တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ

ဝစနတော သမန္တပါသာဒိကေတိ သညာ။ ဒီပန္တရေ ဘိက္ခုဇနဿ အတ္ထံ နာဘိသမ္ဘုဏာတီတိ နိမိတ္တံ။ ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေနာတိ ကတ္တာ။ သမဓိကသတ္တဝီသတိသဟဿမတ္တေန တဿ ဂန္ထေနာတိ ပရိမာဏံ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ ဓမ္မဿာတိ ပယောဇနံ။

တတြာဟ ¶ – ‘‘ဝတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တုမိစ္ဆတာတိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ကထံဝိဓော ဝတ္တာ’’တိ? ဥစ္စတေ –

ပါဌတ္ထဝိဒူသံဟီရော၊ ဝတ္တာ သုစိ အမစ္ဆရော၊

စတုက္ကမပရိစ္စာဂီ၊ ဒေသကဿ ဟိတုဿုကောတိ။ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)၊

တတြ ပဌီယတေတိ ပါဌော။ သော ဟိ အနေကပ္ပကာရော အတ္ထာနုရူပေါ အတ္ထာနနုရူပေါ စေတိ။ ကထံ? သန္ဓာယဘာသိတော ဗျဉ္ဇနဘာသိတော သာဝသေသပါဌော နိရဝသေသပါဌော နီတော နေယျောတိ။ တတြ အနေကတ္ထဝတ္တာ သန္ဓာယဘာသိတော နာမ ‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၂၉၄)။ ဧကတ္ထဝတ္တာ ဗျဉ္ဇနဘာသိတော နာမ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တျာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂၊ နေတ္တိ။ ၉၀၊ ၉၂၊ ပေဋကော။ ၁၄)။ သာဝသေသော နာမ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တ’’မိတျာဒိ (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈)။ ဝိပရီတော နိရဝသေသော နာမ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တျာဒိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။ ယထာ ဝစနံ၊ တထာ အဝဂန္တဗ္ဗော နီတော နာမ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တျာဒိ။ ယုတ္တိယာ အနုဿရိတဗ္ဗော နေယျော နာမ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ’’တျာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀)။

အတ္ထောပိ အနေကပ္ပကာရော ပါဌတ္ထော သဘာဝတ္ထော ဉေယျတ္ထော ပါဌာနုရူပေါ ပါဌာနနုရူပေါ သာဝသေသတ္ထော နိရဝသေသတ္ထော နီတတ္ထော နေယျတ္ထောတျာဒိ။ တတ္ထ ယော တံတံသညာပနတ္ထမုစ္စာရီယတေ ပါဌော၊ သ ¶ ပါဌတ္ထော ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’မိတျာဒီသု (ပါရာ။ ၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀) ဝိယ။ ရူပါရူပဓမ္မာနံ လက္ခဏရသာဒိ သဘာဝတ္ထော ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတီ’’တျာဒီသု (ဝိဘ။ ၄၈၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၃) ဝိယ။ ယော ဉာယမာနော ဟိတာယ ဘဝတိ၊ သ ဉာတုမရဟတ္တာ ဉေယျတ္ထော ‘‘အတ္ထဝါဒီ ဓမ္မဝါဒီ’’တျေဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၊ ၁၉၄၊ ၃။၂၃၈၊ မ။ နိ။ ၁။၄၁၁) ဝိယ။ ယထာပါဌံ ဘာသိတော ပါဌာနုရူပေါ ‘‘စက္ခု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရာဏကမ္မ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၄၆) ဘဂဝတာ ဝုတ္တမတော စက္ခုမပိ ကမ္မန္တိ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အတ္ထံ ပဋိဗာဟယမာနေန ဝုတ္တော ပါဌာနနုရူပေါ။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ အပရိစ္စဇိတွာ ပရိသေသံ ကတွာ ဝုတ္တော သာဝသေသတ္ထော ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ¶ (သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၇) စ၊ ‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿ၊ သဗ္ဗေ ဘာယန္တိ မစ္စုနော’’တျာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၂၉) ဝိယ။ ဝိပရီတော နိရဝသေသတ္ထော ‘‘သန္ဓာဝိတံ သံသရိတံ မမဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ မဟာ။ ၂၈၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၄)။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကော မန္တာ ကော သဒ္ဓါတာ…ပေ… အညတြ ဒိဋ္ဌပဒေဟီ’’တျာဒိ (အ။ နိ။ ၇။၆၆)။ သဒ္ဒဝသေနေဝ ဝေဒနီယော နီတတ္ထော ‘‘ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ စ မနောရမာ’’တျာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ ၁၆၅၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဝိယ။ သမ္မုတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော နေယျတ္ထော ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝလာဟကူပမာပုဂ္ဂလာ’’တျာဒီသု ဝိယ (အ။ နိ။ ၄။၁၀၁၊ ပု။ ပ။ ၁၅၇)။ အာဟ စ –

‘‘ယော အတ္ထော သဒ္ဒတော ဉေယျော၊ နီတတ္ထံ ဣတိ တံ ဝိဒူ၊

အတ္ထဿေဝါဘိသာမဂ္ဂီ၊ နေယျတ္ထော ဣတိ ကထျတေ’’တိ။

ဧဝံ ပဘေဒဂတေ ပါဌတ္ထေ ဝိဇာနာတီတိ ပါဌတ္ထဝိဒူ။ န သံဟီရတေ ပရပဝါဒီဟိ ဒီဃရတ္တံ တိတ္ထဝါသေနေတျသံဟီရော။ ဘာဝနာယာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ဝတ္တုံ သက္ကောတီတိ ဝတ္တာ၊ သင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန ဟေတုဒါဟရဏာဒီဟိ အဝဗောဓယိတုံ သမတ္ထောတျတ္ထော။ သောစယတျတ္တာနံ ပရေ စေတိ သုစိ၊ ဒုဿီလျဒုဒ္ဒိဋ္ဌိမလဝိရဟိတောတျတ္ထော။ ဒုဿီလော ဟိ အတ္တာနမုပဟန္တုနာဒေယျဝါစော စ ဘဝတျပတ္တာဟာရာစာရော ဣဝ နိစ္စာတုရော ဝေဇ္ဇော။ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိ ပရံ ဥပဟန္တိ၊ နာဝဿံ နိဿယော စ ဘဝတျဟိဝါဠဂဟာကုလော ဣဝ ကမလသဏ္ဍော။ ဥဘယဝိပန္နော သဗ္ဗထာပျနုပါသနီယော ဘဝတိ ဂူထဂတမိဝ ဆဝါလာတံ ဂူထဂတော ဝိယ စ ကဏှသပ္ပော။ ဥဘယသမ္ပန္နော ပန သုစိ သဗ္ဗထာပျုပါသနီယော သေဝိတဗ္ဗော စ ဝိညူဟိ၊ နိရုပဒ္ဒဝေါ ဣဝ ရတနာကရော။ နာဿ မစ္ဆရောတျမစ္ဆရော၊ အဟီနာစရိယမုဋ္ဌီတျတ္ထော။ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိသင်္ခါတဿ စတုက္ကဿာပရိစ္စာဂီ၊ တဒတ္ထဿေဝ ဗျာချာတေတျတ္ထော။ အထ ဝါ ပစ္စက္ခာနုမာနသဒ္ဒတ္ထာပတ္တိပ္ပဘေဒဿ ပမာဏစတုက္ကဿာပရိစ္စာဂီ။

‘‘ဧကံသဝစနံ ¶ ဧကံ၊ ဝိဘဇ္ဇဝစနာပရံ၊

တတိယံ ပဋိပုစ္ဆေယျ၊ စတုတ္ထံ ပန ဌာပယေ’’တိ။ –

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တစတုက္ကဿ ဝါ အပရိစ္စာဂီ၊ ဟိတုဿုကော ဣတိ သောတူနံ ဟိတာယောဿုကော၊ တေသမဝဗောဓနံ ပတိ ပတ္ထေတီ တျတ္ထော၊ သော ဧသော သုစိတ္တာ ပိယော၊ စတုက္ကဿ အပရိစ္စာဂိတ္တာ ဂရု၊ အသံဟီရတ္တာ ဘာဝနီယော၊ ဒေသကတ္တာ ဝတ္တာ၊ ဟိတုဿုကတ္တာ ဝစနက္ခမော၊ ပါဌတ္ထဝိဒုတ္တာ ဂမ္ဘီရကထံ ကတ္တာ၊ အမစ္ဆရတ္တာ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇကောတိ၊

‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော၊ ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော၊

ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ၊ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇကော’’။ (အ။ နိ။ ၇။၃၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃) –

ဓမ္မာစရိယဂရု သဒ္ဓါ-ပညာဒိဂုဏမဏ္ဍိတော၊

အသဌာမာယော သောတာဿ၊ သုမေဓော အမတာမုခေါ။

တတ္ထ ဓမ္မဂရုတ္တာ ကထံ န ပရိဘဝတိ၊ အာစရိယဂရုတ္တာ ကထိကံ န ပရိဘဝတိ၊ သဒ္ဓါပညာဒိဂုဏပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ အတ္တာနံ န ပရိဘဝတိ၊ အသဌာမာယတ္တာ အမတာဘိမုခတ္တာ စ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘဝတိ၊ သုမေဓတ္တာ ယောနိသောမနသိကရောတီတျတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? န ကထံ ပရိဘောတိ၊ န ကထိကံ ပရိဘောတိ၊ န အတ္တာနံ ပရိဘောတိ၊ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဓမ္မံ သုဏာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော၊ ယောနိသော စ မနသိ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၅၁)။

တံလက္ခဏပ္ပတ္တတ္တာ ဘာဝနာ ဘဝတိ သဝနဿေတျုတ္တော သောတာ။

ဣဒါနိ ¶ အဿာရမ္ဘော – တတ္ထ ယောတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော၊ တေန ဝိသုဒ္ဓဇာတိကုလဂေါတ္တာဒီနံ ကိလေသမလဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ပူဇာရဟတာယ ဝါ အကာရဏတံ ဒဿေတွာ ယော ကောစိ ဣမိဿာ သမန္တပါသာဒိကာယ အာဒိဂါထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌလောကနာထတ္တဟေတုံ ယထာဝုတ္တဟေတုမူလေန ထိရတရံ ¶ အစလံ ကတွာ ယထာဝုတ္တဟေတုကာလံ အစ္စန္တမေဝ ပူရေန္တော အဝသာနေ ယထာဝုတ္တဟေတုဖလံ သမ္ပာဒေတွာ ယထာဝုတ္တဟေတုဖလပ္ပယောဇနံ သာဓေတိ၊ သောဝ ပရမပူဇာရဟောတိ နိယမေတိ။

ဘယသမ္မောဟဒုဒ္ဒိဋ္ဌိ-ပဏာမော နေသ သဗ္ဗထာ၊

ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧသော၊ ပဏာမောတိ နိဒဿိတော။

တတြ ဟေတူတိ အတိဒုက္ကရာနိ တိံသပါရမိတာသင်္ခါတာနိ ပုညကမ္မာနိ။ တာနိ ဟိ အစ္စန္တဒုက္ခေန ကသိရေန ဝစနပထာတီတာနုဘာဝေန မဟတာ ဥဿာဟေန ကရီယန္တီတိ အတိဒုက္ကရာနိ နာမ။ အတိဒုက္ကရတ္တာ ဧဝ ဟိ တေသံ အတိဒုလ္လဘံ လောကေ အနညသာဓာရဏံ နာထတ္တသင်္ခါတံ ဖလံ ဖလန္တိ၊ တံ တတ္ထ ဟေတုဖလံ၊ ဟေတုမူလံ နာမ ယထာဝုတ္တဿ ဟေတုနော နိပ္ဖာဒနသမတ္ထာ မဟာကရုဏာ၊ သာ အာဒိပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ‘‘မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယာဝ ဟေတုဖလပ္ပယောဇနာ၊ တာဝ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ပဝတ္တတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

န ဗောဓိသတ္တဿ မဟာတပါ ကုတော’’တိ။

ယာယ သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘နမော မဟာကာရုဏိကဿ တဿာ’’တိ အာဟ။ ဟေတုကာလံ နာမ စတုအဋ္ဌသောဠသအသင်္ချေယျာဒိပ္ပဘေဒေါ ကာလော၊ ယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလ’’န္တိ။ တတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘မာသံ အဓီတေ၊ ဒိဝသံ ¶ စရတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ကာမဉ္စ သော ကာလော အသင်္ချေယျဝသေန ပမေယျော ဝိညေယျော၊ တထာပိ ကပ္ပကောဋိဝသေန အဝိညေယျတံ သန္ဓာယ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ကာလယတီတိ ကာလော၊ ခိပတိ ဝိဒ္ဓံသယတိ သတ္တာနံ ဇီဝိတမိတိ အတ္ထော။ ကလ ဝိက္ခေပေ။ တတ္ထ ကပ္ပီယတိ သံကပ္ပီယတိ သာသပပဗ္ဗတာဒီဟိ ဥပမာဟိ ကေဝလံ သံကပ္ပီယတိ၊ န မနုဿဒိဝသမာသသံဝစ္ဆရာဒိဂဏနာယ ဂဏီယတီတိ ကပ္ပော။ ဧကန္တိအာဒိဂဏနပထဿ ကောဋိဘူတတ္တာ ကောဋိ၊ ကပ္ပာနံ ကောဋိယော ကပ္ပကောဋိယော ¶ ။ တာဟိပိ န ပမီယတီတိ အပ္ပမေယျော၊ တံ အပ္ပမေယျံ။ ကရောန္တောတိ နာနတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဒါနံ ဒေန္တော၊ သီလံ ရက္ခန္တော၊ လောဘက္ခန္ဓတော နိက္ခမန္တော၊ အတ္တဟိတပရဟိတာဒိဘေဒံ တံ တံ ဓမ္မံ ပဇာနန္တော၊ ဝိဝိဓေန ဝါယာမေန ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော၊ တံ တံ သတ္တာပရာဓံ ခမန္တော၊ ပဋိညာသမ္မုတိပရမတ္ထသစ္စာနိ သစ္စာယန္တော၊ တံ တံ သတ္တဟိတံ အဓိဋ္ဌဟန္တော၊ သကလလောကံ မေတ္တာယန္တော၊ မိတ္တာမိတ္တာဒိဘေဒံ ပက္ခပါတံ ပဟာယ တံ တံ သတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခန္တော စာတိ အတ္ထော။ ခေဒံ ဂတောတိ အနန္တပ္ပဘေဒံ မဟန္တံ သံသာရဒုက္ခံ အနုဘဝနဋ္ဌေန ဂတော၊ သမ္ပတ္တောတျတ္ထော။ သံသာရဒုက္ခဉှိ သာရီရိကံ မာနသိကဉ္စ သုခံ ခေဒယတိ ပါတယတီတိ ‘‘ခေဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ လောကဟိတာယာတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဟေတုဖလပ္ပယောဇနနိဒဿနံ၊ ‘‘သံသာရဒုက္ခာနုဘဝနကာရဏနိဒဿန’’န္တိပိ ဧကေ –

‘‘‘ဇာတိသံသာရဒုက္ခာနံ၊ ဂန္တုံ သက္ကောပိ နိဗ္ဗုတိံ၊

စိရလ္လိဋ္ဌောပိ သံသာရေ၊ ကရုဏာယေဝ ကေဝလ’န္တိ။ –

စ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တမယုတ္တံ။ န ဟိ ဘဂဝါ လောကဟိတာယ သံသာရဒုက္ခမနုဘဝတိ။ န ဟိ ကဿစိ ဒုက္ခာနုဘဝနံ လောကဿ ဥပကာရံ အာဝဟတိ။ ဧဝံ ပနေတံ ဒဿေတိ တိံသပါရမိတာပဘေဒံ ဟေတုံ၊ ပါရမိတာဖလဘူတံ နာထတ္တသင်္ခါတံ ဖလဉ္စ။ ယထာ စာဟ ‘‘မမဉှိ၊ အာနန္ဒ၊ ကလျာဏမိတ္တံ အာဂမ္မ ဇာတိဓမ္မာ သတ္တာ ဇာတိယာ ပရိမုစ္စန္တီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉၊ ၅။၂)။ တတ္ထ ဘဂဝါ ယထာဝုတ္တဟေတူဟိ သတ္တာနံ ဝိနေယျဘာဝနိပ္ဖာဒနပညာဗီဇာနိ ဝပိ၊ ဟေတုဖလေန ပရိပက္ကိန္ဒြိယဘာဝေန ပရိနိပ္ဖန္နဝိနေယျဘာဝေ သတ္တေ ဝိနယိ၊ သံသာရဒုက္ခတော မောစယီတိ အတ္ထော။ န ဧဝံ သံသာရဒုက္ခေန လောကဿ ဥပကာရံ ကိဉ္စိ အကာသိ၊ တသ္မာ ကရောန္တော အတိဒုက္ကရာနိ လောကဟိတာယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိဿာ ယောဇနာယ သဗ္ဗပဌမဿ ဗောဓိသတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိကာလတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသတ္တဿ နာထတ္တသင်္ခါတပါရမိတာဟေတုဖလာဓိဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော နာထောတိ ဟိ သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပေတော။ ဣမဿ ပနတ္ထဿ –

‘‘ယဒေဝ ¶ ပဌမံ စိတ္တ-မုပ္ပန္နံ တဝ ဗောဓယေ၊

တွံ တဒေဝဿ လောကဿ၊ ပူဇိကေ ပရိဝသိတ္ထ’’။ –

ဣတိ ဝစနံ သာဓကံ။ ပဌမစိတ္တဿ ပါရမိတာဘာဝေါ ရုက္ခဿ အင်္ကုရတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပတ္တိဥပမာယ သာဓေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ခေဒံ ဂတောတိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ ¶ ၊ ယထာဝုတ္တနယေန ဂုဏသာဓနာသမ္ဘဝတော’’တိ? န၊ အန္တရာ အနိဝတ္တနကဘာဝဒီပနတော။ ဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော ခေဒံ ဂတော ဧဝ၊ န အန္တရာ ခေဒံ အသဟန္တော နိဝတ္တတီတိ ဒီပေတိ။ လောကဒုက္ခာပနယနကာမဿ ဝါ ဘဂဝတော အတ္တနော ဒုက္ခာနုဘဝနသမတ္ထတံ ဒဿေတိ။

‘‘ယဿ ကဿစိ ဝရဒေါဿံ၊ ယာဝါဟံ သဗ္ဗသတ္တဒုက္ခာနိ၊

သဗ္ဗာနိ သဗ္ဗကာလံ ယုဂံ၊ ပဒ္မဿေဝ ဗုဇ္ဈန္တောမှီ’’တိ။ –

ဧဝံအဓိပ္ပာယဿ အတ္တမတ္တဒုက္ခာနုဘဝနသမတ္ထတာယ ကာယေဝ ကထာတိ အတိသယံ အတ္ထံ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ခေဒံ ဂတောတိ ဗျာပါရံ ပရိစယံ ဂတောတိပိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ကမ္မာဒီသု သဗျာပါရံ ပုရိသံ ဒိသွာ သန္တိ ဟိ လောကေ ဝတ္တာရော ‘‘ခိန္နောယံ ကမ္မေ၊ ခိန္နောယံ သတ္တေ’’တိအာဒိ။ ဣမိဿာ ယောဇနာယ နာထောတိ ဣမိနာ ဗုဒ္ဓတ္တာဓိဂမသိဒ္ဓံ ကောဋိပ္ပတ္တံ နာထဘာဝံ ပတွာ ဌိတကာလော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ‘‘မဟာကာရုဏိကဿာတိ ဝဒန္တော ဗုဒ္ဓဘူတဿာတိ ဒဿေတီ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ဝိယ၊ ဗောဓိသတ္တကာလေပိ တဗ္ဗောဟာရသဗ္ဘာဝတော။ တသ္မာ သော ဧတ္တကံ ကာလံ ဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော အဝသာနေ ဒုက္ကရပါရမိတာပါရိပူရိယာ တာသံ ဖလဘူတံ နာထဘာဝံ ပတွာ လောကဟိတာယ ဗျာပါရံ ဂတောတိ အယမတ္ထော နိဒဿိတော ဟောတိ။ ‘‘ဗောဓိံ ဂတော’’တိ ဝုတ္တေပိ သုဗျတ္တံ ဟေတုဖလံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တဿေဝ စ နာထဿ နမော ကတော ဟောတိ ဝိသေသဝစနသဗ္ဘာဝတော၊ န ဗောဓိသတ္တဿ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဝိနယာဓိကာရော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ သော စ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝမရဏကာလာ ဟောတိ။ တံ အတိဝိယ ပရိတ္တံ ကာလံ လဇ္ဇိနော အတိသုကရံ သီလမတ္တံ ဧကကဿ အတ္တနော ဟိတာယ အတ္တမတ္တဒုက္ခာပနယနာဓိပ္ပာယေန ပရိပူရေန္တော ကော နာမ ဣဓလောကပရလောကာတိက္ကမသုခံ န ဂစ္ဆေယျ၊ နနု ဘဂဝါ သကလလောကဒုက္ခာပနယနာဓိပ္ပာယေန ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလံ ကရောန္တော အတိဒုက္ကရနိရဿာဒံ ခေဒံ ဂတောတိ အညာပဒေသေန ဂုဏံ ဝဏ္ဏေတိ အာစရိယော။

လောကဟိတာယာတိ ဧတ္ထ လောကိယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ လောကော၊ လုယတေ ဝါ ဇာတိဇရာမရဏဒုက္ခေဟီတိ လောကော၊ ဣမိနာ သတ္တလောကံ ဇာတိလောကဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တသ္မာ တဿ သတ္တလောကဿ ¶ ဣဓလောကပရလောကဟိတံ အတိက္ကန္တပရလောကာနံ ဝါ ဥစ္ဆိန္နလောကသမုဒယာနံ လောကာနံ ¶ ၊ ဣဓ ဇာတိလောကေ ဩကာသလောကေ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသင်္ခါတဉ္စ ဟိတံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ လောကဿ၊ လောကာနံ၊ လောကေ ဝါ ဟိတန္တိ သရူပေကဒေသေကသေသံ ကတွာ ‘‘လောကဟိတ’’မိစ္စေဝါဟ။ နာထောတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိဘေဒါနုရူပဓမ္မဒေသနသမတ္ထတာယ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ…ပေ… တံ သုဏာထာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀) ဧဝံ ယာစနဋ္ဌေနာပိ နာထတေတိ နာထော။ ဘိက္ခူနံ ဝီတိက္ကမာနုရူပံ သိက္ခာပဒပညာပနေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာယ စ ကရုဏာယ ဥပဂန္တွာ တပတိ၊ သုတ္တန္တဝသေန ဝါ တေသံ သဗ္ဗသတ္တာနံ အနုသယိတေ ကိလေသေ ကရုဏာယ စ ပညာယ စ ဥပဂန္တွာ တပတိ၊ အဘိဓမ္မဝသေန ဝါ တေ တေ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဝသေန ဥပပရိက္ခိတွာ အတ္တနော ကိလေသေ ပညာယ ဥပေစ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တပတီတိ တပနဋ္ဌေနာပိ နာထတေတိ နာထော။ သဒေဝကေ လောကေ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလတ္တာ ကေနစိ အပ္ပဋိဟတဓမ္မဒေသနတ္တာ ပရမစိတ္တိဿရိယပ္ပဝတ္တိတော စ ဣဿရိယဋ္ဌေနာပိ နာထတေတိ နာထော။ ‘‘ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေသိ သမာဒပေသိ သမုတ္တေဇေသိ သမ္ပဟံသေသီ’’တိ (မဟာဝ။ ၉၀) ဝစနတော သမ္ပဟံသနသင်္ခါတေန အာသီသဋ္ဌေန၊ ပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ကထံ နာမာဟံ မုတ္တော မောစယိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အာသီသဋ္ဌေန ဝါ နာထတေတိ နာထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ စတူဟိပိ နာထင်္ဂေဟိ စတုဝေသာရဇ္ဇစတုပဋိသမ္ဘိဒါဒယော သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ အတိဝိတ္ထာရိကဘယာ ပန န ယောဇိတာ။

နမောတိ ပရမတ္ထတော ဗုဒ္ဓဂုဏဗဟုမာနပဗ္ဘာရာ စိတ္တနတိ၊ စိတ္တနတိပ္ပဘဝါ စ ဝစီကာယနတိ။ အတ္ထု မေတိ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော။ မဟာကာရုဏိကဿာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသတ္တဝိသယတ္တာ မဟုဿာဟပ္ပဘဝတ္တာ စ မဟတီ ကရုဏာ မဟာကရုဏာ။ တတ္ထ ပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပုရပ္ပဝေသာ နိယုတ္တောတိ မဟာကာရုဏိကော၊ ဘဂဝါ။ ဧတ္ထ စ မဟာကာရုဏိကဿာတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဟေတုမူလံ ဒဿေတိ။ နိက္ကရုဏော ဟိ ပရဒုက္ခေသု ဥဒါသိနော ဗုဒ္ဓတ္ထာယ ပဏိဓာနမတ္တမ္ပိ အတိဘာရိယန္တိ မညန္တော အပ္ပမေယျံ ကာလံ အတိဒုက္ကရံ ဟေတုံ ပူရေတွာ နာထတ္တသင်္ခါတံ ဟေတုဖလပ္ပယောဇနဘူတံ လောကဟိတံ ကထံ ကရိဿတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗဂုဏမူလဘူတတ္တာ မဟာကရုဏာဂုဏမေဝ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘နမော မဟာကာရုဏိကဿာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္တာဝတာ ဟေတုအနုရူပံ ဖလံ၊ ဖလာနုရူပေါ ¶ ဟေတု၊ ဒွိန္နမ္ပိ အနုရူပံ မူလံ၊ တိဏ္ဏမ္ပိ အနုရူပံ ပယောဇနန္တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။

ဧဝံ အစ္ဆရိယပုရိသော၊ နာထော နာထဂုဏေ ဌိတော၊

နမောရဟော အနာထဿ၊ နာထမာနဿ သမ္ပဒံ။

ဧတ္ထ ¶ သိယာ ‘‘အနေကေသု ဘဂဝတော ဂုဏေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ‘မဟာကာရုဏိကဿာ’တိ ဧကမေဝ ဂဟိတ’’န္တိ? ဥစ္စတေ –

ဒေါသဟီနဿ သတ္ထဿ၊ စောဒနာ တု န ဝိဇ္ဇတေ၊

ဒေါသယုတ္တမသတ္ထဉ္စ၊ တသ္မာ စောဒနာ အပတ္တကာတိ။

န မယာ စောဒနာ ကတာ၊ ကိန္တု ပုစ္ဆာ ဧဝ ကတာ။ အပိစ –

‘‘ဖလံ သတိပိ ရုက္ခေဍ္ဎေ၊ န ပတတျဝိကမ္ပိတေ၊

စောဒနာ ယာ’တ္ထု သတ္ထာနံ၊ ပုစ္ဆနာတျတ္ထဖလံ မဟတာ။

‘‘နဘောတ္တုံ ကုရုတေ သမ္မာ၊ ဂဟိတုံ နာဍ္ဎတေ ဃဋံ၊

အက္ခေပေ ဟိ ကတေ တဒိ-စ္ဆိဿာဏာဗုဒ္ဓိဗန္ဓနံ။

‘‘ယထာ ဟိမပဒေါ ပဒ္ဓါ၊ ပဗုဒ္ဓါ ဂန္ဓလိမ္ပိယာ၊

ဘိန္နတ္ထဝိရမဿေဝံ၊ သတ္ထကတာတ္ထလိမ္ပိယာ’’တိ။ –

သမ္မာပိ စောဒနာ တံ ခလု၊ ဂုရဝေါ ဝိဝါကျာ ဝိဝဒ္ဓ၊

ယတိသိဿာ အာဃဋ္ဋိတာတိ-ဝါကျေနာဘျဓိကံ ဂေါပယ။

သရဝတီ အာစေရံ ကိလိဋ္ဌာ၊ တဒိစ္ဆိဿဇိတာတ္တာနံ၊

ဇယတျတ္တာနမာစေရော၊ သဒဿဿေဝ သာရထီတိ။ –

ယဿ ဟိ ဝါကျသဟဿံ၊ ဝါကျေ ဝါကျေ သတဉ္စ ဇိဝှာ၊

နာမံ ဒသဗလဂုဏပဒေသံ၊ ဝတ္တုံ ကပ္ပေနပိ န သက္ကာ။

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာတိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) –

