န ဟောတီတိ ဂိဟိဿပိ ဣမံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။ သာ ဟိ ‘‘ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ ကုမာရကဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ နာဂဝဏ္ဏံ ဝါ၊ ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဒဿေတီ’’တိ ဧဝံ အာဂတာ ဣဒ္ဓိ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနဝိကာရဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ နာမ။ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ ပန ပဋိက္ခေပေါ နတ္ထိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) ‘‘ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယန္တိ ဧတ္ထ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ ပန အပ္ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ လဂ္ဂေတွာတိ အာကာသေ ကာယဗန္ဓနံ ပသာရေတွာ တတ္ထ စီဝရံ လဂ္ဂေတွာ။

ဆဏဝေသန္တိ ¶ တုဋ္ဌိဇနနဝေသံ၊ ဥဿဝဝေသန္တိ အတ္ထော။ ပဋိယာဒေသုန္တိ ‘‘အာဂတကာလေ စီဝရာဒီနံ ¶ ပရိယေသနံ ဘာရိယ’’န္တိ ပဌမမေဝ ပတ္တစီဝရာနိ သမ္ပာဒေသုံ။ ပဓာနဃရန္တိ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန ဝီရိယာရမ္ဘဿ အနုရူပံ ဝိဝိတ္တသေနာသနံ။ သောပီတိ ရညော ဘာဂိနေယျံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနုပဗ္ဗဇိတောတိ ဥဠာရဝိဘဝေန ခတ္တိယဇနေန အနုဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတော။ ဂန္တွာတိ ဣဒ္ဓိယာ ဂန္တွာ။ ကုသလာဓိပ္ပာယောတိ မနာပဇ္ဈာသယော။ ဒွေဠှကဇာတောတိ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ န ဧကမဂ္ဂေန ကထေန္တီ’’တိ သံသယမာပန္နော။ ဧကေကံ ဘိက္ခုသဟဿပရိဝါရန္တိ ဧကေကဿ ဧကေကသဟဿပရိစ္ဆိန္နံ ဘိက္ခုပရိဝါရဉ္စ။ ဂဏှိတွာ အာဂစ္ဆထာတိ ဝုတ္တေပိ ‘‘သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတုံ သမတ္ထော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ထေရာ ဘိက္ခူ ‘‘ဓမ္မကမ္မ’’န္တိ မညမာနာ ဂတာ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု ကုက္ကုစ္စံ န ကာတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယသာသနဉှေတံ န ဂိဟိကမ္မပဋိသံယုတ္တံ။ ထေရော နာဂစ္ဆီတိ ကိဉ္စာပိ ‘‘ရာဇာ ပက္ကောသတီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဓမ္မကမ္မတ္ထာယ အာဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဒွိက္ခတ္တုံ ပန ပေသိတေပိ န အာဂတော ကိရ။ ထေရော ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိချာတဝသေန သမ္ဘာဝနုပ္ပတ္တိတော သမ္ဘာဝိတဿ စ ဥဒ္ဓံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသိဒ္ဓိတော အသာရုပ္ပဝစနလေသေန န အာဂစ္ဆီတိ။ မဟလ္လကော နု ခေါ ဘန္တေ ထေရောတိ ကိဉ္စာပိ ရာဇာ ထေရံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော၊ နာမံ ပန သလ္လက္ခေတုံ အသက္ကောန္တော ဧဝံ ပုစ္ဆီတိ ဝဒန္တိ။ ဝယှန္တိ ဥပရိ မဏ္ဍပသဒိသံ ပဒရစ္ဆန္နံ၊ သဗ္ဗပလိဂုဏ္ဌိမံ ဝါ ဆာဒေတွာ ကတံ သကဋဝိသေသံ ဝယှန္တိ ဝဒန္တိ။ နာဝါသင်္ဃာဋံ ဗန္ဓိတွာတိ ဧတ္ထ နာဝါတိ ပေါတော။ သော ဟိ ဩရတော ပါရံ ပတတိ ဂစ္ဆတီတိ ပေါတော၊ သတ္တေ နေတီတိ နာဝါတိ စ ဝုစ္စတိ။ ဧကတော သင်္ဃဋိတာ နာဝါ နာဝါသင်္ဃာဋံ၊ တထာ တံ ဗန္ဓိတွာတိ အတ္ထော။

သာသနပစ္စတ္ထိကာနံ ဗဟုဘာဝတော အာဟ ‘‘အာရက္ခံ သံဝိဓာယာ’’တိ။ ယန္တိ ယသ္မာ၊ ယေန ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အာဂုံ န ကရောတီတိ နာဂေါ’’တိ (စူဠဝ။ မေတ္တဂူမာဏဝပူစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၇) ဝစနတော ပါပကရဏာဘာဝတော သမဏော ဣဓ နာဂေါ နာမာတိ မညမာနာ ‘‘ဧကော တံ မဟာရာဇ သမဏနာဂေါ ဒက္ခိဏဟတ္ထေ ဂဏှိဿတီ’’တိ ဗျာကရိံသု။ အဗ္ဗာဟိံသူတိ အာကဍ္ဎိံသု။ ‘‘ရညော ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ လီဠာဝသေန ကတံ ဝိယ ဟောတီတိ ကသ္မာတိအာဒိစောဒနံ ကတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဗာဟိရတောတိ ဥယျာနဿ ဗာဟိရတော။ ပဿန္တာနံ အတိဒုက္ကရံ ဟုတွာ ပညာယတီတိ အာဟ ‘‘ပဒေသပထဝီကမ္ပနံ ဒုက္ကရ’’န္တိ။ အဓိဋ္ဌာနေ ပနေတ္ထ ဝိသုံ ဒုက္ကရတာ နာမ နတ္ထိ။ သီမံ အက္ကမိတွာတိ အန္တောသီမံ သီမာယ ¶ အဗ္ဘန္တရံ အက္ကမိတွာ။ အဘိညာပါဒကန္တိ အဘိညာယ ပတိဋ္ဌာဘူတံ။ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ ဧဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပထဝီစလနံ အဓိဋ္ဌဟိ။ ရထဿ အန္တောသီမာယ ဌိတော ပါဒေါဝ စလီတိ ဧတ္ထ ပါဒေါတိ ရထစက္ကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ရထဿ ဂမနကိစ္စသာဓနတော ပါဒသဒိသတ္တာ ဣဓ ‘‘ပါဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ခတီတိ သက္ခိဿတိ။ ဧတမတ္ထန္တိ ဝိနာ စေတနာယ ပါပဿ အသမ္ဘဝသင်္ခါတံ အတ္ထံ။ စေတနာဟန္တိ ဧတ္ထ ‘‘စေတနံ အဟ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ စေတယိတွာတိ စေတနံ ပဝတ္တယိတွာ။ ဒီပကတိတ္တိရောတိ အတ္တနော နိသိန္နဘာဝဿ ဒီပနတော ဧဝံလဒ္ဓနာမော ¶ တိတ္တိရော။ ယံ အရညံ နေတွာ သာကုဏိကော တဿ သဒ္ဒေန အာဂတာဂတေ တိတ္တိရေ ဂဏှာတိ။

တာပသံ ပုစ္ဆီတိ အတီတေ ကိရ ဧကသ္မိံ ပစ္စန္တဂါမေ ဧကော သာကုဏိကော ဧကံ ဒီပကတိတ္တိရံ ဂဟေတွာ သုဋ္ဌု သိက္ခာပေတွာ ပဉ္ဇရေ ပက္ခိပိတွာ ပဋိဇဂ္ဂတိ။ သော တံ အရညံ နေတွာ တဿ သဒ္ဒေန အာဂတာဂတေ တိတ္တိရေ ဂဏှာတိ။ တိတ္တိရော ‘‘မံ နိဿာယ ဗဟူ မမ ဉာတကာ နဿန္တိ၊ မယှေတံ ပါပ’’န္တိ နိဿဒ္ဒေါ အဟောသိ။ သော တဿ နိဿဒ္ဒဘာဝံ ဉတွာ ဝေဠုပေသိကာယ တံ သီသေ ပဟရတိ။ တိတ္တိရော ဒုက္ခာတုရတာယ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ ဧဝံ သော သာကုဏိကော တံ နိဿာယ တိတ္တိရေ ဂဟေတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ အထ သော တိတ္တိရော စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ မရန္တူတိ မယှံ စေတနာ နတ္ထိ၊ ပဋိစ္စ ကမ္မံ ပန မံ ဖုသတိ။ မယိ သဒ္ဒံ အကရောန္တေ ဟိ ဧတေ နာဂစ္ဆန္တိ၊ ကရောန္တေယေဝါဂစ္ဆန္တိ၊ အာဂတာဂတေ အယံ ဂဟေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတိ၊ အတ္ထိ နု ခေါ ဧတ္ထ မယှံ ပါပံ၊ နတ္ထီ’’တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ကော နု ခေါ မေ ဣမံ ကင်္ခံ ဆိန္ဒေယျာ’’တိ တထာရူပံ ပဏ္ဍိတံ ဥပဓာရေန္တော စရတိ။ အထေကဒိဝသံ သော သာကုဏိကော ဗဟုကေ တိတ္တိရေ ဂဟေတွာ ပစ္ဆိံ ပူရေတွာ ‘‘ပါနီယံ ပိဝိဿာမီ’’တိ ဗောဓိသတ္တဿ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အရညေ ဝသန္တဿ အဿမံ ဂန္တွာ တံ ပဉ္ဇရံ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကေ ဌပေတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဝါလိကာတလေ နိပန္နော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ တိတ္တိရော တဿ နိဒ္ဒမောက္ကန္တဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မမ ကင်္ခံ ဣမံ တာပသံ ပုစ္ဆိဿာမိ၊ ဇာနန္တော မေ ကထေဿတီ’’တိ ပဉ္ဇရေ နိသိန္နောယေဝ –

‘‘ဉာတကော နော နိသိန္နောတိ၊ ဗဟု အာဂစ္ဆတေ ဇနော၊

ပဋိစ္စ ကမ္မံ ဖုသတိ၊ တသ္မိံ မေ သင်္ကတေ မနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၇၅) –

တာပသံ ¶ ပုစ္ဆိ။ တဿတ္ထော (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇၅) – ဘန္တေ၊ သစာဟံ သဒ္ဒံ န ကရေယျံ၊ အယံ တိတ္တိရဇနော န အာဂစ္ဆေယျ၊ မယိ ပန သဒ္ဒံ ကရောန္တေ ‘‘ဉာတကော နော နိသိန္နော’’တိ အယံ ဗဟုဇနော အာဂစ္ဆတိ၊ တံ အာဂတာဂတံ လုဒ္ဒေါ ဂဟေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေန္တော မံ ပဋိစ္စ မံ နိဿာယ ဧတံ ပါဏာတိပါတကမ္မံ ဖုသတိ ပဋိလဘတိ ဝိန္ဒတိ၊ တသ္မိံ မံ ပဋိစ္စ ကတေ ပါပေ ‘‘မမ နု ခေါ ဧတံ ပါပ’’န္တိ ဧဝံ မေ မနော သင်္ကတိ ပရိသင်္ကတိ ကုက္ကုစ္စံ အာပဇ္ဇတီတိ။

န ပဋိစ္စ ကမ္မံ ဖုသတီတိအာဒိကာယ ပန တာပသေန ဝုတ္တဂါထာယ အယမတ္ထော – ယဒိ တဝ ပါပကိရိယာယ မနော န ပဒုဿတိ၊ တန္နိန္နော တပ္ပောဏော န ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေ လုဒ္ဒေန တံ ပဋိစ္စ ကတမ္ပိ ¶ ပါပကမ္မံ တံ န ဖုသတိ န အလ္လီယတိ။ ပါပကိရိယာယ ဟိ အပ္ပောဿုက္ကဿ နိရာလယဿ ဘဒြဿ ပရိသုဒ္ဓဿ သတော တဝ ပါဏာတိပါတစေတနာယ အဘာဝါ တံ ပါပံ န ဥပလိမ္ပတိ၊ တဝ စိတ္တံ န အလ္လီယတီတိ။

သမယံ ဥဂ္ဂဏှာပေသီတိ အတ္တနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ လဒ္ဓိံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ သာဏိပါကာရံ ပရိက္ခိပါပေတွာတိ ဧတ္ထ သာဏိပါကာရန္တိ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ အတ္တာနဉ္စ ထေရဉ္စ ယထာ တေ ဘိက္ခူ န ပဿန္တိ၊ ဧဝံ သာဏိပါကာရေန သမန္တတော ပရိက္ခိပါပေတွာတိ အတ္ထော၊ သာဏိပါကာရံ ဝါ သမန္တတော ပရိက္ခိပါပေတွာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သာဏိပါကာရန္တရေတိ သာဏိပါကာရဿ အဗ္ဘန္တရေ။ ဧကလဒ္ဓိကေတိ သမာနလဒ္ဓိကေ။ ကိံ ဝဒတိ သီလေနာတိ ကိံဝါဒီ။ အထ ဝါ ကော ကတမော ဝါဒေါ ကိံဝါဒေါ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ကိံဝါဒီ။ သဿတံ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ဝဒန္တိ ပညပေန္တိ သီလေနာတိ သဿတဝါဒိနော။ အထ ဝါ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သဿတော ဝါဒေါ သဿတဝါဒေါ၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ သဿတဝါဒိနော၊ သဿတဒိဋ္ဌိနောတိ အတ္ထော။ အထ သဿတော ဝါဒေါ ဧတေသမတ္ထီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ တေသဉှိ အတ္တာ လောကော စ သဿတောတိ အဓိပ္ပေတော၊ န ဝါဒေါတိ? သစ္စမေတံ။ သဿတသဟစရိတတာယ ပန ဝါဒေါပိ သဿတောတိ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။ သဿတောတိ ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ ဝါ ဣတိသဒ္ဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေ ရူပါဒီသု အညတရံ အတ္တာတိ စ လောကောတိ စ ဂဟေတွာ တံ သဿတံ အမတံ နိစ္စံ ဓုဝံ ပညပေန္တိ၊ တေ သဿတဝါဒိနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ နိဒ္ဒေသေ ပဋိသမ္ဘိဒါယဉ္စ –

‘‘ရူပံ ¶ အတ္တာ စေဝ လောကော စ သဿတော စာတိ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တိ။ ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တာ စေဝ လောကော စ သဿတော စာတိ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တီ’’တိ။

အယဉ္စ အတ္ထော ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဣမိဿာ ပဉ္စဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ဝုတ္တော။ ‘‘ရူပဝန္တံ အတ္တာန’’န္တိအာဒိကာယ ပန ပဉ္စဒသဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန စတ္တာရော စတ္တာရော ခန္ဓေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညော လောကောတိ ပညပေန္တီတိ အယဉ္စ အတ္ထော လဗ္ဘတိ။ တထာ ဧကံ ခန္ဓံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ အညော အတ္တနော ဥပဘောဂဘူတော လောကောတိ၊ သသန္တတိပတိတေ ဝါ ခန္ဓေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညော လောကောတိ ပညပေန္တီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တေသု သင်္ခါရေသု ဝါ ဧကစ္စံ သဿတံ ဧတဿာတိ ဧကစ္စသဿတော၊ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ။ သော ဧတေသမတ္ထီတိ ဧကစ္စသဿတိကာ၊ ဧကစ္စသဿတဝါဒိနော။ တေ ဒုဝိဓာ ဟောန္တိ သတ္တေကစ္စသဿတိကာ သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာတိ ¶ ။ တတ္ထ ‘‘ဣဿရော နိစ္စော၊ အညေ သတ္တာ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သတ္တေကစ္စသဿတိကာ သေယျထာပိ ဣဿရဝါဒါ။ ‘‘နိစ္စော ဗြဟ္မာ၊ အညေ သတ္တာ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါပိ သတ္တေကစ္စသဿတိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပရမာဏဝေါ နိစ္စာ၊ ဒွိအဏုကာဒယော အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာ သေယျထာပိ ကဏာဒဝါဒါဒယော။ ‘‘စက္ခာဒယော အနိစ္စာ၊ ဝိညာဏံ နိစ္စ’’န္တိ ဧဝံဝါဒိနောပိ သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

နနု ‘‘ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ၊ ဧကစ္စေ အသဿတာ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝါဒေ စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ ယထာသဘာဝါဝဗောဓော ဧဝ၊ တယိဒံ ကထံ မိစ္ဆာဒဿနန္တိ? ကော ဝါ ဧဝမာဟ – ‘‘စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ မိစ္ဆာဒဿန’’န္တိ၊ အသဿတေသုယေဝ ပန ကေသဉ္စိ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝါဘိနိဝေသော ဣဓ မိစ္ဆာဒဿနံ။ တေန ပန ဧကဝါရေ ပဝတ္တမာနေန စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝါဝဗောဓော ဝိဒူသိတော သံသဋ္ဌဘာဝတော၊ ဝိသသံသဋ္ဌော ဝိယ သဗ္ဗော သပ္ပိမဏ္ဍော သကိစ္စကရဏာသမတ္ထတာယ သမ္မာဒဿနပက္ခေ ¶ ဌပေတဗ္ဗတံ နာရဟတီတိ။ အသဿတဘာဝေန နိစ္ဆိတာပိ ဝါ စက္ခုအာဒယော သမာရောပိတဇီဝသဘာဝါ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဂယှန္တီတိ တဒဝဗောဓဿ မိစ္ဆာဒဿနဘာဝေါ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အသင်္ခတာယ စ သင်္ခတာယ စ ဓာတုယာ ဝသေန ယထာက္ကမံ ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ၊ ဧကစ္စေ အသဿတာတိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဝိဘဇ္ဇဝါဒေါပိ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧဝံပကာရာ စောဒနာ အနဝကာသာ ဟောတိ အဝိပရီတဓမ္မသဘာဝသမ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော။ ကာမဉ္စေတ္ထ ပုရိမသဿတဝါဒေပိ အသဿတာနံ ဓမ္မာနံ သဿတာတိ ဂဟဏံ ဝိသေသတော မိစ္ဆာဒဿနံ၊ သဿတာနံ ပန သဿတာတိ ဂါဟော န မိစ္ဆာဒဿနံ ယထာသဘာဝဂ္ဂဟဏဘာဝတော။ အသဿတေသုယေဝ ပန ကေစိဒေဝ ဓမ္မာ သဿတာတိ ဂဟေတဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိဘာဂပ္ပဝတ္တိယာ ဣမဿ ဝါဒဿ ဝါဒန္တရတာ ဝုတ္တာ။ န စေတ္ထ သမုဒါယန္တောဂဓတ္တာ ဧကဒေသဿ သပ္ပဒေသသဿတဂ္ဂါဟော နိပ္ပဒေသသဿတဂ္ဂါဟေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝါဒိတဗ္ဗိသယဝိသေသဝသေန ဝါဒဒွယဿ ပဝတ္တတ္တာ။ အညေ ဧဝ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဿတာ’’တိ အဘိနိဝိဋ္ဌာ၊ အညေ ဧကစ္စသဿတာတိ သင်္ခါရာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ ဧကဒေသပရိဂ္ဂဟော စ ဝါဒဒွယဿ ပရိဗျတ္တောယေဝါတိ။

အန္တာနန္တိကာတိ ဧတ္ထ အမတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ သဘာဝေါ ဩသာနန္တိ အန္တော၊ မရိယာဒါ။ တပ္ပဋိသေဓေန အနန္တော။ ကဿ ပနာယံ အန္တာနန္တောတိ? လောကီယတိ သံသာရနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ၊ လောကီယတိ ဝါ ဧတ္ထ တေဟိ ပုညာပုညံ တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကောတိ သင်္ချံ ဂတဿ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာဒိသဘာဝဿ အတ္တနော။ အန္တော စ အနန္တော စ အန္တာနန္တော စ နေဝန္တနာနန္တော စာတိ အန္တာနန္တော သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသေန ဝါ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိအာဒီသု ¶ ဝိယ။ အန္တာနန္တသဟစရိတော ဝါဒေါ အန္တာနန္တော ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။ အန္တာနန္တသန္နိဿယော ဝါ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ သော ဧတေသမတ္ထီတိ အန္တာနန္တိကာ၊ အန္တာနန္တဝါဒိနော။ ‘‘အန္တဝါ အယံ လောကော၊ အနန္တော အယံ လောကော၊ အန္တဝါ စ အယံ လောကော အနန္တော စ၊ နေဝါယံ လောကော အန္တဝါ န ပနာနန္တော’’တိ ဧဝံ အန္တံ ဝါ အနန္တံ ဝါ အန္တာနန္တံ ဝါ နေဝန္တနာနန္တံ ဝါ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒါတိ အတ္ထော။ စတုဗ္ဗိဓာ ¶ ဟိ အန္တာနန္တဝါဒိနော အန္တဝါဒီ အနန္တဝါဒီ အန္တာနန္တဝါဒီ နေဝန္တနာနန္တဝါဒီတိ။ တထာ ဟိ ကောစိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ စက္ကဝါဠပရိယန္တံ အဝဍ္ဎေတွာ တံ ‘‘လောကော’’တိ ဂဟေတွာ အန္တသညီ လောကသ္မိံ ဟောတိ။ စက္ကဝါဠပရိယန္တံ ကတွာ ဝဍ္ဎိတကသိဏေ ပန အနန္တသညီ ဟောတိ။ ဥဒ္ဓမဓော အဝဍ္ဎေတွာ ပန တိရိယံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥဒ္ဓမဓော အန္တသညီ တိရိယံ အနန္တသညီ ဟောတိ။ ကောစိ ပန ယသ္မာ လောကသညိတော အတ္တာ အဓိဂတဝိသေသေဟိ မဟေသီဟိ ကဒါစိ အနန္တော သက္ခိဒိဋ္ဌော အနုသုယျတိ၊ တသ္မာ နေဝန္တဝါ။ ယသ္မာ ပန တေဟိယေဝ ကဒါစိ အန္တဝါ သက္ခိဒိဋ္ဌော အနုသုယျတိ၊ တသ္မာ န ပန အနန္တောတိ ဧဝံ နေဝန္တနာနန္တသညီ လောကသ္မိံ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ယဒိ ပနာယံ အတ္တာ အန္တဝါသိယာ၊ ဒူရဒေသေ ဥပပဇ္ဇမာနာနုဿရဏာဒိကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ န သိယာ။ အထ အနန္တော ဣဓ ဌိတဿ ဒေဝလောကနိရယာဒီသု သုခဒုက္ခာနုဘဝနမ္ပိ သိယာ။ သစေ ပန အန္တဝါ စ အနန္တော စ၊ တဒုဘယပဋိသေဓဒေါသသမာယောဂေါ၊ တသ္မာ အန္တဝါ အနန္တောတိ စ အဗျာကရဏီယော အတ္တာတိ ဧဝံ တက္ကနဝသေန နေဝန္တနာနန္တသညီ ဟောတီတိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ဧတ္ထ စ ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ ဝါဒီနံ အန္တဉ္စ အနန္တဉ္စ အန္တာနန္တဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒတ္တာ အန္တာနန္တိကတ္တံ၊ ပစ္ဆိမဿ ပန တဒုဘယပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ကထံ အန္တာနန္တိကတ္တန္တိ? တဒုဘယပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ဧဝ။ ယသ္မာ အန္တာနန္တပအသေဓဝါဒေါပိ အန္တာနန္တဝိသယော ဧဝ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ။ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ အာရဗ္ဘ ‘‘ပဝတ္တဝါဒါ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ယုတ္တံ တာဝ ပစ္ဆိမဝါဒဒွယဿ အန္တာနန္တိကတ္တံ၊ အန္တာနန္တာနံ ဝသေန ဥဘယဝိသယတ္တာ ဧတေသံ ဝါဒဿ၊ ပုရိမဝါဒဒွယဿ ပန ကထံ ဝိသုံ အန္တာနန္တိကတ္တန္တိ? ဥပစာရဝုတ္တိယာ။ သမုဒိတေသု ဟိ အန္တာနန္တဝါဒေသု ပဝတ္တမာနော အန္တာနန္တိကသဒ္ဒေါ တတ္ထ နိရုဠှတာယ ပစ္စေကမ္ပိ အန္တာနန္တဝါဒီသု ပဝတ္တတိ ယထာ အရူပဇ္ဈာနေသု ပစ္စေကံ အဋ္ဌဝိမောက္ခပရိယာယော၊ ယထာ စ လောကေ သတ္တိသယောတိ။

အမရာဝိက္ခေပိကာတိ ဧတ္ထ န မရတိ န ဥပစ္ဆိဇ္ဇတီတိ အမရာ။ ကာ သာ? ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော၊ တထာတိပိ မေ နော၊ အညထာတိပိ မေ နော၊ နောတိပိ မေ နော၊ နော နောတိပိ မေ ¶ နော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၂) ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒဝသေန ပရိယန္တရဟိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စ။ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ဝိဝိဓော နာနပ္ပကာရော ခေပေါ ပရဝါဒီနံ ခိပနံ ဝိက္ခေပေါ၊ အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါစာယ ဝါ ဝိက္ခေပေါ ¶ အမရာဝိက္ခေပေါ၊ သော ဧတေသမတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အထ ဝါ အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါစာယ ဝိက္ခိပန္တီတိ အမရာဝိက္ခေပိနော၊ အမရာဝိက္ခေပိနော ဧဝ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အထ ဝါ အမရာ နာမ မစ္ဆဇာတိ၊ သာ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥဒကေ သန္ဓာဝမာနာ ဂဟေတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝမေဝ အယမ္ပိ ဝါဒေါ ဧကသ္မိံ သဘာဝေ အနဝဋ္ဌာနတော ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ၊ ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတီတိ အမရာယ ဝိက္ခေပေါ ဝိယာတိ အမရာဝိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတိ။ အယဉှိ အမရာဝိက္ခေပိကော ‘‘ဣဒံ ကုသလ’’န္တိ ဝါ ‘‘အကုသလ’’န္တိ ဝါ ပုဋ္ဌော န ကိဉ္စိ ဗျာကရောတိ။ ‘‘ဣဒံ ကုသလ’’န္တိ ဝါ ပုဋ္ဌော ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘ကိံ အကုသလ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘တထာတိပိ မေ နော’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘ကိံ ဥဘယတော အညထာ’’တိပိ ဝုတ္တေ ‘‘အညထာတိပိ မေ နော’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘တိဝိဓေနပိ န ဟောတိ၊ ကိံ တေ လဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နောတိပိ မေ နော’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘ကိံ နော နော တေ လဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နော နောတိပိ မေ နော’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝံ ဝိက္ခေပမေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကမေကသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ န တိဋ္ဌတိ။ တတော ‘‘အတ္ထိ ပရော လောကော’’တိအာဒိနာ ပုဋ္ဌောပိ ဧဝမေဝ ဝိက္ခိပတိ၊ န ဧကသ္မိံ ပက္ခေ တိဋ္ဌတိ။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရော အမရာဝိက္ခေပေါ ဧတေသမတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။

နနု စာယံ သဗ္ဗောပိ အမရာဝိက္ခေပိကော ကုသလာဒယော ဓမ္မေ ပရလောကတ္ထိကာဒီနိ စ ယထာဘူတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော တတ္ထ တတ္ထ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပနမတ္တံ အာပဇ္ဇတိ၊ တဿ ကထံ ဒိဋ္ဌိဂတိကဘာဝေါ။ န ဟိ အဝတ္တုကာမဿ ဝိယ ပုစ္ဆိတံ အဇာနန္တဿ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ယုတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – န ဟေဝ ခေါ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ၊ အထ ခေါ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန သဿတာဘိနိဝေသတော။ မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌောယေဝ ဟိ ပုဂ္ဂလော မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ ကုသလာဒိဓမ္မေ ပရလောကတ္ထိကာဒီနိ စ ယာထာဝတော အသမ္ပဋိပဇ္ဇမာနော အတ္တနာ အဝိညာတဿ အတ္ထဿ ပရံ ဝိညာပေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ မုသာဝါဒါဒိဘယေန စ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇတီတိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တေဝ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော၊ သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ။ အထ ဝါ ပုညပါပါနံ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ အနဝဗောဓေန အသဒ္ဒဟနေန စ တဗ္ဗိသယာယ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏံယေဝ သုန္ဒရန္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အဘိနိဝိသန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဝိသုံယေဝ စေသာ ဧကာ ဒိဋ္ဌိ သတ္တဘင်္ဂဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတောယေဝ စ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယန္တရဟိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စာ’’တိ။

အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာတိ ¶ ¶ ဧတ္ထ အဓိစ္စ ယဒိစ္ဆကံ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဝိနာ သမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဒဿနံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ။ အတ္တလောကသညိတာနဉှိ ခန္ဓာနံ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိအာကာရာရမ္မဏံ ဒဿနံ တဒါကာရသန္နိဿယဝသေန ပဝတ္တိတော တဒါကာရသဟစရိတတာယ စ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တိ၊ ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ စ။ တံ ဧတေသမတ္ထီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ။

သညီဝါဒါတိ သညီ ဝါဒေါ ဧတေသမတ္ထီတိ သညီဝါဒါ ‘‘ဗုဒ္ဓံ အဿ အတ္ထီတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ယထာ။ အထ ဝါ သညီတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ သညီသဟစရဏနယေန။ သညီ ဝါဒေါ ယေသံ တေ သညီဝါဒါ။ ‘‘ရူပီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ၊ သညီတိ နံ ပညပေန္တိ၊ အရူပီ အတ္တာ ဟောတိ၊ ရူပီ စ အရူပီ စ အတ္တာ ဟောတိ၊ နေဝ ရူပီ နာရူပီ စ အတ္တာ ဟောတိ။ အန္တဝါ အတ္တာ ဟောတိ၊ အနန္တဝါ အတ္တာ ဟောတိ၊ အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ အတ္တာ ဟောတိ၊ နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါ အတ္တာ ဟောတိ။ ဧကတ္တသညီ အတ္တာ ဟောတိ၊ နာနတ္တသညီ အတ္တာ ဟောတိ။ ပရိတ္တသညီ အတ္တာ ဟောတိ၊ အပ္ပမာဏသညီ အတ္တာ ဟောတိ။ ဧကန္တသုခီ အတ္တာ ဟောတိ၊ ဧကန္တဒုက္ခီ အတ္တာ ဟောတိ။ သုခဒုက္ခီ အတ္တာ ဟောတိ၊ အဒုက္ခမသုခီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ၊ သညီတိ နံ ပညပေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၆) ဧဝံ သောဠသဝိဓေန ဝိဘတ္တဝါဒါနမေတံ အဓိဝစနံ။

အသညီဝါဒါ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ စ သညီဝါဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှိ ‘‘သညီ အတ္တာ’’တိ ဂဏှန္တာနံ ဝသေန သညီဝါဒါ ဝုတ္တာ၊ ‘‘အသညီ’’တိ စ ‘‘နေဝသညီနာသညီ’’တိ စ ဂဏှန္တာနံ ဝသေန အသညီဝါဒါ စ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ စ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ အသညီဝါဒါ ‘‘ရူပီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ၊ အသညီတိ နံ ပညပေန္တိ၊ အရူပီ အတ္တာ ဟောတိ၊ ရူပီ စ အရူပီ စ အတ္တာ ဟောတိ၊ နေဝ ရူပီ နာရူပီ အတ္တာ ဟောတိ။ အန္တဝါ အတ္တာ ဟောတိ၊ အနန္တဝါ အတ္တာ ဟောတိ၊ အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ အတ္တာ ဟောတိ၊ နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ၊ အသညီတိ နံ ပညပေန္တီ’’တိ ဧဝံ အဋ္ဌဝိဓေန ဝိဘတ္တာ။ နေဝသညီနာသညီဝါဒါပိ ဧဝမေဝ ‘‘ရူပီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ၊ နေဝသညီနာသညီတိ နံ ပညပေန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၂) အဋ္ဌဝိဓေန ဝိဘတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဥစ္ဆေဒဝါဒါတိ ¶ ‘‘အယံ အတ္တာ ရူပီ စာတုမဟာဘူတိကော မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ ကာယဿ ဘေဒါ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ၊ န ဟောတိ ပရံ မရဏာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅) ဧဝမာဒိနာ နယေန ပဝတ္တံ ¶ ဥစ္ဆေဒဒဿနံ ဥစ္ဆေဒေါ သဟစရဏနယေန။ ဥစ္ဆေဒေါ ဝါဒေါ ယေသံ တေ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ၊ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ ဝါ ဧတေသမတ္ထီတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ၊ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒန္တီတိ ဝါ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ။

ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မော နာမ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ဥပလဒ္ဓဓမ္မော၊ ပစ္စက္ခဓမ္မောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ၊ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဒုက္ခဝူပသမန္တိ အတ္ထော။ တံ ဝဒန္တီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ။ တေ ပန ‘‘ယတော ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂီဘူတော ပရိစာရေတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၄) ဧဝမာဒိနာ နယေန ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနံ ပညပေန္တိ။ တေ ဟိ မန္ဓာတုကာမဂုဏသဒိသေ မာနုသကေ ကာမဂုဏေ၊ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝရာဇဿ ကာမဂုဏသဒိသေ ဒိဗ္ဗေ စ ကာမဂုဏေ ဥပဂတာနံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိံ ဝဒန္တိ။

ဝိဘဇ္ဇဝါဒီတိ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ အာဂတနယေနေဝ ဝေနယိကာဒိဘာဝံ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒတီတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ။

