တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ

ဝစနတော သမန္တပါသာဒိကေတိ သညာ။ ဒီပန္တရေ ဘိက္ခုဇနဿ အတ္ထံ နာဘိသမ္ဘုဏာတီတိ နိမိတ္တံ။ ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေနာတိ ကတ္တာ။ သမဓိကသတ္တဝီသတိသဟဿမတ္တေန တဿ ဂန္ထေနာတိ ပရိမာဏံ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ ဓမ္မဿာတိ ပယောဇနံ။

တတြာဟ ¶ – ‘‘ဝတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တုမိစ္ဆတာတိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ကထံဝိဓော ဝတ္တာ’’တိ? ဥစ္စတေ –

ပါဌတ္ထဝိဒူသံဟီရော၊ ဝတ္တာ သုစိ အမစ္ဆရော၊

စတုက္ကမပရိစ္စာဂီ၊ ဒေသကဿ ဟိတုဿုကောတိ။ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)၊

တတြ ပဌီယတေတိ ပါဌော။ သော ဟိ အနေကပ္ပကာရော အတ္ထာနုရူပေါ အတ္ထာနနုရူပေါ စေတိ။ ကထံ? သန္ဓာယဘာသိတော ဗျဉ္ဇနဘာသိတော သာဝသေသပါဌော နိရဝသေသပါဌော နီတော နေယျောတိ။ တတြ အနေကတ္ထဝတ္တာ သန္ဓာယဘာသိတော နာမ ‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၂၉၄)။ ဧကတ္ထဝတ္တာ ဗျဉ္ဇနဘာသိတော နာမ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တျာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂၊ နေတ္တိ။ ၉၀၊ ၉၂၊ ပေဋကော။ ၁၄)။ သာဝသေသော နာမ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တ’’မိတျာဒိ (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈)။ ဝိပရီတော နိရဝသေသော နာမ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တျာဒိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။ ယထာ ဝစနံ၊ တထာ အဝဂန္တဗ္ဗော နီတော နာမ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တျာဒိ။ ယုတ္တိယာ အနုဿရိတဗ္ဗော နေယျော နာမ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ’’တျာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀)။

အတ္ထောပိ အနေကပ္ပကာရော ပါဌတ္ထော သဘာဝတ္ထော ဉေယျတ္ထော ပါဌာနုရူပေါ ပါဌာနနုရူပေါ သာဝသေသတ္ထော နိရဝသေသတ္ထော နီတတ္ထော နေယျတ္ထောတျာဒိ။ တတ္ထ ယော တံတံသညာပနတ္ထမုစ္စာရီယတေ ပါဌော၊ သ ¶ ပါဌတ္ထော ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’မိတျာဒီသု (ပါရာ။ ၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀) ဝိယ။ ရူပါရူပဓမ္မာနံ လက္ခဏရသာဒိ သဘာဝတ္ထော ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတီ’’တျာဒီသု (ဝိဘ။ ၄၈၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၃) ဝိယ။ ယော ဉာယမာနော ဟိတာယ ဘဝတိ၊ သ ဉာတုမရဟတ္တာ ဉေယျတ္ထော ‘‘အတ္ထဝါဒီ ဓမ္မဝါဒီ’’တျေဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၊ ၁၉၄၊ ၃။၂၃၈၊ မ။ နိ။ ၁။၄၁၁) ဝိယ။ ယထာပါဌံ ဘာသိတော ပါဌာနုရူပေါ ‘‘စက္ခု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရာဏကမ္မ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၄၆) ဘဂဝတာ ဝုတ္တမတော စက္ခုမပိ ကမ္မန္တိ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အတ္ထံ ပဋိဗာဟယမာနေန ဝုတ္တော ပါဌာနနုရူပေါ။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ အပရိစ္စဇိတွာ ပရိသေသံ ကတွာ ဝုတ္တော သာဝသေသတ္ထော ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ¶ (သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၇) စ၊ ‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿ၊ သဗ္ဗေ ဘာယန္တိ မစ္စုနော’’တျာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၂၉) ဝိယ။ ဝိပရီတော နိရဝသေသတ္ထော ‘‘သန္ဓာဝိတံ သံသရိတံ မမဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ မဟာ။ ၂၈၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၄)။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကော မန္တာ ကော သဒ္ဓါတာ…ပေ… အညတြ ဒိဋ္ဌပဒေဟီ’’တျာဒိ (အ။ နိ။ ၇။၆၆)။ သဒ္ဒဝသေနေဝ ဝေဒနီယော နီတတ္ထော ‘‘ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ စ မနောရမာ’’တျာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ ၁၆၅၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဝိယ။ သမ္မုတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော နေယျတ္ထော ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝလာဟကူပမာပုဂ္ဂလာ’’တျာဒီသု ဝိယ (အ။ နိ။ ၄။၁၀၁၊ ပု။ ပ။ ၁၅၇)။ အာဟ စ –

‘‘ယော အတ္ထော သဒ္ဒတော ဉေယျော၊ နီတတ္ထံ ဣတိ တံ ဝိဒူ၊

အတ္ထဿေဝါဘိသာမဂ္ဂီ၊ နေယျတ္ထော ဣတိ ကထျတေ’’တိ။

ဧဝံ ပဘေဒဂတေ ပါဌတ္ထေ ဝိဇာနာတီတိ ပါဌတ္ထဝိဒူ။ န သံဟီရတေ ပရပဝါဒီဟိ ဒီဃရတ္တံ တိတ္ထဝါသေနေတျသံဟီရော။ ဘာဝနာယာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ဝတ္တုံ သက္ကောတီတိ ဝတ္တာ၊ သင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန ဟေတုဒါဟရဏာဒီဟိ အဝဗောဓယိတုံ သမတ္ထောတျတ္ထော။ သောစယတျတ္တာနံ ပရေ စေတိ သုစိ၊ ဒုဿီလျဒုဒ္ဒိဋ္ဌိမလဝိရဟိတောတျတ္ထော။ ဒုဿီလော ဟိ အတ္တာနမုပဟန္တုနာဒေယျဝါစော စ ဘဝတျပတ္တာဟာရာစာရော ဣဝ နိစ္စာတုရော ဝေဇ္ဇော။ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိ ပရံ ဥပဟန္တိ၊ နာဝဿံ နိဿယော စ ဘဝတျဟိဝါဠဂဟာကုလော ဣဝ ကမလသဏ္ဍော။ ဥဘယဝိပန္နော သဗ္ဗထာပျနုပါသနီယော ဘဝတိ ဂူထဂတမိဝ ဆဝါလာတံ ဂူထဂတော ဝိယ စ ကဏှသပ္ပော။ ဥဘယသမ္ပန္နော ပန သုစိ သဗ္ဗထာပျုပါသနီယော သေဝိတဗ္ဗော စ ဝိညူဟိ၊ နိရုပဒ္ဒဝေါ ဣဝ ရတနာကရော။ နာဿ မစ္ဆရောတျမစ္ဆရော၊ အဟီနာစရိယမုဋ္ဌီတျတ္ထော။ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိသင်္ခါတဿ စတုက္ကဿာပရိစ္စာဂီ၊ တဒတ္ထဿေဝ ဗျာချာတေတျတ္ထော။ အထ ဝါ ပစ္စက္ခာနုမာနသဒ္ဒတ္ထာပတ္တိပ္ပဘေဒဿ ပမာဏစတုက္ကဿာပရိစ္စာဂီ။

‘‘ဧကံသဝစနံ ¶ ဧကံ၊ ဝိဘဇ္ဇဝစနာပရံ၊

တတိယံ ပဋိပုစ္ဆေယျ၊ စတုတ္ထံ ပန ဌာပယေ’’တိ။ –

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တစတုက္ကဿ ဝါ အပရိစ္စာဂီ၊ ဟိတုဿုကော ဣတိ သောတူနံ ဟိတာယောဿုကော၊ တေသမဝဗောဓနံ ပတိ ပတ္ထေတီ တျတ္ထော၊ သော ဧသော သုစိတ္တာ ပိယော၊ စတုက္ကဿ အပရိစ္စာဂိတ္တာ ဂရု၊ အသံဟီရတ္တာ ဘာဝနီယော၊ ဒေသကတ္တာ ဝတ္တာ၊ ဟိတုဿုကတ္တာ ဝစနက္ခမော၊ ပါဌတ္ထဝိဒုတ္တာ ဂမ္ဘီရကထံ ကတ္တာ၊ အမစ္ဆရတ္တာ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇကောတိ၊

‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော၊ ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော၊

ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ၊ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇကော’’။ (အ။ နိ။ ၇။၃၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃) –

ဓမ္မာစရိယဂရု သဒ္ဓါ-ပညာဒိဂုဏမဏ္ဍိတော၊

အသဌာမာယော သောတာဿ၊ သုမေဓော အမတာမုခေါ။

တတ္ထ ဓမ္မဂရုတ္တာ ကထံ န ပရိဘဝတိ၊ အာစရိယဂရုတ္တာ ကထိကံ န ပရိဘဝတိ၊ သဒ္ဓါပညာဒိဂုဏပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ အတ္တာနံ န ပရိဘဝတိ၊ အသဌာမာယတ္တာ အမတာဘိမုခတ္တာ စ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘဝတိ၊ သုမေဓတ္တာ ယောနိသောမနသိကရောတီတျတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? န ကထံ ပရိဘောတိ၊ န ကထိကံ ပရိဘောတိ၊ န အတ္တာနံ ပရိဘောတိ၊ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဓမ္မံ သုဏာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော၊ ယောနိသော စ မနသိ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၅၁)။

တံလက္ခဏပ္ပတ္တတ္တာ ဘာဝနာ ဘဝတိ သဝနဿေတျုတ္တော သောတာ။

ဣဒါနိ ¶ အဿာရမ္ဘော – တတ္ထ ယောတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော၊ တေန ဝိသုဒ္ဓဇာတိကုလဂေါတ္တာဒီနံ ကိလေသမလဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ပူဇာရဟတာယ ဝါ အကာရဏတံ ဒဿေတွာ ယော ကောစိ ဣမိဿာ သမန္တပါသာဒိကာယ အာဒိဂါထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌလောကနာထတ္တဟေတုံ ယထာဝုတ္တဟေတုမူလေန ထိရတရံ ¶ အစလံ ကတွာ ယထာဝုတ္တဟေတုကာလံ အစ္စန္တမေဝ ပူရေန္တော အဝသာနေ ယထာဝုတ္တဟေတုဖလံ သမ္ပာဒေတွာ ယထာဝုတ္တဟေတုဖလပ္ပယောဇနံ သာဓေတိ၊ သောဝ ပရမပူဇာရဟောတိ နိယမေတိ။

ဘယသမ္မောဟဒုဒ္ဒိဋ္ဌိ-ပဏာမော နေသ သဗ္ဗထာ၊

ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧသော၊ ပဏာမောတိ နိဒဿိတော။

တတြ ဟေတူတိ အတိဒုက္ကရာနိ တိံသပါရမိတာသင်္ခါတာနိ ပုညကမ္မာနိ။ တာနိ ဟိ အစ္စန္တဒုက္ခေန ကသိရေန ဝစနပထာတီတာနုဘာဝေန မဟတာ ဥဿာဟေန ကရီယန္တီတိ အတိဒုက္ကရာနိ နာမ။ အတိဒုက္ကရတ္တာ ဧဝ ဟိ တေသံ အတိဒုလ္လဘံ လောကေ အနညသာဓာရဏံ နာထတ္တသင်္ခါတံ ဖလံ ဖလန္တိ၊ တံ တတ္ထ ဟေတုဖလံ၊ ဟေတုမူလံ နာမ ယထာဝုတ္တဿ ဟေတုနော နိပ္ဖာဒနသမတ္ထာ မဟာကရုဏာ၊ သာ အာဒိပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ‘‘မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယာဝ ဟေတုဖလပ္ပယောဇနာ၊ တာဝ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ပဝတ္တတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

န ဗောဓိသတ္တဿ မဟာတပါ ကုတော’’တိ။

ယာယ သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘နမော မဟာကာရုဏိကဿ တဿာ’’တိ အာဟ။ ဟေတုကာလံ နာမ စတုအဋ္ဌသောဠသအသင်္ချေယျာဒိပ္ပဘေဒေါ ကာလော၊ ယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလ’’န္တိ။ တတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘မာသံ အဓီတေ၊ ဒိဝသံ ¶ စရတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ကာမဉ္စ သော ကာလော အသင်္ချေယျဝသေန ပမေယျော ဝိညေယျော၊ တထာပိ ကပ္ပကောဋိဝသေန အဝိညေယျတံ သန္ဓာယ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ကာလယတီတိ ကာလော၊ ခိပတိ ဝိဒ္ဓံသယတိ သတ္တာနံ ဇီဝိတမိတိ အတ္ထော။ ကလ ဝိက္ခေပေ။ တတ္ထ ကပ္ပီယတိ သံကပ္ပီယတိ သာသပပဗ္ဗတာဒီဟိ ဥပမာဟိ ကေဝလံ သံကပ္ပီယတိ၊ န မနုဿဒိဝသမာသသံဝစ္ဆရာဒိဂဏနာယ ဂဏီယတီတိ ကပ္ပော။ ဧကန္တိအာဒိဂဏနပထဿ ကောဋိဘူတတ္တာ ကောဋိ၊ ကပ္ပာနံ ကောဋိယော ကပ္ပကောဋိယော ¶ ။ တာဟိပိ န ပမီယတီတိ အပ္ပမေယျော၊ တံ အပ္ပမေယျံ။ ကရောန္တောတိ နာနတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဒါနံ ဒေန္တော၊ သီလံ ရက္ခန္တော၊ လောဘက္ခန္ဓတော နိက္ခမန္တော၊ အတ္တဟိတပရဟိတာဒိဘေဒံ တံ တံ ဓမ္မံ ပဇာနန္တော၊ ဝိဝိဓေန ဝါယာမေန ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော၊ တံ တံ သတ္တာပရာဓံ ခမန္တော၊ ပဋိညာသမ္မုတိပရမတ္ထသစ္စာနိ သစ္စာယန္တော၊ တံ တံ သတ္တဟိတံ အဓိဋ္ဌဟန္တော၊ သကလလောကံ မေတ္တာယန္တော၊ မိတ္တာမိတ္တာဒိဘေဒံ ပက္ခပါတံ ပဟာယ တံ တံ သတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခန္တော စာတိ အတ္ထော။ ခေဒံ ဂတောတိ အနန္တပ္ပဘေဒံ မဟန္တံ သံသာရဒုက္ခံ အနုဘဝနဋ္ဌေန ဂတော၊ သမ္ပတ္တောတျတ္ထော။ သံသာရဒုက္ခဉှိ သာရီရိကံ မာနသိကဉ္စ သုခံ ခေဒယတိ ပါတယတီတိ ‘‘ခေဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ လောကဟိတာယာတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဟေတုဖလပ္ပယောဇနနိဒဿနံ၊ ‘‘သံသာရဒုက္ခာနုဘဝနကာရဏနိဒဿန’’န္တိပိ ဧကေ –

‘‘‘ဇာတိသံသာရဒုက္ခာနံ၊ ဂန္တုံ သက္ကောပိ နိဗ္ဗုတိံ၊

စိရလ္လိဋ္ဌောပိ သံသာရေ၊ ကရုဏာယေဝ ကေဝလ’န္တိ။ –

စ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တမယုတ္တံ။ န ဟိ ဘဂဝါ လောကဟိတာယ သံသာရဒုက္ခမနုဘဝတိ။ န ဟိ ကဿစိ ဒုက္ခာနုဘဝနံ လောကဿ ဥပကာရံ အာဝဟတိ။ ဧဝံ ပနေတံ ဒဿေတိ တိံသပါရမိတာပဘေဒံ ဟေတုံ၊ ပါရမိတာဖလဘူတံ နာထတ္တသင်္ခါတံ ဖလဉ္စ။ ယထာ စာဟ ‘‘မမဉှိ၊ အာနန္ဒ၊ ကလျာဏမိတ္တံ အာဂမ္မ ဇာတိဓမ္မာ သတ္တာ ဇာတိယာ ပရိမုစ္စန္တီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉၊ ၅။၂)။ တတ္ထ ဘဂဝါ ယထာဝုတ္တဟေတူဟိ သတ္တာနံ ဝိနေယျဘာဝနိပ္ဖာဒနပညာဗီဇာနိ ဝပိ၊ ဟေတုဖလေန ပရိပက္ကိန္ဒြိယဘာဝေန ပရိနိပ္ဖန္နဝိနေယျဘာဝေ သတ္တေ ဝိနယိ၊ သံသာရဒုက္ခတော မောစယီတိ အတ္ထော။ န ဧဝံ သံသာရဒုက္ခေန လောကဿ ဥပကာရံ ကိဉ္စိ အကာသိ၊ တသ္မာ ကရောန္တော အတိဒုက္ကရာနိ လောကဟိတာယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိဿာ ယောဇနာယ သဗ္ဗပဌမဿ ဗောဓိသတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိကာလတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသတ္တဿ နာထတ္တသင်္ခါတပါရမိတာဟေတုဖလာဓိဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော နာထောတိ ဟိ သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပေတော။ ဣမဿ ပနတ္ထဿ –

‘‘ယဒေဝ ¶ ပဌမံ စိတ္တ-မုပ္ပန္နံ တဝ ဗောဓယေ၊

တွံ တဒေဝဿ လောကဿ၊ ပူဇိကေ ပရိဝသိတ္ထ’’။ –

ဣတိ ဝစနံ သာဓကံ။ ပဌမစိတ္တဿ ပါရမိတာဘာဝေါ ရုက္ခဿ အင်္ကုရတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပတ္တိဥပမာယ သာဓေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ခေဒံ ဂတောတိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ ¶ ၊ ယထာဝုတ္တနယေန ဂုဏသာဓနာသမ္ဘဝတော’’တိ? န၊ အန္တရာ အနိဝတ္တနကဘာဝဒီပနတော။ ဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော ခေဒံ ဂတော ဧဝ၊ န အန္တရာ ခေဒံ အသဟန္တော နိဝတ္တတီတိ ဒီပေတိ။ လောကဒုက္ခာပနယနကာမဿ ဝါ ဘဂဝတော အတ္တနော ဒုက္ခာနုဘဝနသမတ္ထတံ ဒဿေတိ။

‘‘ယဿ ကဿစိ ဝရဒေါဿံ၊ ယာဝါဟံ သဗ္ဗသတ္တဒုက္ခာနိ၊

သဗ္ဗာနိ သဗ္ဗကာလံ ယုဂံ၊ ပဒ္မဿေဝ ဗုဇ္ဈန္တောမှီ’’တိ။ –

ဧဝံအဓိပ္ပာယဿ အတ္တမတ္တဒုက္ခာနုဘဝနသမတ္ထတာယ ကာယေဝ ကထာတိ အတိသယံ အတ္ထံ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ခေဒံ ဂတောတိ ဗျာပါရံ ပရိစယံ ဂတောတိပိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ကမ္မာဒီသု သဗျာပါရံ ပုရိသံ ဒိသွာ သန္တိ ဟိ လောကေ ဝတ္တာရော ‘‘ခိန္နောယံ ကမ္မေ၊ ခိန္နောယံ သတ္တေ’’တိအာဒိ။ ဣမိဿာ ယောဇနာယ နာထောတိ ဣမိနာ ဗုဒ္ဓတ္တာဓိဂမသိဒ္ဓံ ကောဋိပ္ပတ္တံ နာထဘာဝံ ပတွာ ဌိတကာလော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ‘‘မဟာကာရုဏိကဿာတိ ဝဒန္တော ဗုဒ္ဓဘူတဿာတိ ဒဿေတီ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ဝိယ၊ ဗောဓိသတ္တကာလေပိ တဗ္ဗောဟာရသဗ္ဘာဝတော။ တသ္မာ သော ဧတ္တကံ ကာလံ ဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော အဝသာနေ ဒုက္ကရပါရမိတာပါရိပူရိယာ တာသံ ဖလဘူတံ နာထဘာဝံ ပတွာ လောကဟိတာယ ဗျာပါရံ ဂတောတိ အယမတ္ထော နိဒဿိတော ဟောတိ။ ‘‘ဗောဓိံ ဂတော’’တိ ဝုတ္တေပိ သုဗျတ္တံ ဟေတုဖလံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တဿေဝ စ နာထဿ နမော ကတော ဟောတိ ဝိသေသဝစနသဗ္ဘာဝတော၊ န ဗောဓိသတ္တဿ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဝိနယာဓိကာရော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ သော စ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝမရဏကာလာ ဟောတိ။ တံ အတိဝိယ ပရိတ္တံ ကာလံ လဇ္ဇိနော အတိသုကရံ သီလမတ္တံ ဧကကဿ အတ္တနော ဟိတာယ အတ္တမတ္တဒုက္ခာပနယနာဓိပ္ပာယေန ပရိပူရေန္တော ကော နာမ ဣဓလောကပရလောကာတိက္ကမသုခံ န ဂစ္ဆေယျ၊ နနု ဘဂဝါ သကလလောကဒုက္ခာပနယနာဓိပ္ပာယေန ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလံ ကရောန္တော အတိဒုက္ကရနိရဿာဒံ ခေဒံ ဂတောတိ အညာပဒေသေန ဂုဏံ ဝဏ္ဏေတိ အာစရိယော။

လောကဟိတာယာတိ ဧတ္ထ လောကိယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ လောကော၊ လုယတေ ဝါ ဇာတိဇရာမရဏဒုက္ခေဟီတိ လောကော၊ ဣမိနာ သတ္တလောကံ ဇာတိလောကဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တသ္မာ တဿ သတ္တလောကဿ ¶ ဣဓလောကပရလောကဟိတံ အတိက္ကန္တပရလောကာနံ ဝါ ဥစ္ဆိန္နလောကသမုဒယာနံ လောကာနံ ¶ ၊ ဣဓ ဇာတိလောကေ ဩကာသလောကေ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသင်္ခါတဉ္စ ဟိတံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ လောကဿ၊ လောကာနံ၊ လောကေ ဝါ ဟိတန္တိ သရူပေကဒေသေကသေသံ ကတွာ ‘‘လောကဟိတ’’မိစ္စေဝါဟ။ နာထောတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိဘေဒါနုရူပဓမ္မဒေသနသမတ္ထတာယ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ…ပေ… တံ သုဏာထာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀) ဧဝံ ယာစနဋ္ဌေနာပိ နာထတေတိ နာထော။ ဘိက္ခူနံ ဝီတိက္ကမာနုရူပံ သိက္ခာပဒပညာပနေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာယ စ ကရုဏာယ ဥပဂန္တွာ တပတိ၊ သုတ္တန္တဝသေန ဝါ တေသံ သဗ္ဗသတ္တာနံ အနုသယိတေ ကိလေသေ ကရုဏာယ စ ပညာယ စ ဥပဂန္တွာ တပတိ၊ အဘိဓမ္မဝသေန ဝါ တေ တေ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဝသေန ဥပပရိက္ခိတွာ အတ္တနော ကိလေသေ ပညာယ ဥပေစ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တပတီတိ တပနဋ္ဌေနာပိ နာထတေတိ နာထော။ သဒေဝကေ လောကေ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလတ္တာ ကေနစိ အပ္ပဋိဟတဓမ္မဒေသနတ္တာ ပရမစိတ္တိဿရိယပ္ပဝတ္တိတော စ ဣဿရိယဋ္ဌေနာပိ နာထတေတိ နာထော။ ‘‘ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေသိ သမာဒပေသိ သမုတ္တေဇေသိ သမ္ပဟံသေသီ’’တိ (မဟာဝ။ ၉၀) ဝစနတော သမ္ပဟံသနသင်္ခါတေန အာသီသဋ္ဌေန၊ ပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ကထံ နာမာဟံ မုတ္တော မောစယိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အာသီသဋ္ဌေန ဝါ နာထတေတိ နာထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ စတူဟိပိ နာထင်္ဂေဟိ စတုဝေသာရဇ္ဇစတုပဋိသမ္ဘိဒါဒယော သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ အတိဝိတ္ထာရိကဘယာ ပန န ယောဇိတာ။

နမောတိ ပရမတ္ထတော ဗုဒ္ဓဂုဏဗဟုမာနပဗ္ဘာရာ စိတ္တနတိ၊ စိတ္တနတိပ္ပဘဝါ စ ဝစီကာယနတိ။ အတ္ထု မေတိ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော။ မဟာကာရုဏိကဿာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသတ္တဝိသယတ္တာ မဟုဿာဟပ္ပဘဝတ္တာ စ မဟတီ ကရုဏာ မဟာကရုဏာ။ တတ္ထ ပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပုရပ္ပဝေသာ နိယုတ္တောတိ မဟာကာရုဏိကော၊ ဘဂဝါ။ ဧတ္ထ စ မဟာကာရုဏိကဿာတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဟေတုမူလံ ဒဿေတိ။ နိက္ကရုဏော ဟိ ပရဒုက္ခေသု ဥဒါသိနော ဗုဒ္ဓတ္ထာယ ပဏိဓာနမတ္တမ္ပိ အတိဘာရိယန္တိ မညန္တော အပ္ပမေယျံ ကာလံ အတိဒုက္ကရံ ဟေတုံ ပူရေတွာ နာထတ္တသင်္ခါတံ ဟေတုဖလပ္ပယောဇနဘူတံ လောကဟိတံ ကထံ ကရိဿတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗဂုဏမူလဘူတတ္တာ မဟာကရုဏာဂုဏမေဝ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘နမော မဟာကာရုဏိကဿာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္တာဝတာ ဟေတုအနုရူပံ ဖလံ၊ ဖလာနုရူပေါ ¶ ဟေတု၊ ဒွိန္နမ္ပိ အနုရူပံ မူလံ၊ တိဏ္ဏမ္ပိ အနုရူပံ ပယောဇနန္တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။

ဧဝံ အစ္ဆရိယပုရိသော၊ နာထော နာထဂုဏေ ဌိတော၊

နမောရဟော အနာထဿ၊ နာထမာနဿ သမ္ပဒံ။

ဧတ္ထ ¶ သိယာ ‘‘အနေကေသု ဘဂဝတော ဂုဏေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ‘မဟာကာရုဏိကဿာ’တိ ဧကမေဝ ဂဟိတ’’န္တိ? ဥစ္စတေ –

ဒေါသဟီနဿ သတ္ထဿ၊ စောဒနာ တု န ဝိဇ္ဇတေ၊

ဒေါသယုတ္တမသတ္ထဉ္စ၊ တသ္မာ စောဒနာ အပတ္တကာတိ။

န မယာ စောဒနာ ကတာ၊ ကိန္တု ပုစ္ဆာ ဧဝ ကတာ။ အပိစ –

‘‘ဖလံ သတိပိ ရုက္ခေဍ္ဎေ၊ န ပတတျဝိကမ္ပိတေ၊

စောဒနာ ယာ’တ္ထု သတ္ထာနံ၊ ပုစ္ဆနာတျတ္ထဖလံ မဟတာ။

‘‘နဘောတ္တုံ ကုရုတေ သမ္မာ၊ ဂဟိတုံ နာဍ္ဎတေ ဃဋံ၊

အက္ခေပေ ဟိ ကတေ တဒိ-စ္ဆိဿာဏာဗုဒ္ဓိဗန္ဓနံ။

‘‘ယထာ ဟိမပဒေါ ပဒ္ဓါ၊ ပဗုဒ္ဓါ ဂန္ဓလိမ္ပိယာ၊

ဘိန္နတ္ထဝိရမဿေဝံ၊ သတ္ထကတာတ္ထလိမ္ပိယာ’’တိ။ –

သမ္မာပိ စောဒနာ တံ ခလု၊ ဂုရဝေါ ဝိဝါကျာ ဝိဝဒ္ဓ၊

ယတိသိဿာ အာဃဋ္ဋိတာတိ-ဝါကျေနာဘျဓိကံ ဂေါပယ။

သရဝတီ အာစေရံ ကိလိဋ္ဌာ၊ တဒိစ္ဆိဿဇိတာတ္တာနံ၊

ဇယတျတ္တာနမာစေရော၊ သဒဿဿေဝ သာရထီတိ။ –

ယဿ ဟိ ဝါကျသဟဿံ၊ ဝါကျေ ဝါကျေ သတဉ္စ ဇိဝှာ၊

နာမံ ဒသဗလဂုဏပဒေသံ၊ ဝတ္တုံ ကပ္ပေနပိ န သက္ကာ။

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာတိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) –

စောတ္တတ္တာ န သက္ကာ ဘဂဝတံ ဂုဏာနမဝသေသာဘိဓာတုံ။

ယထာ တွံ သတ္တာနံ၊ ဒသဗလ တထာ ဉာဏကရုဏာ၊

ဂုဏဒွန္ဒံ သေဋ္ဌံ၊ တဝ ဂုဏဂဏာ နာမ တိဂုဏာတိ။ –

သဗ္ဗဂုဏသေဋ္ဌတ္တာ မူလတ္တာ စ ဧကမေဝ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ‘‘ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု အညတရတ္တာ တဂ္ဂဟဏေန သေသာပိ ဂဟိတာဝ သဟစရဏလက္ခဏေနာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ အဘိဓမ္မဿ ကေဝလံ ပညာဝိသယတ္တာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာရမ္ဘေ အာစရိယေန ‘‘ကရုဏာ ဝိယ သတ္တေသု၊ ပညာ ယဿ မဟေသိနော’’တိ ပညာဂုဏော ဝဏ္ဏိတော တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစအယာဓိမုတ္တိဘေဒါနုရူပပရိစ္ဆိန္ဒနပညာယ၊ သတ္တေသု မဟာကရုဏာယ စ အဓိကာရတ္တာ။ သုတ္တန္တဋ္ဌကထာရမ္ဘေ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယံ၊ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဘဂဝတော ဥဘောပိ ပညာကရုဏာဂုဏာ ဝဏ္ဏိတာ။ ဣဓ ပန ဝိနယေ အာသယာဒိနိရပေက္ခံ ကေဝလံ ကရုဏာယ ပါကတိကသတ္တေနာပိ အသောတဗ္ဗာရဟံ သုဏန္တော၊ အပုစ္ဆိတဗ္ဗာရဟံ ပုစ္ဆန္တော၊ အဝတ္တဗ္ဗာရဟဉ္စ ဝဒန္တော သိက္ခာပဒံ ပညပေသီတိ ကရုဏာဂုဏောယေဝေကော ဝဏ္ဏိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုတိယဂါထာယ ¶ အသမ္ဗုဓန္တိ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝံ အဗုဇ္ဈန္တော။ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာဟိ ယထာရဟံ နိသေဝိတံ။ ဘဝါ ဘဝန္တိ ဝတ္တမာနဘဝတော အညံ ဘဝံ ဂစ္ဆတိ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ပဋိပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ တဿ ပဋိပက္ခတ္တာ အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ဘဝေါတိ ဝါ ဝုဒ္ဓိ။ အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ ဝါ ဒုဂ္ဂတိ။ အဘဝေါတိ သုဂတိ။ ‘‘အပ္ပမာဏာ ဓမ္မာ၊ အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၃၊ ၁၁) ဝိယ ဟိ ဝုဒ္ဓိအတ္ထတ္တာ အကာရဿ။ ဘာဝယတီတိ ဘဝေါ၊ ဇာတိ။ ဘဝတီတိ ဝါ ဘဝေါ။ သဝိကာရာ ဗဟုဝိဓခန္ဓုပ္ပတ္တိ ဒီပိတာ။ အဘဝေါတိ ဝိနာသော၊ ဇာတိဘာဝံ မရဏဘာဝဉ္စ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ အရဟန္တာနံ မရဏမ္ပိ ခဏိကဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘဝေသု အဘဝေါ ဘဝါဘဝေါ၊ တံ ဘဝါဘဝံ၊ ဘဝေသု အဘာဝပညတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝလောကောတိ သတ္တလောကော၊ သင်္ခါရလောကဩကာသလောကာနံ ဘဝါဘဝဂမနာသမ္ဘဝတော သတ္တလောကံ ဇီဝလောကောတိ ဝိသေသေတိ။ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနောတိ ဧတ္ထ နဝပိ လောကုတ္တရဓမ္မာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ အပစယဂါမိတာ ဟိ စတုမဂ္ဂဓမ္မဿ ဩဓိသော အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသော၊ သော အဿ အတ္ထိ၊ တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ တတ္ထ သဟာယဘာဝူပဂမနေန နိဗ္ဗာနဿာပိ။ ယထာဟ ‘‘ယော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ရာဂက္ခယော…ပေ… ဣဒံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ အရဟတ္တဿာပိ တထာ ရာဂါဒိက္ခယဝစနသဗ္ဘာဝတော။ ဖလသာမညေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဖလာနံ အတ္ထီတိ နဝဝိဓောပေသ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ သဟစရဏလက္ခဏကအာရဏတာယ ပဋိပက္ခဂေါစရဂ္ဂဟဏတာ။ အနဘိဟိတောပိ ဟိ ဓမ္မဿ တတြာဘိဟိတောဝ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော ဣတိ ဝစနတော ကာရဏဂေါစရဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရိပိ ဖလာနိ ဂဟိတာနိ။ နရကာဒီသု အပတမာနံ ဓာရေတိ သုဂတိယံ ဥပ္ပာဒနေနာတိ ဓမ္မော။ ပုန သုဂတိမှိ အဇနနကာရီ အကုသလဓမ္မေ နိဝါရေတွာ ပေါသေတိ ပဝတ္တေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဓမ္မော။ သော ပန ကာမရူပါရူပဘေဒတော တိဝိဓော အစ္စန္တသုခါဝဟနတော၊ တတောပိ ဥတ္တမတ္တာ ဓမ္မဝရော။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘စတုန္နံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသစ္စာနံ အနနုဗောဓာ အပ္ပဋိဝေဓာ ဧဝမိဒံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ သန္ဓာဝိတံ သံသရိတ’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ မဟာဝ။ ၂၈၇) ဝစနတော စတုသစ္စဓမ္မံ အသမ္ဗုဓံ ဘဝါ ဘဝံ ဂစ္ဆတိ ဇီဝလောကောတိ သိဒ္ဓံ။ တသ္မာ ယံ အသမ္ဗုဓံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿေဝ ¶ ‘‘တဿာ’’တိ အန္တေ တံနိဒ္ဒေသေန နိယမနတော စတုသစ္စဓမ္မောပိ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ ¶ ဓမ္မဝရောတိ စာပဇ္ဇတိ။ အညထာ ‘‘နမော အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနော ဓမ္မဝရဿ တဿာ’’တိ တံနိဒ္ဒေသေန သမာနဝိဘတ္တိကရဏံ န ယုဇ္ဇတိ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမနတော၊ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနော ဓမ္မဝရဿာ’’တိ ဝစနံ ဝိသေသနဝစနံ။ တသ္မာ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနံ တဗ္ဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ နတ္ထီတိ စေ? န၊ တံနိဒ္ဒေသေန သမာနဝိဘတ္တိဋ္ဌာနေ အဝိသေသိတတ္တာ။ အပိ စ မဂ္ဂသစ္စနိရောဓသစ္စေသု ဖလာနံ အပရိယာပန္နတ္တာ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာတိ ဝစနဝိရောဓော၊ ဖလာနံ အသင်္ဂဟေ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ န ကေဝလံ အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ အပိ စ အရိယဖလဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ…ပေ… ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇) ဝစနဝိရောဓော စာတိ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓါ ဧသာ ဂါထာ သာသနဝိရုဒ္ဓါ စာ’’တိ? ဝုစ္စတေ – သဗ္ဗမေတမယုတ္တံ ဝုတ္တဂါထတ္ထာဇာနနတော။ ဧတ္ထ ဟိ အာစရိယေန ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုဝိသယဝိဘာဂေါ စ ဒဿိတော။ ကထံ? တတ္ထ အသမ္ဗုဓန္တိ အသမ္ဗောဓော၊ သော အတ္ထတော အဝိဇ္ဇာ၊ တာယ စ တဏှုပါဒါနာနိ ဂဟိတာနိ၊ တယောပိ တေ ဓမ္မာ သမုဒယသစ္စံ၊ ဘဝါဘဝန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ ဝုတ္တံ။ သုဂတိဒုဂ္ဂတိပ္ပဘေဒေါ ဟိ ဘဝေါ အတ္ထတော ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁) ဝစနတော ဒုက္ခပ္ပဝတ္တိ ပဝတ္တိ နာမ၊ ဒုက္ခသမုဒယော ပဝတ္တိဟေတု နာမ၊ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတဿ စ ပဝတ္တိဟေတုဿ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန နိရောဓမဂ္ဂသစ္စဒွယံ ဝိသယော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏံ…ပေ… ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၂၆)။

ဧတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ ဗုဒ္ဓေန ဂေါစရာသေဝနာယ အာသေဝိတံ၊ မဂ္ဂသစ္စံ ဘာဝနာသေဝနာယ။ ဧတ္တာဝတာ အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတံ ယန္တိ ဥပယောဂပ္ပတ္တော ယော ဝိသယော နိရောဓော စ မဂ္ဂေါ စ၊ တဿ ယထာဝုတ္တာဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလတ္တယဝိဒ္ဓံသိနော နမော ဓမ္မဝရဿာတိ အယံ ဂါထာယ အတ္ထော။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဿ သုတ္တန္တနယေန ဥပနိဿယပစ္စယတ္တာ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနသီလတာယ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝတ္တုံ သမ္ဘဝတိ။ ဧဝဉှိ သတိ ရာဂဝိရာဂါတိ ဂါထတ္ထော၊ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီတိ သုတ္တတ္ထော စ အသေသတော ဂဟိတော ဟောတိ။ အထ ¶ ဝါ ဣမာယ ဂါထာယ ကေဝလံ ပရိယတ္တိဓမ္မောဝ ဂဟိတော ဟောတိ၊ ယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလျာဏံ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀၊ ပါရာ။ ၁)၊ တမ္ပိ အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓေဟေဝ နိသေဝိတံ ဂေါစရာသေဝနာယ အနညနိသေဝိတံ။ ယထာဟ ‘‘ဘဂဝံမူလကာ နော၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မာ ဘဂဝံနေတ္တိကာ ဘဂဝံပဋိသရဏာ…ပေ… ဘဂဝတော သုတွာ ဘိက္ခူ ဓာရေဿန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၆)။

တတိယဂါထာယ ¶ သီလာဒယော ကိဉ္စာပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ယထာသမ္ဘဝံ လဗ္ဘန္တိ၊ တထာပိ အန္တေ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဝစနတော သီလာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မက္ခန္ဓာ လောကုတ္တရာဝ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏပ္ပဘုတီဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သရူပေကသေသံ ကတွာ ‘‘ဝိမုတ္တိဉာဏပ္ပဘုတီဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဝိမုတ္တီတိ ဖလဓမ္မာဝ သုတ္တေ အဓိပ္ပေတာ၊ တထာပိ ‘‘မဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ပဟီနေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၀) ဝစနတော မဂ္ဂါဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိမုတ္တိ ဝိမောက္ခော ခယောတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ ‘‘ခယေ ဉာဏံ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏန္တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၄) ဧတ္ထ ခယော နာမ မဂ္ဂေါ၊ ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယောတိ ဖလနိဗ္ဗာနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ သုတ္တေ အာဂတမေဝ။ ပဟီနကိလေသာနံ ခယော ပါကတိကော ခယော ဧဝ။ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဧဝမာဒယော ဂုဏာ သင်္ဂဟိတာ။ သမန္နာဂမဋ္ဌေန အပရိဟီနဋ္ဌေန စ ယုတ္တော။ ခေတ္တံ ဇနာနံ ကုသလတ္ထိကာနန္တိ ‘‘အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’’တိ သုတ္တတော ကုသလဿ ဝိရုဟနဋ္ဌာနတ္တာ၊ သုတ္တန္တနယေန ဥပနိဿယပစ္စယတ္တာ စ ကာမံ ကုသလဿ ခေတ္တံ ဟောတိ သင်္ဃော၊ န ကုသလတ္ထိကာနံ ဇနာနံ။ တသ္မာ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ သုတ္တတ္ထသမ္ဘဝတော။ သုတ္တေ ‘‘အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကဿ လောကဿ? ပုညတ္ထိကဿ ခေတ္တံ သင်္ဃော၊ ပုညုပနိဿယတ္တာ ပုညက္ခေတ္တံ ဟောတိ သင်္ဃော၊ ကုသလတ္ထိကာနန္တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ လောကေပိ ဟိ ဒေဝဒတ္တဿ ခေတ္တံ ယညဒတ္တဿ ခေတ္တံ သာလိယဝုပနိဿယတ္တာ သာလိခေတ္တံ ယဝခေတ္တန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အရိယသင်္ဃန္တိ ဝိဂတကိလေသတ္တာ အရိယံ ပရိသုဒ္ဓံ အရိယာနံ၊ အရိယဘာဝံ ဝါ ပတ္တံ သီလဒိဋ္ဌိသာမညေန သင်္ဃတတ္တာ သင်္ဃံ။ ‘‘အရိယ-သဒ္ဒေန သမ္မုတိသင်္ဃံ နိဝါရေတီ’’တိ ကေစိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ဝိမုတ္တိဉာဏဂုဏဂ္ဂဟဏေန ဝိသေသိတတ္တာ။ သိရသာတိ ¶ ဣမိနာ ကာမံ ကာယနတိံ ဒဿေတိ၊ တထာပိ ဥတ္တမသင်္ဃေ ဂုဏဂါရဝေန ဥတ္တမင်္ဂမေဝ နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘သိရသာ နမာမီ’’တျာဟ။ သိရဿ ပန ဥတ္တမတာ ဥတ္တမာနံ စက္ခုသောတိန္ဒြိယာနံ နိဿယတ္တာ၊ တေသံ ဥတ္တမတာ စ ဒဿနာနုတ္တရိယသဝနာနုတ္တရိယဟေတုတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထာဟ – အနုသန္ဓိကုသလော

‘‘ဥပေါဂ္ဃာတော ပဒဉ္စေဝ၊ ပဒတ္ထော ပဒဝိဂ္ဂဟော၊

စောဒနာပြတျဝဇ္ဇာနံ၊ ဗျာချာ တန္တဿ ဆဗ္ဗိဓာ’’တိ။ –

ဧဝမဝတွာ ကသ္မာ ရတနတ္တယပဏာမံ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – သတာစာရတ္တာ။ အာစာရော ကိရေသ သပ္ပုရိသာနံ၊ ယဒိဒံ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပူဇာဝိဓာနံ။ တသ္မာ ‘‘သတာစာရတော ဘဋ္ဌာ မာ မယံ ဟောမာ’’တိ ¶ ကရီယတိ၊ စတုဂမ္ဘီရဘာဝယုတ္တဉ္စ ဝိနယပိဋကံ သံဝဏ္ဏေတုကာမဿ မဟာသမုဒ္ဒံ ဩဂါဟန္တဿ ဝိယ ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတဿာပိ မဟန္တံ ဘယံ ဟောတိ၊ ဘယက္ခယာဝဟဉ္စေတံ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏဇနိတံ ပဏာမပူဇာဝိဓာနံ။ ယထာဟ ‘‘ဧဝံ ဗုဒ္ဓံ သရန္တာန’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉)။ အပိစာစရိယော သတ္ထုပူဇာဝိဓာနေန အသတ္ထရိ သတ္ထာဘိနိဝေသဿ လောကဿ ယထာဘူတံ သတ္ထရိ ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သတ္ထုသမ္ဘာဝနံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ အသတ္ထရိ သတ္ထုသမ္ဘာဝနံ ပရိစ္စဇာပေတိ၊ ‘‘တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ ဝုတ္တဒေါသံ ပရိဟရတိ။ အန္တရာယဗဟုလတ္တာ ခန္ဓသန္တတိယာ ဝိပ္ပကတာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ အတ္တနော အာယုဝဏ္ဏသုခဗလာနံ ပရိက္ခယသမ္ဘဝါသင်္ကာယ ‘‘အဘိဝါဒနသီလိဿ…ပေ… အာယု ဝဏ္ဏော သုခံ ဗလ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၀၉) ဝုတ္တာနိသံသေ ယာဝ သံဝဏ္ဏနာပရိယောသာနာ ပတ္ထေတိ။ အပိ စေတ္ထ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပဏာမပူဇာဝိဓာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမတ္ထံ ဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒဿ၊ လောကုတ္တရဿေဝ ဝါ သဒ္ဓမ္မဿ ပူဇာဝိဓာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမတ္ထံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ သဒ္ဓမ္မပဋိဝေဓမတ္တာဘိလာသိနော ဟိ တေ။ ပရမတ္ထသင်္ဃပူဇာဝိဓာနံ ပရမတ္ထသင်္ဃဘာဝါဓိဂမတ္ထံ သာဝကယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟံ ဇနေတိ၊ မင်္ဂလာဒီနိ ဝါ သာတ္ထာနိ အနန္တရာယာနိ စိရဋ္ဌိတိကာနိ ဗဟုမတာနိ စ ဘဝန္တီတိ ဧဝံလဒ္ဓိကာနံ စိတ္တပရိတောသနတ္ထံ ‘‘ပူဇာ စ ပူဇနေယျာန’’န္တိ ဘဂဝတာ ပသတ္ထမင်္ဂလံ ကရောတိ။ ဝုစ္စတေ စ –

‘‘မင်္ဂလံ ¶ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓါ၊ ဓမ္မော သင်္ဃော စ မင်္ဂလံ၊

မင်္ဂလာဒီနိ သာတ္ထာနိ၊ သီဃံ သိဇ္ဈန္တိ သဗ္ဗသော။

‘‘သတ္ထု ပူဇာဝိဓာနေန၊ ဧဝမာဒီ ဗဟူ ဂုဏေ၊

လဘတီတိ ဝိဇာနန္တော၊ သတ္ထုပူဇာပရော သိယာ’’တိ။

ဧတ္ထ စ သတ္ထုပဓာနတ္တာ ဓမ္မသင်္ဃာနံ ပူဇာဝိဓာနံ သတ္ထုပူဇာဝိဓာနမိစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သာသနတော လောကတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘သတ္ထာ’’တိ ဓမ္မော သုဂတေန ဝုတ္တော၊

သုဝတ္ထိဂါထာသု ‘‘တထာဂတော’’တိ၊

သင်္ဃော စ ဝုတ္တော ယမတော သ သတ္ထာ။

ဓမ္မကာယော ယတော သတ္ထာ၊ ဓမ္မော သတ္ထာ တတော မတော၊

ဓမ္မဋ္ဌိတော သော သင်္ဃော စ၊ သတ္ထုသင်္ချံ နိဂစ္ဆတိ။

သန္တိ ဟိ လောကေ ဝတ္တာရော ကောသဂတံ အသိံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ပုရိသံ ဝိသုံ အပရာမသိတွာ ‘‘အသိံ ဂဟေတွာ ဌိတော ဧသော’’တိ။ တေနေဝါဟ စာရိယမာတြစ္စေဝါ –

‘‘နမတ္ထု ဗုဒ္ဓရတ္နာယ၊ ဓမ္မရတ္နာယ တေ နမော၊

နမတ္ထု သင်္ဃရတ္နာယ၊ တိရတ္နသမဝါနယီ’’တိ။

အပိစ သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခပါတုဘာဝါဘိသင်္ခါတံ ခန္ဓသန္တာနမုပါဒါယ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ယဒိ ပညာပိယတိ၊ ဓမ္မော ပဏာမာရဟောတိ ကာ ဧဝ ကထာ၊ သင်္ဃော စ ‘‘သင်္ဃေ ဂေါတမိ ဒေဟိ၊ သင်္ဃေ တေ ဒိန္နေ အဟဉ္စေဝ ပူဇိတော ဘဝိဿာမိ သင်္ဃော စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘာဇနန္တိ ဒီပေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတော ဓမ္မော အာစရိယပရမ္ပရာယ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တတေလမိဝ အပရိဟာပေတွာ ယာဝဇ္ဇတနာ အာဘတတ္တာ ဧဝ မာဒိသာနမ္ပိ သောတဒွါရမနုပ္ပတ္တော’’တိ သင်္ဃဿ အာစရိယော အတီဝ အာဒရေန ပဏာမံ ကရောတိ ‘‘သိရသာ နမာမီ’’တိ။

ဧဝံ ¶ အနေကဝိဓံ ပဏာမပ္ပယောဇနံ ဝဒန္တိ၊ အာစရိယေန ပန အဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနံ အတ္တနာ ဧဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဣစ္စေဝမစ္စန္တနမဿနေယျ’’န္တိအာဒိနာ စတုတ္ထဂါထာယ။ ဣစ္စေဝန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ရတနတ္တယပူဇာဝိဓာနပရိသမတ္တတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ယထာဝိဟိတမတ္တမေဝ ပူဇာဝိဓာနံ အရဟတိ ရတနတ္တယံ၊ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ အာပဇ္ဇတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဧဝမစ္စန္တနမဿနေယျ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဝိဓိံ ဒဿေတိ။ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာ၊ အညေန ဝါ တာဒိသေန အစ္စန္တမေဝ မုဟုတ္တမပိ အဋ္ဌတွာ အဘိက္ခဏံ နိရန္တရံ နိယမေန နမဿနာရဟံ နမဿမာနဿ ဟိတမဟပ္ဖလကရဏတောတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝိဓံ ဒုလ္လဘဋ္ဌေန မဟပ္ဖလဋ္ဌေန စ သိဒ္ဓံ ရတနဘာဝံ ရတနတ္တယံ နမဿမာနော ယံ ပုညာဘိသန္ဒံ အလတ္ထံ အလဘိံ။ အကုသလမလံ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနေန ပုနာတီတိ ပုညံ။ ကိလေသဒရထပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ သီတလတ္တာ စိတ္တံ အဘိသန္ဒေတီတိ အဘိသန္ဒော။ ပုညဉ္စ တံ အဘိသန္ဒော စာတိ ပုညာဘိသန္ဒော၊ တံ ပုညာဘိသန္ဒံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပုညမဟတ္တံ’’န္တိ ဘဏန္တိ၊ ‘‘ဝိပုလ’’န္တိ ဝစနတော သော အတ္ထော န ယုဇ္ဇတီတိ အာစရိယော။ အထ ဝါ ပုညာနံ အဘိသန္ဒော ပုညာဘိသန္ဒော ¶ ၊ တံ ပုညာဘိသန္ဒံ။ သန္ဒ သဝနေတိ ဓာတု။ တသ္မာ ပုညသောတံ ပုညုဿယန္တိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ၊ တံ ပန ဝိပုလံ၊ န ပရိတ္တန္တိ ဒဿိတံ ဝိပုလ-သဒ္ဒေန။

ပဉ္စမဂါထာ ယသ္မိံ ဝိနယပိဋကေ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ အနူနံ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တနဋ္ဌေန ဌိတေ သကလံ တိဝိဓမ္ပိ သာသနံ တေသွေဝ ပုဂ္ဂလေသု ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ။ ကဿ သာသနန္တိ စေ? အဋ္ဌိတဿ ဘဂဝတော။ ဘဂဝါ ဟိ ဌိတိဟေတုဘူတာယ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝေန အဋ္ဌိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော ဟိ ပရလောကေ နိရပေက္ခော ကေဝလံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂမနုယုဉ္ဇန္တော တိဋ္ဌတိ၊ န ပရလောကဟိတာနိ ပုညာနိ ကတ္တုံ ဗျာဝဋော ဟောတိ၊ သဿတဒိဋ္ဌိကော တာနိ ကတ္တုံ အာယူဟတိ။ ဘဂဝါ ပန တထာ အတိဋ္ဌန္တော အနာယူဟန္တော မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇန္တော သယဉ္စ ဩဃံ တရိ၊ ပရေ စ တာရေသိ။ ယထာဟ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ ခွာဟံ၊ အာဝုသော၊ အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁)။ စတုဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန သတ္တေသု သုဋ္ဌု သမ္မာ စ ဌိတဿာတိ အတ္ထဝသေန ဝါ သုသဏ္ဌိတဿ။ သုသဏ္ဌိတတ္တာ ဟေသ ကေဝလံ သတ္တာနံ ဒုက္ခံ အပနေတုကာမော ဟိတံ ဥပသံဟရိတုကာမော သမ္ပတ္တိယာ စ ပမောဒိတော အပက္ခပတိတော စ ဟုတွာ ဝိနယံ ဒေသေတိ၊ တသ္မာ ဣမသ္မိံ ¶ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာဓိကာရေ သာရုပ္ပာယ ထုတိယာ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘သုသဏ္ဌိတဿာ’’တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘မနာပိယေ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မဝိပါကေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၆) သုတ္တဿ၊ ‘‘သုသဏ္ဌာနာ သုရူပတာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၈။၁၁) သုတ္တဿ စ ဝသေန သုသဏ္ဌိတဿာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ သော အဓိပ္ပေတာဓိကာရာနုရူပေါ န ဟောတိ။ အမိဿန္တိ ကိံ ဝိနယံ အမိဿံ၊ ဥဒါဟု ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝန္တိ? နောဘယမ္ပိ။ အမိဿာ ဧဝ ဟိ ဝိနယဋ္ဌကထာ။ တသ္မာ ဘာဝနပုံသကဝသေန အမိဿံ တံ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝန္တိ အဋ္ဌကထာ ‘‘ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသူ’’တိ ဝစနတော တေသံ အာနုဘာဝေါ နာမ ဟောတိ။ ကိဉ္စိ အပုဗ္ဗံ ဒိသွာ သန္တိ ဟိ လောကေ ဝတ္တာရော ‘‘ကဿေသ အာနုဘာဝေါ’’တိ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ အနုဂန္တွာ တံတံပါဌေ အတ္ထံ ဘာဝယတိ ဝိဘာဝယတိ၊ တဿ တဿ ဝါ အတ္ထဿ ဘာဝနာ ဝိဘာဝနာတိ အာနုဘာဝေါ ဝုစ္စတိ အဋ္ဌကထာ။

ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝေ သတိ ကိံ ပုန တံ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ ဣမိနာ အာရမ္ဘေနာတိ တတော ဝုစ္စန္တိ ဆဋ္ဌသတ္တမဋ္ဌမနဝမဂါထာယော။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂဉာဏမ္ဗုနာ နိဒ္ဓါတမလတ္တာ ဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇေဟိ၊ တေနေဝ နိဒ္ဓါတာသဝတ္တာ ဝိသုဒ္ဓပဋိသမ္ဘိဒေဟိ၊ ဝိသုဒ္ဓပဋိသမ္ဘိဒတ္တာ စ သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟီတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ဝုတ္တေ လောကာစရိယာပိ၊ သာသနေ ရာဟုလာစရိယာဒယောပိ သင်္ဂယှန္တိ၊ တေ အပနေတုံ ကာမဉ္စာတိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တံ ဝဏ္ဏယိဿ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗဋ္ဌကထာယ ဦနဘာဝေါ ဒဿိတောတိ စေ? န၊ စိတ္တေဟိ နယေဟိ သံဝဏ္ဏိတောတိ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓမ္မံ သံဝဏ္ဏေတုံ ကောဝိဒေဟိ၊ တာယ သံဝဏ္ဏနာယ ဝါ ကောဝိဒေဟိ သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟိ။

သလ္လေခိယေတိ ကိလေသဇာတံ ဗာဟုလ္လံ ဝါ သလ္လိခတိ တနုံ ကရောတီတိ သလ္လေခေါ၊ သလ္လေခဿ ဘာဝေါ သလ္လေခိယံ၊ တသ္မိံ သလ္လေခိယေ။ နောသုလဘူပမေဟီတိ အသုလဘူပမေဟိ။ မဟာဝိဟာရဿာတိ မဟာဝိဟာရဝံသဿ။ ပညာယ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ဓဇော ဥပမာ ဧတေသန္တိ ဓဇူပမာ၊ တေဟိ ဓဇူပမေဟိ။ သမ္ဗုဒ္ဓဝရံ အနုအယေဟိ အနုဂတေဟိ သမ္ဗုဒ္ဓဝရနွယေဟိ၊ ဗုဒ္ဓါဓိပ္ပာယာနုဂေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓ ဝရ-သဒ္ဒေါ ‘‘သာမံ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တသ္မာ တေ အပနေတုံ ဝုတ္တော။

အဋ္ဌကထာယ ¶ ဦနဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော ကရဏဝိသေသံ တဿ ပယောဇနဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘သံဝဏ္ဏနာ’’တိအာဒိမာဟ။ န ကိဉ္စိ အတ္ထံ အဘိသမ္ဘုဏာတီတိ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ ဖလံ ဟိတံ န သာဓေတီတိ အတ္ထော ‘‘န တံ တဿ ဘိက္ခုနော ကိဉ္စိ အတ္ထံ အနုဘောတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၃၈) ဝိယ။ အဇ္ဈေသနံ ဗုဒ္ဓသိရိဝှယဿာတိ ဣမိနာ ယသ္မာ သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနာ အဇ္ဈိဋ္ဌေန ဓမ္မော ဒေသိတော ဘဂဝတာ၊ သာရိပုတ္တဿ အဇ္ဈေသနံ နိဿာယ ဝိနယော ပညတ္တော၊ တသ္မာ အယမ္ပိ အာစရိယော တံ အာစရိယဝတ္တံ ပူဇေန္တော ဣမံ သံဝဏ္ဏနံ ဗုဒ္ဓသိရိတ္ထေရဿ ယာစနံ နိဿာယ အကာသီတိ ဒဿေတိ။ သမနုဿရန္တောတိ တဿာဘာဝံ ဒီပေတိ အာဒရဉ္စ။

တတော ပရံ ဒွေ ဂါထာယော ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ တေန တာသု အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယပစ္စယဝိမတိံ ဝိနောဒေတိ၊ ဧကဋ္ဌကထာယ ကုသလဿ ဝါ ‘‘အယံ နယော အဋ္ဌကထာယံ နတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခေပံ နိဝါရေတိ၊ အယုတ္တတ္ထပရိစ္စာဂေန တတ္ထ အဘိနိဝိဋ္ဌာနံ အဘိနိဝေသံ ပရိစ္စဇာပေတိ၊ ထေရဝါဒဒဿနေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ ပတိ ဝိနယဓရာနံ ကာရဏောပပတ္တိတော ဥဟာပေါဟက္ကမံ ဒဿေတိ၊ အယုတ္တတ္ထေရဝါဒပဋိက္ခေပေန ပုဂ္ဂလပ္ပမာဏတံ ပဋိက္ခိပတီတိ ဣမေ စာနိသံသာ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနေန ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စ သမာရဘန္တော တဿာ သံဝဏ္ဏနာယ မဟာအဋ္ဌကထံ သရီရံ ကတွာ သမာရဘိဿံ၊ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ ယော ဝုတ္တော ဝိနိစ္ဆယော၊ တထေဝ ကုရုန္ဒီနာမာဒီသု လောကေ ဝိဿုတာသု အဋ္ဌကထာသု စ ယော ဝုတ္တော ဝိနိစ္ဆယော၊ တတောပိ ဝိနိစ္ဆယတော မဟာအဋ္ဌကထာနယေန၊ ဝိနယယုတ္တိယာ ဝါ ယုတ္တမတ္ထံ တဿ သရီရဿ အလင်္ကာရံ ဝိယ ဂဏှန္တော သမာရဘိဿံ။ ကိံ သံဝဏ္ဏနမေဝ၊ န အညန္တိ ဒဿနတ္ထံ ပုန သံဝဏ္ဏနာဂ္ဂဟဏံ။ အထ ဝါ အန္တောဂဓတ္ထေရဝါဒံ သံဝဏ္ဏနံ ကတွာ သမာရဘိဿန္တိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထေရဝါဒါ ဟိ ဗဟိအဋ္ဌကထာယ ဝိစရန္တိ။ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန စူဠပစ္စရိအန္ဓကအရိယဋ္ဌကထာပန္နဝါရာဒယောပိ သင်္ဂဟိတာ ¶ ။ တတ္ထ ပစ္စရီ နာမ သီဟဠဘာသာယ ဥဠုမ္ပံ ကိရ၊ တသ္မိံ နိသီဒိတွာ ကတတ္တာ တမေဝ နာမံ ဇာတံ။ ကုရုန္ဒီဝလ္လိဝိဟာရော နာမ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ကတတ္တာ ကုရုန္ဒီ နာမ ဇာတာ။

သမ္မ သမာရဘိဿန္တိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနံ သဇ္ဇေတွာ အဟံ ဌိတော၊ တသ္မာ တံ မေ နိသာမေန္တူတိ ဂါထာယ တံ သံဝဏ္ဏနံ မေ မမ၊ မယာ ဝါ ဝုစ္စမာနန္တိ ပါဌသေသော ¶ ။ နိသာမေန္တု ပဿန္တု ပညာစက္ခုနာ သုဏန္တု ဝါ သဒ္ဓါဝီရိယပီတိပါမောဇ္ဇာဘိသင်္ခါရေန သင်္ခရိတွာ ပူဇယန္တာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ။ ကဿ ဓမ္မံ? ဓမ္မပ္ပဒီပဿ တထာဂတဿ။ ကိံ ဒဿေတိ? ပဒီပဋ္ဌာနိယော ဟိ ဓမ္မော ဟိတာဟိတပ္ပကာသနတော၊ ပဒီပဓရဋ္ဌာနိယော ဓမ္မဓရော တထာဂတော၊ တသ္မာ ပရိနိဗ္ဗုတေပိ တသ္မိံ တထာဂတေ တတ္ထ သောကံ အကတွာ သက္ကစ္စ ဓမ္မံ ပဋိမာနယန္တာ နိသာမေန္တူတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဓမ္မကာယာ တထာဂတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၈) ဝစနတော ဓမ္မော စ သော ပဒီပေါ စာတိ ဓမ္မပ္ပဒီပေါ၊ ဘဂဝါ။

ယော ဓမ္မဝိနယော ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တော၊ သော တထေဝ ဗုဒ္ဓပုတ္တေဟိ သာဝကေဟိ ဉာတော အဝဗုဒ္ဓါ၊ ယေဟိ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မတိံ အဓိပ္ပာယံ အစ္စဇန္တာ နိရဝသေသံ ဂဏှန္တာ။ ပုရေတိ ပုရာ၊ ပေါရာဏတ္ထေရာ ဝါ။ အဋ္ဌကထာတိ အဋ္ဌကထာယော၊ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။

ယံ အတ္ထဇာတံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပမာဒလေခကာနံ ပမာဒလေခမတ္တံ ဝဇ္ဇယိတွာ။ ကိံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပမာဏံ? န၊ ကိန္တု သိက္ခာသု သဂါရဝါနံ ဣဓ ဝိနယမှိ ပဏ္ဍိတာနံ၊ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ပမာဒလေခန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပမာဒလေခံ ဝဇ္ဇယိတွာ ပမာဏံ ဟေဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

တတော စာတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တအတ္ထဇာတတော တန္တိက္ကမံ ပါဠိက္ကမံ။ သုတ္တန္တာ သုတ္တာဝယဝါ။ အန္တောတိ ဟိဒံ အဗ္ဘန္တရာဝယဝသမ္ဘာဝနာဒီသု ဒိဿတိ။ သုတ္တန္တေသု ဘဝါ သုတ္တန္တိကာ၊ တေသံ သုတ္တန္တိကာနံ၊ သုတ္တန္တဂန္ထေသု အာဂတဝစနာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အမီယတီတိ အန္တော၊ သာဓီယတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေန သာဓီယတိ? သုတ္တေန၊ သုတ္တဿ အန္တော သုတ္တန္တော၊ ကော သော? သော သော အတ္ထဝိကပ္ပော၊ တသ္မိံ သုတ္တန္တေ နိယုတ္တာနိ ဝစနာနိ သုတ္တန္တိကာနိ။ တေသံ သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ။ တဿ တဿ အာဂမသုတ္တဿ အဘိဓမ္မဝိနယသုတ္တဿ စာနုရူပံ ပရိဒီပယန္တီ၊ အယံ တာဝေတ္ထ သမာသတော အတ္ထဝိဘာဝနာ – ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒီနံ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၄၇၉၊ အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ပါရာ။ ၁) သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ အာဂမသုတ္တန္တာနုရူပံ။ ‘‘ဝိဝါဒါဓိကရဏံ သိယာ ¶ ကုသလံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗျာကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၂၀) ဧဝမာဒီနံ ¶ အဘိဓမ္မသုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ အဘိဓမ္မသုတ္တန္တာနုရူပန္တိ ဧဝမာဒိ။ ဟေဿတီတိ ဘဝိဿတိ၊ ကရီယိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝဏ္ဏနာပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ သော တသ္မာတိ ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ကထံ? ပဏ္ဍိတာနံ ပမာဏတ္တာပိ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဿ သမာသိတတ္တာပိ ဝိနိစ္ဆယဿ အသေသိတတ္တာပိ တန္တိက္ကမဿ အဝေါက္ကမိတတ္တာပိ သုတ္တန္တိကဝစနာနံ သုတ္တန္တဋ္ဌကထာနုရူပံ ဒီပနတောပိ တသ္မာပိ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ။ ဧတ္ထ ‘‘တန္တိက္ကမံ အဝေါက္ကမိတွာ’’တိ ဝစနေန သိဒ္ဓေပိ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍာဒီသု ‘သုတ္တန္တိကာနံ ဘာရော’တိ ဂတာ၊ မယံ ပန ဝတွာဝ ဂမိဿာမာ’’တိ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တန္တိကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ကိရ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တဒင်္ဂဝိနယာဒိဘေဒေန ¶ ဝိနယဿဗဟုတ္တာ ဝိနယော တာဝ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗော။ ‘‘ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ‘‘ဝုတ္တံ ယေနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? တဿ ဧဝမာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာရိတံ ယေန စာဘတံ။ ယတ္ထပ္ပတိဋ္ဌိတဉ္စေတန္တိ ဝစနံ သကလမ္ပိ ဝိနယပိဋကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတီတိ အာဟစ္စ ဘာသိတံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ဘဂဝတော အတီတာဒီသု အပ္ပစ္စက္ခံ ကိဉ္စိ အတ္ထိ။ ယဒိ အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတိ၊ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ န ဇနေယျာတိ စေ? န၊ သာဝကဘာသိတဿပိ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိဇနနတော။ နိယမာဘာဝါ အတိပ္ပသင်္ဂေါတိ စေ? န၊ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘သင်္ဂီတိတ္တယံ အာရုဠှော’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ။ တထာ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ သင်္ဂီတိံ အာရုဠှတ္တာ ‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ…ပေ… သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ) ဧဝမာဒိဝစနံ၊ ယဉ္စ သင်္ဂီတိအာရုဠှက္ကမာနုဂတံ၊ တံ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ဇနေတီတိ အာယသ္မာ ဥပတိဿော။

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော၊ တေန အညာပိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ တမ္ပိ သာလဝနံ ဥပဂန္တွာ မိတ္တသုဟဇ္ဇေ အပလောကေတွာ နိဝတ္တနတော ဥပဝတ္တနန္တိ ပါကဋံ ဇာတံ ကိရ။ ယမကသာလာနန္တိ ဧကာ ကိရ သာလပန္တိ သီသဘာဂေ၊ ဧကာ ပါဒဘာဂေ။ တတြာပိ ဧကော ¶ တရုဏသာလော သီသဘာဂဿ အာသန္နေ ဟောတိ၊ ဧကော ပါဒဘာဂဿ၊ မူလခန္ဓဝိဋပပတ္တေဟိ အညမညံ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတသာလာနန္တိပိ ဝုတ္တံ။ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ ‘‘ကတကိစ္စော ပီတိဇ ဟာသ စေတော အဝေရမုခေနာဘတကုဏ္ဍလေနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပရိနိဗ္ဗာနေ ပရိနိဗ္ဗာနဟေတု၊ တသ္မိံ ဌာနေ ဝါ မာ သောစိတ္ထ စိတ္တေန၊ မာ ပရိဒေဝိတ္ထ ဝါစာယ ‘‘ပရိဒေဝနံ ဝိလာပ’’န္တိ ဝစနတော။ မဟာသမဏေနာတိ နိဿက္ကတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ သူရိယံ’သူဘိ ပဋုကရာ’ဘာ’ရိဏဿ တာဏာ ဣတျတြေဝ။ ယဉ္စ ဘဂဝတော အနုဂ္ဂဟံ၊ တဿ အနုဂ္ဂဟဿာတိ အာစရိယာ။ ဧကစ္စေ ပန ‘‘ယံ ယသ္မာ အဟံ အနုဂ္ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ နိဗ္ဗသနာနီတိ နိဋ္ဌိတဝသနကိစ္စာနိ၊ မယာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အပနီတာနိ ¶ ။ ယဒိ သုယုတ္တာနိ ဓာရေဿသီတိ ပုစ္ဆတိ၊ ကဝစသဒိသာနိ သာဏာနိ။ ဣဿရိယသဒိသာ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာဒယော။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိရောဓသမာပတ္တိ စ ပဋိလာဘက္ကမေန ‘‘အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ’’တိ ဝုတ္တာ။

အနာဂတေ သန္နိကဋ္ဌေ၊ တထာတီတေ စိရန္တနေ၊

ကာလဒွယေပိ ကဝီဟိ၊ ပုရာသဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇတေ။

သတ္ထုသာသနမေဝ ပရိယတ္တိ သတ္ထုသာသနပရိယတ္တိ၊ သာ သုတ္တဂေယျာဒိဝသေန နဝင်္ဂါ။ တိပိဋကမေဝ သဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒံ ဓာရေန္တီတိ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရာ။ ‘‘ဝိနာ န သက္ကာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အတ္ထိ ဝိသေသော တေဟိ သမ္မုခါပိ အသမ္မုခါပိ သုတံ၊ ထေရေန ပန အသမ္မုခါပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီတိ။ န ဝါယန္တိ ဧတ္ထ ဝါတိ ဝိဘာသာ၊ အညာသိပိ န အညာသိပီတိ အတ္ထော။ တတြ ဥစ္စိနနေ။ ဗဟုသဒ္ဒေါ ဝိပုလ္လတ္ထော ‘‘အနန္တပါရံ ဗဟု ဝေဒိတဗ္ဗမိတျ’’တြေဝ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘တိပိဋကသဗ္ဗပအယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဗဟု စာနေန…ပေ… ပရိယတ္တော’’တိ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ တိပိဋကဿ အနန္တတ္တာ၊ တသ္မာ အမှေ ဥပါဒါယ တေန ဗဟု ပရိယတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရထာ အာနန္ဒတ္ထေရော တေဟိ အပ္ပဿုတောတိ အာပဇ္ဇတိ၊ ‘‘အသမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝစနဝိရောဓော စ။ အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ ဧကော ဒိဝသော နဋ္ဌော၊ သော ပါဋိပဒဒိဝသော၊ ကောလာဟလဒိဝသော နာမ သော၊ တသ္မာ ဣဓ န ဂဟိတော။ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကီဠနတော သာဓုကီဠနံ နာမ။ သွေပီတိ အပိ-သဒ္ဒေါ အပေက္ခာမန္တာနုညာယ။ သုဘသုတ္တံ ‘‘အစိရပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) ဝုတ္တတ္တာ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု အန္တောဂဓံ န ဟောတီတိ စေ? န၊ ဘဂဝတော ကာလေ လဒ္ဓနယတ္တာ ကထာဝတ္ထု ဝိယ။ ဆဍ္ဍိတာ ပတိတာ ဥက္လာပါ ဆဍ္ဍိတပတိတဥက္လာပါ။ အာဏာ ဧဝ အပ္ပဋိဟတဋ္ဌေန စက္ကန္တိ အာဏာစက္ကံ။ ဧကတော ဧတ္ထ နိပတန္တီတိ ဧကနိပါတနံ။ အာကာသေန အာဂန္တွာ နိသီဒီတိ ဧကေတိ ဧတံ ဒုတိယဝါရေ ဂမနံ သန္ဓာယာတိ အာယသ္မာ ဥပတိဿော ¶ ။ ပဌမံ ဝါ အာကာသေန ဂန္တွာ ပရိသံ ပတွာ ဘိက္ခုပန္တိံ အပီဠေန္တော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ အာသနေ ဧဝ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ ဥဘယထာ စ အာပါထံ ဂတော၊ တေန ဥဘယမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ၊ အညထာ ဒွီသု ဧကံ အဘူတံ အာပဇ္ဇတိ။

အထ ¶ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိံ ပုစ္ဆိ…ပေ… အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဝိဿဇ္ဇေသီတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော ဥပါလီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၄၃၉) ဝုတ္တပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ သင်္ခိပိတွာ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဒဿိတဝစနန္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ တထာ ဟောတု၊ ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ ‘‘နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတာနုက္ကမေန အဝတွာ ‘‘ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိ ဧဝံ အနုက္ကမော ကတောတိ? ‘‘ဝတ္ထုမူလကတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ ဧကေ။ ဧတ္ထ ပန ဝိစာရဏာ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ သမ္ပတ္တေ ကရီယတိ။ ရာဇာဂါရကေတိ ဧဝံနာမကေ ဥယျာနေ။ အဘိရမနာရဟံ ကိရ ရာဇာဂါရမ္ပိ။ တတ္ထ၊ ယဿ ဝသေနေတံ ဧဝံ နာမံ လဘတိ။ အထ ခေါ ‘‘အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေတိ သင်္ဂီတိကာရကော ဝသီဂဏော။ ယဒိ ဧဝံ ယထာ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီတိ ဧတ္ထ ပုစ္ဆာက္ကမော ဒဿိတော၊ တထာ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဝိဿဇ္ဇနက္ကမောပိ ကိမတ္ထံ န ဒဿိတောတိ စေ? ဣမိနာနုက္ကမေန သင်္ဂဟံ ပဉ္စပိ နိကာယာ အနာရုဠှာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ကထံ ပန အာရုဠှာတိ? အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ပဉ္စပိ နိကာယေ အနုက္ကမေနေဝ ပုစ္ဆိ၊ အာနန္ဒတ္ထေရော ပန အနုက္ကမေနေဝ ပုစ္ဆိတမ္ပိ အပုစ္ဆိတမ္ပိ တဿ တဿ သုတ္တဿ သဘာဝံ အန္တရာ ဥပ္ပန္နံ ဝတ္ထုံ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသက္ကမံ မာတိကာဝိဘင်္ဂက္ကမန္တိ ဧဝမာဒိသဗ္ဗံ အနုရူပဝစနံ ပက္ခိပိတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ပဉ္စပိ နိကာယေ ပုစ္ဆီ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ ရာဇာဂါရကေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ရာဇာဂါရကေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ’’န္တိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနေနပိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ ဝိဟရတိ ရာဇာဂါရကေ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

ဂဟကာရန္တိ ဣမဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန သက္ကာ သော ဒဋ္ဌုံ၊ တဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော ဝိစရိန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနန္တိ ဣဒံ ဂဟကာရကဂဝေသနဿ ကာရဏဝစနံ။ သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာတိ တဝ သဗ္ဗာ အနဝသေသကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ဂဟကူဋံ နာမ အဝိဇ္ဇာ။ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏံ သောမနဿမယံ။ န ဟိ သောမနဿမယံ ဉာဏံ ခန္ဓသဘာဝဘေဒတော။ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာတိ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ၊ တံ ¶ ပန တတ္ထ တတ္ထ ပကာသယိဿာမ။ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ စ ဝိနယေ စာတိ ဧတ္ထ ပါဏာတိပါတော အကုသလန္တိ ဧဝမာဒီသု ¶ မရဏာဓိပ္ပာယဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ အကုသလံ၊ န ပါဏသင်္ခါတဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒကသင်္ခါတော အတိပါတော။ တထာ အဒိန္နဿ ပရသန္တကဿ အာဒါနသင်္ခါတာ ဝိညတ္တိ အဗျာကတော ဓမ္မော၊ တဗ္ဗိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အကုသလော ဓမ္မောတိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၇) ဧဝမာဒိနာ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ ပဋိဗလော ဝိနေတုံ။ ဇာတရူပရဇတံ ပရသန္တကံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ ယထာဝတ္ထုံ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋေသု အညတရံ၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ဒိယျမာနံ ဂဏှန္တဿ ပါစိတ္တိယံ၊ အတ္တတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ ကေဝလံ လောလတာယ ဂဏှန္တဿ အနာမာသဒုက္ကဋံ၊ ရူပိယဆဍ္ဍကသမ္မတဿ အနာပတ္တီတိ ဧဝံ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဝိနယေပိ ပဋိဗလော ဝိနေတုန္တိ အတ္ထော။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ၊ ဧတေန ဖလဝသေန ဇဝနဝသေန စ စိတ္တဿ ဝုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။ ‘‘အဝိသိဋ္ဌ’’န္တိ ပါဌော၊ သာဓာရဏန္တိ အတ္ထော။

ဒေသေန္တဿ ဝသေနေတ္ထ၊ ဒေသနာ ပိဋကတ္တယံ၊

သာသိတဗ္ဗဝသေနေတံ၊ သာသနန္တိပိ ဝုစ္စတိ။

ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ၊ ဝသေနာပိ ကထာတိ စ၊

ဒေသနာ သာသနာ ကထာ၊ ဘေဒမ္ပေဝံ ပကာသယေ။

သာသနဿ နပုံသကတ္တာ ‘‘ယထာ…ပေ… ဓမ္မသာသနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုစ္စရိတသံကိလေသံ နာမ အတ္ထတော စေတနာ၊ တထာကာရပ္ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝါ။ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တတ္တာ ဝိပဿနာစိတ္တာနိ ဝိသယတော လောကိယာ’ဘိသမယော အသမ္မောဟတော လောကုတ္တရော၊ လောကုတ္တရော ဧဝ ဝါ အဘိသမယော ဝိသယတော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ၊ ဣတရဿ မဂ္ဂါဒိကဿ အသမ္မောဟတောတိပိ ဧကေ။ ဧတ္ထ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုတ္တံ ဉာဏံ၊ တံ ကထံ ဂမ္ဘီရန္တိ စေ? ဂမ္ဘီရဿ ဥဒကဿ ပမာဏဂ္ဂဟဏကာလေ ဒီဃေန ပမာဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ အလဗ္ဘနေယျဘာဝဒဿနတ္ထံ ဣဒါနီတိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ယဿ စတ္ထာယ မဂ္ဂဖလတ္ထာယ။ တဉ္စ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိ နာဓိဂစ္ဆန္တိ ကဉ္စိ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတံ၊ ဣတိဝါဒပမောက္ခဉ္စ။ ကသ္မာ? အတ္ထဿ အနုပပရိက္ခိတွာ ဂဟိတတ္တာ။ အဓိဂတဖလတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပော။ ပုန ခီဏာသဝဂ္ဂဟဏေန ¶ အရဟန္တမေဝ ဒဿေတိ၊ န သေက္ခံ။ သော ဟိ ယထာ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ရညော ကဋကမကုဋာဒိံ ဂေါပေတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဥပနေတိ၊ ဧဝံ သဟေတုကာနံ သတ္တာနံ မဂ္ဂဖလတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တာသံယေဝ တတ္ထ ဝိနယပိဋကေ ပဘေဒတော ဝုတ္တတ္တာ၊ ဝါယမိတွာ တာ ဧဝ ပါပုဏာတီတိ အာစရိယာ။ ကိမတ္ထံ တိဿောဝ ဝိဇ္ဇာ တတ္ထ ဝိဘတ္တာတိ? သီလသမ္ပတ္တိယာ ဧတပရမုပနိဿယဘာဝတော။ ‘‘အပရေဟိပိ သတ္တဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဝိနယဓရော ¶ ဟောတိ။ အာပတ္တိံ ဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိံ၊ လဟုကံ အာပတ္တိံ၊ ဂရုကံ အာပတ္တိံ၊ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ…ပေ… ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပဿတိ…ပေ… အာသဝါနဉ္စ ခယာ…ပေ… ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၇) သုတ္တမေတ္ထ သာဓကံ။ ဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ သီလသမ္ပတ္တိံ နိဿာယ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဟေဝ ဝိယ ဒိဗ္ဗစက္ခုပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာနိ ပဋိလဘတိ။ ဝိသုံ ဧတေသံ ပရိကမ္မကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ တာသံယေဝါတိ ဝုတ္တန္တိ စ ဝဒန္တိ ဧကေ။ အဘိဓမ္မေ ပန တိဿောဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါ အညေ စ သမ္မပ္ပဓာနာဒယော ဂုဏဝိသေသာ ဝိဘတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဝိဘတ္တာ၊ တထာပိ ဝိသေသတော ပညာဇာတိကတ္တာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏာတီတိ ဒဿနတ္ထံ တာသံ တတ္ထေဝါတိ အဝဓာရဏဝိပလ္လာသော ကတော။ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန ဓမ္မေနာတိ ပါဌသေသော။ ကတ္တရိ စေတံ ကရဏဝစနံ၊ ဟေတုတ္ထေ စ၊ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတဟေတူတိ အဓိပ္ပာယော။ ကသ္မာ ပနာတိ ‘‘အနုလောမိကော’’တိ ဝုတ္တတ္ထံ ဒီပေတိ။

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော။

ပန္နဘာရာတိ ပတိတက္ခန္ဓဘာရာ။ ‘‘ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမ္မုခါ ဘဝိဿာမ န ဘဝိဿာမာ’’တိ ဝတ္တာရော။ တေသု ဒဟရာ ကိရ။ ဇမ္မိန္တိ လာမကံ။

ဒုတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော။

ဗြဟ္မလောကာ ¶ စဝိတွာတိ ဧတ္ထ စတ္တာရော မဂ္ဂါ ပဉ္စာနန္တရိယာနိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ဣမေယေဝ နိယတာ၊ န မဟဂ္ဂတာ၊ တသ္မာ ပဏိဓိဝသေန ဟေဋ္ဌုပပတ္တိပိ ဟောတိ။ အတိစ္ဆထာတိ အတိစ္စ ဣစ္ဆထ၊ ဂန္တွာ ဘိက္ခံ ပရိယေသထာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေဋုဘံ နာမ ကဗျကရဏဝိဓိယုတ္တံ သတ္ထံ။ ကိရိယာကပ္ပံ ဣတျေကေ၊ ကတ္တာချာဒိလက္ခဏယုတ္တသတ္ထံ။ အသန္ဓိမိတ္တာတိ တဿာ နာမံ။ တဿာ ကိရ သရီရေ သန္ဓယော န ပညာယန္တိ၊ မဓုသိတ္ထကေန ကတံ ဝိယ သရီရံ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧဝံနာမိကာ ဇာတာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ မာဂဓကေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ အာဠှကံ၊ စတ္တာရိ အာဠှကာနိ ¶ ဒေါဏံ၊ စတုဒေါဏာ မာနိကာ၊ စတုမာနိကာ ခါရိကာ၊ ဝီသတိခါရိကော ဝါဟောတိ။ ကေထုမာလာတိ ‘‘သီသတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဌိတော ဩဘာသပုဉ္ဇော’’တိ ဝဒန္တိ။ ရာဇိဒ္ဓိအဓိကာရပ္ပသင်္ဂေနေတံ ဝတ္ထု ဝုတ္တံ၊ နာနုက္ကမေန။ အနုက္ကမေန ပန ဗုဒ္ဓသာသနာဝဟာရံ ဝတ္ထုံ ဒီပေန္တော ‘‘ရာဇာ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိလေသဒမနေန ဒန္တံ။ ကာယဝါစာဟိ ဂုတ္တံ။ ‘‘ပါစီနမုခေါ’’တိပိ ပါဌော အတ္ထိ။ ပုဗ္ဗေ ဇေဋ္ဌဘာတိကတ္တာ တေနေဝ ပရိစယေန ပတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထာယ အာကာရံ ဒဿေတိ။ အဘာသီတိ ‘‘ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝိတက္ကေသိ။ အပရေ ‘‘အညာတန္တိ ဝုတ္တေပိ သဗ္ဗံ အဘဏီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အမတန္တိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတာယ နိဝတ္တိယာ သဂုဏာဓိဝစနံ၊ တဿာ အပ္ပမာဒေါ ပဒံ မဂ္ဂေါ။ မစ္စူတိ ပဝတ္တိယာ သဒေါသာဓိဝစနံ၊ တဿာ ပမာဒေါ ပဒံ မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သန္ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။ သင်္ဃသရဏဂတတ္တာ သင်္ဃနိဿိတာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဘဏ္ဍုကမ္မဿ ဝါ တဒါယတ္တတ္တာ။ နိဂြောဓတ္ထေရဿာနုဘာဝကိတ္တနာဓိကာရတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အာဟ ‘‘ပုန ရာဇာ အသောကာရာမံ နာမ မဟာဝိဟာရံ ကာရေတွာ သဋ္ဌိသဟဿာနိ…ပေ… စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿာနိ ကာရာပေသီ’’တိ။ ‘‘ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿ ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ’’တိ ဝစနတော သေက္ခာဝ ပရမတ္ထတော ဒါယာဒါ၊ တထာပိ ထေရော မဟိန္ဒကုမာရဿ ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထံ ဧကေန ပရိယာယေန လောကဓမ္မသိဒ္ဓေန ဧဝမာဟ ‘‘ယော ကောစိ မဟာရာဇ…ပေ… ဩရသံ ပုတ္တ’’န္တိ။ ဝုတ္တဉှိ ဝေဒေ –

‘‘အင်္ဂါ အင်္ဂါ သမ္ဘဝသိ၊ ဟဒယာ အဓိဇာယသေ၊

အတ္တာ ဝေ ပုတ္တော နာမာသိ၊ သ ဇီဝ သရဒေါသတ’’န္တိ။

တသ္မာ ¶ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဩရသော ပုတ္တော မာတာပိတူဟိ ပဗ္ဗဇိတော စေ၊ အတ္ထတော တေ သယံ ပဗ္ဗဇိတာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဓမ္မကထိကာ ကသ္မာ နာရောစေန္တိ? ရာဇာ ‘‘ထေရံ ဂဏှိတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ အမစ္စေ ပေသေသိ၊ ဓမ္မကထိကာ ထေရဿ အာဂမနကာလေ ပရိဝါရတ္ထာယ ပေသိတာ၊ တသ္မာ။ အပိစ တေန ဝုတ္တဝိဓိနာဝ ဝဒန္တိ စဏ္ဍတ္တာ၊ စဏ္ဍဘာဝေါ စဿ ‘‘အမ္ဗံ ဆိန္ဒိတွာ ဝေဠုယာ ဝတိံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တအမစ္စဝတ္ထုနာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပန ဓမ္မကထိကာ ရာဇာဏာပနံ ကရောန္တီတိ? ‘‘သာသနံ ပဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒီပကတိတ္တိရောတိ ကူဋတိတ္တိရော။ အယံ ပန ကူဋတိတ္တိရကမ္မေ နိယုတ္တောပိ သုဒ္ဓစိတ္တော၊ တသ္မာ တာပသံ ပုစ္ဆိ။ သာဏိပါကာရန္တိ သာဏိပါကာရေန။ ဝိဘဇိတွာ ဝဒတီတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ ‘‘အတ္ထိ ခွေသ ဗြာဟ္မဏ ပရိယာယော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅)။ အပိစ သဿတဝါဒီ စ ဘဂဝါ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အသင်္ခတ’’န္တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၄၃)-ဝစနတော။ ဧကစ္စသဿတိကော စ ‘‘သပ္ပစ္စယာ ¶ ဓမ္မာ၊ အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇) ဝစနတော။ အန္တာနန္တိကော စ –

‘‘ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗော၊ လောကဿန္တော ကုဒါစနံ၊

န စ အပ္ပတွာ လောကန္တံ၊ ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနံ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅)၊

‘‘အနမတဂ္ဂေါယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သံသာရော ပုဗ္ဗကောဋိ န ပညာယတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ စူဠနိ။ ကပ္ပမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၆၁) ဝစနတော။ အမရာဝိက္ခေပိကပက္ခမ္ပိ ဤသကံ ဘဇတိ ဘဂဝါ ‘‘သဿတော လောကောတိ အဗျာကတမေတံ အသဿတော လောကောတိ အဗျာကတမေတ’’န္တိအာဒိအဗျာကတဝတ္ထုဒီပနတော သမ္မုတိသစ္စဒီပနတော စ။ တဉှိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏန္တိပီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၄၃၇)။ တထာ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကပက္ခမ္ပိ ဘဇတိ ‘‘လဒ္ဓါ မုဓာ နိဗ္ဗုတိံ ဘုဉ္ဇမာနာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၇၊ သု။ နိ။ ၂၃၀) ဝစနတော။ တတ္ထ ဟိ မုဓာတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝေဝစနံ။ သညီဝါဒါဒိကော စ ဘဂဝါ သညီဘဝအသညီဘဝနေဝသညီနာသညီဘဝဝသေန။ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ စ ‘‘အဟဉှိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒါမိ ရာဂဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆) ဝစနတော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒီ စ ‘‘ခီဏာ ဇာတိ၊ ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၃၅) ဝစနတော၊ ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆) ဝစနတော၊ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိရောဓသမာပတ္တိဒီပနတော ¶ စ။ ဧဝံ တေန တေန ပရိယာယေန တထာ တထာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဘဇိတွာ ဝဒတီတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ ဘဂဝါတိ။

ပုပ္ဖနာမော သုမနတ္ထေရော။ မဟာပဒုမတ္ထေရောတိ ဧကေ။ မဟိံသကမဏ္ဍလံ အန္ဓရဋ္ဌန္တိ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မစက္ခု နာမ တယော မဂ္ဂါ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂန္တိ စ ဧကေ။ ပဉ္စပိ ရဋ္ဌာနိ ပဉ္စ စီနရဋ္ဌာနိ နာမ။ ရာဇဂဟေတိ ဒေဝိယာ ကတဝိဟာရေ။ သိလကူဋမှီတိ ပဗ္ဗတကူဋေ။ ဝဍ္ဎမာနန္တိ အလင်္ကရဏစုဏ္ဏံ။ အရိယဒေသေ အတီဝ သမ္မတံ ကိရ။ ဧကရသေန နာထကရဏာ ဣတိ ဒမိဠာ။ သာရပါမင်္ဂန္တိ ဥတ္တမံ ပါမင်္ဂံ။ ပေတဝတ္ထုအာဒိနာ သံဝေဇေတွာ အဘိသမယတ္ထံ သစ္စသံယုတ္တဉ္စ။ မေဃဝနုယျာနံ နာမ မဟာဝိဟာရဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိယာ လေဏေသူ’’တိ ပါဌော။ ဒသဘာတိကန္တိ အဘယကုမာရာဒယော ဒသ၊ တေ ဣဓ ¶ န ဝုတ္တာ။ ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာတိ စာတုမာသိနိယာ ပဝါရဏာယာတိ အတ္ထော။ ပဌမပဝါရဏာယ ဝါ ပဝါရေတွာ ဧကမာသံ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယံ အဝေါစ၊ အညထာ ‘‘ပုဏ္ဏမာယံ မဟာဝီရော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ဂဟေတုံ။ မဟာဝီရောတိ ဗုဒ္ဓါပစာရေန ဓာတုယော ဝဒတိ။ ဇင်္ဃပ္ပမာဏန္တိ ‘‘ထူပဿ ဇင်္ဃပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ မာတုလဘာဂိနေယျာ စူဠောဒရမဟောဒရာ။ ဓရမာနဿ ဝိယ ဗုဒ္ဓဿ ရသ္မိ သရသရသ္မိ၊ ရညော လေခါသာသနံ အပ္ပေသိ၊ ဧဝဉ္စ မုခသာသနမဝေါစ။ ဒေါဏမတ္တာ မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသနာဠိမတ္တာ ကိရ။ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ ဆိဇ္ဇိတွာ’’တိ ပါဌော။ သဗ္ဗဒိသာဟိ ပဉ္စ ရသ္မိယော အာဝဋ္ဋေတွာတိ ပဉ္စဟိ ဖလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ ပဉ္စ၊ တာ ပန ဆဗ္ဗဏ္ဏာဝ။ ကတ္တိကဇုဏှပက္ခဿ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ဇုဏှပက္ခဿ ပဌမဒိဝသေတိ အတ္ထော။ မဟာဗောဓိဋ္ဌာနေ ပရိဝါရေတွာ ဌိတနာဂယက္ခာဒိဒေဝတာကုလာနိ။ ဂေါပကာ နာမ ရာဇပရိကမ္မိနော တထာဘာဝကိစ္စာ။ တေသံ ကုလာနံ နာမန္တိပိ ကေစိ။ ဥဒကာဒိဝါဟာ ကာလိင်္ဂါ။ ကာလိင်္ဂေသု ဇနပဒေသု ဇာတိသမ္ပန္နံ ကုလံ ကာလိင်္ဂကုလန္တိ ကေစိ။

ပဌမပါဋိပဒဒိဝသေတိ ဒုတိယဥပေါသထဿ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဌိတေဟိ သမုဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ တံ ဌာနံ သမုဒ္ဒသာလဝတ္ထု။ သောဠသ ဇာတိသမ္ပန္နကုလာနိ အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာမစ္စကုလာနိ။ မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရော စေတိယဂိရိမှိ ¶ ပဗ္ဗဇိတော။ အမစ္စဿ ပရိဝေဏဋ္ဌာနေတိ သမ္ပတိကာလဝသေနာဟ။ မဟိန္ဒတ္ထေရော ဒွါဒသဝဿိကော ဟုတွာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ သမ္ပတ္တော၊ တတ္ထ ဒွေ ဝဿာနိ ဝသိတွာ ဝိနယံ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ ဒွါသဋ္ဌိဝဿိကော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော။ ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာတိ ဝိနယပိဋကံ၊ တဿ ပရိယာပုဏနံ ဝါ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော။ မဂ္ဂါဒိပစ္စဝေက္ခဏေ အသတိ အန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာနံ နာမ နတ္ထိ သေက္ခဿ မရဏံ ဝါ၊ သတိယေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿန’’န္တိ။ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနုပါဒါယ အဂ္ဂဟေတွာ ဤသကမ္ပိ အနဝသေသေတွာ ပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ဥပနိသာတိ ‘‘ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာ’’တိအာဒိကာ ကာရဏပရမ္ပရာ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္တဟိတနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရဟိတနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတဒတ္ထံ သောတာဝဓာန’’န္တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – အတ္တနော ဝိနယကထနံ ဝိနယမန္တနဉ္စ ဥဂ္ဂဟေတုံ ပရေသံ သောတဿ ဩဒဟနံ သောတာဝဓာနံ။ တတော ဥဂ္ဂဟိတဝိနယကထာမန္တနာနံ တေသံ ဥပနိသာ ယထာဝုတ္တကာရဏပရမ္ပရာ သိဒ္ဓါယေဝါတိ န ပုန ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညထာ ဧတဒတ္ထာ ဥပနိသာတိ ဣမိနာ ဝစနေနေဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ သောတာဝဓာနာသမ္ဘဝတော ဧတဒတ္ထံ သောတာဝဓာနန္တိ အန္တေ န သမ္ဘဝတီတိ နိရတ္ထကံ ဘဝေယျ၊ န စ နိရတ္ထကံ ပရဟိတနိပ္ဖတ္တိယာ မူလကာရဏဒဿနတ္ထတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ¶ ယထာ ယထာ ယံ ယံ၊ သမ္ဘဝေယျ ပဒံ ဣဓ၊

တံ တံ တထာ တထာ သဗ္ဗံ၊ ပယောဇေယျ ဝိစက္ခဏောတိ။

ဗာဟိရနိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘တေန ¶ ¶ သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဝေသာလိယံ ဝိဟရတိ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယံ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝိနယနိဒါနေ အာရဘိတဗ္ဗေ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဿ အာရမ္ဘော ကိမတ္ထောတိ စေ? ဝုစ္စတေ – မူလတော ပဘုတိ ဝိနယနိဒါနံ ဒဿေတုံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော ဥပါလိ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တန္တိ၊ ဝေသာလိယ’’န္တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကသ္မာ? ကတ္ထ ပညတ္တန္တိ ဟိ နိဒါနပုစ္ဆာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ပဌမဿ ပါရာဇိကဿ ကိံနိဒါန’’န္တိ ပုစ္ဆိတေ သာဓာရဏမဟာနိဒါနဝိဿဇ္ဇနံ အယုတ္တံ ဝိယာတိ? နာယုတ္တံ၊ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာပဒါနံ ပါဋေက္ကံ နိဒါနဿ ပုဋ္ဌတ္တာ တဿ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတ္တာ စ သဗ္ဗသာဓာရဏမဟာနိဒါနံ ပဌမမာဟ။ ဧကန္တေန ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနက္ကမေန ပါရာဇိကာဒီနိ သင်္ဂဟံ အာရောပိတာနိ။ ကထံ အာရောပိတာနီတိ စေ? အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန အနုက္ကမေန သဗ္ဗောပိ ဝိနယော ပုစ္ဆိတော၊ ပုဋ္ဌေန စ အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ယထာသမ္ဘဝံ နိရန္တရံ ဝိဿဇ္ဇိတမေဝ။ အပုစ္ဆိတာနိပိ ဝိနီတဝတ္ထုအာဒီနိ ယုဇ္ဇမာနာနိ ဝတ္ထူနိ အန္တောကတွာ ဝိဿဇ္ဇနက္ကမေနေဝ ဂဏသဇ္ဈာယမကံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍံ ပဌမပါရာဇိကဿေဝ နိဒါနန္တိ ဝါ အနဓိကာရိကံ ဝါ နိပ္ပယောဇနံ ဝါ ပါဋေက္ကံ သိက္ခာပဒနိဒါနပုစ္ဆာနန္တရံ တဒေဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ ဝါ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အာဒိတော ပဘုတိ ဝိနယနိဒါနံ ဒဿေတုံ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။

ဣဒါနိ နိဒါနဘဏနေ ပယောဇနံ ဝက္ခာမ – ဝိနယဿအာဏာဒေသနတ္တာ ဘဂဝတော တာဝ အာဏာရဟဘာဝဒီပနံ ¶ ၊ အာဏာဘူတဿ စ ဝိနယဿ အနညဝိသယဘာဝဒီပနံ၊ အာဏာယ ဌိတာနံ သာဝကာနံ မဟာနုဘာဝဒီပနဉ္စာတိ တိဝိဓမဿ ပယောဇနံ။ ကထံ? အာဏာသာသနာရဟော ဟိ ဘဂဝါ ပဟီနကိလေသတ္တာ၊ အဓိဂတဂုဏဝိသေသတ္တာ၊ လောကဇေဋ္ဌသေဋ္ဌတ္တာ၊ တာဒိဘာဝပ္ပတ္တတ္တာ စ၊ အရသရူပတာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အကမ္ပနတော ဘဂဝတော တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အဋ္ဌန္နမ္ပိ တေသံ အက္ကောသဝတ္ထူနံ အတ္တနိ သမ္ဘဝပရိယာယဒီပနပါဠိယာ ပဟီနကိလေသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ စတုန္နံ ဈာနာနံ တိဿန္နဉ္စ ဝိဇ္ဇာနံ အဓိဂမပရိဒီပနေန အဓိဂတဂုဏဝိသေသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘နာဟံ တံ ဗြာဟ္မဏ ပဿာမိ သဒေဝကေ…ပေ… မုဒ္ဓါပိ တဿ ဝိပတေယျာ’’တိ စ ‘‘ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌော လောကဿာ’’တိ စ ဝစနေန ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဣဒဉ္စ ဘဂဝတော အာဏာရဟဘာဝဒီပနပ္ပယောဇနံ။ ‘‘အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တ၊ အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တ၊ တထာဂတောဝ တတ္ထ ကာလံ ဇာနိဿတီ’’တိ ဝစနံ အနညဝိသယဘာဝဒီပနံ။ ‘‘သာဓာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေယျ’’န္တိ စ ‘‘ဧကာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပါဏိံ အဘိနိမ္မိနိဿာမီ’’တိ စ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ သဗ္ဗော ဘိက္ခုသင်္ဃော ဥတ္တရကုရုံ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ စ ဣမေဟိ ထေရဿ တီဟိ သီဟနာဒေဟိ အာဏာယ ဌိတာနံ သာဝကာနံ မဟာနုဘာဝတာဒီပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာဝတ္ထိယာဒီသု အဝိဟရိတွာ ကိမတ္ထံ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယမေဝ တဒါ ဝိဟာသီတိ စေ? နဠေရုယက္ခဿ ပီတိသဉ္ဇနနတ္ထံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဘိက္ခာဝသေန အကိလမနတ္ထံ၊ ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏဿ ပသာဒသဉ္ဇနနတ္ထံ၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ အာနုဘာဝဒီပနဋ္ဌာနဘူတတ္တာ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတပရိဝိတက္ကနဋ္ဌာနဘူတတ္တာ စ။ တေသု ပစ္ဆိမံ ဗလဝကာရဏံ၊ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေန သမယေနာတိ ယေန ကာလေန အာယသ္မတော…ပေ… တေန ကာလေနာ’’တိ။ ပုရိမေသု စတူသု အသင်္ဂဟကာရဏေသု ပဌမေန ဘဂဝါ မေတ္တာဘာဝနာဒိနာ အမနုဿာနံ စိတ္တသံရက္ခဏေန ဘိက္ခူနံ အာဒရံ ဇနေတိ။ ဒုတိယေန ပရိသာဝစရေန ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ပရိသာ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ အပ္ပိစ္ဆေန သန္တုဋ္ဌေန စ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဒဿေတိ။ တတိယေန ပစ္စယေ နိရပေက္ခေန ကုလာနုဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ။ စတုတ္ထေန ဧဝံ မဟာနုဘာဝေနာပိ ပစ္စယတ္ထံ န လောလုပ္ပံ ကာတဗ္ဗံ၊ ကေဝလံ ပရဒတ္တုပဇီဝိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘တေနာတိအာဒိပါဌဿ…ပေ… ဝိနယဿတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ ဝစနတော အညော တေနာတိအာဒိပါဌော၊ အညော ဝိနယော အာပဇ္ဇတိ။

‘‘တေနာတိအာဒိပါဌမှာ၊ ကော အညော ဝိနယော ဣဓ၊

တဿတ္ထံ ဒဿယန္တောဝ၊ ကရေ ဝိနယဝဏ္ဏန’’န္တိ။ –

စေ? နနု ဝုတ္တံ ပုဗ္ဗေဝ ‘‘ဣဒဉှိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတီ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဝုတ္တဿ တေနာတိအာဒိပါဌဿ အတ္ထံ နာနပ္ပကာရတော ဒဿယန္တော ကရိဿာမိ ဝိနယဿ ¶ ဘဂဝတော အတ္တပစ္စက္ခဝစနဘူတဿ အတ္ထဝဏ္ဏနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တေန ¶ သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီတိ ဧဝမာဒိဝစနပဋိမဏ္ဍိတနိဒါနံ ဝိနယပိဋကံ ကေန ဓာရိတ’’န္တိအာဒိဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတိ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိအာဒိဝစနဿ ဝိနယပိဋကပရိယာပန္နဘာဝဒီပနတောတိ စေ? န၊ အညတ္ထေပိ တဗ္ဗောဟာရသိဒ္ဓိတော ‘‘နာနာဝိဓဘိတ္တိကမ္မပဋိမဏ္ဍိတဝသနော ပုရိသော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝိနယဿာဒိဘာဝေန သင်္ဂီတိကာရကေဟိ အနုညာတတ္တာ ဝိနယပရိယာပန္နတာပိ ယုဇ္ဇတိ တဿ ဝစနဿ။ ဧတ္ထာဟ – ယထာ သုတ္တန္တေ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ စ၊ အဘိဓမ္မေ စ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ အနိယမတော ဝုတ္တံ၊ တထာ အဝတွာ ဣဓ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ပဌမံ တံနိဒ္ဒေသောဝ ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? ဝုစ္စတေ – တဿ တဿ သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယဿ၊ ယဿ ဝါ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဘူတဿ သမယဿ ဟေတု ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ၊ တဿ စ သမယဿ အတီတဿ တေသံ သင်္ဂီတိကာရကာနံ ဝသီနံ သုဝိဒိတတ္တာ။ ကထံ? ‘‘ယေ တေ ဘိက္ခူ အပ္ပိစ္ဆာ တေ ဥဇ္ဈာယန္တီ’’တိအာဒိဝစနတော၊ ‘‘အထ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသု’’န္တိ စ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတသ္မိံ နိဒါနေ သန္နိပါတာပေတွာ’’တိ စ ‘‘ဘိက္ခူနံ တဒနုစ္ဆဝိကံ တဒနု…ပေ… ဒသ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာယာ’’တိ စ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ စ ခန္ဓကေသု စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇ’’န္တိအာဒိဝိနယက္ကမဿ ဝစနတော ယော သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော၊ တဿ တဿ ဝိနယက္ကမဿ သော ပညတ္တိသမယော စ သုဝိဒိတော တေသံ ပဉ္စသတာနံ ဓမ္မဓရာနံ ဘိက္ခူနံ၊ နာယံ နယော သုတ္တန္တာဘိဓမ္မေသု သမ္ဘဝတိ။ တသ္မာ သုဝိဒိတတ္တာ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဝိဟရတီတိ ဝိဟရတိပဒေန ဧကသမ္ဗန္ဓတ္တာ စ ပဌမံ ယံနိဒ္ဒေသာဒိနော အသမ္ဘဝတော စ ဝိနယပိဋကေ တံနိဒ္ဒေသောဝ ပဌမံ ဝုတ္တော။ ကထံ? ဧတ္ထ ‘‘ယေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလီ…ပေ… ဟောတီ’’တိ ဝါ အသမ္ဘဝတော ယံနိဒ္ဒေသေန အဝတွာ တံနိဒ္ဒေသဿေဝ သမ္ဘဝတော ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန…ပေ… ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ၊ ကေဝလံ သုဝိဒိတတ္တာ ဝါ။ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယထာဝုတ္တနယေန နိယမနိဒ္ဒေသဝစနမေဝေတံ တံနိဒ္ဒေသတ္တာ၊ တထာပိ သမ္ပတိကာလဝသေန တဒိတရေသံ ဘိက္ခူနံ အဝိဒိတတ္တာ ‘‘အနိယမနိဒ္ဒေသဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အယဉှိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဝိနယေ ယုတ္တီ’’တိ၊ တံ တဗ္ဗဟုလေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ¶ သဗ္ဗံ တေနာတိ ပဒံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ ဘဝေယျ၊ တေန ဟိ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒန္တိ ဧတ္ထ ဣဒမ္ပိ ပုဗ္ဗေ သိဒ္ဓတ္ထံ တေနာတိ ပဒံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ ဘဝေယျ။ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တံ တေနာတိ ပဒဉ္စ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ ဘဝေယျ၊ န စ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယေသံ တေန တံနိဒ္ဒေသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္ထော အဝိဒိတော၊ တေသံ ¶ ဝသေနာဟ ‘‘အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနမေတ’’န္တိ။ အထ ဝါ တတော ပဌမံ တဒတ္ထာဒဿနတော ပစ္ဆာပိ တံသမ္ဗန္ဓေန ယံနိဒ္ဒေသဒဿနတော စ ‘‘အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနမေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗဏှာဒီသု အယံ နာမာတိ အနိယမေတွာ ကာလပရိဒီပနဿ သမယသဒ္ဒဿ ဥပပဒဘာဝေနပိ ဧဝံ ဝတ္တုမရဟတိ ‘‘ယဒိဒံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစန’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘တေနာ’’တိ ဝုတ္တေ တေန ဃဋေန ပဋေနာတိ သဗ္ဗတ္ထပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ နိယမံ ကရောတိ ‘‘သမယေနာ’’တိ။ ကေန ပန သမယေန? ပရဘာဂေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန သာရိပုတ္တဿ ပရိဝိတက္ကသမယေန။ ဧတ္ထာဟ – ဝိတက္ကသမယော စေ ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ ‘‘ပရတော ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ယော ဟိ သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ ဒုဗ္ဗိညေယျော၊ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေန စာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ? န၊ ဗာဟုလ္လေန ဝုတ္တတ္တာ။ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မေသု ဝိယ အဝတွာ ဣဓ ဝိနယပိဋကေ ကရဏဝစနေန ကသ္မာ နိဒ္ဒေသောတိ ဟိ စောဒနာ။ တသ္မာ တဿာ ဝိဿဇ္ဇနေ ဗာဟုလ္လေန ကရဏဝစနပ္ပယောဇနံ ဝတ္တုကာမော အာစရိယော အာဟ ‘‘ယော သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော’’တိအာဒိ။ န သမ္ပတိ ဝုစ္စမာနဿေဝ ကရဏဝစနဿ ပယောဇနံ ဝတ္တုကာမော၊ ဣမဿ ပန ဟေတုအတ္ထောဝ သမ္ဘဝတိ၊ န ကရဏတ္ထော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အပရဘာဂေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ သမယဉ္စာတိ အာဂမနပစ္စယသမဝါယံ တဒနုရူပကာလဉ္စ ဥပါဒါယာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ အာဂမနကာလဉ္စ လဘိတွာ ဇာနိဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတ္ထာဟ – ယထာ ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော သမယော စာ’’တိ ဧတ္ထ ခဏသမယာနံ ဧကော အတ္ထော၊ တထာ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာတိ ကာလသမယာနံ ဧကော အတ္ထော သိယာ၊ အပိစ အာဂမနပစ္စယသမဝါယော စေတ္ထ သမယော ကာလဿာပိ အာဂမနပစ္စယတ္တာ သမယဂ္ဂဟဏေနေဝ သော ဂဟိတောတိ ဝိသုံ ကာလော ကိမတ္ထံ ဂဟိတောတိ စ? ဝုစ္စတေ – အပ္ပေဝ နာမ သွေပီတိ ကာလဿ ပဌမံ နိယမိတတ္တာ န သမယော ကာလတ္ထော ¶ ။ တသ္မိံ သွေတိ နိယမိတကာလေ ဣတရေသံ အာဂမနပစ္စယာနံ သမဝါယံ ပဋိစ္စ ဥပသင်္ကမေယျာမ ယထာနိယမိတကာလေပိ ပုဗ္ဗဏှာဒိပ္ပဘေဒံ ယထာဝုတ္တသမဝါယာနုရူပံ ကာလဉ္စ ဥပါဒါယာတိ သွေတိ ပရိစ္ဆိန္နဒိဝသေ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလနိယတဘာဝံ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ ကာလသမယာနံ န ဧကတ္ထတ္တာ ကာလဿ ဝိသုံ ဂဟဏမ္ပိ သာတ္ထကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ခဏေ ခဏေ တွံ ဘိက္ခု ဇာယသိ စ ဇီယသိ စ မီယသိ စေတိ ဘိက္ခုနိယာ သန္တိကေ အဘိက္ခဏံ ဂစ္ဆတီတိ (ပါစိ။ ၁၉၈) စ ခဏေ ခဏေ ဘာသတိ သတ္ထုသာသနန္တိ စ ခဏသဒ္ဒေါ အနေကတ္ထော၊ တထာ သမယသဒ္ဒေါ စ၊ တသ္မာ ဧကမေကေန နိယမေန္တော ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော စ သမယော စာ’’တိ အာဟ။ ခဏသမယာနံ အတ္ထော ဧကတ္ထော ယုဇ္ဇတိ ခဏော ဩကာသလာဘော၊ အဋ္ဌက္ခဏဝဇ္ဇိတော နဝမော ခဏောတိ အတ္ထော။ အတ္တနော အတ္တနော ဥစ္ဆေဒါဒယော ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတေ သမယေ ဧတ္ထ ပဝဒန္တီတိ သမယပ္ပဝါဒကော။ သွေဝ တိန္ဒုကာစီရသင်္ခါတာယ တိမ္ဗရုရုက္ခပန္တိယာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ¶ တိန္ဒုကာစီရံ။ ဧကသာလကေတိ ဧကော သာလရုက္ခော။ ‘‘ကုဋိကာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ အတ္တနော ဟိတပဋိလာဘာ။ ဓီရောတိ စ ပဏ္ဍိတော ဝုစ္စတိ၊ နာညော။ သမ္မာ မာနာဘိသမယာတိ သုဋ္ဌု မာနဿ ပဟာနေန၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန သုဋ္ဌု မာနပ္ပဟာနေနာတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီသု ‘‘စတုန္နံ သစ္စာနံ စတူဟိ အာကာရေဟိ ပဋိဝေဓော’’တိအာဒီသု ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတဿ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခာကာရတာယဋ္ဌော။ သင်္ခတဋ္ဌော ကာရဏုပ္ပတ္တိအတ္ထော၊ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သန္တာပဋ္ဌော။ သုခါယ ဝေဒနာယ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော။ ပီဠနဋ္ဌာဒိကောဝ အဘိသမယဋ္ဌောတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယောတိအာဒီသုပိ ပထဝီကမ္ပနအာလောကပါတုဘာဝါဒီဟိ ဒေဝမနုဿေသု ပါကဋော။ ဒုက္ကရကာရိကသမယောပိ ကာဠော သမဏော ဂေါတမော န ကာဠောတိအာဒိနာ ပါကဋော။ သတ္တသတ္တာဟာနိ စ အညာနိ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော။

အစ္စန္တမေဝ တံ သမယန္တိ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပတ္တသန္နိဋ္ဌာနာ၊ တာဝ အစ္စန္တသမ္ပယောဂေန တသ္မိံ သမယေ။ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသီတိ ကရုဏာကိစ္စဝိဟာရေန တသ္မိံ သမယေ ဝိဟာသီတိ အတ္ထော။ တံ သမယဉှိ ကရုဏာကိစ္စသမယံ။ ဉာဏကိစ္စံ ကရုဏာကိစ္စန္တိ ဒွေ ဘဂဝတော ကိစ္စာနိ၊ အဘိသမ္ဗောဓိ ဉာဏကိစ္စံ၊ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝေနေယျသတ္တာဝလောကနံ ¶ ကတွာ တဒနုရူပကရဏံ ကရုဏာကိစ္စံ။ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွယံ ကရဏီယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၃၊ ဥဒါ။ ၁၂၊ ၂၈) ဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဘဂဝါပိ ကရောတိယေဝ။ အထ ဝါ အာဂန္တုကေဟိ ဘိက္ခူဟိ အာဒိသမာယောဂဉ္စ။ တတ္ထ ကရုဏာကိစ္စံ ဝိဟာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသီ’’တိ အာဟ။ အဓိကရဏဉှိ ကာလတ္ထောတိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော ကာရဏတ္ထော။ တတ္ထ ဟိ အဘိဓမ္မေ ကာလသမူဟခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဝသေန ပဉ္စဝိဓော သမယဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာလသမူဟဋ္ဌော သမယော ကထံ အဓိကရဏံ ဟောတိ? အဓိကရဏမုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတောတိ ယထာ၊ ဧဝံ ကာလဋ္ဌော သမယသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကထံ ရာသဋ္ဌော? ယဝရာသိမှိ ဇာတောတိ ယထာ။ တသ္မာ ယသ္မိံ ကာလေ ပုဉ္ဇေ ဝါ စိတ္တံ သမုပ္ပန္နံ၊ တသ္မိံ ကာလေ ပုဉ္ဇေ ဝါ ဖဿာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓိကရဏဉှီတိ ဧတ္ထ အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ အဓိကရဏံ ကာလဋ္ဌော သမူဟဋ္ဌော စ ဟောတိ၊ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝုတ္တံ အဓိကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ဝုတ္တာန’’မိစ္စာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တာနံ ဘာဝေါ နာမ ကိန္တိ? ဥပ္ပတ္တိ ဝိဇ္ဇမာနတာ၊ သာ တေသံ တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ၊ သာ ပန သမယဿ ဘာဝေန ဘာဝေါ လက္ခီယတိ ဉာယတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ ခဏော နာမ အဋ္ဌက္ခဏဝိနိမုတ္တော နဝမော ခဏော၊ တသ္မိံ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သမဝါယော နာမ ¶ စက္ခုန္ဒြိယာဒိကာရဏသာမဂ္ဂီ၊ တသ္မိံ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဟေတု နာမ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ။ တသ္မာ တသ္မိံ ခဏကာရဏသမဝါယဟေတုမှိ သတိ တေသံ ဖဿာဒီနံ ဘာဝေါ ဝိဇ္ဇမာနတာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ ဧတ္ထ အတ္ထဒွယမေကဿ သမ္ဘဝတီတိ ဣဓ ဝိနယေ ဝုတ္တဿ သမယသဒ္ဒဿ ကတ္တုကရဏတ္ထေ တတိယာ ဟေတုမှိ စ ဣတျုတ္တတ္တာ။ သော ဒုဗ္ဗိညေယျောတိ ‘‘တထာဂတောဝ တတ္ထ ကာလံ ဇာနိဿတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန သမယေနာတိ တဿ သမယဿ ကာရဏာ ‘‘အန္နေန ဝသတိ ဝိဇ္ဇာယ ဝသတီ’’တိ ယထာ၊ အန္နံ ဝါ ဝိဇ္ဇံ ဝါ လဘာမီတိ တဒတ္ထံ ဝသတီတျတ္ထော။ ဧဝံ ‘‘တေန သမယေန ဝိဟရတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဟေတွတ္ထေ တတိယာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သမယဉ္စ ဝီတိက္ကမဉ္စ ဩလောကယမာနော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတိယပါရာဇိကာဒီသု ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဒ္ဓမာသံ ¶ ၊ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၆၂) ဧဝမာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဒုတိယာ ကာလဒ္ဓါနေ အစ္စန္တသံယောဂေတိ ဒုတိယာတြ သမ္ဘဝတိ ‘‘မာသမဓီတေ ဒိဝသမဓီတေ’’တိ ယထာ။ ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ ဧတ္ထ ယဿ ကရဏဝစနဿ ဟေတုအတ္ထော သမ္ဘဝတိ၊ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန တံ တံ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ဝီတိက္ကမသမယသင်္ခါတံ ဝါ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ။ ယဿ ကရဏတ္ထော သမ္ဘဝတိ၊ တေန ကရဏဘူတေန သမယေန သမ္ပတ္တေန သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သုဒိန္နာဒီနံ ဝီတိက္ကမောဝ ကာရဏံ နာမ၊ တဿ နိယမဘူတော ကာလော ပန ကရဏမေဝ တံ ကာလံ အနတိက္ကမိတွာဝ သိက္ခာပဒဿ ပညပေတဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ နိဒ္ဒေါသံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ကရဏံ ပုဗ္ဗဘာဂတ္တာ ပဌမံ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တံ ဒုဝုတ္တံ။ ဟေတုအတ္ထတော ဟိ ယထာ ပစ္ဆာ ကရဏတ္ထော ယောဇိယမာနော အနုက္ကမေနေဝ ယောဂံ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ စ ယောဇိတော။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာစရိယော ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ ဣဒံ ကရဏတ္ထံ ပဌမံ ယောဇေတွာ ပဌမံ ဝုတ္တံ ဟေတုအတ္ထံ ပစ္ဆာ ယောဇေသိ၊ တံ ယောဇနာသုခတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာစရိယေန လိခိတံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘အာစရိယေန လိခိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘အာစရိယဿ တက္ကော’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ အာစရိယော နာမ အာနန္ဒာစရိယော ကလသပုရဝါသီတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ – ယထာ သုတ္တန္တေ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ‘‘တေန သမယေန ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထ သဝေဝစနံ ဝတ္တုကာမော ထေရော၊ တထာဂတော သုဂတောတိအာဒီနိပိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ အထ ဣမဿေဝ ပဒဒွယဿ ဂဟဏေ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အတ္ထိ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေ – ကေသဉ္စိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပရမဂမ္ဘီရံ အဇ္ဈာသယက္ကမံ အဇာနတံ ‘‘အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ အနာဒီနဝဒဿော…ပေ… အဘိဝိညာပေသီ’’တိအာဒိကံ (ပါရာ။ ၃၆) ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ သုဒိန္နံ ပဋိပုစ္ဆီ’’တိအာဒိကဉ္စ (ပါရာ။ ၃၉) ‘‘သာဒိယိ တွံ ဘိက္ခူတိ။ နာဟံ ဘဂဝါ သာဒိယိ’’န္တိအာဒိကဉ္စ (ပါရာ။ ၇၂) ¶ တထာ ပုရာဏဝေါဟာရိကံ ဘိက္ခုံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေန ဒုတိယပါရာဇိကပညာပနဉ္စ ဒေဝဒတ္တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုဇာနနဉ္စာတိ ဧဝမာဒိကံ ဝိနယပရိယတ္တိံ ဒိသွာ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ပဋိစ္စ သင်္ကာ သမ္ဘဝေယျ၊ ‘‘တထာ ကိံ ပန တုယှံ ဆဝဿ ခေဠာသကဿာ’’တိ ¶ (စူဠဝ။ ၃၃၆) ဧဝမာဒိကံ ဖရုသဝစနပဋိသံယုတ္တံ ဝိနယပရိယတ္တိံ နိဿာယ ခီဏာသဝတ္တံ ပဋိစ္စ သင်္ကာ သမ္ဘဝေယျ၊ တဒုဘယသင်္ကာဝိနောဒနတ္ထံ အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဣဒမေဝ ပဒဒွယဂ္ဂဟဏံ သဗ္ဗတ္ထ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – ကာမံ သဗ္ဗဉေယျဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါယေဝ၊ ဘဂ္ဂသဗ္ဗဒေါသတ္တာ ဘဂဝါဝ၊ သော သတ္ထာတိ။ ပရတောပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ…ပေ… အနတ္ထသံဟိတေ သေတုဃာတော တထာဂတာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၆)။ သုတ္တန္တေ စ ဝုတ္တံ ‘‘သဏှေနပိ ကေသိ ဝိနေမိ ဖရုသေနပီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၁)။

အသာဓာရဏဟေတုမှီတိ ဧတ္ထ ကုသလမူလာနိ န အကုသလာနံ ကဒါစိ မူလာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ အကုသလမူလာနိ ကုသလာနံ၊ အဗျာကတမူလာနိ န ကဒါစိ ကုသလာနန္တိ အယမေဝ နယော လဗ္ဘတိ၊ ယသ္မာ ကုသလာ ဟေတူ တံသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၁ အာဒယော)၊ တသ္မာ ကုသလာနိ ကုသလာနံယေဝါတိအာဒိနယော န လဗ္ဘတိ။ ပုစိ ဝုစ္စတေ ကုဋ္ဌာ၊ တေ မန္ဒယတိ နာသယတီတိ ပုစိမန္ဒော။ သတ္တာနံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနာဓိမုတ္တတန္တိ ဧတ္ထ သာမညတော ဝုတ္တသတ္တေ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿာနံ ဥပကာရဗဟုလတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗဟုဇနဟိတာယာတိ ဗဟုနော ဇနဿ ဟိတတ္ထာယ။ ပညာသမ္ပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဟိတူပဒေသကော ဟိ ဘဂဝါ။ သုခါယာတိ သုခတ္ထာယ။ စာဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပကာရကသုခသမ္ပဒါယကော ဟိ ဧသ။ မေတ္တာကရုဏာသမ္ပတ္တိယာ လောကာနုကမ္ပာယ မာတာပိတရော ဝိယ။ လောကဿ ရက္ခိတဂေါပိတာ ဟိ ဧသ။ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဧတ္ထ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဝေနေယျသတ္တေယေဝ ဂဟေတွာ တေသံ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဖလာဓိဂမာယ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ‘‘အတ္ထာယာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ပရမတ္ထတ္ထာယ နိဗ္ဗာနာယ၊ ‘‘ဟိတာယာ’’တိ ဝုတ္တေ တံသမ္ပာပကမဂ္ဂတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ မဂ္ဂတော ဥတ္တရိ ဟိတံ နာမ နတ္ထီတိ။ သုခါယာတိ ဖလသမာပတ္တိသုခတ္ထာယ တတော ဥတ္တရိ သုခါဘာဝတော။ ဒိဋ္ဌိသီလသင်္ဃာတေနာတိ ဧတ္ထ သမာဓိံ ပညဉ္စ အဂ္ဂဟေတွာ ဒိဋ္ဌိသီလမတ္တဂ္ဂဟဏံ သဗ္ဗသေက္ခာသေက္ခသာမညတ္တာ။ ကောသမ္ဗကသုတ္တေပိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၂) ‘‘သီလသာမညဂတော ဝိဟရတိ၊ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ပညာပိ ဂဟိတာတိ စေ? န၊ သောတာပန္နာဒီနမ္ပိ ပညာယ ပရိပူရကာရိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော၊ တသ္မာ ဧကလက္ခဏာနမ္ပိ တာသံ ပညာဒိဋ္ဌီနံ အဝတ္ထန္တရဘေဒေါ အတ္ထိ ဓိတိသမာဓိန္ဒြိယသမ္မာသမာဓီနံ ဝိယ ¶ ။ အညာသီတိ ဧတ္ထ သောတဒွါရာနုသာရေန ဉာတာ၊ အတ္ထာ သုတာတိ ဟိ ဝုစ္စန္တိ ‘‘သုတမေတံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ပါပကာ သမာစာရာ ဒိဿန္တိ စေဝ သုယျန္တိ စာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ‘‘ဘိက္ခု ခေါ၊ ဥပါလိ ¶ ၊ သင်္ဃံ ဘိန္ဒတီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၅၄) ဝိယ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ။ ဝေရဉ္ဇာယံ ဘဝေါ ဝိဇ္ဇမာနော။ ဣတ္ထမ္ဘူတဿ ဧဝံ ဘူတဿ။ ကထံ ဘူတဿ? သကျပုတ္တဿ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတဿ၊ ဧဝံ ဟုတွာ ဌိတဿ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ အဘိသဒ္ဒေန ယောဂေ ဥပယောဂဝစနာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဧဝ မေတ္တံ ဘာဝေတိ၊ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတီတိ ဣမိနာ ကာမုပါဒါနဟေတု ကမ္မံ ကတွာ ကာမဘဝေ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိဝါဒီနံ ဝါဒေါ ပဋိက္ခိတ္တောတိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ဗြဟ္မလောကေ ပဏီတာ ကာမာ’’တိ သုတွာ၊ ကပ္ပေတွာ ဝါ ပစ္ဆာ ‘‘တတ္ထ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ ကာမုပါဒါနပစ္စယာ တဒုပဂံ ကရောတီတိ ဗြဟ္မလောကေပိ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ၊ ‘‘တဒါရမ္မဏတ္တာ တဏှာ ကာမုပါဒါနန္တိ ဝုတ္တာ’’တိ စ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ကမ္မဉ္စ စက္ခုဿ ဇနကကာရဏံ၊ ကမ္မဿ မူလကာရဏံ တဏှာ၊ တသ္မာ န မူလကာရဏံ ဟောတိ ဇနကံ။ ရူပတဏှာဒယော ဒုက္ခသစ္စံ ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ၊ ‘‘ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတိ၊ တမ္ပိ ဒုက္ခ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၁၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) ဝစနတော စ။ တဿ မူလကာရဏဘာဝေန သမုဋ္ဌာပိကာတိ တဿ ကာရဏဘူတဿ ဣမဿ ခန္ဓပဉ္စကဿ သမုဋ္ဌာပိကာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော တဿ ဧဝ ကာရဏန္တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပိစ ‘‘ရူပါဒိ ဝိယ တဏှာပိ တဏှာယ ဥပ္ပတ္တိပ္ပဟာနဋ္ဌာန’’န္တိ ဝစနတော ရူပါဒိ ဝိယ တဏှာပိ ဒုက္ခသစ္စံ ကတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) စ ‘‘ဧတ္ထေသာ တဏှာ ပဟီယမာနာ ပဟီယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၄) စ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘သဗ္ဗာကာရေန ပန ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခဉ္စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ အညတြ တဏှာယာ’’တိ ဝစနတော ဣဓ ရူပတဏှာဒယော ဒုက္ခသစ္စန္တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န၊ အညမညာသင်္ကရဘာဝေန ဒဿေတုံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ တဏှာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပရိယာပန္နာ န ဘဝေယျ၊ သစ္စဝိဘင်္ဂေ ‘‘တတ္ထ ကတမေ သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ။ သေယျထိဒံ၊ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော ¶ ။။ပေ… ဝိညာဏုပါဒါနက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၂) ဧတ္ထ ‘‘ဌပေတွာ တဏှံ သင်္ခါရုပါဒါနက္ခန္ဓော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ န စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နာ တဏှာတိ စေ? န၊ ဟေတုဖလသင်္ကရဒေါသပ္ပသင်္ဂတော။ န သင်္ကရဒေါသောတိ စေ? သစ္စဝိဘင်္ဂပါဠိယဉှိ ပဉ္စဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ သမုဒယသစ္စံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။

ကထံ? တဏှာတိ ဧကော ဝါရော၊ တဏှာ စ အဝသေသာ စ ကိလေသာတိ ဒုတိယော၊ တဏှာ စ အဝသေသာ စ ကိလေသာ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာတိ တတိယော၊ တဏှာ စ အဝသေသာ စ ကိလေသာ ¶ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ တီဏိ စ ကုသလမူလာနိ သာသဝါနီတိ စတုတ္ထော၊ တဏှာ စ အဝသေသာ စ ကိလေသာ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ တီဏိ စ ကုသလမူလာနိ သာသဝါနိ အဝသေသာ စ သာသဝါ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ပဉ္စမော ဝါရောတိ။ အာမ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တထာပိ အဘိဓမ္မဘာဇနိယေယေဝ၊ န အညသ္မိံ၊ သော စ နယော အရိယသစ္စနိဒ္ဒေသေ န လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ တတ္ထ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနိ’’စ္စေဝါဟ၊ သုတ္တန္တဘာဇနိယပဉှပုစ္ဆကေသု ဝိယ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သုတ္တန္တဘာဇနိယောဝ ပမာဏံ တတ္ထ စ တဏှာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခသမုဒယံ အရိယသစ္စံ၊ ယာယံ တဏှာ ပေါနောဘဝိကာ…ပေ… သေယျထိဒံ၊ ကာမတဏှာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၂၀၃)။ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဣမိနာ ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ ဝုတ္တမ္ပိ ပမာဏမေဝ။ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ပထဝီကသိဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၈၆ အာဒယော) ဝစနတော ‘‘ကသိဏာနီ’’တိ ဈာနာနိ ဝုတ္တာနိ။ ကေစိ ‘‘ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တပဋိဘာဂနိမိတ္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ‘‘ဒွတ္တိံသာကာရာပိ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပဋိကူလာတိ သတိ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော သတိဂေါစရာ ရူပါဒယော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဒ္ဓါဟိရောတ္တပ္ပဗာဟုသစ္စဝီရိယာရမ္ဘောပဋ္ဌိတသတိသမ္ပဇညတာတိ ဣမေ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ နာမ။ သဘာဝတောတိ ဒုက္ခတော။ န စဝတီတိ ဒေဝေ သန္ဓာယ။ ဉာတေယျန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ ဒဋ္ဌေယျန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပန ‘‘နာဟံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျ’’န္တိ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ လောကန္တိ ခန္ဓလောကံ။ ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗောတိ သရီရဂမနေန၊ အဂတိဂမနေန ဝါ န ပတ္တဗ္ဗော၊ အရိယဂမနေန လောကန္တံ ပတွာဝ ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမိတာဝီတိ သမိတကိလေသော။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ။ ယေ ကေစိ ¶ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ၊ သဗ္ဗေ တေ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ဧကော လောကောတိ အဓိပ္ပာယော။ သင်္ခါရာ ဟိ သကသကပစ္စယာယတ္တတာယ သတ္တာ ဝိသတ္တာ သတ္တာ နာမ။ ပရိဟရန္တိ ပရိစရန္တိ။ ဒိသာတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ ဘန္တိ ပဋိဘန္တိ။ ကေ တေ? တေယေဝ ဝိရောစမာနာ ပဘဿရာ စန္ဒိမသူရိယာ။ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ သင်္ခါရာဝ။ ‘‘သိနေရုဿ သမန္တတော’’တိ ဝစနတော ယုဂန္ဓရာဒယော သိနေရုံ ပရိက္ခိပိတွာ ပရိမဏ္ဍလာကာရေန ဌိတာတိ ဝဒန္တိ။ ပရိက္ခိပိတွာ အစ္စုဂ္ဂတော လောကဓာတု အယံ။ ‘‘မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော’’တိ ဝဒန္တိ။ အညထာပိ လက္ခဏာဒိဘေဒတော သင်္ခါရလောကံ၊ အာသယာနုသယဘေဒတော သတ္တလောကံ၊ စက္ကဝါဠာဒိပရိမာဏတော ဩကာသလောကဉ္စ သဗ္ဗထာပိ ဝိဒိတတ္တာ လောကဝိဒူ။

ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ကာမာဝစရံ ပရိတ္တံ လောကိယံ၊ တေန သဗ္ဗံ လောကံ ကထံ အဘိဝတိ? အသဒိသာနုဘာဝတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ။ တဉှိ အတ္တနော ဝိသယေ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတညာဏဂတိကံ ¶ ၊ လဟုတရပ္ပဝတ္တိ စ ဘဝင်္ဂစိတ္တဒွယာနန္တရံ ဥပ္ပတ္တိတော။ န ကဿစိ ဧဝံလဟုတရံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အပိ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ၊ တဿ ကိရေသ စိတ္တဝါရော ပဉ္စဒသဘဝင်္ဂါနန္တရန္တိ။ အဂ္ဂိသိခဓူမသိခါ စ နာဂါ ကိရ သီဟဠဒီပေ။ အတ္ထဿ ဒီပကံ ပဒံ အတ္ထပဒံ။ ဧကတ္ထဒီပကံ ပဒံ၊ သဗ္ဗမေတံ ဝါကျန္တိ အတ္ထော။ အဋ္ဌ ဒိသာ နာမ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ၊ သမာပတ္တိယော ဝါ။ သတ္ထဝါဟော သတ္ထာတိ နိပါတိတော ယထာ ပိသိတာသော ပိသာစော။ ဥဒကေ မဏ္ဍူကော အဟံ အာသိံ၊ န ထလေ မဏ္ဍူကော၊ ဝါရိမတ္တမေဝ ဂေါစရော၊ တဿ မေ တဝ ဓမ္မံ သုဏန္တဿ သီသံ ဒဏ္ဍေန သန္နိရုမ္ဘိတွာတိ ပါဌသေသော။ အနာဒရတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ။ ‘‘ဧတ္တကေနပိ ဧဝရူပါ ဣဒ္ဓိ ဘဝိဿတီ’’တိ သိတံ ကတွာ။ ဝိမောက္ခောတိ စေတ္ထ မဂ္ဂေါ၊ တဒနန္တရိကံ ဉာဏံ နာမ ဖလဉာဏံ၊ တသ္မိံ ခဏေ ဗုဒ္ဓါ နာမ။ သဗ္ဗဿ ဗုဒ္ဓတ္တာတိ ကတ္တရိ။ ဗောဓေတာတိ ဟေတုကတ္တရိ။ သေဋ္ဌတ္ထဒီပကံ ဝစနံ သေဋ္ဌံ နာမ၊ တထာ ဥတ္တမံ။ သစ္ဆိကာပညတ္တီတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သစ္ဆိကရဏဝသေန သယမ္ဘုတာ ပညတ္တိ၊ အတ္တနာ ဧဝ ဝါ ဉာတာ သစ္ဆိကတာတိပိ သစ္ဆိကာပညတ္တိ။ ဘဂီ ဘဂဝါ စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒီနံ။ ဘဇီ အရညဝနပတ္ထာနိ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ။ ဘာဂီ အတ္ထဓမ္မဝိမုတ္တိရသဿ။ ရာဂါဒိကိလေသဂဏဘဂ္ဂမကာသိ။ ဘာဝိတတ္တနော ဘာဝိတကာယော။ ဘဝဿ အန္တံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂါဓိဂမေန တံ ဂတောတိ ဘဝန္တဂေါ။

‘‘လောဘံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကံ ဓမ္မံ ပဇဟထာ’’တိအာဒိနာ (ဣတိဝု။ ၁) နယေန ဧကကာဒိဝသေနာဂတေ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ သံကိလေသတဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတသံကိလေသဝသေန အနိစ္စဒုက္ခမနတ္တာသုဘေသု နိစ္စန္တိအာဒိဝိပရိယေသာ။ စီဝရဟေတု ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပိဏ္ဍပါတ သေနာသနဣတိဘဝါဘဝဟေတု ဝါ (အ။ နိ။ ၄။၉)။ စေတောခိလာ သတ္ထရိ ကင်္ခတိ၊ ဓမ္မေ၊ သင်္ဃေ၊ သိက္ခာယ၊ သဗြဟ္မစာရီသု ကုပိတောတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၉၊ ဝိဘ။ ၉၄၁) အာဂတာ ပဉ္စ။ ကာမေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ…ပေ… ကာယေ၊ ရူပေ၊ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ၊ အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀၊ ဝိဘ။ ၉၄၁) အာဂတာ ပဉ္စ ဝိနိဗန္ဓာ။ ဝိဝါဒမူလာနိ ကောဓော ဥပနာဟော မက္ခော ပဠာသော ဣဿာ မစ္ဆရိယံ မာယာ သာဌေယျံ ထမ္ဘော သာရမ္ဘော သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသိတာ အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂိတာ (အ။ နိ။ ၆။၃၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၅)။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ကောဓော မက္ခော ဣဿာ သာဌေယျံ ပါပိစ္ဆတာ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသိတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၄) အာဂတံ။ တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ၊ ပရိယေသနံ ပဋိစ္စ လာဘော၊ လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော၊ ဧဝံ ဆန္ဒရာဂေါ၊ အဇ္ဈောသာနံ၊ ပရိဂ္ဂဟော၊ မစ္ဆရိယံ၊ အာရက္ခော၊ အာရက္ခာဓိကရဏံ၊ ဒဏ္ဍာဒါနသတ္ထာဒါန…ပေ… အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တီတိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၄၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၉။၂၃၊ ဝိဘ။ ၉၆၃) ဝုတ္တာနံ။ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မတဏှာတိ ဆ၊ တာ ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာဝသေနေဝ ¶ အဋ္ဌာရသ၊ တာ ဧဝ အဇ္ဈတ္တိကဿုပါဒါယ အဋ္ဌာရသ၊ ဗာဟိရဿုပါဒါယ အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ၊ တာ အတီတေ ဆတ္တိံသ၊ အနာဂတေ ဆတ္တိံသ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆတ္တိံသာတိ ဧဝံ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနီတိ။ မာရေတီတိ မာရော၊ ပမာဒေါ ‘‘ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၁) ဝစနတော။ သမ္မာအာဇီဝဝိနာသနတော ဝါ ကိလေသာ ဝုစ္စန္တိ ‘‘မာရော’’တိ၊ ဝဓကူပမတ္တာ ခန္ဓာဝ မာရာ။ အဘိသင်္ခါရာ ဇာတိဒုက္ခာဘိနိဗ္ဗတ္တာပနတော၊ ဇာတဿ ဇရာဒိသမ္ဘဝတော စ မာရာ။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတမာရဏတော မစ္စု မာရော။ အဏိမတာ နာမ ပရမာဏု ဝိယ အဒဿနူပဂမနံ။ လဃိမတာ သရီရေန၊ စိတ္တေန ဝါ သီဃဂမနံ။ မဟိမတာ စန္ဒိမသူရိယာဒီနမ္ပိပါဏိနာ ပရာမသနာဒိ။ ပတ္တိ နာမ ယထိစ္ဆိတဒေသပ္ပတ္တိ။ ပကာသနတာ၊ လာဘကဿတ္ထသာဓနံ ဝါ ပါကမ္မံ။ ဤသတ္တံ နာမ သယံဝသိတာ။ ဝသိတ္တံ နာမ အပရဝသိတာ။ ယတ္ထကာမာဝသာယိတံ နာမ ယတ္ထိစ္ဆတိ ယဒိစ္ဆတိ ယာဝဒိစ္ဆတိ၊ တတ္ထ တာဝ တဒတ္ထသာဓနံ။ ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌေန ¶ ဝါ ဒုက္ခမရိယသစ္စန္တိအာဒိမှိ ဣဒံ စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ အတ္ထဝိဿဇ္ဇနံ – ဒုက္ခာဒီနံ အညေပိ ရူပတဏှာဒယော အတ္ထာ အတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ စတ္တာရော ဧဝ ဝုတ္တာတိ စေ? အညသစ္စဒဿနဝသေန အာဝိဘာဝတော။

‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခေဉာဏံ၊ ဒုက္ခံ အာရဗ္ဘ ယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပညာ’’တိအာဒိနာပိ (ဝိဘ။ ၇၉၄) နယေန ဧကေကသစ္စာရမ္မဏဝသေနာပိ သစ္စဉာဏံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခံ ပဿတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) နယေန ဧကံ သစ္စံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သေသေသု ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေနာပိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒါ ဧကေကံ သစ္စံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တဒါ သမုဒယဒဿနေန တာဝ သဘာဝတော ပီဠနလက္ခဏဿာပိ ဒုက္ခဿ ယသ္မာ တံ အာယူဟနလက္ခဏေန သမုဒယေန အာယူဟိတံ သင်္ခတံ၊ တသ္မာဿ သော သင်္ခတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ ယသ္မာ ပန မဂ္ဂေါ ကိလေသသန္တာပဟရော သုသီတလော၊ တသ္မာဿ မဂ္ဂဒဿနေန သန္တာပဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ နန္ဒဿ အစ္ဆရာဒဿနေန သုန္ဒရိယာ အနဘိရူပဘာဝေါ ဝိယ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မဿ ပန နိရောဓဿ ဒဿနေန တဿ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သဘာဝတော အာယူဟနလက္ခဏဿပိ သမုဒယဿ ဒုက္ခဒဿနေန နိဒါနဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ အသပ္ပာယဘောဇနတော ဥပ္ပန္နဗျာဓိဒဿနေန ဘောဇနဿ ဗျာဓိနိဒါနဘာဝေါ ဝိယ။ ဝိသံယောဂဘူတဿ နိရောဓဿ ဒဿနေန သံယောဂဋ္ဌော။ နိယျာနဘူတဿ စ မဂ္ဂဿ ဒဿနေန ပလိဗောဓဋ္ဌောတိ။ တထာ နိဿရဏဿာပိ နိရောဓဿ အဝိဝေကဘူတဿ သမုဒယဿ ဒဿနေန ဝိဝေကဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ မဂ္ဂဒဿနေန အသင်္ခတဋ္ဌော။ ဣမိနာ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ မဂ္ဂေါ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော၊ သောပိ စ သပ္ပစ္စယတ္တာ သင်္ခတော ဧဝါတိ အပ္ပစ္စယဓမ္မဿ အသင်္ခတဘာဝေါ အတိဝိယ ပါကဋော ဟောတိ။ ဒုက္ခဒဿနေန ပနဿ အမတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ ဒုက္ခဉှိ ဝိသံ၊ အမတံ နိဗ္ဗာနန္တိ။ တထာ နိယျာနလက္ခဏဿာပိ ¶ မဂ္ဂဿ သမုဒယဒဿနေန ‘‘နာယံ ဟေတု နိဗ္ဗာနဿ ပတ္တိယာ၊ အယံ ဟေတူ’’တိ ဟေတွတ္ထော အာဝိ ဘဝတိ။ နိရောဓဒဿနေန ဒဿနဋ္ဌော ပရမသုခုမရူပါနိ ပဿတော ‘‘ဝိပ္ပသန္နံ ဝတ မေ စက္ခူ’’တိ စက္ခုဿ ဝိပ္ပသန္နဘာဝေါ ဝိယ။ ဒုက္ခဒဿနေန အဓိပတေယျဋ္ဌော အနေကရောဂါတုရကပဏဇနဒဿနေန ဣဿရဇနဿ ဥဠာရဘာဝေါ ဝိယာတိ ဧဝမေတ္ထ လက္ခဏဝသေန၊ ဧကဿ အညသစ္စဒဿနဝသေန စ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ အာဝိဘာဝတော ¶ ဧကေကဿ စတ္တာရော အတ္ထာ ဝုတ္တာ။ ဥပဓိဝိဝေကော နိက္ကိလေသတာ။

ပဋိပက္ခံ အတ္ထယန္တီတိ ပစ္စတ္ထိကာ။ ပတိ ဝိရုဒ္ဓါ အမိတ္တာ ပစ္စာမိတ္တာ။ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေတီတိ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတံ ဒီပေတိ။ တေန ဉာဏသမ္ပတ္တိံ ဒီပေတွာ ဣဒါနိ ကရုဏာသမ္ပတ္တိံ ဒီပေတုံ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေသီ’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ ကိံ သော ပဝေဒေသီတိ? ဉာဏံ၊ တံ သဗ္ဗံ တိလောကဟိတဘူတမေဝ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ ကီဒိသံ? ‘‘အာဒိကလျာဏ’’န္တိအာဒိ။ အနေန ဝစနေန ဝတ္တုံ အရဟဘာဝံ ဒီပေတိ။ သာသနဓမ္မောတိ ဩဝါဒပရိယတ္တိ။ ကိစ္စသုဒ္ဓိယာတိ ကိလေသပ္ပဟာနနိဗ္ဗာနာရမ္မဏကိစ္စသုဒ္ဓိယာ။ သာသနဗြဟ္မစရိယံ နာမ သိက္ခတ္တယံ၊ နဝကောဋိသဟဿာနီတိအာဒိကံ ဝါ။ မဂ္ဂမေဝ ဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ တဿ ပကာသကံ ပိဋကတ္တယံ ဣဓ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ နာမ။ ဆသု အတ္ထပဒေသု သင်္ခေပတော ကာသနံ သင်္ကာသနံ။ အာဒိတော ကာသနံ ပကာသနံ။ ဥဘယမ္ပိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒေသနံ ဝိဝရဏံ။ ပုန ဝိဘာဂကရဏံ ဝိဘဇနံ။ ဩပမ္မာဒိနာ ပါကဋကရဏံ ဥတ္တာနီကရဏံ။ သောတူနံ စိတ္တပရိတောသဇနနေန၊ စိတ္တနိသာနေန စ ပညာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနပဒေသု အက္ခရဏတော အက္ခရံ၊ ‘‘ဧကက္ခရပဒမက္ခရ’’န္တိ ဧကေ။ ဝိဘတ္တိအန္တံ ပဒံ။ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ ဝါကျံ။ ပဒသမုဒါယော ဝါ ဝါကျံ။ ဝိဘာဂပကာသော အာကာရော နာမ။ ဖုသတီတိ ဖဿောတိအာဒိ နိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တိ၊ နိရုတ္တိယာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ အပဒေသော နိဒ္ဒေသော နာမ။ ဖုသတီတိ ဖဿော၊ သော တိဝိဓော – သုခဝေဒနီယော ဒုက္ခဝေဒနီယော အဒုက္ခမသုခဝေဒနီယောတိ။ ဧတေသု အယံ ယောဇနာ – အက္ခရေဟိ သင်္ကာသယတိ၊ ပဒေဟိ ပကာသယတိ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတိ၊ အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ၊ နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနိံ ကရောတိ၊ နိဒ္ဒေသေဟိ ပညာပေတိ။ အက္ခရေဟိ ဝါ သင်္ကာသယိတွာ ပဒေဟိ ပကာသေတိ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရိတွာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ၊ နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနိံ ကတွာ နိဒ္ဒေသေဟိ ပညာပေတိ။ အက္ခရေဟိ ဝါ ဥဂ္ဃာဋေတွာ ပဒေဟိ ဝိနေတိ ဥဂ္ဃဋိတညုံ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရိတွာ အာကာရေဟိ ဝိနေတိ ဝိပဉ္စိတညုံ၊ နိရုတ္တီဟိ နေတွာ နိဒ္ဒေသေဟိ ဝိနေတိ နေယျန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထောတိ ဘာသိတတ္ထော။ တဿေဝတ္ထဿ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သကော သကော ဘာဝေါ ပဋိဝေဓော နာမ။ တံ ဥဘယမ္ပိ အတ္ထော နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ သာတ္ထ’’န္တိ။ ဓမ္မောတိ ဝါ ဒေသနာတိ ဝါ ဗျဉ္ဇနမေဝ။ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ၊ သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတော ¶ မဂ္ဂေါ စ၊ ဥဘယမ္ပိ ဗြဟ္မစရိယပဒေန ¶ သင်္ဂဟိတံ။ ပဋိပတ္တိယာတိ ပဋိပတ္တိဟေတု။ အာဂမဗျတ္တိတောတိ ပုနပ္ပုနံ အဓီယမာနာ ခန္ဓာဒယော ပါကဋာ ဟောန္တိ။ ဒုရုတ္တသတ္ထာနိ အဓီယမာနာနိ သမ္မောဟမေဝါဝါဟန္တိ။

၂-၃။ ကစ္စိ ခမနီယံ သီတုဏှာဒိ။ ကစ္စိ ယာပနီယံ ယထာလဒ္ဓေဟိ ဇီဝိတသာဓနေဟိ ဇီဝိတံ။ အပ္ပာဗာဓန္တိ အပ္ပောပသဂ္ဂံ၊ အပ္ပာတင်္ကန္တိ အပ္ပရောဂံ။ ကစ္စိ လဟုဋ္ဌာနံ သရီရကိစ္စေ။ ကစ္စိ ဗလံ သမဏကိစ္စေ။ ကစ္စိ ဖာသုဝိဟာရော ယထာဝုတ္တနယေန အပ္ပာဗာဓတာယ၊ အနုက္ကဏ္ဌနာဒိဝသေန ဝါ။ သတ္တသဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆိမဝယော၊ ဥတ္တရာမုခေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောကဝိဝရဏေ ဇာတေ ဣဓ ကိံ ဩလောကေသိ၊ နတ္ထေတ္ထ တယာ သဒိသောပီတိ အာဟ ‘‘တွံ သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂေါ’’တိအာဒိ။ အာသဘိံ ဥတ္တမံ။ ဥပပတ္တိဝသေန ဒေဝါ။ ရူပါနံ ပရိဘောဂဝသေန၊ ပတ္ထနာဝသေန ဝါ ဥပ္ပန္နာ ရာဂသမ္ပယုတ္တာ သောမနဿဝေဒနာနုရူပတော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဟဒယတပ္ပနတော အမ္ဗရသာဒယော ဝိယ ‘‘ရူပရသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာဂတဿ ပဟီနာတိ အဓိကာရဝသေနာဟ။ တထာဂတဿပိ ဟိ ကဿစိ တေ ပဟီနာတိ မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာ။ ကထံ? ရူပရသာဒိဝစနေန ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ ဂဟိတာ၊ တေ ဝိဇ္ဇမာနာပိ မတ္ထကသဒိသာနံ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ မဂ္ဂသတ္ထေန ဆိန္နတ္တာ အာယတိံ တာလပန္တိသဒိသေ ဝိပါကက္ခန္ဓေ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသမတ္ထာ ဇာတာ။ တသ္မာ တာလာဝတ္ထု ဝိယ ကတာ။ ‘‘ကုသလသောမနဿာပိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟိတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟီနာ ကမ္မပထဋ္ဌာနိယာ၊ ဒုတိယေန ဥစ္ဆိန္နမူလာ ဩဠာရိကာ၊ တတိယေန တာလာဝတ္ထုကတာ ကာမရာဂဋ္ဌာနိယာ။ စတုတ္ထေန အနဘာဝံကတာ ရူပရာဂါရူပရာဂဋ္ဌာနိယာ။ အပရိဟာနဓမ္မတံ ပန ဒီပေန္တော ‘‘အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မာ’’တိ အာဟ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန ဝါ ပဟီနာ ဝိပဿနာက္ခဏေ၊ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ ဝါ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ဥစ္ဆိန္နမူလာ ဈာနက္ခဏေ။ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန တာလာဝတ္ထုကတာ တတိယဝိဇ္ဇာဓိဂမက္ခဏေ။ ဣတ္ထမ္ဘူတာ ပန တေ ရူပရသာဒယော အနဘာဝံကတာ အာယတိမနုပ္ပာဒဓမ္မာတိ ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒံ။ ပဌမာယ ဝါ အဘိနိဗ္ဘိဒါယ ပဟီနာ၊ ဒုတိယာယ ဥစ္ဆိန္နမူလာ၊ တတိယာယ တာလာဝတ္ထုကတာ။ ဣတ္ထမ္ဘူတာ ယသ္မာ အနဘာဝံကတာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာယတိံအနဥပ္ပာဒဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ဒုက္ခဉာဏေန ပဟီနာ၊ သမုဒယဉာဏေန ဥစ္ဆိန္နမူလာ ¶ ၊ နိရောဓဉာဏေန တာလာဝတ္ထုကတာ၊ မဂ္ဂဉာဏေန အနဘာဝံကတာ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောကိယမဂ္ဂေန ဝါ ပဟီနာ၊ ဒဿနမဂ္ဂေန ဥစ္ဆိန္နမူလာ၊ တိဝိဓေန ဘာဝနာမဂ္ဂေန တာလာဝတ္ထုကတာတိအာဒိ။ ဗြာဟ္မဏဿ အဝိသယတ္တာ ဓမ္မရသာ န ဥဒ္ဓဋာ။

၁၁။ ဓမ္မဓာတုန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဓမ္မဓာတု နာမ။ အနုကမ္ပဝစနာနုရူပံ ‘‘ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သူရိယဝစနံ ‘‘သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ’’တိဝစနာနုရူပံ၊ ပထဝီသမစိတ္တတာယ ကာရဏံ ¶ ‘‘ကရုဏာဝိပ္ဖာရ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗေ ဟိ အတ္တနော ဂုဏေ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဝီရိယ’’န္တိအာဒိနာ ပကာသေန္တော အတ္တနော ကရုဏာဝိပ္ဖာရံ ပကာသေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝရဘူရိမေဓသော ဝရပုထုလဉာဏော၊ ဘူရီတိ ဝါ ဘူမိ၊ ဘူမိ ဝိယ ပတ္ထဋဝရပညောတိ အတ္ထော။ အဗုဇ္ဈိ ဧတ္ထာတိပိ အဓိကရဏေန ရုက္ခော ဗောဓိ။ သယံ ဗုဇ္ဈတိ၊ ဗုဇ္ဈန္တိ ဝါ တေန တံသမင်္ဂိနောတိ မဂ္ဂေါ ဗောဓိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ။ ဗုဇ္ဈီယတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဗောဓိ။ တိဿန္နံ ဝိဇ္ဇာနံ ဥပနိဿယဝတော ယထာသမ္ဘဝံ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကဂ္ဂတာဝသေန တိက္ခဘာဝေါ။ တိက္ခောပိ ဧကစ္စော သရော လက္ခံ ပတွာ ကုဏ္ဌော ဟောတိ၊ န တထာ ဣဒံ။ သတိန္ဒြိယဝသေနဿ ခရဘာဝေါ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယဝသေန ဝိပ္ပသန္နဘာဝေါ၊ အန္တရာ အနောသက္ကိတွာ ကိလေသပစ္စတ္ထိကာနံ သုဋ္ဌု အဘိဘဝနတော ဝီရိယိန္ဒြိယဝသေနဿ သူရဘာဝေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဂ္ဂဝိဇာယနတ္ထံ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော သင်္ခါရုပေက္ခာနန္တရမနုလောမတ္တာ။

ဆန္ဒောတိ စ သင်္ကပ္ပောတိ စ အဝတ္ထန္တရဘေဒဘိန္နော ရာဂေါဝ –

ကာမပတိတံ လောကဿ မာတြာလမတီ’’တိ –

ဝိဘင်္ဂေယေဝ ကိဉ္စာပိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပာယော – ဝိဘင်္ဂပါဠိံ အာနေတွာ ဣဓ ဝုတ္တောပိ သဗ္ဗေသံ ဥပကာရာယ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ အဋ္ဌကထာနယေနေဝ ပကာသယိဿာမီတိ။ ဣတောတိ ကာမေဟိ။ ကာယဝိဝေကာဒီသု ¶ ဥပဓိဝိဝေကော တတိယော၊ တသ္မာ တတိယံ ဆဍ္ဍေတွာ ဒွေ ဂဟေတွာ တဒင်္ဂါဒီသု ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကံ ဂဟေတွာ ‘‘တယော ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ သတိ စိတ္တဝိက္ခမ္ဘနာ ဧကတ္ထာ ဧဝါတိ ဝိသေသော န သိယာတိ စေ? အပ္ပနာဝါရတ္တာ န ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာယဝိဝေကဂ္ဂဟဏေန ပုဗ္ဗဘာဂဂ္ဂဟဏံ ဉာယတိ၊ တသ္မာ စိတ္တဝိဝေကောတိ တဒင်္ဂဝိဝေကော ဝုတ္တော၊ ဝိက္ခမ္ဘနေန အပ္ပနာကာလေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ အသင်္ကရတော။ အထ ဝါ စိတ္တဝိဝေကေန တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနာ ဂဟိတာ၊ ဣတရေန ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဧဝါတိပိ ယုတ္တံ၊ ကိလေသကာမတ္တာ ဝါ ဒွီသု ကမ္မေသု ပရိယာပန္နော ပုရိသော ဝိယ။ ယထာ အဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝသေန လောကေ ‘‘သဖလော ရုက္ခော’’တိ ¶ ဝုစ္စတိ၊ တထေဝ ဝိဇ္ဇမာနေန ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝသေန သာသနေ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဈာန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝူပသမာတိ ဧတ္ထ ကေသံ ဝူပသမာတိ၊ ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနန္တိ? ဧတ္ထ ယဒိ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ နတ္ထိ တေသံ ဝူပသမော။ န ဟိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတံ အတ္ထိ။ ယဒိ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနံ၊ နတ္ထေဝ ဝူပသမော တတ္ထ တဒဘာဝါတိ စေ? တေနေတံ ဝုစ္စတိ ‘‘သမတိက္ကမာ’’တိ၊ သမတိက္ကမောပိ န တေသံယေဝ။ ကိန္တု သကလဿပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မရာသိဿာတိ စေ? တေနေတံ ဝုစ္စတိ ‘‘ဩဠာရိကဿ ပန သမတိက္ကမာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာ ဩဠာရိကာဝ ဒုတိယဇ္ဈာနတော၊ န ကေဝလံ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယမေဝါတိ စေ? န ဝိတက္ကဝိစာရာယေဝ တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနံ ဩဠာရိကဘာဝတောတိ တေသွေဝ အာဒီနဝဒဿနေန ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ တေသံ အဘာဝေါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အပါတုဘာဝါ’’တိ၊ ယဿ ဓမ္မဿာနုဘာဝေန၊ ယောဂေန ဝါ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ စ၊ တဿ ဒဿနတ္ထံ သဒ္ဓါသမာဓယော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တာ။ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၂၅၇ အာဒယော) သပ္ပိအာဒယော ဝိယာတိ ဝုတ္တေ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ သမံ ပဿတီတိ လီနုဒ္ဓစ္စံ ပဟာယ ခီဏာသဝဿ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ။ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ။ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။ တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ဈာနုပေက္ခာ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ ¶ စ အတ္ထတော ဧကာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ၊ အဝတ္ထာဘေဒေန ဘေဒေါ နေသံ။ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ ဧကတာ ပညာဝသေန၊ ကိစ္စဝသေန ပန ဒုဝိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ကာမာဝစရာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ရူပါဝစရာတိအာဒိနာ ဘူမိဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ခီဏာသဝဿေဝ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ တိဏ္ဏမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာသေက္ခာနန္တိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ သောမနဿုပေက္ခာသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဥပေက္ခာသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဧဝါတိ ဧဝံ စိတ္တဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဆဠာရမ္မဏာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဓမ္မာရမ္မဏာဝါတိ အာရမ္မဏဝသေန။ ဝေဒနုပေက္ခာ ဝေဒနာက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတာ၊ ဣတရာ နဝ သင်္ခါရက္ခန္ဓေနာတိ ခန္ဓသင်္ဂဟဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရဗောဇ္ဈင်္ဂဈာနုပေက္ခာ ပါရိသုဒ္ဓိတတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာ၊ တသ္မာ ဧကက္ခဏေ ဧကာဝ သိယာ၊ န ဣတရာ၊ တထာ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာပိ။ ဝေဒနာဝီရိယုပေက္ခာနံ ဧကက္ခဏေ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ အဗျာကတာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ကုသလာဗျာကတာ၊ တထာ သေသာ။ ဝေဒနုပေက္ခာ ပန သိယာ ¶ အကုသလာပိ။ ဧဝံ ကုသလတ္တိကဝသေန။ ဒသပေတာ သင်္ခေပေန စတ္တာရောဝ ဓမ္မာ ဝီရိယဝေဒနာတတြမဇ္ဈတ္တဉာဏဝသေန။ ‘‘ဒုက္ခဒေါမနဿသုခသောမနဿာန’’န္တိ ဧဝံ ပဟာနက္ကမေန အဝတွာ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယေန ကသ္မာ ဝုတ္တာနီတိ စေ? သုတ္တာနုရက္ခဏတ္ထံ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အာရမ္မဏဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာကာရေန အနုဘဝတီတိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? ဧကံယေဝ ကသိဏံ အာရဗ္ဘ သဗ္ဗေသံ ပဝတ္တိတော။ တတိယဇ္ဈာနတော ပဋ္ဌာယ ဥပကာရာ ဟုတွာ အာဂတာတိ သတိသီသေန ဒေသနာ ကတာ၊ ဝိဂတဝလာဟကာဒိနာ သောမ္မတာယ ရတ္တိယာ ဝလာဟကာဒိနာ ကာလုဿိယေ သတိပိ ဒိဝါ ဝိယ အနုပကာရိကာ န ဟောတိ ရတ္တိံ၊ တသ္မာ ‘‘အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါ၊ ရတ္တိယာ အလာဘာတိ ဣမေ ဒွေ ဟေတူ အပရိသုဒ္ဓတာယ ကာရဏံ။ သောမ္မဘာဝေန၊ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန စာတိ ဣမေ ဒွေ သဘာဂတာယ ကာရဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တဿာ အပရိသုဒ္ဓါယ ဇာတိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ကာရဏဝစနန္တိ ဧကေ။

၁၂။ စိတ္တေကဂ္ဂတာသဘာဂတ္တာ ¶ ဈာနာနံ ‘‘ကေသဉ္စိ စိတ္တေကဂ္ဂတတ္ထာနီ’’တိ အာဟ။ ကုသလာနံ ဘဝေါက္ကမနသဘာဂတ္တာ ‘‘ကေသဉ္စိ ဘဝေါက္ကမနတ္ထာနီ’’တိ။ အသဘာဂတ္တာ သေသဋ္ဌာနေသု ‘‘ပါဒကတ္ထာနီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပါဒကာနီ’’တိ အာဟ။ တေန ပါဒကဘူတာနမ္ပိ ယထာသမ္ဘဝံ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဘဝေါက္ကမနတာဝဟတံ၊ ဣတရေသံ ယထာသမ္ဘဝံ ပါဒကတာဝဟတဉ္စ ဒီပေတိ။ အသဘာဂတ္တာ ဇဝနဝိပဿနာပါဒကာနိ သမာနာနိ အဘိညာပါဒကာနိ စ ဟောန္တိ၊ အဘိညာပါဒကာနိ စ ဝိပဿနာပါဒကာနိ ဟောန္တီတိပိ ဒီပေတိ၊ တထာ ပါဒကာဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဘိညာယ ဟိ စတုတ္ထမေဝ ပါဒကံ၊ န ဣတရာနိ။ တေသု စတုတ္ထဿ တတိယံ ပါဒကံ၊ တတိယဿ ဒုတိယံ၊ ဒုတိယဿ ပဌမန္တိ။ အထ ဝါ ‘‘စတ္တာရိ ဈာနာနီ’’တိ ယထာလာဘတော ဝုတ္တံ။

ဝိနယနိဒါနနိမိတ္တံ၊ ဝေရဉ္ဇနိဝါသကပ္ပနံ၊

သတ္ထု ယသ္မာ တသ္မာ ဘဂဝါ၊ ဝိဇ္ဇတ္တယမာဟ ဝေရဉ္ဇေ။

ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝိနယေ သုပ္ပဋိပန္နော ဘိက္ခု သီလသမ္ပတ္တိံ နိဿာယာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)။ သီလဝတော ဟိ သီလပစ္စဝေက္ခဏတ္ထံ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဌာနေသု နိသိန္နဿ နိသဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော အတီတကိရိယာနုဿရဏဗဟုလတာယ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဝိဇ္ဇာ အပ္ပကသိရေန ¶ သမိဇ္ဈတိ။ တထာ အတ္တာနံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ စုတိပရိဂ္ဂဟဏသီလတာယ စုတူပပါတဉာဏံ အပ္ပကသိရေန သမိဇ္ဈတိ၊ ဥဒကာဒီသု သုခုမတ္တ ဒဿနသီလတာယ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ သမိဇ္ဈတိ။ ယသ္မာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂပရိဝဇ္ဇနေန၊ ကာမာသဝါဒိပရိဝဇ္ဇနေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယံ အခဏ္ဍာဒိဘာဝံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာဿ အာသဝက္ခယဉာဏံ အပ္ပကသိရေန သမိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထ ဝိနယနိဒါနေ ဝိဇ္ဇတ္တယမေဝ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ယေသဉ္စ ဂုဏာနံ ဒါယကံ အဟောသိ၊ တေသံ ဧကဒေသံ ဒဿေန္တော’’တိ၊ အညထာ ဝိဇ္ဇတ္တယပဋိလာဘမတ္တပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ။

သော ဧဝန္တိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ စတုန္နံ ဈာနာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ န ကေဝလံ ပုရိမဇ္ဈာနတ္တိကမေဝ၊ တထာပိ ကေဝလံ ပုရိမဇ္ဈာနတ္တိကမေဝ ဂဏှန္တော ‘‘ဧဝန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ကမနိဒဿနမေတံ၊ ဣမိနာ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမာဒိနာ ကမေန စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပဋိလဘိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ၊ တံ ကသ္မာတိ ¶ စေ? သမ္ဘာရဘူမိတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၁) ‘‘ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ တီဏိ ဈာနာနိ ယသ္မာ ပီတိဖရဏေန စ သုခဖရဏေန စ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ လဟုမုဒုကမ္မညကာယော ဟုတွာ ဣဒ္ဓိံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တနတော သမ္ဘာရဘူမိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပန ဣဒ္ဓိလာဘာယ ပကတိဘူမိ ဧဝါ’’တိ။ ဣဒမေဝ ဝါ အတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ကေသဉ္စိ အဘိညာပါဒကာနီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ စတုတ္ထဇ္ဈာနမ္ပိ အန္တောကတွာ ဧဝန္တိ ကိမတ္ထံ န ဝုတ္တံ။ တဉှိ ပကတိဘူမီတိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနတော ပရဿ သမာဟိတာဒိဘာဝပ္ပတ္တဿ စိတ္တဿ အတ္ထိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ယသ္မာ ယသ္မိံ သတိ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေသိ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တသ္မိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေ ပကတိဘူမိဘာဝပ္ပတ္တေ အဘိညာပါဒကေ ဇာတေ ပရိကမ္မစိတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာယ အဘိနိန္နာမေသိ’’န္တိ အာဟ။ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ တံ ဣဒ္ဓိဝိဓာဓိဂမတ္ထာယ ပရိကမ္မစိတ္တံ အဘိနီဟရတိ။ ကသိဏာရမ္မဏတော အပနေတွာ ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိမုခံ ပေသေသိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနတော ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနံ နီဟရဏတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အဘိနီဟာရက္ခမန္တိ အတ္ထော ပကပ္ပိတော။

သော ဧဝံ သမာဟိတေ ဧဝံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဒုတိယဝိကပ္ပေ၊ နီဝရဏဒူရီဘာဝေန ဝိတက္ကာဒိသမတိက္ကမေနာတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ကိစ္စသင်္ဂဏှနတော။ အယံ ယောဇနာ ပဌမဝိကပ္ပေ န သမ္ဘဝတိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေတိအာဒီသု ပနာ’’တိ ဝစနေန ‘‘ဧဝ’’န္တိ ပဒဿ အနုပ္ပဗန္ဓနိဝါရဏတော။ တေနေဝ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ‘‘အဟော ဝတာဟံ အာပတ္တိဉ္စေဝ အာပန္နော အဿံ၊ န စ မံ ဘိက္ခူ ဇာနေယျု’’န္တိအာဒိနာ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၆၀) နယေန ဥပ္ပန္နဣစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တာနံ ကောပအပစ္စယာနံ အဘာဝေန အနင်္ဂဏေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပန ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာ ဣစ္ဆာပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကာ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ ခေါ ပနာယသ္မန္တော အန္တရာယိကော ဓမ္မော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဝုတ္တတ္တာ၊ ပဂေဝ ဣစ္ဆာဝစရာ ကောပအပစ္စယာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာနံ ပါပကာနံ ဣစ္ဆာဝစရာန’’န္တိအာဒိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာနံ ဣစ္ဆာဝစရာန’’န္တိ ပေါတ္ထကေသု ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော ပမာဒလေခေါ၊ ဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘အဟော ဝတ သတ္ထာ မမညေဝ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေယျာ’’တိ ¶ ယော တဒတ္ထော လိခိတော၊ သော ဒုလ္လိခိတော။ န ဟိ ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာ ကောပါဒယော အနင်္ဂဏသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော) ဝုတ္တာ၊ ‘‘န စ ယုတ္တိတော သမ္ဘဝန္တိ ဈာနလာဘိနော တဒဘာဝါ’’တိ အာစရိယော ဝဒတိ၊ တံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇတ္တယဿ ဥတ္တရုတ္တရဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိနာ ပုနပ္ပုနံ အဋ္ဌင်္ဂနိဒဿနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥတ္တရုတ္တရဝိသေသာ စေဘာသံ အတ္တဒုက္ခပရဒုက္ခဒဿနတဒုပသမတ္တဒီပနတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘဂဝါ ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အတ္တနော အနန္တသံသာရဒုက္ခံ ပဿိတွာ၊ စုတူပပါတဉာဏေန ပရဿ စ လောကဿ အာသဝက္ခယဉာဏေန တဒုဘယဝူပသမတ္တဉ္စ ပဿိတွာ တံ ဒေသေတိ၊ ပဌမေန ဝါ အတ္တဒုက္ခဒဿနတော အတ္တသိနေဟပရိစ္စာဂံ ဒီပေတိ။ ဒုတိယေန ပရဒုက္ခဒဿနတော ပရေသု ကောပပရိစ္စာဂံ၊ တတိယေန အရိယမဂ္ဂဒဿနတော မောဟပရိစ္စာဂဉ္စ ဒီပေတိ။ ဧဝံ နာနာဂုဏဝိသေသဒီပနတော ဣမဿေဝ လောကိယာဘိညာဒွယဿ ဣဓ ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယသ္မာ အတီတဇာတိ ဧဝ နိဝါသော၊ တသ္မာ ‘‘အတီတဇာတီသူ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ ဇာတိယာ ဧကဒေသေပိ နိဝါသဝေါဟာရသိဒ္ဓိဒဿနတော။ ပါဠိယံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိအာဒိဝစနေန သကလဇာတိယာ အနုဿရဏမေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ ဝိယ ဒိဿတိ၊ န ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဒေကဒေသာနုဿရဏမ္ပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ၊ ဘုမ္မဝစနံ ကတံ ဩကာသာဒိသင်္ဂဟတ္ထဉ္စ။ ‘‘ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသူ’’တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနိဝုတ္ထလောကဓာတုဒီပရဋ္ဌနဂရဂါမာဒိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တေသံ ဆိန္နဝဋုမကာနံ လောကုတ္တရသီလာဒီနိ န ဘဂဝတာ ဗောဓိသတ္တကာလေ ဝိညာတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထာပတ္တိတော လောကိယာနိ ဝိညာတာနီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိကာရေ ‘‘အရိယာနံ ဥပဝါဒကာ’’တိ ဝစနေန သမေန္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ န ဟိ အရိယေ အပဿန္တဿ ဧဝံ ဟောတိ။ ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ အနုဿတိ ဝုတ္တာ၊ နနု ဧသ ဝိဇ္ဇာဓိကာရောတိ စေ? အာဒိကမ္မိကဿ သတိဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတော၊ အတီတဓမ္မာနံ သတိယာ ဝိသေသာဓိကာရတ္တာ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အနုဿရာမီ’’တိ။

‘‘ဝတ္တမာနေသု ¶ ဝိဇ္ဇာန-မတီတေသွဿ သရတိ၊

အနာဂတေသု ဓမ္မေသု၊ သရတိ ဝိဇ္ဇာန ပဏိဓီ’’တိ။

အာစရိယကုမာရိတေန သိလောကောပိ ဝုတ္တော။

တတ္ထ ¶ ရာဂေ ဥဿန္နတရေ တေဇောသံဝဋ္ဋော။ ဒေါသေ အာပေါသံဝဋ္ဋော။ မောဟေ ဝါယောသံဝဋ္ဋော။ ကေစိ ‘‘ဒေါသေ တေဇောသံဝဋ္ဋော၊ ရာဂေ အာပေါသံဝဋ္ဋော၊ မောဟေ ဝါယောသံဝဋ္ဋော’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ အမုတြာတိ စိတ္တံ၊ ဝစနံ ဝါ ဘဝါဒိနိယမေန ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘဝေ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဧဝံနာမော ဧဝံဂေါတ္တောတိ ပဒဒွယေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါမူလကံ ပညတ္တိသင်္ခါတံ ဂေါစရနိဝါသံ ဒီပေတိ။ ပဝတ္တဖလဘောဇနော သယံပတိတဖလာဟာရော။ စတုရာသီတိကပ္ပသဟဿပရမာယုပရိယန္တော ဝါတိ ပဏိဓာနတော ပုဗ္ဗေ။ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ န ဟောတိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏလာဘီနံ ပနေတံ အာနုဘာဝပရိဒီပန’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ အမုတြာတိ ဧတ္ထ ပဌမယောဇနာယံ သီဟောက္ကန္တဝသေန အနုဿရဏံ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အနုလောမဝသေန။ ‘‘ပဋိလောမဝသေနာ’’တိပိ လိခန္တိ၊ တံ ဒုဝိညေယျံ။ သီဟောက္ကန္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနေကာသု ကပ္ပကောဋီသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ တန္တိ နိဒဿနေန ပဋိပတ္တိသာဓာရဏေန ဖလသာဓာရဏတံ ဒဿေန္တော ဗြာဟ္မဏဿ အာဒရံ ဇနေတိ၊ အတ္တာနမေဝေကံ ဥက္ကံသေတီတိ ဝစနံ နိဝါရေတိ။ ‘‘သာဓု ခေါ ပန တထာရူပါနံ အရဟတံ ဒဿနံ ဟောတီ’’တိ တဿ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နစိတ္တေ ဧဝ နိယောဇေတိ။ ပဌမာ အဘိနိဗ္ဘိဒါတိ ဝစနေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ ဗဟုပဋလဘာဝံ ဒဿေတိ၊ တေန အဋ္ဌဂုဏိဿရိယာဒိနာ အနဘိနိဗ္ဘိဒံ ဒီပေတိ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ ‘‘စုတူပပါတဉာဏာယာ’’တိ ဖလူပစာရေန ဝုတ္တံ။ ဣဒဉှိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ရူပါရမ္မဏတ္တာ ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ ဟောတိ။ န စုတိံ ဝါ ပဋိသန္ဓိံ ဝါ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ တသ္မာ ‘‘ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၃) ဝစနံ ဝိယ ဖလူပစာရေနေဝ ဝုတ္တမိဒန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာ ကာရဏောပစာရေန ဒိဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပန ကေစိ အာစရိယာ ‘‘ကုသလာကုသလာ စက္ခူ ဒိဗ္ဗစက္ခု ကာမာဝစရ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေ ပဋိသေဓိတာ ဟောန္တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနပညာ ဟိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတာ။ မဟာဇုတိကတ္တာ မဟာဂတိကတ္တာတိ ဧတေသု ¶ ‘‘သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကာဒသန္နံ ဥပက္ကိလေသာနံ ¶ ဧဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော ဥပက္ကိလေသဘာဝေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ မဟာသတ္တဿ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ နာနာဝိဓာနိ ရူပါနိ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ နု ခေါ ကိ’’န္တိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥဒပါဒိ၊ သော ဥပက္ကိလေသော ဥပက္ကိလေသသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၂၃၆ အာဒယော) ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာဓိကရဏဉ္စ ပန မေ သမာဓိမှိ စဝိ၊ သမာဓိမှိ စုတေ ဩဘာသော အန္တရဓာယတိ ဒဿနဉ္စ ရူပါန’’န္တိ ဝစနတော။ တတော ‘‘ရူပါနိ မေ ပဿတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣဒါနိ န ကိဉ္စိ မနသိ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တယတော အမနသိကာရော၊ တတော ကိဉ္စိ အမနသိကရောန္တဿ ထိနမိဒ္ဓံ ဥဒပါဒိ၊ တတော တဿ ပဟာနတ္ထံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ရူပါနိ ပဿတော ဟိမဝန္တာဒီသု ဒါနဝရက္ခသာဒယော ပဿန္တဿ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဥဒပါဒိ၊ တတော တဿ ပဟာနတ္ထံ ‘‘မယာ ဒိဋ္ဌဘယံ ပကတိယာ ဩလောကိယမာနံ နတ္ထိ၊ အဒိဋ္ဌေ ကိံ နာမ ဘယ’’န္တိ စိန္တယတော ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ ဥဒပါဒိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဥပ္ပိလံ ဒိဗ္ဗရူပဒဿေနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘တံ ဒုဝုတ္တံ ပရတော အဘိဇပ္ပာဝစနေန တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော’’တိ အာစရိယော ဝဒတိ။ တတော ဆမ္ဘိတတ္တပ္ပဟာနတ္ထံ ‘‘မယာ ဝီရိယံ ဒဠှံ ပဂ္ဂဟိတံ၊ တေန မေ ဣဒံ ဥပ္ပိလံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝီရိယံ သိထိလံ ကရောန္တဿ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လံ ကာယဒရထော ကာယာလသိယံ ဥဒပါဒိ၊ တတော တံ စဇန္တဿ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ ဥဒပါဒိ၊ တတ္ထ ဒေါသံ ပဿတော အတိလီနဝီရိယံ ဥပဒါဒိ၊ တတော တံ ပဟာယ သမပ္ပဝတ္တေန ဝီရိယေန ဆမ္ဘိတတ္တဘယာ ဟိမဝန္တာဒိဋ္ဌာနံ ပဟာယ ဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒေဝသင်္ဃံ ပဿတော တဏှာသင်္ခါတာ အဘိဇပ္ပာ ဥဒပါဒိ၊ တတော ‘‘မယှံ ဧကဇာတိကရူပံ မနသိ ကရောန္တဿ အဘိဇပ္ပာ ဥပ္ပန္နာ၊ တသ္မာ ဒါနိ နာနာဝိဓံ ရူပံ မနသိ ကရိဿာမီ’’တိ ကာလေန ဒေဝလောကာဘိမုခံ၊ ကာလေန မနုဿလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နာနာဝိဓာနိ ရူပါနိ မနသိ ကရောတော နာနတ္တသညာ ဥဒပါဒိ၊ တတော ‘‘နာနာဝိဓရူပါနိ မေ မနသိ ကရောန္တဿ နာနတ္တသညာ ဥဒပါဒိ၊ တသ္မာ ဒါနိ အဘိဇပ္ပာဒိဘယာ ဣဋ္ဌာဒိနိမိတ္တဂ္ဂါဟံ ပဟာယ ဧကဇာတိကမေဝ ရူပံ မနသိ ကရိဿာမီ’’တိ တထာ ကရောတော အဘိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပါနံ ဥဒပါဒိ ဧဝံ ပဟီနဥပက္ကိလေသဿာပိ အနဓိဋ္ဌိတတ္တာ။ ဩဘာသဉှိ ခေါ ဇာနာမိ၊ န စ ရူပါနိ ပဿာမီတိအာဒိ ဇာတံ။

တဿတ္ထော – ယဒါ ပရိကမ္မောဘာသမေဝ မနသိ ကရောမိ၊ တဒါ ဩဘာသံ သဉ္ဇာနာမိ၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ရူပါနိ န စ ပဿာမိ၊ ရူပဒဿနကာလေ စ ¶ ဩဘာသံ န ဇာနာမီတိ။ ကိမတ္ထမိဒံ ဝုတ္တံ၊ န ဟိ ဧတံ ဥပက္ကိသေသဂတန္တိ? န ကေဝလံ ဥပက္ကိလေသပ္ပဇဟနမေဝေတ္ထ ကတ္တဗ္ဗံ၊ ယေန ဣဒံ ဝိသုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ အညမ္ပိ တဒုတ္တရိ ကတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ။ ဝိစိကိစ္ဆာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသောတိအာဒီသု ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဥပက္ကိလေသာတိ အာဒီနဝဒဿနေန ပဇဟိံ၊ န မယှံ တဒါ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ မာနုသကံ ဝါတိ ဣမိနာ သဘာဝါတိက္ကမံ ဒဿေတိ။ မံသစက္ခုနာ ¶ ဝိယာတိ ဣမိနာ ပရိယတ္တိဂ္ဂဟဏံ၊ ဝဏ္ဏမတ္တာရမ္မဏတဉ္စ ဥပမေတိ။ ဝဏ္ဏမတ္တေ ဟေတ္ထ သတ္တ-သဒ္ဒေါ၊ န ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၇) ဧတ္ထ ဝိယ သဗ္ဗသင်္ခတေသု၊ ဟီနဇာတိအာဒယော မောဟဿ နိဿန္ဒော ဝိပါကော။ ကာယဒုစ္စရိတေန သမန္နာဂတာ ပုဗ္ဗေ အတီတဘဝေ အဟေသုံ၊ သမ္ပတိ နိရယံ ဥပပန္နာတိ ဧဝံ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ယထာကမ္မူပဂဉာဏဉှိ ဧကန္တမတီတာရမ္မဏံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏ’’န္တိ ဥဘိန္နံ ကိစ္စဝသေန ဝုတ္တံ။ မဟလ္လကောတိ သမဏာနံ သာရုပ္ပမသာရုပ္ပံ၊ လောကာစာရံ ဝါ န ဇာနာတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တတ္တာ ဂုဏပရိဓံသနေန ဂရဟတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယနော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၉၉၈၊ ၁၀၀၄) ဝုတ္တော အရိယပုဂ္ဂလော မဂ္ဂါဝရဏံ ကာတုံ သမတ္ထံ ဖရုသဝစနံ ယဒိ ကထေယျ၊ အပါယဂမနီယမ္ပိ ကရေယျ၊ တေန သော အပါယုပဂေါပိ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဝါယာမံ မာ အကာသီတိ ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ မဂ္ဂါဝရဏံ ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပုဗ္ဗေဝ သောတာပန္နေန အပါယဒွါရော ပိဟိတော၊ တသ္မာဿ သဂ္ဂါဝရဏံ နတ္ထိ။ ‘‘ပါကတိကန္တိ ပဝတ္တိဝိပါကံ အဟောသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဝုဒ္ဓိ ဟေသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယဿ ဝိနယေ၊ ယော အစ္စယံ အစ္စယတော ဒိသွာ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၀၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၁) ဝစနတော ပါကတိကံ အဟောသီတိ ဧကေ။ သစေ သော န ခမတီတိ သောတာပန္နာဒီနံ ခန္တိဂုဏဿ မန္ဒတာယ ဝါ အာယတိံ တဿ သုဋ္ဌု သံဝရတ္ထာယ ဝါ အက္ခမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သုခါနံ ဝါ အာယဿ အာရမ္မဏာဒိနော အဘာဝါ ကာလကဉ္စိကာ အသုရာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဣတော ဘော သုဂတိံ ဂစ္ဆာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၈၃) ဝစနတော မနုဿဂတိပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုမေဝ ဒဿနဋ္ဌေန ဉာဏံ၊ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝိန္ဒနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ အတ္ထော။

ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ သော ¶ ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ကိံ ပုရိမသ္မိံယေဝ၊ ဥဒါဟု အညသ္မိံယေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ယတော ဝုဋ္ဌာယ ပုရိမဝိဇ္ဇာဒွယံ အဓိဂတံ၊ တဒေဝ ပုန သမာပဇ္ဇနဝသေန အဘိနဝံ အဘိဏှံ ကတန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ဣဓ ဝိပဿနာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာဟ – ယဒိ တဒေဝ ပုန သမာပဇ္ဇနဝသေန အဘိနဝံ ကတံ၊ အထ ကသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ‘‘ဝိပဿနာပါဒကံ အဘိညာပါဒကံ နိရောဓပါဒကံ သဗ္ဗကိစ္စသာဓကံ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဒါယကံ ဣဓ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဣဓ ဝိပဿနာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ ¶ ၊ နနု ဣဓ တထာဝစနဋ္ဌာနမေဝ တံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗဂုဏနိပ္ဖာဒနတော၊ န ပဌမဝိဇ္ဇာဒွယမတ္တနိပ္ဖာဒနတောတိ? ဝုစ္စတေ – အရိယမဂ္ဂဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဈာနင်္ဂပဋိပဒါဝိမောက္ခဝိသေသနိယမော ပုဗ္ဗဘာဂဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာယ သင်္ခါရုပေက္ခာသင်္ခါတာယ နိယမေန အဟောသီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိပဿနာပါဒကမိဓ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပရိယာပန္နတ္တာ၊ န တဒါရမ္မဏမတ္တေန။ ပရိယာယတောတိ အညေနပိ ပကာရေန။ ‘‘ဣမေ အာသဝါ’’တိ အယံ ဝါရော ကိမတ္ထံ အာရဒ္ဓါ? ‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ အဓိကာရာနုလောမနတ္ထံ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ၊ ဖလက္ခဏေ ဝိမုတ္တံ ဟောတီတိ ဣဒံ ဧကတ္တနယေန ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ဝိမုစ္စမာနံ၊ တဒေဝ အပရဘာဂေ ဝိမုတ္တံ နာမ ဟောတိ။ ယဉ္စ ဝိမုတ္တံ၊ တဒေဝ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိမုစ္စမာနံ နာမ ဟောတိ။ ဘုဉ္ဇမာနော ဧဝ ဟိ ဘောဇနပရိယောသာနေ ဘုတ္တာဝီ နာမ။ ‘‘ဣမိနာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဒဿေတီ’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ စ ပဋ္ဌာနေ ‘‘မဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ ဖလံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ ပဟီနေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ အယမုပ္ပတ္တိက္ကမော ဝုတ္တော။ ပဝတ္တိက္ကမော ပနေတ္ထ သရူပတော အတ္ထတောတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တော။ တတ္ထ ‘‘ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ အဟောသီ’’တိ သရူပတော စတုဗ္ဗိဓဿပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ပဝတ္တိက္ကမနိဒဿနံ။ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒိ အတ္ထတော။ တေနေဝ အန္တေ ‘‘အဗ္ဘညာသိ’’န္တိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ဒေသနံ အကာသိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ တထာ အပ္ပဝတ္တိတော။ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ဟောတီတိ ဇာနန္တော ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိ ဇာနာတိ နာမ။ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏ’’န္တိ အနာဂတံသဉာဏဿ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုသန္နိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ။

အာသဝက္ခယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅။ ကဏ္ဏသုခတော ¶ ဟဒယင်္ဂမတောတိ ဝစနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနတ္တုက္ကံသနတောတိအာဒိ ပုဂ္ဂလဝသေန၊ ကဏ္ဏသုခတောတိ သောတိန္ဒြိယံ သန္ဓာယ။ အာပါထာရမဏီယတောတိ ဉာဏာပါထာရမဏီယတော။ သယမေဝ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ ဝါ၊ မဂ္ဂေါ ပန အသောကော ဟောတိ။ တဒါ ဟိ သောကော ပဟီယမာနော။ စရိယာဒိအနုကူလတော အပ္ပဋိကူလံ။ ‘‘မဓုရမိမ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဓမ္မမိမ’’န္တိ ဝစနံ အဓိကံ ဝိယ ဒိဿတိ။ တသ္မာ ‘‘ရာဂဝိရာဂမိမ’’န္တိ ဧဝံ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတွာ ပုန ပိဏ္ဍေတွာ ဓမ္မမိမံ ဥပေဟီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဓမ္မမေဝ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ ပဌန္တိ ကိရာတိ ဒီပေတိ။ သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိက္ကိလေသံ ဒုက္ခံ ဟိံသတီတိ ရတနတ္တယံ သရဏံ နာမ။ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာဒီဟိ ဝိဟတကိလေသော တပ္ပရာယနတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ¶ သရဏဂမနံ။ တံသမင်္ဂီသတ္တော သရဏံ ဂစ္ဆတိ။ ပဘေဒေန ပန ဒုဝိဓံ သရဏဂမနံ လောကုတ္တရံ လောကိယန္တိ။ တတ္ထ လောကုတ္တရံ ဒိဋ္ဌသစ္စာနံ မဂ္ဂက္ခဏေ သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတိ။ လောကိယံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သရဏဂမနုပက္ကိလေသံ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနေန အာရမ္မဏတော ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏံ ဟုတွာ ဣဇ္ဈတိ။ တံ အတ္ထတော ရတနတ္တယေ သဒ္ဓါပဋိလာဘော သဒ္ဓါမူလိကာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ လောကုတ္တရဿ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလံ၊ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယော အာနိသံသဖလံ။ ‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ…ပေ… သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀-၁၉၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ လောကိယဿ ဘဝဘောဂသမ္ပဒါ။ ‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ လောကိယသရဏဂမနံ တီသု ဝတ္ထူသု အညာဏသံသယမိစ္ဆာဉာဏာဒီဟိ သံကိလိဿတိ၊ န မဟာဇုတိကံ ဟောတိ၊ န မဟာဝိပ္ဖာရံ။ လောကုတ္တရဿ နတ္ထိ သံကိလေသော။ လောကိယဿ သာဝဇ္ဇော အနဝဇ္ဇောတိ ဒုဝိဓော ဘေဒေါ။ တတ္ထ အညသတ္ထာရာဒီသု အတ္တသန္နိယျာတနာဒီဟိ သာဝဇ္ဇော ဟောတိ၊ သော အနိဋ္ဌဖလော။ အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယ၊ သော အဝိပါကတ္တာ အဖလော။ လောကုတ္တရဿ နေဝတ္ထိ ဘေဒေါ။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ အရိယသာဝကော အညံ သတ္ထာရံ န ဥဒ္ဒိသတိ။ ယော ကောစိ သရဏဂတော ဂဟဋ္ဌော ဥပါသကော။ ရတနတ္တယဥပါသနတော ဥပါသကော။ ပဉ္စ ဝေရမဏိယော ¶ သီလံ။ သတ္ထသတ္တမံသမဇ္ဇဝိသဝါဏိဇ္ဇာရဟိတံ ဓမ္မေန ဇီဝိကံ အာဇီဝေါ။ ဝုတ္တသီလာဇီဝဝိပတ္တိ ဝိပတ္တိ နာမ။ ဝိပရီတာ သမ္ပတ္တိ။

၁၆။ လစ္ဆာမ နု ခေါတိ ဒုဂ္ဂတေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သက္ခိဿာမ နုခေါ နောတိ သမိဒ္ဓေ သန္ဓာယ။ တတ္ထ ဝေရဉ္ဇာယံ။ ပဂ္ဂယှတီတိ ပတ္တံ ပဂ္ဂဟော၊ တေန ပဂ္ဂဟေန ပတ္တေနာတိ အတ္ထော။ သမာဒါယေဝါတိ နိဒဿနံ။ န စ ဝဋ္ဋတီတိ ပုန ပါကံ ကိဉ္စာပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာပိ န သုဋ္ဌု ပက္ကတ္တာ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဥတ္တဏ္ဍုလဘတ္တံ လဘိတွာပိ ပိဓေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ ‘‘သာဝကာနံ ဝါ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ သန္ဓာယ ‘‘ပစ္ဆာ သီလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပါလိတ္ထေရောပိ တံ တံ ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ဘဂဝတာ ဗဟူနိ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဝေရဉ္ဇာယံ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’’တိ ဝစနံ န သမေတီတိ စေ? န၊ တတော ပုဗ္ဗေ သိက္ခာပဒါဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ထေရော ပန ပညတ္တာနိ ဌပေတွာ ဣဒါနိ ပညပေတဗ္ဗာနိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကာနိ သန္ဓာယာဟ။ ဘဂဝါပိ ‘‘န တာဝ သာရိပုတ္တ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီ’’တိ ဘဒ္ဒါလိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၄၊ အာဒယော) ဝိယ ဧကစ္စေသု ပညတ္တေသုပိ တတော ပရံ ပညပေတဗ္ဗာနိ သန္ဓာယာဟ။ ဣဓေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သာမမ္ပိ ပစနံ သမဏသာရုပ္ပံ န ဟောတိ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနဉ္စ၊ တထာ ‘‘ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ’’တိအာဒိဝစနာနိ စ အတ္ထိ။ အညထာ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဘိက္ခူ ပဋိပုစ္ဆန္တီ’’တိ ¶ ဣဓေဝေဒံ ပါဠိဌပနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာစရိယေန ဝိစာရိတံ၊ တံ သုန္ဒရံ ပုဗ္ဗေပိ ပညတ္တသိက္ခာပဒသမ္ဘဝတော။ ကိန္တု ဣဓ ပါဠိဌပနဝိရောဓဝိစာရဏာ ပန နိပ္ပယောဇနာ ဝိယ မမ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? ဥပါလိတ္ထေရေန သင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တပါဌတ္တာ။ ရတ္တိစ္ဆေဒေါတိ သတ္တာဟကိစ္စံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ ‘‘သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ ဧကဘိက္ခုနာပိ န ကတော’’တိ ဝုတ္တံ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ၊ တသ္မာ ဝဿစ္ဆေဒဿ ကာရဏေ သတိ သတ္တာဟကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ဝိနယဓရာ ပန နိစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော ဝီမံသိတဗ္ဗော၊ ဣမာယ ဝေရဉ္ဇာယံ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိပဒါယ ပသန္နာ။ သာလီနံ ဝိကတိ သာလိဝိကတိ။

၁၇-၈။ ဥပပန္နဖလောတိ ဗဟုဖလော။ ‘‘ခုဒ္ဒံ မဓု’’န္တိ ပါဌော။ ထေရံ သီဟနာဒံ နဒါပေတုံ ပုစ္ဆီတိ ဣမိနာ အာစရိယော ယံ ပုဗ္ဗေ အာဏာယ ဌိတာနံ ¶ သာဝကာနံ မဟာနုဘာဝတာဒဿနံ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ နိဝါသပ္ပယောဇန’’န္တိ အမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ သမ္ပာဒေတိ၊ ရာဇဂဟေ ဝေရဉ္ဇာယဉ္စာတိ ဥဘယတ္ထ ဝိတက္ကုပ္ပာဒေ ဧကတော ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာလံ သန္ဓာယ စိရံ၊ ဌိတိံ သန္ဓာယ စိရာတိ ဝိဂ္ဂဟော။

ကာမံ ဟိနောတိ အတ္တနော ဖလနိဗ္ဗတ္တိယာ သဟာယံ ဂစ္ဆတီတိ ကတ္တရိ ဟေတု၊ တထာပိ ဣဓ တေန ကရဏဘူတေန တဿ ဖလံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု။ တထာ ဃဋန္တိ တေနာတိ ဃဋော။ ကိလာသုနောတိ ပယောဇနာဘာဝေန အဝါဝဋာ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာနိ ဝိသဘာဂေဟိ။ အာဂါမိနိယာ အနာဂတေတိ အတ္ထော။ ဣမေသံယေဝ နောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာဝသာသနပရိယန္တာတိ ယာဝ ဗုဒ္ဓါ ဓရန္တိ၊ တာဝါတိ အတ္ထော။ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဝ ဥစ္စာ၊ တတ္ထာပိ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥစ္စနီစဥဠာရုဠာရဘောဂါ’’တိ။ ‘‘မနသိ ကတွာ’’တိပိ ပါဌော။ ဥပသမ္ပာဒျဥပသမ္ပာဒျဣစ္စေတံ ဒွယံ မာဂဓေ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနုပါဒါယာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ။ အာသဝေဟီတိ ကတ္တရိ တတိယာဝိဘတ္တိ။ စိတ္တာနီတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ။ ဝိမုစ္စိံသူတိ ကမ္မကာရကေ။ ဝိမောစိတာနီတိ အဓိပ္ပာယောတိ အာစရိယော။ အာသဝေဟီတိ ပဒဉ္စ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနံ ကတွာ ဂဏ္ဌိပဒေ အတ္ထော ပကာသိတော။ ယဒိ အရိယမဂ္ဂေန နိရုဒ္ဓါနံ အာသဝါနံ ဝသေန အနာသဝတာ၊ လောကေ စိတ္တာနိပိ အနာသဝါ သိယုံ။ န ဟိ နိရုဒ္ဓါနိ စိတ္တာနိ အာရမ္မဏာနိ ကရောန္တီတိ တာနိ အနိရုဒ္ဓါသဝဝသေန သာသဝါနီတိ စေ။ သောတာပန္နဿ မဂ္ဂစိတ္တံ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈာသဝဝသေန သာသဝံ၊ အဝသိဋ္ဌာသဝသမုစ္ဆိန္ဒနာနုဘာဝတ္တာ ဖလာနိ သာသဝါနိ သိယုန္တိ? န၊ အာသဝသမုစ္ဆိန္ဒနာနုဘာဝါဂတဖလတ္တာ။ ဘိံသနဿ ကရဏံ ဘိံသနကတံ၊ တသ္မိံ ဘိံသနကတသ္မိံ၊ ဘိံသနကိရိယာယာတိ အတ္ထော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဝိပလ္လာသံ ကတွာ နပုံသကလိင်္ဂံ၊ ပုရိသလိင်္ဂံ ဝါ ကတွာ။ နိမိတ္တတ္ထေတိ ဧတ္ထ –

‘‘စမ္မနိ ¶ ဒီပိနံ ဟန္တိ၊ ဒန္တေသု ဟန္တိ ကုဉ္ဇရံ၊

ဝါလေသု စာမရိံ ဟန္တိ၊ သိင်္ဂေသု သရဘော ဟတော’’တိ။ –

၂၀-၂၁။ နစိရဋ္ဌိတိကကာရဏေ ¶ ကထိတေ စိရဋ္ဌိတိကကာရဏံ အတ္ထတော ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ကိဉ္စာပိ သိဒ္ဓံ၊ တထာပိ တံ ထေရဿ ဝိနယပညတ္တိယာစနာယ ဩကာသကာရဏာဓိပ္ပာယတော ဝိနယပညတ္တိယာစနောကာသံ ပါပေတုံ ပုန ဘဂဝန္တံ ‘‘ကော ပန၊ ဘန္တေ၊ ဟေတူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါပိ ယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုကာမော ဗျာကာသိ။ ‘‘အာသဝဋ္ဌာနီယာ သင်္ဃေ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ပုဂ္ဂလဿ သင်္ဃပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ အာဒရတ္ထဝသေနေဝေတ္ထ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တန္တိ ယသ္မာ ထေရော ပုဗ္ဗေ ရာဇဂဟေ၊ သမ္ပတိ ဝေရဉ္ဇာယန္တိ ဒွိက္ခတ္တုံ ကာစိ၊ တသ္မာ အာဒရေန ပုနပ္ပုနံ ယာစယမာနံ ပဿိတွာ သယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဒရေနေဝ ‘‘အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘မာ တွံ ပုနပ္ပုနံ ယာစာဟိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတာဝ မယာ တေ ယာစနာ၊ ပုဗ္ဗေနနု တဝယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆတာဝ မယာ ဧတ္တကေ ကာလေ ဧတ္တကာနိ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနိ၊ န တာဝ မေ သာဝကာနံ အာဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုဇာနနကာလော သမ္ပတ္တော၊ တက္ကာနုမာနဝသေန တယာ ‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’တိ ပုနပ္ပုနံ နိဒ္ဒိသိယမာနောပိ နေသ သော ကာလော၊ ကိန္တု တထာဂတောဝ တတ္ထ ကာလံ ဇာနိဿတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလတော ပဘုတိ အာဏာပါတိမောက္ခမေဝ ဥဒ္ဒိသိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကသိက္ခာပဒမေဝ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘တတ္ထာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနာပေက္ခံ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ ဧကမေဝ ပဒံ ဝုတ္တံ တဿာ သိဒ္ဓိယာ ဣတရဿ သိဒ္ဓိတော။ ‘‘သာဝကာနံ ဝိသယဘာဝန္တိ ဣမိနာ မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေါ ပဋိက္ခိတ္တော’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တံ သုန္ဒရံ ဝိယ။ သမ္မုခေ ဂရဟာ။ ပရမ္မုခေ ဥပဝါဒေါ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဦနဒသဝဿေန…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၅) ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓတ္တေန ဒသဝဿိကော ဟုတွာ ပညပေသိ ဦနဒသဝဿိကဿ တဿ တထာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အဘာဝတော။ န တဒါ အတိရေကဒသဝဿိကောဝ ဒသဝဿိကာနံ ရတ္တညုမဟတ္တပ္ပတ္တိတော၊ တသ္မာ တံ သိက္ခာပဒံ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝဿာဝါသတော ပုဗ္ဗေ ရာဇဂဟေ ဧဝ ပညတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မိံ သိဒ္ဓေ သိဒ္ဓမေဝ ‘‘ယာဝ န သင်္ဃော ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တောတိ ဝစနံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပဌမယာစနာယပိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ရတ္တညုမဟတ္တပ္ပတ္တကာလေ ‘‘ဒွေ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒဝစနံ ပဌမယာစနာယ ဝုတ္တဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အညထာ ရတ္တညုမဟတ္တပ္ပတ္တကာလေ ဒွေ ဧဝ၊ န အညန္တိ အာပဇ္ဇတိ။

‘‘အထ ¶ ခေါ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿာ’’တိအာဒိမှိ အယမာဒိတော ပဋ္ဌာယ အတ္ထဝိဘာဝနာ – အယံ ¶ ကိရာယသ္မာ အဿဇိတ္ထေရတော ပဋိလဒ္ဓံ ဧကဂါထာမတ္တကံ ဓမ္မပရိယာယံ နယသတသဟဿေဟိ ဝိဝေစေန္တော အရဟတ္တံ ပတွာ သာဝကပါရမီဉာဏေ ဌိတော ‘‘အဟော ဝတ မဟာနုဘာဝေါယံ သဒ္ဓမ္မော၊ ယော ဝိနာပိ ဓမ္မသာမိနာ ပရမ္မုခတော သုတမတ္တေပိ မယှံ မဟန္တံ ဂုဏဝိသေသံ ဇနေသိ၊ သာဓု ဝတာယံ သဒ္ဓမ္မော စိရံ တိဋ္ဌေယျာ’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘ကတမေသာနံ နု ခေါ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ…ပေ… န စိရဋ္ဌိတိက’’န္တိ တမတ္ထံ၊ ကာရဏဉ္စ အတ္တနော အဂ္ဂသာဝကဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ‘‘သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိအာဒိစိရဋ္ဌိတိကာရဏ’’န္တိ နိဋ္ဌံ ကတွာ ဝိနယပညတ္တိယာစနောကာသကရဏတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ တတော ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ ဝိနယပညတ္တိယာစနောကာသေ သမ္ပတ္တေ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော၊ ဧတဿ သုဂတ ကာလော’’တိ ဝိနယပညတ္တိံ ယာစိ။ တတော ဘဂဝါ တဿာ ယာစနာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတဘာဝံ၊ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’’တိ ဝုတ္တကာလဿ အကာလတံ၊ ကာလဿ စ အနညဝိသယတံ ဒီပေန္တော ‘‘အာဂမေဟိ တွ’’န္တိအာဒိမာဟ၊ တတော ဘဂဝါ တဿ ယာစနံ၊ သတ္တေသု ကာရုညတဉ္စ ပဋိစ္စ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အနုပဇ္ဈာယကာ အနာစရိယကာ အနောဝဒိယမာနာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၄) နယေန ဝေပုလ္လမဟတ္တတံ ပဋိစ္စ သတ္ထာ သာဝကာနံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ ဝိနယကမ္မာနိ၊ တဒနုရူပသိက္ခာပဒါနိ စ ပညပေသိ။ တတော အနုက္ကမေန ဒွါဒသမဝဿံ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝသိ။ တဒါ စ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော သတ္ထာရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု စိရဋ္ဌိတိဟေတူသု ဇာတေသု ‘‘နဝင်္ဂသတ္ထုသာသနမဟတ္တတာ စ သမ္ပတိ ဇာတာ၊ ဝိနယပညတ္တိ စ ဗဟုတရာ ဇာတာ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧဝေကော န တာဝ သာဝကာနံ အနုညာတော၊ သော စ ပရိသုဒ္ဓေန သင်္ဃေန ကရီယတိ။ သင်္ဃောပိ ဧတရဟိ ပရိသုဒ္ဓါ ပစ္ဆိမကဿ သောတာပန္နတ္တာ’’တိ စိန္တေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနာပေတုကာမော ယတ္တကေဟိ စ သိက္ခာပဒေဟိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော အနုဇာနီယတိ၊ တတ္တကာနံ ပညတ္တိယာစနပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ယာစန္တော ပုဗ္ဗုပ္ပန္နဝိတက္ကသူစနပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနက္ကမဝသေန ယာစနောကာသေ သမ္ပတ္တေ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ‘‘ယံ ဘဂဝါ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယျာ’’တိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယာဟ၊ အယမတ္ထော ဘဒ္ဒါလိသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၂။၁၃၄ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော ¶ ။ တတ္ထ ဟိ ဗဟူသု သိက္ခာပဒေသု ပညတ္တေသု၊ ပညပိယမာနေသု စ ‘‘န တာဝ ဘဒ္ဒါလိ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၁၄၅) ဝုတ္တံ အပညတ္တံ ဥပါဒါယ၊ တထာ ဣဓာပိ အပညတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ သင်္ဃဿ သမ္ပတိ သာဝကာနံ အာဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ နာနုဇာနာမီတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိရဗ္ဗုဒေါ’’တိအာဒိမာဟ။ န ဟိ ပရိသုဒ္ဓေ သင်္ဃေ ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဿ အနုဒ္ဒေသကာရဏံ အတ္ထိ၊ တသ္မိံ သတိ အာဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုဇာနနာဓိပ္ပာယတော။ တထာ စ သော တတော အဋ္ဌန္နံဝဿာနံ အစ္စယေန အနုညာတော။ ယထာဟ ပါတိမောက္ခဌပနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၈၆) ‘‘န ဒါနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣတော ပရံ ¶ ဥပေါသထံ ကရိဿာမိ…ပေ… ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ။ ယံ ပန ဥပသမ္ပဒက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၂၉) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အညတရံ ဘိက္ခုံ ဥပသမ္ပာဒေတွာ ဧကကံ ဩဟာယ ပက္ကမိံသု…ပေ… သော တဿာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတွာ စိရေန အဂမာသီ’’တိ ဝတ္ထု အာဂတံ၊ တံ သုဒိန္နဝတ္ထုတော ပရတော ဥပ္ပန္နမ္ပိ တတ္ထ ယထာဓိကာရံ သမောဓာနေတုံ ဝုတ္တံ။ တထာ တတ္ထေဝ ‘‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၄၇၊ အ။ နိ။ ၈။၅၂၊ ၁၀။၃၃) အင်္ဂါနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ န ဟိ အာဒိတော ဧဝ ဥဘတောပါတိမောက္ခာနိ သိဒ္ဓါနီတိ။ အပိစ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အယမနုက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သေယျထိဒံ – ရာဟုလကုမာရေ ဥပ္ပန္နေ ဗောဓိသတ္တော နိက္ခမိတွာ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရံ ကတွာ သတ္တမေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မိံ ဧဝ သံဝစ္ဆရေ ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တွာ ရာဟုလကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ အမ္ဗလဋ္ဌိကရာဟုလောဝါဒသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၀၇ အာဒယော) ‘‘အယဉှိ အာယသ္မာ သတ္တဝဿိကကာလေ ဘဂဝန္တံ စီဝရကဏ္ဏေ ဂဟေတွာ ‘ဒါယဇ္ဇံ မေ သမဏ ဒေဟိ၊ ဒါယဇ္ဇံ မေ သမဏ ဒေဟီ’တိ ဒါယဇ္ဇံ ယာစမာနော ဘဂဝတာ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ နိယျာဒေတွာ ပဗ္ဗာဇိတော’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ရာဟုလကုမာရံ အာရဗ္ဘ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၀၅) ဝုတ္တတ္တာ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါ ပဌမဝဿဗ္ဘန္တရေ ဧဝ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝသေန ဥပသမ္ပဒါ အနုညာတာတိ ပညာယတိ။ အပိစ ရာဟုလဝတ္ထုမှိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနနုညာတော မာတာပိတူဟိ ပုတ္တော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ယော ပဗ္ဗာဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၀၅) သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ဣတော ပုဗ္ဗေပိ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနီတိ သိဒ္ဓံ။

သုတွာ ¶ စ ယော ဟေတုနိရောဓမဂ္ဂံ၊

နိရောဓုပါယံ ပဋိဝိဇ္ဈိ ခိပ္ပံ၊

တသ္မာ ¶ ဟိ သိက္ခာပဒဗန္ဓကာလော၊

ပရိယေသိတဗ္ဗော ဣဓ ယုတ္တိမဂ္ဂေါ။

တတ္ထ ကမဘေဒေါ သိက္ခာပဒါနံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဘာဝဘေဒေါ တာဝ ဥက္ခိတ္တကာနုဝတ္တနပစ္စယာ ဘိက္ခု အနာပတ္တိကော၊ ဘိက္ခုနီ ပန သမနုဘဋ္ဌာ ပါရာဇိကာ ဟောတိ။ ပါရာဇိကာပတ္တိပဋိစ္ဆာဒနေ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ၊ ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာရောစေန္တဿ၊ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ စ ပါစိတ္တိယံ။ မဟာသာဝဇ္ဇံ ပါရာဇိကံ အာရောစေန္တဿ၊ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ စ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ။ ဣစ္စေဝမာဒီဟိ အဘာဝဘေဒသိက္ခာပဒါနံ ဣဓ ဘာဝဘေဒေန ယုတ္တိပရိယေသနံ သာဓယမာနောပိ သိယာ အနုမ္မာဒဝိဃာတဘာဂီတိ။ ဧတ္တာဝတာ သကလဿပိ ဝိနယပိဋကဿ ဝိတက္ကယာစနကာလကာလညူကာရဏဖလပယောဇနေဟိ သတ္တဟိ အင်္ဂေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒါနမာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန နိဒဿိတံ ဟောတိ။ တတ္ထ ထေရဿ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော ¶ ဝိတက္ကော နာမ။ တဿေဝ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တာ ယာစနာ နာမ။ ရတ္တညူဝေပုလ္လလာဘဂ္ဂဗာဟုသစ္စမဟတ္တပ္ပတ္တိ ကာလော နာမ။ သဗ္ဗညူ ဧဝ ကာလညူ နာမ။ အာသဝဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာနံ ပါတုဘာဝေါ ကာရဏံ နာမ။ ‘‘တေသံယေဝ အာသဝဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ ဝစနတော အာသဝဋ္ဌာနီယဓမ္မပဋိဃာတော ဖလံ နာမ။ ‘‘ယထယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ အဒ္ဓနိယံ အဿာ’’တိ ဝစနတော သာသနဗြဟ္မစရိယဿ စိရဋ္ဌိတိ ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ဝိတက္ကော ¶ ယာစနာ ကာလော၊ ကာလညူ ကာရဏံ ဖလံ၊

ပယောဇနန္တိ သတ္တင်္ဂံ၊ နိဒါနံ ဝိနယဿိဓာ’’တိ။

၂၂။ အန္တိမမဏ္ဍလန္တိ အဗ္ဘန္တရမဏ္ဍလံ။ တဉှိ ဣတရေသံ အန္တော ဟောတိ၊ ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ ဝါ။ အနုမတိဒါနဝသေန တေသံ ဘိက္ခူနံ ဒတွာ။ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ စာရိကာယ ဝိနေတဗ္ဗာ ဝေနေယျသတ္တာ။ ဩစိနန္တာ ဝိယာတိ ဗဟုပုပ္ဖံ ဂစ္ဆံ မာလာကာရာ စိရံ ဩစိနန္တိ၊ ဧဝံ ဗဟုဝေနေယျေသု ဂါမာဒီသု စိရံ ဝသန္တာ ဝေနေယျပုညံ ပရိဟရန္တာ စရန္တိ။ သန္တံ သုခံ၊ န ဝေဒနာသုခံ ဝိယ သပရိပ္ဖန္ဒံ။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေတိ ဒေဝါနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ မနုဿာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ ဗောဓနေယျာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ မဟာကရုဏာယ ဓုဝံ သတ္တသမဝလောကနံ။ ဩတိဏ္ဏေတိ ပရိသမဇ္ဈံ အာဂတေ၊ အာရောစိတေ ဝါ။ ယေန ကာရဏေန မယံ တုမှာကံ ဒေယျဓမ္မံ ဒဒေယျာမ၊ တံ ကုတော သက္ကာ လဒ္ဓုံ။ ဗဟုကိစ္စာ ဟိ ဃရာဝါသာတိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ တန္တိ ဒေယျဓမ္မံ။ ‘‘တုမှေဟိ တံ ကုတော လဒ္ဓါ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဌမံ ကိရိယံ ပေက္ခတိ၊ ဒုတိယံ ဒေယျဓမ္မ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယော ပန ‘‘ပဌမယောဇနာယ ယံ ဒါနပုညံ၊ တံ ကုတော လဗ္ဘာ။ ပုညန္တရာယဗဟုလာ ဟိ ဃရာဝါသာတိ။ ဒုတိယယောဇနာယ တေမာသဗ္ဘန္တရေ ယမဟံ ဒဒေယျံ၊ အတိက္ကန္တကာလတ္တာ တမဟံ သမ္ပတိ ကုတော ဒဒေယျန္တိ ဒဿေတီ’’တိ ဝဒတိ။ သီလာဒိကုသလဓမ္မသန္ဒဿနာဒိဓမ္မရတနဝဿံ။

၂၃။ ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ ပတ္တုဏ္ဏံ ပဋဝရံ။ မဟာယာဂန္တိ မဟာဒါနံ။ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပန္တိ တေမာသံ သောတဗ္ဗံ အဇ္ဇ သုဏိန္တိ။

ဥပါလိ ¶ ဒါသကောတိ အာစရိယပရမ္ပရတော။ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရနိဒါနံ၊ သိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တိဋ္ဌာနသင်္ခါတံ အာဝေဏိကနိဒါနဉ္စ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိဒါနဿ ပဘေဒဒီပနတော’’တိ။ ထေရဝါဒါဒိ ဝတ္ထုပ္ပဘေဒေါ။ သကာယ ပဋိညာယ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာတိအာဒိ ပရသမယဝိဝဇ္ဇနတောတိအာဒိ။ ဝိဘင်္ဂနယဘေဒဒဿနတောတိ တိဿော ဣတ္ထိယော ဘူမဋ္ဌံ ထလဋ္ဌန္တိအာဒိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ ဘဂဝတော မာရာဝဋ္ဋနပဋိဃာတာယ သတ္တိ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ၊ တထာပိဿ ပစ္ဆာ ဥပဂုတ္တကာလေ ပသာဒဟေတုတ္တာ အဓိဝါသေတိ။ ဧတ္ထ ဥပဂုတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏန္တိ ဒိဇဒဿနေန ကိံပယောဇနန္တိ စေ? မာရာဝဋ္ဋနဟေတု ဗြာဟ္မဏဿ ပုညန္တရာယောတိ ပယောဇနံ။

ဘင်္ဂံ ကရောန္တော ဇိနပုင်္ဂဝဿ၊

ကိံ ဘဂဝါ သသိဿော တာဝ မဟန္တံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဥဗ္ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ အဂမာသီတိ? န အဂမာသိ၊ တေမာသိဘာဂိယံ ပန ပုညရာသိကံ ဒေယျဓမ္မံ အပ္ပဋိက္ခိပန္တော ဗြာဟ္မဏဿ ဥပါယတော သတ္ထာ အဒါသိ။

တသ္မာ ဘဂဝါ အဿာဒိယန္တော တံ ဒေယျဓမ္မံ အပ္ပဋိက္ခိပန္တော ဥပါယေန ဗြာဟ္မဏဿ ပုညဗုဒ္ဓိံ ကတွာ၊ မာရဿ စ မနောရထဝိဃာတံ ကတွာ အဂမာသီတိ၊ ‘‘အယံ နယော အဋ္ဌကထံ ဝိနာပိ ပါဠိနယာနုလောမတော သိဒ္ဓါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကထံ? –

ယုတ္တံ နယံ စိန္တယိတုံဝ ယုတ္တ’’န္တိ။

ဣဒါနိ ¶ အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဝိနယပညတ္တိယာ သာဓာရဏနိဒါနံ ဒဿေတွာ သိက္ခာပဒါနံ ပါဋေက္ကံ ပညတ္တိဋ္ဌာနသင်္ခါတံ နိဒါနမာဒိံ ကတွာ ပုဂ္ဂလပညတ္တိအနုပညတ္တိဝိဘာဂါပတ္တိဘေဒန္တရာပတ္တိအာဒိကံ နာနပ္ပကာရံ ဝိဓိံ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာ’’တိအာဒိမာဟာတိ။ ဣဓ ဌတွာ –

သိက္ခာပဒါန ¶ သဗ္ဗေသံ၊ ကမဘေဒံ ပကာသယေ၊

တသ္မိံ သိဒ္ဓေ နိဒါနာနံ၊ ကမသိဒ္ဓိ ယတော ဘဝေ။

တတ္ထ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဒေသနာက္ကမော ပဟာနက္ကမော ပဋိပတ္တိက္ကမော ဥပ္ပတ္တိက္ကမောတိ စတုဗ္ဗိဓော ကမော လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဘဂဝတာ ရာဇဂဟေ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနန္တေန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဿ ယော ဒေသနာက္ကမော အနုညာတော၊ တံ ဒေသနာက္ကမမနုလောမေန္တော အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ပဌမံ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသံ ပုစ္ဆိ၊ တဒနန္တရံ သင်္ဃာဒိသေသုဒ္ဒေသံ၊ တတော အနိယတုဒ္ဒေသံ ဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသဉ္စ ပုစ္ဆိတွာ တဒနန္တရံ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဉ္စ တေနေဝ အနုက္ကမေန ပုစ္ဆိ၊ နိဒါနုဒ္ဒေသန္တောဂဓာနဉ္စ သရူပေန အနုဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆနတ္ထံ ခန္ဓကေပိ ပုစ္ဆိ။ ဧတေန စ ခန္ဓကေ ပညတ္တာ ထုလ္လစ္စယာ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ပုစ္ဆိတာနုက္ကမေနေဝ ဥပါလိတ္ထေရော တံ သဗ္ဗံ သာပတ္တိဘေဒါဒိကံ ဒေသေန္တော ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတအာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာဒိဒီပကံ အန္တောကတွာ ဒေသေသိ၊ အယမေတ္ထ ဒေသနာက္ကမော။ ဥဘတောဝိဘင်္ဂခန္ဓကတော ပန ဥစ္စိနိတွာ တဒါ ပရိဝါရပါဠိ ဝိသုံ ကတာ။ ဣမမေဝ နယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ခန္ဓကပရိဝါရေပိ အာရောပေသု’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)။ အပိစ ပါဠိယာ ‘‘ဧတေနေဝုပါယေန ဥဘတောဝိနယေ ပုစ္ဆိ။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော အာယသ္မာ ဥပါလိ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ မဟာကဿပေါ ဥဘတောဝိဘင်္ဂေ ဧဝ ပုစ္ဆိ။ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပန အာယသ္မာ ဥပါလိ နိဝရသေသံ ဒေသေန္တော ခန္ဓကပရိဝါရေ အန္တောကတွာ ဒေသေသိ။ တဒါ စ ခန္ဓကပရိဝါရပါဠိ ဝိသုံ ကတာတိ အယံ ဒေသနာက္ကမော။ ယဒိ ဧဝံ နိဒါနုဒ္ဒေသော ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗောတိ စေ? န၊ တဒသမ္ဘဝတော။ သော ဟိ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) နယေန ပဝတ္တတ္တာ ပဌမံ သိက္ခာပဒသင်္ဂဟိတာသု အာပတ္တီသု အဒဿိတာသု န သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ယာနိ မယာ ဘိက္ခူနံ ပညတ္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ၊ တာနိ နေသံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနေယျ’’န္တိ ဝစနတော သိက္ခာပဒါနေဝ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသက္ကမော သမ္ဘဝတိ။

ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဒိသင်္ဂဟိတာနံ ¶ အာပတ္တိအကုသလာနံ ယထောဠာရိကက္ကမေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ ပဟာနက္ကမောပေတ္ထ သမ္ဘဝတိ။ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရံ ‘‘တာဝဒေဝ စတ္တာရိ အကရဏီယာနိ အာစိက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၉) ဝစနတော ‘‘သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၃) ဝစနတော စ ယထာ ဂရုကံ အာစိက္ခဏံ သိက္ခနေန ပဋိပတ္တိက္ကမောပေတ္ထ သမ္ဘဝတိ၊ ဧဝမိမေဟိ တီဟိ ကမေဟိ ဒေသေတဗ္ဗာနမ္ပေတေသံ သိက္ခာပဒါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော သမ္ဘဝတိ။ တထာ ဟိ ယံ ယံ သာဓာရဏံ၊ တံ တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နေ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဆန္ဒသော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ပညတ္တံ။ အညထာ တံ ဘိက္ခုနီနံ ¶ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ သိယာ။ တတော ‘‘အနုပ္ပန္နပညတ္တိ တသ္မိံ နတ္ထီ’’တိ (ပရိ။ ၂၄၇) ပရိဝါရေ ဧတံ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ပုရိမေန ကမတ္တယေန ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗတံ ပတ္တေ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသေ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကံ သဗ္ဗပဌမံ ဒေသေတုကာမော ဥပါလိတ္ထေရော ‘‘တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ဝေသာလိယ’’န္တိ ဝေသာလိမေဝ ပါပေတွာ ဌပေသိ။ အညထာ ဗာရာဏသိယံ ပညတ္တာနံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနုဿမံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈၀) ဧဝမာဒီနံ ဒေသနာဓိပ္ပာယေ သတိ ဗာရာဏသိံ ပါပေတွာ ဌပေယျာတိ။

ပဌမဿေတ္ထ ¶ ¶ နိဒါနေ၊ ဌတွာ ပါရာဇိကဿ ဝိညေယျော၊

စောဒနာပရိဟာရနယော၊ ပုဂ္ဂလဝတ္ထုပ္ပကာသနေယေဝ။

တတ္ထ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝုတ္ထဝဿော အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရန္တော ကတ္တိကဇုဏှပက္ခေ ဧဝ ဝေသာလိံ ပါပုဏိတွာ ယာဝ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒပညာပနံ၊ တာဝ အဋ္ဌ ဝဿာနိ ဝေသာလိယံယေဝ ဝိဟရန္တော ဝိယ ပါဠိက္ကမေန ဒိဿတိ၊ န စ ဘဂဝါ တာဝတ္တကံ ကာလံ တတ္ထေဝ ဝိဟာသိ။ သော ဟိ သုဒိန္နဿ သာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပသမ္ပဒဉ္စ အနုဇာနိတွာ ယထာဘိရန္တံ တတ္ထ ဝိဟရိတွာ စာရိကံ စရန္တော ဘေသကဠာဝနံ ပတွာ တတ္ထ တေရသမံ ဝဿံ ဝသိ၊ တေနေဝ အနုက္ကမေန သာဝတ္ထိံ ပတွာ စုဒ္ဒသမံ ဝဿံ ဝသိ၊ ပန္နရသမံ ကပိလဝတ္ထုမှိ၊ သောဠသမံ အာဠဝိယံ၊ တတော ဝုတ္ထဝဿော စာရိကံ စရန္တော ရာဇဂဟံ ပတွာ သတ္တရသမံ ဝသိ၊ ဣမိနာ အနုက္ကမေန အပရာနိပိ တီဏိ ဝဿာနိ တတ္ထေဝ ဝသိ။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝါ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော ရာဇဂဟတော အနုပုဗ္ဗေန ဝေသာလိံ ပါပုဏိ၊ တတော ဥပသမ္ပဒါယ အဋ္ဌဝဿိကော သုဒိန္နော ဝေသာလိယံယေဝ မေထုနံ ဓမ္မံ အဘိဝိညာပေသိ၊ တတော ဘဂဝါ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပဌမံ ပါရာဇိကံ ပညပေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဣတော ပဌမတရံ တတ္ထ ဝေသာလိယဉ္စ ပညတ္တသိက္ခာပဒါနိ အဒဿေတုကာမော၊ ဝိနယနိဒါနာနန္တရံ ပဌမပါရာဇိကမေဝ ဒဿေတုကာမော၊ တသ္မာ ဝေသာလိယံ ပဌမံ နိဝါသံ၊ ပစ္ဆာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တိကာလေ နိဝါသဉ္စ ဧကတော ကတွာ ‘‘တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ဝေသာလိယ’’န္တိအာဒိမာဟ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမဿေတ္ထ နိဒါနေ၊ ဌတွာ ¶ …ပေ… ပကာသနေယေဝါ’’တိ။ တသ္မာ ဣမသ္မိံ ပဌမပါရာဇိကဿ ပညတ္တိဋ္ဌာနသင်္ခါတေ နိဒါနေ ဌတွာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတိ…ပေ… အညတရံ ဝဇ္ဇိဂါမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပုဂ္ဂလပ္ပကာသနေ၊ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဝဇ္ဇီ ဒုဗ္ဘိက္ခာ ဟောတိ…ပေ… တိက္ခတ္တုံ မေထုနံ ဓမ္မံ အဘိဝိညာပေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုပ္ပကာသနေ စ စောဒနာနယော၊ ပရိဟာရနယော စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြာယံ ပကာသနာ – ကိမတ္ထံ ထေရေန အညေသံ သိက္ခာပဒါနံ ပုဂ္ဂလဝတ္ထူနိ ဝိယ သင်္ခေပတော အဝတွာ ယတ္ထ စ သော ဥပ္ပန္နော၊ ယထာ စ ဓမ္မေ ပသန္နော၊ ယထာ စ ပဗ္ဗဇိတော၊ ယထာ စ ဣမံ ဝတ္ထုံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တံ သဗ္ဗံ အနဝသေသေတွာ ပုဂ္ဂလဝတ္ထူနိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာနီတိ စေ? ဝုစ္စတေ –

ဧဝံ သဒ္ဓါယ ကိစ္ဆေန၊ မဟန္တေ ဘောဂဉာတကေ၊

ဟိတွာ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ၊ ပေသလာနမ္ပိ သဗ္ဗသော။

သဗ္ဗလာမကဓမ္မာယံ၊ မေထုနော ယဒိ သမ္ဘဝေ၊

န ဓမ္မဒေသနာယေဝ၊ သိဒ္ဓါ ဝိရတိ သဗ္ဗသော။

တသ္မာ နဝင်္ဂသဒ္ဓမ္မေ၊ သတ္ထာရာ ဒေသိတေပိ စ၊

ဝိနယော ပညပေတဗ္ဗော၊ တတော ဓမ္မဝိသုဒ္ဓိဟိ။

ဝိနယာဘာဝတော ဧဝံ၊ အဇ္ဈာစာရော ဘဝိဿတိ၊

တသ္မာ ဝိနယပညတ္တိ၊ သာတ္ထိကာ ပေသလဿပိ။

အနာဒီနဝဒဿာဝီ၊ ယသ္မာ ယံ ပါပမာစရိ၊

ဝိနယောယေဝ သဒ္ဓါနံ၊ အာဒီနဝဝိဘာဝိနော။

တသ္မာ သဒ္ဓါနုသာရီနံ၊ ဝိနယော သာတ္ထကောဝ ယံ၊

ဓမ္မော ဓမ္မာနုသာရီနံ၊ တတော ဥဘယဒေသနာ။

အပိ စ ယဒိ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမံ အကရောန္တဿာပိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ အယသော ပတ္ထဋော၊ ပဂေဝညေသန္တိ ဒဿနတ္ထံ အဇ္ဈာစာရဿ ပါကဋဘာဝဒီပနံ။ ကထံ? –

အဘဗ္ဗော ¶ အရဟတ္တဿ၊ သုဒိန္နော ပုတ္တမာတရော၊

ဘဗ္ဗာနုပ္ပန္နပညတ္တိ၊ တဒတ္ထံ န ကတာ အယံ။

နနု မာဂဏ္ဍိကံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ မာတာပိတူနမဿာ ဟိတတ္ထံ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ဗီဇကဗီဇကမာတူနံ အရဟတ္တုပ္ပတ္တိ ထေရေန ဒီပိတာ။ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတိ၊ ယေန သမယေန သုဒိန္နော ပုရာဏဒုတိယိကာယ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝီ’’တိ ဝါ ‘‘ယေန သမယေန ဘဂဝါ ပဌမပါရာဇိကံ ပညပေသီ’’တိ ဝါ ဝစနံ ဣဓ န ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာဝစနဉှိ ဣဓ န လဗ္ဘတိ။ စိရနိဝိဋ္ဌော ဟိ သော ဂါမော ¶ ၊ န တသ္မိံယေဝ သမယေတိ။ ယသ္မာ ပန သော စိရနိဝိဋ္ဌောပိ စ ဂါမော အတ္တနော နိဝိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗကာလမတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ တေန ပရိယာယေန ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၅-၆။ အနုညာတောသိ ပန တွန္တိ သမဏဝတ္တဒဿနတ္ထံ ဘဂဝါ ပုစ္ဆတိ။ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတန္တိ ဧတ္ထ ဇနကေဟေဝ အနနုညာတဒဿနတ္ထံ ပုစ္ဆီတိ ဝုတ္တံ။ န ခေါ သုဒိန္န တထာဂတာတိ ‘‘ပဗ္ဗာဇေတု မံ ဘဂဝါ’’တိ ယာစနာဝသေန ပနေဝမာဟ၊ န ဘဂဝါ သယံ သရဏာနိ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ဒုက္ခဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကလဘာဂမ္ပီ’’တိ ပါဌသေသော။ ဝိကပ္ပဒွယေပီတိ ဒုတိယတတိယဝိကပ္ပေသု။ ပုရိမပဒဿာတိ ကိဉ္စီတိ ပဒဿ။ ဥတ္တရပဒေနာတိ ဒုက္ခဿာတိ ပဒေန။ သမာနဝိဘတ္တီတိ သာမိဝစနံ။ ယထာ ကိံ? ‘‘ကဿစိ ဒုက္ခဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကိဉ္စိ ဒုက္ခဿာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကာမကာ ဝိနာ ဘဝိဿာမာတိ တယာ သဒ္ဓိံ အမရိတွာ အကာမာ ဇီဝိဿာမ။ သစေပိ န မရာမ၊ အကာမကာဝ တယာ ဝိယောဂံ ပါပုဏိဿာမ၊ တယိ ဇီဝမာနေ ဧဝ နော မရဏံ ဘဝေယျ၊ မရဏေနပိ နော တယာ ဝိယောဂံ မယံ အကာမကာဝ ပါပုဏိဿာမ။

၃၀။ ကတိပါဟံ ဗလံ ဂါဟေတွာတိ ကသ္မာ ပနာယံ တထာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော အနုညာတော သမာနော ကတိပါဟံ ဃရေယေဝ ဝိလမ္ဗိတွာ ကာယဗလဉ္စ အဂ္ဂဟေသီတိ? အနုမတိဒါနေန မာတာပိတူသု သဟာယကေသု စ တုဋ္ဌော တေသံ စိတ္တတုဋ္ဌတ္ထံ။ ကေသုစိ အဋ္ဌကထာပေါတ္ထကေသု ကေစိ အာစရိယာ ‘‘အယံ သုဒိန္နော ဇီဝကဝတ္ထုတော ပစ္ဆာ ပံသုကူလိကဓုတင်္ဂဝသေန ပံသုကူလိကော ဇာတော’’တိ သညာယ ‘‘ဂဟပတိစီဝရံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပံသုကူလိကဓုတင်္ဂဝသေန ပံသုကူလိကော ဟောတီ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ ‘‘အစိရူပသမ္ပန္နော’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘‘တထာ သုဒိန္နော ဟိ ဘဂဝတော ဒွါဒသမေ ဝဿေ ပဗ္ဗဇိတော ¶ ၊ ဝီသတိမေ ဝဿေ ဉာတိကုလံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော သယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဋ္ဌဝဿိကော ဟုတွာ’’တိ၊ ‘‘ဘဂဝတော ဟိ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဣဒံ ဝတ္ထံ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဝီသတိ ဝဿာနိ န ကောစိ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယိ၊ သဗ္ဗေ ပံသုကူလိကာဝ အဟေသု’’န္တိ စ ဝုတ္တေန အဋ္ဌကထာဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဋ္ဌဝဿိကော၊ န ဥပသမ္ပဒါယ။ ဥပသမ္ပဒံ ပန ဇီဝကဝတ္ထုတော (မဟာဝ။ ၃၂၆) ပစ္ဆာ ¶ အလတ္ထ၊ တသ္မာ အဝဿိကော ဉာတိကုလံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော သိယာတိ စေ? န၊ ‘‘အလတ္ထ ခေါ သုဒိန္နော ကလန္ဒပုတ္တော ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ အလတ္ထ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဧကတော အနန္တရံ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာနန္တရမေဝ ဟိ သော ဥပသမ္ပန္နော တေရသဓုတင်္ဂဂုဏေ သမာဒါယ ဝတ္တန္တော အဋ္ဌ ဝဿာနိ ဝဇ္ဇိဂါမေ ဝိဟရိတွာ နိဿယမုတ္တတ္တာ သယံဝသီ ဟုတွာ ‘‘ဧတရဟိ ခေါ ဝဇ္ဇီ ဒုဗ္ဘိက္ခာ’’တိအာဒိတက္ကဝသေန ယေန ဝေသာလီ တဒဝသရိ၊ တသ္မာ ‘‘ပံသုကူလိကဓုတင်္ဂဝသေန ပံသုကူလိကော ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကောယေဝ ပါဌော ယေသု ပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ၊ သောဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘အာရညိကော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စ သေနာသနပဋိသံယုတ္တာနိ သင်္ဂဟိတာနိ နေသဇ္ဇိကင်္ဂဉ္စ ဝိဟာရသဘာဂတ္တာ၊ ‘‘ပိဏ္ဍပါတိကော’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စ ပိဏ္ဍပါတပဋိသံယုတ္တာနိ၊ ‘‘ပံသုကူလိကော’’တိ ဣမိနာ ဒွေ စီဝရပဋိသံယုတ္တာနိ သင်္ဂဟိတာနီတိ။ ဉာတိဃရူပဂမနကာရဏဒီပနာဓိပ္ပာယတော သပဒါနစာရိကင်္ဂံ ဝိသုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘မာ အတိဟရာပေသု’’န္တိ ကာလဗျတ္တယဝသေန ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဿန္တရာယကရတရတ္တာ ‘‘ဣမံ နယ’’န္တိ အနယောယေဝ။

ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာနံ၊ ဝိနာသေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ၊

အနယော နယရူပေန၊ ဗုဒ္ဓိမာဂမ္မ တိဋ္ဌတိ။

၃၆။ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓံ သိက္ခာပဒပညာပနံ။ ကထံ? ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ ဧဝံ သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခေ သရူပတော အာဂတာ ပဉ္စ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ သဥဒ္ဒေသပညတ္တိ နာမ။ သာပိ ဒုဝိဓာ သပုဂ္ဂလာပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဘေဒတော။ တတ္ထ ယဿာ ပညတ္တိယာ အန္တော အာပတ္တိယာ သဟ၊ ဝိနာ ဝါ ပုဂ္ဂလော ဒဿိတော၊ သာ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ။ ဣတရာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာပိ ဒုဝိဓာ ဒဿိတာဒဿိတာပတ္တိဘေဒတော။ တတ္ထ အဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ။ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ ဟိ ပုဂ္ဂလောဝ တတ္ထ ဒဿိတော၊ နာပတ္တိ။ ဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခေ ‘‘သတ္တရသ သင်္ဃာဒိသေသာ ဓမ္မာ နိဿာရဏီယံ သင်္ဃာဒိသေသ’’န္တိ ဟိ တတ္ထ အာပတ္တိ ဒဿိတာ သဒ္ဓိံ ပုဂ္ဂလေန၊ တထာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာပိ ဒဿိတာဒဿိတာပတ္တိတောဝ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ အဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ သေခိယာ ဓမ္မာ။ သေသာ ဒဿိတာပတ္တိကာတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာပိ ဒုဝိဓာ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကဘေဒတော။ တတ္ထ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ နာမ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ မုသာဝါဒ ဩမသဝါဒ ¶ ပေသုည ဘူတဂါမ အညဝါဒက ဥဇ္ဈာပနက ဂဏဘောဇန ပရမ္ပရဘောဇန သုရာမေရယ အင်္ဂုလိပတောဒက ဟသဓမ္မ အနာဒရိယ တလဃာတကဇတုမဋ္ဌက သိက္ခာပဒါနံ ဝသေန ပဉ္စဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ သေသာနံ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာနံ ဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အနုဒ္ဒေသပညတ္တိပိ ပဒဘာဇနန္တရာပတ္တိဝိနီတဝတ္ထုပဋိက္ခေပပညတ္တိအဝုတ္တသိဒ္ဓိဝသေန ဆဗ္ဗိဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ယေဘုယျေန ခါယိတံ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁) ဧဝမာဒိကာ ပဒဘာဇနိယေ သန္ဒိဿမာနာပတ္တိ ပဒဘာဇနသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘န တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗံ၊ ယော အာဂစ္ဆေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိကာ (ပါရာ။ ၅၁၇) အန္တရာပတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၇၅) ဧဝမာဒိကာ ဝိနီတဝတ္ထုသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘လောဟိတုပ္ပာဒကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၄) ဧဝမာဒိကာ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒံ နာမ။ ခန္ဓကေသု ပညတ္တဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနိ ပညတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ နစ္စံ ဝါ ဂီတံ ဝါ ဝါဒိတံ ဝါ ဒဿနာယ ဂစ္ဆေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၈၃၄) ဣမိနာ ဝုတ္တေန ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ နစ္စေယျ ဝါ ဂါယေယျ ဝါ ဝါဒေယျ ဝါ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဧဝမာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ အဋ္ဌကထာယ ဒိဿမာနံ အာပတ္တိဇာတံ၊ ဝိနယကမ္မံ ဝါ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ဆဗ္ဗိဓမ္ပေတံ ဆဟိ ကာရဏေဟိ ဥဒ္ဒေသာရဟံ န ဟောတီတိ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ – ပဉ္စဟိ ဥဒ္ဒေသေဟိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိသဘာဂတ္တာ ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတာနံ၊ သဘာဂဝတ္ထုကမ္ပိ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယဒွယံ အသဘာဂါပတ္တိကတ္တာ၊ အန္တရာပတ္တိပညတ္တိသိက္ခာပဒါနံ နာနာဝတ္ထုကာပတ္တိကတ္တာ၊ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒါနံ ကေသဉ္စိ ဝိနီတဝတ္ထုပညတ္တိသိက္ခာပဒါနဉ္စ အဒဿိတာပတ္တိကတ္တာ၊ အဒဿိတဝတ္ထုကတ္တာ ဘေဒါနုဝတ္တကထုလ္လစ္စယဿ၊ အဒဿိတာပတ္တိဝတ္ထုကတ္တာ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒါနန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဒုဝိဓံ သိက္ခာပဒပညာပနံ ဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဘေဒတော’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ သမာသတော ပကာသိတံ ဟောတိ။