စောတ္တတ္တာ န သက္ကာ ဘဂဝတံ ဂုဏာနမဝသေသာဘိဓာတုံ။

ယထာ တွံ သတ္တာနံ၊ ဒသဗလ တထာ ဉာဏကရုဏာ၊

ဂုဏဒွန္ဒံ သေဋ္ဌံ၊ တဝ ဂုဏဂဏာ နာမ တိဂုဏာတိ။ –

သဗ္ဗဂုဏသေဋ္ဌတ္တာ မူလတ္တာ စ ဧကမေဝ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ‘‘ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု အညတရတ္တာ တဂ္ဂဟဏေန သေသာပိ ဂဟိတာဝ သဟစရဏလက္ခဏေနာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ အဘိဓမ္မဿ ကေဝလံ ပညာဝိသယတ္တာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာရမ္ဘေ အာစရိယေန ‘‘ကရုဏာ ဝိယ သတ္တေသု၊ ပညာ ယဿ မဟေသိနော’’တိ ပညာဂုဏော ဝဏ္ဏိတော တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစအယာဓိမုတ္တိဘေဒါနုရူပပရိစ္ဆိန္ဒနပညာယ၊ သတ္တေသု မဟာကရုဏာယ စ အဓိကာရတ္တာ။ သုတ္တန္တဋ္ဌကထာရမ္ဘေ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယံ၊ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဘဂဝတော ဥဘောပိ ပညာကရုဏာဂုဏာ ဝဏ္ဏိတာ။ ဣဓ ပန ဝိနယေ အာသယာဒိနိရပေက္ခံ ကေဝလံ ကရုဏာယ ပါကတိကသတ္တေနာပိ အသောတဗ္ဗာရဟံ သုဏန္တော၊ အပုစ္ဆိတဗ္ဗာရဟံ ပုစ္ဆန္တော၊ အဝတ္တဗ္ဗာရဟဉ္စ ဝဒန္တော သိက္ခာပဒံ ပညပေသီတိ ကရုဏာဂုဏောယေဝေကော ဝဏ္ဏိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုတိယဂါထာယ ¶ အသမ္ဗုဓန္တိ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝံ အဗုဇ္ဈန္တော။ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာဟိ ယထာရဟံ နိသေဝိတံ။ ဘဝါ ဘဝန္တိ ဝတ္တမာနဘဝတော အညံ ဘဝံ ဂစ္ဆတိ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ပဋိပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ တဿ ပဋိပက္ခတ္တာ အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ဘဝေါတိ ဝါ ဝုဒ္ဓိ။ အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ ဝါ ဒုဂ္ဂတိ။ အဘဝေါတိ သုဂတိ။ ‘‘အပ္ပမာဏာ ဓမ္မာ၊ အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၃၊ ၁၁) ဝိယ ဟိ ဝုဒ္ဓိအတ္ထတ္တာ အကာရဿ။ ဘာဝယတီတိ ဘဝေါ၊ ဇာတိ။ ဘဝတီတိ ဝါ ဘဝေါ။ သဝိကာရာ ဗဟုဝိဓခန္ဓုပ္ပတ္တိ ဒီပိတာ။ အဘဝေါတိ ဝိနာသော၊ ဇာတိဘာဝံ မရဏဘာဝဉ္စ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ အရဟန္တာနံ မရဏမ္ပိ ခဏိကဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘဝေသု အဘဝေါ ဘဝါဘဝေါ၊ တံ ဘဝါဘဝံ၊ ဘဝေသု အဘာဝပညတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝလောကောတိ သတ္တလောကော၊ သင်္ခါရလောကဩကာသလောကာနံ ဘဝါဘဝဂမနာသမ္ဘဝတော သတ္တလောကံ ဇီဝလောကောတိ ဝိသေသေတိ။ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနောတိ ဧတ္ထ နဝပိ လောကုတ္တရဓမ္မာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ အပစယဂါမိတာ ဟိ စတုမဂ္ဂဓမ္မဿ ဩဓိသော အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသော၊ သော အဿ အတ္ထိ၊ တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ တတ္ထ သဟာယဘာဝူပဂမနေန နိဗ္ဗာနဿာပိ။ ယထာဟ ‘‘ယော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ရာဂက္ခယော…ပေ… ဣဒံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ အရဟတ္တဿာပိ တထာ ရာဂါဒိက္ခယဝစနသဗ္ဘာဝတော။ ဖလသာမညေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဖလာနံ အတ္ထီတိ နဝဝိဓောပေသ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ သဟစရဏလက္ခဏကအာရဏတာယ ပဋိပက္ခဂေါစရဂ္ဂဟဏတာ။ အနဘိဟိတောပိ ဟိ ဓမ္မဿ တတြာဘိဟိတောဝ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော ဣတိ ဝစနတော ကာရဏဂေါစရဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရိပိ ဖလာနိ ဂဟိတာနိ။ နရကာဒီသု အပတမာနံ ဓာရေတိ သုဂတိယံ ဥပ္ပာဒနေနာတိ ဓမ္မော။ ပုန သုဂတိမှိ အဇနနကာရီ အကုသလဓမ္မေ နိဝါရေတွာ ပေါသေတိ ပဝတ္တေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဓမ္မော။ သော ပန ကာမရူပါရူပဘေဒတော တိဝိဓော အစ္စန္တသုခါဝဟနတော၊ တတောပိ ဥတ္တမတ္တာ ဓမ္မဝရော။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘စတုန္နံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသစ္စာနံ အနနုဗောဓာ အပ္ပဋိဝေဓာ ဧဝမိဒံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ သန္ဓာဝိတံ သံသရိတ’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ မဟာဝ။ ၂၈၇) ဝစနတော စတုသစ္စဓမ္မံ အသမ္ဗုဓံ ဘဝါ ဘဝံ ဂစ္ဆတိ ဇီဝလောကောတိ သိဒ္ဓံ။ တသ္မာ ယံ အသမ္ဗုဓံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿေဝ ¶ ‘‘တဿာ’’တိ အန္တေ တံနိဒ္ဒေသေန နိယမနတော စတုသစ္စဓမ္မောပိ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ ¶ ဓမ္မဝရောတိ စာပဇ္ဇတိ။ အညထာ ‘‘နမော အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနော ဓမ္မဝရဿ တဿာ’’တိ တံနိဒ္ဒေသေန သမာနဝိဘတ္တိကရဏံ န ယုဇ္ဇတိ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမနတော၊ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနော ဓမ္မဝရဿာ’’တိ ဝစနံ ဝိသေသနဝစနံ။ တသ္မာ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနံ တဗ္ဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ နတ္ထီတိ စေ? န၊ တံနိဒ္ဒေသေန သမာနဝိဘတ္တိဋ္ဌာနေ အဝိသေသိတတ္တာ။ အပိ စ မဂ္ဂသစ္စနိရောဓသစ္စေသု ဖလာနံ အပရိယာပန္နတ္တာ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာတိ ဝစနဝိရောဓော၊ ဖလာနံ အသင်္ဂဟေ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ န ကေဝလံ အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ အပိ စ အရိယဖလဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ…ပေ… ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇) ဝစနဝိရောဓော စာတိ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓါ ဧသာ ဂါထာ သာသနဝိရုဒ္ဓါ စာ’’တိ? ဝုစ္စတေ – သဗ္ဗမေတမယုတ္တံ ဝုတ္တဂါထတ္ထာဇာနနတော။ ဧတ္ထ ဟိ အာစရိယေန ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုဝိသယဝိဘာဂေါ စ ဒဿိတော။ ကထံ? တတ္ထ အသမ္ဗုဓန္တိ အသမ္ဗောဓော၊ သော အတ္ထတော အဝိဇ္ဇာ၊ တာယ စ တဏှုပါဒါနာနိ ဂဟိတာနိ၊ တယောပိ တေ ဓမ္မာ သမုဒယသစ္စံ၊ ဘဝါဘဝန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ ဝုတ္တံ။ သုဂတိဒုဂ္ဂတိပ္ပဘေဒေါ ဟိ ဘဝေါ အတ္ထတော ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁) ဝစနတော ဒုက္ခပ္ပဝတ္တိ ပဝတ္တိ နာမ၊ ဒုက္ခသမုဒယော ပဝတ္တိဟေတု နာမ၊ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတဿ စ ပဝတ္တိဟေတုဿ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန နိရောဓမဂ္ဂသစ္စဒွယံ ဝိသယော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏံ…ပေ… ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၂၆)။

ဧတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ ဗုဒ္ဓေန ဂေါစရာသေဝနာယ အာသေဝိတံ၊ မဂ္ဂသစ္စံ ဘာဝနာသေဝနာယ။ ဧတ္တာဝတာ အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတံ ယန္တိ ဥပယောဂပ္ပတ္တော ယော ဝိသယော နိရောဓော စ မဂ္ဂေါ စ၊ တဿ ယထာဝုတ္တာဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလတ္တယဝိဒ္ဓံသိနော နမော ဓမ္မဝရဿာတိ အယံ ဂါထာယ အတ္ထော။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဿ သုတ္တန္တနယေန ဥပနိဿယပစ္စယတ္တာ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနသီလတာယ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝတ္တုံ သမ္ဘဝတိ။ ဧဝဉှိ သတိ ရာဂဝိရာဂါတိ ဂါထတ္ထော၊ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီတိ သုတ္တတ္ထော စ အသေသတော ဂဟိတော ဟောတိ။ အထ ¶ ဝါ ဣမာယ ဂါထာယ ကေဝလံ ပရိယတ္တိဓမ္မောဝ ဂဟိတော ဟောတိ၊ ယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလျာဏံ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀၊ ပါရာ။ ၁)၊ တမ္ပိ အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓေဟေဝ နိသေဝိတံ ဂေါစရာသေဝနာယ အနညနိသေဝိတံ။ ယထာဟ ‘‘ဘဂဝံမူလကာ နော၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မာ ဘဂဝံနေတ္တိကာ ဘဂဝံပဋိသရဏာ…ပေ… ဘဂဝတော သုတွာ ဘိက္ခူ ဓာရေဿန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၆)။

တတိယဂါထာယ ¶ သီလာဒယော ကိဉ္စာပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ယထာသမ္ဘဝံ လဗ္ဘန္တိ၊ တထာပိ အန္တေ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဝစနတော သီလာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မက္ခန္ဓာ လောကုတ္တရာဝ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏပ္ပဘုတီဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သရူပေကသေသံ ကတွာ ‘‘ဝိမုတ္တိဉာဏပ္ပဘုတီဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဝိမုတ္တီတိ ဖလဓမ္မာဝ သုတ္တေ အဓိပ္ပေတာ၊ တထာပိ ‘‘မဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ပဟီနေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၀) ဝစနတော မဂ္ဂါဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိမုတ္တိ ဝိမောက္ခော ခယောတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ ‘‘ခယေ ဉာဏံ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏန္တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၄) ဧတ္ထ ခယော နာမ မဂ္ဂေါ၊ ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယောတိ ဖလနိဗ္ဗာနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ သုတ္တေ အာဂတမေဝ။ ပဟီနကိလေသာနံ ခယော ပါကတိကော ခယော ဧဝ။ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဧဝမာဒယော ဂုဏာ သင်္ဂဟိတာ။ သမန္နာဂမဋ္ဌေန အပရိဟီနဋ္ဌေန စ ယုတ္တော။ ခေတ္တံ ဇနာနံ ကုသလတ္ထိကာနန္တိ ‘‘အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’’တိ သုတ္တတော ကုသလဿ ဝိရုဟနဋ္ဌာနတ္တာ၊ သုတ္တန္တနယေန ဥပနိဿယပစ္စယတ္တာ စ ကာမံ ကုသလဿ ခေတ္တံ ဟောတိ သင်္ဃော၊ န ကုသလတ္ထိကာနံ ဇနာနံ။ တသ္မာ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ သုတ္တတ္ထသမ္ဘဝတော။ သုတ္တေ ‘‘အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကဿ လောကဿ? ပုညတ္ထိကဿ ခေတ္တံ သင်္ဃော၊ ပုညုပနိဿယတ္တာ ပုညက္ခေတ္တံ ဟောတိ သင်္ဃော၊ ကုသလတ္ထိကာနန္တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ လောကေပိ ဟိ ဒေဝဒတ္တဿ ခေတ္တံ ယညဒတ္တဿ ခေတ္တံ သာလိယဝုပနိဿယတ္တာ သာလိခေတ္တံ ယဝခေတ္တန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အရိယသင်္ဃန္တိ ဝိဂတကိလေသတ္တာ အရိယံ ပရိသုဒ္ဓံ အရိယာနံ၊ အရိယဘာဝံ ဝါ ပတ္တံ သီလဒိဋ္ဌိသာမညေန သင်္ဃတတ္တာ သင်္ဃံ။ ‘‘အရိယ-သဒ္ဒေန သမ္မုတိသင်္ဃံ နိဝါရေတီ’’တိ ကေစိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ဝိမုတ္တိဉာဏဂုဏဂ္ဂဟဏေန ဝိသေသိတတ္တာ။ သိရသာတိ ¶ ဣမိနာ ကာမံ ကာယနတိံ ဒဿေတိ၊ တထာပိ ဥတ္တမသင်္ဃေ ဂုဏဂါရဝေန ဥတ္တမင်္ဂမေဝ နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘သိရသာ နမာမီ’’တျာဟ။ သိရဿ ပန ဥတ္တမတာ ဥတ္တမာနံ စက္ခုသောတိန္ဒြိယာနံ နိဿယတ္တာ၊ တေသံ ဥတ္တမတာ စ ဒဿနာနုတ္တရိယသဝနာနုတ္တရိယဟေတုတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထာဟ – အနုသန္ဓိကုသလော

‘‘ဥပေါဂ္ဃာတော ပဒဉ္စေဝ၊ ပဒတ္ထော ပဒဝိဂ္ဂဟော၊

စောဒနာပြတျဝဇ္ဇာနံ၊ ဗျာချာ တန္တဿ ဆဗ္ဗိဓာ’’တိ။ –

ဧဝမဝတွာ ကသ္မာ ရတနတ္တယပဏာမံ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – သတာစာရတ္တာ။ အာစာရော ကိရေသ သပ္ပုရိသာနံ၊ ယဒိဒံ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပူဇာဝိဓာနံ။ တသ္မာ ‘‘သတာစာရတော ဘဋ္ဌာ မာ မယံ ဟောမာ’’တိ ¶ ကရီယတိ၊ စတုဂမ္ဘီရဘာဝယုတ္တဉ္စ ဝိနယပိဋကံ သံဝဏ္ဏေတုကာမဿ မဟာသမုဒ္ဒံ ဩဂါဟန္တဿ ဝိယ ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတဿာပိ မဟန္တံ ဘယံ ဟောတိ၊ ဘယက္ခယာဝဟဉ္စေတံ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏဇနိတံ ပဏာမပူဇာဝိဓာနံ။ ယထာဟ ‘‘ဧဝံ ဗုဒ္ဓံ သရန္တာန’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉)။ အပိစာစရိယော သတ္ထုပူဇာဝိဓာနေန အသတ္ထရိ သတ္ထာဘိနိဝေသဿ လောကဿ ယထာဘူတံ သတ္ထရိ ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သတ္ထုသမ္ဘာဝနံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ အသတ္ထရိ သတ္ထုသမ္ဘာဝနံ ပရိစ္စဇာပေတိ၊ ‘‘တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ ဝုတ္တဒေါသံ ပရိဟရတိ။ အန္တရာယဗဟုလတ္တာ ခန္ဓသန္တတိယာ ဝိပ္ပကတာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ အတ္တနော အာယုဝဏ္ဏသုခဗလာနံ ပရိက္ခယသမ္ဘဝါသင်္ကာယ ‘‘အဘိဝါဒနသီလိဿ…ပေ… အာယု ဝဏ္ဏော သုခံ ဗလ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၀၉) ဝုတ္တာနိသံသေ ယာဝ သံဝဏ္ဏနာပရိယောသာနာ ပတ္ထေတိ။ အပိ စေတ္ထ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပဏာမပူဇာဝိဓာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမတ္ထံ ဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒဿ၊ လောကုတ္တရဿေဝ ဝါ သဒ္ဓမ္မဿ ပူဇာဝိဓာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမတ္ထံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ သဒ္ဓမ္မပဋိဝေဓမတ္တာဘိလာသိနော ဟိ တေ။ ပရမတ္ထသင်္ဃပူဇာဝိဓာနံ ပရမတ္ထသင်္ဃဘာဝါဓိဂမတ္ထံ သာဝကယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟံ ဇနေတိ၊ မင်္ဂလာဒီနိ ဝါ သာတ္ထာနိ အနန္တရာယာနိ စိရဋ္ဌိတိကာနိ ဗဟုမတာနိ စ ဘဝန္တီတိ ဧဝံလဒ္ဓိကာနံ စိတ္တပရိတောသနတ္ထံ ‘‘ပူဇာ စ ပူဇနေယျာန’’န္တိ ဘဂဝတာ ပသတ္ထမင်္ဂလံ ကရောတိ။ ဝုစ္စတေ စ –

‘‘မင်္ဂလံ ¶ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓါ၊ ဓမ္မော သင်္ဃော စ မင်္ဂလံ၊

မင်္ဂလာဒီနိ သာတ္ထာနိ၊ သီဃံ သိဇ္ဈန္တိ သဗ္ဗသော။

‘‘သတ္ထု ပူဇာဝိဓာနေန၊ ဧဝမာဒီ ဗဟူ ဂုဏေ၊

လဘတီတိ ဝိဇာနန္တော၊ သတ္ထုပူဇာပရော သိယာ’’တိ။

ဧတ္ထ စ သတ္ထုပဓာနတ္တာ ဓမ္မသင်္ဃာနံ ပူဇာဝိဓာနံ သတ္ထုပူဇာဝိဓာနမိစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သာသနတော လောကတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘သတ္ထာ’’တိ ဓမ္မော သုဂတေန ဝုတ္တော၊

သုဝတ္ထိဂါထာသု ‘‘တထာဂတော’’တိ၊

သင်္ဃော စ ဝုတ္တော ယမတော သ သတ္ထာ။

ဓမ္မကာယော ယတော သတ္ထာ၊ ဓမ္မော သတ္ထာ တတော မတော၊

ဓမ္မဋ္ဌိတော သော သင်္ဃော စ၊ သတ္ထုသင်္ချံ နိဂစ္ဆတိ။

သန္တိ ဟိ လောကေ ဝတ္တာရော ကောသဂတံ အသိံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ပုရိသံ ဝိသုံ အပရာမသိတွာ ‘‘အသိံ ဂဟေတွာ ဌိတော ဧသော’’တိ။ တေနေဝါဟ စာရိယမာတြစ္စေဝါ –

‘‘နမတ္ထု ဗုဒ္ဓရတ္နာယ၊ ဓမ္မရတ္နာယ တေ နမော၊

နမတ္ထု သင်္ဃရတ္နာယ၊ တိရတ္နသမဝါနယီ’’တိ။

အပိစ သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခပါတုဘာဝါဘိသင်္ခါတံ ခန္ဓသန္တာနမုပါဒါယ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ယဒိ ပညာပိယတိ၊ ဓမ္မော ပဏာမာရဟောတိ ကာ ဧဝ ကထာ၊ သင်္ဃော စ ‘‘သင်္ဃေ ဂေါတမိ ဒေဟိ၊ သင်္ဃေ တေ ဒိန္နေ အဟဉ္စေဝ ပူဇိတော ဘဝိဿာမိ သင်္ဃော စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘာဇနန္တိ ဒီပေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတော ဓမ္မော အာစရိယပရမ္ပရာယ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တတေလမိဝ အပရိဟာပေတွာ ယာဝဇ္ဇတနာ အာဘတတ္တာ ဧဝ မာဒိသာနမ္ပိ သောတဒွါရမနုပ္ပတ္တော’’တိ သင်္ဃဿ အာစရိယော အတီဝ အာဒရေန ပဏာမံ ကရောတိ ‘‘သိရသာ နမာမီ’’တိ။

ဧဝံ ¶ အနေကဝိဓံ ပဏာမပ္ပယောဇနံ ဝဒန္တိ၊ အာစရိယေန ပန အဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနံ အတ္တနာ ဧဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဣစ္စေဝမစ္စန္တနမဿနေယျ’’န္တိအာဒိနာ စတုတ္ထဂါထာယ။ ဣစ္စေဝန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ရတနတ္တယပူဇာဝိဓာနပရိသမတ္တတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ယထာဝိဟိတမတ္တမေဝ ပူဇာဝိဓာနံ အရဟတိ ရတနတ္တယံ၊ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ အာပဇ္ဇတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဧဝမစ္စန္တနမဿနေယျ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဝိဓိံ ဒဿေတိ။ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာ၊ အညေန ဝါ တာဒိသေန အစ္စန္တမေဝ မုဟုတ္တမပိ အဋ္ဌတွာ အဘိက္ခဏံ နိရန္တရံ နိယမေန နမဿနာရဟံ နမဿမာနဿ ဟိတမဟပ္ဖလကရဏတောတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝိဓံ ဒုလ္လဘဋ္ဌေန မဟပ္ဖလဋ္ဌေန စ သိဒ္ဓံ ရတနဘာဝံ ရတနတ္တယံ နမဿမာနော ယံ ပုညာဘိသန္ဒံ အလတ္ထံ အလဘိံ။ အကုသလမလံ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနေန ပုနာတီတိ ပုညံ။ ကိလေသဒရထပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ သီတလတ္တာ စိတ္တံ အဘိသန္ဒေတီတိ အဘိသန္ဒော။ ပုညဉ္စ တံ အဘိသန္ဒော စာတိ ပုညာဘိသန္ဒော၊ တံ ပုညာဘိသန္ဒံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပုညမဟတ္တံ’’န္တိ ဘဏန္တိ၊ ‘‘ဝိပုလ’’န္တိ ဝစနတော သော အတ္ထော န ယုဇ္ဇတီတိ အာစရိယော။ အထ ဝါ ပုညာနံ အဘိသန္ဒော ပုညာဘိသန္ဒော ¶ ၊ တံ ပုညာဘိသန္ဒံ။ သန္ဒ သဝနေတိ ဓာတု။ တသ္မာ ပုညသောတံ ပုညုဿယန္တိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ၊ တံ ပန ဝိပုလံ၊ န ပရိတ္တန္တိ ဒဿိတံ ဝိပုလ-သဒ္ဒေန။

ပဉ္စမဂါထာ ယသ္မိံ ဝိနယပိဋကေ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ အနူနံ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တနဋ္ဌေန ဌိတေ သကလံ တိဝိဓမ္ပိ သာသနံ တေသွေဝ ပုဂ္ဂလေသု ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ။ ကဿ သာသနန္တိ စေ? အဋ္ဌိတဿ ဘဂဝတော။ ဘဂဝါ ဟိ ဌိတိဟေတုဘူတာယ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝေန အဋ္ဌိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော ဟိ ပရလောကေ နိရပေက္ခော ကေဝလံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂမနုယုဉ္ဇန္တော တိဋ္ဌတိ၊ န ပရလောကဟိတာနိ ပုညာနိ ကတ္တုံ ဗျာဝဋော ဟောတိ၊ သဿတဒိဋ္ဌိကော တာနိ ကတ္တုံ အာယူဟတိ။ ဘဂဝါ ပန တထာ အတိဋ္ဌန္တော အနာယူဟန္တော မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇန္တော သယဉ္စ ဩဃံ တရိ၊ ပရေ စ တာရေသိ။ ယထာဟ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ ခွာဟံ၊ အာဝုသော၊ အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁)။ စတုဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန သတ္တေသု သုဋ္ဌု သမ္မာ စ ဌိတဿာတိ အတ္ထဝသေန ဝါ သုသဏ္ဌိတဿ။ သုသဏ္ဌိတတ္တာ ဟေသ ကေဝလံ သတ္တာနံ ဒုက္ခံ အပနေတုကာမော ဟိတံ ဥပသံဟရိတုကာမော သမ္ပတ္တိယာ စ ပမောဒိတော အပက္ခပတိတော စ ဟုတွာ ဝိနယံ ဒေသေတိ၊ တသ္မာ ဣမသ္မိံ ¶ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာဓိကာရေ သာရုပ္ပာယ ထုတိယာ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘သုသဏ္ဌိတဿာ’’တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘မနာပိယေ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မဝိပါကေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၆) သုတ္တဿ၊ ‘‘သုသဏ္ဌာနာ သုရူပတာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၈။၁၁) သုတ္တဿ စ ဝသေန သုသဏ္ဌိတဿာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ သော အဓိပ္ပေတာဓိကာရာနုရူပေါ န ဟောတိ။ အမိဿန္တိ ကိံ ဝိနယံ အမိဿံ၊ ဥဒါဟု ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝန္တိ? နောဘယမ္ပိ။ အမိဿာ ဧဝ ဟိ ဝိနယဋ္ဌကထာ။ တသ္မာ ဘာဝနပုံသကဝသေန အမိဿံ တံ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝန္တိ အဋ္ဌကထာ ‘‘ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသူ’’တိ ဝစနတော တေသံ အာနုဘာဝေါ နာမ ဟောတိ။ ကိဉ္စိ အပုဗ္ဗံ ဒိသွာ သန္တိ ဟိ လောကေ ဝတ္တာရော ‘‘ကဿေသ အာနုဘာဝေါ’’တိ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ အနုဂန္တွာ တံတံပါဌေ အတ္ထံ ဘာဝယတိ ဝိဘာဝယတိ၊ တဿ တဿ ဝါ အတ္ထဿ ဘာဝနာ ဝိဘာဝနာတိ အာနုဘာဝေါ ဝုစ္စတိ အဋ္ဌကထာ။

ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝေ သတိ ကိံ ပုန တံ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ ဣမိနာ အာရမ္ဘေနာတိ တတော ဝုစ္စန္တိ ဆဋ္ဌသတ္တမဋ္ဌမနဝမဂါထာယော။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂဉာဏမ္ဗုနာ နိဒ္ဓါတမလတ္တာ ဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇေဟိ၊ တေနေဝ နိဒ္ဓါတာသဝတ္တာ ဝိသုဒ္ဓပဋိသမ္ဘိဒေဟိ၊ ဝိသုဒ္ဓပဋိသမ္ဘိဒတ္တာ စ သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟီတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ဝုတ္တေ လောကာစရိယာပိ၊ သာသနေ ရာဟုလာစရိယာဒယောပိ သင်္ဂယှန္တိ၊ တေ အပနေတုံ ကာမဉ္စာတိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တံ ဝဏ္ဏယိဿ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗဋ္ဌကထာယ ဦနဘာဝေါ ဒဿိတောတိ စေ? န၊ စိတ္တေဟိ နယေဟိ သံဝဏ္ဏိတောတိ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓမ္မံ သံဝဏ္ဏေတုံ ကောဝိဒေဟိ၊ တာယ သံဝဏ္ဏနာယ ဝါ ကောဝိဒေဟိ သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟိ။

သလ္လေခိယေတိ ကိလေသဇာတံ ဗာဟုလ္လံ ဝါ သလ္လိခတိ တနုံ ကရောတီတိ သလ္လေခေါ၊ သလ္လေခဿ ဘာဝေါ သလ္လေခိယံ၊ တသ္မိံ သလ္လေခိယေ။ နောသုလဘူပမေဟီတိ အသုလဘူပမေဟိ။ မဟာဝိဟာရဿာတိ မဟာဝိဟာရဝံသဿ။ ပညာယ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ဓဇော ဥပမာ ဧတေသန္တိ ဓဇူပမာ၊ တေဟိ ဓဇူပမေဟိ။ သမ္ဗုဒ္ဓဝရံ အနုအယေဟိ အနုဂတေဟိ သမ္ဗုဒ္ဓဝရနွယေဟိ၊ ဗုဒ္ဓါဓိပ္ပာယာနုဂေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓ ဝရ-သဒ္ဒေါ ‘‘သာမံ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တသ္မာ တေ အပနေတုံ ဝုတ္တော။

