📜
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဝိနယပိဋကေ
သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ (တတိယော ဘာဂေါ)
၅။ ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ
၁။ မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ
၁။ မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁။ မုသာဝါဒဝဂ္ဂဿ ¶ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ခုဒ္ဒကာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ခုဒ္ဒက-သဒ္ဒေါ ဗဟု-သဒ္ဒပရိယာယော ¶ ။ ဗဟုဘာဝတော ဣမာနိ ခုဒ္ဒကာနိ နာမ ဇာတာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထာတိ တေသု နဝသု ဝဂ္ဂေသု၊ တေသု ဝါ ခုဒ္ဒကေသု။ ကာရဏေန ကာရဏန္တရပဋိစ္ဆာဒနမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ပဋိဇာနိတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ဇာနိတဗ္ဗတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ နိဗ္ဗာနဿပိ အနိစ္စတာ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ပရေန ဝုတ္တော တံ ကာရဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ ပုန ‘‘ဇာတိဓမ္မတော’’တိ အညံ ကာရဏံ ဝဒတိ။
‘‘သမ္ပဇာနံ မုသာ ဘာသတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သမ္ပဇာန မုသာ ဘာသတီတိ အနုနာသိကလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဇာနန္တော မုသာ ဘာသတီ’’တိ။
၂။ ဇာနိတွာ ဇာနန္တဿ စ မုသာ ဘဏနေတိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ဇာနိတွာ ဝစနက္ခဏေပိ ဇာနန္တဿ မုသာ ဘဏနေ။ ဘဏနဉ္စ နာမ ဣဓ အဘူတဿ ဝါ ဘူတတံ ဘူတဿ ဝါ အဘူတတံ ကတွာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဝိညာပနပယောဂေါ။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေတိ စ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ၊ တသ္မာ ¶ ယော သမ္ပဇာန မုသာ ဝဒတိ၊ တဿ တံနိမိတ္တံ တံဟေတု တပ္ပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အညေသု စ ဤဒိသေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၃။ ဝိသံဝါဒေန္တိ ဧတေနာတိ ဝိသံဝါဒနံ၊ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယဝသပ္ပဝတ္တံ စိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ ပုရတော ကတွာ ဝဒန္တဿာ’’တိ။ ဝဒတိ ဧတာယာတိ ဝါစာ၊ ဝစနသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ။ တေနာဟ ‘‘မိစ္ဆာဝါစာ…ပေ… စေတနာ’’တိ။ ပဘေဒဂတာ ဝါစာတိ အနေကဘေဒဘိန္နာ။ ဧဝံ ပဌမပဒေန သုဒ္ဓစေတနာ…ပေ… ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ ဣမံ ဒီပေတိ – သုဒ္ဓစေတနာ ဝါ သုဒ္ဓသဒ္ဒေါ ဝါ သုဒ္ဓဝိညတ္တိ ဝါ မုသာဝါဒေါ နာမ န ဟောတိ၊ ဝိညတ္တိယာ သဒ္ဒေန စ သဟိတာ တံသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါတိ။ စက္ခုဝသေန အဂ္ဂဟိတာရမ္မဏန္တိ စက္ခုသန္နိဿိတေန ဝိညာဏေန အဂ္ဂဟိတမာရမ္မဏံ။ ဃာနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဣန္ဒြိယာနံ သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂါဟကတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘တီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ဧကာဗဒ္ဓံ ဝိယ ကတွာ’’တိ။ ‘‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ အယံ ဝေါဟာရော လောကေ ပါကဋောတိ အာဟ ‘‘ဩဠာရိကေနေဝ နယေနာ’’တိ။
၁၁။ အဝီမံသိတွာတိ အနုပပရိက္ခိတွာ။ အနုပဓာရေတွာတိ အဝိနိစ္ဆိနိတွာ။ ဇဠတ္တာတိ အညာဏတာယ။ ဒါရုသကဋံ ယောဇေတွာ ဂတောတိ ဒါရုသကဋံ ယောဇေတွာ တတ္ထ နိသီဒိတွာ ဂတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂတော ဘဝိဿတီတိ တထေဝ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ မုသာဝါဒေါ ဇာတော။ ကေစိ ပန ‘‘ကေဠိံ ကုရုမာနောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝံ ဝဒန္တော ဒုဗ္ဘာသိတံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ¶ ။ ဇာတိအာဒီဟိယေဝ ဟိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ ဒဝကမျတာယ ဝဒန္တဿ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ဟီနုက္ကဋ္ဌေဟိ ဥက္ကဋ္ဌံ၊ ဟီနံ ဝါ ဇာတိအာဒိဟိ၊
ဥဇုံ ဝါညာပဒေသေန၊ ဝဒေ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဒဝါ’’တိ။
စိတ္တေန ထောကတရဘာဝံယေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ဗဟုဘာဝံယေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဂါမော ဧကတေလော’’တိအာဒိနာပိ မုသာဝါဒေါ ဇာတော။ စာရေသုန္တိ ဥပနေသုံ။ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရတာ၊ ဝိသံဝါဒနစိတ္တေန ယမတ္ထံ ဝတ္တုကာမော၊ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိညာပနပယောဂေါ စာတိ ဣမာနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ ¶ ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနတ္ထံ မုသာ ဘဏန္တဿ ပါရာဇိကံ၊ အမူလကေန ပါရာဇိကေန အနုဒ္ဓံသနတ္ထံ သင်္ဃာဒိသေသော၊ သင်္ဃာဒိသေသေန အနုဒ္ဓံသနတ္ထံ ပါစိတ္တိယံ၊ အာစာရဝိပတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတီ’’တိအာဒိပရိယာယေန ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနတ္ထံ ပဋိဝိဇာနန္တဿ မုသာ ဘဏိတေ ထုလ္လစ္စယံ၊ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ ကေဝလံ မုသာ ဘဏန္တဿ ဣဓ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။
မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၂။ ဒုတိယေ ကဏ္ဏကဋုကတာယ အမနာပံ ဝဒန္တာ ကဏ္ဏေသု ဝိဇ္ဈန္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဩမသန္တီတိ ဩဝိဇ္ဈန္တီ’’တိ။ ပဓံသေန္တီတိ အဘိဘဝန္တိ။
၁၃။ ဗောဓိသတ္တော တေန သမယေန ဟောတီတိ တေန သမယေန ဗောဓိသတ္တော နန္ဒိဝိသာလော နာမ အဟောသီတိ အတ္ထော။ အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ၊ ကိရိယာကာလဝစနိစ္ဆာယ ဝါ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ဘူတတာဝဂမော သိယာတိ။ ပစ္စေသီတိ ‘‘အမနာပံ ဣဒ’’န္တိ အညာသိ။ ဟေဋ္ဌာရုက္ခေ ဒတွာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကေ ဒတွာ။ ပုဗ္ဗေ ပတိဋ္ဌိတာရပ္ပဒေသံ ပုန အရေ ပတ္တေတိ ပုဗ္ဗေ ဥဇုကံ ဟေဋ္ဌာမုခံ ပတိဋ္ဌိတအရဿ ဘူမိပ္ပဒေသံ ပုန တသ္မိံယေဝ အရေ ပရိဝတ္တေတွာ ဟေဋ္ဌာမုခဘာဝေန သမ္ပတ္တေ၊ ပဌမံ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတနေမိပ္ပဒေသေ ပရိဝတ္တေတွာ ပုန ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိထိလကရဏန္တိ သိထိလကိရိယာ။
၁၅။ ပုဗ္ဗေတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ။ တစ္ဆကကမ္မန္တိ ဝဍ္ဎကီကမ္မံ။ ကောဋ္ဋကကမ္မန္တိ ဝါ ပါသာဏကောဋ္ဋကကမ္မံ ¶ ။ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဂဏနာတိ အင်္ဂုလိသင်္ကောစေနေဝ ဂဏနာ။ ပါဒသိကမိလက္ခကာဒယော ဝိယ နဝန္တဝသေန ဂဏနာ အစ္ဆိဒ္ဒကဂဏနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ကလနပဋုပ္ပာဒနဝေါက္လနဘာဂဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ပိဏ္ဍဂဏနာ ဂဟိတာ။ ယဿ သာ ပဂုဏာ ဟောတိ၊ သော ရုက္ခမ္ပိ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဧတ္ထ ပဏ္ဏာနီ’’တိ ဇာနာတိ။ ယဘ မေထုနေတိ ဝစနတော ယ-ကာရ ဘ-ကာရေ ဧကတော ယောဇိတေ အသဒ္ဓမ္မဝစနံ ဟောတိ။
၁၆-၂၆။ အာပတ္တိယာ ¶ ကာရေတဗ္ဗောတိ ပါစိတ္တိယေန ကာရေတဗ္ဗော ဥပသဂ္ဂါဒိမတ္တဝိသိဋ္ဌာနံ အတိစဏ္ဍာလာဒိပဒါနံ ပါဠိယံ အာဂတေသုယေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ စောရောသီတိအာဒီနံ ပန ကေနစိ ပရိယာယေန ပါဠိယံ အနာဂတတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ဟသာဓိပ္ပာယတာတိ ပုရိမပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ပါဠိယံ အဝုတ္တေပိ ‘‘ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ ပရမ္မုခါ အက္ကောသန္တဿ ဝတ္ထူနံ အနညဘာဝတော ယထာ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ဒဝကမျတာယ ပရမ္မုခါ ဝဒန္တဿပိ ဒုဗ္ဘာသိတမေဝါ’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗသတ္တာတိ ဧတ္ထ ဝစနတ္ထဝိဇာနနပကတိကာ တိရစ္ဆာနဂတာပိ ဂဟေတဗ္ဗာ။
၃၅။ အနုသာသနိပုရေက္ခာရတာယ ဌတွာ ဝဒန္တဿ စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိဘာဝတော အန္တရာ ကောပေ ဥပ္ပန္နေပိ အနာပတ္တိ။ ယံ အက္ကောသတိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ အနညာပဒေသေန ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသနံ၊ ‘‘မံ အက္ကောသတီ’’တိ ဇာနနာ၊ အတ္ထပုရေက္ခာရတာဒီနံ အဘာဝတာတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၆။ တတိယေ ဘဏ္ဍနံ ဇာတံ ဧတေသန္တိ ဘဏ္ဍနဇာတာ။ သမ္မန္တနန္တိ ရဟော သံသန္ဒနံ။ ဟတ္ထပရာမာသာဒိဝသေန မတ္ထကံ ပတ္တော ကလဟော ဇာတော ဧတေသန္တိ ကလဟဇာတာ။ အနာပတ္တိဂါမိကံ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဘူတံ ဝိဝါဒံ အာပန္နာတိ ဝိဝါဒါပန္နာ။ ဝိဂ္ဂဟသံဝတ္တနိကာ ကထာ ဝိဂ္ဂါဟိကကထာ။ ပိသတီတိ ပိသုဏာ၊ ဝါစာ၊ သမဂ္ဂေ သတ္တေ အဝယဝဘူတေ ဝဂ္ဂေ ဘိန္နေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ပိသုဏာ ဧဝ ပေသုညံ။ တာယ ဝါစာယ ဝါ သမန္နာဂတော ပိသုဏော၊ တဿ ကမ္မံ ပေသုညံ။ ပိယဘာဝဿ သုညကရဏဝါစန္တိ ဣမိနာ ပန ‘‘ပိယသုညကရဏတော ပိသုဏာ’’တိ နိရုတ္တိနယေန အတ္ထံ ဝဒတိ။
ဣဓာပိ ‘‘ဒသဟာကာရေဟိ ပေသုညံ ဥပသံဟရတီ’’တိ ဝစနတော ဒသဝိဓအက္ကောသဝတ္ထုဝသေနေဝ ပေသုညံ ဥပသံဟရန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ပါဠိမုတ္တကာနံ စောရောတိအာဒီနံ ဝသေန ပန ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ ‘‘အနက္ကောသဝတ္ထုဘူတံ ¶ ပန ပေသုညကရံ တဿ ကိရိယံ ဝစနံ ဝါ ပိယကမျတာယ ဥပသံဟရန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဒိဿတိ၊ တထာပိ ဒုက္ကဋေနေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဇာတိအာဒီဟိ အနညာပဒေသေန အက္ကောသန္တဿ ဘိက္ခုနော သုတွာ ဘိက္ခုဿ ဥပသံဟရဏံ၊ ပိယကမျတာဘေဒါဓိပ္ပာယေသု အညတရတာ၊ တဿ ဝိဇာနနာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၅။ စတုတ္ထေ ဧကတောတိ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ။ ပုရိမဗျဉ္ဇနေန သဒိသံ ပစ္ဆာဗျဉ္ဇနန္တိ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိ ဧတ္ထ အနိစ္စ-သဒ္ဒေန သဒိသံ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဧတ္ထ အနိစ္စ-သဒ္ဒံ ဝဒတိ။ အက္ခရသမူဟောတိ အဝိဘတ္တိကော အက္ခရသမူဟော။ အက္ခရာနုဗျဉ္ဇနသမူဟော ပဒန္တိ ဝိဘတ္တိအန္တံ ပဒမာဟ။ ဝိဘတ္တိအန္တမေဝ ပဒံ ဂဟေတွာ ‘‘ပဌမပဒံ ပဒမေဝ၊ ဒုတိယံ အနုပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဧကံ ပဒန္တိ ဂါထာပဒံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပဒဂဏနာယာတိ ဂါထာပဒဂဏနာယ။ အပါပုဏိတွာတိ သဒ္ဓိံ အကထေတွာ။ ရုန္တိ ဩပါတေတီတိ ဧတ္ထ အနုနာသိကော အာဂမဝသေန ဝုတ္တော၊ သံယောဂပုဗ္ဗဿ ရဿတ္တံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ရူ-ကာရမတ္တမေဝါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဘဏ သာမဏေရာ’’တိ ဝုစ္စမာနော သစေ ရူ-ကာရံ အဝတွာ ရု-ဣတိ ရဿံ ကတွာ ဝဒတိ၊ အညံ ဘဏိတံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ အနာပတ္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အနိစ္စ-သဒ္ဒမတ္တေနေဝ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယောတိ ဧကမေဝက္ခရံ ဝတွာ ဌာနံ။ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စမာနော ဟိ မ-ကာရမတ္တမေဝ ဝတွာ တိဋ္ဌတိ။ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိသုတ္တံ ဘဏာပိယမာနော ဧ-ကာရံ ဝတွာ တိဋ္ဌတိ စေ၊ အနွက္ခရေန ပါစိတ္တိယံ၊ အပရိပုဏ္ဏပဒံ ဝတွာ ဌိတေ အနုဗျဉ္ဇနေန။ ပဒေသု ဧကံ ပဌမပဒံ ဝိရဇ္ဈတိ၊ ဒုတိယေန အနုပဒေန ပါစိတ္တိယံ။
အနင်္ဂဏသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော) သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၈၉ အာဒယော) မဟာဝေဒလ္လဉ္စ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉ အာဒယော) ဓမ္မသေနာပတိနာ ဘာသိတံ၊ အနုမာနသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၁ အာဒယော) မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန၊ စူဠဝေဒလ္လသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၀ အာဒယော) ဓမ္မဒိန္နာယ ¶ ထေရိယာ ဘာသိတံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတမ္ပိ ဗုဒ္ဓဘာသိတေယေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ အဋ္ဌကထာနိဿိတောတိ ¶ ပုဗ္ဗေ မဂဓဘာသာယ ဝုတ္တံ ဓမ္မသင်္ဂဟာရုဠှံ အဋ္ဌကထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဣဒါနိပိ ‘‘ယထာပိ ဒီပိကော နာမ၊ နိလီယိတွာ ဂဏှတေ မိဂေ’’တိ (မိ။ ပ။ ၆။၁။၅) ဧဝမာဒိကံ သင်္ဂဟာရုဠှံ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ပါဠိနိဿိတောတိ ‘‘မက္ကဋီ ဝဇ္ဇိပုတ္တာ စာ’’တိဧဝမာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၆) ပါဠိယံယေဝ အာဂတော။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတန္တိ နိဗ္ဗာနုပနိဿိတံ။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ ပန သာမညတော ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ထေရဿာတိ နာဂသေနတ္ထေရဿ။ မဂ္ဂကထာဒီနိ ပကရဏာနိ။ ‘‘အက္ခရေန ဝါစေတိ၊ အက္ခရက္ခရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အက္ခရာယ ဝါစေတိ၊ အက္ခရက္ခရာယ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။
၄၈။ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တီတိ အနုပသမ္ပန္နေန သဟ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဒဟရဘိက္ခု နိသိန္နော…ပေ… ဘဏတော အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ဒွီသုပိ ဌိတေသု နိသိန္နေသု ဝါ ဥပသမ္ပန္နဿ ဘဏာမီတိ ဘဏန္တဿ အနာပတ္တိယေဝ။ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာတိ ပရိသပရိယန္တတော ဒွါဒသဟတ္ထံ မုဉ္စိတွာ။ ‘‘နိသိန္နေ ဝါစေမီ’’တိ ဘဏန္တဿပိ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ နိသိန္နတ္တာ အနာပတ္တိ။ သစေ ပန ဒူရေ နိသိန္နမ္ပိ ဝါစေမီတိ ဝိသုံ သလ္လက္ခေတွာ ဘဏတိ၊ အာပတ္တိယေဝ။ ဧကော ပါဒေါ န အာဂစ္ဆတီတိ ပုဗ္ဗေ ပဂုဏောယေဝ ပစ္ဆာ အသရန္တဿ န အာဂစ္ဆတိ၊ တံ ‘‘ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဧကတော ဘဏန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဩပါတေတီတိ သဒ္ဓိံ ကထေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အနုပသမ္ပန္နတာ၊ ဝုတ္တလက္ခဏဓမ္မံ ပဒသော ဝါစနတာ၊ ဧကတော ဘဏနဉ္စာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၉-၅၀။ ပဉ္စမေ ဝိကူဇမာနာတိ နိတ္ထုနန္တာ။ ကာကစ္ဆမာနာတိ ရောဒန္တာ။ တတြိဒံ ဝတ္ထုနိဒဿနံ ဝါ။ တေန နု ခေါ ပါတိတန္တိ ပုစ္ဆာဝသေန ကထိတတ္တာ နတ္ထိ မုသာဝါဒေါ။ ကေစိ ပန ‘‘သန္ဒေဟဝသေန ဝစနံ မုသာ နာမ ¶ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သန္တိကံ အဂန္တွာတိ ‘‘ယံ ဧတေသံ န ကပ္ပတိ၊ တံ တေသမ္ပိ န ကပ္ပတီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန အဂန္တွာ။
၅၁။ ဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေန ဒိရတ္တ-ဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိရတ္တဉှိ သဟဝါသေ လဗ္ဘမာနေ ဒိရတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိသုံ န ယောဇေတိ။ တေနေဝါဟ ¶ ‘‘ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဘဂဝါ သာမဏေရာနံ သင်္ဂဟကရဏတ္ထာယ တိရတ္တပရိဟာရံ အဒါသီ’’တိ။ နိရန္တရံ တိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ကေဝလဉှိ တိရတ္တန္တိ ဝုတ္တေ အညတ္ထ ဝါသေန အန္တရိကမ္ပိ တိရတ္တံ ဂဏှေယျ၊ ဒိရတ္တဝိသိဋ္ဌံ ပန တိရတ္တံ ဝုစ္စမာနံ တေန အနန္တရိကမေဝ တိရတ္တံ ဒီပေတိ။ သယနံ သေယျာ၊ သယန္တိ ဧတ္ထာတိပိ သေယျာတိ အာဟ ‘‘ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတ’’န္တိအာဒိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဥဘယမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ တသ္မာ။ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟီတိ ဣဋ္ဌကသိလာသုဓာတိဏပဏ္ဏသင်္ခအာတေဟိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ။ ဝါစုဂ္ဂတဝသေနာတိ ပဂုဏဝသေန။ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧကူပစာရောတိ ဝဠဉ္ဇနဒွါရဿ ဧကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သတဂဗ္ဘံ ဝါ စတုဿာလံ ဧကူပစာရံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဥပရိမတလေန သဒ္ဓိံ အသမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကဿာတိ ဣဒံ တုလာယ အဗ္ဘန္တရေ သယိတွာ ပုန တေနေဝ သုသိရေန နိက္ခမိတွာ ဘိတ္တိအန္တရေန ဟေဋ္ဌိမတလံ ပဝိသိတုံ ယောဂ္ဂေပိ ဥပရိမတလေန အသမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကေ သေနာသနေ အနာပတ္တိယာ ဝုတ္တာယ တထာ ပဝိသိတုံ အသက္ကုဏေယျေ သမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန သမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကေ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သယိတဘိက္ခုဿ အနာပတ္တီတိ ဣဒမ္ပိ တာဒိသေ သေနာသနေ ဟေဋ္ဌိမတလေ သယိတဿေဝ အာပတ္တိပ္ပသင်္ကာ သိယာတိ တံနိဝါရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဥပရိမတလေ သယိတဿ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ။ နာနူပစာရေတိ ယတ္ထ ဗဟိ နိဿေဏိံ ကတွာ ဥပရိမတလံ အာရောဟန္တိ၊ တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပရိမတလေပိ အာကာသင်္ဂဏေ နိပဇ္ဇန္တဿ အာပတ္တိယာ အဘာဝတော ‘‘ဆဒနဗ္ဘန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။
သဘာသင်္ခေပေနာတိ သဘာကာရေန။ အဍ္ဎကုဋ္ဋကေ သေနာသနေတိ ဧတ္ထ ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကံ နာမ ယတ္ထ ဧကံ ပဿံ မုဉ္စိတွာ တီသု ပဿေသု ဘိတ္တိယော ဗဒ္ဓါ ¶ ဟောန္တိ၊ ယတ္ထ ဝါ ဧကသ္မိံ ပဿေ ဘိတ္တိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဥပဍ္ဎံ ဥပဍ္ဎံ ကတွာ ဘိတ္တိယော ဥဋ္ဌာပေန္တိ၊ တာဒိသံ သေနာသန’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကေတိ ဆဒနံ အဍ္ဎေန အသမ္ပတ္တကုဋ္ဋကေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ နော န ယုတ္တံ။ ‘‘ဝါဠသင်္ဃာဋော နာမ ထမ္ဘာနံ ဥပရိ ဝါဠရူပေဟိ ကတသင်္ဃာဋော ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပရိက္ခေပဿ ဗဟိဂတေတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ ပဿေ ပရိက္ခေပေါ နတ္ထိ၊ တတ္ထာပိ ပရိက္ခေပါရဟပ္ပဒေသတော ဗဟိဂတေ အနာပတ္တိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေတိ ဧတ္ထ မဇ္ဈေ ဝိဝဋင်္ဂဏဝန္တာသု ပမုခမဟာစတုဿာလာသု ယထာ အာကာသင်္ဂဏံ အနောတရိတွာ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ သဗ္ဗဂဗ္ဘေ ပဝိသိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဧကေကဂဗ္ဘဿ ဒွီသု ပဿေသု ကုဋ္ဋံ နီဟရိတွာ ကတံ ပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရံ နာမ၊ ဣဒံ ပန တာဒိသံ န ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဂဗ္ဘေ ပဝိသန္တီတိ ဂဗ္ဘူပစာရဿ အပရိစ္ဆိန္နတ္တာ အာကာသင်္ဂဏံ အနောတရိတွာ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ တံ တံ ဂဗ္ဘံ ပဝိသန္တိ။ အထ ကုတော တဿ ပရိက္ခေပေါယေဝ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နတ္တာတိ ¶ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘပရိက္ခေပေါယေဝ ဟိဿ ပရိက္ခေပေါ’’တိ။ ဣဒဉ္စ သမန္တာ ဂဗ္ဘဘိတ္တိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌေပိ သေနာသနေ ဂဗ္ဘပမုခံ ဝိသုံ အပရိက္ခိတ္တမ္ပိ သမန္တာ ဌိတဂဗ္ဘဘိတ္တီနံ ဝသေန ပရိက္ခိတ္တံ နာမ ဟောတိ။
‘‘နနု စ ‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီ’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌေပိ သေနာသနေ ဝိသုံ အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တိယေဝါ’’တိ ယော ဝဒေယျ၊ တဿ ဝါဒပရိမောစနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ပန…ပေ… ပါဋေက္ကသန္နိဝေသာ ဧကစ္ဆဒနာ ဂဗ္ဘပါဠိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီတိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ န စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌာ ဂဗ္ဘပါဠိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စရဟိ ဝိသုံ သန္နိဝိဋ္ဌံ ဧကမေဝ ဂဗ္ဘပါဠိံ သန္ဓာယ။ တာဒိသာယ ဟိ ဂဗ္ဘပါဠိယာ အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တိ၊ န စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌာယာ’’တိ။ ဧကာယ စ ဂဗ္ဘပါဠိယာ တဿ တဿ ဂဗ္ဘဿ ဥပစာရံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အန္တမသော ဥဘောသု ပဿေသု ခုဒ္ဒကဘိတ္တီနံ ဥဋ္ဌာပနမတ္တေနပိ ပမုခံ ပရိက္ခိတ္တံ နာမ ဟောတိ၊ စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌာသု ပန ဂဗ္ဘပါဠီသု ဥဘောသု ပဿေသု ဂဗ္ဘဘိတ္တီနံ ဝသေနပိ ပမုခံ ပရိက္ခိတ္တံ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ ¶ ယံ ဣမိနာ လက္ခဏေန ပရိက္ခိတ္တံ ပမုခံ၊ တတ္ထ အာပတ္တိ၊ ဣတရတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဣဒမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ။
ဣဒါနိ ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီ’’တိ ဝတွာ တဿေဝ ဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ ပကာသေန္တေန ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဘူမိယံ ဝိနာ ဇဂတိယာ ပမုခံ သန္ဓာယ ကထိတ’’န္တိ၊ တဿ အယုတ္တတာဝိဘာဝနတ္ထံ ‘‘ယဉ္စ တတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဘူမိယံ ဝိနာ ဇဂတိယာ ပမုခံ သန္ဓာယ ကထိတန္တိ ဟိ ဣမဿ ဝစနဿ အယမဓိပ္ပာယော – ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိနာ ဝတ္ထုံ ဘူမိယံ ကတဂေဟဿ ပမုခံ သန္ဓာယ ကထိတံ။ သစေ ပန ဥစ္စဝတ္ထုကံ ပမုခံ ဟောတိ၊ ပရိက္ခိတ္တသင်္ချံ န ဂစ္ဆတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒသဟတ္ထုဗ္ဗေဓာပိ ဟိ ဇဂတိ ပရိက္ခေပသင်္ချံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာပိ ဣဒမေဝ မနသိ သန္နိဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စဝတ္ထုကံ စေပိ ဟောတိ၊ ပမုခေ သယိတော ဂဗ္ဘေ သယိတာနံ အာပတ္တိံ န ကရောတီ’’တိ။ တတ္ထာတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ။ ဇဂတိယာ ပမာဏံ ဝတွာတိ ‘‘သစေ ဇဂတိယာ ဩတရိတွာ ဘူမိယံ သယိတော၊ ဇဂတိယာ ဥပရိ သယိတံ န ပဿတီ’’တိ ဧဝံ ဇဂတိယာ ဥဗ္ဗေဓေန ပမာဏံ ဝတွာ။ ဧကသာလာဒီသု ဥဇုကမေဝ ဒီဃံ ကတွာ သန္နိဝေသိတော ပါသာဒေါ ဧကသာလသန္နိဝေသော။ ဒွိသာလသန္နိဝေသာဒယောပိ ဝုတ္တာနုသာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာလပ္ပဘေဒဒီပနမေဝ စေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတော ဝိသေသော။
မဇ္ဈေပါကာရံ ကရောန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ပရိက္ခေပဿ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓတ္တာ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထံ စေပိ ¶ မဇ္ဈေ ပါကာရံ ကရောန္တိ၊ နာနူပစာရမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဆိဒ္ဒေန ဂေဟံ ဧကူပစာရံ နာမ ဟောတီတိ ဧတ္ထ သစေ ဥဗ္ဗေဓေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ မနုဿာနံ သဉ္စာရပ္ပဟောနကံ ဆိဒ္ဒံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒွါရမေဝါတိ ဧကူပစာရံ ဟောတိ။ ကိံ ပရိက္ခေပေါဝိဒ္ဓသ္တောတိ ပမုခဿ ပရိက္ခေပံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပဉ္စန္နံယေဝ ဆဒနာနံ အာဂတတ္တာ ဝဒတိ ‘‘ပဉ္စန္နံ အညတရေန ဆဒနေန ဆန္နာ’’တိ။
၅၃။ ပါဠိယံ ‘‘သေယျာ နာမ သဗ္ဗစ္ဆန္နာ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နာ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နာ’’တိ ဝဒန္တေန ယေဘုယျေနစ္ဆန္နယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နသေနာသနံ ပါစိတ္တိယဿ အဝသာနံ ဝိယ ကတွာ ဒဿိတံ၊ ‘‘ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝဒန္တေန စ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နသေနာသနံ ဒုက္ကဋဿ အာဒိံ ကတွာ ဒဿိတံ၊ ဥဘိန္နမန္တရာ ကေန ဘဝိတဗ္ဗံ ¶ ပါစိတ္တိယေန၊ ဥဒါဟု ဒုက္ကဋေနာတိ? လောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒဿေဝ အနဝသေသံ ကတွာ ပညာပနတော ဣမဿ စ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတ္တာ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နဿ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နဿ စ အန္တရာ ပါစိတ္တိယံ အနိဝါရိတမေဝ၊ တသ္မာ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ စ ဂရုကေယေဝ ဌာတဗ္ဗတ္တာ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ပါစိတ္တိယမေဝ ဒဿိတံ။ သတ္တ ပါစိတ္တိယာနီတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တပါစိတ္တိယံ သာမညတော ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ပန ဂယှမာနေ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နေ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ၊ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ အဋ္ဌေဝ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တိ။
သေနမ္ဗမဏ္ဍပဝဏ္ဏံ ဟောတီတိ သီဟဠဒီပေ ကိရ ဥစ္စဝတ္ထုကော သဗ္ဗစ္ဆန္နော သဗ္ဗအပရိစ္ဆန္နော ဧဝံနာမကော သန္နိပါတမဏ္ဍပေါ အတ္ထိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဇဂတိပရိက္ခေပသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ ဥစ္စဝတ္ထုကတ္တာ မဏ္ဍပဿ သဗ္ဗအပရိစ္ဆန္နတာ န ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာပေတံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ စူဠကစ္ဆန္နာဒီနိ စေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ – ယဿ စတူသု ဘာဂေသု ဧကော ဆန္နော၊ သေသာ အစ္ဆန္နာ၊ ဣဒံ စူဠကစ္ဆန္နံ။ ယဿ တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဆန္နာ၊ ဧကော အစ္ဆန္နော၊ ဣဒံ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နံ။ ယဿ ဒွီသု ဘာဂေသု ဧကော ဆန္နော၊ ဧကော အစ္ဆန္နော၊ ဣဒံ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နံ နာမ သေနာသနံ။ စူဠကပရိစ္ဆန္နာဒီနိပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကသေနာသနံ၊ တတ္ထ တတ္ထ အနုပသမ္ပန္နေန သဟ နိပဇ္ဇနံ၊ စတုတ္ထဒိဝသေ သူရိယတ္ထင်္ဂမနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
သဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၅။ ဆဋ္ဌေ ‘‘ပဌမသိက္ခာပဒေ ‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသော အနုပသမ္ပန္နော နာမာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ¶ ‘မာတုဂါမောပိ အနုပသမ္ပန္နဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောယေဝါ’တိ စတုတ္ထဒိဝသေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ သယန္တဿ ဒွီဟိ သိက္ခာပဒေဟိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ‘‘ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ မာတုဂါမဿ ဝိသုံ ဝုစ္စမာနတ္တာ ပဌမသိက္ခာပဒေ ‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသော အနုပသမ္ပန္နော နာမာ’တိ ပုရိသဿေဝ ဂဟဏံ အနုစ္ဆဝိက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ စ ယုတ္တတရံ။
ယဉ္စ ¶ ဣဓ ‘‘ပဌမဒိဝသေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန စတုတ္ထဒိဝသေပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထောယေဝါတိ နိယမာဘာဝတော အဝဓာရဏတ္ထဿ စ သမ္ဘဝတော။ သမ္ဘာဝနေ ဝါ ပိ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဣဓ ပဌမဒိဝသေပိ တာဝ အာပတ္တိ၊ ဒုတိယာဒိဒိဝသေ ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထေပိ ပိ-သဒ္ဒေ ဂယှမာနေ ဣမိနာဝ သိက္ခာပဒေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ အညသ္မိမ္ပိ ဒိဝသေ အာပဇ္ဇနံ ဒီပေတိ၊ န ပဌမသိက္ခာပဒေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာတိ အကာရဏမေဝ တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘မတိတ္ထီ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာပိ အနုပါဒိန္နပက္ခေ ဌိတတ္တာ သဟသေယျာပတ္တိံ န ဇနေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ မာတုဂါမေ နိပန္နေ ဘိက္ခု နိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနတော ဒိဝါ သယန္တဿ သဟသေယျာပတ္တိ န ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကသေနာသနံ၊ တတ္ထ မာတုဂါမေန သဟ နိပဇ္ဇနံ၊ သူရိယတ္ထင်္ဂမနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၆၀-၆၄။ သတ္တမေ ဃရံ နယတီတိ ဃရဏီ၊ ဃရနာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဃရသာမိနီ’’တိ။ သုဏှာတိ သုဏိသာ။ န ယက္ခေနာတိအာဒီနံ ‘‘အညတြာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိသဝိဂ္ဂဟံ ဂဟေတွာ ဌိတေန ယက္ခေန ဝါ ပေတေန ဝါ တိရစ္ဆာနေန ဝါ သဒ္ဓိံ ဌိတာယပိ ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အက္ခရာယ ဒေသေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဆပ္ပဉ္စဝါစတော ဥတ္တရိ ‘ဣမံ ပဒံ ဘာသိဿာမီ’တိ ဧကမ္ပိ အက္ခရံ ဝတွာ တိဋ္ဌတိ၊ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
၆၆။ ‘‘ဧကော ဂါထာပါဒေါတိ ဣဒံ ဂါထာဗန္ဓမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ ပန ဝိဘတ္တိအန္တပဒမေဝ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌကထံ ဓမ္မပဒံ ဇာတကာဒိဝတ္ထုံ ဝါတိ ဣမိနာပိ ပေါရာဏံ သင်္ဂီတိအာရုဠှမေဝ အဋ္ဌကထာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာဒိပါဌံ ဌပေတွာ ဒမိဠာဒိဘာသန္တရေန ¶ ယထာရုစိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဒသောဓမ္မေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါတိ ဣမိနာ အညတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပုန နိသီဒိတွာတိ ဣရိယာပထပရိဝတ္တနနယေန နာနာဣရိယာပထေနပိ ¶ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ သဗ္ဗံ စေပိ ဒီဃနိကာယံ ကထေတီတိ ယာဝ န နိဋ္ဌာတိ၊ တာဝ ပုနဒိဝသေပိ ကထေတိ။
ဒုတိယဿ ဝိညူပုရိသဿ အဂ္ဂဟဏံ အကိရိယာ။ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဌိတဿ စ ဝိညူပုရိသဿ စ ဥပစာရော အနိယတေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဝုတ္တလက္ခဏဿ ဓမ္မဿ ဆန္နံ ဝါစာနံ ဥပရိ ဒေသနာ၊ ဝုတ္တလက္ခဏော မာတုဂါမော၊ ဣရိယာပထပအဝတ္တနာဘာဝေါ၊ ဝိညူပုရိသာဘာဝေါ၊ အပဉှဝိဿဇ္ဇနာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၇၇။ အဋ္ဌမေ အန္တရာတိ ပရိနိဗ္ဗာနသမယတော အညသ္မိံ ကာလေ။ အတိကဍ္ဎိယမာနေနာတိ ‘‘ဝဒထ၊ ဘန္တေ၊ ကိံ တုမှေဟိ အဓိဂတ’’န္တိ ဧဝံ နိပ္ပီဠိယမာနေန။ အနတိကဍ္ဎိယမာနေနပိ ပုစ္ဆိတေ ဝါ အပုစ္ဆိတေ ဝါ တထာရူပေ ကာရဏေ သတိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တေနေဝ အညတရေန ဒဟရဘိက္ခုနာ ဥပဝဒိတော အညတရော ထေရော ‘‘အာဝုသော၊ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဝါယာမံ မာ အကာသိ၊ ခီဏာသဝေါ တယာ ဥပဝဒိတော’’တိ အာဟ။ ထေရေန စ ‘‘အတ္ထိ တေ၊ အာဝုသော၊ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တော ဒဟရဘိက္ခု ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ သောတာပန္နော အဟ’’န္တိ အဝေါစ။ ‘‘ကာရကော အယ’’န္တိ ဉတွာပိ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝဒဿနေန သမုတ္တေဇနာယ သမ္ပဟံသနာယ စ အရိယာ အတ္တာနံ ပကာသေန္တိယေဝ။ သုတပရိယတ္တိသီလဂုဏန္တိ သုတဂုဏံ ပရိယတ္တိဂုဏံ သီလဂုဏဉ္စ။ ဥမ္မတ္တကဿ ဣဓ အဝစနေ ကာရဏံ ဝဒန္တေန ခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋာနမ္ပိ အဝစနေ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဝါ အာဒိအတ္ထေန ခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋေ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနေဝ ဝဒတိ ‘‘စိတ္တက္ခေပဿ ဝါ အဘာဝါ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာနန္တိ မဂ္ဂဖလဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတာနံ။ အရိယာနမေဝ ဟိ ဥမ္မတ္တကာဒိဘာဝေါ နတ္ထိ။ ဈာနလာဘိနော ပန တသ္မိံ သတိ ဈာနာ ပရိဟာယန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ အဘူတာရောစနပစ္စယာ အနာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ဘူတာရောစနပစ္စယာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဘူတာရောစနပစ္စယာ အနာပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ။
ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တေဟီတိ စတုတ္ထပါရာဇိကေ အဝုတ္တေဟိ။ ဣဒဉ္စ သိက္ခာပဒံ ပဏ္ဏတ္တိအဇာနနဝသေန အစိတ္တကသမုဋ္ဌာနံ ¶ ဟောတိ။ အရိယာ စေတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနန္တာ ¶ ဝီတိက္ကမံ န ကရောန္တိ၊ ပုထုဇ္ဇနာ ပန ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနိတွာပိ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တိ၊ တေ စ သတ္ထုနော အာဏာဝီတိက္ကမစေတနာယ ဗလဝအကုသလဘာဝတော ဈာနာ ပရိဟာယန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အရိယပုဂ္ဂလေ ဧဝ သန္ဓာယ ‘‘ကုသလာဗျာကတစိတ္တေဟိ ဒွိစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တာ ပန ဈာနလာဘီ ပုထုဇ္ဇနာ ဝတ္ထုမှိ လောဘဝသေန အကုသလစိတ္တေနပိ န အာရောစေန္တီတိ နတ္ထိ။ ဣဓ ဒုက္ခဝေဒနာယ အဘာဝတော ‘‘ဒွိဝေဒန’’န္တိ ဣမဿ အနုရူပံ ကတွာ ဒွိစိတ္တန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဂဟေတဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဘူတတာ၊ အနုပသမ္ပန္နဿ အာရောစနံ၊ တင်္ခဏဝိဇာနနာ၊ အနညပ္ပဒေသောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၇၈။ နဝမေ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒတ္ထဒဿနတ္ထန္တိ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ။ အတ္ထေ ဟိ ဒဿိတေ သဒ္ဒေါပိ ‘‘အယံ ဧတေသု အတ္ထေသု ဝတ္တတီ’’တိ ဒဿိတောယေဝ ဟောတိ။ ‘‘ယံ ယံ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒေန အဘိဓီယတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ပါရာဇိကာနိ ဝုတ္တာနီ’’တိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ တတြာယံ ဝိစာရဏာတိ တတြ ပါဠိယံ အယံ ဝိစာရဏာ၊ တတြ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု ဝါ အယံ ဝိစာရဏာ။ တတ္ထ ဘဝေယျာတိ တတ္ထ ကဿစိ ဝိမတိ ဧဝံ ဘဝေယျ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနေ ဝိယ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ အက္ကောသန္တောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဩမသဝါဒေန ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇေယျ။ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တေနပိ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနေယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒီပနတ္ထံ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယာဝ ဧတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုနပိ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ ဥပပတ္တိတော ဒဠှံ ကတွာ ပတိဋ္ဌပေန္တော ‘‘ဣမိနာပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
၈၀။ ‘‘အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သမ္မုတိ အတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ဝုတ္တတ္တာယေဝါ’’တိအာဒိ။
၈၂။ အာဒိတော ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနီတိ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ။ ‘‘သေသာနီတိ ဝိကာလဘောဇနာဒီနိ ပဉ္စာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ¶ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနီတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ပဉ္စာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဟိ ဒသေဝ သိက္ခာပဒါနိ သာမဏေရာနံ ပညတ္တာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အထ ¶ ခေါ သာမဏေရာနံ ဧတဒဟောသိ ‘ကတိ နု ခေါ အမှာကံ သိက္ခာပဒါနိ၊ ကတ္ထ စ အမှေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗ’န္တိ? ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာမဏေရာနံ ဒသ သိက္ခာပဒါနိ၊ တေသု စ သာမဏေရေဟိ သိက္ခိတုံ၊ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ အဒိန္နာဒါနာ ဝေရမဏီ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၀၆)။
တေသံ ပညတ္တေသုယေဝ သိက္ခာပဒေသု ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ၊ န စ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ဝိသုံ တေသံ ပညတ္တာနိ အတ္ထီတိ။ အထ ဘိက္ခုနော ဒုဋ္ဌုလ္လသင်္ခါတာနိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ အနုပသမ္ပန္နဿ ကိံ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ…ပေ… အဇ္ဈာစာရော နာမာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဣမိနာပိ စေတံ သိဒ္ဓံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိ ဒုဋ္ဌုလ္လံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ အဇ္ဈာစာရော နာမာတိ ဟိ ဝဒန္တော အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိ ကေဝလံ အဇ္ဈာစာရော နာမ ဟောတိ၊ န ပန ဒုဋ္ဌုလ္လော နာမ အဇ္ဈာစာရောတိ ဒီပေတိ။ ‘‘အဇ္ဈာစာရော နာမာတိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အကတ္တဗ္ဗရူပတ္တာ စ အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ဒဏ္ဍကမ္မဝတ္ထုပက္ခံ ဘဇန္တိ၊ တာနိ စ အညဿ အနုပသမ္ပန္နဿ အဝဏ္ဏကာမတာယ အာရောစေန္တော ဘိက္ခု ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ပန အနုပသမ္ပန္နဂ္ဂဟဏေန သာမဏေရသာမဏေရီသိက္ခမာနာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အန္တိမဝတ္ထုံ အနဇ္ဈာပန္နဿ ဘိက္ခုနော သဝတ္ထုကော သင်္ဃာဒိသေသော၊ အနုပသမ္ပန္နဿ အာရောစနံ၊ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၈၄-၈၆။ ဒသမေ ဧကိန္ဒြိယန္တိ ‘‘ကာယိန္ဒြိယံ အတ္ထီ’’တိ မညမာနာ ဝဒန္တိ။ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာတိ မုဋ္ဌိနာ သင်္ဂဟေတဗ္ဗပ္ပမာဏာ။ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယေဘုယျပံသုံ အပ္ပပံသုဉ္စ ¶ ပထဝိံ ဝတွာ ဥပဍ္ဎပံသုကာ ပထဝီ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု သာဝသေသပညတ္တိယာပိ သမ္ဘဝတော ဥပဍ္ဎပံသုကာယပိ ပထဝိယာ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ဥပဍ္ဎေ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကဉ္စ အနာပတ္တိဝတ္ထုကဉ္စ ဒုဝိဓံ ပထဝိံ ဌပေတွာ အညိဿာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာယ တတိယာယ ပထဝိယာ အဘာဝတော။ ဒွေယေဝ ဟိ ပထဝိယော ဝုတ္တာ ‘‘ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီ’’တိ။ တသ္မာ ဒွီသု အညတရာယ ပထဝိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ စ သမ္ပတ္တေ ဂရုကေယေဝ ဌာတဗ္ဗတ္တာ န သက္ကာ ¶ ဧတ္ထ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတုံ။ သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ပန ဥပဍ္ဎေ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ တတ္ထ တာဒိသဿ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော သဗ္ဘာဝါ။
‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ’’တိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမံ ဝလ္လိံ ခဏာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပထဝီခဏနံ သန္ဓာယ ပဝတ္တဝေါဟာရတ္တာ ဣမိနာဝ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ၊ န ဘူတဂါမပါတဗျတာယ။ ကုဋေဟီတိ ဃဋေဟိ။ တနုကကဒ္ဒမောတိ ဥဒကမိဿကကဒ္ဒမော။ သော စ ဥဒကဂတိကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ဩမကစာတုမာသန္တိ ဦနစာတုမာသံ။ ဩဝဋ္ဌန္တိ ဒေဝေန ဩဝဋ္ဌံ။ အကတပဗ္ဘာရေတိ အဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာဒိသေ ဟိ ဝမ္မိကဿ သဗ္ဘာဝေါတိ။ မူသိကုက္ကုရံ နာမ မူသိကာဟိ ခဏိတွာ ဗဟိ ကတပံသုရာသိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဩမကစာတုမာသဩဝဋ္ဌောယေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။
ဧကဒိဝသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဩဝဋ္ဌဧကဒိဝသာတိက္ကန္တောပိ ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာဘူမိသမ္ဗန္ဓေပိ စ ဂေါကဏ္ဋကေ ဘူမိတော ဆိန္ဒိတွာ ဥဒ္ဓံ ဌိတတ္တာ အစ္စုဂ္ဂတမတ္ထကတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သကဋ္ဌာနေ အတိဋ္ဌမာနံ ကတွာ ပါဒေဟိ မဒ္ဒိတွာ ဆိန္ဒိတွာ အာလောဠိတကဒ္ဒမမ္ပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတောတိ တတော ပုရာဏသေနာသနတော။ ဣဋ္ဌကံ ဂဏှာမီတိအာဒိ သုဒ္ဓစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဒကေနာတိ ဥဇုကံ အာကာသတောယေဝ ပတနကဥဒကေန။ ‘‘သစေ ပန အညတ္ထ ပဟရိတွာ ပတိတေန ဥဒကေန တေမိတံ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥစ္စာလေတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ။ တေန အပဒေသေနာတိ တေန လေသေန။
၈၇-၈၈။ အဝိသယတ္တာ ¶ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ သစေပိ နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ ပဌမံ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ ‘‘ဒဟတူ’’တိ သလ္လက္ခေတွာပိ တိဋ္ဌတိ၊ အနာပတ္တိ။ ဩဝဋ္ဌံ ဆန္နန္တိ ပဌမံ ဩဝဋ္ဌံ ပစ္ဆာ ဆန္နံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဇာတပထဝီ၊ ပထဝီသညိတာ၊ ခဏနခဏာပနာနံ အညတရန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါ
၁။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၈၉။ သေနာသနဝဂ္ဂဿ ¶ ပဌမေ နိဂ္ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တောတိ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော။ ဣမိနာ ပန ဝစနေန ဒါရကဿ တတ္ထ ဥပနီတဘာဝေါ တေန စ ဒိဋ္ဌဘာဝေါ ဝုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဟိ ဘိက္ခုနာ တံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဒ္ဓေ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာ ဧကာ တရုဏပုတ္တာ ဒေဝဓီတာ ပုတ္တံ အင်္ကေနာဒါယ ဌိတာ တံ ယာစိ ‘‘မာ မေ သာမိ ဝိမာနံ ဆိန္ဒိ၊ န သက္ခိဿာမိ ပုတ္တကံ အာဒါယ အနာဝါသာ ဝိစရိတု’’န္တိ။ သော ‘‘အဟံ အညတ္ထ ဤဒိသံ ရုက္ခံ န လဘိဿာမီ’’တိ တဿာ ဝစနံ နာဒိယိ။ သာ ‘‘ဣမမ္ပိ တာဝ ဒါရကံ ဩလောကေတွာ ဩရမိဿတီ’’တိ ပုတ္တံ ရုက္ခသာခါယ ဌပေသိ။ သော ဘိက္ခု ဥက္ခိတ္တံ ဖရသုံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဒါရကဿ ဗာဟံ ဆိန္ဒိ။ ဧဝဉ္စ သယိတော ဝိမာနေ သယိတော နာမ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ရုက္ခဋ္ဌကဒိဗ္ဗဝိမာနေ နိပန္နဿာ’’တိ။
ရုက္ခဋ္ဌကဒိဗ္ဗဝိမာနေတိ စ သာခဋ္ဌကဝိမာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရုက္ခဿ ဥပရိ နိဗ္ဗတ္တဉှိ ဝိမာနံ ရုက္ခပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ‘‘ရုက္ခဋ္ဌကဝိမာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သာခဋ္ဌကဝိမာနံ ပန သဗ္ဗသာခါသန္နိဿိတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တတ္ထ ယံ ရုက္ခဋ္ဌကဝိမာနံ ဟောတိ၊ တံ ယာဝ ရုက္ခဿ မူလမတ္တမ္ပိ တိဋ္ဌတိ၊ တာဝ န နဿတိ။ သာခဋ္ဌကဝိမာနံ ပန သာခါသု ဘိဇ္ဇမာနာသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗသာခါသု ဘိန္နာသု သဗ္ဗံ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဣဒမ္ပိ စ ဝိမာနံ သာခဋ္ဌကံ၊ တသ္မာ ရုက္ခေ ဆိန္နေ တံ ဝိမာနံ သဗ္ဗသော ဝိနဋ္ဌံ၊ တေနေဝ သာ ဒေဝတာ ဘဂဝတော သန္တိကာ လဒ္ဓေ အညသ္မိံ ဝိမာနေ ဝသိ။ ဗာဟုံ ထနမူလေယေဝ ဆိန္ဒီတိ အံသေန သဒ္ဓိံ ¶ ဗာဟံ ဆိန္ဒိ။ ဣမိနာ စ ရုက္ခဒေဝတာနံ ဂတ္တာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ၊ န စာတုမဟာရာဇိကာဒီနံ ဝိယ အစ္ဆေဇ္ဇာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရုက္ခဓမ္မေတိ ရုက္ခပကတိယံ၊ ရုက္ခသဘာဝေတိ အတ္ထော။ ရုက္ခာနံ ဝိယ ဆေဒနာဒီသု အကုပ္ပနဉှိ ရုက္ခဓမ္မော နာမ။
ဥပ္ပတိတန္တိ ဥပ္ပန္နံ။ ဘန္တန္တိ ဓာဝန္တံ။ ဝါရယေတိ နိဂ္ဂဏှေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ နာမ ဆေကော သာရထိ အတိဝေဂေန ဓာဝန္တံ ရထံ နိဂ္ဂဟေတွာ ယထိစ္ဆကံ ပေသေတိ၊ ဧဝံ ယော ပုဂ္ဂလော ဥပ္ပန္နံ ¶ ကောဓံ ဝါရယေ နိဂ္ဂဏှိတုံ သက္ကောတိ၊ တမဟံ သာရထိံ ဗြူမိ။ ဣတရော ပန ရာဇဥပရာဇာဒီနံ ရထသာရထိဇနော ရသ္မိဂ္ဂါဟော နာမ ဟောတိ၊ န ဥတ္တမသာရထီတိ။
ဒုတိယဂါထာယ ပန အယမတ္ထော – ယောတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁) ယော ယာဒိသော ခတ္တိယကုလာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဗြာဟ္မဏကုလာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတော နဝေါ ဝါ မဇ္ဈိမော ဝါ ထေရော ဝါ။ ဥပ္ပတိတန္တိ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ပတိတံ၊ ဂတံ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော၊ ဥပ္ပန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကောဓန္တိ ‘‘အနတ္ထံ မေ စရတီတိ အာဃာတော ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၀၊ အ။ နိ။ ၉။၂၉) နယေန သုတ္တေ ဝုတ္တာနံ နဝန္နံ၊ ‘‘အတ္ထံ မေ န စရတီ’’တိအာဒီနဉ္စ တပ္ပဋိပက္ခတော သိဒ္ဓါနံ နဝန္နမေဝါတိ အဋ္ဌာရသန္နံ ခါဏုကဏ္ဋကာဒိနာ အဋ္ဌာနေန သဒ္ဓိံ ဧကူနဝီသတိယာ အာဃာတဝတ္ထူနံ အညတရာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝံ အာဃာတံ။ ဝိသဋန္တိ ဝိတ္ထတံ။ သပ္ပဝိသန္တိ သပ္ပဿ ဝိသံ။ ဣဝါတိ ဩပမ္မဝစနံ။ ဣ-ကာရလောပံ ကတွာ ဝ-ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဩသဓေဟီတိ အဂဒေဟိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဝိသတိကိစ္ဆကော ဝေဇ္ဇော သပ္ပေန ဒဋ္ဌော သဗ္ဗံ ကာယံ ဖရိတွာ ဌိတံ ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံ မူလခန္ဓတစပတ္တပုပ္ဖာဒီနံ အညတရေဟိ၊ နာနာဘေသဇ္ဇေဟိ ပယောဇေတွာ ကတေဟိ ဝါ ဩသဓေဟိ ခိပ္ပမေဝ ဝိနေယျ၊ ဧဝမေဝ ယော ယထာဝုတ္တေန အာဃာတဝတ္ထုနာ ဥပ္ပတိတံ စိတ္တသန္တာနံ ဗျာပေတွာ ဌိတံ ကောဓံ ဝိနယနုပါယေသု တဒင်္ဂဝိနယာဒီသု ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ဝိနေတိ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗျန္တိံ ကရောတိ၊ သော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ။ သော ဧဝံ ကောဓံ ဝိနေန္တော ဘိက္ခု ယသ္မာ ကောဓော တတိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပဟီယတိ၊ တသ္မာ ဩရပါရသညိတာနိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဇဟာတီတိ။ အဝိသေသေန ဟိ ပါရန္တိ တီရဿ နာမံ၊ တသ္မာ ဩရာနိ စ တာနိ သံသာရသာဂရဿ ပါရဘူတာနိ စာတိ ကတွာ ‘‘ဩရပါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
အထ ¶ ဝါ ယော ဥပ္ပတိတံ ဝိနေတိ ကောဓံ ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံဝ ဩသဓေဟိ၊ သော တတိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ကောဓံ ဝိနေတွာ အနာဂါမိဖလေ ဌိတော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ။ တတ္ထ ဩရန္တိ သကတ္တဘာဝေါ။ ပါရန္တိ ပရတ္တဘာဝေါ။ ဩရံ ဝါ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ၊ ပါရံ ဆ ဗာဟိရာယတနာနိ။ တထာ ဩရံ မနုဿလောကော၊ ပါရံ ဒေဝလောကော။ ဩရံ ကာမဓာတု၊ ပါရံ ရူပါရူပဓာတု။ ဩရံ ကာမရူပဘဝေါ၊ ပါရံ အရူပဘဝေါ။ ဩရံ အတ္တဘာဝေါ၊ ပါရံ အတ္တဘာဝသုခုပကရဏာနိ။ ဧဝမေတသ္မိံ ဩရပါရေ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော ‘‘ဇဟာတိ ဩရပါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ အနာဂါမိနော ကာမရာဂဿ ပဟီနတ္တာ ဣဓတ္တဘာဝါဒီသု ဆန္ဒရာဂေါ ဧဝ နတ္ထိ၊ အပိစ ခေါ ပနဿ ဝဏ္ဏပ္ပကာသနတ္ထံ သဗ္ဗမေတံ ဩရပါရဘေဒံ သင်္ဂဟေတွာ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ‘‘ဇဟာတိ ဩရပါရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဣဒါနိ ¶ တဿတ္ထဿ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ဥပမံ အာဟ ‘‘ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏမိဝတ္တစံ ပုရာဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ဥရေန ဂစ္ဆတီတိ ဥရဂေါ၊ သပ္ပဿေတံ အဓိဝစနံ။ သော ဒုဝိဓော ကာမရူပီ စ အကာမရူပီ စ။ ကာမရူပီပိ ဒုဝိဓော ဇလဇော ထလဇော စ။ ဇလဇော ဇလေ ဧဝ ကာမရူပံ လဘတိ၊ န ထလေ သင်္ခပါလဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁၄၃ အာဒယော) သင်္ခပါလနာဂရာဇာ ဝိယ။ ထလဇော ထလေ ဧဝ၊ န ဇလေ။ သော ဇဇ္ဇရဘာဝေန ဇိဏ္ဏံ၊ စိရကာလတာယ ပုရာဏဉ္စာတိ သင်္ခံ ဂတံ တစံ ဇဟန္တော စတုဗ္ဗိဓေန ဇဟတိ သဇာတိယံ ဌိတော ဇိဂုစ္ဆန္တော နိဿာယ ထာမေနာတိ။ သဇာတိ နာမ သပ္ပဇာတိ ဒီဃတ္တဘာဝေါ။ ဥရဂါ ဟိ ပဉ္စသု ဌာနေသု သဇာတိံ နာတိဝတ္တန္တိ ဥပပတ္တိယံ စုတိယံ ဝိဿဋ္ဌနိဒ္ဒေါက္ကမနေ သဇာတိယာ မေထုနပဋိသေဝနေ ဇိဏ္ဏတစာပနယနေ စာတိ။ တသ္မာ ယဒါ တစံ ဇဟတိ၊ တဒါ သဇာတိယံယေဝ ဌတွာ ဇဟတိ။ သဇာတိယံ ဌိတောပိ စ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဇဟတိ။ ဇိဂုစ္ဆန္တော နာမ ယဒါ ဥပဍ္ဎဋ္ဌာနေ မုတ္တော ဟောတိ၊ ဥပဍ္ဎဋ္ဌာနေ အမုတ္တော ဩလမ္ဗတိ၊ တဒါ နံ အဋ္ဋီယန္တော ဇဟတိ၊ ဧဝံ ဇိဂုစ္ဆန္တောပိ စ ဒဏ္ဍန္တရံ ဝါ မူလန္တရံ ဝါ ပါသာဏန္တရံ ဝါ နိဿာယ ဇဟတိ။ နိဿာယ ဇဟန္တောပိ စ ထာမံ ဇနေတွာ ဥဿာဟံ ကရိတွာ ဝီရိယေန ဝင်္ကံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ကတွာ ပဿသန္တောဝ ဖဏံ ကရိတွာ ဇဟတိ။ ဧဝံ ဇဟိတွာ ယေနကာမံ ပက္ကမတိ။
ဧဝမေဝ အယမ္ပိ ဘိက္ခု ဩရပါရံ ဇဟိတုကာမော စတုဗ္ဗိဓေန ဇဟတိ သဇာတိယံ ဌိတော ဇိဂုစ္ဆန္တော နိဿာယ ထာမေနာတိ။ သဇာတိ နာမ ဘိက္ခုနော ‘‘အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၁) ဝစနတော သီလံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ ¶ နရော သပညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂)။ ဧဝမေတိဿံ သဇာတိယံ ဌိတော ဘိက္ခု တံ သကတ္တဘာဝါဒိဘေဒံ ဩရပါရံ ဇိဏ္ဏပုရာဏတ္တစမိဝ တံ ဒုက္ခံ ဇနေန္တံ တတ္ထ တတ္ထ အာဒီနဝဒဿနေန ဇိဂုစ္ဆန္တော ကလျာဏမိတ္တေ နိဿာယ အဓိမတ္တသမ္မာဝါယာမသင်္ခါတံ ထာမံ ဇနေတွာ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၆၊ ၄။၃၇) ဝုတ္တနယေန ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆဓာ ဝိဘဇိတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ဥရဂေါ ဝိယ ဝင်္ကံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥရဂေါ ဝိယ ပဿသန္တော အယမ္ပိ အသိထိလပရက္ကမတာယ ဝါယမန္တော ဥရဂေါဝ ဖဏံ ကရိတွာ အယမ္ပိ ဉာဏဝိပ္ဖာရံ ဇနေတွာ ဥရဂေါဝ တစံ ဩရပါရံ ဇဟတိ၊ ဇဟိတွာ စ ဥရဂေါ ဝိယ ဩဟိတတစော ယေနကာမံ ပက္ကမတိ၊ အယမ္ပိ ဩဟိတဘာရော အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုဒိသံ ပက္ကမတီတိ။
၉၀။ ဘဝန္တီတိ ဣမိနာ ဝိရုဠှမူလေ နီလဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎမာနကေ တရုဏဂစ္ဆေ ဒဿေတိ။ အဟုဝုန္တိ ဣမိနာ ပန ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတေ မဟန္တေ ရုက္ခဂစ္ဆာဒိကေ ဒဿေတိ။ ဘဝန္တီတိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ၊ အဟုဝုန္တိ ဣမဿ ‘‘ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ ရာသီတိ သုဒ္ဓဋ္ဌကဓမ္မသမူဟော။ ဘူတာနန္တိ တထာလဒ္ဓသမညာနံ အဋ္ဌဓမ္မာနံ။ ‘‘ဘူတာနံ ဂါမော’’တိ ဝုတ္တေပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ ¶ သမုဒါယဿ အဘာဝတော ဘူတသညိတာ တေယေဝ တိဏရုက္ခလတာဒယော ဂယှန္တိ။ ‘‘ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဟရိတဘာဝမာပန္နာ ရုက္ခဂစ္ဆာဒယော ဒေဝတာဟိ ပရိဂ္ဂယှန္တိ၊ တသ္မာ ဘူတာနံ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ ဘူတာနံ ဂါမော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ရုက္ခာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။
နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ၊ စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိပ္ဖန္ဒာဘာဝတော ဆိန္နေပိ ရုဟနတော ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော စတုယောနိအပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ကာရဏံ၊ ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ နေသံ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒီနံ၊ တထာ ဒေါဟဠာဒယော၊ တတ္ထ ကသ္မာ ဘူတဂါမဿ ဆေဒနာဒိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ? သမဏသာရုပ္ပတော တံနိဝါသသတ္တာနုရက္ခဏတော ¶ စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသာ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ။
၉၁။ ‘‘မူလေ ဇာယန္တီ’’တိအာဒီသု အတ္ထော ဥပရိ အတ္တနာ ဝုစ္စမာနပ္ပကာရေန သီဟဠဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ…ပေ… န သမေန္တီ’’တိ။ ဝိဇာတ-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဝိ-သဒ္ဒလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဝိဇာတာနီ’’တိ။ ဝိဇာတ-သဒ္ဒေါ စ ‘‘ဝိဇာတာ ဣတ္ထီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ပသူတဝစနောတိ အာဟ ‘‘ပသူတာနီ’’တိ။ ပသူတိ စ နာမေတ္ထ နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလတာတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလာနီ’’တိ။ ဣမိနာ ဣမံ ဒီပေတိ ‘‘နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလာနိ ဗီဇာနိ ဘူတဂါမသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသု စ ဝတ္တမာနော ဗီဇဇာတ-သဒ္ဒေါ ရုဠှီဝသေန ရုက္ခာဒီသုပိ ဝတ္တတီ’’တိ။ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပန ဗီဇေဟိ ဇာတာနံ ရုက္ခလတာဒီနံယေဝ ဘူတဂါမတာ ဝုတ္တာ။
တာနိ ဒဿေန္တောတိ တာနိ ဗီဇာနိ ဒဿေန္တော။ မူလဗီဇန္တိအာဒီသု မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟနသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ။ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ စ ယထာ။ ဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တေန ဗီဇံ ဒဿိတန္တိ ကာရိယောပစာရေန ကာရဏံ ဒဿိတန္တိ ဒီပေတိ။
၉၂။ ဗီဇေ ဗီဇသညီတိ ဧတ္ထ ကာရဏူပစာရေန ကာရိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘူတဂါမပရိမောစနံ ကတွာတိ ဘူတဂါမတော မောစေတွာ၊ ဝိယောဇေတွာတိ အတ္ထော။ ယံ ဗီဇံ ဘူတဂါမော နာမ ဟောတီတိ ဗီဇာနိ စ တာနိ ဇာတာနိ စာတိ ဝုတ္တမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ ¶ ယံ ဗီဇန္တိ ယံ နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလံ ဗီဇံ။ တသ္မိံ ဗီဇေတိ တသ္မိံ ဘူတဂါမသညိတေ ဗီဇေ။ ဧတ္ထ စ ဗီဇဇာတ-သဒ္ဒဿ ဝိယ ရုဠှီဝသေန ရုက္ခာဒီသု ဗီဇ-သဒ္ဒဿပိ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာရုတန္တိ ယထာပါဠိ။
ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ မူလေ အဂ္ဂေ မဇ္ဈေ ဝါ။ သဉ္စိစ္စ ဥက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ သစေပိ သရီရေ လဂ္ဂဘာဝံ ဇာနန္တောဝ ဥဒကတော ဥဋ္ဌဟတိ၊ ‘‘တံ ဥဒ္ဓရိဿာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝတော ဝဋ္ဋတိ။ ဥပ္ပာဋိတာနီတိ ဥဒ္ဓဋာနိ။ ဗီဇဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဘူတဂါမတော ပရိမောစိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အနန္တက-ဂ္ဂဟဏေန သာသပမတ္တိကာ ဂဟိတာ။ နာမဉှေတံ တဿာ သေဝါလဇာတိယာ ¶ ။ မူလပဏ္ဏာနံ အသမ္ပုဏ္ဏတ္တာ ‘‘အသမ္ပုဏ္ဏဘူတဂါမော နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘူတဂါမမူလတ္တာတိ ဧတ္ထ ဘူတဂါမော မူလံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ ဘူတဂါမမူလော၊ ဘူတဂါမဿ ဝါ မူလံ ကာရဏန္တိ ဘူတဂါမမူလံ။ ဗီဇဂါမော ဟိ နာမ ဘူတဂါမတော သမ္ဘဝတိ၊ ဘူတဂါမဿ စ ကာရဏံ ဟောတိ၊ အယံ ပန တာဒိသော န ဟောတီတိ ‘‘အဘူတဂါမမူလတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတြဋ္ဌကတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သော ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟိတော’’တိ။ ဣဒဉ္စ ‘‘အဘူတဂါမမူလတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ပဌမံ ဝုတ္တအတ္ထသမ္ဘဝတော ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ခါဏု ဥဒ္ဓံ အဝဍ္ဎနတော ဘူတဂါမဿ ကာရဏံ န ဟောတိ၊ တထာပိ ဘူတဂါမသင်္ချုပဂတနိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလဗီဇတော သမ္ဘူတတ္တာ ဘူတဂါမတော ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။
‘‘အင်္ကုရေ ဟရိတေ’’တိ ဝတွာ တမေဝ ဝိဘာဝေတိ ‘‘နီလပဏ္ဏဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ၊ နီလပဏ္ဏဿ ဝဏ္ဏသဒိသေ ဝဏ္ဏေ ဇာတေတိ အတ္ထော။ ‘‘နီလဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ ဝါ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ အမူလကဘူတဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ နာဠိကေရဿ အာဝေဏိကံ ကတွာ ဝဒတိ။ ‘‘ပါနီယဃဋာဒီနံ ဗဟိ သေဝါလော ဥဒကေ အဋ္ဌိတတ္တာ ဗီဇဂါမာနုလောမတ္တာ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏကမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝါတိ နီလဝဏ္ဏမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ။ သေလေယျကံ နာမ သိလာယ သမ္ဘူတာ ဧကာ သုဂန္ဓဇာတိ။ ‘‘ရုက္ခတ္တစံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ရုက္ခေ ဇာတံ ယံ ကိဉ္စိ ဆတ္တကံ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ရုက္ခတော မုစ္စိတွာ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယဒိပိ ကိဉ္စိမတ္တံ ရုက္ခေ အလ္လီနာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ရုက္ခတော ဂယှမာနော ပန ရုက္ခစ္ဆဝိံ န ဝိကောပေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အလ္လရုက္ခတော န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထာပိ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော တစ္ဆေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စေနာတိ ဟတ္ထာနံ အသံယတဘာဝေန၊ ဟတ္ထစာပလ္လေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနော အတ္ထာယ နာမိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ နာမိတေ ပန ပစ္ဆာ တတော လဘိတွာ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ¶ နတ္ထိ။ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ရုဟတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ယေသံ သာခါ န ရုဟတိ၊ တတ္ထ ကပ္ပိယကရဏကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။
၉၃။ ပဉ္စဟိ ¶ သမဏကပ္ပေဟီတိ ပဉ္စဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဗီဇာနံ အဂ္ဂိနာ ဖုဋ္ဌမတ္တေန နခါဒီဟိ ဝိလိခနမတ္တေန စ အဝိရုဠှီဓမ္မတာ န ဟောတိ၊ တထာပိ ဧဝံ ကတေယေဝ သမဏာနံ ကပ္ပတီတိ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒယော သမဏဝေါဟာရာ နာမ ဇာတာ၊ တသ္မာ တေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဗီဇနိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇာနိပိ သမဏာနံ ကပ္ပန္တီတိ ပညတ္တပဏ္ဏတ္တိဘာဝတော သမဏဝေါဟာရာဣစ္စေဝ သင်္ခံ ဂတာနိ။ အထ ဝါ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ကပ္ပိယဘာဝတောယေဝ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပိယဘာဝသင်္ခါတေဟိ ကာရဏေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဂ္ဂိပရိဇိတန္တိအာဒီသု ‘‘ပရိစိတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ အဗီဇံ နာမ တရုဏမ္ဗဖလာဒိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ နာမ အမ္ဗပနသာဒိ၊ ယံ ဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ဝိသုံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ယော ကပ္ပိယံ ကရောတိ၊ တေန ကတ္တဗ္ဗာကာရဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနာ အဝုတ္တေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုန ‘‘ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ကာရာပနဿ ပဌမမေဝ ကထိတတ္တာ ဘိက္ခုနာ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝစနံ ပန ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ပဌမံ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ အဂ္ဂိအာဒိနာ ဖုသနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဌမံ အဂ္ဂိံ နိက္ခိပိတွာ နခါဒိနာ ဝါ ဝိဇ္ဈိတွာ တံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ‘ကပ္ပိယ’န္တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
ဧကသ္မိံ ဗီဇေ ဝါတိအာဒီသု ‘‘ဧကံယေဝ ကာရေမီတိ အဓိပ္ပာယေ သတိပိ ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗံ ကတမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒါရုံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာနိတွာပိ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဝိဇ္ဈာပေတိ ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘတ္တသိတ္ထေ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တံ ဝိဇ္ဈတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီနံ ဘာဇနဂတိကတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မရိစပက္ကာဒီဟိ မိဿေတွာတိ ဧတ္ထ ဘတ္တသိတ္ထသမ္ဗန္ဓဝသေန ဧကာဗဒ္ဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဖလာနံယေဝ အညမညံ သမ္ဗန္ဓဝသေန။ ဘိန္ဒာပေတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတဗ္ဗန္တိ ဗီဇတော မုတ္တဿ ကဋာဟဿ ဘာဇနဂတိကတ္တာ ဝုတ္တံ။
နိက္ခာမေတုန္တိ တံ ဘိက္ခုံ နိက္ခာမေတုံ။ ‘‘သစေ ဧတဿ အနုလောမ’’န္တိ သေနာသနရက္ခဏတ္ထာယ အနုညာတမ္ပိ ပဋဂ္ဂိဒါနာဒိံ အတ္တနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ ဧတ္တကေနေဝ ဣဒမ္ပိ ဧတဿ အနုလောမန္တိ ဧဝမဓိပ္ပာယော သိယာ။ ပဋဂ္ဂိဒါနံ ပရိတ္တကရဏဉ္စ အတ္တနော ပရဿ ဝါ ¶ သေနာသနရက္ခဏတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တသ္မာ သစေ တဿ သုတ္တဿ ဧတံ အနုလောမံ သိယာ၊ အတ္တနော န ဝဋ္ဋတိ၊ အညဿ ဝဋ္ဋတီတိ အယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော န ဝဋ္ဋတိ…ပေ… န သက္ကာ လဒ္ဓု’’န္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဘူတဂါမော၊ ဘူတဂါမသညိတာ၊ ဝိကောပနံ ဝါ ဝိကောပါပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၉၄-၉၈။ ဒုတိယေ အညံ ဝစနန္တိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ တတော အညေနေဝ ဝစနေန ပဋိစရတိ။ အထ ဝါ အညေနညံ ပဋိစရတီတိ အညေန ကာရဏေန အညံ ကာရဏံ ပဋိစရတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တတော အညေန စောဒနာယ အမူလကဘာဝဒီပကေန ကာရဏေန ပဋိစရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဋိစရတီတိ စ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စရတိ၊ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ဧဝ ဝါ စရတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ။ ကော အာပန္နောတိအာဒိနာ ပါဠိယံ စောဒနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိက္ခေပါပဇ္ဇနဝသေန အညေန အညံ ပဋိစရဏံ ဒဿိတံ။ အပရမ္ပိ ပန စောဒနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ကထာအပနာမဝသေန ပဝတ္တံ ပါဠိမုတ္တကံ အညေနညံ ပဋိစရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ပါဋလိပုတ္တံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘န တဝ ပါဋလိပုတ္တဂမနံ ပုစ္ဆာမ၊ အာပတ္တိံ ပုစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တတော ရာဇဂဟံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ရာဇဂဟံ ဝါ ယာဟိ ဗြာဟ္မဏဂဟံ ဝါ၊ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တတ္ထ မေ သူကရမံသံ လဒ္ဓ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာဝ ကထံ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခိပန္တောပိ ဟိ ‘‘အညေနညံ ပဋိစရတိ’’စ္စေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။
ယဒေတံ အညေန အညံ ပဋိစရဏဝသေန ပဝတ္တဝစနံ၊ တဒေဝ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဌပေတွာ အညံ ဝဒတီတိ အညဝါဒကန္တိ အာဟ ‘‘အညေနညံ ပဋိစရဏဿေတံ နာမ’’န္တိ။ တုဏှီဘူတဿေတံ နာမန္တိ တုဏှီဘာဝဿေတံ နာမံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အညဝါဒကံ အာရောပေတူတိ အညဝါဒကကမ္မံ အာရောပေတု၊ အညဝါဒကတ္တံ ¶ ဝါ ဣဒါနိ ကရိယမာနေန ကမ္မေန အာရောပေတူတိ အတ္ထော။ ဝိဟေသကံ အာရောပေတူတိ ဧတ္ထာပိ ဝိဟေသကကမ္မံ ဝိဟေသကဘာဝံ ဝါ အာရောပေတူတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အနာရောပိတေ အညဝါဒကေ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ ပါဠိယံ အာဂတအညေနညံပဋိစရဏဝသေန ယုဇ္ဇတိ ¶ ။ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတေန ပန ပါဠိမုတ္တကအညေနညံပဋိစရဏဝသေန အနာရောပိတေ အညဝါဒကေ မုသာဝါဒေန ပါစိတ္တိယံ၊ အာရောပိတေ ဣမိနာဝ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘အာရောပိတေ အညဝါဒကေ မုသာဝါဒေန ဣမိနာ စ ပါစိတ္တိယဒွယံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယာ သာ အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သာပိ ပါဠိယံ အာဂတအညေနညံပဋိစရဏဝသေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝါ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓမ္မကမ္မေန အာရောပိတတာ၊ အာပတ္တိယာ ဝါ ဝတ္ထုနာ ဝါ အနုယုဉ္ဇိယမာနတာ၊ ဆာဒေတုကာမတာယ အညေနညံ ပဋိစရဏံ ဝါ တုဏှီဘာဝေါ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၀၃။ တတိယေ ဓာတုပါဌေ ဈေ-သဒ္ဒေါ စိန္တာယံ ပဌိတောတိ အာဟ ‘‘လာမကတော ဝါ စိန္တာပေန္တီ’’တိအာဒိ။ အယမေဝ စ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဩလောကနတ္ထောပိ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အက္ခရာယ ဝါစေတီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၄၆) ဝိယ ‘‘ဆန္ဒာယာ’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒေနာ’’တိ။
၁၀၅။ ယေန ဝစနေနာတိ ယေန ‘‘ဆန္ဒာယ ဣတ္ထန္နာမော ဣဒံ နာမ ကရောတီ’’တိအာဒိဝစနေန။ ယေန စ ခိယျန္တီတိ ယေန ‘‘ဆန္ဒာယ ဣတ္ထန္နာမော’’တိအာဒိဝစနေန တတ္ထ တတ္ထ ဘိက္ခူနံ သဝနူပစာရေ ဌတွာ အဝဏ္ဏံ ပကာသေန္တိ။
၁၀၆။ အညံ အနုပသမ္ပန္နံ ဥဇ္ဈာပေတီတိ အညေန အနုပသမ္ပန္နေန ဥဇ္ဈာပေတိ။ တဿ ဝါ တံ သန္တိကေ ခိယျတီတိ တဿ အနုပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ ¶ တံ သင်္ဃေန သမ္မတံ ဥပသမ္ပန္နံ ခိယျတိ၊ အဝဏ္ဏံ ဝဒန္တော ဝါ ပကာသေတိ။ အနုပသမ္ပန္နံ သင်္ဃေန သမ္မတန္တိ ဧတ္ထ သမ္မတပုဗ္ဗော သမ္မတောတိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဥဇ္ဈာပနံ ခိယျနဉ္စ မုသာဝါဒဝသေနေဝ ပဝတ္တံ၊ တသ္မာ အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တီတိ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနေ စ ဣမိနာဝ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥဇ္ဈာပေန္တဿ ခိယျန္တဿ စ ဧကက္ခဏေ ဒွေ ဒွေ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ အာပန္နံ။ အထ ဝါ ဤဒိသံ သိက္ခာပဒံ မုသာဝါဒတော ပဌမံ ပညတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓမ္မကမ္မေန သမ္မတတာ၊ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ အဂတိဂမနာဘာဝေါ ¶ ၊ တဿ အဝဏ္ဏကာမတာ၊ ယဿ သန္တိကေ ဝဒတိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ဥဇ္ဈာပနံ ဝါ ခိယျနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဆ အင်္ဂါနိ။
ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၀၈-၁၁၀။ စတုတ္ထေ ဟိမဝဿေနာတိ ဟိမမေဝ ဝုတ္တံ။ အပညာတေတိ အပ္ပတီတေ၊ အပ္ပသိဒ္ဓေတိ အတ္ထော။ ‘‘မဏ္ဍပေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါတိ ဝစနတော ဝိဝဋင်္ဂဏေပိ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဂေါစရပ္ပသုတာတိ ဂေါစရဋ္ဌာနံ ပဋိပန္နာ။ ‘‘အဋ္ဌ မာသေ’’တိ ဣမိနာ ဝဿာနံ စာတုမာသံ စေပိ ဒေဝေါ န ဝဿတိ၊ ပဋိက္ခိတ္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌ မာသေတိ ဝစနတော…ပေ… နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော မာသေတိ ဝဿာနဿ စတ္တာရော မာသေ။ အဝဿိကသင်္ကေတေတိ ဣမိနာ အနုညာတေပိ အဋ္ဌ မာသေ ယတ္ထ ဟေမန္တေ ဒေဝေါ ဝဿတိ၊ တတ္ထ အပရေပိ စတ္တာရော မာသာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဝဿိကသင်္ကေတေတိ ဝစနတော’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ ဣမံ ဒီပေတိ ‘‘ယသ္မိံ ဒေသေ ဟေမန္တေ ဒေဝေါ ဝဿတိ၊ တတ္ထ အဋ္ဌ မာသေ ပဋိက္ခိပိတွာ စတ္တာရော မာသာ အနုညာတာ။ ယတ္ထ ပန ဝဿာနေယေဝ ဝဿတိ၊ တတ္ထ စတ္တာရော မာသေ ပဋိက္ခိပိတွာ အဋ္ဌ မာသာ အနုညာတာ’’တိ။