တတ္ထ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကစ္စေ အာစရိယာ ဧဝံ ကိရ ဝဏ္ဏယန္တိ ‘‘စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ကတိဝဿာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ပညတ္တာတိအာဒိနာ ပုစ္ဆံ ကတွာ တေသု ပဌမပါရာဇိကော ¶ ဝေသာလိယံ ပညတ္တော ပဉ္စဝဿာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟေမန္တာနံ ပဌမေ မာသေ ဒုတိယေ ပက္ခေ ဒသမေ ဒိဝသေ အဍ္ဎတေယျပေါရိသာယ ဆာယာယ ¶ ပုရတ္ထာဘိမုခေန နိသိန္နေန အဍ္ဎတေရသာနံ ဘိက္ခုသတာနံ မဇ္ဈေ သုဒိန္နံ ကလန္ဒပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တော’’တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ ကသ္မာ? –

ယသ္မာ ဒွါဒသမံ ဝဿံ၊ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝသိ ဇိနော၊

တသ္မိဉ္စ သုဒ္ဓါ သင်္ဃောတိ၊ နေဝ ပါရာဇိကံ တဒါ။

ထေရဿ သာရိပုတ္တဿ၊ သိက္ခာပညတ္တိယာစနာ၊

တသ္မိံ သိဒ္ဓါတိ သိဒ္ဓါဝ၊ ဂရုကာပတ္တိ နော တဒါ။

ဩဝါဒပါတိမောက္ခဉ္စ၊ ကိံ သတ္ထာ စတုဝဿိကော၊

ပဋိက္ခိပိ ကိမာဏဉ္စ၊ သမတ္တံ အနုဇာနိ သော။

အဇာတသတ္တုံ နိဿာယ၊ သင်္ဃဘေဒမကာသိ ယံ၊

ဒေဝဒတ္တော တတော သင်္ဃ-ဘေဒေါ ပစ္ဆိမဗောဓိယံ။

အာရာဓယိံသု မံ ပုဗ္ဗေ၊ ဘိက္ခူတိ မုနိဘာသိတံ၊

သုတ္တမေဝ ပမာဏံ နော၊ သောဝ ကာလော အနပ္ပကောတိ။

ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ဘဂဝါ အဇ္ဈာစာရံ အပဿန္တော ပါရာဇိကံ ဝါ သင်္ဃာဒိသေသံ ဝါ န ပညပေသီ’’တိ၊ တံ သကလသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယာဟ။ န ကေဝလံ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒမတ္တံ၊ တေန သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသပညတ္တိဘေဒံ သကလံ ပါရာဇိကံ သန္ဓာယာဟာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ နာဘိပရာမသနမ္ပိ ကာယသံသဂ္ဂေါ၊ တထာပိ ဧတံ ဝိသေသနိယမနတော၊ အစ္ဆန္ဒရာဂါဓိပ္ပာယတော စ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒရာဂရတ္တဿေဝ ဟိ ကာယသံသဂ္ဂေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ အသုစိပါနေ ပန ဟတ္ထိနိယာ တာပသပဿာဝပါနေန ဝါလကာဗျော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝါလကာဗျဿ ဝတ္ထု ဝတ္တဗ္ဗံ။ မဏ္ဍဗျဿ နာဘိယာ ပရာမသနေနေဝ ကိရ။ ရူပဒဿနေ ပန ဝေဇ္ဇကာ အာဟု –

‘‘ထီနံ သန္ဒဿနာ သုက္ကံ၊ ကဒါစိ စလိတောဝရေ၊

တံ ဂါမဓမ္မကရဏံ၊ ဒွယသမံ သင်္ဂမိယ၊

ဂဗ္ဘာဒီတိ အယံ နယော၊ ထီနံ ပုရိသဒဿနာသီတျူပနေယျ’’။

‘‘ပုပ္ဖိကေ ဧဓိယျ သုဒ္ဓေ၊ ပဿံ နရဉ္စ ဣတ္ထိ တံ၊

ဂဗ္ဘဉ္စ နယေတျုတ္တ-မိတိ တသ္မာ ကာသော ဣတီ’’တိ။

ရာဇောရောဓော ဝိယာတိ သီဟဠဒီပေ ဧကိဿာ ဣတ္ထိယာ တထာ အဟောသိ၊ တသ္မာ ကိရ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆိ၊ န တံ မနုဿာနံ ဝိသယော အဟောသိ တေသံ ရူပံ ဝိယ။ တေနေဝ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိံသု ‘‘ကစ္စိ နော တွံ အာဝုသော သုဒိန္န အနဘိရတော’’တိ။

၃၉။ ကလီတိ ကောဓော၊ တဿ သာသနံ ကလိသာသနံ၊ ကလဟော။ ဂါမဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ဇနပဒဓမ္မံ ဇနပဒဝါသီနံ သိဒ္ဓိံ။ အတ္တာတိ စိတ္တံ၊ သရီရဉ္စ။ အသုတ္တန္တဝိနိဗဒ္ဓန္တိ ဝိနယသုတ္တေ အနာဂတံ၊ သုတ္တာဘိဓမ္မေသုပိ အနာဂတံ၊ ပါဠိဝိနိမုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကုသုမမာလန္တိ နာနာဂုဏံ သန္ဓာယာဟ။ ရတနဒါမန္တိ အတ္ထသမ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပဋိက္ခိပနာဓိပ္ပာယာ ဘဒ္ဒါလိ ဝိယ။ ပဒနိရုတ္တိဗျဉ္ဇနာနိ နာမဝေဝစနာနေဝ ‘‘နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၃၁၅) ဝိယ။ နိပ္ပရိယာယေန ဝိရတိ သိက္ခာပဒံ နာမ။ အကုသလပက္ခေ ဒုဿီလျံ နာမ စေတနာ။ ကုသလပက္ခေပိ စေတနာပရိယာယတော ဝိဘင်္ဂေ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာယာတိ ဧတ္ထ လောကဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာ ဟောတိ ပါကဋာဒီနဝတော။ ပညတ္တိဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ သင်္ဃဖာသုတာ ဟောတိ ပါကဋာနိသံသတ္တာ။ တတ္ထ ပဌမေန ဒုမ္မင်္ကူနံ နိဂ္ဂဟော၊ ဒုတိယေန ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရော။ ပဌမေန သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတော၊ ဒုတိယေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ။ တထာ ပဌမေန အပ္ပသန္နာနံ ပသာဒေါ၊ ဒုတိယေန ပသန္နာနံ ဘိယျောဘာဝေါ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကတပုညတာယ စောဒိယမာနဿ ဘဗ္ဗကုလပုတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သုဒိန္နော တံ ကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ၊ တေနေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုညာတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ တထာ ပဌမေန သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ ဒုတိယေန ဝိနယာနုဂ္ဂဟော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိစေတ္ထ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေ ယတ္ထ ဧကန္တာကုသလဘာဝေန၊ တံ သင်္ဃသုဋ္ဌုဘာဝါယ ပညတ္တံ လောကဝဇ္ဇတော၊ ယတ္ထ ပညတ္တိဇာနနေ ဧဝ အတ္ထာပတ္တိ၊ န အညဒါ၊ တံ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ဝါပိ ပသာဒုပ္ပာဒဗုဒ္ဓိယာ ဓမ္မဒေသနာပဋိသံယုတ္တံ၊ ဣတရဉ္စ သေခိယံ၊ ဣဒံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ ဝတ္ထုနော ပညတ္တိယာ ဝါ ဝီတိက္ကမစေတနာယာဘာဝေပိ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏေ၊ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေ ဝါ ¶ သတိ ယတ္ထ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ၊ တံ သဗ္ဗံ ဌပေတွာ သုရာပါနံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဂန္တုကဝတ္တံ၊ အာဝါသိက၊ ဂမိက၊ အနုမောဒန၊ ဘတ္တဂ္ဂ၊ ပိဏ္ဍစာရိက၊ အာရညက၊ သေနာသန ¶ ၊ ဇန္တာဃရ၊ ဝစ္စကုဋိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိက၊ ဥပဇ္ဈာယ၊ အန္တေဝါသိက၊ အာစရိယဝတ္တန္တိ ဧတာနိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏနယေန ဂဏိယမာနာနိ စုဒ္ဒသ၊ ဧတာနိ ပန ဝိတ္ထာရတော ဒွေအသီတိ မဟာဝတ္တာနိ နာမ ဟောန္တိ။ သတ္တဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ သံဝရော သံဝရဝိနယော ပညတ္တိသိက္ခာပဒမေဝ။ တတ္ထ ပညတ္တိဝိနယော သမထဝိနယတ္ထာယ သမထဝိနယော သံဝရဝိနယတ္ထာယ သံဝရဝိနယော ပဟာနဝိနယတ္ထာယာတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ သင်္ဃသုဋ္ဌု၊ တံ သင်္ဃဖာသူတိ ဧကမိဝ ဝုတ္တံ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာယ သတိ သင်္ဃဖာသု ဘဝိဿတီတိ ဒီပနတ္ထံ။ ပကရီယန္တိ ဧတ္ထ တေ တေ ပယောဇနဝိသေသသင်္ခါတာ အတ္ထဝသာတိ အတ္ထဝသံ ‘‘ပကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဒသသု ပဒေသု ဧကေကံ မူလံ ကတွာ ဒသက္ခတ္တုံ ယောဇနာယ ပဒသတံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမဿ ပဒဿ ဝသေန အတ္ထသတံ ပုရိမဿ ဝသေန ဓမ္မသတံ အတ္ထဇောတိကာနံ နိရုတ္တီနံ ဝသေန နိရုတ္တိသတံ၊ ဓမ္မဘူတာနံ နိရုတ္တီနံ ဝသေန နိရုတ္တိသတန္တိ ဒွေ နိရုတ္တိသတာနိ၊ အတ္ထသတေ ဉာဏသတံ၊ ဓမ္မသတေ ဉာဏသတံ ဒွီသု နိရုတ္တိသတေသု ဒွေ ဉာဏသတာနီတိ စတ္တာရိ ဉာဏသတာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာတိ ဓမ္မသင်္ဃဿ သုဋ္ဌုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ‘‘အတ္ထပဒါနီတိ အဋ္ဌကထာ။ ဓမ္မပဒါနီတိ ပါဠီ’’တိ ဝုတ္တံ ကိရ။

မေထုနံ ဓမ္မန္တိ ဧဝံ ဗဟုလနယေန လဒ္ဓနာမကံ သကသမ္ပယောဂေန၊ ပရသမ္ပယောဂေန ဝါ အတ္တနော နိမိတ္တဿ သကမဂ္ဂေ ဝါ ပရမဂ္ဂေ ဝါ ပရနိမိတ္တဿ သကမဂ္ဂေ ဧဝ ပဝေသပဝိဋ္ဌဌိတုဒ္ဓရဏေသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ပဋိသာဒိယနဝသေန သေဝေယျ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဝေသာဒီနိ စတ္တာရိ ဝါ တီဏိ ဝါ ဒွေ ဝါ ဧကံ ဝါ ပဋိသေဝေယျ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ၊ ပဝိဋ္ဌံ၊ ဌိတံ၊ ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိအာဒီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၉) ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန စတူသုပိ စတဿော ပါရာဇိကာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ။ တေယေဝ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အာပဇ္ဇတု မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိယာ တဗ္ဘာဂိယာ’’တိ၊ ‘‘အတ္တနော ဝီတိက္ကမေ ပါရာဇိကာပတ္တိံ၊ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇိတွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဂဟဋ္ဌကာလေ မေထုနာဒိပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုန ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဧကံ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ ဧကမနေကံ ဝါ ပဋိကရိတွာဝ သော ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ နိရာပတ္တိကော ဟောတိ၊ တသ္မာ သော ဂဟဋ္ဌကာလေ ¶ သာပတ္တိကောဝါတိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿာပိ အတ္ထေဝ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ။ ဝုဋ္ဌာနဒေသနာဟိ ပန အသုဇ္ဈနတော ‘ပယောဂေ ပယောဂေ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိ န ဝုတ္တံ ဂဏနပယောဇနာဘာဝတော။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ပဒဘာဇနေ ‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိ ဝစနေနာယမတ္ထော သိဒ္ဓါ’’တိ ယုတ္တိဉ္စ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ မာတိကာယမ္ပိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ ပါရာဇိကဿ အနဝသေသဝစနမ္ပိ န ယုဇ္ဇေယျ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ ဘိက္ခုဂဏနဉ္စ အနဝသေသေတွာ ¶ တိဋ္ဌတီတိ အနဝသေသဝစနန္တိ ကတွာ ပဝေသေဝ အာပတ္တိ၊ န ပဝိဋ္ဌာဒီသု၊ တမေဝေကံ သန္ဓာယ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ ပါရာဇိကာပတ္တိမ္ပိ အန္တော ကတွာ နိဒါနုဒ္ဒေသေ ဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ မာတိကာယံ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဝစနံ တေန သရီရဗန္ဓနေန ဥပသမ္ပဒါယ အဘဗ္ဗဘာဝဒီပနတ္ထံ။ ‘‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝစနံ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿာပိ ပါရာဇိကဿ အသံဝါသဿ သတော ပုဂ္ဂလဿ အထေယျသံဝါသကဘာဝဒီပနတ္ထံ။ န ဟိ သော သံဝါသံ သာဒိယန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော ဘိက္ခု’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အသုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဩမသဝါဒေန ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉)။ အနုပသမ္ပန္နဿ တဒဘာဝတော သိဒ္ဓါ သော ‘‘ဥပသမ္ပန္နော ဘိက္ခု’’တွေဝ ဝုစ္စတီတိ။ တေန ပဒသောဓမ္မံ သဟသေယျဉ္စ န ဇနေတိ၊ ဘိက္ခုပေသုညာဒိဉ္စ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနီနံ သင်္ဃာဒိသေသေသု ပန ဘိက္ခုသင်္ဃာဒိသေသတော ဝုဋ္ဌာနဝိဓိဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘အယမ္ပိ ဘိက္ခုနီ…ပေ… အာပန္နာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၉) ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသံ ကတွာပိ ပါရာဇိကတော အဓိပ္ပာယန္တရဒဿနတ္ထံ ‘‘နိဿာရဏီယံ သင်္ဃာဒိသေသ’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၇၉) အာပတ္တိနာမဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ဧတ္တာဝတာ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသေ ဒဿိတာဒဿိတာပတ္တိဒုကံ ဝိတ္ထာရိတံ ဟောတိ။ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသေသု သေခိယေသု အာပတ္တိယာ ဒဿနကာရဏံ သေခိယာနံ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။ တဒဘာဝတော ဣတရေသု အာပတ္တိဒဿနံ ကတံ။ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသေသုပိ ဒဿိတာဒဿိတာပတ္တိဒုကဉ္စ ဝိတ္ထာရိတံ ဟောတီတိ။

ပဌမပညတ္တိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၀-၁။ ဒုတိယပညတ္တိယံ ¶ ‘‘ဣဓ မလ္လာ ယုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ပဋိသေဝတီတိ ဝတ္တမာနဝစနံ ပစုရပဋိသေဝနဝသေန ဝုတ္တံ၊ ‘‘တဉ္စ ခေါ မနုဿိတ္ထိယာ၊ နော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ ပရိပုဏ္ဏတ္ထမ္ပိ ပဌမံ ပညတ္တိံ အတ္တနော မိစ္ဆာဂါဟေန ဝါ လေသဩဍ္ဍနတ္ထာယ ဝါ ဧဝမာဟ။ ပရိပုဏ္ဏတ္ထတံယေဝ နိယမေတုံ ‘‘နနု အာဝုသော တထေဝ တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ မက္ကဋီဝတ္ထု ဝိနီတဝတ္ထူသု ပက္ခိတ္တံ အဝိသေသတ္တာ၊ တထာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထု။ ဝိစာရဏာ ပနေတ္ထ တတိယပညတ္တိယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ‘‘နနု၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတာ အနေကပရိယာယေနာ’’တိအာဒိ န ကေဝလံ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒေနေဝ သိဒ္ဓံ၊ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတာဒီသုပိ ပါရာဇိက’’န္တိ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒေနပိ သိဒ္ဓန္တိ ¶ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယဒိ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ သာဝသေသန္တိ ပညပေသိ၊ ဣမိနာ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒေနာပိ ကိံ န သိဒ္ဓန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမီ’’တိ တဒေဝ သိက္ခာပဒံ ပဌမပညတ္တမေဝ လေသတ္ထိကာနံ အလေသောကာသံ ကတွာ အာမေဍိတတ္ထံ ကတွာ ပညပေဿာမီတိ အတ္ထော။ အညထာ ‘‘အညဝါဒကေ ဝိဟေသကေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၀၁) ဝိယ ဝတ္ထုဒွယေန အာပတ္တိဒွယံ အာပဇ္ဇတိ၊ န စာပဇ္ဇတိ၊ သော ဧဝတ္ထော အညေနာပိ ဝစနေန သုပ္ပကာသိတော၊ သုပရိဗျတ္တကရဏတ္ထေန ဒဠှတရော ကတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တတိယပညတ္တိယမ္ပိ အညေသု စ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓါ။

ယဿ သစိတ္တကပက္ခေတိအာဒိမှိ ပန ဂဏ္ဌိပဒနယော တာဝ ပဌမံ ဝုစ္စတိ၊ သစိတ္တကပက္ခေတိ သုရာပါနာဒိအစိတ္တကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစိတ္တကေသု ပန ယံ ဧကန္တမကုသလေနေဝ သမုဋ္ဌာပိတဉ္စ။ ဥဘယံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ သုရာပါနသ္မိဉှိ ‘‘သုရာ’’တိ ဝါ ‘‘ပါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပိဝနေ အကုသလမေဝ၊ တထာ ဘိက္ခုနီနံ ဂန္ဓဝဏ္ဏကတ္ထာယ လေပနေ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ လေပနေ အဒေါသတ္တာ ‘‘အဝိစာရဏီယ’’န္တိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ န ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဇာနိတွာ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿာပိ လောကဝဇ္ဇဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ဣမံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂံ ပရိဟရိတုကာမတာယ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရဿ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ သစိတ္တကန္တိ စ အစိတ္တကန္တိ စ ဝိစာရဏာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေယေဝ ဟောတိ၊ န ပညတ္တိဝိဇာနနေ။ ယဒိ ပညတ္တိဝိဇာနနေ ဟောတိ၊ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ လောကဝဇ္ဇာနေဝ သိယုံ၊ န စ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ လောကဝဇ္ဇာနိ ¶ ၊ တသ္မာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေယေဝ ဟောတီ’’တိ၊ ဣဒံ ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သေခိယေသု ပညတ္တိဇာနနမေဝ ပမာဏံ၊ န ဝတ္ထုမတ္တဇာနနန္တိ၊ ယံ ပန တတ္ထေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ပသုတ္တဿ မုခေ ကောစိ သုရံ ပက္ခိပေယျ၊ အန္တော စေ ပဝိသေယျ၊ အာပတ္တိ၊ တတ္ထ ယထာ ဘိက္ခုနိယာ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ပရဿ အာမသနာဒိကာလေ ကာယံ အစာလေတွာ စိတ္တေနေဝ သာဒိယန္တိယာ အာပတ္တိ ‘ကိရိယာဝ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တာ ယေဘုယျေန ကိရိယသမ္ဘဝတော၊ တထာ အယမ္ပိ တဒါ ကိရိယာဝ ဟောတီ’’တိ၊ တံ သုဝိစာရိတံ အနေကန္တာကုသလဘာဝသာဓနတော။ သုရာပါနာပတ္တိယာ ဧကန္တာကုသလတာ ပန မဇ္ဇသညိနောပိ သကိံ ပယောဂေန ပိဝတော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တာ။

အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – သိက္ခာပဒသီသေန အာပတ္တိံ ဂဟေတွာ ယဿ သိက္ခာပဒဿ သစိတ္တကဿ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ တံ လောကဝဇ္ဇံ။ သစိတ္တကာစိတ္တကသင်္ခါတဿ အစိတ္တကဿ စ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ တမ္ပိ သုရာပါနာဒိ လောကဝဇ္ဇန္တိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ‘‘ယဿ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ တံ လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစိတ္တကပက္ခေတိ ဟိ ဣဒံ ဝစနံ အစိတ္တကံ သန္ဓာယာဟ။ န ဟိ ဧကံသတော သစိတ္တကဿ သစိတ္တကပက္ခေတိ ¶ ဝိသေသနေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿ ပညတ္တိဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ၊ ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ သိယာ ကုသလံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗျာကတံ၊ တသ္မာ ‘‘တဿ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝါ’’တိ န ဝုစ္စတီတိ ‘‘သေသံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဓိမာနေ ဝီတိက္ကမာဘာဝါ၊ သုပိနန္တေ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ သုပိနန္တေ ဝိဇ္ဇမာနာပိ ဝီတိက္ကမဆာယာ အဗ္ဗောဟာရိကဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန ဝစနံ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနတ္တာ စ ဝုတ္တံ၊ တေန ယံ ဝုတ္တံ ဗာဟိရနိဒါနကထာဓိကာရေ ‘‘ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာတိ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ၊ တံ သုဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မက္ကဋီဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၃-၄။ ဝဇ္ဇီသု ¶ ဇနပဒေသု ဝသန္တာ ဝဇ္ဇိနော နာမ၊ တေသံ ပုတ္တာ။ ယာဝဒတ္ထန္တိ ယာဝတာ အတ္ထော အဓိပ္ပာယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံအနာဝိကတွာ’’တိ၊ တံ ကာမံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေ၊ တဒေကဋ္ဌေ စ ဒုဗ္ဗလျာဝိကရဏေ ပညတ္တေ သတိ ယုဇ္ဇတိ၊ န အညထာ။ တထာပိ ဣဒါနိ ပညပေတဗ္ဗံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ၊ ကထဉှိ နာမ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေဿန္တိ (ပါရာ။ ၄၅၉)၊ အာဠဝကာ ဘိက္ခူ ကုဋိယော ကာရာပေန္တိ အပ္ပမာဏိကာယော (ပါရာ။ ၃၄၂)၊ ဘိက္ခုနိယော ဒွေ ဝဿာနိ ဆသု ဓမ္မေသု အသိက္ခိတသိက္ခံ သိက္ခမာနံ ဝုဋ္ဌာပေန္တိ (ပါစိ။ ၁၀၇၇)၊ သင်္ဃေန အသမ္မတံ ဝုဋ္ဌာပေန္တီတိအာဒိ (ပါစိ။ ၁၀၈၄) ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တတော ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိကပ္ပနံ ဝါ အနုညာတံ။ ယဒဘာဝါ အတိရေကစီဝရန္တိ ဝဒေယျ၊ ပမာဏံ ဝါ န ပညတ္တံ၊ ယဒဘာဝါ အပ္ပမာဏိကာယောတိ ဝဒေယျ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဥလ္လုမ္ပတု မံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၁၊ ၁၂၆) ဥပသမ္ပဒံ ယာစိတွာ ဥပသမ္ပန္နေန ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေန ဘိက္ခုနာ မေထုနော ဓမ္မော န ပဋိသေဝိတဗ္ဗော၊ အသကျပုတ္တိယော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၉) စ ပညတ္တေန အဿမဏာဒိဘာဝံ ဥပဂန္တုကာမေန နနု ပဌမံ အဇ္ဈုပဂတာ သိက္ခာ ပစ္စက္ခာတဗ္ဗာ၊ တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ ဝါ အာဝိကာတဗ္ဗံ သိယာ၊ တေ ပန ‘‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိံသူ’’တိ အနုပညတ္တိယာ ဩကာသကရဏတ္ထံ ဝါ တံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သော အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထေဝ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ဣတရေသုပိ ပါရာဇိကေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ¶ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ ယော ပါရာဇိကဝတ္ထုံ အဒိန္နံ ထေယျသင်္ခါတံ အာဒိယတိ၊ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ဝါ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ ပဋိဝိဇာနန္တဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ဝါ ဥလ္လပတိ၊ သော အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ အနုပညတ္တိ ဟိ ဒဠှီကမ္မသိထိလကမ္မကရဏပ္ပယောဇနာ။ သာ ဟိ ယဿ ပါရာဇိကံ ဟောတိ အညာ ဝါ အာပတ္တိ၊ တဿ နိယမဒဿနပ္ပယောဇနာတိလက္ခဏာနုပညတ္တိကတ္တာ။ ဧဝဉှိ အန္တေ အဝတွာ အာဒိမှိ ဝုတ္တာ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၉၁) အနုပညတ္တိ ဝိယ။ ပရိပုဏ္ဏေ ပနေတသ္မိံ သိက္ခာပဒေ –

‘‘နိဒါနာ မာတိကာဘေဒေါ၊ ဝိဘင်္ဂေါ တံနိယာမကော၊

တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒေါ၊ အနာပတ္တိ တဒညထာ’’တိ။ –

အယံ ¶ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သုဒိန္နဝတ္ထု မက္ကဋိဝတ္ထု ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထု စာတိ တိပ္ပဘေဒံ ဝတ္ထု ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ နိဒါနံ နာမ၊ တတော နိဒါနာ ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော…ပေ… အသံဝါသော’’တိ ဣမိဿာ မာတိကာယ ဘေဒေါ ဇာတော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝစနေန ‘‘သစ္စံ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ ဣတ္ထိယာ နော ပုရိသေ နော ပဏ္ဍကေ နော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကေ စာ’’တိ မက္ကဋိပါရာဇိကော ဝိယ အညောပိ လေသံ ဩဍ္ဍေတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တာဒိသဿ အလေသောကာသဿ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ။ မက္ကဋိဝတ္ထုသင်္ခါတာ နိဒါနာ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ မာတိကာဝစနဘေဒေါ န ဣတ္ထိယာ ဧဝ မေထုနသိဒ္ဓိဒဿနတော ကတော၊ တသ္မာ ဝိဘင်္ဂေါ တံနိယာမကော တဿာ မာတိကာယ အဓိပ္ပေတတ္ထနိယာမကော ဝိဘင်္ဂေါ။ ဝိဘင်္ဂေ ဟိ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော။ တယော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ။ တယော ပဏ္ဍကာ။ တယော ပုရိသာ။ မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ…ပေ… တိရစ္ဆာနဂတပုရိသဿ ဒွေ မဂ္ဂေ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆) နယေန သဗ္ဗလေသောကာသံ ပိဒဟိတွာ နိယမော ကတော။

ဧတ္ထာဟ – ယဒိ ဧဝံ သာဓာရဏသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ လိင်္ဂပရိဝတ္တနဝသေန ဝါ န ကေဝလံ ဘိက္ခူနံ၊ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝိဘင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တဒဝစနေန ဘိက္ခုနီ ပုရိသလိင်္ဂပါတုဘာဝေန ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတာ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘နာဟံ ဥပသမ္ပဒကာလေ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာ၊ တသ္မာ န အပ္ပစ္စက္ခာတသိက္ခာပိ မေထုနဓမ္မေန ပါရာဇိကာ ဟောမီ’’တိ? ဝုစ္စတေ – တထာ န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စာနိဋ္ဌံ။ ဣဒံ အပရံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါတိ ‘‘သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ သာဓာရဏာနေဝ၊ နာသာဓာရဏာနီ’’တိ။ အပိစာယံ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နောဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈ’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၆၉) ဝုတ္တံ၊ အပိစ ယော တထာ လေသံ ဩဍ္ဍေတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဝိယ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ တေ ဟိ ‘‘ဘိက္ခူနံ ¶ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝစနာဘာဝေ သတိ ‘‘အာပတ္တိံ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာပန္နာ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေစိ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတာ၊ ‘‘ဣဒါနိ စေပိ မယံ၊ ဘန္တေ အာနန္ဒ၊ လဘေယျာမ ဘဂဝတော သန္တိကေ ¶ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘေယျာမ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေစိ ဝိဗ္ဘန္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒေါတိ တတော ဝိဘင်္ဂတော ‘‘အက္ခာယိတေ သရီရေ ပါရာဇိကံ၊ ယေဘုယျေန ခါယိတေ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိ အာပတ္တိယာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ အနာပတ္တိ တဒညထာတိ တတော ဧဝ ဝိဘင်္ဂတော ယေနာကာရေန အာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တတော အညေနာကာရေန အနာပတ္တိဘေဒေါဝ ဟောတိ။ ‘‘သာဒိယတိ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီ’’တိ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ အသတိ န ပညာယတိ။ ဧတ္တာဝတာ သမာသတော ဂါထာတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ပန –

‘‘နိဒါနမာတိကာဘေဒေါ၊ ဝိဘင်္ဂဿ ပယောဇနံ၊

အနာပတ္တိပကာရော စ၊ ပဌမော နိပ္ပယောဇနော’’တိ။ –

ဣမံ နယံ ဒဿေတွာဝ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ အတ္ထော ပကာသိတဗ္ဗော။ ကထံ? ဘဂဝတာ ပန ယေနာကာရေန ယံ သိက္ခာပဒံ ပညာပိတံ၊ တဿ အာကာရဿ သမတ္ထံ ဝါ အသမတ္ထံ ဝါတိ ဒုဝိဓံ နိဒါနံ၊ အယံ နိဒါနဘေဒေါ။ မာတိကာပိ နိဒါနာပေက္ခာ နိဒါနာနပေက္ခာတိ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ စတုတ္ထပါရာဇိကာဒိသိက္ခာပဒါနိ နိဒါနာပေက္ခာနိ။ န ဟိ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယာ ဘိက္ခူ သယမေဝ အတ္တနော အတ္တနော အသန္တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ မုသာဝါဒလက္ခဏံ ပါပေတွာ ဘာသိံသု။ အညမညဿ ဟိ တေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဂိဟီနံ ဝဏ္ဏံ ဘာသိံသု၊ န စ တာဝတာ ပါရာဇိကဝတ္ထု ဟောတိ။ တတ္ထ တေန လေသေန ဘဂဝါ တံ ဝတ္ထုံ နိဒါနံ ကတွာ ပါရာဇိကံ ပညပေသိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိဒါနာပေက္ခ’’န္တိ။ ဣမိနာ နယေန နိဒါနာပေက္ခာနိ ဉတွာ တဗ္ဗိပရီတာနိ သိက္ခာပဒါနိ နိဒါနာနပေက္ခာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ အယံ မာတိကာဘေဒေါ။

နာနပ္ပကာရတော မူလာပတ္တိပ္ပဟောနကဝတ္ထုပယောဂစိတ္တနိယာမဒဿနဝသေန မာတိကာယ ဝိဘဇနဘာဝဒီပနတ္ထံ တေသံ အပ္ပဟောနကတာယ ဝါ တဒညတရဝေကလ္လတာယ ဝါ ဝီတိက္ကမေ သတိ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထံ၊ အသတိ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထဉ္စာတိ သဗ္ဗတ္ထ တယော အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ မာတိကာယ ဝိဘဇနံ ဝိဘင်္ဂေါ အာရဘီယတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ¶ ဘိက္ခု၊ ဘိန္နပဋဓရောတိ ဘိက္ခူ’’တိ ကေဝလံ ဗျဉ္ဇနတ္ထဒီပနဝသေန ပဝတ္တော ဝါ၊ ‘‘သမညာယ ဘိက္ခူ’’တိ ဘိက္ခုဘာဝသမ္ဘဝံ အနပေက္ခိတွာပိ ကေဝလံ ဘိက္ခု နာမ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဒီပနဝသေန ပဝတ္တော ဝါ၊ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူတိ ဘိက္ခု၊ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပန္နောတိ ဘိက္ခု၊ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နောတိ ဘိက္ခူ’’တိ ဥပသမ္ပဒါနန္တရေနာပိ ဘိက္ခုဘာဝသိဒ္ဓိဒီပနဝသေန ¶ ပဝတ္တော ဝါ၊ ‘‘ဘဒြော ဘိက္ခု၊ သာရော ဘိက္ခု၊ သေက္ခော ဘိက္ခု၊ အသေက္ခော ဘိက္ခူ’’တိ ဘိက္ခုကရဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဘိက္ခုဒီပနဝသေန ပဝတ္တော ဝါ ဝိဘင်္ဂေါ အဇ္ဈုပေက္ခိတော သဗ္ဗသာမညပဒတ္တာ၊ တထာ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒါဒီသု သဒွါရဝသေန၊ အဓိကရဏဒဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တော စ အဇ္ဈုပေက္ခိတော ဣတရတ္ထ တဒဘာဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ တိဿော ဣတ္ထိယောတိအာဒိ ဝတ္ထုနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တော၊ မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိအာဒိ ပယောဂနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တော၊ ဘိက္ခုဿ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌိတေတိအာဒိ စိတ္တနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တော၊ သာဒိယတိ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီတိအာဒိ ဝတ္ထုပယောဂနိယမေ သတိ စိတ္တနိယမဘာဝါဘာဝဝသေန အာပတ္တာနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ပဝတ္တော၊ မတံ ယေဘုယျေန ခါယိတံ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာတိအာဒိ ဝတ္ထုဿ အပ္ပဟောနကတာယ ဝီတိက္ကမေ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထံ ပဝတ္တော၊ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီတိ စိတ္တနိယမဝေကလျေန ဝီတိက္ကမာဘာဝါ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ပဝတ္တောတိ။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ သိက္ခာပဒေသု ယထာသမ္ဘဝနယော အယန္တိ ပယောဇနော ဝိဘင်္ဂေါ။

အနာပတ္တိဝါရော ပန မူလာပတ္တိတော၊ တဒညေကဒေသတော၊ သဗ္ဗာပတ္တိတော စ အနာပတ္တိဒီပနဝသေန တိဝိဓော။ တတ္ထ ယော ပဌမော၊ သော ဝိဘင်္ဂေါ ဝိယ တယော အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ ပဝတ္တော။ ကတမေ တယော? မာတိကာပဒါနံ သာတ္ထကနိရတ္ထကာနံ တဒညထာ ဥဒ္ဓရဏာနုဒ္ဓရဏဝသေန သပ္ပယောဇနနိပ္ပယောဇနဘာဝဒီပနတ္ထံ၊ တဒညထာ ပဋိပတ္တိက္ကမဒဿနတ္ထံ၊ အာပတ္တိပ္ပဟောနကဋ္ဌာနေပိ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထဉ္စာတိ။ ကထံ? ဧဠကလောမသိက္ခာပဒေ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ ဧဠကလောမာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၇၂) ဧတာနိ ကေဝလံ ဝတ္ထုမတ္တဒီပနပဒါနီတိ နိရတ္ထကာနိ နာမ၊ တေသံ အနာပတ္တိ။ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ အပ္ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပန္နေ ဧဠကလောမေ အနာပတ္တိ၊ အာကင်္ခမာနေန ပဋိဂ္ဂဟိတေ’’တိအာဒိနာ နယေန တဒညထာ အနုဒ္ဓရဏေန နိပ္ပယောဇနဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ၊ ယဒိဒံ မာတိကာယံ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ၊ ဣဒံ သာတ္ထကံ။ တဿ ¶ သပ္ပယောဇနဘာဝဒီပနတ္ထံ ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿ အသာဒိယန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဇာနနသာဒိယနဘာဝေန အာပတ္တိ၊ အသေဝန္တဿ အနာပတ္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ မာတိကာယံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ ဂရုပရိက္ခာရော ထေယျစိတ္တံ အဝဟရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ အင်္ဂါနံ ပါရိပူရိယာ ပေတတိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟိတေ အာပတ္တိပ္ပဟောနကဋ္ဌာနေပိ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထံ ‘‘အနာပတ္တိ ပေတပရိဂ္ဂဟိတေ’’တိအာဒိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ အနာပတ္တိ ဣမံ ဇာန၊ ဣမံ ဒေဟိ၊ ဣမံ အာဟရ၊ ဣမိနာ အတ္ထော၊ ဣမံ ကပ္ပိယံ ကရောဟီတိ ဘဏတီတိအာဒိ ပန တဒညထာ ပဋိပတ္တိက္ကမဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘နိဒါနမာတိကာဘေဒေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဂါထာယ အတ္ထော ပကာသိတော ဟောတိ။

ဧတ္ထ ပဌမပညတ္တိ တာဝ ပဌမဗောဓိံ အတိက္ကမိတွာ ပညတ္တတ္တာ၊ အာယသ္မတော သုဒိန္နဿ အဋ္ဌဝဿိကကာလေ ပညတ္တတ္တာ စ ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ပညတ္တာ။ ဒုတိယအနုပညတ္တိ ဗာဟုသစ္စမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ဥပ္ပန္နာ။ သော ဟာယသ္မာ မက္ကဋိပါရာဇိကော ယထာ မာတုဂါမပဋိသံယုတ္တေသု သိက္ခာပဒေသု တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ အနဓိပ္ပေတာ၊ တထာ ဣဓာပီတိ သညာယ ‘‘သစ္စံ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ မနုဿိတ္ထိယာ၊ နော တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ’’တိ အာဟ။ တတိယာနုပညတ္တိ လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ဥပ္ပန္နာ။ တေ ဟိ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ ပတ္တာ ဟုတွာ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ နှာယိတွာ ဝရသယနေသု သယိတွာ တတိယာနုပညတ္တိယာ ဝတ္ထုံ ဥပ္ပာဒေသုံ၊ တေ စ ဝေပုလ္လမဟတ္တံ ပတ္တေ သင်္ဃေ ဥပ္ပန္နာ၊ သယဉ္စ ဝေပုလ္လမဟတ္တံ ပတ္တာတိ ‘‘ဝေပုလ္လမဟတ္တမ္ပေတ္ထ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒံ တိဝိဓမ္ပိ ဝတ္ထုံ ဥပါဒါယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ တံ ကာလံ ပတွာ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ယော ပနာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနပဒံ။ ဘိက္ခူတိ တဿ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမပဒံ။ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နောတိ တဿ ဝိသေသနဝစနံ။ န ဟိ သဗ္ဗောပိ ဘိက္ခုနာမကော ယာ ဘဂဝတာ ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခူနံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သိက္ခိတဗ္ဗသိက္ခာ ဝိဟိတာ၊ ‘‘ဧတ္ထ သဟ ဇီဝန္တီ’’တိ ယော စ အာဇီဝေါ ဝုတ္တော၊ တံ ဥဘယံ သမာပန္နောဝ ဟောတိ။ ကဒါ ပန သမာပန္နော အဟောသိ? ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ ¶ တဒုဘယံ ဇာနန္တောပိ အဇာနန္တောပိ တဒဇ္ဈုပဂတတ္တာ သမာပန္နော နာမ ဟောတိ။ သဟ ဇီဝန္တီတိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ၊ ပါရာဇိကဘာဝဉ္စ န ပါပုဏာတိ၊ ယံ ပန ဝုတ္တံ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သိက္ခာသမာပန္နော သာဇီဝံ အဝီတိက္ကမန္တော သာဇီဝသမာပန္နော ဟောတီ’’တိ၊ တံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော ဝါ ဧကစ္စံ သာဝသေသံ သာဇီဝံ ဝီတိက္ကမန္တော ဝါ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော နာမ န ဟောတိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ပန စတုက္ကံ လဗ္ဘတိ အတ္ထိ ဘိက္ခု သိက္ခာသမာပန္နော သီလာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တော န သာဇီဝသမာပန္နော အစိတ္တကံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တော၊ အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော ¶ ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော သာဇီဝသမာပန္နော နိရာပတ္တိကော၊ အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော န စ သာဇီဝသမာပန္နော အနဝသေသံ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ အတ္ထိ သိက္ခာသမာပန္နော စ သာဇီဝသမာပန္နော စ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော၊ အယမေဝ စတုတ္ထော ဘိက္ခု ဥက္ကဋ္ဌော ဣဓ အဓိပ္ပေတော သိယာ။ န ဟိ ဘဂဝါ အနုက္ကဋ္ဌံ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ စေ? န၊ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိဝစနဝိရောဓတော။ ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပာယေ သတိ ‘‘သိက္ခာတိ တိဿော သိက္ခာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သိက္ခတ္တယသမာပန္နော ဟိ သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌောတိ။

‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ ပရတော ဝစနံ အပေက္ခိတွာ အဓိသီလသိက္ခာဝ ဝုတ္တာတိ စေ? န၊ တဿာပိ အဘဗ္ဗတ္တာ။ န ဟိ အဓိသီလသိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတုံ ဘဗ္ဗော၊ တံ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော သာဇီဝဉ္စ ဝီတိက္ကမန္တော ဧဝ ဟိ ပဋိသေဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ သိက္ခာပဒသင်္ခါတော သာဇီဝေါ အဓိသီလသိက္ခမေဝ သင်္ဂဏှာတိ၊ နေတရံ အဓိစိတ္တသိက္ခံ အဓိပညာသိက္ခံ ဝါ၊ တသ္မာ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဓိသီလသိက္ခာယ သင်္ဂါဟကော သာဇီဝေါ သိက္ခာသာဇီဝေါတိ ဝုတ္တော။ ဣတိ သာဇီဝဝိသေသနတ္ထံ သိက္ခာဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထမေဝ ဝိဘင်္ဂေ သိက္ခံ အပရာမသိတွာ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ တေန ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တဉ္စ ဥပသမ္ပဒူပဂမနန္တရတော ပဋ္ဌာယ သိက္ခနာဓိကာရတ္တာ ‘‘သိက္ခတီ’’တိ စ ‘‘သမာပန္နော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယော ဧဝံ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ သင်္ချံ ဂတော၊ တာဒိသံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ အပရဘာဂေ သာဇီဝသင်္ခါတမေဝ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ၊ တသ္မိံယေဝ စ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာတိ အယမတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ကိန္တု အဋ္ဌကထာနယော ပဋိက္ခိတ္တော ဟောတိ။ သော စ န ပဋိက္ခေပါရဟောတိ တေန တဒနုသာရေန ဘဝိတဗ္ဗံ။

အဓိပ္ပာယော ပနေတ္ထ ပရိယေသိတဗ္ဗော၊ သော ဒါနိ ဝုစ္စတိ – သဗ္ဗေသုပိ သိက္ခာပဒေသု ဣဒမေဝ ဘိက္ခုလက္ခဏံ သာဓာရဏံ၊ ယဒိဒံ ‘‘ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ။ ခီဏာသဝေါပိ သာဝကော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကံ၊ တထာ သေက္ခော။ ပုထုဇ္ဇနော ပန သစိတ္တကမ္ပိ၊ တသ္မာ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနဘိက္ခူနံ သာမညမိဒံ ဘိက္ခုလက္ခဏန္တိ ကတွာ ကေဝလံ သိက္ခာသမာပန္နော၊ ကေဝလံ သာဇီဝသမာပန္နော စ ဥဘယသမာပန္နော စာတိ သရူပေကဒေသေကသေသနယေန ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမအာပန္နော’’တွေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန အနုက္ကဋ္ဌာနံ ဂဟဏသိဒ္ဓိတော အဋ္ဌကထာယံ ဥက္ကဋ္ဌောဝ ဝုတ္တော။ တမေဝ သမ္ပာဒေတုံ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ သိက္ခာပဒဿ ¶ အဝစနေ ပရိဟာရံ ဝတွာ ယသ္မာ ပန သော အသိက္ခမ္ပိ သမာပန္နော၊ တသ္မာ သိက္ခာသမာပန္နောတိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စ ဝတွာ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော တံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အယမဋ္ဌကထာယံ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတသ္မိံ ပန အဓိပ္ပာယေ အဓိသီလသိက္ခာယ ဧဝ ဂဟဏံ သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ၊ သီလာဓိကာရတော စ ဝိနယဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယန္တော သီလံ သမာဒိယတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သိက္ခာပဒံ ပစ္စက္ခန္တော သီလသင်္ခါတံ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော၊ တံ အပ္ပစ္စက္ခာယာ’’တိ။ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ပဋိသေဝိတမေထုနဿ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနန္တော န သမူဟနတိ နာမ။ န ဟိ သော ဘိက္ခု ဟုတွာ ပဋိသေဝိ၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ စ ပညတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ သမာသတော ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာန္နော’’တိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တံ။

ကိံ ဣမိနာ ဝိသေသဝစနေန ပယောဇနံ၊ နနု ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ…ပေ… အသံဝါသော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ ¶ ? န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ယော ပန သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ထေယျသံဝါသာဒိကော ကေဝလေန သမညာမတ္တေန၊ ပဋိညာမတ္တေန ဝါ ဘိက္ခု၊ တဿာပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထိ။ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ စ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ ယော ဝါ ပစ္ဆာ ပါရာဇိကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော တဿ စ၊ ယော ဝါ ပက္ခပဏ္ဍကတ္တာ ပဏ္ဍကဘာဝူပဂမနေန န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော တဿ စ တဒုဘယံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ စ ပက္ခပဏ္ဍကော ဥပသမ္ပဒါယ န ဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဣတရသ္မိံ ပက္ခေ ဝတ္ထူတိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မိံ ပက္ခေ ဥပသမ္ပန္နော ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ ပဏ္ဍကတ္တာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ သော ပရိစ္စဇိတဗ္ဗသိက္ခာယ အဘာဝေန သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ မုခေန ပရဿ အင်္ဂဇာတဂ္ဂဟဏာဒယော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ၊ တဿ ကုတော ပါရာဇိကာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ နယော အပဏ္ဍကပက္ခံ အလဘမာနဿေဝ ပရတော ယုဇ္ဇတိ၊ လဘန္တဿ ပန အရူပသတ္တာနံ ကုသလာနံ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဘဝင်္ဂဝိစ္ဆေဒေ သတိပိ အမရဏံ ဝိယ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ဘိက္ခုဘာဝေါ အတ္ထိ။ သံဝါသံ ဝါ သာဒိယန္တဿ န ထေယျသံဝါသကဘာဝေါ အတ္ထိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ ဝိယ။ န စ သဟသေယျာဒိကံ ဇနေတိ။ ဂဏပူရကော ပန န ဟောတိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော ဝိယ၊ န သော သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ ဣတရသ္မိံ ပန ပက္ခေ ဟောတိ၊ အယံ ဣမဿ တတော ဝိသေသော။ ကိမယံ သဟေတုကော၊ ဥဒါဟု အဟေတုကောတိ? န အဟေတုကော။ ယတော ဥပသမ္ပဒါ တဿ အပဏ္ဍကပက္ခေ အနုညာတာ သဟေတုကပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ကိဿ နာနုညာတာတိ စေ? ပဏ္ဍကဘူတတ္တာ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကဿ ဝိယ။

အပိစ ¶ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နောတိ ဣမိနာ တဿ သိက္ခာသမာဒါနံ ဒီပေတွာ တံ သမာဒိန္နသိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ တတ္ထ စ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ န အညထာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ယထာဝုတ္တာနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ၊ တထာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ အဒိန္နံ ထေယျသင်္ခါတံ အာဒိယေယျ (ပါရာ။ ၈၉)၊ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ စီဝရံ ကာရာပေယျ အတိရေကံ ဝါ၊ ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၅၄၈) နယေန သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ ¶ ။ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီတိ မနုဿိတ္ထိံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ‘‘ပဂေဝ ပဏ္ဍကေ ပုရိသေ ဝါ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ သေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။

အယံ ပဌမပါရာဇိကဿ မာတိကာယ တာဝ ဝိနိစ္ဆယော။

၄၅။ နီဟရိတွာတိ ဧတ္ထ သာသနတော နီဟရိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဉ္စဟုပါလိ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ နာနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? သုတ္တံ န ဇာနာတိ၊ သုတ္တာနုလောမံ န ဇာနာတီ’’တိ (ပရိ။ ၄၄၂) ဧဝမာဒိတော ဟိ ပရိယတ္တိသာသနတော သုတ္တံ၊ သုတ္တာနုလောမဉ္စ နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ။ ‘‘အနာပတ္တိ ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာတိ ဘဏတီ’’တိ ဧဝမာဒိတော ပရိယတ္တိသာသနတော အာစရိယဝါဒံ နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ။ ဘာရုကစ္ဆကဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အာယသ္မာ ဥပါလိ ဧဝမာဟ – အနာပတ္တိ၊ အာဝုသော၊ သုပိနန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၈) ဧဝမာဒိတော ပရိယတ္တိသာသနတော ဧဝ အတ္တနောမတိံ နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ။ တာယ ဟိ အတ္တနောမတိယာ ထေရော ဧတဒဂ္ဂဋ္ဌာနံ လဘိ။ အပိ စ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုစ္စမာနော…ပေ… အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၃)။ တတ္ထ ဟိ ပညတ္တံ နာမ သုတ္တံ။ သေသတ္တယံ အပညတ္တံ နာမ။ တေနာယံ ‘‘စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝိနယံ၊ မဟာထေရာ’’တိ ဂါထာ သုဝုတ္တာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ နာဂသေနတ္ထေရေန။ အာဟစ္စပဒေနာတိ အဋ္ဌ ဝဏ္ဏဋ္ဌာနာနိ အာဟစ္စ ဝုတ္တေန ပဒနိကာယေနာတိ အတ္ထော၊ ဥဒါဟဋေန ကဏ္ဌောက္ကန္တေန ပဒသမူဟေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ရသေနာတိ တဿ အာဟစ္စဘာသိတဿ ရသေန၊ တတော ဥဒ္ဓဋေန ဝိနိစ္ဆယေနာတိ အတ္ထော။ သုတ္တစ္ဆာယာ ဝိယ ဟိ သုတ္တာနုလောမံ။ အာစရိယဝါဒေါ ‘‘အာစရိယဝံသော’’တိ ဝုတ္တော ပါဠိယံ ဝုတ္တာနံ အာစရိယာနံ ပရမ္ပရာယ အာဘတောဝ ပမာဏန္တိ ဒဿနတ္ထံ။ အဓိပ္ပာယောတိ ကာရဏောပပတ္တိသိဒ္ဓါ ဥဟာပေါဟနယပ္ပဝတ္တော ¶ ပစ္စက္ခာဒိပမာဏပတိရူပကော။ အဓိပ္ပာယောတိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနောမတီ’’တိ ကေစိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။

ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ ¶ ၊ ဣဓ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ မဟာပဒေသနယသိဒ္ဓံ ပဋိက္ခိတ္တာပဋိက္ခိတ္တံ အနုညာတာနနုညာတံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယန္တိ အတ္ထတော ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဌာနံ ဩကာသော ပဒေသောတိ ကာရဏဝေဝစနာနိ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ အာနန္ဒ၊ အနဝကာသော’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၃) သာသနတော၊ ‘‘နိဂ္ဂဟဋ္ဌာန’’န္တိ စ ‘‘အသန္ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ စ ‘‘အသန္ဒိဋ္ဌိ စ ပန ပဒေသော’’တိ စ လောကတော၊ တသ္မာ မဟာပဒေသာတိ မဟာကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကာရဏံ နာမ ဉာပကော ဟေတု ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ မဟန္တဘာဝေါ ပန တေသံ မဟာဝိသယတ္တာ မဟာဘူတာနံ ဝိယ။ တေ ဒုဝိဓာ ဝိနယမဟာပဒေသာ သုတ္တန္တိကမဟာပဒေသာ စာတိ။ တတ္ထ ဝိနယမဟာပဒေသာ ဝိနယေ ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဣတရေ ဥဘယတ္ထာပိ၊ တေနေဝ ပရိဝါရေ အနုယောဂဝတ္တေ ‘‘ဓမ္မံ န ဇာနာတိ၊ ဓမ္မာနုလောမံ န ဇာနာတီ’’တိ (ပရိ။ ၄၄၂) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓမ္မန္တိ ဌပေတွာ ဝိနယပိဋကံ အဝသေသပိဋကဒွယံ။ ဓမ္မာနုလောမန္တိ သုတ္တန္တိကေ စတ္တာရော မဟာပဒေသေ။ တတ္ထ ယော ဓမ္မံ ဓမ္မာနုလောမဉ္စေဝ ဇာနာတိ၊ န ဝိနယံ ဝိနယာနုလောမဉ္စ၊ သော ‘‘ဓမ္မံ ရက္ခာမီ’’တိ ဝိနယံ ဥဗ္ဗိနယံ ကရောတိ၊ ဣတရော ‘‘ဝိနယံ ရက္ခာမီ’’တိ ဓမ္မံ ဥဒ္ဓမ္မံ ကရောတိ၊ ဥဘယံ ဇာနန္တော ဥဘယမ္ပိ သမ္ပာဒေတိ။

တတြိဒံ မုခမတ္တံ – တတ္ထ ပဌမော ‘‘သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ၊ ပဝိဋ္ဌံ၊ ဌိတံ၊ ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ အာပတ္တိ၊ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇတိ။ သော ဟာယသ္မာ သုခဝေဒနီယဿ ဥပါဒိန္နဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ၊ ကာယိန္ဒြိယဿ စ သမာယောဂေ သတိ ပဋိဝိဇာနန္တော ကာယိကသုခဝေဒနုပ္ပတ္တိမတ္တေန သာဒိယတိ နာမာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိ အသေဝနာဓိပ္ပာယဿပိ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂံ ကရောတိ၊ တထာ ယဿ သန္ထတတ္တာ ဝါ ယောနိဒေါသဝသေန ဝါ ဒုက္ခာ အသာတာ ဝေဒနာ၊ ဝါတောပဟဋဂတ္တတာယ ဝါ နေဝ ကာယိကဝေဒနာ၊ တဿ ဇာနတော အဇာနတောပိ ‘‘အနာပတ္တိ အသာဒိယန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၆) သုတ္တန္တံ ဒဿေတွာ သေဝနာဓိပ္ပာယဿာပိ အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂံ ကရောတိ၊ တထာ ယဒိ မောစနရာဂေန ဥပက္ကမတော မုတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသော၊ ပဂေဝ မေထုနရာဂေနာတိ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သင်္ဃာဒိသေသဋ္ဌာနံ ကရောတိ၊ ဧဝံ ဝိနယံ ဥဗ္ဗိနယံ ကရောတိ နာမ။ ဣတရော ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿာတိ ဝုတ္တတ္တာ ဇာနတော ဇာနနေနေဝ ¶ သုခဝေဒနာ ဟောတု ဝါ မာ ဝါ သာဒိယနာ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အသေဝနာဓိပ္ပာယဿပိ ဇာနတော အနာပတ္တိဋ္ဌာနေ အာပတ္တိံ ကရောတိ၊ အနဝဇ္ဇံ သာဝဇ္ဇံ ကရောတီတိ ဧဝံ ဓမ္မံ ဥဒ္ဓမ္မံ ကရောတိ။ ဥဘယံ ပန ဇာနန္တော ‘‘ဘိက္ခုဿ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌိတေတိ (ပါရာ။ ၅၇) ဝစနတော သေဝနစိတ္တမေဝေတ္ထ ¶ ပမာဏံ၊ တဿ ဘာဝေန အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ အဘာဝေန အနာပတ္တီ’’တိ ဝတွာ ဥဘယမ္ပိ ရက္ခတိ သမ္ပာဒေတိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု ယထာသမ္ဘဝံ သပ္ပယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

သင်္ဂီတိံ အာရောပေတွာ ဌပိတပါဠိတော ဝိနိမုတ္တံ ကတွာ ဌပိတတ္တာ ပါဠိဝိနိမုတ္တာ အတ္ထတော၊ နယတော၊ အနုလောမတော စ ပါဠိဩက္ကန္တဝိနိစ္ဆယပ္ပဝတ္တာ အနုပဝိဋ္ဌဝိနိစ္ဆယဝသေန ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘န သမူဟနိဿတီ’’တိ ဇာနန္တောပိ ဘဂဝါ ကေဝလံ ‘‘တေသံ မတံ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ မမ ဝစနံ ဝိယ ပမာဏံ ကရောတူ’’တိ ဒဿနတ္ထဉ္စ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ဧဝမာဟ ‘‘အာကင်္ခမာနော၊ အာနန္ဒ၊ သင်္ဃော မမစ္စယေန ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနိ သမူဟနတူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆)၊ တေနေတံ သိဒ္ဓံ ‘‘ပညတ္တမ္ပိ စေ သိက္ခာပဒံ သမူဟနိတုံ ယဿ သင်္ဃဿ အနုညာတံ ဘဂဝတာ၊ တဿ ပညတ္တာနုလောမံ အတိရေကတ္ထဒီပနံ၊ ပဂေဝါနုညာတံ ဘဂဝတာ’’တိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ဦနာတိရိတ္တသိက္ခာပဒေသု အာစရိယကုလေသု ဝိဝါဒေါ အညမညံ န ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ။ ကသ္မာ သင်္ဃော န သမူဟနီတိ? အညမညံ ဝိဝါဒပ္ပသင်္ဂဒဿနတော။ ဘဂဝတာ စ ‘‘သဗ္ဗေဟေဝ သမဂ္ဂေဟိ သမ္မောဒမာနေဟိ အဝိဝဒမာနေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသူတိ စ အညဝါဒဒဿနတော ဝိဝဒမာနေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗံ ဇာတံ၊ တဒဘာဝတ္တမ္ပိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ အဝိဝဒမာနေဟေဝ သိက္ခိတဗ္ဗံ အကာသိ။

အပိစာတိ အတ္တနော မတိယာ ပါကဋကရဏတ္ထံ အာရမ္ဘော။ တတ္ထ ‘‘သုတ္တန္တာဘိဓမ္မဝိနယဋ္ဌကထာသူ’’တိ ဝစနတော ပိဋကတ္တယဿပိ သာဓာရဏာ ဧသာ ကထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ‘‘အထ ပနာယံ ကပ္ပိယ’’န္တိအာဒိ ဝိနယဿေဝ။ ကာရကသင်္ဃသဒိသန္တိ သင်္ဂီတိကာရကသင်္ဃသဒိသံ။ ‘‘သုတ္တာဒိစတုက္ကံ အပ္ပစ္စက္ခာယ တေန အဝိရုဒ္ဓဿ ကမ္မဿ ကာရကသင်္ဃသဒိသ’’န္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရဿ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တံ အယုတ္တံ၊ ‘‘သုတ္တမေဝ ဗလဝတရံ။ သုတ္တဉှိ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ကာရကသင်္ဃသဒိသ’’န္တိ ဧတေဟိ ပဒေဟိ အယုတ္တတ္တာ။ ပါကတိကေ ¶ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တမတ္ထံ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ တဿ ကာရကသင်္ဃသဒိသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရဝါဒီတိ အမှာကံ သမယဝိဇာနနကော အညနိကာယိကောတိ ဝုတ္တံ။ ပရဝါဒီ သုတ္တာနုလောမန္တိ ကထံ? ‘‘အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၆) သုတ္တံ သကဝါဒိဿ၊ တဒနုလောမတော နာဠိကေရဖလဿ ဥဒကမ္ပိ ဥဒကမေဝ ဟောတီတိ ပရဝါဒီ စ။

‘‘နာဠိကေရဿ ယံ တောယံ၊ ပုရာဏံ ပိတ္တဗန္ဓနံ၊

တမေဝ တရုဏံ တောယံ၊ ပိတ္တဃံ ဗလဗန္ဓန’’န္တိ။ –

ဧဝံ ¶ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ဓညဖလဿ ဂတိကတ္တာ၊ အာဟာရတ္ထဿ စ ဖရဏတော ‘‘ယာဝကာလိကမေဝ တ’’န္တိ ဝဒန္တော ပဋိက္ခိပတိ။ ပရော အာစရိယဝါဒန္တိ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ကိဉ္စာပိ ပရိဟရတိ၊ အဝဟာရော ဧဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘တထာ ကရောန္တော ပါရာဇိကမာပဇ္ဇတီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ သုတ္တံ တတ္ထေဝ အာဂတမဟာအဋ္ဌကထာဝစနေန သဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတိ၊ တထာ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ။ ပရော အတ္တနောမတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပရသန္တကံ အဝဟရာတိ ပုရေဘတ္တမေဝ ဟရိဿာမီတိ ဝါယမန္တဿ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဟောတိ၊ ပုရေဘတ္တပယောဂေါဝ သော၊ တသ္မာ မူလဋ္ဌော န မုစ္စတီတိ တုမှာကံ ထေရဝါဒတ္တာ မူလဋ္ဌဿ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘တံ သင်္ကေတံ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ၊ မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၉) သုတ္တံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပတိ။

ပရော သုတ္တန္တိ ‘‘အနိယတဟေတုဓမ္မော သမ္မတ္တနိယတဟေတုဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ သုတ္တံ ပဋ္ဌာနေ လိခိတံ ဒဿေတွာ ‘‘အရိယမဂ္ဂဿ န နိဗ္ဗာနမေဝါရမ္မဏ’’န္တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘အာရမ္မဏတ္တိကာဒိသုတ္တာနုလောမေ န ဩတရတီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ သုတ္တာနုလောမေ ဩတရန္တံယေဝ ဟိ သုတ္တံ နာမ၊ နေတရံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိအာဂတံ ပညာယတီတိ ဧတ္တကေနပိ သိဒ္ဓေ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှပါဠိအာဂတံ ပညာယတီ’’တိအာဒိ။ တာဒိသဉှိ ပမာဒလေခန္တိ အာစရိယော။ ‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတံ ပဒံ၊ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၁၊ နေတ္တိ။ ၂၆) ဝစနတော ဒိန္နဘောဇနေ ဘုဉ္ဇိတွာ ပရိဿယာနိ ပရိဝဇ္ဇိတွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဝိဟရန္တော နိစ္စော ဟောတီတိ။ ဧဝရူပဿ ¶ အတ္ထဿ ဝသေန အာရုဠှမ္ပိ သုတ္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တေန ဝုတ္တံ နော စေ တထာ ပညာယတီတိ သိဒ္ဓေပိ ‘‘နော စေ တထာ ပညာယတိ၊ န ဩတရတိ န သမေတီ’’တိ။ ‘‘ဗာဟိရကသုတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော သုတ္တမ္ပိ အတ္ထေန အသမေန္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရော အာစရိယဝါဒန္တိအာဒီသု ဒွီသု နယေသု ပမာဒလေခဝသေန တတ္ထ တတ္ထ အာဂတဋ္ဌကထာဝစနံ ထေရဝါဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အထ ပနာယံ အာစရိယဝါဒံ။ ပရော သုတ္တန္တိ ပရဝါဒိနာ ‘‘မူလဗီဇံ နာမ ဟလိဒ္ဒိ သိင်္ဂိဝေရံ ဝစာ…ပေ… ဗီဇေ ဗီဇသညီ ဆိန္ဒတိ ဝါ ဆေဒါပေတိ ဝါ ဘိန္ဒတိ ဝါ…ပေ… အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ (ပါစိ။ ၉၁) တုမှာကံ ပါဌတ္တာ ဟလိဒ္ဒိဂဏ္ဌိံ ဆိန္ဒန္တဿ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိ အတ္ထိ မူလေ သဉ္ဇာယန္တီ’’တိအာဒိံ ဒဿေတွာ တဿ အဋ္ဌကထာသင်္ခါတေန အာစရိယဝါဒေန ပဋိက္ခိပတိ။ န ဟိ ဂဏ္ဌိမှိ ဂဏ္ဌိ ဇာယတီတိ။ ပရော သုတ္တာနုလောမန္တိ ပရဝါဒိနာ ‘‘အနာပတ္တိ ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟောတိ ဝစနဿာနုလောမတော ‘အမှာကံ ¶ ပေါရာဏဘိက္ခူ ဧကပါသာဒေ ဂဗ္ဘံ ထကေတွာ အနုပသမ္ပန္နေန သယိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တထာ ကတွာ အာဂတာ၊ တသ္မာ အမှာကံ ဝဋ္ဋတီ’တိ တုမှေသု ဧဝ ဧကစ္စေသု ဝဒန္တေသု တုမှာကံ န ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမဉ္စ ဥဂ္ဂဟိတကာနံယေဝ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပမာဏ’’န္တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတိ။ ပရော အတ္တနောမတိန္တိ ‘‘ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ အနာပုစ္ဆာ သယိတေသု ကေ မုစ္စန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဒွေပိ ဇနာ မုစ္စန္တိ ယော စ ယက္ခဂဟိတကော၊ ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတောတိ တုမှာကံ ထေရဝါဒတ္တာ အညေ သဗ္ဗေပိ ယထာ တထာ ဝါ နိပန္နာဒယောပိ မုစ္စန္တီတိ ပဋိသေဓေတိ။

အထ ပနာယံ အတ္တနောမတိံ။ ပရော သုတ္တန္တိ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဂုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘ဒိဝါ ကိလန္တရူပေါ မဉ္စေ နိသိန္နော ပါဒေ ဘူမိတော အမောစေတွာဝ နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတိ၊ တဿ အနာပတ္တီ’’တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ဒဿေတွာ ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နာဒယောပိ မုစ္စန္တီတိ ပဋိသေဓေတိ။ အထာယံ အတ္တနောမတိံ။ ပရော သုတ္တာနုလောမန္တိ ‘‘ဒေါမနဿံ ပါဟံ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီတိအာဒိဝစနေဟိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၀) သံသန္ဒနတော သဒါရပေါသေ ဒေါသော တုမှာကံ နတ္ထိ၊ တေန ¶ ဝုတ္တံ ‘ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၆၊ သု။ နိ။ ၂၆၅) ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ ကိဉ္စာပိ သကဝါဒီ ဗဟုဿုတော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ရာဂသဟိတေနေဝ အကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပဋိက္ခိပတိ။ သေသေသုပိ ဣမိနာ နယေန အညထာပိ အနုရူပတော ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဥပတိဿတ္ထေရာဒယော အာဟု။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘ဧတ္ထ ပရောတိ ဝုတ္တော အညနိကာယိကော၊ သော ပန အတ္တနော သုတ္တာဒီနိယေဝ အာဟရတိ။ တာနိ သကဝါဒီ အတ္တနော သုတ္တာဒိမှိ ဩတာရေတွာ သစေ သမေတိ ဂဏှာတိ၊ နော စေ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ ဝဒတိ။

စတုဗ္ဗိဓဝိနယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ပန ကိဉ္စာပိ ယော ပနာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနပဒံ၊ တထာပိ ဘိက္ခူတိ ဣမိနာ ပရပဒေန သမာနာဓိကရဏတ္တာ တဒနုရူပါနေဝဿ ဝိဘင်္ဂပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။ ဘိက္ခုနိဗ္ဗစနပဒါနိ တီဏိ ကိဉ္စာပိ သဘိက္ခုဘာဝဿ၊ အဘိက္ခုဘာဝဿ စာတိ ယဿ ကဿစိ ပဗ္ဗဇိတဿ သာဓာရဏာနိ၊ တထာပိ ‘‘အသုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတွာ စာဝနာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသေန ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဧဝမာဒိသုတ္တံ နိဗ္ဗစနတ္ထယုတ္တောဝ ပုဂ္ဂလော ‘‘အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသေန ¶ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ဧတ္ထ ဝတ္ထု၊ န ဣတရော ဂိဟိဘူတောတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဿပိ ဝိနယပိဋကဿ သာဓာရဏံ ဘိက္ခုလက္ခဏံ ဝတ္ထုဉှိ ဘဂဝါ အာရဘိ။ ယော ပန သုဒ္ဓါ ဧဝ သမာနော ကေနစိ ကာရဏေန ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတော၊ သော အတ္တနော သဘိက္ခုဘာဝတ္တာ ဧဝ ဝတ္ထု ဟောတိ၊ အသုဒ္ဓါပိ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတတ္တာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ အသုဒ္ဓါပိ ဉာတကေဟိ၊ ပစ္စတ္ထိကေဟိ ဝါ ရာဇဘယာဒိကာရဏေန ဝါ ကာသာဝေသု သဥဿာဟောဝ အပနီတကာသာဝေါ ဝတ္ထု ဧဝ ပုန ကာသာဝဂ္ဂဟဏေန ထေယျသံဝါသကဘာဝါနုပဂမနတော၊ ဘိက္ခုနိဗ္ဗစနတ္ထေ အနိက္ခိတ္တဓုရတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော ပန လိင်္ဂတ္ထေနကော ဘိက္ခုနိဗ္ဗစနတ္ထံ သယဉ္စ အဇ္ဈုပဂတော၊ သံဝါသံ ထေနေန္တော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတွာ စာဝနာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ¶ သင်္ဃာဒိသေသေန ဒုက္ကဋဿာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။

‘‘သမညာယ ဘိက္ခု ပဋိညာယ ဘိက္ခူ’’တိ ဝစနဒွယံ ယထာဝုတ္တဉ္စ အတ္ထံ ဥပဗြူဟေတိ၊ အန္တရာ ဥပ္ပန္နာယ နိယတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပစ္ဆိန္နကုသလမူလော ကေဝလာယ သမညာယ၊ ပဋိညာယ စ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န ပရမတ္ထတောတိ ဣမံ အတိရေကတ္ထံ ဒီပေတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇံ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာဝဇ္ဇာနီ’’တိ အာဟစ္စဘာသိတံ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှံ သုတ္တံ၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိဿ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာ ဧတေသန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀) ဝုတ္တံ။ ပဉ္စ အာနန္တရိယကမ္မာနိ မဟာသာဝဇ္ဇာနိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန မဟာသာဝဇ္ဇတရာတိ အဓိပ္ပာယောတိ။ ကသ္မာ? တေသဉှိ ပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗဗလဝမ္ပိ ကပ္ပဋ္ဌိတိကမေဝ ဟောတိ၊ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ တာယ သမန္နာဂတဿ ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုကရဏာ ကုသလာ ဓမ္မာ သံဝိဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝါ ‘‘သုဒ္ဓါဝါယ’’န္တိ ဝါ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိပစ္စယာ ဒွေ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ‘‘အသုဒ္ဓါ’’တိ ဝါ ‘‘အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ။ ဧသ ဟိ ဥဘောပိ ပက္ခေ န ဘဇတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမညာယ၊ ပဋိညာယ စ ဘိက္ခု၊ န ပရမတ္ထတော’’တိ။

ကိမတ္ထံ ပနေဝံ မဟာသာဝဇ္ဇာယ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပါရာဇိကံ ဘဂဝါ န ပညပေသီတိ? ဒုဗ္ဗိဇာနတ္တာ။ ပကတိယာပေသာ ဒိဋ္ဌိ နာမ ‘‘သမ္မာ’’တိ ဝါ ‘‘မိစ္ဆာ’’တိ ဝါ ဒုဝိညေယျာ၊ ပဂေဝ ‘‘နိယတာ’’တိ ဝါ ‘‘အနိယတာ’’တိ ဝါတိ။ တတ္ထ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ ပညတ္တာယ ဘိက္ခူ အညမညံ အသမဒိဋ္ဌိကံ ပါရာဇိကံ မညမာနာ ဥပေါသထာဒီနိ အကတွာ အစိရေနေဝ ¶ သာသနံ ဝိနာသေယျုံ၊ သယဉ္စ အပုညံ ပသဝေယျုံ သုဒ္ဓေသုပိ ဘိက္ခူသု ဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇနေန။ တသ္မာ ဥပါယကုသလတာယ ပါရာဇိကံ အပညာပေတွာ တဿ ဥက္ခေပနီယကမ္မံ၊ သမ္မာဝတ္တဉ္စ ပညာပေတွာ တံ သင်္ဃေန အသမ္ဘောဂံ၊ အသံဝါသဉ္စ အကာသိ။ ဘဂဝါ ဟိ တဿ စေ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ အနိယတာ၊ သမ္မာဝတ္တံ ပူရေတွာ ဩသာရဏံ လဘိတွာ ပကတတ္တော ဘဝေယျ။ နိယတာ စေ၊ အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ သော နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော သမ္မာဝတ္တံ ပူရေတွာ ဩသာရဏံ လဘိတွာ ပကတတ္တော ဘဝေယျ။ ကေဝလံ ‘‘သမညာယဘိက္ခု ¶ ပဋိညာယဘိက္ခူ’’တိ နာမမတ္တဓာရကော ဟုတွာ ပရံ မရဏာ အရိဋ္ဌော ဝိယ သံသာရခါဏုကောဝ ဘဝိဿတီတိ ဣမံ နယံ အဒ္ဒသ။

အဋ္ဌသု ဥပသမ္ပဒါသု တိဿောဝေတ္ထ ဝုတ္တာ၊ န ဣတရာ ပါဋိပုဂ္ဂလတ္တာ၊ ဘိက္ခူနံ အသန္တကတ္တာ စ။ တတ္ထ ဟိ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂဟဏပဉှဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ ဒွိန္နံ ထေရာနံ ဧဝ၊ သေသာ တိဿော ဘိက္ခုနီနံ သန္တကာတိ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ၊ တိဿန္နမ္ပိ ဥပသမ္ပဒါနံ မဇ္ဈေ ‘‘ဘဒြော ဘိက္ခူ’’တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ တိဿန္နံ သာဓာရဏတ္တာ။ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဝါ သရဏဂမနဉတ္တိစတုတ္ထေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နော ဟိ ဘဒြော စ သာရော စ သေက္ခော စ အသေက္ခော စ ဟောတိ၊ ဥပသမ္ပဒဝစနံ ပန နေသံ သာဝကဘာဝဒီပနတ္ထံ။ ဣမေ ဧဝ ဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တိ၊ န သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ။

အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတောတိ ဧတ္ထ စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗာ ဉတ္တိစတုတ္ထေနေဝ ကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နာ။ န ဟိ အညေ ဧဟိဘိက္ခုသရဏဂမနဩဝါဒပဋိဂ္ဂဟဏပဉှဗျာကရဏာဟိ ဥပသမ္ပန္နာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗာ၊ တေနေတေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူ’’တိ အန္တိမောဝ ဝုတ္တောတိ ကိရ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော၊ တံ အယုတ္တံ။ ‘‘ဒွေ ပုဂ္ဂလာ အဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စာ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ။ အညထာ ဧဟိဘိက္ခုအာဒယောပိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ‘‘ဒွေ ပုဂ္ဂလာ ဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စာ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ စ၊ အပိစ အာပတ္တိဘယဋ္ဌာနဒဿနတော စ။ ကထံ? အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အာဝသထပိဏ္ဍံ ကုက္ကုစ္စာယန္တော န ပဋိဂ္ဂဟေသိ၊ စီဝရဝိပ္ပဝါသဘယာ စ သဗ္ဗံ တိစီဝရံ ဂဟေတွာ နဒိံ တရန္တော မနံ ဝုဠှော အဟောသိ မဟာကဿပေါ။ ကိဉ္စ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နေ အာရဗ္ဘ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တာဒီနိ အသမ္မာဝတ္တန္တာနံ နေသံ ဒုက္ကဋာနိ စ ပညတ္တာနိ ဒိဿန္တိ၊ တသ္မာ ဒုဗ္ဗိစာရိတမေတံ။ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ ပဋိက္ခိတ္တာယ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါယ အနုညာတပ္ပသင်္ဂဘယာတိ ဥပတိဿတ္ထေရော၊ အာပတ္တိယာ ဘဗ္ဗတံ သန္ဓာယ တသ္မိမ္ပိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗေ ပဋိက္ခိတ္တာပိ သာ ပုန ဧဝံ ဝဒန္တေန အနုညာတာတိ ဘိက္ခူနံ မိစ္ဆာဂါဟော ဝါ ဝိမတိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ၊ တသ္မာ န ဝုတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တံ ‘‘ဘိက္ခုနီ နာမ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၆၁) ဣမိနာ သမေတိ။ ဣဒဉှိ သာကိယာဒီနံ အနုညာတဥပသမ္ပဒါယ အနုပ္ပဗန္ဓဘယာ ဝုတ္တံ။

အယံ ¶ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ – ဘိက္ခု-ပဒနိဒ္ဒေသတ္တာ ယတ္တကာနိ တေန ပဒေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ယေ စ ဝိနယပိဋကေ တတ္ထ တတ္ထ သန္ဒိဿန္တိ သယံ အာပတ္တာပဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝါ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနပဋိစ္ဆာဒနာဒီသု ပရေသံ အာပတ္တိကရဏဋ္ဌေန ဝါ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဒိဒံ တဿ ဘိက္ခု-ပဒဿ ဝိသေသနတ္ထံ ဝုတ္တံ ပရပဒံ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ၊ တဿ ဝသေန ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူ’’တိ။ သော ဧဝ ဟိ ကမ္မဝါစာနန္တရမေဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ဟောတိ တတော ပဋ္ဌာယ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒါနံ ဥပ္ပတ္တိဒဿနတော၊ တဿေဝ စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဒိဿတိ၊ နေတရဿ။ တဿေဝ စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ သမ္ဘဝတိ ‘‘ဥလ္လုမ္ပတု မံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၁၊ ၁၂၆) ဝတွာ သမာဒိန္နတ္တာ၊ တဿေဝ စ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ အကရဏီယနိဿယာစိက္ခနဒဿနတော၊ ဝိနယံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒေသံ ပစ္စက္ခာမီတိအာဒိသိက္ခာပစ္စက္ခာနလက္ခဏပါရိပူရိတော စာတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဥပါဒါယ သော ဧဝ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယသ္မာ ပနဿ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ သဗ္ဗထာ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဝီတိက္ကမန္တဿ တတော တတော အာပတ္တိတော အနာပတ္တိ၊ ဣတရဿ အာပတ္တီ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ သာဝဇ္ဇပညတ္တိ၊ အနဝဇ္ဇပညတ္တိ ဝါ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ တဒဇ္ဈာစာရတ္ထေနာယမေဝ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ဥပသမ္ပန္နော အဓိပ္ပေတော နာမာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ အယံ ဣမသ္မိံ ‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတွာ ပါရာဇိကော ဟောတီ’တိ အတ္ထေ ဘိက္ခူတိ အဓိပ္ပေတော’’တိ၊ တမ္ပိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ကထံ ဟောတိ? ဝိရောဓဒေါသောပိ ပရိဟတော ဟောတိ။ ကထံ? သစေ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ဥပသမ္ပန္နော ဧဝ ဣဓာဓိပ္ပေတော ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ စ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ စ၊ တေန န ဥပသမ္ပန္နော အနုပသမ္ပန္နော နာမာတိ ကတွာ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မတော အညထာ ဥပသမ္ပန္နာ နာမ မဟာကဿပတ္ထေရာဒယော ဣတရေသံ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌတွာ သဟသေယျပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ဇနေယျုံ၊ ဩမသနာဒိကာလေ စ ဒုက္ကဋမေဝ ဇနေယျုန္တိ ဧဝမာဒိကော ဝိရောဓဒေါသော ပရိဟတော ဟောတီတိ သဗ္ဗံ အာစရိယော ဝဒတိ။ မင်္ဂုရစ္ဆဝိ နာမ သာမော။

ယသ္မာ ¶ တေ အတိမဟန္တော ဇာတိမဒေါ စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ တုမှေဟိ မမ သာသနေ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ¶ ။ ‘‘သာတသဟဂတာ ပဌမဇ္ဈာနသုခသဟဂတာ အသုဘေ စ အာနာပါနေ စာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဥဒ္ဓုမာတကနိမိတ္တေ ပဋိလဒ္ဓပဌမဇ္ဈာနသညာ။ ရူပသညာတိ ပထဝီကသိဏာဒိရူပါဝစရဇ္ဈာနသညာ။ သော တံ ဗျာကာသိ ‘‘အဝိဘူတာ၊ ဘန္တေ၊ ဥဒ္ဓုမာတကသညာ အဝဍ္ဎိတဗ္ဗတ္တာ အသုဘာနံ၊ ဝိဘူတာ၊ ဘန္တေ၊ ရူပသညာ ဝဍ္ဎိတဗ္ဗတ္တာ ကသိဏာန’’န္တိ။ ပဉ္စဥပသမ္ပဒက္ကမော မဟာဝဂ္ဂါ ဂဟိတော။ ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဉတ္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုစ္စတိ၊ တိဿန္နံ ပန အနုဿာဝနာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနဘေဒါဘာဝတော အတ္ထဗျဉ္ဇနဘိန္နာ ဉတ္တိတာသံ စတုတ္ထာတိ ကတွာ ‘‘ဉတ္တိစတုတ္ထ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဗျဉ္ဇနာနုရူပမေဝ အဋ္ဌကထာယ ‘‘တီဟိ အနုဿာဝနာဟိ ဧကာယ စ ဉတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထပဝတ္တိက္ကမေန ပဒေန ပန ‘‘ဧကာယ ဉတ္တိယာ တီဟိ အနုဿာဝနာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မာနိ (မဟာဝ။ ၃၈၄)၊ ဆ ဣမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မာနိ အဓမ္မကမ္မံ ဝဂ္ဂကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၇) ဝစနတော ကုပ္ပကမ္မမ္ပိ ကတ္ထစိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ တသ္မာ ‘‘အကုပ္ပေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယသ္မာ အကုပ္ပမ္ပိ ဧကစ္စံ န ဌာနာရဟံ၊ ယေန အပ္ပတ္တော ဩသာရဏံ ‘‘သောသာရိတော’’တိ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၉၅ အာဒယော) ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဣဒမေဝ ပဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ပုဗ္ဗပဒံ ဣမိနာ အကုပ္ပသိဒ္ဓိတောတိ စေ? တံ န၊ အဋ္ဌာနာရဟေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အနဓိပ္ပေတောတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ဒွီဟိ ပနေတေဟိ ဧကတော ဝုတ္တေဟိ အယမတ္ထော ပညာယတိ ‘‘ကေဝလံ တေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ‘ဘိက္ခူ’တိ၊ ဌာနာရဟေန စ ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ‘ဘိက္ခူ’တိ၊ ကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော နာဓိပ္ပေတော’’တိ။ တေနာယမ္ပိ အတ္ထော သာဓိတော ဟောတိ ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ ဇာနံ ဦနဝီသတိဝဿံ ပုဂ္ဂလံ ဥပသမ္ပာဒေယျ၊ သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိ (ပါစိ။ ၄၀၃) ဝစနတော ယာဝ န ဉာယတိ၊ တာဝ သမညာယဘိက္ခုပဋိညာယဘိက္ခုဘာဝံ ဥပဂတောပိ န ပုဗ္ဗေ ဒဿိတသမညာယဘိက္ခုပဋိညာယဘိက္ခု ဝိယ အညေသံ ဘိက္ခူနံ ဥပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဩမသနပါစိတ္တိယာဒိဝတ္ထု ဟောတိ၊ ကေဝလံ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌတွာ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ ¶ ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၇) အာပတ္တိဝတ္ထုမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော ပန ပစ္ဆာ ပါရာဇိကောပိ ဇာတိတော ဥပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ပဏ္ဍကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၀၉) နယေန ဝုတ္တေသု ပန ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလေသု ကောစိ ပုဂ္ဂလော ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ နောပိ ဥပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ၊ ကောစိ တိဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ ¶ ပန အတ္ထိ ကမ္မံ အကုပ္ပံ ဌာနာရဟံ၊ အတ္ထိ ဌာနာရဟံ နာကုပ္ပံ၊ အတ္ထိ အကုပ္ပဉ္စေဝ န ဌာနာရဟဉ္စ၊ အတ္ထိ နာကုပ္ပံ န စ ဌာနာရဟန္တိ ဣဒံ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဌမံ တာဝ ဝုတ္တံ၊ တတိယစတုတ္ထာနိ ပါကဋာနိ။ ဒုတိယံ ပရိယာယေန ဘိက္ခုနိသင်္ဃတော ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သတိ လဗ္ဘတိ။ တဿ ဟိ ပုဂ္ဂလဿ ပုဗ္ဗေ သိက္ခမာနကာလေ လဒ္ဓံ ဉတ္တိစတုတ္ထဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ကိဉ္စာပိ အကုပ္ပဉ္စေဝ ဌာနာရဟဉ္စ၊ ပုရိသလိင်္ဂေ ပန ပါတုဘူတေ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၉) ဧတ္ထ အပရိယာပန္နတ္တာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ကေဝလံ သာမဏေရဘာဝါပတ္တိတော ကမ္မံ ဒါနိ ကုပ္ပံ ဇာတန္တိ ဝုစ္စတိ။ လိင်္ဂပရိဝတ္တေန စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိယ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေန ကတာယ ဥပသမ္ပဒါယ ဝိဇဟနံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အညထာ သော ပုဂ္ဂလော ဥပသမ္ပန္နော ဘိက္ခူတိ အာပဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ အသတိပိတံ ဧကတောဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ ယထာဌာနေ န တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာ န တာဝ သာ ‘‘ဘိက္ခုနီ’’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ယသ္မာ အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အနာပဇ္ဇိတွာပိ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတုကာမတာယ ဂိဟိလိင်္ဂံ သာဒိယန္တိယာ ပုနပိ ဥပသမ္ပဒါ ဥဘတောသင်္ဃေ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ တေန ပရိယာယေန ‘‘ကုပ္ပတီတိ ကုပ္ပ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာဝုတ္တကမ္မဒေါသာဘာဝတော ပန ‘‘ဌာနာရဟ’’န္တိ။ ဘိက္ခုနီ ပန ဂိဟိလိင်္ဂံ သာဒိယန္တိကာလေ န ပုရိသလိင်္ဂပါတုဘာဝေ သတိ ဘိက္ခူသု ဥပသမ္ပဒံ လဗ္ဘတီတိ သာဓကံ ကာရဏံ န ဒိဿတိ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတာ စေ၊ လဘတီတိ ဧကေ၊ တံ ပနာယုတ္တံ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခာပစ္စက္ခနာဘာဝတောတိ အမှာကံ ခန္တီတိ အာစရိယော။ ‘‘ယထာ ‘ကတ္တဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ အကတေ ကုပ္ပတီတိ ကတွာ ကရဏံ သတ္ထုသာသန’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဓမ္မသိရိတ္ထေရဿ ဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

‘‘မဟာဗောဓိသတ္တာ ¶ နိယတာ’’တိ ဝုတ္တံ အနုဂဏ္ဌိပဒေ။ ယတ္ထ ‘‘အနုဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ၊ တတ္ထ ‘‘ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရဿာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓီတိ ဝါ တီသု ဗောဓီသု သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ သတ္တာ ဗောဓိသတ္တာ မဟာဗောဓိသတ္တာ နာမ။ ပါတိမောက္ခသီလဗဟုကတ္တာ၊ ဘိက္ခုသီလတ္တာ၊ ကိလေသပိဒဟနဝသေန ဝတ္တနတော၊ ဥတ္တမေန ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာ စ အဓိကံ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေယေဝ ပဝတ္တနတော ဥတ္တမန္တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ။ ကိဉ္စာပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ ဓမ္မတာဝသေန ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေန သမန္နာဂတာဝ ဟောန္တိ၊ တထာပိ ‘‘ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေယေဝ ပဝတ္တတီ’’တိ နိယမိတံ တေန ပရိယာယေနာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ ¶ တံ ပညတ္တိံ ဥဒ္ဓရိတွာ’’တိအာဒိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရတောပိ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တမေဝ သီလံ အဓိသီလံ၊ တံ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေန သင်္ဂဟိတန္တိ။ သမန္တဘဒြကံ ကာရဏဝစနံ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ သာဓာရဏလက္ခဏတ္တာ ဣမိဿာ အနုပညတ္တိယာ အရိယပုဂ္ဂလာ စ ဧကစ္စံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တီတိ သာဓိတမေတံ၊ တသ္မာ ‘‘န ဟိ တံ သမာပန္နော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ အသမတ္ထံ ဝိယ ဒိဿတီတိ? နာသမတ္ထံ၊ သမတ္ထမေဝ ယသ္မိံ ယသ္မိံ သိက္ခာပဒေ သာသာ ဝိစာရဏာ၊ တဿ တဿေဝ ဝသေန အဋ္ဌကထာယ ပဝတ္တိတော။ တထာ ဟိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဥဒကုက္ခေပသီမာဓိကာရေ ‘‘တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အန္တရဝါသကံ အနုက္ခိပိတွာ ဥတ္တရန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဝုတ္တံ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ အာဂတတ္တာ။ ဧသေဝ နယော အညေပိ ဧဝရူပေသု။ ကိမတ္ထန္တိ စေ တံ? ပါဠိက္ကမာနုဝတ္တနေန ပါဠိက္ကမဒဿနတ္ထံ။ တတြိဒံ သမာသတော အဓိပ္ပာယဒီပနံ – ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဿ တိကပရိစ္ဆေဒေ ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ အနာပတ္တိ၊ အကဋာနုဓမ္မသိက္ခာပဒဝသေန ဥပသမ္ပန္နေ ဥက္ခိတ္တကေ သိယာ အာပတ္တိ၊ တထာ သဟသေယျသိက္ခာပဒေတိ ဧဝမာဒိ။ အတ္ထော ပနေတ္ထ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ယံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တတောပိ စ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ၊ တံ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတ’’န္တိ စ၊ ‘‘တတောပိ စ မဂ္ဂဖလပညာဝ အဓိပညာ၊ သာ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတာ။ န ဟိ တံသမာပန္နော ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတီ’’တိ။ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ အယဉှိ ပါဠိ အဓိသီလသိက္ခာဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ န ¶ ဣတရာတိ ဒီပေတိ။ အဋ္ဌကထာဝစနံ တာသမ္ပိ တိဏ္ဏံ လောကိယာနံ အဓိပ္ပေတတံ ဒီပေတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော – တိဿောပိ လောကိယာ သိက္ခာ ဣမသ္မိံ ပဌမပါရာဇိကေ သမ္ဘဝန္တိ၊ ကာလေနာပိ အဓိစိတ္တပညာလာဘီ ဘိက္ခု တထာရူပံ အသပ္ပာယံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ တတော တတော အဓိစိတ္တတော၊ အဓိပညာတော စ အာဝတ္တိတွာ သီလဘေဒံ ပါပုဏေယျာတိ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ န လောကုတ္တရစိတ္တပညာလာဘီ၊ အယံ နယော ဣတရေသုပိ သဗ္ဗေသု အဒိန္နာဒါနာဒီသု သစိတ္တကေသု လဗ္ဘတိ၊ အစိတ္တကေသု ပန ဣတရောပိ။ တထာပိ ကေဝလံ ဝိနယပိဋကဿ၊ ပါတိမောက္ခသီလဿ စ သင်္ဂါဟကတ္တာ ‘‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယာ’’တိ ဣမသ္မိံ ဥတ္တရပဒေ ပစ္စက္ခာနာရဟာ အဓိသီလသိက္ခာဝ လောကိယာတိ ဒဿနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ သိက္ခာတိ ကာယဝစီဒုစ္စရိတတော ဝိရတီ စ စေတနာ စ၊ အညတြ စေတနာယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သိက္ခာပဒန္တိ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ၊ ဧကစ္စံ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒဉ္စ လဗ္ဘတိ။ စိတ္တဿ အဓိကရဏံ ကတွာတိ တသ္မိံ သိက္ခတီတိ အဓိကရဏတ္ထေ ဘုမ္မန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာသိက္ခာပဒန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သီလပစ္စဝေက္ခဏာပိ ဟိ သီလမေဝ၊ တသ္မာ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒိစာရိတ္တေသု ¶ ဝိရတိဝိပ္ပယုတ္တစေတနံ ပဝတ္တေန္တောပိ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂) ဝုတ္တမရိယာဒံ အဝီတိက္ကမန္တော ‘‘တသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အညတရသ္မိံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာတိ တံ သိက္ခာပဒံ သိက္ခနဘာဝေန ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သာဇီဝန္တိ ပညတ္တိ။ တဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ပုဗ္ဗေ မေထုနသံဝရဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ယသ္မာ သိက္ခာယ ဂုဏသမ္မတာယ ပုညသမ္မတာယ တန္တိယာ အဘာဝတော လောကဿ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ တတ္ထ န သမ္ဘဝတိ။ ပတ္ထနီယာ ဟိ သာ၊ တသ္မာ ‘‘ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော၊ တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဏာယ ဟိ ဒုဗ္ဗလျံ သမ္ဘဝတီတိ အာယသ္မာ ဥပတိဿော။

ဧတ္ထ ¶ ယာမီတိ အမုကသ္မိံ တိတ္ထာယတနေ၊ ဃရာဒိမှိ ဝါ။ ဘာဝဝိကပ္ပာကာရေနာတိ ‘‘အဟံ အဿ’’န္တိ အာဂတတ္တာ ယံ ယံ ဘဝိတုကာမော၊ တဿ တဿ ဘာဝဿ ဝိကပ္ပာကာရေန၊ ဘိက္ခုဘာဝတော အညဘာဝဝိကပ္ပာကာရေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၆။ ဟန္ဒာတိ ဝစသာယေဝ။ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနောတိအာဒိပဒေဟိ စိတ္တနိယမံ ဒဿေတိ။ ဧကေနေဝ စိတ္တေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေနာတိ။

၅၁။ ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မန္တိအာဒိပဒေဟိ ခေတ္တနိယမံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အာဒိတော စုဒ္ဒသဟိ ပဒေဟိ သဘာဝပရိစ္စာဂေါ၊ ပစ္ဆိမေဟိ အဋ္ဌဟိ ဘာဝန္တရာဒါနဉ္စ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ပစ္စက္ခာမိ ဓာရေဟီတိ ဧတေဟိ ကာလနိယမံ ဒဿေတိ။ ဝဒတီတိ ဣမိနာ ပဒေန ပယောဂနိယမံ ဒဿေတိ။ ဝိညာပေတီတိ ဣမိနာ ဝိဇာနနနိယမံ ဒဿေတိ။ ဥမ္မတ္တကော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ၊ ဥမ္မတ္တကဿ သန္တိကေ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတီတိအာဒီဟိ ပုဂ္ဂလနိယမံ ဒဿေတိ။ အရိယကေန မိလက္ခဿ သန္တိကေ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတီတိအာဒီဟိ ပန ပုဂ္ဂလာဒိနိယမေပိ သတိ ဝိဇာနနနိယမာသမ္ဘဝံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘ယာယ မိလက္ခဘာသာယ ကာလနိယမော နတ္ထိ၊ တာယပိ ဘာသာယ ကာလနိယမတ္ထဒီပနေ သတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ရုဟတီတိ နော မတီ’’တိ အာစရိယော။ ဒဝါယာတိအာဒီဟိ ခေတ္တာဒိနိယမေ သတိပိ စိတ္တနိယမာဘာဝေန န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။ သာဝေတုကာမော န သာဝေတီတိ စိတ္တနိယမေပိ သတိ ပယောဂနိယမာဘာဝေန န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။ အဝိညုဿသာဝေတိ၊ ဝိညုဿ န သာဝေတီတိ စိတ္တခေတ္တကာလပယောဂပုဂ္ဂလဝိဇာနနနိယမေပိ သတိ ယံ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ သာဝေတိ၊ တဿေဝ သဝနေ န ရုဟတိ၊ န အညဿာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယဒိ အယမေဝ ဇာနာတူတိ ဧကံ ¶ နိယမေတွာ အာရောစေတိ၊ တဉ္စေ သော ဧဝ ဇာနာတိ၊ ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ အထ သော န ဇာနာတိ…ပေ… အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ’’တိ။ သဗ္ဗသော ဝါ ပန န သာဝေတိ၊ အပ္ပစ္စက္ခာ ဟောတိ သိက္ခာတိ စိတ္တာဒိနိယမေနေဝ သိက္ခာ ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘သိက္ခာ…ပေ… ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ပဒဿ ပဒဘာဇနံ တီဟိ အာကာရေဟိ ဒဿိတံ ¶ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒွေ အမိဿာ၊ ပစ္ဆိမော ဧကော မိဿောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝ ဝစီဘေဒေနာတိ တဒတ္ထဒီပနမတ္တံ ဝစနံ သုတွာဝ တေနေဝ ဝစီဘေဒေန ဇာနာပေတီတိ အတ္ထော။ စိတ္တသမ္ပယုတ္တန္တိ ပစ္စက္ခာတုကာမတာစိတ္တသမ္ပယုတ္တံ။ သမယညူ နာမ တဒဓိပ္ပာယဇာနနမတ္တေန ဟောတိ။

၅၃။ ဝဏ္ဏပဋ္ဌာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏဒီပကံ သုတ္တံ။ ဥပါလိဂဟပတိနာ ဝုတ္တာ ကိရ ဥပါလိဂါထာ။ ပညာဏံ သညာဏန္တိ အတ္ထတော ဧကံ၊ တသ္မာ ဗောဓိပညာဏန္တိ ဗောဓိသညာဏံ၊ ဗောဓိဗီဇန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဒွိန္နမ္ပိ နိယမေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒွီသုပိ ဇာနန္တေသု ဧဝ ပစ္စက္ခာမီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တေ တေသု ဧကော စေ ဇာနာတိ၊ န ပစ္စက္ခာတာ ဟောတီ’’တိ အညတရသ္မိမ္ပိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ ‘‘ဂိဟီ ဟောမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိမှီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ကိဉ္စာပိ ဝတ္တမာနဝစနံ ဟောတိ။ ‘‘ဓာရေဟီ’’တိ အတ္ထာဘာဝါ စ ‘‘ဓာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ပရဿုပရိ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ န ဟောတိ။ သန္ဒိဋ္ဌိကံ ဓမ္မန္တိ သဗ္ဗတ္ထ ဓမ္မဝစနံ ဝုတ္တံ ယံ သန္ဓာယ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိက’’န္တိ ဝဒတိ၊ တံ ပကာသေတုံ။ အညထာ ‘‘ဝိဇိတဝိဇယံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝုတ္တေ စက္ကဝတ္တိအာဒီသုပိ တပ္ပသင်္ဂတော ဗုဒ္ဓသဒ္ဒေါပိ အဝသာနေ ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယျ။ အာစရိယဝေဝစနေသု ပန ယော မံ ပဗ္ဗာဇေသီတိအာဒိ ဥပဇ္ဈံ အဂ္ဂဟေတွာ၊ ပရံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။ ဩကလ္လကောတိ ကပဏာဓိဝစနံ။ မောဠိဗဒ္ဓါတိ သိခါဗဒ္ဓါ၊ ဩမုက္ကမကုဋော ဝါ။ စေလ္လကော အထေရော။ စေဋကော မဇ္ဈိမော။ မောဠိဂလ္လော မဟာသာမဏေရော။ မနုဿဝိဂ္ဂဟနာဂါဒီနံ နာဂရူပါဒီနံ ဝါ သန္တိကေ၊ ဘာသာဇာနနကိန္နရာဒီနံ ဝါ။ ‘‘ဒေဝတာ နာမ မဟာပညာ’’တိ ကိရ ပါဌော။ ဒဝါယာတိ သဟသာ။ ရဝါဘညေနာတိ ခလိတဘညေန။ အက္ခရသမယာနဉှိ နာဘိညာတာယ ဝါ ကရဏာနံ အဝိသဒတာယ ဝါ ဟောတိ ရဝါဘညံ။ အဝိဓေယျိန္ဒြိယတာယ ‘‘ပေါတ္ထကရူပသဒိသဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဂရုမေဓဿ မန္ဒပညဿ။ ကိတ္တာဝတာ ပန ဂရုမေဓော ဟောတီတိ စေ? သမယေ အကောဝိဒတာယ။

သိက္ခာပစ္စက္ခာနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၅။ ‘‘ပဋိသေဝတိနာမာ’’တိ ¶ ¶ ပဒံ မာတိကာယံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဋိသေဝေယျာတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧသော မေထုနဓမ္မော နာမာ’’တိ သဗ္ဗပါဠိပေါတ္ထကေသု၊ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧသော ဝုစ္စတိ မေထုနဓမ္မော နာမာ’’တိ ဥဒ္ဓဋာ။ ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တေန အတ္တနော နိမိတ္တန္တိ ဒုဝိညေယျမေတံ ဒဿိတံ။ အတ္တနော နိမိတ္တေန ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တံ သုဝိညေယျတ္တာ န ဒဿိတံ။ စတ္တာရိ ဌာနာနိ မုဉ္စိတွာတိ ဧတ္ထ အဗ္ဘန္တရတလံ ဆုပန္တံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အစ္ဆုပန္တံ နီဟရန္တဿ အနာပတ္တိ။ မဇ္ဈန္တိ အဂ္ဂပ္ပဒေသံ။ ဥပရိဘာဂမဇ္ဈန္တိ ဥပရိဘာဂဿ အဂ္ဂပ္ပဒေသံ။ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒန္တိ ဧတ္ထ ဥပဟတိန္ဒြိယဿ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော ဣဓာပိ အာပတ္တီတိ စေ? နေတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မတစမ္မံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မတစမ္မဉှိ အနုပါဒိန္နံ၊ ဥပါဒိန္နေ ဧဝ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ အပိဓာယ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ။ ယထာ ဒန္တာ န ဒိဿန္တိ၊ တထာ ပိဓာယေဝ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဂေါနသောတိ ဂေါဏပိဋ္ဌိကော မဏ္ဍလသပ္ပော၊ ယဿ ပိဋ္ဌေ လောဟိတကာနိ မဏ္ဍလာနိ ဒိဿန္တိ။ ကလလပရိစယဝါရိစာရမစ္ဆဂ္ဂဟဏေန ကိဉ္စာပိ သမုဒ္ဒေ မဟာမုခါ ဟတ္ထိသရီရမ္ပိ ဧကပ္ပဟာရေန ဂိလိတုံ သမတ္ထာ တတော မဟန္တတရာ စ ဂဟိတာ ဟောန္တိ၊ တေသံ မုခါဒီသု မေထုနဓမ္မော န သမ္ဘဝတီတိ တတ္ထ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီတိ ဧကေ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတမေဝ ဟီတိ အနန္တရံ သန္ဓာယ။ သဒ္ဓိံ ယောဇနာယ အက္ခရယောဇနာယ။ ‘‘ပညတ္တံ ပန သိက္ခာပဒံ သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခတာ နာမာတိ ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗသိက္ခာပဒံ သဗ္ဗဘိက္ခူဟိ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကဿစိ ဦနမဓိကံ ဝါ အတ္ထီ’’တိ တဿ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါရေ ပန –

‘‘န ဥက္ခိတ္တကော န စ ပန ပါရိဝါသိကော၊

န သင်္ဃဘိန္နော န စ ပန ပက္ခသင်္ကန္တော၊

ကထံ နု သိက္ခာယ အသာဓာရဏော သိယာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၇၉) –

ဝုတ္တံ။ တဒဋ္ဌကထာယ စ ‘‘အယံ ပဉှာ နဟာပိတပုဗ္ဗကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ အယဉှိ ခုရဘဏ္ဍံ ပရိဟရိတုံ န လဘတိ၊ အညေ လဘန္တိ။ တသ္မာ သိက္ခာယ အသာဓာရဏော’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ သဗ္ဗံ ယထာ သံသန္ဒတိ သမေတိ၊ တထာ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ ဘိက္ခုနီနံယေဝ သာဓာရဏာနိ သိက္ခာပဒါနိပိ ဘိက္ခု သိက္ခတိ၊ ဧဝမညောပိ အနှာပိတပုဗ္ဗကော ဘိက္ခု တံ သိက္ခာပဒံ သိက္ခတိ ဧဝ တဒတ္ထကောသလ္လတ္ထန္တိ ¶ ကတွာ သဗ္ဗမ္ပိ သိက္ခာပဒံ သမသိက္ခတာ နာမာတိ။ ယံ တံ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိဝိဘင်္ဂေါတံနိယာမကောတိလက္ခဏတ္တာ ဝတ္ထုနိယမနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန အမနုဿိတ္ထိပ္ပသင်္ဂေန ကတေ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယေ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ယေ စ ‘‘တယော အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ ဝိဘင်္ဂေါ ပဝတ္တတီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ၊ တေ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၅၇။ အာပတ္တိ ပါရာဇိကာ အဿ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ သာ အကုသလာ အာပတ္တိ တဿ ဘိက္ခုနော သီလသမ္ဘဝံ အဘိဘဝတိ၊ ရာဂါဘိဘဝေ တသ္မိံ ပါရာဇိကာတိ လဒ္ဓနာမာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အာပန္နာ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာဒယော အာပတ္တိယော အဘိဘဝိတွာ ဝိနာသေတွာ သယမေဝေကာ အဿ။ ဝတ္ထုနာ သဘာဂါဟိ ဝါ အသဘာဂါဟိ ဝါ အညာဟိ ပါရာဇိကတ္တေန သမာနဇာတိကာဟိ အာပတ္တီဟိ သယံ နာဘိဘဝီယတီတိ ဧကေ။ တံ တံ ပုဗ္ဗေ ဝိစာရိတမေဝ။ ယဒါ ပန စတဿောပိ ပါရာဇိကာပတ္တိယော ဧကတော ဟောန္တိ၊ တဒါ တာ တဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခုဘာဝံ အဘိဘဝန္တိ၊ အဘိက္ခုံ ကရောန္တိ၊ အနုပသမ္ပန္နံ ကရောန္တိ၊ သမညာယပိ ဘိက္ခု န ဟောတိ။ ဩမသဝါဒပါစိတ္တိယံ န ဇနေတီတိ ဧကေ။ ဒုတိယေန အတ္ထဝိကပ္ပေန ပါရာဇိကဿ ဓမ္မဿ ပတ္တိ သမ္ပတ္တိ အာပတ္တီတိ အတ္ထော သင်္ဂဟိတော ဟောတီတိ ကတွာ အာပတ္တိသမ္ပတ္တိဝါဒီနံ သင်္ဂဟိတော ဟောတိ၊ ယုဇ္ဇတိ စေသာ ပရသာပေက္ခာ။ သာပတ္တိကော နာမ သော ဘိက္ခု ဟောတိ၊ အညထာ တဿ ခဏဘင်္ဂေန အနာပတ္တိကော ဘဝေယျ၊ န စ ဟောတီတိ။ ကဒါ ပန ဟောတီတိ? ယဒါ ကာလံ ကရောတိ၊ ယဒါ စ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ သာမဏေရာဒိဘူမိယံ တိဋ္ဌတိ။ ယဒိ ဧဝံ သိက္ခာယ ပစ္စက္ခာတာယ ပါရာဇိကာပတ္တိ ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ စာတိ ဥဘယံ တဿ ဧကတော အတ္ထိ၊ သင်္ဃာဒိသေသာဒိအာပတ္တိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန ကိံ န ပစ္စက္ခာတာ၊ ပုန ဥပသမ္ပန္နေန ဒေသာပေတဗ္ဗာ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ဇာတံ၊ အဘိက္ခု အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာတိ၊ ဂဟဋ္ဌော ဝုဋ္ဌာတိ၊ သာမဏေရော ဝုဋ္ဌာတိ၊ တတော ¶ ဝိနယဝိရောဓာ န ဝုဋ္ဌာတိ။ ဟဉ္စိ ပန ဝုဋ္ဌာတိ ဂဟဋ္ဌော၊ သာမဏေရော ဝါ သီလသမ္ပန္နောဝ ဈာနလာဘီ အဿ၊ သောတာပတ္တိဖလဿ ဝါ အရဟတ္တဖလဿ ဝါ လာဘီ အဿ၊ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ သာပတ္တိကော အရဟာ အဿ။ ဥက္ခိတ္တကော ဥပ္ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ပရိဝါသာရဟော မာနတ္တာရဟော ဥပ္ပဗ္ဗဇိတော ဝါ သီလသမ္ပန္နော ဈာနလာဘီ အဿ၊ သောတာပတ္တိဖလဿ၊ အရဟတ္တဖလဿ ဝါ လာဘီ အဿ၊ သာပတ္တိကော သန္တရာယိကော အရဟာ အဿ၊ သော ပုန ဥပသမ္ပန္နော ပရိဝါသံ၊ မာနတ္တံ ဝါ ဒတွာ အဗ္ဘေတဗ္ဗော ဥက္ခိတ္တကော ဩသာရေတဗ္ဗောတိ သမာနော အယံ ဥပလဗ္ဘောတိ။

အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နော ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ သာဒိယတိ ¶ သံဝါသံ၊ သန္တရာယိကတ္တာ ဥပေါသထဒိဝသာဒီသု ဂဟဋ္ဌဿ ဝိယ သယမေဝ သီလံ သမာဒိယန္တဿပိ န သီလသမာဒါနံ ရုဟတိ၊ ပဂေဝ ဈာနာဒီနိ။ သော စေ ဘိက္ခုဘာဝံ န သာဒိယတိ န ပဋိဇာနာတိ သံဝါသံ န သာဒိယတိ၊ ကေဝလံ ဘိက္ခူနံ အာဝိကတွာ ရာဇဝေရိစောရာဒိဘယေန ကာသာဝံ န ပရိစ္စဇတိ၊ အနုပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ သဟသေယျာဒိံ ဇနေတိ၊ သီလဿ စ ဈာနာဒီနဉ္စ ဘာဂီ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘အာပန္နေန ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခေန သန္တီ အာပတ္တိ အာဝိကာတဗ္ဗာ၊ အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတိ၊ ပဌမဿ ဈာနဿ အဓိဂမာယာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၃၄-၁၃၅)။

တတ္ထ သန္တီ အာပတ္တီတိ သာဝသေသာနဝသေသပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗာပိ အာပတ္တိ အာပန္နာ အဓိပ္ပေတာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပဂေဝ ဂဟဋ္ဌာဒိဘူမိယံ ဌိတော ဈာနာဒီနံ ဘာဂီ အဿ သုဒ္ဓန္တေ ဌိတတ္တာ၊ ယော ပန ဥက္ခိတ္တကော အနောသာရိတော၊ ဂရုဓမ္မံ ဝါ အာပဇ္ဇိတွာ အဝုဋ္ဌိတော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဂဟဋ္ဌာဒိဘူမိယံ ဌိတော၊ န သော ဈာနာဒီနံ ဘာဂီယေဝ ဘဝတိ န သုဒ္ဓန္တေ ဌိတတ္တာ၊ သကရဏီယတ္တာ စ၊ တေနေဝ ဘဂဝတာ ‘‘သော ပုန ဥပသမ္ပန္နော ဩသာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ တေ ဘိက္ခုကာလေ အာပန္နာ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝိပ္ပဋိသာရံ ဇနယိတွာ အဝိပ္ပဋိသာရမူလကာနံ ပါမောဇ္ဇာဒီနံ သမ္ဘဝံ နိဝါရေန္တိ၊ နော သကာသာဝေသုယေဝ။ နော စေ နိဝါရေန္တိ၊ သမ္ဘဝတိ။ ဂရုကံ အာပဇ္ဇိတွာ ဘိက္ခူနံ အာဝိကတွာ စေ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတော၊ ပကတတ္တော ဟုတွာ ¶ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတောတိ ကတွာ ဈာနာဒီနံ ဘာဂီ အဿ ‘‘အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဂေဝ ဘိက္ခုကာလေ၊ န တွေဝ ဥက္ခိတ္တကော သကရဏီယတ္တာတိ ဧကေ။ တဒနုဝတ္တနကော ပန တံ လဒ္ဓိံ ပဟာယ ဘာဂီ အဿ။ န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဂဟဋ္ဌာယ ပရိသာယ (မဟာဝ။ ၁၅၄) သိက္ခာပစ္စက္ခာတကဿ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နကဿ နိသိန္နပရိသာယာတိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဧတ္ထ ဂဟဋ္ဌော နာမ ပကတိယာ ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတော။ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော။ သော သကာသာဝေသု သာပေက္ခတ္တာ သာမဏေရဘာဝံ ပတ္ထယမာနော တေနေဝ လိင်္ဂေန တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သာမဏေရော ဟောတိ။ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော သံဝါသံ သာဒိယန္တောပိ ပစ္ဆာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တက္ကမေန အသာဒိယိတွာ သာမဏေရဘာဝံ ပတ္ထယမာနော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော ဝိယ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သာမဏေရော ဟောတိ၊ န ပုန ကာသာဝံ ပဋိဂ္ဂါဟာပေတဗ္ဗော ဘိက္ခူဟိ ပဌမံ ဒိန္နလိင်္ဂေယေဝ ဌိတတ္တာ။ ယော ပန ပါရာဇိကော စောဒိယမာနော ပရာဇိတွာ ‘‘ဟန္ဒ၊ ဘန္တေ၊ သာမဏေရော ဘဝါမိ၊ သရဏာနိ ဒေထာ’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘သာဓု ဂဏှာဟီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော၊ ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌပေတွာ ပုန ကာသာယာနိ ပဋိဂ္ဂါဟာပေတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ‘‘ဣဒံ ပန သဗ္ဗံ အတ္တနော မတိယာ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာစရိယော ဝဒတိ။ ပဝေသနံ နာမ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿ အင်္ဂဇာတေန သမ္ဖုသနံ။ ပဝိဋ္ဌံ နာမ ယာဝ မူလာ ပဝေသေန္တဿ ဝိပ္ပကတကာလေ ဝါယာမကာလော။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယေ အင်္ဂဇာတံ ဌိတံ နာမ။ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ နီဟရဏကာလော။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဝါယာမတော ဩရမိတွာ ဌာနံ ဌိတံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အသင်္ကရတော ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဥဒ္ဓရဏကာလေသုပိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ ဟောတိယေဝ။

ပဌမစတုက္ကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧကူနသတ္တတိဒွိသတစတုက္ကကထာဝဏ္ဏနာ

၅၉-၆၀။ ‘‘မတံ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတ’’န္တိ ဝစနတော အမတံ ယေဘုယျေန ခါယိတမ္ပိ ပါရာဇိကဝတ္ထုမေဝါတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗသော ခါယိတံ၊ ဥပ္ပာဋိတံ ဝါ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုမေဝါတိ ဒဿေတိ၊ တထာ ‘‘ယေဘုယျေန ခါယိတ’’န္တိ ¶ ဝစနတော မတံ သဗ္ဗခါယိတံ၊ ဥပ္ပာဋိတံ ဝါ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဒဿေတိ။ န စ သာဝသေသံ ပညပေန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ? ဣဒဉှိ သိက္ခာပဒံ လောကဝဇ္ဇံ၊ န ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ တတ္ထ သိက္ခာပဒန္တိ ပါရာဇိကံ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ထုလ္လစ္စယမ္ပိ ဟိ လောကဝဇ္ဇံ၊ န ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ အထ ဝါ ဥဘယမ္ပိ အနဝသေသံ ပညတ္တံ။ ပါရာဇိကခေတ္တေ ဟိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိံ ပါပေတွာ ဌပိတေ တတော ပရံ ထုလ္လစ္စယန္တိ ပညတ္တမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ထုလ္လစ္စယခေတ္တမ္ပိ ပါရာဇိကခေတ္တံ ဝိယ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတေ ထုလ္လစ္စယန္တိ ယတ္ထ နိမိတ္တံ ခါယိတံ၊ တံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာဟ – ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ ကိံ သာဝသေသမေဝ ဘဂဝါ ပညာပေတီတိ? န။ ဧကံသတော ပန ယထာသမ္ဘဝံ တတ္ထ တတ္ထ ပကာသယိဿာမ၊ ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတေ ပါရာဇိကံ န ပညာပေသီတိ အယံ တာဝ အပုစ္ဆာ ဗုဒ္ဓဝိသယတ္တာ ဝိနယပညတ္တိယာ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ကာရဏပတိရူပကံ ‘‘ဥပဍ္ဎဘာဝဿ ဒုဗ္ဗိနိစ္ဆယတ္တာ’’တိ။ ယေဘုယျေန ခါယိတံ နာမ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမုခါနံ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အတိက္ကမ္မ ယာဝ တတိယကောဋ္ဌာသပရိယောသာနာ ခါဒိတံ၊ တတိယကောဋ္ဌာသံ အတိက္ကမ္မ ယာဝ စတုတ္ထကောဋ္ဌာသပရိယောသာနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထု။

ယဒိပိ နိမိတ္တံ သဗ္ဗသော ခါယိတန္တိ ‘‘ဇီဝမာနကသရီရံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အလ္လသရီရေတိ အဘိနဝေ၊ အကုထိတေ ဝါ မနုဿာနံ ဇီဝမာနသရီရေ အက္ခိနာသာဒီသု ထုလ္လစ္စယမေဝ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဟတ္ထိအဿာဒီနံ နာသာယ ဝတ္ထိကောသေ စ ထုလ္လစ္စယန္တိ ‘‘အမဂ္ဂေန အမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ အတ္ထဝိသေသေနေတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဒုက္ကဋံ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ အက္ခိကဏ္ဏဝဏေသု ဒုက္ကဋံ၊ အဝသေသသရီရေပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဣဒံ ဝိနီတဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ဧဟိ၊ ဘန္တေ၊ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝါ’’တိ ¶ ။ ‘‘အလံ ဘဂိနိ နေတံ ကပ္ပတီ’’တိ (ပါရာ။ ၇၉) ဣမိနာ တာဝ မေထုနရာဂါဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ‘‘ဧဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဦရုန္တရိကာယ ဃဋ္ဋေဟိ…ပေ… သော ဘိက္ခု တထာ အကာသီ’’တိ ဣမိနာ တာဝ မောစနဿာဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ၊ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ‘‘အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ။ ‘‘ယော ပန မေထုနရာဂေန ဦရုန္တရိကာယ ဃဋ္ဋေတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ သိဒ္ဓန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

မနုဿာနံ ¶ အက္ခိကဏ္ဏဝဏာဒိ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု၊ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဧတ္ထ ဒုဝိညေယျော ပါဠိလေသော၊ တသ္မာ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗံ၊ ယော ဆုပေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝစနတော ရတ္တစိတ္တေန အက္ခိကဏ္ဏဝဏံ ဆုပန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ သိဒ္ဓန္တိ အယံ စမ္မက္ခန္ဓကေ ပါဠိလေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဇီဝမာနကပုရိသဿာတိ ဇီဝမာနကသဒ္ဒေါ မတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပနာတိ ဣဒံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ကတွာ မဟာအဋ္ဌကထံ သရီရ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ သေသအဋ္ဌကထာသု ‘‘မေထုနရာဂေန မုခေနာ’’တိ ဝစနာဘာဝတော တတ္ထေဝ ဘာဝတော တံ ဝစနံ ပါဠိဝစနေန သံသန္ဒိတွာ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ မေထုနရာဂေန ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တံ အပ္ပဝေသေန္တော ဆုပတိ၊ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘မေထုနရာဂေန မုခေနာ’’တိပိ ကတ္ထစိ၊ ပါဠိယံ အဝိသေသေန ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘တံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမံ ပသံသန္တီတိ တိရစ္ဆာနဂတိ…ပေ… ဝုတ္တနယေနေဝ ထုလ္လစ္စယံ၊ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဒုက္ကဋန္တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနေဟိ သံသန္ဒနတော။ ‘‘တံ သဗ္ဗမ္ပိ…ပေ… ပုရိမံ ပသံသန္တီ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂီတိတော ပစ္ဆာ သီဟဠဒီပကေဟိ အာစရိယေဟိ ပါဠိယာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တဝစနံ သံသန္ဒိတွာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဣတရထာ ဟီတိ ပကတိမုခေန။ ကသ္မာ ဒုက္ကဋန္တိ စေ? ‘‘အင်္ဂုလိဗီဇာဒီနိ ပဝေသေန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ယုတ္တံ။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ ပဿာဝမဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ မဟာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ဧတ္ထ ‘‘ပဿာဝမဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝသေသနိမိတ္တေ ဒုက္ကဋန္တိ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ မေထုနရာဂေန။ ထုလ္လစ္စယန္တိ စ ခန္ဓကေ ပဿာဝနိမိတ္တဝသေနေဝါဂတတ္တာ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧကူနသတ္တတိဒွိသတစတုက္ကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၁-၂။ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ခါဏုံ ကတွာတိ ဣတ္ထိနိမိတ္တဿ အန္တော ခါဏုံ ပဝေသေတွာ သမတလံ ဝါ ကတွာ အတိရိတ္တံ ဝါ ခါဏုံ ဃဋ္ဋေန္တဿ ဒုက္ကဋံ ပဝေသာဘာဝါ။ ဤသကံ အန္တော ပဝေသေတွာ ¶ ဌိတံ ခါဏုမေဝ စေ အင်္ဂဇာတေန ¶ ဆုပတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ဥပ္ပလဂန္ဓာ ဥပ္ပလဘာဝါ’’တိပိ ဒီပဝါသိနော ပဌန္တိ ကိရ။ သုတ္တံ ဘိက္ခုမှီတိ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌိတေတိ (ပါရာ။ ၅၇) ဧတ္ထ ဝိယ။ ‘‘သုတ္တဘိက္ခုမှီ’’တိ စ ပဌန္တိ၊ တံ ဥဇုကမေဝ။

သန္ထတစတုက္ကဘေဒကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပကိဏ္ဏကေ ယာနိ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ကိရိယာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ ဝသေန ကာယော၊ ဝါစာ စ သဟ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အကိရိယာနံ ဝသေန ဝိနာ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အပ္ပမာဏံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနဿ ကိရိယတ္တာ၊ အစိတ္တကတ္တာ စ။ တတ္ထ ကိရိယာ အာပတ္တိယာ အနန္တရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ ဧကစ္စံ ဗာဟုလ္လနယေန ‘‘ကိရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ယထယိဒံ ပဌမပါရာဇိကံ ဝိညတ္တိယာ အဘာဝေပိ ‘‘သော စေ သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န သာဒိယတိ အနာပတ္တီ’’တိ စ။ ဝိညတ္တိသင်္ခါတာပိ ကိရိယာ ဝိနာ သေဝနစိတ္တေန န ဟောတိ စိတ္တဇတ္တာ၊ ဝိကာရရူပတ္တာ၊ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိကတ္တာ စ။ တသ္မာ ကိရိယာသင်္ခါတမိဒံ ဝိညတ္တိရူပံ ဣတရံ စိတ္တဇရူပံ ဝိယ ဇနကစိတ္တေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ၊ ဣတရံ သဒ္ဒါယတနံ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ကိရိယာယ သတိ ဧကန္တတော တဇ္ဇနကံ သေဝနစိတ္တံ အတ္ထိယေဝါတိ ကတွာ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီတိ န ယုဇ္ဇတိ။ ယသ္မာ ဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ သမာနံ သေဝနစိတ္တံ န သဗ္ဗကာလံ ဝိညတ္တိံ ဇနေတိ၊ တသ္မာ ဝိနာပိ ဝိညတ္တိယာ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ကတွာ ‘‘သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နုပ္ပဇ္ဇတိ စေ၊ န သာဒိယတိ နာမ၊ တဿ အနာပတ္တိ၊ တေနေဝ ဘဂဝါ ‘‘ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူ’’တိ စိတ္တေနေဝ အာပတ္တိံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ န ကိရိယာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနိ၊ တာနိ ဧဝ အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ နာမာတိ စ၊ စတူဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ ကာယေန ဝါစာယ ကာယဝါစာဟိ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိ စ ဧတာနိ သုတ္တပဒါနိ အဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ၊ အညထာ ဝိရောဓိတာနိ။ ကထံ? ယဉှိ အာပတ္တိံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတိ၊ န တတ္ထ ကာယာဒယောတိ အာပန္နံ၊ တတော ¶ ကမ္မဝါစာယ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ သတ္တာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ အထ တတ္ထာပိ ကာယာဒယော ဧကတော ဝါ နာနာတော ဝါ လဗ္ဘန္တိ။ ‘‘စတူဟိ အာကာရေဟီ’’တိ န ယုဇ္ဇတိ၊ ‘‘တီဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ဧဝံ ဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ အဝိရောဓိတာနီတိ? သဝိညတ္တိကာဝိညတ္တိကဘေဒဘိန္နတ္တာ ကာယာဒီနံ။ ယာ ကိရိယာ အာပတ္တိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကာယေန သဝိညတ္တိကေန အာပဇ္ဇတိ ¶ ၊ ဧကစ္စံ သဝိညတ္တိယာ ဝါစာယ၊ ဧကစ္စံ သဝိညတ္တိကာဟိ ကာယဝါစာဟိ အာပဇ္ဇတိ။ ယာ ပန အကိရိယာ အာပတ္တိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ ခေါ အဝသိဋ္ဌာဟိ အဝိညတ္တိကာဟိ ကာယဝါစာဟိယေဝ၊ န ဝိနာ ‘‘နော စေ ကာယေန ဝါစာယ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၄၊ ၄၂၁) ဝစနတော။ အဝိသေသေန ဝါ ဧကစ္စံ အာပတ္တိံ ကာယေန အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ ဝါစာယ၊ ဧကစ္စံ ကာယဝါစာဟိ။ ယံ ပနေတ္ထ ကာယဝါစာဟိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကေဝလာဟိ ကာယဝါစာဟိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဧဝံ အဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ။

တတြာယံ သမာသတော အတ္ထဝိဘာဝနာ – ကာယေန အာပဇ္ဇတီတိ ကာယေန သဝိညတ္တိကေန အကတ္တဗ္ဗံ ကတွာ ဧကစ္စံ အာပဇ္ဇတိ၊ အဝိညတ္တိကေန ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာ အာပဇ္ဇတိ၊ တဒုဘယမ္ပိ ကာယကမ္မံ နာမ။ အကတမ္ပိ ဟိ လောကေ ‘‘ကတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ကဋံ မယာ၊ ယံ မယာ ပုညံ န ကတ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု၊ သာသနေ စ ‘‘ဣဒံ တေ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဒုက္ကဋံ၊ ယံ တွံ ဘဂဝန္တံ န ပုစ္ဆီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၄၃)၊ ဧဝမိဓ ဝိနယပရိယာယေ ကာယေန အကရဏီယမ္ပိ ‘‘ကာယကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ အယမေဝ နယော ဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိအာဒီသု။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗတော ဝါ အကတ္တဗ္ဗတော ဝါ ကာယာဒိဘေဒါပေက္ခမေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ န အညထာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ကိရိယာဂ္ဂဟဏံ ကာယာဒီနံ သဝိညတ္တိကာဝိညတ္တိကဘေဒဒဿနတ္ထံ။ သညာဂ္ဂဟဏံ အာပတ္တိယာ အင်္ဂါနင်္ဂစိတ္တဝိသေသဒဿနတ္ထံ၊ တေန ယံ စိတ္တံ ကိရိယာလက္ခဏေ၊ အကိရိယာလက္ခဏေ ဝါ သန္နိဟိတံ၊ ယတော ဝါ ကိရိယာ ဝါ အကိရိယာ ဝါ ဟောတိ၊ န တံ အဝိသေသေန အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ဝါ အနင်္ဂံ ဝါ ဟောတိ၊ ကိန္တု ယာယ သညာယ ‘‘သညာဝိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ အင်္ဂံ၊ ဣတရံ အနင်္ဂန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ¶ ယေန စိတ္တေန သိက္ခာပဒံ သစိတ္တကံ ဟောတိ၊ ယဒဘာဝါ အစိတ္တကံ၊ တေန တဿ အဝိသေသေန သာဝဇ္ဇတ္တာ လောကဝဇ္ဇဘာဝေါဝ ဝုစ္စတိ၊ ကိန္တု သာဝဇ္ဇံယေဝ သမာနံ ဧကစ္စံ လောကဝဇ္ဇံ ဧကစ္စံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဒဿနတ္ထံ လောကဝဇ္ဇဂ္ဂဟဏံ။ စိတ္တမေဝ ယသ္မာ ‘‘လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ မနောကမ္မမ္ပိ သိယာ အာပတ္တီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ကမ္မဂ္ဂဟဏံ။ ယံ ပနေတ္ထ အကိရိယာလက္ခဏံ ကမ္မံ၊ တံ ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တံ သိယာတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ကုသလတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။ ယာ ပနေတ္ထ အဗျာကတာ အာပတ္တိ၊ တံ ဧကစ္စံ အဝေဒနမ္ပိ သညာဝေဒယိတနိရောဓသမာပန္နော အာပဇ္ဇတီတိ ကတွာ ဝေဒနာတ္တိကံ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ဝေဒနာတ္တိကဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သိက္ခာပဒဉှိ သစိတ္တကပုဂ္ဂလဝသေန ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’န္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ အစိတ္တကေနာပန္နမ္ပိ ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ တတြိဒံ သုတ္တံ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ အစိတ္တကော အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကော ဝုဋ္ဌာတိ ¶ (ပရိ။ ၃၂၄)။ အတ္ထာပတ္တိ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ ကုသလစိတ္တော ဝုဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၄၇၀)။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သညာ သဒါ အနာပတ္တိမေဝ ကရောတိ၊ စိတ္တံ အာပတ္တိမေဝ၊ အစိတ္တကံ နာမ ဝတ္ထုအဝိဇာနနံ၊ နောသညာဝိမောက္ခံ ဝီတိက္ကမဇာနနံ၊ ဣဒမေတေသံ နာနတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေနာတိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ သင်္ဂဟဝသေန။ ဘိက္ခုနိယာ စီဝရဒါနာဒိ ကိရိယာကိရိယတော။ ဇာတရူပရဇတပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ သိယာ ကိရိယတော။ ဥပနိက္ခိတ္တာပဋိက္ခေပေ သိယာ အကိရိယတော။ ဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏာတိက္ကန္တကုဋိကရဏေ သိယာ ကိရိယတော၊ အဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏာတိက္ကန္တကရဏေ သိယာ ကိရိယာကိရိယတော။ ယံ စိတ္တင်္ဂံ လဘတိယေဝါတိ ကာယစိတ္တံ ဝါစာစိတ္တန္တိ ဧဝံ။ ဝိနာပိ စိတ္တေနာတိ ဧတ္ထ ဝိနာပိ စိတ္တေန သဟာပိ စိတ္တေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယော သော သဝိညတ္တိကော၊ အဝိညတ္တိကော စ ဝုတ္တော ကာယော၊ တဿ ကမ္မံ ကာယကမ္မံ၊ တထာ ဝစီကမ္မံ။ တတ္ထ သဝိညတ္တိကော ကာယော ဥပ္ပတ္တိယာ ကမ္မံ သာဓေတိ၊ ဣတရော အနုပ္ပတ္တိယာ။ တထာ ဝါစာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ သိက္ခာပဒန္တိ ‘‘ယော တတ္ထ နာမကာယော ပဒကာယော’’တိ ဝစနတော ဝီတိက္ကမေ ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟသိတုပ္ပာဒဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနိပိ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တာနိ။ ဣဒမ္ပိ န မယာ ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဟသမာနော ပဿတိ ယဒါ၊ တဒါ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ဇဝနဂတိက’’န္တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ အဘိညာစိတ္တာနိ ပညတ္တိံ အဇာနိတွာ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနာဒိကာလေ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။

ဧတ္ထ ¶ ပန ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော…ပေ… မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော အတ္ထိ ကောစိ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော၊ အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော။ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယဝတ္ထူသု ပဋိသေဝန္တော အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော။ ပက္ခပဏ္ဍကော အပဏ္ဍကပက္ခေ ဥပသမ္ပန္နော ပဏ္ဍကပက္ခေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော သော ပါရာဇိကံ အာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတီတိ န ပါရာဇိကော နာမ။ န ဟိ အဘိက္ခုနော အာပတ္တိ နာမ အတ္ထိ။ သော အနာပတ္တိကတ္တာ အပဏ္ဍကပက္ခေ အာဂတော ကိံ အသံဝါသော ဟောတိ န ဟောတီတိ? ဟောတိ၊ ‘‘အဘဗ္ဗော တေန သရီရဗန္ဓနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၅၊ မဟာဝ။ ၁၂၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခူနံ…ပေ… အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) ဝုတ္တတ္တာ ယော ပန ဘိက္ခုဘာဝေန မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ၊ သော ဧဝ အဘဗ္ဗော။ နာယံ အပါရာဇိကတ္တာတိ စေ? န၊ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၈၆) ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ယထာ အဘိက္ခုနာ ကမ္မဝါစာယ သာဝိတာယပိ ကမ္မံ ရုဟတိ ကမ္မဝိပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတြိဒံ ယုတ္တိ – ဥပသမ္ပန္နပုဗ္ဗော ဧဝ စေ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ၊ သင်္ဃော စ တသ္မိံ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ ဧဝဉ္စေ ကမ္မံ ရုဟတိ၊ န အညထာတိ နော ခန္တီတိ အာစရိယော။ ဂဟဋ္ဌော ဝါ တိတ္ထိယော ဝါ ပဏ္ဍကော ¶ ဝါ အနုပသမ္ပန္နသညီ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ၊ သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာ န ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ ‘‘သင်္ဃော ဥပသမ္ပာဒေယျ၊ သင်္ဃော ဥပသမ္ပာဒေတိ၊ ဥပသမ္ပန္နော သင်္ဃေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၇) ဟိ ဝစနတော သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာယ ဝတ္တဗ္ဗာယ သင်္ဃပရိယာပန္နေန၊ သင်္ဃပရိယာပန္နသညိတေန ဝါ ဧကေန ဝုတ္တာ သင်္ဃေန ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အယမေဝ သဗ္ဗကမ္မေသု ယုတ္တိ။ တထာ အတ္ထိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ကောစိ နာသေတဗ္ဗော ‘‘ယော ဘိက္ခုနီဒူသကော၊ အယံ နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ၊ သော အနုပသမ္ပန္နောဝ၊ သဟသေယျာပတ္တိအာဒိံ ဇနေတိ၊ တဿ ဩမသနေ စ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ အဘိက္ခုနိယာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော န နာသေတဗ္ဗော ‘‘အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော…ပေ… နာသေတဗ္ဗော’’တိ ပါဠိယာ အဘာဝတော။ တေနေဝ သော ဥပသမ္ပန္နသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ န သဟသေယျာပတ္တာဒိံ ဇနေတိ၊ ကေဝလံ အသံဝါသောတိ ကတွာ ဂဏပူရကော န ဟောတိ၊ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသောပိ ဟိ သံဝါသောတိ ဝုတ္တော။ သမသိက္ခတာပိ သံဝါသောတိ ကတွာ သော တေန သဒ္ဓိံ နတ္ထီတိ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ပန ဇနေတီတိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတိ။ ယထာ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဧကကမ္မာဒိနော ¶ သံဝါသဿ အဘာဝါ ဘိက္ခုနီ အသံဝါသာ ဘိက္ခုဿ၊ တထာ ဘိက္ခု စ ဘိက္ခုနိယာ၊ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ပန ဇနေတိ။ တထာ ‘‘အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နောပိ ဧကစ္စော ယော နာသေတဗ္ဗော’’တိ အဝုတ္တောတိ ဣမိနာ နိဒဿနေန သာ ကာရဏစ္ဆာယာ ဂဟဏံ န ဂစ္ဆတိ။

အပိ စ ‘‘ဘိက္ခု သုတ္တဘိက္ခုမှိ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ပဋိဗုဒ္ဓါ သာဒိယတိ၊ ဥဘော နာသေတဗ္ဗာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) စ၊ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄) စ ဝစနတော ယော သင်္ဃမဇ္ဈံ ပဝိသိတွာ အနုဝိဇ္ဇကေန အနုဝိဇ္ဇိယမာနော ပရာဇာပိတော၊ သောပိ အနုပသမ္ပန္နောဝ၊ န ဩမသဝါဒပါစိတ္တိယံ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဥပသမ္ပန္နံ ဥပသမ္ပန္နသညီ ခုံသေတုကာမော’’တိ ပါဠိ နတ္ထိ၊ ကိဉ္စာပိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ‘‘ယံ အက္ကောသတိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ အနညာပဒေသေန ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသနံ၊ ‘မံ အက္ကောသတီ’တိ ဇာနနာ၊ အတ္ထပုရေက္ခာရတာဒီနံ အဘာဝေါတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒေ ‘‘အသုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော ဩကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဩမသဝါဒဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ဝစနတော အသုဒ္ဓေ ဥပသမ္ပန္နသညာယ ဧဝ ဩမသန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘သုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော၊ အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အနဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော ဩကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဩမသဝါဒဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ဝစနတော ပန ¶ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ‘‘တဿ ဥပသမ္ပန္နတာ ဥပသမ္ပန္နသညိတာ’’တိ န ဝုတ္တံ အနေကံသိကတ္တာ တဿ အင်္ဂဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပိ စေတ္ထ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကစတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ အတ္ထိ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော န သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော၊ အတ္ထိ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော စေဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော စ၊ အတ္ထိ နေဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော။ တတ္ထ တတိယော ဘိက္ခုနီသိက္ခာပစ္စက္ခာတကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာ ဟိ ယာဝ န လိင်္ဂံ ပရိစ္စဇတိ၊ ကာသာဝေ သဥဿာဟာဝ သမာနာ သာမညာ စဝိတုကာမာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တီပိ ဘိက္ခုနီ ဧဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာဝ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခာပစ္စက္ခာန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၃၄)။ ကဒါ စ ပန သာ ¶ အဘိက္ခုနီ ဟောတီတိ? ယဒါ သာမညာ စဝိတုကာမာ ဂိဟိနိဝါသနံ နိဝါသေတိ၊ သာ ‘‘ဝိဗ္ဘန္တာ’’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘ယဒေဝ သာ ဝိဗ္ဘန္တာ၊ တဒေဝ အဘိက္ခုနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၄)။ ကိတ္တာဝတာ ပန ဝိဗ္ဘန္တာ ဟောတီတိ? သာမညာ စဝိတုကာမာ ကာသာဝေသု အနာလယာ ကာသာဝံ ဝါ အပနေတိ၊ နဂ္ဂါ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ တိဏပဏ္ဏာဒိနာ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ကာသာဝံယေဝ ဝါ ဂိဟိနိဝါသနာကာရေန နိဝါသေတိ၊ ဩဒါတံ ဝါ ဝတ္ထံ နိဝါသေတိ၊ သလိင်္ဂေနေဝ ဝါ သဒ္ဓိံ တိတ္ထိယေသု ပဝိသိတွာ ကေသလုဉ္စနာဒိဝတံ သမာဒိယတိ၊ တိတ္ထိယလိင်္ဂံ ဝါ သမာဒိယတိ၊ တဒါ ဝိဗ္ဘန္တာ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ယာ ဘိက္ခုနိလိင်္ဂေ ဌိတာဝ တိတ္ထိယဝတံ သမာဒိယတိ၊ သာ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဘိက္ခု ဝိယ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇ္ဇမ္ပိ န လဘတိ၊ သေသာ ပဗ္ဗဇ္ဇမေဝေကံ လဘန္တိ၊ န ဥပသမ္ပဒံ။ ပါဠိယံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ယာ သာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနီ သကာသာဝါ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာ၊ သာ အာဂတာ န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော ယာ ပဌမံ ဝိဗ္ဘမိတွာ ပစ္ဆာ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာ၊ သာ အာဂတာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ အနုညာတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ သင်္ဂီတိအာစရိယေဟိ ပန ‘‘စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န ပုန သာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဧဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ နာနုညာတံ ဘဂဝတာ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နာ ပန ဘိက္ခုနီ ဧဝ။ ပက္ခပဏ္ဍကီပိ ဘိက္ခုနီ ဧဝ။ ကိန္တိ ပုစ္ဆာ။

၆၇။ ဝိနီတာနိ ဝိနိစ္ဆိတာနိ ဝတ္ထူနိ ဝိနီတဝတ္ထူနိ။ တေသံ တေသံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခူ’’တိအာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ပါဋေက္ကံ နာမဂဏနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဦနာဓိကဒေါသသောဓနဋ္ဌေန ဥဒ္ဒါနာ စ တာ မတြာဒိသိဒ္ဓိဂါထာဟိ ဆန္ဒောဝိစိတိလက္ခဏေန ဂါထာ စာတိ ‘‘ဥဒ္ဒါနဂါထာ ¶ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဒေ၊ သောဓနေ ဣတိ ဓာတုဿ ရူပံ ဥဒ္ဒါနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမာ ပန ဥဒ္ဒါနဂါထာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ သင်္ဂီတိကာလေ ဌပိတာ၊ ကတ္ထာတိ စေ? ပဒဘာဇနီယာဝသာနေ။ ‘‘ဝတ္ထုဂါထာ နာမ ‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခူ’တိအာဒီနံ ဣမေသံ ဝိနီတဝတ္ထူနံ နိဒါနာနီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝိနီတဝတ္ထူနိ ဧဝ ‘‘ဝတ္ထုဂါထာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေတ္ထ သမာသတော အဓိပ္ပာယနိဒဿနံ ¶ – ‘‘အာပတ္တိံ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ အာပန္နော ပါရာဇိက’’န္တိ မူလာပတ္တိဒဿနဝသေန ဝါ၊ ‘‘အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ ပါရာဇိကဿ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ အာပတ္တိဘေဒဒဿနဝသေန ဝါ၊ ‘‘အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ အသာဒိယန္တဿာ’’တိ အနာပတ္တိဒဿနဝသေန ဝါ ယာနိ ဝတ္ထူနိ ဝိနီတာနိ ဝိနိစ္ဆိတာနိ၊ တာနိ ဝိနီတဝတ္ထူနိ နာမ။ တေသံ ဝိနီတဝတ္ထူနံ နိဒါနဝတ္ထုဒီပိကာ တန္တိ ဝတ္ထုဂါထာ နာမ။ ဥဒ္ဒါနဂါထာဝ ‘‘ဝတ္ထုဂါထာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဧကေ။ တေသံ ‘‘ဣမိနာ လက္ခဏေန အာယတိံ ဝိနယဓရာ ဝိနယံ ဝိနိစ္ဆိနိဿန္တီ’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ ဥဒ္ဒါနဂါထာယံ ကိဉ္စိပိ ဝိနိစ္ဆယလက္ခဏံ ဒိဿတိ၊ ဥဒ္ဒါနဂါထာနံ ဝိသုံ ပယောဇနံ ဝုတ္တံ ‘‘သုခံ ဝိနယဓရာ ဥဂ္ဂဏှိဿန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ ပယောဇနနာနတ္တတောပေတံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာယံ ဝိဂ္ဂဟော – ဝတ္ထူနိ ဧဝ ဂါထာ ဝတ္ထုဂါထာ။ ဝိနီတဝတ္ထုတော ဝိသေသနတ္ထမေတ္ထ ဂါထာဂ္ဂဟဏံ။ ဥဒ္ဒါနဂါထာတော ဝိသေသနတ္ထံ ဝတ္ထုဂ္ဂဟဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဂါထာနံ ဝတ္ထူနီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝတ္ထုဂါထာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ မက္ကဋိဝတ္ထုံ အညေ တတ္ထ ဘိက္ခူ အာရောစေသုံ၊ ဣဓ သယမေဝ။ တတ္ထ ကာရဏဿ ‘‘ဘဂဝတာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာပိ အညေ ဧဝ။ ‘‘တတ္ထ အာနန္ဒတ္ထေရော၊ ဣဓ တေ ဧဝါ’’တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

၆၇-၈။ ဉတွာတိ အပုစ္ဆိတွာ သယမေဝ ဉတွာ။ ပေါက္ခရန္တိ သရီရံ ဘေရိပေါက္ခရံ ဝိယ။ လောကိယာ အဝိကလံ ‘‘သုန္ဒရ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ပဌမေနတ္ထေန ဝိသိဋ္ဌကာယစ္ဆဝိတာယာတိ အတ္ထော၊ ဒုတိယေန ဝဏ္ဏသုန္ဒရတာယာတိ။ ‘‘ဥပ္ပလဂဗ္ဘဝဏ္ဏတ္တာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ၊ တသ္မာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာတိ နာမံ လဘီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ နီလုပ္ပလဝဏ္ဏာ ကာယစ္ဆဝီတိ ဝစနံ ပန သာမစ္ဆဝိံ ဒီပေတိ။ လောကေ ပန ‘‘ဥပ္ပလသမာ ပသတ္ထသာမာ’’တိ ဝစနတော ‘‘ယာ သာမာ သာမဝဏ္ဏာ သာမတနုမဇ္ဈာ၊ သာ ပါရိစရိယာ သဂ္ဂေ မမ ဝါသော’’တိ ဝစနတော သာမစ္ဆဝိကာ ဣတ္ထီနံ ပသတ္ထာ။ ‘‘ယာဝဿာ နံ အန္ဓကာရ’’န္တိပိ ပါဌော။ ကိလေသကာမေဟိ ဝတ္ထုကာမေသု ယော န လိမ္ပတိ။

၆၉။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘူတန္တိ ဣတ္ထိသဏ္ဌာနံ ပါတုဘူတံ၊ တဉ္စ ခေါ ပုရိသိန္ဒြိယဿ အန္တရဓာနေန ¶ ဣတ္ထိန္ဒြိယဿ ပါတုဘာဝေန။ ဧဝံ ပုရိသိန္ဒြိယပါတုဘာဝေပိ။ ဧတေန ယထာ ဗြဟ္မာနံ ပုရိသိန္ဒြိယံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကေဝလံ ပုရိသသဏ္ဌာနမေဝ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယထာ စ ကဿစိ ပဏ္ဍကဿ ဝိနာပိ ပုရိသိန္ဒြိယေန ပုရိသသဏ္ဌာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တထာ တေသန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ၊ တံ ပန ဣတ္ထိန္ဒြိယံ၊ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဝါ အန္တရဓာယန္တံ မရန္တာနံ ဝိယ ပဋိလောမက္ကမေန သတ္တရသမစိတ္တက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ အန္တရဓာယတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဣန္ဒြိယေ နိရုဒ္ဓေ ဣတရံ ဝိသဘာဂိန္ဒြိယံ ပါတုဘဝတိ။ ယသ္မာ မဟာနိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တဿေဝ ကိရဿ ဝိသဘာဂိန္ဒြိယံ ပါတုဘဝတိ၊ တသ္မာ ‘‘ရတ္တိဘာဂေ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဝစနတော ပဝတ္တိနီယေဝ ဥပဇ္ဈာယာ၊ ဥပသမ္ပဒါစရိယာ ဘိက္ခုနီယေဝ အာစရိယာတိ ကတွာ တာသံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ၊ အာစရိယဝတ္တဉ္စ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာသဒါသာယံ ပါတံ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂန္တွာ ကာတဗ္ဗံ၊ တာဟိ စ ဣမဿ ဝိဟာရံ အာဂမ္မ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တာဒိ ကာတဗ္ဗံ နု ခေါတိ စေ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမိတု’’န္တိ ဝစနေန ဝိနာဘာဝဒီပနတော ကေဝလံ န ပုန ဥပဇ္ဈာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န စ ဥပသမ္ပဒါ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထမေဝ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမိတုန္တိ ဘိက္ခူဟိ ဝိနာ ဟုတွာ ဘိက္ခုနီဟိ ဧဝ သဒ္ဓိံ သမင်္ဂီ ဘဝိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပါဠိလေသေန ‘‘တဿာ ဧဝ ဂါမန္တရာဒီဟိ အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ အာဂန္တွာ သင်္ဂမိတုံ သက္ကာ၊ ယဉ္စ ဘဂဝတာ ဂမနံ အနုညာတံ၊ တံ နိဿာယ ကုတော ဂါမန္တရာဒိပစ္စယာ အာပတ္တိ။ န ဟိ ဘဂဝါ အာပတ္တိယံ နိယောဇေတီတိ ယုတ္တမေဝ တံ၊ အညထာ ‘‘ယာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ အသာဓာရဏာ၊ တာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီ’’တိ ပါဠိဝစနတော န ဂါမန္တရာဒီဟိ အနာပတ္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ သာဓာရဏတာ အာပတ္တိယေဝ ‘‘ယာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ အသာဓာရဏာ၊ ယာ စ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမန္တိယာ ဂါမန္တရနဒီပါရရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏဩဟီယနာပတ္တိယော၊ တာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီ’’တိ န ဝုတ္တတ္တာတိ စေ? န ဝုတ္တံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ကန္တာယပိ တဿာ တာ ပဟာယ အညာဟိ သင်္ဂမန္တိယာ ဂါမန္တရာဒီဟိ အနာပတ္တိ ဧဝ သဗ္ဗကာလန္တိ ဣမဿ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော တထာ န ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဂါမန္တရာပတ္တာဒိဝတ္ထုံ သဉ္စိစ္စ တသ္မိံ ကာလေ အဇ္ဈာစရန္တီပိ သာ လိင်္ဂပါတုဘာဝေန ကာရဏေန အနာပဇ္ဇနတော အနာပတ္တိ။ အနာပဇ္ဇနဋ္ဌေနေဝ ဝုဋ္ဌာတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ယောဂီ အနုပ္ပန္နေ ¶ ဧဝ ကိလေသေ နိရောဓေတိ။ အဗန္ဓနောပိ ပတ္တော ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သဗ္ဗသော ဝါ ပန န သာဝေတိ အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ၊ ဧဝမိဓ အနာပန္နာပိ အာပတ္တိ ဝုဋ္ဌိတာ နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယသ္မာ ပန သာ ပုရိသေန သဟသေယျာပတ္တိံ အနာပဇ္ဇန္တီပိ သက္ကောတိ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမိတုံ ¶ ၊ တသ္မာ အနာပတ္တီတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ သဟသေယျာပတ္တိ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ ‘‘အပရေဟိပိ စတူဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဂဏမဇ္ဈေ ပုဂ္ဂလဿ သန္တိကေ လိင်္ဂပါတုဘာဝေနာ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၄)။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ပရိဝါရေ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ အာပဇ္ဇန္တော ဝုဋ္ဌာတိ ဝုဋ္ဌဟန္တော အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၄)၊ တဿ သဟသေယျာဒိံ အာပဇ္ဇတိ အသာဓာရဏာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာတိ၊ တဒုဘယမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒူရေ ဝိဟာရော ဟောတိ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမံ၊ ဝိဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဂါမံ ပဝိသန္တိယာ ဂါမန္တရံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သံဝိဒဟနံ ပရိမောစေတွာတိ အဒ္ဓါနဂမနသံဝိဒဟနံ အကတွာတိ အတ္ထော။ တာ ကောပေတွာတိ ပရိစ္စဇိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဝဿသာမဏေရေနာပီ’’တိ ဝစနတော အပရိပုဏ္ဏဝဿဿ ဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏံ နတ္ထီတိ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ဌပိတောတိ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတော။ အဝိကပ္ပိတာနံ ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ပန ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူနံ သန္နိဓိံ ဘိက္ခုနီဟိ ပဋိဂ္ဂါဟာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၂၁) ဝစနတော ဝုတ္တံ။ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေနာတိ ဝတ္ထုံ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏေန ဝါ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီတိ။ ပက္ခမာနတ္တကာလေ ပုနဒေဝ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ သစေ၊ ဘိက္ခုကာလေ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ၊ နော ပဋိစ္ဆန္နာယာတိ နော လဒ္ဓီတိ အာစရိယော။

ပရိဝါသဒါနံ ပန နတ္ထီတိ ဘိက္ခုနိယာ ဆာဒနာသမ္ဘဝတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ဘိက္ခုနီ အသာဓာရဏံ ပါရာဇိကာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုရိသလိင်္ဂံ ပဋိလဘတိ၊ ဘိက္ခူသု ဥပသမ္ပဒံ န လဘတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘတိ၊ အနုပဗ္ဗဇိတွာ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတော သဟသေယျာပတ္တိံ န ဇနေတိ။ ဝိဗ္ဘန္တာယ ဘိက္ခုနိယာ ပုရိသလိင်္ဂေ ပါတုဘူတေ ဘိက္ခူသု ဥပသမ္ပဒံ န လဘတိ၊ ပါရာဇိကံ။ အဝိဗ္ဘန္တမာနဿ ဂဟဋ္ဌဿေဝ သတော ဘိက္ခုနီဒူသကဿ သစေ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘဝတိ၊ နေဝ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပဒံ လဘတိ၊ န ¶ ပုန လိင်္ဂပရိဝတ္တေ ဇာတေ ဘိက္ခူသု ဝါတိ။ ဘိက္ခုနိယာ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သတိ ဘိက္ခု ဟောတိ၊ သော စေ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဝိဗ္ဘမိတွာ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပဋိလဘေယျ၊ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပဒံ ပဋိလဘတိ ဥဘယတ္ထ ပုဗ္ဗေ ပါရာဇိကဘာဝံ အပ္ပတ္တတ္တာ။ ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ပရိပုဏ္ဏဒွါဒသဝဿာ ပုရိသလိင်္ဂံ ပဋိလဘေယျ၊ ဥပသမ္ပန္နော ဘိက္ခု ဧဝ။ ပုန သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ။ ပုန လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သတိ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပဒံ လဘတိ။ ဧဝံ စေ ကတဒွါဒသသင်္ဂဟဿ ဒါရကဿ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သတိ ဂိဟိဂတာ ဣတ္ထီ ဟောတိ၊ ပရိပုဏ္ဏဒွါဒသဝဿာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ ကိရ။ ဘိက္ခုနိယာ ဣတ္ထိလိင်္ဂန္တရဓာနေန၊ ဘိက္ခုဿ ဝါ ပုရိသလိင်္ဂန္တရဓာနေန ပက္ခပဏ္ဍကဘာဝေါ ဘဝေယျ၊ န သာ ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခုနီဟိ နာသေတဗ္ဗာ ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခူဟိ ပုန ပကတိဘာဝါပတ္တိသမ္ဘဝါ ¶ ။ ပကတိပဏ္ဍကံ ပန သန္ဓာယ ‘‘ပဏ္ဍကော နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပက္ခပဏ္ဍကော ဟိ သံဝါသနာသနာယ နာသေတဗ္ဗော၊ ဣတရော ဥဘယနာသနာယာတိ အတ္ထော။ ယဒိ တေသံ ပုန ပကတိဘာဝေါ ဘဝေယျ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒံ တာနိယေဝ ဝဿာနိ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမိတု’’န္တိ အယံ ဝိဓိ သမ္ဘဝတိ။ သစေ နေသံ လိင်္ဂန္တရံ ပါတုဘဝေယျ၊ သော စ ဝိဓိ၊ ယာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ သာဓာရဏာ၊ တာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတုံ အသာဓာရဏာဟိ အနာပတ္တီတိ အယမ္ပိ ဝိဓိ သမ္ဘဝတိ။ ယံ ဝုတ္တံ ပရိဝါရေ ‘‘သဟ ပဋိလာဘေန ပုရိမံ ဇဟတိ၊ ပစ္ဆိမေ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဝိညတ္တိယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ၊ ပညတ္တိယော နိရုဇ္ဈန္တိ၊ သဟ ပဋိလာဘေန ပစ္ဆိမံ ဇဟတိ၊ ပုရိမေ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဝိညတ္တိယော’’တိအာဒိ၊ တံ ယထာဝုတ္တဝိဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အမှာကံ ခန္တီတိ အာစရိယော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ၊ ပုရိသလိင်္ဂံ ဝါ အန္တရဓာယန္တံ ကိံ သကလမ္ပိ သရီရံ ဂဟေတွာ အန္တရဓာယတိ၊ ဥဒါဟု သယမေဝ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကလံ သရီရံ ဂဟေတွာ အန္တရဓာယတိ၊ အယံ ပုဂ္ဂလော စုတော ဘဝေယျ။ တသ္မာ သာမညာ စုတော ဘဝေယျ၊ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တော ဩပပါတိကော ဘဝေယျ။ အထ သယမေဝ အန္တရဓာယတိ၊ သောပိ ဘာဝေါ တဿ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒီနိ ဟိ သကလမ္ပိ သရီရံ ဗျာပေတွာ ဌိတာနီတိ ခဏနိရောဓော ဝိယ တေသံ အန္တရဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဒေါသပ္ပသင်္ဂါဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညမညံ သံသဋ္ဌပ္ပဘာနံ ဒီပါနံ ဧကပ္ပဘာနိရောဓေပိ ဣတရိဿာ ဌာနံ ဝိယ သေသသရီရဋ္ဌာနံ တတ္ထ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၇၁-၂။ မုစ္စတု ¶ ဝါ မာ ဝါ ဒုက္ကဋမေဝါတိ မောစနရာဂါဘာဝတော။ အဝိသယောတိ အသာဒိယနံ နာမ ဧဝရူပေ ဌာနေ ဒုက္ကရန္တိ အတ္ထော။ မေထုနဓမ္မော နာမ ဥဘိန္နံ ဝါယာမေန နိပဇ္ဇတိ ‘‘တဿ ဒွယံဒွယသမာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ တွံ မာ ဝါယာမ၊ ဧဝံ တေ အနာပတ္တိ ဘဝိဿတိ၊ ကိရိယဉှေတံ သိက္ခာပဒန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ‘‘အာပတ္တိံ တွံ ဘိက္ခု အာပန္နော ပါရာဇိက’’န္တိ ဝစနတော အကိရိယမ္ပေတံ သိက္ခာပဒံ ယေဘုယျေန ‘‘ကိရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။

၇၃-၄။ ‘‘ပါရာဇိကဘယေန အာကာသဂတမေဝ ကတွာ ပဝေသနာဒီနိ ကရောန္တဿ သဟသာ တာလုကံ ဝါ ပဿံ ဝါ အင်္ဂဇာတံ ဆုပတိ စေ၊ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? န မေထုနရာဂတ္တာတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဒန္တာနံ ဗာဟိရဘာဝေါ ဩဋ္ဌာနံ ဗာဟိရဘာဝေါ ဝိယ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟိ နိက္ခန္တဒန္တေ ဇိဝှာယ စ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ။ တံ ပုဂ္ဂလံ ဝိသညိံ ကတွာတိ ဝစနေန သော ပုဂ္ဂလော ခိတ္တစိတ္တော နာမ ဟောတီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ယော ပန ပုဂ္ဂလော န ဝိသညီကတော၊ သော စေ အတ္တနော အင်္ဂဇာတဿ ဓာတုဃဋ္ဋနစရိဏိဇ္ဈိဏိကာဒိသညာယ သာဒိယတိ၊ မေထုနသညာယ ¶ အဘာဝတော ဝိသညီပက္ခမေဝ ဘဇတီတိ တဿ အနာပတ္တိစ္ဆာယာ ဒိဿတိ။ ‘‘မေထုနမေတံ မညေ ကဿစိ အမနုဿဿာ’’တိ ဉတွာ သာဒိယန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝ။ ပဏ္ဍကဿ မေထုနဓမ္မန္တိ ပဏ္ဍကဿ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ မုခေ ဝါ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ။ အဝေဒယန္တဿပိ သေဝနစိတ္တဝသေန အာပတ္တိ သန္ထတေနေဝ သေဝနေ ဝိယ။

ဥပဟတိန္ဒြိယဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ၊ သော အာရောစေသီ’’တိ ဒုဝိဓော ပါဌော အတ္ထိ။ တတ္ထ ‘‘အာရောစေသု’’န္တိ ဝုတ္တပါဌော ‘‘ဝေဒိယိ ဝါ သော ဘိက္ခဝေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သုန္ဒရံ၊ အညထာ ‘‘အာပတ္တိံ တွံ ဘိက္ခူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘ဝေဒိယာ ဝါ’’တိ ဒီပဝါသိနော ပဌန္တိ ကိရ၊ မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗပယောဂါ ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒယော၊ တသ္မာ ‘‘ဒုက္ကဋမေဝဿ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ပုရိမပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ယသ္မာ ပန ဒုက္ကဋမေဝဿ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယာဝ သီသံ န ပါပုဏာတိ ပုဂ္ဂလော၊ တာဝ ဒုက္ကဋေ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သီသံ နာမ မဂ္ဂပဋိပါဒနံ။ ‘‘သီသံ န ပါပုဏာတီတိ ပါရာဇိကံ န ဟောတိ တာဝ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋေ တိဋ္ဌတီ’’တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ ¶ ။ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌေနာတိ ဧတ္ထ ဘာဝနိဋ္ဌာပစ္စယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒဋ္ဌေန ဒံသေန ခါဒနေနာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။

၇၆-၇။ သင်္ဂါမသီသေ ယုဒ္ဓမုခေ ယောဓပုရိသော ဝိယာယံ ဘိက္ခူတိ ‘‘သင်္ဂါမသီသယောဓော ဘိက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ရုက္ခသူစိဒွါရံ ဥပိလဝါယ၊ ဧကေန ဝါ ဗဟူဟိ ဝါ ကဏ္ဋကေဟိ ထကိတဗ္ဗံ ကဏ္ဋကဒွါရံ။ ဒုဿဒွါရံ သာဏိဒွါရဉ္စ ဒုဿသာဏိဒွါရံ။ ‘‘ကိလဉ္ဇသာဏီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဿသာဏိယမေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကသဒိသတ္တာ ‘‘ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာကာသတလေတိ ဟမ္မိယတလေတိ အတ္ထော။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပေါတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိဉ္စိ ကရောန္တာ နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တတ္တာ နိပန္နာနံ အာပုစ္ဆနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ စ န ဥဋ္ဌာတိ၊ တဿ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ အနာဒရိယဒုက္ကဋာပတ္တိ ဧဝ တတ္ထ အဓိပ္ပေတာ။ ကထံ ပညာယတီတိ? ‘‘ရတ္တိံ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဥဋ္ဌဟတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ မဟာပစ္စရိယံ ဝိသေသေတွာ ‘‘အနာဒရိယဒုက္ကဋာပိ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ၊ တေန ဣတရသ္မာ ဒုက္ကဋာ မုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ စ န ဥဋ္ဌာတိ၊ တဿ အာပတ္တိယေဝါတိ ဧတ္ထ န အနာဒရိယဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝါတိ အဝဓာရဏတ္တာ ပရိစ္ဆေဒတော အဗ္ဘန္တရေ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုန ‘‘သုပတီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ သန္နိဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တောတိ နိပဇ္ဇနကာလေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယထာပရိစ္ဆေဒေန ဥဋ္ဌဟန္တဿ ဒွေ ဒုက္ကဋာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ အန္ဓကဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယဒိ ရတ္တိံ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ နိပန္နော ‘ဒိဝါ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’တိ၊ အနာဒရိယေ အာပတ္တိ ¶ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧတ္ထာပိ ‘‘နိပန္နော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ ဥဋ္ဌာဟီ’’တိ န ဝုတ္တတ္တာ စ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ‘‘မဟာပစ္စရိယံ အနာဒရိယဒုက္ကဋမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဒုက္ကဋ’’န္တိ ဧကေ ဝဒန္တိ။ တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထတော အနိပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစေ ပန ရတ္တိံ သံဝရိတွာ နိပန္နော၊ အရုဏုဋ္ဌာနသမယေ ကောစိ ဝိဝရတိ၊ ဒွါရဇဂ္ဂနာဒီနိ အကတွာ နိပန္နဿ အာပတ္တိယေဝ။ ကသ္မာ? အာပတ္တိခေတ္တတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ယသ္မာ ယက္ခဂဟိတကောပိ ဝိသညီဘူတော ဝိယ ခိတ္တစိတ္တော နာမ ဟောတိ၊ အဿ ပါရာဇိကာပတ္တိတော အနာပတ္တိ၊ ပဂေဝ အညတော၊ တသ္မာ ‘‘ယက္ခဂဟိတကော ဝိယ ဝိသညီဘူတောပိ န မုစ္စတီ’’တိ ယံ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပုဗ္ဗေ ¶ သဉ္စိစ္စ ဒိဝါ နိပန္နော ပစ္ဆာ ယက္ခဂဟိတကောပိ ဝိသညီဘူတောပိ န မုစ္စတိ နိပဇ္ဇနပယောဂက္ခဏေ ဧဝ အာပန္နတ္တာတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတောဝ မုစ္စတီတိ န ယက္ခဂဟိတကာဒီသွေဝ၊ သောပိ ယာဝ သယမေဝ သယနာဓိပ္ပာယော န ဟောတိ၊ တာဝ မုစ္စတိ။ ယဒါ ကိလန္တော ဟုတွာ နိဒ္ဒါယိတုကာမတာယ သယနာဓိပ္ပာယော ဟောတိ၊ တဒါ သံဝရာပေတွာ၊ ဇဂ္ဂါပေတွာ ဝါ အာဘောဂံ ဝါ ကတွာ နိဒ္ဒါယိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အာပတ္တိ။ သဘာဂေါ စေ နတ္ထိ၊ န ပဿတိ ဝါ၊ န ဂန္တုံ ဝါ သက္ကောတိ။ စိရမ္ပိ အဓိဝါသေတွာ ပစ္ဆာ ဝေဒနာဋ္ဋော ဟုတွာ အနာဘောဂေနေဝ သယတိ၊ တဿ ‘‘အနာပတ္တိ ဝေဒနာဋ္ဋဿာ’’တိ ဝစနေန အနာပတ္တိ၊ တဿာပိ အဝိသယတ္တာ အာပတ္တိ န ဒိဿတီတိ ဝိသညီဘာဝေနေဝ သုပန္တဿ ‘‘အနာပတ္တိ ခိတ္တစိတ္တဿာ’’တိ ဝစနေန န ဒိဿတိ။ အာစရိယာ ပန ဧဝံ န ကထယန္တီတိ အဝိသေသေန ‘‘န ဒိဿတီ’’တိ န ကထယန္တိ၊ ယဒိ သညံ အပ္ပဋိလဘိတွာ သယတိ၊ အဝသဝတ္တတ္တာ အာပတ္တိ န ဒိဿတိ၊ သစေ သညံ ပဋိလဘိတွာပိ ကိလန္တကာယတ္တာ သယနံ သာဒိယန္တော သုပတိ၊ တဿ ယသ္မာ အဝသဝတ္တတ္တံ န ဒိဿတိ၊ တသ္မာ အာပတ္တိ ဧဝါတိ ကထယန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေ ယက္ခဂဟိတကော ခိတ္တစိတ္တကော မုစ္စတိ။ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော အသယနာဓိပ္ပာယတ္တာ၊ ဝေဒနာဋ္ဋတ္တာ စ မုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သန္တေ ပါဠိအဋ္ဌကထာ၊ ထေရဝါဒေါ စ သမေတိ၊ တသ္မာ တေသံ တေသံ ဝိနိစ္ဆယာနံ အယမေဝ အဓိပ္ပာယောတိ နော ခန္တီတိ အာစရိယော၊ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ယက္ခဂဟိတကောပိ ဝိသညီဘူတောပိ န မုစ္စတိ နာမ၊ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗော သော အန္တရန္တရာ သညာပဋိလာဘတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော ဝါ’’တိ ကုရုန္ဒီဝစနေန ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နောပိ န မုစ္စတီတိ စေ? မုစ္စတိယေဝ။ ကသ္မာ? အတ္ထတော အနိပန္နတ္တာ။ ကုရုန္ဒီဝါဒေန မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါ သမေတိ။ ကသ္မာ? အဝသဝတ္တသာမညတော။ ကိဉ္စာပိ သမေတိ၊ အာစရိယာ ပန ဧဝံ န ကထယန္တိ။ န ကေဝလံ တေယေဝ၊ မဟာပဒုမတ္ထေရောပီတိ ¶ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မဟာပဒုမတ္ထေရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေ ‘‘ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတုံ အဘဗ္ဗော ယက္ခဂဟိတကော နာမာ’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ အာစရိယာ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘သစေ ဩက္ကန္တနိဒ္ဒေါ အဇာနန္တောပိ ပါဒေ မဉ္စကံ အာရောပေတိ၊ အာပတ္တိယေဝါတိ ဝုတ္တတ္တာ ယော ပန ပတိတွာ တတ္ထေဝ သယတိ န ဝုဋ္ဌာတိ၊ တဿ အာပတ္တိ အန္တရန္တရာ ဇာနန္တဿာပိ အဇာနန္တဿာပိ ဟောတီ’’တိ ¶ ။ သဗ္ဗဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဝစနာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ကော မုစ္စတိ ကော န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယက္ခဂဟိတကော ဝါ ဝိသညီဘူတော ဝါ န ကေဝလံ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗော ဧဝ၊ သဗ္ဗောပိ အာပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ‘‘ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတောဝ မုစ္စတီ’’တိ ဝစနေန တဿပိ အဝသဝတ္တတ္တာ ‘‘အာပတ္တိ န ဒိဿတီ’’တိ ဧဝံ န ကထယန္တိ။ ယသ္မာ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋေသု အညတရော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ကထယန္တိ။ ဣဒံ ကိရ သဗ္ဗံ န သင်္ဂီတိံ အာရုဠှံ။ ‘‘ပဝေသနံ သာဒိယတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ အကိရိယာပိ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ယဒါ ပန သာဒိယတိ၊ တဒါ သုခုမာပိ ဝိညတ္တိ ဟောတိ ဧဝါတိ ဣဓ ကိရိယာ ဧဝါ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၈၄။ ဒုတိယေ ရာဇူဟိ ဧဝ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ရာဇဂဟ’’န္တိ လဒ္ဓနာမကေ သမီပတ္ထေန၊ အဓိကရဏတ္ထေန စ ပဋိလဒ္ဓဘုမ္မဝိဘတ္တိကေ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ စတူဟိ ဝိဟာရေဟိ ဝိဟရန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ တဿ ‘‘ဝဿံ ဥပဂစ္ဆိံသူ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တယော ဧဝ ဟိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဂဏကမ္မံ ကရောန္တိ၊ န တတော ဦနာ အဓိကာ ဝါ အကိရိယတ္တာ။ တတ္ထ ဝိနယပရိယာယေန သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလကမ္မကောသလ္လတ္ထံ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – အတ္ထိ သင်္ဃကမ္မံ သင်္ဃော ဧဝ ကရောတိ၊ န ဂဏော န ပုဂ္ဂလော၊ တံ အပလောကနကမ္မဿ ကမ္မလက္ခဏေကဒေသံ ဌပေတွာ ဣတရံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ကမ္မံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ သင်္ဃကမ္မံ သင်္ဃော စ ကရောတိ၊ ဂဏော စ ကရောတိ၊ ပုဂ္ဂလော စ ကရောတိ။ ကိဉ္စာတိ? ယံ ပုဗ္ဗေ ဌပိတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဒွေ တယော ဇနာ ဝသန္တိ ¶ ၊ တေဟိ နိသီဒိတွာ ကတမ္ပိ သင်္ဃေန ကတသဒိသမေဝ။ ယသ္မိံ ပန ဝိဟာရေ ဧကော ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တေန ဘိက္ခုနာ ဥပေါသထဒိဝသေ ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ နိသိန္နေန ကတမ္ပိ ကတိကဝတ္တံ သင်္ဃေန ကတသဒိသမေဝ ဟောတီ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆)။ ပုနပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဘိက္ခုကေ ပန ¶ ဝိဟာရေ ဧကေန သာဝိတေပိ ပုရိမကတိကာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ဧဝါ’’တိ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ သင်္ဃော ကရောတိ၊ ဂဏော ကရောတိ၊ ပုဂ္ဂလော ကရောတိ၊ တံ တယော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထာ အညေသံ သန္တိကေ ကရီယန္တိ၊ တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ ဂဏောဝ ကရောတိ၊ န သင်္ဃော န ပုဂ္ဂလော၊ တံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော အညမညံ အာရောစနဝသေန ကရီယတိ၊ တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ပုဂ္ဂလကမ္မံ ပုဂ္ဂလောဝ ကရောတိ၊ န သင်္ဃော န ဂဏော၊ တံ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ ဧကစ္စောဝ ဂဏော ကရောတိ၊ ဧကစ္စော န ကရောတိ၊ တတ္ထ အဉတ္တိကံ ဒွေ ဧဝ ကရောန္တိ၊ န တယော။ သဉတ္တိကံ တယောဝ ကရောန္တိ၊ န တတော ဦနာ အဓိကာ ဝါ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တယော ဧဝ ဟိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဂဏကမ္မံ ကရောန္တိ၊ န တတော ဦနာ အဓိကာ ဝါ အကိရိယတ္တာ’’တိ။ တသ္မာ တယောဝ ဝိနယပရိယာယေန သမ္ပဟုလာ၊ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ကိဉ္စာပိ ကမ္မလက္ခဏံ တယောဝ ကရောန္တိ၊ အထ ခေါ တေဟိ ကတံ သင်္ဃေန ကတသဒိသန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧကေန ပရိယာယေန တယော ဇနာ ဝိနယပရိယာယေနပိ သင်္ဃော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိနယကမ္မံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ၊ လာဘံ ပန ဥပါဒါယ အန္တမသော ဧကောပိ အနုပသမ္ပန္နောပိ ‘‘သင်္ဃော’’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ ကိရ။ ပဝါရဏာဒိဝသဿ အရုဏုဂ္ဂမနသမနန္တရမေဝ ‘‘ဝုတ္ထဂဿာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဥက္ကံသနယေန ‘‘ပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ ‘‘မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ အန္တရာယေန အပဝါရိတာ ‘‘ဝုတ္ထဝဿာ’’တိ န ဝုစ္စန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ထမ္ဘာဒိ ကဋ္ဌကမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ တနုကံ ဒါရုတ္ထမ္ဘံ အန္တောကတွာ မတ္တိကာမယံ ထမ္ဘံ ကရောန္တိ၊ အယံ ပန တထာ န အကာသိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗမတ္တိကာမယံ ကုဋိကံ ကရိတွာ’’တိ။ တေလမိဿာယ တမ္ဗမတ္တိကာယ။

၈၅။ ‘‘မာ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ပါဏေသု ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇီ’’တိ ဣမိနာ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒေန ယတ္ထ ဣဋ္ဌကပစန ပတ္တပစန ကုဋိကရဏ ဝိဟာရကာရာပန နဝကမ္မကရဏ ခဏ္ဍဖုလ္လပဋိသင်္ခရဏ ဝိဟာရသမ္မဇ္ဇန ပဋဂ္ဂိဒါန ကူပပေါက္ခရဏီခဏာပနာဒီသု ပါတဗျတံ ဇာနန္တေန ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယဝစနမ္ပိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ ပရိယာယံ အဝတွာ တေသံ သိက္ခာပဒါနံ အနာပတ္တိဝါရေသု ‘‘အနာပတ္တိ အသတိယာ အဇာနန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္တရာပတ္တိသိက္ခာပဒ’’န္တိပိ ဧတဿ နာမမေဝ။ ‘‘ဂစ္ဆထေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုဋိကံ ဘိန္ဒထာ’’တိ ဣမိနာ ကတံ လဘိတွာ တတ္ထ ဝသန္တာနမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ စ သိဒ္ဓံ။ အညထာ ဟိ ¶ ဘဂဝါ န ဘိန္ဒာပေယျ။ ဧသ နယော ဘေဒနကံ ဆေဒနကံ ဥဒ္ဒါလနကန္တိ ဧတ္ထာပိ၊ အာပတ္တိဘေဒါဝ။ တတော ဧဝ ဟိ ¶ ဘေဒနကသိက္ခာပဒါဒီသု ဝိယ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ တထာ အညဿတ္ထာယ ကရောတိ၊ စေတိယာဒီနံ အတ္ထာယ ကရောတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝါတိ စ သိဒ္ဓံ၊ အညထာ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒါဒီသု ဝိယ ‘‘အညဿတ္ထာယ ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ၊ အနာပတ္တီ’’တိ နယမေဝ ဝဒေယျ၊ န ဘိန္ဒာပေယျ။ သဗ္ဗမတ္တိကာမယဘာဝံ ပန မောစေတွာ ကဋ္ဌပါသာဏာဒိမိဿံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အနာပတ္တိ။ တထာ ဟိ ဆေဒနကသိက္ခာပဒါဒီသု ဘဂဝတာ နယော ဒိန္နော ‘‘အညေန ကတံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ပဋိလဘိတွာ ဆိန္ဒိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒီသု။ ကေစိ ပန ‘‘ဝယကမ္မမ္ပီတိ ဧတေန မူလံ ဒတွာ ကာရာပိတမ္ပိ အတ္ထိ၊ တေန တံ အညေန ကတမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ကသ္မာ? သမ္ဘာရေ ကိဏိတွာ သယမေဝ ကရောန္တဿာပိ ဝယကမ္မသမ္ဘဝတော။ ကိံ ဝါ ပါဠိလေသေ သတိ အဋ္ဌကထာလေသနယော။ ဣဋ္ဌကာဟိ ဂိဉ္ဇကာဝသထသင်္ခေပေန ကတာ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပကတိဣဋ္ဌကာဟိ စိနိတွာ ကတ္တဗ္ဗာဝသထော ဂိဉ္ဇကာဝသထော နာမ။ သာ ဟိ ‘‘မတ္တိကာမယာ’’တိ န ဝုစ္စတိ၊ ‘‘ဣဋ္ဌကကုဋိကာ’’တွေဝ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ထုသဂေါမယတိဏပလာလမိဿာ မတ္တိကာမယာပိ အပက္ကိဋ္ဌကမယာပိ ‘‘သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ’’တွေဝ ဝုစ္စတီတိ နော ခန္တီတိ အာစရိယော၊ ဘသ္မာဒယော ဟိ မတ္တိကာယ ဒဠှိဘာဝတ္ထမေဝ အာဒီယန္တိ၊ အပက္ကိဋ္ဌကမယာပိ ဂိဉ္ဇကာဝသထသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ၊ န စ အာယသ္မာ ဓနိယော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ကုမ္ဘကာရော ဝိယ ကုမ္ဘံ တံ ကုဋိကံ နိဋ္ဌာပေသိ၊ အနုက္ကမေန ပန သုက္ခာပေတွာ သုက္ခာပေတွာ မတ္တိကာပိဏ္ဍေဟိ စိနိတွာ နိဋ္ဌာပေသိ၊ အပက္ကိဋ္ဌကမယာ ကုဋိ ဝိယ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ န တထာ ပက္ကိဋ္ဌကမယာ၊ တသ္မာ သာ ကပ္ပတီတိ ဧကေ။ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာယ ကုဋိယာ ဗဟိ စေ တိဏကုဋိကာဒိံ ကတွာ အန္တော ဝသတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝ။ သစေ တတ္ထ တတ္ထ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဗန္ဓိတွာ ဧကာဗဒ္ဓံ ကရောတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တော စေ တိဏကုဋိကာဒိံ ကတွာ အန္တော ဝသတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ကာရကော ဧဝ စေ ဝသတိ၊ ကရဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ န ဝသနပစ္စယာ။ သစေ အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ ဥဘယတ္ထ ဝါ သုဓာယ လိမ္ပတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ယသ္မာ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ သုကရာ ဘိန္ဒိတုံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဌပိတံ ပတ္တစီဝရာဒိ အဂုတ္တံ ဟောတိ၊ စောရာဒီဟိ အဝဟရိတုံ သက္ကာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပတ္တစီဝရဂုတ္တတ္ထာယာ’’တိ။

တေန ¶ ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဥစ္စာဝစေ ပတ္တေ ဓာရေန္တိ၊ ဥစ္စာဝစာနိ ပတ္တမဏ္ဍလာနိ ဓာရေန္တီ’’တိ (စုဠဝ။ ၂၅၃) ဧဝမာဒီနိ ဝတ္ထူနိ နိဿာယ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စာဝစာ ပတ္တာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ နယေန အကပ္ပိယပရိက္ခာရေသု ¶ စ ဒုက္ကဋံ ပညတ္တံ။ ကသ္မာ? တဒနုလောမတ္တာ။ ယတ္ထာပိ န ပညတ္တံ၊ တတ္ထ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စာဝစာနိ ဆတ္တာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၆၉-၂၇၀) နယေန ဒုက္ကဋံ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ‘‘တတြာယံ ပါဠိမုတ္တကော’’တိ အာရဘိတွာ သဗ္ဗပရိက္ခာရေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ၊ သဝိကာရံ ဝါ ကရောန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေန္တေန ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ ပဟရဏိံ သဗ္ဗံ လောဟဘဏ္ဍံ၊ ဌပေတွာ အာသန္ဒိံ ပလ္လင်္ကံ ဒါရုပတ္တံ ဒါရုပါဒုကံ သဗ္ဗံ ဒါရုဘဏ္ဍံ၊ ဌပေတွာ ကတကဉ္စ ကုမ္ဘကာရိကဉ္စ သဗ္ဗံ မတ္တိကာဘဏ္ဍ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၃) ဝုတ္တတ္တာ ယထာဌပိတံ ဝဇ္ဇေတွာ ဣတရံ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌမ္ပိ သဝိကာရမ္ပိ အဝိသေသေန ဝဋ္ဋတီတိ? ဝုစ္စတေ – တံ န ယုတ္တံ ယထာဒဿိတပါဠိဝိရောဓတော၊ တသ္မာ ‘‘ဌပေတွာ ပဟရဏိ’’န္တိ ဧဝံ ဇာတိဝသေန အယံ ပါဠိ ပဝတ္တာ၊ ယထာဒဿိတာ ပါဠိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာဒိဝိကာရပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တာတိ ဧဝံ ဥဘယမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တမေဝ။ အာရဂ္ဂေန နိခါဒနဂ္ဂေန၊ ‘‘အာရဂ္ဂေရိဝ သာသပေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၅၈၊ ဓ။ ပ။ ၄၀၁၊ သု။ နိ။ ၆၃၀) ဧတ္ထ ဝုတ္တနယတော အာရဂ္ဂေန။

ပဋ္ဋမုခေ ဝါတိ ပဋ္ဋကောဋိယံ။ ပရိယန္တေတိ စီဝရပရိယန္တေ။ ဝေဏိဥဟုမုနိယုပေညာမ။ အဂ္ဃိယန္တိ စေတိယံ။ ဂယမုဂ္ဂရန္တိ တုလာဒဏ္ဍသဏ္ဌာနံ၊ ဂယာ သီသေ သူစိကာ ဟောတိ၊ မုခပတ္တာ လဒြာ။ ဥက္ကိရန္တိ နီဟရန္တိ ကရောန္တိ ဌပေန္တိ။ ကောဏသုတ္တပိဠကာ နာမ ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋာဒိကောဏေသု သုတ္တမယပိဠကာ။ ယံ ဧတ္ထ စီဝရံ ဝါ ပတ္တော ဝါ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ တတ္ထ အဓိဋ္ဌာနံ ရုဟတိ၊ ဝိကပ္ပနာပိ ရုဟတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒေဍ္ဍုဘောတိ ဥဒကသပ္ပော။ အစ္ဆီတိ ကုဉ္ဇရက္ခိ။ ဂေါမုတ္တကန္တိ ဂေါမုတ္တသဏ္ဌာနာ ရာဇိယော။ ကုဉ္စိကာယ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ သုဝဏ္ဏရူပိယမယာပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဆာယာ ဒိဿတိ၊ ‘‘ကုဉ္စိကာယ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနတော အညေ ကပ္ပိယလောဟာဒိမယာဝ ကုဉ္စိကာ ကပ္ပန္တိ ပရိဟရဏီယပရိက္ခာရတ္တာ။ အာရကဏ္ဋကော ပေါတ္ထကာဒိကရဏသတ္ထကဇာတိ။ ‘‘အာမဏ္ဍကသာရကော အာမလကဖလမယော’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ တာလပဏ္ဏဗီဇနီအာဒီသု ‘‘ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တာနိ ကုဉ္စိကာ ဝိယ ပရိဟရဏီယာနိ၊ အထ ခေါ ‘‘ဥစ္စာဝစာနိ န ဓာရေတဗ္ဗာနီ’’တိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ကေဝလဉှိ တာနိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဓူပနဉ္စ တာလဝဏ္ဋဉ္စာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၆၉) ဝုတ္တာနိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တေလဘာဇနေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတီတိ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဇဝလ္လဘာတိ ရာဇကုလူပကာ။ သီမာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ဘူမိ၊ ဗဒ္ဓသီမာ စ။ ‘‘ယေသံ သန္တကာ တေသံ သီမာ၊ တတ္ထ ပရေဟိ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘူမိ စ သီမာ စ ယေသံ သန္တကာ၊ တေဟိ ဧဝ ဝါရေတဗ္ဗာ။ ယေသံ ပန အညေသံ ဘူမိယံ သီမာ ကတာ၊ တေ ဝါရေတုံ န ဣဿရာ’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ ‘‘သင်္ဃဘေဒါဒီနံ ကာရဏတ္တာ ‘မာ ကရောထာ’တိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ ဧဝါ’’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ကိရ။

၈၆-၇။ ဒါရုကုဋိကံ ကာတုံ၊ ကတ္တုန္တိ စ အတ္ထိ။ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကန္တိ ဖလာဖလံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဏာပေဟီတိ ဝစနံ အနိဋ္ဌေ ဧဝ ဝုစ္စတီတိ ကတွာ ဗန္ဓံ အာဏာပေသိ။ ဣဿရိယမတ္တာယာတိ သမိဒ္ဓိယံ မတ္တာသဒ္ဒေါတိ ဉာပေတိ။

၈၈။ ‘‘ဧဝရူပံ ဝါစံ ဘာသိတွာ’’တိ စ ပါဌော။ လောမေန တွံ မုတ္တော၊ မာ ပုနပိ ဧဝရူပမကာသီတိ ဣဒံ ကိံ ဗျာပါဒဒီပကံ၊ ဒါရူသုပိ လောဘက္ခန္ဓဒီပကံ ဝစနံ သောတာပန္နဿ သတော တဿ ရာဇဿ ပတိရူပံ။ နနု နာမ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကတံ သုကတံ ဘန္တေ၊ ဝဒေယျာထ ပုနပိ ယေနတ္ထော’’တိ ပဝါရေတွာ အတီဝ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ တေန သိယာတိ? သစ္စမေတံ သောတာပန္နတ္တာ အတီဝ ဗုဒ္ဓမာမကော ဓမ္မမာမကော သင်္ဃမာမကော စ၊ တသ္မာ ဘိက္ခူနံ အကပ္ပိယံ အသဟန္တော၊ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ စ ဩကာသံ ကတ္တုကာမော ‘‘သုပယုတ္တာနိ မေ ဒါရူနီ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တောပိ ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေဟိ နာမ ဧဝရူပေ ဌာနေ။ ‘‘အာဂတပဒါနုရူပေနာတိ အညေဟိ ဝါ ပဒေဟိ၊ ဣတော ထောကတရေဟိ ဝါ အာဂတကာလေ တဒနုရူပါ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ကေဝလံ ဣမသ္မိံယေဝ သိက္ခာပဒေ၊ အညေသုပိ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတပဒါနုရူပေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဥဇ္ဈာယနတ္ထော အဒိန္နဿာဒိန္နတ္တာဝ၊ တေ ဥဇ္ဈာယိံသု။

ရုဒြဒါမကော နာမ ရုဒြဒါမကာဒီဟိ ဥပ္ပာဒိတော။ ဗာရာဏသိနဂရာဒီသု တေဟိ တေဟိ ရာဇူဟိ ပေါရာဏသတ္ထာနုရူပံ လက္ခဏသမ္ပန္နာ ဥပ္ပာဒိတာ နီလကဟာပဏာ။ တေသံ ကိရ တိဘာဂံ အဂ္ဃတိ ရုဒြဒါမကော၊ တသ္မာ တဿ ¶ ပါဒေါ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု ဟောတိ။ မာသကော ပန ဣဓ အပ္ပမာဏံ။ ကဟာပဏော ကိဉ္စိကာလေ ဦနဝီသတိမာသကော ဟောတိ၊ ကိဉ္စိ ကာလေ အတိရေကဝီသတိမာသကော။ တသ္မာ တဿ ကဟာပဏဿ စတုတ္ထဘာဂေါ ပဉ္စမာသကော ဝိယ အတိရေကပဉ္စမာသကော ဝါ ဦနပဉ္စမာသကော ဝါ ပါဒေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ‘‘တဒါ ရာဇဂဟေ ဝီသတိမာသကော ကဟာပဏော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရဇတမယော သုဝဏ္ဏမယော တမ္ဗမယော စ ကဟာပဏော ဟောတိ။ သုဝဏ္ဏဘူမိယံ ဝိယ ပါဒေါပိ ယတ္ထ တမ္ဗမယောဝ ကတော ဟောတိ၊ တတ္ထ သောဝ ပါဒေါတိ အာစရိယော။ ယသ္မာ ပါဒေါ ဧကနီလကဟာပဏဂ္ဃနကော၊ တသ္မာ တဿ ပါဒဿ စတုတ္ထဘာဂေါဝ သိယာ ပါဒေါတိ ဧကေ။ ဣဒံ န ယုဇ္ဇတိ။ ယော စ တတ္ထ ပါဒါရဟော ဘဏ္ဍော၊ တဿ စတုတ္ထဘာဂဿေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ယဒိ ပါဒါရဟံ ဘဏ္ဍံ ပါရာဇိကဝတ္ထု၊ သိဒ္ဓံ ‘‘သောဝ ပါဒေါ ပစ္ဆိမံ ပါရာဇိကဝတ္ထူ’’တိ ¶ ။ န ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ နီလကဟာပဏဂ္ဃေန အဂ္ဃာပေန္တိ။ ယသ္မာ တဿ တဿေဝ ကဟာပဏဂ္ဃေန အဂ္ဃာပေန္တိ၊ တသ္မာ တဿ တဿ ဇနပဒဿ ပါဒေါဝ ပါဒေါတိ တဒဂ္ဃနကမေဝ ပါဒဂ္ဃနကန္တိ သိဒ္ဓံ၊ ‘‘သော စ ခေါ ပေါရာဏဿ နီလကဟာပဏဿ ဝသေန၊ န ဣတရေသန္တိ ယတ္ထ ပန နီလကဟာပဏာ ဝဠဉ္ဇံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တတ္ထေဝါ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၉၂။ ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါတိ လက္ခဏာနုပညတ္တိကတ္တာ ပဌမပညတ္တိယာ အာဒိမှိ ဝုတ္တာ။ ယတော ဝါ အပက္ကန္တာ၊ သော အမနုဿော နာမ။ ‘‘အမနုဿဂါမံ အပါရုပိတွာ၊ ဂါမပ္ပဝေသနဉ္စ အနာပုစ္ဆာ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယတော ဂါမတော အာဂန္တုကာမာ ဧဝ အပက္ကန္တာ၊ တံ ဂါမံ ဧဝံ ပဝိသိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ ဧကေ။ ကေစိ ပန ‘‘ယက္ခပရိဂ္ဂဟဘူတောပိ အာပဏာဒီသု ဒိဿမာနေသု ဧဝ ‘ဂါမော’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ အဒိဿမာနေသု ပဝေသနေ အနာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဂါမော ဧဝ ဥပစာရော ဂါမူပစာရောတိ ဧဝံ ကမ္မဓာရယဝသေန ဂဟိတေ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာဒီသု ဝုတ္တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တဿ ဃရူပစာရော ဂါမောတိ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘ဂါမဿုပစာရော စ ဂါမော စ ဂါမူပစာရော စာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ န။ ‘‘ဣမေသံ လာဘာဒီသု လက္ခဏံ သန္ဓာယ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘ဃရံ ဃရူပစာရော’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ န မယံ ပဋိက္ခိပါမာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကတပရိက္ခေပေါ ¶ စာတိ ဃရဿ သမန္တတော တတ္တကော ဥပစာရော နာမာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ယော ယော အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ထေရဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတီတိ ဣတော အနာဂတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ နာတီတံ။ ယဒိ အတီတမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ မဟာပဒုမထေရဝါဒေါဝ ပမာဏံ ဇာတန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အနာဂတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယာ ကထယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသမ္ပီတိ ဂါမူပစာရလက္ခဏမ္ပိ။

တတြာယံ နယောတိ တဿ ဂါမူပစာရဿ ဂဟဏေ အယံ နယော။ ဝိကာလေဂါမပ္ပဝေသနာဒီသူတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂါမပ္ပဝေသနဉှိ ဗဟိ ဧဝ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဂါမသင်္ခါတူပစာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဂဟိတေ သမေတီတိ မမ တက္ကော။ ‘‘အာဒိ-သဒ္ဒတော ဃရေ ဌိတာနံ ဒိန္နလာဘဘာဇနာဒီနီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂါမူပစာရေ ဌိတာနံ ပါပုဏိတဗ္ဗလာဘံ သဉ္စိစ္စ အဒေန္တာနံ ပါရာဇိက’’န္တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ကုရုန္ဒိအာဒီသု ပါဠိယံ ဝုတ္တဝစနာနုလောမဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပမာဒလေခါ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ¶ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော သင်္ဂီတိတော ပဋ္ဌာယ အာဂတော။ ‘‘ယဉ္စေတံ မဟာအဋ္ဌကထာယ’’န္တိအာဒိ သီဟဠဒီပေ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိနိစ္ဆယနယော’’တိ စ။ လေဍ္ဍုပါတေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ၊ န ဥပစာရံ။ သော ဟိ တတော အပရေန လေဍ္ဍုပါတေန ပရစ္ဆိန္နော။ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနသိက္ခာပဒေတိ နိယမေန အညတ္ထ အညထာတိ အတ္ထတော ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန ဝါ နိယမေန ယထာရုတဝသေနာပိ အတ္ထော ဣဓ ယုဇ္ဇတိ။ အဘိဓမ္မေ ပနာတိအာဒိနာ အညထာပိ အတ္ထာပတ္တိသိဒ္ဓံ ဒဿေတိ။

‘‘ပရိစ္စာဂါဒိမှိ အကတေ ‘ဣဒံ မမ သန္တက’န္တိ အဝိဒိတမ္ပိ ပရပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ပုတ္တကာနံ ပိတု အစ္စယေန သန္တကံ ဝိယ၊ တံ အတ္ထတော အပရိစ္စတ္တေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ထေနဿ ကမ္မံ ထေယျံ၊ ထေနေန ဂဟေတဗ္ဗဘူတံ ဘဏ္ဍံ။ ထေယျန္တိ သင်္ခါတန္တိ ထေယျသင်္ခါတ’’န္တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တံ ထေယျံ ယဿ ထေနဿ ကမ္မံ၊ သော ယသ္မာ ထေယျစိတ္တော အဝဟရဏစိတ္တော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ထေယျသင်္ခါတ’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ထေယျစိတ္တော အဝဟရဏစိတ္တော’’တိ ပဒဘာဇနမ္ပိ တေသံ ပေါရာဏာနံ ယုဇ္ဇတေဝ၊ တထာပိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ယဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘အဝဟရိဿာမီ’တိ ပဝတ္တံ စိတ္တံ၊ ယဉ္စ ဂမနာဒိသာဓကံ၊ ပရာမသနာဒိသာဓကံ ဝါ မဇ္ဈေ ပဝတ္တံ၊ ယဉ္စ ဌာနာစာဝနပယောဂသာဓကံ ¶ ၊ တေသု အယမေဝေကော ပစ္ဆိမော စိတ္တကောဋ္ဌာသော ဣဓ အဓိပ္ပေတော ‘ထေနော’တိ အပရေ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဦနမာသကမာသပါဒါဒီသု ‘‘အဝဟရဏစိတ္တေသု ဧကစိတ္တကောဋ္ဌာသောတိ အာစရိယာ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ နာမ ဝစနဘေဒေနေဝ ဘိန္နာ၊ အတ္ထတော ပန အဘိန္နာ။ အာကုလာ ဒုဝိညေယျဝိနိစ္ဆယာတိ အာစရိယာနံ မုခေ သန္တိကေ သဗ္ဗာကာရေန အဂ္ဂဟိတဝိနိစ္ဆယာနံ ဒုဝိညေယျာ။ ဒုကတိကပဋ္ဌာနပါဠိ (ပဋ္ဌာ။ ၅။၁။၁ အာဒယော၊ ဒုကတိကပဋ္ဌာနပါဠိ) ဝိယ အာကုလာ ဒုဝိညေယျဝိနိစ္ဆယာ၊ ကေဝလံ တံ အာစရိယာ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓမကတွာ သင်္ဂီတိတော ပဋ္ဌာယ အာဂတနယမဝိနာသေတွာ ဝဏ္ဏယန္တီတိ ‘‘ပဋ္ဌာနပါဠိမိဝါတိ အပရေ ဝဒန္တီ’’တိ စ ဝုတ္တာ။ ပေါရာဏာတိ သင်္ဂီတိအာစရိယာ။ အယမေတ္ထ သာမီစိ ဧဝ၊ သစေ န ဒေတိ၊ အာပတ္တိ နတ္ထိ၊ ပါရာဇိကဘယာ ပန ယထာ သိက္ခာကာမော ဒေတိ၊ ဧဝံ ဒါတဗ္ဗမေဝ။ ယာနိ ပနေတ္ထ ဝတ္ထူနိ၊ တာနိ သီဟဠဒီပေ အာစရိယေဟိ သင်္ဃာဒီနမနုမတိယာ အဋ္ဌကထာသု ပက္ခိတ္တာနိ၊ ‘‘အနာဂတေ ဗြဟ္မစာရီနံ ဟိတတ္ထာယ ပေါတ္ထကာရုဠှကာလတော ပစ္ဆာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဏတ္တိကံ အာဏတ္တိက္ခဏေပိ ဂဏှာတိ၊ ကာလန္တရေနာပိ အတ္ထသာဓကော၊ ကာလန္တရံ သန္ဓာယာတိ ဣဒမေတေသံ နာနတ္တံ။ ဘဋ္ဌေတိ အပဂတေ။ အန္တရသမုဒ္ဒေ ¶ အတုရုမုဟုဒေ။ ဖရတိ သာဓေတိ။ နဝဓောတောတိ နဝကတော။ ပါသာဏသက္ခရန္တိ ပါသာဏဉ္စ သက္ခရဉ္စ။

၉၄။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ပမာဒလိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယထေတရဟိ ယုတ္တိယာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ‘‘စတုဝဂ္ဂေန ဌပေတွာ ဥပသမ္ပဒပဝါရဏအဗ္ဘာနာဒိသဗ္ဗံ သင်္ဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ’’စ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဥပသမ္ပဒပဝါရဏကထိနဗ္ဘာနာဒီနီ’’တိ လိခန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ အာစရိယာ ‘‘ပမာဒလေခါ’’တွေဝ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပမာဒလိခိတ’’န္တိ။ ယံ ယံ ဝစနံ မုသာ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဿ ဝစနေ ပယောဇနာဘာဝါ ‘‘အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညေသမ္ပိ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ပမာဒလိခိတန္တိ ဧတ္ထ ¶ ဣဓ အဓိပ္ပေတမေဝ ဂဟေတွာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟိတေ သမေတိ ဝိယ။ အာစရိယာ ပန ‘‘ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝတွာ ဒုက္ကဋေ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သစ္စာလိကေ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပမာဒလေခါ’’တိ ဝဒန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ‘‘ကုသလစိတ္တေန ဂမနေ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒါနဉ္စ ဒဿာမီ’’တိ ဝစနေန အနာပတ္တိ ဝိယ။

ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ ပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ဒုက္ကဋမာပဇ္ဇတိ။ ဗဟုကာပိ အာပတ္တိယော ဟောန္တူတိ ခဏနဗျူဟနုဒ္ဓရဏေသု ဒသ ဒသ ကတွာ အာပတ္တိယော အာပန္နော၊ တေသု ဥဒ္ဓရဏေ ဒသ ပါစိတ္တိယော ဒေသေတွာ မုစ္စတိ၊ ဇာတိဝသေန ‘‘ဧကမေဝ ဒေသေတွာ မုစ္စတီ’’တိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပုရိမေန သမေတိ။ ‘‘သမောဓာနေတွာ ဒဿိတပယောဂေ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သမာနပယောဂါ ဗဟုဒုက္ကဋတ္တံ ဉာပေတိ။ ခဏနေ ဗဟုကာနီတိ သမာနပယောဂတ္တာ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏေနာတိ ယထာ ပနေတ္ထ၊ ဧဝံ အညေသုပိ ဧဝရူပါနိ အဋ္ဌကထာယ အာဂတဝစနာနိ သင်္ဂီတိတော ပဋ္ဌာယ အာဂတတ္တာ ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဓ ဒုတိယပါရာဇိကေ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န အညေသူ’’တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ကိရာဟ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပုရိမခဏနံ ပစ္ဆိမံ ပတွာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ တေနေဝ ဧကမေဝ ဒေသေတွာ မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝိသဘာဂကိရိယံ ဝါ ပတွာ ပုရိမံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတာယ ကုမ္ဘိယာ ဌာနာစာဝနဉ္စေတ္ထ ဆဟာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုမ္ဘိယာတိ ဘုမ္မဝစနံ။ ဥဒ္ဓံ ဥက္ခိပန္တော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဘူမိတော မောစေတိ၊ ပါရာဇိကန္တိ ဧတ္ထ မုခဝဋ္ဋိယာ ¶ ဖုဋ္ဌောကာသံ ဗုန္ဒေန မောစိတေ ‘‘ဌာနာစာဝနဉ္စေတ္ထ ဆဟာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ သမေတိ၊ တထာ အဝတွာ ‘‘ဘူမိတော မုတ္တေ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကန္တေ ဘူမိတော မောစိတံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဒဠှံ ကတွာ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဧကစ္စေ ဧဝံ အတ္ထံ ဝဒန္တိ ‘‘ပုဗ္ဗေ ခဏန္တေန အဝသေသဋ္ဌာနာနိ ဝိယောဇိတာနိ၊ တသ္မိံ ဝိမုတ္တေ ပါရာဇိက’’န္တိ။ သင်္ခေပမဟာပစ္စရိယာဒီသု ဝုတ္တဝစနဿ ပမာဒလေခဘာဝေါ ‘‘အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ မုဋ္ဌိံ ဝါ ဆိန္ဒတီ’’တိ ဝစနေန ဒီပိတော။

ယံ ပန ‘‘ပီတမတ္တေ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယထေတရဟိ ‘‘ပဉ္စဝိညာဏာ ဥပ္ပန္နဝတ္ထုကာ ဥပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဥပ္ပန္နဝတ္ထုကာဟိ အနာဂတပဋိက္ခေပေါ’’တိ ¶ အဋ္ဌကထာဝစနံ ‘‘အသမ္ဘိန္နဝတ္ထုကာ အသမ္ဘိန္နာရမ္မဏာ ပုရေဇာတဝတ္ထုကာ ပုရေဇာတာရမ္မဏာ’’တိ ဝစနမပေက္ခိတွာ အတီတာနာဂတပဋိက္ခေပေါတိ ပရိဝတ္တေတိ၊ တထာ တာဒိသေဟိ ပရိဝတ္တ’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ ဝဒန္တိ။ ယံ ပန အာစရိယာ ‘‘ဣဒံ ပမာဒလိခိတ’’န္တိ အပနေတွာ ပဋိက္ခိပိတွာ ဝစနကာလေ ဝါစေန္တိ၊ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ တမေဝ စ ဣမိနာပိ အာစရိယေန ‘‘ပမာဒလိခိတ’’န္တိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ယဉ္စ သုတ္တံ ဒဿေတွာ တေ ပဋိက္ခိပန္တိ၊ တမေဝ စ ဒဿေန္တေန ဣမိနာ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ပန တတ္ထေဝါ’’တိအာဒိ။

အနာပတ္တိမတ္တမေဝ ဝုတ္တန္တိ နေဝ အဝဟာရော န ဂီဝါ အနာပတ္တီတိ ဗျဉ္ဇနတောဝ ဘေဒေါ၊ န အတ္ထတောတိ ဒဿနတ္ထံ။ တံ ပမာဒလိခိတံ ကတရေဟီတိ စေ? ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ၊ လေခကေဟိ ဝါ၊ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘န ဟိ တဒေဝ ဗဟူသု ဌာနေသု ယုတ္တတော ပါရာဇိကမဟုတွာ ကတ္ထစိ ဟောတီ’’တိ သဗ္ဗံ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဒုဋ္ဌပိတံ ဝါ ဌပေတီတိ ဧတ္ထ တတော ပဂ္ဃရိဿတီတိ ဌာနာစာဝနံ သန္ဓာယ ကတတ္တာ ပါရာဇိကံ တံ ပန ဂဏှတု ဝါ မာ ဝါ တတ္ထေဝ ‘‘ဘိန္ဒတီ’’တိအာဒိဝစနတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထေဝါတိ ဌာနာစာဝနံ အကရောန္တောဝ ဌာနာ အစာဝေတုကာမောဝ ကေဝလံ ‘ဘိန္ဒတီ’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော စ ဉာပေတဗ္ဗ’’န္တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘ပဂ္ဃရိတေဟိ တိန္တပံသုံ ဂဟေတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဂဟေတုံ သက္ကာ၊ တသ္မာ ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ အပရေ။ ‘‘ရိတ္တကုမ္ဘိယာ ဥပရိ ကရောတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အာဏတ္တိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ‘‘ယဒါ သက္ကောသိ၊ တဒါ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အတ္ထသာဓကော အာဏတ္တိကာလေ ဧဝ ပါရာဇိကံ။ အပိစ အာဝါဋကာဒီနိ ထာဝရပယောဂါနိ စ ဧတ္ထ သာဓကာနိ။ နတ္ထိ ကာလကတပယောဂါနိ ပါရာဇိကဝတ္ထူနီတိ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧကေ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘အပရေ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကေ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣတရံ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။ ဝဒန္တီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ န၊ အညထာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတောတိ ပါဠိပရိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေကေ ဝဒန္တီတိ တံ ¶ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘ပဿာဝံ ဝါ ဆဍ္ဍေတီ’’တိ စ ‘‘အပရိဘောဂံ ဝါ ကရောတီ’’တိ စ အတ္ထတော ဧကတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယ ‘‘မုဂ္ဂရေန ပေါထေတွာ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာပိ။

အယံ ¶ ပနေတ္ထ သာရောတိအာဒိကထာယ ‘‘အမှာကံ အာစရိယဿ ဝစန’’န္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော အာဟ။ သင်္ဂဟာစရိယာနံ ဝါဒေါတိ ဧကေ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာပိ တေ ဧဝ၊ တသ္မာ ဝေါဟာရဝသေနာတိ အဆဍ္ဍေတုကာမမ္ပိ တထာ ကရောန္တံ ‘‘ဆဍ္ဍေတီ’’တိ ဝေါဟရန္တိ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ဌာနာစာဝနဿ နတ္ထိတာယ ဒုက္ကဋ’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနေန အတိဝိယ သမေတိ၊ တတ္ထ ဌာနာစာဝနစိတ္တဿ နတ္ထိတာယ ဌာနာ စုတမ္ပိ န ‘‘ဌာနာ စုတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣတရထာပီတိ ထေယျစိတ္တာဘာဝါ ဌာနာ စာဝေတုကာမဿပိ ဒုက္ကဋံ ယုဇ္ဇတိ။

၉၆။ သယမေဝ ပတိတမောရဿေဝ ဣတော စိတော စ ကရောတော ထုလ္လစ္စယံ။ အာကာသဋ္ဌဝိနိစ္ဆယေ တပ္ပသင်္ဂေန တသ္မိံ ဝေဟာသာဒိဂတေပိ အသမ္မောဟတ္ထံ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝမညတြာပိ သာမိသေ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဌာနာစာဝနံ အကရောန္တော စာလေတီ’’တိ ဝစနတော ဌာနာစာဝနေ ထုလ္လစ္စယံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကေစိ အဖန္ဒာပေတွာ ဌာနာစာဝနာစာဝနေဟိပိ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယေ ဝဒန္တိ။ ‘‘တေ ဌာနာစာဝနံ အကရောန္တောတိ ဣမံ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

၉၇။ ဆေဒနမောစနာဒိ ဥပရိဘာဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဝဿံ ဌာနတော အာကာသဂတံ ကရောတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဧကကောဋိံ နီဟရိတွာ ဌပိတေ ဝံသေ ဌိတဿ အာကာသကရဏံ သန္ဓာယာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ တေ ပန အထ ‘‘မူလံ အစ္ဆေတွာ ဝလယံ ဣတော စိတော စ သာရေတိ၊ ရက္ခတိ။ သစေ ပန မူလတော အနီဟရိတွာပိ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အာကာသဂတံ ကရောတိ၊ ပါရာဇိက’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။ ဘိတ္တိနိဿိတန္တိ ဘိတ္တိယာ ဥပတ္ထမ္ဘိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ဘိတ္တိံ နိဿာယ ဌပိတန္တိ နာဂဒန္တာဒီသု ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဆိန္နမတ္တေတိ ဥပရိ ဥဂ္ဂန္တွာ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၉၈။ ဥပရိ ဌိတဿ ပိဋ္ဌိယာတိ ဧတ္ထ အဓော ဩသာရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ဩသာရေန္တဿ ဥပရိမဿ ပိဋ္ဌိယာ ဟေဋ္ဌိမေန ဌိတောကာသံ အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ၊ ဥဒ္ဓံ ဥက္ခိပန္တဿ ဥဒကတော မုတ္တမတ္တေ။ ‘‘ဧဝံ ဂဟိတေ ¶ ဘူမဋ္ဌေ ဝုတ္တေန သမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မတမစ္ဆာနံ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ ကိရ။ ထေယျစိတ္တေန မာရေတွာ ဂဏှတော ဦနပါဒဂ္ဃနကေ ဒုက္ကဋံ၊ သဟပယောဂတ္တာ ပါစိတ္တိယံ နတ္ထီတိ ဧကေ။ မဒနဖလဝသာဒီနီတိ ဧတ္ထ သီဟဠဘာသာ ကိရ ဝသ ဣတိ ဝိသန္တိ အတ္ထော၊ ဂရုဠာကာရေန ကတုပ္ပေယိတံ ဝါ။

၉၉။ ပုဗ္ဗေ ¶ ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရဥပမာယ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ‘‘ထလေ ဌပိတာယ နာဝါယ န ဖုဋ္ဌောကာသမတ္တမေဝါ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ဝါတော အာဂမ္မာတိ ဝစနတော ဝါတဿ နတ္ထိကာလေ ပယောဂဿ ကတတ္တာ အဝဟာရော နတ္ထိ၊ အတ္ထိကာလေ စေ ကတော၊ အဝဟာရောဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ကေသန္တိ စေ? ယေသံ ဟတ္ထေ ကဟာပဏာနိ ဂဟိတာနိ၊ တေသံ ဝါ၊ နာဝါသာမိနာ နာဝါယ အဂ္ဂဟိတာယ နာဝါသာမိကဿ ဝါ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၁၀၄။ နိရမ္ဗိတွာ ဥပရိ။ အကတံ ဝါ ပန ပတိဋ္ဌပေတီတိ အပုဗ္ဗံ ဝါ ပဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။

၁၀၆။ ဂါမဋ္ဌေ ဝါ ‘‘ဂါမော နာမာ’’တိ န ဝုတ္တံ ပဌမံ ဂါမလက္ခဏဿ သဗ္ဗသော ဝုတ္တတ္တာ။

၁၀၇။ အရညဋ္ဌေ အရညံ နာမာတိ ပုန န ကေဝလံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တလက္ခဏညေဝ အရညန္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ ကိန္တု ပရပရိဂ္ဂဟိတမေဝ စေတံ ဟောတိ၊ တံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ အတ္ထေပိ အရညဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အဂ္ဂေပိ မူလေပိ ဆိန္နာတိ ဧတ္ထ ‘‘န ဝေဌေတွာ ဌိတာ၊ ဆိန္နမတ္တေ ပတနကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တစ္ဆေတွာ ဌပိတောတိ အရညသာမိကေဟိ ပရေဟိ လဒ္ဓေဟိ တစ္ဆေတွာ ဌပိတော။ အဒ္ဓဂတောပီတိ စိရကာလိကောပိ။ ‘‘န ဂဟေတဗ္ဗောတိ အရညသာမိကေဟိ အနုညာတေနပီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဆလ္လိယာ ပရိယောနဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဣမိနာ သာမိကာနံ နိရပေက္ခတံ ဒီပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယဒိ သာမိကာနံ သာပေက္ခတာ အတ္ထိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။

၁၀၈။ တတ္ထ ‘‘ဘာဇနေသု ပေါက္ခရဏီတဠာကေသု စ ဂါဝေါ ပက္ကောသတီတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ တယော ဒသ ဝါရာ အာဒိမေဝ ဒဿေတွာ သံခိတ္တာ’’တိ ¶ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗဟနဥဒကံ နာမ တဠာကရက္ခဏတ္ထာယ အဓိကောဒကနိက္ခမနဒွါရေန နိက္ခမနဥဒကံ။ ‘‘ဂဟေတုံ န လဘတီတိ သာမီစိကမ္မံ န ဟောတီ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ အနုဂဏ္ဌိပဒေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အနိက္ခန္တေ ဥဒကေတိ ပါဌသေသော၊ သုက္ခမာတိကာပယောဂတ္တာ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဠာကံ နိဿာယ ခေတ္တဿ ကတတ္တာတိ ‘‘သဗ္ဗသာဓာရဏံ တဠာကံ ဟောတီ’’တိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယသ္မာ တဠာကဂတံ ဥဒကံ သဗ္ဗသာဓာရဏမ္ပိ မာတိကာယ သတိ တံ အတိက္ကမိတွာ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တံ သန္ဓာယ ကုရုန္ဒိယာဒီသု အဝဟာရောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အပရေ အာဟူတိ။ ဣမိနာ လက္ခဏေန န သမေတီတိ ယသ္မာ သဗ္ဗသာဓာရဏဒေသော နာမ တဉ္စ တဠာကံ သဗ္ဗသာဓာရဏံ၊ ကတိကာဘာဝါ စ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ ယုတ္တန္တိ အာဟာစရိယော။

၁၀၉။ ‘‘တတော ¶ ပဋ္ဌာယ အဝဟာရော နတ္ထီတိ ထေယျာယပိ ဂဏှတော၊ တသ္မာ ယထာမုဏ္ဍမဟာဇေတဗ္ဗတ္တာ၊ အရက္ခိတဗ္ဗတ္တာ၊ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ စ အညမ္ပိ သင်္ဃသန္တကံ ဣဒံ န ဟောတီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၁၁၀။ ဥဇုကမေဝ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သမီပေ ရုက္ခသာခါဒီဟိ သန္ဓာရိတတ္တာ ဤသကံ ခလိတွာ ဥဇုကမေဝ တိဋ္ဌတိ စေ၊ အဝဟာရော။ ဆိန္နဝေဏု ဝိယ တိဋ္ဌတိ စေ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သုဝုတ္တံ၊ တဿ ဝိနိစ္ဆယေ ‘‘သစေ တာနိ ရက္ခန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ နော အညထာတိ သမ္ပတ္တေ စေ ဝါတေ ဝါတမုခသောဓနံ ကရောတိ၊ ပါရာဇိကန္တိ အတ္ထော။

၁၁၁။ အညေသု ပန ဝိစာရဏာ ဧဝ နတ္ထီတိ တေသု အပ္ပဋိက္ခိပိတတ္တာ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဧတေန ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာပိ စောရေဟိ အာဟဋံ စောဒေတွာ ဂဏှတော အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၂။ ဧသေဝ နယောတိ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ၊ ကသ္မာ? အညေဟိ ပတ္တေဟိ သာဓာရဏဿ သညာဏဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဒဝါရေနာတိ စောရေန နီဟရိတွာ ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတော။ ဂါမဒွါရန္တိ ဝေါဟာရမတ္တမေဝ၊ ဂါမန္တိ အတ္ထော အာဏတ္တိယာ ဒဋ္ဌဗ္ဗတ္တာ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဥဒ္ဓါရေ ဧဝ ပါရာဇိကံ။ အသုကံ ¶ နာမ ဂါမံ ဂန္တွာတိ ဝစနေန ယာဝ တဿ ဂါမဿ ပရတော ဥပစာရော၊ သဗ္ဗမေတံ အာဏတ္တမေဝ ဟောတိ။ ‘‘ဌတွာ ဝါ နိသီဒိတွာ ဝါ ဝိဿမိတွာ ပုရိမထေယျစိတ္တံ ဝူပသမိတွာ ဂမနတ္ထဉ္စေ ဘဏ္ဍံ န နိက္ခိတ္တံ၊ ယထာဂဟိတမေဝ၊ ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗောတိ၊ နိက္ခိတ္တဉ္စေ၊ ဥဒ္ဓါရေနာ’’တိ စ လိခိတံ။ ကေဝလံ ‘‘လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဂဏ္ဌိပဒေ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇန္တောတိ ဌာနာစာဝနံ အကတွာ နိဝတ္ထပါရုတနီဟာရေန ‘‘ပုဗ္ဗေဝေဒံ မယာ ဂဟိတ’’န္တိ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇန္တော။ ‘‘နဋ္ဌေ ဘဏ္ဍဒေယျံ ကိရာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘အညော ဝါ’’တိ ဝစနေန ယေန ဌပိတံ၊ တေန ဒိန္နေ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ ဂေါပကဿ ဒါနေ ဝိယ၊ ‘‘ကေဝလံ ဣဓ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အညော ဝါ’’တိ ဝစနတော ယေန ဌပိတံ။ သော ဝါတိပိ လဗ္ဘတီတိ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝါ-သဒ္ဒေန ယဿ ဟတ္ထေ ဌပိတံ၊ သော ဝါ ဒေတိ ရာဇဂဟေ ဂဏကော ဝိယ ဓနိယဿ၊ တသ္မာ ပါရာဇိကံ ယုတ္တံ ဝိယ။

တဝ ထူလသာဋကော လဒ္ဓါတိ ဝုတ္တက္ခဏေ မုသာဝါဒေ ဒုက္ကဋံ။ တဿ နာမံ လိခိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘တေန ‘ဂဟေတွာ ဌပေယျာသီ’တိ အာဏတ္တတ္တာ နာမလေခနကာလေ အနာပတ္တိ ကုသသင်္ကမနသဒိသံ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဇာနန္တီတိ န သုဏန္တီတိ အတ္ထော။ သစေ ဇာနိတွာပိ စိတ္တေန န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ ¶ ဧသေဝ နယော။ ဇာနန္တေန ပန ရက္ခိတုံ အနိစ္ဆန္တေ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ ဧတန္တိ ဝတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဥမ္မဂ္ဂေနာတိ ပုရာပါဏံ ခဏိတွာ ကတမဂ္ဂေနာတိ အတ္ထော။

နိဿိတဝါရိကဿ ပန သဘာဂါ ဘတ္တံ ဒေန္တိ၊ တသ္မာ ယထာ ဝိဟာရေ ပန္တိ၊ တထေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ သမ္ပတ္တဝါရံ အဂ္ဂဟေတုံ န လဘန္တိ၊ ‘‘တဿ ဝါ သဘာဂါ အဒါတုံ န လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တဒုတိယဿာတိ န ဟိ ဧကေနာနီတံ ဒွိန္နံ ပဟောတိ၊ သစေ ပဟောတိ ပါပေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိပုစ္ဆံ ဒေတီတိ ပုစ္ဆိတပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောတီ’’တိ လိခိတံ။ သင်္ဃဿ ဘာရံ နာမ ‘‘သဒ္ဓမ္မဝါစနာ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘နဝကမ္မိကောပိ ဝုစ္စတီ’’တိ စ၊ ‘‘ဣတော ဘဏ္ဍတော ဝဋ္ဋန္တံ ပုန အန္တော ပဝိသတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာပဒဿ ကုရုန္ဒီသင်္ခေပဋ္ဌကထာဟိ အဓိပ္ပာယော ဝိဝရိတော’’တိ လိခိတံ။

၁၁၃။ ဂစ္ဆန္တေ ယာနေ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘သုင်္ကဋ္ဌာနဿ ဗဟိ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဥပတိဿတ္ထေရော ဝဒတိ ကိရ။ ‘‘ဂစ္ဆန္တေ ယာနေ ဝါတိအာဒိ သုင်္ကဋ္ဌာနဗ္ဘန္တရေ ¶ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဗဟိ ဌိတဿ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ ‘‘အန္တော ဌတွာ’’တိ အဓိကာရေ ဝုတ္တတ္တာ စေတိ ယုတ္တံ – ယာနာဒီသု ဌပိတေ တဿ ပယောဂံ ဝိနာယေဝ ဂတေသု ပါရာဇိကော န ဟောတိ။ ကသ္မာ န ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ စေ? သုင်္ကဋ္ဌာနဿ ဗဟိ ဌိတတ္တာ။ အရညဋ္ဌေ ‘‘အဿတိယာ အတိက္ကမန္တဿပိ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) ဝုတ္တံ တေသံ သပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဣဓ ပန ‘‘အတြ ပဝိဋ္ဌဿာ’’တိ ဝစနတော န ဗဟိ ဌိတဿ၊ တံ ကိရ သုင်္ကသင်္ကေတံ။ အညံ ဟရာပေတီတိ တတ္ထ ‘‘သဟတ္ထာ’’တိ ဝစနတော အနာပတ္တိ။ နိဿဂ္ဂိယာနိ ဟောန္တီတိ အဋ္ဌကထာတော ပါစိတ္တိယံ၊ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ပရိဟရဏေ သာဒီနဝတ္တာ ဒုက္ကဋံ။

သုင်္ကဋ္ဌာနေ သုင်္ကံ ဒတွာဝ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာနံ မာတိကာတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ‘‘အနုရာဓပုရဿ စတူသု ဒွါရေသု သုင်္ကံ ဂဏှန္တိ၊ တေသု ဒက္ခိဏဒွါရဿ ပုရတော မဂ္ဂေါ ထူပါရာမတော အာနန္ဒစေတိယံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဇေတဝနဝိဟာရဿန္တရပါကာရဿာသန္နေ နိဝိဋ္ဌော၊ ယော န ဂါမံ ပဝိသန္တော ဥပစာရံ ဩက္ကန္တော ဟောတိ။ ထူပါရာမတော စ မဟာစေတိယံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ရာဇဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တော န ဩက္ကမတီ’’တိ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ အာဂတံ။ ဧတ္ထ စာတိ သုင်္ကဃာတေ ‘‘ဒွီဟိ လေဍ္ဍုပါတေဟီတိ အာစရိယပရမ္ပရာဘတာ’’တိ လိခိတံ။ ဒွီဟိ လေဍ္ဍုပါတေဟီတိ သုင်္ကဃာတဿ ပရိစ္ဆေဒေ အဋ္ဌပိတေ ယုဇ္ဇတိ၊ ဌပိတေ ပန အတိရေကယောဇနမ္ပိ သုင်္ကဃာတံ ဟောတီတိ တတော ပရံ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ ဥပစာရောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ပနေတ္ထာပိ ဒုဝိဓော ဗာဟိရဗ္ဘန္တရဘေဒတော။ တတ္ထ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတံ ဗာဟိရောပစာရံ သန္ဓာယ ပါဠိယံ၊ မဟာအဋ္ဌကထာယဉ္စ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ အဗ္ဘန္တရံ သန္ဓာယ ¶ ကုရုန္ဒိယန္တိ နော ခန္တိ။ ‘‘အတြ ပဝိဋ္ဌဿ သုင်္ကံ ဂဏှန္တူတိ ဟိ နိယမိတဋ္ဌာနံ ဧကန္တတော ပါရာဇိကခေတ္တံ ဟောတိ၊ တဉ္စ ပရိက္ခိတ္တံ၊ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ဒုက္ကဋခေတ္တံ၊ အပရိက္ခိတ္တဉ္စေ၊ ဒုတိယော လေဍ္ဍုပါတောတိ နော အဓိပ္ပာယော’’တိ အာစရိယော ဝဒတိ။

၁၁၄။ ဓနံ ပန ဂတဋ္ဌာနေ ဝဍ္ဎတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝဍ္ဎိယာ သဟ အဝဟာရကဿ ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘တံ ဝဍ္ဎိံ ဒဿာမီ’’တိ အဂ္ဂဟေသိ၊ တတ္ထ ကမ္မံ အကရောန္တဿ ဝဍ္ဎတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ အာဌပိတခေတ္တဿ န ဝဍ္ဎတိ။ ‘‘ယံ ဓနံ ဝဍ္ဎိ၊ တံ ဒေန္တဿ အဝဟာရကဿ ဝဍ္ဎိယာ အဒါနေ ပါရာဇိကံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

နာမေနာတိ ¶ သပ္ပနာမေန ဝါ သာမိကေန ကတေန ဝါ။

၁၁၆။ ရာဇဃရဿ အန္တောဝတ္ထုမှိ၊ ပရိက္ခိတ္တရာဇင်္ဂဏံ ဝါ အန္တောဝတ္ထု။ အပရိက္ခိတ္တေ ရာဇင်္ဂဏေ ဌိတဿ သကလနဂရံ ဌာနံ။ ဂေါဏဿ ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ဌိတဿ အက္ကန္တဋ္ဌာနမေဝ ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ခဏ္ဍဒွါရန္တိ အတ္တနာ ခဏ္ဍိတစ္ဆိဒ္ဒံ။ တတ္ထေဝ ဃာတေတီတိ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏတ္တာ ဝဓကစိတ္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အဒိန္နာဒါနပယောဂတ္တာ။ တမ္ပိ ထေယျစိတ္တံ သင်္ခါရာရမ္မဏံဝ ဟောတိ။ ဣဓ တဒုဘယံ လဘတိ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၈။ တဿုဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကန္တိ ယဒိ ယော အာဏတ္တော အဝဿံ တံ ဘဏ္ဍံ ဟရတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ဣဓ တိဏ္ဏံ ကသ္မာ ပါရာဇိကံ၊ နနု ‘တုမှေ၊ ဘန္တေ၊ တယော ဟရထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဣတရေသဉ္စ ပဋိပါဋိယာ ဧကေကဿာဏတ္တတ္တာ ဧကေကေန စ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကထံ၊ ဧကော ကိရ မာသဂ္ဃနကံ ပရိဿာဝနံ ထေနေတွာ ဒေသေတွာ နိရုဿာဟော ဧဝ ဝါ ဟုတွာ ပုန မာသဂ္ဃနကံ သူစိံ တထေဝ ကတွာ ပုန မာသဂ္ဃနကန္တိ ဧဝံ သိယာတိ? န ဧဝံ၊ တံ ယထာ ဥပ္ပလထေနကော ယေန ဝတ္ထု ပူရတိ တာဝ သဥဿာဟတ္တာ ပါရာဇိကော အာသိ၊ ဧဝမိမေ သဥဿာဟာဝ န ဒေသယိံသု ဝါ’’တိ လိခိတံ၊ ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ သံဝိဒဟိတွာ ဂတေသု ဧကဿုဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ ဝိနာ ဝိယ အာဏတ္တိယာ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ‘‘တဿာယံ အတ္ထော’’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယေသု စ ဧကဘဏ္ဍဧကဋ္ဌာနာဒီသု စ သမ္ဗဟုလာ ဧကံ အာဏာပေန္တီတိ အာဏတ္တိမေဝ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အာဏတ္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ဝိယ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘‘ဧကဘဏ္ဍံ ဧကဋ္ဌာန’န္တိ စ ပါဌော ‘ဧကကုလဿ ဘဏ္ဍ’န္တိ ဝစနတော’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၁၉-၁၂၀။ ဩစရကေ ¶ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အဝဿံဟာရိယေ ဘဏ္ဍေ။ တံ သင်္ကေတန္တိ တဿ သင်္ကေတဿ။ အထ ဝါ တံ သင်္ကေတံ အတိက္ကမိတွာ ပစ္ဆာ ဝါ။ အပတွာ ပုရေ ဝါ။ ဧသ နယော တံ နိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ။ အက္ခိနိခဏနာဒိကမ္မံ လဟုကံ ဣတ္တရကာလံ၊ တင်္ခဏေ ဧဝ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိတုံ န သက္ကာ၊ ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ ဒူရံ ဟောတိ၊ ကိဉ္စိ ဘာရိယံ၊ တံ ဂဟေတုံ ယာဝ ဂစ္ဆတိ ယာဝ ဥက္ခိပတိ၊ တာဝ နိမိတ္တဿ ပစ္ဆာ ဟောတိ။ သစေ တံ ဘဏ္ဍံ အဓိဂတံ ¶ ဝိယ အာသန္နံ၊ လဟုကဉ္စ၊ သက္ကာ နိမိတ္တက္ခဏေ အဝဟရိတုံ၊ တမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ကိန္တိ? န၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယ တေနေဝ နိမိတ္တေန အဝဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ အာရဒ္ဓတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပုရေဘတ္တပယောဂေါ ဧသော’’တိ ဝါရော ပမာဏံ ဟောတိ၊ န စ တံ ပမာဏံ မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒဿ ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ၊ န သင်္ကေတကမ္မံ ဝိယ နိမိတ္တကမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ၊ ဣဓ နတ္ထိ၊ ဣဒမေဝ တေသံ နာနတ္တံ။

၁၂၁။ တဉ္စ အသမ္မောဟတ္ထန္တိ ဧကော ‘‘ပုရေဘတ္တာဒီသု ဝါ၊ အက္ခိနိခဏနာဒီနိ ဝါ ဒိသွာ ဂဏှာ’’တိ၊ ဧကော ဂဟေတဗ္ဗံ ဘဏ္ဍနိဿိတံ ကတွာ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ဧဝံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနံ ဘဏ္ဍံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဧဝံဝိဓေသု အသမ္မောဟတ္ထံ ဧဝံဝိဓံ သင်္ကေတံ နိမိတ္တဉ္စ ဒဿေတုန္တိ စ၊ ယထာဓိပ္ပာယန္တိ ဒုတိယော တတိယဿ တတိယော စတုတ္ထဿာတိ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ စေ ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ သစေ ဒုတိယော စတုတ္ထဿ ဝဒေတိ၊ န ယထာဓိပ္ပာယောတိ စ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တေတိ အဝဿံ စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ပုဗ္ဗေဝ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ စ လိခိတံ။ ပဋိဂ္ဂဏှကာနံ ဒုက္ကဋံ သဗ္ဗတ္ထောကာသာဘာဝတော န ဝုတ္တံ။ ပါရာဇိကာပဇ္ဇနေနေတံ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာ အာပဇ္ဇန္တိ ကိရ။ အတ္ထသာဓကာဏတ္တိစေတနာခဏေ ဧဝ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယံ ကတရံ၊ ကတရံ ဖလဋ္ဌာနိယန္တိ ‘‘အတ္ထသာဓကစေတနာ နာမ မဂ္ဂါနန္တရဖလသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဖလဋ္ဌာနိယာ စေတနာတိ သိဒ္ဓံ။ အာဏတ္တိ စေ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယာ သိယာ၊ စေတနာသဟဇတ္တာ န သမ္ဘဝတိ၊ တထာ ဘဏ္ဍဿ အဝဿံဟာရိတာ စ န သမ္ဘဝတိ။ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ဟိ တံ အဝဿံဟာရိတံ ဇာတန္တိ အဝဟာရကဿ ပဋိဂ္ဂဏှဉ္စေ၊ တမ္ပိ န သမ္ဘဝတိ အနာဂတတ္တာ။ စေတနာ စေ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယာ ဟောတိ၊ အာဏတ္တိအာဒီသု အညတရံ၊ ဘဏ္ဍဿ အဝဿံဟာရိတာ ဧဝ ဝါ ဖလဋ္ဌာနိယာ စေ၊ အတ္ထော န သမ္ဘဝတိ။ ပါရာဇိကာပတ္တိ ဧဝ ဟိ ဖလဋ္ဌာနိယာ ဘဝိတုမရဟတိ၊ န အညန္တိ ဧဝံ တာဝ ဣဓ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ သမ္ဘဝတိ စေတနာ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယာ၊ တဿာ ပါရာဇိကာပတ္တိဘာဝေါ ဖလဋ္ဌာနိယော။ ယထာ ကိံ? ယထာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ‘‘သဒ္ဓါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ သဒ္ဓါယ သဒ္ဒတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတ္ထ အညော သဒ္ဓါ၊ အညော သဒ္ဓါယ သဒ္ဒတ္ထောတိ သိဒ္ဓံ၊ ယထာ စ ‘‘ဧကော အမောဟသင်္ခါတော ဓမ္မော သမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော ¶ အဓိပတိသဟဇာတအညမညနိဿယဣန္ဒြိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတ္ထ အမောဟော ဓမ္မော အညော၊ အညေ ¶ တဿ ဟေတုပစ္စယတာဒယောတိ သိဒ္ဓံ။ ယထာ စ ဝိနယပိဋကေ ယာနိ ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနိ၊ ဧဝံ ယထာသမ္ဘဝံ ‘‘သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ အညာ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနတာ၊ အညော အာပတ္တိက္ခန္ဓဘာဝေါတိ သိဒ္ဓံ။ ဣမိနာ အာပတ္တိက္ခန္ဓနယေန အာပတ္တာဓိကရဏဿ ကတိ ဌာနာနီတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဌာနာနီတိ။ ကတိ ဝတ္ထူနီတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဝတ္ထူနီတိ။ ကတိ ဘူမိယောတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဘူမိယောတိ ဧဝမာဒယောပိ ဒဿေတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ တဿာ ဧဝံ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယာယ အတ္ထသာဓိကာယ စေတနာယ ယသ္မာ အညာ ပါရာဇိကာပတ္တိတာ အနတ္ထန္တရဘူတာ အာကာရဝိသေသသင်္ခါတာ ဖလဋ္ဌာနိယာ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘အတ္ထသာဓကစေတနာ နာမ မဂ္ဂါနန္တရဖလသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကေဝလံ ဓမ္မနိယာမတ္တံယေဝ ဥပမတ္တေန အာစရိယေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိပိ သမ္ဘဝတီတိ န တတ္ထ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ ကေဝလံ တက္ကဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာစရိယော။

၁၂၂။ ‘‘ဝိဘင်္ဂနယဒဿနတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တံ သမ္ပာဒေတုံ ‘‘ဣဒါနိ တတ္ထ တတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အင်္ဂဝတ္ထုဘေဒေန စာတိ အဝဟာရင်္ဂဇာနနဘေဒေန ဝတ္ထုဿ ဟရိတဗ္ဗဘဏ္ဍဿ ဂရုကလဟုကဘာဝဘေဒေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အင်္ဂဉ္စ ဝတ္ထုဘေဒေန အာပတ္တိဘေဒဉ္စ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထော။ အတိရေကမာသကော ဦနပဉ္စမာသကောတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ န ဝုတ္တော၊ တီဟိပိ ဧကော ဧဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တောတိ။ အနဇ္ဈာဝုဋ္ဌကံ နာမ အရညပါလကာဒိနာ န ကေနစိ မမာယိတံ။ ဆဍ္ဍိတံ နာမ အနတ္ထိကဘာဝေန အတိရေကမတ္တာဒိနာ သာမိကေန ဆဍ္ဍိတံ။ နဋ္ဌံ ပရိယေသိတွာ ဆိန္နာလယတ္တာ ဆိန္နမူလကံ။ အဿာမိကဝတ္ထူတိ အစ္ဆိန္နမူလကမ္ပိ ယဿ သာမိကော ကောစိ နော ဟောတိ၊ နိရပေက္ခာ ဝါ ပရိစ္စဇန္တိ၊ ယံ ဝါ ပရိစ္စတ္တံ ဒေဝတာဒီနံ၊ ဣဒံ သဗ္ဗံ အဿာမိကဝတ္ထု နာမ။ ဒေဝတာဒီနံ ဝါ ဗုဒ္ဓဓမ္မာနံ ဝါ ပရိစ္စတ္တံ ပရေဟိ ¶ စေ အာရက္ခကေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ပရပရိဂ္ဂဟိတမေဝ။ တထာရူပေ ဟိ အဒိန္နာဒါနေ ရာဇာနော စောရံ ဂဟေတွာ ဟနနာဒိကံ ကရေယျုံ၊ အနာရက္ခကေ ပန အာဝါသေ၊ အဘိက္ခုကေ အနာရာမိကာဒိကေ စ ယံ ဗုဒ္ဓဓမ္မဿ သန္တကံ၊ တံ ‘‘အာဂတာဂတေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရက္ခိတဗ္ဗံ ဂေါပေတဗ္ဗံ မမာယိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော အဘိက္ခုကာဝါသသင်္ဃသန္တကံ ဝိယ ပရပရိဂ္ဂဟိတသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဆာယာ ဒိဿတိ။ ဣဿရော ဟိ ယော ကောစိ ဘိက္ခု တာဒိသေ ပရိက္ခာရေ စောရေဟိပိ ဂယှမာနေ ဝါရေတုံ ပဋိဗလော စေ၊ ဗလက္ကာရေန အစ္ဆိန္ဒိတွာ ယထာဌာနေ ဌပေတုန္တိ။ အပရိဂ္ဂဟိတေ ပရသန္တကသညိဿ ဆသု အာကာရေသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အနာပတ္တိ ဝိယ ဒိဿတိ ¶ ၊ ‘‘ယံ ပရပရိဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတီ’’တိ အင်္ဂဘာဝေါ ကိဉ္စာပိ ဒိဿတိ၊ ပရသန္တကေ တထာ ပဋိပန္နကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော သန္တကံ စောရေဟိ ဟဋံ၊ စောရပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပရော စေတံ ထေယျစိတ္တော ဂဏှတိ၊ ပါရာဇိကံ။ သာမိကော ဧဝ စေ ဂဏှတိ၊ န ပါရာဇိကံ၊ ယသ္မာ စောဒေတွာ၊ အစ္ဆိန္ဒိတွာ စ သော ‘‘မမ သန္တကံ ဂဏှာမီ’’တိ ဂဟေတုံ လဘတိ။ ပဌမံ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ စေ ပစ္ဆာ ထေယျစိတ္တော ဂဏှတိ၊ ဧသ နယော။ သာမိကေန ဓုရံ နိက္ခိတ္တကာလေ သော စေ စောရော ကာလံ ကရောတိ၊ အညော ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတိ၊ န ပါရာဇိကော။ အနိက္ခိတ္တကာလေ ဧဝ စေ ကာလံ ကရောတိ၊ တံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ ဘိက္ခုနော ပါရာဇိကံ မူလဘိက္ခုဿ သန္တကဘာဝေ ဌိတတ္တာ။ စောရဘိက္ခုမှိ မတေ ‘‘မတကပရိက္ခာရ’’န္တိ သင်္ဃော ဝိဘဇိတွာ စေ တံ ဂဏှတိ၊ မူလသာမိကော ‘‘မမ သန္တကမိဒ’’န္တိ ဂဟေတုံ လဘတိ။