အဋ္ဌကထာယ ¶ ဦနဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော ကရဏဝိသေသံ တဿ ပယောဇနဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘သံဝဏ္ဏနာ’’တိအာဒိမာဟ။ န ကိဉ္စိ အတ္ထံ အဘိသမ္ဘုဏာတီတိ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ ဖလံ ဟိတံ န သာဓေတီတိ အတ္ထော ‘‘န တံ တဿ ဘိက္ခုနော ကိဉ္စိ အတ္ထံ အနုဘောတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၃၈) ဝိယ။ အဇ္ဈေသနံ ဗုဒ္ဓသိရိဝှယဿာတိ ဣမိနာ ယသ္မာ သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနာ အဇ္ဈိဋ္ဌေန ဓမ္မော ဒေသိတော ဘဂဝတာ၊ သာရိပုတ္တဿ အဇ္ဈေသနံ နိဿာယ ဝိနယော ပညတ္တော၊ တသ္မာ အယမ္ပိ အာစရိယော တံ အာစရိယဝတ္တံ ပူဇေန္တော ဣမံ သံဝဏ္ဏနံ ဗုဒ္ဓသိရိတ္ထေရဿ ယာစနံ နိဿာယ အကာသီတိ ဒဿေတိ။ သမနုဿရန္တောတိ တဿာဘာဝံ ဒီပေတိ အာဒရဉ္စ။

တတော ပရံ ဒွေ ဂါထာယော ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ တေန တာသု အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယပစ္စယဝိမတိံ ဝိနောဒေတိ၊ ဧကဋ္ဌကထာယ ကုသလဿ ဝါ ‘‘အယံ နယော အဋ္ဌကထာယံ နတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခေပံ နိဝါရေတိ၊ အယုတ္တတ္ထပရိစ္စာဂေန တတ္ထ အဘိနိဝိဋ္ဌာနံ အဘိနိဝေသံ ပရိစ္စဇာပေတိ၊ ထေရဝါဒဒဿနေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ ပတိ ဝိနယဓရာနံ ကာရဏောပပတ္တိတော ဥဟာပေါဟက္ကမံ ဒဿေတိ၊ အယုတ္တတ္ထေရဝါဒပဋိက္ခေပေန ပုဂ္ဂလပ္ပမာဏတံ ပဋိက္ခိပတီတိ ဣမေ စာနိသံသာ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနေန ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စ သမာရဘန္တော တဿာ သံဝဏ္ဏနာယ မဟာအဋ္ဌကထံ သရီရံ ကတွာ သမာရဘိဿံ၊ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ ယော ဝုတ္တော ဝိနိစ္ဆယော၊ တထေဝ ကုရုန္ဒီနာမာဒီသု လောကေ ဝိဿုတာသု အဋ္ဌကထာသု စ ယော ဝုတ္တော ဝိနိစ္ဆယော၊ တတောပိ ဝိနိစ္ဆယတော မဟာအဋ္ဌကထာနယေန၊ ဝိနယယုတ္တိယာ ဝါ ယုတ္တမတ္ထံ တဿ သရီရဿ အလင်္ကာရံ ဝိယ ဂဏှန္တော သမာရဘိဿံ။ ကိံ သံဝဏ္ဏနမေဝ၊ န အညန္တိ ဒဿနတ္ထံ ပုန သံဝဏ္ဏနာဂ္ဂဟဏံ။ အထ ဝါ အန္တောဂဓတ္ထေရဝါဒံ သံဝဏ္ဏနံ ကတွာ သမာရဘိဿန္တိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထေရဝါဒါ ဟိ ဗဟိအဋ္ဌကထာယ ဝိစရန္တိ။ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန စူဠပစ္စရိအန္ဓကအရိယဋ္ဌကထာပန္နဝါရာဒယောပိ သင်္ဂဟိတာ ¶ ။ တတ္ထ ပစ္စရီ နာမ သီဟဠဘာသာယ ဥဠုမ္ပံ ကိရ၊ တသ္မိံ နိသီဒိတွာ ကတတ္တာ တမေဝ နာမံ ဇာတံ။ ကုရုန္ဒီဝလ္လိဝိဟာရော နာမ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ကတတ္တာ ကုရုန္ဒီ နာမ ဇာတာ။

သမ္မ သမာရဘိဿန္တိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနံ သဇ္ဇေတွာ အဟံ ဌိတော၊ တသ္မာ တံ မေ နိသာမေန္တူတိ ဂါထာယ တံ သံဝဏ္ဏနံ မေ မမ၊ မယာ ဝါ ဝုစ္စမာနန္တိ ပါဌသေသော ¶ ။ နိသာမေန္တု ပဿန္တု ပညာစက္ခုနာ သုဏန္တု ဝါ သဒ္ဓါဝီရိယပီတိပါမောဇ္ဇာဘိသင်္ခါရေန သင်္ခရိတွာ ပူဇယန္တာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ။ ကဿ ဓမ္မံ? ဓမ္မပ္ပဒီပဿ တထာဂတဿ။ ကိံ ဒဿေတိ? ပဒီပဋ္ဌာနိယော ဟိ ဓမ္မော ဟိတာဟိတပ္ပကာသနတော၊ ပဒီပဓရဋ္ဌာနိယော ဓမ္မဓရော တထာဂတော၊ တသ္မာ ပရိနိဗ္ဗုတေပိ တသ္မိံ တထာဂတေ တတ္ထ သောကံ အကတွာ သက္ကစ္စ ဓမ္မံ ပဋိမာနယန္တာ နိသာမေန္တူတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဓမ္မကာယာ တထာဂတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၈) ဝစနတော ဓမ္မော စ သော ပဒီပေါ စာတိ ဓမ္မပ္ပဒီပေါ၊ ဘဂဝါ။

ယော ဓမ္မဝိနယော ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တော၊ သော တထေဝ ဗုဒ္ဓပုတ္တေဟိ သာဝကေဟိ ဉာတော အဝဗုဒ္ဓါ၊ ယေဟိ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မတိံ အဓိပ္ပာယံ အစ္စဇန္တာ နိရဝသေသံ ဂဏှန္တာ။ ပုရေတိ ပုရာ၊ ပေါရာဏတ္ထေရာ ဝါ။ အဋ္ဌကထာတိ အဋ္ဌကထာယော၊ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။

ယံ အတ္ထဇာတံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပမာဒလေခကာနံ ပမာဒလေခမတ္တံ ဝဇ္ဇယိတွာ။ ကိံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပမာဏံ? န၊ ကိန္တု သိက္ခာသု သဂါရဝါနံ ဣဓ ဝိနယမှိ ပဏ္ဍိတာနံ၊ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ပမာဒလေခန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပမာဒလေခံ ဝဇ္ဇယိတွာ ပမာဏံ ဟေဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

တတော စာတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တအတ္ထဇာတတော တန္တိက္ကမံ ပါဠိက္ကမံ။ သုတ္တန္တာ သုတ္တာဝယဝါ။ အန္တောတိ ဟိဒံ အဗ္ဘန္တရာဝယဝသမ္ဘာဝနာဒီသု ဒိဿတိ။ သုတ္တန္တေသု ဘဝါ သုတ္တန္တိကာ၊ တေသံ သုတ္တန္တိကာနံ၊ သုတ္တန္တဂန္ထေသု အာဂတဝစနာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အမီယတီတိ အန္တော၊ သာဓီယတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေန သာဓီယတိ? သုတ္တေန၊ သုတ္တဿ အန္တော သုတ္တန္တော၊ ကော သော? သော သော အတ္ထဝိကပ္ပော၊ တသ္မိံ သုတ္တန္တေ နိယုတ္တာနိ ဝစနာနိ သုတ္တန္တိကာနိ။ တေသံ သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ။ တဿ တဿ အာဂမသုတ္တဿ အဘိဓမ္မဝိနယသုတ္တဿ စာနုရူပံ ပရိဒီပယန္တီ၊ အယံ တာဝေတ္ထ သမာသတော အတ္ထဝိဘာဝနာ – ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒီနံ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၄၇၉၊ အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ပါရာ။ ၁) သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ အာဂမသုတ္တန္တာနုရူပံ။ ‘‘ဝိဝါဒါဓိကရဏံ သိယာ ¶ ကုသလံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗျာကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၂၀) ဧဝမာဒီနံ ¶ အဘိဓမ္မသုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ အဘိဓမ္မသုတ္တန္တာနုရူပန္တိ ဧဝမာဒိ။ ဟေဿတီတိ ဘဝိဿတိ၊ ကရီယိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝဏ္ဏနာပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ သော တသ္မာတိ ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ကထံ? ပဏ္ဍိတာနံ ပမာဏတ္တာပိ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဿ သမာသိတတ္တာပိ ဝိနိစ္ဆယဿ အသေသိတတ္တာပိ တန္တိက္ကမဿ အဝေါက္ကမိတတ္တာပိ သုတ္တန္တိကဝစနာနံ သုတ္တန္တဋ္ဌကထာနုရူပံ ဒီပနတောပိ တသ္မာပိ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ။ ဧတ္ထ ‘‘တန္တိက္ကမံ အဝေါက္ကမိတွာ’’တိ ဝစနေန သိဒ္ဓေပိ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍာဒီသု ‘သုတ္တန္တိကာနံ ဘာရော’တိ ဂတာ၊ မယံ ပန ဝတွာဝ ဂမိဿာမာ’’တိ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တန္တိကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ကိရ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တဒင်္ဂဝိနယာဒိဘေဒေန ¶ ဝိနယဿဗဟုတ္တာ ဝိနယော တာဝ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗော။ ‘‘ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ‘‘ဝုတ္တံ ယေနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? တဿ ဧဝမာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာရိတံ ယေန စာဘတံ။ ယတ္ထပ္ပတိဋ္ဌိတဉ္စေတန္တိ ဝစနံ သကလမ္ပိ ဝိနယပိဋကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတီတိ အာဟစ္စ ဘာသိတံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ဘဂဝတော အတီတာဒီသု အပ္ပစ္စက္ခံ ကိဉ္စိ အတ္ထိ။ ယဒိ အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတိ၊ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ န ဇနေယျာတိ စေ? န၊ သာဝကဘာသိတဿပိ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိဇနနတော။ နိယမာဘာဝါ အတိပ္ပသင်္ဂေါတိ စေ? န၊ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘သင်္ဂီတိတ္တယံ အာရုဠှော’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ။ တထာ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ သင်္ဂီတိံ အာရုဠှတ္တာ ‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ…ပေ… သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ) ဧဝမာဒိဝစနံ၊ ယဉ္စ သင်္ဂီတိအာရုဠှက္ကမာနုဂတံ၊ တံ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ဇနေတီတိ အာယသ္မာ ဥပတိဿော။

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော၊ တေန အညာပိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ တမ္ပိ သာလဝနံ ဥပဂန္တွာ မိတ္တသုဟဇ္ဇေ အပလောကေတွာ နိဝတ္တနတော ဥပဝတ္တနန္တိ ပါကဋံ ဇာတံ ကိရ။ ယမကသာလာနန္တိ ဧကာ ကိရ သာလပန္တိ သီသဘာဂေ၊ ဧကာ ပါဒဘာဂေ။ တတြာပိ ဧကော ¶ တရုဏသာလော သီသဘာဂဿ အာသန္နေ ဟောတိ၊ ဧကော ပါဒဘာဂဿ၊ မူလခန္ဓဝိဋပပတ္တေဟိ အညမညံ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတသာလာနန္တိပိ ဝုတ္တံ။ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ ‘‘ကတကိစ္စော ပီတိဇ ဟာသ စေတော အဝေရမုခေနာဘတကုဏ္ဍလေနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပရိနိဗ္ဗာနေ ပရိနိဗ္ဗာနဟေတု၊ တသ္မိံ ဌာနေ ဝါ မာ သောစိတ္ထ စိတ္တေန၊ မာ ပရိဒေဝိတ္ထ ဝါစာယ ‘‘ပရိဒေဝနံ ဝိလာပ’’န္တိ ဝစနတော။ မဟာသမဏေနာတိ နိဿက္ကတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ သူရိယံ’သူဘိ ပဋုကရာ’ဘာ’ရိဏဿ တာဏာ ဣတျတြေဝ။ ယဉ္စ ဘဂဝတော အနုဂ္ဂဟံ၊ တဿ အနုဂ္ဂဟဿာတိ အာစရိယာ။ ဧကစ္စေ ပန ‘‘ယံ ယသ္မာ အဟံ အနုဂ္ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ နိဗ္ဗသနာနီတိ နိဋ္ဌိတဝသနကိစ္စာနိ၊ မယာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အပနီတာနိ ¶ ။ ယဒိ သုယုတ္တာနိ ဓာရေဿသီတိ ပုစ္ဆတိ၊ ကဝစသဒိသာနိ သာဏာနိ။ ဣဿရိယသဒိသာ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာဒယော။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိရောဓသမာပတ္တိ စ ပဋိလာဘက္ကမေန ‘‘အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ’’တိ ဝုတ္တာ။

အနာဂတေ သန္နိကဋ္ဌေ၊ တထာတီတေ စိရန္တနေ၊

ကာလဒွယေပိ ကဝီဟိ၊ ပုရာသဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇတေ။

သတ္ထုသာသနမေဝ ပရိယတ္တိ သတ္ထုသာသနပရိယတ္တိ၊ သာ သုတ္တဂေယျာဒိဝသေန နဝင်္ဂါ။ တိပိဋကမေဝ သဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒံ ဓာရေန္တီတိ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရာ။ ‘‘ဝိနာ န သက္ကာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အတ္ထိ ဝိသေသော တေဟိ သမ္မုခါပိ အသမ္မုခါပိ သုတံ၊ ထေရေန ပန အသမ္မုခါပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီတိ။ န ဝါယန္တိ ဧတ္ထ ဝါတိ ဝိဘာသာ၊ အညာသိပိ န အညာသိပီတိ အတ္ထော။ တတြ ဥစ္စိနနေ။ ဗဟုသဒ္ဒေါ ဝိပုလ္လတ္ထော ‘‘အနန္တပါရံ ဗဟု ဝေဒိတဗ္ဗမိတျ’’တြေဝ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘တိပိဋကသဗ္ဗပအယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဗဟု စာနေန…ပေ… ပရိယတ္တော’’တိ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ တိပိဋကဿ အနန္တတ္တာ၊ တသ္မာ အမှေ ဥပါဒါယ တေန ဗဟု ပရိယတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရထာ အာနန္ဒတ္ထေရော တေဟိ အပ္ပဿုတောတိ အာပဇ္ဇတိ၊ ‘‘အသမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝစနဝိရောဓော စ။ အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ ဧကော ဒိဝသော နဋ္ဌော၊ သော ပါဋိပဒဒိဝသော၊ ကောလာဟလဒိဝသော နာမ သော၊ တသ္မာ ဣဓ န ဂဟိတော။ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကီဠနတော သာဓုကီဠနံ နာမ။ သွေပီတိ အပိ-သဒ္ဒေါ အပေက္ခာမန္တာနုညာယ။ သုဘသုတ္တံ ‘‘အစိရပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) ဝုတ္တတ္တာ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု အန္တောဂဓံ န ဟောတီတိ စေ? န၊ ဘဂဝတော ကာလေ လဒ္ဓနယတ္တာ ကထာဝတ္ထု ဝိယ။ ဆဍ္ဍိတာ ပတိတာ ဥက္လာပါ ဆဍ္ဍိတပတိတဥက္လာပါ။ အာဏာ ဧဝ အပ္ပဋိဟတဋ္ဌေန စက္ကန္တိ အာဏာစက္ကံ။ ဧကတော ဧတ္ထ နိပတန္တီတိ ဧကနိပါတနံ။ အာကာသေန အာဂန္တွာ နိသီဒီတိ ဧကေတိ ဧတံ ဒုတိယဝါရေ ဂမနံ သန္ဓာယာတိ အာယသ္မာ ဥပတိဿော ¶ ။ ပဌမံ ဝါ အာကာသေန ဂန္တွာ ပရိသံ ပတွာ ဘိက္ခုပန္တိံ အပီဠေန္တော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ အာသနေ ဧဝ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ ဥဘယထာ စ အာပါထံ ဂတော၊ တေန ဥဘယမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ၊ အညထာ ဒွီသု ဧကံ အဘူတံ အာပဇ္ဇတိ။

အထ ¶ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိံ ပုစ္ဆိ…ပေ… အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဝိဿဇ္ဇေသီတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော ဥပါလီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၄၃၉) ဝုတ္တပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ သင်္ခိပိတွာ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဒဿိတဝစနန္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ တထာ ဟောတု၊ ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ ‘‘နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတာနုက္ကမေန အဝတွာ ‘‘ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိ ဧဝံ အနုက္ကမော ကတောတိ? ‘‘ဝတ္ထုမူလကတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ ဧကေ။ ဧတ္ထ ပန ဝိစာရဏာ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ သမ္ပတ္တေ ကရီယတိ။ ရာဇာဂါရကေတိ ဧဝံနာမကေ ဥယျာနေ။ အဘိရမနာရဟံ ကိရ ရာဇာဂါရမ္ပိ။ တတ္ထ၊ ယဿ ဝသေနေတံ ဧဝံ နာမံ လဘတိ။ အထ ခေါ ‘‘အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေတိ သင်္ဂီတိကာရကော ဝသီဂဏော။ ယဒိ ဧဝံ ယထာ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီတိ ဧတ္ထ ပုစ္ဆာက္ကမော ဒဿိတော၊ တထာ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဝိဿဇ္ဇနက္ကမောပိ ကိမတ္ထံ န ဒဿိတောတိ စေ? ဣမိနာနုက္ကမေန သင်္ဂဟံ ပဉ္စပိ နိကာယာ အနာရုဠှာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ကထံ ပန အာရုဠှာတိ? အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ပဉ္စပိ နိကာယေ အနုက္ကမေနေဝ ပုစ္ဆိ၊ အာနန္ဒတ္ထေရော ပန အနုက္ကမေနေဝ ပုစ္ဆိတမ္ပိ အပုစ္ဆိတမ္ပိ တဿ တဿ သုတ္တဿ သဘာဝံ အန္တရာ ဥပ္ပန္နံ ဝတ္ထုံ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသက္ကမံ မာတိကာဝိဘင်္ဂက္ကမန္တိ ဧဝမာဒိသဗ္ဗံ အနုရူပဝစနံ ပက္ခိပိတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ပဉ္စပိ နိကာယေ ပုစ္ဆီ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ ရာဇာဂါရကေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ရာဇာဂါရကေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ’’န္တိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနေနပိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ ဝိဟရတိ ရာဇာဂါရကေ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

ဂဟကာရန္တိ ဣမဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန သက္ကာ သော ဒဋ္ဌုံ၊ တဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော ဝိစရိန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနန္တိ ဣဒံ ဂဟကာရကဂဝေသနဿ ကာရဏဝစနံ။ သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာတိ တဝ သဗ္ဗာ အနဝသေသကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ဂဟကူဋံ နာမ အဝိဇ္ဇာ။ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏံ သောမနဿမယံ။ န ဟိ သောမနဿမယံ ဉာဏံ ခန္ဓသဘာဝဘေဒတော။ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာတိ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ၊ တံ ¶ ပန တတ္ထ တတ္ထ ပကာသယိဿာမ။ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ စ ဝိနယေ စာတိ ဧတ္ထ ပါဏာတိပါတော အကုသလန္တိ ဧဝမာဒီသု ¶ မရဏာဓိပ္ပာယဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ အကုသလံ၊ န ပါဏသင်္ခါတဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒကသင်္ခါတော အတိပါတော။ တထာ အဒိန္နဿ ပရသန္တကဿ အာဒါနသင်္ခါတာ ဝိညတ္တိ အဗျာကတော ဓမ္မော၊ တဗ္ဗိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အကုသလော ဓမ္မောတိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၇) ဧဝမာဒိနာ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ ပဋိဗလော ဝိနေတုံ။ ဇာတရူပရဇတံ ပရသန္တကံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ ယထာဝတ္ထုံ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋေသု အညတရံ၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ဒိယျမာနံ ဂဏှန္တဿ ပါစိတ္တိယံ၊ အတ္တတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ ကေဝလံ လောလတာယ ဂဏှန္တဿ အနာမာသဒုက္ကဋံ၊ ရူပိယဆဍ္ဍကသမ္မတဿ အနာပတ္တီတိ ဧဝံ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဝိနယေပိ ပဋိဗလော ဝိနေတုန္တိ အတ္ထော။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ၊ ဧတေန ဖလဝသေန ဇဝနဝသေန စ စိတ္တဿ ဝုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။ ‘‘အဝိသိဋ္ဌ’’န္တိ ပါဌော၊ သာဓာရဏန္တိ အတ္ထော။

ဒေသေန္တဿ ဝသေနေတ္ထ၊ ဒေသနာ ပိဋကတ္တယံ၊

သာသိတဗ္ဗဝသေနေတံ၊ သာသနန္တိပိ ဝုစ္စတိ။

ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ၊ ဝသေနာပိ ကထာတိ စ၊

ဒေသနာ သာသနာ ကထာ၊ ဘေဒမ္ပေဝံ ပကာသယေ။

သာသနဿ နပုံသကတ္တာ ‘‘ယထာ…ပေ… ဓမ္မသာသနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုစ္စရိတသံကိလေသံ နာမ အတ္ထတော စေတနာ၊ တထာကာရပ္ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝါ။ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တတ္တာ ဝိပဿနာစိတ္တာနိ ဝိသယတော လောကိယာ’ဘိသမယော အသမ္မောဟတော လောကုတ္တရော၊ လောကုတ္တရော ဧဝ ဝါ အဘိသမယော ဝိသယတော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ၊ ဣတရဿ မဂ္ဂါဒိကဿ အသမ္မောဟတောတိပိ ဧကေ။ ဧတ္ထ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုတ္တံ ဉာဏံ၊ တံ ကထံ ဂမ္ဘီရန္တိ စေ? ဂမ္ဘီရဿ ဥဒကဿ ပမာဏဂ္ဂဟဏကာလေ ဒီဃေန ပမာဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ အလဗ္ဘနေယျဘာဝဒဿနတ္ထံ ဣဒါနီတိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ယဿ စတ္ထာယ မဂ္ဂဖလတ္ထာယ။ တဉ္စ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိ နာဓိဂစ္ဆန္တိ ကဉ္စိ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတံ၊ ဣတိဝါဒပမောက္ခဉ္စ။ ကသ္မာ? အတ္ထဿ အနုပပရိက္ခိတွာ ဂဟိတတ္တာ။ အဓိဂတဖလတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပော။ ပုန ခီဏာသဝဂ္ဂဟဏေန ¶ အရဟန္တမေဝ ဒဿေတိ၊ န သေက္ခံ။ သော ဟိ ယထာ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ရညော ကဋကမကုဋာဒိံ ဂေါပေတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဥပနေတိ၊ ဧဝံ သဟေတုကာနံ သတ္တာနံ မဂ္ဂဖလတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တာသံယေဝ တတ္ထ ဝိနယပိဋကေ ပဘေဒတော ဝုတ္တတ္တာ၊ ဝါယမိတွာ တာ ဧဝ ပါပုဏာတီတိ အာစရိယာ။ ကိမတ္ထံ တိဿောဝ ဝိဇ္ဇာ တတ္ထ ဝိဘတ္တာတိ? သီလသမ္ပတ္တိယာ ဧတပရမုပနိဿယဘာဝတော။ ‘‘အပရေဟိပိ သတ္တဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဝိနယဓရော ¶ ဟောတိ။ အာပတ္တိံ ဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိံ၊ လဟုကံ အာပတ္တိံ၊ ဂရုကံ အာပတ္တိံ၊ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ…ပေ… ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပဿတိ…ပေ… အာသဝါနဉ္စ ခယာ…ပေ… ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၇) သုတ္တမေတ္ထ သာဓကံ။ ဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ သီလသမ္ပတ္တိံ နိဿာယ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဟေဝ ဝိယ ဒိဗ္ဗစက္ခုပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာနိ ပဋိလဘတိ။ ဝိသုံ ဧတေသံ ပရိကမ္မကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ တာသံယေဝါတိ ဝုတ္တန္တိ စ ဝဒန္တိ ဧကေ။ အဘိဓမ္မေ ပန တိဿောဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါ အညေ စ သမ္မပ္ပဓာနာဒယော ဂုဏဝိသေသာ ဝိဘတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဝိဘတ္တာ၊ တထာပိ ဝိသေသတော ပညာဇာတိကတ္တာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏာတီတိ ဒဿနတ္ထံ တာသံ တတ္ထေဝါတိ အဝဓာရဏဝိပလ္လာသော ကတော။ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန ဓမ္မေနာတိ ပါဌသေသော။ ကတ္တရိ စေတံ ကရဏဝစနံ၊ ဟေတုတ္ထေ စ၊ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတဟေတူတိ အဓိပ္ပာယော။ ကသ္မာ ပနာတိ ‘‘အနုလောမိကော’’တိ ဝုတ္တတ္ထံ ဒီပေတိ။

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော။

ပန္နဘာရာတိ ပတိတက္ခန္ဓဘာရာ။ ‘‘ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမ္မုခါ ဘဝိဿာမ န ဘဝိဿာမာ’’တိ ဝတ္တာရော။ တေသု ဒဟရာ ကိရ။ ဇမ္မိန္တိ လာမကံ။

ဒုတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော။

ဗြဟ္မလောကာ ¶ စဝိတွာတိ ဧတ္ထ စတ္တာရော မဂ္ဂါ ပဉ္စာနန္တရိယာနိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ဣမေယေဝ နိယတာ၊ န မဟဂ္ဂတာ၊ တသ္မာ ပဏိဓိဝသေန ဟေဋ္ဌုပပတ္တိပိ ဟောတိ။ အတိစ္ဆထာတိ အတိစ္စ ဣစ္ဆထ၊ ဂန္တွာ ဘိက္ခံ ပရိယေသထာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေဋုဘံ နာမ ကဗျကရဏဝိဓိယုတ္တံ သတ္ထံ။ ကိရိယာကပ္ပံ ဣတျေကေ၊ ကတ္တာချာဒိလက္ခဏယုတ္တသတ္ထံ။ အသန္ဓိမိတ္တာတိ တဿာ နာမံ။ တဿာ ကိရ သရီရေ သန္ဓယော န ပညာယန္တိ၊ မဓုသိတ္ထကေန ကတံ ဝိယ သရီရံ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧဝံနာမိကာ ဇာတာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ မာဂဓကေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ အာဠှကံ၊ စတ္တာရိ အာဠှကာနိ ¶ ဒေါဏံ၊ စတုဒေါဏာ မာနိကာ၊ စတုမာနိကာ ခါရိကာ၊ ဝီသတိခါရိကော ဝါဟောတိ။ ကေထုမာလာတိ ‘‘သီသတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဌိတော ဩဘာသပုဉ္ဇော’’တိ ဝဒန္တိ။ ရာဇိဒ္ဓိအဓိကာရပ္ပသင်္ဂေနေတံ ဝတ္ထု ဝုတ္တံ၊ နာနုက္ကမေန။ အနုက္ကမေန ပန ဗုဒ္ဓသာသနာဝဟာရံ ဝတ္ထုံ ဒီပေန္တော ‘‘ရာဇာ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိလေသဒမနေန ဒန္တံ။ ကာယဝါစာဟိ ဂုတ္တံ။ ‘‘ပါစီနမုခေါ’’တိပိ ပါဌော အတ္ထိ။ ပုဗ္ဗေ ဇေဋ္ဌဘာတိကတ္တာ တေနေဝ ပရိစယေန ပတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထာယ အာကာရံ ဒဿေတိ။ အဘာသီတိ ‘‘ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝိတက္ကေသိ။ အပရေ ‘‘အညာတန္တိ ဝုတ္တေပိ သဗ္ဗံ အဘဏီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အမတန္တိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတာယ နိဝတ္တိယာ သဂုဏာဓိဝစနံ၊ တဿာ အပ္ပမာဒေါ ပဒံ မဂ္ဂေါ။ မစ္စူတိ ပဝတ္တိယာ သဒေါသာဓိဝစနံ၊ တဿာ ပမာဒေါ ပဒံ မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သန္ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။ သင်္ဃသရဏဂတတ္တာ သင်္ဃနိဿိတာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဘဏ္ဍုကမ္မဿ ဝါ တဒါယတ္တတ္တာ။ နိဂြောဓတ္ထေရဿာနုဘာဝကိတ္တနာဓိကာရတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အာဟ ‘‘ပုန ရာဇာ အသောကာရာမံ နာမ မဟာဝိဟာရံ ကာရေတွာ သဋ္ဌိသဟဿာနိ…ပေ… စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿာနိ ကာရာပေသီ’’တိ။ ‘‘ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿ ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ’’တိ ဝစနတော သေက္ခာဝ ပရမတ္ထတော ဒါယာဒါ၊ တထာပိ ထေရော မဟိန္ဒကုမာရဿ ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထံ ဧကေန ပရိယာယေန လောကဓမ္မသိဒ္ဓေန ဧဝမာဟ ‘‘ယော ကောစိ မဟာရာဇ…ပေ… ဩရသံ ပုတ္တ’’န္တိ။ ဝုတ္တဉှိ ဝေဒေ –