ဣမိနာဝ နယေန မဇ္ဈိမပဒေသေ ယတ္ထ ဟေမန္တေ ဟိမဝဿံ ဝဿတိ၊ တတ္ထာပိ အဋ္ဌေဝ မာသာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ဝဿာနကာလေ ပကတိအဇ္ဈောကာသေ ဩဝဿကမဏ္ဍပေ ရုက္ခမူလေ စ သန္ထရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဟေမန္တကာလေ ပကတိအဇ္ဈောကာသေ ဩဝဿကမဏ္ဍပါဒီသုပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဉ္စ ¶ ခေါ ယတ္ထ ဟိမဝဿေန သေနာသနံ န တေမတိ၊ ဂိမှကာလေပိ ပကတိအဇ္ဈောကာသာဒီသု ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ တဉ္စ ခေါ အကာလမေဃာဒဿနေ၊ ကာကာဒီနံ နိဗဒ္ဓဝါသရုက္ခမူလေ ပန ကဒါစိပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣမဉ္စ ပန အတ္ထဝိသေသံ ဂဟေတွာ ဘဂဝတာ ပဌမမေဝ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ ဝိသုံ အနုပညတ္တိ န ဝုတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ ယတ္ထ စ ယဒါ စ သန္ထရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တံ သဗ္ဗမိဓ အဇ္ဈောကာသသင်္ခမေဝ ဂတ’’န္တိ။ အထ ဝါ အဝိသေသေန အဇ္ဈောကာသေ သန္ထရဏသန္ထရာပနာနိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဤဒိသေ ကာလေ ဤဒိသေ စ ပဒေသေ ဌပေထာ’’တိ အနုဇာနနမတ္တေနေဝ အလန္တိ န သိက္ခာပဒေ ¶ ဝိသုံ အနုပညတ္တိ ဥဒ္ဓဋာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၆၅-၆၇) ပန ဣမဿေဝ သိက္ခာပဒဿ အနုရူပဝသေန ပညတ္တတ္တာ ‘‘ဧကာ အနုပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
နဝဝါယိမော သီဃံ န နဿတီတိ အာဟ ‘‘နဝဝါယိမော ဝါ’’တိ။ ဩနဒ္ဓကောတိ စမ္မေန ဩနဒ္ဓါ။ ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကောတိ ဣဒံ တဿ ပရိဝိတက္ကဒဿနမတ္တံ၊ ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကဿ ပန စီဝရကုဋိ န ဝဋ္ဋတီတိ နတ္ထိ။ ကာယာနုဂတိကတ္တာတိ ဘိက္ခုနော တတ္ထေဝ သန္နိဟိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ တသ္မိံယေဝ ကာလေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ စီဝရကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ပန အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တဿပိ အာပတ္တိယေဝ။ ‘‘ယသ္မာ ပန ဒါယကေဟိ ဒါနကာလေယေဝ သဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ကမ္ဗလံ ‘ပါဒပုဉ္ဆနိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒိန္နံ တထေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ‘ဣမံ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနံ အဗ္ဘောကာသေပိ ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နံ စေ၊ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ကာလေ အဗ္ဘောကာသေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပေသေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဣမံ ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝသတိ၊ တဿ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပေသေတဗ္ဗံ။
ဝလာဟကာနံ အနုဋ္ဌိတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဣမိနာ စ ဂိမှာနေပိ မေဃေ ဥဋ္ဌိတေ မဉ္စပီဌာဒိံ ယံကိဉ္စိ သေနာသနံ အဇ္ဈောကာသေ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါတိ နိသီဒန္တာနံ ပါဒပတနဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘သမ္မဇ္ဇန္တဿ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ အပရေ။ ‘‘ဗဟိ ဝါလုကာယ အဂမနနိမိတ္တံ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါ ဝါလိကာ ဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧကေ ¶ ။ ကစဝရံ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာ ဗဟိ ဆဋ္ဋေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ကစဝရံ ဆဍ္ဍေဿာမီတိ ဝါလိကာ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာတိ ဒီပေတိ။
၁၁၁။ အန္တော သံဝေဌေတွာ ဗဒ္ဓန္တိ ဧရကပတ္တာဒီဟိ ဝေဏိံ ကတွာ တာယ ဝေဏိယာ ဥဘောသု ပဿေသု ဝိတ္ထတဋ္ဌာနေသု ဗဟုံ ဝေဌေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ၊ တာဝ အန္တော အာကဍ္ဎနဝသေန ဝေဌေတွာ မဇ္ဈေ သင်္ခိပိတွာ တိရိယံ တတ္ထ တတ္ထ ဗန္ဓိတွာ ကတံ။ ကပ္ပံ လဘိတွာတိ ဂစ္ဆာတိ ဝုတ္တဝစနေန ကပ္ပံ လဘိတွာ။ ထေရဿ ဟိ အာဏတ္တိယာ ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တိ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘နိသီဒိတွာ သယံ ဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ အညတ္ထ ဂစ္ဆတီတိ တံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆတိ။ လေဍ္ဍုပါတုပစာရတော ဗဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ပဌမပါဒုဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ပါကတိကံ အကတွာတိ အပ္ပဋိသာမေတွာ။ အန္တရသန္နိပါတေတိ အန္တရန္တရာ သန္နိပါတေ။
အာဝါသိကာနံယေဝ ပလိဗောဓောတိ ဧတ္ထ အာဂန္တုကေဟိ အာဂန္တွာ ကိဉ္စိ အဝတွာ တတ္ထ နိသိန္နေပိ ¶ အာဝါသိကာနံယေဝ ပလိဗောဓောတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာပစ္စရိဝါဒေ ပန ‘‘အညေသု အာဂန္တွာ နိသိန္နေသူ’’တိ ဣဒံ အမှာကန္တိ ဝတွာ ဝါ အဝတွာ ဝါ နိသိန္နေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ပါစိတ္တိယမေဝ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန သန္ထရဏသန္ထရာပနေ သတိ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ဥဿာရကဿ၊ ဣဒံ ဓမ္မကထိကဿာ’’တိ ဝိသုံ ပညတ္တတ္တာ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ပါစိတ္တိယေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တသ္မိံ အာဂန္တွာ နိသိန္နေ တဿ ပလိဗောဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ဓမ္မကထိကဿ အနုဋ္ဌာပနီယတ္တာ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အာဂန္တုကဿ ပန ပစ္ဆာ အာဂတေဟိ ဝုဍ္ဎတရေဟိ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တ’’န္တိ။
၁၁၂။ ဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာတိ စိမိလိကာယ သတိ တဿာ ဥပရိ၊ အသတိ သုဒ္ဓဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာ။ သီဟစမ္မာဒီနံ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ –
‘‘န ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာစမ္မာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ သီဟစမ္မံ ဗျဂ္ဃစမ္မံ ဒီပိစမ္မံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၅) –
ဧဝံ ဝုတ္တာယ ခန္ဓကပါဠိယာ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အန္တောပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဗဟိပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတွာ ပရိဘောဂေါယေဝ ပဋိက္ခိတ္တော၊ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပရိဘောဂေါ ပန အပ္ပဋိက္ခိတ္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ယထာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ပါသာဒပရိဘောဂ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဝစနတော ပုဂ္ဂလိကေပိ သေနာသနေ သေနာသနပရိဘောဂဝသေန နိယမိတံ သုဝဏ္ဏဃဋာဒိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋမာနမ္ပိ ကေဝလံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝမိဒံ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိယမာနမ္ပိ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ တံ တံ ဝိဟာရံ ဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒါရုမယပီဌန္တိ ဖလကမယမေဝ ပီဌံ ဝုတ္တံ။ ပါဒကထလိကန္တိ အဓောတပါဒဋ္ဌပနကံ။ အဇ္ဈောကာသေ ရဇနံ ပစိတွာ…ပေ… ပဋိသာမေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ထေဝေ အသတိ ရဇနကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။
၁၁၃။ ‘‘ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇိံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဩတာပေန္တော ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ကိဉ္စာပိ ‘ဧတ္တကံ ဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’န္တိ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ တထာပိ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမ္မ နာတိဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ¶ ဥတ္တာနမေဝ။ မဉ္စာဒီနံ သင်္ဃိကတာ၊ ဝုတ္တလက္ခဏေ ဒေသေ သန္ထရဏံ ဝါ သန္ထရာပနံ ဝါ၊ အပလိဗုဒ္ဓတာ၊ အာပဒါယ အဘာဝေါ၊ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန အနာပုစ္ဆံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ဟောတိ၊ အတ္တနော ပလိဗောဓံ ဝိယ မညတိ၊ တထာရူပံ အနာပုစ္ဆိတွာ တံ သေနာသနံ တဿ အနိယျာတေတွာ နိရပေက္ခော ဂစ္ဆတိ၊ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမေယျ၊ ဧကေန ပါဒေန လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒါတိက္ကမေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝတွာ အင်္ဂေသုပိ နိရပေက္ခတာယ သဒ္ဓိံ ဆ အင်္ဂါနိ ¶ ဝုတ္တာနိ။ ပါဠိယံ ပန အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘နိရပေက္ခော ဂစ္ဆတီ’’တိ အယံ ဝိသေသော န ဒိဿတိ။ ‘‘ဩတာပေန္တော ဂစ္ဆတီ’’တိ စ ဩတာပနဝိသယေ ဧဝ သာပေက္ခဂမနေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ယဒိ အညတ္ထာပိ သာပေက္ခဂမနေ အနာပတ္တိ သိယာ၊ ‘‘အနာပတ္တိ သာပေက္ခော ဂစ္ဆတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။
ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၁၆။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒေ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒဉ္စ အဋ္ဌကထာသု တထာဝုတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အညမ္ပိ တာဒိသံ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတံ ပစ္စတ္ထရဏမေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏံ နာမ ပါဝါရော ကောဇဝေါတိ ဧတ္တကမေဝါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ ဣမိနာ န သမေတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သေနာသနတောတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမသေနာသနတော။ ယော ကောစီတိ တဿ ဉာတကော ဝါ အညာတကော ဝါ ယော ကောစိ။
၁၁၇။ ပရိဝေဏန္တိ ဧကေကဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရံ။ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သဝိသေသံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ‘‘အပရိစ္ဆန္နေ မဏ္ဍပေ’’တိ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘အပရိစ္ဆန္နမဏ္ဍပေ ဝါ ပရိစ္ဆန္နေ ဝါပိ ဗဟူနံ သန္နိပါတဘူတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘောဇနသာလာယမ္ပိ အယံ ဝိသေသော လဗ္ဘတိယေဝ။ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဝိသေသေတွာ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ပလုဇ္ဇတီတိ ဝိနဿတိ။ နဿေယျာတိ စောရာဒီဟိ ဝိနဿေယျ။
၁၁၈။ ယေန ¶ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ ဝိနန္တိ၊ တံ မဉ္စပီဌကဝါနံ။ သိလုစ္စယလေဏန္တိ သိလုစ္စယေ လေဏံ၊ ပဗ္ဗတဂုဟာတိ အတ္ထော။ ‘‘သေနာသနံ ဥပစိကာဟိ ခါယိတ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝတ္ထုအနုရူပဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဥပစိကာသင်္ကာယ အဘာဝေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ဂမိကဝတ္တံ ပညပေန္တေန ¶ ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ ဣတိကတ္တဗ္ဗာကာရမတ္တဒဿနတ္ထံ ‘‘အာပုစ္ဆနံ ပန ဝတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဝတ္တဘေဒေန ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿနတ္ထံ။ တေနေဝ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ ယတ္ထ ဥပစိကာ နာရောဟန္တိ၊ တံ အနာပုစ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝက္ခတိ၊ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တာဒိသေ သေနာသနေ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တဿ ပါစိတ္တိယံ နတ္ထိ၊ ဂမိကဝတ္တဝသေန ပန အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆတော ဝတ္တဘေဒေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။
ပစ္ဆိမဿ အာဘောဂေန မုတ္တိ နတ္ထီတိ တဿ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တဿ အညဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဝါ ပေသေတွာ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဂမနစိတ္တဿ ဥပ္ပန္နဋ္ဌာနတော အနာပုစ္ဆိတွာ ဂစ္ဆတော ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယံ။ ကိဉ္စာပိ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ အဇ္ဈောကာသေ နိက္ခိပိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဣဓ ဝိသုံ အာပတ္တိ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ အကာလေ အဇ္ဈောကာသေ မဉ္စပီဌာနိ ပညပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ၊ ပရိက္ခေပါတိက္ကမေ ဣမိနာ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘မဏ္ဍပေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါ’’တိ ဣမိနာ အဇ္ဈောကာသောပိ သင်္ဂဟိတောယေဝါတိ တတ္ထာပိ ဒုက္ကဋံ ဣဓ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေယျံ ပန အဇ္ဈောကာသေ သန္ထရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဥဘယေနပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ သင်္ဃိကံယေဝ သေယျံ သန္ထရိတွာ ပက္ကမန္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ဥဘောသု ဧကေကသ္မိံ သင်္ဃိကေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဝုတ္တလက္ခဏသေယျာ၊ တဿာ သင်္ဃိကတာ၊ ဝုတ္တလက္ခဏေ ဝိဟာရေ သန္ထရဏံ ဝါ သန္ထရာပနံ ဝါ၊ အပလိဗုဒ္ဓတာ၊ အာပဒါယ အဘာဝေါ၊ အနပေက္ခဿ ဒိသာပက္ကမနံ၊ ဥပစာရသီမာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ သတ္တ အင်္ဂါနိ။
ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၁၉-၁၂၁။ ဆဋ္ဌေ အနုပဝိသိတွာတိ သမီပံ ပဝိသိတွာ။ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တောတိ ¶ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဗဟူပကာရတံ ဓမ္မကထိကာဒီနံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော။ သမန္တာ ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထောတိ မဇ္ဈေ ပညတ္တမဉ္စပီဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
၁၂၂။ ဥပစာရံ ¶ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဥပစာရံ ဌပေတွာ။ ဧကဝိဟာရေတိ ဧကသ္မိံ သေနာသနေ။ ဧကပရိဝေဏေတိ တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရေ။ ‘‘ဂိလာနော ပဝိသတီတိအာဒီသု အနာပတ္တိကာရဏသဗ္ဘာဝတော ဂိလာနာဒိတာယ ပဝိသိဿာမီတိ ဥပစာရံ ပဝိသန္တဿ သတိပိ သမ္ဗာဓေတုကာမတာယ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာယေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ သတိ အဂိလာနာဒိဘာဝေါပိ ဝိသုံ အင်္ဂေသု ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘သင်္ဃိကဝိဟာရတာ၊ အနုဋ္ဌာပနီယဘာဝဇာနနံ၊ သမ္ဗာဓေတုကာမတာ၊ ဥပစာရေ နိသီဒနံ ဝါ နိပဇ္ဇနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၂၆။ သတ္တမေ ကောဋ္ဌကာနီတိ ဒွါရကောဋ္ဌကာနိ။ ‘‘နိက္ခမာတိ ဝစနံ သုတွာပိ အတ္တနော ရုစိယာ နိက္ခမတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။
၁၂၈။ အလဇ္ဇိံ နိက္ကဍ္ဎတီတိအာဒီသု ပဌမံ အလဇ္ဇီအာဒိဘာဝေန နိက္ကဍ္ဎိဿာမီတိ စိန္တေတွာ နိက္ကဍ္ဎန္တဿ စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိတာယ ကောပေ ဥပ္ပန္နေပိ အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သင်္ဃိကဝိဟာရော၊ ဥပသမ္ပန္နဿ ဘဏ္ဍနကာရကဘာဝါဒိဝိနိမုတ္တတာ၊ ကောပေန နိက္ကဍ္ဎနံ ဝါ နိက္ကဍ္ဎာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၂၉-၁၃၁။ အဋ္ဌမေ ဥပရိမတလေ ပဒရာနံ အသန္ထရိတတ္တာ ‘‘ဥပရိအစ္ဆန္နတလာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ သင်္ဃိကော ဝိဟာရော ¶ ၊ အသီသဃဋ္ဋာ ဝေဟာသကုဋိ ¶ ၊ ဟေဋ္ဌာ သပရိဘောဂတာ၊ အပဋာဏိဒိန္နေ အာဟစ္စပါဒကေ နိသီဒနံ ဝါ နိပဇ္ဇနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၃၅။ နဝမေ ‘‘မဟလ္လကော နာမ ဝိဟာရော သသာမိကော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သညာစိကာယ ကုဋိယာ အနာပတ္တိ။ ‘‘အဍ္ဎတေယျဟတ္ထမ္ပီ’’တိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တဝစနံ ပါဠိယာ သမေတီတိ အာဟ ‘‘တံ သုဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏဿ ဩကာသဿ ဒဿိတတ္တာ ကဝါဋံ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထဝိတ္ထာရတော ဦနကံ ဝါ ဟောတု အဓိကံ ဝါ၊ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏံယေဝ ဩကာသော’’တိ ဝဒန္တိ။
ယဿ ဝေမဇ္ဈေတိ ယဿ ဝိဟာရဿ ဝေမဇ္ဈေ။ သာ အပရိပူရဥပစာရာပိ ဟောတီတိ ဝိဝရိယမာနံ ကဝါဋံ ယံ ဘိတ္တိံ အာဟနတိ၊ သာ သမန္တာ ကဝါဋဝိတ္ထာရပ္ပမာဏဥပစာရရဟိတာပိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာလောကံ သန္ဓေတိ ပိဓေတီတိ အာလောကသန္ဓိ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဆာဒါပေသိ၊ ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပာပေသီတိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နဒေါသေန သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ လေပံ အနုဇာနန္တေန စ ဒွါရဗန္ဓဿ သမန္တာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏေယေဝ ပဒေသေ ပုနပ္ပုနံ လေပဿ အနုညာတတ္တာ တတော အညတ္ထ ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပေန္တဿ ဝါ လိမ္ပာပေန္တဿ ဝါ ဘိတ္တိယံ မတ္တိကာယ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ ပုန စတုတ္ထလေပေ ဒိန္နေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ‘‘ပုနပ္ပုနံ လေပဒါနဿ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အညတ္ထ ပဋိက္ခိတ္တမတ္တံ ဌပေတွာ ပါစိတ္တိယဿ အဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ အနုရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ သံဝိဓာတဗ္ဗံ။ အပ္ပဟရိတေတိ ဧတ္ထ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဟရိတေ’’တိ။ ပတနောကာသောတိ ပတနောကာသတ္တာ တတြ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ဥပရိ ပတေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ ဟရိတေ ဌိတော အဓိဋ္ဌေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဝစနေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ – သစေ ဝိဟာရဿ သမန္တာ ဝုတ္တပ္ပမာဏေ ပရိစ္ဆေဒေ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒီနိ န သန္တိ၊ တတ္ထ ဝိဟာရော ကာရေတဗ္ဗော။ ယတ္ထ ပန သန္တိ၊ တတ္ထ ကာရာပေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ။
၁၃၆။ ဧကေကံ ¶ မဂ္ဂံ ဥဇုကမေဝ ဥဋ္ဌပေတွာ ဆာဒနံ မဂ္ဂေန ဆာဒနံ နာမ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ¶ ‘‘မဂ္ဂေန ဆာဒေန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ပန နယေန သဗ္ဗသ္မိံ ဝိဟာရေ ဧကဝါရံ ဆာဒိတေ တံ ဆဒနံ ဧကမဂ္ဂန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘ဒွေ မဂ္ဂေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိယာယေန ဆာဒနေပိ ဣမိနာဝ နယေန ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဆာဒါပေသီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ဆဒနံ ဆဒနူပရိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန စ သမေတိ၊ တသ္မာ ဒွေ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယာယ မဂ္ဂံ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဒွေ ဆဒနာနိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယံ ဆဒနံ ‘‘ဧဝံ ဆာဒေဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
ကေစိ ပန ‘‘ပဌမံ တာဝ ဧကဝါရံ အပရိသေသံ ဆာဒေတွာ ပုန ဆဒနဒဏ္ဍကေ ဗန္ဓိတွာ ဒုတိယဝါရံ တထေဝ ဆာဒေတဗ္ဗံ၊ တတိယဝါရစတုတ္ထဝါရေ သမ္ပတ္တေ ဒွေ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘ပဌမဝါရေယေဝ တယောပိ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ စတုတ္ထတော ပဋ္ဌာယ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တဒုဘယမ္ပိ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ န သမေတိ။ တတိယာယ မဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ တတိယာယာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ၊ တတိယံ မဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနန္တိ မဂ္ဂဝသေန ဆာဒိတာနံ တိဏ္ဏံ ဆဒနာနံ။ တိဏ္ဏံ ပရိယာယာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စတုတ္ထေ မဂ္ဂေ ဝါ ပရိယာယေ ဝါတိ စ တထာ ဆာဒေန္တာနံ စတုတ္ထံ ဆာဒနမေဝ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ မဟလ္လကဝိဟာရတာ၊ အတ္တနော ဝါသာဂါရတာ၊ ဥတ္တရိ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၄၀။ ဒသမေ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ‘‘သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ’’တိ ဗာဟိရပရိဘောဂဝသေန ပဌမံ ပညတ္တတ္တာ ‘‘သပ္ပာဏကံ ဥဒကံ ပရိဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ သိက္ခာပဒံ အတ္တနော နဟာနပါနာဒိပရိဘောဂဝသေန ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မိံ ဝါ ပဌမံ ပညတ္တေပိ အတ္တနော ပရိဘောဂဝသေနေဝ ပညတ္တတ္တာ ¶ ပုန ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဗာဟိရပရိဘောဂဝသေနေဝ ပညတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
သပ္ပာဏကသညိဿ ‘‘ပရိဘောဂေန ပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာနန္တဿပိ သိဉ္စနသိဉ္စာပနံ ‘‘ပဒီပေ နိပတိတွာ ပဋင်္ဂါဒိပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ဇာနန္တဿ ပဒီပုဇ္ဇလနံ ဝိယ ဝိနာပိ ဝဓကစေတနာယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ’’န္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ ¶ ။ ဥဒကဿ သပ္ပာဏကတာ၊ ‘‘သိဉ္စနေန ပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ဇာနနံ၊ တာဒိသမေဝ စ ဥဒကံ၊ ဝိနာ ဝဓကစေတနာယ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန တိဏာဒီနံ သိဉ္စနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော သေနာသနဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါတိပိ ဣမဿေဝ နာမံ။
၃။ ဩဝါဒဝဂ္ဂေါ
၁။ ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၄၄။ ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ ကထာနုသာရေနာတိ ‘‘သော ထေရော ကိံသီလော ကိံသမာစာရော ကတရကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆန္တာနံ ပုစ္ဆာကထာနုသာရေန။ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ နိရာမိသေနေဝ စိတ္တေန ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။ အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတာ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာတိ အာဟ ‘‘သဂ္ဂမဂ္ဂဂမနေပီ’’တိအာဒိ။ အပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ မောက္ခမဂ္ဂဂမနေတိ ဒီပေတိ။ တိရစ္ဆာနဘူတန္တိ တိရောကရဏဘူတံ၊ ဗာဓိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဒ္ဓါသေဝနာ ဟိ တိရစ္ဆာနကထာ သဂ္ဂမောက္ခာနံ ဗာဓိကာဝ ဟောတိ။ သမိဒ္ဓါတိ ပရိပုဏ္ဏော။ သဟိတတ္ထောတိ ယုတ္တတ္ထော။ အတ္ထဂမ္ဘီရတာဒိယောဂတော ဂမ္ဘီရော။ ဗဟုရသောတိ အတ္ထရသာဒိဗဟုရသော။ လက္ခဏပဋိဝေဓသံယုတ္တောတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏပဋိဝေဓရသအာဝဟနတော လက္ခဏပဋိဝေဓသံယုတ္တော။
၁၄၅-၁၄၇။ ပရတောတိ ပရတ္ထ၊ ဥတ္တရိန္တိ အတ္ထော။ ကရောန္တောဝါတိ ပရိဗာဟိရေ ကရောန္တောယေဝ။ ပါတိမောက္ခောတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တပ္ပဘေဒံ သိက္ခာပဒသီလံ ¶ ။ တဉှိ ယော နံ ပါတိ ရက္ခတိ၊ တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သံဝရဏံ သံဝရော၊ ကာယဝစီဒွါရာနံ ပိဒဟနံ။ ယေန ဟိ တေ သံဝုတာ ပိဟိတာ ဟောန္တိ၊ သော သံဝရော၊ ကာယိကဝါစသိကဿ အဝီတိက္ကမဿေတံ နာမံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရေန သံဝုတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရော။ တထာဘူတော စ ယသ္မာ တေန သမင်္ဂီ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ ¶ ။ ဝတ္တတီတိ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတိ။ ဝိဟရတီတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒဿိတော။
သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ပါဠိယာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဝိဘင်္ဂေတိ ဈာနဝိဘင်္ဂေ။ သီလံ ပတိဋ္ဌာတိအာဒီနိ ပါတိမောက္ခဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ တတ္ထ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၁) သီလန္တိ ကာမဉ္စေတံ သဟ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေန ဣဇ္ဈနကဿ ပါတိမောက္ခဿေဝ ဝေဝစနံ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဓမ္မတော ဧတံ သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝါ ဝိရမန္တဿ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ဝါ ပူရေန္တဿ စေတနာဒယော ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ပန ပါတိမောက္ခသီလေန ဘိက္ခု သာသနေ ပတိဋ္ဌာတိ နာမ၊ တသ္မာ တံ ‘‘ပတိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတိဋ္ဌဟတိ ဝါ ဧတ္ထ ဘိက္ခု၊ ကုသလဓမ္မာ ဧဝ ဝါ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌဟန္တီတိ ပတိဋ္ဌာ။ အယမတ္ထော ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂) စ ‘‘ပတိဋ္ဌာ၊ မဟာရာဇ၊ သီလံ သဗ္ဗေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာန’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) စ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ န ပရိဟာယန္တီ’’တိ စ အာဒိသုတ္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
တဒေတံ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိအတ္ထေန အာဒိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘တသ္မာတိဟ တွံ၊ ဥတ္တိယ၊ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၂)။
ယထာ ဟိ နဂရဝဍ္ဎကီ နဂရံ မာပေတုကာမော ပဌမံ နဂရဋ္ဌာနံ သောဓေတိ၊ တတော အပရဘာဂေ ဝီထိစတုက္ကသိင်္ဃာဋကာဒိပရိစ္ဆေဒေန ဝိဘဇိတွာ နဂရံ မာပေတိ၊ ဧဝမေဝ ယောဂါဝစရော အာဒိမှိ သီလံ သောဓေတိ၊ တတော အပရဘာဂေ ¶ သမာဓိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ သစ္ဆိကရောတိ။ ယထာ ဝါ ပန ရဇကော ပဌမံ တီဟိ ခါရေဟိ ဝတ္ထံ ဓောဝိတွာ ပရိသုဒ္ဓေ ဝတ္ထေ ယဒိစ္ဆကံ ရင်္ဂဇာတံ ဥပနေတိ၊ ယထာ ဝါ ပန ဆေကော စိတ္တကာရော ရူပံ လိခိတုကာမော အာဒိတော ဘိတ္တိပရိကမ္မံ ကရောတိ၊ တတော အပရဘာဂေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝမေဝ ယောဂါဝစရော အာဒိတောဝ သီလံ ဝိသောဓေတွာ အပရဘာဂေ သမထဝိပဿနာဒယော ဓမ္မေ သစ္ဆိကရောတိ။ တသ္မာ သီလံ ‘‘အာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။
တဒေတံ စရဏသရိက္ခတာယ စရဏံ။ ‘‘စရဏာ’’တိ ပါဒါ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာ ဟိ ဆိန္နစရဏဿ ပုရိသဿ ဒိသံဂမနာဘိသင်္ခါရော န ဇာယတိ၊ ပရိပုဏ္ဏပါဒဿေဝ ဇာယတိ၊ ဧဝမေဝ ယဿ သီလံ ဘိန္နံ ¶ ဟောတိ ခဏ္ဍံ အပရိပုဏ္ဏံ၊ တဿ နိဗ္ဗာနဂမနာယ ဉာဏဂမနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ ယဿ ပန တံ အဘိန္နံ ဟောတိ အခဏ္ဍံ ပရိပုဏ္ဏံ၊ တဿ နိဗ္ဗာနဂမနာယ ဉာဏဂမနံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ သီလံ ‘‘စရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
တဒေတံ သံယမနဝသေန သံယမော၊ သံဝရဏဝသေန သံဝရောတိ ဥဘယေနပိ သီလသံယမော စေဝ သီလသံဝရော စ ကထိတော။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ သံယမေတိ ဝီတိက္ကမဝိပ္ဖန္ဒနံ၊ ပုဂ္ဂလံ ဝါ သံယမေတိ ဝီတိက္ကမဝသေန တဿ ဝိပ္ဖန္ဒိတုံ န ဒေတီတိ သံယမော၊ ဝီတိက္ကမဿ ပဝေသနဒွါရံ သံဝရတိ ပိဒဟတီတိ သံဝရော။ မောက္ခန္တိ ဥတ္တမံ မုခဘူတံ ဝါ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ စတုဗ္ဗိဓော အာဟာရော မုခေန ပဝိသိတွာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဖရတိ၊ ဧဝံ ယောဂိနောပိ စတုဘူမကကုသလံ သီလမုခေန ပဝိသိတွာ အတ္ထသိဒ္ဓိံ သမ္ပာဒေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မောက္ခ’’န္တိ။ ပမုခေ သာဓူတိ ပမောက္ခံ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ သေဋ္ဌံ ပဓာနန္တိ အတ္ထော။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာတိ စတုဘူမကကုသလာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ပမောက္ခံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ သေဋ္ဌံ ပဓာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကာယိကော အဝီတိက္ကမောတိ တိဝိဓံ ကာယသုစရိတံ။ ဝါစသိကောတိ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ။ ကာယိကဝါစသိကောတိ တဒုဘယံ။ ဣမိနာ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ ပရိယာဒါယ ဒဿေတိ။ သံဝုတောတိ ပိဟိတော၊ သံဝုတိန္ဒြိယော ပိဟိတိန္ဒြိယောတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ သံဝုတဒွါရံ ဂေဟံ ‘‘သံဝုတဂေဟံ ပိဟိတဂေဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓ သံဝုတိန္ဒြိယော ‘‘သံဝုတော’’တိ ဝုတ္တော။ ပါတိမောက္ခသံဝရေနာတိ ပါတိမောက္ခသင်္ခါတေန သံဝရေန။ ဥပေတောတိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ အညမညဝေဝစနာနိ။
ဣရိယတီတိအာဒီဟိ ¶ သတ္တဟိပိ ပဒေဟိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ဣရိယာပထဝိဟာရော ကထိတော။ တတ္ထ ဣရိယတီတိ စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ အညတရသမင်္ဂိဘာဝတော ဣရိယတိ။ တေဟိ ဣရိယာပထစတုက္ကေဟိ ကာယသကဋဝတ္တနေန ဝတ္တတိ။ ဧကံ ဣရိယာပထဒုက္ခံ အပရေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ စိရဋ္ဌိတိဘာဝေန သရီရရက္ခဏတော ပါလေတိ။ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ အသဏ္ဌဟိတွာ သဗ္ဗဣရိယာပထေ ဝတ္တနတော ယပေတိ။ တေန တေန ဣရိယာပထေန တထာ တထာ ကာယဿ ယာပနတော ယာပေတိ။ စိရကာလဝတ္တာပနတော စရတိ။ ဣရိယာပထေန ဣရိယာပထံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇီဝိတဟရဏတော ဝိဟရတိ။
မိစ္ဆာဇီဝပဋိသေဓကေနာတိ –
‘‘ဣဓေကစ္စော ဝေဠုဒါနေန ဝါ ပတ္တဒါနေန ဝါ ပုပ္ဖ ဖလ သိနာနဒန္တကဋ္ဌဒါနေန ဝါ စာဋုကမျတာယ ¶ ဝါ မုဂ္ဂသူပျတာယ ဝါ ပါရိဘဋယတာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကေန ဝါ အညတရညတရေန ဝါ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌေန မိစ္ဆာအာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အနာစာရော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၃) –
ဧဝံ ဝုတ္တအနာစာရသင်္ခါတမိစ္ဆာဇီဝပဋိပက္ခေန။
န ဝေဠုဒါနာဒိနာ အာစာရေနာတိ –
‘‘ဣဓေကစ္စော န ဝေဠုဒါနေန န ပတ္တ န ပုပ္ဖ န ဖလ န သိနာန န ဒန္တကဋ္ဌ န စာဋုကမျတာယ န မုဂ္ဂသူပျတာယ န ပါရိဘဋယတာယ န ဇင်္ဃပေသနိကေန န အညတရညတရေန ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌေန မိစ္ဆာအာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၃) –
ဧဝံ ဝုတ္တေန န ဝေဠုဒါနာဒိနာ အာစာရေန။
ဝေသိယာဒိအဂေါစရံ ပဟာယာတိ –
‘‘ဣဓေကစ္စော ဝေသိယဂေါစရော ဝါ ဟောတိ ဝိဓဝ ထုလ္လကုမာရိ ပဏ္ဍက ဘိက္ခုနိ ပါနာဂါရဂေါစရော ဝါ၊ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ရာဇူဟိ ရာဇမဟာမတ္တေဟိ တိတ္ထိယေဟိ တိတ္ထိယသာဝကေဟိ အနနုလောမိကေန သံသဂ္ဂေန၊ ယာနိ ပန တာနိ ကုလာနိ အဿဒ္ဓါနိ ¶ အပ္ပသန္နာနိ အနောပါနဘူတာနိ အက္ကောသကပရိဘာသကာနိ အနတ္ထကာမာနိ အဟိတကာမာနိ အဖာသုကကာမာနိ အယောဂက္ခေမကာမာနိ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပါသကာနံ ဥပါသိကာနံ၊ တထာရူပါနိ ကုလာနိ သေဝတိ ဘဇတိ ပယိရုပါသတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဂေါစရော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၄) –
ဧဝမာဂတံ ဝေသိယာဒိအဂေါစရံ ပဟာယ။
သဒ္ဓါသမ္ပန္နကုလာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥပနိဿယဂေါစရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တိဝိဓော ဟိ ဂေါစရော ဥပနိဿယဂေါစရော အာရက္ခဂေါစရော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရောတိ။ ကတမော ဥပနိဿယဂေါစရော? ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ကလျာဏမိတ္တော၊ ယံ နိဿာယ အသုတံ သုဏာတိ၊ သုတံ ပရိယောဒပေတိ၊ ကင်္ခံ ¶ ဝိတရတိ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ၊ စိတ္တံ ပသာဒေတိ။ ယဿ ဝါ ပန အနုသိက္ခမာနော သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ၊ သီလေန သုတေန စာဂေန ပညာယ ဝဍ္ဎတိ၊ အယံ ဥပနိဿယဂေါစရော။ ကတမော အာရက္ခဂေါစရော? ဣဓ ဘိက္ခု အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝီထိံ ပဋိပန္နော ဩက္ခိတ္တစက္ခု ယုဂမတ္တဒဿာဝီ သံဝုတော ဂစ္ဆတိ၊ န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော၊ န အဿံ၊ န ရထံ၊ န ပတ္တိံ၊ န ဣတ္ထိံ၊ န ပုရိသံ ဩလောကေန္တော၊ န ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တော၊ န အဓော ဩလောကေန္တော၊ န ဒိသာဝိဒိသံ ဝိပေက္ခမာနော ဂစ္ဆတိ၊ အယံ အာရက္ခဂေါစရော။ ကတမော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော? စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ ယတ္ထ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ကော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ဂေါစရော သကော ပေတ္တိကော ဝိသယော? ယဒိဒံ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂)၊ အယံ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော။ ဣတိ အယံ တိဝိဓော ဂေါစရော ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အပ္ပမတ္တကေသု ဝဇ္ဇေသူတိ အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဘေဒေသု ဝဇ္ဇေသု။ ဘယတော ဒဿနသီလောတိ ပရမာဏုမတ္တံ ဝဇ္ဇံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓသိနေရုပဗ္ဗတသဒိသံ ကတွာ ဒဿနသဘာဝေါ၊ သဗ္ဗလဟုကံ ဝါ ဒုဗ္ဘာသိတမတ္တံ ပါရာဇိကသဒိသံ ကတွာ ဒဿနသဘာဝေါ။ သမ္မာ အာဒါယာတိ သမ္မဒေဝ သက္ကစ္စံ သဗ္ဗသော ဝါ အာဒိယိတွာ။
ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ¶ သောတဗ္ဗတော သုတံ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ တံ ဓာရေတီတိ သုတဓရော၊ သုတဿ အာဓာရဘူတော။ ယဿ ဟိ ဣတော ဂဟိတံ ဧတ္တော ပလာယတိ၊ ဆိဒ္ဒဃဋေ ဥဒကံ ဝိယ န တိဋ္ဌတိ၊ ပရိသမဇ္ဈေ ဧကံ သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ ကထေတုံ ဝါ ဝါစေတုံ ဝါ န သက္ကောတိ၊ အယံ န သုတဓရော နာမ။ ယဿ ပန ဥဂ္ဂဟိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟိတကာလသဒိသမေဝ ဟောတိ၊ ဒသပိ ဝီသတိပိ ဝဿာနိ သဇ္ဈာယံ အကရောန္တဿ န နဿတိ၊ အယံ သုတဓရော နာမ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဒဿ တ’’န္တိအာဒိ။ ဧကပဒမ္ပိ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနဋ္ဌံ ဟုတွာ သန္နိစိယတီတိ သန္နိစယော၊ သုတံ သန္နိစယော ဧတသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယောတိ အာဟ ‘‘သုတံ သန္နိစိတံ အသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယော’’တိ။ ယဿ ဟိ သုတံ ဟဒယမဉ္ဇုသာယံ သန္နိစိတံ သိလာယ လေခါ ဝိယ သုဝဏ္ဏဃဋေ ပက္ခိတ္တာ သီဟဝသာ ဝိယ စ သာဓု တိဋ္ဌတိ၊ အယံ သုတသန္နိစယော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေန…ပေ… အဝိနာသံ ဒဿေတီ’’တိ။
ဓာတာတိ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ။ ဧကဿ ဟိ ဥဂ္ဂဟိတဗုဒ္ဓဝစနံ နိစ္စကာလိကံ န ဟောတိ၊ ‘‘အသုကသုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ ကထေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သဇ္ဈာယိတွာ အညေဟိ သံသန္ဒိတွာ ပရိပုစ္ဆာဝသေန အတ္ထံ ဩဂါဟိတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဧကဿ ပဂုဏံ ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒါဘာဝတော ဂင်္ဂါသောတသဒိသံ ဘဝင်္ဂသောတသဒိသဉ္စ အကိတ္တိမံ သုခပ္ပဝတ္တိ ဟောတိ၊ ‘‘အသုကသုတ္တံ ¶ ဝါ ဇာတကံ ဝါ ကထေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဥဒ္ဓရိတွာ တမေဝ ကထေတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဓာတာ’’တိ။ ဝါစာယ ပဂုဏာ ကတာတိ သုတ္တဒသကဝဂ္ဂဒသကပဏ္ဏာသဒသကဝသေန ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာ၊ ဒသ သုတ္တာနိ ဂတာနိ၊ ဒသ ဝဂ္ဂါနိ ဂတာနီတိအာဒိနာ သလ္လက္ခေတွာ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာတိ အတ္ထော။ သုတ္တေကဒေသဿ ဟိ သုတ္တမတ္တဿ စ ဝစသာ ပရိစယော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ ဝဂ္ဂါဒိဝသေနေဝ။ မနသာ အနုပေက္ခိတာတိ မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ၊ ဘာဂသော နိဇ္ဈာယိတာ စိန္တိတာတိ အတ္ထော။ အာဝဇ္ဇန္တဿာတိ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတုံ ဗုဒ္ဓဝစနံ မနသာ စိန္တေန္တဿ။ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ သုဋ္ဌု ယာထာဝတော ပဋိဝိဒ္ဓါ။
ဒွေ မာတိကာတိ ဘိက္ခုမာတိကာ ဘိက္ခုနီမာတိကာ စ။ ဝါစုဂ္ဂတာတိ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။ တိဿော အနုမောဒနာတိ သင်္ဃဘတ္တေ ဒါနာနိသံသပဋိသံယုတ္တအနုမောဒနာ၊ ဝိဟာရာဒိမင်္ဂလေ မင်္ဂလသုတ္တာဒိအနုမောဒနာ၊ မတကဘတ္တာဒိအဝမင်္ဂလေ တိရောကုဋ္ဋာဒိအနုမောဒနာတိ ဣမာ တိဿော အနုမောဒနာ ¶ ။ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယောတိ ပရိဝါရာဝသာနေ ကမ္မဝဂ္ဂေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော။ ‘‘ဝိပဿနာဝသေန ဥဂ္ဂဏှန္တေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ စတူသု ဒိသာသု အပ္ပဋိဟတတ္တာ စတဿော ဒိသာ ဧတဿာတိ စတုဒ္ဒိသော၊ စတုဒ္ဒိသောယေဝ စာတုဒ္ဒိသော၊ စတဿော ဝါ ဒိသာ အရဟတိ၊ စတူသု ဝါ ဒိသာသု သာဓူတိ စာတုဒ္ဒိသော။
အဘိဝိနယေတိ သကလေ ဝိနယပိဋကေ။ ဝိနေတုန္တိ သိက္ခာပေတုံ။ ‘‘ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ပရိပုစ္ဆာဝသေန ဥဂ္ဂဟဏမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧကဿ ပမုဋ္ဌံ၊ ဣတရဿ ပဂုဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တီဟိ ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝတ္တနက္ခမာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ အဘိဓမ္မေတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေ။ ဟေဋ္ဌိမာ ဝါ တယော ဝဂ္ဂါတိ မဟာဝဂ္ဂတော ဟေဋ္ဌာ သဂါထကဝဂ္ဂေါ နိဒါနဝဂ္ဂေါ ခန္ဓကဝဂ္ဂေါတိ ဣမေ တယော ဝဂ္ဂါ။ ‘‘ဓမ္မပဒမ္ပိ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တတ္တာ ဇာတကဘာဏကေန သာဋ္ဌကထံ ဇာတကံ ဥဂ္ဂဟေတွာပိ ဓမ္မပဒမ္ပိ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။
ကလျာဏာ သုန္ဒရာ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ ဝါစာ အဿာတိ ကလျာဏဝါစော။ တေနာဟ ‘‘သိထိလဓနိတာဒီနံ…ပေ… ဝါစာယ သမန္နာဂတော’’တိ။ တတ္ထ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယာတိ ဌာနကရဏသမ္ပတ္တိယာ သိက္ခာသမ္ပတ္တိယာ စ ကတ္ထစိပိ အနူနတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒါနိ ဗျဉ္ဇနာနိ အက္ခရာနိ ဧတိဿာတိ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ၊ ပဒမေဝ ဝါ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော ပဒဗျဉ္ဇနံ၊ တံ အက္ခရပါရိပူရိံ ကတွာ သိထိလဓနိတာဒိဒသဝိဓံ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိံ အပရိဟာပေတွာ ဝုတ္တံ ပရိမဏ္ဍလံ နာမ ဟောတိ။ အက္ခရပါရိပူရိယာ ဟိ ပဒဗျဉ္ဇနဿ ပရိမဏ္ဍလတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သိထိလဓနိတာဒီနံ ¶ ယထာဝိဓာနဝစနေနာ’’တိ၊ ပရိမဏ္ဍလံ ပဒဗျဉ္ဇနံ ဧတိဿာတိ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။ အထ ဝါ ပဇ္ဇတိ ဉာယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ၊ နာမာဒိ။ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ ဝါကျံ။ တေသံ ပရိပုဏ္ဏတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။
အပိစ ယော ဘိက္ခု ပရိသတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိပိတွာ အညံ ဥပါရမ္ဘကရံ သုတ္တံ အာဟရတိ၊ တဿ ဥပမံ ကထေတိ၊ တဒတ္ထံ ဩတာရေတိ၊ ဧဝံ ဣဒံ ဂဟေတွာ ဧတ္ထ ခိပန္တော ဧကပဿေနေဝ ပရိဟရန္တော ကာလံ ဉတွာ ဝုဋ္ဌဟတိ၊ နိက္ခိတ္တသုတ္တံ ပန နိက္ခိတ္တမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တဿ ကထာ အပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ အတ္ထဿ အပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ ယော ပန သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိပိတွာ ဗဟိ ဧကပဒမ္ပိ အဂန္တွာ ¶ ယထာနိက္ခိတ္တဿ သုတ္တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေနေဝ သုတ္တန္တရမ္ပိ အာနေန္တော ပါဠိယာ အနုသန္ဓိဉ္စ ပုဗ္ဗာပရဉ္စ အပေက္ခန္တော အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယေ ဌတွာ တုလိကာယ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ဝိယ တံ တံ အတ္ထံ သုဝဝတ္ထိတံ ကတွာ ဒဿေန္တော ဂမ္ဘီရမာတိကာယ ဥဒကံ ပေသေန္တော ဝိယ ဂမ္ဘီရမတ္ထံ ဂမေန္တော ဝဂ္ဂိဟာရိဂတိယာ ပဒေ ပဒံ ကောဋ္ဋေန္တော သိန္ဓဝါဇာနီယော ဝိယ ဧကံယေဝ ပဒံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ပုနပ္ပုနံ သံဝဏ္ဏန္တော ဂစ္ဆတိ၊ တဿ ကထာ ပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ ဓမ္မတော အတ္ထတော အနုသန္ဓိတော ပုဗ္ဗာပရတော အာစရိယုဂ္ဂဟတောတိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ ဧဝရူပမ္ပိ ကထံ သန္ဓာယ ‘‘ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဂုဏပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ပုရေ ဘဝါတိ ပေါရီ၊ တဿ ဘိက္ခုနော တေနေတံ ဘာသိတဗ္ဗံ အတ္ထဿ ဂုဏပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ပုရေ ပုဏ္ဏဘာဝေ ဘဝါတိ အတ္ထော။ ပုရေ ဝါ ဘဝတ္တာ ပေါရိယာ နာဂရိကိတ္ထိယာ သုခုမာလတ္တနေန သဒိသာတိ ပေါရီ၊ ပုရေ သံဝဍ္ဎနာရီ ဝိယ သုကုမာရာတိ အတ္ထော။ ပုရဿ ဧသာတိပိ ပေါရီ၊ ပုရဿ ဧသာတိ နဂရဝါသီနံ ကထာတိ အတ္ထော။ နဂရဝါသိနော ဟိ ယုတ္တကထာ ဟောန္တိ ပိတိမတ္တံ ‘‘ပိတာ’’တိ၊ ဘာတိမတ္တံ ‘‘ဘာတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝရူပီ ဟိ ကထာ ဗဟုနော ဇနဿ ကန္တာ ဟောတိ မနာပါ၊ တာယ ပေါရိယာ။
ဝိဿဋ္ဌာယာတိ ပိတ္တသေမှာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓါယ သန္ဒိဋ္ဌဝိလမ္ဗိတာဒိဒေါသရဟိတာယ။ အထ ဝါ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ နိရန္တရံ ဧကရသဉ္စ ကတွာ ပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ကထေန္တဿ ဝါစာ ဝိဿဋ္ဌာ နာမ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ကထေန္တော သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ အာရဘိတွာ အာရဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ တုရိတတုရိတော အရဏိံ မန္ထေန္တော ဝိယ ဥဏှခါဒနီယံ ခါဒန္တော ဝိယ ပါဠိယာ အနုသန္ဓိပုဗ္ဗာပရေသု ဂဟိတံ ဂဟိတမေဝ၊ အဂ္ဂဟိတံ အဂ္ဂဟိတမေဝ ကတွာ ပုရာဏပဏ္ဏန္တရေသု စရမာနံ ဂေါဓံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ တတ္ထ တတ္ထ ပဟရန္တော ဩသာပေတွာ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတိ ¶ ။ ပုရာဏပဏ္ဏန္တရေသု ဟိ ပရိပါတိယမာနာ ဂေါဓာ ကဒါစိ ဒိဿတိ ကဒါစိ န ဒိဿတိ၊ ဧဝမေကစ္စဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတ္ထစိ ဒိဿတိ ကတ္ထစိ န ဒိဿတိ။ ယောပိ ဓမ္မံ ကထေန္တော ကာလေန သီဃံ၊ ကာလေန သဏိကံ၊ ကာလေန မန္ဒံ၊ ကာလေန မဟာသဒ္ဒံ၊ ကာလေန ခုဒ္ဒကသဒ္ဒံ ကရောတိ၊ ယထာ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတဿ ¶ မုခတော နိစ္ဆရဏကအဂ္ဂိ ကာလေန ဇလတိ ကာလေန နိဗ္ဗာယတိ၊ ဧဝံ ပေတဓမ္မကထိကော နာမ ဟောတိ၊ ပရိသာယ ဥဋ္ဌာတုကာမာယ ပုန အာရဘတိ။ ယောပိ ကထေန္တော တတ္ထ တတ္ထ ဝိတ္ထာယတိ၊ အပ္ပဋိဘာနတာယ အာပဇ္ဇတိ၊ ကေနစိ ရောဂေန နိတ္ထုနန္တော ဝိယ ကန္ဒန္တော ဝိယ ကထေတိ၊ ဣမေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကထာ ဝိဿဋ္ဌာ နာမ န ဟောတိ သုခေန အပ္ပဝတ္တဘာဝတော။ ယော ပန သုတ္တံ အာဟရိတွာ အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယေ ဌိတော အာစရိယုဂ္ဂဟံ အမုဉ္စန္တော ယထာ စ အာစရိယာ တံ တံ သုတ္တံ သံဝဏ္ဏေသုံ၊ တေနေဝ နယေန သံဝဏ္ဏေန္တော နာတိသီဃံ နာတိသဏိကန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ကထာပဗန္ဓံ အဝိစ္ဆိန္နံ ကတွာ နဒီသောတော ဝိယ ပဝတ္တေတိ၊ အာကာသဂင်္ဂါတော ဘဿမာနဥဒကံ ဝိယ နိရန္တရကထံ ပဝတ္တေတိ၊ တဿ ကထာ ဝိဿဋ္ဌာ နာမ ဟောတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဿဋ္ဌာယာ’’တိ။
အနေလဂဠာယာတိ ဧလဂဠဝိရဟိတာယ။ ကဿစိ ဟိ ကထေန္တဿ ဧလံ ဂဠတိ၊ လာလာ ပဂ္ဃရတိ၊ ခေဠဖုသိတာနိ ဝါ နိက္ခမန္တိ၊ တဿ ဝါစာ ဧလဂဠာ နာမ ဟောတိ၊ တဗ္ဗိပရီတာယာတိ အတ္ထော။ အတ္ထဿ ဝိညာပနိယာတိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ပါကဋံ ကတွာ ဘာသိတတ္ထဿ ဝိညာပနသမတ္ထတာယ အတ္ထဉာပနေ သာဓနာယ။
ဝါစာဝ ကရဏန္တိ ဝါက္ကရဏံ၊ ဥဒါဟာရဃောသော။ ကလျာဏံ မဓုရံ ဝါက္ကရဏံ အဿာတိ ကလျာဏဝါက္ကရဏော။ တေနေဝါဟ ‘‘မဓုရဿရော’’တိ။ ဟီဠေတီတိ အဝဇာနာတိ။ မာတုဂါမောတိ သမ္ဗန္ဓော။ မနံ အပါယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပေါ။ တေနာဟ ‘‘မနဝဍ္ဎနကော’’တိ။ ဝဋ္ဋဘယေန တဇ္ဇေတွာတိ ယောဗ္ဗနမဒါဒိမတ္တာ ဘိက္ခုနိယော သံသာရဘယေန တာသေတွာ။ ဂိဟိကာလေတိ အတ္တနော ဂိဟိကာလေ။ ဘိက္ခုနိယာ မေထုနေန ဘိက္ခုနီဒူသကော ဟောတီတိ ဘိက္ခုနိယာ ကာယသံသဂ္ဂမေဝ ဝဒတိ။ သိက္ခမာနာသာမဏေရီသု ပန မေထုနေနပိ ဘိက္ခုနီဒူသကော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သိက္ခမာနာသာမဏေရီသု မေထုနဓမ္မ’’န္တိ။ ‘‘ကာသာယဝတ္ထဝသနာယာ’’တိ ဝစနတော ဒုဿီလာသု ဘိက္ခုနီသိက္ခမာနာသာမဏေရီသု ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နပုဗ္ဗော ပဋိက္ခိတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဿာ ဘိက္ခုနိယာ အဘာဝေပိ ယာ ယာ တဿာ ဝစနံ အဿောသုံ၊ တာ တာ တထေဝ မညန္တီတိ အာဟ ‘‘မာတုဂါမော ဟီ’’တိအာဒိ။
ဣဒါနိ ¶ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ သမောဓာနေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣမေဟိ ပန အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ ¶ အသမန္နာဂတံ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန သမ္မန္နေန္တော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဘိက္ခု ပန သမ္မတောယေဝ ဟောတိ။
၁၄၈။ ဂရုကေဟီတိ ဂရုကာတဗ္ဗေဟိ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ‘‘ဩဝဒတီ’’တိ ဝါ ဣမဿ ‘‘ဝဒတီ’’တိ အတ္ထေ သတိ သမ္ပဒါနဝစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာ နာမ ပရိဝတ္တလိင်္ဂါ ဝါ ပဉ္စသတသာကိယာနိယော ဝါ။
၁၄၉။ အာသနံ ပညပေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘သစေ ဘူမိ မနာပါ ဟောတိ၊ အာသနံ အပညာပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မာတုဂါမဂ္ဂဟဏေန ဘိက္ခုနီပိ သင်္ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဒေသနာပတ္တိမောစနတ္ထ’’န္တိ။ သမ္မတဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ပါဋိပဒေ ဩဝါဒတ္ထာယ သဗ္ဗာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ အာဂန္တဗ္ဗတော ‘‘သမဂ္ဂါတ္ထ ဘဂိနိယော’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗာသံ အာဂမနံ ပုစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာ အာဂတာတ္ထာ’’တိ။ ဂိလာနာသု အနာဂတာသုပိ ဂိလာနာနံ အနာဂမနဿ အနုညာတတ္တာ အာဂန္တုံ သမတ္ထာဟိ စ သဗ္ဗာဟိ အာဂတတ္တာ ‘‘သမဂ္ဂါမှယျာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တောဂါမေ ဝါတိအာဒီသု ယတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ တတ္ထ ဌိတာယ ဧဝ ကာယံ ပုရတော နာမေတွာ ‘‘ဝန္ဒာမိ အယျာ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တရဃရန္တိ ကတ္ထစိ နဂရဒွါရဿ ဗဟိဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ အန္တောဂါမော ဝုစ္စတိ၊ ကတ္ထစိ ဃရုမ္မာရတော ပဋ္ဌာယ အန္တောဂေဟံ။ ဣဓ ပန ‘‘အန္တောဂါမေ ဝါ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အန္တရဃရေ ဝါ’’တိ အန္တောဂေဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အန္တောဂါမာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။
ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဝသထ အယျေ၊ မယံ ဘိက္ခူ အာနေဿာမာ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ သဒ္ဒဟန္တီဟိ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န နိမန္တိတာ ဟုတွာ ဂန္တုကာမာတိ မနုဿေဟိ နိမန္တိတာ ဟုတွာ ဂန္တုကာမာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော၊ တတ္ထေဝ ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယတောတိ ဘိက္ခုနုပဿယတော။ ယာစိတွာတိ ‘‘တုမှေဟိ အာနီတဩဝါဒေနေဝ မယမ္ပိ ဝသိဿာမာ’’တိ ယာစိတွာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဘိက္ခုနုပဿယေ။ အာဂတာနံ သန္တိကေ ဩဝါဒေန ဝသိတဗ္ဗန္တိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗံ။ အဘိက္ခုကာဝါသေ ဝသန္တိယာ အာပတ္တီတိ စောဒနာမုခေန သာမညတော အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂံ ဝဒတိ၊ န ပန တဿာ ¶ အာပတ္တိ။ ဝဿစ္ဆေဒံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တိယာပိ အာပတ္တီတိ ဝဿာနုပဂမမူလံ အာပတ္တိံ ဝဒတိ။ ဣတရာယ အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိကာရဏသဗ္ဘာဝတော ‘‘သာ ရက္ခိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သာ ဝဿာနုပဂမမူလာ အာပတ္တိ ရက္ခိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော၊ အဘိက္ခုကေပိ အာဝါသေ ဤဒိသာသု အာပဒါသု ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အာပဒါသု ဟိ…ပေ… အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဣတရာယ ¶ ပန အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိ၊ ကာရဏေ အသတိ ပစ္ဆိမိကာယပိ ဝဿံ န ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ သန္တေသု ဟိ ဘိက္ခူသု ဝဿံ အနုပဂစ္ဆန္တိယာ အာပတ္တိ။ တတ္ထ ဂန္တွာ ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ အပဝါရေန္တီနံ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော။ သစေ ဒူရေပိ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ သက္ကာ စ ဟောတိ နဝမိယံ ဂန္တွာ ပဝါရေတုံ၊ တတ္ထ ဂန္တွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန နဝမိယံ နိက္ခမိတွာ သမ္ပာပုဏိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ အဂစ္ဆန္တီနံ အနာပတ္တိ။
ဥပေါသထဿ ပုစ္ဆနံ ဥပေါသထပုစ္ဆာ၊ သာယေဝ က-ပ္ပစ္စယံ ရဿတ္တဉ္စ ကတွာ ဥပေါသထပုစ္ဆကန္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဥပေါသထပုစ္ဆန’’န္တိ။ ဥပေါသထော ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ‘‘ကဒါ၊ အယျ၊ ဥပေါသထော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ဘိက္ခုနာပိ ‘‘သွေ၊ ဘဂိနိ၊ ဥပေါသထော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဘိက္ခူ ကဒါစိ ကေနစိ ကာရဏေန ပန္နရသိကံ ဝါ စာတုဒ္ဒသီဥပေါသထံ၊ စာတုဒ္ဒသိကံ ဝါ ပန္နရသီဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ယသ္မိဉ္စ ဒိဝသေ ဘိက္ခူဟိ ဥပေါသထော ကတော၊ တသ္မိံယေဝ ဘိက္ခုနီဟိပိ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပက္ခဿ တေရသိယံယေဝ ဂန္တွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပုစ္ဆိတေန ဘိက္ခုနာ သစေ စာတုဒ္ဒသိယံ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ‘‘စာတုဒ္ဒသိကော ဘဂိနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ပန ပန္နရသိယံ ကရောန္တိ၊ ‘‘ပန္နရသိကော ဘဂိနီ’’တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဩဝါဒတ္ထာယာတိ ဩဝါဒယာစနတ္ထာယ။ ပါဋိပဒဒိဝသတော ပန ပဋ္ဌာယ ဓမ္မသဝနတ္ထာယ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဩဝါဒဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အန္တရန္တရာ ဓမ္မသဝနတ္ထာယ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဩဝါဒဂ္ဂဟဏမ္ပိ ဟိ ‘‘ဓမ္မသဝနမေဝါ’’တိ အဘေဒေန ဝုတ္တံ။ နိရန္တရံ ဝိဟာရံ ဥပသင်္ကမိံသူတိ ယေဘုယျေန ဥပသင်္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတန္တိအာဒိနာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမာတိ သဗ္ဗာသံယေဝ ဘိက္ခုနီနံ ဥပသင်္ကမနဒီပနတ္ထံ ပါဠိ နိဒဿိတာ။ ဩဝါဒံ ဂစ္ဆတီတိ ဩဝါဒံ ယာစိတုံ ဂစ္ဆတိ။ ဒွေ တိဿောတိ ဒွီဟိ တီဟိ။ ကရဏတ္ထေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။
ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒဇနကေန နိဒ္ဒေါသေန ကာယကမ္မာဒိနာ။ သမ္ပာဒေတူတိ တိဝိဓံ သိက္ခံ သမ္ပာဒေတု။ သစေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကံယေဝ ဒိသွာ ¶ တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ ဩဝါဒေါ ယာစိတော ဘဝေယျ၊ တေန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ဥပေါသထဂ္ဂေ သန္နိပတိတေ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ပုဗ္ဗကိစ္စဝသေန ‘‘အတ္ထိ ကာစိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝါဒံ ယာစမာနာ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနေ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီ’’တိ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂါဟကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ အညေန ဘိက္ခုနာ ကထာပေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ အတ္တနာ ဝတွာ ပုန သယမေဝ ဂန္တွာ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အညေန ဝါ ဘိက္ခုနာ တသ္မိံ ဒိဝသေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသာပေတဗ္ဗံ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘တာဟီ’’တိ ဧတံ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။
ဧကာ ဘိက္ခုနီ ဝါတိ ဣဒံ ဗဟူဟိ ဘိက္ခုနုပဿယေဟိ ဧကာယ ဧဝ ဘိက္ခုနိယာ သာသနပဋိဂ္ဂဟဏံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဒုတိယိကာယ အဘာဝံ သန္ဓာယ။ ဗဟူဟိ ဘိက္ခုနုပဿယေဟီတိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝါ တသ္မိံယေဝ ဝါ ဂါမေ ဗဟူဟိ ဘိက္ခုနုပဿယေဟိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော စ အယျ ဘိက္ခုနိယော စ ဘိက္ခုနီ စာ’’တိ ဣမိနာ နာနာဥပဿယေဟိ သာသနံ ဂဟေတွာ အာဂတဘိက္ခုနိယာ ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ ဒဿေတိ။ ဣဒဉ္စ ဧကေန ပကာရေန မုခမတ္တနိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ပန ဘိက္ခုနုပဿယေ ဘိက္ခုနီနံ ပမာဏံ သလ္လက္ခေတွာ တဒနုရူပေန နယေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အယျာနံ အယျဿာတိ ဣဒံ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ။
ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေနပီတိ ဣဒံ သင်္ဃုပေါသထဝသေနေဝ ဒဿိတံ။ ယတ္ထ ပန တိဏ္ဏံ ဒွိန္နံ ဝါ ဝသနဋ္ဌာနေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော နတ္ထိ၊ တတ္ထာပိ ဉတ္တိဌပနကေန ဣတရေန ဝါ ဘိက္ခုနာ ဣမိနာဝ နယေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧကပုဂ္ဂလေနပိ ဥပေါသထဒိဝသေ ဩဝါဒယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပါဋိပဒေ အာဂတာနံ ဘိက္ခုနီနံ ‘‘နတ္ထိ ကောစီ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ သစေ သယမေဝ၊ ‘‘သမ္မတော အဟ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣမံ ဝိဓိံ အဇာနန္တော ဣဓ ဗာလောတိ အဓိပ္ပေတော။
၁၅၀။ အဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညီ ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိအာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဝဂ္ဂါဒိဘာဝနိမိတ္တေသု ဒုက္ကဋေသု အဓမ္မကမ္မမူလကံ ပါစိတ္တိယမေဝ ပါဠိယံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဓမ္မကမ္မေ ဒွိန္နံ နဝကာနံ ဝသေန အဋ္ဌာရသ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အသမ္မတတာ၊ ဘိက္ခုနိယာ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပန္နတာ၊ ဩဝါဒဝသေန အဋ္ဌဂရုဓမ္မဘဏနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၅၃။ ဒုတိယေ ¶ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သာတစ္စကိရိယာယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ။ မုနာတီတိ ဇာနာတိ။ တေန ဉာဏေနာတိ တေန အရဟတ္တဖလပညာသင်္ခါတေန ဉာဏေန။ ပထေသူတိ ဥပါယမဂ္ဂေသု။ အရဟတော ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခတ္တာ အာဟ ‘‘ဣဒဉ္စ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘အပ္ပမဇ္ဇတော သိက္ခတော’’တိ ဣမေသံ ပဒါနံ ဟေတုအတ္ထတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တသ္မာ အပ္ပမဇ္ဇနဟေတု သိက္ခနဟေတု စ အဓိစေတသောတိ အတ္ထော။ သောကာတိ စိတ္တသန္တာပါ။ ဧတ္ထ စ အဓိစေတသောတိ ဣမိနာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ အပ္ပမဇ္ဇတောတိ ဣမိနာ အဓိသီလသိက္ခာ၊ မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတောတိ ဧတေဟိ အဓိပညာသိက္ခာ၊ မုနိနောတိ ဝါ ဧတေန အဓိပညာသိက္ခာ၊ မောနပထေသု သိက္ခတောတိ ဧတေန ¶ တာသံ လောကုတ္တရသိက္ခာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါ၊ သောကာ န ဘဝန္တီတိအာဒီဟိ သိက္ခာပါရိပူရိယာ အာနိသံသာ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကောကနုဒန္တိ ပဒုမဝိသေသနံ ယထာ ‘‘ကောကာသယ’’န္တိ၊ တံ ကိရ ဗဟုပတ္တံ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နံ အတိဝိယ သုဂန္ဓဉ္စ ဟောတိ။ ‘‘ကောကနုဒံ နာမ သေတပဒုမ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ပါတောတိ ပဂေဝ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ ကောကနုဒသင်္ခါတံ ပဒုမံ ပါတော သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယံ ဖုလ္လံ ဝိကသိတံ အဝီတဂန္ဓံ သိယာ ဝိရောစမာနံ၊ ဧဝံ သရီရဂန္ဓေန ဂုဏဂန္ဓေန စ သုဂန္ဓံ သရဒကာလေ အန္တလိက္ခေ အာဒိစ္စမိဝ အတ္တနော တေဇသာ တပန္တံ အင်္ဂေဟိ နိစ္ဆရဏဇုတိတာယ အင်္ဂီရသံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ပဿာတိ။
အဘဗ္ဗောတိ ပဋိပတ္တိသာရမိဒံ သာသနံ၊ ပဋိပတ္တိ စ ပရိယတ္တိမူလိကာ၊ တွဉ္စ ပရိယတ္တိံ ဥဂ္ဂဟေတုံ အသမတ္ထော၊ တသ္မာ အဘဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဒ္ဓံ ပိလောတိကခဏ္ဍန္တိ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခတံ ပရိသုဒ္ဓံ စောဠခဏ္ဍံ။ တဒါ ကိရ ဘဂဝါ ‘‘န သဇ္ဈာယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော မမ သာသနေ အဘဗ္ဗော နာမ ဟောတိ၊ မာ သောစိ ဘိက္ခူ’’တိ တံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဣဒ္ဓိယာ ပိလောတိကခဏ္ဍံ အဘိနိမ္မိနိတွာ ‘‘ဟန္ဒ၊ ဘိက္ခု၊ ဣမံ ပရိမဇ္ဇန္တော ‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’န္တိ ပုနပ္ပုနံ သဇ္ဈာယံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ အဒါသိ တတ္ထ ပုဗ္ဗေကတာဓိကာရတ္တာ။
သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ရာဇာ ဟုတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော နလာဋတော သေဒေ မုစ္စန္တေ ပရိသုဒ္ဓေန သာဋကေန နလာဋံ ပုဉ္ဆိ၊ သာဋကော ကိလိဋ္ဌော အဟောသိ ¶ ။ သော ‘‘ဣမံ သရီရံ နိဿာယ ဧဝရူပေါ ပရိသုဒ္ဓသာဋကော ပကတိံ ဇဟိတွာ ကိလိဋ္ဌော ဇာတော၊ အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ အနိစ္စသညံ ပဋိလဘတိ၊ တေန ကာရဏေနဿ ရဇောဟရဏမေဝ ပစ္စယော ဇာတော။ ရဇံ ဟရတီတိ ရဇောဟရဏံ။ သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာတိ အသုဘသညံ အနိစ္စသညဉ္စ ဥပဋ္ဌပေန္တော သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ။ သော ဟိ ယောနိသော ဥမ္မဇ္ဇန္တော ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ ဝတ္ထံ၊ နတ္ထေတ္ထ ဒေါသော၊ အတ္တဘာဝဿ ပနာယံ ဒေါသော’’တိ အသုဘသညံ အနိစ္စသညဉ္စ ပဋိလဘိတွာ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိနာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိပအပါဋိယာ ဝိပဿနံ အနုလောမဂေါတြဘုသမီပံ ပါပေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနံ အာရဘီ’’တိ။ ဩဘာသဂါထံ အဘာသီတိ ဩဘာသဝိဿဇ္ဇနပုဗ္ဗကဘာသိတဂါထာ ဩဘာသဂါထာ၊ တံ အဘာသီတိ အတ္ထော။
ဧတ္ထ စ ‘‘အဓိစေတသောတိ ဣမံ ဩဘာသဂါထံ အဘာသီ’’တိ ဣဓေဝ ဝုတ္တံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၆) ပန ¶ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။စူဠပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထု) ထေရဂါထာသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၆၆) –
‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊
ရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊
ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွာ ပဏ္ဍိတာ၊
ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။
‘‘ဒေါသော…ပေ… သာသနေ။
‘‘မောဟော ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊
မောဟဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊
ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွာ ပဏ္ဍိတာ၊
ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေတိ။ –
ဣမာ တိဿော ဩဘာသဂါထာ အဘာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓိစေတသောတိ စ အယံ စူဠပန္ထကတ္ထေရဿ ဥဒါနဂါထာတိ ဣမိဿာယေဝ ပါဠိယာ အာဂတံ။ ထေရဂါထာယံ ပန စူဠပန္ထကတ္ထေရဿ ဥဒါနဂါထာသု အယံ အနာရုဠှာ၊ ‘‘ဧကုဒါနိယတ္ထေရဿ ပန အယံ ဥဒါနဂါထာ’’တိ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဧကုဒါနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ) တတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ ဧဝမာဂတတ္တာ စူဠပန္ထကတ္ထေရဿပိ အယံ ¶ ဥဒါနဂါထာ ဩဘာသဂါထာဝသေန စ ဘဂဝတာ ဘာသိတာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အဘဗ္ဗော တွန္တိအာဒိဝစနတော အနုကမ္ပာဝသေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒိံ သင်္ဃိကဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎာပေန္တဿ အနာပတ္တိ ဝိယ ဒိဿတိ။ အဘဗ္ဗော ဟိ ထေရော သဉ္စိစ္စ တံ ကာတုံ၊ နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒေ ဝါ အပညတ္တေ ထေရေန ဧဝံ ကတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
၁၅၆။ ဩဝဒန္တဿ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ဂရုဓမ္မေဟိ ဝါ အညေန ဝါ ဓမ္မေနေဝ ဩဝဒန္တဿ သမ္မတဿပိ ပါစိတ္တိယံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အတ္ထင်္ဂတသူရိယတာ၊ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပန္နတာ၊ ဩဝဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၆၂။ တတိယံ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပဿယူပဂမနံ၊ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပန္နတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ ဂရုဓမ္မေဟိ ဩဝဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၆၄။ စတုတ္ထေ ‘‘ဥပသမ္ပန္နံ…ပေ… ဘိက္ခုနောဝါဒက’’န္တိ ဣမေသံ ‘‘မင်္ကုကတ္တုကာမော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဝဏ္ဏံ ကတ္တုကာမော အယသံ ကတ္တုကာမော’’တိ ဣမေသံ ပန ဝသေန ‘‘ဥပသမ္ပန္န’’န္တိအာဒီသု ‘‘ဥပသမ္ပန္နဿာ’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ကာတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဥဇ္ဈာပနကေ ဝုတ္တနယေနေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စီဝရဟေတု ဩဝဒတီ’’တိအာဒိနာ ဘဏန္တဿ ဧကေကသ္မိံ ဝစနေ နိဋ္ဌိတေ ပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပသမ္ပန္နံ သင်္ဃေန အသမ္မတ’’န္တိ ပါဠိဝစနတော ‘‘သမ္မတေန ဝါ သင်္ဃေန ဝါ ဘာရံ ကတွာ ဌပိတော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော စ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော သမ္မတေန ဝါ ဝိပ္ပဝသိတုကာမေန ‘‘ယာဝါဟံ အာဂမိဿာမိ၊ တာဝ ¶ တေ ဘာရော ဟောတူ’’တိ ယာစိတွာ ဌပိတော တဿာဘာဝတော သင်္ဃေန ဝါ တထေဝ ဘာရံ ကတွာ ဌပိတော အဋ္ဌဟိ ဂရုဓမ္မေဟိ အညေန ဝါ ဓမ္မေန ဩဝဒိတုံ လဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ အသမ္မတော ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣဒံ ပဂေဝ ဘာရံ ကတွာ အဋ္ဌပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
၁၆၈။ အနာပတ္တိ ပကတိယာ စီဝရဟေတု…ပေ… ဩဝဒန္တံ ဘဏတီတိ ဧတ္ထ အာမိသဟေတု ဩဝဒန္တံ ‘‘အာမိသဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညာယ ဧဝံ ဘဏန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ‘‘န အာမိသဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညိနော ပန ဒုက္ကဋံ၊ န အာမိသဟေတု ဩဝဒန္တံ ပန ‘‘အာမိသဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညာယ ဘဏန္တဿပိ အနာပတ္တိ သစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ဓမ္မေန လဒ္ဓသမ္မုတိတာ၊ အနာမိသန္တရတာ၊ အဝဏ္ဏကာမတာယ ဧဝံ ဘဏနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ စီဝရသိဗ္ဗာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၇၅။ ဆဋ္ဌေ ¶ သစေ သာ ဘိက္ခုနီ တံ စီဝရံ အာဒိတောဝ ပါရုပေယျ၊ အညာ ဘိက္ခုနိယော ဒိသွာ ဥဇ္ဈာပေယျုံ၊ တတော မဟာဇနော ပဿိတုံ န လဘတီတိ မညမာနော ‘‘ယထာသံဟဋံ ဟရိတွာ နိက္ခိပိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။
၁၇၆။ နီဟရတီတိ သကိံ နီဟရတိ။ ယေပိ တေသံ နိဿိတကာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထိနဝတ္တန္တိ ‘‘သဗြဟ္မစာရီနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာဝသေန သူစိကမ္မကရဏံ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဒုက္ကဋန္တိ အကပ္ပိယသမာဒါနဝသေန ဒုက္ကဋံ။ ဝဉ္စေတွာတိ ‘‘တဝ ဉာတိကာယာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဧကိဿာ ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ။ ‘‘ဧကိဿာ ဘိက္ခုနိယာ’’တိ သုတွာ တေ အညာတိကသညိနော ဘဝေယျုန္တိ အာဟ ‘‘အကပ္ပိယေ နိယောဇိတတ္တာ’’တိ ¶ ။ ‘‘ဣဒံ တေ မာတု စီဝရ’’န္တိအာဒီနိ အဝတွာပိ ‘‘ဣဒံ စီဝရံ သိဗ္ဗေဟီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန သိဗ္ဗာပေန္တဿပိ အနာပတ္တိ။
၁၇၉။ ဥပါဟနတ္ထဝိကာဒိန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယံ စီဝရံ နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ န သက္ကာ ဟောတိ၊ တမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ သန္တကတာ၊ နိဝါသနပါရုပနူပဂတာ၊ ဝုတ္တနယေန သိဗ္ဗနံ ဝါ သိဗ္ဗာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
စီဝရသိဗ္ဗာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သံဝိဒဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၈၁။ သတ္တမေ ‘‘ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တီနံ စောရာ အစ္ဆိန္ဒိံသူ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ပါဌသေသောတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တီနံ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ။ တာ ဘိက္ခုနိယောတိ ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တိယော ဘိက္ခုနိယော။ ‘‘ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တီန’’န္တိ စ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေနေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဠိယံ ‘‘ဂစ္ဆာမ ဘဂိနိ၊ ဂစ္ဆာမ အယျာ’’တိ ဘိက္ခုပုဗ္ဗကံ သံဝိဓာနံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဂစ္ဆာမ အယျ၊ ဂစ္ဆာမ ဘဂိနီ’’တိ ဘိက္ခုနီပုဗ္ဗကံ။ ဧကဒ္ဓါနမဂ္ဂန္တိ ဧကံ အဒ္ဓါနသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ၊ ဧကတော ဝါ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ။ ဟိယျောတိ သုဝေ။ ပရေတိ တတိယဒိဝသေ။