တတ္ထ ဟိ ဘဂဝတာ ‘‘အဟဉှိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေမိ ရာဂဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘နော စ ခေါ ယံ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသီ’’တိအာဒိနာ ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏဿ အတ္တနော ဝေနယိကာဒိဘာဝေါ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တောတိ။ အပိစ သောမနဿာဒီနံ စီဝရာဒီနဉ္စ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဘာဝံ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒတီတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ၊ သဿတုစ္ဆေဒဝါဒေ ဝါ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒတီတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ၊ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒီနံ ဌပနီယာနံ ပဉှာနံ ဌပနတော ရာဂါဒိခယသင်္ခါတဿ သဿတဿ ရာဂါဒိကာယဒုစ္စရိတာဒိဥစ္ဆေဒဿ ဝစနတော ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ၊ သဿတုစ္ဆေဒဘူတေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂ္ဂမ္မ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘူတဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဒေသနတော ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ၊ ဘဂဝါ။ ပရပ္ပဝါဒံ မဒ္ဒန္တောတိ တသ္မိံ တတိယသင်္ဂီတိကာလေ ဥပ္ပန္နံ ဝါဒံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သဒ္ဓမ္မန္တရဓာနာ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝါဒဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉှိ သမာဂမေ အယံ ထေရော ယာနိ စ တဒါ ဥပ္ပန္နာနိ ဝတ္ထူနိ၊ ယာနိ စ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ပဋိဗာဟနတ္ထံ ¶ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယဝသေနေဝ တထာဂတေန ဌပိတမာတိကံ ဝိဘဇန္တော သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ၊ ပရဝါဒေ ပဉ္စာတိ သုတ္တသဟဿံ အာဟရိတွာ တဒါ ဥပ္ပန္နဝါဒဿ မဒ္ဒနတော ပရပ္ပဝါဒမဒ္ဒနံ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝါဒါနံ ပဋိသေဓနလက္ခဏဘာဝတော အာယတိံ ပဋိသေဓလက္ခဏံ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏံ အကာသိ။

ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ

တတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

‘‘ကေနာဘတ’’န္တိ ¶ ဣမံ ပဉှံ ဝိသဇ္ဇေန္တေန ဇမ္ဗုဒီပေ တာဝ အာစရိယပရမ္ပရာ ယာဝ တတိယသင်္ဂီတိ၊ တာဝ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သီဟဠဒီပေ အာစရိယပရမ္ပရံ ဒဿေတုံ ‘‘တတိယသင်္ဂဟတော ပန ဥဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣမံ ဒီပန္တိ ဣမံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ။ ကဉ္စိ ကာလန္တိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ။ ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ဘဒ္ဒနာမောတိ ဘဒ္ဒသာလတ္ထေရော။ နာမဿ ဧကဒေသေနပိ ဟိ ဝေါဟာရော ဒိဿတိ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ဒတ္တော’’တိ ယထာ။ အာဂုံ န ကရောန္တီတိ နာဂါ။ ဝိနယပိဋကံ ဝါစယိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ တမ္ဗပဏ္ဏိယာတိ ဘုမ္မဝစနံ။ နိကာယေ ပဉ္စ ဝါစေသုန္တိ ဝိနယာဘိဓမ္မဝဇ္ဇေ ဒီဃနိကာယာဒိကေ ပဉ္စ နိကာယေ စ ဝါစေသုံ။ သတ္တ စေဝ ပကရဏေတိ ဓမ္မသင်္ဂဏီဝိဘင်္ဂါဒိကေ သတ္တ အဘိဓမ္မပ္ပကရဏေ စ ဝါစေသုန္တိ အတ္ထော။ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ၊ ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ဝါ မေဓာ၊ ပညာ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေဓာဝီ။ တိပေဋကောတိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဧတဿ အတ္ထီတိ တိပေဋကော၊ တေပိဋကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တိပိဋကပရိယတ္တိဓရောတိ အတ္ထော။ တာရကာနံ ရာဇာတိ တာရကရာဇာ၊ စန္ဒိမာ။ အတိရောစထာတိ အတိဝိယ ဝိရောစိတ္ထ။ ပုပ္ဖနာမောတိ မဟာပဒုမတ္ထေရော။ သဒ္ဓမ္မဝံသကောဝိဒေါတိ သဒ္ဓမ္မတန္တိယာ ကောဝိဒေါ။ ပုပ္ဖနာမောတိ သုမနတ္ထေရော။ ဇမ္ဗုဒီပေ ပတိဋ္ဌိတောတိ သုမနတ္ထေရော ကိရ ဧကသ္မိံ သမယေ သီဟဠဒီပမှိ သာသနေ ဩသက္ကမာနေ ဇမ္ဗုဒီပံ ဂန္တွာ ဥဂ္ဂဏှိတွာ သာသနံ အနုရက္ခန္တော တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌာသိ။ မဂ္ဂကောဝိဒါတိ သဂ္ဂမဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂေသု ကောဝိဒါ။

ဘာရံ ¶ ကတွာတိ တေသံ တေသံ ဘိက္ခူနံ သာသနံ ဘာရံ ကတွာ၊ ပဋိဗဒ္ဓံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘တေ တေ ဘိက္ခူ တတ္ထ တတ္ထ ပေသေသီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရံ ကသ္မီရဂန္ဓာရရဋ္ဌံ ပေသေသီ’’တိအာဒိ။ မဟိံသကမဏ္ဍလန္တိ အန္ဓကရဋ္ဌံ ဝဒန္တိ။ ဝနဝါသိန္တိ ဝနဝါသိရဋ္ဌံ။ အတ္တာ ပဉ္စမော ဧတေသန္တိ အတ္တပဉ္စမာ၊ တံ တံ ဒိသာဘာဂံ ပဉ္စ ပဉ္စေဝ ဘိက္ခူ အဂမံသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ တတ္ထ တတ္ထ ဂတာနံ ထေရာနံ ကိစ္စာနုဘာဝံ ဒဿေတုကာမော မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရဿ ဂတဋ္ဌာနေ ကိစ္စံ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ကသ္မီရဂန္ဓာရရဋ္ဌေ’’တိအာဒိမာဟ။ ကရကဝဿန္တိ ဟိမပါတနကဝဿံ။ ဟရာပေတွာတိ ဥဒကောဃေန ဟရာပေတွာ။ အရဝါဠဒဟပိဋ္ဌိယန္တိ အရဝါဠဒဟဿ ဥဒကပိဋ္ဌိယံ။ ဆိန္နဘိန္နပဋဓရောတိ သတ္ထကေန ဆိန္နံ ရင်္ဂေန ဘိန္နံ ဝဏ္ဏဝိကာရမာပန္နံ ပဋံ ဓာရေတီတိ ဆိန္နဘိန္နပဋဓရော။ အထ ဝါ သတ္ထကေန ဆိန္နာနံ ဂိဟိဝတ္ထဝိသဘာဂါနံ ကာသာဝါနံ ဓာရဏတော ဆိန္နဘိန္နပဋဓရော။ ဘဏ္ဍူတိ မုဏ္ဍကော။ ကာသာဝဝသနောတိ ကာသာဝဝတ္ထနိဝတ္ထော။ မက္ခံ အသဟမာနောတိ ထေရံ ¶ ပဋိစ္စ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပန္နံ ပရေသံ ဂုဏမက္ခနလက္ခဏံ မက္ခံ အသဟမာနော သန္ဓာရေတုံ အဓိသဟိတုံ ဝူပသမေတုံ အသက္ကောန္တော။ ဘိံသနကာနီတိ ဘေရဝါရမ္မဏာနိ။ တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘တတော တတော ဘုသာ ဝါတာ ဝါယန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘုသာ ဝါတာတိ ရုက္ခဘေဒနပဗ္ဗတကူဋနိပါတနသမတ္ထာ ဗလဝဝါတာ။ အသနိယော ဖလန္တီတိ အသနိယော ဘိဇ္ဇန္တိ၊ ပတန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဟရဏဝုဋ္ဌိယောတိ အနေကပ္ပကာရာ အာဝုဓဝုဋ္ဌိယော။ နိဒ္ဓမထာတိ ဂဟေတွာ အပနေထ။ ဘိံသနကန္တိ နာဂရာဇဿ ကာယိကဝါစသိကပယောဂဇနိတဘယနိမိတ္တံ ဝိပ္ပကာရံ။

မေ ဘယဘေရဝံ ဇနေတုံ ပဋိဗလော န အဿ န ဘဝေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဘယဘေရဝံ နာမ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကံ ဘယံ။ အထ ဝါ ဘယန္တိ စိတ္တုတြာသဘယံ၊ ပဋိဃဘယဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဘေရဝန္တိ ဘယဇနကမာရမ္မဏံ။ သစေပိ တွံ မဟိံ သဗ္ဗန္တိ သစေပိ တွံ မဟာနာဂ သဗ္ဗံ မဟိံ သမုဒ္ဒေန သဟ သသမုဒ္ဒံ ပဗ္ဗတေန သဟ သပဗ္ဗတံ ဥက္ခိပိတွာ မမူပရိ မယှံ သီသောပရိ ခိပေယျာသီတိ အတ္ထော။ မေ ဘယဘေရဝံ ဇနေတုံ နေဝ သက္ကုဏေယျာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသေန။ တဝေဝဿ ဝိဃာတော ဥရဂါဓိပါတိ ဥရဂါနံ ¶ နာဂါနံ အဓိပတိ ရာဇ တဝ ဧဝ ဝိဃာတော ဒုက္ခံ ဝိဟိံသာ အဿ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။

ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတွာတိအာဒီသု တင်္ခဏာနုရူပါယ ဓမ္မဒေသနာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ သန္ဒဿေတွာ ကုသလေ ဓမ္မေ သမာဒပေတွာ ဂဏှာပေတွာ တတ္ထ စ နံ သမုတ္တေဇေတွာ သဥဿာဟံ ကတွာ တာယ စ သဥဿာဟတာယ အညေဟိ စ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏေဟိ သမ္ပဟံသေတွာ တောသေတွာတိ အတ္ထော။ ထေရေန ကတံ နာဂါနုသာသနံ ဒဿေန္တော ‘‘အထာယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတော ဥဒ္ဓံ ယထာ ပုရေတိ ယထာ တုမှေ ဣတော ပုရေ သဒ္ဓမ္မသဝနုပ္ပတ္တိဝိရဟိတကာလေ ပရဿ ကောဓံ ဥပ္ပာဒယိတ္ထ၊ ဣဒါနိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဥဒ္ဓံ အနာဂတေ ကောဓဉ္စ မာ ဇနယိတ္ထ၊ ဝိဇာတမာတုယာပိ ပုတ္တေ သိနေဟစ္ဆေဒနံ သဗ္ဗဝိနာသမူလကံ သဿဃာတကဉ္စ မာ ကရိတ္ထာတိ အတ္ထော။ သုခကာမာ ဟိ ပါဏိနောတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏောပဒေသေ၊ ယသ္မာ သဗ္ဗေ သတ္တာ သုခကာမာ၊ တသ္မာ ဟိတသုခဥပစ္ဆေဒကရံ သဿဃာတဉ္စ မာ ကရောထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယထာနုသိဋ္ဌန္တိ ယံ ယံ အနုသိဋ္ဌံ ယထာနုသိဋ္ဌံ၊ အနုသိဋ္ဌံ အနတိက္ကမ္မ ဝါ ယထာနုသိဋ္ဌံ၊ ထေရေန ဒိန္နောဝါဒံ အနတိက္ကမ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ ပဌမမဂ္ဂဖလာဓိဂမော အဟောသီတိ ဝဒန္တိ။ ကုလသတသဟဿန္တိ ဣမိနာ ပုရိသာနံ သတသဟဿံ ဒဿေတိ။ ကသ္မီရဂန္ဓာရာတိ ကသ္မီရဂန္ဓာရရဋ္ဌဝါသိနော။ ကာသာဝပဇ္ဇောတာတိ ဘိက္ခူနံ နိဝတ္ထပါရုတကာသာဝဝတ္ထေဟိ ဩဘာသိတာ။ ဣသိဝါတပဋိဝါတာတိ ¶ ဘိက္ခူနံ နိဝါသနပါရုပနဝါတေန စေဝ ဟတ္ထပါဒါနံ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒိဝါတေန စ သမန္တတော ဗီဇိယမာနာ အဟေသုံ။ ဒုဋ္ဌန္တိ ကုပိတံ။ ဗန္ဓနာတိ သံသာရဗန္ဓနတော။

ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂတ္တယေ ဉာဏံ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ပဌမမဂ္ဂဉာဏမေဝ တေ ပဋိလဘိံသူ’’တိ ဝဒန္တိ။ စောဒေတွာ ဒေဝဒူတေဟီတိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၆၃ အာဒယော) ဒေဝဒူတသုတ္တန္တဒေသနာဝသေန (မ။ နိ။ ၃။၂၆၁ အာဒယော) ဒဟရကုမာရော ဇရာဇိဏ္ဏသတ္တော ဂိလာနသတ္တော ကမ္မကာရဏာ ကမ္မကာရဏိကာ ဝါ မတသတ္တောတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဒေဝဒူတေဟိ စောဒေတွာ ဩဝဒိတွာ၊ သံဝေဂံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ အတ္ထော။ ဒဟရကုမာရာဒယော ¶ ဟိ တတ္ထ ‘‘ဒေဝဒူတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ ဟိ ဒဟရကုမာရော အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမ ‘‘ပဿထ ဘော မယှမ္ပိ တုမှာကံ ဝိယ ဟတ္ထပါဒါ အတ္ထိ၊ သကေ ပနမှိ မုတ္တကရီသေ ပလိပန္နော၊ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဥဋ္ဌဟိတွာ နဟာယိတုံ န သက္ကောမိ၊ ‘အဟံ ကိလိဋ္ဌော၊ နဟာပေထ မ’န္တိ ဝတ္တုမ္ပိ န သက္ကောမိ၊ ဇာတိတောမှိ အပရိမုတ္တတာယ ဧဒိသော ဇာတော၊ န ခေါ ပနာဟမေဝ၊ တုမှေပိ ဇာတိတော အပရိမုတ္တာဝ။ ယထေဝ ဟိ မယှံ၊ ဧဝံ တုမှာကမ္ပိ ဇာတိ အာဂမိဿတိ၊ ဣတိ တဿာ ပုရေ အာဂမနာဝ ကလျာဏံ ကရောထာ’’တိ။ တေနေသ ဒေဝဒူတော နာမ ဇာတော။

ဇရာဇိဏ္ဏသတ္တောပိ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမ ‘‘ပဿထ ဘော အဟမ္ပိ တုမှေ ဝိယ တရုဏော အဟောသိံ ဦရုဗလဗာဟုဗလဇဝသမ္ပန္နော၊ တဿ မေ တာ ဗလဇဝသမ္ပတ္တိယော အန္တရဟိတာ၊ ဟတ္ထပါဒါ ဟတ္ထပါဒကိစ္စဉ္စ န ကရောန္တိ၊ ဇရာယမှိ အပရိမုတ္တတာယ ဧဒိသော ဇာတော၊ န ခေါ ပနာဟမေဝ၊ တုမှေပိ ဇရာယ အပရိမုတ္တာဝ။ ယထေဝ ဟိ မယှံ၊ ဧဝံ တုမှာကမ္ပိ ဇရာ အာဂမိဿတိ၊ ဣတိ တဿာ ပုရေ အာဂမနာဝ ကလျာဏံ ကရောထာ’’တိ။ တေနေသ ဒေဝဒူတော နာမ ဇာတော။

ဂိလာနသတ္တောပိ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမ ‘‘ပဿထ ဘော အဟမ္ပိ တုမှေ ဝိယ နိရောဂေါ အဟောသိံ၊ သောမှိ ဧတရဟိ ဗျာဓိနာ အဘိဟတော သကေ မုတ္တကရီသေ ပလိပန္နော၊ ဥဋ္ဌာတုမ္ပိ န သက္ကောမိ၊ ဝိဇ္ဇမာနာပိ မေ ဟတ္ထပါဒါ ဟတ္ထပါဒကိစ္စံ န ကရောန္တိ၊ ဗျာဓိတောမှိ အပရိမုတ္တတာယ ဧဒိသော ဇာတော၊ န ခေါ ပနာဟမေဝ၊ တုမှေပိ ဗျာဓိတော အပရိမုတ္တာဝ။ ယထေဝ ဟိ မယှံ၊ ဧဝံ တုမှာကမ္ပိ ဗျာဓိ အာဂမိဿတိ၊ ဣတိ တဿ ပုရေ အာဂမနာဝ ကလျာဏံ ကရောထာ’’တိ။ တေနေသ ဒေဝဒူတော နာမ ဇာတော။

ကမ္မကာရဏာ ကမ္မကာရဏိကာ ဝါ စတုတ္ထော ဒေဝဒူတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကမ္မကာရဏပက္ခေ ဒွတ္တိံသ တာဝ ကမ္မကာရဏာ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒန္တိ နာမ ‘‘မယံ နိဗ္ဗတ္တမာနာ န ရုက္ခေ ဝါ ပါသာဏေ ¶ ဝါ နိဗ္ဗတ္တာမ၊ တုမှာဒိသာနံ သရီရေ နိဗ္ဗတ္တာမ၊ ဣတိ အမှာကံ ပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတောဝ ကလျာဏံ ကရောထာ’’တိ။ တေနေတာ ဒေဝဒူတာ နာမ ဇာတာ။ ကမ္မကာရဏိကာပိ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒန္တိ နာမ ‘‘မယံ ဒွတ္တိံသ ကမ္မကာရဏာ ကရောန္တာ န ရုက္ခာဒီသု ¶ ကရောမ၊ တုမှာဒိသေသု သတ္တေသုယေဝ ကရောမ၊ ဣတိ အမှာကံ တုမှေသု ပုရေ ကမ္မကာရဏာကာရဏတောဝ ကလျာဏံ ကရောထာ’’တိ။ တေနေတေပိ ဒေဝဒူတာ နာမ ဇာတာ။

မတကသတ္တောပိ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမ ‘‘ပဿထ ဘော မံ အာမကသုသာနေ ဆဍ္ဍိတံ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝံ ပတ္တံ၊ မရဏတောမှိ အပရိမုတ္တတာယ ဧဒိသော ဇာတော၊ န ခေါ ပနာဟမေဝ၊ တုမှေပိ မရဏတော အပရိမုတ္တာဝ။ ယထေဝ ဟိ မယှံ၊ ဧဝံ တုမှာကမ္ပိ မရဏံ အာဂမိဿတိ၊ ဣတိ တဿ ပုရေ အာဂမနာဝ ကလျာဏံ ကရောထာ’’တိ။ တေနေသ ဒေဝဒူတော နာမ ဇာတော။ တသ္မာ ဒဟရကုမာရာဒယော ဧတ္ထ ‘‘ဒေဝဒူတာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အနမတဂ္ဂိယန္တိ အနမတဂ္ဂသံယုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄)။ ဓမ္မာမတံ ပါယေသီတိ လောကုတ္တရဓမ္မာမတံ ပါနံ ပဋိလာဘကရဏဝသေန ပါယေသီတိ အတ္ထော။ သမဓိကာနီတိ သဟာဓိကာနိ။ သဟတ္ထော ဟေတ္ထ သံသဒ္ဒေါ။ ဣသီတိ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓေ ဧသိ ဂဝေသိ ပရိယေသီတိ ဣသီတိ ဝုစ္စတိ။ ပဉ္စ ရဋ္ဌာနီတိ ပဉ္စဝိဓစီနရဋ္ဌာနိ။ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ ပကာသေန္တော ယက္ခသေနံ ပသာဒယီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

တေန စ သမယေနာတိ တသ္မိံ သမယေ တေသံ ဂမနတော ပုဗ္ဗဘာဂကာလေ။ လဒ္ဓံ ဘဝိဿတီတိ ဝေဿဝဏသန္တိကာ လဒ္ဓံ ဘဝိဿတိ။ ဝေဂသာတိ ဝေဂေန။ သမန္တတော အာရက္ခံ ဌပေသီတိ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ မာ ပဝိသန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနဝသေန သမန္တာ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ သဟဿာနီတိ အဍ္ဎေန စတုတ္ထာနိ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ၊ အတိရေကပဉ္စသတာနိ တီဏိ သဟဿာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိယဍ္ဎသဟဿန္တိ အဍ္ဎေန ဒုတိယံ ဒိယဍ္ဎံ၊ အတိရေကပဉ္စသတံ ဧကံ သဟဿန္တိ အတ္ထော။ သောဏုတ္တရာတိ သောဏော စ ဥတ္တရော စ သောဏုတ္တရာ။ နိဒ္ဓမေတွာနာတိ ပလာပေတွာန။ အဒေသိသုန္တိ အဒေသယုံ။

အဇ္ဈိဋ္ဌောတိ အာဏတ္တော။ ပုန ဒါနီတိ ဧတ္ထ ဒါနီတိ နိပါတမတ္တံ၊ ပုန အာဂစ္ဆေယျာမ ဝါ န ဝါတိ အတ္ထော။ ရာဇဂဟနဂရပရိဝတ္တကေနာတိ ရာဇဂဟနဂရံ ပရိဝဇ္ဇေတွာ တတော ဗဟိ တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂတမဂ္ဂေန ဂမနေန ဝါ။ ဣဒါနိ ထေရမာတုယာ ဝေဋိသနဂရေ နိဝါသကာရဏံ ဒဿေတုံ တဿ နဂရဿ တဿာ ဇာတိဘူမိဘာဝံ ထေရဿ စ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘အသောကော ကိရ ကုမာရကာလေ’’တိအာဒိမာဟ။

အယံ ¶ ¶ ပနေတ္ထ အနုပုဗ္ဗိကထာ – ပုဗ္ဗေ ကိရ မောရိယဝံသေ ဇာတဿ စန္ဒဂုတ္တဿ နာမ ရညော ပုတ္တော ဗိန္ဒုသာရော နာမ ကုမာရော ပိတု အစ္စယေန ပါဋလိပုတ္တမှိ နဂရေ ရာဇာ အဟောသိ။ တဿ ဒွေ ပုတ္တာ သဥဒရိယာ အဟေသုံ၊ တေသံ ဧကူနသတမတ္တာ ဝေမာတိကဘာတရော အဟေသုံ။ ရာဇာ ပန တေသံ သဗ္ဗဇေဋ္ဌကဿ အသောကကုမာရဿ ဥပရဇ္ဇဋ္ဌာနဉ္စ အဝန္တိရဋ္ဌဉ္စ ဒတွာ အထေကဒိဝသံ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတံ ဒိသွာ ‘‘တာတ၊ ဥပရာဇ၊ တဝ ရဋ္ဌံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဥဇ္ဇေနီနဂရေ ဝသာဟီ’’တိ အာဏာပေသိ။ သော ပိတု ဝစနေန တံ ဥဇ္ဇေနိံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဝေဋိသဂိရိနဂရေ ဝေဋိသနာမကဿ သေဋ္ဌိဿ ဃရေ နိဝါသံ ဥပဂန္တွာ တဿ သေဋ္ဌိဿ ဓီတရံ လက္ခဏသမ္ပန္နံ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တံ ဝေဋိသဂိရိံ နာမ ကုမာရိံ ဒိသွာ တာယ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော မာတာပိတူနံ ကထာပေတွာ တံ တေဟိ ဒိန္နံ ပဋိလဘိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သာ တေန သံဝါသေန သဉ္ဇာတဂဗ္ဘာ ဟုတွာ တတော ဥဇ္ဇေနိံ နီတာ မဟိန္ဒကုမာရံ ဇနယိ။ တတော ဝဿဒွယေ အတိက္ကန္တေ သင်္ဃမိတ္တဉ္စ ဓီတရံ ဥပလဘိတွာ ဥပရာဇေန သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဝသတိ။ ဥပရာဇဿ ပန ပိတာ ဗိန္ဒုသာရော မရဏမဉ္စေ နိပန္နော ပုတ္တံ အသောကကုမာရံ သရိတွာ တံ ပက္ကောသာပေတုံ ဥဇ္ဇေနိံ မနုဿေ ပေသေသိ။ တေ တတော ဥဇ္ဇေနိံ ဂန္တွာ အသောကဿ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ တေသံ ဝစနေန သော ပိတု သန္တိကံ တုရိတဂမနေနာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဝေဋိသဂိရိနဂရမှိ ပုတ္တဒါရေ ဌပေတွာ ပိတု သန္တကံ ပါဋလိပုတ္တနဂရံ ဂန္တွာ ဂတသမနန္တရမေဝ ကာလကတဿ ပိတုနော သရီရကိစ္စံ ကာရာပေတွာ တတော ဧကူနသတမတ္တေ ဝေမာတိကဘာတရော စ ဃာတာပေတွာ ဝိဟတကဏ္ဋကော ဟုတွာ တတ္ထ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ အဘိသေကံ ဂဏှိ။ တဒါပိ ထေရမာတာ ဒါရကေ ရညော သန္တိကံ ပေသေတွာ သယံ တတ္ထေဝ ဝေဋိသဂိရိနဂရေ ဝသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာ တဿ မာတာ တေန သမယေန ဉာတိဃရေ ဝသီ’’တိ။

အာရောပေသီတိ ပဋိပါဒေသိ။ အမှာကံ ဣဓ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌိတန္တိ မာတု ဒဿနဿ ကတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ အနုဘဝတု တာဝ မေ ပိတရာ ပေသိတံ အဘိသေကန္တိအာဒီသု အဘိသေကပေသနာဒိကထာ ဝိတ္ထာရေန ဥတ္တရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဆဏတ္ထန္တိ ဆဏနိမိတ္တံ၊ ဆဏဟေတူတိ အတ္ထော၊ သယံ ဆဏကီဠံ အကာတုကာမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဒါ ကိရ ဒေဝါနံပိယတိဿော ဇေဋ္ဌမူလမာသပုဏ္ဏမိယံ နက္ခတ္တံ ဃောသာပေတွာ ‘‘သလိလကီဠာဆဏံ ¶ ကရောထာ’’တိ အမစ္စေ အာဏာပေတွာ သယံ မိဂဝံ ကီဠိတုကာမော မိဿကပဗ္ဗတံ အဂမာသိ။ မိဿကပဗ္ဗတန္တိ ပံသုပါသာဏမိဿကတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမံ ပဗ္ဗတံ။ ဒိဋ္ဌသစ္စောတိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စော၊ အနာဂါမိဖလံ ပတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော ကိရ ထေရေန အတ္တနော မာတုဒေဝိယာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ အနာဂါမိဖလံ သစ္ဆာကာသိ၊ သော စ ထေရဿ ဘာဂိနေယျောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ထေရဿ မာတုဒေဝိယာ ဘဂိနီ တဿာ ဓီတာ၊ တဿာ အယံ ပုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာဝံသေ –

‘‘ဒေဝိယာ ¶ ဘဂိနီ ဓီတု၊ ပုတ္တော ဘဏ္ဍုကနာမကော၊

ထေရေန ဒေဝိယာ ဓမ္မံ၊ သုတွာ ဒေသိတမေဝ တု၊

အနာဂါမိဖလံ ပတွာ၊ ဝသိ ထေရဿ သန္တိကေ’’တိ။

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန စ တုမှေ ဗျာကတာတိ ဗောဓိမူလေ ဧဝ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတွာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ဒိသွာ အနာဂတေ တဿ ဒီပဿ သမ္ပတ္တိံ ဒိဋ္ဌေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ‘‘အနာဂတေ မဟိန္ဒော နာမ ဘိက္ခု တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ပသာဒေဿတီ’’တိ တုမှေ ဗျာကတာ။ တတ္ထ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပန္တိ ဒီပဝါသိနော ဝုတ္တာ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ အာသယာနုသယဉာဏဉ္စ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ပန ဣန္ဒြိယပရောပရာဒိံ ဝိနာ အညံ န သက္ကာ ဒဋ္ဌုန္တိ ‘‘ဝေါလောကေန္တော’’တိ အဝတွာ ‘‘ဝေါလောကေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတမတ္ထန္တိ ‘‘အနာဂတေ မဟိန္ဒော နာမ ဘိက္ခု တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ပသာဒေဿတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ။

ဝေဋိသဂိရိမှိ ရာဇဂဟေတိ ဒေဝိယာ ကတဝိဟာရေ။ ကာလောဝ ဂမနဿ၊ ဂစ္ဆာမ ဒီပမုတ္တမန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ တေသံ ပရိဝိတက္ကနိဒဿနံ။ ပဠိနာတိ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိံသု။ အမ္ဗရေတိ အာကာသေ။ ဧဝမာကာသံ ပက္ခန္ဒိတွာ ကိံ တေ အကံသူတိ စေတိယပဗ္ဗတေ နိပတိံသူတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝမုပ္ပတိတာ ထေရာ၊ နိပတိံသု နဂုတ္တမေ’’တိ။ ဣဒါနိ တဿ ပဗ္ဗတဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ ထေရာနဉ္စ တတ္ထ နိပတိတဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရတော ပုရသေဋ္ဌဿာ’’တိအာဒိဂါထမာဟ။ ပုရတောတိ ပါစီနဒိသာဘာဂေ။ ပုရသေဋ္ဌဿာတိ အနုရာဓပုရသင်္ခါတဿ ပုရဝရဿ။ မေဃသန္နိဘေတိ သမန္တတော နီလဝဏ္ဏတ္တာ နီလမဟာမေဃသဒိသေ။ သီလကူဋမှီတိ ဧဝံနာမကေ ပဗ္ဗတကူဋေ။ ဟံသာဝ နဂမုဒ္ဓနီတိ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဟံသာ ဝိယ။

တတ္ထ ¶ ပန ပတိဋ္ဌဟန္တော ကဒါ ပတိဋ္ဌဟီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဣဋ္ဋိယာဒီဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။ ပရိနိဗ္ဗာနတောတိ ပရိနိဗ္ဗာနဝဿတော တံ အဝဓိဘူတံ မုဉ္စိတွာ တတော ဥဒ္ဓံ ဒွိန္နံ ဝဿသတာနံ ဥပရိ ဆတ္တိံသတိမေ ဝဿေတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ကထံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အဇာတသတ္တုဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံယေဝ ဝဿေတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ယသ္မိဉ္စ ဒိဝသေ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ တသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ တသ္မိံယေဝ စ ဒိဝသေ ဝိဇယကုမာရော ဣမံ ဒီပမာဂတောတိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘လင်္ကာယံ ဝိဇယသနာမကော ကုမာရော၊

ဩတိဏ္ဏော ထိရမတိ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ၊

နိဗ္ဗာတုံ သယိတဒိနေ တထာဂတဿာ’’တိ။

သီဟကုမာရဿ ပုတ္တောတိ ဧတ္ထ ကာလိင်္ဂရာဇဓီတု ကုစ္ဆိသ္မိံ သီဟဿ ဇာတော ကုမာရော သီဟကုမာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပုဗ္ဗေ အမနုဿာဝါသတ္တာ အာဟ ‘‘မနုဿာဝါသံ အကာသီ’’တိ။ စုဒ္ဒသမေ ဝဿေတိ စုဒ္ဒသမေ ဝဿေ သမ္ပတ္တေ။ ဣဓ ဝိဇယော ကာလမကာသီတိ ဣမသ္မိံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ဝိဇယရာဇကုမာရော အဋ္ဌတိံသ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ ကာလမကာသိ။ တထာ ဟိ အဇာတသတ္တု ရာဇာ ဒွတ္တိံသ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ၊ ဥဒယဘဒ္ဒေါ သောဠသ ဝဿာနိ၊ တသ္မာ အဇာတသတ္တုဿ အဋ္ဌမဝဿံ ဣဓ ဝိဇယဿ ပဌမဝဿန္တိ ကတွာ တတော ဥဒ္ဓံ အဇာတသတ္တုဿ စတုဝီသတိ ဝဿာနိ ဥဒယဘဒ္ဒဿ စုဒ္ဒသ ဝဿာနီတိ ဝိဇယဿ အဋ္ဌတိံသ ဝဿာနိ ပရိပူရိံသု။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

‘‘ဝိဇယော လင်္ကမာဂမ္မ၊ သတ္ထု နိဗ္ဗာနဝါသရေ၊

အဋ္ဌတိံသ သမာကာသိ၊ ရဇ္ဇံ ယက္ခဝိမဒ္ဒကော’’တိ။

‘‘ဥဒယဘဒ္ဒဿ ပဉ္စဒသမေ ဝဿေ ပဏ္ဍုဝါသုဒေဝေါ နာမ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ရဇ္ဇံ ပါပုဏီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒယဘဒ္ဒဿ စုဒ္ဒသမဝဿသင်္ခါတံ ဧကံ ဝဿံ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ဝိဇယဿ ပဏ္ဍုဝါသုဒေဝဿ စ အန္တရေ သီဟဠံ အရာဇိကံ ဟုတွာ ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မိဉှိ ဝဿေ ဝိဇယရာဇဿ အမစ္စာ ဥပတိဿံ နာမ အမစ္စံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ တဿ နာမေန ကတေ ဥပတိဿဂါမေ ဝသန္တာ အရာဇိကံ ရဇ္ဇမနုသာသိံသု။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘တသ္မိံ ¶ မတေ အမစ္စာ တေ၊ ပေက္ခန္တာ ခတ္တိယာဂမံ၊