‘‘အင်္ဂါ အင်္ဂါ သမ္ဘဝသိ၊ ဟဒယာ အဓိဇာယသေ၊

အတ္တာ ဝေ ပုတ္တော နာမာသိ၊ သ ဇီဝ သရဒေါသတ’’န္တိ။

တသ္မာ ¶ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဩရသော ပုတ္တော မာတာပိတူဟိ ပဗ္ဗဇိတော စေ၊ အတ္ထတော တေ သယံ ပဗ္ဗဇိတာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဓမ္မကထိကာ ကသ္မာ နာရောစေန္တိ? ရာဇာ ‘‘ထေရံ ဂဏှိတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ အမစ္စေ ပေသေသိ၊ ဓမ္မကထိကာ ထေရဿ အာဂမနကာလေ ပရိဝါရတ္ထာယ ပေသိတာ၊ တသ္မာ။ အပိစ တေန ဝုတ္တဝိဓိနာဝ ဝဒန္တိ စဏ္ဍတ္တာ၊ စဏ္ဍဘာဝေါ စဿ ‘‘အမ္ဗံ ဆိန္ဒိတွာ ဝေဠုယာ ဝတိံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တအမစ္စဝတ္ထုနာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပန ဓမ္မကထိကာ ရာဇာဏာပနံ ကရောန္တီတိ? ‘‘သာသနံ ပဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒီပကတိတ္တိရောတိ ကူဋတိတ္တိရော။ အယံ ပန ကူဋတိတ္တိရကမ္မေ နိယုတ္တောပိ သုဒ္ဓစိတ္တော၊ တသ္မာ တာပသံ ပုစ္ဆိ။ သာဏိပါကာရန္တိ သာဏိပါကာရေန။ ဝိဘဇိတွာ ဝဒတီတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ ‘‘အတ္ထိ ခွေသ ဗြာဟ္မဏ ပရိယာယော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅)။ အပိစ သဿတဝါဒီ စ ဘဂဝါ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အသင်္ခတ’’န္တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၄၃)-ဝစနတော။ ဧကစ္စသဿတိကော စ ‘‘သပ္ပစ္စယာ ¶ ဓမ္မာ၊ အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇) ဝစနတော။ အန္တာနန္တိကော စ –

‘‘ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗော၊ လောကဿန္တော ကုဒါစနံ၊

န စ အပ္ပတွာ လောကန္တံ၊ ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနံ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅)၊

‘‘အနမတဂ္ဂေါယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သံသာရော ပုဗ္ဗကောဋိ န ပညာယတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ စူဠနိ။ ကပ္ပမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၆၁) ဝစနတော။ အမရာဝိက္ခေပိကပက္ခမ္ပိ ဤသကံ ဘဇတိ ဘဂဝါ ‘‘သဿတော လောကောတိ အဗျာကတမေတံ အသဿတော လောကောတိ အဗျာကတမေတ’’န္တိအာဒိအဗျာကတဝတ္ထုဒီပနတော သမ္မုတိသစ္စဒီပနတော စ။ တဉှိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏန္တိပီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၄၃၇)။ တထာ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကပက္ခမ္ပိ ဘဇတိ ‘‘လဒ္ဓါ မုဓာ နိဗ္ဗုတိံ ဘုဉ္ဇမာနာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၇၊ သု။ နိ။ ၂၃၀) ဝစနတော။ တတ္ထ ဟိ မုဓာတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝေဝစနံ။ သညီဝါဒါဒိကော စ ဘဂဝါ သညီဘဝအသညီဘဝနေဝသညီနာသညီဘဝဝသေန။ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ စ ‘‘အဟဉှိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒါမိ ရာဂဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆) ဝစနတော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒီ စ ‘‘ခီဏာ ဇာတိ၊ ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၃၅) ဝစနတော၊ ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆) ဝစနတော၊ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိရောဓသမာပတ္တိဒီပနတော ¶ စ။ ဧဝံ တေန တေန ပရိယာယေန တထာ တထာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဘဇိတွာ ဝဒတီတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ ဘဂဝါတိ။

ပုပ္ဖနာမော သုမနတ္ထေရော။ မဟာပဒုမတ္ထေရောတိ ဧကေ။ မဟိံသကမဏ္ဍလံ အန္ဓရဋ္ဌန္တိ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မစက္ခု နာမ တယော မဂ္ဂါ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂန္တိ စ ဧကေ။ ပဉ္စပိ ရဋ္ဌာနိ ပဉ္စ စီနရဋ္ဌာနိ နာမ။ ရာဇဂဟေတိ ဒေဝိယာ ကတဝိဟာရေ။ သိလကူဋမှီတိ ပဗ္ဗတကူဋေ။ ဝဍ္ဎမာနန္တိ အလင်္ကရဏစုဏ္ဏံ။ အရိယဒေသေ အတီဝ သမ္မတံ ကိရ။ ဧကရသေန နာထကရဏာ ဣတိ ဒမိဠာ။ သာရပါမင်္ဂန္တိ ဥတ္တမံ ပါမင်္ဂံ။ ပေတဝတ္ထုအာဒိနာ သံဝေဇေတွာ အဘိသမယတ္ထံ သစ္စသံယုတ္တဉ္စ။ မေဃဝနုယျာနံ နာမ မဟာဝိဟာရဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိယာ လေဏေသူ’’တိ ပါဌော။ ဒသဘာတိကန္တိ အဘယကုမာရာဒယော ဒသ၊ တေ ဣဓ ¶ န ဝုတ္တာ။ ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာတိ စာတုမာသိနိယာ ပဝါရဏာယာတိ အတ္ထော။ ပဌမပဝါရဏာယ ဝါ ပဝါရေတွာ ဧကမာသံ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယံ အဝေါစ၊ အညထာ ‘‘ပုဏ္ဏမာယံ မဟာဝီရော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ဂဟေတုံ။ မဟာဝီရောတိ ဗုဒ္ဓါပစာရေန ဓာတုယော ဝဒတိ။ ဇင်္ဃပ္ပမာဏန္တိ ‘‘ထူပဿ ဇင်္ဃပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ မာတုလဘာဂိနေယျာ စူဠောဒရမဟောဒရာ။ ဓရမာနဿ ဝိယ ဗုဒ္ဓဿ ရသ္မိ သရသရသ္မိ၊ ရညော လေခါသာသနံ အပ္ပေသိ၊ ဧဝဉ္စ မုခသာသနမဝေါစ။ ဒေါဏမတ္တာ မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသနာဠိမတ္တာ ကိရ။ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ ဆိဇ္ဇိတွာ’’တိ ပါဌော။ သဗ္ဗဒိသာဟိ ပဉ္စ ရသ္မိယော အာဝဋ္ဋေတွာတိ ပဉ္စဟိ ဖလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ ပဉ္စ၊ တာ ပန ဆဗ္ဗဏ္ဏာဝ။ ကတ္တိကဇုဏှပက္ခဿ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ဇုဏှပက္ခဿ ပဌမဒိဝသေတိ အတ္ထော။ မဟာဗောဓိဋ္ဌာနေ ပရိဝါရေတွာ ဌိတနာဂယက္ခာဒိဒေဝတာကုလာနိ။ ဂေါပကာ နာမ ရာဇပရိကမ္မိနော တထာဘာဝကိစ္စာ။ တေသံ ကုလာနံ နာမန္တိပိ ကေစိ။ ဥဒကာဒိဝါဟာ ကာလိင်္ဂါ။ ကာလိင်္ဂေသု ဇနပဒေသု ဇာတိသမ္ပန္နံ ကုလံ ကာလိင်္ဂကုလန္တိ ကေစိ။

ပဌမပါဋိပဒဒိဝသေတိ ဒုတိယဥပေါသထဿ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဌိတေဟိ သမုဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ တံ ဌာနံ သမုဒ္ဒသာလဝတ္ထု။ သောဠသ ဇာတိသမ္ပန္နကုလာနိ အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာမစ္စကုလာနိ။ မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရော စေတိယဂိရိမှိ ¶ ပဗ္ဗဇိတော။ အမစ္စဿ ပရိဝေဏဋ္ဌာနေတိ သမ္ပတိကာလဝသေနာဟ။ မဟိန္ဒတ္ထေရော ဒွါဒသဝဿိကော ဟုတွာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ သမ္ပတ္တော၊ တတ္ထ ဒွေ ဝဿာနိ ဝသိတွာ ဝိနယံ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ ဒွါသဋ္ဌိဝဿိကော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော။ ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာတိ ဝိနယပိဋကံ၊ တဿ ပရိယာပုဏနံ ဝါ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော။ မဂ္ဂါဒိပစ္စဝေက္ခဏေ အသတိ အန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာနံ နာမ နတ္ထိ သေက္ခဿ မရဏံ ဝါ၊ သတိယေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿန’’န္တိ။ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနုပါဒါယ အဂ္ဂဟေတွာ ဤသကမ္ပိ အနဝသေသေတွာ ပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ဥပနိသာတိ ‘‘ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာ’’တိအာဒိကာ ကာရဏပရမ္ပရာ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္တဟိတနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရဟိတနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတဒတ္ထံ သောတာဝဓာန’’န္တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – အတ္တနော ဝိနယကထနံ ဝိနယမန္တနဉ္စ ဥဂ္ဂဟေတုံ ပရေသံ သောတဿ ဩဒဟနံ သောတာဝဓာနံ။ တတော ဥဂ္ဂဟိတဝိနယကထာမန္တနာနံ တေသံ ဥပနိသာ ယထာဝုတ္တကာရဏပရမ္ပရာ သိဒ္ဓါယေဝါတိ န ပုန ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညထာ ဧတဒတ္ထာ ဥပနိသာတိ ဣမိနာ ဝစနေနေဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ သောတာဝဓာနာသမ္ဘဝတော ဧတဒတ္ထံ သောတာဝဓာနန္တိ အန္တေ န သမ္ဘဝတီတိ နိရတ္ထကံ ဘဝေယျ၊ န စ နိရတ္ထကံ ပရဟိတနိပ္ဖတ္တိယာ မူလကာရဏဒဿနတ္ထတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ¶ ယထာ ယထာ ယံ ယံ၊ သမ္ဘဝေယျ ပဒံ ဣဓ၊

တံ တံ တထာ တထာ သဗ္ဗံ၊ ပယောဇေယျ ဝိစက္ခဏောတိ။

ဗာဟိရနိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘တေန ¶ ¶ သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဝေသာလိယံ ဝိဟရတိ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယံ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝိနယနိဒါနေ အာရဘိတဗ္ဗေ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဿ အာရမ္ဘော ကိမတ္ထောတိ စေ? ဝုစ္စတေ – မူလတော ပဘုတိ ဝိနယနိဒါနံ ဒဿေတုံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော ဥပါလိ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တန္တိ၊ ဝေသာလိယ’’န္တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကသ္မာ? ကတ္ထ ပညတ္တန္တိ ဟိ နိဒါနပုစ္ဆာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ပဌမဿ ပါရာဇိကဿ ကိံနိဒါန’’န္တိ ပုစ္ဆိတေ သာဓာရဏမဟာနိဒါနဝိဿဇ္ဇနံ အယုတ္တံ ဝိယာတိ? နာယုတ္တံ၊ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာပဒါနံ ပါဋေက္ကံ နိဒါနဿ ပုဋ္ဌတ္တာ တဿ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတ္တာ စ သဗ္ဗသာဓာရဏမဟာနိဒါနံ ပဌမမာဟ။ ဧကန္တေန ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနက္ကမေန ပါရာဇိကာဒီနိ သင်္ဂဟံ အာရောပိတာနိ။ ကထံ အာရောပိတာနီတိ စေ? အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန အနုက္ကမေန သဗ္ဗောပိ ဝိနယော ပုစ္ဆိတော၊ ပုဋ္ဌေန စ အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ယထာသမ္ဘဝံ နိရန္တရံ ဝိဿဇ္ဇိတမေဝ။ အပုစ္ဆိတာနိပိ ဝိနီတဝတ္ထုအာဒီနိ ယုဇ္ဇမာနာနိ ဝတ္ထူနိ အန္တောကတွာ ဝိဿဇ္ဇနက္ကမေနေဝ ဂဏသဇ္ဈာယမကံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍံ ပဌမပါရာဇိကဿေဝ နိဒါနန္တိ ဝါ အနဓိကာရိကံ ဝါ နိပ္ပယောဇနံ ဝါ ပါဋေက္ကံ သိက္ခာပဒနိဒါနပုစ္ဆာနန္တရံ တဒေဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ ဝါ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အာဒိတော ပဘုတိ ဝိနယနိဒါနံ ဒဿေတုံ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။

ဣဒါနိ နိဒါနဘဏနေ ပယောဇနံ ဝက္ခာမ – ဝိနယဿအာဏာဒေသနတ္တာ ဘဂဝတော တာဝ အာဏာရဟဘာဝဒီပနံ ¶ ၊ အာဏာဘူတဿ စ ဝိနယဿ အနညဝိသယဘာဝဒီပနံ၊ အာဏာယ ဌိတာနံ သာဝကာနံ မဟာနုဘာဝဒီပနဉ္စာတိ တိဝိဓမဿ ပယောဇနံ။ ကထံ? အာဏာသာသနာရဟော ဟိ ဘဂဝါ ပဟီနကိလေသတ္တာ၊ အဓိဂတဂုဏဝိသေသတ္တာ၊ လောကဇေဋ္ဌသေဋ္ဌတ္တာ၊ တာဒိဘာဝပ္ပတ္တတ္တာ စ၊ အရသရူပတာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အကမ္ပနတော ဘဂဝတော တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အဋ္ဌန္နမ္ပိ တေသံ အက္ကောသဝတ္ထူနံ အတ္တနိ သမ္ဘဝပရိယာယဒီပနပါဠိယာ ပဟီနကိလေသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ စတုန္နံ ဈာနာနံ တိဿန္နဉ္စ ဝိဇ္ဇာနံ အဓိဂမပရိဒီပနေန အဓိဂတဂုဏဝိသေသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘နာဟံ တံ ဗြာဟ္မဏ ပဿာမိ သဒေဝကေ…ပေ… မုဒ္ဓါပိ တဿ ဝိပတေယျာ’’တိ စ ‘‘ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌော လောကဿာ’’တိ စ ဝစနေန ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဣဒဉ္စ ဘဂဝတော အာဏာရဟဘာဝဒီပနပ္ပယောဇနံ။ ‘‘အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တ၊ အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တ၊ တထာဂတောဝ တတ္ထ ကာလံ ဇာနိဿတီ’’တိ ဝစနံ အနညဝိသယဘာဝဒီပနံ။ ‘‘သာဓာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေယျ’’န္တိ စ ‘‘ဧကာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပါဏိံ အဘိနိမ္မိနိဿာမီ’’တိ စ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ သဗ္ဗော ဘိက္ခုသင်္ဃော ဥတ္တရကုရုံ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ စ ဣမေဟိ ထေရဿ တီဟိ သီဟနာဒေဟိ အာဏာယ ဌိတာနံ သာဝကာနံ မဟာနုဘာဝတာဒီပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာဝတ္ထိယာဒီသု အဝိဟရိတွာ ကိမတ္ထံ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယမေဝ တဒါ ဝိဟာသီတိ စေ? နဠေရုယက္ခဿ ပီတိသဉ္ဇနနတ္ထံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဘိက္ခာဝသေန အကိလမနတ္ထံ၊ ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏဿ ပသာဒသဉ္ဇနနတ္ထံ၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ အာနုဘာဝဒီပနဋ္ဌာနဘူတတ္တာ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတပရိဝိတက္ကနဋ္ဌာနဘူတတ္တာ စ။ တေသု ပစ္ဆိမံ ဗလဝကာရဏံ၊ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေန သမယေနာတိ ယေန ကာလေန အာယသ္မတော…ပေ… တေန ကာလေနာ’’တိ။ ပုရိမေသု စတူသု အသင်္ဂဟကာရဏေသု ပဌမေန ဘဂဝါ မေတ္တာဘာဝနာဒိနာ အမနုဿာနံ စိတ္တသံရက္ခဏေန ဘိက္ခူနံ အာဒရံ ဇနေတိ။ ဒုတိယေန ပရိသာဝစရေန ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ပရိသာ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ အပ္ပိစ္ဆေန သန္တုဋ္ဌေန စ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဒဿေတိ။ တတိယေန ပစ္စယေ နိရပေက္ခေန ကုလာနုဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ။ စတုတ္ထေန ဧဝံ မဟာနုဘာဝေနာပိ ပစ္စယတ္ထံ န လောလုပ္ပံ ကာတဗ္ဗံ၊ ကေဝလံ ပရဒတ္တုပဇီဝိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘တေနာတိအာဒိပါဌဿ…ပေ… ဝိနယဿတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ ဝစနတော အညော တေနာတိအာဒိပါဌော၊ အညော ဝိနယော အာပဇ္ဇတိ။

‘‘တေနာတိအာဒိပါဌမှာ၊ ကော အညော ဝိနယော ဣဓ၊

တဿတ္ထံ ဒဿယန္တောဝ၊ ကရေ ဝိနယဝဏ္ဏန’’န္တိ။ –

စေ? နနု ဝုတ္တံ ပုဗ္ဗေဝ ‘‘ဣဒဉှိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတီ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဝုတ္တဿ တေနာတိအာဒိပါဌဿ အတ္ထံ နာနပ္ပကာရတော ဒဿယန္တော ကရိဿာမိ ဝိနယဿ ¶ ဘဂဝတော အတ္တပစ္စက္ခဝစနဘူတဿ အတ္ထဝဏ္ဏနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တေန ¶ သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီတိ ဧဝမာဒိဝစနပဋိမဏ္ဍိတနိဒါနံ ဝိနယပိဋကံ ကေန ဓာရိတ’’န္တိအာဒိဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတိ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိအာဒိဝစနဿ ဝိနယပိဋကပရိယာပန္နဘာဝဒီပနတောတိ စေ? န၊ အညတ္ထေပိ တဗ္ဗောဟာရသိဒ္ဓိတော ‘‘နာနာဝိဓဘိတ္တိကမ္မပဋိမဏ္ဍိတဝသနော ပုရိသော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝိနယဿာဒိဘာဝေန သင်္ဂီတိကာရကေဟိ အနုညာတတ္တာ ဝိနယပရိယာပန္နတာပိ ယုဇ္ဇတိ တဿ ဝစနဿ။ ဧတ္ထာဟ – ယထာ သုတ္တန္တေ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ စ၊ အဘိဓမ္မေ စ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ အနိယမတော ဝုတ္တံ၊ တထာ အဝတွာ ဣဓ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ပဌမံ တံနိဒ္ဒေသောဝ ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? ဝုစ္စတေ – တဿ တဿ သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယဿ၊ ယဿ ဝါ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဘူတဿ သမယဿ ဟေတု ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ၊ တဿ စ သမယဿ အတီတဿ တေသံ သင်္ဂီတိကာရကာနံ ဝသီနံ သုဝိဒိတတ္တာ။ ကထံ? ‘‘ယေ တေ ဘိက္ခူ အပ္ပိစ္ဆာ တေ ဥဇ္ဈာယန္တီ’’တိအာဒိဝစနတော၊ ‘‘အထ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသု’’န္တိ စ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတသ္မိံ နိဒါနေ သန္နိပါတာပေတွာ’’တိ စ ‘‘ဘိက္ခူနံ တဒနုစ္ဆဝိကံ တဒနု…ပေ… ဒသ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာယာ’’တိ စ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ စ ခန္ဓကေသု စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇ’’န္တိအာဒိဝိနယက္ကမဿ ဝစနတော ယော သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော၊ တဿ တဿ ဝိနယက္ကမဿ သော ပညတ္တိသမယော စ သုဝိဒိတော တေသံ ပဉ္စသတာနံ ဓမ္မဓရာနံ ဘိက္ခူနံ၊ နာယံ နယော သုတ္တန္တာဘိဓမ္မေသု သမ္ဘဝတိ။ တသ္မာ သုဝိဒိတတ္တာ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဝိဟရတီတိ ဝိဟရတိပဒေန ဧကသမ္ဗန္ဓတ္တာ စ ပဌမံ ယံနိဒ္ဒေသာဒိနော အသမ္ဘဝတော စ ဝိနယပိဋကေ တံနိဒ္ဒေသောဝ ပဌမံ ဝုတ္တော။ ကထံ? ဧတ္ထ ‘‘ယေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလီ…ပေ… ဟောတီ’’တိ ဝါ အသမ္ဘဝတော ယံနိဒ္ဒေသေန အဝတွာ တံနိဒ္ဒေသဿေဝ သမ္ဘဝတော ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန…ပေ… ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ၊ ကေဝလံ သုဝိဒိတတ္တာ ဝါ။ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယထာဝုတ္တနယေန နိယမနိဒ္ဒေသဝစနမေဝေတံ တံနိဒ္ဒေသတ္တာ၊ တထာပိ သမ္ပတိကာလဝသေန တဒိတရေသံ ဘိက္ခူနံ အဝိဒိတတ္တာ ‘‘အနိယမနိဒ္ဒေသဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အယဉှိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဝိနယေ ယုတ္တီ’’တိ၊ တံ တဗ္ဗဟုလေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ¶ သဗ္ဗံ တေနာတိ ပဒံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ ဘဝေယျ၊ တေန ဟိ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒန္တိ ဧတ္ထ ဣဒမ္ပိ ပုဗ္ဗေ သိဒ္ဓတ္ထံ တေနာတိ ပဒံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ ဘဝေယျ။ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တံ တေနာတိ ပဒဉ္စ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ ဘဝေယျ၊ န စ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယေသံ တေန တံနိဒ္ဒေသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္ထော အဝိဒိတော၊ တေသံ ¶ ဝသေနာဟ ‘‘အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနမေတ’’န္တိ။ အထ ဝါ တတော ပဌမံ တဒတ္ထာဒဿနတော ပစ္ဆာပိ တံသမ္ဗန္ဓေန ယံနိဒ္ဒေသဒဿနတော စ ‘‘အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနမေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗဏှာဒီသု အယံ နာမာတိ အနိယမေတွာ ကာလပရိဒီပနဿ သမယသဒ္ဒဿ ဥပပဒဘာဝေနပိ ဧဝံ ဝတ္တုမရဟတိ ‘‘ယဒိဒံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစန’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘တေနာ’’တိ ဝုတ္တေ တေန ဃဋေန ပဋေနာတိ သဗ္ဗတ္ထပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ နိယမံ ကရောတိ ‘‘သမယေနာ’’တိ။ ကေန ပန သမယေန? ပရဘာဂေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန သာရိပုတ္တဿ ပရိဝိတက္ကသမယေန။ ဧတ္ထာဟ – ဝိတက္ကသမယော စေ ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ ‘‘ပရတော ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ယော ဟိ သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ ဒုဗ္ဗိညေယျော၊ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေန စာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ? န၊ ဗာဟုလ္လေန ဝုတ္တတ္တာ။ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မေသု ဝိယ အဝတွာ ဣဓ ဝိနယပိဋကေ ကရဏဝစနေန ကသ္မာ နိဒ္ဒေသောတိ ဟိ စောဒနာ။ တသ္မာ တဿာ ဝိဿဇ္ဇနေ ဗာဟုလ္လေန ကရဏဝစနပ္ပယောဇနံ ဝတ္တုကာမော အာစရိယော အာဟ ‘‘ယော သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော’’တိအာဒိ။ န သမ္ပတိ ဝုစ္စမာနဿေဝ ကရဏဝစနဿ ပယောဇနံ ဝတ္တုကာမော၊ ဣမဿ ပန ဟေတုအတ္ထောဝ သမ္ဘဝတိ၊ န ကရဏတ္ထော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အပရဘာဂေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ သမယဉ္စာတိ အာဂမနပစ္စယသမဝါယံ တဒနုရူပကာလဉ္စ ဥပါဒါယာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ အာဂမနကာလဉ္စ လဘိတွာ ဇာနိဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတ္ထာဟ – ယထာ ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော သမယော စာ’’တိ ဧတ္ထ ခဏသမယာနံ ဧကော အတ္ထော၊ တထာ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာတိ ကာလသမယာနံ ဧကော အတ္ထော သိယာ၊ အပိစ အာဂမနပစ္စယသမဝါယော စေတ္ထ သမယော ကာလဿာပိ အာဂမနပစ္စယတ္တာ သမယဂ္ဂဟဏေနေဝ သော ဂဟိတောတိ ဝိသုံ ကာလော ကိမတ္ထံ ဂဟိတောတိ စ? ဝုစ္စတေ – အပ္ပေဝ နာမ သွေပီတိ ကာလဿ ပဌမံ နိယမိတတ္တာ န သမယော ကာလတ္ထော ¶ ။ တသ္မိံ သွေတိ နိယမိတကာလေ ဣတရေသံ အာဂမနပစ္စယာနံ သမဝါယံ ပဋိစ္စ ဥပသင်္ကမေယျာမ ယထာနိယမိတကာလေပိ ပုဗ္ဗဏှာဒိပ္ပဘေဒံ ယထာဝုတ္တသမဝါယာနုရူပံ ကာလဉ္စ ဥပါဒါယာတိ သွေတိ ပရိစ္ဆိန္နဒိဝသေ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလနိယတဘာဝံ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ ကာလသမယာနံ န ဧကတ္ထတ္တာ ကာလဿ ဝိသုံ ဂဟဏမ္ပိ သာတ္ထကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ခဏေ ခဏေ တွံ ဘိက္ခု ဇာယသိ စ ဇီယသိ စ မီယသိ စေတိ ဘိက္ခုနိယာ သန္တိကေ အဘိက္ခဏံ ဂစ္ဆတီတိ (ပါစိ။ ၁၉၈) စ ခဏေ ခဏေ ဘာသတိ သတ္ထုသာသနန္တိ စ ခဏသဒ္ဒေါ အနေကတ္ထော၊ တထာ သမယသဒ္ဒေါ စ၊ တသ္မာ ဧကမေကေန နိယမေန္တော ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော စ သမယော စာ’’တိ အာဟ။ ခဏသမယာနံ အတ္ထော ဧကတ္ထော ယုဇ္ဇတိ ခဏော ဩကာသလာဘော၊ အဋ္ဌက္ခဏဝဇ္ဇိတော နဝမော ခဏောတိ အတ္ထော။ အတ္တနော အတ္တနော ဥစ္ဆေဒါဒယော ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတေ သမယေ ဧတ္ထ ပဝဒန္တီတိ သမယပ္ပဝါဒကော။ သွေဝ တိန္ဒုကာစီရသင်္ခါတာယ တိမ္ဗရုရုက္ခပန္တိယာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ¶ တိန္ဒုကာစီရံ။ ဧကသာလကေတိ ဧကော သာလရုက္ခော။ ‘‘ကုဋိကာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ အတ္တနော ဟိတပဋိလာဘာ။ ဓီရောတိ စ ပဏ္ဍိတော ဝုစ္စတိ၊ နာညော။ သမ္မာ မာနာဘိသမယာတိ သုဋ္ဌု မာနဿ ပဟာနေန၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန သုဋ္ဌု မာနပ္ပဟာနေနာတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီသု ‘‘စတုန္နံ သစ္စာနံ စတူဟိ အာကာရေဟိ ပဋိဝေဓော’’တိအာဒီသု ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတဿ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခာကာရတာယဋ္ဌော။ သင်္ခတဋ္ဌော ကာရဏုပ္ပတ္တိအတ္ထော၊ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သန္တာပဋ္ဌော။ သုခါယ ဝေဒနာယ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော။ ပီဠနဋ္ဌာဒိကောဝ အဘိသမယဋ္ဌောတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယောတိအာဒီသုပိ ပထဝီကမ္ပနအာလောကပါတုဘာဝါဒီဟိ ဒေဝမနုဿေသု ပါကဋော။ ဒုက္ကရကာရိကသမယောပိ ကာဠော သမဏော ဂေါတမော န ကာဠောတိအာဒိနာ ပါကဋော။ သတ္တသတ္တာဟာနိ စ အညာနိ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော။