၁၈၂-၁၈၃။ ဒွိဓာ ဝုတ္တပ္ပကာရောတိ ပါဒဂမနဝသေန ပက္ခဂမနဝသေန ဝါတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ ¶ ။ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ စတုက္ကံ၊ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ သိင်္ဃာဋကံ။ ‘‘ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ’’တိ ဧတ္ထ အညော ဂါမော ဂါမန္တရန္တိ အာဟ ‘‘နိက္ခမနေ အနာပတ္တိ…ပေ… ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ‘‘သံဝိဓာယာ’’တိ ပါဠိယံ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နေဝ ပါဠိယာ သမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဧတ္ထန္တရေ သံဝိဒဟိတေပိ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န သေသအဋ္ဌကထာယ သမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဓယောဇနံ အတိက္ကမန္တဿာတိ အသတိ ဂါမေ အဒ္ဓယောဇနံ အတိက္ကမန္တဿ။ ယတ္ထ ဟိ အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ အညော ဂါမော န ဟောတိ၊ တံ ဣဓ အဂါမကံ အရညန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ ပန ဂါမေ သတိ ဂါမန္တရဂဏနာယ ဧဝ အာပတ္တိ။
၁၈၅။ ရဋ္ဌဘေဒေတိ ရဋ္ဌဝိလောပေ။ စက္ကသမာရုဠှာတိ ဣရိယာပထစက္ကံ သကဋစက္ကံ ဝါ သမာရုဠှာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဒွိန္နမ္ပိ သံဝိဒဟိတွာ မဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိ ¶ ၊ အဝိသင်္ကေတံ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အနာပဒါ၊ ဂါမန္တရောက္ကမနံ ဝါ အဒ္ဓယောဇနာတိက္ကမော ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တဿ ပန မာတုဂါမသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ။
သံဝိဒဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၈၈။ အဋ္ဌမေ လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကီဠာပုရေက္ခာရာ သံဝိဒဟိတွာတိ အယံ ဝိသေသော ‘‘ဧဝမိမေ…ပေ… ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ နာဝါယ ကီဠန္တီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဥဒ္ဓံဂါမိနိံ ဝါ အဓောဂါမိနိံ ဝါ’’တိ ဣမိနာ စ သိဒ္ဓါ။
၁၈၉။ နဒိယာ ကုတော ဂါမန္တရန္တိ အာဟ ‘‘ယဿာ နဒိယာ’’တိအာဒိ။ ‘‘တဿာ သဂါမကတီရပဿေန…ပေ… အဒ္ဓယောဇနဂဏနာယာတိ ဧကေကပဿေနေဝ ဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ တာဒိသိကာယ နဒိယာ မဇ္ဈေန ဂစ္ဆန္တဿ ဂါမန္တရဂဏနာယ အဒ္ဓယောဇနဂဏနာယ စ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသူတိအာဒိနာ အတ္တနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ ‘‘ကီဠာပုရေက္ခာရတာယ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ သံဝိဓာယ နာဝံ အဘိရုဟန္တဿ နဒိယံယေဝ ပါစိတ္တိယဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝါပိသမုဒ္ဒါဒီသု ကီဠာပုရေက္ခာရတာယ ဒုက္ကဋမေဝ၊ န ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကီဠာပုရေက္ခာရာ သံဝိဒဟိတွာ’’တိ ဝစနတော ကေစိ ‘‘ဣမံ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကီဠာပုရေက္ခာရတာယ ဟိ အဘိရုဟိတွာပိ ဂါမန္တရောက္ကမနေ အဒ္ဓယောဇနာတိက္ကမေ ဝါ ကုသလာဗျာကတစိတ္တသမင်္ဂီပိ ဟုတွာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ ¶ ။ ယဒိ ဟိ သော သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ အရဟတ္တံ ဝါ သစ္ဆိကရေယျ၊ နိဒ္ဒံ ဝါ ဩက္ကမေယျ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိ ကရောန္တော ဂစ္ဆေယျ၊ ကုတော တဿ အကုသလစိတ္တသမင်္ဂိတာ၊ ယေနိဒံ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ လောကဝဇ္ဇန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ တိစိတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၉၄။ နဝမေ ¶ ပဋိယာဒိတန္တိ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ သမ္ပာဒိတံ။ ဉာတကာ ဝါ ဟောန္တိ ပဝါရိတာ ဝါတိ ဧတ္ထ သစေပိ ဘိက္ခုနော အညာတကာ အပ္ပဝါရိတာ စ သိယုံ၊ ဘိက္ခုနိယာ ဉာတကာ ပဝါရိတာ စေ၊ ဝဋ္ဋတိ။
၁၉၇။ ပါပဘိက္ခူနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒါယ ဣဒံ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ပဉ္စဘောဇနေယေဝ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဣဒံ ပန ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝိညတ္တိယာ ဥပ္ပန္နံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဟိ အညတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဒုက္ကဋံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဘိက္ခုနိပရိပါစိတဘာဝေါ၊ ဇာနနံ၊ ဂိဟိသမာရမ္ဘာဘာဝေါ၊ ဩဒနာဒီနံ အညတရတာ၊ တဿ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၉၈။ ဒသမေ ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေနာတိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တံ အစေလကဝဂ္ဂေ ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ ဟောတိ၊ ဥပနန္ဒတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တေသု ပန စတုတ္ထဘာဝတော ‘‘ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဿ ဝတ္ထုတော ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝတ္ထုနော ပဌမံ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပဌမံ ပညတ္တံ။ ဣမိနာ စ သိက္ခာပဒေန ကေဝလံ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ ရဟောနိသဇ္ဇာယ အာပတ္တိ ပညတ္တာ၊ ဥပရိ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇာယ အာပတ္တိ ဝိသုံ ပညတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ ဘောဇနဝဂ္ဂေါ
၁။ အာဝသထပိဏ္ဍသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၀၆။ ဘောဇနဝဂ္ဂဿ ¶ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ အဒ္ဓယောဇနံ ဝါ ယောဇနံ ဝါ ဂန္တုံ သက္ကောတီတိ ဧတ္ထ တတ္တကံ ဂန္တုံ သက္ကောန္တဿပိ တာဝတကံ ဂန္တွာ အလဒ္ဓဘိက္ခဿ ဣတော ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမေသံယေဝါတိ ဣမေသံ ပါသဏ္ဍာနံယေဝ။ ဧတ္တကာနန္တိ ဣမသ္မိံ ပါသဏ္ဍေ ဧတ္တကာနံ။ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဧကဒိဝသံ သကိံယေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ပန ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ပုနပ္ပုနံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ပဌမံ ဘုတ္တဋ္ဌာနေသု ပုန ဧကသ္မိမ္ပိ ဌာနေ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။
၂၀၈။ ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဝါ အာဂစ္ဆန္တော ဝါတိ ဣဒံ အဒ္ဓယောဇနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အန္တရာမဂ္ဂေ ဂတဋ္ဌာနေတိ ဧကဿေဝ သန္တကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဂစ္ဆန္တေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဂန္တွာ ပစ္စာဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ အာပတ္တိဋ္ဌာနေယေဝ ပုန ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဂမနေ အာဂမနေ စ ပဌမံ ဘောဇနံ အဝတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကဒိဝသံ ဂတဋ္ဌာနေ စ ဧကဒိဝသန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဘောဇနမေဝ ဒဿိတံ၊ ဂမနဒိဝသေ ပန အာဂမနဒိဝသေ စ ‘‘ဂမိဿာမိ အာဂမိဿာမီ’’တိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပုနပ္ပုနံ ဘုဉ္ဇန္တဿပိ ပုနပ္ပုနံ ဘောဇနေ အနာပတ္တိ။ အညဿတ္ထာယ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပညတ္တံ ဘိက္ခုနော ဂဟေတုမေဝ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယာ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အာဝသထပိဏ္ဍတာ၊ အဂိလာနတာ၊ အနုဝသိတွာ ဘောဇနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
အာဝသထပိဏ္ဍသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၀၉။ ဒုတိယေ အဘိမာရေတိ အဘိဂန္တွာ ဘဂဝတော မာရဏတ္ထာယ နိယောဇိတေ ဓနုဒ္ဓရေ။ ဂုဠှပဋိစ္ဆန္နောတိ အပါကဋော။ ပဝိဇ္ဈီတိ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ နနု ရာဇာနမ္ပိ မာရာပေသီတိ ဝစနတော ဣဒံ သိက္ခာပဒံ အဇာတသတ္တုနော ကာလေ ပညတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ပရတော အနုပညတ္တိယံ –
‘‘တေန ¶ ¶ ခေါ ပန သမယေန ရညော မာဂဓဿ သေနိယဿ ဗိမ္ဗိသာရဿ ဉာတိသာလောဟိတော အာဇီဝကေသု ပဗ္ဗဇိတော ဟောတိ။ အထ ခေါ သော အာဇီဝကော ယေန ရာဇာ မာဂဓော သေနိယော ဗိမ္ဗိသာရော တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ရာဇာနံ မာဂဓံ သေနိယံ ဗိမ္ဗိသာရံ ဧတဒဝေါစ…ပေ… ကုက္ကုစ္စာယန္တာ နာဓိဝါသေန္တီ’’တိ –
ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? သော ကိရ အာဇီဝကော တံ ဒါနံ ဒေန္တော ဗိမ္ဗိသာရကာလတော ပဋ္ဌာယ အဒါသိ၊ ပစ္ဆာ အဇာတသတ္တုကာလေ သိက္ခာပဒပညတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ တံ ဒါနံ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ တသ္မာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ တံ ဝတ္ထု ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အထ ခေါ သော အာဇီဝကော ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဒူတံ ပါဟေသီ’’တိ ဣဒဉ္စ တတော ပဘုတိ သော အာဇီဝကော အန္တရန္တရာ ဘိက္ခူ နိမန္တေတွာ ဒါနံ ဒေန္တော အဇာတသတ္တုကာလေ သိက္ခာပဒေ ပညတ္တေ ယံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဒူတံ ပါဟေသိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
၂၁၅။ အညမညဝိသိဋ္ဌတ္တာ ဝိသဒိသံ ရဇ္ဇံ ဝိရဇ္ဇံ၊ တတော အာဂတာ၊ တတ္ထ ဝါ ဇာတာ၊ ဘဝါတိ ဝါ ဝေရဇ္ဇာ၊ တေ ဧဝ ဝေရဇ္ဇကာ။ တေ ပန ယသ္မာ ဂေါတ္တစရဏာဒိဝိဘာဂေန နာနပ္ပကာရာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နာနာဝေရဇ္ဇကေ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နာနာဝိဓေဟိ အညရဇ္ဇေဟိ အာဂတေတိ ရဇ္ဇာနံယေဝ ဝသေန နာနပ္ပကာရတာ ဝုတ္တာ။
၂၁၇-၂၁၈။ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝိညတ္တိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိတော ဂဏဘောဇနံ ဝတ္ထုဝသေနေဝ ပါကဋန္တိ တံ အဝတွာ ‘‘ဂဏဘောဇနံ နာမ ယတ္ထ…ပေ… နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ နိမန္တနဝသေနေဝ ပဒဘာဇနေ ဂဏဘောဇနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိဉ္စိ ပန သိက္ခာပဒံ ဝတ္ထုအနနုရူပမ္ပိ သိယာတိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန နိမန္တနဝသေနေဝ ဂဏဘောဇနံ ဟောတီတိ ကေသဉ္စိ အာသင်္ကာ ဘဝေယျာ’’တိ တံနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘တံ ပနေတံ ဂဏဘောဇနံ ဒွီဟာကာရေဟိ ပသဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘောဇနံ ဂဏှထာတိ ဝုတ္တေပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အဒ္ဓါနဂမနဝတ္ထုသ္မိံ နာဝါဘိရုဟနဝတ္ထုသ္မိဉ္စ ‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တေ ယသ္မာ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ တသ္မာ ‘ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တေပိ ¶ ဂဏဘောဇနံ န ဟောတိယေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန ‘‘ဩဒနံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ဘောဇနနာမံ ဂဟေတွာဝ ဝုတ္တေ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ၊ န အညထာ။ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဩဒန’’န္တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝတွာဝ တေ ဧဝံ နိမန္တေသုန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဏဝသေန ဝါ ¶ နိမန္တိတတ္တာ တေ ဘိက္ခူ အပကတညုတာယ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသူတိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဧကတော ဂဏှန္တီတိ ဧတ္ထ အညမညဿ ဒွါဒသဟတ္ထံ အမုဉ္စိတွာ ဌိတာ ဧကတော ဂဏှန္တိ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အမှာကံ စတုန္နမ္ပိ ဘတ္တံ ဒေဟီတိ ဝါ ဝိညာပေယျု’’န္တိ ဝစနတော ဟေဋ္ဌာ ‘‘တွံ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တံ ဒေဟိ၊ တွံ ဒွိန္နန္တိ ဧဝံ ဝိညာပေတွာ’’တိ ဝစနတော စ အတ္တနော အတ္ထာယ အညေဟိ ဝိညတ္တမ္ပိ သာဒိယန္တဿ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝိညတ္တိတော ပသဝတီတိ ဧတ္ထ ဝိညတ္တိယာ သတိ ဂဏှန္တဿ ဧကတော ဟုတွာ ဂဟဏေ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ၊ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပဏီတဘောဇနသူပေါဒနဝိညတ္တီဟိ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝိစာရေတီတိ ပဉ္စခဏ္ဍာဒိဝသေန သံဝိဒဟတိ။ ဃဋ္ဋေတီတိ အနုဝါတံ ဆိန္ဒိတွာ ဟတ္ထေန ဒဏ္ဍကေန ဝါ ဃဋ္ဋေတိ။ သုတ္တံ ကရောတီတိ သုတ္တံ ဝဋ္ဋေတိ။ ဝလေတီတိ ဒဏ္ဍကေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ အာဝဋ္ဋေတိ။ ‘‘အဘိနဝဿေဝ စီဝရဿ ကရဏံ ဣဓ စီဝရကမ္မံ နာမ၊ ပုရာဏစီဝရေ သူစိကမ္မံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘စတုတ္ထေ အာဂတေ န ယာပေန္တီတိ ဝစနတော သစေ အညော ကောစိ အာဂစ္ဆန္တော နတ္ထိ၊ စတ္တာရောယေဝ စ တတ္ထ နိသိန္နာ ယာပေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
၂၂၀။ ဂဏဘောဇနာပတ္တိဇနကနိမန္တနဘာဝတော ‘‘အကပ္ပိယနိမန္တန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ပဝေသေတွာတိ နိသီဒါပေတွာ။ ဂဏော ဘိဇ္ဇတီတိ ဂဏော အာပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယတ္ထ စတ္တာရော ဘိက္ခူ…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ‘‘ဣတရေသံ ပန ဂဏပူရကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘ဂိလာနော ဝါ စီဝရကာရကော ဝါ’’တိ အဝိသေသေတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏဝစနေန။ တသ္မာတိ အဝိသေသိတတ္တာ။ ဘုတွာ ဂတေသူတိ ဧတ္ထ အဂတေသုပိ ဘောဇနကိစ္စေ နိဋ္ဌိတေ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ တာနိ စ တေဟိ ဧကတော န ဂဟိတာနီတိ ယေဟိ ဘောဇနေဟိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ၊ တာနိ ဘောဇနာနိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော န ဂဟိတာနိ ဧကေန ပစ္ဆာ ဂဟိတတ္တာ။ မဟာထေရေတိ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒူတဿ ပုန ပဋိပထံ အာဂန္တွာ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝစနဘယေန ‘‘ဂါမဒွါရေ အဋ္ဌတွာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာတိ အန္တရဝီထိအာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ ဌိတာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ။ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ဃရဒွါရေ ဌပေတွာ ဒိယျမာနေပိ ဧသေဝ နယော။ နိဝတ္တထာတိ ဝုတ္တပဒေ နိဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘နိဝတ္တထာ’’တိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဂဏဘောဇနတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၂၁။ တတိယေ ¶ ကုလပဋိပါဋိယာ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ကတွာ နိရန္တရံ ဒိယျမာနတ္တာ ‘‘ဘတ္တပဋိပါဋိ အဋ္ဌိတာ ဟောတီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ အန္တရာ အဋ္ဌတွာ နိရန္တရံ ပဝတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပစာရဝသေနာတိ ဝေါဟာရဝသေန။ န ဟိ သော ဗဒရမတ္တမေဝ ဒေတိ၊ ဥပစာရဝသေန ပန ဧဝံ ဝဒတိ။ ဗဒရစုဏ္ဏသက္ခရာဒီဟိ ပယောဇိတံ ‘‘ဗဒရသာဠဝ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
၂၂၆။ ဝိကပ္ပနာဝသေနေဝ တံ ဘတ္တံ အသန္တံ နာမ ဟောတီတိ အနုပညတ္တိဝသေန ဝိကပ္ပနံ အဋ္ဌပေတွာ ယထာပညတ္တံ သိက္ခာပဒမေဝ ဌပိတံ။ ပရိဝါရေ ပန ဝိကပ္ပနာယ အနုဇာနနမ္ပိ အနုပညတ္တိသမာနန္တိ ကတွာ ‘‘စတဿော အနုပညတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိအာဒီသု ဝုတ္တနယံ ပစ္ဆာ ဝဒန္တော ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနမေဝ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ကေစိ ပန ‘‘တဒါ အတ္တနော သန္တိကေ ဌပေတွာ ဘဂဝန္တံ အညဿ အဘာဝတော ထေရော သမ္မုခါဝိကပ္ပနံ နာကာသိ၊ ဘဂဝတာ စ ဝိသုံ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ မာတိကာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ယော ဘိက္ခု ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု အညတရဿ ‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ တုယှံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ¶ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ပဌမနိမန္တနံ အဝိကပ္ပေတွာ ပစ္ဆာ နိမန္တိတကုလေ လဒ္ဓဘိက္ခတော ဧကသိတ္ထမ္ပိ အဇ္ဈောဟရတိ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
၂၂၉။ ပဉ္စဟိ ဘောဇနေဟိ နိမန္တိတဿ ယေန ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော၊ တဿ တဿ ဘောဇနတော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပရဿ ပရဿ ဘောဇနံ ပရမ္ပရဘောဇနန္တိ အာဟ ‘‘သစေ ပန မူလနိမန္တနံ ဟေဋ္ဌာ ဟောတိ၊ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပရိ၊ တံ ဥပရိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီ’’တိ။ ဟတ္ထံ အန္တော ပဝေသေတွာ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမံ ဂဏှန္တဿ မဇ္ဈေ ဌိတမ္ပိ အန္တောဟတ္ထဂတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထံ ပန…ပေ… ယထာ တထာ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ။ ခီရဿ ရသဿ စ ဘတ္တေန အမိဿံ ဟုတွာ ဥပရိ ဌိတတ္တာ ‘‘ခီရံ ဝါ ရသံ ဝါ ပိဝတော အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
မဟာဥပါသကောတိ ဂေဟသာမိကော။ ‘‘မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘အာပတ္တီ’တိ ဝစနေန ကုရုန္ဒိယံ ‘ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ အဓိပ္ပာယော မဟာပစ္စရိယံ ဝိဘာဝိတော’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗေ နိမန္တေန္တီတိ အကပ္ပိယနိမန္တနေန နိမန္တေန္တိ။ ‘‘ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမ ¶ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတော၊ တံ ဌပေတွာ အညံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ၊ ဧတံ ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သတိပိ ဘိက္ခာစရိယာယ ပဌမံ လဒ္ဓဘာဝေ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိကပ္ပဝသေန ‘‘ဝစီကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပရမ္ပရဘောဇနတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၃၀-၂၃၁။ စတုတ္ထေ ကာဏာယ မာတာတိ ကာဏာတိ လဒ္ဓနာမာယ ဒါရိကာယ မာတာ။ ကသ္မာ ပနေသာ ကာဏာ နာမ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘သာ ကိရဿာ’’တိအာဒိ။ ဣမိဿာ ဒဟရကာလေ မာတာပိတရော သိနေဟဝသေန ‘‘အမ္မ ကာဏေ၊ အမ္မ ကာဏေ’’တိ ဝေါဟရိံသု၊ သာ တဒုပါဒါယ ကာဏာ နာမ ဇာတာ၊ တဿာ စ မာတာ ‘‘ကာဏမာတာ’’တိ ပါကဋာ အဟောသီတိ ¶ ဧဝမေတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ ပဋိယာလောကန္တိ ပစ္ဆိမံ ဒိသံ၊ ပစ္စာဒိစ္စန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၂၃၃။ ပူဝဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမလေခတော ဥပရိဋ္ဌိတပူဝဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ။ ‘‘ဒွတ္တိပတ္တပူရာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဟိ ဝစနတော မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမလေခံ အနတိက္ကန္တေ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ပတ္တပူရေ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
၂၃၅။ အဋ္ဌကထာသု ပန…ပေ… ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာသု တထာ အာဂတဘာဝမတ္တဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန တဿ ဝါဒဿ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ။ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဉှိ ပါဠိယာ န သမေတိ။ တတုတ္တရိဂဟဏေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထဉှိ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘‘အနာပတ္တိ ဒွတ္တိပတ္တပူရေ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဣမိနာဝ ပမာဏယုတ္တဂ္ဂဟဏေ အနာပတ္တိသိဒ္ဓိတော ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တံ ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? ဟေဋ္ဌာ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) ‘‘အဋ္ဌကထာသု ပန ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပကတိယာဝ ဗဟုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ အစ္ဆိန္နကာရဏာ ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ။ ‘‘အပါထေယျာဒိအတ္ထာယ ပဋိယာဒိတ’’န္တိ သညာယ ဂဏှန္တဿပိ အာပတ္တိယေဝ အစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။ အတ္တနောယေဝ ဂဟဏတ္ထံ ‘‘ဣမဿ ဟတ္ထေ ဒေဟီ’’တိ ဝစနေနပိ အာပဇ္ဇနတော ‘‘ဝစီကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ ¶ ။ ဝုတ္တလက္ခဏပူဝမန္ထတာ၊ အသေသကတာ၊ အပဋိပ္ပဿဒ္ဓဂမနတာ၊ န ဉာတကာဒိတာ၊ အတိရေကပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၃၆။ ပဉ္စမေ ဘုတ္တာဝီတိ ဘုတ္တာဝိနော ဘုတ္တဝန္တော၊ ကတဘတ္တကိစ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝါရိတာတိ ဧတ္ထ စတူသု ပဝါရဏာသု ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ စ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏေန…ပေ… ပဋိက္ခေပပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ’’တိ။ စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ ပဝါရဏာ ဝဿံဝုတ္ထပဝါရဏာ၊ ပစ္စယပဝါရဏာ ¶ ၊ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ၊ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာတိ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿံဝုတ္ထာနံ ဘိက္ခူနံ တီဟိ ဌာနေဟိ ပဝါရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၉) အယံ ဝဿံဝုတ္ထပဝါရဏာ။ ပကာရေဟိ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ ဝါရေတိ သင်္ဃာဒိကေ ဘဇာပေတိ ဘတ္တေ ကရောတိ ဧတာယာတိ ပဝါရဏာ၊ အာပတ္တိဝိသောဓနာယ အတ္တဝေါဿဂ္ဂေါကာသဒါနံ။ သာ ပန ယသ္မာ ယေဘုယျေန ဝဿံဝုတ္ထေဟိ ကာတဗ္ဗာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထပဝါရဏာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ စာတုမာသံ ဘေသဇ္ဇေန ပဝါရေတု’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၀၃) စ၊ ‘‘အညတြ ပုန ပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၆) စ အယံ ပစ္စယပဝါရဏာ ပဝါရေတိ ပစ္စယေ ဣစ္ဆာပေတိ ဧတာယာတိ ကတွာ၊ စီဝရာဒီဟိ ဥပနိမန္တနာယေတံ အဓိဝစနံ။ ‘‘ပဝါရိတော နာမ အသနံ ပညာယတိ၊ ဘောဇနံ ပညာယတိ၊ ဟတ္ထပါသေ ဌိတော အဘိဟရတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ ပညာယတိ၊ ဧသော ပဝါရိတော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၉) အယံ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ။ ဝိပ္ပကတဘောဇနတာဒိပဉ္စင်္ဂသဟိတော ဘောဇနပဋိက္ခေပေါယေဝ ဟေတ္ထ ပကာရယုတ္တာ ဝါရဏာတိ ပဝါရဏာ။ ‘‘ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန သဟတ္ထာ သန္တပ္ပေသိ သမ္ပဝါရေသီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၆၃) အယံ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာ။ ယာဝဒတ္ထံ ဘောဇနဿ ပဝါရဏာ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာ။
၂၃၇။ တိ-ကာရံ အဝတွာ…ပေ… ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘တိ-ကာရေ ပန ဝုတ္တေပိ အကတံ နာမ န ဟောတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။
၂၃၈-၂၃၉။ ပဝါရိတောတိ ပဋိက္ခေပိတော။ ယော ဟိ ဘုဉ္ဇန္တော ပရိဝေသကေန ဥပနီတံ ဘောဇနံ အနိစ္ဆန္တော ပဋိက္ခိပတိ၊ သော တေန ပဝါရိတော ပဋိက္ခေပိတော နာမ ဟောတိ။ ဗျဉ္ဇနံ ပန အနာဒိယိတွာ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ကတပဝါရဏော ကတပဋိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ‘‘အသန’’န္တိ ¶ ဣမိနာဝ ပဒေန ‘‘ဘုတ္တာဝီ’’တိ ဣမဿ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ န တဿ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ ဝိသုံ ဥပလဗ္ဘတိ။ ယဒိ ဟိ ဥပလဗ္ဘေယျ၊ ပဝါရဏာ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ မနသိ ကတွာ ပဉ္စသမန္နာဂတတ္တံယေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိံ အာဟရတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဟတ္ထပါသေ ဌိတော အဘိဟရတီ’’တိ ဧကမေဝ အင်္ဂံ ကတွာ ‘‘စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ ပဝါရဏာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။
အမ္ဗိလပါယာသာဒီသူတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခီရပါယာသာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ အမ္ဗိလပါယာသဂ္ဂဟဏေန တက္ကာဒိအမ္ဗိလသံယုတ္တာ ဃနယာဂု ဝုတ္တာ။ ခီရပါယာသဂ္ဂဟဏေန ခီရသံယုတ္တာ ယာဂု သင်္ဂယှတိ။ ပဝါရဏံ န ဇနေတီတိ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနံ ပဋိက္ခေပံ န သာဓေတိ။ ကတောပိ ပဋိက္ခေပေါ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနော န ဟောတီတိ အကတဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ပဝါရဏံ န ဇနေတီ’’တိ။ ‘‘ယာဂု-သဒ္ဒဿ ပဝါရဏဇနကယာဂုယာပိ သာဓာရဏတ္တာ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေပိ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ပဝါရဏံ ဇနေတိယေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ၊ တံ ပရတော တတ္ထေဝ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာရဏေန န သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီ’’တိ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ခီရာဒီဟိ သံမဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယာဂုယာ စ တတ္ထ အဘာဝတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ပရတော ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော၊ တဿ အတ္ထိတာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တကာရဏေနပိ သံသန္ဒတိ၊ အညထာ ဂဏ္ဌိပဒေသုယေဝ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ အဋ္ဌကထာဝစနေန စ န သမေတိ။ သစေ…ပေ… ပညာယတီတိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပမာဏဿ မစ္ဆမံသခဏ္ဍဿ နဟာရုနော ဝါ သဗ္ဘာဝမတ္တံ ဒဿေတိ။ တာဟီတိ ပုထုကာဟိ။
သာလိဝီဟိယဝေဟိ ကတသတ္တူတိ ယေဘုယျနယေန ဝုတ္တံ၊ သတ္တ ဓညာနိ ပန ဘဇ္ဇိတွာ ကတောပိ သတ္တုယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကင်္ဂုဝရက…ပေ… သတ္တုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ သတ္တုမောဒကောတိ သတ္တုယော ပိဏ္ဍေတွာ ကတော အပက္ကော သတ္တုဂုဠော။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဝသေန ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ‘‘မုခေ သာသပမတ္တမ္ပိ…ပေ… န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတီ’’တိ ဝစနတော သစေ သင်္ဃိကံ လာဘံ အတ္တနော အပါပုဏန္တံ ဇာနိတွာ ဝါ အဇာနိတွာ ဝါ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ အလဇ္ဇိသန္တကံ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိ။ အဝတ္ထုတာယာတိ အနတိရိတ္တာပတ္တိသာဓိကာယ ပဝါရဏာယ အဝတ္ထုဘာဝတော။ ဧတေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝံ ဒီပေတိ ¶ ။ ယဉှိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ¶ ဟောတိ၊ တဿ ပဋိက္ခေပေါ အာပတ္တိအင်္ဂံ န ဟောတီတိ တံ ‘‘ပဝါရဏာယ အဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဥပနာမေတီတိ ဣမိနာ ကာယာဘိဟာရံ ဒဿေတိ။ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတဿ သတိပိ ဒါတုကာမာဘိဟာရေ ပဋိက္ခိပန္တဿ ဒူရဘာဝေနေဝ ပဝါရဏာယ အဘာဝတော ထေရဿပိ ဒူရဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ပဝါရဏာယ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ထေရဿ ဒူရဘာဝတော’’တိ အာဟ၊ န ပန ထေရဿ အဘိဟာရသဗ္ဘာဝတော။ သစေပိ ဂဟေတွာ ဂတော ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ဟောတိ၊ ကိဉ္စိ ပန အဝတွာ အာဓာရကဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ အဘိဟာရော နာမ န ဟောတီတိ ‘‘ဒူတဿ စ အနဘိဟရဏတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂဟေတွာ ဂတေန ‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေ အဘိဟာရော နာမ ဟောတီတိ ‘သစေ ပန ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခု…ပေ… ပဝါရဏာ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပတ္တံ ကိဉ္စိ ဥပနာမေတွာ ‘ဣမံ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ ဝါစာဘိဟာရဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။
ပရိဝေသနာယာတိ ဘတ္တဂ္ဂေ။ အဘိဟဋာဝ ဟောတီတိ ပရိဝေသကေနေဝ အဘိဟဋာ ဟောတိ။ တတော ဒါတုကာမတာယ ဂဏှန္တံ ပဋိက္ခိပန္တဿ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧတ္ထ အဂဏှန္တမ္ပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိယေဝ။ ကသ္မာ? ဒါတုကာမတာယ အဘိဟဋတ္တာ။ ‘‘တသ္မာ သာ အဘိဟဋာဝ ဟောတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘ဒါတုကာမာဘိဟာရေ သတိ ကေဝလံ ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဟဏမေဝ အဘိဟာရော နာမ န ဟောတိ၊ ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဏှန္တေပိ အဂဏှန္တေပိ ဒါတုကာမာဘိဟာရောဝ အဘိဟာရော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂဟဏသမယေ ဝါ အဂ္ဂဟဏသမယေ ဝါ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ အသတိ တဿ ဒါတုကာမာဘိဟာရေ ဂဟဏသမယေပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
‘‘ရသံ ဂဏှထာ’’တိ အပဝါရဏဇနကဿ နာမံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တံ သုတွာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မစ္ဆရသံ မံသရသန္တိ ဧတ္ထ ပန န ကေဝလံ မစ္ဆဿ ရသံ မစ္ဆရသမိစ္စေဝ ဝိညာယတိ၊ အထ ခေါ မစ္ဆော စ မစ္ဆရသဉ္စ မစ္ဆရသန္တိ ဧဝံ ပဝါရဏဇနကသာဓာရဏနာမဝသေနပိ ဝိညာယမာနတ္တာ ¶ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာဝ ဟောတိ။ ပရတော မစ္ဆသူပန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ဣဒံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေပီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ အဝတွာပိ ပဝါရဏပဟောနကံ ယံကိဉ္စိ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကရမ္ဗကောတိ မိဿကာဓိဝစနမေတံ။ ယဉှိ အညေနညေန မိဿေတွာ ကရောန္တိ၊ သော ‘‘ကရမ္ဗကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော သစေပိ မံသေန မိဿေတွာ ကတောဝ ဟောတိ၊ ‘‘ကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ အပဝါရဏာရဟဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ¶ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ‘‘မံသကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန မံသမိဿကံ ဂဏှထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဝါရဏာဝ ဟောတိ။
‘‘ဥဒ္ဒိဿကတ’’န္တိ မညမာနောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထုနော ကပ္ပိယတ္တာ အကပ္ပိယသညာယ ပဋိက္ခိပတောပိ အစိတ္တကတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသန္တိ ဧတ္ထ ဧကေ တာဝ ဝဒန္တိ ‘‘ယသ္မာ ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တမေဝ န ဟောတိ၊ ခီရာဒိကမ္ပိ ဟောတိယေဝ၊ တသ္မာ ကရမ္ဗကေ ဝိယ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ယာဂု ဗဟုတရာ ဝါ ဟောတိ သမသမာ ဝါ၊ န ပဝါရေတိ။ ‘ယာဂု မန္ဒာ၊ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ၊ ပဝါရေတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တံ၊ တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ‘ဣဓ ပဝါရဏာ ဟောတိ န ဟောတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။
ယထာ စေတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဧဝံ ပရတော ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဿ အပ္ပဗဟုဘာဝေါ ပဝါရဏာယ ဘာဝါဘာဝနိမိတ္တံ၊ ကိဉ္စရဟိ ပဝါရဏဇနကဿ နာမဂ္ဂဟဏမေဝေတ္ထ ပမာဏံ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဒဉ္စ ကရမ္ဗကေန န သမာနေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ယမ္ပိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန သံသန္ဒိယမာနံ န သမေတိ။ ယဒိ ဟိ ‘‘မိဿက’’န္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှံ သိယာ၊ ဧဝံ သတိ ယထာ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ ဝါ သမံ ဝါ အပ္ပတရံ ဝါ ဟောတိ၊ ပဝါရေတိယေဝ၊ ဧဝံ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အပ္ပတရေပိ ¶ ဘတ္တေ ပဝါရဏာယ ဘဝိတဗ္ဗံ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှဝေါဟာရတ္တာ ဣဒံ ပန ‘ဘတ္တမိဿကမေဝါ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အထ ‘‘မိဿက’’န္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ န ဟောတိ၊ မိဿကဘတ္တံ ပန သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ မိဿကဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ အပ္ပံ ဝါ ဟောတု ဗဟု ဝါ၊ ပဝါရဏာ ဧဝ သိယာ။ တသ္မာ ‘‘မိဿက’’န္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ ဝါ ဟောတု သန္ဓာယဘာသိတံ ဝါ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေနာပရံ န သမေတီတိ ကိမေတ္ထ ကာရဏစိန္တာယ၊ ဤဒိသေသု ပန ဌာနေသု အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ။
‘‘ဝိသုံ ¶ ကတွာ ဒေတီတိ ဘတ္တဿ ဥပရိ ဌိတံ ရသာဒိံ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ဒေတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘ယထာ ဘတ္တသိတ္ထံ န ပတတိ၊ တထာ ဂါဠှံ ဟတ္ထေန ပီဠေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာပိ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ယထာ ဟိ ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ယာဂုမိဿကံ ဘတ္တမ္ပိ ဒေန္တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဗဟုခီရရသာဒီသု ဘတ္တေသု ‘‘ခီရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ခီရာဒီနိ ဝါ ဒေတု ခီရာဒိမိဿကဘတ္တံ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ တေနာကာရေန ဒေန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒိယျမာနံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒိယျမာနေ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ပန ကာရဏန္တရံ ဂဝေသိတဗ္ဗံ။
သစေ ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နော ပါဒေ အမုဉ္စိတွာပိ ဘူမိယံ နိသီဒတိ၊ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေန္တော နာမ ဟောတီတိ ဥက္ကုဋိကာသနံ အဝိကောပေတွာဝ သုခေန နိသီဒိတုံ ‘‘တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ…ပေ… နိသီဒနကံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာသနံ အစာလေတွာတိ ပီဌေ ဖုဋ္ဌောကာသတော အာနိသဒမံသံ အမောစေတွာ၊ အနုဋ္ဌဟိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဌာနာစာဝနံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။
အကပ္ပိယကတန္တိ ¶ ဧတ္ထ အကပ္ပိယကတဿေဝ အနတိရိတ္တဘာဝတော ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာ တသ္မိံ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တမူလဖလာဒိယေဝ အတိရိတ္တံ န ဟောတိ၊ သေသံ ပန ပတ္တပရိယာပန္နံ အတိရိတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပန မူလဖလာဒိံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမေန တတော နီဟရိတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။
သော ပုန ကာတုံ န လဘတီတိ တသ္မိံယေဝ ဘာဇနေ ကရိယမာနံ ပဌမံ ကတေန သဒ္ဓိံ ကတံ ဟောတီတိ ပုန သောယေဝ ကာတုံ န လဘတိ၊ အညော လဘတိ။ အညသ္မိံ ပန ဘာဇနေ တေန ဝါ အညေန ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ယေန အကတံ၊ တေန ကာတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ အကတံ၊ တံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ အညေန ဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ကတန္တိ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ကတံ။ ပေသေတွာတိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပေသေတွာ။ ဣမဿ ဝိနယကမ္မဘာဝတော ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ န ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သစေ ပန အာမိသသံသဋ္ဌာနီတိ ဧတ္ထ သစေ မုခဂတေနပိ အနတိရိတ္တေန အာမိသေန သံသဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ ¶ ၊ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ပဝါရိတေန ဘောဇနံ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တေနပိ ယထာ အကတေန မိဿံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သုဒ္ဓံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ အပ္ပဝါရိတဿ ပုရေဘတ္တံ ယာမကာလိကာဒီနိ အာဟာရတ္ထာယ ပရိဘုဉ္ဇတောပိ အနာပတ္တိ၊ ပဝါရိတဿ ပန ပဝါရဏမူလကံ ဒုက္ကဋံ ဟောတိယေဝါတိ ‘‘ယာမကာလိကံ…ပေ… အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။
၂၄၁။ ကာယေန ဘုဉ္ဇနတော ဝါစာယ အာဏာပေတွာ အတိရိတ္တံ အကာရာပနတော စ အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘ကာယဝါစတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဝါရိတဘာဝေါ၊ အာမိသဿ အနတိရိတ္တတာ၊ ကာလေ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၄၃။ ဆဋ္ဌေ ¶ သာဓာရဏမေဝါတိ ‘‘ဟန္ဒ ဘိက္ခု ခါဒ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဝါရဏာယ သာဓာရဏံ။ ‘‘ဘုတ္တသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ မာတိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဘောဇနပရိယောသာနေ အာပတ္တိ၊ န အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ။ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဣဒဉ္စ ဘောဇနပရိယောသာနံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဝါရိတတာ၊ ပဝါရိတသညိတာ၊ အာသာဒနာပေက္ခတာ၊ အနတိရိတ္တေန အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရဏာ၊ ဘောဇနပရိယောသာနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၄၇။ သတ္တမေ အဂ္ဂသမဇ္ဇောတိ ဥတ္တမံ နစ္စံ။ တံ ကိရ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌတွာ ဧကံ ဒေဝတံ ဥဒ္ဒိဿ ကရောန္တိ။ နဋာနံ နာဋကာနိ နဋနာဋကာနိ၊ သီတာဟရဏာဒီနိ။ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒေ အပညတ္တေ။ အဒံသူတိ ‘‘ဝိဟာရံ နေတွာ ခါဒိဿထာ’’တိ အဒံသု။
၂၄၈-၂၄၉။ မူလကမူလာဒီနိ ဥပဒေသတောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ န ဟိ တာနိ ပရိယာယန္တရေန ဝုစ္စမာနာနိပိ ¶ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပရိယာယန္တရေပိ ဟိ ဝုစ္စမာနေ တံ တံ နာမံ အဇာနန္တာနံ သမ္မောဟောယေဝ သိယာ၊ တသ္မာ တတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမ။ ခါဒနီယတ္ထန္တိ ခါဒနီယေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ။ နေဝ ဖရန္တီတိ န နိပ္ဖာဒေန္တိ။ တေသု တေသု ဇနပဒေသူတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကသ္မိံ ဇနပဒေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ သေသဇနပဒေသုပိ န ကပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ရုက္ခဝလ္လိအာဒီနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဝုတ္တံ။ အန္တောပထဝီဂတောတိ သာလကလျာဏီခန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကပ္ပိယာနီတိ မူလခန္ဓတစပတ္တာဒိဝသေန သဗ္ဗသော ကပ္ပိယာနိ။ တေသမ္ပိ နာမဝသေန န သက္ကာ ပရိယန္တံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အစ္ဆိဝါဒီနံ အပရိပက္ကာနေဝ ဖလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိပက္ကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ ဧတ္ထ မိဉ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတကပါလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ အာစရိယာ။ မိဉ္ဇမ္ပိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဧကေ။ ဟိင်္ဂူတိ ဟိင်္ဂုရုက္ခတော ပဂ္ဃရိတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုဇတုအာဒယောပိ ဟိင်္ဂုဝိကတိယော ဧဝ။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုဇတု ¶ နာမ ဟိင်္ဂုရုက္ခဿ ဒဏ္ဍပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော၊ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကံ နာမ ဟိင်္ဂုပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ‘‘အညေန မိဿေတွာ ကတော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တကန္တိ အဂ္ဂကောဋိယာ နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပတ္တိန္တိ ပတ္တတော နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပဏ္ဏိန္တိ ပလာသေ ဘဇ္ဇိတွာ ကတသိလေသော။ ‘‘ဒဏ္ဍတော နိက္ခန္တသိလေသော တိပိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဝိကာလတာ၊ ယာဝကာလိကတာ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၅၂-၃။ အဋ္ဌမေ တာဒိသန္တိ အသူပဗျဉ္ဇနံ။ ယံကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ယာမကာလိက’’န္တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ ယာဝကာလိကေ ဧဝ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ၊ အထ ခေါ ယာမကာလိကေပီတိ ဒဿေတိ။ နနု စ ယာမကာလိကံ နေဝ ခါဒနီယေသု အန္တောဂဓံ၊ န ဘောဇနီယေသု။ တေနေဝ ပဒဘာဇနီယေ ‘‘ခါဒနီယံ နာမ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ခါဒနီယံ နာမ။ ဘောဇနီယံ နာမ ပဉ္စ ဘောဇနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သန္နိဓိကာရကံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယာမကာလိကေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ကထံ ဝိညာယတီတိ? ဝုစ္စတေ – ပဒဘာဇနေ ခါဒနီယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ ‘‘ယာမကာလိကံ ¶ ဌပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန သန္နိဓိပစ္စယာ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ ခါဒိတဗ္ဗဉှိ ယံကိဉ္စိ ခါဒနီယန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ န စ ယာမကာလိကေသု ကိဉ္စိ ခါဒိတဗ္ဗံ အတ္ထိ ပါတဗျဘာဝတော။ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ယာမကာလိကံ ခါဒနီယဘောဇနီယေဟိ န သင်္ဂဟိတံ၊ တထာပိ အနာပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ‘‘အနာပတ္တိ ယာမကာလိကံ ယာမေ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝစနတော ယာမာတိက္ကမေ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ယာမကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမေ ကပ္ပတိ၊ ယာမာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဣမိနာပိ ¶ စာယမတ္ထော သိဒ္ဓါ။ တေနေဝ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယညူဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ယာမကာလိကေ ပါစိတ္တိယမေဝ ဝုတ္တံ။
ပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ၊ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ တေနေဝ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘အဇ္ဈောဟရိဿာမီတိ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ယန္တိ ယံ ပတ္တံ။ သန္ဒိဿတီတိ ယာဂုယာ ဥပရိ သန္ဒိဿတိ။ တေလဝဏ္ဏေ ပတ္တေ သတိပိ နိသ္နေဟဘာဝေ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ ဝဏ္ဏဝသေနေဝ လေခါ ပညာယတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သာ အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အပရိစ္စတ္တမေဝ ဟိ ဒုတိယဒိဝသေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေန ဝါ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္စတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပတ္တော ဒုဒ္ဓါတော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ကသ္မာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ? ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယံ ဝါ အညေန ဝါ တုစ္ဆံ ကတွာ န သမ္မာ ဓောဝိတွာ နိဋ္ဌာပိတေ ပတ္တေ လဂ္ဂမ္ပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတီတိ တတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘သာမဏေရာနံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ ဌတွာ ‘အပရိစ္စတ္တမေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နံ၊ တသ္မာ နိရာလယဘာဝေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိဇဟိတေပိ အနုပသမ္ပန္နဿ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ၊ တဒဂ္ဂေန သန္နိဓိမ္ပိ န ကရောတိ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသဒိသတ္တာ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဒဟိတေယေဝ စ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။
ပါဠိယံ ¶ ‘‘သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ သန္နိဟိတေသု သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကေသု ပုရေဘတ္တမ္ပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ¶ ယာမကာလိကေပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေ ဝိသုံ ဒုက္ကဋေနပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ပကတိအာမိသေတိ ဩဒနာဒိကပ္ပိယာမိသေ။ ယာမကာလိကံ သတိ ပစ္စယေ သာမိသေန မုခေန အဇ္ဈောဟရတော ဒွေတိ ဟိယျော ပဋိဂ္ဂဟိတယာမကာလိကံ အဇ္ဇ ပုရေဘတ္တံ သာမိသေန မုခေန ဘုဉ္ဇတော သန္နိဟိတယာမကာလိကပစ္စယာ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ၊ သန္နိဟိတေန သံသဋ္ဌအာမိသပစ္စယာ ဧကန္တိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဝိကပ္ပဒွယေပီတိ သာမိသေန နိရာမိသေနာတိ ဝုတ္တဝိဓာနဒွယေ။ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတီတိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတိ။ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝဍ္ဎတီတိ မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယံ၊ သေသအကပ္ပိယမံသေသု ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတိ။
၂၅၅။ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ တာဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သန္နိဟိတတ္တာ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သတိ ပစ္စယေ ပန သန္နိဟိတမ္ပိ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ စ အနာပတ္တိယေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ယာဝကာလိကယာမကာလိကတာ၊ သန္နိဓိဘာဝေါ၊ တဿ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၅၇-၂၅၉။ နဝမေ ပဏီတသံသဋ္ဌာနိ ဘောဇနာနိ ပဏီတဘောဇနာနိ။ ယထာ ဟိ အာဇညယုတ္တော ရထော ‘‘အာဇညရထော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ပဏီတသံသဋ္ဌာနိ သတ္တဓညနိဗ္ဗတ္တာနိ ဘောဇနာနိ ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ယေဟိ ပန ပဏီတေဟိ သံသဋ္ဌာနိ၊ တာနိ ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ ပဘေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘သေယျထိဒံ၊ သပ္ပိ နဝနီတ’’န္တိအာဒိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဣဒဉ္စ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကပ္ပိယဝတ္ထုပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ အကပ္ပိယမံသသတ္တာနံ သပ္ပိအာဒီနိ န ကပ္ပန္တိ။ ဧကဉှိ မနုဿဝသာတေလံ ဌပေတွာ သဗ္ဗေသံ ခီရသပ္ပိနဝနီတဝသာတေလေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ သပ္ပိဘတ္တန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ သပ္ပိသံသဋ္ဌံ ဘတ္တံ သပ္ပိဘတ္တံ၊ သပ္ပိ စ ဘတ္တဉ္စ သပ္ပိဘတ္တန္တိပိ ဝိညာယတိ၊ အဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘သာလိဘတ္တံ ဝိယ သပ္ပိဘတ္တံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ကာရဏံ ဝတွာ ဒုက္ကဋဿေဝ ¶ ဒဠှတရံ ¶ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ အညံ ဝတ္တုံ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဧဝ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ပမာဏံ။
မူလန္တိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနာပတ္တီတိ ဝိသင်္ကေတတ္တာ သဗ္ဗာဟိယေဝ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပါစိတ္တိယေနေဝ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သူပေါဒနဝိညတ္တိဒုက္ကဋံ ပန ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယသပ္ပိနာ အကပ္ပိယသပ္ပိနာတိ စ ဣဒံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယမံသသပ္ပိနာ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ နာနာဝတ္ထုကာနီတိ သပ္ပိနဝနီတာဒီနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။
၂၆၁။ မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ –
‘‘အဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ စတုမာသပစ္စယပဝါရဏာ သာဒိတဗ္ဗာ အညတြ ပုနပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယ၊ တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၀၆) –
ဣဒံ မဟာနာမသိက္ခာပဒံ နာမ။ ဣမိနာ စ သိက္ခာပဒေန သင်္ဃဝသေန ဂိလာနပစ္စယပဝါရဏာယ ပဝါရိတဋ္ဌာနေ သစေ တတ္ထ ရတ္တီဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတိ၊ ဧတ္တကာယေဝ ရတ္တိယော ဧတ္တကာနိ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတဗ္ဗာနီတိ။ အထ တတော ရတ္တိပရိယန္တတော ဝါ ဘေသဇ္ဇပရိယန္တတော ဝါ ဥတ္တရိ န ဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဝါ ဘေသဇ္ဇံ အညဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဝါ အညံ ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဂိလာနော ဂိလာနသညီ ဟုတွာ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေန္တော န ဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေန္တော နာမ ဟောတီတိ ‘‘မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတာနိ ပါဋိဒေသနီယဝတ္ထူနီတိ ပါဠိယံ အာဂတသပ္ပိအာဒီနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ အနာဂတာနိ ပန အကပ္ပိယသပ္ပိအာဒီနိ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သူပေါဒနဝိညတ္တိယန္တိ ဘိက္ခူနံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထူနိ ဘိက္ခုနီနံ ပါဋိဒေသနီယဝတ္ထူနိ စ ဌပေတွာ အဝသေသဝိညတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဏီတဘောဇနတာ၊ အဂိလာနတာ၊ အကတဝိညတ္တိယာ ပဋိလာဘော၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၆၃။ ဒသမေ ¶ ¶ အယျဝေါသာဋိတကာနီတိ ပိတုပိဏ္ဍဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥမ္မာရေတိ သုသာနေ ကတဂေဟဿ အတ္တနော ဂေဟဿ ဝါ ဥမ္မာရေ။ ဃနဗဒ္ဓါတိ ဃနမံသေန သမ္ဗဒ္ဓါ၊ ကထိနသံဟတသရီရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၂၆၄။ မုခဒွါရန္တိ ဂလနာဠိကံ။ အာဟာရန္တိ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗံ ယံကိဉ္စိ ယာဝကာလိကာဒိံ။ အာဟရေယျာတိ မုခဒွါရံ ပဝေသေယျ။ မုခေန ဝါ ပဝိဋ္ဌံ ဟောတု နာသိကာယ ဝါ၊ ဂလေန အဇ္ဈောဟရဏီယတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ တံ မုခဒွါရံ ပဝေသိတမေဝ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန တေ ဘိက္ခူ အနာဟာရေပိ ဥဒကေ အာဟာရသညာယ ဒန္တပေါနေ စ မုခဒွါရံ အာဟဋံ ဣဒန္တိ သညာယ ကုက္ကုစ္စာယိံသု၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တေ ဘိက္ခူ အဒိန္နံ…ပေ… သမ္မာ အတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ ကုက္ကုစ္စာယိံသူ’’တိ။ ဥဒကဉှိ ယထာသုခံ ပါတုံ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ဒန္တပေါနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တဿ ပန ရသံ ဂိလိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ ဒန္တကဋ္ဌရသော အဇာနန္တဿ အန္တော ပဝိသတိ၊ ပါစိတ္တိယမေဝ။ အနဇ္ဈောဟရန္တေန ပန ဒန္တကဋ္ဌံ ဝါ ဟောတု အညံ ဝါ၊ ကိဉ္စိ မုခေ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
၂၆၅။ အကလ္လကောတိ ဂိလာနော သဟတ္ထာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ ဥစ္စာရဏမတ္တန္တိ ဥက္ခိပနမတ္တံ။ ဧကဒေသေနပီတိ အင်္ဂုလိယာပိ ဖုဋ္ဌမတ္တေန။ တံ စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ သဗ္ဗံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ ဝေဏုကောဋိယာ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတတ္တာ။ သစေပိ ဘူမိယံ ဌိတမေဝ ဃဋံ ဒါယကေန ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ဃဋံ ဒဿာမီတိ ဒိန္နဝေဏုကောဋိဂ္ဂဟဏဝသေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဥဘယကောဋိဗဒ္ဓံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ အပီဠေတွာ ပကတိယာ ပီဠိယမာနဥစ္ဆုရသံ သန္ဓာယ ‘‘ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဘိဟာရော န ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ပန ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ ပီဠိယမာနာ ဥစ္ဆုတော ပဂ္ဃရန္တံ ရသံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဒေါဏိကာယ သယံ ပဂ္ဃရန္တံ ဥစ္ဆုရသံ မဇ္ဈေ အာဝရိတွာ အာဝရိတွာ ဝိဿဇ္ဇိတမ္ပိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကတ္ထစိ အဋ္ဌကထာသု။
အသံဟာရိမေတိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန အသံဟာရိယေ။ ‘‘တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသူ’’တိ ဝစနတော သာခါသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဉ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဉ္ဆိတေ ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ပုဉ္ဆိတွာ ဂဟေတွာတိ ¶ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ပုဉ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပတ္တေ ပတိတရဇနစုဏ္ဏဉှိ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထာယ ¶ အပရိဟဋဘာဝတော ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ အနုရူပေန ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ‘‘အညဿ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ပရသန္တကံ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ အဒတွာပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဘိက္ခုဿ ဒေတီတိ အညဿ ဘိက္ခုဿ ဒေတိ။ ကဉ္ဇိကန္တိ ခီရရသာဒိံ ယံကိဉ္စိ ဒြဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထတော မောစေတွာ ပုန ဂဏှာတိ၊ ဥဂ္ဂဟိတကံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထတော အမောစေန္တေနေဝါ’’တိ။ အာလုလေန္တာနန္တိ အာလောလေန္တာနံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အာဟရိတွာ ဘူမိယံ ဌပိတတ္တာ အဘိဟာရော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပတ္တော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။ ပဌမတရံ ဥဠုင်္ကတော ထေဝါ ပတ္တေ ပတန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယထာ ပဌမတရံ ပတိတထေဝေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာ အာကိရိတွာ အပနေန္တာနံ ပစ္ဆာ ပတိတထေဝေပိ အဘိဟဋတ္တာ နေဝတ္ထိ ဒေါသော’’တိ ဝဒန္တိ။ စရုကေနာတိ ခုဒ္ဒကဘာဇနေန။ မုခဝဋ္ဋိယာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မုခဝဋ္ဋိံ ဥက္ခိပိတွာ ဟတ္ထေ ဖုသာပိတေ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ဧသ နယောတိ ကာယပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓမ္ပိ ကာယပဋိဗဒ္ဓမေဝါတိ အယံ နယော။ တထာ စ တတ္ထ ကာယပဋိဗဒ္ဓေ တံပဋိဗဒ္ဓေ စ ထုလ္လစ္စယမေဝ ဝုတ္တံ။
တေနာတိ ယဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂတံ၊ တေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ မူလဋ္ဌဿေဝ ပရိဘောဂေါ အနုညာတော၊ တသ္မာ။ တံ ဒိဝသံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနာမသိတွာ’’တိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သန္နိဓိပစ္စယာ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘တံ ဒိဝသံ…ပေ… န တတော ပရ’’န္တိ ဝစနတော တံ ဒိဝသံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ဌပိတံ ဒုတိယဒိဝသေ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတိ၊ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဌပိတံ ဒုတိယဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပန ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဌပိတံ။ ‘‘သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဟိ ဝစနတော အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဿေဝ တသ္မိံ ဒိဝသေ ပရိဘောဂေါ အနုညာတော။ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တံ ဒိယျမာနံ ပတတီတိ ဧတ္ထ ယထာ ဂဏဘောဇနာဒီသု ဂိလာနာဒီနံ ¶ ကုက္ကုစ္စာယန္တာနံ ဂဏဘောဇနံ အနုညာတံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဘဂဝတာ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ အနုညာတ’’န္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘တံ ဒိယျမာနံ ပတတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ စတူသုပိ ကာလိကေသု အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သတ္ထကေနာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသတ္ထကေန။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဂ္ဂဟိတပစ္စယာ သန္နိဓိပစ္စယာ ဝါ ဒေါသော ¶ န သိယာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ။ ဣမိနာဝ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဝါ ဂဟေတွာ ပရိဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တသ္မာ ပတ္တသမ္မက္ခနာဒိအတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဟဋတေလာဒိံ သစေ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော ဟောတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထံ ပန သာမံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတိ၊ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သိင်္ဂီလောဏကပ္ပော ဝိယ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥစ္စာရဏမတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ရုဟနတော ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထမ္ပိ သစေ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဏှာတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဣဓ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ၊ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စသု ပဋိဂ္ဂဟဏင်္ဂေသု ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသေသနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏဉှိ ပရိဘောဂတ္ထမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသုံ အဝတွာ ‘‘တဉ္စေ ဘိက္ခု ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘သတိပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’တိ ဣဓ အပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရဏေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥဒုက္ခလမုသလာနိ ခိယျန္တီတိ ဧတ္ထ ဥဒုက္ခလမုသလာနံ ခယေန ပိသိတကောဋ္ဋိတဘေသဇ္ဇေသု သစေ အာဂန္တုကဝဏ္ဏော ပညာယတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။
သုဒ္ဓံ ဥဒကံ ဟောတီတိ ရုက္ခသာခါဒီဟိ ဂဠိတွာ ပတနဥဒကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပတ္တော ဝါဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထာပိ ပတ္တဂတံ ဆုပိတွာ ဒေန္တဿ ဟတ္ထလဂ္ဂေန ¶ အာမိသေန ဒေါသာဘာဝတ္ထံ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ သာမဏေရဿ ပတ္တေ ပတတိ…ပေ… ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတီတိ ဧတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဂဏှန္တဿ အတ္တနော ပတ္တေ ပက္ခိတ္တမေဝ ‘‘အတ္တနော သန္တက’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနကရဏတော ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ၊ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ ပန ဂဏှန္တဿ ဂဟဏသမယေယေဝ ‘‘အတ္တနော သန္တက’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနဿ ကတတ္တာ ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ကေသဉ္စိ အတ္ထာယ ဩဒနံ ပက္ခိပတီတိ ဧတ္ထ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ ပက္ခိပန္တေပိ ‘‘အာဂန္တွာ ဂဏှိဿတီ’’တိ သယမေဝ ပက္ခိပိတွာ ဌပနတော ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ၊ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပက္ခိတ္တံ ပန အနုပသမ္ပန္နေနေဝ ဌပိတံ နာမ ဟောတီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ ပရိစ္စတ္တဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမဏေရ…ပေ… ပရိစ္စတ္တတ္တာ’’တိ။
ပဋိဂ္ဂဟဏူပဂံ ဘာရံ နာမ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥက္ခေပါရဟံ။ ကိဉ္စာပိ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ¶ အညေန ဟတ္ထေန ပိဒဟန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာပိ န ပိဒဟိတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သစေပိ သာခါယ လဂ္ဂရဇံ ပတ္တေ ပတတိ၊ သုခေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာတိ သာခါယ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝိဓ ပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိမ္ပိ အသတီတိ စာဋိယာ ဝါ ကုဏ္ဍကေ ဝါ အသတိ။ အနုပသမ္ပန္နံ ဂါဟာပေတွာတိ တံယေဝ အဇ္ဈောဟရဏီယဘဏ္ဍံ အနုပသမ္ပန္နေန ဂါဟာပေတွာ။ ထေရဿ ပတ္တံ အနုထေရဿာတိ ထေရဿ ပတ္တံ အတ္တနာ ဂဟေတွာ အနုထေရဿ ဒေတိ။ တုယှံ ယာဂုံ မယှံ ဒေဟီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝတွာ သာမဏေရဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနောပိ ပတ္တံ တဿ ဒေတိ။ ဧတ္ထ ပနာတိ ပဏ္ဍိတော သာမဏေရောတိအာဒိပတ္တပရိဝတ္တနကထာယ။ ကာရဏံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယထာ မာတုအာဒီနံ တေလာဒီနိ ဟရန္တော တထာရူပေ ကိစ္စေ အနုပသမ္ပန္နေန အပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ၊ ဧဝမိဓ ပတ္တပရိဝတ္တနံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န လဘတီတိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဝီမံသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
ဧတ္ထ ပန ‘‘သာမဏေရေဟိ ဂဟိတတဏ္ဍုလေသု ပရိက္ခီဏေသု အဝဿံ အမှာကံ သာမဏေရာ သင်္ဂဟံ ကရောန္တီတိ ဝိတက္ကုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ တံ ပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပန ဆာယတ္ထာယ ဝါ ဂဟဏေ ¶ ပရိဘောဂါသာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တံ –
‘‘မာတာပိတူနမတ္ထာယ၊ တေလာဒိဟရတောပိ စ၊
သာခံ ဆာယာဒိအတ္ထာယ၊ ဣမေသံ န ဝိသေသတိ။
‘‘တသ္မာ ဟိဿ ဝိသေသဿ၊ စိန္တေတဗ္ဗံ တု ကာရဏံ၊
တဿ သာလယဘာဝံ တု၊ ဝိသေသံ တက္ကယာမ တ’’န္တိ။
ဣဒမေဝေတ္ထ ယုတ္တတရံ အဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တိယာ သမ္ဘဝတော။ န သက္ကာ ဟိ ဧတ္ထ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ။ မာတာဒီနံ အတ္ထာယ ဟရဏေ ပန နာဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တီတိ သက္ကာ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ။ ယတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ သက္ကာ၊ တတ္ထ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သစေ ပန သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ၊ တတော လဒ္ဓံ ခါဒိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
နိစ္စာလေတုံ န သက္ကောတီတိ နိစ္စာလေတွာ သက္ခရာ အပနေတုံ န သက္ကောတိ။ အာဓာရကေ ပတ္တော ဌပိတော ¶ ဟောတီတိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗပတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စာလေတီတိ ဝိနာ ကာရဏံ စာလေတိ။ သတိပိ ကာရဏေ ဘိက္ခူနံ ပရိဘောဂါရဟံ စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) တာဒိသေ အာဗာဓေ အတ္တနော အတ္ထာယ အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏံ အနုညာတံ၊ ‘‘အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ စ သာမညတော ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တထာပိ အတ္တနော အညဿ ဝါ ဘိက္ခုနော အတ္ထာယ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သီဟဝိဃာသာဒိံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ မယှမ္ပိ ဒေတီတိ ဝိတက္ကဿ အနုပ္ပန္နဘာဝံ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတိ၊ သာမဏေရဿ ဒဿာမီတိ သုဒ္ဓစိတ္တေန မယာ ဂဟိတန္တိ ဝါ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတိ။
သစေ ပန မူလေပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဟေတွာ ဂတေ မယှမ္ပိ ဒဒေယျုန္တိ သညာယ သစေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတီတိ ဘိက္ခုသာမဏေရာ စ အတ္တနော အတ္တနော အဘိရုစိတံ ကောဋ္ဌာသံ ဂဏှန္တူတိ သဗ္ဗေသံ သမကေ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတိ။ ဂဟိတာဝသေသန္တိ ¶ သာမဏေရေဟိ ဂဟိတကောဋ္ဌာသတော အဝသေသံ။ ဂဏှိတွာတိ ‘‘မယှံ ဣဒံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂဟေတွာ။ ဣဓ ဂဟိတာဝသေသံ နာမ တေန ဂဏှိတွာ ပုန ဌပိတံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ တေနေဝ ‘‘ယာဝကာလိကေန ယာဝဇီဝိကသံသဂ္ဂေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ပုရိမဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတာ ဟောတိ၊ သာမိသေန မုခေန တဿာ ဝဋ္ဋိယာ ဓူမံ ပိဝိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သမုဒ္ဒေါဒကေနာတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသမုဒ္ဒေါဒကေန။ ယသ္မာ ကတကဋ္ဌိ ဥဒကံ ပသာဒေတွာ ဝိသုံ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ လဂ္ဂတီတိ မုခေ ဟတ္ထေ စ ဥဒကေ သုက္ခေ သေတဝဏ္ဏံ ဒဿေန္တံ လဂ္ဂတိ။ ပါနီယံ ဂဟေတွာတိ အတ္တနောယေဝ အတ္ထာယ ဂဟေတွာ။ သစေ ပန ပီတာဝသေသံ တတ္ထေဝ အာကိရိဿာမီတိ ဂဏှာတိ၊ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဝိယူဟိတွာ၊ အပနေတွာတိ အတ္ထော။
မဟာဘူတေသူတိ သရီရနိဿိတေသု မဟာဘူတေသု။ ပတတီတိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပတတိ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပတိတမေဝ ဟိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဣတရံ။ အလ္လဒါရုံ ရုက္ခတော ဆိန္ဒိတွာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ မတ္တိကတ္ထာယ ပထဝိံ ခဏိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သပ္ပဒဋ္ဌက္ခဏေယေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အသတိ ကပ္ပိယကာရကေ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အညဒါ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတာ၊ အနနုညာတတာ၊ ဓူမာဒိအဗ္ဗောဟာရိကာဘာဝေါ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဘောဇနဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ အစေလကဝဂ္ဂေါ