ဥပတိဿဂါမေ ဌတွာန၊ ရဋ္ဌံ သမနုသာသိသုံ။

‘‘မတေ ဝိဇယရာဇမှိ၊ ခတ္တိယာဂမနာ ပုရာ၊

ဧကံ ဝဿံ အယံ လင်္ကာ-ဒီပေါ အာသိ အရာဇိကော’’တိ။

တတ္ထာတိ ဇမ္ဗုဒီပေ။ ဣဓ ပဏ္ဍုဝါသုဒေဝေါ ကာလမကာသီတိ ဣမသ္မိံ သီဟဠဒီပေ ပဏ္ဍုဝါသုဒေဝေါ တိံသ ဝဿာနိ ရဇ္ဇမနုသာသိတွာ ကာလမကာသိ။ တထာ ဟိ ဥဒယဘဒ္ဒဿ အနန္တရံ အနုရုဒ္ဓါ စ မုဏ္ဍော စ အဋ္ဌ ဝဿာနိ ရဇ္ဇမနုသာသိံသု၊ တဒနန္တရံ နာဂဒါသကော စတုဝီသတိ ဝဿာနိ၊ တသ္မာ ¶ ဥဒယဘဒ္ဒဿ ပဉ္စဒသမသောဠသမဝဿေဟိ သဒ္ဓိံ အနုရုဒ္ဓဿ စ မုဏ္ဍဿ စ အဋ္ဌ ဝဿာနိ၊ နာဂဒါသကဿ စ စတုဝီသတိဝဿေသု ဝီသတိ ဝဿာနီတိ ပဏ္ဍုဝါသုဒေဝဿ ရညော တိံသ ဝဿာနိ ပရိပူရိံသု။ တေနေဝ ဝုတ္တံ –

‘‘တတော ပဏ္ဍုဝါသုဒေဝေါ၊ ရဇ္ဇံ တိံသ သမာ အကာ’’တိ၊

တတ္ထာတိ ဇမ္ဗုဒီပေ။ သတ္တရသမေ ဝဿေတိ သတ္တရသမေ ဝဿေ သမ္ပတ္တေ။ တထာ ဟိ နာဂဒါသကဿ အနန္တရာ သုသုနာဂေါ အဋ္ဌာရသ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ၊ တသ္မာ နာဂဒါသကဿ စတုဝီသတိဝဿေသု ဝီသတိ ဝဿာနိ ဌပေတွာ သေသေဟိ စတူဟိ ဝဿေဟိ သဒ္ဓိံ သုသုနာဂဿ အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု သောဠသ ဝဿာနီတိ ဣဓ အဘယရညော ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပူရိံသု။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဘယော ဝီသတိ ဝဿာနိ၊ လင်္ကာရဇ္ဇမကာရယီ’’တိ၊

ဒါမရိကောတိ ယုဒ္ဓကာရကော စောရော။ ပဏ္ဍုကာဘယော ပန အဘယဿ ဘာဂိနေယျော ရာဇာယေဝ၊ န စောရော၊ ဗလက္ကာရေန ပန ရဇ္ဇဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဒါမရိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ရဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသီတိ ဧကဒေသဿ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အဘယဿ ဟိ ဝီသတိမေ ဝဿေ န တာဝ သဗ္ဗံ ရဇ္ဇမဂ္ဂဟေသီတိ။ တထာ ဟိ ဝီသတိမဝဿတော ပဋ္ဌာယ အဘယဿ နဝ ဘာတိကေ ¶ အတ္တနော မာတုလေ တတ္ထ တတ္ထ ယုဒ္ဓံ ကတွာ ဃာတေန္တဿ အနဘိသိတ္တဿေဝ သတ္တရသ ဝဿာနိ အတိက္ကမိံသု၊ တတောယေဝ စ တာနိ ရာဇသုညာနိ နာမ အဟေသုံ။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

‘‘ပဏ္ဍုကာဘယရညော စ၊ အဘယဿ စ အန္တရေ၊

ရာဇသုညာနိ ဝဿာနိ၊ အဟေသုံ ဒသ သတ္တ စာ’’တိ။

တတ္ထာတိ ဇမ္ဗုဒီပေ။ ပဏ္ဍုကဿာတိ ပဏ္ဍုကာဘယဿ။ ဘဝတိ ဟိ ဧကဒေသေနပိ ဝေါဟာရော ‘‘ဒေဝဒတ္တော ဒတ္တော’’တိ ယထာ။ သတ္တရသ ဝဿာနိ ပရိပူရိံသူတိ အနဘိသိတ္တဿေဝ ပရိပူရိံသု။ ဧတ္ထ စ ကာဠာသောကဿ သောဠသမဝဿံ ဌပေတွာ ပန္နရသ ဝဿာနိ ဟေဋ္ဌာ သုသုနာဂဿ သတ္တရသမအဋ္ဌာရသမဝဿာနိ စ ဒွေ ဂဟေတွာ သတ္တရသ ဝဿာနိ ဂဏိတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ဟေဋ္ဌာ ဧကေန ဝဿေန သဟ အဋ္ဌာရသ ဟောန္တီတိ တာနိ ရာဇသုညာနိ သတ္တရသ ဝဿာနိ ဟေဋ္ဌာ ဝိဇယပဏ္ဍုဝါသုဒေဝရာဇူနမန္တရေ အရာဇိကေန ဧကေန ဝဿေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌာရသ ရာဇသုညဝဿာနိ နာမ ဟောန္တိ။

စန္ဒဂုတ္တဿ ¶ စုဒ္ဒသမေ ဝဿေ ဣဓ ပဏ္ဍုကာဘယော ကာလမကာသီတိ စန္ဒဂုတ္တဿ စုဒ္ဒသမေ ဝဿေ ဣမသ္မိံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ပဏ္ဍုကာဘယော နာမ ရာဇာ သတ္တတိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇမနုသာသိတွာ ကာလမကာသိ။ တထာ ဟိ သုသုနာဂဿ ပုတ္တော ကာဠာသောကော အဋ္ဌဝီသတိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တတော တဿ ပုတ္တာ ဒသ ဘာတုကာ ဒွေဝီသတိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေသုံ၊ တေသံ ပစ္ဆာ နဝ နန္ဒာ ဒွေဝီသတိ၊ စန္ဒဂုတ္တော စတုဝီသတိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တတ္ထ ကာဠာသောကဿ အဋ္ဌဝီသတိဝဿေသု ပန္နရသ ဝဿာနိ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတာနီတိ တာနိ ဌပေတွာ သေသာနိ တေရသ ဝဿာနိ၊ ဒသဘာတုကာနံ ဒွေဝီသတိ၊ တထာ နဝနန္ဒာနံ ဒွေဝီသတိ၊ စန္ဒဂုတ္တဿ စုဒ္ဒသမဝဿံ ဌပေတွာ တေရသ ဝဿာနီတိ ပဏ္ဍုကာဘယဿ သတ္တတိ ဝဿာနိ ပရိပူရိံသု။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

‘‘ပဏ္ဍုကာဘယနာမဿ၊ ရညော ဝဿာနိ သတ္တတီ’’တိ၊

တတ္ထ အသောကဓမ္မရာဇဿ သတ္တရသမေ ဝဿေ ဣဓ မုဋသိဝရာဇာ ကာလမကာသီတိ တသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေ အသောကဓမ္မရာဇဿ သတ္တရသမေ ဝဿေ ဣဓ မုဋသိဝေါ နာမ ရာဇာ သဋ္ဌိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇမနုသာသိတွာ ကာလမကာသိ ¶ ။ တထာ ဟိ စန္ဒဂုတ္တဿ ပုတ္တော ဗိန္ဒုသာရော အဋ္ဌဝီသတိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ၊ တတော တဿ ပုတ္တော အသောကဓမ္မရာဇာ ရဇ္ဇံ ပါပုဏိ၊ တသ္မာ စန္ဒဂုတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု စတုဝီသတိဝဿေသု တေရသ ဝဿာနိ ဂဟိတာနီတိ တာနိ ဌပေတွာ သေသာနိ ဧကာဒသ ဝဿာနိ၊ ဗိန္ဒုသာရဿ အဋ္ဌဝီသတိ ဝဿာနိ၊ အသောကဿ အနဘိသိတ္တဿ စတ္တာရိ ဝဿာနိ၊ အဘိသိတ္တဿ သတ္တရသ ဝဿာနီတိ ဧဝံ သဋ္ဌိ ဝဿာနိ ဣဓ မုဋသိဝဿ ပရိပူရိံသု။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

‘‘မုဋသိဝေါ သဋ္ဌိ ဝဿာနိ၊ လင်္ကာရဇ္ဇမကာရယီ’’တိ၊

ဒေဝါနံပိယတိဿော ရဇ္ဇံ ပါပုဏီတိ အသောကဓမ္မရာဇဿ အဋ္ဌာရသမေ ဝဿေ ပါပုဏိ။ ဣဒါနိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ အဇာတသတ္တုအာဒီနံ ဝဿဂဏနာဝသေန ပရိနိဗ္ဗာနတော ဒွိန္နံ ဝဿသတာနံ ဥပရိ ဆတ္တိံသတိ ဝဿာနိ ဧကတော ဂဏေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဇာတသတ္တုဿ စတုဝီသတီတိ ပရိနိဗ္ဗာနဝဿသင်္ခါတံ အဋ္ဌမဝဿံ မုဉ္စိတွာ ဝုတ္တံ။ အသောကဿ ပုတ္တကာ ဒသ ဘာတုကရာဇာနောတိ ကာဠာသောကဿ ပုတ္တာ ဘဒ္ဒသေနော ကောရဏ္ဍဝဏ္ဏော မင်္ကုရော သဗ္ဗဉ္ဇဟော ဇာလိကော ဥဘကော သဉ္စယော ကောရဗျော နန္ဒိဝဍ္ဎနော ပဉ္စမကောတိ ဣမေ ဒသ ဘာတုကရာဇာနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဂ္ဂသေနနန္ဒော ပဏ္ဍုကနန္ဒော ပဏ္ဍုဂတိနန္ဒော ဘူတပါလနန္ဒော ရဋ္ဌပါလနန္ဒော ဂေါဝိသာဏကနန္ဒော သဝိဒ္ဓကနန္ဒော ကေဝဋ္ဋကနန္ဒော ဓနနန္ဒောတိ ဣမေ နဝ နန္ဒာတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေန ရာဇဝံသာနုသာရေနာတိ ဧတေန ဇမ္ဗုဒီပဝါသိရာဇူနံ ဝံသာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗမေတန္တိ အတ္ထော။

တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသီနမ္ပိ ပုန ရာဇူနံ ဝသေန ဧဝံ ဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရိနိဗ္ဗာနဝဿံ ဣဓ ဝိဇယဿ ပဌမံ ဝဿန္တိ ကတွာ တံ အပနေတွာ ပရိနိဗ္ဗာနဝဿတော ဥဒ္ဓံ ဝိဇယဿ သတ္တတိံသ ဝဿာနိ၊ တတော အရာဇိကမေကဝဿံ၊ ပဏ္ဍုဝါသုဒေဝဿ တိံသ ဝဿာနိ၊ အဘယဿ ဝီသတိ ဝဿာနိ၊ ပဏ္ဍုကာဘယဿ အဘိသေကတော ပုဗ္ဗေ သတ္တရသ ဝဿာနိ၊ အဘိသိတ္တဿ သတ္တတိ ဝဿာနိ၊ မုဋသိဝဿ သဋ္ဌိ ဝဿာနိ၊ ဒေဝါနံပိယတိဿဿ ပဌမံ ဝဿန္တိ ဧဝံ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဒွိန္နံ ဝဿသတာနံ ဥပရိ ဆတ္တိံသ ဝဿာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ဇေဋ္ဌမာသဿ ¶ ပုဏ္ဏမိယံ ဇေဋ္ဌနက္ခတ္တံ မူလနက္ခတ္တံ ဝါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဇေဋ္ဌမူလနက္ခတ္တံ နာမ ဟောတီ’’တိ။ တသ္မိံ ပန နက္ခတ္တေ ကတ္တဗ္ဗဆဏမ္ပိ တန္နိဿယတ္တာ တမေဝ နာမံ လဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မိဂဝန္တိ မိဂါနံ ဝါနနတော ဟေသနတော ဗာဓနတော မိဂဝန္တိ လဒ္ဓသမညံ မိဂဝံ။ ရောဟိတမိဂရူပန္တိ ဂေါကဏ္ဏမိဂဝေသံ။ ဇိယန္တိ ဓနုဇိယံ။ အနုဗန္ဓန္တောတိ ပဒသာ အနုဓာဝန္တော။ မမံယေဝ ရာဇာ ပဿတူတိ ဧတ္ထ ‘‘အမှေသု ဗဟူသု ဒိဋ္ဌေသု ရာဇာ အတိဝိယ ဘာယိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏေန အတ္တာနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘မမံယေဝ ပဿတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘စိန္တေသီ’’တိ ဝတွာ တဿ စိန္တနာကာရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ဒီပေ ဇာတော’’တိအာဒိ။ ထေရော တဿ ပရိဝိတက္ကံ ဇာနိတွာ အတ္တနော သဘာဝံ ကထေတွာ တံ အဿာသေတုကာမော ‘‘သမဏာ မယံ မဟာရာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဟာရာဇ မယံ သမဏာ နာမ၊ တွံ ပရိဝိတက္ကံ မာ အကာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဝေဝ အနုကမ္ပာယာတိ တဝ အနုကမ္ပတ္ထာယ ဧဝ အာဂတာ၊ န ဝိမုခဘာဝတ္ထာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဣမေ သမဏာ နာမာ’’တိ အဇာနန္တဿ ‘‘သမဏာ မယံ၊ မဟာရာဇာ’’တိ ကသ္မာ ထေရော အာဟာတိ စေ? အသောကဓမ္မရာဇေန ပေသိတသာသနေနေဝ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတသမဏသညံ သာရေတုံ ဧဝမာဟာတိ။ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တေန စ သမယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အဒိဋ္ဌာ ဟုတွာ သဟာယကာတိ အဒိဋ္ဌသဟာယကာ၊ အညမညံ အဒိသွာဝ သဟာယကဘာဝံ ဥပဂတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဆာတပဗ္ဗတပါဒေတိ ဆာတဝါဟဿ နာမ ပဗ္ဗတဿ ပါဒေ။ တံ ကိရ ပဗ္ဗတံ အနုရာဓပုရာ ပုဗ္ဗဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေ အတိရေကယောဇနဒွယမတ္ထကေ တိဋ္ဌတိ။ တမှိ ဌာနေ ပစ္ဆာ သဒ္ဓါတိဿော နာမ မဟာရာဇာ ဝိဟာရံ ကာရာပေသိ၊ တံ ‘‘ဆာတဝိဟာရ’’န္တိ ဝေါဟရိံသု။ ‘‘ရထယဋ္ဌိပ္ပမာဏာတိ အာယာမတော စ အာဝဋ္ဋတော စ ရထပတောဒေန သမပ္ပမာဏာ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မဟာဝံသေပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဆာတပဗ္ဗတပါဒမှိ ¶ ၊ တိဿော စ ဝေဠုယဋ္ဌိယော၊

ဇာတာ ရထပတောဒေန၊ သမာနာ ပရိမာဏတော’’တိ။

ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ရထယဋ္ဌိပ္ပမာဏာတိ ရထဿ ဓဇယဋ္ဌိပ္ပမာဏာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇိံသူတိ တဿ အဘိသေကသမကာလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ ဧဝမုတ္တရိပိ ဝက္ခမာနာနံ ¶ အစ္ဆရိယာနံ ပါတုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ စ ဝုတ္တံ မဟာဝံသေ –

‘‘ဒေဝါနံပိယတိဿော သော၊ ရာဇာသိ ပိတုအစ္စယေ၊

တဿာဘိသေကေန သမံ၊ ဗဟူနစ္ဆရိယာနဟူ’’တိ။

ဧကာ လတာ ယဋ္ဌိ နာမာတိ ကဉ္စနလတာယ ပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမာ ဧကာ ယဋ္ဌိ အဟောသိ။ တံ အလင်္ကရိတွာ ဥပ္ပန္နလတာတိ တံ ရဇတဝဏ္ဏံ ယဋ္ဌိံ အလင်္ကရိတွာ တတ္ထေဝ စိတ္တကမ္မကတာ ဝိယ ဥပ္ပန္နလတာ။ ခါယတီတိ ဒိဿတိ။ ကိဉ္ဇက္ခာနီတိ ကေသရာနိ။ ဧတာနိ စ ပုပ္ဖယဋ္ဌိယံ နီလပုပ္ဖာဒီနိ သကုဏယဋ္ဌိယဉ္စ နာနပ္ပကာရာ မိဂပက္ခိနော တတ္ထေဝ စိတ္တကမ္မကတာ ဝိယ ပညာယန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေတာ ရဇတယဋ္ဌီဝါတိ ရဇတမယယဋ္ဌိ ဝိယ ဧကာ ယဋ္ဌိ သေတဝဏ္ဏာတိ အတ္ထော။ လတာတိ တတ္ထေဝ စိတ္တကမ္မကတာ ဝိယ ဒိဿမာနလတာ။ နီလာဒိ ယာဒိသံ ပုပ္ဖန္တိ ယာဒိသံ လောကေ နီလာဒိပုပ္ဖံ အတ္ထိ၊ တာဒိသံ ပုပ္ဖယဋ္ဌိမှိ ခါယတီတိ အတ္ထော။

အနေကဝိဟိတံ ရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ အနေကပ္ပကာရံ ရတနံ သမုဒ္ဒတော သယမေဝ တီရံ အာရုဟိတွာ ဝေလန္တေ ဦမိဝေဂါဘိဇာတမရိယာဒဝဋ္ဋိ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဥဋ္ဌဟိတွာ အဋ္ဌာသီတိ အတ္ထော။ တမ္ဗပဏ္ဏိယံ ပန အဋ္ဌ မုတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇိံသူတိ ဧတ္ထာပိ တမ္ဗပဏ္ဏိယံ သမုဒ္ဒတော သယမေဝ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဇာတိတော အဋ္ဌ မုတ္တာ သမုဒ္ဒတီရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဌိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာဝံသေ –

‘‘လင်္ကာဒီပမှိ သကလေ၊ နိဓယော ရတနာနိ စ၊

အန္တောဌိတာနိ ဥဂ္ဂန္တွာ၊ ပထဝီတလမာရုဟုံ။

‘‘လင်္ကာဒီပသမီပမှိ၊ ဘိန္နနာဝါဂတာနိ စ၊

တတြ ဇာတာနိ စ ထလံ၊ ရတနာနိ သမာရုဟုံ။

‘‘ဟယဂဇာ ¶ ရထာမလကာ၊ ဝလယင်္ဂုလိဝေဌကာ၊

ကကုဓဖလာ ပါကတိကာ၊ ဣစ္စေတာ အဋ္ဌ ဇာတိတော။

‘‘မုတ္တာ သမုဒ္ဒါ ဥဂ္ဂန္တွာ၊ တီရေ ဝဋ္ဋိ ဝိယ ဌိတာ၊

ဒေဝါနံပိယတိဿဿ၊ သဗ္ဗပုညဝိဇမ္ဘိတ’’န္တိ။

ဟယမုတ္တာတိ ¶ အဿရူပသဏ္ဌာနမုတ္တာ။ ဂဇမုတ္တာတိ ဟတ္ထိရူပသဏ္ဌာနာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ တံတံသဏ္ဌာနဝသေန မုတ္တာဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အင်္ဂုလိဝေဌကမုတ္တာတိ အင်္ဂုလီယကသဏ္ဌာနာ၊ မုဒ္ဒိကာသဏ္ဌာနာတိ အတ္ထော။ ကကုဓဖလမုတ္တာတိ ကကုဓရုက္ခဖလာကာရာ ဗဟူ အသာမုဒ္ဒိကာ မုတ္တာ။ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနီတိ ရာဇာရဟဥတ္တမဘဏ္ဍာနိ။ တာနိ သရူပေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဆတ္တံ စာမရ’’န္တိအာဒိ။ အညဉ္စ ဗဟုဝိဓံ ပဏ္ဏာကာရံ ပဟိဏီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သင်္ခန္တိ အဘိသေကာသိဉ္စနကံ သာမုဒ္ဒိကံ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋံ သင်္ခံ။ အနောတတ္တောဒကမေဝ ‘‘ဂင်္ဂေါဒက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဍ္ဎမာနန္တိ အလင်္ကာရစုဏ္ဏံ။ ‘‘နဟာနစုဏ္ဏ’’န္တိ ကေစိ။ ဝဋံသကန္တိ ကဏ္ဏပိဠန္ဓနဝဋံသကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဝဋံသကံ ကဏ္ဏစူဠိကဋ္ဌာနေ ဩလမ္ဗက’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဘိင်္ဂါရန္တိ သုဝဏ္ဏမယံ မဟာဘိင်္ဂါရံ။ ‘‘မကရမုခသဏ္ဌာနာ ဗလိကမ္မာဒိကရဏတ္ထံ ကတာ ဘာဇနဝိကတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ နန္ဒိယာဝဋ္ဋန္တိ ကာကပဒသဏ္ဌာနာ မင်္ဂလတ္ထံ ကတာ သုဝဏ္ဏဘာဇနဝိကတိ။ ကညန္တိ ခတ္တိယကုမာရိံ။ အဓောဝိမံ ဒုဿယုဂန္တိ ကိလိဋ္ဌေ ဇာတေ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တမတ္တေ ပရိသုဒ္ဓဘာဝမုပဂစ္ဆန္တံ အဓောဝိမံ ဒုဿယုဂံ။ ဟတ္ထပုဉ္ဆနန္တိ ပီတဝဏ္ဏံ မဟဂ္ဃံ ဟတ္ထပုဉ္ဆနပဋံ။ ဟရိစန္ဒနန္တိ ဟရိဝဏ္ဏစန္ဒနံ၊ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏစန္ဒနန္တိ အတ္ထော။ လောဟိတစန္ဒနံ ဝါ၊ ဂေါသိတစန္ဒနန္တိ အတ္ထော။ တံ ကိရ ဥဒ္ဓနေ ကုထိတတေလမှိ ပက္ခိတ္တမတ္တံ သကလမ္ပိ တေလံ အဂ္ဂိဉ္စ နိဗ္ဗာပနသမတ္ထံ စန္ဒနံ။ တေနေဝ ‘‘ဂေါသိတစန္ဒန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဂေါသဒ္ဒေန ဟိ ဇလံ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဝိယ သိတံ စန္ဒနံ ဂေါသိတစန္ဒနံ။ နာဂဘဝနသမ္ဘဝံ အရုဏဝဏ္ဏမတ္တိကံ။ ဟရီတကံ အာမလကန္တိ အဂဒဟရီတကံ အဂဒါမလကံ။ တံ ခိပ္ပမေဝ သရီရမလသောဓနာဒိကရဏသမတ္ထံ ဟောတိ။

ဥဏှီသန္တိ ဥဏှီသပဋ္ဋံ။ ဝေဌနန္တိ သီသဝေဌနံ။ သာရပါမင်္ဂန္တိ ဥတ္တမံ ရတနပါမင်္ဂသုတ္တံ။ ဝတ္ထကောဋိကန္တိ ဝတ္ထယုဂမေဝ။ နာဂမာဟဋန္တိ နာဂေဟိ အာဟဋံ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အမတောသဓန္တိ ဧဝံနာမိကာ ဂုဠိကဇာတိ၊ အမတသဒိသကိစ္စတ္တာ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ တံ ကိရ ပရိပန္ထံ ဝိဓမေတွာ သဗ္ဗတ္ထ သာဓေန္တေဟိ အဂဒေါသဓသမ္ဘာရေဟိ ယောဇေတွာ ဝဋ္ဋေတွာ ကတံ ဂုဠိကံ။ တံ ပန ရာဇူနံ မုခသောဓနနဟာနပရိယောသာနေ မဟတာ ပရိဟာရေန ဥပနေန္တိ။ တေန တေ အင်္ဂရာဂံ နာမ ကရောန္တိ၊ ကရောန္တာ စ ယထာရဟံ ဒွီဟိ တီဟိ အဂဒေါသဓရင်္ဂတိလကာဟိ နလာဋကအံသကူဋဥရမဇ္ဈသင်္ခါတံ ¶ အင်္ဂံ ¶ သဇ္ဇေတွာ အင်္ဂရာဂံ ကရောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာ ပန ဂုဠိကာ အဟိဝိစ္ဆိကာဒီနမ္ပိ ဝိသံ ဟနတိ၊ တေနပိ တံ ဝုစ္စတိ ‘‘အမတောသဓ’’န္တိ။

အဟံ ဗုဒ္ဓဉ္စာတိအာဒီသု သဗ္ဗဓမ္မေ ယာထာဝတော အဗုဇ္ဈိ ပဋိဗုဇ္ဈီတိ ဗုဒ္ဓါတိ သင်္ချံ ဂတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဉ္စ၊ အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စ အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မောတိ သင်္ချံ ဂတံ ပရိယတ္တိယာ သဒ္ဓိံ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မဉ္စ၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတတ္တာ သင်္ဃောတိ သင်္ချံ ဂတံ အရိယသာဝကသင်္ဃဉ္စ အဟံ သရဏံ ဂတော ပရာယဏန္တိ ဥပဂတော၊ ဘဇိံ သေဝိန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဟိံသတိ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုကတာဟိ ဝိဟတကိလေသေန တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တေန စိတ္တုပ္ပာဒေန သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုက္ခံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိကိလေသံ ဟနတိ ဝိနာသေတီတိ သရဏံ၊ ရတနတ္တယဿေတံ အဓိဝစနံ။ အပိစ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟိတေ ပဝတ္တနေန အဟိတာ စ နိဝတ္တနေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ သရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မောပိ ဘဝကန္တာရာ ဥတ္တာရဏေန အဿာသဒါနေန စ သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ သရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ သင်္ဃောပိ အပ္ပကာနမ္ပိ ကာရာနံ ဝိပုလဖလပဋိလာဘကရဏေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ သရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ အတ္ထေန သရဏဘူတံ ရတနတ္တယံ တေနေဝ ကာရဏေန သရဏန္တိ ဂတော အဝဂတော၊ ဇာနိန္တိ အတ္ထော။ ဥပါသကတ္တံ ဒေသေသိန္တိ ရတနတ္တယံ ဥပါသတီတိ ဥပါသကောတိ ဧဝံ ဒဿိတံ ဥပါသကဘာဝံ မယိ အဘိနိဝိဋ္ဌံ ဝါစာယ ပကာသေသိန္တိ အတ္ထော၊ ‘‘ဥပါသကောဟံ အဇ္ဇတဂ္ဂေ ပါဏုပေတံ သရဏံ ဂတော’’တိ ဧဝံ ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒေသိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သကျပုတ္တဿ သာသနေတိ သကျဿ သုဒ္ဓါဒနဿ ပုတ္တော သော ဘဂဝါ သကျပုတ္တော၊ တဿ သကျပုတ္တဿ သာသနေတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓါတိ သဒ္ဓါယ၊ ‘‘သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ယကာရလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပေဟီတိ ဥပဂစ္ဆ။

အသောကရညာ ပေသိတေန အဘိသေကေနာတိ အသောကရညာ ပေသိတေန အဘိသေကုပကရဏေန။ ယဒါ ဟိ ဒေဝါနံပိယတိဿော မဟာရာဇာ အတ္တနော သဟာယဿ ဓမ္မာသောကရညော ဣတော ဝေဠုယဋ္ဌိယာဒယော မဟာရဟေ ပဏ္ဏာကာရေ ပေသေသိ။ တဒါ သောပိ တေ ဒိသွာ ပသီဒိတွာ အတိဝိယ တုဋ္ဌော ‘‘ဣမေဟိ အတိရေကတရံ ကိံ နာမ မဟဂ္ဃံ ပဋိပဏ္ဏာကာရံ သဟာယဿ မေ ပေသေဿာမီ’’တိ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ ¶ မန္တေတွာ လင်္ကာဒီပေ အဘိသေကပရိဟာရံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘န တတ္ထ ဤဒိသော အဘိသေကပရိဟာရော အတ္ထီ’’တိ သုတွာ ‘‘သာဓု ဝတ မေ သဟာယဿ အဘိသေကပရိဟာရံ ပေသေဿာမီ’’တိ ဝတွာ သာမုဒ္ဒိကသင်္ခါဒီနိ တီဏိ သင်္ခါနိ စ ဂင်္ဂေါဒကဉ္စ အရုဏဝဏ္ဏမတ္တိကဉ္စ အဋ္ဌဋ္ဌ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဂဟပတိကညာယော စ သုဝဏ္ဏရဇတလောဟမတ္တိကာမယဃဋေ စ အဋ္ဌဟိ သေဋ္ဌိကုလေဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌ အမစ္စကုလာနိ စာတိ ဧဝံ သဗ္ဗဋ္ဌကံ နာမ ဣဓ ပေသေသိ ‘‘ဣမေဟိ မေ သဟာယဿ ပုန အဘိသေကံ ကရောထာ’’တိ၊ အညဉ္စ အဘိသေကတ္ထာယ ¶ ဗဟုံ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အသောကရညာ ပေသိတေန အဘိသေကေနာ’’တိ။ ဧကော မာသော အဘိသိတ္တဿ အဿာတိ ဧကမာသာဘိသိတ္တော။ ကထံ ပန တဿ တဒါ ဧကမာသာဘိသိတ္တတာ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ဟိဿ အဘိသေကမကံသူ’’တိ၊ ပုဗ္ဗေ ကတာဘိသေကဿပိ အသောကရညာ ပေသိတေန အနဂ္ဃေန ပရိဟာရေန ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ပုန အဘိသေကမကံသူတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာဝံသေ –

‘‘တေ မိဂသိရမာသဿ၊ အာဒိစန္ဒောဒယံ ဒိနေ၊

အဘိသိတ္တဉ္စ လင်္ကိန္ဒံ၊ အမစ္စာ သာမိဘတ္တိနော။

‘‘ဓမ္မာသောကဿ ဝစနံ၊ သုတွာ သာမိဟိတေ ရတာ၊

ပုနာပိ အဘိသေစိံသု၊ လင်္ကာဟိတသုခေ ရတ’’န္တိ။

‘‘ဝိသာခမာသေ ဒွါဒသိယံ၊ ဇမ္ဗုဒီပါ ဣဓာဂတာ၊

အဘိသေကံ သပရိဝါရံ၊ အသောကဓမ္မေန ပေသိတံ။

‘‘ဒုတိယံ အဘိသိဉ္စိတ္ထ၊ ရာဇာနံ ဒေဝါနံပိယံ၊

အဘိသိတ္တော ဒုတိယာဘိသေကေန၊ ဝိသာခမာသေ ဥပေါသထေ။

‘‘တတော မာသေ အတိက္ကမ္မ၊ ဇေဋ္ဌမာသေ ဥပေါသထေ၊

မဟိန္ဒော သတ္တမော ဟုတွာ၊ ဇမ္ဗုဒီပါ ဣဓာဂတော’’တိ။

တဒါ ပန တဿ ရညော ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ အဘိသေကဿ ကတတ္တာ တတော ပဘုတိ ယာဝဇ္ဇတနာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယမေဝ အဘိသေကကရဏမာစိဏ္ဏံ။ အဘိသေကဝိဓာနဉ္စေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – အဘိသေကမင်္ဂလတ္ထံ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တဿ ¶ မဏ္ဍပဿ အန္တော ကတဿ ဥဒုမ္ဗရသာခမဏ္ဍပဿ မဇ္ဈေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတေ ဥဒုမ္ဗရဘဒ္ဒပီဌမှိ အဘိသေကာရဟံ အဘိဇစ္စံ ခတ္တိယံ နိသီဒါပေတွာ ပဌမံ တာဝ မင်္ဂလာဘရဏဘူသိတာ ဇာတိသမ္ပန္နာ ခတ္တိယကညာ ဂင်္ဂေါဒကပုဏ္ဏံ သာမုဒ္ဒိကံ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋသင်္ခံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ သီသောပရိ ဥဿာပေတွာ တေန တဿ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စတိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေတိ ‘‘ဒေဝ၊ တံ သဗ္ဗေပိ ခတ္တိယဂဏာ အတ္တာနမာရက္ခဏတ္ထံ ¶ ဣမိနာ အဘိသေကေန အဘိသေကိကံ မဟာရာဇံ ကရောန္တိ၊ တွံ ရာဇဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ၊ ဧတေသု ခတ္တိယဂဏေသု တွံ ပုတ္တသိနေဟာနုကမ္ပာယ သဟိတစိတ္တော ဟိတသမမေတ္တစိတ္တော စ ဘဝ၊ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ တေသံ ရက္ခိတော စ ဘဝါဟီ’’တိ။