အစ္စန္တမေဝ တံ သမယန္တိ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပတ္တသန္နိဋ္ဌာနာ၊ တာဝ အစ္စန္တသမ္ပယောဂေန တသ္မိံ သမယေ။ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသီတိ ကရုဏာကိစ္စဝိဟာရေန တသ္မိံ သမယေ ဝိဟာသီတိ အတ္ထော။ တံ သမယဉှိ ကရုဏာကိစ္စသမယံ။ ဉာဏကိစ္စံ ကရုဏာကိစ္စန္တိ ဒွေ ဘဂဝတော ကိစ္စာနိ၊ အဘိသမ္ဗောဓိ ဉာဏကိစ္စံ၊ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝေနေယျသတ္တာဝလောကနံ ¶ ကတွာ တဒနုရူပကရဏံ ကရုဏာကိစ္စံ။ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွယံ ကရဏီယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၃၊ ဥဒါ။ ၁၂၊ ၂၈) ဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဘဂဝါပိ ကရောတိယေဝ။ အထ ဝါ အာဂန္တုကေဟိ ဘိက္ခူဟိ အာဒိသမာယောဂဉ္စ။ တတ္ထ ကရုဏာကိစ္စံ ဝိဟာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသီ’’တိ အာဟ။ အဓိကရဏဉှိ ကာလတ္ထောတိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော ကာရဏတ္ထော။ တတ္ထ ဟိ အဘိဓမ္မေ ကာလသမူဟခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဝသေန ပဉ္စဝိဓော သမယဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာလသမူဟဋ္ဌော သမယော ကထံ အဓိကရဏံ ဟောတိ? အဓိကရဏမုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတောတိ ယထာ၊ ဧဝံ ကာလဋ္ဌော သမယသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကထံ ရာသဋ္ဌော? ယဝရာသိမှိ ဇာတောတိ ယထာ။ တသ္မာ ယသ္မိံ ကာလေ ပုဉ္ဇေ ဝါ စိတ္တံ သမုပ္ပန္နံ၊ တသ္မိံ ကာလေ ပုဉ္ဇေ ဝါ ဖဿာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓိကရဏဉှီတိ ဧတ္ထ အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ အဓိကရဏံ ကာလဋ္ဌော သမူဟဋ္ဌော စ ဟောတိ၊ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝုတ္တံ အဓိကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ဝုတ္တာန’’မိစ္စာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တာနံ ဘာဝေါ နာမ ကိန္တိ? ဥပ္ပတ္တိ ဝိဇ္ဇမာနတာ၊ သာ တေသံ တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ၊ သာ ပန သမယဿ ဘာဝေန ဘာဝေါ လက္ခီယတိ ဉာယတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ ခဏော နာမ အဋ္ဌက္ခဏဝိနိမုတ္တော နဝမော ခဏော၊ တသ္မိံ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သမဝါယော နာမ ¶ စက္ခုန္ဒြိယာဒိကာရဏသာမဂ္ဂီ၊ တသ္မိံ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဟေတု နာမ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ။ တသ္မာ တသ္မိံ ခဏကာရဏသမဝါယဟေတုမှိ သတိ တေသံ ဖဿာဒီနံ ဘာဝေါ ဝိဇ္ဇမာနတာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ ဧတ္ထ အတ္ထဒွယမေကဿ သမ္ဘဝတီတိ ဣဓ ဝိနယေ ဝုတ္တဿ သမယသဒ္ဒဿ ကတ္တုကရဏတ္ထေ တတိယာ ဟေတုမှိ စ ဣတျုတ္တတ္တာ။ သော ဒုဗ္ဗိညေယျောတိ ‘‘တထာဂတောဝ တတ္ထ ကာလံ ဇာနိဿတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန သမယေနာတိ တဿ သမယဿ ကာရဏာ ‘‘အန္နေန ဝသတိ ဝိဇ္ဇာယ ဝသတီ’’တိ ယထာ၊ အန္နံ ဝါ ဝိဇ္ဇံ ဝါ လဘာမီတိ တဒတ္ထံ ဝသတီတျတ္ထော။ ဧဝံ ‘‘တေန သမယေန ဝိဟရတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဟေတွတ္ထေ တတိယာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သမယဉ္စ ဝီတိက္ကမဉ္စ ဩလောကယမာနော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတိယပါရာဇိကာဒီသု ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဒ္ဓမာသံ ¶ ၊ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၆၂) ဧဝမာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဒုတိယာ ကာလဒ္ဓါနေ အစ္စန္တသံယောဂေတိ ဒုတိယာတြ သမ္ဘဝတိ ‘‘မာသမဓီတေ ဒိဝသမဓီတေ’’တိ ယထာ။ ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ ဧတ္ထ ယဿ ကရဏဝစနဿ ဟေတုအတ္ထော သမ္ဘဝတိ၊ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန တံ တံ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ဝီတိက္ကမသမယသင်္ခါတံ ဝါ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ။ ယဿ ကရဏတ္ထော သမ္ဘဝတိ၊ တေန ကရဏဘူတေန သမယေန သမ္ပတ္တေန သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သုဒိန္နာဒီနံ ဝီတိက္ကမောဝ ကာရဏံ နာမ၊ တဿ နိယမဘူတော ကာလော ပန ကရဏမေဝ တံ ကာလံ အနတိက္ကမိတွာဝ သိက္ခာပဒဿ ပညပေတဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ နိဒ္ဒေါသံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ကရဏံ ပုဗ္ဗဘာဂတ္တာ ပဌမံ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တံ ဒုဝုတ္တံ။ ဟေတုအတ္ထတော ဟိ ယထာ ပစ္ဆာ ကရဏတ္ထော ယောဇိယမာနော အနုက္ကမေနေဝ ယောဂံ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ စ ယောဇိတော။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာစရိယော ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ ဣဒံ ကရဏတ္ထံ ပဌမံ ယောဇေတွာ ပဌမံ ဝုတ္တံ ဟေတုအတ္ထံ ပစ္ဆာ ယောဇေသိ၊ တံ ယောဇနာသုခတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာစရိယေန လိခိတံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘အာစရိယေန လိခိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘အာစရိယဿ တက္ကော’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ အာစရိယော နာမ အာနန္ဒာစရိယော ကလသပုရဝါသီတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ – ယထာ သုတ္တန္တေ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ‘‘တေန သမယေန ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထ သဝေဝစနံ ဝတ္တုကာမော ထေရော၊ တထာဂတော သုဂတောတိအာဒီနိပိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ အထ ဣမဿေဝ ပဒဒွယဿ ဂဟဏေ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အတ္ထိ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေ – ကေသဉ္စိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပရမဂမ္ဘီရံ အဇ္ဈာသယက္ကမံ အဇာနတံ ‘‘အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ အနာဒီနဝဒဿော…ပေ… အဘိဝိညာပေသီ’’တိအာဒိကံ (ပါရာ။ ၃၆) ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ သုဒိန္နံ ပဋိပုစ္ဆီ’’တိအာဒိကဉ္စ (ပါရာ။ ၃၉) ‘‘သာဒိယိ တွံ ဘိက္ခူတိ။ နာဟံ ဘဂဝါ သာဒိယိ’’န္တိအာဒိကဉ္စ (ပါရာ။ ၇၂) ¶ တထာ ပုရာဏဝေါဟာရိကံ ဘိက္ခုံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေန ဒုတိယပါရာဇိကပညာပနဉ္စ ဒေဝဒတ္တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုဇာနနဉ္စာတိ ဧဝမာဒိကံ ဝိနယပရိယတ္တိံ ဒိသွာ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ပဋိစ္စ သင်္ကာ သမ္ဘဝေယျ၊ ‘‘တထာ ကိံ ပန တုယှံ ဆဝဿ ခေဠာသကဿာ’’တိ ¶ (စူဠဝ။ ၃၃၆) ဧဝမာဒိကံ ဖရုသဝစနပဋိသံယုတ္တံ ဝိနယပရိယတ္တိံ နိဿာယ ခီဏာသဝတ္တံ ပဋိစ္စ သင်္ကာ သမ္ဘဝေယျ၊ တဒုဘယသင်္ကာဝိနောဒနတ္ထံ အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဣဒမေဝ ပဒဒွယဂ္ဂဟဏံ သဗ္ဗတ္ထ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – ကာမံ သဗ္ဗဉေယျဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါယေဝ၊ ဘဂ္ဂသဗ္ဗဒေါသတ္တာ ဘဂဝါဝ၊ သော သတ္ထာတိ။ ပရတောပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ…ပေ… အနတ္ထသံဟိတေ သေတုဃာတော တထာဂတာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၆)။ သုတ္တန္တေ စ ဝုတ္တံ ‘‘သဏှေနပိ ကေသိ ဝိနေမိ ဖရုသေနပီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၁)။

အသာဓာရဏဟေတုမှီတိ ဧတ္ထ ကုသလမူလာနိ န အကုသလာနံ ကဒါစိ မူလာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ အကုသလမူလာနိ ကုသလာနံ၊ အဗျာကတမူလာနိ န ကဒါစိ ကုသလာနန္တိ အယမေဝ နယော လဗ္ဘတိ၊ ယသ္မာ ကုသလာ ဟေတူ တံသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၁ အာဒယော)၊ တသ္မာ ကုသလာနိ ကုသလာနံယေဝါတိအာဒိနယော န လဗ္ဘတိ။ ပုစိ ဝုစ္စတေ ကုဋ္ဌာ၊ တေ မန္ဒယတိ နာသယတီတိ ပုစိမန္ဒော။ သတ္တာနံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနာဓိမုတ္တတန္တိ ဧတ္ထ သာမညတော ဝုတ္တသတ္တေ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿာနံ ဥပကာရဗဟုလတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗဟုဇနဟိတာယာတိ ဗဟုနော ဇနဿ ဟိတတ္ထာယ။ ပညာသမ္ပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဟိတူပဒေသကော ဟိ ဘဂဝါ။ သုခါယာတိ သုခတ္ထာယ။ စာဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပကာရကသုခသမ္ပဒါယကော ဟိ ဧသ။ မေတ္တာကရုဏာသမ္ပတ္တိယာ လောကာနုကမ္ပာယ မာတာပိတရော ဝိယ။ လောကဿ ရက္ခိတဂေါပိတာ ဟိ ဧသ။ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဧတ္ထ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဝေနေယျသတ္တေယေဝ ဂဟေတွာ တေသံ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဖလာဓိဂမာယ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ‘‘အတ္ထာယာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ပရမတ္ထတ္ထာယ နိဗ္ဗာနာယ၊ ‘‘ဟိတာယာ’’တိ ဝုတ္တေ တံသမ္ပာပကမဂ္ဂတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ မဂ္ဂတော ဥတ္တရိ ဟိတံ နာမ နတ္ထီတိ။ သုခါယာတိ ဖလသမာပတ္တိသုခတ္ထာယ တတော ဥတ္တရိ သုခါဘာဝတော။ ဒိဋ္ဌိသီလသင်္ဃာတေနာတိ ဧတ္ထ သမာဓိံ ပညဉ္စ အဂ္ဂဟေတွာ ဒိဋ္ဌိသီလမတ္တဂ္ဂဟဏံ သဗ္ဗသေက္ခာသေက္ခသာမညတ္တာ။ ကောသမ္ဗကသုတ္တေပိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၂) ‘‘သီလသာမညဂတော ဝိဟရတိ၊ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ပညာပိ ဂဟိတာတိ စေ? န၊ သောတာပန္နာဒီနမ္ပိ ပညာယ ပရိပူရကာရိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော၊ တသ္မာ ဧကလက္ခဏာနမ္ပိ တာသံ ပညာဒိဋ္ဌီနံ အဝတ္ထန္တရဘေဒေါ အတ္ထိ ဓိတိသမာဓိန္ဒြိယသမ္မာသမာဓီနံ ဝိယ ¶ ။ အညာသီတိ ဧတ္ထ သောတဒွါရာနုသာရေန ဉာတာ၊ အတ္ထာ သုတာတိ ဟိ ဝုစ္စန္တိ ‘‘သုတမေတံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ပါပကာ သမာစာရာ ဒိဿန္တိ စေဝ သုယျန္တိ စာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ‘‘ဘိက္ခု ခေါ၊ ဥပါလိ ¶ ၊ သင်္ဃံ ဘိန္ဒတီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၅၄) ဝိယ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ။ ဝေရဉ္ဇာယံ ဘဝေါ ဝိဇ္ဇမာနော။ ဣတ္ထမ္ဘူတဿ ဧဝံ ဘူတဿ။ ကထံ ဘူတဿ? သကျပုတ္တဿ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတဿ၊ ဧဝံ ဟုတွာ ဌိတဿ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ အဘိသဒ္ဒေန ယောဂေ ဥပယောဂဝစနာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဧဝ မေတ္တံ ဘာဝေတိ၊ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတီတိ ဣမိနာ ကာမုပါဒါနဟေတု ကမ္မံ ကတွာ ကာမဘဝေ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိဝါဒီနံ ဝါဒေါ ပဋိက္ခိတ္တောတိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ဗြဟ္မလောကေ ပဏီတာ ကာမာ’’တိ သုတွာ၊ ကပ္ပေတွာ ဝါ ပစ္ဆာ ‘‘တတ္ထ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ ကာမုပါဒါနပစ္စယာ တဒုပဂံ ကရောတီတိ ဗြဟ္မလောကေပိ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ၊ ‘‘တဒါရမ္မဏတ္တာ တဏှာ ကာမုပါဒါနန္တိ ဝုတ္တာ’’တိ စ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ကမ္မဉ္စ စက္ခုဿ ဇနကကာရဏံ၊ ကမ္မဿ မူလကာရဏံ တဏှာ၊ တသ္မာ န မူလကာရဏံ ဟောတိ ဇနကံ။ ရူပတဏှာဒယော ဒုက္ခသစ္စံ ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ၊ ‘‘ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတိ၊ တမ္ပိ ဒုက္ခ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၁၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) ဝစနတော စ။ တဿ မူလကာရဏဘာဝေန သမုဋ္ဌာပိကာတိ တဿ ကာရဏဘူတဿ ဣမဿ ခန္ဓပဉ္စကဿ သမုဋ္ဌာပိကာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော တဿ ဧဝ ကာရဏန္တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပိစ ‘‘ရူပါဒိ ဝိယ တဏှာပိ တဏှာယ ဥပ္ပတ္တိပ္ပဟာနဋ္ဌာန’’န္တိ ဝစနတော ရူပါဒိ ဝိယ တဏှာပိ ဒုက္ခသစ္စံ ကတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) စ ‘‘ဧတ္ထေသာ တဏှာ ပဟီယမာနာ ပဟီယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၄) စ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘သဗ္ဗာကာရေန ပန ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခဉ္စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ အညတြ တဏှာယာ’’တိ ဝစနတော ဣဓ ရူပတဏှာဒယော ဒုက္ခသစ္စန္တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န၊ အညမညာသင်္ကရဘာဝေန ဒဿေတုံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ တဏှာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပရိယာပန္နာ န ဘဝေယျ၊ သစ္စဝိဘင်္ဂေ ‘‘တတ္ထ ကတမေ သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ။ သေယျထိဒံ၊ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော ¶ ။။ပေ… ဝိညာဏုပါဒါနက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၂) ဧတ္ထ ‘‘ဌပေတွာ တဏှံ သင်္ခါရုပါဒါနက္ခန္ဓော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ န စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နာ တဏှာတိ စေ? န၊ ဟေတုဖလသင်္ကရဒေါသပ္ပသင်္ဂတော။ န သင်္ကရဒေါသောတိ စေ? သစ္စဝိဘင်္ဂပါဠိယဉှိ ပဉ္စဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ သမုဒယသစ္စံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။

ကထံ? တဏှာတိ ဧကော ဝါရော၊ တဏှာ စ အဝသေသာ စ ကိလေသာတိ ဒုတိယော၊ တဏှာ စ အဝသေသာ စ ကိလေသာ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာတိ တတိယော၊ တဏှာ စ အဝသေသာ စ ကိလေသာ ¶ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ တီဏိ စ ကုသလမူလာနိ သာသဝါနီတိ စတုတ္ထော၊ တဏှာ စ အဝသေသာ စ ကိလေသာ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ တီဏိ စ ကုသလမူလာနိ သာသဝါနိ အဝသေသာ စ သာသဝါ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ပဉ္စမော ဝါရောတိ။ အာမ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တထာပိ အဘိဓမ္မဘာဇနိယေယေဝ၊ န အညသ္မိံ၊ သော စ နယော အရိယသစ္စနိဒ္ဒေသေ န လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ တတ္ထ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနိ’’စ္စေဝါဟ၊ သုတ္တန္တဘာဇနိယပဉှပုစ္ဆကေသု ဝိယ ‘‘စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သုတ္တန္တဘာဇနိယောဝ ပမာဏံ တတ္ထ စ တဏှာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခသမုဒယံ အရိယသစ္စံ၊ ယာယံ တဏှာ ပေါနောဘဝိကာ…ပေ… သေယျထိဒံ၊ ကာမတဏှာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၂၀၃)။ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဣမိနာ ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ ဝုတ္တမ္ပိ ပမာဏမေဝ။ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ပထဝီကသိဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၈၆ အာဒယော) ဝစနတော ‘‘ကသိဏာနီ’’တိ ဈာနာနိ ဝုတ္တာနိ။ ကေစိ ‘‘ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တပဋိဘာဂနိမိတ္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ‘‘ဒွတ္တိံသာကာရာပိ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပဋိကူလာတိ သတိ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော သတိဂေါစရာ ရူပါဒယော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဒ္ဓါဟိရောတ္တပ္ပဗာဟုသစ္စဝီရိယာရမ္ဘောပဋ္ဌိတသတိသမ္ပဇညတာတိ ဣမေ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ နာမ။ သဘာဝတောတိ ဒုက္ခတော။ န စဝတီတိ ဒေဝေ သန္ဓာယ။ ဉာတေယျန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ ဒဋ္ဌေယျန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပန ‘‘နာဟံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျ’’န္တိ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ လောကန္တိ ခန္ဓလောကံ။ ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗောတိ သရီရဂမနေန၊ အဂတိဂမနေန ဝါ န ပတ္တဗ္ဗော၊ အရိယဂမနေန လောကန္တံ ပတွာဝ ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမိတာဝီတိ သမိတကိလေသော။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ။ ယေ ကေစိ ¶ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ၊ သဗ္ဗေ တေ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ဧကော လောကောတိ အဓိပ္ပာယော။ သင်္ခါရာ ဟိ သကသကပစ္စယာယတ္တတာယ သတ္တာ ဝိသတ္တာ သတ္တာ နာမ။ ပရိဟရန္တိ ပရိစရန္တိ။ ဒိသာတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ ဘန္တိ ပဋိဘန္တိ။ ကေ တေ? တေယေဝ ဝိရောစမာနာ ပဘဿရာ စန္ဒိမသူရိယာ။ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ သင်္ခါရာဝ။ ‘‘သိနေရုဿ သမန္တတော’’တိ ဝစနတော ယုဂန္ဓရာဒယော သိနေရုံ ပရိက္ခိပိတွာ ပရိမဏ္ဍလာကာရေန ဌိတာတိ ဝဒန္တိ။ ပရိက္ခိပိတွာ အစ္စုဂ္ဂတော လောကဓာတု အယံ။ ‘‘မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော’’တိ ဝဒန္တိ။ အညထာပိ လက္ခဏာဒိဘေဒတော သင်္ခါရလောကံ၊ အာသယာနုသယဘေဒတော သတ္တလောကံ၊ စက္ကဝါဠာဒိပရိမာဏတော ဩကာသလောကဉ္စ သဗ္ဗထာပိ ဝိဒိတတ္တာ လောကဝိဒူ။

ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ကာမာဝစရံ ပရိတ္တံ လောကိယံ၊ တေန သဗ္ဗံ လောကံ ကထံ အဘိဝတိ? အသဒိသာနုဘာဝတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ။ တဉှိ အတ္တနော ဝိသယေ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတညာဏဂတိကံ ¶ ၊ လဟုတရပ္ပဝတ္တိ စ ဘဝင်္ဂစိတ္တဒွယာနန္တရံ ဥပ္ပတ္တိတော။ န ကဿစိ ဧဝံလဟုတရံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အပိ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ၊ တဿ ကိရေသ စိတ္တဝါရော ပဉ္စဒသဘဝင်္ဂါနန္တရန္တိ။ အဂ္ဂိသိခဓူမသိခါ စ နာဂါ ကိရ သီဟဠဒီပေ။ အတ္ထဿ ဒီပကံ ပဒံ အတ္ထပဒံ။ ဧကတ္ထဒီပကံ ပဒံ၊ သဗ္ဗမေတံ ဝါကျန္တိ အတ္ထော။ အဋ္ဌ ဒိသာ နာမ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ၊ သမာပတ္တိယော ဝါ။ သတ္ထဝါဟော သတ္ထာတိ နိပါတိတော ယထာ ပိသိတာသော ပိသာစော။ ဥဒကေ မဏ္ဍူကော အဟံ အာသိံ၊ န ထလေ မဏ္ဍူကော၊ ဝါရိမတ္တမေဝ ဂေါစရော၊ တဿ မေ တဝ ဓမ္မံ သုဏန္တဿ သီသံ ဒဏ္ဍေန သန္နိရုမ္ဘိတွာတိ ပါဌသေသော။ အနာဒရတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ။ ‘‘ဧတ္တကေနပိ ဧဝရူပါ ဣဒ္ဓိ ဘဝိဿတီ’’တိ သိတံ ကတွာ။ ဝိမောက္ခောတိ စေတ္ထ မဂ္ဂေါ၊ တဒနန္တရိကံ ဉာဏံ နာမ ဖလဉာဏံ၊ တသ္မိံ ခဏေ ဗုဒ္ဓါ နာမ။ သဗ္ဗဿ ဗုဒ္ဓတ္တာတိ ကတ္တရိ။ ဗောဓေတာတိ ဟေတုကတ္တရိ။ သေဋ္ဌတ္ထဒီပကံ ဝစနံ သေဋ္ဌံ နာမ၊ တထာ ဥတ္တမံ။ သစ္ဆိကာပညတ္တီတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သစ္ဆိကရဏဝသေန သယမ္ဘုတာ ပညတ္တိ၊ အတ္တနာ ဧဝ ဝါ ဉာတာ သစ္ဆိကတာတိပိ သစ္ဆိကာပညတ္တိ။ ဘဂီ ဘဂဝါ စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒီနံ။ ဘဇီ အရညဝနပတ္ထာနိ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ။ ဘာဂီ အတ္ထဓမ္မဝိမုတ္တိရသဿ။ ရာဂါဒိကိလေသဂဏဘဂ္ဂမကာသိ။ ဘာဝိတတ္တနော ဘာဝိတကာယော။ ဘဝဿ အန္တံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂါဓိဂမေန တံ ဂတောတိ ဘဝန္တဂေါ။

‘‘လောဘံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကံ ဓမ္မံ ပဇဟထာ’’တိအာဒိနာ (ဣတိဝု။ ၁) နယေန ဧကကာဒိဝသေနာဂတေ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ သံကိလေသတဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတသံကိလေသဝသေန အနိစ္စဒုက္ခမနတ္တာသုဘေသု နိစ္စန္တိအာဒိဝိပရိယေသာ။ စီဝရဟေတု ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပိဏ္ဍပါတ သေနာသနဣတိဘဝါဘဝဟေတု ဝါ (အ။ နိ။ ၄။၉)။ စေတောခိလာ သတ္ထရိ ကင်္ခတိ၊ ဓမ္မေ၊ သင်္ဃေ၊ သိက္ခာယ၊ သဗြဟ္မစာရီသု ကုပိတောတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၉၊ ဝိဘ။ ၉၄၁) အာဂတာ ပဉ္စ။ ကာမေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ…ပေ… ကာယေ၊ ရူပေ၊ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ၊ အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀၊ ဝိဘ။ ၉၄၁) အာဂတာ ပဉ္စ ဝိနိဗန္ဓာ။ ဝိဝါဒမူလာနိ ကောဓော ဥပနာဟော မက္ခော ပဠာသော ဣဿာ မစ္ဆရိယံ မာယာ သာဌေယျံ ထမ္ဘော သာရမ္ဘော သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသိတာ အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂိတာ (အ။ နိ။ ၆။၃၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၅)။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ကောဓော မက္ခော ဣဿာ သာဌေယျံ ပါပိစ္ဆတာ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသိတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၄) အာဂတံ။ တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ၊ ပရိယေသနံ ပဋိစ္စ လာဘော၊ လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော၊ ဧဝံ ဆန္ဒရာဂေါ၊ အဇ္ဈောသာနံ၊ ပရိဂ္ဂဟော၊ မစ္ဆရိယံ၊ အာရက္ခော၊ အာရက္ခာဓိကရဏံ၊ ဒဏ္ဍာဒါနသတ္ထာဒါန…ပေ… အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တီတိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၄၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၉။၂၃၊ ဝိဘ။ ၉၆၃) ဝုတ္တာနံ။ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မတဏှာတိ ဆ၊ တာ ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာဝသေနေဝ ¶ အဋ္ဌာရသ၊ တာ ဧဝ အဇ္ဈတ္တိကဿုပါဒါယ အဋ္ဌာရသ၊ ဗာဟိရဿုပါဒါယ အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ၊ တာ အတီတေ ဆတ္တိံသ၊ အနာဂတေ ဆတ္တိံသ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆတ္တိံသာတိ ဧဝံ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနီတိ။ မာရေတီတိ မာရော၊ ပမာဒေါ ‘‘ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၁) ဝစနတော။ သမ္မာအာဇီဝဝိနာသနတော ဝါ ကိလေသာ ဝုစ္စန္တိ ‘‘မာရော’’တိ၊ ဝဓကူပမတ္တာ ခန္ဓာဝ မာရာ။ အဘိသင်္ခါရာ ဇာတိဒုက္ခာဘိနိဗ္ဗတ္တာပနတော၊ ဇာတဿ ဇရာဒိသမ္ဘဝတော စ မာရာ။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတမာရဏတော မစ္စု မာရော။ အဏိမတာ နာမ ပရမာဏု ဝိယ အဒဿနူပဂမနံ။ လဃိမတာ သရီရေန၊ စိတ္တေန ဝါ သီဃဂမနံ။ မဟိမတာ စန္ဒိမသူရိယာဒီနမ္ပိပါဏိနာ ပရာမသနာဒိ။ ပတ္တိ နာမ ယထိစ္ဆိတဒေသပ္ပတ္တိ။ ပကာသနတာ၊ လာဘကဿတ္ထသာဓနံ ဝါ ပါကမ္မံ။ ဤသတ္တံ နာမ သယံဝသိတာ။ ဝသိတ္တံ နာမ အပရဝသိတာ။ ယတ္ထကာမာဝသာယိတံ နာမ ယတ္ထိစ္ဆတိ ယဒိစ္ဆတိ ယာဝဒိစ္ဆတိ၊ တတ္ထ တာဝ တဒတ္ထသာဓနံ။ ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌေန ¶ ဝါ ဒုက္ခမရိယသစ္စန္တိအာဒိမှိ ဣဒံ စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ အတ္ထဝိဿဇ္ဇနံ – ဒုက္ခာဒီနံ အညေပိ ရူပတဏှာဒယော အတ္ထာ အတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ စတ္တာရော ဧဝ ဝုတ္တာတိ စေ? အညသစ္စဒဿနဝသေန အာဝိဘာဝတော။

‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခေဉာဏံ၊ ဒုက္ခံ အာရဗ္ဘ ယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပညာ’’တိအာဒိနာပိ (ဝိဘ။ ၇၉၄) နယေန ဧကေကသစ္စာရမ္မဏဝသေနာပိ သစ္စဉာဏံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခံ ပဿတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) နယေန ဧကံ သစ္စံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သေသေသု ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေနာပိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒါ ဧကေကံ သစ္စံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တဒါ သမုဒယဒဿနေန တာဝ သဘာဝတော ပီဠနလက္ခဏဿာပိ ဒုက္ခဿ ယသ္မာ တံ အာယူဟနလက္ခဏေန သမုဒယေန အာယူဟိတံ သင်္ခတံ၊ တသ္မာဿ သော သင်္ခတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ ယသ္မာ ပန မဂ္ဂေါ ကိလေသသန္တာပဟရော သုသီတလော၊ တသ္မာဿ မဂ္ဂဒဿနေန သန္တာပဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ နန္ဒဿ အစ္ဆရာဒဿနေန သုန္ဒရိယာ အနဘိရူပဘာဝေါ ဝိယ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မဿ ပန နိရောဓဿ ဒဿနေန တဿ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သဘာဝတော အာယူဟနလက္ခဏဿပိ သမုဒယဿ ဒုက္ခဒဿနေန နိဒါနဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ အသပ္ပာယဘောဇနတော ဥပ္ပန္နဗျာဓိဒဿနေန ဘောဇနဿ ဗျာဓိနိဒါနဘာဝေါ ဝိယ။ ဝိသံယောဂဘူတဿ နိရောဓဿ ဒဿနေန သံယောဂဋ္ဌော။ နိယျာနဘူတဿ စ မဂ္ဂဿ ဒဿနေန ပလိဗောဓဋ္ဌောတိ။ တထာ နိဿရဏဿာပိ နိရောဓဿ အဝိဝေကဘူတဿ သမုဒယဿ ဒဿနေန ဝိဝေကဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ မဂ္ဂဒဿနေန အသင်္ခတဋ္ဌော။ ဣမိနာ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ မဂ္ဂေါ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော၊ သောပိ စ သပ္ပစ္စယတ္တာ သင်္ခတော ဧဝါတိ အပ္ပစ္စယဓမ္မဿ အသင်္ခတဘာဝေါ အတိဝိယ ပါကဋော ဟောတိ။ ဒုက္ခဒဿနေန ပနဿ အမတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ ဒုက္ခဉှိ ဝိသံ၊ အမတံ နိဗ္ဗာနန္တိ။ တထာ နိယျာနလက္ခဏဿာပိ ¶ မဂ္ဂဿ သမုဒယဒဿနေန ‘‘နာယံ ဟေတု နိဗ္ဗာနဿ ပတ္တိယာ၊ အယံ ဟေတူ’’တိ ဟေတွတ္ထော အာဝိ ဘဝတိ။ နိရောဓဒဿနေန ဒဿနဋ္ဌော ပရမသုခုမရူပါနိ ပဿတော ‘‘ဝိပ္ပသန္နံ ဝတ မေ စက္ခူ’’တိ စက္ခုဿ ဝိပ္ပသန္နဘာဝေါ ဝိယ။ ဒုက္ခဒဿနေန အဓိပတေယျဋ္ဌော အနေကရောဂါတုရကပဏဇနဒဿနေန ဣဿရဇနဿ ဥဠာရဘာဝေါ ဝိယာတိ ဧဝမေတ္ထ လက္ခဏဝသေန၊ ဧကဿ အညသစ္စဒဿနဝသေန စ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ အာဝိဘာဝတော ¶ ဧကေကဿ စတ္တာရော အတ္ထာ ဝုတ္တာ။ ဥပဓိဝိဝေကော နိက္ကိလေသတာ။

ပဋိပက္ခံ အတ္ထယန္တီတိ ပစ္စတ္ထိကာ။ ပတိ ဝိရုဒ္ဓါ အမိတ္တာ ပစ္စာမိတ္တာ။ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေတီတိ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတံ ဒီပေတိ။ တေန ဉာဏသမ္ပတ္တိံ ဒီပေတွာ ဣဒါနိ ကရုဏာသမ္ပတ္တိံ ဒီပေတုံ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေသီ’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ ကိံ သော ပဝေဒေသီတိ? ဉာဏံ၊ တံ သဗ္ဗံ တိလောကဟိတဘူတမေဝ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ ကီဒိသံ? ‘‘အာဒိကလျာဏ’’န္တိအာဒိ။ အနေန ဝစနေန ဝတ္တုံ အရဟဘာဝံ ဒီပေတိ။ သာသနဓမ္မောတိ ဩဝါဒပရိယတ္တိ။ ကိစ္စသုဒ္ဓိယာတိ ကိလေသပ္ပဟာနနိဗ္ဗာနာရမ္မဏကိစ္စသုဒ္ဓိယာ။ သာသနဗြဟ္မစရိယံ နာမ သိက္ခတ္တယံ၊ နဝကောဋိသဟဿာနီတိအာဒိကံ ဝါ။ မဂ္ဂမေဝ ဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ တဿ ပကာသကံ ပိဋကတ္တယံ ဣဓ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ နာမ။ ဆသု အတ္ထပဒေသု သင်္ခေပတော ကာသနံ သင်္ကာသနံ။ အာဒိတော ကာသနံ ပကာသနံ။ ဥဘယမ္ပိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒေသနံ ဝိဝရဏံ။ ပုန ဝိဘာဂကရဏံ ဝိဘဇနံ။ ဩပမ္မာဒိနာ ပါကဋကရဏံ ဥတ္တာနီကရဏံ။ သောတူနံ စိတ္တပရိတောသဇနနေန၊ စိတ္တနိသာနေန စ ပညာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနပဒေသု အက္ခရဏတော အက္ခရံ၊ ‘‘ဧကက္ခရပဒမက္ခရ’’န္တိ ဧကေ။ ဝိဘတ္တိအန္တံ ပဒံ။ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ ဝါကျံ။ ပဒသမုဒါယော ဝါ ဝါကျံ။ ဝိဘာဂပကာသော အာကာရော နာမ။ ဖုသတီတိ ဖဿောတိအာဒိ နိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တိ၊ နိရုတ္တိယာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ အပဒေသော နိဒ္ဒေသော နာမ။ ဖုသတီတိ ဖဿော၊ သော တိဝိဓော – သုခဝေဒနီယော ဒုက္ခဝေဒနီယော အဒုက္ခမသုခဝေဒနီယောတိ။ ဧတေသု အယံ ယောဇနာ – အက္ခရေဟိ သင်္ကာသယတိ၊ ပဒေဟိ ပကာသယတိ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတိ၊ အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ၊ နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနိံ ကရောတိ၊ နိဒ္ဒေသေဟိ ပညာပေတိ။ အက္ခရေဟိ ဝါ သင်္ကာသယိတွာ ပဒေဟိ ပကာသေတိ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရိတွာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ၊ နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနိံ ကတွာ နိဒ္ဒေသေဟိ ပညာပေတိ။ အက္ခရေဟိ ဝါ ဥဂ္ဃာဋေတွာ ပဒေဟိ ဝိနေတိ ဥဂ္ဃဋိတညုံ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရိတွာ အာကာရေဟိ ဝိနေတိ ဝိပဉ္စိတညုံ၊ နိရုတ္တီဟိ နေတွာ နိဒ္ဒေသေဟိ ဝိနေတိ နေယျန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထောတိ ဘာသိတတ္ထော။ တဿေဝတ္ထဿ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သကော သကော ဘာဝေါ ပဋိဝေဓော နာမ။ တံ ဥဘယမ္ပိ အတ္ထော နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ သာတ္ထ’’န္တိ။ ဓမ္မောတိ ဝါ ဒေသနာတိ ဝါ ဗျဉ္ဇနမေဝ။ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ၊ သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတော ¶ မဂ္ဂေါ စ၊ ဥဘယမ္ပိ ဗြဟ္မစရိယပဒေန ¶ သင်္ဂဟိတံ။ ပဋိပတ္တိယာတိ ပဋိပတ္တိဟေတု။ အာဂမဗျတ္တိတောတိ ပုနပ္ပုနံ အဓီယမာနာ ခန္ဓာဒယော ပါကဋာ ဟောန္တိ။ ဒုရုတ္တသတ္ထာနိ အဓီယမာနာနိ သမ္မောဟမေဝါဝါဟန္တိ။

၂-၃။ ကစ္စိ ခမနီယံ သီတုဏှာဒိ။ ကစ္စိ ယာပနီယံ ယထာလဒ္ဓေဟိ ဇီဝိတသာဓနေဟိ ဇီဝိတံ။ အပ္ပာဗာဓန္တိ အပ္ပောပသဂ္ဂံ၊ အပ္ပာတင်္ကန္တိ အပ္ပရောဂံ။ ကစ္စိ လဟုဋ္ဌာနံ သရီရကိစ္စေ။ ကစ္စိ ဗလံ သမဏကိစ္စေ။ ကစ္စိ ဖာသုဝိဟာရော ယထာဝုတ္တနယေန အပ္ပာဗာဓတာယ၊ အနုက္ကဏ္ဌနာဒိဝသေန ဝါ။ သတ္တသဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆိမဝယော၊ ဥတ္တရာမုခေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောကဝိဝရဏေ ဇာတေ ဣဓ ကိံ ဩလောကေသိ၊ နတ္ထေတ္ထ တယာ သဒိသောပီတိ အာဟ ‘‘တွံ သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂေါ’’တိအာဒိ။ အာသဘိံ ဥတ္တမံ။ ဥပပတ္တိဝသေန ဒေဝါ။ ရူပါနံ ပရိဘောဂဝသေန၊ ပတ္ထနာဝသေန ဝါ ဥပ္ပန္နာ ရာဂသမ္ပယုတ္တာ သောမနဿဝေဒနာနုရူပတော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဟဒယတပ္ပနတော အမ္ဗရသာဒယော ဝိယ ‘‘ရူပရသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာဂတဿ ပဟီနာတိ အဓိကာရဝသေနာဟ။ တထာဂတဿပိ ဟိ ကဿစိ တေ ပဟီနာတိ မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာ။ ကထံ? ရူပရသာဒိဝစနေန ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ ဂဟိတာ၊ တေ ဝိဇ္ဇမာနာပိ မတ္ထကသဒိသာနံ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ မဂ္ဂသတ္ထေန ဆိန္နတ္တာ အာယတိံ တာလပန္တိသဒိသေ ဝိပါကက္ခန္ဓေ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသမတ္ထာ ဇာတာ။ တသ္မာ တာလာဝတ္ထု ဝိယ ကတာ။ ‘‘ကုသလသောမနဿာပိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟိတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟီနာ ကမ္မပထဋ္ဌာနိယာ၊ ဒုတိယေန ဥစ္ဆိန္နမူလာ ဩဠာရိကာ၊ တတိယေန တာလာဝတ္ထုကတာ ကာမရာဂဋ္ဌာနိယာ။ စတုတ္ထေန အနဘာဝံကတာ ရူပရာဂါရူပရာဂဋ္ဌာနိယာ။ အပရိဟာနဓမ္မတံ ပန ဒီပေန္တော ‘‘အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မာ’’တိ အာဟ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန ဝါ ပဟီနာ ဝိပဿနာက္ခဏေ၊ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ ဝါ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ဥစ္ဆိန္နမူလာ ဈာနက္ခဏေ။ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန တာလာဝတ္ထုကတာ တတိယဝိဇ္ဇာဓိဂမက္ခဏေ။ ဣတ္ထမ္ဘူတာ ပန တေ ရူပရသာဒယော အနဘာဝံကတာ အာယတိမနုပ္ပာဒဓမ္မာတိ ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒံ။ ပဌမာယ ဝါ အဘိနိဗ္ဘိဒါယ ပဟီနာ၊ ဒုတိယာယ ဥစ္ဆိန္နမူလာ၊ တတိယာယ တာလာဝတ္ထုကတာ။ ဣတ္ထမ္ဘူတာ ယသ္မာ အနဘာဝံကတာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာယတိံအနဥပ္ပာဒဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ဒုက္ခဉာဏေန ပဟီနာ၊ သမုဒယဉာဏေန ဥစ္ဆိန္နမူလာ ¶ ၊ နိရောဓဉာဏေန တာလာဝတ္ထုကတာ၊ မဂ္ဂဉာဏေန အနဘာဝံကတာ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောကိယမဂ္ဂေန ဝါ ပဟီနာ၊ ဒဿနမဂ္ဂေန ဥစ္ဆိန္နမူလာ၊ တိဝိဓေန ဘာဝနာမဂ္ဂေန တာလာဝတ္ထုကတာတိအာဒိ။ ဗြာဟ္မဏဿ အဝိသယတ္တာ ဓမ္မရသာ န ဥဒ္ဓဋာ။

၁၁။ ဓမ္မဓာတုန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဓမ္မဓာတု နာမ။ အနုကမ္ပဝစနာနုရူပံ ‘‘ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သူရိယဝစနံ ‘‘သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ’’တိဝစနာနုရူပံ၊ ပထဝီသမစိတ္တတာယ ကာရဏံ ¶ ‘‘ကရုဏာဝိပ္ဖာရ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗေ ဟိ အတ္တနော ဂုဏေ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဝီရိယ’’န္တိအာဒိနာ ပကာသေန္တော အတ္တနော ကရုဏာဝိပ္ဖာရံ ပကာသေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝရဘူရိမေဓသော ဝရပုထုလဉာဏော၊ ဘူရီတိ ဝါ ဘူမိ၊ ဘူမိ ဝိယ ပတ္ထဋဝရပညောတိ အတ္ထော။ အဗုဇ္ဈိ ဧတ္ထာတိပိ အဓိကရဏေန ရုက္ခော ဗောဓိ။ သယံ ဗုဇ္ဈတိ၊ ဗုဇ္ဈန္တိ ဝါ တေန တံသမင်္ဂိနောတိ မဂ္ဂေါ ဗောဓိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ။ ဗုဇ္ဈီယတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဗောဓိ။ တိဿန္နံ ဝိဇ္ဇာနံ ဥပနိဿယဝတော ယထာသမ္ဘဝံ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကဂ္ဂတာဝသေန တိက္ခဘာဝေါ။ တိက္ခောပိ ဧကစ္စော သရော လက္ခံ ပတွာ ကုဏ္ဌော ဟောတိ၊ န တထာ ဣဒံ။ သတိန္ဒြိယဝသေနဿ ခရဘာဝေါ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယဝသေန ဝိပ္ပသန္နဘာဝေါ၊ အန္တရာ အနောသက္ကိတွာ ကိလေသပစ္စတ္ထိကာနံ သုဋ္ဌု အဘိဘဝနတော ဝီရိယိန္ဒြိယဝသေနဿ သူရဘာဝေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဂ္ဂဝိဇာယနတ္ထံ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော သင်္ခါရုပေက္ခာနန္တရမနုလောမတ္တာ။

ဆန္ဒောတိ စ သင်္ကပ္ပောတိ စ အဝတ္ထန္တရဘေဒဘိန္နော ရာဂေါဝ –

ကာမပတိတံ လောကဿ မာတြာလမတီ’’တိ –

ဝိဘင်္ဂေယေဝ ကိဉ္စာပိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပာယော – ဝိဘင်္ဂပါဠိံ အာနေတွာ ဣဓ ဝုတ္တောပိ သဗ္ဗေသံ ဥပကာရာယ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ အဋ္ဌကထာနယေနေဝ ပကာသယိဿာမီတိ။ ဣတောတိ ကာမေဟိ။ ကာယဝိဝေကာဒီသု ¶ ဥပဓိဝိဝေကော တတိယော၊ တသ္မာ တတိယံ ဆဍ္ဍေတွာ ဒွေ ဂဟေတွာ တဒင်္ဂါဒီသု ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကံ ဂဟေတွာ ‘‘တယော ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ သတိ စိတ္တဝိက္ခမ္ဘနာ ဧကတ္ထာ ဧဝါတိ ဝိသေသော န သိယာတိ စေ? အပ္ပနာဝါရတ္တာ န ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာယဝိဝေကဂ္ဂဟဏေန ပုဗ္ဗဘာဂဂ္ဂဟဏံ ဉာယတိ၊ တသ္မာ စိတ္တဝိဝေကောတိ တဒင်္ဂဝိဝေကော ဝုတ္တော၊ ဝိက္ခမ္ဘနေန အပ္ပနာကာလေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ အသင်္ကရတော။ အထ ဝါ စိတ္တဝိဝေကေန တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနာ ဂဟိတာ၊ ဣတရေန ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဧဝါတိပိ ယုတ္တံ၊ ကိလေသကာမတ္တာ ဝါ ဒွီသု ကမ္မေသု ပရိယာပန္နော ပုရိသော ဝိယ။ ယထာ အဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝသေန လောကေ ‘‘သဖလော ရုက္ခော’’တိ ¶ ဝုစ္စတိ၊ တထေဝ ဝိဇ္ဇမာနေန ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝသေန သာသနေ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဈာန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝူပသမာတိ ဧတ္ထ ကေသံ ဝူပသမာတိ၊ ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနန္တိ? ဧတ္ထ ယဒိ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ နတ္ထိ တေသံ ဝူပသမော။ န ဟိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတံ အတ္ထိ။ ယဒိ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနံ၊ နတ္ထေဝ ဝူပသမော တတ္ထ တဒဘာဝါတိ စေ? တေနေတံ ဝုစ္စတိ ‘‘သမတိက္ကမာ’’တိ၊ သမတိက္ကမောပိ န တေသံယေဝ။ ကိန္တု သကလဿပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မရာသိဿာတိ စေ? တေနေတံ ဝုစ္စတိ ‘‘ဩဠာရိကဿ ပန သမတိက္ကမာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာ ဩဠာရိကာဝ ဒုတိယဇ္ဈာနတော၊ န ကေဝလံ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယမေဝါတိ စေ? န ဝိတက္ကဝိစာရာယေဝ တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနံ ဩဠာရိကဘာဝတောတိ တေသွေဝ အာဒီနဝဒဿနေန ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ တေသံ အဘာဝေါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အပါတုဘာဝါ’’တိ၊ ယဿ ဓမ္မဿာနုဘာဝေန၊ ယောဂေန ဝါ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ စ၊ တဿ ဒဿနတ္ထံ သဒ္ဓါသမာဓယော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တာ။ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၂၅၇ အာဒယော) သပ္ပိအာဒယော ဝိယာတိ ဝုတ္တေ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ သမံ ပဿတီတိ လီနုဒ္ဓစ္စံ ပဟာယ ခီဏာသဝဿ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ။ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ။ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။ တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ဈာနုပေက္ခာ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ ¶ စ အတ္ထတော ဧကာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ၊ အဝတ္ထာဘေဒေန ဘေဒေါ နေသံ။ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ ဧကတာ ပညာဝသေန၊ ကိစ္စဝသေန ပန ဒုဝိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ကာမာဝစရာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ရူပါဝစရာတိအာဒိနာ ဘူမိဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ခီဏာသဝဿေဝ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ တိဏ္ဏမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာသေက္ခာနန္တိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ သောမနဿုပေက္ခာသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဥပေက္ခာသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဧဝါတိ ဧဝံ စိတ္တဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဆဠာရမ္မဏာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဓမ္မာရမ္မဏာဝါတိ အာရမ္မဏဝသေန။ ဝေဒနုပေက္ခာ ဝေဒနာက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတာ၊ ဣတရာ နဝ သင်္ခါရက္ခန္ဓေနာတိ ခန္ဓသင်္ဂဟဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရဗောဇ္ဈင်္ဂဈာနုပေက္ခာ ပါရိသုဒ္ဓိတတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာ၊ တသ္မာ ဧကက္ခဏေ ဧကာဝ သိယာ၊ န ဣတရာ၊ တထာ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာပိ။ ဝေဒနာဝီရိယုပေက္ခာနံ ဧကက္ခဏေ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ အဗျာကတာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ကုသလာဗျာကတာ၊ တထာ သေသာ။ ဝေဒနုပေက္ခာ ပန သိယာ ¶ အကုသလာပိ။ ဧဝံ ကုသလတ္တိကဝသေန။ ဒသပေတာ သင်္ခေပေန စတ္တာရောဝ ဓမ္မာ ဝီရိယဝေဒနာတတြမဇ္ဈတ္တဉာဏဝသေန။ ‘‘ဒုက္ခဒေါမနဿသုခသောမနဿာန’’န္တိ ဧဝံ ပဟာနက္ကမေန အဝတွာ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယေန ကသ္မာ ဝုတ္တာနီတိ စေ? သုတ္တာနုရက္ခဏတ္ထံ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အာရမ္မဏဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာကာရေန အနုဘဝတီတိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? ဧကံယေဝ ကသိဏံ အာရဗ္ဘ သဗ္ဗေသံ ပဝတ္တိတော။ တတိယဇ္ဈာနတော ပဋ္ဌာယ ဥပကာရာ ဟုတွာ အာဂတာတိ သတိသီသေန ဒေသနာ ကတာ၊ ဝိဂတဝလာဟကာဒိနာ သောမ္မတာယ ရတ္တိယာ ဝလာဟကာဒိနာ ကာလုဿိယေ သတိပိ ဒိဝါ ဝိယ အနုပကာရိကာ န ဟောတိ ရတ္တိံ၊ တသ္မာ ‘‘အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါ၊ ရတ္တိယာ အလာဘာတိ ဣမေ ဒွေ ဟေတူ အပရိသုဒ္ဓတာယ ကာရဏံ။ သောမ္မဘာဝေန၊ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန စာတိ ဣမေ ဒွေ သဘာဂတာယ ကာရဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တဿာ အပရိသုဒ္ဓါယ ဇာတိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ကာရဏဝစနန္တိ ဧကေ။

၁၂။ စိတ္တေကဂ္ဂတာသဘာဂတ္တာ ¶ ဈာနာနံ ‘‘ကေသဉ္စိ စိတ္တေကဂ္ဂတတ္ထာနီ’’တိ အာဟ။ ကုသလာနံ ဘဝေါက္ကမနသဘာဂတ္တာ ‘‘ကေသဉ္စိ ဘဝေါက္ကမနတ္ထာနီ’’တိ။ အသဘာဂတ္တာ သေသဋ္ဌာနေသု ‘‘ပါဒကတ္ထာနီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပါဒကာနီ’’တိ အာဟ။ တေန ပါဒကဘူတာနမ္ပိ ယထာသမ္ဘဝံ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဘဝေါက္ကမနတာဝဟတံ၊ ဣတရေသံ ယထာသမ္ဘဝံ ပါဒကတာဝဟတဉ္စ ဒီပေတိ။ အသဘာဂတ္တာ ဇဝနဝိပဿနာပါဒကာနိ သမာနာနိ အဘိညာပါဒကာနိ စ ဟောန္တိ၊ အဘိညာပါဒကာနိ စ ဝိပဿနာပါဒကာနိ ဟောန္တီတိပိ ဒီပေတိ၊ တထာ ပါဒကာဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဘိညာယ ဟိ စတုတ္ထမေဝ ပါဒကံ၊ န ဣတရာနိ။ တေသု စတုတ္ထဿ တတိယံ ပါဒကံ၊ တတိယဿ ဒုတိယံ၊ ဒုတိယဿ ပဌမန္တိ။ အထ ဝါ ‘‘စတ္တာရိ ဈာနာနီ’’တိ ယထာလာဘတော ဝုတ္တံ။

ဝိနယနိဒါနနိမိတ္တံ၊ ဝေရဉ္ဇနိဝါသကပ္ပနံ၊

သတ္ထု ယသ္မာ တသ္မာ ဘဂဝါ၊ ဝိဇ္ဇတ္တယမာဟ ဝေရဉ္ဇေ။

ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝိနယေ သုပ္ပဋိပန္နော ဘိက္ခု သီလသမ္ပတ္တိံ နိဿာယာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)။ သီလဝတော ဟိ သီလပစ္စဝေက္ခဏတ္ထံ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဌာနေသု နိသိန္နဿ နိသဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော အတီတကိရိယာနုဿရဏဗဟုလတာယ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဝိဇ္ဇာ အပ္ပကသိရေန ¶ သမိဇ္ဈတိ။ တထာ အတ္တာနံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ စုတိပရိဂ္ဂဟဏသီလတာယ စုတူပပါတဉာဏံ အပ္ပကသိရေန သမိဇ္ဈတိ၊ ဥဒကာဒီသု သုခုမတ္တ ဒဿနသီလတာယ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ သမိဇ္ဈတိ။ ယသ္မာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂပရိဝဇ္ဇနေန၊ ကာမာသဝါဒိပရိဝဇ္ဇနေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယံ အခဏ္ဍာဒိဘာဝံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာဿ အာသဝက္ခယဉာဏံ အပ္ပကသိရေန သမိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထ ဝိနယနိဒါနေ ဝိဇ္ဇတ္တယမေဝ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ယေသဉ္စ ဂုဏာနံ ဒါယကံ အဟောသိ၊ တေသံ ဧကဒေသံ ဒဿေန္တော’’တိ၊ အညထာ ဝိဇ္ဇတ္တယပဋိလာဘမတ္တပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ။

သော ဧဝန္တိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ စတုန္နံ ဈာနာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ န ကေဝလံ ပုရိမဇ္ဈာနတ္တိကမေဝ၊ တထာပိ ကေဝလံ ပုရိမဇ္ဈာနတ္တိကမေဝ ဂဏှန္တော ‘‘ဧဝန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ကမနိဒဿနမေတံ၊ ဣမိနာ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမာဒိနာ ကမေန စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပဋိလဘိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ၊ တံ ကသ္မာတိ ¶ စေ? သမ္ဘာရဘူမိတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၁) ‘‘ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ တီဏိ ဈာနာနိ ယသ္မာ ပီတိဖရဏေန စ သုခဖရဏေန စ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ လဟုမုဒုကမ္မညကာယော ဟုတွာ ဣဒ္ဓိံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တနတော သမ္ဘာရဘူမိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပန ဣဒ္ဓိလာဘာယ ပကတိဘူမိ ဧဝါ’’တိ။ ဣဒမေဝ ဝါ အတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ကေသဉ္စိ အဘိညာပါဒကာနီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ စတုတ္ထဇ္ဈာနမ္ပိ အန္တောကတွာ ဧဝန္တိ ကိမတ္ထံ န ဝုတ္တံ။ တဉှိ ပကတိဘူမီတိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနတော ပရဿ သမာဟိတာဒိဘာဝပ္ပတ္တဿ စိတ္တဿ အတ္ထိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ယသ္မာ ယသ္မိံ သတိ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေသိ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တသ္မိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေ ပကတိဘူမိဘာဝပ္ပတ္တေ အဘိညာပါဒကေ ဇာတေ ပရိကမ္မစိတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာယ အဘိနိန္နာမေသိ’’န္တိ အာဟ။ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ တံ ဣဒ္ဓိဝိဓာဓိဂမတ္ထာယ ပရိကမ္မစိတ္တံ အဘိနီဟရတိ။ ကသိဏာရမ္မဏတော အပနေတွာ ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိမုခံ ပေသေသိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနတော ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနံ နီဟရဏတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အဘိနီဟာရက္ခမန္တိ အတ္ထော ပကပ္ပိတော။