ဧတ္ထာဟ – ဘူမဋ္ဌာဒိနိမိတ္တကမ္မပရိယောသာနာ ဧဝ အဝဟာရဘေဒါ၊ ဥဒါဟု အညေပိ သန္တီတိ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ အညေပိ သန္တိ၊ တေပိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ န ဟိ ဘဂဝါ သာဝသေသံ ပါရာဇိကံ ပညပေတိ။ နော စေ သန္တိ၊ ယေ ဣမေ တုလာကူဋကံသကူဋမာနကူဋဥက္ကောဋနဝဉ္စနနိကတိသာစိယောဂဝိပရာမောသအာလောပသာဟသာကာရာ စ သုတ္တင်္ဂေသု သန္ဒိဿမာနာ၊ တေ ဣဓ အာဂတေသု ဧတ္ထ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ စ လက္ခဏတော ဝါ တေသံ သမောဓာနဂတဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – လက္ခဏတော သိဒ္ဓါဝ။ ကထံ? ‘‘ပဉ္စဟိ အာကာရေဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန အင်္ဂဝတ္ထုဘေဒေန။ အာပတ္တိဘေဒေါ ဟိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၁၂၈-၁၃၀) ဝုတ္တော ဧဝ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝါ ဝဉ္စေတွာ ဂဏှတိ၊ တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ထေယျာဝဟာရော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ¶ အာဂတတ္တာ တုလာကူဋဂဟဏာဒယော ထေယျာဝဟာရေ သမောဓာနံ ဂတာတိ သိဒ္ဓံ။ ဝိပရာမောသအာလောပသာဟသာကာရာ စ အဋ္ဌကထာယာဂတေ ပသယှာဝဟာရေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣမံယေဝ ဝါ ပသယှာဝဟာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါမဋ္ဌံ အရညဋ္ဌ’’န္တိ မာတိကံ နိက္ခိပိတွာ ‘‘ဂါမဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘာဂေါ ဝုတ္တော။ တေနေဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဂဟဏာကာရဘေဒသန္ဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ကတံ။ န ဟိ ဘူမိတလာဒီဟိ ဂါမာရညဋ္ဌံ ယံ ကိဉ္စီတိ။ တတ္ထ ယံ တုလာကူဋံ၊ တံ ရူပကူဋင်္ဂဂဟဏပဋိစ္ဆန္နကူဋဝသေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝေဟာသဋ္ဌေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟဒယဘေဒသိခါဘေဒရဇ္ဇုဘေဒဝသေန တိဝိဓေ မာနကူဋေ ‘‘သွာယံ ဟဒယဘေဒေါ မရိယာဒံ ဆိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟဒယဘေဒေါ ဟိ သပ္ပိတေလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဖန္ဒာပေတိ အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ကရောတီ’’တိ ဧတ္ထ သိခါဘေဒေါပိ လဗ္ဘတိ။ သော ‘‘တိလတဏ္ဍုလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခေတ္တမိနနကာလေ ရဇ္ဇုဘေဒေါ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘ဓမ္မံ စရန္တော သာမိကံ ပရာဇေတီ’’တိ ဧတ္ထ ဥက္ကောဋနံ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတီတိ တေ စ တထာ ဝဉ္စနနိကတိယောပိ။

၁၃၁။ န ¶ စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ၊ တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဂါဟေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဒွေ ဘိက္ခူ သဟာယကာ ဟောန္တိ။ ဧကော ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ…ပေ… အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေ’’တိ (ပါရာ။ ၁၄၆) ဣမိနာ အသမေန္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘သော ဇာနိတွာ တံ စောဒေသိ အဿမဏောသိ တွ’’န္တိ ဝစနေန အနတ္တမနတာ ဒီပိတာ။ ပုန ‘‘အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေ’’တိ ဝစနေန အတ္တမနတာယပိ သတိ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ရုဟတီတိ ဒီပိတန္တိ စေ? တံ န၊ အညထာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ပါရာဇိကာပတ္တိယာ အနာပတ္တိ ဝိဿာသသညာယ ဂါဟေ သတိ၊ သောပိ ဘိက္ခု သဟာယကတ္တာ န ကုဒ္ဓါ စောဒေသိ၊ ပိယော ဧဝ သမာနော ‘‘ကစ္စိ အဿမဏောသိ တွံ၊ ဂစ္ဆ၊ ဝိနိစ္ဆယံ ကတွာ ¶ သုဒ္ဓန္တေ တိဋ္ဌာဟီ’’တိ စောဒေသိ။ သစေပိ သော ကုဒ္ဓါ ဧဝ စောဒေယျ၊ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ကေဝလံ ပါရာဇိကာဘာဝံ ဒီပေတိ၊ န ဝိဿာသဂ္ဂါဟသိဒ္ဓံ။ ယော ပန ပရိသမဇ္ဈေ လဇ္ဇာယ အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုနဝတ္တုကာမတာဓိပ္ပာယေ ပန သောပိ ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ စောရော ပသယှ ဂဟေတုကာမောပိ ‘‘အဓိဝါသေထ၊ ဘန္တေ၊ ဣဓ မေ စီဝရာနီ’’တိ ဝတွာ စီဝရာနိ ထေရေန ဒိန္နာနိ၊ အဒိန္နာနိ ဝါ သယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ထေရော ပုန ပက္ခံ လဘိတွာ စောဒေတုံ လဘတိ၊ ပုဗ္ဗေ အဓိဝါသနာ အဓိဝါသနသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ ဘယေန တုဏှီဘူတတ္တာ၊ ‘‘ယံ စီဝရံ ဣဓ သာမိကော ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာမိကဿ ပါကတိကံ ကာတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣဒံ ကိရ ဝတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ သင်္ဃဿ သန္တကံ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဂဟိတံ၊ တဿ တေန သင်္ဃဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ ဥပကာရိတာ အတ္ထိ၊ ဂဟိတပ္ပမာဏံ အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘သော တေန ယထာဂဟိတံ ပါကတိကံ ကတွာ အနဏော ဟောတိ၊ ဂိလာနာဒီနမ္ပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။

သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကန္တိ ဧကဘဏ္ဍံ ဧဝ။ ‘‘ဘာရိယဉှိဒံ တွမ္ပိ ဧကပဿံ ဂဏှ၊ အဟမ္ပိ ဧကပဿံ ဂဏှာမီတိ သံဝိဒဟိတွာ ဥဘယေသံ ပယောဂေန ဌာနာစာဝနေ ကတေ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ ဟောတိ ¶ ။ အညထာ ‘သာဟတ္ထိကံ ဝါ အာဏတ္တိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတိ၊ အာဏတ္တိကံ ဝါ သာဟတ္ထိကဿာ’တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ လိခိတံ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘န ကေဝလံ ဘာရိယေ ဧဝ ဝတ္ထုမှိ အယံ နယော လဗ္ဘတိ၊ ပဉ္စမာသကမတ္တမ္ပိ ဒွေ စေ ဇနာ သံဝိဒဟိတွာ ဂဏှန္တိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ပါဋေက္ကံ၊ သာဟတ္ထိကံ နာမ တံ ကမ္မံ၊ သာဟတ္ထိကပယောဂတ္တာ ဧကသ္မိံယေဝ ဘဏ္ဍေ၊ တသ္မာ ‘သာဟတ္ထိကံ အာဏတ္တိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတီ’တိ ဝစနမိမံ နယံ န ပဋိဗာဟတိ။ ‘သာဟတ္ထိကဝတ္ထုအင်္ဂန္တိ သာဟတ္ထိကဿ ဝတ္ထုဿ အင်္ဂံ န ဟောတီ’တိ တတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ပယောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ ယုဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ ကိရ၊ တံ အယုတ္တံ ကာယဝစီကမ္မန္တိ ဝစနာဘာဝါ၊ တသ္မာ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကေသု ပယောဂေသု အညတရေန ဝါယမာပတ္တိ သမုဋ္ဌာတိ ¶ ၊ တထာပိ တုရိတတုရိတာ ဟုတွာ ဝိလောပနာဒီသု ဂဟဏဂါဟာပနဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ကာလေန အတ္တနော ကာလေန ပရဿ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ သီဃံ သီဃံ ဥပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂၁) ဝုတ္တာ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တတ္ထပိ ယေ အနုတ္တရာဒယော ဧကန္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒယော ဧကန္တအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ၊ ဣတရေ အနိယတာရမ္မဏတ္တာ ‘‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ န ဧကက္ခဏေ ဥဘယာရမ္မဏတ္တာ။ အယံ ပန အာပတ္တိ ယထာဝုတ္တနယေန သာဟတ္ထိကာ အာဏတ္တိကာပိ ဟောတိယေဝ၊ တသ္မာ အနိဒဿနမေတန္တိ အယုတ္တံ။ ‘‘ယထာ အနိယတာရမ္မဏတ္တာ ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိ ဝုတ္တာ၊ တထာ အနိယတပယောဂတ္တာ အယမ္ပိ အာပတ္တိ ‘သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကာ’တိ ဝုတ္တာတိ နိဒဿနမေဝေတ’’န္တိ ဧကစ္စေ အာစရိယာ အာဟု။ ‘‘ဣမေ ပနာစရိယာ ဥဘိန္နံ ဧကတော အာရမ္မဏကရဏံ နတ္ထိ။ အတ္ထိ စေ၊ ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၁။၁ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတိက) ပဋ္ဌာနပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သညာယ အာဟံသု၊ တေသံ မတေန ‘သိယာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ၊ န စ နိရတ္ထကံ၊ တသ္မာ အတ္ထေဝ ဧကတော အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏော ဓမ္မော။ ပုန ‘အယံ သော’တိ နိယမေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ဓမ္မာ ဝိယ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာဘာဝတော န ဥဒ္ဓဋော သိယာ။ တတ္ထ အနုဒ္ဓဋတ္တာ ဧဝ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ ဥဘိန္နမ္ပိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဓမ္မာနံ ဧကတော အာရမ္မဏကရဏဓမ္မဝသေန ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိ အဝတွာ ‘ကာလေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယောဝ သာရောတိ နော တက္ကော’’တိ အာစရိယော။ တတ္ထ ‘‘ကာယဝစီကမ္မ’’န္တိ အဝစနံ ပနဿ သာဟတ္ထိကပယောဂတ္တာ ဧကပယောဂဿ အနေကကမ္မတ္တာဝ၊ ယဒိ ဘဝေယျ၊ မနောကမ္မမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ ယထာ တတ္ထ မနောကမ္မံ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဇာတံ၊ ဧဝံ တသ္မိံ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကေ ဝစီကမ္မံ အဗ္ဗောဟာရိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တံ ပန ကေဝလံ ကာယကမ္မဿ ဥပနိဿယံ ဇာတံ၊ စိတ္တံ ဝိယ တတ္ထ အင်္ဂမေဝ ဇာတံ၊ တသ္မာ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘သာဟတ္ထိကပယောဂတ္တာ’’တိ၊ ‘‘အင်္ဂဘာဝမတ္တမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘သာဟတ္ထိကာဏတ္တိက’န္တိ ဝုတ္တန္တိ နော တက္ကော’’တိ စ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ကာယဝါစာ ¶ သမုဋ္ဌာနာ၊ ယဿာ အာပတ္တိယာ သိယုံ၊

တတ္ထ ကမ္မံ န တံ စိတ္တံ၊ ကမ္မံ နဿတိ ခီယတိ။

ကိရိယာကိရိယာဒိကံ ယဉ္စ၊ ကမ္မာကမ္မာဒိကံ ဘဝေ၊

န ယုတ္တံ တံ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ၊ ကမ္မမေကံဝ ယုဇ္ဇတိ။

၁၃၂။ အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ စိတ္တုပ္ပာဒေတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ စိတ္တံ၊ တဿေဝ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာဟ – ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနာဒီသု၊ သဗ္ဗေသု စ အကိရိယသိက္ခာပဒေသု န ကာယင်္ဂစောပနံ ဝါ ဝါစင်္ဂစောပနံ ဝါ၊ အပိစာပတ္တိ၊ ကသ္မာ ဣမသ္မိံယေဝ သိက္ခာပဒေ အနာပတ္တိ၊ န သဗ္ဗာပတ္တီဟီတိ? န၊ ကသ္မာ။

ကတ္တဗ္ဗာ သာဓိကံ သိက္ခာ၊ ဝိညတ္တိံ ကာယဝါစိကံ၊

အကတွာ ကာယဝါစာဟိ၊ အဝိညတ္တီဟိ တံ ဖုသေ။

န လေသဘာဝတ္တာ။ သပ္ပာယေ အာရမ္မဏေ အဋ္ဌတွာ ပဋိလဒ္ဓါသေဝနံ ဟုတွာ တတော ပရံ သုဋ္ဌု ဓာဝတီတိ သန္ဓာဝတိ။ တတော အဘိဇ္ဈာယ သဟဂတံ၊ ဗျာပါဒသဟဂတံ ဝါ ဟုတွာ ဝိသေသတော ဓာဝတီတိ ဝိဓာဝတိ။

၁၃၇။ ဝဏံ ကတွာ ဂဟေတုန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ၊ ဣတ္ထိရူပဿ နာမ ယတ္ထ အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ကေစိ။ ‘‘ကာယပဋိဗဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ ယုတ္တံ၊ တံ သန္ဓာယ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၃၈။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ပဒုဒ္ဓါရေနေဝ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ၊ တံ သုဝုတ္တံ။ ကိန္တု တဿ ¶ ပရိကပ္ပာဝဟာရကမတ္တံ န ဒိဿတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓါရေ ဝါယံ အာပန္နော၊ တသ္မာ ဒိသွာ ဂစ္ဆန္တော ‘‘ပဒုဒ္ဓါရေနေဝ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ တတ္ထ ဒုဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘သာဋကတ္ထိကော သာဋကပသိဗ္ဗကမေဝ ဂဟေတွာ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ သာဋကဘာဝံ ဉတွာ ‘ပစ္ဆာ ဂဏှိဿာမီ’တိ ဧဝံ ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှတိ၊ န ဥဒ္ဓါရေ ဧဝါပဇ္ဇတိ။ ယဒါ ဗဟိ ဌတွာ ¶ ‘သာဋကော အယ’န္တိ ဒိသွာ ဂစ္ဆတိ၊ တဒါ ပဒုဒ္ဓါရေနေဝ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ န ဝုတ္တမေတံ၊ ကိန္တု ကိဉ္စာပိ ပရိကပ္ပော ဒိဿတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဝဟာရက္ခဏေ န ဒိဿတီတိ န သော ပရိကပ္ပာဝဟာရော၊ အယမတ္ထော မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တောဝ၊ တသ္မာ ‘‘ဉာယမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကမ္မန္တသာလာ နာမ ကဿကာနံ ဝနစ္ဆေဒကာနံ ဂေဟာနိ။ အယံ တာဝါတိ သစေ ဥပစာရသီမန္တိအာဒိ ယာဝ ထေရဝါဒေါ မဟာအဋ္ဌကထာနယော၊ တတ္ထ ကေစိ ပနာတိအာဒိ န ဂဟေတဗ္ဗံ ထေရဝါဒတ္တာ ယုတ္တိအဘာဝတော၊ န ဟိ သာဟတ္ထိကေ ဧဝံဝိဓာ အတ္ထသာဓကစေတနာ ဟောတိ။ အာဏတ္တိကေ ဧဝ အတ္ထသာဓကစေတနာ။ ‘‘သေသံ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တေနတ္ထေန သမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကုသသင်္ကာမနကရဏေ သစေ ပရော ‘‘နာယံ မမ သန္တကော’’တိ ဇာနာတိ၊ ဣတရဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကာပတ္တိ ခီလသင်္ကာမနေ ဝိယ။ ‘‘အတ္တနော သန္တကံ သစေ ဇာနာတိ၊ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ပဉ္စကာနိ သင်္ကရာနိ ဟောန္တီတိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

၁၄၀။ ပရာနုဒ္ဒယတာယာတိ ဧတ္ထ ပရာနုဒ္ဒယတာယ ကောဋိပ္ပတ္တေန ဘဂဝတာ ကသ္မာ ‘‘အနာပတ္တိ ပေတပရိဂ္ဂဟေ တိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေ’’တိ (ပါရာ။ ၁၃၁) ဝုတ္တန္တိ စေ? ပရာနုဒ္ဒယတာယ ဧဝ။ ယဿ ဟိ ပရိက္ခာရဿ အာဒါနေ ရာဇာနော စောရံ ဂဟေတွာ န ဟနနာဒီနိ ကရေယျုံ၊ တသ္မိမ္ပိ နာမ သမဏော ဂေါတမော ပါရာဇိကံ ပညပေတွာ ဘိက္ခုံ အဘိက္ခုံ ကရောတီတိ မဟာဇနော ဘဂဝတိ ပသာဒညထတ္တံ အာပဇ္ဇိတွာ အပါယုပဂေါ ဟောတိ။ အပေတပရိဂ္ဂဟိတာ ရုက္ခာဒီ စ ဒုလ္လဘာ၊ န စ သက္ကာ ဉာတုန္တိ ရုက္ခာဒီဟိ ပါပဘီရုကော ဥပါသကဇနော ပဋိမာဃရစေတိယဗောဓိဃရဝိဟာရာဒီနိ အကတွာ မဟတော ပုညက္ခန္ဓတော ပရိဟာယေယျ။ ‘‘ရုက္ခမူလသေနာသနံ ပံသုကူလစီဝရံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၈) ဝုတ္တနိဿယာ စ အနိဿယာ ဟောန္တိ။ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော ဟိ ဘိက္ခူ ရုက္ခမူလပံသုကူလာနိ န သာဒိယိဿန္တီတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ န သမ္ဘဝေယျုံ၊ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေ ဆာရိကတ္ထာယ ရုက္ခံ အဂ္ဂဟေတွာ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျုံ၊ အစ္ဆိန္နစီဝရာဒိကာလေ သာခါဘင်္ဂါဒိံ အဂ္ဂဟေတွာ နဂ္ဂါ ဟုတွာ တိတ္ထိယလဒ္ဓိမေဝ သုလဒ္ဓိ ဝိယ ဒီပေန္တာ ဝိစရေယျုံ၊ တတော တိတ္ထိယေသွေဝ လောကော ပသီဒိတွာ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ပတွာ သံသာရခါဏုကော ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ပရာနုဒ္ဒယတာယ ¶ ဧဝ ‘‘အနာပတ္တိ ပေတပရိဂ္ဂဟေ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၄၁။ အပရမ္ပိ ¶ ဘာဂံ ဒေဟီတိ ‘‘ဂဟိတံ ဝိညတ္တိသဒိသတ္တာ နေဝ ဘဏ္ဍဒေယျံ န ပါရာဇိက’’န္တိ လိခိတံ၊ ဣဒံ ပကတိဇနေ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘သစေ ပန သာမိကော ဝါ တေန အာဏတ္တော ဝါ ‘အပရဿ သဟာယဘိက္ခုဿ ဘာဂံ ဧသ ဂဏှာတိ ယာစတိ ဝါ’တိ ယံ အပရဘာဂံ ဒေတိ၊ တံ ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

၁၄၈-၉။ ခါဒန္တဿ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ စောရဿ ဝါ သာမိကဿ ဝါ သမ္ပတ္တဿ ဒိန္နံ သုဒိန္နမေဝ ကိရ။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘ဥဿာဟဂတာနံ ဝါ’’တိ အဝတွာ ဝုတ္တံ၊ န ဟိ ကတိပယာနံ အနုဿာဟတာယ သင်္ဃိကမသင်္ဃိကံ ဟောတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယဒိ သဥဿာဟာဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇတော အဝဟာရော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒုဘယမေကံ။ ဆဍ္ဍိတဝိဟာရေ ဥပစာရသီမာယ ပမာဏံ ဇာနိတုံ န သက္ကာ၊ အယံ ပန ဘိက္ခု ဥပစာရသီမာယ ဗဟိ ဌတွာ ဃဏ္ဋိပဟရဏာဒိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ ခါဒတိ၊ တေန ဧဝံ ခါဒိတံ သုခါဒိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣတရဝိဟာရေ တတ္ထ ဒိတ္တဝိဓိနာဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုခါဒိတံ အန္တောဝိဟာရတ္တာ’’တိ လိခိတံ၊ အာဂတာနာဂတာနံ သန္တကတ္တာတိ ‘‘စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿ ဒေမီ’’တိ ဒိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အဝတွာ ‘‘သင်္ဃဿ ဒေမီ’’တိ ဒိန္နမ္ပိ တာဒိသမေဝ။ တထာ ဟိ ဗဟိ ဌိတော လာဘံ န လဘတိ ဘဂဝတော ဝစနေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၅၃။ ‘‘မတသူကရော’’တိ ဝစနတော တမေဝ ဇီဝန္တံ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ကတွာ ဒါတုံ န လဘတိ။ ဝဇ္ဈံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ မဒ္ဒန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ဧတ္ထ ကိတ္တကံ ဘဏ္ဍဒေယျံ၊ န ဟိ သက္ကာ ‘‘ဧတ္တကာ သူကရာ မဒ္ဒိတွာ ဂတာ ဂမိဿန္တီ’’တိ ဇာနိတုန္တိ? ယတ္တကေ သာမိကာနံ ဒိန္နေ တေ ‘‘ဒိန္နံ မမ ဘဏ္ဍ’’န္တိ တုဿန္တိ၊ တတ္တကံ ဒါတဗ္ဗံ။ နော စေ တုဿန္တိ၊ အတိက္ကန္တသူကရမူလံ ဒတွာ ကိံ ဩပါတော ခဏိတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ? န ဒါတဗ္ဗော။ အထ ကိံ စောဒိယမာနဿ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ? န ဟောတိ၊ ကေဝလံ ကပ္ပိယပရိက္ခာရံ ဒတွာ တောသေတဗ္ဗောဝ သာမိကော၊ ဧသေဝ နယော အညေသုပိ ဧဝရူပေသူတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ‘‘တဒဟေဝ ဝါ ဒုတိယဒိဝသေ ဝါ မဒ္ဒန္တော ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂုမ္ဗေ ခိပတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝါတိ ¶ အဝဿံ ပဝိသနကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ပရစက္ကာဒိဘယံ အာဂတံ။ မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒန္တိ ‘‘သဗ္ဗသေနာသနံ ဧတေ ဣဿရာ’’တိ ဝစနတော ဣတရေ အနိဿရာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၁၅၆။ အာရာမရက္ခကာတိ ဝိဿဋ္ဌဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာတိ ဧတ္ထ ယဿ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တံ ဘိက္ခုံ၊ ဘာဂံ ဝါ သာမိကာ န ရက္ခန္တိ န ဒဏ္ဍေန္တိ၊ တဿ ဒါနံ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ¶ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဓ သန္နိဋ္ဌာနံ။ တမ္ပိ ‘‘န ဝဋ္ဋတိ သင်္ဃိကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယမေဝ ဘိက္ခု ဣဿရောတိ ယတ္ထ သော ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ အတ္တဉာတဟေတုံ လဘတိ ကိရ အတ္ထော။ အပိစ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝဒန္တိ။ သဝတ္ထုကန္တိ သဟ ဘူမိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တိဏမတ္တံ ပန န ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကိန္တု ဂရုဘဏ္ဍန္တိ စေ၊ အရက္ခိယအဂေါပိယဋ္ဌာနေ၊ ဝိနဿနကဘာဝေ စ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကပ္ပိယေပိ စာတိ ဝတွာ၊ အဝတွာ ဝါ ဂဟဏယုတ္တေ မာတာဒိသန္တကေပိ ထေယျစိတ္တုပ္ပာဒေန။ ဣဒံ ပန သိက္ခာပဒံ ‘‘ရာဇာပိမေသံ အဘိပ္ပသန္နော’’တိ (ပါရာ။ ၈၆) ဝစနတော လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ၊ ဝေပုလ္လမဟတ္တဉ္စ ပတ္တကာလေ ပညတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ။

ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၂။ တီဟိ သုဒ္ဓေနာတိ ဧတ္ထ တီဟီတိ နိဿက္ကဝစနံ ဝါ ဟောတိ၊ ကရဏဝစနံ ဝါ။ နိဿက္ကပက္ခေ ကာယဝစီမနောဒွါရေဟိ သုဒ္ဓေန။ တထာ ဒုစ္စရိတမလေဟိ ဝိသမေဟိ ပပဉ္စေဟီတိအာဒိနာ နယေန သဗ္ဗကိလေသတ္တိကေဟိ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဧဝ သုဒ္ဓေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကရဏပက္ခေ တီဟီတိ ကာယဝစီမနောဒွါရေဟိ သုဒ္ဓေန။ တထာ တီဟိ သုစရိတေဟိ၊ တီဟိ ဝိမောက္ခေဟိ၊ တီဟိ ဘာဝနာဟိ၊ တီဟိ သီလသမာဓိပညာဟိ သုဒ္ဓေနာတိ သဗ္ဗဂုဏတ္တိကေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဘာဝိတန္တိ ဒေသနာယ ဝိတ္ထာရိတံ၊ ဝိဘူတံ ဝါ ကတံ ဝိဟိတံ၊ ပညတ္တံ ဝါ ဟောတိ။ သံဝဏ္ဏနာတိ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ။

န ¶ ကေဝလံ ရာဇဂဟမေဝ၊ ဣဒမ္ပိ နဂရံ။ သပရိစ္ဆေဒန္တိ သပရိယန္တန္တိ အတ္ထော။ သပရိက္ခေပန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆဒနေနာတိ ဟံသပရိက္ခေပသဏ္ဌာနေနာ’’တိ လိခိတံ။ ကာယဝိစ္ဆိန္ဒနိယကထန္တိ အတ္တနော အတ္တဘာဝေ၊ ပရဿ ဝါ အတ္တဘာဝေ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနကရံ ဝိစ္ဆိန္ဒနကရံ ဓမ္မကထံ ကထေတိ။ အသုဘာ စေဝ သုဘာကာရဝိရဟိတတ္တာ။ အသုစိနော စ ဒေါသနိဿန္ဒနပဘဝတ္တာ။ ပဋိကူလာ စ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ ပိတ္တသေမှာဒီသု အာသယတော။ အသုဘာယ ဝဏ္ဏန္တိ ¶ အသုဘာကာရဿ၊ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါ ဝိတ္ထာရံ ဘာသတိ။ သာမိအတ္ထေ ဟေတံ သမ္ပဒါနဝစနံ။ အသုဘန္တိ အသုဘနိမိတ္တဿ အာဝိဘာဝါယ ပစ္စုပဋ္ဌာနာယ ဝိတ္ထာရကထာသင်္ခါတံ ဝဏ္ဏံ ဘာသဘီတိ အတ္ထော။ တေသံယေဝ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ ဒသဟိ လက္ခဏေဟိ သမ္ပန္နံ ကိလေသစောရေဟိ အနဘိဘဝနီယတ္တာ ဈာနစိတ္တံ မဉ္ဇူသံ နာမ။

တတြိမာနီတိ ဧတ္ထာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – ယသ္မိံ ဝါရေ ပဌမံ ဈာနံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သကလမ္ပိ ဇဝနဝါရံ အနုလောမပရိကမ္မဥပစာရဂေါတြဘုအပ္ပနာပ္ပဘေဒံ ဧကတ္တနယေန ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိ ဂဟေတွာ တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ အပ္ပနာပဋိပါဒိကာယ ခိပ္ပာဒိဘေဒါယ အဘိညာယ အဓိဂတာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိံ ဥပါဒါယ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိယောဒါပကဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာဒိစိတ္တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ၊ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပ္ပာဒဌိတိက္ခဏေသု ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ၊ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု သမ္ပဟံသနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏန္တိ ကတွာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိပဋိပတ္တိပက္ခန္ဒနေ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗဘာဂေါ လက္ခီယတိ၊ တိဝိဓေန အဇ္ဈုပေက္ခနေန မဇ္ဈံ လက္ခီယတိ၊ စတုဗ္ဗိဓာယ သမ္ပဟံသနာယ ပရိယောသာနံ လက္ခီယတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒသ လက္ခဏာနီ’’တိ။

ပါရိဗန္ဓကတောတိ နီဝရဏသင်္ခါတပါရိဗန္ဓကတော ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ဂေါတြဘုပရိယောသာနံ ပုဗ္ဗဘာဂဇဝနစိတ္တံ ‘‘စိတ္တဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ တံ စိတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမာဓိနိမိတ္တသင်္ခါတံ အပ္ပနာသမာဓိံ တဒတ္ထာယ ဥပဂစ္ဆမာနံ ဧကသန္တတိဝသေန ပရိဏာမေန္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝံ ပဋိပန္နဿ တဿ တတ္ထ သမထနိမိတ္တေ ¶ ပက္ခန္ဒနံ တဗ္ဘာဝူပဂမနံ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘တတ္ထ စိတ္တပက္ခန္ဒန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ ပဌမဇ္ဈာနုပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ အပ္ပနာပ္ပတ္တဿ ပုန ဝိသောဓနေ ဗျာပါရာဘာဝါ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဟောတိ။ သမထပ္ပဋိပန္နတ္တာ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရာဘာဝါ စ သမထပ္ပဋိပန္နဿ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဟောတိ။ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကန္တေန ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရာသမ္ဘဝတော ဧကတ္တုပဋ္ဌာနဿ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဇာတာနန္တိ တသ္မိံ စိတ္တေ ဇာတာနံ သမာဓိပညာနံ ယုဂနဒ္ဓဘာဝေန အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ။ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိမုတ္တိရသေနေကရသဋ္ဌေန အနတိဝတ္တနေကသဘာဝါနံ တေသံ ဒွိန္နံ ဥပဂတံ တဇ္ဇံ တဿာရုပ္ပံ တဒနုရူပံ ဝီရိယံ တထာ စိတ္တံ ယောဂီ ဝါဟေတိ ပဝတ္တေတီတိ ကတွာ တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေန စ ဝိသေသဘာဂိယဘာဝတ္တာ အာသေဝနဋ္ဌေန စ သမ္ပဟံသနာ ဟောတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတ္ထ ‘‘အနန္တရာတီတံ ¶ ဂေါတြဘုစိတ္တံ ဧကသန္တတိဝသေန ပရိဏာမေန္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ လိခိတံ။ တတ္ထ ဟိ ပရိဏာမေန္တံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဧတာနိ ဝစနာနိ အတီတဿ န သမ္ဘဝန္တိ၊ ယဉ္စ တဒနန္တရံ လိခိတံ ‘‘အပ္ပနာသမာဓိစိတ္တံ ဥပဂစ္ဆမာနံ ဂေါတြဘုစိတ္တံ တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမာ’’တိ။ ဣမိနာပိ တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ ‘‘ပဋိပတ္တိက္ခဏေ ဧဝ အတီတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဂေါတြဘုစိတ္တံ တတ္ထ ပက္ခန္ဒတီ’’တိ ဝစနမေဝ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာစရိယော။ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏိကမ္ပိ လောကုတ္တရစိတ္တံ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏိကဿာပိ ဈာနဿ ဧတာနိ ဒသ လက္ခဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယ အာသေဝနာ ဘာဝနာ ဧဝါ’’တိပိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ အဓိဋ္ဌာနေန သဟဂတ’’န္တိ လိခိတံ။ တဿတ္ထော – ယဉ္စ ‘‘အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနသင်္ခါတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ တေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ ကလျာဏကတာယ သမန္နာဂတတ္တာ တိဝိဓကလျာဏကတဉ္စ။ ဧဝံ တိဝိဓစိတ္တံ တဒဓိဂမမူလကာနံ ဂုဏာနံ၊ ဥပရိဈာနာဓိဂမဿ ဝါ ပဒဋ္ဌာနဋ္ဌေန အဓိဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန သမ္ပန္နတ္တာ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နံ နာမာတိ။

အဒ္ဓမာသံ ပဋိသလ္လီယိတုန္တိ ဧတ္ထ အာစရိယာ ဧဝမာဟု ‘‘ဘိက္ခူနံ အညမညဝဓဒဿနသဝနသမ္ဘဝေ သတ္ထုနော သတိ တဿ ဥပဒ္ဒဝဿ အဘာဝေ ဥပါယာဇာနနတော ‘အယံ အသဗ္ဗညူ’တိ ဟေတုပတိရူပကမဟေတုံ ဝတွာ ဓမ္မိဿရဿာပိ တထာဂတဿ ကမ္မေသွနိဿရိယံ အသမ္ဗုဇ္ဈမာနာ အသဗ္ဗဒဿိတမဓိစ္စမောဟာ ဗဟုဇနာ အဝီစိပရာယနာ ဘဝေယျုံ၊ တသ္မာ သော ဘဂဝါ ¶ ပဂေဝ တေသံ ဘိက္ခူနံ အညမညံ ဝဓမာနဘာဝံ ဉတွာ တဒဘာဝေါပါယာဘာဝံ ပန သုဝိနိစ္ဆိနိတွာ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနာနံ သုဂတိလာဘဟေတုမေဝေကံ ကတွာ အသုဘဒေသနာယ ဝါ ရူပသဒ္ဒဒဿနသဝနေဟိ နိပ္ပယောဇနေဟိ ဝိရမိတွာ ပဂေဝ တတော ဝိရမဏတော၊ သုဂတိလာဘဟေတုကရဏတော၊ အဝဿံ ပညာပိတဗ္ဗာယ တတိယပါရာဇိကပညတ္တိယာ ဝတ္ထာဂမဒဿနတော စ အတ္တနော သဗ္ဗဒဿိတံ ပရိက္ခကာနံ ပကာသေန္တော ဝိယ တမဒ္ဓမာသံ ဝေနေယျဟိတနိပ္ဖတ္တိယာ ဖလသမာပတ္တိယာ အဝကာသံ ကတွာ ဝိဟရိတုကာမော ‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဒ္ဓမာသံ ပဋိသလ္လီယိတု’န္တိအာဒိမာဟာ’’တိ။ အာစရိယာ နာမ ဗုဒ္ဓမိတ္တတ္ထေရဓမ္မသိရိတ္ထေရဥပတိဿတ္ထေရာဒယော ဂဏပါမောက္ခာ၊ အဋ္ဌကထာစရိယဿ စ သန္တိကေ သုတပုဗ္ဗာ။ တတော အညေ ဧကေတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သကေန ကာယေန အဋ္ဋီယန္တိ…ပေ… ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဣဒံ ပရတော ‘‘ယေ တေ ဘိက္ခူ အဝီတရာဂါ၊ တေသံ တသ္မိံ သမယေ ဟောတိ ဧဝ ဘယံ၊ ဟောတိ လောမဟံသော၊ ဟောတိ ဆမ္ဘိတတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ န ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဒဉ္စ ဘဂဝတော အသုဘကထာရမ္မဏပ္ပယောဇနေန န သမေတီတိ စေ? န၊ တဒတ္ထာဇာနနတော။ သကေန ကာယေန အဋ္ဋီယန္တာနမ္ပိ တေသံ အရိယမဂ္ဂေန အပ္ပဟီနသိနေဟတ္တာ ခီဏာသဝါနံ ဝိယ မရဏံ ပဋိစ္စ အဘယံ န ဟောတိ၊ ဘယဉ္စ ပန အသုဘဘာဝနာနုယောဂါနုဘာဝေန မန္ဒီဘူတံ ¶ အနဋ္ဋီယန္တာနံ ဝိယ န မဟန္တံ ဟုတွာ စိတ္တံ မောဟေသိ။ အပါယုပဂေ တေ သတ္တေ နာကာသီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဣဒံ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနံ၊ ယသ္မာ တေသံ တသ္မိံ သမယေ ဟောတိ ဧဝ ဘယံ၊ ဆမ္ဘိတတ္တံ၊ လောမဟံသော စ၊ တသ္မာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ အသုဘကထံ ကထေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။

အထ ဝါ သကေန ကာယေန အဋ္ဋီယန္တာနမ္ပိ တေသံ ဟောတိ ဧဝ ဘယံ၊ မဟာနုဘာဝါ ဝီတရာဂါတိ ခီဏာသဝါနံ မဟန္တံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ၊ အတိဒုပ္ပသဟေယျမိဒံ မရဏဘယံ၊ ယတော ဧဝံဝိဓာနမ္ပိ အဝီတရာဂတ္တာ ဘယံ ဟောတီတိပိ ဒဿေတိ။ တဒညေ တေသံ ဘိက္ခူနံ ပဉ္စသတာနံ အညတရာ။ တေနေဒံ ဒီပေတိ ‘‘တံ တထာ အာဂတံ အသိဟတ္ထံ ဝဓကံ ပဿိတွာ တဒညေသမ္ပိ ဟောတိ ဧဝ ဘယံ၊ ပဂေဝ တေသန္တိ ကတွာ ဘဂဝါ ပဌမမေဝ တေသံ အသုဘကထံ ကထေသိ၊ ပရတော တေသံ နာဟောသိ။ ဧဝံ မဟာနိသံသာ နေသံ အသုဘကထာ အာသီ’’တိ။ ယော ပနေတ္ထ ပစ္ဆိမော နယော ¶ ၊ သော ‘‘တေသု ကိရ ဘိက္ခူသု ကေနစိပိ ကာယဝိကာရော ဝါ ဝစီဝိကာရော ဝါ န ကတော၊ သဗ္ဗေ သတာ သမ္ပဇာနာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန နိပဇ္ဇိံသူ’’တိ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန သမေတိ။

အပရေ ပနာဟူတိ ကုလဒ္ဓိပဋိသေဓနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ ကိရ လဒ္ဓီ’’တိ ဝစနံ ‘‘မာရဓေယျံနာတိက္ကမိဿတီ’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကထံ? အယံ ဘိက္ခူ အဃာတေန္တော မာရဝိသယံ အတိက္ကမိဿတိ အကုသလကရဏတော စ။ ဃာတေန္တော ပန မာရဓေယျံ နာတိက္ကမိဿတိ ဗလဝတ္တာ ကမ္မဿာတိ သယံ မာရပက္ခိကတ္တာ ဧဝံ စိန္တေတွာ ပန ‘‘ယေ န မတာ၊ တေ သံသာရတော န မုတ္တာ’’တိ အတ္တနော စ လဒ္ဓိ၊ တသ္မာ တံ တတ္ထ ဥဘယေသံ မဂ္ဂေ နိယောဇေန္တီ ဧဝမာဟ၊ တေနေဝ ‘‘မာရပက္ခိကာ မာရေန သမာနလဒ္ဓိကာ’’တိ အဝတွာ ‘‘မာရဿာ နုဝတ္တိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဣမိနာ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မာ မာရဿ အနုဝတ္တိ၊ တသ္မာ ဧဝံ စိန္တေတွာပိ အတ္တနော လဒ္ဓိဝသေန ဧဝမာဟာ’’တိ ကေစိ လိခန္တိ။ မမ သန္တိကေ ဧကတော ဥပဋ္ဌာနမာဂစ္ဆန္တိ၊ အတ္တနော အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသာဒိံ ဂဏှာတိ။

၁၆၅။ အယမ္ပိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေတိ ဣမိနာ ကိံ ဒဿေတိ? ယေသံ ဧဝမဿ ‘‘ဘဂဝတာ အာစိက္ခိတကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂပစ္စယာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဇီဝိတက္ခယော အာသီ’’တိ၊ တေသံ တံ မိစ္ဆာဂါဟံ နိသေဓေတိ။ ကေဝလံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မပစ္စယာဝ ဇီဝိတက္ခယော အာသိ၊ ဣဒံ ပန ကမ္မဋ္ဌာနံ တေသံ ကေသဉ္စိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ၊ ကေသဉ္စိ အနာဂါမိသကဒါဂါမိသောတာပတ္တိဖလပ္ပတ္တိယာ ¶ ၊ ကေသဉ္စိ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမာယ၊ ကေသဉ္စိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂပ္ပဟာနေန အတ္တသိနေဟပအယာဒါနာယ ဥပနိဿယော ဟုတွာ၊ ကေသဉ္စိ သုဂတိယံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယော အဟောသီတိ သာတ္ထိကာဝ မေ အသုဘကထာ၊ ကိန္တု ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ အညံ ပရိယာယံ အာစိက္ခတူ’’တိ အာနန္ဒေန ယာစိတတ္တာ အညံ ပရိယာယံ အာစိက္ခာမိ၊ ယထာ ဝေါ ပုဗ္ဗေ အာစိက္ခိတအသုဘကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂါ၊ ဧဝံ အယမ္ပိ ခေါ ဘိက္ခဝေတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အဿာသဝသေန ဥပဋ္ဌာနံ သတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ တံ အဿာသံ၊ ပဿာသံ ဝါ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပုဗ္ဗဘာဂေ၊ အပရဘာဂေ ပန အဿာသပဿာသပဘဝနိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ စ တထာ ဝုတ္တာ။

အသုဘေ ¶ ပဝတ္တံ အသုဘန္တိ ဝါ ပဝတ္တံ ဘာဝနာကမ္မံ အသုဘကမ္မံ၊ တဒေဝ အညဿ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ကာရဏဋ္ဌေန ဌာနတ္တာ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ၊ အာရမ္မဏံ ဝါ အသုဘကမ္မဿ ပဒဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဌာနန္တိ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဣဓ အသုဘဇ္ဈာနံ၊ တေနေဝ ‘‘ဩဠာရိကာရမ္မဏတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဝိတက္ကာဒိအင်္ဂပဋိလာဘဝသေန။ အာရမ္မဏသန္တတာယာတိ အနုက္ကမေန သန္တကာလံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တကာယဒရထပ္ပဋိပဿဒ္ဓိဝသေန နိဗ္ဗုတော။ ပရိကမ္မံ ဝါတိ ကသိဏပရိကမ္မံ ကိရ နိမိတ္တုပ္ပာဒပရိယောသာနံ။ တဒါ ဟိ နိရဿာဒတ္တာ အသန္တံ၊ အပ္ပဏိဟိတဉ္စ။ ယထာ ဥပစာရေ နီဝရဏဝိဂမေန၊ အင်္ဂပါတုဘာဝေန စ သန္တတာ ဟောတိ၊ န တထာ ဣဓ၊ ဣဒံ ပန ‘‘အာဒိသမန္နာဟာရတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အသေစနကောတိ အတိတ္တိကရော၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဩဇဝန္တော’’တိ။ စေတသိကသုခံ ဈာနက္ခဏေပိ အတ္ထိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဥဘောပိ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတဿေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမထေန သကသန္တာနေ အဝိက္ခမ္ဘိတေ။ ဣတရထာ ပါပကာနံ ဈာနေန သဟုပ္ပတ္တိ သိယာ။ ခန္ဓာဒီနံ လောကုတ္တရပါဒကတ္တာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ၊ ဝိသေသေန ယဿ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဟောတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝါ။ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီတိအာဒိစတုက္ကဝသေန အနုပုဗ္ဗေန အရိယမဂ္ဂဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော သမုစ္ဆိန္ဒတိ၊ သေသာနမေတံ နတ္ထီ’’တိ လိခိတံ။

တထာဘာဝပဋိသေဓနော စာတိ သောဠသဝတ္ထုကဿ တိတ္ထိယာနံ နတ္ထိတာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပဌမာနံ ပန စတုန္နံ ပဒါနံ ဝသေန လောကိယဇ္ဈာနမေဝ တေသံ အတ္ထိ၊ တသ္မိံ လောကုတ္တရပဒဋ္ဌာနံ နတ္ထိ ဧဝ။ ‘‘ဖလမုတ္တမန္တိ ဖလေ ဥတ္တမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥတုတ္တယာနုကူလန္တိ ဂိမှေ အရညေ၊ ဟေမန္တေ ရုက္ခမူလေ၊ ဝသန္တကာလေ သုညာဂါရေ ဂတော။ သေမှဓာတုကဿ အရညံ၊ ပိတ္တဓာတုကဿ ရုက္ခမူလံ၊ ဝါတဓာတုကဿ သုညာဂါရံ အနုကူလံ။ မောဟစရိတဿ အရညံ အနုကူလံ မဟာအရညေ စိတ္တံ န သင်္ကုဋတိ၊ ဒေါသစရိတဿ ရုက္ခမူလံ၊ ရာဂစရိတဿ သုညာဂါရံ။ ဌာနစင်္ကမာနိ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနိ၊ သယနံ လီနပက္ခိကံ၊ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေန နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝံ၊ ဥဇုကာယံ ပဏိဓာနေန အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တနသုခံ ‘‘ပရိမုခံ သတိ’’န္တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယံ ဒဿေတိ။ ကာရီတိ ကရဏသီလော ¶ ။ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အဿသတိ ပဿသတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘သတော ကာရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အဿသတိ ပဿသတီ’’တိ ¶ ဝုတ္တေ ‘‘ပဌမစတုက္ကံ ဧဝ လဗ္ဘတိ၊ န သေသာနီ’’တိ စ ‘‘ဒီဃံအဿာသဝသေနာတိ အလောပသမာသံ ကတွာ’’ဣတိ စ ‘‘ဧကတ္ထတာယ အဝိက္ခေပ’’န္တိ စ ‘‘အသမ္ဘောဂဝသေန ပဇာနတော’’တိ စ ‘‘တေန ဉာဏေနာ’’တိ စ ‘‘ပဇာနတောတိ ဝုတ္တဉာဏေနာ’’တိ စ ‘‘သတောကာရီတိ သတိသမ္ပဇညာဟိကာရီ’’တိ စ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိနော အဿာသာဝ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိအဿာသာ’’တိ စ လိခိတံ။ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ အာဂတမ္ပိ ယုဇ္ဇတေဝ၊ တေန ဌာနေန ပဋိသိဒ္ဓံ။ တာလုံ အာဟစ္စ နိဗ္ဗာယနတော ကိရ ပေါတကော သမ္ပတိဇာတောဝ ခိပိတသဒ္ဒံ ကရောတိ၊ ဆန္ဒပါမောဇ္ဇဝသေန ဆ ပုရိမာ တယောတိ နဝ။ ဧကေနာကာရေနာတိ အဿာသဝသေန ဝါ ပဿာသဝသေန ဝါ ဧဝံ အာနာပါနဿတိံ ဘာဝယတော ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတိ။

ကာယောတိ အဿာသပဿာသာ။ ဥပဋ္ဌာနံ သတိ။ ဒီဃန္တိ သီဃံ ဂတံ အဿာသပဿာသံ။ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ ကာလသင်္ခါတေ ဝိယ ကာလကောဋ္ဌာသေတိ အတ္ထော၊ ဒီဃကာလေ ဝါတိ အတ္ထော။ ဧကော ဟိ အဿာသမေဝူပလက္ခေတိ၊ ဧကော ပဿာသံ၊ ဧကော ဥဘယံ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိဘာဂံ အကတွာ’’တိ ဝါ ဝုတ္တံ၊ ဆန္ဒောတိ ဧဝံ အဿာသတော၊ ပဿာသတော စ အဿာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဝသေန ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော ပါမောဇ္ဇန္တိ။ အဿာသပဿာသာနံ ဒုဝိညေယျဝိသယတ္တာ စိတ္တံ ဝိဝတ္တတိ၊ ဂဏနံ ပဟာယ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနမေဝ မနသိ ကရောန္တဿ ကေဝလံ ဥပေက္ခာဝ သဏ္ဌာတိ။ စတ္တာရော ဝဏ္ဏာတိ ‘‘ပတ္တဿ တယော ဝဏ္ဏာ’’တိအာဒီသု ဝိယ စတ္တာရော သဏ္ဌာနာတိ အတ္ထော။

တထာဘူတဿာတိ အာနာပါနဿတိံ ဘာဝယတော။ သံဝရောတိ သတိသံဝရော။ အထ ဝါ ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏာနံ၊ ဒုတိယေန ဝိတက္ကဝိစာရာနံ၊ တတိယေန ပီတိယာ၊ စတုတ္ထေန သုခဒုက္ခာနံ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ ရူပသညာယ၊ ပဋိဃသညာယ၊ နာနတ္တသညာယ ဝါ ပဟာနံ။ ‘‘သီလန္တိ ဝေရမဏိ သီလံ၊ စေတနာ သီလံ၊ သံဝရော သီလံ၊ အဝီတိက္ကမော သီလ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၉ ထောကံ ဝိသဒိသံ) ဝုတ္တဝိဓိနာပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အတ္ထတော တထာ တထာ ပဝတ္တဓမ္မာ ဥပဓာရဏသမာဓာနသင်္ခါတေန သီလနဋ္ဌေန သီလန္တိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဧတ္ထာပိ စေတနာသီလမေဝ၊ ကတ္ထစိ ဝိရတိသီလမ္ပီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညထာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသုပိ သိက္ခာပဒေသု ဝိရတိပ္ပသင်္ဂေါ အဟောသိ ¶ ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီတိ ကတွာ တဿာပိ ဝိရတိပ္ပသင်္ဂေါ။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ အာနာပါနာရမ္မဏေ။ တာယ သတိယာတိ တတ္ထ ဥပ္ပန္နသတိယာ။ ‘‘တေန မနသိကာရေနာတိ အာဝဇ္ဇနေနာ’’တိ လိခိတံ။ ဧတေန နာနာဝဇ္ဇနပ္ပဝတ္တိဒီပနတော နာနာဇဝနဝါရေဟိပိ သိက္ခတိ နာမာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ၊ ယေန ပန မနသိကာရေန ¶ ဝါ။ ဉာဏုပ္ပာဒနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ယာဝ ပရိယောသာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တတြာတိ တသ္မိံ အာနာပါနာရမ္မဏေ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗနယေနာ’’တိ လိခိတံ။ တတြာတိ တေသံ အဿာသပဿာသာနံ ဝါ။ တဉှိ ‘‘ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ’’တိ ဣမိနာ သုဋ္ဌု သမေတိ။ ‘‘ပဌမဝါဒေါ ဒီဃဘာဏကာနံ။ တေ ဟိ ‘ပဌမဇ္ဈာနံ လဘိတွာ နာနာသနေ နိသီဒိတွာ ဒုတိယတ္ထာယ ဝါယာမတော ဥပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရဝသေန ဩဠာရိကစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာလေ ပဝတ္တအဿာသပဿာသဝသေန ဩဠာရိကာ’တိ ဝဒန္တိ။ ‘မဇ္ဈိမဘာဏကာ ဈာနလာဘိဿ သမာပဇ္ဇနကာလေ၊ ဧကာသနပဋိလာဘေ စ ဥပရူပရိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ သန္တဘာဝတော ပဌမတော ဒုတိယဿုပစာရေ သုခုမတံ ဝဒန္တီ’’’တိ လိခိတံ။

ဝိပဿနာယံ ပနာတိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန အဘိနိဝိဋ္ဌဿ အယံ ကမော၊ အညဿ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကံ ရူပံ၊ န ဣတော အညန္တိ ဒဿနံ သန္ဓာယ ‘‘သကလရူပပရိဂ္ဂဟေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟေတိ ဧတ္ထ အနိစ္စတာဒိလက္ခဏာရမ္မဏိကဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဘုတိ ဗလဝတီ ဝိပဿနာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ သဗ္ဗေသံယေဝ ပန မတေန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိအာဒိနာ။ သောဓနာ နာမ ဝိဿဇ္ဇနံ။ အဿာတိ ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ပဒဿ။

ပုရတော နမနာ အာနမနာ။ တိရိယံ နမနာ ဝိနမနာ။ သုဋ္ဌု နမနာ သန္နမနာ။ ပစ္ဆာ နမနာ ပဏမနာ။ ဇာဏုကေ ဂဟေတွာ ဌာနံ ဝိယ ဣဉ္ဇနာတိ အာနမနာဒီနံ အာဝိဘာဝတ္ထမုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာရူပေဟိ အာနမနာဒိ ဝါ ကမ္ပနာဒိ ဝါ ဟောတိ၊ တထာရူပေ ပဿမ္ဘယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတိ ကိရာတိ ဣတိ စေ။ ဧဝံ သန္တေတိ သန္တသုခုမမ္ပိ စေ ပဿမ္ဘတိ။ ပဘာဝနာတိ ဥပ္ပာဒနံ။ အဿာသပဿာသာနံ ဝူပသန္တတ္တာ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ ဘာဝနာ န ဟောတိ။ ယသ္မာ တံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ န သမာပဇ္ဇတိ၊ သမာပတ္တိယာ အဘာဝေန န ဝုဋ္ဌဟန္တိ။ ဣတိ ကိရာတိ ဧဝမေတံ တာဝ ဝစနန္တိ တဒေတံ ¶ ။ သဒ္ဒေါဝ သဒ္ဒနိမိတ္တံ၊ ‘‘သတော အဿသတိ သတော ပဿသတီ’’တိ ပဒါနိ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဒွတ္တိံသပဒါနိ စတ္တာရိ စတုက္ကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

အပ္ပဋိပီဠနန္တိ တေသံ ကိလေသာနံ အနုပ္ပာဒနံ ကိဉ္စာပိ စေတိယင်္ဂဏဝတ္တာဒီနိပိ အတ္ထတော ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဝစနတော။ တထာပိ ‘‘န တာဝ၊ သာရိပုတ္တ၊ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတိ ဥဒ္ဒိသတိ ပါတိမောက္ခံ၊ ယာဝ န ဣဓေကစ္စေ အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ သင်္ဃေ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အာဘိသမာစာရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယံ ပနေတ္ထ အာပတ္တိဋ္ဌာနိယံ န ဟောတိ၊ တံ အမိဿမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယထာဝုတ္တေနာတိ ¶ ယောဂါနုယောဂကမ္မဿ ပဒဋ္ဌာနတ္တာ။ သလ္လဟုကဝုတ္တိ အဋ္ဌပရိက္ခာရိကော။ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ဈာနမ္ပိ နိမိတ္တမ္ပိ တဒတ္ထဇောတိကာပိ ပရိယတ္တိ ဣဓ ကမ္မဋ္ဌာနံ နာမ။ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နတာဒိ သေနာသနံ။ သံကိလိဋ္ဌစီဝရဓောဝနာဒယော ခုဒ္ဒကပလိဗောဓာ။ ‘‘အန္တရာ ပတိတံ နု ခေါ’’တိ ဝိကမ္ပတိ။

အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပဂတေနာတိ နိယကဇ္ဈတ္တေ ဝိက္ခေပဂတေန။ သာရဒ္ဓါ အသမာဟိတတ္တာ။ ဥပနိဗန္ဓနထမ္ဘမူလံ နာမ နာသိကဂ္ဂံ၊ မုခနိမိတ္တံ ဝါ။ တတ္ထေဝါတိ နာသိကဂ္ဂါဒိနိမိတ္တေ။ ‘‘ဒေါလာဖလကဿ ဧကပဿေ ဧဝ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈဉ္စ ပဿတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဣဓ ပနာတိ ကကစူပမေ။ ဒေသတောတိ ဖုသနကဋ္ဌာနတော။ ‘‘နိမိတ္တံ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗန္တိ နိမိတ္တေ သတိ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂရူဟိ ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာ ဂရုကဘာဝနံ။ ဧကစ္စေ အာဟူတိ ဧကစ္စေ ဈာယိနော အာဟု။

‘‘သညာနာနတာယာ’’တိ ဝစနတော ဧကစ္စေဟိ ဝုတ္တမ္ပိ ပမာဏမေဝ၊ သင်္ဂီတိတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌကထာယ အနာဂတတ္တာ တထာ ဝုတ္တံ။ ‘‘မယှံ တာရကရူပံ နု ခေါ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိပရိကပ္ပေ အသတိပိ ဓာတုနာနတ္တေန ဧတာသံ ဓာတူနံ ဥပ္ပတ္တိ ဝိယ ကေဝလံ ဘာဝယတော တထာ တထာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ‘‘န နိမိတ္တ’န္တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဣဓ ဝုတ္တပဋိဘာဂနိမိတ္တမေဝ။

နိမိတ္တေ ¶ ပဋိဘာဂေ။ နာနာကာရန္တိ ‘‘စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ ဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုတ္တနာနာဝိဓတံ။ ဝိဘာဝယန္တိ ဇာနံ ပကာသယံ။ အဿာသပဿာသေတိ တတော သမ္ဘူတေ နိမိတ္တေ၊ အဿာသပဿာသေ ဝါ နာနာကာရံ။ နိမိတ္တေ ဟိ စိတ္တံ ဌပေန္တောဝ နာနာကာရတဉ္စ ဝိဘာဝေတိ၊ အဿာသပဿာသေ ဝါ သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတီတိ ဝုစ္စတိ။ တာရကရူပါဒိဝဏ္ဏတော။ ကက္ခဠတ္တာဒိလက္ခဏတော။

အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တန္တိ အာသန္နဘဝင်္ဂတ္တာတိ ကာရဏံ ဝတွာ သီဟဠဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဆဋ္ဌေ၊ သတ္တမေ ဝါ အပ္ပနာယ သတိ မဂ္ဂဝီထိယံ ဖလဿ ဩကာသော န ဟောတိ၊ တသ္မာ။ ဣဓ ဟောတူတိ စေ? န၊ လောကိယပ္ပနာပိ ဟိ အပ္ပနာဝီထိမှိ လောကုတ္တရေန သမာနဂတိကာဝါတိ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနောပိ ဘိက္ခု ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာယ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ သတ္တာဟံ နိသီဒိတုကာမော စတုတ္ထေ၊ ပဉ္စမေ ဝါ အပ္ပေတွာ နိသီဒတိ၊ န ဆဋ္ဌေ၊ သတ္တမေ ဝါ။ တတ္ထ ဟိ ¶ အပ္ပနာ။ တတော ပရံ အပ္ပနာယ အာဓာရဘာဝံ န ဂစ္ဆတိ။ အာသန္နဘဝင်္ဂတ္တာ စတုတ္ထံ၊ ပဉ္စမံ ဝါ ဂစ္ဆတိ ထလေ ဌိတဃဋော ဝိယ ဇဝနာနမန္တရေ ဌိတတ္တာတိ ကိရ အာစရိယော။

ပုထုတ္တာရမ္မဏာနိ အနာဝဇ္ဇိတွာ ဈာနင်္ဂါနေဝ အာဝဇ္ဇနံ အာဝဇ္ဇနဝသီ နာမ။ တတော ပရံ စတုန္နံ၊ ပဉ္စန္နံ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏစိတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ၊ တံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ နာမ။ တေနေဝ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ ပန အာဝဇ္ဇနဝသိယာ ဧဝ ဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ ယတ္တကံ ကာလံ ဣစ္ဆတိ တတ္တကံ သမာပဇ္ဇနံ၊ တံ ပန ဣစ္ဆိတကာလပရိစ္ဆေဒံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ သမတ္ထတာတိ။ ‘‘အဓိဋ္ဌာနဝသိယာ ဝုဋ္ဌာနဝသိနော အယံ နာနတ္တံ အဓိဋ္ဌာနာနုဘာဝေန ဇဝနံ ဇဝတိ၊ ဝုဋ္ဌာနာနုဘာဝေန ပန အဓိပ္ပေတတော အဓိကံ ဇဝတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အပိစ ပထဝီကသိဏာဒိအာရမ္မဏံ အာဝဇ္ဇိတွာ ဇဝနဉ္စ ဇဝိတွာ ပုန အာဝဇ္ဇိတွာ တတော ပဉ္စမံ ဈာနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ အယံ ကိရ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ။ ဘဂဝတော ပန အာဝဇ္ဇနသမနန္တရမေဝ ဈာနံ ဟောတီတိ သဗ္ဗံ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

‘‘ဝတ္ထုန္တိ ဟဒယဝတ္ထုံ။ ဒွါရန္တိ စက္ခာဒိ။ အာရမ္မဏန္တိ ရူပါဒီ’’တိ လိခိတံ။ ယထာပရိဂ္ဂဟိတရူပါရမ္မဏံ ဝါ ဝိညာဏံ ပဿတိ၊ အညထာပိ ပဿတိ။ ကထံ? ‘‘ယထာပရိဂ္ဂဟိတရူပဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာပရိဂ္ဂဟိတရူပေသု ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏာနိ ယဿ ဝိညာဏဿ၊ တံ ဝိညာဏံ ယထာပရိဂ္ဂဟိတရူပဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏံ ¶ တမ္ပိ ပဿတိ၊ ဧကဿ ဝါ အာရမ္မဏသဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ စ မမ တက္ကော ဝိစာရေတွာဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

တတော ပရံ တီသု စတုက္ကေသု ဒွေ ဒွေ ပဒါနိ ဧကမေကံ ကတွာ ဂဏေတဗ္ဗံ။ သမထေန အာရမ္မဏတော ဝိပဿနာဝသေန အသမ္မောဟတော ပီတိပဋိသံဝေဒနမေတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒုက္ခမေတံ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု ပန ‘‘အာရမ္မဏတော အသမ္မောဟတော’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ တတော ဝုတ္တနယတော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ယေန မောဟေန တံ ဒုက္ခံ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဿ ဝိဟတတ္တာ ဝါ ဧဝံ ပဝတ္တေ ဉာဏေ ယထာရုစိ ပစ္စဝေက္ခိတုံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတကာလေ သမတ္ထဘာဝတော ဝါ ဒုက္ခာဒီသု တီသု အသမ္မောဟတော ဉာဏံ ဝုတ္တံ။ နိရောဓေ အာရမ္မဏတော တံသမ္ပယုတ္တာ ပီတိပဋိသံဝေဒနာ အသမ္မောဟတော န သမ္ဘဝတိ မောဟပ္ပဟာနာဘာဝါ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိဝိရောဓတော စ။ တတ္ထ ‘‘ဒီဃံ အဿာသဝသေနာ’’တိအာဒိ အာရမ္မဏတော ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တာယ သတိယာ တေန ဉာဏေန သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ တဒါရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာတိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အာဝဇ္ဇတော’’တိအာဒိ အသမ္မောဟတော ပီတိပဋိသံဝေဒနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာဒိဝသေန ဇာနတော၊ ပဿတော၊ ပစ္စဝေက္ခတော ¶ စ။ တဒဓိမုတ္တတာဝသေန အဓိဋ္ဌဟတော၊ အဓိမုစ္စတော၊ တထာ ဝီရိယာဒိံ သမာဒဟတော ခဏိကသမာဓိနာ။

အဘိညေယျန္တိ ဉာတပရိညာယ။ ပရိညေယျန္တိ တီရဏပရိညာယ။ သဗ္ဗဉှိ ဒုက္ခသစ္စံ အဘိညေယျံ၊ ပရိညေယျဉ္စ။ တတြ စာယံ ပီတီတိ လိခိတံ။ အဘိညေယျန္တိအာဒိ မဂ္ဂက္ခဏံ သန္ဓာယာဟာတိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂေန အသမ္မောဟသင်္ခါတဝိပဿနာကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော မဂ္ဂေါပိ အဘိညေယျာဒိအာရမ္မဏံ ကရောန္တော ဝိယ ဝုတ္တော။ ဝိပဿနာဘူမိဒဿနတ္ထန္တိ သမထေ ကာယိကသုခါဘာဝါ ဝုတ္တံ။ ဒွီသု စိတ္တသင်္ခါရပဒေသူတိ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ…ပေ… သိက္ခတိ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ…ပေ… သိက္ခတီတိ ဧတေသု။ မောဒနာဒိ သဗ္ဗံ ပီတိဝေဝစနံ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒိ ကိလေသေ၊ တမ္မူလကေ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေ။ ဧဝံ ဘာဝိတောတိ န စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တနေန ဘာဝိတော။ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဘာဝိတော။ ဝိပဿနာမဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏကာလေသုပိ ပဝတ္တအဿာသမုခေနေဝ သဗ္ဗံ ဒဿိတံ ဥပါယကုသလေန ဘဂဝတာ။

၁၆၈။ ကသ္မာ ဣဒံ ဝုစ္စတိ အမှေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၇၂။ ဥဿုက္ကဝစနန္တိ ¶ ပါကဋသဒ္ဒသညာ ကိရ၊ သမာနကပဒန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သုတွာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ သဉ္စိစ္စ ဝေါရောပေတုကာမဿ သဉ္စိစ္စပဒံ ဝေါရောပနပဒဿ ဥဿုက္ကံ၊ သဉ္စေတနာ စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနဉ္စ ဧကဿေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ကေဝလံ စေတသိကမတ္တေနေဝ ဟောတိ၊ ပယောဂေါပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာနီတိ ကိရ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ‘‘ဇာနိတွာ သဉ္ဇာနိတွာ စေစ္စ အဘိဝိတရိတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဇာနန္တော…ပေ… ဝီတိက္ကမော’’တိ ဝေါရောပနမ္ပိ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာ အတ္ထော ဒဿိတော။ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတတ္ထသိဒ္ဓိယာ ဟိ ပုရိမစေတနာ အတ္ထသာဓိကာ ဟောတိ။ သဗ္ဗသုခုမအတ္တဘာဝန္တိ ရူပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အရူပံ။ အတ္တသင်္ခါတာနဉှိ အရူပါနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁ အာဒယော) ဝိယ ဣဓ ဩဠာရိကသုခုမတာ အနဓိပ္ပေတာ။ မာတုကုစ္ဆိသ္မိန္တိ ယေဘုယျဝစနံ၊ ဩပပါတိကမနုဿေပိ ပါရာဇိကမေဝ၊ အရူပကာယေ ဥပက္ကမာဘာဝါ တဂ္ဂဟဏံ ကသ္မာတိ စေ? အရူပက္ခန္ဓေန သဒ္ဓိံ တဿေဝ ရူပကာယဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယသမ္ဘဝတော။ တေန သဇီဝကောဝ မနုဿဝိဂ္ဂဟောပိ နာမ ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ မာတုကုစ္ဆိသ္မိန္တိ မနုဿမာတုယာ ဝါ တိရစ္ဆာနမာတုယာ ဝါ။ ဝုတ္တဉှိ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၈၀) –

‘‘ဣတ္ထိံ ¶ ဟနေ စ မာတရံ၊ ပုရိသဉ္စ ပိတရံ ဟနေ၊

မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ၊ န တေနာနန္တရံ ဖုသေ၊

ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။

ပဌမန္တိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တမေဝ။ ဧကဘဝပရိယာပန္နာယ ဟိ စိတ္တသန္တတိယာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ပဌမစိတ္တံ နာမ။ စုတိစိတ္တံ ပစ္ဆိမံ နာမ။ အညထာ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဌမစိတ္တံ နာမ နတ္ထိ ဝိနာ အနန္တရသမနန္တရနတ္ထိဝိဂတပစ္စယေဟိ စိတ္တုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။ ဘာဝေ ဝါ နဝသတ္တပါတုဘာဝဒေါသပ္ပသင်္ဂေါ။ အယံ သဗ္ဗပဌမော မနုဿဝိဂ္ဂဟောတိ ကိဉ္စာပိ ဣမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ န သက္ကာ၊ တံ အာဒိံ ကတွာ သန္တတိယာ ယာဝ မရဏာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမနုဿဝိဂ္ဂဟေသု အပရိမာဏေသု ‘‘သဗ္ဗပဌမော’’တိ ဒိဿတိ။ ယဒါ ပန ယော မနုဿဝိဂ္ဂဟော ပုဗ္ဗာပရိယဝသေန သန္တတိပ္ပတ္တော ဟောတိ၊ တဒါ တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ ¶ သက္ကာ။ သန္တတိံ ဝိကောပေန္တော ဟိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ နာမ။ ဧတ္ထ စ နာနတ္တနယေ အဓိပ္ပေတေ သတိ ‘‘သဗ္ဗပဌမော’’တိ ဝစနံ ယုဇ္ဇတိ၊ န ပန ဧကတ္တနယေ သန္တတိယာ ဧကတ္တာ။ ဧကတ္တနယော စ ဣဓာဓိပ္ပေတော ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ ဝစနတော၊ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗပဌမော’’တိ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဗဟုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန သန္တတိ နာမ အနေကေသံ ပုဗ္ဗာပရိယုပ္ပတ္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ သဗ္ဗပဌမော’’တိ ဝုတ္တော၊ ဧဝမေတ္ထ ဒွေပိ နယာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အညထာ ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ န သိဇ္ဈတိ။ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ ဝစနတော သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ န အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ တထာပိ ယသ္မာ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နေ ဝိကောပိတေ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိကောပိတမေဝ ဟောတိ၊ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နေ ပန ဝိကောပိတေ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိကောပိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တဒုဘယမ္ပိ ဝေါရောပေတုံ သက္ကာ၊ တသ္မာ တဒေဝ သန္ဓာယ ‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ ဝစနတော ပကတိယာ အာယုပရိယန္တံ ပတွာ မရဏကသတ္တေ ဝီတိက္ကမေ သတိ အနာပတ္တိ ဝီတိက္ကမပစ္စယာ သန္တတိယာ အကောပိတတ္တာ။ ဝီတိက္ကမပစ္စယာ စေ အာယုပရိယန္တံ အပ္ပတွာ အန္တရာဝ မရဏကသတ္တေ ဝီတိက္ကမပစ္စယာ အာပတ္တိ၊ ကမ္မဗဒ္ဓါ စာတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျ၊ မရဏာယ ဝါ သမာဒပေယျ၊ အယမ္ပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ ဝစနတော ဝါ စေတနာက္ခဏေ ဧဝ ပါရာဇိကာပတ္တိ ဧကန္တာကုသလတ္တာ၊ ဒုက္ခဝေဒနတ္တာ၊ ကာယကမ္မတ္တာ၊ ဝစီကမ္မတ္တာ၊ ကိရိယတ္တာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သတ္တဋ္ဌဇဝနဝါရမတ္တန္တိ သဘာဂါရမ္မဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ ‘‘သဘာဂသန္တတိဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ ။ အတ္တနော ပဋိပက္ခေန သမန္နာဂတတ္တာ သမနန္တရဿ ပစ္စယံ ဟောန္တံ ယထာ ပုရေ ဝိယ အဟုတွာ ဒုဗ္ဗလဿ။ တန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဝိကောပနံ။

ဤတိန္တိ သတ္တဝိဓဝိစ္ဆိကာဒီနိ ယုဒ္ဓေ ဍံသိတွာ မာရဏတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ။ ပဇ္ဇရကန္တိ သရီရဍာဟံ။ သူစိကန္တိ သူလံ။ ဝိသူစိကန္တိ သုက္ခမာတိသာရံဝသယံ။ ပက္ခန္ဒိယန္တိ ရတ္တာတိသာရံ။ ဒွတ္တိဗျာမသတပ္ပမာဏေ မဟာကာယေ နိမ္မိနိတွာ ဌိတနာဂုဒ္ဓရဏံ၊ ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကိတေ ပရေသံ ကာယေ ဝိသမရဏံ ဝါ ဍာဟုပ္ပာဒနံ ဝါ ပယောဂေါ နာမ။

ကေစီတိ ¶ မဟာသင်္ဃိကာ။ အယံ ဣတ္ထီ။ ကုလုမ္ဗဿာတိ ဂဗ္ဘဿ။ ကထံ သာ ဣတရဿာတိ စေ? တဿ ဒုဋ္ဌေန မနသာနုပက္ခိတေ သော စ ဂဗ္ဘော သာ စ ဣဒ္ဓီတိ ဥဘယမ္ပိ သဟေဝ နဿတိ၊ ဃဋဂ္ဂီနံ ဘေဒနိဗ္ဗာယနံ ဝိယ ဧကက္ခဏေ ဟောတိ။ ‘‘တေသံ သုတ္တန္တိကေသု ဩစရိယမာနံ န သမေတီ’’တိ လိခိတံ၊ ‘‘တေသံ မတံ ဂဟေတွာ ‘ထာဝရီနမ္ပိ အယံ ယုဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တေ တိကဝသေန ပဋိသေဓိတဗ္ဗန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာဟတ္ထိကနိဿဂ္ဂိယပယောဂေသု သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ သတ္တမာယ သဟုပ္ပန္နကာယဝိညတ္တိယာ သာဟတ္ထိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဏတ္တိကေ ပန သတ္တဟိပိ စေတနာဟိ သဟ ဝစီဝိညတ္တိသမ္ဘဝတော သတ္တသတ္တ သဒ္ဒါ ဧကတော ဟုတွာ ဧကေကက္ခရဘာဝံ ဂန္တွာ ယတ္တကေဟိ အက္ခရေဟိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိညာပေတိ၊ တဒဝသာနက္ခရသမုဋ္ဌာပိကာယ သတ္တမစေတနာယ သဟဇာတဝစီဝိညတ္တိယာ အာဏတ္တိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဝိဇ္ဇာမယပယောဂေ။ ကာယေနာဏတ္တိယံ ပန သာဟတ္ထိကေ ဝုတ္တနယောဝ။ ထာဝရပယောဂေ ယာဝတာ ပရဿ မရဏံ ဟောတိ၊ တာဝတာ ကမ္မဗဒ္ဓါ၊ အာပတ္တိ စ။ တတော ပရံ အတိသဉ္စရဏေ ကမ္မဗဒ္ဓါတိဗဟုတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ သတိ ပရံ မရဏေ။ ပါရာဇိကာပတ္တိ ပနေတ္ထ ဧကာ။ အတ္ထသာဓကစေတနာ ယသ္မာ ဧတ္ထ စ ဒုတိယပါရာဇိကေ စ လဗ္ဘတိ၊ န အညတ္ထ၊ တသ္မာ ဒွိန္နမ္ပိ သာဓာရဏာ ဣမာ ဂါထာယော –

‘‘ဘူတဓမ္မနိယာမာ ယေ၊ တေ ဓမ္မာ နိယတာ မတာ၊

ဘာဝိဓမ္မနိယာမာ ယေ၊ တေဝ အနိယတာ ဣဓ။

‘‘ဘူတဓမ္မနိယာမာနံ၊ ဌိတာဝ သာ ပစ္စယဋ္ဌိတိ၊

ဘာဝိဓမ္မနိယာမာနံ၊ သာပေက္ခာ ပစ္စယဋ္ဌိတိ။

‘‘တေနညာ ဟေတုယာ အတ္ထိ၊ သာပိ ဓမ္မနိယာမတာ၊

တဿာ ဖလံ အနိယတံ၊ ဖလာပေက္ခာ နိယာမတာ။

‘‘ဧဝဉှိ ¶ သဗ္ဗဓမ္မာနံ၊ ဌိတာ ဓမ္မနိယာမတာ၊

လဒ္ဓဓမ္မနိယာမာ ယာ၊ သာတ္ထသာဓကစေတနာ။

‘‘စေတနာသိဒ္ဓိတော ပုဗ္ဗေ၊ ပစ္ဆာ တဿာတ္ထသိဒ္ဓိတော၊

အဝိသေသေန သဗ္ဗာပိ၊ ဆဗ္ဗိဓာ အတ္ထသာဓိကာ။

‘‘အာဏတ္တိယံ ¶ ယတော သက္ကာ၊ ဝိဘာဝေတုံ ဝိဘာဂတော၊

တသ္မာ အာဏတ္တိယံယေဝ၊ ဝုတ္တာ သာ အတ္ထသာဓိကာ။

‘‘မိစ္ဆတ္တေ ဝါပိ သမ္မတ္တေ၊ နိယတာနိယတာ မတာ၊

အဘိဓမ္မေ န သဗ္ဗတ္ထိ၊ တတ္ထ သာ နိယတာ သိယာ။

‘‘ယာ ထေယျစေတနာ သဗ္ဗာ၊ သဟတ္ထာဏတ္တိကာပိ ဝါ၊

အဘိဓမ္မနယေနာယံ၊ ဧကန္တနိယတာ သိယာ။

‘‘ပါဏာတိပါတံ နိဿာယ၊ သဟတ္ထာဏတ္တိကာဒိကာ၊

အဘိဓမ္မဝသေနေသာ၊ ပစ္စေကံ တံ ဒုကံ ဘဇေ။

‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေါ၊ စေတနာ စေတိ တံ ဒွယံ၊

န သာဟတ္ထိကကမ္မေန၊ ပဂေဝါဏတ္တိကာသမံ။

‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေါ၊ စေတနာ စေတိ တံ ဒွယံ၊

န သာဟတ္ထိကကမ္မေန၊ ပဂေဝါဏတ္တိကာသမံ။

‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒက္ခဏေ ဝဓကစေတနာ၊

စိရာဌိတာတိ ကော ဓမ္မော၊ နိယာမေတိ အာပတ္တိကံ။

‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒက္ခဏေ စေ ဝဓကော သိယာ၊

မတော သုတ္တော ပဗုဒ္ဓါ ဝါ၊ ကုသလော ဝဓကော သိယာ။

‘‘ကုသလတ္တိကဘေဒေါ ¶ စ၊ ဝေဒနာတ္တိကဘေဒေါပိ၊

သိယာ တထာ ဂတော သိဒ္ဓါ၊ သဟတ္ထာ ဝဓကစေတနာ’’တိ။

ယာနိ ပန ဗီဇဥတုကမ္မဓမ္မစိတ္တနိယာမာနိ ပဉ္စ အဋ္ဌကထာယ အာနေတွာ နိဒဿိတာနိ၊ တေသု အယမတ္ထသာဓကစေတနာ ယောဂံ ဂစ္ဆတီတိ မညေ ‘‘အယံ အတ္ထသာဓကစေတနာနိယမော နတ္ထီ’’တိ စေတနာနံ မိစ္ဆတ္တသမ္မတ္တနိယတာနမ္ပိ နတ္ထိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ဘဇာပိယမာနာ ယေန၊ တေန သဗ္ဗေပိ ယထာသမ္ဘဝံ ကမ္မစိတ္တနိယာမေ ဘဇန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇီဝိတေ အာဒီနဝေါ မရဏဝဏ္ဏဒဿနေ န ဝိဘတ္တောဝ၊ ဣဓ ပန သင်္ကပ္ပပဒေ အတ္ထတော ‘‘မရဏသညီ မရဏစေတနော မရဏာဓိပ္ပာယော’’တိ ဧဝံ အဝိဘူတတ္တာ ဝိဘတ္တော၊ အပါကဋတ္တာ၊ အနောဠာရိကတ္တာ ဝါ အဝိဘာဂါ ကာရိတာ ¶ ဝါ။ နယိဒံ ဝိတက္ကဿ နာမန္တိ န ဝိတက္ကဿေဝ နာမံ၊ ကိန္တု သညာစေတနာနမ္ပိ နာမန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ ဧဝမေဝ ဝုတ္တံ။

၁၇၄။ ကာယတောတိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သတ္တိဉသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝစနသိလိဋ္ဌတ္ထံ ‘‘ဥသုသတ္တိအာဒိနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုဒ္ဒေသိကေ ကမ္မဿာရမ္မဏံ သော ဝါ ဟောတိ၊ အညော ဝါ။ ဥဘယေဟီတိ ကိဉ္စာပိ ပဌမပ္ပဟာရော န သယမေဝ သက္ကောတိ၊ ဒုတိယံ လဘိတွာ ပန သက္ကောန္တော ဇီဝိတဝိနာသနဟေတု အဟောသိ၊ တဒတ္ထမေဝ ဟိ ဝဓကေန သော ဒိန္နော၊ ဒုတိယော ပန အညေန စိတ္တေန ဒိန္နော၊ တေန သုဋ္ဌု ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမပ္ပဟာရေနေဝါ’’တိ၊ ‘‘စေတနာ နာမ ဒါရုဏာတိ ဂရုံ ဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တပုဗ္ဗဘာဂစေတနာ ပကတိသဘာဝဝဓကစေတနာ၊ နော ဒါရုဏာ ဟောတီ’’တိ အာစရိယေန လိခိတံ။ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာ ပရိဝါရာ၊ ဝဓကစေတနာဝ ဒါရုဏာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဓိပ္ပာယန္တိ ဥဘောပိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ သာဟတ္ထိကောပိ သင်္ကေတတ္တာ န မုစ္စတိ ကိရ။

ကိရိယာဝိသေသော အဋ္ဌကထာသု အနာဂတော။ ‘‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈ၊ ဧဝံ ပဟရ၊ ဧဝံ ဃာဟေဟီ’တိ ပါဠိယာ သမေတီတိ အာစရိယေန ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ ပုရတော ပဟရိတွာတိအာဒိ ဝတ္ထုဝိသင်္ကေတမေဝ ကိရ။ ဧတံ ဂါမေ ဌိတန္တိ ပုဂ္ဂလောဝ နိယမိတော။ ယော ပန လိင်္ဂဝသေန ‘‘ဒီဃံ…ပေ… မာရေဟီ’’တိ အာဏာပေတိ အနိယမေတွာ။ ယဒိ နိယမေတွာ ဝဒတိ၊ ‘‘ဧတံ ဒီဃ’’န္တိ ဝဒေယျာတိ အပရေ။ အာစရိယာ ပန ‘‘ဒီဃန္တိ ဝုတ္တေ နိယမိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အနိယမေတွာ ဝဒတိ၊ န ပန အာဏာပကော ဒီဃာဒီသု အညတရံ မာရေဟီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝဒန္တိ ကိရ။ ‘‘အတ္ထော ပန စိတ္တေန ဧကံ သန္ဓာယပိ အနိယမေတွာ အာဏာပေတီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဣတရော အညံ တာဒိသံ မာရေတိ၊ အာဏာပကော မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာဓိပ္ပာယံ န ဂတတ္တာ။ ‘‘ဧဝံ ဒီဃာဒိဝသေနာပိ စိတ္တေန အနိယမိတဿေဝါတိ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတီ’’တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ၊ သုဋ္ဌု ဝီမံသိတွာ သဗ္ဗံ ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဩကာသဿ နိယမိတတ္တာတိ ဧတ္ထ ဩကာသနိယမံ ကတွာ နိဒ္ဒိသန္တော တသ္မိံ ဩကာသေ နိသိန္နံ မာရေတုကာမောဝ ဟောတိ၊ သယံ ပန တဒါ တတ္ထ နတ္ထိ။ တသ္မာ ဩကာသေန သဟ အတ္တနော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရမ္မဏံ န ဟောတိ၊ တေန အတ္တနာ မာရာပိတော ပရော ဧဝ မာရာပိတော။ ကထံ? သယံ ရဿော စ တနုကော စ ဟုတွာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အတ္တာနံ သန္ဓာယ အာဏတ္တိက္ခဏေ ‘‘ဒီဃံ ရဿံ ¶ ထူလံ ဗလဝန္တံ မာရေဟီ’’တိ အာဏာပေန္တဿ စိတ္တံ အတ္တနိ တဿာကာရဿ နတ္ထိတာယ အညဿ တာဒိသဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ၊ တေန မူလဋ္ဌဿ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒူတပရမ္ပရာနိဒ္ဒေသေ အာဏာပေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဣတရဿ အာရောစေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ အာစရိယန္တေဝါသီနံ ယထာသမ္ဘဝံ အာရောစနေ၊ ပဋိဂ္ဂဏှနေ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တံ ပန ဩကာသာဘာဝတော န ဝုတ္တံ။ မူလဋ္ဌေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ ဟိ တဿ ဩကာသော အပရိစ္ဆိန္နော၊ တေနဿ တသ္မိံ ဩကာသေ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ ဝဓကော စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ မူလဋ္ဌော အာစရိယော ပုဗ္ဗေ အာပန္နဒုက္ကဋေန သဟ ထုလ္လစ္စယမ္ပိ အာပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? မဟာဇနော ဟိ တေန ပါပေ နိယောဇိတောတိ။ ဣဒံ ပန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယံ ဝဓကော စေ တမတ္ထံ န သာဝေတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယဒိ သာဝေတိ၊ ပါရာဇိကမေဝါပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? အတ္ထသာဓကစေတနာယ အဘာဝါ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတိ၊ တံ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဌေ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝဓကော ပန ‘သာဓု ကရောမီ’တိ ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ တံ န ကရောတိ။ ဧဝဉှိ နိယမေ ‘မူလဋ္ဌဿ ကိံ နာမ ဟောတိ၊ ကိမဿ ဒုက္ကဋာပတ္တီ’တိ သဉ္ဇာတကင်္ခါနံ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ‘မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ မူလဋ္ဌဿ စ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ န သိလိဿတိ၊ မူလဋ္ဌေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိဒဿနာဓိကာရတ္တာ ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဝုတ္တံ။

ဝိသက္ကိယဒူတပဒနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဝတ္တုကာမတာယ စ ကိစ္ဆေနေတ္ထ ဝတွာ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ဘဂဝတာ န ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ‘‘မူလဋ္ဌဿေဝ ဒုက္ကဋ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ ဝိစာရဏာ – အာစရိယေန အာဏတ္တေန ဗုဒ္ဓရက္ခိတေန တဒတ္ထေ သင်္ဃရက္ခိတဿေဝ အာရောစိတေ ကိဉ္စာပိ ယော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အထ ခေါ အာစရိယဿေဝေတံ ဒုက္ကဋံ ဝိသင်္ကေတတ္တာ၊ န ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ၊ ကသ္မာ? အတ္ထသာဓကစေတနာယ အာပန္နတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘အာဏာပကဿ စ ဝဓကဿ စ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန မူလဋ္ဌေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋံ ‘‘မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ အပရိစ္ဆိန္နောကာသတ္တာ န ဝုတ္တံ။

အဝိသင်္ကေတေ ¶ ¶ ‘‘မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိသင်္ကေတေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ သိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒံ ပန ဒုက္ကဋံ ဝဓကဿေဝ။ သော ဟိ ပဌမံ အာဏာပကံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတံ ပါရာဇိကာပတ္တိံ ပါပေတွာ သယံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ အာပဇ္ဇိဿတီတိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘‘သော တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ အာဏာပကဿ စ ဝဓကဿ စ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ တထာပိ တံ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝ၊ ‘‘ယတော ပါရာဇိကံ ပညတ္တ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ စ တံ န ဝုတ္တံ။ ‘‘သော တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ အာပတ္တိ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ အာစရိယန္တေဝါသိကာနံ ဝုတ္တဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော ပဌမမေဝ အနာပန္နာ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ အာပန္နတ္တာ။ တထာပိ ဝဓကဿ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ တေသံ ပါရာဇိကဘာဝေါ ပါကဋော ဇာတောတိ ကတွာ ‘‘အာပတ္တိ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဧကတော ဝုတ္တံ၊ န တထာ ‘‘အာဏာပကဿ၊ ဝဓကဿ စ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဧတ္ထ။ ကသ္မာ? ဝဓကဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ အာပန္နတ္တာ။ သော ဟိ ပဌမံ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ။ ယဒိ ပန အန္တေဝါသိကာ ကေဝလံ အာစရိယဿ ဂရုကတာယ သာသနံ အာရောစေန္တိ သယံ အမရဏာဓိပ္ပာယာ သမာနာ ပါရာဇိကေန အနာပတ္တိ။ အကပ္ပိယသာသနဟရဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတိ ဧဝ၊ ဣမဿတ္ထဿ သာဓနတ္ထံ ဓမ္မပဒဝတ္ထူဟိ မိဂလုဒ္ဒကဿ ဘရိယာယ သောတာပန္နာယ ဓနုဥသုသူလာဒိဒါနံ နိဒဿနံ ဝဒန္တိ ဧကေ။ တံ တိတ္တိရဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၄။၇၃ အာဒယော) သမေတိ၊ တသ္မာ သုတ္တဉ္စ အဋ္ဌကထဉ္စ အနုလောမေတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ဣဓ ပန ဒူတပရမ္ပရာယ စ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ပါဝဒ၊ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမံ ပါဝဒတူ’’တိ ဧတ္ထ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝါစာယ ဝါ အာရောစေတု၊ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဝါ၊ ပဏ္ဏေန ဝါ၊ ဒူတေန ဝါ အာရောစေတု၊ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ။ သစေ ဝိသေသေတွာ မူလဋ္ဌော၊ အန္တရာဒူတော ဝါ ဝဒတိ၊ တဒတိက္ကမေ ဝိသင်္ကေတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ဣမသ္မိံယေဝ အဓိကာရဒွယေ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယော ဝုစ္စတိ – ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝဓကဿေဝ အာပတ္တိ၊ န အာဏာပကဿ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ။ ယဒိ ပန သော ဝဇ္ဈမရဏာမရဏေသု အဝဿမညတရံ ကရောတိ၊ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ပါရာဇိကဒုက္ကဋေသု အညတရံ ¶ သိယာ။ ‘‘ဣတိ စိတ္တမနော’’တိ အဓိကာရတော ‘‘စိတ္တသင်္ကပ္ပော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ အဓိကာရတော ‘‘မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ကသ္မာ သရူပေန န ဝုတ္တန္တိ စေ? တတော စုတ္တရိ နယဒါနတ္ထံ။ ‘‘မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ မူလဋ္ဌဿေဝ ဝသေန နိယမိတတ္တာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ န ဉာယတိ။ ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တေ သက္ကာ ဥဘယေသံ ¶ ဝသေန ဒုက္ကဋေ ယောဇေတုံ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ အဓိကာရံ ဂဟေတွာ ‘‘သင်္ဃရက္ခိတေန သမ္ပဋိစ္ဆိတေ မူလဋ္ဌဿေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ နေဝ အနုညာတံ၊ န ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ကေဝလန္တု ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ အနိယမိတတ္တာ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တဿ ပန ပါရာဇိကဒုက္ကဋေသု အညတရံ ဘဝေယျာတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော၊ တသ္မာ တမ္ပိ သုဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဥဘယေသံ ဝသေန ယောဇေတုံ သက္ကာ၊ တသ္မာ အာစရိယေဟိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿေဝေတံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မူလဋ္ဌော နေဝ အနုညာတော ‘‘မူလဋ္ဌဿာ’’တိ ဝစနာဘာဝတော၊ န စ ပဋိက္ခိတ္တော ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိယာ အဘာဝတော၊ ပဋိဂ္ဂဏှနပစ္စယာ ဝဓကဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ နယံ ဒါတုံ ‘‘မူလဋ္ဌဿာ’’တိ ပါဠိယံ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘တံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿေဝေတံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တံ။ တတြ ဟိ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ဝုတ္တနယေန ပန တဿ အာပတ္တိ အနိယတာတိ။ ကသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာယံ အနုတ္တာနံ ပဋိဂ္ဂဏှနပစ္စယာ ဝဓကဿ ဒုက္ကဋံ အဝတွာ မူလဋ္ဌဿေဝ ဝသေန ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ စေ? အနိဋ္ဌနိဝါရဏတ္ထံ။ ‘‘သင်္ဃရက္ခိတေန သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ပဋိဂ္ဂဏှနပစ္စယာ တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တေ အနန္တရနယေန သရူပေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ မူလဋ္ဌဿ ထုလ္လစ္စယံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ဣတိ တံ ဧဝံ အာပန္နံ ထုလ္လစ္စယံ ဥတ္တာနန္တိ တံ အဝတွာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တာနတ္တာ အဋ္ဌကထာယန္တိ ဣမံ အနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ နိဝါရေတုံ ‘‘မူလဋ္ဌဿေဝေတံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယေန ဟိ ဝုတ္တနယေန ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋမ္ပိ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥတ္တာနဉ္စ ကသ္မာ အမှာကံ ခန္တီတိ ဝုတ္တန္တိ စေ? ပဋိပတ္တိဒီပနတ္ထံ။ ‘‘ပိဋကတ္တယာဒီသု အပ္ပဋိဟတဗုဒ္ဓိယောပိ အာစရိယာ သရူပေန ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အဝုတ္တတ္တာ ဧဝရူပေသု နာမ ဌာနေသု ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မာဒိသောတိ သုဟဒယာ ကုလပုတ္တာ အနာဂတေ ဝုတ္တနယမနတိက္ကမိတွာ သင်္ကရဒေါသံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ ¶ ဝဏ္ဏနာဝေလဉ္စ အနတိက္ကမ္မ ပဋိပဇ္ဇန္တီ’’တိ စ အပရေဟိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပန အဋ္ဌကထာယ ဝါ အဝုတ္တတ္တာ ဧဝရူပေသု နာမ ပါဌော အာစရိယေန ပစ္ဆာ နိက္ခိတ္တတ္တာ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု န ဒိဿတီတိ ကတွာ သဗ္ဗံ လိခိဿာမ။ ဧဝံ သန္တေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အာပတ္တိယေဝ န သိယာ၊ သဉ္စရိတ္တပဋိဂ္ဂဟဏမရဏာဘိနန္ဒနေသုပိ စ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ မာရဏပဋိဂ္ဂဟဏေ ကထံ န သိယာ၊ တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿေဝေတံ ဒုက္ကဋံ၊ တေနေဝေတ္ထ ‘‘မူလဋ္ဌဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယေပိ စေတံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဝေဒိတဗ္ဗမေဝ၊ ဩကာသာဘာဝေန ပန န ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယော ယော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ တဿ တဿ တပ္ပစ္စယာ အာပတ္တိယေဝါတိ အယမေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနေပီတိ။

၁၇၅။ အရဟော ရဟောသညီနိဒ္ဒေသာဒီသု ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ တတ္ထ ပရမ္ပရာယ သုတွာ မရတူတိ အဓိပ္ပာယေန ဥလ္လပန္တဿ ဥဒ္ဒေသေ သတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ မရဏေန အာပတ္တိ ¶ ပါရာဇိကဿ၊ အသတိ ယဿ ကဿစိ မရဏေန အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သုတွာ မေ ဝဇ္ဈဿ အာရောစေတူ’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥလ္လပန္တဿ ဝိသင်္ကေတတာ ဒူတပရမ္ပရာယ ဝုတ္တတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သစေ ‘‘ယော ကောစိ သုတွာ ဝဒတူ’’တိ ဥလ္လပတိ၊ ဝဇ္ဈော သယမေဝ သုတွာ မရတိ၊ ဝိသင်္ကေတတ္တာ န ပါရာဇိကံ။ ယော ကောစိ သုတွာ ဝဒတိ၊ သော စေ မရတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ယော ကောစိ မမ ဝစနံ သုတွာ တံ မာရေတူ’’တိ ဥလ္လပတိ၊ ယော ကောစိ သုတွာ မာရေတိ၊ ပါရာဇိကံ၊ သယမေဝ သုတွာ မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတတ္တာ န ပါရာဇိကန္တိ ဧဝံ ယထာသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၇၆။ မူလံ ဒတွာ မုစ္စတီတိ ဧတ္ထ ဘိန္ဒိတွာ၊ ဘဉ္ဇိတွာ၊ စဝိတွာ၊ စုဏ္ဏေတွာ၊ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိပိတွာ ဝါ ပဂေဝ မုစ္စတီတိ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ယေသံ ဟတ္ထတော မူလံ ဂဟိတန္တိ ယေသံ ဉာတကပရိဝါရိတာနံ ဟတ္ထတော မူလံ တေန ဘိက္ခုနာ ဂဟိတံ၊ ပေါတ္ထကသာမိကဟတ္ထတော ပုဗ္ဗေ ဒိန္နမူလံ ပုန ဂဟေတွာ တေသညေဝ ဉာတကာဒီနံ ဒတွာ မုစ္စတိ၊ ဧဝံ ပေါတ္ထကသာမိကဿေဝ သန္တကံ ဇာတံ ဟောတိ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သစေပိ သော ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ သီဃံ တေသံ မူလံ ဒတွာ မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယေန ဓနေန ပေါတ္ထကော ကီတော၊ တဉ္စ ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ပေါတ္ထကသာမိကဟတ္ထတော ဓနေ ဂဟိတေ ပေါတ္ထကေ အဒိန္နေပိ မုစ္စနတော။ သစေ အညံ ¶ ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ယုတ္တံ ပေါတ္ထကဿ အတ္တနိယဘာဝတော အမောစိတတ္တာ။ သစေ ပေါတ္ထကံ သာမိကာနံ ဒတွာ မူလံ န ဂဏှာတိ၊ န မုစ္စတိ အတ္တနိယဘာဝတော အမောစိတတ္တာ။ သစေ ပေါတ္ထကံ မူလဋ္ဌေန ဒိယျမာနံ ‘‘တဝေဝ ဟောတူ’’တိ အပ္ပေတိ၊ မုစ္စတိ အတ္တနိယဘာဝတော မောစိတတ္တာ။ ဧတ္ထာယံ ဝိစာရဏာ – ယထာ စေတိယံ ဝါ ပဋိမံ ပေါက္ခရဏိံ သေတုံ ဝါ ကိဏိတွာ ဂဟိတမ္ပိ ကာရကဿေဝေတံ ပုညံ၊ န ကိဏိတွာ ဂဟိတဿ၊ တထာ ပါပမ္ပိ ယေန ပေါတ္ထကော လိခိတော၊ တဿေဝ ယုဇ္ဇတိ၊ န ဣတရဿာတိ စေ? န၊ ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’’တိ ဝစနတော။ ပရေန ဟိ ကတသတ္ထံ လဘိတွာ ဥပနိက္ခိပန္တဿ ပါရာဇိကန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဧဝံ ပရေန လိခိတမ္ပိ ပေါတ္ထကံ လဘိတွာ ယထာ ဝဇ္ဈော တံ ပဿိတွာ မရတိ၊ တထာ ဥပနိက္ခိပေယျ ပါရာဇိကန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ။ စေတိယာဒီတိ ဧတမနိဒဿနံ ကရဏပစ္စယံ ဟိ တံ ကမ္မံ ဣဒံမရဏပစ္စယန္တိ ဧဝံ အာစရိယေန ဝိစာရိတံ။ မမ ပန စေတိယာဒိနိဒဿနေနေဝ သောပိ အတ္ထော သာဓေတဗ္ဗော ဝိယ ပဋိဘာတိ။

တတ္တကာ ပါဏာတိပါတာတိ ‘‘ဧကာပိ စေတနာ ကိစ္စဝသေန ‘တတ္တကာ’တိ ဝုတ္တာ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာနံ စတုက္ကတာ ဝိယာ’’တိ လိခိတံ။ ပမာဏေ ဌပေတွာတိ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတပ္ပမာဏေ။ ‘‘ကတံ မယာ ဧဝရူပေ အာဝါဋေ ခဏိတေ တသ္မိံ ပတိတွာ မရတူ’’တိ အဓိပ္ပာယေန ဝဓကော အာဝါဋပ္ပမာဏံ နိယမေတွာ သစေ ခဏိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမသ္မိံ အာဝါဋေ’’တိ။ ဣဒါနိ ခဏိတဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဧတ္တကပ္ပမာဏဿ အနိယမိတတ္တာ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ ကုဒါလပ္ပဟာရေ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ၊ သုတ္တန္တိကတ္ထေရေဟိ ကိဉ္စာပိ ဥပဌတံ၊ တထာပိ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဥဘယတ္ထ အတ္ထေဝါတိ အာစရိယာ။ ဗဟူနံ မရဏေ အာရမ္မဏနိယမေ ကထန္တိ စေ? ဝဇ္ဈေသု ဧကဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယေ အာလမ္ဗိတေ သဗ္ဗေသမာလမ္ဗိတမေဝ ဟောတိ။ ဧကဿ မရဏေပိ န တဿ သကလံ ဇီဝိတံ သက္ကာ အာလမ္ဗိတုံ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ ဥပ္ပန္နံ၊ နိရုဇ္ဈမာနံ၊ အတ္ထိတာယပါဏာတိပါတစေတနာဝ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ၊ ပုရေဇာတာရမ္မဏာ စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ဧကစိတ္တက္ခဏေ ပုရေဇာတံ ဟုတွာ ဌိတံ တံ ဇီဝိတမာလမ္ဗဏံ ကတွာ သတ္တမဇဝနပရိယာပန္နစေတနာယ ဩပက္ကမေ ကတေ အတ္ထတော တဿ သတ္တဿ သဗ္ဗံ ဇီဝိတိန္ဒြိယမာလမ္ဗိတံ၊ ဝေါရောပိတဉ္စ ဟောတိ၊ ဣတော ပနညထာ န သက္ကာ၊ ဧဝမေဝ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘ဗဟူပိသတ္တေ မာရေမီ’’တိ စိန္တေတွာ သန္နိဋ္ဌာနကာလေ ဝိသပက္ခိပနာဒီသု ဧကံ ပယောဂံ ¶ သာဓယမာနာ ဝုတ္တပ္ပကာရစေတနာ တေသု ဧကဿ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာလမ္ဗဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥပ္ပန္နာယ ပနေကာယ သဗ္ဗေပိ တေ မာရိတာ ဟောန္တိ တာယ ဧဝ သဗ္ဗေသံ မရဏသိဒ္ဓိတော၊ အညထာ န သက္ကာ ဝေါရောပေတုံ၊ အာလမ္ဗိတုံ ဝါ။ တတ္ထ ဧကာယ စေတနာယ ဗဟူနံ မရဏေ အကုသလရာသိ ကထန္တိ စေ? ဝိသုံ ဝိသုံ မရဏေ ပဝတ္တစေတနာနံ ကိစ္စကရဏတော။ ကထံ? တာ ပန သဗ္ဗာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တာသု ယာယ ကာယစိ ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဣတရာ သဗ္ဗာပိ ‘‘တတော ဗလဝတရကုသလပဋိဗာဟိတာ အဟောသိကမ္မ’’န္တိအာဒိကောဋ္ဌာသံ ဘဇန္တိ၊ ပုနပိ ဝိပါကံ ဇနိတုံ န သက္ကောန္တိ။ အပရာပရိယဝေဒနီယာပိ ဝိယ တံ ပဋိဗာဟိတွာ ကုသလစေတနာ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ၊ တထာ အယမ္ပိ စေတနာ အနန္တရဘဝေ ဧဝ ပဋိသန္ဓိဒါနာဒိဝသေန တာသံ ကိစ္စလေသကရဏတော ဧကာပိ သမာနာ ‘‘ရာသီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တာယ ပန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ အတိတိက္ခော ဝိပါကော ဟောတိ။ အယမေတ္ထ ဝိသေသောတိအာဒိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပပဉ္စိတံ။

အမရိတုကာမာ ဝါတိ အဓိပ္ပာယတ္တာ ဩပပါတိကမရဏေပိ အာပတ္တိ။ ‘‘‘နိဗ္ဗတ္တိတွာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပတနံ န ဒိဿတီတိ စေ? ဩပပါတိကတ္တံ၊ ပတနဉ္စ ဧကမေဝါ’’တိ လိခိတံ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗထာပိ အနုဒ္ဒိဿေဝါ’’တိ ဝစနတော ဧတ္ထ မရတူတိ အဓိပ္ပာယသမ္ဘဝတော ‘‘ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တော မရတိ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ သုဝုတ္တံ။ သစေ ‘‘ပတိတွာ မရတူ’’တိ နိယမေတွာ ခဏိတော ဟောတိ၊ ဩပပါတိကမနုဿော စ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဌိတနိယမေနေဝ ‘‘ဥတ္တရိတုံ န သက္ကာ’’တိ စိန္တေတွာ မရတီတိ ပါရာဇိကစ္ဆာယာ န ဒိဿတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တော’’တိ။ သော ဟိ ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တော ပုနပ္ပုနံ ပတိတွာ မရတိ၊ တေန ပါတောပိ တဿ သိဒ္ဓါ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ သိယာ – ယော ပန ‘‘ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တော မရတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ သော ဩပါတခဏနက္ခဏေ အရူပလောကေ ဇီဝတိ။ ဝဓကစေတနာ စ ‘‘အနိယတော ဓမ္မော မိစ္ဆတ္တနိယတဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော၊ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ မာတုဃာတိကမ္မဿ ပိတုဃာတိကမ္မဿ အရဟန္တဃာတိကမ္မဿ ¶ ရုဟိရုပ္ပာဒကမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၅။၃၈ မိစ္ဆတ္တနိယတတ္တိက) ဝစနတော ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ န စ တံ အရူပါဝစရသတ္တဿတ္ထိ၊ န စ သာ စေတနာ ‘‘အနိယတော ဓမ္မော မိစ္ဆတ္တနိယတဿ ဓမ္မဿ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော၊ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဝတ္ထုပုရေဇာတံ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ¶ မာတုဃာတိကမ္မဿ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၅။၄၈ မိစ္ဆတ္တနိယတတ္တိက) ဝစနတော အနာဂတာရမ္မဏာ ဟောတိ။ အညော ဣဓ ပတိတွာ မရဏကသတ္တော နတ္ထိ၊ ဧဝံ သန္တေ ဝဓကစေတနာယ ကိံ အာရမ္မဏန္တိ စေ? ယဿ ကဿစိ ဣဓ ဇီဝနကသတ္တဿ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရမ္မဏံ။ ကိဉ္စာပိ သော န မရတိ၊ အထ ခေါ ပါဏာတိပါတော ဟောတိ ဧဝ။ ယထာ ကိံ ‘‘ယထာက္ကမေန ဌိတေ သတ္တ ဇနေ ဧကေန ကဏ္ဍေန ဝိဇ္ဈိတွာ မာရေမီ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ စိန္တေတွာ သန္နိဋ္ဌာနကာလေ တေသု ဧကဿ ဇီဝိတမာရမ္မဏံ ကတွာ ကဏ္ဍံ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ကဏ္ဍော တံ ဝိရဇ္ဈိတွာ ဣတရေ ဆ ဇနေ မာရေတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အယံ ပါဏာတိပါတီ ဧဝ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ယော ကောစီ’’တိ ဝိကပ္ပေန္တဿ ဝဓကစေတနာ ယဿ ကဿစိ ဇီဝိတာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မိံ အမတေပိ ဣတရဿ ဝသေန ပါဏာတိပါတီ။ သစေ အရဟာ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အရဟန္တဃာတကောဝ ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ဧဝရူပေသု။ အယမေဝ ဟေတ္ထ အာစရိယပရမ္ပရာဂတာ ယုတ္တိ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ ဝုတ္တံ။

ပတနရူပံ ပမာဏန္တိ ဧတ္ထ ယထာ မာတုယာ ပတိတွာ ပရိဝတ္တလိင်္ဂါယ မတာယ သော မာတုဃာတကော ဟောတိ၊ န ကေဝလံ ပုရိသဃာတကော၊ တသ္မာ ပတနဿေဝ ဝသေန အာပတ္တိ။ ကသ္မာ? ပတနရူပမရဏရူပါနံ ဧကသန္တာနတ္တာ၊ တဒေဝ ဟိဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ တဿ ဟိ ပရိဝတ္တနံ နတ္ထိ၊ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနေဝ ပဝတ္တိယံ နိရုဇ္ဈနုပ္ပဇ္ဇနကာနိ၊ ဣတ္ထိပုရိသောတိ စ တတ္ထ ဝေါဟာရမတ္တမေဝ၊ တသ္မာ မာတုဃာတကောဝ၊ န ပုရိသဃာတကောတိ၊ ယထာ တဿ ပတနရူပဝသေနာပတ္တိ၊ တထာ ဣဓာပိ ပတနရူပဝသေန ထုလ္လစ္စယံ ဧကသန္တာနတ္တာတိ အယံ ပဌမထေရဝါဒေ ယုတ္တိ။ ဒုတိယေ ကိဉ္စာပိ ပေတော ပတိတော၊ ယက္ခော စ၊ အထ ခေါ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကတ္တာ အကုသလဝိပါကဿ ‘‘ဝါမေန သူကရော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၆) ဧတ္ထ ဝုတ္တယက္ခာနံ ပဋိသန္ဓိ ဝိယ သဗ္ဗရူပါနံ သာဓာရဏတ္တာ၊ အမနုဿဇာတိကတ္တာ စ တိရစ္ဆာနရူပေန မတေ မရဏရူပဝသေန ပါစိတ္တိယံ၊ ဝတ္ထုဝသေန လဟုကာပတ္တိယာ ပရိဝတ္တနာ ဟောတိ ဧဝ တတ္ထဇာတကရုက္ခာဒိဆေဒနပါစိတ္တိယပရိဝတ္တနံ ဝိယ။ အယမေဝ ယုတ္တတရော၊ တသ္မာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ ပါရာဇိကဿ ပန မနုဿဇာတိကော ယထာ တထာ ဝါ ပတိတွာ ယထာ တထာ ဝါ မရတု၊ ပါရာဇိကမေဝ ဂရုကတ္တာ။ ဂရုကာပတ္တိယာ ဟိ ဝိပရိဝတ္တနာ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ။

ထုလ္လစ္စယံ ¶ ¶ တိရစ္ဆာနေ၊ မတေ ဘေဒဿ ကာရဏံ၊

သရူပမရဏံ တိဿော၊ ဖုဿော မညေတိ အညထာ။

ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဒုတိယဝါဒေ ပုထုဇ္ဇနဿ ပတိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ မရန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘တိရစ္ဆာနေ’’တိ ဧတ္ထ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။ ‘‘သကသကရူပေနေဝ မရဏံ ဘဝတိ နာညထာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ယက္ခပေတရူပေန မတေပိ ဧသေဝ နယောတိ ထုလ္လစ္စယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟမရဏေ ဝိယာ’’တိ လိခိတံ။ ပဟာရံ လဒ္ဓါတိ သတ္တာနံ မာရဏတ္ထာယ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ။

၁၇၇။ သာဓု သုဋ္ဌု မရတူတိ ဝစီဘေဒံ ကရောတိ။ ဝိသဘာဂရောဂေါတိ သရီရဋ္ဌော ဂဏ္ဍပီဠကာဒိ။

၁၇၈။ ကာဠာနုသာရီတိ ဧကိဿာ လတာယ မူလံ ကိရ။ မဟာကစ္ဆပေန ကတပုပ္ဖံ ဝါ။ ဟံသပုပ္ဖန္တိ ဟံသာနံ ပက္ခပတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကနယဉှေတ္ထ ယောဇေတွာ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာနဝိဓိ ဒဿေတဗ္ဗော။

၁၈၀။ မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာတိ ဣမဿ ကာယဿ ဘေဒေန သဂ္ဂပါပနာဓိပ္ပာယတ္တာ အတ္ထတော မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာ ဧဝံအဓိပ္ပာယိနော မရဏတ္ထိကာ နာမ ဟောန္တီတိ အတ္တနော မရဏတ္ထိကဘာဝံ အဇာနန္တာ အာပန္နာ ပါရာဇိကံ။ န ဟိ တေ ‘‘အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ န ဇာနန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝေါဟာရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝေါဟာရဝသေန။ သန္နိဋ္ဌာနေ ပနေတံ နတ္ထိ။ ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရမောစနေ ဝိယ န ဟောတိ။ ယထာနုသန္ဓိနာတိ အန္တရာ အမရိတွာတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာတိ အဝိစာရေတွာ။ ဟေဋ္ဌိမဘာဂေ ဟိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနေ ဝလိ ပညာယတိ။ ဒဿိတေတိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဌပိတေ။ ပဋိဗန္ဓန္တိ တယာ ပဋိဗန္ဓံ၊ ပရိဘောဂန္တရာယံ သင်္ဃဿ မာ အကာသီတိ အတ္ထော။

၁၈၁-၂။ ယသ္မာ ¶ ကိရိယံ ဒါတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ ‘‘ပဌမံ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေပိ အတ္တနာ လဒ္ဓပိဏ္ဍပါတတော ပဏီတပဏီတံ ဒေန္တော တတ္ထပိ အတ္တကာရိယံ အဒါသိ။ အသဉ္စိစ္စာတိ ¶ ဧတ္ထ အညံ အာကဍ္ဎန္တဿ အညဿ ပတနေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘိသန္ဓိ နတ္ထိ။ န မရဏာဓိပ္ပာယဿာတိ ပဋိဃော စ ပယောဂေါ စ အတ္ထိ၊ ဝဓကစေတနာ နတ္ထိ။ အဇာနန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထုအဇာနနဝသေန အဇာနန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ဣဒံ ကိရ တေသံ နာနတ္တံ။ ‘အသဉ္စိစ္စော အဟ’န္တိ ပါဠိယံ န ဒိဿတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ တထာရူပါယ ပါဠိယာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ နော စေ၊ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒုက္ခဝေဒနာ စေ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘မုဂ္ဂရာ နာမ ခါဒနဒဏ္ဍကာ။ ဝေမာ နာမ တေသံ ခါဒနဒဏ္ဍကာနံ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ တိရိယံ ဗန္ဓိတဗ္ဗဒဏ္ဍာ’’တိ လိခိတံ။ ဟေဋ္ဌာဝ ဒုဝိဓာပိ ပဌန္တိ။ ဟတ္ထပ္ပတ္တော ဝိယ ဒိဿတိ ‘‘တဿ ဝိက္ခေပေါ မာ ဟောတူ’’တိ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ။ ဝိသေသာဓိဂမံ ဗျာကရိတွာ တပ္ပဘဝံ သက္ကာရံ လဇ္ဇီယန္တော အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ သဘာဂါနံ ဗျာကတတ္တာ။ တေ ဟိ ကပ္ပိယခေတ္တံ အာရောစေန္တိ။

၁၈၆။ အကတဝိညတ္တိယာတိ န ဝိညတ္တိယာ။ သာ ဟိ အနုညာတတ္တာ ကတာပိ အကတာ ဝိယာတိ အကတဝိညတ္တိ။ ‘‘‘ဝဒေယျာထ၊ ဘန္တေ ယေနတ္ထော’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တီ’’တိ လိခိတံ။ တိတ္ထိယဘူတာနံ မာတာပိတူနံ သဟတ္ထာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ပိတုစ္ဆာ နာမ ပိတုဘဂိနီ။ သစေပိ န ယာစန္တိ ‘‘ယာစိတုံ ဒုက္ခ’’န္တိ၊ သယံ ဝါ ဧဝံ ဝတ္တုမသက္ကောန္တာ။ ‘‘ယဒါ တေသံ အတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဝါ။ ‘‘‘ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ န ဟောတီ’တိ ဝစနတော ယာဝ သတ္တမော ကုလပရိဝဋ္ဋော၊ တာဝ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ မဟာမာတုယာစူဠမာတုယာတိအာဒီနံ။

ဝုတ္တနယေန ပရိယေသိတွာတိ ‘‘သာမဏေရေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘န အကတဝိညတ္တိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပစ္စာသီသတိ သစေ၊ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပိယဝသေနာတိ ပုပ္ဖံ အာနေထာတိအာဒိနာ။ ‘‘ပူဇံ အကာသီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ သယံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

‘‘ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ကာတဗ္ဗံ။ ဓမ္မဉှိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နော စေ ဇာနန္တိ၊ န ပါဒါ အပနေတဗ္ဗာ။ အဝမင်္ဂလန္တိ ဟိ ဂဏှန္တိ။

စောရနာဂဿ ¶ ဟိ အာမဋ္ဌံ ဒိန္နေ ကုဇ္ဈိဿတိ၊ အနာမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ အင်္ဂုလန္တရေ ထောကံ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ပတ္တေ ဘတ္တံ သဗ္ဗံ အဒါသိ၊ သော တေန တုဿိ။ ဝရပေါတ္ထကစိတ္တတ္ထရဏန္တိ သိဗ္ဗိတွာ ကာတဗ္ဗတ္ထရဏဝိကတိ။ ပိတုရာဇာ ဒမိဠဿ ပရာဇိတော ရောဟဏေ သောဠသဝဿာနိ ဝသိတွာ မိတ္တာမစ္စပရိဝုတော ‘‘ရဇ္ဇံ ဂဏှာမီ’’တိ အာဂန္တွာ အန္တရာမဂ္ဂေ အပ္ပမတ္တကဿ ကာရဏာ ဧကံ အမစ္စံ ¶ ဃာတာပေသိ။ သေသာ ဘယေန ပလာယန္တာ အရညေ အန္တရာမဂ္ဂေ စောရေဟိ ဝိလုတ္တာ ဟမ္ဗုဂလ္လကဝိဟာရံ ဂန္တွာ တတ္ထ စာတုနိကာယိကတိဿတ္ထေရော တေသံ သင်္ဂဟံ ကတွာ ပုန အာနေတွာ ရညော ဒဿေသိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ရာဇာ ဟမ္ဗုဂလ္လကတိဿတ္ထေရဿ အဘယဂိရိဝိဟာရံ အကာသိ။ သေသာပိ ဧကေကဝိဟာရံ ကာရာပေသုံ ကိရ။

၁၈၇။ စောရသမီပံ ပေသေန္တော ‘‘ဝါဠယက္ခဝိဟာရံ ပေသေတီ’’တိ ဣမိနာ သဒိသော။ ကသ္မာ? မရဏာဓိပ္ပာယတ္တာ။ တဠာကာဒီသု မစ္ဆာဒိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ကေဝဋ္ဋံ အညာပဒေသေန ‘‘တဠာကတီရံ ဂစ္ဆာ’’တိ ပဟိဏန္တဿ ပါဏာတိပါတေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဝါဠယက္ခဝိဟာရံ ပါဟေသီ’’တိ ဣမဿ သဒိသော။ ကသ္မာ? ‘‘မရဏာဓိပ္ပာယတ္တာ’’တိ ဝစနဿာနုလောမတော၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ဧဝံ ဝါဠယက္ခမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

၁၈၉။ တံ တတြဋ္ဌိတံ ဆိန္ဒန္တန္တိ တံ-သဒ္ဒေါ ဧကစ္စေသု နတ္ထိ။ ဣတရေသု ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယံ အာပန္နာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမံ ဆိန္ဒိတွာ သီဃံ ဂန္တွာ သင်္ဃဿ ပတ္တစီဝရံ ဒဿာမီ’’တိ ကုသလစိတ္တေနပိ ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ အနနုညာတတ္တာ။ အညဿ ပန ဘိက္ခုနော ဝဋ္ဋတိ အနုညာတတ္တာ။

၁၉၀။ ကထံ? ကုဋိရက္ခဏတ္ထဉှိ ဘဂဝတာ ပဋဂ္ဂိဒါနာဒိ အနုညာတံ၊ ကုဋိ နာမေသာ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ။ တသ္မာ ‘‘ဘိက္ခုရက္ခဏတ္ထံ အညဿ ဘိက္ခုဿ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗမေတ္ထ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ အစ္ဆိန္နစီဝရဿ နဂ္ဂဘာဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ ဘူတဂါမပါတဗျတာ ဘဂဝတာ အနုညာတာ၊ ဇီဝိတရက္ခဏတ္ထဉ္စ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေ အနုညာတံ၊ တသ္မာ ‘‘အပိ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗံ၊ န စ ရုက္ခော ဝါ ဆိန္ဒိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တသ္မာ တံ နိဒဿနံ အပ္ပမာဏံ၊ အဋ္ဌကထာစရိယော ဧဝေတ္ထ ပမာဏံ။ ဧတ္ထ ပနာယံ အာစရိယဿ တက္ကော – အရိယပုဂ္ဂလေသုပိ သတ္တာ နဂ္ဂိယံ ပဿိတွာ အပ္ပသာဒံ ကတွာ နိရယူပဂါ ဘဝိဿန္တိ ¶ ၊ တထာ သပ္ပာ စ ဍံသိတွာ၊ တေသံ ပါပဝိမောစနတ္ထံ ဘူတဂါမပါတဗျတာ အနုညာတာ။ ဒါနပတီနံ စိတ္တရက္ခဏတ္ထံ ပဋဂ္ဂိဒါနာဒိ။ အညထာ လောကဿ ပုညန္တရာယော၊ သင်္ဃဿ စ လာဘန္တရာယော ဟောတိ။ ဝဓကဿ ပန စိတ္တဟိတကရဏံ နတ္ထိ၊ တံ ပန အဝီတိက္ကမံ၊ ဇီဝိတပရိစ္စဇနံ ပဿိတွာ ဝါ ‘‘အဟော ဒုက္ကရံ ကတ’’န္တိ ပသာဒမေဝ လဘေယျုန္တိ အတ္တနော န ဝဋ္ဋတိ၊ အညဿ ဝဋ္ဋတိ။ အညထာ တိတ္ထိယာနံ အသဒ္ဓမ္မသိဒ္ဓိယာတိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဇီဝိတတ္ထာယ ရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တဿ အတ္တသိနေဟဝသေန ဆိန္ဒနတော အကုသလတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ၊ အညဿ ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ အနေကေသု ရုက္ခေန ဩတ္ထတေသု၊ ဩပါတေ ဝါ ပတိတေသု အညေန အညဿတ္ထာယ ရုက္ခဆေဒနာဒိ ¶ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကသ္မာ? ပရပရိတ္တာဏာဓိပ္ပာယတောတိ။ ပရိတ္တန္တိ ရက္ခဏံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သမန္တာ ဘူမိတစ္ဆန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၉၁။ တီဟိ မာရိတေ ပန ဝိသင်္ကေတန္တိ ဧတ္ထ တီသု ဧကေန မာရိတေပိ ‘‘ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တယောပိ ဧကတော ဟုတွာ မာရေန္တိ စေ၊ အာပဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဝါ အဝိသင်္ကေတ’’န္တိ။ ‘‘ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကမေ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဝိသင်္ကေတံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒွိန္နံ ဗလံ ဂဟေတွာ တတိယော စေ မာရေတိ အာပဇ္ဇတိ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒွေ မာရေန္တူ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ မာရိတေ ပါရာဇိကန္တိ ‘‘ဒွိန္နံ ပဟာရာနံ မရဏေ သတိ ဒွေ မာရိတာ နာမ ဟောန္တိ၊ အသတိ ဧကောဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယဘိက္ခုဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၁၉၃။ စတုတ္ထေ ဝဂ္ဂု စ သာ မောဒယတိ စ သတ္တေတိ ဝဂ္ဂုမုဒါ။ ‘‘ဝဂ္ဂုမဒါ’’တိပိ ပါဌော၊ တဿ ဝဂ္ဂု စ သာ ပသန္နသုဒ္ဓတရင်္ဂသမိဒ္ဓတ္တာ သုခုမာ စာတိ အတ္ထော ဇီဝိတဝဂ္ဂုတ္ထနိတာ ဇီဝိတတ္ထန္တိ နီလုပ္ပလန္တိအာဒီသု ဝိယ။ မဒဿာတိ စ ဗဟုခဇ္ဇဘောဇ္ဇပါနာဒိသမိဒ္ဓါ နဒီ ဆဏဒိဝသေသူတိ နိရုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝဂ္ဂု ပရိသုဒ္ဓါတိ လောကေန သမ္မတာတိ ကိရ အတ္ထော။ ဘာသိတော ဘဝိဿတီတိ ပါဌသေသော။

၁၉၄-၅။ ဝဏ္ဏဝါ ¶ ဝဏ္ဏဝန္တော ဝဏ္ဏဝန္တာနီတိပိ သိဇ္ဈတိ ကိရ ဗဟုဝစနေန။ ယသ္မာ ဣန္ဒြိယာနံ ဦနတ္တံ၊ ပူရတ္တံ ဝါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘အဘိနိဝိဋ္ဌောကာသဿ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆဋ္ဌဿ အဘိနိဝိဋ္ဌောကာသော ဟဒယဝတ္ထု။ စတုဣရိယာပထစက္ကေ ပါကတိန္ဒြိယေ။ အတ္တနော ဒဟတီတိ အတ္တနာ ဒဟတိ၊ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓံ ကတွာ ပဝေဒေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သန္တန္တိ ဝတ္တမာနံ။ ဂေါတြဘုနောတိ ဂေါတ္တမတ္တံ အနုဘဝတ္တာ နာမမတ္တကမေဝါတိ အတ္ထော။

၁၉၇။ ပဒဘာဇနေ ¶ ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနီတိ စေ? န၊ တတ္ထေဝ ‘‘ယံ ဉာဏံ၊ တံ ဒဿနံ၊ ယံ ဒဿနံ၊ တံ ဉာဏ’’န္တိ ဒဿနပဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ ဧဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိဇ္ဇာသီသေန ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓုရံ ကတွာတိ ပုရိမံ ကတွာ။

၁၉၉။ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကရာဂါဒီနံ ကာရဏတ္တာ ရာဂါဒယောဝ နိမိတ္တံ နာမ။ တိဿန္နဉ္စ ဝိဇ္ဇာနံ အညတရံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဇ္ဇာနံ လာဘီမှီ’’တိ ဘဏတိ၊ ပါရာဇိကံ၊ န ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီနံ ကိလေသနဟာနမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံခဏတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပ္ပဝတ္တိ န ဟောတီတိ စေ? န၊ မဂ္ဂကိစ္စဒီပနတော။ တေနေဝ ‘‘မဂ္ဂေန ဝိနာ နတ္ထီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တန္တိ စိတ္တဿ ဝိဂတနီဝရဏတာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာဝဉ္စ ဝိဇ္ဇာ အနာဂတာ၊ တာဝ ဝိပဿနာဉာဏဿ လာဘီမှီ’တိ ဝဒန္တော ယဒိ လောကုတ္တရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ သောပိ စ တထာ ဇာနာတိ၊ ပါရာဇိကမေဝ လောကုတ္တရဿပိ တံနာမတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဝိသေသေနာပိ ဝဒတော ပါရာဇိကံ ဝုတ္တန္တိ လောကုတ္တရံ သန္ဓာယ ဝဒတော ‘ပါရာဇိက’န္တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ယထာ ကိံ ‘ဝိဇ္ဇာနံ လာဘီမှီ’တိ ဘဏန္တောပိ ပါရာဇိကမေဝါ’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီနံ သမ္ဘဝေပိ တာသံ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ပါရာဇိကံ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ။ န သက္ကာ အညံ ပမာဏံ ကာတုန္တိ အတ္တနော ဂုဏမာရောစေတုကာမော လောကိယေန သမ္မိဿံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒံ ဝဒတော ပါရာဇိကန္တိ ပမာဏံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ဣတရထာ ဟောတီ’’တိ အပရေဟိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘တံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ၊ တသ္မာ ဝိဇ္ဇာနိဒဿနံ ဣဓ အနိဒဿနံ သာသနေ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီနံ ဝိဇ္ဇာဝိဓာနာဘာဝါ။ ဘဂဝတာ ဝိဘတ္တခေတ္တပဒေ ဝါ တေသံ ပရိယာယဝစနာနံ အနာမဋ္ဌတ္တာ န သက္ကာ အညံ ပမာဏံ ကာတု’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါနံ လာဘီမှီ’တိ ဝုတ္တေ ပရိယာယေန ¶ ဝုတ္တတ္တာ ထုလ္လစ္စယံ ယုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတီ’’တိအာဒီဟိ သံသန္ဒနတော ပရိယာယဝစနတ္တာ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇာမီ’တိ ဝါ ‘လာဘီမှာဟံ တဿာ’တိ ဝါ ဝဒတောပီ’’တိ ဝုတ္တဝစနမ္ပိ ‘‘သစေ ပနဿေဝံ ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနမ္ပိ အတ္ထတော ဧကမေဝ၊ သောပိ ဟိ အတ္တနော ဝိသေသံ အာရောစေတုမေဝ ဝဒတိ။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတီ’တိအာဒီသု အဟံ-ဝစနာဘာဝါ ပရိယာယော ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဓ ပန ‘လာဘီမှာဟံ တဿာ’တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ၊ တသ္မာ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတုံ ယုတ္တံ ဝိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘မဟာပစ္စရိယာဒိဝစနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေသု ဧကောပိ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ န ဟောတီ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ၊ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ-ပဒတော ပဋ္ဌာယ ဧဝ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဖလသစ္ဆိကိရိယာယပိ ဧကေကမ္ပိ ဧကေကဖလဝသေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ရာဂဿ ပဟာနန္တိအာဒိတ္တိကေ ကိလေသပ္ပဟာနမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ယသ္မာ မဂ္ဂေန ဝိနာ နတ္ထိ။ တတိယမဂ္ဂေန ဟိ ရာဂဒေါသာနံ ပဟာနံ၊ စတုတ္ထေန မောဟဿ၊ တသ္မာ ‘‘ရာဂေါ မေ ပဟီနော’’တိအာဒီနိ ဝဒတောပိ ပါရာဇိကံ။ ရာဂါ စိတ္တံ ဝိနီဝရဏတာတိအာဒိတ္တိကေ လောကုတ္တရမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ရာဂါ မေ စိတ္တံ ဝိနီဝရဏ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒတော ပါရာဇိကမေဝါတိ။ အကုပ္ပဓမ္မတ္တာတိ ကေစိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ ကသ္မာ န ဟောတီတိ စေ? ‘‘ဣတိ ဇာနာမိ၊ ဣတိ ပဿာမီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနေနေဝ မာတိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ပဒဘာဇနေ ‘‘သမာပဇ္ဇိံ၊ သမာပန္နော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အတီတတ္တဘာဝေ သောတာပန္နောမှီ’’တိ ဝဒတောပိ ဟောတူတိ စေ? န၊ အညထာ အတ္ထသမ္ဘဝတော။ ကထံ? အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝတ္တမာနတာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န အတီတတ္တဘာဝံ။ အတီတတ္တဘာဝေါ ဟိ ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယာ။

၂၀၀။ ‘‘သစေပိ န ဟောတိ၊ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ ကိရ။ ‘‘ဣတိ ဝါစာ တိဝင်္ဂိကာ’’တိ ဝက္ခတိ။ နတ္ထေတန္တိ ပုရိမေ သတိ ပစ္ဆိမဿာဘာဝါ သမာပဇ္ဇိံ၊ သမာပန္နောတိ ဣမေသံ ကိဉ္စာပိ အတ္ထတော ကာလဝိသေသော နတ္ထိ၊ ဝစနဝိသေသော ပန အတ္ထိ ဧဝ။

၂၀၇။ ဥက္ခေဋိတောတိ ဥတ္တာသိတော။ ခိဋ ဥတြာသနေ။

သုဒ္ဓိကဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိညတ္တိပထေတိ ¶ ဝိဇာနနဋ္ဌာနေ၊ တေန ‘‘ဝိညတ္တိပထမတိက္ကမိတွာ ဌိတော ဘိက္ခု ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သုတွာ ဇာနာတိ၊ န ပါရာဇိကန္တိ ဒီပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဈာနံ ကိရ သမာပဇ္ဇိန္တိ ဧတ္ထ သော စေ ‘‘ဧသ ဘိက္ခု အတ္တနော ဂုဏဒီပနာဓိပ္ပာယေန ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ ဇာနာတိ၊ ပါရာဇိကမေဝ။ အညထာ ဇာနာတီတိ စေ? ပါရာဇိကစ္ဆာယာ န ဒိဿတီတိ အာစရိယော။

ဝတ္တုကာမဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုလ္လပနာဓိပ္ပာယောတိ ¶ ယဒိ ဥလ္လပနာဓိပ္ပာယော ဘဝေယျ၊ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အပရေ။ ‘‘တံ ပရတော ‘နာဝုသော၊ သက္ကာ ပုထုဇ္ဇနေန အဓိဝါသေတု’န္တိ ဝတ္ထုနာ သံသန္ဒိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၂၅-၆။ ဒုက္ကရ အာဂါရ အာဝဋကာမ အဘိရတိဝတ္ထူသု ‘‘ယဒိ ဥလ္လပနာဓိပ္ပာယော ဘဝေယျ၊ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ကာရဏံ ပန ဒုဒ္ဒသံ၊ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ ဝိယ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ယာနေန ဝါ ဣဒ္ဓိယာ ဝါ ဂစ္ဆန္တောပိ ပါရာဇိကံ နာပဇ္ဇတီတိ ပဒသာ ဂမနဝသေနေဝ ကတိကာယ ကတာယ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘အပုဗ္ဗံအစရိမံ ဂစ္ဆန္တောတိ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ အညမညဿ ဟတ္ထံ ဂဏှန္တော ဝိယ ဂစ္ဆန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဋ္ဌေထ ဧထ ဂစ္ဆာမာတိ ဧဝံ သဟဂမနေ ပုဗ္ဗာပရာ ဂစ္ဆန္တောပိ နာပဇ္ဇတီတိ အာစရိယဿ တက္ကော။ ဝသန္တဿာတိ တထာ ဝသန္တော စေ ဥပါသကေန ဒိဿတိ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ‘‘ရတ္တိံ ဝသိတွာ ဂစ္ဆန္တော န ပါရာဇိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနာဝေရဇ္ဇကာတိ နာနာဇနပဒဝါသိနော။ သင်္ဃလာဘောတိ ယထာဝုဍ္ဎံ အတ္တနော ပါပုဏနကောဋ္ဌာသော။

၂၂၈။ ဣဓာတိ ‘‘ကော နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ ပဉှာကမ္မေ။ ဓမ္မဓာတု သဗ္ဗညုတညာဏံ။

၂၃၂။ န ¶ ဥပ္ပဋိပါဋိယာတိ န သီဟောက္ကန္တဝသေန အနုဿရိ။ တသ္မာ အန္တရာဘဝဘူတာ ဧကာ ဧဝ ဇာတီတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။

၂၃၃။ စတုဝီသတီတိ ဧတ္ထ မာတုဃာတကပိတုဃာတကအရဟန္တဃာတကာ တတိယပါရာဇိကံ အာပန္နာ။ ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ လမ္ဗိအာဒယော စ စတ္တာရော ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာ ဧဝါတိ ကတွာ ကုတော စတုဝီသတီတိ စေ? န၊ အဓိပ္ပာယာဇာနနတော။ မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓာနုပသမ္ပန္နာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ၊ လမ္ဗိအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ ယသ္မာ ¶ ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မပဋိသေဝိနော န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသံဝါသဿ အဘဗ္ဗတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ ပုရေ တထာ ပစ္ဆာ’’တိ။ အညထာ နေသံ သမညာယပဋိညာယဘိက္ခုဘာဝေါပိ နတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။

စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၃၅။ ‘‘ဩက္ကမန္တာန’’န္တိ ¶ ¶ ပါဌော။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ကာရကော ဣဓ ကသ္မာ န နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ? အဘိ-နိဒ္ဒေသေန ဣမဿ သာပေက္ခာဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ကထံ? ကဏ္ဍုဝနာဒိအဓိပ္ပာယစေတနာဝသေန စေတေန္တဿ ကဏ္ဍုဝနာဒိဥပက္ကမေန ဥပက္ကမန္တဿ၊ မေထုနရာဂဝသေန ဦရုအာဒီသု ဒုက္ကဋဝတ္ထူသု၊ ဝဏာဒီသု ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူသု စ ဥပက္ကမန္တဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ သတိပိ န သင်္ဃာဒိသေသော။ မောစနဿာဒသင်္ခါတာဓိပ္ပာယာပေက္ခာဝ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ သတိ ဥပက္ကမေ၊ န အညထာ ‘‘အနာပတ္တိ န မောစနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိ ဝစနတော။ တသ္မာ တဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ဣဓ ကာရကော န နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ အညထာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ အာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ကာရကေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ‘‘စေတေတိ န ဥပက္ကမတိ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တဝစနဝိရောဓော။ ‘‘သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ ဘုမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ သောဝ ဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တဒုဘယဝစနက္ကမံ အဝတွာ ‘‘သဉ္စေတနိကာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနာဘာဝတော ဟေတုတ္ထနိယမော န ကတော ဟောတိ။ တသ္မိံ အကတေ သဉ္စေတနိကာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ အညတြ သုပိနန္တာ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ၊ ဥပက္ကမေ အသတိ အနာပတ္တီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၃၆-၇။ သဉ္စေတနိကာတိ ဧတ္ထ ပဌမဝိဂ္ဂဟေန ဥပသဂ္ဂဿ သာတ္ထကတာ ဒဿိတာ၊ ဒုတိယေန ဣကပစ္စယဿ။ ဝါတပိတ္တသေမှရုဟိရာဒိအာသယဘေဒတောတိ အတ္ထော။ ဓာတူတိ ဧတ္ထ ‘‘ပထဝီဓာတုအာဒယော စတဿော၊ စက္ခုဓာတုအာဒယော ဝါ အဋ္ဌာရသာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ ဝတ္ထိသီသန္တိ ဝတ္ထိပုဋဿ သီသံ။ ‘‘အင်္ဂဇာတဿ မူလံ အဓိပ္ပေတံ၊ န အဂ္ဂသီသ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တထေဝါတိ ‘‘နိမိတ္တေ ဥပက္ကမတော’’တိအာဒိံ ဂဏှာတိ။ တတော မုစ္စိတွာတိ ‘‘န သကလကာယတော၊ တသ္မာ ပန ဌာနာ စုတမတ္တေ ဟောတူ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ ‘‘ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ’’တိ ဣမိနာ န သမေတီတိ စေ ¶ ? တတော ဒကသောတောရောဟဏဉ္စေတ္ထာတိအာဒိ ဝုစ္စတိ။ တဿတ္ထော – နိမိတ္တေ ဥပက္ကမံ ကတွာ သုက္ကံ ဌာနာ စာဝေတွာ ပုန ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ဒကသောတောရောဟဏံ နိဝါရေတုံ အဓိဝါသေမီတိ။ တတော ဗဟိ နိက္ခမန္တေ အဓိဝါသေတုံ န သက္ကာ၊ တထာပိ အဓိဝါသနာဓိပ္ပာယေန အဓိဝါသေတွာ အန္တရာ ဒကသောတတော ¶ ဥဒ္ဓံ နိဝါရေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ‘‘အနိက္ခန္တေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ဌာနာ စုတဉှိ အဝဿံ ဒကသောတံ ဩတရတီတိ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော ဂဏ္ဌိပဒါဓိပ္ပာယေန သမေတိ။ တတော မုစ္စိတွာတိ သကဋ္ဌာနတော။ သကသရီရတော ဟိ ဗဟိ နိက္ခန္တမေဝ ဟောတိ၊ တတော ‘‘ဗဟိ နိက္ခန္တေ ဝါ အနိက္ခန္တေ ဝါ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ ယသ္မာ ပန တမှာ တမှာ သရီရပဒေသာ စုတံ အဝဿံ ဒကသောတံ ဩတရတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ’’တိ၊ ဣမိနာ စ အာပတ္တိယာ ပါကဋကာလံ ဒဿေတိ၊ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? မောစနဿာဒေန နိမိတ္တေ ဥပက္ကမတော သုက္ကံ ဗဟုတရမ္ပိ သရီရပဒေသာ စုတံ တတ္ထ တတ္ထ လဂ္ဂါဝသေသံ ယတ္တကံ ဧကာ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာ ပိဝေယျ၊ တတ္တကေ ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဒကသောတံ အနောတိဏ္ဏေပိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိအာဒိ။ တတ္တကဿ ဗဟိ နိက္ခမနံ အသလ္လက္ခေန္တော ‘‘စေတေတိ ဥပက္ကမတိ န မုစ္စတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝစနတော ထုလ္လစ္စယန္တိ သညာယ ဒေသေန္တောပိ န မုစ္စတိ၊ ပဿာဝမ္ပိ ဝဏ္ဏတံ ပဿိတွာ ဝတ္ထိကောသဂတဿ ပိစ္ဆိလတာယ ဝါ ဉတွာ သင်္ဃာဒိသေသတော ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ တတိယတ္ထေရဝါဒေ ယုတ္တိ။ သဗ္ဗာစရိယာ ဣမေ ဧဝ တယော ထေရာ၊ တေသမ္ပိ ဒကသောတောရောဟဏံ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမနန္တိ အယံ ဒုတိယော ဝိနိစ္ဆယော သာဓာရဏတော ဧတ္ထ၊ ဧဝံ ဥပတိဿတ္ထေရော ဝဒတိ ကိရ။

ဌာနာ စုတဉှိ အဝဿံ ဒကသောတံ ဩတရတီတိ ကတွာ ‘‘ဌာနာ စာဝနမတ္တေနေဝေတ္ထ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏေ ဧဝ အာပတ္တိ။ သုက္ကဿ ဟိ သကလံ သရီရံ ဌာနံ၊ အနောတိဏ္ဏေ ဌာနာ စုတံ နာမ န ဟောတီတိ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ အာဘိဓမ္မိကတ္တာ ထေရဿ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ နာမ ရာဂသမုဋ္ဌာနာ ဟောတီ’’တိ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၇) ကထာဝတ္ထုဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ သမ္ဘဝေါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနော၊ ‘‘တံ အသုစိံ ဧကဒေသံ မုခေန အဂ္ဂဟေသိ၊ ဧကဒေသံ အင်္ဂဇာတေ ပက္ခိပီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၃) ဝစနတော ဥတုသမုဋ္ဌာနော စ ဒိဿတိ၊ သော စ ခေါ အဝီတရာဂဿေဝ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော ယံ အရဟတော အသုစိ မုစ္စေယျာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၃၊ ကထာ။ ၃၁၃) ဝစနတော။ ပရူပါဟာရဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတ္ထိ တဿ အာသယောတိ တဿ သုက္ကဿ ဥစ္စာရပဿာဝါနံ ဝိယ ပတိဋ္ဌာနောကာသော အတ္ထီ’’တိ ¶ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၉) စနတော တဿ အာသယောတိ သိဒ္ဓံ။ ပါကတိကစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ဝိယ အသံသဋ္ဌတ္တာ၊ နိက္ခမနတော စ ‘‘ဝတ္ထိသီသံ၊ ကဋိ၊ ကာယော’’တိ တိဓာ သုက္ကဿ ဌာနံ ပကပ္ပေန္တိ အာစရိယာ။ သပ္ပဝိသံ ဝိယ တံ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န စ ဝိသဿ ဌာနနိယမော၊ ကောဓဝသေန ဖုသန္တဿ ဟောတိ၊ ဧဝမဿ န စ ဌာနနိယမော၊ ရာဂဝသေန ဥပက္ကမန္တဿ ဟောတီတိ တက္ကော။

ခေါဘကရဏပစ္စယော နာမ ဘေသဇ္ဇသေနာသနာဟာရာဒိပစ္စယော။ သံသဂ္ဂဘေဒတောပီတိ ဧတေသု ဒွီဟိပိ တီဟိပိ။ ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာတိ ဧတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ သုပိနန္တေန သေက္ခပုထုဇ္ဇနာ ပဿန္တိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဝိပလ္လတ္ထံ အဘူတမေဝါတိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော ‘‘ယံ ပန ပုဗ္ဗနိမိတ္တတော ပဿတိ။ တံ ဧကန္တသစ္စမေဝ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ န ဝိသယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ သစ္စော ဝါ ဟောတိ၊ အလိကော ဝါတိ ကတွာ တဉ္စေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာ၊ ‘‘အသေက္ခာ ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ သစ္စမေဝ ပဿန္တိ၊ နာသစ္စ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကိန္တု ဒဿနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ အဘူတံ၊ အပဿန္တောပိ ဟိ ပဿန္တော ဝိယ အသုဏန္တောပိ သုဏန္တော ဝိယ အမုနန္တောပိ မုနန္တော ဝိယ ဟောတိ။ သစ္စမ္ပိ ဝိပဿတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ တံ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ န ဟောတိ၊ အာဂန္တုကပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တဘူတာနိ ဟိ ရူပနိမိတ္တာဒီနိ ဘဝင်္ဂဿ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ ဧဝ။ တတ္ထ ကမ္မနိမိတ္တမတီတမေဝ၊ ဂတိနိမိတ္တံ ထောကံ ကာလံ ပစ္စုပ္ပန္နံ သိယာ။

ဤဒိသာနီတိ ပစ္စက္ခတော အနုဘူတပုဗ္ဗပရိကပ္ပိတာဂန္တုကပစ္စုပ္ပန္နရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏာနိ၊ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တာနိ စာတိ အတ္ထော။ မက္ကဋဿ နိဒ္ဒါ လဟုပရိဝတ္တာ ဟောတိ။ သော ဟိ ရုက္ခသာခတော ပတနဘယာ အဘိက္ခဏံ ဥမ္မီလတိ စ သုပတိ စ။ မနုဿာ ကိဉ္စာပိ ပုနပ္ပုနံ ဥမ္မီလန္တိ သုဗျတ္တတရံ ပဋိဗုဒ္ဓါ ဝိယ ပဿန္တိ၊ အထ ခေါ ပဋိဗုဒ္ဓါနံ ပုနပ္ပုနံ ဘဝင်္ဂေါတရဏံ ဝိယ သုပိနကာလေပိ တေသံ ဘဝင်္ဂေါတရဏံ ဟောတိ၊ ယေန ‘‘သုပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဘဝင်္ဂစိတ္တေန ဟိ သုပတီ’’တိ ဝစနတော ဘဝင်္ဂေါတရဏံ ကရဇကာယဿ နိရုဿာဟသန္တဘာဝူပနိဿယတ္တာ ‘‘နိဒ္ဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ကရဇကာယဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝေန သုပိနဒဿနကာလေ ဘဝင်္ဂတော ဥတ္တရဏေ သတိပိ နိရုဿာဟသန္တဘာဝပ္ပတ္တိယာ ‘‘ပဝတ္တတီ’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ ယတော သတ္တာ ‘‘ပဋိဗုဒ္ဓါ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ၊ ကရဇကာယဿ နိရုဿာဟသန္တသဘာဝပ္ပတ္တိတော စ တန္နိဿိတံ ¶ ဟဒယဝတ္ထု န သုပ္ပသန္နံ ဟောတိ၊ တတော တန္နိဿိတာပိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ အသုပ္ပသန္နဝဋ္ဋိနိဿိတဒီပပ္ပဘာ ဝိယ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သွာယံ ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာ စေတနာယ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎိတုံ အသမတ္ထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာတိ သုပိနေ ဥပဋ္ဌိတံ နိမိတ္တမ္ပိ ဒုဗ္ဗလ’’န္တိ လိခိတံ။ တံ အနေကတ္ထံ သဗ္ဗမ္ပိ နိမိတ္တံ ဟောတိ၊ န စ ဒုဗ္ဗလာရမ္မဏဝတ္ထုကတ္တာ စေတနာ၊ တာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဒုဗ္ဗလာ အတီတာနာဂတာရမ္မဏာယ၊ ပညတ္တာရမ္မဏာယ ဝါ အဒုဗ္ဗလတ္တာ၊ အဝတ္ထုကာယ ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ န ¶ ယုဇ္ဇတိ စေတနာယ အဝတ္ထုကာယ ဘာဝနာပဘာဝါယာတိရေကဗလသဗ္ဘာဝတော။ ဘာဝနာဗလသမပ္ပိတဉှိ စိတ္တံ အရူပမ္ပိ သမာနံ အတိဘာရိယမ္ပိ ကရဇကာယံ ဂဟေတွာ ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ ဗြဟ္မလောကံ ပါပေတွာ ဌပေတိ။ တပ္ပဋိဘာဂံ အနပ္ပိတမ္ပိ ကာမာဝစရစိတ္တံ ကရဇကာယံ အာကာသေ လင်္ဃနသမတ္ထံ ကရောတိ၊ ပဂေဝေတရံ။ ကိံ ပနေတ္ထ တံ အနုမာနကာရဏံ၊ ယေန စိတ္တဿေဝ အာနုဘာဝေါတိ ပညာယေယျ စိတ္တာနုဘာဝေန ဝါ လဒ္ဓါသေဝနာဒိကိရိယာဝိသေသနိဗ္ဗတ္တိဒဿနတော၊ တသ္မာ ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာတိ ဒုဗ္ဗလဟဒယဝတ္ထုကတ္တာတိ အာစရိယဿ တက္ကော။ အတ္တနော မန္ဒတိက္ခာကာရေန တန္နိဿိတဿ စိတ္တဿ မန္ဒတိက္ခဘာဝနိပ္ဖာဒနသမတ္ထဉ္စေ၊ ဟဒယဝတ္ထု စက္ခုသောတာဒိဝတ္ထု ဝိယ ဣန္ဒြိယံ ဘဝေယျ၊ န စေတံ ဣန္ဒြိယံ။ ယတော ဓမ္မသင်္ဂဟေ ဥပါဒါယရူပပါဠိယံ ဥဒ္ဒေသာရဟံ န ဇာတံ။ အနိန္ဒြိယတ္တာ ဟိ တံ ကာယိန္ဒြိယဿ အနန္တရံ န ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ဝတ္ထုရူပတ္တာ စ အဝတ္ထုရူပဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အနန္တရမ္ပိ န ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘တဿ အသုပ္ပသန္နတ္တာ တန္နိဿိတာ စ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ အသုပ္ပသန္နာ ဟောတီ’’တိ၊ တံ န သိဒ္ဓန္တိ စေ? သိဒ္ဓမေဝ အနိန္ဒြိယာနမ္ပိ သပ္ပာယာသပ္ပာယဥတုအာဟာရာဒီနံ ပစ္စယာနံ သမာယောဂတော၊ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဝိကာရဒဿနတော၊ ပစ္စက္ခတ္တာ စ။ ယသ္မာ အပ္ပဋိဗုဒ္ဓါပိ ပဋိဗုဒ္ဓံ ဝိယ အတ္တာနံ မညတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ကရဇကာယဿ နိရုဿာဟသန္တဘာဝါကာရဝိသေသော နိဒ္ဒါ နာမ။ သာ စိတ္တဿ ဘဝင်္ဂေါတရဏာကာရဝိသေသေန ဟောတိ၊ တာယ သမန္နာဂတော သတ္တော ဘဝင်္ဂတော ဥတ္တိဏ္ဏော သုပိနံ ပဿတိ၊ သော ‘‘ကပိမိဒ္ဓပရေတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော သုတ္တော အပ္ပဋိဗုဒ္ဓါ ဟောတီတိ အယမတ္ထော သာဓိတော ဟောတိ။

ယသ္မာ ¶ ဘဝင်္ဂဝါရနိရန္တရတာယ အစ္စန္တသုတ္တော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယဒိ တာဝ သုတ္တော ပဿတိ၊ အဘိဓမ္မဝိရောဓော အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန နိဒ္ဒါက္ခဏေ န ပဋိဗုဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အထ ပဋိဗုဒ္ဓါ ပဿတိ၊ ဝိနယဝိရောဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ယသ္မာ စ အခီဏနိဒ္ဒေါ၊ အနောတိဏ္ဏဘဝင်္ဂေါ စ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ကပိမိဒ္ဓပရေတော ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ အယံ နေဝ သုတ္တော န ပဋိဗုဒ္ဓါ၊ အတ္တနာ တံ နိဒ္ဒံ အနောက္ကန္တော အာပဇ္ဇေယျ။ ဧတ္တာဝတာ စ အဘိဓမ္မော၊ ဝိနယော၊ နာဂသေနတ္ထေရဝစနံ ယုတ္တိ စာတိ သဗ္ဗံ အညမညသံသန္ဒိတံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကပိမိဒ္ဓပရေတောတိ ဘဝင်္ဂတော ဥတ္တိဏ္ဏနိဒ္ဒါပရေတော။ သာ ဟိ ဣဓ ကပိမိဒ္ဓံ နာမ။ ‘‘တတ္ထ ကတမံ မိဒ္ဓံ? ယာ ကာယဿ အကလျတာ အကမ္မညတာ…ပေ… သုပနံ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ မိဒ္ဓ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၃) ဧဝမာဂတံ။ ဣဒဉှိ အရူပံ၊ ဣမဿ ဖလဘူတော ကရဇကာယဿ အကလျတာ’ပစလာယိကာသုပိ နိဒ္ဒါဝိသေသော ကာရဏောပစာရေန ‘‘ကပိမိဒ္ဓ’’န္တိ ပဝုစ္စတိ။ ယဉ္စေဝ ‘‘ကပိမိဒ္ဓပရေတော ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ သုပိနံ ပဿတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၅။၃။၅ ထောကံ ဝိသဒိသံ) ဝုတ္တန္တိ။

ယံ ¶ တံ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ယေန ဝိနယကမ္မေန တတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တံ ဣဓ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ နာမ။ အဝယဝေ သမူဟဝေါဟာရေန ဝါတိ ဧတ္ထ သာခစ္ဆေဒကော ရုက္ခစ္ဆေဒကောတိ ဝုစ္စတီတိအာဒိ နိဒဿနံ၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိ ရုဠှီသဒ္ဒဿ နိဒဿနံ။ န စ မယာတိ ဝီမံသနပဒဿ တဿ ကိရိယံ သန္ဓာယ၊ မောစနေ စ သန္နိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ မုစ္စနပကတိယာ စာတိ ဝုတ္တံ။

၂၄၀။ ဂေဟန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏာ။ ဝနဘင်္ဂိယန္တိ ပါဘတိကံ။ သမ္ပယုတ္တသုခဝေဒနာမုခေန ရာဂေါဝ ‘‘အဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော။ သုပန္တဿ စာတိ ဣဒံ ကပိမိဒ္ဓပရေတော ဝိယ ဘဝင်္ဂသန္တတိံ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ သုပန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဇဂ္ဂနတ္ထာယာတိ သောဓနတ္ထာယ။

၂၆၆။ ‘‘ဒါရုဓီတလိကလေပစိတ္တာနံ အင်္ဂဇာတပဋိနိဇ္ဈာနေပိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ပရိဠာဟေ မောစနရာဂဇော’’တိ လိခန္တိ။ ဝါလိကာယ ဝါ ‘‘ဟတ္ထိကာမံ နဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ‘‘အာပတ္တိ တွ’’န္တိ သဗ္ဗတ္ထ ပါဌော။ ‘‘ဧဟိ မေ တွံ၊ အာဝုသော သာမဏေရ၊ အင်္ဂဇာတံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဂတတ္တာ ‘‘ဝစီကမ္မ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဧဝံ သန္တေ အညံ ‘‘ဧဝံ ကရောဟီ’’တိ အာဏတ္တိယာပိ ¶ အာပတ္တိ သိယာတိ သင်္ကရံ ဟောတိ။ တသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ကေစိ။

၂၆၇။ ‘‘ပုပ္ဖာဝလိယံ သာသဝဠိယ’’န္တိ ဒုဝိဓော ကိရ။

သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၇၀။ ‘‘ဩတိဏ္ဏော’’တိ ဣမိနာဿ သေဝနာဓိပ္ပာယတာ ဒဿိတာ။ ‘‘ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန မာတုဂါမေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဣမိနာဿ ဝါယာမော ဒဿိတော။ ‘‘သဒ္ဓိ’’န္တိ ဟိ ပဒံ သံယောဂံ ဒီပေတိ၊ သော စ ပယောဂေါ သမာဂမော အလ္လီယနံ။ ကေန စိတ္တေန? ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန၊ န ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပာယာဒိနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣမိနာဿ ဝါယမတော ဖဿပဋိဝိဇာနနာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဝါယမိတွာ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနန္တော ဟိ သမာပဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝမဿ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဩတိဏ္ဏော။ ကေန? ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန ယက္ခာဒိနာ သတ္တော ဝိယ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဝါ ဧတံ ကရဏဝစနံ။ ဩတိဏ္ဏော ဝိပရိဏတံ ¶ စိတ္တံ ကူပါဒိံ ဝိယ သတ္တော။ အထ ဝါ ‘‘ရာဂတော ဥတ္တိဏ္ဏော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဘိက္ခုဘာဝံ ဥပဂတော၊ တတော ဥတ္တိဏ္ဏာဓိပ္ပာယတော ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန ဟေတုဘူတေန တမေဝ ရာဂံ ဩတိဏ္ဏော။ မာတုဂါမေန အတ္တနော သမီပံ အာဂတေန၊ အတ္တနာ ဥပဂတေန ဝါ။ ဧတေန မာတုဂါမဿ သာရတ္တတာ ဝါ ဟောတု ဝိရတ္တတာ ဝါ၊ သာ ဣဓ အပ္ပမာဏာ၊ န ဘိက္ခုနီနံ ကာယသံသဂ္ဂေ ဝိယ ဥဘိန္နံ သာရတ္တတာယ ပယောဇနံ အတ္ထိ။

ကာယသံသဂ္ဂန္တိ ဥဘိန္နံ ကာယာနံ သမ္ပယောဂံ။ ပဒဘာဇနေ ပန ‘‘သမာပဇ္ဇေယျာတိ အဇ္ဈာစာရော ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သမာပဇ္ဇနံ သန္ဓာယ၊ န ကာယသံသဂ္ဂံ။ ကာယသံသဂ္ဂဿ သမာပဇ္ဇနာ ဟိ ‘‘အဇ္ဈာစာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယော သော ကာယသံသဂ္ဂေါ နာမ၊ သော အတ္ထတော အဇ္ဈာစာရော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပရတော ပါဠိယံ ‘‘သေဝနာဓိပ္ပာယော၊ န စ ကာယေန ဝါယမတိ၊ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၉) ဝုတ္တလက္ခဏေန ¶ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ ဖဿပဋိဝိဇာနနာယ ဟိ သံသဂ္ဂေါ ဒီပိတော။ သော စေ အဇ္ဈာစာရော ဟောတိ၊ ကထံ အနာပတ္တိ ဟောတီတိ။ သုဝုတ္တမေတံ၊ ကိန္တု ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘အဇ္ဈာစာရော ဝုစ္စတီ’’တိ ဥဘိန္နမ္ပိ ပဒါနံ သာမညဘာဇနီယတ္တာ၊ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗာဘာဝေ သမာပဇ္ဇနာဘာဝေန ‘‘သော အတ္ထတော အဇ္ဈာစာရော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။

‘‘ဟတ္ထဂ္ဂါဟံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဟတ္ထေန သဗ္ဗောပိ ဥပါဒိန္နကော ကာယော သင်္ဂဟိတော၊ န ဘိန္နသန္တာနော တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ ဟတ္ထာလင်္ကာရာဒိ။ ဝေဏိဂ္ဂဟဏေန အနုပါဒိန္နကော အဘိန္နသန္တာနော ကေသလောမနခဒန္တာဒိကော ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနုပါဒိန္နကေနပိ ကေနစိ ကေသာဒိနာ ဥပါဒိန္နကံ ဝါ အနုပါဒိန္နကံ ဝါ ဖုသန္တောပိ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတိယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၇၄)။ တေန အနုပါဒိန္နကာနမ္ပိ ကေသလောမာဒီနံ အင်္ဂဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဖဿံ ပဋိဇာနာတီတိ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သင်္ဃာဒိသေသော။ ဖဿဿ အပ္ပဋိဝိဇာနနတော ဒုဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ ပါဠိအဋ္ဌကထာနယေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န၊ တဒတ္ထဇာနနတော။ ဖုဋ္ဌဘာဝဉှိ ပဋိဝိဇာနန္တောပိ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ အယမေကော အတ္ထော၊ တသ္မာ မာတုဂါမဿ၊ အတ္တနော စ ကာယပရိယာပန္နာနံ ကေသာဒီနံ အညမညံ ဖုဋ္ဌဘာဝံ ဖုသိတွာ တံ သာဒိယနံ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ န ကာယဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ။ အနေကန္တိကဉှေတ္ထ ကာယဝိညာဏံ။ မာတုဂါမဿ ဥပါဒိန္နကေန ကာယေန၊ အနုပါဒိန္နကေန ဝါ ကာယေန ဘိက္ခုနော ဥပါဒိန္နကကာယေ ဖုဋ္ဌေ ပသန္နကာယိန္ဒြိယော စေ ဟောတိ၊ တဿ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ သော ဟောတိ။ အနုပါဒိန္နကကာယော၊ လောလုပ္ပော အပ္ပသန္နကာယိန္ဒြိယော ဝါ ဟောတိ၊ တိမိရဝါတေန ဥပဟတကာယော ¶ ဝါ တဿ ကာယဝိညာဏံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ န စ တေန ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ ကေဝလံ သေဝနာဓိပ္ပာယေန ဝါယမိတွာ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇန္တော ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ မနောဝိညာဏေန၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာတိ ဣမိနာဿ ဝါယမတော ဖဿပဋိဝိဇာနနာ ဒဿိတာ’’တိ။ အပရောပိ ဘိက္ခု မာတုဂါမဿ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ နိဿဂ္ဂိယေန ဝါ ဖုဋ္ဌော ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပာဒေန္တေန ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အနေကန္တိကဉှေတ္ထ ¶ ကာယဝိညာဏ’’န္တိ။ အပရော ဝတ္ထံ ပါရုပိတွာ နိဒ္ဒါယန္တံ မာတုဂါမံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဝတ္ထဿ ဥပရိဘာဂေ သဏိကံ ဖုသန္တော ဝတ္ထန္တရေန နိက္ခန္တလောမသမ္ဖဿံ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တောပိ သေဝနာဓိပ္ပာယော ကာယေန ဝါယမိတွာ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘နီလံ ဃဋ္ဋေဿာမီတိ ကာယံ ဃဋ္ဋေတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဒုတိယော အတ္ထော။ ဧဝံ အနေကတ္ထတ္တာ၊ ဧဝံ ဒုဝိညေယျာဓိပ္ပာယတော စ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ဖဿပဋိဝိဇာနနံ အင်္ဂန္တွေဝ န ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉှိ ဝုတ္တေ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇိတွာပိ နခေန လောမေန သံသဂ္ဂေါ ဒိဋ္ဌော၊ န စ မေ လောမဃဋ္ဋနေန ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပန္နံ၊ တိမိရဝါတထဒ္ဓဂတ္တော စာဟံ န ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာမီတိ အနာပန္နသညီ သိယာတိ န ဝုတ္တံ၊ အပိစ ‘‘ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ စ ဧတေသံ ပဒါနံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယံ ဒဿေတွာ သော ပညာပေတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ န တဒတ္ထဇာနနတောတိ ကာရဏံ ဝိတ္ထာရိတံ ဟောတိ။

၂၇၁။ ‘‘ရတ္တံ စိတ္တံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတံ ဝိပရိဏတ’’န္တိ ကိဉ္စာပိ သာမညေန ဝုတ္တံ၊ ဝိနီတဝတ္ထူသု ‘‘မာတုယာ မာတုပေမေန အာမသတိ…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနေဝ ရတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ’’တိ ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အဝိနဋ္ဌိန္ဒြိယာဝ မနုဿိတ္ထီ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ‘‘မတိတ္ထိယာ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇိ…ပေ… အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘မနုဿိတ္ထီ’’တိ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓေ ‘‘န ယက္ခီ န ပေတီ န တိရစ္ဆာနဂတာ’’တိ ဝစနံ အဝိနဋ္ဌိန္ဒြိယာပိ န သဗ္ဗာ မနုဿဝိဂ္ဂဟာ ဣတ္ထီ ဣဓ မနုဿိတ္ထီ နာမ။ ယက္ခိအာဒယော ဟိ အတ္တနော ဇာတိသိဒ္ဓေန ဣဒ္ဓိဝိသေသေန ဣဇ္ဈန္တိယော မနုဿဝိဂ္ဂဟာပိ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာသု ယက္ခီ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု ဟောတိ ဝိနီတဝတ္ထူသု ယက္ခိယာ ကာယသံသဂ္ဂေန ထုလ္လစ္စယဿ ဝုတ္တတ္တာ။ တဒနုလောမတ္တာ ပေတိတ္ထီ၊ ဒေဝိတ္ထီ စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ ဒုက္ကဋဝတ္ထု။ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟိတ္ထီ စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုမေဝါတိ ဧကေ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘မနုဿိတ္ထီ စ ဟောတိ မနုဿိတ္ထိသညီ’’တိ ပါဠိယာ အဘာဝေန ¶ ‘‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ယက္ခိသညီ’’တိအာဒိဝစနေ သတိ ယက္ခိအာဒီနံ အနိတ္ထိတာပသင်္ဂတော၊ ‘‘ဣတ္ထီ ¶ စ ဟောတိ ဣတ္ထိသညီ’’တိအာဒိမှိ ယက္ခိအာဒီနံ အန္တောကရဏေ သတိ တာသံ သင်္ဃာဒိသေသဝတ္ထုဘာဝပ္ပသင်္ဂတော စ ယက္ခိအာဒယော န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကေ ပန ‘‘ဝိနီတဝတ္ထုမှိ ‘အညတရော ဘိက္ခု တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ ကာယ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဧတ္ထ အမနုဿဝိဂ္ဂဟာ ပါကတိကတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ တိရစ္ဆာနဂတသညီတိ တိရစ္ဆာနဂတာ စ ဟောတိ ဣတ္ထိသညီ’တိအာဒိဝါရေသုပိ ပါကတိကတိရစ္ဆာနဂတောဝ အဓိပ္ပေတော၊ သော စ တိရစ္ဆာနဂတပုရိသောဝ။ တေနေဝ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာအတ္တကအာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒေသု မနုဿပုရိသပဋိသံယုတ္တဝါရာ ဝိယ တိရစ္ဆာနပဋိသံယုတ္တဝါရာပိ နာဂတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ပဏ္ဍကောတိ ဣဓ မနုဿပဏ္ဍကောဝ၊ ပုရိသောတိ စ ဣဓ မနုဿပုရိသောဝ အာဂတော၊ တသ္မာ အမနုဿိတ္ထီ အမနုဿပဏ္ဍကော အမနုဿပုရိသော တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ တိရစ္ဆာနဂတပဏ္ဍကော မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ စာတိ အဋ္ဌ ဇနာ ဣဓ နာဂတာ၊ တေသံ ဝသေန ဝတ္ထုသညာဝိမတိဘေဒဝသေန အာပတ္တိဘေဒါဘေဒဝိနိစ္ဆယော၊ အနာဂတဝါရဂဏနာ စ အသမ္မုယှန္တေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တထာ တေသံ ဒုကမိဿကာဒိဝါရာ၊ အာပတ္တိအနာပတ္တိဘေဒဝိနိစ္ဆယော စ။ ‘‘တတ္ထ အမနုဿပဏ္ဍကအမနုဿပုရိသတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိတိရစ္ဆာနဂတပဏ္ဍကာတိ စတ္တာရော ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာ၊ အမနုဿိတ္ထိမနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုကာ၊ အမနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ တိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာ၊ ပါဠိယံ ပန အမနုဿိတ္ထိယာ အနာဂတတ္တာ အမနုဿပဏ္ဍကာ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ ပုရိသာ စ နာဂတာ။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိပဏ္ဍကဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ တိရစ္ဆာနဂတပုရိသေန သမာနဂတိကတ္တာ နာဂတာ၊ မနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကော မနုဿပဏ္ဍကေန သမာနဂတိကတ္တာ အနာဂတော’’တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ပန ‘‘နာဂမာဏဝိကာယပိ သုပဏ္ဏမာဏဝိကာယပိ ကိန္နရိယာပိ ဂါဝိယာပိ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗံ။

တတြာယံ ဝိစာရဏာ – ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိရစ္ဆာနဂတဿ နိသိန္နပရိသာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဧတ္ထ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတောတိ ယဿ ဥပသမ္ပဒါ ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟော ပါကတိကတိရစ္ဆာနဂတတော ဝိသိဋ္ဌော၊ တထာ ယက္ခပေတတိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟာနံ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတဿ စ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယံ အပိစ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဧတ္ထ ¶ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ပတနရူပံ ပမာဏံ၊ န မရဏရူပ’’န္တိ ဧတ္ထ အာပတ္တိဝိသေသဝစနတော စ ‘‘ဥဘတော အဝဿုတေ ယက္ခဿ ဝါ ပေတဿ ဝါ ပဏ္ဍကဿ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ဝါ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ကာယေန ကာယံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၆၁) သာမညေန ¶ ဝစနတော စ သော ဝိသိဋ္ဌောတိ သိဒ္ဓံ။ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ စ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟိတ္ထိယာ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇန္တဿာတိ ဝိသေသော ဟောတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အာပတ္တိဝိသေသေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒေ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟိတ္ထီပိ အဓိပ္ပေတာ၊ ရူပသာမညေန သညာဝိရာဂတ္တာသမ္ဘဝတော ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာအတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒေသုပိ သာ ဝတ္တဗ္ဗာ ဘဝေယျ၊ သာ စာနာဂတာ။ သရူပေန သံခိတ္တဝါရတ္တာ နာဂတာတိ စေ? ဣတ္ထီ စ ဟောတိ တိရစ္ဆာနဂတော စ ဥဘိန္နံ ဣတ္ထိသညီတိ ဣဓ အာဂတတ္တာ ပုရိသလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော န ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တိရစ္ဆာနဂတပုရိသော စ ဣဓ အာဂတော၊ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟိတ္ထိယာ ပါဠိယံ အနာဂတာယပိ ဒုက္ကဋမေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာတိ ဣမဿ ဝစနဿ ကာရဏစ္ဆာယာ ပရိယေသိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒံ န ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ဣတ္ထီနံ၊ ပုရိသာနဉ္စ ဧကတော ဝစနေ ပုရိသလိင်္ဂသဗ္ဘာဝတော။ ဣဓ တိရစ္ဆာနဂတပုရိသပဏ္ဍကိတ္ထိယော တိဿောပိ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ စ မနုဿဝိဂ္ဂဟာမနုဿဝိဂ္ဂဟေသု ဣတ္ထိပဏ္ဍကပုရိသသညိတာ ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာဒိသိက္ခာပဒဒွယေ ဝါရာနံ သံခိတ္တတ္တာ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတာဒယော နာဂတာ။ ယထာဝုတ္တေသု အာပတ္တိ၊ တထာ တတ္ထာပိ။ အညထာ ပုရိသံ ဩဘာသန္တဿ စ အနာပတ္တီတိ ပဏ္ဍကံ ဩဘာသန္တဿ စ ထုလ္လစ္စယန္တိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တေ ဝါရာ သံခိတ္တာတိ ပညာယန္တီတိ။ ဝိသေသော စ ပဏ္ဍကေ၊ ပုရိသေ၊ တိရစ္ဆာနဂတေ စ ဣတ္ထိသညိဿ အတ္ထိ၊ တထာပိ တတ္ထ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ ဒွိန္နမေတေသံ ဝါဒါနံ ယတ္ထ ယုတ္တိ ဝါ ကာရဏံ ဝါ အတိရေကံ ဒိဿတိ၊ တံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာရိစယော။ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ပါဠိယံ အာဂတဝါရဂဏနာ တာဝ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဣတ္ထိမူလကာ ပဉ္စ ဝါရာ ပဏ္ဍကပုရိသတိရစ္ဆာနဂတမူလကာ စ ပဉ္စ ပဉ္စာတိ ဝီသတိ ဝါရာ ဧကမူလကာ၊ တထာ ဒုမူလကာ ဝီသတိ၊ မိဿကမူလကာ ဝီသတီတိ သဋ္ဌိ ¶ ဝါရာ၊ တာနိ တီဏိ ဝီသတိကာနိ ဟောန္တိ။ ဧကေကသ္မိံ ဝီသတိကေ ဧကေကမူလဝါရံ ဂဟေတွာ ကာယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရာ တယော ဝုတ္တာ။ သေသာ သတ္တပညာသ ဝါရာ သံခိတ္တာ၊ တထာ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ကာယဝါရာ တယော ဝုတ္တာ၊ သေသာ သံခိတ္တာ၊ ဧဝံ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရေပိ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယဝါရေပိ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရေပိ နိဿဂ္ဂိယေန နိဿဂ္ဂိယဝါရေပိ တယော တယော ဝါရာ ဝုတ္တာ၊ သေသာ သံခိတ္တာ။ ဧဝံ ဆန္နံ တိကာနံ ဝသေန အဋ္ဌာရသ ဝါရာ အာဂတာတိ သရူပတော ဝုတ္တာ၊ သေသာ ဒွေစတ္တာလီသာဓိကာနိ တီဏိ ဝါရသတာနိ သံခိတ္တာနိ။ တတော ပရံ မာတုဂါမဿ သာရတ္တပက္ခေ ကာယေန ကာယန္တိ ဧကမေကံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ အဋ္ဌာရသ ဝါရာ အာဂတာတိ ဧကဝီသတိ ဝါရာ သရူပေန အာဂတာ၊ နဝနဝုတာဓိကာနိ တီဏိ ဝါရသတာနိ သံခိတ္တာနိ။ တတော ပရံ အာပတ္တာနာပတ္တိဒီပကာ ¶ စတ္တာရော သေဝနာဓိပ္ပာယမူလကာ စတ္တာရော မောက္ခာဓိပ္ပာယမူလကာတိ ဒွေ စတုက္ကာ အာဂတာ။

တတ္ထာယံ ဝိသေသော – ယဒိဒံ မာတိကာယ ပရာမသနပဒံ၊ တေန ယသ္မာ အာမသနာဒီနိ ဆုပနပရိယောသာနာနိ ဒွါဒသပိ ပဒါနိ ဂဟိတာနိ၊ တသ္မာ ပဒုဒ္ဓါရံ အကတွာ ‘‘အာမသနာ ပရာမသနံ ဆုပန’’န္တိ အာဟ။ ပရာမသနံ နာမ အာမသနာ။ ‘‘ဆုပန’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တေ ပရာမသနမ္ပိ ဝိသုံ ဧကတ္တံ ဘဝေယျာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဣတ္ထိသညီ စာတိ ဣမသ္မိံ ပဌမဝါရေ ဧဝ ဒွါဒသပိ အာမသနာဒီနိ ယောဇေတွာ ဒဿိတာနိ။ တတော ပရံ အာဒိမှိ ဒွေ ပဒါနီတိ စတ္တာရိ ပဒါနိ အာဂတာနိ၊ ဣတရာနိ သံခိတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယဝါရာဒီသု ပန သဗ္ဗာကာရေန အလာဘတော အာမသနမေဝေကံ အာဂတံ၊ နေတရာနိ။ ‘‘သဉ္စောပေတိ ဟရတီ’’တိ ပါဌော၊ သဉ္စောပေတိ စ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ‘‘ပုရိမနယေနေဝါတိ ရဇ္ဇုဝတ္ထာဒီဟိ ပရိက္ခိပနေ’’တိ စ ပစ္ဆာ ‘‘ပုရိမနယေနေဝါတိ သမ္မသနာ ဟောတီ’’တိ စ ‘‘ဝေဏိဂ္ဂါဟေ အာပတ္တိယာ ပညတ္တတ္တာ လောမဖုသနေပိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ စ ‘‘တံ ပကာသေတုံ ဥပါဒိန္နကေန ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ လိခိတံ။

ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌနိဒ္ဒေသေတိ ဣမသ္မိံယေဝ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌေ နိဒ္ဒေသေ။ ‘‘သဒိသံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ ဝုတ္တေ တာဒိသံ အဂ္ဂဟေသီတိ ဂရုကံ တတ္ထ ကာရယေတိ အတ္ထော၊ ကာယသံသဂ္ဂဝိဘင်္ဂေ ဝါတိ အတ္ထော။ ဣတရောပိ ကာယပဋိဗဒ္ဓဆုပနကော။ ဂဟဏေ စာတိ ဂဟဏံ ဝါ။ ဝိရာဂိတေတိ ဝိရဒ္ဓေ။ သာရတ္တန္တိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ¶ ရတ္တံ၊ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘မာတုဘဂိနိအာဒိဝိရတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝိရတ္တံ ဉာတိပေမဝသေန ဂဏှိ၊ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ။ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂံ ဝါ သာရတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝိရတ္တံ မာတရံ ဂဏှိ၊ အနဓိပ္ပေတံ ဂဏှိ။ ဧတ္ထ မဟာသုမတ္ထေရဝါဒေန ထုလ္လစ္စယံ ‘‘ကာယံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဂဏှာတိ၊ ထုလ္လစ္စယန္တိ လဒ္ဓိကတ္တာ။ ‘‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဣတ္ထိသညီ သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ကာယေန ကာယံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၃) ဝစနတော သင်္ဃာဒိသေသောပိ ခါယတိ။ ‘‘ဝိရတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ သာရတ္တံ ဂဏှာတိ၊ ဧတ္ထပိ သင်္ဃာဒိသေသောဝ ခါယတိ ‘‘နီလံ ဃဋ္ဋေဿာမီ’တိ ကာယံ ဃဋ္ဋေတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဝစနတော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘န ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂတ္တာ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဂရုကာပတ္တိဘယေန ‘နီလမေဝ ဃဋ္ဋေဿာမီ’တိ ဝါယာမန္တော ကာယံ ဃဋ္ဋေတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဿ ‘ကာယပဋိဗဒ္ဓံ ဃဋ္ဋေဿာမီ’တိ ပဝတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ‘‘ဧဝရူပေ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဝဒတိ ကိရ။ ‘‘ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဣတ္ထိယာ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကပုရိသေ ဝုတ္တနယေန အာပတ္တိဘေဒေါ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ပဋိစ္ဆန္နကာလေပိ ဣတ္ထိဝသေနေဝ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၂၈၁။ တိဏဏ္ဍုပကန္တိ ¶ ဟိရိဝေရာဒိမူလာနိ ဂဟေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ။ တာလပဏ္ဏမုဒ္ဒိကန္တိ တာလပဏ္ဏမယံ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ၊ တေန တာလပဏ္ဏမယံ ကဋံ၊ ကဋိသုတ္တကံ၊ ကဏ္ဏပိဠန္ဓနာဒိ သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ တမ္ဗပဏ္ဏိဝါသိနော ဣတ္ထိရူပံ လိခိတံ၊ ကဋိကပဋဉ္စ န ဆုပန္တိ ကိရ။ အာကရတော မုတ္တမတ္တော။ ရတနမိဿောတိ အလင်္ကာရတ္ထံ ကတော ကဉ္စနလတာဒိဝိနဒ္ဓါ။ သုဝဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ပစိတွာတိ သုဝဏ္ဏရသံ ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ။ ဗီဇတော ဓာတုပါသာဏတော ပဋ္ဌာယ။ ထေရော န ကပ္ပတီတိ ‘‘တုမှာကံ ပေသိတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘စေတိယဿ ပူဇံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝဋ္ဋတိ ကိရ။ ဗုဗ္ဗုဠကံ တာရကံ။ အာရကူဋလောဟမ္ပိ ဇာတရူပဂတိကမေဝ။

‘‘အာရကူဋလောဟံ သုဝဏ္ဏသဒိသမေဝ၊ သုဝဏ္ဏံ အနုလောမေတိ၊ အနာမာသ’’န္တိ။

‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ¶ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနတော မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေကဒေသောပိ အနုညာတော ဟောတီတိ တတ္ထ တတ္ထ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။

ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၈၃။ တတိယေ တယော သင်္ဃာဒိသေသဝါရာ တယော ထုလ္လစ္စယဝါရာ တယော ဒုက္ကဋဝါရာ တယော ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရာတိ ဒွါဒသ ဝါရာ သရူပေန အာဂတာ။ တတ္ထ တယော သင်္ဃာဒိသေသဝါရာ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တာတိ တိဏ္ဏံ ဝီသတိကာနံ ဧကေကမူလာ ဝါရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝိသေသာတိ ပဏ္ဏာသ ဝါရာ သံခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ အညထာ ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဝေမတိကော သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဿာဝမဂ္ဂံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ…ပေ… အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ပဏ္ဍကပုရိသသညီ တိရစ္ဆာနဂတသညီ သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဿာဝမဂ္ဂံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ အက္ကောသတိပိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ပဏ္ဍကော စ ဟောတိ ပဏ္ဍကသညီ သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ပဏ္ဍကဿ ဝစ္စမဂ္ဂံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာတိ ဧဝမာဒီနံ အာပတ္တိဋ္ဌာနာနံ အနာပတ္တိဋ္ဌာနတာ ¶ အာပဇ္ဇေယျ၊ န စာပဇ္ဇတိ၊ ပဏ္ဍကေ ဣတ္ထိသညိဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေတုံ ‘‘ဣတ္ထီ စ ပဏ္ဍကော စ ဥဘိန္နံ ဣတ္ထိသညီ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသေန ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပဏ္ဍကေ ပဏ္ဍကသညိဿ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ သံခိတ္တဝါရေသု ထုလ္လစ္စယဋ္ဌာနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဝေမတိကော သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဿာဝမဂ္ဂံ ဌပေတွာ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ…ပေ… ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိအာဒိနာ နယေန ထုလ္လစ္စယခေတ္တေပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ တထာ ‘‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဝေမတိကော သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ နယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရာပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝါရတ္တိကံ ဝိယ နိဿဂ္ဂိယဝါရတ္တိကံ လဗ္ဘမာနမ္ပိ အာပတ္တိဝိသေသာဘာဝတော န ဥဒ္ဓဋံ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝါရတ္တိကေ ပန ဒိန္နနယတ္တာ တမ္ပိ တဒနုလောမာ ဝါရာ စ ¶ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗတ္ထ န-ဝိညူ တရုဏဒါရိကာ၊ မဟလ္လိကာ ဥမ္မတ္တိကာဒိကာ စ အနဓိပ္ပေတာ၊ ပဂေဝ ပါကတိကာ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ၊ တထာ ပဏ္ဍကာဒယောပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဒုတိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၈၅။ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂေ ဣတ္ထိလက္ခဏေနာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေနာ’’တိ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာပါဌော။ သီသံ န ဧတီတိ အက္ကောသနံ န ဟောတိ၊ ဃဋိတေ ပန ဟောတိ။ တတြာယံ ဝိသေသော – ဣမေဟိ တီဟိ ဃဋိတေ ဧဝ သင်္ဃာဒိသေသော ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ နိယတဝစနတ္တာ၊ အစ္စောဠာရိကတ္တာ ဝါ၊ န အညေဟိ အနိမိတ္တာသီတိအာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ။ တတ္ထ အလောဟိတာသိ၊ ဓုဝလောဟိတာသိ၊ ဓုဝစောဠာသိ၊ ပဂ္ဃရဏီသိ၊ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာသိ၊ ဝေပုရိသိကာသီတိ ဧတာနိ ဆ မဂ္ဂါနံ အနိယတဝစနာနိ၊ အနိမိတ္တာသိ၊ နိမိတ္တမတ္တာသီတိ ဒွေ ပဒါနိ အနစ္စောဠာရိကာနိ စ၊ ယတော အဋ္ဌပဒါနိ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသံ န ဇနေန္တီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တသ္မာ တာနိ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူနိ။ ပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုမှိ ဝိယ အက္ကောသမတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနီတိ ဧကေ။ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာသိ၊ ဝေပုရိသိကာသီတိ ဧတာနေဝ ပဒါနိ သကလသရီရသဏ္ဌာနဘေဒဒီပကာနိ သုဒ္ဓါနိ သင်္ဃာဒိသေသံ န ဇနေန္တိ သကလသရီရသာမညတ္တာ၊ ဣတရာနိ ဇနေန္တိ အသာမညတ္တာ။ တာနိ ဟိ ပဿာဝမဂ္ဂမေဝ ဒီပေန္တိ သိခရဏီ-ပဒံ ဝိယ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီတိ ဝစနံ ပန ပုရိသနိမိတ္တေန အသင်္ဃာဒိသေသဝတ္ထုနာ မိဿဝစနံ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ စ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ ပုရိသနိမိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ယဒိ တမ္ပိ ဇနေတိ၊ ကထံ အနိမိတ္တာသီတိအာဒိပဒါနိ န သင်္ဃာဒိသေသံ ဇနေန္တီတိ ဧကေ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ပုရိသဿပိ နိမိတ္တာဓိဝစနတော၊ ‘‘မေထုနုပသံဟိတာဟိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ မာတိကာယ လက္ခဏဿ ဝုတ္တတ္တာ စ မေထုနုပသံဟိတာဟိပိ ¶ ဩဘာသနေ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ သင်္ဃာဒိသေသော၊ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဣတရေဟိ ဩဘာသနေ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ၊ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ဧကေ၊ သဗ္ဗံ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၈၇။ ဟသန္တောတိ ယံ ဥဒ္ဒိဿ ဘဏတိ၊ သာ စေ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော။

၂၈၉။ ‘‘ပဋိဝုတ္တံ ¶ နာမာ’’တိ ပါဌော။ နော-သဒ္ဒေါ အဓိကော။ ‘‘အက္ခရလိခနေနပိ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အာဝဇ္ဇနသမနန္တရဝိဓိနာ သမေတိ စေ၊ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၉၀။ စတုတ္ထေ တယော သင်္ဃာဒိသေသဝါရာ အာဂတာ၊ သေသာ သတ္တပညာသ ဝါရာ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာပတ္တိကာယ သံခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တတော အညတရော အသမ္ဘဝတော ဣဓ န ဥဒ္ဓဋော။ သေသယောဇနက္ကမော ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ နဂရပရိက္ခာရေဟီတိ ပါကာရပရိခါဒီဟိ နဂရပရိဝါရေဟိ။ သေတပရိက္ခာရောတိ သေတာလင်္ကာရော၊ သီလာလင်္ကာရောတိ အတ္ထော (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၄)။ စက္ကဝီရိယောတိ ဝီရိယစက္ကော။ ဝသလံ ဒုဂ္ဂန္ဓန္တိ နိမိတ္တံ သန္ဓာယာဟ၊ တဒေဝ သန္ဓာယ ‘‘ကိံ မေ ပါပကံ၊ ကိံ မေ ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၉၁။ သန္တိကေတိ ယတ္ထ ဌိတော ဝိညာပေတိ။ ‘‘ပဌမဝိဂ္ဂဟေ သစေ ပါဠိဝသေန ယောဇေတီတိ ကာမဟေတုပါရိစရိယာအတ္ထော။ သေသန္တိ ‘အဓိပ္ပာယော’တိ ပဒံ ဗျဉ္ဇနံ အတ္ထာဘာဝတော။ ဒုတိယေ ပါဠိဝသေန ကာမဟေတု-ပဒါနိ ဗျဉ္ဇနာနိ တေသံ တတ္ထ အတ္ထာဘာဝတော။ ဧဝံ စတ္တာရိ ပဒါနိ ဒွိန္နံ ဝိဂ္ဂဟာနံ ဝသေန ယောဇိတာနီတိ အပရေ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၉၅။ ဧတေသု သိက္ခာပဒေသု မေထုနရာဂေန ဝီတိက္ကမေ သတိ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ။ တသ္မာ ‘‘ကိံ ဘန္တေ အဂ္ဂဒါနန္တိ။ မေထုနဓမ္မ’’န္တိ ဣဒံ ကေဝလံ မေထုနဓမ္မဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န မေထုနဓမ္မာဓိပ္ပာယေန တဒတ္ထိယာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ပရဿ ဘိက္ခုနော ကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏဘဏနေ ¶ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ တဿ အဂ္ဂဒါနံ ဒေဟီ’’တိ ပရိယာယဝစနေနပိ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျ။ ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာတိ ဧကေ။ ပဉ္စသု အင်္ဂေသု သဗ္ဘာဝါ သင်္ဃာဒိသေသောဝါတိ ဧကေ။ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဣမသ္မိံ ¶ သိက္ခာပဒဒွယေ ကာယသံသဂ္ဂေ ဝိယ ယက္ခိပေတီသု ဒုဋ္ဌုလ္လတ္တကာမဝစနေ ထုလ္လစ္စယ’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာသု ပန နာဂတ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပန ပဏ္ဍကဂတိကောဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၉၇။ အဟမှိ ဒုဂ္ဂတာတိ အဟံ အမှိ ဒုဂ္ဂတာ။ အဟံ ခွယျောတိ ဧတ္ထ အယျောတိ ဗဟုဝစနံ ဟောတိ။

၂၉၈။ ဩယာစန္တီတိ နီစံ ကတွာ ဒေဝေ ယာစန္တိ။ အာယာစန္တီတိ ဥစ္စံ ကတွာ အာဒရေန ယာစန္တိ။ အလင်္ကာရာဒီဟိ မဏ္ဍိတော ကေသသံဝိဓာနာဒီဟိ ပသာဓိတော။ ‘‘မဏ္ဍိတကရဏေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

၃၀၃။ သဟ ပရိဒဏ္ဍေန ဝတ္တမာနာတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒဝါသိနီ နာမ ‘‘ပိယာ ပိယံ ဝသေတီ’’တိ ပါဠိ၊ ပုရိသံ ဝါသေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပိယော ပိယံ ဝါသေတီ’’တိ အဋ္ဌကထာ။

တံ ကိရိယံ သမ္ပာဒေဿတီတိ အဝဿံ အာရောစေန္တိယာ စေ အာရောစေတီတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ မာတာပိတူနံ စေ အာရောစေတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ‘‘ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထုမှိ စ ‘‘ဥဒါယိတ္ထေရော ဂဏိကာယ အာရောစေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘မာတာဒီနမ္ပိ ဝဒတော ဝိသင်္ကေတော နတ္ထီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော နိပ္ပယောဇနံ။ တံ ပနေတန္တိ အာစရိယဿ ဝစနံ။ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟီတိ ပေသိတဿ ဂန္တွာ မာတာပိတုရက္ခိတံ ဝဒတော တဿ တဿာ မာတုရက္ခိတဘာဝေပိ သတိ ဝိသင်္ကေတမေဝ၊ ကသ္မာ? ‘‘ပိတုရက္ခိတာဒီသု အညတရံ ဝဒန္တဿ ဝိသင်္ကေတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရထာ အာဒိ-သဒ္ဒေါ နိရတ္ထကော သိယာ။ ဧကံ ဒသကံ ဣတရေန ဒသကေန ယောဇေတွာ ပုဗ္ဗေ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယံ ဝုတ္တနယတ္တာ မာတုရက္ခိတာယ မာတာ အတ္တနော ဓီတုသန္တိကံ ပဟိဏတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၃၃၈။ အနဘိနန္ဒိတွာတိ ¶ ဝစနမတ္တမေဝ၊ ယဒိပိ အဘိနန္ဒတိ၊ ယာဝ သာသနံ နာရောစေတိ၊ တာဝ ‘‘ဝီမံသိတော’’တိ န ဝုစ္စတိ။ သာသနာရောစနကာလေတိ အာဏာပကဿ ¶ သာသနဝစနက္ခဏေ။ တတိယပဒေ ဝုတ္တနယေနာတိ ဧကင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုဂဏနာယ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဥဘယဝတ္ထုဂဏနာယ ကိရ။

၃၃၉။ စတုတ္ထေ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ န ဝီမံသတိ န ပစ္စာဟရတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ဝိယ ‘ဂစ္ဆန္တော န သမ္ပာဒေတိ၊ အာဂစ္ဆန္တော ဝိသံဝါဒေတီ’တိ အနာပတ္တိပါဠိယာပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဧကစ္စေသု ပေါတ္ထကေသု ‘‘အတ္ထီ’’တိပိ။

၃၄၁။ အလံဝစနီယာတိ န ဝစနီယာ၊ နိဝါရဏေ အလံ-သဒ္ဒေါ။ ထေရပိတာ ဝဒတီတိ ဇိဏ္ဏပိတာ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ ‘‘ဣတ္ထီ နာမ မနုဿိတ္ထီ န ယက္ခီ န ပေတီ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ ပုရိသော နာမ မနုဿပုရိသော န ယက္ခော’’တိအာဒိ နတ္ထိ၊ တထာပိ ကာယသံသဂ္ဂါဒီသု ‘‘မနုဿိတ္ထီ’’တိ ဣတ္ထီဝဝတ္ထာနဿ ကတတ္တာ ဣဓာပိ မနုဿိတ္ထီ ဧဝါတိ ပညာယတိ။ မေထုနပုဗ္ဗဘာဂတ္တာ မနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကော စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုကောဝ ဟောတိ၊ သေသာ မနုဿပဏ္ဍကဥဘတောဗျဉ္ဇနကတိရစ္ဆာနဂတပုရိသာဒယော ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာဝ မိစ္ဆာစာရသာသနင်္ဂသမ္ဘဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာသမ္ဘဝံ ပန ဝါရာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ ပညတ္တိအဇာနနေ ဝိယ အလံဝစနီယဘာဝါဇာနနေပိ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒီသုပီတိ ‘‘ဣမသ္မိမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ‘‘လေခံ နေတွာ ပဋိလေခံ အာရောစိတဿာပိ သဉ္စရိတ္တံ နတ္ထိ သဉ္စရိတ္တဘာဝမဇာနန္တဿာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၄၂။ ယာစနာတိ ‘‘ဒေထ ဒေထာ’’တိ စောဒနာ။ ဝိညတ္တီတိ ဣမိနာ နော အတ္ထောတိ ဝိညာပနာ။ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတော ဥပကရဏံ၊ မူလံ ဝါ ဒဿတီ’’တိ ယာစတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ဝဋ္ဋတိ သေနာသနေ ဩဘာသပရိကထာဒီနံ လဒ္ဓတ္တာတိ ဧကေ။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ အဿာမိကံ။ န အာဟဋံ ¶ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ‘‘သူပေါဒနဝိညတ္တိဒုက္ကဋံ ¶ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေသူတိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ယံ ဝတ္ထုဝသေန အပ္ပံ ဟုတွာ အဂ္ဃဝသေန မဟာ ဟရိတာလဟိင်္ဂုလိကာဒိ၊ တံ ယာစိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၃၄၄။ သော ကိရာတိ ဣသိ။ တဒါ အဇ္ဈဂမာ တဒဇ္ဈဂမာ။

၃၄၈-၉။ န ဟိ သက္ကာ ယာစနာယ ကာတုံ၊ တသ္မာ သယံ ယာစိတကေဟိ ဥပကရဏေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဗျဉ္ဇနံ သမေတိ၊ န အတ္ထော။ ကသ္မာ? ဣဓ ဥဘယေသံ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓ ဝုတ္တနယေနာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယေန။ ‘‘သညာစိကာယာ’’တိ ဝစနတော ကရောန္တေနာပိ၊ ‘‘ပရေဟိ ပရိယောသာပေတီ’’တိ ဝစနတော ကာရာပေန္တေနာပိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဥဘောပေတေ ကာရကကာရာပကာ။ ဗျဉ္ဇနံ ဝိလောမိတံ ဘဝေယျ၊ ‘‘ကာရယမာနေနာ’’တိ ဟိ ဗျဉ္ဇနံ ‘‘ကရောန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝိလောမိတံ ဟောတိ အတဒတ္ထတ္တာ။ န ဟိ ကာရာပေန္တော နာမ ဟောတိ။ ‘‘ဣဓ ဝုတ္တနယေနာတိ ဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏိကနယေန။ ဧဝံ သန္တေ ‘ကရောန္တေန ဝါ ကာရာပေန္တေန ဝါ’တိ ဝစနတော ကရောန္တေနာပိ ပရေဟိ ဝိပ္ပကတံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ၊ တဒတ္ထဝိဿဇ္ဇနတ္ထံ ‘ယဒိ ပနာတိအာဒိမာဟာ’’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘သညာစိကာယ ကုဋိံ ကရောန္တော’’တိ ဝစနဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စာ’’တိ အဝတွာ ဝိကပ္ပတ္ထဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ ဂဟိတတ္တာ ဧကတောဘာဂေပိ ဝဍ္ဎိတေ အာပတ္တိ ဧဝ။ ပမာဏယုတ္တမဉ္စော ကိရ နဝဝိဒတ္ထိ။ ‘‘‘စတုဟတ္ထဝိတ္ထာရာ’တိ ဝစနေန ‘တိရိယံ တိဟတ္ထာ ဝါ’တိ ဝစနမ္ပိ သမေတိ ‘ယတ္ထ ပမာဏယုတ္တော’တိအာဒိသန္နိဋ္ဌာနဝစနာသမ္ဘဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပမာဏတော ဦနတရမ္ပီတိ ဝိတ္ထာရတော စတုပဉ္စဟတ္ထမ္ပိ ဒီဃတော အနတိက္ကမိတွာ ဝုတ္တပမာဏမေဝ ဒေသိတဝတ္ထု။ အဒေသိတဝတ္ထုဉှိ ကရောတော အာပတ္တိ။ ပမာဏာတိက္ကန္တာ ကုဋိ ဧဝ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုဋိံ ကရေယျာတိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ထမ္ဘတုလာ’’တိ ပါဌော။ အနုဿာဝနာနယေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒမိဠဘာသာယပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၃၅၃။ စာရဘူမိ ဂေါစရဘူမိ။ န ဂဟိတာတိ န ဝါရိတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကာရဏာယ ဂုတ္တိဗန္ဓနာဂါရံ၊ အကရဏဋ္ဌာနံ ဝါ ဓမ္မဂန္ဓိကာ ဟတ္ထပါဒစ္ဆိန္ဒနကာ ဂန္ဓိကာ’’တိ လိခိတံ။ ဒွီဟိ ဗလိဗဒ္ဒေဟီတိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကိရ ¶ ဝုတ္တတော အာဝိဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ ဆိန္နာဝဋတ္တာ၊ နိဂမနဿာပိ အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါစိနန္တိ ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနံ။ တဒတ္ထာယာတိ တစ္ဆနတ္ထာယ။ ပဏ္ဏသာလမ္ပီတိ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တကုဋိမေဝ ပဏ္ဏစ္ဆဒနံ။ တေနေဝ ‘‘သဘိတ္တိစ္ဆဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အလိတ္တံ ကိရ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုဗ္ဗေ ထောကံ ဌပိတံ ပုန ဝဍ္ဎေတွာ။ တသ္မိန္တိ ဒွါရဗန္ဓနေ ဝါ ဝါတပါနေ ဝါ ဌပိတေ။ ပဌမမေဝါတိ ဧတ္ထ ပတ္တကာလေ ဧဝါတိ ကိရ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ဥပတိဿတ္ထေရော ¶ ဌပိတကာလေဝါတိ ကိရ။ ပုရိမေန လေပဿ အဃဋိတတ္တာ ဒုတိယေန ဝတ္တသီသေန ကတတ္တာ ဥဘိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ။ သစေ အာဏတ္တေန ကတံ၊ ‘‘ကရောတိ ဝါ ကာရာပေတိ ဝါ’’တိ ဝစနတော အာပတ္တိ ဥဘိန္နံ သတိ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာယ၊ အသတိ မူလဋ္ဌဿေဝ။ ဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏသမ္ဘဝေ သတိ သဗ္ဗမတ္တိကာမယံ ကုဋိံ ကရောတော အာပတ္တိ ဒုက္ကဋေန သင်္ဃာဒိသေသောတိ အာစရိယဿ တက္ကော။

၃၅၄။ ဆတ္တိံသ စတုက္ကာနိ နာမ အဒေသိတဝတ္ထုကစတုက္ကံ ဒေသိတဝတ္ထုကစတုက္ကံ ပမာဏာတိက္ကန္တစတုက္ကံ ပမာဏိကစတုက္ကံ အဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏာတိက္ကန္တစတုက္ကံ ဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏိကစတုက္ကန္တိ ဆ စတုက္ကာနိ၊ ဧဝံ သမာဒိသတိဝါရာဒီသုပိ ပဉ္စသူတိ ဆတ္တိံသ။ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ‘‘သာရမ္ဘေ စေ၊ ဘိက္ခု၊ ဝတ္ထုသ္မိံ အပရိက္ကမနေ…ပေ… သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ မာတိကာယံ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ သာရမ္ဘအပရိက္ကမနေပိ သင်္ဃာဒိသေသောဝါတိ မိစ္ဆာဂါဟဝိဝဇ္ဇနတ္ထံ အာပတ္တိဘေဒေါ ဒဿိတော၊ တသ္မာ ဝုတ္တာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိဘင်္ဂေ ဧဝံ အဝတွာ ကိမတ္ထံ မာတိကာယံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ စေ? ဘိက္ခူ အဘိနေတဗ္ဗာ ဝတ္ထုဒေသနာယ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗံ။ ကီဒိသံ? အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ နေတရံ၊ ဣတရသ္မိံ ‘‘သာရမ္ဘေ စေ ဘိက္ခု ဝတ္ထုသ္မိံ အပရိက္ကမနေ’’တိ ဧဝံ အာနိသံသဝသေန အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝတ္ထု နာမ အတ္ထိ သာရမ္ဘံ၊ အတ္ထိ အနာရမ္ဘံ၊ အတ္ထိ သပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ အပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ သာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ သာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ အနာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနန္တိ ဗဟုဝိဓတ္တာ ဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ နေတရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိမတ္ထိကာ ပနေသာ ဒေသနာတိ စေ? ဂရုကာပတ္တိပညာပနဟေတုပရိဝဇ္ဇနုပါယတ္ထာ။ ဝတ္ထုဒေသနာယ ဟိ ဂရုကာပတ္တိပညာပနဟေတုတ္တာ အကတဝိညတ္တိ ဂိဟီနံ ပီဠာဇနနေန အတ္တဒုက္ခပရဒုက္ခဟေတုဘူတော စ သာရမ္ဘဘာဝေါတိ ဧတေ ဝတ္ထုဒေသနာပဒေသေန ဥပါယေန ပရိဝဇ္ဇိတာ ဟောန္တိ။ န ဟိ ဘိက္ခု အကပ္ပိယကုဋိကရဏတ္ထံ ဂိဟီနံ ¶ ဝါ ပီဠာနိမိတ္တံ သာရမ္ဘဝတ္ထု။ ကုဋိကရဏတ္ထံ ဝါ ဝတ္ထုံ ဒေသေန္တီတိ ပဌမမေဝ သာဓိတမေတံ။ ဝေါမိဿကာပတ္တိယောတိ ဒုက္ကဋသင်္ဃာဒိသေသမိဿကာပတ္တိယော။

၃၅၅။ တတ္ထ ‘‘ဒွီဟိ သင်္ဃာဒိသေသေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဒွိန္နံ သင်္ဃာဒိသေသေနာ’’တိ ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေန၊ ဝစနဗျတ္တယေန စ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာပတ္တိ ဒွိန္နံ သင်္ဃာဒိသေသာန’’န္တိပိ ပါဌော။

၃၆၄။ န ဃဋယတိ ဆဒနလေပါဘာဝတော၊ အနာပတ္တိ၊ တံ ပရတော သာဓိယတိ။ ဆဒနမေဝ သန္ဓာယ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တတာ ဝုတ္တာတိ။ ‘‘ကုက္ကုဋစ္ဆိကဂေဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတွာ ပုန ဆဒနံ ဒဏ္ဍကေဟီတိအာဒိနာ နယေန တံ ဒဿေန္တေဟိ တိဏပဏ္ဏစ္ဆဒနာကုဋိကာဝ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဆဒနံ ဒဏ္ဍကေဟိ ¶ ဒီဃတော တိရိယဉ္စ ဇာလံ ဝိယ ဗန္ဓိတွာ တိဏေဟိ ဝါ ပဏ္ဏေဟိ ဝါ ဆာဒေတုံ ဥလ္လိတ္တာဒိဘာဝေါ ဆဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ယုတ္တမိဒံ။ တသ္မာ မတ္တိကာမယံ ဘိတ္တိံ ဝဍ္ဎာပေတွာ ဥပရိ ဥလ္လိတ္တံ ဝါ အဝလိတ္တံ ဝါ ဥဘယံ ဝါ ဘိတ္တိယာ ဃဋိတံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝ ဝိနာပိ ဘိတ္တိလေပေနာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘‘သော စ ဆဒနမေဝ သန္ဓာယာ’တိ ပဓာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဟေဋ္ဌာဘာဂံ ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာတိ တိဏကုဋိကာယ။ ယထာသမာဒိဋ္ဌာယာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အာပတ္တိ ကာရုကာနံ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာန’’န္တိအာဒိမှိ သော သုဏာတိဆက္ကမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ဥဘယတ္ထ သမာဒိဋ္ဌတ္တာ အာဏာပကဿ အနာပတ္တိ။ အာဏတ္တဿ ယထာ သမာဒိဋ္ဌံ အာဏာပကေန၊ တထာ အကရဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ‘‘အဟမ္ပေတ္ထ ဝသာမီ’’တိ အတ္တုဒ္ဒေသမ္ပိ ကရောတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသောဝ။ ‘‘ကုဋိံ ကရောထာ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ပန အာဏာပကဿာပိ သင်္ဃာဒိသေသော အစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။

အဟဉ္စ ဝသိဿာမီတိ ဧတ္ထ ပရဿ ယဿ ကဿစိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ အဘာဝါ အာပတ္တိ ဧဝ ‘‘ကရောန္တဿ ဝါ’’တိ နိယမိတတ္တာ၊ အနာပတ္တိ အဝိဘတ္တတ္တာ။ ‘‘ဣဓ ပညတ္တိဇာနနမတ္တမေဝ စိတ္တ’’န္တိ စ လိခိတံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန အဟဉ္စ ဝသိဿာမီတိ ဧတ္ထ ယော ‘‘မယှံ ဝါသာဂါရဉ္စ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣစ္ဆတိ၊ တဿာပတ္တိ။ ယော ပန ဥပေါသထာဂါရံ ဣစ္ဆတိ၊ တဿ အနာပတ္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥဘယံ သမေတီ’’တိ ဝတွာ စ ‘‘ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ အာဂတေ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော မဟာပစ္စရိဝါဒတော ဣတရော ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ စေ? န၊ ဗလဝတ္တာ ¶ ။ ‘‘ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော၊ ဘောဇနသာလာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဣမိနာ ကတတ္တာ သင်္ကရာ ဇာတာ။ ယထာ – ဒွေ တယော ‘‘ဧကတော ဝသိဿာမာ’’တိ ကရောန္တိ၊ ရက္ခတိ တာဝါတိ ဧတ္ထ ဝိယ။ ‘‘ဣဒံ ဌာနံ ဝါသာဂါရံ ဘဝိဿတိ၊ ဣဒံ ဥပေါသထာဂါရ’’န္တိ ဝိဘဇိတွာ ကတေပိ အာပတ္တိ ဧဝ။ ဒွီသု မဟာပစ္စရိဝါဒေါ ဗလဝါ၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္ဆာ ဝုတ္တော’’တိအာဒိနာ အတီဝ ပပဉ္စိတံ။ ကိံ တေန။ ‘‘အတ္တနာ ဝိပ္ပကတံ အတ္တနာ စ ပရေဟိ စ ပရိယောသာပေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန အပရာနိပိ စတုက္ကာနိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဒဿေတဗ္ဗာနိ၊ လေဏာဒီသု ကိဉ္စာပိ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ၊ အကတဝိညတ္တိယာ သတိ တပ္ပစ္စယာ အာပတ္တိ ဧဝ။

ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၆၆။ သတ္တမေ ¶ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၈၀။ သာဝကေန ပတ္တဗ္ဗန္တိ ပကတိသာဝကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အဂ္ဂသာဝကံ။ ယထူပနိဿယယထာပုဂ္ဂလဝသေန ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ သာဝကေန တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ကေနစိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ကေနစိ ဆ အဘိညာ၊ ကေနစိ ကေဝလော နဝလောကုတ္တရဓမ္မောတိ ဧဝံ ဝိသုံ ဝိသုံ ယထာသမ္ဘဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၈၂။ ‘‘ယေ တေ ဘိက္ခူ သုတ္တန္တိကာ’’တိအာဒိဝစနတော ဓရမာနေပိ ဘဂဝတိ ပိဋကတ္တယပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ။ ဓမ္မကထိကာတိ အာဘိဓမ္မိကာ ရတိယာ အစ္ဆိဿန္တီတိအာဒိ အာယသ္မတော ဒဗ္ဗဿ နေသံ တိရစ္ဆာနကထာယ ရတိနိယောဇနံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုတ္တန္တိကာဒိသံသဂ္ဂတော တေသံ သုတ္တန္တိကာဒီနံ ဖာသုဝိဟာရန္တရာယံ၊ တေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနကထာရတိယာ အဘာဝေန အနဘိရတိဝါသံ၊ တတော နေသံ သာမညာ စာဝနဉ္စ ¶ ပရိဝဇ္ဇန္တော ဧဝံ စိန္တေသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘နိမ္မိတာနံ ဓမ္မတာတိ သာဝကေဟိ နိမ္မိတာနံယေဝ၊ န ဗုဒ္ဓေဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သာဓကတမံ ကရဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ ကရဏတ္ထေယေဝ တတိယာဝိဘတ္တီတိ အတ္ထော။

၃၈၃-၄။ ယန္တိ ယေန။ ‘‘ကတ္တာတိ ကတ္တာ၊ န ကတ္တာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဘရိယံ ဝိယ မံ အဇ္ဈာစရတီ’’တိ ဝဒန္တိယာ ဗလဝတီ စောဒနာ။ တေန ဟီတိ ဧတ္ထ ယထာ ဆုပနမတ္တေ ဝိပ္ပဋိသာရီဝတ္ထုသ္မိံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂသမ္ဘဝါ အပုစ္ဆိတွာ ဧဝ သင်္ဃာဒိသေသံ ပညာပေသိ၊ တထေဝ ပုဗ္ဗေဝဿာ ဒုဿီလဘာဝံ ဉတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ တာဝ ဘူတာယ ပဋိညာယ နာသိတာ၊ ထေရော ကာရကော ဟောတိ။ အထ အဘူတာယ၊ ဘဂဝတာ ‘‘နာသေထာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဝုတ္တဉ္စ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒိ တာဝ ပဋိညာယ နာသိတာ၊ ထေရော ကာရကော ဟောတီ’’တိ။

အထ အပ္ပဋိညာယာတိ ‘‘အယျေနမှိ ဒူသိတာ’’တိ ဣမံ ပဋိညံ ဝိနာ ဧဝ တဿာ ပကတိဒုဿီလဘာဝံ သန္ဓာယ နာသိတာ၊ ထေရော အကာရကော ဟောတိ။ အဘယဂိရိဝါသိနောပိ အတ္တနော သုတ္တံ ဝတွာ ‘‘တုမှာကံ ဝါဒေ ထေရော ကာရကော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကသ္မာ? ဒုက္ကဋံ မုသာဝါဒပစ္စယာ လိင်္ဂနာသနာယ ¶ အနာသေတဗ္ဗတ္တာ။ ပါရာဇိကဿေဝ ဟိ လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗာ။ ‘‘နာသေထာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ပါရာဇိကာဝ ဇာတာ၊ သာ ကိံ သန္ဓာယ၊ တတော ထေရော ကာရကော အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘သကာယ ပဋိညာယ နာသေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန အပါရာဇိကာပိ အတ္တနော ဝစနေန နာသေတဗ္ဗာ ဇာတာတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာဝိဟာရဝါသိနောပိ အတ္တနော သုတ္တံ ဝတွာ ‘‘တုမှာကံ ဝါဒေ ထေရော ကာရကော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? ‘‘သကာယ ပဋိညာယ နာသေထာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ပဋိညာယ ဘူတတာ အာပဇ္ဇတိ ‘‘နာသေထာ’’တိ ဝစနတော။ ဘူတာယေဝ ဟိ ပဋိညာယ နာသေတဗ္ဗာ ဟောတိ၊ နာဘူတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုရိမနယေတိ ဒုက္ကဋဝါဒေ။ ပုရိမော ယုတ္တိဝသေန ပဝတ္တော၊ ပစ္ဆိမော ပါဠိဝစနဝသေန ပဝတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၈၅-၆။ ပီတိသုခေဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘သုခေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ပီတိဂ္ဂဟဏံ တတိယဇ္ဈာနသုခံ၊ ကာယိကဉ္စ အပနေတုံ သမ္ပယုတ္တပီတိယာ ဝုတ္တံ။ သစေ စုဒိတကဝသေန ကတံ အမူလကံ နာမ၊ ‘‘အနဇ္ဈာပန္နံ အကတ’’န္တိ ဝဒေယျ၊ ဣမေ ကရိဿန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘တာဒိသံ ဒိဋ္ဌသညီ ဟုတွာ စောဒေတီ’’တိ ပါဌော ¶ ။ ‘‘ဧတေန နယေန သုတမုတပရိသင်္ကိတာနိပိ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ ပါဌော။ ‘‘စတုန္နံ အညတရေနာ’’တိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဧဝ အာဂတေ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဣတရေသံ အညတရေနာပိ အနုဒ္ဓံသေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသောဝါတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ဘိက္ခုဘာဝါ ဟိ စာဝနသမတ္ထတော။ ‘‘သမီပေ ဌတွာ’’တိ ဝစနတော ပရမ္မုခါ စောဒေန္တဿ၊ စောဒါပေန္တဿ ဝါ သီသံ န ဧတိ။ ဒိဋ္ဌဉ္စေ သုတေန ပရိသင်္ကိတေန စောဒေတိ စောဒါပေတိ၊ သုတပရိသင်္ကိတံ ဝါ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ စောဒိတေ ဝါ စောဒါပိတေ ဝါ သီသံ ဧတိ ဧဝ အမူလကေန စောဒိတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဒိဋ္ဌဿ ဟောတိ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော၊ တဉ္စေ စောဒေတိ ‘သုတော မယာ…ပေ… သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၇)။ ‘‘အသုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတွာ စာဝနာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ စာဝနာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ဣမိနာ န-သမေန္တံ ဝိယ ခါယတိ၊ ကထံ? ဒိဋ္ဌဿ ဟောတိ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော နာမ အသုဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော ဟောတိ၊ ‘‘အညတရသ္မိံ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော တဉ္စေ စောဒေတိ ‘သုတော မယာ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’တိ၊ အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ ဝစနတော ပုရိမနယေနာပတ္တိ။ ‘‘စာဝနာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝစနတော ပစ္ဆိမနယေန သင်္ဃာဒိသေသေန အာပတ္တီတိ ဒွေ ပါဠိနယာ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓါ ဝိယ ဒိဿန္တိ၊ န စ ဝိရုဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓါ ကထယန္တိ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ယုတ္တိ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ တာဝါဟု ‘‘သမူလကေန ဝါ သညာသမူလကေန ဝါ စောဒေန္တဿ အနာပတ္တိ၊ အမူလကေန ဝါ ပန သညာအမူလကေန ဝါ စောဒေန္တဿ အာပတ္တီ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဒဿနသဝနပရိသင်္ကနမူလေန သမူလကေန ဝါ တဒဘာဝေန အမူလကေနာပိ ¶ သညာသမူလကေန ဝါ စောဒေန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ဒဿနာဒိမူလာဘာဝေန အမူလကေန ဝါ တဗ္ဘာဝေန သမူလကေနာပိ သညာအမူလကေန ဝါ စောဒေန္တဿ အာပတ္တိ၊ တသ္မာ ဒိဋ္ဌဿ ဟောတိ။

ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တောတိအာဒိမှိ ဒဿနမူလေန သမူလကေနာပိ ‘‘သုတော မယာ’’တိ ဝစနတော သညာအမူလကေန ဝါ စောဒေတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿ။ တဒတ္ထဿ အာဝိဘာဝတ္ထံ ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဝေမတိကော’’တိအာဒိ ဝါရာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အသုဒ္ဓါ ¶ ဟောတိ ပုဂ္ဂလောဘိအာဒိမှိ ပန သမူလကေန၊ သညာသမူလကေန ဝါ စောဒိတတ္တာ အနာပတ္တီတိ။ ဧဝမေဝံ ပန တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ တေ ဝါရာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အဒိဋ္ဌဿ ဟောတီ’’တိအာဒိဝါရာ အမူလကေန စောဒေန္တဿ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဝေမတိကော’’တိအာဒိနာ သညာအမူလကေန စောဒေန္တဿ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ အညထာ ‘‘ဒိဋ္ဌဿ ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌေ ဝေမတိကော’’တိအာဒိဝါရာ နိဗ္ဗိသေသာ ဘဝေယျုံ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ-ယထာ အသုဒ္ဓံ ပုဂ္ဂလံ အနောကာသံ ကာရာပေတွာ စောဒေန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ အက္ကောသာဓိပ္ပာယဿ စ ဩမသဝါဒေန ဒုက္ကဋဿ၊ တထာ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိကောပိ အသုဒ္ဓံ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ အမူလကေန စောဒေတိ၊ အာပတ္တိ။ သမူလကေန ဝါ စောဒေတိ၊ အနာပတ္တီတိ တံ သန္နိဋ္ဌာနံ ယထာ ‘‘အနာပတ္တိ သုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ အသုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿာ’’တိ ဣမိနာ သံသန္ဒတိ၊ တထာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညထာ ယုတ္တိ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။

သီလသမ္ပန္နောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒုဿီလဿ ဝစနံ အပ္ပမာဏံ။ ဘိက္ခုနီ ဟိ ဘိက္ခုမှိ အနိဿရာ၊ တသ္မာ ဥက္ကဋ္ဌနယေ ဝိဓိံ သန္ဓာယ ထေရေန ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတ္ထေရေန ဘိက္ခုနီ အဇာနိတွာပိ စောဒေတိ၊ သိက္ခမာနာဒယော ဝါ စောဒေန္တိ၊ တေသံ သုတွာ ဘိက္ခူ ဧဝ ဝိစာရေတွာ တဿ ပဋိညာယ ကာရေန္တိ။ ကော ဧတ္ထ ဒေါသောတိ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတိယေန တိတ္ထိယာနံ ဝစနံ သုတွာပိ ဘိက္ခူ ဧဝ ဝိစာရေန္တိ၊ တသ္မာ န ကောစိ န လဘတီတိ ဧဝံ သဗ္ဗံ သမေတီတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိံသာနိ တိံသဝန္တာနိ။ အနုယောဂေါတိ ပဋိဝစနံ။ ဧဟိတီတိ အာဂမိဿတိ။ ဒိဋ္ဌသန္တာနေနာတိ ဒိဋ္ဌနယေန၊ ဒိဋ္ဌဝိဓာနေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပတိဋ္ဌာယာတိ ပတိဋ္ဌံ လဘိတွာ။ ဌာနေတိ လဇ္ဇိဋ္ဌာနေ။

ဂါဟန္တိ ‘‘အဟံ စောဒေဿာမီ’’တိ အတ္တာဒါနဂ္ဂဟဏံ။ စေတနာတိ အတ္တာဒါနဂ္ဂဟဏစေတနာ။ ဝေါဟာရောတိ ဣတော၊ ဧတ္တော စ ဉတွာ ပကာသနံ။ ပဏ္ဏတ္တီတိ နာမပညတ္တိ။ ယာ ဝစီဃောသာရမ္မဏဿ သောတဒွါရပ္ပဝတ္တဝိညာဏသန္တာနဿ အနန္တရံ ဥပ္ပန္နေန ဥပလဒ္ဓပုဗ္ဗသင်္ကေတေန မနောဒွါရဝိညာဏေန ¶ ဝိညာယတိ၊ ယဿာ ဝိညာတတ္တာ တဒတ္ထော ပရမတ္ထော ဝါ အပရမတ္ထော ဝါ တတိယဝါရံ ဥပ္ပန္နေန မနောဝိညာဏေန ဝိညာယတီတိ နာမာဒီဟိ ဆဟိ ဗျဉ္ဇနေဟိ ပါဠိယာ ပကာသိတာ၊ သာ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိအာဒိနာ ဆဓာ အာစရိယေဟိ ဒဿိတာ။ တဗ္ဘာဂိယဘာဝေါ အတဗ္ဘာဂိယဘာဝေါ စ နိပ္ဖန္နဓမ္မဿေဝ ယုဇ္ဇတိ၊ န ပညတ္တိယာ အဓိကရဏီယဝတ္ထုတ္တာ ¶ ၊ အဓိကရဏေ ပဝတ္တတ္တာ စ အဓိကရဏော မဉ္စဋ္ဌေ မဉ္စောပစာရော ဝိယာတိ စ။ ‘‘ပရိယာယေနာတိ အမူလကာ နာမပညတ္တိ နတ္ထိ။ ပရိယာယမတ္တံ၊ သဘာဝတော နတ္ထိ။ အဘိဓာနမတ္တမေဝ၊ အဘိဓေယျံ နတ္ထီ’’တိ စ လိခိတံ။ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံ ဧဝ သိက္ခာပဒေ။ န သဗ္ဗတ္ထာတိ ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒီသု။ ကသ္မာ? န ဟီတိအာဒိ။ ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒီနမတ္ထိတာ ဝိယ အမူလကံ အဓိကရဏံ နတ္ထီတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသမထေဟီတိ ‘‘ယံ အဓိကိစ္စ သမထာ ဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုတ္တသမထေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ အပိစ သဘာဝတော နတ္ထီတိ အပ္ပဋိလဒ္ဓသဘာဝတ္တာ ဝုတ္တံ။ အနုပ္ပန္နံ ဝိယ ဝိညာဏာဒိ။ န ဟိ ဝိဝါဒါဒီနံ ပဏ္ဏတ္တိ အဓိကရဏဋ္ဌောတိ ပဏ္ဏတ္တိံ အဓိကိစ္စ သမထာ န ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ န တဿာ အဓိကရဏီယတာတိ န ဝိဝါဒါဒီနံ ပဏ္ဏတ္တိ အဓိကရဏဋ္ဌောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘တတော ဒွိဓာ မဂ္ဂဖလာဒိဓမ္မာ၊

ပရိယာယတော သမ္မုတိဝါဒမာဟာ’’တိ။

အနုဝဒန္တီတိ အက္ကောသန္တိ။ ကိစ္စယတာတိ ကရဏီယတာ။ တံ ကတမန္တိ စေ? အပလောကနကမ္မန္တိအာဒိ။ ကိစ္စန္တိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တံ ကိရ အဓိပ္ပေတံ။

၃၈၇။ သုတာဒီနံ အဘာဝေန အမူလကတ္တန္တိ ဧတ္ထ ယော ဒိသွာပိ ‘‘ဒိဋ္ဌောသိ မယာ’’တိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော အတ္တနော ဒိဋ္ဌနိယာမေနေဝ ‘‘သုတောသိ မယာ’’တိ ဝဒတိ။ တဿ တသ္မိံ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတ္တာ အာပတ္တိ၊ ဣဓ ပန ယော ပုဗ္ဗေ သုတွာ အနာပတ္တိ၊ ပစ္ဆာ တံ ဝိဿရိတွာ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ ဧဝ သမာနော ဝဒတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇေဋ္ဌဗ္ဗတိကော ကာကေကပ္ပဋိဝတ္တာ ¶ ။ ယဒဂ္ဂေနာတိ ယာဝတာ၊ ယဒါ ဝါ။ နော ကပ္ပေတီတိအာဒိ ဝေမတိကာဘာဝဒီပနတ္ထမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ တေန ဝေမတိကောဝ နဿရတိ ¶ သမ္မုဋ္ဌော နာမာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တံ န ယုတ္တံ တဒနန္တရဘာဝတော၊ တသ္မာ ဒုတိယတ္ထေရဝါဒေါ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော။

၃၈၉။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု။ ဩကာသကမ္မန္တိ ဩကာသကရဏံ။ ‘‘ဩကာသေန ကမ္မံ ဩကာသကမ္မ’’န္တိ လိခိတံ။ အသူရိယံ ပဿတိ ကညာတိ ဧတ္ထ ယထာ ကညာ သူရိယံ န ပဿတီတိ ဘဝတိ၊ ဧဝံ ‘‘အနောကာသံ ကာရေတွာ’’တိ ဝုတ္တေ ဩကာသံ န ကာရေတွာတိ ဟောတိ။

ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၉၁။ ဝေဠုဝနေယေဝါတိ ဣဒံ တေဟိ ဝုတ္တဝေလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ အာဝုသော သုတေန အဝေါစုမှာ’’တိ ‘‘အမှေဟိ သာ ဥဿာဟိတာ ကုပိတေဟိ အနတ္တမနေဟီ’’တိအာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညဘာဂဿ ဣဒန္တိ မနုဿဘိက္ခုဘာဝတော အညဘာဂဿ တိရစ္ဆာနဆဂလကဘာဂဿ ဣဒံ ဆဂလကဇာတံ အဓိကရဏံ။ အညဘာဂေါ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ သော တိရစ္ဆာနဆဂလကဘာဝသင်္ခါတော အညဘာဂေါ အဿ ဆဂလကဿ အတ္ထီတိ သွာယံ ဆဂလကော အညဘာဂိယံ အဓိကရဏံ နာမ။

တတ္ထ ပဋိမာယ သရီရံ၊ သိလာပုတ္တကဿ သရီရန္တိ နိဒဿနံ၊ ပဌမံ ပနေတ္ထ နိဗ္ဗစနံ ဇာတိပဒတ္ထောတိဝါဒီနံ မတေန ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ သာမိဘာဝေန၊ နိစ္စဘာဝေန စ ပဓာနတ္တာ သတ္တိသဘာဝေ ဌိတာ။ တဗ္ဗိပရီတကတ္တာ ဗျတ္တာကတိ ဇာတိယော တု ပဒတ္ထော ဣတိ ဣမဿ သုတ္တဿ ဝသေန ဒုတိယံ နိဗ္ဗစနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာမကရဏသညာယ အာဓာရောတိ ဧတ္ထ နာမမေဝ နာမကရဏံ။ နာမံ ကရောန္တာနံ သညာ နာမကရဏသညာ၊ တဿာ။ မနုဿဇာတိကော ဆဂလကဇာတိအာဓာရော နာမ။ န ဟိ တံ နာမံ ကစ္ဆပလောမံ ဝိယ အနာဓာရန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တံ ပန ဆဂလကဿ ဒဗ္ဗောတိ ဒိန္နနာမံ ‘‘ဒေသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ထေရံ အမူလကေနာတိအာဒိနာ အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ ထေရဿ လိဿတိ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝ၊ န အတ္ထတော၊ ဤသကံ အလ္လီယတီတိ လေသောတိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မာ ဒေသလေသာ အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏာ၊ တသ္မာ ‘‘ကဉ္စိဒေသံ လေသမတ္တံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ဒသ လေသာ ဇာတိလေသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ နိဒါနေ ¶ ၊ ဧဝံ သိက္ခာပဒပညတ္တိယမ္ပိ မာတိကာယမ္ပိ အယမေဝတ္ထော။ ယသ္မာ အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿာတိ ဆဂလကဿ။ ကဉ္စိဒေသံ လေသမတ္တံ ဥပါဒါယာတိ ဒဗ္ဗောတိ နာမံ ဥပါဒါယာတိ အယမတ္ထော ¶ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေနေဝ အာဝိဘူတော၊ တသ္မာ န ဝိဘတ္တော။ ကိဉ္စ ဘိယျော အနိယမတ္တာ။ န ဟိ မေတ္တိယဘူမဇကာနံ ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဆဂလကမေဝ အညဘာဂိယံ အဓိကရဏံ ဟောတိ။ အညံ ဂေါမဟိံ သာဒိကမ္ပိ ဟောတိ၊ န စ မေတ္တိယဘူမဇကာ ဝိယ သဗ္ဗေပိ နာမလေသမတ္တမေဝ ဥပါဒိယန္တိ။ အညမ္ပိ ဇာတိလေသာဒိံ ဥပါဒိယန္တိ၊ တသ္မာ အနိယမတ္တာ စ ယထာဝုတ္တနယေန န ဝိဘတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော တထာ ဝုတ္တေ ဆဂလကဿေဝ အညဘာဂိယတာ သမ္ဘဝတိ၊ န အညဿ၊ ယေန သောဝ ဒဿိတော။ လေသော စ နာမ လေသောဝ၊ န ဇာတိအာဒိ၊ ယေန သောဝ ဒဿိတောတိ ဧဝံ မိစ္ဆာဂါဟပ္ပသင်္ဂတော စ တထာ န ဝိဘတ္တော။

၃၉၃။ အညဘာဂိယဿာတိ စုဒိတကတော အညဿ။ အဓိကရဏဿာတိ မနုဿဿ ဝါ အမနုဿဿ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတဿ ဝါတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ မနုဿာဒီနံယေဝ ဇာတိလေသာဒယော ဝုတ္တာ ဟောန္တိ၊ အညထာ စတုန္နံ အဓိကရဏာနံ တေ အာပဇ္ဇန္တိ ‘‘အဓိကရဏဿ ကဉ္စိ ဒေသံ လေသမတ္တ’’န္တိ သာမိဝစနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာတိ စေ? န၊ နာမဿ ဝိယ ဇာတိအာဒီနံ မနုဿာဒီနံ အာဓာရဘာဝနိယမသမ္ဘဝတော၊ အဓိကရဏဘာဝါနိယမတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိယမေ စ သတိ ဇာတိယာ အာဓာရော ဇာတိ၊ လိင်္ဂဿ စ လိင်္ဂံ၊ အာပတ္တိယာ စ အာပန္နော အာဓာရော၊ ဝိရုဒ္ဓါနမ္ပိ အသမာဒိန္နာနမ္ပိ ပတ္တစီဝရာနံ သာမိကော အာဓာရော၊ ယေန အဓိကရဏသင်္ချံ ဂစ္ဆေယျာတိ အာပဇ္ဇတီတိ အဓိကရဏဿာတိ ပဒံ အဘာဇေတဗ္ဗမေဝ ဘဝေယျာတိ န ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ သိယာ၊ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘‘အဓိကရဏန္တိ ဝစနသာမညတော’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အပါကဋာ ဣတော အညတြ ဒဿိတဋ္ဌာနာဘာဝတော။ ဇာနိတဗ္ဗာ စ ဝိနယဓရေဟိ ယသ္မာ အညထာ ပရိဝါရေ ‘‘ဝိဝါဒါဓိကရဏံ စတုန္နံ အဓိကရဏာနံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဘဇတီ’’တိအာဒိနာ နယေန အနာဂတဋ္ဌာနေ ‘‘ကသ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ ကာရဏံ န ပညာယေယျ၊ တသ္မာ တေသံ တဗ္ဘာဂိယတာ စ အညဘာဂိယတာ စ ဇာနိတဗ္ဗာ ဝိနယဓရေဟိ။ တာသု ဟိ ဝိညာတာသု ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဘဇတိ။ ကသ္မာ? တဗ္ဘာဂိယတ္တာ။ ဣတရံ န ဘဇတိ အညဘာဂိယတ္တာတိ သုခကာရဏတော ပညာယန္တိ၊ တသ္မာ ဝစနသာမညတော လဒ္ဓံ အဓိကရဏံ နိဿာယာတိအာဒိ။ တတ္ထ ¶ ယသ္မာ အာပတ္တညဘာဂိယံ မဟာဝိသယံ၊ ဣတရေဟိ အသဒိသနိဒ္ဒေသဉ္စ၊ တသ္မာ တံ အဓိကရဏပရိယာပန္နမ္ပိ သမာနံ ဝိသုံ ဝုတ္တံ ‘‘အာပတ္တညဘာဂိယံ ဝါ ဟောတီ’’တိ။ အဓိကရဏပရိယာပန္နတ္တာ စ ‘‘အဓိကရဏညဘာဂိယံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာပိ မဟာဝိသယတ္တာ၊ မာတိကာယံ အာဂတတ္တာ စ ပဌမံ အညဘာဂိယတာ ဝုတ္တာ၊ ပစ္ဆာ တဗ္ဘာဂိယတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယသ္မာ အဓိကရဏညဘာဂိယဝစနေန အတ္ထာပတ္တိနယေန သိဒ္ဓံ။ အဓိကရဏံ တဗ္ဘာဂိယံ၊ တသ္မာ ‘‘အဓိကရဏံ တဗ္ဘာဂိယံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသံ အကတွာ ‘‘ကထံ အဓိကရဏံ အဓိကရဏဿ တဗ္ဘာဂိယံ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမနိဒ္ဒေသော ကတော။ တတ္ထာပိ အာပတ္တာဓိကရဏဿ အညဘာဂိယတာ ကိဉ္စာပိ ပါရာဇိကေန ¶ အနုဒ္ဓံသိဘာဓိကာရတ္တာ ပါရာဇိကာနံယေဝ ဝသေန ဝုတ္တာ၊ အထ ခေါ သေသာပတ္တိက္ခန္ဓဝသေနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယာ စ သာ စောဒနာ ‘‘အသုကော နာမ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတီ’’တိအာဒိကာ၊ တတ္ထ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသေ ထုလ္လစ္စယဒိဋ္ဌိ ဟောတိ၊ ဒုဗ္ဘာသိတေ သင်္ဃာဒိသေသဒိဋ္ဌိ ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိကာ ဝိနယေ အပကတညုတာယ၊ တံတံဝတ္ထုသရိက္ခတာယ ဝါ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ ‘‘ပါရာဇိကဒိဋ္ဌိ ဟောတီ’’တိ န ဝုတ္တံ။ တထာသညိနော အနာပတ္တိတော။ ‘‘တဗ္ဘာဂိယဝိစာရဏာယ’’န္တိ တဗ္ဘာဂိယပဒနိဒ္ဒေသေ အညဘာဂိယတာယပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။

ဝတ္ထုသဘာဂတာယာတိ အနုဝါဒဝတ္ထုသဘာဂတာယာတိ အတ္ထော။ အညထာ ‘‘စတဿော ဝိပတ္တိယော’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ သဘာဝသရိက္ခာသရိက္ခတော စာတိ သဘာဝေန သဒိသာသဒိသတော။ တတ္ထ ဈာနာဒိဝတ္ထုဝိသဘာဂတာယပိ သဘာဝသရိက္ခတာယ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိ တဿေဝ တဗ္ဘာဂိယာဝ ဟောတိ။ တထာ ဝတ္ထုဝသေန အနုဝါဒါဓိကရဏံ၊ ကိစ္စာဓိကရဏဉ္စ ပါဋေက္ကံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝုတ္တညဘာဂိယံ န ဇာတံ၊ တသ္မာ တဒညဘာဂိယတာယ ဝိဒိတာယ တဗ္ဘာဂိယတာ ပါရိယေသယုတ္တိယာ အဝုတ္တာပိ သိဇ္ဈတီတိ ကတွာ ‘‘အညဘာဂိယမေဝ ပဌမံ နိဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဧကံသေန တဗ္ဘာဂိယံ န ဟောတီတိ သရိက္ခဝသေန အရဟတ္တံ အာပတ္တိ အနာပတ္တီတိ ဝိဝါဒသဗ္ဘာဝတော အဗျာကတဘာဝေန ဝိဝါဒါဓိကရဏဿပိ အညဘာဂိယံ သိယာ၊ ပါဠိယံ အာပတ္တာဓိကရဏဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ‘‘အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿာ’’တိ ဣတော ပဋ္ဌာယ။ ‘‘မေထုနရာဂေန မနုဿဝိဂ္ဂဟော ဒေါသေနာတိအာဒိနာ ¶ သရိက္ခတော စာ’’တိ လိခိတံ။ တံ ဝတ္ထုဝိသဘာဂတာယ ဧဝ သိဒ္ဓံ။ အယံ ပန ဝတ္ထုသဘာဂတာယပိ သတိ အာပတ္တိသဘာဂတာ သရိက္ခတောတိ နော တက္ကောတိ စ၊ ဧကသ္မိမ္ပိ ဟိ ဝတ္ထုသ္မိံ အာပတ္တိဘေဒေါ ဟောတီတိ အာစရိယော။ ပရတော ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘ကိစ္စမေဝ ကိစ္စာဓိကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃကမ္မာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ကမ္မလက္ခဏန္တိ ကမ္မာနံ သဘာဝံ။ တံ နိဿာယာတိ ပုဗ္ဗေဝ ဟိ သံဝိဓာယ သင်္ဃော ကမ္မံ ကရောတိ။ အထ ဝါ ပုရိမံ ပုရိမန္တိ ပရိဝါသဥက္ခေပနိယာဒီနိ သင်္ဃကမ္မာနိ နိဿာယ အဗ္ဘာနဩသာရဏာဒိ ဥပ္ပန္နန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ သင်္ဃကမ္မမေဝ ကိစ္စာဓိကရဏံ၊ တထာပိ သေသဝိသေသော လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။

၃၉၄။ အတ္ထတော ဧကံ၊ တသ္မာ ဒေသဿ အတ္ထမဝတွာ ‘‘လေသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ကိရ။

၃၉၅။ သဝတ္ထုကံ ကတွာတိ ပုဂ္ဂလဿ ဥပရိ အာရောပေတွာ ခတ္တိယာဒိဘာဝေန ဧကဇာတိကောပိ ဒီဃရဿကာဠကောဒါတာဒီနံ ¶ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတာနံ ဝသေန အညဘာဂိယတာ၊ ဒီဃံ ခတ္တိယံ အဇ္ဈာစရန္တံ ဒိသွာ ရဿာဒိခတ္တိယပညတ္တိယာ အာဓာရဘာဝတော ဇာတိလေသေန စောဒေတိ၊ ဧကံ ဝါ ခတ္တိယံ အဇ္ဈာစရန္တံ ဒိသွာ တတော ဝိသိဋ္ဌညဘာဂဘူတံ ခတ္တိယံ ဇာတိလေသံ ဂဟေတွာ ‘‘ခတ္တိယော ဒိဋ္ဌော တွံ ခတ္တိယောသီ’’တိ စောဒေတိ ဒိဋ္ဌာဒိအညဘာဂေန။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒီဃာဒယော၊ ဒိဋ္ဌာဒယော စ ဇာတိနာမာဒီနံ ဝတ္ထုဘူတတ္တာ အဓိကရဏ’’န္တိ လိခိတံ။ တံ ‘‘အဓိကရဏဘာဝါနိယမတော’’တိ ဝုတ္တဒေါသံ နာတိက္ကမတိ၊ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ခတ္တိယဇာတိပညတ္တိယာ အာဓာရဝသေန အဓိကရဏတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ နာမဂေါတ္တတော အညိဿာ နာမဂေါတ္တပညတ္တိယာ နာမ ကဿစိ အဘာဝတော န သဗ္ဗသာဓာရဏံ၊ တသ္မာ ‘‘အဓိကရဏဿာ’’တိ ပဒုဒ္ဓါရဏံ အဓိကရဏစတုက္ကဒဿနတ္ထံ၊ တံ သမာနဝစနဒဿနတ္ထန္တိ နော တက္ကောတိ။ တတ္ထ ဒီဃာဒိနော ဝါ ဒိဋ္ဌာဒိနော ဝါတိ ဧတ္ထ ဒီဃာဒိတာ၊ ဒိဋ္ဌာဒိတာ စ အညဘာဂေါ၊ ယော စုဒိတကော ဣတရဿ ဝိသေသော ယတော အညောတိ ဝုစ္စတိ။

၃၉၉။ လဟုကံ အာပတ္တိန္တိ ပါရာဇိကတော လဟုကာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသာဒိ။ တေနေဝ အန္တေ တံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ¶ ဒိဋ္ဌော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာပတ္တိလေသောပိ ကိမတ္ထံ ဇာတိလေသာဒယော ဝိယ န ဝိတ္ထာရိတောတိ စေ? တထာ အသမ္ဘဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၀၀။ သာဋကပတ္တော သရီရဋ္ဌပတ္တော။ အာပတ္တိယာတိ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ အညဘာဂိယံ သင်္ဃာဒိသေသာဒိ၊ အဓိကရဏဉ္စ အာပတ္တိပညတ္တိယာ။ ‘‘လေသော နာမ အာပတ္တိဘာဂေါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာပတ္တိဘာဝလေသော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ပါရာဇိကာပတ္တိတော အညဘာဂိယဿ အာပတ္တိပညတ္တိယာ အာဓာရဏဋ္ဌေန ‘‘အဓိကရဏ’’န္တိ သင်္ချံ ဂတဿ သင်္ဃာဒိသေသာဒိနော အာပတ္တိနိကာယဿ အာပတ္တိဘာဝလေသံ ဂဟေတွာ စောဒနာ အာပတ္တိလေသစောဒနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၄၀၈။ အနာပတ္တိ တထာသညီ စောဒေတိ ဝါ စောဒါပေတိ ဝါတိ အာပတ္တညဘာဂိယစောဒနာယမေဝ၊ န အညတ္ထ။ ဧတ္တာဝတာ ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသေ ဝုတ္တဝိစရဏာယ သံသန္ဒိတံ ဟောတိ၊ တံ ဣဓ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ဝစနတော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တတ္ထ ဣဓ စ အာပတ္တညဘာဂိယစောဒနာယ တထာသညိနောပိ အနာပတ္တီ’’တိ။