၁။ အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၇၃။ အစေလကဝဂ္ဂဿ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ တေသန္တိ တိတ္ထိယာနံ။ တတ္ထာတိ ဘာဇနေ။ ဣတောတိ ပတ္တတော။ သစေ တိတ္ထိယော ဝဒတီတိ ‘‘ပဌမမေဝ မံ သန္ဓာယ အဘိဟရိတွာ ဌပိတံ မယှံ သန္တကံ ဟောတိ၊ ဣမသ္မိံ ဘာဇနေ အာကိရထာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အညတိတ္ထိယတာ၊ အဇ္ဈောဟရဏီယတာ ¶ ၊ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထာယ သဟတ္ထာ အနိက္ခိတ္တဘာဇနေ ဒါနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၇၄။ ဒုတိယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ အနာစာရံ အာစရိတုကာမတာ၊ တဒတ္ထမေဝ ဥပသမ္ပန္နဿ ဥယျောဇနာ၊ ဧဝံ ဥယျောဇေန္တဿ ဥပစာရာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၈၀။ တတိယေ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋောတိ ဒွါရဗာဟာယေတံ အဓိဝစနံ။ ခုဒ္ဒကံ နာမ သယနိဃရံ ဝိတ္ထာရတော ပဉ္စဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဟောတိ၊ တဿ စ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနံ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋတော အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တာဒိသေ သယနိဃရေ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋတော ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ နိသိန္နော ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသိန္နော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ နိသိန္နော စ မဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ နိသိန္နော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ မဇ္ဈာတိက္ကမံ ဒဿေတီ’’တိ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ကတဿာတိ ပိဋ္ဌိဝံသံ အာရောပေတွာ ဝါ အနာရောပေတွာ ဝါ ကတဿ။ သစိတ္တကန္တိ အနုပဝိသိတွာ နိသီဒနစိတ္တေန သစိတ္တကံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပရိယုဋ္ဌိတရာဂဇာယမ္ပတိကာနံ သန္နိဟိတတာ၊ သယနိဃရတာ၊ ဒုတိယဿ ဘိက္ခုနော အဘာဝေါ၊ အနုပခဇ္ဇ နိသီဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၈၄-၂၈၉။ စတုတ္ထပဉ္စမေသု ¶ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
၆။ စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၂၉၈။ ဆဋ္ဌေ ¶ ပကတိဝစနေနာတိ ဧတ္ထ ယံ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတေန သောတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ၊ တံ ပကတိဝစနံ နာမ။ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ‘‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဃရံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝါ ‘‘စာရိတ္တံ အာပဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ဤဒိသေန ဝစနေန အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန နိမန္တနသာဒိယနံ၊ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆနာ၊ ဘတ္တိယဃရတော အညဃရပ္ပဝေသနံ၊ မဇ္ဈနှိကာနတိက္ကမော၊ သမယဿ ဝါ အာပဒါနံ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၀၃။ သတ္တမေ မဟာနာမော နာမာတိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဘာတာ ဘဂဝတော စူဠပိတု ပုတ္တော။ သုဒ္ဓါဒနော သက္ကောဒနော သုက္ကောဒနော ဓောတောဒနော အမိတောဒနောတိ ဣမေ ဟိ ပဉ္စ ဇနာ ဘာတရော။ အမိတာ နာမ ဒေဝီ တေသံ ဘဂိနီ၊ တိဿတ္ထေရော တဿာ ပုတ္တော။ တထာဂတော စ နန္ဒတ္ထေရော စ သုဒ္ဓါဒနဿ ပုတ္တာ၊ မဟာနာမော စ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော စ သုက္ကောဒနဿ၊ အာနန္ဒတ္ထေရော အမိတောဒနဿ။ သော ဘဂဝတော ကနိဋ္ဌော၊ မဟာနာမော မဟလ္လကတရော သကဒါဂါမီ အရိယသာဝကော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဟာနာမော နာမ…ပေ… အရိယသာဝကော’’တိ။
၃၀၅-၃၀၆။ ပါဠိယံ အဇ္ဇဏှောတိ အဇ္ဇ ဧကဒိဝသန္တိ အတ္ထော၊ ‘‘အဇ္ဇနော’’တိ ဝါ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ နော အမှာကံ။ ကာလံ အာဟရိဿထာတိ သွေ ဟရိဿထ။ တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျာတိ သစေ တတ္ထ ရတ္တီဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတိ ‘‘ဧတ္တကာယေဝ ဝါ ရတ္တိယော ဧတ္တကာနိ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတဗ္ဗာနီ’’တိ၊ တတော ရတ္တိပရိယန္တတော ဝါ ဘေသဇ္ဇပရိယန္တတော ဝါ ဥတ္တရိ ဝိညာပေန္တော သာဒိယေယျ။ ‘‘ဣမေဟိ တယာ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရိတမှ၊ အမှာကဉ္စ ဣမိနာဝ ဘေသဇ္ဇေန အတ္ထော’’တိ အာစိက္ခိတွာ ဝိညာပေတုမ္ပိ ဂိလာနောဝ လဘတိ။
၃၁၀။ ယသ္မာ သင်္ဃပဝါရဏာယမေဝါယံ ဝိဓိ၊ တသ္မာ ‘‘ယေ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကာယ ပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သင်္ဃပဝါရဏတာ ¶ ၊ ဘေသဇ္ဇဝိညတ္တိ၊ အဂိလာနတာ၊ ပရိယန္တာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၁၁။ အဋ္ဌမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥယျုတ္တသေနာ၊ ဒဿနတ္ထာယ ဂမနံ၊ အနုညာတောကာသတော အညတြ ဒဿနံ၊ တထာရူပပစ္စယဿ အာပဒါယ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၁၇။ နဝမသိက္ခာပဒမ္ပိ ဥတ္တာနမေဝ။ တိရတ္တာတိက္ကမော၊ သေနာယ သူရိယဿ အတ္ထင်္ဂမော၊ ဂိလာနတာဒီနံ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၂၂။ ဒသမေ ကတိ တေ လက္ခာနိ လဒ္ဓါနီတိ တဝ သရပ္ပဟာရဿ လက္ခဏဘူတာ ကိတ္တကာ ဇနာ တယာ လဒ္ဓါတိ အတ္ထော၊ ကိတ္တကာ တယာ ဝိဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥယျောဓိကာဒိဒဿနတ္ထာယ ဂမနံ၊ အနုညာတောကာသတော အညတြ ဒဿနံ၊ တထာရူပပစ္စယဿ အာပဒါယ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော အစေလကဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
၆။ သုရာပါနဝဂ္ဂေါ
၁။ သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၂၆-၃၂၈။ သုရာပါနဝဂ္ဂဿ ¶ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝတိယာတိ ဂါမပရိက္ခေပဝတိယာ။ ပါဠိယံ ပိဋ္ဌသုရာဒီသု ပိဋ္ဌံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ တဇ္ဇံ ဥဒကံ ဒတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ ပိဋ္ဌသုရာ။ ဧဝံ ပူဝေ ဩဒနေ စ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ တဇ္ဇံ ဥဒကံ ဒတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ ပူဝသုရာ ဩဒနသုရာတိ စ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ကိဏ္ဏာ’’တိ ပန တဿာ သုရာယ ဗီဇံ ဝုစ္စတိ။ ယေ သုရာမောဒကာတိပိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ။ ဟရီတကီသာသပါဒိနာနာသမ္ဘာရေဟိ သံယောဇိတာ သမ္ဘာရသံယုတ္တာ။
မဓုကတာလနာဠိကေရာဒိပုပ္ဖရသော စိရပရိဝါသိတော ပုပ္ဖာသဝေါ။ ပနသာဒိဖလရသော ဖလာသဝေါ။ မုဒ္ဒိကာရသော မဓွာသဝေါ။ ဥစ္ဆုရသော ဂုဠာသဝေါ။ ဟရီတကာမလကကဋုကဘဏ္ဍာဒိနာနာသမ္ဘာရာနံ ရသော စိရပရိဝါသိတော သမ္ဘာရသံယုတ္တော။ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ သမ္ဘာရေ ပဋိယာဒေတွာ စာဋိယံ ပက္ခိတ္တကာလတော၊ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ပုပ္ဖရသဿ ဂဟိတအဘိနဝကာလတောယေဝ စ ပဋ္ဌာယ။
၃၂၉။ လောဏသောဝီရကံ သုတ္တဉ္စ အနေကေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ အဘိသင်္ခတော အမဇ္ဇဘူတော အာသဝဝိသေသော။ ဝါသဂ္ဂါဟာပနတ္ထန္တိ သုဂန္ဓိဘာဝဂ္ဂါဟာပနတ္ထံ။ အစိတ္တကံ လောကဝဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ မဇ္ဇဘာဝေါ၊ တဿ ပါနဉ္စာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၃၀။ ဒုတိယေ ဘိက္ခုနီပိ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုပိ ဘိက္ခုနိယာ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ¶ ဌိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဟသာဓိပ္ပာယတာ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ ကာယေန ကာယာမသနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၃၅။ တတိယံ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပရိဂေါပ္ဖကတာ၊ ဟသာဓိပ္ပာယေန ကီဠနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၄၄။ စတုတ္ထေ ဂါရယှော အာစရိယုဂ္ဂဟော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ယသ္မာ ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော၊ တဿ ကသဋော ယာဝဇီဝိကော၊ ဒွိန္နံယေဝ သမဝါယော ဥစ္ဆုယဋ္ဌိ၊ တသ္မာ ဝိကာလေ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိံ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဂုဠဟရီတကံ ဝိယာတိ ဧဝမာဒိကော ဂါရယှာစရိယဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော။ လောကဝဇ္ဇေ အာစရိယုဂ္ဂဟော န ဝဋ္ဋတီတိ လောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေ အာပတ္တိဋ္ဌာနေ ယော အာစရိယဝါဒေါ၊ သော န ဂဟေတဗ္ဗော၊ လောကဝဇ္ဇံ အတိက္ကမိတွာ ‘‘ဣဒံ အမှာကံ အာစရိယုဂ္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တဿ ဥဂ္ဂဟော န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တာနုလောမံ နာမ အဋ္ဌကထာ။ ပဝေဏိယာ အာဂတသမောဓာနံ ဂစ္ဆတီတိ ‘‘ပဝေဏိယာ အာဂတော အာစရိယုဂ္ဂဟောဝ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေယေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နဿ ပညတ္တေန ဝစနံ၊ အနာဒရိယကရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဘိံသာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၄၅။ ပဉ္စမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ တဿ ဒဿနသဝနဝိသယေ ဘိံသာပေတုကာမတာယ ဝါယမနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
ဘိံသာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၅၀။ ဆဋ္ဌေ ¶ ¶ ဘဂ္ဂါ နာမ ဇနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှီသဒ္ဒေန ‘‘ဘဂ္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂ္ဂါတိ ဇနပဒဿ နာမ’’န္တိ။ သုသုမာရဂိရေတိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဿ ကိရ နဂရဿ မာပနတ္ထံ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယေန နဂရဋ္ဌာနဿ ပရိဂ္ဂဏှနဒိဝသေ အဝိဒူရေ သုသုမာရော သဒ္ဒမကာသိ ဂိရံ နိစ္ဆာရေသိ။ အထ အနန္တရာယေန နဂရေ မာပိတေ တမေဝ သုသုမာရဂိရဏံ သုဘနိမိတ္တံ ကတွာ သုသုမာရဂိရံတွေဝဿ နာမံ အကံသု။ ကေစိ ပန ‘‘သုသုမာရသဏ္ဌာနတ္တာ သုသုမာရော နာမ ဧကော ဂိရိ၊ သော တဿ နဂရဿ သမီပေ၊ တသ္မာ တံ သုသုမာရဂိရိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ‘သုသုမာရဂိရီ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ဝါ ဟောတု အညထာ ဝါ၊ နာမမေတံ တဿ နဂရဿာတိ အာဟ ‘‘သုသုမာရဂိရန္တိ နဂရဿ နာမ’’န္တိ။ ဘေသကဠာတိ ဃမ္ပဏ္ဍနာမကော ဂစ္ဆဝိသေသော။ ကေစိ ‘‘သေတရုက္ခော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တေသံ ဗဟုလတာယ ပန တံ ဝနံ ဘေသကဠာဝနန္တွေဝ ပညာယိတ္ထ။ ‘‘ဘေသဂဠာဝနေ’’တိပိ ပါဌော။ ‘‘ဘေသော နာမ ဧကော ယက္ခော အယုတ္တကာရီ၊ တဿ တတော ဂဠိတဋ္ဌာနတာယ တံ ဝနံ ဘေသဂဠာဝနံ နာမ ဇာတ’’န္တိ ဟိ ကေစိ။
၃၅၂။ ဇောတိကရဏေတိ အဂ္ဂိကရဏေ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အဂိလာနတာ၊ အနုညာတကရဏာဘာဝေါ၊ ဝိသိဗ္ဗေတုကာမတာ၊ သမာဒဟနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ နဟာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၅၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဿ ပါဠိယံ အသမ္ဘိန္နေနာတိ အမက္ခိတေန၊ အနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဩရေနဒ္ဓမာသံ နဟာယေယျာတိ နဟာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အဒ္ဓမာသေ အပရိပုဏ္ဏေ နဟာယေယျ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ မဇ္ဈိမဒေသော၊ ဦနကဒ္ဓမာသေ နဟာနံ၊ သမယာနံ ဝါ နဒီပါရဂမနဿ ဝါ အာပဒါနံ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
နဟာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၆၈။ အဋ္ဌမေ ¶ ¶ ‘‘စမ္မကာရနီလံ နာမ ပကတိနီလ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘စမ္မကာရာ ဥဒကေ တိပုမလံ အယဂူထဉ္စ ပက္ခိပိတွာ စမ္မံ ကာဠံ ကရောန္တိ၊ တံ စမ္မကာရနီလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ စီဝရဿ အကတကပ္ပတာ၊ အနဋ္ဌစီဝရာဒိတာ၊ နိဝါသနံ ဝါ ပါရုပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၇၄။ နဝမေ အပစ္စုဒ္ဓါရဏန္တိ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ အကတပစ္စုဒ္ဓါရံ။ ယေန ဝိနယကမ္မံ ကတန္တိ ယေန သဒ္ဓိံ ဝိနယကမ္မံ ကတံ။ တိံသကဝဏ္ဏနာယန္တိ နိဿဂ္ဂိယဝဏ္ဏနာယံ။ ပရိဘောဂေန ကာယကမ္မံ၊ အပစ္စုဒ္ဓါရာပနေန ဝစီကမ္မံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သာမံ ဝိကပ္ပိတဿ အပစ္စုဒ္ဓါရော၊ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ၊ ပရိဘောဂေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ စီဝရအပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၇၇။ ဒသမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နဿ သန္တကာနံ ပတ္တာဒီနံ အပနိဓာနံ၊ ဝိဟေသေတုကာမတာ ဝါ ဟသာဓိပ္ပာယတာ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
စီဝရအပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော သုရာပါနဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
၇။ သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေါ
၁။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၈၂။ သပ္ပာဏကဝဂ္ဂဿ ¶ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဥသုံ သရံ အဿတိ ခိပတီတိ ဣဿာသော၊ ဓနုသိပ္ပကုသလောတိ အာဟ ‘‘ဓနုဂ္ဂဟာစရိယော’’တိ။ ပဋိသတ္တုဝိဓမနတ္ထံ ဓနုံ ဂဏှန္တီတိ ဓနုဂ္ဂဟာ၊ တေသံ အာစရိယော ဓနုဂ္ဂဟာစရိယော။ အပ္ပမတ္တေန ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗန္တိ ယထာ တေ ပါဏာ န မရန္တိ၊ ဧဝံ သူပဋ္ဌိတဿတိနာ သေနာသနေ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အင်္ဂါနိပိ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။
သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၈၇။ ဒုတိယေ ဥဒကသဏ္ဌာနကပ္ပဒေသေတိ ယတ္ထ ဘူမိဘာဂေ ဥဒကံ နိက္ခိတ္တံ သန္တိဋ္ဌတိ၊ န သဟသာ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ တာဒိသေ ပဒေသေ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အင်္ဂါနိ သိဉ္စနသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယာနေဝ။
သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၉၂။ တတိယေ ယထာပတိဋ္ဌိတဘာဝေန ပတိဋ္ဌာတုံ န ဒေန္တီတိ တေသံ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဓမ္မေန အဓိကရဏံ နိဟတံ၊ တံ သုနိဟတမေဝ။ သစေ ဝိပ္ပကတေ ကမ္မေ ပဋိက္ကောသတိ၊ တံ သညာပေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ကမ္မဉ္စ ကုပ္ပတိ၊ ကာရကာနဉ္စ အာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ယထာဓမ္မံ နိဟတဘာဝေါ၊ ဇာနနာ၊ ဥက္ကောဋနာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၉၉။ စတုတ္ထေ ¶ ¶ တဿေဝါတိ ယော အာပန္နော၊ တဿေဝ။ အာရောစေတီတိ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထမေဝ မာ ကဿစိ အာရောစေသီတိ ဝဒတိ။ ဝတ္ထုပုဂ္ဂလောတိ အာပန္နပုဂ္ဂလော။ ယေနဿ အာရောစိတန္တိ ယေန ဒုတိယေန အဿ တတိယဿ အာရောစိတံ။ ကောဋိ ဆိန္နာ ဟောတီတိ ယသ္မာ ပဋိစ္ဆာဒနပစ္စယာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာဝ ဒုတိယေန တတိယဿ အာရောစိတံ၊ တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ ပုန တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ အဘာဝတော အာပတ္တိယာ ကောဋိ ဆိန္နာ နာမ ဟောတိ။
၄၀၀။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ စ ကာယသံသဂ္ဂေါ စာတိ အယံ ဒုဋ္ဌုလ္လအဇ္ဈာစာရော နာမာ’’တိ ဣဒံ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၂) ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဇ္ဈာစာရန္တိ ဧတ္ထ အာဒိတော ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ ဒုဋ္ဌုလ္လော နာမ အဇ္ဈာစာရော၊ သေသာနိ အဒုဋ္ဌုလ္လော၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လအတ္တကာမာ ပနဿ အဇ္ဈာစာရော နာမာ’’တိ။ ‘‘အာရောစနေ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အညထာ အဓိပ္ပေတံ၊ ပဋိစ္ဆာဒနေ အညထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဝိသေသကာရဏံ န ဒိဿတိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ န သမေတိ။ အဝိရောဓံ ဣစ္ဆန္တေန ပန ဝီမံသိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိဇာနနံ၊ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမတာယ နာရောစေဿာမီတိ ဓုရနိက္ခေပေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၀၂။ ပဉ္စမေ ရူပသုတ္တန္တိ ဟေရညိကာနံ သုတ္တံ။ ဒုရုတ္တာနန္တိ အက္ကောသဝသေန ဒုရုတ္တာနံ၊ ဒုရုတ္တတ္တာယေဝ ဒုရာဂတာနံ။ ဝစနပထာနန္တိ ဧတ္ထ ဝစနမေဝ တဒတ္ထံ ဉာတုကာမာနံ ဉာပေတုကာမာနဉ္စ ပထောတိ ဝစနပထော။ ဒုက္ခမာနန္တိ ဒုက္ခေန ခမိတဗ္ဗာနံ။
၄၀၄။ ဂဗ္ဘေ ¶ သယိတကာလေန သဒ္ဓိံ ဝီသတိမံ ဝဿံ အဿာတိ ဂဗ္ဘဝီသော။ ဟာယနဝဍ္ဎနန္တိ ဂဗ္ဘမာသေသု အဓိကေသု ဥတ္တရိဟာယနံ၊ ဦနေသု ဝဍ္ဎနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကူနဝီသတိဝဿန္တိ ဒွါဒသမာသေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဝသိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကူနဝီသတိဝဿံ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပဂမနဒိဝသေ။ ‘‘တိံသရတ္တိဒိဝေါ မာသော’’တိ ¶ (အ။ နိ။ ၃။၇၁၊ ၈။၄၃၊ ဝိဘ။ ၁၀၂၃) ဝစနတော ‘‘စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တိ၊ တတိယေ သံဝစ္ဆရေ ဧကမာသံ အဓိကမာသဝသေန ပရိစ္စဇန္တာ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ တတိယော သံဝစ္ဆရော တေရသမာသိကော ဟောတိ၊ သံဝစ္ဆရဿ ပန ဒွါဒသမာသိကတ္တာ အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု အဓိကမာသေ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ‘‘ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတောတိ ဆမာသတော။ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာတိ အဓိကမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟုတွာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ တီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘အဋ္ဌာရသန္နံယေဝ ဝဿာနံ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ ဂဏိတတ္တာ သေသဝဿဒွယဿပိ အဓိကာနိ ဒိဝသာနိ ဟောန္တေဝ၊ တာနိ အဓိကဒိဝသာနိ သန္ဓာယ ‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒွီသု ဝဿေသု အဓိကဒိဝသာနိ နာမ ဝိသုံ ဥပလဗ္ဘန္တိ တတိယေ ဝဿေ ဝဿုက္ကဍ္ဎနဝသေန အဓိကမာသေ ပရိစ္စတ္တေယေဝ အတိရေကမာသသမ္ဘဝတော။ တသ္မာ ဒွီသု ဝဿေသု အတိရေကဒိဝသာနိ နာမ ဝိသုံ န သမ္ဘဝန္တိ။
နနု စ ‘‘တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ ဝီသတိဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ဧကူနဝီသတိဝဿမှိ ပုန အပရသ္မိံ ဝဿေ ပက္ခိတ္တေ ဝီသတိဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ပန-သဒ္ဒေါ ဟိ-သဒ္ဒတ္ထေ၊ ဧတ္ထ ဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ ဣမံ ဒီပေတိ ‘‘ယံ ဝုတ္တံ ‘ဧကူနဝီသတိဝဿံ သာမဏေရံ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’တိ၊ တတ္ထ ဂဗ္ဘမာသေပိ အဂ္ဂဟေတွာ ဒွီဟိ မာသေဟိ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿံ သန္ဓာယ ‘ဧကူနဝီသတိဝဿ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဓိကမာသေသု ဒွီသု ဂဟိတေသု ဝီသတိဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ နာမ ဟောန္တီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂဗ္ဘမာသာပိ ဂဏနူပဂါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ။ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတီတိ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝီသတိဝဿော သမာနော ဂဗ္ဘမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတိ။
၄၀၆။ အညံ ¶ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော ကမ္မဝါစာစရိယော ဝါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဦနဝီသတိဝဿတာ၊ ဦနကသညိတာ၊ ဥပသမ္ပာဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၀၇။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ထေယျသတ္ထကဘာဝေါ၊ ဇာနနံ၊ သံဝိဓာနံ၊ အဝိသင်္ကေတေန ဂမနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၁၂။ သတ္တမေ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
၈။ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၁၇။ အဋ္ဌမေ ဗာဓယိံသူတိ ဟနိံသု။ တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော။ အနတိက္ကမနဋ္ဌေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ၊ အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ။ အာနန္တရိယဓမ္မာတိ အာနန္တရိကသဘာဝါ စေတနာဓမ္မာ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – စုတိအနန္တရဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာ၊ တံနိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာ၊ အနန္တရပ္ပယောဇနာတိ ဝါ အာနန္တရိကာ၊ တေ ဧဝ အာနန္တရိယာတိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မာနိ ဧဝ အန္တရာယိကာတိ ကမ္မန္တရာယိကာ။ မောက္ခဿေဝ အန္တရာယံ ကရောတိ၊ န သဂ္ဂဿာတိ မိစ္ဆာစာရလက္ခဏာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဘိက္ခုနိယာ ဓမ္မရက္ခိတဘာဝေါ အတ္ထိ။ ပါကတိကဘိက္ခုနီဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ အရိယာယ ပန ပဝတ္တံ အပါယသံဝတ္တနိကမေဝ၊ နန္ဒမာဏဝကော စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒတာဝသေန ဝါ န သဂ္ဂန္တရာယိကတာ ¶ ၊ မောက္ခန္တရာယိကတာ ပန မောက္ခတ္ထာယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိဒူသနတော။ အဘိဘဝိတွာ ပန ပဝတ္တိယံ သဂ္ဂန္တရာယိကတာပိ န သက္ကာ နိဝါရေတုန္တိ။
အဟေတုကဒိဋ္ဌိအကိရိယဒိဋ္ဌိနတ္ထိကဒိဋ္ဌိယောဝ နိယတဘာဝံ ပတ္တာ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ။ ပဋိသန္ဓိဓမ္မာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တုပ္ပာဒမာဟ။ ပဏ္ဍကာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ သဗ္ဗာယပိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကန္တရာယိကဘာဝတော။ ယာဟိ အရိယေ ဥပဝဒတိ၊ တာ စေတနာ အရိယူပဝါဒါ ဇာတာ။ တတော ပရန္တိ ခမာပနတော ဥပရိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ သဉ္စိစ္စ အာပန္နာ အာပတ္တိယောတိ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တာ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ။ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တဉှိ အန္တမသော ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတမ္ပိ သဂ္ဂမဂ္ဂဖလာနံ အန္တရာယံ ¶ ကရောတိ။ ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ ပါရာဇိကံ အာပန္နော၊ န ဝုဋ္ဌာတိ သေသဂရုကာပတ္တိံ အာပန္နော၊ န ဒေသေတိ လဟုကာပတ္တိံ အာပန္နော။
အယံ ဘိက္ခူတိ အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု။ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာတိ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိဘုဉ္ဇနရသေန သာဝဇ္ဇကာမဂုဏပရိဘောဂရသံ သမာနေတွာ။ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခဏေန နတ္ထိ ဧတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါတိ နိစ္ဆန္ဒရာဂေါ၊ ပစ္စယပရိဘောဂေါ။ ဥပနေန္တော ဝိယာတိ ဗန္ဓနံ ဥပနေန္တော ဝိယ။ ‘‘ဃဋေန္တော ဝိယာ’’တိပိ ပါဌော။ ဥပသံဟရန္တော ဝိယာတိ သဒိသတံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ ဧကန္တသာဝဇ္ဇေ အနဝဇ္ဇဘာဝပက္ခေပနတော။ ပါပကန္တိ လာမကဋ္ဌေန ဒုဂ္ဂတိသမ္ပာပနဋ္ဌေန စ ပါပကံ။ မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယာတိ သေတုကရဏဝသေန မဟာသာဂရံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တောတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန ‘‘သာဝဇ္ဇ’’န္တိ ဒိဋ္ဌံ ‘‘အနဝဇ္ဇ’’န္တိ ဂဟဏေန တေန သဟ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော။ အာဏာစက္ကေတိ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒသင်္ခါတေ၊ ‘‘အဗြဟ္မစရိယံ ပဟာယာ’’တိအာဒိဒေသနာသင်္ခါတေ စ အာဏာစက္ကေ။
အဋ္ဌိကင်္ကလံ နာမ ဥရဋ္ဌိ ဝါ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဝါ သီသဋ္ဌိ ဝါ။ တဉှိ နိမ္မံသတ္တာ ‘‘ကင်္ကလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဂတမံသာယ ဟိ အဋ္ဌိသင်္ခလိကာယ ဧကဋ္ဌိမှိ ဝါ ကင်္ကလ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော။ အနုဒဟနဋ္ဌေနာတိ အနုပါယပဋိပတ္တိယာ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ အနုဒဟနဋ္ဌေန။ မဟာဘိတာပနဋ္ဌေန အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ၊ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ¶ မုဟုတ္တကရဏီယတာယ၊ တာဝကာလိကဋ္ဌေန ပရေဟိ အဘိဘဝနတာယ၊ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန ဘေဒနာဒိအဓိကရဏဘာဝေန၊ ဥဂ္ဃာဋသဒိသတာယ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန၊ အဝဏေ ဝဏံ ဥပ္ပာဒေတွာ အန္တော အနုပဝိသနဘာဝတာယ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအနတ္ထနိမိတ္တတာယ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန။
ပါဠိယံ ‘‘ထာမသာ ပရာမာသာ’’တိအာဒီသု ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ထာမသာတိ ဒိဋ္ဌိထာမေန၊ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ထာမဂတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ပရာမာသာတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေန၊ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတပရာမာသေနာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဟိ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနေန ပရာမာသော။ အဘိနိဝိဿာတိ တဏှာဘိနိဝေသပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေန ‘‘ဣဒမေတ္ထ သစ္စ’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ။ ဝေါဟရတီတိ ကထေတိ။ ယတော စ ခေါ တေ ဘိက္ခူတိ ယဒါ တေ ဘိက္ခူ။ ဧဝံဗျာခေါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတာတိ ဣဒံ ဧသ အတ္တနော လဒ္ဓိံ နိဂူဟိတုကာမတာယ နတ္ထီတိ ဝတ္တုကာမောပိ ဘဂဝတော အာနုဘာဝေန သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကိရ သမ္မုခါ ဒွေ ကထာ ကထေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ကဿ နု ခေါ နာမ တွံ မောဃပုရိသာတိ တွံ မောဃပုရိသ ကဿ ခတ္တိယဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ ဝေဿဿ ဝါ သုဒ္ဒဿ ဝါ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဒေဝဿ ဝါ မနုဿဿ ဝါ မယာ ဧဝံ ¶ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာသိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓမ္မကမ္မတာ၊ သမနုဘာသနာ၊ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၂၄။ နဝမေ ပယောဂဂဏနာယာတိ ဒါနဂ္ဂဟဏပ္ပယောဂဂဏနာယ။ သံဝါသေ ကမ္မပရိယောသာနဝသေန၊ သဟသေယျာယ ဧကသ္မိံ နိပန္နေ ဣတရဿ နိပဇ္ဇနပယောဂဝသေန အာပတ္တိပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဧကစ္ဆန္နေ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ နာနူပစာရေပိ ဧကစ္ဆန္နေ နိပဇ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘သဟ ¶ ဝါ သေယျံ ကပ္ပေယျာတိ နာနူပစာရေပိ ဧကစ္ဆန္နေ နိပဇ္ဇေယျာ’’တိ။ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တေန အရဟတာပိ ကိရိယာဗျာကတစိတ္တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တိစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘တိစိတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝိပါကာဗျာကတစိတ္တေန သဟ ဝါ သေယျံ ကပ္ပေယျာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အညထာ သစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ ကိရိယာဗျာကတံ သန္ဓာယ န ယုဇ္ဇတီ’’တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ သစိတ္တကသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမော အရဟတော န သမ္ဘဝတိ။ တေနေဝ ပထဝီခဏနာဒီသု သစိတ္တကသိက္ခာပဒေသု တိစိတ္တမေဝ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အကတာနုဓမ္မတာ၊ ဇာနနာ၊ သမ္ဘောဂါဒိကရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၂၈။ ဒသမေ ပိရေတိ နိပါတပဒံ။ သမ္ဗောဓနေ ဝတ္တမာနံ ပရ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရ အမာမကာ’’တိ၊ အမှာကံ အနဇ္ဈတ္တိကဘူတာတိ အတ္ထော။ ပိရေတိ ဝါ ‘‘ပရတော’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ နိပါတပဒံ၊ တသ္မာ စရ ပိရေတိ ပရတော ဂစ္ဆ၊ မာ ဣဓ တိဋ္ဌာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ပုရိမသိက္ခာပဒဒွယေ ဝုတ္တနယမေဝ။
ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။
၈။ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ
၁။ သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၃၄။ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂဿ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝါစာယ ဝါစာယ အာပတ္တီတိ အနာဒရိယဘယာ လေသေန ဧဝံ ဝဒန္တဿ အာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နဿ ပညတ္တေန ဝစနံ၊ အသိက္ခိတုကာမတာယ ဧဝံ ဝစနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၃၈။ ဒုတိယေ ¶ ဝိနယဿ ပရိယာပုဏနံ ဝိနယပရိယတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိနယံ ပရိယာပုဏန္တာန’’န္တိအာဒိ။ သုဂုတ္တောတိ ယထာ ကရဏ္ဍကေ ပက္ခိတ္တမဏိက္ခန္ဓော ဝိယ န နဿတိ ဝိပတ္တိံ န ပါပုဏာတိ၊ ဧဝံ သုဋ္ဌု ဂေါပိတော။ သုရက္ခိတောတိ တဿေဝ ပရိယာယဝစနံ။ ယထာ ဟိ ကိလေသစောရေဟိ အဝိလုမ္ပနီယော ဟောတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဒါ သူပဋ္ဌိတဿတိတာယ သုဋ္ဌု ရက္ခိတော။ ကုက္ကုစ္စပကတာနန္တိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နကုက္ကုစ္စေန အဘိဘူတာနံ။ သာရဇ္ဇနံ သာရဒေါ၊ ဗျာမောဟဘယံ။ ဝိဂတော သာရဒေါ ဧတဿာတိ ဝိသာရဒေါ။ သဟဓမ္မေနာတိ သကာရဏေန ဝစနေန။ သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှာတီတိ ယထာ န ပုန သီသံ ဥက္ခိပန္တိ၊ အထ ခေါ အပ္ပဋိဘာနာ မင်္ကုဘူတာယေဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဏှာတိ။
အလဇ္ဇိတာတိ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒေသော၊ အလဇ္ဇိတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညာဏတာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မန္ဒော မောမူဟောတိ အညာဏဘာဝေန မန္ဒော၊ အဝိသယတော မောမူဟော၊ မဟာမူဠှောတိ အတ္ထော။
အတ္တပစ္စတ္ထိကာတိ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကာ။ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဒသဝတ္ထုဒီပကာ။ ပရူပဟာရအညာဏကင်္ခါပရဝိတာရဏာဒိဝါဒါတိ ဧတ္ထ ယေ အရဟတ္တံ ပဋိဇာနန္တာနံ အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညီနံ အဓိမာနိကာနံ ကုဟကာနံ ဝါ အရဟတ္တံ ပဋိဇာနန္တာနံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ဒိသွာ မာရကာယိကာ ဒေဝတာ ‘‘အရဟတော အသုစိံ ¶ ဥပသံဟရန္တီ’’တိ မညန္တိ သေယျထာပိ ပုဗ္ဗသေလိယာ အပရသေလိယာ စ၊ တေ ပရူပဟာရဝါဒါ။ ယေသံ ပန အရဟတော ဣတ္ထိပုရိသာဒီနံ နာမဂေါတ္တာဒီသု ဉာဏပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝေန အတ္ထိ အရဟတော အညာဏံ၊ တတ္ထေဝ သန္နိဋ္ဌာနာဘာဝေန အတ္ထိ အရဟတော ကင်္ခါ၊ ယသ္မာ စဿ တာနိ ဝတ္ထူနိ ပရေ ဝိတာရေန္တိ ပကာသေန္တိ အာစိက္ခန္တိ၊ တသ္မာ အတ္ထိ အရဟတော ပရဝိတာရဏာတိ ဣမာ တိဿော လဒ္ဓိယော သေယျထာပိ ဧတရဟိ ပုဗ္ဗသေလိယာနံ၊ တေ အညာဏကင်္ခါပရဝိတာရဏဝါဒါ။ နိဂ္ဂဟော ပန နေသံ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
စတ္တာရော မဂ္ဂါ စ ဖလာနိ စာတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ဝုတ္တံ၊ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာတိ အယမ္ပိ အဓိဂမသဒ္ဓမ္မောယေဝ။ စ-ကာရော ¶ ဝါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေစိ ထေရာတိ ဓမ္မကထိကာ။ အာဟံသူတိ ပံသုကူလိကတ္ထေရာ ဧဝံ အာဟံသု။
ကဒါ ပနာယံ ကထာ ဥဒပါဒီတိ? အယဉှေတ္ထ အနုပုဗ္ဗိကထာ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၃၀) – ဣမသ္မိံ ကိရ ဒီပေ စဏ္ဍာလတိဿမဟာဘယေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ မဟာဥဠုမ္ပံ မာပေတွာ ဘိက္ခူနံ အာရောစာပေသိ ‘‘မဟန္တံ ဘယံ ဘဝိဿတိ၊ န သမ္မာ ဒေဝေါ ဝဿိဿတိ၊ ဘိက္ခူ ပစ္စယေဟိ ကိလမန္တာ ပရိယတ္တိံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ခိဿန္တိ၊ ပရတီရံ ဂန္တွာ အယျေဟိ ဇီဝိတံ ရက္ခိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမံ မဟာဥဠုမ္ပံ အာရုယှ ဂစ္ဆထ ဘန္တေ၊ ယေသံ ဧတ္ထ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနံ နပ္ပဟောတိ၊ တေ ကဋ္ဌခဏ္ဍေပိ ဥရံ ဌပေတွာ ဂစ္ဆန္တု၊ သဗ္ဗေသံ ဘယံ န ဘဝိဿတီ’’တိ။ တဒါ သမုဒ္ဒတီရံ ပတွာ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ ကတိကံ ကတွာ ‘‘အမှာကံ ဧတ္ထ ဂမနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ မယံ ဣဓေဝ ဟုတွာ တေပိဋကံ ရက္ခိဿာမာ’’တိ တတော နိဝတ္တိတွာ ဒက္ခိဏမလယဇနပဒံ ဂန္တွာ ကန္ဒမူလပဏ္ဏေဟိ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တာ ဝသိံသု၊ ကာယေ ဝဟန္တေ နိသီဒိတွာ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တိ၊ အဝဟန္တေ ဝါလိကံ ဥဿာရေတွာ ပရိဝါရေတွာ သီသာနိ ဧကဋ္ဌာနေ ကတွာ ပရိယတ္တိံ သမ္မသန္တိ။ ဣမိနာ နိယာမေန ဒွါဒသ သံဝစ္ဆရာနိ သာဋ္ဌကထံ တေပိဋကံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဓာရယိံသု။
ဘယေ ဝူပသန္တေ သတ္တသတာ ဘိက္ခူ အတ္တနော ဂတဋ္ဌာနေ သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဧကက္ခရမ္ပိ ဧကဗျဉ္ဇနမ္ပိ အဝိနာသေတွာ ဣမမေဝ ဒီပမာဂမ္မ ကလ္လဂါမဇနပဒေ မဏ္ဍလာရာမဝိဟာရံ ပဝိသိံသု။ ထေရာနံ အာဂတပဝတ္တိံ သုတွာ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ဩဟီနာ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ ‘‘ထေရေ ပဿိဿာမာ’’တိ ဂန္တွာ ထေရေဟိ သဒ္ဓိံ တေပိဋကံ သောဓေန္တာ ဧကက္ခရမ္ပိ ဧကဗျဉ္ဇနမ္ပိ အသမေန္တံ နာမ န ပဿိံသု။ တသ္မိံ ဌာနေ ထေရာနံ အယံ ကထာ ဥဒပါဒိ ‘‘ပရိယတ္တိ နု ခေါ သာသနဿ မူလံ၊ ဥဒါဟု ပဋိပတ္တီ’’တိ။ ပံသုကူလိကတ္ထေရာ ‘‘ပဋိပတ္တိ မူလ’’န္တိ အာဟံသု၊ ဓမ္မကထိကာ ‘‘ပရိယတ္တီ’’တိ ¶ ။ အထ နေ ထေရာ ‘‘တုမှာကံ ဒွိန္နမ္ပိ ဇနာနံ ဝစနမတ္တေနေဝ န သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ ဇိနဘာသိတံ သုတ္တံ အာဟရထာ’’တိ အာဟံသု။ သုတ္တံ အာဟရိတုံ န ဘာရောတိ –
‘‘ဣမေ စ၊ သုဘဒ္ဒ၊ ဘိက္ခူ သမ္မာ ဝိဟရေယျုံ၊ အသုညော လောကော အရဟန္တေဟိ အဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄)။ ‘‘ပဋိပတ္တိမူလကံ၊ မဟာရာဇ၊ သတ္ထုသာသနံ ¶ ၊ ပဋိပတ္တိသာရကံ၊ မဟာရာဇ၊ သတ္ထုသာသနံ၊ ပဋိပတ္တိ တိဋ္ဌန္တီ တိဋ္ဌတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၇) –
သုတ္တံ အာဟရိံသု။
ဣမံ သုတ္တံ သုတွာ ဓမ္မကထိကာ အတ္တနော ဝါဒဋ္ဌပနတ္ထာယ ဣမံ သုတ္တံ အာဟရိံသု –
‘‘ယာဝ တိဋ္ဌန္တိ သုတ္တန္တာ၊ ဝိနယော ယာဝ ဒိပ္ပတိ၊
တာဝ ဒက္ခန္တိ အာလောကံ၊ သူရိယေ အဗ္ဘုဋ္ဌိတေ ယထာ။
‘‘သုတ္တန္တေသု အသန္တေသု၊ ပမုဋ္ဌေ ဝိနယမှိ စ၊
တမော ဘဝိဿတိ လောကေ၊ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတေ ယထာ။
‘‘သုတ္တန္တေ ရက္ခိတေ သန္တေ၊ ပဋိပတ္တိ ဟောတိ ရက္ခိတာ၊
ပဋိပတ္တိယံ ဌိတော ဓီရော၊ ယောဂက္ခေမာ န ဓံသတီ’’တိ။
ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဟဋေ ပံသုကူလိကတ္ထေရာ တုဏှီ အဟေသုံ။ ဓမ္မကထိကတ္ထေရာနံယေဝ ဝစနံ ပုရတော အဟောသိ။ ယထာ ဟိ ဂဝသတဿ ဂဝသဟဿဿ ဝါ အန္တရေ ပဝေဏိပါလိကာယ ဓေနုယာ အသတိ သော ဝံသော သာ ပဝေဏီ န ဃဋီယတိ၊ ဧဝမေဝ အာရဒ္ဓဝိပဿကာနံ ဘိက္ခူနံ သတေပိ သဟဿေပိ ဝိဇ္ဇမာနေ ပရိယတ္တိယာ အသတိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နာမ န ဟောတိ။ ယထာ စ နိဓိကုမ္ဘိယာ ဇာနနတ္ထာယ ပါသာဏပိဋ္ဌေ အက္ခရေသု ဥပနိဗဒ္ဓေသု ယာဝ အက္ခရာနိ ဓရန္တိ၊ တာဝ နိဓိကုမ္ဘီ နဋ္ဌာ နာမ န ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ပရိယတ္တိယာ ဓရမာနာယ သာသနံ အန္တရဟိတံ နာမ န ဟောတီတိ။ တဿာဓေယျောတိ တဿာယတ္တော။
၄၃၉။ သော ¶ ပနာတိ သော ပါတိမောက္ခော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဂရဟိတုကာမတာ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ သိက္ခာပဒဝိဝဏ္ဏနဉ္စာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ မောဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၄၃။ တတိယံ ¶ ဥတ္တာနမေဝ။ မောဟာရောပနံ၊ မောဟေတုကာမတာ၊ ဝုတ္တနယေန သုတဘာဝေါ၊ မောဟနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
မောဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၅၂။ စတုတ္ထေ ရတ္တစိတ္တောတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ရတ္တစိတ္တော။ သစေ ပန မေထုနရာဂေန ရတ္တော ပဟာရံ ဒေတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ကုပိတတာ၊ န မောက္ခာဓိပ္ပာယတာ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ ပဟာရဒါနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၅၇။ ပဉ္စမေ န ပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ပဟရိတုကာမတာယ ပဟဋေ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ၊ ဥစ္စာရေတုကာမတာယ ကေဝလံ ဥဂ္ဂိရဏမတ္တေ ကတေ ဣမိနာ ပါစိတ္တိယံ။ ဣမိနာ ပန ဝိရဇ္ဈိတွာ ပဟာရော ဒိန္နော၊ တသ္မာ ဒုက္ကဋံ။ ကိမိဒံ ဒုက္ကဋံ ပဟာရပစ္စယာ၊ ဥဒါဟု ဥဂ္ဂိရဏပစ္စယာတိ? တတ္ထ ကေစိ တာဝ ဝဒန္တိ ‘‘ပဟာရပစ္စယာ ဧဝ ဒုက္ကဋံ၊ ဥဂ္ဂိရဏပစ္စယာ ပါစိတ္တိယန္တိ သဒုက္ကဋံ ပါစိတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ ပုရိမဉှိ ဥဂ္ဂိရဏံ၊ ပစ္ဆာ ပဟာရော၊ န စ ပစ္ဆာ ပဟာရံ နိဿာယ ပုရိမံ ဥဂ္ဂိရဏံ အနာပတ္တိဝတ္ထုကံ ဘဝိတုမရဟတီ’’တိ။
မယံ ¶ ပနေတ္ထ ဧဝံ တက္ကယာမ ‘‘ဥဂ္ဂိရဏဿ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ အသဏ္ဌိတတ္တာ တပ္ပစ္စယာ ပါစိတ္တိယေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ကတပယောဂတ္တာ ပန န သက္ကာ ဧတ္ထ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတုန္တိ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ‘န ပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ’တိ ဣမိနာ စ ပဟာရပစ္စယာ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယာသမ္ဘဝေ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ပဟာရပစ္စယာ ဒုက္ကဋသမ္ဘဝေ။ န ဟိ အပဟရိတုကာမတာယ ပဟာရေ ဒိန္နေ ¶ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပဟာရပစ္စယာ ပါစိတ္တိယေန ဒုက္ကဋေန ဝါ ဘဝိတုံ ယုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘တိရစ္ဆာနာဒီနံ အသုစိကရဏာဒိံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိတွာပိ ဥဂ္ဂိရန္တဿ မောက္ခာဓိပ္ပာယော ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ကုပိတတာ၊ န မောက္ခာဓိပ္ပာယတာ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ တလသတ္တိဥဂ္ဂိရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၅၉။ ဆဋ္ဌံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ သင်္ဃာဒိသေသဿ အမူလကတာ၊ အနုဒ္ဓံသနာ၊ တင်္ခဏဝိဇာနနာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၆၄။ သတ္တမမ္ပိ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ အဖာသုကာမတာ၊ ကုက္ကုစ္စုပ္ပာဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၇၁။ အဋ္ဌမေ သုတိသမီပန္တိ သဒ္ဒသမီပံ။ သုယျတီတိ ဟိ သုတိ၊ သဒ္ဒဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဿ သမီပံ ဥပဿုတိ၊ သဒ္ဒသမီပန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု စ သုယျတီတိ သုတီတိ သဒ္ဒေါဝ ဝုတ္တော။ ယတ္ထ ပန ဌိတေန သက္ကာ ဟောတိ သဒ္ဒံ သောတုံ၊ တတ္ထ တိဋ္ဌန္တော သဒ္ဒသမီပေ ဌိတော နာမ ဟောတီတိ ¶ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ဌတွာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘သုဏာတိ ဧတ္ထာတိ သုတိ။ ယတ္ထ ဌိတော သုဏာတိ၊ တဿ ဌာနဿေတံ နာမံ။ တဿ သမီပံ ဥပဿုတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ ပန ဂယှမာနေ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတော သုဏာတိ၊ တဿ ¶ အာသန္နေ အညသ္မိံ ပဒေသေ တိဋ္ဌတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဥပဿုတိ-သဒ္ဒဿေဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယတ္ထ ဌတွာ သက္ကာ ဟောတိ၊ တေသံ ဝစနံ သောတု’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န သုတိ-သဒ္ဒဿ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗနယောဝေတ္ထ ပသတ္ထတရော။ အထ ဝါ ဥပေစ္စ သုယျတိ ဧတ္ထာတိ ဥပဿုတိ၊ ဌာနံ။ ယံ ဌာနံ ဥပဂတေန သက္ကာ ဟောတိ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒံ သောတုံ၊ တတ္ထာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ မန္တေန္တန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘မန္တယမာနေ’’တိ။
၄၇၃။ ဧကပရိစ္ဆေဒါနီတိ ‘‘သိယာ ကိရိယံ၊ သိယာ အကိရိယ’’န္တိ ဣမိနာ နယေန ဧကပရိစ္ဆေဒါနိ။ ဣမာနိ ဟိ တီဏိ သိက္ခာပဒါနိ ကဒါစိ ကိရိယတော သမုဋ္ဌဟန္တိ၊ ကဒါစိ အကိရိယတော၊ န ဧကက္ခဏေယေဝ ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌဟန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ စောဒနာဓိပ္ပာယော၊ သဝနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ကမ္မပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၇၄။ နဝမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဓမ္မကမ္မတာ၊ ဓမ္မကမ္မန္တိ သညာ၊ ဆန္ဒံ ဒတွာ ခိယျနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ကမ္မပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဆန္ဒံ အဒတွာ ဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၇၉။ ဒသမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဝိနိစ္ဆယကထာယ ပဝတ္တမာနတာ၊ ဓမ္မကမ္မတာ၊ ဓမ္မကမ္မသညိတာ၊ သမာနသီမာယံ ဌိတတာ၊ သမာနသံဝါသကတာ၊ ကောပေတုကာမတာယ ဟတ္ထပါသဝိဇဟနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဆ အင်္ဂါနိ။
ဆန္ဒံ အဒတွာ ဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၈၄။ ဧကာဒသမမ္ပိ ¶ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ဓမ္မေန လဒ္ဓသမ္မုတိတာ၊ သင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရဒါနံ၊ ပစ္ဆာ ခီယိတုကာမတာယ ခိယျနာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၈၉။ ဒွါဒသမေ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
နိဋ္ဌိတော သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။
၉။ ရာဇဝဂ္ဂေါ
၁။ အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၉၇-၄၉၉။ ရာဇဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ အဋ္ဌကထာယံ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ပါဠိယံ ပန အယမနုတ္တာနပဒတ္ထော။ ကတံ ဝါ ကရိဿန္တိ ဝါတိ မေထုနဝီတိက္ကမနံ ကတံ ဝါ ကရိဿန္တိ ဝါ။ ဣမေသန္တိ ပဒံ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ဣမေဟိ ကတံ ဣမေ ကရိဿန္တီ’’တိ။ ရတနန္တိ မဏိရတနာဒီသု ယံကိဉ္စိ။ ဥဘတောတိ ဒွီဟိ ပက္ခေဟိ။ ‘‘ဥဘတော သုဇာတော’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ယေဟိ ကေဟိစိ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ သုဇာတတာ ဝိညာယေယျ၊ သုဇာတ-သဒ္ဒေါ စ ‘‘သုဇာတော စာရုဒဿနော’’တိအာဒီသု အာရောဟသမ္ပတ္တိပရိယာယောတိ ဇာတိဝသေနေဝ သုဇာတတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘မာတိတော စ ပိတိတော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနောရသပုတ္တဝသေနပိ လောကေ မာတုပိတုသမညာ ဒိဿတိ၊ ဣဓ ပန သာ ဩရသပုတ္တဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ ဓာရေတီတိ ဂဟဏီ၊ ဂဗ္ဘာသယသညိတော မာတုကုစ္ဆိပ္ပဒေသော။ သံသုဒ္ဓါ ဂဟဏီ အဿာတိ သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော၊ သံသုဒ္ဓါ တဿ မာတုကုစ္ဆီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ’’တိ ¶ ဧတ္ထ ပန ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝိပါစနဝသေန ဂဏှနတော အဆဍ္ဍနတော ကမ္မဇတေဇောဓာတု ‘‘ဂဟဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ယာဝ ¶ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါတိ ဧတ္ထ ပိတု ပိတာ ပိတာမဟော၊ ပိတာမဟဿ ယုဂံ ပိတာမဟယုဂံ။ ‘‘ယုဂ’’န္တိ အာယုပ္ပမာဏံ ဝုစ္စတိ။ အဘိလာပမတ္တမေဝ စေတံ၊ အတ္ထတော ပန ပိတာမဟောယေဝ ပိတာမဟယုဂံ။ ပိတာ စ မာတာ စ ပိတရော၊ ပိတူနံ ပိတရော ပိတာမဟာ၊ တေသံ ယုဂေါ ပိတာမဟယုဂေါ၊ တသ္မာ ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ၊ ပိတာမဟဒွန္ဒာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ပိတာမဟဂ္ဂဟဏေနေဝ မာတာမဟောပိ ဂဟိတော ဟောတိ။ ယုဂ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဧကသေသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယုဂေါ စ ယုဂေါ စ ယုဂေါတိ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ဒွန္ဒံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တတော ဥဒ္ဓံ သဗ္ဗေပိ ပုဗ္ဗပုရိသာ ပိတာမဟယုဂဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ ဧဝံ ယာဝ သတ္တမော ပိတာမဟယုဂေါ၊ တာဝ သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော။
အက္ခိတ္တောတိ ‘‘အပနေထ ဧတံ၊ ကိံ ဣမိနာ’’တိ ဧဝံ အက္ခိတ္တော အနဝက္ခိတ္တော။ အနုပကုဋ္ဌောတိ န ဥပကုဋ္ဌော၊ န အက္ကောသံ ဝါ နိန္ဒံ ဝါ ပတ္တပုဗ္ဗော။ ကေန ကာရဏေနာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဝါဒေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဥဘတော…ပေ… ပိတာမဟယုဂါ’’တိ ဧတေန တဿ ယောနိဒေါသာဘာဝေါ ဒဿိတော သံသုဒ္ဓဂဟဏိကဘာဝကိတ္တနတော၊ ‘‘အက္ခိတ္တော’’တိ ဣမိနာ ကိရိယာပရာဓာဘာဝေါ။ ကိရိယာပရာဓေန ဟိ သတ္တာ ခေပံ ပါပုဏန္တိ။ ‘‘အနုပကုဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ အယုတ္တသံသဂ္ဂါဘာဝေါ။ အယုတ္တသံသဂ္ဂဉှိ ပဋိစ္စ သတ္တာ အက္ကောသံ လဘန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ခတ္တိယတာ၊ အဘိသိတ္တတာ၊ ဥဘိန္နမ္ပိ သယနိဃရတော အနိက္ခန္တတာ၊ အပ္ပဋိသံဝိဒိတတာ၊ ဣန္ဒခီလာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၀၂။ ဒုတိယေ မဟာလတံ နာမာတိ ပတိကုလံ ဂစ္ဆန္တိယာ ကိရ တဿာ ပိတာ မဟာလတာပိဠန္ဓနံ နာမ ကာရာပေသိ။ တသ္မိံ ပိဠန္ဓနေ စတဿော ဝဇိရနာဠိယော တတ္ထ တတ္ထ အပ္ပေတဗ္ဗဋ္ဌာနေ အပ္ပနဝသေန ဝိနိယောဂံ အဂမံသု၊ မုတ္တာနံ ဧကာဒသ နာဠိယော၊ ပဝါဠဿ ဒွါဝီသတိ နာဠိယော၊ မဏီနံ တေတ္တိံသ နာဠိယော။ ဣတိ ဧတေဟိ စ အညေဟိ စ ဝေဠုရိယလောဟိတင်္ကမသာရဂလ္လာဒီဟိ သတ္တဝဏ္ဏေဟိ စ ရတနေဟိ နိဋ္ဌာနံ အဂမာသိ ¶ ။ တံ သီသေ ပဋိမုက္ကံ ¶ ယာဝ ပါဒပိဋ္ဌိယာ ဘဿတိ၊ ပဉ္စန္နံ ဟတ္ထီနံ ဗလံ ဓာရယမာနာဝ ဣတ္ထီ နံ ဓာရေတုံ သက္ကောတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
၅၀၆။ အာဝသထဿ ပန သုပ္ပပါတော ဝါ မုသလပါတော ဝါ ဥပစာရော နာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာဝသထောတိ စေတ္ထ အန္တောအာရာမေ ဝါ ဟောတု အညတ္ထ ဝါ၊ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတိ။ ဆန္ဒေနပိ ဘယေနပီတိ ဝဍ္ဎကီအာဒီသု ဆန္ဒေန၊ ရာဇဝလ္လဘေသု ဘယေန။ တမေဝ ဘိက္ခုံ အာသင်္ကန္တီတိ ဝိဿရိတွာ ဂမနကာလေ အတ္တနော ပစ္ဆတော အညဿာဘာဝါ အာသင်္ကန္တိ။ ပတိရူပံ နာမ ရတနသမ္မတေ ပံသုကူလဂ္ဂဟဏံ ဝါ ရတနေ နိရုဿုက္ကဂမနံ ဝါ။ ယဒိ ဟိ တံ ရတနသမ္မတံ အာမာသံ စေ၊ ‘‘နတ္ထိ ဧတဿ သာမီ’’တိ ပံသုကူလံ ဂဟေဿတိ။ အနာမာသံ စေ၊ ‘‘နတ္ထိ ဧတဿ သာမီ’’တိ ပံသုကူလဆိန္နပလိဗောဓော နိရပေက္ခော ဂမိဿတိ။ သမာဒပေတွာတိ အညံ သမာဒပေတွာ၊ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧသာ အရိယာနယာစနာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၇။၅၉) ဝုတ္တနယေန ယာစိတွာတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အနနုညာတကရဏံ၊ ပရသန္တကတာ၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟပံသုကူလသညာနံ အဘာဝေါ၊ ဥဂ္ဂဟဏံ ဝါ ဥဂ္ဂဟာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝိသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၀၈။ တတိယေ အရိယမဂ္ဂဿာတိ ဧတ္ထ သဂ္ဂမဂ္ဂေါပိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗော။ အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတာ ဟိ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာ။ တိရစ္ဆာနဘူတန္တိ တိရောကရဏဘူတံ ဝိဗန္ဓနဘူတံ။ ရာဇပဋိသံယုတ္တံ ကထန္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၀၈၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀။၆၉-၇၀) ရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ‘‘မဟာသမ္မတော မန္ဓာတာ ဓမ္မာသောကော ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တကထံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အသုကော ရာဇာ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဂေဟဿိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ ဟောတိ။ ‘‘သောပိ နာမ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ ခယံ ဂတော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ တိဋ္ဌတိ။ စောရေသုပိ ‘‘မူလဒေဝေါ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ၊ မေဃမာလော ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ’’တိ ¶ တေသံ ကမ္မံ ပဋိစ္စ ‘‘အဟော သူရာ’’တိ ဂေဟဿိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ။ ယုဒ္ဓေပိ ဘရတယုဒ္ဓါဒီသု ‘‘အသုကေန အသုကော ဧဝံ မာရိတော ဧဝံ ဝိဒ္ဓါ’’တိ ကာမဿာဒဝသေနေဝ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာ။ ‘‘တေပိ နာမ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန သဗ္ဗတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဟောတိ။
အပိစ ¶ အန္နာဒီသု ‘‘ဧဝံ ဝဏ္ဏဝန္တံ ဂန္ဓဝန္တံ ရသဝန္တံ ဖဿသမ္ပန္နံ ခါဒိမှ ဘုဉ္ဇိမှ ပိဝိမှ ပရိဘုဉ္ဇိမှာ’’တိ ကာမဿာဒဝသေန ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဧဝံ ဝဏ္ဏာဒိသမ္ပန္နံ အန္နံ ပါနံ ဝတ္ထံ သယနံ မာလာဂန္ဓံ သီလဝန္တာနံ အဒမှ၊ စေတိယပူဇံ အကရိမှာ’’တိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဉာတိကထာဒီသုပိ ‘‘အမှာကံ ဉာတကာ သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝံ ဝိစိတြေဟိ ယာနေဟိ ဝိစရိမှာ’’တိ ဝါ အဿာဒဝသေန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘တေပိ နော ဉာတကာ ခယံ ဂတာ’’တိ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝရူပါ ဥပါဟနာ သင်္ဃဿ အဒမှာ’’တိ ဝါ ကထေတဗ္ဗံ။ ဂါမကထာပိ သုနိဝိဋ္ဌဒုန္နိဝိဋ္ဌသုဘိက္ခဒုဗ္ဘိက္ခာဒိဝသေန ဝါ ‘‘အသုကဂါမဝါသိနော သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ ဧဝံ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ၊ သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ ဝါ ‘‘ခယဝယံ ဂတာ’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိဂမနဂရဇနပဒကထာသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဣတ္ထိကထာပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီနိ ပဋိစ္စ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ၊ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သူရကထာပိ ‘‘နန္ဒိမိတ္တော နာမ ယောဓော သူရော အဟောသီ’’တိ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘သဒ္ဓါ အဟောသိ၊ ခယံ ဂတော’’တိ ဧဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိသိခါကထာပိ ‘‘အသုကာ ဝိသိခါ သုနိဝိဋ္ဌာ ဒုန္နိဝိဋ္ဌာ သူရာ သမတ္ထာ’’တိ အဿာဒဝသေနေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ၊ ခယံ ဂတာ’’ဣစ္စေဝ ဝဋ္ဋတိ။
ကုမ္ဘဋ္ဌာနကထာတိ ကုဋဋ္ဌာနကထာ ဥဒကတိတ္ထကထာ ဝုစ္စတိ၊ ကုမ္ဘဒါသီကထာ ဝါ။ သာပိ ‘‘ပါသာဒိကာ နစ္စိတုံ ဂါယိတုံ ဆေကာ’’တိ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိအာဒိနာ နယေနေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ပုဗ္ဗပေတကထာတိ အတီတဉာတိကထာ။ တတ္ထ ဝတ္တမာနဉာတိကထာသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။
နာနတ္တကထာတိ ပုရိမပစ္ဆိမကထာဝိမုတ္တာ အဝသေသာ နာနာသဘာဝါ နိရတ္ထကကထာ။ လောကက္ခာယိကာတိ ‘‘အယံ လောကော ကေန နိမ္မိတော၊ အသုကေန ¶ ပဇာပတိနာ ဗြဟ္မုနာ ဣဿရေန ဝါ နိမ္မိတော၊ ကာကော သေတော အဋ္ဌီနံ သေတတ္တာ၊ ဗကာ ရတ္တာ လောဟိတဿ ရတ္တတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိကာ လောကာယတဝိတဏ္ဍသလ္လာပကထာ။ ဥပ္ပတ္တိဌိတိသံဟာရာဒိဝသေန လောကံ အက္ခာယတီတိ လောကက္ခာယိကာ။ သမုဒ္ဒက္ခာယိကာ နာမ ကသ္မာ သမုဒ္ဒေါ သာဂရော၊ သာဂရဿ ရညော ပုတ္တေဟိ ခတတ္တာ သာဂရော။ ခတော အမှေဟီတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ နိဝေဒိတတ္တာ သမုဒ္ဒေါတိ ဧဝမာဒိကာ နိရတ္ထကာ သမုဒ္ဒက္ခာယိကကထာ။
ဣတိ ဘဝေါ ဣတိ အဘဝေါတိ ယံ ဝါ တံ ဝါ နိရတ္ထကကာရဏံ ဝတွာ ပဝတ္တိတကထာ ဣတိဘဝါဘဝကထာ။ ဧတ္ထ စ ဘဝေါတိ သဿတံ၊ အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒံ။ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ၊ အဘဝေါတိ ဟာနိ ¶ ။ ဘဝေါတိ ကာမသုခံ၊ အဘဝေါတိ အတ္တကိလမထော။ ဣတိ ဣမာယ ဆဗ္ဗိဓာယ ဣတိဘဝါဘဝကထာယ သဒ္ဓိံ ဗာတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာ နာမ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတာပိ အရညပဗ္ဗတနဒီဒီပကထာ ဣတိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတွာ ဆတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာတိ ဝုစ္စတိ။ ဣတိ ဝါတိ ဟိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထေ၊ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပတ္ထေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဧဝံပကာရံ ဣတော အညံ ဝါ တာဒိသံ နိရတ္ထကကထံ ကထေန္တီ’’တိ။ အာဒိအတ္ထေ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတိ ဝါ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဝိယ၊ ဧဝမာဒိံ အညမ္ပိ တာဒိသံ ကထံ ကထေန္တီတိ အတ္ထော။
၅၁၂။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတော ဣဓ ဥပစာရောတိ ဒဿေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆနာ၊ အနုညာတကာရဏာဘာဝေါ၊ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝိသနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဝိကာလဂါမပ္ပဝိသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၁၇။ စတုတ္ထေ တံ အဿ အတ္ထီတိ ပဌမံ ဘိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ တံ ဘေဒနကံ တဿ ပါစိတ္တိယဿ အတ္ထီတိ ဘေဒနကံ၊ ပါစိတ္တိယံ။ အဿတ္ထိအတ္ထေ ¶ အ-ကာရပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝါသိဇဋေတိ ဝါသိဒဏ္ဍကေ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သူစိဃရတာ၊ အဋ္ဌိမယာဒိတာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကရဏံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၂၂။ ပဉ္စမေ ဆေဒနကံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ဆေဒနမေဝ ဆေဒနကံ၊ တံ တဿ အတ္ထီတိ ဆေဒနကန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိဿတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပမာဏာတိက္ကန္တမဉ္စပီဌတာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကရဏံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၂၆။ ဆဋ္ဌေ ¶ တူလံ ပက္ခိပိတွာတိ ဟေဋ္ဌာ စိမိလိကံ ပတ္ထရိတွာ တဿ ဥပရိ တူလံ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ ပေါဋကိတူလန္တိ ဧရကတူလာဒိ ယံကိဉ္စိ တိဏဇာတီနံ တူလံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ တူလောနဒ္ဓမဉ္စပီဌတာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကရဏံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။ အတ္တနာ ကာရာပိတဿ ဟိ ပဋိလာဘမတ္တေနေဝ ပါစိတ္တိယံ။ တေနေဝ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပဋိလာဘေန ဥဒ္ဒါလေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘ပဋိလာဘေန ဥဒ္ဒါလေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပဋိလာဘမတ္တေနေဝ ပါစိတ္တိယံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ပရိဘောဂေယေဝ အာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဝစနံ ဧတ္ထ သာဓက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ တဿ မတိမတ္တံ။ န ဟိ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒံ အတ္တနာ ကာရာပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ကရဏကာရာပနပစ္စယာ စ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ၊ န ပရိဘောဂပစ္စယာ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ တူလောနဒ္ဓံ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ခန္ဓကေ ¶ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနာ ဝါ ကတံ ဟောတု အညေန ဝါ၊ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရိဘောဂပစ္စယာ ဒုက္ကဋမေဝ၊ န ပါစိတ္တိယံ။
တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၃၁။ သတ္တမေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ နိသီဒနသန္ထတသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တမေဝ။ နိသီဒနဿ ပမာဏာတိက္ကန္တတာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကရဏံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅၃၇-၅၄၂။ အဋ္ဌမနဝမဒသမေသု ¶ နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အင်္ဂါနိပိ သတ္တမေဝ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
နိဋ္ဌိတော ရာဇဝဂ္ဂေါ နဝမော။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ
ခုဒ္ဒကဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။
ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
၆။ ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ
ပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၅၂။ ပါဋိဒေသနီယေသု ¶ ¶ ပဌမေ ‘‘ဂါရယှံ အာဝုသောတိအာဒိ ပဋိဒေသေတဗ္ဗာကာရဒဿန’’န္တိ ဝစနတော ပါဠိယံ အာဂတနယေနေဝ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ။ အသပ္ပာယန္တိ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အဟိတံ အနနုကူလံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပန္နတာ၊ အညာတိကတာ၊ အန္တရဃရေ ဌိတာယ ဟတ္ထတော သဟတ္ထာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ၊ ယာဝကာလိကတာ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
၅၅၇-၅၆၂။ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထေသု နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အင်္ဂေသု ပန ဒုတိယေ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပန္နတာ၊ ပဉ္စဘောဇနတာ၊ အန္တရဃရေ ဌိတာယ အနုညာတပ္ပကာရတော အညထာ ဝေါသာသနာ၊ အနိဝါရဏာ၊ အဇ္ဈောဟာရောတိ ဣမာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
တတိယေ သေက္ခသမ္မတတာ၊ ပုဗ္ဗေ အနိမန္တိတတာ၊ အဂိလာနတာ၊ ဃရူပစာရောက္ကမနံ၊ ဌပေတွာ နိစ္စဘတ္တာဒီနိ အညံ အာမိသံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇနန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
စတုတ္ထေ ယထာဝုတ္တအာရညကသေနာသနတာ၊ ယာဝကာလိကဿ အတတ္ထဇာတကတာ၊ အဂိလာနတာ၊ အဂိလာနာဝသေသကတာ၊ အပ္ပဋိသံဝိဒိတတာ၊ အဇ္ဈာရာမေ ပဋိဂ္ဂဟဏံ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ သတ္တ အင်္ဂါနိ။
ပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
၇။ သေခိယကဏ္ဍံ
၁။ ပရိမဏ္ဍလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
သေခိယေသု ¶ ¶ သိက္ခိတသိက္ခေနာတိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခိတွာ ဌိတေန၊ သဗ္ဗသော ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တာဒိနာတိ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန တာဒိနာ။
၅၇၆။ သိက္ခာ ကရဏီယာတိ ‘‘ဧဝံ နိဝါသေဿာမီ’’တိ အာရာမေပိ အန္တရဃရေပိ သဗ္ဗတ္ထ သိက္ခာ ကတ္တဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တဝတ္တာနိပိ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သေခိယာနေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ပါရာဇိကာဒီသု ဝိယ ပရိစ္ဆေဒေါ န ကတော၊ စာရိတ္တနယဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဩလမ္ဗေန္တော နိဝါသေယျ၊ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဧဝံ အာပတ္တိနာမေန အဝတွာ ‘‘သိက္ခာ ကရဏီယာ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု ပါဠိ အာရောပိတာ။ ပဒဘာဇနေ ပန ‘‘အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ အနာဒရိယကရဏေ ဒုက္ကဋံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ ဩတာရေတွာ နိဝတ္ထမေဝ နိသိန္နဿ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဥဘောပေတေ အဋ္ဌကထာဝါဒါ ဧကပရိစ္ဆေဒါ။ တေ သဗ္ဗေတိ နိဝါသနဒေါသာ။
တံ ပနာတိ တံ အနာဒရိယံ။ ကိဉ္စာပိ ကုရုန္ဒိဝါဒံ ပစ္ဆာ ဝဒန္တေန ‘‘ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတုံ အဇာနန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ အယမတ္ထော ပတိဋ္ဌာပိတော၊ တထာပိ နိဝါသနဝတ္တံ သာဓုကံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ သဉ္စိစ္စ အနုဂ္ဂဏှန္တဿ အနာဒရိယံ သိယာ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရိမဏ္ဍလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘အဇာနန္တဿာတိ ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတုံ အဇာနန္တဿ အနာပတ္တိ၊ အပိစ နိဝါသနဝတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။
သစိတ္တကန္တိ ဝတ္ထုဝိဇာနနစိတ္တေန ပဏ္ဏတ္တိဝိဇာနနစိတ္တေန စ သစိတ္တကံ ‘‘အနာဒရိယံ ပဋိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ပါဏာတိပါတာဒိ ဝိယ နိဝါသနဒေါသော လောကဂရဟိတော န ဟောတီတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ’’န္တိ ¶ ဖုဿဒေဝတ္ထေရော အာဟ။ ဥပတိဿတ္ထေရော ပန ‘‘ယသ္မာ အနာဒရိယဝသေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ကေဝလံ အကုသလမေဝ၊ တဉ္စ ပကတိယာ ဝဇ္ဇံ၊ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမနဉ္စ ¶ ဒေါမနဿိတဿေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ လောကဝဇ္ဇံ အကုသလစိတ္တံ ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ အာဟ။ အနာဒရိယံ၊ အနာပတ္တိကာရဏာဘာဝေါ၊ အပရိမဏ္ဍလနိဝါသနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ပုရိမာနိ ဒွေ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တပဋိပက္ခကရဏဉ္စာတိ တီဏိယေဝ ဟောန္တိ။
၅၇၇။ ဒုတိယာဒီသု အနေကပ္ပကာရံ ဂိဟိပါရုတန္တိ သေတပဋပါရုတံ ပရိဗ္ဗာဇကပါရုတံ ဧကသာဋကပါရုတန္တိအာဒိ အနေကပ္ပဘေဒံ ဂိဟိပါရုတံ။ တဿတ္ထော ခန္ဓကေယေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဝိဟာရေပီတိ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနာဒိကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
၅၇၈။ ‘‘သုပ္ပဋိစ္ဆန္နော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သသီသံ ပါရုတော သဗ္ဗထာ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နော နာမ ဟောတီ’’တိ ယဿ သိယာ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န သသီသံ ပါရုတေနာ’’တိအာဒိ။
၅၈၂။ ဧကသ္မိံ ပန ဌာနေ ဌတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂစ္ဆန္တောပိ ပရိဿယာဘာဝံ ဩလောကေတုံ လဘတိယေဝ၊ တထာ ဂါမေ ပူဇ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။
ပရိမဏ္ဍလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဥဇ္ဇဂ္ဃိကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၅၈၆။ ဒုတိယဝဂ္ဂေ ဟသနီယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဟာသဇနကေ ကာရဏေ။
ဥဇ္ဇဂ္ဃိကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ခမ္ဘကတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၆၀၃။ တတိယဝဂ္ဂေ ပတ္တေ သညာ ပတ္တသညာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ပတ္တသညီ၊ အတ္တနော ဘာဇနေ ဥပနိဗန္ဓသညီ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဗျဉ္ဇနံ ပန အနာဒိယိတွာ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တေ သညံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။
၆၀၄။ ဩလောဏီတိ ¶ ဧကာ ဗျဉ္ဇနဝိကတိ။ ‘‘ယော ကောစိ သုဒ္ဓါ ကဉ္ဇိကတက္ကာဒိရသဩ’’တိ ကေစိ။ သာကသူပေယျ-ဂ္ဂဟဏေန ယာ ကာစိ သူပေယျသာကေဟိ ¶ ကတာ ဗျဉ္ဇနဝိကတိ ဝုတ္တာ။ မံသရသာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဝသေသာ သဗ္ဗာပိ ဗျဉ္ဇနဝိကတိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သမသူပကပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘ဌပေတွာ ပန သူပံ အဝသေသာ သဗ္ဗာပိ သူပေယျာ ဗျဉ္ဇနဝိကတိ ရသရသော နာမ ဟောတီ’’တိ။
၆၀၅။ သမပုဏ္ဏန္တိ အဓိဋ္ဌာနုပဂဿ ပတ္တဿ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခံ အနတိက္ကာမေတွာ ရစိတံ။ သမဘရိတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဖလာဖလာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩဒနာဒိမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဩရောဟတီတိ သမန္တာ ဩကာသသဗ္ဘာဝတော စာလိယမာနံ ဟေဋ္ဌာ ဘဿတိ။ မတ္ထကေ ထူပီကတံ ပူဝမေဝ ဝဋံသကသဒိသတ္တာ ‘‘ပူဝဝဋံသက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုပ္ဖဝဋံသကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ယသ္မာ ‘‘သမတိတ္တိကော ပိဏ္ဍပါတော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝစနံ ပိဏ္ဍပါတော သမ္ပုဏ္ဏော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ အတ္တနော ဟတ္ထဂတေ ပတ္တေ ပိဏ္ဍပါတော ဒိယျမာနော ထူပီကတောပိ စေ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝစနံ ပဌမံ ထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပစ္ဆာ ပဋိဂ္ဂဏှတော အာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ပတ္တေ ပဋိဂ္ဂဏှတော စ ထူပီကတံ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတိ အထူပီကတဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ ပယောဂေါ ပန နတ္ထိ အညတြ ပုဗ္ဗဒေသာ’’တိ ကေနစိ ဝုတ္တံ၊ တံ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ‘‘န ထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဝစနံ ပဌမံ ထူပီကတဿေဝ ပစ္ဆာ ပဋိဂ္ဂဏှနံ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဟတ္ထဂတေပိ ပတ္တေ ဒိယျမာနံ ထူပီကတံ ဂဏှန္တော ထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တော နာမ န ဟောတိ၊ န စ တေန သမတိတ္တိကော ပိဏ္ဍပါတော ပဋိဂ္ဂဟိတောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ‘‘ထူပီကတ’’န္တိ စ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသေ ဂယှမာနေ အယမတ္ထော သုဋ္ဌုတရံ ပါကဋောယေဝါတိ။
ခမ္ဘကတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သက္ကစ္စဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၆၀၈။ စတုတ္ထဝဂ္ဂေ သပဒါနန္တိ ဧတ္ထ ဒါနံ ဝုစ္စတိ အဝခဏ္ဍနံ၊ အပေတံ ဒါနတော အပဒါနံ၊ အနဝခဏ္ဍနန္တိ အတ္ထော။ သဟ အပဒါနေန သပဒါနံ၊ အဝခဏ္ဍနဝိရဟိတံ ¶ ၊ အနုပဋိပါဋိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ဩဓိံ အကတွာ အနုပဋိပါဋိယာ’’တိ။
၆၁၁။ ယသ္မိံ ¶ သမယေ ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော’’တိ ရာဇာနော ဘေရိံ စရာပေန္တိ၊ အယံ မာဃာတသမယော နာမ။ ဣဓ အနာပတ္တိယံ ဂိလာနော န အာဂတော၊ တသ္မာ ဂိလာနဿပိ အာပတ္တိ။ သူပေါဒနဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေ အသဉ္စိစ္စ အဿတိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘မုခေ ပက္ခိပိတွာ ပုန ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ဆဍ္ဍေန္တဿ အရုစိယာ ပဝိသန္တေ ‘အသဉ္စိစ္စာ’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဝိညတ္တိမ္ပိ အဝိညတ္တိမ္ပိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဌိတံ သဟသာ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တေ ‘အဿတိယာ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။