တတော ပုန ပုရောဟိတောပိ ပုရောဟိစ္စဋ္ဌာနာနုရူပါလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တော ဂင်္ဂေါဒကပုဏ္ဏံ ရဇတမယသင်္ခံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ တဿ သီသောပရိ ဥဿာပေတွာ တေန တဿ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စတိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေတိ ‘‘ဒေဝ၊ တံ သဗ္ဗေပိ ဗြာဟ္မဏဂဏာ အတ္တာနမာရက္ခဏတ္ထံ ဣမိနာ အဘိသေကေန အဘိသေကိကံ မဟာရာဇံ ကရောန္တိ၊ တွံ ရာဇဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ၊ ဧတေသု ဗြာဟ္မဏေသု တွံ ပုတ္တသိနေဟာနုကမ္ပာယ သဟိတစိတ္တော ဟိတသမမေတ္တစိတ္တော စ ဘဝ၊ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ တေသံ ရက္ခိတော စ ဘဝါဟီ’’တိ။

တတော ပုန သေဋ္ဌိပိ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနာနုရူပဘူသနဘူသိတော ဂင်္ဂေါဒကပုဏ္ဏံ ရတနမယသင်္ခံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ တဿ သီသောပရိ ဥဿာပေတွာ တေန တဿ မုဒ္ဓနိ အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စတိ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေတိ ‘‘ဒေဝ တံ သဗ္ဗေပိ ဂဟပတိဂဏာ အတ္တာနမာရက္ခဏတ္ထံ ဣမိနာ အဘိသေကေန အဘိသေကိကံ မဟာရာဇံ ကရောန္တိ၊ တွံ ရာဇဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ၊ ဧတေသု ဂဟပတိဂဏေသု တွံ ပုတ္တသိနေဟာနုကမ္ပာယ သဟိတစိတ္တော ဟိတသမမေတ္တစိတ္တော စ ဘဝ၊ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ တေသံ ရက္ခိတော စ ဘဝါဟီ’’တိ။

တေ ပန တဿ ဧဝံ ဝဒန္တာ ‘‘သစေ တွံ အမှာကံ ဝစနာနုရူပေန ရဇ္ဇံ ကာရေဿသိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ကာရေဿသိ၊ တဝ မုဒ္ဓါ သတ္တဓာ ဖလတူ’’တိ ဧဝံ ရညော အဘိသပန္တိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဒီပေ ဒေဝါနံပိယတိဿဿ ¶ မုဒ္ဓနိ ဓမ္မာသောကေနေဝ ဣဓ ပေသိတာ ခတ္တိယကညာယေဝ အနောတတ္တောဒကပုဏ္ဏေန သာမုဒ္ဒိကဒက္ခိဏာဝဋ္ဋသင်္ခေန အဘိသေကောဒကံ အဘိသိဉ္စီတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒဉ္စ ယထာဝုတ္တံ အဘိသေကဝိဓာနံ မဇ္ဈိမနိကာယေ စူဠသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ သီဟဠဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ပဌမံ တာဝ အဘိသေကံ ဂဏှန္တာနံ ရာဇူနံ သုဝဏ္ဏမယာဒီနိ တီဏိ သင်္ခါနိ စ ဂင်္ဂေါဒကဉ္စ ခတ္တိယကညဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။

သမ္မောဒနီယံ ကထံ ကထယမာနောတိ ပီတိပါမောဇ္ဇသင်္ခါတသမ္မောဒဇနနတော သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော စ သမ္မောဒနီယံ ‘‘ကစ္စိ ဘန္တေ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယံ၊ ကစ္စိ ဝေါ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရော’’တိ ဧဝမာဒိကထံ ကထယမာနော။ ဆ ဇနေ ဒဿေသီတိ ရညာ သဒ္ဓိံ အာဂတာနံ ‘‘န ဣမေ ယက္ခာ၊ မနုဿာ ဣမေ’’တိ သဉ္ဇာနနတ္ထံ ဘဏ္ဍုကဿ ¶ ဥပါသကဿ အာနီတတ္တာ တေန သဒ္ဓိံ ဆ ဇနေ ဒဿေသိ။ တေဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒိဗ္ဗစက္ခုအာသဝက္ခယသင်္ခါတာဟိ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သမန္နာဂတာ။ ဣဒ္ဓိပ္ပတ္တာတိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ပတ္တာ။ စေတောပရိယကောဝိဒါတိ ပရေသံ စိတ္တာစာရေ ကုသလာ။ ဧဝမေတ္ထ ပဉ္စ အဘိညာ သရူပေန ဝုတ္တာ၊ ဒိဗ္ဗသောတံ ပန တာသံ ဝသေန အာဂတမေဝ ဟောတိ။ ဗဟူတိ ဧဝရူပါ ဆဠဘိညာ ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဗဟူ ဂဏနပထံ အတိက္ကန္တာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ကာသာဝပဇ္ဇောတံ ကတွာ ဝိစရန္တီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘တေဝိဇ္ဇာ ဣဒ္ဓိပ္ပတ္တာ စ ခီဏာသဝါ စေတောပရိယကောဝိဒါ ကေစိ ခီဏာသဝါတိ ဝိသုံ ယောဇေတွာ ‘အရဟန္တော’တိ ဣမိနာ သုက္ခဝိပဿကာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ပညာဝေယျတ္တိယန္တိ ပညာပါဋဝံ၊ ပညာယ တိက္ခဝိသဒဘာဝန္တိ အတ္ထော။ အာသန္နန္တိ အာသန္နေ ဌိတံ။ သာဓု မဟာရာဇ ပဏ္ဍိတောသီတိ ရာဇာနံ ပသံသတိ။ ပုန ဝီမံသန္တော ‘‘အတ္ထိ ပန တေ မဟာရာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တန္တံ ကထေသီတိ ‘‘အယံ ရာဇာ ‘ဣမေ သမဏာ နာမ ဤဒိသာ၊ သီလာဒိပဋိပတ္တိ စ တေသံ ဤဒိသီ’တိ စ န ဇာနာတိ၊ ဟန္ဒ နံ ဣမာယ စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တန္တဒေသနာယ သမဏဘာဝူပဂမနံ သမဏပဋိပတ္တိဉ္စ ဝိညာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပဌမံ စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တန္တံ ကထေသိ။ တတ္ထ ဟိ –

‘‘ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော…ပေ… သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတိ၊ တံ ဓမ္မံ သုဏာတိ ဂဟပတိ ¶ ဝါ ဂဟပတိပုတ္တော ဝါ အညတရသ္မိံ ဝါ ကုလေ ပစ္စာဇာတော၊ သော တံ ဓမ္မံ သုတွာ တထာဂတေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ၊ သော တေန သဒ္ဓါပဋိလာဘေန သမန္နာဂတော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသော ရဇောပထော၊ အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ နယိဒံ သုကရံ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတာ ဧကန္တပရိပုဏ္ဏံ ဧကန္တပရိသုဒ္ဓံ သင်္ခလိခိတံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတုံ၊ ယန္နူနာဟံ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇေယျ’န္တိ။ သော အပရေန သမယေန အပ္ပံ ဝါ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ မဟန္တံ ဝါ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ အပ္ပံ ဝါ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ ပဟာယ မဟန္တံ ဝါ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ ပဟာယ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇတိ။

‘‘သော ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ နိဟိတဒဏ္ဍော နိဟိတသတ္ထော၊ လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီ ဝိဟရတိ။

‘‘အဒိန္နာဒါနံ ¶ ပဟာယ အဒိန္နာဒါနာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ ဒိန္နာဒါယီ ဒိန္နပါဋိကင်္ခီ၊ အထေနေန သုစိဘူတေန အတ္တနာ ဝိဟရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉၁-၂၉၂) –

ဧဝမာဒိနာ သာသနေ သဒ္ဓါပဋိလာဘံ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓေဟိ စ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂမနံ ပဗ္ဗဇိတေဟိ စ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဓမ္မာ ပကာသိတာ။

ရာဇာ သုတ္တန္တံ သုဏန္တောယေဝ အညာသီတိ ‘‘သော ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ၊ ဧကဘတ္တိကော ဟောတိ ရတ္တုပရတော ဝိရတော ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ဧဝံ တသ္မိံ သုတ္တန္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၉၃) အာဂတတ္တာ တံ သုဏန္တောယေဝ အညာသိ။ ဣဓေဝ ဝသိဿာမာတိ န တာဝ ရတ္တိယာ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ အနာဂတဝစနမကာသိ။ အာဂတဖလောတိ အနာဂါမိဖလံ သန္ဓာယာဟ၊ သမ္ပတ္တအနာဂါမိဖလောတိ အတ္ထော။ တတောယေဝ စ ဝိသေသတော အဝိပရီတဝိဒိတသတ္ထုသာသနတ္တာ ဝိညာတသာသနော။ ဣဒါနိ ပဗ္ဗဇိဿတီတိ ဂိဟိလိင်္ဂေန အာနီတကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝမာဟ။ အစိရပက္ကန္တဿ ရညောတိ ရညေ ¶ အစိရပက္ကန္တေတိ အတ္ထော။ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ အန္တောတမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ သမာဂတာ သုဏန္တူတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ။

ဘူမတ္ထရဏသင်္ခေပေနာတိ ဘူမတ္ထရဏာကာရေန။ ဥပ္ပာတပါဌကာတိ နိမိတ္တပါဌကာ၊ နေမိတ္တကာတိ အတ္ထော။ ဂဟိတာ ဒါနိ ဣမေဟိ ပထဝီတိ အာသနာနံ ပထဝိယံ အတ္ထတတ္တာ ဧဝမာဟံသု။ ပတိဋ္ဌဟိဿတီတိ စိန္တေန္တောတိ ဧတ္ထ တေန ကာရဏေန သာသနပတိဋ္ဌာနဿ အဘာဝတော အဝဿံ ပတိဋ္ဌဟန္တဿ သာသနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တမိဒန္တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန သလ္လက္ခေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဏီတေနာတိ ဥတ္တမေန။ သဟတ္ထာတိ သဟတ္ထေန သန္တပ္ပေတွာတိ သုဋ္ဌု တပ္ပေတွာ၊ ပရိပုဏ္ဏံ သုဟိတံ ယာဝဒတ္ထံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ပေတဝတ္ထုံ ဝိမာနဝတ္ထုံ သစ္စသံယုတ္တဉ္စ ကထေသီတိ ဒေသနာဝိဓိကုသလော ထေရော ဇနဿ သံဝေဂံ ဇနေတုံ ပဌမံ ပေတဝတ္ထုံ ကထေတွာ တဒနန္တရံ သံဝေဂဇာတံ ဇနံ အဿာသေတုံ သဂ္ဂကထာဝသေန ဝိမာနဝတ္ထုဉ္စ ကထေတွာ တဒနန္တရံ ပဋိလဒ္ဓဿာသာနံ ‘‘မာ ဧတ္ထ အဿာဒံ ကရောထ နိဗ္ဗာနံ ဝိနာ န အညံ ကိဉ္စိ သင်္ခါရဂတံ ဓုဝံ နာမ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ပရမဿာသကံ နိဗ္ဗာနမဓိဂန္တုံ ဝါယမထာ’’တိ သစ္စပဋိဝေဓတ္ထာယ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော အန္တေ သစ္စသံယုတ္တံ ကထေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေသံ သုတွာတိ တေသံ သန္တိကာ ထေရာနံ ဂုဏကထံ သုတွာ။ ရညော သံဝိဒိတံ ကတွာတိ ရညော နိဝေဒနံ ကတွာ၊ ရာဇာနံ ပဋိဝေဒယိတွာတိ အတ္ထော။ အလံ ဂစ္ဆာမာတိ ပုရဿ အစ္စာသန္နတ္တာ သာရုပ္ပံ န ဟောတီတိ ပဋိပက္ခိပန္တော အာဟ။ မေဃဝနံ နာမ ဥယျာနန္တိ မဟာမေဃဝနုယျာနံ။ တဿ ကိရ ¶ ဥယျာနဿ ဘူမိဂ္ဂဟဏဒိဝသေ အကာလမဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ သဗ္ဗတဠာကပေါက္ခရဏိယော ပူရေန္တော ဂိမှာဘိဟတရုက္ခလတာဒီနံ အနုဂ္ဂဏှန္တောဝ ပါဝဿိ၊ တေန ကာရဏေန တံ မဟာမေဃဝနံ နာမ ဥယျာနံ ဇာတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာဝံသေ –

‘‘ဥယျာနဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေ၊ မဟာမေဃော အကာလဇော၊

ပါဝဿိ တေန ဥယျာနံ၊ မဟာမေဃဝနံ အဟူ’’တိ။

သုခသယိတဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာတိ ‘‘ကစ္စိ၊ ဘန္တေ၊ ဣဓ သုခံ သယိတ္ထ၊ တုမှာကံ ဣဓ နိဝါသော သုခ’’န္တိ ဧဝံ သုခသယိတဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာ တတော ထေရေန ‘‘သုခသယိတမှိ၊ မဟာရာဇ၊ ဘိက္ခူနံ ဖာသုကမိဒံ ဥယျာန’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧဝံ သတိ ¶ ဣဒံ နော ဥယျာနံ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကပ္ပတိ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာရာမော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဣမံ သုတ္တန္တိ ဝေဠုဝနာရာမပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝုတ္တမိမံ သုတ္တံ။ ဥဒကန္တိ ဒက္ခိဏောဒကံ။ မဟာမေဃဝနုယျာနံ အဒါသီတိ ‘‘ဣမံ မဟာမေဃဝနုယျာနံ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဇေဋ္ဌမာသဿ ကာဠပက္ခေ ဒုတိယဒိဝသေ အဒါသိ။ မဟာဝိဟာရဿ ဒက္ခိဏောဒကပါတေနေဝ သဒ္ဓိံ ပတိဋ္ဌိတဘာဝေပိ န တာဝ တတ္ထ ဝိဟာရကမ္မံ နိဋ္ဌိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒဉ္စ ပဌမံ ဝိဟာရဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ပုနဒိဝသေပီတိ ကာဠပက္ခဿ ဒုတိယဒိဝသေယေဝ။ အဍ္ဎနဝမာနံ ပါဏသဟဿာနန္တိ အဍ္ဎေန နဝမာနံ ပါဏသဟဿာနံ၊ ပဉ္စသတာဓိကာနံ အဋ္ဌသဟဿာနန္တိ အတ္ထော။ ဇောတိပါတုဘာဝဋ္ဌာနန္တိ ဉာဏာလောကဿ ပါတုဘာဝဋ္ဌာနံ။ အပ္ပမာဒသုတ္တန္တိ အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ မဟာအပ္ပမာဒသုတ္တံ၊ ရာဇောဝါဒသုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

မဟစ္စန္တိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ မဟတာ ရာဇာနုဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တုမှေ ဇာနနတ္ထန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အရိဋ္ဌော နာမ အမစ္စောတိ ရညော ဘာဂိနေယျော အရိဋ္ဌော နာမ အမစ္စော။ ပဉ္စပဏ္ဏာသာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘စတုပဏ္ဏာသာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနံ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိ အရဟန္တော’’တိ ဝစနံ သမေတိ။ တေနေဝ စ သီဟဠဘာသာယ လိခိတေ မဟာဝံသေ ‘‘စတုပဏ္ဏာသာယ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒသဘာတိကသမာကုလံ ရာဇကုလန္တိ မုဋသိဝဿ ပုတ္တေဟိ အဘယော ဒေဝါနံပိယတိဿော မဟာနာဂေါ ဥတ္တိယော မတ္တာဘယော သူရတိဿောတိ ဧဝမာဒီဟိ ဒသဟိ ဘာတိကေဟိ သမာကိဏ္ဏံ ရာဇကုလံ။ စေတိယဂိရိမှိ ဝဿံ ဝသိံသူတိ အာသာဠှီပုဏ္ဏမဒိဝသေ ရညာ ဒိန္နဝိဟာရေယေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဝဿံ ဝသိံသု။ ပဝါရေတွာတိ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရေတွာ။ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယန္တိ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ။ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရော ဟိ ပုရိမိကာယံ ဥပဂန္တွာ ဝုတ္ထဝဿော မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရေတွာ တတော ဧကမာသံ အတိက္ကမ္မ စာတုမာသိနိယံ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ အရိယဂဏပရိဝုတော ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ဘောဇနာဝသာနေ ‘‘မဟာရာဇ၊ အမှေဟိ စိရဒိဋ္ဌော ¶ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိဝစနမဗြွိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝက္ခတိ ‘‘ပုဏ္ဏမာယံ မဟာဝီရော၊ စာတုမာသိနိယာ ဣဓာ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာတိ စာတုမာသိနိယာ ပဝါရဏာယာတိ အတ္ထော၊ ပဌမပဝါရဏာယ ဝါ ပဝါရေတွာ ဧကမာသံ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမိယံ အဝေါစ၊ အညထာ ‘ပုဏ္ဏမာယံ ¶ မဟာဝီရော’တိ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ဂဟေတု’’န္တိ၊ တတ္ထ စာတုမာသိနိယာ ပဝါရဏာယာတိ အယမတ္ထဝိကပ္ပော န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ပုရိမိကာယ ဝဿူပဂတာ စာတုမာသိနိယံ ပဝါရေန္တိ။ စိရဒိဋ္ဌော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ သတ္ထုဿ သရီရာဝယဝေါ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါယေဝါတိ ကတွာ အဝယဝေ သမုဒါယဝေါဟာရဝသေန ဧဝမာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ယထာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော’’တိ။

ထေရေန ဝုတ္တမ္ပိ ဂမနကာရဏံ ဌပေတွာ ဣဓ ဝါသေ ပယောဇနမေဝ ဒဿေတွာ ဂမနံ ပဋိသေဓေတုကာမော အာဟ ‘‘အဟံ ဘန္တေ တုမှေ’’တိအာဒိ။ အဘိဝါဒနာဒီသု အာစရိယံ ဒိသွာ အဘိဝါဒနကရဏံ အဘိဝါဒနံ နာမ။ ယသ္မိံ ဝါ ဒိသာဘာဂေ အာစရိယော ဝသတိ ဣရိယာပထေ ကပ္ပေန္တော၊ တတော အဘိမုခေါဝ ဝန္ဒိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ဝန္ဒိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒတိ၊ ဝန္ဒိတွာ နိပဇ္ဇတိ၊ ဣဒံ အဘိဝါဒနံ နာမ။ အာစရိယံ ပန ဒူရတောဝ ဒိသွာ ပစ္စုဋ္ဌာယ ပစ္စုဂ္ဂမနကရဏံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ နာမ။ အာစရိယံ ပန ဒိသွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သီသေ ဌပေတွာ အာစရိယံ နမဿတိ၊ ယသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ သော ဝသတိ၊ တဒဘိမုခေါပိ တထေဝ နမဿတိ၊ ဂစ္ဆန္တောပိ ဌိတောပိ နိသိန္နောပိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ နမဿတိယေဝါတိ ဣဒံ အဉ္ဇလိကမ္မံ နာမ။ အနုစ္ဆဝိကကမ္မဿ ပန ကရဏံ သာမီစိကရဏံ နာမ။ စီဝရာဒီသု ဟိ စီဝရံ ဒေန္တော န ယံ ဝါ တံ ဝါ ဒေတိ၊ မဟဂ္ဃံ သတမူလဂ္ဃမ္ပိ ပဉ္စသတမူလဂ္ဃမ္ပိ သတသဟဿမူလဂ္ဃမ္ပိ ဒေတိယေဝ။ ပိဏ္ဍပါတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒံ သာမီစိကရဏံ နာမ။ သရီရဓာတုယောတိ သရီရာဝယဝါ။ အညာတန္တိ အညာတံ၊ ဝိဒိတံ မယာတိ အတ္ထော။ ကုတော လစ္ဆာမာတိ ကုတော လဘိဿာမ။ သုမနေန သဒ္ဓိံ မန္တေဟီတိ ပဌမမေဝ သာမဏေရဿ ကထိတတ္တာ ဝါ ‘‘ဇာနာတိ ဧသ အမှာကမဓိပ္ပာယ’’န္တိ ဉတွာ ဝါ ဧဝမာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အပ္ပောဿုက္ကော တွံ မဟာရာဇာတိ မဟာရာဇ တွံ ဓာတူနံ ပဋိလာဘေ မာ ဥဿုက္ကံ ကရောဟိ၊ မာ တွံ တတ္ထ ဝါဝဋော ဘဝ၊ အညံ တယာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ တဒေဝ ရညာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝီထိယော သောဓာပေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗတာဠာဝစရေ ဥပဋ္ဌာပေတွာတိ ကံသတာဠာဒိတာဠံ အဝစရတိ ဧတ္ထာတိ တာဠာဝစရံ ဝုစ္စတိ အာတတဝိတတာဒိ ¶ သဗ္ဗံ တူရိယဘဏ္ဍံ။ တေနေဝ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗဉ္စ တာဠာဝစရံ သန္နိပါတေထာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗဉ္စ တာဠာဝစရန္တိ သဗ္ဗံ တူရိယဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန သဟစရဏနယေန သဗ္ဗတူရိယဘဏ္ဍာနံ ဝါဒကာပိ ¶ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ တေ သဗ္ဗေ ဥပဋ္ဌာပေတွာ သန္နိပါတေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လစ္ဆသီတိ လဘိဿသိ။ ထေရာ စေတိယဂိရိမေဝ အဂမံသူတိ ရာဇနိဝေသနတော နိက္ခမိတွာ ပုန စေတိယဂိရိမေဝ အဂမံသု။

တာဝဒေဝါတိ တံ ခဏံယေဝ။ ပါဋလိပုတ္တဒွါရေတိ ပါဋလိပုတ္တနဂရဒွါရေ။ ကိံ ဘန္တေ သုမန အာဟိဏ္ဍသီတိ သုမန တွံ သမဏဓမ္မံ အကတွာ ကသ္မာ ဝိစရသီတိ ပုစ္ဆတိ။ စေတိယဂိရိမှိယေဝ ပတိဋ္ဌာပေတွာတိ ပစ္ဆာ တတ္ထ ဝိဟာရတ္ထာယ အာကင်္ခိတဗ္ဗဘာဝတော စေတိယဂိရိမှိယေဝ ပတိဋ္ဌာပေတွာ။ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယာတိ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာဘတ္တမေဝ ဟိ ဆာယာ ဝဍ္ဎတိ။ အထဿ ဧတဒဟောသီတိ ဓာတုစင်္ကောဋကံ ဒိသွာ ဧဝံ စိန္တေသိ။ ဆတ္တံ အပနမတူတိ ဣဒံ သေတစ္ဆတ္တံ သယမေဝ မေ သီသောပရိတော ဓာတုစင်္ကောဋကာဘိမုခံ ဟုတွာ နမတူတိ အတ္ထော။ မယှံ မတ္ထကေ ပတိဋ္ဌာတူတိ ဣဒံ ဓာတုစင်္ကောဋကံ ထေရဿ ဟတ္ထတော ဓာတုယာ သဟ အာဂန္တွာ သိရသ္မိံ မေ ပတိဋ္ဌာတူတိ အတ္ထော။ ပေါက္ခရဝဿံ နာမ ပေါက္ခရပတ္တပ္ပမာဏံ ဝလာဟကမဇ္ဈေ ဥဋ္ဌဟိတွာ ကမေန ဖရိတွာ တေမေတုကာမေယေဝ တေမယမာနံ မဟန္တံ ဟုတွာ ဝဿတိ။ မဟာဝီရောတိ မဟာပရက္ကမော။ မဟာဝီရာဝယဝတ္တာ စေတ္ထ သတ္ထုဝေါဟာရေန ဓာတုယော ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဓာတုသရီရေနာဂမနဉှိ သန္ဓာယ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ။

ပစ္ဆိမဒိသာဘိမုခေါဝ ဟုတွာ အပသက္ကန္တောတိ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတောယေဝ ပစ္ဆိမဒိသာဘိမုခေါ ဟုတွာ ဩသက္ကန္တော၊ ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ ဧသ ပစ္ဆိမဒိသံ န ဩလောကေတိ၊ တထာပိ ပစ္ဆိမဒိသံ သန္ဓာယ ဂစ္ဆတီတိ ‘‘ပစ္ဆိမဒိသာဘိမုခေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုရတ္ထိမေန ဒွါရေန နဂရံ ပဝိသိတွာတိ ဧတ္ထ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတောယေဝ အာဂန္တွာ ဒွါရေ သမ္ပတ္တေ ပရိဝတ္တေတွာ ဥဇုကေနေဝ နဂရံ ပါဝိသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟေဇဝတ္ထု နာမာတိ မဟေဇနာမကေန ယက္ခေန ပရိဂ္ဂဟိတံ ဧကံ ဒေဝဋ္ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ ပရိဘောဂစေတိယဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ပရိဘုတ္တူပကရဏာနိ နိဒဟိတွာ ကတံ စေတိယံ ပရိဘောဂစေတိယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တိဝိဓဉှိ စေတိယံ ဝဒန္တိ ပရိဘောဂစေတိယံ ဓာတုစေတိယံ ဓမ္မစေတိယန္တိ။ တတ္ထ ပရိဘောဂစေတိယံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဓာတုစေတိယံ ပန ဓာတုယော နိဒဟိတွာ ကတံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိလိခိတပေါတ္ထကံ နိဒဟိတွာ ကတံ ပန ဓမ္မစေတိယံ နာမ။ သာရီရိကံ ပရိဘောဂိကံ ဥဒ္ဒိဿကန္တိ ဧဝမ္ပိ တိပ္ပဘေဒံ စေတိယံ ဝဒန္တိ။ အယံ ပန ပဘေဒေါ ပဋိမာရူပဿပိ ဥဒ္ဒိဿကစေတိယေနေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ သုဋ္ဌုတရံ ယုဇ္ဇတိ။

ကထံ ပန ဣဒံ ဌာနံ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိဘောဂစေတိယဋ္ဌာနံ အဟောသီတိ အာဟ ‘‘အတီတေ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ပဇ္ဇရကေနာတိ ဧတ္ထ ပဇ္ဇရကော နာမ ရောဂေါ ဝုစ္စတိ။ သော စ ယက္ခာနုဘာဝေန သမုပ္ပန္နောတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒါ ကိရ ပုဏ္ဏကာဠော နာမ ယက္ခော အတ္တနော အာနုဘာဝေန မနုဿာနမ္ပိ သရီရေ ပဇ္ဇရကံ နာမ ရောဂံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာဝံသေ –

‘‘ရက္ခသေဟိ ဇနဿေတ္ထ၊ ရောဂေါ ပဇ္ဇရကော အဟူ’’တိ၊

‘‘ရက္ခသာ စ ဗဟူ တတ္ထ၊ ပဇ္ဇရာ စ သမုဋ္ဌိတာ၊

ပဇ္ဇရေန ဗဟူ သတ္တာ၊ နဿန္တိ ဒီပမုတ္တမေ’’တိ။

အနယဗျသနန္တိ ဧတ္ထ အနယောတိ အဝဍ္ဎိ။ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သုခံ ဗျသတိ ဝိက္ခိပတိ ဝိနာသေတီတိ ဗျသနန္တိ ဒုက္ခံ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေန္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ‘‘တေ သတ္တေ အနယဗျသနမာပဇ္ဇန္တေ ဒိသွာ’’တိ ဝစနတော ပဌမံ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေတွာ ပစ္ဆာ သဗ္ဗညုတညာဏေန လောကံ ဩလောကေန္တော တေ သတ္တေ အနယဗျသနမာပဇ္ဇန္တေ ဒိသွာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ အာသယာနုသယာဒိဗုဒ္ဓစက္ခုဿ တေ သတ္တာ အနယဗျသနံ အာပဇ္ဇန္တာ ဒိဿန္တိ။ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာတိ ဝိသမဝဿာဒိဝသေန ဒုဋ္ဌာ အသောဘနာ ဝုဋ္ဌိယေဝ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ၊ သဿုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ ကာယသုခုပ္ပတ္တိသပ္ပာယာ သတ္တုပကာရာ သမ္မာ ဝုဋ္ဌိ တတ္ထ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတောယေဝ စ ‘‘ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဒုဿဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခာယ အဘာဝေါ ¶ ၊ ဒုလ္လဘဘာဝေါ ဝါ ဒုဗ္ဘိက္ခံ၊ သုလဘာ တတ္ထ ဘိက္ခာ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဿာနံ အဘာဝေါ၊ အသမ္ပန္နတာ ဝါ ဒုဿဿံ။ ဒေဝေါတိ မေဃဿေတံ နာမံ။ သမ္မာဓာရမနုပဝေစ္ဆီတိ ဥဒကဓာရံ သမ္မာ ဝိမုဉ္စိ၊ သမ္မာ အနုပဝဿီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

မဟာဝိဝါဒေါ ဟောတီတိ တသ္မိံ ကိရ ကာလေ ဇယန္တမဟာရာဇေန စ တဿ ရညော ကနိဋ္ဌဘာတုကေန သမိဒ္ဓကုမာရနာမကေန ဥပရာဇေန စ သဒ္ဓိံ ဣမသ္မိံ ဒီပေ မဟာယုဒ္ဓံ ဥပဋ္ဌိတံ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန မဏ္ဍဒီပေ မဟာဝိဝါဒေါ ဟောတီ’’တိ။ ဟောတီတိ ကိရိယာ ကာလမပေက္ခိတွာ ဝတ္တမာနပယောဂေါ၊ ဝိဝါဒဿ ပန အတီတကာလိကတ္တံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေနာ’’တိ ဣမိနာဝ ဝိညာယတိ။ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ဟေတ္ထ အတီတကာလာဝဂမော ယထာ ‘‘ဘာသတေ ဝဍ္ဎတေ တဒါ’’တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဝတ္တမာနပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကလဟဝိဂ္ဂဟဇာတာတိ ဧတ္ထ ကလဟော နာမ မတ္ထကပ္ပတ္တော ကာယကလဟောပိ ဝါစာကလဟောပိ။ တတ္ထ ဟတ္ထပရာမာသာဒိဝသေန ကာယေန ကာတဗ္ဗော ကလဟော ကာယကလဟော။ မမ္မဃဋ္ဋနာဒိဝသေန ဝါစာယ ကာတဗ္ဗော ကလဟော ဝါစာကလဟော ¶ ။ ဝိပစ္စနီကဂဟဏံ ဝိဂ္ဂဟော။ ကလဟဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပန္နော အညမညဝိရုဒ္ဓဂါဟော။ အထ ဝါ ကလဟော နာမ ဝါစာကလဟော။ အညမညံ ဟတ္ထပရာမာသာဒိဝသေန ဝိရူပံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ဂဟဏံ ဝိဂ္ဂဟော ကာယကလဟော။ ယထာဝုတ္တော ကလဟော စ ဝိဂ္ဂဟော စ ဇာတော သဉ္ဇာတော ဧတေသန္တိ ကလဟဝိဂ္ဂဟဇာတာ၊ သဉ္ဇာတကလဟဝိဂ္ဂဟာတိ အတ္ထော။

တာနိ သာသနန္တရဓာနေန နဿန္တီတိ ပရိယတ္တိပဋိဝေဓပဋိပတ္တိသင်္ခါတဿ တိဝိဓဿပိ သာသနဿ အန္တရဓာနေန ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနေ သတိ တာနိ စေတိယာနိ ဝိနဿန္တိ။ တီဏိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၆၁၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၀၉) ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနာနိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနံ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနန္တိ၊ တာနိ ပန အမှာကံ ဘဂဝတော ဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တဿ ဟိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ အဟောသိ၊ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနံ ကုသိနာရာယံ။ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနံ အနာဂတေ ဘဝိဿတိ။ သာသနဿ ကိရ ဩသက္ကနကာလေ ဣမသ္မိံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ဓာတုယော သန္နိပတိတွာ ¶ မဟာစေတိယံ ဂမိဿန္တိ၊ မဟာစေတိယတော နာဂဒီပေ ရာဇာယတနစေတိယံ၊ တတော မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကံ ဂမိဿန္တိ၊ နာဂဘဝနတောပိ ဒေဝလောကတောပိ ဗြဟ္မလောကတောပိ ဓာတုယော မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကမေဝ ဂမိဿန္တိ၊ သာသပမတ္တာပိ ဓာတု န အန္တရာ နဿိဿတိ။ သဗ္ဗာ ဓာတုယော မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကေ ရာသိဘူတာ သုဝဏ္ဏက္ခန္ဓော ဝိယ ဧကဂ္ဃနာ ဟုတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေဿန္တိ၊ တာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိဿန္တိ။ တတော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ ဒေဝတာ သန္နိပတိတွာ ‘‘အဇ္ဇ သတ္ထာ ပရိနိဗ္ဗာတိ၊ အဇ္ဇ သာသနံ ဩသက္ကတိ၊ ပစ္ဆိမဒဿနံ ဒါနိ ဣဒံ အမှာက’’န္တိ ဒသဗလဿ ပရိနိဗ္ဗုတဒိဝသတော မဟန္တတရံ ကာရုညံ ကရိဿန္တိ၊ ဌပေတွာ အနာဂါမိခီဏာသဝေ အဝသေသာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ ဓာတူသု တေဇောဓာတု ဥဋ္ဌဟိတွာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဥဂ္ဂစ္ဆိဿတိ၊ သာသပမတ္တိယာပိ ဓာတုယာ သတိ ဧကဇာလာဝ ဘဝိဿတိ၊ ဓာတူသု ပရိယာဒါနံ ဂတာသု ပရိစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ။ ဧဝံ မဟန္တံ အာနုဘာဝံ ဒဿေတွာ ဓာတူသု အန္တရဟိတာသု သာသနံ အန္တရဟိတံ နာမ ဟောတိ။