အညာဘာဂိယသိက္ခံ ယော၊ နေဝ သိက္ခတိ ယုတ္တိတော။ ဂစ္ဆေ ဝိနယဝိညူဟိ၊ အညဘာဂိယတဉ္စ

ဒုတိယဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပဌမသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၀၉။ ‘‘ဝဇ္ဇံ ¶ န ဖုသေယျာ’’တိ စ ပါဌော။

၄၁၀။ တေသံ အနုရူပါဇာနနတော အသဗ္ဗညူ အဿ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ။ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓန္တိ ပရဿ ပါပပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိစ္စကမ္မနိဝါရဏတ္ထံ ကောဋီဟီတိ အာကာရေဟိ။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ ဝိမုတ္တံ။ ဒသဟိ လေသေဟိ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ သမဏာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ အဿမဏာ ဣမေတိ သာသနဿ ဂရဟဘာဝေါ အာဂစ္ဆေယျ ¶ ၊ ဂရဟပစ္စယာ လောကော ဝါ အပုညံ အရိယူပဝါဒံ ပသဝေယျ၊ တေဟိ ဝိမုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝါဂုရန္တိ မိဂဇာလံ။ အတ္တနော အတ္ထာယ ဝါတိအာဒိနာ ပရေသံ အတ္ထာယ ကတေ ကပ္ပိယဘာဝံ ဒဿေတွာ ဘိက္ခူနဉ္စ အညေသဉ္စ အတ္ထာယ ကတေ တံ ဒဿေတုံ ‘‘မတာနံ ပေတကိစ္စတ္ထာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

ယံ ယံ ဟီတိအာဒိ တဿ ကာရဏဿ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပုန ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ အတ္ထာယ ကတံ န ကပ္ပတီတိ ဝုတ္တန္တိ ကိရ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဘိက္ခူနမေဝ သုဒ္ဓါနံ အတ္ထာယ ကတံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ အပရေဟိ ပန ‘‘မတာနံ ပေတကိစ္စတ္ထာယာတိအာဒိနာ ဝုတ္တေပိ ကပ္ပတိ၊ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ‘ဘိက္ခူနမ္ပိ ဒတွာ မယံ ဘုဉ္ဇိဿာမာ’တိ ကတမ္ပိ ဝုတ္တံ။ ပုန ‘ပဉ္စသု ဧကံ ဥဒ္ဒိဿကတံ ဣတရေသံ န ကပ္ပတီ’တိ ဒဿနတ္ထံ ‘ပဉ္စသု ဟိ သဟဓမ္မိကေသူတိအာဒိ ဝုတ္တ’န္တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညတရသ္မိံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘အမှာကန္တိ စ ရာဇယုတ္တာဒီနန္တိ စ ဝုတ္တေ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတွာ ‘တုမှာက’န္တိ အဝတွာ ‘ပေတကိစ္စတ္ထာယာတိ ဝုတ္တေပိ ဝဋ္ဋတီ’တိ စ ဒဿေတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တာနံ၊ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာနဉ္စ လက္ခဏံ ဌပေန္တေန ‘ဘိက္ခူနံယေဝါ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘ဘိက္ခူနံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယေနာ’တိ ဝုတ္တံ။ န ‘တုမှာကံ၊ အမှာကဉ္စာတိ ဝုတ္တေ အနာပတ္တီ’တိ ဒဿနတ္ထံ။ ကသ္မာ? မိဿကဝါရဿ အဘာဝါ။ လက္ခဏံ နာမ ဝုတ္တာနံ၊ ဝုတ္တသဒိသာနဉ္စ ဟောတိ။ ‘သစေ ပေတကိစ္စတ္ထာယာတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဘိက္ခူနံ ဘောဇနံ သန္ဓာယ ကရောန္တီ’တိ ဝဒန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘တသ္မိံ ဝါရေ စ န တုမှာကန္တိ ဝုတ္တေ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ ဣဓာပိ ‘ပေတကိစ္စတ္ထာယ၊ မင်္ဂလာဒီနံ ဝါ အတ္ထာယ ကတေပိ ဧသေဝ နယော’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘အဝဓာရဏတ္ထေန မိဿကေ ဝဋ္ဋတီ’တိ စေ? ‘ကပ္ပိယမံသဿ ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အာပတ္တိ နတ္ထီ’တိ ဝစနေန အကပ္ပိယပဋိဂ္ဂဟဏေ အာပတ္တီတိ အာပန္နံ၊ ‘တဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ သိယာ’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သုန္ဒရံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ စာတိ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ကတေပိ။ တမတ္ထံ အာဝိ ကာတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဘိက္ခုနီနံ ဒုက္ကဋံ၊ ဣတရေသံ ဒဏ္ဍကမ္မဝတ္ထူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပံ နိရယမှီတိ အသင်္ချေယျကပ္ပံ။ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယိကာလေယေဝ သင်္ဃဘေဒေါ ဟောတီတိ။ ကပ္ပန္တိ အာယုကပ္ပံ။

၄၁၁။ ကုသလန္တိ ခေမံ။ အာပတ္တိဘယာ ကတာ လဇ္ဇီဟီတိ ဧတ္ထ အာပတ္တိဘယေန အဝဿံ အာရောစေန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘လဇ္ဇီ ရက္ခိဿတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ပေါရာဏဝစနဿာနုရူပတော ¶ ‘‘အညေဟိ လဇ္ဇီဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အလဇ္ဇိဿပိ အနာရောစေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ ‘‘ယေ ပဿန္တိ ယေ သုဏန္တီ’’တိ ဝစနတော။

၄၁၆။ အသမနုဘာသန္တဿာတိ ကမ္မကာရကေ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော၊ သမနုဘာသနကမ္မံ အကရိယမာနဿာတိ အတ္ထော။ ဩဒိဿ အနုညာတော နာမ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋာဒိကော ‘‘အနာပတ္တိ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒေ အာဂတတ္တာ အတ္ထီတိ စေ? ယမ္ပီတိအာဒိ။ သာ ပနေသာ အနာပတ္တိ။ သော ဝုစ္စတီတိ တတ္ထ အာဂတောပိ သကမ္မဗျာဝဋောပိ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ ဧတေနုပါယေနာတိ အသမနုဘာသန္တဿ စ အာဒိကမ္မိကဿ စ ဝုတ္တတ္ထဝသေန။ ဌပေတွာ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒန္တိ တတ္ထ အာဒိကမ္မိကပဒါဘာဝါ။

တိဝင်္ဂိကန္တိ ဧတ္ထ ဝါစာယ ဧဝ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဩဋ္ဌစလနာဒိကာယဝိညတ္တိ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိညတ္တိံ ကထေန္တဿ ဟောတိ။ ဝစီဘေဒံ ကာတုံ အသက္ကောန္တဿ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တဿ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? တိဝင်္ဂေသု ဧကဿ ပရိဟီနတ္တာ၊ တသ္မာ တိဝင်္ဂဘာဝေါ အာပတ္တိယာ၊ အင်္ဂဟာနိဘာဝေါ အနာပတ္တိယာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ သိယာ – ယဒိ အင်္ဂဟာနိဘာဝေန အနာပတ္တိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဝိကာရံ အကတွာ စိတ္တေနေဝ ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? တံ န၊ ကသ္မာ? အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကာယဝိကာရံ ဝါ ဝစီဘေဒံ ဝါ အကရောန္တဿေဝ ပန အာပဇ္ဇနတော အကိရိယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘စိတ္တံ ဝါ အနုပ္ပာဒေန္တဿ ဝါ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ စိတ္တဉ္စ နာမ ဝိညတ္တိပဋိဗဒ္ဓံ ဧဝါတိ ဝိသုံ အင်္ဂဘာဝေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စေ? တံ န၊ ဒွိန္နံယေဝ အကိရိယာတိ၊ တသ္မာ စိတ္တေန ဝိဿဇ္ဇေန္တဿာပိ အာပတ္တိ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘အကုသလစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? ‘‘စိတ္တဗာဟုလ္လတော ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တေပိ ကိရ ဗာဟုလ္လတော ဝဒန္တိ။

ပဌမသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ဒုတိယသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဒုတိယသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၂၄။ ပတံ ¶ ပတိတံ ဝိဝရိ ဝိဝဋ္ဋယိ။ ဧကတော ဥဿာရေတိ စ ဂိဠိတတော ဌပေတိ စ။ ဧကပံသုထုပကနဒီသင်္ခံ ဒီဃမူလကပဏ္ဏသေဝါလံ သေဝါလံ ဒဏ္ဍိသိပိပ္ပရိံ ပဏကံ ပေသိဋ္ဌိံ နိဿာရေတိ။ တိလဗီဇကန္တိ သုခုမမူလပဏ္ဏကံ ဟုတွာ ဥဒကပိဋ္ဌေ ပတ္ထရိကံ ဥဒကပပ္ပဋကံ နိဿာရေတိ။

၄၂၅-၆။ ‘‘ဒုဗ္ဗစ္စဇာတိကော’’တိပိ ပဌန္တိ။ အပဒါနေနာတိ ပုရာဏကမ္မေန။ ‘‘ကိံ ပုဗ္ဗေပိ မယံ ဧဝရူပံ ကရောမာတိအာဒိနာ ဧကူနဝီသတီ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ကိရ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယဉ္စ အနုမာနသုတ္တဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘သောဠသဝတ္ထုကာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သမေတိ။

ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၃၁။ န ကေဝလံ ဝိဟာရော ဧဝ ကီဋာဂိရိ၊ သောပိ ဂါမော ‘‘ကီဋာဂိရိ’’စ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ ဂါမဉှိ သန္ဓာယ ပရတော ‘‘န အဿဇိပုနဗ္ဗသုကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ကီဋာဂိရိသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကသံဝစ္ဆရေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝဿတိ ကိရ၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွီဟိ မေဃေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမဓိကန္တိ ဆ ဇနေ သန္ဓာယ။ အကတဝတ္ထုန္တိ နဝံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ။ ‘‘ဇာဘိသုမနာဒိဂစ္ဆံ အလ္လာနံ ဟရိတာနံ ဧဝါ’’တိ လိခိတံ။ ဘူတဂါမဗီဇဂါမဘေဒတော ပနေသ ဘေဒေါ။ ဝတတ္ထာယာတိ ဝတိအတ္ထာယ။ ယံကိဉ္စီတိ သောဒကံ ဝါ နိရုဒကံ ဝါ။ အာရာမာဒိအတ္ထာယာတိ ဝနရာဇိကာဒိအတ္ထာယ။ မာလာဝစ္ဆရောပနံ ကုလဒူသကံယေဝ သန္ဓာယ၊ ဂန္ထနာဒိသဗ္ဗံ န သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မော’’တိအာဒိ။ ‘‘အာဝေဠံ အာဗိဠ’’န္တိပိ ပါဌော။

ဂေါပ္ဖနန္တိ ဂန္ထနံ။ ဝေဌိမန္တိ တဂ္ဂတိကမေဝ။ ဝေဓိမံ အညေန ကေနစိ ပုပ္ဖံ ဝေဓေတွာ ကတံ ¶ ။ ကဏ္ဋကမ္ပိ ဗန္ဓိတုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သယံ ဝိဇ္ဈနတ္ထံ န ဝဋ္ဋတိ။ အညဿတ္ထာယ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဇာလမယံ ဝိတာနံ ဇာလဝိတာနံ။ ပုပ္ဖပဋိစ္ဆကံ ဂဝက္ခံ ဝိယ သဆိဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ တာလပဏ္ဏဂုဠကန္တိ တာလပဏ္ဏမယံ ပုန ကတမ္ပိ ပဋိဆိဇ္ဇကမေဝ။ ဓမ္မရဇ္ဇု စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထံ အာဝိဇ္ဈိတွာ ¶ ဗဒ္ဓရဇ္ဇု။ ‘‘ကာသာဝေန ဗဒ္ဓမ္ပိ သုတ္တဝါကာဒီဟိ ဗဒ္ဓံ ဘဏ္ဍိတသဒိသ’’န္တိ လိခိတံ။ အံသဘဏ္ဍိကံ ပသိဗ္ဗကေ ပက္ခိတ္တသဒိသတ္တာ ဝေဓိမံ န ဇာတံ၊ တသ္မာ ‘‘သိထိလဗဒ္ဓဿ အန္တရန္တရာ ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အညမညံ အဖုသာပေတွာ အနေကက္ခတ္တုမ္ပိ ပရိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပူရိတန္တိ ဒီဃတော ပသာရေတွာ ပူရိတံ။ ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ ‘‘ယမကဒါမဩလမ္ဗကော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဂေဏ္ဍုခရပတ္တဒါမာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စေလာဒီဟိ ကတဒါမမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ အကပ္ပိယာနုလောမတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။

‘‘ရေစကံ နာမ တထာလာသိယနာဋနဋာနံ နစ္စ’’န္တိ လိခိတံ။ တံ ‘‘ပရိဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သာရိယော နာမ ရုတသုနခါ သိင်္ဂါလကမ္မကုရုင်္ဂကေဠိပနေ ဌိတာ’’တိ ကိရ ပါဌော။ ‘‘နိဗုဇ္ဈန္တီ’’တိ ပါဠိ။

၄၃၂။ အဗလဗလာဒိ-ပဒါနံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ။ ယထာ ပါမောက္ခာနံ ဝသေန သဗ္ဗေပိ ‘‘အဿဇိပုနဗ္ဗသုကာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တထာ ပါမောက္ခပ္ပတ္တသာဝကဿ ဝသေန တဒါယတ္တဝုတ္တိနေ သဗ္ဗေပိ ‘‘သာရိပုတ္တာ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ သာရိပုတ္တာ’’တိ။

၄၃၃။ ‘‘ဂါမေ ဝါ န ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာဝ တသ္မိံ ဂါမေ အညတ္ထ န ဝသိတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ။ ‘‘တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝါ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? အတ္ထသဗ္ဘာဝတော။ ယသ္မိဉှိ ဂါမေ ကုလဒူသကကမ္မံ ကတံ၊ တသ္မိံ ဂါမေ၊ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တေန ကုလဒူသနံ ကတံ၊ တံ ဝိဟာရံ ဌပေတွာ အညသ္မိံ ဝသိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တံ ကထန္တိ စေ? ‘‘ဂါမေ ဝါ န ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနေန ယသ္မိံ ဂါမေ ကုလဒူသနကမ္မံ ကတံ၊ တသ္မိံ ဝိဟာရေပိ ဝသိတုံ န လဗ္ဘတီတိ အာပန္နံ၊ တံ ဒိသွာ ‘‘တသ္မိံ ဝိဟာရေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေန တသ္မိံ ဂါမေ အညသ္မိံ ဝသိတုံ လဗ္ဘတီတိ သိဒ္ဓံ။ ‘‘တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တေနာ’’တိ ဣမိနာ တသ္မိံ ဂါမေ အညတ္ထ ဝသန္တေန သာမန္တဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ သာမန္တဝိဟာရေပီတိ သာမန္တဝိဟာရော နာမ တသ္မိံယေဝ ဂါမေ တဿ ဝိဟာရဿ သာမန္တဝိဟာရော စ တဿ ဂါမဿ သာမန္တဝိဟာရော စာတိ ဥဘယံ ဝုစ္စတိ၊ ဧတေန တသ္မိံ ဂါမေ အညတ္ထ ဝသန္တေန တသ္မိံ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ န စရိတဗ္ဗံ။ သာမန္တဂါမေပိ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုန ယသ္မိံ ဂါမေ ကုလဒူသနကမ္မံ ကတံ၊ တဿ သာမန္တဂါမေ ကုလဒူသကဝိဟာရဿ သာမန္တဝတ္ထုဝိဟာရေ ဝသန္တေန တသ္မိံ ဂါမေပိ စရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယသ္မိံ ¶ သာမန္တဂါမေ ကုလဒူသကံ န ကတံ၊ တသ္မိမ္ပိ စရိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နေဝ ဝိဟာရေတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န ¶ နဂရေ စရိတု’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ တသ္မိံ ဂါမေ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဧကေ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ဝိစာရဏာ ဧဝ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။

၄၃၆-၇။ ဒါပေတုံ န လဘန္တိ၊ ပုပ္ဖဒါနဉှိ သိယာ။ တဿေဝ န ကပ္ပတီတိ ဧတ္ထ ယာဂုအာဒီနိ အာနေတွာ ‘‘ဒဒန္တူ’’တိ ဣစ္ဆာဝသေန ဝဒတိ စေ၊ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတိ၊ ကေဝလံ ပန သုဒ္ဓစိတ္တေန အတ္တာနံ ဝါ ပရေသံ ဝါ အနုဒ္ဒိသိတွာ ‘‘ဣမေ မနုဿာ ဒါနံ ဒတွာ ပုညံ ပသဝန္တူ’’တိ ဝဒန္တဿ တဿေဝ န ကပ္ပတိ ယာဂုအာဒီနံ ပစ္စယပဋိသံယုတ္တကထာယ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ မဟာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာန’’န္တိ ဝိသေသေတွာ အဝုတ္တတ္တာ အတ္ထတော သယမေဝါတိ အပရေ။ အာစရိယာ ပန ‘‘ယထာ မဟာပစ္စရိယံ၊ ကုရုန္ဒိယဉ္စ ‘တဿေဝါ’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝိသေသေတွာ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၄၄-၅။ ဥဒ္ဒေသန္တိ ¶ ¶ ဥဒ္ဒိသနံ၊ အာသာဠှိနက္ခတ္တံ နာမ ဝဿူပဂမပူဇာ။ သောတဿ ရဟောတိ ဧတ္ထ ရဟော-ဝစနသာမညတော ဝုတ္တံ ဒုဋ္ဌုလ္လသာမညတော ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနပ္ပဋိစ္ဆာဒနသိက္ခာပဒေသု ပါရာဇိကဝစနံ ဝိယ။ တသ္မာ ‘‘စက္ခုဿ ရဟေနေဝ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘မာတုဂါမော နာမ တဒဟုဇာတာပိ ဒါရိကာ’’တိ ဝစနတော၊ ‘‘အလံကမ္မနိယေတိ သက္ကာ ဟောတိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတု’’န္တိ ဝစနတော စ ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေါ စေတ္ထ မေထုနသန္နိဿိတကိလေသော၊ န ဒုတိယေ ဝိယ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒကိလေသော၊ တသ္မာ စ ပညာယတိ ‘‘သောတဿ ရဟော နာဓိပ္ပေတော’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘တဉ္စ လဗ္ဘတီတိ ဝစနဿ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တေန ဒုတိယေ ဝုတ္တာ ဝိညူ ပဋိဗလာ ဂဟိတာ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယေန ဝါ သာတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ‘‘တေန သော ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗော ဝါ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗော၊ သော စ ဝိကပ္ပတ္ထော၊ တသ္မာ ကာရေတဗ္ဗော ဝါ ပဋိဇာနမာနော၊ န ဝါ ကာရေတဗ္ဗော အပ္ပဋိဇာနမာနောတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပဋိဇာနမာနောဝ တေန သော ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗော…ပေ… န ကာရေတဗ္ဗော’’တိ။ တသ္မာ ဧဝ ပါဠိယံ တဒတ္ထဒွယဒဿနတ္ထံ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဒ္ဓေယျဝစသာ’’တိ ဣမိနာ သောတာပန္နာ အတ္ထဘဉ္ဇနကံ န ဘဏန္တိ၊ သေသံ ဘဏန္တီတိ ဝါဒီနံ ဝါဒေါ ပဋိသေဓိတော ဟောတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဩလောကေသီ’’တိ သုန္ဒရံ။ ရက္ခေယျာသီတိ မမ ဝိသေသံ ကဿစိ နာရောစေယျာသီတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၄၆။ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘အယျဿ မယာ သုတံ နိသိန္နဿ မာတုဂါမံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသေန္တဿာ’’’တိ၊ ဣဒံ ကိမတ္ထမေတ္ထ ဝုတ္တံ၊ န အဓိပ္ပေတဉှေတံ ဣဓ သောတဿ ရဟော နာဓိပ္ပေတောတိ ကတွာတိ စေ? အလံကမ္မနိယဋ္ဌာနေ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပိ လဗ္ဘတိ၊ န ပန နာလံကမ္မနိယဋ္ဌာနေ မေထုနန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ယထာ ဧတံ၊ တထာ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျ ¶ ‘အယျဿ မယာ သုတံ မာတုဂါမဿ သန္တိကေ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တဿာ’’’တိ ဧတမ္ပိ ဣဓ လဗ္ဘတိ၊ န ဒုတိယေ နာလံကမ္မနိယဋ္ဌာနတ္တာတိ ဧကေ။ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယာနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဣဓာပိ ဒုတိယာနိယတာဓိကာရေ ပါရာဇိကာပတ္တိဉ္စ ¶ ပရိဟာပေတွာ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ ပဌမာနိယတေ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပတ္တိ န ဝုတ္တာတိ စေ? ‘‘သာ စေ’’တိ တဿာ ပါဠိယာ ပေါတ္ထကာ သောဓေတဗ္ဗာ။ ဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘ဣဓ သိက္ခာပဒေ မေထုနကာယသံသဂ္ဂရဟောနိသဇ္ဇာနမေဝါဂတတ္တာ စက္ခုဿရဟောဝ ပမာဏ’’န္တိ လိခိတံ၊ ဒုတိယာနိယတာဓိကာရေ စ ‘‘အနန္ဓော ကာယသံသဂ္ဂံ ပဿတိ၊ အဗဓိရော ဒုဋ္ဌုလ္လံ သုဏာတိ၊ ကာယစိတ္တတော ကာယသံသဂ္ဂေါ၊ ဝါစာစိတ္တတော ဒုဋ္ဌုလ္လံ၊ ဥဘယေဟိ ဥဘယ’’န္တိ စ လိခိတံ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမပါရာဇိကသဒိသာနေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာပိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါဒေါ န သုန္ဒရော ‘‘တဒဟုဇာတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ။

ပဌမအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၅၃။ ဒုတိယေ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘န ဟေဝ ခေါ ပန ပဋိစ္ဆန္နံ အာသနံ ဟောတိ အာသန’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘အာသနန္တိ အဓိကံ၊ ဥဒ္ဓရိတာနုရူပ’’န္တိ လိခိတံ။ ဒွေပိ ရဟာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ ကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရဟောနိသဇ္ဇဂ္ဂဟဏတော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘မာတုဂါမော နာမ ဝိညူ ပဋိဗလာ’’တိ ကိမတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ? အယမေဝ ဟိ မာတုဂါမော ဒွိန္နမ္ပိ ကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာနံ ဧကတော ဝတ္ထုဘူတော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ။ ကာယသံသဂ္ဂဿ ဝတ္ထုဘူတော ဒဿိတော၊ န ဣတရဿာတိ ကတွာ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစမေဝ သန္ဓာယ တဿာ ဝတ္ထုံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။

ဧတ္ထာဟ – ယထာ ပဌမေ အနဓိပ္ပေတာပိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ သမ္ဘဝဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ၊ ဣဓာပိ ကာယသံသဂ္ဂေါ၊ ကသ္မာ န တဿ ဝသေန စက္ခုဿ ရဟော ဂဟေတဗ္ဗောတိ? အာမ န ဂဟေတဗ္ဗော၊ န စ ဂဟိတော၊ ဂဟိတော ဧဝ ပန နိသဇ္ဇဝသေန၊ န ဟိ အင်္ဂဿ နိသဇ္ဇာ ဝိသေသောတိ။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ သတိ ကထံ စက္ခုဿ ရဟောတိ စေ? ဒူရတ္တာ။ ပဌမေ ကသ္မာ ဣတ္ထိသတမ္ပိ အနာပတ္တိံ န ကရောတိ၊ ဣဓ ကသ္မာ ဧကာပိ ကရောတီတိ စေ? နော ဝုစ္စတိ သိဒ္ဓတ္တာ။ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ယဒိဒံ အညတရော ဘိက္ခု ဝေသာလိယံ မဟာဝနေ…ပေ… ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော ဟောတိ…ပေ… သမ္ဗဟုလာ ဣတ္ထိယော ယာဝဒတ္ထံ ¶ ကတွာ ပက္ကမိံသူတိ (ပါရာ။ ၇၇)။ တသ္မာ န မေထုနဿ မာတုဂါမော ဒုတိယော ဟောတိ။ ဣတ္ထိယော ဟိ အညမညိဿာ ဝဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ၊ တေနေဝ ဘိက္ခုနီနံ ¶ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒနေ ပါရာဇိကံ ပညတ္တံ။ တထာ ‘‘အာယသ္မာ ဥဒါယီ တာ ဣတ္ထိယော ဝိဟာရံ ပေက္ခာပေတွာ တာသံ ဣတ္ထီနံ ဝစ္စမဂ္ဂ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၈၃) ဧတ္ထ ‘‘ယာ ပန တာ ဣတ္ထိယော ဟိရိမနာ၊ တာ နိက္ခမိတွာ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာပေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၃) ဝစနတော ဒုဋ္ဌုလ္လဿ မာတုဂါမော ဒုတိယော ဟောတီတိ သိဒ္ဓန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဘယတ္ထာပိ ဥမ္မတ္တကာဒိကမ္မိကာနံ အနာပတ္တီတိ တေသံ ပါဋေက္ကံ နိဒါနေ အာဂတံ၊ အာဒိကမ္မိကာနံ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အစေလကဝဂ္ဂေ ရဟောပဋိစ္ဆန္နာသနသိက္ခာပဒေ ‘ဝိညူ ပုရိသော ဒုတိယော ဟောတီ’တိ (ပါစိ။ ၂၈၈) ဣမဿ အနုရူပတော ‘ဣတ္ထီနံ သတမ္ပိ အနာပတ္တိံ န ကရောတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ၊ ‘‘ဒုတိယာနိယတေ ‘ဣတ္ထီပိ ပုရိသောပီ’တိ ဣဒံ ဘိက္ခုနီဝဂ္ဂေ ဩသာနသိက္ခာပဒဿ၊ အစေလကဝဂ္ဂေ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာသနသိက္ခာပဒဿ စ အနာပတ္တိဝါရေ ‘ယော ကောစိ ဝိညူ ပုရိသော ဒုတိယော’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမေသံ အနုရူပတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။

ဒုတိယအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အပိစေတ္ထ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ၊ သေယျထိဒံ – ဣဒံ အနိယတကဏ္ဍံ နိပ္ပယောဇနံ အပုဗ္ဗာဘာဝတောတိ စေ? န၊ ဂရုကလဟုကဘေဒဘိန္နာပတ္တိရောပနာရောပနက္ကမလက္ခဏဒီပနပ္ပယောဇနတော။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘အယျော မယာ ဒိဋ္ဌော နိသိန္နော မာတုဂါမဿ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော’တိ၊ သော စ တံ ပဋိဇာနာတိ၊ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော…ပေ… နိသဇ္ဇာယ ကာရေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၄၆) အာပတ္တိယာ ဂရုကာယ လဟုကာယ စ ရောပနက္ကမလက္ခဏံ၊ ကာရေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ အနာရောပနက္ကမလက္ခဏဉ္စ ဒဿိတံ။ လက္ခဏဒီပနတော အာဒိမှိ၊ အန္တေ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ အသမ္ဘဝတော။ ကထံ? န တာဝ အာဒိမှိ သမ္ဘဝတိ၊ ယေသမိဒံ လက္ခဏံ၊ တေသံ သိက္ခာပဒါနံ အဒဿိတတ္တာ။ န အန္တေ၊ ဂရုကမိဿကတ္တာ၊ တသ္မာ ဂရုကလဟုကာနံ မဇ္ဈေ ဧဝ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ အရဟတိ ဥဘယာမိဿကတ္တာ။ ယာ တတ္ထ လဟုကာပတ္တိ ဒဿိတာ ¶ ၊ သာပိ ဂရုကာဒိကာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မေထုနဓမ္မသန္နိဿိတကိလေသသင်္ခါတေန ရဟဿာဒေနာ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ဂရုကာနံ ဧဝ အနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိပိ ဧကေ။ ဧဝံ သန္တေ ပဌမမေဝါလံ တာဝတာ လက္ခဏဒီပနသိဒ္ဓိတော၊ ကိံ ဒုတိယေနာတိ စေ? န၊ ဩကာသနိယမပစ္စယမိစ္ဆာဂါဟနိဝါရဏပ္ပယောဇနတော။ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ အလံကမ္မနိယေ’’တိ ဩကာသနိယမတော ဟိ တဗ္ဗိပရီတေ ဩကာသေ ဣဒံ လက္ခဏံ န ဝိကပ္ပိတန္တိ မိစ္ဆာဂါဟော ဟောတိ၊ တန္နိဝါရဏတော ဒုတိယမ္ပိ သာတ္ထကမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ကသ္မာ? ဩကာသဘေဒတော၊ ရဟောဘေဒဒီပနတော၊ ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒဘေဒဒီပနတော ¶ ။ ဩကာသနိယမဘာဝေ စ ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒဘေဒေါ ဇာတော။ ဒွိန္နံ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒါနံ နာနတာဇာနနဉ္စ သိယာ၊ တထာ ကာယသံသဂ္ဂဘေဒဒီပနတော။ နာလံကမ္မနိယေပိ ဟိ ဩကာသေ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ၊ ပဋိစ္ဆန္နေပိ ဝါ နိသိန္နာယ ဝါတပါနကဝါဋဆိဒ္ဒါဒီဟိ နိက္ခန္တကေသာဒိဂ္ဂဟဏေန ကာယသံသဂ္ဂေါ လဗ္ဘတီတိ ဧဝမာဒယောပိ နယာ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဘိက္ခုပါတိမောက္ခေ အာဂတနယတ္တာ ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခေ ဣဒံ ကဏ္ဍံ ပရိဟီနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အတ္ထုပ္ပတ္တိယာ တတ္ထ အနုပန္နတ္တာတိ ဧကေ။ တံ အနေကတ္ထဘာဝဒီပနတော အယုတ္တံ။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓကာလေ ဟိ ဘိက္ခူနံ ပဉ္စန္နံ၊ ဘိက္ခုနီနံ စတ္တာရော စ ဥဒ္ဒေသာ သန္တိ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပညတ္တိယာ အသာဓာရဏတ္တာ တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌသင်္ဃာဒိသေသပါစိတ္တိယာနန္တိ ဧကေ။ တာသံ ဘိက္ခုနီနံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကအဋ္ဌဝတ္ထုကဝသေန ကာယသံသဂ္ဂဝိသေသော ပါရာဇိကဝတ္ထု၊ ‘‘ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဝါ သာဒိယေယျ၊ ကာယံ ဝါ တဒတ္ထာယ ဥပသံဟရေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၄-၆၇၅) ဝစနတော သာဒိယနမ္ပိ၊ ‘‘သန္တိဋ္ဌေယျ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၅) ဝစနတော ဌာနမ္ပိ၊ ‘‘သင်္ကေတံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၅) ဝစနတော ဂမနမ္ပိ၊ ‘‘ဆန္နံ ဝါ အနုပဝိသေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၅) ဝစနတော ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနပဝေသောပိ၊ တထာ ‘‘ရတ္တန္ဓကာရေ အပ္ပဒီပေ ပဋိစ္ဆန္နေ ဩကာသေ ဧကေနေကာ သန္တိဋ္ဌေယျ ဝါ သလ္လပေယျ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၈၃၈) ဝစနတော ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပိ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကန္တိ ကတွာ တာသံ အညထာ အနိယတကဏ္ဍဿ အဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တိတောပိ န ဝုတ္တန္တိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။

၄၅၉။ သမိတာဝိနာတိ ¶ ¶ သမိတာ’နေန ကိလေသာတိ သမိတာဝီ၊ တေန သမိတာဝိနာ။ ‘‘တီဏိ စီဝရာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ချာပုဗ္ဗော ဒိဂုနေကဝစနန္တိ ဧတ္ထ လက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပန အဓိဋ္ဌိတဿပိ အနဓိဋ္ဌိတဿပိ နာမံ ‘‘ဧကရတ္တမ္ပိ စေ ဘိက္ခု တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျာ’’တိအာဒီသု တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတဿ နာမံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဧတ္ထ အနဓိဋ္ဌိတဿ နာမံ၊ ဣဓ တဒုဘယမ္ပိ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ တိစီဝရံ အနုညာတံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ အဓိဋ္ဌိတမေဝ။ ‘‘အညေနေဝ တိစီဝရေန ဂါမံ ပဝိသန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အနဓိဋ္ဌိတမေဝ။ ဧကသ္မိံယေဝ ဟိ စီဝရေ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ရုဟတိ၊ န ဣတရသ္မိံ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဝိယ၊ တသ္မာ ဣတရံ အတိရေကဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကထဉှိ နာမ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေဿန္တီ’’တိအာဒိ။

၄၆၀-၁။ ပဌမပညတ္တိယာ ပနေတ္ထ ဧကရတ္တမ္ပိ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တတော ပရံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတုံ။ ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထ ‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ တံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’’န္တိ ဧဝံ ဘဂဝါ ပရိပုဏ္ဏံ သိက္ခာပဒံ ပညာပေသိ။ အထ ပစ္ဆိမဗောဓိယံ အဇာတသတ္တုကာလေ ကထိနံ အနုညာတံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဒသာဟ…ပေ… ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ ဧသ နယော ဒုတိယတတိယကထိနေသုပိ။ တထာပိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဒသာဟပရမန္တိ ¶ အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီ’’တိ ဧတ္တကံယေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝစနံ န ပညတ္တိ၊ န စ အနုပညတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။ န ဟိ ပညတ္တိဝတ္ထုသ္မိံ၊ အနုပညတ္တိဝတ္ထုမှိ ဝါ ကထိနာဓိကာရော ဒိဿတီတိ ယထာဝုတ္တနယောဝ သာရောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ အထာပိ သိယာ ‘‘ကထိနဿုပ္ပတ္တိကာလတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော ဝစနံ အနုပညတ္တိဘာဝေန ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဒွေ အနုပညတ္တိယော သိယုံ၊ တတော ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၂၄) ‘‘ဧကာ ¶ အနုပညတ္တီ’’တိဝစနဝိရောဓော။ အပိစ ယထာဝုတ္တနယဒီပနတ္ထံ ဣဓ တံ ဝစနံ ပဌမပညတ္တိကာလေ အဝတွာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ သာဓိတတ္တာ ဒုတိယတတိယေသု ပစ္ဆာ ဝုတ္တပဌမပညတ္တီသု ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အညထာ တတ္ထပိ တံ ဝစနံ ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပစ္ဆာ ဝုတ္တဘာဝံ သန္ဓာယ နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိန္တိအာဒီသု အနုပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ပေမံ၊ အရဟန္တာနံ ဂါရဝေါ။ ဒသမံ ဝါ နဝမံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။

၄၆၂-၃။ နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိန္တိ ဣဒံ ကေဝလံ စီဝရပလိဗောဓာဘာဝမတ္တဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘နဋ္ဌံ ဝါ ဝိနဋ္ဌံ ဝါ ဒဍ္ဎံ ဝါ စီဝရာသာ ဝါ ဥပစ္ဆိန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဒသာဟပရမံ ဓာရေတဗ္ဗစီဝရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ သိယာ၊ နဋ္ဌာဒိကံ သော ဓာရေယျ။ ဓာရဏဉ္စေတ္ထ ဌပနံ၊ ပရိဘောဂေါ ဝါ။ တံ ဒွယံ ကတေပိ ယုဇ္ဇတိ၊ အကတေပိ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကတံ ဝါ ဟောတီ’’တိပိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ ကတမေဝ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယန္တိ၊ တသ္မာ ယံ စီဝရံ ဥပါဒါယ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဒသာဟပရမံ ကာလံ ဓာရေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော။ တဉှိ စီဝရံ သန္တဉ္စေ၊ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရံ န လဗ္ဘတိ။ အပိစ ‘‘စီဝရံ နာမ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ ကတံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာပိ န တံ သန္ဓာယ ဓာရေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ အသမ္ဘဝတော။

အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ သိယာ – တဿ ဘိက္ခုနော စီဝရံ နဋ္ဌာဒီသု အညတရံ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ကတမံ စီဝရံ ဒသာဟပရမံ ဓာရေယျ။ ယသ္မာ ဓာရေတဗ္ဗစီဝရံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ကရဏပလိဗောဓဒဿနတ္ထံ ‘နဋ္ဌံ ဝါ’တိအာဒိပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။ အယံ ပနတ္ထော ‘နဋ္ဌံ ဝါ’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တစီဝရာနံ အညတရသ္မိံ စီဝရေ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗော၊ သတိ တံ ဒသာဟပရမံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ‘ကတံ ဝါ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တစီဝရမေဝါဓိပ္ပေတံ။ ကသ္မာ ပန ကတစီဝရံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတန္တိ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ပါကဋတ္တာ။ ကထံ? နဋ္ဌဝိနဋ္ဌစီဝရာဒီနံ ဓာရဏဿ အဘာဝတော ကတစီဝရမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ပါကဋံ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ပဌမာနိယတေ မေထုနကာယသံသဂ္ဂရဟောနိသဇ္ဇာနမေဝါဂတတ္တာ သောတဿ ရဟော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ¶ ဝုတ္တောတိ ပါကဋော၊ တသ္မာ ‘စက္ခုဿ ရဟော ဣတရသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော’တိ န ဝုတ္တော။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘ကတံ ဝါ ဟောတီ’တိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကသ္မာ? အကတံ အတိက္ကာမယတောပိ နိဿဂ္ဂိယတ္တာ၊ ကိဉ္စာပိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ ¶ ၊ ဣဓ ပန တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနမဓိပ္ပေတံ။ တသ္မိံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေ အကတံ၊ အရဇိတံ၊ အကပ္ပိယကတဉ္စ ‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’တိအာဒိနာ နယေန အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ‘ကတံ ဝါ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ ‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ပဋိလဒ္ဓေ’တိ ဝဒေယျ၊ ဧဝံ သန္တေ တိစီဝရံ ဒသာဟံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယန္တိ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ဝစနပ္ပမာဏတော။ ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ‘အတိရေကစီဝရံ နာမ အနဓိဋ္ဌိတ’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယသ္မာ ‘ကတံ ဝါ ဟောတီ’တိ ဝစနေန ဣဓာဓိပ္ပေတစီဝရေန သဒ္ဓိံ သေသမ္ပိ ဒသာဟပရမတော ဥတ္တရိ ဓာရေတုံ န လဗ္ဘတီတိ အနုဇာနန္တော ‘အတိရေကစီဝရံ နာမ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတ’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ သိယာ – ယထာ ‘အဝိကပ္ပိတ’န္တိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမ’န္တိပိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တိစီဝရမေဝ ဒသာဟပရမံ ဓာရေတဗ္ဗံ ‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’န္တိအာဒိအနုပညတ္တိဝသေန။ ဣတရထာ ဧကာဟာတိက္ကမေပိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ ‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’န္တိ ဝစနတော။ န တိစီဝရတော အညမ္ပိ စီဝရံ ဒသာဟပရမံ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ တတော ပရံ နိဿဂ္ဂိယံ ‘အန္တောဒသာဟ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာဟ ‘အနာပတ္တိ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိကပ္ပေတီ’တိ၊ ဣတရထာ ‘အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတီ’တိ ဝစနမတ္တမေဝ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣဒံ သဗ္ဗံ အပရေ ဝဒန္တီ’’တိ။ ဧတ္ထ အန္တောကထိနေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ ကတမေဝ သန္တဉ္စေ၊ ဒသာဟပရမံ ဓာရေတဗ္ဗန္တိ ဣဒဉ္စိမဿ သာဓနတ္ထံ ဝုတ္တဝစနဉ္စ ပရတော ဣဓေဝ ဝုတ္တဝိစာရဏာယ ယထာဝုတ္တယုတ္တိယာ စ ဝိရုဇ္ဈတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဣဓေဝ ဝုတ္တဝိစာရဏာ နာမ – ‘‘သွေ ကထိနုဒ္ဓါရော ဘဝိဿတီ’’တိ အဇ္ဇ ဥပ္ပန္နစီဝရံ တဒဟေဝ အနဓိဋ္ဌဟန္တဿ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ။ ကသ္မာ? ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ သိက္ခာပဒဿ ဝုတ္တတ္တာ။ အန္တောကထိနေ အတိရေကဒသာဟမ္ပိ ပရိဟာရံ လဘတိ၊ ကထိနတော ဥဒ္ဓံ ဧကဒိဝသမ္ပိ န လဘတိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ အတ္ထတကထိနော သင်္ဃော အတ္ထတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဗ္ဘာရာ ဧကဒိဝသာဝသေသေပိ ကထိနုဗ္ဘာရေ အာနိသံသံ လဘတိ၊ ပုနဒိဝသေ န လဘတိ။ သစေ သတိသမ္မောသာ ဘာဇနီယစီဝရံ န ဘာဇိတံ၊ ပုနဒိဝသေ အနတ္ထတကထိနာနမ္ပိ သာဓာရဏံ ဟောတိ။ ဒိဝသာ စေ သာဝသေသာ၊ အတ္ထတကထိနဿေဝ သင်္ဃဿ ပါပုဏာတိ၊ ဧဝမေဝ အတ္ထတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဗ္ဘာရာ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ ဝဋ္ဋတိ အနုညာတဒိဝသဗ္ဘန္တရတ္တာ။ ကထိနဒိဝသော ¶ ဂဏနုပဂေါ ဟောတိ၊ ဥဗ္ဘတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဒသာဟပရမံ ကာလံ ဥပ္ပန္နစီဝရံ ပရိဟာရံ လဘတိ၊ တတော ¶ ပရံ န လဘတိ။ ကသ္မာ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတု’’န္တိ ဝစနတော။ အန္တောကထိနေပိ ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယပ္ပသင်္ဂံ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ အယံ အနုပညတ္တိ ဝါရေတွာ ဌိတာ၊ န စ တေ ဒိဝသေ အဒိဝသေ အကာသီတိ။ တထာ တတိယကထိနေ စ ဝိစာရိတံ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဘိက္ခုနော ပနေဝ အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’တိ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ယံ မယာ ဟေဋ္ဌာ ပဌမသိက္ခာပဒေ ‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’န္တိ အနုညာတံ၊ တမ္ပိ ကထိနမာသတော ဗဟိ ဥပ္ပန္နမေဝ၊ န အန္တောတိ ဒီပိတံ ဟောတီ’’တိ စ၊ ‘‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ ဧတံ အကာလစီဝရ’န္တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော ကထိနုဗ္ဘာရတော ဥဒ္ဓံ ဒသာဟပရိဟာရံ န လဘတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပုန ကထိနုဗ္ဘာရတော ဥဒ္ဓံ ပဉ္စ ဒိဝသာနိ လဘတီတိ ပသင်္ဂေါပိ ‘နိဋ္ဌိတစီဝရ…ပေ… ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗ’န္တိ အကာလစီဝရဿ ဥပ္ပတ္တိကာလံ နိယမေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝါရိတော ဟောတိ။ တဒုဘယေန ကထိနဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ ကထိနုဗ္ဘာရတော ဥဒ္ဓံ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရံ န လဘတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ စ။ တသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပေတံ ဝိစာရဏံ သန္ဓာယ အမှေဟိ ‘‘ဣဓေဝ ဝုတ္တဝိစာရဏာယ ယထာဝုတ္တယုတ္တိယာ စ ဝိရုဇ္ဈတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဣဒံ ဘုမ္မံ ကိံ စီဝရဿ ဥပ္ပတ္တိ နိယမေတိ၊ ဥဒါဟု ဓာရဏံ၊ ဥဒါဟု ဥဘယန္တိ၊ ကိဉ္စေတ္ထ၊ ယဒိ ဥပ္ပတ္တိံ နိယမေတိ၊ ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသေ ဧဝ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ တတော ပဋ္ဌာယ ဒသာဟံ ဓာရေတဗ္ဗံ အနိဋ္ဌိတေပိ တသ္မိံ မာသေတိ အာပဇ္ဇတိ။ အထ ဓာရဏံ နိယမေတိ၊ အန္တောကထိနေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ ဥဗ္ဘတေပိ ဒသာဟပရမံ ဓာရေတဗ္ဗန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ အထ ဥဘယံ နိယမေတိ၊ တတိယကထိနေ ဝိယ ဝိသေသေတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေ – ကာမံ ဥဘယံ နိယမေတိ၊ န ပန ဝိသေသနေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ ယံ အန္တောကထိနေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ သန္ဓာယ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န တံ သန္ဓာယ ‘‘ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သာဓိတဉှေတံ။ ‘‘ကတံ ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနတော တဒတ္ထသိဒ္ဓိ၊ တေန ပုန ဝိသေသနေ ပယောဇနံ နတ္ထိ၊ န ဟိ ကတမေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ကရောတိ၊ န စ နဋ္ဌာဒိကံ ဓာရေတုံ သက္ကာတိ။ ယေန ဝါ အဓိပ္ပာယေန ဘဂဝတာ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ သော ¶ အဓိပ္ပာယော တတိယကထိနေ ပကာသိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ တတ္ထ ပကာသိတောတိ စေ? ဝိသေသဝိဓာနဒဿနာဓိပ္ပာယတော။ ဝိသေသဝိဓာနဉှိ ‘‘နော စဿ ပါရိပူရီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထာပိ ‘‘စီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ အဝတွာ ‘‘အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဝိသေသနေန ဥဗ္ဘတေပိ ကထိနေ ကာလစီဝရံ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ကိဉ္စေတံ? ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ၊ တေနေဝ တတ္ထ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဥပ္ပတ္တိနိယမေ ဝုတ္တဒေါသာဘာဝသိဒ္ဓိ။ ယဉ္စ ¶ တတ္ထ ‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ ဒွေ အတ္ထဝိကပ္ပာ။ အာဒေသဝသေန ‘‘အကာလစီဝရ’’န္တိ လဒ္ဓသင်္ချမ္ပိ ကာလေ ဥပ္ပန္နတ္တာ ကာလပရိဟာရံ လဘတိ၊ ပဂေဝါနာဒေသန္တိ အယံ ပဌမော ဝိကပ္ပော ဥပ္ပတ္တိနိယမေ ဝုတ္တဒေါသာဘာဝမေဝ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ။ တထာ အာဒေသဝသေန အကာလစီဝရသင်္ချံ ဂတံ စီဝရကာလေ ဥပ္ပန္နတ္တာ စီဝရကာလတော ပရံ ဒသာဟပရိဟာရံ န လဘတိ၊ ပဂေဝါနာဒေသန္တိ အယံ ဒုတိယော ဓာရဏနိယမေ ဝုတ္တဒေါသာဘာဝမေဝ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ။ ယဒိ ဧဝံ အာဒေသဝသေန အကာလစီဝရဿ အကာလစီဝရတာ ကိမတ္ထိကာတိ စေ? သင်္ဃုဒ္ဒေသိကဿ တဿ အတ္ထတကထိနဿပိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သာဓာရဏဘာဝတ္ထိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အပိစ ပုဂ္ဂလဿ ကထိနဒိဝသာပိ ဒိဝသာဝ။ ဧဝံ ဂဏနုပဂတ္တာ အကာလစီဝရသင်္ခယာပဋိလာဘာနုဘာဝေန ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝစနာပေက္ခဿ အနိဿဂ္ဂိယတ္တာ တဒနုလောမတ္တာ ‘‘ကာလစီဝရဿပီ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗထာ စတုဗ္ဗိဓံ ဧတ္ထ ဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိစ အတ္ထိ ဧကစ္စေန ကထိနုဒ္ဓါရေန ဥဗ္ဘတေ ကထိနေ ဥပ္ပန္နံ ဧကစ္စဿ ဘိက္ခုနော ကာလစီဝရံ ဟောတိ၊ ဧကစ္စဿ အကာလစီဝရံ၊ တံ သီမာတိက္ကန္တဿ၊ နော ဥဗ္ဘာရဂတံ။ တံ ဒွိန္နံ ဝသေန ဥဗ္ဘတေ ဥပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ဣတရေသံ အညတရေန ဥဗ္ဘတေ ဥပ္ပန္နန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ ယဿ ဥဗ္ဘတံ၊ တဿ အကာလစီဝရံ၊ ဣတရဿ ကာလစီဝရံ။ တထာ အတ္ထိ ဧကစ္စေန ကထိနုဒ္ဓါရေန ဥဗ္ဘတေ ကထိနေ ဥပ္ပန္နံ သဗ္ဗဿပိ အကာလစီဝရမေဝ ဟောတိ။ တံ ယထာဌပိတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ အတ္ထိ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဥပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမေ မာသေ ဥပ္ပန္နံ။ တထာ အတ္ထိ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဥပ္ပန္နံ အကာလစီဝရံ၊ တံ ဟေမန္တေ၊ ဂိမှေ ဝါ ဥပ္ပန္နန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလကာလဘေဒတော ဗဟုဝိဓတ္တာ ဥပ္ပန္နဿ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဥပ္ပန္န’’န္တိ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနေကံသိကတ္တာ ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိကပ္ပံ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေတိ ဘိက္ခုနော ကထိနံ ဥဗ္ဘတံ ဟောတီ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓေပိ ‘‘အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ အညတရာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓာရယာမီ’’တိ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ အာဂတောတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝစနေန ဝစနဘေဒေါ တတ္ထ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ ဣဒံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဓိဋ္ဌာနုပဂံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ အသဗ္ဗသင်္ဂါဟိကံ။ န ဟိ ယတ္တကံ သင်္ဃာဋိ အဓိဋ္ဌာနုပဂံ ပစ္ဆိမံ၊ တတ္တကံ အန္တရဝါသကာဒိ အဓိဋ္ဌာနုပဂံ ပစ္ဆိမံ ဟောတိ အဓိဋ္ဌာနဿ ဗဟုဝိဓတ္တာ။ န ဧဝံ ဝိကပ္ပနာယ ဘေဒေါ တဿာ ဧကဝိဓတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ အန္တိမံ ဌပေတွာ တတော ပုရိမတရသ္မိန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တိမံ နာမ အပရကတ္တိကာယ ပဌမာရုဏုဂ္ဂမနံ။ တဉှိ ကာလတ္တာ နိဿဂ္ဂိယံ န ကရောတိ၊ တေနေဝါဟ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ပန ဥပ္ပန္နံ အနစ္စေကစီဝရမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဌပိတစီဝရမ္ပိ ဧတံ ပရိဟာရံ လဘတိယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၄၆-၉)။ ဣမံယေဝ ¶ နယံ သန္ဓာယ ‘‘အစ္စေကစီဝရဿ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စ မာသာ၊ တတော ပရံ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရော နတ္ထီ’’တိ တတ္ထေဝါဟ။ ဣမသ္မိံ နယေ သိဒ္ဓေ အနစ္စေကစီဝရံ ဒွါဒသာဟေ န လဘတီတိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တတော ‘‘အနစ္စေကစီဝရေ အနစ္စေကစီဝရသညီ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၀) ဧတ္ထ အစ္စေကစီဝရသဒိသေ အညသ္မိံ အနဓိဋ္ဌိတေတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပန ‘‘ပဉ္စ မာသာ’’တိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝစနံ။ ဝဿိကသာဋိကဉ္စ အဝဿိကသာဋိကဘာဝံ ပတွာ ဧကာဒသမာသေ ပရိဟာရံ လဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒသာဟာတိက္ကန္တံ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဧတ္ထ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေ ‘‘ဒသာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ပက္ခအတိရေကပက္ခမာသအတိရေကမာသပဋိစ္ဆန္န’’န္တိအာဒိဝစနဘေဒေါ ဝိယ၊ န ဣဓ ဝစနဘေဒေါ၊ တသ္မာ သံဝစ္ဆရာတိက္ကန္တမ္ပိ ဒသာဟာတိက္ကန္တမေဝ နာမ၊ တထာ ဒုတိယကထိနေပိ သံဝစ္ဆရဝိပ္ပဝုတ္ထမ္ပိ ရတ္တိဝိပ္ပဝုတ္ထမေဝ။ တတိယေ သံဝစ္ဆရာတိက္ကန္တမ္ပိ မာသာတိက္ကန္တမေဝ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေ အဓိဋ္ဌိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣဒမေကဿ တိကပါစိတ္တိယဿ အာဒိပဒဒီပနံ။ ဧသ နယော အဝိကပ္ပိတေတိအာဒီသုပိ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ အဋ္ဌသု တိကစ္ဆေဒေသု ဧကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဣတရေသံ ဧကေကမာဒိပဒံ ဝိတ္ထာရေဟွာ ဒွေ ဒွေ ဘဂဝတာဝ ¶ သင်္ခိတ္တတ္တာတိ ဗဟူသုပိ တိကစ္ဆေဒေသု သမ္ဘဝန္တေသု ဧကော ဧဝ ဝုစ္စတိ၊ ‘‘အယံ ဝိနယဿ ဓမ္မတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒုက္ကဋဝါရေသု ပန ဧကံ ဒုက္ကဋံ ဝိတ္ထာရေတွာ သေသာနိ သတ္တ တထေဝ သင်္ခိတ္တာနိ။ တထာ အန္တိမန္တိမော ဧကေကော အနာပတ္တိကောဋ္ဌာသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အနာပတ္တိ အန္တောဒသာဟန္တိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – တံ ဒသာဟပရမံ ဓာရေတဗ္ဗံ။ တံ အတိရေကစီဝရံ ယထာသကံ အဓိဋ္ဌာနံ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ ဝါ ဝိကပ္ပေတိ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေတိ ဝါ အတ္တနော ဓမ္မတာယ နဿတိ ဝါ ဝိနဿတိ ဝါ ဍယှတိ ဝါ အညော ဝါ တံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှာတိ ဝိဿာသန္တော ဝါ ဂဏှာတိ ပါစိတ္တိယတော အနာပတ္တိ။ ဒုက္ကဋတော ပန သိယာ အာပတ္တိ သိယာ အနာပတ္တိ သညာဘေဒေန။ အန္တိမာနံ ပနေတ္ထ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ဝသေန အနစ္ဆိန္နေ အစ္ဆိန္နသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ အဝိဿာသဂ္ဂါဟေ ဝိဿာသဂ္ဂါဟသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယန္တိအာဒိကာ ဒွေ တိကပါစိတ္တိယာ၊ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာ သင်္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ဟိ ယဒိ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဒသာဟပရမံ အရုဏံ အတိက္ကမိတွာ တဿ ဒိဝသဘာဂေ အဓိဋ္ဌဟတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ တာဝ ပါဠိဝိနိစ္ဆယော။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ဣတော ဂရုကတရာနီတိအာဒိမှိ အယံ စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမော ဝိနိစ္ဆယော – ဂဏ္ဌိပဒေ ¶ ပနဿ ဣတော နိဿဋ္ဌစီဝရဒါနတော ဂရုကမ္ပိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ယထာ အပလောကနေန ကရောန္တိ၊ ဧဝမိဒံ ဉတ္တိယာ ကတ္တဗ္ဗမ္ပိ ပကတိဝစနေန ဝဋ္ဋတီတိ။ ယဒိ ဧဝံ ပရိဝါရေ ကမ္မဝဂ္ဂဿ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဉတ္တိကမ္မမ္ပိ ဧကံ ဉတ္တိံ ဌပေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ၊ အပလောကနကမ္မာဒိဝသေန န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂) ယံ ဝုတ္တံ၊ တေန ဝိရုဇ္ဈေယျ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ ‘‘တေသံ ဧတံ အနုလောမ’’န္တိ၊ တသ္မာ အနုလောမနယေနေဝ တံ ဝုတ္တံ။ နိယမံ ပန ယထာ ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ဝိနာ ဉတ္တိယာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဒွိန္နံ နိဿဋ္ဌစီဝရဒါနမ္ပီတိ ဝဒါမ၊ တသ္မာ ‘‘အာယသ္မတော ဒေမာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကထံ ပနေတံ ဉာတဗ္ဗန္တိ? တဒနုလောမတ္တာတိ။ ဧကဒေဝေဒံ ဉတ္တိကမ္မံ အပလောကနေနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သာဓနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာစရိယော။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပနေတ္ထ စောဒနံ ကတွာ ‘‘ဧတံ သာဓိတံ။ ဉတ္တိကမ္မံ ဧကံ ဉတ္တိံ ဌပေတွာဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ပါဠိယာ အာဂတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ပန ပါဠိယံ နာဂတံ၊ လေသတော အာဟရိတွာ ဝုတ္တန္တိ ကတွာ ဧတံ အပလောကနေနာပိ ဝဋ္ဋတီတိ။

၄၆၈။ ဧသ ¶ နယောတိ အညေသံ စီဝရေသု ဥပစိကာဒီဟိ ခါယိတေသု မမပိ ခါယိတာနီတိအာဒိ။ ‘‘အညေန ကတံ…ပေ… သာဓက’’န္တိ ဝစနတော သမာနဇာတိကံ၊ ဧကတ္ထဇာတိကဉ္စ တတိယကထိနံ ပဌမသမာနမေဝါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။

၄၆၉။ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ဧတ္ထ တိစီဝရံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗယုတ္တကံ၊ ယံ ဝါ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတုံ အဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမိ၊ တဿ အဓိဋ္ဌာနကာလပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော သဗ္ဗကာလံ ဣစ္ဆန္တဿ အဓိဋ္ဌာတုံယေဝ အနုဇာနာမိ၊ တံ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝိကပ္ပေတုံ နာနုဇာနာမိ။ သတိ ပန ပစ္စယေ ယဒါ တဒါ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ ဝစနတော သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဝုတ္တမေတံ။ ဝဿိကသာဋိကံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံယေဝ နာဓိဋ္ဌာတုံ။ ဝတ္ထဉှိ ကတပရိယောသိတံ အန္တောစတုမာသေ ဝဿာနဒိဝသံ အာဒိံ ကတွာ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတုံ အနုဇာနာမိ၊ စတုမာသတော ဥဒ္ဓံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ဌပိတုကာမေန ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ သုဂတစီဝရတော ဦနကန္တိ တိဏ္ဏမ္ပိ စီဝရာနံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ။ ‘‘တိစီဝရံ ပန ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါဒေ ပန သတိ တထာရူပပစ္စယေ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ သတိ ပစ္စယေ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သာဓိတမေတံ၊ ပဂေဝ အညေန အဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတုံ။ ‘‘အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ အနိယမတော ဝုတ္တန္တိ သင်္ဃာဋိ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ၊ အန္တရဝါသကန္တိ အဓိဋ္ဌိတာနဓိဋ္ဌိတာနံ သမာနမေဝ နာမံ။ ‘‘အယံ သင်္ဃာဋီ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၂၆) ဟိ အနဓိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျာ’’တိ ဧတ္ထ အဓိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာ။ သာမန္တဝိဟာရေ ဝါတိ ဂေါစရဂါမတော ဝိဟာရေတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ဒူရတရေပိ လဗ္ဘတေဝါတိ ¶ အာစရိယော။ အနုဂဏ္ဌိပဒေပိ ‘‘သာမန္တဝိဟာရေ ဝါတိ ဒေသနာသီသမတ္တံ၊ တသ္မာ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာမန္တဝိဟာရော နာမ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတုံ သက္ကာ။ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသံ ရက္ခန္တေန တတော ဒူရေ ဌိတံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ။ ကေစိ ‘‘စီဝရဝံသေ ဌပိတံ အညော ပရိဝတ္တိတွာ နာဂဒန္တေ ဌပေတိ၊ တံ အဇာနိတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တဿပိ ရုဟတိ စီဝရဿ သလ္လက္ခိတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ပရိက္ခာရစောဠာဒိဝသေန။ မဟန္တတရမေဝါတိအာဒိ သဗ္ဗာဓိဋ္ဌာနသာဓာရဏလက္ခဏံ ¶ ။ တတ္ထ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ ဧကဒေသဘူတတ္တာ။ အနဓိဋ္ဌိတဉ္စေ၊ အဓိဋ္ဌိတဿ အပ္ပဘာဝေန ဧကဒေသဘူတံ အဓိဋ္ဌိတသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတိ။ တထာ အဓိဋ္ဌိတဉ္စေ၊ အနဓိဋ္ဌိတဿ ဧကဒေသဘူတံ အနဓိဋ္ဌိတသင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ ဟိ လက္ခဏံ၊ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဒုတိယပဋ္ဋမေဝ၊ တတိယပဋ္ဋာဒိကမ္ပိ။ ယထာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဥတုဒ္ဓဋာနံ ဒုဿာနံ စတုဂ္ဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ…ပေ… ပံသုကူလေ ယာဝဒတ္ထ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈)။

အဝသေသာ ဘိက္ခူတိ ဝက္ခမာနကာလေ နိသိန္နာ ဘိက္ခူ။ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ယထာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ပရိက္ခာရစောဠမ္ပိ ဝုတ္တံ၊ န တဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ န စ သင်္ချာပရိစ္ဆေဒေါ၊ တသ္မာ တီဏိပိ စီဝရာနိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ‘‘နိဓာနမုခမေတ’’န္တိ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ တိစီဝရံ၊ အတ္ထော စ ဟောတိ ပရိဿာဝနေဟိပိ ထဝိကာဟိပီ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) အနုညာတတ္တာ။ ဘိက္ခူနဉ္စ ဧကမေဝ ပရိဿာဝနံ၊ ထဝိကာ ဝါ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါတိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏာနိ၊ အတိရေကပ္ပမာဏာနိ ဝါ ပရိဿာဝနာဒီနိ ပရိက္ခာရာနိ ကပ္ပန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယံနူနာဟံ ဘိက္ခူနံ စီဝရေ သီမံ ဗန္ဓေယျံ မရိယာဒံ ဌပေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၆) ဝစနဝိရောဓောတိ စေ? န၊ အနုသန္ဓိယာ အဇာနနတော၊ ဝိရောဓတော စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၂၆ အာဒယော) ပဌမံ ဂဟပတိစီဝရံ အနုညာတံ၊ တတော ပါဝါရကောသိယကောဇဝကမ္ဗလာဒိ။ တတော ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန သင်္ဃဿ ဥစ္စာဝစာနိ စီဝရာနိ ဥပ္ပန္နာနိ ဟောန္တိ။ အထ ခေါ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ ‘ကိံ နု ခေါ ဘဂဝတာ စီဝရံ အနုညာတံ၊ ကိံ အနနုညာတ’’’န္တိ ဧတသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆ စီဝရာနိ ခေါမ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၃၉) ကပ္ပိယစီဝရဇာတိ အနုညာတာ၊ န ပန သင်္ချာပမာဏံ။ တတော ‘‘အဒ္ဒသ ဘဂဝါ…ပေ… သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ စီဝရေဟိ ဥဗ္ဘဏ္ဍိတေ သီသေပိ စီဝရဘိသိံ ကရိတွာ ခန္ဓေပိ စီဝရဘိသိံ ကရိတွာ ¶ ကဋိယာပိ စီဝရဘိသိံ ကရိတွာ အာဂစ္ဆန္တေ၊ ဒိသွာန ဘဂဝတော ဧတဒဟောသိ…ပေ… ယေပိ ခေါ တေ ကုလပုတ္တာ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ သီတာလုကာ သီတဘီရုကာ၊ တေပိ သက္ကောန္တိ ¶ တိစီဝရေန ယာပေတုံ၊ ယံနူနာဟံ ဘိက္ခူနံ စီဝရေ သီမံ ဗန္ဓေယျံ မရိယာဒံ ဌပေယျံ တိစီဝရံ အနုဇာနေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၆) စီဝရံ အနုညာတံ၊ တဉ္စ ခေါ ဧကမေဝ။ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ပန မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ဗဟူနိ ပရိဟရိံသု။ တာနိ နေသံ အတိရေကဋ္ဌာနေ ဌိတာနိ ဟောန္တိ။ တတော ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၇) အနုညာတံ၊ တေနေတံ ပညာယတိ။ အတိရေကာနိ ဗဟူနိ စီဝရာနိ တေ ပရိဟရိံသု၊ ‘‘တာနိ ဒသာဟပရမမေဝ ဓာရေတုံ အနုဇာနာမိ၊ န တမေဝေက’’န္တိ ဝဒန္တေန ယာ ပုဗ္ဗေ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနသင်္ခါတာ စီဝရေ သီမာဗဒ္ဓါ၊ မရိယာဒါ စ ဌပိတာ၊ တာယ သတိပိ တိစီဝရဗာဟုလ္လပရိဟရဏက္ကမော ဒဿိတော ဒိဝသပရိစ္ဆေဒဝသေန။ တတော ပရံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတိရေကစီဝရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၇) အနုဇာနန္တေန ဝိနာပိ ဒိဝသပရိစ္ဆေဒေန အတိရေကစီဝရပရိဟရဏက္ကမော ဒဿိတောတိ ဒွေပိ တာနိ နိဓာနမုခါနီတိ သိဒ္ဓံ။ တထာ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနမ္ပိ သိယာ၊ အညထာ ဣတရစီဝရာဓိဋ္ဌာနာနုဇာနနဝိရောဓော သိယာ သီမာမရိယာဒဋ္ဌပနဝိရောဓတော။ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနပညတ္တိယေဝ တိစီဝရမရိယာဒါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခမေတ’’န္တိ။ ‘‘ပဌမံ တိစီဝရံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ပုန ပရိဟရိတုံ အသက္ကောန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ န တွေဝ အာဒိတောဝ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယထာ တိစီဝရံ ပရိဟရိတုံ အသက္ကောန္တဿ ဂိလာနဿ ဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ အနုညာတာ၊ အဂိလာနဿပိ သာသင်္ကသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၆၅၂) တဿ အန္တရဃရေ နိက္ခေပေါ စ၊ တတောပိ သတိ ပစ္စယေ ဆာရတ္တဝိပ္ပဝါသော၊ တတောပိ အသက္ကောန္တဿ ပစ္စုဒ္ဓါရော၊ ပစ္စုဒ္ဓဋမ္ပိ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ အသက္ကောန္တဿ ဝိကပ္ပနာ စ အနုညာတာ။ တထေဝ ဒွိန္နမ္ပိ သမ္မုခါပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာနံ ပရသန္တကတ္တာ ဝိကပ္ပနပစ္စယေ အသတိ ‘ပရိက္ခာရစောဠ’န္တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဘဂဝတာ အနုညာတံ သိယာ၊ ယတော တဒဓိပ္ပာယညူ ဧဝံ ဝဒန္တီ’’တိ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေတိအာဒိ ‘‘ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခ’’န္တိ ဝုတ္တဿ ပယောဂဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဗဒ္ဓသီမာယံ ဒုပ္ပရိဟာရန္တိ ဝိကပ္ပနာဒိအတ္ထာယ ဥပစာရံ အတိက္ကမိတွာပိ ဂမနသမ္ဘဝတော။

ဝဿိကသာဋိကာ အနတိရိတ္တပ္ပမာဏာတိ တဿာ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ အမှာကံ သေနာသနဿ ဥပရိ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဒိန္နံ နာဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣဒံ တုမှာက’’န္တိ ¶ ဒိန္နံ သယံ အဓိပ္ပေတံဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သကိံ အဓိဋ္ဌိတံ အဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ၊ န ပုန ပစ္စုဒ္ဓရီယတိ ကာလပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဧကဝစနေနပိ ဝဋ္ဋတီတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇနဝကမ္မမာတာပိတုအာဒီနံ ¶ အတ္ထာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေဿာမိ၊ ဣဒံ မာတုယာ ဒဿာမီ’’တိ ဌပေန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ‘‘‘ဣဒံ ဘေသဇ္ဇဿ၊ ဣမံ မာတုယာ’တိ ဝိဘဇန္တေန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သကဘာဝံ မောစေတွာ ဌပနံ သန္ဓာယာဟာ’’တိ လိခိတံ။

‘‘ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အယံ သင်္ဂီတိတော ပဋ္ဌာယ အာဂတအဋ္ဌကထာဝါဒေါ။ တတော ပရံ အာစရိယာနံ တတ္ထ တတ္ထ ယုတ္တိဝိစာရဏာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပမာဏစီဝရဿာတိ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏဿ။ ဒွေ စီဝရာနီတိ သဟ ဥတ္တရာသင်္ဂေန။ ဧသ နယောတိ ပမာဏယုတ္တေသု ယတ္ထ ကတ္ထစီတိအာဒိနယောဝ။ ‘‘တံ အတိက္ကာမယတော ဆေဒနက’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၃၃) ဝစနတော ဥတ္တရိ ပဋိသိဒ္ဓံ၊ တတော ဟေဋ္ဌာ အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သိယာ – တိစီဝရဿ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ဝိသုံ သုတ္တေ နတ္ထီတိ၊ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ သိက္ခာကရဏီယေဟိ သိဒ္ဓတ္တာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘‘ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေဿာမိ၊ ပါရုပိဿာမိ၊ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နော အန္တရဃရေ ဂမိဿာမီ’တိ (ပါစိ။ ၅၇၆-၅၇၉) ဝစနတော ယတ္တကေန ပမာဏေန ပရိမဏ္ဍလတာ၊ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နတာ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တက္ကမေန သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေသံ ဝသေန ပစ္ဆိမပ္ပမာဏန္တိ သိဒ္ဓံ၊ တဉ္စ ခေါ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိ ယထာဝုတ္တမေဝ ဝုစ္စတေ။ တေနေဝါဟ လေသံ ဌပေတွာ ‘‘ဝိသုံ သုတ္တေ နတ္ထီ’’တိ။

အပိစေတ္ထ အဓိပ္ပေတံ၊ တထာပိ န သမေတိယေဝါတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ‘‘ယဒီ’’တိအာဒိသမ္ဗန္ဓော အဒ္ဓါ ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပရိစ္ဆိန္နော သမေတိ စ။ ဣတရေသု ပန ဧကစ္စသ္မိံ အာစရိယဝါဒေ နေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ။ ဧကစ္စသ္မိံ န ပုဗ္ဗာပရံ သမေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနမေဝ၊ ပရိဘောဂကာလေ ပန အရဇိတံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ တိစီဝရေ ဧဝ။ ဣမဿ ပန သိက္ခာပဒဿ အယံ သင်္ခေပဝိနိစ္ဆယော – အနတ္ထတေ ကထိနေ ဟေမန္တာနံ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အတ္ထတေ ကထိနေ ဂိမှာနံ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နစီဝရံ သန္ဓာယ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ရဇကေဟိ ဓောဝါပေတွာ သေတံ ကာရာပေန္တဿာပိ အဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနမေဝါ’’တိ ဝစနတော အရဇိတေပိ အဓိဋ္ဌာနံ ရုဟတိ၊ တေန သူစိကမ္မံ ¶ ကတွာ ရဇိတွာ ကပ္ပဗိန္ဒုံ ဒတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ နိယမော န ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ၊ ကာတဗ္ဗောဝ ပတ္တော ဝိယ အဓိဋ္ဌိတော။ ယထာ ပုန သေတဘာဝံ၊ တမ္ဗဘာဝံ ဝါ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ၊ န စ ပန တာဒိသော အဓိဋ္ဌာနံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ ‘‘ယတော ပဋ္ဌာယ ပရိဘောဂါဒယော ဝဋ္ဋန္တိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

အဝိသေသေန ¶ ဝုတ္တဝစနန္တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ ဝိကပ္ပေတီတိ ဧဝံ သဝိသေသံ ကတွာ အဝစနံ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဣမိနာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဣဒါနိ ဣဒံ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနနယပဋိဗဒ္ဓံ ခန္ဓကံ၊ ပရိဝါရဉ္စ မိဿေတွာ ပကိဏ္ဏကံ ဝုစ္စတိ – ခန္ဓကေ တာဝ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ၊ ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါရေ ‘‘န နဝ စီဝရာနိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ၊ န နဝ စီဝရာနိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၉)၊ ‘‘ဒသကေ ဒသ၊ ဧကာဒသကေ ဧကာဒသ စီဝရာနိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ၊ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပရိ။ ၃၃၁) စ အနေကက္ခတ္တုံ ဝစနေန သုဋ္ဌု ဒဠှံ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗာနိ စီဝရာနိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ၊ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဥဘောပိ တေ ဝိရုဒ္ဓါ ဝိယ ဒိဿန္တိ၊ ခန္ဓကေ ဧဝ စ ‘‘ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တံ။ တဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ အနတိရိတ္တပ္ပမာဏာ နာမံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတ္တာရော ဝဿိကေ မာသေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ အညမညံ ဟေမန္တေ ပစ္စုဒ္ဓါရသမ္ဘဝတော၊ ဝဿာနေ ဝိကပ္ပနာသမ္ဘဝတော စ။ တထာ ဣဓ ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ ဝစနပ္ပမာဏတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိကပ္ပနာယ အပ္ပဋိသိဒ္ဓဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အဋ္ဌကထာဝစနံ ပရိဝါရဝစနေန ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ န ဟိ ဝိရုဒ္ဓံ တထာဂတာ ဘာသန္တိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာနယောဝေတ္ထ ပဋိသရဏံ၊ ယေန သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဧကရသံ ဟောတိ။ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနီတိ အဓိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉)။ တိစီဝရာနိ အဓိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ၊ ဝဿိကသာဋိကာဒီနိ စ အတ္တနော အတ္တနော အဓိဋ္ဌာနခေတ္တေ န အကာမာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော၊ အဝသေသပါဠိ၊ အတ္ထော စ ဣဓ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ သဗ္ဗမ္ပေတံ ဧကရသန္တိ။

ဧတ္ထာဟ ¶ – ယဒိ ဧဝံ ‘‘နဝ စီဝရာနိ နာဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ နာဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီတိ? ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ – ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ…ပေ… ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ အဓိဋ္ဌာနေ ပဋိသေဓာဒဿနတော၊ ဝိကပ္ပနာယ အဒဿနတော စ ‘‘တတော ပရ’’န္တိ ဒွီသွေဝ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတော စ ‘‘နဝ စီဝရာနိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ၊ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနိ စေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပရော နယော – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ အကာမာ။ ကသ္မာ? ကာလေ ဥပ္ပန္နံ အနဓိဋ္ဌဟန္တဿ ကာလာတိက္ကမေ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော၊ အကာလေ ဥပ္ပန္နံ အနဓိဋ္ဌဟန္တဿ ဒသာဟာတိက္ကမေ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော စ။ တတ္ထ ယံ ကာလေ ဥပ္ပန္နံ အပ္ပဟောန္တေပိ ဒသာဟေ ကာလာတိက္ကမေ အာပတ္တိကရံ၊ တံ ¶ နိဿဇ္ဇနကာလေ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ အတိရေကစီဝရံ ဓာရိတံ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဣမာဟံ သင်္ဃဿာ’’တိအာဒိနာ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ဣတရံ ယထာပါဠိမေဝ။ တတ္ထ ပဌမနယော ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေယျ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမာယ ပဌမပညတ္တိယာ ဝသေန ဝုတ္တော၊ ဒုတိယော အနုပညတ္တိယာ ဝသေန ဝုတ္တော။

ယထာ စ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထုမှိ အသတိ ယထာပါဠိံ အဝတွာ ကေဝလံ အာပတ္တိ ဧဝ ဒေသေတဗ္ဗာ၊ ယထာ စ ဝဿိကသာဋိကနိဿဇ္ဇနေ ကေဝလံ ပရိယိဋ္ဌမတ္တေ ယထာပါဠိံ အဝတွာ ယထာသမ္ဘဝံ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တထာ ဣဒမ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ သံဝစ္ဆရာတိက္ကန္တံ အတိရေကစီဝရံ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ သံဝစ္ဆရဝိပ္ပဝုတ္ထတိစီဝရံ၊ မာသာတိက္ကန္တဉ္စ ‘‘ရတ္တိဝိပ္ပဝုတ္ထ’’န္တိ စ ‘‘ဆာရတ္တဝိပ္ပဝုတ္ထ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ဣဒမ္ပိ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတီတိ ဧကေ၊ တသ္မာ သိဒ္ဓမိဒံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ အကာမာ’’တိ၊ တထာ အကာမာ န ဝိကပ္ပေတုန္တိ အတ္ထော။ ဣစ္ဆာယ ဟိ သတိ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော ဟောတိ၊ ဒသာဟာတိက္ကမေ စ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဝဿိကသာဋိကာ အကာမာ အဓိဋ္ဌာတုံ ဒသာဟာတိက္ကမေ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော။ ကိတ္တကံ ကာလန္တိ စေ? ဝဿာနံ စာတုမာသံ၊ ဣစ္ဆာယ ပန သတိ ဥဒ္ဓံယေဝ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဝိကပ္ပနာယ အပ္ပဋိသိဒ္ဓဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ဂိမှေ၊ နော ဝဿေ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၃) စ ဝုတ္တံ၊ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ’’တိ။

တတြာယံ ¶ ဝိစာရဏာ – ကဒါ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ၊ ကဒါ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ၊ ကိဉ္စေတ္ထ ယသ္မာ ‘‘တတော ပရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဟေမန္တဉ္စ ပတ္တမတ္တေ သာ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌာနဿ နတ္ထိတာယ၊ အထ ‘‘အန္တောစာတုမာသေ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ? ဧတ္ထ ဧကစ္စေ ဝဒန္တိ ‘‘ဝတ္တဗ္ဗမေတ’’န္တိ။ ယထာ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသော၊ စိဏ္ဏမာနတ္တော စ သန္တော နိဋ္ဌိတေသုပိ ပရိဝါသမာနတ္တဒိဝသေသု၊ တထာ နိဋ္ဌိတေသုပိ အဓိဋ္ဌာနဒိဝသေသု သာဓိဋ္ဌာနမေတန္တိ ဧကေ။ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဣဒံ သန္နိဋ္ဌာနံ ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဝဿိကသာဋိကံ နိဝါသေန္တော ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တံ။ ‘စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’န္တိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၃)။ တတ္ထ ကုရုန္ဒိနယော ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ¶ ၊ န ပုရိမော။ နိဝါသေန္တော ဟိ ဂိမှေပိ ဩရေနဒ္ဓမာသံ အာပဇ္ဇတိ ဧဝ။ ဣဓ စ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ဂိမှေတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ကုရုန္ဒိဝစနဿာယမတ္ထော ဒိဿတိ။

‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ တသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ အဝိကပ္ပေန္တော ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓါရပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ န၊ အဝိကပ္ပနပစ္စယာ ဒသာဟပရိဟာရသမ္ဘဝတော’’တိ ကာရဏမေကေ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဟေမန္တေ ပတ္တမတ္တေ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ အယုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌာနဉှိ ‘‘အညဿ ဒါနေန…ပေ… ဆိဒ္ဒဘာဝေနာတိ ဣမေဟိ နဝဟိ ကာရဏေဟိ ဝိဇဟတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ၊ န ‘‘အဓိဋ္ဌာနခေတ္တာတိက္ကမေန ဝါ’’တိ။ အသာဓာရဏတ္တာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ‘‘ဆိဒ္ဒဘာဝေနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗပ္ပသင်္ဂတော၊ ဆိဒ္ဒဘာဝေန ပန တိစီဝရဿေဝ သဗ္ဗဋ္ဌကထာသု အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနဿ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓါရပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ န ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ အဝိကပ္ပနပစ္စယာ။ ‘‘ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဝစနတော တတော အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ ပညာယတိ။ န ဟိ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမေ ပါဋိပဒဒိဝသေ အဝိကပ္ပေတွာ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော၊ ယသ္မာ တံ အပစ္စုဒ္ဓါရပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဟေမန္တဿ ပဌမအရုဏက္ခဏေ ဧဝ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုဒ္ဓဋံ ပန ဟေမန္တေ ဒသာဟပရိဟာရံ ¶ လဘတိ။ ‘‘ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၀) ဟိ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ သမယေ ဥပ္ပန္နံ စေ၊ နာသမယေ။ တထာ စ သာဓိတံ အပစ္စုဒ္ဓဋံ န နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ နော စ တံ ပရိဒဟိတံ၊ တသ္မာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဧဝ ပစ္စုဒ္ဓရဏဉ္စ ဝိကပ္ပနဉ္စ ကတ္တဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ၊ ဧတ္ထ စ ယထာ အတိရေကစီဝရံ ဒသမေ ဒိဝသေ ဝိကပ္ပေန္တေန ဒသာဟပရမံ ဓာရိတံ ဟောတိ၊ အန္တောဒသာဟေ စ ဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ၊ တထာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ ဝိကပ္ပေန္တေန ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌိတဉ္စ ဟောတိ၊ တတော ပရံ အနာပတ္တိခေတ္တေ ဧဝ ဝိကပ္ပနာ စ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္ထိ ဝိကပ္ပနာခေတ္တေ အဓိဋ္ဌာနံ၊ အဓိဋ္ဌာနခေတ္တေ စ ဝိကပ္ပနာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အညထာ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ အဓိဋ္ဌာနေန အာပဇ္ဇတိ၊ အနဓိဋ္ဌာနေန အာပဇ္ဇတိ။ အတ္ထာပတ္တိ ဝိကပ္ပနာယ အာပဇ္ဇတိ၊ အဝိကပ္ပနာယ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဒုကေသု ဒွေ ဒုကာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ။ တတ္ထ ပဌမဒုကေ ပဌမပဒံ သမ္ဘဝတိ။ ဝိကပ္ပနခေတ္တေ ဟိ ဝဿိကသာဋိကာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနေန ဝိနယာတိသာရဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ ဧတေနေဝ ဒုတိယဒုက္ကဋဿ ဒုတိယပဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဓိဋ္ဌာနေန အာပဇ္ဇတီတိ နတ္ထိ။ အန္တောဒသာဟေ အနာပဇ္ဇနတော၊ ဝိကပ္ပနာဒိသမ္ဘဝတော စ ဝိကပ္ပနာယ အာပဇ္ဇတီတိ နတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိကပ္ပနာယ အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ၊ တသ္မာ တာနိ ဒုကာနိ ‘‘န လဗ္ဘန္တီ’’တိ န ဝုတ္တာနိ။ ဧတ္ထာဟ – ယာ သာ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၃) ဝစနပ္ပမာဏတော ဒုက္ကဋာပတ္တိ သာဓိတာ၊ သာ ¶ သဉ္စိစ္စ အပစ္စုဒ္ဓရန္တဿ ယုဇ္ဇတိ၊ အသတိယာ စေ၊ ကဉ္စိ၊ အနာပတ္တိ။ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ ပစ္စုဒ္ဓဋံ သဉ္စိစ္စ အဝိကပ္ပယတော ဒုက္ကဋေန သဟ ပုနဒိဝသေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ အသတိယာ အဝိကပ္ပယတော နိဿဂ္ဂိယမေဝ ဣဓ ပဌမပညတ္တိယာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ၊ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ တသ္မာ သာ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ’’တိ၊ တေနေတံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ န ကေဝလံ ဣဒမေဝ၊ ‘‘တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တတော ပရံ နာမ ဟိ ဟေမန္တံ၊ တတ္ထ စေ ပစ္စုဒ္ဓါရော၊ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပီ’’တိအာဒိ န ယုတ္တံ အဓိဋ္ဌာနာဘာဝေန ပစ္စုဒ္ဓါရာဘာဝတော။ အဝိရောဓော စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရဏံ ဝတ္တမတ္တ’’န္တိဝါဒေါ ဧတ္ထာပိ သမ္ဘဝတီတိ စေ? န၊ ကုရုန္ဒိ ဝစနဝိရောဓတော။ တတ္ထ ဟိ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ ပစ္စုဒ္ဓါရော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ¶ ဝဿာနဒိဝသတ္တာ သာဓိဋ္ဌာနာဝသာ ပစ္စုဒ္ဓရီယတီတိ န ပစ္စုဒ္ဓါရော ဝတ္တမတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘တတော ပရ’’န္တိ ယာဝ ပုဏ္ဏမာ အဓိပ္ပေတာ သိယာ။ ယထာ စာယံ ဝိကပ္ပော၊ တထာ ‘‘ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ အာဗာဓဝူပသမေနာပီ’’တိ ဣဒမ္ပိ အဝဿံ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ ဧဝဉ္စ သတိ ဣဓ သမန္တပါသာဒိကာယ တဒဝစနေန သမေတိ။ အညထာ ဣဓပိ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ယထာဝုတ္တောဝ ဝိဓိ ဧတ္ထ သမ္ဘဝတိ၊ ကိဉ္စာပိ သမ္ဘဝတိ၊ ဒုဝိညာပယဿ ပန လောကဿ သုဝိညာပနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန သာ ဝဿာနာတိက္ကမေန အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ ဟေမန္တပဌမာရုဏေ စ အပစ္စုဒ္ဓါရပစ္စယာ ဒုက္ကဋာ သာဓိတာ၊ တသ္မာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယမေဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ၊ အဝိကပ္ပိတာယ ‘‘နိဿဂ္ဂိယာပဇ္ဇနမေဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာပိ သန္တောသံ အကတွာ ဝိနိစ္ဆယော ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ဟောတိ စေတ္ထ –

ဘိန္နံ အဘိန္နဉ္စ တဒတ္ထယုတ္တိံ၊

ပရိယေသိတဗ္ဗာ ဝိနယေ ဝိညာယာ’’တိ။

‘‘တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဝိနာပိ ‘‘မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဝစနေန သုဒိန္နံ ဟောတိ။ ဣတရော စေ အဓိဝါသေတိ၊ တေနာပိ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ နော စေ အဓိဝါသေတိ၊ ဒေန္တေန သုဒိန္နံ။ တံ ပန ဝတ္ထု န ကဿစိ ဟောတိ။ တထာ ‘‘မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ သာမိကော စေ အဓိဝါသေတိ၊ ဝိနာပိ ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝစနေန သုဂ္ဂဟိတံ။ နော စေ အဓိဝါသေတိ၊ သာမိကဿေဝ တံ၊ န ဟိ တဿေတံ ဝိနယကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ဝိနယကမ္မဿတ္ထာယ စေ ဂဏှာတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။ န ကေဝလံ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဟိတံ ¶ ၊ ပုန တဿပိ ဒေတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ စ။ တထာ အနပေက္ခော ဟုတွာ ပရဿ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန တေန ဒိန္နံ ဝါ တဿ ဝိဿာသန္တော ဝါ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထာပိ ဝိနယကမ္မဝသေန န ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ တေ ဧဝ ‘‘မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ကရောတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘တိစီဝရေ ဒီဃတော ဝိဒတ္ထိ အနတိက္ကမိတွာ ဆိန္ဒိတွာ ကရောတိ၊ ဧဝံ သေသေသုပီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု ပေါရာဏာစရိယာနံ ကထာမဂ္ဂံ သုဋ္ဌု အာစရိယကုလသေဝနာယ သဉ္ဇာနိတွာ တေန သံသန္ဒိတွာ သတော သမ္ပဇာနော ဟုတွာ သောတူနဉ္စ စိတ္တံ အဝိမောဟေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။ ဧသာ အမှာကံ အာယာစနာ။

ပဌမကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၇၁။ သန္တရုတ္တရေန ¶ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမန္တိ။ ကသ္မာ? ကိဉ္စာပိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သန္တရုတ္တရေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော၊ ယော ပဝိသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၂) ပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပစ္ဆာ ပန ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပစ္စယာ သင်္ဃာဋိယာ နိက္ခေပါယ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂဿ၊ အန္တရဝါသကဿ နိက္ခေပါယ ဂိလာနော ဝါ ဟောတိ၊ ဝဿိကသင်္ကေတံ ဝါ၊ နဒီပါရံ ဂန္တုံ ဝါ၊ အဂ္ဂဠဂုတ္တိဝိဟာရော ဝါ၊ အတ္ထတကထိနံ ဝါ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိဿ ‘‘ပဉ္စသု ပေတေသု အဂ္ဂဠဂုတ္တိ ဧဝ ပမာဏံ။ ဂုတ္တေ ဧဝ ဟိ ဝိဟာရေ နိက္ခိပိတွာ ဗဟိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နာဂုတ္တေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အပညတ္တေပိ ကထိနေ ‘‘တေ ဘိက္ခူ အဂ္ဂဠဂုတ္တိဝိဟာရေ ဌပေထာ’’တိ ဝတွာ သဘာဂါနံ ဟတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ သန္တရုတ္တရေန ဂါမပ္ပဝေသေ လဒ္ဓကပ္ပိယာ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကာမိံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၇၃။ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိန္တိ အဝိပ္ပဝါသတ္ထံ၊ ဝိပ္ပဝါသပစ္စယာ ယာ အာပတ္တိ၊ တဒဘာဝတ္ထံ ဝါ သမ္မုတိံ ဒါတုန္တိ အတ္ထော။ တတော ပဋ္ဌာယ ဝဋ္ဋတိ။ ကိတ္တကံ ကာလံ ဝဋ္ဋတီတိ? မာသံ ဝါ အတိရေကံ ဝါ ယာဝ ဂမနေ သဥဿာဟော၊ တာဝ ဝဋ္ဋတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဓုရနိက္ခေပံ ကရောန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ပုန သမ္မုတိဒါနကိစ္စံ နတ္ထီတိ သစေ ဒွါဒသန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန အညော ရောဂေါ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ ဥပသမ္ပဒကမ္မံ ဝိယ ယာဝဇီဝံ ဧကာသမ္မုတိ ဝဋ္ဋတီတိ စ။

‘‘ကတံ ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကသ္မာ? ကရဏပလိဗောဓေ ဥပစ္ဆိန္နေပိ အနဓိဋ္ဌိတစီဝရတော ဝိပ္ပဝါသပစ္စယာ အာပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိန္တိ ဘိက္ခုနော စီဝရံ အဓိဋ္ဌိတံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ တဒါယတ္တတ္တာ ¶ ။ အဓိဋ္ဌာနဉှိ ကရဏပလိဗောဓဿ နိဋ္ဌာပနာယတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ကတံ ဝါတိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကတန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ။

၄၇၇-၈။ အဝိပ္ပဝါသလက္ခဏဝဝတ္ထာပနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အန္တောဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောဂါမေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနတော အဝိပ္ပဝါသလက္ခဏံ ဝဝတ္ထာပိတံ၊ တဗ္ဗိပရီတနယေန ဝိပ္ပဝါသလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂါမော ဧကူပစာရောတိအာဒိမှိ ပန ဌပေတွာ သတ္ထံ၊ ရုက္ခမူလံ၊ အဇ္ဈောကာသဉ္စ သေသေသု ပရိက္ခေပါပရိက္ခေပဝသေန ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ပန ¶ သတ္ထံ ဒုဝိဓံ နိဝိဋ္ဌံ၊ အနိဝိဋ္ဌဉ္စ၊ တေသု အနိဝိဋ္ဌံ ဧကကုလဿ ဝါ နာနာကုလဿ ဝါ အပရိက္ခိတ္တမေဝ ဟောတိ၊ နိဝိဋ္ဌံ သိယာ ပရိက္ခိတ္တံ၊ သိယာ အပရိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပရိက္ခေပါဒိဝသေန အဒဿေတွာ အဗ္ဘန္တရဝသေန ဝုတ္တော။ တထာ အဗ္ဘောကာသေ။ ရုက္ခမူလေ ဆာယာဝသေန။ အညထာ ‘‘သတ္ထော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒိ ဥဒ္ဒေသဝိရောဓော သိယာ ဝိဘင်္ဂေ အဒဿိတတ္တာ၊ တသ္မာ သတ္ထဿ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ သတ္တဗ္ဘန္တရာ၊ ပဿတော စ ဧကဗ္ဘန္တရန္တိ အယမေကူပစာရော၊ တတော ပရံ နာနူပစာရော။ တထာ ရုက္ခမူလဿ ယတ္ထ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ၊ အယံ ဧကူပစာရော။ ဣတရော နာနူပစာရော။ ကသ္မာ? တတ္ထ ဟိ ပရိက္ခေပေါ အပ္ပမာဏံ။ ဆာယာဝ ပမာဏံ။ အဇ္ဈောကာသဿ ပါဠိယံ ဝုတ္တောဝ။ ‘‘သတ္ထာဒီနံ ဧကကုလသန္တကဝသေန ဧကူပစာရတာ’’တိ လိခိတံ၊ တသ္မာ နိဝေသနေ၊ ဥဒေါသိတေ စ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေါဝ အဋ္ဋာဒီသူတိ ကတွာ သံခိတ္တံ။ တတော ပရံ ခေတ္တဓညကရဏအာရာမဝိဟာရေသု ပန ပရိက္ခိတ္တာပရိက္ခိတ္တ-ပဒံ ပုန ဥဒ္ဓဋံ သတ္ထဝိဘင်္ဂေန အဓိကာရဿ ပစ္ဆိန္နတ္တာ။ ‘‘နာနာဂဗ္ဘာ’’တိအာဒိဝစနံ ပန အသမ္ဘဝတော ခေတ္တဓညကရဏအာရာမေသု န ဥဒ္ဓဋံ။ ဝိဟာရေ သမ္ဘဝန္တမ္ပိ တတ္ထ ပစ္ဆိန္နတ္တာ န ဥဒ္ဓဋံ။ ကုလံ ဝုစ္စတိ သာမိကော၊ တသ္မာ ‘‘ဧကကုလဿ နာနာကုလဿာ’’တိ ဣမိနာ ဂါမာဒီနံ စုဒ္ဒသန္နံ စီဝရနိက္ခေပဋ္ဌာနာနံ သာဓာရဏာသာဓာရဏဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဇ္ဈောကာသဿ ပန အသမ္ဘဝတော န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ဧကကုလဿ၊ နာနာကုလဿ စ အပရိက္ခိတ္တေသု ဂါမာဒီသု ပရိဟာရဝိသေသော ကိဉ္စာပိ နတ္ထိ၊ ပရိက္ခိတ္တေသု ပန အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဧကနာနာကုလဂ္ဂဟဏံ၊ ဧကနာနူပစာရဂ္ဂဟဏဉ္စ သာတ္ထကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထပိ အယံ ဝိသေသော – သတ္ထေ၊ ရုက္ခမူလေ စ ကုလဘေဒတောဝ ဘေဒေါ၊ နောပစာရဘေဒတော။ အဇ္ဈောကာသေ ဥပစာရဘေဒတော စ၊ သော ပန ပါဠိယံ န ဒဿိတောတိ။ ‘‘တံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာတိ ဝစနတော အာကာသေပိ အဍ္ဎတေယျရတနပ္ပမာဏေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၄၇၉။ ‘‘သဘာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ ‘‘သဘာယ’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂံ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လိင်္ဂဗျတ္တနယေနာ’’တိ။ နပုံသကလိင်္ဂဒဿနတ္ထံ ကိရ ‘‘သဘာယ’’န္တိ ပစ္စတ္တဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တဿ အနုပယောဂတ္တာ ¶ ‘‘ဒွါရမူလ’’န္တိပိ။ အတ္တနော နိက္ခိတ္တဋ္ဌာနေ အနိက္ခိတ္တတ္တာ ဝီထိဟတ္ထပါသော န ရက္ခတိ၊ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ‘‘သဘာယေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ ဒွါရမူလေ ဝါ၊ ဟတ္ထပါသာ ¶ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟတ္ထပါသေယေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ နိယမိတတ္တာ ဇာနိတုံ န သက္ကာတိ စေ? အန္တောဃရေ န သက္ကာ၊ တထာ တထာ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘ယုတ္တိ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ပကာသိတော၊ ပုနပိ ခုဒ္ဒကဂါမေ သဗ္ဗသာဓာရဏဂါမဒွါရဝသေန။ သစေ တဿ ဒွါရဒွယံ ဟောတိ၊ မဇ္ဈေ စ ဃရသဘာယံ၊ ယတ္ထိစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ။

၄၈၀-၁။ ယာနိ နိဝေသနာဒီနိ ဂါမသင်္ချံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ တာနိ နိဝေသနာဒီနီတိ အဓိပ္ပေတာနိ။ အဇ္ဈောကာသေ အပရိသင်္ကိတမ္ပိ စီဝရံ အတိရေကသတ္တဗ္ဘန္တရေ နိက္ခိတ္တံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ အန္တောသီမတာ န ရက္ခတိ၊ သတ္ထေ ပန ရက္ခတိ။ ‘‘နဒီပရိဟာရော စ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝစနတော ဥဒကုက္ခေပသီမာယံ ပရိဟာရော လဗ္ဘတီတိ သိဒ္ဓံ။ သာမန္တဝိဟာရော စေ ဧကသီမော၊ စီဝရံ န နိဿဂ္ဂိယံ။

‘‘ဆိန္နံ ဓုတင်္ဂံ သာသင်္က-သမ္မတော သန္တရုတ္တရံ၊

အစီဝရဿာနာပတ္တိ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရာဒိသိဒ္ဓိတော’’တိ။ –

ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ၊ တတ္ထာယံ စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမော ဝိနိစ္ဆယော – ကေစိ ‘‘ဒိဂုဏံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဝစနတော ‘‘ဧကစ္စိကာ သင်္ဃာဋိပိ နာဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ သစေ အဓိဋ္ဌာတိ န ရုဟတီ’’တိ ဝတွာ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာနမ္ပိ ဒိဂုဏမေဝ သင်္ဃာဋိံ ဒတွာ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ၊ တေ ဣမိနာ သုတ္တလေသေန သညာပေတဗ္ဗာ။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘ဆိန္နကံ သင်္ဃာဋိံ ဆိန္နကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဆိန္နကံ အန္တရဝါသက’’န္တိ ပဌမံ အနုညာတံ။ တတော ‘‘အညတရဿ ဘိက္ခုနော တိစီဝရေ ကရိယမာနေ သဗ္ဗံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အစ္ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ ဒွေ အစ္ဆိန္နကာနိ ဧကံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၀) အနုညာတံ၊ တသ္မာ ဧကစ္စိကာပိ သင်္ဃာဋိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ယာ ဆိဇ္ဇမာနာ နပ္ပဟောတိ၊ တဿာ ကုတော ဒိဂုဏတာတိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိဿ ဝုတ္တံ ‘‘အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတုန္တိ အာဂန္တုကပတ္တမ္ပိ ဒါတုံ။ ဣဒံ ပန အပ္ပဟောနကေ အာရောပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပဟောတိ၊ အာဂန္တုကပတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဆိန္ဒိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၀)။ ကထိနံ ပန ဆိန္နကမေဝ ဝဋ္ဋတိ အာဝေဏိကလက္ခဏတ္တာ ¶ ၊ ‘‘ဆိန္နကံ ဒိဂုဏံ နပ္ပဟောတီ’’တိ ဝစနာဘာဝတော စာတိ သန္နိဋ္ဌာနမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ဓုတင်္ဂန္တိ ¶ အနုပသမ္ပန္နာနံ တေစီဝရိကဓုတင်္ဂါဘာဝတော တိစီဝရေနေဝ တေစီဝရိကောတိ။ တေသံ အဓိဋ္ဌာနာဘာဝတော ‘‘အဓိဋ္ဌိတေနေဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတူတိ စေ? န၊ ဓုတင်္ဂဘေဒေန ဝိရောဓပ္ပသင်္ဂတော။ စတုတ္ထစီဝရသာဒိယနေန ဟိ ဓုတင်္ဂဘေဒေါ၊ န တိစီဝရဝိပ္ပဝါသေန၊ နာပိ အတိရေကစီဝရသာဒိယနေန၊ နာပိ အတိရေကစီဝရဓာရဏေန။ ယသ္မာ ပန ဘိက္ခူနံယေဝ ဘဂဝတာ အဓိဋ္ဌာနဝသေန နဝ စီဝရာနိ အနုညာတာနိ၊ ဇာတိဝသေန စ ဝုတ္တာနိ၊ န ဧဝံ အနုပသမ္ပန္နာနံ။ တသ္မာ တေသံ စီဝရနိယမာဘာဝါ န တံ ဓုတင်္ဂံ အနုညာတံ ဂဟဋ္ဌာနံ ဝိယ၊ တသ္မာ တဿ သမာဒါနဝိဓာနေ အဝစနတော စ သန္နိဋ္ဌာနမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

သာသင်္ကသမ္မတောတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ သာသင်္ကသိက္ခာပဒေ ဝိသုံ အင်္ဂါနိ န ဝုတ္တာနိ၊ ‘‘သေသမေတ္ထ စီဝရဝဂ္ဂဿ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ န စ ပနေတံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသော စတုတ္ထံ အင်္ဂံ၊ ဣဓ ဆာရတ္တဝိပ္ပဝါသော၊ အယမေတ္ထ ဝိသေသောတိ၊ တသ္မာ အင်္ဂသာမညတော၊ သမ္မုတိသာမညတော စ သာသင်္ကသိက္ခာပဒမေဝ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ နိပ္ပဒေသံ၊ တံ သပ္ပဒေသံ မာသပရမတ္တာ။ တတ္ထ ဗဟိဂါမေပိ ဂါမသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဝသိတွာ ပက္ကမန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ဣဓ န တထာ၊ ဣဓ အနန္တရေ အနန္တရေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ တတ္ထ သတ္တမေတိ အယံ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝိသေသော။ အင်္ဂါနိ ပန စီဝရနိက္ခေပင်္ဂသမ္ပတ္တိတော ဝိပရိယာယေန၊ ဣဓ ဝုတ္တနယေန စ သိဒ္ဓတ္တာ န ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ကာမံ န ဝုတ္တာနိ၊ တထာပိ စတုတ္ထမင်္ဂံ ဝိသေသိတဗ္ဗံ၊ န ပန ဝိသေသိတံ။ ကိံကာရဏာ? ဣဓ ဝုတ္တနိဿဇ္ဇနက္ကမေန နိဿဇ္ဇေတွာ အာပတ္တိဒေသနတော၊ တတ္ထာပန္နာပတ္တိဝိမောက္ခဒီပနတ္ထံ။ သံဝစ္ဆရဝိပ္ပဝုတ္ထမ္ပိ ရတ္တိဝိပ္ပဝုတ္ထမေဝ၊ ပဂေဝ ဆာရတ္တံ ဝိပ္ပဝုတ္ထံ။ ဧဝံ သန္တေပိ တတ္ထ ယထာဝုတ္တအင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဟေမန္တေ ဝါ ဂိမှေ ဝါ နိဿဇ္ဇတိ စေ? ဣဓ ဝုတ္တနယေနာပိ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဉာပနတ္ထံ စတုတ္ထံ အင်္ဂံ န ဝိသေသိတန္တိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ မာသာတိက္ကန္တမ္ပိ စီဝရံ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ နိဿဋ္ဌမေဝ။ ဒွယေန ဦနမာသံ ဟုတွာ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ မာသာတိက္ကန္တန္တိ ဧကေ။ တထာပိ သစေ ပစ္စာသာစီဝရံ ဟောတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ၊ မူလစီဝရံ ပန ‘‘မာသာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

‘‘သန္တရုတ္တရ’’န္တိ ¶ ဝါ ‘‘သင်္ဃာဋိ’’န္တိ ဝါ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဝါ ကိံ တိစီဝရံ၊ ဥဒါဟု အညမ္ပီတိ ¶ ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တိစီဝရမေဝ ပဋိသိဒ္ဓံ၊ ပရိယာပန္နဝသေန အစ္ဆိန္နစီဝရစ္ဆိန္ဒနဓောဝါပနဝိညတ္တိအာဒိဝိရောဓော။ အထ အညမ္ပိ၊ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ ဝိရောဓောတိ? ဝုစ္စတေ – န နိယမတော ဝေဒိတဗ္ဗံ ယထာသမ္ဘဝံ ဂဟေတဗ္ဗတော။ တထာ ဟိ ‘‘စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ သန္တရုတ္တရေန ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၇၁) ဧဝမာဒီသု တိစီဝရမေဝ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သန္တရုတ္တရေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော၊ သန္တရုတ္တရပရမံ တတော စီဝရံ သာဓိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု ယံကိဉ္စိ၊ တထာ သဂုဏံ ကတွာ သင်္ဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ၊ နိဝါသနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ သင်္ဃာဋိ ဒါတဗ္ဗာ၊ ဟန္ဒ တေ၊ အာဝုသော၊ သင်္ဃာဋိ၊ ဒေဟိ မေ ပဋန္တိအာဒီသု။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သဗ္ဗဉှိ စီဝရံ သင်္ဃဋိတဋ္ဌေန ‘သင်္ဃာဋီ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ တထာ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဧတ္ထာပီတိ ဧကေ။ အန္တောသမယေ ဟိ ယာဝဒတ္ထံ စီဝရံ အနုညာတံ၊ တံ သဗ္ဗံ ကရိယမာနံ ကဒါ နိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆိဿတိ၊ တသ္မာ တိစီဝရမေဝါတိ ဧကေ။ အစီဝရဿာနာပတ္တိ ပစ္စုဒ္ဓါရာဒိသိဒ္ဓိတောတိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဿ နိပ္ပယောဇနဘာဝပ္ပသင်္ဂတော တိစီဝရဝိပ္ပဝါသေ တေစီဝရဿ အာပတ္တီတိ ဧကေ။ တတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ န ဟောတိ အာပတ္တိ ပစ္စုဒ္ဓါရာဒိသိဒ္ဓိတော။ ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောအရုဏေ ပစ္စုဒ္ဓရတိ၊ ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ပစ္စုဒ္ဓရန္တဿ၊ အန္တောအရုဏေ ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ စ ယာဝ အညော နာဓိဋ္ဌာတိ၊ တာဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ ယထာဝုတ္တနယေန။ အညထာ သတ္တဗ္ဘန္တရေန ဝိပ္ပဝါသဿာတိ ဝိပ္ပဝါသတော ယထာရုတံယေဝ သတိ ဝိပ္ပဝါသေ ဝိပ္ပဝါသတော အဝိပ္ပဝါသေ သတိ အဝိပ္ပဝါသတောတိ။

ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၉၇။ နပ္ပဟောတီတိ လာမကပရိစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ၊ တေနေဝ တိစီဝရဿ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိလာမကပရိစ္ဆေဒေါဝ တာဝ ဝုတ္တော။ စီဝရေ ပစ္စာသာ စီဝရပစ္စာသာ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – တံ စီဝရံ ပစ္ဆာ လဗ္ဘတု ဝါ မာ ဝါ၊ ယာဝ သာ ပစ္စာသာ ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ ဣဒံ မူလစီဝရံ ဌပေတုံ အနုဇာနာမီတိ။ ‘‘စီဝရပစ္စာသာ’’တိ မရိယာဒတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ပစ္စတ္တဝစနံ ကတံ။

၄၉၉-၅၀၀။ နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ¶ …ပေ… စီဝရာသာ ဝါ ဥပစ္ဆိန္နာတိအာဒိမှိ တီသု စီဝရေသု အညတရံ ကတံ ဟောတိ၊ သေသာ အတ္ထိ၊ ရက္ခတိ။ စီဝရပလိဗောဓဿ ဥပစ္ဆေဒေ၊ ဥဗ္ဘတသ္မိဉ္စ ကထိနေ သမယေ ဝါ ဟေမန္တဿ သမယေ ဝါ အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗံ ¶ ။ သတိ ပါရိပူရိယာ ပစ္စာသာ န ရက္ခတိ၊ အသတိ နတ္ထိ စေ ပစ္စာသာ၊ န ရက္ခတိ။ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝစနတော အပရကတ္တိကာ အတ္ထတေ ဝါ အနတ္ထတေ ဝါ သမယောဝ။ ဟေမန္တော သိယာ သမယော အတ္ထတေ၊ သိယာ အသမယော အနတ္ထတေ။ တတော ပရံ ဧကံသတော အသမယော ဝါတိ။ ‘‘အာဒိဿ ဒိန္န’’န္တိ ဣဒံ ဣဓ အလဗ္ဘမာနမ္ပိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ ဘိက္ခုနီနံ ဒုတိယနိဿဂ္ဂိယေ (ပါစိ။ ၇၃၈ အာဒယော) သေသံ အကာလစီဝရံ ဝိယ။ တတ္ထ ဟိ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ ‘‘သမ္ပတ္တာ ဘာဇေန္တူ’’တိ ဧဝံ အာဒိဿ ဒိန္နမေဝ ‘‘အကာလစီဝရံ ကာလစီဝရ’’န္တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘာဇေန္တိယာ နိဿဂ္ဂိယံ။ တထာ ဟိ တတ္ထ ယထာ ‘‘အကာလစီဝရံ နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဣဒံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ ဣဒံ တုယှံ ဒမှီတိ ဒိန္န’’န္တိ ဣဒံ ကိမတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ဟိ တံ ဘာဇနီယန္တိ စေ? အဘာဇနီယသာမညတော ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ သင်္ဃဿ အာဒိဿ ဒိန္နံ အတ္ထတကထိနေဟိ ဧဝ ဘိက္ခူဟိ အဘာဇနီယတ္တာ အကာလစီဝရံ နာမ ဇာတံ၊ ဧဝံ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ ဣတရေဟီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သန္တေပိ ကဿစိ သိယာ ‘‘အာဒိဿ ဒိန္နမ္ပိ ဒသာဟမေဝ ပရိဟာရံ လဘတီ’’တိ။ တဿေတံ ပါဋိကင်္ခံ။ ပဌမကထိနေ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဣဒဉှိ နိရတ္ထကန္တိ။ အနုဗ္ဘတသ္မိမ္ပိ ဟိ ကထိနေ ဒသာဟပရမမေဝ ဓာရေတဗ္ဗန္တိ ဝိညာတတ္တာ အနာဒိဿ ဒိန္နမေဝ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ သိယာတိ စေ? ဧဝံ သန္တေပိ အနာဒိဿ ဒိန္နမ္ပိ အနတ္ထတကထိနာနံ အပရကတ္တိကာယ ဒသာဟမေဝ ပရိဟာရံ လဘတိ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အာမန္တာတိ စေ? ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ ဂန္တဗ္ဗံ။

အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမသိက္ခာပဒေ သဗ္ဗစီဝရာနံ ယာဝဒတ္ထစီဝရဝသေန ကထိနမာသဗ္ဘန္တရေ ဒသာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တိ ပရိဟာရဿ ဒိန္နတ္တာ။ ယထာ ¶ ကထိနမာသဗ္ဘန္တရေ အာဒိဿ ဒိန္နမကာလစီဝရံ ကာလစီဝရပရိဟာရမေဝ လဘတိ၊ တထာ ဣတရမာသေပိ လဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဧဝံ ‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဘိက္ခုနော ပနေဝ စီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’တိအာဒိနာ သိက္ခာပဒေ သိဒ္ဓေပိ အနတ္ထတကထိနာနံ ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသံ အနုဇာနန္တေန ‘အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ အဝုတ္တေ အကာလစီဝရံ နာမ ‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္န’န္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဧဝဉှိ ဝစနတော အနတ္ထတကထိနာနံ အတ္ထတကထိနာနံ ဝိယ သဗ္ဗစီဝရာနံ ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသေ ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီ’’တိအာဒိ။

ဘိယျောပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ – ယံ ပန မယာ ‘‘ပဌမကထိနေ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ အနုညာတံ၊ တမ္ပိ ကထိနမာသတော ဗဟိ ဥပ္ပန္နမေဝ၊ န အန္တောတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။ ကထံ? အတိရေကစီဝရဿ ဒသာဟပရိဟာရတော ဥဒ္ဓံ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိံ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ အနုပညတ္တိယာ ကထိနဗ္ဘန္တရေ ဝါရေတွာ တတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပန္နေသု ဒသာဟာတိက္ကမေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိံ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ဝါရေတုံ ‘‘အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ၊ ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ ဝစနတော ကထိနုဗ္ဘာရတော ဥဒ္ဓံ ဒသာဟပရိဟာရံ န လဘတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပုန ကထိနုဗ္ဘာရတော ဥဒ္ဓံ ပဉ္စ ဒိဝသာနိ လဘတီတိ ပသင်္ဂေါပိ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဘိက္ခုနော ပနေဝ အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ…ပေ… ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ အကာလစီဝရဿ ဥပ္ပတ္တိကာလံ နိယမေတွာ ဝုတ္တတ္တာ နိဝါရိတော ဟောတိ၊ တဒုဘယေန ကထိနဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ ကထိနုဗ္ဘာရတော ဥဒ္ဓံ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရံ န လဘတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဧဝံ အပရေ ဝဒန္တီတိ။

ပုနပိ ဝုတ္တံ – အာစရိယာ ပန ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဘိက္ခုနော ပနေဝ အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝဒန္တော ဧဝံ ဝိညာပေတိ ‘‘ဧတ္ထန္တရေ တိဏ္ဏန္နမ္ပိ အကာလစီဝရာနံ ဥပ္ပတ္တိ အဘာဝ’’န္တိ။ ကသ္မာ ပန ပဒဘာဇနေ ဝိတ္ထာရိတာနီတိ? ဝုစ္စတေ – ဣဒံ သိက္ခာပဒံ အဓိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ကိန္တု ပဌမေ ဒသာဟံ အနုဇာနိတွာ တသ္မိံ အပ္ပဟောန္တေ သစေ ပစ္စာသာ အတ္ထိ၊ တမေဝ ဝဍ္ဎေတွာ မာသံ အနုဇာနန္တော ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒီပေတိ အကာလစီဝရံ နာမ ¶ သမ္မုခီဘူတေန ဘာဇေတဗ္ဗန္တိပိ ဒီပေတိ။ တံ ပန ‘‘အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တန္တိ၊ တသ္မာ တီဏိပိ ပဒဘာဇနေ ဝိတ္ထာရိတာနီတိ။

‘‘ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗန္တိ ဒသာဟာ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ ပန ပဟောနကဘာဝေ ပုရိမသိက္ခာပဒလက္ခဏေနာတိ ဒီပေတုံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ဧဝံ သီဃန္တိ ဝါ လဟုန္တိ ဝါ’’တိအာဒိနာ အဝတွာ ‘‘ဒသာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတကထိနဿ ဧဝံ ဟောတု၊ အနတ္ထတေ ပန ကထိနေ ကထန္တိ ဝုတ္တေ အနတ္ထတဿ ပဋိက္ခေပတံ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တော အပဿန္တော ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇတီတိ။ ဧကတိံသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယန္တိ မဟန္တေနပိ ပစ္စာသာစီဝရေန သဟ ဃဋိတမ္ပိ တဗ္ဘာဝံ အနုပတိတွာ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ သတိ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏသမ္ဘဝေ၊ အသတိ န ဟောတိ၊ ပုန ဃဋိတေ ဟောတိ၊ အညေန ဃဋိတေ န ဟောတိ။ ဆိန္နံ အညဝတ္ထု ဟောတိ။ ပုဗ္ဗပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တံ ဃဋိတံ ပုန အညပရိစ္ဆေဒံ လဘတီတိ ဧကေ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သင်္ဃဿ ဝါ ဣဒံ အကာလစီဝရန္တိ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္န’န္တိ ဧတ္ထ သင်္ဃဿ ဒိန္နေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ၊ ‘သောတဿ ¶ ရဟော’တိအာဒီသု ဝိယ ပဒုဒ္ဓါရေန ဝုတ္တံ၊ တဿ လာဘံ သန္ဓာယာတိ စေ? သင်္ဃတော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ အနေန သိဒ္ဓတ္တာ အဓိကမေဝါ’’တိ စ ‘‘သင်္ဃော စီဝရာနိ လဘိဿတိ ဂဏော ဝါ’တိအာဒိနာပိ ပါဌော အတ္ထီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ကောသလ္လတ္ထံ ပန မယာ သဗ္ဗံ လိခိတံ၊ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။

တတိယကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၀၃-၅၀၅။ ဘတ္တဝိဿဂ္ဂန္တိ ဘတ္တကိစ္စာဓိဋ္ဌာနံ။ ဘတ္တကိစ္စာဓိဋ္ဌာနဝိဘာဂန္တိ ပေါရာဏာ။ တတ္ထ နာမ တွန္တိ တတ္ထ တယာ ကတကမ္မေ ဧဝံ အကတ္တဗ္ဗေ သတိ ဓောဝါပိဿသိ နာမ။ အထ ဝါ သော နာမ တွန္တိ အတ္ထော။ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နာတိ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပဒါယ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ တဒနုပသင်္ဂဘယာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုရာဏစီဝရ’’န္တိ ဧတ္ထ ပုရာဏဘာဝဒီပနတ္ထမေဝ ‘‘သကိံ နိဝတ္ထမ္ပိ သကိံ ပါရုတမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘စီဝရံ နာမ ဆန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ ဝစနဿ ဩကာသော န ¶ ဇာတောတိ ဧကေ။ ယသ္မာ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ၊ နိဝါသနပါရုပနုပဂမေဝါဓိပ္ပေတံ၊ တေနေဝ နိသီဒနပစ္စတ္ထရဏေ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ဇာတိပ္ပမာဏာဝစနတော ယံ ကိဉ္စိ ပုရာဏဝတ္ထံ ဓောဝါပေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယမေဝ၊ တေနေဝ ‘‘အနာပတ္တိ စီဝရံ ဌပေတွာ အညံ ပရိက္ခာရံ ဓောဝါပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ထဝိကမ္ပိ ဟိ အသုစိမက္ခိတံ ပရိဘုတ္တံ ဓောဝါပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝ ဩဠာရိကတ္တာ၊ အပ္ပတိရူပတ္တာ စ။ တေနေဝ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ စီဝရပရိစ္ဆေဒေါ န ဝုတ္တောတိ ဧကေ၊ ဝိစာရေတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ရဇိတွာ ကပ္ပံ ကတွာတိ ကပ္ပိယံ ကတမေဝ နိဝါသေတုံ၊ ပါရုပိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ၊ နေတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ မဇ္ဈိမတ္ထေရဝါဒေါ ဥပတ္ထမ္ဘိတော ဟောတိ၊ နောပတ္ထမ္ဘိတော။ ရဇိတွာတိအာဒိ ပန ဝိနယဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ မမ တက္ကော။ ယထာ အညာတိကာယ အညာတိကသညီဝါရေ တီဏိ စတုက္ကာနိ၊ ဧဝံ ဝေမတိကဉာတိကဝါရေသု စာတိ နဝ စတုက္ကာနိ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထာဟ – ဧကဝါရံ ဓောဝိတွာ ဓောဝနေသု ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပုန ‘‘ဒုဒ္ဓါတ’’န္တိ မညမာနာ ဓောဝတိ၊ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဒုတိယဝါရံ အဝုတ္တာ ဓောဝတိ နာမ ဟောတီတိ? ဝုစ္စတေ – သစေ ဘိက္ခု ‘‘အလံ ဧတ္တာဝတာ ဓောတေနာ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပုန ဓောဝန္တီ အဝုတ္တာ ဓောဝတိ နာမာတိ ယုဇ္ဇတိ။ နော စေ၊ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုဿ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယ ဝသေန အာပတ္တိ သာကိယာနီနံ ဝိယ။

၅၀၆။ ဧကေန ¶ ဝတ္ထုနာတိ ယေန ကေနစိ ပဌမေန။ ‘‘တိဏ္ဏံ စတုက္ကာနံ ဝသေနာ’’တိ ပါဌော။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ အဋ္ဌဝါစိကာယ ဥပသမ္ပန္နာယ ပါကဋတ္တာ တံ အဝတွာ သာကိယာနိယောဝ ဝုတ္တာ အပါကဋတ္တာ။

ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၀၈-၅၁၀။ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဏမှာ ဩဟီယနသိက္ခာပဒေ’’တိ လိခိတံ။ အရညဝါသီနိသေဓနသိက္ခာပဒေ အပညတ္တေတိ ဧကေ၊ ‘‘တံ န သုန္ဒရ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိဟတ္ထတာယာတိ အာယာသေန။

၅၁၂။ ဥပစာရောတိ ဒွါဒသဟတ္ထော။ မဟာပစ္စရိယံ၊ ကုရုန္ဒိယဉ္စ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ရတ္တိဘာဂေ ဓမ္မကထိကဿ ဘိက္ခုနော ဗဟူသု စီဝရေသု မဟာဇနေန ပသာဒဒါနဝသေန ¶ ပဋိက္ခိတ္တေသု ပုနဒိဝသေ ‘‘ဥပါသကာနံ ပသာဒဒါနာနိ ဧတာနီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ‘‘ဘိက္ခုနီဟိပိ ဒိန္နာနိ ဣဓ သန္တီ’’တိ ဉတွာ ဂဏှတော ဒေါသော။ တံ အစိတ္တကဘာဝေနာတိ ဘိက္ခုနီဟိ ဒိန္နဘာဝံ ဉတွာ ဗဟူသု တဿာ စီဝရဿ အဇာနနေနာတိ အတ္ထော။ ပံသုကူလံ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ‘‘ဘိက္ခုနီဟိ နု ခေါ ဒိန္နံ သိယာ’’တိ အဝိကပ္ပေတွာ ‘‘ပံသုကူလံ ဂဏှာမီ’’တိ ဂဏှန္တဿ ဝဋ္ဋတိ။ ကုရုန္ဒိအာဒီသု ဝုတ္တောပိ အတ္ထော အယမေဝ၊ ဧကံ၊ ‘‘အစိတ္တကဘာဝေနာ’’တိ ဝစနေန ‘‘ယထာ တထာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဥပ္ပထောဝ ပဋိသေဓိတောတိ အပရေ။ ဧဝံ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော န ဝဒတိ၊ ဥဇုကမေဝ ဝဒတီတိ ပပဉ္စိတံ။ တဿေဝ ဝိသယော၊ တဿာယံ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ‘‘ပံသုကူလံ ဂဏှိဿတီတိ ဌပိတံ ကာမံ ဘိက္ခုနိသန္တကမ္ပိ အဝိကပ္ပေတွာ ပံသုကူလံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဓမ္မကထိကဿ ဘိက္ခုနိယာ ဒိန္နမ္ပိ အပညာယမာနံ ဝဋ္ဋတီတိ၊ တသ္မာ တံ ဝုတ္တံ မဟာပစ္စရိယံ၊ ကုရုန္ဒိယဉ္စ အစိတ္တကဘာဝေန န သမေတီတိ။ ပဋိက္ခေပေါ ပန ဝိကပ္ပဂ္ဂဟဏေ ဧဝ ရုဟတိ။ အညထာ ပုဗ္ဗာပရံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ တံ န ယုတ္တံ ပံသုကူလေန အသမာနတ္တာ။ ပံသုကူလဘာဝေန သင်္ကာရကူဋာဒီသု ဌပိတံ ဘိက္ခုနီဟိ၊ န တံ တဿာ သန္တကံ ဟုတွာ ဌိတံ ဟောတိ။ အဿာမိကဉှိ ပံသုကူလံ သဗ္ဗသာဓာရဏဉ္စ၊ အညောပိ ဂဟေတုံ လဘတိ။ ဣဒံ ပုဗ္ဗေဝ ‘‘ဘိက္ခုနီနံ စီဝရ’’န္တိ ဇာနိတွာပိ ပံသုကူလိကော ဂဟေတုံ လဘတိ တဒါ တဿာ အသန္တကတ္တာ။ ‘‘ပံသုကူလံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ’’တိ သလ္လေခက္ကမနိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ မံသံ ဒဒန္တေန တထာဂတေန သလ္လေခတော ကပ္ပိယမ္ပိ ဘုတ္တံ နိဿဂ္ဂိယံ စီဝရမာဟ ယော မံသံ ကထန္တိ သယမာဒိသေယျာတိ။

အစိတ္တကတ္တာ ¶ ကထံ ပံသုကူလံ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? တာယ တဿ အဒိန္နတ္တာ၊ ဘိက္ခုနာပိ တတော ဘိက္ခုနိတော အဂ္ဂဟိတတ္တာ စ။ အဿာမိကမ္ပိ ဟိ ပံသုကူလံ အညိဿာ ဟတ္ထတော ဂဏှာတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှေယျာ’’တိ ဝုတ္တလက္ခဏသမ္ဘဝတော။ အညာတိကာယ သန္တကံ ဉာတိကာယ ဟတ္ထတော ဂဏှာတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ယထာ သိက္ခမာနသာမဏေရာဒီနံ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ၊ တထာ ကင်္ခါဝိတရဏိယဉ္စ ‘‘အညာတိကာယ ဟတ္ထတော ဂဟဏ’’န္တိ (ကငခါ။ အဋ္ဌ။ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အင်္ဂံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဉာတိကာယ ¶ သန္တကံ သိက္ခမာနာယ၊ သာမဏေရိယာ၊ ဥပါသကဿ၊ ဥပါသိကာယ၊ ဘိက္ခုဿ၊ သာမဏေရဿ သန္တကံ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော ဂဏှန္တဿ စ အနာပတ္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာသမ္ဘဝတောတိ ဧကေ၊ တေနေဝ ‘‘ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’တိ အဝတွာ ‘ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ အညတြ ပါရိဝတ္တကာ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ (ပါရာ။ ၅၁၃) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အညာတိကာယ သန္တကမ္ပိ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဥဘောပေတေ န သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။

၅၁၄။ ကော ပန ဝါဒေါ ပတ္တတ္ထဝိကာဒီသူတိ အနဓိဋ္ဌာတဗ္ဗေသု ဗဟူသု ပဋလေသု။ တေနေဝါဟ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပတ္တတ္ထဝိကာဒိမှိ အနဓိဋ္ဌာတဗ္ဗပရိက္ခာရေ’’တိ။ အဓိဋ္ဌာနုပဂေသု ဝါ တေသံ ပရိက္ခာရတ္တာ ဘိသိဆဝိယာ ဝိယ အနာပတ္တိ။ ကိံ ပဋပရိဿာဝနံ ပရိက္ခာရံ န ဟောတီတိ? ဟောတိ၊ ကိန္တု တံ ကိရ နိဝါသနာဒိစီဝရသဏ္ဌာနတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဣဓ နိဝါသနာဒိစီဝရသာဓနံ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမံ စီဝရံ နာမ။ အနန္တရာတီတေ နိဝါသနပါရုပနုပဂမေဝါတိ သန္နိဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ သန္တေ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမတာ၊ ပါရိဝတ္တကာဘာဝေါ၊ အညာတိကာယ ဟတ္ထတော ဂဟဏန္တိ တီဏေဝ အင်္ဂါနိ အဝတွာ အပရိက္ခာရတာတိ စတုတ္ထမင်္ဂံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ပတ္တတ္ထဝိကာဒိပရိက္ခာရဿ အစီဝရသင်္ချတ္တာ။ ပဌမကထိနာဒီသု ဝိကပ္ပနုပဂတာ ပမာဏံ၊ ဣဓ ကာယပရိဘောဂုပဂတာတိ။ ‘‘အညံ ပရိက္ခာရ’’န္တိ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ပတ္တတ္ထဝိကာဒိံ ယံကိဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိကပ္ပနုပဂမ္ပိ ပတ္တတ္ထဝိကာဒိံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘ပဋပရိဿာဝနမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ စ ‘‘စီဝရံ နာမ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမ’’န္တိ ဝစနတော ပဋပရိဿာဝနံ စီဝရမေဝ၊ န ပရိက္ခာရံ။ ‘‘ကော ပန ဝါဒေါတိ နိဂမနဝစနမ္ပိ သာဓက’’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနနတော အစိတ္တကံ၊ န ဝတ္ထုံ၊ ‘‘အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ သန္တကဘာဝါဇာနနတော၊ စီဝရဘာဝါဇာနနတော စ အစိတ္တက’’န္တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၁၅။ ပရိက္ခာရာနန္တိ ¶ ¶ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဧကသာဋကန္တိ ဘာဝနပုံသကံ၊ ‘‘အညာတကော မောဃပုရိသာ’’တိ ဝစနေန ပဝါရိတောပိ အဒါတုကာမော အညာတကော အပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အညထာ ‘‘အနာပတ္တိ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတိ။

၅၁၇။ နေဝ တာဝ ဝိညာပေတဗ္ဗံ၊ န ဘဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အနစ္ဆိန္နာနံ စီဝရာနံ အတ္တနော သန္တကာနံ အတ္ထိတာယ၊ တတ္ထ ပစ္စာသာသဗ္ဘာဝတော စ။ ပစ္စာသာ ကိတ္တကံ ကာလံ ရက္ခတီတိ? ယာဝ ဂါမန္တရာ၊ ယာဝ အဒ္ဓယောဇနာတိ ဧကေ။ ယာဝ ဒဿနသဝနူပစာရာတိ ဧကေ။ ယာဝ အညေ န ပဿန္တီတိ ဧကေ။ ယာဝ ပစ္စာသာ ဆိဇ္ဇတီတိ ဧကေ။ ယာဝ သာခါပလာသပရိယေသနဘဉ္ဇနသဇ္ဇနကာလပရိစ္ဆေဒါတိ ဧကေ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ ယထာသမ္ဘဝံ ယုဇ္ဇတိ။ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘သစေ ပန ဧတေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ဂိဟိဝတ္ထာဒီနံ ဘိသိဆဝိပရိယန္တာနံ ကိဉ္စိ န လဗ္ဘတိ၊ တေန တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော။

န တာဝ ထေရာနံ ဒါတဗ္ဗာနီတိ န တာဝ အတ္တနော ရုစိယာ ဒါတဗ္ဗာနိ၊ ယဒါ ထေရာ ‘‘ဒေထာဝုသော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒါ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ဧဝံ သတိ ဒဟရာပိ အစ္ဆိန္နစီဝရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တိ၊ သာခါပလာသံ ဘဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န အညထာ။ ‘ယေဟိ ကေဟိစိ ဝါ အစ္ဆိန္နံ ဟောတီ’တိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယော ပန ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘အတ္တနော ရုစိယာပိ ဒါတုံ လဘန္တီ’’တိ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပရိဘောဂဇိဏ္ဏံ ဝါ’တိ ဧတ္ထ စ ‘အစ္ဆိန္နစီဝရာနံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဒီနံ အတ္တနာ တိဏပဏ္ဏေဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဒိန္နစီဝရမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထာပိ သိယာ အာစရိယာဒီဟိ ‘‘အာဟရာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေယေဝ၊ နာဝုတ္တေတိ၊ န၊ ‘‘ကေဟိစိ ဝါ အစ္ဆိန္န’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တလေသတော ဒုတိယလေသဿ အဝိသေသဘာဝပ္ပသင်္ဂတောတိ။ အထ ကိမတ္ထံ ‘‘န တာဝ ထေရာနံ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? ယာဝ ထေရာနံ အတ္ထာယ သာခါပလာသာနိ ဘဉ္ဇတိ၊ တာဝ န ဒါတဗ္ဗာနိ၊ တတော တာနိ ထေရုဒ္ဒိဿကာနိ သာခါပလာသာနိ သယံ ပရိဒဟိတွာ ဝိနာပိ ထေရာဏတ္တိယာ အတ္တနော ရုစိယာ ဒါတဗ္ဗာနိ၊ ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယံ န ဟောတိ သတ္ထုနာပိ အနုညာတတ္တာ။ ‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကပ္ပိယမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ‘‘တဒလာဘေ န တွေဝ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ¶ ဝစနဝိရောဓတော။ ဧတ္ထာဟ – ဒုက္ကဋဘယာ ပါစိတ္တိယဝတ္ထု စေ အတိက္ကမိတဗ္ဗံ၊ တဒလာဘေ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု သင်္ဃိကံ၊ တဒလာဘေ ပါရာဇိကဝတ္ထုပိ အတိက္ကမိတဗ္ဗံ သိယာတိ? န၊ ပါရာဇိကဿ လောကဝဇ္ဇတ္တာ။ အပိစ န သဗ္ဗံ ဘူတဂါမံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုမေဝ၊ တတော ဒုက္ကဋာဒိဝတ္ထုပိ အတ္ထိ၊ အနာပတ္တိဝတ္ထုပိ ကာလောဒိသကံ၊ တသ္မာ ဣဒံ တဒါ ¶ အနာပတ္တိဝတ္ထုကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိတ္တာဝတာ ဘိက္ခု အစ္ဆိန္နစီဝရော နဋ္ဌစီဝရော ဟောတီတိ? ဧတ္တာဝတာ နဂ္ဂေါ ဟောတီတိ ဧကေ။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမဘာဝေန၊ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမမာဒိံ ကတွာ ဝိညာပေန္တဿ အာပတ္တီတိ ဧကေ။ နိဝါသနပါရုပနုပဂါဘာဝေနာတိ ဧကေ။ တိစီဝရာဘာဝေနာတိ ဧကေ။ သန္တရုတ္တရပရမာဘာဝေနာတိ ဧကေ။ အယံ ဧကေဝါဒေါ ယုတ္တော ‘‘သန္တရုတ္တရပရမံ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝစနတော၊ တသ္မာ သန္တရုတ္တရေ သတိ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမံ ဝိညာပေန္တဿ ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဝိညာပေတွာ ပဋိလဘေယျ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ သိက္ခာပဒေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ စေ? တန္န၊ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော နာနတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ ဟိ ‘‘တိက္ခတ္တုံ မေထုနံ ဓမ္မံ အဘိဝိညာပေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၆) ဝုတ္တေ ပဝတ္တေသီတိ အတ္ထော၊ တထာ ဣဓာပိ ‘‘စီဝရံ ဝိညာပေယျာ’’တိ ဝိညတ္တိယာ ပဝတ္တေယျ ဥပ္ပာဒေယျာတိ အတ္ထော။

တေန နိဝတ္ထောတိ တံနိဝတ္ထော။ အညဿ အလာဘေန တမေဝ ပရိဘုဉ္ဇတော ဇိရတိ၊ န လေသေန။ အတ္တနာတိ သယမေဝ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အယုတ္တပရိဘောဂေန အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ယုတ္တပရိဘောဂဝသေန ပရိဘုဉ္ဇတော ဇိဏ္ဏံ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏံ နာမ။ တဿ သဘာဂါနံ အစ္ဆိန္နကာလေ ဒါနမ္ပိ ယုတ္တပရိဘောဂေ ဧဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဣမေ ကိရ ဒွေ လေသာ အဋ္ဌကထာယော၊ ဝါစေန္တာနံ အာစရိယာနံ မတန္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၂၁။ နိသီဒိတုံ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ န လဘတီတိ ယထာသုခံ န လဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ အနုဝတ္တတိ ဧဝ။ အတ္ထာယ ကဿ? တဿေဝ အညဿ။ ယထာ အညာတကေ တိကပါစိတ္တိယံ၊ တထာ အပ္ပဝါရိတေပီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘‘ဉာတကေ ဉာတကသညီ’’တိ ဣမိနာ သိဒ္ဓတ္တာ န နိစ္စံ သေသံ အာပဇ္ဇတိ။ အပိစေတ္ထ အညာတကဂ္ဂဟဏေန အပ္ပဝါရိတဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ ¶ ၊ အပ္ပဝါရိတဂ္ဂဟဏေန အညာတကဂ္ဂဟဏံ၊ အညာတကာ ဟိ အပ္ပဝါရိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ဉာတကဂ္ဂဟဏေန ပဝါရိတဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ ကတ္ထစိ န ဟောတိ။ န ပဝါရိတဂ္ဂဟဏေန ဉာတကဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ ဣမဿ အတ္ထဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ အပ္ပဝါရိတာယ စ စီဝရံ အညတြ ပါရိဝတ္တကာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ အာပတ္တိ။ ဉာတိကာယ ပန ပဝါရိတာယ စ ဝိဿာသံ ဂဏှာတိ၊ အနာပတ္တိ။ တထာ ပုရာဏစီဝရံ ဉာတိကာယ အနာပတ္တိ၊ ပဝါရိတာယ ပန တိကပါစိတ္တိယမေဝ။ ဉာတကာနဉ္စ ဧကစ္စာနံ ပုရာဏစီဝရံ နာမ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပဝါရိတာနံ။ တိကစ္ဆေဒေါ စ မာတိကာပဒေနေဝ ဟောတိ၊ န အညေန။ တတ္ထာပိ ဧကေနေဝ၊ န ဒုတိယာဒီဟီတိ အယံ ဝိနယေ ဓမ္မတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၂၂-၄။ ပဂ္ဂါဟိကသာလံ ¶ ဝါတိ ဒုဿပသာရံ ဝါ။ ဟတ္ထေန ပဂ္ဂဟေတွာ ဌတွာ သာလာယံ ပသာရေတဗ္ဗဒုဿံ ပသာရေန္တီတိ စောဒနာ။ တိစီဝရိကေနေဝါတိ ဝိနယတိစီဝရိကေန။ သော ဟိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတပရိက္ခာရစောဠာဒီသု သန္တေသုပိ တိစီဝရေ အစ္ဆိန္နေ သန္တရုတ္တရပရမံ ဝိညာပေတွာ ဂဟေတုံ လဘတိ။ အညထာပီတိ ‘‘ပမာဏိကံ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော တသ္မိံ နဋ္ဌေ ဗဟူနိပိ ဂဟေတုံ လဘတိ၊ န သန္တရုတ္တရပရမ’’န္တိ စ၊ တသ္မာ တံ ဝိဘာဂန္တိ ‘‘တိစီဝရိကဿ တံ ဝိဘာဂန္တိ အတ္ထော၊ န ပရိက္ခာရစောဠိကဿာ’’တိ စ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယော ပန ‘‘အညေနာတိ အတိစီဝရိကေန၊ အညထာတိ ဣတော ဝုတ္တဂ္ဂဟဏပရိစ္ဆေဒတော အညေနာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝဒတိ။ အညထာတိ ပန သစေ တီဏိပိ နဋ္ဌာနိ၊ သန္တရုတ္တရပရမံ ဂဏှိတဗ္ဗံ၊ သစေ ဒွေ ဝါ ဧကံ ဝါ နဋ္ဌံ၊ တေန ‘‘အညထာပီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝိစာရဏာ ဧဝ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပကတိယာ သန္တရုတ္တရေန စရတိ၊ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ တံသမ္မုတိဝသေန ဝါ တတိယဿ အလာဘေန ဝါ။

၅၂၆။ ‘‘ပမာဏမေဝ ¶ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သလ္လေခဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ဉာတကာဒိဋ္ဌာနေ တဒုတ္တရိ ဂဏှန္တဿ အာပတ္တီတိ စေ? တံ ပါဠိယာ န သမေတိ၊ ‘‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဟိ ပါဠိ။ ဧတ္ထ စ ပဝါရိတာ နာမ အစ္ဆိန္နကာလတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ ပဝါရိတာ၊ န အစ္ဆိန္နကာလေ။ ‘‘အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယော အစ္ဆိန္နကာလဿတ္ထာယ ပဝါရေတိ၊ ဥဘောပိ အပ္ပဝါရိတာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ အစ္ဆိန္နကာရဏာ နဋ္ဌကာရဏာဝ ဒေန္တိ နာမ။ အပိစ ယထာ ပိဋ္ဌိသမယေ သတုပ္ပာဒံ ကတွာ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော ဝဿိကသာဋိကံ နိပ္ဖာဒေန္တဿ တေန သိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယံ၊ တထာ ဣဓာပိ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေပိ အစ္ဆိန္နနဋ္ဌကာရဏာ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌကထာသု ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တဝစနမေဝ ပမာဏ’’န္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော အာဟ၊ တံ အယုတ္တံ၊ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ တဒုတ္တရိ ဝိညာပေန္တဿ ပညတ္တံ၊ တသ္မိဉ္စ ‘‘အညာတကော ဂဟပတိ ဝါ ဂဟပတာနီ ဝါ’’တိ မာတိကာယ ပါဠိ၊ ဝိဘင်္ဂေ စ ‘‘အညာတကော နာမ မာတိတော ဝါ…ပေ… အသမ္ဗဒ္ဓါ’’တိ ပါဠိ၊ အနာပတ္တိဝါရေ စ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ပါဠိ၊ တသ္မာ တိဝိဓာယပိ ပါဠိယာ န သမေတီတိ အယုတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ကေဝလံ သလ္လေခမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အပရေ။ ဥပရိ ကာဏမာတာသိက္ခာပဒေ အဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘တေသမ္ပိ ပါထေယျပဟေဏကတ္ထာယ ပဋိယတ္တတော ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န တတ္ထ စ ဣဓ စ နာနာကရဏံ ပညာယတိ ¶ ၊ တသ္မာ ထေရဿ လဒ္ဓိ သုန္ဒရာ ဝိယ မမ ခါယတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပနိဒံ သိက္ခာပဒံ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဓ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ‘‘သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါ’’တိ ပါဌော။ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ နိဒါနဝိရောဓတော န ဝုတ္တံ။ တထာပိ အနန္တရေ ဝုတ္တနယေန လဗ္ဘတီတိ အာစရိယော။ ဧဝရူပေသု ဂဟပတိပဋိသံယုတ္တသိက္ခာပဒေသု ကိဉ္စာပိ ‘‘ဂဟပတိ နာမ ယော ကောစိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ ဌပေတွာ အဝသေသာ စ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော စ တိတ္ထိယော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၂၇-၈။ အပိ ¶ ဟောတိ စိတ္တန္တိ အတ္ထော။ မေယျာတိ ပါဌဿ မယှန္တိ အတ္ထော။ န ဣမေ သုကရာ၊ ‘‘န ဣမေသံ သုကရာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ‘‘တဿ န ဣမေသံ သုကရာ အစ္ဆာဒေတုန္တိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော’’တိ ဝစနတော တသ္မိံ ခဏေ ပဝါရိတောပိ အပ္ပဝါရိတောဝ ဟောတီတိ။

ပဌမဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၃၂။ ဒုတိယဥပက္ခဋေန ကိံပယောဇနန္တိ? နတ္ထိ၊ ကေဝလံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပညတ္တံ ဘိက္ခုနိယာ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ ဝိယ။ ဧဝံ သန္တေ တန္တိ အနာရောပေတဗ္ဗံ ဘဝေယျ ဝိနာပိ တေန တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော၊ အနိဿရတ္တာ၊ အနာရောပေတုံ အနုညာတတ္တာ စ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာကင်္ခမာနော၊ အာနန္ဒ၊ သင်္ဃော…ပေ… သမူဟနေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆)။ ဣဒံ သဗ္ဗမကာရဏံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ အပ္ပယောဇနံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တိ၊ ပဂေဝ သိက္ခာပဒံ၊ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တဉှိ ဣမဿ အနုပညတ္တိသဒိသ’’န္တိအာဒိ။ အနုပညတ္တိ စ နိပ္ပယောဇနာ နတ္ထိ၊ တံသဒိသဉ္စေတံ၊ န နိပ္ပယောဇနန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေ ကော ပနေတ္ထ ဝိသေသောတိ? တတော အာဟ ‘‘ပဌမသိက္ခာပဒေ ဧကဿ ပီဠာ ကတာ၊ ဒုတိယေ ဒွိန္နံ၊ အယမေတ္ထ ဝိသေသော’’တိ။ ဣမိနာ အတ္ထဝိသေသေန ကော ပနညော အတိရေကတ္ထော ဒဿိတောတိ? ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ တာဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ ဝတ္ထုသ္မိံ ¶ ဥဘိန္နံ ပီဠာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အယမတိရေကတ္ထော ဒဿိတော’’တိ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘န ကေဝလံ ပဋိလဒ္ဓစီဝရဂဏနာယေဝ အာပတ္တိဂဏနာ၊ ပီဠိတပုဂ္ဂလသင်္ခါတဝတ္ထုဂဏနာယပီ’’တိ။

‘‘ဝတ္ထုတော ဂဏနာယာပိ၊ သိယာ အာပတ္တိ နေကတာ၊

ဣတိ သန္ဒဿနတ္ထဉ္စ၊ ဒုတိယူပက္ခဋံ ဣဓ။

‘‘ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာယ၊ ဝိဘင်္ဂေ ဝိယ ကိန္တေတံ၊

ဧကိတ္ထိယာပိ နေကတာ၊ အာပတ္တီနံ ပယောဂတော’’တိ။

အပိစေတံ ¶ သိက္ခာပဒံ တံဇာတိကေသု သိက္ခာပဒေသု သဗ္ဗေသုပိ ဂဟေတဗ္ဗဝိနိစ္ဆယဿ နယဒဿနပ္ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဟ စ –

အာပတ္တိယာပိ ဗဟုတာ စ ဝိမိဿတာ စ၊

ဣစ္စေဝမာဒိဝိဓိသမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ၊

သတ္ထာ ဥပက္ခဋမိဒံ ဒုတိယံ အဝေါစာ’’တိ။

တဿာယံ သင်္ခေပတော အဓိပ္ပာယပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဝိစာရဏာ – ပုရာဏစီဝရံ ဧကမေဝ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနီဟိ ဒွီဟိ၊ ဗဟူဟိ ဝါ ဓောဝါပေတိ၊ ဘိက္ခုနိဂဏနာယ ပါစိတ္တိယဂဏနာ၊ တထာ ဒွိန္နံ၊ ဗဟူနံ ဝါ သာဓာရဏံ ဧကမေဝ စီဝရံ အညတြ ပါရိဝတ္တကာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဣဓာပိ တထာ ဒွိန္နံ၊ ဗဟူနံ ဝါ သာဓာရဏမေကံ ဝိညာပေတိ၊ ဝိညတ္တပုဂ္ဂလဂဏနာယ အာပတ္တိဂဏနာ။ တထာ အညေသုပိ ဧဝရူပေသု သိက္ခာပဒေသု နယော နေတဗ္ဗော။ အယံ တာဝ ဗဟုတာယ နယော။ မိဿတာယ ပန ဉာတိကာယ၊ အညာတိကာယ စ ဧကံ ဓောဝါပေတိ၊ ဧကတော နိဋ္ဌာပနေ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ အထ ဉာတိကာ ပဌမံ ထောကံ ဓောဝိတွာ ဌိတာ၊ ပုန အညာတိကာ သုဓောတံ ကရောတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။ အထ အညာတိကာ ပဌမံ ဓောဝတိ၊ ပစ္ဆာ ဉာတိကာ သုဓောတံ ကရောတိ၊ အညာတိကာယ ပယောဂဝသေန ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋမေဝ။ အညာတိကာယ စ ဉာတိကာယ စ အညာတိကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ဉာတိကသညီ ဝါ ဓောဝါပေတိ၊ ယထာဝုတ္တနယေန နိဿဂ္ဂိယဒုက္ကဋာဒိအာပတ္တိဘေဒဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အညာတိကာယ စ ဉာတိကာယ စ သန္တကံ စီဝရံ ဥဘောဟိ ဧကတော ဒိယျမာနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ¶ ၊ အညာတိကာယ ဧဝ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ စ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။ အထ ဉာတိကာယ အနာပတ္တိ။ အထ ဥဘောသု အညာတိကာဒိသညီ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဿဂ္ဂိယဒုက္ကဋာဒိအာပတ္တိဘေဒဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ နယော နေတဗ္ဗော။ အယံ မိဿတာယ နယော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပန အနေကေ အညာတိကာ ဝိညတ္တာဝိညတ္တပုဂ္ဂလဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ဧကော ဒေတိ၊ ဧကော န ဒေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။ အထ အဝိညတ္တော ဒေတိ၊ န နိဿဂ္ဂိယံ။ အထ ဝိညတ္တာဝိညတ္တာနံ သာဓာရဏံ ဝိညတ္တော ဒေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။ ဥဘော ဒေန္တိ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။ အဝိညတ္တော ဒေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တိ။ ဝိညတ္တဿ ဝစနေန အဝိညတ္တော ဒေတိ၊ အနာပတ္တိ ဧဝ။ တထာ ဥပက္ခဋာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ နယော နေတဗ္ဗော။

ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၃၇။ ‘‘န ¶ ခေါ မယံ၊ အာဝုသော၊ စီဝရစေတာပန္နံ ပဋိဂ္ဂဏှာမ…ပေ… ကာလေန ကပ္ပိယ’’န္တိ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ အညထာ အာယသ္မာ ဥပနန္ဒော မံသဿ စေတာပန္နံ ဧကမ္ပိ ကဟာပဏံ ဟတ္ထေန ပဋိဂ္ဂဏှန္တော တတော မဟန္တတရံ စီဝရစေတာပန္နံ ကထံ န ပဋိဂ္ဂဏှိဿတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ စီဝရပဋိသံယုတ္တတ္တာ စီဝရဝဂ္ဂေ သင်္ဂါယိံသူတိ။

၅၃၈-၉။ ‘‘အာဂတကာရဏံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နနု ပုန စောဒေတုံ န လဘတီတိ ဧကေ။ အာဂမနဿ သာတ္ထကံ န ဟောတိ၊ စီဝရံ န လဘိဿတိ ပဋိသန္ထာရဿ ကတတ္တာတိ ဧကေ။ စောဒနာလက္ခဏံ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဌတွာ စောဒေမီ’’တိ အာဂတော တံ ဌာနံ ဘဉ္ဇတိ၊ ကရောတိ စေကံ၊ တီဏိပိ စေ ကရောတိ၊ ဧကမေဝ၊ ဧကဝစနတ္တာတိ ဧကေ။ တီဏိ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတီတိ ဧကေ။ ဥပတိဿတ္ထေရော ‘‘န စောဒနာဒိံ ဘဉ္ဇတိ၊ စောဒေတုကာမော အကတ္တဗ္ဗံ အကာသိ၊ တေန ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒတိ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘အာသနေ စေ နိသီဒတိ၊ ဧကာယ နိသဇ္ဇာယ ဒွေ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ။ အာမိသံ စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟေန ဒွေ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ။ ဓမ္မံ စေ ဘာသတိ၊ ဓမ္မဒေသနသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒါယ ဧကာယ ဝါစာယ ဒွေ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒတိ။ ‘‘ယတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော ဧဝ သန္တိကံ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗျဉ္ဇနံ ပန န သမေတီ’’တိ။ ဥပါသကေဟိ အာဏတ္တာ တံ။ မူလံ အသာဒိယန္တေနာတိ မူလဿ အကပ္ပိယဘာဝေ သတိ အသာဒိယန္တေန။ တဉ္စ ခေါ စိတ္တေန ¶ ၊ န မုခေန။ သစေ ဧဝံ ဝုတ္တေ အကပ္ပိယံ ဒဿေတီတိ ကတွာ စိတ္တေန အကပ္ပိယံ ဣစ္ဆန္တောဝ မုခေန ကပ္ပိယံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘စီဝရံ မေ ဒေထာ’’တိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိလာဘေ ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ။

တတြာယံ ဝိစာရဏာ – စိတ္တေန သာဒိယန္တောပိ မုခေန ကပ္ပိယဝေါဟာရေန စေ ဝေါဟရတိ ‘‘ကဟာပဏာရဟေန၊ ပါဒါရဟေန ဝါ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေန ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အာဟရာ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ ရူပိယံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ကသ္မာ? ကဉ္စိ သဿုဋ္ဌာနကံ ဘူမိပဒေသံ သန္ဓာယ ‘‘သီမံ ဒေမာတိ ဝဒန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနတော၊ ‘‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပဋိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနတော စ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ဃံ သန္ဓာယ ‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဒိန္နံ ဂရုဘဏ္ဍံ န ဟောတိ၊ ဒက္ခိဏောဒကံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ၊ ‘သာဓူ’တိ စ ဝတ္တုံ၊ အနုမောဒေတုဉ္စ ¶ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? သင်္ဃဿ ‘ဝိဟာရော’တိ နာမာဘာဝတော၊ ခေတ္တဿေဝ ‘သီမာ’တိ နာမဘာဝတော စ၊ စိတ္တေန အာရမ္မဏံ ကတံ အပ္ပမာဏံ၊ ကပ္ပိယဝေါဟာရောဝ ပမာဏံ။ ကပ္ပိယမေဝါစိက္ခိတတ္တာ ‘န တွေဝါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကေနစိ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗံ ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမီ’တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝစနေနပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကပ္ပိယဝစနပစ္စယာ ဒါယကော သယမေဝ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿတီတိ အဓိပ္ပာယတော ဒါယကေန ဧတဿ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာ ကပ္ပိယကာရကဿ ဟတ္ထေ ဌပိတံ ဘိက္ခုဿ သန္တကမေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဣဒံ သဗ္ဗမယုတ္တံ၊ ကသ္မာ? သီမာဝိဟာရဝစနဿ ဒါယကဝစနတ္တာ။ ဣဓ စ ဘိက္ခုနော ဝစနံ ပမာဏံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အထာပိ ‘မမ တဠာကံ ဝါ ပေါက္ခရဏိံ ဝါ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေ ‘သာဓု၊ ဥပါသက၊ သင်္ဃော ပါနီယံ ပိဝိဿတီ’တိအာဒီနိ ဝတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါ’’တိ။ အညထာ ခေတ္တံ သန္ဓာယ ဘိက္ခုနော ခေတ္တပဋိဗဒ္ဓဝစနာနိ သီမာဝစနေန ကပ္ပန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ အဝိဟာရဿ စ ဘိက္ခုဿ ရူပိယံ ဒဿေတွာ ‘‘ဣဒံ ဝိဟာရဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော အတ္ထာယ ဒိယျမာနံ ဇာနန္တေနာပိ တံ အပ္ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ တထာ ကဟာပဏာရဟာဒိနော အကပ္ပိယဘဏ္ဍဘာဝံ၊ ကဟာပဏာဒိဘာဝမေဝ ဝါ ဇာနန္တမေဝ သန္ဓာယ တထာဝေါဟရန္တဿ စ အနာပတ္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘န တွေဝါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကေနစိ ပရိယာယေနာ’’တိ နိပ္ပဒေသတော ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ လေသံ ဩဍ္ဍေတုန္တိ နော တက္ကော၊ ဝိစာရေတွာ ပန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘နော စေ ဣစ္ဆတိ၊ န ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ယထာဝုတ္တသာမိစိယာ အကရဏေ အနာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဒဿေတိ။

‘‘အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ယထာဝုတ္တသာမိစိမ္ပိ န ကတွာ စေ နိပ္ဖာဒေတိ၊ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ကပ္ပိယကာရကာ သယမေဝ စောဒေတွာ ဒေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သယံ ကရဏမေဝ ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ ¶ …ပေ… ဧသေဝ နယောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ၊ ဒဒန္တေသုပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတတ္တာ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယမေဝ။ ဇာတရူပရဇတံ ‘‘သင်္ဃေ သာဒိတေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ စ ဝိကပ္ပေန္တိ။ တံ ဝိသေသေတွာ နဝုတ္တတ္တာ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘နိဿဂ္ဂိယမေဝါတိ ယေဝါပနကသိက္ခာပဒေသု သိယာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယဿ ကဿစိ ဟိ အညဿ…ပေ… မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝစနတော အပဗ္ဗဇိတာနံ အန္တမသော မာတာပိတူနမ္ပိ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဒဿေတိ။

သဗ္ဗတ္ထ ¶ သမ္ပဋိစ္ဆနံ နာမ ‘‘ဥဂ္ဂဏှေယျ ဝါ ဥဂ္ဂဏှာပေယျဝါ ဥပနိက္ခိတ္တံ ဝါ သာဒိယေယျာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏမေဝ။ ဧဝံ သန္တေပိ ကတ္ထစိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ ကတ္ထစိ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ ကတ္ထစိ ပဋိက္ခိတ္တံ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ ကိဉ္စိ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိ ဝိတ္ထာရော အာရဒ္ဓါ။ တတ္ထ ‘‘စေတိယဿ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနတော အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ ဝိဟာရဿ ဒိန္နံ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ တထာ ထေရဿ ‘‘မာတုယာ ဒေမာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယမေဝ။ သာပတ္တိကော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကာယ အာပတ္တိယာ သာပတ္တိကော ဟောတီတိ? ဒုက္ကဋာပတ္တိယာတိ ဧကေ။ န ယာယ ကာယစိ၊ ကေဝလံ အဋ္ဌာနေ စောဒေတီတိ ကတွာ ‘‘သာပတ္တိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ကထန္တိ? ‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ပဏာမေတဗ္ဗော…ပေ… ပဏာမေန္တော အနတိသာရော’’တိ (မဟာဝ။ ၆၈) ဧတ္ထ န သမ္မာဝတ္တန္တံယေဝ အပဏာမေန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ – ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသမ္မာဝတ္တန္တော န ပဏာမေတဗ္ဗော၊ ယော န ပဏာမေယျ၊ အာပတ္တိဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၆၈)၊ တသ္မာ အဓိမတ္တပေမာဒိအဘာဝေပိ အပဏာမေန္တဿ အနာပတ္တိ ဒိဿတိ။ အပိစ ‘‘သာတိသာရော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယ ‘‘သာတိသာရော ဟောတီတိ သဒေါသော ဟောတိ၊ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၆၈) ဝုတ္တတ္တာ န ယုတ္တန္တိ စေ? န၊ တဒနန္တရမေဝ တံမိစ္ဆာဂါဟနိဝတ္တနတ္ထံ၊ တသ္မာ ‘‘န သမ္မာဝတ္တန္တော ပဏာမေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနာပတ္တိကာ ကတာတိ။ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ အာစရိယော၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍမ္ပိ အကပ္ပိယမေဝါတိ တဠာကတော နိပ္ဖန္နဓညေန ပရိဝတ္တေတွာ လဒ္ဓံ ဂေါရသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဝိဓာနံ ဝက္ခာမ၊ သေယျထိဒံ – ‘‘ဥဒကဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဒုဗ္ဗိနိဗ္ဘောဂံ ဟောတီတိ ဣဒံ ပရတော ‘‘တဿေဝ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? ဓညဿ ဝိစာရိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ အသဒိသံ၊ တသ္မာ သုဝုတ္တံ။ ဣဒဉှိ ဘိက္ခုဿ ပယောဂဝသေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နေန မိဿန္တိ။ အကတပုဗ္ဗံ နဝသဿံ နာမ။ ခလေ ဝါ ဌတွာ ရက္ခတီတိ ‘‘ဣဒံ ဝါ ဧတ္တကံ ဝါ မာ ဂဏှ၊ ဣဒံ ဂဟေတုံ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတော အပနေဟိ၊ ဣဓ ပုဉ္ဇံ ကရောဟီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ဝါ ပယောဂေန ¶ စေ ရက္ခတိ၊ တံ အကပ္ပိယံ။ ‘‘သစေ ‘မယိဌိတေ ရက္ခိတံ ဟောတီ’တိ ရက္ခတိ၊ ဂဏှန္တေ ဝါ ပဿိတွာ ‘ကိံ ကရောထာ’တိ၊ ဘဏတိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တံ။ ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒေ ‘‘ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ရက္ခန္တေန ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ¶ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ တံ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? အပုဗ္ဗဿ အနုပ္ပာဒိတတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘သဿံ ကတွာ အာဟရထာ’’တိ ဝတ္တုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ။ ပဏ္ဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ပကတိယာ သယမေဝ ကရောန္တာနံ ဥဿာဟဇနနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ‘‘ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ’’တိ ဝစနတော၊ ပဂေဝ ဥဋ္ဌာပိတတ္တာတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ သစေ ဒါယကာ ဝါ သင်္ဃဿ ဂါမခေတ္တာရာမာဒိံ ကေဏိယာ ဂဟိတမနုဿာ ဝါ တတ္ထ ကုဋုမ္ဗိနော ‘‘ဣမေ သင်္ဃဿ ကဟာပဏာ အာဟဋာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘န ကပ္ပတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယကာရကာဝ စေ ဝဒန္တိ၊ ‘‘သင်္ဃဿ ကဟာပဏာ န ကပ္ပန္တိ၊ သပ္ပိအာဒီနိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘‘သင်္ဃဿ ကပ္ပိယကာရကေ ဝါ ဂုတ္တဋ္ဌာနံ ဝါ အာစိက္ခထာ’’တိ ဝတွာ တေဟိ သမ္ပာဒိတံ ကေနစိ အကတ္တဗ္ဗတာယ ‘‘ဣမိနာ သပ္ပိံ အာဟရာဟီ’’တိ ဝိစာရေတိ နိဋ္ဌာပေတွာ ဣတရေသံ ကပ္ပိယံ ပရတော ပတ္တစတုက္ကေ စတုတ္ထပတ္တော ဝိယ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဣမံ ဒေဟီ’တိ ကဟာပဏေ ဒါပေတွာ ဂဟိတော၊ အယံ ပတ္တော ဧတဿေဝ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတိ၊ ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာ၊ အညေသံ ပန ဝဋ္ဋတိ၊ မူလဿ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာတိ။ ဣဒံ ဒုဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ မူလဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဣမဿ ဝုတ္တတ္တာ ပတ္တစတုက္ကေ ဒုတိယတတိယပတ္တာ ဝိယ၊ တေနေဝ ဝုတ္တံ သယံကာရိဝါရေ ‘‘န ကပ္ပတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗ’န္တိ။ တတော ပရံ မူလံ သမ္ပဋိစ္ဆတိ နာမ။

မဟာဝိသယသိက္ခတ္တာ၊ ရာဇသိက္ခာပဒံ ဣဒံ၊

ရညော ဝိယ ဒုဝိညေယျံ၊ စိတ္တာဓိပ္ပာယတောပိ ဝါ။

၅၄၂။ ကောသိယကာရကောတိ ¶ ဧတ္ထ ကောသံ ကရောန္တီတိ ‘‘ကောသကာရာ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရာနံ ပါဏကာနံ ကောသတော နိဗ္ဗတ္တံ ကောသိယံ နာမ။ အတ္တနာ ကတံ စေ? နိဿဇ္ဇနကာလေ ‘‘သယံ ကတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥဘောဟိ ¶ စေ ကတံ၊ ယထာပါဌမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အတ္တနာ စ ပရေဟိ စ ဝိပ္ပကတံ အတ္တနာ ပရိယောသာပေတီတိအာဒိစတုက္ကမ္ပိ သမ္ဘဝန္တံ န ဒဿိတံ။ ဝိနယဓမ္မတာ ဟေသာ၊ ယဒိဒံ ဧကသ္မိံ တိကေ ဝါ စတုက္ကေ ဝါ ဒဿိတေ ဣတရံ သမ္ဘဝန္တမ္ပိ န ဝုစ္စတီတိ။

ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၄၇။ သုဒ္ဓကာဠကာနန္တိ ဧတ္ထ ယထာ ပဌမေ ‘‘ဧကေနပိ ကောသိယံသုနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဣဓ ‘‘ဧကေနပိ အညေန အမိဿေတွာ’’တိ ဝစနာဘာဝတော အညေဟိ မိဿဘာဝေ သတိပိ အပညာယမာနရူပကံ ‘‘သုဒ္ဓကာဠက’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သုဒ္ဓကာဠကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၅၂။ ‘‘ဓာရယိတွာ ဒွေ တုလာ အာဒါတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော ယထာ တုလာဓာရဏာယ ကာဠကာ အဓိကာ န ဟောန္တိ၊ တထာ ကာဠကာနံ ဒွေ ဘာဝါ ဂဟေတဗ္ဗာ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန။ ကထံ ပညာယတီတိ? သုဒ္ဓကာဠကပဋိသေဓနနိဒါနေန။ တတိယံ ဩဒါတာနံ စတုတ္ထံ ဂေါစရိယာနန္တိ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေါ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကဿပိ ကာဠကလောမဿ အတိရေကဘာဝေ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တံ တုလာဓာရဏာယ ကိဉ္စာပိ န သမေတိ၊ အစိတ္တကတ္တာ ပန သိက္ခာပဒဿ ပုဗ္ဗေ တုလာယ ဓာရယိတွာ ဌပိတေသု ဧကမ္ပိ လောမံ တတ္ထ ¶ ပတေယျ နိဿဂ္ဂိယန္တိ အဓိပ္ပာယောတိ နော တက္ကော။ အညထာ ဒွေ တုလာ နာဒါတဗ္ဗာ၊ ဦနကတရာ အာဒါတဗ္ဗာ သိယုံ။ န ဟိ လောမံ ဂဏေတွာ တုလာဓာရဏာ ကရီယတိ။ အထ ဂဏေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ကိံ တုလာဓာရဏာယ ပယောဇနန္တိ ကေစိ။ ‘‘ဂေါစရိယဩဒါတေသု ဧကမေဝ ဒိဂုဏံ ကတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ အဋ္ဌကထာယံ အဝိစာရိတတ္တာ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၆၂။ နဝံ ¶ နာမ ကရဏံ ဥပါဒါယာတိ ဣဒံ အာဒိကရဏတော ပဋ္ဌာယ ဝဿဂဏနံ ဒီပေတိ။ ကရိတွာ ဝါတိ ဝစနံ နိဋ္ဌာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒီပေတိ။ ဓာရေတဗ္ဗန္တိ ဝစနံ ပန ပရိဘောဂတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒီပေတိ၊ ယသ္မာ လဒ္ဓသမ္မုတိကဿ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ဆန္နံ ဆန္နံ ဝဿာနံ ဩရတောဝ ကတာနိ ဗဟူနိပိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အညံ နဝန္တိ ကိံ ကတတော အညံ၊ ဥဒါဟု ဓာရိတတော အညန္တိ? ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ ကတတော အညံ၊ တေသု အညတရံ ဒုက္ကတံ ဝါ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏံ ဝါ ပုန ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ ခေါ ဝိနာပိ ပုရာဏသန္ထတဿ သုဂတဝိဒတ္ထိံ အပ္ပဋိသိဒ္ဓပရိယာပန္နတ္တာ။ ကတတော ဟိ အညံ ပဋိသိဒ္ဓံ၊ ဣဒဉ္စ ပုဗ္ဗကတန္တိ တတော အနန္တရသိက္ခာပဒဝိရောဓော ဟောတိ။ အထ ဓာရိတတော အညံ နာမ၊ သမ္မုတိ နိရတ္ထိကာ အာပဇ္ဇတိ၊ ပဌမကတံ စေ အပရိဘုတ္တံ၊ သတိယာပိ သမ္မုတိယာ အညံ နဝံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော? တတြိဒံ သန္နိဋ္ဌာနနိဒဿနံ – နိဋ္ဌာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဆန္နံ ဆန္နံ ဝဿာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ စ သတ္တမေ ဝဿေ သမ္ပတ္တေ ဆဗ္ဗဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တိ။ တဉ္စ ခေါ မာသပရိစ္ဆေဒဝသေန၊ န ဝဿပရိစ္ဆေဒဝသေန။ သတ္တမေ ပရိပုဏ္ဏဉ္စ ဦနကဉ္စ ဝဿံ နာမ၊ တသ္မာ ဝိပ္ပကတဿေဝ သစေ ဆဗ္ဗဿာနိ ပူရေန္တိ၊ ပုန နိဋ္ဌာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဆဗ္ဗဿာနိ လဘန္တိ။ တဉ္စ ခေါ ပရိဘုတ္တံ ဝါ ဟောတု အပရိဘုတ္တံ ဝါ၊ ဓာရိတမေဝ နာမ။ ယသ္မာ ‘‘နဝံ နာမ ကရဏံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဆန္နံ ဝဿာနံ ပရတော တမေဝ ပုဗ္ဗကတံ ဒုက္ကတဘာဝေန၊ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏတာယ ဝါ ဝိဇဋေတွာ ပုန ကရောတိ၊ နိဋ္ဌာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဆဗ္ဗဿပရမတာ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ အတိရေကံ ဝါ။ အန္တော စေ ကရောတိ၊ တဒေဝ အညံ နဝံ နာမ ဟောတိ ကရဏံ ဥပါဒါယ၊ တသ္မာ နိဿဂ္ဂိယံ။ အညထာ ‘‘နဝံ နာမ ကရဏံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဣမိနာ န ကောစိ ဝိသေသော အတ္ထိ။ ဧဝံ သန္တေ ကိံ ဟောတိ? အဋ္ဌုပ္ပတ္တီတိ။ ‘‘ယာစနဗဟုလာ ဝိညတ္တိဗဟုလာ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဟိ တတ္ထ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ အညဿ ကရဏံ ဒီပေတိ။ ယဒိ ဧဝံ တံ နိဗ္ဗိသေသမေဝ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ။ အယံ ပနဿ ဝိသေသော၊ ယသ္မာ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္ထော ဝိသေသောတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ¶ ? ‘‘နဝံ နာမ ကရဏံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တေ အတိရေကစီဝရဿ ဥပ္ပတ္တိ ဝိယ ပဋိလာဘေနဿ ဥပ္ပတ္တိ နဝတာ အာပဇ္ဇတိ။ တတော ပဋိလဒ္ဓဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ¶ ဆဗ္ဗဿပရမတာ ဓာရေတဗ္ဗံ။ ဩရေန စေ ဆန္နံ ဝဿာနံ…ပေ… ကာရာပေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ နဝံ နာမ ကရဏမေဝ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ၊ န ပဋိလာဘံ။ ဩရေန ဆန္နံ ဝဿာနံ အတ္တနော အနုပ္ပန္နတ္တာ ‘‘နဝ’’န္တိ သင်္ချံ ဂတံ၊ အပ္ပဋိလဒ္ဓံ စေ ကာရာပေယျ၊ ယထာ လာဘော၊ တထာ ကရေယျ ဝါ ကာရာပေယျ ဝါတိ စ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဝိသေသောတိ။

ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ နိသီဒနသန္ထတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၆၅။ နာဿုဓ ကောစီတိ ဧတ္ထ အဿုဓ-ဣတိ အဝဓာရဏတ္ထေ နိပါတော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဧဝံ ဘန္တေတိ ခေါ တေ ဘိက္ခူ’’တိ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပဋိဿုဏိတွာ ဣဓ တေသု ဘိက္ခူသု ကောစိ ဘဂဝန္တံ နာဿုဓ ဥပသင်္ကမတိ အညတြ ဧကေနာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တံ သုဂ္ဂါဟံ ဧကာဟံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ ဝရန္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၃၃၇) ဝိယ၊ အနုဇာနာမိ…ပေ… ယထာသုခံ မံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမန္တူတိ ဒဿနတ္ထာယ ဥပသင်္ကမန္တု။

၅၆၆-၇။ ‘‘မယံ အာယသ္မန္တံ ဥပသေန’’န္တိ တဿ ဂဏပါမောက္ခတ္တာ ဝုတ္တံ။ အာရညိကပိဏ္ဍပါတိကပံသုကူလိကဝသေန သဗ္ဗာနိ ဝုတ္တာနိ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သန္ထတေ စတုတ္ထစီဝရသညိတာယာ’’တိ။ ကိံ သဗ္ဗေပိ တေ စီဝရံ န ဗုဇ္ဈန္တီတိ စေ? ယထာ ဟောတု။ ကတမံ စီဝရံ နာမာတိ? ဆန္နံ အညတရံ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမန္တိ။ ကိဉ္စ ဝါယိမံ အဝါယိမန္တိ? ဝါယိမမေဝါတိ။ ကတရသုတ္တေနာတိ? အဒ္ဓါ သော သုတ္တမေဝ န ပဿတိ၊ သိဝေယျကံ ဒုဿယုဂံ၊ ဣဒ္ဓိမယိကဉ္စ ဒေဝဒတ္တိယဉ္စ အစီဝရံ ကရောတိ။ ယဒိ ဧဝံ အဝါယိမမ္ပီတိ ဝဒါမီတိ။ ဧဝံ သန္တေ သိဒ္ဓါ သန္ထတေ စီဝရသညိတာ ကမ္ဗလသီသေန ဥဏ္ဏာမယသာမညတော။ ကိံ ပန တေ သန္ထတံ အဓိဋ္ဌဟိံသူတိ? ဒုဋ္ဌု အဓိဋ္ဌဟိံသု အစီဝရတ္တာ၊ န အဓိဋ္ဌာနုပဂတ္တာ စ သန္ထတဿ။ အထ နာဓိဋ္ဌဟိံသု၊ ပုဗ္ဗေဝ တတ္ထ အစီဝရသညိနော ဧတေတိ ကတွာ တတ္ထ စီဝရသညိတာယ တဒုဘယံ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ကိံ ပနေတံ အဓိဋ္ဌာနုပဂံ နတ္ထီတိ? တတ္ထေဝါဂတံ ¶ ၊ အပိစေတံ အဝိကပ္ပနုပဂံ စေ၊ စီဝရံ န ဟောတိ၊ အညထာ ‘‘စီဝရံ နာမ ဆန္နံ စီဝရာနံ အညတရ’’န္တိ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓံ ‘‘ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ န ဝိကပ္ပနုပဂမ္ပိ စီဝရမေဝ သိဒ္ဓံ၊ အနဓိဋ္ဌာနုပဂံ ¶ ၊ အဝိကပ္ပနုပဂဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ‘‘စီဝရ’’န္တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တေစီဝရိကဿ စတုတ္ထစီဝရံ ဝတ္တမာနံ အံသကာသာဝမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

အပိစ သန္ထတေ စီဝရသညိတာ န ကေဝလံ တေသံယေဝ၊ အညေသမ္ပိ အနုဗန္ဓတိ ဧဝ ‘‘ပုရာဏသန္ထတံ နာမ သကိံ နိဝတ္ထမ္ပိ သကိံ ပါရုတမ္ပီ’’တိ ဝစနတော။ အဋ္ဌကထာစရိယော ပနဿ အစီဝရတံ သန္ဓာယဘာသိတတ္ထဒီပနေန ဒီပေတိ။ နိဝတ္ထပါရုတန္တိ ဧတေသံ နိသိန္နဉ္စေဝ နိပန္နဉ္စာတိ အတ္ထော။ အပိစ ဧဝံ သန္တေပိ သန္ထတေ စီဝရသညိတာ အနုဗန္ဓတိ ဧဝ။ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဟိ ‘‘နိသီဒနံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ စ၊ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၂၉) ‘‘နဝ စီဝရာနိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီ’’တိ စ နိသီဒနသိက္ခာပဒေ ‘‘ဒသာ ဝိဒတ္ထီ’’တိ စ ဣဓ ‘‘နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စဿ ‘‘သန္ထတသဒိသံ သန္ထရိတွာ ဧကသ္မိံ အန္တေ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဝိဒတ္ထိမတ္တပဒေသေ ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလေတွာ တိဿော ဒသာ ကရီယန္တိ၊ တာဟိ ဒသာဟိ သဒသံ နာမ ဝုစ္စတီ’’တိ စ ‘‘နိသီဒနံ ဝုတ္တနယေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ၊ တဉ္စ ခေါ ပမာဏယုတ္တံ ဧကမေဝ၊ ဒွေ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ နိသီဒနံ နာမ နဝန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ သန္ထတသဒိသံ ဧဠကလောမမယသန္ထတဝိသေသန္တိ သိဒ္ဓံ၊ တထာ နိသီဒနမေဝ နိသီဒနသန္ထတဉ္စ သိဒ္ဓံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘ဧကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ သိဒ္ဓေ သိဒ္ဓါ သန္ထတေ စီဝရသညိတာတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? သန္ထတသာမညတော။

ဧတ္ထာဟ – ကထံ အဒသမေဝ သန္ထတံ စီဝရသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။ အနေကမ္ပိ အနဓိဋ္ဌိတမ္ပိ မဟန္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ယတော သဒသမေဝ သန္ထတံ စီဝရသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ တတော အဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဥပဂစ္ဆတီတိ။ အသန္ထတပရိယာပန္နတ္တာ ဩရေန စ ဆန္နံ ဝဿာနံ ဝိနာပိ သမ္မုတိံ၊ တဉ္စ ပေါရာဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဧဝ၊ န အဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘တဉ္စ ခေါ ပမာဏယုတ္တံ ဧကမေဝ၊ ဒွေ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝစနတောတိ။ အထာပိ သိယာ သန္ထတံ သယနတ္ထမေဝ ကရီယတိ၊ နိသီဒနံ အသန္ထတမေဝါတိ။ တဉ္စ န နိယမတော ‘‘ပုရာဏသန္ထတံ နာမ သကိံ နိဝတ္ထံ သကိံ ပါရုတမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ။ ဧတ္ထ ဝုစ္စတိ၊ န ဧတ္ထ ကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ ဝိနယပညတ္တိယာ အနညဝိသယတ္တာ။

သန္ထတဿ ¶ ပန အစီဝရဘာဝေ အယံ ယုတ္တိ – အာဒိတော ‘‘တီဏိ သန္ထတာနိ ပန ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော တာနိ အကပ္ပိယာနီတိ သိဒ္ဓံ၊ ဘဂဝတာ စ ခေါမာဒီနိ ဆ အနုညာတာနီတိ ကောသေယျံ ကပ္ပိယန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဧဝံ သန္တေ သုဒ္ဓကောသေယျမ္ပိ စီဝရံ ကပ္ပိယံ ဇာတံ၊ ပဂေဝ ကောသိယမိဿကသန္ထတစီဝရန္တိ ¶ အာပဇ္ဇတိ။ တထာ ကမ္ဗလဉ္စ အနုညာတံ၊ တဉ္စ သုဒ္ဓိကမ္ပိ ဟောတိ ဇာတိကာဠကဘာဝေန၊ ပဂေဝ ဩဒါတဂေါစရိယမိဿကသန္ထတစီဝရန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော စ အညမညဝိရောဓော၊ တသ္မာ န သန္ထတံ စီဝရံ နာမ ဟောတိ၊ နိသီဒနံ ပန ဟောတိ တဿ ပမာဏသဏ္ဌာနပရိစ္ဆေဒသမ္ဘဝတော။ ဧတ္ထာဟု ကေစိ အာစရိယာ ‘‘ဒုဝိဓံ နိသီဒနံ သန္ထတံ၊ အသန္ထတဉ္စ။ တတ္ထ သန္ထတံ သန္ထတမေဝ။ အသန္ထတံ ခေါမာဒိဆဗ္ဗိဓံ၊ တဒနုလောမံ ဝါ ဟောတိ၊ အယမေတေသံ ဝိသေသော’’တိ။

ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘သန္ထတံ ပန ဘိက္ခုနာ’’တိ သိက္ခာပဒံ အပညာပေတွာ ‘‘နိသီဒနသန္ထတ’’န္တိ ပညတ္တန္တိ? စီဝရသညိတာယ သန္ထတာနံ ဥဇ္ဈိတတ္တာ တေသံ အစီဝရဘာဝဒဿနတ္ထံ တထာ ပညတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ တေ ဘိက္ခူ ဓုတင်္ဂဘေဒဘယာ တာနိ ဥဇ္ဈိတွာ တေရသာပိ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိံသု၊ သီသဒဿနဝသေန တီဏေဝ ဝုတ္တာနိ၊ ဘဂဝါ စ တေသံ သန္ထတံ အနုဇာနိ၊ တတော နေသံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘နိသီဒနစီဝရသဏ္ဌာနမ္ပေတံ နိသီဒနသန္ထတံ နော အနုညာတံ၊ စတုတ္ထစီဝရဘာဝေန ပဂေဝ ကတသန္ထတံ ဝါ’’တိ။ တတော သန္ထတေ နေသံ စီဝရသညိတာ န ဘဝိဿတီတိ တဒတ္ထံ ဘဂဝတာ နိသီဒနသန္ထတန္တိ ပညတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘အနာပတ္တိ အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝစနတောတိ။

နိသီဒနသန္ထတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၇၂-၃။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာတိ ဣမိနာ ပကတိယာ ဒီဃမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပန္နာနိပိ တိယောဇနပရမမေဝ ဟရိတဗ္ဗာနိ၊ ပဂေဝ အပ္ပဋိပန္နဿာတိ ဒဿေတိ။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ တေနေဝ ဝါသာဓိပ္ပာယဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဂမနုဿာဟတ္တာ ‘‘အပ္ပဋိပန္နော’’တိ သင်္ချံ ဂတဿ ¶ အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓါ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဟိ ဘိက္ခုနော ပနေဝ ဧဠကလောမာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ…ပေ… အသန္တေပိ ဟာရကေ အဒ္ဓါနံ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယန္တိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ အတ္တနော သန္တကာနံယေဝ တိယောဇနာတိက္ကမေ အာပတ္တိံ ဒဿေတိ။ တေန အနာကင်္ခမာနေန ပရသန္တကာနိ ပဋိဂ္ဂဟိတာနိ အတိရေကတိယောဇနံ ဟရန္တဿ အနာပတ္တိ သိဒ္ဓါ။ အယမတ္ထော ‘‘ဘိက္ခုနော ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဣမိနာ၊ ‘‘အစ္ဆိန္နံ ပဋိလဘိတွာ’’တိ ဣမိနာ စ ဒီပိတောဝ ဟောတီတိ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ¶ စ ‘‘အညံ ဘိက္ခုံ ဟရာပေန္တော ဂစ္ဆတိ စေ၊ ဒွိန္နံ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒွေ ဘိက္ခူ တိယောဇနပရမံ ပတွာ အညမညဿ ဘဏ္ဍံ ပရိဝတ္တေတွာ စေ ဟရန္တိ၊ အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓံ၊ တေနေဝ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အညံ ဟရာပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ ဟရာပေတိ? ဇာနန္တံ အဇာနန္တံ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ ဇာနန္တံ၊ ‘‘အညော ဟရိဿတီတိ ဌပေတိ၊ တေန ဟရိတေပိ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ဧကံသတော န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဇာနန္တောပိ ဟိ ဧကစ္စော ဟရတီတိ။ တတော အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။ အထ အဇာနန္တံ၊ ‘‘အညဿ ယာနေ ဝါ ဘဏ္ဍေ ဝါ အဇာနန္တဿ ပက္ခိပိတွာ တိယောဇနံ အတိက္ကာမေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယာနီ’’တိ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ အထ ဥဘောပိ ဧကတော ဧကံ ဘဏ္ဍံ ဟရာပေန္တိ၊ တမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာ။ အနိဿဂ္ဂိယန္တိ ယုတ္တိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ ‘‘တိယောဇနပရမံ သဟတ္ထာ ဟရိတဗ္ဗာနိ အသန္တေ ဟာရကေ’’တိ အဝိသေသေန စ ပါဠိ ဝုတ္တာ။ ဟာရကောပိ သစေတနော အစေတနောတိ ဒုဝိဓော။ သစေတနောပိ ဧဠကလောမဘာဝံ ဝါ ‘‘အဟမိဒံ ဟရာမီ’’တိ ဝါ ‘‘မံ ဧသ ဣဒံ ဟရာပေတီ’’တိ ဝါ ဇာနနာဇာနနဝသေန ဒုဝိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ အစေတနော နာမ ဟာရကော နဒီသောတော ဝါ နာဝါ ဝါ အဿာမိကယာနံ ဝါ ဟောတိ။ သစေတနော ပါကဋောဝ။ တတ္ထ ‘‘မံ ဧသ ဣဒံ ဟရာပေတီ’’တိ ဧတ္တကံ ဇာနန္တံ မနုဿံ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတံ ဝါ အညံ ဟရာပေတိ၊ အနာပတ္တီတိ အနုဂဏ္ဌိပဒနယော။ အယံ ပါဠိယာ၊ အဋ္ဌကထာယ စ ဧကရသော ဝိနိစ္ဆယော၊ ‘‘အသန္တေ ဟာရကေ’’တိ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ အဝိသေသတော ဝုတ္တံ၊ ‘‘အညဿ ယာနေ ဝါ ဘဏ္ဍေ ဝါ အဇာနန္တဿာ’’တိ ဝစနတော ပန သစေတနောဝ ဟာရကော တတ္ထ အဓိပ္ပေတောတိ ပညာယတိ၊ သော စ ဧဠကလောမဘာဝဉ္စ ‘‘ဣဒံ ဟရာမီ’’တိ စ ဇာနန္တော နာဓိပ္ပေတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အညော ဟရိဿတီတိ ဌပေတိ၊ တေန ဟရိတေပိ အာပတ္တိယေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟေတုကတ္တုနော အဘာဝတောဝ။ ပါဠိယဉှိ ‘‘အညံ ဟရာပေတီ’’တိ ဟေတုကတ္တုဝသေန ဝုတ္တာ ¶ ။ ဣတရေ ဒွေ ဇာနန္တာ ဣဓ သမ္ဘဝန္တိ။ ‘‘အဇာနန္တဿ ပက္ခိပိတွာ’’တိ ပါဠိယံ ‘‘ဧသ ဟရာပေတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣဒံ ဌာနံ အတိက္ကမာပေတီ’’တိ ဝါ ဇာနန္တဿ ယာနေ ဝါ ဘဏ္ဍေ ဝါ ပက္ခိပိတွာ တိယောဇနံ အတိက္ကမာပေတိ၊ န နိဿဂ္ဂိယာ ဟောန္တီတိ ဒီပေတိ။

‘‘ဟရာပေတီ’’တိ ဣဒံ ဟေတုကတ္တုဝစနတံ သာဓေတိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သာမိကဿ အဇာနန္တဿေဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘မံ ဧသ ဟရာပေတီ’’တိ ဧဝံ အဇာနန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘သာရေတိ စောဒေတိ အနုဗန္ဓာပေတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘မံ ဧသ ဣဒံ ဌာနံ အတိက္ကမာပေတီ’’တိ ဧဝံ ဇာနန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဇာနန္တောပိ သာရဏာဒီဟိ ဌိတဋ္ဌာနံ နာတိက္ကမတိ၊ န ဝါ အနုဗန္ဓတိ။ အထ သာရဏာဒီဟိ အနတိက္ကမိတွာ အတ္တနော ရုစိယာ အတိက္ကမတိ အာပတ္တိ ဧဝ ဘိက္ခုနော ဟေတုကတ္တုဘာဝါသမ္ဘဝတော။

ဣဒါနိ ယထာဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဝက္ခာမ၊ ‘‘အသန္တေပိ ဟာရကေ’’တိ ဟာရကာလာဘပစ္စယာပိ သယံ ¶ ဟရဏတော နိဿဂ္ဂိယမေဝ၊ ပဂေဝ သတိ ဟာရကေတိ အယမေကော အတ္ထော။ အဝဓာရဏတ္ထံ အပိ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အသန္တေ ဧဝ ဟာရကေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ သတိ ပန ဟာရကေ န တေန ဟရာပေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယန္တိ အယံ ဒုတိယော အတ္ထော။ ‘‘သင်္ဃတော ဝါ…ပေ… အတ္တနော ဝါ ဓနေနာ’’တိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ အစိတ္တကမိဒံ သိက္ခာပဒံ၊ သင်္ဃာဒိတော ပန အတ္တနာ အာကင်္ခမာနေန ပဋိဂ္ဂဟိတဿေဝ ဧဠကလောမဿ တိယောဇနာတိက္ကမေ အာပတ္တိ၊ န အဇာနတော အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဿ စီဝရာဒီသု ကုတောစိ လဂ္ဂဿ အတိက္ကမနေတိ ဒီပေတိ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ကမ္ဗလဿ ဥပရိ နိပဇ္ဇိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ သစေ ဧကမ္ပိ လောမံ စီဝရေ လဂ္ဂံ ဟောတိ၊ အာပတ္တိ ဧဝ ကမ္ဗလတော ဝိဇဋိတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကမ္ဗလဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ ယုတ္တံ။ ယသ္မာ ‘‘အနာပတ္တိ ကတဘဏ္ဍေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တံ အနေကမ္ပိ ကတဘဏ္ဍဋ္ဌာနိယမေဝ ဟောတိ။ တဉှိ အနေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ န လောမံ။ အထ လောမမ္ပိ အဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ၊ ကတဘဏ္ဍံ ဒုပ္ပရိဟာရိယလောမဝိနိဗ္ဘောဂကတဘဏ္ဍော နိယမော။ ဧဝံ သန္တေ အကတဘဏ္ဍေ တိကပါစိတ္တိယံ၊ ကတဘဏ္ဍေ တိကဒုက္ကဋဉ္စ နယတော ဒဿေတဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ အညထာ တိကဿ ဒဿိတတ္တာ။ သဥဿာဟတ္တာတိ အပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဂမနတ္တာ။ အစိတ္တကတ္တာ စာတိ ဘိက္ခုနော ဥဿာဟာနုရူပံ လောမာနံ တိယောဇနာတိက္ကမနတော ဝိနာပိ ပယောဂစိတ္တေန ဟရဏစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သာ အနာပတ္တိ ပါဠိယာ န သမေတီတိ ¶ အန္တော ပန ပယောဂေန တိယောဇနပရမံ အတိက္ကမိတတ္တာ အနာပတ္တိ။ ‘‘တိယောဇနံ ဟရတီ’’တိ ဣမိနာ တိယောဇနံ ပဒသာ နေတုကာမောပိ အန္တောတိယောဇနေ ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋံ နာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ၊ တံ ယုတ္တံ ‘‘တိယောဇနံ ဝါသာဓိပ္ပာယော ဂန္တွာ တတော ပရံ ဟရတီ’တိ ဝစနဿတ္ထိတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုနပိ ဝုတ္တံ ‘‘အညံ ဟရာပေတီတိ ‘ဣဒံ ဟရိဿာမီ’တိ သဥဿာဟမေဝ အညံ ဟရာပေတီတိ အတ္ထော။ ဣတရထာ ဂစ္ဆန္တဿ သီသေ ဌပေသိ၊ တသ္မိံ အဇာနန္တေပိ အနာပတ္တိ သိယာ’’တိ။ သစေ ပန ‘‘အဂစ္ဆန္တေ ယာနေ ဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တတ္တာ ဟရဏာဒီဟိ ဇနိတဥဿာဟာနံ ဟတ္ထိအာဒီနံ ‘ဣဒံ ကရိဿာမာ’တိ ဝါ ‘ဟရိဿာမာ’တိ ဝါ အာဘောဂေ ဇနိတေ ဧဝ အနာပတ္တိ၊ န အဇနိတေတိ ဥပတိဿတ္ထေရော အာဟာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ပရိဝတ္တေတွာ ဌပိတေတိ ဒွိန္နမ္ပိ ဗဟိ နိက္ခိပိတတ္တာတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ဗဟိသီမာယ ဌပိတံ ဘဏ္ဍိကံ အန္တော အန္တောသီမာယံ ဌပိတံ ဗဟိ ကရောတော အနာပတ္တီတိ ကေစိ၊ န သုန္ဒရံ ဝိယ။

၅၇၅။ ပဋိလဘိတွာ ဟရတီတိ ပဌမတိယောဇနတော ပရံ ဟရတိ၊ န ဒုတိယာဒိတောတိ အတ္ထော။ ကတဘဏ္ဍေ ဥပ္ပန္နောကာသာဘာဝါ အနာပတ္တိ။

ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၈၁။ ကိဉ္စာပိ ¶ ပုရာဏစီဝရဓောဝနသိက္ခာပဒေ စီဝရံ ဌပေတွာ ‘‘အညံ ပရိက္ခာရံ ဓောဝါပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၇) အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တံ။ ဣမဿ ပန သိက္ခာပဒဿ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧဠကလောမဓောဝါပနာဒိနာ အာပတ္တီတိ ဧကေ။ သာ ဝါ အနာပတ္တိ မူလာပတ္တိတော ဧဝ၊ န ဣမမှာတိ ဧကေ။ ဧဠကလောမာနံ အပရိက္ခာရတ္တာ ဘဋ္ဌံ အဂ္ဂဟဏမေဝါတိ ဧကေ။ ဣမဿ အန္တိမနယဿ အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ ဣဒံ ပဉှာကမ္မံ – ‘‘ဓောဝါပေတီ’’တိ ဣဒံ ရဇာပနဝိဇဋာပနဂ္ဂဟဏေန နိပ္ပဒေသဝါစိပဒံ၊ ဥဒါဟု အဂ္ဂဟဏေန သပ္ပဒေသဝါစိပဒံ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ နိပ္ပဒေသဝါစိပဒံ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဣဒမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ဣတရာနိ။ အထ သပ္ပဒေသဝါစိပဒံ၊ ‘‘အဝုတ္တာ ဓောဝတိ၊ အပရိဘုတ္တံ ဓောဝါပေတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိရောဓော။ ‘‘အဝုတ္တာ ရဇတိ ဝိဇဋေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတောတိ? ဒေသနာဝိလာသမတ္တံ ¶ ဘဂဝတော ဝစနံ၊ ကတ္ထစိ တိကပဒဝစနံ၊ ကတ္ထစိ ဧကပဒဝစနံ၊ နိပ္ပဒေသပဒမေဝ တေ ဝဒန္တီတိ။ သစေ ‘‘ကတဘဏ္ဍံ ဓောဝါပေတီ’’တိ ဧတ္ထ ပဋိဝိရောဓော၊ ‘‘ကတဘဏ္ဍံ ဝိဇဋာပေတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော အနာပတ္တိ ဧဝါတိ စေ? န၊ အကတဘဏ္ဍဿ သုဒ္ဓလောမဿ ဝိဇဋာပနံ ဣတော ဝါ ဒါတဗ္ဗံ။ ဥဒကာဒိဓောဝနဝသေန ပိဏ္ဍေတွာ ဌိတာနံ ဝိဇဋာပနံ လဗ္ဘတီတိ စေ? ပုရာဏသန္ထတဿ ဝိဇဋာပနေ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န စ တံ ယုတ္တံ ‘‘အပရိဘုတ္တံ ဓောဝါပေတီ’’တိ ဝစနတော။ တေန ပရိဘုတ္တံ ဓောဝါပေတိ ရဇာပေတိ ဝိဇဋာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တဉ္စ ပရိဘုတ္တံ နာမ ကတဘဏ္ဍမေဝ ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ ဧဠကလောမာနိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ အညထာ ‘‘ပရိဘုတ္တံ ဓောဝါပေတီ’’တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ ဟောတိ။ န ဟိ ဧတ္ထ ‘‘ပုရာဏာနိ ဧဠကလောမာနိ ဓောဝါပေယျ ဝါ’’တိ ဝစနံ အတ္ထိ ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒေ ဝိယ။ တတ္ထ အာဒိန္နကပ္ပဝသေန၊ ဣဓ တံ လိခိတံ။ လေခဒေါသောတိ စေ? န၊ ဝိသေသဟေတုနော အဘာဝါ၊ ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒေ အပရိဘုတ္တံ ကတဘဏ္ဍံ နာမ၊ ‘‘ကမ္ဗလကောဇဝသန္ထတာဒိ’’န္တိ ဝစနတော စ။ ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ သဒ္ဒေန အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ၊ ‘‘ဓောဝါပေတီ’’တိ ဣဒံ ပန သိယာ နိပ္ပဒေသံ။ သိယာ သပ္ပဒေသံ။ တဉှိ ‘‘အဝုတ္တာ ဓောဝတီ’’တိအာဒီသု နိပ္ပဒေသံ။ ‘‘ကတဘဏ္ဍံ ဓောဝါပေတီ’’တိ ဧတ္ထ သပ္ပဒေသံ။ ‘‘အကတဘဏ္ဍံ ဓောဝါပေတိ ရဇာပေတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ‘‘ဝိဇဋာပေတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနပ္ပမာဏတော အနာပတ္တိ ဧဝါတိ စေ? န၊ ဝစနပ္ပမာဏတော ဧဝ အာပတ္တီတိ အာပဇ္ဇနတော။ ‘‘အပရိဘုတ္တံ ဓောဝါပေတီ’’တိ ဝစနမေဝ ဟိ တံ အပရိဘုတ္တံ သန္ထတံ ဝိဇဋာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ စေ? သိဒ္ဓံ ပရိဘုတ္တံ ဝိဇဋာပေန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝါတိ။

ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၈၃-၄။ သဗ္ဗမ္ပီတိ ¶ တိဝိဓမ္ပိ။ ‘‘မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ’တိအာဒိ ပန ကိဉ္စာပိ ရာဇသိက္ခာပဒေ ‘န ဝဋ္ဋတီ’တိ ပသင်္ဂတော ဝုတ္တံ၊ သရူပတော ပန အာပတ္တိဒဿနဝသေန သကဋ္ဌာနေပိ ဝတ္တုမာရဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကထမေတံ? မုတ္တာဒီနံ သကဋ္ဌာနံ ဇာတံ၊ န ဟိ တာနိ ဣဓ ပါဠိယံ ဒိဿန္တီတိ ဣမဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာနိ၊ ရာဇသိက္ခာပဒဿပိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာနီတိ။ န ကေဝလံ ¶ ဟိရညသုဝဏ္ဏမေဝ၊ အညမ္ပိ ခေတ္တဝတ္ထာဒိကံ ‘‘အကပ္ပိယံ န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ သာမညေန၊ န သရူပတော။ ပါဠိယံ ပန သရူပတော ‘‘စီဝရစေတာပန္နံ နာမ ဟိရညံ ဝါ သုဝဏ္ဏံ ဝါ မုတ္တာ ဝါ မဏိ ဝါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ရာဇသိက္ခာပဒမေဝဿ သကဋ္ဌာနံ။ မုတ္တာမဏိဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဇ္ဇာတိယဂ္ဂဟဏံ သိဒ္ဓမေဝါတိ နာဂတော ဣမဿ ပဌမမေဝ ပညတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ဣဓ အနာဂတတ္တာ ကတရံ နေသံ သကဋ္ဌာနန္တိ? ဣဒမေဝ အတ္ထတော၊ နော သရူပတော။

ကထံ? ဧတာနိ ဟိ ရတနသိက္ခာပဒေ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူနိ၊ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနိ စ ဧကတော ‘‘ရတန’’န္တိ အာဂတာနိ၊ ‘‘ရတနသမ္မတ’’န္တိ ကပ္ပိယဝတ္ထု အာဂတံ။ တေသု စ ဒသသု ရတနေသု ရဇတဇာတရူပဒွယံ ဣဓ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု၊ အဝသေသံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ သိဒ္ဓံ။ ဣဓ စ သိဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ရတနသိက္ခာပဒဿ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ရတနသမ္မတံ ဝိဿာသံ ဂဏှာတိ၊ တာဝကာလိကံ ဂဏှာတိ၊ ပံသုကူလသညိဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ရတနံ ဝုတ္တံ။ သတ္တဝိဓဓညဒါသိဒါသခေတ္တာဒိ ပန ဗြဟ္မဇာလာဒိသုတ္တဝသေန (ဒီ။ နိ။ ၁။၁ အာဒယော) အကပ္ပိယန္တိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မာ ဣဓ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ သိဒ္ဓံ၊ တေနေဝ အနုယောဂဝတ္တေ ‘‘ဓမ္မံ ဇာနာတိ၊ ဓမ္မာနုလောမံ၊ ဝိနယံ၊ ဝိနယာနုလောမံ ဇာနာတီ’’တိ (ပရိ။ ၄၄၂) ဝုတ္တံ။ တထာ အာမကမံသမ္ပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ အာပဇ္ဇတီတိ? န၊ ဣဓ ဝိနယေ အနုညာတတ္တာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၆၄)၊ တသ္မာ န အာမကမံသံ သုတ္တေ အာဂတမ္ပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထု ဟောတိ၊ တထာပိ အတ္တနော ပရိဘောဂတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒုက္ကဋမေဝါတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’တိ ဝုတ္တေ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အကပ္ပိယဝိစာရဏာ ဧဝ န ဝဋ္ဋတီတိ စေ? ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတန္တိ ဧတ္ထ တံ သယံ အပရိဘောဂါရဟံ ဟုတွာ တဒဂ္ဃနကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ပရိဘောဂါရဟံ ဟုတွာ ဌိတန္တိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ၊ ‘‘ပံသုကူလဘာဝေန ဌိတတ္တာ၊ ဂုတ္တဋ္ဌာနာစိက္ခနဿ ကပ္ပိယတ္တာ စ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ။ ‘ဣဒံ ဂဏှာ’တိအာဒိနာ ဝဒန္တဿ အကပ္ပိယတ္တာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတ’’န္တိ စ။ ဧဝမ္ပိ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ဌပိတံ၊ ကိံ န ပဿသီတိ ဆေကတရေ ဣမေဝ ကဟာပဏေ’’တိအာဒိဝစနဿ ကပ္ပိယတ္တာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ။ ‘‘ဣဒံ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တေ ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာ အတ္တနော အကပ္ပိယတ္တာ တတော အာဂတံ ¶ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘ဣဒံ ဂဏှာ’တိ ဝုတ္တေ တေန ဂဟိတေ ‘ဥဂ္ဂဏှာပေယျ ¶ ဝါ’တိ ဝုတ္တဝိဓိံ န ပါပုဏာတိ၊ ကေဝလံ ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာ တဿေဝ တံ အကပ္ပိယံ ဟောတိ၊ မူလပဋိဂ္ဂဟဏဿ သုဒ္ဓတ္တာ ပရတော ပတ္တစတုက္ကေ တတိယပတ္တော ဝိယာတိ စ ဧဝံ ဥပတိဿတ္ထေရော ဝဒတီ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ကိံ ဗဟုနာ၊ ဝိသုဒ္ဓါဂမတ္တာ ကပ္ပိယံ။ ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ သတိ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ ဟောတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ‘‘ဧဝံ သင်္ဃဂဏာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ပရိစ္စတ္တေပိ တေန သမာနဂတိကတ္တာ ဌပေတွာ အာပတ္တိဝိသေသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

န ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတန္တိ စေတာပိတဉ္စေ၊ ဥပါယာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာတိ သစေ သော ဥပါသကော ‘အတိဗဟုံ ဧတံ ဟိရညံ၊ ဣဒံ ဘန္တေ အဇ္ဇေဝ န ဝိနာသေတဗ္ဗ’န္တိ ဝတွာ သယံ ဥပနိက္ခေပဒေသေ ဌပေတိ၊ အညေန ဝါ ဌပါပေတိ၊ ဧတံ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာ တတော လဒ္ဓံ ဥဒယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော သင်္ဃော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၈၅။ အယံ ကိရ ဣတ္ထံလက္ခဏသမ္ပန္နော ဥက္ကံသတော။ ဧဝံ အင်္ဂသမ္ပန္နောပိ အပရဘာဂေ လောဘဝသေန ဝါ အညေန ဝါ ကာရဏေန သစေ နိမိတ္တံ ကတွာ ပါတေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သေနာသနမ္ပိ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ပဝေသေ ပဝေသေ။ သော ဟိ ကာရဏန္တရေန ရုက္ခမူလိကဿ၊ အဗ္ဘောကာသိကဿပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိဝသေန နိဝါသာဓိပ္ပာယေ သတိ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။ ဘေသဇ္ဇဿ သတိပစ္စယတာ သဗ္ဗကာလမ္ပီတိ ဧကေ။ အသန္နိဟိတဿ ပစ္ဆာဘတ္တမေဝ၊ သန္နိဟိတဿ ပုရေဘတ္တမ္ပီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ‘‘ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ…ပေ… ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၄၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဉှိ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒေ အာဂတံ ဝိကာလေ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ကာလေ အာဟာရကာလတ္တာ၊ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေ အာဂတံ ပန ကာလေပိ သန္နိဓိဇာတတ္တာ၊ တေနေဝ တတ္ထ သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကဒွယမေဝ ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘သတိ ပစ္စယေ’’တိ ဝစနတော နာယံ ဝိသေသော လဗ္ဘတီတိ စေ? န၊ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော၊ ဝစနာနိယမတော စ။ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေ ဟိ ‘‘အနာပတ္တိ ယာဝကာလိကံ ယာဝကာလံ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတိ။ ယာမကာလိကံ ယာမေ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၅၆) ဧတ္ထ ဝစနပ္ပမာဏတော ယာမကာလိကံ န ပုရေဘတ္တေ၊ န ပစ္ဆာဘတ္တေ၊ န ဒိဝသေ၊ န ရတ္တိယံ ယာမမေဝ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီတိ ¶ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ။ တထာ တတ္ထေဝ ‘‘ယာမကာလိကံ ယာမံ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတိ၊ သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟံ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘သတိ ပစ္စယေ’’တိ၊ တသ္မာ သတိပစ္စယ-ဝစနံ ကတ္ထစိ ဟောတိ၊ ကတ္ထစိ န ဟောတီတိ ဝစနာနိယမတော အာပတ္တိယာပိ အနိယမော သိယာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယထာဝုတ္တဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ ¶ ဧဝ။ န အနာဟာရပ္ပယောဇနတ္တာ ယာမကာလိကာဒီနန္တိ စေ? န၊ သပ္ပိအာဒိမိဿဘောဇနဿ ပဏီတဘောဇနဘာဝပ္ပတ္တိတော။ အပိစ သဗ္ဗကာလိကေသု ယာဝကာလိကံ ဩဠာရိကံ၊ တံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ကာလေ အနာပတ္တိ၊ ပဂေဝ အနောဠာရိကံ ယာမကာလိကာဒိံ၊ အာဟာရတ္ထာယ ဧဝ အနုညာတတ္တာ။ ယာဝကာလိကေ ဧဝ အနာပတ္တီတိ စေ? န၊ အနာဟာရတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော ဣတရံ အာဟာရတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ ဝိယ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တမေဝေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ ပါဠိံ၊ ယုတ္တိဉ္စ အနုလောမေတီတိ။

ဒေသနာသုဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ဒေသနာ နာမ ဝိနယကမ္မံ၊ တေန ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဒေသနာ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပဋိသေဝတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပန သတိံ အကတွာ ပရိဘောဂေ ကရောန္တဿ အနာပတ္တိ။ ခီဏာသဝါ ကတကိစ္စတ္တာ ဝိဘတ္တဒါယာဒါ ဝိယ ဟောန္တိ၊ တေန တေသံ သာမိပရိဘောဂါ ဟောန္တိ။ အညထာ ယာဝကာလိကဘာဝံ အနတိက္ကန္တတ္တာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဣဏပရိဘောဂေါ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဘေသဇ္ဇေ အာပတ္တိတော၊ ဣတရသ္မိံ အယုတ္တပရိဘောဂတော၊ ဣဏံ ဝိယ အနနုညာတဘုတ္တတ္တာ စ။ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ န ကောစိ သင်္ကိတဗ္ဗော’’တိ လိခိတံ။ ဘာရဘူတာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော။ ယထာဒါနမေဝ ဂဟိတတ္တာတိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနော ဟတ္ထေန စေ ဒေတိ၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အတိရေကဘာဂံ ဂဟေတွာ ပုနဒိဝသေ အတ္တနော အတ္ထာယ ဥဒ္ဓဋဘာဂံ တတ္ထေဝ ဒါပေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ။ ပရိဝတ္တကံ ဒေတိ၊ ဓမ္မိယဉ္စေ၊ ဝဋ္ဋတိ။ နော အဓမ္မိယံ။ ‘‘တံ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေန လေသေနာတိ စေ? ‘‘အလဗ္ဘမာနာယ သာမဂ္ဂိယာ အနာပတ္တိ သမ္ဘောဂေ သံဝါသေ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၀) ဣမိနာ ဥပသမ္ပဒက္ခန္ဓကဝစနလေသေန။

၅၈၆။ အဿတိယာ ဒိန္နန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အဿတိယာ ဒိန္နံ နာမ အပရိစ္စတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုဿန္တေ ဗဒ္ဓကဟာပဏာဒီနိ သတိံ ပဋိလဘိတွာ ဒါယကာ စေ ¶ ပုန ဂဏှန္တိ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝ ဒေသေတဗ္ဗံ။ တေန အကပ္ပိယဘဏ္ဍေန တေ စေ ဒါယကာ သပ္ပိအာဒီနိ ကိဏိတွာ သင်္ဃဿ ဒေန္တိ၊ တဿပိ ဘိက္ခုနော ကပ္ပတိ ဒါယကာနံယေဝ သန္တကတ္တာ။ ဘိက္ခုနာ ဟိ ‘ဝတ္ထံ ဂဏှာမီ’တိ ဝတ္ထသညာယ ဧဝ ဂဟိတံ၊ န ရူပိယသညာယ။ ဣဒဉ္စ သိက္ခာပဒံ အတ္တနော အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န စ တေန တံ အတ္တနော အတ္ထာယ ပရေသံ ဝါ အတ္ထာယ ဂဟိတံ။ အထ တေ ဒါယကာ နော စေ အာဂန္တွာ ဂဏှန္တိ၊ ဒါယကေ ပုစ္ဆိတွာ အတ္တနော အတ္ထာယ စေ ပရိစ္စတ္တံ၊ သင်္ဃေ နိဿဇ္ဇိတွာ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ။ နော စေ၊ အာပတ္တိ ဧဝ ဒေသေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ။ အာပတ္တိဒေသနာယ ဟိ သတိ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မိံ သိဒ္ဓေ ‘‘တတော ဥပ္ပန္နံ တဿပိ ကပ္ပတီ’’တိ ဣဒံ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ကပ္ပတိ ဧဝါတိ စေ? န၊ ဝတ္ထုံ အနိဿဇ္ဇိတွာ ¶ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာတိ န ယုဇ္ဇတိ။ အစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဝစနတော။ ‘‘ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ အညထာ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ရူပိယ’’န္တိ ပဒံ နိရတ္ထကံ ဟောတိ ဝိနာပိ တေန တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော။ အနေန စ ဝတ္ထံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ ဒါယကေန စ ဝတ္ထမေဝ ဒိန္နံ၊ ဝတ္ထဂတမ္ပိ ရူပိယံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တော ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ရူပိယေ အရူပိယသညီတိ သုဝဏ္ဏာဒီသု ခရပတ္တာဒိသညီ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဝစနဝသေန။

‘‘အပိစ ပုညကာမာ’’တိအာဒိ ပန ဝိဓာနန္တရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ ဟိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဣဒံ လဒ္ဓန္တိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ သလ္လက္ခဏေ ဝိမတိဝသေန၊ ဝိမတိယာ စ သတိ နိဿဂ္ဂိယမေဝ ‘‘ရူပိယေ ဝေမတိကော’’တိအာဒိ ဝစနတောတိ။ ဣဒံ ဝိဓာနံ နိရတ္ထကမေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ နိရတ္ထကံ။ ကသ္မာ? ဒုဿန္တေ ဗဒ္ဓကဟာပဏာဒိ အဿတိယာ ဒိန္နံ ဝတ္ထသညာယ ပဋိဂ္ဂဟိတဉ္စ၊ တတော န ရူပိယံ ဒိန္နဉ္စ ဟောတိ ပဋိဂ္ဂဟိတဉ္စာတိ။ ဧတ္ထ အာပတ္တိဒေသနာကိစ္စံ နတ္ထိ၊ တံ ပန ဒါယကာနမေဝ ပဋိဒါတဗ္ဗံ။ တတော ဥပ္ပန္နံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍဉ္စ သဗ္ဗေသံ ကပ္ပတီတိ ဣမဿ ဝိဓာနန္တရဒဿနတ္ထံ ‘‘အပိစ ပုညကာမာ’’တိအာဒီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။

ရူပိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၈၇။ ‘‘ဇာတရူပရဇတပရိဝတ္တန’’န္တိ ¶ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘‘ရူပိယံ နာမ သတ္ထုဝဏ္ဏော ကဟာပဏော’’တိအာဒိ ပါဠိဝစနဉ္စ။ ‘‘အရူပိယေ ရူပိယသညီ ရူပိယံ စေတာပေတီ’’တိအာဒိ တိကဝစနတော၊ ‘‘ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ပန နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ စေတာပေန္တဿ…ပေ… နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ ဂရုကဿ စေတာပိတတ္တာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော စ ပန အနုက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါပေတ္ထ လဗ္ဘတီတိ သိဒ္ဓံ။ သတ္ထုဝဏ္ဏော စ ကဟာပဏော စ တတော ယေ စညေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဧဝမေတ္ထ သမုစ္စယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ပန သိက္ခာပဒေ ‘‘နာနပ္ပကာရကံ နာမ ကတမ္ပိ အကတမ္ပိ ကတာကတမ္ပီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိဘတ္တာနံ တိဏ္ဏံ ရူပိယာရူပိယာနဉ္စ ဒွိန္နံ ဝသေန ပဉ္စ တိကာ ဝုတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ တဒနုလောမတော ဧကော တိကော ဒဿိတောတိ သဗ္ဗေ ဆ ဟောန္တိ။

ဧတ္ထာဟ – အညသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဧကသ္မိံ တိကစ္ဆေဒေ ဒဿိတေ သတိပိ သမ္ဘဝေ ဣတရေ န ဒဿီယန္တိ ¶ ၊ ဣဓေဝ ကသ္မာ ဒဿိတောတိ? ‘‘နာနပ္ပကာရက’’န္တိ မာတိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓေဝ နာနပ္ပကာရဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ။ န ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒေပိ ဝတ္တဗ္ဗပ္ပသင်္ဂတောတိ စေ? န၊ ဣဓ ဒဿိတနယတ္တာ။ အထ စ ရူပိယဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ အန္တေ ဝုတ္တတ္တာ သတ္ထုဝဏ္ဏာဒယော ဝဠဉ္ဇနုပဂါ ဧဝါတိ သိဒ္ဓံ။ တတော အဝဠဉ္ဇနုပဂေဟိ ဇာတရူပရဇတေဟိ ဝေါဟာရေန န နိဿဂ္ဂိယန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တံ အာပဇ္ဇနတ္ထန္တိ ဒဿေန္တေန ‘‘ကတေန ကတံ စေတာပေတီ’’တိအာဒယော တိကာ ဝုတ္တာတိ၊ ဧဝံ သန္တေ ရူပိယဝိဘင်္ဂေ ‘‘ယေ စ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ ပဒေ အဝုတ္တေ အဝဠဉ္ဇနုပဂါပိ သင်္ဂဟံ ဂတာဝ ဟောန္တီတိ ကတာဒီဟိ တိကတ္တယဿ ဝတ္တဗ္ဗပယောဇနံ န ဘဝိဿတီတိ စေ? န၊ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေန ကပ္ပိယဘဏ္ဍပအဝတ္တနဿာပိ ရူပိယသံဝေါဟာရဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ‘‘ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝစနေနပိ ကမုက ကထလ ကံသဘာဇန သာဋကာဒိပရိဝတ္တနဿပိ ရူပိယသံဝေါဟာရဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ ဧဝါတိ စေ? န၊ ကတာဒိဝစနေန ဇာတရူပါဒိအကပ္ပိယဝတ္ထူနညေဝ အဓိပ္ပေတဘာဝဒီပနတော၊ တသ္မာ ဥဘယေနပိ ယဒေတံ ကတာကတာဒိဘေဒံ ပါကတိကရူပိယံ ယဉ္စ ကဟာပဏမာသကသင်္ခေပံ၊ ယဉ္စ ကဟာပဏာဒိဝေါဟာရူပဂံ၊ ဥဘယမ္ပေတံ ဣဓ စ အနန္တရာတီတသိက္ခာပဒေ စ ရူပိယံ နာမာတိ အဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ န တဏ္ဍုလာဒီနိ၊ တတ္ထ ကတာဒိဝေါဟာရာသမ္ဘဝတော။ ဧတ္တာဝတာ ကတာဒိတိကတ္တယပ္ပယောဇနံ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ¶ သေသတ္တိကာနိ ဝုစ္စတိ – ဧတ္ထ ဟိ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ရူပိယံ နာမ၊ သေသံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုပိ ကပ္ပိယဝတ္ထုပိ န ရူပိယန္တိ အရူပိယံ နာမ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘အရူပိယေ အရူပိယသညီ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ န ဧကံသိကံ အာပဇ္ဇတိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမှိ ဒုက္ကဋာပဇ္ဇနတော။ ဣဓ ဝစနပ္ပမာဏတော နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုတော အညံ အန္တမသော မုတ္တာဒိပိ အရူပိယမေဝ နာမ။ တတ္ထ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ အနာပတ္တီတိ စေ? န၊ ရာဇသိက္ခာပဒဝိရောဓတော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘မုတ္တာ ဝါ မဏိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ မုတ္တာဒိ အကပ္ပိယံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ စ သိဒ္ဓံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူသု အဘာဝါ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘အရူပိယေ အရူပိယသညီ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ အနာပတ္တီ’’တိ သုဒ္ဓကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗံ အရူပိယံ။ တတော အညတ္ထ ပန ‘‘အရူပိယေ ရူပိယသညီ’’တိအာဒိတိကဒုက္ကဋေ စ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတတိကေ စ သဗ္ဗံ အရူပိယံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ အရူပိယဘာဝဒီပနတ္ထံ ဒုတိယော တိကော ဝုတ္တော။ တဒတ္ထမေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတော ဧကော တိကော။ ကသ္မာ န ပါဠိယံ သော ဝုတ္တောတိ စေ? တတ္ထ စေတာပိတအရူပိယေ ရူပိယဆဍ္ဍနကသမ္မုတိကိစ္စာဘာဝတော။ တသ္မိဉှိ တိကေ ဝုတ္တေ ကပ္ပိယဝတ္ထုနောပိ အရူပိယဆဍ္ဍနကသမ္မုတိ ဒါတဗ္ဗာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဝသေန ရူပိယဆဍ္ဍနကသမ္မုတိ ဧဝ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ? န၊ ရူပိယဿပိ သမ္မုတိကိစ္စာဘာဝပ္ပသင်္ဂတော၊ တသ္မာ ရူပိယေ ရူပိယသညီ ကပ္ပိယဝတ္ထုံ စေတာပေတိ ပတ္တစတုက္ကေ တတိယပတ္တံ ဝိယ၊ တံ သင်္ဃာဒီနံ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ နိဿဋ္ဌံ ပန ¶ အညေသံ ကပ္ပတိ တတိယပတ္တော ဝိယ။ အထ သမ္ပဋိစ္ဆိတရူပိယေန စေတာပိတံ ဟောတိ ဒုတိယပတ္တော ဝိယ၊ တံ ဝိနာပိ သမ္မုတိယာ ယော ကောစိ ဘိက္ခု ဆဍ္ဍေတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ တတော ပရံ ‘‘သစေ တတ္ထ အာဂစ္ဆတိ အာရာမိကော ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘ရူပိယေ’’တိ ဝါ ‘‘အရူပိယေ’’တိ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မပ္ပတ္တေ အတ္တနော သန္တကံ၊ ဥပယောဂပ္ပတ္တေ ပရသန္တကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာဟ – ဥပတိဿတ္ထေရော ပုရိမသိက္ခာပဒေန ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝါရိတံ၊ ဣမိနာ သုဒ္ဓါဂမေန ကပ္ပိယကာရကဿ ဟတ္ထေ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတေန သံဝေါဟာရော ဝါရိတောတိ။

၅၈၉။ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ…ပေ… အပရာပရပရိဝတ္တနေ ဣမိနာတိ ဧတ္ထ ဧကသ္မိံ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ဒွိန္နံ သိက္ခာပဒါနံ ဝသေန ဧကတော အာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တံ ပန ပစ္ဆိမဿ ဝသေန နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧတေန နိဿဂ္ဂိယံ အာပန္နမ္ပိ အာပဇ္ဇတီတိ ဧကေ။ ပရဿ ရူပိယဂ္ဂဟဏံ ပရိဝတ္တနန္တိ ရူပိယေ အဂ္ဂဟိတေ တဿ အဘာဝတော ဣမိနာဝ အာပတ္တိ၊ န ပုရိမေန ဩမသဝါဒေါ ဝိယ။ မုသာဝါဒေန ¶ မုသာ ဝဒန္တဿာပိ ဟိ ဩမသဝါဒေနေဝ အာပတ္တိ။ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋ…ပေ… ဧသေဝ နယောတိ ဧတဿ ယုတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဟိ အယ’’န္တိ အာဟ။

ဝဍ္ဎိံ ပယောဇေန္တဿာတိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဂဟေတွာ သတိ မာသေ၊ သတိ သံဝစ္ဆရေ ‘‘ဧတ္တကံ ဒေဟီ’’တိ စေ ဝဒတိ။ ရူပိယသံဝေါဟာရော ဟောတိ။ ဝိနာ ကပ္ပိယကာရကေန ‘‘ဧတ္တကာ ဝုဍ္ဎိ ဟောတု၊ ဧတ္တကံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတော ဒုက္ကဋံ ကယဝိက္ကယလက္ခဏာဘာဝတော။ ‘‘မူလေ မူလသာမိကာန’’န္တိအာဒိ ကပ္ပိယကရဏူပါယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ကေဝလံ နိဿဋ္ဌံ အပရိဘောဂံ ဟောတိ၊ ပုန ဧဝံ ကတေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဿပိ ပရိဘောဂေ မူလဿ ကပ္ပိယကရဏူပါယော စေ န ဟောတိ၊ ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယထာ ပါဠိယာ စေတ္ထ ကပ္ပိယကရဏူပါယော၊ သော စ တတိယပတ္တေပိ၊ ‘‘ယထာ စ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဟိတေ ဧဝရူပုပါယော၊ တထာ သင်္ဃာဒိအတ္ထာယ ဂဟိတေပိ ဧသော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမေ ကိရ ပဌမဒုတိယပတ္တေ ယာဝ ဂဟဋ္ဌေန ပရိဝတ္တေတိ၊ တာဝ န ကပ္ပိယကရဏူပါယော၊ အနေကပုရိသယုဂမ္ပိ ‘‘အကပ္ပိယာ ဧဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သင်္ဃသန္တကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဝိက္ကိဏိတွာ အာဂတကဟာပဏာနိပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ မောစေတွာဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယကာရကော စေ ဣမာနိ တာနိ ကဟာပဏာနီတိ ဝဒတိ၊ န ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ န ဝိစာရေတဗ္ဗံ၊ ဝိစာရေတိ စေ? သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏံ မောစေတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတာနိ စေ ဝိစာရေတိ၊ တဿေဝ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဘိက္ခဏံ ဝုတ္တံ။

ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၉၃။ ပဋပိလောတိကာနန္တိ ¶ ပဋပိလောတိကေဟိ။ ‘‘အဇ္ဈာစရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒံ ပုရိမသိက္ခာပဒေပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ကယိတဉ္စ ဟောတိ ဝိက္ကယိတဉ္စာ’’တိ ဧတေသံ ပဒါနံ ဝိပရီတတော ‘‘အတ္တနော ဘဏ္ဍ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ‘‘ဣမိနာ ဣမ’’န္တိ ဝစနာနုရူပတော။ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌာနပဒါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော ကောသိယဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။

၅၉၈။ ဗဟူ ¶ ပတ္တေ သန္နိစယန္တိ ဧတ္ထ သန္နိစယန္တိ ဘာဝနပုံသကံ၊ ဗဟူ ပတ္တေ ဝါ ဂဟေတွာ သန္နိစယံ ကရိဿန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘အဍ္ဎတေရသပလမာသာနံ ဂါဟိကာ’’တိ လိခိတံ။ ဧတ္ထ –

‘‘ကုဍုဝေါ စတုပလေယျော၊ ကုဍုဝါနံ စတုဂ္ဂုဏံ၊

ပတ္ထံ စတုဂ္ဂုဏော မာသာ-တိ ကမာဟု စတုဂ္ဂုဏ’’န္တိ။ –

အာဒိံ လောကဝေါဟာရံ ဒဿေတွာဝ ကေစိ ပပဉ္စေန္တိ။

၆၀၂။ ခါဒနန္တိ ခါဒနီယံ သူပါဒိ။ ‘‘ဗျဉ္ဇနဿ မတ္တာ နာမ ဩဒနတော စတုတ္ထော ဘာဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၇) ဗြဟ္မာယုသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အာလောပဿ စတုတ္ထဘာဂံ ဗျဉ္ဇနံ အနုရူပန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ပတ္တသန္နိစယဿ ဝါရိတတ္တာ တဒနုလောမတော ဘိက္ခူနမ္ပိ ဒုတိယော ဝါရိတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ပါဠိယဉှိ ‘‘သန္နိစယံ ကရေယျာတိ အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော’’တိ (ပါစိ။ ၇၃၅) ဝုတ္တံ။ သော ဟိ ကထိနက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၆ အာဒယော) နိစယသန္နိဓိ ¶ ဝိယ ဧကောပိ ပုနဒိဝသေ ‘‘သန္နိစယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ပန ‘‘ဒုတိယော ဝါရိတောတိ အဓိဋ္ဌာနံ နိယတံ၊ တသ္မာ ဒွေ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာတုံ န လဘတိ။ သစေ ဧကတော အဓိဋ္ဌာတိ၊ ဒွေပိ န အဓိဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ။ ဝိသုံ ဝိသုံ အဓိဋ္ဌာတိ၊ ဒုတိယော အနဓိဋ္ဌိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိကပ္ပေတုံ ပန ဗဟူပိ လဘတိ။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘နာမမတ္တေ ဝိသေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နာမန္တိ မဇ္ဈိမော မဇ္ဈိမောမကော မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌောတိအာဒိ။

၆၀၈။ ‘‘ပါကဿ ဟိ ဦနတ္တာ ပတ္တသင်္ချံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝစနတော အဓိဋ္ဌိတပတ္တောပိ ခရပါကေန သေတတ္တာ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ စေ? န၊ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနေသု နဝသု အနာဂတတ္တာ၊ တသ္မာ ပဌမပါကာနံ ဧဝ ဦနတ္တာ ပတ္တသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မိံ သတိ အညံ ဝိညာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနေနာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဆိဒ္ဒေ၊ ရာဇိယာ ဝါ ဟိ သတိ တေဟိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ ဝိဇဟိတေ နာယံ ပဋိသေဓော၊ တသ္မာ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ၊ ဝိကပ္ပေတွာပိ အညံ ဝိညာပေတုံ န လဘတိ။

ဧဝံ ပတ္တကာရကော မူလံ လဘိတွာတိ ဧတ္ထ ပစိတွာ ဌပိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ ဒါတုကာမော ဟုတွာတိ ဧတ္ထ ဒိန္နဒိဝသတော၊ သုတဒိဝသတော ဝါ ¶ ပဋ္ဌာယ ဒသာဟံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လိင်္ဂပရိဝတ္တေန ပန ဒသာဟာတိက္ကမေ ပတ္တသာမိကဿ ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခုနိယာ ပန ရတ္တာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ။

ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၁၂-၃။ ဗဟူ ပတ္တေ ဝိညာပေန္တီတိ ဧကမေကံ ဝိညာပေန္တာ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဗဟူ ပတ္တေ ဝိညာပေန္တိ၊ ဗဟူ ဝါ ဘိက္ခူ ပတ္တေ ဝိညာပေန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပတ္တော ဝိညာပေတဗ္ဗော၊ ယော ဝိညာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန သမူဟတံ ဟောတိ န ဟောတီတိ? န ဟောတိ တမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဝိညာပေတိ၊ ပယောဂေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာတိ ဧကေ။ ပဋိလာဘမ္ပိ ပရိယာဒိယိတွာ တံ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တံ ‘‘ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ သမူဟတံ ဟောတိ။ အညထာ သဒုက္ကဋံ နိဿဂ္ဂိယံ အာပဇ္ဇတိ အနာပတ္တိဝါရဝိရောဓော စ။ ယာ ကာစိ ပန အကတဝိညတ္တိ အနနုညာတကာလေ ဒုက္ကဋမေဝ။ ဘိန္နေနာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ၊ ဘေဒေနာတိ ဝါ အတ္ထော၊ ဟေတွတ္ထေ ကရဏဝစနံ။

ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၂၀။ ‘‘သာ ¶ အဟောသိ သုဝဏ္ဏမာလာ’’တိ ဝစနတော ဌပေတွာ သဟဓမ္မိကေ အညေသံ ယထာသုခံ ရူပိယံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ ဥဂ္ဂဏှာပေတုံ၊ သဗျောဟာရာပေဘုဉ္စာတိ အာစရိယော၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယတ္တာ။

၆၂၂။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝစနေန ယေသံ မံသံ န ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိအာဒိ ကိဉ္စာပိ န ကပ္ပတိ၊ န ပန နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ န ပဏီတဘောဇနဝတ္ထူတိ။ ဥဂ္ဂဟိတကံ ကတွာ နိက္ခိတ္တန္တိ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထံ နိက္ခိတ္တံ။ ဣတရဉှိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အဇ္ဈောဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဘယေသမ္ပီတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ၊ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ စ ကတာနံ။ ‘‘မံသဿ အကပ္ပိယတ္တာ’’တိ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာ။ ခါဒိံသူတိ ‘‘ဝိကာလေ ¶ ကေဝလံ နဝနီတမေဝ ခါဒိတုကာမေန ဒဓိတက္ကဂတာနိ အပနေတဗ္ဗာနိ၊ ပစိတုကာမဿ သာမံပါကံ န ဟောတီတိ ထေရဿ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခယံ ဂမိဿတီ’’တိ ဝစနတော ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကသပ္ပိ ဝိကာလေ ကပ္ပတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဘေသဇ္ဇေဟီတိ ယာဝဇီဝိကဘေသဇ္ဇေဟိ။ ကတတေလံ ပုရေဘတ္တန္တိ အပစိတွာ ကတံ ဧဝ။ ဥဏှောဒကေနာတိ တာပနဘာဝံ ဒီပေတီတိ ကေစိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ နိဗ္ဗဋ္ဋိတတ္တာတိ ပိညာကာဒိတော။ ‘‘တေလတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတ…ပေ… ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဝစနတော အတေလတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကန္တေဟိပိ ကတတေလံ ကတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ဆာယာ ဒိဿတိ၊ ကရမန္ဒံ ရုက္ခသာရောတိ ကေစိ။

၆၂၃။ အဝသကသဋေ ယသ္မာ ခီရာဒီနိ ပက္ခိပိတွာ တေလံ ပစန္တိ၊ တသ္မာ ကသဋံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တေလမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ကတေလကသဋေ ဝိယ ကုက္ကုစ္စာယတီ’’တိ။ ဝသာယ သဒ္ဓိံ ပက္ကတ္တာ န ဝဋ္ဋတီတိ စေ? ဝဒထ၊ ဘန္တေ၊ နဝနီတေ ဒဓိဂုဠိကာတိအာဒိသမ္ဗန္ဓော။ မဓုမှိ စတ္တာရော ကာလိကာ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ ဥစ္ဆုမှိ စ၊ ကထံ? သမက္ခိကံ သေဠကံ မဓု ယာဝကာလိကံ။ အနေလကံ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ယာမကာလိကံ၊ အသမ္ဘိန္နံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ မဓုသိဋ္ဌံ ပရိသုဒ္ဓံ ယာဝဇီဝိကံ။ တထာ ဥစ္ဆု ဝါ ရသော ဝါ သကသဋော ယာဝကာလိကော၊ နိက္ကသဋော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော၊ အသမ္ဘိန္နော သတ္တာဟကာလိကော၊ သုက္ခကသဋံ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဥဒကသမ္ဘေဒဝိသေသတော။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? စတူသု ကာလိကေသု ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ ဂရုကံ၊ အပရံ အပရံ လဟုကံ။ တေသု စာယံ ဥဒကသမ္ဘေဒေါ ဂရုကံ လဟုကံ ကရောတိ၊ လဟုကဉ္စ ဂရုကံ။ အမ္ဗရသာဒီနိ ဟိ ယာဝကာလိကတ္တာ ¶ ဂရုကာနိ၊ ဥဒကသမ္ဘေဒေါ ပန တာနိ အမ္ဗပါနာဒိသမညံ ဒတွာ လဟုကာနိ ယာမကာလိကာနိ ကရောတိ။ ‘‘ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကောတိ သိဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘ဥဒကသမ္ဘေဒေါ တံ ယာမကာလိကံ ကရောတီ’’တိအာဒိံ ဗဟုံ ဝတွာ ယောဇိတာ။

အပိစေတ္ထ ဥစ္ဆုရသော ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္ဆုရသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၀) အနုညာတတ္တာ ဂုဠောဒကံ ဝိယ ဥစ္ဆုရသသာမညတော ဥဒကေန အသမ္ဘိန္နောပိ အဂိလာနဿ ¶ ဝဋ္ဋတိ၊ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥစ္ဆုရသော နိကသဋော ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (မဟာ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၀)။ အယံ သဗ္ဗော နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’န္တိ ဝစနတော၊ ‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာ’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော စ ဥစ္ဆုရသော ဖာဏိတမေဝ၊ တသ္မာ ဂုဠေ ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကေစိ ‘‘ဝုတ္တနယေန သတ္တာဟကာလိကောဝ သမာနော ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္ဆုရသ’န္တိ ဝိသုံ အနုညာတတ္တာ အသမ္ဘိန္နောပိ အဂိလာနဿ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဝုတ္တနယေန ဝိသုံ အနုညာတတ္တာ ဧဝ သမ္ဘိန္နော ဝါ အသမ္ဘိန္နော ဝါ ယာမကာလိကောဝ၊ ဂုဠောဒကံ ပန သတ္တာဟကာလိကမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဂုဠောဒကံ ဝိယ သော ဒုဝိဓောပိ သတ္တာဟကာလိကောယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

တတ္ထာယံ ပဌမာစရိယဝါဒေ ဝိစာရဏာ – ဖာဏိတာနုမတိယာယေဝ ဥစ္ဆုရသာနုမတိယာ သိဒ္ဓိတော ဝိသုံ ‘‘ဥစ္ဆုရသ’’န္တိ ဥဒ္ဓရိတွာ အနုမတိ နိရတ္ထိကာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တထာ ‘‘ဥစ္ဆုရသော နိကသဋော ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာပိ နိရတ္ထိကာ။ ‘‘သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ၊ န စ တထာ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝဋ္ဋနကရသာဓိကာရတ္တာတိ စေ? န၊ တသ္မိံ အဓိကာရေ သတ္တာဟကာလိကဿ အဝတ္တဗ္ဗပ္ပသင်္ဂတော။ ကာလဘေဒံ အနပေက္ခိတွာ ရသာဓိကာရေ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ဝုတ္တောတိ စေ? န သက္ကာ ‘‘နိကသဋော သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတ္တုံ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝဋ္ဋနကရသာဓိကာရတ္တာ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ တဒညရသော ဝိယ အယမ္ပိ ပစ္ဆာဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ န တတော ပရန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော ပရံ အပရိဘောဂတ္တာ ‘‘ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ယာဝကာလိကဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ န သော ပသင်္ဂေါ အာဘိဒေါသိကဿာပိ ဥစ္ဆုရသဿ ပါကေန ဖာဏိတာဒိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ အယမေဝ တတိယစတုတ္ထာစရိယဝါဒေသု ဝိစာရဏာ။ ဒုတိယဝါဒေ ဝိစာရဏာ ဝုတ္တာ၊ ဝိမဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၀) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ မဓုကတာလနာဠိကေရဖာဏိတာဒိတော ဥက္ကဋဝတ္ထုတော နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဖာဏိတဿ ဝိသေသဝစနံ၊ တေနေတံ ပညာယတိ ‘‘နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဘူတံ ဣဓ ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တမေဝ၊ န မဓုကာဒိတော နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ယံကိဉ္စိ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တံ ¶ ၊ န တံ သဗ္ဗံ ဖာဏိတမေဝ နာမာတိ သာဓိတံ ဟောတိ။ တေနေဝ ခန္ဓကေ ဖာဏိတံ ပဌမံ အနုဇာနိတွာဝ ပစ္ဆာ ဥစ္ဆုရသော အနုညာတော၊ တထာ တတ္ထေဝ ဂုဠံ၊ ဂုဠောဒကဉ္စ။

ဥစ္ဆုရသံ ¶ ဥပါဒါယ အပက္ကာ ဝါတိအာဒိမှိ ပန ယေသံ လဒ္ဓိ ‘‘ဥစ္ဆုရသော ယာမကာလိကော’’တိ။ ‘‘တေ အပက္ကာ ဝါတိ သာမံ ဘိက္ခုနာ အပက္ကာ ဝါ။ အဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါတိ ဝိနာ ဝတ္ထုနာ ပက္ကာ ဝါ’’တိ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဣမဿ ဝစနဿ ပယောဇနာဘာဝပ္ပသင်္ဂတော၊ ဘိက္ခုနော ပစနာဓိကာရာဘာဝါ။ သာမပါကော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ စေ? သာမံ အပက္ကဿ ဥစ္ဆုရသဿ တေသံ အတ္တနောမတိယာ ဖာဏိတဘာဝသိဒ္ဓိတော စ ပရတော ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန အပရိဿာဝိတဥစ္ဆုရသေန ကတဖာဏိတ’’န္တိအာဒိနယဒဿနတော စ တံ အယုတ္တံ၊ တတ္ထ ‘‘အပရိဿာဝိတဥစ္ဆုရသေန သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနံ ယံ တတ္ထ ကသဋံ သာမပါကံ န ဇနေတိ၊ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတကတံယေဝ တံ ကရောတီတိ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဝိကာလေတိ ပေါရာဏာ။ ‘‘ကောဋ္ဋိတဥစ္ဆုဖာဏိတံ ‘ရဇနပါကံ ဝိယ ဩဠာရိကံ သဝတ္ထုကပက္ကံ နာမ ဟောတီ’တိ သညာယ ပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဧဝံ ဖာဏိတဂ္ဂဟဏံ အမဓုရံ၊ တသ္မာ ပစ္ဆာဘတ္တံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒိံသု။ ကိံ မဓုရတာယ၊ အမဓုရတာယ ဝါတိ? အတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ မဟာပစ္စရိယံ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဥပတိဿတ္ထေရော အာဟ ကိရ။ တံ ယုတ္တန္တိ ဥစ္ဆုတော နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝါဟ ‘‘ခဏ္ဍသက္ခရံ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘တံ ခီရဃဋေ ပက္ခိပိတွာ ပစန္တီ’’တိ လိခိတံ။ ဇလ္လိကာ နာမ ဖေဏာဒိ။

ဘေသဇ္ဇောဒိသံ ဝဒန္တေန ဣတရေ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တာ။ ‘‘အာဟာရတ္ထံ ဖရိတုံ သမတ္ထာနီ’’တိ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၂၆၀) ‘‘ယံ ဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ အဿ ဘေသဇ္ဇသမ္မတဉ္စ လောကဿ၊ အာဟာရတ္ထဉ္စ ဖရေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဝိစာရဏာ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

၆၂၄။ ဒွါရဝါတပါနကဝါဋာနီတိ ဒွါရဿ စ ဝါတပါနာနဉ္စ ကဝါဋာနိ။ ကသာဝပက္ခေပမတ္တေန ဟိ တာနိ အတ္တနော သဘာဝံ ပရိစ္စဇိတာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘မက္ခေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကသာဝေါ နာမ ကနကလမ္ဗာဒီနိပီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိဋ္ဌေတီတိ ‘‘ဣဒါနိ အဇ္ဈောဟရဏီယံ န ဘဝိဿတိ၊ ဗာဟိရပရိဘောဂေါ ဘဝိဿတီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဣဓ ‘‘ဝိကပ္ပေတီ’’တိ ပဒံ နတ္ထိ။ အဓိဋ္ဌာနမ္ပိ မုခါရုဠှိယာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမံ နဝနီတံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အဝတ္တဗ္ဗတော။