၆၁၄-၆၁၅။ ဥဇ္ဈာနေ သညာ ဥဇ္ဈာနသညာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ဥဇ္ဈာနသညီ။ ‘‘မယူရဏ္ဍံ အတိမဟန္တ’’န္တိ ဝစနတော မယူရဏ္ဍပ္ပမာဏော ကဗဠော န ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘‘မယူရဏ္ဍတော မဟန္တော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ‘‘နာတိမဟန္တ’’န္တိ စ အတိမဟန္တဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ခုဒ္ဒကေ အာပတ္တိ န ဒိဿတိ။ ‘‘မယူရဏ္ဍံ အတိမဟန္တံ၊ ကုက္ကုဋဏ္ဍံ အတိခုဒ္ဒကံ၊ တေသံ ဝေမဇ္ဈပ္ပမာဏော’’တိ ဣမိနာ ပန သာရုပ္ပဝသေန ခုဒ္ဒကမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ပရိစ္ဆေဒေါ န ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သက္ကစ္စဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ကဗဠဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၆၁၈။ ပဉ္စမဝဂ္ဂေ သဗ္ဗံ ဟတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ဟတ္ထ-သဒ္ဒေါ တဒေကဒေသေသု အင်္ဂုလီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒါ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ သမုဒါယေ ပဝတ္တဝေါဟာရဿ အဝယဝေပိ ဝတ္တနတော ဧကင်္ဂုလိမ္ပိ မုခေ ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
ကဗဠဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ သုရုသုရုဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၆၂၇။ ဆဋ္ဌဝဂ္ဂေ သီတီကတောတိ သီတဋ္ဋော၊ သီတပီဠိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိလကဗုဒ္ဓါတိ ပရိဟာသဝစနမေတံ။ သိလကဉှိ ကဉ္စိ ဒိသွာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ အယ’’န္တိ ဝေါဟရန္တိ။
၆၃၄။ ဝိလီဝစ္ဆတ္တန္တိ ¶ ဝေဏုဝိလီဝေဟိ ကတံ ဆတ္တံ။ တတ္ထဇာတကဒဏ္ဍကေန ကတန္တိ တာလပဏ္ဏံ သဟ ဒဏ္ဍကေန ဆိန္ဒိတွာ တမေဝ ဆတ္တဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ ဂေါပါလကာဒယော ဝိယ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ¶ ဝုတ္တံ။ ဆတ္တပါဒုကာယ ဝါ ဌိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဆတ္တပါဒုကာ ဝုစ္စတိ ဆတ္တာဓာရော။ ယသ္မိံ ဆတ္တံ အပတမာနံ ကတွာ ဌပေန္တိ၊ တာဒိသိကာယ ဆတ္တပါဒုကာယ ဌိတံ ဆတ္တံ ‘‘ဆတ္တ’’န္တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဆတ္တံ ဆတ္တပါဒုကာယ ဌိတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ၊ တတ္ထာပိ အယမေဝတ္ထော။
၆၃၇။ စာပေါတိ မဇ္ဈေ ဝင်္ကာ ကာစဒဏ္ဍသဒိသာ ဓနုဝိကတိ။ ကောဒဏ္ဍောတိ ဝဋ္ဋလဒဏ္ဍာ ဓနုဝိကတိ။ ပဋိမုက္ကန္တိ ပဝေသိတံ လဂ္ဂိတံ။
သုရုသုရုဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ပါဒုကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၆၄၇။ သတ္တမဝဂ္ဂေ ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာတိ သော ကိရ ရတ္တိဘာဂေ ဥယျာနံ ဂန္တွာ အမ္ဗံ အဘိရုဟိတွာ သာခါယ သာခံ အမ္ဗံ ဩလောကေန္တော ဝိစရိ။ တဿ တထာ ကရောန္တဿေဝ ရတ္တိ ဝိဘာယိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘သစေ ဣဒါနိ ဩတရိတွာ ဂမိဿာမိ၊ ဒိသွာ မံ စောရောတိ ဂဟေဿန္တိ၊ ရတ္တိဘာဂေ ဂမိဿာမီ’’တိ။ အထေကံ ဝိဋပံ အဘိရုဟိတွာ နိလီနော အစ္ဆိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သော ရုက္ခတော ဩတရန္တော ဧကံ ဩလမ္ဗိနိသာခံ ဂဟေတွာ တေသံ ဥဘိန္နမ္ပိ အန္တရေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ အန္တရာ ရုက္ခတော ပတိတော’’တိ။ ပါဠိယာ အတ္ထံ န ဇာနန္တီတိ အတ္တနော ဂဟဏဿ အတ္ထံ န ဇာနန္တိ။
ဇာတကပါဠိယံ (ဇာ။ ၁။၄။၃၃) ပန အယံ ဂါထာ –
‘‘သဗ္ဗမိဒံ စရိမံ ကတံ၊ ဥဘော ဓမ္မံ န ပဿရေ၊
ဥဘော ပကတိယာ စုတာ၊ ယော စာယံ မန္တေဇ္ဈာပေတိ၊
ယော စ မန္တံ အဓီယတီ’’တိ။ –
ဧဝမာဂတာ။ တဿာယမတ္ထော (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၃၃) – သဗ္ဗမိဒံ စရိမံ ကတန္တိ ယံ အမှေဟိ တီဟိ ဇနေဟိ ကတံ၊ သဗ္ဗမိဒံ ကိစ္စံ လာမကံ နိမ္မရိယာဒံ အဓမ္မိကံ။ ဧဝံ အတ္တနော ¶ စောရဘာဝံ တေသဉ္စ မန္တေသု အဂါရဝံ ဂရဟိတွာ ပုန ဣတရေ ဒွေယေဝ ဂရဟန္တော ‘‘ဥဘော ဓမ္မံ န ပဿရေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဘောတိ ဣမေ ဒွေပိ ဇနာ ဂရုကာရာရဟံ ပေါရာဏကဓမ္မံ န ပဿန္တိ၊ တတောဝ ဓမ္မပကတိတော စုတာ။ ဓမ္မော ဟိ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ပကတိ နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဓမ္မော ¶ ဟဝေ ပါတုရဟောသိ ပုဗ္ဗေ၊
ပစ္ဆာ အဓမ္မော ဥဒပါဒိ လောကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၁။၂၈)၊
ယော စာယန္တိ ယော စ အယံ နီစေ နိသီဒိတွာ မန္တေ အဇ္ဈာပေတိ၊ ယော စ ဥစ္စေ နိသီဒိတွာ အဓီယတီတိ။
သာလီနန္တိ အယံ ဂါထာပိ –
‘‘သာလီနံ ဩဒနံ ဘုဉ္ဇေ၊ သုစိံ မံသူပသေစနံ၊
တသ္မာ ဧတံ န သေဝါမိ၊ ဓမ္မံ ဣသီဟိ သေဝိတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၃၄) –
ဧဝံ ဇာတကေ အာဂတာ။ တတ္ထ သုစိန္တိ ပဏ္ဍရံ ပရိသုဒ္ဓံ။ မံသူပသေစနန္တိ နာနပ္ပကာရာယ မံသဝိကတိယာ သိတ္တံ ဘုဉ္ဇေ၊ ဘုဉ္ဇာမီတိ အတ္ထော။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
ဓိရတ္ထူတိ ဓိ အတ္ထု၊ နိန္ဒာ ဘဝတူတိ အတ္ထော၊ ဂရဟာမ တံ မယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဒ္ဓလာဘောတိ ဓနလာဘံ ယသလာဘဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝိနိပါတနဟေတုနာတိ ဝိနိပါတနဿ ဟေတုဘာဝေန။ ဝုတ္တိ နာမ ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တော ဒုဝိဓောပိ လာဘော အပါယသံဝတ္တနိကတာယ သမ္ပရာယေ ဝိနိပါတနဟေတုဘာဝေန ပဝတ္တနတော သမ္ပတိ အဓမ္မစရဏေန ပဝတ္တနတော စ ဝုတ္တိ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝရူပါ ယာ ဝုတ္တီတိ ဧဝရူပါ ဓနလာဘယသလာဘသင်္ခါတာ ယာ ဝုတ္တိ။ အဓမ္မစရဏေန ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တွန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ တံ ဣစ္စေဝ ဝါ ပါဌော။ အသ္မာတိ ပါသာဏာဓိဝစနမေတံ။
ပါဒုကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
သေခိယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
အဓိကရဏသမထေသု ¶ ¶ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတဋ္ဌာနေယေဝ ဒဿယိဿာမ။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ
ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဟာဝိဘင်္ဂေါ နိဋ္ဌိတော။
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ
၁။ ပါရာဇိကကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
၁။ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၆၅၆။ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ ¶ ¶ ယောတိ ယော ဘိက္ခုနီနံ ဝိဘင်္ဂေါ။ မိဂါရနတ္တာတိ မဇ္ဈပဒလောပေနေတံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘မိဂါရမာတုယာ ပန နတ္တာ ဟောတီ’’တိ။ မိဂါရမာတာတိ ဝိသာခါယေတံ အဓိဝစနံ။ နဝကမ္မာဓိဋ္ဌာယိကန္တိ နဝကမ္မသံဝိဓာယိကံ။ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော၊ ယထာသုတံ ဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော၊ ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယာ’’တိ။ သတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဧတိဿာတိ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပဓာနဘာဝေါ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အတ္ထဂ္ဂဟဏေ ပန ပညာယ ဗျာပါရော အဓိကော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အတိဂမ္ဘီရတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သတိယာ’’တိ။ အာလသိယဝိရဟိတာတိ ကောသဇ္ဇရဟိတာ။ ယထာ ¶ အညာ ကုသီတာ နိသိန္နဋ္ဌာနေ နိသိန္နာဝ ဟောန္တိ၊ ဌိတဋ္ဌာနေ ဌိတာဝ၊ ဧဝံ အဟုတွာ ဝိပ္ဖာရိကေန စိတ္တေန သဗ္ဗကိစ္စံ နိပ္ဖာဒေတိ။
သဗ္ဗာ ဘိက္ခုနိယော သတ္ထုလဒ္ဓူပသမ္ပဒါ သင်္ဃတော လဒ္ဓူပသမ္ပဒါတိ ဒုဝိဓာ။ ဂရုဓမ္မပအဂ္ဂဟဏေန ဟိ လဒ္ဓူပသမ္ပဒါ မဟာပဇာပတိဂေါတမီ သတ္ထုသန္တိကာဝ လဒ္ဓူပသမ္ပဒတ္တာ သတ္ထုလဒ္ဓူပသမ္ပဒါ နာမ။ သေသာ သဗ္ဗာပိ သင်္ဃတော လဒ္ဓူပသမ္ပဒါ။ တာပိ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ ဥဘတောဥပသမ္ပန္နာတိ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ ယာ တာ မဟာပဇာပတိဂေါတမိယာ သဒ္ဓိံ နိက္ခန္တာ ပဉ္စသတာ သာကိယာနိယော၊ တာ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ ဘိက္ခုသင်္ဃတော ဧဝ လဒ္ဓူပသမ္ပဒတ္တာ၊ ဣတရာ ဥဘတောဥပသမ္ပန္နာ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နတ္တာ။ ဧဟိဘိက္ခုနီဘာဝေန ဥပသမ္ပန္နာ ပန ဘိက္ခုနိယော န သန္တိ တာသံ တထာ ¶ ဥပသမ္ပဒါယ အဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခုနီ’’တိ ဣဓ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ဒေသနာယ သောတပတိတဘာဝတော။ အယဉှိ သောတပတိတတာ နာမ ကတ္ထစိ လဗ္ဘမာနဿပိ အဂ္ဂဟဏေန ဟောတိ၊ ယထာ အဘိဓမ္မေ မနောဓာတုနိဒ္ဒေသေ (ဓ။ သ။ ၁၆၀-၁၆၁) လဗ္ဘမာနမ္ပိ ဈာနင်္ဂံ ပဉ္စဝိညာဏသောတေ ပတိတာယ န ဥဒ္ဓဋံ ကတ္ထစိ ဒေသနာယ အသမ္ဘဝတော၊ ယထာ တတ္ထေဝ ဝတ္ထုနိဒ္ဒေသေ (ဓ။ သ။ ၉၈၄ အာဒယော) ဟဒယဝတ္ထု။ ကတ္ထစိ အလဗ္ဘမာနဿပိ ဂဟဏဝသေန ယထာဌိတကပ္ပီနိဒ္ဒေသေ။ ယထာဟ –
‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော ဌိတကပ္ပီ? အယဉ္စ ပုဂ္ဂလော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော အဿ၊ ကပ္ပဿ စ ဥဍ္ဍယှနဝေလာ အဿ၊ နေဝ တာဝ ကပ္ပော ဥဍ္ဍယှေယျ၊ ယာဝါယံ ပုဂ္ဂလော န သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရေယျာ’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၇)။
ဧဝမိဓာပိ အလဗ္ဘမာနဂဟဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိကပ္ပဝစနဉှေတံ ‘‘သစေ ဘဂဝါ ဘိက္ခုနီဘာဝယောဂျံ ကဉ္စိ မာတုဂါမံ ‘ဧဟိ ဘိက္ခုနီ’တိ ဝဒေယျ၊ ဧဝံ ဘိက္ခုနီဘာဝေါ သိယာ’’တိ။
ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧဝံ န ကထေသီတိ? တထာ ကတာဓိကာရာနံ အဘာဝတော။ ယေ ပန ‘‘အနာသန္နာသန္နိဟိတဘာဝတော’’တိ ကာရဏံ ဝတွာ ‘‘ဘိက္ခူ ဧဝ ဟိ သတ္ထု အာသန္နစာရိနော သဒါ သန္နိဟိတာ စ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဧဝ ‘ဧဟိဘိက္ခူ’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ၊ န ဘိက္ခုနိယော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ သတ္ထု အာသန္နဒူရဘာဝဿ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗဘာဝသိဒ္ဓတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘သင်္ဃာဋိကဏ္ဏေ ¶ စေပိ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓော အဿ ပါဒေ ပါဒံ နိက္ခိပန္တော၊ သော စ ဟောတိ အဘိဇ္ဈာလု ကာမေသု တိဗ္ဗသာရာဂေါ ဗျာပန္နစိတ္တော ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပော မုဋ္ဌဿတိ အသမ္ပဇာနော အသမာဟိတော ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တော ပါကတိန္ဒြိယော၊ အထ ခေါ သော အာရကာဝ မယှံ၊ အဟဉ္စ တဿ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဓမ္မဉှိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု န ပဿတိ၊ ဓမ္မံ အပဿန္တော န မံ ပဿတိ။ ယောဇနသတေ စေပိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝိဟရေယျ၊ သော စ ဟောတိ အနဘိဇ္ဈာလု ကာမေသု န တိဗ္ဗသာရာဂေါ အဗျာပန္နစိတ္တော အပ္ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပော ဥပဋ္ဌိတဿတိ ¶ သမ္ပဇာနော သမာဟိတော ဧကဂ္ဂစိတ္တော သံဝုတိန္ဒြိယော၊ အထ ခေါ သော သန္တိကေဝ မယှံ၊ အဟဉ္စ တဿ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဓမ္မဉှိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပဿတိ၊ ဓမ္မံ ပဿန္တော မံ ပဿတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၂)။
တသ္မာ အကာရဏံ ဒေသတော သတ္ထု အာသန္နာနာသန္နတာ။ အကတာဓိကာရတာယ ပန ဘိက္ခုနီနံ ဧဟိဘိက္ခုနူပသမ္ပဒါယ အယောဂျတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယဒိ ဧဝံ ယံ တံ ထေရီဂါထာသု ဘဒ္ဒါယ ကုဏ္ဍလကေသာယ ဝုတ္တံ –
‘‘နိဟစ္စ ဇာဏုံ ဝန္ဒိတွာ၊ သမ္မုခါ အဉ္ဇလိံ အကံ၊
ဧဟိ ဘဒ္ဒေတိ မံ အဝစ၊ သာ မေ အာသူပသမ္ပဒါ’’တိ။ (ထေရီဂါ။ ၁၀၉)၊
တထာ အပဒါနေပိ –
‘‘အာယာစိတော တဒါ အာဟ၊ ဧဟိ ဘဒ္ဒေတိ နာယကော၊
တဒါဟံ ဥပသမ္ပန္နာ၊ ပရိတ္တံ တောယမဒ္ဒသ’’န္တိ။ (အပ။ ထေရီ ၂။၃။၄၄)၊
တံ ကထန္တိ? နယိဒံ ဧဟိဘိက္ခုနီဘာဝေန ဥပသမ္ပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဥပသမ္ပဒါယ ပန ဟေတုဘာဝတော ‘‘ယာ သတ္ထု အာဏတ္တိ၊ သာ မေ အာသူပသမ္ပဒါ’’တိ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (ထေရီဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၁) ‘‘ဧဟိ ဘဒ္ဒေ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂန္တွာ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ ဥပသမ္ပဇ္ဇဿူတိ မံ အဝစ အာဏာပေသိ၊ သာ သတ္ထု အာဏာ မယှံ ဥပသမ္ပဒါယ ကာရဏတ္တာ ဥပသမ္ပဒါ အာသိ အဟောသီ’’တိ။ အပဒါနဂါထာယမ္ပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တသ္မာ ဘိက္ခုနီနံ ဧဟိဘိက္ခုနူပသမ္ပဒါ နတ္ထိယေဝါတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ယထာ စေတံ သောတပတိတဝသေန ‘‘ဧဟိ ¶ ဘိက္ခုနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပန္နာတိ ဘိက္ခုနီ’’တိ ဣဒမ္ပိ သောတပတိတဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါယပိ ဘိက္ခုနီနံ အသမ္ဘဝတော။
၆၅၉။ ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သာဒိယေယျာ’’တိ အဝတွာ ‘‘သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘိက္ခု အာပတ္တိယာ န ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဗ္ဗဟုလနယေနာတိ ကိရိယာသမုဋ္ဌာနဿေဝ ဗဟုလဘာဝတော။ ဒိဿတိ ဟိ တဗ္ဗဟုလနယေန တဗ္ဗောဟာရော ယထာ ‘‘ဗြာဟ္မဏဂါမော’’တိ။ ဗြာဟ္မဏဂါမေပိ ¶ ဟိ အန္တမသော ရဇကာဒီနိ ပဉ္စ ကုလာနိ သန္တိ။ သာတိ ကိရိယာသမုဋ္ဌာနတာ။
၆၆၂။ တထေဝါတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတောယေဝါတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၆၆၆။ ဒုတိယေ ‘‘ကိဿ ပန တွံ အယျေ ဇာနံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္န’’န္တိ ဝစနတော ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အယျာယော အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိဝစနတော စ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂံ ပတွာ သာဓာရဏာနိ သိက္ခာပဒါနိ ဘိက္ခူနံ ဥပ္ပန္နဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဆန္ဒသော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ၊ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတေနပိ၊ ပါရာဇိကာ ဟောတိ အသံဝါသာ’’တိအာဒိနာ နယေန သဝိသေသမ္ပိ အဝိသေသမ္ပိ မာတိကံ ဌပေတွာ အနုက္ကမေန ပဒဘာဇနံ အာပတ္တိဘေဒံ တိကစ္ဆေဒံ အနာပတ္တိဝါရဉ္စ အနဝသေသံ ဝတွာ ဝိတ္ထာရေသိ။ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ပန အသာဓာရဏပညတ္တိယောယေဝ ဣဓ ဝိတ္ထာရိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထ ဥပရိမေသု ဒွီသု အပညတ္တေသု အဋ္ဌန္နံ ပါရာဇိကာနံ အညတရန္တိ ဣဒံ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒဉ္စ ပါရာဇိကံ ပစ္ဆာ ပညတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ကသ္မာ ဌပိတန္တိ အာဟ ‘‘ပုရိမေန ပန သဒ္ဓိံ ယုဂဠတ္တာ’’တိအာဒိ၊ ပုရိမေန သဒ္ဓိံ ဧကသမ္ဗန္ဓဘာဝတော ဣဓ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အဋ္ဌန္နံ ပါရာဇိကာနံ အညတရ’’န္တိ ဝစနတော စ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကံ ယာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ သာပိ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒနံ ပေမဝသေန ဟောတိ၊ တထာပိ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမစိတ္တံ ဒေါမနဿိတမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဒုတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုတ္ထပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၆၇၅။ စတုတ္ထေ လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေနာတိ လောကဿာဒသင်္ခါတဿ မိတ္တသန္ထဝဿ ဝသေန။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပရိယာယန္တရေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
တိဿိတ္ထိယော မေထုနံ တံ န သေဝေတိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၁) ယာ တိဿော ဣတ္ထိယော ဝုတ္တာ၊ တာသုပိ ယံ တံ မေထုနံ နာမ၊ တံ န သေဝတိ။ တယော ပုရိသေတိ တယော ပုရိသေပိ ဥပဂန္တွာ မေထုနံ န သေဝတိ။ တယော စ အနရိယပဏ္ဍကေတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနသင်္ခါတေ တယော အနရိယေ၊ တယော စ ပဏ္ဍကေတိ ဣမေပိ ဆ ဇနေ ဥပဂန္တွာ မေထုနံ န သေဝတိ။ န စာစရေ မေထုနံ ဗျဉ္ဇနသ္မိန္တိ အနုလောမပါရာဇိကဝသေနပိ အတ္တနော နိမိတ္တေ မေထုနံ နာစရတိ။ ဆေဇ္ဇံ သိယာ မေထုနဓမ္မပစ္စယာတိ သိယာ မေထုနဓမ္မပစ္စယာ ပါရာဇိကန္တိ အယံ ပဉှော အဋ္ဌဝတ္ထုကံဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ တဿာ ဟိ မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂကာယသံသဂ္ဂံ အာပဇ္ဇိတုံ ဝါယမန္တိယာ မေထုနဓမ္မပစ္စယာ ဆေဇ္ဇံ ဟောတိ။ ဆေဒေါယေဝ ဆေဇ္ဇံ။
မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂတ္တာတိ ဣမိနာ မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတော ကာယသံသဂ္ဂေါယေဝ တတ္ထ မေထုနဓမ္မ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ န ဒွယံဒွယသမာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏောတိ ဒွီဟိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။ ဂမနုပ္ပာဒနန္တိ သဉ္စရိတ္တံ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘သင်္ဃာဋိကဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ သာဒိယေယျာ’’တိအာဒီသု။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ၊ သဥဿာဟတာ၊ အဋ္ဌမဿ ဝတ္ထုဿ ပူရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
စတုတ္ထပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ ပါရာဇိကကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါရာဇိကကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
၂။ သင်္ဃာဒိသေသကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
၁။ ပဌမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၆၇၉။ သင်္ဃာဒိသေသကဏ္ဍဿ ¶ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဒွီသု ဇနေသူတိ အဍ္ဍကာရကေသု ဒွီသု ဇနေသု။ ယော ကောစီတိ တေသုယေဝ ဒွီသု ယော ကောစိ၊ အညော ဝါ တေဟိ အာဏတ္တော။ ဒုတိယဿ အာရောစေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဒွီသု ဇနေသု ယဿ ကဿစိ ဒုတိယဿ ကထံ ယော ကောစိ အာရောစေတီတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယဿ အာရောစေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ဂတိဂတန္တိ စိရကာလပဝတ္တံ။
အာပတ္တီတိ အာပဇ္ဇနံ။ သဟ ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရာတိ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေန သဟ။ သဟယောဂေ ကရဏဝစနပ္ပသင်္ဂေ ဣဒံ နိဿက္ကဝစနံ။ ယန္တိ ယံ ဓမ္မံ။ နိဿာရေတီတိ အာပန္နံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃမှာ နိဿာရေတိ။ ဟေတုမှိ စာယံ ကတ္တုဝေါဟာရော။ နိဿာရဏဟေတုဘူတော ဟိ ဓမ္မော နိဿာရဏီယောတိ ဝုတ္တော။ ဂီဝါယေဝ ဟောတိ၊ န ပါရာဇိကံ အနာဏတ္တိယာ ဂဟိတတ္တာ။ ယထာ ဒါသဒါသီဝါပီအာဒီနိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ တေသံ အတ္ထာယ အဍ္ဍကရဏမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အယံ အကပ္ပိယအဍ္ဍော နာမ၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
ဧတ္ထ စ သစေ အဓိကရဏဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ‘‘အမှာကံ ဧသော ဒါသော၊ ဒါသီ၊ ဝါပီ၊ ခေတ္တံ၊ အာရာမော၊ အာရာမဝတ္ထု၊ ဂါဝေါ၊ အဇာ၊ ကုက္ကုဋာ’’တိအာဒိနာ ဝေါဟရတိ၊ အကပ္ပိယံ။ ‘‘အယံ အမှာကံ အာရာမိကော၊ အယံ ဝါပီ ဣတ္ထန္နာမေန သင်္ဃဿ ဘဏ္ဍဓောဝနတ္ထာယ ဒိန္နာ၊ ဣတော ခေတ္တတော အာရာမတော ဥပ္ပဇ္ဇနကစတုပစ္စယာ ဣတော ဂါဝိတော မဟိံသိတော အဇာတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဂေါရသာ ဣတ္ထန္နာမေန သင်္ဃဿ ဒိန္နာတိ ပုစ္ဆိတေ ဝါ အပုစ္ဆိတေ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အနာကဍ္ဎိတာယ အဍ္ဍကရဏံ၊ အဍ္ဍပရိယောသာနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
ပဌမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၆၈၃။ ဒုတိယေ ¶ ¶ မလ္လဂဏဘဋိပုတ္တဂဏာဒိကန္တိအာဒီသု မလ္လဂဏော နာမ နာရာယနဘတ္တိကော တတ္ထ တတ္ထ ပါနီယဋ္ဌပနပေါက္ခရဏီခဏနာဒိပုညကမ္မကာရကော ဂဏော၊ ဘဋိပုတ္တဂဏော နာမ ကုမာရဘတ္တိကဂဏော။ ဓမ္မဂဏောတိ သာသနဘတ္တိဂဏော အနေကပ္ပကာရပုညကမ္မကာရကဂဏော ဝုစ္စတိ။ ဂန္ဓိကသေဏီတိ အနေကပ္ပကာရသုဂန္ဓိဝိကတိကာရကော ဂဏော။ ဒုဿိကသေဏီတိ ပေသကာရကဂဏော။ ကပ္ပဂတိကန္တိ ကပ္ပိယဘာဝံ ဂတံ။
ဝုဋ္ဌာပေန္တိယာတိ ဥပသမ္ပာဒေန္တိယာ။ ‘‘စောရိံ ဝုတ္တနယေန အနာပုစ္ဆာ ပဗ္ဗာဇေန္တိယာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တာ အရိယာပိ ဝုဋ္ဌာပေန္တီတိ ဝါ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ အာပတ္တိက္ခဏေ ဝိပါကာဗျာကတသမင်္ဂိတာဝသေန ဝါ ‘‘တိစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ စောရိတာ၊ စောရိသညာ၊ အညတြ အနုညာတကာရဏာ ဝုဋ္ဌာပနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဒုတိယသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တတိယသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၆၉၂။ တတိယေ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တိယာတိ သကဂါမတော အညဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တိယာ။ ‘‘ဂါမန္တရံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ ဟိ ဝစနတော အညဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တိယာ ဧဝ အာပတ္တိ၊ န သကဂါမဿ။ အညော ဟိ ဂါမော ဂါမန္တရံ။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရန္တိ ဧတ္ထ ဥပစာရ-သဒ္ဒေန ဃရူပစာရတော ပဌမလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတံ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ဂဟိတံ၊ န တတော ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတော ဥပစာရောတိ အာဟ ‘‘ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာန’’န္တိ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘ဥပစာရံ အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ယထာ ဝိကာလဂါမပ္ပဝိသနသိက္ခာပဒေ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တဿ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၁၃) ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တိယာ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တိယာ’’တိ ဝဒေယျ။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိဟာရဿ ¶ စတုဂါမသာဓာရဏတ္တာတိ ဣမိနာ ‘‘ဝိဟာရတော ဧကံ ဂါမံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္ထ ¶ ကာရဏမာဟ။ ဝိဟာရဿ စတုဂါမသာဓာရဏတ္တာယေဝ ဟိ စတူသု ဂါမေသု ယံကိဉ္စိ ဧကံ ဂါမံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
ယတ္ထာတိ ယဿံ နဒိယံ။ ‘‘ပဌမံ ပါဒံ ဥတ္တာရေန္တိယာ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ၊ ဒုတိယံ ပါဒံ ဥတ္တာရေန္တိယာ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ ဝစနတော နဒိံ ဩတရိတွာ ပဒသာ ဥတ္တရန္တိယာ ဧဝ အာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သေတုနာ ဂစ္ဆတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိအာဒိ။ ပရတီရမေဝ အက္ကမန္တိယာ အနာပတ္တီတိ နဒိံ အနောတရိတွာ ယာနနာဝါဒီသု အညတရေန ဂန္တွာ ပရတီရမေဝ အက္ကမန္တိယာ အနာပတ္တိ။ ဥဘယတီရေသု ဝိစရန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ အသတိပိ နဒီပါရဂမနေ ဥပရိ ဝက္ခမာနဿ ဝိနိစ္ဆယဿ ဖလမတ္တဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဩရိမတီရမေဝ အာဂစ္ဆတိ၊ အာပတ္တီတိ ပရတီရံ ဂန္တုကာမတာယ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ဝုတ္တံ။ တမေဝ တီရန္တိ တမေဝ ဩရိမတီရံ။ အနာပတ္တီတိ ပရတီရံ ဂန္တုကာမတာယ အဘာဝတော အနာပတ္တိ။
တာဒိသေ အရညေတိ ‘‘ဗဟိဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၉) ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏေ အရညေ။ အထ တာဒိသဿေဝ အရညဿ ဂဟိတဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တေနေဝါ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ ဟိ အဋ္ဌကထာဝစနေန ဤဒိသေပိ ဂါမသမီပေ ဒဿနူပစာရေ ဝိဇဟိတေ သတိပိ သဝနူပစာရေ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ မဂ္ဂမူဠှာ ဥစ္စာသဒ္ဒံ ကရောန္တီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂမူဠှသဒ္ဒေန ဝိယာ’’တိ။ သဒ္ဒါယန္တိယာတိ သဒ္ဒံ ကရောန္တိယာ။ ပုရိမာယောတိ ပုရေတရံ ဂစ္ဆန္တိယော။ အညံ မဂ္ဂံ ဂဏှာတီတိ မဂ္ဂမူဠှတ္တာ၊ န ဩဟာတုံ၊ တသ္မာ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အနန္တရာယေန ဧကဘာဝေါ၊ ဂါမန္တရဂမနာဒီသု အညတရတာပဇ္ဇနံ၊ အာပဒါယ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
တတိယသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုတ္ထသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၆၉၄။ စတုတ္ထေ ကာရကဂဏဿာတိ ဥက္ခေပနီယကမ္မကာရကဂဏဿ။ တေစတ္တာလီသပ္ပဘေဒံ ဝတ္တံ ခန္ဓကေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ နေတ္ထာရဝတ္တေတိ နိတ္ထရဏဟေတုမှိ ¶ ဝတ္တေ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓမ္မေန ကမ္မေန ဥက္ခိတ္တတာ၊ အညတြ အနုညာတကာရဏာ ဩသာရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
စတုတ္ထသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပဉ္စမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၇၀၁။ ပဉ္စမေ ¶ ဧတံ န ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ အဝဿုတဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဧတံ နိယမနံ န ဝုတ္တံ။ တန္တိ တံ နိယမေတွာ အဝစနံ။ ပါဠိယာ သမေတီတိ ‘‘ဧကတော အဝဿုတေ’’တိ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တပါဠိယာ ‘‘အနဝဿုတောတိ ဇာနန္တီ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဣမာယ စ ပါဠိယာ သမေတိ။ ယဒိ ဟိ ပုဂ္ဂလဿ အဝဿုတဘာဝေါ နပ္ပမာဏံ၊ ကိံ ‘‘အနဝဿုတောတိ ဇာနန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန၊ ‘‘အနာပတ္တိ ဥဘတောအနဝဿုတာ ဟောန္တိ၊ အနဝဿုတာ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘ဥဘတောအနဝဿုတာ ဟောန္တိ၊ အနဝဿုတောတိ ဇာနန္တီ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဣမဿ စ အနာပတ္တိဝါရဿ အယမတ္ထော။ ဥဘော စေ အနဝဿုတာ၊ သဗ္ဗထာပိ အနာပတ္တိ။ အထ ဘိက္ခုနီ အနဝဿုတာ သမာနာ အဝဿုတမ္ပိ ‘‘အနဝဿုတော’’တိ သညာယ တဿ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဧဝမ္ပိ အနာပတ္တိ။ အထ သယံ အနဝဿုတာပိ အညံ အနဝဿုတံ ဝါ အဝဿုတံ ဝါ ‘‘အဝဿုတော’’တိ ဇာနာတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ‘‘ကိဿ တွံ အယျေ န ပဋိဂ္ဂဏှာသီတိ။ အဝဿုတာ အယျေတိ။ တွံ ပန အယျေ အဝဿုတာတိ။ နာဟံ အယျေ အဝဿုတာ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥဒကဒန္တပေါနတော အညံ အဇ္ဈောဟရဏီယံ၊ ဥဘတောအဝဿုတတာ၊ သဟတ္ထာ ဂဟဏံ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
ပဉ္စမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဆဋ္ဌသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၇၀၅။ ဆဋ္ဌေ ပရိဝါရဂါထာယ အယမတ္ထော။ န ဒေတိ န ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၁) န ဥယျောဇိကာ ဒေတိ၊ နာပိ ဥယျောဇိတာ တဿာ ဟတ္ထတော ဂဏှာတိ ¶ ။ ပဋိဂ္ဂဟော တေန န ဝိဇ္ဇတီတိ တေနေဝ ကာရဏေန ဥယျောဇိကာယ ဟတ္ထတော ဥယျောဇိတာယ ပဋိဂ္ဂဟော န ဝိဇ္ဇတိ။ အာပဇ္ဇတိ ဂရုကန္တိ ဧဝံ သန္တေပိ အဝဿုတဿ ဟတ္ထတော ပိဏ္ဍဂ္ဂဟဏေ ဥယျောဇေန္တီ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ တဉ္စ ပရိဘောဂပစ္စယာတိ တဉ္စ ပန အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနာ တဿာ ဥယျောဇိတာယ ပရိဘောဂပစ္စယာ အာပဇ္ဇတိ။ တဿာ ဟိ ဘောဇနပရိယောသာနေ ဥယျောဇိကာယ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ မနုဿပုရိသတာ၊ အညတြ အနုညာတကာရဏာ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇာတိ ဥယျောဇနာ၊ တေန ဝစနေန ဂဟေတွာ ဣတရိဿာ ဘောဇနပရိယောသာနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
ဆဋ္ဌသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သတ္တမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၇၀၉။ သတ္တမေ ¶ ကိန္နုမာဝ သမဏိယောတိ ကိံ နု ဣမာ ဧဝ သမဏိယော။ တာသာဟန္တိ တာသံ အဟံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
သတ္တမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ နဝမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၇၂၁။ နဝမေ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာတိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကဝဇ္ဇဿ ပဋိစ္ဆာဒိကာ။ သမနုဘာသနကမ္မကာလေ စေတ္ထ ဒွေ တိဿော ဧကတော သမနုဘာသိတဗ္ဗာ။
နဝမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ သင်္ဃာဒိသေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သင်္ဃာဒိသေသကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
၃။ နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
၇၃၃။ နိဿဂ္ဂိယေသု ¶ ¶ ပဌမံ ဥတ္တာနမေဝ။
၇၄၀။ ဒုတိယေ ‘‘အယျာယ ဒမ္မီတိ ဧဝံ ပဋိလဒ္ဓန္တိ နိဿဋ္ဌပဋိလဒ္ဓံ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဘိတွာပိ ယထာဒါနေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဒါနေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ယထာ ဒါယကေန ဒိန္နံ၊ တထာ ဥပနေတဗ္ဗံ၊ အကာလစီဝရပက္ခေယေဝ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဘာဇာပိတာယ လဒ္ဓစီဝရမေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ တံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာပိ အတ္တနာ န လဘတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အကာလစီဝရတာ၊ တထာသညိတာ၊ ကာလစီဝရန္တိ အဓိဋ္ဌာယ လေသေန ဘာဇာပနံ၊ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
၇၄၃။ တတိယေ မေတန္တိ မေ ဧတံ။ သကသညာယ ဂဟိတတ္တာ ပါစိတ္တိယံ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗံ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ပရိဝတ္တိတစီဝရဿ ဝိကပ္ပနုပဂတာ၊ သကသညာယ အစ္ဆိန္ဒနံ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
၇၄၈-၇၅၂။ စတုတ္ထေ အာဟဋသပ္ပိံ ဒတွာတိ အတ္တနော ဒတွာ။ ယမကံ ပစိတဗ္ဗန္တိ သပ္ပိဉ္စ တေလဉ္စ ဧကတော ကတွာ ပစိတဗ္ဗံ။ လေသေန ဂဟေတုကာမတာ၊ အညဿ ဝိညာပနံ၊ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
၇၅၃။ ပဉ္စမေ သာတိ ထုလ္လနန္ဒာ။ အယန္တိ အယံ သိက္ခမာနာ။ စေတာပေတွာတိ ဇာနာပေတွာ ဣစ္စေဝ အတ္ထောတိ ဣဓ ဝုတ္တံ၊ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အညစေတာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘အညံ စေတာပေတွာတိ အတ္တနော ကပ္ပိယဘဏ္ဍေန ဣဒံ နာမ အာဟရာတိ အညံ ပရိဝတ္တာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘စေတာပေတွာ’’တိ ဣမဿ ပရိဝတ္တာပေတွာတိပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညံ စေတာပေယျာတိ ‘‘ဧဝံ မေ ဣဒံ ဒတွာ အညမ္ပိ အာဟရိဿတီ’’တိ မညမာနာ ‘‘န မေ ဣမိနာ အတ္ထော၊ ဣဒံ နာမ မေ အာဟရာ’’တိ တတော အညံ စေတာပေယျ။
၇၅၈။ ဆဋ္ဌေ ¶ ¶ ဓမ္မကိစ္စန္တိ ပုညကမ္မံ။ ပါဝါရိကဿာတိ ဒုဿဝါဏိဇကဿ။ ယာယ စေတာပိတံ၊ တဿာယေဝ နိဿဂ္ဂိယံ နိဿဋ္ဌပဋိလာဘော စ၊ တသ္မာ တာယ ဘိက္ခုနိယာ နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဘိတွာ ယထာဒါနေ ဥပနေတဗ္ဗံ၊ န အတ္တနာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညဿတ္ထာယာတိ စီဝရာဒီသု အညတရဿတ္ထာယ။ အညုဒ္ဒိသိကေနာတိ ပုရိမဿေဝတ္ထဒီပနံ။ ပရိက္ခာရေနာတိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေန။
၇၆၄။ သတ္တမေ သယံ ယာစိတကေနာတိ သယံ ယာစိတကေနာပီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘တေန စ ပရိက္ခာရေန သယမ္ပိ ယာစိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတောယေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘သညာစိကေနာတိ သယံ ယာစိတကေနာပီ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။
၇၆၈-၇၇၃။ အဋ္ဌမနဝမဒသမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
၇၈၄။ ဧကာဒသမေ ယသ္မာ ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ နာမ န ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ဓမ္မနိမန္တနဝသေန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ‘‘ဝဒေယျာသိ ယေနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တာယ ‘‘စတုက္ကံသပရမံ ဝိညာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဂရုပါဝုရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘စေတာပေတဗ္ဗန္တိ ဌပေတွာ သဟဓမ္မိကေ စ ဉာတကပဝါရိတေ စ အညေန ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဂုဏေ ပရိတုဋ္ဌေန ဝဒေယျာသိ ယေနတ္ထောတိ ဝုတ္တာယ ဝိညာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
၄။ ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
၁။ လသုဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၇၉၃-၇၉၇။ ပါစိတ္တိယေသု ¶ ¶ လသုဏဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဇာတိံ သရတီတိ ဇာတိဿရော။ သဘာဝေနေဝါတိ သူပသမ္ပာကာဒိံ ဝိနာဝ။ ဗဒရသာဠဝံ နာမ ဗဒရဖလာနိ သုက္ခာပေတွာ စုဏ္ဏေတွာ ကတ္တဗ္ဗာ ခါဒနီယဝိကတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အာမကလသုဏဉ္စေဝ အဇ္ဈောဟရဏဉ္စာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
၇၉၈-၈၀၂။ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
၈၁၂။ ပဉ္စမေ ဒွိန္နံ ပဗ္ဗာနံ ဥပရီတိ ဧတ္ထ ဒွိန္နံ အင်္ဂုလီနံ သဟ ပဝေသနေ ဧကေကာယ အင်္ဂုလိယာ ဧကေကံ ပဗ္ဗံ ကတွာ ဒွိန္နံ ပဗ္ဗာနံ ဥပရိ။ ဧကင်္ဂုလိပဝေသနေ ဒွိန္နံ ပဗ္ဗာနံ ဥပရိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ အယမေဝ နယော ဒဿိတော။ ဥဒကသုဒ္ဓိပစ္စယေန ပန သတိပိ ဖဿသာဒိယနေ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေ အနာပတ္တိ။
၈၁၅-၈၁၇။ ဆဋ္ဌေ အာသုမ္ဘိတွာတိ ပါတေတွာ။ ဒဓိမတ္ထူတိ ဒဓိမဏ္ဍံ ဒဓိမှိ ပသန္နောဒကံ။ ဘုဉ္ဇန္တဿ ဘိက္ခုနော ဟတ္ထပါသေ ဌာနံ၊ ပါနီယဿ ဝါ ဝိဓူပနဿ ဝါ ဂဟဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။
၈၂၂။ သတ္တမေ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋဿ နိဒဿနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘န ကေဝလံ ပဋိဂ္ဂဟဏေယေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ပမာဏန္တိ ပါစိတ္တိယာပတ္တိယာ ပမာဏံ။ ဣမေဟိယေဝ ဒွီဟိ ပါစိတ္တိယံ ဟောတိ၊ နာညေဟိ ဘဇ္ဇနာဒီဟီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓန္တိ ပုနပိ ဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တဝါဒံ သန္ဓာယာဟ။ အညာယ ဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓမ္ပိ ဟိ အနာဏတ္တိယာ ဝိညတ္တိယာ ဣမိဿာ ¶ အဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓပက္ခံ ဘဇတိ၊ တသ္မာ ဟေဋ္ဌာ အဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓေ ကရဏကာရာပနေသု ဝိသေသံ အဝတွာ ဣဓ ဝိသေသဝစနံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ။ ယဒိ စေတ္ထ ကရဏေ ပါစိတ္တိယံ၊ ကာရာပနေပိ ပါစိတ္တိယေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ အထ ကာရာပနေ ဒုက္ကဋံ၊ ကရဏေပိ ဒုက္ကဋေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကရဏေ ဝါ ကာရာပနေ ဝါ ဝိသေသော အတ္ထိ၊ တသ္မာ အညာယ ဝိညတ္တိယာ ¶ လဒ္ဓံ သယံ ဘဇ္ဇနာဒီနိ ကတွာပိ ကာရာပေတွာပိ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဣဒမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ။ အဝိသေသေန ဝုတ္တန္တိ ကရဏကာရာပနာနံ သာမညတော ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သတ္တန္နံ ဓညာနံ အညတရဿ ဝိညာပနံ ဝါ ဝိညာပါပနံ ဝါ၊ ပဋိလာဘော၊ ဘဇ္ဇနာဒီနိ ကတွာ ဝါ ကာရေတွာ ဝါ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
၈၂၄။ အဋ္ဌမေ နိဗ္ဗိဋ္ဌောတိ ပတိဋ္ဌာပိတော။ ကေဏီတိ ရညော ဒါတဗ္ဗဿ အာယဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဌာနန္တရန္တိ ဂါမဇနပဒါဒိဌာနန္တရံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥစ္စာရာဒိဘာဝေါ၊ အနဝလောကနံ၊ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနံ၊ တိရောကုဋ္ဋပါကာရတာ၊ ဆဍ္ဍနံ ဝါ ဆဍ္ဍာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
၈၃၀။ နဝမေ သဗ္ဗေသန္တိ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ စ။ ဣဓ ခေတ္တပါလကာ အာရာမာဒိဂေါပကာ စ သာမိကာ ဧဝ။
၈၃၆။ ဒသမေ ဧကပယောဂေနာတိ ဧကဒိသာဝလောကနပယောဂေန။ တေသံယေဝါတိ ယေသံ နစ္စံ ပဿတိ။ ကိဉ္စာပိ သယံ နစ္စနာဒီသု ပါစိတ္တိယံ ပါဠိယံ န ဝုတ္တံ၊ တထာပိ အဋ္ဌကထာပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အာရာမေ ဌတွာတိ န ကေဝလံ ဌတွာ၊ တတော တတော ဂန္တွာပိ သဗ္ဗိရိယာပထေဟိ လဘတိ၊ ‘အာရာမေ ဌိတာ’တိ ပန အာရာမပရိယာပန္နဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ နိသိန္နာပိ န လဘေယျာ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ နစ္စာဒီနံ အညတရတာ၊ အညတြ အနုညာတကာရဏာ ဂမနံ၊ ဒဿနံ ဝါ သဝနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
လသုဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အန္ဓကာရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၈၄၁။ အန္ဓကာရဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဒါနေ ဝါ ပူဇာယ ဝါတိ ဒါနနိမိတ္တံ ဝါ ပူဇာနိမိတ္တံ ဝါ။ ¶ မန္တေတီတိ ကထေတိ။ ရတ္တန္ဓကာရတာ၊ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ ဌာနံ ဝါ သလ္လပနံ ဝါ၊ သဟာယာဘာဝေါ၊ ရဟောပေက္ခတာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
၈၄၂-၈၄၆။ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
၈၅၆-၈၅၇။ ပဉ္စမေ ¶ အနောဝဿကံ အတိက္ကာမေန္တိယာတိ ဆန္နဿ အန္တော နိသီဒိတွာ ပက္ကမန္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥပစာရော ဒွါဒသဟတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ။ ပလ္လင်္ကဿ အနောကာသေတိ ဦရုဗဒ္ဓါသနဿ အနောကာသေ အပ္ပဟောန္တေ။ ပုရေဘတ္တတာ၊ အန္တရဃရေ နိသဇ္ဇာ၊ အာသနဿ ပလ္လင်္ကောကာသတာ၊ အညတြ အနုညာတကာရဏာ အနာပုစ္ဆနံ၊ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒါတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
၈၅၉-၈၆၄။ ဆဋ္ဌသတ္တမာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
အန္ဓကာရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ နဂ္ဂဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၈၈၃-၈၈၇။ နဂ္ဂဝဂ္ဂဿ ပဌမဒုတိယာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
၈၉၃။ တတိယေ ဝိသိဗ္ဗေတွာတိ ဒုဿိဗ္ဗိတံ ပုန သိဗ္ဗနတ္ထာယ ဝိသိဗ္ဗေတွာ ဝိဇဋေတွာ။ အညတြ စတူဟပဉ္စာဟာတိ ဝိသိဗ္ဗိတဒိဝသတော ပဉ္စ ဒိဝသေ အတိက္ကမိတွာ။ နိဝါသနပါဝုရဏူပဂစီဝရတာ၊ ဥပသမ္ပန္နာယ သန္တကတာ၊ သိဗ္ဗနတ္ထာယ ဝိသိဗ္ဗနံ ဝါ ဝိသိဗ္ဗာပနံ ဝါ၊ အညတြ အနုညာတကာရဏာ ပဉ္စာဟာတိက္ကမော၊ ဓုရနိက္ခေပေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။
၈၉၈။ စတုတ္ထေ ပဉ္စန္နံ စီဝရာနန္တိ တိစီဝရံ ဥဒကသာဋိကာ သင်္ကစ္စိကာတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ စီဝရာနံ။ ပဉ္စန္နံ စီဝရာနံ အညတရတာ၊ ပဉ္စာဟာတိက္ကမော၊ အနုညာတကာရဏာဘာဝေါ၊ အပရိဝတ္တနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။
၉၀၇။ ဆဋ္ဌေ ¶ စီဝရလာဘန္တိ လဘိတဗ္ဗစီဝရံ။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမတာ၊ သင်္ဃဿ ပရိဏတဘာဝေါ၊ ဝိနာ အာနိသံသဒဿနေန အန္တရာယကရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
၉၁၆။ အဋ္ဌမေ ¶ ကုမ္ဘထူဏံ နာမ ကုမ္ဘသဒ္ဒေါ၊ တေန စရန္တိ ကီဠန္တိ၊ တံ ဝါ သိပ္ပံ ဧတေသန္တိ ကုမ္ဘထူဏိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဃဋကေန ကီဠနကာ’’တိ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃) ပန ‘‘ကုမ္ဘထူဏံ နာမ စတုရဿအမ္ဗဏကတာဠ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စတုရဿအမ္ဗဏကတာဠံ နာမ ရုက္ခသာရဒန္တာဒီသု ယေန ကေနစိ စတုရဿအမ္ဗဏံ ကတွာ စတူသု ပဿေသု စမ္မေန ဩနန္ဓိတွာ ကတဝါဒိတဘဏ္ဍံ။ ဗိမ္ဗိသကန္တိပိ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ တံ ဝါဒေန္တိ၊ တံ ဝါ သိပ္ပံ ဧတေသန္တိ ကုမ္ဘထူဏိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဗိမ္ဗိသကဝါဒကာတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ။ သမဏစီဝရတာ၊ ဌပေတွာ သဟဓမ္မိကေ မာတာပိတရော စ အညေသံ ဒါနံ၊ အတာဝကာလိကတာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။
၉၂၇။ ဒသမေ ဓမ္မိကံ ကထိနုဒ္ဓါရန္တိ သဗ္ဗာသံ ဘိက္ခုနီနံ အကာလစီဝရံ ဒါတုကာမေန ဥပါသကေန ယတ္တကော အတ္ထာရမူလကော အာနိသံသော၊ တတော အဓိကံ ဝါ သမကံ ဝါ ဒတွာ ယာစိတကေန သမဂ္ဂေန ဘိက္ခုနိသင်္ဃေန ယံ ကထိနံ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန အန္တရာ ဥဒ္ဓရီယတိ၊ တဿ သော ဥဒ္ဓါရော ဓမ္မိကောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝရူပံ ကထိနုဒ္ဓါရန္တိ အတ္ထော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
နဂ္ဂဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉၃၂။ တုဝဋ္ဋဝဂ္ဂေ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။
၅။ စိတ္တာဂါရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၉၇၈။ စိတ္တာဂါရဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ကီဠနဥပဝနန္တိ အန္တောနဂရေ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ကီဠနုယျာနန္တိ ဗဟိနဂရေ ဌိတံ သန္ဓာယ။ ပါဋေက္ကာ အာပတ္တိယောတိ ဂီဝါယ ပရိဝဋ္ဋနပ္ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော၊ န ဥမ္မီလနဂဏနာယ။ ‘‘အဇ္ဈာရာမေ ရာဇာဂါရာဒီနိ ကရောန္တိ ¶ ၊ တာနိ ပဿန္တိယာ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော ‘‘အန္တောအာရာမေ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ နစ္စာဒီနိ ပဿိတုံ လဘတီ’’တိပိ သိဒ္ဓံ။
၉၈၂။ ဒုတိယာဒီနိ ¶ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
၁၀၁၅။ နဝမေ ဟတ္ထိအာဒီသု သိပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော၊ တထာ အာထဗ္ဗဏာဒီသု မန္တ-သဒ္ဒေါ။ တတ္ထ အာထဗ္ဗဏမန္တော နာမ အာထဗ္ဗဏဝေဒဝိဟိတော ပရူပဃာတကရော မန္တော၊ ခီလနမန္တော နာမ ဒါရုသာရခီလံ မန္တေတွာ ပထဝိယံ ပဝေသေတွာ မာရဏမန္တော၊ အဂဒပ္ပယောဂေါ ဝိသယောဇနံ။ နာဂမဏ္ဍလန္တိ သပ္ပာနံ ပဝေသနိဝါရဏတ္ထံ မဏ္ဍလဗဒ္ဓမန္တော။
စိတ္တာဂါရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀၂၁။ အာရာမဝဂ္ဂေ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
၁၀၆၇။ ဂဗ္ဘိနိဝဂ္ဂေပိ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျမေဝ။
၈။ ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၁၁၁၉။ ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂဿ ပဌမေ သဗ္ဗပဌမာ ဒွေ မဟာသိက္ခမာနာတိ ဂဗ္ဘိနိဝဂ္ဂေ သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တာ ဒွေ သိက္ခမာနာ။ သိက္ခမာနာ ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗာတိ သမ္မုတိကမ္မာဒီသု ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဂိဟိဂတာတိ ဝါ ကုမာရိဘူတာတိ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ သစေ ဝဒန္တိ၊ ကမ္မံ ကုပ္ပတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတော ပရံ နဝမပရိယောသာနံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
၁၁၆၃။ ဒသမေ အပုဗ္ဗသမုဋ္ဌာနသီသန္တိ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနာဒီသု တေရသသု သမုဋ္ဌာနေသု အနနုညာတသမုဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ဣတော ပုဗ္ဗေ တာဒိသဿ သမုဋ္ဌာနသီသဿ အနာဂတတ္တာ ‘‘အပုဗ္ဗသမုဋ္ဌာနသီသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
၁၁၆၆။ ဧကာဒသမာဒီနိ ¶ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဆတ္တုပါဟနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၁၂၁၄။ ဆတ္တုပါဟနဝဂ္ဂဿ ¶ ဧကာဒသမေ ဥပစာရံ သန္ဓာယာတိ သမန္တာ ဒွါဒသဟတ္ထုပစာရံ သန္ဓာယ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဆတ္တုပါဟနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇာဒီနိ အစိတ္တကာနိ လောကဝဇ္ဇာနီတိ ဝုတ္တတ္တာ နစ္စန္တိ ဝါ ဝဏ္ဏကန္တိ ဝါ အဇာနိတွာဝ ပဿန္တိယာ ဝါ နဟာယန္တိယာ ဝါ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော ဝတ္ထုအဇာနနစိတ္တေန အစိတ္တကာနိ၊ နစ္စန္တိ ဝါ ဝဏ္ဏကန္တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပဿန္တိယာ ဝါ နဟာယန္တိယာ ဝါ အကုသလေနေဝ အာပဇ္ဇနတော လောကဝဇ္ဇာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စောရီဝုဋ္ဌာပနာဒီနိ စောရီတိအာဒိနာ ဝတ္ထုံ ဇာနိတွာ ကရဏေ ဧဝ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော သစိတ္တကာနိ၊ ဥပသမ္ပဒါဒီနံ ဧကန္တအကုသလစိတ္တေနေဝ အကတ္တဗ္ဗတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနိ။ ‘‘ဣဓ သစိတ္တကာစိတ္တကတာ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနာဇာနနတာယ အဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္ထုဇာနနာဇာနနတာယ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ ခုဒ္ဒကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
၅။ ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
ပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၂၂၈။ ပါဋိဒေသနီယာ ¶ ¶ နာမ ယေ အဋ္ဌ ဓမ္မာ သင်္ခေပေနေဝ သင်္ဂဟံ အာရုဠှာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါဠိဝိနိမုတ္တကေသူတိ ပါဠိယံ အနာဂတေသု သပ္ပိအာဒီသု။
ပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
ယေ ပန ပဉ္စသတ္တတိ သေခိယာ ဓမ္မာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ယေ စ တေသံ အနန္တရာ သတ္တာဓိကရဏဝှယာ ဓမ္မာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ တေသန္တိ တေသံ သေခိယာနံ။ သတ္တာဓိကရဏဝှယာတိ သတ္တာဓိကရဏသမထသင်္ခါတာ။ တံ အတ္ထဝိနိစ္ဆယံ တာဒိသံယေဝ ယသ္မာ ဝိဒူ ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။
ယထာ နိဋ္ဌိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗာသဝပဟံ မဂ္ဂန္တိ သဗ္ဗာသဝဝိဃာတကံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ပတွာ သသန္တာနေ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ပဿန္တု နိဗ္ဗုတိန္တိ မဂ္ဂဉာဏလောစနေန နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောန္တု၊ ပပ္ပောန္တူတိ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ နိဗ္ဗုတိန္တိ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ။
ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥဘတောဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါစိတ္တိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
မဟာဝဂ္ဂ-ဋီကာ
၁။ မဟာခန္ဓကံ
ဗောဓိကထာဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ ¶ ¶ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါနန္တရံ သင်္ဂဟမာရောပိတဿ မဟာဝဂ္ဂစူဠဝဂ္ဂသင်္ဂဟိတဿ ခန္ဓကဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ အာရဘိတုကာမော ‘‘ဥဘိန္နံ ပါတိမောက္ခာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဘိန္နံ ပါတိမောက္ခာနန္တိ ဥဘိန္နံ ပါတိမောက္ခဝိဘင်္ဂါနံ။ ပါတိမောက္ခဂ္ဂဟဏေန ဟေတ္ထ တေသံ ဝိဘင်္ဂေါ အဘေဒေန ဂဟိတော။ ယံ ခန္ဓကံ သင်္ဂါယိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ခန္ဓာနံ သမူဟော ခန္ဓကော၊ ခန္ဓာနံ ဝါ ပကာသနတော ဒီပနတော ခန္ဓကော။ ‘‘ခန္ဓာ’’တိ စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါဒိဝိနယကမ္မသင်္ခါတာ စာရိတ္တဝါရိတ္တသိက္ခာပဒသင်္ခါတာ စ ပညတ္တိယော အဓိပ္ပေတာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနိ ဟိ ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာ ‘‘ပညတ္တိယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပညတ္တိယဉ္စ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘ဒါရုက္ခန္ဓော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အပိစ ဘာဂရာသဋ္ဌတာပေတ္ထ ယုဇ္ဇတိယေဝ တာသံ ပညတ္တီနံ ဘာဂတော ရာသိတော စ ဝိဘတ္တတ္တာ။ ခန္ဓကောဝိဒါတိ ပညတ္တိဘာဂရာသဋ္ဌဝသေန ခန္ဓဋ္ဌေ ကောဝိဒါ။
ပဒဘာဇနီယေ ¶ ယေသံ ပဒါနံ အတ္ထာ ယေဟိ အဋ္ဌကထာနယေဟိ ပကာသိတာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေ စေ ပုန ဝဒေယျာမာတိ တေ စေ အဋ္ဌကထာနယေ ပုနပိ ဝဒေယျာမ။ အထ ဝါ ပဒဘာဇနီယေ ယေသံ ပဒါနံ ယေ အတ္ထာ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာ၊ တေ စေ အတ္ထေ ပုန ဝဒေယျာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ဟိ-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပရိယောသာနန္တိ သံဝဏ္ဏနာပရိယောသာနံ။ ဥတ္တာနာ စေဝ ယေ အတ္ထာတိ ယေ အတ္ထာ ပုဗ္ဗေ အပကာသိတာပိ ဥတ္တာနာ အဂမ္ဘီရာ။
၁။ ဝိသေသကာရဏံ နတ္ထီတိ ‘‘ယေန သမယေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ၊ တေန ¶ သမယေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တကာရဏံ ဝိယ ဣဓ ဝိသေသကာရဏံ နတ္ထိ။ အယမဘိလာပေါတိ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ အယမဘိလာပေါ။ ကိံ ပနေတဿ ဝစနေ ပယောဇနန္တိ ယဒိ ဝိသေသကာရဏံ နတ္ထိ၊ ဧတဿ ဝစနေ ကိံ ပယောဇနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နိဒါနဒဿနံ ပယောဇနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယာ ဟိ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
မဟာဝေလာ ဝိယ မဟာဝေလာ၊ ဝိပုလဝါလုကပုဉ္ဇတာယ မဟန္တော ဝေလာတဋော ဝိယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မဟန္တေ ဝါလိကရာသိမှီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥရု မရု သိကတာ ဝါလုကာ ဝဏ္ဏု ဝါလိကာတိ ဣမေ သဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဥရူတိ ဝါလိကာ ဝုစ္စတီ’’တိ။
ဣတော ပဋ္ဌာယ စ –
ယသ္မာ သုတ္တန္တပါဠီနံ၊ အတ္ထော သင်္ခေပဝဏ္ဏိတော၊
တသ္မာ မယံ ကရိဿာမ၊ တာသံ အတ္ထဿ ဒီပနံ။
နဇ္ဇာတိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁) နဒတိ သန္ဒတီတိ နဒီ၊ တဿာ နဇ္ဇာ၊ နဒိယာ နိန္နဂါယာတိ အတ္ထော။ နေရဉ္ဇရာယာတိ ‘‘နေလဉ္ဇလာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လ-ကာရဿ ရ-ကာရံ ကတွာ ‘‘နေရဉ္ဇရာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကဒ္ဒမသေဝါလပဏကာဒိဒေါသရဟိတသလိလာယာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘နီလံဇလာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ နေရဉ္ဇရာယာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ နာမမေဝ ဝါ ဧတံ တဿာ နဒိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿာ နဒိယာ တီရေ ယတ္ထ ဘဂဝါ ဝိဟာသိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) ဧတ္ထ မဂ္ဂဉာဏံ ဗောဓီတိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပပ္ပောတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၇) ဧတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဗောဓိံ ဘဂဝါ ဧတ္ထ ပတ္တောတိ ရုက္ခောပိ ‘‘ဗောဓိရုက္ခော’’တွေဝ နာမံ လဘိ။ အထ ဝါ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဗုဇ္ဈတီတိ ဘဂဝါ ဗောဓိ။ တေန ဗုဇ္ဈန္တေန သန္နိဿိတတ္တာ သော ရုက္ခော ¶ ‘‘ဗောဓိရုက္ခော’’တိ နာမံ လဘိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဧကဒေသေနေဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မူလေတိ သမီပေ။ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ အနုနာသိကလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ ပဌမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ တသ္မာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ သဗ္ဗပဌမံ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ဝိဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အထ ¶ ခေါ ဘဂဝါတိ ဧတ္ထ အထာတိ တသ္မိံ သမယေတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ၊ ယသ္မိံ သမယေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ဝိဟရတိ၊ တသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဥဒါနပါဠိယံ (ဥဒါ။ ၂) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သတ္တာဟံ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော ဟောတိ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထာတိ ဝါ ပစ္ဆာတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ အဘိသမ္ဗောဓိတော ပစ္ဆာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ခေါတိ ပဒပူရဏေ နိပါတော။ သတ္တ အဟာနိ သတ္တာဟံ။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ယသ္မာ ဘဂဝါ တံ သတ္တာဟံ နိရန္တရတာယ အစ္စန္တမေဝ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ ‘‘သတ္တာဟ’’န္တိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဧကပလ္လင်္ကေနာတိ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ အနတ္ထင်္ဂတေယေဝ သူရိယေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကဝသေန ဝဇိရာသနေ နိသိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သကိမ္ပိ အနုဋ္ဌဟိတွာ ယထာဘုဇိတေန ဧကေနေဝ ပလ္လင်္ကေန။
ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီတိ ဧတ္ထ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တီသု ပဉ္စသု ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိသင်္ခါတာ ဘဂဝတော ဖလဝိမုတ္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဝိမုတ္တိသုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒယမာနော’’တိ။ ဝိမုတ္တီတိ စ ဥပက္ကိလေသေဟိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန စိတ္တဿ ဝိမုတ္တဘာဝေါ၊ စိတ္တမေဝ ဝါ တထာ ဝိမုတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာယ ဝိမုတ္တိယာ ဇာတံ၊ သမ္ပယုတ္တံ ဝါ သုခံ ဝိမုတ္တိသုခံ။ ‘‘ယာယံ၊ ဘန္တေ၊ ဥပေက္ခာ သန္တေ သုခေ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၈) ဝစနတော ဥပေက္ခာပိ စေတ္ထ သုခမိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂) ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ။ ဘဂဝါ ဟိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ န ဣတရံ။ အထ ဝါ ‘‘တေသံ ဝူပသမော သုခေါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၁၊ ၂၇၂) ယထာ သင်္ခါရဒုက္ခဝူပသမော ‘‘သုခေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သကလကိလေသဒုက္ခူပသမဘာဝတော အဂ္ဂဖလေ လဗ္ဘမာနာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ ဧဝ ဣဓ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထာတိ အဓိကာရတ္ထေ နိပါတော၊ ခေါတိ ပဒပူရဏေ။ တေသု အဓိကာရတ္ထေန ‘‘အထာ’’တိ ဣမိနာ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒနတော ¶ အညံ အဓိကာရံ ဒဿေတိ။ ကော ပနေသောတိ? ပဋိစ္စသမဥပ္ပာဒမနသိကာရော။ ရတ္တိယာတိ အဝယဝသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ပဌမန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ¶ ။ ဘဂဝါ ဟိ တဿာ ရတ္တိယာ သကလမ္ပိ ပဌမံ ယာမံ တေနေဝ မနသိကာရေန ယုတ္တော အဟောသီတိ။
ပစ္စယာကာရန္တိ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယဓမ္မံ။ ပဋိစ္စာတိ ပဋိမုခံ ဂန္တွာ၊ ကာရဏသာမဂ္ဂိံ အပဋိက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ ပဋိမုခဂမနဉ္စ ပစ္စယဿ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ အင်္ဂဘာဝေန ဖလဿ ဥပ္ပာဒနမေဝ။ အပဋိက္ခိပိတွာတိ ပန ဝိနာ တာယ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ အင်္ဂဘာဝံ အဂန္တွာ သယမေဝ န ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ကာရဏဗဟုတာ ဒဿိတာ။ အဝိဇ္ဇာဒိဧကေကဟေတုသီသေန ဟိ ဟေတုသမူဟော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သဟိတေတိ သမုဒိတေ၊ အဝိနိဗ္ဘုတ္တေတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဒိကော ဟိ ပစ္စယဓမ္မော သဟိတေယေဝ အညမညံ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဣမိနာ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဗဟုတာ ဒဿိတာ။ ဥဘယေနပိ ‘‘ဧကံ န ဧကတော’’တိအာဒိနယော (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၇) ဒီပိတော ဟောတိ။ ဧကတော ဟိ ကာရဏတော န ဣဓ ကိဉ္စိ ဧကံ ဖလမတ္ထိ၊ န အနေကံ၊ နာပိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ ဧကံ၊ အနေကေဟိ ပန ကာရဏေဟိ အနေကမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အနေကေဟိ ဥတုပထဝီဗီဇသလိလသင်္ခါတေဟိ ကာရဏေဟိ အနေကမေဝ ရူပဂန္ဓရသာဒိအင်္ကုရသင်္ခါတံ ဖလမုပ္ပဇ္ဇမာနံ ဒိဿတိ။ ယံ ပနေတံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနံ ကတံ၊ တတ္ထ ပယောဇနံ န ဝိဇ္ဇတိ။
ဘဂဝါ ဟိ ကတ္ထစိ ပဓာနတ္တာ ကတ္ထစိ ပါကဋတ္တာ ကတ္ထစိ အသာဓာရဏတ္တာ ဒေသနာဝိလာသဿ စ ဝေနေယျာနဉ္စ အနုရူပတော ဧကမေဝ ဟေတုံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဒီပေတိ။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဟိ ဧကမေဝ ဟေတုံ ဖလဉ္စာဟ။ ဖဿော ဟိ ဝေဒနာယ ပဓာနဟေတု ယထာဖဿံ ဝေဒနာဝဝတ္ထာနတော။ ဝေဒနာ စ ဖဿဿ ပဓာနဖလံ ယထာဝေဒနံ ဖဿဝဝတ္ထာနတော။ ‘‘သေမှသမုဋ္ဌာနာ အာဗာဓာ’’တိ (မဟာနိ။ ၅) ပါကဋတ္တာ ဧကံ ဟေတုံ အာဟ။ ပါကဋော ဟိ ဧတ္ထ သေမှော၊ န ကမ္မာဒယော။ ‘‘ယေ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ သဗ္ဗေတေ အယောနိသောမနသိကာရမူလကာ’’တိ အသာဓာရဏတ္တာ ဧကံ ဟေတုံ အာဟ။ အသာဓာရဏော ဟိ အယောနိသောမနသိကာရော အကုသလာနံ၊ သာဓာရဏာနိ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနီတိ။ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာ တာဝေတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ဝတ္ထာရမ္မဏသဟဇာတဓမ္မာဒီသု သင်္ခါရကာရဏေသု ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၂) စ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အာသဝသမုဒယော’’တိ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၄) စ ဝစနတော အညေသမ္ပိ တဏှာဒီနံ သင်္ခါရဟေတူနံ ဟေတူတိ ပဓာနတ္တာ၊ ‘‘အဝိဒွါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာဂတော ပုညာဘိသင်္ခါရမ္ပိ အဘိသင်္ခရောတီ’’တိ ပါကဋတ္တာ အသာဓာရဏတ္တာ စ သင်္ခါရာနံ ဟေတုဘာဝေန ဒီပိတာတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနေ ယထာသမ္ဘဝံ နယော နေတဗ္ဗော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဧကံ န ဧကတော ဣဓ၊ နာနေကမနေကတောပိ နော ဧကံ၊
ဖလမတ္ထိ အတ္ထိ ပန ဧက-ဟေတုဖလဒီပနေ အတ္ထော’’တိ။
ပစ္စေတုမရဟတီတိ ပဋိစ္စော။ ယော ဟိ နံ ပစ္စေတိ အဘိသမေတိ၊ တဿ အစ္စန္တမေဝ ဒုက္ခဝူပသမာယ သံဝတ္တတိ။ သမ္မာ သဟ စ ဥပ္ပာဒေတီတိ သမုပ္ပာဒေါ။ ပစ္စယဓမ္မော ဟိ အတ္တနော ဖလံ ဥပ္ပာဒေန္တော သမ္ပုဏ္ဏမေဝ ဥပ္ပာဒေတိ၊ န ဝိကလံ။ ယေ စ ဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တေ သဗ္ဗေ သဟေဝ ဥပ္ပာဒေတိ၊ န ဧကေကံ။ ဣတိ ပဋိစ္စော စ သော သမုပ္ပာဒေါ စာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိတ္ထာရောတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဒဝဏ္ဏနာပပဉ္စော။ မယမ္ပိ တံ အတိပပဉ္စဘယာ ဣဓ န ဒဿယိဿာမ၊ ဧဝံ ပရတော ဝက္ခမာနမ္ပိ ဝိတ္ထာရံ။ အနုလောမပဋိလောမန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ။ သွေဝါတိ သော ဧဝ ပစ္စယာကာရော။ ပုရိမနယေန ဝါ ဝုတ္တောတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော ပစ္စယာကာရော။ ပဝတ္တိယာတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ။ မနသိ အကာသီတိ ယော ယော ပစ္စယဓမ္မော ယဿ ယဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဿ ယထာ ယထာ ဟေတုပစ္စယာဒိနာ ပစ္စယဘာဝေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗံ အဝိပရီတံ အပရိဟာပေတွာ အနဝသေသတော ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန စိတ္တေ အကာသီတိ အတ္ထော။
အဝိဇ္ဇာပစ္စယာတိအာဒီသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၈၆-၅၈၇၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁) အဝိန္ဒိယံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ ဝိန္ဒိယံ ကာယသုစရိတာဒိံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ ဘဝါဒီသု သတ္တေ ဇဝါပေတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ အဝိဇ္ဇမာနေသု ဇဝတိ၊ ဝိဇ္ဇမာနေသု န ဇဝတီတိ အဝိဇ္ဇာ၊ ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခာတိ ဝါ အဝိဇ္ဇာ။ သာ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိစ္စ နံ န ဝိနာ ဖလံ ဧတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာတိ ပစ္စယော၊ ဥပကာရဋ္ဌော ဝါ ပစ္စယော။ အဝိဇ္ဇာ စ သာ ပစ္စယော စာတိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယော ¶ ၊ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ။ သင်္ခရောန္တီတိ သင်္ခါရာ၊ လောကိယာ ကုသလာကုသလစေတနာ။ တေ ပုညာပုညာနေဉ္စာဘိသင်္ခါရဝသေန တိဝိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ၊ တံ လောကိယဝိပါကဝိညာဏဝသေန ဗာတ္တိံသဝိဓံ။ နမတီတိ နာမံ၊ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယံ။ ရုပ္ပတီတိ ရူပံ၊ ဘူတရူပံ စက္ခာဒိဥပါဒါရူပဉ္စ။ အာယတန္တိ၊ အာယတဉ္စ သံသာရဒုက္ခံ နယတီတိ အာယတနံ ¶ ။ ဖုသတီတိ ဖဿော။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ဒွါရဝသေန ဆဗ္ဗိဓံ၊ ဝိပါကဝသေန ဂဟဏေ ဗာတ္တိံသဝိဓံ။ တဿတိ ပရိတဿတီတိ တဏှာ၊ သာ ကာမတဏှာဒိဝသေန သင်္ခေပတော တိဝိဓာ၊ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌသတဝိဓာ စ။ ဥပါဒိယတီတိ ဥပါဒါနံ၊ တံ ကာမုပါဒါနာဒိဝသဧန စတုဗ္ဗိဓံ။
ဘဝတိ ဘာဝယတိ စာတိ ဘဝေါ၊ သော ကမ္မောပပတ္တိဘေဒတော ဒုဝိဓော။ ဇနနံ ဇာတိ။ ဇီရဏံ ဇရာ။ မရန္တိ တေနာတိ မရဏံ။ သောစနံ သောကော။ ပရိဒေဝနံ ပရိဒေဝေါ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ။ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိဝသေန ဒွေဓာ ခနတီတိ ဝါ ဒုက္ခံ။ ဒုမ္မနဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော။ သမ္ဘဝန္တီတိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ သောကာဒီဟေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗပဒေဟိ ‘‘သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ပဒဿ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တီတိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တီတိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧဝမေတဿ…ပေ… သမုဒယော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ပန အယမတ္ထော။ ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌနယနိဒဿနံ။ တေန အဝိဇ္ဇာဒီဟေဝ ကာရဏေဟိ၊ န ဣဿရနိမ္မာနာဒီဟီတိ ဒဿေတိ။ ဧတဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ။ ကေဝလဿာတိ အသမ္မိဿဿ၊ သကလဿ ဝါ။ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿာတိ ဒုက္ခသမူဟဿ၊ န သတ္တဿ နာပိ သုဘသုခါဒီနံ။ သမုဒယော ဟောတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ သမ္ဘဝတိ။
အစ္စန္တမေဝ သင်္ခါရေဟိ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ၊ အရိယမဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘ဝိရာဂသင်္ခါတေန မဂ္ဂေနာ’’တိ။ အသေသံ နိရောဓာ အသေသနိရောဓာ၊ အသေသေတွာ နိဿေသေတွာ နိရောဓာ သမုစ္ဆိန္ဒနာ အနုသယပ္ပဟာနဝသေန အဂ္ဂမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇာယ အစ္စန္တသမုဂ္ဃာတတောတိ အတ္ထော။ ယဒိပိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိပိ ပဟီယမာနာ အဝိဇ္ဇာ အစ္စန္တသမုဂ္ဃာတဝသေနေဝ ပဟီယတိ၊ တထာပိ န အနဝသေသတော ပဟီယတိ။ အပါယဂမနီယာ ဟိ အဝိဇ္ဇာ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟီယတိ၊ တထာ သကိဒေဝ ဣမသ္မိံ လောကေ သဗ္ဗတ္ထ စ အနရိယဘူမိယံ ဥပပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ယထာက္ကမံ ဒုတိယတတိယမဂ္ဂေဟိ ပဟီယတိ၊ န ဣတရာတိ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ ပန သာ အနဝသေသံ ¶ ပဟီယတီတိ။ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟောတီတိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ အနဝသေသံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌိမေန ဟိ မဂ္ဂတ္တယေန ကေစိ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ ကေစိ န နိရုဇ္ဈန္တိ အဝိဇ္ဇာယ သာဝသေသနိရောဓာ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပနဿာ အနဝသေသနိရောဓာ န ကေစိ သင်္ခါရာ န နိရုဇ္ဈန္တီတိ။ ဧဝံ နိရုဒ္ဓါနန္တိ ဧဝံ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဒ္ဓါနံ။ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ နိရဝသေသဝါစကော စ ဟောတိ ‘‘ကေဝလာ အင်္ဂမဂဓာ’’တိအာဒီသု။ အသမ္မိဿဝါစကော စ ‘‘ကေဝလာ သာလယော’’တိအာဒီသု။ တသ္မာ ဥဘယထာပိ ¶ အတ္ထံ ဝဒတိ ‘‘သကလဿ၊ သုဒ္ဓဿ ဝါ’’တိ။ တတ္ထ သကလဿာတိ အနဝသေသဿ သဗ္ဗဘဝါဒိဂတဿ။ သတ္တဝိရဟိတဿာတိ ပရပရိကပ္ပိတဇီဝရဟိတဿ။
အပိစေတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော၊ သင်္ခါရနိရောဓာ ဝိညာဏနိရောဓော’’တိ ဧတ္တာဝတာပိ သကလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ အနဝသေသတော နိရောဓော ဝုတ္တော ဟောတိ၊ တထာပိ ယထာ အနုလောမေ ယဿ ယဿ ပစ္စယဓမ္မဿ အတ္ထိတာယ ယော ယော ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မော န နိရုဇ္ဈတိ ပဝတ္တတိ ဧဝါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ…ပေ… သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ တပ္ပဋိပက္ခတော တဿ တဿ ပစ္စယဿ အဘာဝေ သော သော ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မော နိရုဇ္ဈတိ န ပဝတ္တတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဣဓ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော၊ သင်္ခါရနိရောဓာ ဝိညာဏနိရောဓော၊ ဝိညာဏနိရောဓာ နာမရူပနိရောဓော…ပေ… ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန အနုလောမေ ဝိယ ကာလတ္တယပရိယာပန္နဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓဒဿနတ္ထံ။ အနာဂတဿေဝ ဟိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ နိရောဓော ဣစ္ဆိတောတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယဒါ ဟဝေတိ ဧတ္ထ ဟဝေတိ ဗျတ္တန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဟဝေတိ အာဟဝေ ယုဒ္ဓေ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ယောဓေထ မာရံ ပညာဝုဓေနာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၄၀) ဟိ ဝစနတော ကိလေသမာရေန ယုဇ္ဈနသမယေတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏေနာတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနသဘာဝေန။ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ နာမ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ကသိဏာရမ္မဏဿ ဥပနိဇ္ဈာယနတော။ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ နာမ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ။ ဝိပဿနာ ဟိ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ၊ မဂ္ဂေါ ¶ ဝိပဿနာယ အာဂတကိစ္စံ သာဓေတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ၊ ဖလံ တထလက္ခဏံ နိရောဓသစ္စံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ နော ကလ္လော ပဉှောတိ အယုတ္တော ပဉှော၊ ဒုပ္ပဉှော ဧသောတိ အတ္ထော။ အာဒိသဒ္ဒေန –
‘‘ဖုသတီတိ အဟံ န ဝဒါမိ။ ဖုသတီတိ စာဟံ ဝဒေယျံ၊ တတြဿ ကလ္လော ပဉှော ‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဖုသတီ’တိ? ဧဝဉ္စာဟံ န ဝဒါမိ၊ ဧဝံ မံ အဝဒန္တံ ယော ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ ‘ကိံပစ္စယာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဖဿော’တိ၊ ဧသ ကလ္လော ပဉှော။ တတြ ကလ္လံ ဝေယျာကရဏံ ‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’တိ။ ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝေဒယတီတိ? နော ကလ္လော ပဉှောတိ ဘဂဝါ အဝေါစ၊ ဝေဒယတီတိ အဟံ န ဝဒါမိ၊ ဝေဒယတီတိ စာဟံ ဝဒေယျံ၊ တတြဿ ကလ္လော ပဉှော ‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝေဒယတီ’တိ? ဧဝဉ္စာဟံ ¶ န ဝဒါမိ။ ဧဝံ မံ အဝဒန္တံ ယော ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ ‘ကိံပစ္စယာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝေဒနာ’တိ၊ ဧသ ကလ္လော ပဉှော။ တတြ ကလ္လံ ဝေယျာကရဏံ ‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ၊ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂) –
ဧဝမာဒိံ ပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။
အာဒိနာ စ နယေနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပန ‘‘ကတမာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဇာတိ၊ ကဿ စ ပနာယံ ဇာတီတိ။ ‘နော ကလ္လော ပဉှော’တိ ဘဂဝါ အဝေါစာ’’တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ နနု စေတ္ထ ‘‘ကတမံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဇရာမရဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၅) ဣဒံ သုပုစ္ဆိတန္တိ? ကိဉ္စာပိ သုပုစ္ဆိတံ၊ ယထာ ပန သတသဟဿဂ္ဃနကေ သုဝဏ္ဏထာလကေ ဝဍ္ဎိတဿ သုဘောဇနဿ မတ္ထကေ အာမလကမတ္တေ ဂူထပိဏ္ဍေ ဌပိတေ သဗ္ဗံ ဘောဇနံ ဒုဗ္ဘောဇနံ ဟောတိ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ၊ ဧဝမေဝ ‘‘ကဿ စ ပနိဒံ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဣမိနာ သတ္တူပလဒ္ဓိဝါဒပဒေန ဂူထပိဏ္ဍေန တံ ဘောဇနံ ဒုဗ္ဘောဇနံ ဝိယ အယမ္ပိ သဗ္ဗော ဒုပ္ပဉှော ဇာတောတိ။
သောဠသ ကင်္ခါတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါနံ၊ န နု ခေါ အဟောသိံ၊ ကိံ နု ခေါ အဟောသိံ၊ ကထံ နု ခေါ အဟောသိံ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါနံ၊ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ န နု ခေါ ဘဝိဿာမိ၊ ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿာမိ၊ ကထံ နု ခေါ ဘဝိဿာမိ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ အဟံ ¶ နု ခေါသ္မိ၊ နော နု ခေါသ္မိ၊ ကိံ နု ခေါသ္မိ၊ ကထံ နု ခေါသ္မိ၊ အယံ နု ခေါ သတ္တော ကုတော အာဂတော၊ သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈) ဧဝမာဂတာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဝိသယာ သောဠသဝိဓာ ကင်္ခါ။
တတ္ထ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၂၀) အဟောသိံ နု ခေါ၊ န နု ခေါတိ သဿတာကာရဉ္စ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိအာကာရဉ္စ နိဿာယ အတီတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ၊ ကိံ ကာရဏန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ဗာလပုထုဇ္ဇနော ယထာ တထာ ဝါ ပဝတ္တတိ။ အပိစ အယောနိသောမနသိကာရောယေဝေတ္ထ ကာရဏံ။ ဧဝံ အယောနိသောမနသိကာရဿ ပန ကိံ ကာရဏန္တိ? သွေဝ ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ အရိယာနံ အဒဿနာဒီနိ ဝါ။ နနု စ ပုထုဇ္ဇနောပိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီတိ။ ကော ဝါ ဧဝမာဟ ‘‘န မနသိ ကရောတီ’’တိ။ န ပန တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ ကာရဏံ၊ သဒ္ဓမ္မသဝနကလျာဏမိတ္တာဒီနိ တတ္ထ ကာရဏာနိ ¶ ။ န ဟိ မစ္ဆမံသာဒီနိ အတ္တနော ပကတိယာ သုဂန္ဓာနိ၊ အဘိသင်္ခါရပစ္စယာ ပန သုဂန္ဓာနိပိ ဟောန္တိ။
ကိံ နု ခေါ အဟောသိန္တိ ဇာတိလိင်္ဂုပပတ္တိယော နိဿာယ ‘‘ခတ္တိယော နု ခေါ အဟောသိံ၊ ဗြာဟ္မဏဝေဿသုဒ္ဒဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတဒေဝမနုဿာနံ အညတရော’’တိ ကင်္ခတိ။
ကထံ နု ခေါတိ သဏ္ဌာနာကာရံ နိဿာယ ‘‘ဒီဃော နု ခေါ အဟောသိံ၊ ရဿဩဒါတကဏှပ္ပမာဏိကအပ္ပမာဏိကာဒီနံ အညတရော’’တိ ကင်္ခတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဣဿရနိမ္မာနာဒိံ နိဿာယ ‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန အဟောသိ’န္တိ ဟေတုတော ကင်္ခတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိန္တိ ဇာတိအာဒီနိ နိဿာယ ‘‘ခတ္တိယော ဟုတွာ နု ခေါ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိံ…ပေ… ဒေဝေါ ဟုတွာ မနုဿော’’တိ အတ္တနော ပရမ္ပရံ ကင်္ခတိ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ ပန အဒ္ဓါနန္တိ ကာလာဓိဝစနမေတံ၊ တဉ္စ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဘဝိဿာမိ နု ခေါ၊ န နု ခေါတိ သဿတာကာရဉ္စ ဥစ္ဆေဒါကာရဉ္စ နိဿာယ အနာဂတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။
အဟံ ¶ နု ခေါသ္မီတိ အတ္တနော အတ္ထိဘာဝံ ကင်္ခတိ။ ယုတ္တံ ပနေတန္တိ? ယုတ္တံ အယုတ္တန္တိ ကာ ဧတ္ထ စိန္တာ။ အပိစေတ္ထ ဣဒံ ဝတ္ထုမ္ပိ ဥဒါဟရန္တိ၊ စူဠမာတာယ ကိရ ပုတ္တော မုဏ္ဍော၊ မဟာမာတာယ ပုတ္တော အမုဏ္ဍော။ တံ သုတ္တံ မုဏ္ဍေသုံ။ သော ဥဋ္ဌာယ ‘‘အဟံ နု ခေါ စူဠမာတာယ ပုတ္တော’’တိ စိန္တေသိ။ ဧဝံ ‘‘အဟံ နု ခေါသ္မီ’’တိ ကင်္ခါ ဟောတိ။
နော နု ခေါသ္မီတိ အတ္တနော နတ္ထိဘာဝံ ကင်္ခတိ။ တတြာပိ ဣဒံ ဝတ္ထု – ဧကော ကိရ မစ္ဆေ ဂဏှန္တော ဥဒကေ စိရဋ္ဌာနေန သီတိဘူတံ အတ္တနော ဦရုံ ‘‘မစ္ဆော’’တိ စိန္တေတွာ ပဟရိ။ အပရော သုသာနပဿေ ခေတ္တံ ရက္ခန္တော ဘီတော သင်္ကုဋိတော သယိ။ သော ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ အတ္တနော ဇဏ္ဏုကာနိ ‘‘ဒွေ ယက္ခာ’’တိ စိန္တေတွာ ပဟရိ၊ ဧဝံ ‘‘နော နု ခေါသ္မီ’’တိ ကင်္ခတိ။
ကိံ နု ခေါသ္မီတိ ခတ္တိယောဝ သမာနော အတ္တနော ခတ္တိယဘာဝံ ကင်္ခတိ ကဏ္ဏော ဝိယ သူတပုတ္တသညီ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ဒေဝေါ ပန သမာနော ဒေဝဘာဝံ အဇာနန္တော နာမ နတ္ထိ။ သောပိ ပန ‘‘အဟံ ရူပီ နု ခေါ အရူပီ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ကင်္ခတိ။ ခတ္တိယာဒယော ကသ္မာ ¶ န ဇာနန္တီတိ စေ? အပ္ပစ္စက္ခာ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ ကုလေ ဥပ္ပတ္တိ။ ဂဟဋ္ဌာပိ စ ပါတလိကာဒယော ပဗ္ဗဇိတသညိနော။ ပဗ္ဗဇိတာပိ ‘‘ကုပ္ပံ နု ခေါ မေ ကမ္မ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဂဟဋ္ဌသညိနော။ မနုဿာပိ စ ဧကစ္စေ ရာဇာနော ဝိယ အတ္တနိ ဒေဝသညိနော ဟောန္တိ။
ကထံ နု ခေါသ္မီတိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကေဝလဉှေတ္ထ အဗ္ဘန္တရေ ဇီဝေါ နာမ အတ္ထီတိ ဂဟေတွာ တဿ သဏ္ဌာနာကာရံ နိဿာယ ‘‘ဒီဃော နု ခေါသ္မိ၊ ရဿစတုရဿဆဠံသအဋ္ဌံသသောဠသံသာဒီနံ အညတရပ္ပကာရော’’တိ ကင်္ခန္တော ‘‘ကထံ နု ခေါသ္မီ’’တိ ကင်္ခတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သရီရသဏ္ဌာနံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နံ အဇာနန္တော နာမ နတ္ထိ။
ကုတော အာဂတော၊ သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီတိ အတ္တဘာဝဿ အာဂတိဂတိဋ္ဌာနံ ကင်္ခတိ။
ဝပယန္တီတိ ဝိအပယန္တိ၊ ဣကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော။ ဗျပယန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝပယန္တိ အပဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ အပဂမနဉ္စ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓဝသေနာတိ အာဟ ‘‘နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ။
၃။ ကဒါ ¶ ပနဿ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ စတုသစ္စဓမ္မာ ဝါ ပါတုဘဝန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပကာသန္တီတိ? ဝိပဿနာမဂ္ဂဉာဏေသု ပဝတ္တမာနေသု။ တတ္ထ ဝိပဿနာဉာဏေ တာဝ ဝိပဿနာဉာဏသမ္ပယုတ္တာ သတိအာဒယော ဝိပဿနာဉာဏဉ္စ ယထာရဟံ အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေသု တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန သုဘသညာဒိကေ ပဇဟန္တာ ကာယာနုပဿနာဒိဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန တေ နိဗ္ဗာနမာလမ္ဗိတွာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဋိပက္ခေ ပဇဟန္တာ စတူသုပိ အရိယသစ္စေသု အသမ္မောဟပဋိဝေဓသာဓနဝသေန သကိဒေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌေန ပါတုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယသစ္စဓမ္မာနံ ပန လောကိယာနံ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏကရဏဝသေန လောကုတ္တရာနံ တဒဓိမုတ္တတာဝသေန မဂ္ဂက္ခဏေ နိရောဓသစ္စဿ အာရမ္မဏာဘိသမယဝသေန သဗ္ဗေသမ္ပိ ကိစ္စာဘိသမယဝသေန ပါကဋဘာဝတော ပကာသနဋ္ဌေန ပါတုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣတိ ဘဂဝါ သတိပိ သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္တနော ဉာဏဿ ပါကဋဘာဝေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ ကတတ္တာ နိပုဏဂမ္ဘီရသုဒုဒ္ဒသတာယ ပစ္စယာကာရဿ တံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဥပ္ပန္နဗလဝသောမနဿော ပဋိပက္ခသမုစ္ဆေဒဝိဘာဝနေန သဒ္ဓိံ အတ္တနော တဒဘိသမယာနုဘာဝဒီပကမေဝေတ္ထ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။
‘‘ကာမာ ¶ တေ ပဌမာ သေနာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ မာရသေနန္တိ –
‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ၊ ဒုတိယာ အရတိ ဝုစ္စတိ၊
တတိယာ ခုပ္ပိပါသာ တေ၊ စတုတ္ထီ တဏှာ ပဝုစ္စတိ။
‘‘ပဉ္စမီ ထိနမိဒ္ဓံ တေ၊ ဆဋ္ဌာ ဘီရူ ပဝုစ္စတိ၊
သတ္တမီ ဝိစိကိစ္ဆာ တေ၊ မက္ခော ထမ္ဘော စ အဋ္ဌမာ။
‘‘လာဘော သိလောကော သက္ကာရော၊ မိစ္ဆာလဒ္ဓါ စ ယော ယသော၊
ယော စတ္တာနံ သမုက္ကံသေ၊ ပရေ စ အဝဇာနတိ။
‘‘ဧသာ ¶ နမုစိ တေ သေနာ၊ ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ၊
န နံ အသူရော ဇိနာတိ၊ ဇေတွာ စ လဘတေ သုခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၃၈-၄၄၁၊ မဟာနိ။ ၂၈) –
ဣမိနာ နယေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ မာရသေနံ။
တတ္ထ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၉-၄၁၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၂၈) ယသ္မာ အာဒိတောဝ အဂါရိယဘူတေ သတ္တေ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမာ မောဟယန္တိ၊ တေ အဘိဘုယျ အနဂါရိယဘာဝံ ဥပဂတာနံ ပန္တေသု ဝါ သေနာသနေသု အညတရညတရေသု ဝါ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန ခေါ၊ အာဝုသော၊ အဘိရတိ ဒုက္ကရာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၃၁)။ တတော တေ ပရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကတ္တာ ခုပ္ပိပါသာ ဗာဓတိ၊ တာယ ဗာဓိတာနံ ပရိယေသန တဏှာ စိတ္တံ ကိလမယတိ၊ အထ နေသံ ကိလန္တစိတ္တာနံ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ၊ တတော ဝိသေသမနဓိဂစ္ဆန္တာနံ ဒုရဘိသမ္ဘဝေသု အရညဝနပတ္ထေသု သေနာသနေသု ဝိဟရတံ ဥတြာသသညိတာ ဘီရု ဇာယတိ၊ တေသံ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတာနံ ဒီဃရတ္တံ ဝိဝေကရသမနဿာဒယမာနာနံ ဝိဟရတံ ‘‘န သိယာ နု ခေါ ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ပဋိပတ္တိယံ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဝိနောဒေတွာ ဝိဟရတံ အပ္ပမတ္တကေန ဝိသေသာဓိဂမေန မာနမက္ခထမ္ဘာ ဇာယန္တိ၊ တေပိ ဝိနောဒေတွာ ဝိဟရတံ တတော အဓိကတရံ ဝိသေသာဓိဂမံ နိဿာယ လာဘသက္ကာရသိလောကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ လာဘာဒိမုစ္ဆိတာ ဓမ္မပတိရူပကာနိ ပကာသေန္တာ မိစ္ဆာယသံ အဓိဂန္တွာ တတ္ထ ဌိတာ ဇာတိအာဒီဟိ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တိ ပရံ ဝမ္ဘေန္တိ၊ တသ္မာ ကာမာဒီနံ ပဌမသေနာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝမေတံ ¶ ဒသဝိဓံ သေနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ယသ္မာ သာ ကဏှဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ ကဏှဿ နမုစိနော ဥပကာရာယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ နံ ‘‘တဝ သေနာ’’တိ နိဒ္ဒိသန္တေန ‘‘ဧသာ နမုစိ တေ သေနာ၊ ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဘိပ္ပဟာရိနီတိ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဃာတနီ နိပ္ပောထနီ၊ အန္တရာယကရီတိ အတ္ထော။ န နံ အသူရော ဇိနာတိ၊ ဇေတွာ စ လဘတေ သုခန္တိ ဧဝံ တဝ သေနံ အသူရော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ သာပေက္ခော ပုရိသော န ဇိနာတိ၊ သူရော ပန ဇိနာတိ၊ ဇေတွာ စ မဂ္ဂသုခံ ဖလသုခဉ္စ အဓိဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ သောပိ ဗြာဟ္မဏောတိ သောပိ ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏော။
ဣဒါနိ ¶ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သတ္တာဟံ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော ဟောတိ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ တဿ သတ္တာဟဿ အစ္စယေန တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ရတ္တိယာ ပဌမံ ယာမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ အနုလောမံ သာဓုကံ မနသာကာသိ။ ရတ္တိယာ မဇ္ဈိမံ ယာမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ပဋိလောမံ သာဓုကံ မနသာကာသိ။ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမံ ယာမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ အနုလောမပဋိလောမံ သာဓုကံ မနသာကာသီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဥဒါနပါဠိယာ (ဥဒါ။ ၁) ဣမိဿာ စ ခန္ဓကပါဠိယာ အဝိရောဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒါနေ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ တဿ ဝသေနာတိ တဿ ပစ္စယာကာရပဇာနနဿ ပစ္စယက္ခယာဓိဂမဿ စ ဝသေန။ ဧကေကမေဝ ကောဋ္ဌာသန္တိ အနုလောမပဋိလောမေသု ဧကေကမေဝ ကောဋ္ဌာသံ။ ပါဋိပဒရတ္တိယာ ဧဝံ မနသာကာသီတိ ရတ္တိယာ တီသုပိ ယာမေသု အနုလောမပဋိလောမံယေဝ မနသာကာသိ။ ဘဂဝါ ကိရ ဌပေတွာ ရတနဃရသတ္တာဟံ သေသေသု ဆသု သတ္တာဟေသု အန္တရန္တရာ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ယေဘုယျေန ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ ဝိဟာသိ၊ ရတနဃရသတ္တာဟေ ပန အဘိဓမ္မပဝိစယဝသေနေဝ ဝိဟာသိ။ တသ္မာ အန္တရန္တရာ ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဥပ္ပာဒိတမနသိကာရေသု ပါဋိပဒရတ္တိယာ ဥပ္ပာဒိတံ မနသိကာရံ သန္ဓာယ ဣမိဿံ ခန္ဓကပါဠိယံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။
ဗောဓိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဇပါလကထာဝဏ္ဏနာ
၄။ တဿ သတ္တာဟဿ အစ္စယေနာတိ ပလ္လင်္ကသတ္တာဟဿ အပဂမနေန။ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ တတော အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိသမာဓိတော ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ ဝုဋ္ဌဟိတွာ။ အညေပိ ဗုဒ္ဓတ္တကရာတိ ဝိသာခပုဏ္ဏမိတော ပဋ္ဌာယ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဧဝံ နိစ္စသမာဟိတဘာဝဟေတုဘူတာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဥပရိ အညေပိ ဗုဒ္ဓတ္တသာဓကာ။ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ပရေသံ ဝိဘာဝနာ ဓမ္မာ ကိံ နု ခေါ သန္တီတိ ယောဇနာ။ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနန္တိ ယာ အဓိဂတမဂ္ဂါ သစ္ဆိကတနိရောဓာ ဧကပဒေသေန ¶ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဇာနန္တိ၊ တာ ဌပေတွာ တဒညာသံ ဒေဝတာနံ။ အနိမိသေဟီတိ ဓမ္မပီတိဝိပ္ဖာရဝသေန ¶ ပသာဒဝိဘာဝနိစ္စလဒလတာယ နိမေသရဟိတေဟိ။ ရတနစင်္ကမေတိ ဒေဝတာဟိ မာပိတေ ရတနမယစင်္ကမေ။ ‘‘ရတနဘူတာနံ သတ္တန္နံ ပကရဏာနံ တတ္ထ စ အနုတ္တရဿ ဓမ္မရတနဿ သမ္မသနေန တံ ဌာနံ ရတနဃရစေတိယံ နာမ ဇာတ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ‘‘ရတနဃရံ နာမ န ရတနမယံ ဂေဟံ၊ သတ္တန္နံ ပန ပကရဏာနံ သမ္မသိတဋ္ဌာနံ ရတနဃရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ကသ္မာ ပနာယံ အဇပါလနိဂြောဓော နာမ ဇာတောတိ အာဟ ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ တတ္ထ ဝေဒေ သဇ္ဈာယိတုံ အသမတ္ထာ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏာ ပါကာရပရိက္ခေပယုတ္တာနိ နိဝေသနာနိ ကတွာ သဗ္ဗေ ဝသိံသု၊ တသ္မာဿ ‘အဇပါလနိဂြောဓော’တိ နာမံ ဇာတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – န ဇပန္တီတိ အဇပါ၊ မန္တာနံ အနဇ္ဈာယကာတိ အတ္ထော။ အဇပါ လန္တိ အာဒိယန္တိ နိဝါသံ ဧတ္ထာတိ အဇပါလောတိ။ အပရေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယသ္မာ မဇ္ဈနှိကေ သမယေ အန္တော ပဝိဋ္ဌေ အဇေ အတ္တနော ဆာယာယ ပါလေတိ ရက္ခတိ၊ တသ္မာ ‘အဇပါလော’တိဿ နာမံ ရုဠှ’’န္တိ။ သဗ္ဗထာပိ နာမမေတံ တဿ ရုက္ခဿ။
ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တောတိ ဓမ္မံ ဝိစိနန္တောယေဝ အန္တရန္တရာ ဝိမုတ္တိသုခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တော။ ‘‘ဓမ္မံ ဝိစိနန္တော ဝိမုတ္တိသုခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တော’’တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဥဒါနဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄) ဟိ အယမေဝ ပါဌော။ ဓမ္မံ ဝိစိနန္တော စေတ္ထ ဧဝံ အဘိဓမ္မေ နယမဂ္ဂံ သမ္မသိ ပဌမံ ဓမ္မသင်္ဂဏီပကရဏံ နာမ၊ တတော ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ၊ ဓာတုကထာပကရဏံ၊ ပုဂ္ဂလပညတ္တိပ္ပကရဏံ၊ ကထာဝတ္ထုံ နာမ၊ ယမကံ နာမ၊ တတော မဟာပကရဏံ ပဋ္ဌာနံ နာမာတိ။ တတ္ထဿ သဏှသုခုမဋ္ဌာနမှိ စိတ္တေ ဩတိဏ္ဏေ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ပီတိယာ ဥပ္ပန္နာယ လောဟိတံ ပသီဒိ၊ လောဟိတေ ပသန္နေ ဆဝိ ပသီဒိ၊ ဆဝိယာ ပသန္နာယ ပုရတ္ထိမကာယတော ကူဋာဂါရာဒိပ္ပမာဏာ ရသ္မိယော ဥဋ္ဌဟိတွာ အာကာသေ ပက္ခန္ဒံ ဆဒ္ဒန္တနာဂကုလံ ဝိယ ပါစီနဒိသာယ အနန္တာနိ စက္ကဝါဠာနိ ပက္ခန္ဒာ။ ပစ္ဆိမကာယတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ပစ္ဆိမဒိသာယ၊ ဒက္ခိဏံသကူဋတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဒက္ခိဏဒိသာယ၊ ဝါမံသကူဋတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥတ္တရဒိသာယ အနန္တာနိ စက္ကဝါဠာနိ ပက္ခန္ဒာ။ ပါဒတလေဟိ ¶ ပဝါဠင်္ကုရဝဏ္ဏာ ရသ္မိယော နိက္ခမိတွာ မဟာပထဝိံ ဝိနိဗ္ဗိဇ္ဈ ဥဒကံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဝါတက္ခန္ဓံ ပဒါလေတွာ အဇဋာကာသံ ပက္ခန္ဒာ။ သီသတော သံပရိဝတ္တိယမာနံ မဏိဒါမံ ဝိယ နီလဝဏ္ဏရသ္မိဝဋ္ဋိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဆ ဒေဝလောကေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ နဝ ဗြဟ္မလောကေ အတိက္ကမ္မ အဇဋာကာသံ ပက္ခန္ဒာ။ တသ္မိံ ဒိဝသေ အပရိမာဏေသု စက္ကဝါဠေသု အပရိမာဏာ သတ္တာ သဗ္ဗေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဝ အဟေသုံ။ တံ ဒိဝသဉ္စ ပန ဘဂဝတော သရီရာ နိက္ခန္တာ ¶ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာပိ ကိရ တာ ရသ္မိယော အနန္တလောကဓာတုယော ဂစ္ဆန္တိယေဝ။ န ကေဝလဉ္စ ဣမသ္မိံယေဝ သတ္တာဟေ ဓမ္မံ ဝိစိနန္တဿ သရီရတော ရသ္မိယော နိက္ခမိံသု၊ အထ ခေါ ရတနဃရသတ္တာဟေပိ ပဋ္ဌာနံ သမ္မသန္တဿ ဧဝမေဝ သရီရတော ရသ္မိယော နိက္ခန္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) –
‘‘ဣမေသု စ ဧကဝီသတိယာ ဒိဝသေသု ဧကဒိဝသေပိ သတ္ထု သရီရတော ရသ္မိယော န နိက္ခန္တာ၊ စတုတ္ထေ ပန သတ္တာဟေ ပစ္ဆိမုတ္တရာယ ဒိသာယ ရတနဃရေ နိသီဒိ။ တတ္ထ ဓမ္မသင်္ဂဏိံ သမ္မသန္တဿပိ သရီရတော ရသ္မိယော န နိက္ခန္တာ။ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ၊ ဓာတုကထံ၊ ပုဂ္ဂလပညတ္တိံ၊ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏံ၊ ယမကပ္ပကရဏံ သမ္မသန္တဿပိ ရသ္မိယော န နိက္ခန္တာ။ ယဒါ ပန မဟာပကရဏံ ဩရုယှ ‘ဟေတုပစ္စယော အာရမ္မဏပစ္စယော…ပေ… အဝိဂတပစ္စယော’တိ သမ္မသနံ အာရဘိ၊ အထဿ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနံ သမ္မသန္တဿ ဧကန္တတော သဗ္ဗညုတညာဏံ မဟာပကရဏေ ဩကာသံ လဘိ။ ယထာ ဟိ တိမိရပိင်္ဂလမဟာမစ္ဆော စတုရာသီတိယောဇနသဟဿဂမ္ဘီရေ မဟာသမုဒ္ဒေယေဝ ဩကာသံ လဘတိ၊ ဧဝမေဝ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဧကန္တတော မဟာပကရဏေယေဝ ဩကာသံ လဘိ။
‘‘သတ္ထု ဧဝံ လဒ္ဓါကာသေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ယထာသုခံ သဏှသုခုမဓမ္မံ သမ္မသန္တဿ သရီရတော နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော နိက္ခမိံသု။ ကေသမဿူဟိ စေဝ အက္ခီနဉ္စ နီလဋ္ဌာနေဟိ နီလရသ္မိယော နိက္ခမိံသု၊ ယာသံ ဝသေန ဂဂနတလံ အဉ္ဇနစုဏ္ဏသမောကိဏ္ဏံ ဝိယ ဥမာပုပ္ဖနီလုပ္ပလဒလသဉ္ဆန္နံ ဝိယ ဝီတိပတန္တမဏိတာလဝဏ္ဋံ ဝိယ သမ္ပသာရိတမေစကပဋံ ¶ ဝိယ စ အဟောသိ။ ဆဝိတော စေဝ အက္ခီနဉ္စ ပီတဋ္ဌာနေဟိ ပီတရသ္မိယော နိက္ခမိံသု၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ သုဝဏ္ဏရသနိသိဉ္စမာနာ ဝိယ သုဝဏ္ဏပဋပသာရိတာ ဝိယ ကုင်္ကုမစုဏ္ဏကဏိကာရပုပ္ဖသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစိံသု။ မံသလောဟိတေဟိ စေဝ အက္ခီနဉ္စ ရတ္တဋ္ဌာနေဟိ လောဟိတရသ္မိယော နိက္ခမိံသု၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ စီနပိဋ္ဌစုဏ္ဏရဉ္ဇိတာ ဝိယ သုပက္ကလာခါရသနိသိဉ္စမာနာ ဝိယ ရတ္တကမ္ဗလပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ ဇယသုမနပါရိဗဒ္ဓကဗန္ဓုဇီဝကကုသုမသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစိံသု။ အဋ္ဌီဟိ စေဝ ဒန္တေဟိ စ အက္ခီနဉ္စ သေတဋ္ဌာနေဟိ ဩဒါတရသ္မိယော နိက္ခမိံသု၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ရဇတကုဋေဟိ အာသိဉ္စမာနခီရဓာရာသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ ပသာရိတရဇတပဋဝိတာနာ ဝိယ ဝီတိပတန္တရဇတတာလဝဏ္ဋာ ¶ ဝိယ ကုန္ဒကုမုဒသိန္ဓုဝါရသုမနမလ္လိကာဒိကုသုမသဉ္ဆန္နာ ဝိယ စ ဝိရောစိံသု။ မဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရာ ပန တမှာ တမှာ သရီရပ္ပဒေသာ နိက္ခမိံသု။ ဣတိ တာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော နိက္ခမိတွာ ဃနမဟာပထဝိံ ဂဏှိံသု။
‘‘စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ မဟာပထဝီ နိဒ္ဓန္တသုဝဏ္ဏပိဏ္ဍိ ဝိယ အဟောသိ။ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကံ ဂဏှိံသု။ ပထဝီသန္ဓာရကံ အဋ္ဌနဟုတာဓိကစတုယောဇနသတသဟဿဗဟလံ ဥဒကံ သုဝဏ္ဏကလသေဟိ အာသိဉ္စမာနဝိလီနသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အဟောသိ။ ဥဒကံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဝါတံ အဂ္ဂဟေသုံ။ ဆန္နဝုတာဓိကနဝယောဇနသတသဟဿဗဟလော ဝါတော သမုဿိတသုဝဏ္ဏက္ခန္ဓော ဝိယ အဟောသိ။ ဝါတံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဟေဋ္ဌာ အဇဋာကာသံ ပက္ခန္ဒိံသု။ ဥပရိဘာဂေန ဥဂ္ဂန္တွာပိ စတုမဟာရာဇိကေ ဂဏှိံသု။ တေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ တာဝတိံသေ၊ တတော ယာမေ၊ တတော တုသိတေ၊ တတော နိမ္မာနရတီ၊ တတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ၊ တတော နဝ ဗြဟ္မလောကေ၊ တတော ဝေဟပ္ဖလေ၊ တတော ပဉ္စ သုဒ္ဓါဝါသေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ စတ္တာရော အာရုပ္ပေ ဂဏှိံသု။ စတ္တာရော စ အာရုပ္ပေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ အဇဋာကာသံ ပက္ခန္ဒိံသု။
‘‘တိရိယဘာဂေဟိ ¶ အနန္တာ လောကဓာတုယော ပက္ခန္ဒိံသု၊ ဧတ္တကေ ဌာနေ စန္ဒမှိ စန္ဒပ္ပဘာ နတ္ထိ၊ သူရိယေ သူရိယပ္ပဘာ နတ္ထိ၊ တာရကရူပေသု တာရကရူပပ္ပဘာ နတ္ထိ၊ ဒေဝတာနံ ဥယျာနဝိမာနကပ္ပရုက္ခေသု သရီရေ အာဘရဏေသူတိ သဗ္ဗတ္ထ ပဘာ နတ္ထိ။ တိသဟဿိမဟာသဟဿိလောကဓာတုယာ အာလောကဖရဏသမတ္ထော မဟာဗြဟ္မာပိ သူရိယုဂ္ဂမနေ ခဇ္ဇောပနကော ဝိယ အဟောသိ၊ စန္ဒသူရိယတာရကရူပဒေဝတုယျာနဝိမာနကပ္ပရုက္ခာနံ ပရိစ္ဆေဒမတ္တကမေဝ ပညာယိတ္ထ။ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဗုဒ္ဓရသ္မီဟိယေဝ အဇ္ဈောတ္ထဋံ အဟောသိ။ အယဉ္စ နေဝ ဗုဒ္ဓါနံ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ၊ န ဘာဝနာမယိဒ္ဓိ။ သဏှသုခုမဓမ္မံ ပန သမ္မသတော လောကနာထဿ လောဟိတံ ပသီဒိ၊ ဝတ္ထုရူပံ ပသီဒိ၊ ဆဝိဝဏ္ဏော ပသီဒိ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝဏ္ဏဓာတု သမန္တာ အသီတိဟတ္ထမတ္တေ ပဒေသေ နိစ္စလာ အဋ္ဌာသီ’’တိ။
ဧဝံ နိသိန္နေတိ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ နိသိန္နေ။ ဧကော ဗြာဟ္မဏောတိ နာမဂေါတ္တဝသေန အနဘိညာတော အပါကဋော ဧကော ဗြာဟ္မဏော။ ‘‘ဟုံ ဟု’’န္တိ ကရောန္တော ဝိစရတီတိ သဗ္ဗံ အစောက္ခဇာတိကံ ပဿိတွာ ဇိဂုစ္ဆန္တော ‘‘ဟုံ ဟု’’န္တိ ကရောန္တော ဝိစရတိ။ ဧတဒဝေါစာတိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄) ဧတံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ တတ္ထ ကိတ္တာဝတာတိ ကိတ္တကေန ပမာဏေန။ နု-တိ သံသယတ္ထေ နိပါတော၊ ခေါ-တိ ပဒပူရဏေ။ ဘော-တိ ¶ ဗြာဟ္မဏာနံ ဇာတိသမုဒါဂတံ အာလပနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘောဝါဒိ နာမ သော ဟောတိ၊ သစေ ဟောတိ သကိဉ္စနော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၉၆၊ သု။ နိ။ ၆၂၅)။ ဂေါတမာတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ ကထံ ပနာယံ ဗြာဟ္မဏော သမ္ပတိ သမာဂတော ဘဂဝတော ဂေါတ္တံ ဇာနာတီတိ? နာယံ သမ္ပတိ သမာဂတော၊ ဆဗ္ဗဿာနိ ပဓာနကရဏကာလေ ဥပဋ္ဌဟန္တေဟိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေဟိ သဒ္ဓိံ စရမာနော အပရဘာဂေ တံ ဝတံ ဆဍ္ဍေတွာ ဥရုဝေလာယံ သေနနိဂမေ ဧကော အဒုတိယော ဟုတွာ ပိဏ္ဍာယ စရမာနောပိ တေန ဗြာဟ္မဏေန ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော စေဝ သလ္လပိတပုဗ္ဗော စ၊ တေန သော ပုဗ္ဗေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေဟိ ဂယှမာနံ ဘဂဝတော ဂေါတ္တံ အနုဿရန္တော ‘‘ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ ယတော ပဋ္ဌာယ ဝါ ဘဂဝါ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တော အနောမာနဒီတီရေ ပဗ္ဗဇိ၊ တတော ပဘုတိ ‘‘သမဏော ¶ ဂေါတမော’’တိ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ ပါကဋော ပညာတော ဟောတိ၊ န စ တဿ ဂေါတ္တဇာနနေ ကာရဏံ ဂဝေသိတဗ္ဗံ။ ဗြာဟ္မဏကရဏာတိ ဗြာဟ္မဏံ ကရောန္တီတိ ဗြာဟ္မဏကရဏာ၊ ဗြာဟ္မဏဘာဝကရာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကိတ္တာဝတာ’’တိ ဧတေန ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ၊ တေသံ ဓမ္မာနံ ပရိမာဏံ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ကတမေ’’တိ ပန ဣမိနာ တေသံ သရူပံ ပုစ္ဆတိ။
ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ‘‘ယော ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒိကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ၊ န ပန တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ကသ္မာ? ဓမ္မဒေသနာယ အဘာဇနဘာဝတော။ တထာ ဟိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဣမံ ဂါထံ သုတွာ န သစ္စာဘိသမယော အဟောသိ။ ယထာ စ ဣမဿ၊ ဧဝံ ဥပကဿ အာဇီဝကဿ ဗုဒ္ဓဂုဏပ္ပကာသနံ သုတွာ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ ပရေသံ သုဏန္တာနမ္ပိ တပုဿဘလ္လိကာနံ သရဏဒါနံ ဝိယ ဝါသနာဘာဂိယမေဝ ဇာတံ၊ န အသေက္ခဘာဂိယံ ဝါ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဝါ။ ဧသာ ဟိ ဓမ္မတာတိ။ ဝေဒေဟိ ဝါ အန္တန္တိ ဧတ္ထ အန္တံ နာမ သဗ္ဗသင်္ခါရပရိယောသာနံ နိဗ္ဗာနံ။ ဣမေ ဥဿဒါ နတ္ထီတိ သဗ္ဗသော ဣမေ ပဟီနတ္တာ န သန္တိ။
အဇပါလကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မုစလိန္ဒကထာဝဏ္ဏနာ
၅။ မုစလိန္ဒမူလေတိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၁) ဧတ္ထ မုစလိန္ဒော ဝုစ္စတိ နီပရုက္ခော၊ ယော ‘‘နိစုလော’’တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ သမီပေတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘မုစလောတိ တဿ ရုက္ခဿ နာမံ၊ ဝနဇေဋ္ဌကတာယ ပန မုစလိန္ဒောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဥဒပါဒီတိ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ပူရေန္တော မဟာမေဃော ဥဒပါဒိ။ ဧဝရူပေါ ကိရ မေဃော ဒွီသုယေဝ ကာလေသု ဝဿတိ စက္ကဝတ္တိမှိ ဝါ ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဝါ၊ ဣဓ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒကာလေ ဥဒပါဒိ။ ပေါက္ခရဏိယာ နိဗ္ဗတ္တောတိ ပေါက္ခရဏိယာ ဟေဋ္ဌာ ¶ နာဂဘဝနံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော။ သကဘဝနာတိ အတ္တနော နာဂဘဝနတော။ ဧဝံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာတိ သတ္တ ဝါရေ အတ္တနော သရီရဘောဂေဟိ ဘဂဝတော ကာယံ ပရိဝါရေတွာ။ ဥပရိမုဒ္ဓနိ မဟန္တံ ဖဏံ ¶ ဝိဟစ္စာတိ ဘဂဝတော မုဒ္ဓပ္ပဒေသဿ ဥပရိ အတ္တနော မဟန္တံ ဖဏံ ပသာရေတွာ။ ‘‘ဖဏံ ကရိတွာ’’တိပိ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။
တဿ ကိရ နာဂရာဇဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘ဘဂဝါ စ မယှံ ဘဝနသမီပေ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နော၊ အယဉ္စ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာ ဝတ္တတိ၊ ဝါသာဂါရမဿ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သတ္တရတနမယံ ပါသာဒံ နိမ္မိနိတုံ သက္ကောန္တောပိ ‘‘ဧဝံ ကတေ ကာယသာရော ဂဟိတော န ဘဝိဿတိ၊ ဒသဗလဿ ကာယဝေယျာဝစ္စံ ကရိဿာမီ’’တိ မဟန္တံ အတ္တဘာဝံ ကတွာ သတ္ထာရံ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပရိ ဖဏံ ဓာရေသိ။ ‘‘တဿ ပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရံ လောဟပါသာဒေ ဘဏ္ဍာဂါရဂဗ္ဘပ္ပမာဏံ အဟောသီ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၄) ပန –
‘‘ပရိက္ခေပဿ အန္တော ဩကာသော ဟေဋ္ဌာ လောဟပါသာဒပ္ပမာဏော အဟောသိ၊ ‘ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတေန ဣရိယာပထေန သတ္ထာ ဝိဟရိဿတီ’တိ နာဂရာဇဿ အဇ္ဈာသယော အဟောသိ၊ တသ္မာ ဧဝံ မဟန္တံ ဩကာသံ ပရိက္ခိပိ၊ မဇ္ဈေ ရတနပလ္လင်္ကော ပညတ္တော ဟောတိ၊ ဥပရိ သုဝဏ္ဏတာရကဝိစိတ္တံ သမောသရိတဂန္ဓဒါမကုသုမစေလဝိတာနံ အဟောသိ၊ စတူသု ကောဏေသု ဂန္ဓတေလေန ဒီပါ ဇလိတာ၊ စတူသု ဒိသာသု ဝိဝရိတွာ စန္ဒနကရဏ္ဍကာ ဌပိတာ’’တိ –
ဝုတ္တံ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတေန ဣရိယာပထေန ဝိဟရိဿတီတိ စ နာဂရာဇဿ အဇ္ဈာသယမတ္တမေတံ၊ ဘဂဝါ ပန ယထာနိသိန္နောဝ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ။
ကိဉ္စာပိ…ပေ… စိန္တေတုံ ယုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ဥဏှဂ္ဂဟဏံ ဘောဂပရိက္ခေပဿ ဝိပုလဘာဝကရဏေ ကာရဏကိတ္တနံ။ ခုဒ္ဒကေ ဟိ တသ္မိံ ဘဂဝန္တံ နာဂရာဇဿ သရီရသမ္ဘူတာ ဥသ္မာ ဗာဓေယျ၊ ဝိပုလဘာဝကရဏေန ပန တာဒိသံ မာ ဥဏှံ ဗာဓယိတ္ထာ’’တိ။ သဥပသဂ္ဂပဒဿ အတ္ထော ဥပသဂ္ဂေန ဝိနာပိ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ဝိဒ္ဓန္တိ ဥဗ္ဗိဒ္ဓ’’န္တိ၊ သာ စဿ ဥဗ္ဗိဒ္ဓတာ ဥပက္ကိလေသဝိဂမေန ဒူရဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘မေဃဝိဂမေန ဒူရီဘူတ’’န္တိ။ ဣန္ဒနီလမဏိ ဝိယ ဒိဗ္ဗတိ ဇောတတီတိ ဒေဝေါ၊ အာကာသော။ ဝိဒိတွာတိ ‘‘ဣဒါနိ ဝိဂတဝလာဟကော အာကာသော၊ နတ္ထိ ဘဂဝတော သီတာဒိဥပဒ္ဒဝေါ’’တိ ဉတွာ။ ဝိနိဝေဌေတွာတိ အပနေတွာ။ အတ္တနော ¶ ရူပန္တိ အတ္တနော နာဂရူပံ။ ပဋိသံဟရိတွာတိ အန္တရဓာပေတွာ။ မာဏဝကဝဏ္ဏန္တိ ကုမာရကရူပံ။
ဧတမတ္ထံ ¶ ဝိဒိတွာတိ ‘‘ဝိဝေကသုခပဋိသံဝေဒိနော ယတ္ထ ကတ္ထစိ သုခမေဝ ဟောတီ’’တိ ဧတံ အတ္ထံ သဗ္ဗာကာရေန ဇာနိတွာ။ ဣမံ ဥဒါနန္တိ ဣမံ ဝိဝေကသုခါနုဘာဝဒီပကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ သုတဓမ္မဿာတိ ဝိဿုတဓမ္မဿ။ တေနာဟ ‘‘ပကာသိတဓမ္မဿာ’’တိ။ အကုပ္ပနဘာဝေါတိ အကုပ္ပနသဘာဝေါ။
မုစလိန္ဒကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ရာဇာယတနကထာဝဏ္ဏနာ
၆။ ဩသဓဟရီတကံ ဥပနေသီတိ န ကေဝလံ ဩသဓဟရီတကမေဝ၊ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ ဥပနေသိ။ ပစ္စဂ္ဃေတိ ဧတ္ထ ပုရိမံ အတ္ထဝိကပ္ပံ ကေစိ န ဣစ္ဆန္တိ၊ တေနေဝ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စဂ္ဃေတိ အဘိနဝေ။ ပစ္စေကံ မဟဂ္ဃတာယ ပစ္စဂ္ဃေတိ ကေစိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော မဟဂ္ဃံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ ဝါ’’တိ။
ရာဇာယတနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဗြဟ္မယာစနကထာဝဏ္ဏနာ
၇။ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏောတိ အာစရိတော စေဝ အာစရန္တေဟိ စ သမ္မဒေဝ အာစရိတောတိ အတ္ထော။ ဧတေန အယံ ပရိဝိတက္ကော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပဌမာဘိသမ္ဗောဓိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာတိ ဒဿေတိ။ ဂမ္ဘီရောပိ ဓမ္မော ပဋိပက္ခဝိဓမနေန သုပါကဋော ဘဝေယျ၊ ပဋိပက္ခဝိဓမနံ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိဗဒ္ဓံ၊ သာ သဒ္ဓမ္မသဝနာဓီနာ၊ တံ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒါယတ္တံ။ သော ဝိသေသတော လောကေ သမ္ဘာဝနီယဿ ဂရုကာတဗ္ဗဿ အဘိပတ္ထနာဟေတုကောတိ ပရမ္ပရာယ သတ္တာနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ ဗြဟ္မုနော ယာစနာနိမိတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဗြဟ္မုနာ ယာစိတေ ဒေသေတုကာမတာယာ’’တိအာဒိမာဟ။
အဓိဂတောတိ ¶ ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ သယမ္ဘူဉာဏေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ယထာဘူတံ အဝဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ စတုသစ္စဓမ္မော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဓမ္မဿ အဘာဝတော။ ဂမ္ဘီရောတိ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ မကသတုဏ္ဍသူစိယာ အညတြ သမုပစိတပရိပက္ကဉာဏသမ္ဘာရေဟိ အညေသံ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော။ ဂမ္ဘီရတ္တာဝ ဒုဒ္ဒသော ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န သက္ကာ သုခေန ဒဋ္ဌုံ။ ယော ¶ ဟိ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော၊ သော ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ သရူပတော စ ဝိသေသတော စ သုခေန ပဿိတုံ န သက္ကာ၊ အထ ခေါ ကိစ္ဆေန ကေနစိ ကဒါစိဒေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုဒ္ဒသတ္တာဝ ဒုရနုဗောဓော ဒုက္ခေန အဝဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော၊ န သက္ကာ သုခေန အဝဗုဇ္ဈိတုံ။ ယဉှိ ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ၊ တဿ ဩဂါဟေတွာ အနုဗုဇ္ဈနေ ကထာ ဧဝ နတ္ထိ အဝဗောဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅) သုတ္တပဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ။
သန္တောတိ အနုပသန္တသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ သင်္ခါရာနဉ္စ အဘာဝတော ဝူပသန္တသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ သန္တော နိဗ္ဗုတော၊ သန္တာရမ္မဏတာယ ဝါ သန္တော။ ဧတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ သန္တံ အာရမ္မဏန္တိ သန္တာရမ္မဏံ၊ မဂ္ဂသစ္စံ သန္တံ သန္တာရမ္မဏဉ္စာတိ သန္တာရမ္မဏံ။ ပဓာနဘာဝံ နီတောတိ ပဏီတော။ အထ ဝါ ပဏီတောတိ အတိတ္တိကရဏဋ္ဌေန အတပ္ပကော သာဒုရသဘောဇနံ ဝိယ။ သန္တပဏီတဘာဝေနေဝ စေတ္ထ အသေစနကတာယ အတပ္ပကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဣဒဉှိ ဒွယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတက္ကာဝစရောတိ ဥတ္တမဉာဏဝိသယတ္တာ တက္ကေန အဝစရိတဗ္ဗော ဩဂါဟိတဗ္ဗော န ဟောတိ၊ ဉာဏေနေဝ အဝစရိတဗ္ဗော။ တတော ဧဝ နိပုဏဉာဏဂေါစရတာယ သဏှသုခုမသဘာဝတ္တာ စ နိပုဏော သဏှော။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယောတိ ဗာလာနံ အဝိသယတ္တာ သမ္မာပဋိပဒံ ပဋိပန္နေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အလ္လီယန္တိ အဘိရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန သေဝိယန္တီတိ အာလယာ၊ ပဉ္စ ကာမဂုဏာတိ အာဟ ‘‘သတ္တာ ပဉ္စကာမဂုဏေ အလ္လီယန္တိ၊ တသ္မာ တေ အာလယာတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ပဉ္စကာမဂုဏေ အလ္လီယန္တီတိ ပဉ္စကာမဂုဏေ သေဝန္တီတိ အတ္ထော။ တေတိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ ရမန္တီတိ ရတိံ ဝိန္ဒန္တိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ။ အာလီယန္တိ အဘိရမဏဝသေန သေဝန္တီတိ အာလယာ၊ အဋ္ဌသတံ တဏှာဝိစရိတာနိ၊ တေဟိ အာလယေဟိ ရမန္တီတိ အာလယရာမာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမေ ဟိ သတ္တာ ယထာ ကာမဂုဏေ၊ ဧဝံ ရာဂမ္ပိ အဿာဒေန္တိ ¶ အဘိနန္ဒန္တိယေဝ။ ယထေဝ ဟိ သုသဇ္ဇိတပုပ္ဖဖလဘရိတရုက္ခာဒိသမ္ပန္နံ ဥယျာနံ ပဝိဋ္ဌော ရာဇာ တာယ တာယ သမ္ပတ္တိယာ ရမတိ၊ သမ္မုဒိတော အာမောဒိတပမောဒိတော ဟောတိ၊ န ဥက္ကဏ္ဌတိ၊ သာယမ္ပိ နိက္ခမိတုံ န ဣစ္ဆတိ၊ ဧဝမိမေဟိ ကာမာလယတဏှာလယေဟိ သတ္တာ ရမန္တိ၊ သံသာရဝဋ္ဋေ သမ္မောဒိတာ အနုက္ကဏ္ဌိတာ ဝသန္တိ။ တေန နေသံ ဘဂဝါ ဒုဝိဓမ္ပိ အာလယံ ဥယျာနဘူမိံ ဝိယ ဒဿေန္တော ‘‘အာလယရာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ရတာတိ နိရတာ။ သုဋ္ဌု မုဒိတာတိ အတိဝိယ မုဒိတာ အနုက္ကဏ္ဌနတော။
ဌာနံ သန္ဓာယာတိ ဌာနသဒ္ဒံ သန္ဓာယ။ အတ္ထတော ပန ဌာနန္တိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဧဝ အဓိပ္ပေတော ¶ ။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ၊ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ဣမေသံ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာတိ ဣဒပ္ပစ္စယာ၊ အဝိဇ္ဇာဒယောဝ။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ယထာ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ။ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အတ္တနော ဖလံ ပဋိစ္စ ပစ္စယဘာဝေါ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ တေန သမတ္ထပစ္စယလက္ခဏော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။ ပဒဒွယေနပိ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဋ္ဌော ဧဝ ဝိဘာဝိတော။ သင်္ခါရာဒိပစ္စယာနဉှိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗံ အတ္ထတော နိဗ္ဗာနမေဝ။ ယသ္မာ ဟိ တံ အာဂမ္မ ပဋိစ္စ အရိယမဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဟေတု သဗ္ဗသင်္ခါရဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသံယုတ္တေ ဟိ နိဗ္ဗာနေ သင်္ခါရဝူပသမပရိယာယော ဉာယာဂတောယေဝါတိ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ နိဗ္ဗစနံ – သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သမ္မန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ။
ယသ္မာ စ တံ အာဂမ္မ သဗ္ဗေ ဥပဓယော ပဋိနိဿဋ္ဌာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပရိစ္စတ္တာ ဟောန္တိ၊ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ခီယန္တိ၊ သဗ္ဗေ ကိလေသရာဂါ ဝိရဇ္ဇန္တိ၊ ဇရာမရဏာဒိဘေဒံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ တဏှာက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ယာ ပနေသာ တဏှာ တေန တေန ဘဝေန ဘဝန္တရံ ဘဝနိကန္တိဘာဝေန ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတိ၊ ဖလေန ဝါ သဒ္ဓိံ ကမ္မံ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတီတိ ကတွာ ဝါနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တတော နိက္ခန္တံ ဝါနတောတိ နိဗ္ဗာနံ။ ကိလမထောတိ ကာယကိလမထော။ ဝိဟေသာပိ ကာယဝိဟေသာယေဝ၊ စိတ္တေ ပန ဥဘယမ္ပေတံ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ ဗောဓိမူလေယေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဧတ္ထ စ စိရနိသဇ္ဇာစိရဘာသနေဟိ ¶ ပိဋ္ဌိအာဂိလာယနတာလုဂလသောသာဒိဝသေန ကာယကိလမထော စေဝ ကာယဝိဟေသာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သာ စ ခေါ ဒေသနာယ အတ္ထံ အဇာနန္တာနဉ္စ အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ ဝသေန။ ဇာနန္တာနံ ပန ပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ ဒေသနာယ ကာယပရိဿမောပိ သတ္ထု အပရိဿမောဝ၊ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေသေတီ’’တိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ယာ အဇာနန္တာနံ ဒေသနာ နာမ၊ သော မမ ကိလမထော အဿာ’’တိ။
အပိဿူတိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထေ နိပါတော။ သော န ကေဝလံ ဧတဒဟောသိ၊ ဣမာပိ ဂါထာ ပဋိဘံသူတိ ဒီပေတိ။ ဘဂဝန္တန္တိ ပဋိသဒ္ဒယောဂေန သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ အစ္ဆရိယာ ဝါ အနစ္ဆရိယာ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထောပိ ဟိ အ-ကာရော ဟောတိ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ။ ကပ္ပာနံ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သတသဟဿဉ္စ သဒေဝကဿ လောကဿ ဓမ္မသံဝိဘာဂကရဏတ္ထမေဝ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဣဒါနိ သမဓိဂတဓမ္မရဇ္ဇဿ တတ္ထ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိဒီပနတ္တာ ဂါထာတ္ထဿ ¶ အနုအစ္ဆရိယတာ တဿ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတ္ထဒွါရေန ဟိ ဂါထာနံ အနစ္ဆရိယတာ။ ဂေါစရာ အဟေသုန္တိ ဥပဋ္ဌဟံသု၊ ဥပဋ္ဌာနဉ္စ ဝိတက္ကယိတဗ္ဗတာတိ အာဟ ‘‘ပရိဝိတက္ကယိတဗ္ဗဘာဝံ ပါပုဏိံသူ’’တိ။
ကိစ္ဆေနာတိ န ဒုက္ခပ္ပဋိပဒါယ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ သုခပ္ပဋိပဒါဝ ဟောန္တိ။ ပါရမီပူရဏကာလေ ပန သရာဂသဒေါသသမောဟဿေဝ သတော အာဂတာဂတာနံ ယာစကာနံ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တံ သီသံ ကန္တိတွာ ဂလလောဟိတံ နီဟရိတွာ သုအဉ္ဇိတာနိ အက္ခီနိ ဥပ္ပာဋေတွာ ကုလဝံသပ္ပဒီပံ ပုတ္တံ မနာပစာရိနိံ ဘရိယန္တိ ဧဝမာဒီနိ ဒေန္တဿ အညာနိ စ ခန္တိဝါဒိသဒိသေသု အတ္တဘာဝေသု ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇာဒီနိ ပါပုဏန္တဿ အာဂမနီယပဋိပဒံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဟ-ဣတိ ဝါ ဗျတ္တန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ ဧကံသတ္ထေတိ ကေစိ။ ဟ ဗျတ္တံ ဧကံသေန ဝါ အလံ နိပ္ပယောဇနံ ဧဝံ ကိစ္ဆေန အဓိဂတံ ဓမ္မံ ဒေသေတုန္တိ ယောဇနာ။ ဟလန္တိ ဝါ အလန္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒံ ‘‘ဟလန္တိ ဝဒါမီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ‘‘ပကာသိတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ၊ ဒေသိတန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကိစ္ဆေန အဓိဂတဿ ဓမ္မဿ အလံ ဒေသိတံ ပရိယတ္တံ ဒေသိတံ၊ ကော အတ္ထော ဒေသိတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရာဂဒေါသပရေတေဟီတိ ရာဂဒေါသဖုဋ္ဌေဟိ၊ ဖုဋ္ဌဝိသေန ဝိယ သပ္ပေန ရာဂေန ဒေါသေန စ သမ္ဖုဋ္ဌေဟိ အဘိဘူတေဟီတိ ¶ အတ္ထော။ အထ ဝါ ရာဂဒေါသပရေတေဟီတိ ရာဂဒေါသာနုဂတေဟိ၊ ရာဂေန စ ဒေါသေန စ အနုဗန္ဓေဟီတိ အတ္ထော။
ပဋိသောတဂါမိန္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၂) နိစ္စဂါဟာဒီနံ ပဋိသောတံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ အသုဘန္တိ ဧဝံ ဂတံ ပဝတ္တံ စတုသစ္စဓမ္မန္တိ အတ္ထော။ ရာဂရတ္တာတိ ကာမရာဂေန ဘဝရာဂေန ဒိဋ္ဌိရာဂေန စ ရတ္တာ။ န ဒက္ခန္တီတိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ အသုဘန္တိ ဣမိနာ သဘာဝေန န ပဿိဿန္တိ၊ တေ အပဿန္တေ ကော သက္ခိဿတိ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ သဘာဝေန ယာထာဝတော ဓမ္မံ ဇာနာပေတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ရာဂဒေါသပရေတတာပိ နေသံ သမ္မုဠှဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘တမောခန္ဓေန အာဝုဋာ’’တိ၊ အဝိဇ္ဇာရာသိနာ အဇ္ဈောတ္ထဋာတိ အတ္ထော။
အပ္ပောဿုက္ကတာယ စိတ္တံ နမတီတိ ကသ္မာ ပနဿ ဧဝံ စိတ္တံ နမိ၊ နနု ဧသ ‘‘မုတ္တောဟံ မောစေဿာမိ၊ တိဏ္ဏောဟံ တာရေဿာမိ၊
ကိံ မေ အညာတဝေသေန၊ ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ၊
သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ၊ တာရယိဿံ သဒေဝက’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၅) –
ပတ္ထနံ ¶ ကတွာ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တောတိ? သစ္စမေဝ၊ တဒေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာနုဘာဝေန ပနဿ ဧဝံ စိတ္တံ နမိ။ တဿ ဟိ သဗ္ဗညုတံ ပတွာ သတ္တာနံ ကိလေသဂဟနတံ ဓမ္မဿ စ ဂမ္ဘီရတံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သတ္တာနံ ကိလေသဂဟနတာ စ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာ စ သဗ္ဗာကာရေန ပါကဋာ ဇာတာ။ အထဿ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ကဉ္ဇိယပုဏ္ဏလာဗု ဝိယ တက္ကဘရိတစာဋိ ဝိယ ဝသာတေလပီတပိလောတိကာ ဝိယ အဉ္ဇနမက္ခိတဟတ္ထော ဝိယ စ ကိလေသဘရိတာ အတိသံကိလိဋ္ဌာ ရာဂရတ္တာ ဒေါသဒုဋ္ဌာ မောဟမုဠှာ၊ တေ ကိံ နာမ ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ စိန္တယတော ကိလေသဂဟနပစ္စဝေက္ခဏာနုဘာဝေနပိ ဧဝံ စိတ္တံ နမိ။
‘‘အယံ ဓမ္မော ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကက္ခန္ဓော ဝိယ ဂမ္ဘီရော၊ ပဗ္ဗတေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌပိတော သာသပေါ ဝိယ ဒုဒ္ဒသော၊ သတဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိ ဝိယ အဏု။ မယာ ဟိ ဣမံ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ဝါယမန္တေန အဒိန္နံ ဒါနံ နာမ နတ္ထိ၊ အရက္ခိတံ သီလံ နာမ နတ္ထိ၊ အပရိပူရိတာ ကာစိ ပါရမီ နာမ နတ္ထိ၊ တဿ မေ နိရုဿာဟံ ဝိယ မာရဗလံ ဝိဓမန္တဿပိ ပထဝီ ¶ န ကမ္ပိတ္ထ၊ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တဿပိ န ကမ္ပိတ္ထ၊ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေန္တဿပိ န ကမ္ပိတ္ထ၊ ပစ္ဆိမယာမေ ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တဿေဝ မေ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ကမ္ပိတ္ထ။ ဣတိ မာဒိသေနပိ တိက္ခဉာဏေန ကိစ္ဆေနေဝါယံ ဓမ္မော ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ တံ လောကိယမဟာဇနာ ကထံ ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာယ ပစ္စဝေက္ခဏာနုဘာဝေနပိ ဧဝံ စိတ္တံ နမီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစ ဗြဟ္မုနာ ယာစိတေ ဒေသေတုကာမတာယပိဿ ဧဝံ စိတ္တံ နမိ။ ဇာနာတိ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘မမ အပ္ပောဿုက္ကတာယ စိတ္တေ နမမာနေ မဟာဗြဟ္မာ ဓမ္မဒေသနံ ယာစိဿတိ၊ ဣမေ စ သတ္တာ ဗြဟ္မဂရုကာ၊ တေ ‘သတ္ထာ ကိရ ဓမ္မံ န ဒေသေတုကာမော အဟောသိ၊ အထ နံ မဟာဗြဟ္မာ ယာစိတွာ ဒေသာပေတိ၊ သန္တော ဝတ ဘော ဓမ္မော ပဏီတော’တိ မညမာနာ သုဿူသိဿန္တီ’’တိ။ ဣဒမ္ပိဿ ကာရဏံ ပဋိစ္စ အပ္ပောဿုက္ကတာယ စိတ္တံ နမိ၊ နော ဓမ္မဒေသနာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၈။ သဟမ္ပတိဿာတိ သော ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ သဟကော နာမ ထေရော ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ ကပ္ပာယုကဗြဟ္မာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော၊ တတြ နံ သဟမ္ပတိ ဗြဟ္မာတိ သဉ္ဇာနန္တိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဗြဟ္မုနော သဟမ္ပတိဿာ’’တိ။ နဿတိ ဝတာတိ သော ကိရ ဣမံ သဒ္ဒံ တထာ နိစ္ဆာရေတိ၊ ယထာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုဗြဟ္မာနော သုတွာ သဗ္ဗေ သန္နိပတိံသု။ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ အပ္ပံ ပရိတ္တံ ရာဂဒေါသမောဟရဇံ ဧတေသံ ဧဝံသဘာဝါတိ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ။ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ယေသံ တေ သဘာဝါ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ¶ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဿဝနတာတိ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ အဿဝနတာယာတိ အတ္ထော။ ဘဝိဿန္တီတိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ဒသပုညကိရိယဝသေန ကတာဓိကာရာ ပရိပါကဂတပဒုမာနိ ဝိယ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿံ ဓမ္မဒေသနံယေဝ အာကင်္ခမာနာ စတုပ္ပဒိကဂါထာဝသာနေ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမနာရဟာ န ဧကော၊ န ဒွေ၊ အနေကသတသဟဿာ ဓမ္မဿ အညာတာရော ဘဝိဿန္တီတိ ဒဿေတိ။
ပါတုရဟောသီတိ ပါတုဘဝိ။ သမလေဟိ စိန္တိတောတိ သမလေဟိ ပူရဏကဿပါဒီဟိ ဆဟိ သတ္ထာရေဟိ စိန္တိတော။ တေ ဟိ ပုရေတရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ကဏ္ဋကေ ပတ္ထရမာနာ ဝိယ ဝိသံ သိဉ္စမာနာ ဝိယ ¶ စ သမလံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မံ ဒေသယိံသု။ တေ ကိရ ဗုဒ္ဓကောလာဟလာနုဿဝေန သဉ္ဇာတကုတူဟလာ လောကံ ဝဉ္စေတွာ ကောဟညေ ဌတွာ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနန္တာ ယံ ကိဉ္စိ အဓမ္မံယေဝ ဓမ္မောတိ ဒီပေသုံ။ အပါပုရေတန္တိ ဝိဝရ ဧတံ။ အမတဿ ဒွါရန္တိ အမတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဒွါရဘူတံ အရိယမဂ္ဂံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧတံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဘုတိ ပိဟိတံ နိဗ္ဗာနနဂရဿ မဟာဒွါရံ အရိယမဂ္ဂံ သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထေန အပါပုရ ဝိဝရ ဥဂ္ဃာဋေဟီတိ။ သုဏန္တု ဓမ္မံ ဝိမလေနာနုဗုဒ္ဓန္တိ ဣမေ သတ္တာ ရာဂါဒိမလာနံ အဘာဝတော ဝိမလေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အနုဗုဒ္ဓံ စတုသစ္စဓမ္မံ သုဏန္တု တာဝ ဘဂဝါတိ ယာစတိ။
သေလပဗ္ဗတော ဥစ္စော ဟောတိ ထိရော စ၊ န ပံသုပဗ္ဗတော မိဿကပဗ္ဗတော ဝါတိ အာဟ ‘‘သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။ တဿတ္ထော ‘‘သေလမယေ ဧကဂ္ဃနေ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ယထာဌိတောဝ။ န ဟိ တတ္ထ ဌိတဿ ဒဿနတ္ထံ ဂီဝုက္ခိပနပသာရဏာဒိကိစ္စံ အတ္ထီ’’တိ။ တထူပမန္တိ တပ္ပဋိဘာဂံ သေလပဗ္ဗတူပမံ။ ဓမ္မမယံ ပါသာဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မမာဟ။ သော ဟိ သဗ္ဗသော ပသာဒါဝဟော သဗ္ဗဓမ္မေ အတိက္ကမ္မ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပါသာဒသဒိသော စ၊ ပညာပရိယာယော ဝါ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ။ ပညာ ဟိ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပါသာဒေါတိ အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တထာ စာဟ –
‘‘ပညာပါသာဒမာရုယှ၊ အသောကော သောကိနိံ ပဇံ၊
ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ၊ ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၈)၊
အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ သေလပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ယထာဌိတောဝ စက္ခုမာ ပုရိသော သမန္တတော ဇနတံ ပဿေယျ၊ တထာ တွမ္ပိ သုမေဓ သုန္ဒရပည သဗ္ဗညုတညာဏေန သမန္တစက္ခု ဘဂဝါ ဓမ္မမယံ ပညာမယံ ပါသာဒမာရုယှ သယံ အပေတသောကော သောကာဝတိဏ္ဏံ ဇာတိဇရာဘိဘူတံ ဇနတံ အဝေက္ခဿု ¶ ဥပဓာရယ ဥပပရိက္ခာတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ဟိ ပဗ္ဗတပါဒေ သမန္တာ မဟန္တံ ခေတ္တံ ကတွာ တတ္ထ ကေဒါရပါဠီသု ကုဋိကာယော ကတွာ ရတ္တိံ အဂ္ဂိံ ဇာလေယျုံ၊ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဉ္စ အန္ဓကာရံ အဿ၊ အထ တဿ ပဗ္ဗတဿ မတ္ထကေ ဌတွာ စက္ခုမတော ပုရိသဿ ဘူမိံ ဩလောကယတော နေဝ ခေတ္တံ၊ န ကေဒါရပါဠိယော၊ န ကုဋိယော၊ န တတ္ထ သယိတမနုဿာ ပညာယေယျုံ အနုဇ္ဇလဘာဝတော၊ ကုဋိကာသု ပန အဂ္ဂိဇာလာမတ္တမေဝ ¶ ပညာယေယျ ဥဇ္ဇလဘာဝတော၊ ဧဝံ ဓမ္မပါသာဒံ အာရုယှ သတ္တနိကာယံ ဩလောကယတော တထာဂတဿ ယေ တေ အကတကလျာဏာ သတ္တာ၊ တေ ဧကဝိဟာရေ ဒက္ခိဏဇာဏုပဿေ နိသိန္နာပိ ဗုဒ္ဓစက္ခုဿ အာပါထံ နာဂစ္ဆန္တိ ဉာဏဂ္ဂိနာ အနုဇ္ဇလဘာဝတော အနုဠာရဘာဝတော စ၊ ရတ္တိံ ခိတ္တာ သရာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ယေ ပန ကတကလျာဏာ ဝေနေယျပုဂ္ဂလာ၊ တေ ဧဝဿ ဒူရေပိ ဌိတာ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ ပရိပက္ကဉာဏဂ္ဂိတာယ သမုဇ္ဇလဘာဝတော ဥဠာရသန္တာနတာယ စ၊ သော အဂ္ဂိ ဝိယ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဒူရေ သန္တော ပကာသေန္တိ၊ ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော၊
အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တိ၊ ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၄)၊
ဥဋ္ဌေဟီတိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနတ္ထံ စာရိကစရဏံ ယာစန္တော ဘဏတိ။ ဥဋ္ဌေဟီတိ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောဿုက္ကတာသင်္ခါတသင်္ကောစာပတ္တိတော ကိလာသုဘာဝတော ဥဋ္ဌဟ။ ဝီရာတိအာဒီသု ဘဂဝါ သာတိသယစတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဝန္တတာယ ဝီရော၊ ဒေဝပုတ္တမစ္စုကိလေသာဘိသင်္ခါရာနံ ဝိဇိတတ္တာ ဝိဇိတသင်္ဂါမော၊ ဇာတိကန္တာရာဒိတော ဝေနေယျသတ္ထံ ဝါဟနသမတ္ထတာယ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ခေမပ္ပဒေသံ သမ္ပာပနသမတ္ထတာယ သတ္ထဝါဟော၊ ကာမစ္ဆန္ဒဣဏဿ အဘာဝတော အဏဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော ဟိ ပရေသံ ဣဏံ ဂဟေတွာ ဝိနာသေတိ၊ သော တေဟိ ‘‘ဣဏံ ဒေဟီ’’တိ တဇ္ဇမာနောပိ ဖရုသံ ဝုစ္စမာနောပိ ဝမ္ဘမာနောပိ ဝဓိယမာနောပိ ကိဉ္စိ ပဋိပ္ပဟရိတုံ န သက္ကောတိ၊ သဗ္ဗံ တိတိက္ခတိ။ တိတိက္ခကာရဏဉှိဿ တံ ဣဏံ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ယော ယမှိ ကာမစ္ဆန္ဒေန ရဇ္ဇတိ၊ တဏှာဂဟဏေန တံ ဝတ္ထုံ ဂဏှာတိ၊ သော တေန ဖရုသံ ဝုစ္စမာနောပိ ဝမ္ဘမာနောပိ ဝဓိယမာနောပိ ကိဉ္စိ ပဋိပ္ပဟရိတုံ န သက္ကောတိ၊ သဗ္ဗံ တိတိက္ခတိ။ တိတိက္ခကာရဏဉှိဿ သော ကာမစ္ဆန္ဒော ဟောတိ ဃရသာမိကေဟိ ဝိဟေဌိယမာနာနံ ဣတ္ထီနံ ဝိယ။ ကသ္မာ? ဣဏသဒိသတ္တာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ။
၉။ အဇ္ဈေသနန္တိ ဂရုဋ္ဌာနီယံ ပယိရုပါသိတွာ ဂရုတရံ ပယောဇနံ ဥဒ္ဒိဿ အဘိပတ္ထနာ အဇ္ဈေသနာ၊ သာပိ အတ္ထတော ယာစနာ ဧဝ။ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာတိ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန စ အာသယာနုသယဉာဏေန စ။ ဣမေသဉှိ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ နာမံ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဿ သမန္တစက္ခူတိ ¶ ။ ဟေဋ္ဌိမာနံ ¶ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ဓမ္မစက္ခူတိ။ အပ္ပရဇက္ခေတိအာဒီသု ယေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပညာစက္ခုမှိ ရာဂါဒိရဇံ အပ္ပံ၊ တေ အပ္ပရဇက္ခာ။ ယေသံ တံ မဟန္တံ၊ တေ မဟာရဇက္ခာ။ ယေသံ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ တိက္ခာနိ၊ တေ တိက္ခိန္ဒြိယာ။ ယေသံ တာနိ မုဒူနိ၊ တေ မုဒိန္ဒြိယာ။ ယေသံ တေယေဝ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ သုန္ဒရာ၊ တေ သွာကာရာ။ ယေ ကထိတကာရဏံ သလ္လက္ခေန္တိ၊ သုခေန သက္ကာ ဟောန္တိ ဝိညာပေတုံ၊ တေ သုဝိညာပယာ။ ယေ ပရလောကဉ္စေဝ ဝဇ္ဇဉ္စ ဘယတော ပဿန္တိ၊ တေ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနော နာမ။
ဥပ္ပလာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ၊ ဂစ္ဆောပိ ဇလာသယောပိ၊ ဣဓ ပန ဇလာသယော အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ ဥပ္ပလိနိယန္တိ ဥပ္ပလဝနေတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနီတိ ယာနိ ဥဒကဿ အန္တော နိမုဂ္ဂါနေဝ ဟုတွာ ပုဿန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ တာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနိ။ ဥဒကံ အစ္စုဂ္ဂမ္မ တိဋ္ဌန္တီတိ ဥဒကံ အတိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ တတ္ထ ယာနိ အစ္စုဂ္ဂမ္မ ဌိတာနိ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿံ အာဂမယမာနာနိ၊ တာနိ အဇ္ဇ ပုပ္ဖနကာနိ။ ယာနိ သမောဒကံ ဌိတာနိ၊ တာနိ သွေ ပုပ္ဖနကာနိ။ ယာနိ ဥဒကာ အနုဂ္ဂတာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနိ၊ တာနိ တတိယဒိဝသေ ပုပ္ဖနကာနိ။ ဥဒကာ ပန အနုဂ္ဂတာနိ အညာနိပိ သရောဂဥပ္ပလာဒီနိ နာမ အတ္ထိ၊ ယာနိ နေဝ ပုပ္ဖိဿန္တိ မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခာနေဝ ဘဝိဿန္တိ၊ တာနိ ပါဠိံ နာရုဠှာနိ၊ အာဟရိတွာ ပန ဒီပေတဗ္ဗာနီတိ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတာနိ။ ယထေဝ ဟိ တာနိ စတုဗ္ဗိဓာနိ ပုပ္ဖာနိ၊ ဧဝမေဝ ဥဂ္ဃဋိတညူ ဝိပဉ္စိတညူ နေယျော ပဒပရမောတိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ။
တတ္ထ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ သဟ ဥဒါဟဋဝေလာယ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ၊ အယံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန သင်္ခိတ္တေန မာတိကာယ ဌပိယမာနာယ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ဥဂ္ဃဋိတညူတိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ သင်္ခိတ္တေန ဘာသိတဿ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ဝိဘဇိယမာနေ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဝိပဉ္စိတညူ။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥဒ္ဒေသတော ပရိပုစ္ဆတော ယောနိသော မနသိကရောတော ကလျာဏမိတ္တေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော နေယျော။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဗဟုမ္ပိ သုဏတော ဗဟုမ္ပိ ဘဏတော ဗဟုမ္ပိ ဓာရယတော ¶ ဗဟုမ္ပိ ဝါစယတော န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ၊ တေန အတ္တဘာဝေန မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ အန္တမသော ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ပဒပရမော။ တတ္ထ ဘဂဝါ ဥပ္ပလဝနာဒိသဒိသံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩလောကေန္တော အဇ္ဇ ပုပ္ဖနကာနိ ဝိယ ဥဂ္ဃဋိတညူ၊ သွေ ပုပ္ဖနကာနိ ဝိယ ဝိပဉ္စိတညူ၊ တတိယဒိဝသေ ပုပ္ဖနကာနိ ဝိယ နေယျေ၊ မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခပုပ္ဖာနိ ¶ ဝိယ ပဒပရမေ စ အဒ္ဒသ၊ ပဿန္တော စ ‘‘ဧတ္တကာ အပ္ပရဇက္ခာ၊ ဧတ္တကာ မဟာရဇက္ခာ၊ တတြာပိ ဧတ္တကာ ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရတောဝ အဒ္ဒသ။
တတ္ထ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဣမသ္မိညေဝ အတ္တဘာဝေ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ အတ္ထံ သာဓေတိ။ ပဒပရမာနံ အနာဂတတ္ထာယ ဝါသနာ ဟောတိ။ အထ ဘဂဝါ ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထာဝဟံ ဓမ္မဒေသနံ ဝိဒိတွာ ဒေသေတုကမျတံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပုန သဗ္ဗေပိ တီသု ဘဝေသု သတ္တေ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗဝသေန ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယေ တေ သတ္တာ ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတာ အဿဒ္ဓါ အစ္ဆန္ဒိကာ ဒုပ္ပညာ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ၊ ဣမေ တေ သတ္တာ အဘဗ္ဗာ။ ကတမေ တေ သတ္တာ ဘဗ္ဗာ? ယေ တေ သတ္တာ န ကမ္မာဝရဏေန…ပေ… ဣမေ တေ သတ္တာ ဘဗ္ဗာ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၂၆-၈၂၇)။ တတ္ထ သဗ္ဗေပိ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ပဟာယ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေယေဝ ဉာဏေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဧတ္တကာ ရာဂစရိတာ၊ ဧတ္တကာ ဒေါသ၊ မောဟ၊ ဝိတက္က၊ သဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓိစရိတာ’’တိ ဆ ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ၊ ဧဝံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီတိ စိန္တေသိ။ ဧတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခာဒိဘဗ္ဗာဒိဝသေန အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဘဂဝတော တေ သတ္တာ ပုဉ္ဇပုဉ္ဇာဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ န ဧကေကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပစ္စဘာသီတိ ပတိအဘာသိ။ အပါရုတာတိ ဝိဝဋာ။ အမတဿ ဒွါရာတိ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ အမတသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဒွါရံ၊ သော မယာ ဝိဝရိတွာ ဌပိတော မဟာကရုဏူပနိဿယေန သယမ္ဘူဉာဏေန အဓိဂတတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘အပါရုတံ တေသံ အမတဿ ဒွါရ’’န္တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ ပမုဉ္စန္တု သဒ္ဓန္တိ သဗ္ဗေ အတ္တနော သဒ္ဓံ မုဉ္စန္တု ဝိဿဇ္ဇေန္တု ပဝေဒေန္တု၊ မယာ ဒေသိတေ ဓမ္မေ မယိ စ အတ္တနော သဒ္ဒဟနာကာရံ ဥဋ္ဌာပေန္တူတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆိမပဒဒွယေ အယမတ္ထော – အဟဉှိ အတ္တနော ပဂုဏံ သုပ္ပဝတ္တိတမ္ပိ ဣမံ ပဏီတံ ¶ ဥတ္တမံ ဓမ္မံ ကာယဝါစာကိလမထသညီ ဟုတွာ န ဘာသိံ၊ န ဘာသိဿာမီတိ စိန္တေသိံ၊ ဣဒါနိ ပန သဗ္ဗော ဇနော သဒ္ဓါဘာဇနံ ဥပနေတု၊ ပူရေဿာမိ နေသံ သင်္ကပ္ပန္တိ။ အန္တရဓာယီတိ သတ္ထာရံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ အန္တရဟိတော၊ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတောတိ အတ္ထော။ သတ္ထုသန္တိကဉှိ ဥပဂတာနံ ဒေဝါနံ ဗြဟ္မာနဉ္စ တဿ ပုရတော အန္တရဓာနံ နာမ သကဋ္ဌာနဂမနမေဝ။
ဗြဟ္မယာစနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စဝဂ္ဂိယကထာဝဏ္ဏနာ
၁၀။ ဧတဒဟောသီတိ ¶ ဧတံ အဟောသိ၊ ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ အယံ ဓမ္မဒေသနာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။ အာဠာရောတိ တဿ နာမံ။ ဒီဃပိင်္ဂလော ကိရေသ။ သော ဟိ တုင်္ဂသရီရတာယ ဒီဃော၊ ပိင်္ဂလစက္ခုတာယ ပိင်္ဂလော၊ တေနဿ ‘‘အာဠာရော’’တိ နာမံ အဟောသိ။ ကာလာမောတိ ဂေါတ္တံ။ ပဏ္ဍိတောတိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၄) ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော၊ သမာပတ္တိပဋိလာဘသံသိဒ္ဓေန အဓိဂမဗာဟုသစ္စသင်္ခါတေန ပဏ္ဍိတဘာဝေန သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ဗျတ္တောတိ ဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတော၊ သမာပတ္တိပဋိလာဘပစ္စယေန ပါရိဟာရိကပညာသင်္ခါတေန ဗျတ္တဘာဝေန သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ မေဓာဝီတိ ဌာနုပ္ပတ္တိယာ ပညာယ သမန္နာဂတော။ အထ ဝါ မေဓာဝီတိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာသင်္ခါတာယ တံတံဣတိကတ္တဗ္ဗတာပညာသင်္ခါတာယ စ မေဓာယ သမန္နာဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကောတိ သမာပတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ နိက္ကိလေသဇာတိကော ဝိသုဒ္ဓသတ္တော။ အာဇာနိဿတီတိ သလ္လက္ခေဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ။
ဘဂဝတောပိ ခေါ ဉာဏံ ဥဒပါဒီတိ ဘဂဝတောပိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဘဂဝါ ကိရ ဒေဝတာယ ကထိတေနေဝ နိဋ္ဌံ အဂန္တွာ သယမ္ပိ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဩလောကေန္တော ဣတော သတ္တမဒိဝသမတ္ထကေ ကာလံ ကတွာ အာကိဉ္စညာယတနေ နိဗ္ဗတ္တောတိ အဒ္ဒသ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘဂဝတောပိ ခေါ ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ။ မဟာဇာနိယောတိ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ ပတ္တဗ္ဗမဂ္ဂဖလတော ¶ ပရိဟီနတ္တာ မဟတီ ဇာနိ ပရိဟာနိ အဿာတိ မဟာဇာနိယော။ အက္ခဏေ နိဗ္ဗတ္တတ္ထာ ဣဓ ဓမ္မဒေသနဋ္ဌာနံ အာဂမနပါဒါပိ နတ္ထိ၊ အထာဟံ တတ္ထ ဂစ္ဆေယျံ၊ ဂန္တွာ ဒေသိယမာနံ ဓမ္မမ္ပိဿ သောတုံ သောတပသာဒေါပိ နတ္ထိ၊ ဧဝံ မဟာဇာနိယော ဇာတောတိ ဒဿေတိ။ ကိံ ပန ဘဂဝတာ တံ အတ္တနော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဓမ္မံ ဉာပေတုံ န သက္ကာတိ? အာမ န သက္ကာ၊ န ဟိ ပရတောဃောသမန္တရေန သာဝကာနံ ဓမ္မာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ၊ အညထာ ဣတရပစ္စယရဟိတဿပိ ဓမ္မာဘိသမယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န စ တံ အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပစ္စယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒါယ ပရတော စ ဃောသော အဇ္ဈတ္တဉ္စ ယောနိသောမနသိကာရော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၇)။
ဥဒကောတိ တဿ နာမံ၊ ရာမဿ ပန ပုတ္တတာယ ရာမပုတ္တော။ အဘိဒေါသကာလကတောတိ အဍ္ဎရတ္တေ ကာလကတော။ ဘဂဝတောပိ ခေါ ဉာဏံ ဥဒပါဒီတိ ဣဓာပိ ကိရ ဘဂဝါ ဒေဝတာယ ကထိတဝစနေန သန္နိဋ္ဌာနံ အကတွာ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဩလောကေန္တော ‘‘ဟိယျော အဍ္ဎရတ္တေ ကာလံ ကတွာ ဥဒကော ရာမပုတ္တော ¶ နေဝသညာနာသညာယတနေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အဒ္ဒသ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
ဗဟူပကာရာတိ ဗဟုဥပကာရာ။ ပဓာနပဟိတတ္တံ ဥပဋ္ဌဟိံသူတိ ပဓာနတ္ထာယ ပေသိတတ္တဘာဝံ ဝသနဋ္ဌာနေ ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနေန ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ အနုဗန္ဓနေန မုခေါဒကဒန္တကဋ္ဌဒါနာဒိနာ စ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ကေ ပနေတေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ နာမ? ယေ တေ –
ရာမော ဓဇော လက္ခဏော စာပိ မန္တီ၊
ကောဏ္ဍညော စ ဘောဇော သုယာမော သုဒတ္တော၊
ဧတေ တဒါ အဋ္ဌ အဟေသုံ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဆဠင်္ဂဝါ မန္တံ ဝိယာကရိံသူတိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၄၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)၊
ဗောဓိသတ္တဿ ဇာတကာလေ သုပိနပဋိဂ္ဂါဟကာ စေဝ လက္ခဏပဋိဂ္ဂါဟကာ စ အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာ။ တေသု တယော ဒွေဓာ ဗျာကရိံသု ‘‘ဣမေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသမာနော ရာဇာ ဟောဟိတိ စက္ကဝတ္တီ၊ ပဗ္ဗဇမာနော ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ ပဉ္စ ဗြာဟ္မဏာ ဧကံသဗျာကရဏာ အဟေသုံ ¶ ‘‘ဣမေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော အဂါရေ န တိဋ္ဌတိ၊ ဗုဒ္ဓါဝ ဟောတီ’’တိ။ တေသု ပုရိမာ တယော ယထာမန္တပဒံ ဂတာ။ ဧတေ ဟိ လက္ခဏမန္တသင်္ခါတဝေဒဝစနာနုရူပံ ပဋိပန္နာ ဒွေ ဂတိယော ဘဝန္တိ အနညာတိ ဝုတ္တနိယာမေန နိစ္ဆိနိတုံ အသက္ကောန္တာ ဝုတ္တမေဝ ပဋိပဇ္ဇိံသု၊ န မဟာပုရိသဿ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိံ ပစ္စာသီသိံသု။ ဣမေ ပန ကောဏ္ဍညာဒယော ပဉ္စ ‘‘ဧကံသတော ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာတနိစ္ဆယတ္တာ မန္တပဒံ အတိက္ကန္တာ။ တေ အတ္တနာ လဒ္ဓံ တုဋ္ဌိဒါနံ ဉာတကာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘အယံ မဟာပုရိသော အဂါရေ န အဇ္ဈာဝသိဿတိ၊ ဧကန္တေန ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ နိဗ္ဗေမတိကာ ဗောဓိသတ္တံ ဥဒ္ဒိဿ သမဏပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ၊ တေသံ ပုတ္တာတိပိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဧတေ ကိရ ဒဟရကာလေဝ ဗဟူ မန္တေ ဇာနိံသု၊ တသ္မာ နေ ဗြာဟ္မဏာ အာစရိယဋ္ဌာနေ ဌပယိံသု။ တေ ‘‘ပစ္ဆာ အမှေဟိ ပုတ္တဒါရဇဋံ ဆိန္ဒိတွာ န သက္ကာ ဘဝိဿတိ ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ ဒဟရကာလေယေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ ရမဏီယာနိ သေနာသနာနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ ဝိစရိံသု။ ကာလေန ကာလံ ပန ‘‘ကိံ ဘော မဟာပုရိသော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တော’’တိ ပုစ္ဆန္တိ။ မနုဿာ ‘‘ကုဟိံ တုမှေ မဟာပုရိသံ ပဿိဿထ၊ တီသု ပါသာဒေသု ဝိဝိဓနာဋကမဇ္ဈေ ဒေဝေါ ဝိယ သမ္ပတ္တိံ အနုဘောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေ သုတွာ ‘‘န တာဝ မဟာပုရိသဿ ဉာဏံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အပ္ပောဿုက္ကာ ဝိဟရိံသုယေဝ။
ကသ္မာ ¶ ပနေတ္ထ ဘဂဝါ ‘‘ဗဟုကာရာ ခေါ မေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ’’တိ အာဟ။ ကိံ ဥပကာရကာနံယေဝ ဧသ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ အနုပကာရကာနံ န ဒေသေတီတိ? နော န ဒေသေတိ။ ပရိစယဝသေန ဟေသ အာဠာရဉ္စေဝ ကာလာမံ ဥဒကဉ္စ ရာမပုတ္တံ ဩလောကေသိ။ ဧတသ္မိံ ပန ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တေ ဌပေတွာ အညာသိကောဏ္ဍညံ အညော ပဌမံ ဓမ္မံ သစ္ဆိကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? တထာဝိဓဥပနိဿယတ္တာ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ ပုညကရဏကာလေ ဒွေ ဘာတရော အဟေသုံ။ တေ စ ဧကတော သဿံ အကံသု။ တတ္ထ ဇေဋ္ဌဿ ‘‘ဧကသ္မိံ သဿေ နဝ ဝါရေ အဂ္ဂသဿဒါနံ မယာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ အဟောသိ။ သော ဝပ္ပကာလေ ဗီဇဂ္ဂံ နာမ ဒတွာ ဂဗ္ဘကာလေ ကနိဋ္ဌေန သဒ္ဓိံ မန္တေသိ ‘‘ဂဗ္ဘကာလေ ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဒဿာမီ’’တိ။ ကနိဋ္ဌော ‘‘တရုဏသဿံ နာသေတုကာမောသီ’’တိ အာဟ။ ဇေဋ္ဌော ကနိဋ္ဌဿ အနနုဝတ္တနဘာဝံ ဉတွာ ခေတ္တံ ဝိဘဇိတွာ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသတော ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ခီရံ နီဟရိတွာ သပ္ပိဖာဏိတေန ယောဇေတွာ အဒါသိ၊ ပုထုကကာလေ ပုထုကံ ကာရေတွာ အဒါသိ ¶ ၊ လာယနေ လာယနဂ္ဂံ၊ ဝေဏိကရဏေ ဝေဏဂ္ဂံ၊ ဝေဏိယော ပုရိသဘာရဝသေန ဗန္ဓိတွာ ကလာပကရဏေ ကလာပဂ္ဂံ၊ ခလေ ကလာပါနံ ဌပနဒိဝသေ ခလဂ္ဂံ၊ မဒ္ဒိတွာ ဝီဟီနံ ရာသိကရဏဒိဝသေ ခလဘဏ္ဍဂ္ဂံ၊ ကောဋ္ဌာဂါရေ ဓညဿ ပက္ခိပနဒိဝသေ ကောဋ္ဌဂ္ဂန္တိ ဧဝံ ဧကသ္မိံ သဿေ နဝ ဝါရေ အဂ္ဂဒါနံ အဒါသိ။ ကနိဋ္ဌော ပန ခလတော ဓညံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟဏဒိဝသေ အဒါသိ။ တေသု ဇေဋ္ဌော အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရော ဇာတော၊ ကနိဋ္ဌော သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကော။ ဣတိ ဧကသ္မိံ သဿေ နဝန္နံ အဂ္ဂဒါနာနံ ဒိန္နတ္တာ ဌပေတွာ ထေရံ အညော ပဌမံ ဓမ္မံ သစ္ဆိကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ‘‘နဝန္နံ အဂ္ဂဒါနာနံ ဒိန္နတ္တာ’’တိ ဣဒဉ္စ တဿ ရတ္တညူနံ အဂ္ဂဘာဝတ္ထာယ ကတာဘိနီဟာရာနုရူပံ ပဝတ္တိတသာဝကပါရမိယာ စိဏ္ဏန္တေ ပဝတ္တိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ ဗောဓိသတ္တာနံ တံတံပါရမိယာ သိခါပ္ပတ္တကာလေ ပဝတ္တိတံ ပုညံ အပုညံ ဝါ ဂရုတရဝိပါကမေဝ ဟောတိ၊ ဓမ္မဿ စ သဗ္ဗပဌမံ သစ္ဆိကိရိယာယ ဝိနာ ကထံ ရတ္တညူနံ အဂ္ဂဘာဝသိဒ္ဓီတိ? ‘‘ဗဟုကာရာ ခေါ မေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ’’တိ ဣဒံ ပန ဥပကာရာနုဿရဏမတ္တကေနေဝ ဝုတ္တံ။