သော ဧဝံ သမာဟိတေ ဧဝံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဒုတိယဝိကပ္ပေ၊ နီဝရဏဒူရီဘာဝေန ဝိတက္ကာဒိသမတိက္ကမေနာတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ကိစ္စသင်္ဂဏှနတော။ အယံ ယောဇနာ ပဌမဝိကပ္ပေ န သမ္ဘဝတိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေတိအာဒီသု ပနာ’’တိ ဝစနေန ‘‘ဧဝ’’န္တိ ပဒဿ အနုပ္ပဗန္ဓနိဝါရဏတော။ တေနေဝ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ‘‘အဟော ဝတာဟံ အာပတ္တိဉ္စေဝ အာပန္နော အဿံ၊ န စ မံ ဘိက္ခူ ဇာနေယျု’’န္တိအာဒိနာ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၆၀) နယေန ဥပ္ပန္နဣစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တာနံ ကောပအပစ္စယာနံ အဘာဝေန အနင်္ဂဏေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပန ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာ ဣစ္ဆာပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကာ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ ခေါ ပနာယသ္မန္တော အန္တရာယိကော ဓမ္မော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဝုတ္တတ္တာ၊ ပဂေဝ ဣစ္ဆာဝစရာ ကောပအပစ္စယာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာနံ ပါပကာနံ ဣစ္ဆာဝစရာန’’န္တိအာဒိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာနံ ဣစ္ဆာဝစရာန’’န္တိ ပေါတ္ထကေသု ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော ပမာဒလေခေါ၊ ဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘အဟော ဝတ သတ္ထာ မမညေဝ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေယျာ’’တိ ¶ ယော တဒတ္ထော လိခိတော၊ သော ဒုလ္လိခိတော။ န ဟိ ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာ ကောပါဒယော အနင်္ဂဏသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော) ဝုတ္တာ၊ ‘‘န စ ယုတ္တိတော သမ္ဘဝန္တိ ဈာနလာဘိနော တဒဘာဝါ’’တိ အာစရိယော ဝဒတိ၊ တံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇတ္တယဿ ဥတ္တရုတ္တရဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိနာ ပုနပ္ပုနံ အဋ္ဌင်္ဂနိဒဿနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥတ္တရုတ္တရဝိသေသာ စေဘာသံ အတ္တဒုက္ခပရဒုက္ခဒဿနတဒုပသမတ္တဒီပနတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘဂဝါ ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အတ္တနော အနန္တသံသာရဒုက္ခံ ပဿိတွာ၊ စုတူပပါတဉာဏေန ပရဿ စ လောကဿ အာသဝက္ခယဉာဏေန တဒုဘယဝူပသမတ္တဉ္စ ပဿိတွာ တံ ဒေသေတိ၊ ပဌမေန ဝါ အတ္တဒုက္ခဒဿနတော အတ္တသိနေဟပရိစ္စာဂံ ဒီပေတိ။ ဒုတိယေန ပရဒုက္ခဒဿနတော ပရေသု ကောပပရိစ္စာဂံ၊ တတိယေန အရိယမဂ္ဂဒဿနတော မောဟပရိစ္စာဂဉ္စ ဒီပေတိ။ ဧဝံ နာနာဂုဏဝိသေသဒီပနတော ဣမဿေဝ လောကိယာဘိညာဒွယဿ ဣဓ ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယသ္မာ အတီတဇာတိ ဧဝ နိဝါသော၊ တသ္မာ ‘‘အတီတဇာတီသူ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ ဇာတိယာ ဧကဒေသေပိ နိဝါသဝေါဟာရသိဒ္ဓိဒဿနတော။ ပါဠိယံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိအာဒိဝစနေန သကလဇာတိယာ အနုဿရဏမေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ ဝိယ ဒိဿတိ၊ န ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဒေကဒေသာနုဿရဏမ္ပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ၊ ဘုမ္မဝစနံ ကတံ ဩကာသာဒိသင်္ဂဟတ္ထဉ္စ။ ‘‘ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသူ’’တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနိဝုတ္ထလောကဓာတုဒီပရဋ္ဌနဂရဂါမာဒိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တေသံ ဆိန္နဝဋုမကာနံ လောကုတ္တရသီလာဒီနိ န ဘဂဝတာ ဗောဓိသတ္တကာလေ ဝိညာတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထာပတ္တိတော လောကိယာနိ ဝိညာတာနီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိကာရေ ‘‘အရိယာနံ ဥပဝါဒကာ’’တိ ဝစနေန သမေန္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ န ဟိ အရိယေ အပဿန္တဿ ဧဝံ ဟောတိ။ ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ အနုဿတိ ဝုတ္တာ၊ နနု ဧသ ဝိဇ္ဇာဓိကာရောတိ စေ? အာဒိကမ္မိကဿ သတိဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတော၊ အတီတဓမ္မာနံ သတိယာ ဝိသေသာဓိကာရတ္တာ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အနုဿရာမီ’’တိ။

‘‘ဝတ္တမာနေသု ¶ ဝိဇ္ဇာန-မတီတေသွဿ သရတိ၊

အနာဂတေသု ဓမ္မေသု၊ သရတိ ဝိဇ္ဇာန ပဏိဓီ’’တိ။

အာစရိယကုမာရိတေန သိလောကောပိ ဝုတ္တော။

တတ္ထ ¶ ရာဂေ ဥဿန္နတရေ တေဇောသံဝဋ္ဋော။ ဒေါသေ အာပေါသံဝဋ္ဋော။ မောဟေ ဝါယောသံဝဋ္ဋော။ ကေစိ ‘‘ဒေါသေ တေဇောသံဝဋ္ဋော၊ ရာဂေ အာပေါသံဝဋ္ဋော၊ မောဟေ ဝါယောသံဝဋ္ဋော’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ အမုတြာတိ စိတ္တံ၊ ဝစနံ ဝါ ဘဝါဒိနိယမေန ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘဝေ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဧဝံနာမော ဧဝံဂေါတ္တောတိ ပဒဒွယေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါမူလကံ ပညတ္တိသင်္ခါတံ ဂေါစရနိဝါသံ ဒီပေတိ။ ပဝတ္တဖလဘောဇနော သယံပတိတဖလာဟာရော။ စတုရာသီတိကပ္ပသဟဿပရမာယုပရိယန္တော ဝါတိ ပဏိဓာနတော ပုဗ္ဗေ။ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ န ဟောတိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏလာဘီနံ ပနေတံ အာနုဘာဝပရိဒီပန’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ အမုတြာတိ ဧတ္ထ ပဌမယောဇနာယံ သီဟောက္ကန္တဝသေန အနုဿရဏံ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အနုလောမဝသေန။ ‘‘ပဋိလောမဝသေနာ’’တိပိ လိခန္တိ၊ တံ ဒုဝိညေယျံ။ သီဟောက္ကန္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနေကာသု ကပ္ပကောဋီသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ တန္တိ နိဒဿနေန ပဋိပတ္တိသာဓာရဏေန ဖလသာဓာရဏတံ ဒဿေန္တော ဗြာဟ္မဏဿ အာဒရံ ဇနေတိ၊ အတ္တာနမေဝေကံ ဥက္ကံသေတီတိ ဝစနံ နိဝါရေတိ။ ‘‘သာဓု ခေါ ပန တထာရူပါနံ အရဟတံ ဒဿနံ ဟောတီ’’တိ တဿ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နစိတ္တေ ဧဝ နိယောဇေတိ။ ပဌမာ အဘိနိဗ္ဘိဒါတိ ဝစနေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ ဗဟုပဋလဘာဝံ ဒဿေတိ၊ တေန အဋ္ဌဂုဏိဿရိယာဒိနာ အနဘိနိဗ္ဘိဒံ ဒီပေတိ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ ‘‘စုတူပပါတဉာဏာယာ’’တိ ဖလူပစာရေန ဝုတ္တံ။ ဣဒဉှိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ရူပါရမ္မဏတ္တာ ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ ဟောတိ။ န စုတိံ ဝါ ပဋိသန္ဓိံ ဝါ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ တသ္မာ ‘‘ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၃) ဝစနံ ဝိယ ဖလူပစာရေနေဝ ဝုတ္တမိဒန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာ ကာရဏောပစာရေန ဒိဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပန ကေစိ အာစရိယာ ‘‘ကုသလာကုသလာ စက္ခူ ဒိဗ္ဗစက္ခု ကာမာဝစရ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေ ပဋိသေဓိတာ ဟောန္တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနပညာ ဟိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတာ။ မဟာဇုတိကတ္တာ မဟာဂတိကတ္တာတိ ဧတေသု ¶ ‘‘သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကာဒသန္နံ ဥပက္ကိလေသာနံ ¶ ဧဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော ဥပက္ကိလေသဘာဝေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ မဟာသတ္တဿ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ နာနာဝိဓာနိ ရူပါနိ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ နု ခေါ ကိ’’န္တိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥဒပါဒိ၊ သော ဥပက္ကိလေသော ဥပက္ကိလေသသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၂၃၆ အာဒယော) ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာဓိကရဏဉ္စ ပန မေ သမာဓိမှိ စဝိ၊ သမာဓိမှိ စုတေ ဩဘာသော အန္တရဓာယတိ ဒဿနဉ္စ ရူပါန’’န္တိ ဝစနတော။ တတော ‘‘ရူပါနိ မေ ပဿတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣဒါနိ န ကိဉ္စိ မနသိ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တယတော အမနသိကာရော၊ တတော ကိဉ္စိ အမနသိကရောန္တဿ ထိနမိဒ္ဓံ ဥဒပါဒိ၊ တတော တဿ ပဟာနတ္ထံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ရူပါနိ ပဿတော ဟိမဝန္တာဒီသု ဒါနဝရက္ခသာဒယော ပဿန္တဿ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဥဒပါဒိ၊ တတော တဿ ပဟာနတ္ထံ ‘‘မယာ ဒိဋ္ဌဘယံ ပကတိယာ ဩလောကိယမာနံ နတ္ထိ၊ အဒိဋ္ဌေ ကိံ နာမ ဘယ’’န္တိ စိန္တယတော ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ ဥဒပါဒိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဥပ္ပိလံ ဒိဗ္ဗရူပဒဿေနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘တံ ဒုဝုတ္တံ ပရတော အဘိဇပ္ပာဝစနေန တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော’’တိ အာစရိယော ဝဒတိ။ တတော ဆမ္ဘိတတ္တပ္ပဟာနတ္ထံ ‘‘မယာ ဝီရိယံ ဒဠှံ ပဂ္ဂဟိတံ၊ တေန မေ ဣဒံ ဥပ္ပိလံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝီရိယံ သိထိလံ ကရောန္တဿ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လံ ကာယဒရထော ကာယာလသိယံ ဥဒပါဒိ၊ တတော တံ စဇန္တဿ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ ဥဒပါဒိ၊ တတ္ထ ဒေါသံ ပဿတော အတိလီနဝီရိယံ ဥပဒါဒိ၊ တတော တံ ပဟာယ သမပ္ပဝတ္တေန ဝီရိယေန ဆမ္ဘိတတ္တဘယာ ဟိမဝန္တာဒိဋ္ဌာနံ ပဟာယ ဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒေဝသင်္ဃံ ပဿတော တဏှာသင်္ခါတာ အဘိဇပ္ပာ ဥဒပါဒိ၊ တတော ‘‘မယှံ ဧကဇာတိကရူပံ မနသိ ကရောန္တဿ အဘိဇပ္ပာ ဥပ္ပန္နာ၊ တသ္မာ ဒါနိ နာနာဝိဓံ ရူပံ မနသိ ကရိဿာမီ’’တိ ကာလေန ဒေဝလောကာဘိမုခံ၊ ကာလေန မနုဿလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နာနာဝိဓာနိ ရူပါနိ မနသိ ကရောတော နာနတ္တသညာ ဥဒပါဒိ၊ တတော ‘‘နာနာဝိဓရူပါနိ မေ မနသိ ကရောန္တဿ နာနတ္တသညာ ဥဒပါဒိ၊ တသ္မာ ဒါနိ အဘိဇပ္ပာဒိဘယာ ဣဋ္ဌာဒိနိမိတ္တဂ္ဂါဟံ ပဟာယ ဧကဇာတိကမေဝ ရူပံ မနသိ ကရိဿာမီ’’တိ တထာ ကရောတော အဘိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပါနံ ဥဒပါဒိ ဧဝံ ပဟီနဥပက္ကိလေသဿာပိ အနဓိဋ္ဌိတတ္တာ။ ဩဘာသဉှိ ခေါ ဇာနာမိ၊ န စ ရူပါနိ ပဿာမီတိအာဒိ ဇာတံ။

တဿတ္ထော – ယဒါ ပရိကမ္မောဘာသမေဝ မနသိ ကရောမိ၊ တဒါ ဩဘာသံ သဉ္ဇာနာမိ၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ရူပါနိ န စ ပဿာမိ၊ ရူပဒဿနကာလေ စ ¶ ဩဘာသံ န ဇာနာမီတိ။ ကိမတ္ထမိဒံ ဝုတ္တံ၊ န ဟိ ဧတံ ဥပက္ကိသေသဂတန္တိ? န ကေဝလံ ဥပက္ကိလေသပ္ပဇဟနမေဝေတ္ထ ကတ္တဗ္ဗံ၊ ယေန ဣဒံ ဝိသုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ အညမ္ပိ တဒုတ္တရိ ကတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ။ ဝိစိကိစ္ဆာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသောတိအာဒီသု ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဥပက္ကိလေသာတိ အာဒီနဝဒဿနေန ပဇဟိံ၊ န မယှံ တဒါ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ မာနုသကံ ဝါတိ ဣမိနာ သဘာဝါတိက္ကမံ ဒဿေတိ။ မံသစက္ခုနာ ¶ ဝိယာတိ ဣမိနာ ပရိယတ္တိဂ္ဂဟဏံ၊ ဝဏ္ဏမတ္တာရမ္မဏတဉ္စ ဥပမေတိ။ ဝဏ္ဏမတ္တေ ဟေတ္ထ သတ္တ-သဒ္ဒေါ၊ န ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၇) ဧတ္ထ ဝိယ သဗ္ဗသင်္ခတေသု၊ ဟီနဇာတိအာဒယော မောဟဿ နိဿန္ဒော ဝိပါကော။ ကာယဒုစ္စရိတေန သမန္နာဂတာ ပုဗ္ဗေ အတီတဘဝေ အဟေသုံ၊ သမ္ပတိ နိရယံ ဥပပန္နာတိ ဧဝံ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ယထာကမ္မူပဂဉာဏဉှိ ဧကန္တမတီတာရမ္မဏံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏ’’န္တိ ဥဘိန္နံ ကိစ္စဝသေန ဝုတ္တံ။ မဟလ္လကောတိ သမဏာနံ သာရုပ္ပမသာရုပ္ပံ၊ လောကာစာရံ ဝါ န ဇာနာတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တတ္တာ ဂုဏပရိဓံသနေန ဂရဟတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယနော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၉၉၈၊ ၁၀၀၄) ဝုတ္တော အရိယပုဂ္ဂလော မဂ္ဂါဝရဏံ ကာတုံ သမတ္ထံ ဖရုသဝစနံ ယဒိ ကထေယျ၊ အပါယဂမနီယမ္ပိ ကရေယျ၊ တေန သော အပါယုပဂေါပိ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဝါယာမံ မာ အကာသီတိ ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ မဂ္ဂါဝရဏံ ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပုဗ္ဗေဝ သောတာပန္နေန အပါယဒွါရော ပိဟိတော၊ တသ္မာဿ သဂ္ဂါဝရဏံ နတ္ထိ။ ‘‘ပါကတိကန္တိ ပဝတ္တိဝိပါကံ အဟောသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဝုဒ္ဓိ ဟေသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယဿ ဝိနယေ၊ ယော အစ္စယံ အစ္စယတော ဒိသွာ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၀၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၁) ဝစနတော ပါကတိကံ အဟောသီတိ ဧကေ။ သစေ သော န ခမတီတိ သောတာပန္နာဒီနံ ခန္တိဂုဏဿ မန္ဒတာယ ဝါ အာယတိံ တဿ သုဋ္ဌု သံဝရတ္ထာယ ဝါ အက္ခမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သုခါနံ ဝါ အာယဿ အာရမ္မဏာဒိနော အဘာဝါ ကာလကဉ္စိကာ အသုရာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဣတော ဘော သုဂတိံ ဂစ္ဆာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၈၃) ဝစနတော မနုဿဂတိပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုမေဝ ဒဿနဋ္ဌေန ဉာဏံ၊ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝိန္ဒနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ အတ္ထော။

ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ သော ¶ ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ကိံ ပုရိမသ္မိံယေဝ၊ ဥဒါဟု အညသ္မိံယေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ယတော ဝုဋ္ဌာယ ပုရိမဝိဇ္ဇာဒွယံ အဓိဂတံ၊ တဒေဝ ပုန သမာပဇ္ဇနဝသေန အဘိနဝံ အဘိဏှံ ကတန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ဣဓ ဝိပဿနာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာဟ – ယဒိ တဒေဝ ပုန သမာပဇ္ဇနဝသေန အဘိနဝံ ကတံ၊ အထ ကသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ‘‘ဝိပဿနာပါဒကံ အဘိညာပါဒကံ နိရောဓပါဒကံ သဗ္ဗကိစ္စသာဓကံ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဒါယကံ ဣဓ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဣဓ ဝိပဿနာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ ¶ ၊ နနု ဣဓ တထာဝစနဋ္ဌာနမေဝ တံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗဂုဏနိပ္ဖာဒနတော၊ န ပဌမဝိဇ္ဇာဒွယမတ္တနိပ္ဖာဒနတောတိ? ဝုစ္စတေ – အရိယမဂ္ဂဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဈာနင်္ဂပဋိပဒါဝိမောက္ခဝိသေသနိယမော ပုဗ္ဗဘာဂဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာယ သင်္ခါရုပေက္ခာသင်္ခါတာယ နိယမေန အဟောသီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိပဿနာပါဒကမိဓ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပရိယာပန္နတ္တာ၊ န တဒါရမ္မဏမတ္တေန။ ပရိယာယတောတိ အညေနပိ ပကာရေန။ ‘‘ဣမေ အာသဝါ’’တိ အယံ ဝါရော ကိမတ္ထံ အာရဒ္ဓါ? ‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ အဓိကာရာနုလောမနတ္ထံ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ၊ ဖလက္ခဏေ ဝိမုတ္တံ ဟောတီတိ ဣဒံ ဧကတ္တနယေန ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ဝိမုစ္စမာနံ၊ တဒေဝ အပရဘာဂေ ဝိမုတ္တံ နာမ ဟောတိ။ ယဉ္စ ဝိမုတ္တံ၊ တဒေဝ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိမုစ္စမာနံ နာမ ဟောတိ။ ဘုဉ္ဇမာနော ဧဝ ဟိ ဘောဇနပရိယောသာနေ ဘုတ္တာဝီ နာမ။ ‘‘ဣမိနာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဒဿေတီ’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ စ ပဋ္ဌာနေ ‘‘မဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ ဖလံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ ပဟီနေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ အယမုပ္ပတ္တိက္ကမော ဝုတ္တော။ ပဝတ္တိက္ကမော ပနေတ္ထ သရူပတော အတ္ထတောတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တော။ တတ္ထ ‘‘ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ အဟောသီ’’တိ သရူပတော စတုဗ္ဗိဓဿပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ပဝတ္တိက္ကမနိဒဿနံ။ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒိ အတ္ထတော။ တေနေဝ အန္တေ ‘‘အဗ္ဘညာသိ’’န္တိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ဒေသနံ အကာသိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ တထာ အပ္ပဝတ္တိတော။ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ဟောတီတိ ဇာနန္တော ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိ ဇာနာတိ နာမ။ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏ’’န္တိ အနာဂတံသဉာဏဿ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုသန္နိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ။

အာသဝက္ခယဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅။ ကဏ္ဏသုခတော ¶ ဟဒယင်္ဂမတောတိ ဝစနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနတ္တုက္ကံသနတောတိအာဒိ ပုဂ္ဂလဝသေန၊ ကဏ္ဏသုခတောတိ သောတိန္ဒြိယံ သန္ဓာယ။ အာပါထာရမဏီယတောတိ ဉာဏာပါထာရမဏီယတော။ သယမေဝ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ ဝါ၊ မဂ္ဂေါ ပန အသောကော ဟောတိ။ တဒါ ဟိ သောကော ပဟီယမာနော။ စရိယာဒိအနုကူလတော အပ္ပဋိကူလံ။ ‘‘မဓုရမိမ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဓမ္မမိမ’’န္တိ ဝစနံ အဓိကံ ဝိယ ဒိဿတိ။ တသ္မာ ‘‘ရာဂဝိရာဂမိမ’’န္တိ ဧဝံ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတွာ ပုန ပိဏ္ဍေတွာ ဓမ္မမိမံ ဥပေဟီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဓမ္မမေဝ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ ပဌန္တိ ကိရာတိ ဒီပေတိ။ သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိက္ကိလေသံ ဒုက္ခံ ဟိံသတီတိ ရတနတ္တယံ သရဏံ နာမ။ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာဒီဟိ ဝိဟတကိလေသော တပ္ပရာယနတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ¶ သရဏဂမနံ။ တံသမင်္ဂီသတ္တော သရဏံ ဂစ္ဆတိ။ ပဘေဒေန ပန ဒုဝိဓံ သရဏဂမနံ လောကုတ္တရံ လောကိယန္တိ။ တတ္ထ လောကုတ္တရံ ဒိဋ္ဌသစ္စာနံ မဂ္ဂက္ခဏေ သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတိ။ လောကိယံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သရဏဂမနုပက္ကိလေသံ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနေန အာရမ္မဏတော ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏံ ဟုတွာ ဣဇ္ဈတိ။ တံ အတ္ထတော ရတနတ္တယေ သဒ္ဓါပဋိလာဘော သဒ္ဓါမူလိကာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ လောကုတ္တရဿ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလံ၊ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယော အာနိသံသဖလံ။ ‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ…ပေ… သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀-၁၉၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ လောကိယဿ ဘဝဘောဂသမ္ပဒါ။ ‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ လောကိယသရဏဂမနံ တီသု ဝတ္ထူသု အညာဏသံသယမိစ္ဆာဉာဏာဒီဟိ သံကိလိဿတိ၊ န မဟာဇုတိကံ ဟောတိ၊ န မဟာဝိပ္ဖာရံ။ လောကုတ္တရဿ နတ္ထိ သံကိလေသော။ လောကိယဿ သာဝဇ္ဇော အနဝဇ္ဇောတိ ဒုဝိဓော ဘေဒေါ။ တတ္ထ အညသတ္ထာရာဒီသု အတ္တသန္နိယျာတနာဒီဟိ သာဝဇ္ဇော ဟောတိ၊ သော အနိဋ္ဌဖလော။ အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယ၊ သော အဝိပါကတ္တာ အဖလော။ လောကုတ္တရဿ နေဝတ္ထိ ဘေဒေါ။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ အရိယသာဝကော အညံ သတ္ထာရံ န ဥဒ္ဒိသတိ။ ယော ကောစိ သရဏဂတော ဂဟဋ္ဌော ဥပါသကော။ ရတနတ္တယဥပါသနတော ဥပါသကော။ ပဉ္စ ဝေရမဏိယော ¶ သီလံ။ သတ္ထသတ္တမံသမဇ္ဇဝိသဝါဏိဇ္ဇာရဟိတံ ဓမ္မေန ဇီဝိကံ အာဇီဝေါ။ ဝုတ္တသီလာဇီဝဝိပတ္တိ ဝိပတ္တိ နာမ။ ဝိပရီတာ သမ္ပတ္တိ။

၁၆။ လစ္ဆာမ နု ခေါတိ ဒုဂ္ဂတေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သက္ခိဿာမ နုခေါ နောတိ သမိဒ္ဓေ သန္ဓာယ။ တတ္ထ ဝေရဉ္ဇာယံ။ ပဂ္ဂယှတီတိ ပတ္တံ ပဂ္ဂဟော၊ တေန ပဂ္ဂဟေန ပတ္တေနာတိ အတ္ထော။ သမာဒါယေဝါတိ နိဒဿနံ။ န စ ဝဋ္ဋတီတိ ပုန ပါကံ ကိဉ္စာပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာပိ န သုဋ္ဌု ပက္ကတ္တာ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဥတ္တဏ္ဍုလဘတ္တံ လဘိတွာပိ ပိဓေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ ‘‘သာဝကာနံ ဝါ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ သန္ဓာယ ‘‘ပစ္ဆာ သီလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပါလိတ္ထေရောပိ တံ တံ ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ဘဂဝတာ ဗဟူနိ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဝေရဉ္ဇာယံ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’’တိ ဝစနံ န သမေတီတိ စေ? န၊ တတော ပုဗ္ဗေ သိက္ခာပဒါဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ထေရော ပန ပညတ္တာနိ ဌပေတွာ ဣဒါနိ ပညပေတဗ္ဗာနိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကာနိ သန္ဓာယာဟ။ ဘဂဝါပိ ‘‘န တာဝ သာရိပုတ္တ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီ’’တိ ဘဒ္ဒါလိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၄၊ အာဒယော) ဝိယ ဧကစ္စေသု ပညတ္တေသုပိ တတော ပရံ ပညပေတဗ္ဗာနိ သန္ဓာယာဟ။ ဣဓေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သာမမ္ပိ ပစနံ သမဏသာရုပ္ပံ န ဟောတိ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနဉ္စ၊ တထာ ‘‘ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ’’တိအာဒိဝစနာနိ စ အတ္ထိ။ အညထာ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဘိက္ခူ ပဋိပုစ္ဆန္တီ’’တိ ¶ ဣဓေဝေဒံ ပါဠိဌပနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာစရိယေန ဝိစာရိတံ၊ တံ သုန္ဒရံ ပုဗ္ဗေပိ ပညတ္တသိက္ခာပဒသမ္ဘဝတော။ ကိန္တု ဣဓ ပါဠိဌပနဝိရောဓဝိစာရဏာ ပန နိပ္ပယောဇနာ ဝိယ မမ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? ဥပါလိတ္ထေရေန သင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တပါဌတ္တာ။ ရတ္တိစ္ဆေဒေါတိ သတ္တာဟကိစ္စံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ ‘‘သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ ဧကဘိက္ခုနာပိ န ကတော’’တိ ဝုတ္တံ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ၊ တသ္မာ ဝဿစ္ဆေဒဿ ကာရဏေ သတိ သတ္တာဟကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ဝိနယဓရာ ပန နိစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော ဝီမံသိတဗ္ဗော၊ ဣမာယ ဝေရဉ္ဇာယံ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိပဒါယ ပသန္နာ။ သာလီနံ ဝိကတိ သာလိဝိကတိ။