၆၂၅။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ¶ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိဿာသာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ သဝိဿာသော၊ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇ တွ’’န္တိ ဧတ္တာဝတာ ဝိဿဇ္ဇိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဥဘိန္နံ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ န ဝိဿဇ္ဇိတံ၊ အာပတ္တိ ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ။ တသ္မာ ဥဘိန္နံ သန္တကံ စီဝရံ အညတရေန သမ္မုခီဘူတေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ နော စေ အဓိဋ္ဌာတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ကာကနိကမတ္တဉ္စေ မူလံ အဒိန္နံ၊ ‘‘န အဓိဋ္ဌာနုပဂံ…ပေ… သကဘာဝံ န ဥပေတီ’’တိ ဣမိနာ ဧတံ သဒိသံ န ဟောတိ၊ အာဘိဓမ္မိကဂဏာနံ ဒိန္နံ ဝိယ စ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အာဘိဓမ္မိကာ ဟိ အနုပသမ္ပန္နာပိ ဟောန္တိ၊ ပစ္ဆာ အာဘိဓမ္မိကဘူတာနမ္ပိ တံ သာဓာရဏံ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ဒွေပိ ဥပသမ္ပန္နာ ဧဝ၊ ဒွိန္နမ္ပိ တတ္ထ ယထာကာမကရဏီယတာ အတ္ထိ မမတ္တဉ္စ၊ န ဧဝံ တဒညေသံ သာဓာရဏံ၊ န စ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ ‘‘ဧကတော ဝဿိဿာမာ’’တိ ကရောန္တိ၊ ရက္ခတိ တာဝ။ ‘‘အဝိဘတ္တတ္တာ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ စ ဣဒံ သဒိသံ၊ ယေန မူလေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဿ သစေ ဣတရော ဒေတိ၊ သော ဝါ တံ ဣတရဿ ဒေတိ၊ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ သတ္တာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယတ္တာ၊ တသ္မာ တံ စီဝရံ ဒွီသု သမ္မုခီဘူတေန ဧကေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ ပယောဂေါ န ဒိဿတိ သမာနပရိက္ခာရာနံ ဒွိန္နံ အဓိဋ္ဌာနပယောဂါဘာဝတော၊ တထာပိ သမာနသဗ္ဗဘဏ္ဍကာနံ ဒွိန္နံ တေလာဒိ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဿ ကာလာတိက္ကမေ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော၊ အနဓိဋ္ဌာနေ ဒုလ္လဘဝိသေသဟေတုတ္တာ စ ‘‘အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ အယုတ္တံ ပတ္တစီဝရသတ္တာဟကာလိကာနံ အသဒိသဝိဓာနတ္တာ။ ဧတ္ထ ပတ္တစီဝရဉှိ အတ္တနော သန္တကဘာဝံ ဥပဂတမေဝ အနဓိဋ္ဌဟန္တဿ ကာလာတိက္ကမေ အာပတ္တိ၊ သတ္တာဟကာလိကံ ပန ပရသန္တကသာဓာရဏမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ကာလာတိက္ကမေ အာပတ္တိကရံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ပမာဏံ၊ န တတ္ထ သကသန္တကတာ၊ သတ္တာဟကာလိကဉ္စ နိဿဂ္ဂိယံ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ။ ပတ္တစီဝရံ အညဿ ပရိဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။ ဣဒဉ္စ ကာလာတိက္ကန္တမ္ပိ နိဿဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ လဒ္ဓံ ကပ္ပတိ။ ပတ္တစီဝရံ ပန တံ တဿ ဝိနယကမ္မန္တိ ကပ္ပတီတိ။ အဝိဘတ္တဿပိ ဣမဿ ဒါနံ ရုဟတိ၊ န ပတ္တစီဝရဿ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒွိန္နံ သန္တကံ ဟောတိ…ပေ… သစေပိ အဝိဘဇိတွာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဒေန္တိ၊ အဒိန္နမေဝ ဟောတီ’’တိ။ ယဿ ဒါနမေဝ န ရုဟတိ၊ တဿ ကုတော အဓိဋ္ဌာနံ။ ဧကော စေ ပတ္တစီဝရံ ဒသမေ ဒိဝသေ ဣတရဿ ဒေတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သော ဒသ ဒိဝသေ ပရိဟရိတုံ လဘတိ ¶ ၊ န တထာ သတ္တာဟကာလိကန္တိ သဗ္ဗထာ ဥပပရိက္ခိယမာနံ သရိက္ခံ နက္ခမတီတိ န တံ သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာစရိယဿ တက္ကော။ ‘‘ဝိနယကမ္မဝသေန ပန အနိဿဇ္ဇိတွာ သဟသာ ဝိရုဇ္ဈိတွာ ကဿစိ ပရိစ္စတ္တမ္ပိ ပုန ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သစေ ဒေသန္တရိတံ၊ သမုဒ္ဒန္တရိတံ ဝါ စီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ ဇာတံ၊ တံ ဣဓ ဌိတေန ဘိက္ခုနာ ဧကဿ ဝန္တေန စိတ္တေန စတ္တံ ကတွာ အနပေက္ခိတွာ အာပတ္တိံ ဒေသေတွာ တဿ ဝိဿာသေန ပုန ဂဟေတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ‘‘ပတ္တာဒီသု စ အယမေဝ နယော’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ ‘‘တာလနာဠိကေရဖာဏိတမ္ပိ သတ္တာဟကာလိကံ ဧဝါ’’တိ စ။ ‘‘ဒွိန္နံ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ အာပတ္တိံ န ကရောတိ ¶ ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန ဒွိန္နမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ‘‘ပရသန္တကံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ စ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဘူတံ သပ္ပိအာဒိ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပုန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိဓာနံ န ဒိဿတီတိ။

ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၂၇။ ‘‘ဧကမေဝ ကတွာ’’တိ ဝစနေန ဝဿိကသာဋိကလက္ခဏေန ဉာတကာနမ္ပိ သတုပ္ပာဒံ ကရောန္တေန ဧကမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ စတုဗ္ဗိဓံ ခေတ္တန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တိဝိဓံ ဒိဿတိ၊ တံ ပန ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ယသ္မိံ ခေတ္တေ ပရိယေသိတုံ လဘတိ၊ တံ ပရိယေသနခေတ္တံ နာမ၊ ‘‘ဧဝံ ကရဏနိဝါသနာဓိဋ္ဌာနခေတ္တာနိပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပစ္ဆိမေန ပုရိမဂ္ဂါဟော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ပုရိမေန ပစ္ဆိမဂ္ဂါဟော၊ ယထာလာဘန္တိ အာစရိယော။ တဿတ္ထော – အဓိဋ္ဌာနခေတ္တေန ပစ္ဆိမေန ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ ဂါဟော ဟောတိ၊ တထာ နိဝါသနခေတ္တေန ဒွိန္နံ ပုရိမာနံ။ ကရဏခေတ္တေန ပန ဧကဿေဝ ပုရိမဿ ဂါဟော ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ ကရဏခေတ္တနိဝါသနခေတ္တာနံ ကာလတော နာနတ္တံ နတ္ထိ၊ ကိရိယတော ပန ‘‘အဋ္ဌိံ ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ ပါဠိဝစနတော၊ တသ္မာ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ အညတရာဘာဝေန၊ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော စ၊ ကထံ ပနေတ္ထ နာနတ္တံ နတ္ထီတိ ပညာယတီတိ စေ? ပါဠိတော၊ ‘‘အဍ္ဎမာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ပါဠိ၊ တထာ မာတိကာဋ္ဌကထာတော (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) စ။

တထာဟ ¶ ‘‘ပစ္ဆိမော အဍ္ဎမာသော ကရဏနိဝါသနခေတ္တမ္ပီ’’တိ၊ ဣမိနာ နယေန တိဝိဓမေဝ ခေတ္တန္တိပိ သိဒ္ဓံ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကာဠပက္ခုပေါသထော၊ အယမေကော အဒ္ဓမာသော ပရိယေသနခေတ္တဉ္စေဝ ကရဏခေတ္တဉ္စ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ ဝဿိကသာဋိကံ အလဒ္ဓံ ပရိယေသိတုံ၊ လဒ္ဓံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ၊ နိဝါသေတုံ၊ အဓိဋ္ဌာတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော အပါဌော ယထာဝုတ္တပါဠိမာတိကာဋ္ဌကထာဝိရောဓတော၊ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘အလဒ္ဓံ ပရိယေသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကာတုံ၊ နိဝါသေတုံ၊ အဓိဋ္ဌာတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ တာဝ ပစ္ဆိမေန ပုရိမဂ္ဂါဟသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ပုရိမေန ကရဏခေတ္တာဒီနံ ဂါဟော သမ္ဘဝတိ။ ‘‘မာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဝုတ္တံ၊ န၊ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အယမေကော အဒ္ဓမာသော ပရိယေသနခေတ္တဉ္စေဝ ကရဏခေတ္တဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ စေ? န၊ တဿ လေခနဒေါသတ္တာ ¶ ၊ တထာ သာဓိတံ။ ကရဏခေတ္တေန ပန နိဝါသနခေတ္တဂ္ဂါဟော အတ္ထိ ကာလနာနတ္တာဘာဝတော၊ တေနေဝ ပုဗ္ဗေ ယထာလာဘဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ တထာ စ သာဓိတမေဝ၊ န ဘေဒေါ ပနတ္ထိ၊ ပယောဇနံ ဝုတ္တမေဝ။ နိဝါသနက္ခေတ္တေန အဓိဋ္ဌာနက္ခေတ္တဂ္ဂါဟော နတ္ထိ ဧဝ၊ န ဟိ ပုရိမေန ပစ္ဆိမဂ္ဂါဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ပါဠိဝိရောဓတောတိ စေ? န၊ တဒတ္ထာဇာနနတော။ ‘‘မာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ အဒ္ဓမာသော သေသော ဂိမှာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒဿ ဟိ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ ပရတော အာပတ္တိခေတ္တဒဿနတော ဣတရဿ အနာပတ္တိခေတ္တဘာဝေါ ဒဿိတောဝ ဟောတိ။ ဒိန္နပုဗ္ဗတောပိ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော နိပ္ဖာဒေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပိဋ္ဌိသမယတ္တာ၊ ပကတိယာ ဝဿိကသာဋိကဒါယကာ နာမ သင်္ဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ အပဝါရေတွာ အနုသံဝစ္ဆရံ ဒေန္တာ၊ တတ္ထ သတုပ္ပာဒေါဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋန္တိ တဒညေသု။

‘‘သစေ ကတ…ပေ… ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ…ပေ… ဆ မာသေ ပရိဟာရံ လဘတီ’’တိ ဝစနတော အန္တောဝဿေပိ ယာဝ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမဒိဝသာ အကတာ ပရိဟာရံ လဘတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ကသ္မာ န ဝိစာရိတန္တိ စေ? အတ္ထာပတ္တိသိဒ္ဓတ္တာ။ ‘‘ဆ မာသေ ပရိဟာရံ လဘတီ’’တိ ဝစနေန အကတာ လဘတီတိ သိဒ္ဓမေဝ၊ တံ ကိဉ္စာပိ သိဒ္ဓံ၊ သရူပေန ပန အနာဂတတ္တာ သရူပေန ဒဿေတုံ၊ ဒုဿဒ္ဓါပယတ္တာ ဥပပတ္တိတော ဒဿေတုဉ္စ ဣဒမာရဒ္ဓံ ¶ အာစရိယေန၊ ‘‘ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ကထိနဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နစီဝရမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒုဝုတ္တံ တတ္ထေဝ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓတော။ ယဉ္စေတ္ထ အဋ္ဌကထာဝစနံ သာဓကတ္တေန ဝုတ္တံ၊ တံ တမတ္ထံ န သာဓေတိ။ ‘‘ယဒိ နပ္ပဟောတိ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ပရိဟာရံ လဘတီ’’တိ ဝစနံ အပ္ပဟောန္တဿ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ တာဝ ပရိဟာရခေတ္တံ၊ တတော ပရံ ဧကဒိဝသောပိ န ဟောတီတိ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ အပ္ပဟောနကဘာဝေန အကတာဝ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ပရိဟာရံ လဘတိ၊ တတော ပရံ န လဘတီတိ သိဒ္ဓံ။ တထာ တဒေဝ ဝစနံ ကတပရိဟာရံ န လဘတီတိ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ ‘‘အပ္ပဟောန္တေ ဒသာဟေ အန္တောဝဿေ ကရဏပရိယောသာနံယေဝ ပမာဏ’’န္တိ လိခိတံ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ဧကာဟဒွီဟာဒိဝသေနာ’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဂိမှဒိဝသာနံ အနဓိဋ္ဌာနကာလတ္တာ၊ တသ္မာ ဧဝ ‘‘အန္တောဒသာဟေ ဝါ တဒဟေယေဝ ဝါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’တိ စ သာမညတော န ဝတ္တဗ္ဗံ ဂိမှဒိဝသာနံ အဓိဋ္ဌာနခေတ္တဘာဝပ္ပသင်္ဂတော’’တိ။ ဧတ္ထ ဝုစ္စတိ – န၊ တဒတ္ထာဇာနနတော။ ဒသာဟာနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဂိမှဒိဝသာ ဒသာဟာ ဟောန္တိ၊ ပဌမဒိဝသေ စ လဒ္ဓါ နိဋ္ဌိတာ ဝဿိကသာဋိကာ ဒသာဟာတိက္ကန္တာပိ ဝဿူပနာယိကဒိဝသံ အဓိဋ္ဌာနခေတ္တံ အပ္ပတ္တတ္တာ ¶ န စ တာဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ဝဿူပနာယိကတော ပုဗ္ဗေ ဒသာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တီ’’တိ။

အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဣဒံ န အဝိသေသေန ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဂိမှဒိဝသေပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတုံ ဝုတ္တံ၊ ကိန္တု ဂိမှဒိဝသေ စေ ဥပ္ပန္နာ၊ အဓိဋ္ဌာနခေတ္တေ စ အန္တောဒသာဟံ ဟောတိ၊ အန္တောဒသာဟေ ခေတ္တေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ န ခေတ္တန္တိ ကတွာ ဒသာဟံ အတိက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတုံ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ဂိမှဒိဝသာနမ္ပိ ဂဏနူပဂတ္တာ၊ တသ္မာ အခေတ္တဒိဝသေပိ ဂဏေတွာ ခေတ္တေ ဧဝ ‘‘အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၃၂။ သာမန္တိ ¶ သကသညိတာနိယမနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သကသညိတာယေဝ ဟိ အစ္ဆိန္ဒာပနအစ္ဆိန္ဒနေသု နိဿဂ္ဂိယံ၊ တသ္မာ နိဿဂ္ဂိယမူလင်္ဂနိဒဿနမေတံ။ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အစီဝရံ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ န နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ‘‘ဒတွာတိ ဒတွာ ဝါ ဒါပေတွာ ဝါ’’တိ ကိဉ္စာပိ ပဒဘာဇနံ ယုဇ္ဇတိ၊ အညဿ ပန သန္တကံ အညဿ ဘိက္ခုနော ဒါပေတွာ တံ သယံ ဝါ အစ္ဆိန္ဒေယျ၊ တေနေဝ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပေယျာတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂဘယာ န ဝုတ္တံ၊ အတ္ထတော ပန အတ္တနော သန္တကံ အညေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒိနာ ဒါပေတွာ၊ အညဿ သန္တကံ ဝါ တဿ ဝိဿာသာ ဒါပေတွာ တံ အစ္ဆိန္ဒေယျ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပေယျ ဝါ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ ခေါ အနပေက္ခော ဒတွာ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘စဇိတွာ ဒိန္နံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ ကိန္တိ စေ? သကသညာယ အဂ္ဂဟေတွာ အညာယ ထေယျာယ ဂဏှန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘သကသညာယ ဂဟိတတ္တာ ပနဿ ပါရာဇိကံ နတ္ထီ’’တိ၊ အပိစ ‘‘အနာပတ္တိ သော ဝါ ဒေတိ၊ တဿ ဝါ ဝိဿသန္တော ဂဏှာတီ’’တိ ဝစနတောပိ တံ သိဒ္ဓမေဝ။ ဧတ္တာဝတာ တာဝကာလိကံ ကတွာ ဒိန္နံ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ အနာပတ္တိ သာဓိတာ ဟောတိ။ ‘‘အမှာကံ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီ’’တိအာဒိဝစနံ သာမဏေရဿ ဒါနံ ဒီပေတိ၊ တဉ္စ ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ။ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၆၃၃-၆၃၄) ဥပသမ္ပန္နေ တိကပါစိတ္တိယံ ဝိယ အနုပသမ္ပန္နေ တိကဒုက္ကဋမ္ပိ အာဂတန္တိ စေ? န၊ တဒဓိပ္ပာယာဇာနနတော။ အနုပသမ္ပန္နကာလေ ဧဝံ ဒတွာ အညဿ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နံ ဒိသွာ ကုပိတော စေ အစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဥပသမ္ပန္နဿေဝ ဝါ ‘‘သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ တုမှာကံ သန္တိကေ ¶ ဥပသမ္ပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ ဝဒန္တဿ ဒတွာ ပုန အစ္ဆိန္ဒတိ စေ၊ နိဿဂ္ဂိယန္တိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။

၆၃၃။ သကိံ အာဏတ္တော ဗဟုကမ္ပိ အစ္ဆိန္ဒတိ၊ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဧကဗဒ္ဓတ္တာ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘အာဏတ္တော ဗဟူနိ ဂဏှာတိ၊ ဧကံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အာဏတ္တိယာ ဗဟုတ္တာ ‘‘သဗ္ဗာနိ ဂဏှာ’’တိ ဝဒန္တဿ ဂါဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော’’တိ။ ဧဝံ သန္တေ ပါဠိဝစနံ၊ အဋ္ဌကထာဝစနဒွယဉ္စ အညမညံ သမေတိ၊ ပရသန္တကမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ ပံသုကူလဉ္စ၊ တေန ‘‘ဒုဿန္တေ ဗဒ္ဓရူပိယံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ¶ တဒတ္ထနိယမဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ယထာဝဆာဒိတံ အစ္ဆိန္ဒနစိတ္တေန သစိတ္တကံ၊ ဝစီကမ္မံ ပန ကေဝလံ အစ္ဆိန္ဒာပေန္တဿေဝ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဗလက္ကာရေန ဂဏှတောပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တံ န ယုတ္တံ ‘‘အနာပတ္တိ သော ဝါ ဒေတီ’’တိ ဝစနတော။ ‘‘တုဋ္ဌော ဝါ ဒုဋ္ဌော ဝါ ဒေတိ၊ အနာပတ္တိယေဝါ’’တိ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနတော ဝါတိ စေ? န၊ ဥဘယတ္ထ အတ္တနော ရုစိယာ ဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ၊ ပသယှာဝဟာရေ အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော စ။ ‘‘ဘိက္ခုဿ သာမံ စီဝရံ ဒတွာ’တိ ပါဠိဝစနတော စ မာတိကာဋ္ဌကထာယ အင်္ဂဝဝတ္ထာနေ ‘ဥပသမ္ပန္နတာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ ဥဘယတ္ထ ဒါနဟရဏေသု ဘိက္ခုဘာဝေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒီပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဣဒမယုတ္တန္တိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ကသ္မာ? အနုပသမ္ပန္နဿ စီဝရံ ဒတွာ တံ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ စီဝရံ ဝါ အညံ ဝါ ပရိက္ခာရံ ဒတွာ…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝစနတော ဒုက္ကဋံ တတ္ထ ဟောတီတိ စေ? နာသိဒ္ဓတ္တာ၊ ဒါနကာလေ ဧဝ ဥပသမ္ပန္နတာ ပမာဏန္တိ အသိဒ္ဓမေတံ အဋ္ဌကထာယ ဝါ ပါဠိယာ ဝါ ယုတ္တိတော ဝါ၊ တသ္မာ တံ န ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အနုပသမ္ပန္နဿ စီဝရံ ဒတွာ တဿေဝ အနုပသမ္ပန္နကာလေယေဝ စီဝရံ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ ဥပသမ္ပန္နကာလေ ဝါ ဒတွာ အနုပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ တဿ ဝစနဿ ဣဒံ ဝိကပ္ပန္တရဉ္စ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ (ပါရာ။ ၆၃၁ အာဒယော) ဝိကပ္ပန္တရဿ သမ္ဘဝတော စ န ယုတ္တံ၊ ယသ္မာ အနုပသမ္ပန္နကာလေ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ ဝိသုံ ဒုက္ကဋံ န ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ပုရာဏစီဝရဓောဝါပနာဒိသိက္ခာပဒေသု ဝိယ အပရဘာဂေ ဥပသမ္ပန္နတာ စေတ္ထ ပမာဏံ၊ တသ္မာ ‘‘ဥပသမ္ပန္နတာ’’တိ အင်္ဂေသု ဝုတ္တတ္တာ စ တံ န ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ‘‘ပစ္စာသီသန္တဿေဝ ဒါနမဓိပ္ပေတံ၊ န နိဿဋ္ဌဒါန’’န္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ဝဒတိ ကိရ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၃၇။ ဆဋ္ဌေ ¶ ကိဉ္စာပိ ‘‘သာမံ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘စီဝရတ္ထာယ သာမံ ဝိညတ္တံ သုတ္တ’’န္တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တ’’န္တိ အင်္ဂေသု ဝုတ္တတ္တာ အညေန စီဝရတ္ထာယ ဝိညတ္တံ သုတ္တမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာမန္တိ စေတ္ထ ကဿစိ နိယမနံ။ ‘‘သာမံ ¶ ဝိညာပေတွာ’’တိ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ‘‘သာမံ ဝါယာပေယျာ’’တိ အတ္တနော အတ္ထာယ ဝါယာပေယျာတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော၊ အတ္ထော စ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပါဠိယံ ပန အာသန္နပဒေန ယောဇနာ ကတာ၊ တသ္မာ သာမံ ဝိညတ္တံ သုတ္တန္တိ အညဝိညတ္တံ ကပ္ပိယံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဟတ္ထကမ္မယာစနဝသေန လဒ္ဓတန္တဝါယောပိ ကပ္ပိယော။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ စေ၊ တန္တေ ဝီတံယေဝ သကိံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ပုန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ အဓိဋ္ဌိတေန ဧကီဘာဝူပဂမနတော။ ‘‘သစေ ပန ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာဝ စိနသာဋကံ ဝိယ၊ အန္တရန္တရာ အဓိဋ္ဌိတံ ဟောတိ၊ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဋိလာဘေနာတိ ဝစနေန ဝါယာပေတွာ ဌပေဿာမီတိအာဒိ ဧကသ္မိံ အန္တောဂဓံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၄၂။ ဝိသိဋ္ဌံ ကပ္ပဉ္စ တဿ ဝစနေန ဝိသိဋ္ဌံ ကတဉ္စ ပမာဏံ၊ န အာမိသဒါနံ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝိဘာဂေါ ဝုတ္တော၊ တံ န သမေတီတိ။

မဟာပေသကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၄၆။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အစ္စေကစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိက္ခိပိတု’’န္တိ၊ ‘‘ယာဝ ပဝါရဏာ ပဝါရိတာ’’တိ စ ယံ ဝုတ္တံ၊ တေ ပန ဘိက္ခူ တဿ ဝစနဿ အတ္ထံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ အစ္စေကစီဝရံ နိက္ခိပန္တာ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမေသုံ။ ကိမိဒံ ဝိဘတ္တံ၊ ဥဒါဟု အဝိဘတ္တန္တိ? ဝိဘတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ။ တေနေဝ ပရတော ‘‘အမှာကံ၊ အာဝုသော၊ အစ္စေကစီဝရာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အဝိဘတ္တံ ပန သင်္ဃိကတ္တာ န ကဿစိ နိဿဂ္ဂိယံ ကရောတိ။

အပိစ ¶ ‘‘အစ္စေကစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိက္ခိပိတု’’န္တိ ဣမိနာ သာမညဝစနေန ဝဿူပနာယိကဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ၊ ပိဋ္ဌိသမယတော ပဋ္ဌာယ ဝါ ယာဝ ပဝါရဏာ ¶ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ သင်္ဃိကတ္တာ၊ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထကာလေ ဂဏှထာ’’တိ ဒိန္နတ္တာ။ တာဒိသဉှိ ယာဝ ဝဿံဝုတ္ထော ဟောတိ၊ တာဝ န တဿေဝ၊ ဒါယကဿ သန္တကံ ဟောတိ၊ တထာ ဣတော တတိယဝဿေ၊ စတုတ္ထဝဿေ ဝါ ‘‘ပဝါရဏာယ ဂဏှထာ’’တိအာဒိနာ ဒိန္နမ္ပိ နိက္ခိပိတွာ ယထာဒါနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၄၆-၉ အာဒယော) ပါကဋော။ တာနိ စီဝရကာလသမယာတိက္ကမေ န နိဿဂ္ဂိယာနီတိ စေ? န၊ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နတ္တာ။ ယသ္မာ အယံ သမယော ‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္န’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကာလော’’တိ အာဂတော၊ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒါဒီသု ‘‘သမယော’’တွေဝ အာဂတော၊ တသ္မာ ဣဓ တေသံ ဧကတ္ထတာဒဿနတ္ထံ ဧကတော ‘‘စီဝရကာလသမယော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မာတိကာယံ ပနေတ္ထ တာဒိသံ စီဝရံ အတ္တနော သန္တကဘာဝံ ဥပဂတံ ပုဂ္ဂလိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝါဟ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ အစ္စေကစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ။ အတ္တနော ကုဋိယာ ဝဿံဝုတ္ထဿ ဘိက္ခုနော ဟိ ဒါတုံ အလဘန္တော အန္တောဝဿေ ဧဝ ဒါနကိစ္စံ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ သင်္ဃဿ။ တသ္မာ ဣဒံ အစ္စေကစီဝရံ အတ္ထိ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သင်္ဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တံ၊ ယံ န ဝဿာဝါသိကဘာဝေန ဒိန္နံ၊ အတ္ထိ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ အနုပဂန္တွာ ဝဿံဝုတ္ထကာလေယေဝ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ဥပဂစ္ဆန္တံ၊ ယံ ဝဿာဝါသိကဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သမယေ ဒိန္နံ၊ အတ္ထိ သမယေ ဒိန္နမ္ပိ ပုဂ္ဂလဿ သန္တကဘာဝံ အနုပဂစ္ဆန္တံ၊ သင်္ဃသန္တကဘာဝံ ဝါ ဒါယကသန္တကဘာဝံ ဝါ ဥပဂစ္ဆန္တံ၊ ဤဒိသံ သန္ဓာယ ‘‘သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ အတိရေကသံဝစ္ဆရမ္ပိ နိက္ခိပိတုံ လဘတိ အတ္တနော သန္တကဘာဝံ အနုပဂတတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘ဒသာဟာနာဂတ’’န္တိ ဣတော အညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ သိဒ္ဓမေတန္တိ။ ဒသာဟတော ပုရေတရံ လဘိတွာ ယာဝ ပဝါရဏာ နိက္ခိပိတုံ န လဘတိ၊ တသ္မာ သကဘာဝူပဂတမေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ တံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဒသာဟာနာဂတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ယတော ‘‘အန္တောသမယေ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တံ။ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗကံ ပန ပရဿ ဒါတဗ္ဗတာယ သကဘာဝံ အနုပဂတံ၊ န ဟိ တံ သန္ဓာယ ‘‘အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ န စ တံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ သင်္ဃဿ နိဿဂ္ဂိယာဘာဝတော၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ အယမတ္ထော သုဋ္ဌု ပါကဋောဝ။ ကတမံ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ စေ? ပရသန္တကံ စီဝရံ သင်္ဃိကမေဝ ¶ ဟောတိ၊ တတော ‘‘သလ္လက္ခေတွာ သုခံ ဒါတုံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ဟိ ပရဿ သန္တကဘာဝေါ ဒဿိတော။

‘‘တတော ပရံ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရော နတ္ထီတိ ဒသာဟပရမတော ဥဒ္ဓံ အနုပဂတတ္တာ’’တိ လိခိတံ၊ ဣတော သမယတော ဥဒ္ဓမေဝ ဒသာဟဿ အနုပဂတတ္တာ သမယတော ပရံ ဒသာဟံ န လဘတီတိ ကိရဿ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဧတံ ပရိဟာရံ လဘတိယေဝါ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကာဒသမံ အရုဏံ စီဝရမာသေ ဥဋ္ဌေတီ’’တိ ကာရဏံ လိခိတံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ဧကာဒသဒိဝသေ နိက္ခိပိတုံ လဘတီ’တိ ဝဒန္တော ဘဂဝါ ဣတရမ္ပိ အနစ္စေကစီဝရာဒိံ အနုဇာနာတိ၊ အစ္စေကစီဝရမုခေနာတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ကတရံ သုဘာသိတံ? ဥဘယမ္ပီတိ ဧကေ။ ကထံ? ပဌမံ ‘‘အစ္စေကစီဝရဿ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဒသဒိဝသာဓိကော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စမာသာ’’တိ ဣမိနာ သမေတိ၊ အနုဂဏ္ဌိပဒလဒ္ဓိယာ ဟိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကာဒသဒိဝသာဓိကော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဒုတိယံ ‘‘ဒသာဟာနာဂတန္တိ…ပေ… ဒသာဟေန အသမ္ပတ္တာတိ အတ္ထော’’တိ ဣမိနာ သမေတိ။ ဣမဿ နယဿ ဝသေန ‘‘ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နဿ စီဝရဿ နိဓာနကာလော ဒဿိတော ဟောတီ’’တိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။ တထာ ဂဏ္ဌိပဒလဒ္ဓိယာ ‘‘နဝါဟာနာဂတံ ကတ္တိကတေမာသိကပုဏ္ဏမ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဝသေန ‘‘ကာမဉ္စေသ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓါ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန အပုဗ္ဗံ ဝိယ အတ္ထံ ဒဿေတွာ သိက္ခာပဒံ ဌပိတ’’န္တိ အယံ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။ ကော ပနေတ္ထ သာရောတိ? ယော ပစ္ဆာ ဝုတ္တော၊ သောဝ သာရော။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာစရိယေန ‘‘ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေဟိ အဋ္ဌကထာယ စ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနတော၊ ‘‘ဒသာဟာနာဂတ’’န္တိ ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော စ ဧတ္ထ ဂဏ္ဌိပဒလဒ္ဓိပိ ပါဠိယာ သမေတိ။

ကထံ? ယသ္မာ ပဝါရဏာဒိဝသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ ဘိက္ခု ဝဿံဝုတ္ထော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣမိနာ ဒသမေန အဟေန သဒ္ဓိံ ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ နဝဒိဝသာ ဒသ အဟာနီတိ ဒသာဟံ၊ တေန ဒသာဟေန၊ သဟယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ကတ္တိကတေမာသိကပုဏ္ဏမာ စီဝရသမယံ အသမ္ပတ္တာတိ ကတွာ ‘‘အနာဂတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ ဝဿိကသာဋိကံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေန္တော ‘‘စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဝုစ္စတိ ¶ ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ။ ဧတ္ထ ဝုစ္စတီတိ စေ? န၊ ဣမဿ နိပ္ပယောဇနဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ အစ္စေကစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏကာလံ နိယမိတန္တိ စေ? န၊ ‘‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နစီဝရံ အစ္စေကမေဝ န ဟောတိ။ ပဌမကထိနေန သိဒ္ဓတ္တာ’’တိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တတ္တာ တတော ဥပရိ ‘‘အစ္စေကစီဝရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ အာပတ္တိသင်္ဂဟော စ။ န စ သာ အာပတ္တိ ပါဠိယာ၊ အဋ္ဌကထာယ၊ ယုတ္တိတော ဝါ သမ္ဘဝတိ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိမတ္တဝသေန ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ဒသာဟာဓိစ္စကာရိကာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိပါယံ န ဒိဿတိ။ ‘‘ဘိက္ခူ အစ္စေကစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမေန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဧတ္တိကာ ဧဝ ဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ။ တထာ ဟိ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၇-၅၃) ‘‘ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ အာရဘိတွာ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အစ္စေကစီဝရံ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗံ၊ ဣတရံ အတိက္ကာမေတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ပညတ္တန္တိ စေ? န၊ အစ္စေကစီဝရဿေဝ အပရာဓဒဿနတော၊ ဝိသေသကာရဏာဘာဝါ ¶ ၊ ‘‘ကာမဉ္စေသ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓါ’’တိအာဒိဝစနဝိရောဓတော စ ယထာဝုတ္တဝစနာသမ္ဘဝတော စ။

ကထံ? ဒသာဟေန သဟ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ‘‘အနာဂတာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဒသာဟတော အညာ သာ ပုဏ္ဏမာတိ အာပဇ္ဇတိ။ အနညာ စေ၊ သဟ-သဒ္ဒေါ န သမ္ဘဝတိ၊ န ဟိ အတ္တနာဝ အတ္တနော ယောဂေါ သမ္ဘဝတိ၊ အနာဂတ-သဒ္ဒေါ စ န သမ္ဘဝတိ။ အာဂတာ သမ္ပတ္တာ ဧဝ ဟိ သာ ပုဏ္ဏမာ။ စီဝရသမယဿ အနန္တရတ္တာ ဧကီဘာဝံ အနာဂတတ္တာ အနာဂတာယေဝါတိ စေ? န၊ တထာပိ အနာဂတ-သဒ္ဒဿ သမ္ဘဝတော၊ အာဂမနသမ္ဘဝေ သတိယေဝ ဟိ အနာဂတ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘဝတိ၊ န ဟိ နိဗ္ဗာနံ၊ ပညတ္တိ ဝါ ‘‘အနာဂတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ ခဏတ္တယံ၊ သာ စ ပုဏ္ဏမာ န ကဒါစိ သမယဘာဝံ ပါပုဏာတီတိ အယုတ္တမေဝ။ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ပန ဝစနံ ပိဋ္ဌိသမယံ ဂဟေတွာ ဌိတတ္တာ သမ္ဘဝတိ။ အပိစ ပဝါရဏာယံ အရုဏေ စ ဥဋ္ဌိတေ သာ ပုဏ္ဏမာ စီဝရသမယံ ဧကာဟာနာဂတာ ဧဝါပဇ္ဇတိ ပုဗ္ဗေ သဟယောဂပတ္တတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေ ဧကီဘာဝဂတာပိ သာ စီဝရသမယံ အနာဂတာ ဧဝ ဇာတာတိ သဗ္ဗဒါ န တထာဝိဂ္ဂဟကရဏဝစနတ္ထံ ကောစိဒေဝ ဝစနတော ဒီပေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကိမတ္ထံ ¶ ပနေတ္ထ ‘‘ဒသဒိဝသာဓိကော မာသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ? တံ ပါရိပူရိသမ္ဘဝတော။ ပဉ္စမိယဉှိ ပုရေ အရုဏံ ဥပ္ပန္နအစ္စေကစီဝရဿ ဒသဒိဝသာဓိကော မာသောယေဝ ပရိပူရောတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ အပိစ တဿာ ပဉ္စမိယာ ဒိဝသဘာဂေါပိ သမ္ပတ္တာယ ရတ္တိယာ ‘‘ဟိယျော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ပဂေဝ ပုရေ အရုဏံ၊ တေနေဝါဟ ‘‘ဟိယျော ခေါ၊ အာဝုသော၊ အမှာက’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယာ’တိ ဝုတ္တပဌမပါဌဿ ဝသေန ‘အနစ္စေကစီဝရမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဌပိတံ တိစီဝရမ္ပိ ဧတံ ပရိဟာရံ လဘတိယေဝါ’’’တိ စ ‘‘ဒသဒိဝသာဓိကော မာသော’’တိအာဒိ စ ယံ လိခိတံ။ တံ န၊ ‘‘ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ပါဌေ သဇ္ဇိတေဝ ဧတေန ပရိယာယေန ယထာဝုတ္တအတ္ထသမ္ဘဝတော၊ န တာနိ ဌာနာနိ ပုန သဇ္ဇိတာနိ။ ယထာဌိတဝသေနေဝ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗာနီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပုဏ္ဏမာယံ အနိဿဂ္ဂိယတ္ထမေဝါတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ‘‘ပဝါရဏာမာသဿ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ပါဌေ သဇ္ဇိတေ ဧတေန ပရိယာယေန ယထာဝုတ္တော ဥပ္ပန္နဿ စီဝရဿ နိဓာနကာလော ဒဿိတော ဟောတိ၊ ‘‘အစ္စေကစီဝရန္တိ အစ္စာယိကစီဝရံ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ ပါဌော။ ‘‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ စ ‘‘ကာမဉ္စေသ ဒသာဟပရမ’’န္တိအာဒိ စ ယံ လိခိတံ၊ တံ န ပါဌော၊ တသ္မာ ဧကာဒသဒိဝသံ ပရိဟာရံ လဘတီတိ ကတွာ အာစရိယေန ‘‘ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ လိခါပိတော ကိရ။ ‘‘ပဝါရဏာမာသဿ ဇုဏှပက္ခဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ပန ဥပ္ပန္နံ အနစ္စေကစီဝရမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဌပိတံ ¶ တိစီဝရမ္ပိ ဧတံ ပရိဟာရံ လဘတိယေဝါတိ ပါဌော’’တိ စ ‘‘အစ္စေကစီဝရဿ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စမာသာတိ ပါဌော’’တိ စ ဧတ္ထ ပပဉ္စေန္တိ၊ တသ္မာ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတွာ ကထေတဗ္ဗံ၊ တုဏှီဘူတေန ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ။

အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၅၂။ ‘‘တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရန္တိ ဣဒံ တိစီဝရေ ဧဝ အယံ ဝိဓိ၊ ဣတရသ္မိံ ယထာသုခန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အတိရေကဆာရတ္တံ ဝိပ္ပဝသန္တီ’’တိ တသ္မိံယေဝ သေနာသနေ ဝါသော န ဝိပ္ပဝါသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? စီဝရပ္ပဝတ္တိဇာနနတော။ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘အာရညကံ နာမ ¶ သေနာသနံ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ ဝစနတော အတိရေကတောပိ ဝုတ္တံ၊ အာရညကမေဝ ပန သေနာသနံ ဟောတိ၊ ဓုတင်္ဂံ ရက္ခတိ စီဝရပ္ပဝတ္တိဇာနနပလိဗောဓသမ္ဘဝတော။

၆၅၃။ ‘‘ဂါဝုတတော အတိရေကပ္ပမာဏေန လဘတီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘သိယာ စ တဿ ဘိက္ခုနော ကောစိဒေဝ ပစ္စယော တေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝါသာယာ’’တိ ဝစနတော။ ယောဇနပ္ပမာဏေပိ သိယာတိ စေ? န၊ ‘‘ပုန ဂါမသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဝသိတွာ ပက္ကမတီ’’တိ အနာပတ္တိဝါရေ အနုညာတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယောဇနပ္ပမာဏေ န လဘတီ’’တိ ဣဒံ ကိန္တိ? ဣဒံ နိဗဒ္ဓါဝါသဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓုတင်္ဂံ ဘိဇ္ဇတီတိ? န ဘိဇ္ဇတိ၊ ကိန္တု န ဣဓ ဓုတင်္ဂါဓိကာရော အတ္ထီတိ။ အထ ကသ္မာ ‘‘အယံ ဓုတင်္ဂစောရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တန္တိ? အသမ္ဘဝတော။ ကထံ ပညာယတီတိ? အင်္ဂေသု အဘာဝတော။ ဓုတင်္ဂဓရဿ ပတိရူပသေနာသနဒီပနတော ဓုတင်္ဂဓရတာ တဿ သိဒ္ဓါ။ ဝစနပ္ပမာဏတောတိ စေ? န၊ ဝစနပ္ပမာဏတော စ ပါဠိယေဝ ပမာဏံ။ ‘‘အနာပတ္တိ ပုန ဂါမသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဝသိတွာ ပက္ကမတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဂါမသီမာ နိက္ခမိတွာ ကိတ္တကံ ကာလံ ဝသိတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ စေ? ပုနဒိဝသေယေဝ၊ တသ္မာ အဋ္ဌမော အရုဏော နိဗဒ္ဓါဝါသေ ဝါ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဝါ ဥဋ္ဌေတဗ္ဗောတိ ဧကေ။ အန္တောဆာရတ္တန္တိ ဧကေ။ ယာဝ နိဗဒ္ဓါဝါသံ န ကပ္ပေတီတိ ဧကေ။ ယာဝ မဂ္ဂပရိဿမဝိနောဒနာတိ ဧကေ။ သတိ အန္တရာယေ အန္တောဆာရတ္တံ ဝသတိ၊ အနာပတ္တိ။ နိဗဒ္ဓါဝါသကပ္ပနေ သတိ အရုဏုဂ္ဂမနေ အာပတ္တိ။ သစေ တံသတ္တမော ဒိဝသော၊ တဒဟေဝ နိက္ခိတ္တစီဝရံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ ဝါတိ ဧကေ။ သစေ အန္တရာ ¶ နဝမဂ္ဂပါတုဘာဝေန ဝါ နဝဂါမသန္နိဝေသေန ဝါ၊ တံ သေနာသနံ အင်္ဂသမ္ပတ္တိတော ပရိဟာယတိ။ တဒဟေဝ စီဝရံ ဂဟေတဗ္ဗံ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ ဝါ။ ဆာရတ္တံ ဝိပ္ပဝသန္တဿ စေ ပရိဟာယတိ၊ အနာပတ္တိ အနုညာတဒိဝသတ္တာတိ ဧကေ။ အာပတ္တိ ဧဝ အနင်္ဂသမ္ပတ္တိတောတိ ဧကေ။ ယုတ္တတရံ ပနေတ္ထ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ဓုတင်္ဂဓရော ဟောတိ၊ ဂါမသီမာယံ အဝသိတွာ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တေ ဌာနေ ဝသိတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ ပဌမံ ဗဒ္ဓအဝိပ္ပဝါသသီမော စေ ဂါမော ဟောတိ၊ အညသ္မိမ္ပိ မာသေ အန္တောသီမာယ ဝသတော အနာပတ္တိ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ယထာဝုတ္တသေနာသနေ ဝသန္တေနာပိ ဆာရတ္တမေဝ စီဝရံ ဂါမေ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန အညံ အန္တောဆာရတ္တမ္ပိ အညမ္ပိ ဝသတော အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၅၇။ ဒေထာဝုသော ¶ အမှာကန္တိ ဧတ္ထ အကတဝိညတ္တိ ဟောတိ န ဟောတီတိ? ဟောတိ၊ ယဒိ ဧဝံ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဿ စ ဣမဿ စ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? တံ အညာတကအပ္ပဝါရိတေယေဝ ဝိညာပေန္တဿ၊ ဣဒံ ဉာတကပဝါရိတေပိ၊ တံ အနစ္ဆိန္နစီဝရဿေဝ၊ ဣဒံ တဿပိ၊ တံ စီဝရံယေဝ ဝိညာပေန္တဿ၊ ဣဒံ အစီဝရမ္ပိ။ ဧဝံ သန္တေ ဣဒံ တံ အန္တောကတွာ ဌိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒွိန္နမ္ပိ အင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သတိ ကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? ဣမိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ ဣမဿ နိပ္ပဒေသတောတိ ဧကေ။ ဒွီဟိပိ ဘဝိတဗ္ဗံ ဥဘိန္နမ္ပိ အင်္ဂသိဒ္ဓိတောတိ ဧကေ။ ဣမာနိ တဿ အင်္ဂါနိ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အညာတကဝိညတ္တိ၊ တာယ စ ပဋိလာဘောတိ စတ္တာရိ။ ဣမဿ ပန သင်္ဃေ ပရိဏတဘာဝေါ၊ ဉတွာ အတ္တနော ပရိဏာမနံ၊ ပဋိလာဘောတိ တီဏိ။ ဧတ္ထ ပဌမော ဝါဒေါ အယုတ္တော ကတွာပိ ဩကာသံ အဋ္ဌကထာယံ၊ ပရိဝါရေ စ အဝိစာရိတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ တတ္ထ အင်္ဂေသု ‘‘အနညပရိဏတတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အတ္ထတော သိဒ္ဓတ္တာ။ ပရိဏတသိက္ခာပဒဒွယသိဒ္ဓိတော၊ ပရိဏတသညိတော၊ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော စ ‘‘မယှမ္ပိ ဒေထာ’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ အနုဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ‘‘အမှာကမ္ပိ အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သင်္ဃဿ ပရိဏတံ…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဂ္ဂလဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ ယတော သုဒ္ဓပါစိတ္တိယဝသေန အာဂတတ္တာ။ ‘‘အညစေတိယဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ သင်္ဃဿ အစေတိယတ္တာ၊ တသ္မာယေဝ ‘‘စေတိယဿ ပရိဏတံ…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အညသင်္ဃဿ အညပုဂ္ဂလဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ‘‘ယတော တထာ ဣဓ စ ‘ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဧတ္ထ စ ‘အတ္တနောပီ’တိ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ၊ တထာပိ သမ္ဘဝတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ¶ ပန ဣဓ အတ္တနော ပရိဏာမနာဓိကာရတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ န ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒေ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) ပဒံ ဝိယာတိ ဧကေ။ တံ န၊ ဧတ္ထ ပုဂ္ဂလပရိဏာမနသိက္ခာပဒေ အဝုတ္တတ္တာ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပနာဟ –

‘‘အတ္တနော အညတော လာဘံ၊ သင်္ဃဿညဿ ဝါ နတံ၊

ပရိဏာမေယျ နိဿဂ္ဂိ၊ ပါစိတ္တိယမ္ပိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။

တဿတ္ထော – သင်္ဃဿ ပရိဏတံ အတ္တနော ပရိဏာမေယျ နိဿဂ္ဂိယံ။ တဒေဝ အညတော ပရိဏာမေယျ ပါစိတ္တိယံ။ အညဿ ပရိဏတံ အတ္တနော ဝါ ¶ ပရဿ ဝါ ပရိဏာမေယျ ဒုက္ကဋန္တိ၊ တသ္မာ အညာတကဝိညတ္တိအာဒီသု ဝုတ္တာပတ္တိသမ္ဘဝတော ဣဓ ပရိဏတဒွယေ ‘‘အတ္တနော’’တိ ပဒံ န ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉှိ ဝုတ္တေ ဒုက္ကဋမတ္တပ္ပသင်္ဂေါ သိယာ၊ အဝုတ္တေ ပနေတေသု ဝုတ္တာပတ္တီနံ ယထာဂမမညတရာ စ ဣဓ အဝုတ္တသိဒ္ဓိ ဒုက္ကဋဉ္စာတိ ဒွေ အာပတ္တိယော ဧကတော ဟောန္တီတိ ဝိနယဓရာနံ အနဝသေသဉာဏဿ ဩကာသော ကတော ဟောတီတိ။

ဝိနယဝသေန ပုနာတိ သာရမဏ္ဍန္တိ။

ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော ပတ္တဝဂ္ဂေါ တတိယော။

၁။ ဝါဒက္ခိတ္တောတိ ¶ ¶ ဧတ္ထ အဝိသေသေန ဝါဒဇပ္ပဝိတဏ္ဍသင်္ခါတော တိဝိဓောပိ ကထာမဂ္ဂေါ ‘‘ဝါဒေါ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေသု ‘‘တိတ္ထိယေဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝစနတော ဌပေတွာ ဝါဒံ ‘‘သေသာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဆလဇာတိနိဂ္ဂဟဋ္ဌာနကုသလတာယ ကဒါစိ ကတ္ထစိ အဝဇာနိတွာ ပဋိဇာနာတိ၊ တထာ ပုဗ္ဗေ ကိဉ္စိ ဝစနံ ပဋိဇာနိတွာ ပစ္ဆာ အဝဇာနာတိ။ ဧဝံ ဝါ အညထာ ဝါ အညေနညံ ပဋိစရတိ။ ဧဝံ ပဝတ္တော သမ္ပဇာနမုသာ ဘာသံ ပဋိဿုဏိတွာ အသစ္စာယန္တော သင်္ကေတံ ကတွာ ဝိသံဝါဒေန္တော ဧဝံ သော ဝါဒက္ခိတ္တော သမာနော ပါစိတ္တိယဝတ္ထုဉ္စ ပရိပူရေန္တော ဝိစရတီတိ ဧဝမဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနော ဝါဒေတိ ဧတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၉၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၇၊ နေတ္တိ။ ၅၊ မဟာနိ။ ၂၇) ပဌမမာရဒ္ဓေ အတ္တနော ဝါဒေ။ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) နော သမယော။ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ နိဗ္ဗာနမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄၊ မ။ နိ။ ၂။၂၁၅) ဝုတ္တတ္တာ ပန တံ န ဒုက္ခံ။ နော ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ။ အယံ ပရဝါဒီ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ သုတ္တံ ဒဿေတွာ သိဒ္ဓန္တံ သမ္ဘမေတွာ ‘‘ဝိရောဓိ ဝိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ ဒေါသံ အာရောပေဿတီတိ တသ္မိံ ပဌမဝါဒေ ကဉ္စိ ဒေါသံ သလ္လက္ခေန္တော အာရောပိတေ ဝါ ဒေါသေ အနာရောပိတေ ဝါ ‘‘နာယံ မမ ဝါဒေါ’’တိ တံ အဝဇာနိတွာ ‘‘နိဗ္ဗာနန္တွေဝ သဿတ’’န္တိ၊ ‘‘အနတ္တာ ဣတိ နိစ္ဆယာ’’တိ ¶ စ သုတ္တံ ဒိသွာ တဿ ပဌမဝါဒဿ နိဒ္ဒေါသတံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘မမေဝ အယံ ဝါဒေါ’’တိ တမေဝ ပစ္ဆာ ပဋိဇာနာတိ။ ဧဝံ တတ္ထ ယထာဝုတ္တမာနိသံသံ သလ္လက္ခေန္တော တံ ပဋိဇာနိတွာ ယဒိ အနတ္တာ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ၊ ဓမ္မာ ဧဝ န တေ ဘဝန္တိ။ သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဟိ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

အယဉ္စ အတ္တ-သဒ္ဒေါ သဘာဝဝါစီတိ ဧဝံ အာရောပိတေ ဝါ ဒေါသေ အနာရောပိတေ ဝါ ဒေါသောတိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘နာယံ မမ ဝါဒေါ’’တိ တမေဝ ပဌမဝါဒံ ပစ္ဆာ အဝဇာနာတိ။ အထ သော ပရဝါဒီ သပက္ခံ ပဋိသေဓေ ပဋိဇာနနတ္တာပနယနံ ¶ ။ ပဋိဇာနာတိ ပတျာဿ ဣတိ ဝစနတော ‘‘ပဋိညာ အညာ သော နာမ တေ နိဂ္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တော။ သဘာဝါတိရိတ္တံ အတ္ထံ ပဋိသေဓာဓိပ္ပာယတော သဘာဝတော အတိရိတ္တံ ဗာလပရိကပ္ပိတမတ္တာနံ သန္ဓာယ ‘‘အနတ္တာ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ’’တိ မေ ပဋိညာတကထာ၊ သာ စ တဒဝတ္ထာယေဝါတိ န မေ တံ ပဋိညာတတ္တာပနယနံ အတ္ထိ၊ ‘‘နာယံ မမ ဝါဒေါ’’တိ အဝဇာနနံ ပန သဘာဝသင်္ခါတံ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ‘‘အနတ္တာ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ’’တိ န ဝဒါမီတိ အဓိပ္ပာယေန ကတန္တိ ဣမိနာ အညေန ကာရဏေန တံ ပုဗ္ဗေ ပဋိညာတတ္တာပနယနံ ကာရဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ‘‘အနတ္တာ သဗ္ဗေဝ ဓမ္မာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘အတ္တ-သဒ္ဒဿ သဘာဝဝါစိတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ တေန ပုဗ္ဗေ ပဋိညာတတ္တာပနယနံ ကတံ။ တမညကာရဏံ ပစ္ဆာ ဒဿိတေန အညေန ကာရဏေန ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ယသ္မာ န ကေဝလံ ယထာဒဿိတနယေန သော အတ္ထမေဝ အဝဇာနာတိ၊ ပဋိဇာနာတိ စ၊ ကိန္တု ဝစနမ္ပိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁) ‘‘ဇာနိတဗ္ဗတော’’တိ ပဌမံ ကာရဏံ ဝတွာ ပရဝါဒိနာ ‘‘ယဒိ ဇာနိတဗ္ဗတော အနိစ္စံ၊ နိဗ္ဗာနံ တေ အနိစ္စံ သိယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န မယာ ‘ဇာနိတဗ္ဗတော’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ ‘ဇာတိဓမ္မတော’တိ မယာ ဝုတ္တံ၊ တံ တယာ ဗဓိရတာယ အညေန သလ္လက္ခိတန္တိအာဒီနိ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘ဇာနိတဗ္ဗတော’တိ ဝတွာ ပုန ‘ဇာတိဓမ္မတော’တိအာဒီနိ ဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဝဇာနိတွာ ပုန ပဋိဇာနန္တော တံ အဝဇာနနံ ဣမိနာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ နာမာ’’တိ လိခိတံ။

၂။ ဇာနိတွာ ဇာနန္တဿ စာတိ ဇာနိတွာ ဝါ ဇာနန္တဿ ဝါတိ အတ္ထဒွယံ ဒီပေတီတိ။

၃။ အပိစ မိစ္ဆာဝါစာပရိယာပန္နာတိ စတုဗ္ဗိဓမိစ္ဆာဝါစာပရိယာပန္နာ။ သီဟဠာဒိနာမဘေဒဂတာတိ ကေစိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝဒတော ဝစနံ၊ တံသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာတိ ဥဘယံ ဝုတ္တန္တိ မာတိကာယံ ဥဘိန္နံ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ဝိဘင်္ဂေ တံ ဝစနံ ယသ္မာ ဝိနာ ဝိညတ္တိယာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ¶ ‘‘ဝါစသိကာ ဝိညတ္တီ’’တိ ဝိညတ္တိ စ ဒဿိတာ။ ‘‘ဧဝံ ဝဒတော ဝစန’’န္တိ လောကဝေါဟာရေန ဝတွာ ပရမတ္ထတော ဒဿေန္တော ‘‘တံသမုဋ္ဌာပိကာ ဝါ စေတနာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ ဝဒတိ။ ဩဠာရိကေနေဝါတိ စေတနာသမုဋ္ဌာနဝါစာနံ သုခုမတ္တာ ဝိသယဝသေနေဝ ကတာတိ။

၉။ ဒိဋ္ဌဿ ¶ ဟောတီတိ ဒိဋ္ဌော အဿ၊ အနေန ဝါ ဥပစာရဇ္ဈာနဝသေန န မယာ အဗျာဝဋော မတော၊ ‘‘န မယာ ပဝန္တော ပဋော ဒိဋ္ဌော’’တိအာဒိံ ဘဏန္တဿ စ ပရမတ္ထသုညတံ ဥပါဒါယ ဧဝ ‘‘ဣတ္ထိံ န ပဿာမိ၊ န စ ပုရိသ’’န္တိ ဘဏန္တဿ စ န မုသာဝါဒေါ။

၁၁။ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိယေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒုဗ္ဘာသိတာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? ‘‘ကေဠိံ ကုရုမာနော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဝါစာ ဂိရာ…ပေ… ဝါစသိကာ ဝိညတ္တီ’’တိ ဥဇုကံ သန္ဓာယ၊ ကာယော န ဥဇုကော။

မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ ‘‘ပုန အရေ ပတ္တေတိ ပုန တံ ဌာနံ ပရိဝဋ္ဋေတွာ အာဂတေ အညသ္မိံ အရေ’’တိ လိခိတံ။ ပတိဋ္ဌိတာရပ္ပဒေသန္တိ ဘူမိံ။ ပုန အရေတိ ပုန တသ္မိံယေဝ အရေ ဘူမိံ ပတ္တေတိ အတ္ထောတိ ကေစိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ဝိယ။ ဇာပိတောတိ ပရာဇိတော၊ ‘‘ပရာဇိတော’’တိ ဝါ ပါဌော။ ပါပေသီတိ အဘိဘဝသိ။ မနာပံ ဘာသမာနဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂရုံ ဘာရံ။ ဥဒဗ္ဗဟီတိ အာကဍ္ဎီတိ အတ္ထော၊ အနာဒရတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ။ ဓနဉ္စ နံ အလာဘေသီတိ ယထာ သော ဓနံ အလဘိ၊ တထာ အကာသီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၅။ ပုဗ္ဗေတိ နိဒါနေ။ အဝကဏ္ဏကန္တိ ဆိန္နကဏ္ဏကနာမံ။ ဇဝကဏ္ဏကန္တိ ဝင်္ကကဏ္ဏကနာမံ။ ဓနိဋ္ဌကံ ဓနဝဍ္ဎကနာမံ၊ သိရိဝဍ္ဎကနာမံ ကုလဝဍ္ဎကဿေဝ နာမံ။ တစ္ဆကကမ္မန္တိ ခဏနကမ္မကာရာ ကောဋ္ဌကာ၊ ပါသာဏကမ္မကာရာတိ ကေစိ။ ‘‘မုဒ္ဒါတိ ပဗ္ဗဂဏနာ။ ဂဏနာတိ မဟာဂဏနာ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘မဓုမေဟံ ဩမေဟ’’န္တိ လိခိတံ။ ထူလကာယဿ မံသူပစယောတိ ဧကေ။ ယဘ မေထုနေ။ ဝီတရာဂတာဒီဟိ အက္ကောသန္တောပိ ကိလေသေဟေဝ ကိရ အက္ကောသတိ နာမ၊ တထာ ‘‘သောတာပန္နော’’တိ အက္ကောသန္တော အာပတ္တိယာ အက္ကောသတိ နာမာတိ ဧကေ။ လိင်္ဂါယတ္တတ္တာ အစ္စောဒါတာဒိပိ လိင်္ဂမေဝ ဇာတံ။

၁၆။ သဗ္ဗတ္ထ ¶ ဝဒေတီတိ ဥဒ္ဒေသော။ ဘဏတီတိ ဝိတ္ထာရော။ ဝဒေတီတိ ဝါ ဣမိနာ ပရဝိညာပနံ ဒီပေတိ။

၂၆။ အညာပဒေသဝါရေသု ¶ ပန ‘‘ဧဝံ ဝဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ပုဗ္ဗေ ဒဿိတဥဒ္ဒေသက္ကမနိဒဿနတ္ထံ။ ပုဗ္ဗေပိ ‘‘ဟီနေန ဟီနံ၊ ဟီနေန ဥက္ကဋ္ဌံ၊ ဥက္ကဋ္ဌေန ဟီနံ၊ ဥက္ကဋ္ဌေန ဥက္ကဋ္ဌ’’န္တိ ဇာတျာဒီသု ဧကေကသ္မိံ စတုဓာ စတုဓာ ဒဿိတဥဒ္ဒေသက္ကမဿ နိဒဿနံ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ ကရောတိ။ ‘‘ဟီနေန ဟီနံ ဝဒေတီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေယေဝ ဟိ ‘‘ဧဝံ ဝဒေတီ’’တိ ဝုတ္တေ သော အာကာရော နိဒဿိတော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညထာ အညာပဒေသေန သော အာကာရော န သမ္ဘဝတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ န သမ္ဘဝတိ ဧဝါတိ စေ? န၊ ဝိသေသကာရဏာဘာဝါ၊ တတ္ထ အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော၊ အနိယမနိဒ္ဒေသေန အနိယမတ္ထသမ္ဘဝတော စ။ ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ စဏ္ဍာလာ’’တိအာဒိနာ ဟိ အနိယမနိဒ္ဒေသေန စဏ္ဍာလံ ဝါ အစဏ္ဍာလံ ဝါ သန္ဓာယ ဘဏန္တဿ အာပတ္တီတိ အနိယမတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ တာဝတာ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတဥဒ္ဒေသက္ကမနိဒဿနသိဒ္ဓိတောတိ? န၊ ‘‘ဝဒေတီ’’တိ ဣမိနာ အယောဇိတေ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ပဒေ ဣမံ နာမ အာကာရံ ဒဿေတီတိ အနဝဗောဓတော။ အညာပဒေသနယေပိ ပရဝိညာပနေယေဝ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယံ ဝိယာတိ နိယမနပယောဇနံ ဝါ ‘‘ဝဒေတီ’’တိ ပဒန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အတ္တနော သမီပေ ဌတွာ အညံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေန္တော ဟီနေန ဟီနံ ဝဒေတိ ဘဏတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ သစေ သယံ ဟီနော ဟီနေန ဟီနံ စဏ္ဍာလံ…ပေ… ပုက္ကုသံ ‘‘ပုက္ကုသော’’တိ ဘဏတိ အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ ပါစိတ္တိယဿ၊ ဧသ နယော အညာပဒေသဝါရေသုပီတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမတ္ထော ဒုဋ္ဌဒေါသေသု ပရိယေသိတဗ္ဗော။ အညထာ ‘‘ဝဒေတိ ဘဏတီ’’တိ ဧတေသံ အညတရံ ဥဘယတ္ထ အနညာပဒေသဝါရအညာပဒေသဝါရေသု၊ ဝိသေသေန ဝါ အညာပဒေသဝါရေသု နိရတ္ထကံ အာပဇ္ဇတိ ဝိနာယေဝ တေန ဝစနသိလိဋ္ဌတာသမ္ဘဝတော။ အတ္တတော ပါဠိယံ အဝုတ္တတ္တာ ပနေတ္ထ ‘‘သာဏတ္တိက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာယံ ပဒသန္ဓိ ဝဒေတီတိ ဝဒ ဣတီတိ။ အသမ္မုခါ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ ‘‘သမ္မုခါ ပန သတ္တဟိပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒဝကမျတာ နာမ ကေဠိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟသာဓိပ္ပာယတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အသမ္မုခါပိ ဒဝကမျတာယ ဝဒန္တဿ ဒုဗ္ဘာသိတမေဝါ’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ပါပဂရဟိတာယ ကုဇ္ဈိတွာပိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ အသမ္မုခါ အနာပတ္တီတိ။

ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၆-၇။ ‘‘ဣမဿ ¶ ¶ သုတွာ အမုဿာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ဣမေသံ သုတွာ’’တိ န သုန္ဒရံ။ ဘေဒါယပီတိ ဘေဒါယ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဘိက္ခုဘာဝတောယေဝ နိပဇ္ဇနတော ‘‘ဘိက္ခူနံ ပေသုညေ’’တိ ဗဟုဝစနံ ကတံ။

၃၈-၉။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော အာယသ္မာ စဏ္ဍာလော…ပေ… ပုက္ကုသောတိ ဘဏတီ’’တိ ဝတွာ ပေသုညံ ဥပသံဟရတီတိ ယောဇနာ။ အညထာ ‘‘ပုက္ကုသောတိ ဘဏတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတိ။ ဧတ္ထ အနုပသမ္ပန္နဝါရော လဗ္ဘမာနောပိ န ဥဒ္ဓဋော ဩမသဝါဒေ ဒဿိတနယတ္တာ၊ သင်္ခေပတော အန္တေ ဒဿေတုကာမတာယ ဝါ။ တထာ ဟိ အန္တေ တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ ဒဿိတာနိ။ တာနိ ပန ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ယသ္မာ ‘‘ဥပသမ္ပန္နဿ သုတွာ ဥပသမ္ပန္နဿ ပေသုညံ ဥပသံဟရတီ’’တိ ဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အညတရဝိပလ္လာသဝသေန ဝါ ဥဘယဝိပလ္လာသဝသေန ဝါ ပါစိတ္တိယန္တိ ကတွာ ဒွေပိ တာနိ ဧကတော ဝုတ္တာနီတိ ဒဿေတုကာမော၊ တသ္မာ သဗ္ဗပဌမံယေဝ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နဿ သုတွာ ဥပသမ္ပန္နဿ ပေသုညံ ဥပသံဟရတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒွီသု ပနေတေသု ယသ္မာ ပါရာဇိကံ အဇ္ဈာပန္နောပိ ဥပသမ္ပန္နော တာဒိသံယေဝ ဥပသမ္ပန္နံ ခုံသေတုကာမော ဩမသတိ၊ တာဒိသဿ သုတွာ တာဒိသဿ ပေသုညံ ဥပသံဟရတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ၊ တသ္မာ ‘ဥပသမ္ပန္နော’တိ ဣဒံ အာဒိပဒံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တ’’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ အနဝသေသအာပတ္တိံ အာပန္နဿ ပုန အာပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ ကေဝလံ မာတိကာယံ ဘိက္ခုပဒါဘာဝတောယေဝ ‘‘ဘဏတိ ဥပသံဟရတီ’’တိ ပဒါနံ ကာရကနိဒ္ဒေသာဘာဝေ အသမ္ဘဝတော ဧဝ တံ အာဒိပဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပါဠိလေသာဘာဝတော အနာဏတ္တိကမေဝ။ ‘‘န ပိယကမျဿ၊ န ဘေဒါဓိပ္ပာယဿာ’’တိ ဥပသံဟရဏာပေက္ခံ သာမိဝစနံ တုဏှီဘူတဿ ဝစနပ္ပယောဇနာဘာဝတော၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပါပဂရဟိတာယ ဘဏန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ။

ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၅-၆။ သဗ္ဗမေတံ ¶ ပဒသော ဓမ္မော နာမာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မော နာမ ဗုဒ္ဓဘာသိတောတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော။ အက္ခရသမူဟောတိ အသမတ္တပဒေ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတံ ဗုဒ္ဓဘာသိတေ ဧဝ။ အနုပါသကဂဟဋ္ဌေဟိ ဘာသိတော ဣသိဘာသိတာဒိသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘ဒေဝတာဘာသိတော’’တိ ¶ ပဒံ နတ္ထိ၊ ယတ္ထ အတ္ထိ၊ သာ ပါဠိ။ ဂါထာဗန္ဓေပိ စ ဧသ နယောတိ ဧကမေဝ အက္ခရံ ဝတွာ ဌာနံ လဗ္ဘတိ ဧဝ။ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိသုတ္တံ ဘဏာပိယမာနော ဧကာရံ ဝတွာ တိဋ္ဌတိ စေ၊ အနွက္ခရေန ပါစိတ္တိယံ၊ အပရိပုဏ္ဏပဒံ ဝတွာ ဌိတေ အနုဗျဉ္ဇနေန။ ပဒေသု ဧကံ ပဌမပဒံ ဝိရုဇ္ဈတိ စေ၊ အနုပဒေန ပါစိတ္တိယံ။ အဋ္ဌကထာနိဿိတောတိ အဋ္ဌကထာနိဿိတဝသေန ဌိတော။ ပုဗ္ဗေ ပကတိဘာသာယ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထံ သန္ဓာယ။ ပါဠိနိဿိတောတိ ပါဠိယံ ဧဝါဂတော။ မဂ္ဂကထာဒီနိပိ ပကရဏာနိ။

၄၈။ ဥပစာရန္တိ ဒွါဒသဟတ္ထံ။ ‘‘ဩပါတေတီတိ ဧကတော ဘဏတိ သမာဂစ္ဆတီ’’တိ လိခိတံ။ ကိဉ္စာပိ အပလာလဒမနမ္ပိ သီလုပဒေသောပိ ဘဂဝတော ကာလေ ဥပ္ပန္နော၊ အထ ခေါ တေသု ယံ ယံ ဗုဒ္ဓဝစနတော အာဟရိတွာ ဝုတ္တံ၊ တံ တဒေဝ အာပတ္တိဝတ္ထု ဟောတီတိ ဝိညာပနတ္ထံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝဒန္တီ’’တိ ဝစနေဟိ သိထိလံ ကတံ။ ဗုဒ္ဓဝစနတော အာဟရိတွာ ဝုတ္တဿ ဗဟုလတာယ တဗ္ဗဟုလနယေန တေသု အာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ မဟာပစ္စရိယံ တဿာဓိပ္ပာယော ပကာသိတောတိ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗေသမေဝ ဝစနန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ အာစရိယော ဌိတော နိသိန္နာနံ ပါဌံ ဒေတိ၊ ‘‘န ဌိတော နိသိန္နဿ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတီတိ ဧကေ။ တေသမ္ပိ ပါဌဒါနံ ဓမ္မဒေသနတော န အညန္တိ တံ န ယုတ္တံ၊ ဆတ္တပါဏိကာဒီနံ ပါဌဒါနေန အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော၊ အာပတ္တိဘာဝေါ စ သိဒ္ဓါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဥဘော အတ္ထံ န ဇာနန္တိ၊ ဥဘော ဓမ္မံ န ပဿရေ၊

ယော စာယံ မန္တံ ဝါစေတိ၊ ယော စာဓမ္မေနဓီယတီ’’တိ။ (ပါစိ။ ၆၄၇)၊

ဧတ္ထ အဓီယတီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ပါဌဒါနမ္ပိ ဓမ္မဒေသနာဝ။ သေခိယဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၃၄) ‘‘ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ပနေတ္ထ ပဒသောဓမ္မေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ တသ္မာ အယမေဝ ဓမ္မော သဗ္ဗတ္ထ ဓမ္မပဋိသံယုတ္တသိက္ခာပဒေသု ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိ ဧဝံ သင်္ခါရဘာသာဒိဝသေန စိတ္တဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ သေခိယဝသေန အနာပတ္တိ သိယာ၊ တတော ဆပကဇာတကဝိရောဓော။ တတ္ထ မန္တာနံ ဗာဟိရဂန္ထတ္တာတိ စေ? န၊ တဒဓိပ္ပာယာဇာနနတော။ အယဉှိ တတ္ထ အဓိပ္ပာယော ‘‘ဗာဟိရကဂန္ထသင်္ခါတမ္ပိ မန္တံ ဥစ္စေ အာသနေ နိသိန္နဿ ဝါစေတုံ မေ ဘိက္ခဝေ အမနာပံ၊ ပဂေဝ ဓမ္မံ ဒေသေတု’’န္တိ။ ‘‘တဒါပိ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အမနာပံ နီစေ အာသနေ နိသီဒိတွာ ဥစ္စေ အာသနေ နိသိန္နဿ မန္တံ ဝါစေတုံ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဧတရဟိ…ပေ… ဓမ္မံ ဒေသေတု’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၄၇) ဟိ အယံ ပါဠိ ယထာဝုတ္တမေဝ အဓိပ္ပာယံ ဒီပေတိ၊ န အညံ။ တေနေဝ ‘‘မန္တံ ဝါစေတုံ ဓမ္မံ ဒေသေတု’’န္တိ ဝစနဘေဒေါ ကတော။ အညထာ ဥဘယတ္ထ ‘‘ဓမ္မံ ဒေသေတု’’မိစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။

မယာ ¶ သဒ္ဓိံ မာ ဝဒါတိအာဒိမှိ ပန အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဧဝံ ဝုတ္တော ‘‘သစေ ဘိက္ခု သာမဏေရေန သဒ္ဓိံ ဝတ္တုကာမော၊ တထာ သာမဏေရောပိ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဝတ္တုကာမော သဟသာ ဩပါတေတိ၊ ‘ယေဘုယျေန ပဂုဏံ ဂန္ထံ ဘဏန္တံ ဩပါတေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ အနာပတ္တိ၊ န ဟိ ဧတ္တာဝတာ ဘိက္ခု သာမဏေရဿ ဥဒ္ဒိသတိ နာမ ဟောတိ။ ယသ္မာ မဟာအဋ္ဌကထာယံ နတ္ထိ၊ တသ္မာပိ ယုတ္တမေဝေတံ။ သစေ တတ္ထ ဝိစာရေတွာ ပဋိက္ခိတ္တံ သိယာ အာပတ္တိ၊ ကိရိယာကိရိယဉ္စ နာပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ စိတ္တေန ဧကတော ဝတ္တုကာမော၊ အထ ခေါ နံ ‘ဧကတော မာ ဝဒါ’တိ ပဋိက္ခိပိတွာပိ ဧကတော ဝဒန္တော အာပဇ္ဇတိ။ အဝတ္တုကာမဿ သဟသာ ဝိရဇ္ဈိတွာ ဧကတော ဝဒန္တဿ အနာပတ္တိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘မယာ သဒ္ဓိံ မာ ဝဒါတိ ဝုတ္တော ယဒိ ဝဒတိ၊ အနာပတ္တီ’တိ။ တထာပိ အာစရိယာနံ မတိမနုဝတ္တန္တေန ဧဝရူပေသု ဌာနေသု ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ မဟာအဋ္ဌကထာယံ နတ္ထိ၊ နတ္ထိဘာဝတောယေဝ အာပတ္တိ။ သစေ တတ္ထ အနာပတ္တိအဝစနံ န သမ္ဘဝတိ အယမဋ္ဌာနတ္တာ’’တိ။

တတြာယံ ဝိစာရဏာ – ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ မာ ဝဒါ’’တိ ဝုတ္တော ယဒိ ဝဒတိ၊ ဘိက္ခုနော အနာပတ္တီတိ ယုတ္တမေတံ ဘိက္ခုနော ဝတ္တုကာမတာယာဘာဝတော၊ ဘာဝေပိ သဇ္ဈာယကရဏာဒီသု တီသု အနာပတ္တိတော စ။ အထ သာမဏေရေန ဗျတ္တတာယ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ မာ ဝဒါ’’တိ ဝုတ္တော ဘိက္ခု အဗျတ္တတာယ ဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဧဝ ဝတ္တုကာမတာသဗ္ဘာဝတော။ သဟသာ စေ ဝဒတိ၊ အနာပတ္တိ တဒဘာဝတော။ သစေ ဘိက္ခု ဧဝံ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ မာ ဝဒါ’’တိ ¶ ဝတွာ တေန သဒ္ဓိံ သယံ ဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဧဝ။ န ဟိ ဧတံ သိက္ခာပဒံ ကိရိယာကိရိယံ။ ယဒိ ဧတံ သိက္ခာပဒံ ကိရိယာကိရိယံ ဘဝေယျ၊ ယုတ္တံ။ တတ္ထ အနာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာပစ္စရိယံ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ မာ ဝဒါ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ န ဟိ သာမဏေရဿ ကိရိယာ ဣဓ ပမာဏန္တိ၊ ဣမသ္မိံ ပန အဓိပ္ပာယေ ဝုတ္တေ အတိယုတ္တံဝါတိ အတ္ထော။ အက္ခရတ္ထော ဗျဉ္ဇနတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ယဉ္စ ပဒံ ယဉ္စ အနုပဒံ ယဉ္စ အနွက္ခရံ ယဉ္စ အနုဗျဉ္ဇနံ၊ သဗ္ဗမေတံ ပဒသောဓမ္မော နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ‘‘ပဒေန ဝါစေတိ၊ ပဒေ ပဒေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ၊ အက္ခရာယ ဝါစေတိ၊ အက္ခရက္ခရာယ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဣဒမေဝ ဒွယံ ယောဇိတံ၊ တံ ကသ္မာတိ စေ? ပဒေန အနုပဒအနုဗျဉ္ဇနာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အနုပဒန္တိ ဒုတိယပါဒေါ။ အနုဗျဉ္ဇနန္တိ ပုရိမဗျဉ္ဇနေန သဒိသံ ပစ္ဆာဗျဉ္ဇန’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅)၊ တသ္မာ အနုပဒေကဒေသမတ္တမေဝ အနုဗျဉ္ဇနန္တိ သိဒ္ဓံ။ ‘‘အက္ခရာနုဗျဉ္ဇနသမူဟော ပဒ’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ပဒမတ္တမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ တေန အနုပဒါဒိတ္တယဂ္ဂဟဏတောတိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ ဝစနဝိသေသတော။ ပဒေန ဝါစေန္တော ဟိ ပဒေ ဝါ အနုပဒေ ဝါ အနုဗျဉ္ဇနေ ဝါ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ န အက္ခရေန။ အက္ခရေန ဝါစေန္တော ပန ပဒါဒီသု အညတရသ္မိံ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ ‘‘ဝရော ဝရညူ ဝရဒေါ ဝရာဟရော’’တိအာဒိမှိ ¶ ပဌမံ ဝ-ကာရံ ဝါစေန္တော ဒုတိယာဒိဝ-ကာရေ ဩပါတေတိ၊ ပဌမံ ရော-ကာရံ ဝါစေန္တော ဒုတိယရော-ကာရေ ဩပါတေတိ၊ ပဌမံ ရ-ကာရံ ဝါစေန္တော ဒုတိယရ-ကာရေ ဩပါတေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ သမ္ဘဝတိ။ အနုဗျဉ္ဇနာနုလောမတော သမ္ဘဝတိ ဧဝါတိ စေ? န၊ ‘‘ပဒေ ပဒေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ ဣဒဉှိ ဝစနံ ဧကသ္မိံ ပဒေ ဧကာ အာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝုစ္စမာနော ရူတိ ဩပါတေတီ’’တိ ဝစနတော သကလံ ပါဒံ ဝါစေန္တဿ ပဌမအက္ခရမတ္တေ ဧကတော ဝုတ္တေ အာပတ္တီတိ သိဒ္ဓန္တိ စေ? န၊ ‘‘အက္ခရက္ခရာယ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ၊ တသ္မာ ရူတိ ဩပါတေတီတိ ဝတ္တုံ အသမ္ဘဝတော ရူ-ကာရဿ ယထာဝုတ္တဓမ္မပရိယာပန္နဘာဝသိဒ္ဓိတော တံ အဝတွာ ကေဝလံ အက္ခရာယ ဝါစေန္တဿ ယထာဝုတ္တဓမ္မပရိယာပန္နအက္ခရဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝုစ္စမာနော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ဝါ အနုဗျဉ္ဇနေ ဝေဒနာဝစနံ ဝိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၀။ ‘‘န ¶ သဟသေယျံ ကပ္ပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဘာဝဝသေန ဝုတ္တံ၊ ကေသုစိ ‘‘န သဟသေယျာ ကပ္ပေတဗ္ဗာ’’တိ ပါဌော၊ န ကပ္ပေတဗ္ဗာ ဘိက္ခုနာတိ ပညတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အပဿေနံ ဝါတိ ဝါယိမမဉ္စကမေဝ ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ ယံ ဧတေသံ န ကပ္ပတိ၊ တံ တေသမ္ပီတိ ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ သန္တိကံ အဂန္တွာ သဟသေယျံ ကပ္ပေယျာတိ ပါဌသေသော။

၅၂။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နော နာမ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသော’တိ ဝုတ္တတ္တာ မာတုဂါမော အနုပသမ္ပန္နောတိ စတုတ္ထရတ္တိယံ မာတုဂါမော ဒွေပိ သဟသေယျာပတ္တိယော ဇနေတီတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ…ပေ… ပန္နောတိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတော တိရစ္ဆာနပုရိသော အဓိပ္ပေတော’’တိ စ၊ ဥဘယမ္ပိ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ မာတုဂါမော နာမာတိ မနုဿိတ္ထိံယေဝ ဂဟေတွာ ယက္ခီ ပေတီ တိရစ္ဆာနဂတာ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာ န ဂဟိတာ တေသု ဒုက္ကဋတ္တာ။ ‘‘သစေ ပန အတ္တနောပိ သိက္ခာပဒေ ဒုက္ကဋံ ဘဝေယျ၊ အထ ကသ္မာ ပဌမသိက္ခာပဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီ’’တိ သီဟဠဋ္ဌကထာဝစနံ၊ တဿတ္ထံ ဒီပေတုံ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘူမိယံ ဝိနာ ဇဂတိယာ ပမုခံ သန္ဓာယ ကထိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုန ဝသတီတိ စတုတ္ထဒိဝသေ ဝသတိ။ ဘိက္ခုနိပန္နေတိ ဘိက္ခုမှိ နိပန္နေ။ သန္နိပတိတမဏ္ဍပံ နာမ မဟာဝိဟာရေ သန္နိပါတဋ္ဌာနံ။ ‘‘တီဏိ ¶ စ ဒိဝသာနိ ဒုက္ကဋခေတ္တေ ဝသိတွာ စတုတ္ထေ ဒိဝသေ သဟသေယျာပတ္တိပဟောနကေ သယတိ၊ ပါစိတ္တိယေဝါ’’တိ ဧကစ္စေ ဝဒန္တိ ကိရ၊ တံ န ယုတ္တံ။

ပဌမသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၅။ ‘‘အထ ခေါ တေ မနုဿာ’’တိ စ ‘‘တေ အဒ္ဓိကာ’’တိ စ ပါဌော။ ‘‘ဧကရတ္တ’’န္တိပိ အတ္ထိ၊ သော န သုန္ဒရော။ ပဏ္ဍကေ ပါဠိယံ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဥဘတောဗျဉ္ဇနေဟိ မူလာပတ္တီတိ ဒိဿတီ’’တိ၊ ‘‘အနိမိတ္တာဒယော ဣတ္ထိယောဝါ’’တိ စ ဝဒန္တိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကေ ဝုတ္တံ ဝိယ။ ကိဉ္စာပိ မတိတ္ထီ ပါရာဇိကဝတ္ထု ဟောတိ၊ အနုပါဒိန္နပက္ခေ ဌိတတ္တာ ပန ဣဓ အာပတ္တိံ န ကရောတိ။ ပါရာဇိကာပတ္တိဋ္ဌာနဉ္စေတ္ထ န ဩလောကေတဗ္ဗံ။

ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၆။ ‘‘ဝိညူ ¶ ပဋိဗလာ’’တိ ဝစနတော အဝိညူ ဣတ္ထိယာပိ ဒေသေန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဣဓ ယက္ခီအာဒယော မနုဿိတ္ထီ ဝိယ အနောဠာရိကတ္တာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာ ဇာတာ။ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟိတ္ထိယာ ပဋိဗလတာယ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရာပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုယေဝါတိ ဧကေ။ ‘‘မာတုဂါမာယာ’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အဋ္ဌကထာဒိပါဌံ ဌပေတွာ ဒမိဠာဒိနာ ယထာရုစိ ကထေတုံ လဘတိ ကိရာ’’တိ လိခိတံ၊ ယထာ ယက္ခီအာဒယော ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာ ဇာတာ၊ တထာ ပုရိသဝိဂ္ဂဟံ ဂဟေတွာ ဌိတေန ယက္ခာဒိနာ သဒ္ဓိံ ဌိတဿ မာတုဂါမဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဒုက္ကဋံ အနာပဇ္ဇိတွာ ကသ္မာ ပါစိတ္တိယမာပဇ္ဇတီတိ စေ? ဤသကမ္ပိ ဒုတိယပက္ခံ အဘဇနတော။ မနုဿမာတုဂါမောပိ န ဒုတိယော၊ ပဂေဝ ယက္ခာဒယောတိ။ န ဒုတိယာနိယတေ တဿ ဒုတိယတ္တာတိ စေ? န တတ္ထ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပေက္ခာ ဒုတိယတာ၊ ကိန္တု နိသဇ္ဇာပေက္ခာ၊ ဣဓ စ န နိသဇ္ဇမတ္တံ၊ ကိန္တု ဒေသနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ သာ စ နိပဇ္ဇနတော ဩဠာရိကာ၊ တသ္မာ အသမတ္ထနိဒဿနံ။

ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၇။ ‘‘စတုတ္ထပါရာဇိကဝတ္ထု ¶ စ ဣဒဉ္စ ဧကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ယုတ္တံ။ ကသ္မာ? တတ္ထ ‘‘မောဃပုရိသာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တေ အရိယမိဿကာ န ဟောန္တီတိ ဒွေပိ ဧကသဒိသာနီတိ မမ တက္ကော။ ‘‘အရိယာပိ ပဋိဇာနိံသု၊ တေသမ္ပိ အဗ္ဘန္တရေ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘သဗ္ဗေပိ ဘူတံ ဘဂဝါတိ ပုထုဇ္ဇနအရိယာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အာရောစိတတ္တာ ‘ဘူတ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န အတ္တနော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ သန္ဓာယာတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။

၇၇။ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တေဟီတိ စတုတ္ထပါရာဇိကေ အဝုတ္တေဟီတိ။

ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၈-၈၀။ ‘‘တေနေဝ ¶ ဟတ္ထေန ဥပက္ကမိတွာ အသုစိံ မောစေသီ’’တိ ပါဌော သမ္ပတိပါဌော သုန္ဒရော။ အပလောကေတွာဝ ကာတဗ္ဗာ။ နော စေ၊ ပါဠိယံယေဝ ဝုတ္တံ သိယာ။ ‘‘ဩတ္တပ္ပေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရုဠှီဝသေန ပရေသု ‘‘ဟိရောတ္တပ္ပေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဥတ္တာနတ္တာ န ဝုတ္တံ၊ ပါစိတ္တိယာသမ္ဘဝဒဿနေနေဝ ဟိ ဒုက္ကဋန္တိ သိဒ္ဓံ။

၈၃။ တတ္ထ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တအဇ္ဈာစာရေပိ ပရိယာပန္နတ္တာ တံ တဿ ဒဏ္ဍကမ္မဝတ္ထု။ ‘‘တတ္ထ ကမ္မံ အာပန္နော’’တိ ပုဗ္ဗေပိ လိခိတံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတ္တကာမံ အာပန္နော’’တိ ပါဌော၊ ‘‘အယမေဝ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၆။ ကဋသက္ခရာ သေတမတ္တိကာ ဝိယ မုဒုကာ သက္ခရဇာတိ။ ‘‘အကတပဗ္ဘာရေတိ အဝလဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘အနောဝဿကဋ္ဌာနဒဿနတ္ထ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မူသိကုက္ကုရန္တိ မူသိကာဟိ ဥဒ္ဓဋပံသု။ သုဒ္ဓစိတ္တာတိ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဧဝံ ပဝဋ္ဋိတေ ပထဝီ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ¶ ဇာနန္တိ၊ နော ပန စေ ပထဝီဘေဒတ္ထိကာ၊ သုဒ္ဓစိတ္တာ နာမ ဟောန္တိ။ ပံသုအာဒယော ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ အာပတ္တိကရာ။ ကေစိ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ဥပဍ္ဎေ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ သစေ ဒုက္ကဋံ၊ ယုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ယုတ္တံ တာဒိသဿ ဝတ္ထုနော သမ္ဘဝါ၊ ဣဓ ပန ဇာတပထဝီ စ အဇာတပထဝီ စာတိ ဒွေယေဝ ဝတ္ထူနိ၊ တသ္မာ ဒွိန္နံ ဧကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ န ယုတ္တံ။ ဧတ္ထာပိ ဒုက္ကဋဝစနံ အတ္ထီတိ စေ? တံ ပန သညာဝသေန၊ န ဝတ္ထုဝသေနာတိ န ယုတ္တမေဝ။

၈၇။ အဂ္ဂိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဧတ္တာဝတာ ဥသုမံ ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ။ ဧဝံ သတိ ပထဝိယာ အဂ္ဂိမှိ ကတေ ဒူရတောပိ ဘူမိ ဥဏှာ ဟောတိ၊ တတ္တကံ ကောပေတဗ္ဗံ သိယာ၊ န စ ကပ္ပတိ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ဌာနေ ပတတိ၊ တံ သော အဂ္ဂိ ဍဟတိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ အဍဟိတေပိ ‘‘အဒဍ္ဎာယ ¶ ပထဝိယာ အဂ္ဂိံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနာ ပါတနာယေဝ ဒေါသော ပတိတေ ဥပဒါဟေတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ ပဌမော။

၈၉။ ဖရသုံ နိဂ္ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တောတိ ဒဿိတဘာဝံ ဇာနာပေတိ။ ကသ္မာ အယံ ဖရသုံ ဥဂ္ဂိရီတိ စေ? မနုဿာနန္တိအာဒိ တဿ ပရိဟာရော။ ‘‘အာကောဋေသိ ဆိန္ဒီတိ စ ဝစနတော ရုက္ခဒေဝတာနံ ဟတ္ထာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ၊ န စာတုမဟာရာဇိကာဒီနံ ဝိယ အစ္ဆေဇ္ဇာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၉၀-၉၂။ ဘဝန္တိ အဟုဝုဉ္စာတိ ဒွိကာလိကော ဘူတသဒ္ဒေါ။ ယဒိ ဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တေန ဗီဇံ ဒဿိတံ၊ တဒေဝ သန္တကံ ယဒိဒံ။ သောဝ ကုက္ကုဋော မံသိမက္ခိတောတိ အယမေဝ ဟိ ပရိဟာရော။ အဋ္ဌကထာသုပိ ဟိ ‘‘ဗီဇေ ဗီဇသညီ’’တိ လိခိတံ။ ယံ ဗီဇံ ဘူတဂါမော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဗီဇေ ဘူတဂါမဗီဇေတိ ယောဇေတွာ။ အမူလကတ္တာ ကိရ သမ္ပုဏ္ဏဘူတဂါမော န ဟောတိ၊ ‘‘သမူလပတ္တော ဧဝ ¶ ဟိ ဘူတဂါမော နာမာ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဘူတဂါမမူလတ္တာတိ ဘူတဂါမတော အနုပ္ပန္နတ္တာ အဘူတဂါမမူလံ၊ ဘူတဂါမဿ အမူလကတ္တာ ဝါ။ န ဟိ တတော အညော ဘူတဂါမော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဒွိဓာပိ လိခိတံ။ ပိယင်္ဂု အသနရုက္ခော ဝဍ္ဎနတ္တစော ခဇ္ဇဖလော၊ ‘‘ပီတသာလော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ အမူလကဘူတဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ နာဠိကေရဿေဝါယံ။ ဃဋပိဋ္ဌိဇာတတ္တာ၊ ဗီဇဂါမာနုလောမတ္တာ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု။ န ဝါသေတဗ္ဗံ ‘‘ဒုရူပစိဏ္ဏတ္တာ’’တိ လိခိတံ၊ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ရုဟတီတိ ဝစနတော ယေသံ န ရုဟတိ၊ တေသံ သာခါယ ကပ္ပိယကရဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ သိဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မုဒ္ဒတိဏန္တိ တဿ နာမံ။ ‘‘မုဉ္ဇတိဏန္တိ ပါဌော’’တိ လိခိတံ။

သမဏကပ္ပေဟီတိ သမဏဝေါဟာရေဟိ၊ တသ္မာ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘိက္ခုနာ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ။ တဿ အာဏတ္တိယာ ကရောန္တေနာပိ သာမဏေရာဒိနာ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ¶ ဝတွာဝ အဂ္ဂိပရိဇိတံ ကာတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ။ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒီနိ ဝိယ ကပ္ပိယတ္တာ အဗီဇနိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇာနိပိ ‘‘ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဧတ္ထ ပဝိဋ္ဌာနိ၊ ယထာလာဘတော ဝါ သမဏကပ္ပဝစနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ကပ္ပိယ’န္တိ ဝတ္တုကာမော ‘ကပ္ပ’န္တိ စေ ဝဒတိ၊ ‘ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကပ္ပိယ’န္တိ ဝစနံ သကသကဘာသာယပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနာ ‘ကပ္ပိယံ’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣတရေန ပန ယာယ ကာယစိ ဘာသာယာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥစ္ဆုံ ကပ္ပိယံ ကရိဿာမီတိ ဒါရုံ ဝိဇ္ဈတီ’’တိ ဝစနတော ကပ္ပိယံ ကာတဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဝိရဒ္ဓေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အာစရိယာ ပန ‘‘ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗံ သန္ဓာယ ကပ္ပိယန္တိ သိတ္ထာဒိံ ကာရေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဿ ကာရဏံ ဝဒန္တာ ကာတုံ ဝဋ္ဋနဘာဝေနေဝ ဝိရဇ္ဈိတွာ ကတေပိ ကပ္ပိယံ ဇာတံ။ ယဒိ န ဝဋ္ဋေယျ၊ သိတ္ထာဒိမှိ ကတေ န ဝဋ္ဋေယျာတိ၊ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဥဋ္ဌိတသေဝါလဃဋံ အာတပေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဝိကောပေတုကာမတာယ သတိ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ ဝိယ။ ‘‘ပုပ္ဖရဇ္ဇုဘာဇနဂတိကာ၊ တသ္မာ န ဝဋ္ဋတိ။ နာဠေ ဝါ ဗဒ္ဓပုပ္ဖကလာပေ နာဠသ္မိံ ကတေပိ ဝဋ္ဋတိ တသ္မိံ ပုပ္ဖဿ အတ္ထိတာယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဗီဇဂါမေန ဘူတဂါမော ဒဿိတော အနဝသေသပရိယာဒါနတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၈-၉။ အညံ ဝဒတီတိ အညဝါဒကံ၊ ‘‘ဝစနံ ကရေယျာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘တုဏှီဘူတဿေတံ နာမ’’န္တိ ပါဌော။ ဥဂ္ဃာတေတုကာမောတိ သမောဟနိတုကာမော၊ အန္တရာယံ ကတ္တုကာမောတိ ပေါရာဏာ။

၁၀၀။ ‘‘သုဒိဋ္ဌော ¶ ဘန္တေ၊ န ပနေသော ကဟာပဏောတိအာဒီသု အနာရောပိတေ ဒုက္ကဋေန မုသာဝါဒပါစိတ္တိယံ၊ အရောပိတေ ပါစိတ္တိယဒွယံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

၁၀၂။ အဓမ္မေန ဝါ ဝဂ္ဂေန ဝါ န ကမ္မာရဟဿ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘မယိ ဝုတ္တေ မံ ဝါ အညံ ဝါ သင်္ဃော အဓမ္မေန ဝါ ကမ္မံ၊ ဝဂ္ဂေန ဝါ ကမ္မံ ကရိဿတိ၊ န ¶ ကမ္မာရဟဿ ဝါ မေ၊ အညဿ ဝါ ကမ္မံ ကရိဿတီ’’တိ န ကထေတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀၃။ ‘‘ဆန္ဒာယာ’’တိ အက္ခရက္ခရာယာတိအာဒိ ဝိယ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ၊ ဆန္ဒတ္ထန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ယေသံ သေနာသနာနိ ပညပေတိ၊ တေသံ အတ္တနိ ဆန္ဒတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၁၀၆။ အနုပသမ္ပန္နန္တိအာဒီသု ကရဏတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အညံ အနုပသမ္ပန္နန္တိ အညေန အနုပသမ္ပန္နေန။ တဿ ဝါတိ အနုပသမ္ပန္နဿ။ ‘‘သမ္မုတိကာလေ ပဉ္စင်္ဂဝိရဟာဒယော အသမ္မတာ နာမာ’’တိ၊ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေန လဒ္ဓသမ္မုတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန ဝိနဿတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သင်္ဃေနာတိ သဗ္ဗေန သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာယ အဿာဝေတွာ ‘‘တဝေသော ဘာရော’’တိ ကေဝလံ အာရောပိတဘာရော။ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ကမ္မဝါစာယ အဿာဝိတဘာဝမတ္တမေဝ ဒီပေတိ။ သယမေဝါတိ ဣတရေသံ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ။ အဘူတေန ခီယနကဿ အာဒိကမ္မိကဿ ကထံ အနာပတ္တီတိ စေ? ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန။ မုသာဝါဒေ အာပတ္တိယေဝ ဒွေ ပါစိတ္တိယော ဝုတ္တာ ဝိယ ဒိဿန္တိ ပုဗ္ဗပယောဂေ ရုက္ခာဒိဆိန္ဒနာဒီသု ဝိယ၊ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။

ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁၀။ ‘‘ဧဝဉ္စိဒံ ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝစနတော၊ ပရိဝါရေ ‘‘ဧကာ ပညတ္တိ၊ ဧကာ အနုပညတ္တီ’’တိ (ပရိ။ ၂၂၆) ဝစနတော စ ဣဓ အတ္ထိ အနုပညတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ကိဉ္စာပိ သိဒ္ဓံ၊ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိအာဒိနာ ¶ ပန ပညတ္တိဋ္ဌာနံ န ပညာယတိ၊ ကေဝလံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌမာသေ…ပေ… နိက္ခိပိတု’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ကသ္မာတိ ¶ စေ? ပဌမပညတ္တိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗတော အဝိသေသတ္တာ န ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ကာ ဧတ္ထ အနုပညတ္တီတိ? အဇ္ဈောကာသေတိ။ အယမနုပညတ္တိ ပညတ္တိယမ္ပိ အတ္ထီတိ စေ? အတ္ထိ၊ တံ ပန ဩကာသမတ္တဒီပနံ၊ ဒုတိယံ စာတုဝဿိကမာသသင်္ခါတကာလဒီပနံ။ ယသ္မာ ဥဘယမ္ပိ ဧကံ ကာလောကာသံ ဧကတော ကတွာ ‘‘အဇ္ဈောကာသေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒီပေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… နိက္ခိပိတု’’န္တိ အာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘ယတ္ထ စ ယဒါ စ သန္ထရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တံ သဗ္ဗမိဓ အဇ္ဈောကာသသင်္ချမေဝ ဂတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဟေမန္တကာလဿ အနာပတ္တိသမယတ္တာ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ နိဒါနာနပေက္ခန္တိ သိဒ္ဓံ၊ တထာ ဟိ အဇ္ဈောကာသပဒသာမတ္ထိယေန အယံ ဝိသေသော – ဝဿာနကာလေ ဩဝဿကဋ္ဌာနေ အဇ္ဈောကာသေ၊ မဏ္ဍပါဒိမှိ စ န ဝဋ္ဋတိ။ ဟေမန္တကာလေ ပကတိအဇ္ဈောကာသေ န ဝဋ္ဋတိ၊ သဗ္ဗမိဓ ဩဝဿကေပိ မဏ္ဍပါဒိမှိ ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ ခေါ ယတ္ထ ဟိမဝဿေန သေနာသနံ န တေမေတိ၊ ဂိမှကာလေ ပကတိအဇ္ဈောကာသေပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ ခေါ အကာလမေဃာဒဿနေယေဝါတိ အယံ ဝိသေသော ‘‘အဋ္ဌ မာသေ’’တိ စ ‘‘အဝဿိကသင်္ကေတေ’’တိ စ ဧတေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ သာမတ္ထိယတောပိ သိဒ္ဓါ။

ကိဉ္စ ဘိယျော – အဋ္ဌကထာယံ သန္ဒဿိတဝိသေသောဝ။ စမ္မာဒိနာ ဩနဒ္ဓကော ဝါ နဝဝါယိမော ဝါ န သီဃံ ဝိနဿတိ။ ကာယာနုဂတိကတ္တာတိ ကာယေ ယတ္ထ၊ တတ္ထ ဂတတ္တာ။ သင်္ဃိကမဉ္စာဒိမှိ ကာယံ ဖုသာပေတွာ ဝိဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ‘‘သင်္ဃိကံ ပန ‘အဇ္ဈောကာသပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထ၊ ဘန္တေ၊ ယထာသုခ’န္တိ ဒါယကာ ဒေန္တိ သေနာသနံ၊ ဧဝရူပေ အနာပတ္တီ’’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝစနတော၊ ဣဓ စ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အညဉ္စ ဧဝရူပန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါတိ နိသီဒန္တဿ ပါဒပတနဋ္ဌာနာဘိမုခါ’’တိ လိခိတံ။ သမ္မဇ္ဇန္တဿ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခန္တိ အာစရိယဿ တက္ကော။

၁၁၁။ ‘‘ပါဒုဒ္ဓါရေနာတိ ဗဟိဥပစာရေ ဌိတတ္တာ’’တိ လိခိတံ။ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဒုက္ကဋံ ဓမ္မကထိကဿ ဝိယ။ ကသ္မာ န ပါစိတ္တိယံ? ပစ္ဆာ အာဂတေဟိ ဝုဍ္ဎတရေဟိ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော။ ဓမ္မကထိကဿ ပန အနုဋ္ဌပေတဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တိယမ္ပိ တဿ ဘာရော’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၂။ ပရိဟရဏေယေဝါတိ ¶ ¶ ဧတ္ထ ဂဟေတွာ ဝိစာရဏေတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ အတ္တနော သန္တကကရဏေတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ဗီဇနီပတ္တကံ စတုရဿဗီဇနီ။

၁၁၃။ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ…ပေ… လဇ္ဇီ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇိံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပါဌေ ‘‘ကေနစိ ပလိဗုဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပလိဗုဒ္ဓ’’န္တိ စ သေနာသနံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တထာပိ အတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အနာပုစ္ဆံ ဝါ’’တိ ပါဌော။

ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၁၆-၇။ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တမဋ္ဌကထာသု၊ တထာပိ ပဒဋ္ဌာဒယောပိ လဗ္ဘန္တိ ဧဝ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘အညံ အတ္ထရဏာဒိ အကပ္ပိယတ္တာ န ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ ဝိဟာရေ ဝါ ဝိဟာရူပစာရေ ဝါ’တိ ဣမိနာပိ သံသန္ဒနတ္ထံ ‘ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ’တိအာဒိ အာရဒ္ဓ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရမတ္တဉ္စေတံ ‘‘ရုက္ခမူလေ’’တိ၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။

၁၁၈။ အနာပုစ္ဆိတွာပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အသတိယာ ဂစ္ဆတောပိ အနာပတ္တိ၊ အာပုစ္ဆနံ ပန ဝတ္တံ သဉ္စိစ္စ အနာပုစ္ဆတော ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋတ္တာ။ ပုဂ္ဂလိကသေနာသနေ သင်္ဃိကသေယျံ၊ သင်္ဃိကသေနာသနေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကသေယျံ အတ္ထရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ ဝိယ။ ကသ္မာ? ‘‘သေယျာမတ္တမေဝ နဿေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဓ ပန ‘‘ပလိဗုဒ္ဓံ ပလိဗုဒ္ဓါ’’တိ ဒုဝိဓမ္ပိ အတ္ထိ။

ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂၁။ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေသုယေဝ ထေရာ ဘိက္ခူတိ ကေစိ။ ပါဒေ ဓောဝိတွာတိအာဒိမှိ ပဝိသန္တဿ ဝါ ပါဒဓောဝနပါသာဏတော ယာဝ မဉ္စပီဌံ ပဿာဝတ္ထာယ နိက္ခမန္တဿ ဝါ ယာဝ ပဿာဝဋ္ဌာနန္တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သန္တေ ¶ ‘‘ပဿာဝတ္ထာယ နိက္ခမန္တဿ ဝါ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘ပဿာဝဋ္ဌာနတော နိက္ခမန္တဿ ဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပဿာဝဋ္ဌာနန္တိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ။ တထာ ဟိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ¶ ‘‘ပဝိသန္တဿ ပါဒဓောဝနပါသာဏတော ယာဝ မဉ္စပီဌံ နိက္ခမန္တဿ မဉ္စပီဌတော ယာဝ ပဿာဝဋ္ဌာနံ၊ တာဝ ဥပစာရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ပါဒေ ဓောဝိတွာ ပဝိသန္တဿ၊ ပဿာဝတ္ထာယ နိက္ခမန္တဿ စ ဒွါရေ နိက္ခိတ္တပါဒဓောဝနပါသာဏတော၊ ပဿာဝဋ္ဌာနတော စ မဉ္စပီဌ’’န္တိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ပါဌော၊ သော အပါဌော။ ကသ္မာ? မဉ္စပီဌာနံ ဥပစာရဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဝိသန္တဿ ယာဝ မဉ္စပီဌာနံ ဥပစာရော၊ နိက္ခမန္တဿ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဿာဝဋ္ဌာနံ ဝစ္စကုဋိစင်္ကမဋ္ဌာနန္တိ ဣမိနာ အတ္ထေန ယထာ သံသန္ဒတိ၊ တထာဝိဓော ပါဌောတိ အာစရိယော။

၁၂၂။ ဥပစာရံ ဌပေတွာတိ ဣဓ ဝုတ္တဥပစာရံ ဌပေတွာ။ ‘‘ဒဿနသဝနူပစာရေပိ သန္ထရန္တဿာ’’တိ လိခိတံ။

အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂၆-၇။ ဆသတ္တကောဋ္ဌကာနိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဒွါရကောဋ္ဌကံ အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘နိက္ခမာ’’တိ ဝစနံ သုတွာပိ အတ္တနော ရုစိယာ နိက္ခမတိ၊ အနာပတ္တိ၊ ဣဓ အဂ္ဂိသာလာဒိ ဧဝ ဥပစာရောတိ။

နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂၉။ ‘‘ပမာဏမဇ္ဈိမဿ ဂလပ္ပမာဏေ ဒိန္နတုလာပိ ဝေဟာသကုဋိယေဝါ’’တိ လိခိတံ၊ ‘‘န သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၃၅။ ယာဝ ¶ ဒွါရကောသာတိ ဒွါရသမီပါ၊ ယာဝ ဘိတ္တီတိ အတ္ထော၊ တံ သုဝုတ္တံ။ ကဝါဋဝိတ္ထာရပ္ပမာဏောတိ ¶ ဟတ္ထပါသဿာဓိပ္ပေတတ္တာ၊ သမန္တာ ကဝါဋဝိတ္ထာရပ္ပမာဏဥပစာရဿ ဂဟိတတ္တာ အပရိပူရဥပစာရာပိ ဟောတိ။ အာလောကံ ကရောတီတိ အာလောကံ သန္ဓေတိ ပိဓေတီတိ သန္ဓိ ဧဝ အာလောကသန္ဓိနာမကာ ဟောန္တိ။ ဝါတပါနကဝါဋလေပကမ္မေ အပ္ပဟရိတဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ။

၁၃၆။ ဣဋ္ဌကာတိ ဆဒနကပါလာသိလာဒိဣဋ္ဌကာ။ ဆဒနူပရီတိ ဧတ္ထ ပဌမံ တာဝ ဧကဝါရံ အပရိသေသံ ဆာဒေတွာ ပုန ဆာဒနဒဏ္ဍကေ ဗန္ဓိတွာ ဒုတိယဝါရံ တထေဝ ဆာဒေတဗ္ဗံ။ ‘‘တတိယဝါရစတုတ္ထဝါရေ သမ္ပတ္တေ ဒွေ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယမဂ္ဂံ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဆာဒါပေတီ’’တိ ဣမိနာ ယုဇ္ဇတိ။

ပေါရာဏာ ပန ‘‘ပဌမဝါရေယေဝ တယော မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ စတုတ္ထတော ပဋ္ဌာယ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယံ၊ စတုတ္ထလေပတော ပဋ္ဌာယ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဆဒနေ ဝုတ္တဝိဓိနိဒါနေန သမေတိ၊ လေပေ ဝုတ္တဝိဓိတိကစ္ဆေဒေန သမေတိ။ တထာပိ သော န ယုတ္တောဝ။ နိဒါနေ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ သိဒ္ဓလေပတ္တာ သဗ္ဗသောဝါပိ အစ္ဆန္နေ၊ ဆန္နေဝါပိ အနေကသော ပရိယာယဿ တတိယဿေဝ အဓိဋ္ဌာနန္တိ နော သမေတီတိ အာစရိယော။ ‘‘ဒွေ မဂ္ဂေ’’တိ၊ ‘‘ဒွေ ဆဒနေ’’တိ စ ‘‘တတိယဝါရတော ပဋ္ဌာယ ဧဝံ ဆာဒါပေဟီ’တိ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဥပတိဿတ္ထေရော ဝဒတိ ကိရ။

မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄၀။ သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။

၁၄၄။ ကထာနုသာရေနာတိ ¶ ¶ ယော ဘိက္ခုနောဝါဒကတ္ထိကော ကိံသီလော ကိံသမာစာရော ကတရကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိအာဒိ ကထာနုသာရေနာတိ အတ္ထော။ သဂ္ဂမဂ္ဂဂမနေပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန မောက္ခဂမနေပိ။ ‘‘လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓပဋိသံယုတ္တော’’တိ အဋ္ဌဂရုဓမ္မာနုသာရေန ဝတ္တဗ္ဗံ ဓမ္မကထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၁၄၅-၁၄၇။ နိဿီမန္တိ ဝိဟာရေ ဗဒ္ဓသီမတော အညံ အဗဒ္ဓသီမံ၊ ဂါမသီမာဒိန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သုပိနန္တေနပီ’’တိ န သဗ္ဗေသန္တိ ဣဓ ဗာဟုလ္လနယေန ဝုတ္တံ။ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဟိ ကေစိ ဝီသတိဝဿာပိ အတ္ထိ အတိရေကဝီသတိဝဿာပီတိ ဣမိနာ ဣမံ မဇ္ဈိမဗောဓိကာလေ ပညတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘သီလဝါ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တဿ စတုဗ္ဗိဓတ္တာ ဣဓ အဓိပ္ပေတသီလမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌာနုဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘သတိသံဝရာဒယော ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ၊ တေန ဝိဘင်္ဂပါဌံ ဒဿေတိ အဋ္ဌကထာစရိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတောတိ ပါဠိအတ္ထတော။ ကာရဏတောတိ ကာရဏူပပတ္တိတော၊ အဋ္ဌကထာတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ကာရဏတောတိ ဓမ္မတော၊ တေန အတ္ထတော ဓမ္မတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ အတ္ထတောတိ ဖလတော။ ‘‘ကာရဏတောတိ ဟေတုတော။ ဓမ္မပဒမ္ပိ ဇာတကေန သဟာ’’တိ လိခိတံ။ ပဉှံ ကထေတုန္တိ ‘‘ပဉှံ ပုဋ္ဌော ကထေတီ’’တိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုနိယာ ပုဋ္ဌေန ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ န သက္ကာ ကထေတုံ။ ‘‘န ခေါ ပန တံ ဘဂဝန္တ’’န္တိ ပါဌော။ ‘‘န ခေါ ပနေတ’’န္တိ စ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ‘‘ကာသာယဝတ္ထဝသနာယာ’’တိ ဝစနတော ပါရာဇိကာယပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခုနိယာ ကာယသံသဂ္ဂမေဝ ဝုတ္တံ။ မေထုနေန ဟိ ဘိက္ခုနီဒူသကော ဟောတိ။

၁၄၈-၉။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာ နာမ ပရိဝတ္တလိင်္ဂါ၊ ပဉ္စသတာ သာကိယာနိယော ဝါ။ ‘‘ဓမ္မဒေသနာပတ္တိမောစနတ္ထံ ပနာ’’တိ ဝစနတော မာတုဂါမဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗတ္ထ ဘိက္ခုနီသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဘိက္ခုနိဂ္ဂဟဏေန ပန မာတုဂါမော တိရိယံ တရဏသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၁၈၇-၁၉၀) သင်္ဂဟိတော၊ န အညတ္ထ။ ‘‘ဩသာရေတဗ္ဗာ’’တိ ပါဠိပါဌော၊ ပါဠိ ဩသာရေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော ¶ ။ ‘‘ဩသာရေတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာပါဠိ။ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝန္ဒိတေ ဒေါသာဘာဝတော ဗဟူသု ဧကာယ ဝန္ဒိတေ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? ဘိက္ခူဟိ ကတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ၊ ဘိက္ခုနိယာယေဝ ကတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ န ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသိန္နာယာတိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ နိသိန္နာယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ န နိမန္တိတာ ဟုတွာ ဂန္တုကာမာတိ နိမန္တိတာ ဟုတွာ ဂန္တုကာမာ ဘိက္ခူ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ၊ ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမာဝ အဓိပ္ပေတာတိ အတ္ထော။ ယတော ပနာတိ ဘိက္ခုနီဝိဟာရတော။ တတ္ထာတိ ဘိက္ခုနီဝိဟာရေ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဩဝါဒဒါယကာ ဘိက္ခူ’’တိ ဝစနတော ဩဝါဒဒါယကေဟေဝ သဘိက္ခုကော အာဝါသော ဟောတိ၊ န သဗ္ဗေဟီတိ အာပန္နော၊ တထာပိ အသတိ ဘိက္ခုနောဝါဒကေ ဩဝါဒသံဝါသာနံ အတ္ထာယ ယာစနတ္ထာယ အဝဿံ ဂန္တဗ္ဗတ္တာ အညေဟိပိ ဘိက္ခူဟိ သဘိက္ခုကောပိ သဘိက္ခုကော ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာ ရက္ခိတဗ္ဗာတိ ဝဿစ္ဆေဒါပတ္တိ ရက္ခိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? အာပဒါသု ဟီတိအာဒိ။ ‘‘အယံ ဥပေါသထော စာတုဒ္ဒသိကောတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ တေရသိယံယေဝ၊ ဧတရဟိ ပန ဘိက္ခုနိယော စာတုဒ္ဒသိယံယေဝ ဂန္တွာ ‘‘ကဒါ အယျ ဥပေါသထော’’တိ ပုစ္ဆန္တိ။ ‘‘ဇာယာယော ဝါ ဇာရိယော ဝါ’’တိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ ကိရ။ ‘‘ဂစ္ဆေယျ စေ၊ အာပတ္တီ’’တိ ပါဌော။ ဒွေ တိဿောတိ ဒွီဟိ တီဟိ။ ဧကတော အာဂတာနံ ဝသေန ‘‘တာဟီ’’တိ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဧကာ ဘိက္ခုနီ ဝါ ဗဟူ ဘိက္ခုနီ ဝါ ဗဟူဟိ ဘိက္ခုနုပဿယေဟိ ဩဝါဒတ္ထာယ ပေသိတာ’’တိ ဝစနဿ ဝိတ္ထာရော ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော စ အယျ ဘိက္ခုနိယော စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော။ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော စ အယျ ဘိက္ခုနိယော စာ’တိအာဒိ နာနာဥပဿယေဟိ ပေသိတာယ ဝစန’’န္တိ စ ‘‘အပရိပုဏ္ဏသင်္ဃပုဂ္ဂလနာနာဝါသဒုတိယဝစနဝသေန ပဉ္စက္ခတ္တုံ ဥပသင်္ကမနံ ဝုတ္တ’’န္တိ စ လိခိတံ။ ယသ္မိံ အာဝါသေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော န ပဝတ္တတိ၊ တတ္ထာပိ ယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပုနဒိဝသေ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အတ္ထိ စေ သမ္မတော၊ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။ ‘‘သယမေဝ စေ သမ္မတော၊ အဟ’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ သမ္မတော ဝါ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂါဟကော ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသတိ၊ အညေန အာရောစာပေတဗ္ဗန္တိ ဧကေ၊ ‘‘အတ္တနာပိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘အယျာနံ ပဝါရေတီ’’တိ လိခိတံ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘အယျဿ ပဝါရေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ပေါတ္ထကေ နတ္ထိ။

ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅၃။ မုနာတီတိ ¶ ဇာနာတိ။ အန္တရဓာယတိပီတိ ဧတ္ထ တဒုတ္တမံ စေ အတ္ထိ၊ တံ ပဿာမိ၊ ယံ ဝိစိတ္တံ ဝါ၊ တဒတ္ထဉ္စ။ တဂ္ဃ ကာရဏံ။ သဟ ဥပ္ပာဒမနန္တရာ ကိရိယာ။ ယမာ စ တေ မနသာ ကတတြ နေတွာတိ။ ယထာ ပါတော သိယာ ပါတော ဘဝံ ပါတောဝ ဥဒကတော ဥဂ္ဂန္တွာ ဌိတံ၊ တထာ ဝိရောစမာနံ အင်္ဂီရသံ ဗုဒ္ဓံ ပဿ၊ န ကေဝလံ ပဒုမံ ဝိယ၊ ဝိရောစမာနံ တပန္တမာဒိစ္စမိဝန္တလိက္ခေတိ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ အင်္ဂီရသံ ဗုဒ္ဓံ ပဒုမံဝ ဝိရောစမာနံ သူရိယံဝ တပန္တံ ပဿ ဗုဒ္ဓံ။ ယထာ ပါတော သိယာ ဖုလ္လမဝီတဂန္ဓံ ကောကနုဒသင်္ခါတံ ပဒုမံ ပဿသိ၊ တထာ ဝိရောစမာနံ အင်္ဂီရသံ ဗုဒ္ဓံ ပဿ။ ဥဘယေနေဝ ဟိ ဘဂဝတော ကန္တိ ဒီပိတာတိ ကတွာ ဒီပိတဂုဏသုဘံ ဗုဒ္ဓံ သက္ကတွာ တံ ကန္တိံ ပူဇေယျ။ ပူဇနေယျတောပိ ဝီတိနာမေယျ ဣတိ လက္ခယေ။ ‘‘ဧကတော ဥပသမ္ပန္နာယာ’’တိ ပါဠိ။

၁၅၆။ ‘‘ဧကတော ဥပသမ္ပန္နာန’’န္တိ အဋ္ဌကထာပါဌော။ ‘‘အဘဗ္ဗော တွ’’န္တိအာဒိဝစနတော အနုကမ္ပာဝသေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒိံ သင်္ဃိကာ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎာပေန္တဿ အနာပတ္တိ ဝိယ ဒိဿတိ။ အဘဗ္ဗော ဟိ ထေရော သဉ္စိစ္စ တံ ကာတုံ၊ ဂဝေသိတဗ္ဗာဝ ဧတ္ထ ယုတ္တီတိ ကေစိ။ ထေရေန သိက္ခာပဒပညတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကတန္တိ မမ တက္ကော။

အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၆၂။ ‘‘ဧကရတ္တမ္ပိ ဝသန္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၆၁) ဝစနတော ယတ္ထ ရတ္တိယံ န ဝသန္တိ၊ တတ္ထ ဂန္တွာ ဩဝဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ယဒိ ဧဝံ သင်္ကေတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဩဝဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ‘‘တတော အဒ္ဓယောဇနေယေဝ သဘိက္ခုကော အာဝါသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနောဝါဒကော စေ အဒ္ဓယောဇနံ ဂန္တွာ ဩဝဒိတုကာမော ဟောတိ၊ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော စ အဒ္ဓယောဇနံ ဂန္တွာ သောတုကာမော၊ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တဉ္စ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ န ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ပန ‘‘ဧကရတ္တမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဥပဿယံ ဟောတိ၊ န ဥပဿယသင်္ခေပေန ကတမတ္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယတ္ထ ဝါသူပဂတာ ¶ ဘိက္ခုနိယော၊ သော ဥပဿယသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ န ဂန္တွာ ဩဝါဒေါ ဒါတဗ္ဗော။ ဧကာဝါသေ ဒိဝါ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ၊ ဝိစာရေတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၄။ ‘‘ဥပသမ္ပန္နံ သင်္ဃေန အသမ္မတ’’န္တိ ပါဠိဝစနတော၊ ‘‘သမ္မတေန ဝါ သင်္ဃေန ဝါ ဘာရံ ¶ ကတွာ ဌပိတော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော စ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော သမ္မတေန ဝါ ဝိပ္ပဝသိတုကာမေန ‘‘ယာဝါဟံ အာဂမိဿာမိ၊ တာဝ တေ ဘာရော ဟောတူ’’တိ ယာစိတွာ ဌပိတော၊ တဿာဘာဝတော သင်္ဃေန ဝါ တထေဝ ဘာရံ ကတွာ ဌပိတော အဋ္ဌဟိ ဂရုဓမ္မေဟိ ဩဝဒိတုံ လဘတိ၊ ပဂေဝ အညေန ဓမ္မေနာတိ သိဒ္ဓံ။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အသမ္မတော ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ပဂေဝ ဘာရံ ကတွာ အဋ္ဌပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဘယဂိရိဝါသီနမ္ပိ ဣဒမေဝ မတံ၊ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ဣမံ နယံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘နတ္ထိ ကောစီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဧတရဟိ ဩဝါဒကော အသမ္မတော ဘိက္ခုနောဝါဒကော နာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယံ ပန အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘ဥပသမ္ပန္နံ သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာယ အသမ္မတံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေန ပန ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ အနုဂ္ဂဟံ ကရောထ၊ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒထ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ကရောထ ဖာသုဝိဟာရန္တိ ဧဝံ ယာစိတွာ ဌပိတော ဘိက္ခုသင်္ဃံ အာပုစ္ဆိတွာ၊ တတော သော ထေရော ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒတိ၊ ဧဝရူပံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန အသမ္မတန္တိ၊ တတြ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အသမ္မတော ဂါမံ ဩဝါဒတ္ထာယ အာဂတာနံ ဘိက္ခုနီနံ ဝစနံ သုတွာ ပဋိဝစနံ ဒေန္တော သင်္ဃာနုမတိယာ၊ န ဉတ္တိစတုတ္ထေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အနုဂဏ္ဌိပဒမတေန သမေတိ၊ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနံ တေန သမေတိ၊ တဉ္စ ပါဠိဝစနံ၊ န ဟိ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂါဟကော၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ဝါ ‘‘ပါသာဒိကေန သမ္ပာဒေတူ’’တိ ဝစနမတ္တေန ဘိက္ခုနောဝါဒကော နာမ ဟောတိ။ ဟောတီတိ စေ၊ အနုပသမ္ပန္နောပိ တတ္တကေန ဝစနေန ‘‘ဘိက္ခုနောဝါဒကော ဟောတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဟောတီတိ စေ၊ ယံ ဝုတ္တံ ဂဏ္ဌာနုဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘အသမ္မတော နာမ အသမ္မတဘာဝေန ‘ဗဟုဿုတော တွံ ဩဝဒါဟီ’တိ ¶ သင်္ဃေန ဘာရံ ကတွာ ဌပိတော’’တိ။ ဧတ္ထ ဗာဟုသစ္စေန ကိံ ပယောဇနံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေယေဝ ‘‘အဘယဂိရိဝါသီ ဝဒတီတိ သုတွာ သမ္မတေန ဝါ အာဏတ္တော ဩဝဒိတုံ လဘတီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပစ္ဆာ အနုဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ ဗဟုကာယ။ ‘‘ပါသာဒိကေန သမ္ပာဒေတူ’’တိ ဧတ္တကမတ္တေန ဘိက္ခုနောဝါဒကော ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘာရံ ကတွာ’’တိ ဣမိနာ ကိံ ပယောဇနံ၊ တတ္တကမ္ပိ ဝတ္တုံ အညော န လဘတိ၊ တေန စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ ဗာလံ ဂိလာနံ ဂမိကံ အဝသေသေဟိ ဩဝါဒံ ဂဟေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) အယံ ပါဠိ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ ကထံ? တဿ ဟိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩဝါဒေါ န ပစ္စာဟရိတဗ္ဗော’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅) စနတော သမ္မတာသမ္မတဘာဝေန နတ္ထိ ကောစီတိ ‘‘ပါသာဒိကေန သမ္ပာဒေတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဝဒန္တော စ ဣဓ ပဌမေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော ဟောတီတိ။ ဟောတု အသမ္မတတ္တာ၊ အကတဘာရတ္တာ စ။ ဣမဿ စ ဘိက္ခုနောဝါဒကတ္တေ ဣမဿ ခီယနေန ဒုက္ကဋံ သိယာ၊ သဗ္ဗမေတံ အနိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အယမေတ္ထ ဘိက္ခုနောဝါဒကော နာမာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ တထာ ဘာရံ ကတွာ ဌပိတော ဩဝဒိတုံ လဘတိယေဝ၊ နာညောတိ အာစရိယော။

အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စီဝရဒါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇၆။ ဝဉ္စေတွာတိ ‘‘တဝ ဉာတိကာယာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဧကိဿာ ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ၊ တေ ဟိ ‘‘ဧကိဿာ’’တိ ဝစနံ သုတွာ အညာတိကာယ သန္တကသညိနော သိဗ္ဗေသုံ။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ‘‘စီဝရံ နာမ ဆန္နံ ¶ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ပါဠိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စီဝရန္တိ ယံ နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ စ လိခိတံ၊ သော ပမာဒလေခေါ။

စီဝရသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၁။ တာ ဘိက္ခုနိယော ဒူသယိံသူတိ ဝိပရိဏာမော ကာတဗ္ဗော။

၁၈၂-၄။ သမ္ပဒန္တီတိ ပဒသာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘သမ္ပတန္တိ ဧတ္ထာတိ သမ္ပာတော’’တိအာဒိနာ။ ပဒဂတေ ဥပစာရော န လဗ္ဘတိ၊ အစ္စာသန္နတ္တာ မိဿံ ဝိယ ဟောတီတိ။ ကုက္ကုဋဝဿိတပရိစ္ဆိန္နော မဟာအဋ္ဌကထာယံ။ ‘‘တမ္ပိ ဝေါဟာရေနာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ယေဘုယျေန တထာ သန္နိဝေသော ဟောတီတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ န ပမာဒလေခေါ’’တိ စ၊ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ၊ တတော ဥဒ္ဓံ အဒ္ဓယောဇနလက္ခဏသမ္ပတ္တံ နာမ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကပ္ပိယဘူမိ ကိရာယံ…ပေ… န ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုဒ္ဒသဉှေတ္ထ ကာရဏံ။ ကတရံ ပန တန္တိ? ‘‘ဂစ္ဆာမာတိ သံဝိဒဟတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနန္တဉ္စ၊ အမဂ္ဂေ ဘိက္ခုနုပဿယာဒိမှိ န သမ္ဘဝတိယေဝ မနုဿာနံ အန္တရဃရာဒိမှိ မဂ္ဂသင်္ခေပဂမနတော၊ ဥစ္စာသယနာဒိဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတ္တာ စ။ န တိတ္ထိယသေယျာယ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာဝါသတ္တာ။ ဒွါရေတိ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မံ၊ တသ္မာ တံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ရထိကာယာ’’တိ အာဟ။ သေသအဋ္ဌကထာယံ ¶ ‘‘ဧတ္ထန္တရေ သံဝိဒဟိတေပိ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋ’’န္တိ အာဂတတ္တာ န သမေတိ။ ‘‘ဂါမန္တရေ’’တိ ဝစနတော အညဂါမဿ ဥပစာရောက္ကမနေ ဧဝ အာပတ္တိ။ ‘‘အဒ္ဓယောဇနေ’’တိ ဝစနတော အတိက္ကမနေယေဝ ယုတ္တံ။

၁၈၅။ ရဋ္ဌဘေဒေတိ ဝိလောပေ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တယောပိ သင်္ကေတာ ကာလဒိဝသမဂ္ဂဝသေန၊ တတ္ထ ပစ္ဆိမေနေဝ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမိနာ မဂ္ဂေနာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အညေန ဂစ္ဆန္တိ စေ၊ အာပတ္တိယေဝါတိ အတ္ထော။

သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၉။ နဒိယာ ¶ ကုတော ဂါမန္တရန္တိ စေ? ‘‘ယဿာ နဒိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂါမန္တရဂဏနာယာတိ ယသ္မိံ ဂါမတိတ္ထေ အာရုဠှော၊ တံ ဌပေတွာ အညဂါမဂဏနာယ။ ‘‘မာတုဂါမောပိ ဣဓ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အာစရိယဿ တက္ကော၊ တေနေဝ ‘‘ဥဘယတ္ထ ဧကတော ဥပသမ္ပန္နာယ ဒုက္ကဋံ၊ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရိယာ အနာပတ္တီ’’တိ စ န ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော အညေသုပိ ဧဝရူပေသု။

၁၉၁။ ‘‘လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကေဠိပုရေက္ခာရာ သံဝိဒဟိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အကုသလစိတ္တံ လောကဝဇ္ဇန္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘ကေဠိပုရေက္ခာရာ’’တိ ဝစနံ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘တီဏိ စိတ္တာနိ တိဿော ဝေဒနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သံဝိဒဟနကာလေ ဝါ ကေဠိပုရေက္ခာရော ဘိက္ခု သံဝိဒဟတိ၊ အာပတ္တိ ဘိက္ခုနော ဂါမန္တရောက္ကမနေ၊ အဒ္ဓယောဇနာတိက္ကမေ ဝါ။ ကုသလစိတ္တော ဝါ ဟောတိ ပစ္စဝေက္ခန္တော၊ စေတိယာဒီနိ ဝါ ပဿန္တော၊ အဗျာကတစိတ္တော ဝါ ဟောတိ ကိလမထဝသေန နိဒ္ဒါယန္တောတိ တိစိတ္တာနိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉၂။ စေဋကေတိ ဒါရကေ။ တရုဏပေါတကေတိ ပေါရာဏာ။ ‘‘ပါပဘိက္ခူနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒါယ ဣဒံ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ပဉ္စ ဘောဇနေယေဝါပတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ လိခိတံ။

၁၉၄-၇။ နိပ္ဖာဒိတန္တိ ¶ ဝိညတ္တိယာ န ဟောတိ၊ ကိန္တု ပရိကထာဒီဟိ၊ တသ္မာ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကထာနုသာရေန တတ္ထ ပသီဒိတွာ ဒေန္တိ၊ ဣဒံ ပရိပါစိတံ န ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တတ္တာတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော၊ ဥပတိဿတ္ထေရော ပန ‘‘ဣတရမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ အာဟ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ယသ္မာ ဒေဝဒတ္တော ပကတိယာ တတ္ထ ဘိက္ခုနိပရိပါစိတံ ဘုဉ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဣမံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ နိဒါနံ ကတွာ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၉၈။ ‘‘ဥပနန္ဒဿ ¶ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေန စာ’’တိ ပါဌော။

ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန ဩဝါဒဝဂ္ဂေါ တတိယော။

၂၀၃-၄။ ပူဂဿာတိ ပူဂေန။ ကုက္ကုစ္စာယန္တောတိ နိဿရဏေနေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တံ မယံ န ဇာနာမာတိ သန္နိဋ္ဌာနဿ ကရဏဝသေန ‘‘ကုက္ကုစ္စာယန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ အာယသ္မာ ဥပါလိ နယဂ္ဂါဟေန ‘‘အနာပတ္တိ အာဝုသော သုပိနန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၈) အာဟ၊ တထာ ထေရောပိ ‘‘အနာပတ္တိ ဂိလာနဿာ’’တိ ကသ္မာ န ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ? အနတ္တာဓိကာရတ္တာ ဝိနယပညတ္တိယာ၊ ‘‘နာယံ အတ္တနော ဩကာသော’’တိ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ၊ သိက္ခာပဒဿ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ။ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒေ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ပညတ္တေယေဝ ဟိ သော ထေရော ‘‘အနာပတ္တိ သုပိနန္တေနာ’’တိ ¶ အာဟ ‘‘အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ ဝုတ္တပဒါနုသာရေနာတိ။ ယသ္မာ ဩဒိဿ အယာဝဒတ္ထေဝ ဒါယကာနံ ပီဠာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘အနောဒိဿ ယာဝဒတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၀၈။ ‘‘အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကဒိဝသ’န္တိ ဧကံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ စ ‘‘ဧသေဝ နယောတိ ဝုတ္တနယမေဝ ဒဿေတုံ ဂန္တွာ ပစ္စာဂစ္ဆန္တော ဟီတိအာဒိမာဟာ’’တိ စ ‘‘သုဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ပကတိဂမနေဝ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတီ’’တိ စ ‘‘အဂိလာနဿ ဂိလာနသညိနော ကာယေန သမုဋ္ဌာတီ’’တိ စ လိခိတံ။

အာဝသထပိဏ္ဍသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၀၉-၂၁၈။ ဂုဠှပဋိစ္ဆန္နောတိ အပါကဋောဝ။ ဧကော ပုတ္တေနာတိ ဧကဿေကံ ဘတ္တံ ‘‘အဟံ အညေန နိမန္တိတော’’တိ န ဝုစ္စတိ။ ‘‘သစေ ဧကတော ဂဏှန္တိ ¶ ၊ ဂဏဘောဇနံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၇-၂၁၈) ဝုတ္တတ္တာ စတ္တာရော ဥပါသကာ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ဝိသုံ ဝိသုံ နိမန္တေတွာ ဟတ္ထပါသေ ဌိတာနံ စေ ဒေန္တိ၊ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ ဧဝါတိ ဧကေ၊ တံ န ယုတ္တံ ဝိယ။ ‘‘ဝိညတ္တိတော ပသဝနေ ဂဏဿ ဧကတော ဂဟဏေ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ၊ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပဏီတဘောဇနသူပေါဒနဝိညတ္တီဟီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဝိညတ္တိတော ပသဝနံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန အဋ္ဌကထာယံ အနုညာတံ။ သူပေါဒနာဒိဝသေန တတ္ထ အာပတ္တိ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ကသ္မာ? ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၁၆၈) ဧဝ ဒွိန္နံ အာကာရာနံ အာဂတတ္တာ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနုညာတ’’န္တိ ဒုဝုတ္တံ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံယေဝ ပါကဋန္တိ ‘‘ပဒဘာဇနေ န ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧကတော ဂဏှန္တီတိ ဂဟိတဘတ္တာပိ အညေ ယာဝ ဂဏှန္တိ၊ တာဝ စေ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧကတော ဂဏှန္တိယေဝ နာမ။ ‘‘ဂစ္ဆတိ စေ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘ဂဏဘောဇနံ နာမ ယတ္ထ စတ္တာရော…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဧတံ ဂဏဘောဇနံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၁၈) ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတိ – ယတ္ထာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ စတ္တာရောတိ ဂဏဿ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒနိဒဿနံ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနန္တိ အာပတ္တိပ္ပဟောနကဘောဇနနိဒဿနံ။ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတာတိ အကပ္ပိယနိမန္တနနိဒဿနံ။ နိမန္တနဝသေနေဝ ပန ဂဏဘောဇနဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အညတရံ ဘောဇနံ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ¶ ပန န ဝုတ္တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံယေဝ ပါကဋတ္တာ။ ယံ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ပဋိဂ္ဂါဟကနိယမဝစနံ။ န ဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဘိက္ခူ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ဂဏဿ ယတော ပဋိဂ္ဂဟိတာဟာရဘောဇနဟေတု ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ မောဃသုတ္တေန သိဗ္ဗိတွာ ဌပေန္တိ၊ တတ္ထ အနုဝါတေ ယထာ ဧကတလံ ဟောတိ၊ တထာ ဟတ္ထေဟိ ဃဋ္ဋေတိ။ ဝလေတီတိ အာဝဋ္ဋေတိ။ ပရိဝတ္တနန္တိ သုတ္တံ ဂဏှန္တာနံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သုတ္တပရိဝတ္တနံ ကရောတိ၊ ပဋ္ဋံ သိဗ္ဗန္တာနံ သုခသိဗ္ဗနတ္ထံ ပဋ္ဋပရိဝတ္တနဉ္စ။ နဝစီဝရကာရကော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ န ဣတရောတိ။ ‘‘ဗိမ္ဗိသာရံ အာပုစ္ဆိတွာ သမ္ဘာရေ ကယိရမာနေယေဝ ကာလာ အတိက္ကန္တာ၊ ပစ္ဆာ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒေ ပညတ္တေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ အညထာ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈနတော။

၂၂၀။ ‘‘ဒွေ ¶ တယော ဧကတောတိ ယေပိ အကပ္ပိယနိမန္တနံ သာဒိယိတွာ’’တိအာဒိဝစနေန အကပ္ပိယနိမန္တနပစ္စယာ ဧဝ အနာပတ္တိ၊ ဝိညတ္တိတော အာပတ္တိယေဝါတိ ဒီပေတိ။ အနိမန္တိတော စတုတ္ထော ယဿ တဒေတံ အနိမန္တိတစတုတ္ထံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ပဝေသေတွာတိ နိသီဒါပေတွာ။ စီဝရဒါနသမယလဒ္ဓကစတုက္ကံ စီဝရကာရသမယလဒ္ဓကစတုက္ကန္တိ ဧဝမာဒီနိ။ တာနိ စာတိ ယေဟိ ဘောဇနေဟိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ၊ တာနိ။ မဟာထေရေတိ ဥပသမ္ပန္နေ။ အဋ္ဌတွာတိ ဌိတေန နိမိတ္တံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာတိ ရထိကာဒီသု ဘိက္ခုသမီပေ ဂန္တွာ။ ဣမသ္မိံ ပန သိက္ခာပဒေ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စီဝရဒါနသမယေ ဂဏဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတုံ။ ဧဝဉ္စိဒံ ဘဂဝတာ ဘိက္ခူန’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ကတ္ထစိ ‘‘ဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ ပါဌော၊ အယံ သောဘနော။

ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၂၁။ အဓိဋ္ဌိတာတိ နိစ္စပ္ပဝတ္တာ။ ဗဒရစုဏ္ဏသက္ကရာဒီဟိ ယောဇိတံ ဗဒရသာဠဝံ။ ကိရကမ္မကာရေနာတိ ကိရဿ ကမ္မကာရေန။

၂၂၆။ ‘‘ဝိကပ္ပေတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဧတ္ထာဟု ပေါရာဏတ္ထေရာ ‘‘ဘဂဝတော သမ္မုခါ အဝိကပ္ပေတွာ ဂေဟတော နိက္ခမိတွာ ရထိကာယ အညတရဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကေ ဝိကပ္ပေသိ၊ ဝိကပ္ပေန္တေန ပန ‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣတရေန ဝတ္တဗ္ဗံ ‘တဿ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ¶ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’’တိ။ ပဉ္စသုသဟဓမ္မိကေသူတိ သမ္မုခါ ဌိတဿ သဟဓမ္မိကဿ ယဿ ဝိကပ္ပေတုကာမော၊ တံ သဟဓမ္မိကံ အဒိသွာ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ သန္တိကေ၊ သယမေဝ ဝါ ‘‘ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ဣတ္ထန္နာမဿ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဧကေ၊ ဧဝံ သတိ ထေရော တသ္မိံယေဝ နိသိန္နောဝ တထာ ဝါစံ နိစ္ဆာရေတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ တက္ကော ဒိဿတိ။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန ပရမ္မုခါ ဝိကပ္ပနာဝ ဝုတ္တာ၊ သာ ‘‘တေန ဟာနန္ဒ၊ ဝိကပ္ပေတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဣမိနာ သမေတိ၊ တထာပိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘တသ္မာ ယော ဘိက္ခု ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ¶ အညတရဿ ‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ တုယှံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ’’တိ ဝစနတော သဟဓမ္မိကဿ သန္တိကေ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န သယမေဝါတိ ဒိဿတိ။ ယသ္မာ အယံ ပစ္ဆိမနယော ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေနပိ သမေတိ၊ တသ္မာ ဣဓ မာတိကာဋ္ဌကထာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘တေ မနုဿာ…ပေ… ဘောဇနမဒံသူ’’တိ ဝစနတော အကပ္ပိယနိမန္တနံ ပညာယတိ၊ တထာပိ ထေရဿ ကုက္ကုစ္စုပ္ပတ္တိကာရဏေန ဘတ္တေန သော နိမန္တိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညထာ ပရတော ‘‘ဒွေ တယော နိမန္တနေ ဧကတော ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝစနေန၊ အနာပတ္တိဝါရေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ။

၂၂၉။ ဧတ္ထာယံ ဝိစာရဏာ – ‘‘အညော မနုဿော ပတ္တံ ဂဏှာတိ၊ န ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော အပရဘာဂေ အကပ္ပိယနိမန္တနေန နတ္ထိ ပယောဇနံ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝ အကပ္ပိယနိမန္တနေန ပယောဇနန္တိ သွေပိ ဘန္တေ အာဂစ္ဆေယျာထာတိ ဧတ္ထ ကတရံ အကပ္ပိယနိမန္တနံ၊ တသ္မာ အဓိပ္ပာယော စေတ္ထ ပမာဏန္တိ။ န၊ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တီ’’တိ ဝစနတောတိ။ တတ္ထ ‘‘သွေပိ ဘန္တေ’’တိ ဧတ္ထ ယထာ ဝစနမတ္တံ အဂ္ဂဟေတွာ အကပ္ပိယနိမန္တနက္ကမေန အတ္ထော ဂဟိတော၊ တထာ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အန္တရာ အကပ္ပိယနိမန္တနေန လဒ္ဓဘတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပိဏ္ဍာယ ဟိ စရန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္ထ၊ ဘန္တေ၊ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဒိန္နမ္ပိ အကပ္ပိယနိမန္တနေန လဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ။ ဝေါဟာရေန ပန ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညထာ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂဏဘောဇနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဉ္စဟိ ဘောဇနေဟိ နိမန္တိတဿ…ပေ… ပရဿ ပရဿ ဘောဇနေ’’တိ ဝုတ္တဝစနဝိရောဓော။ ဣဒဉှိ ဝစနံ ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော၊ တတော ပဌမနိမန္တိတံ အာဒါယ ဂတော ပရဿ ပရဿ နိမန္တနကဒါယကဿ ဘောဇနေတိ အတ္ထပရိဒီပနတော နိမန္တနတော လဒ္ဓဘတ္တဿ ဘောဇနေယေဝ အာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဒွေ တယော နိမန္တနေ ဧကတော’’တိ ဝစနေနပိ သမေတိ၊ အညထာ ‘‘ယေန နိမန္တိတော၊ တဿ ဘောဇနတော ပရဿ ဘောဇနေ’’တိ ဧတ္တကံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ပါဠိယံ ဝါ ‘‘နိမန္တနေန ဧကတောဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဧတ္တကံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဒုတိယနိမန္တနဿ ပဌမဘောဇနေ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ¶ ‘‘ယေန ယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိမန္တနပဋိပါဋိယာ ဘုဉ္ဇတီတိ ပါဠီတိ စေ? န၊ ‘‘အနာပတ္တိ နိစ္စဘတ္တေ’’တိအာဒိပါဠိဝိရောဓတော။

ဂဏ္ဌိပဒေ ¶ ပန ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တံ ကသ္မာ ဘုဉ္ဇိတုံ န လဘတီတိ စေ? ‘ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတော၊ တံ ဌပေတွာ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ၊ ဧတံ ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ လိခိတံ။ ယဒိ ဧဝံ နိစ္စဘတ္တာဒိကမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ နိစ္စဘတ္တာဒိ ဩဒိဿကန္တိ စေ? တံ န၊ တဒညဿ အတ္တနော ဓနေန နိပ္ဖန္နဿ၊ သင်္ဃတော လဒ္ဓဿ ဝါ ပါတော ပစနကယာဂု စေ ဃနာ ဟောတိ၊ တဿာပိ၊ ဧကကုဋိကံ ဂါမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတော ဘိက္ခာစရိယဝသေန လဘိတဗ္ဗနိစ္စဘတ္တဿ စ အကပ္ပိယဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ တတ္ထ ဘိက္ခာစရိယဝသေန လဒ္ဓံ န ကပ္ပတိ နိမန္တနကာနံ အပ္ပသာဒါဝဟနတောတိ စေ? န၊ ‘‘ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနဝိရောဓတော။ ခါဒနီယမ္ပိ ဟိ ပရဿ ခါဒိတွာ ဘုတ္တတ္တာ နိမန္တနဘောဇနံ အဘုဉ္ဇန္တော အပ္ပသာဒံ ကရောတိ ဧဝ၊ တသ္မာ အပ္ပသာဒါဝဟံ အပ္ပမာဏံ၊ တသ္မာ နိစ္စဘတ္တာဒိ ဩဒိဿကံ န သမ္ဘဝတိ။ အပိစ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သဒ္ဓိံ ဣဓ ဝုတ္တနယေန သံသန္ဒိတွာ ယံ ယံ ခမတိ၊ တံ တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗောပိ ကေသဉ္စိ အာစရိယာနံ ဝိနိစ္ဆယော။ အာစရိယဿ ပန ဝိနိစ္ဆယော အန္တေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ‘‘ခီရံ ဝါ ရသံ ဝါ ပိဝတော အမိဿမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဩဒနေနာမိဿေတွာ ဥပရိ တိဋ္ဌတီ’’တိ လိခိတံ။

မဟာဥပါသကောတိ ဂေဟသာမိကော။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ဝစနေန ကုရုန္ဒိယံ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ အဓိပ္ပာယော မဟာပစ္စရိယံ ဝိစာရိတော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘စာရိတ္တတောတိ ‘သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ’တိ ပရတော ဝတ္တဗ္ဗတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝစီကမ္မံ အဝိကပ္ပနံ။ ဧတ္ထ ‘‘မဟာဥပါသကော ဘိက္ခူ နိမန္တေတိ…ပေ… ပစ္ဆာ လဒ္ဓံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ။ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝစနတော၊ ‘‘ကာလဿေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇိမှာ’’တိ ပါဠိတော၊ ခန္ဓကေ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတြ နိမန္တနေ အညဿ ဘောဇ္ဇယာဂု ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၃) ဝစနတော စ နိမန္တေတွာ ဝါ ပဝေဒေတု အနိမန္တေတွာ ဝါ၊ ပဌမဂဟိတနိမန္တနဿ ဘိက္ခုနော ပဌမနိမန္တနဘောဇနတော အညံ ယံ ကိဉ္စိ ပရသန္တကံ ဘောဇနံ ပရမ္ပရဘောဇနာပတ္တိံ ကရောတိ။ အတ္တနော သန္တကံ၊ သင်္ဃဂဏတော လဒ္ဓံ ဝါ အဂဟဋ္ဌသန္တကံ ဝဋ္ဋတိ၊ နိမန္တနတော ပဌမံ နိဗဒ္ဓတ္တာ ပန နိစ္စဘတ္တာဒိ ပရသန္တကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ခန္ဓကေ ¶ ‘‘န စ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၃) ဝစနံ ပရသန္တကဘောဇနဝုတ္တနိယမနံ။ တတော ဟတ္ထကောဝ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။

ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၁-၃။ ပဋိယာလောကန္တိ ပစ္ဆိမံ ဒေသံ။ ပူဝဂဏနာယာတိ အတိရိတ္တပူဝဂဏနာယာတိ အတ္ထော။ သစေ ‘‘အပါထေယျာဒိအတ္ထာယ သဇ္ဇိတ’’န္တိ သညာယ ဂဏှာတိ၊ အစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ အာပတ္တိ ဧဝ။ အထ ဥဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာတိ၊ န မုစ္စတိယေဝ။ အသံဝိဘာဂေ ပန အနာပတ္တိ အကပ္ပိယတ္တာ။ အစိတ္တကတာ ပညတ္တိဇာနနာဘာဝေနေဝ၊ န ဝတ္ထုဇာနနာဘာဝေနာတိ ဧကေ။ န၊ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပါထေယျာဒိအတ္ထာယ သဇ္ဇိတဘာဝဇာနန’’န္တိ အင်္ဂေသု အဝုတ္တတ္တာ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပနေဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေန ဝါ အနေကေဟိ ဝါ ဒွတ္တိပတ္တပူရေသု ဂဟိတေသု တေသံ အနာရောစနေန ဝါ သယံ ဝါ ဇာနိတွာ ယော အညံ ဂဏှာတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋံ။ ဧကတော တီသု၊ စတူသု ဝါ ပဝိဋ္ဌေသု ဧကေန စေ ဒွေပတ္တပူရာ ဂဟိတာ၊ ဒုတိယေ ဒွေ ဂဏှန္တေ ပဌမော စေ န နိဝါရေတိ၊ ပဌမဿ ပါစိတ္တိယံ။ နိဝါရေတိ စေ၊ အနာပတ္တိ၊ ဒုတိယဿေဝ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ သစေ သဉ္စိစ္စ န ဝဒတိ၊ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယေန ပါစိတ္တိယံ၊ မာတိကာဋ္ဌကထာဝသေန (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဒုက္ကဋံ။ ‘‘အတိရေကပဋိဂ္ဂဟဏ’’န္တိ တတ္ထ ပဉ္စမံ အင်္ဂံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ န ပါစိတ္တိယံ၊ ကတ္တဗ္ဗာကရဏတော ပန ဒုက္ကဋံ။ အညထာ ကိရိယာကိရိယံ ဣဒံ အာပဇ္ဇတိ၊ အနိဝါရဏံ၊ အနာရောစနံ ဝါ ဆဋ္ဌင်္ဂံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဧကနိကာယိကာနံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘အာသန္နဝိဟာရဘိက္ခူ၊ အာသန္နအာသနသာလာဂတာ ဝါ သစေ ဝိသဘာဂေဟိ အာနီတံ န ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ၊ ‘အာရာမိကာဒီနံယေဝ ဝါ ဒါပေန္တီ’တိ ဇာနာတိ၊ ယတ္ထ ပရိဘောဂံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွတ္တိပတ္တပူရာ’တိ ဝစနတော ပစ္ဆိအာဒီသု အဓိကမ္ပိ ဂဏှတော အနာပတ္တီ’’တိ ကေစိ ဝိနယဓရမာနိနော ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံယေဝ နိသီဒတု၊ အာစရိယာ ပန ‘‘ပစ္ဆိအာဒီသုပိ ဥက္ကဋ္ဌပတ္တဿ ပမာဏဝသေန ဒွတ္တိပတ္တပူရာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒကထာ ဟေသာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၃၆။ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာယ ¶ ¶ ပဝါရိတာ ကိဉ္စာပိ ‘‘ပဝါရိတာ’’ဣစ္စေဝ အဓိပ္ပေတာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာဝ၊ အထ ခေါ ပစ္ဆိမာဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။

၂၃၇။ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အတိရိတ္တံ နာမ ဟောတိ။ ဘိက္ခုဿ ဣဒမ္ပိ တေ အဓိကံ၊ ဣတော အညံ န လစ္ဆတီတိ ကိရ အတ္ထော။

၂၃၈-၉။ ‘‘အသနံ ပညာယတီ’’တိ ဧတေနေဝ ‘‘ဘုတ္တာဝီ’’တိ ဧတဿ သိဒ္ဓတ္တာ ဝိသုံ အတ္ထသိဒ္ဓိ နတ္ထိ။ ယဒိ အတ္ထိ၊ အင်္ဂါနံ ဆက္ကတ္တဒဿနန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတန္တိအာဒိ ပဝါရဏင်္ဂါနံ ပဉ္စကတ္တဒဿနံ။ ဝရကောတိ ယော ကောစိ ဝရကော။ ‘‘ပဝါရဏံ ပန ဇနေတိယေဝါတိ ဝိသုံ သိတ္ထံ ဝေါဒကံ ကရောန္တိ၊ ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ ယာဂုံ ဝါ ပိဝန္တော ပဌမံ ဥဒကံ ပိဝတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အဝသိဋ္ဌံ ဟေဋ္ဌာသိတ္ထံ ပဝါရဏံ န ဇနေတီ’’တိ လိခိတံ။ ဥပတိဿတ္ထေရော ‘‘ဇနေတိယေဝါ’’တိ ဝဒတိ၊ တံ န ဣစ္ဆန္တိ အာစရိယာ။ ဘဇ္ဇိတပိဋ္ဌန္တိ တဏ္ဍုလစုဏ္ဏမေဝ။ ဘဇ္ဇိတသတ္တုယော ပိဏ္ဍေတွာ ကတမောဒကော သတ္တုမောဒကော။

‘‘ယာဂုသိတ္ထမတ္တာနေဝ ဒွေ…ပေ… ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပရစင်္ကမစ္ဆာဒယော ပက္ခိပိတွာ ပက္ကယာဂုံ ပိဝန္တော သစေ အညံ တာဒိသံယေဝ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပဝါရဏာ န ဟောတီတိ ကိရ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ သစေ အညံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? အသနသင်္ခါတဿ ဝိပ္ပကတဘောဇနဿာဘာဝတော။ ဘောဇနသာလာယံ ဘုဉ္ဇန္တော စေ၊ အတ္တနော အပါပုဏနကောဋ္ဌာသံ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ။ ကာမံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပတ္တေ ပန အာရာမိကော အာကိရတိ၊ တတော ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒဉှိ ဗုဒ္ဓပ္ပဋိကုဋ္ဌအနေသနာယ ဥပ္ပန္နေယေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ ဟိ သင်္ဃတော ဥဒ္ဓဋပိဏ္ဍံ ဒုဿီလော ဒေတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ။ ‘‘ဝိသဘာဂေါ လဇ္ဇီ စေ ဒေတိ၊ တံ တေန သမ္ဘောဂံ အကတ္တုကာမတာယ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပဝါရေတီတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝေသနာယာတိ ဘတ္တဂ္ဂေ။ ‘‘မံသေန ရသံ၊ မံသဉ္စ ရသဉ္စ မံသရသန္တိ အာပဇ္ဇနတော ‘မံသရသ’န္တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခေပတော ဟောတိ၊ မံသဿ ရသံ မံသရသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော နာဓိပ္ပေတော’’တိ ဝုတ္တံ။ မံသကရမ္ဗကော နာမ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ သုဒ္ဓယာဂု ဧဝ ဟောတိ။ အပ္ပဝါရဏမိဿကကရမ္ဗကောယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ န ပဝါရေတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ပရတော ‘‘ဣဒဉ္စ ကရမ္ဗကေန န သမာနေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ၊ တသ္မာ ‘‘တံ အဘိဟရိတွာ ¶ ကဉ္ဇိယံ ဂဏှထာ’တိ ဝဒန္တံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပဝါရဏာ န ဟောတီ’’တိ စ ‘‘မိဿကယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ အဝုတ္တတ္တာ ‘သမ္မိဿိတံ ဝိသုံ ¶ ကတွာ ဒေတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ ယသ္မာ ယာဂုမိဿကန္တိ ဧတ္ထ ပဒဒွယေ ပဝါရဏာရဟဿ နာမဂ္ဂဟဏံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တတြ စေ ယာဂု ဗဟုတရာ ဝါ ဟောတိ သမသမာ ဝါ၊ န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? တတ္ထ အဘိဟာရကပဋိက္ခေပကာနံ ယာဂုသညတ္တာ။ ယာဂု စေ မန္ဒာ၊ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ၊ ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? တေသံ ဥဘိန္နမ္ပိ တတ္ထ ဘိန္နသညတ္တာတိ တက္ကော အာစရိယဿ။ ဘတ္တမိဿကေ ပဝါရဏာရဟဿ နာမဿ သဗ္ဘာဝတော သဗ္ဗဒါ ပဝါရေတိ ဧဝ။ မိဿကေ ပန ဝုတ္တနယေန ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ ယထာ ဘတ္တသိဋ္ဌံ န ပတတိ၊ တထာ ဂါဠှံ ဟတ္ထေန ပီဠေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဒေတိ။

အကပ္ပိယကတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကပ္ပိယံ အကာရာပိတေဟိ ကဒလိပ္ဖလာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အတိရိတ္တံ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာပိ တံ ကဒလိပ္ဖလာဒိံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အမိဿကရသတ္တာ ပုန တာနိ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ အတိရိတ္တံ ကာရေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ပုဗ္ဗေ တေသု ဝိနယကမ္မဿ အနာရုဠှတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဘုတ္တာဝိနာ စ ပဝါရိတေန အာသနာ ဝုဋ္ဌိတေန ကတ’’န္တိ ဝစနတော ဘုတ္တာဝိနာ အပ္ပဝါရိတေန အာသနာ ဝုဋ္ဌိတေန ကတ္တဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မာ ‘‘ပါတောဝ အဒ္ဓါနံ ဂစ္ဆန္တေသု ဒွီသု ဧကော ပဝါရိတော အဝုဋ္ဌိတော တတ္ထ နိသီဒတိ၊ သော ဣတရေန ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓံ ဘိက္ခံ အတ္တနာ အဘုတွာပိ ‘အလမေတံ သဗ္ဗ’န္တိ ကာတုံ လဘတိ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သုက္ကပက္ခေ ‘‘ဘုတ္တာဝိနာ ကတံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မိံ ပက္ခေ အတ္တနော သတ္တင်္ဂါနိ န ပူရေန္တိ၊ ကဏှပက္ခေ ပဋိဘာဂေန သတ္တ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘုတ္တာဝိနာ အပ္ပဝါရိတေန အာသနာ ဝုဋ္ဌိတေန၊ အဝုဋ္ဌိတေန ဝါ ကတံ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပဝါရိတေန အာသနာ အဝုဋ္ဌိတေနေဝါ’’တိ ဣမံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒီပေတုံ ‘‘သတ္တင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနီ’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သော ပုန ကာတုံ န လဘတိ ပဌမံ ကတဿ ပုန တေနေဝ ကတ္တဗ္ဗပ္ပသင်္ဂတော။ ယဉ္စ အကတံ၊ တံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အထ သောဝ ပဌမော ပုန ကတ္တုကာမော ဟောတိ၊ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ပုဗ္ဗေ အကတံ ကာတုံ လဘတိ။ ဒုတိယော ပဌမဘာဇနေပိ ကာတုံ လဘတိ။ ‘‘ယေန အကတံ၊ တေန ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဣမမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ယေန ယံ ပဌမံ ကပ္ပိယံ ကတံ၊ တမေဝ သော ပုန ကာတုံ န လဘတိ၊ အညေန ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ လိခိတံ။ တတ္ထ တန္တိ တံ ပဌမံ ကတန္တိ အတ္ထော။ ပေသေတွာ ကာရေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ အနုပသမ္ပန္နော စေ ဂတော၊ တတြဋ္ဌေန ဧကေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂါဟေတွာ အပရေန ကာရေတဗ္ဗန္တိ တတ္ထ ဧကောဝ ဧဝမေဝ ကာတုံ န လဘတီတိ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဂိလာနံ ဥဒ္ဒိဿာ’တိအာဒိဝစနတော ဝိဟာရာဒီသု ဂိလာနဿ ပါပုဏနကောဋ္ဌာသမ္ပိ ဂိလာနာတိရိတ္တံ နာမ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အာဟာရတ္ထာယာတိ ဝိကာလေ ဧဝါတိ ဧကေ။

၂၄၁။ ကာယကမ္မံ ¶ အဇ္ဈောဟရဏတော။ ဝစီကမ္မံ ဝါစာယ ‘‘အတိရိတ္တံ ကရောထ ဘန္တေ’’တိ အကာရာပနေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဌမပဝါရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄၃။ သာဓာရဏမေဝါတိ သဗ္ဗပဝါရဏာနံ သာဓာရဏံ ‘‘ယာဝတ္တကံ ဣစ္ဆသီ’’တိ ဣဒံ။

ဒုတိယပဝါရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄၇-၉။ နဋာနံ နာဋကာနိ နဋနာဋကာနိ၊ သီတာဟရဏာဒီနိ။ မူလဉ္စ တံ ခါဒနီယဉ္စာတိ မူလခါဒနီယံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ပိဋ္ဌန္တိ စုဏ္ဏံ။ ခါရကမူလန္တိ ယူပသမူလံ။ စစ္စုမူလံ နေဠိယမူလံ။ တမ္ဗကံ ဝစံ။ တဏ္ဍုလေယျကံ စူဠကုဟု။ ဝတ္ထုလေယျကံ မဟာကုဟု။ ဝဇကလိ နိကောဋ္ဌံ။ ဇဇ္ဈရီ ဟိရတော။

ကောဋ္ဌံ ဇရဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ။ ဂဏ္ဌိ မုဟုကုလမုဒု ဝိစယတ္ထ ဝဇမုဇု ဝဒုဠဝိ။

ဝဇ္ဇယေတိမေ ကိံသုကံ၊ ဟလိဒ္ဒိ။ ကသေရုကော၊ ကဋိဗလဝန္တိ တဿ နာမံ။ အမ္ဗာဋကံ အမူလကံ ပိဎလ ကက္ကုလ။ မသာလု ကိနဠ။ အာလုဝ ကဠိ တဍ္ဎိအဠိ အလသ ကဋိဿလ နမေဒတိ မေရ။ သိဂ္ဂု သီရိ ကောဠ ကာလကံ နေကဠဝိ။ ခီရဝလ္လိကန္ဒော တုမူရောရိယော ဟောတိ။ သင်္ခတော ဓောဝနမေဝ။ အယံ ‘‘ပရိသင်္ခါရော’’တိ လိခိတံ။ ခီရကာကောလီ ကိရိကဝေဠိ။ ဇီဝိကံ ဇီဝိဟိ။ ဥသဘက ဥမ္မသုဝိယိ။

ဟိန္တာလံ ¶ ကိတိလိ။ ကုန္တာလ တောဟော တိလိသတာ ပဒိကဠိရော ပဋသေဝလကဠိ။ ကရမန္ဒကံ ကရမ္ဗ ဒဏ္ဍောကိရ ဥဒကဇောတိ ကဏ္ဍကော။ ‘‘သိင်္ဃတကောတိပိ ဝုစ္စတီ’’တိ လိခိတံ။ ဖဂ္ဂဝ ဟကိဠိ။ နတ္တမာလန္တိ ကရဉ္ဇိ။

သေလ္လု ¶ လောဟောလိယံ။ ကာသမဒ္ဒက ကုဒုဝဝလိ အနသိကိန။ ဥမ္မာဒိယ မေလေလိဒိယ။ စီနမုဂ္ဂေါ ဝေနမုတ္တိ ဟုရမုဂ္ဂ။ ရာဇမာသော မာဟဝိလိတိ။ အဂ္ဂိမန္တော မုဉ္စိ။ သုနိပဏ္ဏကော တိပိလဝနိနာဠိကာ တိလက။ ဘူမိယံ ဇာတလောဏီတိ ဧတ္ထ လောဏီနာမဿ သာဓာရဏတ္တာ ‘‘ဘူမိယ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဗြဟ္မီပတ္တံ ဒေမေတေယေ ပဏသာ။ ‘‘ဒီပဝါသိနော ဝဒန္တီ’’တိ သိထိလံ ကတွာ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? ‘‘ခါဒနီယတ္ထံ ဖရတီတိ လက္ခဏေန အသမာနတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဒေလိဝိနိတေကိ။ သုလသိပဏ္ဏန္တိ တသာပလိကံ။

အဂန္ဓိကပုပ္ဖံ ကရိဿယေတိ စေကဝါဒိဒပုပ္ဖံ စေလေပတိမလံ။ ဇီဝန္တီပုပ္ဖံ ဇီဝိတန္ဒိဂမလ။ ဗကုလ မုထုဝလ။ ကုယျက ပုနပုန္နာမပုန္နရာ၊ ဇာတိသုမန။ နဝမာလိကာ စေဟေမလ။

တိန္တိဏိက ကစိနီ ဝိလေယိ။ မာတုလုင်္ဂ လဝနော။ ပုဿဖလ သုပုလိ။ တိမ္ဗရူသက တိဂိဗ္ဗေရေဟိတိ သုသတုဓုတ။ တိပုသဝါတိင်္ဂဏ ဓုတတိကေဏ ပဋိယိ။ စောစ ဝရိယိယေလိ။ မောစ အတိရေလိ။ ဂေါဋ္ဌဖလံ ပူဝဖလန္တိ ဧကေ။ ကောဋ္ဌသေ ကိရ အစ္ဆိဝ။

အသမုဿိ ဗိမ္ဗ ဣတိ ကေစိ။ ကာသ္မရီတိ သေပဏ္ဏိ။ အတိတေမေတိ ကရိယမေတိဿ။ ဇာတိဖလံ ကတံမေတိ။ ကဋုကဖလံ တိရိရက။

တရုဏဖလံ ကိရိဥပုလု။ ပေါက္ခရဋ္ဌိ ကိဉ္စက္ခဋ္ဌိ။ သိဒ္ဓတ္ထကံ သာသပံ သေတဝဏ္ဏံ။ ရာဇိကံ ရတ္တံ ဟောတိ။

ဟိင်္ဂုံ ဟိင်္ဂုဇတုန္တိ သဗ္ဗာပိ ဟိင်္ဂုဝိကတိယော။ ဧတ္ထ ဟိင်္ဂုဇတု နာမ ပတ္တသာခါ ပစိတွာ ကာတဗ္ဗာ။ သာခါ ပစိတွာ ကတာ သိပါဋိကာ။ အညေဟိ မိဿေတွာ ကတာတိ ကေစိ။ တကံ ကဋ္ဌဇန္တိ အဂ္ဂိကေဠိနိ။ နိကိတိဿာကာလေသယော။ တိမေရ၊ တကပတ္တိ ပသာခါပတ္တေ ပစိတွာ ကာတဗ္ဗာ။ ‘‘တကပဏ္ဏိ သာဝတိ ဧဝ ကာတဗ္ဗာ’’တိ လိခိတံ။

ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၅၃။ အပရဇ္ဇု ¶ ¶ သန္နိဓိ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဇ္ဇ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ န ကေဝလံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ၊ အထ ခေါ ဥဂ္ဂဟိတကမ္ပိ၊ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧဝံ သန္နိဓိကတံ ယံ ကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါ အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ တံ ပဌမမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝါ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘အတ္တနော ကာလေ ဂဟိတံ အဇ္ဇ ပဋိဂ္ဂဟိတ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။

ဧတ္ထာဟ – ယထာ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ဥဂ္ဂဟိတကာနိ အနဓိပ္ပေတာနိ။ သတ္တာဟာတိက္ကမေ အနာပတ္တိ အနဇ္ဈောဟရဏီယတ္တာ၊ တထာ ဣဓာပိ ဥဂ္ဂဟိတကံ နာဓိပ္ပေတန္တိ? ဧတ္ထ ဝုစ္စတိ – ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၆၁၈ အာဒယော) ဥဂ္ဂဟိတကံ နာဓိပ္ပေတန္တိ ယုတ္တံ အတ္တနော ကာလာတိက္ကမနမတ္တေန တတ္ထ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော။ ဧတ္ထ န ယုတ္တံ အတ္တနော ကာလာတိက္ကမနမတ္တေန အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂါဘာဝတော။ အဇ္ဈောဟရဏေနေဝ ဟိ ဧတ္ထ အာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော၊ တသ္မာ အနုဂဏ္ဌိပဒမတေန အဇ္ဇ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တော ဒွေ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ။

တတြာယံ ဝိစာရဏာ – အတ္တနာ ဘုဉ္ဇိတုကာမော အဇ္ဇ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇတိ၊ ဒွေ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ။ သာမဏေရာဒီနံယေဝ အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဂဟိတံ ပုနဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော အာပတ္တိယာ န ကာရေတဗ္ဗောတိ။ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော – သစေ ဗေလဋ္ဌသီသော ဝိယ ဒုတိယတတိယာဒိဒိဝသတ္ထာယ အဇ္ဇ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သာမဏေရာဒီနံ ဂေါပနတ္ထာယ ဒေတိ၊ တဿ ပုနဒိဝသေ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ သမ္ဘဝတိ။ သယမေဝ သစေ တံ ဂေါပေတွာ ဌပေတိ၊ ပုနဒိဝသေ ပတိတံ ကစဝရံ ဒိသွာ ဝိမတိဝသေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှတော ပဋိဂ္ဂဟဏတောဝ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ သမ္ဘဝတိ။ နော စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ တံ ဒုက္ကဋံ နတ္ထိ။ ‘‘ဣဒဉှိ ‘ဧကံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’တိအာဒိ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဒွေပိ ပါဒေ အတိက္ကာမေတိ၊ တဿ တံ ထုလ္လစ္စယံ နတ္ထိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝံ အဝိဇဟန္တမေဝ သန္နိဓိံ ¶ ဇနေတီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော၊ တံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကပါလေန ပီတော ပန သ္နေဟော အဗ္ဗောဟာရိကော။ ကိဉ္စာပိ ဥဏှေ ဩတာပေန္တဿ ပဂ္ဃရတိ၊ တထာပိ ‘‘ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ ကပါလေန ပီတာ သပ္ပိအာဒယောပိ သတ္တာဟာတိက္ကမေ အာပတ္တိံ ဇနေယျုန္တိ။ သယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ဣဓာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိဓိယေဝ။ ဒုဒ္ဓါတပတ္တကထာပိ ဧတေန သမေတိ ဝိယ ¶ ။ အာဟာရတ္ထာယာတိ ကာလေပိ လဗ္ဘတိ။ ပကတိအာမိသေတိ ကပ္ပိယာမိသေ။ သာမိသေန မုခေန အဇ္ဈောဟရတော ဒွေတိ ‘‘ဟိယျော ပဋိဂ္ဂဟိတယာမကာလိကံ အဇ္ဇ ပုရေဘတ္တံ သာမိသေန မုခေန အဇ္ဈောဟရတော ဒွေ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ လိခိတံ။ အဇ္ဇ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝကာလိကမ္ပိ ဟိ ယာမာတိက္ကန္တပါနကေန သံသဋ္ဌံ သန္နိဓိံ ကရောတိ။ အကပ္ပိယမံသေသု မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယံ၊ သေသမံသေ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝဍ္ဎတိ။

၂၅၅။ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယာတိ ကာလေပိ ဒုက္ကဋမေဝ သန္နိဓိံ အနာပဇ္ဇနတောတိ ကေစိ။ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ တဒဟု ပုရေဘတ္တံ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န၊ ပါဠိယမ္ပိ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝိသေသဿ နတ္ထိတာယ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေ ပုရေဘတ္တံ ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇနံ ဝုတ္တန္တိ စေ? အာဟာရေ သပ္ပိအာဒိ သင်္ဂဟံ ယာတိ၊ တေန တဂ္ဂတိကဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဘေသဇ္ဇဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဥပတိဿော။

သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၅၉။ အကပ္ပိယသပ္ပိနာတိ ယေသံ မံသံ န ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိနာ။ ‘‘ဝသာတေလဉှိ ဌပေတွာ အကပ္ပိယသပ္ပိ နာမ နတ္ထီ’’တိ လိခိတံ။ ဝိသင်္ကေတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သူပေါဒနဝိညတ္တိပိ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာယိကာနီတိ ကာယေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာနိ။

၂၆၁။ မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗောတိ သင်္ဃဝသေန ပဝါရိတေ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ သပ္ပိအာဒိပဉ္စကံ ဝိညာပေတိ စေ၊ တတ္ထ ‘‘န ဘေသဇ္ဇေန ကရဏီယေန ¶ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ ‘‘တေန ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိမုတ္တကေသု ‘‘ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ လိခိတံ။

ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၆၄-၅။ မုခဒွါရန္တိ ကဏ္ဌနာဠိ။ ဥစ္စာရဏမတ္တန္တိ ဥက္ခိပိတဗ္ဗမတ္တကံ။ ကသဋံ ဆဍ္ဍေတွာတိ ¶ သမုဒါစာရဝသေန၊ အဆဍ္ဍိတေပိ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထပါသာတိက္ကမန္တိ ဒါယကဿ။ ဘိက္ခုဿ ဒေတီတိ အညဿ ဘိက္ခုဿ။ ကဉ္ဇိကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဒြဝံ။ ပတ္တော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဘူမိယံ ဌပိတေ အဘိဟာရာဘာဝတော။ ‘‘ယထာ ပဌမတရံ ပတိတထေဝေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာ အာကိရိတွာ အပနေန္တာနံ ပတိတထေဝေပိ အဘိဟဋတ္တာ နေဝတ္ထိ ဒေါသော’’တိ လိခိတံ။ စရုကေနာတိ ခုဒ္ဒကပိဏ္ဍေန။ ဇာဂရန္တဿပီတိ ‘‘အပိ-သဒ္ဒေန သုတ္တဿပီ’’တိ လိခိတံ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ တေဟိ ကာယသံသဂ္ဂေ ကာယပဋိဗဒ္ဓေနာပိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓေနာပိ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိ ဒဿိတာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ကာယပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓေနာတိ ဝစနမတ္တမေဝေတံ။ ‘‘သတ္ထကေနာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတကေနာ’’တိ လိခိတံ၊ တံ ဒုလ္လိခိတံ သတိပိ မလေ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗကိစ္စာဘာဝတော။ ကေသဉ္စိ အတ္ထာယာတိ အနုပသမ္ပန္နာနံ အတ္ထာယ။ ‘‘သာမဏေရဿ ဟတ္ထံ ဖုဋ္ဌမတ္တမေဝ တံ ပရိစ္စတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။

ပဋိဂ္ဂဟဏုပဂဘာရံ နာမ မဇ္ဈိမပုရိသေန ဥက္ခိပိတဗ္ဗကံ။ မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘အဘုဉ္ဇနတ္ထာယာပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟိတေ ဝဋ္ဋတီ’’’တိ ယေ ဝဒန္တိ၊ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘သီသမက္ခနတေလံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ‘ဣဒံ သီသမက္ခန’န္တိ အနာဘောဂေနေဝ သတ္တာဟံ အတိက္ကာမေန္တဿ ကိံ နိဿဂ္ဂိယံ ဘဝေယျာ’’တိအာဒိ၊ သုတ္တာဓိပ္ပာယော ပန ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထံ ဗီဇန္တဿ တသ္မိံ လဂ္ဂရဇာဒိမှိ ပတ္တေ ပတိတေ သုခံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာ’တိ သညာယ ပုဗ္ဗေ ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝတ္တနကထာယံ ‘‘အမှာကံ တဏ္ဍုလေသု ခီဏေသု ဧတေဟိ အမှာကံ ဟတ္ထဂတေဟိ သာမဏေရသန္တကေဟိပိ သက္ကာ ပတိဋ္ဌပေတု’န္တိ ဘိက္ခူနံ စိတ္တုပ္ပာဒေါ စေ သမ္ဘဝတိ၊ ‘ပရိဝတ္တနံ သာတ္ထက’န္တိ ဥပတိဿတ္ထေရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ သုဒ္ဓစိတ္တာနံ နိရတ္ထကန္တိ အာပန္နမေဝ၊ တထာ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဧသ သာမဏေရော ပတ္တပရိဝတ္တနံ ကတွာ ဒဿတိ၊ မယမေဝ စ ဣမဿ ဝိဿာသေန ဝါ ယာစိတွာ ¶ ဝါ ဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ စိတ္တေ သတိ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ကတေပိ ပရိဝတ္တနေတိ စ အာပန္နံ၊ ကိံ ဗဟုနာ။ နိရပေက္ခေဟေဝ ဂဏှိတဗ္ဗံ၊ န သာပေက္ခေဟီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယော။ အယမေဝတ္ထော ‘‘သစေ ပန သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ၊ တတော လဒ္ဓံ ခါဒိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနေန သိဒ္ဓါဝ။ အာဓာရကေ ပတ္တော ဌပိတော ဟောတိ ယထာပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝေ နိရာလယော။ သမုဒ္ဒေါဒကေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကေန။ မေဏ္ဍကဿ ခီရံ ခီရတ္တာဝ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အတ္တနော ပန ခီရံ မုခေနေဝ ပိဝန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သရီရနိဿိတမဟာဘူတာနိ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာနီ’’တိ လိခိတံ၊ တဒုဘယမ္ပိ ‘‘ကပ္ပိယမံသခီရံ ဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိရုဇ္ဈတိ။

အပိစ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဇနေ အညဘိက္ခုသန္တကေ အတ္တနော ပိဏ္ဍပါတံ ပက္ခိပတိ၊ ‘တံ ထောက’န္တိ ဝါ အညေန ဝါ ကာရဏေန ဝဒတိ၊ တံ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတိ။ ကသ္မာ? ဝိနယဒုက္ကဋတ္တာ ¶ ။ အတ္တနာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ ဝိနယဝိဓိံ အကတွာ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ တာဒိသံ ကိမတ္ထံ န ဘုဉ္ဇတီတိ? အဋ္ဌကထာယံ ‘ဥဂ္ဂဟိတကော ဟောတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ ဝုတ္တံ ဘူမိယံ ဝါ ဘာဇနေ ဝါ ဖလံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဝါ ယာဝဇီဝိကမ္ပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ အဇာနန္တော အာမသတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဥဂ္ဂဟိတကံ ဟောတီ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဣမဿ မတေန ဘိက္ခု ဘိက္ခုဿ သစေ ပတ္တေ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေ ပိဏ္ဍံ ဌပေတိ၊ တံ အကပ္ပိယံ ဥဂ္ဂဟိတကန္တိ သိဒ္ဓံ။ အယမေဝတ္ထော ‘‘သစေ အတ္တနော ဝါ ဘိက္ခူနံ ဝါ ယာဂုပစနကဘာဇနေ…ပေ… နိရာမိသံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနေန သံသန္ဒိတွာ ကထေတဗ္ဗော။ ‘‘ကပ္ပိယမံသခီရံ ဝါ’’တိ ပသင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒဓိ စေ ပဋိလဒ္ဓံ၊ တဉ္စ အဓိပ္ပေတန္တိ ကေစိ။

ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန ဘောဇနဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။

၂၆၉။ ဝိဃာသာဒါနံ အန္တရာ ပူဝလာဘေန အညတရာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ပဝိသိတွာ ဌိတာ။ ဒါပေတီတိ အနုပသမ္ပန္နေန။

အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၇၆။ ဝိဇဟန္တဿာတိ ¶ အနာဒရတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဥယျောဇကဿ ဝိဇဟန္တဿ သတော အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိပိ အတ္ထော။ ဣဓ အနုပသမ္ပန္နော နာမ သာမဏေရောဝါဓိပ္ပေတော။

ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၈၀။ သဘောဇနေတိ ¶ ဧတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပော ‘‘ဣတ္ထီ စ ပုရိသော စာ’’တိ ဣမိနာ တတိယပဒေန ယုဇ္ဇတိ၊ ဒုတိယဝိကပ္ပော ပဌမေဟိ ဒွီဟိ။ ကုလေတိ ဃရေ။ အနုပဝိသိတွာ နိသီဒနစိတ္တေန သစိတ္တကံ။

သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ရဟောပဋိစ္ဆန္နသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၈၄။ ဣဓ ပဉ္စမံ ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂဿ ဒသမဋ္ဌကထာယံ ဥပရိ ဥပနန္ဒဿ ‘‘တတိယသိက္ခာပဒေနာ’’တိ န ပါဌော၊ ‘‘စတုတ္ထေနာ’’တိ ပါဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ရဟောပဋိစ္ဆန္နသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၈၉။ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၂၉၄။ သဘတ္တောတိ နိမန္တနဘတ္တောတိ ပေါရာဏာ။

ပုရေဘတ္တဉ္စ ပိဏ္ဍာယ၊ စရိတွာ ယဒိ ဘုဉ္ဇတိ၊

သိယာ ပရမ္ပရာပတ္တိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ န သာ သိယာ။

ပစ္ဆာဘတ္တဉ္စ ¶ ဂမိကော၊ ပုဗ္ဗဂေဟံ ယဒိ ဂစ္ဆေ၊

ဧကေ အာပတ္တိယေဝါတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဧကစ္စေ။

ကုလန္တရဿောက္ကမနေ ¶ ၊ အာပတ္တိမတယော ဟိ တေ၊

သမာနဘတ္တပစ္စာသာ၊ ဣတိ အာဟု ဣဓာပရေ။

မတာ ဂဏိကဘတ္တေန၊ သမေန္တိ နံ နိမန္တနေ၊

ဝိဿဇ္ဇနံ သမာနန္တိ၊ ဧကေ သမ္မုခတာပရေ။

သန္နိဋ္ဌာနတ္ထိကေဟေဝ၊ ဝိစာရေတဗ္ဗဘေဒတော၊

ဝိညူ စာရိတ္တမိစ္စေဝ၊ သိက္ခာပဒမိဒံ ဝိဒူတိ။

စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၁၀။ ကာလန္တိ သော။ ယသ္မာ သင်္ဃပဝါရဏာယမေဝါယံ ဝိဓိ၊ တသ္မာ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမိနာ ဟိ တယာ ပဝါရိတမှ၊ အမှာကဉ္စ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ အတ္ထော’’တိ ယထာဘူတံ အာစိက္ခိတွာ ဝိညာပေတုံ ဂိလာနောဝ လဘတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒေ ‘‘မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ၊ တံ သင်္ဃဝသေန ပဝါရိတံ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ သပ္ပိအာဒိဘေသဇ္ဇပဉ္စကံ ဝိညာပေတိ စေ၊ ‘‘န ဘေသဇ္ဇေန ကရဏီယေန ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေတီ’တိ ဝစနေန ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၉) လိခိတံ။

မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၁၁-၅။ မံ ဒိဋ္ဌေနာတိ မယာ ဒိဋ္ဌေန၊ မမ ဒဿနေန ဝါ။ ဧကမ္ပိ သရဟတ္ထံ ပုရိသန္တိ အင်္ဂပရိယာပန္နံ။

ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၁၉။ နဝမေ ¶ ¶ သေနာပရိက္ခေပေန ဝါ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ဝါ သဉ္စရဏဋ္ဌာနပရိယန္တေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။

သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၂၄။ ဒသမေ ဧကမေကံ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ယတ္ထ ဌိတော ပဿတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိအာဒိ။ အဋ္ဌမေ ပန ဧကမေကံ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ယတ္ထ ဌိတော ပဿတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ပါဠိ။ ကသ္မာ? အင်္ဂပ္ပမာဏာဘေဒေပိ အနီကဝိသေသတော။ ဒသမေ ပန အဋ္ဌမင်္ဂဿ ဒဿနေန ဒုက္ကဋံ သိယာတိ။

ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန အစေလကဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။

၃၂၆-၈။ ပသုပါလကာတိ ¶ အဇပါလကာ။ ယေန မဇ္ဇတိ၊ တဿ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ။ ကေစိ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝါတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ ဝတ္ထုံ ဇာနိတွာ ပိဝတော အကုသလ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ‘‘အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယာတိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သစိတ္တကပက္ခမေဝ သန္ဓာယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ‘‘ကုသလာကုသလာဗျာကတစိတ္တန္တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ တမ္ပိ ‘‘တဗ္ဗဟုလနယေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ အဝိသေသေတွာ ‘‘အကုသလစိတ္တ’’န္တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘တံ အကုသလေနေဝ ပိဝတီ’’တိ ဝဒန္တီတိ။

သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၃၀။ အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၃၃၆။ တတိယေ ကထံ တိဝေဒနံ? ဟသာဓိပ္ပာယေနေဝ ‘‘ပရဿ ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ဥဒကံ ခိပန္တဿ ဒုက္ခဝေဒနံ။ သေသံ ဥတ္တာနံ။

ဣဒံ သညာဝိမောက္ခဉ္စေ၊ တိကပါစိတ္တိယံ ကထံ၊

ကီဠိတံဝ အကီဠာတိ၊ မိစ္ဆာဂါဟေန တံ သိယာ။

ဧတ္တာဝတာ ကထံ ကီဠာ၊ ဣတိ ကီဠာယံ ဧဝါယံ၊

အကီဠာသညီ ဟောတေတ္ထ၊ ဝိနယတ္ထံ သမာဒယေ။

ဧကန္တာကုသလော ¶ ယသ္မာ၊ ကီဠာယာဘိရတမနော၊

တသ္မာ အကုသလံ စိတ္တံ၊ ဧကမေဝေတ္ထ လဗ္ဘတီတိ။

ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၄၄။ ‘‘လောကဝဇ္ဇံ အတိက္ကမိတွာ ‘ဣဒံ အမှာကံ အာစရိယုဂ္ဂဟော’တိ ဝဒန္တဿ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ ယံ သံကိလိဋ္ဌေနေဝ စိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ၊ ယံ ဝါ အရိယပုဂ္ဂလော ¶ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ အဇ္ဈာစရတိ၊ ဣဒံ လောကဝဇ္ဇန္တိ သဗ္ဗတ္ထိကဝါဒီအာဒီနိ အာစရိယကုလာနိ။ တတ္ထ ဒုတိယတတိယဝိကပ္ပော ဣဓ န အဓိပ္ပေတော သေခိယာနံ လောကဝဇ္ဇတ္တာ။

ဂါရယှော အာစရိယုဂ္ဂဟောတိ ဧတ္ထ ‘‘ယသ္မာ ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော၊ တဿ ကသဋော ယာဝဇီဝိကော၊ ဒွိန္နံယေဝ သမဝါယော ဥစ္ဆုယဋ္ဌိ၊ တသ္မာ ဝိကာလေ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိံ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဂုဠဟရီဋကံ ဝိယာ’တိ ဧဝမာဒိကော သမ္ပတိ နိဗ္ဗတ္တော ဂါရယှာစရိယဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ စ၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘န ပတ္တဟတ္ထေန ကဝါဋော ပဏာမေတဗ္ဗော’တိ ဣမဿ ‘ယေန ဟတ္ထေန ပတ္တော ဂဟိတော၊ တေန ဟတ္ထေန န ပဏာမေတဗ္ဗော၊ ဣတရေန ပဏာမေတဗ္ဗော’တိ အတ္ထံ ဂဟေတွာ တထာ အာစရန္တော န အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ ‘တထာ ဗုဒ္ဓဗောဓိစေတိယာနံ ပုပ္ဖံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တထာ အာစရန္တော’’တိ စ။ တထာ အာစရတိ အဘယဂိရိဝါသိကော။ မဟာဝိဟာရဝါသိနော စေ ဧဝံ ဝဒန္တိ၊ ‘‘မာ ဧဝံ ဝဒါ’’တိ အပသာဒေတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမဉ္စ ဥဂ္ဂဟိတကာနံယေဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ ဥပတိဿတ္ထေရော အာဟာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုတ္တာနုလောမံ အဋ္ဌကထာ’’တိ လိခိတံ။

အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၄၅။ ဘိံသာပနသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၃၅၄။ ‘‘ဝိသိဗ္ဗနာပေက္ခော’’တိ ¶ ဝစနတော ယဿ အပေက္ခာ နတ္ထိ၊ တဿ အနာပတ္တိ။

ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၆၄။ နဟာနသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၈။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၆၈။ အလဘီတိ ¶ လဘော။ ယထာ ‘‘ပစတီတိ ပစော၊ ပထတီတိ ပထော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ‘‘လဘတီတိ လဘော’’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တံ? ပရိနိဋ္ဌိတလာဘဿေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။ မဂ္ဂေတိ သိဗ္ဗိနိမဂ္ဂေ။ ကပ္ပကတေန သဒ္ဓိံ အကပ္ပကတံ သိဗ္ဗေတိ။ ယာဝတာ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ၊ တာဝတာ ပုဗ္ဗံ ကပ္ပမေဝ။ ကပ္ပံ န ဝိဇဟတိ စေ၊ ပုန ကပ္ပံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အာစရိယဿ တက္ကော။

ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၇၄။ ပရိဘောဂေါ ဧတ္ထ ကာယကမ္မံ။ အပစ္စုဒ္ဓါရဏံ ဝစီကမ္မံ။

ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ စီဝရာပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၇၉။ ဒသမေ ယသ္မာ နိသီဒနသန္ထတံ စီဝရနိသီဒနမ္ပီတိ ဥဘယမ္ပိ သဒသမေဝ၊ တသ္မာ တံ ဥဘယမ္ပိ ဧကတော ကတွာ ‘‘နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထာပိ စီဝရဂ္ဂဟဏေန စီဝရနိသီဒနံ ဂဟိတမေဝါတိ အတ္ထတော သန္ထတနိသီဒနမေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘နိသီဒနသန္ထတံ ¶ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န၊ ဣတရဿ အနိသီဒနအဒသဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ဧတ္ထ နိသီဒနသန္ထတဿ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုတ္တာ ဣတရမ္ပိ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ တဇ္ဇာတိကတ္တာ။ သဿာမိကေ သူစိဃရေ သူစိဂဏနာယ အာပတ္တိယောတိ ပေါရာဏာ။

စီဝရာပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန သုရာပါနဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။

၁။ သဉ္စိစ္စပါဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၈၂။ သဉ္စိစ္စပါဏသိက္ခာပဒံ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၃၈၇။ ‘‘ပါဏော အတ္ထီ’’တိ ဇာနန္တောပိ ‘‘မရိဿန္တီ’’တိ အဝိစာရေတွာ ပိဝတိစေ၊ အနာပတ္တိ။

ဇလေ ပက္ခိပနံ ပုပ္ဖံ၊ ဇလပ္ပဝေသနံ ဣဒံ၊

ဧဝံ ဥဘိန္နံ နာနတ္တံ၊ ဉေယျံ ဉာဏဝတာ သဒါတိ။

သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၉၂။ တတိယေ ဒွါဒသ ဥက္ကောဋာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ အကတံ ကမ္မံ၊ ဒုက္ကဋံ ကမ္မံ၊ ပုန ကာတဗ္ဗံ ¶ ကမ္မန္တိ အနုဝါဒါဓိကရဏေ လဗ္ဘန္တိ။ အနိဟဋံ၊ ဒုန္နိဟဋံ၊ န ပုန ဟရိတဗ္ဗန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏေ လဗ္ဘန္တိ၊ အဝိနိစ္ဆိတံ၊ ဒုဝိနိစ္ဆိတံ၊ ပုန ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အာပတ္တာဓိကရဏေ လဗ္ဘန္တိ။ အဝူပသန္တံ၊ ဒုဝူပသန္တံ၊ ပုန ဝူပသမေတဗ္ဗန္တိ ကိစ္စာဓိကရဏေ လဗ္ဘန္တီတိ အဋ္ဌကထာနယော၊ ပါဠိယံ ပနေတ္ထ မုခမတ္တမေဝ ဒဿိတံ။

ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၉၉။ ‘‘ပါရာဇိကာနီတိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿိတာနီ’’တိ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ပရိဝါရပါဠိတော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏပစ္စယာ ကတိ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ။ အာပတ္တာဓိကရဏပစ္စယာ စတဿော အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ။ ဘိက္ခုနီ ဇာနံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ ဝေမတိကာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ အာစာရဝိပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ¶ ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပရိ။ ၂၉၀)။ ပါရာဇိကံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော ဘိက္ခု အနာပတ္တိ၊ နော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ အဝုတ္တတ္တာတိ စေ? န၊ သံကိလိဋ္ဌေန စိတ္တေန ပဋိစ္ဆာဒနေ ဝိနာ အာပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော။ ဒုက္ကဋဝါရေ ဝတ္တဗ္ဗာပိ ပါရာဇိကာပတ္တိယော ပဌမံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန သင်္ဃာဒိသေသေဟိ သဟ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ပုန ဝတ္တုန္တိ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယာဝ ကောဋိ န ဆိဇ္ဇတီတိ စေတ္ထ ယော အန္တမသော ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အညဿ အာရောစေတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ပဋိစ္ဆာဒနစိတ္တေနေဝ အာပတ္တိံ အာပန္နော။ တဿ ပုန အညဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အနာရောစနေနေဝ န ကောဋိ ဆိန္နာ ဟောတိ၊ ကိံ ပုန ပဋိနိဝတ္တိတွာ ဝစနေန ပယောဇနန္တိ န အန္တိမဿ အနာရောစနေန ဆိန္နာ ဟောတိ၊ အပ္ပဋိစ္ဆာဒနေန ဧဝ ဆိန္နာ ဟောတိ၊ တတော အပ္ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အပုဗ္ဗဿ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ကောဋိ ဆိန္နာ ဟောတိ၊ တဒဘာဝေါ ပဋိနိဝတ္တိတွာ အပ္ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ ဧဝမ္ပိ ကောဋိ ဆိန္နာ ဟောတီတိ ဧဝံ နော ပဋိဘာတီတိ အာစရိယော။ တတိယေန ဒုတိယဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒုတိယော နာမ ပဌမော’’တိ ဝဒန္တာနံ ‘‘ဝတ္ထု ပုဂ္ဂလော န ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဝါရိတတ္တာ န သုန္ဒရံ။ အညဿ စတုတ္ထဿ အာရောစနေပိ န သုန္ဒရံ။ ကသ္မာ? ပုဗ္ဗေဝ သုတွာ အညဿ အနာရောစိတတ္တာ။ ‘‘သုတေန အညဿ အာရောစေတဗ္ဗံ သိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၀၄။ ပုနပ္ပုနံ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဗဟုဓာ။ ဟာယနဝဍ္ဎနန္တိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ စေ ဒွါဒသန္နံ မာသာနံ ဦနတာယ ဟာယနံ ကတံ။ ပသူတဿ ဝဍ္ဎနံ ကာတဗ္ဗံ။ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ စေ ဝဍ္ဎနံ ကတံ။ ပသူတဿ ဟာယနံ ကာတဗ္ဗံ။ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသီ နာမ သာဝဏမာသဿ ပုဏ္ဏမာသီ။ ‘‘ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ဒုတိယေ ဥပဂစ္ဆတိ ဒိဝသေ’’တိ လိခိတံ။ သော ဟိ ပသူတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော ဟောတိ။ အဝသေသာနံ ဒွိန္နံ ဝဿာနံ အဓိကဒိဝသာနိ ဟောန္တေဝ၊ တသ္မာ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ။ တံ သန္ဓာယာတိ ဂဗ္ဘဝဿဉ္စ ပဝါရေတွာ လဒ္ဓဝဿဉ္စ အဂဏေတွာ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဂဏေတွာ ¶ ဧကူနဝီသတိဝဿံ။ ဧကူနဝီသတိဝဿောတိ ‘‘ဂဗ္ဘဝဿံ ဧဝ ပဟာယာ’’တိ လိခိတံ၊ တံ ဒုလ္လိခိတံ။

၄၀၆။ အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ။ ‘‘ဩပပါတိကဿ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကဘာဝတော ပုန စတ္တာရော ဝဿေ အတိက္ကမိတွာ ဥပသမ္ပဒါ ကာတဗ္ဗာ’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တီတိ ကေစိ။

ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၀၉။ ထေယျသတ္ထော စေ သုဒ္ဓမာတုဂါမော ဒွေ အာပတ္တိယော။ အထ ဘိက္ခုနိယော၊ သမယော ရက္ခတိ။ ထေယျသတ္ထဘာဝဿ ဌာနံ ကတွာ ရက္ခဏီယတ္တာ သဟဓမ္မိကာနံ ရက္ခတိယေဝါတိ ဧကေ။ ထေယျဘာဝေ န သဟဓမ္မိကတာ၊ တသ္မာ န ရက္ခတိ ဧဝါတိ ဧကေ။ အပါရာဇိကထေယျဘာဝေ သတိ သဟဓမ္မိကဘာဝေါတိ စေ? ဣတရသ္မိံ ဣတရန္တိ သမယော အနိဿဋော အာပဇ္ဇတိ။ ဘိက္ခု ထေယျသတ္ထော စေ၊ ယထာဝတ္ထုကမေဝ။ ထေယျသတ္ထေ ထေယျသတ္ထသညီ သဒ္ဓိံ သံဝိဓာယာတိ စ။ ‘‘သဒ္ဓိ’’န္တိ ပဒံ ကေသုစိ နတ္ထိ၊ တံ အနနုရူပံ။ တထာ ဒုတိယေပိ။

ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၁၂။ ‘‘တေန ¶ ခေါ ပန သမယေန အညတရာ ဣတ္ထီ’’တိ စ ပါဌော အတ္ထိ၊ ကေသုစိ နတ္ထိ။ နတ္ထိဘာဝေါ သုန္ဒရော ‘‘တေန ခေါ သမယေနာ’’တိ အဓိကာရတ္တာတိ ကေစိ။ ဣဓ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ၊ သိက္ခမာနာ၊ သာမဏေရီတိ ဣမာပိ တိဿော သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣမာသံ ပန သမယော ရက္ခတိ၊ အယမိမာသံ၊ မာတုဂါမဿ စ ဝိသေသော။

၄၁၄။ အပိစေတ္ထ ‘‘ဝိညူ ပဋိဗလာ’’တိ ဝစနတော အပ္ပဋိဗလာ အနာပတ္တိဝတ္ထုကာတိ ဧကေ၊ တံ န ယုတ္တံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကတ္တာ။ ‘‘ဘိက္ခု သံဝိဒဟတိ၊ မာတုဂါမော ¶ န သံဝိဒဟတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၁၇။ ဂဟဋ္ဌဿာပိ ဘိက္ခုနီဒူသကကမ္မံ မောက္ခန္တရာယိကမေဝ၊ တသ္မာ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ ပဋိက္ခိတ္တာ။ ဝိပါကန္တရာယိကာ အဟေတုကတ္တာ။ ပုဗ္ဗေ သဉ္စိစ္စ အာပန္နာ သမ္မုဋ္ဌာ သုဒ္ဓသညိနော အန္တရာယိကာ ဧဝ။ သေသာတိ ဇာတိကာ။ ရသေနာတိ ဘာဝေန။ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေနာတိ အဓိကရဏံ ကတွာ ကုဋ္ဋနဋ္ဌေန ဆိန္ဒနဋ္ဌေန။ အသိသူနူပမာ ကုသလဓမ္မစ္ဆေဒနဋ္ဌေန။ သတ္တိသူလူပမာ စိတ္တဝိတုဒနဋ္ဌေနာတိ ပေါရာဏာ။ အနာပတ္တိပါဠိယံ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ မုခါရုဠှဝသေန လိခိတံ။

အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၂၅။ ‘‘တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဋ္ဌေနာတိ ဣမိနာ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကတံ ဒီပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိစိတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝိပါကာဗျာကတစိတ္တေန သဟဝါသေယျံ ကပ္ပေယျာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညထာ သစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ ကိရိယာဗျာကတံ သန္ဓာယ န ယုဇ္ဇတိ။

ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၂၈။ ယတ္ထ ¶ တေ န ပဿာမာတိ တေတိ တံ။ အထ ဝါ တဝ ရူပါဒိံ န ပဿာမ။ အယံ သမဏုဒ္ဒေသော ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ‘‘သစေ တံ ဒိဋ္ဌိံ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ သင်္ဃဿ အာရောစေတွာ သင်္ဃာနုမတိယာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ ယဒိ ¶ သော ပါရာဇိကော၊ လိင်္ဂနာသနာ နာမ သိယာ။ တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာတိ စ ဒိဋ္ဌိ သတ္ထရိ အသတ္ထာဒိဒိဋ္ဌိ န ဟောတိ။ သစေ သာ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော ပါရာဇိကော ဟောတိ၊ တသ္မိမ္ပိ ဧဝမေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သံဝရေ အတိဋ္ဌန္တော လိင်္ဂနာသနာယေဝ နာသေတဗ္ဗောတိ အာစရိယဿ တက္ကော။

ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။

၄၃၄။ သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၄၃၈။ အာပတ္တိဉ္စ သတိသမ္မောသာယာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ကတ္တဗ္ဗဉ္စ န ကရောတီတိ ဒီပေတိ၊ န စတ္တာရိ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရဋ္ဌေကဒေသော ဇနပဒေါ။ ဗုဒ္ဓကာလေ အရိဋ္ဌကဏ္ဋကာ သာသနပစ္စတ္ထိကာ။ ‘‘နာလံ အန္တရာယာယာ’’တိ ဝစနေန ဟိ တေ ဘဂဝတော အသဗ္ဗညုတံ ဒီပေန္တိ။ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ ဒသဝတ္ထုဒီပကာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ။ တေ ဟိ ဝိနယသာသနပစ္စတ္ထိကာ။ ပရူပဟာရာဒိဝါဒါ ပန သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပ္ပစ္စတ္ထိကာ။ ကေ ပန တေ? ဧကစ္စေ မဟာသင်္ဃိကာဒယော၊ န သဗ္ဗေတိ ဒီပနတ္ထံ ‘‘ပရူပဟာရာ…ပေ… ဝါဒါ’’တိ ဝိသေသနဝစနမာဟ။ တတ္ထ ယေ ကုဟကာ ပါပိစ္ဆကာ ¶ အဘူတံ ဥလ္လပိတွာ ပဋိလဒ္ဓဝရဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတွာ မုဋ္ဌဿတီ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ပတ္တာ၊ အညေဟိ တံ ဒိသွာ ‘‘အတ္ထိ အရဟတော သုက္ကဝိဿဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာရကာယိကာ ဥပသံဟရန္တီ’’တိ ဝတွာ ဇနံ ဝဉ္စေန္တိ။ ယေ စ သမ္မာပဋိပန္နာ အကုဟကာ၊ တေပိ တံ ဝစနံ သုတွာ ကေစိ တံဒိဋ္ဌိကာ ဟောန္တိ အဓိမာနိနော စ။ အတ္တနော သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ပဿိတွာပိ နာဓိမုစ္စန္တိ၊ အနဓိဂတေ အဓိကတသညိနောဝ ဟောန္တိ။ တထာ အတ္ထိ အရဟတော အညာဏကင်္ခါဝိတရဏာ နာမဂေါတ္တာဒီသု ဝိယ သစ္စေသု ပရဝိတရဏာ ပရေဟိ ပညတ္တာ နာမာနီတိ အဓိပ္ပာယော ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဝိနယဓရော ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော ¶ ၊ ယံ အရဟတော အသုစိ မုစ္စေယျ (ကထာ။ ၃၁၃၊ မဟာဝ။ ၃၅၃)။ ဒိဋ္ဌဓမ္မာ…ပေ… အပရပ္ပစ္စယာ သတ္ထုသာသနေ’’တိအာဒီနိ (မဟာဝ။ ၃၀) သုတ္တပဒါနိ ဒဿေတွာ တေ သာသနပစ္စတ္ထိကေသု နိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရေ ‘‘ပရိယတ္တိ မူလ’’န္တိ ဝါဒိနော။ ‘‘ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိဿမာနေ’’တိ နိဒါနဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာဂတဿ ဝိဘင်္ဂပဒါနိ သိဒ္ဓါနိ။ သိဒ္ဓေယေဝ ကိံ ဣမဿ အင်္ဂါနိ? ဂရဟိတုကာမတာ ဥပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ သိက္ခာပဒဝိဝဏ္ဏနဉ္စာတိ။

ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၄၄။ မောဟနသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၄၅၂။ ရတ္တစိတ္တောတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန။ ဝိဟေဌေတုကာမံ ပန ဒိသွာ ‘‘သစေ အဟံ ဣမံ မာရေမိ၊ နတ္ထိ မေ မောက္ခော’’တိ စိန္တေတွာ ကုပိတော သတ္တသညံ ပုရေက္ခတွာ ပဟာရံ ဒေတိ၊ တဿ ယထာဝတ္ထုကမေဝ။

ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၅၆။ ‘‘ကာယံ ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၄၅၆) ဝစနတော ကာယာဒီသု ယံ ဥစ္စာရေတိ ¶ ၊ တံ တလံ နာမ။ တလမေဝ တလသတ္တိကံ။ ပေါထနသမတ္ထဋ္ဌေန သတ္တိကန္တိ ဧကေ။ တံ ‘‘ဥပ္ပလပတ္တမ္ပီ’’တိ ဣမိနာ နိယမေတိ။ ဧဝံ ကုပိတာ ဟိ ကောပဝသေန ပေါထနာသမတ္ထတံ အဝိစာရေတွာ ယံ ကိဉ္စိ ဟတ္ထဂတံ ပဋိက္ခိပန္တိ၊ သုခသမ္ဖဿမ္ပိ ဟောတု၊ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ယသ္မာ ပဟရိတုကာမတာယ ပဟဋေ ပုရိမေန ပါစိတ္တိယံ။ ကေဝလံ ဥစ္စာရေတုကာမတာယ ဥဂ္ဂိရဏမတ္တေ ကတေ ¶ ဣမိနာ ပါစိတ္တိယံ။ ဣမိနာ ပန ဝိရဇ္ဈိတွာ ပဟာရော ဒိန္နော၊ တသ္မာ န ပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ ဒုက္ကဋံ။ ကိမိဒံ ဒုက္ကဋံ ပဟာရပစ္စယာ၊ ဥဒါဟု ဥဂ္ဂိရဏပစ္စယာတိ? ပဟာရပစ္စယာ ဧဝ ဒုက္ကဋံ။ ပုရိမံ ဥဂ္ဂိရဏပစ္စယာ ပါစိတ္တိယန္တိ သဒုက္ကဋံ ပါစိတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ ပုရိမဉှိ ဥဂ္ဂိရဏံ၊ ပစ္ဆာ ပဟာရော။ န စ ပစ္ဆိမပဟာရံ နိဿာယ ပုရိမံ ဥဂ္ဂိရဏံ အနာပတ္တိဝတ္ထုကံ ဘဝိတုမရဟတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ‘‘တေန ပဟာရေန ဟတ္ထာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဣမိနာပိ ပဟာရပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ။ ဥဂ္ဂိရဏံ ယထာဝတ္ထုကမေဝါတိ သိဒ္ဓံ၊ သုဋ္ဌု ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘တိရစ္ဆာနာဒီနံ အသုစိကရဏာဒီနိ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိတွာပိ ဥဂ္ဂိရန္တဿ မောက္ခာဓိပ္ပာယော ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၆၂။ ဥပသမ္ပန္နေ အနုပသမ္ပန္နသညီ အမူလကေန သင်္ဃာဒိသေသေနာတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂါဒိနာ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ ဝတ္ထုနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ အနုပသမ္ပန္နဿ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ နာမ အတ္ထိ။

အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၆၈။ ဦနဝီသတိဝဿော မညေတိ ဧတ္ထ သယံ သညာယ တထာ အမညန္တော ကုက္ကုစ္စုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘မညေ’’တိ ဝဒန္တော ကိံ မုသာဝါဒေန ကာရေတဗ္ဗောတိ? န သိယာ အင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ၊ န စ ကေဝလံ ‘‘မညေ’’တိ ဣမိနာ နိယမတော အင်္ဂသမ္ပတ္တိ ဟောတိ။ ပရမတ္ထဝိဟိတံ ကတ္ထစိ ဟောတိ။ ‘‘ဥဒကံ မညေ အာဒိတ္တ’’န္တိအာဒိမှိ ပရော ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေတု ဝါ ¶ ၊ မာ ဝါ၊ တံ အပ္ပမာဏန္တိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ကုက္ကုစ္စုပ္ပာဒန’’န္တိ တဿ အဓိပ္ပာယဝသေန ဝုတ္တန္တိ။

သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၇၃။ ဣမေသံ ¶ သုတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝစန’’န္တိ ပါဌသေသော။ ဧကပရိစ္ဆေဒါနီတိ သိယာ ကိရိယာ သိယာ အကိရိယာတိ ဣမိနာ နယေန ဧကပရိစ္ဆေဒါနိ။ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ အညဝါဒကပစ္စယာပတ္တိ ကိရိယာ စ ဝိဟေသကပစ္စယာပတ္တိ အကိရိယာ စ၊ တဒုဘယံ ပန ဧကသိက္ခာပဒန္တိ ကတွာ တံ အညဝါဒကသင်္ခါတံ သိက္ခာပဒံ သိယာ ကိရိယာ ပဌမဿ ဝသေန၊ သိယာ အကိရိယာ ဒုတိယဿ ဝသေနာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ကမ္မပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၇၄။ ‘‘ဓမ္မိကာနံ ကမ္မာန’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၇၅) ဝစနတော ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ဓမ္မိကာနံ ကမ္မာနံ ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဆန္ဒံ ဒေန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝ၊ န ပဋိပတ္တိ။ အဓမ္မံ နိဿာယ ခိယျတိ၊ တံ ဝါ ဥက္ကောဋေတိ၊ အနာပတ္တိ နေဝ ဟောတီတိ? န၊ တထာ ဆန္ဒဒါနကာလေ အကတွာ ပစ္ဆာ အဓမ္မကမ္မခိယျနာဒိပစ္စယာ အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တတ္တာ။ အဓမ္မေန ဝါ ဝဂ္ဂေန ဝါ န ကမ္မာရဟဿ ဝါ ကမ္မကရဏပစ္စယာ အာပတ္တိမောက္ခကရဏတော အဝိသေသမေဝ တထာဝစနန္တိ စေ? န၊ ဆန္ဒဒါနကာလေ အဓမ္မကမ္မကရဏာနုမတိယာ အဘာဝတော၊ ကာရကဿေဝ ဝဇ္ဇပ္ပသင်္ဂတော စ။ ဂဏဿ ဒုက္ကဋန္တိ စေ? ပါရိသုဒ္ဓိဆန္ဒဒါယကာဝ တေ၊ န ဂဏော အကမ္မပ္ပတ္တတ္တာ၊ ပရိဝါရေပိ (ပရိ။ ၄၈၂ အာဒယော) ကမ္မဝဂ္ဂေ ကမ္မပ္ပတ္တဆန္ဒဒါယကာ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ တထာပိ အဓမ္မကမ္မဿ ဆန္ဒော န ဒါတဗ္ဗော ဒေန္တေ အကပ္ပိယာနုမတိဒုက္ကဋတော။ တတ္ထ ဟိ ယောဇနဒုက္ကဋတော န မုစ္စန္တီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။

ကမ္မပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဆန္ဒံအဒတွာဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၈၁။ သန္နိပါတံ ¶ အနာဂန္တွာ စေ ဆန္ဒံ န ဒေတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဧကေ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဧကေ ဓမ္မကမ္မန္တရာယကရဏာဓိပ္ပာယတ္တာ။ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဆန္ဒံ ဒါတုံ လဘတီတိ ¶ ကေစိ။ ဒိန္နဆန္ဒေ သင်္ဃမဇ္ဈံ ပဝိသိတွာ ပုန ဂတေပိ ဆန္ဒော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘေယျာတိ စေ? ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ကသ္မာ? ‘‘အဟတ္ထပါသော ဆန္ဒာရဟော’’တိအာဒီဟိ ဝိရုဇ္ဈနတော။ ပါဠိယံ ပန ဒါတုကာမတာယ ဟတ္ထပါသံ အတိက္ကမန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ။

ဆန္ဒံအဒတွာဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၈၄-၅။ အဒါသီတိ အပလောကေတွာ အဒါသိ။ ဘိက္ခူတိ ဧတ္ထ တေ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ အတ္တာနံ ပရိဝဇ္ဇယိတွာ ‘‘သင်္ဃော’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ အာဟံသု။ ပရိဏာမေန္တီတိ နေန္တိ။ တတ္ထ လာဘောတိ ပဒုဒ္ဓါရကရဏံ ဣဓ အနဓိပ္ပေတဿပိ ယဿ ကဿစိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန လာဘဒီပနတ္ထံ။ စီဝရမေဝ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ တေနေဝ ‘‘အညံ ပရိက္ခာရံ ဒိန္နံ ခီယတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိန္နန္တိ စ ပရိက္ခာရန္တိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။

ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၉၁။ ဉာတကမ္ပိ ပရဿ ဒါတုကာမံ အညဿ ဒါပေတိ၊ အာပတ္တိ ဧဝ။ သဗ္ဗတ္ထ အာပုစ္ဆိတွာ ဒါတုကာမံ ယထာသုခံ ဝိစာရေတုံ လဘတိ။

ပရိဏာမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။

၄၉၄-၇။ ယထာ ¶ ဘဂဝန္တံ ပယိရုပါသတိ၊ ဧဝမာကာရေန နာရဟတာယံ ပုရိသော ပါပေါ ဟောတုံ၊ န ဟောတိ ပါပေါတိ အတ္ထော၊ ကာရဏတ္ထံ ဝါ။ တန္တိ ¶ နိပါတမတ္တံ၊ ယတောတိ ဝါ အတ္ထော။ ဟတ္ထိသမ္မဒ္ဒန္တိ သင်္ဃာဋသမ္မဒ္ဒေါ၊ အက္ကမနံ စုဏ္ဏတာတိ အတ္ထော။

၄၉၈။ ရတနံ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ၊ တထာပိ ဣဓ အညာပိ ဒေဝိဂေါတ္တာ န ရက္ခတိ၊ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘န မဟေသီ ဟောတီ’’တိ ဝစနာဘာဝတော။ သစေ ခတ္တိယောဝ ဟောတိ၊ နာဘိသိတ္တော။ အဘိသိတ္တောယေဝ ဟောတိ၊ န ခတ္တိယော ရက္ခတီတိ အာစရိယော။ အနာပတ္တိဝါရေ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ အင်္ဂဘာဝေန စ ဝုတ္တတ္တာ အဘိသိတ္တဘာဝေါဝပမာဏံ။ သေသံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါတိ ဧကေ။

၅၀၀-၅၀၁။ ‘‘န သယနိဃရေ သယနိဃရသညီ’’တိ တိကစ္ဆေဒေါပိ ဧတ္ထ လဗ္ဘတိ။ န သယနိဃရံ နာမ အပရိက္ခိတ္တရုက္ခမူလာဒိ။

အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၀၄။ ‘‘အဓိဝါသေန္တု ဂဟပတိနော ဘတ္တ’’န္တိ စ ‘‘မေ ဂဟပတိနော’’တိ စ အတ္ထိ။

၅၀၆။ ကုရုန္ဒိဝစနေန ဃရေပိ ယဒိ ဘိက္ခူ အာသင်္ကန္တိ၊ တတ္ထ ဌတွာ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတိရူပါတိ ‘‘ရတနသမ္မတေ ပံသုကူလဂ္ဂဟဏံ ဝါ ရတနေ နိရုဿုက္ကဂမနံ ဝါ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘တာဝကာလိကဝသေနပိ အနာမာသံ ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ န လဘတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သမာဒပေတွာတိ ယာစိတွာ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧသာ အရိယာန ယာစနာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၇။၅၉) ဝုတ္တနယေန။

၃။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝိသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၁၁-၂။ အဟိနာ ¶ ဍဋ္ဌဝတ္ထုမှိ သော ဘိက္ခု သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ ဂတော၊ တဿ ကုက္ကုစ္စံ ဥဒပါဒိ။ အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနာတိ ဂါမော ဂါမူပစာရောတိ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ဝိကာလဂါမပ္ပဝိသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၁၇။ တန္တိ ¶ ဘေဒနကံ။ အဿာတိ ပါစိတ္တိယဿ ပဌမံ ဘေဒနကံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။

သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၂၁-၂။ ‘‘ဥစ္စေ မဉ္စေ’’တိ စ ‘‘ဥစ္စာ မဉ္စေ’’တိ စ ကတ္ထစိ။ အာယတောတိ ဝိတ္ထတော။ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကန္တိ ဘာဝနပုံသကံ၊ အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏံ ပါဒကံ ဝါ။

မဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၂၈။ ပေါဋကိတူလန္တိ ယံ ကိဉ္စိ တိဏတူလံ။ ပဋိလာဘေန ဥဒ္ဒါလေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပဋိလာဘမတ္တေနေဝ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ပရိဘောဂေယေဝ ပန အာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝစနံ ဧတ္ထ သာဓကံ။

တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၃၁။ ကိဉ္စာပိ ¶ နိသီဒနဿ ဇာတိ န ဒိဿတိ ဧတ္ထ၊ တထာပိ စီဝရက္ခန္ဓကေ အနုညာတတ္တာ၊ ‘‘နဝ စီဝရာနိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧတ္ထ စ ပရိယာပန္နတ္တာ စီဝရဇာတိယေဝဿ ဇာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သန္ထတသဒိသံ သန္ထရိတွာတိ သဒသ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနိသီဒနသန္ထတတ္တာ ဥပမေတိ။ လာဘေ သဒသံ၊ အလာဘေ အဒသမ္ပိ ¶ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ‘‘နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’’တိ တဿ သဏ္ဌာနနိယမနတော။

နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၃၉။ ယဒိ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ နာမ အဓောနာဘိ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလာ ဥပ္ပန္နကဏ္ဍုပီဠကာဒိပဋိစ္ဆာဒိကာ အဓိပ္ပေတာ၊ တဿ သုဂတဿ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒီဃသော စတဿော ဝိဒတ္ထိယော တိရိယံ ဒွေတိ ဣဒမ္ပိ အတိမဟန္တံ ပမာဏံ ဒိဿတိ။ သဗ္ဗော ဟိ ပုရိသော အတ္တနော အတ္တနော ဝိဒတ္ထိယာ သတ္တဝိဒတ္ထိကော ဟောတိ၊ သုဂတဿ စ ဧကာဝိဒတ္ထိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ ပကတိပုရိသဿ ပမာဏံ အာပဇ္ဇတိ တိရိယံ၊ ဒီဃသော ပန ဒိဂုဏံ အာပဇ္ဇတီတိ။ အာပဇ္ဇတု၊ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ တဿာ၊ စေ ဣစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗမ္ပိ သရီရံ ပဋိစ္ဆာဒေဿတိ၊ သဗ္ဗသရီရဂတသင်္ဃာဋိ ဝိယ ဗဟုဂုဏံ ကတွာ နိဝါသေတုကာမော နိဝါသေဿတီတိ အယံ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော သိယာ။

ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၄၂။ ဝဿိကသာဋိကာပိ ဥက္ကဋ္ဌပဋိစ္ဆေဒဝသေန အနုညာတာ။ ဝဿကာလေ ကေစိ သင်္ဃာဋိပရိဘောဂေနေဝ ပရိဘုဉ္ဇိဿန္တီတိ အယံ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော သိယာ။ ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ တက္ကေန အနုညာတာ၊ ‘‘အပ္ပမာဏိကာယော ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိယော ဓာရေန္တိ၊ ဝဿိကသာဋိကာယော ဓာရေန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ပန အညထာ ပုဏ္ဏပရိစ္ဆေဒတော အဓိကပ္ပမာဏာယော တေ ဘိက္ခူ ¶ ဓာရေသုန္တိ ကတွာ ဧတပရမတာ တာသံ အနုညာတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသေဝ နယော ဒသမေပိ။

ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၅၁။ တတ္ထ ¶ ဘိသိံ ဝါ ဗိဗ္ဗောဟနံ ဝါ ကရောတီတိ ဒီဃသော ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ သာဓာရဏတ္ထံ ကရောတီတိ ယုဇ္ဇတိ။

နန္ဒတ္ထေရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန ရတနဝဂ္ဂေါ နဝမော။

ပါစိတ္တိယကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၅၃-၅။ ‘‘ပဋိဒေသေတဗ္ဗာကာရဒဿန’’န္တိ ¶ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပါဠိယံ အာဂတဝသေနေဝ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ၊ န အညထာ။ ‘‘အန္တရဃရေ အန္တရဃရသညီ’’တိအာဒိနာ စ ‘‘ခါဒနီယဘောဇနီယေ အခါဒနီယအဘောဇနီယသညီ’’တိအာဒိနာ စ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ အဘိက္ခုနိသညီ’’တိအာဒိနာ စ နယေန အပရေပိ တယော တိကစ္ဆေဒါ ယောဇေတွာ ဒဿေတဗ္ဗာ။

ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၅၉။ ‘‘နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အကပ္ပိယနိမန္တနေန နိမန္တိတတာ ဧတ္ထ န အင်္ဂံ၊ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ဝါ ဣဓ ဝါ အနာပတ္တိဝါရေ လေသာဘာဝတော၊ တသ္မာ ‘‘နိမန္တိတာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထော ပုဗ္ဗေ အာစိဏ္ဏဝသေနေဝ ဝုတ္တော။ အပရေပိ တယော တိကစ္ဆေဒါ ယောဇေတွာ ဒဿေတဗ္ဗာ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ တထာ ဟိ ဘုဉ္ဇန္တာနံ တာဒိသံ ဘိက္ခုနိံ အဝါရေန္တာနံ ပါဋိဒေသနီယမေဝ။ ‘‘ဧသာ ဝေါသာသတိ နာမ၊ ဝေါသာသန္တီ’’တိ စ ဒုဝိဓော ပါဌော။ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ’’တိ ဝစနေန ပုန ‘‘ဂါရယှံ အာဝုသော ဓမ္မ’’န္တိ ဧကဝစနံ ဝိရုဒ္ဓန္တိ။ ပဌမံ အဇ္ဈောဟာရေယေဝ အာပန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တထာ အညတြာပိ အာဂစ္ဆတိ ‘‘အာပဇ္ဇိမှာ’’တိ ဝစနတော။ ဧကေန ဗဟူနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ‘‘တေဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိအာဒိနာ ပါဌေ ဝုတ္တတ္တာတိ မမ တက္ကော။ ဧကေန သဟေဝ ‘‘အဟံ အာပဇ္ဇိ’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဧကေန ဒွီဟိ တီဟိ ¶ ဒေသေတဗ္ဗတော၊ သဗ္ဗေဟိ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အာပဇ္ဇိမှာတိ သဟေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧကေန စေ အဝါရိတော၊ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဂါရယှံ ဓမ္မံ အာပဇ္ဇိ’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ဒုတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၆၂-၅၇၀။ တတိယစတုတ္ထသိက္ခာပဒါနိ ဥတ္တာနတ္ထာနိယေဝ။

ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၇၆။ ‘‘သိက္ခိတသိက္ခေနာတိ ¶ ¶ စတူဟိ မဂ္ဂေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ ဩတာရေတွာ နိဝတ္ထမေဝ နိသိန္နဿ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဥဘောပေတေ အဋ္ဌကထာဝါဒါ ဧကပရိစ္ဆေဒါ၊ ‘‘အဍ္ဎတေယျဟတ္ထ’’န္တိ သုခုမံ၊ ဧကပတ္တံ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ယထာဌာနေန တိဋ္ဌတိ။ ဒုပဋ္ဋံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွိဟတ္ထပ္ပမာဏမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ဧကပဋ္ဋံ၊ ဒွိပဋ္ဋံ ဝါ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ‘‘ဒွိဟတ္ထပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ နိဿဂ္ဂိယအဋ္ဌကထာယံ ‘‘တိရိယံ ဒွိဟတ္ထောပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ၊ တဉ္စ ခေါ အလာဘေ ဧဝ ‘‘အလာဘေ တိရိယံ ဒွိဟတ္ထပ္ပမာဏမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌာနုပဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိရုဒ္ဓံ ဒိသွာ သဇ္ဇေတဗ္ဗံ။ နော စေ သဇ္ဇေတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ သစိတ္တကံ ပဏ္ဏတ္တိဝိဇာနနစိတ္တေနေဝ ‘‘အနာဒရိယံ ပဋိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ န ဝတ္ထုဝိဇာနနစိတ္တေန ‘‘ဣဒမေဝံ ကတ’’န္တိ ဇာနတောပိ အာပတ္တိယာ အဘာဝတော။ ဖုဿဒေဝတ္ထေရဝါဒေါပိ ဧကေန ပရိယာယေန ယုဇ္ဇတိ။ တထာ ဥပတိဿတ္ထေရဝါဒေါပိ။ ပညတ္တေပိ သိက္ခာပဒေ အပညတ္တေပိ ယံ ပကတိယာ ဝဇ္ဇံ၊ တံ လောကဝဇ္ဇံ။ ဣဒံ ပန ပညတ္တေယေဝ ဝဇ္ဇံ၊ နာပညတ္တေ၊ တသ္မာ ဣတရလောကဝဇ္ဇေန အသဒိသတ္တာ န လောကဝဇ္ဇံ။ ပဏ္ဏတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဝဇ္ဇတော ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ အနာဒရိယစိတ္တေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ သစိတ္တကံ၊ တဿ စိတ္တဿ တိဝေဒနတ္တာ တိဝေဒနံ။ ယသ္မာ အနာဒရိယစိတ္တတာ နာမ ကေဝလံ အကုသလမေဝ၊ တဉ္စ ပကတိယာ ဝဇ္ဇံ၊ တသ္မာ ဣဒံ လောကဝဇ္ဇံ။ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမနံ နာမ ဒေါမနဿိကဿေဝ ဟောတီတိ ဒုက္ခဝေဒနံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပါဏာတိပါတာဒိ ဝိယ နိဝါသနာဒိဒေါသော လောကဂရဟိတော န ဟောတီတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဖုဿဒေဝတ္ထေရော’’တိ လိခိတံ။

၅၇၇။ ဝိဟာရေပီတိ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနာဒိကာလေ၊ တသ္မာ ‘‘ပါရုပိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂကိစ္စဝသေန ဝုတ္တံ။ ပဌမဒုတိယသိက္ခာပဒေသု ပရိဠာဟာဒိပစ္စယာ ကပ္ပတိ၊ န အန္တရဃရပဋိသံယုတ္တေသု။

၅၈၂။ ‘‘ဧကသ္မိံ ¶ ¶ ပန ဌာနေ ဌတွာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဂစ္ဆန္တောပိ ပရိဿယာဘာဝံ ဩလောကေတုံ လဘတိယေဝ။ တထာ ဂါမေ ပူဇ’’န္တိ လိခိတံ၊ တံ ပန ‘‘ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တာဒိသံ အန္တရာယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပရိမဏ္ဍလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၈၆။ ဟသနီယသ္မိန္တိ ဟေတွတ္ထေ ဘုမ္မံ၊ ဟသိတဗ္ဗဝတ္ထုကာရဏာတိ အတ္ထော။ အန္တရဃရေ ဥစ္စာသဒ္ဒေန အနုမောဒနာဒိံ ကရောန္တဿ အနာပတ္တိ ကိရ။ တထာ ဟိ မဟိန္ဒတ္ထေရောပိ ဟတ္ထိသာလာဒီသု မဟာဇနဿ ကထေသိ။

၅၉၁။ ကေစိ ဘိက္ခူ ‘‘ပရိက္ခာရဋ္ဌပနမတ္တေန ဝါသူပဂတော ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝ။ ဘိက္ခုနိယော စေ ဝါသူပဂါ ဟောန္တိ၊ ဘိက္ခုနုပဿယောဝ ကပ္ပိယဘူမိ။ ‘‘ယတ္ထ ဘိက္ခုနိယော ဧကရတ္တမ္ပိ ဝသန္တိ၊ အယံ ဘိက္ခုနုပဿယော’’တိ (ပါစိ။ ၁၆၁) ဝစနတော တာသံ သမီပံ ဝါ တာဟိ ဂဟိတဝါသာဂါရံ ဝါ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဂစ္ဆတော ယထာသုခံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ န ဟိ တာဝတာ တံ ဃရံ အန္တရဃရသင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။

ဥဇ္ဇဂ္ဃိကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၀၄။ သူပေါ ပတ္တပ္ပမာဏဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တာကာရော။ ဩလောဏီ ဝုစ္စတိ ကုဓိတံ၊ ဂေါရသတော ပူရာ ထူပိတောတိ အတ္ထော။

၆၀၅။ ဟေဋ္ဌာ ဩရောဟတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဩရောဟနပ္ပမာဏေ သတိ ဧကဒေသေ ထူပီကတေပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပတ္တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ပဒုမိနိပဏ္ဏာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဩဒဟန္တိယာ လဒ္ဓံ နာမ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ ‘‘ယသ္မာ ‘သမတိတ္တိကော ပိဏ္ဍပါတော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’တိ ဝစနံ ပိဏ္ဍပါတော သမပုဏ္ဏော ¶ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ အတ္တနော ဟတ္ထဂတေ ပတ္တေ ပိဏ္ဍပါတော ဒိယျမာနော ထူပီကတောပိ စေ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ‘ထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ¶ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဟိ ဝစနံ ပဌမံ ထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပစ္ဆာ ပဋိဂ္ဂဏှတော၊ အာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ ပတ္တေန ပဋိဂ္ဂဏှတော စေပိ ထူပီကတံ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတိ အထူပီကတဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ပယောဂေါ ပန နတ္ထိ အညတြ ပုဗ္ဗဒေသာ’’တိ စ ‘‘သမတိတ္တိကန္တိ ဝါ ဘာဝနပုံသက’’န္တိ စ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၆၀၉။ သူပေါဒနဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေ ‘‘သူပေါ နာမ ဒွေ သူပါ’’တိ န ဝုတ္တံ သူပဂ္ဂဟဏေန ပဏီတဘောဇနေဟိ အဝသေသာနံ သဗ္ဗဘောဇနာနံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ။ အနာပတ္တိဝါရေ စဿ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာနံ အညဿတ္ထာယ အတ္တနော ဓနေနာ’’တိ ဣဒံ အဓိကံ။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘အနာပတ္တိ အသဉ္စိစ္စ အသတိယာ အဇာနန္တဿ ဂိလာနဿ အာပဒါသူ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ န၊ ‘‘သမသူပကံ ပိဏ္ဍပါတံ ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဣမဿ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ ကတ္ထစိ လိခိတံ၊ တဉ္စ ပမာဒဝသေန လိခိတံ။ ‘‘မုခေ ပက္ခိပိတွာ ပုန ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ဩဂိလိတုကာမဿပိ သဟသာ စေ ပဝိသတိ၊ ဧတ္ထ ‘အသဉ္စိစ္စာ’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိညတ္တမ္ပိ အဝိညတ္တမ္ပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌိတံ သဟသာ အနုပဓာရေတွာ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော ‘အသတိယာ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ လိခိတံ၊ အနာပတ္တိဝါရေ ဧကစ္စေသု ပေါတ္ထကေသု ‘‘ရသရသေတိ လိခိတံ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၆၁၈။ ‘‘သဗ္ဗံ ဟတ္ထ’’န္တိ ဝစနတော ဧကဒေသံ မုခေ ပက္ခိပန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဧကစ္စေ။ ‘‘သဗ္ဗန္တိ ဝစနတော ဧကဒေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ အနာပတ္တိဝါရေ အဝိသေသိတတ္တာ။

၆၂၄။ သိတ္ထာဝကာရကေ ¶ ‘‘ကစဝရံ ဆဍ္ဍေန္တံ သိတ္ထံ ဆဍ္ဍိယျတီ’’တိ စ ‘‘ကစဝရံ ဆဍ္ဍေန္တော’’တိ စ ပါဌော။

၆၂၇။ ‘‘သုရုသုရု’’န္တိ ¶ စ ‘‘သုရောသုရော’’တိ စ ပါဌော။ သီတီကတောတိ သီတင်္ကော။ ‘‘သိလကဗုဒ္ဓါတိ အရိယာနံ ပရိဟာသဝစနမေဝေတ’’န္တိ လိခိတံ။

၆၃၁။ ပဋိက္ကူလဝသေနာတိ ဧတ္ထ ယဒိ ပဋိက္ကူလဝသေန ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ‘‘သေယျထာပိ ကာမဘောဂိနော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ တေ ပဋိက္ကူလံ ကရောန္တီတိ စေ? န၊ ဣဿရိယလိင်္ဂဝသေန ဂဟဏသမ္ဘဝတော။ တေ ဟိ အနာဒရာ ဟောန္တိ။ ပတ္တဓောဝနန္တိ ပတ္တဓောဝနောဒကံ ဘောဇနပဋိသံယုတ္တံ။

၆၃၄။ ‘‘ဆတ္တပါဒုကာယ’’န္တိ စ ‘‘ဆတ္တပါဒေ’’တိ စ ပါဌော။

၆၃၇။ စာပေါတိ သတ္တခါဒနဝဓော။ ‘‘သေသာ သဗ္ဗာ ဓနုဝိကတိ ကောဒဏ္ဍေ ပဝိဋ္ဌာ’’တိ စ လိခိတံ၊ ပဋိမုက္ကန္တိ ပဝေသိတံ၊ လဂ္ဂိတံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

သုရုသုရုဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၄၀။ သယံ ယာနဂတော ဟုတွာ၊ ယထာ ယာနဂတဿ ဝေ။

အလံ ဝတ္တုံ တထာ နာလံ၊ သဆတ္တော ဆတ္တပါဏိနော။

၆၄၇။ ဆပကဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘သစာဟံ န လဘိဿာမီ’’တိ ပါဌော၊ ‘‘ဒသ စေ န လဘိဿာမီ’’တိ စ အတ္ထိ၊ ‘‘ဝတ္ထုသ္မိံ အဂိလာနဿာ’’တိ စ အာဂစ္ဆတိ၊ တံ န သုန္ဒရံ၊ သိက္ခာပဒေယေဝ သုန္ဒရံ။ ထောမိတောတိ အဟမ္ပိ ဇာနာမီတိ သမ္ဗန္ဓော ¶ ။ ယာ ဓနယသလာဘသင်္ခါတာ ဝုတ္တိ ဝိနိပါတေန ဟောတိ သမ္ပရာယေ အပါယေသု ဝိနိပါတဟေတု ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ အထ ဝါ ဝိနိပါတေနာတိ ဟေတွတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ဝိနိပါတနာယ ပဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဓမ္မစရဏေန အဓမ္မစရဏာယ။ ‘‘အသ္မာ ကုမ္ဘိမိဝါ’’တိ စ ပဌန္တိ။

ကာယဝါစာစိတ္တတော ¶ သမုဋ္ဌဟန္တီတိ ကတွာ ‘‘သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ သမနုဘာသနံ ကိရိယံ။ ဣမာနိ ကိရိယာနိ။ ဓမ္မဒေသနသမုဋ္ဌာနာနိ ဝါစာစိတ္တတောတိ ဧတ္ထ ကာယဝစီဝိညတ္တိဘာဝတော ဥဇ္ဇဂ္ဃိကဥစ္စာသဒ္ဒါဒီသု ဝိယ ‘‘ကာယဝါစာစိတ္တတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ နိသီဒနဂမနာဟာရပက္ခိပနာဒိကာယဝိညတ္တိယာ သဗ္ဘာဝါ တတ္ထ ယုတ္တံ၊ န ဓမ္မဒေသနေ တာဒိသဿာဘာဝါ။

‘‘ယေဘုယျသိကာ ¶ ¶ ကာတဗ္ဗာ…ပေ… တိဏဝတ္ထာရကော ကာတဗ္ဗော၊ သော ပုဂ္ဂလော’’တိ စ လိခိတံ။

သတ္တာဓိကရဏသမထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဝိဘင်္ဂေ ¶ ¶ ဝိယ ဘိက္ခူနံ၊ ဝိတ္ထာရမဘိသင်္ခတံ၊

အကတွာ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ၊ ဝက္ခေ ဂဏ္ဌိပဒက္ကမံ။

ယော ဘိက္ခုနီနံ ဝိဘင်္ဂေါ အဿ၊ တဿ သံဝဏ္ဏနာက္ကမော ပတ္တောတိ အတ္ထော။

၆၅၆-၇။ တတ္ထ တတ္ထ ဌာနုပ္ပတ္တိကပညာ ဝီမံသာ။ ပဒပဋိပါဋိယာ ဧဝါတိ မာတိကာပဒပဋိပါဋိယာ ¶ ဧဝ။ ‘‘ဝုတ္တန္တိ သင်္ဂီတိကာနံ ဥပသင်္ကပ္ပနာနံ ဝိဘာဇနံ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။

၆၅၈။ ‘‘ဧဟိဘိက္ခုနီတိ ဘိက္ခုနီ၊ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပန္နာတိ ဘိက္ခုနီ’’တိ ဣဒံ ပန ဒေသနာဝိလာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ အညဗုဒ္ဓကာလေ အတ္ထီတိ ဧကေ၊ တံ န ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ အမှာကမ္ပိ ဗုဒ္ဓကာလေ သမ္ဘဝပ္ပသင်္ဂတော၊ ဧဟိဘိက္ခုနိယာ ပဋိသေဓဆာယာဒိဿနတော စ။ ယထာဟ ဓမ္မပဒေ ဝိသာခါဝတ္ထုသ္မိံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ ဝိသာခါဝတ္ထု) ‘‘တဿ စီဝရဒါနဿ နိဿန္ဒေန ဣမံ မဟာလတာပသာဓနံ လဘိ။ ဣတ္ထီနဉှိ စီဝရဒါနံ မဟာလတာပသာဓနဘဏ္ဍေန မတ္ထကံ ပပ္ပောတိ၊ ပုရိသာနံ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရေနာ’’တိ။ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ဘိက္ခုနိယာ ¶ သမ္ဘဝေါ အညဗုဒ္ဓကာလေ ကဒါစိ သိယာ၊ နတ္ထေဝ အမှာကံ ဗုဒ္ဓကာလေ။ ဒေသနာဝိလာသေန ပန ဘိက္ခုဒေသနာက္ကမေနေဝ ဘိက္ခုနိနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တော၊ တေနေဝ ဘိက္ခုသင်္ဃဝသေန ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ ဘိက္ခုနိယော ဝိဇ္ဇမာနာပိ တတ္ထ န ဝုတ္တာ။ တာသံ အတ္ထိတာ ဣမာယ ပရိဝါရကထာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ –

ဥဘိန္နံ ဟတ္ထတော စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှေယျ၊

ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၇၉)၊

အထ ဝါ ပုထုဇ္ဇနကာလေ ဧဟိဘိက္ခုသရဏဂမနေန ဥပသမ္ပန္နောဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂပါတုဘာဝေန ဘိက္ခုနိဘာဝေ ဌိတာ ပုရိသူပသမ္ပန္နံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧဟိဘိက္ခုနီ’’တိ၊ ‘‘တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပန္နာ ဘိက္ခုနီ’’တိ စ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ နော စေ၊ တံ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျာတိ ဧကေ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝိညူ ပဋိဗလော’’တိ ဒွိန္နံ အဝဿဝဘာဝဿ ဣဇ္ဈနတော ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ယသ္မာ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီနံ အဂ္ဂဟတ္ထာ ပုရိသာနံ ဟတ္ထေဟိ ကဒါစိ မိဿီဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဝန္ဒန္တာနံ ဝါ ပုရိသာနံ သိရာနိ အဂ္ဂပါဒေဟိ မိဿိတာနိ ကဒါစိ ဟောန္တိ၊ ကေသစ္ဆေဒနကာလေ ဝါ သိရံ ပုရိသာနံ ဟတ္ထေဟိ မိဿိတံ ဟောတိ၊ စိတ္တံ နာမေတံ အတိရဒ္ဓဂဝေသိ၊ ဒုရက္ခိယံ ဝါ၊ တသ္မာ ‘‘မာ အတိလဟုံ ပါရာဇိကာပတ္တိ ဘိက္ခုနီနံ ဟောတူ’’တိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ကာရုညေန ပါရာဇိကက္ခေတ္တပရိစ္ဆေဒံ၊ ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တပရိစ္ဆေဒဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒေသေသုန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၆၅၉။ တဗ္ဗဟုလနယေန ¶ သာ ဝုတ္တာတိ ဧတ္ထ အယမနုဂဏ္ဌိပဒက္ကမော – ယေဘုယျေန ကိရိယသမုဋ္ဌာနတ္တာ ‘‘ကိရိယသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ အဝတွာ ပန ‘‘သာဒိယေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အကိရိယတောပိ သမုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ ‘‘မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိအာဒိနာ နယေန ကိရိယသမုဋ္ဌာနတံ ဝတွာ တဒနန္တရံ ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ…ပေ… သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆) နယေန အကိရိယသမုဋ္ဌာနတာယပိ ဝုတ္တတ္တာ ပဌမပါရာဇိကဿာပိ တဗ္ဗဟုလနယေနေဝ ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ ပဝေသနသာဒိယနာဒိမှိ ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ဒိဿတိ။ အင်္ဂဇာတစလနဉ္စေတ္ထ န သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘သော စေ ပဝေသနံ ¶ န သာဒိယတိ၊ ပဝိဋ္ဌံ န သာဒိယတိ၊ ဌိတံ န သာဒိယတိ၊ ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈) ဧတ္ထ ဌိတ န သာဒိယနေ ပကတိယာပိ ပရိပုဏ္ဏစလနတ္တာ။ သာဒိယနပစ္စယာ ဟိ သေဝနစလနဉ္စေတ္ထ န ဒိဿတေဝါတိ တဗ္ဗဟုလနယေနေဝ ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ တတ္ထ အဋ္ဌကထာသု ကသ္မာ တဗ္ဗဟုလနယော အဝုတ္တောတိ စေ? ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉၊ ၄၂) မာတိကာယံ ကိရိယသမုဋ္ဌာနဿ သရူပေန ဝုတ္တတ္တာ တဒနုရူပဝသေန ဝိဘင်္ဂနယမနောလောကေတွာ ‘‘ကိရိယသမုဋ္ဌာန’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတေသု တဗ္ဗဟုလနယေန ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ၊ တထာ သုရာဒီနံ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာ၊ န ဣတရထာ ‘‘ယံ အကုသလေနေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ အယံ လောကဝဇ္ဇာ၊ သေသာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တေ လောကဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနံ နိယမနလက္ခဏသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ တထာ တံ အဝတွာ ‘‘ယဿာ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ အယံ လောကဝဇ္ဇာ။ သေသာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တေ လောကဝဇ္ဇဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ ဝတ္ထုအဇာနနပက္ခေပိ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတ္တာ။ ယသ္မာ တတ္ထ သုရာပါနဝီတိက္ကမဿ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၈) ‘‘မဇ္ဇပါနေ ပန ဘိက္ခုနော အဇာနိတွာပိ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ မဇ္ဇံ ပိဝန္တဿ ပါစိတ္တိယံ၊ သာမဏေရော ဇာနိတွာ ပိဝန္တော သီလဘေဒံ အာပဇ္ဇတိ၊ န အဇာနိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုအဇာနနပက္ခေ ပါဏာတိပါတာဒီနံ သိဒ္ဓိကရအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒသဒိသေ စိတ္တုပ္ပာဒေ သတိပိ သာမဏေရော သီလဘေဒံ နာပဇ္ဇတီ’’တိ။ အဘိနိဝေသဝစနံ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ သမာနဇာတိကတ္တာ သာမဏေရာနံ သုရာပါနဿ။ ‘‘သုရာဒယော ပနိမေ’’တိ ဝတ္ထုံ ဇာနိတွာ ပါတဗ္ဗတာဒိဝသေန ဝီတိက္ကမန္တဿ အကုသလဿ အသမ္ဘဝေါ နတ္ထိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယဿ သစိတ္တကပက္ခေ’’တိအာဒိ။