ဒိဝါ ဗောဓိရုက္ခဋ္ဌာနေ ဟတ္ထိသာလာယံ တိဋ္ဌတီတိ ဒိဝါ ဝတ္ထုဝိစိနနာယ ဩကာသံ ကုရုမာနော တတော ဓာတုံ ဂဟေတွာ ကုမ္ဘေ ဌပေတွာ သဓာတုကောဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာဝံသေ –

‘‘ရတ္တိံ နာဂေါနုပရိယာတိ၊ တံ ဌာနံ သော သဓာတုကံ၊

ဗောဓိဋ္ဌာနမှိ သာလာယံ၊ ဒိဝါ ဌာတိ သဓာတုကော’’တိ။

ထူပပတိဋ္ဌာနဘူမိံ ပရိယာယတီတိ မတ္ထကတော ဓာတုံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပေတွာ သဓာတုကံ ထူပပတိဋ္ဌာနဘူမိံ ရတ္တိဘာဂေ ¶ ပရိယာယတိ၊ သမန္တတော ဝိစရတီတိ အတ္ထော။ ဇင်္ဃပ္ပမာဏန္တိ ပုပ္ဖဋ္ဌာနပ္ပမာဏံ။ ထူပကုစ္ဆိတော ဟေဋ္ဌာဘာဂဉှိ ထူပဿ ဇင်္ဃာတိ ဝဒန္တိ။ ဓာတုဩရောပနတ္ထာယာတိ ဟတ္ထိကုမ္ဘတော ဓာတုကရဏ္ဍကဿ ဩရောပနတ္ထာယ။ သကလနဂရဉ္စ ဇနပဒေါ စာတိ နဂရဝါသိနော ဇနပဒဝါသိနော စ အဘေဒတော နဂရဇနပဒသဒ္ဒေဟိ ဝုတ္တာ ‘‘သဗ္ဗော ဂါမော အာဂတော၊ မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ မဟာဇနကာယေတိ မဟာဇနသမူဟေ။ သမူဟပရိယာယော ဟေတ္ထ ကာယသဒ္ဒေါ။ ဧကေကဓာတုပ္ပဒေသတော တေဇောဒကနိက္ခမနာဒိဝသေန ယမကယမကံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ ပါဋိဟာရိယံ ယမကပါဋိဟာရိယံ ¶ ။ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ ရသ္မိယော စာတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ ဥဒကဓာရာ စာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ။ ပရိနိဗ္ဗုတေပိ ဘဂဝတိ တဿာနုဘာဝေန ဧဝရူပံ ပါဋိဟာရိယမဟောသိယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ အစိန္တိယာ’’တိအာဒိဂါထမာဟ။ ဗုဒ္ဓဓမ္မာတိ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။

ဓရမာနကာလေပိ တိက္ခတ္တုံ အာဂမာသီတိ ဘဂဝါ ကိရ အဘိသမ္ဗောဓိတော နဝမေ မာသေ ဖုဿပုဏ္ဏမဒိဝသေ ယက္ခာဓိဝါသံ လင်္ကာဒီပမုပဂန္တွာ လင်္ကာမဇ္ဈေ တိယောဇနာယတေ ယောဇနဝိတ္ထတေ မဟာနာဂဝနုယျာနေ မဟာယက္ခသမာဂမေ ဥပရိအာကာသေ ဌတွာ ကပ္ပုဋ္ဌာနသမယေ သမုဋ္ဌိတဝုဋ္ဌိဝါတနိဗ္ဗိသေသဝဿဝါယုနာ စ လောကန္တရိကနိရယန္ဓကာရသဒိသဃောရန္ဓကာရနိကာယေန စ သီတနရကနိဗ္ဗိသေသဗဟလသီတေန စ သံဝဋ္ဋကာလသဉ္ဇာတဝါတသင်္ခုဘိတေဟိ မေဃနဘဂဇ္ဇိတသဒိသေန ဂဂနမေဒနီနိန္နာဒေန စ ယက္ခာနံ ဘယံ သန္တာသံ ဇနေတွာ တေဟိ ယာစိတာဘယော ‘‘ဒေထ မေ သမဂ္ဂါ နိသီဒနဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဒေမ တေ သကလဒီပံ၊ ဒေဟိ နော၊ မာရိသ၊ အဘယ’’န္တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ တံ ဥပဒ္ဒဝံ အန္တရဓာပေတွာ ယက္ခဒတ္တဘူမိယာ စမ္မခဏ္ဍံ ပတ္ထရိတွာ တတ္ထ နိသိန္နော သမန္တတော ဇလမာနံ စမ္မခဏ္ဍံ ပသာရေတွာ ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိသဒိသဒဟနာဘိဘူတာနံ ဇလဓိသလိလဘီတာနံ သမန္တာ ဝေလန္တေ ဘမန္တာနံ ယက္ခာနံ ဂိရိဒီပံ ဒဿေတွာ တေသု တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတေသု တံ ယထာဌာနေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ စမ္မခဏ္ဍံ သင်္ခိပိတွာ နိသိန္နော တဒါ သမာဂတေ အနေကဒေဝတာသန္နိပါတေ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ အနေကပါဏကောဋီနံ ဓမ္မာဘိသမယံ ကတွာ သုမနကူဋဝါသိနာ မဟာသုမနဒေဝရာဇေန သမဓိဂတသောတာပတ္တိဖလေန ယာစိတပူဇနီယော သီသံ ပရာမသိတွာ မုဋ္ဌိမတ္တာ နီလာမလကေသဓာတုယော တဿ ဒတွာ ဇမ္ဗုဒီပမဂမာသိ။

ဒုတိယံ အဘိသမ္ဗောဓိတော ပဉ္စမေ သံဝစ္ဆရေ စူဠောဒရမဟောဒရာနံ ဇလထလနိဝါသီနံ မာတုလဘာဂိနေယျာနံ နာဂရာဇူနံ မဏိပလ္လင်္ကံ နိဿာယ ဥပဋ္ဌိတမဟာသင်္ဂါမေ နာဂါနံ မဟာဝိနာသံ ဒိသွာ စိတ္တမာသကာဠပက္ခဿ ဥပေါသထဒိဝသေ ပါတောဝ သမိဒ္ဓသုမနေန နာမ ရုက္ခဒေဝပုတ္တေန ဆတ္တံ ကတွာ ဓာရိတရာဇာယတနော နာဂဒီပံ သမာဂန္တွာ သင်္ဂါမမဇ္ဈေ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော ဃောရန္ဓကာရေန ¶ နာဂေ သန္တာသေတွာ အဿာသေန္တော အာလောကံ ဒဿေတွာ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿာနံ ဥပဂတနာဂါနံ သာမဂ္ဂိကရဏီယံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မာတုလဘာဂိနေယျေဟိ ဒွီဟိ နာဂရာဇူဟိ ¶ ပူဇိတေ ပထဝီတလဂတေ မဏိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော နာဂေဟိ ဒိဗ္ဗန္နပါနေဟိ သန္တပ္ပိတော ဇလထလနိဝါသိနော အသီတိကောဋိနာဂေ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တေဟိ နမဿိတုံ ပလ္လင်္ကဉ္စ ရာဇာယတနပါဒပဉ္စ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဇမ္ဗုဒီပမဂမာသိ။

တတိယမ္ပိ အဘိသမ္ဗောဓိတော အဋ္ဌမေ သံဝစ္ဆရေ မဟောဒရမာတုလေန မဏိအက္ခိကနာဂရာဇေနာဘိယာစိတော ဝိသာခပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပဉ္စဘိက္ခုသတပရိဝုတော ကလျာဏီပဒေသေ မဏိအက္ခိကဿ ဘဝနမုပဂန္တွာ တတ္ထ မာပိတရုစိရရတနမဏ္ဍပေ မနောဟရဝရပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော နာဂရာဇေန ဒိဗ္ဗန္နပါနေဟိ သန္တပ္ပေတွာ နာဂမာဏဝိကဂဏပရိဝုတေန ဒိဗ္ဗမာလာဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇိတော တတ္ထ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဝုဋ္ဌာယာသနာ သုမနကူဋေ ပဒံ ဒဿေတွာ ပဗ္ဗတပါဒေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ ဒီဃဝါပိစေတိယဋ္ဌာနေ စ မုဘိယင်္ဂဏစေတိယဋ္ဌာနေ စ ကလျာဏီစေတိယဋ္ဌာနေ စ မဟာဗောဓိဋ္ဌာနေ စ ထူပါရာမဋ္ဌာနေ စ မဟာစေတိယဋ္ဌာနေ စ သသာဝကော နိသီဒိတွာ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ သိလာစေတိယဋ္ဌာနေယေဝ ဌတွာ ဒေဝနာဂေ သမနုသာသိတွာ ဇမ္ဗုဒီပမဂမာသိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဓရမာနကာလေပိ ဣမံ ဒီပံ တိက္ခတ္တုံ အာဂမာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ တဒေဝ တိက္ခတ္တုမာဂမနံ သင်္ခေပတော ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ပဌမံ ယက္ခဒမနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ ရက္ခံ ကရောန္တောတိ ယက္ခာနံ ပုန အပဝိသနတ္ထာယ ရက္ခံ ကရောန္တော။ အာဝိဇ္ဇီတိ သမန္တတော ဝိစရိ။ မာတုလဘာဂိနေယျာနန္တိ စူဠောဒရမဟောဒရာနံ။ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ ဘဂဝါ သမိဒ္ဓသုမနေန နာမ ဒေဝပုတ္တေန သဒ္ဓိံ အာဂတော၊ တထာပိ ပစ္ဆာသမဏေန ဧကေနပိ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ အနာဂတတ္တာ ‘‘ဧကကောဝ အာဂန္တွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒနုရူပဿ ပရိပန္ထဿ ဝိဟတတ္တာ ‘‘ပရိဠာဟံ ဝူပသမေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရညော ဘာတာတိ ရညော ကနိဋ္ဌဘာတာ။ အဘယောတိ မတ္တာဘယော။

အနုဠာ ဒေဝီတိ ရညော ဇေဋ္ဌဘာတုဇာယာ အနုဠာ ဒေဝီ။ ပုရိမကာနံ တိဏ္ဏံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဗောဓိ ပတိဋ္ဌာသီတိ ယဒါ ဟိ သော ကကုသန္ဓော နာမ ဘဂဝါ ဣမသ္မိံ ဒီပေ မနုဿေ ပဇ္ဇရကာဘိဘူတေ အနယဗျသနမာပဇ္ဇန္တေ ဒိသွာ ကရုဏာယ သဉ္စောဒိတဟဒယော ဣမံ ဒီပမာဂတော၊ တဒါ ¶ တံ ရောဂဘယံ ဝူပသမေတွာ သန္နိပတိတာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယံ ကတွာ သာယနှသမယေ ဗောဓိပတိဋ္ဌာနာရဟဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘မမ သိရီသမဟာဗောဓိတော ဒက္ခိဏမဟာသာခမာဒါယ ရုစနန္ဒာ ဘိက္ခုနီ ဣဓာဂစ္ဆတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ ¶ ။ သာ သတ္ထု စိတ္တံ ဉတွာ တင်္ခဏညေဝ ခေမဝတီရာဇဓာနိယာ ခေမရာဇာနမာဒါယ မဟာဗောဓိမုပဂန္တွာ ဒက္ခိဏမဟာသာခါယ မနောသိလာလေခံ ခေမရာဇေန ဒါပေတွာ တံ သယံ ဆိဇ္ဇိတွာ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ဌိတံ ဗောဓိသာခမာဒါယ ပဉ္စသတဘိက္ခုနီဟိ စေဝ ဒေဝတာဟိ စ ပရိဝါရိတာ ဣဒ္ဓိယာ ဣဓာနေတွာ တထာဂတေန ပသာရိတေ ဒက္ခိဏဟတ္ထေ သသုဝဏ္ဏကဋာဟံ မဟာဗောဓိံ ဌပေသိ။ တံ တထာဂတော အဘယဿ နာမ ရညော ဒတွာ တေန တသ္မိံ သမယေ ‘‘မဟာတိတ္ထဝန’’န္တိ ပညာတေ မဟာမေဃဝနုယျာနေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။

ကောဏာဂမနော စ ဘဂဝါ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိပီဠိတေ ဒီပဝါသိနော ဒိသွာ ဣမံ ဒီပမာဂတော တံ ဘယံ ဝူပသမေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော စတုရာသီတိ ပါဏသဟဿာနိ မဂ္ဂဖလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပုဗ္ဗဗောဓိဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ သမာပတ္တိပရိယောသာနေ ‘‘မမ ဥဒုမ္ဗရမဟာဗောဓိတော ဒက္ခိဏမဟာသာခမာဒါယ ကရကနတ္တာ ဘိက္ခုနီ ဣဓာဂစ္ဆတူ’’တိ စိန္တေသိ။ သာ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ ဝိဒိတွာ တင်္ခဏညေဝ သောဘရာဇဓာနိယာ သောဘရာဇာနမာဒါယ မဟာဗောဓိမုပဂန္တွာ ဒက္ခိဏမဟာသာခါယ မနောသိလာလေခံ သောဘရာဇေန ဒါပေတွာ တံ သယံ ဆိဇ္ဇိတွာ ဟေမကဋာဟေ ပတိဋ္ဌိတံ ဗောဓိသာခမာဒါယ ပဉ္စသတဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ သုရဂဏပရိဝုတာ ဣဒ္ဓိယာ ဣဓာဟရိတွာ သတ္ထာရာ ပသာရိတဒက္ခိဏပါဏိတလေ သဟေမကဋာဟံ မဟာဗောဓိံ ဌပေသိ။ တံ တထာဂတော သမိဒ္ဓဿ ရညော ဒတွာ တေန တသ္မိံ သမယေ ‘‘မဟာနာဂဝန’’န္တိ သင်္ချံ ဂတေ မဟာမေဃဝနုယျာနေ မဟာဗောဓိံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။

ကဿပေါပိ စ ဘဂဝါ ဥပဋ္ဌိတရာဇူပရာဇယုဒ္ဓေန ပါဏိနော ဝိနာသံ ဒိသွာ ကရုဏာယ စောဒိတော ဣမံ ဒီပမာဂန္တွာ တံ ကလဟံ ဝူပသမေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော စတုရာသီတိ ပါဏသဟဿာနိ မဂ္ဂဖလံ ပါပေတွာ မဟာဗောဓိဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘မမ နိဂြောဓမဟာဗောဓိတော ဒက္ခိဏမဟာသာခမာဒါယ သုဓမ္မာ ဘိက္ခုနီ ဣဓာဂစ္ဆတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ သာ ဘဂဝတော စိတ္တံ ဝိဒိတွာ တင်္ခဏညေဝ ဗာရာဏသီရာဇဓာနိယာ ¶ ဗြဟ္မဒတ္တရာဇာနမာဒါယ မဟာဗောဓိမုပဂန္တွာ ဒက္ခိဏမဟာသာခါယ မနောသိလာလေခံ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဒါပေတွာ တံ သယံ ဆိဇ္ဇိတွာ ကနကကဋာဟေ ဌိတံ ဗောဓိသာခမာဒါယ ပဉ္စသတဘိက္ခုနီပရိဝါရာ ဒေဝဂဏပရိဝုတာ ဣဒ္ဓိယာ ဧတ္ထ အာနေတွာ မုနိန္ဒေန ပသာရိတေ ဒက္ခိဏကရတလေ သသုဝဏ္ဏကဋာဟံ မဟာဗောဓိံ ဌပေသိ။ တံ ဘဂဝါ ဇယန္တရညော ဒတွာ တေန တသ္မိံ သမယေ ‘‘မဟာသာလဝန’’န္တိ သင်္ချံ ဂတေ မဟာမေဃဝနုယျာနေ မဟာဗောဓိံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ပုရိမကာနံ တိဏ္ဏံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဗောဓိံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ ‘‘ဣမသ္မိဉ္စ မဟာရာဇ ဒီပေ ပုရိမကာနံ တိဏ္ဏံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဗောဓိ ပတိဋ္ဌာသီ’’တိ။

သရသရံသိဇာလဝိဿဇ္ဇနကေနာတိ ¶ သိနိဒ္ဓတာယ ရသဝန္တံ ဩဇဝန္တံ အဘိနဝရံသိဇာလံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန။ အထ ဝါ ဣတော စိတော စ သံသရဏတော သရသံ သဇီဝံ ဇီဝမာနံ ဝိယ ရံသိဇာလံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန။ အထ ဝါ သရသကာလေ ဓရမာနကာလေ ဗုဒ္ဓေန ဝိယ ရံသိဇာလံ မုဉ္စန္တေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဧကဒိဝသေနေဝ အဂမာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စဟိ ကညာသတေဟီတိ အတ္တနော ပရိစာရိကေဟိ ပဉ္စဟိ ကညာသတေဟိ။ ဥပဿယံ ကာရာပေတွာတိ ဘိက္ခုနုပဿယံ ကာရာပေတွာ။ အပ္ပေသီတိ လေခသာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဧဝဉ္စ အဝေါစာတိ ရာဇသန္ဒေသံ အပ္ပေတွာ ထေရဿ မုခသာသနံ ဝိညာပေန္တော ဧဝံ အဝေါစ။ ဥဒိက္ခတီတိ အပေက္ခတိ ပတ္ထေတိ။

ဆိန္နဟတ္ထံ ဝိယာတိ ဆိန္နဟတ္ထဝန္တံ ဝိယ။ ဆိန္နာ ဟတ္ထာ ဧတဿာတိ ဆိန္နဟတ္ထောတိ အညပဒတ္ထသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပုရေက္ခာရာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိမုခါ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ သဉ္ဇာတာဘိလာသာ ‘‘ကဒါ နု ခေါ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ တတ္ထ ဥဿုက္ကမာပန္နာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မံ ပဋိမာနေတီတိ မံ ဥဒိက္ခတိ။ သတ္ထေန ဃာတံ န အရဟတီတိ အသတ္ထဃာတာရဟံ။ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘန္တိ ဟိမပုဏ္ဏဝလာဟကဂဗ္ဘံ။ ပါဋိဟာရိယဝသေန ဇာတံ ဟိမမေဝ ‘‘ဝလာဟကဂဗ္ဘ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဒေါဏမတ္တာတိ မဂဓနာဠိယာ သောဠသနာဠိပ္ပမာဏာ။

မဂ္ဂန္တိ သတ္တယောဇနိကံ မဂ္ဂံ။ ပဋိဇဂ္ဂါပေတွာတိ သောဓာပေတွာ၊ ခါဏုကဏ္ဋကာဒီနိ ဟရာပေတွာ တတ္ထ ဗဟလဝိပုလဝါလုကံ ဩကိရာပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကမ္မာရဝဏ္ဏန္တိ ရညော ပကတိသုဝဏ္ဏကာရဝဏ္ဏံ။ နဝဟတ္ထပရိက္ခေပန္တိ နဝဟတ္ထပ္ပမာဏော ပရိက္ခေပေါ အဿာတိ နဝဟတ္ထပရိက္ခေပံ၊ ပရိက္ခေပတော ¶ နဝဟတ္ထပ္ပမာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပဉ္စဟတ္ထုဗ္ဗေဓ’’န္တိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိဟတ္ထဝိက္ခမ္ဘန္တိ တိဟတ္ထပ္ပမာဏဝိတ္ထာရံ။ သမုဿိတဓဇပဋာကန္တိ ဥဿာပိတနီလပီတာဒိဝိဝိဓဓဇပဋာကံ။ နာနာရတနဝိစိတ္တန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ရစိတနာနာရတနေဟိ သုဝိစိတ္တံ။ အနေကာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတန္တိ ပသန္နဇနပူဇိတေဟိ ဟတ္ထူပဂါဒီဟိ နာနာလင်္ကာရေဟိ သဇ္ဇိတံ။ နာနာဝိဓကုသုမသမာကိဏ္ဏန္တိ ဥပဟာရဝသေန ဥပနီတေဟိ နာနပ္ပကာရေဟိ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နေဟိ ဇလထလပုပ္ဖေဟိ အာကိဏ္ဏံ။ အနေကတူရိယသင်္ဃုဋ္ဌန္တိ အာတဘဝိတတာဒိပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသင်္ဃောသိတံ။ အဝသေသံ အဒဿနံ အဂမာသီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဟန္ဒ၊ မဟာရာဇ၊ တယာ ဂဟေတဗ္ဗာ အယံ သာခါ၊ တဿ ဥပနိဿယဘူတော အယံ ခန္ဓော၊ န မယံ တယာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တာ ဝိယ အဝသေသာ သာခါ သတ္ထု တေဇသာ အဒဿနမဂမံသူတိ ဝဒန္တိ။ ဂဝက္ခဇာလသဒိသန္တိ ဘာဝနပုံသကံ၊ ဇာလကဝါဋသဒိသံ ကတွာတိ အတ္ထော။ စေလုက္ခေပသတသဟဿာနိ ပဝတ္တိံသူတိ တေသံ တေသံ ဇနာနံ သီသောပရိ ဘမန္တာနံ ဥတ္တရာသင်္ဂစေလာနံ ဥက္ခေပသတသဟဿာနိ ပဝတ္တိံသူတိ ¶ အတ္ထော။ မူလသတေနာတိ ဒသသု လေခါသု ဧကေကာယ ဒသ ဒသ ဟုတွာ နိက္ခန္တမူလသတေန။ ဒသ မဟာမူလာတိ ပဌမလေခါယ နိက္ခန္တဒသမဟာမူလာနိ။

ဒေဝဒုန္ဒုဘိယော ဖလိံသူတိ ဒေဝဒုန္ဒုဘိယော ထနိံသု။ ဒေဝဒုန္ဒုဘီတိ စ န ဧတ္ထ ကာစိ ဘေရီ အဓိပ္ပေတာ၊ အထ ခေါ ဥပ္ပာတဘာဝေန အာကာသဂတော နိဂ္ဃောသသဒ္ဒေါ။ ဒေဝေါတိ ဟိ မေဃော။ တဿ ဟိ အစ္ဆဘာဝေန အာကာသဝဏ္ဏဿ ဒေဝဿာဘာဝေန သုက္ခဂဇ္ဇိတသညိတေ သဒ္ဒေ နိစ္ဆရန္တေ ဒေဝဒုန္ဒုဘီတိ သမညာ၊ တသ္မာ ဒေဝဒုန္ဒုဘိယော ဖလိံသူတိ ဒေဝေါ သုက္ခဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဗ္ဗတာနံ နစ္စေဟီတိ ပထဝီကမ္ပေန ဣတော စိတော စ ဘမန္တာနံ ပဗ္ဗတာနံ နစ္စေဟိ။ ယက္ခာနံ ဟိင်္ကာရေဟီတိ ဝိမှယဇာတာနံ ယက္ခာနံ ဝိမှယပ္ပကာသနဝသေန ပဝတ္တေဟိ ဟိင်္ကာရသဒ္ဒေဟိ။ ယက္ခာ ဟိ ဝိမှယဇာတာ ‘‘ဟိံ ဟိ’’န္တိ သဒ္ဒံ နိစ္ဆာရေန္တိ။ ထုတိဇပ္ပေဟီတိ ပသံသာဝစနေဟိ။ ဗြဟ္မာနံ အပ္ဖောဋနေဟီတိ ပီတိသောမနဿဇာတာနံ ဗြဟ္မာနံ ဗာဟာယံ ပဟရဏသင်္ခါတေဟိ အပ္ဖောဋနေဟိ။ ပီတိသောမနဿဇာတာ ဟိ ဗြဟ္မာနော ဝါမဟတ္ထံ သမိဉ္ဇိတွာ ဒက္ခိဏေန ဟတ္ထေန ဗာဟာယံ ပဟာရံ ဒေန္တိ။ ဧကကောလာဟလန္တိ ဧကတော ပဝတ္တကောလာဟလံ ¶ ။ ဧကနိန္နာဒန္တိ ဧကတော ပဝတ္တနိဂ္ဃောသံ။ ဖလတော နိက္ခန္တာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဥဇုကံ ဥဂ္ဂန္တွာ ဩနမိတွာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမုခဝဋ္ဋိံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တီတိ အာဟ ‘‘သကလစက္ကဝါဠံ ရတနဂေါပါနသီဝိနဒ္ဓံ ဝိယ ကုရုမာနာ’’တိ။ တင်္ခဏတော စ ပန ပဘုတီတိ ဝုတ္တနယေန သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌိတဿ မဟာဗောဓိဿ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မီနံ ဝိဿဇ္ဇိတကာလတော ပဘုတိ။ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အဋ္ဌာသီတိ သုဝဏ္ဏကဋာဟေနေဝ သဒ္ဓိံ ဥဂ္ဂန္တွာ ဟိမောဒကပုဏ္ဏံ ဝလာဟကဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ပဌမံ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌိတောယေဝ ဟိ ဗောဓိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တပ္ပကာရအစ္ဆရိယပဋိမဏ္ဍိတော ဟုတွာ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အဋ္ဌာသိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ပဌမံ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ တတော ဟိမဂဗ္ဘသတ္တာဟံ အဘိသေကသတ္တာဟဉ္စ ဝီတိနာမေတွာ’’တိအာဒိ။ တတောယေဝ စ မဟာဝံသေပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဧဝံ သတေန မူလာနံ၊ တတ္ထေသာ ဂန္ဓကဒ္ဒမေ၊

ပတိဋ္ဌာသိ မဟာဗောဓိ၊ ပသာဒေန္တီ မဟာဇနံ။

‘‘တဿာ ခန္ဓော ဒသဟတ္ထော၊ ပဉ္စ သာခါ မနောရမာ၊

စတုဟတ္ထာ စတုဟတ္ထာ၊ ဒသဍ္ဎဖလမဏ္ဍိတာ။

‘‘သဟဿန္တု ပသာခါနံ၊ သာခါနံ တာသမာသိ စ၊

ဧဝံ အာသိ မဟာဗောဓိ၊ မနောဟရသိရိန္ဓရာ။

‘‘ကဋာဟမှိ ¶ မဟာဗောဓိ၊ ပတိဋ္ဌိတက္ခဏေ မဟီ၊

အကမ္ပိ ပါဋိဟီရာနိ၊ အဟေသုံ ဝိဝိဓာနိ စ။

‘‘သယံ နာဒေဟိ တူရိယာနံ၊ ဒေဝေသု မာနုသေသု စ၊

သာဓုကာရနိန္နာဒေဟိ၊ ဒေဝဗြဟ္မဂဏဿ စ။

‘‘မေဃာနံ မိဂပက္ခီနံ၊ ယက္ခာဒီနံ ရဝေဟိ စ၊

ရဝေဟိ စ မဟီကမ္ပေ၊ ဧကကောလာဟလံ အဟု။

‘‘ဗောဓိယာ ဖလပတ္တေဟိ၊ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော သုဘာ၊

နိက္ခမိတွာ စက္ကဝါဠံ၊ သကလံ သောဘယိံသု စ။

‘‘သကဋာဟာ မဟာဗောဓိ၊ ဥဂ္ဂန္တွာန တတော နဘံ၊

အဋ္ဌာသိ ဟိမဂဗ္ဘမှိ၊ သတ္တာဟာနိ အဒဿနာ’’တိ။

တသ္မာ ¶ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌိတောယေဝ ဗောဓိ ကဋာဟေနေဝ သဒ္ဓိ ဥဂ္ဂန္တွာ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အဋ္ဌာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဟေဋ္ဌာ ပန ဘဂဝတော အဓိဋ္ဌာနက္ကမံ ဒဿေန္တေန ယံ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘဂဝါ ကိရ မဟာပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စေ နိပန္နော လင်္ကာဒီပေ မဟာဗောဓိပတိဋ္ဌာပနတ္ထာယ အသောကမဟာရာဇာ မဟာဗောဓိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဂမိဿတိ၊ တဒါ မဟာဗောဓိဿ ဒက္ခိဏသာခါ သယမေဝ ဆိဇ္ဇိတွာ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌာတူတိ အဓိဋ္ဌာသိ၊ ဣဒမေကမဓိဋ္ဌာနံ။

‘‘တတ္ထ ပတိဋ္ဌာနကာလေ စ ‘မဟာဗောဓိ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတူ’တိ အဓိဋ္ဌာသိ၊ ဣဒံ ဒုတိယမဓိဋ္ဌာနံ။

‘‘သတ္တမေ ဒိဝသေ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘတော ဩရုယှ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌဟန္တော ပတ္တေဟိ စ ဖလေဟိ စ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော မုဉ္စတူတိ အဓိဋ္ဌာသိ၊ ဣဒံ တတိယမဓိဋ္ဌာန’’န္တိ။

တံ ¶ ဣမိနာ န သမေတိ။ တတ္ထ ဟိ ပဌမံ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ပစ္ဆာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘတော ဩရုယှ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိဝိဿဇ္ဇနံ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌဟနဉ္စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ န သမေတိ။ မဟာဝံသေ ပန အဓိဋ္ဌာနေပိ ပဌမံ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌဟနံ ပစ္ဆာယေဝ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိဝိဿဇ္ဇနံ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘပဝိသနဉ္စ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စမှိ၊ နိပန္နေန ဇိနေန ဟိ၊

ကတံ မဟာအဓိဋ္ဌာနံ၊ ပဉ္စကံ ပဉ္စစက္ခုနာ။

‘‘ဂယှမာနာ မဟာဗောဓိ-သာခါသောကေန ဒက္ခိဏာ၊

ဆိဇ္ဇိတွာန သယံယေဝ၊ ပတိဋ္ဌာတု ကဋာဟကေ။

‘‘ပတိဋ္ဌဟိတွာ သာ သာခါ၊ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော သုဘာ၊

ရာဇယန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဖလပတ္တေဟိ မုဉ္စတု။

‘‘သသုဝဏ္ဏကဋာဟာ သာ၊ ဥဂ္ဂန္တွာန မနောရမာ၊

အဒိဿမာနာ သတ္တာဟံ၊ ဟိမဂဗ္ဘမှိ တိဋ္ဌတူ’’တိ။

ဗောဓိဝံသေပိ ¶ စ အယမေဝ အဓိဋ္ဌာနက္ကမော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော အဓိဋ္ဌာနက္ကမော ယထာ ပုဗ္ဗေနာပရံ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

ဟိမဉ္စ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော စ အာဝတ္တိတွာ မဟာဗောဓိမေဝ ပဝိသိံသူတိ မဟာဗောဓိံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတံ ဟိမဉ္စ ဗောဓိတော နိက္ခန္တဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော စ အာဝတ္တိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဗောဓိမေဝ ပဝိသိံသု၊ ဗောဓိပဝိဋ္ဌာ ဝိယ ဟုတွာ အန္တရဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဟိမဉ္စ ရံသိယော စာ’’တိ အယမေဝ ပါဌော သတသောဓိတသမ္မတေ ပေါရာဏပေါတ္ထကေ သေသေသု စ သဗ္ဗပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ။ မဟာဝံသေပိ စေတံ ဝုတ္တံ –

‘‘အတီတေ တမှိ သတ္တာဟေ၊ သဗ္ဗေ ဟိမဝလာဟကာ၊

ပဝိသိံသု မဟာဗောဓိံ၊ သဗ္ဗာ တာ ရံသိယောပိ စာ’’တိ။

ကေနစိ ပန ‘‘ပဉ္စ ရံသိယော’’တိ ပါဌံ ပရိကပ္ပေတွာ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗဒိသာဟိ ပဉ္စ ရသ္မိယော အာဝတ္တိတွာတိ ¶ ပဉ္စဟိ ဖလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ ပဉ္စ၊ တာ ပန ဆဗ္ဗဏ္ဏာဝါ’’တိ၊ တံ တဿ သမ္မောဟဝိဇမ္ဘိတမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိပုဏ္ဏခန္ဓသာခါပသာခပဉ္စဖလပဋိမဏ္ဍိတောတိ ပရိပုဏ္ဏခန္ဓသာခါပသာခါဟိ စေဝ ပဉ္စဟိ စ ဖလေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော၊ သမန္တတော ဝိဘူသိတောတိ အတ္ထော။ အဘိသေကံ ဒတွာတိ အနောတတ္တောဒကေန အဘိသေကံ ဒတွာ။ မဟာဗောဓိဋ္ဌာနေယေဝ အဋ္ဌာသီတိ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝသိ။

ပုဗ္ဗကတ္တိကပဝါရဏာဒိဝသေတိ အဿယုဇမာသဿ ဇုဏှပက္ခပုဏ္ဏမိယံ။ စာတုဒ္ဒသီဥပေါသထတ္တာ ဒွိသတ္တာဟေ ဇာတေ ဥပေါသထော သမ္ပတ္တောတိ အာဟ ‘‘ကာဠပက္ခဿ ဥပေါသထဒိဝသေ’’တိ၊ အဿယုဇမာသကာဠပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသီဥပေါသထေတိ အတ္ထော။ ပါစီနမဟာသာလမူလေ ဌပေသီတိ နဂရဿ ပါစီနဒိသာဘာဂေ ဇာတဿ မဟာသာလရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ တတ္ထ ဌပေသိ။ သတ္တရသမေ ဒိဝသေတိ ပါဋိပဒဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ ကတ္တိကဆဏပူဇံ အဒ္ဒသာတိ ကတ္တိကဆဏဝသေန ဗောဓိဿ ကရိယမာနံ ပူဇံ သုမနသာမဏေရော အဒ္ဒသ၊ ဒိသွာ စ အာဂတော သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တံ သန္ဓာယေဝ စ ထေရော ဗောဓိအာဟရဏတ္ထံ ပေသေသိ။