ဣသိပတနေ မိဂဒါယေတိ တသ္မိံ ကိရ ပဒေသေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေတွာ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာယ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ အနောတတ္တဒဟေ မုခံ ဓောဝိတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အာကာသေန အာဂန္တွာ နိပတန္တိ။ တတ္ထ စီဝရံ ပါရုပိတွာ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စာ ဂမနကာလေပိ တတောယေဝ ဥပ္ပတိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣတိ ဣသယော ဧတ္ထ နိပတန္တိ ဥပ္ပတန္တိ စာတိ တံ ဌာနံ ‘‘ဣသိပတန’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ၊ မိဂါနံ ပန အဘယတ္ထာယ ဒိန္နတ္တာ ‘‘မိဂဒါယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ’’တိ။ အညေ ဗုဒ္ဓါ ပဌမံ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တာ အာကာသေန ဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဩတရန္တိ၊ အမှာကံ ပန ဘဂဝါ ဥပကဿ အာဇီဝကဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ‘‘ဥပကော ဣမံ အဒ္ဓါနံ ¶ ပဋိပန္နော၊ သော မံ ဒိသွာ သလ္လပိတွာ ဂမိဿတိ၊ အထ ပုန နိဗ္ဗိန္နော အာဂမ္မ အရဟတ္တံ သစ္ဆိကရိဿတီ’’တိ ဉတွာ အဋ္ဌာရသယောဇနံ မဂ္ဂံ ပဒသာဝ အဂမာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ဗာရာဏသီ၊ တေန စာရိကံ ပက္ကာမီ’’တိ။
၁၁။ အန္တရာ စ ဂယံ အန္တရာ စ ဗောဓိန္တိ ဂယာယ စ ဗောဓိဿ စ ဝိဝရေ တိဂါဝုတန္တရေ ဌာနေ။ ဗောဓိမဏ္ဍတော ဟိ ဂယာ တီဏိ ဂါဝုတာနိ၊ ဗာရာဏသီ ¶ အဋ္ဌာရသ ယောဇနာနိ။ ဥပကော ဗောဓိမဏ္ဍဿ စ ဂယာယ စ အန္တရေ ဘဂဝန္တံ အဒ္ဒသ။ အန္တရာ-သဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ဤဒိသေသု စ ဌာနေသု အက္ခရစိန္တကာ ‘‘အန္တရာ ဂါမဉ္စ နဒိဉ္စ ယာတီ’’တိ ဧဝံ ဧကမေဝ အန္တရာ-သဒ္ဒံ ပယုဇ္ဇန္တိ၊ သော ဒုတိယပဒေနပိ ယောဇေတဗ္ဗော ဟောတိ၊ အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနဿ ပသင်္ဂေ အန္တရာ-သဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ဣဓ ပန ယောဇေတွာ ဧဝ ဝုတ္တော။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂန္တိ အဒ္ဓါနသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ၊ ဒီဃမဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ အဒ္ဓါနဂမနသမယဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အဒ္ဓယောဇနံ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ပါစိ။ ၂၁၈) အဒ္ဓယောဇနမ္ပိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ ဟောတိ။ ဗောဓိမဏ္ဍတော ပန ဂယာ တိဂါဝုတံ။ ဝိပ္ပသန္နာနီတိ သုဋ္ဌု ပသန္နာနိ။ ဣန္ဒြိယာနီတိ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ ပရိသုဒ္ဓါတိ နိဒ္ဒေါသော။ ပရိယောဒါတောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ နိရုပက္ကိလေသတာယေဝ ဟိ ဧသ ‘‘ပရိယောဒါတော’’တိ ဝုတ္တော၊ န သေတဘာဝေန။ ဧတဿ ပရိယောဒါတတံ ဒိသွာဝ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိပ္ပသန္နတံ အညာသိ၊ နယဂ္ဂါဟီပညာ ကိရေသာ တဿ အာဇီဝကဿ။
သဗ္ဗာဘိဘူတိ သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မံ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ သဗ္ဗဝိဒူတိ သဗ္ဗံ စတုဘူမကဓမ္မံ အဝေဒိံ အညာသိံ သဗ္ဗသော ဉေယျာဝရဏဿ ပဟီနတ္တာ။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနူပလိတ္တောတိ သဗ္ဗေသု တေဘူမကဓမ္မေသု ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနာဒိနာ ကိလေသလေပေန အလိတ္တော။ သဗ္ဗဉ္ဇဟောတိ သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မံ ဇဟိတွာ ဌိတော။ အပ္ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ ဟိ ကုသလာဗျာကတံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနေန ပဟီနတ္တာ န ဟောတီတိ ဇဟိတမေဝ ဟောတိ။ တဏှက္ခယေ ဝိမုတ္တောတိ တဏှက္ခယေ နိဗ္ဗာနေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဝိမုတ္တော။ သယံ အဘိညာယာတိ သဗ္ဗံ စတုဘူမကဓမ္မံ အတ္တနာဝ ဇာနိတွာ။ ကမုဒ္ဒိသေယျန္တိ ကံ အညံ ‘‘အယံ မေ အာစရိယော’’တိ ဥဒ္ဒိသေယျံ။
န မေ အာစရိယော အတ္ထီတိ လောကုတ္တရဓမ္မေ မယှံ အာစရိယော နာမ နတ္ထိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ လောကိယဓမ္မာနမ္ပိ ယာဒိသော လောကနာထဿ အဓိဂမော၊ န တာဒိသော အဓိဂမော ပရူပဒေသော အတ္ထိ၊ လောကုတ္တရဓမ္မေ ပနဿ လေသောပိ နတ္ထိ။ နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလောတိ မယှံ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ပဋိနိဓိဘူတော ပုဂ္ဂလော နာမ နတ္ထိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဟေတုနာ နယေန စတ္တာရိ သစ္စာနိ သယံ ဗုဒ္ဓါ ¶ ။ သီတိဘူတောတိ သဗ္ဗကိလေသဂ္ဂိနိဗ္ဗာပနေန သီတိဘူတော၊ ကိလေသာနံ ယေဝ နိဗ္ဗုတတ္တာ နိဗ္ဗုတော။
ကာသိနံ ¶ ပုရန္တိ ကာသိရဋ္ဌေ နဂရံ။ အာဟဉ္ဆန္တိ အာဟနိဿာမိ။ အမတဒုန္ဒုဘိန္တိ ဝေနေယျာနံ အမတာဓိဂမာယ ဥဂ္ဃောသနာဒိံ ကတွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာ ‘‘အမတဒုန္ဒုဘီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဓမ္မစက္ကပဋိလာဘာယ တံ အမတဘေရိံ ပဟရိဿာမီတိ ဂစ္ဆာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အရဟသိ အနန္တဇိနောတိ အနန္တဇိနောပိ ဘဝိတုံ ယုတ္တောတိ အတ္ထော။ အနန္တဉာဏော ဇိတကိလေသောတိ အနန္တဇိနော။ ဟုပေယျပါဝုသောတိ အာဝုသော ဧဝမ္ပိ နာမ ဘဝေယျ၊ ဧဝံဝိဓေ နာမ ရူပရတနေ ဤဒိသေန ဉာဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အယဉှိဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပစ္စယော ဇာတော။ ကတာဓိကာရော ဟေသ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ တေန သမာဂမနတ္ထံ ပဒသာဝ တံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ပက္ကာမီတိ ဝင်္ကဟာရဇနပဒံ နာမ အဂမာသိ။
တတ္ထေကံ မိဂလုဒ္ဒကဂါမကံ နိဿာယ ဝါသံ ကပ္ပေသိ၊ ဇေဋ္ဌကလုဒ္ဒကော တံ ဥပဋ္ဌာသိ။ တသ္မိဉ္စ ဇနပဒေ စဏ္ဍာ မက္ခိကာ ဟောန္တိ။ အထ နံ ဧကာယ စာဋိယာ ဝသာပေသုံ။ မိဂလုဒ္ဒကော ဒူရံ မိဂဝံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အမှာကံ အရဟန္တေ မာ ပမဇ္ဇီ’’တိ စာပံ နာမ ဓီတရံ အာဏာပေတွာ အဂမာသိ သဒ္ဓိံ ပုတ္တဘာတုကေဟိ။ သာ စဿ ဓီတာ ဒဿနီယာ ဟောတိ ကောဋ္ဌာသသမ္ပန္နာ။ ဒုတိယဒိဝသေ ဥပကော ဃရံ အာဂတော တံ ဒါရိကံ သဗ္ဗံ ဥပစာရံ ကတွာ ပရိဝိသိတုံ ဥပဂတံ ဒိသွာ ရာဂေန အဘိဘူတော ဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ အသက္ကောန္တော ဘာဇနေန ဘတ္တံ အာဒါယ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘတ္တံ ဧကမန္တံ နိက္ခိပိတွာ ‘‘သစေ စာပံ လဘာမိ၊ ဇီဝါမိ။ နော စေ၊ မရာမီ’’တိ နိရာဟာရော သယိ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ မာဂဝိကော အာဂန္တွာ ဓီတရံ ဥပကဿ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘ဧကဒိဝသမေဝ အာဂန္တွာ ပုန နာဂတပုဗ္ဗော’’တိ အာဟ။
မာဂဝိကော အာဂတဝေသေနေဝ နံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမီတိ တင်္ခဏံယေဝ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ အဖာသုက’’န္တိ ပါဒေ ပရာမသန္တော ပုစ္ဆိ။ ဥပကော နိတ္ထုနန္တော ပရိဝတ္တတိယေဝ။ သော ‘‘ဝဒ ဘန္တေ၊ ယံ မယာ သက္ကာ ကာတုံ၊ သဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဥပကော ‘‘သစေ စာပံ လဘာမိ၊ ဇီဝါမိ၊ နော စေ၊ မယှမေဝ မရဏံ သေယျော’’တိ အာဟ။ ဇာနာသိ ကိရ၊ ဘန္တေ၊ ကိဉ္စိ သိပ္ပန္တိ? န ဇာနာမီတိ။ န၊ ဘန္တေ၊ ကိဉ္စိ သိပ္ပံ အဇာနန္တေန သက္ကာ ဃရာဝါသံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ။ သော အာဟ ‘‘နာဟံ ကိဉ္စိ သိပ္ပံ ဇာနာမိ၊ အပိစ ¶ တုမှာကံ မံသဟာရကော ဘဝိဿာမိ၊ မံသဉ္စ ဝိက္ကိဏိဿာမီ’’တိ။ မာဂဝိကော ‘‘အမှာကမ္ပိ ဧတဒေဝ ရုစ္စတီ’’တိ ဥတ္တရသာဋကံ ¶ ဒတွာ ဃရံ အာနေတွာ ဓီတရံ အဒါသိ။ တေသံ သံဝါသမနွာယ ပုတ္တော ဝိဇာယိ၊ ‘‘သုဘဒ္ဒေါ’’တိဿ နာမံ အကံသု။ စာပါ တဿ ရောဒနကာလေ ‘‘မံသဟာရကဿ ပုတ္တ မိဂလုဒ္ဒကဿ ပုတ္တ မာ ရောဒိ မာ ရောဒီ’’တိအာဒီနိ ဝဒမာနာ ပုတ္တတောသနဂီတေန ဥပကံ ဥပ္ပဏ္ဍေသိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ တွံ မံ အနာထောတိ မညသိ၊ အတ္ထိ မေ အနန္တဇိနော နာမ သဟာယော၊ တဿာဟံ သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ စာပါ ‘‘ဧဝမယံ အဋ္ဋီယတီ’’တိ ဉတွာ ပုနပ္ပုနံ ကထေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ အနာရောစေတွာဝ မဇ္ဈိမဒေသာဘိမုခေါ ပက္ကာမိ။
ဘဂဝါ စ တေန သမယေန သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ၊ အထ ခေါ ဘဂဝါ ပဋိကစ္စေဝ ဘိက္ခူ အာဏာပေသိ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနန္တဇိနောတိ ပုစ္ဆမာနော အာဂစ္ဆတိ၊ တဿ မံ ဒဿေယျာထာ’’တိ။ ဥပကောပိ ခေါ ‘‘ကုဟိံ အနန္တဇိနော ဝသတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ အာဂန္တွာ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဌတွာ ‘‘ကုဟိံ အနန္တဇိနော’’တိ ပုစ္ဆိ။ တံ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော သန္တိကံ နယိံသု။ သော စ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ‘‘သဉ္ဇာနာထ မံ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ အာမ ဥပက သဉ္ဇာနာမိ၊ ကုဟိံ ပန တွံ ဝသိတ္ထာတိ။ ဝင်္ကဟာရဇနပဒေ၊ ဘန္တေတိ။ ဥပက မဟလ္လကောသိ ဇာတော၊ ပဗ္ဗဇိတုံ သက္ခိဿသီတိ။ ပဗ္ဗဇိဿာမိ၊ ဘန္တေတိ။ ဘဂဝါ ပဗ္ဗာဇေတွာ တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော ကမ္မဋ္ဌာနေ ကမ္မံ ကရောန္တော အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ ကာလံ ကတွာ အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တော၊ နိဗ္ဗတ္တိက္ခဏေယေဝ စ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အဝိဟေ နိဗ္ဗတ္တမတ္တာ ဟိ သတ္တ ဇနာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု၊ တေသံ သော အညတရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အဝိဟံ ဥပပန္နာသေ၊ ဝိမုတ္တာ သတ္တ ဘိက္ခဝေါ၊
ရာဂဒေါသပရိက္ခီဏာ၊ တိဏ္ဏာ လောကေ ဝိသတ္တိကံ။
‘‘ဥပကော ပလဂဏ္ဍော စ၊ ပုက္ကုသာတိ စ တေ တယော၊
ဘဒ္ဒိယော ခဏ္ဍဒေဝေါ စ၊ ဗာဟုရဂ္ဂိ စ သင်္ဂိယော၊
တေ ဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥပစ္စဂု’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၅၀၊ ၁၀၅)၊
၁၂။ သဏ္ဌပေသုန္တိ ‘‘နေဝ အဘိဝါဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ကတိကံ အကံသု။ ဗာဟုလ္လိကောတိ စီဝရဗာဟုလ္လာဒီနံ အတ္ထာယ ပဋိပန္နော။ ပဓာနဝိဗ္ဘန္တောတိ ¶ ပဓာနတော ပုဗ္ဗေ အနုဋ္ဌိတဒုက္ကရစရဏတော ဝိဗ္ဘန္တော ဘဋ္ဌော ပရိဟီနော။ အာဝတ္တော ဗာဟုလ္လာယာတိ စီဝရာဒိဗဟုဘာဝတ္ထာယ အာဝတ္တော။ အပိစ ခေါ အာသနံ ဌပေတဗ္ဗန္တိ အပိစ ခေါ ပနဿ ဥစ္စကုလေ နိဗ္ဗတ္တဿ အာသနမတ္တံ ¶ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဝဒိံသု။ အသဏ္ဌဟန္တာတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဗုဒ္ဓတေဇေန အဘိဘူတာ အတ္တနော ကတိကာယ ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ။ နာမေန စ အာဝုသောဝါဒေန စ သမုဒါစရန္တီတိ ‘‘ဂေါတမာ’’တိ စ ‘‘အာဝုသော’’တိ စ ဝဒန္တိ၊ ‘‘အာဝုသော ဂေါတမ၊ မယံ ဥရုဝေလာယံ ပဓာနကာလေ တုယှံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝိစရိမှ၊ မုခေါဒကံ ဒန္တကဋ္ဌံ အဒမှ၊ ဝုတ္ထပရိဝေဏံ သမ္မဇ္ဇိမှ၊ ပစ္ဆာ တေ ကော ဝတ္တပဋိပတ္တိံ အကာသိ၊ ကစ္စိ အမှေသု ပက္ကန္တေသု န စိန္တယိတ္ထာ’’တိ ဧဝရူပံ ကထံ ကထေန္တီတိ အတ္ထော။
န စိရဿေဝါတိ အစိရေနေဝ။ ကုလပုတ္တာတိ ဒုဝိဓာ ကုလပုတ္တာ ဇာတိကုလပုတ္တာ အာစာရကုလပုတ္တာ စ၊ ဧတေ ပန ဥဘယထာပိ ကုလပုတ္တာယေဝ။ အဂါရသ္မာတိ ဃရာ။ အဂါရာယ ဟိတံ အဂါရိယံ၊ ကသိဂေါရက္ခာဒိ ကုဋုမ္ဗပေါသနကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဂါရိယန္တိ အနဂါရိယံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယေတံ အဓိဝစနံ။ ပဗ္ဗဇန္တီတိ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဥပသင်္ကမန္တိ။ တဒနုတ္တရန္တိ တံ အနုတ္တရံ။ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ပရိယောသာနံ၊ အရဟတ္တဖလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဟိ အတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ ပဗ္ဗဇန္တိ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနောယေဝ ပညာယ ပစ္စက္ခံ ကတွာ၊ အပရပ္ပစ္စယံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿထာတိ ပါပုဏိတွာ သမ္ပာဒေတွာ ဝိဟရိဿထ။
ဣရိယာယာတိ ဒုက္ကရဣရိယာယ။ ပဋိပဒါယာတိ ဒုက္ကရပဋိပတ္တိယာ။ ဒုက္ကရကာရိကာယာတိ ပသတပသတမုဂ္ဂယူသာဒိအာဟရဏာဒိနာ ဒုက္ကရကရဏေန။ ဥတ္တရိ မနုဿဓမ္မာတိ မနုဿဓမ္မတော ဥပရိ။ အလံ အရိယံ ကာတုန္တိ အလမရိယော၊ အရိယဘာဝါယ သမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဉာဏဒဿနမေဝ ဉာဏဒဿနဝိသေသော၊ အလမရိယော စ သော ဉာဏဒဿနဝိသေသော စာတိ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော။ ဉာဏဒဿနန္တိ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုပိ ဝိပဿနာပိ မဂ္ဂေါပိ ဖလမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပိ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အပ္ပမတ္တော သမာနော ဉာဏဒဿနံ အာရာဓေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၁၁) ဟိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဉာဏဒဿနံ နာမ။ ‘‘ဉာဏဒဿနာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၅) ဧတ္ထ ¶ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ‘‘အဘဗ္ဗာ တေ ဉာဏဒဿနာယ အနုတ္တရာယ သမ္ဗောဓာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၉၆) ဧတ္ထ မဂ္ဂေါ။ ‘‘အယမညော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော အဓိဂတော ဖာသုဝိဟာရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၈) ဧတ္ထ ဖလံ။ ‘‘ဉာဏဉ္စ ပန မေ ဒဿနံ ဥဒပါဒိ ‘အကုပ္ပာ မေ စေတောဝိမုတ္တိ၊ အယမန္တိမာ ဇာတိ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၆) ဧတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ‘‘ဉာဏဉ္စ ပန မေ ဒဿနံ ဥဒပါဒိ ‘သတ္တာဟကာလကတော အာဠာရော ကာလာမော’’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၄၊ ၂။၃၄၀၊ မဟာဝ။ ၁၀) ¶ ဧတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဣဓ ပန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနော အရိယမဂ္ဂေါ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ဝါ အဓိပ္ပေတံ။
အဘိဇာနာထ မေ နောတိ အဘိဇာနာထ နု မေ။ ဧဝရူပံ ပဘာဝိတမေတန္တိ ဧတ္ထ ဧဝရူပံ ဝါကျဘေဒန္တိ အတ္ထော၊ အပိ နု အဟံ ဥရုဝေလာယံ ပဓာနေ တုမှာကံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ အနုက္ကဏ္ဌနတ္ထံ ရတ္တိံ ဝါ ဒိဝါ ဝါ အာဂန္တွာ ‘‘အာဝုသော၊ မယံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂမိဿာမာတိ မာ ဝိတက္ကယိတ္ထ၊ မယှံ ဩဘာသော ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနနိမိတ္တံ ဝါ ပညာယတီ’’တိ ဧဝရူပံ ကဉ္စိ ဝစနဘေဒံ အကာသိန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေ ဧကပဒေနေဝ သတိံ လဘိတွာ ဥပ္ပန္နဂါရဝါ ‘‘အဒ္ဓါ ဧသ ဗုဒ္ဓါ ဇာတော’’တိ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ အာဟံသု။ အသက္ခိ ခေါ ဘဂဝါ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ သညာပေတုန္တိ ဘဂဝါ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ ‘‘ဗုဒ္ဓါ အဟ’’န္တိ ဇာနာပေတုံ အသက္ခိ။ အညာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေသုန္တိ အညာယ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေသုံ အဘိနီဟရိံသု။
ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၃။ ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တာတိ ဒွေ ဣမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋ္ဌာသာ၊ ဒွေ ဘာဂါတိ အတ္ထော။ ဘာဂဝစနော ဟေတ္ထ အန္တ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ ဉာဏံ အပရန္တေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၀၆၃) ဝိယ။ ဣမဿ ပန ပဒဿ ဥစ္စာရဏသမကာလံ ပဝတ္တနိဂ္ဃောသော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ပတွာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံယေဝ သမယေ ပရိပက္ကကုသလမူလာ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓာယ ကတာဓိကာရာ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ခါ ဗြဟ္မာနော သမာဂစ္ဆိံသု။ ပစ္ဆိမဒိသာယ သူရိယော အတ္ထမေတိ၊ ပါစီနဒိသာယ အာသာဠှနက္ခတ္တေန ယုတ္တော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝါ ¶ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တံ အာရဘန္တော ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တာ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတေနာတိ ဂိဟိဗန္ဓနံ ဆေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂတေန။ န သေဝိတဗ္ဗာတိ န ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗာ နာနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗာ။ ယော စာယံ ကာမေသု ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါတိ ယော စ အယံ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမသုခဿ အနုယောဂေါ၊ ကိလေသကာမသံယုတ္တဿ သုခဿ အနုဂတောတိ အတ္ထော။ ဟီနောတိ လာမကော။ ဂမ္မောတိ ဂါမဝါသီနံ သန္တကော တေဟိ သေဝိတဗ္ဗတာယ။ ပေါထုဇ္ဇနိကောတိ ပုထုဇ္ဇနေန အန္ဓဗာလဇနေန အာစိဏ္ဏော။ အနရိယောတိ န အရိယော န ဝိသုဒ္ဓါ န ဥတ္တမော၊ န ဝါ အရိယာနံ သန္တကော။ အနတ္ထသံဟိတောတိ န အတ္ထသံဟိတော၊ ဟိတသုခါဝဟကာရဏံ အနိဿိတောတိ အတ္ထော။ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါတိ အတ္တနော ကိလမထဿ အနုယောဂေါ၊ ဒုက္ခကရဏံ ဒုက္ခုပ္ပာဒနန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခောတိ ¶ ကဏ္ဋကာပဿယသေယျာဒီဟိ အတ္တဗာဓနေဟိ ဒုက္ခာဝဟော။ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါတိ အရိယမဂ္ဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂေါ ဟိ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ ဧကော အန္တော၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ ဧကော အန္တော၊ ဧတေ ဒွေ အန္တေ န ဥပေတိ န ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဝိမုတ္တော ဧတေဟိ အန္တေဟိ၊ တသ္မာ ‘‘မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတေသံ မဇ္ဈေ ဘဝတ္တာ မဇ္ဈိမာ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော စ ပဋိပဒါတိ၊ တထာ လောဘော ဧကော အန္တော၊ ဒေါသော ဧကော အန္တော။ သဿတံ ဧကံ အန္တံ၊ ဥစ္ဆေဒေါ ဧကော အန္တောတိ ပုရိမနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
စက္ခုကရဏီတိအာဒီဟိ တမေဝ ပဋိပဒံ ထောမေတိ။ ပညာစက္ခုံ ကရောတီတိ စက္ခုကရဏီ။ သာ ဟိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဒဿနာယ သံဝတ္တတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဘေဒဿ ဒဿနဿ ပဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ ‘‘စက္ခုကရဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တယိဒံ သတိပိ ပဋိပဒါယ အနညတ္တေ အဝယဝဝသေန သိဇ္ဈမာနော အတ္ထော သမုဒါယေန ကတော နာမ ဟောတီတိ ဥပစာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယပဒံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဥပသမာယာတိ ကိလေသုပသမတ္ထာယ။ အဘိညာယာတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ တေသံယေဝ သမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ။ အထ ဝါ နိဗ္ဗာနာယာတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနာယ။ ‘‘ဥပသမာယာ’’တိ ဟိ ဣမိနာ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဂဟိတံ။
ဣဒါနိ ¶ တံ မဇ္ဈိမပ္ပဋိပဒံ သရူပတော ဒဿေတုကာမော ‘‘ကတမာ စ သာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အယမေဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တတ္ထ အယမေဝါတိ အဝဓာရဏဝစနံ အညဿ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဿ အတ္ထိဘာဝပဋိသေဓနတ္ထံ။ သတ္တာပဋိက္ခေပေါ ဟိ ဣဓ ပဋိသေဓနံ အလဗ္ဘမာနတ္တာ အညဿ မဂ္ဂဿ။ အရိယောတိ ကိလေသာနံ အာရကတ္တာ အရိယော နိရုတ္တိနယေန။ အရိပဟာနာယ သံဝတ္တတီတိပိ အရိယော အရယော ပါပဓမ္မာ ယန္တိ အပဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ကတွာ။ အရိယေန ဘဂဝတာ ဒေသိတတ္တာ အရိယဿ အယန္တိပိ အရိယော၊ အရိယဘာဝပ္ပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတီတိပိ အရိယော။ ဧတ္ထ ပန အရိယကရော အရိယောတိပိ ဥတ္တရပဒလောပေန အရိယ-သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ ဥပေတတ္တာ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ မဂ္ဂင်္ဂသမုဒါယေ ဟိ မဂ္ဂဝေါဟာရော၊ သမုဒါယော စ သမုဒါယီဟိ သမန္နာဂတော နာမ ဟောတိ။ အယံ ပနေတ္ထ ဝစနတ္ထော – အတ္တနော အဝယဝဘူတာနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဧတဿ သန္တီတိ အဋ္ဌင်္ဂိကောတိ။ ပရမတ္ထတော ပန အင်္ဂါနိယေဝ မဂ္ဂေါ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယာဒီနိ ဝိယ၊ န စ အင်္ဂဝိနိမုတ္တော ဆဠင်္ဂေါ ဝေဒေါ ဝိယ။ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ မဂ္ဂေါ နိရုတ္တိနယေန၊ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတိ ဂဝေသတီတိ ဝါ မဂ္ဂေါ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောန္တော ဂဝေသန္တော ဝိယ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတီတိ ဝါ မဂ္ဂေါ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယပုညကရဏတော ¶ ပဋ္ဌာယ တဒတ္ထပဋိပတ္တိတော။ ဂမ္မတိ ဝါ တေဟိ ပဋိပဇ္ဇီယတီတိ မဂ္ဂေါ။ ဧတ္ထ ပန အာဒိအန္တဝိပရိယာယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သေယျထိဒန္တိ နိပါတော၊ တဿ ကတမော သော ဣတိ စေတိ အတ္ထော၊ ကတမာနိ ဝါ တာနိ အဋ္ဌင်္ဂါနီတိ။ သဗ္ဗလိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနသာဓာရဏော ဟိ အယံ နိပါတော။ ဧကမေကမ္ပိ အင်္ဂံ မဂ္ဂေါယေဝ။ ယထာဟ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂေါ စေဝ ဟေတု စာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၃၉)။ ပေါရာဏာပိ ဘဏန္တိ ‘‘ဒဿနမဂ္ဂေါ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ အဘိနိရောပနမဂ္ဂေါ သမ္မာသင်္ကပ္ပော…ပေ… အဝိက္ခေပမဂ္ဂေါ သမ္မာသမာဓီ’’တိ။ နနု စ အင်္ဂါနိ သမုဒိတာနိ မဂ္ဂေါ အန္တမသော သတ္တင်္ဂဝိကလဿ အရိယမဂ္ဂဿ အဘာဝတောတိ? သစ္စမေတံ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓေ၊ မဂ္ဂပ္ပစ္စယတာယ ပန ယထာသကံ ကိစ္စကရဏေန ပစ္စေကမ္ပိ တာနိ မဂ္ဂေါယေဝ၊ အညထာ သမုဒိတာနမ္ပိ တေသံ မဂ္ဂကိစ္စံ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု သမ္မာ ပဿတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ သမ္မာ သင်္ကပ္ပေတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ¶ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတေ အာရမ္မဏေ အဘိနိရောပေတီတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ သမ္မာ ဝဒတိ ဧတာယာတိ သမ္မာဝါစာ၊ သမ္မာ ကရောတိ ဧတေနာတိ သမ္မာကမ္မံ၊ တဒေဝ သမ္မာကမ္မန္တော၊ သမ္မာ အာဇီဝတိ ဧတေနာတိ သမ္မာအာဇီဝေါ၊ သမ္မာ ဝါယမတိ ဥဿဟတီတိ သမ္မာဝါယာမော၊ သမ္မာ သရတိ အနုဿရတီတိ သမ္မာသတိ၊ သမ္မာ သမာဓိယတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ သမ္မာသမာဓီတိ ဧဝံ နိဗ္ဗစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ အယံ ခေါ သာ ဘိက္ခဝေတိ တမေဝ ပဋိပဒံ နိဂမေန္တော အာဟ။ တဿတ္ထော – ယွာယံ စတ္တာရောပိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေ ဧကတော ကတွာ ကထိတော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ၊ အယံ ခေါ သာ ဘိက္ခဝေ…ပေ… နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတီတိ။
၁၄။ ဧဝံ မဇ္ဈိမပဋိပဒံ သရူပတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၃၀) ဒုက္ခန္တိ ဧတ္ထ ဒု-ဣတိ အယံ သဒ္ဒေါ ကုစ္ဆိတေ ဒိဿတိ။ ကုစ္ဆိတဉှိ ပုတ္တံ ‘‘ဒုပုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ခံ-သဒ္ဒေါ ပန တုစ္ဆေ။ တုစ္ဆဉှိ အာကာသံ ‘‘ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉ္စ ပဌမသစ္စံ ကုစ္ဆိတံ အနေကဥပဒ္ဒဝါဓိဋ္ဌာနတော၊ တုစ္ဆံ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝဝိရဟိတတော၊ တသ္မာ ကုစ္ဆိတတ္တာ တုစ္ဆတ္တာ စ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပနေတံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘အရိယသစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အရိယပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဉှိ သစ္စံ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘အရိယသစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အရိယဿ တထာဂတဿ သစ္စန္တိပိ အရိယသစ္စံ။ တထာဂတေန ဟိ သယံ အဓိဂတတ္တာ ပဝေဒိတတ္တာ တတော ဧဝ စ အညေဟိ အဓိဂမနီယတ္တာ တံ တဿ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ဧတဿ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိတော အရိယသာဓကံ သစ္စန္တိပိ အရိယသစ္စံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပေန ¶ ။ အဝိတထဘာဝေန ဝါ အရဏီယတ္တာ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ အရိယံ သစ္စန္တိပိ အရိယသစ္စံ။ သစ္စတ္ထံ ပန စတုန္နမ္ပိ သစ္စာနံ ပရတော ဧကဇ္ဈံ ဒဿယိဿာမ။
ဣဒါနိ တံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ ဇာတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထော။ တထာ ဟေသ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၈) ဧတ္ထ ဘဝေ အာဂတော။ ‘‘အတ္ထိ၊ ဝိသာခေ၊ နိဂဏ္ဌာ နာမ သမဏဇာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၁) ဧတ္ထ နိကာယေ။ ‘‘ဇာတိ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (ဓာတု။ ၇၁) ဧတ္ထ သင်္ခတလက္ခဏေ။ ‘‘ယံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဌမံ စိတ္တံ ¶ ဥပ္ပန္နံ ပဌမံ ဝိညာဏံ ပါတုဘူတံ၊ တဒုပါဒါယ သာဝဿ ဇာတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၄) ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိယံ။ ‘‘သမ္ပတိဇာတော၊ အာနန္ဒ၊ ဗောဓိသတ္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) ဧတ္ထ ပသူတိယံ။ ‘‘အက္ခိတ္တော အနုပကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀၃) ဧတ္ထ ကုလေ။ သွာယမိဓ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မာတုကုစ္ဆိမှာ နိက္ခမနံ၊ တာဝ ပဝတ္တေသု ခန္ဓေသု၊ ဣတရေသံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေသွေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယမ္ပိ စ ပရိယာယကထာဝ၊ နိပ္ပရိယာယတော ပန တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ယေ ခန္ဓာ ပါတုဘဝန္တိ၊ တေသံ ပဌမပါတုဘာဝေါ ဇာတိ နာမ။
ကသ္မာ ပနေသာ ဒုက္ခာတိ စေ? အနေကေသံ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘာဝတော။ အနေကာနိ ဟိ ဒုက္ခာနိ။ သေယျထိဒံ – ဒုက္ခဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ သင်္ခါရဒုက္ခံ ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ ပရိယာယဒုက္ခံ နိပ္ပရိယာယဒုက္ခန္တိ။ တတ္ထ ကာယိကစေတသိကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သဘာဝတော စ နာမတော စ ဒုက္ခတ္တာ ဒုက္ခဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ။ သုခါ ဝေဒနာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ။ ဥပေက္ခာ ဝေဒနာ စေဝ သေသာ စ တေဘူမကာ သင်္ခါရာ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတတ္တာ သင်္ခါရဒုက္ခံ။ ကဏ္ဏသူလဒန္တသူလရာဂဇပရိဠာဟဒေါသဇပရိဠာဟာဒိကာယိကစေတသိကာ အာဗာဓာ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိတဗ္ဗတော ဥပက္ကမဿ စ အပါကဋဘာဝတော ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ။ ဒွတ္တိံသကမ္မကာရဏာဒိသမုဋ္ဌာနော အာဗာဓော အပုစ္ဆိတွာဝ ဇာနိတဗ္ဗတော ဥပက္ကမဿ စ ပါကဋဘာဝတော အပ္ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ။ ဌပေတွာ ဒုက္ခဒုက္ခံ သေသဒုက္ခံ သစ္စဝိဘင်္ဂေ အာဂတံ ဇာတိအာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ တဿ တဿ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ပရိယာယဒုက္ခံ။ ဒုက္ခဒုက္ခံ ပန နိပ္ပရိယာယဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ။ တတြာယံ ဇာတိ ယံ တံ ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၄၆ အာဒယော) ဘဂဝတာပိ ဥပမာဝသေန ပကာသိတံ အာပါယိကံ ဒုက္ခံ၊ ယဉ္စ သုဂတိယမ္ပိ မနုဿလောကေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကာဒိဘေဒံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခာ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဇာယေထ ¶ နော စေ နရကေသု သတ္တော၊
တတ္ထဂ္ဂိဒါဟာဒိကမပ္ပသယှံ၊
လဘေထ ဒုက္ခံ န ကုဟိံ ပတိဋ္ဌံ၊
ဣစ္စာဟ ဒုက္ခာတိ မုနီဓ ဇာတိံ။
‘‘ဒုက္ခံ ¶ တိရစ္ဆေသု ကသာပတောဒ-
ဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိဘဝံ အနေကံ၊
ယံ တံ ကထံ တတ္ထ ဘဝေယျ ဇာတိံ၊
ဝိနာ တဟိံ ဇာတိ တတောပိ ဒုက္ခာ။
‘‘ပေတေသု ဒုက္ခံ ပန ခုပ္ပိပါသာ-
ဝါတာတပါဒိပ္ပဘဝံ ဝိစိတ္တံ၊
ယသ္မာ အဇာတဿ န တတ္ထ အတ္ထိ၊
တသ္မာပိ ဒုက္ခံ မုနိ ဇာတိမာဟ။
‘‘တိဗ္ဗန္ဓကာရေ စ အသယှ သီတေ၊
လောကန္တရေ ယံ အသုရေသု ဒုက္ခံ၊
န တံ ဘဝေ တတ္ထ န စဿ ဇာတိ၊
ယတော အယံ ဇာတိ တတောပိ ဒုက္ခာ။
‘‘ယဉ္စာပိ ဂူထနရကေ ဝိယ မာတု ဂဗ္ဘေ၊
သတ္တော ဝသံ စိရမတော ဗဟိ နိက္ခမဉ္စ၊
ပပ္ပောတိ ဒုက္ခမတိဃောရမိဒမ္ပိ နတ္ထိ၊
ဇာတိံ ဝိနာ ဣတိပိ ဇာတိ အယဉှိ ဒုက္ခာ။
‘‘ကိံ ဘာသိတေန ဗဟုနာ နနု ယံ ကုဟိဉ္စိ၊
အတ္ထီဓ ကိဉ္စိဒပိ ဒုက္ခမိဒံ ကဒါစိ၊
နေဝတ္ထိ ဇာတိဝိရဟေန ယတော မဟေသိ၊
ဒုက္ခာတိ သဗ္ဗပဌမံ ဣမမာဟ ဇာတိ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၁၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၁၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၂-၃၃)၊
ဇရာပိ ¶ ဒုက္ခာတိ ဧတ္ထ ပန ဒုဝိဓာ ဇရာ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတော သန္တတိယံ ဧကဘဝပရိယာပန္နက္ခန္ဓပုရာဏဘာဝေါ စ၊ သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ ပနေသာ ဇရာ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော စေဝ ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ ဒုက္ခာ။ ယဉှိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသိထိလဘာဝဣန္ဒြိယဝိကာရဝိရူပတာယောဗ္ဗနဝိနာသဝီရိယာဝိသာဒသတိမတိဝိပ္ပဝါသပရပရိဘဝါဒိအနေကပစ္စယံ ကာယိကစေတသိကံ ဒုက္ခမုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဇရာ တဿ ဝတ္ထု။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘အင်္ဂါနံ သိထိလီဘာဝါ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိကာရတော၊
ယောဗ္ဗနဿ ဝိနာသေန၊ ဗလဿ ဥပဃာတတော။
‘‘ဝိပ္ပဝါသာ ¶ သတာဒီနံ၊ ပုတ္တဒါရေဟိ အတ္တနော၊
အပ္ပသာဒနီယတော စေဝ၊ ဘိယျော ဗာလတ္တပတ္တိယာ။
‘‘ပပ္ပောတိ ဒုက္ခံ ယံ မစ္စော၊ ကာယိကံ မာနသံ တထာ၊
သဗ္ဗမေတံ ဇရာဟေတု၊ ယသ္မာ တသ္မာ ဇရာ ဒုခါ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၂၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၂၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၂-၃၃)၊
ဗျာဓိပိ ဒုက္ခောတိ ဣဒံ ပဒံ ဝိဘင်္ဂေ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသပါဠိယံ န အာဂတံ၊ တေနေဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေပိ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသေ တံ န ဥဒ္ဓဋံ၊ ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနသုတ္တန္တပါဠိယံယေဝ ပန ဥပလဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ တတ္ထေဝိမဿ ဝစနေ အညတ္ထ စ အဝစနေ ကာရဏံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
မရဏမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ ဧတ္ထာပိ ဒုဝိဓံ မရဏံ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဇရာမရဏံ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ဓာတု။ ၇၁)။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေါ စ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘နိစ္စံ မရဏတော ဘယ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၈၁၊ ဇာ။ ၁။၁၁။၈၈)၊ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ဇာတိပစ္စယမရဏံ ဥပက္ကမမရဏံ သရသမရဏံ အာယုက္ခယမရဏံ ပုညက္ခယမရဏန္တိပိ တဿေဝ နာမံ။ တယိဒံ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ပါပဿ ¶ ပါပကမ္မာဒိ-နိမိတ္တမနုပဿတော၊
ဘဒ္ဒဿာပသဟန္တဿ၊ ဝိယောဂံ ပိယဝတ္ထုကံ၊
မီယမာနဿ ယံ ဒုက္ခံ၊ မာနသံ အဝိသေသတော။
‘‘သဗ္ဗေသဉ္စာပိ ယံ သန္ဓိ-ဗန္ဓနစ္ဆေဒနာဒိကံ၊
ဝိတုဇ္ဇမာနမမ္မာနံ၊ ဟောတိ ဒုက္ခံ သရီရဇံ။
‘‘အသယှမပ္ပဋိကာရံ၊ ဒုက္ခဿေတဿိဒံ ယတော၊
မရဏံ ဝတ္ထု တေနေတံ၊ ဒုက္ခမိစ္စေဝ ဘာသိတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၃၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၃၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၂-၃၃)၊
ဣမသ္မိဉ္စ ဌာနေ ‘‘သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာပိ ဒုက္ခာ’’တိ ဝိဘင်္ဂေ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသေ အာဂတံ၊ ဣဓ ပန တံ နတ္ထိ၊ တတ္ထာပိ ကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။
အပ္ပိယေဟိ သမ္ပယောဂေါ ဒုက္ခောတိ ဧတ္ထ အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ နာမ အမနာပေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ သမောဓာနံ။ သောပိ ဒုက္ခဝတ္ထုတော ဒုက္ခော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဒိသွာဝ ¶ အပ္ပိယေ ဒုက္ခံ၊ ပဌမံ ဟောတိ စေတသိ၊
တဒုပက္ကမသမ္ဘူတ-မထ ကာယေ ယတော ဣဓ။
‘‘တတော ဒုက္ခဒွယဿာပိ၊ ဝတ္ထုတော သော မဟေသိနာ၊
ဒုက္ခော ဝုတ္တောတိ ဝိညေယျော၊ အပ္ပိယေဟိ သမာဂမော’’တိ။
ပိယေဟိ ဝိပ္ပယောဂေါ ဒုက္ခောတိ ဧတ္ထ ပန ပိယဝိပ္ပယောဂေါ နာမ မနာပေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ဝိနာဘာဝေါ။ သောပိ သောကဒုက္ခဿ ဝတ္ထုတော ဒုက္ခော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဉာတိဓနာဒိဝိယောဂါ၊
သောကသရသမပ္ပိတာ ဝိတုဇ္ဇန္တိ၊
ဗာလာ ¶ ယတော တတောယံ၊
ဒုက္ခောတိ မတော ပိယဝိပ္ပယောဂေါ’’တိ။
ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဟော ဝတ မယံ န ဇာတိဓမ္မာ အဿာမာ’’တိအာဒီသု အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထူသု ဣစ္ဆာဝ ‘‘ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတိ၊ တမ္ပိ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တာ၊ သာပိ ဒုက္ခဝတ္ထုတော ဒုက္ခာ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘တံ တံ ပတ္ထယမာနာနံ၊ တဿ တဿ အလာဘတော၊
ယံ ဝိဃာတမယံ ဒုက္ခံ၊ သတ္တာနံ ဣဓ ဇာယတိ။
‘‘အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထူနံ၊ ပတ္ထနာ တဿ ကာရဏံ၊
ယသ္မာ တသ္မာ ဇိနော ဒုက္ခံ၊ ဣစ္ဆိတာလာဘမဗြဝီ’’တိ။
သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာတိ ဧတ္ထ ပန ယသ္မာ ဣန္ဓနမိဝ ပါဝကော၊ လက္ခမိဝ ပဟရဏာနိ၊ ဂေါရူပံ ဝိယ ဍံသမကသာဒယော၊ ခေတ္တမိဝ လာယကာ၊ ဂါမံ ဝိယ ဂါမဃာတကာ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဇာတိအာဒယော နာနပ္ပကာရေဟိ ဝိဗာဓေန္တာ တိဏလတာဒီနိ ဝိယ ဘူမိယံ၊ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါနိ ဝိယ ရုက္ခေသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနဉ္စ အာဒိဒုက္ခံ ဇာတိ၊ မဇ္ဈေဒုက္ခံ ဇရာ၊ ပရိယောသာနဒုက္ခံ မရဏံ၊ မနောရထဝိဃာတပ္ပတ္တာနဉ္စ ဣစ္ဆာဝိဃာတဒုက္ခံ ဣစ္ဆိတာလာဘောတိ ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော ဥပပရိက္ခိယမာနာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာဝ ဒုက္ခာတိ ယဒေတံ ဧကမေကံ ဒဿေတွာ ဝုစ္စမာနံ အနေကေဟိပိ ကပ္ပေဟိ န သက္ကာ အနဝသေသတော ဝတ္တုံ၊ တသ္မာ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ ဧကဇလဗိန္ဒုမှိ သကလသမုဒ္ဒဇလရသံ ဝိယ ယေသု ကေသုစိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု သင်္ခိပိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သံခိတ္တေန ¶ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဇာတိပ္ပဘုတိကံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဝုတ္တမိဓ တာဒိနာ၊
အဝုတ္တံ ယဉ္စ တံ သဗ္ဗံ၊ ဝိနာ ဧတေ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ယသ္မာ တသ္မာ ဥပါဒါန-က္ခန္ဓာ သင်္ခေပတော ဣမေ၊
ဒုက္ခာတိ ဝုတ္တာ ဒုက္ခန္တ-ဒေသကေန မဟေသိနာ’’တိ။
ဧဝံ ¶ သရူပတော ဒုက္ခသစ္စံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမုဒယသစ္စံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခသမုဒယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သံ-ဣတိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘သမာဂမော သမေတ’’န္တိအာဒီသု သံယောဂံ ဒီပေတိ၊ ဥ-ဣတိ အယံ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတ’’န္တိအာဒီသု ဥပ္ပတ္တိံ။ အယ-သဒ္ဒေါ ပန ကာရဏံ ဒီပေတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဒုတိယသစ္စံ အဝသေသပစ္စယသမာယောဂေ သတိ ဒုက္ခဿုပ္ပတ္တိကာရဏန္တိ ဒုက္ခဿ သံယောဂေ ဥပ္ပတ္တိကာရဏတ္တာ ‘‘ဒုက္ခသမုဒယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယာယံ တဏှာတိ ယာ အယံ တဏှာ။ ပေါနောဗ္ဘဝိကာတိ ပုနဗ္ဘဝကရဏံ ပုနဗ္ဘဝေါ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ပုနဗ္ဘဝေါ သီလမေတိဿာတိ ပေါနောဗ္ဘဝိကာ။ နန္ဒီရာဂေန သဟဂတာတိ နန္ဒီရာဂသဟဂတာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘နန္ဒနတော ရဇ္ဇနတော စ နန္ဒီရာဂဘာဝံ သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု အပ္ပစ္စက္ခာယ ဝုတ္တိယာ နန္ဒီရာဂသဟဂတာ’’တိ။ တတြတတြာဘိနန္ဒိနီတိ ယတြ ယတြ အတ္တဘာဝေါ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တတြတတြာဘိနန္ဒိနီ။
သေယျထိဒန္တိ နိပါတော၊ တဿ သာ ကတမာတိ စေတိ အယမတ္ထော။ ရူပတဏှာဒိဘေဒေန ဆဗ္ဗိဓာယေဝ တဏှာ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒတော ကာမတဏှာဒိဝသေန တိဝိဓာ ဝုတ္တာ။ ရူပတဏှာယေဝ ဟိ ယဒါ စက္ခုဿ အာပါထမာဂတံ ရူပါရမ္မဏံ ကာမဿာဒဝသေန အဿာဒယမာနာ ပဝတ္တတိ၊ တဒါ ကာမတဏှာ နာမ ဟောတိ။ ယဒါ တဒေဝါရမ္မဏံ ဓုဝံ သဿတန္တိ ပဝတ္တာယ သဿတဒိဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံ ပဝတ္တတိ၊ တဒါ ဘဝတဏှာ နာမ ဟောတိ။ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ဟိ ရာဂေါ ‘‘ဘဝတဏှာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယဒါ ပန တဒေဝါရမ္မဏံ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီတိ ပဝတ္တာယ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံ ပဝတ္တတိ၊ တဒါ ဝိဘဝတဏှာ နာမ ဟောတိ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ဟိ ရာဂေါ ‘‘ဝိဘဝတဏှာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧသ နယော သဒ္ဒတဏှာဒီသုပိ။
ကသ္မာ ¶ ပနေတ္ထ တဏှာဝ သမုဒယသစ္စံ ဝုတ္တာတိ? ဝိသေသဟေတုဘာဝတော။ အဝိဇ္ဇာ ဟိ ဘဝေသု အာဒီနဝံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီ ဒိဋ္ဌိအာဒိဥပါဒါနဉ္စ တတ္ထ တတ္ထ အဘိနိဝိသမာနံ တဏှံ အဘိဝဍ္ဎေတိ၊ ဒေါသာဒယောပိ ကမ္မဿ ကာရဏံ ဟောန္တိ၊ တဏှာ ပန တံတံဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာအာဝါသသတ္တနိကာယကုလဘောဂိဿရိယာဒိဝိစိတ္တတံ အဘိပတ္ထေန္တီ ကမ္မဝိစိတ္တတာယ ဥပနိဿယတံ ကမ္မဿ စ သဟာယဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တီ ဘဝါဒိဝိစိတ္တတံ နိယမေတိ၊ တသ္မာ ဒုက္ခဿ ဝိသေသဟေတုဘာဝတော အညေသုပိ အဝိဇ္ဇာဥပါဒါနကမ္မာဒီသု သုတ္တေ အဘိဓမ္မေ စ အဝသေသကိလေသာကုသလမူလာဒီသု ဝုတ္တေသု ဒုက္ခဟေတူသု ဝိဇ္ဇမာနေသု တဏှာဝ ‘‘သမုဒယသစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ဒုက္ခနိရောဓံ အရိယသစ္စံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခနိရောဓ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ နိ-သဒ္ဒေါ အဘာဝံ၊ ရောဓ-သဒ္ဒေါ စ စာရကံ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ အဘာဝေါ ဧတ္ထ သံသာရစာရကသင်္ခါတဿ ဒုက္ခရောဓဿ သဗ္ဗဂတိသုညတ္တာ၊ သမဓိဂတေ ဝါ တသ္မိံ သံသာရစာရကသင်္ခါတဿ ¶ ဒုက္ခရောဓဿ အဘာဝေါ ဟောတိ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာတိပိ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဒုက္ခဿ ဝါ အနုပ္ပာဒနိရောဓပစ္စယတ္တာ ဒုက္ခနိရောဓံ။ ဒုက္ခနိရောဓံ ဒဿေန္တေန စေတ္ထ ‘‘ယော တဿာယေဝ တဏှာယာ’’တိအာဒိနာ နယေန သမုဒယနိရောဓော ဝုတ္တော၊ သော ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ စေ? သမုဒယနိရောဓေန ဒုက္ခနိရောဓော။ ဗျာဓိနိမိတ္တဝူပသမေန ဗျာဓိဝူပသမော ဝိယ ဟိ ဟေတုနိရောဓေန ဖလနိရောဓော၊ တသ္မာ သမုဒယနိရောဓေနေဝ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ၊ န အညထာ။ တေနာဟ –
‘‘ယထာပိ မူလေ အနုပဒ္ဒဝေ ဒဠှေ၊
ဆိန္နောပိ ရုက္ခော ပုနရေဝ ရူဟတိ၊
ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ၊
နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုန’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၃၈)၊
ဣတိ ယသ္မာ သမုဒယနိရောဓေနေဝ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ဒုက္ခနိရောဓံ ဒဿေန္တော သမုဒယနိရောဓေန ဒေသေသိ။ သီဟသမာနဝုတ္တိနော ဟိ တထာဂတာ။ တေ ဒုက္ခံ နိရောဓေန္တာ ဒုက္ခနိရောဓဉ္စ ဒေသေန္တာ ဟေတုမှိ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ န ဖလေ။ ယထာ ဟိ သီဟော ယေနတ္တနိ သရော ခိတ္တော၊ တတ္ထေဝ အတ္တနော ¶ ဗလံ ဒဿေတိ၊ န သရေ၊ တထာ ဗုဒ္ဓါနံ ကာရဏေ ပဋိပတ္တိ၊ န ဖလေ။ တိတ္ထိယာ ပန သုဝါနဝုတ္တိနော။ တေ ဒုက္ခံ နိရောဓေန္တာ ဒုက္ခနိရောဓဉ္စ ဒေသေန္တာ အတ္တကိလမထာနုယောဂဒေသနာဒီဟိ ဖလေ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ န ဟေတုမှိ။ ယထာ ဟိ သုနခါ ကေနစိ လေဍ္ဍုပ္ပဟာရေ ဒိန္နေ ဘုဿန္တာ လေဍ္ဍုံ ခါဒန္တိ၊ န ပဟာရဒါယကေ ဥဋ္ဌဟန္တိ၊ ဧဝံ အညတိတ္ထိယာ ဒုက္ခံ နိရောဓေတုကာမာ ကာယခေဒမနုယုဇ္ဇန္တိ၊ န ကိလေသနိရောဓနံ၊ ဧဝံ တာဝ ဒုက္ခနိရောဓဿ သမုဒယနိရောဓဝသေန ဒေသနာယ ပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော။ တဿာယေဝ တဏှာယာတိ တဿာ ‘‘ပေါနောဗ္ဘဝိကာ’’တိ ဝတွာ ကာမတဏှာဒိဝသေန ဝိဘတ္တတဏှာယ။ ဝိရာဂေါ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂေါ။ ‘‘ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၂၊ ၅၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိရာဂေန နိရောဓော ဝိရာဂနိရောဓော၊ အနုသယသမုဂ္ဃာတတော အသေသော ဝိရာဂနိရောဓော အသေသဝိရာဂနိရောဓော။ အထ ဝါ ဝိရာဂေါတိ ပဟာနံ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ အနုသယသမုဂ္ဃာတတော အသေသော ဝိရာဂေါ အသေသော နိရောဓောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗာနေဝ ဧတာနိ နိဗ္ဗာနဿ ဝေဝစနာနိ။ ပရမတ္ထတော ဟိ ဒုက္ခနိရောဓော အရိယသစ္စန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန တံ အာဂမ္မ တဏှာ ဝိရဇ္ဇတိ စေဝ နိရုဇ္ဈတိ စ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိရာဂေါ’’တိ စ ‘‘နိရောဓော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ တဒေဝ အာဂမ္မ တဿာ စာဂါဒယော ¶ ဟောန္တိ၊ ကာမဂုဏာလယာဒီသု စေတ္ထ ဧကောပိ အာလယော နတ္ထိ၊ တသ္မာ စာဂေါ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ မုတ္တိ အနာလယောတိ ဝုစ္စတိ။
ဣဒါနိ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါအရိယသစ္စံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယသ္မာ ပနေတံ အရိယသစ္စံ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတိ အာရမ္မဏဝသဧန တဒဘိမုခဘူတတ္တာ၊ ပဋိပဒါ စ ဟောတိ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ၊ တသ္မာ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကော ပန နေသံ ဒုက္ခာဒီနံ သစ္စဋ္ဌောတိ? ယော ပညာစက္ခုနာ ဥပပရိက္ခိယမာနာနံ မာယာဝ ဝိပရီတော၊ မရီစိဝ ဝိသံဝါဒကော၊ တိတ္ထိယာနံ အတ္တာ ဝိယ အနုပလဗ္ဘသဘာဝေါ စ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဗာဓနပ္ပဘဝသန္တိနိယျာနပ္ပကာရေန တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေန အရိယဉာဏဿ ဂေါစရော ဟောတိယေဝ၊ ဧသ အဂ္ဂိလက္ခဏံ ဝိယ လောကပကတိ ဝိယ စ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ သစ္စဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ အဂ္ဂိလက္ခဏံ နာမ ဥဏှတ္တံ။ တဉှိ ကတ္ထစိ ကဋ္ဌာဒိဥပါဒါနဘေဒေ ဝိသံဝါဒကံ ဝိပရီတံ ¶ အဘူတံ ဝါ ကဒါစိပိ န ဟောတိ၊ ‘‘ဇာတိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ၊ အထော မရဏဓမ္မိနော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၅၇) ဧဝံ ဝုတ္တဇာတိအာဒိကာ လောကပကတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧကစ္စာနံ တိရစ္ဆာနာနံ တိရိယံ ဒီဃတာ၊ မနုဿာဒီနံ ဥဒ္ဓံ ဒီဃတာ၊ ဝုဒ္ဓိနိဋ္ဌပ္ပတ္တာနံ ပုန အဝဍ္ဎနန္တိ ဧဝမာဒိကာ စ လောကပကတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
အပိစ –
နာဗာဓကံ ယတော ဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓကံ၊
ဗာဓကတ္တနိယာမေန၊ တတော သစ္စမိဒံ မတံ။
တံ ဝိနာ နာညတော ဒုက္ခံ၊ န ဟောတိ န စ တံ တတော၊
ဒုက္ခဟေတုနိယာမေန၊ ဣတိ သစ္စံ ဝိသတ္တိကာ။
နာညာ နိဗ္ဗာနတော သန္တိ၊ သန္တံ န စ န တံ ယတော၊
သန္တဘာဝနိယာမေန၊ တတော သစ္စမိဒံ မတံ။
မဂ္ဂါ အညံ န နိယျာနံ၊ အနိယျာနော န စာပိ သော၊
တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တာ၊ ဣတိ သော သစ္စသမ္မတော။
ဣတိ ¶ တစ္ဆာဝိပလ္လာသ-ဘူတဘာဝံ စတူသုပိ၊
ဒုက္ခာဒီသွဝိသေသေန၊ သစ္စဋ္ဌံ အာဟု ပဏ္ဍိတာတိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၉)၊
၁၅။ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသူတိ ဣတော ပုဗ္ဗေ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ န အနုဿုတေသု အဿုတပုဗ္ဗေသု စတုသစ္စဓမ္မေသု။ စက္ခုန္တိအာဒီနိ ဉာဏဝေဝစနာနေဝ။ ဉာဏမေဝ ဟေတ္ထ ပစ္စက္ခတော ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခု ဝိယာတိ စက္ခု၊ ဉာဏဋ္ဌေန ဉာဏံ၊ ပကာရတော ဇာနနဋ္ဌေန ပညာ၊ ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ၊ သစ္စပ္ပဋိစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဓမနတော ဩဘာသနဋ္ဌေန အာလောကောတိ ဝုတ္တံ။ တံ ပနေတံ စတူသု သစ္စေသု လောကိယလောကုတ္တရမိဿကံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၁၆။ ယာဝကီဝဉ္စာတိ ယတ္တကံ ကာလံ။ တိပရိဝဋ္ဋန္တိ သစ္စဉာဏကိစ္စဉာဏကတဉာဏသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ပရိဝဋ္ဋာနံ ဝသေန တိပရိဝဋ္ဋံ။ သစ္စဉာဏာဒိဝသေန ဟိ တယော ပရိဝဋ္ဋာ ဧတဿာတိ တိပရိဝဋ္ဋန္တိ ဝုစ္စတိ ဉာဏဒဿနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ၊ ဣဒံ ဒုက္ခသမုဒယ’’န္တိ ဧဝံ စတူသု သစ္စေသု ယထာဘူတဉာဏံ သစ္စဉာဏံ နာမ။ တေသုယေဝ ‘‘ပရိညေယျံ ¶ ပဟာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ ဘာဝေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဇာနနဉာဏံ ကိစ္စဉာဏံ နာမ။ ‘‘ပရိညာတံ ပဟီနံ သစ္ဆိကတံ ဘာဝိတ’’န္တိ ဧဝံ တဿ ကတဘာဝဇာနနဉာဏံ ကတဉာဏံ နာမ။ ဒွါဒသာကာရန္တိ တေသံယေဝ ဧကေကသ္မိံ သစ္စေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ အာကာရာနံ ဝသေန ဒွါဒသာကာရံ။ ဉာဏဒဿနန္တိ ဧတေသံ တိပရိဝဋ္ဋာနံ ဒွါဒသန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ဥပ္ပန္နဉာဏသင်္ခါတံ ဒဿနံ။
အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ ဥတ္တရဝိရဟိတံ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗောဓိံ။ အထ ဝါ ပသတ္ထံ သုန္ဒရဉ္စ ဗောဓိံ။ ဗောဓီတိ စ ဘဂဝတော အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ သာဝကာနံ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အနုတ္တရာ ဗောဓိ ဟောတိ၊ န ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အသဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာ။ တေသဉှိ ကဿစိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အရဟတ္တဖလမေဝ ဒေတိ၊ ကဿစိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ကဿစိ ဆ အဘိညာ၊ ကဿစိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ကဿစိ သာဝကပါရမီဉာဏံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏမေဝ ဒေတိ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ပန သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ အဘိသေကော ဝိယ ရညော သဗ္ဗလောကိဿရိယဘာဝံ။ တသ္မာ အညဿ ကဿစိပိ အနုတ္တရာ ဗောဓိ န ဟောတီတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ပစ္စညာသိန္တိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ အဟံ ပတ္တော ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတောတိ ဧဝံ ပဋိဇာနိံ။ ဉာဏဉ္စ ပန မေ ဒဿနံ ဥဒပါဒီတိ အဓိဂတဂုဏာနံ ယာထာဝတော ဒဿနသမတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ ပန မေ ဥဒပါဒိ။ အကုပ္ပာ မေ ဝိမုတ္တီတိ အယံ မယှံ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ အကုပ္ပာ ပဋိပက္ခေဟိ န ကောပေတဗ္ဗာတိ ဧဝံ ဉာဏံ ဥဒပါဒိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ အကုပ္ပတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ မဂ္ဂသင်္ခါတကာရဏတော စ အာရမ္မဏတော စ။ သာ ဟိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ သမုစ္ဆိန္နကိလေသာနံ ¶ ပုန အနိဝတ္တနတာယ ကာရဏတောပိ အကုပ္ပာ၊ အကုပ္ပဓမ္မံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတာယ အာရမ္မဏတောပိ အကုပ္ပာ အနာကုပ္ပာရမ္မဏာနံ လောကိယသမာပတ္တီနံ တဒဘာဝတော။ အန္တိမာတိ ပစ္ဆိမာ။ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣဒါနိ ပုန အညော ဘဝေါ နာမ နတ္ထီတိ။
ဣမသ္မိဉ္စ ပန ဝေယျာကရဏသ္မိန္တိ ဣမသ္မိံ နိဂ္ဂါထကေ သုတ္တေ။ နိဂ္ဂါထကဉှိ သုတ္တံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနသဟိတံ ‘‘ဝေယျာကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘညမာနေတိ ဘဏိယမာနေ၊ ဒေသိယမာနေတိ အတ္ထော။ ဝိရဇန္တိ အပါယဂမနီယရာဂရဇာဒီနံ ဝိဂမေန ဝိရဇံ။ ဝီတမလန္တိ အနဝသေသဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမလာပဂမေန ဝီတမလံ ¶ ။ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသရဇာဘာဝေန ဝါ ဝိရဇံ၊ ပဉ္စဝိဓဒုဿီလျမလာပဂမေန ဝီတမလံ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဗြဟ္မာယုသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၈၃ အာဒယော) ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂါ ဝုတ္တာ၊ စူဠရာဟုလောဝါဒေ (မ။ နိ။ ၃။၄၁၆ အာဒယော) အာသဝက္ခယော၊ ဣဓ ပန သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော။ စတုသစ္စသင်္ခါတေသု ဓမ္မေသု တေသံ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခူတိ ဓမ္မစက္ခု၊ ဟေဋ္ဌိမေသု ဝါ တီသု မဂ္ဂဓမ္မေသု ဧကံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသင်္ခါတံ စက္ခူတိ ဓမ္မစက္ခု၊ သမထဝိပဿနာဓမ္မနိဗ္ဗတ္တတာယ သီလာဒိတိဝိဓဓမ္မက္ခန္ဓဘူတတာယ ဝါ ဓမ္မမယံ စက္ခူတိပိ ဓမ္မစက္ခု၊ တဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ၊ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ အာဟ။ နနု စ မဂ္ဂဉာဏံ အသင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ၊ န သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏန္တိ? သစ္စမေတံ၊ ယသ္မာ တံ နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စဝသေန သဗ္ဗသင်္ခတံ အသမ္မောဟပ္ပဋိဝေဓဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တထာ ဝုတ္တံ။
၁၇။ ဓမ္မစက္ကေတိ ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စေဝ ဒေသနာဉာဏဉ္စ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ဟိ စတူသု သစ္စေသု ဥပ္ပန္နံ ဒွါဒသာကာရံ ပဋိဝေဓဉာဏမ္ပိ၊ ဣသိပတနေ နိသိန္နဿ ဒွါဒသာကာရာယ သစ္စဒေသနာယ ပဝတ္တကံ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ဓမ္မစက္ကံ နာမ။ ဥဘယမ္ပိ ဟေတံ ဒသဗလဿ ဥရေ ပဝတ္တဉာဏမေဝ။ တဒုဘယံ ဣမာယ ဒေသနာယ ပကာသေန္တေန ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ နာမ။ တံ ပနေတံ ဓမ္မစက္ကံ ယာဝ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရော အဋ္ဌာရသဟိ ဗြဟ္မကောဋီဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာတိ၊ တာဝ ဘဂဝါ ပဝတ္တေတိ နာမ ပဝတ္တနကိစ္စဿ အနိဋ္ဌိတတ္တာ။ ပတိဋ္ဌိတေ ပဝတ္တိတံ နာမ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနန္တရဓာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ၊ ဧတ္တကံ ကာလံ အပ္ပဝတ္တပုဗ္ဗဿ ပဝတ္တိတတ္တာ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘ပဝတ္တိတေ စ ပန ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကေ ဘုမ္မာ ဒေဝါ သဒ္ဒမနုဿာဝေသု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဘုမ္မာတိ ဘူမဋ္ဌကဒေဝတာ။ သဒ္ဒမနုဿာဝေသုန္တိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘‘ဧတံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ အနုဿာဝယိံသု။ ဩဘာသောတိ သဗ္ဗညုတညာဏာနုဘာဝေန ပဝတ္တော စိတ္တပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနော ဩဘာသော။ သော ဟိ တဒါ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ဝိရောစိတ္ထ။ အညာသိ ဝတ ဘော ကောဏ္ဍညောတိ ¶ ဣမဿပိ ဥဒါနဿ ဥဒါဟရဏဃောသော ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝတော ဟိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဿ အာရမ္ဘေ ဝိယ ပရိသမာပနေပိ အတိဝိယ ဥဠာရတမံ ပီတိသောမနဿံ ဥဒပါဒိ။
၁၈။ ဒိဋ္ဌော ¶ အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ဧတ္ထ စ ဒဿနံ နာမ ဉာဏဒဿနတော အညမ္ပိ အတ္ထီတိ တံနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပတ္တဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တိ စ ဉာဏသမ္ပတ္တိတော အညာပိ ဝိဇ္ဇတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဝိဒိတဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနေသာ ဝိဒိတဓမ္မတာ ဧကဒေသတောပိ ဟောတီတိ နိပ္ပဒေသတော ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနဿ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိံယေဝ ဒီပေတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ဧကာဘိသမယဝသေန ပရိညာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တံ နိပ္ပဒေသေန စတုသစ္စဓမ္မံ သမန္တတော ဩဂါဠှံ နာမ ဟောတိ။ သပ္ပဋိဘယကန္တာရသဒိသာ သောဠသဝတ္ထုကာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာ အနေနာတိ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော။ ပဝတ္တိအာဒီသု ‘‘ဧဝံ နုခေါ န နုခေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိကာ ဝိဂတာ သမုစ္ဆိန္နာ ကထံကထာ အဿာတိ ဝိဂတကထံကထော။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ သာရဇ္ဇကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟီနတ္တာ တပ္ပဋိပက္ခေသု စ သီလာဒီသု ဂုဏေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဝိသာရဒဘာဝံ ဝေယျတ္တိယံ ပတ္တော အဓိဂတော။ သွာယံ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တိသုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝေါ ကတ္ထာတိ အာဟ ‘‘သတ္ထုသာသနေ’’တိ။ အတ္တနာ ပစ္စက္ခတော အဓိဂတတ္တာ န ပရံ ပစ္စေတိ၊ ပရဿ သဒ္ဓါယ ဧတ္ထ နပ္ပဝတ္တတိ၊ န တဿ ပရော ပစ္စေတဗ္ဗော အတ္ထီတိ အပရပ္ပစ္စယော။
လဘေယျာဟန္တိ လဘေယျံ အဟံ၊ အာယာစနဝစနမေတံ။ ဧဟီတိ အာယာစိတာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါနံ အနုမတဘာဝပ္ပကာသနဝစနံ၊ တသ္မာ ဧဟိ သမ္ပဋိစ္ဆာဟိ ယထာယာစိတံ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒဝိသေသန္တိ အတ္ထော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ တဿ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါပဋိလာဘနိမိတ္တဝစနပရိယောသာနဒဿနော။ တဒဝသာနော ဟိ တဿ ဘိက္ခုဘာဝေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူတိ ဘဂဝတော ဝစနေန အဘိနိပ္ဖန္နာ သာဝ တဿ အာယသ္မတော ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ အဟောသီ’’တိ။ စရ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတံ ဗြဟ္မစရိယံ သမဓိဂစ္ဆ။ ကိမတ္ထံ? သမ္မာ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာယ။ ဣဓာပိ ‘‘အဝေါစာ’’တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘နဝ ကောဋိသဟဿာနီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၇) ဝုတ္တပ္ပဘေဒါနံ အနေကသဟဿာနံ သံဝရဝိနယာနံ သမာဒိယိတွာ ဝတ္တနေန ဥပရိဘူတာ အဂ္ဂဘူတာ သမ္ပဒါတိ ဥပသမ္ပဒါ။
၁၉။ နီဟာရဘတ္တောတိ နီဟဋဘတ္တော၊ ဂါမတော ဘိက္ခံ နီဟရိတွာ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နဘတ္တောတိ အတ္ထော ¶ ။ ဘဂဝါ ဟိ ဒဟရကုမာရကေ ဝိယ တေ ဘိက္ခူ ¶ ပရိဟရန္တော ပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပိဏ္ဍပါတတ္ထာယပိ ဂါမံ အပဝိသိတွာ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ဝသိ။
ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အနတ္တလက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၂၀။ အာမန္တေသီတိ အာသာဠှီပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော ပဋ္ဌာယ အနုက္ကမေန သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတေ အညာသိကောဏ္ဍညပ္ပမုခေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ ‘‘ဣဒါနိ တေသံ အာသဝက္ခယာယ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိ ပဉ္စမိယာ ပက္ခဿ အာမန္တေသိ။ အနတ္တာတိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အသာမိကဋ္ဌေန သုညတဋ္ဌေန အတ္တပဋိက္ခေပဋ္ဌေနာတိ ဧဝံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ အနတ္တာ။ တတ္ထ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ရူပံ ဌိတိံ မာ ပါပုဏာတု၊ ဌာနပ္ပတ္တံ မာ ဇီရတု၊ ဇရပ္ပတ္တံ မာ ဘိဇ္ဇတု၊ ဥဒယဗ္ဗယေဟိ မာ ကိလမယတူ’’တိ န ဧတ္ထ ကဿစိ ဝသီဘာဝေါ အတ္ထိ၊ သွာယမဿ အဝသဝတ္တနဋ္ဌော။ သာမိဘူတဿ ကဿစိ အဘာဝေါ အသာမိကဋ္ဌော။ နိဝါသီကာရကဝေဒကအဓိဋ္ဌာယကဝိရဟေန တတော သုညတာ သုညတဋ္ဌော။ ပရပရိကပ္ပိတအတ္တသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ အတ္တပဋိက္ခေပဋ္ဌော။ ဣဒါနိ အနတ္တတံယေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္တာ အဘဝိဿာတိ ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီတိ ဧဝံဘူတော အတ္တာ အဘဝိဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ သတိ ရူပဿ အာဗာဓာယ သံဝတ္တနံ အယုဇ္ဇမာနကံ သိယာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ အနတ္တာ၊ တသ္မာ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’’တိ ရူပဿ အနတ္တတာယ ဒုက္ခတာ ဝိဘာဝိတာ ဝိယ ဒိဿတိ၊ တထာပိ ‘‘ယသ္မာ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ အနတ္တာ’’တိ ပါကဋာယ သာဗာဓတာယ ရူပဿ အတ္တသာရာဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော၊ တတော ဧဝ စ ‘‘န စ လဗ္ဘတိ ရူပေ ‘ဧဝံ မေ ရူပံ ဟောတု၊ ဧဝံ မေ ရူပံ မာ အဟောသီ’တိ’’ ရူပေ ကဿစိ အနိဿရတာ တဿ စ အဝသဝတ္တနာကာရော ဒဿိတော။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
၂၁။ တံ ကိံမညထ ဘိက္ခဝေတိ ဣဒံ ကသ္မာ အာရဒ္ဓံ? ဧတ္တကေန ဌာနေန အနတ္တလက္ခဏမေဝ ကထိတံ၊ န အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏာနိ၊ ဣဒါနိ တာနိ ဒဿေတွာ ¶ သမောဓာနေတွာ တီဏိပိ လက္ခဏာနိ ဒဿေတုံ ဣဒမာရဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနိစ္စံ ဘန္တေတိ ဘန္တေ ယသ္မာ ဟုတွာ န ဟောတိ၊ တသ္မာ အနိစ္စံ။ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ အသန္တံ ပစ္စယသမဝါယေန ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုန ဘင်္ဂုပဂမနေန န ဟောတိ၊ တသ္မာ န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ၊ အဒ္ဓုဝန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ဥပ္ပာဒဝယဝန္တတာယ တာဝကာလိကတာယ ဝိပရိဏာမကောဋိယာ နိစ္စပ္ပဋိက္ခေပတောတိ ဣမေဟိပိ ကာရဏေဟိ ¶ အနိစ္စံ။ ဧတ္ထ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန နိရုဇ္ဈနဝသေန စ ပဝတ္တနတော ဥပ္ပာဒဝယဝန္တတာ။ တင်္ခဏိကတာယ တာဝကာလိကတာ။ ဝိပရိဏာမဝန္တတာယ ဝိပရိဏာမကောဋိ။ ရူပဉှိ ဥပ္ပာဒါဒိဝိကာရာပဇ္ဇနေန ဝိပရိဏာမန္တံ ဝိနာသံ ပါပုဏာတိ။ နိစ္စသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ နိစ္စပဋိက္ခေပေါ။ အနိစ္စာ ဟိ ဓမ္မာ၊ တေနေဝ အတ္တနော အနိစ္စဘာဝေန အတ္ထတော နိစ္စတံ ပဋိက္ခိပန္တိ နာမ။
ဒုက္ခံ ဘန္တေတိ ဘန္တေ ပဋိပီဠနာကာရေန ဒုက္ခံ။ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂဝသေန ဟိ ရူပဿ နိရန္တရံ ဗာဓတိ၊ ပဋိပီဠနာကာရေနဿ ဒုက္ခတာ။ အထ ဝါ သန္တာပဋ္ဌေန ဒုက္ခမဋ္ဌေန ဒုက္ခဝတ္ထုကဋ္ဌေန သုခပဋိက္ခေပဋ္ဌေန စာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဒုက္ခံ။ ဧတ္ထ စ သန္တာပေါ နာမ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ။ တတော ဧဝဿ ဒုဿဟတာယ ဒုက္ခမတာ။ တိဿန္နံ ဒုက္ခတာနံ သံသာရဒုက္ခဿ စ အဓိဋ္ဌာနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုကတာ။ သုခသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ သုခပဋိက္ခေပေါ။ ဝိပရိဏာမဓမ္မန္တိ ဇရာယ မရဏေန စ ဝိပရိဏာမသဘာဝံ။ ကလ္လံ နူတိ ယုတ္တံ နု။ တန္တိ ဧဝံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ ရူပံ။ ဧတံ မမာတိ တဏှာဂါဟော မမင်္ကာရဘာဝတော။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနဂါဟော အဟင်္ကာရဘာဝတော။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂါဟော အတ္တဘာဝဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟတော။ တဏှာဂါဟော စေတ္ထ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတဝသေန၊ မာနဂါဟော နဝဝိဓမာနဝသေန၊ ဒိဋ္ဌိဂါဟော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂါဟာနံ ဝသေန ယုတ္တံ နု တံ သမနုပဿိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣတိ ဘဂဝါ အနိစ္စဒုက္ခဝသေန အနတ္တလက္ခဏံယေဝ ဒဿေသိ။ ဘဂဝါ ဟိ ကတ္ထစိ အနိစ္စဝသေန အနတ္တတံ ဒဿေတိ၊ ကတ္ထစိ ဒုက္ခဝသေန၊ ကတ္ထစိ ဥဘယဝသေန။ တထာ ဟိ ‘‘စက္ခု အတ္တာတိ ယော ဝဒေယျ၊ တံ န ဥပပဇ္ဇတိ၊ စက္ခုဿ ဥပ္ပာဒေါပိ ဝယောပိ ပညာယတိ။ ယဿ ခေါ ပန ဥပ္ပာဒေါပိ ဝယောပိ ပညာယတိ၊ ‘အတ္တာ မေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝေတိ စာ’တိ ဣစ္စဿ ဧဝမာဂတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ န ဥပပဇ္ဇတိ။ ‘စက္ခု အတ္တာ’တိ ¶ ယော ဝဒေယျ၊ ဣတိ စက္ခု အနတ္တာ’’တိ ဣမသ္မိဉ္စ ဆဆက္ကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၂) အနိစ္စဝသေန အနတ္တတံ ဒဿေသိ။ ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တာ အဘဝိဿ…ပေ… ဧဝံ မေ ရူပံ မာ အဟောသီ’’တိ ဣမသ္မိံယေဝ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တေ ဒုက္ခဝသေန အနတ္တတံ ဒဿေသိ။ ‘‘ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနိစ္စံ၊ ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ၊ ယဒနတ္တာ၊ တံ ‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေ သော အတ္တာ’တိ ဧဝမေတံ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဣမသ္မိံ အရဟန္တသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၇၆-၇၇) ဥဘယဝသေန အနတ္တတံ ဒဿေသိ။ ကသ္မာ? အနိစ္စံ ဒုက္ခဉ္စ ပါကဋံ၊ အနတ္တာ အပါကဋံ။ ပရိဘောဂဘာဇနာဒီသု ဟိ ဘိန္နေသု ‘‘အဟော အနိစ္စ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘အဟော အနတ္တာ’’တိ ¶ ပန ဝတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ သရီရေ ဂဏ္ဍပိဠကာသု ဝါ ဥဋ္ဌိတာသု ကဏ္ဋကေန ဝါ ဝိဒ္ဓါ ‘‘အဟော ဒုက္ခ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘အဟော အနတ္တာ’’တိ ပန ဝတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဣဒဉှိ အနတ္တလက္ခဏံ နာမ အဝိဘူတံ ဒုဒ္ဒသံ ဒုပ္ပညာပနံ။ တထာ ဟိ သရဘင်္ဂါဒယောပိ သတ္ထာရော နာဒ္ဒသံသု၊ ကုတော ပညာပနာ၊ တေန နံ ဘဂဝါ အနိစ္စဝသေန ဝါ ဒုက္ခဝသေန ဝါ ဥဘယဝသေန ဝါ ဒဿေသိ။ တယိဒံ ဣမသ္မိမ္ပိ တေပရိဝဋ္ဋေ အနိစ္စဒုက္ခဝသေနေဝ ဒဿိတံ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
၂၂။ တသ္မာတိဟာတိ တသ္မာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တိ-ကာရ ဟ-ကာရာ နိပါတာ၊ ယသ္မာ ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနမေတံ။ ယန္တိ ဟိ သာမညေန အနိယမဒဿနံ၊ ကိဉ္စီတိ ပကာရတော ဘေဒံ အာမသိတွာ အနိယမဒဿနံ။ ဥဘယေနပိ အတီတံ ဝါ…ပေ… သန္တိကေ ဝါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ယာဒိသံ ဝါ တာဒိသံ ဝါ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟံ သဗ္ဗံ ဗျာပေတွာ သင်္ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ အနဝသေသပရိယာဒါနမေတံ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ သတိ အညေသုပိ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟေသု ပသင်္ဂံ ဒိသွာ တတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္ထံ အဓိစ္စ ပဝတ္တနတော အတိပ္ပသင်္ဂဿ နိယမနတ္ထံ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဒဒွယေနပိ ရူပဿ အသေသပရိဂ္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ အထဿ အတီတာဒိဝိဘာဂံ အာရဘတိ ‘‘အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိနာ။ တဉှိ ကိဉ္စိ အတီတံ ကိဉ္စိ အနာဂတာဒိဘေဒန္တိ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသုပိ။
တတ္ထ ရူပံ တာဝ အဒ္ဓါသန္တတိသမယခဏဝသေန စတုဓာ အတီတံ နာမ ဟောတိ၊ တထာ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ။ တတ္ထ အဒ္ဓါဝသေန တာဝ ဧကဿ ဧကသ္မိံ ¶ ဘဝေ ပဋိသန္ဓိတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ၊ စုတိတော ဥဒ္ဓမနာဂတံ၊ ဥဘိန္နမန္တရေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ သန္တတိဝသေန သဘာဂေကဥတုသမုဋ္ဌာနဧကာဟာရသမဥဋ္ဌာနဉ္စ ပုဗ္ဗာပရိယဝသေန ဝတ္တမာနမ္ပိ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ ဝိသဘာဂဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတံ။ စိတ္တဇံ ဧကဝီထိဧကဇဝနဧကသမာပတ္တိသမုဋ္ဌာနံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတံ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿ ပါဋိယေက္ကံ သန္တတိဝသေန အတီတာဒိဘေဒေါ နတ္ထိ။ တေသံယေဝ ပန ဥတုအာဟာရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကဝသေန တဿ အတီတာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမယဝသေန ဧကမုဟုတ္တပုဗ္ဗဏှသာယနှရတ္တိဒိဝါဒီသု သမယေသု သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ တံတံသမယဝန္တံ ရူပံ ပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတံ။ ခဏဝသေန ဥပ္ပာဒါဒိက္ခဏတ္တယပရိယာပန္နံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတံ၊ ဣဒမေဝေတ္ထ နိပ္ပရိယာယံ၊ သေသာ ပရိယာယကထာ။