ကိဉ္စေတ္ထ ယုတ္တိဝစနေန အရဟန္တာနံ အပ္ပဝိသနတော သစိတ္တကာစိတ္တကပက္ခေသု အကုသလနိယမောတိ စေ? န၊ ဓမ္မတာဝသေန သေက္ခာနမ္ပိ အပ္ပဝိသနတော။ အစိတ္တကပက္ခေ အကုသလနိယမာဘာဝဒဿနတ္ထံ ¶ သုပန္တဿ မုခေ ပက္ခိတ္တဇလဗိန္ဒုမိဝ သုရာဗိန္ဒုအာဒယော ဥဒါဟရိတဗ္ဗာတိ။ တဗ္ဗဟုလနယေန ဟိ အတ္ထေ ဂဟိတေ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဋ္ဌကထာယ သမေတိ။ ‘‘သဒ္ဓိံ ပါဠိယာ အဝိသေသတ္ထော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတီတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ¶ ။ ယဒိ ဝတ္ထုဇာနနပက္ခေ ဝိနာ အကုသလေန မဇ္ဇပါနံ သိယာ၊ ကသ္မာ နာဠိမဇ္ဈံ နာတိက္ကမတိ အရိယာနံ ပါနကာဒိသညီနန္တိ? သီလဘေဒဝတ္ထုဝီတိက္ကမော ဝိနာပိ စိတ္တေန အရိယာနံ ဓမ္မတာဝသေနေဝ န သမ္ဘဝတီတိ စေ၊ န၊ စက္ခုပါလတ္ထေရဝတ္ထု (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁) အာဒိဝိရောဓတောတိ။ အပိစ ဘိက္ခုနောပိ သာမဏေရဿ ဝိယ သုရာပါနံ သစိတ္တကမေဝ ကသ္မာ န ဇာတန္တိ? အပ္ပတိရူပတ္တာတိ စေ၊ သာမဏေရာနမ္ပိ အပ္ပတိရူပမေဝ။ သဟဓမ္မိကာ ဧဝ ဟိ တေ။ မဟာသာဝဇ္ဇတ္တာတိ စေ? သာမဏေရာနမ္ပိ တာဒိသမေဝ။ သာမဏေရာနံ သစိတ္တကမေဝ ပါရာဇိကံ၊ ဣတရံ ဒဏ္ဍကမ္မဝတ္ထူတိ စေ? ဘိက္ခူနမ္ပိ မဇ္ဇပါနေ နတ္ထိ။ ဧတ္ထ တိကပါစိတ္တိယေန န ဘဝိတဗ္ဗံ။ မဇ္ဇေ အမဇ္ဇသညိဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ပညာပေတဗ္ဗာ သိယာ။ ဘိက္ခုဿ ပါစိတ္တိယဝတ္ထု သာမဏေရာနံ ပါရာဇိကံ ဟောတိ တိရစ္ဆာနဂတသာမဏေရာနံ ဝိယာတိ စေ? အစိတ္တကမ္ပိ မဇ္ဇပါနာဒီနံ သာမဏေရာနံ ပါရာဇိကံ ပညာပေတဗ္ဗံ သိယာ။ နာစိတ္တကံ ပါရာဇိကံ သမ္ဘဝတီတိ စေ? န၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇမ္ပိ ပါရာဇိကံ သမ္ဘဝတီတိ။ နိကာယန္တရပက္ခေ အယမေဝ ဒေါသော။ အမှာကဉှိ လောကဝဇ္ဇမေဝ မဇ္ဇပါနန္တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ သုရာပါနမေဝ ဓမ္မတာဝသေန အရိယာ န ကရောန္တီတိ? န ကေဝလံ သုရာပါနမေဝ ဓမ္မတာဝသေန အရိယာ န ကရောန္တိ၊ ပါဏေသုပိ ကောဓဝသေန ပါဏသညိတာယ သီသစ္ဆေဒနာဒီနိ န ကရောန္တိ၊ သဒါရသညာယ ပရဒါရံ န ဝီတိက္ကမန္တိ၊ အနတ္ထဘဉ္ဇကသညာယ အတ္ထဘဉ္ဇကမုသာ န ဝဒန္တိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိသညာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ န ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာစရိယာပိ သုရာပါနေ အကုသလနိယမာဘာဝမေဝ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယ ဂဏ္ဌိပဒေ လောကဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာဓိကာရေ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေအကုသလန္တိ သုရာပါနာဒိသင်္ဂဟတ္ထံ၊ ဣတရထာ ယဿ အကုသလမေဝါတိ ဝဒေယျာ’’တိ လိခိတံ။ ကိရိယသမုဋ္ဌာနတာ ပနဿ တဗ္ဗဟုလနယမေဝ၊ န ပဌမပါရာဇိကေ။ ကထံ? ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒံ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထ ဘိက္ခုဿ စ ဘိက္ခုနိယာ စ ကာယသံသဂ္ဂဘာဝေ သတိ ဘိက္ခုနီ ကာယင်္ဂမစောပယမာနာပိ စိတ္တေနေဝ အဓိဝါသေန္တီ အာပဇ္ဇတိ၊ န ဧဝံ ဘိက္ခု။ ဘိက္ခု ပန စောပယမာနောဝ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝ ပဌမပါရာဇိကေပိ စောပနေ သတိ ဧဝ အာပဇ္ဇတိ၊ နာသတိ။ ပဝေသနံ သာဒိယတီတိ ဧတ္ထ ပဝေသနသာဒိယနံ နာမ သေဝနစိတ္တဿုပ္ပာဒနန္တိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘ကိဿ ¶ ¶ ပန တွံ အယျေ ဇာနံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္န’’န္တိ ဝစနတော၊ ‘‘အဋ္ဌန္နံ ပါရာဇိကာနံ အညတရံ ပါရာဇိကံ အဇ္ဈာပန္န’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၆၆) ဝစနတော၊ အန္တေ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အယျာယော အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါစိ။ ၆၇၇)၊ ပရိဝါရေ ‘‘သာဓာရဏပညတ္တိ ဥဘတောပညတ္တီ’’တိ (ပရိ။ ၂၀၁) ဝစနတော စ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂံ ပတွာ ဘဂဝါ သာဓာရဏာနိ သိက္ခာပဒါနိ ဘိက္ခူနံ ဥပ္ပန္နဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဆန္ဒသော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတေနပိ ပါရာဇိကာ ဟောတိ အသံဝါသာ’’တိအာဒိနာ နယေန သဝိသေသမ္ပိ အဝိသေသမ္ပိ မာတိကံ နိက္ခိပိတွာ အနုက္ကမေန ပဒဘာဇနံ၊ အာပတ္တိဘေဒံ၊ တိကစ္ဆေဒံ၊ အနာပတ္တိဝါရဉ္စ အနဝသေသံ ဝတွာ ဝိတ္ထာရေသိ။ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ပန အသာဓာရဏပညတ္တိယောယေဝ ဣဓ ဝိတ္ထာရိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၆၆၆။ တတ္ထ ‘‘အဋ္ဌန္နံ ပါရာဇိကာန’’န္တိ ဣဒံ ကေဝလံ သင်္ဂီတိကာရကာနံယေဝ နယတော နိက္ခိတ္တဝစနံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဆဋ္ဌသတ္တမဋ္ဌမာနံ ပါရာဇိကာနံ အပညတ္တတ္တာ။ ဘဂဝတာ ပန ဣဒံ ပညာပိတမာဒိသိက္ခာပဒမ္ပိ ဥပါဒါယ ‘‘ဆန္နံ ပါရာဇိကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ ဣတော ဥဒ္ဓံ ပညတ္တာနိပိ ဥပါဒါယ ‘‘အဋ္ဌန္နံ ပါရာဇိကာန’’န္တိ ဝစနံ အပရဘာဂေ ဥပ္ပန္နန္တိ ဧကစ္စေ အာစရိယာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣဒဉ္စ ပါရာဇိကံ ပစ္ဆာ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ‘အဋ္ဌန္န’န္တိ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ မတေန သိဒ္ဓမေတံ ယထာပညတ္တာနုက္ကမဝသေနေဝ သင်္ဂီတာနီတိ။ ‘‘အညာသိ’’န္တိ ပါဌော။ အညာသီတိ န ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိ ဝစနတော ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကံ ယာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ သာပိ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကအာယေဝါတိ သိဒ္ဓံ။ ကိဉ္စာပိ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒနံ ပေမဝသေန ဟောတိ၊ တထာပိ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမစိတ္တံ ဒေါမနဿိကမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဒုတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၆၉။ ဣမံ အဓိပ္ပာယမတ္တန္တိ ‘‘စောဒေတွာ သာရေတွာ’’တိ ဧတံ။ ဧတ္ထာယံ ဝိစာရဏာ – ယော ဘိက္ခု ဥက္ခိတ္တကဘိက္ခုနာ သမာနဒိဋ္ဌိကော လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော ဟောတိ၊ သော အဝန္ဒနီယော၊ ကမ္မာကမ္မေ ဥက္ခိတ္တကော ဝိယ န ¶ ဂဏပူရဏော၊ သဟသေယျမ္ပိ န လဘတိ၊ န တထာ ဘိက္ခုနီ။ သာ ¶ ဟိ ယာဝ န သမနုဘဋ္ဌာ၊ တာဝ ဂဏပူရကာ စ ဟောတိ၊ သံဝါသဉ္စ လဘတိ။ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသိကာနုဝတ္တိကာပိ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာဝ ဟောတိ။ ဥက္ခိတ္တော စေ ကာလင်္ကတော၊ တဒနုဝတ္တကော ဘိက္ခု လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော ဟောတိယေဝ။ တထာ ဝိဗ္ဘန္တေပိ တသ္မိံ တိတ္ထိယပက္ကန္တကေပိ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတေပီတိ ဧကေ။ တေသံ မတေန ဥက္ခိတ္တကေ တထာဘူတေပိ ဘိက္ခုနီ တဒနုဝတ္တိကာ သမနုဘာသိတဗ္ဗာဝါတိ အာပဇ္ဇတိ။ သမနုဘာသနကမ္မံ သင်္ဃာယတ္တံ၊ သင်္ဃေန သဉ္စိစ္စ ပုရိမကာပတ္တိံ အပနေတုံ န ယုတ္တံ ဝိယ ခါယတိ။ ဥက္ခေပနီယကမ္မဉ္စ အာပတ္တိအဒဿနမတ္တေ၊ အပ္ပဋိကမ္မမတ္တေ၊ ကုဒိဋ္ဌိအပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနမတ္တေ စ ကရိယတိ၊ တဿ အနုဝတ္တနမတ္တေန သမနုဘာသိတွာ သာသနတော စာဝေတဗ္ဗာနီတိ န ယုတ္တန္တိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗမေဝ၊ ဣဒံ အပါရာဇိကဝတ္ထူသုပိ တပ္ပသင်္ဂတော၊ အနညဝိသယတ္တာ စ ဝိနယဿ။

တတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၇၅။ ‘‘လောကဿာဒသင်္ခါတဿ မိတ္တသန္ထဝဿ ဝသေန တံ ဒဿေတုံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။ တိဿိတ္ထိယောတိ တီသု ဣတ္ထီသု၊ တိဿော ဝါ ဣတ္ထိယော။ တံ န သေဝေတိ တာသု န သေဝတိ။ အနရိယာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာ။ ဗျဉ္ဇနသ္မိန္တိ အတ္တနော ဗျဉ္ဇနေ။ န သေဝေတိ န သေဝတိ။ န စာစရေတိ နာစရတိ။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏောတိ ဒွီဟိပိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ။ ဂမနုပ္ပာဒနန္တိ သဉ္စရိတ္တံ။

၆၇၆။ ‘‘နိဝတ္ထံ ဝါ ပါရုတံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ နိဝတ္ထဿ ဝါ ပါရုတဿ ဝါ ဝတ္ထဿ ဂဟဏံ သာဒိယတီတိ အတ္ထော။

စတုတ္ထပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ပဌမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၈၁။ အာဟတကောတိ ¶ ¶ အာနီတော၊ နိယတကောတိ အဓိပ္ပာယော။ အကပ္ပိယအဍ္ဍော နာမ သင်္ဃဿ ဝါ အာရာမိကပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဝတ္ထုဿ ကာရဏာ သင်္ဃဿ ဝါရိကဘာဝေန သယမေဝ ဝါ အဓိကရဏဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ‘‘အမှာကံ ဧသော ဒါသော၊ ဒါသီ၊ ဝါပီ၊ ခေတ္တံ၊ အာရာမော၊ အာရာမဝတ္ထု၊ ဂါဝေါ၊ ဂါဝီ၊ မဟိံသီ၊ အဇာ၊ ကုက္ကုဋာ’’တိအာဒိနာ ဝေါဟရတိ၊ အကပ္ပိယံ။ ‘‘အယံ အမှာကံ အာရာမိကော အာရာမိကာ၊ အယံ ဝါပီ ဣတ္ထန္နာမေန သင်္ဃဿ ဟတ္ထေ ဒေါဟနတ္ထာယ ဒိန္နာ။ ဣတော ခေတ္တတော အာရာမတော ဥပ္ပဇ္ဇနကစတုပစ္စယာ ဣတော ဂါဝိတော မဟိံသိတော အဇာတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဂေါရသာ ဣတ္ထန္နာမေန သင်္ဃဿ ဒိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဝါ အပုစ္ဆိတေ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကတ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ကရောန္တီ’’တိ ဝစနေန ကိရ အနေနကတံ အာရဗ္ဘ အာစိက္ခိတာ နာမ ဟောတိ။ ဂီဝါတိ ကေဝလံ ဂီဝါ ဧဝ ဟောတိ၊ န ပါရာဇိကံ။ ကာရာပေတွာ ဒါတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ သစေ အာဝုဓဘဏ္ဍံ ဟောတိ၊ တဿ ဓာရာ န ကာရေတဗ္ဗာ၊ အညေန ပန အာကာရေန သညာပေတဗ္ဗံ။ ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မာနုဿယဝသေန ကောဓုဿယဝသေနာ’’တိ တဗ္ဗဟုလနယေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဌမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၈၃။ ဘဋိပုတ္တကာနံ ကုမာရဘဋိကာနံ ဂဏာ ဘဋိပုတ္တဂဏာ။ ကပ္ပန္တိ ကပ္ပိယံ။ ကပ္ပဂတိကန္တိ ကပ္ပိယသဘာဝံ။ ပက္ကန္တာသုပီတိ အတ္တနော ပရိသံ ဌပေတွာ ဣတရာသု ပက္ကန္တာသု။ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တာ အရိယာပိ ဝုဋ္ဌာပေန္တီတိ ကတွာ ဝါ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ အာပတ္တိက္ခဏေ ဝိပါကာဗျာကတသမင်္ဂိတာဝသေန ¶ ဝါ ‘‘တိစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇနေ န ဒုက္ကဋ’’န္တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

ဒုတိယသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၈၇။ ဘဒ္ဒါကာပိလာနီ ¶ မဟာကဿပဿ ပုရာဏဒုတိယာ ကိရ။ ဉာတီနံ ကုလံ ယသ္မိံ ဂါမကေ၊ တဒေတံ ဂါမကံ ဉာတိကုလံ၊ ကုလသန္နိဟိတံ ဂါမကံ အဂမာသီတိ အတ္ထော။ ‘‘အဇံ ဂါမံ နေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဝါ ဒွိကမ္မိကံ ကတွာ ဂါမကံ အဂမာသိ ဉာတိကုလံ အဂမာသီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။

၆၉၂။ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိ ဝစနေနပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနေ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံယေဝ ဝသေန ဥပစာရော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ ဣတရထာ ယထာ ဧတ္ထ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ပရိက္ခေပံ ဝိယ ကတွာ ‘‘အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ တတ္ထာပိ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တဿာ’’တိ ဝဒေယျ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဥတ္တရိ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ဥပစာရောတိ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံယေဝ ‘ဥပစာရ’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ပရိက္ခေပပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနာနံ နိန္နာနာကာရဏဒီပနတ္ထံ ‘ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာ’တိ ဝုတ္တံ ပါဠိဝိသေသမသလ္လက္ခေတွာဝ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တဿ ဣဓ ဥပစာရော ပရိက္ခေပေါ ယထာ ဘဝေယျ၊ တံ ဥပစာရံ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ ပါဠိယာ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတောတိ။ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တိယာတိပိ ဧကစ္စေသု ဒိဿတိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ပါဠိဝိသေသမသလ္လက္ခေတွာ’’တိ ဒုဝုတ္တံ၊ ကသ္မာ? ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒေပိ ကတ္ထစိ ‘‘ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တဿာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတီတိ၊ သော အန္ဓကဋ္ဌကထာပါဌတော ဂဟိတောတိ အာစရိယော။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရောက္ကမနမေဝ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ၊ န အတိက္ကမနံ။ ကသ္မာ? ဗဟူသု ဌာနေသု ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာဟိ ဝိရုဇ္ဈနတော၊ ဣမသ္မိံ ဝါပိ သိက္ခာပဒေ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကထံ? ဂဏမှာ ဩဟီယမာနာယ အရညေ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ န ဂါမေ။ အထ စ ပန နိဒဿနမ္ပိ ‘‘သိက္ခာပဒါ ဗုဒ္ဓဝရေနာ’’တိ (ပရိ။ ၄၇၉) ဂါထာ ဒဿိတာ၊ တသ္မာ ဥပစာရောက္ကမနပရိယာပန္နနဒိံ အတိက္ကာမေန္တိယာ ဟောတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ‘‘ဂစ္ဆန္တဿ စတဿော အာပတ္တိယော၊ ဌိတဿ စာပိ တတ္တကာတိအာဒီနံ (ပရိ။ ၄၇၅) ပရိဝါရဂါထာနံ ¶ ¶ အဋ္ဌကထာဟိ ဥပစာရောက္ကမနမေဝ ပါဌောတိ နိဋ္ဌံ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ၊ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။

‘‘ပဒသာ ဂမနမေဝ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ တေနေဝ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တိယာတိအာဒိမာဟာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒါဒီသု တဒဘာဝါ ယာနေန ဝါ ဣဒ္ဓိယာ ဝါ ပဝိသတော၊ အဒ္ဓါနံ ဂစ္ဆတော စ အာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ တတ္ထ အသာရုပ္ပတ္တာ အာပတ္တိမောက္ခော နတ္ထီတိ ဧကေ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနီဝိဟာရဘူမိ ‘‘ဂါမန္တရ’’န္တိ န ဝုစ္စတိ ဂါမန္တရပရိယာပန္နာယပိ ကပ္ပိယဘူမိတ္တာ။ ‘‘ပရတော ‘သစေ ဘိက္ခုနီသု မဟာဗောဓိယင်္ဂဏံ ပဝိသန္တီသု ဧကာ ဗဟိ တိဋ္ဌတိ၊ တဿာ အာပတ္တီ’တိအာဒိဝစနတော ဘိက္ခုဝိဟာရော န ကပ္ပိယဘူမီတိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မာ ကဉ္စိနဂရေ ခန္ဓဓမ္မဝိဟာရော ဝိယ၊ ကာဝီရပဋ္ဋနေ သာရီဓမ္မဝိဟာရော ဝိယ စ အညောပိ သော ဝိဟာရော၊ တသ္မာ သီမဗဒ္ဓသုခတ္ထံ ဂါမန္တရဘာဝေ နိရန္တရာ အဓိဋ္ဌာနတ္ထံ ပဝိသန္တိယာ၊ နိက္ခမန္တိယာပိ ဂါမန္တရာပတ္တိ ဟောတီတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုဂါမသာဓာရဏတ္တာတိ ဧတ္ထ ဧဝံဝိဓေ ဝိဟာရေ သီမံ ဗန္ဓန္တေဟိ စတ္တာရောပိ တေ ဂါမာ သောဓေတဗ္ဗာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သံဝိဒဟိတွာ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ မာတုဂါမေန ဝါ ထေယျသတ္ထေန ဝါ သဒ္ဓိံ တံ ဝိဟာရံ ဩက္ကမန္တိယာ စတဿော အာပတ္တိယော ဧကတောဝ ဟောန္တိ။ ‘‘ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဧကေ။

ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဧတ္ထ သစေ ဒုတိယော ပါဒုဒ္ဓါရော ကပ္ပိယဘူမိယံ ဟောတိ၊ န သင်္ဃာဒိသေသော၊ အကပ္ပိယဘူမိယံ ဧဝ သင်္ဃာဒိသေသော။ ‘‘ဥဘယတီရေသု ဝိစရန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနူပစာရဿေတ္ထ သမ္ဘဝါ’’တိ လိခိတံ၊ တံ ယုတ္တံ။ သဝနူပစာရော ဟေတ္ထ နဒီပါရေ၊ ဂါမန္တရေ ဝါ အပ္ပမာဏန္တိ။ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပရတီရတော နဒိံ ဩတရိတွာ ဒဿနူပစာရတော ဒါရူနိ၊ ပဏ္ဏာနိဝါ မဂ္ဂိတွာ အာနေတိ၊ အနာပတ္တိ။ တိစီဝရာနိ ပရတီရေ ဩတာပေတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဩရိမတီရမေဝ အာဂစ္ဆတိ၊ အာပတ္တီ’’တိ အတိက္ကမိတုကာမတာယ ပဝိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘နှာယနာဒိကိစ္စေန ပဝိဋ္ဌာနံ ကတ္ထေဝါလယသမ္ဘဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂါမန္တရေ ပမာဏန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ပရတီရတော နဒိံ ဩတရိတွာ ဒဿနူပစာရတော ဒါရူနိ ပဏ္ဏာနိ သကဂါမတော ထောကမ္ပိ တရဏဝါရေန န ဝဋ္ဋတိ ကိရ နိက္ခမိတွာ ပဝိသိတုံ။

အဂါမကေ ¶ အရညေတိ အဂါမလက္ခဏေ အရညေတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ အာပတ္တိခေတ္တံ ဒဿိတံ။ ယသ္မာ ဣဒံ အာပတ္တိခေတ္တံ၊ တသ္မာ ယာ ဘိက္ခုနုပဿယတော ဂါမဿ ဣန္ဒခီလံ အတိက္ကမတိ၊ သာ အသန္တေ ¶ ဂါမေ ဂဏမှာ ဩဟီယနာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ဒဿနသဝနူပစာရာဘာဝေပိ ပဂေဝ ဂါမေ ဣန္ဒခီလာတိက္ကမနက္ခဏေယေဝ အာပဇ္ဇတိ။ သစေ တတ္ထ ဧကာ ဘိက္ခုနီ အတ္ထိ၊ တဿာ ဒဿနသဝနူပစာရာတိက္ကမနက္ခဏေ အာပဇ္ဇတိ၊ အရညမဂ္ဂဂမနကာလေ ဧဝါယံ ဝိဓီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂါမတော ပန နိက္ခမန္တီ ဣတော ပဋ္ဌာယ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဂါမကံ အရည’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာရာဓိကာ စ ဟောန္တိ သင်္ဂါဟိကာ လဇ္ဇိနိယော၊ တာ ကောပေတွာ အညတ္ထ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆတိ စေ၊ ဂါမန္တရနဒီပါရရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏမှာ ဩဟီယနာပတ္တီဟိ န မုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဂဏမှာ ဩဟီယနာပတ္တိ သကိံယေဝါပဇ္ဇတိ။ ဣတရာ ဂါမေ ဂါမေ ပါရေ ပါရေ အရုဏေ အရုဏေ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒီနိ အသာဓကာနိ ယထာသမ္ဘဝံ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘မဟာဗောဓိယင်္ဂဏန္တိအာဒိ ဧဝံ ဂါမဿ အာသန္နဋ္ဌာနေပိ ဣမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။

တတိယသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၉၄။ ပဋိဝတ္တာတိ ပဋိဝစနံ ဒေန္တိ။ ကမ္မဒေါသန္တိ ‘‘အနညာယ ဂဏဿ ဆန္ဒန္တိ ဧဝမာဒီ’’တိ လိခိတံ။ ကတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနဒေါသန္တိ ပေါရာဏာ။ ကာရကဂဏဿာတိ ကာရကသင်္ဃဿ။ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ သန္နိပါတေတွာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကာရကသင်္ဃောပိ အယမေဝါတိ စေ? ပဌမမေဝ ကာရကသင်္ဃံ န အာမန္တေတွာ ဗလက္ကာရေနာယံ ထုလ္လနန္ဒာ တံ ဘိက္ခုနိံ ဩသာရေသီ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကာရကဘိက္ခူနံ သမ္မုခါပိ တေသံ အနုမတိံ ပဌမံ အဂ္ဂဟေတွာ တံ ကမ္မံ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓံ ဗလက္ကာရေန န ကာတဗ္ဗမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဘိက္ခုနီပိ ဒိဋ္ဌာဝိကမ္မံ ကာတုံ လဘတီ’’တိ စ တတ္ထ ဝုတ္တံ။

၆၉၈။ အသန္တေ ကမ္မကာရကသင်္ဃေ ဩသာရေတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ကိတ္တာဝတာ အသန္တော နာမ ဟောတီတိ? ဣဒံ သဗ္ဗတ္ထ န ဝိစာရိတံ။ ကာရကာနံ ¶ ကာလကိရိယာယာတိ ဧကေ။ ဧကဿပိ အဘာဝေနာတိ ဧကေ။ ဧကသ္မိံ ရဇ္ဇေတိ ဧကေ။ ဧကရဋ္ဌေတိ ဧကေ။ ဧကဂါမေတိ ဧကေ။ ဧကသ္မိံ အာဝါသေတိ ဧကေ။ ယတ္ထ သက္ကာ အပလောကေတုန္တိ ဧကေ။ အန္တောအဒ္ဓယောဇနေတိ ဧကေ။ တတ္ထ တသ္မိံ အာဝါသေ အသန္တေ ကာရကသင်္ဃေ ဩသာရေတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဣဒံ ပသံသန္တိ အာစရိယာ။ ယတ္ထ သက္ကာ အပလောကေတုန္တိ သာမီစိ။

စတုတ္ထသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဉ္စမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၀၁။ ဧတံ ¶ န ဝုတ္တန္တိ ဘိက္ခုနိယာ အဝဿုတဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဧတံ နိယမနံ န ဝုတ္တံ။ တံ အဝစနံ ပါဠိယာ သမေတိ။ ကတရပါဠိယာတိ? ‘‘အနဝဿုတောတိ ဇာနန္တီ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဣမာယ။ ယဒိ ဟိ ပုဂ္ဂလဿ အဝဿုတဘာဝေါ န ပမာဏံ၊ ကိံ ဣမာယ ပါဠိယာ ပယောဇနံ၊ ‘‘အနာပတ္တိ ဥဘော အနဝဿုတာ ဟောန္တိ၊ အနဝဿုတာ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ အတ္တနော ဟိ အနဝဿုတဘာဝေါယေဝ ပမာဏန္တိ။ ဣမဿ ပန အနာပတ္တိဝါရဿ အယမတ္ထော – ဥဘော စေ အနဝဿုတာ၊ သဗ္ဗထာပိ အနာပတ္တိ။ အထ ဘိက္ခုနီ အနဝဿုတာ သမာနာ အဝဿုတမ္ပိ ‘‘အနဝဿုတော’’တိ သညာယ တဿ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဧဝမ္ပိ အနာပတ္တီတိ။ အထ သာ အနဝဿုတာပိ အညံ အနဝဿုတံ ဝါ အဝဿုတံ ဝါ ‘‘အဝဿုတော’’တိ ဇာနာတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ‘‘ကိဿ တွံ အယျေ န ပဋိဂ္ဂဏှာသီတိ။ အဝဿုတော အယျေတိ…ပေ… နာဟံ အဝဿုတာ’’တိ။

ပဉ္စမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဆဋ္ဌသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၀၅။ တေနာတိ တသ္မာ။ ယသ္မာ ဥယျောဇိကာ န ဒေတိ န ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣတရိဿာ ပရိဘောဂပစ္စယာ။ ‘‘အကုသလစိတ္တ’’န္တိ ဗာဟုလ္လေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဋ္ဋတီတိ သညာယ ဝဒန္တိယာပိ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဆဋ္ဌသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သတ္တမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၁၂-၄။ ကမ္မဝါစတော ¶ ပုဗ္ဗေ အာပန္နာပတ္တိယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ။ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ သင်္ဃာဒိသေသေ ပတ္တေတိ ပေါရာဏာ။ တံ ‘‘အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တိယာ’’တိ ပါဠိယာ သမေတိ။ ‘‘သုတွာ န ဝဒန္တီ’’တိ ဧတ္ထ သစေ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယဘယာ န ဝဒန္တိ၊ အနာပတ္တိ ¶ ။ ‘‘အဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညာ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အနာပတ္တိ အသမနုဘာသန္တိယာ’’တိ သင်္ဃာဒိသေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

သတ္တမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အဋ္ဌမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၁၅။ ပစ္စာကတာတိ ပရာဇိတာ။ ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဿ၊ ဣမဿ စ နိဒါနမတ္တမေဝ နာနာကရဏံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘တဿ ဝစနဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါယ ဧဝ ဝစနီယော၊ န ကုလဒူသနနိဝါရဏတ္ထာယာ’’တိ။ ဧဝံ သန္တေ ဥဘောပေတာ အာပတ္တိယော အညမညံ သဘာဂတ္ထာ၊ တသ္မာ ဣဒံ တဿ အနုပညတ္တိသဒိသံ အာပဇ္ဇတိ၊ တတော ဣဒံ နိရတ္ထကမေဝ အာပဇ္ဇတီတိ? န ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုဝိသေသတော၊ ကမ္မဝါစာဝိသေသတော စ ဥဘိန္နံ နာနာကရဏံ။

အဋ္ဌမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ နဝမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၂၃။ ‘‘ကာယိကဝါစသိကေန သံသဂ္ဂေနာ’’တိ ပါဌသေသော။

နဝမသင်္ဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သင်္ဃာဒိသေသကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ပဌမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၃၃။ ပဌမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒံ ¶ ¶ ဥတ္တာနမေဝ။

၂။ ဒုတိယနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၄၀။ ဝတ္ထုသမ္ပတ္တတ္တာ ဝါ န တဿာ အနာပန္နကာမတာယ ဝါ အနာဏတ္တိကတာယ ဝါ အကာလစီဝရမဒံသု။ ယထာဒါနေ ဧဝ ဥပနေတဗ္ဗံ၊ န ဘာဇေတဗ္ဗံ ပုဂ္ဂလိကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထတော ဟိ ဣတရမ္ပိ ယထာဒါနေ ဧဝ ဥပနေတဗ္ဗမေဝ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အယျာယ ဒမ္မီတိ ဧဝံ ပဋိလဒ္ဓန္တိ နိဿဋ္ဌပဋိလဒ္ဓံ။ ယထာဒါနေတိ ဒါယကေဟိ ပရိစ္စတ္တဝိဓာနေန။ ဥပနေတဗ္ဗန္တိ အကာလစီဝရဘာဝေန ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓ ဘာဇာပိတာယ လဒ္ဓစီဝရမေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ တံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာပိ အတ္တနာ န လဘတီ’’တိ လိခိတံ။ ယဒိ နိဿဋ္ဌပဋိလဒ္ဓံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ သိယာ၊ ‘‘နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒဒေယျ၊ ဒဒေယျုံ၊ အယျာယ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တီဏိပေတာနိ ပဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ တသ္မာ န ကေဝလံ နိဿဋ္ဌပဋိလဒ္ဓမေဝ ယထာဒါနေ ဥပနေတဗ္ဗံ၊ အညာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ လဒ္ဓကောဋ္ဌာသမ္ပိ ယထာဒါနေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ။

၇၄၁။ ‘‘အကာလစီဝရေ ကာလစီဝရသညာယ အနာပတ္တီ’’တိ ပန ဘာဇနပစ္စယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္တကမေဝ ဒီပေတိ၊ န ပဋိလဒ္ဓံ၊ န ယထာဒါနေ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ လေသေန ပန ဂဏှာတိ စေ၊ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗာ။

ဒုတိယနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၄၄။ သကသညာယ ¶ ဂဟိတတ္တာ ပါစိတ္တိယံ၊ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗံ။

တတိယနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၅၂။ လေသေန ¶ ဂဟေတုကာမတာ၊ အညဿ ဝိညုဿ ဝိညာပနံ၊ ပဋိလာဘောတိ တီဏိ အင်္ဂါနိ၊ တသ္မာ ပဌမံ ဝိညတ္တံ အလဘိတွာ အညံ တတော ဦနတရမ္ပိ လဘေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝ အင်္ဂသမ္ပတ္တိတော။ ဧသ နယော အညတ္ထာပိ။

စတုတ္ထနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဉ္စမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၅၃။ ‘‘တေလံ ဂေါပေတွာ သပ္ပိမ္ပိ မေ အတ္တနော ကုလဃရာ’’တိ ကိရ ပါဌော။

ပဉ္စမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဆဋ္ဌနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၅၈-၇၆၂။ ပါဝါရိကဿာတိ ဒုဿဝါဏိဇကဿ။ ယာယ စေတာပိတံ၊ တဿာ နိဿဂ္ဂိယံ၊ နိဿဋ္ဌပဋိလာဘော စ။ ‘‘ဣတရာသံ ပန ဇာနိတွာ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တကောဋ္ဌာသံ သာဒိယန္တီနမ္ပိ န နိဿဂ္ဂိယံ၊ ကေဝလံ ယထာဒါနေ ဧဝ တာဟိပိ ဥပနေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဘိတွာပိ ယထာဒါနေ ဥပနေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သေသာဟိ ဂဟိတံ သုဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ ဂိလာနာယပိ န မောက္ခော။

ဆဋ္ဌနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သတ္တမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၆၄။ သတ္တမေ ¶ ‘‘သယံ ယာစိတကေနာ’’တိ ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ တထာပိ အညဒတ္ထိကေန အတ္တုဒ္ဒေသိကေန သညာစိကေနာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမတ္ထော ‘‘ဘိက္ခုနိယော တေန စ ပရိက္ခာရေန သယမ္ပိ ယာစိတွာ ¶ ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသူ’’တိ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အတ္ထေန သံသန္ဒိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿာယမတ္ထော – တေန ပရိက္ခာရေန ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေတွာ စ-သဒ္ဒေန သညာစိကေန စ ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေတွာတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေန္တော ‘‘သယမ္ပိ ယာစိတွာ ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေတွာ’’တိ အာဟ။ အညထာ ‘‘တေန ပရိက္ခာရေန ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေတွာ သယမ္ပိ ယာစိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသူ’’တိ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ပါဠိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။

ပဒဘာဇနေ ပန ‘‘သံယာစိကေနာတိ သယံ ယာစိတွာ’’တိ တဿေဝ ပဒဿ အဓိပ္ပာယမတ္တံ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ ပဒဘာဇနဓမ္မတာ။ ‘‘သင်္ဃိကံ လာဘံ ပရိဏတ’’န္တိအာဒိပဒါနံ ဘာဇနေ ပန သာ ပါကဋာ။ အညထာ သံယာစိကပဒေန ကော အညော အတိရေကတ္ထော သင်္ဂဟိတော သိယာ၊ သော န ဒိဿတီတိ တဒေဝ ပဒံ နိပ္ပယောဇနံ၊ ဣဒဉ္စ သိက္ခာပဒံ ပုရိမေန နိန္နာနာကရဏံ သိယာ။ အတ္တနော ဟိ သန္တကံ ယထာကာမံ ကရဏီယန္တိ။ ဧတ္ထ စ သင်္ဃဿ ယာစနာယ ဝသေန ဧကတော ဟုတွာ ယာစနာယ လဒ္ဓံ သံယာစိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဣတော ပရေန သံယာစိက-သဒ္ဒေန ဣဒံ နိဗ္ဗိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘ပုဂ္ဂလိကေန သံယာစိကေနာ’’တိ ဣဒဉ္စ သိက္ခာပဒံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ဣဓေဝ တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ သင်္ဂဟိတတ္တာ၊ န စ သင်္ဂဟိတာ အာပတ္တိဒွယဘာဝတော။ မိဿေတွာ စေတာပိတတ္တာ ဟိ ဧကမေဝ အာပတ္တီတိ စေ? န၊ သံယာစိကပဒဿ နိပ္ပယောဇနဘာဝပ္ပသင်္ဂတော၊ ဧဝံ သင်္ဃိကမဟာဇနိကပုဂ္ဂလိကာနိ မိဿိတွာ စေတာပနေ ဧကာပတ္တိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော စ။

သတ္တမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အဋ္ဌမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၆၉။ ဂဏဿာတိ အာဘိဓမ္မိကာဒိဂဏဿ၊ ဦနစတုဝဂ္ဂဿ စ။

အဋ္ဌမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ နဝမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၇၄။ သညာစိကေနာတိ ¶ ဂဏယာစနာယ လဒ္ဓေနေဝ၊ န အညေန။

နဝမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒသမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၇၉။ ဒသမေ ¶ ပန ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ အညဒတ္ထိကေန ပရိက္ခာရေန အညုဒ္ဒိသိကေန ပုဂ္ဂလိကေန အညံ စေတာပေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဧဝံဝိဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ပုဂ္ဂလိကေန သံယာစိကေနာ’’တိ ဣမိနာ ဧကာဒသမေန ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာ ယထာက္ကမေန သမ္ဘဝတော။ ကာမမေဝ စေတံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော န ဝုတ္တံ၊ အတ္ထတော ပန ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ ဧတ္ထ ပန သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ပဝါရိတဋ္ဌာနေ၊ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဉာတကဋ္ဌာနေ စ အနာပတ္တိဆာယာ ဒိဿတိ၊ ဣဒံ သဗ္ဗံ အမှာကံ တက္ကာနုသာရဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိ ကတွာ န သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိစာရေတွာ ယထာ နိစ္စလကာရဏံ ဒိသွာ ယံ ဝါ ဝိနယက္ကမကောဝိဒါ အနုဇာနန္တိ၊ တံ တဒေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အာပဒါသုပိ အညံ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ စေတာပေတဗ္ဗံ၊ ဣတရံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဘိက္ခုဿ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒသမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ဧကာဒသမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၈၄။ ‘‘ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဧကာဒသမေ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ တိံသကကဏ္ဍံ ပတွာ ဝဂ္ဂက္ကမဿ အဝုတ္တတ္တာ။ ယသ္မာ ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ နာမ န ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ အညာတိကအပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ဓမ္မနိမန္တနဝသေန ဝဒေယျ ‘‘ယေနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တာယ ‘‘စတုက္ကံသပရမံ ဝိညာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ‘‘နိဒါနေန သိက္ခာပဒံ န သမေတိ၊ သိက္ခာပဒေန စ အနာပတ္တိဝါရော’’တိ စ ‘‘အကတဝိညတ္တိယာ စတုက္ကံသပရမံ ဝိညာပေတဗ္ဗ’’န္တိ စ အနိဋ္ဌံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ စေတာပေတဗ္ဗန္တိ ဌပေတွာ သဟဓမ္မိကေ စ ဉာတကပဝါရိတေ စ အညေန ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဂုဏေန၊ ပရိတုဋ္ဌေန စ ဝဒေယျ ‘‘ယေနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တဿ ‘‘ဝိညာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တနယေန ¶ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဣဒံ ပရိစ္ဆိန္နပဝါရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာနန္တိ ပန သဗ္ဗပ္ပကာရေန ပဝတ္တံ နိစ္စပဝါရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိစ္စပဝါရဏာ နာမ ယဒါ ယေနတ္ထော၊ တဒါ တံ ဝဒေယျာထာတိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ¶ ။ ‘ဟန္ဒ သီတပါဝုရဏ’န္တိ ဒေန္တာနံ ပန အတိရေကစတုက္ကံသမ္ပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယမေဝ နယော ဒသမေပီတိ။

ဧကာဒသမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ တိံသကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၉၃-၇။ အဟံ ¶ ¶ လသုဏေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဝါရေမီ’’တိ ပါဌသေသော။ ဗဒရသာဠဝံ ကိရ ဗဒရဖလာနိ သုက္ခာပေတွာ စုဏ္ဏေတွာ ကတ္တဗ္ဗာ ခါဒနီယဝိကတိ။

ပဌမလသုဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၀၀။ သံဟရာပေယျာတိ ‘‘သံဟရတိ ဝါ သံဟရာပေတိ ဝါ’’တိ ပဒဘာဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ အာပတ္တိဘေဒေါ န ဒဿိတော၊ တထာပိ ခုရသဏ္ဍာသကတ္တရိအာဒိပရိယေသနဃံသနာဒီသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ ယုဇ္ဇတိ၊ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ တလဃာတကာဒိမှိ စ အာပတ္တိဘေဒေါ ပါဠိယံ န ဝုတ္တော။ ယထာသမ္ဘဝံ ပန ပုဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ သမ္ဘဝတိ။ ဧဝံ ဘိက္ခုဿ ဧတ္ထ စ လသုဏေ စ ဒုက္ကဋံ။ ဣဒံ ကိရိယာကိရိယန္တိ ပေါရာဏာ။ တတ္ထ ‘‘ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ န ဝုတ္တံ။

ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၀၂-၆။ တတိယစတုတ္ထသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၈၁၂။ ပဉ္စမေ ¶ ဥဒကသုဒ္ဓိပစ္စယေ သတိပိ ဖဿသာဒိယနေ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေ အနာပတ္တိ။ တတ္ထ ဒွိန္နံ ပဗ္ဗာနန္တိ ‘‘ဒွိန္နံ အင်္ဂုလာနံ သဟပဝေသနေ ဧကေကအင်္ဂုလဿ ဧကေကံ ပဗ္ဗံ ကတွာ ဒွေ ပဗ္ဗာ၊ ဧကင်္ဂုလပ္ပဝေသနေ ဒွိန္နံ ပဗ္ဗာနံ ¶ ဥပရိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ အယမေဝ နယော ဒဿိတော’’တိ လိခိတံ။

ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၁၅။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၈၂၀-၈၂၂။ ‘‘နဂရံ အတိဟရန္တီ’’တိ ပါဌော။ ‘‘နဂရဒွါရေ အတိဟရန္တီ’’တိ ကတ္ထစိ၊ တတ္ထ ဒွါရေနာတိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓန္တိ ‘‘ပုနပိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဝါဒံ သန္ဓာယ၊ န တတော ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ဝုတ္တံ ဝါဒံ။ ဧတ္ထ ‘‘မာတရမ္ပိ ဝိညာပေတွာတိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ လိခိတံ၊ တံ ဒုလ္လိခိတံ၊ န ဟိ တေန ဝိရောဓံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ။ ကရဏေ စေ ပါစိတ္တိယံ၊ ကာရာပနေပိ ပါစိတ္တိယေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ အထ ကာရာပနေ ဒုက္ကဋံ၊ ကရဏေပိ ဒုက္ကဋေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကရဏေ ဝါ ကာရာပနေ ဝါ ဝိသေသော အတ္ထိ အာပဇ္ဇနေ သတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၈၂၃။ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနာမာသတ္တာ ‘‘အာမကဓညံ ပန ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ကပ္ပိယေန လဒ္ဓံ ဓညံ ဘဇ္ဇိတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ဒုက္ကဋံ။ အပရဏ္ဏေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ စ ‘‘အနာပတ္တိ အာဗာဓပစ္စယာတိ ဝစနတော သတ္တ ဓညာနိပိ အနာမာသာနီတိ သိဒ္ဓံ၊ တေနေဝ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌကထာယံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမှိ သတ္တ ဓညာနိပိ ဂဟိတာနိ အနာမာသာနီ’’တိ စ ဝုတ္တာနိ။ အာမာသာနိ ကပ္ပိယဝတ္ထူနိ စ ယဒိ ဘဝေယျုံ၊ ယထာ ဉာတကပဝါရိတေ သန္ဓာယ ‘‘အပရဏ္ဏံ ဝိညာပေတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာနံ အညဿ အတ္ထာယ ဝိညာပေတိ၊ ဥမ္မတ္တိကာယ အာဒိကမ္မိကာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုတ္တာ စ အနာမာသတ္တာ စ မာတရမ္ပိ သတ္တဝိဓံ ဓညံ ဝိညာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ¶ ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ သတ္တဝိဓံ ဓညံ သန္ဓာယ ‘‘အနာပတ္တိ အာဗာဓပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာ ဘိက္ခုနိယာ အာဗာဓပစ္စယာ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ ဘိက္ခုဿာပီတိ ¶ စ။ ယထာ ဝါ ပန ဘိက္ခုနိယာ ဘဇ္ဇနာဒီနိ ကာရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ဘိက္ခုဿာပိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညတရော ဗာလဘိက္ခု ကပ္ပိယံ အဇာနန္တော ဧတဒဝေါစ ‘အာမကဓညံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဘိက္ခူနံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧတံ ဓညံ ဘဇ္ဇိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ပစိတွာ ယာဂုခဇ္ဇကံ ဘတ္တဉ္စ ဒေထာ’တိ၊ အာဏာပကဿေဝ ဘိက္ခုဿ အာပတ္တိ၊ သဗ္ဗေသံ အနာပတ္တီ’’တိ။ တသ္မာ ‘‘သင်္ဃဝါရိကာနံ ဓညံ ကောဋ္ဋေထာ’’တိ အာရာမိကာနံ ဝတ္တုဉ္စ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဒိဝသံ ပရိဗ္ဗယံ ဂဏှထ၊ တဏ္ဍုလေ သမ္ပာဒေထ၊ တွံ ဧတ္တကေ ဂဏှ၊ တွံ ဧတ္တကေ’’တိ ဧဝမာဒီနိ ပန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ စ။ ယံ ပန ‘‘အဝိညတ္တိယာ လဗ္ဘမာနံ ပန နဝကမ္မတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဣမံ တဠာကံ ခေတ္တံ ဝတ္ထုံ ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ ‘သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ နယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ သုဝုတ္တမေဝ။ ‘‘နဝကမ္မတ္ထာယ ဓညံ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယံ ပန ဟေဋ္ဌာ ‘‘တတ္ထ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ အတ္တနော ဝါ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလစေတိယာနံ ဝါ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ…ပေ… ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆတော ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ။ ကသ္မာ? ‘‘စေတိယဿ အတ္ထာယ ဓညံ ဒါတုကာမောမှိ၊ တုမှေ ဘန္တေ တဒတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ အကပ္ပိယတ္တာ။ ‘‘ဣဒံ ပန တာဒိသံ န ဟောတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗောပါယံ ဥပတိဿတ္ထေရဝါဒေါ ကိရ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပနေဝမာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ နဝကမ္မတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟော န ဝါရိတော၊ သင်္ဃဿတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿေဝ အကပ္ပိယ’’န္တိ။

သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၂၄။ ပေါရာဏာ ‘‘နိဗ္ဗိဋ္ဌရာဇဘဋော’’တိ ပဌန္တိ။ တဿတ္ထော ဝါရိတဘတ္တဝေတနော ရာဇဘဋောတိ။ ‘‘တညေဝ ဘဋပထန္တိ တံယေဝ ဘတ္တဝေတန’’န္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဥမ္မုကန္တိ အလာတံ။

၈၂၆။ ဧတ္ထ ဆဍ္ဍိတံ ကိရိယာ။ အနောလောကနံ အကိရိယာ။

အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၃၂။ ‘‘သာမိကေ ¶ ¶ အပလောကေတွာ ဆဍ္ဍေတီ’’တိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ နတ္ထိ၊ ကတ္ထစိ အတ္ထိ၊ အတ္ထိဘာဝေါဝ သေယျော ကိရိယာကိရိယတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။ ဣဓ ခေတ္တပါလကာ၊ အာရာမာဒိဂေါပကာ စ သာမိကာ ဧဝ။ ‘‘သင်္ဃဿ ခေတ္တေ၊ အာရာမေ စ တတ္ထ ကစဝရံ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ကတိကာ စေ နတ္ထိ၊ ဘိက္ခုဿ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ သင်္ဃပရိယာပန္နတ္တာ၊ န ဘိက္ခုနီနံ။ တာသမ္ပိ ဘိက္ခုနိသင်္ဃသန္တကေ ဝုတ္တနယေန ဝဋ္ဋတိ၊ န တတ္ထ ဘိက္ခုဿ၊ ဧဝံ သန္တေပိ သာရုပ္ပဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၈၃၃။ သာဓုကီဠိတဂီတံ ဝါတိ ဧတ္ထ ပါစိဏ္ဏဂီတမ္ပိ သောတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဂီတုပသဉှိတံ ပန ဓမ္မံ သောတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဓမ္မဂီတမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဂါယာမ ဝါဒေမာတိ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပူဇံ ကရောမ၊ ဇာတကံ ဝါ ဝတ္ထုံ ဝါ ဒေသေမာတိ ဝုတ္တေ ‘သာဓူ’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

၈၃၆။ ဧကပယောဂေါ နာမ ဧကဒိဝသာဝလောကနံ။ တေသံယေဝါတိ ယေသံ နစ္စံ ပဿတိ။ ‘‘ဘိက္ခုနီ သယမ္ပိ နစ္စိတုံ ဝါ ဂါယိတုံ ဝါ ဝါဒိတုံ ဝါ န လဘတီ’’တိအာဒိ ဣဓ သိက္ခာပဒေ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? သုတ္တာနုလောမမဟာပဒေသတော။ ယဒိ နစ္စာဒီနိ ပဿိတုံ ဝါ သောတုံ ဝါ န လဘတိ၊ ပဂေဝ အတ္တနာ ကာတုန္တိ နယတော လဗ္ဘမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ မဟာပဒေသာ နိရတ္ထကာ သိယုံ။ ဧဝမညတ္ထာပိ နယော နေတဗ္ဗော။ ‘‘သမုဋ္ဌာနမ္ပိ ဣဓ ဝုတ္တမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ဆသမုဋ္ဌာနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ လိခိတံ။ တံ ‘‘အညေ နစ္စ၊ ဂါယ၊ ဝါဒေဟီ’’တိ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတီတိအာဒိဝစီကမ္မံ သန္ဓာယ လိခိတဉ္စေ၊ တံ သုလိခိတံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနေ ဝါစာယ အဘာဝတော။ ‘‘သယမ္ပိ နစ္စိတု’’န္တိအာဒိကာယကမ္မဉ္စေ သန္ဓာယ လိခိတံ၊ ဒုလ္လိခိတံ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနဉှိ ဧကန္တတော ကာယကမ္မံ ¶ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဥဒ္ဓဋံ အဂ္ဂဟေတွာ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတမေဝ ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။ ဧတံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနတ္တာတိ ဧတ္ထ ကာရဏဝစနေ သုတ္တာနုလောမမဟာပဒေသတောတိ ဧတ္ထ ပန ဥဒ္ဓဋံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ယထာလာဘဝသေန တံ လိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အာဟစ္စဘာသိတသိက္ခာပဒဝသေန ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဥပတိဿတ္ထေရော ¶ ။ ‘‘ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနဉ္စေ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ၊ အာဏာပကော မုစ္စေယျ၊ န စ မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘ကသ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာစရိယော အာဟာတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။

၈၃၇။ အာရာမေ ဌတွာတိ န ကေဝလံ ဌတွာ၊ တတော ဂန္တွာ ပန သဗ္ဗိရိယာပထေဟိပိ လဘတိ။ ‘‘အာရာမေ ဌိတာတိ ပန အာရာမပရိယာပန္နာတိ အတ္ထော၊ ဣတရထာ နိသိန္နာပိ န လဘေယျာ’’တိ လိခိတံ၊ တံ သုလိခိတမေဝ။

၈၃၉။ ‘‘ဒိဝါပိ အန္ဓကာရံ အတ္ထိ၊ တပ္ပဋိသေဓနတ္ထံ ‘ရတ္တန္ဓကာရေ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ ပေါရာဏာ။ သန္တိဋ္ဌေယျာတိ ဧတ္ထ ဌာနာပဒေသေန စတုဗ္ဗိဓောပိ ဣရိယာပထော သင်္ဂဟိတော၊ တသ္မာ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ တေန သဒ္ဓိံ စင်္ကမနာဒိံ ကရောန္တိယာ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ‘‘သလ္လပေယျ ဝါ’’တိ ကေဝလံ နိဒါနဝသေန ဝုတ္တံ ဝိသေသာဘာဝတော။ ‘‘သလ္လပေယျဝါတိ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ ဌိတာ သလ္လပတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ န ယုတ္တန္တိ ဧကေ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေနေဝ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ သလ္လပနေနပိ အပရမ္ပိ ဧကံ အာပဇ္ဇတီတိ နာပဇ္ဇတိ၊ ကထံ ပညာယတီတိ? အင်္ဂဝသေန။ ဣမဿ ဟိ ရတ္တန္ဓကာရတာ၊ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ ဌာနံ ဝါ သလ္လပနံ ဝါ၊ သဟာယာဘာဝေါ၊ ရဟောပေက္ခတာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ယဒိ ဌာနပစ္စယာ ဧကာ အာပတ္တိ ဝိသုံ သိယာ၊ တဿာ ¶ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ သိယုံ။ ယဒိ သလ္လပနပစ္စယာ ဧကာ၊ တဿာပိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ သိယုံ။ တသ္မာ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘စတ္တာရိ ဝါ ပဉ္စ ဝါ အင်္ဂါနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သလ္လပနပစ္စယာ ဝိသုံ နတ္ထီတိ။ အတ္ထိယေဝ၊ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ တဒတ္ထမေဝါတိ ဧကေ။ ကထံ? သဟုပ္ပတ္တိတော ဒွိန္နံ အာပတ္တီနံ။ ကိံ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သလ္လပနေ သတိ ဌာနပစ္စယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ စတုရင်္ဂိကံ၊ သလ္လပနပစ္စယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ စတုရင်္ဂိကန္တိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ သဟုပ္ပန္နာနိ ဧကတော အာပဇ္ဇန္တီတိ။ ဣဒံ အယုတ္တံ ပါဠိဝိရောဓတော။ ပါဠိယဉှိ ‘‘သလ္လပေယျ ဝါတိ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ ဌိတာ သလ္လပတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဒွေ သိယုံ၊ ‘‘အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ပါစိတ္တိယာန’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗတာ သိယာတိ။ အယံ နယော ဒုတိယာဒီသုပိ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဒုတိယေနာပိ သဒ္ဓိံ ယဒိ ဘိက္ခုနိယာ ရဟောပေက္ခတာ အတ္ထိ၊ သော စေ ပုရိသော၊ န ဒုတိယော၊ ပုရိသဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ အထ ဒုတိယာ ဘိက္ခုနီ ဟောတိ၊ တဿာ စ တေန ပုရိသေန သဒ္ဓိံ ရဟောပေက္ခတာ အတ္ထိ၊ သာ စ ဘိက္ခုနီ န ဒုတိယာ ဟောတိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ အာပဇ္ဇတီတိ ဧကေ၊ ဝိစာရေတွာ ပန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဟတ္ထပါသေ ဌာနေန ဒုက္ကဋ’’န္တိ၊ တံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘‘ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ တိဋ္ဌတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဟိ ပါဠိ၊ ကိံဗဟုနာ။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယိကဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သန္တိဋ္ဌနာဒီသု တီဏိ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိအာဒိဝစနတော ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အင်္ဂါနိ စေတ္ထ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ။

၂-၃-၄။ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၈၄၂-၆။ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထာနိ ဥတ္တာနာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘သလ္လပတီတိ ယံ ကိဉ္စိ တိရစ္ဆာနကထံ ကထေတီ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၈၅၂။ စတုတ္ထေ ပနာယံ ဝိသေသော – ‘‘ဧကေနေကာ’’တိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ ဒုတိယိကံ ဝါ ဘိက္ခုနီနံ ဥယျောဇေယျ၊ ပါစိတ္တိယံ န သမ္ဘဝတီတိ စေ? သမ္ဘဝတိ။ ကသ္မာ? သန္တိဋ္ဌနာဒိတ္တယမတ္တာပေက္ခတ္တာ၊ တဿ ဝစနဿာပိ ဝါ အညာယပိ ရဟောပေက္ခနဿာဒသမ္ဘဝေ သတိ ဥဘိန္နံ ဧကတ္ထသမ္ဘဝတော စ သာဓိတမေတံ။ ‘‘ဟတ္ထပါသံ ¶ ဝိဇဟိတွာ သန္တိဋ္ဌတိ ဝါ သလ္လပတိ ဝါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ‘‘နိကဏ္ဏိကံ ဝါ ဇပ္ပေတီ’’တိ န ဝုတ္တံ? ဟတ္ထပါသာတိက္ကမေ အသမ္ဘဝတော။ တဿ တတိယဿ ပဒဿ ပစ္ဆိန္နတ္တာ သမ္ဘဝန္တမ္ပိ ‘‘ဒုတိယိကံ ဝါ ဥယျောဇေတီ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အတ္ထတော ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ သန္တိဋ္ဌတိ ဝါ သလ္လပတိ ဝါ ဒုတိယိကံ ဝါ ဥယျောဇေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ယက္ခေန ဝါတိအာဒီသုပိ။ တတ္ထ ‘‘ဟတ္ထပါသေ’’တိ ဝါ ‘‘ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ’’တိ ဝါ န ဝုတ္တံ ဥဘယတ္ထ ဒုက္ကဋတ္တာ။ အနာပတ္တိဝါရေပိ ¶ အသမ္ဘဝတော ‘‘နိကဏ္ဏိကံ ဝါ ဇပ္ပေတီ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ စေ? သမ္ဘဝတိ သတိ ကရဏီယေ နိကဏ္ဏိကံ ဝါ ဇပ္ပေတီတိ သမ္ဘဝတော။ အထ ကသ္မာ ဧဝံ န ဝုတ္တန္တိ စေ? အနဝဇ္ဇကထာယံ နိကဏ္ဏိကဇပ္ပနေ ပယောဇနာဘာဝါ၊ ဓမ္မကထာယမ္ပိ ဥဒါယိံ အာရဗ္ဘ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ စ။

ဒုတိယတတိယစတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၅၆။ ‘‘ကုလံ နာမ စတ္တာရိ ကုလာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တိတ္ထိယာရာမေ ကပ္ပတိ တဿ ကုလဝေါဟာရာဘာဝတောတိ ဧကေ။ တိတ္ထိယာနံ ခတ္တိယာဒိပရိယာပန္နတ္တာ န ကပ္ပတီတိ ဧကေ။ တဿ ကပ္ပိယဘူမိတ္တာ န ယုတ္တန္တိ စေ? န၊ ယထာဝုတ္တခတ္တိယာဒီနံ သမ္ဘဝတော။ တထာပိ ဂေါစရကုလံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ‘‘ဥပစာရော ဒွါဒသဟတ္ထော’’တိ လိခိတံ။

ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၆၀။ ‘‘နိသီဒန္တိယာ ဧကာ၊ နိပဇ္ဇန္တိယာ ဧကာ’’တိ အဝတွာ ‘‘နိသီဒိတွာ ဂစ္ဆန္တိယာ’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ ဂမနပစ္စယာ ဧသာ အာပတ္တီတိ? န၊ ပရိယောသာနာဓိပ္ပာယဝသေန ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘နိသီဒိတွာ နိပဇ္ဇန္တိယာ ဒွေ’’တိ ဝစနေနပိ ဂမနံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ၊ တထာ ‘‘နိပဇ္ဇိတွာ နိသီဒန္တိယာ ဒွေ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တသ္မိံ အဘိနိပဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ပါစိတ္တိယာန’’န္တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? အနိသီဒိတွာပိ နိပဇ္ဇနသမ္ဘဝတော။ နိပဇ္ဇနတ္ထာယ ¶ နိသီဒိတွာ နိပဇ္ဇန္တိယာ နိပဇ္ဇနကပယောဂတ္တာ ဧကာ အာပတ္တီတိ ကေစိ။

ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၆၇။ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ဓုဝပညတ္တေ’’တိ န ဝုတ္တံ ‘‘သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ¶ ။ ဣဓ ဆဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေန ပကတိယာ ပညတ္တေ အဘိနိသီဒတိ ဝါ အဘိနိပဇ္ဇတိ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယမေဝ။ အညတ္ထ ဓုဝပညတ္တံ။ ဣဓ ဝုတ္တနယေန သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ အဘိနိသီဒတိ ဝါ အဘိနိပဇ္ဇတိ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဥဘယတ္ထာပိ ပဉ္စမေ ဝုတ္တနယေန အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမေယျ၊ ပါစိတ္တိယမေဝ၊ အနာပတ္တိဝါရေ မာတိကာယံ ဝုတ္တကာလတော အညကာလဿ အပရာမဋ္ဌတ္တာတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ အပိစ အတ္ထာပတ္တိကာလေ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ဝိကာလေတိအာဒိတ္တိကေ၊ အတ္ထာပတ္တိ ရတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ဒိဝါတိအာဒိတ္တိကေ စ အဋ္ဌကထာယံ ဣဓ ပဉ္စမဆဋ္ဌသတ္တမသိက္ခာပဒေဟိ သင်္ဂဟိတာပတ္တီနံ အပရာမဋ္ဌတ္တာ ယထာသမ္ဘဝံ တိဝိဓကာလေ တိဝိဓမေတံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ မဟာပဒေသနယာနုလောမတော။

သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၆၉။ အဋ္ဌမေ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ သမ္ဘဝတိ။

အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၇၅-၇။ ဒုဂ္ဂါဟဝသေန ဝါ သုဂ္ဂါဟဝသေန ဝါ ယထာဝုတ္တနယေန သပထကရဏေ အာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ မာတိကာယံ ‘‘အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယာ အတ္တာနမေဝ အာရဗ္ဘ သပထံ ကရေယျ၊ တဿာ ဧကာ ¶ ။ ပရမေဝါရဗ္ဘ တဿာ ဧကာ။ ဥဘောပိ အာရဗ္ဘ တဿာ ဒွေ အာပတ္တိယော သမ္ဘဝန္တိ။ တိကစ္ဆေဒေါ ပနေတ္ထ ပရမေဝါရဗ္ဘ သပထကရဏံ သန္ဓာယ ပဝတ္တော။

၈၈၂။ ဒသမေ ¶ အနာပတ္တိဝါရော ရောဒနဿေဝ၊ န ဝဓဿ၊ တသ္မာ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌာပိ အတ္တာနံ ဝဓတိ ဧဝ၊ န ရောဒတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝ။

၈၈၃။ နဂ္ဂဝဂ္ဂဿ ပဌမဒုတိယာနိ ဥတ္တာနာနိ။ ပဌမေ အယံ ဝိသေသော – ဘိက္ခုဿ တထာ နှာယန္တဿ ဒုက္ကဋံ အညတြ ဇန္တာဃရဥဒကပဋိစ္ဆာဒီဟိ။ န စ ဝိဂရဟိ တတ္ထ ဘဂဝါ အတ္တနာဝ အနနုညာတတ္တာ ဥဒကသာဋိကာယာတိ ပေါရာဏာ။ ‘‘ဧကမေဝ နိဝါသေတွာ၊ ပါရုပိတွာ စ နဟာယိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

ပဌမဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၉၄။ တတိယေ အန္တောစတူဟပဉ္စာဟံ ဓုရံ နိက္ခိပန္တိယာပိ အာပတ္တိ ဧဝ။ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ ဓုရံ နိက္ခိပန္တိယာ ဒုက္ကဋံ တိကဒုက္ကဋတ္တာ။ ‘‘သမ္ဗဟုလာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထ စတဿောပိ သမ္ဗဟုလာ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၉၈။ စတုတ္ထေ ¶ ¶ သင်္ဃာဋိစာရန္တိ ဧတ္ထ သင်္ဃာဋိအာဒိဝသေန အဓိဋ္ဌိတာနံယေဝါယံ ဝိဓိ၊ နေတရာသံ ကိရ။ တတ္ထ တိစီဝရေ ဧဝ ဝိပ္ပဝါသပစ္စယာ နိဿဂ္ဂိယံ။ အန္တောစီဝရကာလေပိ ပဉ္စာဟိကံ သင်္ဃာဋိစာရံ အတိက္ကာမေန္တိယာ အာပတ္တိယေဝ။ ‘‘ဝိနာ ဧတေဟိ စီဝရေဟိ ဥပသမ္ပဒံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၀၆။ ပဉ္စမဿ အနာပတ္တိဝါရေ တာယ ဝါ အဝိပ္ပဝါသာယာတိ အတ္ထတော လဗ္ဘတိ။

ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၀၇-၉၁၁။ ဆဋ္ဌသတ္တမာနိ ဥတ္တာနာနိ။

၉၁၆။ သောကဇ္ဈာယိကာ နာမ ကိရ မာယာကာရာ။ ဝိလုမ္ပကာ ဘဏ္ဍကာတိ စ ပေါရာဏာ။

အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၂၀။ ‘‘ကထဉှိ နာမ အတိက္ကာမေဿတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ထုလ္လနန္ဒာ စီဝရကာလသမယံ အာဂမေထာတိ အတိက္ကမာပေသီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။

၉၂၇။ ဒသမေ ¶ ¶ ဧကကုလံ ဧတဒဝေါစုန္တိ ဧတ္ထ ကုလံ နာမ တသ္မိံ မနုဿာ၊ တသ္မာ ဗဟုဝစနံ။

၉၃၄-၅။ ဧကာယ နိပန္နာယ အပရာ နိပဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ ပဌမနိပန္နာယ အနုဋ္ဌာပနာ’’တိ ဝတွာ ဧတ္ထ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧကေ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘‘ကိရိယ’’န္တိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အထ ကဿာ အာပတ္တီတိ? ဥဘိန္နမ္ပိ နိပဇ္ဇနကိရိယံ ပဋိစ္စ။ ဣမဿ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ဝဝတ္ထာနံ ဒဿေတွာ’’တိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝဝတ္ထာနံ ကတွာ နိပဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ဝိပုလတရေ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ‘‘အန္တရံ ကတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။

၉၄၀။ ဝဝတ္ထာနံ ဒဿေတွာတိ ဧတ္ထ ဥပရိ ပါရုပနမ္ပိ မဇ္ဈေ ဩဘောဂံ ကတွာ ဥဘိန္နံ အန္တရေ ဩတာရေတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ဝဝတ္ထာနဉ္စ ယထာ ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ၊ တထာ အတိက္ကမိတွာ တုဝဋ္ဋေန္တိယာ အာပတ္တိယေဝါတိ။ ‘‘ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ စ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၄၁။ အတ္တနော ¶ ¶ သဇ္ဈာယနဋ္ဌာနေ စေ ဝုဍ္ဎတရာ အာဂစ္ဆတိ၊ ဝန္ဒနကာလေ ဝါ၊ အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဧကသ္မိံ ဩဝရကေ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘အထ ဩဝရကေ မဟာထေရီ ဝသတိ၊ သမ္မုခေ ဣတရာ၊ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗာ တဿာ ဥပစာရတ္တာ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၄၆-၉၅၀။ စတုတ္ထပဉ္စမသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၉၅၆။ ဂဟပတိ နာမ ဌပေတွာ သဟဓမ္မိကေ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဘိက္ခုနာ ဝါ သာမဏေရေန ဝါ အနနုလောမိကေန သံသဂ္ဂေန သံသဋ္ဌာပိ န သမနုဘာသိတဗ္ဗာတိ သမ္ဘဝတိ ဧဝ။

ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၆၁-၅။ သတ္တမအဋ္ဌမ သိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၉၆၉။ ဧကိန္ဒြိယန္တိ ကာယိန္ဒြိယေနေဝ ဧကိန္ဒြိယံ၊ နိဂဏ္ဌာနံ အစေလကာနံ မတံ။ ကာပိလာ ပန ‘‘ပဉ္စိန္ဒြိယာ’’တိ မညန္တာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘သစက္ခုကတ္တာ အလာဗုမာလုဝါဒယော ယတ္ထ အာလမ္ဗနံ၊ တတ္ထ ဂစ္ဆန္တိ။ သသောတကတ္တာ ကဒလိယော မေဃဂဇ္ဇိတံ သုတွာ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တိ။ သဃာနကတ္တာ ပနသာဒယော ကုဏပဂန္ဓေန ဖလန္တိ။ သဇိဝှကတ္တာ ဥဒကံ ပိဝန္တိ ယေန၊ သဗ္ဗေပိ ‘ပါဒပါ’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သကာယပသာဒတ္တာ ဣတ္ထိသမ္ဖဿေန အသောကရုက္ခာ ပုပ္ဖန္တီ’’တိ။ သင်္ဃာတန္တိ ဝိနာသံ။

၉၇၀။ ဣဓ ¶ စ ဝဿစ္ဆေဒေန ဒုက္ကဋံ။ ပဌမံ အာဝသိတွာ ပစ္ဆာ စာရိကာ စရဏပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝဿံ အဝသိတွာ စရတိ၊ အဝဿုပဂမနပစ္စယာ ¶ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အန္တောသတ္တာဟေ အန္တောဝဿေ စာရိကံ စရန္တိယာ ပါစိတ္တိယံ။ သတ္တာဟကရဏီယေန ပန ဝဋ္ဋတိ၊ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၉၇၂။ ကေနစိ ဥဗ္ဗာဠှာတိ ဝဿစ္ဆေဒကာရဏေနာတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ကိတ္တာဝတာ စာရိကာ ဟောတီတိ? ဣဒံ န သဗ္ဗတ္ထ ဝိစာရိတံ။ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ‘‘အန္တမသော ဆပ္ပဉ္စယောဇနာနိပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သော စ မညေ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေါတိ။

၉၇၃။ ဒသမေ ‘‘အာဟုန္ဒရိကာ’’တိ ပဌန္တိ ကိရ။

၉၇၈။ ကီဠနဥပဝနံ နာမ ကဉ္စိနဂရဿ နဂရုပဝနံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥယျာနံ နာမ တတ္ထေဝ နန္ဒဝနဥယျာနံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထေဝ ဌတွာ တံ တံ ဒိသာဘာဂံ ဝိလောကေတွာ ပဿန္တိယာ ပန ပါဋေက္ကာ အာပတ္တိယော’’တိ ပါဌော။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ယံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပဒံ ‘‘အနုဒ္ဓရမာနာ’’တိ၊ တံ ဧကသ္မိံယေဝ ဒိသာဘာဂေတိ သိဒ္ဓန္တိ ဧကေ။ ဥပစာရော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတောတိ စ။

၉၈၄။ ‘‘အာဟရိမေဟိ ¶ ¶ ဝါဠေဟီ’’တိ ‘‘အသံဟာရိမေနာ’’တိ စ ဒုဝိဓော ပါဌော။ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ပစ္ဆာ သဒ္ဓိံ တေဟိ ဝါဠေဟီ’’တိ လိခိတံ။ ယထာ တထာ ဝါဠရူပေ ဥဋ္ဌပေတွာ ကတပါဒံ ‘‘ပလ္လင်္က’’န္တိ ဝုစ္စတိ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အသံဟာရိမေဟိ ဝါဠေဟိ ကတံ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝစနာဘာဝတော။

ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၈၈။ ‘‘ဥဇ္ဇဝုဇ္ဇဝေတိ ဟတ္ထပ္ပသာရဏေ’’တိ လိခိတံ၊ တံ န ယုတ္တံ ‘‘ယတ္တကံ ဟတ္ထေန အဉ္ဆိတံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ တက္ကမှိ ဝေဌိတေ ဧကာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော။

တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၉၃။ ‘‘ယာဂုပါနေတိ ယာဂုဒါနေ’’တိ လိခိတံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘မာတာပိတူနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၉၄။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၁၀၀၁။ ဆဋ္ဌေ ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ အစေလကသိက္ခာပဒေန ဧကပရိစ္ဆေဒံ။ ဣဓ အဂါရိကော ဝိသေသော၊ တသ္မာ ‘‘အသာဓာရဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀၀၃-၈။ သတ္တမဋ္ဌမေသု ¶ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။

၁၀၁၅။ ‘‘ခီလနမန္တံ ¶ ဒါရုသာရခီလံ မန္တေတွာ ပထဝိယံ ပဝေသေတွာ မာရဏမန္တံ။ နာဂမဏ္ဍလံနာမ နာဂရောဓမန္တံ၊ ပိဋ္ဌာဒီဟိ ဝါ ပရိက္ခေပံ ကတွာ တတ္ထ မနုဿေ ပဝေသေန္တိ ဂုတ္တတ္ထာယာ’’တိ လိခိတံ။

၁၀၁၇။ ဒသမသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

စိတ္တာဂါရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀၂၁။ ပဌမသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၁၀၃၀။ ဘိက္ခုနီ စေ ဘိက္ခုံ အက္ကောသတိ၊ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ။ ဘိက္ခုနိံ စေ အက္ကောသတိ၊ ဩမသဝါဒေန အာပဇ္ဇတိ။ ဩမသဝါဒေ သမ္မုခါဝ ရုဟတိ၊ ဣဓ ပန ပရမ္မုခါပိ။

တတြာယံ ဝိစာရဏာ – ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ ဩသမဝါဒသိက္ခာပဒေ ဘိက္ခုနီ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ကတွာ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေပိ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒေ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနိယာ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဣဓ စ အနုပသမ္ပန္နဿ အက္ကောသနေ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ ဘိက္ခုဿ ဥပသမ္ပန္နဿ အက္ကောသနေ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဣမာနိ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ ဘိက္ခုမှိ ¶ သံသန္ဒိယမာနာနိ အညမညံ န သမေန္တိ။ ယထာ သမေန္တိ၊ တထာ ဇာနိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယေန ဘိက္ခုနီနံ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒေ အနုပသမ္ပန္နောတိ န ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဣဒမေတ္ထ ယုတ္တံ။ ပရိဘာသေယျာတိ အညတြ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ။ တေသု ဟိ အညတရသ္မိံ သတိ ဩမသဝါဒပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဧကေ၊ တံ န ယုတ္တံ ¶ ။ ဩမသဝါဒေ ပါဠိမုတ္တကအက္ကောသေ ဟိ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ။ ဒုက္ကဋောကာသေ ဣဒံ ပါစိတ္တိယံ တေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဗာလာ ဧတာ’’တိ ပါဠိယံ ဣဓ အာဂတပဒါနံယေဝ ဝသေန ပရိဘာသနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀၃၃။ တတိယသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၁၀၃၈။ နိမန္တိတာ ဝါ ပဝါရိတာ ဝါတိ ဧတ္ထ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ တာဝ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ပဝါရိတာပိ ယာဂုံ ပါတုံ လဘတိ၊ ဘောဇ္ဇယာဂုံ န လဘတိ။ ယာဂု ပနေတ္ထ ခါဒနီယဘောဇနီယသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။ နိမန္တိတာ ဘိက္ခုနီ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇိတုကာမာ သာမိကေ အပလောကေတွာဝ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ။ ပရမ္ပရဘောဇနာပတ္တိ ဘိက္ခုနီနံ နတ္ထိ။ နိမန္တိတာ တံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝါ အဘုဉ္ဇိတွာ ဝါ ပဝါရိတာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န လဘတိ၊ အကပ္ပိယနိမန္တနေန နိမန္တိယမာနာ ဒွေ နိမန္တနာနိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုဉ္စ န လဘတီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ပဝါရိတာပိ ယာဂုံ ပါတုံ လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အနုညာတတ္တာ။ ‘‘နိမန္တိတာ အပ္ပဝါရိတာ ယာဂုံ ပိဝတီ’’တိ ဟိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ တတြိဒံ သိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာပုဗ္ဗင်္ဂမသန္နိဋ္ဌာနံ – နိမန္တိတာ ဝါ ပဝါရိတာ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါသဒ္ဒေန အကပ္ပိယနိမန္တနေန နိမန္တိတာ အပ္ပဝါရိတာ ဌပေတွာ ယာဂုံ အညံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယံ အညတြ သာမိကာနံ အပလောကနာ။ ပရမ္ပရဘောဇနာဘာဝေန ဘိက္ခုနီနံ ကော ဂုဏော ဇာတောတိ? န ဧတာသံ ဂုဏလာဘော၊ ကေဝလံ ပါကဋတရံ ဇာတံ။ ဘိက္ခူပိ ဝိကပ္ပေတွာ မိဿေတွာဝ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘန္တိ။ သမယေ ယထာသုခံ လဘန္တိ။ ဣမိနာ အပလောကနေန ကိန္တိ? ပဝါရိတာ ဝါ အနိမန္တိတာ ဝါ န ကိဉ္စိ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ဂိလာနာတိရိတ္တမ္ပိ လဘန္တိ၊ နိမန္တိတာ စ ပဝါရိတာ စ ယာဂုမ္ပိ န လဘန္တိ၊ အပလောကေတွာပိ န လဘန္တီတိ။

စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀၆၇။ ‘‘ဂဗ္ဘိနိ’’န္တိ ¶ ¶ ဒဿနာဒီဟိပိ ဂဗ္ဘသမ္ဘဝတော ဝုတ္တံ။ ပဒဘာဇနေပိ ပဝါရိတဘာဝေါ န ဒိဿတိ။

၁၀၇၄။ ဓာတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဒါရကံ သာမိကာနံ ဒတွာ အာဟဋေ ဝဍ္ဎေတိ၊ တထာ မာတာပီတိ ကေစိ။

၁၀၈၀။ ‘‘သိက္ခမာန’’န္တိ ပါဌံ ဒီပဝါသိနော ရောစေန္တိ ကိရိယာကိရိယတ္တာ၊ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ‘‘သိက္ခမာနာ’’တိ။ တဿတ္ထော သိက္ခာဓမ္မမာနနတော သိက္ခမာနာတိ။ ဣဓ ကိရိယာ န ဟောတိ၊ သညာဝ အဓိပ္ပေတာ။ န ဧတာသု အသိက္ခိတာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ ဥပဇ္ဈာယိနီအာဒီနံ အာပတ္တိဘာဝါ။ ‘‘တဿာ ဥပသမ္ပဒါ ဟောတိ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၀၈၂။ ဓမ္မကမ္မေတိ ဥပသမ္ပဒကမ္မံ အဓိပ္ပေတံ။

၁၁၁၂။ ဝုဋ္ဌာပိတန္တိ သာမဏေရိဘူမိတော ယာယ ထေရိယာ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာ ဝုဋ္ဌပိတာ၊ သာ ထေရီ ဝုဋ္ဌာပိတာ နာမ၊ တေနေဝ ပုန ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ပဝတ္တိနိ’’န္တိ အာဟ။

ပဌမာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁၂၄။ ‘‘အနုဇာနာမိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌာရသဝဿာယ ကုမာရိဘူတာယ…ပေ… သိက္ခာသမ္မုတိံ ဒါတု’’န္တိ ဣဓ ဝုတ္တံ ဝိယ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒသဝဿာယ ဂိဟိဂတာယ…ပေ… သိက္ခာသမ္မုတိံ ဒါတု’’န္တိ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဒွါဒသဝဿာယ ဧဝ ဂိဟိဂတာယ သိက္ခာသမ္မုတိ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂိဟိဂတာယ သိက္ခာသမ္မုတိ ဒါတဗ္ဗာတိ ဧကေတိ ကတွာ ဒသဝဿာယပိ ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ ကသ္မာ? ‘‘အနာပတ္တိ ပရိပုဏ္ဏဒွါဒသဝဿံ ပရိပုဏ္ဏသညာ ဝုဋ္ဌာပေတီ’တိ (ပါစိ။ ၁၀၉၃-၁၀၉၅) စ ‘အနာပတ္တိ ပရိပုဏ္ဏဒွါဒသဝဿံ ဂိဟိဂတံ…ပေ… သိက္ခိတသိက္ခံ ဝုဋ္ဌာပေတီ’တိ (ပါစိ။ ၁၀၉၇-၁၁၀၁) စ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ကိံ ဣမိနာ ပရိဟာရေန။ ‘‘ဒသဝဿာယ ဂိဟိဂတာယ သိက္ခာသမ္မုတိ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂိဟိဂတာတိပိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ သစေ ဝဒန္တိ၊ ကမ္မံ ကုပ္ပတီ’’တိ လိခိတံ။

၁၁၄၆။ အဟမေဝ နူန…ပေ… အလဇ္ဇိနီ၊ ယာ သင်္ဃောတိ ဧတ္ထ ယာ အဟမေဝ နူန ဗာလာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယံ သင်္ဃော’’တိပိ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ယံ ယသ္မာ ဒေတိ၊ တသ္မာ အဟမေဝ နူန ဗာလာတိ အတ္ထော။

၁၁၅၉။ ပုရိသသံသဋ္ဌာ ကုမာရကသံသဋ္ဌာ စဏ္ဍီ သောကာဝါသာဝကထံ သိက္ခမာနာတိ ဝုစ္စတိ၊ ပဒဘာဇနေ ဧဝ စာယံ သိက္ခမာနာ ‘‘ဆသု ဓမ္မေသု သိက္ခိတသိက္ခာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ပုဗ္ဗေ ဂဟိတသိက္ခတ္တာ၊ ပုဗ္ဗေ ပရိပုဏ္ဏသိက္ခတ္တာ စ ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၁၆၆-၇။ ပဟူတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ပဿိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘သိက္ခမာနာယ ဉာတကာ ကိရ သမ္ပာဒယိံသု၊ တံ ပဿိတွာ ထေရေ ဘိက္ခူ ဥယျောဇေသိ။ ဥယျောဇေတွာ တေသံ ဆန္ဒံ ဂဟေတွာ ပုဗ္ဗေ ဆန္ဒဒါယကေ ဂဏံ ကတွာ သေသာနံ ဆန္ဒံ ဆန္ဒမေဝ ကတွာ ကမ္မံ ကာရာပေသီ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ ဧတ္ထ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ အဇ္ဇ န ကတ္တဗ္ဗံ။ ‘ယထာသုခ’န္တိ ဝတွာ ဝိဿဇ္ဇိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယော ကောစိ မုခရော၊ ဗာလော ဝါ ကိဉ္စာပိ ‘ယထာသုခ’န္တိ ဝဒတိ၊ ထေရာယတ္တတ္တာ ပန ထေရဿ အနုမတိယာ သတိယာ ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတိ၊ အသတိယာ ¶ န ဟောတိ၊ တထာပိ ပုန ဆန္ဒံ ဂဟေတွာဝ ကမ္မံ ကရောန္တိ၊ အယံ ပယောဂေါ။ ဂဟဏေ ပယောဇနံ ပန နတ္ထိ။ သင်္ဃတ္ထေရော စေ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ဆန္ဒံ ဂဟေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကာယေန ဝုဋ္ဌိတာယာတိ ဧတ္ထ ဣဓ သမ္ဗာဓော၊ ‘အမုကမှိ ဌာနေ ကရိဿာမာ’တိ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာပိ ဂစ္ဆန္တိ စေ၊ နတ္ထိ ဒေါသော။ ကိဉ္စာပိ နတ္ထိ၊ တာ ပန ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ အယံ ပယောဂေါ’’တိ။ ‘‘ရတ္တိပါရိဝါသိယေ ဥပေါသထပဝါရဏာဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ အညကမ္မံ ပန ဝဋ္ဋတိ။ ဥပေါသထပဝါရဏာပိ အနုပေါသထပဝါရဏဒိဝသေ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဣတရံ သဗ္ဗကာလံ ဝဋ္ဋတိ။ ပရိသပါရိဝါသိယေ ¶ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ စတူသု ဂတေသု စတုဝဂ္ဂကရဏီယေ အညသ္မိံ ပဉ္စသု ဒသသု ဝီသတီသု ဂတေသု သေသေဟိ ဝိသုံ တဟိံ တဟိံ ဂန္တွာပိ ပုန သန္နိပါတဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယေ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ယထာနိသိန္နာဝ နိသိန္နာ စေ၊ ပုန ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ဟတ္ထပါသဿ အဝိဇဟိတတ္တာ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပေါရာဏာနံ မတေန ဆန္ဒပါရိဝါသိယမေဝေကံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နင်္ဂဉ္စ ဒဿိတံ၊ ဣဓာပိ တံ ဝိသုံ န ဒဿိတံ အသမ္ဘဝတောတိ ဧကေ။ ဆန္ဒဒါယကေ ပရိသံ ပတွာ ဂတေ တဿ ပုဗ္ဗဆန္ဒဒါနံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယန္တိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။

တတြိဒံ သန္နိဋ္ဌာနံ – ပရိသပါရိဝါသိယေ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညတြ ဂစ္ဆာမာတိ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဥဋ္ဌဟန္တိ…ပေ… ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တဝစနေ ဟတ္ထပါသာ ဝိဇဟနံ န ပညာယတိ။ ဧတ္ထ ပန ကမ္မပ္ပတ္တာနံ ဟတ္ထပါသဿ အဝိဇဟနမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ကတွာ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ န ပညာယတိ၊ အပ္ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပန ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န၊ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ကထံ? ဆန္ဒော နာမ ကမ္မပ္ပတ္တေသု ဘိက္ခူသု ဧကသီမာယ သန္နိပတိတေသု အာဂစ္ဆတိ၊ နာသန္နိပတိတေသု။ ဣဓ ဟိ ‘‘ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ’’တိ စ ‘‘ဆန္ဒဿ ပန အဝိဿဋ္ဌတ္တာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဇ္ဈာသယံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ’’တိ စ ‘‘အဇ္ဈာသယဿ အဝိဿဋ္ဌတ္တာ’’တိ စ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဆန္ဒဿ အဝိဿဇ္ဇနံ ကမ္မပ္ပတ္တာနံ ဟတ္ထပါသာဝိဇဟနေနေဝ ဟောတိ၊ န ဝိဇဟနေတိ သိဒ္ဓံ။

‘‘ယတော အာဂမနံ ယဿ၊ တဒဘာဝဿ နိဂ္ဂဟေ၊

တသ္မာ သန္နိပတိတေသု၊ ဘိက္ခူသု တဿ ဘေဒတော’’တိ။

ရတ္တိပါရိဝါသိယဆန္ဒော ဝိယ ရတ္တိပါရိဝါသိယပါရိသုဒ္ဓိပီတိ တဒနုလောမေန ဝဋ္ဋတိ သွာတနာယ ဆန္ဒော ¶ ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ ပဝါရဏာ ဝါ၊ တာယ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥပေါသထပဝါရဏာ ပန အနုပေါသထဒိဝသေ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဣတရံ ဝဋ္ဋတိ။ ပန္နရသိဥပေါသထံ စာတုဒ္ဒသိယံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ခေတ္တတ္တာ။ န စာတုဒ္ဒသိဥပေါသထံ ပန္နရသိယံ အခေတ္တတ္တာ အနုပေါသထဒိဝသတ္တာ ပါဋိပဒဒိဝသတ္တာတိ ဧကစ္စေ အာစရိယာ၊ တသ္မာ တေသံ ¶ မတေန စာတုဒ္ဒသိဥပေါသထံ တတိယံ၊ သတ္တမံ ဝါ ပန္နရသိယံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ စာတုဒ္ဒသိကံ ဥပေါသထံ ကရိဿာမာတိ နိသိန္နာ၊ ပန္နရသောတိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တတော ‘‘ပန္နရသိယမေဝ ‘စာတုဒ္ဒသိကံ ဥပေါသထံ ကရိဿာမာ’တိ နိသိန္နာ ပုနဒိဝသေ အတ္တနော တံ ဥပေါသထံ ‘ပန္နရသော’တိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော’’တိ ဧဝံ ပရိဟရန္တိ၊ တံ တေသံ မတံ ‘‘တထာရူပပစ္စယေ သတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဣမိနာ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနေန န သမေတိ။ န ဟိ တတ္ထ ‘‘အညသ္မိမ္ပိ ပန္နရသေ စာတုဒ္ဒသိကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘သကိံ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ပန္နရသေ ဝါ’’တိ အနုညာတဒိဝသေ ပရိယာပန္နတ္တာ ဆန္နံ စာတုဒ္ဒသိကာနံ ပစ္ဆိမာ ပန္နရသီ အနုပေါသထဒိဝသော န ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ သိဒ္ဓံ၊ ဣမိနာ ပန ‘‘အာဝါသိကာနံ ပန္နရသော၊ အာဂန္တုကာနံ စာတုဒ္ဒသော၊ အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ သမသမေဟိ ဝါ အပ္ပတရေဟိ ဝါ အနုဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနမေတ္ထ နိရတ္ထကံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒုတိယာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂၁၄။ ဥပစာရံ သန္ဓာယ ကထိတန္တိ ‘‘ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရော’’တိ လိခိတံ။

၁၂၂၁။ သုတ္တန္တေ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ ဝိနယံ ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ ပုစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ စ တီဏိ ပိဋကာနိ အတ္တနော အတ္တနော နာမေန ဝုတ္တာနီတိ ကတွာ အဘိဓမ္မော ဗုဒ္ဓေန ဘာသိတော ဧဝါတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၁၂၂၄-၅။ ထနော ¶ စ ဥဒရော စ ထနုဒရာ။ ‘‘သံကစ္စိကာယ ပမာဏံ တိရိယံ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထာ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ¶ ဩက္ကမန္တိယာ’’တိ ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု၊ သင်္ဃာဒိသေသကဏ္ဍေ ဝိယ ‘‘ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တိယာ’’တိ ပါဌော အပ္ပကေသု၊ သောဝ ပါဌော။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တိယာတိ ဧကေန ပါဒေန အတိက္ကန္တေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယေန ပါစိတ္တိယံ။ ဥပစာရေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝစနမ္ပိ ‘‘ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တိယာ’’တိ ပါဌောတိ ဒီပေတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။

ဧကာဒသမာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဆတ္တုပါဟနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇာဒီနိ ‘‘အစိတ္တကာနိ လောကဝဇ္ဇာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဂန္ဓော’’တိ ဝါ အဇာနိတွာပိ ဒဿနေန၊ ဝိလိမ္ပနေန ဝါ အာပဇ္ဇနတော ဝတ္ထုအဇာနနစိတ္တေန အစိတ္တကာနိ။ ‘‘နစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဂန္ဓော’’တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပဿန္တိယာ၊ ဝိလိမ္ပန္တိယာ စ အကုသလတ္တာ ဧဝ လောကဝဇ္ဇာနိ။ စောရိဝုဋ္ဌာပနာဒီနိ ‘‘စောရီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုံ ဇာနိတွာ ကရဏေ ဧဝ အာပတ္တိသဗ္ဘာဝတော သစိတ္တကာနိ။ ဥပသမ္ပဒါဒီနံ ဧကန္တေန အကုသလစိတ္တေနေဝ အကတ္တဗ္ဗတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနိ။ ‘‘ဣဓ သစိတ္တကာစိတ္တကတာ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနာဇာနနတာယ အဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္ထုဇာနနာဇာနနတာယ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ လိခိတံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇာဒီနိ ‘အစိတ္တကာနိ လောကဝဇ္ဇာနီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘နစ္စ’န္တိ ဝါ ‘သင်္ဃာဏီ’တိ ဝါ ‘ဂန္ဓော’တိ ဝါ တဿ နာမဝသေန အဇာနိတွာ မာယာကာရဿ မာယာနိ သီသဋ္ဌိအာဒီနိ ပဋိသင်္ခါယ ပဿန္တိယာ၊ အက္ခမာလာဒိအတ္ထာယ သင်္ဃာဏိံ ကဋိယာ ဗန္ဓန္တိယာ၊ ‘သေဒဂန္ဓံ အပနေတွာ ဗုဒ္ဓပူဇံ ကရိဿာမီ’တိ ဥပ္ပန္နေန စိတ္တေန ဂန္ဓံ ဝိလိမ္ပေတွာ နဟာယန္တိယာ စ အာပတ္တိသဗ္ဘာဝတော နာမေန သဒ္ဓိံ နာမဝသေန ဝါ ဝတ္ထုဿ အဇာနနစိတ္တေန အစိတ္တကာနိ နာမ။ န အန္ဓကာရေ ‘ကဋိသုတ္တမိဒ’န္တိ သညာယ သင်္ဃာဏိံ ဂဟေတွာ ကဋိယံ ဓာရဏကာလေ၊ မတ္တိကာသညာယ စ ဂန္ဓံ ဂဟေတွာ ဝိလိမ္ပနကာလေ အာပတ္တိသဗ္ဘာဝတော ‘အစိတ္တကာနီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ တသ္မိံ ကာလေ အနာပတ္တိ၊ တေနေဝ သင်္ဃာဏိယာ အသင်္ဃာဏိသညာဝါရေပိ ‘အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’တိ ပါဠိ န ဝုတ္တာ။ ယထာ ‘ခေတ္တအာဗာဓပစ္စယာ၊ ကဋိသုတ္တကံ ဓာရေတီ’တိ ဝစနတော ဝိနာပိ အကုသလေန သင်္ဃာဏိအာဒီနိ သက္ကာ ဓာရေတုန္တိ သိဒ္ဓံ၊ ဧဝံ ¶ အာဗာဓပစ္စယာ ဝိနာပိ အကုသလေန န သက္ကာ သုရံ ¶ ပါတုန္တိ သိဒ္ဓံ ‘အနာပတ္တိ အာဗာဓပစ္စယာ မဇ္ဇံ ပိဝတီ’တိ ပါဠိယာ အဘာဝတော။ အကုသလေန ဝိနာ မဓုပုဏ္ဏမုဋ္ဌိယံ ပက္ခိတ္တမဇ္ဇဿ အဇ္ဈောဟရဏကာလာဒီသု သုရာပါနာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ စ သိဒ္ဓံ ‘မဇ္ဇေ အမဇ္ဇသညီ ပိဝတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’တိ (ပါစိ။ ၃၂၈) ဝုတ္တတ္တာ။ ကိံဗဟုနာ၊ ကာမဘောဂသညာယ သဒ္ဓိံ ‘သင်္ဃာဏီ’တိ စ ‘ဂန္ဓော’တိ စ ဇာနိတွာ ဝိနာ အနာပတ္တိကာရဏေန ဓာရေန္တိယာ ဧကန္တာကုသလတ္တာ လောကဝဇ္ဇာနိ နာမ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမိနာ ဥပါယေန သေသေသုပိ နယော နေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ သုရာပါနာဓိကာရေ ဥပတိဿတ္ထေရဝါဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသံကစ္စိကသိက္ခာပဒေ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တိယာတိ ပါဌော’’တိ စ ‘‘ပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိ၊ အစေလကသိက္ခာပဒံ၊ နိမန္တိတဿ စာရိတ္တာပဇ္ဇနံ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လပ္ပဋိစ္ဆာဒနံ၊ ဦနဝီသတိဝဿုပသမ္ပဒံ၊ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ သံဝိဓာယ အဒ္ဓါနဂမနံ၊ ရာဇန္တေပုရပ္ပဝေသနံ၊ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ၊ နိသီဒနံ၊ ဝဿိကသာဋိကန္တိ ပါဌော’’တိ စ ဝုတ္တံ။

ပါစိတ္တိယကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥဘတောဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ယံ ¶ ¶ ခန္ဓကေ လီနပဒါဒိဘေဒ-ပကာသနံ ဒါနိ သုပတ္တကာလံ၊

တသ္မာ အပုဗ္ဗံ ဝိနယတ္ထမေဝ၊ ဝက္ခာမိ သင်္ခေပဂဟဏတ္ထံ။

တတ္ထ ကေနဋ္ဌေနာယံ ခန္ဓကောတိ? ခန္ဓာနံ သမူဟတ္တာ ဝိဘင်္ဂေါ ဝိယ။ တေ ပန ကထန္တိ? ခန္ဓာနံ ပကာသနတော ဒီပနတော။ ခန္ဓာတိ စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒိဝိနယကမ္မသင်္ခါတာ၊ စာရိတ္တဝါရိတ္တသိက္ခာပဒသင်္ခါတာ စ ပညတ္တိယော အဓိပ္ပေတာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနိ ဟိ ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာ ‘‘ပညတ္တိယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပညတ္တိယဉ္စ ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘ဒါရုက္ခန္ဓော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဥဒကက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေသံ ပညတ္တိသင်္ခါတာနံ ခန္ဓာနံ ပကာသနတော ဝဏ္ဏနတော ပဗ္ဗဇ္ဇက္ခန္ဓကာဒယော ဝီသတိ ‘‘ခန္ဓကာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ အဝသာနေ ဒွေ တံသဒိသတ္တာ ဝေလာယ သဒိသတ္တာ သီလဿ ဝေလာတိ ဝစနံ ဝိယ။ အပိစ ဘာဂရာသတ္ထတာပေတ္ထ ယုဇ္ဇတေ တေသံ ပညတ္တီနံ ဘာဂတော စ ရာသိတော စ ဝိဘတ္တတ္တာ။ ကိံ ပနေတေသံ ခန္ဓကာနံ အနုပုဗ္ဗကာရဏန္တိ? နာယံ ပုစ္ဆာ သမ္ဘဝတိ၊ အညထာ ဝုတ္တေသုပိ တပ္ပသင်္ဂါနတိက္ကမနတော။ အထ ဝါ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ သာသနပ္ပဝေသနဿ တဒတ္ထသင်္ဂဟကော မဟာခန္ဓကော ပဌမံ ဝုတ္တော။ ကေနာတိ ¶ စေ? ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ။ ဘဂဝတာ ပန တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပန္နဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ တထာ တထာ ဝုတ္တာနိ၊ န ဣမိနာ အနုက္ကမေန။ ထေရာ ပန တံ တံ ပယောဇနံ ပဋိစ္စ သမာနဇာတိကေ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ အနုက္ကမေန သဇ္ဈာယိံသု။ သေသာနံ ပယောဇနံ တတ္ထ တတ္ထေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ခန္ဓကောဝိဒါတိ ပညတ္တိဘာဂရာသဋ္ဌေန နေသံ ခန္ဓတ္ထကောဝိဒါ၊ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါပါရပ္ပတ္တာတိ အတ္ထော။ တေသံ အနုတ္တာနတ္ထာနံ ပဒါနံ သံဝဏ္ဏနာ။ ကသ္မာ ပနေဝံ ဝိသေသိတန္တိ? တတော သေသဘာဂါ ယုတ္တာ။ မာတိကာဋ္ဌုပ္ပတ္တိဂ္ဂဟဏမ္ပေတ္ထ ¶ ပဒဘာဇနိယဂ္ဂဟဏေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေဟိ အတ္ထာ ယေသံ ပဒဝိသေသာနံ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတာ၊ တေသံ တေ ပဒဝိသေသေ ပုန ဣဓ ဝဒေယျာမ၊ ဝဏ္ဏနာယ ပရိယောသာနံ ကဒါ ဘဝေ တေ တေ အတ္ထေတိ ဝုတ္တံ၊ တံ တဿ နိဒ္ဒေသေန ယုဇ္ဇတိ။ ဥတ္တာနာ စေဝ ယာ ပါဠိ၊ တဿာ သံဝဏ္ဏနာယ ကိန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ? န ဟိ အတ္ထာ ဥတ္တာနာတိ သမ္ဘဝတိ။ အဓိပ္ပာယာနုသန္ဓီဟီတိအာဒိဝစနေဟိပိ တံ ဝစနံ သမ္ဘဝတီတိ စေ? န၊ အတ္ထဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ပဒဝိသေသာနံ ဂဟိတတ္တာ။ တေ ဟိ အတ္ထတော အနပေတတ္ထေန၊ အဘိဓာနတ္ထေန ဝါ အတ္ထောပစာရေန ဝါ အတ္ထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သံဝဏ္ဏနာနယောတိ သံဝဏ္ဏနာ နာမ အဝုတ္တေသု ဥဟာပေါဟက္ကမနိဒဿနတော ‘‘နယော’’တိ ဝုတ္တော။

၁။ ဥရုဝေလာတိ ယထာဝုတ္တဝါလိကရာသိဝသေန လဒ္ဓနာမကော ဂါမော၊ တသ္မာ သမီပတ္ထေ ဧတံ ဘုမ္မံ။ တထာဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘နဇ္ဇာ နေရဉ္ဇရာယ တီရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညထာ တသ္မိံ ဝါလိကရာသိမှိ ဝိဟရတီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ ‘‘ဥရုဝေလံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသီတိ ယေန ဥရုဝေလသေနာနိဂမော’’တိအာဒိဝစနဝိရောဓော စ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန မူလကာရဏမေဝ ဒဿိတံ။ တတ္ထ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ နိဂမနဝစနံ။ တံ ကိမတ္ထန္တိ စေ? ဂါမံ သန္ဓာယ ယထာဝုတ္တပဒတ္ထသမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ။ ‘‘သော ပန ဂါမော တဒုပစာရေန ဧဝံ နာမံ လဘတီ’’တိ ဝစနံ ပန အဝုတ္တသိဒ္ဓန္တိ ကတွာ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အထ ဝါ ယဿ ‘‘ဥရုဝေလာ’’တိ ယထာဝုတ္တဝါလိကရာသိဿ၊ တဿ သမီပဂါမဿပိ နာမံ။ တတ္ထ အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော န ဣဓ ဂါမံ သန္ဓာယ ‘‘ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရတီ’’တိ အာဟ ဂေါစရဂါမပယောဇနာဘာဝတော။ န ဟိ ဘဂဝါ တံ ဂါမံ ဂေါစရံ ကတွာ တဒါ တတ္ထ ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ဝါလိကရာသိဿ သမီပေ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ဝိဟာရံ သန္ဓာယ သော ဧဝမာဟာတိ ဒဿေတုကာမော အဋ္ဌကထာစရိယော ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဘဂဝတော ဂါမတော ဒူရတရေ အရညေ အဘိသမ္ဗောဓိဒီပနေန ဒုတိယုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနနိယမံ တီဟိ ပဒေဟိ အကာသိ ထေရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ပဒတ္တယဝစနပယောဇနာဘာဝတော။ တတ္ထ နဒန္တာ ဂစ္ဆတီတိ နဒီ။ နေလဉ္ဇလာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ လ-ကာရဿ ရ-ကာရံ ကတွာ ‘‘နေရဉ္ဇရာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကဒ္ဒမသေဝါလဝိရဟိတတ္တာ နိဒ္ဒေါသဇလာယာတိ အတ္ထော၊ နီလဇလာယာတိ တဿာ နာမမေဝ ဝါ ဧတံ။

ဗောဓိရုက္ခမူလေတိ ¶ ¶ ဧတ္ထ စ ဗောဓိ ဝုစ္စတိ အဘိသမ္ဗောဓော။ သော စ အတ္ထတော ဘဂဝတော စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏံ ဟောတိ ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ နာမ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) ပဋိသမ္ဘိဒါဝစနတော။ ကိဉ္စာပိ တံ နာမကရဏဘူတံ စတုတ္ထဖလဉာဏမ္ပိ ဝတ္တုံ သမ္ဘဝတိ၊ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနံ ပန ကရဏတော တံ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏမေဝ ဧတ္ထ ဗောဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘တတိယဝိဇ္ဇာယ အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ တဒေဝ ဒဿိတံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ၊ ‘‘ဗောဓိပက္ခိယာ ဓမ္မာ’’တိ စ။ တတ္ထ ယသ္မာ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ သာမညတော ဝတ္တုကာမတာဓိပ္ပာယဝသေန ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) ဝုတ္တံ ဣဓာဓိပ္ပေတဉာဏဿပိ တဒန္တောဂဓတ္တာ။ အထ ဝါ ပါဠိယံ ဘဂဝတော အာဒိမဂ္ဂတ္တယဝစနဿ ဝုတ္တဋ္ဌာနာဘာဝါ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏမေဝ ဘဂဝတော ဥပ္ပန္နံ၊ န ဘဂဝါ သောတာပန္နာဒိဘာဝံ ပတွာ ဗုဒ္ဓါ ဇာတောတိ သမယန္တရပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘စတူသူ’’တိ ဝုတ္တံ အာဒိတ္တယဿ စတုတ္ထဥပနိဿယသမ္ဘဝေန ဗောဓိပရိယာယသိဒ္ဓိတော။ ‘‘ပုဂ္ဂလောပိ သေနာသနမ္ပိ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉ ပစ္စယနိဒ္ဒေသ) ဝစနတော ဖလဟေတုကော ဖလဇနကော ရုက္ခော ဖလရုက္ခောတိ ဝိယ ဗောဓိဟေတုရုက္ခော ဗောဓိရုက္ခောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ‘‘ယသ္မာ ကေဝလံ ဗောဓီတိ ရုက္ခဿပိ နာမံ၊ တသ္မာ ဗောဓီ’’တိ ပရတော ဝုတ္တံ။ နိဂြောဓာဒိရုက္ခတော အဿ ဝိသေသနဝစနံ ပန တဒညဗောဓိမူလပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ကုသလမူလတ္တာ ဗောဓိ စ တံ မူလဉ္စာတိ သင်္ချံ လဘေယျ။ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ နိသီဒတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဒိဝသေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌာဟံ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ ဧက-သဒ္ဒေါ တဿ နိသဇ္ဇာသင်္ခါတဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုယောဂါနုရူပဿ ပလ္လင်္ကဿ အညေန ဣရိယာပထေန အနန္တရိယဘာဝံ အထဿ အကောပိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဝိမုတ္တိသုခန္တိ ဧတ္ထ ဝိမုတ္တိယံ ဝါ သုခန္တိ န သမ္ဘဝတိ။ ပဉ္စမဇ္ဈာနိကတ္တာ ဘဂဝတော ဖလသမာပတ္တိသင်္ခါတာ ဝိမုတ္တိ ဧဝ အနုဇင်္ဃနဋ္ဌေန နိဗ္ဗာနသုခန္တိ ဝိမုတ္တိသုခံ၊ တံ သမာပဇ္ဇနေန ပဋိသံဝေဒီ အနုဘဝန္တော နိသီဒိ။ ဝေနေယျကာလာနတိက္ကမနတော တံ အပေက္ခမာနော နိသီဒိ၊ န ဝိမုတ္တိသုခသင်္ဂေန။

အထ ခေါတိ အဓိကာရန္တရာရမ္ဘေ နိပါတဒွယံ။ တေန ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒယမာနော န ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ မနသာကာသိ၊ ကိန္တု တတော ဝုဋ္ဌာယာတိ ဒဿေတိ ¶ ။ ပဋိဝေဓဝသေနေဝ သုမနသိကတဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ပုနပ္ပုနံ မနသိကရဏံ ဂမ္ဘီရတ္တာ အဿာဒဇနနတော၊ န အပုဗ္ဗနယဒဿနာဓိပ္ပာယတော။ ပစ္စက္ခဘူတသဗ္ဗဓမ္မတ္တာ ဘဂဝတော အသမ္မောဟတော၊ ပဋိဝိဒ္ဓဿ ဝိသယတော ဝါ မနသိကရဏံ ပန ဝိဇိတဒေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဝိယ ရညော အပုဗ္ဗံ ပီတိံ ဇနေတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ၊ သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၇၃)။ ရတ္တိယာ ပဌမံ ယာမန္တိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဝစနံ၊ တေန တဿ ဝိကပ္ပနာနတ္တတံ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စာပိ ¶ ‘‘အနုလောမပဋိလောမံ မနသာကာသီ’’တိ ဧကတောဝ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ဣမိနာ အနုက္ကမေနာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ပဝတ္တိမတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ အဓိပ္ပေတာ ကထံ ပညာယတီတိ? ပဌမဘာဝါယ၊ ပဋိလောမမနသိကရဏံ ပန အနုလောမေ ပစ္စယာနံ၊ ပစ္စယုပ္ပန္နာနဉ္စ တထာဘာဝသာဓနတ္ထံ။ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာယ ဧဝ နိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော၊ န အညထာ၊ တသ္မာ သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော၊ တဿာ စ သင်္ခါရာ ဖလန္တိ ဒီပနတော။ တထာ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာယ အနုလောမမနသိကရဏံ ကာရဏနိရောဓာ ဖလနိရောဓသာဓနတ္ထံ။ ဧတ္ထ စ အနုဘာဝတော နိဗ္ဗာနံ ဒဿိတံ။ န ဟိ တံ အဝိဇ္ဇာဒိနိရောဓမတ္တန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ယတော ခယံ ပစ္စယာနံ အဝေဒီ’’တိ ဝစနေန အနုလောမော နာဓိပ္ပေတောတိ သိဒ္ဓံ။ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ၊ ဥဘယတ္ထပိ ကိစ္စတော၊ အာရမ္မဏတော စ တဿ မဂ္ဂဿ ဝိသယတော စ တတ္ထ မဂ္ဂေါ ဒဿိတော။

တတ္ထာဟ – ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ပဋိလောမံ မနသာကာသီ’’တိ န ယုဇ္ဇတိ၊ န ဟိ ပဋိလောမာပဒေသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဘဝိတုမရဟတီတိ? ဝုစ္စတေ – န၊ တဒတ္ထဇာနနတော။ အနုလောမပဋိလောမန္တိ ဟိ ဘာဝနပုံသကံ။ အနုလောမတော၊ ပဋိလောမတော စ တံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ မနသာကာသီတိ ဟိ တတ္ထ အတ္ထော။ အညထာ နိရောဓဿ ပဋိလောမပ္ပသင်္ဂါပတ္တိယေဝါပဇ္ဇတိ။ ပဋိလောမေ စ ပနေတသ္မိံ အနုက္ကမနိယမော အနုလောမေ အနုက္ကမနိယမတော သိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ပဋိလောမော နာမ အပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နိရောဓော ဟောတီတိ အနုပ္ပာဒေါ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော ဟောတိ။ ကထံ? ပဋိစ္စာတိ ဟိ ဣမိနာ ဖလဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန၊ ပစ္စယာနဉ္စ ပစ္စယာယတ္တုပဂမနေန တဿ ဥပ္ပာဒါဘိမုခဘာဝဒီပနတော ¶ အသမုပ္ပာဒေါ န သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ အပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ ဧဝံ ဥဘယပဋိက္ခေပေန ပနဿ ပဋိလောမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧကေ။ တံ အယုတ္တံ တဿ အနုလောမဘာဝနိယမနတော၊ အတ္ထာတိသယာဘာဝတော၊ တသ္မာ အပ္ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ တဿ ပဋိလောမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဘဂဝတာ ပါဠိယံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နနိရောဓော ဝုတ္တော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ တွေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ’’တိ ဧဝံ ပစ္စယဿ သမုစ္ဆိန္နပစ္စယဘာဝဝသေန ပစ္စယနိရောဓံ၊ ဖလဿ ပစ္စယပဋိဂ္ဂဟာဘာဝဝသေန ပစ္စယုပ္ပန္နနိရောဓဉ္စ ဒီပေတိ။ ဒုဝိဓော ပါဠိယံ နိရောဓော အတ္ထတော အနုပ္ပာဒေါ နာမ ဟောတီတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နိရောဓော ဟောတီတိ အနုပ္ပာဒေါ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ နိရောဓမတ္တန္တိ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ တဿာနုဘာဝဒီပနာဓိပ္ပာယတော။ ဝိဒိတဝေလာယန္တိ မနသိကတဝေလာယန္တိ အတ္ထော၊ အညထာ တတော ပုဗ္ဗေ အဝိဒိတပ္ပသင်္ဂတော။

ဈာယတောတိ ¶ ဧတ္ထ ကာမံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန ဈာယတော ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ပါတုဘဝန္တိ၊ စတုအရိယသစ္စဓမ္မာ ဝါ ပကာသန္တိ၊ တထာပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမထာဒိယာနိကဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏံ။ စတုသစ္စဓမ္မဂ္ဂဟဏံ ကာမံ အနုလောမပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒဿနာဓိကာရေန ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာပိ ‘‘ယော ဒုက္ခံ ပရိဇာနာတိ၊ သော သမုဒယံ ပဇဟတီ’’တိ လဒ္ဓိဝသေန ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂။ ‘‘ပစ္စယက္ခယဿာ’’တိ ကိစ္စပရိယာယဝသေန ဝုတ္တံ။ တေန ပစ္စယနိဗ္ဗာနံ၊ တဒုပနိဿယနိဗ္ဗာနဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ နိဗ္ဗာနံ ဒဿိတံ ဟောတီတိ။ ကာမဉ္စ တံ န ကေဝလံ ပစ္စယက္ခယမတ္တံ ကရောတိ၊ အထ ခေါ ပစ္စယုပ္ပန္နက္ခယမ္ပိ ကရောတိ။ ယတော ဥဘိန္နမ္ပိ နိရောဓော ဒဿိတော၊ တထာပိ ဟေတုနိရောဓာ ဖလနိရောဓောတိ ကတွာ ‘‘ပစ္စယက္ခယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ စတုသစ္စဂ္ဂဟဏံ ပဌမဂါထာယံ ဝုတ္တနယဝိပလ္လာသေန ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃။ သမုဒယနိရောဓသင်္ခါတော အတ္ထောတိ ဧတ္ထ သမုဒယော ကိစ္စဝသေန၊ နိရောဓော အာရမ္မဏကိရိယာယ။ ဧတေန ဒွိပ္ပကာရာ နိရောဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ တဿ အနုဘာဝဿ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပလ္လင်္ကာဘုဇိတဋ္ဌာနဉ္စ ‘‘ပလ္လင်္ကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဖလာဓိဂမဋ္ဌာနံ ‘‘ပလ္လင်္က’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၄။ သမ္မောဒီတိ ¶ ဟိတကာမတာယ ဘဂဝါ တေန ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိ။ ဝေဒေဟိ အန္တန္တိ ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ အန္တော နာမ။ ဝေဒါနံ ဝါ အန္တံ ဂတတ္တာတိ ဧတ္ထ အရဟတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမေန ဝေဒန္တဂူ ယသ္မာ၊ တသ္မာ ဧဝ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော။ ဒုတိယေန ဝေဒန္တဂူ ယသ္မာ၊ တသ္မာ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယောတိ ဧဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ကိဉ္စာပိ ဗြာဟ္မဏဿ စတုသစ္စယုတ္တံ အတ္ထတော ဝုတ္တံ၊ ဥဒါနဂါထာယံ ဝုတ္တပဋိဝေဓာဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ပရိဟာရော။

၅။ မုစလိန္ဒဝတ္ထုမှိ ဧတမတ္ထန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တံ ဝိဝေကန္တိ ဥပဓိဝိဝေကံ ¶ ။ ‘‘အဗျာပဇ္ဇံ သုခံ လောကေ’’တိ ဣမိနာ ပဌမမဂ္ဂံ ဒဿေတိ တေန သတ္တေသု မာရဏဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဗျာပါဒပ္ပဟာနသိဒ္ဓိတော။ ‘‘ပါဏဘူတေသု သံယမော’’တိ ဣမိနာ ဒုတိယမဂ္ဂံ ဒဿေတိ။ မဂ္ဂီ ဟိ ပုဂ္ဂလော အဝသိဋ္ဌဗျာပါဒတနုတ္တဝသေန ပါဏဘူတေသု သံယတော ဟောတိ ဝိဟိံသာဓိပ္ပာယာဘာဝတော။ ဧဝံ စတ္တာရော ဟိ မဂ္ဂါ အနုက္ကမေနာပိ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။

၆။ ရာဇာယတနံ ပါတလိ။ ‘‘စတုဒ္ဒိသာ အာဂန္တွာ’’တိ ပါဌသေသော။ မုခဝဋ္ဋိယံ ကိရဿ ဒိန္နာနံ စတုန္နမ္ပိ လေခါပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ၊ တေ ဝါဏိဇာ ဒေဝတာယ ဂါရဝဒဿနေန ဘဂဝတော ရူပကာယဒဿနေန ပသန္နတ္တာ သရဏံ အဂ္ဂဟေသုံ။ ဒေဝတာယ ‘‘ဘဂဝါ ရာဇာယတနမူလေ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနံ သုတွာ သာဝကသင်္ဃာဘာဝံ၊ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဓမ္မသဗ္ဘာဝဉ္စ ဇာနိံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာနန္တီတိ ဗုဒ္ဓါတိ သမ္ဗန္ဓော။

၇။ အဓိဂတော ¶ ခေါ မျာယန္တိအာဒိမှိ ဓမ္မောတိ စတုသစ္စဓမ္မော၊ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသော။ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဒုရနုဗောဓော။ သန္တောတိ နိဗ္ဗုတော။ ပဏီတောတိ အတပ္ပကော။ ဣဒံ ဒွယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတက္ကာဝစရောတိ တက္ကေန အာကာရပရိဝိတက္ကေန ဩဂါဟိတဗ္ဗော န ဟောတိ၊ ဉာဏေနေဝ အဝစရိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယောတိ သမ္မာပဋိပဒံ ပဋိပန္နေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝေဒနီယော။ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနမေဝ။ တဉှိ ဖလူပစာရေန ဧကမ္ပိ သမာနံ တထာ တထာ ဝုစ္စတိ။ ရာမာတိ ပဇာ။ အနု အနု အစ္ဆရိယာ အနစ္ဆရိယာ။ တေသံ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ သုတပုဗ္ဗာနံ၊ ဓမ္မဿ ဝါ ဂမ္ဘီရဘာဝံ အဓိဂတပုဗ္ဗာနံ။ ကိဉ္စာပိ ဘဂဝတော စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ သုခပ္ပဋိပဒါ၊ တထာပိ ဗောဓိသတ္တပဋိပဒံ သန္ဓာယ ‘‘ကိစ္ဆေန မေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပကာသိတံ ပကာသိတု’’န္တိ ဥဘယထာပိ ပါဌော။ ပရေတေဟိ ယုတ္တေဟိ။ ရာဂရတ္တာတိ ကာမရာဂဒိဋ္ဌိရာဂေဟိ ရတ္တာ။ အတ္တနိစ္စာဒိဂါဟကာ န ဒက္ခန္တိ န ပဿိဿန္တိ။

၈။ သဟံပတိ ¶ ကိရ ‘‘နဿတိ ဝတ ဘော လောကော’’တိ ဣမံ သဒ္ဒံ တထာ နိစ္ဆာရေတိ၊ ယထာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုဗြဟ္မာနော သုတွာ သန္နိပတိံသု။ ပညာမယေ အက္ခိမှိ သန္တာနာနုသယိတဝသေန အပ္ပံ ပရိတ္တံ ရာဂါဒိရဇံ ဧတေသံ၊ ဧဝံသဘာဝါတိ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ။ အဿဝနတာတိ အဿဝနတာယ။

သမလေဟိ သတ္ထာရေဟိ။ အပါပုရေတန္တိ ဝိဝရ ဧတံ။ အမတဿ ဒွါရန္တိ အရိယမဂ္ဂံ၊ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝါ။ ဝိဇ္ဇတ္တယစတုမဂ္ဂဉာဏေဟိ ပုနပ္ပုနံ ဗုဒ္ဓံ ပဋိဝိဒ္ဓံ။ သေလေတိ သိလာမယေ။ ဝိဂတရဇတ္တာ သုခဒဿနယောဂ္ဂေ ဣတော စ ဧတ္တော စ အာဂန္တွာ ယထာ ဌိတော စက္ခုမာ ပုရိသော သမန္တတော ဇနတံ ပဿေယျ။ တွမ္ပိ သုမေဓ သုန္ဒရပည သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမာယ သမန္တစက္ခု။ သဗ္ဗကိလေသသင်္ဂါမာနံ ဝိဇိတတ္တာ ဝိဇိတသင်္ဂါမ။ ဇာတိကန္တာရာဒိနိတ္ထရဏတ္ထံ ဝေနေယျဇနသတ္ထဝါဟနသမတ္ထတာယ သတ္ထဝါဟ။ ကာမစ္ဆန္ဒဣဏဿ အဘာဝတော အဏဏ။

၉။ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန စ အာသယာနုသယဉာဏေန စ။ ဣမေသဉှိ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ နာမံ။ ဥပ္ပလိနိယန္တိ ဥပ္ပလဝနေ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ¶ ။ အန္တော နိမုဂ္ဂပေါသီနီတိ ယာနိ အန္တော နိမုဂ္ဂါနေဝ ပေါသိယန္တိ၊ တတ္ထ ယာနိ ဥဒကံ အစ္စုဂ္ဂမ္မ ဌိတာနိ၊ တာနိ သူရိယရံသိသမ္ဖဿံ အာဂမယမာနာနိ ဌိတာနိ အဇ္ဇ ပုပ္ဖနကာနိ။ ယာနိ သမောဒကံ ဌိတာနိ၊ တာနိ သွေ ပုပ္ဖနကာနိ။ ယာနိ ဥဒကာနုဂ္ဂတာနိ၊ တာနိ တတိယဒိဝသေ ပုပ္ဖနကာနိ။ ဥဒကာ ပန အနုဂ္ဂတာနိ အညာနိပိ သရောဂဥပ္ပလာဒီနိ နာမ ဟောန္တိ။ ယာနိ နေဝ ပုပ္ဖိဿန္တိ မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခာနေဝ ဘဝိဿန္တိ၊ တာနိ ပါဠိနာရုဠှာနိ၊ အာဟရိတွာ ပန ဒီပေတဗ္ဗာနိ။ ဧတေဟိ ဥဂ္ဃဋိတညူ ဝိပဉ္စိတညူ နေယျော ပဒပရမောတိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပစ္စဘာသီတိ ပတိ အဘာသိ။

အပါရုတာတိ ဝိဝဋာ။ ပစ္ဆိမဿ ပဒဒွယဿ အယမတ္ထော။ အဟဉှိ အတ္တနော ပဂုဏံ သုပ္ပဝတ္တမ္ပိ ဣမံ ပဏီတံ ဥတ္တမံ ဓမ္မံ ကာယဝါစာကိလမထသညီ ဟုတွာ နာဘာသိ။

ဗြဟ္မယာစနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဣဒါနိ ပန သဗ္ဗော ဇနော သဒ္ဓါဘာဇနံ ဥပနေတု၊ ပူရေဿာမိ နေသံ သင်္ကပ္ပန္တိ။ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကောတိ ¶ သမာပတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသတ္တာ နိက္ကိလေသဇာတိကော။ အာဇာနိဿတီတိ စေ န နိဋ္ဌာနမကံသု ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ တေ ဝိနယက္ကမညာ၊ အဟံ ဒေသေယျံ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော၊ ‘‘မုဒ္ဓါပိ တဿ ဝိပတေယျာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၂) ဧတ္ထ ဝိယ အဘူတပရိကပ္ပော ကိရေသော။ လောကေ တဿ အဓိမုတ္တဘာဝဒီပနတ္ထဉှိ ဣဒံ ဝစနံ အတ္တနော တဒုပဒေသေန အဝိဒိတဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တဿ အနန္တေဝါသိကဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ ဧဝမာဒီနိ ပနေတ္ထ ပယောဇနာနိ။ ဘဂဝတောပိ ခေါ ဉာဏန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏံ တဿ မရဏာရမ္မဏံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တေန တတော ပုဗ္ဗေ တဿ သတိ ဓမ္မဒေသနာယ ခိပ္ပံ ဇာနနဘာဝါရမ္မဏန္တိ ဒီပေတိ။ ပရောပဒေသတော အဇာနိတွာ ပစ္စက္ခတော မရဏသစ္ဆိကိရိယမ္ပိ ဒဿေတိ။ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ အနေကဉာဏသမောဓာနာဘာဝတော သုဝုတ္တမေတံ။ စိတ္တပုဗ္ဗိကာ ဟိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ၊ အညထာ နဝသတ္တပါတုဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ။ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဧကတော ဂဟဏေ ဝိရုဒ္ဓကာလာနံ ဧကတော ¶ ဇာနနပ္ပသင်္ဂေါ။ တတော ဧကဉာဏဿ ဝိတထဘာဝပ္ပတ္တိဒေါသော၊ တသ္မာ သဗ္ဗဿ ဝိနာနေကဉာဏသမောဓာနံ အာပဇ္ဇိတဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏဝန္တတ္တာ ပန သဗ္ဗညူ ဧဝ ဘဂဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န သဗ္ဗကာလံ ဧကတော။ အာဠာရာဒီနံ မရဏာဇာနနတောတိ စေ? န၊ တဿ ဇာနနေန ပုထုဇ္ဇနဿာပိ သဗ္ဗညုတာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော။ ယဒါဘာဝေန ယဒါဘာဝေါ တဗ္ဘာဝေန တဿာဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ လောကေ သိဒ္ဓါတိ။ ‘‘ဘဂဝတောပိ ခေါ ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ ဝစနတော တဿ မရဏဇာနနံ သိဒ္ဓန္တိ ကတွာ ဘဝံ မတေနေဝ ဘဂဝါ သဗ္ဗညူတိ သိဒ္ဓံ န ဒေဝတာရောစနတော ပုဗ္ဗေ အဇာနနတောတိ စေ? န၊ ဝိသေသံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အန္တရာ ပဇာနနတော၊ ဒေဝတာယ သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တိဒေါသတော စ။ န ဟိ သော ကဿစိ ဝစနေန အညာသီတိ။

အပိစ ကိမိဒံ တတ္ထ ဇာနနံ နာမ တဒါရမ္မဏဉာဏုပ္ပတ္တီတိ စေ? န၊ လောကေ သဗ္ဗညုနော အစ္စန္တာဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ သာဓိကာ ဟိ မယာ ဧကဉာဏက္ခဏေ သဗ္ဗံ ဉာဏံ၊ တဒညေသဉ္စ တဒညာဏာနုပ္ပတ္တိ။ အပိစ သဗ္ဗညုနော သဗ္ဗဓမ္မဝိသယေ ဉာဏပစ္စုပဋ္ဌာနသိဒ္ဓိ တဿ ဉာဏဿ အတ္တနာဝ အတ္တနော အဝိသယောတိ စေ? န၊ ဟေတုနိဒဿနာနုပ္ပတ္တိတော။ အပိစ ‘‘ဘဂဝတောပိ ခေါ ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိသေသဝစနံ အတ္ထိ။ ယေန ဒေဝတာရောစနုတ္တရကာလမေဝ ဘဂဝတော ဉာဏံ ဥဒပါဒီတိ ပညာယတိ။ န ဟိ ဝစနပုဗ္ဗာပရိယဘာဝမတ္တေန တဒတ္ထပုဗ္ဗာပရိယတာ ဟောတိ၊ တသ္မာ အယုတ္တမေတံ။ အဘိဒေါသကာလံကတောတိ ပဌမယာမေ ကာလံကတော။ ‘‘မဇ္ဈိမယာမေ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယတ္ထပိ မဟာဇာနိယော။ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ၊ ဧကဒိဝသဗ္ဘန္တရေ စ ပတ္တဗ္ဗမဂ္ဂဖလတော ပရိဟီနတ္တာ မဟတီ ဇာနိ အဿာတိ မဟာဇာနိ။ တေသု ဟိ ဒွီသု အာဠာရော အာကိဉ္စညာယတနဘဝေ နိဗ္ဗတ္တော၊ ဥဒကော ဘဝဂ္ဂေ၊ တသ္မာ နေသံ ဓမ္မဒေသနာယ အက္ခဏေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ သန္ဓာယ ဘဂဝါ ဧဝံ စိန္တေသိ၊ န ဣတော မနုဿလောကတော စုတိဘာဝံ သန္ဓာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဗုဒ္ဓဝေနေယျတဉ္စ သန္ဓာယာတိ နော တက္ကော၊ အညထာ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါတိ အာစရိယော။

ဗောဓိသတ္တဿ ¶ ဇာတကာလေ သုပိနပဋိဂ္ဂါဟကာ စေဝ လက္ခဏပရိဂ္ဂါဟကာ စ အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာ။ တေသု တယော ဒွိဓာ ဗျာကရိံသု ‘‘ဣမေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသန္တော ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တိ၊ ပဗ္ဗဇန္တော ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ ပဉ္စ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘အဂါရေ န တိဋ္ဌတိ၊ ဗုဒ္ဓါဝ ဟောတီ’’တိ ဧကံသဗျာကရဏာဝ အဟေသုံ။ တေသု ပုရိမာ တယော ယထာမန္တပါရံ ¶ ဂတာ။ ဣမေ ပန မန္တပါရံ အတိက္ကမန္တာ အတ္တနာ လဒ္ဓံ ပုညမဟတ္တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗောဓိသတ္တံ ဥဒ္ဒိဿ ပုရေတရမေဝ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဣမေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ’’တိ။ ‘‘တေသံ ပုတ္တာ’’တိပိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝါ ‘‘ဗဟူပကာရာ ခေါ မေ’’တိ စိန္တေသိ။ ကိံ ဥပကာရကာနံ ဧဝ ဧသ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဣတရေသံ န ဒေသေတီတိ? နော န ဒေသေတိ။ ဥပကာရာနုဿရဏမတ္တကေနေဝ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာနယော။ အတ္တနော ကတညုကတဝေဒိဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ၊ ကတညုတာဒိပသံသနတ္ထံ၊ ပရေသဉ္စ ကတညုဘာဝါဒိနိယောဇနတ္ထံ၊ ခိပ္ပဇာနနပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ။

၁၁။ အန္တရာ စ ဂယံ အန္တရာ စ ဗောဓိန္တိ ဂယာယ စ ဗောဓိယာ စ မဇ္ဈေ တိဂါဝုတန္တရေ ဌာနေ။ ဗောဓိမဏ္ဍတော ဟိ ဂယာ တီဏိ ဂါဝုတာနိ။ ဗာရာဏသိနဂရံ အဋ္ဌာရသ ယောဇနာနိ။ ဥပကော ပန ဗောဓိမဏ္ဍဿ စ ဂယာယ စ အန္တရေ ဘဂဝန္တံ အဒ္ဒသ။ အန္တရာ-သဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ဤဒိသေသု စ ဌာနေသု အက္ခရစိန္တကာ ဧကမေဝ အန္တရာသဒ္ဒံ ပယုဇ္ဇန္တိ၊ သော ဒုတိယပဒေပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ အယောဇိယမာနေ ပန ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ။ ဣဓ ပန ယောဇေတွာဝ ဝုတ္တောတိ။

သဗ္ဗာဘိဘူတိ သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မံ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ တဏှက္ခယေတိ နိဗ္ဗာနေ။ ဝိမုတ္တောတိ အာရမ္မဏတော ဝိမုတ္တော။ နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလောတိ မယှံ ပဋိပုဂ္ဂလော နာမ နတ္ထိ၊ အသဒိသောတိ အတ္ထော၊ မမ သဗ္ဗညုဘာဝေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ လောကေ ဌာတုံ အသမတ္ထတာယ မမ ပစ္စတ္ထိကပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အာဟဉ္ဆံ အမတဒုန္ဒုဘိန္တိ ဓမ္မစက္ခုပဋိလာဘာယ အမတဘေရိံ ပဟရိဿာမီတိ ဂစ္ဆာမိ။

အရဟသိ အနန္တဇိနော ဘဝိတုံ ယုတ္တော တွန္တိ အတ္ထော။ ဣဒမ္ပိ အတ္တနော သတ္ထုနာမံ။ ဟုပေယျာသီတိ အာဝုသော ဧဝမ္ပိ နာမ ဘဝေယျ။ ပက္ကာမီတိ ဝင်္ကဟာရဇနပဒံ နာမ အဂမာသိ။ ဘဂဝါပိ ‘‘တတ္ထ တဿ မိဂလုဒ္ဒကဿ ဓီတုယာ စာပါယ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ပုန အာဂန္တွာ အနာဂါမီ အယံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ တေန သဒ္ဓိံ အာလပိ။ သော စ တထေဝါဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အနာဂါမီ ဟုတွာ အနုက္ကမေန ကာလံ ကတွာ အဝိဟေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

၁၂။ သဏ္ဌပေသုန္တိ ¶ ¶ ကတိကံ အကံသု။ ပဓာနဝိဗ္ဘန္တောတိ ပဓာနတော ဘဋ္ဌော ပရိဟီနော။ ‘‘အဘိဇာနာထ နု ဘာသိတမေတ’’န္တိ၊ ‘‘ဝါစံ ဘာသိတမေဝ’’န္တိ စ ဧဝရူပံ ကဉ္စိ ဝစနဘေဒံ အကာသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝန္တံ သုဿူသိံသူတိ ဘဂဝတော ဝစနံ သောတုကာမာ အဟေသုံ။ အညာတိ အညာယ၊ ဇာနိတုန္တိ အတ္ထော။

၁၃။ အထ ကိမတ္ထံ အာမန္တေသီတိ? တတောပိ သုဋ္ဌုတရံ ပဋိဇာနနတ္ထံ၊ ဓမ္မဿ အဘိဘာရိယဒုလ္လဘဘာဝဒီပနတ္ထံ၊ အက္ခရဝိက္ခေပနိဝါရဏတ္ထဉ္စ။ တတ္ထ ဒွေမေတိ အန္တဒွယဝစနံ အညေသမ္ပိ တဒန္တောဂဓဘာဝတော။ အပိစ ယောဇနာဝသေန။ တဏှာအဝိဇ္ဇာတိ ဟိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ သီသဘူတာ ဒွေ ကိလေသာ။ တေ စ သမထဝိပဿနာနံ ပဋိပက္ခဘူတတ္တာ အန္တာ နာမ။ တေသု တဏှာဝသေန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂံ ဘဇန္တော သမထံ ပရိဟာပေတိ ဗာလော၊ တထာ အဝိဇ္ဇာဝသေန အတ္တကိလမထာနုယောဂံ ဘဇန္တော ဂစ္ဆန္တော ဝိပဿနန္တိ န သက္ကာ ဥဘော ဒွေ အန္တေ အပ္ပဟာယ အမတံ အဓိဂန္တုန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ အပိစ လီနုဒ္ဓစ္စပဟာနဒဿနမေတံ။ လီနော ဟိ နိက္ခိတ္တဝီရိယာရမ္ဘော ကာမသုခဉ္စ ဘဇတိ၊ ဣတရော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယော အတ္တကိလမထံ။ ဥဘောပိ တေ ဝီရိယသမတာယ ပဋိပက္ခတ္တာ အန္တာ နာမ။ အပိစ တိဿော သာသနေ ပဋိပဒါ ဝုတ္တာ အာဂါဠှာ၊ နိဇ္ဈာမာ၊ မဇ္ဈိမာ စ။ တတ္ထ အာဂါဠှာ ‘‘ပါဏာတိပါတီ ဟောတိ၊ နတ္ထိ ကာမေသု ဒေါသော’’တိ ဧဝမာဒိကာ။ နိဇ္ဈာမာ ‘‘အစေလကော ဟောတိ၊ မုတ္တာစာရော’’တိ ဧဝမာဒိကာ၊ မဇ္ဈိမာ ‘‘အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ ဧဝမာဒိကာ။ တတ္ထ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ အာဂါဠှာ နာမ ပဋိပဒါ ဟောတိ သဗ္ဗာကုသလမူလတ္တာ။ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ နိဇ္ဈာမာ နာမ အတ္တဇ္ဈာပနတော။ ဥဘောပေတေ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ ပဋိပက္ခဘူတတ္တာ အန္တာ နာမ၊ တသ္မာ ဣမေဝ သန္ဓာယ ဒွေမေတိ။ ကိမတ္ထံ ဘဂဝါ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိ ပဗ္ဗဇိတေ ဧဝ အဓိကရောတိ၊ န ဂဟဋ္ဌေတိ? ပဗ္ဗဇိတာနံ တဒဓိမုတ္တတ္တာ၊ သုခပရိဝဇ္ဇနသမတ္ထတာယ၊ တဒဓိကတတ္တာ စ ပဗ္ဗဇိတာ ဧတ္ထ အဓိကတာ၊ န ဂဟဋ္ဌာ။ ယဒိ ဧဝံ ကိမတ္ထံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂမာဟ၊ နနု တေ ပကတိယာပိ ကာမပရိစ္စာဂံ ကတွာ တံ နိဿရဏတ္ထံ ပဗ္ဗဇိတာတိ? န၊ တေသံ အန္တဒွယနိဿိတတ္တာ။ တေ ဟိ ဣဓ လောကေ ကာမေန ဝိသုဒ္ဓိမိစ္ဆန္တိ အတ္တကိလမထာနုယောဂမနုယုတ္တာ တဿေဝ တပဿ ဖလေန ပေစ္စ ဒိဗ္ဗေ ကာမေ အာသီသမာနာ ဒဠှတရံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂမနုယုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ အန္တတ္ထော ပန ဣဓ ကုစ္ဆိတဋ္ဌေန ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘အန္တမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇီဝိကာနံ၊ ယဒိဒံ ပိဏ္ဍောလျ’’န္တိအာဒီသု (ဣတိဝု။ ၉၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၈၀) ဝိယ။

ယော စာယံ ကာမေသု ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါတိ ဧတ္ထ ကာမေသူတိ ဝတ္ထုကာမော အဓိပ္ပေတော၊ ဒုတိယော ကိလေသကာမော ¶ ။ တံသမ္ပယုတ္တသုခမေတ္ထ ကာမသုခံ နာမ။ တေန ဝိပါကသုခဿ နိရဝဇ္ဇဘာဝံ ဒီပေတီတိ။ အလ္လီယနံ နာမ တဒဘိနန္ဒနာ။ အနုယောဂေါ နာမ ဘဝန္တရေ တဒနုယောဂပတ္ထနာ။ ဟာနဘာဂိယကရတ္တာ ကုသလပက္ခဿ၊ ဟီနပုဂ္ဂလဘာဝိတတ္တာ၊ ဟီနဓာတုပဘဝတ္တာ စ လာမကဋ္ဌေန ဟီနော။ ဂါမနိဝါသိသတ္တဓမ္မတ္တာ ဂမ္မော။ ပုထုဇ္ဇနသာဓာရဏတ္တာ ပေါထုဇ္ဇနိကော။ အနရိယောတိ အရိယာနံ အနဓိပ္ပေတတ္တာ၊ အရိယဓမ္မပဋိပက္ခတ္တာ၊ အနရိယကရတ္တာ၊ အနရိယဓမ္မတ္တာ၊ အနရိယာစိဏ္ဏတ္တာ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနတ္ထသင်္ခါတသံသာရဘယာဝဟတ္တာ၊ အနတ္ထဖလနိဗ္ဗတ္တကတ္တာ စ အနတ္ထသံဟိတော။ အတ္တနော ကေဝလံ ခေဒူပဂမော အတ္တကိလမထော နာမ။ သော ဒိဋ္ဌိဂတပုဗ္ဗကတ္တတပါနုက္ကမကိရိယာဝိသေသံ နိဿာယ ပဝတ္တတိ၊ တဿ ဒိဋ္ဌိဝသေန အနုယောဂေါ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ နာမ။ အတ္တဝိယောဂဝိတ္တာပရိဿမတ္တာ၊ အနုပါယပဝတ္တတ္တာ သမ္ပဇ္ဇမာနော မိဂယောနိဂေါယောနိကုက္ကုရယောနိသူကရယောနီသု ပါတာယတိ။ ဝိပစ္စမာနော နရကံ နေတီတိ အနတ္ထသံဟိတော။ ဧတေ တွာတိ ဧတေ တု။ တထာဂတေနာတိ အတ္တာနံ အဝိတထာဂမနံ အာဝိ ကရောတိ၊ တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘န မယာ ပရိဝိတက္ကိတမတ္တေန ဝိတက္ကိတာ၊ ကိန္တု မယာ တထာဂတေနေဝ သတာ အဘိသမ္ဗောဓိဉာဏေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ စက္ခုကရဏီတိအာဒီဟိ ပန တမေဝ ပဋိပဒံ ထောမေတိ။ ဘေသဇ္ဇံ အာတုရဿ ဝိယ ‘‘စက္ခုကရဏီ’’တိ ဣမိနာ ဉာဏစက္ခုဝိသောဓနံ ဝုတ္တံ။ ဉာဏကရဏီတိ ဣမိနာ အန္ဓကာရဝိဓမနံ ဝုတ္တံ။ ဥပသမာယာတိ ကိလေသပရိဠာဟပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဝုတ္တာ။ အဘိညာယာတိ သစ္စပဋိဝေဓနံ ဝုတ္တံ။ သမ္ဗောဓာယာတိ သစ္စပဋိဝိဇ္ဈနံ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ သောပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယာ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဧဝံ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။

၁၄။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝါ အညတ္ထ ဝိယ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ အကထေတွာ ပဌမမေဝ အသေဝိတဗ္ဗမန္တဒွယံ ဝတွာ မဇ္ဈိမပဋိပဒံ ဒေသေသီတိ? အတ္တာဒိမိစ္ဆာဘိမာနနိဝါရဏတ္ထံ၊ ကုမ္မဂ္ဂပဋိပတ္တိနိဝါရဏတ္ထဉ္စ အန္တဒွယဝဇ္ဇနံ ဝတွာ အတ္တနော ¶ ဝိသေသာဓိဂမဒီပနနယေန အဗာဟုလ္လိကာဒိဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ တေသဉ္စ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဒီပနေန တတ္ထ အနုယောဇနတ္ထံ ပစ္ဆာ သမ္မာပဋိပဒံ ဒေသေသိ၊ တတော တဿ မဇ္ဈိမပဋိပဒါသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဝိသယဒဿနတ္ထံ စတုသစ္စဓမ္မံ သင်္ခေပဝိတ္ထာရဝသေန ဒေသေတုကာမော ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိမာဟ၊ အယမေတ္ထ အနုသန္ဓိ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ မေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ သုတ္တာနုသန္ဓိပကအာသနတ္ထံ အယမနုက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဝုတ္တံ ပဋိပဒံ သုတွာ ကိရ ကောဏ္ဍညော အာဟ ‘‘ကထံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တပဋိပဒါယ ဥပ္ပတ္တိ သိယာ။ အယဉှိ ပဋိပဒါ ကိလေသာနံ အနုပ္ပတ္တိယာ သတိ သမ္ဘဝတိ၊ န အညထာ။ ကိလေသာနဉ္စ ယဒိ လောဘတော ဥပ္ပတ္တိ ခုပ္ပိပါသာနံ ဝိယ၊ တဒါသေဝနာယ အနုပ္ပတ္တိ သိယာ၊ တဒဝတ္ထုဿ ဝါ တေသံ ဥပ္ပတ္တိ။ တဒဝတ္ထုဝိပရီတကာယကိလမထာသေဝနာယ အနုပ္ပတ္တိ သိယာ။ ဥဘောပေတာ ဘဂဝတာ ‘အန္တာ’တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ကထံ ပနေတိဿာယ ¶ သမ္မာပဋိပဒါယ ဥပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝေယျာ’’တိ။ ဘဂဝါ အာဟ အနုပါယာသေဝနတော။ ကထန္တိ စေ? –

‘‘သံသာရမူလတော ဉာဏံ၊ တဉ္စ ဉာဏာ ပဟိယျတိ၊

ဇီဝိတေ သတိ တံ ဟောတိ၊ တဉ္စ ဇီဝိတသာဓနေ။

‘‘တသ္မာ ဉာဏာယ မေဓာဝီ၊ ရက္ခေ ဇီဝိတမတ္တနော၊

ဉာဏသာဓနဘူတဉ္စ၊ သီလဉ္စ ပရိပါလယေ။

‘‘ဇီဝိတဉ္စ ယထာ လောကေ၊ ဘိန္နေ ကာယေ န ဝိဇ္ဇတိ၊

တထေဝ ဘိန္နသီလဿ၊ နတ္ထိ ဉာဏဿ သမ္ဘဝေါ။

‘‘တသ္မာ အာယုဉ္စ သီလဉ္စ၊ ဉာဏတ္ထံ ရက္ခတာ သတာ၊

သေဝိတဗ္ဗာ န ကာမာပိ၊ နာပိ ကာယဝိနာသနာ။

‘‘ကာမေသု ဂေဓမုပဂမ္မ ဟိနော ဂမ္မဉ္စ၊

အစ္စုဒ္ဓနော ကိလမထံ ဂမုပေတိ မူဠှော၊

ယော မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ ပရမံ ဥပေတိ၊

သော ခိပ္ပမေဝ လဘတေ ပရမံ ဝိမောက္ခ’’န္တိ။

‘‘နိဗ္ဗေဓပဒဋ္ဌာနံ ပဟာယ ဃောရံ၊

ဘိက္ခု ယထာ ပဿတိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ။

စိန္တာမယိဿ ပညာပရိပုဏ္ဏာ ဘာဝနာမယိပညာသမ္ပတ္တိ ဇာနိတဗ္ဗာ ဣမေဟိ ဣတိ ဘဂဝါ သုတ္တမိဒမာဟာတိ ကိရ။ ကသ္မာ ဘဂဝါ ကောဏ္ဍညဿ ပုရိမမေဝ သစ္စဒေသနံ အဝဍ္ဎေတွာ အတ္တနော အဓိဂတက္ကမမာဟာတိ? နာဟံ ကဿစိ အာဂမံ ဒေသေမိ၊ အပိစ ခေါ သယမေဝ ဧဝမဓိဂတောမှီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ဣမိနာ ဣဒံ အတ္ထဒွယံ ဒဿေတိ၊ န မယာ အာဠာရတော၊ ဥဒကတော ဝါ အယံ ဓမ္မော သုတော၊ ကိန္တု ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသွေဝ ဉာဏံ မေ ဥဒပါဒီတိ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ အာနုဘာဝံ ပကာသေတိ။ အပိစ ယသ္မာ ဧဝံ ပဋိပန္နော ဝိနာပိ ပရောပဒေသေန အရိယသစ္စာနိ ပဿတိ၊ တသ္မာ ကထံ တုမှေဝ မမာပဒေသေန န ပဿထာတိ။

၁၅။ စက္ခုန္တိအာဒီနိ ပဉ္စ ပဒါနိ ဉာဏဝေဝစနာနေဝ။ ဉာဏဉှိ သစ္စာနံ အာလောစနတော စက္ခုဘူတတ္ထဇာနနတော ဉာဏံ။ ပကာရေဟိ ဇာနနတော ပညာ။ ကိလေသဝိဒါရဏတော၊ ဝိဇ္ဇနတော စ ဝိဇ္ဇာ။ သစ္စစ္ဆာဒကတမဝိနာသနတော၊ တေသံ ဂတိကောဋိပကာသနတော အာလောကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဌမေန ပရိဝဋ္ဋေန သစ္စာနံ အညမညံ အသင်္ကရတော ဌပနပညံ ¶ ဒဿေတိ၊ ဒုတိယေန တေသံ ကတ္တဗ္ဗာကာရပရိစ္ဆိန္ဒနပညံ၊ တတိယေန သစ္စေသု ဉာဏကိစ္စသန္နိဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။

၁၆။ ယာဝကီဝဉ္စာတိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယာဝဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ဣတိ စိတ္တမနော’’တိအာဒိ ဝိယ။ ရာဂါဒီဟိ အကုပ္ပတာယ အကုပ္ပာ ဝိမုတ္တိ။ ဝေယျာကရဏန္တိ ဓမ္မဒေသနာ။ သာ ဟိ ဓမ္မာနံ ဗျာကရဏတော ပကာသနတော ‘‘ဝေယျာကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိရဇံ ဝီတမလန္တိ ဧတ္ထ ဝိရဇံ ဝိသမဟေတုဝါဒဝိဂမတော။ ဝီတမလံ အဟေတုကဝါဒဝိဂမတော။ ဝိရဇံ သဿတဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနတော။ ဝီတမလံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနတော။ ဝိရဇံ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနတော။ ဝီတမလံ အနုသယပ္ပဟာနတော။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဓမ္မမတ္တဒဿနံ၊ န တတ္ထ သတ္တော ဝါ ဇီဝေါ ဝါ ကာရကော ဝါ ဝေဒကော ဝါတိ၊ တေနေဝါဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ၊ သဗ္ဗန္တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ။ ဣဒဉှိ တဿ ဓမ္မစက္ခုဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထံ ¶ ဝုတ္တံ။ တဉှိ နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စဝသေန ဧဝ သင်္ခတံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

၁၇။ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဧတ္ထ ဒေသနာဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စ လဗ္ဘတေဝ။ ဧတ္ထ ကိမတ္ထံ ဒေဝါ သဒ္ဒမနုဿာဝေသုန္တိ? နာနာဒိဋ္ဌိဂတန္ဓကာရဝိဓမနတော လဒ္ဓါလောကတ္တာ၊ အပါယဘယသမတိက္ကမနတော အဿာသံ ပတ္တတ္တာ၊ ဒေဝကာယဝိမာနဒဿနတော ပီတိပါမောဇ္ဇစလိတတ္တာ စာတိ ဧဝမာဒီနေတ္ထ ကာရဏာနိ ဝဒန္တိ။ ပထဝိကမ္ပနမဟာသဒ္ဒပါတုဘာဝေါ စ ဓမ္မတာဝသေနေဝ ဟောတီတိ ဧကေ။ ဒေဝတာနံ ကီဠိတုကာမတာယ ပထဝိကမ္ပော။ ဗဟုနော ဒေဝသင်္ဃဿ သန္နိပါတတော၊ ဘဂဝတော သရီရပ္ပဘာဇာလဝိသဇ္ဇနတော စာတိ ဧကစ္စေ။

၁၈။ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါဝိသေသန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ တဿ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါပဋိလာဘနိမိတ္တဝစနပရိယောသာနဒဿနော။ တဒဝသာနော ဟိ တဿ ဘိက္ခုဘာဝေါ။ သွာက္ခာတောတိအာဒိ ‘‘ဧဟီ’’တိ အာမန္တနာယ ပယောဇနဒဿနဝစနံ။ ‘‘ဧဟိဘိက္ခူ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ ‘‘သွာက္ခာတော ဓမ္မော စရ…ပေ… ကိရိယာယာ’’တိ စ အဝေါစာတိ ပဒသမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ စရ ဗြဟ္မစရိယန္တိ အဝသိဋ္ဌံ မဂ္ဂတ္တယဗြဟ္မစရိယံ သမဓိဂစ္ဆ။ ကိမတ္ထံ? သမ္မာဒုက္ခဿန္တကိရိယာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧဟိဘိက္ခူ’’တိ ဣမိနာ ဘဂဝတော ဝစနေန နိပ္ဖန္နတ္တာ ကာရဏူပစာရေန ‘‘ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ’’တိ ဝုတ္တာ။ သာဝ တဿာယသ္မတော ယာဝဇီဝံ ဥပသမ္ပဒါ အဟောသီတိ အတ္ထော။ တေန တဿာ ဥပသမ္ပဒါယ ¶ သိက္ခာပစ္စက္ခာတာဒိနာ ဝိစ္ဆေဒါ ဝါ တဒညာယ ဥပသမ္ပဒါယ ကိစ္စံ ဝါ နတ္ထီတိ ဣဒမတ္ထဒွယံ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ဥပသမ္ပဒါနံ ဧဟိဘိက္ခုဩဝါဒပဋိဂ္ဂဟဏပဉှဗျာကရဏဂရုဓမ္မပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒါနံ စတုန္နံ အညတရာယ ဥပသမ္ပန္နဿ အန္တရာ ဝိစ္ဆေဒေါ ဝါ တဒညူပသမ္ပဒါယ ကိစ္စံ ဝါ နတ္ထိ၊ ဣတရဿတ္ထီတိ။ နိကာယန္တရိကာ ပနာဟု ‘‘ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ နိယာမောက္ကန္တိသင်္ခါတာယ ဥပသမ္ပဒါယ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မုပသမ္ပဒဉ္စ ဒသဝဂ္ဂပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒသဝိဓောပသမ္ပဒါ’’တိ။ ကာ ပနေတ္ထ အတ္ထတော ဥပသမ္ပဒါ နာမာတိ? တဒဓိဂတကိရိယာဝသေန နိဗ္ဗတ္တိယာ အသေက္ခာ တဒဓိဝါသနစေတနာယ ပရိဘာဝိတပဉ္စက္ခန္ဓိကာ အဇ္ဈတ္တသန္တတိ။ ကာ ပနေတ္ထ ပရိဘာဝနာ နာမ? တဗ္ဗိပက္ခဓမ္မဇ္ဈာစာရဝိရုဒ္ဓဘာဝေါ၊ တဿ ပတ္တိယာ တာယ ပရိဘာဝနာယ ဝသေန ကတ္ထစိ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘လောဘေန သမန္နာဂတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘဗ္ဗော စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ ဘာဝေတု’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထာဟု နိကာယန္တရိကာ ‘‘ယထာဝုတ္တာယ ဥပသမ္ပဒါယ ပတ္တိသင်္ခါတော စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တော သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နော ဓမ္မော အတ္ထိ၊ တဿ သန္တတိဝသေန ပုဗ္ဗာပရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ယာဝ အဝိစ္ဆေဒေါ၊ တာဝ ဥပသမ္ပန္နောတိ၊ အညထာ တတော ဓမ္မန္တရုပ္ပတ္တိက္ခဏေ ¶ တဿ ဥပသမ္ပန္နဿ အနုပသမ္ပန္နဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘သုတ္တံ အာဟရထာ’’တိ။ တေ စေ ဝဒေယျုံ ‘‘ယော တေသံ ဒသန္နံ အသေက္ခာနံ ဓမ္မာနံ ဥပါဒါယ ပဋိလာဘသမန္နာဂမော အရိယော ဟောတိ ဝိပ္ပဟီနောတိ ဧဝမာဒီနိ နော သုတ္တာနီ’’တိ။ ဧဝံ သတိ အသန္တဓမ္မေဟိ၊ ပရသတ္တေဟိ စ သမန္နာဂမဒေါသပ္ပသင်္ဂေါ နေသံ ပါပုဏာတိ။ ကိံကာရဏံ? သုတ္တသမ္ဘဝတော။ ယထာဟ – ‘‘ရာဇာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကဝတ္တီ သတ္တဟိ ရတနေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၉၉-၂၀၀ အတ္ထတော သမာနံ) ဝိတ္ထာရော။ ဝသိဘာဝေါ တတ္ထ သမန္နာဂတသဒ္ဒေန ဝုတ္တော။ တဿဟိတေသု ရတနေသု ဝသိဘာဝေါ ကာမစာရော အတ္ထီတိ စေ? ဧတ္ထ ဝသိဘာဝေါ သမန္နာဂမသဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ အညတ္ထ ပတ္တိသင်္ခါတော၊ တံ ဓမ္မန္တရန္တိ။ ကိမေတ္ထ ဝိသေသကာရဏံ? နတ္ထိ စ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာဝ ဥပသမ္ပဒါ။ အယမေဝ နယော ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီသုပိ နေတဗ္ဗော။

၁၉။ ကိဉ္စာပိ ဝပ္ပတ္ထေရဿ ပါဋိပဒဒိဝသေ…ပေ… အဿဇိတ္ထေရဿ စတုတ္ထိယန္တိ ဧဝံ နာနာဒိဝသေသု ပါဋေက္ကံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒိ၊ တထာပိ ဩဝါဒသာမညေန ¶ ဝပ္ပဘဒ္ဒိယာနံ၊ မဟာနာမအဿဇီနဉ္စေတ္ထ ဧကတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၀။ ‘‘ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနတ္တာ’’တိ ကိမတ္ထံ အာဒိတောဝ အနတ္တလက္ခဏံ ဒီပေတီတိ? တေသံ ပုထုဇ္ဇနကာလေပိ ဣတရလက္ခဏဒွယဿ ပါကဋတ္တာ။ တေ ဟိ မနာပါနံ ကာမာနံ အနိစ္စတာဒဿနေန သံဝိဂ္ဂါ ပဗ္ဗဇိံသူတိ အနိစ္စလက္ခဏံ တာဝ နေသံ ဧကဒေသေန ပါကဋံ၊ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ အတ္တကိလမထာနုယောဂတော ကာယိကဒုက္ခံ၊ တဉ္စ မာနသဿ ပစ္စယောတိ မာနသိကဒုက္ခဉ္စ ပါကဋံ၊ တသ္မာ တဒုဘယံ ဝဇ္ဇိတွာ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ဒီပေတုံ အာရဘိ။ တဉ္စ ဒီပေန္တော ဒုက္ခလက္ခဏေနေဝ ဒီပေတုံ ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တာ အဘဝိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိမတ္ထန္တိ? အနိစ္စလက္ခဏတောပိ တေသံ ဒုက္ခလက္ခဏဿ သုဋ္ဌုတရံ ပါကဋတ္တာ။ တေသဉှိ အတ္တကိလမထာနုယောဂမနုယုတ္တတ္တာ၊ တပ္ပရာယဏဘာဝတော စ ဒုက္ခလက္ခဏံ သုဋ္ဌု ပါကဋံ၊ တသ္မာ တေန တာဝ သုဋ္ဌု ပါကဋေန အနတ္တလက္ခဏံ ဒီပေတွာ ပုန တဒေဝ တဒုဘယေနာပိ ဒီပေတုံ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိ ဝက္ခတိ။ ကလ္လံ နူတိ ယုတ္တံ နု။ ဧတံ မမာတိ တဏှာဂ္ဂါဟော။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနဂ္ဂါဟော။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော။ တဏှာဂ္ဂါဟော စေတ္ထ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတဝသေန၊ မာနဂ္ဂါဟော နဝဝိဓမာနဝသေန၊ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဉ္စဝဂ္ဂိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၅။ ယေန ¶ သမယေန ဘဂဝါ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ ပဉ္စမိယံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ သတ္တမိယံ နာဠကတ္ထေရဿ နာဠကပဋိပဒံ အာစိက္ခိတွာ ဘဒ္ဒပဒပုဏ္ဏမာယံ ယသဿ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပက္ကဘာဝံ ဉတွာ တံ ဥဒိက္ခန္တော ဗာရာဏသိယံ ဝိဟာသိ၊ တေန သမယေန ယသော နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ ကိရ ဥပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ တဿ ကုလဿ ကိတ္တိသဒ္ဒသင်္ခါတော၊ ပရိဇနသင်္ခါတော ဝါ ယသော ဝိသေသတော ပဝဍ္ဎတိ။ တေန တဿ မာတာပိတရော ဧဝံ နာမမကံသု။ ‘‘သုခုမာလော’’တိအာဒိ ကိမတ္ထံ အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ? ပစ္ဆိမဇနဿ နေက္ခမ္မေ သမုဿာဟနဇနနတ္ထံ။ ဧဝံ ဥတ္တမဘောဂသမပ္ပိတာနမ္ပိ ဥတ္တမေသု ဘောဂေသု အပ္ပမတ္တကေနာပိ ¶ အသုဘနိမိတ္တေန ဝိတဇ္ဇေတွာ ကာလာကာလံ အဂဏေတွာ ဝိဝေကာဘိရတိယာ မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ တိဏံ ဝိယ ပဟာယ ဂေဟတော နိက္ခမနာ အဟောသိ၊ ကဿ ပနညဿ န သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ သမင်္ဂီဘူတဿာတိ တေဟိ ဧကတ္တံ ဥပဂတဿ၊ အဝိဝိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ နိဒ္ဒါ ဩက္ကမီတိ မနာပေသုပိ ဝိသယေသု ပဝတ္တိံ နိဝါရေတွာ တဿ စိတ္တံ အတိက္ကမိတွာ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနော ဝသံ ဥပနေသီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗရတ္တိယော စာတိ တယောပိ ယာမေ။ တေန ပရိဇနဿ ဝိကာရဒဿနေ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ရတ္တိ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ကာလေ သူရိယာဘာဝေ၊ ယာမေ စ ပဝတ္တတီတိ ဝိညေယျော။ ယာမေဝိဓ ဝိညေယျော တိစီဝရဝိပ္ပဝါသေ စ။ ကစ္ဆေတိ ကစ္ဆပဿေ။ ကဏ္ဌေတိ ကဏ္ဌဿ ဟေဋ္ဌာ။ မုဒိင်္ဂဿ ဟိ ဥပရိ ကဏ္ဌံ ဌပေတွာ သယန္တိယာ ကဏ္ဌေ မုဒိင်္ဂံ အဒ္ဒသာတိ အတ္ထော။ အာဠမ္ဗရန္တိ ပဏဝံ။ ဥဘတောမုခဿ တနုကာ ဒီဃာ။ ဝိတ္ထိန္နသမတလဿ ဝါဒိတဿ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဝိပ္ပလပန္တိယောတိ သုပိနဒဿနာဒိဝသေန အသမ္ဗန္ဓပလာပံ ဝိပ္ပလပန္တိယော။ သုသာနံ မညေတိ သုသာနံ ဝိယ အဒ္ဒသ သကံ ပရိဇနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒီနဝေါတိ အသုဘဘာဝေါ။ နိဗ္ဗိဒါယ စိတ္တံ သဏ္ဌာတီတိ ဝိမုစ္စိတုကာမတာသင်္ခါတာယ ဥက္ကဏ္ဌာယ စိတ္တံ နမီတိ အတ္ထော။ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣမာဟိ ဣတ္ထီဟိ သဟ နာဟံ ဘဝိဿာမီ’’တိ အတ္တမနဝါစံ နိစ္ဆာရေသိ။ ဒွေ ကိရ အာကာရာ တဿ ပမာဒသုတ္တပရိဇနဒဿနေ ပါကဋာ ဇာတာ ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝေါ၊ အသုဘာကာရဿ အတိဩဠာရိကဘာဝေါ စ။ ဧဝံ သတိ ဩဠာရိကတရေ စ အသုဘာကာရေ ကိလေသဝသေနာယံ သဗ္ဗောပိ လောကော ဧတ္ထ ပီဠိတော မုစ္ဆိတော။ အဟော ကိလေသာ ဗလဝတရာတိ ဟိ ပဿတော ပဿတော တဿ ဒွေပိ တေ အာကာရာ ပါကဋာ ဇာတာ၊ ယေနေဝမဝေါစာတိ။

‘‘သုဝဏ္ဏပါဒုကာယော အာရောဟိတွာ’’တိ ဧတေနဿ နိဿင်္ဂတာယ ဝိဿဋ္ဌဂမနံ ဒီပေတိ။ သော ဟိ ဗလဝသံဝေဂါဘိတုန္နဟဒယတ္တာ ပရိဇနဿ ပဗောဓေ သတိပိ အတ္တနော ဂမနနိဝါရဏသမတ္ထဘာဝံ အသဟမာနော အတ္တာနံ တက္ကေန္တော ဝိဿဋ္ဌော အဂမာသိ။ အမနုဿာတိ ဒေဝတာ။ တာ ဟိ မနုဿေဟိ သုဂတိပဋိဝေဓဉာဏသဏ္ဌာနာဒိဂုဏသာမညေန ¶ ‘‘အမနုဿာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ အသမာနဇာတိကာ တိရစ္ဆာနာဒယော ‘‘အဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝါ ‘‘အဝသလာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စန္တိ၊ ကိန္တု ဇာတိသဘာဂတာယ ဧဝ ဝသလာဒယော ‘‘အဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ မနုဿေဟိ ကေနစိ အာကာရေန သဘာဂတာယ ¶ ဒေဝတာ ‘‘အမနုဿာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အညထာ မနုဿာ န ဟောန္တီတိ တိရစ္ဆာနဂတာပိ ‘‘အမနုဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဘဝေယျုံ။

၂၆။ ဝနဂဟနံ ဒိသွာ ‘‘သုမုတ္တောဟံ နဂရတော’’တိ ပမုဒိတတ္တာ ဘဂဝတော အဝိဒူရေ ဥဒါနေသိ။ ဣဒံ ခေါ ယသာတိ ဘဂဝါ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယာဟ။ တဉှိ တဏှာဒိကိလေသေဟိ အနုပဒ္ဒုတံ၊ အနုပသဋ္ဌတဉ္စ ဒဿနမတ္တေနာပိ အဿာဒဇနနတော။ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီတိ ယေန တံ နိဗ္ဗာနံ ဣဓ နိသိန္နမတ္တောဝ တွံ အဓိဂမိဿသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိရာတိ အဿဒ္ဓေယျအဗျတ္တိပရိဟာသေသု နိပါတော၊ ဣဓ အဗျတ္တိယံ။ သုဝဏ္ဏပါဒုကာယော ဩရောဟိတွာတိ စ သုဝဏ္ဏပါဒုကာဟိ ဩတရိတွာ။ နိဿက္ကတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ တဿ နိသိန္နမတ္တဿေဝ အညံ သမ္မောဒနီယံ ကထံ အကတွာ အနာမန္တေတွာ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ သုပရိပက္ကိန္ဒြိယတ္တာ၊ ပဋိဝေဓက္ခဏာနတိက္ကမနတ္ထံ အနုပဒ္ဒုတာနုပသဋ္ဌတာနံ ပါပကဓမ္မဒေသနာဘိမုခစိတ္တတ္တာ၊ သေဋ္ဌိဿ ဂဟပတိနော အစိရာဂမနဒဿနတော စ။ ကိမတ္ထံ ဘဂဝါ တဿ သုဋ္ဌုတရံ သံဝိဂ္ဂဟဒယဿ ဘဝတော မုစ္စိတုကာမဿ ဘဝါဘဝူပါယာနိသံသကထံ ပဌမမေဝ ကထေသီတိ? သဗ္ဗဘဝါဒီနဝဒဿနတ္ထံ။ သော ဟိ မနုဿလောကဿေဝ ဥပဒ္ဒုတဥပသဋ္ဌဘာဝံ အဒ္ဒသ၊ န သဂ္ဂါနန္တိ ကဒါစိ သဂ္ဂလောကံ သုခတော မညေယျ။ တတ္ထ သုခသညေန နိဗ္ဗာနာဘိမုခံ စိတ္တံ ပေသေယျာတိ သဂ္ဂါနမ္ပိ အာဒီနဝံ ဒဿေတုကာမတာယ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ အာရဘိ။ ဧတ္ထ ဒါနံ၊ ဒါနာနိသံသံ၊ သီလာနိသံသဉ္စ ကထေန္တော ဒါနသီလကထံ ကထေတိ နာမ။ သဂ္ဂဝဏ္ဏံ ကထေန္တော သဂ္ဂကထံ ကထေတိ နာမ။ တတ္ထ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာနံ အနိစ္စတံ၊ အပသာဒတံ၊ မဟာဒီနဝတဉ္စ ကထေန္တော ကာမာနံ အာဒီနဝံ၊ ဩကာရံ၊ သံကိလေသဉ္စ ပကာသေတိ။ နေက္ခမ္မေ တဒဘာဝတော စ တံနိဿရဏတော စ တဗ္ဗိပရီတံ အာနိသံသံ ကထေန္တော နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေတိ နာမ။ တတ္ထ ဩကာရန္တိ အဝကာရံ လာမကဘာဝံ။ သံကိလေသန္တိ သံကိလိဿနံ ဗာဓနံ ဥပတာပနံ ဝါတိ အတ္ထော။ ကလ္လစိတ္တံ ပညိန္ဒြိယဿ အာနုဘာဝေန၊ ဒိဋ္ဌိယောဂဝိစိကိစ္ဆာယောဂါနံ ပညိန္ဒြိယေန ဝိဟတတ္တာ။ မုဒုစိတ္တံ သတိန္ဒြိယသမာယောဂေန၊ ဝိဟိံသာသာရမ္ဘာဒိကိလေသပဝေသံ နိဝါရေတွာ စိတ္တမုဒုတာဒိကုသလဓမ္မပ္ပဝေသနံ ကရောန္တံ သဟဇာတံ စိတ္တံ မုဒုံ ကရောတိ။ သမာဓိန္ဒြိယဿ အာနုဘာဝေန ဝိနီဝရဏစိတ္တံ။ တဉှိ ဝိသေသတော နီဝရဏဝိပက္ခဘူတန္တိ။ ဝီရိယိန္ဒြိယဝသေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တံ။ တဉှိ ထိနမိဒ္ဓသင်္ခါတလီနဘာဝဝိပက္ခန္တိ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အာနုဘာဝေန ¶ ပသန္နစိတ္တံ တဿ ပသာဒလက္ခဏတ္တာ။ သာမုက္ကံသိကာတိ ဧတံ ဝိသယဝသေန ဒေသနံ ဥပါလိတ္ထေရော ပကာသေတိ။ သစ္စာနိ ဟိ သာမုက္ကံသိကဒေသနာယ ¶ ဝိသယာနိ။ အညထာ ဒုက္ခာဒီနိ သာမုက္ကံသိကာ ဓမ္မဒေသနာတိ အာပဇ္ဇတိ တဿ ဝိဘာဝနေ သစ္စာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။

၂၇။ စတုဒ္ဒိသာတိ စတူသု ဒိသာသု။ အဘိသင်္ခရေသီတိ အဘိသင်္ခရိ။ ကိမတ္ထန္တိ စေ? ဥဘိန္နံ ပဋိလဘိတဗ္ဗဝိသေသန္တရာယနိသေဓနတ္ထံ။ ယဒိ သော ပုတ္တံ ပဿေယျ၊ ပုတ္တဿပိ ဓမ္မစက္ခုပဋိလာဘော အရဟတ္တုပ္ပတ္တိ၊ သေဋ္ဌိဿပိ ဓမ္မစက္ခုပဋိလာဘော န သိယာ။ ဒိဋ္ဌသစ္စောပိ ‘‘ဒေဟိ တေ မာတုယာ ဇီဝိတ’’န္တိ ဝဒန္တော ကိမညံ န ကရေယျ။ ယသောပိ တံ ဝစနံ သုတွာ အရဟာပိ သမာနော သယံ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ ဘဂဝန္တံ ဥလ္လောကေန္တော ကိမညာယ သဏ္ဌဟေယျ။

၂၈။ ဥဘောဟိပိ ပတ္တဗ္ဗဝိသေသကောဋိယာ ပတ္တတ္တာ ဘဂဝါ ပုန တံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေသိ။ ပုဗ္ဗေ အဂါရိကဘူတောတိ တဿ သောတာပန္နကာလံ သန္ဓာယာဟ။ သောတာပန္နော ဟိ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသနာရဟတ္တာ အဂါရိယဘူတော နာမ ဟောတိ အပဗ္ဗဇိတော။ သမ္ပတိ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော အဂါရမဇ္ဈဝသနဿ အဘဗ္ဗတ္တာ ‘‘အဂါရိကော’’တိ န ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ယဿ ဒိဋ္ဌောတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ယေန ဒိဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သေယျထာပိ ပုဗ္ဗေ အဂါရိကဘူတော’’တိ ဝစနေန လဒ္ဓနယတ္တာ ပစ္ဆာ ဂဟပတိ ဂိဟိဝေသဓာရိမေဝ ယသံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယသေန ကုလပုတ္တေန ပစ္ဆာသမဏေနာ’’တိ။ တတ္ထ စရ ဗြဟ္မစရိယန္တိ အာဘိသမာစာရိကသီလံ ဗြဟ္မစရိယံ စရ ပရိပူရေဟိ တာဝ၊ ယာဝ သမ္မာဒုက္ခဿန္တကိရိယာ၊ ယာဝ စုတိစိတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ လိင်္ဂဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာယာတိ ပေါရာဏာ၊ တဉ္စ ယုတ္တံ။ လိင်္ဂမတ္တဉှိ သန္ဓာယ သော အာယသ္မာ ‘‘လဘေယျာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ အာဟ။

ကိမတ္ထံ ဘဂဝါ ယသဿ မာတု၊ ပဇာပတိယာ စ ဘတ္တကိစ္စံ အကတွာဝ ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ? ယသဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ သောကသလ္လသမပ္ပိတတ္တာ ဒါနဉ္စ သောမနဿိကစိတ္တေန န ဒဒေယျုံ၊ သတ္ထရိ စ ဒေါမနဿပ္ပတ္တာ ဟုတွာ မဂ္ဂပဋိဝေဓမ္ပိ န လဘေယျုန္တိ ဘဂဝါ ပဌမံ တာဝ တာ ဝိဂတသောကသလ္လဟဒယာယော ကတွာ ပုန ဘတ္တကိစ္စံ အကာသိ။

၃၀။ သေဋ္ဌာနုသေဋ္ဌီနန္တိ အနုက္ကမသေဋ္ဌီနန္တိ ပေါရာဏာ။ ‘‘သေဋ္ဌိနော စာနုသေဋ္ဌိနော စ ယာနိ ကုလာနိ၊ တာနိ သေဋ္ဌာနုသေဋ္ဌာနိ ကုလာနိ၊ တေသံ ¶ သေဋ္ဌာနုသေဋ္ဌီနံ ကုလာန’’န္တိ လိခိတံ။ ဓမ္မဝိနယောတိ သာသနဗြဟ္မစရိယံ ပါဝစနန္တိ ဣဓ အတ္ထတော ဧကံ။ အထ ဝါ ဓမ္မေန ဝိနယော၊ န ဒဏ္ဍသတ္ထေဟီတိ ဓမ္မဝိနယော၊ ဓမ္မာယ ဝိနယော၊ န ဟိံသတ္ထန္တိ ဝါ ဓမ္မတော ဝိနယော၊ နာဓမ္မတောတိ ဝါ ဓမ္မော ဝိနယော၊ နာဓမ္မောတိ ဝါ ဓမ္မာနံ ဝိနယော၊ န အညေသန္တိ ဝါ ဓမ္မကာယတ္တာ၊ ဓမ္မသာမိတ္တာ ¶ ဝါ ဓမ္မော ဘဂဝါ၊ တဿ ဓမ္မဿ ဝိနယော၊ န တက္ကိကာနန္တိ ဝါ ဓမ္မဝိနယော။ သမာနာဓိကရဏဝသေန ဝါ ဓမ္မဝိနယော နီလုပ္ပလံ ဝိယ၊ ဓမ္မော စ ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော ဖလာဖလံ ဝိယ နပုံသကမိတိ ပုလ္လိင်္ဂါပဒေသတော အဿ လိင်္ဂဘာဝေါ သိဒ္ဓါ၊ ယဿ ဝါ ဓမ္မော ဝိနယော၊ သော ဓမ္မဝိနယော သေတပဋော ပုရိသော ဝိယ၊ ဓမ္မေန ယုတ္တော ဝါ ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော အဿရထော ဝိယာတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၃၄။ ‘‘ခဏ္ဍသီမံ နေတွာ’’တိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပဋိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန ‘‘သဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညမ္ပိ ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ပဗ္ဗာဇေတွာတိ ဣမဿ အဓိပ္ပာယပကာသနတ္ထံ ‘‘ကာသာယာနိ အစ္ဆာဒေတွာ ဧဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာယော စေ ကေသမဿုဩရောပနာဒီနိ အကတွာ ပဗ္ဗဇတ္ထံ သရဏာနိ ဒေတိ၊ န ရုဟတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ၊ ရုဟတိ ဥပသမ္ပဒါ။ အပ္ပတ္တစီဝရာနံ ဥပသမ္ပဒါသိဒ္ဓိဒဿနတော၊ ကမ္မဝိပတ္တိယာ အဘာဝတော စေတံ ယုဇ္ဇတေဝါတိ ဧကေ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘သလိင်္ဂဿေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဝိလိင်္ဂဿာပိ စေတရာ၊

အပေတပုဗ္ဗဝေသဿ၊ တံ ဒွယံ ဣတိ စာပရေ’’တိ။

ဘိက္ခုနာ ဟိ သဟတ္ထေန ဝါ အာဏတ္တိယာ ဝါ ဒိန္နမေဝ ကာသာဝံ ဝဋ္ဋတိ၊ အဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပန သန္တေသွေဝ ကာသာဝေသု၊ နာသန္တေသု အသမ္ဘဝတောတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ ပဌမံ…ပေ…အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေဟိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပသမ္ပဒန္တိ ဧတ္ထ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဒိန္နေဟိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနာမိ ကေဝလေဟီတိ အဓိပ္ပာယဒဿနတော –

အာဒိန္နပုဗ္ဗလိင်္ဂဿ၊ နဂ္ဂဿာပိ ဒွယံ ဘဝေ၊

နေတရဿာတိ နော ခန္တိ၊ သဗ္ဗပါဌာနုလောမတောတိ။ –

အာစရိယော ¶ ။ အာစရိယေန အဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ရုဟတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ လိခိတံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေပိ တထေဝ လိခိတံ။ ဥရာဒီနိ ဌာနာနိ နာမ။ သံဝုတာဒီနိ ကရဏာနိ နာမ။ ‘‘အနုနာသိကန္တံ ကတွာ ဧကသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဒါနကာလေ အန္တရာ အဋ္ဌတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒါနေပိ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဧဝ ဝိစ္ဆေဒေါ၊ အညတြ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ အနုနာသိကန္တေ ဒိယျမာနေ ခလိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ မကာရေန မိဿီဘူတေ ခေတ္တေ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ¶ ဝဋ္ဋတီတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ မိဿံ ကတွာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဝစနကာလေ ပန အနုနာသိကဋ္ဌာနေ ဝိစ္ဆေဒံ အကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ‘‘ဧဝံ ကမ္မဝါစာယမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဘတောသုဒ္ဓိယာဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ မဟာထေရော ပတိတဒန္တာဒိကာရဏတာယ အစတုရဿံ ကတွာ ဝဒတိ၊ ဗျတ္တသာမဏေရော သမီပေ ဌိတော ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ ဗျတ္တံ ဝဒါပေတိ။ မဟာထေရေန အဝုတ္တံ ဝဒါပေတီတိ န ဝဋ္ဋတိ။ ကမ္မဝါစာယ ဣတရော ဘိက္ခု စေ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ။ သင်္ဃော ဟိ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န ပုဂ္ဂလောတိ။ န နာနာသီမပဝတ္တကမ္မဝါစာသာမညနယေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗတ္တာ။ အထ ထေရေန စတုရဿံ ဝုတ္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တံ သာမဏေရော သယံ ဝတွာ ဝဒါပေတိ၊ ဥဘတောသုဒ္ဓိ ဧဝ ဟောတိ ထေရေန ဝုတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တော အသာဓာရဏေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ၊ ဓမ္မံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တော နိဗ္ဗာနံ၊ သင်္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တော သေက္ခဓမ္မံ၊ အသေက္ခဓမ္မဉ္စ သရဏံ ဂစ္ဆတီတိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အညထာ သရဏတ္တယသင်္ကရဒေါသော။ သဗ္ဗမဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယန္တိ ဒသသိက္ခာပဒဝိနိမုတ္တံ ပရာမာသာပရာမာသာဒိ။ ‘‘အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနေတဗ္ဗော’’တိ ဝစနတော သေခိယဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိအာဘိသမာစာရိကသီလမနေန ပူရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စာရိတ္တဿ အကရဏေ ဝါရိတ္တဿ ကရဏေ ဒဏ္ဍကမ္မာရဟော ဟောတီတိ ဒီပေတိ။

၃၅။ ‘‘တေန ဟေတုနာ’’တိ ဝစနတော ပါဠိယံ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရာသမ္မပ္ပဓာနာ’’တိ ဟေတွတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၇-၈။ ဝသေယျာမာတိ ¶ ‘‘တွဉ္စ အဟဉ္စ ဝသေယျာမာ’’တိ ပိယဝစနေန တဿ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ဝုတ္တံ ကိရ။ တေဇသာ တေဇန္တိ အာနုဘာဝေန အာနုဘာဝံ။ တေဇောဓာတုယာ ဝါ တေဇောဓာတုံ။ ဥဘိန္နံ သဇောတိဘူတာနန္တိ အနာဒရတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ ဘာဝသတ္တမီအတ္ထေ ဝါ။ အဂျာဂါရမေဝ အာဒိတ္တံ၊ န တတ္ထ ဝသနကော သတ္တဇာတိကော။ အစိန္တေယျော ဟိ ဣဒ္ဓိဝိသယော။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ အဂျာဂါရမ္ပိ အနာဒိတ္တံ နာဓိဋ္ဌာသီတိ? အတ္တနော ဒုက္ခုပ္ပာဒါဘာဝဿ အနတိဝိမှာဒိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ကိမတ္ထံ ပရသန္တကံ ¶ မဟာသမ္ဘာရပဝတ္တံ တံ ဝိနာသေတီတိ? ပုန ယထာပေါရာဏံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ကတ္တုကာမတာဓိပ္ပာယတော။ ပရိယာဒိန္နောတိ ခယံ နီတော။ တေဇသာ တေဇန္တိ အာနုဘာဝေန အာနုဘာဝံ။ အဂျာဂါရဿ ပရိတ္တတ္တာ ဣတရော အတ္ထော န သမ္ဘဝတိ။ အယမတ္ထော ‘‘မက္ခံ အသဟမာနော’’တိ ဣမိနာ အတိဝိယ သမေတိ။ ဣဒ္ဓါနုဘာဝမက္ခနဉှိ တတ္ထ မက္ခော နာမ။ ပတ္တေနာတိ ပဒုမပတ္တေနာတိပိ ပေါရာဏာ။ ပဒုမိနိသဏ္ဍေ ဌိတော ဟိ ဘဂဝါ တတ္ထ အဟောသီတိ တေသံ မတိ။

၃၉။ ဒိန္နန္တိ အနုမတိန္တိ အတ္ထော။ အဘီတော နိဗ္ဘယော။ ကသ္မာ? ယတော သော မဂ္ဂေန ဘယမတီတော။ ‘‘သုမနမနသောတိ သုန္ဒရစိတ္တသင်္ခါတမနော။ သုမနော ဧဝ ဝါ’’တိ လိခိတံ။ တေဇောဝါတိ အဂ္ဂိ ဝိယ။ ဓာတုကုသလောတိ တေဇောဓာတုမှိ ကုသလော။ ‘‘ဗျဝဟိတာ စေ’’တိ သဒ္ဒလက္ခဏတ္တာ စ ဥပသဂ္ဂေါ။ တေဇောဓာတုသမာပတ္တီသု ကုသလော ဣစ္စေဝတ္ထော။ ဥဒိစ္ဆရေတိ ဥလ္လောကေသုံ။ ‘‘သံပရိဝါရေသု’’န္တိ စ လိခိတံ။ ဣတိ ဧဝံ ဘဏန္တီတိ အတ္ထော။ ဟတာတိ သမာတိ အတ္ထော၊ ကာဠကာဝ ဟောန္တီတိ ကိရေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ဤသကမ္ပိ ဗျာပါရံ အကတွာ ဥပသမာနုရူပံ တိဋ္ဌန္တိ။ ယေ စ အနေကဝဏ္ဏာ အစ္စိယော ဟောန္တီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘နီလာ အထ လောဟိတိကာ’’တိအာဒိမာဟ။

၄၀။ စတုဒ္ဒိသာတိ စတူသု ဒိသာသု။

၄၄။ ပံသုကူလံ ဥပ္ပန္နန္တိ ပရိယေသမာနဿ ပဋိလာဘဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ စိတ္တဝိစိတ္တပါဋိဟီရဒဿနတ္ထာယ စ သာ ပရိယေသနာ။ သာ အယံ သာယံ ¶ ။ တာ ဣမာ တယိမာ။ ဒွေ ဧကတော ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ အာယာမိ အဟံ အာယမဟံ။ ဧတန္တိ ဧတဿ။ ယထာ မယန္တိ ယသ္မာ မယံ။

၅၀-၅၁။ ဥဒကဝါဟကောတိ ဥဒကောဃော။ ဥဒကသောတောတိ ပေါရာဏာ။ ‘‘ယာယ တွ’’န္တိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာပဋိပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စိရပဋိကာတိ စိရပဘုတိ၊ နာဂဒမနတော ပဋ္ဌာယ စိရပဋိကာ။ ‘‘စိရပဋိသင်္ခါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ကေသမိဿန္တိအာဒိမှိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဗန္ဓိတွာ ပက္ခိတ္တတ္တာ ကေသာဒယောဝ ကေသမိဿာတိ ပေါရာဏာ။ ခါရိကာဇမိဿန္တိ ဧတ္ထ ခါရီ ဝုစ္စတိ တာပသပရိက္ခာရော။ ဇဋိလေ ပါဟေသီတိ ဒွေ တယော တာပသေ ပါဟေသိ။ ‘‘သောဠသာတိရေကအဍ္ဎဥဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၄။ အဂ္ဂိဟုတ္တေ ကတပရိစယတ္တာ ဘဂဝါ တေသံ အာဒိတ္တပရိယာယ-မဘာသိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈)။ တတ္ထ ဧကစ္စံ အာရမ္မဏဝသေန အာဒိတ္တံ စက္ခာဒိ ရာဂဂ္ဂိနာ၊ ဧကစ္စံ သမ္ပယောဂဝသေန စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဝေဒယိတာဒိကေနေဝ၊ ဧကစ္စံ အဘိဘူတတ္ထေန စက္ခာဒိ ဧဝ ဇာတိအာဒိနာ ¶ ၊ ဧကစ္စံ ပစ္စယတ္ထေန၊ တဒေဝ သောကာဒိနာတိ ယထာသမ္ဘဝမေတ္ထ အာဒိတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုက္ခလက္ခဏမေဝေကံ ပါကဋံ၊ တဒနုသာရေန ပန ဣတရံ လက္ခဏဒွယမ္ပိ တေဟိ ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဒုက္ခာကာရဿ ဣတရာကာရဒီပနတော။ သန္တသုခတဏှာဘိနိဝိဋ္ဌတ္တာ ပနေသံ ဒုက္ခလက္ခဏပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဒေသနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဥရုဝေလပါဋိဟာရိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၅-၇။ ဝတ္ထုကာမဘူတာ ဣတ္ထိယော ကာမိတ္ထိယော။ ဒုတိယာဒယော အဿာသကာ။ ယသ္မာ အနုပ္ပန္နေ ဧဝ ဘဂဝတိ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ လောကေ ပဌမမေဝ ဝဿသဟဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗြဟ္မာနော စ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ ဝေဒေသု သဟဿတ္တယမတ္တံ ဗုဒ္ဓပဋိသံယုတ္တံ ပရိယတ္တိံ ပက္ခိပိတွာ ဝါစေန္တိ၊ ဘဂဝတော ဇာတိတော ပဋ္ဌာယ စ ဗုဒ္ဓကထာ လက္ခဏညူဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဥပ္ပာဒိတာ၊ ပတ္ထဋာ လောကေ၊ တသ္မာ ယုဇ္ဇန္တိ၊ န အညထာ။ ‘‘တမဒ္ဒသ ¶ ဗိမ္ဗိသာရော၊ ပါသာဒသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတော’’တိအာဒိဂါထာဟိ ဗောဓိသတ္တကာလေ ဧဝ အဘိသိတ္တတာ ဗိမ္ဗိသာရဿ သိဒ္ဓါ။

၅၈။ ဣဓာဝုသော ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတော ဧကာရက္ခော စတုရာပဿေနော ပဏုန္နပစ္စေကသစ္စော သမဝယသဋ္ဌေသနော အနာဝိလသင်္ကပ္ပော ပဿဒ္ဓကာယသင်္ခါရော သုဝိမုတ္တစိတ္တော သုဝိမုတ္တပညောတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈၊ ၃၆၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၉) ဒသ အရိယဝါသာ နာမ။ ရူပါရူပသမာပတ္တိယော အဋ္ဌ နိရောဓသမာပတ္တိ မဟာကရုဏာသမာပတ္တီတိပိ ပေါရာဏာ။ တတ္ထ နီဝရဏာ ပဉ္စင်္ဂါ စ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဆဠင်္ဂါ။ သတာရက္ခေန ဧကာရက္ခာ။ သင်္ခါယ ဧကံ ပဋိသေဝတိ၊ အဓိဝါသေတိ၊ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ သင်္ခါယ ဧကံ ဝိနောဒေတီတိ အယံ စတုရာပဿေနော။ ပုထုသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ပုထုပစ္စေကသစ္စာနိ စတ္တာရိ ပဟီနာနိ၊ ဧဝံ ပဏုန္နပစ္စေကသစ္စော။ ကာမေသနာ ဘဝေသနာ ပဟီနာ ဟောတိ၊ ဗြဟ္မစရိယေသနာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ၊ ဧဝံ သမဝယသဋ္ဌေသနော။ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာသင်္ကပ္ပော ပဟီနော ဟောတိ၊ ဧဝံ အနာဝိလသင်္ကပ္ပော၊ သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ဧဝံ သုဝိမုတ္တစိတ္တော ဟောတိ။ ရာဂေါ ပဟီနော ဥစ္ဆိန္နမူလော…ပေ… အနုပ္ပာဒဓမ္မောတိ ပဇာနာတိ၊ ဒေါသော၊ မောဟော အနုပ္ပာဒဓမ္မောတိ ပဇာနာတိ၊ ဧဝံ သုဝိမုတ္တပညောတိ။

‘‘ဌာနာဌာနံ ¶ ဝိပါကဉ္စ၊ ဉာဏံ သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိံ၊

အနေကဓာတုယော လောကံ၊ အဓိမုတ္တိဉ္စ ပါဏိနံ။

‘‘ဇာနာတိ ဣန္ဒြိယာနဉ္စ၊ ပရောပရိယတံ မုနိ၊

ဈာနာဒိသံကိလေသာဒိ-ဉာဏံ ဝိဇ္ဇတ္တယံ တထာ’’တိ။ –

ဣမာနိ ဒသ ဗလာနိ။ အသေက္ခင်္ဂါနိ နာမ အသေက္ခာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… အသေက္ခဝိမုတ္တိ အသေက္ခဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနန္တိ။ တတ္ထ ဒသမံ အသေက္ခံ။ ဧတေဟိ ဒသဟိ စုပေတော ပါရမီဟီတိ ပေါရာဏာ။

ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနပဗ္ဗဇ္ဇာကထာဝဏ္ဏနာ

၆၀။ ကိံ ကာဟသီတိ ကိံ ကာဟတိ။ ‘‘ကိံ ကရောတိ၊ ကိံ ကရောသီ’’တိ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ ဗဟုံ ဝတွာတိ အတ္ထော။ ပဋိပါဒေန္တောတိ နိဂမေန္တော။ ‘‘ပစ္စဗျထာ ¶ ၊ ပစ္စဗျထ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ကပ္ပနဟုတေဟီတိ ဧတ္ထ ဒသကာနံ သတံ သဟဿံ၊ သဟဿာနံ သတံ သတသဟဿံ၊ သတသဟဿာနံ သတံ ကောဋိ၊ ကောဋိသတသဟဿာနံ သတံ ပကောဋိ၊ ပကောဋိသတသဟဿာနံ သတံ ကောဋိပကောဋိ၊ ကောဋိပကောဋိသတသဟဿာနံ သတံ နဟုတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကပ္ပနဟုတေဟီတိ ဧဝမနုသာရတော အဗ္ဘတီတံ နာမာတိ ခန္ဓကဘာဏကာနံ ပါဌောတိ။

၆၃။ ‘‘ကုလစ္ဆေဒါယာ’’တိ ပါဌော၊ ကုလုပစ္ဆေဒါယာတိ အတ္ထော။ မနုဿာ ‘‘ဓမ္မေန ကိရ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ နယန္တိ၊ နာဓမ္မေနာ’’တိ န ပုန စောဒေသုန္တိ ဧဝံ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။

ဧတ္တာဝတာ ထေရော နိဒါနံ နိဋ္ဌပေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနပဗ္ဗဇ္ဇာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၄။ ဗုဒ္ဓုပဇ္ဈာယကာနံ ဣတရေသံ ဧဟိဘိက္ခူနံ နိဝါသနပါရုပနကပ္ပတော နေသံ ဝိသုံ ဝိသုံ သဒိသတ္တာ ‘‘ဒုန္နိဝတ္ထာ ဒုပ္ပာရုတာ အနာကပ္ပသမ္ပန္နာ’’တိ ဝုတ္တာ။ န ကေဝလဉ္စ ဣတ္ထမ္ဘူတာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တိ၊ အပိစ မနုဿာနံ ဘုဉ္ဇမာနာနံ ဥပရီတိအာဒိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ပိပါသာသဟနတော၊ ဣတရေသံ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နတ္တာ စ။

၆၅။ ကေန ကော ဥပဇ္ဈာယော ဂဟေတဗ္ဗောတိ? ‘‘တဒါ သော ယဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇိတော၊ ဧတရဟိ ယဿ သန္တိကေ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော ဟောတိ။ ဥပဇ္ဈာယေန ¶ စ သာဓူတိ သမ္ပဋိစ္ဆနံ သန္ဓာယာ’’တိ ကေဟိစိ လိခိတံ။ တံ တေ ဧဝံ ဇာနန္တိ ‘‘ဥပဇ္ဈာယေန ‘သာဟူ’တိအာဒိနာ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ‘သာဓု သုဋ္ဌု သမ္ပဋိစ္ဆာမီ’တိ ဝစနံ ကေဝလံ ဘိက္ခူဟိ အာစိဏ္ဏမေဝ၊ န ကတ္ထစိ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ ဝိနာပိ တေန ဥပဇ္ဈာယော ဂဟိတောဝ ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ သာဟူတိ သာဓူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဟူတိ လဟု၊ တွံ မမ န ဘာရိယောသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩပါယိကန္တိ ဥပါယပဋိသံယုတ္တံ၊ ဣမိနာ ဥပါယေန တွံ မေ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဘာရော ဇာတောသီတိ အတ္ထော။ ပတိရူပန္တိ အနုရူပံ တေ ဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။

၆၆။ တာဒိသမေဝ မုခဓောဝနောဒကံ ဥတုမှိ ဧကသဘာဂေတိ။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ‘‘န ဥပဇ္ဈာယဿ ဘဏမာနဿာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တန-ကာရတော ပဋ္ဌာယ။ တေန ‘‘နာတိဒူရေ ဂန္တဗ္ဗံ၊ နာစ္စာသန္နေ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တန-ကာရေန အနာပတ္တီတိ ဒီပေတီတိ ဧကေ။ သစိတ္တကာ အယံ အာပတ္တိ၊ ဥဒါဟု အစိတ္တကာတိ? အနာဒရိယပစ္စယတ္တာ သစိတ္တကာ။ အနာဒရိယပစ္စယတာ ကထံ ပညာယတီတိ ¶ စေ? အနာဒရိယပစ္စယေဟိ သင်္ဂဟိတန္တိ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ သေခိယာနံ ဂဏပရိစ္ဆေဒါကရဏဉှိ ခန္ဓကပရိယာပန္နာပတ္တိယာ သင်္ဂဏှနတ္ထံ။ ဣဒံ ပန လက္ခဏံ စာရိတ္တေယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န ဝါရိတ္တေ အကပ္ပိယမံသခါဒနာဒိအာပတ္တီနံ အစိတ္တကတ္တာ။ ခန္ဓကဝါရိတ္တာနံ တေဟိ သင်္ဂဟော၊ သေခိယဝါရိတ္တေယေဝ အစိတ္တကေဟိ သူပေါဒနဝိညတ္တိပစ္စယာဒီဟီတိ အာစရိယော။ ယတ္ထ ယတ္ထ န-ကာရေန ပဋိသေဓော ကရီယတိ၊ ကိံ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋာပတ္တီတိ? အာမ။ ယတ္ထ အဋ္ဌကထာယ နယော န ဒဿိတော၊ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ။ ပရတော ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပန ကာဠဝဏ္ဏကတာ ဝါ သုဓာဗဒ္ဓါ ဝါ ဟောတိ နိရဇမတ္တိကာ၊ တထာရူပါယ ဘူမိယာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ နယေန နယော ဒဿိတော။

ဧတ္ထာဟ – ယသ္မာ ပါဠိယံယေဝ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယဿ အနဘိရတိ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၆၆) ဘဂဝတော ဝစနဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယော ယုတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘နာတိဒူရေ နာစ္စာသန္နေ’’တိ ဧတ္ထ ကော ဘဂဝတော ဝစနလေသောတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘ပဌမတရံ အာဂန္တွာ အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တိ ဒေသနိယမနတော။ ဥပဇ္ဈာယေန အနုမတံယေဝ ပဌမဂမနန္တိ စေ? န၊ အသိဒ္ဓတ္တာ၊ သိဒ္ဓေပိ ယထာဝုတ္တနယသိဒ္ဓိတော စ ¶ ။ န ဟိ ဝါရိတ္တဿ အနုမတိ အနာပတ္တိကရာ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကောဋ္ဌကန္တိ ဒွါရကောဋ္ဌကံ။ န နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ န နိဒဟိတဗ္ဗံ ဝါ။

ဥပဇ္ဈာယဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၈။ အဓိမတ္တံ ဂေဟဿိတပေမံ န ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဂေဟဿိတပေမံ န အကုသလမိစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ခီဏာသဝါနမ္ပိ သာဓာရဏတ္တာ ဣမဿ လက္ခဏဿ။ န ခီဏာသဝါနံ အသမ္မာဝတ္တနာဘာဝတောတိ စေ? န၊ တေသံ န ပဏာမေတဗ္ဗံ တံသမန္နာဂမနသိဒ္ဓိတော၊ တသ္မာ ‘‘မမေသ ဘာရော’’တိ မမတ္တကရဏံ တတ္ထ ပေမန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကော ဝတ္တသမ္ပန္နော…ပေ… တေသံ အနာပတ္တီ’တိ ဧတ္ထ ဝိယ သစေ ဧကော ဝတ္တသမ္ပန္နော ဘိက္ခု ‘ဘန္တေ၊ တုမှေ အပ္ပောဿုက္ကာ ဟောထ၊ အဟံ တုမှာကံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ၊ အန္တေဝါသိကံ ဝါ ဂိလာနံ ဝါ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ၊ ဩဝဒိတဗ္ဗံ ဩဝဒိဿာမိ၊ ဣတိ ကရဏီယေသု ဥဿုက္ကံ အာပဇ္ဇိဿာမီ’တိ ဝဒတိ၊ တေ ဧဝါသဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော ‘ဘန္တေ၊ တုမှေဝ ကေဝလံ အပ္ပောဿုက္ကာ ဟောထာ’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝတ္တံ ဝါ န သာဒိယန္တိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

နသမ္မာဝတ္တနာဒိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၃။ ‘‘ပူတိမုတ္တန္တိ ¶ မုတ္တံ ပူတိကာယော ဝိယာ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘ပူတိဘာဝေန မုတ္တံ ပဋိနိဿဋ္ဌံ ဘေသဇ္ဇံ ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇ’’န္တိ လိခိတံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဣတ္ထန္နာမောတိ ဧကောဝ န-ကာရော ဟောတိ။

ရာဓဗြာဟ္မဏဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇၆။ ‘‘အာယသ္မတော ¶ နိဿာယ ဝစ္ဆာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာယသ္မတော ဩဝါဒံ နိဿာယ ဝသာမီ’’တိ ပါဌသေသဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဿာယာတိ ဝါ နိဿယာ၊ နိဿယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာယသ္မတောတိ ဝါ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။

အာစရိယဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၃။ ဒိသံ ဂတောတိ တတ္ထ ဓုရနိက္ခိတ္တဝါသော ဟုတွာ တိရောဂါမံ ဂတော။ ယတ္ထ နိဿယော လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပိ ဥပဇ္ဈာယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ကတိပါဟေန ဂမိဿာမီ’’တိ ဂမနေ စေသ ဥဿာဟော ရက္ခတိ။ မာ ဣဓ ပဋိက္ကမီတိ မာ ဣဓ ဂစ္ဆ။ သဘာဂါ နာမ ဥပဇ္ဈာယဿ သိဿာ။ တတ္ထ နိဿယံ ဂဟေတွာ။ ယဒိ ဧဝံ ကော ဝိသေသောတိ စေ? တေန ဣဒံ ဝုစ္စတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ခမေယျာ’’တိ။ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥပဇ္ဈာယေန ပရိစ္စတ္တတ္တာ ဥပဇ္ဈာယသမောဓာနံ နိရတ္ထကန္တိ အတ္ထော။ သစေ ဥပဇ္ဈာယော စိရေန အနုဂ္ဂဟေတုကာမော ဟောတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဥပဇ္ဈာယောဝ နိဿယော။ ဥပဇ္ဈာယော စေ အလဇ္ဇီ ဟောတိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အနေကက္ခတ္တုံ ဝါရေတွာ အဝိရမန္တံ ဥပဇ္ဈာယံ ပဟာယ ဝိနာပိ နိဿယပဏာမနေန အညဿ သန္တိကေ နိဿယံ ဂဟေတွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ ဥပဇ္ဈာယဿ စေ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ၊ ဧကဒိဝသမ္ပိ န ရက္ခတိ။ ပက္ခပဏ္ဍကော စေ ဟောတိ၊ နိဿယဇာတိကော စေ ‘‘ဥပဇ္ဈာယဿ သုက္ကပက္ခံ အာဂမေဟီ’’တိ ဝဒတိ၊ သယမေဝ ဝါ အာဂမေတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ဥပဇ္ဈာယော စေ ဥက္ခေပနိယကမ္မကတော ဟောတိ၊ နာနာသံဝါသကဘူမိယံ ဌိတတ္တာ နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ သမ္မာဝတ္တန္တံ ပန ပဿိတွာ ကမ္မပဋိပ္ပဿဒ္ဓိံ အာဂမေတုံ လဘတိ။ မာနတ္တာစာရီ စေ ဟောတိ၊ အဗ္ဘာနံ အာဂမေတဗ္ဗံ။ ဒီဃံ စေ ပရိဝါသံ စရတိ၊ အညဿ သန္တိကေ နိဿယော ¶ ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဥပဇ္ဈာယသမောဓာနံ အပ္ပမာဏံ။ ပရိဝါသမာနတ္တစာရိနာ ဟိ န နိဿယော ဒါတဗ္ဗော။ ယံ ပန ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနမ္ပိ သာဒိယန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိအာဒိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၅)၊ တံ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သာဓေတိ ဧဝ။ ယံ ¶ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သစေ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာ ကုလပုတ္တာ ‘တုမှေ၊ ဘန္တေ၊ ဝိနယကမ္မမတ္တံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ဝတ္တံ ကရောန္တိယေဝ၊ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆန္တိယေဝ၊ တံ ဝါရိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အနာပတ္တီ’’တိ။ တံ ဝတ္တသာဒိယနပစ္စယာ ဒုက္ကဋာဘာဝမတ္တဒီပနတ္ထံ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ သာပေက္ခတံ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ တေ စေ ဥပဇ္ဈာယေန ဝါရိတာနုရူပမေဝ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ နိဿယော တေသံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။

ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ နိဝတ္တတီတိ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဒိသာပက္ကန္တော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ အန္တေဝါသိကေ အနိက္ခိတ္တဓုရေပိ နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အနတိက္ကမ္မ လေဍ္ဍုပါတဒွယဗ္ဘန္တရေ တိရောဝိဟာရေပိ ပရိက္ခိတ္တေ၊ အပရိက္ခိတ္တေ ဝါ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ အပရိက္ခိတ္တေယေဝါတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော၊ ဧတ္ထ ပန အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဝိမုတ္တေ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိဟာရောတိ စေတ္ထ ‘‘တာဒိသဿ ဝိဟာရဿ အန္တေ ဌိတာ ဧကာ ကုဋိကာ အဓိပ္ပေတာတိ ဥပတိဿတ္ထေရော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သစေ ဥဘောပိ အာစရိယန္တေဝါသိကာ ကေနစိ…ပေ… နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဣမိနာ သာမညတော ဝုတ္တေန အဋ္ဌကထာဝစနေန ဓမ္မသိရိတ္ထေရဝါဒေါ သမေတိ။ အပရိက္ခိတ္တေ ဝါတိ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တော ပရိက္ခိတ္တော ဝါ ဟောတိ အပရိက္ခိတ္တော ဝါ။ ‘‘ဗဟိသီမ’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာ အန္တောဝိဟာရသီမာယံ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာပိ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓတ္တာ ပန ဥပတိဿတ္ထေရဝါဒေါ န သမေတိ။ ဧကာဝါသေ ဟိ ပရိက္ခိတ္တေ ဝါ အပရိက္ခိတ္တေ ဝါ အန္တမသော အန္တောတိယောဇနေပိ ဝသတော နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ သော စ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နော၊ သာ စ ဥပစာရသီမာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပေန အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ပရိစ္ဆိန္နော ဧကာဝါသော။

ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ ဧကာဝါသဝိမတိယံ သီမာယ အနုညာတတ္တာတိ စေ? န၊ စီဝရက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယ ဝိစာရိတတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘သီမဋ္ဌကသင်္ဃော ဘာဇေတွာ ဂဏှာတူ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉)။ ကတရသီမာယ ဘာဇေတဗ္ဗံ? မဟာသိဝတ္ထေရော ကိရာဟ ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယာ’’တိ။ တတော နံ အာဟံသု ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာ နာမ တိယောဇနာပိ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေ တိယောဇနေ ဌိတာ လာဘံ ဂဏှိဿန္တိ၊ တိယောဇနေ ဌတွာ အာဂန္တုကဝတ္တံ ပူရေတွာ အာရာမံ ပဝိသိတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ ဂမိကော ¶ တိယောဇနံ ဂန္တွာ သေနာသနံ အာပုစ္ဆိဿတိ၊ နိဿယပဋိပ္ပန္နဿ တိယောဇနာတိက္ကမေ နိဿယော ¶ ပဋိပ္ပဿမ္ဘိဿတိ၊ ပါရိဝါသိကေန တိယောဇနံ အတိက္ကမိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ ဘိက္ခုနိယာ တိယောဇနေ ဌတွာ အာရာမပ္ပဝေသနာ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗာ ဘဝိဿတိ၊ သဗ္ဗမေတံ ဥပစာရသီမာပရိစ္ဆေဒဝသေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ တသ္မာ အန္တောဥပစာရသီမာယ လေဍ္ဍုပါတဒွယံ အတိက္ကမိတွာပိ ဝသတော နိဿယော တိယောဇနာတိက္ကမေ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ သိဒ္ဓံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဥပစာရသီမာယ တိယောဇနပ္ပမာဏာယ၊ အတိရေကာယ ဝါ ယထာဝုတ္တဒေါသပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ။ သာ ဟိ အာဝါသေသု ဝဍ္ဎန္တေသု ဝဍ္ဎတိ၊ ပရိဟာယန္တေသု ပရိဟာယတီတိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ တာဒိသဿ ဝိဟာရဿ အန္တေ ဌိတာ ဧကာ ကုဋိ ဝိဟာရောတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ သာပိ တဿေဝ ဝိဟာရဿ ကုဋိကာဝ ဟောတီတိ ကတွာ သော အာဝါသော ဟောတိ။ နာနာဝါသော ဧဝ စေ အဓိပ္ပေတော၊ ‘‘အန္တေ ဌိတာ ကုဋိကာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အဗ္ဘန္တရေ ပန အပရိက္ခိတ္တေ နာနာဝါသေ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ယွာယံ ‘‘နော တက္ကော’’တိ ဝုတ္တော၊ သော တာဒိသေ နာနာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟဿ အပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနယေန ဝုတ္တော။ သေနာသနဂ္ဂါဟော ဟိ ‘‘ဂဟဏေန ဂဟဏံ အာလယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ လက္ခဏတ္တာ ဣတရတ္ထ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ တတြာယံ ပါဠိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ ဥပနန္ဒော သကျပုတ္တော ဧကော ဒွီသု အာဝါသေသု ဝဿံ ဝသိ…ပေ… ဒေထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မောဃပုရိသဿ ဧကာဓိပ္ပာယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၄)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စဿ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒဉ္စ နာနာလာဘေဟိ နာနူပစာရေဟိ ဧကသီမဝိဟာရေဟိ ကထိတံ၊ နာနာသီမဝိဟာရေ ပန သေနာသနဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၄)။ အပရိက္ခိတ္တာ နာနာဝါသာ ဧကူပစာရသင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ ဧကူပစာရံ အပရိက္ခိတ္တသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ဧတ္တာဝတာ လေဍ္ဍုပါတဒွယဗ္ဘန္တရေ အပရိက္ခိတ္တေ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသတော နိဿယော ပန န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ ပရိက္ခိတ္တေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ဧဝါတိ အယမတ္ထော သာဓိတောတိ။ ဧတ္ထာဟ – ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာဝ သတောပိ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှိ နိဿဂ္ဂိယဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ဂစ္ဆန္တာနံယေဝ အသမ္ပတ္တေသု ဒဟရေသု အရုဏံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ စီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ နိဿယော ပန န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၉၅)? ဝုစ္စတေ – တံ ဥပဇ္ဈာယေန သမာဂမေ သဥဿာဟတာယ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ဓုဝဝါသံ သန္ဓာယ၊ တသ္မာ အညမညံ န ဝိလောမေန္တိ ¶ ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒွေ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမ္မာတိ ဣဒံ ဒေဝသိကံ အာရောစေတွာ ဝသနဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝါတိ မမ တက္ကော။ ဒေဝသိကံ အာရောစေတွာ ဝတ္ထဗ္ဗန္တိ ဟိ နေဝ ပါဠိယံ န အဋ္ဌကထာယံ ဒိဿတိ၊ တဉ္စ ပန အပကတညူဟိ အာစိဏ္ဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗပဉ္စကကထာဝဏ္ဏနာ

၈၄။ န ¶ အသေက္ခေန သီလက္ခန္ဓေနာတိအာဒိ ‘‘အတ္တာနမေဝ ပဌမံ၊ ပတိရူပေ နိဝေသယေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၅၈) ဝစနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န အာပတ္တိအင်္ဂဝသေန။ နီလသမာယောဂတော နီလံ ဝိယ ဝုတ္တံ ‘‘အသေက္ခေန ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓေနာ’’တိ။ အဓိသီလေ သီလဝိပန္နော နာမ အာပဇ္ဇိတွာ အဝုဋ္ဌိတော။

ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗပဉ္စကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ

၈၆။ ယော သော အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ဒွေ အတ္ထဝိကပ္ပာ – တဿ ပသူရဿ ဘိက္ခုဘာဝံ သန္ဓာယ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော၊ သော ဘိက္ခု တံယေဝ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကမီတိ အယမေကော အတ္ထော။ ဧဝံ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ပုန ဂိဟိဝေသေန အာဂတော အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော၊ သော အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ အယမေကော အတ္ထော။ တံ အညတိတ္ထိယပက္ကန္တကံ ဌပေတွာ ‘‘ယော သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော’’တိ ဧတ္ထ န ဂိဟိဝေသဓာရဏောဝ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ ကိန္တု တသ္မိံ အတ္တနော ယထာသမာဒိန္နတိတ္ထိယဝေသေ ဌိတောပိ။ ဒိဋ္ဌိဝသေန အတိတ္ထိယဘူတတ္တာ အတိတ္ထိယပုဗ္ဗော၊ သော ပနာဂတော ဝိဗ္ဘန္တော အာဂစ္ဆတိ၊ တဿ ပရိဝါသဒါနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ကိံ ဣမဿ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗဿ ဘိက္ခုဝေသံ ဂဟေတွာ သရဏဂမနေန သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇာ ဇာတာ၊ န ဇာတာတိ? ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ ဇာတာ၊ ‘‘ယော သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညောပိ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အာကင်္ခတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ အာကင်္ခတိ ဥပသမ္ပဒံ၊ တဿ စတ္တာရော မာသေ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၈၆) ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတိ။ အထ ¶ န ဇာတာ၊ ပရိဝါသကမ္မဝါစာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အပရာမသနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ တတ္ထ မဟာဝိဟာရဝါသိနော ‘‘သာမဏေရဿေဝ သတော ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣတရေ တထာ န ဝဒန္တိ။ တေ ဟိ ‘‘ဧဝံ အာရာဓကော ခေါ ဘိက္ခဝေ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော အာဂတော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’တိ (မဟာဝ။ ၈၇) သုတ္တပဒံ ပရိဟရိတဗ္ဗံ၊ ပုရေ စ ပစ္ဆာ စ ‘အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော’တိ ဝစနသာမညတော န သာမဏေရော ဇာတောတိ စေ၊ ယဒိ ဧဝံ အပဗ္ဗာဇေတွာဝ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော စ သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တသုတ္တံ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တော’တိ ပါဌောပိ န သုန္ဒရံ။ ပါဏာတိပါတာဒီသု အညတရံ သစေ ဘိန္ဒတိ၊ စတ္တာရော မာသေ ပရိပုဏ္ဏေပိ ပုန ပရိပူရေတဗ္ဗံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ တဿ သံဝရံ ဘိက္ခုကရဏတ္ထာယ အနုညာတတ္တာ ¶ သီလေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သရဏာနိ သစေ ဘိဇ္ဇန္တိ သာမဏေရဿေဝ။

အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၈။ နခပိဋ္ဌီတိ စူဠင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နေ နခပိဋ္ဌိတော မဟန္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ သေသေသုပီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ ဝိယ။ ပဒုမကဏ္ဏိကာပိ အာရုဠှေ ရတ္တပဒုမဝဏ္ဏစိတြံ။

ပဉ္စာဗာဓဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၁-၂။ ဓမ္မသာမီတိ ယသ္မာ သယံ ဓမ္မသာမီ၊ တသ္မာ ဘိက္ခူဟိ အပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗကမ္ပိ စောရံ အင်္ဂုလိမာလံ ပဗ္ဗာဇေတွာ အာယတိံ ဧဝမာဟာတိ အတ္ထော။ ပါဠိပေါတ္ထကေသု ‘‘ခရဘေဒကော’’တိပိ လိခိတံ။ သန္နိသိန္နာသူတိ ဝူပသန္တာသု။

စောရဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၆။ ပဿ ¶ မေ ပတ္တစီဝရမတ္တံ၊ အဟံ ဣဒံ ဒဿာမီတိ သာမီစိ၊ ယတော နတ္ထိ အာပတ္တိ။ ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎန္တိ ထောကံ ထောကံ။

၉၇။ ဒေသစာရိတ္တန္တိ သာဝနပဏ္ဏာရောပနာဒိ တံ တံ ဒေသစာရိတ္တံ။ ‘‘ဒေဝဒါသိပုတ္တေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘အာရာမိကံ စေ ပဗ္ဗာဇေတုကာမော၊ အညမေကံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိဝါဒဿ အယမိဓ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာရာမိကေ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နတ္တာ န တေ တေသံ ဒါသာ။ ‘‘အာရာမိကော စ နေဝ ဒါသော န ဘုဇိဿောတိ ဝတ္တဗ္ဗတော န ဒါသော’’တိ လိခိတံ။ တက္ကာသိဉ္စနံ ¶ သီဟဠဒီပေ စာရိတ္တံ။ တေ စ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာ သင်္ဃဿာရာမိကတ္တာ။ နိဿာမိကံ ဒါသံ အတ္တနာပိ ဘုဇိဿံ ကာတုံ လဘတိ။ ‘‘ဒါသဿ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော သာမိကေ ဒိသွာ ပလာယန္တဿ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဝဒန္တီ’’တိ စ လိခိတံ။ အတ္တနော ဝါ ဒါသော အဿ ဘိက္ခုနောတိ အတ္ထော။ နိဿာမိကဿ ဒါသဿ ရာဇာ သာမိ၊ တသ္မာ ရာဇာနံ ဝါ တသ္မိံ ဂါမေ မနုဿေ ဝါ အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဧကေ။ ‘‘ဘုဇိဿံ ကတွာ’’တိ လိခိတံ။ တဿ ပရိဟာရံ ဘဏန္တိ ‘‘ယထာ ဘုဇိဿော ဟောတိ၊ တထာ ကတ္တဗ္ဗော’’တိ။ ဧဝံ သင်္ကပ္ပေန ဝတွာ ‘‘ပယောဇနံ နတ္ထီ’’တိ ကေဟိစိ လိခိတံ။ ဘုဇိဿံ ကာတုမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘သစေ ပဿန္တိ၊ အနုဗန္ဓိဿန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ ‘‘အသုဒ္ဓါ ကိရ မေတိပိ တံ သန္ဓာယေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ဣဏာယိကဒါသဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကမ္မာရဘဏ္ဍုဝတ္ထာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၉၈။ ကမ္မာရဘဏ္ဍူတိ ဧတ္ထ ဒါရကော စူဠာမတ္တံ ဌပေတွာ အာဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ အာပုစ္ဆိတုံ လဘတိ။ တဉ္စေ သော ဝါ အညော ဝါ အဝဟရတိ၊ ဒေါသော နတ္ထိ။ ‘‘ကေသမဿုဩရောဟနံ အကတွာ အသတိယာ သရဏာနိ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေတိ၊ ရုဟတေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၀၁-၃။ ဧတ္ထ ကုလေ။ ‘‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ…ပေ… အနုဗျဉ္ဇနသောတိ သဗ္ဗောပါယံ ပဘေဒေါ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ဉာတော ဟောတီ’’တိ စ ‘‘အာပတ္တိံ ¶ ဇာနာတီတိ ပါဌေ အဝတ္တမာနေပိ ဣဒံ နာမ ကတွာ ဣဒံ အာပဇ္ဇတီတိ ဇာနာတိ စေ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ လိခိတံ။ ‘‘တဉ္စ ခေါ တတော ပုဗ္ဗေ ပါဌေ ပဂုဏေ ကတေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနမ္ပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။

ကမ္မာရဘဏ္ဍုဝတ္ထာဒိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀၅။ ‘‘အင်္ဂါရိနော ဒါနိ ဒုမာ ဘဒန္တေ’’တိအာဒီဟိ (ထေရဂါ။ ၅၂၇) သဋ္ဌိမတ္တာဟိ။ ဒဿေဟိ ဣတိ မံ အာဏာပေသိ။ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဟရိတဗ္ဗော။ ပေါက္ခရဝဿန္တိ ပေါက္ခရပတ္တဝဏ္ဏံ ဥဒကံ၊ တမှိ ဝဿန္တေ တေမိတုကာမာဝ တေမေန္တိ။ ဥဏှီသတော ပဋ္ဌာယာတိ မုဒ္ဓတော ပဋ္ဌာယ။

‘‘သိနိဒ္ဓနီလမုဒုကုဉ္စိတကေသော ¶ ၊

ရံသိဇာလဝိတတော နရသီဟော’’တိ။ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သန္တိကေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။သန္တိကေနိဒါနကထာ) –

‘‘ပုဏ္ဏသသင်္ကနိဘော မုခဝဏ္ဏော၊

‘‘သုဒ္ဓသုဂမ္ဘီရမဉ္ဇုသဃောသော၊

ဟိင်္ဂုလဗဒ္ဓသုရတ္တသုဇိဝှော၊

ဧသ ဟိ တုယှ ပိတာ နရသီဟော’’တိ။ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။သန္တိကေနိဒါနကထာ) –

ဥဒ္ဒိဋ္ဌေတိ ဧဝံ စရိတဗ္ဗန္တိ အတ္တနော၊ ‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ’’တိ ဓမ္မပဒပါဌော။ ဓမ္မန္တိ သပဒါနစာရိကဝတ္တံ။ အနေသနံ ဝဇ္ဇေတွာ သုစရိတံ စရေ။

ကေသဝိဿဇ္ဇနန္တိ ¶ ပဉ္စသိခါကာရံ ဝဇ္ဇေတွာ ဧကသိခါကာရံ။ ပဋ္ဋဗန္ဓောတိ ဧတ္ထ ပဋ္ဋောတိ တသ္မိံ ¶ ကုလေ အာစိဏ္ဏော အလင်္ကာရဝိသေသော။ ဃရမင်္ဂလန္တိ ဃရမဟော။ ဆတ္တမင်္ဂလန္တိ ယုဝရာဇဆတ္တပဋ္ဋိ။ ဝဋ္ဋာနုဂတန္တိ ကိလေသဝဋ္ဋာနုဂတံ။ ဝိဃာတပစ္စယတ္တာ သဝိဃာတကံ။ ထေရော ရာဓံ ဗြာဟ္မဏံ ပုဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကသ္မာ ဣဒါနိ ‘‘ကထာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ရာဟုလံ ပဗ္ဗာဇေမီ’’တိ အာဟာတိ စေ? တတ္ထ ဥပသမ္ပဒါပဋိက္ခေပေါ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ ‘‘ဘဂဝါ ဥပသမ္ပဒမေဝ ပဋိက္ခိပိ၊ ဣဒါနိ အနာဂတေ သံသယာပနယနာဓိပ္ပာယော ဘဂဝါ’’တိ ဉတွာ အာဟ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဝသေန ‘‘အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ ကိရ။ ဗုဒ္ဓါနံ၊ စက္ကဝတ္တီနဉ္စ ဗျတ္တာဒိဝသေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အညထာ နန္ဒာဒယောပိ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗုဒ္ဓါ သိယုံ ‘‘သစေ ပဗ္ဗဇတိ၊ ဗုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ ဝစနတော။

ပေသေတွာ ဒဿေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာပုစ္ဆိဿာမာတိ ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စ ဣဒံ ယသ္မာ ဝိဒေသပ္ပတ္တော နာမ လောကသင်္ကေတေနာပိ မာတာပိတုဝါသတော မုတ္တော သေရိဝိဟာရီတိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာဿ တေ အသန္တပက္ခေ ဌိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ကတွာ ‘‘န တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယေ ဝါ အပ္ပသာဒံ ကရောန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ နဋ္ဌမေဝ။ ပဗ္ဗဇိတာ သမဂတိကာတိ လောကဝေါဟာရော။ တေနေဝ စေတ္ထ ဒုက္ခပ္ပတ္တာဒိနာ ဒေသန္တရဂမနဉ္စ သမဂတိကံ ကတံ။ ဝိဒေသံ ဂန္တွာတိ စေတ္ထ ဝိဒေသော နာမ မာတာပိတုဝါသတော အညော ဒေသော၊ န ဥပ္ပတ္တိဒေသတော။ ဗျဉ္ဇနတ္ထော ဧဝ စေ ပမာဏံ၊ န ယုတ္တိ။ မတမာတာပိတိကောပိ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အနုပ္ပတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတေဟိယေဝ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတော ပုတ္တော န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဧဝမိဓာဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အညထာ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈေယျ၊ အာပတ္တိဋ္ဌာနဿ စ သိထိလကရဏံ အဋ္ဌကထာယ န ယုဇ္ဇတိ။ ဣဒံ တာဝ ဧဝံ ဟောတု၊ ‘‘ဝိဟာရံ ဝါ ဈာပေမီ’’တိအာဒိနယော ကထံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? အတ္တပရူပဒ္ဒဝပ္ပသင်္ဂဘယေန အဝသေန ပဗ္ဗဇိတတ္တာ၊ ပုတ္တရက္ခဏတ္ထံ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ စ။ ဧဝဉှိ သတိ သယမေဝ သော အတ္တနာ ပဗ္ဗဇိတော ဟောတိ၊ န ကေနစိ ဥပလာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတော။ ‘‘ပုတ္တပေမံ ဝါ ပုတ္တရက္ခေ ပိယော ဟောတီ’’တိ နိဒါနာနုလောမတော န ဝိရုဇ္ဈတိ။

ရာဟုလဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သိက္ခာပဒဒဏ္ဍကမ္မဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ

၁၀၇။ အတ္တနော ¶ ပရိဝေဏဉ္စာတိ ပုဂ္ဂလိကံ။ မုခဒွါရိကန္တိ မုခဒွါရေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ နိယောဇိတဗ္ဗကံ၊ တဿ အာဝရဏံ နိဝါရဏံ ကရောန္တိ။ အထ ဝါ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝရဏံ ¶ ကာတု’’န္တိ ယံ အာဝရဏံ အနုညာတံ၊ တံ အာဝရဏံ မုခဒွါရိကံ အာဟာရံ ကရောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

သိက္ခာပဒဒဏ္ဍကမ္မဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနာပုစ္ဆာဝရဏဝတ္ထုအာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၀၈။ ပရဿ ဒုဿီလဘိက္ခုဿပီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘ဒုဿီလဘိက္ခူပီ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ပေါရာဏာ ပန ‘‘ယာဝတတိယံ ဝုစ္စမာနော စေ န ဩရမတိ၊ သင်္ဃံ အပလောကေတွာ နာသေတဗ္ဗော၊ ပုန ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစမာနောပိ အပလောကေတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘိက္ခူနံ ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာသဒိသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယထာ ဥပသမ္ပန္နော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ယထာနိဝတ္ထပါရုတောဝ ဟုတွာ ပစ္ဆာ ဥပသမ္ပန္နော ပုဗ္ဗေ အတ္တနော နဝကတရဿ သမာနဝဿိကဿ ပုန ဝန္ဒနာဒီနိ ကရောတိ၊ ဧဝံ သာမဏေရောပိ ပုန ဂဟိတသရဏော တတော ပုဗ္ဗေ အတ္တနော နဝကတရဿ သမာနဝဿိကဿ သာမဏေရဿ ပုန ဝန္ဒနာဒီနိ ကရောတိ။ လိင်္ဂံ ပနေတ္ထ ဝုဍ္ဎတရဘာဝံ န သာဓေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိကာလဘောဇနံ သာမဏေရာနံ ဝီတိက္ကမေဝါတိ ဧကေ။ ‘‘အစ္စယော မံ၊ ဘန္တေ၊ အစ္စာဂမာ’’တိအာဒိနာ နယေန အစ္စယံ ဒေသာပေတဗ္ဗော။ ‘‘ဒိဋ္ဌိယာ အနိဿဇ္ဇနေန ‘တွံ၊ သာမဏေရ၊ ဂစ္ဆာ’တိ ဝုတ္တေယေဝ ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ယာဝတတိယန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အဝဏ္ဏဘာသိတမတ္တေန စ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟိတမတ္တေန စ သရဏာနိ န ဘိဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ပါဏာတိပါတာဒိံ ကရောန္တဿာပိ တံ သမ္ဘောတီတိ မမ တက္ကော။ ‘‘နိဿီလဿ ပုန နာသနာ ဝုတ္တာ’’တိ စ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ။ န ဟိ ဘဂဝါ သီလဝန္တဿ လိင်္ဂနာသနံ အနုဇာနာတီတိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခုနိဒူသကာပဒေသေန ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေ သင်္ဂဏှာတီတိ ပေါရာဏာ။ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇမ္ပိ န လဘတီတိ ယထာ စေတ္ထ အယမတ္ထော ဒဿိတော၊ တထာ ‘ပဏ္ဍကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ (မဟာဝ။ ၁၀၉) အာဒိနာ ¶ နယေန ဝုတ္တာနမ္ပိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ န ဟိ ဣဒံ ဌာနံ ဌပေတွာ တေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါရိတဋ္ဌာနံ အတ္ထိ။ ‘ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၄) ဝုတ္တေနပိ သမာနတ္တာ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝိယ တေသမ္ပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာဝ ဟောတီတိပိ ဒဿေတုံ ပုန ဘိက္ခုနိဒူသကောတိ ဂဟိတန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ ဣမိနာ? နနု အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ယဿ စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာ၊ တံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’’တိ။

အနာပုစ္ဆာဝရဏဝတ္ထုအာဒိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀၉။ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကဿ ¶ ဟီနင်္ဂတ္တာ အပဗ္ဗဇိတဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာ၊ ပဗ္ဗဇိတဿ ဥပသမ္ပဒါ န ကာတဗ္ဗာ။ ပုဗ္ဗေ ဥပသမ္ပန္နဿ စေ ဥပစရဏံ အတ္ထိ၊ န နာသနာ ကာတဗ္ဗာတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ဆိန္နင်္ဂဇာတော န ပဏ္ဍကော။ ပဉ္စသု နပုံသကပဏ္ဍကောဝ အဘာဝကော။ ဣတရေ စတ္တာရော သဘာဝကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝေါ ပန တေသံ ပဏ္ဍကော ဟောတိ။ ဧတေ စတ္တာရောပိ ကိရ ပုရိသာဝါတိ ဧကေ။ ဣတ္ထီပိ ပက္ခပဏ္ဍကီ ဟောတီတိ ဧကေ။ ဥပက္ကမေ ကတေ ပဏ္ဍကဘာဝေါ အဝဿံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ န လဘတိ။ ‘‘ယဒိ ပန ကဿစိ န ဟောတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ဝါရိတာတိ ဝိနိစ္ဆယံ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာတိ အပဏ္ဍကပက္ခေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပဏ္ဍကပက္ခေ နာသေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ လိခိတံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန မာသပဏ္ဍကလေခပဏ္ဍကေဟိ သဟ သတ္တ ပဏ္ဍကာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ လေခပဏ္ဍကော နာမ ကိရ မန္တဝသေန ဥပဟတဗီဇော။ တတ္ထ ‘‘ဩပက္ကမိကလေခပဏ္ဍကာ ပဗ္ဗဇိတာ န နာသေတဗ္ဗာ။ ယော ပဗ္ဗာဇေတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။

ပဏ္ဍကဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁၀။ ထေယျသံဝါသကောတိ ¶ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဗျဉ္ဇနတ္ထဝသေန သံဝါသတ္ထေနကောဝ ထေယျသံဝါသကောတိ ပညာယတိ၊ အထ ခေါ တယော ထေယျသံဝါသကာ။ သံဝါသောတိ စေတ္ထ န ဧကကမ္မာဒိကော သံဝါသော၊ ကိန္တု ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကော ကိရိယဘေဒေါ ဣဓ သံဝါသော နာမ။ ဣမဉှိ သက္ကာ ထေယျာယ ကာတုံ၊ နေတရန္တိ အဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပာယော။ ဝိဒေသံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘ဒသဝဿော’’တိအာဒိံ ဘဏန္တဿ ဒေါသော။ ဂိဟီနံ ဝုတ္တေ ဒေါသော နတ္ထီတိ ကေစိ။ ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂါနံ ‘‘ဂိဟီ မံ သမဏောတိ ဇာနာတူ’’တိ ဝဉ္စနစိတ္တေ သတိပိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ၊ တေဟိ သံဝသိတုကာမတာယ စ အဘာဝါ ဒေါသော န ဇာတော။ ‘‘သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနီတိ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ သင်္ဃိကံ ဂဏှန္တဿ သံဝါသံ ပရိဟရိတုံ ဒုက္ကရံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တ’’န္တိ စ လိခိတံ။ ‘‘သူပသမ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂဟဋ္ဌမ္ပိ သစေ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ၊ သူပသမ္ပန္နောတိ အာပန္နံ၊ ‘‘အနုပသမ္ပန္နကာလေယေဝါ’’တိ ဣမိနာ သစေ ဥပသမ္ပန္နကာလေ သုဏာတိ၊ သူပသမ္ပန္နော ဧဝ အနာရောစေန္တောပီတိ ဒဿေတိ။ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ၊ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေသု စ ဒုဿီလဘိက္ခု ¶ ‘‘ထေယျသံဝါသကော’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ထေယျာယ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရဋ္ဌပိဏ္ဍော ဘုတ္တော’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဣမိနာ ကိရ ပရိယာယေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘မဟာပေဠာဒီသူ’’တိ ဧတေန ဂိဟိသန္တကံ ဒဿိတံ။

သယံ သာမဏေရောဝ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဂဏှန္တော ပါရာဇိကော ဟောတိ၊ ထေယျသံဝါသကော ပန န ဟောတိ၊ တထာ ဘိက္ခုပိ၊ သော ပန ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သယံ သာမဏေရောဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပန ထေယျသံဝါသကော နာမ ယသ္မာ ပဗ္ဗဇိတောဝ ဟောတိ၊ နာပဗ္ဗဇိတော၊ တသ္မာ ‘‘ထေယျသံဝါသကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပဗ္ဗဇိတော န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ပဗ္ဗဇိတော နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ ကတွာ ဣမဿ ဝသေန ပဏ္ဍကတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပါဠိ ဌပိတာ၊ န ဥပသမ္ပဒါမတ္တဿေဝ အဘဗ္ဗတ္တာ ဧကာဒသန္နမ္ပိ နေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇာရဟဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ အပိစ အနိဋ္ဌဒေါသပ္ပသင်္ဂတော တထာ ဧဝ ပါဠိ ဌပိတာ။ ယသ္မာ တိတ္ထိယပက္ကမနံ၊ သင်္ဃဘေဒနဉ္စ ဥပသမ္ပန္နဿေဝ ဟောတိ၊ နာနုပသမ္ပန္နဿ၊ သော ¶ ဒုဝိဓောပိ ပဗ္ဗဇိတောဝ ဟောတိ၊ နာပဗ္ဗဇိတော၊ တသ္မာ ‘‘တိတ္ထိယပက္ကန္တကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပဗ္ဗဇိတော န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိအာဒိပါဠိယာ သတိ တေ ဥဘောပိ အပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ အာပဇ္ဇတီတိ။ တီသု ပန ထေယျသံဝါသကေသု သာမဏေရာလယံ ကရောန္တော လိင်္ဂတ္ထေနကော၊ ဥပသမ္ပန္နာလယံ ကရောန္တော သံဝါသတ္ထေနကော၊ ဥဘယတ္ထေနကော စ။ န ဟိ သာမဏေရသံဝါသော ဣဓ သံဝါသော နာမ၊ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကော ဟိ သဗ္ဗောပိ ကိရိယဘေဒေါ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ သံဝါသော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနသာဒိယနာသနပဋိဗာဟနာနံ သာမဏေရသံဝါသသာမညတော နေဝါတိ အာစရိယော။

ထေယျသံဝါသကဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တိတ္ထိယပက္ကန္တကော၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိ အတ္တနော နိဒါနဘူတေ ပသူရဝတ္ထုသ္မိံ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သမာနမ္ပိ တတ္ထ ဝါရိတအဓိကာရာဘာဝါ အဘဗ္ဗာ။ ဣဓေဝ ထေယျသံဝါသကေန ဝိနာ သမ္ဘဝတော ဝုတ္တော။ တတ္ထ ‘‘အထ ခေါ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောပီ’’တိ ဣဓေဝ ဝစနံ ပသူရဿ ဥပသမ္ပဒါယ ဧဝ ယာစနိစ္ဆာယ ဒဿနေန၊ ‘‘သော အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ ဘဂဝတော ဥပသမ္ပဒါမတ္တပဋိသေဓနေန စ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုမတိဒေါသပ္ပသင်္ဂဘယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေ လဒ္ဓိယာ ဂဟိတာယပိ အဂ္ဂဟိတာယပိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ၊ အဝန္ဒနီယဿေဝ နဂ္ဂလိင်္ဂဿ သေဋ္ဌဘာဝံ ဝါ ဥပဂစ္ဆတိ၊ န မုစ္စတိ၊ ဧတ္ထ ‘‘ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋံ၊ အာဇီဝကော ဘဝိဿန္တိ ဝိသမစိတ္တဝသေန ဂတတ္တာ ¶ နဂ္ဂေါ ဟုတွာ န ဂမနေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝသေန ယုတ္တန္တိ မမ တက္ကော။ တာဝ နံ လဒ္ဓိ ရက္ခတိ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ။ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနာ ကထိတောတိ ကထံ ပညာယတိ? အဋ္ဌကထာဝစနပ္ပမာဏတောဝါတိ ဧကေ။ နိဒါနဝသေနာတိ ဧကေ။ ပသူရဿ ဥပသမ္ပန္နတ္တာ ဥပသမ္ပန္နာနံ ဧဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တတာဝစနတောတိ ဧကေ။ ယထာဟ ‘‘ဥပဇ္ဈာယော ပက္ကန္တောဝါ ဟောတိ၊ ဝိဗ္ဘန္တော ဝါ၊ ကာလံကတော ဝါ၊ ပက္ခသင်္ကန္တော ဝါ’’တိ အာစရိယော။ ပက္ခသင်္ကန္တော ဝါတိ သာမဏေရနာသနာဝတ္ထူသု အဘာဝတောတိ ဧကေ။ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗဿ ဥပသမ္ပန္နဿ သတော ပက္ခသင်္ကန္တဘယာ အနုပသမ္ပန္နကာလေ ဥပသမ္ပဒတ္ထံ ပရိဝါသပညာပနေနာတိ ဧကေ ¶ ။ ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထမ္ပီတိ စေ? န၊ ပုဗ္ဗေ ဝိစာရိတတ္တာ၊ အပဗ္ဗဇိတဿ အဓိသီလာဘာဝတော စ။ ပါတိမောက္ခသီလဉှိ အဓိသီလံ နာမ၊ တဉ္စ အပဗ္ဗဇိတဿ နတ္ထိ။ ဣမဿ စ ပရိဝါသဝတ္တေ အဓိသီလံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ ဥဒ္ဒေသေ ပရိပုစ္ဆာယ အဓိသီလေ’’တိ (မဟာဝ။ ၈၇)။ အပိစ ‘‘သစေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာတိယာ သာကိယော အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော အာဂစ္ဆတိ၊ သော အာဂတော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၈၇) ဧတ္ထ ဥပသမ္ပဒါမတ္တပရိဒီပနတော။ ဥပသမ္ပဒါမတ္တပရိဒီပနဉှေတ္ထ တဿေဝ ပရိဝါသဒါနသိဒ္ဓိတော။ ပရိဝါသဒါနတ္တနိဒဿနတ္ထေ ဟေသာ ပါဠိ။

တိတ္ထိယပက္ကန္တကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁၁။ နာဂယောနိယာတိ နာဂယောနိတော၊ အတ္တနော နာဂဇာတိဟေတူတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိံကာရဏာ? အဘိက္ခဏံ သကဇာတိယာ မေထုနပဋိသေဝနေ၊ ဝိဿဋ္ဌနိဒ္ဒေါက္ကမနေ စ သဗ္ဗေသမ္ပိ။

တိရစ္ဆာနဂတဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁၂-၅။ အပဝါဟနန္တိ ပက္ခလနံ၊ ကာသာယဝတ္ထနိဝါသနံ ဣစ္ဆမာနန္တိ အတ္ထော။ ဒုဋ္ဌစိတ္တေန။ ကီဒိသေန? ဝဓကစိတ္တေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ လောဟိတုပ္ပာဒနဝသေန ဒုဋ္ဌစိတ္တန္တိ ကေစိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။

မာတုဃာတကာဒိဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁၆။ ‘‘ယဒိ ¶ ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပန္နလိင်္ဂေန ဧတံ နာမံ လဘန္တီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ လိခိတံ။

ဥဘတောဗျဉ္ဇနကဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုပဇ္ဈာယကာဒိဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ

၁၁၇။ ‘‘ကေစိ ¶ ‘ကုပ္ပတီ’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ‘န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယဉ္စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ ဘိက္ခုနိပဉ္စမော ကမ္မံ ကရေယျ၊ အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၉၀) နယေန ဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကာဒီနံ ဂဏပူရဏဘာဝေ ဧဝ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ န သဗ္ဗန္တိ ကတွာ သုဝုတ္တံ၊ ဣတရထာ ‘‘ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယေန ကမ္မံ ကရေယျ၊ အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိအာဒိကာယ ပါဠိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာ။ ယထာ အပရိပုဏ္ဏပတ္တစီဝရဿ ဥပသမ္ပာဒနကာလေ ကမ္မဝါစာယံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ အသန္တံ ဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ဥပသမ္ပဒါယ ကတာယ တသ္မိံ အသန္တေပိ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတိ၊ ဧဝံ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော အာယသ္မတော ဓမ္မရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ အဝတ္ထုံ ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယာဒိံ၊ အသန္တံ ဝါ၊ ဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကတာယပိ ဂဏပူရကာနမတ္ထိတာယ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတေဝ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိအာဒိဝစနဿာဘာဝါ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တံ န ဝဒန္တိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ ဇာနံ ဦနဝီသတိဝဿံ…ပေ… သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၀၃)။ တထာ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော’တိ (မဟာဝ။ ၇၁) ဝစနတော ထေယျသံဝါသကာဒိအာစရိယေဟိ အနုဿာဝနာယ ကတာယ ဥပသမ္ပဒါ န ရုဟတိ တေသံ အဘိက္ခုတ္တာ’’တိ ဝစနမ္ပိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ‘‘ဣမာနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၄၈၂) နယေန ကမ္မာနံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယာ ကထိယမာနာယ ‘‘သတ္တဟိ အာကာရေဟိ ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တိ ဝတ္ထုတော ဝါ ဉတ္တိတော ဝါ အနုဿာဝနတော ဝါ သီမတော ဝါ ပရိသတော ဝါ ဥပဇ္ဈာယတော ဝါ အာစရိယတော ဝါ’’တိ အကထိတတ္တာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပရိသတော ဝါ’’တိ ဝစနေန အာစရိယဥပဇ္ဈာယာနံ ဝါ သင်္ဂဟော ကတောတိ စေ? န၊ ‘‘ဒွါဒသဟာကာရေဟိ ပရိသတော ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ တေသမနာမဋ္ဌတ္တာ။ အယမတ္ထော ‘‘ယသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ သရူပေန ဝုတ္တပါဠိဝသေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုံ၊ တသ္မာ နယမုခံ ဒဿေတွာ သံခိတ္တောတိ အယမဿ ယုတ္တိဂဝေသနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတြိဒံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – အနုပဇ္ဈာယကံ ¶ ဥပသမ္ပာဒေန္တာ တေ ဘိက္ခူ ယထာဝုတ္တနယေန အဘူတံ တံ ဝတ္ထုံ ကိတ္တယိံသု၊ ဥဒါဟု မုသာဝါဒဘယာ တာနေဝ ပဒါနိ န သာဝေသုန္တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ တာဝ ဥပဇ္ဈာယာဘာဝတ ¶ န သာဝေသုံ၊ ‘‘ပုဂ္ဂလံ န ပရာမသတီ’’တိ ဝုတ္တဝိပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ ဟောတိ၊ အထ သာဝေသုံ၊ မုသာဝါဒေါ နေသံ ဘဝတီတိ? ဝုစ္စတေ – သာဝေသုံယေဝ ယထာဝုတ္တဝိပတ္တိပ္ပသင်္ဂဘယာ၊ ‘‘ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တတ္တာ စ၊ န မုသာဝါဒဿ အသမ္ဘဝတော၊ မုသာဝါဒေနာပိ ကမ္မသမ္ဘဝတော စ။ န ဟိ သက္ကာ မုသာဝါဒေန ကမ္မဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိံ ကာတုန္တိ။ တသ္မာ ‘‘အနုပဇ္ဈာယကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ ဝစနဿ ဥဘယဒေါသဝိနိမုတ္တော အတ္ထော ပရိယေသိတဗ္ဗော။

အယဉ္စေတ္ထ ယုတ္တိ – ‘‘ယထာ ပုဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒုပဇ္ဈာယေသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏက္ကမေန အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အနုပဇ္ဈာယက’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဣဓာပိ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ သတော အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘အနုပဇ္ဈာယကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဝါစာစရိယေန ပန ဂဟိတော တေန ဥပဇ္ဈာယောတိ သညာယ ဥပဇ္ဈာယံ ကိတ္တေတွာ ကမ္မဝါစံ သာဝေတဗ္ဗံ၊ ကေနစိ ဝါ ကာရဏေန ကာယသာမဂ္ဂိံ အဒေန္တဿ ဥပဇ္ဈာယဿ ဆန္ဒံ ဂဟေတွာ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ၊ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ဥပဇ္ဈံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဥပသမ္ပန္နေ တသ္မိံ တာဒိသေ ဝတ္ထုသ္မိံ သမနုယုဉ္ဇိယမာနော ဝါ အသမနုယုဉ္ဇိယမာနော ဝါ ဥပဇ္ဈာယဒါနတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ သာမဏေရော ပဋိဇာနာတိ၊ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော ဝါ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကော ဝါ ပဋိဇာနာတိ၊ ဆန္ဒဟာရကာဒယော ဝိယ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အညသီမာဂတော ဟောတိ၊ ‘ကမ္မဝါစာ ရုဟတီ’တိ ဝတွာ ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေန ဥပသမ္ပဒ’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ကေစိ ‘ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဥပဇ္ဈာယေန သန္နိဟိတေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’န္တိ ဝဒန္တီ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ သော စေ ပါဌော ပမာဏော မဇ္ဈိမေသု ဇနပဒေသု တဿ ဝစနဿာဘာဝတော။ အသန္နိဟိတေပိ ဥပဇ္ဈာယေ ကမ္မဝါစာ ရုဟတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ ကသ္မာ? ကမ္မသမ္ပတ္တိယံ ‘‘ပုဂ္ဂလံ ပရာမသတီ’’တိ ဝုတ္တပါဌောဝ နော ပမာဏံ။ န ဟိ တတ္ထ အသန္နိဟိတော ဥပဇ္ဈာယသင်္ခါတော ပုဂ္ဂလော ပရာမသနံ အရဟတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ သင်္ဃပရာမသနံ ဝိယ ပုဂ္ဂလပရာမသနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သင်္ဃေန ဂဏေန ဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေန္တိ တေသံ အတ္ထတော ပုဂ္ဂလတ္တာ။ ပဏ္ဍကာဒိဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေန္တိ ဥပသမ္ပာဒနကာလေ အဝိဒိတတ္တာတိ ပေါရာဏာ။

၁၁၈။ အပတ္တစီဝရံ ¶ ဥပသမ္ပာဒေန္တီတိ ကမ္မဝါစာစရိယော ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ သညာယ ¶ ၊ ကေဝလံ အတ္ထသမ္ပတ္တိံ အနပေက္ခိတွာ သန္တပဒနိဟာရေန ဝါ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ။ ယထာ ဧတရဟိ မတဝိပ္ပဝုတ္ထမာတာပိတိကောပိ ‘‘အနုညာတောသိ မာတာပိတူဟီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ ဝဒတိ။ ကိံ ဗဟုနာ၊ အယံ ပနေတ္ထ သာရော – ‘‘တသ္မိံ သမယေ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ လက္ခဏဿ န တာဝ ပညတ္တတ္တာ အနုပဇ္ဈာယကာဒိံ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ၊ ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလာနံ အဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယာဒိံ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ။ တေရသန္တရာယပုစ္ဆာယ အဒဿနတ္တာ အပတ္တစီဝရကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဥပသမ္ပာဒေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၉) ဧဝံ သဗ္ဗပဌမံ အနုညာတကမ္မဝါစာယ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ အဝစနမေတ္ထ သာဓကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ ဝစနံ အနုက္ကမေနာနုညာတန္တိ။

ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒိဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ

၁၁၉။ ဣဒံ တာဝ သဗ္ဗထာ ဟောတု၊ ‘‘မူဂံ ပဗ္ဗာဇေန္တိ၊ ဗဓိရံ ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ ဣဒံ ကထံ သမ္ဘဝိတုမရဟတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေဟိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၄) အနုညာတတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ ဝဒေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗော…ပေ… တတိယမ္ပိ သင်္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဣမဿ ဝစနဿ မိစ္ဆာ အတ္ထံ ဂဟေတွာ မူဂံ ပဗ္ဗာဇေသုံ။ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီ’’တိ တံ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ အာဏာပေတွာ သယံ ဥပဇ္ဈာယေန ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘တတိယံ သင်္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ၊ သော ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော တထာ အာဏတ္တော ဥပဇ္ဈာယဝစနဿ အနု အနု ဝဒတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝါ ‘‘ကာယေန ဝိညာပေတိ၊ ဝါစာယ ဝိညာပေတိ၊ ကာယေန ဝါစာယ ဝိညာပေတိ၊ ဂဟိတော ဟောတိ ဥပဇ္ဈာယော။ ဒိန္နော ဟောတိ ဆန္ဒော။ ဒိန္နာ ဟောတိ ပါရိသုဒ္ဓိ။ ဒိန္နာ ဟောတိ ပဝါရဏာ’’တိ ဝဒတိ။ တဒနုမာနေန ဝါ ကာယေန တေန ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခေန ဝိညတ္တံ ဟောတိ သရဏဂမနန္တိ ဝါ လောကေပိ ကာယေန ဝိညာပေန္တော ‘‘ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပရိယာယံ ဂဟေတွာ မူဂံ ပဗ္ဗာဇေန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘မူဂံ ကထံ ပဗ္ဗာဇေန္တီ’တိ ပုစ္ဆံ ကတွာ တဿ ကာယပ္ပသာဒသမ္ဘဝတော ကာယေန ¶ ပဟာရံ ဒတွာ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဝိညာပေတွာ ပဗ္ဗာဇေသု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ ဗဟုနာ၊ အယံ ပနေတ္ထ သာရော – ယထာ ပုဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓိကာရေ ဝတ္တမာနေ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ပဏ္ဍကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန ဥပသမ္ပဒဝသေနေဝ အဘိလာပေါ ကတော။ ထေယျသံဝါသကပဒေ အသမ္ဘဝတော ကိဉ္စာပိ သော န ကတော ပဗ္ဗဇ္ဇာဝ တတ္ထ ကတာ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပန ဥပသမ္ပဒါဘိလာပေန အဓိပ္ပေတာ တဒနုဘာဝတော။ ဥပသမ္ပဒါယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါရိတာယ ဥပသမ္ပဒါ ဝါရိတာ ဟောတီတိ ကတွာ။ တထာ ဣဓ ဥပသမ္ပဒါဓိကာရေ ဝတ္တမာနေ ¶ ဥပသမ္ပဒါဘိလာပံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပသမ္ပဒမေဝ သန္ဓာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမံ သော န ကတ္တဗ္ဗော၊ မူဂပဒေ အသမ္ဘဝတော တဿ ဝသေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဥပသမ္ပဒါဘိလာပေါဝ ကတ္တဗ္ဗော ဝိယ ဒိဿတိ၊ တထာပိ တဿေဝ မူဂပဒဿ ဝသေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေါဝ ကတော မိစ္ဆာဂဟဏနိဝါရဏတ္ထံ။ ကထံ? ‘‘မူဂေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပတ္တော ဩသာရဏံ၊ တဉ္စေ သင်္ဃော ဩသာရေတိ၊ သောသာရိတော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၉၆) ဝစနတော မူဂေါ ဥပသမ္ပန္နော ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ။ သော ‘‘ကေဝလံ ဥပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ၊ န ပန ပဗ္ဗဇိတော တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အသမ္ဘဝတော’’တိ မိစ္ဆာဂါဟော ဟောတိ။ တံ ပရိစ္စဇာပေတွာ ယော ဥပသမ္ပန္နော၊ သော ပဗ္ဗဇိတောဝ ဟောတိ။ ပဗ္ဗဇိတော ပန အတ္ထိ ကောစိ ဥပသမ္ပန္နော၊ အတ္ထိ ကောစိ အနုပသမ္ပန္နော။ ဣမံ သမ္မာဂါဟံ ဥပ္ပာဒေတိ ဘဂဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပိစ တေသံ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒီနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ သုပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနတ္ထံ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘာဝါသင်္ကာနိဝါရဏတ္ထဉ္စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေါ ကတော။ ကထံ? ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟတ္ထစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခေပေန၊ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ သုပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနာဘာဝေန စ တေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘာဝပ္ပသင်္ကာ ဘဝေယျ။ ယထာ ပသင်္ကာဘဝေ၊ တထာ ပသင်္ကံ ဌပေယျ။ ခန္ဓကေ ဥပသမ္ပဒံ သန္ဓာယ ‘‘ဟတ္ထစ္ဆိန္နော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပတ္တော ဩသာရဏံ၊ တဉ္စေ သင်္ဃော ဩသာရေတိ၊ သောသာရိတော’’တိအာဒိနာ နယေန ဘဂဝါ နိဝါရေတိ။ တေနေဝ ပန နယေန ပဗ္ဗဇိတာ တေ သဗ္ဗေပိ သုပဗ္ဗဇိတာ ဧဝါတိ ဒီပေတိ၊ အညထာ သဗ္ဗေပေတေ ဥပသမ္ပန္နာဝ ဟောန္တိ၊ န ပဗ္ဗဇိတာတိ အယမနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? ‘‘ဟတ္ထစ္ဆိန္နော၊ ဘိက္ခဝေ၊ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ပဗ္ဗဇိတော နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝါ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟတ္ထစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ယော ပဗ္ဗာဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ သော ¶ စ အပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဝါ တန္တိယာ ဌပိတာယ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ ‘‘သောသာရိတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ ‘‘ဣမေ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒယော ဥပသမ္ပန္နာဝ ဟောန္တိ၊ န ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဝါ ‘‘ဥပသမ္ပန္နာပိ စေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ နာသေတဗ္ဗာ’’တိ ဝါ အနိဋ္ဌကောဋ္ဌာသော အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ‘‘သော စ အပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဝစနာဘာဝတော မူဂဿ ပဗ္ဗဇ္ဇသိဒ္ဓိပ္ပသင်္ဂတော ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ ဧကတောသုဒ္ဓိယာ ဟောတီတိ အယမနိဋ္ဌကောဋ္ဌာသော ကထံ နာပဇ္ဇတီတိ? ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေန ဥပသမ္ပဒါ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ သမ္မာဂါဟေန နာပဇ္ဇတိ၊ အညထာ ယထာဗျဉ္ဇနံ အတ္ထေ ဂဟိတေ ယထာပညတ္တဒုက္ကဋာဘာဝသင်္ခါတော အပရောပိ အနိဋ္ဌကောဋ္ဌာသော အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မူဂေါ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ယော ပဗ္ဗာဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ ပဗ္ဗဇ္ဇပရိယောသာနေ ဟောတိ၊ န တဿာဝိပ္ပကတာယ။ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋမေဝ ဟိ ပဌမံ အာပဇ္ဇတိ ¶ ၊ တသ္မာ မူဂဿ ပဗ္ဗဇ္ဇပရိယောသာနဿေဝ အဘာဝတော ဣမဿ ဒုက္ကဋဿ ဩကာသော စ သဗ္ဗကာလံ န သမ္ဘဝေယျ။ ဥပသမ္ပဒါဝသေန ပန အတ္ထေ ဂဟိတေ သမ္ဘဝတိ ကမ္မနိပ္ဖတ္တိတော။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍကော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဒုက္ကဋံ န ပညတ္တံ။ အပညတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋမေဝ စေတ္ထ သမ္ဘဝတိ၊ နေတရံ၊ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓမေတံ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေန ဥပသမ္ပဒါ စ တတ္ထ အဓိပ္ပေတာ၊ န ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ။

ဧတ္ထာဟ – သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇာ န ကာယပယောဂတော ဟောတီတိ ကထံ ပညာယတီတိ? ဝုစ္စတေ – ကာယေန ဝိညာပေတီတိအာဒိတ္တိကာဒဿနတော။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘အပ္ပေဝ သသကော ကောစိ၊ ပတိဋ္ဌေယျ မဟဏ္ဏဝေ၊

န တွေဝ စတုဂမ္ဘီရေ၊ ဒုဂ္ဂါဟော ဝိနယဏ္ဏဝေ’’တိ။

ဗြဟ္မုဇုဂတ္တောတိ ဧတ္ထ ‘‘နိဒ္ဒေါသတ္ထေ၊ သေဋ္ဌတ္ထေ စ ဗြဟ္မ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ နိဒ္ဒေါသံ ဟုတွာ ဥဇု ဂတ္တံ ယဿ သော ဗြဟ္မုဇုဂတ္တော’’တိ လိခိတံ။ အထ ဝါ ကာမဘောဂိတ္တာ ဒေဝိန္ဒာဒယော ဥပမာဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ ဗြဟ္မာ ဝိယ ဥဇုဂတ္တော ဗြဟ္မုဇုဂတ္တော။ မဟာကုစ္ဆိတော ဃဋော မဟာကုစ္ဆိဃဋော။ တေန သမာနော ဝုစ္စတိ ‘‘မဟာကုစ္ဆိဃဋသဒိသော’’တိ။ ဂလဂဏ္ဍီတိ ဒေသနာမတ္တမေဝေတန္တိ ကထံ ပညာယတီတိ? ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟိ အာဗာဓေဟိ ဖုဋ္ဌော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိ ¶ ဝစနတော။ ကိလာသောပိ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ န ကေဝလံ သော ဧဝေကော၊ ကိန္တု ပဉ္စဟိ အာဗာဓေဟိ ဖုဋ္ဌော၊ ပါဠိယံ အာဂတာ ရာဇဘဋာဒယော ဒါသပရိယောသာနာ၊ ရာဟုလဝတ္ထုမှိ အာဂတာ အနနုညာတမာတာပိတရော စာတိ ဒသပိ ဇနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထမေဝ လိခိတကကသာဟတလက္ခဏာဟတေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေပိ အာနေတွာ ဥပါလိတ္ထေရော ဣဓ ဟတ္ထစ္ဆိန္နပါဠိယံ အာဟ။ တေနေဝ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလော အပ္ပတ္တော ဩသာရဏံ၊ တဉ္စေ သင်္ဃော ဩသာရေတိ၊ ဧကစ္စော သောသာရိတော၊ ဧကစ္စော ဒေါသာရိတော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၉၆) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပဉ္စဟိ အာဗာဓေဟိ ဖုဋ္ဌာ၊ ရာဇဘဋာ၊ စောရကာရဘေဒကဣဏာယိကဒါသာ၊ အနနုညာတမာတာပိတရော စာ’’တိ သတ္တ ဇနာ န ဂဟိတာ၊ န စ လဗ္ဘန္တိ၊ အညထာ ဣမေပိ တဿ ဝိဘင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ။ န ဝတ္တဗ္ဗာ တတ္ထ အဘဗ္ဗတ္တာတိ စေ? ဧဝံ သန္တေ ‘‘သင်္ဃော ဩသာရေတိ၊ ဧကစ္စော ဒေါသာရိတော’’တိ ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗာ ပဏ္ဍကာဒယော ဝိယ၊ န စ ဝုတ္တာ။ ဥဘယတ္ထ အဝုတ္တတ္တာ န စိမေ အနုဘယာ ဘဝိတုမရဟန္တိ၊ တသ္မာ အဝုတ္တာနမေဝ ဒသန္နံ ယထာဝုတ္တာနံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ပုန လိခိတကာဒယော ဝုတ္တာတိ။ အထ ကိမတ္ထံ တေ ဣဓ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တာတိ? ဣဏာယိကဒါသာနံ သောသာရိတဘာဝေပိ ဣဏာယိကဒါသာ သာမိကာနံ ဒါတဗ္ဗာတိ ¶ တဒဓီနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တေနေဝ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ပလာတောပိ အာနေတွာ ဒါတဗ္ဗော’’တိအာဒိ။ ယော ပနေတ္ထ စောရော ကတကမ္မော ပဗ္ဗဇတိ၊ ရာဇဘဋော ဝါ သစေ ကတဒေါသော၊ ဣဏာယိကဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တလက္ခဏော သဗ္ဗောပိ ဣဏာယိကဒါသာနံ ‘‘သောသာရိတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာရဟော န ဟောတီတိ ကတွာ တေသံ ပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဒေသနာ ဥပရိ အာရောဟတိ၊ န ဟေဋ္ဌာတိ ဒီပနတော။ လိခိတကော ‘‘သောသာရိတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒေသန္တရံ နေတဗ္ဗော။ တထာကာရဘေဒကာဒယောပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝတာ အတ္တနော ဒေသနာကုသလတာယ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ယထာဝုတ္တာနံ ဒသန္နမ္ပိ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါကမ္မနိပ္ဖတ္တိ၊ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနေန ပုဂ္ဂလဝေမတ္တတဉ္စ ဒေသနာယ ကောဝိဒါနံ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တံ ဝစနေန ဝတွာ၊ အယုတ္တမိဋ္ဌံ နယဒေသနာယ၊

သန္ဒီပယန္တံ သုဂတဿ ဝါကျံ၊ စိတ္တံ ဝိစိတ္တံဝ ကရောတိပီ’’တိ။

ဧတ္ထာဟ ¶ – စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ ဦနဝီသတိဝဿော ဥဘယတ္ထ အဝုတ္တတ္တာ အနုဘယော သိယာတိ? န သိယာ အဝုတ္တတ္တာ ဧဝ။ ယဒိ ဟိ တတိယာယ ကောဋိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သာ အဝဿံ ဘဂဝတာ ဝတ္တဗ္ဗာဝ ဟောတိ၊ န စ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ န သော အနုဘယော ဟောတိ။ အထ ကတရံ ပက္ခံ ဘဇတီတိ? ဒေါသာရိတပက္ခံ ဘဇတိ။ အထ ကသ္မာ န ဝုတ္တောတိ? သိက္ခာပဒေန ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ ဥပနာဟံ ဗန္ဓိတွာတိ ပုန ဗန္ဓနံ ကတွာ။ ‘‘နာနာဝိဓေဟိ ဩသဓေဟိ ပါဒံ ဗန္ဓိတွာ အာဝါဋကေ ပဝေသေတွာ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ လိခိတံ။ ကပ္ပသီသော ဝါ ဟတ္ထီ ဝိယ။ ဂေါဘတ္တနာဠိကာ နာမ ဂုန္နံ ဘတ္တပါနတ္ထံ ကတနာဠိကာ။ ဥပက္ကမုခေါ နာမ ကုဓိတမုခေါ ဝုစ္စတိ၊ ဝါတဏ္ဍိကော နာမ အဏ္ဍကေသု ဝုဍ္ဎိရောဂေန သမန္နာဂတော။ ဝိကဋော နာမ တိရိယံ ဂမနကပါဒေဟိ သမန္နာဂတော။ ‘‘ဂုဏိ ကုဏီ’’တိ ဒုဝိဓော ကိရ ပါဌော။ ယေသဉ္စ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ဥပသမ္ပဒါပိ တေသံ ပဋိက္ခိတ္တာဝါတိအာဒိ ယသ္မာ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒယော ဥပသမ္ပဒါဝသေနေဝ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တေ ဧဝ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒယော သန္ဓာယာဟ။

ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒိဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂၀။ ‘‘န ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အလဇ္ဇီနံ နိဿယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ အလဇ္ဇီဟိ ဘိက္ခူဟိ၊ သာမဏေရေဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ ဒွေပိ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂါ ပဋိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ နိဿယဘာဝေ ဘာဝတော တေသံ။ ယထာဟ ‘‘အာစရိယေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တေဝါသိကော သင်္ဂဟေတဗ္ဗော အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော ဥဒ္ဒေသေန ပရိပုစ္ဆာယ ဩဝါဒေန အနုသာသနိယာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၇၉) ဥပဇ္ဈာယဿပိ နိဿယပ္ပဏာမနသမ္ဘဝတော၊ သောပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ နိဿယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥပဇ္ဈာယော စေ အလဇ္ဇီ ဟောတိ၊ န တံ နိဿာယ ဝသိတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဘိက္ခူနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သမာနဘာဂေါ ဘိက္ခု သဘာဂေါ။ တဿဘာဝေါ ဘိက္ခုသဘာဂတာ။ တံ ဘိက္ခုသဘာဂတံ။ ယာဝ ဇာနာမီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခူဟိ သဘာဂတံ။ ကိံ တံ? လဇ္ဇိဘာဝံ။ ‘‘သတ္တာဟံ…ပေ… ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘သတ္တာဟမတ္တံ ဝသိဿာမိ၊ ကိံ ဘိက္ခုသဘာဂတာဇာနနေနာတိ ¶ ဇာနနေ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ဝသိတုံ န လဘတီတိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဘိက္ခုသဘာဂတံ ပန ဇာနန္တော သွေဝ ဂမိဿာမိ၊ ကိံ မေ နိဿယာရောစနေနာ’’တိ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတုံ န လဘတိ။ ‘‘ပုရေ အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဘောဂေန သယန္တဿ စေ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။

၁၂၁။ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နေန ဘိက္ခုနာ နိဿယံ အလဘမာနေန အနိဿိတေန ဝတ္ထုန္တိ အဝဿကာလေယေဝ ဝဿကာလေ အဒ္ဓါနဂမနဿ ပါဠိယံယေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အပ္ပမာဏံ သတ္တာဟံ ဝဿစ္ဆေဒါဒိဝသေန အဒ္ဓါနဂမနသမ္ဘဝတော၊ ဂစ္ဆန္တဿေဝ ဝဿကာလဂမနသမ္ဘဝတော စ။ အန္တရာမဂ္ဂေ…ပေ… အနာပတ္တီတိ နိဿယဒါယကာဘာဝေယေဝ။ ‘‘တဿ နိဿာယာ’’တိ ပါဌာနုရူပံ ဝုတ္တံ၊ တံ နိဿာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယဒါ ပတိရူပေါ နိဿယဒါယကော အာဂစ္ဆိဿတီ’’တိ ဝစနေန အယံ ဝိဓိ အဝဿကာလေ ဧဝါတိ သိဒ္ဓံ။ ‘‘အန္တောဝဿေ ပန ကဿစိ အာဂမနာဘာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ သော ဇလပဋ္ဋနေ ဝါ ထလပဋ္ဋနေ ဝါ ဝသန္တော ဝဿူပနာယိကာယ အာသန္နာယ ဂန္တုကာမော သုဏာတိ ‘‘အသုကော မဟာထေရော အာဂမိဿတီ’’တိ၊ တံ စေ အာဂမေတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အာဂမေန္တဿေဝ စေ ဝဿူပနာယိကဒိဝသော ဟောတိ၊ ဟောတု၊ ဂန္တဗ္ဗံ တတ္ထ၊ ယတ္ထ နိဿယဒါယကံ လဘတီတိ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကာဘာဝေန စေ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဂေဝ နိဿယဒါယကာဘာဝေန။ သစေ သော ဂစ္ဆန္တော ဇီဝိတန္တရာယံ၊ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယံ ဝါ ပဿတိ၊ တတ္ထေဝ ဝသိတဗ္ဗန္တိ ဧကေ။

၁၂၂။ ‘‘နာဟံ ¶ ဥဿဟာမိ ထေရဿ နာမံ ဂဟေတု’’န္တိ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတောတိ လက္ခဏတော အာဟ။ ‘‘ဂေါတ္တေနာပီ’တိ ဝစနတော ယေန ဝေါဟာရေန ဝေါဟရိယန္တိ၊ တေန ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မာ ‘ကော နာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော’တိ ပုဋ္ဌေနာပိ ဂေါတ္တမေဝ နာမံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တသ္မာ စတုဗ္ဗိဓေသု နာမေသု ယေန ကေနစိ နာမေန အနုဿာဝနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧကဿ ဗဟူနိ နာမာနိ ဟောန္တိ၊ တတ္ထ ဧကံ နာမံ ဉတ္တိယာ၊ ဧကံ အနုဿာဝနာယ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အတ္ထတော၊ ဗျဉ္ဇနတော စ အဘိန္နာဟိ အနုဿာဝနာဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ ကတ္ထစိ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿာ’’တိ ဝတွာ ကတ္ထစိ ကေဝလံ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ ¶ သာဝေတိ၊ ‘‘သာဝနံ ဟာပေတီ’’တိ န ဝုစ္စတိ နာမဿ အဟာပိတတ္တာတိ ဧကေ။ သစေ ကတ္ထစိ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ ဝတွာ ကတ္ထစိ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာယသ္မတော’’တိ သာဝေတိ၊ ပါဌာနုရူပတ္တာ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏန္တိပိ ဧကေ။ ဗျဉ္ဇနဘေဒပ္ပသင်္ဂတော အနုဿာဝနေ တံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ သစေ ပန သဗ္ဗဋ္ဌာနေပိ တထေဝ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ ဘဂဝတာ ဒိန္နလက္ခဏာနုရူပတ္တာ။ လက္ခဏဝိရောဓတော အညထာ န ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န၊ ပယောဂါနုရူပတ္တာ။ တတ္ထ တထာ၊ ဣဓ အညထာ ပယောဂေါတိ စေ? န၊ ဝိပတ္တိလက္ခဏာနံ ဝိရောဓတော။ န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ၊ သာဝနာဟာပနာ ဧဝ ဟိ ပါဠိယံ တဒတ္ထဝိဘာဝနေ အာဂတာတိ အညပဒေသု သာဝနေသု ပရိဟာရော န သမ္ဘဝတိ အာစိဏ္ဏကပ္ပဝိရောဓတော။ သောပိ ကိံပမာဏန္တိ စေ? ပမာဏံ အာစရိယုဂ္ဂဟဿ ပမာဏတ္တာ။

၁၂၃။ ဒွေ ဧကာနုဿာဝနေတိ ဧတ္ထ ဂဏ္ဌိပဒေ တာဝ ဧဝံ လိခိတံ ‘‘ဧကတော ပဝတ္တအနုဿာဝနေ’’။ ဣဒံ သန္ဓာယာတိ နာနုပဇ္ဈာယံ ဧကာစရိယံ အနုဿာဝနကိရိယံ သန္ဓာယ၊ တဉ္စ အနုဿာဝနကိရိယံ ဧကေနုပဇ္ဈာယေန နာနာစရိယေဟိ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ နာနုပဇ္ဈာယေဟိ ဧကေနာစရိယေန န တွေဝ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထောတိ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေပိ တထေဝ ဝတွာ ‘‘တိဏ္ဏံ ဥဒ္ဓံ န ကေနစိ အာကာရေန ဧကတော ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တံ၊ န ဟိ သင်္ဃော သင်္ဃဿ ကမ္မံ ကရောတီတိ အာစရိယော။ ဣဒံ ပနေတ္ထ စိန္တေတဗ္ဗံ။ ကထံ? စတ္တာရော ဝါ အတိရေကာ ဝါ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာ သင်္ဃဝေါဟာရံ န လဘန္တိ ဘိက္ခုဘာဝံ အပ္ပတ္တတ္တာ။ ကေဝလံ ဘဂဝတာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘တယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တတော ဥဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ အနုဂဏ္ဌိပဒေပိ အယမေဝတ္ထော ဗဟုဓာ ဝိစာရေတွာ ဝုတ္တော။ တထာ အန္ဓကဋ္ဌကထာယမ္ပိ။ န သဗ္ဗတ္ထ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ မတိဘေဒေါ အတ္ထိ။ ယာ ပနေသာ ဥဘော ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿာ၊ ဥဘိန္နမေကုပဇ္ဈာယော၊ ဧကာစရိယော၊ ဧကာ ကမ္မဝါစာ၊ ဧကော ဥပသမ္ပန္နော၊ ဧကော အနုပသမ္ပန္နောတိ ပရိဝါရကထာ၊ တံ ဒဿေတွာ ဧကော စေ အာစရိယော ဒွိန္နံ၊ တိဏ္ဏံ ဝါ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာနံ ဧကံ ကမ္မဝါစံ ဧကေနုပဇ္ဈာယေန သာဝေတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ တံ အယုတ္တံ၊ န ဟိ သက္ကာ သိထိလဓနိတာဒိဗျဉ္ဇနလက္ခဏသမ္ပန္နံ တသ္မိံ ခဏေ ကမ္မဝါစံ ဒဿေတုံ ဝိမုတ္တဒေါသာဒီသု ပတနတော ¶ ။ ဝိသုံ ဝိသုံ ကရဏံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒီပနတ္ထံ ‘‘တယော ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿာ ¶ ၊ တိဏ္ဏမေကုပဇ္ဈာယော၊ ဧကာစရိယော၊ ဧကာ ကမ္မဝါစာ၊ ဒွေ ဥပသမ္ပန္နာ၊ ဧကော အနုပသမ္ပန္နော’’တိ န ဝုတ္တော။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ သက္ကာ တီသု အာကာသဋ္ဌမပနေတွာ သီမဋ္ဌာနံ ဒွိန္နမနုရူပံ ကမ္မဝါစံ ဒဿေတုံ၊ တမနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂံ နိဝါရေတုံ ‘‘ဥဘော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတ္ထ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿဝစနေန ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိ၊ ပရိသာယ ပဓာနတ္တာ၊ အာစရိယုပဇ္ဈာယဝစနေန ပရိသသမ္ပတ္တိ၊ ကမ္မဝါစာယ အနုဿာဝနသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ၊ သီမသမ္ပတ္တိ ဧဝေကာ န ဒဿိတာ။ တတော ဝိပတ္တိ ဇာတာ ကမ္မဝါစာနံ နာနာက္ခဏိကတ္တာ။ ဧကက္ခဏဘာဝေ သတိ ဥဘိန္နံ သမ္ပတ္တိ ဝါ သိယာ ဝိပတ္တိ ဝါ၊ န ဧကဿေဝ သမ္ပတ္တိ ဧကဿ ဝိပတ္တီတိ သမ္ဘဝတိ ဝိမုတ္တာဒိဗျဉ္ဇနဒေါသပ္ပသင်္ဂတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝစနံ ဥဘောပိ စေတေ သီမဂတာဝ ဟောန္တိ၊ ဥဘိန္နံ ဧကတော ကမ္မသမ္ပတ္တိဒီပနတော ဒွိန္နံ ဧကတော အနုဿာဝနံ ဧကေန ဥပဇ္ဈာယေန ဧကေနာစရိယေန ဝဋ္ဋတီတိ သာဓေတိ။ ဒွိန္နံ၊ တိဏ္ဏဉ္စ ဧကတော သသမနုဘာသနာ စ ပါဠိယံယေဝ ဒဿိတာ၊ တဉ္စ အနုလောမေတိ။ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ နာနုညာတံ၊ န ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာစရိယော၊ တံ ဓမ္မတာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။

အယဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မတာ – ယဒိဒံ ယတ္ထ ယတ္ထ ဝစနနာနတ္တမတ္ထိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂရုကေသု ဌာနေသု ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တံ ဝဒန္တိ။ ဒူတေန ဥပသမ္ပဒါဒယော စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ယသ္မာ စေတ္ထ ပုဗ္ဗေ အနုညာတကမ္မဝါစာယ နာနတ္တံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ တယော ဧကာနုဿာဝနေ ကာတု’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာတဗ္ဗော’’တိ န ဝုတ္တံ။ နာနတ္တေ သတိပိ တတ္ထ တတ္ထ ဒွိန္နံ၊ ဗဟူနံ ဝါ ဝသေန ဝုတ္တကမ္မဝါစာနုသာရေန ဂဟေတဗ္ဗတော အဝုတ္တန္တိ စေ? န ဟိ လဟုကေသု ဌာနေသု ဝတွာ ဂရုကေသု အဝစနံ ဓမ္မတာတိ အာစရိယော။ အညတရသ္မိံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ဧဝံ ပပဉ္စိတံ ဒွေ ဧကာနုဿာဝနေတိ ဒွေ ဧကတော အနုဿာဝနေ။ ‘‘ဧကေန’’ ဣတိ ပါဌော၊ ဧကေန အာစရိယေနာတိ အတ္ထော။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ အာစရိယေဟီ’’တိ ဝုတ္တနယေန ဧဝ၊ တသ္မာ ဧကေနာစရိယေန ဒွေ ဝါ တယော ဝါ အနုဿာဝေတဗ္ဗာ။ ‘‘ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ’’တိ ပါဌော။ နာနာစရိယာ နာနုပဇ္ဈာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘တဉ္စ ခေါ ဧကေန ဥပဇ္ဈာယေန၊ န တွေဝ နာနုပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န ဝဋ္ဋတီတိ စေ? ဝဋ္ဋတိ။ ကထံ? ဧကေန အနုဿာဝနေ ဧကာနုဿာဝနေတိ ဝိဂ္ဂဟဿ ပါကဋတ္တာ လီနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကတော အနုဿာဝနေ’’တိ ဝိဂ္ဂဟောဝ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဥဇုကတ္တမေဝ သန္ဓာယ ¶ တဉ္စ ခေါ ဧကေန အနုဿာဝနံ ဧကာနုဿာဝနံ၊ ဧကေန ဥပဇ္ဈာယေန အနုဇာနာမိ၊ န တွေဝ နာနုပဇ္ဈာယေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဟိ ဒွိဓာ ဝိဂ္ဂဟော၊ တသ္မာ ‘‘နာနာစရိယေဟိ နာနုပဇ္ဈာယာ န ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓမေဝါ’’တိ အညထာပိ ဝဒန္တိ။ တဉ္စ ခေါ ဧကေန ဥပဇ္ဈာယေန ဧကဿ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ အနုဿာဝနံ၊ န တွေဝ နာနုပဇ္ဈာယေန အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘ဧကော အာစရိယော၊ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာ ¶ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ ဥပဇ္ဈာယာနံ န တွေဝ အနုဇာနာမီ’’တိ ကိရ ဝုတ္တန္တိ။ အပရသ္မိံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဧကေန အနုဿာဝနေတိ ဝိဂ္ဂဟဿ ပါကဋတ္တာ တံ ပကာသေတုံ ‘ဧကေနာ’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ အဝဿံ ပဏ္ဍိတာ ဇာနန္တိ။ တံပါကဋတ္တာ စေ ဇာနန္တိ၊ ဧကေနာတိ ဣမိနာ ကိန္တိ စေ? ကိဉ္စာပိ ဇာနန္တိ၊ ဝိဝါဒေါ ပန ဟောတိ အလဒ္ဓလေသတ္တာ၊ ဇာနိတုဉ္စ န သက္ကာ၊ ‘ဧကေနာ’တိ ဝုတ္တေ ပန တံ သဗ္ဗံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။ ဧဝံ ဧတ္ထ အနေကေ အာစရိယာ စ တက္ကိကာ စ အနေကဓာ ပပဉ္စေန္တိ၊ တံ သဗ္ဗံ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ဂရုကုလံ ပယိရုပါသိတွာ ဝံသာနုဂတောဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘န သဗ္ဗတ္ထ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ မတိဘေဒေါ အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တမေဝ။

၁၂၅။ ကုဋ္ဌံ ဂဏ္ဍောတိ ဧတ္ထ ကုဋ္ဌာဒိဂ္ဂဟဏေန ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒယောပိ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ပေါရာဏာ၊ တသ္မာ ‘‘မနုဿောသိ ပုရိသောသီ’’တိ ဧတေဟိ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနံ ကရောတိ။ ‘‘ဘုဇိဿောသိ အဏဏောသီ’’တိအာဒီဟိ ပုဗ္ဗေ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဓိကာရေ ဝုတ္တအတ္ထဝိကပ္ပေသု ဒုတိယံ ဝိကပ္ပံ ဥပထမ္ဘေတိ။ တတ္ထ ‘‘အဏဏောသိ ဘုဇိဿောသီ’’တိ အနုက္ကမေန အဝတွာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝစနေန ဘုဇိဿော ဟောတိ၊ န စ ရညော ဘတ္တဝေတနဝသေန ဘဋော။ ရာဇာဓီနတ္တာ ပန သော ရာဇဘဋပက္ခံ ဘဇတီတိ တဗ္ဗိပက္ခဘာဝပုစ္ဆနတ္ထံ ‘‘နသိ ရာဇဘဋော’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ပဉ္စဟိ အာဗာဓေဟိ ဖုဋ္ဌာနံ ဂဟဏေနေဝ သဗ္ဗေသံ ဂဟဏေ သိဒ္ဓေ ဣတရေ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ အထ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ သဗ္ဗေပိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ။

၁၂၈-၉။ ‘‘တာဝဒေဝ ဆာယာ မေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ ‘‘ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒာပေတွာ’’တိ ဝစနတော ထေရာထေရဘာဝဇာနနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘စိရေန အဂမာသီ’’တိ ကိရ ပေါရာဏပါဌော၊ စိရံ အကာသီတိ စတ္ထိ။

၁၃၀။ အနာပတ္တိ ¶ သမ္ဘောဂေ သံဝါသေတိ ဥက္ခိတ္တကေန သဒ္ဓိံ သမ္ဘောဂသံဝါသပစ္စယာ ပါစိတ္တိယာပတ္တိ ပညတ္တာ၊ တတော အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ကထံ ပညာယတီတိ? သံဝါသဂ္ဂဟဏေ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ သမ္ဘောဂပစ္စယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဒုက္ကဋံ ပန အာပဇ္ဇတိ ဧဝ၊ န သံဝါသပစ္စယာ။ န ဟိ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ သံဝါသော ပဋိက္ခိတ္တော။ သံဝါသော ပနေတ္ထ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ အာဝါသေ သဟဝါသော၊ န ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တသံဝါသော။ အယံ သံဝါသော ဥက္ခိတ္တကေန သဒ္ဓိံ န ဝဋ္ဋတိ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္စော ဝဋ္ဋတိ။ ဓမ္မသမ္ဘောဂဝိနိမုတ္တောဝေတရော ¶ ။ ဣဒံ ပန ‘‘ဥက္ခိတ္တကော ဝိဗ္ဘမီ’’တိအာဒိသုတ္တံ ဣမသ္မိံ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာနုပသမ္ပာဒေတဗ္ဗဒီပနသာမညတော ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ပဋိပတ္တိက္ကမတောဝ အာပတ္တိတော သုဒ္ဓိ ဟောတိ၊ န ဝိဗ္ဘမေန၊ တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နော ဘိက္ခု အန္တမသော ဒုဗ္ဘာသိတမ္ပိ အာပဇ္ဇိတွာ အပရဘာဂေ ဝိဗ္ဘမိတွာ အာဂတော ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ အာပတ္တိံ ဒေသေတွာဝ သုဇ္ဈတိ၊ န အညထာတိ ဥပသမ္ပန္နဿ သုဒ္ဓိက္ကမဒဿနတ္ထံ။ အသာဓာရဏာပတ္တိယာ အဒဿနပစ္စယာ ဥက္ခိတ္တကဿ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ ပုန စေ ပကတိလိင်္ဂမေဝုပ္ပဇ္ဇတိ၊ နာနာသံဝါသကတာဝ၊ ဝိဗ္ဘမိတွာ အာဂတေပိ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ဥပသမ္ပာဒေတွာ န ဝုဋ္ဌိတတ္တာတိ စေ? န လိင်္ဂန္တရပါတုဘာဝါ။ န ဝိဗ္ဘမေန ကမ္မာသုဇ္ဈနတော။ န ကမ္မာသုဇ္ဈနေ ပုန ဥပသမ္ပဒါကမ္မဝိပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော။ န စ ကမ္မဝိပတ္တိ၊ န စ ကမ္မပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ ဝိဗ္ဘမေန စ အနုပသမ္ပန္နော နာနာသံဝါသကဘာဝေန ကမ္မံ ကောပေတိ ဓမ္မိဿရေန အာဟစ္စ ဘာသိတတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘ပဿိဿသီ’’တိ အနာဂတဝစနံ ကတံ။ တာဒိသော ပန ဂဟဋ္ဌော နိက္ခိတ္တဝတ္တပါရိဝါသိကော ဝိယ ပကတတ္တဘူမိယံ ဝိဗ္ဘမာဒိနာ အနုပသမ္ပန္နပကတိယံယေဝ တိဋ္ဌတီတိ ဣမဿ သဗ္ဗဿပိ အတ္ထဝိကပ္ပဿ ဒဿနတ္ထမိဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရော ပန ပရိဝတ္တိတလိင်္ဂေါ ဟုတွာ ပုန ပကတိလိင်္ဂေ ဌိတဥက္ခိတ္တကော ပုန ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ပဿသီ’’တိ။ ‘‘အာမ ပဿာမီ’’တိ ဝဒန္တော ဩသာရေတဗ္ဗော။ ‘‘ဒေသေဟီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန ဝုဋ္ဌိတတ္တာ။ တပ္ပဋိကမ္မော ဥက္ခိတ္တကော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ပဋိကမ္မံ ကိံ တေ ကတ’’န္တိ၊ ‘‘အာမ ကတ’’န္တိ ဝဒန္တော ဩသာရေတဗ္ဗော။ ‘‘ကတ္တဗ္ဗံ မေ ပဋိကမ္မံ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တော န ဩသာရေတဗ္ဗောတိ ဧကေ။ အသာဓာရဏာပတ္တိမှိ ဣဒံ ဝိဓာနံ၊ န သာဓာရဏာယ။ တတ္ထ ဥက္ခိတ္တကော ¶ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေနေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကမ္မောတိ ဧကေ။ ဝိစာရေတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာစရိယော။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အလဇ္ဇိပရိဘောဂေါ သဟတ္ထဒါနာဒိဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ ‘သာရဏီယဓမ္မပူရကာဒယော ဒဿေတွာ အလဇ္ဇိဿ သဟတ္ထာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒန္တာနံ ဝါဒေါ ပဋိသေဓေတဗ္ဗော။ ကထံ? ဥက္ခိတ္တကဿ သဟတ္ထာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိနိစ္ဆယာနုသာရေန။ ဒါပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတေဝါတိ စ။ ကိဉ္စာပိ အလဇ္ဇိပရိဘောဂဝသေန ဒုက္ကဋံ၊ အထ ခေါ အယံ အလဇ္ဇီ န ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗာကာရေန နိရာပတ္တိတံ သန္ဓာယ ‘အနာပတ္တိ သမ္ဘောဂေ သံဝါသေ’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပညာယတီတိ? ဝိညေယျော အတ္ထတော ဥစ္ဆုရသကသဋာနံ သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကတ္တာ ‘ဝဋ္ဋတိ ဝိကာလေ ဥစ္ဆုံ ခါဒိတု’န္တိ သညံ ဥပ္ပာဒေတွာ တံ ခါဒိတွာ တပ္ပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ န ပဿတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ တထာသညိတာယ။ ယော ဝါ ပန အာပတ္တိံ အာပန္နဘာဝံ ပဋိဇာနိတွာ ‘န ပဋိကရောမီ’တိ အဘိနိဝိသတိ၊ ဣမေ ဒွေ –

‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိံ ပရိဂူဟတိ၊

အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဒိသော ဝုစ္စတိ အလဇ္ဇီပုဂ္ဂလော’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉) –

ဝုတ္တလက္ခဏေ ¶ အပတနတော အလဇ္ဇိနော န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘ယော အာပတ္တိဒေသနပဋိကမ္မာနိ န ကရောတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ သမ္ဘောဂါဒိကရဏေ အနာပတ္တီ’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တဝစနေန၊ ဣတရေနပိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စာပိ ရူပိယသံဝေါဟာရော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ကယဝိက္ကယေန အာပတ္တိ ဟောတိယေဝါတိ နယော ဒိန္နော ဟောတိ၊ ပဉ္စဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗထာပိ အနာပတ္တီတိ နယော စ။ ဧဝံ သာပတ္တိဋ္ဌာနေသု ဝိသေသေတွာ စ ဝစနတော ဣဓ တထာ အဝုတ္တတ္တာ တေန သဟ အလဇ္ဇိပရိဘောဂေါ နတ္ထိ။ ဘဇာပိယမာနော ပန အလဇ္ဇိပက္ခံ ဘဇတီတိ ဣမိနာပိ ဥပါယေန သဗ္ဗတ္ထ တံ တံ သံသန္ဒိတွာ အတ္ထော ပရိယေသိတဗ္ဗောတိ အပရေ။ အာစရိယာ ပန ဧဝံ န ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစာဟံ န ပဿိဿာမီတိ ဝဒတိ၊ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗေ အာပန္နာပတ္တိယော ဥပ္ပဗ္ဗဇိတဿာပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ သိဒ္ဓံ၊ တေနေဝ အာစရိယာ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတွာဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ကာရာပေန္တီတိ စ အနာပတ္တိ သမ္ဘောဂေ သံဝါသေတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ အာပန္နံ သန္တိံ ဧဝ အာပတ္တိံ န ပဿတီတိ အာသင်္ကိတဗ္ဗော။ သာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ¶ စ ဧကေ။ ‘‘ပဿိဿသီ’’တိ ဂဟဋ္ဌတ္တာ ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အနာဂတဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥပသမ္ပာဒေတွာ ပဿိဿသီ’’တိ ပရိဝါသာဒိနာ ကတ္တဗ္ဗဿ အတ္ထိဘာဝေန ‘‘ပဿသီ’’တိ အဝတွာ အနာဂတဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဩသာရေတွာတိ အဗ္ဘာနဝသေန။ တတ္ထ ပုန ကာတဗ္ဗဿ အဘာဝါ ‘‘ပဿသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထ ပဋိဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကတြာပိ ပုန န ပဋိဇာနာတိ၊ ဧတေန သဟ တဿာ အာပတ္တိယာ အနုရူပေန သံဝါသော န ကာတဗ္ဗော၊ အလဇ္ဇိဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒီသု ဩသာရဏံ နာမ သမာနကမ္မာဒိနာ ကရဏန္တိ အတ္ထော။ အနာပတ္တိ သမ္ဘောဂေတိ ဥက္ခိတ္တကေန သမ္ဘောဂေ အနာပတ္တိ။ ကသ္မာ? ဥက္ခိတ္တကကမ္မဿ ဂဟဋ္ဌဘာဝေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ၊ တေနေဝ ‘‘အလဗ္ဘမာနာယ သာမဂ္ဂိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ဘိက္ခုဘာဝေ ကတ္တဗ္ဗတောတိ ကေစိ။ ဒွီသုပိ ဝါရေသု ကမ္မပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဓာနံ တေယေဝ ဇာနန္တိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဝါရေသု ယုတ္တမယုတ္တဉ္စ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။

တဿာဓိပစ္စံ မုနိသာသနသ္မိန္တိ။

သန္နိပါတာနုဇာနနာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၃၂-၃။ တေန ¶ ¶ သမယေနာတိ အတ္တနော ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ဘိက္ခူနံယေဝ ဝိသုံ ဥပေါသထကရဏံ အနုဇာနိတွာ ဌိတသမယေန။ ကော ပန သောတိ? မဇ္ဈိမဗောဓိယံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကသိက္ခာပဒါနံ ပရိနိဋ္ဌာနကာလော။ တေနေဝါဟ ‘‘တာနိ နေသံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနေယျ’’န္တိ။ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိ နိဒါနုဒ္ဒေသံ ပညာပေတုကာမတာယ စ သိက္ခာပဒါနံ ဥဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒနိဒဿနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျထာ’’တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗက္ကမဿ ဒဿိတတ္တာ ဣဒါနိ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ နိရတ္ထကံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဣဒဉ္စ သဗ္ဗသင်္ဃုပေါသထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၁၃၄။ ‘‘ယံနူန အယျာပိ…ပေ… သန္နိပတေယျု’’န္တိ ဗဟူနံ အဓိကာရပ္ပဝတ္တိ။ တတြာပိ ဝိနယံ အာဂမ္မ ဝုတ္တော ဘိက္ခု သာမိ၊ န ကေဝလံ သင်္ဃတ္ထေရောတိ ဒဿနတ္ထံ၊ သင်္ဃဿ ဂါရဝယုတ္တဝစနာရဟတာဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ သယံ စေ ထေရော၊ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ကထံ ပညာယတိ? ဗုဒ္ဓကာလေ သင်္ဃတ္ထေရော အဗျတ္တော နာမ ဒုလ္လဘော။ သဗ္ဗကမ္မဝါစာယ ပယောဂနိဒဿနေ စ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’ ဣစ္စေဝ ဘဂဝါ ဒဿေတီတိ စေ? ဧဝမေတံ တထာ ဒဿနတော။ သင်္ဃံ ဥပါဒါယ သင်္ဃတ္ထေရေနာပိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခုံ ဥပါဒါယ ‘‘အာဝုသော’’တိ မဟာကဿပဿ ကမ္မဝါစာယ ပယောဂဒဿနတော၊ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထေ စ ထေရေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟံ၊ အာဝုသော’’တိ ပယောဂဒဿနတော စ။ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လ’’န္တိ ပရတော ပညာပေတဗ္ဗေ ဥပေါသထကရဏန္တရာယေ သန္ဓာယာဟ။ ဥပေါသထဿ ဗဟုဝိဓတ္တာ သရူပတော ဝတ္တုံ ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္တာဝတာ ဉတ္တိံ နိဋ္ဌပေသိ။ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မတော ဧဝ ဟိ ဥပေါသထကမ္မံ။ န၊ တတိယာနုဿာဝနသမ္ဘဝတောတိ ¶ စေ? န၊ အညေဟိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေဟိ အသဒိသတ္တာ။ န ဟိ ဧတ္ထ စတုက္ခတ္တုံ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိ အာရဘီယတီတိ။ အညေဟိ ဉတ္တိဒုတိယေဟိ အသဒိသတ္တာ ဉတ္တိဒုတိယမ္ပိ မာဟောတူတိ စေ? န၊ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဿ ¶ အညထာပိ ကတ္တဗ္ဗတော။ တထာ ဟိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဧကစ္စံ အပလောကနဝသေနပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န အညံ အညထာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကထံ ပညာယတီတိ? ဣဒမေဝ ဥပေါသထကမ္မံ ဉာပကံ။

‘‘ကိံ သင်္ဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိ ဣဒံ န ဉတ္တိ နိဋ္ဌပေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တဉှိ ဉတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ကရီယတီတိ။ တသ္မာ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ကိံ သင်္ဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စံ၊ ယဒိ သင်္ဃဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ? တထာပိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ဟိ တံ ဉတ္တိယာ အန္တောကရီယတီတိ။ ယဒိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ န ဝတ္တဗ္ဗံ ပယောဇနာဘာဝါတိ စေ? န၊ ယထာဂတဋ္ဌာနေယေဝ ဝတ္တဗ္ဗတော၊ ပရပဒါပေက္ခတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ အကတွာ ဥပေါသထံ ကရောန္တော သင်္ဃော၊ ပုဂ္ဂလော ဝါ ဌပနက္ခေတ္တာတိက္ကမေ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ တသ္မိံ ခေတ္တေ အတိက္ကန္တေ သမ္မဇ္ဇနာသနောဒကပဒီပကရဏေ အာပတ္တိမောက္ခော ဟောတိ။ ဥပေါသထကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာကရဏပစ္စယတ္တာ တဿာ အာပတ္တိယာ၊ န သာ ကမ္မပရိယောသာနာပေက္ခာ ဧတ္ထာဂတသမ္ပဇာနမုသာဝါဒါပတ္တိ ဝိယ၊ တသ္မာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ဘိက္ခု ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထာ’’တိ ဝတ္တုကာမော ပဌမံယေဝ ပရိသုဒ္ဓါပရိသုဒ္ဓပစ္စယံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သရာပေတိ။ တဉှိ ကတံ ပရိသုဒ္ဓပစ္စယော ဟောတိ၊ အကတံ အပရိသုဒ္ဓပစ္စယော၊ တေနေဝ ဥဘယာပေက္ခာဓိပ္ပာယေန ‘‘ကတံ န ကတ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ကိံ သင်္ဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’ မိစ္စေဝါဟ။ တတ္ထ အကတပက္ခေ တာဝ ပါရိသုဒ္ဓိအာရောစနက္ကမနိဒဿနတ္ထံ ပရတော ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ၊ သော အာဝိ ကရေယျာ’’တိ စ၊ ကတပက္ခေ ‘‘အသန္တိယာ အာပတ္တိယာ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝက္ခတိ။

ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထ။ ကိံကာရဏာ? ယသ္မာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဥဒ္ဒိသာမီ’’တိ ဝတ္တမာနကာလံ အပရာမသိတွာ ‘‘ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ အနာဂတကာလပရာမသနေန ယွာယံ ‘‘ဒါနိ နေသံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၀) ဧတ္ထ ဝုတ္တပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ယသ္မာ ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝတ္တမာနဿ နိဒါနုဒ္ဒေသသင်္ခါတဿ ပါတိမောက္ခဿ ယဒေတံ အန္တေ ‘‘ကစ္စိတ္ထ ပရိသုဒ္ဓါ’’တိအာဒိကံ ယာဝတတိယာနုဿာဝနံ၊ တဿေဝ အာပတ္တိခေတ္တတ္တာ၊ အဝယဝေပိ အဝယဝီဝေါဟာရသမ္ဘဝတော စ ဣဓ အာပတ္တိခေတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ ယသ္မာ ပရတော အာပတ္တိခေတ္တံ အာဂမိဿတိ၊ တသ္မာ အာပတ္တိဘီရုကာ တုမှေ သဗ္ဗေဝ ပဌမမေဝ ပါရိသုဒ္ဓိံ အာရောစေထာတိ အယမတ္ထော ¶ သမ္ဘဝတိ။ ဝတ္တမာနကာလဝသေန ဝုတ္တေ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထာ’’တိ ဝစနမေဝ န သမ္ဘဝတိ တဒါရောစနဿ ပဌမံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ ပဂေဝ တဿ ကရဏာဘာဝေန ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ဝစနံ။ အယံ နယော သန္တိယာ အာပတ္တိယာ အာရောစနေ ယုဇ္ဇတိ၊ န တုဏှီဘာဝေ၊ အကမ္မပရိယောသာနာ တုဏှီဘာဝပ္ပတ္တိတော၊ ဧဝံ သန္တေပိ တသ္မိံ ယုဇ္ဇတေဝ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ဟိ အညမညံ အာပတ္တိအာဝိကရဏံ အကတွာ တုဏှီဘူတေ ဘိက္ခူ ပဿိတွာ တေနေဝ တုဏှီဘာဝေန အာရောစိတပါရိသုဒ္ဓိကော ဟုတွာ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ’’တိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အာရဘိ။

ဧတ္ထာဟ – ပဌမံ ‘‘သင်္ဃော ဥပေါသထံ ကရေယျ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ‘‘သင်္ဃော ဥပေါသထံ ကရိဿတိ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဥဒ္ဒေသာ’’တိ လက္ခဏတ္တာ ယထာရုတမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တထာပိ ‘‘ဥပေါသထံ ကရိဿာမိ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ လက္ခဏဝိရောဓတော၊ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော စ။ ပုဂ္ဂလဿ ဥဒ္ဒေသာ ဧဝ ဟိ သင်္ဃဿ ဥပေါသထော ကတော ဟောတိ၊ န ပုဂ္ဂလဿ ဥပေါသထကရဏေန။ တဉ္စ သောဝ ကရိဿတိ၊ န သင်္ဃောတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါဝ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘သုဏာထာ’’တိ ဝုတ္တေ အစိတ္တသာမဂ္ဂိပ္ပသင်္ဂဘယာ ‘‘သုဏောမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုဏိဿာမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အာပတ္တိခေတ္တဒဿနာဓိပ္ပာယနိရပေက္ခတာယ ‘‘သုဏောမ’’ ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧကပဒေနေဝ ဟိဿ တဒဓိပ္ပာယော အတိက္ကန္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကိမတ္ထံ တံ သဗ္ဗေဟေဝ အာရဒ္ဓန္တိ စေ? ‘‘ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ အသာဓာရဏဝစနေန အာပန္နဿ အစိတ္တသာမဂ္ဂိပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ။ သရမာနေနာတိ ဣမိနာ စဿ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒဿ သစိတ္တကတံ ဒဿေတိ။ အန္တရာယိကော ဓမ္မော ဝုတ္တော ဘဂဝတာတိ ဧဝံ အကိရိယသမုဋ္ဌာနဿာပိ ဧဝံ ပရိတ္တကဿ ဣမဿ မုသာဝါဒဿ မဟာဒီနဝတံ ဒဿေတိ။ ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခေနာတိ သာဝသေသံ အာပတ္တိံ ဥပါဒါယ အနာပတ္တိဘာဝသင်္ခါတံ အနဝသေသဉ္စ ဥပါဒါယ ဂိဟိဘာဝသင်္ခါတံ ဝိသုဒ္ဓိံ ဣစ္ဆန္တေန ကသ္မာ အာဝိ ကာတဗ္ဗာ? အန္တရာယဘာဝါနုပဂမနေန ဖာသုဝိဟာရပစ္စယတ္တာ။ ဣဓ ¶ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော ပန္နရသော’’တိ န ဝုတ္တံ ပရတော ဒိဝသနိယမဿ ကတ္တုကာမတာဓိပ္ပာယေန အဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝံ ပန တေ ဘိက္ခူ သဗ္ဗဒိဝသေသု ဥဒ္ဒိသိံသု။

၁၃၅။ ‘‘အာဒိမေတ’’န္တိ သီလပါတိမောက္ခမေဝ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စာပိ ဂန္ထပါတိမောက္ခော အဓိပ္ပေတော။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဝါ’’တိ မာတိကာယံ ဝုတ္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အနဇ္ဈာပန္နော ဝါတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနာ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘‘ဥပေါသထံ ကရေယျာ’တိ ဧတ္တာဝတာ ဉတ္တိ ဟောတိ။ ယာဝတတိယာနုဿာဝနာ နာမ ‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’တိအာဒိဝစနတ္တယံ၊ အန္တေ ‘ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ¶ ပုစ္ဆာမီ’တိ ဣဒဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပဌမံ အာပတ္တိံ သရိတွာ နိသိန္နဿ၊ ဒုတိယံ အသရန္တဿ သာရဏတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝစီဒွါရေ’’တိ ပါကဋဝသေန ဥဇုကမေဝ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ကာယဝိညတ္တိယာပိ ကရီယတိ၊ ကာယကမ္မာဘာဝါ ပန ဝစီဝိညတ္တိယာယေဝ အာဝိ ကာတဗ္ဗာ။ ‘‘သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ’’တိအာဒိ လက္ခဏဝစနံ ကိရ။ သင်္ဃုပေါသထကရဏတ္ထံ သင်္ဃမဇ္ဈေ စေ နိသိန္နော၊ တသ္မိံ သင်္ဃမဇ္ဈေ။ ဂဏုပေါသထကရဏတ္ထဉ္စေ ဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော၊ တသ္မိံ ဂဏမဇ္ဈေ။ ဧကဿေဝ သန္တိကေ စေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကတ္တုကာမော၊ တသ္မိံ ဧကပုဂ္ဂလေ အာဝိ ကာတဗ္ဗာတိ၊ ‘‘ဧတေန န ကေဝလံ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဧဝါယံ မုသာဝါဒေါ သမ္ဘဝတိ၊ အထ ခေါ ဧတ္ထ ဝုတ္တလက္ခဏေန အသတိပိ ‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထာ’တိအာဒိဝိဓာနေ ဂဏုပေါသထေပိ သာပတ္တိကော ဟုတွာ ဥပေါသထံ ကတ္တုကာမော အနာရောစေတွာ တုဏှီဘူတောဝ ကရောတိ စေ၊ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒါပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဣမဿတ္ထဿ အာဝိကရဏတော လက္ခဏဝစနံ ကိရေတ’’န္တိ ဝဒန္တိ တက္ကိကာ။ အညထာ ‘‘ဂဏမဇ္ဈေဝါ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ အာရောစနာဓိပ္ပာယဝသေန ဝုတ္တန္တိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ အာရောစေန္တော ဟိ သင်္ဃဿ အာရောစေမီတိ အဓိပ္ပာယေန အာဝိ ကရောန္တော သင်္ဃမဇ္ဈေ အာဝိ ကရောတိ နာမ။ အတ္တနော ဥဘတောပဿေ နိသိန္နာနံ အာရောစေန္တော ဂဏမဇ္ဈေ။ ဧကဿေဝါရောစေဿာမိ သဘာဂဿာတိ အဓိပ္ပာယေန အာရောစေန္တော ဧကပုဂ္ဂလေ အာရောစေတိ နာမ။ ပုဗ္ဗေ ဝိဘတ္တပဒဿ ပုန ဝိဘဇနံ အတ္ထဝိသေသာဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၃၆-၇။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေဝသိကံ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပေါသထေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတု’’န္တိ ဣဒံ အနုပေါသထေ ဧဝ တံ ဒုက္ကဋံ ¶ ၊ ဥပေါသထေ ပန ဒေဝသိကမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ တေ ဘိက္ခူ စာတုဒ္ဒသိယံ ဥဒ္ဒိသိတွာပိ ပန္နရသိယံ ဥဒ္ဒိသိံသု၊ တေနာဟ ‘‘သကိံ ပက္ခဿာ’’တိ။ တတ္ထ ပုရိမေန သာမဂ္ဂီဒိဝသော ဥပေါသထဒိဝသော ဧဝါတိ ဒီပေတိ။ ဥဘယေန အဋ္ဌမိံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဒေဝသိကံ ပဋိက္ခေပဿ အတိပ္ပသင်္ဂံ နိဝါရေတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဘိန္နော စေ သင်္ဃော ပါဋိပဒဒိဝသေ သမဂ္ဂေါ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဒိဝသေ သာမဂ္ဂီဥပေါသထံ ကရောန္တော ဥဘယမ္ပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇန္တော ဥဘယေန ဧကီဘူတေန နိဝါရိတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညထာ သာမဂ္ဂီဥပေါသထော န ဒေဝသိကော။ စေ၊ အဟောရတ္တံ ကာတဗ္ဗော။ တသ္မိဉ္စ ပက္ခေ ပကတိဥပေါသထော န ဒေဝသိကော။ စေ၊ အဟောရတ္တံ ကာတဗ္ဗော။ တသ္မိဉ္စ ပက္ခေ ပကတိဥပေါသထော အနုဒ္ဒိဋ္ဌော။ စေ ဟောတိ၊ သာမဂ္ဂီဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အာပဇ္ဇတိ။ န အပဝါဒနယေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာတိ စေ? န၊ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သာမဂ္ဂီဒိဝသေ သာမဂ္ဂီဥပေါသထံ ကတွာ ပုန တသ္မိံ ပက္ခေ ပကတိဥပေါသထဒိဝသေ သမ္ပတ္တေ ပကတိဥပေါသထော န ကာတဗ္ဗောတိ။ အပဝါဒေါတိ။ အပဝါဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနတော အညတ္ထ ဥဿဂ္ဂဝိဓာနံ နိဝါရေတိ။

ကိတ္တာဝတာ ¶ နု ခေါ သာမဂ္ဂီတိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော – သာမဂ္ဂီ နာမေသာ သဘာဂါနံ သန္နိပါတော။ သဘာဂါ စ နာမ ယတ္တကာ သဟဓမ္မိကာ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ဟောန္တိ၊ ဥဒါဟု အာဝါသသဘာဂတာယ သဘာဂါ နာမ ဟောန္တီတိ။ တတ္ထ ယဒိ သဟဓမ္မိကာနံ သာမဂ္ဂီ သာမဂ္ဂီ နာမ၊ သဗ္ဗေသံ ပုထုဝိဘတ္တာနံ သာမဂ္ဂီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ အထာဝသထဝသေန၊ ဧကာဝါသသဘာဂါနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညထာ ဧကာဝါသေ သာမဂ္ဂီတိ အာပဇ္ဇတိ။ မာ နော အဂမာသီတိ အဂတော မာ ဟောတိ။

၁၃၈။ ဧကာဝါသဂတာနံ ဝသေန သာမဂ္ဂိံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဧကသီမဂတာနံ ဝသေန အနုဇာနိတုကာမော ဘဂဝါ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ အာဟ။ အထ အာဝါသပရိစ္ဆေဒံ ဝတ္တုကာမော ဘဝေယျ။ ဧတ္တာဝတာ ဧကာဝါသော ယာဝတာ ဧကာသီမာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ ဝဒေယျ။ တသ္မာ န ဣဓ အနုညာတဗဒ္ဓသီမာဝသေန ဧကာဝါသပရိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ၊ ဥပစာရသီမာဝသေနေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စေ? ပါဠိတောဝ၊ ယထာဟ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ ¶ ဥပနန္ဒော သကျပုတ္တော ဧကော ဒွီသု အာဝါသေသု ဝဿံ ဝသိ…ပေ… ဧကာဓိပ္ပာယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၄)။ အညထာ ဝဿစ္ဆေဒေါတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါဝ၊ ကထံ? ဧကာဝါသဝသေနေဝ စေ သာမဂ္ဂီ၊ ဗဟုအာဝါသအနာဝါသေသု န သမ္ဘဝေယျ။ တတော သော တံ အာဝါသံ ဂစ္ဆန္တော ဗဟိဒ္ဓါ ဥပေါသထံ ကရောတိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒဟုပေါသထေ သဘိက္ခုကော အနာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၈၁)-ပါဠိဝိရောဓော သတိပိ သင်္ဃေ အနာဝါသေ ဥပေါသထဿ အကတ္တဗ္ဗတော။ အနာဝါသေပိ စေ သာမဂ္ဂီ လဗ္ဘတိ၊ ‘‘ဧတ္တာဝတာ သာမဂ္ဂီ၊ ယာဝတာ ဧကာဝါသော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ သဗ္ဗထာ ပုရိမနယော ပစ္ဆိမေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တောတိ ကတွာ နာနာဝါသဝသေနပိ သာမဂ္ဂီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တံ ကမ္မံ ကရောမာတိ ဝတွာ န အကံသူ’တိအာဒီသု ဝိယ အနာဂတမ္ပိ အပေက္ခတိ၊ တသ္မာ ‘ကရောမာ’တိ ဝုတ္တေ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သီမံ အသောဓေတွာပိ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ အဍ္ဎဋ္ဌမရတနုဗ္ဗေဓော ဟတ္ထိပ္ပမာဏော။ သစေ ဧကော ဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ န ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘စတူသု ဒိသာသု စတုန္နံ ပဗ္ဗတကူဋာနံ ဟေဋ္ဌာ ပိဋ္ဌိပါသာဏသဒိသေ ပါသာဏေ ဌိတတ္တာ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝေ သတိပိ ပထဝိတော ဥဒ္ဓံ တေသံ သမ္ဗန္ဓေ အသတိ ဟေဋ္ဌာ ပထဝိဂတသမ္ဗန္ဓမတ္တေ အဗ္ဗောဟာရိကံ ကတွာ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ‘ပိဋ္ဌိပါသာဏော အတိမဟန္တောပိ ပါသာဏသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီ’တိ ဝုတ္တံ။ ပထဝိတော ဟေဋ္ဌာ တဿ မဟန္တဘာဝေ ဂယှမာနေ ပဗ္ဗတမေဝ ဟောတီ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘စိနိတွာ ကတပံသုပုဉ္ဇေ တိဏဂုမ္ဗရုက္ခာ စေ ဇာယန္တိ၊ ပဗ္ဗတော ဟောတီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ နေဝါတိ ဥပတိဿတ္ထေရော’’တိ ဝုတ္တံ။

ပါသာဏောတိ ¶ ‘‘သုဓာမယပါသာဏောပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝီမံသိတဗ္ဗံ ဣဋ္ဌကာယ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဒွတ္တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပ္ပမာဏော တုလတာယ၊ န တုလဂဏနာယ။ သောပီတိ ခါဏုကော ဝိယ ဥဋ္ဌိတပါသာဏော။

စတုပဉ္စရုက္ခနိမိတ္တမတ္တမ္ပီတိ ဧကစ္စေသု နိမိတ္တသဒ္ဒေါ နတ္ထိ။ ဧတ္ထ တယော စေ သာရရုက္ခာ ဟောန္တိ၊ ဒွေ အသာရရုက္ခာ၊ သာရရုက္ခာနံ ဗဟုတ္တံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘သုသာနမ္ပိ ဣဓ ‘ဝနမေဝါ’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ သယံဇာတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘စတူသု ဒွေ အန္တောသာရာ စေ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တောသာရာ အဓိကာ၊ သမာ ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဗဟူသုပိ ဒွေ စေ အန္တောသာရာ အတ္ထိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ပရဘာဂေတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘ဧတေဟိ ဗဒ္ဓဋ္ဌာနတော ဂတတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဒီဃမဂ္ဂေပိ ဂဟိတဋ္ဌာနတော ဂတဋ္ဌာနဿ အညတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။

အနွဒ္ဓမာသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဗဒ္ဓါ အဒ္ဓမာသော၊ အဒ္ဓမာသဿ ဝါ အနူ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘အန္တရဝါသကော တေမိယတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တတ္တကပ္ပမာဏဥဒကေယေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ။ တေမိယတီတိ ဣမိနာ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ နဒိလက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ ဧဝရူပါယ နဒိယာ ယသ္မိံ ဌာနေ စတ္တာရော မာသေ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဥဒကံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မိံ ဌာနေ အပ္ပောဒကေပိ ဌတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ‘‘ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ နဒိနိမိတ္တ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သေတုတော ပရတော တတ္တကံ ဥဒကံ ယဒိ ပဝတ္တတိ၊ နဒီ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဇာတဿရာဒီသု ဌိတောဒကံ ဇာတဿရာဒိပဒေသေန အနန္တရိကမ္ပိ နိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ နဒိပါရသီမာယ နိမိတ္တံ ဝိယ။ သစေ သော ပဒေသော ကာလန္တရေန ဂါမခေတ္တဘာဝံ ပါပုဏာတိ၊ တတ္ထ အညံ သီမံ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥက္ခေပိမန္တိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟေတဗ္ဗကံ။

အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာနံ သီမာယ ဥပစာရံ ဌပေတွာတိ ‘‘အာယတိံ သမ္မန္နိတဗ္ဗာယ ဩကာသံ ဌပေတွာ’’တိ လိခိတံ။ အန္တောနိမိတ္တဂတေဟိ ပနာတိ ‘‘ဧကဿ ဥပဍ္ဎံ အန္တောကတ္တုကာမတာယ သတိ သဗ္ဗေသံ အာဂမနေ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ကတွာ ‘အန္တောနိမိတ္တဂတေဟီ’တိ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ သာမီစိဝသေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အနာဂမနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘သီမာယ အဗဒ္ဓတ္တာ ဝဂ္ဂံ နာမ န ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘အညသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ ဌတွာ နိမိတ္တကိတ္တနကာလေ၊ သမာနသံဝါသကသီမာယ သမ္မန္နနကာလေ စ အာဂမနပယောဇနံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘေရိသညံ ဝါတိ ‘‘သမ္မန္နနပရိယောသာနံ ကရောမာတိ ¶ ဝတွာ’’တိ လိခိတံ၊ တေန တာဒိသေ ကာလေ တံ ကပ္ပတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ကိံ ဣမိနာ? သုခကရဏတ္ထန္တိ မဟာဇနသန္နိပါတနပရိဿမံ အကတွာ အပ္ပတရေဟိ သုခကရဏတ္ထံ။ ယဒိ မဟာသီမာဗန္ဓနကာလေ အန္တရာယော ဟောတိ၊ တတ္တကေနပိ သုခဝိဟာရောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဌမ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ တတော ဩရံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကထံ ပညာယတီတိ? ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယပရမတ္တာ သင်္ဃကမ္မဿ။ ကမ္မာရဟေန သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ စေ ဂဏှာတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္တကပ္ပမာဏံ သုခနိသဇ္ဇဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တမေဝ နိမိတ္တံ အညေပိ ကိတ္တေတွာ သစေ ဗန္ဓန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။

‘‘ဧဝံ ¶ ဗဒ္ဓါသု ပန…ပေ… သီမန္တရိကာ ဟိ ဂါမခေတ္တံ ဘဇတီ’’တိ န အာဝါသဝသေန သာမဂ္ဂီပရိစ္ဆေဒေါ၊ ကိန္တု သီမာဝသေနေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘နိမိတ္တုပဂပါသာဏေ ဌပေတွာ’’တိ သဉ္စာရိမနိမိတ္တဿ တပ္ပရတော ဝုတ္တံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဂဏ္ဌိပဒက္ကမော ဟောတိ – န သက္ခိဿန္တီတိ တေ အဝိပ္ပဝါသံ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘သမာနသံဝါသကမေဝ သမူဟနိဿာမာ’’တိ ဝါယာမန္တာ သမူဟနိတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ ‘‘ဧကရတနပ္ပမာဏာ’’တိ သုဝိညေယျန္တရာ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတေဝ။ ခဏ္ဍသီမတော ပဋ္ဌာယ ဗန္ဓနံ အာစိဏ္ဏံ။ အာစိဏ္ဏကရဏေန ဝိဂတသမ္မောဟော ဟောတီတိ။ ကုဋိဂေဟေတိ ကုဋိဃရေ ဘူမိဃရေ။ ဥဒုက္ခလံဝါတိ ဘူမိဥဒုက္ခလံ ဝိယ ခုဒ္ဒကာဝါဋံ။ ‘‘ပမုခေ’’တိ ဘူမိကုဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ဟေဋ္ဌာ န ဩတရတီတိ ဘိတ္တိတော ဩရံ နိမိတ္တာနိ ဌပေတွာ ကိတ္တိတတ္တာ ဟေဋ္ဌာ အာကာသေ န ဩတရတိ၊ ဥပရိ ကတေ ပါသာဒေတိ အတ္ထော။ ဘိတ္တိလဂ္ဂေတိ ဘိတ္တိနိဿိတကေ။ ဣမေ ကိရ ဘိတ္တိလဂ္ဂါပိ ‘‘ဧကာဗဒ္ဓါ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗော ပါသာဒေါ သီမဋ္ဌော ဟောတီတိ ဧကာဗဒ္ဓါ ဝါ ဟောတု၊ မာ ဝါ။ တာလမူလကပဗ္ဗတော နာမ အနုပုဗ္ဗေန တနုကော။ အာကာသပဗ္ဘာရန္တိ အပရိက္ခေပပဗ္ဘာရံ။ သုသိရပါသာဏော နာမ လေဏံ ဟောတိ။ အန္တောလေဏန္တိ ပဗ္ဗတဿ အန္တောလေဏံ။ ဒွါရံ ပန သန္ဓာယ ပရတော ‘‘ဩရတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗထာပိ သီမတော ဗဟိလေဏေန ဩတရတီတိ အဓိပ္ပာယော။

မဟာသီမံ သောဓေတွာတိ သီမဋ္ဌံ ဒူရဂတမ္ပိ သီမဂတံ သီမသမ္ဗန္ဓံဝ၊ တသ္မာ တံ အနာမသိတွာ ဌာတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တန္နိဿိတကံ အပနေတွာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘သီမံ သောဓေတွာ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ မဟာထေရာပိ ‘‘သောဓေတဗ္ဗ’’မိစ္စေဝ ဝဒန္တီတိ ဧကေ။ ‘‘မဟာသီမံ သောဓေတွာ ဝါ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ စ ပါဌော အတ္ထိ။ ‘‘ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိ စ ပရတော ဝက္ခတိ၊ တသ္မာ သာဓာရဏပါဌောဝ သုန္ဒရောတိ ဧကေ။ ပုရိမနယေပီတိ ခဏ္ဍသီမာယ ဥဋ္ဌဟိတွာ မဟာသီမာယ ဩနတေပီတိ အတ္ထော။ ဥက္ခိပါပေတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? အန္တော ဌိတတ္တာ။ ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ ပထဝိဂတံ မူလံ ခဏ္ဍသီမာဝ ဟောတိ၊ အဗ္ဗောဟာရိကံ ¶ ဝါတိ အပရေ။ ‘‘မဇ္ဈေ ပန ဆိန္နေ မဟာသီမာယ ဌိတမူလံ မဟာသီမမေဝ ဘဇတိ၊ ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတံ ခဏ္ဍသီမမေဝ ဘဇတိ တဒါယတ္တပထဝိရသာဒီဟိ အနုဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သီမာယ ပစ္ဆာ ဥဋ္ဌိတရုက္ခေ နိသီဒိတွာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ပစ္ဆာသီမာယံ ကတဂေဟေ ဝိယာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဗန္ဓနကာလေ ဌိတရုက္ခေ နိသီဒိတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဥပရိသီမာယ အဂမနတော’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဗန္ဓနကာလေ ပုန အာရောဟဏံ နာမ နတ္ထိ၊ ဗန္ဓိတကာလေ ဧဝ အာရုဟတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ပစ္ဆာ ဥဋ္ဌိတရုက္ခော ပန တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သီမသင်္ချမေဝ ဂတော၊ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌိတရုက္ခောပီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိပီ’’တိ ဝစနတော တိဏာဒိပိ သင်္ဂဟိတံ။ မဟာထေရာပိ တိဏံ သောဓေတွာဝ ကရောန္တီတိ။

၁၄၀။ ယသ္မာ မဇ္ဈတော ကောဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကောဏတော ကောဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပါရယတီတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ကာ သာ? သီမာ။ ‘‘ယာ သဗ္ဗန္တိမေန…ပေ… ဝဟတီ’’တိ တတော ဟေဋ္ဌိမာ နာဝါသင်္ချံ န ဂစ္ဆတီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ၊ တံ န ယုတ္တံ ဒုတိယပါရာဇိကေ နာဝဋ္ဌဘဏ္ဍာဓိကာရေ တဿာပိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ မဇ္ဈိမပုရိသဿ ဘာရပ္ပမာဏေန ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ နဒီပါရသီမာသမ္ဘဝတော တာသံ ‘‘ဧကာ ဝါ နဒီပါရံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ ဝုတ္တဒေါသပရိဟရဏတ္ထန္တိ အာစရိယဿ တက္ကော။ ဥဘယတ္ထာပိ ဓုဝ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတော။ တေန ဥပေါသထန္တရာယ ပရိဟရဏတ္ထံ ဥပေါသထဒိဝသော နိယမတောဝ ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ နာဝါ နာမ ပမာဏယုတ္တာ သဗ္ဗသာဓာရဏာ ထမ္ဘနာဝါ အဓိပ္ပေတာ၊ န ကုလ္လနာဝါတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ ကတောတိ အတ္ထော။ သစေ ဧကံ ဂါမခေတ္တံ၊ သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အန္တော ဌိတေ ဘိက္ခူ ဟတ္ထပါသဂတေ ကတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ နာနာဂါမခေတ္တံ စေ၊ အနာဂမနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဘယတီရေ နိမိတ္တကိတ္တနမတ္တေန ဒီပကော သင်္ဂဟိတော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒီပကေ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတဗ္ဗာနေဝ။ ‘‘နဒိယာ ဟေဋ္ဌာ နိသိန္နဘိက္ခု ကမ္မံ ကောပေတိ။ ဥပရိယေဝ ဟိ နဒီ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

သီမာနုဇာနနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄၁။ ‘‘ယံ သင်္ဃော အာကင်္ခတိ ဝိဟာရံ ဝါ…ပေ… ဂုဟံ ဝါ’’တိ ဝစနတော န ကေဝလံ ပထဝိယံယေဝ၊ ဝိဟာရာဒီနံ ဥပရိပိ သီမာ အနုညာတာ ဟောတိ ဥပေါသထကမ္မပဓာနတ္တာတိ သိဒ္ဓံ။ တပ္ပဓာနာ သီမာတိ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? တဒဓိကာရာနုညာတတ္တာ၊ သမ္မုတိယံ ‘‘သမာနသံဝါသာ’’တိ ¶ ဧတ္တာဝတာ ¶ သိဒ္ဓေ ဝိသုံ ‘‘ဧကူပေါသထာ’’တိ ဝစနတော စ။ ‘‘ဥပေါသထံ ဌပေတွာ သေသကမ္မာနိ သမာနသံဝါသာ နာမာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဧကံ သမူဟနိတွာ’’တိ ပါဠိပါဌော။

၁၄၂။ ကတောဝဿာတိ ဧကသီမာယ သမဂ္ဂေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အညထာ နာနာသီမာယံ ဌိတာနံ သဝနံ ပမာဏံ၊ ဧကသီမာယပိ ဟတ္ထပါသံ မုဉ္စိတွာ ဌိတာနံ ဝါ သဝနမေဝ ပမာဏန္တိ အနိဋ္ဌံ အာပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ သမ္မတာယ ဝါ အသမ္မတာယ ဝါတိ ဥပေါသထာဂါရသမ္မုတိယာ၊ န သီမာသမ္မုတိယာ။ ကထံ ပညာယတီတိ? အဓိကာရတော၊ ပရတော ဆန္ဒဒါနပညတ္တိတော၊ ပါရိသုဒ္ဓိဒါနပညတ္တိတော စ။ တတ္ထ ပုရိမံ ကာရဏံ ပုရိမံ အနိဋ္ဌံ နိဝါရေတိ၊ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပေါသထမုခန္တိ ဥပေါသထဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဥပေါသထမုခဿာတိ ဥပေါသထာဂါရဋ္ဌာနဿာ’’တိ လိခိတံ။ ယာနိ ကာနိစိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋေတီတိ ဣဒံ ကထံ ပညာယတီတိ? ‘‘ပဌမံ နိမိတ္တာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ နိမိတ္တေ ကိတ္တေတွာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ န ဝုစ္စန္တီတိ စေ? တံ ပန အကာရဏံ၊ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာယ အာလသိယံ အတ္ထိ။ သီမာသမူဟနနကာလေ ဥပေါသထာဂါရံ သမူဟနိတွာဝ သီမာသမူဟနနံ ဣဇ္ဈတီတိ ဧကေ။ တံ အယုတ္တံ အဗဒ္ဓါယ သီမာယ ဥပေါသထာဂါရသမ္မုတိသိဒ္ဓိတောတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ဥပေါသထမုခန္တိ ဥပေါသထာဂါရဿ မုခန္တိ အာစရိယာ။ ဥပေါသထမုခဿ နိမိတ္တကိတ္တနာ သီမာယ ဝုတ္တနယေန ကာတဗ္ဗာ။ ဧကေနာပိ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ‘‘ပါသာဒေါ ဝါ ဟောတု၊ မဏ္ဍပါဒီသု ဝါ အညတရော။ ကမ္မဝါစာယ ပန ‘ဥပေါသထမုခ’မိစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပေါရာဏကော အာဝါသော နာမ မူလာဝါသော’’တိ လိခိတံ။ ဝဒတိ ဃဋမတ္တာ ဣတိ ဟိ လက္ခဏံ။

အဝိပ္ပဝါသသီမာနုဇာနနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၄၃-၄။ ‘‘မနမှိ ဝူဠှော’’တိ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ မနမှိ ဝူဠှောတိ မနံ ဝူဠှော အမှီတိ အတ္ထော။ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာတိ အန္တရဃရသင်္ခါတံ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ။ ကေစိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တံ ဂါမံ သန္ဓာယ ‘ဂါမ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အပရိက္ခိတ္တံ သန္ဓာယ ‘ဂါမူပစာရ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပန အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ နိဝေသနရစ္ဆာဒယော သန္ဓာယ ဂါမံ၊ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဂါမူပစာရ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန အနေကဓာ ပဌန္တိ။ ကိံ တေန၊ ပါဠိဉ္စ ¶ အဋ္ဌကထဉ္စ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ယထာ သမေန္တိ၊ တထာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခူနံ ပုရိမကမ္မဝါစာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဂါမဂါမူပစာရေ အန္တောကတွာ သမာနသံဝါသကသီမာယ သမ္မတာယ ဥပရိ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိယံ ယုဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ ပန ကေဝလံ အရညံယေဝ သမ္မတံ၊ တတ္ထ ကထံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ တတ္ထ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ ဝစနံ န သာတ္ထကန္တိ စေ? ဝုစ္စတေ ¶ – ဧဝမေတံ၊ ကိန္တု အနုဿာဝနဟာနိပ္ပသင်္ဂတော တံ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပုရိမကမ္မဝါစာ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ ဧကသ္မိံ ဝါ အတ္ထေ ကမ္မဝါစာဒွယအာဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဟိ တေ အညမညဿ ကမ္မေ ဂဏပူရကာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဘိန္နံ နာနာသံဝါသကသင်္ဃာနမ္ပိ အယမေဝ ဝိဓိ အာပဇ္ဇေယျာတိ စေ? နာပဇ္ဇတိ ပဋိဂ္ဂဟသန္နိဓီနံ အနုညာတတ္တာ၊ ဩမသနာဒိပစ္စယာ အဝိသေသတော၊ ကမ္မပဋိပ္ပဿဒ္ဓိမတ္တာပေက္ခတာယ စ။ တဿာတိ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ။ န ကမ္မဝါစံ ဝဂ္ဂံ ကရောန္တီတိ ကမ္မံ န ကောပေန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဌပေတွာ ဂါမန္တိ ဧတ္ထ။ ‘‘ယဒိ ဘိက္ခူနံ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ န ဩတရတိ၊ အထ ကသ္မာ ဂါမေ သီမာဗန္ဓနကာလေ အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နန္တီတိ စေ? အာစိဏ္ဏကပ္ပေန၊ န တတော အညံ ကဉ္စိ အတ္ထံ အပေက္ခိတွာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘အတ္ထတော ဟိ သာ ဗဟိဒ္ဓါပိ အဗဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အန္တရဂါမေ ဗဒ္ဓါ သမာနသံဝါသသီမာ ယသ္မာ ဂါမသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာတိ ဧကေ။ သောပိ သီမာသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အဝိပ္ပဝါသသီမာသင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ဂါမံ အန္တောကတွာ ဗဒ္ဓါယ သီမာယ ပုန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိယံ အရညပဒေသေ ဌတွာ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ၊ ဥဒါဟု ဂါမေ ဌတွာတိ? ဂါမေ ဌတွာ ကတာယပိ ကပ္ပိယဘူမိယာ ဖရတီတိ။ ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတဒေါသာနုလောမတ္တာ အကပ္ပိယဘူမိယံ ဌတွာ န ကာတဗ္ဗာတိ နော တက္ကော၊ ဧသ နယော သမူဟနနေပီတိ အာစရိယော။ ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာ အဝိပ္ပဝါသသီမာတိအာဒီသု မဟာသီမာ ကိရ ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာ’’တိ ဝုတ္တာ။

၁၄၆။ ‘‘ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဧတိဿာ သီမာယ သမာနသံဝါသာယ ဧကူပေါသထာယ သမုဂ္ဃာတော၊ သော တုဏှဿာ’’တိ အန္ဓကပေါတ္ထကေ၊ သီဟဠပေါတ္ထကေသု စ ကေသုစိ ပါဌော အတ္ထိ။ ကေသုစိ ‘‘သမုဂ္ဃာတော ဧတိဿာ သီမာယာ’’တိ ပဌမံ လိခန္တိ၊ ကေသုစိ ‘‘ဧတိဿာ သီမာယ သမုဂ္ဃာတော’’တိ စ။

၁၄၇။ သာ ¶ စာတိ သာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နဂါမသီမာ စ ဣတရာ စ။ သာ ကတမာတိ စေ? ‘‘ပကတိဂါမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာယေဝ ဟောန္တီတိ သာ စ ဟောတိ ဣတရာ စ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော၊ တသ္မာယေဝ ‘‘တိစီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရံ လဘတီ’’တိ ဧကဝစနံ ကတံ၊ တံ န ယုတ္တံ ဥဘိန္နမ္ပိ ဂါမတ္တာတိ ဧကေ။ ‘‘ဟောန္တိ၊ န လဘန္တီ’’တိ စ ဗဟုဝစနမ္ပိ ကရောန္တီတိ။ ‘‘သာ စ ဣတရာ စာ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒိန္နဂါမသီမာ ပကတိဂါမာဒယော အဘိန္နာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဘိက္ခုဝသတီ’’တိ ပါဌော၊ ‘‘ဝသန္တီ’’တိ စ လိခိတံ။ ‘‘အထဿ ဌိတောကာသတော’’တိ ¶ ဝုတ္တတ္တာ ဧကဝစနမေဝ ယုတ္တံ။ သဗ္ဗာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဒီ အသီမာတိ ကတရံ သီမံ ပဋိက္ခိပတိ? ဗဒ္ဓသီမံ၊ ဧကာဒသဝိပတ္တိသီမညတရပ္ပသင်္ဂတောတိ အာစရိယာ။ သစေ ပဌမံ သီမာယ ဗဒ္ဓါယ ပစ္ဆာ နဒိအာဒယော ဟောန္တိ၊ ပဋိက္ခေပေါတိ ပသင်္ဂေါ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အဗဒ္ဓသီမမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ ယထာ သဗ္ဗော ဂါမော ဂါမသီမာ၊ တထာ သဗ္ဗာ နဒီ အသီမာ။ ကိန္တု တဿ တဿ ဘိက္ခုနော ဥဒကုက္ခေပသီမာတိ သီမာနာနတ္တံ ဒဿေတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ယံ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ သမန္တာ ဥဒကုက္ခေပါတိ ပန ဧကိဿာ နဒိယာ စတုဝဂ္ဂါဒီနံ သင်္ဃာနံ ဝိသုံ စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိကမ္မကရဏကာလေ သီမာပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝါသာဝိပ္ပဝါသပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထမ္ပိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ပရိစ္ဆေဒဒဿနံ ဝိယာတိ အာစရိယာ၊ တသ္မာ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒါဘာဝေပိ အန္တောနဒိယံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။

အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ နာဝါဂတော စေ၊ နာဝါယံ ဝုတ္တနယေန။ သတ္ထဂတော စေ၊ သတ္ထေ ဝုတ္တနယေန။ သော စေ အတိရေကစာတုမာသနိဝိဋ္ဌော၊ ဂါမေ ဝုတ္တနယေန တိစီဝရာဝိပ္ပဝါသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထာပိ အယံ ဝိသေသော – သစေ သတ္ထော ဥဒကုက္ခေပဿ အန္တော ဟောတိ၊ ဥဒကုက္ခေပသီမာပမာဏန္တိ ဧကေ။ သတ္ထောဝ ပမာဏန္တိ အာစရိယာ။ သစေ ပနေတ္ထ ဗဟူ ဘိက္ခူတိအာဒိမှိ ကေစိ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထံ၊ ကေစိ ဂဏုပေါသထံ၊ ကေစိ သင်္ဃုပေါသထန္တိ ဝတ္တုကာမတာယ ‘‘ဗဟူ သင်္ဃာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ သီမာသမ္ဘေဒသမ္ဘဝတောတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ဌပေန္တေ ဟိ ဦနကံ န ဌပေတဗ္ဗံ။ ‘‘အဌပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂစ္ဆန္တိယာ ပနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဒကုက္ခေပမနတိက္ကမိတွာ ပရိဝတ္တမာနာယ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တီတိအာဒိ ကိံ သီမတော ကမ္မဝိပတ္တိဘယာ ဝုတ္တံ ¶ ၊ ဥဒါဟု ပရိသတောတိ? ဧကကမ္မဿ နာနာသီမာယ အသမ္ဘဝတော သီမတောတိ။ ဧကကမ္မဿ နာနာသီမဋ္ဌသင်္ဃေန အသမ္ဘဝတော ပရိသတောတိပိ ဧကေ။ ‘‘သဝနံ ဟာပေတီ’’တိ ဝုတ္တဒေါသပ္ပသင်္ဂတောတိ နော တက္ကော။ ဧကိဿာ ဟိ သီမာယ ဧကံ ကမ္မံ အနိဋ္ဌပေန္တော ဟာပေတီတိ အာစရိယော။

ဗဟိနဒိတီရေ ဇာတရုက္ခဿ အန္တောနဒိယံ ပဝိဋ္ဌသာခါယ ဝါတိ ဧတ္ထ စ နဒိတီရေ ခါဏုကံ ကောဋ္ဋေတွာတိ ဧတ္ထ စ သစေ ပန သေတု ဝါ သေတုပါဒါ ဝါ ဗဟိတီရေ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ စ သီမာသောဓနံ နာမ ဂါမသီမဋ္ဌေ ဟတ္ထပါသာနယနံ။ ခဏ္ဍသီမာယ ဥဋ္ဌိတရုက္ခတော ဝိယောဇေတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? တီရဋ္ဌေ ရုက္ခေ ဗဒ္ဓနာဝါယ ဂါမော အာဓာရောတိ။ ‘‘ဥဘတောဘာဂေန ဂါမသီမံ ဖုသိတွာ ဌိတသေတု ခဏ္ဍသီမာမဟာသီမာယော ဖုသိတွာ ဌိတရုက္ခေန ဥပမေတဗ္ဗော’’တိ စ လိခိတံ။ တတ္ထ ပုရိမနယေ တာဝ ဣဒံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – တာဒိသေ ဌာနေ ကတကမ္မံ ကိံ နဒိယံ ကတသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ ဥဒါဟု ဂါမသီမာယံ၊ အထ ဥဘယတ္ထာတိ? ကိဉ္စေတ္ထ တံ စေ နဒိယံ ကတသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ ဥဒကုက္ခေပသီမာဝ ¶ သောဓေတဗ္ဗာ၊ န ဣတရာ။ အထ ဂါမသီမာယံ ကတသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ ဥဒကုက္ခေပသီမာ န သောဓေတဗ္ဗာ။ ယဒိ ဥဘယတ္ထ ကတသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ ဒွီသု သီမာသု ဧကကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ အာပဇ္ဇတိ။ တတော ‘‘အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တိ၊ အညိဿာ အနုဿာဝနာ ဟောတီ’’တိ ဣဒဉ္စ ‘‘ခဏ္ဍသီမာမဟာသီမဋ္ဌာနံ ကာယသာမဂ္ဂိယာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒဉ္စာနိဋ္ဌံ အာပဇ္ဇတီတိ? ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ – ယထာဝုတ္တံ ကမ္မံ ဥဘယတ္ထ ကတသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ န စ ယထာဝုတ္တံ အနိဋ္ဌံ အာပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဉတ္တိအနုဿာဝနာနံ ဧကေကသီမာယံ ပဝတ္တတ္တာ၊ ကာရကဘိက္ခူနံ ဝါ ဧကေကသီမာယံ ဌိတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယတ္ထာပိ ဌာတုံ သက္ကုဏေယျတာယ ပန တံ အကာရဏံ။ ဧကီဘာဝံ ဥပဂတသီမဋ္ဌာနေ ကတတ္တာတိ ဣဒံ အစလကာရဏံ။ ဧကီဘာဝံ ဥပဂတာသု ဟိ ဒွီသု နဒီဂါမသီမာသု ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စ။ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယံ စေ နဒီ ဟောတိ၊ သမုဒ္ဒေါ ဝါ၊ ဇာတဿရော ဝါ။ တေသု ဌိတဘိက္ခု သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယံ ဌိတသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ စေ နဒိအာဒိလက္ခဏံ အပ္ပတ္တော ဒီပကော၊ ပါသာဏော၊ ရုက္ခော ဝါ ဟောတိ၊ သတ္တဗ္ဘန္တရသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ မနုဿေဟိ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနံ စေ တံ ဟောတိ၊ ဂါမခေတ္တသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ကတရဂါမခေတ္တံ? ယတော မနုဿာ သဉ္စရန္တိ၊ သဗ္ဗေ စေ သဉ္စရန္တိ၊ ဝိသုံ ဂါမခေတ္တသင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ စ အာစရိယာ။

ပစ္ဆိမနယေ ¶ သစေ သေတု နဒီလက္ခဏဋ္ဌာနံ အဖုသိတွာ ဌိတော၊ ဂါမသီမာသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဧကော စေ ဂါမော၊ တံ သောဓေတွာ၊ ဒွီသု တီရေသု သစေ ဒွေ၊ ဒွေပိ ဂါမေ သောဓေတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ကတံ ဥဘယတြ ကတံ ဟောတိ။ ဣမိနာ နယေန ဒွီသု နဒီသု၊ ဇာတဿရေသု စ ဧကကမ္မပသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပန နယော ခဏ္ဍသီမာမဟာသီမာနမ္ပိ လဗ္ဘတေဝ။ သစေ သေတု နဒီလက္ခဏဋ္ဌာနံ ဖုသိတွာ ဌိတော၊ ဥဒကုက္ခေပသီမာပိ သောဓေတဗ္ဗာ။

သီမာနမေဝ စေကတ္တံ၊ ဝေဟာသဋ္ဌံ ဝိနာ ဂတော၊

ဝိဒိတွာ ဧကကမ္မဿ၊ သီမတော ဣဒမာဒိသေ။

ဧကသီမံ ဒွိသီမံ ဝါ၊ တိသီမံ စတုသီမကံ၊

ဧကကမ္မံ သိယာ တဿ၊ ကောပေါ ပရိသတော သိယာတိ။

အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – နဒိယံ ကရောန္တာနံ ဥဒကုက္ခေပတော ဗဟိ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓော အပ္ပမာဏံ။ ဂါမေ ကရောန္တာနံ နဒိယံ သမ္ဗန္ဓရုက္ခဿ ဥဒကုက္ခေပတော ဗဟိ ဌိတဘိက္ခု အပ္ပမာဏံ၊ တတော ဩရံ ပမာဏံ။ ဗဒ္ဓသီမာယ သမ္ဗန္ဓရုက္ခဿ ဗဒ္ဓသီမာယ ဌိတဘိက္ခု ပမာဏန္တိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘သီမံ သောဓေတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘သစေ ပန သေတု ဝါ သေတုပါဒါ ဝါ ဗဟိတီရေ ပတိဋ္ဌိတာ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနမ္ပိ ပါရောဟာဒီသု ဝိယ သကလသီမာသောဓနမေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ သာဓေတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ အတိဝုဋ္ဌိကာလေ ပနာတိ ဧတ္ထ အတိဝုဋ္ဌိ နာမ ယထာ စာတုမာသိကာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ စတုမာသံ အတိဝုဋ္ဌိယေဝ သစေ ဟောတိ၊ သဗ္ဗောပိ ဩဃေန ဩတ္ထဋောကာသော နဒီ ဧဝ။ အထ ဧကိဿာပိ အတိဝုဋ္ဌိယာ ဩဃော စတုမာသံ တိဋ္ဌတိ၊ သန္ဒတိ ဝါ၊ ဗဟိတီရေ ပတိဋ္ဌိတဩဃေန ဩတ္ထဋောကာသော သဗ္ဗောပိ နဒီ ဧဝ။ နဒိံ ဩတ္ထရိတွာ သန္ဒနဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယာတိ တမေဝ ဝါ နဒိံ အညံ ဝါ အပုဗ္ဗံ ဝါ ပဒေသံ အတ္တနော ပဝတ္တဝသေန နဒိလက္ခဏပ္ပတ္တံ ဩတ္ထရိတွာ သန္ဒနဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဝဋ္ဋတိ။ ဂါမနိဂမသီမံ ဩတ္ထရိတွာတိ စတုမာသပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဂမနပထေတိ တဒဟု ဂတပစ္စာဂတံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျကေ’’တိ လိခိတံ။ ယံ ပန အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? နဒိယမ္ပိ တံဒေါသပ္ပသင်္ဂတော။ တိပုသကာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကမလုပ္ပလာဒီနိပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ ¶ ။ သဗ္ဗောပိ အဇာတဿရော ဟောတိ၊ ဂါမသီမာသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ယေဟိ ကတံ၊ တေသံ ဂါမသီမာသင်္ချံ ဝါ၊ သမန္တတော တီရဋ္ဌဂါမေဟိ စေ ကတံ၊ သဗ္ဗဂါမသင်္ချံ ဝါ၊ အညေဟိ ဂါမခေတ္တေဟိ အသမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ စေ၊ ဝိသုံဂါမသီမာသင်္ချံ ဝါ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။

၁၄၈။ သံသဋ္ဌဝိဋပါတိ ဣမိနာ အာသန္နတ္တံ ဒီပေတိ၊ တေန ပဒေသသမ္ဘိန္ဒနာ ဣဓ သမ္ဘေဒေါတိ ဒီပေတိ။ သော ပန ဝဍ္ဎန္တော သီမာသင်္ကရံ ကရောတီတိ ဗဒ္ဓသီမဋ္ဌာနပ္ပဝေသနဝသေန ‘‘ဧကဒေသဗဒ္ဓသီမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော သင်္ကရဒေါသော ဟောတိ။ န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီမာယ သီမာ သမ္ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဌမံ ဗဒ္ဓသီမာယ ပစ္ဆာ အတ္တနာ ဗန္ဓိတဗ္ဗသီမာ န သမ္ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဧကေ အဓိပ္ပာယံ သံဝဏ္ဏယန္တိ။ ပဌမံ သမ္မတသီမာယံ သမ္ဘေဒါဘာဝတော သွာဓိပ္ပာယော အဇ္ဈောတ္ထရဏေန ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ပစ္ဆာ ဗန္ဓိတဗ္ဗသီမာယ ပဌမံ ဗဒ္ဓသီမာ န သမ္ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ။ သကလံ ဝါ ဧကဒေသတော ဝါ နိမိတ္တာနံ အန္တောကရဏေန ပဌမံ ဗဒ္ဓသီမာယ သီမန္တရိကေ အကိတ္တေတွာ သမ္မန္နနတော ဟိ သမ္ဘိန္ဒတိ နာမ၊ ပရေသံ ဗဒ္ဓသီမံ သကလံ ဝါ ဧကဒေသတော ဝါ နိမိတ္တာနံ အန္တောကရဏေန အဇ္ဈောတ္ထရတိ နာမ၊ တေနေဝါဟ ‘‘သီမံ သမ္မန္နန္တေန သီမန္တရိကံ ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ပဌမံ ဗဒ္ဓသီမာယ သီမန္တရိကံ ပစ္ဆာ ဗန္ဓိတဗ္ဗသီမာယ နိမိတ္တဘူတံ ဌပေတွာ ပစ္ဆာ သီမံ သမ္မန္နိတုန္တိ။ ဣမာ ဒွေပိ ဝိပတ္တိယော ဘိက္ခုဘိက္ခုနီသီမာနံ အညမညံ န သမ္ဘဝန္တိ။ သော ပန ဝဍ္ဎန္တော သီမာသင်္ကရံ ကရောတီတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ သီမာသင်္ကရမေဝ ကရောတိ။ တသ္မိံ ကတကမ္မာနိ န ကုပ္ပန္တီတိ ကေစိ၊ တံ နယုတ္တံ သာခါပါရောဟဆေဒနသီမာသောဓနာနံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ဂရုကုလေ ပယိရုပါသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗယုတ္တကံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣတရံ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။

၁၄၉။ ‘‘ဒွေမေ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပေါသထာ’’တိ တဒါ သာမဂ္ဂီဥပေါသထဿ အနနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ။ သာမဂ္ဂီဥပေါသထဿ ပုဗ္ဗကိစ္စေ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော သာမဂ္ဂီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န စ ကမ္မဝါစာယ ဘဂဝတာ ပယောဂေါ ဒဿိတော၊ ပါဠိနယတော အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗက္ကမော ဒဿိတော။ တထာ ပဉ္စန္နံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမော သိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တယော ဝါ ဒွေ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ အဓမ္မေန သမဂ္ဂံ နာမ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကာမံ ¶ သင်္ဃဿ သာမဂ္ဂီ နာမ ဟောတိ ဝဂ္ဂကထာယ ယထာကမ္မံ သာမဂ္ဂီဝဝတ္ထာနတော။ တထာပိ ဝဂ္ဂပဋိပက္ခဘာဝေန သမဂ္ဂံ၊ သမဂ္ဂပဋိပက္ခဘာဝေန စ ဝဂ္ဂံ နာမ ကတံ။ အာဝေဏိကတော ဝါ ဂဏကမ္မာဒိသမ္ဘဝတော၊ တဿ စ သမဂ္ဂဝဂ္ဂဘာဝသမ္ဘဝတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မေန ဝဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ ပါရိသုဒ္ဓိကရဏံ ဓမ္မိကံ၊ သင်္ဃဿေဝ ဆန္ဒာဂမနံ၊ န ဂဏဿာတိ ကတွာ ဝဂ္ဂံ နာမ ဟောတိ။ ‘‘ဧကဝါရံ ကတံ သုကတံ၊ အာပတ္တိံ ပန အာပဇ္ဇတိ၊ ပုန ကာတုံ န လဘန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပဉ္စသု ဧကဿ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ စတူဟိ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ၊ ဆန္ဒဟာရကေ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ပတ္တေ တေန သင်္ဃော ပဟောတိ၊ တသ္မာ ဆန္ဒော သင်္ဃပ္ပတ္တော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

၁၅၀။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော…ပေ… အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတိ၊ တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမိ…ပေ… တသ္မာ တုဏှီ။ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’တိ ဝတွာ ‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါန’န္တိအာဒိနာ နယေန အဝသေသေ သုတေန သာဝိတေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဧဝမေတံ ဓာရယာမီတိ သုတာ ခေါ ပနာယသ္မန္တေဟီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဓာရယာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါန’’န္တိ ဝစနံ သံခိတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တေနေဝ ခုဒ္ဒကပေယျာလဝသေန လိခိတံ။ ဧဝံ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတိ၊ တတ္ထာယသ္မန္တေ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါန’’န္တိ ဝစနံ သံခိတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဧကေ။ ကေစိ ‘‘အဝိဝဒမာနေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တေ နိဒါနုဒ္ဒေသော နိဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ အနာဝိကရောန္တော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ကသ္မာ? ‘‘နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ’’တိ နိဋ္ဌာနဝစနေန ဟိ နိဒါနဿ နိဋ္ဌိတဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ နိဒါနာဝသာနေ စ အာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ။ ‘‘သရဘညံ နာမ သရေန ဘဏန’’န္တိ လိခိတံ။ သဇ္ဈာယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ‘‘သဇ္ဈာယံ ကရောမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ‘‘အာပုစ္ဆာမီတိ ဝုတ္တမတ္တေန ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ တံ တုဏှီဘာဝေ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘အထာပိ လာဘာဒိနာ အဘိဘူတော ဝါရေတိ၊ တံ န ပမာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ကထေန္တော ယဒိ ဝိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ပုန အာပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ။

အဓမ္မကမ္မပဋိက္ကောသနာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၅၄။ ‘‘တေသံ ¶ အနုပဒ္ဒဝတ္ထာယာ’’တိ သင်္ဃော သင်္ဃဿ ကမ္မံ န ကရောတိ၊ အညောပိ ဥပဒ္ဒဝေါ ဗဟူနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ။

ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကအဇ္ဈေသနာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၅၅။ ‘‘ထေရာဓိကံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝတွာပိ ပစ္ဆာ အဝိသေသေန ‘‘ယော တတ္ထ ဗျတ္တော ပဋိဗလော၊ တဿာဓေယျ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝစနံ ထေရဿာပိ အတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ‘‘ဂစ္ဆာဝုသော သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ’’တိ ဝစနတော အသတိပိ အန္တရာယေ ထာမံ ပမာဏန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။

၁၆၃။ ‘‘သစဿ သဒ္ဓိံစရာ ဘိက္ခုဥပဋ္ဌာကာ အတ္ထီ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ဥတုဝဿေတိ ဥတုသံဝစ္ဆရေ ဟေမန္တဂိမှေသူ’’တိ လိခိတံ။

၁၆၄။ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မီတိ ‘‘သာပတ္တိကော ထေရာနံ ဒေတိ၊ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ဒုက္ကဋံ သမ္ဘဝတီ’’တိ အာစရိယေန လိခိတံ။ ကိံ နု ခေါ ကာရဏံ? သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေန ဒုက္ကဋာပတ္တိ နာမ ကေဝလံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ ဟောတီတိ။ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ကိရိယာ ပညာယတိ၊ တသ္မာ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ မဟန္တာ ဟိ တေ အာစရိယာ နာမ။ တတ္ထ ‘‘ဒမ္မီ’’တိ အတ္တနော ဥပေါသထကမ္မနိဗ္ဗတ္တိနိမိတ္တံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟရာ’’တိ စ ‘‘အာရောစေဟီ’’တိ စ ဟာရကဿ အနာရောစနပစ္စယာ ဒုက္ကဋမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော ဆန္ဒဒါနေပိ။ တတ္ထ ‘‘ဒမ္မီ’’တိ အတ္တနော စိတ္တသာမဂ္ဂိဒီပနဝစနံ၊ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ၊ ဧဝံ ဥပတိဿတ္ထေရော ဝဏ္ဏေတိ။ အထ ဝါ ပဌမံ သမဂ္ဂဘာဝံ ¶ သန္ဓာယ၊ ဒုတိယံ ပစ္ဆာ ဝိဓာတဗ္ဗဘာဝံ၊ တတိယံ ဆန္ဒဟာရကဿ ဒုက္ကဋမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘သင်္ဃပ္ပတ္တော ပက္ကမတီ’’တိအာဒိဝစနတော သင်္ဃေ သမဂ္ဂေ ဧဝ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဒါနံ ရုဟတိ၊ နာသမဂ္ဂေတိ သိဒ္ဓံ။ ‘‘သင်္ဃပ္ပတ္တော ဥက္ခိတ္တကော ပဋိဇာနာတိ၊ အာဟဋာ ဟောတိ ပါရိသုဒ္ဓီ’’တိအာဒိဝစနတော ဥက္ခိတ္တကာဒီနမ္ပိ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဒါနံ ရုဟတီတိ သိဒ္ဓံ၊ တဉ္စ ခေါ ¶ ပကတတ္တသညာယ၊ နော အညထာတိ တက္ကော။ ဇာနိတွာ သာမဏေရဿ ဒိန္နေ န ယာတိ၊ အာပတ္တိ စ၊ အဇာနိတွာ ဒိန္နေ ယာတိ စ၊ အနာပတ္တီတိ ဧကေ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ နာမ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ သင်္ခလိကာ နာမ အနန္တရေန သမ္ဗဇ္ဈတိ၊ အညေန စ သင်္ခလိကေနာတိ ကေဝလံ သင်္ခလိကာ ပါရိသုဒ္ဓိ နာမ ဟောတီတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ဧဝံ သန္တေ ဝိသေသနံ နိရတ္ထကံ ဟောတိ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ ဗဒ္ဓါဝ ဟောတိ အန္တောဂေဟေ ဧဝ သမ္ပယောဇနတ္တာ။ ယထာ သာ န ကတ္ထစိ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ သာပိ န ကတ္ထစိ ဂစ္ဆတီတိ ကိရ အဓိပ္ပာယော။

၁၆၅-၇။ ‘‘ဆန္ဒံ ဒတွာ ခဏ္ဍသီမံ ဝါ သီမန္တရိကံ ဝါ ဗဟိသီမံ ဝါ ဂန္တွာ အာဂတော ဘိက္ခု ကမ္မံ န ကောပေတိ၊ တသ္မာ ဂမိကဘိက္ခူနံ ဆန္ဒံ ဂဏှိတွာ ခဏ္ဍသီမံ ဗန္ဓိတွာ ပုန ဝိဟာရသီမံ ဗန္ဓိတုံ တေသံ ဆန္ဒံ န ဂဏှန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘မုဟုတ္တံ ဧကမန္တံ ဟောထာ’’တိအာဒိဝစနတော ယံ ကိဉ္စိ ဘိက္ခုကမ္မံ ဂဟဋ္ဌာဒီသု ဟတ္ထပါသဂတေသု န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ နိဿီမန္တိ ဗဟိသီမံ။ တဿ သမ္မုတိဒါနကိစ္စံ နတ္ထီတိ တသ္မိံ သတိပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ အာသနေန သဟ ဥဒကန္တိ အတ္ထော။ ပန္နရသောပီတိ အပိ-သဒ္ဒေါ စာတုဒ္ဒသိံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ တေန ဝုတ္တံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယဒိ နော ဧတ’’န္တိ။ ‘‘အဇ္ဇ မေ ဥပေါသထော ပန္နရသော’’တိ အဓိဋ္ဌာနံ သဒါ န ကိဉ္စိ၊ န အညထာတိ ဧကေ။

အာပတ္တိပဋိကမ္မဝိဓိကထာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၆၉-၁၇၀။ ပဋိဒေသေမီတိ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝုတ္တေ ဒေသနာ စ ပဋိဂ္ဂဟော စ ဟောတိယေဝ ဒိဋ္ဌာဝိကမ္မေန ဝိသုဒ္ဓိယာ ဝုတ္တတ္တာတိ ကေစိ။ ဝေမတိကေန ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကိဿာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယာ ဝေမတိကော၊ ယဒါ နိဗ္ဗေမတိကော ဘဝိဿာမိ၊ တဒါ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကတေ ယာဝ နိဗ္ဗေမတိကော န ဟောတိ၊ တာဝ သဘာဂါပတ္တိံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ န လဘတိ၊ အညေသဉ္စ ကမ္မာနံ ပရိသုဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ။ ပုန နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတွာ ဒေသေတဗ္ဗံ။ န စာတိ နေဝ ပါဠိယံ န အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထိ၊ ဒေသိတေ ပန ဒေါသော နတ္ထီတိ။ တထာ ဣတော ¶ ဝုဋ္ဌဟိတွာ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿာမီတိ ဧတ္ထ စ သကလသင်္ဃေ သဘာဂါပတ္တိံ ¶ အာပန္နေ၊ ဝေမတိကေ စ။ တထာ စ ‘‘သဗ္ဗော သင်္ဃော သဘာဂါပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ယဒါ သုဒ္ဓံ ပဿိဿတီ’’တိ၊ ‘‘တဒါ တဿ သန္တိကေ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿတီ’တိ ဝတွာ ‘ဥပေါသထံ ကာတုံ လဘတီ’’တိ စ လိခိတံ။

အနာပတ္တိပန္နရသကာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၇၂-၃။ ‘‘အတ္ထညေ’’တိ ပုဗ္ဗဝါရေ၊ ‘‘အထညေ’’တိ ပစ္ဆာဝါရေ ပါဌော။ သီမံ ဩက္ကန္တေ ဝါ ဩက္ကမန္တေ ဝါ ပဿန္တိ။ ဓမ္မသညိနော ပန အညာဏေန ဟောန္တိ။ ‘‘ဝေမတိကပန္နရသကံ ဥတ္တာနမေဝါ’’တိ ပါဌော။

သီမောက္ကန္တိကပေယျာလကထာဝဏ္ဏနာ

၁၇၈။ ‘‘န အကာမာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိဝစနတော ဣစ္ဆာယ သတိ ဒါတဗ္ဗာတိ သိဒ္ဓံ။

၁၈၀။ နာဘိဝိတရန္တီတိ ဧတ္ထ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကာ ကိရ တေ။ ကမ္မနာနာသံဝါသကဉှိ ဒိဋ္ဌိံ ပဋိနိဿဇ္ဇာပေတွာ တဿ ဩသာရဏကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ကတေ တေန သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣတရေန လဒ္ဓိနိဿဇ္ဇနမတ္တေန ကာတုန္တိ ဝုတ္တံ။ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ အပ္ပဋိကမ္မေ ဥက္ခိတ္တကဉ္စ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဂ္ဂေ ဥက္ခိတ္တကဉ္စ ဇာနိတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကရောန္တဿ ပါစိတ္တိယံ၊ တသ္မာ ဣမေ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧကေ။

နဂန္တဗ္ဗဂန္တဗ္ဗဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၁၈၁။ န ဂန္တဗ္ဗောတိ ကိံ သန္ဓာယ? ‘‘အညတြ သင်္ဃေနာ’’တိ ဝစနတော ယသ္မိံ ဝိဟာရေ သတံ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဒသ ဒသ ဟုတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ နာနာဥဒကုက္ခေပသီမာဒီသု ဌတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ လဘန္တိ။ နဝကမ္မသာလာဒိကာ နာနာသီမာကောဋိ ဥပေါသထာဓိဋ္ဌာနတ္ထံ သီမာပိ နဒီပိ န ဂန္တဗ္ဗာ။ ဂရုကံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ဝိဿဇ္ဇိတွာ လဟုကဿ အကတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘အညတြ သင်္ဃေနာ’’တိ ဝစနံ သာဓေတိ။ တတ္ထ ‘‘ယသ္မိံ အာဝါသေ ¶ ဥပေါသထကာရကာ ¶ …ပေ… အကတွာ န ဂန္တဗ္ဗော’’တိ ဝစနတော ဝိဿဋ္ဌဥပေါသထာပိ အာဝါသာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ‘‘တတော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထကရဏတ္ထံ ဝိဿဋ္ဌဥပေါသထာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ခဏ္ဍသီမံ ဝါ ပဝိသိတုန္တိ အပရေ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ နေဝ ဥပေါသထန္တရာယောတိ ‘‘အတ္တနော ဥပေါသထန္တရာယော’’တိ လိခိတံ။

ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလသန္ဒဿနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၈၃။ ‘‘အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ နိသိန္နပရိသာယ ကလဟာဒိဘယေန နာဟံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အညကမ္မေ တဿ နိသိန္နပရိသာယ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဧကေ။ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော အညတြ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဝစနတော သာမဂ္ဂီဒိဝသော အနုပေါသထဒိဝသောတိ အတ္ထတော ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပေါသထာ’’တိ ဝုတ္တဝစနဝသေနေတံ ဝုတ္တံ၊ အညထာ ပရိဝါရပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာစရိယာ။ စာတုဒ္ဒသိယံ၊ ပန္နရသိယံ ဝါ စေ သင်္ဃော သမဂ္ဂေါ ဟောတိ၊ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော သာမဂ္ဂီ’’တိ အဝတွာ ပကတိနီဟာရေနေဝ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ယထာဒေသနာ ကတာတိ နော တက္ကော။ အညထာ ယထာဝုတ္တဒွယေ စေ သာမဂ္ဂီ ဟောတိ၊ တတ္ထ ဥပေါသထံ အကတွာ အနုပေါသထဒိဝသေ ဧဝ သာမဂ္ဂီဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အာပဇ္ဇတိ။ အညထာ ပုဗ္ဗေ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ဣဒါနိ ပဋိသေဓနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေဝသိကံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၆) ပုဗ္ဗေ ဟိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပေါသထေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတု’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သကိံ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ပန္နရသေ ဝါ’’တိ စ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပေါသထာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၉) စ ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ တတော အညသ္မိံ ဒိဝသေ ဥပေါသထော န ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထတော အာပန္နံ အနိဋ္ဌံ၊ သတိ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ အညော ဒိဝသော ပကတိဝသေန အနုပေါသထောပိ ဥပေါသထဒိဝသော နာမ ဟောတီတိ ဒဿနဝသေန နိဝါရေတုမ္ပိ ဧဝံဒေသနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဥပေါသထက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၄။ မဟာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ ¶ ¶ ‘‘သင်္ကာသယိဿန္တီ’’တိ ပါဌော၊ ဒီပဝါသိနော ‘‘သင်္ကာပယိဿန္တီ’’တိ ပဌန္တိ ကိရ။ ‘‘ကတိ နု ခေါ ဝဿူပနာယိကာ’’တိ စိန္တာယံ ‘‘ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿံ ဥပဂန္တု’’န္တိ ယံ ဝဿူပဂမနံ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ဣမံ တေမာသံ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဝတွာ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ဝဿာနမာသာ စ စတ္တာရော။ တတ္ထ ပဌမံ တေမာသံ၊ ပစ္ဆိမံ တေမာသန္တိ ဒုဝိဓံ တေမာသံ။ တေနာယံ တေသံ ဘိက္ခူနံ စိန္တာ အဟောသိ။

ဝဿာနေစာရိကာပဋိက္ခေပါဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ အနပေက္ခဂမနေန ဝါ အညတ္ထ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပနေန ဝါ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ပဌမံ တာဝ သော သတ္တာဟံ အနာဂတာယ ပဝါရဏာယ သကရဏီယော ပက္ကမတိ။ ‘‘အာဂစ္ဆေယျ ဝါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု တံ အာဝါသံ န ဝါ အာဂစ္ဆေယျ၊ တဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ ပညာယတိ၊ ပဋိဿဝေ စ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော ဩရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ‘‘သော တဒဟေဝ အကရဏီယော ပက္ကမတိ၊ သကရဏီယော ပက္ကမတိ၊ တဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ န ပညာယတိ၊ ပဋိဿဝေ စ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ဝုတ္တံ။

သတ္တာဟကရဏီယာနုဇာနနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၈၇-၈။ ဒုတိယံ ပန ‘‘သော တံ သတ္တာဟံ ဗဟိဒ္ဓါ ဝီတိနာမေတိ၊ တဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ န ပညာယတိ၊ ပဋိဿဝေ စ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝစနတော သတ္တာဟတော ¶ ပရံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ‘‘သော တံ သတ္တာဟံ အန္တော သန္နိဝတ္တံ ကရောတိ၊ တဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ ပညာယတိ၊ ပဋိဿဝေ စ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ဝုတ္တံ။ သတိပိ ကာရဏဒွယေ ဝဿစ္ဆေဒကာရဏာဘာဝေ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ တီဏိပိ ဧတာနိ ဝစနာနိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇိတာနိ ဝိဂ္ဂဟာနိ ဟောန္တိ။ တီဏိ ပရိဟီနာနီတိ တာသံ နတ္ထိတာယ။

၁၉၉။ ‘‘အနုဇာနာမိ ¶ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃကရဏီယေန ဂန္တုံ၊ သတ္တာဟံ သန္နိဝတ္တော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝစနတော အန္တောဝဿေ သံဟာရိကဘာဝေန ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဓမ္မဆန္ဒဝသေနပိ အာဂတေ သင်္ဃဿ အာယမုခံ ဝိနဿတိ။ တတော ‘‘သေနာသနာနိ ကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ အာဂတန္တိ အာဂမနံ။ ဘာဝေတ္ထ တပစ္စယောယံ။ သင်္ဃကရဏီယေန ဂန္တုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သေနာသနပဋိသံယုတ္တေသု ဧဝ သင်္ဃကရဏီယေသု၊ န အညေသူ’’တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ဝဒတိ ကိရ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ တံ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဥပေါသထာဂါရာဒီသု သေနာသနေသူ’’တိအာဒိနာ သေနာသနမေဝ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

အနိမန္တိတေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စ ဒုက္ကဋာပတ္တိ စ ဟောတိ၊ တံ ‘‘ဝဿစ္ဆေဒေါ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ နိမန္တိတောယေဝ နာမ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဥပါသကေဟိ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ဒိဝသေ ဒါနာဒီနိ ကရောမ၊ သဗ္ဗေ သန္နိပတန္တူ’’တိ ကတာယပိ ကတိကာယ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဝါရဏာယ နဝမိတော ပဋ္ဌာယ ပံသုကူလိကစီဝရံ ပရိယေသိတုံ ကာဝီရပဋ္ဋနေ ဝိယ သဗ္ဗေသံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ အနုသံဝစ္ဆရံ နိယမတော ဥပါသကေဟိ သဇ္ဇိတွာ ဌပနတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃေန ဝါ ကတိကာ ကတာ ‘သမန္တာ ဘိက္ခူ ဂစ္ဆန္တူ’တိ၊ ဃောသနံ ဝါ ကတံ ဥပါသကေဟိ၊ တတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီတိ တထာ ‘အနုသံဝစ္ဆရံ အာဂစ္ဆန္တူ’တိ သကိံ နိမန္တိတေပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ‘‘စီဝရကာလတော ပဋ္ဌာယ နိယမံ ကတွာ သမန္တတော အာဂတာနံ သဇ္ဇေတွာ ဒါနတော ကာဝီရပဋ္ဋနေ ဃောသေတွာ ကရဏာကာရော ပညာယတီတိ အပရေ’’တိ စ။ အာစရိယာ ပန ဧဝံ န ဝဒန္တိ။

အန္တရာယေအနာပတ္တိဝဿစ္ဆေဒကထာဝဏ္ဏနာ

၂၀၁။ ‘‘သစေ ဒူရံ ဂတော ဟောတိ၊ သတ္တာဟဝါရေန အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝစနတော ‘ယသ္မိံ အန္တရာယေ သတိ ဝဿစ္ဆေဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မိံ အန္တရာယေဝ ဝဿစ္ဆေဒမကတွာ သတ္တာဟကရဏီယေန ¶ ဝီတိနာမေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယဓရာ ပန န ဣစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘သတ္တာဟဝါရေန အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ တတြုပ္ပာဒါဒိနိမိတ္တံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘အာစရိယာ ပန ဧဝံ န ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂါဝုံ ¶ ဝါတိ ဗလိဗဒ္ဓံ ဝါ။ ဗဟိသီမာယ ဌိတာနန္တိ တေဟိ ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတေဟိပီတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ဝဿစ္ဆေဒေ အဿ ဝဿစ္ဆေဒဿ။ ဝိဟာရာ အညတ္ထ ဝုဋ္ဌာပေန္တေဟိ တတ္ထေဝ သန္နိပတိတွာ ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေန ဣမသ္မိံ နာမ ပဒေသေ ဣမံ ဝိဟာရံ နေတွာ ဝုဋ္ဌာပေမာ’’တိ အနုဿာဝေတွာဝ ကာတဗ္ဗန္တိ။

၂၀၃။ ဝဇေန သဒ္ဓိံ ဂတဿ ဝဿစ္ဆေဒေ အနာပတ္တီတိ ဝဿစ္ဆေဒေါ န ဟောတီတိ ကိရ အဓိပ္ပာယော။ သတ္ထဿ အဝိဟာရတ္တာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဧတ္တကံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္ထေ ပန ဝဿံ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဣမံ တေမာသ’န္တိ ဝါ ‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’တိ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ၊ အာလယကရဏမတ္တေနေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ လိခိတံ။ တံ ပန အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီတိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာဝစနမ္ပိ ပုဗ္ဗာပရံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န၊ အဓိပ္ပာယာဇာနနတော။ သတ္ထော ဒုဝိဓော ဌိတော၊ သဉ္စာရောတိ။ တတ္ထ ဌိတေ ကုဋိကာယ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဝတွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ ဣဒဉှိ သန္ဓာယ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထေ ဝဿံ ဥပဂန္တု’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သဉ္စာရိမှိ ပန သတ္ထေ ကုဋိကာယ အဘာဝတော ဝဿံ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သတိ သိဝိကာယ ဝါ သကဋကုဋိကာယ ဝါ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ ဝဇေပိ။ တီသု ဌာနေသု ဘိက္ခုနော နတ္ထိ ဝဿစ္ဆေဒေ အာပတ္တိ။

ပဝါရေတုဉ္စ လဘတီတိ ဧတ္ထာယံ ဝိစာရဏာ – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယေန ဝဇော၊ တေန ဂန္တု’’န္တိ ဣဒံ ကိံ ဝဿရက္ခဏတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ဥဒါဟု ဝဿစ္ဆေဒါပတ္တိရက္ခဏတ္ထန္တိ? ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ ဝဿရက္ခဏတ္ထံ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတိ။ အထ ဝဿစ္ဆေဒါပတ္တိရက္ခဏတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ န သော ပဝါရေတုံ လဘတီတိ၊ ကာ ပနေတ္ထ ယုတ္တိ? ယတော အယမေဝ တိဝိဓော ပဝါရေတုံ လဘတိ၊ နေတရော။ ဝါဠေဟိ ဥဗ္ဗာဠှာဒိကော ဟိ ဥပဂတဋ္ဌာနာပရိစ္စာဂါ လဘတိ။ ပရိစ္စာဂါ န လဘတီတိ အယမေတ္ထ ယုတ္တိ။ ယေန ဂါမော၊ တတ္ထ ဂတောပိ ပဝါရေတုံ လဘတီတိ ဧကေနာတိ အာစရိယော။ ယော ဟိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ န ဥပဂတော၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ’’တိ ဥပဂတော၊ သော ¶ စ ပရိစ္စတ္တော။ အညထာ ဝိနာ ဝိဟာရေန ကေဝလံ ဂါမံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ အာပဇ္ဇတူတိ စေ? န၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဇေ သတ္ထေ နာဝါယ ဝဿံ ဥပဂန္တု’’န္တိ ဝစနံ ဝိယ ‘‘ဂါမေ ဥပဂန္တု’’န္တိ ဝစနာဘာဝတော။ ယသ္မာ ¶ ‘‘တီသု ဌာနေသု ဘိက္ခုနော နတ္ထိ ဝဿစ္ဆေဒေ အာပတ္တီ’’တိ ဝစနံ တတ္ထ ဝဿူပဂမနံ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ တဒဘာဝေ ဆေဒါဘာဝါ၊ တသ္မာ ‘‘သတ္ထေ ပန ဝဿံ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကုဋိယာ အဘာဝကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ။ တီသု ဌာနေသု ဘိက္ခုနော နတ္ထိ ဝဿစ္ဆေဒေ အာပတ္တီတိ ‘‘တေဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တဿေဝ နတ္ထိ၊ ဝိရုဇ္ဈိတွာ ဂမနေ အာပတ္တိ စ၊ ပဝါရေတုဉ္စ န လဘတီ’’တိ လိခိတံ၊ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အထ သတ္ထော အန္တောဝဿေယေဝ ဘိက္ခုနာ ပတ္ထိတဋ္ဌာနံ ပတွာ အတိက္ကမတိ…ပေ… အန္တရာ ဧကသ္မိံ ဂါမေ တိဋ္ဌတိ ဝါ ဝိပ္ပကိရတိ ဝါ’’တိအာဒိ၊ တံ ဧတ္တာဝတာ ဝိရုဇ္ဈိတွာ ဂတာနမ္ပိ ဝိရုဇ္ဈိတွာ ဂမနံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ‘‘ပဒရစ္ဆဒနံ ကုဋိံ ကတွာ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော သေနာသနတ္ထာယ ရုက္ခံ အာရုဟိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ န ပါဠိဝိရောဓတောတိ စေ? န၊ တပ္ပဋိက္ခေပေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ၊ ဣမဿ ဣဓ ပုနပိ ပဋိက္ခေပနတော။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ပဋိက္ခေပေန သိဒ္ဓေ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇ္ဈောကာသေ ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိက္ခေပေါ ဝိယ သိယာတိ စေ? န၊ အဇ္ဈောကာသဿ အသေနာသနဘာဝါနုမတိပ္ပသင်္ဂတော။ အဇ္ဈောကာသော ဟိ ‘‘အဇ္ဈောကာသေ ပလာလပုဉ္ဇေ’’တိ ဝစနတော သေနာသနန္တိ သိဒ္ဓံ။ စတုသာလအဇ္ဈောကာသေ ဝသန္တောပိ ‘‘စတုသာလာယ ဝသတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝဋ္ဋတီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဣဓ အသေနာသနိကော နာမ အတ္တနာ ဝါ ပရေန ဝါ အတ္တနော နိဗဒ္ဓဝါသတ္ထံ အပါပိတသေနာသနိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဒွိန္နံ ပဋိက္ခေပါနံ အညတရာတိရေကတာ စ ရုက္ခမူလေပိ နိဗ္ဗကောသေပိ ဝဿံ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ စ၊ အပါပိတသေနာသနိကေနာပိ ဂဗ္ဘေ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စ အာပဇ္ဇတိ၊ သဒွါရဗန္ဓမေဝ သေနာသနံ ဣဓ အဓိပ္ပေတန္တိ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? နိဒါနတော။ အယဉှိ အသေနာသနိကဝဿူပဂမနာပတ္တိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အသေနာသနိကာ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ သီတေနပိ ဥဏှေနပိ ကိလမန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ နိဒါနေ ပညတ္တာ၊ တသ္မာ ¶ သီတာဒိပဋိက္ခေပမေဝ ဣဓ သေနာသနန္တိ အဓိပ္ပေတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဧဝံ သန္တေ သိဒ္ဓံ ပုဗ္ဗပက္ခနိဒဿနန္တိ စေ? န၊ ပုဗ္ဗေ အပရတ္ထပဝတ္တိသူစနတော။ ဒုတိယဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ မ။ နိ။ ၁။၂၇၁) ဝစနာနိ နိဒဿနံ။ အဇ္ဈောကာသပဋိက္ခေပနိဒါနေန ဗဟိအဇ္ဈောကာသောဝ ပဋိက္ခိတ္တော၊ န စတုသာလာဒိမဇ္ဈဂတော အဇ္ဈောကာသောတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ န နိဒါနံ ပမာဏန္တိ စေ? န၊ နိယမတော။ ကိဉ္စိ ဟိ သိက္ခာပဒံ နိဒါနာပေက္ခံ ဟောတီတိ သာဓိတမေတံ။ ဣဒံ သာပေက္ခံ၊ ဣဒံ အနပေက္ခန္တိ ကထံ ပညာယတိ၊ န ဟိ ဧတ္ထ ဥဘတောဝိဘင်္ဂေ ဝိယ သိက္ခာပဒါနံ ပဒဘာဇနံ၊ အနာပတ္တိဝါရော ဝါ အတ္ထီတိ? ဣဓာပိ ဒေသနာဝိဓာနတော ပညာယတိ။ ‘‘ဒေဝေ ဝဿန္တေ ရုက္ခမူလမ္ပိ ¶ နိဗ္ဗကောသမ္ပိ ဥပဓာဝန္တီ’’တိ ဟိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ နိဒါနဝစနေဟိ ဗဟိ ဝါ အန္တော ဝါ သဗ္ဗံ ဩဝဿကဋ္ဌာနံ ဣဓ အဇ္ဈောကာသော နာမ။ အနောဝဿကဋ္ဌာနမ္ပိ အနိဗ္ဗကောသမေဝ ဣဓ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တေန န ဥပဂန္တဗ္ဗန္တိ န အာလယကရဏပဋိက္ခေပေါ၊ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဝစနပဋိက္ခေပေါ။ ဆဝသရီရံ ဒဟိတွာ ဆာရိကာယ၊ အဋ္ဌိကာနဉ္စ အတ္ထာယ ကုဋိကာ ကရီယတီတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာဝစနံ။ ‘‘ဋင်္ကိတမဉ္စောတိ ကသိကုဋိကာပါသာဏဃရ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘အကဝါဋဗဒ္ဓသေနာသနေ အတ္တနော ပါပိတေ သဘာဂဋ္ဌာနေ သကဝါဋဗဒ္ဓေ ဝသတိ စေ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပယောဂေါပိ အတ္ထိ၊ ‘‘အသေနာသနိကေန ဝဿံ န ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ပါဠိ စ အဋ္ဌကထာ စ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

၂၀၅။ မဟာဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ အယံ အန္ဓကဋ္ဌကထာဝစနံ ဦနပန္နရသဝဿေန သာမဏေရေန ဣဓ ဝိဟာရေ န ဝတ္ထဗ္ဗာ၊ န ပံသုကူလံ အာဟိဏ္ဍိတဗ္ဗံ၊ န စောဠဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န အညဝိဟာရေ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ န အညဿ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သန္တကံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ အညမညံ နေဝ အာလပေယျာမ န သလ္လပေယျာမ၊ န သဇ္ဈာယိတဗ္ဗံ၊ မတ္တိကာပတ္တေန ဝဋ္ဋတိ၊ န အပရိပုဏ္ဏပရိက္ခာရဿ ဝါသောတိ။

၂၀၆။ မုသာဝါဒေါတိ ဝိသံဝါဒေါ အဓိပ္ပေတော။ ကေစိ ‘‘ဝိသံဝါဒနဝသေန ပဋိဿုဏိတွာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ၊ ‘‘ရညော ဝုတ္တဝစနာနုရူပတော မုသာဝါဒေါတိ ဂဟဋ္ဌာ ဂဏှန္တီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။

၂၀၇။ ‘‘ပုရိမိကာ ¶ စ န ပညာယတိ။ ကသ္မာ? ‘ဒုတိယေ ဝသာမီ’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ပဌမသေနာသနဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ပုန ‘ပဌမေ ဧဝ ဝသာမီ’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဒုတိယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ဥဘယာဝါသေ ဝိဓာနံ နတ္ထီ’’တိ လိခိတံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပဌမံ ဂဟိတဋ္ဌာနေ အဝသိတွာ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ သေနာသနံ ဂဟေတွာ ဒွီဟတီဟံ ဝသတိ၊ တတော ပဌမဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ပုရိမိကာ စ န ပညာယတိ။ ပစ္ဆိမဂ္ဂါဟော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ဣဒဉှိ ဒိဝသဝသေန ပဋိပ္ပဿမ္ဘနံ နာမ ဟောတိ။ အထ ပစ္ဆိမံ တေမာသံ အညသ္မိံ ဝသတိ၊ ပုရိမိကာ စ န ပညာယတိ၊ ဣဒံ သေနာသနဂ္ဂါဟာနံ ဝသေန ပဋိပ္ပဿမ္ဘနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဘောပေတေ အတ္ထဝိကပ္ပာ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ။ ယတ္ထာယံ ပဋိဿုတော၊ တတ္ထ ပုရိမိကာ စ န ပညာယတိ၊ ပဋိဿဝေ စ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ကတ္ထ ပန ပုရိမိကာ ပညာယတီတိ? အန္တရာမဂ္ဂေ ဒွီသု အာဝါသေသု ယတ္ထ ¶ တဒဟေဝ ပစ္ဆိမဂ္ဂါဟော၊ တတ္ထ ပဌမံ ဂဟိတဋ္ဌာနေ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂစ္ဆတော န ဝဿစ္ဆေဒေါ၊ သော တဒဟေဝ အကရဏီယော ပက္ကမတီတိအာဒိမှိ ‘‘ကရဏီယံ နာမ သတ္တာဟကရဏီယ’’န္တိ လိခိတံ။

ပါဠိမုတ္တကရတ္တိစ္ဆေဒဝိနိစ္ဆယေ ‘‘ဓမ္မဿဝနာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိမှိ စတူသု ဝါရေသု နိရပေက္ခပက္ကမနဿာဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘သတ္တာဟကရဏီယေနာ’’တိ န ဝုတ္တံ တသ္မိံ သတိ နိရပေက္ခဂမနာဘာဝတော။ တတ္ထ ပုရိမာ ဒွေ ဝါရာ ဝဿံ အနုပဂတဿ ဝသေန ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဥပဂတဿ တဒဟေဝ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ အန္တောသတ္တာဟံ အာဂစ္ဆတော န ဝဿစ္ဆေဒေါတိ သိဒ္ဓံ။ ပစ္ဆိမာ ဒွေ ဝါရာ ဥပဂတဿ နိရပေက္ခဂမနဝသေန ဝုတ္တာ၊ ‘‘သတ္တာဟံ အနာဂတာယ ပဝါရဏာယ သကရဏီယော ပက္ကမတီ’’တိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေန္တဿ ဝဿစ္ဆေဒေါတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အကရဏီယော ပက္ကမတီ’’တိ ဝစနာဘာဝါ ဝိနာ ရတ္တိစ္ဆေဒကာရဏေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ပဝါရေတွာ ပန ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ ပဝါရဏာယ တံဒိဝသသန္နိဿိတတ္တာ။ တတ္ထ န ဝါ အာဂစ္ဆေယျာတိ အန္တရာယေန။ အာစရိယော ပန ‘‘န ပုန ဣဓာဂစ္ဆာမီ’တိ နိရပေက္ခောပိ သကရဏီယောဝ ဂန္တုံ လဘတီတိ ဒဿနတ္ထံ အကရဏီယော’တိ န ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒတိ။ ‘‘သီဟဠဒီပေ ကိရ စူဠပဝါရဏာ နာမ အတ္ထိ၊ တံ ပဝါရဏံ ကတွာ ယထာသုခံ သကရဏီယာ ဂစ္ဆန္တိ၊ ပယောဂဉ္စ ဒဿေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတ္ထ ဆ အရုဏာ အန္တောဝဿေ ဟောန္တိ ¶ ၊ ဧကော ဗဟိ၊ တသ္မာ သော တေမာသံ ဝုတ္ထော ဟောတီတိ အပရေ’’တိ စ၊ ‘‘အာစရိယော ဧဝံ န ဝဒတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဝိဟာရံ ဥပေတီတိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တဂဗ္ဘံ ဥပေတီတိ ပေါရာဏာ။ အသတိယာ ပန ဝဿံ န ဥပေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဣမံ တေမာသ’’န္တိ အဝစနေန။ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တရတ္တိစ္ဆေဒကာရဏံ ဝိနာ တိရောဝိဟာရေ ဝသိတွာ အာဂစ္ဆိဿာမီတိ ဂစ္ဆတောပိ ဝဿစ္ဆေဒ’’န္တိ လိခိတံ။

၂၀၈။ ပဋိဿုတော ဟောတိ ပစ္ဆိမိကာယာတိ အန္တရာ ပဗ္ဗဇိတဘိက္ခုနာ၊ ဆိန္နဝဿေန ဝါ ပဋိဿုတော၊ အညေန ပန ပုရိမံ အနုပဂန္တွာ ပစ္ဆိမိကာယံ ပဋိဿဝေါ န ကာတဗ္ဗော။ ရတ္တိစ္ဆေဒေ သဗ္ဗတ္ထ ဝဿစ္ဆေဒေါတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန န ဣစ္ဆန္တိ။ တံ သာဓေတုံ အနေကဓာ ပပဉ္စေန္တိ။ ကိံ တေန။

ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁၀။ ‘‘သင်္ဃံ ¶ ¶ အာဝုသော ပဝါရေမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပစ္ဆာပိ ‘‘ဝဒတု မံ သင်္ဃော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယသ္မာ အဟံ သင်္ဃံ ပဝါရေမိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပရိယာပန္နာ ထေရာ၊ မဇ္ဈိမာ၊ နဝါ ဝါ အဝိသေသေနာယသ္မန္တော သဗ္ဗေပိ မံ ဝဒန္တူတိ။

၂၁၂။ ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဝါရဏာတိ ဧတ္ထ တာဒိသေ ကိစ္စေ သတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဝါရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ မဟာဝိဟာရေ ဘိက္ခူ စာတုဒ္ဒသိယံ ပဝါရေတွာ ပန္နရသိယံ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဣဒါနိပိ ဒေန္တိ။ စေတိယဂိရိ မဟာဒဿနတ္ထမ္ပိ အဋ္ဌမိယံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တမ္ပိ စာတုဒ္ဒသိယံ ပဝါရေတုကာမာနံယေဝ ဟောတိ။ ‘‘သတ္တာဟံ အနာဂတာယ ပဝါရဏာယ သကရဏီယော ပက္ကမတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဝစနတော ဣဒံ အာစိဏ္ဏ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘နော စေ အဓိဋ္ဌဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဧကဿ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ၊ တဿေဝ ဝုတ္တံ ပုဗ္ဗကိစ္စဉ္စ သင်္ဃဂဏာနမ္ပိ နေတဗ္ဗံ။

၂၁၃။ တေန စ ဘိက္ခုနာတိ ပဝါရဏာဒါယကေန။

အနာပတ္တိပန္နရသကာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

‘‘တဿာ ¶ စ ပဝါရဏာယ အာရောစိတာယ သင်္ဃေန စ ပဝါရိတေ သဗ္ဗေသံ သုပ္ပဝါရိတံ ဟောတီတိ ဝစနတော ကေဝလံ ပဝါရဏာယ ပဝါရဏာဒါယကောပိ ပဝါရိတောဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တီတိ။

၂၂၂။ အဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယာတိ ပဝါရေတွာ ပစ္ဆာ အညမညံ ကထေန္တိယာ။ ဧကစ္စာယ ဝုဋ္ဌိတာယာတိ ဧကစ္စေသု ယထာနိသိန္နေသု ဧကစ္စေသု သကသကဋ္ဌာနံ ဂတေသု။ ပုန ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ ပုနပိ သဗ္ဗေဟိ သမာဂန္တွာ ¶ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ အာဂစ္ဆန္တိ သမသမာ၊ တေသံ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဂတေ အနာနေတွာ နိသိန္နာနံယေဝ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ၊ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ လိခိတံ။ သဗ္ဗာယ ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ အာဂစ္ဆန္တိ သမသမာ၊ တေသံ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယဒိ သဗ္ဗေ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဂတာ၊ သန္နိပါတေတုဉ္စ န သက္ကာ၊ ဧကစ္စေ သန္နိပါတာပေတွာ ပဝါရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ကတ္တဗ္ဗသင်္ဃကမ္မာဘာဝါ ဝဂ္ဂံ န ဟောတိ ကိရ။ ဧတ္ထ ပန ဧကစ္စေသု ဂတေသုပိ သဗ္ဗေသု ဂတေသုပိ သဗ္ဗေ သန္နိပါတာပေတွာ ဉတ္တိံ အဋ္ဌပေတွာ ကေဝလံ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ဧကစ္စေ သန္နိပါတာပေတွာ ပဝါရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ပဝါရေမီ’’တိ ဝစနတော။ သဗ္ဗေပိ ဟိ သန္နိပတိတာ ပစ္ဆာ ဒိဋ္ဌံ ဝါ သုတံ ဝါ ပရိသင်္ကိတံ ဝါ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ။ အနာဂတာနံ အတ္ထိဘာဝံ ဉတွာပိ ဧကစ္စာနံ သန္တိကေ ပဝါရဏာဝစနံ ဝိယ ဟောတိ။ သမ္မုခီဘူတေ စတ္တာရော သန္နိပါတာပေတွာ နိဿဂ္ဂိယံ အာပန္နစီဝရာဒိနိဿဇ္ဇနံ ဝိယ ပဝါရဏာ န ဟောတိ သဗ္ဗာယတ္တတ္တာ။ ‘‘သမဂ္ဂါနံ ပဝါရဏာ ပညတ္တာ’’တိ ဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ ‘‘ဣတော အညထာ န ဝဋ္ဋတိ အဋ္ဌကထာယံ အနနုညာတတ္တာ’’တိ ဥပတိဿတ္ထေရော ဝဒတိ။ ‘‘ထောကတရေဟိ တေသံ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ ဉတ္တိံ အဋ္ဌပေတွာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဂန္တုကာ နာမ နဝမိတော ပဋ္ဌာယာဂတာ ဝါ ဝဇသတ္ထနာဝါသု ဝုတ္ထဝဿာ ဝါ ဟောန္တိ။

၂၃၇။ ‘‘ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ တထာဂတောတိအာဒီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္နန္တိအာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၃၉။ ‘‘ဥပပရိက္ခိတွာ ဇာနိဿာမာတိ တေန သဟ ပဝါရေတဗ္ဗ’’န္တိ လိခိတံ။

ပဝါရဏာက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄၂။ အသီတိယာ ¶ ¶ …ပေ… ကာရေတီတိ ‘‘အသီတိ ဂါမိကသဟဿာနိ သန္နိပါတာပေတွာ’’တိ ဣမဿ ကာရဏဝစနံ။ တတ္ထ ‘‘ဂါမာနံ အသီတိယာ သဟဿေသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အသီတိယာ ဂါမသဟဿေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂါမပ္ပမုခါ ဂါမိကာ၊ တေသံ သဟဿာနိ။ ‘‘ကမ္မစိတ္တီကတာနီ’’တိ ဥပစာရေန ဝုတ္တံ။ ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနေ ဟိ တေသံ အဉ္ဇနဝဏ္ဏဘာဝေါ။ ‘‘ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကေနစိဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဩပမ္မေ ပဝတ္တတိ။ ဧဝမုပမာနောပဒေသပုစ္ဆာဝဓာရဏပဋိညာတဩပမ္မေ။ ပုရတော ပေက္ခမာနာနန္တိ အနာဒရတ္ထေ သာမိဝစနံ။ တတော ပန ဘဂဝတော ဂန္ဓကုဋိယာ ကဝါဋံ သုဗဒ္ဓံ ပဿိတွာ ဣစ္ဆိတာကာရကုသလတာယ ဣဒ္ဓိယာ ဂန္တွာ ကုဋိံ ပဝိသိတွာ အာရောစေသိ။ ဝိဟာရပစ္ဆာယာယန္တိ ဝိဟာရဿ ဝဍ္ဎမာနစ္ဆာယာယံ။ ‘‘အဟော နူနာတိ အဟော မဟန္တော’’တိ လိခိတံ။ ဘဂဝတော သမ္ဗဟုလေဟိ သဒ္ဓိံ အာဟိဏ္ဍနံ အာယသ္မတော သောဏဿ ဝီရိယာရမ္ဘနိဒဿနေန အနာရဒ္ဓဝီရိယာနံ ဥတ္တေဇနတ္ထံ၊ ဧဝံ သုခုမာလာနံ ပါဒရက္ခဏတ္ထံ ဥပါဟနာ အနုညာတာတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ။

၂၄၃။ တတ္ထ စ နိမိတ္တံ ဂဏှာဟီတိ တေသံ ဣန္ဒြိယာနံ အာကာရံ ဥပလက္ခေဟိ။

၂၄၄။ အဓိမုတ္တော ဟောတီတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဌိတော ဟောတိ။ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တောတိအာဒီဟိ နိဗ္ဗာနံ၊ အရဟတ္တဉ္စ ဝုတ္တံ။ ‘‘တဉှိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ ‘နေက္ခမ္မ’န္တိ စ ဂေဟတော ပဝိဝိတ္တတ္တာ ‘ပဝိဝေကော’တိ စ ဗျာပဇ္ဇာဘာဝတော ‘အဗျာပဇ္ဇ’န္တိ စ အရဟတ္တံ ဥပါဒါနဿ ခယန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ ‘ဥပါဒါနက္ခယော’တိ စ တဏှာယ ခယန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ ‘တဏှက္ခယော’တိ ¶ စ သမ္မောဟာဘာဝတော ‘အသမ္မောဟော’တိ စ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗေဟိ အရဟတ္တံ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ။ သိယာ ခေါ ဧဝမဿာတိ ကဒါစိ ဧဝမဿ၊ အဿ ဝါ အာယသ္မတော ဧဝံ သိယာ။ ပစ္စာဂစ္ဆန္တော ဇာနန္တော။ ကရဏီယမတ္တာနန္တိ အတ္တနော။ သော ဧဝ ဝါ ¶ ပါဌော။ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တောတိ ဣမသ္မိံယေဝ အရဟတ္တံ ကထိတံ။ သေသေသု နိဗ္ဗာနန္တိ ကေစိ။ အသမ္မောဟာဓိမုတ္တောတိ ဧတ္ထေဝ နိဗ္ဗာနံ။ သေသေသု အရဟတ္တန္တိ ကေစိ။ ‘‘သဗ္ဗေသွေဝေတေသု ဥဘယမ္ပီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဝိဝေကဉ္စ စေတသော၊ အဓိမုတ္တဿ၊ ဥပါဒါနက္ခယဿ စာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အာယတနာနံ ဥပ္ပာဒဉ္စ ဝယဉ္စ ဒိသွာ။

သဗ္ဗနီလိကာဒိပဋိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ

၂၄၆။ ‘‘ရဉ္ဇနစောဠကေန ပုဉ္ဆိတွာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ခလ္လကာဒီနိ အပနေတွာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒွေ တီဏိ ဆိဒ္ဒါနိ ကတွာ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တာနံ ဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော။

၂၅၄။ ‘‘စတုရင်္ဂုလာဓိကာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စတုရင်္ဂုလတော ဟေဋ္ဌာ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ဥဘတောလောဟိတကူပဓာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကာသာဝံ ပန ဝဋ္ဋတိ၊ ကုသုမ္ဘာဒိရတ္တမေဝ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။

သဗ္ဗစမ္မပဋိက္ခေပါဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၂၅၅။ ကိဿ တျာယန္တိ ကိဿ တေ အယံ။

၂၅၆။ ဂိဟိဝိကတန္တိ ဂိဟီနံ အတ္ထာယ ကတံ။ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသီဒိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ။ ကိဉ္စာပိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဌပေတွာ တူလိကံ သဗ္ဗာနေဝ ဂေါနကာဒီနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ဝိနယပရိယာယံ ပတွာ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗတော ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘တတ္ထ ပန သုတ္တန္တိကဒေသနာယ ဂဟဋ္ဌာဒီနမ္ပိ ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ တေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ဌပေတွာ ‘တူလိကံ…ပေ… ဝဋ္ဋန္တီ’တိ ဝုတ္တံ ဝိယ ခါယတီတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၅၉။ မိဂမာတုကောတိ တဿ နာမံ။ ဝါတမိဂေါတိ စ တဿ နာမံ။ ‘‘ကာဠသီဟော ကာဠမုခေါ ¶ ကပီ’’တိ လိခိတံ။ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယေန ပရိယာယေန စမ္မံ ဝဋ္ဋိဿတိ၊ သော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ‘‘အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကဝသေန ¶ ပရိဟာရော ပဋိက္ခိတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကိဉ္စိ စမ္မံ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓေ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂေါစမ္မ’’န္တိ ဣဒံ ပရတော ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု စမ္မာနိ အတ္ထရဏာနီ’’တိ ဧတ္ထ အနုမတိပ္ပသင်္ဂဘယာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၆၀။ ‘‘ယံ ¶ ¶ ဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ အဿာ’’တိ ပရတော ‘‘တဒုဘယေန ဘိယျောသော မတ္တာယ ကိဿာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝိရောဓဒဿနတော နိဒါနာနပေက္ခံ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာနိဒါနံ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? တဒညာပေက္ခာဓိပ္ပာယတော။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓကာလေပိ ဟိ သပ္ပိအာဒီနံ သတ္တာဟကာလိကဘာဝါပေက္ခာတိ တထာ ဝစနေန ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော၊ တေနေဝ ‘‘အာဟာရတ္ထဉ္စ ဖရေယျ၊ န စ ဩဠာရိကော အာဟာရော ပညာယေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ ဧတ္ထ စ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ န ကတော။ ကုတောယေဝ ပန လဗ္ဘာ တဒညာပေက္ခာဓိပ္ပာယော ဘဂဝတော မူလဘေသဇ္ဇာဒီနိ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝန္တိ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ ယံ ပန ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဝစနံ၊ တံ ‘‘သန္နိဓိံ ကတွာ အပရာပရသ္မိံ ဒိဝသေ ကာလေ ဧဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီ’’တိ အဓိပ္ပာယတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ အတိသယတ္တာဘာဝတော ‘‘ယံ ဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ အဿာ’’တိအာဒိ ဝိတက္ကုပ္ပာဒေါ န သမ္ဘဝတိ။ ပဏီတဘောဇနာနုမတိယာ ပသိဒ္ဓတ္တာ အာဗာဓာနုရူပသပ္ပာယာပေက္ခာယ ဝုတ္တာနီတိ စေ? တဉ္စ န၊ ဘိယျောသော မတ္တာယ ကိသာဒိဘာဝါပတ္တိဒဿနတော။ ယထာ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယ ဖာဏိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘‘နဝနီတံ ဥပါဒါယ သပ္ပိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော နဝနီတံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ ဝိသေသဒဿနာဓိပ္ပာယတော။ ယထာ ဖာဏိတဂ္ဂဟဏေန သိဒ္ဓေပိ ပရတော ဥစ္ဆုရသော ဝိသုံ အနုညာတော ဥစ္ဆုသာမညတော ဂုဠောဒကဋ္ဌာနေ ဌပနာဓိပ္ပာယတော။ တထာ နဝနီတေ ဝိသေသဝိဓိဒဿနာဓိပ္ပာယတော နဝနီတံ ဝိသုံ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသေသဝိဓိ ပနဿ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ပစိတွာ သပ္ပိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမေန အဓောတမ္ပိ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂)။ တတ္ထ သပ္ပိ ပက္ကာဝ ဟောတိ၊ နာပက္ကာ။ တထာ ဖာဏိတမ္ပိ။ နဝနီတံ အပက္ကမေဝ။

ဧတ္ထာဟ ¶ – နဝနီတံ ဝိယ ဥစ္ဆုရသောပိ သတ္တာဟကာလိကပါဠိယံ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗောတိ? န ဝတ္တဗ္ဗော။ ကသ္မာ? သတ္တာဟကာလိကပါဠိယံ ဝုတ္တေ ¶ ဥစ္ဆုရသော ဂုဠာပဒေသေန ယထာ အဂိလာနဿ ဖာဏိတံ ပဋိသိဒ္ဓံ၊ တထာ ဥစ္ဆုရသောပီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ အဝုတ္တေ ပန ဂုဠံ ဝိယ သော ဖာဏိတသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။ ဣဓ အဝတွာ ပစ္ဆာ ဝစနေန ဂုဠောဒကဋ္ဌာနေဝ ဌပိတော ဟောတိ။ တဒတ္ထမေဝ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝဋ္ဋနကပါနကာဓိကာရေ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဧဝ ယာမကာလိကောတိ စေ? န၊ အဋ္ဌကထာဝိရောဓတော။ န ဥပါဒါယတ္ထဿ နိဿယတ္ထတ္တာတိ စေ? ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယ ဥစ္ဆုဝိကတိ ဖာဏိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ယဒေတံ နိဿဂ္ဂိယဋ္ဌကထာဝစနံ၊ တတ္ထ ‘‘ဥပါဒါယာ’’တိ ဣမဿ နိဿာယ ပစ္စယံ ကတွာတိ အတ္ထောတိ။ န၊ ပရတော အပရကိရိယာယ အဒဿနတော။ ယထာ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃) ‘‘ပဋိစ္စာ’’တိ ဣမဿ ဥဿုက္ကဝစနဿ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အပရကိရိယာ ဒိဿတိ၊ န တထာ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဧတ္ထ အပရကိရိယာ ဒိဿတီတိ။ အယုတ္တမေတံ တတ္ထ တဒဘာဝေပိ သိဒ္ဓတ္တာ။ ယထာ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ရူပ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဧတ္ထ အပရကိရိယာယ အဘာဝေပိ ဥဿုက္ကဝစနံ သိဒ္ဓံ၊ တထာ ဧတ္ထာပိ သိယာတိ? န၊ တတ္ထ ပါဌသေသာပေက္ခတ္တာ။ ယထာ စတ္တာရော မဟာဘူတာ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ၊ ပဝတ္တကံ ဝါ ရူပန္တိ ဣမံ ပါဌသေသံ သာ ပါဠိ အပေက္ခတိ၊ န တထာ ဣဒံ အဋ္ဌကထာဝစနံ ကဉ္စိ ပါဌံ အပေက္ခတိ။ ပရိပုဏ္ဏဝါဒိနော ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ သညာကရဏမတ္တံ ဝါ တဿ ရူပဿ။ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ ဥပါဒါယာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဟိ သညာကရဏမတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဥစ္ဆုရသံ အာဒိံ ကတွာ၊ တတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ‘‘ဥစ္ဆုရသေန သံသဋ္ဌံ ဘတ္တံ အဂိလာနော ဘိက္ခု ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော၊ ဘိက္ခုနီ ပါဋိဒေသနိယေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အယုတ္တန္တိ ဧကေ။ တေ ဝိသေသဟေတုနော အဘာဝံ ဒဿေတွာ ပညာပေတဗ္ဗာ။

ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာတိ ဥစ္ဆုရသံ အာဒိံ ကတွာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ယဒိ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝစနေန ဥစ္ဆုရသော ဖာဏိတံ သိယာ၊ ‘‘အပက္ကာ ဝါ’’တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ အပက္ကဝစနေန ဥစ္ဆုရသဿ ဂဟိတတ္တာ။ အထ ‘‘ပက္ကာ ဝါ’’တိ ဝစနေန ဥစ္ဆုရသော ဖာဏိတန္တိ သိဒ္ဓံ၊ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝစနံ နိရတ္ထကန္တိ ဥတ္တရံ ဝုတ္တံ၊ တံ အနုတ္တရန္တိ သာဓိတံ ဟောတိ။ သော စေတေဟိ အပက္ကာ ဝါတိ သာမံ ဘိက္ခုနာ အပက္ကာ ¶ ဝါ။ အဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါတိ ဘိက္ခုနာဝ သာမံ ဝိနာ ဝတ္ထုနာ ပက္ကာ ဝါတိ အတ္ထော။ တသ္မာ အညထာ ‘‘သဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော ဒဿိတော၊ သော ဒုဋ္ဌု ဒဿိတော။ ကသ္မာ? မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဈာမဥစ္ဆုဖာဏိတံ ဝါ ကောဋ္ဋိတဥစ္ဆုဖာဏိတံ ဝါ ပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘သဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါ’’တိ ဝစနဿ စ လဒ္ဓိဝိရောဓတော အဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘ဧတံ သဝတ္ထုကပက္ကံ ဝဋ္ဋတိ နော ဝဋ္ဋတီ’တိ ¶ ပုစ္ဆံ ကတွာ ‘ဥစ္ဆုဖာဏိတံ ပစ္ဆာဘတ္တံ နော ဝဋ္ဋနကံ နာမ နတ္ထီ’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ဝုတ္တတ္တာ စ သဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါတိ အတ္ထော စ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုဒ္ဒဿိတောတိ သိဒ္ဓံ။ အာဟာရတ္ထန္တိ အာဟာရပယောဇနံ။ အာဟာရကိစ္စံ ယာပနန္တိ အတ္ထောတိ စ။

၂၆၂။ တေလပရိဘောဂေနာတိ သတ္တာဟကာလိကပရိဘောဂေန။

၂၆၃။ သတိ ပစ္စယေတိ ဧတ္ထ သတိပစ္စယတာ ဂိလာနာဂိလာနဝသေန ဒွိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဿ ဟိ အနာပတ္တိဝါရေ ယာမကာလိကာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ အဝိသေသေန သတိပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ ဣမသ္မိံ ခန္ဓကေ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဂုဠံ၊ အဂိလာနဿ ဂုဠောဒကံ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ လောဏသောဝီရကံ၊ အဂိလာနဿ ဥဒကသမ္ဘိန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သိဒ္ဓံ သတိပစ္စယတာ ဂိလာနာဂိလာနဝသေန ဒုဝိဓာတိ။ အညထာ အသတိ ပစ္စယေ ဂုဠောဒကာဒီသု အာပဇ္ဇတိ။ တတော စ ပါဠိဝိရောဓော။

ပိဋ္ဌေဟီတိ ပိသိတတေလေဟိ။ ကောဋ္ဌဖလန္တိ ကောဋ္ဌရုက္ခဿ ဖလံ။ ‘‘မဒနဖလံ ဝါ’’တိ စ လိခိတံ။ ဟိင်္ဂုဇတု နာမ ဟိင်္ဂုရုက္ခဿ ဒဏ္ဍပလ္လဝပဝါဠပါကနိပ္ဖန္နာ။ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကာ နာမ တဿ မူလသာခပါကနိပ္ဖန္နာ။ တကံ နာမ တဿ ရုက္ခဿ တစပါကောဒကံ။ တကပတ္တီတိ တဿ ပတ္တပါကောဒကံ။ တကပဏ္ဏီတိ တဿ ဖလပါကောဒကံ။ အထ ဝါ ‘‘တကံ နာမ လာခါ။ တကပတ္တီတိ ကိတ္တိမလောမလာခါ။ တကပဏ္ဏီတိ ပက္ကလာခါ’’တိ လိခိတံ။ ဥဗ္ဘိဒံ နာမ ဦသပံသုမယံ။

၂၆၄။ ဆကဏံ ဂေါမယံ။ ပါကတိကစုဏ္ဏံ နာမ အပက္ကကသာဝစုဏ္ဏံ၊ တေန ‘‘ဌပေတွာ ဂန္ဓစုဏ္ဏံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ စာလိတေဟီတိ ပရိဿာဝိတေဟိ။

၂၆၅။ နာနာသမ္ဘာရေဟိ ကတန္တိ နာနောသဓေဟိ။

၂၇၄။ သာမံ ¶ ပက္ကံ သမပက္ကန္တိ ဒုဝိဓံ ဝိယ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ ခီရာဒီသု ဥဏှမတ္တမေဝ ပါကော။ တေန ဥတ္တဏ္ဍုလာဒိသမာနာ ဟောန္တိ။

၂၇၆-၈။ ‘‘ဗုဒ္ဓပ္ပမုခ’န္တိ ¶ အာဂတဋ္ဌာနေ ‘ဘိက္ခုသင်္ဃော’တိ အဝတွာ ‘သင်္ဃော’တိ ဝုစ္စတိ ဘဂဝန္တမ္ပိ သင်္ဂဟေတု’’န္တိ ဝဒန္တိ။ နာဂေါတိ ဟတ္ထီ။

၂၇၉။ သမ္ဗာဓေတိ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ စ ပဿာဝမဂ္ဂေပိ အနုလောမတော။ ဒဟနံ ပဋိက္ခေပါဘာဝါ ဝဋ္ဋတိ။ သတ္ထဝတ္တိကမ္မာနုလောမတော န ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န၊ ပဋိက္ခိတ္တပဋိက္ခေပါ၊ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿ တပ္ပရမတာဒီပနတော၊ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ပုဗ္ဗေ ပဋိက္ခိတ္တမ္ပိ သတ္ထကမ္မံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ပစ္ဆာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဒွိက္ခတ္တုံ သတ္ထကမ္မဿ ပဋိက္ခေပေါ ကတော။ တေန သမ္ဗာဓဿ သာမန္တာ ဒွင်္ဂုလံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ နာမ။ သတ္ထဝတ္တိကမ္မတော ဥဒ္ဓံ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ပုဗ္ဗေ သမ္ဗာဓေယေဝ သတ္ထကမ္မံ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ပစ္ဆာ သမ္ဗာဓဿ သာမန္တာ ဒွင်္ဂုလမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မာ တဿေဝ ပဋိက္ခေပေါ၊ နေတရဿာတိ သိဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ ‘‘သတ္ထံ နာမ သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ယေန ဆိန္ဒတိ၊ တံ သဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကဏ္ဋကေန ဝါ’’တိအာဒိ။ ခါရဒါနံ ပနေတ္ထ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ ပသာခေ လေပမုခေန အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကေ ပန ‘‘သတ္ထကမ္မံ ဝါ’’တိ ပါဌံ ဝိကပ္ပေတွာ ဝတ္ထိကမ္မံ ကရောန္တိ။ ‘‘ဝတ္ထီ’’တိ ကိရ အဂ္ဃိကာ ဝုစ္စတိ။ တာယ ဆိန္ဒနံ ဝတ္ထိကမ္မံ နာမာတိ စ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ တေ ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’’တိ ဣမဿ ပဒဘာဇနီယံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ အဏ္ဍဝုဍ္ဎီတိ ဝါတဏ္ဍကော။ အာဒါနဝတ္တီတိ အာနဟဝတ္တိ။

၂၈၀။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနုဿမံသံ…ပေ… ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပဋိ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ အပ္ပဋိဝေက္ခဏဒုက္ကဋဉ္စ ထုလ္လစ္စယဉ္စာတိ ဒွေ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယမံသေပိ အပ္ပဋိဝေက္ခဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋမေဝ။ ကေစိ ‘‘မံသဘာဝံ ဇာနန္တောဝ အာပဇ္ဇတိ။ ပူဝါဒီသု အဇာနန္တဿ ကာ ပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဇာနန္တောပိ အာပဇ္ဇတိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာတိ ကေစိ။

ဟတ္ထိမံသာဒိပဋိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ

၂၈၁။ ဣမေသံ ¶ …ပေ… သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ဒသန္နမ္ပိ မနုဿမံသာဒီနံ အကပ္ပိယဘာဝမတ္တပရိဒီပနဝစနံ၊ နာပတ္တိဝိဘာဂဒဿနဝစနံ။ ယံ ကိဉ္စိ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါ ခါဒန္တဿ အာပတ္တိယေဝါတိ ဣဒမ္ပိ အနိယမိတဝစနမေဝ ‘‘အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ ¶ ။ တဒုဘယမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ မနုဿာဒီနံ မံသာဒီသု ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ဂဟိတနယေဟိ အဓိပ္ပာယော ဇာနိတုံ သက္ကာတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ အဓိပ္ပာယော – ယသ္မာ ဧတေသံ မနုဿာဒီနံ မံသာဒီနိ အကပ္ပိယာနိ၊ တသ္မာ မနုဿာနံ မံသာဒီသု ထုလ္လစ္စယာပတ္တိ။ သေသာနံ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋာပတ္တီတိ။ ပါဌေယေဝ ဟိ လောဟိတာဒိံ မံသဂတိကံ ကတွာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနုဿမံသံ…ပေ… ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထေဝ ဟတ္ထာဒီနံ မံသာဒီသုပိ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ပညတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ သီဟဠဋ္ဌကထာယံ ‘‘မနုဿမံသေ ဝါ ကေသေ ဝါ နခေ ဝါ အဋ္ဌိမှိ ဝါ လောဟိတေ ဝါ ထုလ္လစ္စယမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဧဝ –

‘‘အဋ္ဌိပိ လောဟိတံ စမ္မံ၊ လောမမေသံ န ကပ္ပတီ’’တိ။ –

ခုဒ္ဒသိက္ခာဂါထာပဒဿ အတ္ထော စ အဓိပ္ပာယော စ သုဝိညေယျောတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဧတ္ထ အနာဒရိယဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဒကမနုဿာဒိမံသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ နာဂရာဇေန ဝုတ္တာဒီနဝေ သတိပိ ဥဇ္ဈာယနာဓိကာရမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိကူလတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၈၃။ ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗောတိ ဣဒံ သင်္ဂီတိကာရကဝစနံ။ န ဟိ ဘဂဝါ တမေဝ သိက္ခာပဒံ ဒွိက္ခတ္တုံ ပညပေသိ၊ ဧဝံ ဧဝရူပေသူတိ ဧကေ။ ပဌမပညတ္တမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ န စ တေ ဘိက္ခူ သာပတ္တိကာ ဇာတာ။ ကထံ? ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ။ ‘‘အပိစ မယံ ကာလဿေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇိမှာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မာတိကာဝိဘင်္ဂေ (ပါစိ။ ၂၂၇) စ ‘‘ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတော၊ တံ ဌပေတွာ အညံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ၊ ဧတံ ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အညံ ဘောဇနံ နာမ နိမန္တနတော လဒ္ဓံ ယံ ကိဉ္စီတိ သိဒ္ဓံ။ ယသ္မာ န ဘောဇ္ဇယာဂုနိမန္တနတော လဒ္ဓဘောဇနံ၊ တသ္မာ ¶ ‘‘ဧတ္ထ အနာပတ္တီ’’တိ တေ ဘိက္ခူ ပရိဘုဉ္ဇိံသူတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန အညနိမန္တနတော လဒ္ဓဘောဇနမေဝ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ၊ နေတရန္တိ အနုညာတံ။ တတော ပဋ္ဌာယ တဿ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘နိစ္စဘတ္တေ သလာကဘတ္တေ ပက္ခိကေ ဥပေါသထိကေ ပါဋိပဒိကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ဝေသာလိယာ ပညတ္တကာလေ နတ္ထိ၊ ယဒိ အတ္ထိ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိမာတိကာဝိဘင်္ဂဝိရောဓော၊ တသ္မာ ‘‘အပိစ မယံ ကာလဿေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇိမှာ’’တိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဝုတ္တတ္တာ၊ ပဒဘာဇနေပိ ‘‘အညံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ စ ပဌမံ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ နိမန္တိတံ ဘောဇနံ ဌပေတွာ အနိမန္တိတမေဝ ¶ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ၊ နေတရန္တိ ကိဉ္စာပိ အာပန္နံ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတြ နိမန္တိတေန အညဿ ဘောဇ္ဇယာဂု ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန ပဌမနိမန္တိတဘောဇနတော အညံ ပစ္ဆာ လဒ္ဓံ နိမန္တိတဘောဇနံ၊ နိစ္စဘတ္တာဒီနိ စ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီတိ အာပဇ္ဇမာနံ ဝိယ ဇာတန္တိ အနုပညတ္တိပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏံ၊ အနိမန္တနဘောဇနေ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏဉ္စ ကရောန္တော၊ ပဌမပညတ္တိသိက္ခာပဒမေဝ ဣမိနာ အတ္ထေန ပရိဏာမေန္တော စ ‘‘ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဘဂဝါ အာဟ၊ တသ္မာ တတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆာ နိမန္တနဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တဿေဝ အာပတ္တိ။ တေသု န နိစ္စဘတ္တာဒီနီတိ အာပန္နံ။ တေနေဝါယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော တဿ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘နိစ္စဘတ္တေ’’တိအာဒီနိ ပဉ္စ ပဒါနိ ပက္ခိပိတွာ သင်္ဂါယိ။ အဓိပ္ပာယညူ ဟိ တေ မဟာနာဂါ၊ တသ္မာ ပဌမမေဝ ယံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနံ၊ ပစ္ဆာပိ တံ အနုရက္ခန္တေန အဘောဇနံ မဓုဂေါဠကံ အပရာမသိတွာ ဘောဇ္ဇယာဂု ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဧဝံ အာစရိယော။

ဧတ္ထာဟ – ယထာ ပစ္ဆာလဒ္ဓလေသေန ထေရေန နိစ္စဘတ္တာဒိပက္ခေပေါ ကတော၊ ဧဝံ ကထိနက္ခန္ဓကေ ပရမ္ပရဘောဇနံ ပက္ခိပိတွာ ‘‘အတ္ထတကထိနာနံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆ ကပ္ပိဿန္တီ’’တိ ကိမတ္ထံ န ဝုစ္စန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယထာဝုတ္တလေသနိဒဿနတ္ထံ။ အညထာ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဝေသာလိယံ၊ အန္ဓကဝိန္ဒေ စာတိ ဥဘယတ္ထ ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎေန ပညတ္တံ သိယာ။ နော စေ၊ သာပတ္တိကာ ဘိက္ခူ သိယုံ၊ န စ တေ သာပတ္တိကာ အပ္ပဋိက္ခိတ္တေပိ တေသံ ကုက္ကုစ္စဒဿနတော။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဘိက္ခူနံ ဒေဟီတိ။ ဘိက္ခူ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဘဂဝတော အာဏတ္တိယာ ပရိဘုတ္တာနမ္ပိ ‘‘ဩဒိဿကံ နု ခေါ ဣဒံ အမှာက’’န္တိ ဝိမတိပ္ပတ္တာနံ ဝိမတိဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဂုဉ္စ မဓုဂေါဠကဉ္စာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဧဝမိဓာပေတေ ပညတ္တံ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒံ ဩမဒ္ဒိတွာ ပရမ္ပရဘောဇနံ ကထံ ဘုဉ္ဇိဿန္တီတိ။ ဧတ္ထာဟု ကေစိ အာစရိယာ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒေနေဝ ‘‘အညဿ ဘောဇနံ န ကပ္ပတီ’’တိ ဇာနန္တာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဂုဉ္စာ’’တိ ဝိသုံ အနုညာတတ္တာ ‘‘ပဋဂ္ဂိဒါနမဟာဝိကဋာဒိ ဝိယ ကပ္ပတီ’’တိ သညာယ ဘုဉ္ဇိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပိစ မယံ ကာလဿေဝ ဘောဇ္ဇယာဂုယာ ဓာတာ’’တိအာဒိ၊ တံ အယုတ္တံ တတ္ထ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိမာတိကာဝိဘင်္ဂဝိရောဓေန အနာပတ္တိဝါရေ နိစ္စဘတ္တာဒီနံ အသမ္ဘဝပ္ပသင်္ဂတော၊ ဘိက္ခူနံ သာပတ္တိကဘာဝါနတိက္ကမနတော၊ မိစ္ဆာဂါဟဟေတုပ္ပသင်္ဂေန ဘဂဝတာ အနုညာတပ္ပသင်္ဂတော စ။ တေ ဟိ ဘိက္ခူ ယသ္မာ ဘဂဝါ ကတ္ထစိ ဝိနယဝသေန ကပ္ပိယမ္ပိ ‘‘ဂါထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၄၊ သု။ နိ။ ၈၁၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၉) ပဋိက္ခိပတိ၊ တသ္မာ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ ပတိ ‘‘ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သိက္ခာပဒံ ပတိ ဘဂဝါပိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယပ္ပကာသနတ္ထမေဝ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဂုဉ္စာ’’တိ အာဟ။ ဒုရဝဂ္ဂါဟော ဟိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဟိ ဘာရဒွါဇဿ ပါယာသံ အဘောဇနေယျန္တိ အကတဝိညတ္တိပ္ပသင်္ဂတော ပဋိက္ခိပိ။ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဝိညာပေတွာ သဇ္ဇိတံ တေကဋုလယာဂုံ ပန ‘‘ယဒပိ၊ အာနန္ဒ၊ ဝိညတ္တံ၊ တဒပိ အကပ္ပိယ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ယဒပိ၊ အာနန္ဒ၊ အန္တောဝုတ္ထ’’န္တိအာဒိမေဝါဟ။ တေန နော စေ တံ အန္တောဝုတ္ထံ ကပ္ပတီတိ အဓိပ္ပာယဒဿနေန ပဏီတဘောဇနသူပေါဒနဝိညတ္တိသိက္ခာပဒါနိ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ ဘဂဝတောပိ ကပ္ပတိ၊ ပဂေဝ အမှာကန္တိ။

၂၈၄။ ဂိလာနဿေဝ ဘဂဝတာ ဂုဠော အနုညာတောတိ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) ဝစနဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ တေ ဣဓ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ကုက္ကုစ္စာယိံသု။ ဣဓ ပန ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဂုဠောဒက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂုဠာဓိကာရတ္တာ ပုဗ္ဗေ အနုညာတဉ္စ ဝတွာ အဂိလာနဿ ဂုဠောဒကံ အနုညာတံ၊ တေန ဂိလာနေန သတိ ပစ္စယေ ဂုဠော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော၊ ဂုဠောဒကံ အသတိ ပစ္စယေပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဂုဠောဒကံ ကာလိကေသု သတ္တာဟကာလိကံ၊ ဘဂဝတာ ဩဒိဿာနုညာတတ္တာ သတ္တာဟာတိက္ကမေန ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ဥဒကသမ္ဘိန္နတ္တာ သတ္တာဟကာလိကဘာဝံ ဇဟတိ။ ‘‘ယထာ အမ္ဗာဒိ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ယာမကာလိကံ ဇာတံ၊ တထာ သတ္တာဟကာလိကံ ဇဟိတွာ တဒနန္တရေ ¶ ယာဝဇီဝိကေ ဌိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ၊ တဉ္စ ဘဂဝတာ ဩဒိဿာနုညာတတ္တာ ပစ္စဝေက္ခဏာဘာဝေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ‘‘ဂုဠောဒက’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒကဂတိက’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဥဒကမိဿံ ဥဒကဂတိကံ ဟောတိ၊ မဓုပိ သိယာ တံ တထာ အနုညာတတ္တာ။ မာ ဟောတု၊ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ သိယာ ဥဒကဂတိကတ္တာ၊ တဉ္စ န ဟောတိ၊ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာပိ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၂၈၅။ သုညာဂါရန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ။

၂၉၅။ ဩရဝသဒ္ဒန္တိ မဟာသဒ္ဒံ။ ဗဟူဟိ သမ္ပရိဝါရေတွာတိ ဧတ္ထ ဧကေနာပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဗဟူသု ဧကဿပိ ဝစနေန သဟ သိယာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အာမသိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနာမသိတေ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဝစနေန သေသာပိ အနုညာတာ။ ‘‘ဘိတ္တိဉ္စေ ဥပသန္တေ ပစ္ဆာ တံ ပူရေန္တိ၊ တတ္ထ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပကတိဘူမိယံယေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ဥပရိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣဋ္ဌကာဒီဟိ ကတာစယဿာ’’တိအာဒိနာ ဝိရုဇ္ဈတိ ဝိယ။ မတ္တိကာပိဏ္ဍံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘အသတိယာ ¶ အနဓိဋ္ဌိတာယ သရိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ စေ ဥပရိ အဓိဋ္ဌိတာ၊ ဟေဋ္ဌာ ဌိတံ ဘဏ္ဍံ အကပ္ပိယံ၊ ဥပရိဋ္ဌိတမေဝ ကပ္ပိယံ၊ အယမေတ္ထ ဝိသေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ကပ္ပိယကုဋိ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝံဝိဓေ ပုန ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ကပ္ပိယကုဋိံ ကာတုံ ဒေမာတိ ဧတ္ထ ကပ္ပိယကုဋိကိစ္စံ ကာတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဘောဇနသာလာ ပန သေနာသနမေဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ ကာတဗ္ဗန္တိ အပရေ။ ‘‘အကတေပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘မုခသန္နိဓိ နာမ ဘောဇနကာလေ သန္နိဓီ’’တိ လိခိတံ။ မုခသန္နိဓီတိ တဿ နာမံ။ ‘‘ယဒိ သန္နိဓိ ဟောတိ၊ ပါစိတ္တိယံ ဘဝေယျ၊ မုခသန္နိဓိ ပန ဒုက္ကဋံ၊ တသ္မာ သန္နိဓိ အနဓိပ္ပေတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တဿ သန္တကံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနံ နာဓိပ္ပေတံ။ စီဝရဝိကပ္ပနေ ဝိယ ကပ္ပိယမတ္တံ ဉာတဗ္ဗန္တိ ကေစိ။

၃၀၀။ ‘‘အတ္တနာ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပုရေဘတ္တမေဝ ပရိစ္စဇိတွာ သာမဏေရာဒီဟိ ပါနကံ ကတွာ ဒိန္နေ ပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပစ္ဆာဘတ္တံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တတ္ထ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိဒ္ဒေါသတ္တာ၊ ပုရေဘတ္တမေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ¶ နိဿဋ္ဌတ္တာ၊ အတ္တနာ စ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ဒေါသော န ဒိဿတိ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာလူကာ နာမ ကန္ဒာ၊ ‘‘ဣတော ကိဉ္စိတက’’န္တိ ဝေါဟရန္တိ။ ‘‘ဖာရုသကန္တိ ဂေါဠဝိသယေ ဧကော ရုက္ခော’’တိ စ လိခိတံ။ ‘‘ပက္ကဍာကရသ’’န္တိ ဝိသေသိတတ္တာ ‘‘အပက္ကံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒိဝစနေနပိ သိဒ္ဓမေဝ။ တဏ္ဍုလဓောဝနောဒကမ္ပိ ဓညရသော ဧဝ။ ‘‘နိက္ကသဋော ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော’’တိ လိခိတံ။ သာဝိတ္တီတိ ဂါယတ္တိ။ ဆန္ဒသောတိ ဝေဒဿ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗဇိတေန အကပ္ပိယေ သမာဒပေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဿာပိ န ကေဝလံ ဒသသု ဧဝ သိက္ခာပဒေသု၊ အထ ခေါ ယံ ဘိက္ခုဿ န ကပ္ပတိ၊ တသ္မိမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၀၅။ ဒွေ ပဋာ ဒေသနာမေနေဝါတိ စီနပဋ္ဋသောမာရပဋ္ဋာနိ။ တီဏီတိ ပတ္တုဏ္ဏေန သဟ တီဏိ။ ဣဒ္ဓိမယိကံ ဧဟိဘိက္ခူနံ နိဗ္ဗတ္တံ။ ဒေဝဒတ္တိယံ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရေန လဒ္ဓံ။ ‘‘ယာမာတိက္ကမေ သန္နိဓိဝသေန သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝသေနာ’’တိ လိခိတံ။

ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၀၆။ ‘‘ကထိနန္တိ ¶ ¶ ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယ ထိရန္တိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ပဉ္စ ကပ္ပန္တီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ကပ္ပိဿန္တီ’’တိ အနာဂတဝစနံ ‘‘ဝေါ’’တိ ဣမဿ သာမိဝစနပက္ခေ ယုဇ္ဇတိ တေသံ တသ္မိံ ခဏေ အနတ္ထတကထိနတ္တာ။ ဒွီသု ပနေတေသု အတ္ထဝိကပ္ပေသု ပစ္ဆိမော ယုတ္တော သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ပါဝေယျကာနံ သဗ္ဗဓုတင်္ဂဓရတ္တာ။ နိမန္တနံ သာဒိယန္တဿေဝ ဟိ အနာမန္တစာရော ပညတ္တော၊ တထာ ဂဏဘောဇနံ။ အသမာဒါနစာရော အနဓိဋ္ဌိတတိစီဝရဿ နတ္ထိ အတေစီဝရိကဿ ယာဝဒတ္ထစီဝရစတုတ္ထာဒိစီဝရဂ္ဂဟဏသမ္ဘဝတော။ ဣတရဿာပိ အနဓိဋ္ဌာနမုခေန လဗ္ဘတိ။ စီဝရုပ္ပာဒေါ အပံသုကူလိကဿေဝ။ ‘‘ကထိနတ္ထတသီမာယ’’န္တိ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရသီမဋ္ဌဿ မတကစီဝရာဒိဘာဂိယတာယ ဗဒ္ဓသီမာယ တတြုပ္ပာဒါဘာဝတော ဝိညေယျမေတံ ဥပစာရသီမာဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတာတိ။ ကထိနတ္ထာရံ ကေ လဘန္တီတိ ကေ သာဓေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ ဇနာ သာဓေန္တိ။ ကထိနဒုဿဿ ဟိ ဒါယကာ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ဟောန္တိ။ ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ။ ‘‘တတြ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယွာယံ စတုဝဂ္ဂေါ ဘိက္ခုသင်္ဃော ဌပေတွာ တီဏိ ကမ္မာနိ ဥပသမ္ပဒံ ပဝါရဏံ အဗ္ဘာန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၈) စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ယဿ သင်္ဃော ကထိနဒုဿံ ဒေတိ၊ တံ ဟတ္ထပါသေ အကတွာပိ ဗဟိသီမာယ ဌိတဿပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဟတ္ထပါသေ ကတွာ ဧဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘တဿ ကမ္မပ္ပတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတြုပ္ပာဒေန တဏ္ဍုလာဒိနာ ဝတ္ထေသု စေတာပိတေသု အတ္ထတကထိနာနမေဝ တာနိ ဝတ္ထာနိ ပါပုဏန္တိ။ ဝတ္ထေဟိ ပန တဏ္ဍုလာဒီသု စေတာပိတေသု သဗ္ဗေသံ တာနိ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ လဘန္တီတိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌကောဋိယာ ဝုတ္တံ။ အန္တရာယေန အပ္ပဝါရိတာနမ္ပိ ဝုတ္ထဝဿာနံ ကထိနတ္ထာရသမ္ဘဝတော ဣတရေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ အတ္ထာရကဿ စ အနုမောဒကဿ စာ’’တိ (ပရိ။ ၄၀၃) ¶ ပရိဝါရေ ဧကဝစနကရဏတော၊ တတ္ထေဝ ‘‘သင်္ဃဿ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ၊ ဂဏဿ ပုဂ္ဂလဿ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိန’’န္တိ (ပရိ။ ၄၁၄) ဝစနတော စ။

အညသ္မိံ ¶ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာပိ န လဘန္တီတိ ဣဒံ ကိံ ဧကသီမသ္မိံ၊ ဥဒါဟု နာနာသီမသ္မိန္တိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ ဧကသီမသ္မိံ၊ ပရတော ‘‘သစေ ပန ဧကသီမာယ ဗဟူ ဝိဟာရာ ဟောန္တိ၊ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သန္နိပါတေတွာ ဧကတ္ထ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ၊ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္ထရိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဣဒဉှိ ဝစနံ သဗ္ဗေသံယေဝ ဧကော ကထိနတ္ထာရောတိ ဒီပေတိ။ အထ နာနာသီမသ္မိံ၊ ဥပနန္ဒဿ ဧကာဓိပ္ပာယဒါနာနုမတိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဒေထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မောဃပုရိသဿ ဧကာဓိပ္ပာယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၄)။ ဣဒဉှိ ဝစနံ ဒွီသုပိ အာဝါသေသု တဿ ကထိနတ္ထာရသိဒ္ဓိံ ဒီပေတီတိ။ အဝိရောဓောဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ၊ တသ္မာ ဧကသီမသ္မိံ ဝါ နာနာသီမသ္မိံ ဝါ နာနူပစာရေ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာပိ န လဘန္တီတိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပစ္ဆိမိကာယ ဥပသမ္ပန္နော ပဌမပဝါရဏာယ ပဝါရေတုမ္ပိ လဘတိ၊ ဝဿိကော စ ဟောတိ အာနိသံသဉ္စ လဘတီတိ သာမဏေရာနံ ဝဿူပဂမနံ အနုညာတံ ဟောတိ၊ သာမဏေရာ ကထိနာနိသံသံ လဘန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။

တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရပ္ပဟောနကန္တိ ဣဒံ ‘‘န အညတြ သင်္ဃာဋိယာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန အန္တရဝါသကေန အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိန’’န္တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈနံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အယဉှိ ပါဠိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရဝိရဟေနာပိ န အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနန္တိ ဒီပေတီတိ စေ? န၊ တဒတ္ထဇာနနတော၊ န တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရဝိရဟေန န အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနန္တိ ဟိ ဒီပေတုကာမော ဘဂဝါ တံ ပါဠိမာဟ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘အညတြ သင်္ဃာဋိယာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန အန္တရဝါသကေနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာတိ စေ? န၊ အဓိပ္ပာယဇာနနတောဝ။ ယော သင်္ဃာဋိယာ အတ္ထရိတုကာမော၊ တဿ အညတြ သင်္ဃာဋိယာ န အတ္ထတံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဣတရတ္ထာပီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ သုက္ကပက္ခေ ‘‘သင်္ဃာဋိယာ အတ္ထတံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကမေဝ စီဝရံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သန္တေ ‘‘စတုဝီသတိယာ အာကာရေဟိ အနတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ၊ သတ္တရသဟိ အာကာရေဟိ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိန’’န္တိ ယထာရဟံ ဥက္ကဋ္ဌကောဋိယာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ကဏှပက္ခေ ဥလ္လိခိတ…ပေ… နိဿီမဋ္ဌာနုမောဒနာနံ စတုဝီသတိယာ အာကာရာနံ သမ္ဘဝန္တာနံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝေနပိ နိမိတ္တကတာဒီနံ အသမ္ဘဝန္တာနံ အညတရဘာဝေနပိ န အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနန္တိ ဧဝမဓိပ္ပာယော ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုက္ကပက္ခေပိ အဟတာဟတကပ္ပ…ပေ… သီမဋ္ဌာနုမောဒနာနံ သတ္တရသန္နံ အာကာရာနံ သမ္ဘဝန္တာနံ အညတရဘာဝေနပိ ဣတရေသံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝေနပိ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနန္တိ ဧဝမဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညထာ အညမညဝိရောဓော၊ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတြိဒံ ¶ မုခမတ္တနိဒဿနံ – ကဏှပက္ခေ ‘‘ဥတ္တရာသင်္ဂေန အတ္ထတေ ကထိနေ န အညတြ သင်္ဃာဋိယာ န အညတြ အန္တရဝါသကေန အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိန’’န္တိ ဝစနပ္ပမာဏတော တံ ကထိနံ အနတ္ထတံ သိယာ။ သုက္ကပက္ခေ စ ‘‘အနိမိတ္တကတေန အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိန’’န္တိ ဝစနပ္ပမာဏတော အနိမိတ္တကတေန ကထိနေ အတ္ထတေ တဉ္စေ ပရိကထာ ကတံ၊ တထာပိ အတ္ထတမေဝ ကထိနံ ဟောတီတိ အယံ ဒုဝိဓောပိ ဝိရောဓော။ ယထာဝုတ္တနယေန အဓိပ္ပာယေ ဂဟိတေ ပရိဟာရော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယော အာနိသံသံ ဗဟုံ ဒေတီတိ ဣမိနာ ပစ္စယလောလဘာဝံ ဝိယ ဒီပေတိ၊ တထာပိ ဘဂဝတာ ယာဝဒတ္ထစီဝရပရိယေသနပညာပနမုခေန ဒွါရံ ဒိန္နန္တိ ကတွာ သင်္ဃာနုဂ္ဂဟတ္ထံ ဟောတိ။ ‘‘အကာတုံ န ဟောတီတိ အနာဒရိယေန အကရောန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ လိခိတံ။ အနုမောဒါမာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုမောဒါမီ’’တိ ဧကကေန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ကိရ ဝုတ္တံ။ ကထိနစီဝရံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာယ ဘိန္နမတ္တာယ ပုဂ္ဂလဿ အတ္ထတံ ဟောတိ။ ‘‘ကမ္မဝါစာ ပန ဧကာယေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ကထိနဒုဿဿ ဧဝ ကမ္မဝါစာ၊ သေသစီဝရဒါနေ အပလောကနမေဝါတိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ။ ဧကသီမာယာတိ ဧကဥပစာရသီမာယာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဗဒ္ဓသီမာ အဓိပ္ပေတာ ဧကသီမာယ ဧကဋ္ဌာနေ အတ္ထရိတေ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထရိတံ ဟောတိ ‘သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သန္နိပတိတွာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တေဟိပိ အနုမောဒန္တေဟိ အတ္ထရိတမေဝ ဟောတိ၊ ဥပစာရပရိစ္ဆိန္နေ တတ္ထ တတ္ထ လဒ္ဓံ တေဟိ တေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌေဟိပိ လဘိတဗ္ဗံ သဗ္ဗေဟိပိ အတ္ထရိတတ္တာ၊ အယံ ဝိသေသော။ မဟာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဧဝမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

၃၀၈။ စတုဝီသတိ အာကာရဝန္တတာယ မဟာဘူမိကံ။ ‘‘ဒီဃသိဗ္ဗိတန္တိ ပစ္ဆာကတသိဗ္ဗနံ၊ ဩဝဋ္ဋိတွာ သိဗ္ဗနံ ဝါ’’တိ လိခိတံ။ ကဏ္ဍုသံ နာမ ပုဗ္ဗဗန္ဓနံ။ ပဌမစိမိလိကာ ဃဋေတွာ ဌပိတာ ဟောတီတိ ကထိနဒုဿံ ဒုဗ္ဗလံ ဒိသွာ ¶ တံ ဗလဝတာ အတ္တနော ပကတိဒုဿေန သဒ္ဓိံ ဃဋေတွာ ဒုပဋ္ဋံ ကတွာ သိဗ္ဗိတုကာမေဟိ ကထိနဒုဿတော ပကတိဒုဿဿ မဟန္တတာယ ပဌမံ တပ္ပမာဏာနုရူပံ ဗန္ဓကဏ္ဍုသေ ဃဋေတွာ ရဇ္ဇုကေဟိ ဗန္ဓိတွာ ကတံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကထိနစီဝရဿ အပ္ပတာယ ပဌမံ ဗဒ္ဓဒုဿံ ကုစ္ဆိစိမိလိကာ ဟောတိ၊ မဟာပစ္စရိယံ၊ ကုရုန္ဒိယဉ္စ ဝုတ္တဝစနနိဒဿနံ၊ ဗျဉ္ဇနေ ဧဝ ဘေဒေါ၊ အတ္ထေ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣမိနာ ကိံ ဒီပေတီတိ စေ? တထာကတံ ဒုပဋ္ဋစီဝရံ ပကတိစီဝရဿ မဟန္တတာယ ပကတိစီဝရသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတိ၊ န ကထိနစီဝရသင်္ချန္တိ ကဿစိ သိယာ၊ နေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကုစ္ဆိစိမိလိကဘာဝေန ဌိတမ္ပိ ကထိနစီဝရံ။ မဟန္တမ္ပိ တံ ပကတိစီဝရံ အတ္တနော ကထိနစီဝရမေဝါတိ။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဉ္စကဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ကထိနဒုဿံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဗဟုဓာ ဆိန္ဒိတွာ သိဗ္ဗိတုကာမော ကထိနစီဝရတော ¶ ပဋ္ဋံ ဂဟေတွာ အညသ္မိံ အကထိနစီဝရေ ပဋ္ဋမာရောပေတီ’’တိ လိခိတံ။ အထ ဝါ ဗဟူနိ ကထိနဒုဿာနိ ပံသုကူလာနိ ခုဒ္ဒကခုဒ္ဒကာနိ ဧကစီဝရတ္ထာယ၊ မဟန္တာနိ စ ဦနတ္ထာယ ဒိန္နာနိ ဟောန္တိ။ ကထိနစီဝရတောတိ ဘိက္ခု ဧကစ္စတော ကထိနစီဝရတော ပဋ္ဋံ ဂဟေတွာ အညသ္မိံ အာရောပေတိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပံသုကူလာနိ ကထိနဒုဿာနိ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမာနိ ဒါတဗ္ဗာနိ၊ ဥဒါဟု ခုဒ္ဒကာနိပီတိ? ဧတ္ထ အစီဝရသင်္ချတ္တာ ခုဒ္ဒကာနိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကမ္မဝါစာ တတ္ထ န ရုဟတီတိ ဧကေ။ ‘‘ပံသုကူလေန အတ္ထတံ ဟောတီ’’တိ ပါဠိယံ နယဒါနတော ကုစ္ဆိစိမိလိကဘာဝေန ဌိတဿ ကထိနဒုဿဿ အတ္တနော သဘာဝေန အနဓိဋ္ဌာနုပဂဿ ပုရာဏစီဝရဘာဝေနေဝ အဓိဋ္ဌာနာရဟဿပိ ကထိနစီဝရဘာဝါနုမတိမုခေန အဋ္ဌကထာယံ ပဒါနတော စ ခုဒ္ဒကာနိပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဉှိ ကထိနတ္ထာရကော ဃဋေတွာ ကထိနစီဝရံ ကရိဿတီတိ ကတွာ ကပ္ပတီတိ ဧကေ၊ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။

နိစယသန္နိဓိ သင်္ဃာယတ္တာ သင်္ဃေန ကတတ္တာ။ ရတ္တာတိက္ကန္တံ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဉ္စ ခဏ္ဍာနိ ပဋ္ဋာနိ ပမာဏံ အဿာတိ ပဉ္စကံ။ တေန ဝါ အတိရိတ္တေန ဝါတိ အတ္ထော။ တဒဟေဝ သဉ္ဆိန္နေနာတိ သင်္ဃေန ကထိနတ္ထာရကဿ ကမ္မဝါစံ ဝတွာ ဒိန္နေနေဝ တဒဟေဝ သဉ္ဆိန္နေန သမဏ္ဍလိကတေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဒိန္နံယေဝ ဟိ ပရိဝါရေ ‘‘ပုဗ္ဗကရဏံ သတ္တဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ဒါယကေန ဒိယျမာနံ၊ တသ္မာ ပရိနိဋ္ဌိတပုဗ္ဗကရဏမေဝ စေ ¶ ဒါယကော သင်္ဃဿ ဒေတိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကမ္မဝါစာယ ဒါတဗ္ဗံ။ တေန စ တသ္မိံယေဝ သီမာမဏ္ဍလေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အတ္ထရိတွာ သင်္ဃော အနုမောဒါပေတဗ္ဗော ကတပုဗ္ဗကရဏဿ ပုန ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတော။ အတ္ထာရကဿ ဟတ္ထဂတမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘‘န ဥလ္လိခိတမတ္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဋ္ဌိတပုဗ္ဗကရဏမ္ပိ ပုန ဓောဝိတွာ ဝိသိဗ္ဗိတွာ ကာတဗ္ဗမေဝ ဝစနပမာဏတောတိ စေ? န၊ ဆိန္နဿ ပုန ဆေဒါသမ္ဘဝတော။ အညသ္မိံ ဌာနေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗမေဝါတိ စေ? န၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓိကာရေ ‘‘ကေသမဿုံ ဩဟာရာပေတွာ’’တိ ဝစနပ္ပမာဏတော မုဏ္ဍိကဿ ဆိန္နေပိ ကေသေ ပရိယေသိတွာ သိရသ္မိံ ဌပေတွာ ပုန ဩဟာရာပေတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗပ္ပသင်္ဂတော၊ န ဣဓ န-ကာရေန ပဋိသိဒ္ဓတ္တာတိ စေ? န၊ ‘‘န အညတြ သင်္ဃာဋိယာ’’တိ န-ကာရေန ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန အတ္ထတေ အနတ္ထတံ ဟောတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော၊ တသ္မာ အဘိနိဝေသော န ကာတဗ္ဗော။ ‘‘ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဌိတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

၃၀၉။ အသန္နိဓိကတေန အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနန္တိ ဧတ္ထ ကိံ ကထိနတ္ထာရမာသေယေဝ ဒုဝိဓောပိ သန္နိဓိ အဓိပ္ပေတော၊ ဥဒါဟု တတော ပုဗ္ဗေပိ၊ ဒါယကေန ဝါ ကဒါ ဒါတဗ္ဗံ၊ ကိံ ကထိနတ္ထာရမာသေယေဝ၊ ဥဒါဟု ¶ တတော ပုဗ္ဗေပိ၊ ကထိနတ္ထာရမာသေပိ အသုကသ္မိံ ဒိဝသေယေဝ အတ္ထာရတ္ထာယ ဒမ္မီတိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ကထိနတ္ထာရမာသေ ဧဝ ဒုဝိဓောပိ သန္နိဓိ။ ဒါယကေနာပိ ဝဿာဝါသိကံ ဝိယ ကထိနစီဝရံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ကထိနဒါယကဿ ဝတ္တံ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) နယေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဥက္ကဋ္ဌမတ္တမေတန္တိ စေ? န၊ ‘‘ကထိနံ နာမ အတိဥက္ကဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၈) ဝုတ္တတ္တာ။ န အာဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ဣဒမ္ပိ အာဂမနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပုဗ္ဗေ ဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတီတိ။

၃၁၀။ ကထိနဿာတိ ကထိနတ္ထာရဿ။ ဥဗ္ဘာရာယာတိ ဝူပသမာယ၊ အပ္ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ကိမတ္ထိယံ ဥဗ္ဘာရနိဒဿနန္တိ စေ? ပဉ္စဟိ အနာပတ္တိကာလပရိယန္တဒဿနေန တေသု သံဝရုပ္ပာဒနတ္ထံ။ အညထာ ‘‘စီဝရကာလသမယော နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ပဉ္စ မာသာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တတ္တာ အန္တရာပက္ကမနန္တိကာဒိဥဗ္ဘာရာဘာဝေပိ ပဉ္စဟိ ပဉ္စသု မာသေသု အနာပတ္တိယေဝါတိ မိစ္ဆာဂါဟော သိယာ ¶ ။ တတော အာပတ္တိခေတ္တေ အနာပတ္တိခေတ္တသညာယ တံ တံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဣတရေသဉ္စ ဘိက္ခူနံ လာဘန္တရာယံ ကရောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၁၁။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကေ ဒွေပိ ပလိဗောဓာ ဧကတော ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဣဓ၊ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တံ ဣမိဿာ ခန္ဓကပါဠိယာ သမေတိ ဧကတော ဥဘိန္နမ္ပိ ဓုရနိက္ခေပဿ ကတတ္တာ။ ‘‘ဣဒံ ဗဟိသီမာယမေဝ ဝုတ္တံ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ပရိဝါရေ ‘စတ္တာရော ကထိနုဒ္ဓါရာ သိယာ အန္တောသီမာယ ဥဒ္ဓရိယျန္တိ၊ သိယာ ဗဟိသီမာယ ဥဒ္ဓရိယျန္တိ၊ နိဋ္ဌာနန္တိကော သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော နာသနန္တိကော အာသာဝစ္ဆေဒိကော’တိ (ပရိ။ ၄၁၆)။ တတ္ထ ဗဟိသီမာယ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော ဥဒ္ဓရိယျတီတိ ဣဓ ဒဿိတနယောဝ။ ကထံ အန္တောသီမာယ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော? အကတစီဝရမာဒါယ ‘န ပစ္စေဿ’န္တိ ဂတော၊ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ဖာသုဝိဟာရံ အလဘန္တော တမေဝ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆတိ၊ တဿ စီဝရပလိဗောဓော ဌိတော။ သော စ ‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿ’န္တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ ဆိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အန္တောသီမာယ ဥဒ္ဓရိယျတိ၊ တသ္မာ ဒုဝိဓော သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ၊ တံ ယုတ္တံ၊ အညထာ အန္တောသီမာယ ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿ’’န္တိ ပဝတ္တဥဗ္ဘာရော ဣတရေသု သမောဓာနံ န ဂစ္ဆတီတိ အတိရိတ္တော သိယာ။ သီမာတိက္ကန္တိကောတိ စီဝရကာလသီမာတိက္ကန္တိကော။ သဥဗ္ဘာရေ စီဝရပလိဗောဓော ပဌမံ ဆိဇ္ဇန္တော ဝိယ ခါယတိ၊ အထ ခေါ ¶ သာပေက္ခတာယ စီဝရကရဏေ သဥဿာဟောဝ ဟောတီတိ လေသံ သန္ဓာယ ပရိဝါရဝသေန ‘‘ဒွေ ပလိဗောဓာ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၁) ဝုတ္တံ။ ‘‘ကတစီဝရော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ န သမ္ဘဝတိ။

၃၁၆။ သဗ္ဗံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ အနဝသေသေတွာ ပက္ကမန္တော ‘‘သမာဒါယ ပက္ကမတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ကထိနုဒ္ဓါရေ ဝိသေသော နတ္ထိ။ ပုဂ္ဂလာဓိပ္ပာယဝိသေသေန ကေဝလံ ဝါရဒဿနတ္ထံ သမာဒါယဝါရာ ဝုတ္တာ’’တိ သဗ္ဗေသု ဂဏ္ဌိပဒေသု လိခိတံ။ ဣဓ ပန ပုဂ္ဂလာဓိပ္ပာယေန ပယောဇနံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ပက္ကမနန္တိကဿ အဘာဝါ ‘‘ယထာသမ္ဘဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပ္ပကတေပိ ဓုရနိက္ခေပဝသေန ပက္ကမနန္တိကတာ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ပက္ကမနန္တိကဝါရောပိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ စေ? န၊ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကလက္ခဏပ္ပသင်္ဂတော။ အကတစီဝရဿ န သဝနန္တိကတာ စ။

တတြာယံ ¶ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝါရဝိဘာဝနာ – အာဒါယဝါရာ သတ္တ၊ တထာ သမာဒါယဝါရာတိ ဒွေ သတ္တကဝါရာ။ တတော ပက္ကမနန္တိကံ ဝဇ္ဇေတွာ ဝိပ္ပကတစီဝရဿ အာဒါယဝါရာ၊ သမာဒါယဝါရာ စာတိ ဒွေ ဆက္ကဝါရာ။ တတော ပရံ နိဋ္ဌာနသန္နိဋ္ဌာနနာသနန္တိကာနံ ဝသေန တီဏိ တိကာနိ ဒဿိတာနိ၊ တတ္ထ ပဌမတ္တိကံ အန္တောသီမာယ ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ ဣမံ ဝိဓိံ အနာမသိတွာ ဗဟိသီမာယံ ဧဝ ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ ပဝတ္တံ၊ တသ္မာ ပက္ကမနန္တိကသီမာတိက္ကန္တိကသဥဗ္ဘာရာ တတ္ထ န ယုဇ္ဇန္တိ။ ‘‘အာသာဝစ္ဆေဒိကော သမ္ဘဝန္တောပိ ယထာဝုတ္တကာရဏေန န ဝုတ္တော။ ဒုတိယတ္တိကံ အန္တောသီမာယ ‘န ပစ္စေဿ’န္တိ ပဝတ္တံ၊ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပက္ကမနန္တိကော သမ္ဘဝတိ၊ တထာပိ ယေဟိ စီဝရပလိဗောဓော ဆိဇ္ဇတိ၊ တေသံယေဝါဓိပ္ပေတတ္တာ န ဝုတ္တော’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ပန္နရသကေ ဝိပ္ပကတစီဝရဿေဝါဓိပ္ပေတတ္တာတိ တက္ကော။ အဓိဋ္ဌာနုပဂေ စ ဝိပ္ပကတေ သတိ န နိဋ္ဌာနန္တိကော။ နိဋ္ဌာနာဝသေသေ သတိ န နာသနန္တိကောတိ ပေါရာဏာ။ တတိယတ္တိကံ အနဓိဋ္ဌိတ-ပဒေန ဝိသေသေတွာ ပဝတ္တံ၊ အတ္ထတော ပဌမတ္တိကေန သမေတိ။ တဿ အတ္ထဒဿနပယောဇနံ ကိရ တံ။ ယသ္မာ ဣမေ တယော အတ္ထဝိကပ္ပာ ဣမေဟိ ဧဝ တီဟိ ကထိနုဒ္ဓါရေဟိ သက္ကာ ဒဿေတုံ၊ တသ္မာ ဣမေဝ ယောဇိတာ ဧကသမ္ဗန္ဓဝသေန၊ အညထာ ပဌမတ္တိကံ ဆက္ကံ ဘဝေယျ ဣမဿ ပန္နရသကဿ အန္တေ ဆက္ကံ ဝိယ။ တတိယတ္တိကာနန္တရံ စတုတ္ထတ္တိကံ သမ္ဘဝန္တံ ‘‘အန္တောသီမာယံ ‘ပစ္စေဿ’’န္တိ ဝစနဝိသေသေန သမ္ဘဝတိ။ တထာ စ ယောဇိယမာနံ ဣတရေဟိ သဝနန္တိကာဒီဟိ အဝိရုဒ္ဓက္ကမံ ဟောတိ၊ တသ္မာ စတုတ္ထတ္တိကံ အဟုတွာ ဆက္ကံ ဇာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ တီဏိ တိကာနိ ဧကံ ဆက္ကဉ္စာတိ ပဌမံ ပန္နရသကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ဣဒမေဝ ပန္နရသကံ ဥပသဂ္ဂဝိသေသေန ဒုတိယံ သမာဒါယပန္နရသကံ နာမ ကတံ။ ပုန ဝိပ္ပကတစီဝရံ အာဒါယာတိ တတိယံ ပန္နရသကံ၊ သမာဒါယာတိ စတုတ္ထံ ပန္နရသကံ ဒဿိတံ။ ဧဝံ စတ္တာရိ ပန္နရသကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ ¶ ။ တတ္ထ ပဌမဒုတိယေသု ပန္နရသကေသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အကတစီဝရံ အဓိပ္ပေတံ၊ ဣတရေသု ဒွီသု ဝိပ္ပကတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ နိဗဒ္ဓဋ္ဌာနေ စီဝရာသာယ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အညတ္ထ န ဝဋ္ဋတိ။ ဥပစ္ဆိန္နာယ စေ စီဝရာသာယ စီဝရံ ဥပ္ပန္နံ၊ န တံ စီဝရပလိဗောဓံ ကရောတီ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ နိဿဂ္ဂိယေသု တတိယကထိနေ အာဂတစီဝရပစ္စာသာ ဣဓ စီဝရာသာတိ တက္ကော။ ယတ္ထ စီဝရာသာ၊ တံ ဌာနံ အဓိကရဏူပစာရေန ‘‘စီဝရာသာ’’တွေဝ ဝုစ္စတီတိ ကတွာ ‘‘တံ စီဝရာသံ ပယိရုပါသတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အနာသာယ လဘတီတိ အနာသာယိတဋ္ဌာနေ လဘတီတိအာဒိနာ အတ္ထော ¶ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ နိဋ္ဌာနသန္နိဋ္ဌာနနာသနအာသာဝစ္ဆေဒိကဝသေန ဧကော ဝါရောတိ ဣဒမေကံ စတုက္ကံ ဇာတံ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိ တီဏိ တိကာနိ အာသာဝစ္ဆေဒိကာဓိကာနိ တီဏိ စတုက္ကာနီတိ ဧကံ အနာသာယဒွါဒသကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဒနန္တရေ အာသာယဒွါဒသကေ ကိဉ္စာပိ ပဌမဒွါဒသက္ကမော လဗ္ဘတိ၊ တထာပိ တံ နိဗ္ဗိသေသန္တိ တမေကံ ဒွါဒသကံ အဝုတ္တသိဒ္ဓံ ကတွာ ဝိသေသတော ဒဿေတုံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အန္တောသီမာယ ပစ္စေဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒုတိယစတုက္ကေ ‘‘သော ဗဟိသီမဂတော သုဏာတီ’’တိအာဒိဝစနဿ တတိယစတုက္ကေ သဝနန္တိကာဒီနဉ္စ ဩကာသကရဏတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန ဒွါဒသကံ အနာသာယ ဝသေန လဗ္ဘမာနမ္ပိ ဣမိနာ အဝုတ္တသိဒ္ဓံ ကတွာ န ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတ္ထ ဒွေ ဒွါဒသကာနိ ဥဒ္ဓရိတာနိ။ ကရဏီယဒွါဒသကေပိ ယထာဒဿိတအနာသာယဒွါဒသကံ၊ အဝုတ္တသိဒ္ဓံ အာသာယဒွါဒသကဉ္စာတိ ဒွေ ဒွါဒသကာနိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာနိ။ ဣဒါနိ ဒိသံဂမိကနဝကံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ‘‘ဒိသံဂမိကော ပက္ကမတီ’’တိ ဝစနေနေဝ ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ ဣဒံ အဝုတ္တသိဒ္ဓမေဝ၊ တသ္မာ တံ န ဝုတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ အာဝါသပလိဗောဓာဘာဝေါ ဒဿိတော။

၃၂၁။ ‘‘စီဝရပဋိဝီသံ အပဝိလာယမာနော’’တိ ဣမိနာ စီဝရပလိဗောဓသမင်္ဂိတမဿ ဒဿေတိ။ ပဋိဝီသောတိ အတ္တနော ပတ္တဗ္ဗော စီဝရဘာဂေါ။ အပဝိလာယမာနောတိ အာကင်္ခမာနော။ တဿ စီဝရလာဘေ သတိ ဝဿံဝုတ္ထာဝါသေ နိဋ္ဌာနသန္နိဋ္ဌာနနာသနန္တိကာနံ ဝသေန ဧကံ တိကံ၊ တေသံယေဝ ဝသေန အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ၊ ဂတဋ္ဌာနေ ဧကန္တိ တိဏ္ဏံ တိကာနံ ဝသေန ဧကံ နဝကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ပရံ နိဋ္ဌာနသန္နိဋ္ဌာနနာသနန္တိ ကသီမာတိက္ကန္တိကသဥဗ္ဘာရာနံ ဝသေန ဖာသုဝိဟာရပဉ္စကံ ဝုတ္တံ။ ဥဘယတ္ထ သေသကထိနုဒ္ဓါရာသမ္ဘဝေါ ပါကဋောဝ။ အယံ ပနေတ္ထ ပဉ္စကေ ဝိသေသော – သမာဒါယဝါရော န သမ္ဘဝတိ ‘‘ပစ္စေဿ’’န္တိ ပစ္စာဂမနာဓိပ္ပာယတော။

၃၂၅။ ဒွေမေ ဘိက္ခဝေ ကထိနဿ ပလိဗောဓာတိ ကထိနတ္ထာရဿ အနုပဗန္ဓနပစ္စယာတိ။

၃၂၆။ ရာဇဂဟကောတိ ¶ ¶ ရာဇဂဟဝါသီ။

၃၂၈။ အမောဟဇာတိကတ္တာ န စိရဿေဝ ဝိညုတံ ပါပုဏိ။ အဟံ တေ ပိတာ၊ ကေနဋ္ဌေန? ယသ္မာ တွံ မယာ ပေါသာပိတော။

၃၂၉။ ‘‘သက္ကေ ဝိဿဋ္ဌမတ္တေ’’တိ ပါဌော၊ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒေ ဝိဿဋ္ဌမတ္တောဝ။

၃၃၄။ ဘုဉ္ဇိတုံ နိသိန္နဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဓမ္မပဒေ ‘ဗဟိနဂရေ ဒိသွာ’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒွီသု ဒိဝသေသု ဒိန္နံ တေန တေသု ဧကေကံ ဂဟေတွာ ဒွီသု အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တန္တိ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၃၃၆။ ကဗဠေ ကဗဠေတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဂုဠာဒီသု ပက္ခိတ္တံ၊ တံ ပန ဘဂဝါဝ ပရိဘုဉ္ဇိ၊ တသ္မာ နတ္ထိ ဒေါသော။

၃၃၇။ မဟာပိဋ္ဌိယကောဇဝံ နာမ အတိရေကစတုရင်္ဂုလပုပ္ဖံ ကိရ။

၃၄၀။ ဥပစာရေတိ ¶ သုသာနဿ ဥပစာရေ။ ဗဟိပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ကတိကကရဏံ ဒဿေတွာ ‘‘မယှံ သန္တကံ တဝ စ မမ စ ဟောတူတိ ဝတွာ ဣတရေန စ တထာဝုတ္တေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သမာနပရိက္ခာရဝိဓိံ ဝဒန္တိ။

၃၄၂။ ‘‘ခဏ္ဍသီမာယပိ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တတ္တာ သေသကမ္မာနိပိ တတ္ထ နိသီဒိတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ စောရိကာယ ကတသဒိသံ ဟောတိ ¶ ၊ တသ္မာ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒီပဝါသိနော ဝဒန္တိ ကိရ။ ‘‘စောရိကာယ ဂဟိတတ္တာ န ပါပုဏာတီတိ သေနာသနက္ခန္ဓကေ အာဂတသုတ္တဉ္စ သာဓက’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ မတေန ဣဒံ အာဝေဏိကလက္ခဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဘဏ္ဍာဂါရသမ္မုတိအာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၃၄၃။ ‘‘ဣဒံ ပန ဘဏ္ဍာဂါရန္တိ အာဝေဏိကလက္ခဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃၄၄။ ဂေါမယေ အာပတ္တိ နတ္ထိ၊ ဝိရူပတ္တာဝါရိတံ။ ‘‘ကုင်္ကုမပုပ္ဖံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အလ္လိကာယာ’’တိပိ ပါဌော အတ္ထိ။

၃၅၃။ အဋ္ဌာနမေတန္တိ ဧတ္ထ ရူပကဏ္ဍေ ‘‘စတုသမုဋ္ဌာနိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ ရာဂစိတ္တာဘာဝါ န မုစ္စတီတိ ဝါ ရာဂပစ္စယေ သတိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဝါ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ ကထာဝတ္ထုနာ စ။

၃၆၂။ အဂ္ဂဠဂုတ္တိယေဝ ပမာဏန္တိ ဣမေဟိ စတူဟိ နိက္ခေပကာရဏေဟိ ဌပေန္တေန အဂ္ဂဠဂုတ္တိဝိဟာရေယေဝ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၆၃။ နော ¶ စေ အတ္ထတံ ဟောတိ ‘‘ဧကံ စီဝရမာသ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဿေဝ တာနိ စီဝရာနိ ယာဝ စီဝရမာသာ’’တိ ဝစနဿ အဘာဝတော၊ တသ္မာ အနတ္ထတကထိနဿ အနနုညာတန္တိ စေ? န၊ ဟေဋ္ဌာ အနုညာတတ္တာ၊ တတော လီနတ္ထဒီပနတ္ထမိဓ တထာ ဝုတ္တတ္တာ စ။ ဟေဋ္ဌာ ဟိ ‘‘အကာလစီဝရံ နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ၊ ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော အနတ္ထတကထိနာနံ ဧကစီဝရမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ တေသံယေဝ ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မာ ဣဓ တံ အဝတွာ ဧကောပိ တယော ဂဏပူရကေ လဘိတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ လဘတီတိ ဣမံ လီနတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘ယာဝ ကထိနဿ ဥဗ္ဘာရာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ အယမတ္ထော န ဉာယတိ။ ‘‘ဇာနိတဗ္ဗော ¶ စ ဝိနယဓရေဟီတိ တထာ ဝုတ္တောတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတံ ဟောတိ၊ ပဉ္စ မာသေ သဗ္ဗံ တဿေဝ ဘိက္ခုနော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘ဣဓ ဝဿံဝုတ္ထသင်္ဃဿာ’’တိ နိယမိတတ္တာ ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာ’’တိ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဓာ’’တိ အဓိကာရတ္တာ တသ္မိံ ဝုတ္တေ လဘတိ။ ‘‘ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နတ္တာတိ စီဝရကာလဿာသန္နတ္တာ စ အနတ္ထတကထိနာနမ္ပိ ဝုတ္ထဝဿာနဉ္စ အနုညာတဋ္ဌာနတ္တာ ဧဝ ဝုတ္တ’’န္တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ ကေစိ ပန ‘‘ယံ ပန ဣဒံ ‘ဣဓ ဝဿံဝုတ္ထသင်္ဃဿာ’တိအာဒိံ ကတွာ ယာဝ ‘အနာဂတဝဿေ’တိ ပဒံ၊ တာဝ ပုစ္ဆိတွာ ‘ကသ္မာ? ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နတ္တာ’တိ ဣဒံ ပရတော ‘တတြ သမ္မုခီဘူတာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီ’တိ ဣမဿ ပရိယောသာနေ ‘ကသ္မာ? ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နတ္တာ’တိ လိခိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာတိ စေ? ပရတော ‘စီဝရမာသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဟေမန္တဿာ’တိ ဝုတ္တေန နိဗ္ဗိသေသတ္တာ၊ တသ္မာ ဧဝ ဧကစ္စေသု ပဏ္ဍိတန္တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ပန ဣဓ-သဒ္ဒေန ဝိသေသိတံ၊ တတ္ထ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အညမညဝိရောဓော နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘မယှိမာနိ စီဝရာနိ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဝစနမေဝါဓိဋ္ဌာနံ၊ ဣဒမေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘မယှိမာနိ စီဝရာနီ’တိ ဝုတ္တေပိ အဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မယှိမာနီ’တိ ဝုတ္တေ တဿ စီဝရာနိ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘စီဝရာနိ ပါပုဏန္တီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒုဂ္ဂဟိတာနီတိ သင်္ဃိကာနေဝ ဟောန္တိ။ ‘‘ဂဟိတမေဝ နာမာ’တိ ဣမဿ ဣဒံ ပတ္တန္တိ ကိဉ္စာပိ န ဝိဒိတံ၊ တေ ပန ဘာဂါ တေသံ အတ္ထတော ပတ္တာယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဧကသ္မိံ အပတိတေ ပုန အာဂတာ လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဥပနန္ဒသကျပုတ္တဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ

၃၆၄။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတြ ဝဿံဝုတ္ထေနာ’’တိ စီဝရသမယံ ဥပါဒါယ ပဋိက္ခေပေါ ကတော ¶ ။ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ‘‘ရာဇဝိဟာရေ ဝိယ နာနာပရိဝေဏေသု ဝါ ဣဓ ဝါ ဝုတ္ထာ လဘတူ’’တိ ဝတွာ ဒိန္နံ။ ‘‘သတ္တာဟဝါရေန အရုဏမေဝ ဥဋ္ဌာပေတီတိ ဧတံ ဝစနမတ္တမေဝ ဧကဝိဟာရေ သတ္တာဟကိစ္စာဘာဝါ’’တိ စ လိခိတံ။

၃၆၉။ ဘိက္ခုဿာတိ ဘိက္ခုသ္မိံ ကာလံကတေ။ တတ္ထ ‘‘ပတ္တစီဝရေ’’တိ ပဓာနပရိက္ခာရဒဿနမုခေန သဗ္ဗပရိက္ခာရနိဒဿနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဓမ္မေန ဥပ္ပန္နဉ္စေတံ ¶ ဟောတိ၊ သင်္ဃဿ ကပ္ပိယမေဝ မတတ္တာတိ ဧကေ။ နောတိ တက္ကော ပတ္တစတုက္ကေ သဗ္ဗထာ အကပ္ပိယပတ္တနယဝိရောဓတော။ အဓမ္မေန ဥပ္ပန္နသေနာသနေ စ ဝသတော အနာပတ္တိ။ အညတရသ္မိံ အာဝါသေ ဒွေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ တတ္ထ စေကော ကာလံကတော၊ ဣတရော တဿ ပရိက္ခာရံ အပါပေတွာ တံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှာတိ၊ သင်္ဃသန္တကံ ဂဟိတံ ဟောတိ၊ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ အနာဝါသေ ဂဏှာတိ၊ န ကာရေတဗ္ဗော အဿာမိကဿ ဂဟိတတ္တာ။ မရဏသမယေ ဝတ္တုံ အသဟန္တော စေ စိတ္တေနေဝ ဒေတိ၊ ပုညံ ပသဝတိ၊ သင်္ဃောဝ တဿ သာမီ။ ပရော ဝါ အဝိဿာသိကော သယမေဝ ဂဏှာတိ၊ ဂဟဏံ န ရုဟတိ၊ ထေယျစိတ္တေန စေ၊ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ တဿ စ အာဝါသဂတဿ ကော သာမီ။ ‘‘သင်္ဃော သာမီ’’တိ ဝစနတော သင်္ဃေန ဗလက္ကာရေန သော ဝါရေတဗ္ဗောတိ ဧကေ။ ဇီဝမာနကာလေ ဂဟိတတ္တာ န သင်္ဃော သာမီတိ ဧကေ။ သာမိကော စေ သယံ ပဿိတွာ အစ္ဆိန္ဒိတုံ လဘတိ၊ သင်္ဃောပိ လဘတိ သာမိဌာနေ ဌိတတ္တာတိ ဣတရေ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

မတကဿ ဟိရညာဒိအကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဥဂ္ဂဟိတဉ္စေတံ ဟောတိ၊ ဥဂ္ဂဟိတေ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မေန ဥပ္ပန္နံ စေ၊ ကပ္ပိယကာရကော အာစိက္ခိတဗ္ဗော။ ဒါသော စေ ဂဟိတော ဟောတိ၊ န သင်္ဃော သာမီ၊ အာရာမိကော စေ၊ သင်္ဃော သာမီ။ ဂါဝီမဟိံသီအာဒယော ဟောန္တိ၊ အာဝါသဂတာနံ သင်္ဃော သာမီ၊ အနာဝါသဂတာနံ န သင်္ဃော သာမီ။ သင်္ဃော စေ အာဝါသံ အာနေတွာ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ပစ္ဆာ သမီပေ ဗဟိသီမာယ ဌပေတိ၊ ကာရကသင်္ဃော သာမီ၊ တထာ အာရာမိကေ။ မတကဿ ပရိက္ခာရော နိက္ခေပဝသေန ဌပိတော ဟောတိ၊ ဧသောဝ သာမီ။ မဟဂ္ဃော စေ ဟောတိ၊ သေသဿ သင်္ဃော သာမီ။ ‘‘ကေနစိ ဂိလာနုပဋ္ဌာကေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗက္ကမော ဧတေန ဒဿိတော။ ပုန ဥပဋ္ဌာကာနံ ဗဟုဘာဝေ သတိ သဗ္ဗေသံ ဒါတဗ္ဗကမ္မံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ကမ္မဝါစာယံ ‘‘ဂိလာနုပဋ္ဌာကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာမဏေရဝါရေ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ပါဌော။ ‘‘ဣမံ တုယှံ ဒေမိ ဒဒါမိ ဒဇ္ဇာမိ ဩဏောဇေမိ ပရိစ္စဇာမိ ဝိဿဇ္ဇာမိ နိဿဇ္ဇာမီ’တိ ဝါ ‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမိ…ပေ… နိဿဇ္ဇာမီ’တိ ဝါ ဝဒတိ၊ ‘သမ္မုခါ ဝါ ပရမ္မုခါ ဝါ ဝုတ္တေ ဒိန္နံယေဝ ဟောတီ’တိ ¶ ဒါနလက္ခဏဿ စ ‘တုယှံ ဂဏှာဟီ’တိ ဝုတ္တေ ‘မယှံ ဂဏှာမီ’တိ ဝဒတိ၊ ‘သုဒိန္နံ သုဂ္ဂဟိတဉ္စာ’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဂဟဏလက္ခဏဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ‘မမ ¶ သန္တကံ တဝ စ မမ စ ဟောတူ’တိ ဧဝမာဒိဝစနေန သမာနပရိက္ခာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာစရိယာ’’တိ လိခိတံ။

အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန အတီဝ ပပဉ္စံ ကတွာ ပုန ‘‘ဣဒမေတ္ထ အာစရိယာနံ သန္နိဋ္ဌာနံ – သစေသမ္ဗဟုလာ၊ ဒွေ ဝါ သမာနပရိက္ခာရံ ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေ အတ္တနော သန္တကံ ဝတ္တမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကေန သဒ္ဓိံ ပေသလဿ ဧကဿ ပရိစ္စဇန္တိ၊ သော ပုန တေသမေဝ ပရိစ္စဇတိ၊ ဧတ္တာဝတာ တေ သမာနပရိက္ခာရိကာ ဟောန္တီတိ။ ဣဒံ သမာနပရိက္ခာရလက္ခဏံ ပါဠိအာဒီသု ဝုတ္တလက္ခဏေယေဝ ပတနတော အစလပ္ပတ္တံ ဟောတိ၊ တထာပိ ပေါရာဏဝိဓိံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဝတ္တနတော ပဋိသေဓေတဗ္ဗော၊ အာစရိယာနံ မတာနုသာရေန ကာတဗ္ဗံ ကာတုကာမေနာတိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထသာမဏေရော ပဉ္စသု သိက္ခာပဒေသု ဧကံ အတိက္ကမိတွာ ပုန ဂဟိတော လာဘံ န လဘတိ၊ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဝဿံဝုတ္ထာနံအနုပ္ပန္နစီဝရကထာဝဏ္ဏနာ

၃၇၅။ ဥပ္ပန္နေ စီဝရေ အဘာဇိတေ ပက္ကမတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သင်္ဃေန တတြုပ္ပာဒတော ဧကေကဿ ဘိက္ခုနော ဧတ္တကံ ဝဿာဝါသိကံ ဒါတုံ သင်္ဃဿ ရုစ္စတီ’’တိ သာဝိတေပိ ဝိဗ္ဘမတိ၊ တတော န လဘတိ၊ ပုန ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ စီဝရဘာဇနံ သမ္ဘာဝေန္တောပိ န လဘတိယေဝ ပုဗ္ဗပကတိတော ဘဋ္ဌတ္တာ။ အထ ပါပိတေ ဝိဗ္ဘမတိ၊ လဘတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

သင်္ဃေဘိန္နေစီဝရုပ္ပာဒကထာဝဏ္ဏနာ

၃၇၆။ ပရသမုဒ္ဒေတိ ဇမ္ဗုဒီပေ။

၃၇၉။ ယသ္မာ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ဒုဗ္ဗိဇာနံ၊ တသ္မာ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနမ္ပိ ပရိယန္တဂတမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘မဟာပစ္စရိယံ ပန ဘိက္ခူသုပိ…ပေ… ပါပုဏာတီတိ ‘ဥပစာရသီမာယ ဒေမာ’တိ ဧဝံ ဒိန္နမေဝ သန္ဓာယာ’’တိ လိခိတံ ¶ ။ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ခဏ္ဍသီမာဒီသု ဌိတာနံ န ပါပုဏာတိ တာသံ ဝိသုံ သမာနသံဝါသကသီမတ္တာ။ သမာနသံဝါသကအဝိပ္ပဝါသသီမာနံ ဣဒံ နာနတ္တံ – ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ဂါမဋ္ဌာနံ န ပါပုဏာတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ¶ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာယာ’’တိ ဒိန္နံ ပန ယသ္မိံ ဌာနေ အဝိပ္ပဝါသသီမာ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဌိတာနံ၊ ဣတရတြ ဌိတာနဉ္စ ပါပုဏာတိ။ ‘‘ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာ ‘သီမဋ္ဌကသင်္ဃဿ ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေ ဥပစာရသီမာယ ဧဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဒေမာ’’တိ ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာ ဒိန္နေ တတ္ထေဝ ပါပုဏာတီတိ ကေစိ။ ယောဇနသတမ္ပိ ပူရေတွာ နိသီဒန္တီတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရူပစာရေ ဟတ္ထပါသေန၊ ဗဟိဂါမာဒီသု ဒွါဒသဟတ္ထေန ဥပစာရောတိ ဧကေ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ သင်္ဃဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟုတွာပိ ပရိက္ခေပပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတာနံ န ပါပုဏာတီတိ ဧကေ။ ‘‘ဘိက္ခုနိဝိဟာရတော ဗဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌတွာ ‘သင်္ဃဿာ’တိ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုသင်္ဃောဝ သာမီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧကောပိ ဂန္တွာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗေသံ ဝါ ပါပေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ အာနေတွာ ဝါ ပါပေတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ဂတဿ န ပါပုဏာတိ။ သမာနလာဘကတိကာ မူလာဝါသေ သတိ သိယာ၊ မူလာဝါသဝိနာသေန ကတိကာပိ ဝိနဿတိ။ သမာနလာဘဝစနံ သတိ ဒွီသု၊ ဗဟူသု ဝါ ယုဇ္ဇတိ။ တေနေဝ ဧကသ္မိံ အဝသိဋ္ဌေ ယုဇ္ဇတီတိ နော မတိ။

‘‘တာဝကာလိကကာလေန၊ မူလစ္ဆေဒဝသေန ဝါ၊

အညေသံ ကမ္မံ အညဿ၊ သိယာ နာဝါသသင်္ဂမော’’တိ။ –

သဗ္ဗတ္ထ ဒိန္နမေဝါတိ ‘‘သမာနဘာဂေါဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧကမေကံ အမှာကံ ပါပုဏာတီတိ စေ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ ဝိဘာဂဿ ကတတ္တာ။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စီဝရေ ဒိန္နေ ပံသုကူလိကာနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဥဘတောသင်္ဃဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေန မိဿိတတ္တာ၊ တတ္ထ အပရိယာပန္နတ္တာ စ ပုဂ္ဂလော ဝိသုံ လဘတိ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ စ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဥဘတောသင်္ဃဿ ဒိန္နမေဝ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တံ ဒွိန္နံ သင်္ဃာနံ ဒိန္နဘာဝမေဝ ဒီပေတိ၊ န ဥဘတောသင်္ဃပညတ္တိံ၊ တသ္မာ ဧဝ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ စ တုယှဉ္စာ’’တိ ဝါရော န ဝုတ္တော။ အထ ဝါ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ ပမာဏံ၊ န ဝိစာရဏာတိ ဧကေ။ ယသ္မာ ဧကော အဒ္ဓါနာဒိယကော ဝိယ ဒုဝိဓော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဥဘတောသင်္ဃဂ္ဂဟဏေန ဧကော ဘိက္ခု န ဂဟိတောတိ ¶ ။ ‘‘သဗ္ဗာဝါသဿ စ စေတိယဿ စ ဓမ္မဿ ¶ စာ’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗဝိဟာရေသု စေတိယဓမ္မာနံ ဧကေကဿ ဘိက္ခုနော ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န၊ တတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဣဓ ဝိဟာရေန ဃဋိတတ္တာ စ တမှိ တမှိ ဝိဟာရေ ဧကဘာဂံ လဘိတဗ္ဗမေဝါတိ ပရိဟရန္တိ။ အတ္တနော ပါပေတွာတိ ဝိကာလေ အပရိဘောဂတ္တာ သကလောပိ ဝဋ္ဋေယျာတိ စေ? ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တေန ‘‘ဟရာမီ’’တိ ဂဟိတတ္တာ စ န ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆိမဝဿံဝုတ္ထာနမ္ပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော၊ ပစ္ဆိမဝဿံဝုတ္ထာနမေဝါတိ အတ္ထော၊ ဣတရထာ သမုစ္စယတ္ထေ ဂဟိတေ ‘‘လက္ခဏညူ ဝဒန္တီ’’တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ။ ကသ္မာတိ အာရဘိတွာ ပပဉ္စံ ကရောန္တိ။ ကိံ တေန၊ ပရတော ‘‘စီဝရမာသတော ပဋ္ဌာယ…ပေ… အတီတဝဿံဝုတ္ထာနမေဝ ပါပုဏာတီ’’တိ ဣမိနာ သိဒ္ဓတ္တာ န ဝိစာရိတံ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လက္ခဏညူ’’တိ အစလဝသေန။ သစေ ပန ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဌိတော…ပေ… သမ္ပတ္တာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝုတ္ထဝဿာနန္တိ အဓိပ္ပာယော ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝုတ္ထဝဿာနံ သဗ္ဗေသံ သမ္ပတ္တာနံ ပါပုဏာတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဂိမှာနံ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တေ ပန ယသ္မာ အနန္တရာတီတံ ဟေမန္တံ ဧဝ ဝုတ္ထာ နာမ ဟောန္တိ၊ န ဝဿံ၊ တသ္မာ ‘‘မာတိကာ အာရောပေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေ ဝါ ထေရေဟိ ပေသိတာ၊ တေသံ ပါပုဏာတီတိ ကိရ အတ္ထော။