အဋ္ဌာရသ ဒေဝတာကုလာနီတိ မဟာဗောဓိံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတနာဂယက္ခာဒိဒေဝတာကုလာနိ ဒတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အမစ္စကုလာနိ ဗောဓိဿ ကတ္တဗ္ဗဝိစာရဏတ္ထာယ ¶ အဒါသိ၊ ဗြာဟ္မဏကုလာနိ လောကသမ္မတတ္တာ ဥဒကာသိဉ္စနတ္ထာယ အဒါသိ၊ ကုဋုမ္ဗိယကုလာနိ ဗောဓိဿ ကတ္တဗ္ဗပူဇောပကရဏဂေါပနတ္ထာယ အဒါသိ။ ‘‘ဂေါပကာ ရာဇကမ္မိနော တထာ တရစ္ဆာ’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဂေါပကကုလာနိ ဗောဓိသိဉ္စနတ္ထံ ခီရဓေနုပါလနတ္ထာယ တရစ္ဆကုလာနိ ကာလိင်္ဂကုလာနိ ဝိဿာသိကာနိ ပဓာနမနုဿကုလာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာလိင်္ဂကုလာနီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဒကာဒိဂါဟကာ ကာလိင်္ဂါ’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကလိင်္ဂေသု ဇနပဒေ ဇာတိသမ္ပန္နကုလံ ကာလိင်္ဂကုလ’’န္တိ ကေစိ။ ဣမိနာ ပရိဝါရေနာတိ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရပရိဝါရေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ ဝိဉ္ဈာဋဝိံ သမတိက္ကမ္မာတိ ရာဇာ သယမ္ပိ မဟာဗောဓိဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောန္တော သေနင်္ဂပရိဝုတော ထလပထေန ဂစ္ဆန္တော ဝိဉ္ဈာဋဝိံ နာမ အဋဝိံ အတိက္ကမိတွာ။ တာမလိတ္တိံ အနုပ္ပတ္တောတိ တာမလိတ္တိံ နာမ တိတ္ထံ သမ္ပတ္တော။ ဣဒမဿ တတိယန္တိ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌိတမဟာဗောဓိဿ ရဇ္ဇသမ္ပဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတော ပုဗ္ဗေ ပနေသ ဧကဝါရံ သဒ္ဓါယ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇေန မဟာဗောဓိံ ပူဇေသိယေဝ၊ တသ္မာ တေန သဒ္ဓိံ စတုတ္ထမိဒံ ရဇ္ဇသမ္ပဒါနံ။ မဟာဗောဓိံ ပန ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဒိဝသေ ရဇ္ဇေန ပူဇေသိ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒိဝသေ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇတော ဥပ္ပန္နံ အာယံ ဂဟေတွာ မဟာဗောဓိပူဇံ ကာရေသိ။

မာဂသိရမာသဿာတိ ¶ မိဂသိရမာသဿ။ ပဌမပါဋိပဒဒိဝသေတိ သုက္ကပက္ခပါဋိပဒဒိဝသေ။ တဉှိ ကဏှပက္ခပါဋိပဒဒိဝသံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ပဌမပါဋိပဒဒိဝသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉ္စ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ပဝတ္တမာနဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပန ပုဏ္ဏမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရာ ပုဏ္ဏမီ၊ တာဝ ဧကော မာသောတိ ဝေါဟာရဿ ပဝတ္တတ္တာ တေန ဝေါဟာရေန ‘‘ဒုတိယပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တတ္ထ ဟိ ကဏှပက္ခပါဋိပဒဒိဝသံ ‘‘ပဌမပါဋိပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥက္ခိပိတွာတိ မဟာသာလမူလေ ဒိန္နေဟိ သောဠသဟိ ဇာတိသမ္ပန္နကုလေဟိ သဒ္ဓိံ ဥက္ခိပိတွာတိ ဝဒန္တိ။ ဂစ္ဆတိ ဝတရေတိ ဧတ္ထ အရေတိ ခေဒေ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကန္ဒိတွာ’’တိ၊ ဗောဓိယာ အဒဿနံ အသဟမာနော ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာတိ အတ္ထော။ သရသရံသိဇာလန္တိ ဧတ္ထ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာဗောဓိသမာရုဠှာတိ မဟာဗောဓိနာ သမာရုဠှာ။ ပဿတော ပဿတောတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ ပဿန္တဿေဝါတိ အတ္ထော ¶ ။ မဟာသမုဒ္ဒတလံ ပက္ခန္တာတိ မဟာသမုဒ္ဒဿ ဥဒကတလံ ပက္ခန္ဒိ။ သမန္တာ ယောဇနန္တိ သမန္တတော ဧကေကေန ပဿေန ယောဇနပ္ပမာဏေ ပဒေသေ။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ဝီစိယော ဝူပသန္တာတိ ဝီစိယော န ဥဋ္ဌဟိံသု၊ နာဟေသုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝဇ္ဇိံသူတိ ဝိရဝိံသု၊ နာဒံ ပဝတ္တယိံသူတိ အတ္ထော။ ရုက္ခာဒိသန္နိဿိတာဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဗ္ဗတာဒိသန္နိဿိတာ ဒေဝတာ သင်္ဂဏှာတိ။

သုပဏ္ဏရူပေနာတိ သုပဏ္ဏသဒိသေန ရူပေန။ နာဂကုလာနိ သန္တာသေသီတိ မဟာဗောဓိဂ္ဂဟဏတ္ထံ အာဂတာနိ နာဂကုလာနိ သန္တာသေသိ၊ တေသံ ဘယံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပလာပေသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဒါ ဟိ သမုဒ္ဒဝါသိနော နာဂါ မဟာဗောဓိံ ဂဟေတုံ ဝါတဝဿန္ဓကာရာဒီဟိ မဟန္တံ ဝိကုဗ္ဗနံ အကံသု။ တတော သင်္ဃမိတ္တတ္ထေရီ ဂရုဠဝဏ္ဏံ မာပေတွာ တေန ဂရုဠရူပေန အာကာသံ ပူရယမာနာ သိခါမရီစိဇာလေန ဂဂနံ ဧကန္ဓကာရံ ကတွာ ပက္ခပ္ပဟာရဝါတေန မဟာသမုဒ္ဒံ အာလောဠေတွာ သံဝဋ္ဋဇလဓိနာဒသဒိသေန ရဝေန နာဂါနံ ဟဒယာနိ ဘိန္ဒန္တီ ဝိယ တာသေတွာ နာဂေ ပလာပေသိ။ တေ စ ဥတြသ္တရူပါ နာဂါ အာဂန္တွာတိ တေ စ ဝုတ္တနယေန ဥတ္တာသိတာ နာဂါ ပုန အာဂန္တွာ။ တံ ဝိဘူတိန္တိ တံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယသင်္ခါတံ ဝိဘူတိံ၊ တံ အစ္ဆရိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ထေရီ ယာစိတွာတိ ‘‘အယျေ၊ အမှာကံ ဘဂဝါ မုစလိန္ဒနာဂရာဇဿ ဘောဂါဝလိံ အတ္တနော ဂန္ဓကုဋိံ ကတွာ သတ္တာဟံ တဿ သင်္ဂဟံ အကာသိ။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနဒိဝသေ နေရဉ္ဇရာနဒီတီရေ အတ္တနော ဥစ္ဆိဋ္ဌပတ္တံ မဟာကာဠနာဂဿ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဥရုဝေလနာဂေန မာပိတံ ဝိသဓူမဒဟနံ အဂဏေတွာ တဿ သရဏသီလာဘရဏမဒါသိ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ ပေသေတွာ နန္ဒောပနန္ဒနာဂရာဇာနံ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသံ အကာသိ။ ဧဝံ သော လောကနာယကော အမှာကံ ဥပကာရကော၊ တွမ္ပိ နော ဒေါသမဿရိတွာ မုဟုတ္တံ မဟာဗောဓိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နာဂလောကဿ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ သမ္ပာဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ယာစိတွာ။ မဟာဗောဓိဝိယောဂဒုက္ခိတောတိ မဟာဗောဓိဝိယောဂေန ¶ ဒုက္ခိတော သဉ္ဇာတမာနသိကဒုက္ခော။ ကန္ဒိတွာတိ ဣမဿ ပရိယာယဝစနမတ္တံ ရောဒိတွာတိ၊ ဂုဏကိတ္တနဝသေန ဝါ ပုနပ္ပုနံ ရောဒိတွာ၊ ဝိလာပံ ကတွာတိ အတ္ထော။

ဥတ္တရဒွါရတောတိ အနုရာဓပုရဿ ဥတ္တရဒွါရတော။ မဂ္ဂံ သောဓာပေတွာတိ ခါဏုကဏ္ဋကာဒီနံ ဥဒ္ဓရာပနဝသေန မဂ္ဂံ သောဓာပေတွာ။ အလင်္ကာရာပေတွာတိ ¶ ဝါလုကာဒီနံ ဩကိရာပနာဒိဝသေန သဇ္ဇေတွာ။ သမုဒ္ဒသာလဝတ္ထုသ္မိန္တိ သမုဒ္ဒါသန္နသာလာယ ဝတ္ထုဘူတေ ပဒေသေ။ တသ္မိံ ကိရ ပဒေသေ ဌိတေဟိ သမုဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ တံ အစ္ဆရိယံ ပကာသေတုံ တတ္ထ ဧကာ သာလာ ကတာ။ သာ နာမေန ‘‘သမုဒ္ဒါသန္နသာလာ’’တိ ပါကဋာ ဇာတာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သမုဒ္ဒါသန္နသာလာယ၊ ဌာနေ ဌတွာ မဟဏ္ဏဝေ၊

အာဂစ္ဆန္တံ မဟာဗောဓိံ၊ မဟာထေရိဒ္ဓိယာဒ္ဒသ။

‘‘တသ္မိံ ဌာနေ ကတာ သာလာ၊ ပကာသေတုံ တမဗ္ဘုတံ၊

‘သမုဒ္ဒါသန္နသာလာ’တိ၊ နာမေနာသိဓ ပါကဋာ’’တိ။

တာယ ဝိဘူတိယာတိ တာယ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပူဇာသက္ကာရာဒိသမ္ပတ္တိယာ။ ထေရဿာတိ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿ။ မဂ္ဂဿ ကိရ ဥဘောသု ပဿေသု အန္တရန္တရာ ပုပ္ဖေဟိ ကူဋာဂါရသဒိသသဏ္ဌာနာနိ ပုပ္ဖစေတိယာနိ ကာရာပေသိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တရန္တရေ ပုပ္ဖအဂ္ဃိယာနိ ဌပေန္တော’’တိ။ အာဂတော ဝတရေတိ ဧတ္ထ အရေတိ ပသံသာယံ၊ သာဓု ဝတာတိ အတ္ထော။ သောဠသဟိ ဇာတိသမ္ပန္နကုလေဟီတိ အဋ္ဌဟိ အမစ္စကုလေဟိ အဋ္ဌဟိ စ ဗြာဟ္မဏကုလေဟီတိ ဧဝံ သောဠသဟိ ဇာတိသမ္ပန္နကုလေဟိ။ သမုဒ္ဒတီရေ မဟာဗောဓိံ ဌပေတွာတိ သမုဒ္ဒဝေလာတလေ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တေ ရမဏီယေ မဏ္ဍပေ မဟာဗောဓိံ ဌပေတွာ။ ဧဝံ ပန ကတွာ သကလတမ္ဗပဏ္ဏိရဇ္ဇေန မဟာဗောဓိံ ပူဇေတွာ သောဠသန္နံ ကုလာနံ ရဇ္ဇံ နိယျာတေတွာ သယံ ဒေါဝါရိကဋ္ဌာနေ ဌတွာ တယော ဒိဝသေ အနေကပ္ပကာရံ ပူဇံ ကာရာပေသိ။ တံ ဒဿေန္တော ‘‘တီဏိ ဒိဝသာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ရဇ္ဇံ ဝိစာရေသီတိ ရဇ္ဇံ ဝိစာရေတုံ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ သောဠသဟိ ဝါ ဇာတိသမ္ပန္နကုလေဟိ ရဇ္ဇံ ဝိစာရာပေသီတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထေ ဒိဝသေတိ မိဂသိရမာသဿ သုက္ကပက္ခဒသမိယံ။ အနုပုဗ္ဗေန အနုရာဓပုရံ သမ္ပတ္တောတိ ဒသမိယံ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တရထေ မဟာဗောဓိံ ဌပေတွာ ဥဠာရပူဇံ ကုရုမာနော ပါစီနပဿဝိဟာရဿ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနမာနေတွာ တတ္ထ သင်္ဃဿ ပါတရာသံ ပဝတ္တေတွာ မဟိန္ဒတ္ထေရေန ဘာသိတံ နာဂဒီပေ ဒသဗလေန ကတံ နာဂဒမနံ သုတွာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန နိသဇ္ဇာဒိနာ ပရိဘုတ္တဋ္ဌာနေသု ထူပါဒီဟိ သက္ကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ သညာဏံ ကာရေတွာ တတော အာဟရိတွာ တဝက္ကဗြာဟ္မဏဿ ¶ ဂါမဒွါရေ ဌပေတွာ ပူဇေတွာ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ပူဇံ ကတွာ ဣမိနာ အနုက္ကမေန အနုရာဓပုရံ ¶ သမ္ပတ္တော။ စာတုဒ္ဒသီဒိဝသေတိ မိဂသိရမာသဿေဝ သုက္ကပက္ခစာတုဒ္ဒသေ။ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယာတိ ဆာယာယ ဝဍ္ဎမာနသမယေ၊ သာယနှသမယေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာပတ္တိန္တိ ဖလသမာပတ္တိံ။ တိလကဘူတေတိ အလင်္ကာရဘူတေ။ ရာဇဝတ္ထုဒွါရကောဋ္ဌကဋ္ဌာနေတိ ရာဇုယျာနဿ ဒွါရကောဋ္ဌကဋ္ဌာနေ။ ‘‘သကလရဇ္ဇံ မဟာဗောဓိဿ ဒိန္နပုဗ္ဗတ္တာ ဥပစာရတ္ထံ ရာဇာ ဒေါဝါရိကဝေသံ ဂဏှီ’’တိ ဝဒန္တိ။

အနုပုဗ္ဗဝိပဿနန္တိ ဥဒယဗ္ဗယာဒိအနုပုဗ္ဗဝိပဿနံ။ ပဋ္ဌပေတွာတိ အာရဘိတွာ။ အတ္ထင်္ဂမိတေတိ အတ္ထင်္ဂတေ။ ‘‘သဟ ဗောဓိပတိဋ္ဌာနေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ‘‘သဟ ဗောဓိပတိဋ္ဌာနာ’’တိ နိဿက္ကဝစနံ ကတံ။ သတိ ဟိ သဟယောဂေ ကရဏဝစနေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ မဟာပထဝီ အကမ္ပီတိ စ ဣဒံ မုခမတ္တနိဒဿနံ၊ အညာနိပိ အနေကာနိ အစ္ဆရိယာနိ အဟေသုံယေဝ။ တထာ ဟိ သဟ ဗောဓိပတိဋ္ဌာနေန ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ မဟာပထဝီ အကမ္ပိ၊ တာနိ မူလာနိ ကဋာဟမုခဝဋ္ဋိတော ဥဂ္ဂန္တွာ တံ ကဋာဟံ ဝိနန္ဓန္တာ ပထဝီတလမောတရိံသု၊ သမန္တတော ဒိဗ္ဗကုသုမာနိ ဝဿိံသု၊ အာကာသေ ဒိဗ္ဗတူရိယာနိ ဝဇ္ဇိံသု၊ မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝုဋ္ဌိဓာရမကာသိ၊ အာကာသပဒေသာ ဝိရဝိံသု၊ ဝိဇ္ဇုလတာ နိစ္ဆရိံသု။ ဒေဝတာ သာဓုကာရမဒံသု၊ သမာဂတာ သကလဒီပဝါသိနော ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယိံသု၊ ဂဟိတမကရန္ဒာ မန္ဒမာရုတာ ဝါယိံသု၊ သမန္တတော ဃနသီတလဟိမဝလာဟကာ မဟာဗောဓိံ ဆာဒယိံသု။ ဧဝံ ဗောဓိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဟိမဂဗ္ဘေ သန္နိသီဒိတွာ သတ္တာဟံ လောကဿ အဒဿနံ အဂမာသိ။ ဟိမဂဗ္ဘေ သန္နိသီဒီတိ ဟိမဂဗ္ဘဿ အန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဝိပ္ဖုရန္တာတိ ဝိပ္ဖုရန္တာ ဣတော စိတော စ သံသရန္တာ။ နိစ္ဆရိံသူတိ နိက္ခမိံသု။ ဒဿိံသူတိ ပညာယိံသု။ သဗ္ဗေ ဒီပဝါသိနောတိ သဗ္ဗေ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသိနော။ ဥတ္တရသာခတော ဧကံ ဖလန္တိ ဥတ္တရသာခါယ ဌိတံ ဧကံ ဖလံ။ ‘‘ပါစီနသာခါယ ဧကံ ဖလ’’န္တိပိ ကေစိ။ မဟာအာသနဋ္ဌာနေတိ ပုဗ္ဗပဿေ မဟာသိလာသနေန ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ။ ဣဿရနိမ္မာနဝိဟာရေတိ ဣဿရနိမ္မာနသင်္ခါတေ ကဿပဂိရိဝိဟာရေ။ ‘‘ဣဿရနိမ္မာနဝိဟာရေ’’တိ ဟိ ပုဗ္ဗသင်္ကေတဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣဒါနိ ပန သော ဝိဟာရော ‘‘ကဿပဂိရီ’’တိ ပညာတော။ ‘‘ဣဿရသမဏာရာမေ’’တိပိ ကေစိ ပဌန္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

‘‘တဝက္ကဗြာဟ္မဏဂါမေ ¶ ၊ ထူပါရာမေ တထေဝ စ၊

ဣဿရသမဏာရာမေ၊ ပဌမေ စေတိယင်္ဂဏေ’’တိ။

ယောဇနိယအာရာမေသူတိ အနုရာဓပုရဿ သမန္တာ ယောဇနဿ အန္တော ကတအာရာမေသု။ သမန္တာ ပတိဋ္ဌိတေ ¶ မဟာဗောဓိမှီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနုရာဓပုရဿ သမန္တာ ဧဝံ ပုတ္တနတ္တုပရမ္ပရာယ မဟာဗောဓိမှိ ပတိဋ္ဌိတေတိ အတ္ထော။ လောဟပါသာဒဋ္ဌာနံ ပူဇေသီတိ လောဟပါသာဒဿ ကတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပူဇေသိ။ ‘‘ကိဉ္စာပိ လောဟပါသာဒံ ဒေဝါနံပိယတိဿောယေဝ မဟာရာဇာ ကာရေဿတိ၊ တထာပိ တသ္မိံ သမယေ အဘာဝတော ‘အနာဂတေ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒုဋ္ဌဂါမဏိအဘယေနေဝ ကာရိတော လောဟပါသာဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ မူလာနိ ပနဿ န တာဝ ဩတရန္တီတိ ဣမိနာ၊ မဟာရာဇ၊ ဣမသ္မိံ ဒီပေ သတ္ထုသာသနံ ပတိဋ္ဌိတမတ္တမေဝ အဟောသိ၊ န တာဝ သုပတိဋ္ဌိတန္တိ ဒဿေတိ၊ အဿ သတ္ထုသာသနဿ မူလာနိ ပန န တာဝ ဩတိဏ္ဏာနီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩတရန္တီတိ ဟိ အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကဒါ ပန ဘန္တေ မူလာနိ ဩတိဏ္ဏာနိ နာမ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ ယော အမစ္စော စတုပဏ္ဏာသာယ ဇေဋ္ဌကကနိဋ္ဌဘာတုကေဟိ သဒ္ဓိံ စေတိယဂိရိမှိ ပဗ္ဗဇိတော၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာအရိဋ္ဌော ဘိက္ခူ’’တိ။ မေဃဝဏ္ဏာဘယဿ အမစ္စဿ ပရိဝေဏဋ္ဌာနေတိ မေဃဝဏ္ဏာဘယဿ ရညော အမစ္စေန ကတ္တဗ္ဗဿ ပရိဝေဏဿ ဝတ္ထုဘူတေ ဌာနေ။ မဏ္ဍပပ္ပကာရန္တိ မဏ္ဍပသဒိသံ။ သဒိသတ္ထမ္ပိ ဟိ ပကာရသဒ္ဒံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ သာသနဿ မူလာနိ ဩတရန္တာနိ ပဿိဿာမီတိ ဣမိနာ သာသနဿ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌာနာကာရံ ပဿိဿာမီတိ ဒီပေတိ။

မေဃဝိရဟိတဿ နိမ္မလဿေဝ အာကာသဿ ဝိရဝိတတ္တာ ‘‘အာကာသံ မဟာဝိရဝံ ရဝီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စေကဂဏီဟီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဏာစရိယေဟိ။ ပစ္စေကံ ဂဏံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပစ္စေကဂဏိနော။ ယထာ ဝေဇ္ဇော ဂိလာနေသု ကရုဏာယ တိကိစ္ဆနမေဝ ပုရက္ခတွာ ဝိဂတစ္ဆန္ဒဒေါသော ဇိဂုစ္ဆနီယေသု ဝဏေသု ဂုယှဋ္ဌာနေသု စ ဘေသဇ္ဇလေပနာဒိနာ တိကိစ္ဆနမေဝ ကရောတိ၊ ဧဝံ ဘဂဝါပိ ကိလေသဗျာဓိပီဠိတေသု သတ္တေသု ကရုဏာယ တေ သတ္တေ ကိလေသဗျာဓိဒုက္ခတော မောစေတုကာမော အဝတ္တဗ္ဗာရဟာနိ ဂုယှဋ္ဌာနနိဿိတာနိပိ အသပ္ပာယာနိ ဝဒန္တော ဝိနယပညတ္တိယာ သတ္တာနံ ကိလေသဗျာဓိံ ¶ တိကိစ္ဆတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထု ကရုဏာဂုဏပရိဒီပက’’န္တိ။ အနုသိဋ္ဌိကရာနန္တိ အနုသာသနီကရာနံ၊ ယေ ဘဂဝတော အနုသာသနိံ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ တေသန္တိ အတ္ထော။ ကာယကမ္မဝစီကမ္မဝိပ္ဖန္ဒိတဝိနယနန္တိ ကာယဝစီဒွါရေသု အဇ္ဈာစာရဝသေန ပဝတ္တဿ ကိလေသဝိပ္ဖန္ဒိတဿ ဝိနယနကရံ။

ရာဇိနောတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ ရာဇာနမနုသာသိံသူတိ အတ္ထော။ အာလောကန္တိ ဉာဏာလောကံ။ နိဗ္ဗာယိံသု မဟေသယောတိ ဧတ္ထ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရော ဒွါဒသဝဿိကော ဟုတွာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ သမ္ပတ္တော၊ တတ္ထ ဒွေ ဝဿာနိ ဝသိတွာ ဝိနယံ ပတိဋ္ဌပေသိ။ ဒွါသဋ္ဌိဝဿိကော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဝဒန္တိ။

တေသံ ¶ ထေရာနံ အန္တေဝါသိကာတိ တေသံ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရပ္ပမုခါနံ ထေရာနံ အန္တေဝါသိကာ။ တိဿဒတ္တာဒယော ပန မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရဿ အန္တေဝါသိကာ၊ တသ္မာ တိဿဒတ္တကာဠသုမနဒီဃသုမနာဒယော မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရဿ အန္တေဝါသိကာ စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အန္တေဝါသိကာနံ အန္တေဝါသိကာတိ ဥဘယထာ ဝုတ္တအန္တေဝါသိကာနံ အန္တေဝါသိကာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရာတိ –

‘‘တတော မဟိန္ဒော ဣဋ္ဋိယော၊ ဥတ္တိယော သမ္ဗလော တထာ၊

‘‘ဧတေ နာဂါ မဟာပညာ၊ ဇမ္ဗုဒီပါ ဣဓာဂတာ၊

ဝိနယံ တေ ဝါစယိံသု၊ ပိဋကံ တမ္ဗပဏ္ဏိယာ။

‘‘နိကာယေ ပဉ္စ ဝါစေသုံ၊ သတ္တ စေဝ ပကရဏေ၊

တတော အရိဋ္ဌော မေဓာဝီ၊ တိဿဒတ္တော စ ပဏ္ဍိတော။

‘‘ဝိသာရဒေါ ကာဠသုမနော၊ ထေရော စ ဒီဃနာမကော’’တိ။ –

ဧဝမာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ အာစရိယပရမ္ပရာ။

အာစရိယပရမ္ပရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧတ္တာဝတာ ¶ စ ‘‘ကေနာဘတ’’န္တိ ဣမံ ပဉှံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကတ္ထ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဣမံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အာဟ ‘‘ကတ္ထ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ တေလမိဝါတိ သီဟတေလမိဝ။ အဓိမတ္တသတိဂတိဓီတိမန္တေသူတိ ဧတ္ထ သတီတိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဓာရဏကသတိ။ ဂတီတိ ဥဂ္ဂဏှနကဂတိ။ ဓီတီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဂဏှနကဉာဏံ။ ဂတီတိ ဝါ ပညာဂတိ။ ဓီတီတိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှနဝီရိယံ သဇ္ဈာယနဝီရိယံ ဓာရဏဝီရိယဉ္စ။ လဇ္ဇီသူတိ ပါပဇိဂုစ္ဆနကလက္ခဏာယ လဇ္ဇာယ သမန္နာဂတေသု။ ကုက္ကုစ္စကေသူတိ အဏုမတ္တေသုပိ ဝဇ္ဇေသု ဒေါသဒဿာဝိတာယ ¶ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ နိဿာယ ကုက္ကုစ္စကာရီသု။ သိက္ခာကာမေသူတိ အဓိသီလအအစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိဿော သိက္ခာ ကာမယမာနေသု သမ္ပိယာယိတွာ သိက္ခန္တေသု။

အကတ္တဗ္ဗတော နိဝါရေတွာ ကတ္တဗ္ဗေသု ပတိဋ္ဌာပနတော မာတာပိတုဋ္ဌာနိယောတိ ဝုတ္တံ။ အာစာရဂေါစရကုသလတာတိ ဝေဠုဒါနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဿ ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒီနဉ္စ အကရဏေန သဗ္ဗသော အနာစာရံ ဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ကာယိကော အဝီတိက္ကမော ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခုသာရုပ္ပအာစာရသမ္ပတ္တိယာ ဝေသိယာဒိအဂေါစရံ ဝဇ္ဇေတွာ ပိဏ္ဍပါတာဒိအတ္ထံ ဥပသင်္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနသင်္ခါတဂေါစရေန စ သမ္ပန္နတ္တာ သမဏာစာရေသု စေဝ သမဏဂေါစရေသု စ ကုသလတာ။ အပိစ ယော ဘိက္ခု သတ္ထရိ သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော သဗြဟ္မစာရီသု သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေန အာလောကိတေန ဝိလောကိတေန သမိဉ္ဇိတေန ပသာရိတေန ဩက္ခိတ္တစက္ခု ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယမနုယုတ္တော သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော အာဘိသမာစာရိကေသု သက္ကစ္စကာရီ ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလော ဝိဟရတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရော။

ဂေါစရော ပန ဥပနိဿယဂေါစရော အာရက္ခဂေါစရော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရောတိ တိဝိဓော။ တတ္ထ ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ကလျာဏမိတ္တော၊ ယံ နိဿာယ အဿုတံ သုဏာတိ၊ သုတံ ပရိယောဒါပေတိ၊ ကင်္ခံ ဝိတရတိ ¶ ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ၊ စိတ္တံ ပသာဒေတိ၊ ယဿ ဝါ ပန အနုသိက္ခမာနော သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ၊ သီလေန၊ သုတေန၊ စာဂေန၊ ပညာယ ဝဍ္ဎတိ၊ အယံ ဥပနိဿယဂေါစရော။ ယော ပန ဘိက္ခု အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝီထိပဋိပန္နော ဩက္ခိတ္တစက္ခု ယုဂမတ္တဒဿာဝီ သံဝုတော ဂစ္ဆတိ၊ န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော၊ န အဿံ၊ န ရထံ၊ န ပတ္တိံ၊ န ဣတ္ထိံ၊ န ပုရိသံ ဩလောကေန္တော၊ န ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တော၊ န အဓော ဩလောကေန္တော၊ န ဒိသာဝိဒိသမ္ပိ ပေက္ခမာနော ဂစ္ဆတိ၊ အယံ အာရက္ခဂေါစရော။ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော ပန စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ ယတ္ထ ဘိက္ခု အတ္တနော စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ကော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ဂေါစရော သကော ပေတ္တိကော ဝိသယော၊ ယဒိဒံ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ။ အယံ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော။ ဣတိ ဣမိနာ စ အာစာရေန ဣမိနာ စ ဂေါစရေန သမန္နာဂတတ္တာ အာစာရဂေါစရကုသလတာ။ ဧဝံ အနာစာရံ အဂေါစရဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာနံ ယထာဝုတ္တအာစာရဂေါစရေသု ကုသလဘာဝေါ ဝိနယဓရာယတ္တောတိ အယမာနိသံသော ဝိနယပရိယတ္တိယာ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိနယပရိယတ္တိံ နိဿာယာတိ ဝိနယပရိယာပုဏနံ နိဿာယ။ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တော ဟောတိ ¶ သုရက္ခိတောတိ ကထမဿ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တော ဟောတိ သုရက္ခိတော? အာပတ္တိဉှိ အာပဇ္ဇန္တော ဆဟာကာရေဟိ အာပဇ္ဇတိ အလဇ္ဇိတာ၊ အညာဏတာ၊ ကုက္ကုစ္စပကတတာ၊ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာ၊ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာ၊ သတိသမ္မောသာတိ။ ဝိနယဓရော ပန ဣမေဟိ ဆဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတိ။

ကထံ အလဇ္ဇိတာယ နာပဇ္ဇတိ? သော ဟိ ‘‘ပဿထ ဘော၊ အယံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဇာနန္တောယေဝ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမံ ကရောတီ’’တိ ဣမံ ပရူပဝါဒံ ရက္ခန္တောပိ အကပ္ပိယဘာဝံ ဇာနန္တောယေဝ မဒ္ဒိတွာ ဝီတိက္ကမံ န ကရောတိ။ ဧဝံ အလဇ္ဇိတာယ နာပဇ္ဇတိ။ သဟသာ အာပန္နမ္ပိ ဒေသနာဂါမိနိံ ဒေသေတွာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌာတိ၊ တတော –

‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိံ န ပရိဂူဟတိ၊

အဂတိဂမနဉ္စ န ဂစ္ဆတိ၊ ဧဒိသော ဝုစ္စတိ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉) –

ဣမသ္မိံ လဇ္ဇိဘာဝေ ပတိဋ္ဌိတောဝ ဟောတိ။

ကထံ ¶ အညာဏတာယ နာပဇ္ဇတိ? သော ဟိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဇာနာတိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံယေဝ ကရောတိ၊ အကပ္ပိယံ န ကရောတိ။ ဧဝံ အညာဏတာယ နာပဇ္ဇတိ။

ကထံ ကုက္ကုစ္စပကတတာယ နာပဇ္ဇတိ? ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ နိဿာယ ကုက္ကုစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုံ ဩလောကေတွာ မာတိကံ ပဒဘာဇနံ အန္တရာပတ္တိံ အနာပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ကပ္ပိယံ စေ ဟောတိ၊ ကရောတိ၊ အကပ္ပိယံ စေ၊ န ကရောတိ။ ဥပ္ပန္နံ ပန ကုက္ကုစ္စံ အဝိနိစ္ဆိနိတွာဝ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဒ္ဒိတွာ န ဝီတိက္ကမတိ။ ဧဝံ ကုက္ကုစ္စပကတတာယ နာပဇ္ဇတိ။

ကထံ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာဒီဟိ နာပဇ္ဇတိ? သော ဟိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဇာနာတိ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညီ န ဟောတိ၊ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညီ န ဟောတိ၊ သုပတိဋ္ဌိတာ စဿ သတိ ဟောတိ၊ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ ဝိကပ္ပေတိ။ ဣတိ ဣမေဟိ ဆဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိံ အနာပဇ္ဇန္တော အခဏ္ဍသီလော ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓသီလော။ ဧဝမဿ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တော ဟောတိ သုရက္ခိတော။