အဇ္ဈတ္တံ ¶ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါတိ စက္ခာဒိပဉ္စဝိဓံ ရူပံ အတ္တဘာဝံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တံ၊ သေသံ တတော ဗာဟိရတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါ။ အပိစ နိယကဇ္ဈတ္တမ္ပိ ဣဓ အဇ္ဈတ္တံ၊ ပရပုဂ္ဂလိကမ္ပိ စ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါတိ စက္ခာဒီနိ နဝ၊ အာပေါဓာတုဝဇ္ဇာ တိဿော ဓာတုယော စာတိ ဒွါဒသဝိဓံ ရူပံ ဃဋ္ဋနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတော ဩဠာရိကံ၊ သေသံ တတော ဝိပရီတတ္တာ သုခုမံ။ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဟီနပဏီတဘာဝေါ ပရိယာယတော နိပ္ပရိယာယတော စ။ တတ္ထ အကနိဋ္ဌာနံ ရူပတော သုဒဿီနံ ရူပံ ဟီနံ၊ တဒေဝ သုဒဿာနံ ရူပတော ပဏီတံ။ ဧဝံ ယာဝ နရကသတ္တာနံ ရူပံ၊ တာဝ ပရိယာယတော ဟီနပဏီတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ယံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အကုသလဝိပါကဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဟီနံ အနိဋ္ဌဘာဝတော။ ယံ ပန အာရမ္မဏံ ကတွာ ကုသလဝိပါကဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ပဏီတံ ဣဋ္ဌဘာဝတော။ ယထာ ဟိ အကုသလဝိပါကော သယံ အနိဋ္ဌော အနိဋ္ဌေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ဣဋ္ဌေ၊ ဧဝံ ကုသလဝိပါကောပိ သယံ ဣဋ္ဌော ဣဋ္ဌေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အနိဋ္ဌေ။ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါတိ ယံ သုခုမံ၊ တဒေဝ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈသဘာဝတ္တာ ဒူရေ၊ ဣတရံ သုပ္ပဋိဝိဇ္ဈသဘာဝတ္တာ သန္တိကေ။ အပိစေတ္ထ ဩကာသတောပိ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ သဗ္ဗန္တိ တံ အတီတာဒီဟိ ပဒေဟိ ဝိသုံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ သဗ္ဗံ ရူပံ။ သမ္မပ္ပညာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ သဟဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယာ ¶ ကာစိ ဝေဒနာတိအာဒီသု ပန သန္တတိဝသေန စ ခဏဝသေန စ ဝေဒနာယ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၉၇ အာဒယော) သန္တတိဝသေန ဧကဝီထိဧကဇဝနဧကသမာပတ္တိပရိယာပန္နာ ဧကဝိဓဝိသယသမာယောဂပ္ပဝတ္တာ စ ဒိဝသမ္ပိ ဗုဒ္ဓရူပံ ပဿန္တဿ ဓမ္မံ သုဏန္တဿ ပဝတ္တသဒ္ဓါဒိသဟိတဝေဒနာ ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ ခဏဝသေန ခဏတ္တယပရိယာပန္နာ ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒေါ နိယကဇ္ဈတ္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩဠာရိကသုခုမဘေဒေါ ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ၊ ကုသလာဗျာကတာ ဝေဒနာ သုခုမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၁) ဝုတ္တေန ဇာတိသဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇာတိဝသေန တာဝ အကုသလဝေဒနာ သာဝဇ္ဇကိရိယဟေတုတော ကိလေသသန္တာပသဘာဝတော စ အဝူပသန္တဝုတ္တီတိ ကုသလဝေဒနာယ ဩဠာရိကာ၊ သဗျာပါရတော သဥဿာဟတော သဝိပါကတော ကိလေသသန္တာပသဘာဝတော သာဝဇ္ဇတော စ ဝိပါကာဗျာကတာယ ဩဠာရိကာ၊ သဝိပါကတော ကိလေသသန္တာပသဘာဝတော သဗျာပဇ္ဇတော သာဝဇ္ဇတော စ ကိရိယာဗျာကတာယ ဩဠာရိကာ၊ ကုသလာဗျာကတာ ပန ဝုတ္တဝိပရိယာယတော အကုသလာယ သုခုမာ။ ဒွေပိ ကုသလာကုသလဝေဒနာ သဗျာပါရတော သဥဿာဟတော သဝိပါကတော စ ယထာယောဂံ ဒုဝိဓာယပိ အဗျာကတာယ ဩဠာရိကာ၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဒုဝိဓာပိ အဗျာကတာ တာဟိ သုခုမာ။ ဧဝံ တာဝ ဇာတိဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သဘာဝဝသေန ¶ ပန ဒုက္ခဝေဒနာ နိရဿာဒတော သဝိပ္ဖာရတော ဥဗ္ဗေဇနီယတော အဘိဘဝနတော စ ဣတရာဟိ ဒွီဟိ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ ပန ဒွေ သာတတော သန္တတော ပဏီတတော မနာပတော မဇ္ဈတ္တတော စ ယထာယောဂံ ဒုက္ခာယ သုခုမာ။ ဥဘော ပန သုခဒုက္ခာ သဝိပ္ဖာရတော ခေါဘကရဏတော ပါကဋတော စ အဒုက္ခမသုခါယ ဩဠာရိကာ၊ သာ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန တဒုဘယတော သုခုမာ။ ဧဝံ သဘာဝဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုဂ္ဂလဝသေန ပန အသမာပန္နဿ ဝေဒနာ နာနာရမ္မဏဝိက္ခိတ္တဘာဝတော သမာပန္နဿ ဝေဒနာယ ဩဠာရိကာ၊ ဝိပရိယာယေန ဣတရာ သုခုမာ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ပန သာသဝါ ဝေဒနာ လောကိယာ။ သာ အာသဝုပ္ပတ္တိဟေတုတော ¶ ဩဃနိယတော ယောဂနိယတော ဂန္ထနိယတော နီဝရဏိယတော ဥပါဒါနိယတော သံကိလေသိကတော ပုထုဇ္ဇနသာဓာရဏတော စ အနာသဝါယ ဩဠာရိကာ၊ သာ ဝိပရိယာယေန သာသဝါယ သုခုမာ။ ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတ္ထ ဇာတိအာဒိဝသေန သမ္ဘေဒေါ ပရိဟရိတဗ္ဗော။ အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဝေဒနာ ဇာတိဝသေန အဗျာကတတ္တာ သုခုမာပိ သမာနာ သဘာဝါဒိဝသေန ဩဠာရိကာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အဗျာကတာ ဝေဒနာ သုခုမာ၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ။ အသမာပန္နဿ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ၊ သာသဝါ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၁)။ ယထာ စ ဒုက္ခဝေဒနာ၊ ဧဝံ သုခါဒယောပိ ဇာတိဝသေန ဩဠာရိကာ၊ သဘာဝါဒိဝသေန သုခုမာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဇာတိအာဒိဝသေန သမ္ဘေဒေါ န ဟောတိ၊ တထာ ဝေဒနာနံ ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေယျထိဒံ – အဗျာကတာ ဇာတိဝသေန ကုသလာကုသလာဟိ သုခုမာ။ န တတ္ထ ‘‘ကတမာ အဗျာကတာ၊ ကိံ ဒုက္ခာ၊ ကိံ သုခါ၊ ကိံ သမာပန္နဿ၊ ကိံ အသမာပန္နဿ၊ ကိံ သာသဝါ၊ ကိံ အနာသဝါ’’တိ ဧဝံ သဘာဝါဒိဘေဒေါ ပရာမသိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
အပိစ ‘‘တံ တံ ဝါ ပန ဝေဒနံ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ သုခုမာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော အကုသလာဒီသုပိ လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတဝေဒနာ အဂ္ဂိ ဝိယ အတ္တနော နိဿယဒဟနတော ဩဠာရိကာ၊ လောဘသဟဂတာ သုခုမာ။ ဒေါသသဟဂတာပိ နိယတာ ဩဠာရိကာ၊ အနိယတာ သုခုမာ။ နိယတာပိ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ သုခုမာ။ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာသုပိ အသင်္ခါရိကာ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ သုခုမာ။ လောဘသဟဂတာ ပန ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ သုခုမာ။ သာပိ နိယတာ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာ အသင်္ခါရိကာ ဩဠာရိကာ၊ ဣတရာ သုခုမာ၊ အဝိသေသေန အကုသလာ ဗဟုဝိပါကာ ဩဠာရိကာ၊ အပ္ပဝိပါကာ သုခုမာ။ ကုသလာ ပန အပ္ပဝိပါကာ ဩဠာရိကာ၊ ဗဟုဝိပါကာ သုခုမာ။
အပိစ ¶ ကာမာဝစရကုသလာ ဩဠာရိကာ၊ ရူပါဝစရာ သုခုမာ၊ တတော အရူပါဝစရာ၊ တတော လောကုတ္တရာ။ ကာမာဝစရာ စ ဒါနမယာ ဩဠာရိကာ၊ သီလမယာ သုခုမာ၊ တတော ဘာဝနာမယာ။ ဘာဝနာမယာပိ ဒုဟေတုကာ ဩဠာရိကာ ¶ ၊ တိဟေတုကာ သုခုမာ။ တိဟေတုကာပိ သသင်္ခါရိကာ ဩဠာရိကာ၊ အသင်္ခါရိကာ သုခုမာ။ ရူပါဝစရာ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဩဠာရိကာ…ပေ… ပဉ္စမဇ္ဈာနိကာ သုခုမာဝ။ အရူပါဝစရာ အာကာသာနဉ္စာယတနသမ္ပယုတ္တာ ဩဠာရိကာ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမ္ပယုတ္တာ သုခုမာဝ။ လောကုတ္တရာ စ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဩဠာရိကာ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သုခုမာဝ။ ဧသ နယော တံတံဘူမိဝိပါကကိရိယဝေဒနာသု ဒုက္ခာဒိအသမာပန္နာဒိသာသဝါဒိဝသေန ဝုတ္တဝေဒနာသု စ။
ဩကာသဝသေန စာပိ နိရယေ ဒုက္ခာ ဩဠာရိကာ၊ တိရစ္ဆာနယောနိယံ သုခုမာ…ပေ… ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ သုခုမာဝ။ ယထာ စ ဒုက္ခာ၊ ဧဝံ သုခါပိ သဗ္ဗတ္ထ ယထာနုရူပံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဝတ္ထုဝသေန စာပိ ဟီနဝတ္ထုကာ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ၊ ပဏီတဝတ္ထုကာ သုခုမာ။ ဟီနပ္ပဏီတဘေဒေ ယာ ဩဠာရိကာ၊ သာ ဟီနာ။ ယာ စ သုခုမာ၊ သာ ပဏီတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒူရပဒံ ပန အကုသလာ ဝေဒနာ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဝေဒနာဟိ ဒူရေ၊ သန္တိကပဒံ အကုသလာ ဝေဒနာ အကုသလာယ ဝေဒနာယ သန္တိကေတိအာဒိနာ နယေန ဝိဘတ္တံ။ တသ္မာ အကုသလာ ဝေဒနာ ဝိသဘာဂတော အသံသဋ္ဌတော အသရိက္ခတော စ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဒူရေ၊ တထာ ကုသလာဗျာကတာ အကုသလာယ။ ဧသ နယော သဗ္ဗဝါရေသု။ အကုသလာ ပန ဝေဒနာ သဘာဂတော စ သံသဋ္ဌတော စ သရိက္ခတော စ အကုသလာယ သန္တိကေတိ။ တံတံဝေဒနာသမ္ပယုတ္တာနံ ပန သညာဒီနမ္ပိ ဧဝမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၂၃။ သုတဝါတိ အာဂမာဓိဂမသင်္ခါတေန ဗာဟုသစ္စေန သမန္နာဂတတ္တာ သုတဝါ။ နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ ဥက္ကဏ္ဌတိ။ ဧတ္ထ စ နိဗ္ဗိဒါတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာ အဓိပ္ပေတာ။ နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ဝိရာဂဝသေန စတ္တာရော မဂ္ဂါ ကထိတာ။ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိရာဂေန မဂ္ဂေနေဝ ဟေတုဘူတေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုစ္စတိ။ ဣမိနာ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ကထိတာနိ။ ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ ဟောတီတိ ဣမိနာ ပန ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ကထိတံ။ ခီဏာ ဇာတီတိအာဒီဟိ တဿ ဘူမိ။ တေန ဟိ ဉာဏေန အရိယသာဝကော ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီနိ ပဇာနာတိ။ ကတမာ ပနဿ ဇာတိ ခီဏာ၊ ကထဉ္စ နံ ပဇာနာတီတိ? န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ၊ န အနာဂတာ အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော၊ န ပစ္စုပ္ပန္နာ။ ယာ ပန မဂ္ဂဿ အဘာဝိတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒါ ဇာတိ၊ သာ မဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ အနုပ္ပာဒဓမ္မတံ ¶ အာပဇ္ဇနေန ခီဏာ၊ တံ သော မဂ္ဂဘာဝနာယ ပဟီနကိလေသေ ¶ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကိလေသာဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကမ္မံ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ဟောတီတိ ဇာနန္တော ပဇာနာတိ။
ဝုသိတန္တိ ဝုတ္ထံ ပရိဝုတ္ထံ၊ ကတံ စရိတံ နိဋ္ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန ဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တ သေက္ခာ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ဝသန္တိ နာမ၊ ခီဏာသဝေါ ဝုတ္ထဝါသော၊ တသ္မာ အရိယသာဝကော အတ္တနော ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ပဇာနာတိ။ ကတံ ကရဏီယန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဝသေန သောဠသဝိဓမ္ပိ ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာဒယော ဟိ တံ ကိစ္စံ ကရောန္တိ၊ ခီဏာသဝေါ ကတကရဏီယော။ တသ္မာ အရိယသာဝကော အတ္တနော ကရဏီယံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ ပဇာနာတိ။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣဒါနိ ပုန ဣတ္ထဘာဝါယ ဧဝံသောဠသကိစ္စဘာဝါယ၊ ကိလေသက္ခယာယ ဝါ မဂ္ဂဘာဝနာကိစ္စံ မေ နတ္ထီတိ ပဇာနာတိ။ အထ ဝါ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣတ္ထဘာဝါ ဣမသ္မာ ဧဝံပကာရာ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓသန္တာနာ အပရံ ခန္ဓသန္တာနံ မယှံ နတ္ထိ၊ ဣမေ ပန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ ဝိယ။ တေ စရိမကဝိညာဏနိရောဓေန အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ နိဗ္ဗာယိဿန္တီတိ ပဇာနာတိ။
၂၄။ အတ္တမနာ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒုန္တိ တေ ဘိက္ခူ သကမနာ တုဋ္ဌမနာ၊ ပီတိသောမနဿေဟိ ဝါ သမတ္တမနာ ဟုတွာ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ ကဏ္ဏသုခေန ပဏ္ဍိတဇနဟဒယာနံ အမတာဘိသေကသဒိသေန ဗြဟ္မဿရေန ဘာသတော ဘဂဝတော ဝစနံ သုကထိတံ သုလပိတံ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝါ၊ ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိ မတ္ထကေန သမ္ပဋိစ္ဆန္တာ အနုမောဒိံသု စေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု စာတိ အတ္ထော။ အယဉှိ အဘိနန္ဒ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဘိနန္ဒတိ အဘိဝဒတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၁၁၄၊ ၁၁၈) တဏှာယပိ အာဂတော။ ‘‘အန္နမေဝါဘိနန္ဒန္တိ၊ ဥဘယေ ဒေဝမာနုသာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၄၃) ဥပဂမနေပိ။
‘‘စိရပ္ပဝါသိံ ပုရိသံ၊ ဒူရတော သောတ္ထိမာဂတံ၊
ဉာတိမိတ္တာ သုဟဇ္ဇာ စ၊ အဘိနန္ဒန္တိ အာဂတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၁၉၊ ဝိ။ ဝ။ ၈၆၁) –
အာဒီသု ¶ သမ္ပဋိစ္ဆနေပိ။ ‘‘အဘိနန္ဒိတွာ အနုမောဒိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅) အနုမောဒနေပိ။ သွာယမိဓ အနုမောဒနသမ္ပဋိစ္ဆနေသု ယုဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနုမောဒိံသု စေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု ¶ စာ’’တိ။ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသူတိ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဇ္ဈမာနေဟိ အာသဝေဟိ အနုပါဒါယ အဂ္ဂဟေတွာ ကဉ္စိ ဓမ္မံ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ အနာဒိယိတွာဝ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသု။ ဆ အရဟန္တောတိ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ဆ ဇနာ အရဟန္တော။ အညေသံ ပန ဒေဝဗြဟ္မာနမ္ပိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိသမ္ဘဝတော ဣဒံ မနုဿအရဟန္တေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဆ မနုဿာ အရဟန္တော ဟောန္တီ’’တိ။
အနတ္တလက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စဝဂ္ဂိယကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ယသဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာကထာဝဏ္ဏနာ
၂၅။ ဣဒါနိ ယသဿ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတြာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – ဟေမန္တိကောတိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၃၉) ယတ္ထ သုခံ ဟောတိ ဟေမန္တကာလေ ဝသိတုံ၊ အယံ ဟေမန္တိကော။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝစနတ္ထော – ဟေမန္တေ ဝါသော ဟေမန္တံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ဟေမန္တံ အရဟတီတိ ဟေမန္တိကော။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ဝဿိကော ပါသာဒေါ နာတိဥစ္စော ဟောတိ နာတိနီစော၊ ဒွါရဝါတပါနာနိပိဿ နာတိဗဟူနိ နာတိတနူနိ၊ ဘူမတ္ထရဏပစ္စတ္ထရဏခဇ္ဇဘောဇ္ဇာနိပေတ္ထ မိဿကာနေဝ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဟေမန္တိကေ ထမ္ဘာပိ ဘိတ္တိယောပိ နီစာ ဟောန္တိ၊ ဒွါရဝါတပါနာနိ တနုကာနိ သုခုမဆိဒ္ဒါနိ၊ ဥဏှပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဘိတ္တိနိယျူဟာနိ ဟရိယန္တိ၊ ဘူမတ္ထရဏပစ္စတ္ထရဏနိဝါသနပါရုပနာနိ ပနေတ္ထ ဥဏှဝိကိရိယာနိ ကမ္ဗလာဒီနိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇံ သိနိဒ္ဓံ ကဋုကသန္နိဿိတဉ္စ။ ဂိမှိကေ ထမ္ဘာပိ ဘိတ္တိယောပိ ဥစ္စာ ဟောန္တိ၊ ဒွါရဝါတပါနာနိ ပနေတ္ထ ဗဟူနိ ဝိပုလဇာတာနိ ဟောန္တိ၊ ဘူမတ္ထရဏာနိ သီတဝိကိရိယာနိ ဒုကူလမယာနိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာနိ မဓုရရသသီတဝိကိရိယာနိ၊ ဝါတပါနသမီပေသု စေတ္ထ နဝါ စာဋိယော ဌပေတွာ ဥဒကဿ ပူရေတွာ နီလုပ္ပလာဒီဟိ သဉ္ဆာဒေန္တိ၊ တေသု တေသု ပဒေသေသု ဥဒကယန္တာနိ ကရောန္တိ၊ ယေဟိ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဝိယ ဥဒကဓာရာ နိက္ခမန္တိ။
နိပ္ပုရိသေဟီတိ ¶ ပုရိသဝိရဟိတေဟိ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ တူရိယာနေဝ နိပ္ပုရိသာနိ၊ သဗ္ဗဋ္ဌာနာနိပိ နိပ္ပုရိသာနေဝ။ ဒေါဝါရိကာပိ ဣတ္ထိယောဝ၊ နဟာပနာဒိပရိကမ္မကရာပိ ဣတ္ထိယောဝ။ ပိတာ ကိရ ‘‘တထာရူပံ ဣဿရိယသုခသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနဿ ပုရိသံ ဒိသွာ ပရိသင်္ကာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သာ မေ ပုတ္တဿ မာ အဟောသီ’’တိ သဗ္ဗကိစ္စေသု ဣတ္ထိယောဝ ဌပါပေသိ။ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟီတိ ¶ ရူပသဒ္ဒါဒီဟိ ပဉ္စဟိ ကာမကောဋ္ဌာသေဟိ။ သမပ္ပိတဿာတိ သမ္မာ အပ္ပိတဿ၊ ဥပေတဿာတိ အတ္ထော။ သမင်္ဂီဘူတဿာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပရိစာရယမာနဿာတိ ပရိတော စာရယမာနဿ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာမဂုဏေ ဣန္ဒြိယာနိ စာရယမာနဿာတိ အတ္ထော။ အာဠမ္ဗရန္တိ ပဏဝံ။ ဝိကေသိကန္တိ မုတ္တကေသံ၊ ဝိပ္ပကိဏ္ဏကေသန္တိ အတ္ထော။ ဝိက္ခေဠိကန္တိ ဝိဿန္ဒမာနလာလံ။ ဝိပ္ပလပန္တိယောတိ ဝိရုဒ္ဓံ ပလပန္တိယော ဝါ ရုဒန္တိယော ဝါ။ သုသာနံ မညေတိ အာမကသုသာနံ ဝိယ အဒ္ဒသ သကံ ပရိဇနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ သံဝေဂဝသေန ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ၊ သံဝေဂဝသပ္ပဝတ္တံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသီတိ အတ္ထော။
၂၆။ ဣဒံ ခေါ ယသာတိ ဘဂဝါ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယာဟ။ တဉှိ တဏှာဒီဟိ ကိလေသေဟိ အနုပဒ္ဒုတံ အနုပဿဋ္ဌဉ္စ။ အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၇၅၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၉) ဒါနာနန္တရံ သီလံ၊ သီလာနန္တရံ သဂ္ဂံ၊ သဂ္ဂါနန္တရံ မဂ္ဂန္တိ ဧဝမနုပဋိပါဋိကထံ။ တတ္ထ ဒါနကထာ နာမ ‘‘ဣဒံ ဒါနံ နာမ သုခါနံ နိဒါနံ၊ သမ္ပတ္တီနံ မူလံ၊ ဘောဂါနံ ပတိဋ္ဌာ၊ ဝိသမဂတဿ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ၊ ဣဓလောကပရလောကေသု ဒါနသဒိသော အဝဿယော ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏံ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ နတ္ထိ။ ဣဒဉှိ အဝဿယဋ္ဌေန ရတနမယသီဟာသနသဒိသံ၊ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန မဟာပထဝီသဒိသံ၊ အာရမ္မဏဋ္ဌေန အာလမ္ဗနရဇ္ဇုသဒိသံ၊ ဣဒဉှိ ဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေန နာဝါ၊ သမဿာသနဋ္ဌေန သင်္ဂါမသူရော၊ ဘယပရိတ္တာဏဋ္ဌေန သုသင်္ခတနဂရံ၊ မစ္ဆေရမလာဒီဟိ အနုပလိတ္တဋ္ဌေန ပဒုမံ၊ တေသံ နိဒဟနဋ္ဌေန အဂ္ဂိ၊ ဒုရာသဒဋ္ဌေန အာသီဝိသော၊ အသန္တာသနဋ္ဌေန သီဟော၊ ဗလဝန္တဋ္ဌေန ဟတ္ထီ၊ အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေန သေတဥသဘော၊ ခေမန္တဘူမိသမ္ပာပနဋ္ဌေန ဝလာဟကော အဿရာဇာ။ ဒါနံ နာမေတံ မယာ ဂတမဂ္ဂေါ၊ မယှေဝေသော ဝံသော၊ မယာ ဒသ ပါရမိယော ပူရေန္တေန ဝေလာမမဟာယညာ မဟာဂေါဝိန္ဒမဟာယညာ မဟာသုဒဿနမဟာယညာ ဝေဿန္တရမဟာယညာတိ အနေကေ မဟာယညာ ပဝတ္တိတာ၊ သသဘူတေန ဇလိတေ ¶ အဂ္ဂိက္ခန္ဓေ အတ္တာနံ နိယျာတေန္တေန သမ္ပတ္တယာစကာနံ စိတ္တံ ဂဟိတံ။ ဒါနဉှိ လောကေ သက္ကသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ၊ မာရသမ္ပတ္တိံ ဗြဟ္မသမ္ပတ္တိံ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိံ သာဝကပါရမိဉာဏံ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ အဘိသမ္ဗောဓိဉာဏံ ဒေတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ဒါနဂုဏပ္ပဋိသံယုတ္တကထာ။
ယသ္မာ ပန ဒါနံ ဒဒန္တော သီလံ သမာဒါတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တဒနန္တရံ သီလကထံ ကထေသိ။ ဒါနဉှိ နာမ ဒက္ခိဏေယျေသု ဟိတဇ္ဈာသယေန ပူဇနဇ္ဈာသယေန ဝါ အတ္တနော သန္တကဿ ပရေသံ ပရိစ္စဇနံ၊ တသ္မာ ဒါယကော သတ္တေသု ဧကန္တဟိတဇ္ဈာသယော ပုရိသပုဂ္ဂလော၊ ပရေသံ ဝါ သန္တကံ ဟရတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။ တသ္မာ ဒါနံ ဒဒန္တော သီလံ သမာဒါတုံ သက္ကောတီတိ ဒါနာနန္တရံ သီလံ ဝုတ္တံ။ အပိစ ဒါနကထာ တာဝ ပစုရဇနေသုပိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ သုကရတ္တာ သီလေ ပတိဋ္ဌာနဿ ¶ ဥပါယဘာဝတော စ အာဒိတော ကထိတာ။ ပရိစ္စာဂသီလော ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထူသု နိဿင်္ဂဘာဝတော သုခေနေဝ သီလာနိ သမာဒိယတိ၊ တတ္ထ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ သီလေန ဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကဝိသုဒ္ဓိတော ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော ကိရိယဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော ဘောဂယသသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနကထာနန္တရံ သီလကထာ ကထိတာ။
သီလကထာ နာမ ‘‘သီလံ နာမေတံ အဝဿယော ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏံ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ။ သီလံ နာမေတံ မမ ဝံသော၊ အဟံ သင်္ခပါလနာဂရာဇကာလေ ဘူရိဒတ္တနာဂရာဇကာလေ စမ္ပေယျနာဂရာဇကာလေ သီလဝရာဇကာလေ မာတုပေါသကဟတ္ထိရာဇကာလေ ဆဒ္ဒန္တဟတ္ထိရာဇကာလေတိ အနန္တေသု အတ္တဘာဝေသု သီလံ ပရိပူရေသိံ။ ဣဓလောကပရလောကသမ္ပတ္တီနဉှိ သီလသဒိသော အဝဿယော သီလသဒိသာ ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏံ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ နတ္ထိ၊ သီလာလင်္ကာရသဒိသော အလင်္ကာရော နတ္ထိ၊ သီလပုပ္ဖသဒိသံ ပုပ္ဖံ နတ္ထိ၊ သီလဂန္ဓသဒိသော ဂန္ဓော နတ္ထိ။ သီလာလင်္ကာရေန ဟိ အလင်္ကတံ သီလကုသုမပိဠန္ဓနံ သီလဂန္ဓာနုလိတ္တံ သဒေဝကောပိ လောကော ဩလောကေန္တော တိတ္တိံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧဝမာဒိသီလဂုဏပ္ပဋိသံယုတ္တကထာ။
ဣဒံ ပန သီလံ နိဿာယ အယံ သဂ္ဂေါ လဗ္ဘတီတိ ဒဿနတ္ထံ သီလာနန္တရံ သဂ္ဂကထံ ကထေသိ။ သဂ္ဂကထာ နာမ ‘‘အယံ သဂ္ဂေါ နာမ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ ¶ ၊ နိစ္စမေတ္ထ ကီဠာ၊ နိစ္စံ သမ္ပတ္တိယော လဗ္ဘန္တိ၊ စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝါ နဝုတိဝဿသတသဟဿာနိ ဒိဗ္ဗသုခံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘန္တိ၊ တာဝတိံသာ တိဿော စ ဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနီ’’တိ ဧဝမာဒိသဂ္ဂဂုဏပဋိသံယုတ္တကထာ။ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ ကထယန္တာနဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ မုခံ နပ္ပဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အနေကပရိယာယေန ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဂ္ဂကထံ ကထေယျ’’န္တိအာဒိ။
ဧဝံ သဂ္ဂကထာယ ပလောဘေတွာ ပုန ဟတ္ထိံ အလင်္ကရိတွာ တဿ သောဏ္ဍံ ဆိန္ဒန္တော ဝိယ အယမ္ပိ သဂ္ဂေါ အနိစ္စော အဒ္ဓုဝေါ၊ န ဧတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါ ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ၊ အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၇၇၊ ပါစိ။ ၄၁၇) နယေန ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ ကထေသိ။ တတ္ထ အာဒီနဝေါတိ ဒေါသော၊ အနိစ္စတာဒိနာ အပ္ပဿာဒတာဒိနာ စ ဒူသိတဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အာဒီနံ ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ အာဒီနဝေါ၊ ပရမကပဏတာ။ တထာ စ ကာမာ ယထာဘူတံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ။ ဩကာရောတိ လာမကဘာဝေါ နိဟီနဘာဝေါ အသေဋ္ဌေဟိ သေဝိတဗ္ဗတာ သေဋ္ဌေဟိ န သေဝိတဗ္ဗတာ စ။ သံကိလေသောတိ တေဟိ သတ္တာနံ သံကိလိဿနံ၊ ဝိဗာဓေတဗ္ဗတာ ဥပတာပေတဗ္ဗတာတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ¶ ကာမာဒီနဝေန တဇ္ဇေတွာ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသိ။ ယတ္တကာ စ ကာမေသု အာဒီနဝါ၊ ပဋိပက္ခတော တတ္တကာဝ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသာ။ အပိစ ‘‘နေက္ခမ္မံ နာမေတံ အသမ္ဗာဓံ အသံကိလိဋ္ဌံ၊ နိက္ခန္တံ ကာမေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ကာမသညာယ၊ နိက္ခန္တံ ကာမဝိတက္ကေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ကာမပရိဠာဟေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ဗျာပါရတော’’တိအာဒိနာ နယေန နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဈာနာဒီသု စ ဂုဏေ ဝိဘာဝေသိ ဝဏ္ဏေသိ။ ဧတ္ထ စ သဂ္ဂံ ကထေတွာ သွာယံ သဂ္ဂေါ ရာဂါဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော၊ သဗ္ဗထာပိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂေါတိ ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂါနန္တရံ မဂ္ဂေါ ကထေတဗ္ဗော။ မဂ္ဂဉ္စ ကထေန္တေန တဒဓိဂမုပါယသန္ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂပရိယာပန္နာပိ ပဂေဝ ဣတရေ သဗ္ဗေပိ ကာမာ နာမ ဗဟွာဒီနဝါ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ကာမာနံ အာဒီနဝေါ၊ ဟီနာ ဂမ္မာ ပေါထုဇ္ဇနိကာ အနရိယာ အနတ္ထသဉှိတာတိ တေသံ ဩကာရော လာမကဘာဝေါ၊ သဗ္ဗေပိ ဘဝါ ကိလေသာနံ ဝတ္ထုဘူတာတိ တတ္ထ သံကိလေသော၊ သဗ္ဗသံကိလေသဝိပ္ပမုတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော ¶ စ ကထေတဗ္ဗောတိ ကာမေသု အာဒီနဝေါ ဩကာရော သံကိလေသော နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသော ပကာသိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကလ္လစိတ္တန္တိ ကမ္မနိယစိတ္တံ၊ ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတဒေသနာယ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ စိတ္တဒေါသာနံ ဝိဂတတ္တာ ဥပရိဒေသနာယ ဘာဇနဘာဝူပဂမနေန ကမ္မက္ခမစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ အဿဒ္ဓိယာဒယော ဝါ ယသ္မာ စိတ္တဿ ရောဂဘူတာ တဒါ တဿ ဝိဂတာ၊ တသ္မာ ကလ္လစိတ္တံ အရောဂစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိမာနာဒိကိလေသဝိဂမေန မုဒုစိတ္တံ၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဝိဂမေန ဝိနီဝရဏစိတ္တံ၊ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဥဠာရပီတိပါမောဇ္ဇယောဂေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တံ။ တတ္ထ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နစိတ္တံ ယဒါ ဘဂဝါ အညာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ကလ္လစိတ္တန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒဝိဂမေန အရောဂစိတ္တံ။ မုဒုစိတ္တန္တိ ဗျာပါဒဝိဂမေန မေတ္တာဝသေန အကဌိနစိတ္တံ။ ဝိနီဝရဏစိတ္တန္တိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိဂမေန ဝိက္ခေပဿ ဝိဂတတ္တာ တေန အပိဟိတစိတ္တံ။ ဥဒဂ္ဂစိတ္တန္တိ ထိနမိဒ္ဓဝိဂမေန သမ္ပဂ္ဂဟဝသေန အလီနစိတ္တံ။ ပသန္နစိတ္တန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာဝိဂမေန သမ္မာပဋိပတ္တိယံ အဓိမုတ္တစိတ္တန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာမုက္ကံသိကာတိ သာမံ ဥက္ကံသိကာ၊ အတ္တနာယေဝ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟိတာ၊ သယမ္ဘူဉာဏေန ဒိဋ္ဌာ အသာဓာရဏာ အညေသန္တိ အတ္ထော။ ကာ စ ပန သာတိ? အရိယသစ္စဒေသနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒုက္ခံ သမုဒယံ နိရောဓံ မဂ္ဂ’’န္တိ။
သေယျထာပီတိအာဒိနာ ဥပမာဝသေန တဿ ကိလေသပ္ပဟာနံ အရိယမဂ္ဂုပ္ပာဒဉ္စ ဒဿေတိ။ အပဂတကာဠကန္တိ ဝိဂတကာဠကံ။ သမ္မဒေဝါတိ သုဋ္ဌု ဧဝ။ ရဇနန္တိ နီလပီတာဒိရင်္ဂဇာတံ။ ပဋိဂ္ဂဏှေယျာတိ ဂဏှေယျ၊ ပဘဿရံ ဘဝေယျ။ တသ္မိံယေဝ အာသနေတိ တဿံယေဝ နိသဇ္ဇာယံ။ ဧတေနဿ လဟုဝိပဿကတာ တိက္ခပညတာ သုခပဋိပဒခိပ္ပာဘိညတာ စ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဝိရဇန္တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တနယမေဝ။ တတြိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ – ဝတ္ထံ ဝိယ စိတ္တံ၊ ဝတ္ထဿ အာဂန္တုကမလေဟိ ကိလိဋ္ဌဘာဝေါ ဝိယ စိတ္တဿ ရာဂါဒိမလေဟိ သံကိလိဋ္ဌဘာဝေါ၊ ဓောဝနသိလာ ဝိယ အနုပုဗ္ဗိကထာ၊ ဥဒကံ ဝိယ သဒ္ဓါ၊ ဥဒကေန တေမေတွာ တေမေတွာ ဦသဂေါမယဆာရိကခါရကေဟိ ကာဠကပဒေသေ သမ္မဒ္ဒိတွာ ဝတ္ထဿ ဓောဝနပယောဂေါ ဝိယ သဒ္ဓါသိနေဟေန တေမေတွာ တေမေတွာ သတိသမာဓိပညာဟိ ဒေါသေ သိထိလေ ကတွာ သီလသုတာဒိဝိဓိနာ စိတ္တဿ သောဓနေ ဝီရိယာရမ္ဘော၊ တေန ပယောဂေန ဝတ္ထေ ကာဠကာပဂမော ဝိယ ဝီရိယာရမ္ဘေန ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ၊ ရင်္ဂဇာတံ ¶ ဝိယ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တေန သုဒ္ဓဿ ဝတ္ထဿ ပဘဿရဘာဝေါ ဝိယ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဿ စိတ္တဿ မဂ္ဂေန ပရိယောဒပနန္တိ။
၂၇။ အဿဒူတေတိ အာရုဠှအဿေ ဒူတေ။ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရန္တိ ဣဒ္ဓိကိရိယံ။ အဘိသင်္ခရေသီတိ အဘိသင်္ခရိ၊ အကာသီတိ အတ္ထော။ ကိမတ္ထန္တိ စေ? ဥဘိန္နံ ပဋိလဘိတဗ္ဗဝိသေသန္တရာယနိသေဓနတ္ထံ။ ယဒိ ဟိ သော ပုတ္တံ ပဿေယျ၊ ပုတ္တဿပိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ သေဋ္ဌိဿပိ ဓမ္မစက္ခုပဋိလာဘော န သိယာ။ အဒိဋ္ဌသစ္စောပိ ဟိ ‘‘ဒေဟိ တေ မာတုယာ ဇီဝိတ’’န္တိ ယာစန္တော ကထဉှိ နာမ ဝိက္ခေပံ ပဋိဗာဟိတွာ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ ဓမ္မစက္ခုံ ပဋိလဘေယျ၊ ယသော စ ဧဝံ တေန ယာစိယမာနော ကထံ တံ ဝိက္ခေပံ ပဋိဗာဟိတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟေယျ။
ဧတဒဝေါစာတိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ အဗ္ဘနုမောဒမာနော ဧတံ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဘန္တေ’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ အဘိက္ကန္တ-သဒ္ဒေါ စာယမိဓ အဗ္ဘနုမောဒနေ၊ တသ္မာ သာဓု သာဓု ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
‘‘ဘယေ ကောဓေ ပသံသာယံ၊ တုရိတေ ကောတူဟလစ္ဆရေ၊
ဟာသေ သောကေ ပသာဒေ စ၊ ကရေ အာမေဍိတံ ဗုဓော’’တိ။ –
ဣမိနာဝ လက္ခဏေန ဣဓ ပသာဒဝသေန ပသံသာဝသေန စာယံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေယျထာပီတိအာဒိနာ စတူဟိ ဥပမာဟိ ဘဂဝတော ဒေသနံ ထောမေတိ။ တတ္ထ နိက္ကုဇ္ဇိတန္တိ အဓောမုခဌပိတံ၊ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ ဝါ။ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ ဥပရိမုခံ ကရေယျ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ တိဏပဏ္ဏာဒိဆာဒိတံ။ ဝိဝရေယျာတိ ဥဂ္ဃာဋေယျ။ မူဠှဿာတိ ဒိသာမူဠှဿ။ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျာတိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဒေယျ။ အန္ဓကာရေတိ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီ အဍ္ဎရတ္တိ ဃနဝနသဏ္ဍမေဃပဋလေဟိ စတုရင်္ဂတမေ။
ဧဝံ ¶ ဒေသနံ ထောမေတွာ ဣမာယ ဒေသနာယ ရတနတ္တယေ ပသန္နစိတ္တော ပသန္နာကာရံ ကရောန္တော ‘‘ဧသာဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧသာဟန္တိ ဧသော အဟံ။ ဥပါသကံ မံ ဘဂဝါ ဓာရေတူတိ မံ ဘဂဝါ ‘‘ဥပါသကော အယ’’န္တိ ဧဝံ ဓာရေတု၊ ဇာနာတူတိ အတ္ထော။ အဇ္ဇတဂ္ဂေတိ ဧတ္ထာယံ အဂ္ဂ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထေ၊ တသ္မာ အဇ္ဇတဂ္ဂေတိ အဇ္ဇတံ အာဒိံ ကတွာတိ ¶ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဇ္ဇတန္တိ အဇ္ဇဘာဝံ။ ‘‘အဇ္ဇဒဂ္ဂေ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ အဇ္ဇ အဂ္ဂံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ပါဏုပေတန္တိ ပါဏေဟိ ဥပေတံ။ ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ၊ တာဝ ဥပေတံ၊ အနညသတ္ထုကံ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သရဏံ ဂတံ ဥပါသကံ ကပ္ပိယကာရကံ မံ ဘဂဝါ ဓာရေတု ဇာနာတု။ အဟဉှိ သစေပိ မေ တိခိဏေန အသိနာ သီသံ ဆိန္ဒေယျ၊ နေဝ ဗုဒ္ဓံ ‘‘န ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝါ၊ ဓမ္မံ ‘‘န ဓမ္မော’’တိ ဝါ၊ သင်္ဃံ ‘‘န သင်္ဃော’’တိ ဝါ ဝဒေယျန္တိ ဧဝံ အတ္တသန္နိယျာတနေန သရဏံ အဂမာသိ။ ဧဝံ ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိအာဒီနံ အနုတ္တာနပဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ အာဂတောယေဝါတိ ဣဓ န ဒဿိတော။
၂၈။ ဘူမိံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာတိ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌမတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေသီတိ ယထာ တံ သေဋ္ဌိ ဂဟပတိ တတ္ထ နိသိန္နောဝ ယသံ ကုလပုတ္တံ ပဿတိ၊ တထာ အဓိဋ္ဌာသီတိ အတ္ထော။ အဓိဝါသေတူတိ သမ္ပဋိစ္ဆတု။ အဇ္ဇတနာယာတိ ယံ မေ တုမှေသု သက္ကာရံ ကရောတော အဇ္ဇ ဘဝိဿတိ ပုညဉ္စ ပီတိပါမောဇ္ဇဉ္စ၊ တဒတ္ထာယ။ အဓိဝါသေသိ ဘဂဝါ တုဏှီဘာဝေနာတိ ဘဂဝါ ကာယင်္ဂံ ဝါ ဝါစင်္ဂံ ဝါ အစောပေတွာ အဗ္ဘန္တရေယေဝ ခန္တိံ ကရောန္တော တုဏှီဘာဝေန အဓိဝါသေသိ၊ သေဋ္ဌိဿ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ မနသာဝ သမ္ပဋိစ္ဆီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစာတိ တဿ ကိရ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဿ ဥပနိဿယံ ဩလောကေန္တော အနေကာသု ဇာတီသု စီဝရာဒိအဋ္ဌပရိက္ခာရဒါနံ ဒိသွာ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ အဝေါစ။ သော တာဝဒေဝ ဘဏ္ဍု ကာသာဝဝသနော အဋ္ဌဟိ ဘိက္ခုပရိက္ခာရေဟိ သရီရေ ပဋိမုက္ကေဟေဝ ဝဿသဋ္ဌိကတ္ထေရော ဝိယ ဘဂဝန္တံ နမဿမာနောဝ နိသီဒိ။ ယော ဟိ စီဝရာဒိကေ အဋ္ဌ ပရိက္ခာရေ ပတ္တစီဝရမေဝ ဝါ သောတာပန္နာဒိအရိယဿ ပုထုဇ္ဇနဿေဝ ဝါ သီလသမ္ပန္နဿ ဒတွာ ‘‘ဣဒံ ပရိက္ခာရဒါနံ အနာဂတေ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝါယ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတိ၊ တဿ တံ သတိ အဓိကာရသမ္ပတ္တိယံ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝေ ဣဒ္ဓိမယပရိက္ခာရလာဘာယ သံဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၂၉။ ပဏီတေနာတိ ဥတ္တမေန။ သဟတ္ထာတိ သဟတ္ထေန။ သန္တပ္ပေတွာတိ သုဋ္ဌု တပ္ပေတွာ၊ ပရိပုဏ္ဏံ သုဟိတံ ယာဝဒတ္ထံ ကတွာ။ သမ္ပဝါရေတွာတိ သုဋ္ဌု ပဝါရေတွာ၊ အလံ အလန္တိ ဟတ္ထသညာယ ပဋိက္ခိပါပေတွာ။ ဘုတ္တာဝိန္တိ ဘုတ္တဝန္တံ ¶ ။ ဩနီတပတ္တပါဏိန္တိ ပတ္တတော ဩနီတပါဏိံ၊ အပနီတဟတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဩနိတ္တပတ္တပါဏိ’’န္တိပိ ပါဌော၊ တဿတ္ထော – ဩနိတ္တံ နာနာဘူတံ ဝိနာဘူတံ ¶ ပတ္တံ ပါဏိတော အဿာတိ ဩနိတ္တပတ္တပါဏိ၊ တံ ဩနိတ္တပတ္တပါဏိံ၊ ဟတ္ထေ စ ပတ္တဉ္စ ဓောဝိတွာ ဧကမန္တံ ပတ္တံ နိက္ခိပိတွာ နိသိန္နန္တိ အတ္ထော။ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသူတိ ဘဂဝန္တံ ဧဝံဘူတံ ဉတွာ ဧကသ္မိံ ဩကာသေ နိသီဒိံသူတိ အတ္ထော။ ဓမ္မိယာ ကထာယာတိအာဒီသု တင်္ခဏာနုရူပါယ ဓမ္မိယာ ကထာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအတ္ထံ သန္ဒဿေတွာ ကုသလေ စ ဓမ္မေ သမာဒပေတွာ တတ္ထ စ နံ သမုတ္တေဇေတွာ သဥဿာဟံ ကတွာ တာယ စ သဥဿာဟတာယ အညေဟိ စ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏေဟိ သမ္ပဟံသေတွာ ဓမ္မရတနဝဿံ ဝဿိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။
ယသဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုဂိဟိသဟာယပဗ္ဗဇ္ဇာကထာဝဏ္ဏနာ
၃၀။ ဣဒါနိ တဿ သဟာယာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒဿေန္တော ‘‘အဿောသုံ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – သေဋ္ဌိနော စ အနုသေဋ္ဌိနော စ ယေသံ ကုလာနံ တာနိ သေဋ္ဌာနုသေဋ္ဌီနိ ကုလာနိ၊ တေသံ သေဋ္ဌာနုသေဋ္ဌီနံ ကုလာနံ၊ ပဝေဏိဝသေန အာဂတေဟိ သေဋ္ဌီဟိ စ အနုသေဋ္ဌီဟိ စ သမန္နာဂတာနံ ကုလာနန္တိ အတ္ထော။ ဝိမလောတိအာဒီနိ တေသံ ပုတ္တာနံ နာမာနိ။ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာတိ ကေသဉ္စ မဿုဉ္စ ဩရောပေတွာ။ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနီတိ ကသာယရသပီတာနိ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာနံ အနုစ္ဆဝိကာနိ ဝတ္ထာနိ။ ဩရကောတိ ဦနကော လာမကော။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။
စတုဂိဟိသဟာယပဗ္ဗဇ္ဇာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပညာသဂိဟိသဟာယပဗ္ဗဇ္ဇာကထာဝဏ္ဏနာ
၃၁။ ပညာသမတ္တာနံ ဂိဟိသဟာယာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယပိ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝုတ္တမေဝ။ ဣမေသံ ပန သဗ္ဗေသံ ပုဗ္ဗယောဂေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသအာဒီနံ ¶ ကုလပုတ္တာနံ အယံ ပုဗ္ဗယောဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝဂ္ဂဗန္ဓနေနာတိ ဂဏဗန္ဓနေန၊ ဧကီဘူတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနာထသရီရာနီတိ အနာထာနိ မတကဠေဝရာနိ။ ပဋိဇဂ္ဂန္တာတိ ဗဟိ နီဟရိတွာ ဈာပေန္တာ။
ပညာသဂိဟိသဟာယပဗ္ဗဇ္ဇာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မာရကထာဝဏ္ဏနာ
၃၂။ ဣဒါနိ ¶ သရဏဂမနူပသမ္ပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတြာယံ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၄၁) – မုတ္တာဟန္တိ မုတ္တော အဟံ။ စာရိကန္တိ အနုပုဗ္ဗဂမနစာရိကံ၊ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု အနုက္ကမေန ဂမနသင်္ခါတံ စာရိကန္တိ အတ္ထော။ စရထာတိ ဒိဝသံ ယောဇနပရမံ ဂစ္ဆန္တာ စရထ။ မာ ဧကေန ဒွေ အဂမိတ္ထာတိ ဧကေန မဂ္ဂေန ဒွီသု ဂတေသု ဧကသ္မိံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ ဧကေန တုဏှီဘူတေန ဌာတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ အာဒိကလျာဏန္တိ အာဒိမှိ ကလျာဏံ သုန္ဒရံ ဘဒ္ဒကံ၊ တထာ မဇ္ဈပရိယောသာနေသု။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဉ္စ နာမေတံ သာသနဿ စ ဒေသနာယ စ ဝသေန ဒုဗ္ဗိဓံ။ တတ္ထ သာသနဿ သီလံ အာဒိ၊ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂါ မဇ္ဈံ၊ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပရိယောသာနံ။ သီလသမာဓယော ဝါ အာဒိ၊ ဝိပဿနာမဂ္ဂါ မဇ္ဈံ၊ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပရိယောသာနံ။ သီလသမာဓိဝိပဿနာ ဝါ အာဒိ၊ မဂ္ဂေါ မဇ္ဈံ၊ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပရိယောသာနံ။ ဒေသနာယ ပန စတုပ္ပဒိကဂါထာယ တာဝ ပဌမပါဒေါ အာဒိ၊ ဒုတိယတတိယာ မဇ္ဈံ၊ စတုတ္ထော ပရိယောသာနံ။ ပဉ္စပဒဆပ္ပဒါနံ ပဌမပါဒေါ အာဒိ၊ အဝသာနပါဒေါ ပရိယောသာနံ၊ သေသာ မဇ္ဈံ။ ဧကာနုသန္ဓိကဿ သုတ္တဿ နိဒါနံ အာဒိ၊ ဣဒမဝေါစာတိ ပရိယောသာနံ၊ သေသံ မဇ္ဈံ။ အနေကာနုသန္ဓိကဿ သုတ္တဿ မဇ္ဈေ ဗဟုကမ္ပိ အနုသန္ဓိ မဇ္ဈမေဝ၊ နိဒါနံ အာဒိ၊ ဣဒမဝေါစာတိ ပရိယောသာနံ။ သာတ္ထန္တိ သာတ္ထကံ ကတွာ ဒေသေထ။ သဗျဉ္ဇနန္တိ ဗျဉ္ဇနေဟိ စေဝ ပဒေဟိ စ ပရိပူရံ ကတွာ ဒေသေထ။ ကေဝလပရိပုဏ္ဏန္တိ သကလပရိပုဏ္ဏံ။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ။ ပကာသေထာတိ အာဝိ ကရောထ။
အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ပညာစက္ခုမှိ အပ္ပကိလေသရဇသဘာဝါ၊ ဒုကူလသာဏိယာ ပဋိစ္ဆန္နာ ဝိယ စတုပ္ပဒိကဂါထာပရိယောသာနေ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထာ ¶ သတ္တာ သန္တီတိ အတ္ထော။ ပရိဟာယန္တီတိ အလာဘပရိဟာနိယာ ဓမ္မတော ပရိဟာယန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနဓိဂတံ နာဓိဂစ္ဆန္တာ ဝိသေသာဓိဂမတော ပရိဟာယန္တီ’’တိ။ သေနာနိဂမောတိ သေနာယ နိဂမော။ ပဌမကပ္ပိကာနံ ကိရ တသ္မိံ ဌာနေ သေနာနိဝေသော အဟောသိ၊ တသ္မာ သော ပဒေသော ‘‘သေနာနိဂမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သေနာနိဂါမော’’တိပိ ပါဌော၊ သေနာနိ နာမ သုဇာတာယ ပိတာ၊ တဿ ဂါမောတိ အတ္ထော။ တေနုပသင်္ကမိဿာမီတိ နာဟံ တုမှေ ဥယျောဇေတွာ ပရိဝေဏာဒီနိ ကာရေတွာ ဥပဋ္ဌာကာဒီဟိ ပရိစရိယမာနော ဝိဟရိဿာမိ၊ တိဏ္ဏံ ပန ဇဋိလာနံ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ ဒဿေတွာ ဓမ္မမေဝ ဒေသေတုံ ဥပသင်္ကမိဿာမိ။
၃၃။ မာရော ပါပိမာတိ အတ္တနော ဝိသယံ အတိက္ကမိတုံ ပဋိပန္နေ သတ္တေ မာရေတီတိ မာရော၊ ပရေ ¶ ပါပေ နိယောဇေတိ၊ သယံ ဝါ ပါပေ နိယုတ္တောတိ ပါပိမာ။ အညာနိပိဿ ကဏှော အဓိပတိ ဝသဝတ္တီ အန္တကော နမုစိ ပမတ္တဗန္ဓူတိအာဒီနိ ဗဟူနိ နာမာနိ၊ ဣဓ ပန နာမဒွယမေဝ ဂဟိတံ။ ဥပသင်္ကမီတိ ‘‘အယံ သမဏော ဂေါတမော မဟာယုဒ္ဓံ ဝိစာရေန္တော ဝိယ ‘မာ ဧကေန ဒွေ အဂမိတ္ထ၊ ဓမ္မံ ဒေသေထာ’တိ သဋ္ဌိ ဇနေ ဥယျောဇေတိ၊ ဣမသ္မိံ ပန ဧကသ္မိမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ မယှံ စိတ္တဿ သာတံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဗဟူသု ဒေသေန္တေသု ကုတော ဘဝိဿတိ၊ ပဋိဗာဟာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဥပသင်္ကမိ။
သဗ္ဗပါသေဟီတိ သဗ္ဗေဟိ ကိလေသပါသေဟိ။ ယေ ဒိဗ္ဗာ ယေ စ မာနုသာတိ ယေ ဒိဗ္ဗကာမဂုဏသင်္ခါတာ မာနုသကကာမဂုဏသင်္ခါတာ စ ကိလေသပါသာ နာမ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗေဟိ တေဟိ တွံ ဗဒ္ဓါတိ ဝဒတိ။ မဟာဗန္ဓနဗဒ္ဓါတိ မဟတာ ကိလေသဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ၊ မဟတိ ဝါ ဗန္ဓနေ ဗဒ္ဓါ၊ ကိလေသဗန္ဓနဿ ဌာနဘူတေ ဘဝစာရကေ ဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ န မေ သမဏ မောက္ခသီတိ သမဏ တွံ မမ ဝိသယတော န မုစ္စိဿသိ။ ‘‘န မေ သမဏ မောက္ခသီ’’တိ စ ဣဒံ မာရော ‘‘မုတ္တာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗပါသေဟီ’’တိ ဘဂဝတော ဝစနံ အသဒ္ဒဟန္တော ဝဒတိ၊ သဒ္ဒဟန္တောပိ ဝါ ‘‘ဧဝမယံ ပရေသံ သတ္တာနံ မောက္ခာယ ဥဿာဟံ န ကရေယျာ’’တိ သန္တဇ္ဇေန္တော ကောဟညေ ဌတွာ ဝဒတိ။
နိဟတောတိ တွံ မယာ နိဟတော၊ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝံ ဂမိတော ပရာဇိတောတိ အတ္ထော။ အန္တလိက္ခေ စရန္တေ ပဉ္စာဘိညေပိ ဗန္ဓတီတိ အန္တလိက္ခစရော။ ရာဂပါသော ဟိ အန္တလိက္ခစရေသုပိ ကိစ္စသာဓနတော ‘‘အန္တလိက္ခစရော’’တိ ¶ ဝုစ္စတိ၊ တေနေဝ နံ မာရောပိ အန္တလိက္ခစရောတိ မညတိ။ မနသိ ဇာတောတိ မာနသော၊ မနသမ္ပယုတ္တောတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
မာရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါကထာဝဏ္ဏနာ
၃၄။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိကာယ ပန ပါဠိယာ ယော ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယော ဝတ္တဗ္ဗော၊ တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ ကုလပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေန္တေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေ ပုဂ္ဂလာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သယံ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ကေသစ္ဆေဒနာဒီနိ သယံ ကရောန္တေန ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ကေသစ္ဆေဒနံ ကာသာယစ္ဆာဒနံ သရဏဒါနန္တိ ဟိ ဣမာနိ တီဏိ ကရောန္တော ‘‘ပဗ္ဗာဇေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတေသု ဧကံ ဒွေ ဝါပိ ကရောန္တော တထာ ဝေါဟရီယတိယေဝ၊ တသ္မာ ဧတံ ပဗ္ဗာဇေဟီတိ ကေသစ္ဆေဒနံ ကာသာယစ္ဆာဒနဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာယံ ¶ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗာဇေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန သဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညမ္ပိ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗာဇေတွာတိ ကေသစ္ဆေဒနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိက္ခုတော အညော ပဗ္ဗာဇေတုံ န လဘတီတိ သရဏဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သာမဏေရော ပနာ’’တိအာဒိ။ ဘဗ္ဗရူပေါတိ ဘဗ္ဗသဘာဝေါ။ တမေဝတ္ထံ ပရိယာယန္တရေန ဝိဘာဝေတိ ‘‘သဟေတုကော’’တိ။ ဉာတောတိ ပါကဋော။ ယသဿီတိ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတော။
ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂန္ဓာသယောကာသဝသေန အသုစိဇေဂုစ္ဆပဋိကူလဘာဝံ ပါကဋံ ကရောန္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကေသာ နာမေတေ ဝဏ္ဏတောပိ ပဋိကူလာ၊ သဏ္ဌာနတောပိ ဂန္ဓတောပိ အာသယတောပိ ဩကာသတောပိ ပဋိကူလာ။ မနုညေပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၈၃၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိကကဏ္ဍ ၂။၁၆၂) ဟိ ယာဂုပတ္တေ ဝါ ဘတ္တပတ္တေ ဝါ ကေသဝဏ္ဏံ ကိဉ္စိ ဒိသွာ ‘‘ကေသမိဿကမိဒံ၊ ဟရထ န’’န္တိ ဇိဂုစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ကေသာ ဝဏ္ဏတော ပဋိကူလာ။ ရတ္တိံ ဘုဉ္ဇန္တာပိ ကေသသဏ္ဌာနံ အက္ကဝါကံ ဝါ မကစိဝါကံ ဝါ ဆုပိတွာ ¶ တထေဝ ဇိဂုစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ သဏ္ဌာနတော ပဋိကူလာ။ တေလမက္ခနပုပ္ဖဓူမာဒိသင်္ခါရဝိရဟိတာနဉ္စ ကေသာနံ ဂန္ဓော ပရမဇေဂုစ္ဆော ဟောတိ၊ တတော ဇေဂုစ္ဆတရော အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တာနံ။ ကေသာ ဟိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော အပ္ပဋိကူလာပိ သိယုံ၊ ဂန္ဓေန ပန ပဋိကူလာယေဝ။ ယထာ ဟိ ဒဟရဿ ကုမာရကဿ ဝစ္စံ ဝဏ္ဏတော ဟလိဒ္ဒိဝဏ္ဏံ၊ သဏ္ဌာနတောပိ ဟလိဒ္ဒိပိဏ္ဍိသဏ္ဌာနံ။ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ဆဍ္ဍိတဉ္စ ဥဒ္ဓုမာတကကာဠသုနခသရီရံ ဝဏ္ဏတော တာလပက္ကဝဏ္ဏံ၊ သဏ္ဌာနတော ဝဋ္ဋေတွာ ဝိဿဋ္ဌမုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနံ၊ ဒါဌာပိဿ သုမနမကုဠသဒိသာ၊ တံ ဥဘယမ္ပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော သိယာ အပ္ပဋိကူလံ၊ ဂန္ဓေန ပန ပဋိကူလမေဝ၊ ဧဝံ ကေသာပိ သိယုံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော အပ္ပဋိကူလာ၊ ဂန္ဓေန ပန ပဋိကူလာယေဝါတိ။ ယထာ ပန အသုစိဋ္ဌာနေ ဂါမနိဿန္ဒေန ဇာတာနိ သူပေယျပဏ္ဏာနိ နာဂရိကမနုဿာနံ ဇေဂုစ္ဆာနိ ဟောန္တိ အပရိဘောဂါနိ၊ ဧဝံ ကေသာပိ ပုဗ္ဗလောဟိတမုတ္တကရီသပိတ္တသေမှာဒိနိဿန္ဒေန ဇာတတ္တာ ပရမဇေဂုစ္ဆာတိ ဧဝံ အာသယတော ပဋိကူလာ။ ဣမေ စ ကေသာ နာမ ဂူထရာသိမှိ ဥဋ္ဌိတကဏ္ဏကံ ဝိယ ဧကတိံသကောဋ္ဌာသရာသိမှိ ဇာတာ၊ တေ သုသာနသင်္ကာရဋ္ဌာနာဒီသု ဇာတသာကံ ဝိယ ပရိခါဒီသု ဇာတကမလကုဝလယာဒိပုပ္ဖံ ဝိယ စ အသုစိဋ္ဌာနေ ဇာတတ္တာ ပရမဇေဂုစ္ဆာတိ ဧဝံ ဩကာသတော ပဋိကူလာတိအာဒိနာ နယေန တစပဉ္စကဿ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ပဋိကူလဘာဝံ ပကာသေန္တေနာတိ အတ္ထော။
နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝံ ဝါ ပါကဋံ ကရောန္တေနာတိ ဣမေ ကေသာ နာမ သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မေ ဇာတာ။ တတ္ထ ယထာ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဇာတေသု ကုန္ထတိဏေသု န ဝမ္မိကမတ္ထကော ဇာနာတိ ‘‘မယိ ကုန္ထတိဏာနိ ဇာတာနီ’’တိ၊ နာပိ ကုန္ထတိဏာနိ ဇာနန္တိ ‘‘မယံ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဇာတာနီ’’တိ၊ ဧဝမေဝ ¶ န သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မံ ဇာနာတိ ‘‘မယိ ကေသာ ဇာတာ’’တိ၊ နာပိ ကေသာ ဇာနန္တိ ‘‘မယံ သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မေ ဇာတာ’’တိ။ အညမညံ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏရဟိတာ ဧတေ ဓမ္မာ။ ဣတိ ကေသာ နာမ ဣမသ္မိံ သရီရေ ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသော အစေတနော အဗျာကတော သုညော နိဿတ္တော ထဒ္ဓါ ပထဝီဓာတူတိအာဒိနာ နယေန နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝံ ပကာသေန္တေန။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ။ မဒ္ဒိတသင်္ခါရောတိ နာမရူပဝဝတ္ထာနေန စေဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝသေန စ ဉာဏေန ပရိမဒ္ဒိတသင်္ခါရော။ ဘာဝိတဘာဝနောတိ ကလာပသမ္မသနာဒိနာ သဗ္ဗသော ကုသလဘာဝနာယ ပူရဏေန ဘာဝိတဘာဝနော။
အဒိန္နံ ¶ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ရုဟတီတိ ဝဒန္တိ။ အနုညာတဥပသမ္ပဒါတိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေန အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။ ဌာနကရဏသမ္ပဒန္တိ ဧတ္ထ ဥရာဒီနိ ဌာနာနိ၊ သံဝုတာဒီနိ ကရဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အနုနာသိကန္တံ ကတွာ ဒါနကာလေ အန္တရာ ဝိစ္ဆေဒံ အကတွာ ဒါတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကသမ္ဗန္ဓာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ မ-ကာရန္တံ ကတွာ ဒါနသမယေ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ သဗ္ဗမဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဒသသိက္ခာပဒဝိနိမုတ္တံ ပရာမာသာပရာမာသာဒိဘေဒံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ သေခိယဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိအာဘိသမာစာရိကသီလမနေန ပူရေတဗ္ဗံ၊ တတ္ထ စ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေ အကတ္တဗ္ဗဿ စ ကရဏေ ဒဏ္ဍကမ္မာရဟော ဟောတီတိ ဒီပေတိ။
ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယမာရကထာဝဏ္ဏနာ
၃၅။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဝဿံဝုဋ္ဌောတိအာဒိကာယ ပန ပါဠိယာ အယံ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။ ယောနိသောမနသိကာရာတိ ဥပါယမနသိကာရေန၊ အနိစ္စာဒီသု အနိစ္စာဒိတော မနသိကရဏေနာတိ အတ္ထော။ ယောနိသော သမ္မပ္ပဓာနာတိ ဥပါယဝီရိယေန၊ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိဝိဓိနာ ပဝတ္တဝီရိယေနာတိ အတ္ထော။ ဝိမုတ္တီတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။ အဇ္ဈဘာသီတိ ‘‘အယံ အတ္တနာ ဝီရိယံ ကတွာ အရဟတ္တံ ပတွာပိ န တုဿတိ၊ ဣဒါနိ အညေသမ္ပိ ‘ပါပုဏာထာ’တိ ဥဿာဟံ ကရောတိ၊ ပဋိဗာဟေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ အဘာသိ။ မာရပါသေနာတိ ကိလေသပါသေန။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဒုတိယမာရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယကထာဝဏ္ဏနာ
၃၆။ တိံသဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယဝတ္ထုမှိ ¶ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာတိ ယထာအဇ္ဈာသယံ ဝိဟရိတွာ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသန္တာနံ ဆာယူဒကာဒီနံ ဝိပတ္တိံ ဝါ အဖာသုကသေနာသနံ ဝါ မနုဿာနံ အဿဒ္ဓါဒိဘာဝံ ဝါ အာဂမ္မ ¶ အနဘိရတိ နာမ နတ္ထိ၊ တေသံ သမ္ပတ္တိယာ ‘‘ဣဓ ဖာသုံ ဝိဟရာမာ’’တိ အဘိရမိတွာ စိရဝိဟာရောပိ နတ္ထိ။ ယတ္ထ ပန တထာဂတေ ဝိဟရန္တေ သတ္တာ သရဏေသု ဝါ တီသု ပတိဋ္ဌဟန္တိ၊ သီလာနိ ဝါ သမာဒိယန္တိ၊ ပဗ္ဗဇန္တိ ဝါ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒီနံ ဝါ ပရေသံ ဥပနိဿယော ဟောတိ၊ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါ သတ္တေ တာသု သမ္ပတ္တီသု ပတိဋ္ဌာပနအဇ္ဈာသယေန ဝသန္တိ၊ တာသံ အဘာဝေ ပက္ကမန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာအဇ္ဈာသယံ ဝိဟရိတွာ’’တိ။ အဇ္ဈောဂါဟေတွာတိ ပဝိသိတွာ။ တိံသမတ္တာတိ တိံသပမာဏာ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥရုဝေလပါဋိဟာရိယကထာဝဏ္ဏနာ
၃၇-၃၈။ ဥရုဝေလကဿပဝတ္ထုမှိ ဇဋိလောတိ ဇဋာဓရော။ ဇဋာ အဿ အတ္ထီတိ ဟိ ဇဋိလော။ နေတီတိ နာယကော၊ သာမံ ဝိနေတိ အတ္တနော လဒ္ဓိံ သိက္ခာပေတီတိ ဝိနာယကော။ သစေ တေ ကဿပ အဂရူတိ ကဿပ သစေ တုယှံ ဘာရိယံ အဖာသုကံ ကိဉ္စိ နတ္ထိ။ အဂျာဂါရေတိ အဂ္ဂိသာလာယံ။ ဥဘိန္နံ သဇောတိဘူတာနန္တိ ဥဘောသု သဇောတိဘူတေသု ပဇ္ဇလိတေသု။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယော နာမ။
၃၉။ အဇ္ဇဏှောတိ အဇ္ဇ ဧကဒိဝသံ။ အဂ္ဂိသာလမှီတိ အဂျာဂါရေ။ သုမနမနသောတိ သုန္ဒရစိတ္တသင်္ခါတမနော။ တေဇောဓာတူသု ကုသလောတိ တေဇောကသိဏသမာပတ္တီသု ကုသလော။ ဥဒိစ္ဆရေတိ ဥလ္လောကေသုံ၊ ပရိဝါရေသုန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ပတ္တမှိ ဩဒဟိတွာတိ ပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ။ ဓုဝဘတ္တေနာတိ နိစ္စဘတ္တေန။
၄၀။ အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာတိ ဧတ္ထ အဘိက္ကန္တ-သဒ္ဒေါ ခယေ ဝတ္တတိ၊ တေန ပရိက္ခီဏာယရတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ဧတေ ဟိ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ အာဂတာ။ နိယာမော ကိရေသ ဒေဝတာနံ၊ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါနံ ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တာ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ အာဂစ္ဆန္တိ။ အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာတိ အဘိရူပဆဝိဝဏ္ဏာ၊ ဣဋ္ဌဝဏ္ဏာ မနာပဝဏ္ဏာတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေဝတာ ဟိ မနုဿလောကံ အာဂစ္ဆမာနာ ပကတိဝဏ္ဏံ ပကတိဣဒ္ဓိံ ¶ ဇဟိတွာ ဩဠာရိကံ အတ္တဘာဝံ ကတွာ အတိရေကဝဏ္ဏဝတ္ထာလင်္ကာရကာယာဒီဟိ ဩဘာသံ မုဉ္စမာနာဒိဝသေန စ ဒိဗ္ဗံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝဉ္စ နိမ္မိနိတွာ နဋသမဇ္ဇာဒီနိ ဂစ္ဆန္တာ မနုဿာ ဝိယ အဘိသင်္ခတေန ကာယေန အာဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ ကာမာဝစရာ အနဘိသင်္ခတေနပိ အာဂန္တုံ သက္ကောန္တိ ဩဠာရိကရူပတ္တာ။ တထာ ဟိ တေ ကဗဠီကာရာဟာရဘက္ခာ၊ ရူပါဝစရာ ပန အနဘိသင်္ခတေန ကာယေန အာဂန္တုံ န သက္ကောန္တိ သုခုမတရရူပတ္တာ။ တေသဉှိ အတိသုခုမောဝ အတ္တဘာဝေါ၊ န တေန ဣရိယာပထကပ္ပနံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဗြဟ္မလောကေပိ ဗြဟ္မာနော ယေဘုယျေန နိမ္မိတရူပေနေဝ ပဝတ္တန္တိ။ မူလပဋိသန္ဓိရူပဉှိ နေသံ အတိဝိယ သုခုမမဟာရူပံ၊ ကေဝလံ တံ စိတ္တုပ္ပာဒဿ နိဿယာဓိဋ္ဌာနဘူတံ သဏ္ဌာနဝန္တံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။
ကေဝလကပ္ပန္တိ ဧတ္ထ ကေဝလ-သဒ္ဒဿ အနဝသေသတ္တံ အတ္ထော၊ ကပ္ပ-သဒ္ဒဿ သမန္တဘာဝေါ၊ တသ္မာ ကေဝလကပ္ပံ ဝနသဏ္ဍန္တိ အနဝသေသံ သမန္တတော ဝနသဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ အနဝသေသံ ဖရိတုံ သမတ္ထဿပိ ဟိ ဩဘာသဿ ကေနစိ ကာရဏေန ဧကဒေသဖရဏမ္ပိ သိယာ၊ အယံ ပန သဗ္ဗသော ဖရတီတိ ဒဿေတုံ သမန္တတ္ထော ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတော။ အထ ဝါ ဤသံ အသမတ္ထံ ကေဝလကပ္ပံ။ ဘဂဝတော ပဘာယ အနောဘာသိတမေဝ ဟိ ပဒေသံ ဒေဝတာ အတ္တနော ပဘာယ ဩဘာသေန္တိ။ န ဟိ ဘဂဝတော ပဘာ ကာယစိ ပဘာယ အဘိဘူယတိ၊ သူရိယာဒီနမ္ပိ ပန ပဘံ သာ အဘိဘုယျ တိဋ္ဌတီတိ။ ဩဘာသေတွာတိ ဝတ္ထာလင်္ကာရသရီရသမုဋ္ဌိတာယ အာဘာယ ဖရိတွာ၊ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကပဇ္ဇောတံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။ ဒေဝတာနဉှိ သရီရာဘာ ဒသဒွါဒသယောဇနမတ္တဋ္ဌာနံ တတော ဘိယျောပိ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ တထာ ဝတ္ထာဘရဏာဒီသု သမုဋ္ဌိတာ ပဘာ။ စတုဒ္ဒိသာတိ စတူသု ဒိသာသု။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယံ နာမ။
၄၃။ အင်္ဂမဂဓာတိ ဥဘော အင်္ဂမဂဓရဋ္ဌဝါသိနော။ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယန္တိ ဣဒ္ဓိဘူတံ ပါဋိဟာရိယံ၊ န အာဒေသနာနုသာသနီပါဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထော။ တိဝိဓဉှိ ပါဋိဟာရိယံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယံ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတိ၊ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတိ အာဝိဘာဝံ တိရောဘာဝ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈-၂၃၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၇၀၊ ၅။၈၃၄) ဣဒ္ဓိဝိဓမေဝ ¶ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ။ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ စိတ္တမ္ပိ အာဒိသတိ၊ စေတသိကမ္ပိ အာဒိသတိ၊ ဝိတက္ကိတမ္ပိ အာဒိသတိ၊ ဝိစာရိတမ္ပိ အာဒိသတိ ‘ဧဝမ္ပိ တေ မနော၊ ဣတ္ထမ္ပိ တေ မနော’’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၀) ပရဿ စိတ္တံ ဉတွာ ကထနံ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယံ။ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဧဝမနုသာသတိ ‘ဧဝံ ဝိတက္ကေထ၊ မာ ဧဝံ ဝိတက္ကယိတ္ထ၊ ဧဝံ ¶ မနသိ ကရောထ၊ မာ ဧဝံ မာနသာ ကရိတ္ထ၊ ဣဒံ ပဇဟထ၊ ဣဒံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရထာ’’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၀) ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တာ သာဝကာနံ ဗုဒ္ဓါနဉ္စ သဗ္ဗကာလံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဒေသနာ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယံ။
တတ္ထ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁) ပါဋိဟာရိယပဒဿ ဝစနတ္ထံ ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ၊ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝတ္တုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ၊ တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော စ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ၊ တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တီတိ။ ပဋီတိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ပစ္ဆာတိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ၊ အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (စူဠနိ။ ဝတ္ထုဂါထာ ၄) ဝိယ၊ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ၊ အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ၊ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ၊ ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ။ ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကေကံ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော၊ တတ္ထ ဇာတံ နိမိတ္တဘူတေ၊ တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။ သွာတနာယာတိ သွေ ဒါတဗ္ဗဿ အတ္ထာယ။
၄၄။ ပံသုကူလံ ¶ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ ပရိယေသမာနဿ ပဋိလာဘဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ ဝိစိတ္တပါဋိဟာရိယဒဿနတ္ထာဝ သာ ပရိယေသနာ။ ယသ္မာ ပါဏိနာ ဖုဋ္ဌမတ္တေ သာ ပေါက္ခရဏီ နိမ္မိတာ အဟောသိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဏိနာ ပေါက္ခရဏိံ ခဏိတွာ’’တိ။
၄၆-၄၉။ ဇဋိလာတိ တာပသာ။ တေ ဟိ ဇဋာဓာရိတာယ ဣဓ ‘‘ဇဋိလာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အန္တရဋ္ဌကာသု ဟိမပါတသမယေတိ ဟေမန္တဿ ဥတုနော အဗ္ဘန္တရဘူတေ မာဃမာသဿ အဝသာနေ စတဿော၊ ဖဂ္ဂုဏမာသဿ အာဒိမှိ စတဿောတိ ဧဝံ ဥဘိန္နမန္တရေ အဋ္ဌရတ္တီသု ဟိမပတနကာလေ။ နေရဉ္ဇရာယ ဥမ္မုဇ္ဇန္တီတိ ကေစိ တသ္မိံ တိတ္ထသမ္မတေ ဥဒကေ ပဌမံ နိမုဂ္ဂသကလသရီရာ တတော ဥမ္မုဇ္ဇန္တာ ဝုဋ္ဌဟန္တိ ¶ ဥပ္ပိလဝန္တိ။ နိမုဇ္ဇန္တီတိ သသီသံ ဥဒကေ ဩသီဒန္တိ။ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနမ္ပိ ကရောန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာနိပိ ကရောန္တိ။ တတ္ထ ဟိ ကေစိ ‘‘ဧကုမ္မုဇ္ဇနေနေဝ ပါပသုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ၊ တေ ဥမ္မုဇ္ဇနမေဝ ကတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဥမ္မုဇ္ဇနံ ပန နိမုဇ္ဇနမန္တရေန နတ္ထီတိ အဝိနာဘာဝတော နိမုဇ္ဇနမ္ပိ တေ ကရောန္တိယေဝ။ ယေပိ ‘‘ဧကနိမုဇ္ဇနေနေဝ ပါပသုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ၊ တေပိ ဧကဝါရမေဝ နိမုဇ္ဇိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဝိနာဘာဝတော ဥမ္မုဇ္ဇနမ္ပိ ကတွာ ပက္ကမန္တိ။ အပရေ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာနိ ကတွာ နဟာတေ ပါပသုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ၊ တေ ကာလေန ကာလံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာနိ ကရောန္တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဥမ္မုဇ္ဇန္တိပိ နိမုဇ္ဇန္တိပိ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနမ္ပိ ကရောန္တီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ နိမုဇ္ဇနပုဗ္ဗကံ ဥမ္မုဇ္ဇနံ၊ နိမုဇ္ဇနမေဝ ပန ကရောန္တာ ကတိပယာ၊ ဥမ္မုဇ္ဇနံ တဒုဘယဉ္စ ကရောန္တာ ဗဟူတိ တေသံ ယေဘုယျဘာဝဒဿနတ္ထံ ဥမ္မုဇ္ဇနံ ပဌမံ ဝုတ္တံ။
၅၀-၅၁။ ဥဒကဝါဟကောတိ ဥဒကောဃော။ ရေဏုဟတာယာတိ ရဇောဂတာယ၊ ရဇောကိဏ္ဏာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နေဝ စ ခေါ တွံ ကဿပ အရဟာတိ ဧတေန တဒါ ကဿပဿ အသေက္ခဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ၊ နာပိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမာပန္နောတိ ဧတေန သေက္ခဘာဝံ။ ဥဘယေနပိဿ အနရိယဘာဝမေဝ ဒီပေတိ။ သာပိ တေ ပဋိပဒါ နတ္ထိ၊ ယာယ တွံ အရဟာ ဝါ အဿသိ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ သမာပန္နောတိ ဣမိနာ ပနဿ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဘာဝမ္ပိ ပဋိက္ခိပတိ။ တတ္ထ ပဋိပဒါတိ သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ဆ ဝိသုဒ္ဓိယော။ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယ အရိယမဂ္ဂေါတိ ပဋိပဒါ။ အဿသီတိ ¶ ဘဝေယျာသိ။ စိရပဋိကာတိ စိရကာလတော ပဋ္ဌာယ၊ နာဂဒမနတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ ခါရိကာဇမိဿန္တိ ဧတ္ထ ခါရီတိ အရဏီကမဏ္ဍလုသူစိအာဒယော တာပသပရိက္ခာရာ၊ တံ ဟရဏကာဇံ ခါရိကာဇံ။ အဂ္ဂိဟုတမိဿန္တိ ဒဗ္ဗိအာဒိအဂ္ဂိပူဇောပကရဏံ။
၅၂-၅၃။ ဥပသဂ္ဂေါတိ ဥပဒ္ဒဝေါ။ ဣဒါနိ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ ဧကတော ဂဏေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝတော အဓိဋ္ဌာနေန ပဉ္စ ကဋ္ဌသတာနိ န ဖာလိယိံသူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ နာဂဒမနာဒီနိ ပန သောဠသ ပါဋိဟာရိယာနိ ဣဓ န ဂဏိတာနိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ သောဠသာတိရေကအဍ္ဎုဍ္ဎပါဋိဟာရိယသဟဿာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အာဒိတ္တပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၅၄။ ဣဒါနိ တဿ ဘိက္ခုသဟဿဿ အာဒိတ္တပရိယာယဒေသနာယ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ခေါ ¶ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဂယာယံ ဝိဟရတိ ဂယာသီသေတိ ဂယာနာမိကာယ နဒိယာ အဝိဒူရေ ဘဝတ္တာ ဂါမော ဂယာ နာမ၊ တဿံ ဂယာယံ ဝိဟရတိ။ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဂယာဂါမဿ ဟိ အဝိဒူရေ ဂယာတိ ဧကာ ပေါက္ခရဏီပိ အတ္ထိ နဒီပိ ဂယာသီသနာမကော ဟတ္ထိကုမ္ဘသဒိသော ပိဋ္ဌိပါသာဏောပိ။ ယတ္ထ ဘိက္ခုသဟဿဿ ဩကာသော ပဟောတိ၊ ဘဂဝါ တတ္ထ ဝိဟရတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂယာသီသေ’’တိ၊ ဂယာဂါမဿ အာသန္နေ ဂယာသီသနာမကေ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ တေသံ သပ္ပာယဓမ္မဒေသနံ ဝိစိနိတွာ တံ ဒေသေဿာမီတိ အာမန္တေသိ။ ဘဂဝါ ဟိ တံ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရံ သမဏသဟဿံ အာဒါယ ဂယာသီသံ ဂန္တွာ တေန ပရိဝါရိတော နိသီဒိတွာ ‘‘ကတရာ နု ခေါ ဧတေသံ ဓမ္မကထာ သပ္ပာယာ’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘ဣမေ သာယံ ပါတံ အဂ္ဂိံ ပရိစရန္တိ၊ ဣမေသံ ဒွါဒသာယတနာနိ အာဒိတ္တာနိ သမ္ပဇ္ဇလိတာနိ ဝိယ ကတွာ ဒဿေဿာမိ၊ ဧဝံ ဣမေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သက္ခိဿန္တီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနမကာသိ။ အထ နေသံ တထာ ဒေသေတုံ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဣမံ အာဒိတ္တပရိယာယံ အဘာသိ။
တတ္ထ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၂၃) သဗ္ဗံ နာမ စတုဗ္ဗိဓံ သဗ္ဗသဗ္ဗံ အာယတနသဗ္ဗံ သက္ကာယသဗ္ဗံ ပဒေသသဗ္ဗန္တိ။ တတ္ထ –
‘‘န ¶ တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ၊
အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗံ၊
သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယျံ၊
တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၁) –
ဣဒံ သဗ္ဗသဗ္ဗံ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ၊ တံ သုဏာထာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃) ဣဒံ အာယတနသဗ္ဗံ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁) ဣဒံ သက္ကာယသဗ္ဗံ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝါ ပဌမသမန္နာဟာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တံ မနော မာနသံ တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဣဒံ ပဒေသသဗ္ဗံ နာမ။ ဣတိ ပဉ္စာရမ္မဏမတ္တံ ပဒေသသဗ္ဗံ၊ တေဘူမကာ ဓမ္မာ သက္ကာယသဗ္ဗံ၊ စတုဘူမကာ ဓမ္မာ အာယတနသဗ္ဗံ၊ ယံ ကိဉ္စိ နေယျံ သဗ္ဗသဗ္ဗံ။ ပဒေသသဗ္ဗံ သက္ကာယသဗ္ဗံ န ပါပုဏာတိ တဿ တေဘူမကဓမ္မေသုပိ ဧကဒေသဿ အသင်္ဂဏှနတော။ သက္ကာယသဗ္ဗံ အာယတနသဗ္ဗံ န ပါပုဏာတိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အသင်္ဂဏှနတော။ အာယတနသဗ္ဗံ သဗ္ဗသဗ္ဗံ န ပါပုဏာတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အာယတနသဗ္ဗေန စတုဘူမကဓမ္မာဝ ပရိဂ္ဂဟိတာ ¶ ၊ န လက္ခဏပညတ္တိယောတိ။ ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ အာယတနသဗ္ဗံ အဓိပ္ပေတံ၊ တတ္ထာပိ ဣဓ ဝိပဿနုပဂဓမ္မာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။
စက္ခူတိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၉၆၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၁) ဒွေ စက္ခူနိ ဉာဏစက္ခု စေဝ မံသစက္ခု စ။ တတ္ထ ဉာဏစက္ခု ပဉ္စဝိဓံ ဗုဒ္ဓစက္ခု ဓမ္မစက္ခု သမန္တစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု ပညာစက္ခူတိ။ တေသု ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ အာသယာနုသယဉာဏဉ္စေဝ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ၊ ယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၉၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃) အာဂတံ။ ဓမ္မစက္ခု နာမ ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂါ တီဏိ စ ဖလာနိ၊ ယံ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၅၅၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁) အာဂတံ။ သမန္တစက္ခု နာမ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ ယံ ‘‘ပါသာဒမာရုယှ သမန္တစက္ခူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၂) အာဂတံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ အာလောကဝဍ္ဎနေန ဥပ္ပန္နဉာဏံ၊ ယံ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ ၂၈၄) အာဂတံ။ ပညာစက္ခု နာမ စတုသစ္စပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ၊ ယံ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅) အာဂတံ။ မံသစက္ခုပိ ဒုဝိဓံ သသမ္ဘာရစက္ခု ပသာဒစက္ခူတိ။ တေသု ယွာယံ အက္ခိကူပကေ အက္ခိပဋလေဟိ ပရိဝါရိတော မံသပိဏ္ဍော၊ ယတ္ထ စတဿော ဓာတုယော ဝဏ္ဏဂန္ဓရသောဇာ သမ္ဘဝေါ ဇီဝိတံ ¶ ဘာဝေါ စက္ခုပ္ပသာဒေါ ကာယပ္ပသာဒေါတိ သင်္ခေပတော တေရသ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန စတဿော ဓာတုယော ဝဏ္ဏဂန္ဓရသောဇာ သမ္ဘဝေါတိ ဣမေ နဝ စတုသမုဋ္ဌာနဝသေန ဆတ္တိံသ၊ ဇီဝိတံ ဘာဝေါ စက္ခုပ္ပသာဒေါ ကာယပ္ပသာဒေါတိ ဣမေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ တာဝ စတ္တာရောတိ စတ္တာလီသ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ၊ ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယံ ပနေတ္ထ သေတမဏ္ဍလပရိစ္ဆိန္နေန ကဏှမဏ္ဍလေန ပရိဝါရိတေ ဒိဋ္ဌိမဏ္ဍလေ သန္နိဝိဋ္ဌံ ရူပဒဿနသမတ္ထံ ပသာဒမတ္တံ၊ ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ တဿ တတော ပရေသဉ္စ သောတာဒီနံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၃၆) ဝုတ္တာဝ။
တတ္ထ ယဒိဒံ ပသာဒစက္ခု၊ တဉ္စ ဂဟေတွာ ဘဂဝါ ‘‘စက္ခု အာဒိတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဒိတ္တန္တိ ပဒိတ္တံ၊ သမ္ပဇ္ဇလိတံ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ ဧကဇာလီဘူတန္တိ အတ္ထော။ စက္ခုသန္နိဿိတံ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ၊ စက္ခုဿ ဝါ ကာရဏဘူတဿ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ။ ကာမံ ရူပါလောကမနသိကာရာဒယောပိ တဿ ဝိညာဏဿ ကာရဏံ၊ တေ ပန သာဓာရဏကာရဏံ၊ စက္ခု အသာဓာရဏန္တိ အသာဓာရဏကာရဏေနာယံ နိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ယဝင်္ကုရော’’တိ။ သောတဝိညာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စက္ခုသန္နိဿိတော ဖဿော စက္ခုသမ္ဖဿော၊ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဖဿဿေတံ အဓိဝစနံ။ သောတသမ္ဖဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ဝေဒယိတန္တိ စက္ခုသမ္ဖဿံ မူလပစ္စယံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဇဝနဝေဒနာ။ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာယ ပန ဝေဒနာယ စက္ခုသမ္ဖဿဿ ပစ္စယဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ စက္ခုသမ္ဖဿော ဟိ သဟဇာတာယ ဝေဒနာယ သဟဇာတာဒိဝသေန၊ အသဟဇာတာယ ဥပနိဿယာဒိဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝေဒယိတံ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သောတဒွါရဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန မနောတိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ မနောဒွါရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဓမ္မာတိ ဓမ္မာရမ္မဏံ။ မနောဝိညာဏန္တိ သဟာဝဇ္ဇနကံ ဇဝနံ။ မနောသမ္ဖဿောတိ ဘဝင်္ဂသဟဇာတော ဖဿော။ ဝေဒယိတန္တိ အာဝဇ္ဇနဝေဒနာယ သဒ္ဓိံ ဇဝနဝေဒနာ။ ဘဝင်္ဂသမ္ပယုတ္တာယ ပန ဝေဒနာယ ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အာဝဇ္ဇနံ ဝါ ဘဝင်္ဂတော အမောစေတွာ မနောတိ သာဝဇ္ဇနံ ဘဝင်္ဂံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဓမ္မာတိ ဓမ္မာရမ္မဏမေဝ။ မနောဝိညာဏန္တိ ဇဝနဝိညာဏံ။ မနောသမ္ဖဿောတိ ¶ ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇနသဟဇာတော ဖဿော။ ဝေဒယိတန္တိ ဇဝနသဟဇာတာ ဝေဒနာ၊ ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇနသဟဇာတာပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။
ရာဂဂ္ဂိနာတိအာဒီသု ရာဂေါဝ အနုဒဟနဋ္ဌေန အဂ္ဂီတိ ရာဂဂ္ဂိ။ ရာဂေါ ဟိ တိခိဏံ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သတ္တေ အနုဒဟတိ ဈာပေတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဂ္ဂီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣတရေသုပိ ဒွီသု ဧသေဝ နယော။ တတြိမာနိ ဝတ္ထူနိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၉၂၄) – ဧကာ ဒဟရဘိက္ခုနီ စိတ္တလပဗ္ဗတဝိဟာရေ ဥပေါသထာဂါရံ ဂန္တွာ ဒွါရပါလရူပံ ဩလောကယမာနာ ဌိတာ။ အထဿာ အန္တော ရာဂေါ တိခိဏတရေ