၃၉၅။ အပ္ပတ္တော ¶ ¶ နိဿာရဏန္တိ ဧတ္ထ နိဿာရဏံ နာမ ကုလဒူသကာနံယေဝ အနုညာတံ၊ အယံ ပန ကုလဒူသကော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အပ္ပတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သုနိဿာရိတော ဟောတီတိ? စူဠဝဂ္ဂေ ‘‘အာကင်္ခမာနော သင်္ဃော ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ ကရေယျာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇) ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘တဿပါပိယသိကကမ္မာရဟဿ တဿပါပိယသိကကမ္မံ ကရောန္တီ’’တိ ဝစနတော စက္ကံ ဗန္ဓန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။

၄၀၀။ ‘‘ပရတောတိ ဥပါလိပုစ္ဆတော ပရ’’န္တိ လိခိတံ။ ဒေါသာရိတပါဠိယံ ‘‘ဦနဝီသတိဝဿော န အာဂတော ဝိပ္ပန္နဝတ္ထုကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ အဓမ္မကမ္မာနိယေဝ ဒွိဓာ ကတွာ ပဉ္စာဂတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ပရိဝါရေ ဣမသ္မိံ ခန္ဓကေ ‘‘ပဉ္စ အဓမ္မိကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္ဓမူဂဗဓိရော သောသာရိတော’’တိ ဣမိနာ အပဗ္ဗဇိတဿပိ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတီတိ သိဒ္ဓံ။

စမ္ပေယျက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၅၁။ သုတ္တန္တိကောတိ ¶ ¶ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဝိနယဓရော မာတိကာဓရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥဘတောဝိဘင်္ဂံ ပန သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ခန္ဓကဘာဏကော ဟောတိ။ အာဝုသော ဧတ္ထ အာပတ္တီတိ ဝစနံ ဥပါဒါယ ‘‘သော တဿာ အာပတ္တိယာ အာပတ္တိဒိဋ္ဌိ ဟောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပစ္ဆာ ဝိနယဓရော ‘‘ဝတ္ထုမှိ သတိ ပမာဏံ၊ န ပညတ္တိယ’’န္တိ သတိံ ပဋိလဘိတွာ တဿာ အာပတ္တိယာ အာပတ္တိဒိဋ္ဌိ အဟောသိ၊ တေန ဝုတ္တံ အန္တေ ‘‘အညေ ဘိက္ခူ တဿာ အာပတ္တိယာ အာပတ္တိဒိဋ္ဌိနော ဟောန္တီ’’တိ။

၄၅၅။ ‘‘ယထာ မယာ ဉတ္တီ’’တိ လိခန္တိ ‘‘ပညတ္တာ’’တိ ဧကဝစနတ္တာ။

၄၅၈။ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော’’တိ လိခန္တိ။ ပုရာဏပေါတ္ထကေသု ‘‘ဗာရာဏသိယ’’န္တိ နတ္ထိ၊ ‘‘နတ္ထိဘာဝေါဝ သုန္ဒရော’’တိ ဝဒန္တိ။

၄၆၇။ ရက္ခိတဝနသဏ္ဍေတိ သင်္ဂီတိတ္ထေရေဟိ သုဝိညေယျံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပါလိလေယျောတိ ဂါမော၊ တဿ ဝသေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယ န ဝိရုဇ္ဈတိ။

၄၇၃။ န ¶ တွေဝ…ပေ… ပဋိဗာဟိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမီတိ ဧတ္ထ သေနာသနာရဟဿ ယော သေနာသနံ ပဋိဗာဟတိ၊ တဿေဝ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ‘‘ကလဟကာရကာဒီနမေတ္ထ ဩကာသော နတ္ထီတိအာဒိကံ သင်္ဃဿ ကတိကံ ဝတွာ တံ န ပညာပေန္တဿ ဝါ ‘အဟံ ဗုဒ္ဓါ’တိ ပသယှ အတ္တနာ အတ္တနော ပညာပေတွာ ဂဏှန္တံ ‘ယုတ္တိယာ ဂဏှထာ’တိ ဝတွာ ဝါရေန္တဿ ဝါ ဒေါသော နတ္ထိ။ ဣဓ ကလဟဝူပသမနတ္ထံ အာဂတာနံ ကောသမ္ဗိကာနမ္ပိ ‘ယထာဝုဍ္ဎ’န္တိ အဝတွာ ‘ဝိဝိတ္တေ အသတိ ဝိဝိတ္တံ ကတွာပိ ဒါတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိဝိတ္တံ ကတွာ ဒေန္တံ ¶ ပဋိဗာဟေန္တဿေဝ အာပတ္တီတိ ကိရ အယမတ္ထော ပါရိဝါသိကာဒီနံ ဝိဟာရပရိယန္တဒါပနေန သာဓိတဗ္ဗော’’တိ လိခိတံ။

၄၇၅။ ‘‘အထ ခေါ တေ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကာ ဘိက္ခူ တံ ဥက္ခိတ္တကံ ဘိက္ခုံ ဩသာရေတွာ ယေန ဥက္ခေပကာ ဘိက္ခူ…ပေ… တဿ ဝတ္ထုဿ ဝူပသမာယ သင်္ဃသာမဂ္ဂိံ ကရောမာ’’တိ ဝစနံ ဒုဝိညေယျဝိနိစ္ဆယံ ဝိနယလက္ခဏကုသလဿ။ ဝိဇ္ဇမာနေ ဟိ ကာရကသင်္ဃေ ဣတရော သင်္ဃော ဩသာရိတုံ န လဘတိ။ ဩသာရေန္တော စေ၊ တေ ဘိက္ခူ ကာရကသင်္ဃေန သမာနလဒ္ဓိကဘာဝံ ပတ္တတ္တာ တေန သမာနသံဝါသကာ ဟောန္တိ၊ တတော ဥက္ခေပကာနံ ဆန္ဒံ အဂ္ဂဟေတွာ ဩသာရေန္တာနံ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ တသ္မာ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံ ဘိက္ခုံ ဩသာရေထာ’’တိ (မဟာဝ။ ၄၇၄) ဘဂဝတော ဝစနေန ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကာ ဩသာရေသုံ၊ ဥဒါဟု နိဿီမံ ဂန္တွာ၊ ဥဒါဟု ဣတရေသံ ဆန္ဒံ ဂဟေတွာ ဩသာရေသုံ၊ နနု ဧတေသမညတရေနေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န စ ပနေတံ သဗ္ဗဂဏ္ဌိပဒေသု ဝိစာရိတံ။ အယံ ပနေတ္ထ တက္ကော –

‘‘ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သင်္ဃေန၊ ကတကမ္မဿ ဘိက္ခုနော၊

သတိ တသ္မိံ န အညဿ၊ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနံ ခမံ။

‘‘ဝိရမန္တေ တတော ဒေါသော၊ အပိ သင်္ဃော အကာရကော၊

ဩသာရေတုံ အလံ ယသ္မာ၊ ကာရကော အနုလောမိကော’’တိ။

၄၇၇။ ‘‘အဋ္ဌ ဒူတင်္ဂါနိ နာမ သောတာ စ ဟောတိ၊ သာဝေတာ စ ဥဂ္ဂဟေတာ စ ဓာရေတာ စ ဝိညာတာ ¶ စ ဝိညာပေတာ စ ကုသလော စ သဟိတာသဟိတဒဿနော စ အကလဟကာရကော စာတိ ဧတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာဝဂ္ဂဿ လီနတ္ထပကာသနာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

၄။ အသမ္မုခါ ¶ ¶ ကတံ ဟောတီတိအာဒယော တိကာ ကေဝလံ ဒေသနာမတ္တမေဝ။ န ဟိ တီဟိ ဧဝ အင်္ဂေဟိ သမောဓာနေဟိ အဓမ္မကမ္မံ ဟောတိ၊ ဧကေနပိ ဟောတိ ဧဝ၊ အယမတ္ထော ‘‘တိဏ္ဏံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပါဠိယာ (စူဠဝ။ ၆) သာဓေတဗ္ဗော။ ‘‘အပ္ပဋိညာယ ကတံ ဟောတီ’’တိ လဇ္ဇိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကဏှပက္ခေ ‘‘အဒေသနာဂါမိနိယာ အာပတ္တိယာ ကတံ ဟောတီ’’တိ သုက္ကပက္ခေ ‘‘ဒေသနာဂါမိနိယာ အာပတ္တိယာ ကတံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပရတော ‘‘တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော အာကင်္ခမာနော သင်္ဃော တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကရေယျ။ အဓိသီလေ သီလဝိပန္နော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ အဒေသနာဂါမိနိံ အာပန္နော ဟိ ‘‘အဓိသီလေ သီလဝိပန္နော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ယုတ္တမေတံ၊ ကတ္တု အဓိပ္ပာယော ဧတ္ထ စိန္တေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ ဥပတိဿတ္ထေရော ‘‘တဇ္ဇနီယကမ္မဿ ဟိ ဝိသေသေန ဘဏ္ဍနကာရကတ္တံ အင်္ဂ’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါဠိယာ အာဂတနိဒါနေန ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္တိကေသုပိ ဘဏ္ဍနံ အာရောပေတွာ ဘဏ္ဍနပစ္စယာ အာပန္နာပတ္တိဝသေန ဣဒံ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘အဓိသီလေ သီလဝိပန္နော’တိ ဧတ္ထာပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ ¶ အပရဘာဂေ ဝါ စောဒနာသာရဏာဒိကာလေ ဘဏ္ဍနပစ္စယာ အာပန္နာပတ္တိဝသေနေဝ ကာရေတဗ္ဗံ၊ န ကေဝလံ သင်္ဃာဒိသေသပစ္စယာ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘အဒေသနာဂါမိနိယာ အာပတ္တိယာတိ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ’တိ ဧတ္တကမတ္တံ ဝတွာ ပရတော ‘အဓိသီလေ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသေ အဇ္ဈာစာရာ’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘အဓိသီလေ သီလဝိပန္နော’တိ သင်္ဃာဒိသေသံ သန္ဓာယာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ ဣဒံ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ပုရိမဝစနေန သမေတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပစ္ဆိမံ ပါရာဇိကပဒံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ သိယာ ¶ ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘အဒေသနာဂါမိနိယာတိ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ ဝါ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ပါရာဇိကာပတ္တိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တာ သိယာ။ ယတော ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘အဓိသီလေ သီလဝိပန္နော’တိ သင်္ဃာဒိသေသံ သန္ဓာယာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ လိခိတံ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ ဂဏ္ဌိပဒေ သကလေန နယေန ပါရာဇိကာပတ္တိပစ္စယာ ဥပ္ပန္နဘဏ္ဍနဟေတု န တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ ပယောဇနာဘာဝါ၊ သင်္ဃာဒိသေသပစ္စယာ ကာတဗ္ဗန္တိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ န၊ သုက္ကပက္ခေ ‘‘ဒေသနာဂါမိနိယာ အာပတ္တိယာ ကတံ ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၅) ဝစနတောတိ စေ? န၊ ဧကေန ပရိယာယေန သင်္ဃာဒိသေသဿပိ ဒေသနာဂါမိနိဝေါဟာရသမ္ဘဝတော၊

ယေန ကမ္မေန သန္တဇ္ဇနံ ကရီယတိ၊ တံ တဇ္ဇနီယကမ္မံ နာမ။ ယေန ကမ္မေန နိဿာယ တေ ဝတ္ထဗ္ဗန္တိ နိဿိယတိ ဘဇာပိယတိ နိယဿော၊ တံ နိယသကမ္မံ နာမ။ ယေန တတော အာဝါသတော၊ ဂါမတော စ ပဗ္ဗာဇေန္တိ ကုလဒူသကံ၊ တံ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ နာမ။ ယေန ကမ္မေန အက္ကုဋ္ဌဂဟဋ္ဌသမဤပမေဝ ပဋိသာရိယတိ သော အက္ကောသကော ပစ္ဆာ ပေသိယတိ၊ တံ ပဋိသာရဏီယကမ္မံ နာမ။ ယေန သမာနသံဝါသကဘူမိတော ဥက္ခိပိယတိ။ ဆဍ္ဍီယတိ သာတိသာရော ဘိက္ခုသင်္ဃေန၊ တံ ကမ္မံ ဥက္ခေပနီယကမ္မံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၁။ ‘‘နိဿာယ တေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဂရုနိဿယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဣတရန္တိ။

၂၁။ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘တေသု ဝိဗ္ဘန္တေသုပိ ကမ္မံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတုံ အနုညာတမ္ပိ သမ္မာဝတ္တန္တာနံယေဝါ’’တိ လိခိတံ။ သမ္မုခါ ဝုတ္တမေဝ ဂိဟိပဋိသံယုတ္တံ နာမ။ ပရမ္မုခါ ဝုတ္တံ ဒေသနံ ဂစ္ဆတိ။

၄၁။ ခမာပေန္တေန ‘‘ခမာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္တမေဝ၊ န ဥက္ကုဋိကာဒိသာမီစိနာ ပယောဇနန္တိ။ အနုဒူတန္တိ သဟာယန္တိ အတ္ထော။

၅၀။ အဒဿနေယေဝ ဥက္ခေပနီယံ ကာတဗ္ဗံ၊ န အညထာ။ ‘‘တဇ္ဇနီယာဒိကရဏကာလေ အာပတ္တိံ ¶ ရောပေတွာ တဿာ အဒဿနေ၊ အပ္ပဋိကမ္မေ ဝါ ဘဏ္ဍနကာရကာဒိအင်္ဂေဟိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ လိခိတံ။

တဇ္ဇနီယကမ္မာဒီသု အယံ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိံ တဇ္ဇနီယကမ္မံ၊ တဇ္ဇနီယကမ္မဿ ကိံ မူလံ၊ ကိံ ဝတ္ထု၊ ကိံ ပရိယောသာနံ၊ ကသ္မာ ¶ ‘‘တဇ္ဇနီယကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ? ကိံ တဇ္ဇနီယကမ္မန္တိ ဝတ္ထုသ္မိံ သတိ ကရဏသမ္ပတ္တိ။ တဇ္ဇနီယကမ္မဿ ကိံ မူလန္တိ သင်္ဃော မူလံ။ တဇ္ဇနီယကမ္မဿ ကိံ ဝတ္ထူတိ ကလဟဇာတာပတ္တိဝတ္ထု။ ကိံ ပရိယောသာနန္တိ ဘာဝနာပရိယောသာနံ။ ကသ္မာ တဇ္ဇနီယကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီတိ သင်္ဃော ကလဟကာရကပုဂ္ဂလံ ကလဟေ စ ဘေဒေ စ ဘယံ ဒဿေတွာ ခန္တိယာ ဇနေတိ၊ ဥပသမေ ဇနေတိ၊ တသ္မာ ‘‘တဇ္ဇနီယကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကထံ တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ ကထံ အကတံ။ ကိန္တိ စ တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ ကိန္တိ စ အကတံ။ ကေန စ တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ ကေန စ အကတံ။ ကတ္ထ စ တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ ကတ္ထ စ အကတံ။ ကာယ ဝေလာယ တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ ကာယ ဝေလာယ အကတံ ဟောတိ? ကထံ တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကတံ ဟောတီတိ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန။ ကထံ အကတံ ဟောတီတိ ဝဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန။ ကိန္တိ စ ကတံ ဟောတီတိ ကရဏသမ္ပတ္တိယာ။ ကိန္တိ စ အကတံ ဟောတီတိ ကရဏဝိပတ္တိယာ။ ကေန စ ကတံ ဟောတီတိ သင်္ဃေန။ ကေန စ အကတံ ဟောတီတိ ဂဏေန ပုဂ္ဂလေန။ ကတ္ထ စ ကတံ ဟောတီတိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ သင်္ဃော တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကရောတိ၊ တဿ ပုဂ္ဂလဿ သမ္မုခီဘူတေ။ ကတ္ထ စ အကတံ ဟောတီတိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ သင်္ဃော တဇ္ဇနီယကမ္မံ ကရောတိ၊ တဿ ပုဂ္ဂလဿ အသမ္မုခီဘူတေ။ ကာယ ဝေလာယ ကတံ ဟောတီတိ ယဒါ ကလဟဇာတာပတ္တိ သံဝိဇ္ဇတိ။ ကာယ ဝေလာယ အကတံ ဟောတီတိ ယဒါ ကလဟဇာတာပတ္တိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ ကတိဟာကာရေဟိ တဇ္ဇနီယကမ္မဿ ပတ္တကလ္လံ ဟောတိ၊ ကတိဟာကာရေဟိ အပတ္တကလ္လံ? သတ္တဟာကာရေဟိ တဇ္ဇနီယကမ္မဿ ပတ္တကလ္လံ ဟောတိ၊ သတ္တဟာကာရေဟိ အပတ္တကလ္လံ။ ကတမေဟိ သတ္တဟာကာရေဟိ ပတ္တကလ္လံ၊ ကတမေဟိ သတ္တဟာကာရေဟိ အပတ္တကလ္လံ ဟောတိ? ကလဟဇာတာပတ္တိ န သံဝိဇ္ဇတိ၊ သော ဝါ ပုဂ္ဂလော အသမ္မုခီဘူတော ဟောတိ၊ သင်္ဃော ဝါ ဝဂ္ဂေါ ဟောတိ၊ အသံဝါသိကော ဝါ ပုဂ္ဂလော တဿံ ပရိသာယံ သံဝိဇ္ဇတိ၊ အစောဒိတော ဝါ ဟောတိ အသာရိတော ဝါ၊ အာပတ္တိံ ဝါ အနာရောပိတော။ ဣမေဟိ သတ္တဟာကာရေဟိ တဇ္ဇနီယကမ္မဿ အပတ္တကလ္လံ ဟောတိ၊ ဣတရေဟိ သတ္တဟာကာရေဟိ ပတ္တကလ္လံ ဟောတိ။ ဧဝံ သေသကမ္မေသူတိ။

၇၅။ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ¶ ¶ ‘‘မာ မံ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆထာတိ ဝုတ္တေ အနာပုစ္ဆာပိ ဂါမံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ဃော အတ္တနော ပတ္တဋ္ဌာနေ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဩဏောဇနံ နာမ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ‘‘တံ ပန ပါရိဝါသိကေန ပါပိတဿ အတ္တနာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဿေဝ ပုနဒိဝသာဒိအတ္ထာယ ဝိဿဇ္ဇနံ ကာတဗ္ဗံ၊ အသမ္ပဋိစ္ဆိတွာယေဝ စေ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ န လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၇၆။ ပကတိယာဝ နိဿယောတိ ဧတ္ထ ‘‘အန္တေဝါသိကာနံ အာလယသဗ္ဘာဝေ ယာဝ ဝဿူပနာယိကဒိဝသော၊ တာဝ ကပ္ပတိ၊ တဿ အာလယဿ သဗ္ဘာဝေ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ စေ? န ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဣဒါနိ ခမာပေယျာမီတိအာဒိနာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကန္တေန ဝိဿဋ္ဌတ္တာ၊ ဣဓ ပန ဧကန္တေနေဝ ဒွိန္နမ္ပိ သမဘာဝေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဧဝါတိ ဧကေ။ ပဋိဗလဿ ဝါ ဘိက္ခုဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘လဒ္ဓသမ္မုတိကေန အာဏတ္တောပိ ဂရုဓမ္မေဟိ၊ အညေဟိ ဝါ ဩဝဒိတုံ န လဘတီ’’တိ လိခိတံ။ တတော ဝါ ပါပိဋ္ဌတရာတိ ဧတ္ထ ‘‘အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသဉ္စရိတ္တတော သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ ပါပိဋ္ဌတရာတိ အယမ္ပိ နယော ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယန္တိ ဝဿာဝါသိကံ။ သေနာသနံ န လဘတိ သေယျပရိယန္တဘာဂိတာယ။ ‘‘ဥဒ္ဒေသာဒီနိ ဒါတုမ္ပိ န လဘတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သစေ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဂတဋ္ဌာနေ အညမညံ ပဿန္တိ၊ ဥဘောဟိပိ အညမညဿ အာရောစေတဗ္ဗံ အဝိသေသေန ‘အာဂန္တုကေန အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အာဂန္တုကဿ အာရောစေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညဝိဟာရဂတေနာပိ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ အာရောစိတဿ ပုနာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ‘‘အနိက္ခိတ္တဝတ္တဿ ဗဟိ အာရောစိတဿ ယထာ ပုန ဝိဟာရေ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ‘အာဂန္တုကသောဓနတ္ထံ ဥပေါသထဒိဝသေ အာရောစေတဗ္ဗ’န္တိ ဝစနဉှေတ္ထ သာဓက’’န္တိ ဝဒန္တိ။

၈၁။ ဧကစ္ဆန္နေ နိသိန္နဿာပိ ရတ္တိစ္ဆေဒဒုက္ကဋာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ဧကေ။ အဝိသေသေနာတိ ပါရိဝါသိကဿ ဥက္ခိတ္တကဿာတိ ဣမံ ဘေဒံ အကတွာ။ ‘‘တဒဟုပသမ္ပန္နေပိ ပကတတ္တေ’’တိ ဝစနတော အနုပသမ္ပန္နေဟိ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သမဝဿာတိ ဧတေန အပစ္ဆာ အပုရိမံ နိပဇ္ဇနေ ဒွိန္နမ္ပိ ဝတ္တဘေဒါပတ္တိဘာဝံ ဒီပေတီ’’တိ လိခိတံ။

ပါရိဝါသိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မူလာယပဋိကဿနာရဟဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ

၈၆။ အတ္တနော ¶ ¶ အတ္တနော နဝကတရန္တိ ပါရိဝါသိကာဒိနဝကတရံ။ ပဌမံ သင်္ဃမဇ္ဈေ ပရိဝါသံ ဂဟေတွာ နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ပုန ဧကဿပိ သန္တိကေ သမာဒိယိတုံ၊ နိက္ခိပိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ မာနတ္တေ ပန နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဦနေ ဂဏေ စရဏဒေါသတ္တာ န ဂဟေတုန္တိ ဧကေ။ ပဌမံ အာဒိန္နဝတ္တံ ဧကဿ သန္တိကေ ယထာ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ သမာဒိယိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ။

ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉၇။ ‘‘ဝေဒယာမီတိ ¶ ဇာနာမိ၊ စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သုခံ အနုဘဝါမိ၊ န တပ္ပစ္စယာ အဟံ ဒုက္ခိတောတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ လိခိတံ။ ယဿ မာဠကေ နာရောစိတံ၊ တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ယဿ အာရောစိတံ၊ တဿ ပုန အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ နိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ။ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ ဥပစာရသီမာဂတာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဒံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ လက္ခဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော’တိအာဒိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ နတ္ထိ၊ အထ ခေါ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနေန တထာ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ သလ္လက္ခေတွာ၊ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘နိက္ခိပန္တေန အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ ပယောဇနံ အတ္ထီ’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ န ပန တံ ပယောဇနံ ဒဿိတံ။ စိဏ္ဏမာနတ္တော ဘိက္ခု အဗ္ဘေတဗ္ဗောတိ စိဏ္ဏမာနတ္တဿ စ အဗ္ဘာနာရဟဿ စ နိန္နာနာကာရဏတ္တာ အညထာ ‘‘အဗ္ဘာနာရဟော အဗ္ဘေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဥက္ခေပနီယကမ္မကတောပိ အတ္တနော လဒ္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန သဘာဂဘိက္ခုမှိ သတိ တဿ အနာရောစာပေတုံ န လဘတိ။

၁၀၂။ ‘‘အနန္တရာယိကဿ ¶ ပန အန္တရာယိကသညာယ ဆာဒယတော အစ္ဆန္နာဝါ’’တိ ပါဌော။ အဝေရိဘာဝေန သဘာဂေါ အဝေရိသဘာဂေါ။ ‘‘သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နဿ ပန သန္တိကေ အာဝိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပသင်္ဂတော ဣဓေဝ ပကာသိတံ။ လဟုကေသု ပဋိက္ခေပေါ နတ္ထိ။ တတ္ထ ဉတ္တိယာ အာဝိ ကတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ အနုညာတတ္တာ လဟုကသဘာဂံ အာဝိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ ပန ဉတ္တိယာ အာရောစနံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကိရ။ ‘‘တဿ သန္တိကေ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿတီ’တိ (မဟာဝ။ ၁၇၁) ဝုတ္တတ္တာ လဟုကဿေဝါယမနုညာတာ ¶ ။ န ဟိ သက္ကာ သုဒ္ဓဿ ဧကဿ သန္တိကေ သင်္ဃာဒိသေသဿ ပဋိကရဏံ ကာတု’’န္တိ လိခိတံ။ လဟုကေသုပိ သဘာဂံ အာဝိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ၊ တသ္မာ ဧဝ ဟိ ဉတ္တိယာ အာဝိကရဏံ အနုညာတံ၊ ဣတရထာ တံ နိရတ္ထကံ သိယာ။ အညမညာရောစနဿ ဝဋ္ဋတိ၊ တတော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပနတ္ထမေဝ ဉတ္တိယာ အာဝိကရဏမနုညာတံ၊ တေနေဝ ဣဓ ‘‘သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယမတ္ထော ‘‘ဧတ္တာဝတာ တေ ဒွေ နိရာပတ္တိကာ ဟောန္တိ၊ တေသံ သန္တိကေ သေသေဟိ သဘာဂါပတ္တိယော ဒေသေတဗ္ဗာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝစနေန ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ပကာသိတောဝ။ သင်္ဃာဒိသေသံ ပန ဉတ္တိယာ အာရောစေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဿာ ဉတ္တိယာ အယမတ္ထော ယဒါ သုဒ္ဓံ ဘိက္ခုံ ပဿိဿတိ၊ တဿ သန္တိကေ အာရောစနဝသေန ပဋိကရိဿတိ။ ဧဝံ ပဋိကတေ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာပတ္တိကေန ပါတိမောက္ခံ သောတဗ္ဗံ၊ ယော သုဏေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၆) ဝုတ္တာပတ္တိတော မောက္ခော ဟောတီတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဂရုကံ ဝါ ဟောတု လဟုကံ ဝါ၊ ဉတ္တိယာ အာဝိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥဘောသု နယေသု ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။

နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာတိ ‘‘တေန တေန ဝီတိက္ကမေနာပန္နာပတ္တိ အာပတ္တိ။ နာမန္တိ တဿာ အာပတ္တိယာ နာမ’’န္တိ လိခိတံ။ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ အာရောစနံ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋပအဟရဏပ္ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကာရဏမေတန္တိ ‘‘သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝုဋ္ဌာနတော။

ဒသသတံ ရတ္တိသတန္တိ ဒသသတံ အာပတ္တိယော ရတ္တိသတံ ဆာဒေတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ သဘာဂဝတ္ထုကာယော သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပန္နဿ ဗဟုရတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒိတာပတ္တိယံ နိက္ခိပိတွာ ဒါတဗ္ဗော၊ ဣတရော နာနာဝတ္ထုကာနံ ဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသောတိ။

‘‘ဂါမဿာတိ ¶ န ဝုတ္တ’’န္တိ ဝစနတော ကိရ ဂါမူပစာရေပိ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယောတိ လိခိတံ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ။ ‘‘ဧတ္ထ အဋ္ဌကထာစရိယာဝ ပမာဏံ။ ယုတ္တံ န ဒိဿတီ’’တိ လိခိတံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော၊ အာဂန္တုကဿ…ပေ… ဩက္ကမိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝစနေ ဟေဋ္ဌာ ‘‘အန္တောအရုဏေ ဧဝ နိက္ခမိတွာ ဂါမူပစာရတော ဒွေ ¶ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဂရုံ ကတွာ ဝစနတော၊ ဘိက္ခုနီနံ ဂရုကဝသေနေဝ တတ္ထ တတ္ထ သိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တတ္တာ စ တဒနုရူပဝသေနေဝ အဋ္ဌကထာစရိယေန ဘိက္ခုနီနံ ဂရုံ ကတွာ မာနတ္တစရဏဝိဓိဒဿနတ္ထံ ‘‘ယတ္တကာ ပုရေဘတ္တံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒိအာဒီသု ဝုတ္တဝစနေန ကရောန္တဿပိ ဒေါသော နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ကေဝလံ လက္ခဏမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ၊ တဒုဘယမ္ပိ တေန တေန ပရိယာယေန ယုဇ္ဇတိ၊ ဝိနိစ္ဆယေ ပတ္တေ လက္ခဏေ ဧဝ ဌာတဗ္ဗတော ကုရုန္ဒိအာဒီသု ဝုတ္တဝစနံ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ။ ပယောဂေါ ပန ပုရိမောဝ။ ယထာ စေတ္ထ၊ တထာ သစေ ကာစိ ဘိက္ခုနီ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အနတိက္ကမိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတိ၊ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာပိ သဗ္ဗဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုရိမမေဝ အာစိဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါသဝတ္တာဒီနန္တိ ‘‘ပရိဝါသနိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိအာဒီနံ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ဘိက္ခုနုပဿယဿ ဥပစာရသီမာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န ဂါမော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘တသ္မိံ ဂါမေ ဘိက္ခာစာရော သမ္ပဇ္ဇတီ’တိအာဒိ ပဝါရိတဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ တတ္ထ အန္တောဂါမေ ဝိဟာရော အတ္ထီ’’တိ စ လိခိတံ၊ ‘‘တမ္ပိ တေန ပရိယာယေန ယုဇ္ဇတိ၊ န အတ္ထတော’’တိ စ။

ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၀၈။ ‘‘ဝိသုံ မာနတ္ထံ စရိတဗ္ဗန္တိ မူလာယ ပဋိကဿနံ အကတွာ ဝိသုံ ကမ္မဝါစာယာ’’တိ စ လိခိတံ။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧကောဝ၊ ဧကဝတ္ထုမှိ အာပန္နာ သင်္ဃာဒိသေသာ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋမိဿကာ နာမ။ မက္ခဓမ္မော နာမ ဆာဒေတုကာမတာ။

၁၄၃။ ဓမ္မတာတိ ဓမ္မတာယ၊ တထာတာယာတိ အတ္ထော ‘‘အလဇ္ဇိတာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ။

၁၄၈။ ပုရိမံ ဥပါဒါယ ဒွေ မာသာ ပရိဝသိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝသိတဒိဝသာပိ ဂဏနူပဂါ ဟောန္တီ’’တိ လိခိတံ။

၁၈၄။ တသ္မိံ ဘူမိယန္တိ တဿံ ဘူမိယံ။ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ ပရိမာဏမ္ပီတိအာဒိ ဇာတိဝသေနေကဝစနံ။

သမုစ္စယက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၆-၁၈၇။ ယတ္ထ ¶ ¶ ယတ္ထ ကမ္မဝါစာယ ‘‘အယ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဣမေ’’တိ ဝါ သမ္မုခါနိဒ္ဒေသနိယမော အတ္ထိ၊ သဗ္ဗံ တံ ကမ္မံ သမ္မုခါကရဏီယမေဝ၊ န ကေဝလံ တဇ္ဇနီယာဒိပဉ္စဝိဓမေဝ။ ပဉ္စဝိဓဿေဝ ပန ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿနံ ကမ္မက္ခန္ဓကေ တာဝ တဿေဝ ပါဠိအာရုဠှတ္တာ၊ စတုဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ပါရာဇိကကဏ္ဍေ အာဂတာနံယေဝ စတုန္နံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿနံ ဝိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ သမ္မုခတာ ဟတ္ထပါသူပဂမနမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကာရဏံ သမ္မုခါကရဏီယဿပိ သမ္မုခါနိဒ္ဒေသနိယမာဘာဝတော။ ကာမံ အယမတ္ထော ကမ္မက္ခန္ဓကေယေဝ ‘‘တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ တဇ္ဇနီယကမ္မံ အဓမ္မကမ္မဉ္စ ဟောတိ…ပေ… အသမ္မုခါကတံ ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄) ဝစနေနေဝ သိဒ္ဓါ၊ တတ္ထ ပန အာပတ္တိ န ဒဿိတာ။ ဣဓ ‘‘ယော ကရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ တတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဣဒံ အာရဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သမ္မုခါဝိနယပတိရူပကေန ဝူပသန္တမ္ပိ သမ္မုခါဝိနယေနေဝ ဝူပသန္တဂဏနံ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတုံ ‘အဓမ္မဝါဒီ ပုဂ္ဂလော’တိအာဒိ အာရဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ လိခိတဉ္စ။ ဧဝံ ဝူပသန္တံ သမ္မုခါဝိနယပတိရူပကေန ဝူပသန္တံ နာမ ဟောတိ၊ န သမ္မုခါဝိနယေန စ အညေန ကေနစီတိ ဒဿေတုံ ဣဒမာရဒ္ဓန္တိ အာစရိယော။

၁၉၅။ ဒဗ္ဗဿ ကမ္မဝါစာယ ‘‘သင်္ဃော ဣမံ အာယသ္မန္တံ ဒဗ္ဗ’’န္တိ သမ္မုခါနိဒ္ဒေသော နတ္ထိ၊ တထာပိ ‘‘ပဌမံ ဒဗ္ဗော ယာစိတဗ္ဗော’’တိ ဝစနေန သမ္မုခါကရဏီယတာ တဿ သိဒ္ဓါ။ တထာ အညတ္ထာပိ ယထာသမ္ဘဝံ လေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တဿ ဒါတဗ္ဗော ဝိနယော သတိဝိနယော။

၁၉၆-၇။ ‘‘ယဿ ဥမ္မတ္တကဿ တံတံဝီတိက္ကမတော အနာပတ္တိ၊ တာဒိသဿေဝ အမူဠှဝိနယံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အမူဠှဿ ကတ္တဗ္ဗဝိနယော အမူဠှဝိနယော’’တိ လိခိတံ၊ တံ ယုတ္တံ ‘‘သင်္ဃော ¶ ဂဂ္ဂဿ ဘိက္ခုနော အမူဠှဿ အမူဠှဝိနယံ ¶ ဒေတီ’’တိ ဝစနတော။ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓမ္မိကာနိ အမူဠှဝိနယဿ ဒါနာနီ’’တိ ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘န သရာမီ’’တိ ဝစနံ ဝီတိက္ကမကာလံ သန္ဓာယ တဿ ဝိဘင်္ဂဿ ပဝတ္တတ္တာ။ အမူဠှဝိနယဒါနကာလေ ပနဿ အမူဠှတာ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗာ။

၂၀၀။ ‘‘အပ္ပဋိညာယ ဘိက္ခူနံ ကမ္မာနိ ကရောန္တီ’’တိ အာရဘန္တဿ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ ပဋိညာတေန ကရဏံ ပဋိညာတကရဏံ။

၂၀၇။ ‘‘တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ တဿပါပိယသိကာကမ္မ’’န္တိ အာရဘိတွာ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဒဿေတွာ ပါဠိ ဂတာ၊ ‘‘သာ ပေယျာလေန သင်္ခိပိတွာ ဂတာတိ ဉာတဗ္ဗ’’န္တိ လိခိတံ။ တထာ သုက္ကပက္ခေပိ။

၂၁၄။ ‘‘သဗ္ဗေဟေဝ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပတိတဗ္ဗ’’န္တိ ဆန္ဒဒါနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပဝါရဏက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဘိန္နဿ ဟိ သင်္ဃဿ သမဂ္ဂကရဏကာလေ၊ တိဏဝတ္ထာရကသမထေ၊ ဣမသ္မိဉ္စ ပဝါရဏသင်္ဂဟေတိ ဣမေသု တီသု ဌာနေသု ဆန္ဒံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၁) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ အာဂန္တွာ ဝါ ဆန္ဒံ ဒတွာ ပရိဝေဏာဒီသု နိသိန္နာတိ ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတိ ဝိယ ခါယတီတိ စေ? န ခါယတိ အဓိပ္ပာယညူနံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဝိသုဇ္ဈိတုကာမေဟိ သဗ္ဗေဟေဝ သန္နိပတိတဗ္ဗံ၊ အသန္နိပတိတဿ နတ္ထိ သုဒ္ဓိ ဆန္ဒဒါယကဿ။ ကေဝလံ တံ ကမ္မံ သန္နိပတိတာနံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ဝိသုဇ္ဈိတုကာမာနံ ဆန္ဒံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရထာ ပါဠိယာ စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘‘ဌပေတွာ ယေ န တတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဟိ အယံ ပါဠိ သန္နိပါတံ အာဂန္တွာ ဆန္ဒံ ဒတွာ ဌိတာနံ အတ္ထိတံ ဒီပေတိ။ နိဿီမဂတေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာတိ စေ? နိဿီမဂတေ ဌပေတွာ ဣဓ ကိံ၊ တသ္မာ ယော သာမဂ္ဂီဥပေါသထေ ဆန္ဒံ ဒတွာ တိဋ္ဌတိ စေ၊ နာနာသံဝါသကဘူမိယံယေဝ တိဋ္ဌတိ၊ တဿ ဆန္ဒဒါယကဿ ပဝါရဏသင်္ဂဟောပိ နတ္ထိ။ ယော စ တိဏဝတ္ထာရကကမ္မေ နာဂစ္ဆတိ၊ သော တာဟိ အာပတ္တီဟိ န သုဇ္ဈတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဿ ဧတံ န ရုစ္စတိ ¶ ၊ တဿ ပရိဝါရေ ဝုတ္တပရိသတော ကမ္မဝိပတ္တိလက္ခဏံ ¶ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တတ္ထ ဟိ ကေဝလံ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အနာဟဋော ဟောတိ သစေ၊ အကတံ တဗ္ဗိပရီတေန သမ္ပတ္တိဒီပနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ပတ္တကလ္လလက္ခဏမ္ပိ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တေသု တီသု ဌာနေသု ကမ္မပ္ပတ္တာယေဝ သဗ္ဗေ၊ န တတ္ထ ဆန္ဒာရဟော အတ္ထီတိ စေ? န၊ စတုဝဂ္ဂါဒိကရဏဝိဘာဇနေ အဝိသေသေတွာ ဆန္ဒာရဟဿ အာဂတတ္တာ၊ တံ သာမညတော ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ အာဝေဏိကလက္ခဏံ၊ တေနေဝ သတိပိ ဒိဋ္ဌာဝိကမ္မေ ဣဒံ ပဋိကုဋ္ဌကတံ န ဟောတီတိ စေ? န၊ နာနတ္တသဘာဝတော။ ဣဓ ဟိ ယေ ပန ‘‘န မေတံ ခမတီ’တိ အညမညံ ဒိဋ္ဌာဝိကမ္မံ ကရောန္တီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၄) ဝစနတော န သင်္ဃဿ ဒိဋ္ဌာဝိကမ္မံ ကတံ။ တသ္မိံ သတိ ပဋိကုဋ္ဌကတမေဝ ဟောတိ။ အညထာ ပုဗ္ဗဘာဂါ တာ ဉတ္တိယော နိရတ္ထိကာ သိယုံ၊ န စ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ ဆန္ဒာရဟာဓိကာရေ နယော ဒိန္နော။ ပဝါရဏက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘တီသု ဌာနေသု ဆန္ဒံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၁) ဝုတ္တတ္တာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န၊ အဋ္ဌကထာယ ပမာဏဘာဝေ သတိ ‘‘ဣဓ ဆန္ဒံ ဒတွာ ပရိဝေဏာဒီသု နိသိန္နာ’’တိအာဒိ ဝစနေ သုဒ္ဓိကာမတော ဧဝ ဂဟိတေ သဗ္ဗံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဧကေ။ ‘‘အာဂန္တွာ ဝါ ဆန္ဒံ ဒတွာ ပရိဝေဏာဒီသု နိသိန္နာ၊ တေ အာပတ္တီဟိ န ဝုဋ္ဌဟန္တီ’’တိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဟေဋ္ဌာ ‘‘သဗ္ဗေဟေဝ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပတိတဗ္ဗ’’န္တိ ဆန္ဒဒါနဿ ပဋိက္ခေပဝစနတော အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တီသု ဌာနေသု ဆန္ဒံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ အန္ဓကဋ္ဌကထာယမ္ပိ တထေဝ ဝုတ္တတ္တာ စာတိ? န၊ ဧကဇ္ဈမေဝ ကမ္မေ ကရီယမာနေ ယော ဣဓ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အမှာကံ…ပေ… ဂိဟိပဋိသံယုတ္တ’’န္တိ သာဓာရဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပုန ‘‘သုဏန္တု မေ၊ အာယသ္မန္တာ’’တိအာဒိနာ အသာဓာရဏဉတ္တိယော ဌပေတွာ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ သင်္ဃော၊ အမှာကံ…ပေ… ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဧကတောပက္ခိကာနံ သန္ဓိယာ ကတာယ တဒနန္တရေ ကေနစိ ကရဏီယေန ဆန္ဒံ ဒတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ နတ္ထိ။ အပရေသမ္ပိ ဧကတောပက္ခိကာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဌိတတ္တာ ဝိဘူတတ္တာ ကရဏဿ အယမတ္ထောဝ ဝုတ္တော။ သာဓာရဏဝသေန ဒုတိယာယ ဉတ္တိယာ ဌပိတာယ ယေ တသ္မိံ ခဏေ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာသု အနာရဒ္ဓါသု၊ အပရိယောသိတာသု ဝါ ဆန္ဒံ ဒတွာ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသမ္ပိ န ဝုဋ္ဌာတိ ဧဝ။ ယေ န တတ္ထ ဟောန္တီတိ ပဒဿ စ ယေ ဝုတ္တပ္ပကာရေန နယေန တတ္ထ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တပ္ပကာရတ္ထဒီပနတ္ထဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဆန္ဒံ ဒတွာ ပရိဝေဏာဒီသု နိသိန္နာ’’တိ ဣဒမေဝ ¶ အဝတွာ ‘‘ယေ ပန တေဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာပိ တတ္ထ အနာဂတာ၊ အာဂန္တွာ ဝါ ဆန္ဒံ ဒတွာ ပရိဝေဏာဒီသု နိသိန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ပုဗ္ဗေနာပရံ သန္ဓီယတိ။ ‘‘ပါဠိယာ စ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဝိကမ္မေန ကမ္မဿ အကုပ္ပတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၂၀။ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ¶ ဝိဝါဒေါ။ ဝိဝါဒသဒ္ဒေါပိ ကာရဏူပစာရေန ကုသလာဒိသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘သမထေဟိ စ အဓိကရဏီယတာယ အဓိကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝိဝါဒဟေတုဘူတဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဝူပသမေန သမ္ဘဝဿ သဒ္ဒဿပိ ဝူပသမော ဟောတီတိ စိတ္တုပ္ပာဒဿပိ သမထေဟိ အဓိကရဏီယတာ ပရိယာယော သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ကုသလစိတ္တာ ဝိဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တဝိဝါဒေပိ ‘‘ဝိပစ္စတာယ ဝေါဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တဝစနဟေတုဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၂၂။ ‘‘အာပတ္တိဉှိ အာပဇ္ဇန္တော ကုသလစိတ္တော ဝါ’’တိ ဝစနတော ကုသလမ္ပိ သိယာတိ စေ? န တံ အာပတ္တာဓိကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ယော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ သော တီသု စိတ္တေသု အညတရစိတ္တသမင်္ဂီ ဟုတွာ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယံ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယော ‘‘ပညတ္တိမတ္တံ အာပတ္တာဓိကရဏ’’န္တိ ဝဒေယျ၊ တဿ အကုသလာဒိဘာဝေါပိ အာပတ္တာဓိကရဏဿ န ယုဇ္ဇတေဝ ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒီနံ ဝိယာတိ စေ? န၊ ‘‘နတ္ထာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိရောဓသမ္ဘဝတော။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ နာမ တထာပဝတ္တမာနအကဥသလစိတ္တုပ္ပာဒရူပက္ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနံ။ အဝသိဋ္ဌေသု ကုသလာဗျာကတပညတ္တီသု ‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗျာကတ’န္တိ ဝစနတော ပညတ္တိတာဝ ပဋိသိဒ္ဓါ ကုသလတ္တိကေ အပရိယာပန္နတ္တာ။ ကုသလပဋိသေဓေနေဝ တေန သမာနဂတိကတ္တာ ကိရိယာဗျာကတာနမ္ပိ ပဋိသေဓော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကိရိယာဗျာကတာနံ ဝိယ အနုဂမနတော ဝိပါကာဗျာကတာနမ္ပိ ပဋိသေဓော ကတောဝ ဟောတိ၊ တထာပိ အဗျာကတသာမညတော ရူပက္ခန္ဓေန သဒ္ဓိံ ဝိပါကကိရိယာဗျာကတာနမ္ပိ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ကုသလစိတ္တံ အင်္ဂံ ဟောတီ’’တိ ဝိနယေ အပကတညုနော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ အပ္ပဟရိတကရဏာဒိကေ သတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ¶ ‘‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ ကုသလစိတ္တံ အင်္ဂံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ စေ? တံ ဒဿေတုံ ‘‘နယိဒ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓန္တိ ဧကေ။ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တံ အင်္ဂပ္ပဟောနကစိတ္တံ နာမ။ ‘‘ဧကန္တတောတိ ယေဘုယျေနာတိ အတ္ထော၊ ဣတရထာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကသ္မာ? ‘ယဿာ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတီ’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေန ကိံ? ဝိပါကော နတ္ထိ၊ ကသ္မာ? ဧကန္တာကုသလတ္တာ၊ တသ္မာ ကထာဝ တတ္ထ နတ္ထိ။ ယတ္ထ ပန အတ္ထိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အသဉ္စိစ္စ ပန ကိဉ္စိ အဇာနန္တဿ…ပေ… အဗျာကတံ ဟောတီတိ ဘိက္ခုမှိ ကမ္မဋ္ဌာနဂတစိတ္တေန နိပန္နေ၊ နိဒ္ဒါယန္တေ ဝါ မာတုဂါမော စေ သေယျံ ကပ္ပေတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကုသလစိတ္တံ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ခဏေ သေယျာကာရေန ¶ ဝတ္တမာနရူပမေဝ အာပတ္တာဓိကရဏံ နာမ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မိဉှိ ခဏေ ဥဋ္ဌာတဗ္ဗေ ဇာတေ အနုဋ္ဌာနတော ရူပက္ခန္ဓောဝ အာပတ္တိ နာမ၊ န ဝိပါကေန သဒ္ဓိံ။ သစေ ပန ဝဒေယျ၊ တဿ ဧဝံဝါဒိနော အစိတ္တကာနံ ကုသလစိတ္တံ အာပဇ္ဇေယျ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧဠကလောမံ ဂဟေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန တိယောဇနံ အတိက္ကမန္တဿ၊ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနိတွာ ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေန္တဿ စ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ ကုသလစိတ္တံ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ အာပဇ္ဇတိယေဝါတိ စေ? နာပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ‘‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ ဝစနတော။

စလိတော ကာယော၊ ပဝတ္တာ ဝါစာ၊ အညတရမေဝ အင်္ဂန္တိ အညတရမေဝ အာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ ပညတ္တိယာ အကုသလာဒိဘာဝါသမ္ဘဝတော အာပတ္တိတာ န ယုဇ္ဇတိ။ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော တီသု အညတရသမင်္ဂီ ဟုတွာ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယံ ကုသလစိတ္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ပထဝီခဏနာဒီသု ကုသလစိတ္တက္ခဏေ ဝီတိက္ကမဝသေန ပဝတ္တရူပသမ္ဘဝတော ကုသလစိတ္တော ဝါ အဗျာကတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ တထာ အဗျာကတစိတ္တော ဝါ အဗျာကတရူပသင်္ခါတံ အဗျာကတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ ပါဏာတိပါတာဒီသု အကုသလစိတ္တော ဝါ အကုသလာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ ရူပံ ပနေတ္ထ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ သုပိနပဿနကာလာဒီသု ပါဏာတိပါတာဒိံ ကရောန္တော သဟသေယျာဒိဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော အကုသလစိတ္တော ¶ အဗျာကတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ အာပတ္တာဓိကရဏံ အကုသလန္တိ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ‘‘ပုထုဇ္ဇနော ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော သေက္ခော အရဟာတိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလေ ဒဿေတွာ တေသု အရဟတော အာပတ္တာဓိကရဏံ အဗျာကတမေဝ၊ တထာ သေက္ခာနံ၊ တထာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿ အသဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမကာလေ အဗျာကတမေဝ။ ဣတရဿ အကုသလမ္ပိ ဟောတိ အဗျာကတမ္ပိ။ ယသ္မာ စဿ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမကာလေ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’န္တိ။ သဗ္ဗတ္ထ အဗျာကတံ နာမ တဿ ဝိပါကာဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယ ဧဝံနာမကံ ဇာတ’’န္တိ လိခိတံ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၂၄။ ဝိဝါဒေါ ဝိဝါဒါဓိကရဏန္တိ ယော ကောစိ ဝိဝါဒေါ၊ သော သဗ္ဗော ကိံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ နာမ ဟောတီတိ ဧကပုစ္ဆာ။ ‘‘ဝိဝါဒေါ အဓိကရဏန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏမေဝ ဝိဝါဒေါ စ အဓိကရဏဉ္စာတိ ပုစ္ဆတိ။ တဒုဘယံ ဝိဝါဒါဓိကရဏမေဝါတိ ပုစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု အယံ ပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ယဒိ ဧဝံ ဣမာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ ဝိဝါဒေါ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ၊ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဝိဝါဒေါ၊ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဝိဝါဒေါ စေဝ အဓိကရဏဉ္စာတိ ပဉ္စပဉှာဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု တိဿော၊ ကေသုစိ စတဿော၊ ပဉ္စ နတ္ထိ။ တတ္ထ ဒွေ ဝိဘတ္တာ။ ဣတရာသု အဓိကရဏံ ဝိဝါဒေါတိ ယံ ကိဉ္စိ အဓိကရဏံ၊ ဝိဝါဒသင်္ချမေဝ ¶ ဂစ္ဆတိ၊ ဝိဝါဒေါ အဓိကရဏန္တိ ယော ကောစိ ဝိဝါဒေါ၊ သော သဗ္ဗော အဓိကရဏသင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

၂၂၈။ သမ္မုခါဝိနယသ္မိန္တိ သမ္မုခါဝိနယဘာဝေ။

၂၃၀။ ‘‘အန္တရေနာတိ ကာရဏေနာ’’တိ လိခိတံ။

၂၃၃။ ဥဗ္ဗာဟိကာယ ခိယျနကေ ပါစိတ္တိ န ဝုတ္တာ တတ္ထ ဆန္ဒဒါနဿ နတ္ထိတာယ။

၂၃၆။ တဿ ခေါ ဧတန္တိ ဧသောတိ အတ္ထော ‘‘ဧတဒဂ္ဂ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိယ။

၂၃၈။ ‘‘ကာ ¶ စ တဿ ပါပိယသိကာ’’တိ ကိရ ပါဌော။

၂၄၂။ ‘‘ကိစ္စမေဝ ကိစ္စာဓိကရဏ’’န္တိ ဝစနတော အပလောကနကမ္မာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ၊ တံ ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒီနိ ဝိယ သမထေဟိ သမေတဗ္ဗံ န ဟောတိ၊ ကိန္တု သမ္မုခါဝိနယေန သမ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

၂၄၄။ ပုထုပါဏိနာ ¶ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ပုထုပါဏိကံ။

၂၄၅။ ‘‘ကဏ္ဏတော နိက္ခန္တမုတ္တောလမ္ဗကာဒီနံ ကုဏ္ဍလာဒီန’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ကာယူရ’’န္တိ ပါဠိပါဌော။ ‘‘ကေယူရာဒီနီ’’တိ အာစရိယေနုဒ္ဓဋံ။

၂၄၈။ ‘‘သာဓုဂီတံ ¶ နာမ ပရိနိဗ္ဗုတဋ္ဌာနေ ဂီတ’’န္တိ လိခိတံ။ ဒန္တဂီတံ ဂါယိတုကာမာနံ ဝါက္ကကရဏီယံ။ ဒန္တဂီတဿ ဝိဘာဝနတ္ထံ ‘‘ယံ ဂါယိဿာမာ’’တိအာဒိမာဟ။

၂၄၉။ စတုရဿဝတ္တံ နာမ စတုပ္ပာဒဂါထာဝတ္တံ။ ‘‘တရင်္ဂဝတ္တာဒီနိ ဥစ္စာရဏဝိဓာနာနိ နဋ္ဌပယောဂါနီ’’တိ လိခိတံ။ ဗာဟိရလောမိန္တိ ဘာဝနပုံသကံ၊ ယထာ တဿ ဥဏ္ဏပါဝါရဿ ဗဟိဒ္ဓါ လောမာနိ ဒိဿန္တိ၊ တထာ ဓာရေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၂၅၁။ ဝိရူပက္ခေဟီတိအာဒိ သဟယောဂကရဏဝစနံ။ သရဗူတိ ဂေဟဂေါဠိကာ။ သာ ကိရ သေတာ သဝိသာ ဟောတိ။ သောဟန္တိ ယဿ မေ ဧတေဟိ မေတ္တံ၊ သောဟံ နမော ကရောမိ ဘဂဝတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညမှိ…ပေ… ဆေတဗ္ဗမှီတိ ရာဂါနုသယေ။

၂၅၂။ ဥဋ္ဋိတွာတိ ပက္ခိပိတွာ။ ဩတရတူတိ ဣဒ္ဓိယာ ဩတာရေတွာ ဂဏှာတု။ အနုပရိယာယီတိ အနုပရိဗ္ဘမိ။

၂၅၃။ န အစ္ဆုပိယန္တီတိ န လဂ္ဂန္တိ။ ရူပကာကိဏ္ဏာနီတိ ဣတ္ထိရူပါဒီဟိ ဝေါကိဏ္ဏာနိ။

၂၅၄။ အာလိန္ဒကမိဍ္ဎိကာဒီနန္တိ ပမုခမိဍ္ဎိကာဒီနံ။ ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝတ္တေတွာ တတိယဝါရေ တတ္ထေဝ မိဍ္ဎိယာ ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ လိခိတံ။ ပရိဘဏ္ဍံ နာမ ဂေဟဿ ဗဟိ ကုဋ္ဋပါဒဿ ထိရဘာဝတ္ထံ ကတာ တနုကမိဍ္ဎိကာ ¶ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝဋ္ဋိတွာ ပတ္တော ဘိဇ္ဇတီတိ အဓိကရဏဘေဒါသင်္ကာယ အဘာဝေ ဌာနေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ ပတ္တမာဠကော ဝဋ္ဋိတွာ ပတ္တာနံ အပတနတ္ထံ ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဣဋ္ဌကာဒီဟိ ပရိက္ခိပိတွာ မာဠကစ္ဆန္နေန ကတော။ ‘‘ပတ္တမဏ္ဍလိကာ ပတ္တပစ္ဆိကာ တာလပတ္တာဒီဟိ ကတာ’’တိ စ လိခိတံ။ မိဍ္ဎန္တေ အာဓာရကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ပတ္တသန္ဓာရဏတ္ထံ ဝုတ္တတ္တာ။ မဉ္စေ အာဓာရကေပိ န ဝဋ္ဋတိ နိသီဒနပစ္စယာ ဝါရိတတ္တာ။ အာသန္နဘူမိကတ္တာ ဩလမ္ဗေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၂၅၅။ ‘‘အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာတိ ဝစနတော အဂ္ဂဟတ္ထေ လဂ္ဂေတွာ အင်္ကေ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ န သုန္ဒရံ၊ ‘‘န ကေဝလံ ယဿ ပတ္တော’’တိအာဒိ ယဒိ ဟတ္ထေန ဂဟိတပတ္တေ ဘေဒသညာ၊ ပဂေဝ အညေန သရီရာဝယဝေနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ပစုရဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ ဃဋိကပါလမယံ ဃဋိကဋာဟံ။ ဆဝသီသဿ ပတ္တန္တိ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရံ၊ ခီရဿ ဓာရာတိအာဒိဝေါဟာရဝသေန ¶ ဝုတ္တံ။ မဉ္စေ နိသီဒိတုံ အာဂတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ပိသာစိလ္လိကာတိ ပိသာစဒါရကာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဒိန္နကမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ။ စဗ္ဗေတွာတိ ခါဒိတွာ။ အဋ္ဌိကာနိ စ ကဏ္ဋကာနိ စ အဋ္ဌိကကဏ္ဋကာနိ။ ‘‘ဧတေသု သဗ္ဗေသု ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနာတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ လိခိတံ။

၂၅၆။ ဝိပ္ဖာဠေတွာတိ ဖာဠေတွာ။ ကိဏ္ဏေန ပူရေတုန္တိ သုရာကိဏ္ဏေန ပူရေတုံ။ ဗိဒလကံ နာမ ဒိဂုဏကရဏသင်္ခါတဿ ကိရိယာဝိသေသဿ အဓိဝစနံ။ ကဿ ဒိဂုဏကရဏံ? ယေန ကိလဉ္ဇာဒိနာ မဟန္တံ ကထိနမတ္ထတံ၊ တဿ။ တဉှိ ဒဏ္ဍကထိနပ္ပမာဏေန ပရိယန္တေ သံဟရိတွာ ဒိဂုဏံ ကာတဗ္ဗံ။ အညထာ ခုဒ္ဒကစီဝရဿ အနုဝါတပရိဘဏ္ဍာဒိဝိဓာနကရဏေ ဟတ္ထဿ ဩကာသော န ဟောတိ။ သလာကာယ သတိ ဒွိန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ ဉတွာ သိဗ္ဗိတာသိဗ္ဗိတံ သုခံ ပညာယတိ။ ဒဏ္ဍကထိနေ ကတေ န ဗဟူဟိ သဟာယေဟိ ပယောဇနံ။ ‘‘အသံကုဋိတွာ စီဝရံ သမံ ဟောတိ။ ကောဏာပိ သမာ ဟောန္တီ’’တိ လိခိတံ၊ ‘‘ဟလိဒ္ဒိသုတ္တေန သညာကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟလိဒ္ဒိသုတ္တေန စီဝရံ သိဗ္ဗေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဟိ ကေစိ အကပ္ပိယသညိနော။ ပဋိဂ္ဂဟော နာမ အင်္ဂုလိကောသော။

၂၅၇-၈။ ပါတီတိ ¶ ပဋိဂ္ဂဟသဏ္ဌာနံ။ ပဋိဂ္ဂဟတ္ထဝိကန္တိ အင်္ဂုလိကောသတ္ထဝိကံ။ သူစိသတ္ထကာနံ ပုဗ္ဗေ အာဝေသနတ္ထဝိကာယ အနုညာတတ္တာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထဝိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ သူစိသတ္ထကာဒီနိပိ ဌပေတဗ္ဗာနီတိ နိဒါနံ သူစေတိ။ သစေပိ ဥပနန္ဒော ဘိက္ခု အလဇ္ဇီ၊ တထာပိ သန္တကမေတံ အမူလစ္ဆေဒကတဘိက္ခုနော လဇ္ဇိနောပိ သမာနဿ ကပ္ပတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ န သမ္မတီတိ န ပဟောတိ။

၂၆၀-၁။ ဗဟိ ကုဋ္ဋဿ သမန္တတော နီစဝတ္ထုကံ ကတွာ ဌိတံ ‘‘မဏ္ဍလိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဇန္တာဃရပ္ပဋိစ္ဆာဒိနာ ဆန္နဿ နဂ္ဂိယံ ယဿ န ပညာယတိ၊ တဿေဝ ပရိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဥဒကဝတ္ထပဋိစ္ဆာဒီသုပိ။

၂၆၂-၃။ ပဏိယာ နာမ ပဏိယကာရကာ။ အာကဍ္ဎနယန္တံ အာကဍ္ဎိယမာနံ ကူပဿ ဥပရိဘာဂေ ပရိဗ္ဘမတိ။ အရဟဋဃဋိယန္တံ သကဋစက္ကသဏ္ဌာနယန္တံ။ တဿ အရေ အရေ ဃဋိကာနိ ဗန္ဓိတွာ ဧကေန၊ ဒွီဟိ ဝါ ပရိဗ္ဘမိယမာနဿ ဥဒကနိဗ္ဗာဟနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဝိဒ္ဓပက္ခပါသံ နာမ ယတ္ထ မဏ္ဍလာကာရေန ပက္ခပါသာ ဗဇ္ဈန္တိ အာဝိဒ္ဓဝတ္ထတာ ဝိယ အာဝိဒ္ဓပက္ခပါသကာ။ ပုဗ္ဗေ ပတ္တသင်္ဂေါပနတ္ထံ၊ ဣဒါနိ ဌပေတဗ္ဗံ ဘုဉ္ဇိတုံ အာဓာရကော အနုညာတော။

၂၇၃။ ပရဂလံ ¶ ဂစ္ဆတီတိ ဣမဿ ပယောဂါဘာဝါ ဝဋ္ဋတိ။ ကမ္မသတေနာတိ မဟတာ ဥဿာဟေန။

၂၇၇-၈။ လောဟဘဏ္ဍံ နာမ ကံသတော သေသလောဟဘဏ္ဍံ။ မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနံ နာမ စတုရဿံ အကတွာ သဇ္ဇိတံ။ ပါမင်္ဂဒသာ စတုရဿာ။ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနေနာတိ သင်္ဃာဋိယာ မုဒိင်္ဂသိဗ္ဗနာကာရေန ဝရကသီသာကာရေန။ ပဝနန္တောတိ ပါသန္တော။ ‘‘ဒသာမူလ’’န္တိ စ လိခိတံ။ အကာယဗန္ဓနေန သဉ္စိစ္စ ဝါ အသဉ္စိစ္စ ဝါ ဂါမပ္ပဝေသနေ အာပတ္တိ။ ‘‘သရိတဋ္ဌာနတော ဗန္ဓိတွာ ပဝိသိတဗ္ဗံ၊ နိဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝါ’’တိ လိခိတံ။

၂၇၉။ သတ္တင်္ဂုလံ ဝါ အဋ္ဌင်္ဂုလံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘သုဂတင်္ဂုလေနာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ ပကတိအင်္ဂုလေန သာရုပ္ပတ္ထာယ ဝဍ္ဎေတွာပိ ကရောန္တိ စေ၊ န ဒေါသော။

၂၈၀။ တာလဝဏ္ဋာကာရေန သီဟဠိတ္ထီနံ ဝိယ။

ခုဒ္ဒကဝတ္ထုက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၉၄။ နိလီယန္တိ ¶ ဘိက္ခူ ဧတ္ထာတိ ဝိဟာရာဒယော လေဏာနိ နာမ။ အာဂတ-ဝစနေန တဿာဂတသင်္ဃောဝ သာမီ၊ န အနာဂတောတိ ကေစိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ သမာနလာဘကတိကာယ သိဒ္ဓတ္တာ။

၂၉၆-၇။ ဒီပိနင်္ဂုဋ္ဌေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒီပိနာ အကပ္ပိယစမ္မံ ဒဿေတီ’’တိ လိခိတံ။ ထမ္ဘကဝါတပါနံ နာမ တိရိယံ ဒါရူနိ အဒတွာ ဥဇုကံ ဌိတေဟေဝ ဒါရူဟိ ကတ္တဗ္ဗံ။ ဘိသီနံ အနုညာတံ ဝဋ္ဋတီတိ ဗိမ္ဗောဟနေ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ တူလပူရိတံ ဘိသိံ အပဿယိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဥဏ္ဏာဒီနံယေဝ ¶ အနုညာတတ္တာ။ နိသီဒနနိပဇ္ဇနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အပဿယိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? အကပ္ပိယန္တိ န ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ။ ယဒိ ဧဝံ အကပ္ပိယမဉ္စဉ္စ အပဿယိတုံ န ဝဋ္ဋေယျ။ ယသ္မာ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဒေါသော နတ္ထိ။ အပိစ ဂိလာနဿ ဗိမ္ဗောဟနံ နိပဇ္ဇိတုမ္ပိ အနုညာတံ၊ တသ္မာ ဘိသိပိ ဝဋ္ဋတိ အပဿယိတုံ။ အာစရိယာ စ အနုဇာနန္တိ၊ ဝဠဉ္ဇေန္တိ စာတိ ဧကေ။ သိမ္ဗလိတူလသုတ္တေန သိဗ္ဗိတံ စီဝရံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ကပ္ပာသဿ အနုလောမတော။ ‘‘အက္ကဖလသုတ္တမယမ္ပိ အက္ကဝါကမယမေဝ ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ တေ ဧဝ ဝဒန္တိ။

၂၉၈။ အနိဗန္ဓနီယော အလဂ္ဂေါ။ ပဋိဗာဟေတွာတိ မဋ္ဌံ ကတွာ။ ‘‘သေတဝဏ္ဏာဒီနံ ယထာသင်္ချံ ဣက္ကာသာဒယော ဗန္ဓနတ္ထံ ဝုတ္တာ’’တိ လိခိတံ။

၃၀၀။ ပကုဋ္ဋံ သမန္တတော အာဝိဒ္ဓပမုခံ။

၃၀၃။ သုဓာလေပေါတိ သုဓာမတ္တိကာလေပေါ။

၃၀၅။ အာသတ္တိ တဏှာ။ သန္တိံ အဒရံ။

၃၀၈။ စိတာတိ ဣဋ္ဌကာယော ကဗဠေန နိဒ္ဓမနဝသေန ဆိန္ဒိတွာ ကတာတိ အတ္ထော။

၃၁၀။ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာနံ ¶ ဘိက္ခူနံ အန္တေဝါသိကာတိ ဧတ္ထ ဝီသတိဝဿံ အတိက္ကမိတွာ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဥပ္ပန္နာ။ ‘‘အာရာဓယိံသု မေ ဘိက္ခူ စိတ္တ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅) ဝုတ္တတ္တာ အညသ္မိံ ကာလေ သာဝတ္ထိဂမနေ ဥပ္ပန္နံ ဝတ္ထုံ ဣဓ အာပတ္တိဒဿနတ္ထံ အာဟရိတွာ ဝုတ္တန္တိ ယုတ္တံ ဝိယ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝုဒ္ဓန္တိ ဝုဒ္ဓတရံ။

၃၁၃။ သန္ထရေတိ တိဏသန္ထရာဒယော။

၃၁၈။ ‘‘သေယျဂ္ဂေနာတိ မဉ္စဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒေန။ ဝိဟာရဂ္ဂေနာတိ ဩဝရကဂ္ဂေနာ’’တိ လိခိတံ။ ထာဝရာတိ ¶ နိယတာ။ ပစ္စယေနေဝ ဟိ တန္တိ တသ္မိံ သေနာသနေ မဟာထေရာ တဿ ပစ္စယဿ ကာရဏာ အညတ္ထ အဂန္တွာ ဝသန္တာယေဝ နံ ပဋိဇဂ္ဂိဿန္တီတိ အတ္ထော။ အဃဋ္ဋနကမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘န တတ္ထ မနုဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဝိတက္ကံ ဆိန္ဒိတွာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂမနဝတ္တေနေဝ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ပါဌော။ မုဒ္ဒဝေဒိကာ နာမ စေတိယဿ ဟမ္မိယဝေဒိကာ။ ပဋိက္ကမ္မာတိ အပသက္ကိတွာ။ သမာနလာဘကတိကာ မူလာဝါသေ သတိ သိယာ၊ မူလာဝါသဝိနာသေန ကတိကာပိ ဝိနဿတိ။ သမာနလာဘ-ဝစနံ သတိ ဒွီသု၊ ဗဟူသု ဝါ ယုဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ ဧကသ္မိံ အဝသိဋ္ဌေတိ နော မတိ။ တာဝကာလိကံ ကာလေန မူလစ္ဆေဒနဝသေန ဝါ အညေသံ ဝါ ကမ္မံ အညဿ သိယာ နာဝါယံ သင်္ဂမောတိ အာစရိယော။ ပုဂ္ဂလဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ အပလောကနကာလေ သင်္ဃော ဝဿံဝုတ္ထဘိက္ခူနံ ပါဋေက္ကံ ‘‘ဧတ္တကံ ဝဿာဝါသိကံ ဝတ္ထံ ဒေတိ၊ ရုစ္စတိ သင်္ဃဿာ’’တိ ပုဂ္ဂလမေဝ ပရာမသိတွာ ဒါတဗ္ဗံ၊ န သင်္ဃဝသေန ကာတဗ္ဗံ။ န သင်္ဃော သင်္ဃဿ ဧတ္တကံ ဒေတီတိ။ ‘‘ဧကသ္မိံ အာဝါသေ သင်္ဃဿ ကမ္မံ ကရောတီ’တိ ဝစနတော သင်္ဃဝသေန ကာတဗ္ဗ’’န္တိ လိခိတံ။ န ဟိ တထာ ဝုတ္တေ သင်္ဃဿ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကတံ နာမ ဟောတိ။ ‘‘သမ္မတသေနာသနဂ္ဂါဟာပကတော အညေန ဂါဟိတေပိ ဂါဟော ရုဟတိ အဂ္ဂဟိတုပဇ္ဈာယဿ ဥပသမ္ပဒါ ဝိယာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ကမ္မဝါစာယပိ သမ္မုတိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။

အဋ္ဌပိ သောဠသပိ ဇနေတိ ဧတ္ထ ကိံ ဝိသုံ ဝိသုံ၊ ဥဒါဟု ဧကတောတိ? ဧကတောပိ ဝဋ္ဋတိ။ န ဟိ တေ တထာ သမ္မတာ သင်္ဃေန ကမ္မကတာ နာမ ဟောန္တိ ¶ ၊ တေနေဝ သတ္တသတိကက္ခန္ဓကေ ဧကတော အဋ္ဌ ဇနာ သမ္မတာတိ။ တေသံ သမ္မုတိ ကမ္မဝါစာယပီတိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယပိ။ အပလောကနကမ္မဿ ဝတ္ထူဟိ သာ ဧဝ ကမ္မဝါစာ လဗ္ဘမာနာ လဗ္ဘတိ၊ တဿာ စ ဝတ္ထူဟိ အပလောကနကမ္မမေဝ လဗ္ဘမာနံ လဗ္ဘတိ၊ န အညန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမံ နယံ မိစ္ဆာ ဂဏှန္တော ‘‘အပလောကနကမ္မံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ကာတုံ၊ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဉ္စ အပလောကနကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဂဏှာတိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ကမ္မသင်္ကရဒေါသော အာပဇ္ဇတိ။ မဂ္ဂေါ ပေါက္ခရဏီတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂေါ နာမ မဂ္ဂေ ကတဒီဃသာလာ၊ ပေါက္ခရဏီတိ နဟာယိတုံ ကတပေါက္ခရဏီ။ ဧတာနိ ဟိ အသေနာသနာနီတိ ဧတ္ထ ဘတ္တသာလာ န အာဂတာ၊ တသ္မာ တံ သေနာသနန္တိ စေ? သာပိ ဧတ္ထေဝ ပဝိဋ္ဌာ ဝါသတ္ထာယ အကတတ္တာ။ ဘောဇနသာလာ ပန ဥဘယတ္ထ နာဂတာ။ ကိဉ္စာပိ နာဂတာ၊ ဥပရိ ‘‘ဘောဇနသာလာ ပန သေနာသနမေဝါ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ဝုတ္တတ္တာ သေနာသနံ။ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိ စ ဧတ္ထ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ နေတိ ဧကေ။ ရုက္ခမူလဝေဠုဂုမ္ဗာ ဆန္နာ ကဝါဋဗဒ္ဓါဝ သေနာသနံ။ ‘‘အလာဘကေသု အာဝါသေသူတိ အလာဘကေသု သေနာသနေသူ’’တိ လိခိတံ၊ တံ ယုတ္တံ။ န ဟိ ပါဋေက္ကံ သေနာသနံ ဟောတိ။ တံ သညာပေတွာတိ ဧတ္ထ ပညတ္တိံ အဂစ္ဆန္တေ ဗလက္ကာရေနပိ ဝဋ္ဋတိ။ အယမ္ပီတိ ပစ္စယောပိ။

ဥပနိဗန္ဓိတွာတိ ¶ တဿ သမီပေ ရုက္ခမူလာဒီသု ဝသိတွာ တတ္ထ ဝတ္တံ ကတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓမ္ပိ။ ‘‘ဒသကထာဝတ္ထုကံ ဒသအသုဘံ ဒသအနုဿတိ’’န္တိ ပါဌော။ ‘‘ပဌမဘာဂံ မုဉ္စိတွာတိ ဣဒံ စေ ပဌမဂါဟိတဝတ္ထုတော မဟဂ္ဃံ ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ ဆိန္နဝဿာနံ ဝဿာဝါသိကံ နာမ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတဝဿာဝါသိကာနံ ပစ္ဆာ ဆိန္နဝဿာနံ။ ဘတိနိဝိဋ္ဌန္တိ ဘတိံ ကတွာ ဝိယ နိဝိဋ္ဌံ ပရိယိဋ္ဌံ။ ‘‘သင်္ဃိကံ ပန…ပေ… ဝိဗ္ဘန္တောပိ လဘတေဝါ’’တိ ဣဒံ တတြုပ္ပာဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ အပလောကနမေဝ ပမာဏံ၊ န ဂါဟာပနန္တိ ကေစိ။ ဝိနယဓရာ ပန ‘‘အမှာကံ ဝိဟာရေ ဝဿံ ဥပဂတာနံ ဧကေကဿ တိစီဝရံ သင်္ဃော ဒဿတီ’တိအာဒိနာ အပလောကိတေပိ အဘာဇိတံ ဝိဗ္ဘန္တကော န လဘတိ။ ‘အပလောကနကမ္မံ ကတွာ ဂါဟိတ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘အဘာဇိတေ ဝိဗ္ဘမတီ’တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ စာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပစ္စယဝသေနာတိ ဂဟပတိကံ ဝါ အညံ ဝါ ဝဿာဝါသိကံ ပစ္စယဝသေန ဂါဟိတ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ဧကမေဝ ဝတ္ထံ ဒါတဗ္ဗန္တိ တတ္ထ နိသိန္နာနံ ဧကမေကံ ¶ ဝတ္ထံ ပါပုဏာတီ’’တိ လိခိတံ။ ဒုတိယော ထေရာသနေတိ အနုဘာဂေါ။ ပဌမဘာဂေါ အညထာ ထေရေန ဂဟိတောတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။

၃၂၀။ တိဝဿန္တရေနာတိ တိဏ္ဏံ ဝဿာနံ အန္တော ဌိတေန။ ဟတ္ထိမှိ နခေါ အဿာတိ ဟတ္ထိနခေါ။ ပါသာဒဿ နခေါ နာမ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေါ။ ဂိဟိဝိကဋနီဟာရေနာတိ ဂိဟီဟိ ကတနီဟာရေနေဝ။ ‘‘တေဟိ အတ္ထရိတွာ ဒိန္နာနေဝ နိသီဒိတုံ လဗ္ဘန္တိ၊ န ဘိက္ခုနာ သယံ အတ္ထရိတွာ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သင်္ဃေန အတ္ထရာပေတွာ ဝါ’’တိ လိခိတံ။

၃၂၁။ ‘‘န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ သင်္ဃေန ဝါ ဂဏေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝါ’’တိ ဝစနံ ‘‘ယံ အဂရုဘဏ္ဍံ ဝိဿဇ္ဇိယံ ဝေဘင်္ဂိယံ သင်္ဃိကံ၊ တံ ဂဏော စေ တသ္မိံ အာဝါသေ ဝသတိ ပုဂ္ဂလောပိ ဝါ၊ ဂဏေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝါ ဝိဿဇ္ဇိတံ သင်္ဃေန ဝိဿဇ္ဇိတသဒိသမေဝ ဟောတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနံ သာဓေတိ၊ အညထာ ဧတ္ထ ဂဏပုဂ္ဂလဂ္ဂဟဏံ နိရတ္ထကံ။ အရဉ္ဇရော ဥဒကစာဋိ၊ အလဉ္ဇလော၊ ဗဟုဥဒကဂဏှနကောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝဋ္ဋစာဋိ ဝိယ ဟုတွာ ထောကံ ဒီဃမုခေါ မဇ္ဈေ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ ကတော’’တိ လိခိတံ။ မံသဒိဗ္ဗဓမ္မဗုဒ္ဓသမန္တစက္ခုဝသေန ပဉ္စ။

ဂရုဘဏ္ဍေန စ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ သံဟာရိမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပတ္တစီဝရံ နိက္ခိပိတုန္တိ အဋ္ဋကစ္ဆန္နေန ¶ ကတေ မဉ္စေ။ ဝဋ္ဋလောဟံ နာမ ပီတဝဏ္ဏံ။ ပါရိဟာရိယံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဂန္တုကဿ အဒတွာ ပရိစာရိကဟတ္ထတော အတ္တနော နာမံ လိခါပေတွာ ဂဟေတွာ ယထာသုခံ ပရိဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဂိဟိဝိကဋနီဟာရေနေဝါတိ ယာဝ အတ္တနော ကမ္မနိဗ္ဗတ္တိ၊ တာဝ ဂဟေတွာ ဒေတီ’’တိ လိခိတံ။ သိခရံ နာမ ယေန ပရိဗ္ဘမန္တာ ဆိန္ဒန္တိ။ ပတ္တဗန္ဓကော နာမ ပတ္တဿ ဂဏ္ဌိအာဒိကာရကော။ ‘‘ပဋိမာနံ သုဝဏ္ဏာဒိပတ္တကာရကော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဍ္ဎဗာဟူတိ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အံသကူဋ’’န္တိ လိခိတံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ဣမံ ပါဠိံ အာဒိံ ကတွာ။ ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရော နာမ ယေန ရဇိတစီဝရံ ပေါထေန္တိ။ ‘ပစ္စတ္ထရဏဂတိက’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘တမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝါတိ ဝုတ္တတ္တာ စ အပိ-သဒ္ဒေန ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏံ သဗ္ဗံ ဂရုဘဏ္ဍမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတေနေဝ ¶ သုတ္တေန အညထာ အတ္ထံ ဝတွာ ‘‘ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏံ န ဂရုဘဏ္ဍံ၊ ဘာဇနီယမေဝ၊ သေနာသနတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏမေဝ ဂရုဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဂဏ္ဌိကာတိ စီဝရဂဏ္ဌိကာ။ ဘဉ္စကော နာမ သရကော။

၃၂၃-၄။ အဂ္ဂဠဗန္ဓသူစိဒွါရကရဏမတ္တေနပိ။ ‘‘ကပေါတဘဏ္ဍိကာ နာမ ဝဠဘိယာ ဥပရိ ဌပေတဗ္ဗဝလယံ ဝါ တိဏစ္ဆဒနဂေဟဿ ပိဋ္ဌိဝံသဿ ဟေဋ္ဌာ ဌပေတဗ္ဗံ ဝါ ဥဘယမဿ ဂတာ ဒါရူ’’တိ လိခိတံ။ ကာရန္တရာတိ တဒါ ပုန ပဝိသဋ္ဌံ ပုဗ္ဗပယောဇိတာနာနံ ဝစနပါတသေနာသနဝါသော။ န ပန ပတိသဋ္ဌတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဝိနဋ္ဌဝါသော န စ ပဋိသေဓကော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒွါရဝါတပါနာဒီနိ အပဟရိတွာ ဒါတုံ အသက္ကုဏေယျတော ‘‘ပဋိဒါတဗ္ဗာနိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂေါပါနသိအာဒယော ဒေန္တဿ ဝိဟာရော ပလုဇ္ဇတီတိ ‘‘မူလံ ဝါ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ‘‘နေဝါသိကာ ပကတိယာ အနတ္ထတာယ ဘူမိယာ ဌပေန္တိ စေ၊ တေသမ္ပိ အနာပတ္တိယေဝါ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဒွါရဝါတပါနာဒယော အပရိကမ္မကတာပိ အပဋိစ္ဆာဒေတွာ န အပဿယိတဗ္ဗာ’’တိ လိခိတံ။

သင်္ဃဘတ္တာဒိအနုဇာနနကထာဝဏ္ဏနာ

၃၂၅။ ယာ ဘတ္တုဒ္ဒေသဋ္ဌာနဘူတာယ ဘောဇနသာလာယ ပကတိဌိတိကာ။ ဒိန္နံ ပနာတိ ယထာ သော ဒါယကော ဒေတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သင်္ဃတော ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကဝဠဉ္ဇန္တိ ဧကဒွါရေန ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗံ ¶ ။ တိစီဝရပရိဝါရန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဒကမတ္တလာဘီ ဝိယ အညောပိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ အလဘိတွာ ဝတ္ထာဒိမနေကပ္ပကာရံ လဘတိ စေ၊ တဿေဝ တ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ဥဒ္ဒေသပတ္တေ ဒေထာ’တိ ဝတွာ ဂဟေတွာ အာဂတဘာဝေန သင်္ဃဿ ပရိစ္စတ္တံ န ဟောတိယေဝ တဿေဝ ဟတ္ထေ ဂတတ္တာ၊ တသ္မာ တေဟိ ဝုတ္တက္ကမေန သဗ္ဗေဟိ ဘာဇေတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပါဋိပတ္တံ ဝါ ဌိတိကာယ ဌိတပတ္တံ ဝါ။ ‘‘ကူဋဋ္ဌိတိကာ နာမ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနမ္ပိ ဂါဟိတတ္တာ’’တိ လိခိတံ၊ ‘‘ပဏီတဘတ္တဋ္ဌိတိကဉ္စ အဇာနိတွာ မိဿေတွာ ဂါဟိတေပိ ဧဝမေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ စ လိခိတံ။ တဉ္စေ ထေယျာယ ဟရန္တိ ပတ္တဟာရကာ၊ အာဏာပကဿ ဂီဝါ ဟောတိ။ အတိက္ကန္တမ္ပိ ဌိတိကံ ဌပေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘တံဒိဝသမေဝ စေ ဘိက္ခာ လဗ္ဘတိ၊ အပရဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ န လဗ္ဘတိ ကိရာ’’တိ လိခိတံ။ ပစ္ဆာ ‘‘သဗ္ဗော သင်္ဃော ပရိဘုဉ္ဇတူ’’တိ အဝုတ္တေပိ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတ္တကေ ဘိက္ခူ သင်္ဃတော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒေထာ’တိ အဝတွာ ‘ဧတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဒိန္နံ သင်္ဃိကနိမန္တနံ နာမာ’’တိ လိခိတံ။

ပဋိပါဋိယာတိ ယထာလဒ္ဓပဋိပါဋိယာ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ဘတ္တံ ဂဏှထာတိ ပဒံ အဝတွာ။ အာလောပသင်္ခေပေနာတိ အယံ နယော နိမန္တနာယမေဝ၊ ဥဒ္ဒေသဘတ္တေ ပန ဧကဿ ပဟောနကပ္ပမာဏေ ဧဝ ဌိတိကာ တိဋ္ဌတိ။ ‘‘ဧကဝါရန္တိ ယာဝ တသ္မိံ အာဝါသေ ဝသန္တိ ဘိက္ခူ၊ သဗ္ဗေဝ လဘန္တီ’’တိ လိခိတံ။

န ဟိ ဗဟိသီမာယ သင်္ဃလာဘောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဒ္ဒေသဘတ္တာဒီသု ဗဟိသီမာယ ဌိတဿပိ စေ ဥပါသကာ ဒေန္တိ၊ ဂဟေတုံ လဘန္တိ၊ အတ္တနောပိ ပါပေတွာ ဂဟဏံ အနုညာတံ၊ တထာ ဣဓ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ပါပုဏန္တီတိ ဥဒ္ဒိသိတွာပိ။ ဝါရဂါမန္တိ ဒူရတ္တာ ဝါရေန နိဂ္ဂဟေန ဂန္တဗ္ဗဂါမေ။ ဖာတိကမ္မမေဝါတိ အတိရေကလာဘာ စ ဘဝန္တိ။ သမ္မုခီဘူတဿာတိ ယေဘုယျေန စေ ဘိက္ခူ ဗဟိသီမံ ဂတာ၊ သမ္မုခီဘူတဿ ပါပေတဗ္ဗံ။ သဘာဂတ္တာ ဟိ ဧကေန လဒ္ဓံ သဗ္ဗေသံ ပဟောတိ၊ တသ္မိမ္ပိ အသတိ အတ္တနော ပါပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘လဒ္ဓါ ဝါ အလဒ္ဓါ ဝါ’’တိ ဝစနသိလိဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရေ အပါပိတံ ပန…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ သလာကဘတ္တံ ဝိဟာရေ ဥဒ္ဒိသိယတိ။ တေန ပန ဒိန္နသလာကေန။ တဿာတိ ဂဟေတွာ ဂတဿ။ သလာကာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ယုတ္တံ ဝိယ။ သဗ္ဗပေါတ္ထကေသု ‘‘ဂါဟေတဗ္ဗာ’’တိ ပါဌော၊ တသ္မာ တေနာတိ သလာကဂ္ဂါဟာပကေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘စောရိကာယ ¶ ဂဟိတတ္တာ န ပါပုဏာတီ’’တိ ဝစနတော ‘‘ကုဋိသောဓနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဒီပဝါသိနော ဝဒန္တိ ကိရ။ ဧကံ မဟာထေရဿာတိ မဟာထေရော ဝိဟာရတော ယေဘုယျေန န ဂစ္ဆတိ၊ ဣတရေ ကဒါစိ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သဘာဂါ စေ၊ အတ္တနော ပါပေတွာ ပုန ဣတရေသံ ဒိယျတိ။ ဝိဟာရေ ထေရဿ ပတ္တသလာကဘတ္တန္တိ မဟာထေရော ဧကကောဝ ဝိဟာရေ ဩဟီနော၊ ‘‘အဝဿံ သဗ္ဗသလာကာ အတ္တနော ပါပေတွာ ဌိတော’’တိ ¶ ပဋိဿယံ ဂန္တွာ အာဂန္တုကဘိက္ခူနမ္ပိ အဒဿနတော ကုက္ကုစ္စံ အကတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ။

ဥပေါသထဒိဝသေ အာပတ္တိဒေသနံ သန္ဓာယ ‘‘ပရိသုဒ္ဓသီလာန’’န္တိ အာဟ။ လေခံ ကတွာ နိဗဒ္ဓါပိတံ။ ‘‘အာဂန္တုကဘတ္တမ္ပိ ဂမိကဘတ္တမ္ပီ’’တိ အာဂန္တုကောဝ ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနာထဂိလာနုပဋ္ဌာကောပိ တေန ဒိန္နံ ဘုဉ္ဇတိ စေ၊ တဿပိ ပါပေတဗ္ဗမေဝ။ ဂုဠပိဏ္ဍံ တာလပက္ကမတ္တံ။

သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၃၀။ ‘‘အနုပိယံ ¶ နာမာ’’တိ ဧကဝစနေန ဒိဿတိ၊ သတ္တမိယံ ပန ‘‘အနုပိယာယ’’န္တိ။ ‘‘ကာဠုဒါယိပ္ပဘုတယော ဒသ ဒူတာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘န ဟေဋ္ဌာပါသာဒါ န ဟေဋ္ဌာပါသာဒံ ဝါ’’တိ လိခိတံ။

၃၃၂။ ပုဗ္ဗေ ပုဗ္ဗကာလေ။ ‘‘ရညော သတော’’တိ စ ‘‘ရညောဝသတော’’တိ စ ပါဌော။

၃၃၃။ န ¶ လာဘတဏှာ ဣဓ ကာမတဏှာ၊ ဈာနဿ နေသာ ပရိဟာနိ ဟေတု။ ဗုဒ္ဓတ္တသီလံ ပန ပတ္ထယန္တော ဈာနာပိ နဋ္ဌောတိ။ နနု ပတ္တဘာဝနာ။ မနောမယန္တိ ဈာနမနောမယံ။

၃၃၄။ သတ္ထာရောတိ ဂဏသတ္ထာရော။

၃၄၁။ ဧကရတ္တာဓိကာရေန ရက္ခံ ပစ္စာသီသန္တာ ဤဒိသာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဉ္စိမေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ရက္ခဿေတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မယှံ ပန ရက္ခဏေ ကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပရူပက္ကမေန တထာဂတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ ဣဒံ အာဏတ္တိယာ အာဂတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

၃၄၂။ မာ အာသဒေါတိ မာ ဝဓကစိတ္တေန ဥပဂစ္ဆ။ ဣတောတိ ဣမမှာ ဇီဝိတမှာ။ ‘‘ယတောတိ ယသ္မာ၊ ယတောတိ ဝါ ဂတဿာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ပဋိကုဋိတောတိ အပသက္ကိတွာ သင်္ကုစိတော ဟုတွာ ဝါ ပဋိသက္ကတီ’’တိ လိခိတံ။

၃၄၃။ တိကဘောဇနန္တိ တီဟိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘောဇနံ။ ‘‘တိကဘောဇနီယ’’န္တိပိ ပါဌော။ ပရိကပ္ပတော ဟိ တိဏ္ဏံ ဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမိ၊ တတော ဥဒ္ဓံ ဂဏဘောဇနမေဝ ဟောတိ၊ တဿာပိ ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ။ ဣဓ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ‘‘အကတဝိညတ္တိလဒ္ဓံ ¶ တိဏ္ဏံ ဘုဉ္ဇန္တာနံ ကိဉ္စာပိ တံ ဂဏဘောဇနံ နာမ န ဟောတိ၊ ဝိညတ္တိဝသေန ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ တယော အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘မာ ပါပိစ္ဆာပက္ခံ နိဿာယ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျု’’န္တိ ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရာယာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကုလာနုဒ္ဒယတာယ စာတိ ကုလာနံ ပသာဒရက္ခဏတ္ထံ။ ဝဇ္ဇန္တိ ဝဇ္ဇမေဝ။ ‘‘ဝဇ္ဇမိမံ ဖုသေယျာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဝဇ္ဇနီယံ ပုဂ္ဂလံ ဖုသေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမဿ မနော န ဖုသေယျာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ သိယာ။ စက္ကဘေဒန္တိ သာသနဘေဒံ။ အာယုကပ္ပန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ အဝီစိမှိ အာယုပရိမာဏံ နတ္ထိ၊ ယေန ပန ကမ္မေန ယတ္တကံ အနုဘဝိတဗ္ဗံ၊ တဿ အာယုကပ္ပန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၄၅။ ‘‘အညတရံ အာသနံ ဂဟေတွာ နိသီဒီ’’တိ ဝစနတော ဝိသဘာဂဋ္ဌာနံ ဂတဿ ပေသလဿပိ ဘိက္ခုနော တေသံ အာသနေ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ အာဂိလာယတီတိ ရုဇ္ဇတိ။ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယာနုသာသနိယာတိ ¶ တဿ တဿ စိတ္တာစာရံ အာဒိဿ အာဒိဿ ဒေသနာ၊ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယာနုသာသနီ။ ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဋိဟာရိယံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ၊ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယသံယုတ္တာယ အနုသာသနိယာ ဩဝဒတီတိ အတ္ထော။ နနု တံ အာဝုသောတိ ဧတ္ထ တံ ဝစနံ နနု မယာ ဝုတ္တောသီတိ အတ္ထော။

၃၄၆-၉။ သုဝိက္ခာလိတန္တိ သုဓောတံ။ သံခါဒိတွာတိ သုဋ္ဌု ခါဒိတွာ။ ‘‘မဟိံ ဝိကုဗ္ဗတောတိ မဟာဝိသာလော’’တိ လိခိတံ။ တဿ ဘိသံ ဃသမာနဿ။ တတ္ထ နဒီသု ဇဂ္ဂတောတိ ပါလေန္တဿ။ ‘‘ကိံ? ဟတ္ထိယူထံ ဂန္တု’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အသံပါတော’တိ ပါဌော၊ အပတ္တော ဟုတွာတိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘အပါယဗဟုတ္တာ ပုန ဒဿိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံသတေတိ ဧဝံ အဿ တေ အာသဝါ’’တိ လိခိတံ။

၃၅၀။ ‘‘ဝေါသာနံ ပရိနိဋ္ဌာနံ ဝါ’’တိ စ လိခိတံ။ ဇာတူတိ ဒဠှတ္ထေ နိပါတော။ မာ ဥဒပဇ္ဇထာတိ မာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ ‘‘သော ပမာဒမနုယုဉ္ဇန္တော’’တိ ပါဌော။ အနာဒရံ ကုသလေသု။ ဥဒဓိ မဟာတိ ကိတ္တကော မဟာ? ဘေသ္မာ ယာဝ ဘယာနကော၊ တာဝ မဟာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၅၁။ န ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ဘိက္ခုနီ သင်္ဃံ ဘိန္ဒတီတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခု သင်္ဃံ န ဘိန္ဒတိ၊ ဘိက္ခုနီ သင်္ဃံ ဘိန္ဒတီတိ ကေစိ၊ နေတံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေဝလံ ‘‘သင်္ဃော’’တိ ¶ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုသင်္ဃောဝ အဓိပ္ပေတော။ ‘‘သင်္ဃဿ ဒေတိ၊ ဥဘတောသင်္ဃဿ ဒေတိ စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၇၉) မာတိကာဝစနမ္ပိ သာဓေတိ။ တသ္မိံ အဓမ္မဒိဋ္ဌိဘေဒေ ဓမ္မဒိဋ္ဌိ သိယာ။ ‘‘သီလသတိဘေဒေသုပိ သမာနော ဓမ္မံ ကာတုန္တိ သင်္ဃဘေဒေ ဝေမတိကောပိ တာဒိသော ဝါ’’တိ လိခိတံ။ ဝိနိဓာယာတိ အတ္တနော ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယတံ ဆာဒေတွာ။

သင်္ဃဘေဒကက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၅၇။ ဧကသ္မိံ ¶ ¶ ဂါမေ အညဝိဟာရတော အာဂတောပိ အာဂန္တုကောဝ။ တတ္ထ ကေစိ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အာဝါသိကော ကတ္ထစိ ဂန္တွာ သစေ အာဂတော၊ ‘တေနာပိ အာဂန္တုကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒူရာဂမနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ န ဂါမေ၊ တသ္မာ န ယုတ္တ’’န္တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘အာဂန္တုကဘတ္တံ နာမ ဂဟဋ္ဌေဟိ ဌပိတံ။ ယသ္မိံ နိဗဒ္ဓံ၊ တတော အညဂါမတောတိ အာပန္နံ။ တထာ ဝိဟာရာဓိကာရတ္တာ အညဝိဟာရတော အာဂတောပိ အာဂန္တုကော ဝါ’’တိ အာစရိယာနံ သန္နိဋ္ဌာနံ။ ပါနီယံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ပရိဘောဇနီယံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဃဋသရာဝါဒိဂတံ သန္ဓာယ ပဌမံ၊ ဒုတိယံ ကူပတဠာကာဒိဂတန္တိ အာစရိယော။ ဒုတိယဝါရေ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ ဝိသုံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ဧတံ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နဘိက္ခော ဝါ ဂါမော’’တိ။ ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု ဒုဝိဓာပိ ယုဇ္ဇတိ။

၃၆၂-၄။ ပဉ္စမေ အနုမောဒနတ္ထာယ နိသိန္နေ။ ‘‘မနုဿာနံ ပရိဝိသနဋ္ဌာနန္တိ ယတ္ထ မနုဿာ သပုတ္တဒါရာ အာဝသိတွာ ဒေန္တီ’’တိ လိခိတံ။ ဣမသ္မိံ ခန္ဓကေ အာဂန္တုကာဝါသိကဂမိကာနုမောဒနဘတ္တဂ္ဂပိဏ္ဍစာရိကာရညကသေနာသနဇန္တာဃရဝစ္စကုဋိဥပဇ္ဈာစရိယသဒ္ဓိဝိဟာရိကန္တေဝါသိကဝတ္တာနိ စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနိ နာမ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဂဏိယမာနာနိ အသီတိ ခန္ဓကဝတ္တာနိ နာမ ဟောန္တိ။

၉။ ပါတိမောက္ခဋ္ဌပနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ

ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသယာစနကထာဝဏ္ဏနာ

၃၈၃-၄။ ‘‘နန္ဒိမုခီ’’တိ ¶ ¶ လိခိတံ။ အာယတကေနေဝါတိ အာဒိမှိ ဧဝ။ ယန္တိ ယသ္မာ။ သဝန္တိယော မဟာနဒိယော။ ‘‘မဟန္တဘူတာန’’န္တိ ပါဌော။ ပတ္တာတိ ပတွာ။ ‘‘သမူလိကာယ ဌပေတိ အကတာယာ’’တိ ဌပနကဿ သညာမူလဝသေန ဝုတ္တံ။ တံ ဝတ္ထုံ အဝိနိစ္ဆိနိတွာဝ ပရိသာ ဝုဋ္ဌာတိ။

၃၉၈-၉။ ‘‘အတ္တာဒါနန္တိ သယံ ပရေဟိ စောဒိတော အတ္တာနံ သောဓေတုံ အနာဒိယိတွာ ပရေသံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ သာသနံ သောဓေတုံ အတ္တနာ အာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ လိခိတံ။ ဝဿာရတ္တောတိ ဝဿကာလော။ သပ္ပဋိမာသောတိ အာကဍ္ဎနယုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၀၁။ ဥပဒဟာတဗ္ဗောတိ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဝိပ္ပဋိသာရမုခေန ဓာရေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

ပါတိမောက္ခဋ္ဌပနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာပဇာပတိဂေါတမီဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ

၄၀၂-၃။ သူနေဟီတိ ¶ သုတေဟိ။ ‘‘သေတဋ္ဋိကာ နာမ ရောဂဇာတီ’’တိ ပါဠိ။ ‘‘သေတဋ္ဌိကာ’’တိ အဋ္ဌကထာ ¶ ။ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တခီဏာသဝဂ္ဂဟဏေန ဈာနာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ န ဟိ နိဇ္ဈာနိကာနံ သဗ္ဗပ္ပကာရာ သမ္ပတ္တိ ဣဇ္ဈတီ’’တိ လိခိတံ။

ဘိက္ခုနီဥပသမ္ပဒါနုဇာနနကထာဝဏ္ဏနာ

၄၀၄။ ယဒဂ္ဂေန ယံ ဒိဝသံ အာဒိံ ကတွာ။ တဒေဝါတိ တသ္မိံ ဧဝ ဒိဝသေ။ ‘‘အနုဉတ္တိယာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘အနုပညတ္တိယာ’’တိ န သုန္ဒရံ။

၄၀၅။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာမိ ယာဝဇီဝံ အနတိက္ကမနီယော’’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ကိံ ကာရဏာ ဝရံ ယာစတီတိ စေ? ပရူပဝါဒဝိဝဇ္ဇနတ္ထံ။ ဒုဗ္ဗုဒ္ဓိနော ဟိ ကေစိ ဝဒေယျုံ ‘‘မဟာပဇာပတိယာ ပဌမံ သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ ဥဘတောသင်္ဃဿ ယထာဝုဍ္ဎအဘိဝါဒနံ န ဇာတံ။ ဂေါတမီ စေ ဝရံ ယာစေယျ၊ ဘဂဝါ အနုဇာနေယျာ’’တိ။

၄၀၈။ ဝိမာနေတွာတိ အပရဇ္ဈိတွာ။

၄၁၀-၃။ ကမ္မပ္ပတ္တာယောပီတိ ကမ္မာရဟာပိ။ အာပတ္တိဂါမိနိယောပီတိ အာပတ္တိံ အာပန္နာယောပိ။ ဒွေ တိဿော ဘိက္ခုနိယောတိ ဒွီဟိ တီဟိ ဘိက္ခုနီဟိ။ ‘‘မနောသိလိကာယာ’’တိ ပါဌော။

၄၂၀။ ‘‘တေန စ ဘိက္ခု နိမန္တေတဗ္ဗော’’တိ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ။

၄၂၂-၃။ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… တာဝကာလိက’’န္တိ ပုဂ္ဂလိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သင်္ဃိကန္တိ အာစရိယော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥတုနိယာ ကဋိသုတ္တက’’န္တိ ဝစနတော ဘိက္ခုဿ ဝိနိဗန္ဓံ ကဋိသုတ္တကံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဂ္ဃရန္တီ ဝိသဝိဏာ။ ဝေပုရိသိကာ မဿုဒါဌီ။

၄၂၅။ တယော နိဿယေတိ ရုက္ခမူလဉှိ သာ န လဘတိ။

၄၂၆။ ဘတ္တဂ္ဂေ ¶ သစေ ဒါယကာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ ဘုတ္တဝတော စတုပစ္စယေ ဒါတုကာမာ ဟောန္တိ၊ ယထာဝုဍ္ဎမေဝ။

၄၂၇။ ဝိကာလေတိ ¶ ယာဝ ဝိကာလေ ဟောန္တိ၊ တာဝ ပဝါရေသုန္တိ အတ္ထော။ အဇ္ဇတ္တနာတိ အဇ္ဇတနာ။

၄၂၈။ အနုဝါဒန္တိ ဣဿရိယဋ္ဌာနံ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ ဩဝဋော ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူသု ဝစနပထော’’တိ ပညတ္တဿ ဂရုဓမ္မဿ ဝီတိက္ကမအာပတ္တိပညာပနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ယေသံ ဂရုဓမ္မာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏေန ဘိက္ခုနီနံ ဥပသမ္ပဒါ အနုညာတာ၊ တေသံ ဝီတိက္ကမေ အနုပသမ္ပန္နာဝ သိယာတိ အာသင်္ကာ ဘဝေယျ။

၄၂၉။ ဣတ္ထိယုတ္တေနာတိ ဣတ္ထီဟိ ဂါဝီအာဒီဟိ ဓုရဋ္ဌာနေ ယုတ္တေန။ ပုရိသန္တရေနာတိ ပုရိသေန အန္တရိကေန။ ‘‘ပုရိသဒုတိယေနာ’’တိ လိခိတံ၊ ပုရိသသာရထိနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဗာဠှတရံ အဖာသူ’’တိ ဝစနတော ဂိလာနာယ ဝဋ္ဋတိစ္စေဝ သိဒ္ဓံ၊ ဘဂဝန္တံ အာပုစ္ဆိတွာ အနုညာတဋ္ဌာနေ ဥပသမ္ပဇ္ဇိဿာမီတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၃၀။ သာ ကေနစိဒေဝ အန္တရာယေနာတိ သဗ္ဗန္တရာယသင်္ဂဟနဝစနံ၊ တသ္မာ တံ န အန္တရာယံ ကိတ္တေတွာ၊ ဝုတ္တန္တရာယေန ‘‘ရာဇန္တရာယေနာ’’တိ သာဓေတဗ္ဗန္တိ အာစရိယော။

၄၃၁-၂။ ‘‘နဝကမ္မန္တိ ကတွာ ‘ဧတ္တကာနိ ဝဿာနိ ဝသတူ’တိ အပလောကေတွာ သင်္ဃိကဘူမိဒါန’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘သာဂါရ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အဂါရပဋိသံယုတ္တရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာဒိဝဇ္ဇိတာတိ ကေစိ၊ ယုတ္တမေတံ။ ကသ္မာ? ‘‘သဟာဂါရသေယျမတ္တံ ဌပေတွာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပေါသေတု’’န္တိ ဝစနတော ပေါသနယုတ္တကမ္မံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ မာတုယာ၊ န အညေသံ။ ဝသိတုံ စေ န သက္ကောတိ ဒုတိယံ ဝိနာ၊ သမ္မန္နိတွာဝ ဒါတဗ္ဗာ တာယ ဣတိ နော မတိ။ ကိတ္တကံ ကာလံ? ဝသိတွာ စေ ဒုတိယာ ဂန္တုမိစ္ဆတိ၊ အညံ သမ္မန္နိတုံ ယုတ္တာဝ။ သာ ဝိဇာတာ လဘေတိ အာစရိယော။

၄၃၄။ ‘‘ဣဒံ ဩဒိဿ အနုညာတံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကတော ဝါ ဥဘတော ဝါ အဝဿဝေ သတိပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ကေသစ္ဆေဒါဒိကံ ကမ္မံ အနုဇာနာမိ သာဒိတုံ ¶ ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘တဒညေ သာဒိတု’’န္တိ။ ‘‘ကေသစ္ဆေဒါဒိကံ ကမ္မံ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ အဝတွာ ဧတ္တကံ ယသ္မာ ‘‘သာဒိတု’’န္တိ ဘာသိတံ၊ တသ္မာ သာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥဘတောပိ အဝဿဝေ အပိ ပါရာဇိကခေတ္တေန သာ ပါရာဇိကံ ဖုသတိ။ ဣတိ အဋ္ဌကထာသွေတံ သဗ္ဗာသုပိ ဝိနိစ္ဆိတံ။ ဩဒိဿကာဘိလာပေါ ¶ ဟိ အညထာ နိဗ္ဗိသေသတော တံ ပမာဏံ။ ယဒိ တထာ ဘိက္ခုဿ ကပ္ပတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။

ကာလမောဒိဿ နံ ပဒံ၊ န သတ္တောဒိဿကဉှိ တံ၊

အထ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ၊ ကာလမောဒိဿ ဘာသိတံ။

ဧဝံ ပါရာဇိကာပတ္တိ၊ သိထိလာဝ ကတာ သိယာ၊

သဗ္ဗသော ပိဟိတံ ဒွါရံ၊ သဗ္ဗပါရာဇိကသ္မိန္တိ။

နိရတ္ထကဘာဝတော၊ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလေ၊

တသ္မာ န သာဒိယန္တီတိ၊ နိဒါနဝစနက္ကမံ။

နိဿာယ သတ္ထုနာ ဝုတ္တံ၊ သာဒိတုန္တိ န အညထာ၊

အတ္တနော ပဏှိသမ္ဖဿံ၊ သာဒိတုံ ယေန ဝါရိတံ။

အပိ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ၊ ကထံ ဒွါရံ ဒဒေယျ သော၊

တထာပိ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ၊ ဗုဒ္ဓဘာသိတဘာသိတံ။

ဝစနဉ္စ သမာနေန္တော၊ နော စေတ္ထ ယုတ္တိကထာ ဓီရာ၊

ကေသစ္ဆေဒါဒိကမ္မဿ၊ အဝဿံ ကရဏီယတော။

စိတ္တဿ စာတိလောလတ္တာ၊ ဂဏဿ စ အင်္ဂသမ္ပဒါ-

ဘာဝါ ဘိက္ခုနီနံ မဟေသိနာ၊ ရက္ခိတုဉ္စ အသင်္ကတ္တာ၊

ဘိက္ခုနိက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၃၇။ ဆိန္နပါတန္တိ ¶ ¶ ဘာဝနပုံသကံ၊ တေနာကာရေန ပတန္တီတိ အတ္ထော။ ဥပဒ္ဒုတာ စ မယံ ဟောမာတိ အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ၊ အဟုမှာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တသ္မိံ သတိ ဟောမ။ ‘‘ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနီ’’တိ ဂဏနဝသေန ဝတွာ ‘‘ဝဿံ ဝသန္တာ’’တိ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော ကတော။

၄၄၃။ ‘‘ဝဿိကသာဋိကံ အက္ကမိတွာ’’တိ ဝစနတော ဘဂဝတော စတုတ္ထစီဝရမ္ပိ အတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ။ တေနေဝါဟ စီဝရက္ခန္ဓကေ ‘‘စတုတ္ထံ စီဝရံ ပါရုပီ’’တိ။

၄၄၄။ ‘‘အပိစ ယထေဝ မယာ’’တိအာဒိ သင်္ဂီတိယာ အဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပာယဝသေန ဝုတ္တံ၊ ကိန္တု သုသင်္ဂီတာ အာဝုသော ထေရေဟိ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ။ အပိစာဟံ နာမ တထေဝါဟံ ဓာရေဿာမီတိ ယထေဝ မယာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတံ သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တထေဝ ထေရေဟိ ဘဂဝတာ သယမေဝ ဧတဒဂ္ဂံ အာရောပိတေဟိ၊ တသ္မာ သုသင်္ဂဟိတာ သင်္ဂီတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၄၅။ ‘‘တွံယေဝ အာဏာပေဟီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ ထေရာ ပန ဗြဟ္မဒဏ္ဍံ ကတွာ ဝုတ္တံယေဝ ‘‘ဆန္နဿာ’’တိအာဒိမာဟံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ အညောပိ သင်္ဃေန အာဏတ္တော ဘိက္ခု ဗြဟ္မဒဏ္ဍကတေန ဘိက္ခုနာ အာလပိတုံ လဘတိ၊ န အညော။ ဥဇ္ဇဝနိကာယာတိ ပဋိသောတဂါမိနိယာ။ အာဂမာ နု ခေါ ဣဓ အာဂမာ နု ခွိဓ။ အာဂမာ ခေါ ဣဓ၊ တေ ဩရောဓာ ဣဓ အာဂမာ ခေါ။ ‘‘ဘိသိစ္ဆဝီတိ ဘိသိတ္ထဝိကာ’’တိ လိခိတံ။ သဗ္ဗေဝိမေတိ သဗ္ဗမေဝ။ ကုလဝံ ဂမေန္တီတိ နိရတ္ထကဝိနာသံ ဂမေန္တိ။ ကုစ္ဆိတော လဝေါ ကုလဝေါ၊ အနယဝိနာသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမာယ ခေါ ပန ‘‘ဓမ္မဝိနယသင်္ဂီတိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိသေသေန ဝိနယဿ သာသနမူလဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ တသ္မိံ ဌိတေ သကလသာသနဌိတိသိဒ္ဓိဒီပနတ္ထဉ္စ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ကပ္ပတိ၊ ဣဒံ ဝေါ န ကပ္ပတီ’’တိ ¶ ဝတ္ထုသ္မိံ အာရဒ္ဓတ္တာ၊ ဣမိဿာ စ ပရိယတ္တိယာ ဝိနယပိဋကတ္တာ ‘‘ဝိနယသင်္ဂီတိယာ’’တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စသတိကက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၄၆။ နိက္ခိတ္တမဏိသုဝဏ္ဏာတိ ¶ သိက္ခာပဒေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တမဏိသုဝဏ္ဏာ။ တတ္ထ မဏိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု၊ သုဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထု ဂဟိတံ ဟောတိ။ ဘိက္ခဂ္ဂေန ဘိက္ခုဂဏနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၄၇။ မဟိကာတိ ဟိမံ။ ပေါသာတိ သတ္တာ။ သရဇာတိ သကိလေသရဇာ။ မဂါတိ မဂသဒိသာ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ၊ ဘဝေ ဝါ နေတီတိ နေတ္တိ၊ တဏှာယေတံ အဓိဝစနံ၊ တာယ သဟ ဝတ္တန္တီတိ သနေတ္တိကာ။

၄၅၀-၂။ အဟောဂင်္ဂေါတိ ပဗ္ဗတဿ နာမံ။ အနုမာနေဿာမာတိ ပညာပေဿာမ။ အာသုတာတိ သဇ္ဇိတာ၊ ‘‘အသုတ္တာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ အနာဝိလာ အပက္ကာ တရုဏာ။

၄၅၃။ ဥဇ္ဇဝိံသု ပဋိသောတေန ဂစ္ဆိံသု။

၄၅၅။ အပ္ပေဝ နာမာတိ သာဓု နာမ။ မူလာ ဒါယကာ ပေသလကာ။ ‘‘ကုလ္လကဝိဟာရေနာတိ ခုဒ္ဒကဝိဟာရေနာ’’တိ လိခိတံ။ ရူပါဝတာရတ္တာ ကုလ္လကဝိဟာရော နာမ။ ကထံ ပနေတံ ပညာယတိ၊ ယေန သန္နိဓိကတံ ယာဝဇီဝိကံ ယာဝကာလိကေန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သမ္ဘိန္နရသံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ခယံ အာဂန္တွာ သန္နိဓိကတာမိသသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘ယာဝကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝစနတော ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာမိသေန ¶ စေ သမ္ဘိန္နံ၊ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ သိဒ္ဓံ။ အညထာ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဇီဝိကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဣဓာပိ ‘‘ယာဝကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဇီဝိကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ ကပ္ပတီ’’တိ ဝဒေယျ၊ တဉ္စာဝုတ္တံ။ တသ္မာ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ တံ အာမိသသမ္ဘိန္နံ အာမိသဂတိကမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သန္နိဓိကာရကံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၂၅၃) ဝုတ္တံ။ ဗျဉ္ဇနမတ္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

၄၅၇။ ဣဓာတိ ¶ ဣမသ္မိံ ပါဌေ။ ‘‘‘ကာလေ ကပ္ပတိ၊ ဝိကာလေ န ကပ္ပတီ’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဝုတ္တဝစနမတ္တေန ‘ဝိကာလေ ကပ္ပတီ’တိ ဝိကာလဘောဇနပါစိတ္တိယံ အာဝဟံ ဟောတီတိ အတ္ထော၊ ‘န ကပ္ပတီ’တိ သန္နိဓိဘောဇနပါစိတ္တိယံ အာဝဟံ ဟောတီတိ အတ္ထော၊ ယဒိ သမ္ဘိန္နရသံ အဇ္ဇပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ယာဝဇီဝိကန္တိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ။ သုတ္တဝိဘင်္ဂေတိ မာတိကာသင်္ခါတေ သုတ္တေ စ တဿ ပဒဘာဇနီယသင်္ခါတေ ဝိဘင်္ဂေ စာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ အာဂတမေဝ။ ကတရန္တိ? ‘‘အတိက္ကာမယတော ဆေဒနက’’န္တိ ဣဒံ။

တိဝိဒတ္ထိပမာဏဉ္စေ၊ အဒသံ တံ နိသီဒနံ၊

နိသီဒနံ ကထံ ဟောတိ၊ သဒသံ တဉှိ လက္ခဏံ။

တိဝိဒတ္ထိပမာဏံ တံ၊ ဒသာ တတ္ထ ဝိဒတ္ထိ စေ၊

တံနိသီဒနနာမတ္တာ၊ တသ္မိံ ဆေဒနကံ သိယာ။

အနိသီဒနနာမမှိ၊ ကထံ ဆေဒနကံ ဘဝေ၊

ဣတိ စေ နေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ နိသီဒနဝိဒတ္ထိတော။

ကပ္ပတေ သဒသာမတ္တံ၊ နိသီဒနမိတိ ကာရဏံ၊

ကထံ ယုဇ္ဇတိ နော စေတံ၊ နိသီဒနဿ နာမကံ။

နိသီဒနန္တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ပမာဏသမတိက္ကမာ၊

တဿာနုမတိဟေတုတ္တာ၊ တတ္ထ ဆေဒနကံ ဘဝေ။

ဇာတရူပံ ¶ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလဿေဝ ပါဠိယံ၊

န သင်္ဃဿာတိ သင်္ဃဿ၊ တဉ္စေ ကပ္ပတိ သဗ္ဗသော။

ဝိကာလဘောဇနဉ္စာပိ၊ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဝါရိတံ၊

န သင်္ဃဿာတိ သင်္ဃဿ၊ ကပ္ပတီတိ ကထံ သမံ။

သတ္တသတိကက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

၁-၂။ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသင်္ခါတဿ ¶ ¶ ဓမ္မက္ခန္ဓသရီရဿ သာသနေတိ အတ္ထော။ ပရိဝါရောတိ သင်္ဂဟံ ယော သမာရုဠှော၊ တဿ ပရိဝါရဿ။ ဝိနယဘူတာ ပညတ္တိ ဝိနယပညတ္တိ။ ‘‘ပညတ္တိကာလံ ဇာနတာ’’တိ ဒုကနယဝသေန ဝတွာ ပုန သုတ္တန္တနယေန ဝတ္တုံ ‘‘အပိစ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဿနံ နာမ ဒဿနတ္တာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ယောဇိတံ ပဋိဝေဓဉာဏဒဿနံ။ ဒေသနာပညာယ ပဿတာတိ အာသယာနုသယာဒိကေ။ ပုစ္ဆာယာတိ သတ္တမီ။ ပုနပိ ဧတ္ထာတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနေ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ အန္တဂ္ဂါဟိကဒိဋ္ဌိ။ ‘‘အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနီ’’တိ ဝစနတော ဣမာနိ ဆ သိက္ခာပဒါနိ ဌပေတွာ သေသာ အာစာရဝိပတ္တိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာယေန ပန အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ သေဝနစိတ္တမင်္ဂံ ကတွာ ကာယဒွါရသင်္ခါတံ ဝိညတ္တိံ ဇနယိတွာ ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒသင်္ခါတံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ ကိဉ္စာပိ စိတ္တေန သမုဋ္ဌာပိတာ ဝိညတ္တိ၊ တထာပိ စိတ္တေန အဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဝိညတ္တိယာ သာဓိတတ္တာ ‘ကာယဒွါရေန အာပဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဘဏ္ဍနာဒိတ္တယဝူပသမံ။ အာပါဏကောဋိကန္တိ ဇီဝိတပရိယန္တံ ကတွာ။ ပေါရာဏကေဟိ မဟာထေရေဟီတိ သီဟဠဒီပေ မဟာထေရေဟိ ပေါတ္ထကံ ¶ အာရောပိတကာလေ ဌပိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘စတုတ္ထသင်္ဂီတိသဒိသာ ပေါတ္ထကာရုဠှသင်္ဂီတိ အဟောသီ’’တိ ဝုတ္တံ။

မဟာဝိဘင်္ဂေ ပညတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၆။ ကတာပတ္တိဝါရေ ¶ ‘‘သင်္ဃိကံ မဉ္စံ ဝါ’’တိအာဒိ အဇ္ဈောကာသတ္တာ ဝိဟာရဗ္ဘန္တရေပိ အာပဇ္ဇနတော လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒုတိယေ သေယျံ သန္ထရိတွာတိ အဗ္ဘန္တရေ သန္ထရိတဘာဝတော ဝိဟာရတော ဗဟိဂမနေပိ တံဒိဝသာနာဂမေ အာပဇ္ဇနတော ‘‘ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၇၁။ သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တော စတဿော အာပတ္တိယောတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ တိရစ္ဆာနဂတပါဏောဝ အဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ ပါဏောတိ ဝေါဟာရသာမညတော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ‘‘စတဿော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော အညေသုပိ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု။

၁၇၃။ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနေ ‘‘ပဌမံ ပါဒံ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥပစာရေ နာပဇ္ဇတိ၊ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမိတွာဝ အာပဇ္ဇတီတိ သိဒ္ဓမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၉၃။ ပစ္စယဝါရေ ပုရိမဝါရတော ဝိသေသော အတ္ထိယေဝ၊ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ကတိ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဇတုမဋ္ဌကဿောကာသော န ဇာတော၊ ဣဓ ပန ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝနပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာဘာဝါ ဇတုမဋ္ဌကဉ္စ ပဝိဋ္ဌံ၊ ဧဝံ ဝိသေသော အတ္ထိ။ တထာ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု။

မဟာဝိဘင်္ဂေ စ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ သောဠသမဟာဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၅၇။ အနတ္တာတိ ¶ ¶ အတ္တဝိရဟိတာ ‘‘အလဝဏဘောဇန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ကရုဏာသီတလဘာဝေန စန္ဒသဒိသော။ ကိလေသတိမိရပ္ပဟာနတော အာဒိစ္စော။ ယသ္မာ တေ ဒေသယန္တိ၊ တသ္မာ အင်္ဂီရသောပိ။ ပိဋကေ တီဏိ ဒေသယိ တေသံ အညတရတ္တာတိ အတ္ထော။ ဝိနယော ယဒိ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မာဒိ နီယတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အယံ ပန ကထံ တိဋ္ဌတီတိ? အာဟ ‘‘ဥဘတော စာ’’တိအာဒိ။ ပရိဝါရေန ဂန္ထိတာ တိဋ္ဌန္တီတိ အတ္ထော။ တဿေဝ ပရိဝါရဿ သုတ္တေ။ နိယတသမုဋ္ဌာနံ ကတံ၊ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အသမ္ဘိန္နသမုဋ္ဌာနာနိ အသင်္ကရသမုဋ္ဌာနာနိ၊ အညေဟိ အသဒိသသမုဋ္ဌာနာနီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပရိဝါရေ သတိ ဝိနယော တိဋ္ဌတိ၊ ဝိနယေ သတိ သဒ္ဓမ္မော တိဋ္ဌတိ၊ ယသ္မာ သမုဋ္ဌာနာနိ စ သုတ္တေ ဒိဿန္တိ၊ တသ္မာ သိက္ခေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဓမ္မကာမော သုပေသလော’’တိ ပရိဝါရေ ဂါရဝဇနနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ ‘‘ဒိဿန္တီ’’တိ တတ္ထ။ ‘‘ဧကေန သမုဋ္ဌာနေန သမုဋ္ဌာတီတိ ပဌမပါရာဇိကံ ဧကေန သမုဋ္ဌာနေန သမုဋ္ဌာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယဉှိ နိဒ္ဒိဋ္ဌသမုဋ္ဌာနဉ္စ ဒိဿတိ။ ‘‘တဿေဝ ပရိဝါရဿ၊ သမုဋ္ဌာနံ နိယတော ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ ပုရိမနယေတိ အတ္ထော။ ယထာဉာယန္တိ ယထာဘူတံ။ ‘‘သဉ္စရိတ္တာဘာသနဉ္စာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘သဉ္စရိတ္တာနုဘာသနဉ္စာ’’တိပိ အတ္ထိ။ နယဝဇ္ဇေဟိ ဝိနယဝဇ္ဇေဟီတိ အတ္ထော။

၂၅၈။ နာနုဗန္ဓေ ပဝတ္တိနိန္တိ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဝုတ္ထာပိတံ ပဝတ္တိနိံ ဒွေ ဝဿာနိ နာနုဗန္ဓေယျာ’’တိ ဝုတ္တသိက္ခာပဒဉ္စ။ အယံ ပါဌော ဧကစ္စေသု ပေါတ္ထကေသု န ဒိဿတိ။ ဆသတ္တတိ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနာ။

၂၅၉။ ‘‘ကုက္ကုစ္စံ စီဝရံ ဒတွာတိ ကုက္ကုစ္စုပ္ပာဒနဉ္စ ဓမ္မိကာနံ ကမ္မာနံ ဆန္ဒံ ဒတွာ ခီယနဉ္စ စီဝရံ ဒတွာ ခီယနဉ္စာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ဒတွာ’’တိ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ကုက္ကုစ္စံ ဓမ္မိကံ ဒတွာတိ ပါဌော သုန္ဒရော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၇၁။ ပဋိနိဒ္ဒေသန္တိ ¶ ပုနပ္ပုနံ နိဒ္ဒိသနံ။ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝိနီတာနိ သံဝရာနီတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ။ ‘‘အာရကာ’’တိ နိဝတ္တိအတ္ထေန ဝုတ္တတ္တာ တံ ပုန သရူပေန ဝတ္တုကာမော ‘‘ဘုသာ ဝါ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဂေဟံ ဓူမေန ပုဏ္ဏံ အာဓူမိတ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ရာဂါဒိဝေရံ မဏတိ ဝိနာသေတိ။ ဧတာယာတိ ဝိရတိယာ။ ဝေလ စလနေ။ နိယျာနံ မဂ္ဂံ သိနောတိ ဗန္ဓတီတိ သေတု။ ‘‘သေတုဃာတောတိ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခဘူတာ ဝိရတိ၊ တဒတ္ထနိဗ္ဗတ္တိကရစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓမ္မဿဝနဂ္ဂန္တိ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံ သမူဟ’’န္တိ လိခိတံ။ သစေ န ဂစ္ဆတိ၊ ဝိက္ခိတ္တော ဝါ နိသီဒတိ။ ကာယပ္ပာဂဗ္ဘိယံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ‘‘ပမာဒေ’’တိ ဝတွာ တဒတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိဝိပ္ပဝါသေ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၇၂-၃။ သပရသန္တာနေ ဝါတိ သသန္တာနေ ဝါ ပရသန္တာနေ ဝါ။ တထာ ဝိဝဒန္တာ ပနာတိ ဘေဒကရဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဝိဝဒန္တာ။ ဥဘယေဟိပီတိ ထေရနဝေဟိ။ နန္တိ မေတ္တံ ကာယကမ္မံ။ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပိယံ ကရောတိ၊ တေသံ မေတ္တာကာယကမ္မသင်္ခါတော ဓမ္မော။ ဧတ္တကန္တိ အာမိသဝိဘတ္တိဒဿနံ။ အသုကဿ စာတိ ပုဂ္ဂလဝိဘတ္တိဒဿနံ။ ‘‘ဒုဿီလဿ အဒါတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ အလဇ္ဇိပရိဘောဂေါ ဝါရိတော။ သဗ္ဗေသံ ဒါတဗ္ဗမေဝါတိ သန္နိဋ္ဌာနေန အဇာနန္တေန ဝိဘာဂံ အကတွာ ဒါတဗ္ဗဘာဝံ ဒီပေတီတိ ဧကေ။ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဒါတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာသု။ တတ္ထ ‘‘အလဇ္ဇိဥက္ခိတ္တကာနံ ပရိဘောဂသီသေန သဟတ္ထာ န ဒါတဗ္ဗံ၊ ဒါပေတဗ္ဗန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိစိနိတွာ ဒါနံ ဝိစေယျ ဒါနံ။ ယသ္မာ အယံ ဝိသေသော ကာတဗ္ဗောယေဝါတိ အယံ ကရောတိ၊ တသ္မာ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေါ န ကတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပကတိဝဏ္ဏေန ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန။ ‘‘ဣဒံ နာမ အာပန္နော’’တိ ပရေဟိ အပရာမသိတဗ္ဗတော အပရာမဋ္ဌာနိ။ အနုလောမေဟိ ဂဟိတသင်္ခါရာရမ္မဏေဟိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ကတွာ နိယျာတိ။

ဆအာပတ္တိသမုဋ္ဌာနဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၇၆။ ‘‘ပဌမေန ¶ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနေန ဒုဗ္ဘာသိတံ အာပဇ္ဇေယျာတိ န ဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဝါစာစိတ္တဝသေနေဝါပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။

၂၇၇။ ကုဋိံ ¶ ကရောတီတိ ဧတ္ထ သဉ္စရိတ္တမဝတွာ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယသင်္ဃာဒိသေသာနံ ဧကသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပဋိပါဋိယာ ဥပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထမိဒံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သဉ္စရိတ္တေ ဧဝ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ဣမိနာ ပန နယေန သဗ္ဗတ္ထ ပဋိပါဋိယာ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၈၃။ ဝိဝေကဒဿိနာတိ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒိပဉ္စဝိဓဝိဝေကဒဿိနာ။

၂၈၄။ အတ္တနော ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ သင်္ဃာဒိသေသံ။

၂၈၈။ ဝိဝါဒါဓိကရဏပစ္စယာတိ အညေဟိ၊ အတ္တနာ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂေ အာပန္နပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ဩမသတီတိ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ အယံ ဝိနယော’’တိ ဝိဝဒန္တော ‘‘တွံ ကိံ ဇာနာသီ’’တိအာဒိနာ ဩမသတိ။ တီဟိ သမထေဟိ သမ္မုခါဝိနယပဋိညာတကရဏတိဏဝတ္ထာရကေဟိ။ ‘‘သမ္မုခါဝိနယဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတော ‘သမ္မုခါဝိနယေန စေဝ ပဋိညာတကရဏေန စာ’တိအာဒိနာ ဒွီဟိပိ ယောဇိတံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၉၁။ ဌပေတွာ သတ္တ အာပတ္တိယောတိ ဧတ္ထ ‘‘ကိဉ္စာပိ အဝသေသာ နတ္ထိ၊ တထာပိ ပဋိပါဋိယာ ပါဋဝဇနနတ္ထံ ပုစ္ဆာ ကတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၉၃-၄။ လောဘကာရဏာ ¶ ¶ ဝိဝါဒနတော ‘‘လောဘော ပုဗ္ဗင်္ဂမော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသု။ ဌာနာနီတိအာဒီနိ ကာရဏဝေဝစနာနိ။ ကာရဏဉှိ တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထာတိ ဌာနံ၊ ဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူမီတိ ဝုစ္စတိ။ ကေ တိဋ္ဌန္တိ ဝသန္တိ ဘဝန္တိ စာတိ? ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒယော။ ကုသလာကုသလာဗျာကတစိတ္တော ဟုတွာ ဝိဝဒနတော ‘‘နဝ ဟေတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကောဓနော ဟောတိ ဥပနာဟီတိအာဒီနိ ဒွါဒသ မူလာနိ။ အက္ကောသန္တေန ဟိ စတူသု ဝိပတ္တီသု ဧကေန အနုဝဒနတော ‘‘စတဿော ဝိပတ္တိယော ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စုဒ္ဒသ မူလာနီတိ ဝိဝါဒါဓိကရဏေ ဝုတ္တာ ဒွါဒသ၊ ကာယော၊ ဝါစာ စ။

၂၉၅-၆။ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဌာနာနီတိ ဧတ္ထ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ ယာ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ တဿာ အာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ အာပန္နာ အာပတ္တိ ဌာနံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလန္တိ ဝစနတော နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏဿ ကုသလဟေတု၊ ကုသလစိတ္တံ ပန အင်္ဂံ ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ဌာနာနီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဌိတပါဠိ ကမ္မံ နာမ။ ‘ယထာဌိတပါဠိဝသေန ကရောန္တာနံ ကိရိယာ ကိစ္စာဓိကရဏံ နာမာ’’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပါဠိအနုသာရေန ပဋိကာတဗ္ဗလက္ခဏံ ဝါ ကမ္မံ။ တထေဝ ကရဏံ ကိစ္စာဓိကရဏ’’န္တိ စ။ ဉတ္တိဉတ္တိဒုတိယဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မာနိ ဉတ္တိတော ဇာယန္တိ၊ အပလောကနကမ္မံ အပလောကနတော၊ ‘‘ကိစ္စာဓိကရဏံ ဧကေန သမထေန သမ္မတိ သမ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ။ သိယုန္တိ ဟောန္တိ။ ကထဉ္စ သိယာတိ ကထံ ဟောတိ။ ဝိဝါဒါဓိကရဏဿ ဒွေတိ တေ ဒွေ ဌပေတွာ အညေဟိ န သမ္မတိ။

၂၉၈။ တဗ္ဘာဂိယာတိ တံကောဋ္ဌာသာ။

၂၉၉။ ဧကာဓိကရဏံ သဗ္ဗေ သမထာ သမဂ္ဂါ ဟုတွာ သမေတုံ ဘဗ္ဗာတိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘သမထာ သမထဿ သာဓာရဏာ’’တိ အာဟ။ သမထာ သမထဿာ သိယာ သာဓာရဏာ သိယာ အသာဓာရဏာ။

၃၀၀။ သမထာ ¶ ¶ သမထဿ တဗ္ဘာဂိယဝါရေပိ ဧသေဝ နယော။

၃၀၁။ ဣမေ သမထာ သမထာ၊ န သမ္မုခါဝိနယောတိ အတ္ထော။

၃၀၂။ ‘‘သမထာ ဝိနယော’’တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဝိနယော သမ္မုခါဝိနယောတိ ဝိနယဝါရော ဥဒ္ဓဋော သိယာ။ န သမ္မုခါဝိနယောတိ သမ္မုခါဝိနယံ ဌပေတွာ သတိဝိနယာဒယော သေသသမထာ။

၃၀၃။ သင်္ဃဿ သမ္မုခါ ပဋိညာတေ တံ ပဋိဇာနနံ သင်္ဃဿ သမ္မုခတာ နာမ ဟောတီတိ ‘‘တဿ ပဋိဇာနနစိတ္တံ သန္ဓာယ ‘သမ္မုခါဝိနယော ကုသလော’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ နတ္ထိ သမ္မုခါဝိနယော အကုသလောတိ ‘‘ဓမ္မဝိနယပုဂ္ဂလသမ္မုခတာဟိ တိဝင်္ဂိကော သမ္မုခါဝိနယော ဧတေဟိ ဝိနာ နတ္ထိ။ တတ္ထ ကုသလစိတ္တေဟိ ကရဏကာလေ ကုသလော၊ အရဟန္တာနံ ကရဏကာလေ အဗျာကတော၊ ဧတေသံ အကုသလပဋိပက္ခတ္တာ အကုသလဿ သမ္ဘဝေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘နတ္ထိ သမ္မုခါဝိနယော အကုသလော’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ယေဘုယျသိကာ အဓမ္မဝါဒီဟိ ဝူပသမနကာလေ သလာကဂ္ဂါဟာပကေ ဓမ္မဝါဒိမှိ ကုသလာ၊ ဓမ္မဝါဒီနမ္ပိ အဓမ္မဝါဒိမှိ သလာကဂ္ဂါဟာပကေ ဇာတေ အကုသလာ၊ သဗ္ဗတ္ထ အရဟတော ဝသေနေဝ အဗျာကတတာ၊ အနရဟတော သဉ္စိစ္စ သတိဝိနယဒါနေ သတိဝိနယော အကုသလော၊ အမူဠှဝိနယော အနုမ္မတ္တကဿ ဒါနေ၊ ပဋိညာတကရဏံ မူဠှဿ အဇာနနတော ပဋိညာယကရဏေ၊ တဿပါပိယသိကာ သုဒ္ဓဿ ကရဏေ၊ တိဏဝတ္ထာရကံ မဟာကလဟေ၊ သဉ္စိစ္စ ကရဏေ စ အကုသလ’’န္တိ လိခိတံ။

၃၀၅။ ယသ္မိံ သမယေ သမ္မုခါဝိနယေန စာတိအာဒိ တဿာ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ယသ္မိံ သမယေ သမ္မုခါဝိနယေန စ ယေဘုယျသိကာယ စ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတိ၊ တသ္မိံ သမယေ ယတ္ထ ယေဘုယျသိကာ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ သမ္မုခါဝိနယော လဗ္ဘတီတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ ယတ္ထ ပဋိညာတကရဏံ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ သမ္မုခါဝိနယော လဗ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဗဟူ ဝါ အာပတ္တိယော အာပန္နော ¶ ဘိက္ခု ‘‘ဣမံ နာမ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတော ‘‘အာမာ’’တိ အာပတ္တိံ ¶ ပဋိဇာနာတိ၊ ဒွေပိ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ သင်္ဃသမ္မုခတာ ဓမ္မဝိနယပုဂ္ဂလသမ္မုခတာတိ ဧဝံ ဝုတ္တသမ္မုခါဝိနယေ သင်္ဃဿ ပုရတော ပဋိညာတံ ကတံ စေ၊ သင်္ဃသမ္မုခတာ။ တတ္ထေဝ ဒေသိတံ စေ၊ ဓမ္မဝိနယသမ္မုခတာယောပိ လဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ အဝိဝဒန္တာ အညမညံ ပဋိဇာနန္တိ စေ၊ ပုဂ္ဂလသမ္မုခတာ။ တဿေဝ သန္တိကေ ဒေသိတံ စေ၊ ဓမ္မဝိနယသမ္မုခတာယောပိ လဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ ဧကဿေဝ ဝါ ဧကဿ သန္တိကေ အာပတ္တိဒေသနကာလေ ‘‘ပဿသိ၊ ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထ ဓမ္မဝိနယပုဂ္ဂလသမ္မုခတာသညိတော သမ္မုခါဝိနယော စ ပဋိညာတကရဏဉ္စ လဒ္ဓံ ဟောတိ။

၃၀၆။ အဓိကရဏာနံ ဝူပသမောဝ သမထော နာမ၊ သော အဓိကရဏံ ဝိနာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ န စ လဗ္ဘာ ဝိနိဘုဇ္ဇိတွာ နာနာကရဏံ ကာတုံ။

၃၀၉-၃၁၀။ သမထာ သမထေဟိ သမ္မန္တီတိ ဧတ္ထ သမ္မန္တီတိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ။ အဓိကရဏာ ဝါ ပန သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ‘‘ယေဘုယျသိကာ သမ္မုခါဝိနယေန သမ္မတီ’’တိ ဣမာယ သမ္မုခါဝိနယေန သဒ္ဓိံ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ န သတိဝိနယာဒီဟိ တေသံ တဿာ အနုပကာရတ္တာတိ အတ္ထော။ သမထာ အဓိကရဏေဟိ သမ္မန္တီတိ ဧတ္ထ သမထာ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။

၃၁၁။ ‘‘သမ္မုခါဝိနယော ဝိဝါဒါဓိကရဏေန န သမ္မတီ’’တိ ပါဌော။ ယေဘုယျသိကာယ သမာနဘာဝတော စ အဝသာနေ ‘‘သမ္မုခါဝိနယော န ကေနစိ သမ္မတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၁၃) ဝုတ္တတ္တာ စ သမ္မုခါဝိနယော သယံ သမထေန ဝါ အဓိကရဏေန ဝါ သမေတဗ္ဗော န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တော။ သတိဝိနယော ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မတိ။ အမူဠှဝိနယတဿပါပိယသိကတိဏဝတ္ထာရကာပိ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မန္တိ။

၃၁၃။ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မတီတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ…ပေ… ပဌမံ သလာကံ နိက္ခိပါမီ’’တိ ဧဝံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မတိ။ အနုဝါဒါဓိကရဏအာပတ္တာဓိကရဏာပိ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မန္တိ။ ‘‘‘အကတံ ကမ္မံ ဒုက္ကဋံ ကမ္မ’န္တိ ဧဝံ ကိစ္စာဓိကရဏမ္ပိ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မတီတိ ¶ ဧဝံ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ လိခိတံ။ အညတရသ္မိံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘‘သမထာ အဓိကရဏေဟိ သမ္မန္တီ’တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေ သမထာ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မန္တိ၊ တသ္မာ ‘သမထာ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မန္တီ’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၁၄။ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ¶ ကတမံ အဓိကရဏံ သမုဋ္ဌာပေတီတိ ‘‘နာယံ ဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တမတ္တေန ကိဉ္စိ အဓိကရဏံ န သမုဋ္ဌာပေတိ။

၃၁၈-၉။ ‘‘ကတမာဓိကရဏပရိယာပန္န’’န္တိ ပါဌော။ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဘဇတီတိ ပဌမုပ္ပန္နဝိဝါဒံ ပစ္ဆာ ဥပ္ပန္နော ဘဇတိ။ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဒွေ သမထေ ဘဇတီတိ ‘‘ဣမံ ဝူပသမေတုံ သမတ္ထာ တုမှေ’’တိ ဝဒန္တံ ဝိယ ဘဇတိ ‘‘မယံ တံ ဝူပသမေဿာမာ’’တိ ဝဒန္တေဟိ ဝိယ ဒွီဟိ သမထေဟိ သင်္ဂဟိတံ။

၃၂၀။ နိဒါနံ နာမ ကာလဉ္စ နဂရဉ္စ ဒေသော စ ဘဂဝါ စ။ ဝတ္ထုပုဂ္ဂလာဒိ နိဒ္ဒေသော။ ယာနိ တတ္ထ ဥပသမ္ပဒက္ခန္ဓကေ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဦနဝီသတိဝဿော ပုဂ္ဂလော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန ဥတ္တမာနိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာ သာ တဿ တဿ ပဒဿ အာပတ္တီတိ ဝုစ္စတီတိ ယာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဦနဝီသတိဝဿော ပုဂ္ဂလော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ ပဒေန ပညတ္တာ အာပတ္တိ၊ သာ တဿ ပဒဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ စမ္မသံယုတ္တေတိ စမ္မက္ခန္ဓကေ။

၃၂၁။ ဧကုတ္တရိကနယေ ¶ ¶ အာပတ္တိ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ အာပတ္တိ နာမ ကိံ ပရမတ္ထသဘာဝါ၊ ဥဒါဟု န ဝတ္တဗ္ဗသဘာဝါတိ? န ဝတ္တဗ္ဗသဘာဝါ။ ဝုတ္တဉှိ ပရိဝါရေ ‘‘ဝတ္ထု ဇာနိတဗ္ဗံ၊ ဂေါတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ နာမံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ အာပတ္တိ ဇာနိတဗ္ဗာ’’တိ ဧတေသံ ပဒါနံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘မေထုနဓမ္မောတိ ဝတ္ထု စ ဂေါတ္တဉ္စ။ ပါရာဇိကန္တိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာ’’တိ။ နာမဉ္စ ဂေါတ္တဉ္စ ‘‘နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၆) ဝစနတော သမ္မုတိမတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တာ န ဝတ္တဗ္ဗဓမ္မဘူတာ ဧကစ္စာ သမ္မုတိ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ သမထက္ခန္ဓကေ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၂၂)၊ တံ ‘‘ဝိဝါဒါဓိကရဏံ သိယာ ကုသလံ၊ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၂၀) ဧတ္ထ ဝိယ ပရိယာယတော ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ဟိ ဝိဝါဒေါ နာမ ဧကစ္စော သမ္မုတိဝိသေသော။ ယော စိတ္တသမင်္ဂိနော၊ သော ‘‘တံ စိတ္တပရိယာယေန ပန သိယာ ကုသလ’’န္တိအာဒိ ဝေါဟာရလဒ္ဓါ၊ တထာ အာပတ္တာဓိကရဏမ္ပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနော ဟိ အကုသလစိတ္တော ဝါ အာပဇ္ဇတိ ကုသလာဗျာကတစိတ္တော ဝါ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ)။ အညထာ သမထေဟိ အဓိကရဏီယတာ န သမ္ဘဝတိ။ န ဟိ သမထာ ကုသလာဒိံ အကုသလာဒိံ ဝါ အဓိကိစ္စပဝတ္တန္တိ၊ သမထဝသေန ဝါ ကုသလာဒိ သမ္မတိ။ န စ ကုသလဿ ဝိဝါဒဿ၊ အနုဝါဒဿ ဝါ ကုသလာဒိသမထေဟိ ဝူပသမေတဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ တေသံ အဓိကရဏမတ္တမေဝ န သမ္ဘဝေယျ၊ တသ္မာ အဓိကရဏာနံ၊ သမထာနဉ္စ ကုသလာဒိဘာဝေါ ပရိယာယဒေသနာယ လဗ္ဘတိ၊ နော အညထာ၊ တေနေဝ သမ္မုခါဝိနယေ ဝိယ အာပတ္တာဓိကရဏေ တိကံ န ပူရိတံ။ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနဿ ယသ္မာ သဉ္စေတနာ ဧကန္တတော အကုသလာဝ ဟောတိ။ ဣတရဿ သစိတ္တကဿ ဝါ အစိတ္တကဿ ဝါ တဒါဘာဝမတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘အဗျာကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ‘‘တိက္ခတ္တုံ စောဒယမာနော တံ စီဝရံ အဘိနိပ္ဖာဒေယျ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၃၈) န ကုသလသဒ္ဒေါ သုခဝိပါကော၊ ‘‘သမ္ပရာယိကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒီသု (ပရိ။ ၄၉၈) န အကုသလာ ဝါ ဟောတိ။ ဣတရဿ သစိတ္တကဿ ¶ ဝါ အစိတ္တကဿ ဝါ တဒါဘာဝမတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘အဗျာကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဒွိက္ခတ္တုံ စောဒယမာနော တံ စီဝရံ အဘိနိပ္ဖာဒေယျ၊ ယံ ပနေတ္ထ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ အကုသလ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ ¶ ဝသေန တဒကုသလတော သတ္တ ဝိနီတဝတ္ထူနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ တတော စီဝရန္တိ သမ္ဘဝတော အစီဝရကာ၊ အန္တရာပတ္တိကာ စ။ အနန္တရိကလက္ခဏပ္ပတ္တဿ ဝသေန နိယတာ စ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမ္မုတိနိဒ္ဒေသေ ဂရုကလဟုကနိဒ္ဒေသောပိ သမ္ဘဝတိ။ အညထာ ‘‘အနန္တရာယိကာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာ၊ အနဝဇ္ဇာပဏ္ဏတ္တီ’’တိ စ ဝုတ္တာ။ ကုဋိကာရမဟလ္လကာပတ္တိ အန္တရာယိကာ လောကဝဇ္ဇသာဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိတော။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ ဩမသဝါဒါဒိတော ဂရုကာဒိ န သမ္ဘဝေယျ၊ တတော ဝါ အယံ လဟုကာဒီတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဧကစ္စာနံ အာစရိယာနံ မတံ၊ ‘‘သဗ္ဗံ အယုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကန္တိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိစာ’’တိ ဝစနေန စေ အာပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗဓမ္မော သိယာ၊ ဝတ္ထု စ န ဝတ္တဗ္ဗဓမ္မော သိယာ ဂေါတ္တေန သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘မေထုနဓမ္မော’’တိ ပဒံ အဇ္ဈာစာရသင်္ခါတံ ဝတ္ထုဉ္စ ဒီပေတိ။ အဇ္ဈာစာရဝသေနေဝ အာပတ္တိယာ လဒ္ဓနာမံ အသာဓာရဏနာမတ္တာ ‘‘ဂေါတ္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတီတိ အယံ တတ္ထ အတ္ထော။

‘‘အာပတ္တာဓိကရဏဿ ကိံ ပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ? လောဘော ပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ ဒေါသော၊ မောဟော၊ အလောဘော၊ အဒေါသော၊ အမောဟော ပုဗ္ဗင်္ဂမော’’တိ ‘‘ကတိ ဟေတူတိ? ဆ ဟေတူ တယော အကုသလဟေတူ၊ တယော အဗျာကတဟေတူ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ နိပ္ပရိယာယေနေဝ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမထက္ခန္ဓကေ ပန သန္ဓာယဘာသိတဝသေန တထာ ဧဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာပတ္တာဓိကရဏံ သဘာဝတော နိပ္ပရိယာယေနေဝ အကုသလာ စတ္တာရော ခန္ဓာ၊ ရူပအဗျာကတာ စ ဟောန္တိ။ ‘‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၂၂) ဝုတ္တတ္တာ ကုသလမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ခီဏာသဝါနံ ကိရိယာဗျာကတံ နာမ ဟောတီတိ ကုသလေ ပဋိက္ခိတ္တေ ကိရိယာဗျာကတမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မိံ ပဋိက္ခိတ္တေ သဗ္ဗထာ အဝါဝဋံ ဝိပါကာဗျာကတံ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနာဗျာကတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဧကေ၊ တံ အယုတ္တံ ‘‘ဆ ဟေတုယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ သာမညေန၊ တထာပိ ဝိပါကဟေတုယေဝ တတ္ထ အဓိပ္ပေတော၊ န ကိရိယာဟေတု၊ တေ ဟိ ကုသလသဘာဝါ စ၊ တသ္မာ ရူပံ၊ ဝိပါကာဗျာကတဉ္စာပတ္တိ။ တတ္ထ အကုသလာပတ္တိတော ဝိနီတဝတ္ထူနိ။ ဣတရဿာပိ အာဒိတော ဆာဒနာ ကုသလစိတ္တတောတိ ဝုတ္တံ ¶ ဟောတိ။ အန္တရာယိကနိယတသာဝဇ္ဇပညတ္တိဘာဝေါပိ စဿာ ဝေဝစနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာယ၊ သဉ္စိစ္စ အာပန္နာယ စ၊ တသ္မာ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယံ သိယာ သာရမ္မဏံ သိယာ အနာရမ္မဏ’’န္တိ ဝစနံ ဝိယ ဧကန္တာကုသလံ အနေကန္တာကုသလဉ္စ လောကဝဇ္ဇံ၊ ဧကန္တာဗျာကတံ ဘူတာရောစနံ အနေကန္တာဗျာကတဉ္စ သေသံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ သိယာဗျာကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမထက္ခန္ဓကေ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇမေဝ သန္ဓာယ တထာ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ၊ ဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတံ၊ နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’န္တိ ဧတ္ထ သန္ဓာယဘာသိတဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မိဉှိ ပထဝိခဏနာဒိကေ ¶ အာပတ္တာဓိကရဏေ အပကတညုနော သန္ဓာယ အပ္ပဟရိတကရဏာဒိကာလေ ကုသလစိတ္တံ အင်္ဂံ ဟောတိ၊ ခဏနာဒိပယောဂသင်္ခါတံ ရူပါဗျာကတံ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပေန္တံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ၊ ကုသလစိတ္တော ဝုဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိ။ တသ္မိဉှိ သတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ။ ယသ္မာ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကံ စိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ န ယိဒံ အင်္ဂပ္ပဟောနကစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယဒိ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သိယာ ကုသလ’’န္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣဒံ ပန သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ယံ တာဝ အာပတ္တာဓိကရဏံ လောကဝဇ္ဇံ၊ တံ ဧကန္တတော အကုသလမေဝ၊ တတ္ထ ‘‘သိယာ အကုသလ’’န္တိ ဝိကပ္ပော နတ္ထိ။ ယံ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ တံ ယသ္မာ သဉ္စိစ္စ ‘‘ဣမံ အာပတ္တိံ ဝီတိက္ကမာမီ’’တိ ဝီတိက္ကမန္တဿေဝ အကုသလံ ဟောတိ၊ အသဉ္စိစ္စ ပန ကိဉ္စိ အဇာနန္တဿ သဟသေယျာဒိဝသေန အာပဇ္ဇတော ရူပဝိပါကံ အဗျာကတံ ဟောတိ အနုဋ္ဌာနတော။ တသ္မာ တဿ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿ သဉ္စိစ္စာသဉ္စိစ္စဝသေန ဣမံ ဝိကပ္ပဘာဝံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတံ၊ နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ။

သစေ ပန ကောစိ ဝိနယေ အပကတညူ ‘‘ယံ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ ဝဒေယျ၊ တဿေဝံဝါဒိနော အစိတ္တကာနံ ဧဠကလောမာဒိသမုဋ္ဌာနာနမ္ပိ ကုသလစိတ္တသမင်္ဂိကာလေ တာသံ အာပတ္တီနံ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇေယျ၊ န ဝါ အာပဇ္ဇတိ ¶ ။ ကိံကာရဏံ? န စ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကုသလစိတ္တံ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ။ အတ္တဘာဝေါ သဘာဝေါ ပကတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကတရံ ပန တဿာ အာပတ္တိယာ တဒါ အင်္ဂသဘာဝေါတိ? ဝုစ္စတေ – ကာယဝစီဝိညတ္တိဝသေန ပန စလိတဿ ကာယဿ၊ ပဝတ္တာယ ဝါစာယ စာတိ ဧတေသံ ဒွိန္နံ စလိတပ္ပဝတ္တာနံ ကာယဝါစာနံ အညတရမေဝ အင်္ဂသဘာဝေါ၊ တဉ္စ ရူပက္ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ အဗျာကတန္တိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ကာယော၊ ဝါစာ စ တဒါ အာပတ္တာဓိကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာ ပနေတ္ထ အကုသလာပတ္တိက္ခဏေ ကာယဝါစာယော အဗျာကတဘာဝေါ၊ တာ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဟောန္တိ ကာယဝစီကမ္မကာလေ မနောကမ္မံ ဝိယ။ တဒါ ဟိ ကာယဝါစာယော အာပတ္တိကရာဒိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ကတိ မူလာနီတိ ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနိ မူလာနီ’’တိအာဒိ။ ယဒါ ပန ကာယဝါစာယော အာပတ္တိယာ အင်္ဂမေဝ ဟောန္တိ၊ တဒါ ‘‘စိတ္တံ စိတ္တာဓိပတေယျ’’န္တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာမာဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ) ဝစနံ ဝိယ ပုဗ္ဗပယောဂါနံ အပရပယောဂဿ ပစ္စယဘာဝတော အာပတ္တိကရာဒိပညတ္တိံ န ဝိဇဟန္တိ။ ယထာ တဗ္ဘာဝေပိ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏဿ ကတိ ဝတ္ထူနီတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဝတ္ထူနိ။ ကတိ ဘူမိယောတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဘူမိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ တဗ္ဘာဝေပိ အာပတ္တိကရာ ‘‘အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္တာဝတာ အာပတ္တိ နာမ စတ္တာရော အကုသလက္ခန္ဓာ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမကာလေ ¶ ဘူတာရောစနံ ဌပေတွာ သဗ္ဗာပိ အဝိသေသတော၊ ဝိသေသတော ပန သဗ္ဗာပိ ဧကန္တာကုသလာ အကုသလာ၊ အနေကန္တာကုသလာ ပန ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇစိတ္တာဂါရသင်္ဃာနိဣတ္ထာလင်္ကာရဂန္ဓဝဏ္ဏကဝါသိတပိညာကပ္ပဘေဒါ၊ ဘိက္ခုနိအာဒီနံ ဥမ္မဒ္ဒနပရိမဒ္ဒနပ္ပဘေဒါ စာတိ ဒသပ္ပဘေဒါ သကနာမေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝတ္ထုဇာနနသစိတ္တကကာလေ ဧဝ အကုသလာ၊ တဒဘာဝတော အစိတ္တကကာလေ ဝိနာ အနာပတ္တာဓိကရဏေန ကမ္မဋ္ဌာနာဒိသီသေန ကုသလစိတ္တေန တံ တံ ဝတ္ထုံ ဝီတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ကေဝလံ ရူပအဗျာကတမေဝ။

ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘အပ္ပကာသေ ဌာနေ ကဋိသုတ္တကသညာယ သင်္ဃာဏိံ၊ မတ္တိကာသညာယ ဂန္ဓဝဏ္ဏကာဒိံ ဝါ ဓာရေန္တိယာပိ အာပတ္တိ၊ တသ္မာ အစိတ္တကာယေဝါ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ တေ ‘‘သင်္ဃာဏိယာ အသင်္ဃာဏိသညာယ ဓာရေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ပါဌာဘာဝံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ သုရာပါနာပတ္တိ ပန အစိတ္တကာပိ ဧကန္တာကုသလာဝ။ တေနေဝ ¶ ‘‘မဇ္ဇေ အမဇ္ဇသညီ ပိဝတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၈) ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ အာဗာဓပစ္စယာပိ န သက္ကာ ဝိနာ အကုသလေန သုရာပါနံ ပါတုံ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေသု အနေကန္တာကုသလေသု ဝိယ လောကဝဇ္ဇေသု ဣဓ ‘‘သုရာပါနေသု အနာပတ္တိ အာဗာဓပစ္စယာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ သူပသံပါကာဒိ ပန အမဇ္ဇမေဝ။ တတ္ထ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ ဥဒကဒန္တပေါဏေ ဝိယ။ ဘူတာရောစနာပတ္တိ ရူပါဗျာကတမေဝ၊ အစိတ္တကကာလေ သဟသေယျာဒိ ရူပဝိပါကာဗျာကတမေဝ၊ တတ္ထ သုပိနန္တော ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အကုသလံ အနင်္ဂတ္တာ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဟောတိ။ ကုသလေ ကထာဝ နတ္ထိ အနာပတ္တိ သဘာဝတ္တာ ကုသလဿ။ တထာ ကိရိယာတိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ အကုသလံ ဝါ သုဒ္ဓရူပံ ဝါ သဝိပါကံ ဝါတိ တိဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။

တတ္ထ ဌပေတွာ သုရာပါနံ ဧကစ္စဉ္စ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ ဧကန္တာကုသလဉ္စ သစိတ္တကမေဝ၊ ဘူတာရောစနံ အစိတ္တကမေဝ၊ သေသံ သဟ သုရာပါနေန အနေကန္တာကုသလံ လောကဝဇ္ဇဉ္စ အနေကန္တာဗျာကတံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဉ္စ ယေဘုယျေန သစိတ္တကာစိတ္တကန္တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒံ တိပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ ယံ ပနေတ္ထ သစိတ္တကမေဝ၊ တံ မေထုနာဒိဝတ္ထုဇာနနစိတ္တေနေဝ သစိတ္တကံ၊ သဗ္ဗံ သေခိယံ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တေနေဝ သစိတ္တကံ ‘‘အနာဒရိယံ ပဋိစ္စာ’’တိ ဝစနတောတိ သစိတ္တကံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ဧကန္တာစိတ္တကံ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တာဘာဝေန၊ န ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တာဘာဝေန။ တဒဘာဝတော ဧကန္တာကုသလံ သုရာပါနံ၊ ဧကန္တာဗျာကတံ သဉ္စရိတ္တံ၊ ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တဿ ဝါ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တဿ ဝါ ဥဘိန္နံ အဘာဝေန အစိတ္တကဘာဝေန အစိတ္တကံ ဟောတိ။ သုရာပါနံ ပန သစိတ္တကံ ဟောတိ ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တေနေဝ။ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ဣတရေသံ ဥဘိန္နံ ဝါ အညတရဿ ဘာဝေန သေသံ စိတ္တကာစိတ္တကံ ¶ ။ ဝိသေသတော စ ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တာဘာဝေန၊ အပကတညုနော ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တာဘာဝေန ဝါ အစိတ္တကဘာဝေန အစိတ္တကံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကန္တာစိတ္တကဉ္စ သစိတ္တကဉ္စ ‘‘အစိတ္တက’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ အယံ တာဝ ‘‘အာပတ္တိ ဇာနိတဗ္ဗာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော။

မူလဝိသုဒ္ဓိယာ အန္တရာပတ္တီတိ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ မူလာယပဋိကဿနံ ကတွာ ဌိတေန အာပန္နာပတ္တိ။ အယံ အဂ္ဃဝိသုဒ္ဓိယာ အန္တရာပတ္တီတိ ¶ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိတွာ တာသု သဗ္ဗစိရပဋိစ္ဆန္နဝသေန အဂ္ဃသမောဓာနံ ဂဟေတွာ ဝသန္တေန အာပန္နာပတ္တိ။ ‘‘ပုနပိ အာပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ သဥဿာဟေနေဝ စိတ္တေန။ ‘‘အယံ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝါ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ဣဒဉ္စ ဘူတဝသေန ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ ဒေသိတေ ပန ယာ ကာစိ အာပတ္တိ န ဝုဋ္ဌာတီတိ အပရေ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓမ္မိကဿ ပဋိဿဝဿ အသစ္စာပနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဓမ္မိကပဋိဿဝေ ဒုက္ကဋံ န ဟောတိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ‘တုမှေ ဝိဗ္ဘမထာ’တိ ဝုတ္တေ ‘သာဓူ’တိ ပဋိဿုဏိတွာ သစေ န ဝိဗ္ဘမတိ အနာပတ္တိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဝိကရော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိပိ ပါဠိ။ ကာလေန ဝက္ခာမိ၊ နော အကာလေနာ’’တိအာဒီသု ပဉ္စဒသသု ဓမ္မေသု။ ဘဗ္ဗာပတ္တိကာ နာမ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗာ။

၃၂၂။ နိဒဟနေ အာတပေ။ ‘‘ဧကရတ္တမ္ပိ စေ ဘိက္ခု တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျ (ပါရာ။ ၄၇၂)။ ဆာရတ္တပရမံ တေနာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၅၃) ဝုတ္တာပတ္တိကော ဂဏပူရကော ဟုတွာပိ ကမ္မံ ကောပေတိ နာနာသံဝါသကတ္တာ။ ကမ္မေန ဝါ သလာကဂ္ဂါဟေန ဝါတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဒေသော စေဝ ကမ္မဉ္စ ဧကန္တိ ဧတ္ထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသောတိ ဝါ ကမ္မန္တိ ဝါ အတ္ထတော ဧကမေဝ၊ တေသု ယံ ကိဉ္စိ ကတေ သင်္ဃဘေဒေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗဘာဂါတိ သင်္ဃဘေဒတော ပုဗ္ဗဘာဂါ။ ‘‘ပမာဏ’’န္တိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အညတရေန ဘေဒေါ ဟောတိ၊ န ဣတရေဟီတိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယေ သိဒ္ဓါ ဝိနယသိဒ္ဓါ၊ ရောမဇနပဒေ ဇာတံ ရောမကံ၊ အနုညာတလောဏတ္တာ ဒုကေသု ဝုတ္တာတိ။

၃၂၃။ ဝေါ တုမှေဟိ န သမုဒါစရိတဗ္ဗံ။ ဝစီသမ္ပယုတ္တံ ကာယကိရိယံ ကတွာတိ ကာယေန နိပစ္စကာရံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဥပဃာတေတိ ဝိနာသေတိ။ ဩမဒ္ဒိတွာတိ အဘိဘဝိတွာ။ ဝဒတောတိ ဝဒန္တဿ။ ‘‘ဗာလဿ နိဿယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဒုကေ အာဂတံ၊ ဣဓ ပန ‘‘န ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အာပတ္တိဗာဟုလ္လံ ¶ သန္ဓာယ နာဒါတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣမသ္မာ ဝိဟာရာ ပရံ မာ နိက္ခမာဟိ၊ ဝိနယဓရာနံ ဝါ သန္တိကံ အာဂစ္ဆ ဝိနိစ္ဆယံ ဒါတု’’န္တိ ဝုတ္တေ တဿ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တိကဘောဇနံ နာမ သစေ တယော ဟုတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဂဏဘောဇနေန ¶ အနာပတ္တိ၊ ဣဒံ သန္ဓာယ တိကံ။ ‘‘ပသုတ္တော’’တိ ဗာဟုလ္လတော ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ နိပဇ္ဇိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒံ ဌပေတွာ ဂစ္ဆာမိ၊ တာဝကာလိကံ ဘန္တေ ဒေထာတိ ဝုတ္တေ ‘နဝကမ္မာဒိအတ္ထံ ဝိနာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဝဿိကသာဋိကံ ပစ္ဆိမေ ပါဋိပဒဒိဝသေ နိဝါသေန္တော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာတိ ပစ္စုဒ္ဓရဏံ အကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဝစနတော အဝိကပ္ပနပစ္စယာ အာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ၊ ဝိကပ္ပနာ ပန ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ အယံ နယော အဝိကပ္ပနံ သန္ဓာယ၊ ပုရိမော ဝိကပ္ပိတပရိဘောဂပစ္စယာပတ္တိံ သန္ဓာယ။ ဝတ္ထပဋိစ္ဆာဒိ သဗ္ဗကပ္ပိယတာယာတိ ဝတ္ထပဋိစ္ဆာဒိ သဗ္ဗတ္ထ ကပ္ပိယတ္တာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ဣမမတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဝတ္ထပဋိစ္ဆာဒိ သဗ္ဗကပ္ပိယတာ တာယ ပဋိစ္ဆန္နေနာ’’တိ လိခန္တိ။ ‘‘ဝတ္ထမေဝ ပဋိစ္ဆာဒိ ဝတ္ထပဋိစ္ဆာဒီ’’တိ ဝိဂ္ဂဟတ္တာ ‘‘တာယာ’’တိ န ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘တေနာ’’တိ ဘဝိတဗ္ဗတ္တာတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၃၂၄။ စတူဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ…ပေ… ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ယဉှိ အာပတ္တိံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတိ၊ န တတ္ထ ကာယာဒယောတိ အာပန္နံ၊ တတော ကမ္မဝါစာယ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ သတ္တာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဝစနဝိရောဓော၊ တာနိ ဧဝ အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ နာမ။ အထ တတ္ထာပိ ကာယာဒယော ဧကတော ဝါ နာနာတော ဝါ လဗ္ဘန္တိ၊ စတူဟာကာရေဟီတိ န ယုဇ္ဇတီတိ ‘‘ဆဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ဧဝံ ဧတာနိ သုတ္တပဒါနိ ဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ အဝိရောဓိတာနိ? သဝိညတ္တိကာဝိညတ္တိကဘေဒဘိန္နတ္တာ။ ကာယာဒီနံ ယာ ကိရိယာ အာပတ္တိ၊ နံ ဧကစ္စံ ကာယေန သဝိညတ္တိကေန အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ သဝိညတ္တိကာယ ဝါစာယ၊ ဧကစ္စံ သဝိညတ္တိကာဟိ ကာယဝါစာဟိ အာပဇ္ဇတိ၊ ယာ ပန အကိရိယာ အာပတ္တိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ ခေါ အဝသိဋ္ဌာဟိ အဝိညတ္တိကာဟိ ကာယဝါစာဟိယေဝ၊ န ဝိနာ ‘‘နော စေ ကာယေန ဝါစာယ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၄) ဝစနတော၊ အဝိသေသေန ဝါ ဧကစ္စံ အာပတ္တိံ ကာယေန အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ ဝါစာယ ¶ ၊ ဧကစ္စံ ကာယဝါစာဟိ ¶ ။ ယံ ပနေတ္ထ ကာယဝါစာဟိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကေဝလာဟိ ကာယဝါစာဟိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဧဝံ အဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ။

တတြာယံ သမာသတော အတ္ထဝိဘာဝနာ – ကာယေန အာပဇ္ဇတီတိ ကာယေန သဝိညတ္တိကေန အကတ္တဗ္ဗံ ကတွာ ဧကစ္စံ အာပဇ္ဇတိ၊ အဝိညတ္တိကေန ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာ အာပဇ္ဇတိ၊ တဒုဘယမ္ပိ ကာယကမ္မံ နာမ။ အကတမ္ပိ ဟိ လောကေ ‘‘ကတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဒုက္ကဋံ မယာ၊ ယံ မယာ ပုညံ န ကတ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု၊ သာသနေ စ ‘‘ဣဒံ တေ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဒုက္ကဋံ၊ ယံ တွံ ဘဂဝန္တံ န ပုစ္ဆီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၄၃) ဧဝမာဒီသု၊ ဧဝမိဓ ဝိနယပရိယာယေန ကာယေန အကရဏမ္ပိ ‘‘ကာယကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အယမေဝ နယော ‘‘ဝါစာယ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု။ ပုရတီတိ ပုရိသော၊ ပုရ အဂ္ဂဂမနေ။ ပုရတီတိ ပုရတော ဂစ္ဆတိ သဗ္ဗကမ္မေသု ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဟောတိ။ ပဌမုပ္ပန္နဝသေနာတိ ပဌမကပ္ပိယေသု ဟိ ပဌမံ ပုရိသလိင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘‘ပုရိမ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ ပုရိသလိင်္ဂံ ဇာယတီတိ အတ္ထော။ သတံ တိံသ စာတိ ဧတ္ထ အသာဓာရဏာပိ ပါရာဇိကာ နော အန္တောဂဓာယေဝ ဇာတာ ပါရာဇိကာပန္နာနံ ဘိက္ခုဘာဝါယ အဘဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘အသာဓာရဏဝစနေန ပန သာမညေန ဥဒ္ဓဋာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သတဉ္စေဝ တိံသဉ္စ သိက္ခာပဒါနီတိ ပါဌော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဘိက္ခုဿ စ ဘိက္ခုနိယာ စ စတူသု ပါရာဇိကေသူတိ သာဓာရဏေသု ဧဝ။ အတ္ထိ ဝတ္ထုနာနတ္တတာ နော အာပတ္တိနာနတ္တတာတိ ပဌမပဉှော ဣဓ ဒုတိယော နာမ။ အတ္ထိ အာပတ္တိသဘာဂတာ နော ဝတ္ထုသဘာဂတာတိ ဧတေန ဝိသေသော နတ္ထိ။ မန္တာဘာသာတိ မတိယာ ဘာသာ။ ‘‘အဘိဝါဒနာရဟာတိ ယထာနိသိန္နာဝ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ဝန္ဒန္တိ။ နဝမဘိက္ခုနိတော ပဋ္ဌာယ အနုဋ္ဌိတဗ္ဗတော အာသနာ န ပစ္စုဋ္ဌေန္တိ။ အဝိသေသေနာတိ ဥပဇ္ဈာယဿ၊ ဣတရဿ ဝါ ဝိပ္ပကတဘောဇနဿ၊ သမီပဂတော ယော ကောစိ ဝုဍ္ဎတရောတိ အတ္ထော။ ဝိပ္ပကတဘောဇနေနာပိ ဟိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အာသနံ ဒါတဗ္ဗံ။ ဣဓ န ကပ္ပန္တီတိ ဝဒန္တောပီတိ ပစ္စန္တိမဇနပဒေသု ဌတွာ ‘‘ဣဓ န ကပ္ပန္တီ’’တိ ဝဒန္တော ဝိနယာတိသာရဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ ကပ္ပိယဉှိ ‘‘န ကပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တော ပညတ္တံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ နာမ။ တထာ ဣဓ ကပ္ပန္တီတိအာဒီသုပိ ဌတွာ ‘‘ဣဓ ကပ္ပန္တီ’’တိ ဝဒန္တော ဝိနယာဂတဘိက္ခု ဝိနယော ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၃၂၅။ န ¶ ဥပေတိ ပုဂ္ဂလော။ ‘‘နိမန္တိတော သဘတ္တော သမာနော သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၉၉) ဝစနတော နိမန္တနာဘာဝါ ပိဏ္ဍပါတိကဿ အနာမန္တစာရော ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဂိလာနသမယော’’တိအာဒိနာ အာဘောဂံ ကတွာ ဘောဇနံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘောဇနံ နာမ။ ‘‘မယှံ ¶ ဘတ္တပစ္စာသံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ အဝိကပ္ပနာ။ ပရမ္မုခေ အဂုဏဝစနံ အယသော။ သမ္မုခါ ဂရဟာ။ သီလဒိဋ္ဌိဗျသနာနံ ဝိနယပရိယာပန္နတ္တာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဣတရေ ပဉ္စကံ ပူရေတုံ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ပဉ္စကံ ဇာတံ။ အညတရသ္မိံ ဝိဟာရေ ဧကော ထေရောတိ အတ္ထော။ ‘‘ယောနကဝိသယတောတိ စီနဋ္ဌာနာ’’တိ လိခိတံ။ အဋ္ဌ ကပ္ပေ အနုဿရီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေသီတိ အတ္ထော။ အနန္တရေ ဌာနေ ဌတွာတိ အတ္ထော။ ဉတ္တိယာ ကမ္မပ္ပတ္တော ဟုတွာတိ ဉတ္တိဋ္ဌပိတကာလေ ကမ္မပ္ပတ္တော ဟောတိ။ ပုန ကမ္မဝါစာယ ကမ္မသိဒ္ဓိ။ ဉတ္တိခေတ္တန္တိ ဉတ္တိယာဝ ကာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ တဿာ ခေတ္တံ၊ ဉတ္တိဒုတိယာဒိကမ္မေ ပဌမဋ္ဌပနံ တဿာ ဩကာသော နာမ။ အာရညကေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စာနိသံသန္တိ ဧဝံ ဣဒမတ္ထိတန္တိ အတ္ထော။

၃၂၆။ ‘‘ဆဗ္ဗဿပရမတာ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိဘင်္ဂေ ပါဌတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ စုဒ္ဒသပရမာနိ နဝ ဆက္ကာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ? ပဌမံ ဧကံ ဆက္ကံ၊ သေသေသု အဋ္ဌသု ဧကေကေန သဒ္ဓိံ ဧကေကန္တိ ဧဝံ တီဏိ ဆက္ကာနိ အန္တရပေယျာလေ ဝုတ္တာနိ။ ကထံ? ‘‘စတုတ္ထေန အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနေန ဆ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဉ္စမေန၊ ဆဋ္ဌေန စ တီဏိ ဆက္ကာနိ။ လောဘာဒယော ဆ ဝိဝါဒမူလာနိ၊ တထာ အနုဝါဒဿ။ ဒီဃသော ဆ ဝိဒတ္ထိယော ဝဿိကသာဋိကာယ။ တိရိယံ ဆ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတစီဝရဿ။ ဝိပ္ပကတစီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမနေ နိဋ္ဌာနန္တိကော၊ သန္နိဋ္ဌာနနာသန သဝန သီမာတိက္ကန္တိကသဟုဗ္ဘာရာတိ ဆ၊ သမာဒါယ ဝါရေပိ ဆာတိ ဆက္ကဒွယံ။ သတ္တကေ ပက္ကမနန္တိကေန သဟ သတ္တ။

၃၂၇။ ဆက္ကေ ¶ ဝုတ္တာနိယေဝ သတ္တကဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနီတိ ဆက္ကေ ဝုတ္တစုဒ္ဒသပရမာနိ သတ္တကဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ သတ္တမေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ‘‘ဆာရတ္တပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗံ၊ တတော စေ ဥတ္တရိ ဝိပ္ပဝသေယျာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ သုဂတစီဝရဘာဏဝါရဿ ပရတော ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုဿ န ဟောတိ အာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တမေနံ စောဒေတိ သင်္ဃော ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ ဧကပုဂ္ဂလော ဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တသတ္တကာတိ။

၃၂၈။ တေန ¶ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အာနိသံသော၊ အကရဏံ အာဒီနဝေါ၊ တသ္မာ ဧတေ အဋ္ဌာနိသံသေ သမ္ပဿမာနေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အယသော အက္ကောသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေဝဿ ဟောတိ ‘‘မုသာ ဘဏိဿ’’န္တိ၊ ဘဏန္တဿ ဟောတိ ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ၊ ဘဏိတဿ ဟောတိ ‘‘မုသာ မယာ ဘဏိတ’’န္တိ၊ ဝိနိဓာယ ဒိဋ္ဌိံ ခန္တိံ ရုစိံ ဘာဝံ သညန္တိ ဧဝံ အကပ္ပိယကတံ ဟောတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကတန္တိအာဒယော အဋ္ဌ အနတိရိတ္တာ။ သပ္ပိအာဒိ အဋ္ဌမေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ အဋ္ဌဝါစိကာ ဘိက္ခုနီနံ ဥပသမ္ပဒါ ဥဘတောဉတ္တိစတုတ္ထတ္တာ။ ဝဿိကသာဋိကဒါနာဒီနိ အဋ္ဌ ဝရာနိ။

၃၂၉။ နဝဟိ ဘိက္ခူဟိ ဘိဇ္ဇတိ။ မနုဿမံသဝဇ္ဇေဟိ နဝ မံသေဟိ ဝိနိစ္ဆယော။ သုန္ဒရံ န သုန္ဒရန္တိ သင်္ဃာဋိအာဒီနိ နဝ စီဝရာနိ။ တာနေဝ အဓိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနိ၊ အဓိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ နဝ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတစီဝရဿ။ ‘‘ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ ဩဝဒတီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဓမ္မကမ္မေ ဒွေ နဝကာနိ ပါစိတ္တိယဝသေန ဝုတ္တာနိ။

၃၃၀။ ‘‘ဩရမတ္တကဉ္စ အဓိကရဏံ ဟောတိ၊ န စ ဂတိဂတ’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၀၄) ဒသ အဓမ္မိကာ သလာကဂ္ဂါဟာ။ ဝိပရီတာ ဓမ္မိကာ။ သမထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တေဟိ ¶ သမန္နာဂတော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သံကစ္စိကံ ဝါ ပက္ခိပိတွာ ဒသာ’’တိ ဝုတ္တံ ကပ္ပိယတ္တာ ဧတေသံ။ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ ဣတ္ထိယော။ ဓနက္ကီတာဒယော ဒသ ဘရိယာ။ ‘‘သိက္ခာသမ္မုတိံ ဒတွာ ဒသဝဿာယ တဿာ ဒွါဒသဝဿကာလေ သယမ္ပိ ဒွါဒသဝဿာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုဋ္ဌာပနသမ္မုတိ သာဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဝိနယဓရဿေဝ ‘အာပတ္တာနာပတ္တိံ န ဇာနာတီ’တိ အာရဗ္ဘ ယာဝ ‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ…ပေ… အနုဗျဉ္ဇနသော’တိ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဝတွာ ပုနပိ ‘အာပတ္တာနာပတ္တိံ န ဇာနာတိ’စ္စေဝ အာရဗ္ဘ ယာဝ ‘အဓိကရဏေ စ န ဝိနိစ္ဆယကုသလော ဟောတီ’တိ ပဉ္စ ဝုတ္တာ၊ တေ တထာ တထာ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဒသ ဟောန္တီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဒသဝဿာယ ဘိက္ခုနိယာ နိဿယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဧကစ္စေသု ပေါတ္ထကေသု နတ္ထိ၊ ကိဉ္စာပိ နတ္ထိ၊ ပါဌော ဧဝ ပန ဟောတိ။

၃၃၁။ န ¶ ဝေါဒါယန္တိ န ပကာသေန္တိ။ ရောဂမေဝ ရောဂါတင်္ကံ။ ရောဂန္တရာယံ ဝါ။

ဥပေါသထာဒိပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာဝဏ္ဏနာ

၃၃၂။ ‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ပဝါရေမီ’’တိအာဒိ ပဝါရဏကထာ နာမ ဝိနီတဂါထာသု ဝိယ။

၃၃၄။ ဒသ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စာတိ ဧတ္ထ တဿ တဿ သိက္ခာပဒဿ ပညာပနေ ဂုဏဝိသေသဒီပနတော၊ အပညာပနေ အာဒီနဝဒဿနတော စ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာ ဟောတိ။ တတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ လောကဝဇ္ဇဿ အပဏ္ဏတ္တိသမ္ဘဝဿ ပညာပနေ ပယောဂဝိသုဒ္ဓိ ဂုဏော။ ပဏ္ဏတ္တိသမ္ဘဝဿ ပန သေခိယဿ လောကဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ ¶ ပဋိပတ္တိဝိသုဒ္ဓိ ဂုဏော၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿ အာသယဝိသုဒ္ဓိ ဂုဏော အပ္ပိစ္ဆာဒိဂုဏာဝဟနတော၊ တေနေဝါဟ ‘‘သုဘရတာယ သုပေါသတာယ အပ္ပိစ္ဆတာယ အပ္ပိစ္ဆဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတွာ’’တိ။ သမဏာစာရဝိသုဒ္ဓိ စဿ ဂုဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ လောကဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာ ဟောတိ ပါကဋာဒီနဝတော၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ သင်္ဃဖာသုတာ ဟောတိ ပါကဋာနိသံသတ္တာ။ တထာ ပဌမေန ဒုမ္မင်္ကူနံ နိဂ္ဂဟော၊ ဒုတိယေန ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရော၊ ပဌမေန သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတော၊ ဒုတိယေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ၊ တထာ ပဌမေန အပ္ပသန္နာနံ ပသာဒေါ၊ ဒုတိယေန ပသန္နာနံ ဘိယျောဘာဝေါ၊ တထာ ပဌမေန သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ ဒုတိယေန ဝိနယာနုဂ္ဂဟော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိဝါရနယေန ဝါ ပဌမေန ပါပိစ္ဆာနံ ဘိက္ခူနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒေါ၊ ဒုတိယေန ဂိဟီနံ အနုကမ္ပာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဒွေ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ တထာဂတေန သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဂိဟီနံ အနုကမ္ပာယ ပါပိစ္ဆာနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒါယာ’’တိ (ပရိ။ ၄၉၈)။ တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ ဝေရာနံ ဝဇ္ဇာနံ အကုသလာနံ ဝသေနပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဒွေ အတ္ထဝသေ…ပေ… ပညတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ ဝေရာနံ သမ္ပရာယိကာနံ ဝေရာနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၄၉၈)။ အပိစေတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ အကတဝိညတ္တိပဋိသံယုတ္တံ၊ ဂိဟီနံ ပီဠာပဋိသံယုတ္တံ၊ တေသံ ပသာဒဘောဂက္ခယရက္ခာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ဂိဟီနံ အနုကမ္ပာယ ပညတ္တံ နာမ၊ ကုလဒူသကဂဏဘောဇနာနိ ပါပိစ္ဆာနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒါယ ပညတ္တံ။ သဗ္ဗံ လောကဝဇ္ဇံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဝေရာဒိပဋိဃာတာယ ¶ ၊ မာတုဂါမေန သံဝိဓာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဝေရာဒိသံဝရာယ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိစေတ္ထ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒသအတ္ထဝသပကရဏမေဝ နိဿာယ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေန ယံ၊ ဧကန္တာကုသလံ ဘဝေ၊

တံ သင်္ဃသုဋ္ဌုဘာဝါယ၊ ပညတ္တံ လောကဝဇ္ဇတော။

ပညတ္တိဇာနနေနေဝ၊ ယတ္ထာပတ္တိ န အညထာ၊

တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ဝါပိ၊ ပသာဒုပ္ပာဒဗုဒ္ဓိယာ။

ဓမ္မဒေသနာပဋိသံယုတ္တံ ဣတရဉ္စ သေခိယံ၊ ဣဒံ ပဏ္ဏတ္တိသမ္ဘဝံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ ဝတ္ထုနော၊ ပညတ္တိယာ ဝါ ဝီတိက္ကမစေတနာယာဘာဝေပိ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏေ၊ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေ ဝါ သတိ ယတ္ထ အာပတ္တိ ပဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဌပေတွာ သုရာပါနံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥက္ကောဋနကေ ပါစိတ္တိယံ၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဓမ္မိကာနံ ကမ္မာနံ ဆန္ဒံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ခီယနဓမ္မံ အာပဇ္ဇေယျ၊ ပါစိတ္တိယံ (ပါစိ။ ၄၇၅)၊ ယော ပန ဘိက္ခု သင်္ဃေ ဝိနိစ္ဆယကထာယ ဝတ္တမာနာယ ¶ ဆန္ဒံ အဒတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမေယျ၊ ပါစိတ္တိယံ (ပါစိ။ ၄၈၀)၊ ယော ပန ဘိက္ခု သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန စီဝရံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ခီယနဓမ္မံ အာပဇ္ဇေယျ…ပေ… ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၈၅) ဧဝမာဒိ သင်္ဃဖာသုတာယ ပညတ္တံ။ ‘‘အညဝါဒကေ ဝိဟေသကေ ပါစိတ္တိယံ (ပါစိ။ ၁၀၁)၊ ပါရာဇိကာဒီဟိ အနုဒ္ဓံသနေ သင်္ဃာဒိသေသာဒိ စ ဒုမ္မင်္ကူနံ နိဂ္ဂဟာယ၊ အနုပခဇ္ဇနိက္ကဍ္ဎနဥပဿူတိသိက္ခာပဒါဒိ ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရာယ၊ သဗ္ဗံ လောကဝဇ္ဇံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယ၊ သဗ္ဗံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနမေဝ သံဝရာယ။ သဗ္ဗံ ဂိဟိပဋိသံယုတ္တံ အပ္ပသန္နာနံ ဝါ ပသာဒါယ ပသန္နာနံ ဝါ ဘိယျောဘာဝါယ စ။ ဝိသေသေန အရိဋ္ဌသမဏုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ၊ သာမညေန ပစ္စယေသု မရိယာဒပဋိသံယုတ္တဉ္စ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ၊ ‘‘အပ္ပိစ္ဆဿာယံ ဓမ္မော၊ နာယံ ဓမ္မော မဟိစ္ဆဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈၊ အ။ နိ။ ၈။၃၀) အာဒိသုတ္တမေတ္ထ သာဓကံ။ ‘‘သိက္ခာပဒဝိဝဏ္ဏကေ (ပါစိ။ ၄၃၉) မောဟနကေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၄၄) ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၉၀) ဣဒံ ကိမတ္ထန္တိ စေ? အပ္ပသန္နာနံ ပသာဒါယ၊ ပသန္နာနံ ဘိယျောဘာဝါယ စ။ ကထံ?

‘‘ဘူတဂါမော ¶ သဇီဝေါတိ၊ အဝိပလ္လတ္တဒိဋ္ဌိနော၊

တဿ ကောပနသညာယ၊ ပသာဒေါ ဗုဒ္ဓသာဝကေ။

‘‘နိဇ္ဇီဝသညိတံပေတံ၊ အကောပေန္တော ကထံ မုနိ၊

ဇီဝံ ကောပေယျ နိဒ္ဒေါသော၊ မစ္ဆမံသာနုဇာနနေ။

‘‘တဿ ကောပနသညာယ၊ ပသာဒေါ ဗုဒ္ဓသာဝကေ၊

ယတော တိတ္ထကရာဝိမေ၊ ဝိရတာ ဘူတဂါမတော၊

လောကဿ စိတ္တရက္ခတ္ထံ၊ တတောပိ ဝိရတော မုနီ’’တိ။ –

ဝိဝိတ္တသေနာသနဘောဂတဏှာဝသေနနိဇ္ဇီဝမိတာရက္ခံ၊

ဗုဒ္ဓါဘိနိန္နဉ္စ ဝိဝဇ္ဇယန္တော၊

နိဇ္ဇီဝဿာပိ ¶ မံသဿ၊ ခါဒနကံ ယတိံ ပတိ၊

နိန္ဒမာနံ ဇနံ ဒိသွာ၊ ဘူတဂါမံ ပရိစ္စဇိ။

တိကောဋိပရိသုဒ္ဓတ္တာ၊ မစ္ဆမံသာနုဇာနနေ၊

ပဋိစ္စ မံသာနုဇာနနံ၊ ကမ္မေ ဒိဋ္ဌိပ္ပသင်္ဂဘယာ။

အပရိက္ခကဿ လောကဿ၊ ပရာနုဒ္ဒယတာယ စ၊

ဘူတဂါမပါတဗျတာယ၊ ပါဏာတိပါတပ္ပသင်္ဂဘယာ။

တတ္ထ ပရိယာယဝစနံ အနုဇာနိ ဘဂဝါ၊ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ ပဋိက္ခိပိ ပရဿ ဝါ ပါပပ္ပသင်္ဂဘယေန။ ဣဓ ပန ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါပါဘာဝဉာပနတ္ထံ အတ္တုဒ္ဒေသိကံ ဝိဟာရံ၊ ကုဋိဉ္စ ¶ အနုဇာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပကိရိယန္တိ ဧတ္ထ တေ တေ ပယောဇနဝိသေသသင်္ခါတာ အတ္ထဝသာတိ အတ္ထဝသပကရဏန္တိ။

သတ္တနဂရေသု ပညတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၃၅။ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထေ ¶ ဝါ နိပါတောတိ အတ္ထော။ အဍ္ဎုဍ္ဎသတာနီတိ တီဏိ သတာနိ၊ ပညာသာနိ စ။ ဝိဂ္ဂဟန္တိ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ။ အတိရေကံ ဝါတိ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ။ ကာဠကန္တိ ‘‘သုဒ္ဓကာဠကာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၅၂-၅၅၄) ဝုတ္တကာဠကံ။ ဘူတန္တိ ဘူတာရောစနံ။ ပရမ္ပရဘတ္တန္တိ ပရမ္ပရဘောဇနံ။ ဘိက္ခုနီသု စ အက္ကောသောတိ ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခုံ အက္ကောသေယျ ဝါ ပရိဘာသေယျ ဝါ (ပါစိ။ ၁၀၂၉)။ အန္တရဝါသကန္တိ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏံ။ ရူပိယန္တိ ရူပိယသဗ္ဗောဟာရံ။ သုတ္တန္တိ သာမံ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာ တန္တဝါယေဟိ။ ဥဇ္ဈာပနကေတိ ဥဇ္ဈာပနကေ ခီယနကေ။ ပါစိတပိဏ္ဍန္တိ ဘိက္ခုနီပအပါစိတပိဏ္ဍပါတံ။ စာရိတ္တန္တိ နိမန္တိတော သဘတ္တော သမာနော သန္တံ။ စီဝရံ ဒတွာတိ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန စီဝရံ ဒတွာ။ ဝေါသာသန္တီတိ ဘိက္ခူ ပနေဝ ကုလေသု နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တိ (ပါစိ။ ၅၅၈)၊ တတ္ထ စေသာ။ ဂိရဂ္ဂစရိယာတိ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ နစ္စံ ဝါ ဂီတံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၈၃၄) စ၊ ‘‘အန္တောဝဿံ စာရိကံ စရေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၉၇၀) စ ဝုတ္တဒွယံ။ ဆန္ဒဒါနေနာတိ ပါရိဝါသိကဆန္ဒဒါနေန သိက္ခမာနံ ဝုဋ္ဌာပေယျ (ပါစိ။ ၁၁၆၇)။ ပါရာဇိကာနိ စတ္တာရိ၊ ဘိက္ခုနီနံ သညာစိကကုဋိဉ္စ ကောသိယမိဿသန္ထတဉ္စ သေယျာ စ အနုပသမ္ပန္နေန သဟ ပထဝီခဏနံ။ ဂစ္ဆ ဒေဝတေတိ ဘူတဂါမပါတဗျတာ သပ္ပာဏကဥဒကသိဉ္စနန္တိ အတ္ထော။ မဟာဝိဟာရောတိ မဟလ္လကဝိဟာရော။ အညန္တိ အညဝါဒကံ။ ဒွါရန္တိ ယာဝဒွါရကောသာ။ ‘‘အနာဒရိယပါစိတ္တီတိ စ သဟဓမ္မိကံ ဝုစ္စမာနော’’တိ ပါဌော။ ပယောပါနန္တိ သုရုသုရုကာရကံ။ ဧဠကလောမာနိ ပတ္တော စာတိ ဧဠကလောမဓောဝါပနဉ္စ ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တော စ။ ဩဝါဒေါ စေဝ ဘေသဇ္ဇန္တိ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဩဝါဒေါ တဒုတ္တရိဘေသဇ္ဇဝိညာပနဉ္စ။ သူစိ အရညကောတိ ‘‘အဋ္ဌိမယံ ဝါ ဒန္တမယံ ဝါ ဝိသာဏမယံ ဝါ သူစိဃရ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၁၇) စ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ အာရညကာနိ ¶ သေနာသနာနိ သာသင်္က…ပေ… ပဋိဒေသေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၇၀) စ။ ဩဝါဒေါတိ ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဩဝါဒါယ ဝါ သံဝါသာယ ဝါ န ဂစ္ဆေယျ (ပါစိ။ ၁၀၅၅)။ ပါရာဇိကာနိ စတ္တာရီတိအာဒိ ဒွီသု နဂရေသု ပညတ္တသမ္ပိဏ္ဍနံ။

၃၃၆။ ဧကတိံသာ ¶ ယေ ဂရုကာတိ ဥဘတော အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ၊ ဘိက္ခူနံ တေရသ၊ ဘိက္ခုနီနံ ဒသ စ သင်္ဃာဒိသေသာ။ သာဓာရဏာသာဓာရဏဝသေန အဋ္ဌ အနဝသေသာ နာမ ပါရာဇိကာနိ။ တဒေဝါတိ သီလဝိပတ္တိံယေဝ။ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိအာဒိနာ အပုစ္ဆိတမေဝ ဝိဿဇ္ဇိတံ။ ‘‘တတ္ထ ယော စာယံ၊ အက္ကောသတိ ဟသာဓိပ္ပာယော’’တိ ပါဌော။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝိဘာဝနဝသေနာဂတဝိပတ္တိံ ဌပေတွာ ပုစ္ဆာပဋိပါဋိယာ ယာဝတတိယကပဉှံ ဝိဿဇ္ဇိတုမာရဘိ။ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ ဘိက္ခုနီ အဋ္ဌ ယာဝတတိယကသင်္ဃာဒိသေသာ ဣဓ ပုစ္ဆိတတ္တာ အနန္တရပဉှာ နာမ ဇာတာ။

၃၃၇။ ပမာဏာတိက္ကန္တမဉ္စနိသီဒနကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိဝဿိကသာဋိကာသုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ ဘိက္ခုနီနံ ဥဒကသာဋိကာတိ ဆ ဆေဒနကာနိ။ စီဝရဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိအာဒယော စတဿော သမ္မုတိယော။ ‘‘အယံ တတ္ထ သာမီစီ’’တိ ဧဝံ အာဂတာ သတ္တ သာမီစိယော။

၃၃၈။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တစုဒ္ဒသပရမာနေဝ အန္တရပဉှေ နိဋ္ဌပေတွာ ပုရိမပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော။ ဓောဝနဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟောတိ ဂါထာ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ။ ဒွေ လောမာနိ ဧဠကလောမတိယောဇနပရမာနိ။

‘‘သကလော ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂေါ၊ ပရမ္ပရဉ္စ ဘောဇနံ၊

အနတိရိတ္တံ အဘိဟဋံ၊ ပဏီတဉ္စ အစေလကံ၊

‘‘ဦနံ ¶ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ၊ ယာ စ အနိက္ခန္တရာဇကေ၊

သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ၊ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ။

‘‘နိသီဒနေ စ ယာ သိက္ခာ၊ ဝဿိကာယ စ သာဋိကာ၊

ဒွါဝီသတိ ဣမာ သိက္ခာ၊ ခုဒ္ဒကေသု ပကာသိတာ’’တိ။ –

ပါဌော ¶ ။ ‘‘ကုလေသု စာရိတ္တာပတ္တီ’’တိ ပါဌော န ဂဟေတဗ္ဗော သာဓာရဏတ္တာ တဿ သိက္ခာပဒဿ။ ဆစတ္တာရီသာ စိမေတိ ဆစတ္တာရီသ ဣမေ။ ‘‘ပါရာဇိကာနိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသိက္ခာပဒေ ဧဝ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝိဘတ္တိယော နာမ။ သာဓာရဏန္တိ အဋ္ဌန္နမ္ပိ သာဓာရဏံ။ ပါရာဇိကဘူတာ ဝိဘတ္တိယော ပါရာဇိကဝိဘတ္တိယော။ သာဓာရဏေ သတ္တဝဇ္ဇော သင်္ဃာဒိသေသော။ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘အထ ဝါ ‘ဒွေ ဥပေါသထာ ဒွေ ပဝါရဏာ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပဉ္စေဝ ဥဒ္ဒေသာ စတုရော ဘဝန္တိ၊ နညထာ’တိ ပါဠိံ ဥဒ္ဓရန္တိ။ တတ္ထ ‘စတ္တာရိ ကမ္မာနီ’တိ ဝိသေသာဘာဝါ ဥဒ္ဓရိတပေါတ္ထကမေဝ သုန္ဒရံ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဝိဘတ္တိမတ္တဒဿနဝသေနေဝ စေတံ ဝုတ္တံ။ ‘န သမထေဟိ ဝူပသမနဝသေနာ’တိ ဝတွာ စတ္တာရိ ကမ္မဝိဘဇနေ ‘သမထေဟိ ဝူပသမ္မတီ’တိ န ဝိသေသိတံ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာနံယေဝ ဝိဘာဂတ္တာ။ ကသ္မာ? ဧတ္ထာပိ ‘ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာနံယေဝ ဝိသေသေတွာ နယံ ဒေထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ အဓမ္မေန ဝဂ္ဂါဒိကမ္မေန အာပတ္တိယောပိ ဝူပသမ္မန္တီတိ အာပဇ္ဇနတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ဒွီဟိ စတူဟိ တီဟိ ကိစ္စံ ဧကေနာတိ ဒွီဟိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ၊ စတူဟိ အနုဝါဒါဓိကရဏံ၊ တီဟိ အာပတ္တာဓိကရဏံ၊ ဧကေန ကိစ္စာဓိကရဏံ သမ္မတီတိ အတ္ထော။

၃၃၉။ နိဗ္ဗစနမတ္တန္တိ ဝေဝစနမတ္တံ။ သေသေတိ အာဒိတော သေသာ မဇ္ဈန္တာ။ ပဒန္တိ သိက္ခာပဒံ။ သဒ္ဓါစိတ္တံ ပသန္နစိတ္တန္တိ အတ္ထော၊ ‘‘သန္တာစိတ္တ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ အနာဠိယန္တိ ဒလိဒ္ဒံ။ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ နိဗ္ဗစနံ ‘‘ဂရုကံ လဟုကဉ္စာ’’တိအာဒိပဉှေ နတ္ထိ၊ ‘‘ဟန္ဒ ဝါကျံ သုဏောမ တေ’’တိ ဣမိနာ ပန ဝစနေန သင်္ဂဟိတဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အာကာသော ပက္ခိနံ ဂတီ’’တိ စ ပါဌော အတ္ထိ၊ သော ဇာတိဝသေန ယုဇ္ဇတိ။ ပက္ခီနန္တိ ဥဇုကမေဝ။

ပဌမဂါထာသင်္ဂဏိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၄၀။ အဓိကရဏဥက္ကောဋေန ¶ ¶ သမထာနံ ဥက္ကောဋံ ဒဿေတုန္တိ အဓိကရဏာနိ သတ္တဟိ သမထေဟိ သမ္မန္တိ၊ တာနိ ဥက္ကောဋေန္တော သတ္တ သမထေ ဥက္ကောဋေတိ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပသဝတီတိ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘အနုဝါဒါဓိကရဏေ လဗ္ဘန္တီ’တိအာဒီနိ ‘ဓမ္မော အဓမ္မော’တိအာဒီနံ သမာနတ္တာ တေသု ဝိသေသတော လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနိဟတန္တိ သုတ္တာဒိနာ။ အဝိနိစ္ဆိတန္တိ ‘‘အာပတ္တိအနာပတ္တီ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘တတ္ထ ဇာတကံ အဓိကရဏံ ဥက္ကောဋေတိ…ပေ… တိဏဝတ္ထာရကံ ဥက္ကောဋေတီ’’တိ ဒသေဝ ဝုတ္တာ။ ‘‘သမ္မုခါဝိနယပဋိညာတကရဏယေဘုယျသိကာ အဝုတ္တတ္တာ ဥက္ကောဋေတုံ န သက္ကာ၊ ကမ္မဝါစာပိ တေသံ နတ္ထိ။ တသ္မာ တေ ဥက္ကောဋေတုံ န သက္ကာတိ ဝဒန္တီ’’တိ လိခိတံ။ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယေနေဝါတိ ဝိနယလက္ခဏံ ဝိနာ ကေဝလံ ဓမ္မဒေသနာမတ္တဝသေနေဝါတိ အတ္ထော။ ခန္ဓကတော ဝါ ပရိဝါရတော ဝါ အာနီတသုတ္တေန။ နိဇ္ဈာပေန္တိ ဒဿေန္တိ။ ပုဗ္ဗေ ဓမ္မဝိနယေန ဝိနိစ္ဆိတံ အဓိကရဏံ ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ အတ္ထာယ ‘‘အဓမ္မံ ဓမ္မော’’တိအာဒီနိ ဒီပေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိသမာနိ ကာယကမ္မာဒီနိ နိဿိတတ္တာ ဝိသမနိဿိတော။ ဧဝံ သေသေသု။

၃၄၂-၃။ ကိံသမ္ဘာရန္တိ ကိံပရိက္ခာရံ၊ ဧတ္ထ ကိန္တိ လိင်္ဂသာမညမဗျယံ။ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နဝိဝါဒံ နိဿာယ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိဝါဒေါ ဝိဝါဒနိဒါနံ နာမ။ အာပတ္တာဓိကရဏပစ္စယာ စတဿော အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတီတိ ဘိက္ခုနီ ဇာနံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ပါရာဇိကံ၊ ဝေမတိကာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ပါစိတ္တိယံ၊ အာစာရဝိပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ဒုက္ကဋံ။ ပုဗ္ဗေ ကတဥက္ခေပနိယာဒိကိစ္စံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကကိစ္စာနံ။ ကီဒိသာနံ? သမနုဘာသနာဒီနံ ဝသေန။ တံ ဟီတိ အဓိကရဏံ။

၃၄၄။ အဓိကရဏေသု ယေန အဓိကရဏေန သမ္မန္တိ၊ တံ ဒဿေတုန္တိ ယဒါ အဓိကရဏေဟိ သမ္မန္တိ၊ တဒါ ကိစ္စာဓိကရဏေနေဝ သမ္မန္တိ၊ န အညေဟီတိ ¶ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ဧကန္တတော အဓိကရဏေနေဝ သမ္မန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ။

၃၄၈။ အာပတ္တာဓိကရဏေ ¶ သင်္ဃော ဝိဝဒတီတိ အာပတ္တာနာပတ္တီတိ ဧဝံ။

၃၅၃။ သမုဋ္ဌာနာဘာဝတော သမ္မုခါဝိနယေ ကမ္မဿ ကိရိယာကရဏမိစ္စာဒိနာ အဝိဘဇိတွာဝ သတိဝိနယာဒီနံ ဆန္နံယေဝ ဆ သမုဋ္ဌာနာနိ ဝိဘတ္တာနိ။ တံ ကသ္မာ? ကမ္မသင်္ဂဟာဘာဝေန၊ သတိဝိနယာဒီနံ ဝိယ သင်္ဃသမ္မုခတာဒီနံ ကိစ္စယတာ နာမ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

စောဒနာဒိပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာဝဏ္ဏနာ

၃၅၉။ ဝိဂ္ဂါဟိကကထန္တိ အတ္ထော။ နိသာမယာတိ သလ္လက္ခေဟိ။ ‘‘ကာရယ’’ ဣတိ ပါဌော။ ပုဗ္ဗာပရံ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ အကောဝိဒေါ ဟောတီတိ ဧကေ။ အယံ ပန ဒုဝိဓေပိ ကိစ္စေ ကေနစိ ဣရိယာပထေန။

၃၆၀။ အနုဝိဇ္ဇကပုစ္ဆနေ အာဇီဝဝိပတ္တိ န ပုစ္ဆိတာ။ ပဉ္စာပတ္တိက္ခန္ဓဝသေန အာစာရဝိပတ္တိ ပုစ္ဆိတာ။ ‘‘အာဇီဝဝိပတ္တိယာပိ တထေဝ၊ သင်္ဂဟဂမနတော’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော’’တိ ပါဌော။

၃၆၃။ တသ္မာ န စ အာမိသံ နိဿာယာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

၃၆၅။ ဌာနနိသဇ္ဇဝတ္ထာဒိနိဿိတာတိ ¶ ¶ ‘‘ဧဝံ ဌာတဗ္ဗံ ဧဝံ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝမာဒိကာ။ သညာဇနနတ္ထန္တိ ‘‘ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ သဉ္ဇာနနတ္ထံ။ အနုဝိဓိယန္တေနာတိ စိတ္တေ ဌပေန္တေနာတိ အတ္ထော။ လဇ္ဇာ သာ နု ခေါတိ ကိံ သာ လဇ္ဇာ အယံ ပရိသာတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုယောဂဝတ္တံ ကထာပေတွာတိ ‘‘ကိမနုယောဂဝတ္တံ ဇာနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေနေဝ ကထာပေတွာ။ အဇာနနပ္ပသင်္ဂါ နာမ အညာဏံ။

၃၆၇။ ‘‘ဘယေန ဘယာ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဘယေန ဘယဟေတု ဘယာ ဂစ္ဆတီတိ ဟေတုဝသေန ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘ရတ္တတ္တာ ပန ဒုဋ္ဌတ္တာ စ ဆန္ဒာ ဒေါသာ စ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ။

ဝေါဟရန္တေနဇာနိတဗ္ဗာဒိဝဏ္ဏနာ

၃၇၅။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏောတိ နီလာဒိဝဏ္ဏဝသေန စ အာရောဂျတ္ထာဒိအဝဏ္ဏဝသေန စ ဝုတ္တသုက္ကဝိဿဋ္ဌိ။

၄၀၂။ ဘူမိပုစ္ဆာတိ ဘူမိ ပုထဝီ ဇဂတီ စာတိ သဗ္ဗာနိ ပထဝိဝေဝစနာနိ။

၄၀၃-၄။ ကိန္တိ ¶ ¶ ကထံ။ အနာဒိယဒါနံ တာဝကာလိကဝတ္ထု။ ‘‘အနာဂတဝသေန အနန္တရာ ဟုတွာ’’တိ ဥဒကာဟရဏာဒိပယောဂဿ ဓောဝနာဒိပုဗ္ဗကရဏဿ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော၊ ဓောဝနာဒိကိရိယဉ္စ သန္ဓာယ ပယောဂကရဏတော ဝုတ္တံ။ ပုရေဇာတပစ္စယေ ပနေသ ပယောဂေါတိ အတ္ထော။ ဧကံ ဓမ္မမ္ပိ န လဘတိ အတ္တနော ပုရေဇာတဿ နတ္ထိတာယ။

၄၁၂။ ရူပါဒိဓမ္မေသူတိ ဝဏ္ဏဂန္ဓာဒိအဋ္ဌကေသု။ ‘‘ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော’’တိ (ပါရာ။ ၂၁၈) ဝုတ္တတ္တာ ပစ္ဆိမေ မာသေ ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ ဒိဝသေ အတ္ထရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။

၄၁၅။ ‘‘အာဒိစ္စဗန္ဓုနာတိ ဝုတ္တတ္တာ ထေရဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ။

၄၁၅-၆။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော ကထံ ဗဟိသီမာယ ဥဒ္ဓရီယတိ? ဘိက္ခု အကတစီဝရံ သမာဒါယ ပက္ကမတိ ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ၊ တဿ ဗဟိသီမာဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿ’’န္တိ၊ ဧဝမေတဿ ဗဟိသီမာဂတဿ ဥဒ္ဓရီယတိ။ ကထံ အန္တောသီမာယ? အကတစီဝရံ သမာဒါယ ပက္ကမတိ ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ၊ တတော တတ္ထ ဖာသုဝိဟာရံ အလဘန္တော တမေဝ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆတိ၊ တဿ စီဝရပလိဗောဓောယေဝ ဌိတော၊ သော စ ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿ’’န္တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဆိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘အန္တောသီမာယ ဥဒ္ဓရီယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကံ ဒုဝိဓံ ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ အာဝါသပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ တတော ပုနပိ တမေဝ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿ’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ၊ ဗဟိသီမာယ ဌတွာ ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿံ န ပစ္စေဿ’’န္တိ စိတ္တုပ္ပာဒေန သန္နိဋ္ဌာနန္တိကံ ဟောတိ။ ဂါထာယမ္ပိ ‘‘ဒွေ ပလိဗောဓာ အပုဗ္ဗံ အစရိမ’’န္တိ ¶ ဣဒံ ဣမမေဝ သန္ဓာယ။ ‘‘အာသာဝစ္ဆေဒိကော ကထံ အန္တောသီမာယ ¶ ? အာသီသိတေန ‘တုမှေ ဝိဟာရမေဝ ပတ္ထေထ၊ အဟံ ပဟိဏိဿာမီ’တိ ဝုတ္တော ပုဗ္ဗေ ‘န ပစ္စေဿ’န္တိ အာဝါသပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ ဂတော ပုန တံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ တေန ‘နာဟံ သက္ကောမိ ဒါတု’န္တိ ပဟိတော ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘အတ္ထာရေ ဟိ သတိ ဥဒ္ဓါရော နာမာ’’တိ အတ္ထာရံ ဝိနာ ဥဒ္ဓါရံ န လဘန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ။ ပုရိမာ ဒွေတိ ‘‘ဒွေ ကထိနုဒ္ဓါရာ ဧကုပ္ပာဒါ ဧကနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တာဓိကာရေ ပဌမံ ဝုတ္တာ အန္တရဗ္ဘာရသဟုဗ္ဘာရာ။ န ပက္ကမနန္တိကာဒယော ဒွေ။ ဧကတော နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဥဒ္ဓါရဘာဝံ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။

၄၁၉။ ကာယိကဥပဃာတိကာ ¶ နာမ ကာယေန ဝီတိက္ကမော။

၄၂၀။ ဩမဒ္ဒကာရကောတိ ဩမဒ္ဒိတွာ အဘိဘဝိတွာ ကာရကော။

၄၂၄။ ဘေဒကရဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ သမုဋ္ဌာတိ၊ ဧဝံ ယထာသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ကောဓောပနာဟာဒိဒွါဒသမူလပယောဂံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ၊ တထာ သေသေသု။ ဩသာရဏာဒီသု နဝသု ဌာနေသု ကမ္မဉတ္တိယာ ကရဏံ။ ဒွီသု ဌာနေသု ဉတ္တိဒုတိယဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေသု။ ယသ္မာ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါ အသင်္ဂဟိတာ၊ တသ္မာ ယံ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၂၅။ တိဏ္ဏန္နံ ¶ ဥပရိ သဟ အာပတ္တိံ ဒေသေတုံ န လဗ္ဘန္တိ။ ကမ္မနာနာသံဝါသကာနံ လဒ္ဓိဂ္ဂဟိတကောဝ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော။ ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဌိတဿာ’’တိ မဟာသီမံ ကိရ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၄၃၃။ ‘‘ဥမ္မာဒါ စိတ္တက္ခေပါ’’တိ ပါဌော။

၄၄၄။ ပရိယာယေန ဇာနန္တဿာတိ ယဿ ကဿစိ ဇာနန္တဿ ပရိယာယေန ဝုတ္တမုသာဝါဒေါတိ အတ္ထော။

၄၄၆။ အနုယောဂေါ န ဒါတဗ္ဗောတိ တေန ဝုတ္တံ အနာဒိယိတွာ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၄၅၄။ ဝေါဟာရနိရုတ္တိယံ ¶ သဒ္ဒနိရုတ္တိယံ။ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာဒယော ဧကူနဝီသတိ။

၄၅၈။ ‘‘ယထာရတ္တန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ အပေက္ခတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ဥပသမ္ပန္နေ အပေက္ခတီ’’တိ လိခိတံ။

၄၆၇။ ‘‘ဧကာဝတ္တော’’တိပိ ¶ ပဌန္တိ၊ တဿ ကုဒ္ဓါ ကောဓာဘိဘူတောတိ ကိရတ္ထော။ ဧကဝတ္ထောတိပိ ကေစိ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အပနေတွာ ဌိတောတိ ကိရတ္ထော၊ တံ သဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာယံ ဥဒ္ဓဋပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ ဧကာဝဋ္ဋောတိ ဟိ ဥဒ္ဓဋံ၊ တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အန္တရာ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ ‘‘ကိစ္စယပသုတတ္တာ ဝန္ဒနံ အသမန္နာဟရန္တော နလာဋံ ပဋိဟညေယျာ’’တိအာဒိဝုတ္တကာရဏေန။

၄၇၀။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝါတိ သဟသေယျာဒိပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ ဣတရန္တိ သစိတ္တကံ။ ဒေသေန္တော၊ ဒေါမနဿိကော အညေဟိ ဘိံသာပနာဒီနိ ကတွာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၇၄-၅။ နိဒါနုဒ္ဒေသံ ¶ ဝိနာ သေသုဒ္ဒေသာဘာဝါ ‘‘သဗ္ဗပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနဉ္စ သင်္ဂဟော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယေ ဂရုကာ ဝိနယဂရုကာ။ ဣဒံ ပန ဒွီသု ဂါထာသု ကိဉ္စာပိ အာဂတံ၊ အညေဟိ ပန မိဿေတွာ ဝုတ္တဘာဝါ နာနာကရဏံ ပစ္စေတဗ္ဗံ။ နဝသု ဌာနေသု ကမ္မံ ဟောတီတိ ကမ္မဉတ္တိ ဟောတိ။ ဝါစာတိ ဝစီသမ္ဘဝါ။ အဒ္ဓါနဟီနော ဦနဝီသတိဝဿော။ ‘‘အပိစေတ္ထာတိ ကုရုန္ဒိဝါဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝနပ္ပတိန္တိ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနေ အာဂတံ ဝနပ္ပတိံ။ ဝိဿဋ္ဌိဆဍ္ဍနေတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယံ။ ဒုက္ကဋာ ကတာတိ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ အာမကဓညံ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ အဇ္ဈောဟာရေ ပါစိတ္တိယံ။

၄၇၆။ မဟာသင်္ဃိကာ ¶ သာမဏေရေပိ အာပတ္တိံ ဒေသာပေန္တိ ကိရ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န ဒေသာပေတဗ္ဗာ’’တိ၊ ဒဏ္ဍကမ္မံ ပန တေသံ ကာတဗ္ဗံ တထာရူပေ ဩဠာရိကဝီတိက္ကမေ။

၄၇၇။ ဒသသတံ အာပတ္တိယောတိ သဟဿံ အာပတ္တိယော။ စမ္ပာယံ ဝိနယဝတ္ထုသ္မိန္တိ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ။ အဓမ္မေန ဝဂ္ဂန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိယေဝ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာနီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ အာပတ္တိယေဝ၊ အထ ခေါ ဆ သမထာ…ပေ… သမ္မုခါဝိနယေန သမ္မန္တိ၊ သမာယောဂံ ဂစ္ဆန္တိ သမ္မုခါဝိနယေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိနာ သမထေဟိ သမ္မတိ၊ သမထဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ပဋိသေဓတ္ထေ သတိ ဝိနာ သမထေဟီတိ သမထေဟိ ဝိနာတိ အတ္ထော။

၄၇၈။ အသုတ္တကန္တိ သုတ္တဝိရဟိတံ၊ ဥသုတ္တံ တတြ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒုတိယဂါထာသင်္ဂဏိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၇၉။ တဟိန္တိ ¶ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ အကပ္ပိယသမ္ဘောဂေါ နာမ မေထုနဓမ္မာဒိ။ ‘‘ဝရသေနာသနရက္ခဏတ္ထာယ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဂရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယေ ဝုတ္တော။ ဧကာဒသာဝန္ဒိယေ ပဏ္ဍကာဒယော ဧကာဒသ။ ဥပေတိ သပရိသံ။ န ဇီဝတိ နိမ္မိတရူပတ္တာ။ ‘‘ဥဗ္ဘက္ခကေန ဝဒါမီ’’တိ ဣမိနာ မုခေ မေထုနဓမ္မာဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဓောနာဘိဝိဝဇ္ဇနေန ဝစ္စမဂ္ဂပ္ပဿာဝမဂ္ဂေသု ¶ ။ ဂါမန္တရပရိယာပန္နံ နဒိပါရံ ဩက္ကန္တဘိက္ခုနိံ သန္ဓာယာတိ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမာပရိယာပန္နပရတီရေ နဒိသမီပမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပရတီရေ ဂါမူပစာရော ဧကလေဍ္ဍုပါတော နဒိပရိယန္တေန ပရိစ္ဆိန္နော၊ တသ္မာ ပရတီရေ ရတနမတ္တမ္ပိ အရညံ န အတ္ထိ၊ တဉ္စ တိဏာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ဒဿနူပစာရဝိရဟိတံ ကရောတိ။ တတ္ထ အတ္တနော ဂါမေ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ ပရတီရေ ပန ဧကလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတေ ဂါမူပစာရေယေဝ ပဒံ ဌပေတိ။ အန္တရေ အဘိဓမ္မဝသေန အရညဘူတံ သကဂါမံ အတိက္ကမတိ နာမ၊ တသ္မာ ဂဏမှာ ဩဟီယနာ စ ဟောတီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာပိ သန္တောသမကတွာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာ ပဉ္စသတာ မဟာပဇာပတိပ္ပမုခါ။ မဟာပဇာပတိပိ ဟိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဒိန္နဩဝါဒဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာ နာမ။

၄၈၀။ ‘‘ဒုဿကုဋိံ သန္ဓာယာ’’တိ သဟ ဒုဿေန ဝီတိက္ကမနဿ သက္ကုဏေယျတာယ ဝုတ္တံ။ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ဝိဇဟနတော သာမံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကာကဦဟဒနံ ဝါတိ ကာကေန ဦဟဒနံ ဝါ။ ‘‘တယော ပုရိသေပိ ဥပဂန္တွာ’’တိ ပါဌသေသော။

၄၈၁။ မေထုနဓမ္မပစ္စယာ နာမ ကာယသံသဂ္ဂေါ။ တံဟေတု မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတံ ကာယသံသဂ္ဂံ ဝါယာမန္တိယာတိ အဋ္ဌဝတ္ထုပူရဏံ သန္ဓာယ။ ပရိဘောဂပ္ပစ္စယာတိ ¶ ပရိဘောဂကာရဏာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပရိဘောဂပ္ပစ္စယာ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဘောဇနပရိယောသာနေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပေါရာဏပေါတ္ထကေသု ‘‘တဿာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ကာရဏဝစနံ သုန္ဒရံ ဘောဇနပရိစ္ဆေဒဒဿနတော’’တိ ဝဒန္တိ။

သေဒမောစနဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၈၃။ ‘‘ဥမ္မတ္တကသမ္မုတိံ ¶ ¶ ဥမ္မတ္တကေ ယာစိတွာ ဂတေ အသမ္မုခါပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိသိန္နေပိ န ကုပ္ပတိ နိယမာဘာဝါ။ အသမ္မုခါ ကတေ ဒေါသာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အသမ္မုခါကတံ သုကတံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒူတေန ဥပသမ္ပဒါ ပနေတ္ထ သမ္မုခါ ကာတုံ န သက္ကာ။ ကမ္မဝါစာနာနတ္တသဘာဝါ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနာဒယော ဟတ္ထပါသတော အပနေတွာ ကာတဗ္ဗာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အသမ္မုခါ ကတံ သုကတံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆိတွာ စောဒေတွာ သာရေတွာ ကာတဗ္ဗံ အပုစ္ဆိတွာ အစောဒေတွာ အသာရေတွာ ကရောတီ’’တိ အယံ ဝစနတ္ထော။ ဌပေတွာ ကတ္တိကမာသန္တိ သော ပဝါရဏာမာသော၊ ဒွေ စ ပုဏ္ဏမာသိယောတိ ပဌမဒုတိယဝဿူပဂတာနံ ပဝါရဏာ ပုဏ္ဏမာသာ ဒွေ။

၄၈၅။ ပဒံ ဝါ ဆဍ္ဍေတီတိ အတ္ထော။ က-ဝဂ္ဂါဒီသု ပဉ္စသု။ ဂရုကန္တိ ဒီဃံ၊ သံယောဂပရဉ္စ။ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿ ယဿ နက္ခမတီ’’တိ ဧတ္ထ တ-ကာရက-ကာရာ သံယောဂပရာ။ ဒီဃေ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿန္တိ ‘‘သော တုဏှီ အဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သော တုဏှိ အဿာတိ ဝစနံ။

၄၈၆။ သေသဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဝစနံ ကုရုန္ဒိယံ ပါကဋံ ကတွာ ‘‘နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၄၈၇-၈။ ပရိသုဒ္ဓသီလာ စတ္တာရော ဘိက္ခူတိ ပါရာဇိကံ အနာပန္နာ။ န တေသံ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ ဧတီတိ တီသု၊ ဒွီသု ဝါ နိသိန္နေသု ဧကဿ၊ ဒွိန္နံ ဝါ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ အာဟဋာပိ အနာဟဋာဝ။

၄၉၅-၆။ ကာယသမ္ဘောဂသာမဂ္ဂိဒါနသဟသေယျပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ ဣမဿ အပလောကနကမ္မဿ ဌာနံ ဟောတီတိ ဧဝမ္ပိ အပလောကနကမ္မံ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ကမ္မညေဝ လက္ခဏန္တိ ကမ္မလက္ခဏံ။ ဩသာရဏနိဿာရဏဘဏ္ဍုကမ္မာဒယော ဝိယ ကမ္မဉ္စ ဟုတွာ အညဉ္စ နာမံ န လဘတိ ¶ ၊ ကမ္မမေဝ ဟုတွာ ဥပလက္ခီယတီတိ ¶ ကမ္မလက္ခဏံ ဥပနိဿယော ဝိယ။ ဟေတုပစ္စယာဒိလက္ခဏဝိမုတ္တော ဟိ သဗ္ဗော ပစ္စယဝိသေသော တတ္ထ သင်္ဂယှတိ၊ ဧဝမ္ပိ ‘‘ကမ္မလက္ခဏမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဇိဏ္ဏစီဝရနဋ္ဌစီဝရာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတော အတိရေကံ ဒေန္တေန အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ အပလောကနံ ကမ္မလက္ခဏမေဝ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ လက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဏပလိဗောဓမ္ပီတိ သစေ တာဒိသံ ဘိက္ခုံ ဣဏာယိကာ ပလိဗုဇ္ဈန္တိ။ တတြုပ္ပာဒတော ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တရသန္နိပါတောတိ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာဒိမဟာသန္နိပါတေ ဌပေတွာ အန္တရာ မင်္ဂလုစ္စာရဏာဒိ။ ဥပနိက္ခေပတောတိ စေတိယဿ အာပဒတ္ထာယ နိက္ခိတ္တတော။ ‘‘အညာ ကတိကာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ယေ ရုက္ခေ ဥဒ္ဒိဿ ပုဗ္ဗေ ကတိကာ ကတာ၊ တေဟိ ဣမေသံ အညတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစေ တတ္ထ မူလေ’’တိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဘာဇေတွာ ခါဒန္တူ’’တိ ဝစနေန ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေါ ပဋိက္ခိတ္တော ဟောတိ။ အနုဝိစရိတွာတိ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဂန္တွာ။ တေသံ သန္တိကာ ပစ္စယံ ပစ္စာသီသန္တေနာတိ အတ္ထော။ မူလဘာဂန္တိ ဒသမဘာဂံ ကတွာ။ ပုဗ္ဗကာလေ ဒသမဘာဂံ ကတွာ အဒံသု၊ တသ္မာ ‘‘မူလဘာဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အကတာဝါသံ ဝါ ကတွာတိ ဥပ္ပန္နအာယေန။ ဇဂ္ဂိတကာလေယေဝ န ဝါရေတဗ္ဗာတိ ဇဂ္ဂိတာ ဟုတွာ ပုပ္ဖဖလဘရိတကာလေတိ အတ္ထော။ ဇဂ္ဂနကာလေတိ ဇဂ္ဂိတုံ အာရဒ္ဓကာလေ။ ဉတ္တိကမ္မဋ္ဌာနဘေဒေ ပနာတိ ဉတ္တိကမ္မဿ ဌာနဘေဒေ။

ဣဒံ ပနေတ္ထ ပကိဏ္ဏကံ – အတ္ထိ သင်္ဃကမ္မံ သင်္ဃော ဧဝ ကရောတိ၊ န ဂဏော၊ န ပုဂ္ဂလော၊ တံ အပလောကနကမ္မဿ ကမ္မလက္ခဏေကဒေသံ ဌပေတွာ ဣတရံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ကမ္မံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ သင်္ဃကမ္မံ သင်္ဃော စ ကရောတိ၊ ဂဏော စ ကရောတိ၊ ပုဂ္ဂလော စ ကရောတိ၊ တံ ပုဗ္ဗေ ဌပိတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဒွေ တယော ဇနာ ဝသန္တိ၊ တေဟိ နိသီဒိတွာ ကတမ္ပိ သင်္ဃေန ကတသဒိသမေဝ။ ယသ္မိံ ပန ဝိဟာရေ ဧကော ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တေန ဘိက္ခုနာ’’တိအာဒိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆)။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ သင်္ဃော စ ကရောတိ၊ ဂဏော စ ကရောတိ၊ ပုဂ္ဂလော စ ကရောတိ၊ တံ ယော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော အညေသံ သန္တိကေ ကရီယတိ၊ တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ ဂဏောဝ ကရောတိ၊ န သင်္ဃော၊ န ပုဂ္ဂလော၊ တံ ယော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော အညမညံ အာရောစနဝသေန ကရီယတိ၊ တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ပုဂ္ဂလကမ္မံ ပုဂ္ဂလောဝ ကရောတိ၊ န သင်္ဃော၊ န ဂဏော၊ တံ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထဝသေန ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ ဧကစ္စောဝ ဂဏော ကရောတိ၊ ဧကစ္စော န ကရောတိ၊ တတ္ထ အဉတ္တိကံ ဒွေယေဝ ကရောန္တိ၊ န တယော။ သဉတ္တိကံ တယောဝ ကရောန္တိ၊ န တတော ဦနာ ဝါ အဓိကာ ဝါတိ။

၅၀၀။ ကကုသန္ဓကောဏာဂမနကဿပါ ¶ ဧဝ ဟိ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ ပညပေသုံ။ ဝိပဿီအာဒယော ပန ဩဝါဒပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိံသု၊ န သိက္ခာပဒံ ပညပေသုံ။

ဥဘတောဝိဘင်္ဂခန္ဓကပရိဝါရေဟိ ဝိဘတ္တံ ဒေသနံ အတ္ထိ တဿ ဝိနယပိဋကဿ၊ နာမေန သမန္တပါသာဒိကာ နာမ သံဝဏ္ဏနာ ‘‘သမန္တပါသာဒိကာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တဝစနသံဝဏ္ဏနာ သမတ္တာတိ အာဟ။ တတ္ထ ပဓာနဃရေ။ ဣဒ္ဓါ အတ္ထဝိနိစ္ဆယာဒီဟိ။

သမ္မာ ဥဒိတော သမုဒိတော၊ တေ ဂုဏေ အကိစ္ဆေန အဓိဂတော အဓိကပ္ပမာဏဂုဏေဟိ ဝါ သမုဒိတော၊ တေန သမုဒိတေန ‘‘ဂတာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမန္နေသတီ’’တိ ဝုတ္တာယ သတိယာ ဥပ္ပာဒိတာ သဒ္ဓါဒယော ပရမဝိသုဒ္ဓါ နာမ သမန္နာရက္ခတ္တာ။ ဣတိ သတိပိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ဧတ္ထ ဝုတ္တေ စတုဗ္ဗိဓေ သီလေ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ သဒ္ဓါ မဏ္ဍေတိ။ သဒ္ဓါသာဓနဉှိ တံ။ ဣန္ဒြိယသံဝရာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယပရိဘောဂသီလာနိ ပဋိမဏ္ဍေန္တိ သတိဝီရိယပညာယောတိ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိစ သဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓိရဟိတာ အဝိသုဒ္ဓါ ဟောတိ ဗုဒ္ဓိယာ ပသာဒဟေတုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓိယော ပန တဿာနုဘာဝေန ပရမဝိသုဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ။ ပညာ သဒ္ဓါရဟိတာ ကေရာဋိကပက္ခံ ဘဇတိ၊ သဒ္ဓါယုတ္တာ ဧဝ ဝိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဝီရိယဉ္စ သမာဓိရဟိတံ ဥဒ္ဓစ္စာယ သံဝတ္တတိ၊ န သမာဓိယုတ္တန္တိ ဝီရိယဿ သုဒ္ဓဝစနတော သမာဓိပိ ဝုတ္တော ဟောတိ၊ ဧဝံ ပရမဝိသုဒ္ဓါ သဒ္ဓါဒယောပိ ပါတိမောက္ခံ ပဋိမဏ္ဍေန္တီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ကထံ? ပဋိပတ္တိဒေသကေ သတ္ထရိ စ ပဋိပတ္တိယဉ္စ ပဋိပတ္တိဖလေ စ သဒ္ဓါယ ဝိနာ သီလသမာဒါနံ၊ သမာဒိန္နဝိသောဓနဉ္စ ကာတုံ န သက္ကာတိ သဒ္ဓါ ပါတိမောက္ခံ ပဋိမဏ္ဍေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣတိပိ သော ¶ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅၊ မ။ နိ။ ၁။၇၄၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) သတ္ထရိ စ ပူဇေတုံ သက္ကောတိ။ ပဋိပတ္တိယံ သီလဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိမူလကေ သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကဖလေ စ သဒ္ဓါပဝတ္တိ ဝိတ္ထာရတော ဉာတဗ္ဗာ၊ သီလဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိနိမိတ္တံ အာဒီနဝမာနိသံသဉ္စ အာဒီနဝပရိစ္စာဂေ၊ အာနိသံသသမ္ပာဒနေ စ ဥပါယံ ဒိသွာ တထာ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ပါတိမောက္ခသံဝရံ ပဋိမဏ္ဍေတိ။ ‘‘အတိသီတ’’န္တိအာဒိနာ အပ္ပဝတ္တနာရဟံ ကောသဇ္ဇံ ‘‘ယော စ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တာနုသာရေန ပဇဟိတွာ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ အသံဝရသံဝရာနံ အနုပ္ပာဒနပဇဟနဥပ္ပာဒနဝဍ္ဎနဝသေန ပဝတ္တမာနဝီရိယံ ပါတိမောက္ခံ ပဋိမဏ္ဍေတိ၊ ဣမိနာ နယေန ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စတုန္နမ္ပိ ¶ သင်္ဂဟဝတ္ထူနံ အနုကူလသမုဒါစာရော ဣဓ အာစာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဇ္ဇဝ-ဝစနေန လာဘသက္ကာရဟေတု ကာယဒုစ္စရိတာဒိကုဋိလကရမာယာသာဌေယျပဋိပက္ခအဇ္ဇဝဓမ္မသမာယောဂဒီပနေန အလောဘဇ္ဈာသယတာ ဒီပိတာ။ မဒ္ဒဝ-ဝစနေန ကက္ခဠဘာဝကရပဋိဃာဒိပဋိပက္ခဘူတမေတ္တာဒိမဒ္ဒဝဓမ္မသမာယောဂဒီပနေန ဟိတဇ္ဈာသယာဒီနိ ဒီပိတာနိ ဟောန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ခန္တိ စ သောရစ္စဉ္စ သာခလျဉ္စ ပဋိသန္ထာရော စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၂၅-၁၂၆) ဝုတ္တဓမ္မေဟိ သမာယောဂေါ ဒီပိတော ဟောတိ။ ဣဓ ဝုတ္တာ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒယော ဂုဏာ သီလသမ္ပတ္တိယာ ဟေတူ စ ဟောန္တိ သီလသမ္ပတ္တိဖလဉ္စ တံသမ္ပာဒနတော။ သကသမယောတိ စတုပရိသာ။ ဧတေန သဘာဂဒုက္ခဘာဝါဘာဝေါ သူစိတော။ အထ ဝါ သကသမယောတိ သောဂတံ ပိဋကတ္တယံ သကသမယော ဧဝ ဂဟနံ ဒုဒ္ဒီပနတ္တာ၊ သကသမယဿ သန္နိဋ္ဌာနံ သကသမယဂဟနံ –

‘‘သစ္စံ သတ္တော ပဋိသန္ဓိ၊ ပစ္စယာကာရမေဝ စ၊

ဒုဒ္ဒသာ စတုရော ဓမ္မာ၊ ဒေသေတုဉ္စ သုဒုက္ကရာ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၅) –

ဝုတ္တတ္တာ ယထာ သကသမယဿ ဂဟနပဒေန ယောဇနာ ဝုတ္တာ၊ တထာ ပရသမယဿပိ။ ပညာဝေယျတ္တိယေနာတိ အနေန တိခိဏေန ဉာဏေန ကတသိလာနိသိတသတ္ထသဒိသသဘာဝပညာ ဝုတ္တာ။ တိပိဋကသင်္ခါတာယ ပရိယတ္တိယာ ပဘေဒေါ တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေါ။ တသ္မိံ ပဘေဒေ။ တန္တိ စ တန္တိအတ္ထော စ သာသနံ နာမ။ ဣဓ ‘‘တန္တိ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မိံ အယံ သံဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌာပိတာ၊ တသ္မိံ ကာလေ ပဋိဝေဓဉာဏာဘာဝတော သုတမယံ သန္ဓာယ ‘‘အပ္ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကရဏသမ္ပတ္တိယာ ဇနိတတ္တာ ¶ သုခဝိနိဂ္ဂတံ။ သုခဝိနိဂ္ဂတတ္တာ မဓုရောဒါတဝစနလာဝဏ္ဏယုတ္တေနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဤဒိသံ ဝစနံ သောတသုခဉ္စ သန္နိဝေသသမ္ပတ္တိသုခဉ္စ ဟောတိ။ ‘‘ဝေယျာကရဏေနာ’’တိ အဝတွာ ‘‘မဟာဝေယျာကရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သိက္ခာနိရုတ္တိဆန္ဒောဝိစိတျာဒိပဋိမဏ္ဍိတပါဏိနိယနျာသာဓာရဏဓာရဏသဘာဝေါ သူစိတော ဘဝတိ။ ယုတ္တဝါဒိနာတိအာဒီသု ယုတ္တမုတ္တဝါဒိနာ ဌာနုပ္ပတ္တိယပညာယ သမန္နာဂတေနာတိ အတ္ထော။ ဩဇာဘေဒေပိ အာယုသတ္တိကရဏတာဒိသာမတ္ထယောဂါနံ မဟာကဝိနာ ရစိတဂန္ထဿ မဟန္တတ္တာ ဝါ ‘‘တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေ’’တိအာဒီဟိ သာသနေ၊ ဟေတုဝိသယေ၊ သဒ္ဒေ စာတိ ဣမေသု တီသု ဌာနေသု ပါဋဝဘာဝံ ဒီပေန္တော ဝေနယိကဗုဒ္ဓိသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝမဿ သူစေတိ။ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပဘိန္နာ ပဋိသမ္ဘိဒါဒိ၊ တေ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါဒယော ဓမ္မာ။ တေဟိ ပရိဝါရိတော ဥက္ခိတ္တသန္တတိဥပစ္ဆေဒမကတွာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနဝဍ္ဎနဝသေန ဝါရိတော သော ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရော။ တသ္မိံ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေတိ အတ္ထော။ ဆဠဘိညစတုပဋိသမ္ဘိဒါဒိပ္ပဘေဒဂုဏပဋိမဏ္ဍိတေ ပန ဆဠဘိညာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ ဧဝ။ စတူသု ပဋိသမ္ဘိဒါသု အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ ဧကဒေသောဝ။ တဒုဘယံ ¶ သယံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပရိယာပန္နံ ကထံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ပဋိမဏ္ဍေတီတိ စေ? ရုက္ခံ ရုက္ခဿ အဝယဝဘူတပုပ္ဖာဒယော ဝိယ သယဉ္စ ယေသံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ အဝယဝတ္တာတိ။ ကာမာဝစရဓမ္မပရိယာပန္နပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ အနဝယဝဘူတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ပဋိမဏ္ဍေတိ၊ ပုရိသဿ အနဝယဝဘူတော အလင်္ကာရော ဝိယ ပုရိသံ။ အထ ဝါ ကာမာဝစရပအသမ္ဘိဒါပရိဝါရော ဆဠဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါဒိပ္ပဘေဒဂုဏေ ပဋိမဏ္ဍေတိ။ လောကုတ္တရပဋိသမ္ဘိဒံ သန္ဓာယ ပုန ပဋိသမ္ဘိဒါဝစနဉ္စ။ သာသနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သာသနဿ အလင်္ကာရဘူတေန၊ ယသ္မိံ ဝံသေ ဥပ္ပန္နော၊ တဿေဝ ဝါ အလင်္ကာရဘူတေန။ သင်္ခေပဝိတ္ထာရေသု ဣတရီတရကရဏံ၊ အပ္ပသန္နပသန္နာနံ ပသာဒုပ္ပာဒနာဘိဝုဍ္ဎိကရဏံ၊ ဝုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရာနံ ဂမ္ဘီရုတ္တာနဘာဝကရဏန္တိ ဧဝံ ဆဗ္ဗိဓာစရိယဂုဏယောဂတော ဝိပုလဗုဒ္ဓိ နာမ။ ယေ ဓမ္မစိန္တနံ အတိဓာဝန္တာ ကေစိ ဥစ္ဆေဒါဒိနာနပ္ပကာရံ အန္တံ ဝါ ဂဏှန္တိ၊ ‘‘သဗ္ဗံ ဉေယျံ ပညတ္တိ ဧဝါ’’တိ ဝါ ‘‘ပရမတ္ထော ဧဝါ’’တိ ဝါ ဂဏှန္တိ၊ တေသံ ဗုဒ္ဓိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာ သမလာ နာမ ဟောတိ၊ ဣမဿ ပန ဗုဒ္ဓိ ဓမ္မစိန္တာတိဓာဝနရဟိတတ္တာ ဝိသုဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပုလဝိသုဒ္ဓဗုဒ္ဓိနာ’’တိ ¶ ။ ဂရူဟိ ‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၃၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃) ဝုတ္တဂုဏေဟိ ယုတ္တဂရူဟိ။ ဂုဏေဟိ ထိရဘာဝံ ဂတတ္တာ ထေရေန။

သီလေန သီလဿ ဝါ ဝိသုဒ္ဓိယာ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ။ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ပဌမံ အဘိနိဗ္ဗတ္တတ္တာ လောကဇေဋ္ဌဿ။ လောကဿ ဝါ ဂမ္ဘီရေ မဟန္တေ သီလာဒိက္ခန္ဓေ ဧသိ ဂဝေသီတိ မဟေသီတိ။

ဧတ္တာဝတာ သမဓိကသတ္တဝီသတိသဟဿပရိမာဏာယ သမန္တပါသာဒိကသညိတာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယဇာတံ သင်္ခိပိတွာ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနဝိကာသနာ ကတာ ဟောတိ၊ တထာပိ ယံ ဧတ္ထ လိခိတံ၊ တံ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ပါဠိဉ္စ အဋ္ဌကထဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ယေ အာစရိယာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော မဟာနုဘာဝံ၊ ဝိနယပိဋကဿ စ ဝိစိတြနယဂမ္ဘီရတ္ထတံ သလ္လက္ခေတွာ ပေါရာဏာနံ ကထာမဂ္ဂံ အဝိနာသေတွာ အတ္တနော မတိံ ပဟာယ ကေဝလံ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ၊ ပရာနုဂ္ဂဟကာမတာယ စ ဝိနယပိဋကံ ပကာသေန္တာ ဌိတာ၊ တေသံ ပါဒမူလေ ဝန္ဒိတွာ ခန္တိသောရစ္စာဒိဂုဏသမန္နာဂတေန ဟုတွာ ဝတ္တသမ္ပတ္တိယာ တေသံ စိတ္တံ အာရာဓေတွာ ပဝေဏိယာ အာဂတံ ဝိနိစ္ဆယံ ကထာပေတွာ ဥပဓာရေတွာ ယံ တေန သံသန္ဒတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣတရံ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ တုဏှီဘူတေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဝိနိစ္ဆယသင်္ကရကရေန ပန န ဘဝိတဗ္ဗမေဝ။ ကသ္မာ? သာသနဿ နာသဟေတုတ္တာ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

အာစရိယလီဠံ ပုရတော ကရောတီ’’တိ။

သမန္တပါသာဒိကာယ ဂဏ္ဌိပဒါဓိပ္ပာယပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။