ကုက္ကုစ္စပကတာနန္တိ ¶ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နေန ကုက္ကုစ္စေန အဘိဘူတာနံ။ ကထံ ပန ကုက္ကုစ္စပကတာနံ ပဋိသရဏံ ဟောတိ? တိရောရဋ္ဌေသု တိရောဇနပဒေသု စ ဥပ္ပန္နကုက္ကုစ္စာ ဘိက္ခူ ‘‘အသုကသ္မိံ ကိရ ဝိဟာရေ ဝိနယဓရော ဝသတီ’’တိ ဒူရတောပိ တဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ကုက္ကုစ္စံ ပုစ္ဆန္တိ။ သော တေဟိ ကတကမ္မဿ ဝတ္ထုံ ဩလောကေတွာ အာပတ္တာနာပတ္တိံ ဂရုကလဟုကာဒိဘေဒံ သလ္လက္ခေတွာ ဒေသနာဂါမိနိံ ဒေသာပေတွာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝုဋ္ဌာပေတွာ သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ ကုက္ကုစ္စပကတာနံ ပဋိသရဏံ ဟောတိ။

ဝိသာရဒေါ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝေါဟရတီတိ ဝိဂတော သာရဒေါ ဘယံ ဧတဿာတိ ဝိသာရဒေါ၊ အဘီတောတိ အတ္ထော။ အဝိနယဓရဿ ဟိ သင်္ဃမဇ္ဈေ ကထေန္တဿ ဘယံ သာရဇ္ဇံ ဩက္ကမတိ၊ ဝိနယဓရဿ တံ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဧဝံ ကထေန္တဿ ဒေါသော ဟောတိ၊ ဧဝံ န ဒေါသော’’တိ ဉတွာ ကထနတော။

ပစ္စတ္ထိကေ ¶ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှာတီတိ ဧတ္ထ ဒွိဓာ ပစ္စတ္ထိကာ နာမ အတ္တပစ္စတ္ထိကာ စ သာသနပစ္စတ္ထိကာ စ။ တတ္ထ မေတ္တိယဘုမ္မဇကာ စ ဘိက္ခူ ဝဍ္ဎော စ လိစ္ဆဝီ အမူလကေန အန္တိမဝတ္ထုနာ စောဒေသုံ၊ ဣမေ အတ္တပစ္စတ္ထိကာ နာမ။ ယေ ဝါ ပနညေပိ ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာ၊ သဗ္ဗေ တေ အတ္တပစ္စတ္ထိကာ။ ဝိပရီတဒဿနာ ပန အရိဋ္ဌဘိက္ခုကဏ္ဋကသာမဏေရဝေသာလိကဝဇ္ဇိပုတ္တကာ မဟာသင်္ဃိကာဒယော စ အဗုဒ္ဓသာသနံ ‘‘ဗုဒ္ဓသာသန’’န္တိ ဝတွာ ကတပဂ္ဂဟာ သာသနပစ္စတ္ထိကာ နာမ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဟဓမ္မေန သဟကာရဏေန ဝစနေန ယထာ တံ အသဒ္ဓမ္မံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ဧဝံ သုနိဂ္ဂဟိတံ ကတွာ နိဂ္ဂဏှာတိ။

သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ပဋိပန္နော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ပန တိဝိဓော သဒ္ဓမ္မော ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိအဓိဂမဝသေန။ တတ္ထ တိပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ။ တေရသ ဓုတင်္ဂဂုဏာ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ ဒွေအသီတိ မဟာဝတ္တာနီတိ အယံ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ။ စတ္တာရော မဂ္ဂါ စ စတ္တာရိ ဖလာနိ စ၊ အယံ အဓိဂမသဒ္ဓမ္မော နာမ။ တတ္ထ ကေစိ ထေရာ ‘‘ယော ဝေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဣမိနာ သုတ္တေန ‘‘သာသနဿ ပရိယတ္တိ မူလ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ထေရာ ‘‘ဣမေ စ၊ သုဘဒ္ဒ၊ ဘိက္ခူ သမ္မာ ဝိဟရေယျုံ၊ အသုညော လောကော အရဟန္တေဟိ အဿာ’’တိ ဣမိနာ သုတ္တေန (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄) ‘‘သာသနဿ ပဋိပတ္တိ မူလ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ယာဝ ပဉ္စ ဘိက္ခူ သမ္မာ ပဋိပန္နာ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တာဝ သာသနံ ဌိတံ ဟောတီ’’တိ အာဟံသု။ ဣတရေ ပန ထေရာ ‘‘ပရိယတ္တိယာ အန္တရဟိတာယ သုပ္ပဋိပန္နဿပိ ဓမ္မာဘိသမယော နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ အာဟံသု။ သစေပိ ပဉ္စ ဘိက္ခူ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ရက္ခဏကာ ဟောန္တိ၊ တေ သဒ္ဓေ ကုလပုတ္တေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပစ္စန္တိမေ ဇနပဒေ ဥပသမ္ပာဒေတွာ ¶ ဒသဝဂ္ဂဂဏံ ပူရေတွာ မဇ္ဈိမဇနပဒေပိ ဥပသမ္ပဒံ ကရိဿန္တိ။ ဧတေနုပါယေန ဝီသတိဝဂ္ဂသင်္ဃံ ပူရေတွာ အတ္တနောပိ အဗ္ဘာနကမ္မံ ကတွာ သာသနံ ဝုဍ္ဎိံ ဝိရုဠှိံ ဂမယိဿန္တိ။ ဧဝမယံ ဝိနယဓရော တိဝိဓဿပိ သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိယာ ပဋိပန္နော ဟောတီတိ။ ဧဝမယံ ဝိနယဓရော ဣမေ ပဉ္စာနိသံသေ ပဋိလဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာတိအာဒီသု (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၆) ဝိနယောတိ ဝိနယဿ ပရိယာပုဏနံ၊ ဝိနယောတိ ဝါ ဝိနယပညတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ သကလာပိ ဝိနယပညတ္တိ ဝိနယပရိယာပုဏနံ ¶ ဝါ ကာယဝစီဒွါရသံဝရတ္ထာယာတိ အတ္ထော၊ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပရိယောသာနဿ သီလဿ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိပ္ပဋိသာရောတိ ပါပပုညာနံ ကတာကတာနုသောစနဝသေန ပဝတ္တစိတ္တဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝေါ။ ပါမောဇ္ဇန္တိ ဒုဗ္ဗလာ တရုဏပီတိ။ ပီတီတိ ဗလဝပီတိ။ ပဿဒ္ဓီတိ ကာယစိတ္တဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ သုခန္တိ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သုခံ။ တဉှိ ဒုဝိဓမ္ပိ သမာဓိဿ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိ။ သမာဓီတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနန္တိ သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော။ နိဗ္ဗိဒါတိ ဝိပဿနာ။ အထ ဝါ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ တရုဏဝိပဿနာ၊ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဟိ တရုဏဝိပဿနာယ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိ။ နိဗ္ဗိဒါတိ သိခါပ္ပတ္တာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဗလဝဝိပဿနာ။ ဝိရာဂေါတိ အရိယမဂ္ဂေါ။ ဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလံ။ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂ္ဂဟေတွာ အနဝသေသေတွာ ပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ၊ အပ္ပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ အပ္ပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနဿ ဟိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စယော ဟောတိ တသ္မိံ အနုပ္ပတ္တေ အဝဿံ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗတော၊ န စ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ အနုပ္ပန္နေ အန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဟောတိ။

ဧတဒတ္ထာ ကထာတိ အယံ ဝိနယကထာ နာမ ဧတဒတ္ထာယ၊ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပိ။ မန္တနာပိ ဝိနယမန္တနာဧဝ၊ ‘‘ဧဝံ ကရိဿာမ၊ န ကရိဿာမာ’’တိ ဝိနယပဋိဗဒ္ဓသံသန္ဒနာ။ ဧတဒတ္ထာ ဥပနိသာတိ ဥပနိသီဒတိ ဧတ္ထ ဖလံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယာတိ ဥပနိသာ ဝုစ္စတိ ကာရဏံ ပစ္စယောတိ။ ‘‘ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာ’’တိအာဒိကာ ကာရဏပရမ္ပရာ ဧတဒတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဧတဒတ္ထံ သောတာဝဓာနန္တိ ဣမိဿာ ပရမ္ပရပစ္စယကထာယ သောတာဝဓာနံ ဣမံ ကထံ သုတွာ ယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဉာဏံ၊ တမ္ပိ ဧတဒတ္ထံ။ ယဒိဒံ အနုပါဒါစိတ္တဿ ဝိမောက္ခောတိ ယဒိဒန္တိ နိပါတော။ သဗ္ဗလိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနေသု တာဒိသောဝ တတ္ထ တတ္ထ အတ္ထတော ပရိဏာမေတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ယော အယံ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ အနုပါဒိယိတွာ စိတ္တဿ အရဟတ္တဖလသင်္ခါတော ဝိမောက္ခော၊ သောပိ ဧတဒတ္ထာယ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော အယံ ¶ အနုပါဒါစိတ္တဿ ဝိမောက္ခသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ၊ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဧတဒတ္ထမေဝါတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ဣမိနာ မဟုဿာဟတော သာဓိတဗ္ဗံ ¶ နိယတပ္ပယောဇနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဝိရာဂေါ…ပေ… နိဗ္ဗာနတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ ပန လဗ္ဘမာနာနိသံသဖလံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာယောဂေါတိ ဥဂ္ဂဟဏစိန္တနာဒိဝသေန ပုနပ္ပုနံ အဘိယောဂေါ။

ဝိနယာနိသံသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ

၁။ သေယျထိဒန္တိ ¶ ¶ တံ ကတမံ၊ တံ ကထန္တိ ဝါ အတ္ထော။ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနန္တိ နတ္ထိ ဧတဿ နိယမောတိ အနိယမော၊ နိဒ္ဒိသီယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ နိဒ္ဒေသော၊ ဝုစ္စတိ ဧတေနာတိ ဝစနံ၊ နိဒ္ဒေသောယေဝ ဝစနံ နိဒ္ဒေသဝစနံ၊ အနိယမဿ နိဒ္ဒေသဝစနံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ၊ ပဌမံ အနိယမိတဿ သမယဿ နိဒ္ဒေသဝစနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယေနာတိ အဝတွာ တေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ အနိယမံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝစနံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ယံတံသဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓဘာဝတော အာဟ ‘‘တဿ သရူပေန အဝုတ္တေနပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တဿာတိ ‘‘တေနာ’’တိ ဧတဿ။ သရူပေန အဝုတ္တေနပီတိ ‘‘ယေနာ’’တိ ဧဝံ သရူပတော ပါဠိယံ အဝုတ္တေနပိ။ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာတိ ပရဘာဂေ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကပရိဝိတက္ကသင်္ခါတအတ္ထတော သိဒ္ဓေန။ ပရိဝိတက္ကေ ဟိ သိဒ္ဓေ ယေန သမယေန ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒီတိ ဣဒံ အတ္ထတော သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အပရဘာဂေ ဟိ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ပရိဝိတက္ကော သိဒ္ဓါ’’တိအာဒိ။ ‘‘တေနာ’’တိ ဝတွာ တတော တဒတ္ထမေဝ ‘‘ယေနာ’’တိ အတ္ထတော ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘ယေနာ’’တိ အယံ ‘‘တေနာ’’တိ ဧတဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော နာမ ဇာတော။ ပဋိနိဒ္ဒေသောတိ စ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသောတိ အတ္ထော။

အပရဘာဂေ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ၊ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတောတိ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော၊ ဧတဿ သုဂတ ကာလော၊ ယံ ဘဂဝါ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယျ၊ ဥဒ္ဒိသေယျ ပါတိမောက္ခံ။ ယထယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ အဒ္ဓနိယံ အဿ စိရဋ္ဌိတိက’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တဿ ဝိနယပညတ္တိယာစနဿ ကာရဏဘူတောတိ အတ္ထော။ ပရိဝိတက္ကောတိ ‘‘ကတမေသာနံ ခေါ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗြဟ္မစရိယံ န စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသိ၊ ကတမေသာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗြဟ္မစရိယံ စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ပရိဝိတက္ကော။ ယံတံသဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ ယေန သမယေနာ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ဥပ္ပန္နအတ္ထတော သိဒ္ဓေန။ ပဋိနိဒ္ဒေသော ကတ္တဗ္ဗောတိ ဧတဿ ‘‘ယဒိဒ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပဋိနိဒ္ဒေသော ကတ္တဗ္ဗော’’တိ ယဒိဒံ ယံ ဣဒံ ဝိဓာနံ၊ အယံ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိနယေ ယုတ္တီတိ အတ္ထော။ အထ ¶ ဝါ ‘‘ပဋိနိဒ္ဒေသော ကတ္တဗ္ဗော’’တိ ယဒိဒံ ယာ အယံ ယုတ္တိ၊ အယံ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိနယေ ယုတ္တီတိ အတ္ထော။

တတြိဒံ ¶ မုခမတ္တနိဒဿနန္တိ တဿာ ယထာဝုတ္တယုတ္တိယာ ပရိဒီပနေ ဣဒံ မုခမတ္တနိဒဿနံ၊ ဥပါယမတ္တနိဒဿနန္တိ အတ္ထော။ မုခံ ဒွါရံ ဥပါယောတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ ‘‘တေန ဟိ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမီ’’တိ ပါဠိံ ဒဿေတွာ တတ္ထ ပဋိနိဒ္ဒေသမာဟ ‘‘ယေန သုဒိန္နော’’တိအာဒိနာ။ တေနာတိ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနတ္တာ တဿ ပဋိနိဒ္ဒေသောပိ တာဒိသောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပဋိသေဝီ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နမေထုနဓမ္မပဋိသေဝနသင်္ခါတအတ္ထတော သိဒ္ဓေန။ ပစ္ဆာ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာတိ ရညာ အဒိန္နံ ဒါရူနံ အာဒိယနသင်္ခါတပစ္ဆာဥပ္ပန္နအတ္ထတော သိဒ္ဓေန။ သမယသဒ္ဒေါတိ ဧတဿ ‘‘ဒိဿတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

သမဝါယေတိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ၊ ကာရဏသမဝါယေတိ အတ္ထော။ ခဏေတိ ဩကာသေ။ အဿာတိ အဿ သမယသဒ္ဒဿ သမဝါယော အတ္ထောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ ဥပသင်္ကမေယျာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာတိ ဧတ္ထ ကာလော နာမ ဥပသင်္ကမနဿ ယုတ္တပယုတ္တကာလော။ သမယော နာမ တဿေဝ ပစ္စယသာမဂ္ဂီ၊ အတ္ထတော တဒနုရူပံ သရီရဗလဉ္စေဝ တပ္ပစ္စယပရိဿယာဘာဝေါ စ။ ဥပါဒါနံ နာမ ဉာဏေန တေသံ ဂဟဏံ သလ္လက္ခဏံ၊ တသ္မာ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ပညာယ ဂဟေတွာ ဥပဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ အမှာကံ သွေ ဂမနဿ ယုတ္တကာလော ဘဝိဿတိ၊ ကာယေ ဗလမတ္တာ စေဝ ဖရိဿတိ၊ ဂမနပစ္စယာ စ အညော အဖာသုဝိဟာရော န ဘဝိဿတိ၊ အထေတံ ကာလဉ္စ ဂမနကာရဏသမဝါယသင်္ခါတံ သမယဉ္စ ဥပဓာရေတွာ အပိ ဧဝ နာမ သွေ အာဂစ္ဆေယျာမာတိ။

ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပာဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပဋိလာဘဟေတုတ္တာ၊ ခဏော ဧဝ စ သမယော။ ယော ခဏောတိ စ သမယောတိ စ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧကောဝါတိ ဟိ အတ္ထော။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ ပဝုဒ္ဓံ ဝနံ ပဝနံ၊ တသ္မိံ ပဝနသ္မိံ၊ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ သမယောပိ ခေါ တေ ဘဒ္ဒါလိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ အဟောသီတိ ဧတ္ထ သမယောတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတု။ ဘဒ္ဒါလီတိ တဿ ဘိက္ခုနော နာမံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘဒ္ဒါလိ တယာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဧတံ ကာရဏံ အတ္ထိ၊ တမ္ပိ တေ န ပဋိဝိဒ္ဓံ န သလ္လက္ခိတန္တိ။ ကိံ တံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ခေါ’’တိအာဒိ။

ဥဂ္ဂါဟမာနော ¶ တိအာဒီသု မာနောတိ တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ပကတိနာမံ၊ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ပန ဥဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထတာယ ‘‘ဥဂ္ဂါဟမာနော’’တိ နံ သဉ္ဇာနန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥဂ္ဂါဟမာနော’’တိ ဝုစ္စတိ ¶ ။ သမဏမုဏ္ဍိကာယ ပုတ္တော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော။ သော ကိရ ဒေဝဒတ္တဿ ဥပဋ္ဌာကော။ သမယံ ဒိဋ္ဌိံ ပဝဒန္တိ ဧတ္ထာတိ သမယပ္ပဝါဒကော၊ တသ္မိံ သမယပ္ပဝါဒကေ၊ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ကိရ ဌာနေ စင်္ကီတာရုက္ခပေါက္ခရသာတိပဘုတယော ဗြာဟ္မဏာ နိဂဏ္ဌာစေလကပရိဗ္ဗာဇကာဒယော စ ပရိဗ္ဗာဇကာ သန္နိပတိတွာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ဒိဋ္ဌိံ ပဝဒန္တိ ကထေန္တိ ဒီပေန္တိ၊ တသ္မာ သော အာရာမော ‘‘သမယပ္ပဝါဒကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သွေဝ တိန္ဒုကာစီရသင်္ခါတာယ တိမ္ဗရုရုက္ခပန္တိယာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘တိန္ဒုကာစီရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကာ သာလာ ဧတ္ထာတိ ဧကသာလကော။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ပဌမံ ဧကာ သာလာ ကတာ အဟောသိ၊ ပစ္ဆာ မဟာပုညံ ပေါဋ္ဌပါဒပရိဗ္ဗာဇကံ နိဿာယ ဗဟူ သာလာ ကတာ၊ တသ္မာ တမေဝ ဧကံ သာလမုပါဒါယ လဒ္ဓနာမဝသေန ‘‘ဧကသာလကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ မလ္လိကာယ ပန ပသေနဒိရညော ဒေဝိယာ ဥယျာနဘူတော သော ပုပ္ဖဖလသဉ္ဆန္နော အာရာမောတိ ကတွာ ‘‘မလ္လိကာယ အာရာမော’’တိ သင်္ချံ ဂတော။ တသ္မိံ သမယပ္ပဝါဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ။ ပဋိဝသတီတိ တသ္မိံ ဝါသဖာသုတာယ ဝသတိ။

ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ။ အတ္ထောတိ ဝုဍ္ဎိ။ သမ္ပရာယိကောတိ ကမ္မကိလေသဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော သမ္ပာပုဏိတဗ္ဗတော သမ္ပရာယော၊ ပရလောကော။ တတ္ထ နိယုတ္တော သမ္ပရာယိကော၊ ပရလောကတ္ထော။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ယထာဝုတ္တဥဘယတ္ထသင်္ခါတဟိတပဋိလာဘာ။ သမ္ပရာယိကောပိ ဟိ အတ္ထော ကာရဏဿ နိပ္ဖန္နတ္တာ ပဋိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ တမတ္ထဒွယံ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္ထာဘိသမယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓိယာ ပညာယ ရာတိ ဂဏှာတီတိ ဓီရော။ အထ ဝါ ဓီ ပညာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဓီရော။

သမ္မာ မာနာဘိသမယာတိ မာနဿ သမ္မာ ပဟာနေန။ သမ္မာတိ ဣမိနာ မာနဿ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီသု ဒုက္ခသစ္စဿ ပီဠနံ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ၊ ပီဠနမေဝ အတ္ထော ပီဠနဋ္ဌော၊ တ္ထကာရဿ ဋ္ဌကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သမေစ္စ ပစ္စယေဟိ ကတဘာဝေါ သင်္ခတဋ္ဌော။ သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ။ ဝိပရိဏာမော ဇရာယ မရဏေန ¶ စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတာ။ အဘိသမေတဗ္ဗော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ အဘိသမယောဝ အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌော၊ ပီဠနာဒီနိ။ တာနိ ဟိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ ‘‘အဘိသမယဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ တာနေဝ ပီဠနာဒီနိ အဘိသမယဿ ဝိသယဘာဝူပဂမနသာမညတော ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။

ဧတ္ထ စ ဥပသဂ္ဂါနံ ဇောတကမတ္တတ္တာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝါစကော သမယသဒ္ဒေါ ဧဝါတိ သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေပိ သဥပသဂ္ဂေါ အဘိသမယသဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သဟကာရီကာရဏသန္နိဇ္ဈံ သမေတိ ¶ သမဝေတီတိ သမယော၊ သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ဧတ္ထ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော၊ ခဏော။ သမေန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆန္တိ ဓမ္မာ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော၊ ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကာရဏံ ဝိယ စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတိ။ သမံ၊ သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော၊ သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝေန သဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟော။ ပစ္စယန္တရသမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ တံသံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော၊ ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တိ။ သမိတိ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော၊ ပဋိလာဘော။ သမဿ နိရောဓဿ ယာနံ၊ သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမော အပ္ပဝတ္တီတိ သမယော၊ ပဟာနံ။ ဉာဏေန အဘိမုခံ သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဓိဂန္တဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

နနု စ အတ္ထမတ္တံ ပဋိစ္စ သဒ္ဒါ အဘိနိဝိသန္တိ၊ န ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကေ အတ္ထာ အဘိဓီယန္တီတိ? သစ္စမေတံ သဒ္ဒဝိသေသေ အပေက္ခိတေ။ သဒ္ဒဝိသေသေ ဟိ အပေက္ခိယမာနေ ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကတ္ထာဘိဓာနံ န သမ္ဘဝတိ။ န ဟိ ယော ကာလတ္ထော သမယသဒ္ဒေါ၊ သောယေဝ သမူဟာဒိအတ္ထံ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ ပန တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ သမယသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညမုပါဒါယ အနေကတ္ထတာ ¶ သမယသဒ္ဒဿ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထောတိ အဿ သမယသဒ္ဒဿ ဣဓ ကာလော အတ္ထော သမဝါယာဒီနံ အတ္ထာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော ဒေသဒေသကာဒီနံ ဝိယ နိဒါနဘာဝေန ကာလဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော စ။

ဥပယောဂဝစနေန ဘုမ္မဝစနေန စ နိဒ္ဒေသမကတွာ ဣဓ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသေ ပယောဇနံ နိဒ္ဓါရေတုကာမော ပရမ္မုခေန စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ ‘‘ဧတ္ထာဟာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိတဏ္ဍဝါဒီ အာဟာတိ အတ္ထော။ အထာတိ စောဒနာယ ကတ္တုကာမတံ ဒီပေတိ၊ နနူတိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော။ ကသ္မာ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယထာ’’တိ ဣဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တေသု သုတ္တာဘိဓမ္မေသု။ တထာတိ ဥပယောဂဘုမ္မဝစနေဟိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဝိနယေ။ အညထာတိ ကရဏဝစနေန။ အစ္စန္တမေဝါတိ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ၊ တာဝ အစ္စန္တမေဝ၊ နိရန္တရမေဝါတိ ¶ အတ္ထော။ ကရုဏာဝိဟာရေနာတိ ပရဟိတပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တထာ ဟိ ကရုဏာနိဒါနတ္တာ ဒေသနာယ ဣဓ ပရဟိတပဋိပတ္တိ ‘‘ကရုဏာဝိဟာရော’’တိ ဝုတ္တာ၊ န ပန ကရုဏာသမအာပတ္တိဝိဟာရော။ န ဟိ ဒေသနာကာလေ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိသယဿ ဒေသနာဉာဏဿ သတ္တဝိသယာယ မဟာကရုဏာယ သဟုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ ဘိန္နဝိသယတ္တာ၊ တသ္မာ ကရုဏာဝသေန ပဝတ္တော ပရဟိတပအပတ္တိသင်္ခါတော ဝိဟာရော ဣဓ ကရုဏာဝိဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဒီပနတ္ထံ ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ အဇ္ဈေတီ’’တိ။

အဓိကရဏတ္ထောတိ အာဓာရတ္ထော။ ဘာဝေါ နာမ ကိရိယာ၊ ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ၊ သောယေဝတ္ထော ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော။ ကထံ ပန အဘိဓမ္မေ ယထာဝုတ္တအတ္ထဒွယသမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘အဓိကရဏဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာလသင်္ခါတော အတ္ထော ကာလတ္ထော၊ သမူဟသင်္ခါတော အတ္ထော သမူဟတ္ထော။ အထ ဝါ ကာလသဒ္ဒဿ အတ္ထော ကာလတ္ထော၊ သမူဟသဒ္ဒဿ အတ္ထော သမူဟတ္ထော။ ကော သော? သမယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကာလတ္ထော သမူဟတ္ထော စ သမယော တတ္ထ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ အဓိကရဏံ အာဓာရောတိ ယသ္မိံ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ကာလေ ပုဉ္ဇေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။

နနု ¶ စာယံ ဥပါဒါယ ပညတ္တော ကာလော သမူဟော စ ဝေါဟာရမတ္တကော၊ သော ကထံ အာဓာရော တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ ယထာ ဟိ ကာလော သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော သယံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညတ္တော တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတော သာယနှေ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု၊ သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓါ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညပီယတိ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ၊ ယဝရာသိမှိ သမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု၊ ဧဝမိဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဘိဓမ္မေ အာဓာရတ္ထသမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထသမ္ဘဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ခဏော နာမ အဋ္ဌက္ခဏဝိနိမုတ္တော နဝမော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒသင်္ခါတော ခဏော၊ ယာနိ ဝါ ပနေတာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ပဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဧတ္ထ ပတိရူပဒေသဝါသော၊ သပ္ပုရိသူပနိဿယော၊ အတ္တသမ္မာပဏိဓိ၊ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာတိ စတ္တာရိ စက္ကာနိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဩကာသဋ္ဌေန ခဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တာနိ ဟိ ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသဘူတာနိ။ သမဝါယော နာမ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀) ဧဝမာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စက္ခုဝိညာဏာဒိသင်္ခါတသာဓာရဏဖလနိပ္ဖာဒကတ္တေန သဏ္ဌိတာ စက္ခုရူပါဒိပစ္စယသာမဂ္ဂီ။ စက္ခုရူပါဒီနဉှိ စက္ခုဝိညာဏာဒိသာဓာရဏဖလံ။ ဟေတူတိ ဇနကဟေတု။ ယထာဝုတ္တခဏသင်္ခအာတဿ သမဝါယသင်္ခါတဿ ဟေတုသင်္ခါတဿ စ သမယဿ ဘာဝေန သတ္တာယ တေသံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ ဘာဝေါ သတ္တာ လက္ခီယတိ ဝိညာယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ‘‘ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော၊ ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော’’တိ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ တသ္မိံ သမယေ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘သတီ’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတိ အညကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓာဘာဝေ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတောတိ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒကိရိယာ ဖဿာဒိဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတီတိ။ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော ယသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ခဏေ ပစ္စယသမဝါယေ ဟေတုမှိ စ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ပစ္စယသမဝါယေ ဟေတုမှိ စ သတိ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ ¶ ။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အဓိကရဏတ္ထဿ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထဿ စ ဒီပနတ္ထံ။

ဣဓ ပနာတိ ဣမသ္မိံ ဝိနယေ။ ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ ဝိဇ္ဇာယ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထော ‘‘ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ၊ ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ကထံ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ယော ဟိ သော’’တိအာဒိ။ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာတိ ဧတ္ထ ပန တံတံဝတ္ထုဝီတိက္ကမောဝ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတု စေဝ ကရဏဉ္စ။ တထာ ဟိ ယဒါ ဘဂဝါ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ပဌမမေဝ တေသံ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဘူတံ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခမာနော ဝိဟရတိ၊ တဒါ တံ တံ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခိတွာ တဒတ္ထံ ဝသတီတိ သိဒ္ဓါ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမဿ ဟေတုဘာဝေါ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ အန္နံ အပေက္ခိတွာ တဒတ္ထာယ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလေ ပန တေနေဝ ပုဗ္ဗသိဒ္ဓေန ဝီတိက္ကမေန သိက္ခာပဒံ ပညပေတီတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သာဓကတမတ္တာ ကရဏဘာဝေါပိ ဝီတိက္ကမဿေဝ သိဒ္ဓါ ‘‘အသိနာ ဆိန္ဒတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝီတိက္ကမံ ပန အပေက္ခမာနော တေနေဝ သဒ္ဓိံ တန္နိဿယကာလမ္ပိ အပေက္ခိတွာ ဝိဟရတီတိ ကာလဿပိ ဣဓ ဟေတုဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တော စ တံ တံ ဝီတိက္ကမကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒံ ပညပေတီတိ ဝီတိက္ကမနိဿယဿ ကာလဿပိ ကရဏဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကာလဿပိ ဟေတုဘာဝေါ ကရဏဘာဝေါ စ လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာ’’တိ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ဝီတိက္ကမောယေဝ ဟေတုဘူတော ကရဏဘူတော စ။ သော ဟိ ဝီတိက္ကမက္ခဏေ ဟေတု ဟုတွာ ပစ္ဆာ သိက္ခာပဒပညာပနေ ကရဏမ္ပိ ဟောတီတိ။

သိက္ခာပဒါနိ ¶ ပညာပယန္တောတိ ဝီတိက္ကမံ ပုစ္ဆိတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန ကရဏဘူတေန သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော။ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနောတိ တတိယပါရာဇိကာဒီသု ဝိယ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဝီတိက္ကမသမယံ အပေက္ခမာနော တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီတိ အတ္ထော။ ‘‘သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ ¶ အပေက္ခမာနော’’တိ ဝစနတော ‘‘တေန သမယေန ကရဏဘူတေန ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ပဌမံ ‘‘ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဝစနံ ဣဓ ဟေတုအတ္ထဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ ဟိ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရန္တော ထေရဿ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတံ ပရိဝိတက္ကသမယံ အပေက္ခမာနော တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဝိဟာသီတိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကိံ ပနေတ္ထ ယုတ္တိစိန္တာယ၊ အာစရိယဿ ဣဓ ကမဝစနိစ္ဆာ နတ္ထီတိ ဧဝမေတံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပရိဗ္ဗာဇကကထာဝဏ္ဏနာ) ‘‘တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာ’’တိအာဒိနာ အယမေဝ အနုက္ကမော ဝုတ္တော။ န ဟိ တတ္ထ ပဌမံ ‘‘ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဝစနံ ဣဓ ‘‘တေန သမယေန ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟေတုအတ္ထဿ အဓိပ္ပေတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေန သမယေန ဝိဟာသိ၊ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဟေတုဘူတေန သမယေန ဝိဟာသီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ ဟေတုအတ္ထဿ ကရဏတ္ထဿ ဝါ ဒီပနတ္ထံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဝိနယေ။ ဟောတိ စေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ယထာဝုတ္တတ္ထသင်္ဂဟဝသေန အယံ ဂါထာ ဟောတိ။ အညတြာတိ သုတ္တာဘိဓမ္မေသု။

ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဝိသေသော။ တေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ကတောတိ ဒဿေတိ။ ပရတော အတ္ထံ ဝဏ္ဏယိဿာမာတိ ပရတော ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ဝေရဉ္ဇာယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဗလိကရဂ္ဂဟဏေန ဇနဿ ပီဠာဘာဝတော နိဒ္ဒေါသတ္တာ ဝိဂတော ရဇော အဿာတိ ဝေရဉ္ဇာ၊ သေရိဝါဏိဇဇာတကေ ဒေဝဒတ္တဿ ဝေရုပ္ပန္နပဒေသေ ကတတ္တာ ဝေရံ ဧတ္ထ ဇာတန္တိ ဝေရဉ္ဇာ၊ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌေ နဋသမဇ္ဇာဒီဟိ ခါဒနီယဘောဇနီယာလင်္ကာရာဒီဟိ စ ဝိဝိဓေဟိ ဥပကရဏေဟိ ရဉ္ဇနတော ဝိဝိဓေဟိ ရဉ္ဇယတီတိ ဝေရဉ္ဇာ၊ ပဋိပက္ခေ အဘိဘဝိတွာ ကတဘာဝတော ဝေရံ အဘိဘဝိတွာ ဇာတာတိ ဝေရဉ္ဇာ၊ ဝေရဉ္ဇဿ နာမ ဣသိနော အဿမဋ္ဌာနေ ကတတ္တာ ဝေရဉ္ဇာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ကေစိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ကိံ ဣမိနာ၊ နာမမတ္တမေတံ တဿ နဂရဿာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေရဉ္ဇာတိ အညတရဿ နဂရဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနန္တိ ‘‘ဂင်္ဂါယံ ဂါဝေါ စရန္တိ၊ ကူပေ ဂဂ္ဂကုလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အဝိသေသေနာတိ ¶ ¶ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ။ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အနိမိတ္တံ စေတောသမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသိဒ္ဓေန ဝိသေသပရာမသနေန ဝိနာ။ အထ ဝါ အဝိသေသေနာတိ န ဝိသေသေန၊ ဝိဟာရဘာဝသာမညေနာတိ အတ္ထော။

ဣရိယာပထ…ပေ… ဝိဟာရေသူတိ ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရော ဗြဟ္မဝိဟာရော အရိယဝိဟာရောတိ ဧတေသု စတူသု ဝိဟာရေသု။ တတ္ထ ဣရိယနံ ပဝတ္တနံ ဣရိယာ၊ ကာယပ္ပယောဂေါ ကာယိကကိရိယာ။ တဿာ ပဝတ္တနုပါယဘာဝတော ဣရိယာယ ပထောတိ ဣရိယာပထော၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိ။ န ဟိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီဟိ အဝတ္ထာဟိ ဝိနာ ကဉ္စိ ကာယိကကိရိယံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကာ။ ဌာနသမင်္ဂီ ဝါ ဟိ ကာယေန ကိဉ္စိ ကရေယျ ဂမနာဒီသု အညတရသမင်္ဂီ ဝါတိ။ ဝိဟရဏံ၊ ဝိဟရတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝိဟာရော၊ ဣရိယာပထောဝ ဝိဟာရော ဣရိယာပထဝိဟာရော၊ သော စ အတ္ထတော ဌာနနိသဇ္ဇာဒိအာကာရပ္ပဝတ္တော စတုသန္တတိရူပပ္ပဗန္ဓောဝ။ ဒိဝိ ဘဝေါ ဒိဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဒေဝလောကဘဝေါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေါ တဒတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ အဘိညာဘိနီဟာရဝသေန မဟာဂတိကတ္တာ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ ဒိဗ္ဗော စ သော ဝိဟာရော စာတိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော၊ ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟော ဝါ ဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရော၊ မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနာနိ။ အာရုပ္ပသမာပတ္တိယောပိ ဟိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ နေတ္တိယံ ပန ‘‘စတဿော အာရုပ္ပသမာပတ္တိယော အာနေဉ္ဇဝိဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ မေတ္တာဈာနာဒီနံ ဗြဟ္မဝိဟာရတာ ဝိယ တာသံ ဘာဝနာဝိသေသဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာသု ပန ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟသာမညတော တာပိ ‘‘ဒိဗ္ဗဝိဟာရာ’’တွေဝ ဝုတ္တာ။ ဗြဟ္မာနံ ဝိဟာရာ ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ ဗြဟ္မာနော ဝါ ဝိဟာရာ ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ ဟိတူပသံဟရာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာ ဝိဟာရာတိ အတ္ထော၊ မေတ္တာဈာနာဒိကာ စတဿော အပ္ပမညာယော။ အရိယာ ဥတ္တမာ ဝိဟာရာတိ အရိယဝိဟာရာ၊ အနညသာဓာရဏတ္တာ အရိယာနံ ဝါ ဝိဟာရာ အရိယဝိဟာရာ၊ စတဿော ဖလသမာပတ္တိယော။ ဝိသေသတော ပန ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ စတဿော အပ္ပမညာယော စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဖလသမာပတ္တိ စ ဘဂဝတော ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရာ။

အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနန္တိ ¶ ယထာဝုတ္တဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီဘာဝပရိဒီပနံ။ ဘဂဝါ ဟိ လောဘဒေါသမောဟုဿန္နကာလေ လောကေ တဿ သကာယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိနယနတ္ထံ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအအယဝိဟာရေ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ တထာ ဟိ ယဒါ သတ္တာ ကာမေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ တဒါ ကိရ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗေန ဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အလောဘကုသလမူလုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ ¶ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေန္တာ ကာမေသု ဝိရဇ္ဇေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ဣဿရိယတ္ထံ သတ္တေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ တဒါ ပန ဗြဟ္မဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အဒေါသကုသလမူလုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အဒေါသေန ဒေါသံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ပဗ္ဗဇိတာ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဝဒန္တိ၊ တဒါ အရိယဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အမောဟကုသလမူလုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ တတ္ထ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အမောဟေန မောဟံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣမေဟိ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ သတ္တာနံ ဝိဝိဓံ ဟိတသုခံ ဟရတိ ဥပဟရတိ ဥပနေတိ ဇနေတိ ဥပ္ပာဒေတီတိ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဣရိယာပထဝိဟာရေန ပန န ကဒါစိ န ဝိဟရတိ တံ ဝိနာ အတ္တဘာဝပရိဟရဏာဘာဝတော၊ တတောယေဝ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီနမ္ပိ သာဓာရဏော ဣရိယာပထဝိဟာရောတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနန္တိ ဣတရဝိဟာရသမာယောဂပရိဒီပနဿ ဝိသေသဝစနဿ အဘာဝတော ဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနဿ စ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသ္မိံ ပန ပက္ခေ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝိ-သဒ္ဒေါ ဝိစ္ဆေဒတ္ထဇောတနော၊ ဟရတီတိ နေတိ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော၊ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဟရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကဿ ကေန ဝိစ္ဆိန္ဒနံ၊ ကထံ ကဿ ပဝတ္တနန္တိ အန္တောလီနစောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ သောတိ ဘဂဝါ။ ယဒိပိ ဘဂဝါ ဧကေနပိ ဣရိယာပထေန စိရတရံ ကာလံ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ၊ တထာပိ ဥပါဒိန္နကသရီရဿ နာမ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပရိပတန္တန္တိ အပတန္တံ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တော ဝိနေယျာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော နာနာသမာပတ္တီဟိ စ ကာလံ ဝီတိနာမေန္တော ဝသတီတိ သတ္တာနံ အတ္တနော စ ဝိဝိဓံ ဟိတသုခံ ဟရတိ ဥပနေတိ၊ တသ္မာ ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဝိဟရတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေတိ ¶ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏယန္တိ – နဠေရူတိ တသ္မိံ ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထယက္ခဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တသ္မာ တေန အဓိဝတ္ထော ပုစိမန္ဒော ‘‘နဠေရုဿ ပုစိမန္ဒော နဠေရုပုစိမန္ဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ နဠေ ရုဟတ္တာ ဇာတတ္တာ နဠေရု။ သုသိရမေတ္ထ နဠသဒ္ဒေန ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ရုက္ခသုသိရေ ဇာတတ္တာ နဠေရု စ သော ပုစိမန္ဒော စာတိ နဠေရုပုစိမန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ။ နဠဝနေ ရုဟတ္တာ ဇာတတ္တာ ဝါ နဠေရု။ နဠဝနေ ကိရ သော ပုစိမန္ဒရုက္ခော ဇာတော။ ဥရုနဠော ပုစိမန္ဒော နဠေရုပုစိမန္ဒော။ ဥရုသဒ္ဒေါ စေတ္ထ မဟန္တပရိယာယော၊ နဠသဒ္ဒေါ သုသိရပရိယာယော၊ တသ္မာ မဟန္တေန သုသိရေန သမန္နာဂတော ပုစိမန္ဒော နဠေရုပုစိမန္ဒောတိ ဝုစ္စတီတိ။ အာစရိယော ပန ကိမေတ္ထ ဗဟုဘာသိတေနာတိ ဧကမေဝတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘နဠေရု နာမ ယက္ခော’’တိအာဒိမာဟ။

မူလ-သဒ္ဒေါ ဧတ္ထ သမီပဝစနော အဓိပ္ပေတော၊ န မူလမူလာဒီသု ဝတ္တမာနောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မူလန္တိ သမီပ’’န္တိအာဒိ။ နိပ္ပရိယာယေန သာခါဒိမတော သင်္ဃာတဿ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနေ အဝယဝဝိသေသေ ¶ ပဝတ္တမာနော မူလသဒ္ဒေါ ယသ္မာ တံသဒိသေသု တန္နိဿယေ ပဒေသေ စ ရုဠှီဝသေန ပရိယာယတော ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ‘‘မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယျာ’’တိ ဧတ္ထ နိပ္ပရိယာယတော မူလံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဧကေန မူလသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ အာဟ ‘‘မူလမူလေ ဒိဿတီ’’တိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခံ၊ ရူပရူပ’’န္တိ စ။ အသာဓာရဏဟေတုမှီတိ အသာဓာရဏကာရဏေ။ လောဘော ဟိ လောဘသဟဂတအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒဿေဝ ဟေတုတ္တာ အသာဓာရဏော၊ တသ္မာ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါနမေဝ အာဝေဏိကေ နေသံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနတော မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကေ ပစ္စယဓမ္မဝိသေသေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယထာ အလောဘာဒယော ကုသလာဗျာကတသာဓာရဏာ၊ လောဘာဒယော ပန တထာ န ဟောန္တိ အကုသလဿေဝ သာဓာရဏတ္တာတိ အသာဓာရဏကာရဏံ။ အထ ဝါ အာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အလောဘာဒီနမ္ပိ ကုသလာဗျာကတမူလာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေသုပိ ဟိ အလောဘာဒိကုသလမူလံ အကုသလာဗျာကတေဟိ အသာဓာရဏတ္တာ အသာဓာရဏကာရဏံ၊ တထာ အလောဘာဒိအဗျာကတမူလမ္ပိ ဣတရဒွယေဟိ အသာဓာရဏတ္တာတိ။ နိဝါတေတိ ဝါတရဟိတေ ပဒေသေ၊ ဝါတဿ အဘာဝေ ဝါ။ ပတန္တီတိ နိပတန္တိ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ရမဏီယောတိ မနုညော။ ပါသာဒိကောတိ ပသာဒါဝဟော၊ ပသာဒဇနကောတိ အတ္ထော။ အာဓိပစ္စံ ကုရုမာနော ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။

တတ္ထာတိ ¶ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ။ သိယာတိ ကဿစိ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော သိယာ၊ ဝက္ခမာနာကာရေန ကဒါစိ စောဒေယျ ဝါတိ အတ္ထော။ ယဒိ တာဝ ဘဂဝါတိအာဒီသု စောဒကဿာယမဓိပ္ပာယော – ‘‘ပါဋလိပုတ္တေ ပါသာဒေ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ အဓိကရဏာဓိကရဏံ ယဒိ ဘဝေယျ၊ တဒါ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ အဓိကရဏဒွယနိဒ္ဒေသော ယုတ္တော သိယာ၊ ဣမေသံ ပန ဘိန္နဒေသတ္တာ န ယုတ္တော ဥဘယနိဒ္ဒေသောတိ။ အထ တတ္ထ ဝိဟရတီတိ ယဒိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ ဝိဟရတိ။ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ နာနာဌာနဘူတတ္တာ ဝေရဉ္ဇာနဠေရုပုစိမန္ဒမူလာနံ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ စောဒကော တမေဝ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ဝေရဉ္ဇာနဠေရုပုစိမန္ဒမူလာနံ ဘူမိဘာဂဝသေန ဘိန္နတ္တာယေဝ ဟိ န သက္ကာ ဥဘယတ္ထ တေနေဝ သမယေန ဝိဟရိတုံ၊ ‘‘ဥဘယတ္ထ တေနေဝ သမယေနာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ နာနာသမယေ ဝိဟာရော အဝါရိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣတရော သဗ္ဗမေတံ အဝိပရီတမတ္ထံ အဇာနန္တေန တယာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ ဧဝန္တိ ‘‘ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယံ တံ ဘဝတာ စောဒိတံ၊ တံ အတ္ထတော ဧဝံ န ခေါ ပန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဥဘယတ္ထ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဝိဟာရဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အတ္တနာ ယထာဓိပ္ပေတံ ¶ အဝိပရီတမတ္ထံ တဿ စ ပဋိကစ္စေဝ ဝုတ္တဘာဝံ တေန စ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတံ ပကာသေန္တော ‘‘နနု အဝေါစုမှ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဂေါယူထာနီတိ ဂေါမဏ္ဍလာနိ။ ဧဝမ္ပိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ ဝိဟရတိစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ဝေရဉ္ဇာယန္တိ၊ တသ္မာ သမီပါဓိကရဏတ္ထဝသေန ဥဘယထာ နိဒါနကိတ္တနေ ကိံ ပယောဇနန္တိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယာဟ ‘‘ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အဿာတိ ဘဂဝတော။

အဝဿဉ္စေတ္ထ ဂေါစရဂါမကိတ္တနံ ကတ္တဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလကိတ္တနံ ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏာဒိအနေကပ္ပယောဇနံ၊ ဧဝံ ဂေါစရဂါမကိတ္တနမ္ပိ ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏာဒိဝိဝိဓပ္ပယောဇနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေရဉ္ဇာကိတ္တနေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏန္တိ တေသံ တတ္ထ ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန ဥပသင်္ကမနပယိရုပါသနာဒီနံ ဩကာသဒါနေန ဓမ္မဒေသနာယ သရဏေသု ¶ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပနေန ယထူပနိဿယံ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမာဝဟနေန စ ဂဟဋ္ဌာနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ။ ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏန္တိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာနံ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဿ စ အနုရူပဝသနဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟေနေတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ။

ပစ္စယဂ္ဂဟဏေနေဝ ပစ္စယပရိဘောဂသိဒ္ဓိတော အာဟ ‘‘တထာ ပုရိမေန…ပေ… ဝိဝဇ္ဇနန္တိ။ တတ္ထ ပုရိမေနာတိ ဝေရဉ္ဇာဝစနေန။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ အတ္တဘာဝေါ။ တဿ ကိလမထော ကိလန္တဘာဝေါ အတ္တကိလမထော၊ အတ္တပီဠာ အတ္တဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တဿ အနုယောဂေါ ကရဏံ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ၊ ဥပဝါသကဏ္ဋကာပဿယသေယျာဒိနာ အတ္တနော ဒုက္ခုပ္ပာဒနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဝိဝဇ္ဇနံ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနံ။ အန္တောဂါမေ ဝသန္တာနံ အနိစ္ဆန္တာနမ္ပိ ဝိသဘာဂရူပါဒိအာရမ္မဏဒဿနာဒိသမ္ဘဝတော ဗဟိဂါမေ ပတိရူပဋ္ဌာနေ ဝသန္တာနံ တဒဘာဝတော အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမေန ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနတော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမေနာတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလဝစနေန။ ကိလေသကာမဿ ဝတ္ထုဘူတတ္တာ ရူပါဒယော ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ဝတ္ထုကာမော၊ တဿ ပဟာနံ ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနံ။ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနုပါယဒဿနန္တိ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမသံယုတ္တဿ သုခဿ ယောဂေါ အနုယောဂေါ အနုဘဝေါ၊ တဿ ပရိဝဇ္ဇနေ ဥပါယဒဿနံ။

သယမေဝ ဂေါစရဂါမံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနော ဓမ္မဿဝနာနုရူပဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာနံ ဒဿနတော ဓမ္မဒေသနာယ ကာလော သမ္ပတ္တော နာမ ဟောတီတိ ဓမ္မဒေသနာယ အဘိယောဂေါ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမေန စ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂ’’န္တိ။ ဓမ္မဒေသနာယ သဥဿာဟဘာဝေါ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂေါ။ ဗဟိဂါမေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဝသန္တဿ အာကိဏ္ဏဝိဟာရာဘာဝတော ကာယဝိဝေကာဒီသု အဓိမုတ္တိ တပ္ပောဏတာ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမေန ဝိဝေကာဓိမုတ္တိ’’န္တိ။

ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂဝိဝေကာဓိမုတ္တီနံ ¶ ဟေတုဘူတာ ဧဝ ကရုဏာပညာ ဓမ္မဒေသနာယ ဥပဂမနဿ တတော အပဂမနဿ ကာရဏဘူတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမေန ကရုဏာယ ဥပဂမန’’န္တိအာဒိ။ ကရုဏာပညာယေဝ ဟိ အနန္တရဒုကဿ ဟေတူ ဟောန္တိ။ ဧတေန စ ကရုဏာယ ဥပဂမနံ န လာဘာဒိနိမိတ္တံ ¶ ၊ ပညာယ အပဂမနံ န ဝိရောဓာဒိနိမိတ္တန္တိ ဥပဂမနာပဂမနာနံ နိရုပက္ကိလေသတံ ဝိဘာဝိဘန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိမုတ္တတန္တိ တန္နိန္နဘာဝံ။ နိရုပလေပနန္တိ အနုပလေပနံ အနလ္လီယနံ။

ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂနိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မိကသုခံ နာမ အနဝဇ္ဇသုခံ။ တဉှိ ဓမ္မိကံ လာဘံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ ‘‘ဓမ္မိကသုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဘိယောဂနိမိတ္တံ ဖာသုဝိဟာရန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မနုဿာနံ ဥပကာရဗဟုလတန္တိ ပစ္စယပဋိဂ္ဂဟဏဓမ္မဒေသနာဒိဝသေန ဥပကာရဗဟုလတံ။ ဒေဝတာနံ ဥပကာရဗဟုလတံ ဇနဝိဝိတ္တတာယ။ ပစုရဇနဝိဝိတ္တဉှိ ဌာနံ ဒေဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗံ မညန္တိ။ လောကေ သံဝဍ္ဎဘာဝန္တိ အာမိသောပဘောဂေန သံဝဍ္ဎိတဘာဝံ။

ဧကပုဂ္ဂလောတိ ဧတ္ထ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) ဧကောတိ ဒုတိယာဒိပဋိက္ခေပတ္ထော ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ပုဂ္ဂလောတိ သမ္မုတိကထာ၊ န ပရမတ္ထကထာ။ ဗုဒ္ဓဿ ဟိ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာ ဒေသနာ သမ္မုတိဒေသနာ ပရမတ္ထဒေသနာ စာတိ။ အယမတ္ထော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတောဝါတိ ဣဓ န ဝုစ္စတိ။ ဧကော စ သော ပုဂ္ဂလော စာတိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ကေနဋ္ဌေန ဧကပုဂ္ဂလော? အသဒိသဋ္ဌေန ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန အသမသမဋ္ဌေန။ သော ဟိ ဒသန္နံ ပါရမီနံ ပဋိပါဋိယာ အာဝဇ္ဇနံ အာဒိံ ကတွာ ဗောဓိသမ္ဘာရဂုဏေဟိ စေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ စ သေသမဟာဇနေန အသဒိသောတိ အသဒိသဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ယေ စဿ တေ ဂုဏာ၊ တေပိ အညသတ္တာနံ ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌာတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမာ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ အယမေဝ ဧကော ရူပကာယဂုဏေဟိ စေဝ နာမကာယဂုဏေဟိ စ သမောတိ အသမသမဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော။ လောကေတိ သတ္တလောကေ။

ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ပန ဥဘယမ္ပိ ဝိပ္ပကတဝစနမေဝ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော ဗဟုဇနဟိတတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အညေန ကာရဏေနာတိ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝရူပဉ္စေတ္ထ လက္ခဏံ န သက္ကာ ဧတံ အညေန သဒ္ဒလက္ခဏေန ပဋိဗာဟိတုံ။ အပိစ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ ဥပ္ပန္နော နာမာတိ အယမေတ္ထ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ ဟိ ဒီပင်္ကရပါဒမူလတော လဒ္ဓဗျာကရဏော ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေ ပရိယေသန္တော ဒသ ပါရမိယော ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ မယာ ပူရေတဗ္ဗာ’’တိ ကတသန္နိဋ္ဌာနော ဒါနပါရမိံ ¶ ပူရေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ သီလပါရမိံ…ပေ… ဥပေက္ခာပါရမိန္တိ ဣမာ ဒသ ပါရမိယော ပူရေန္တောပိ၊ ဒသ ဥပပါရမိယော ပူရေန္တောပိ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယော ပူရေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဉာတတ္ထစရိယံ လောကတ္ထစရိယံ ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယံ ပူရယမာနောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ဗုဒ္ဓကာရကေ ဓမ္မေ မတ္ထကံ ပါပေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝံ ပဟာယ တုသိတပုရေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ သဋ္ဌိဝဿသတသဟဿာဓိကာ သတ္တပဏ္ဏာသ ဝဿကောဋိယော တိဋ္ဌန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဒေဝတာဟိ ယာစိတော ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ မာယာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တောပိ၊ အနူနာဓိကေ ဒသ မာသေ ဂဗ္ဘဝါသံ ဝသန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဧကူနတိံသ ဝဿာနိ အဂါရမဇ္ဈေ တိဋ္ဌန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ ဒိသွာ ရာဟုလဘဒ္ဒဿ ဇာတဒိဝသေ ဆန္နသဟာယော ကဏ္ဍကံ အဿဝရမာရုယှ နိက္ခမန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ အတိက္ကမန္တော အနောမနဒိတီရေ ပဗ္ဗဇန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဆဗ္ဗဿာနိ မဟာပဓာနံ ကရောန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ပရိပါကဂတေ ဉာဏေ ဩဠာရိကံ အာဟာရံ အာဟရန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ သာယနှသမယေ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ မဟာဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ မာရဗလံ ဝိဓမေတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ပရိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမသမနန္တရေ ဒွါဒသင်္ဂံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ အနုလောမပဋိလောမတော သမ္မသိတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ သောတာပတ္တိဖလက္ခဏေပိ သကဒါဂါမိဖလက္ခဏေပိ အနာဂါမိဖလက္ခဏေပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ။ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပါဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိ ဂုဏရာသိ အာဂတောဝ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ အရဟတ္တဖလက္ခဏံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။

ဗဟုဇနဟိတာယာတိ မဟာဇနဿ ဟိတတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗဟုဇနသုခါယာတိ မဟာဇနဿ သုခတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ သတ္တလောကဿ ¶ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတရသတ္တလောကဿာတိ? ယော တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အမတပါနံ ပိဝိ၊ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိ၊ တဿ။ ဘဂဝတာ ဟိ မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ ဗောဓိမဏ္ဍာ ဣသိပတနံ အာဂမ္မ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တာ ပဗ္ဗဇိတေန န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ မဟာဝ။ ၁၃) ဒေသိတေ အာယသ္မတာ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ခါ ဗြဟ္မာနော အမတပါနံ ပိဝိံသု၊ ဧတဿ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နော။ ပဉ္စမဒိဝသေ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တန္တပရိယောသာနေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယတ္ထေရာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ ဧတဿပိ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ ¶ ဥပ္ပန္နော။ တတော ယသဒါရကပ္ပမုခေ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ပုရိသေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ တတော ကပ္ပာသိကဝနသဏ္ဍေ တိံသ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယေ တယော မဂ္ဂေ စ ဖလာနိ စ သမ္ပာပေသိ၊ ဧတဿပိ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နော။ ဂယာသီသေ အာဒိတ္တပရိယာယပရိယောသာနေ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄) ဇဋိလသဟဿံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ တတော လဋ္ဌိဝနေ ဗိမ္ဗိသာရပ္ပမုခါ ဧကာဒသ နဟုတာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ ဧကံ နဟုတံ သရဏေသု ပတိဋ္ဌိတံ။ တိရောကုဋ္ဋအနုမောဒနာဝသာနေ (ခု။ ပါ။ ၇။ ၁ အာဒယော) စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿေဟိ အမတပါနံ ပီတံ။ သုမနမာလာကာရသမာဂမေ စတုရာသီတိယာ၊ ဓနပါလသမာဂမေ ဒသဟိ ပါဏသဟဿေဟိ၊ ခဒိရင်္ဂါရဇာတကသမာဂမေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿေဟိ၊ ဇမ္ဗုကအာဇီဝကသမာဂမေ စတုရာသီတိယာဝ၊ အာနန္ဒသေဋ္ဌိသမာဂမေ စတုရာသီတိယာဝ ပါဏသဟဿေဟိ အမတပါနံ ပီတံ။ ပါသာဏကစေတိယေ ပါရာယနသုတ္တကထာဒိဝသေ (သု။ နိ။ ၉၈၂ အာဒယော) စုဒ္ဒသ ကောဋိယော အမတပါနံ ပိဝိံသု။ ယမကပါဋိဟာရိယဒိဝသေ ဝီသတိ ပါဏကောဋိယော၊ တာဝတိံသဘဝနေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ နိသီဒိတွာ မာတရံ ကာယသက္ခိံ ကတွာ သတ္တပ္ပကရဏံ အဘိဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ အသီတိ ပါဏကောဋိယော၊ ဒေဝေါရောဟဏေ တိံသ ပါဏကောဋိယော၊ သက္ကပဉှသုတ္တန္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၄ အာဒယော) အသီတိ ဒေဝသဟဿာနိ အမတပါနံ ပိဝိံသု။ မဟာသမယသုတ္တန္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁ အာဒယော) မင်္ဂလသုတ္တေ (ခု။ ပါ။ ၅။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ မင်္ဂလသုတ္တ) စူဠရာဟုလောဝါဒေ (မ။ နိ။ ၃။၄၁၆ အာဒယော) သမစိတ္တပဋိပဒါယာတိ (အ။ နိ။ ၂။၃၃) ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု အဘိသမယပ္ပတ္တသတ္တာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ ဧတဿပိ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နောတိ။ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ ဣတော ¶ ပရမ္ပိ အနာဂတေ ဣမံ သာသနံ နိဿာယ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌဟန္တာနံ ဝသေနပိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒေဝမနုဿာနန္တိ န ကေဝလံ ဒေဝမနုဿာနံယေဝ၊ အဝသေသာနံ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယေဝ ဥပ္ပန္နော။ သဟေတုကပဋိသန္ဓိကေ ပန မဂ္ဂဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ဘဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလေ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧတေသမ္ပိ အတ္ထတ္ထာယ ဟိတတ္ထာယ သုခတ္ထာယေဝ ဥပ္ပန္နောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကတမော ဧကပုဂ္ဂလောတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဣဒါနိ တာယ ပုစ္ဆာယ ပုဋ္ဌံ ဧကပုဂ္ဂလံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။ တဒတ္ထပရိနိပ္ဖာဒနန္တိ လောကတ္ထနိပ္ဖာဒနံ၊ ဗုဒ္ဓကိစ္စသမ္ပာဒနန္တိ အတ္ထော။ ပဌမံ လုမ္ဗိနီဝနေ ဒုတိယံ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ လုမ္ဗိနီဝနေ ရူပကာယေန ဇာတော၊ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဓမ္မကာယေန။ ဧဝမာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေရဉ္ဇာကိတ္တနတော ရူပကာယဿ အနုဂ္ဂဏှနံ ဒဿေတိ၊ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလကိတ္တနတော ဓမ္မကာယဿ။ တထာ ပုရိမေန ပရာဓီနကိရိယာကရဏံ၊ ဒုတိယေန အတ္တာဓီနကိရိယာကရဏံ။ ပုရိမေန ဝါ ကရုဏာကိစ္စံ၊ ဣတရေန ပညာကိစ္စံ ¶ ၊ ပုရိမေန စဿ ပရမာယ အနုကမ္ပာယ သမန္နာဂမံ၊ ပစ္ဆိမေန ပရမာယ ဥပေက္ခာယ သမန္နာဂမန္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

ပစ္ဆိမကောတိ ဂုဏေန ပစ္ဆိမကော။ အာနန္ဒတ္ထေရံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သင်္ချာယပီတိ ဂဏနတောပိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတတ္တာ သင်္ဃောတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင်္ခါတသင်္ဃာတေန သမဏဂဏေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ၊ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ၊ တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနဉ္စ သီလာနံ သာမညသင်္ခါတေန သင်္ဃတော သင်္ဃဋိတော သမေတောတိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင်္ခါတသင်္ဃာတော၊ သမဏဂဏော။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ¶ အာဒိဝစနတော ဒိဋ္ဌိသီလာနံ နိယတသဘာဝတ္တာ သောတာပန္နာပိ အညမညံ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတာ၊ ပဂေဝ သကဒါဂါမိအာဒယော။ အရိယပုဂ္ဂလာ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတာယေဝ။ ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄)၊ တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄) ဝစနတော ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝေါ လဗ္ဘတိယေဝ၊ ဣဓ ပန အရိယသင်္ဃောယေဝ အဓိပ္ပေတော ‘‘ယော တတ္ထ ပစ္ဆိမကော၊ သော သောတာပန္နော’’တိ ဝစနတော။ ဧတေနာတိ ‘‘ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟီ’’တိ ဧတေန ဝစနေန။ အဿာတိ ပဉ္စမတ္တဿ ဘိက္ခုသတဿ။ နိရဗ္ဗုဒေါတိအာဒီနံ ဝစနတ္ထော ပရတော ဧဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

အဿောသီတိ ဧတ္ထ သဝနမုပလဗ္ဘောတိ အာဟ ‘‘အဿောသီတိ သုဏိ ဥပလဘီ’’တိ၊ အညာသီတိ အတ္ထော။ သော စာယမုပလဗ္ဘော သဝနဝသေနေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သောတဒွါရသမ္ပတ္တဝစနနိဂ္ဃောသာနုသာရေန အညာသီ’’တိ။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဒ္ဒပ္ပယောဂဿ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ခေါတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော’’တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေတိ ပန ဣမိနာ အန္တောဂဓာဝဓာရဏေပိ သဗ္ဗသ္မိံ ဝါကျေ ဣဋ္ဌတောဝဓာရဏတ္ထံ ခေါသဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဿေတိ။ တမေဝ ဣဋ္ဌတောဝဓာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတ္ထ အဝဓာရဏတ္ထေနာ’’တိအာဒိ။ အထ ပဒပူရဏတ္ထေန ခေါသဒ္ဒေန ကိံပယောဇနန္တိ ¶ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝါ’’တိ။ ‘‘အဿောသီ’’တိ ဟိ ပဒံ ခေါသဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ၊ တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သိလိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေ၊ တသ္မာ ပဒပူရဏေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝ ပယောဇနံ။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော၊ တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတံ ဒဿေတိ၊ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတံ။

ဝေရဉ္ဇောတိ ဧတ္ထ သဒ္ဒလက္ခဏာနုသာရေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဇာတော’’တိအာဒိ။ ဗြဟ္မံ အဏတီတိ ဧတ္ထ ဗြဟ္မန္တိ ဝေဒေါ ဝုစ္စတိ၊ သော ပန မန္တဗြဟ္မကပ္ပဝသေန တိဝိဓော။ တတ္ထ မန္တာ ပဓာနမူလဘာဝတောယေဝ အဋ္ဌကာဒီဟိ ပဝုတ္တာ၊ ဣတရေ ပန တန္နိဿယေန ဇာတာ၊ တေန ¶ ပဓာနဿေဝ ဂဟဏံ။ မန္တေ သဇ္ဈာယတီတိ ဣရုဝေဒါဒိကေ မန္တသတ္ထေ သဇ္ဈာယတီတိ အတ္ထော။ ဣရုဝေဒါဒယော ဟိ ဂုတ္တဘာသိတဗ္ဗတာယ ‘‘မန္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဒမေဝ ဟီတိ အဝဓာရဏေန ဗြဟ္မတော ဇာတောတိအာဒိကံ နိရုတ္တိံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဇာတိဗြာဟ္မဏာနန္တိ ဣမိနာ အညေပိ ဗြာဟ္မဏာ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဒုဝိဓာ ဟိ ဗြာဟ္မဏာ ဇာတိဗြာဟ္မဏာ ဝိသုဒ္ဓိဗြာဟ္မဏာ စာတိ။ ဣဒါနိ တတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိဗြာဟ္မဏာနံ နိရုတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အရိယာ ပနာ’’တိအာဒိ။

သမိတပါပတ္တာတိ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကအဝီတရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမဏတော ဘဂဝတော ပါပသမဏံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥဒါဟရဏေန ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဗာဟိတပါပေါတိ ဗြာဟ္မဏော၊ သမိတပါပတ္တာ သမဏောတိ ဝုစ္စတီတိ ဣဒံ ဘိန္နဂါထာသန္နိဿိတပဒဒွယံ ဧကတော ဂဟေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ၊ သမဏောတိ ပဝုစ္စတီတိ ဣဒံ ဝစနံ ဂဟေတွာ ‘သမိတတ္တာ သမဏောတိ ဝုစ္စတီ’တိ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိတပါပေါတိ ဗြာဟ္မဏောတိ ဣဒံ ပန အညသ္မိံ ဂါထာဗန္ဓေ ဝုတ္တဝစန’’န္တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ဣဓ အနုဿဝနတ္ထေ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ခလူတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော’’တိ။ ဇာတိသမုဒါဂတန္တိ ဇာတိယာ အာဂတံ၊ ဇာတိသိဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလာပဝစနမတ္တံ။ ပိယသမုဒါဟာရာ ဟေတေ ဘောတိ ဝါ အာဝုသောတိ ဝါ ဒေဝါနမ္ပိယာတိ ဝါ။ ဘောဝါဒီ နာမ သော ဟောတီတိ ယော အာမန္တနာဒီသု ‘‘ဘော ဘော’’တိ ဝဒန္တော ဝိစရတိ၊ သော ဘောဝါဒီ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သကိဉ္စနောတိ ရာဂါဒီဟိ ကိဉ္စနေဟိ သကိဉ္စနော။ ရာဂါဒယော ဟိ သတ္တေ ကိဉ္စေန္တိ မဒ္ဒန္တိ ပလိဗုန္ဓန္တီတိ ‘‘ကိဉ္စနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ မနုဿာ ကိရ ဂေါဏေဟိ ခလံ မဒ္ဒါပေန္တာ ‘‘ကိဉ္စေဟိ ကပိလ၊ ကိဉ္စေဟိ ကာဠကာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ မဒ္ဒနဋ္ဌော ကိဉ္စနဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂေါတ္တဝသေနာတိ ¶ ဧတ္ထ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ ဂေါသဒ္ဒေန စေတ္ထ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိ စ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂေါတမောတိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အဘိဓာနံ ¶ အဘိ