၁၇-၈။ ဥပပန္နဖလောတိ ဗဟုဖလော။ ‘‘ခုဒ္ဒံ မဓု’’န္တိ ပါဌော။ ထေရံ သီဟနာဒံ နဒါပေတုံ ပုစ္ဆီတိ ဣမိနာ အာစရိယော ယံ ပုဗ္ဗေ အာဏာယ ဌိတာနံ ¶ သာဝကာနံ မဟာနုဘာဝတာဒဿနံ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ နိဝါသပ္ပယောဇန’’န္တိ အမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ သမ္ပာဒေတိ၊ ရာဇဂဟေ ဝေရဉ္ဇာယဉ္စာတိ ဥဘယတ္ထ ဝိတက္ကုပ္ပာဒေ ဧကတော ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာလံ သန္ဓာယ စိရံ၊ ဌိတိံ သန္ဓာယ စိရာတိ ဝိဂ္ဂဟော။

ကာမံ ဟိနောတိ အတ္တနော ဖလနိဗ္ဗတ္တိယာ သဟာယံ ဂစ္ဆတီတိ ကတ္တရိ ဟေတု၊ တထာပိ ဣဓ တေန ကရဏဘူတေန တဿ ဖလံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု။ တထာ ဃဋန္တိ တေနာတိ ဃဋော။ ကိလာသုနောတိ ပယောဇနာဘာဝေန အဝါဝဋာ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာနိ ဝိသဘာဂေဟိ။ အာဂါမိနိယာ အနာဂတေတိ အတ္ထော။ ဣမေသံယေဝ နောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာဝသာသနပရိယန္တာတိ ယာဝ ဗုဒ္ဓါ ဓရန္တိ၊ တာဝါတိ အတ္ထော။ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဝ ဥစ္စာ၊ တတ္ထာပိ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥစ္စနီစဥဠာရုဠာရဘောဂါ’’တိ။ ‘‘မနသိ ကတွာ’’တိပိ ပါဌော။ ဥပသမ္ပာဒျဥပသမ္ပာဒျဣစ္စေတံ ဒွယံ မာဂဓေ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနုပါဒါယာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ။ အာသဝေဟီတိ ကတ္တရိ တတိယာဝိဘတ္တိ။ စိတ္တာနီတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ။ ဝိမုစ္စိံသူတိ ကမ္မကာရကေ။ ဝိမောစိတာနီတိ အဓိပ္ပာယောတိ အာစရိယော။ အာသဝေဟီတိ ပဒဉ္စ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနံ ကတွာ ဂဏ္ဌိပဒေ အတ္ထော ပကာသိတော။ ယဒိ အရိယမဂ္ဂေန နိရုဒ္ဓါနံ အာသဝါနံ ဝသေန အနာသဝတာ၊ လောကေ စိတ္တာနိပိ အနာသဝါ သိယုံ။ န ဟိ နိရုဒ္ဓါနိ စိတ္တာနိ အာရမ္မဏာနိ ကရောန္တီတိ တာနိ အနိရုဒ္ဓါသဝဝသေန သာသဝါနီတိ စေ။ သောတာပန္နဿ မဂ္ဂစိတ္တံ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈာသဝဝသေန သာသဝံ၊ အဝသိဋ္ဌာသဝသမုစ္ဆိန္ဒနာနုဘာဝတ္တာ ဖလာနိ သာသဝါနိ သိယုန္တိ? န၊ အာသဝသမုစ္ဆိန္ဒနာနုဘာဝါဂတဖလတ္တာ။ ဘိံသနဿ ကရဏံ ဘိံသနကတံ၊ တသ္မိံ ဘိံသနကတသ္မိံ၊ ဘိံသနကိရိယာယာတိ အတ္ထော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဝိပလ္လာသံ ကတွာ နပုံသကလိင်္ဂံ၊ ပုရိသလိင်္ဂံ ဝါ ကတွာ။ နိမိတ္တတ္ထေတိ ဧတ္ထ –

‘‘စမ္မနိ ¶ ဒီပိနံ ဟန္တိ၊ ဒန္တေသု ဟန္တိ ကုဉ္ဇရံ၊

ဝါလေသု စာမရိံ ဟန္တိ၊ သိင်္ဂေသု သရဘော ဟတော’’တိ။ –

၂၀-၂၁။ နစိရဋ္ဌိတိကကာရဏေ ¶ ကထိတေ စိရဋ္ဌိတိကကာရဏံ အတ္ထတော ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ကိဉ္စာပိ သိဒ္ဓံ၊ တထာပိ တံ ထေရဿ ဝိနယပညတ္တိယာစနာယ ဩကာသကာရဏာဓိပ္ပာယတော ဝိနယပညတ္တိယာစနောကာသံ ပါပေတုံ ပုန ဘဂဝန္တံ ‘‘ကော ပန၊ ဘန္တေ၊ ဟေတူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါပိ ယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုကာမော ဗျာကာသိ။ ‘‘အာသဝဋ္ဌာနီယာ သင်္ဃေ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ပုဂ္ဂလဿ သင်္ဃပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ အာဒရတ္ထဝသေနေဝေတ္ထ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တန္တိ ယသ္မာ ထေရော ပုဗ္ဗေ ရာဇဂဟေ၊ သမ္ပတိ ဝေရဉ္ဇာယန္တိ ဒွိက္ခတ္တုံ ကာစိ၊ တသ္မာ အာဒရေန ပုနပ္ပုနံ ယာစယမာနံ ပဿိတွာ သယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဒရေနေဝ ‘‘အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘မာ တွံ ပုနပ္ပုနံ ယာစာဟိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတာဝ မယာ တေ ယာစနာ၊ ပုဗ္ဗေနနု တဝယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆတာဝ မယာ ဧတ္တကေ ကာလေ ဧတ္တကာနိ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနိ၊ န တာဝ မေ သာဝကာနံ အာဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုဇာနနကာလော သမ္ပတ္တော၊ တက္ကာနုမာနဝသေန တယာ ‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’တိ ပုနပ္ပုနံ နိဒ္ဒိသိယမာနောပိ နေသ သော ကာလော၊ ကိန္တု တထာဂတောဝ တတ္ထ ကာလံ ဇာနိဿတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလတော ပဘုတိ အာဏာပါတိမောက္ခမေဝ ဥဒ္ဒိသိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကသိက္ခာပဒမေဝ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘တတ္ထာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနာပေက္ခံ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ ဧကမေဝ ပဒံ ဝုတ္တံ တဿာ သိဒ္ဓိယာ ဣတရဿ သိဒ္ဓိတော။ ‘‘သာဝကာနံ ဝိသယဘာဝန္တိ ဣမိနာ မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေါ ပဋိက္ခိတ္တော’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တံ သုန္ဒရံ ဝိယ။ သမ္မုခေ ဂရဟာ။ ပရမ္မုခေ ဥပဝါဒေါ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဦနဒသဝဿေန…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၅) ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓတ္တေန ဒသဝဿိကော ဟုတွာ ပညပေသိ ဦနဒသဝဿိကဿ တဿ တထာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အဘာဝတော။ န တဒါ အတိရေကဒသဝဿိကောဝ ဒသဝဿိကာနံ ရတ္တညုမဟတ္တပ္ပတ္တိတော၊ တသ္မာ တံ သိက္ခာပဒံ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝဿာဝါသတော ပုဗ္ဗေ ရာဇဂဟေ ဧဝ ပညတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မိံ သိဒ္ဓေ သိဒ္ဓမေဝ ‘‘ယာဝ န သင်္ဃော ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တောတိ ဝစနံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပဌမယာစနာယပိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ရတ္တညုမဟတ္တပ္ပတ္တကာလေ ‘‘ဒွေ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒဝစနံ ပဌမယာစနာယ ဝုတ္တဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အညထာ ရတ္တညုမဟတ္တပ္ပတ္တကာလေ ဒွေ ဧဝ၊ န အညန္တိ အာပဇ္ဇတိ။

‘‘အထ ¶ ခေါ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿာ’’တိအာဒိမှိ အယမာဒိတော ပဋ္ဌာယ အတ္ထဝိဘာဝနာ – အယံ ¶ ကိရာယသ္မာ အဿဇိတ္ထေရတော ပဋိလဒ္ဓံ ဧကဂါထာမတ္တကံ ဓမ္မပရိယာယံ နယသတသဟဿေဟိ ဝိဝေစေန္တော အရဟတ္တံ ပတွာ သာဝကပါရမီဉာဏေ ဌိတော ‘‘အဟော ဝတ မဟာနုဘာဝေါယံ သဒ္ဓမ္မော၊ ယော ဝိနာပိ ဓမ္မသာမိနာ ပရမ္မုခတော သုတမတ္တေပိ မယှံ မဟန္တံ ဂုဏဝိသေသံ ဇနေသိ၊ သာဓု ဝတာယံ သဒ္ဓမ္မော စိရံ တိဋ္ဌေယျာ’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘ကတမေသာနံ နု ခေါ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ…ပေ… န စိရဋ္ဌိတိက’’န္တိ တမတ္ထံ၊ ကာရဏဉ္စ အတ္တနော အဂ္ဂသာဝကဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ‘‘သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိအာဒိစိရဋ္ဌိတိကာရဏ’’န္တိ နိဋ္ဌံ ကတွာ ဝိနယပညတ္တိယာစနောကာသကရဏတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ တတော ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ ဝိနယပညတ္တိယာစနောကာသေ သမ္ပတ္တေ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော၊ ဧတဿ သုဂတ ကာလော’’တိ ဝိနယပညတ္တိံ ယာစိ။ တတော ဘဂဝါ တဿာ ယာစနာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတဘာဝံ၊ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’’တိ ဝုတ္တကာလဿ အကာလတံ၊ ကာလဿ စ အနညဝိသယတံ ဒီပေန္တော ‘‘အာဂမေဟိ တွ’’န္တိအာဒိမာဟ၊ တတော ဘဂဝါ တဿ ယာစနံ၊ သတ္တေသု ကာရုညတဉ္စ ပဋိစ္စ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အနုပဇ္ဈာယကာ အနာစရိယကာ အနောဝဒိယမာနာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၄) နယေန ဝေပုလ္လမဟတ္တတံ ပဋိစ္စ သတ္ထာ သာဝကာနံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ ဝိနယကမ္မာနိ၊ တဒနုရူပသိက္ခာပဒါနိ စ ပညပေသိ။ တတော အနုက္ကမေန ဒွါဒသမဝဿံ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝသိ။ တဒါ စ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော သတ္ထာရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု စိရဋ္ဌိတိဟေတူသု ဇာတေသု ‘‘နဝင်္ဂသတ္ထုသာသနမဟတ္တတာ စ သမ္ပတိ ဇာတာ၊ ဝိနယပညတ္တိ စ ဗဟုတရာ ဇာတာ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧဝေကော န တာဝ သာဝကာနံ အနုညာတော၊ သော စ ပရိသုဒ္ဓေန သင်္ဃေန ကရီယတိ။ သင်္ဃောပိ ဧတရဟိ ပရိသုဒ္ဓါ ပစ္ဆိမကဿ သောတာပန္နတ္တာ’’တိ စိန္တေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနာပေတုကာမော ယတ္တကေဟိ စ သိက္ခာပဒေဟိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော အနုဇာနီယတိ၊ တတ္တကာနံ ပညတ္တိယာစနပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ယာစန္တော ပုဗ္ဗုပ္ပန္နဝိတက္ကသူစနပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနက္ကမဝသေန ယာစနောကာသေ သမ္ပတ္တေ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ‘‘ယံ ဘဂဝါ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယျာ’’တိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယာဟ၊ အယမတ္ထော ဘဒ္ဒါလိသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၂။၁၃၄ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော ¶ ။ တတ္ထ ဟိ ဗဟူသု သိက္ခာပဒေသု ပညတ္တေသု၊ ပညပိယမာနေသု စ ‘‘န တာဝ ဘဒ္ဒါလိ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၁၄၅) ဝုတ္တံ အပညတ္တံ ဥပါဒါယ၊ တထာ ဣဓာပိ အပညတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ သင်္ဃဿ သမ္ပတိ သာဝကာနံ အာဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ နာနုဇာနာမီတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိရဗ္ဗုဒေါ’’တိအာဒိမာဟ။ န ဟိ ပရိသုဒ္ဓေ သင်္ဃေ ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဿ အနုဒ္ဒေသကာရဏံ အတ္ထိ၊ တသ္မိံ သတိ အာဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုဇာနနာဓိပ္ပာယတော။ တထာ စ သော တတော အဋ္ဌန္နံဝဿာနံ အစ္စယေန အနုညာတော။ ယထာဟ ပါတိမောက္ခဌပနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၈၆) ‘‘န ဒါနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣတော ပရံ ¶ ဥပေါသထံ ကရိဿာမိ…ပေ… ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ။ ယံ ပန ဥပသမ္ပဒက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၂၉) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အညတရံ ဘိက္ခုံ ဥပသမ္ပာဒေတွာ ဧကကံ ဩဟာယ ပက္ကမိံသု…ပေ… သော တဿာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတွာ စိရေန အဂမာသီ’’တိ ဝတ္ထု အာဂတံ၊ တံ သုဒိန္နဝတ္ထုတော ပရတော ဥပ္ပန္နမ္ပိ တတ္ထ ယထာဓိကာရံ သမောဓာနေတုံ ဝုတ္တံ။ တထာ တတ္ထေဝ ‘‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၄၇၊ အ။ နိ။ ၈။၅၂၊ ၁၀။၃၃) အင်္ဂါနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ န ဟိ အာဒိတော ဧဝ ဥဘတောပါတိမောက္ခာနိ သိဒ္ဓါနီတိ။ အပိစ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အယမနုက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သေယျထိဒံ – ရာဟုလကုမာရေ ဥပ္ပန္နေ ဗောဓိသတ္တော နိက္ခမိတွာ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရံ ကတွာ သတ္တမေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မိံ ဧဝ သံဝစ္ဆရေ ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တွာ ရာဟုလကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ အမ္ဗလဋ္ဌိကရာဟုလောဝါဒသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၀၇ အာဒယော) ‘‘အယဉှိ အာယသ္မာ သတ္တဝဿိကကာလေ ဘဂဝန္တံ စီဝရကဏ္ဏေ ဂဟေတွာ ‘ဒါယဇ္ဇံ မေ သမဏ ဒေဟိ၊ ဒါယဇ္ဇံ မေ သမဏ ဒေဟီ’တိ ဒါယဇ္ဇံ ယာစမာနော ဘဂဝတာ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ နိယျာဒေတွာ ပဗ္ဗာဇိတော’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ရာဟုလကုမာရံ အာရဗ္ဘ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၀၅) ဝုတ္တတ္တာ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါ ပဌမဝဿဗ္ဘန္တရေ ဧဝ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝသေန ဥပသမ္ပဒါ အနုညာတာတိ ပညာယတိ။ အပိစ ရာဟုလဝတ္ထုမှိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနနုညာတော မာတာပိတူဟိ ပုတ္တော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ယော ပဗ္ဗာဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၀၅) သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ဣတော ပုဗ္ဗေပိ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနီတိ သိဒ္ဓံ။

သုတွာ ¶ စ ယော ဟေတုနိရောဓမဂ္ဂံ၊

နိရောဓုပါယံ ပဋိဝိဇ္ဈိ ခိပ္ပံ၊

တသ္မာ ¶ ဟိ သိက္ခာပဒဗန္ဓကာလော၊

ပရိယေသိတဗ္ဗော ဣဓ ယုတ္တိမဂ္ဂေါ။

တတ္ထ ကမဘေဒေါ သိက္ခာပဒါနံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဘာဝဘေဒေါ တာဝ ဥက္ခိတ္တကာနုဝတ္တနပစ္စယာ ဘိက္ခု အနာပတ္တိကော၊ ဘိက္ခုနီ ပန သမနုဘဋ္ဌာ ပါရာဇိကာ ဟောတိ။ ပါရာဇိကာပတ္တိပဋိစ္ဆာဒနေ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ၊ ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာရောစေန္တဿ၊ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ စ ပါစိတ္တိယံ။ မဟာသာဝဇ္ဇံ ပါရာဇိကံ အာရောစေန္တဿ၊ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ စ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ။ ဣစ္စေဝမာဒီဟိ အဘာဝဘေဒသိက္ခာပဒါနံ ဣဓ ဘာဝဘေဒေန ယုတ္တိပရိယေသနံ သာဓယမာနောပိ သိယာ အနုမ္မာဒဝိဃာတဘာဂီတိ။ ဧတ္တာဝတာ သကလဿပိ ဝိနယပိဋကဿ ဝိတက္ကယာစနကာလကာလညူကာရဏဖလပယောဇနေဟိ သတ္တဟိ အင်္ဂေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒါနမာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန နိဒဿိတံ ဟောတိ။ တတ္ထ ထေရဿ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော ¶ ဝိတက္ကော နာမ။ တဿေဝ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တာ ယာစနာ နာမ။ ရတ္တညူဝေပုလ္လလာဘဂ္ဂဗာဟုသစ္စမဟတ္တပ္ပတ္တိ ကာလော နာမ။ သဗ္ဗညူ ဧဝ ကာလညူ နာမ။ အာသဝဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာနံ ပါတုဘာဝေါ ကာရဏံ နာမ။ ‘‘တေသံယေဝ အာသဝဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ ဝစနတော အာသဝဋ္ဌာနီယဓမ္မပဋိဃာတော ဖလံ နာမ။ ‘‘ယထယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ အဒ္ဓနိယံ အဿာ’’တိ ဝစနတော သာသနဗြဟ္မစရိယဿ စိရဋ္ဌိတိ ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ဝိတက္ကော ¶ ယာစနာ ကာလော၊ ကာလညူ ကာရဏံ ဖလံ၊

ပယောဇနန္တိ သတ္တင်္ဂံ၊ နိဒါနံ ဝိနယဿိဓာ’’တိ။

၂၂။ အန္တိမမဏ္ဍလန္တိ အဗ္ဘန္တရမဏ္ဍလံ။ တဉှိ ဣတရေသံ အန္တော ဟောတိ၊ ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ ဝါ။ အနုမတိဒါနဝသေန တေသံ ဘိက္ခူနံ ဒတွာ။ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ စာရိကာယ ဝိနေတဗ္ဗာ ဝေနေယျသတ္တာ။ ဩစိနန္တာ ဝိယာတိ ဗဟုပုပ္ဖံ ဂစ္ဆံ မာလာကာရာ စိရံ ဩစိနန္တိ၊ ဧဝံ ဗဟုဝေနေယျေသု ဂါမာဒီသု စိရံ ဝသန္တာ ဝေနေယျပုညံ ပရိဟရန္တာ စရန္တိ။ သန္တံ သုခံ၊ န ဝေဒနာသုခံ ဝိယ သပရိပ္ဖန္ဒံ။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေတိ ဒေဝါနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ မနုဿာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ ဗောဓနေယျာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ မဟာကရုဏာယ ဓုဝံ သတ္တသမဝလောကနံ။ ဩတိဏ္ဏေတိ ပရိသမဇ္ဈံ အာဂတေ၊ အာရောစိတေ ဝါ။ ယေန ကာရဏေန မယံ တုမှာကံ ဒေယျဓမ္မံ ဒဒေယျာမ၊ တံ ကုတော သက္ကာ လဒ္ဓုံ။ ဗဟုကိစ္စာ ဟိ ဃရာဝါသာတိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ တန္တိ ဒေယျဓမ္မံ။ ‘‘တုမှေဟိ တံ ကုတော လဒ္ဓါ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဌမံ ကိရိယံ ပေက္ခတိ၊ ဒုတိယံ ဒေယျဓမ္မ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယော ပန ‘‘ပဌမယောဇနာယ ယံ ဒါနပုညံ၊ တံ ကုတော လဗ္ဘာ။ ပုညန္တရာယဗဟုလာ ဟိ ဃရာဝါသာတိ။ ဒုတိယယောဇနာယ တေမာသဗ္ဘန္တရေ ယမဟံ ဒဒေယျံ၊ အတိက္ကန္တကာလတ္တာ တမဟံ သမ္ပတိ ကုတော ဒဒေယျန္တိ ဒဿေတီ’’တိ ဝဒတိ။ သီလာဒိကုသလဓမ္မသန္ဒဿနာဒိဓမ္မရတနဝဿံ။

၂၃။ ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ ပတ္တုဏ္ဏံ ပဋဝရံ။ မဟာယာဂန္တိ မဟာဒါနံ။ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပန္တိ တေမာသံ သောတဗ္ဗံ အဇ္ဇ သုဏိန္တိ။

ဥပါလိ ¶ ဒါသကောတိ အာစရိယပရမ္ပရတော။ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရနိဒါနံ၊ သိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တိဋ္ဌာနသင်္ခါတံ အာဝေဏိကနိဒါနဉ္စ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိဒါနဿ ပဘေဒဒီပနတော’’တိ။ ထေရဝါဒါဒိ ဝတ္ထုပ္ပဘေဒေါ။ သကာယ ပဋိညာယ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာတိအာဒိ ပရသမယဝိဝဇ္ဇနတောတိအာဒိ။ ဝိဘင်္ဂနယဘေဒဒဿနတောတိ တိဿော ဣတ္ထိယော ဘူမဋ္ဌံ ထလဋ္ဌန္တိအာဒိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ ဘဂဝတော မာရာဝဋ္ဋနပဋိဃာတာယ သတ္တိ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ၊ တထာပိဿ ပစ္ဆာ ဥပဂုတ္တကာလေ ပသာဒဟေတုတ္တာ အဓိဝါသေတိ။ ဧတ္ထ ဥပဂုတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏန္တိ ဒိဇဒဿနေန ကိံပယောဇနန္တိ စေ? မာရာဝဋ္ဋနဟေတု ဗြာဟ္မဏဿ ပုညန္တရာယောတိ ပယောဇနံ။

ဘင်္ဂံ ကရောန္တော ဇိနပုင်္ဂဝဿ၊

ကိံ ဘဂဝါ သသိဿော တာဝ မဟန္တံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဥဗ္ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ အဂမာသီတိ? န အဂမာသိ၊ တေမာသိဘာဂိယံ ပန ပုညရာသိကံ ဒေယျဓမ္မံ အပ္ပဋိက္ခိပန္တော ဗြာဟ္မဏဿ ဥပါယတော သတ္ထာ အဒါသိ။

တသ္မာ ဘဂဝါ အဿာဒိယန္တော တံ ဒေယျဓမ္မံ အပ္ပဋိက္ခိပန္တော ဥပါယေန ဗြာဟ္မဏဿ ပုညဗုဒ္ဓိံ ကတွာ၊ မာရဿ စ မနောရထဝိဃာတံ ကတွာ အဂမာသီတိ၊ ‘‘အယံ နယော အဋ္ဌကထံ ဝိနာပိ ပါဠိနယာနုလောမတော သိဒ္ဓါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကထံ? –

ယုတ္တံ နယံ စိန္တယိတုံဝ ယုတ္တ’’န္တိ။

ဣဒါနိ ¶ အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဝိနယပညတ္တိယာ သာဓာရဏနိဒါနံ ဒဿေတွာ သိက္ခာပဒါနံ ပါဋေက္ကံ ပညတ္တိဋ္ဌာနသင်္ခါတံ နိဒါနမာဒိံ ကတွာ ပုဂ္ဂလပညတ္တိအနုပညတ္တိဝိဘာဂါပတ္တိဘေဒန္တရာပတ္တိအာဒိကံ နာနပ္ပကာရံ ဝိဓိံ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာ’’တိအာဒိမာဟာတိ။ ဣဓ ဌတွာ –

သိက္ခာပဒါန ¶ သဗ္ဗေသံ၊ ကမဘေဒံ ပကာသယေ၊

တသ္မိံ သိဒ္ဓေ နိဒါနာနံ၊ ကမသိဒ္ဓိ ယတော ဘဝေ။

တတ္ထ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဒေသနာက္ကမော ပဟာနက္ကမော ပဋိပတ္တိက္ကမော ဥပ္ပတ္တိက္ကမောတိ စတုဗ္ဗိဓော ကမော လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဘဂဝတာ ရာဇဂဟေ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနန္တေန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဿ ယော ဒေသနာက္ကမော အနုညာတော၊ တံ ဒေသနာက္ကမမနုလောမေန္တော အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ပဌမံ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသံ ပုစ္ဆိ၊ တဒနန္တရံ သင်္ဃာဒိသေသုဒ္ဒေသံ၊ တတော အနိယတုဒ္ဒေသံ ဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသဉ္စ ပုစ္ဆိတွာ တဒနန္တရံ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဉ္စ တေနေဝ အနုက္ကမေန ပုစ္ဆိ၊ နိဒါနုဒ္ဒေသန္တောဂဓာနဉ္စ သရူပေန အနုဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆနတ္ထံ ခန္ဓကေပိ ပုစ္ဆိ။ ဧတေန စ ခန္ဓကေ ပညတ္တာ ထုလ္လစ္စယာ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ပုစ္ဆိတာနုက္ကမေနေဝ ဥပါလိတ္ထေရော တံ သဗ္ဗံ သာပတ္တိဘေဒါဒိကံ ဒေသေန္တော ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတအာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာဒိဒီပကံ အန္တောကတွာ ဒေသေသိ၊ အယမေတ္ထ ဒေသနာက္ကမော။ ဥဘတောဝိဘင်္ဂခန္ဓကတော ပန ဥစ္စိနိတွာ တဒါ ပရိဝါရပါဠိ ဝိသုံ ကတာ။ ဣမမေဝ နယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ခန္ဓကပရိဝါရေပိ အာရောပေသု’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)။ အပိစ ပါဠိယာ ‘‘ဧတေနေဝုပါယေန ဥဘတောဝိနယေ ပုစ္ဆိ။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော အာယသ္မာ ဥပါလိ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ မဟာကဿပေါ ဥဘတောဝိဘင်္ဂေ ဧဝ ပုစ္ဆိ။ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပန အာယသ္မာ ဥပါလိ နိဝရသေသံ ဒေသေန္တော ခန္ဓကပရိဝါရေ အန္တောကတွာ ဒေသေသိ။ တဒါ စ ခန္ဓကပရိဝါရပါဠိ ဝိသုံ ကတာတိ အယံ ဒေသနာက္ကမော။ ယဒိ ဧဝံ နိဒါနုဒ္ဒေသော ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗောတိ စေ? န၊ တဒသမ္ဘဝတော။ သော ဟိ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) နယေန ပဝတ္တတ္တာ ပဌမံ သိက္ခာပဒသင်္ဂဟိတာသု အာပတ္တီသု အဒဿိတာသု န သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ယာနိ မယာ ဘိက္ခူနံ ပညတ္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ၊ တာနိ နေသံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနေယျ’’န္တိ ဝစနတော သိက္ခာပဒါနေဝ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသက္ကမော သမ္ဘဝတိ။

ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဒိသင်္ဂဟိတာနံ ¶ အာပတ္တိအကုသလာနံ ယထောဠာရိကက္ကမေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ ပဟာနက္ကမောပေတ္ထ သမ္ဘဝတိ။ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရံ ‘‘တာဝဒေဝ စတ္တာရိ အကရဏီယာနိ အာစိက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၉) ဝစနတော ‘‘သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၃) ဝစနတော စ ယထာ ဂရုကံ အာစိက္ခဏံ သိက္ခနေန ပဋိပတ္တိက္ကမောပေတ္ထ သမ္ဘဝတိ၊ ဧဝမိမေဟိ တီဟိ ကမေဟိ ဒေသေတဗ္ဗာနမ္ပေတေသံ သိက္ခာပဒါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော သမ္ဘဝတိ။ တထာ ဟိ ယံ ယံ သာဓာရဏံ၊ တံ တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နေ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဆန္ဒသော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ပညတ္တံ။ အညထာ တံ ဘိက္ခုနီနံ ¶ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ သိယာ။ တတော ‘‘အနုပ္ပန္နပညတ္တိ တသ္မိံ နတ္ထီ’’တိ (ပရိ။ ၂၄၇) ပရိဝါရေ ဧတံ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ပုရိမေန ကမတ္တယေန ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗတံ ပတ္တေ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသေ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကံ သဗ္ဗပဌမံ ဒေသေတုကာမော ဥပါလိတ္ထေရော ‘‘တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ဝေသာလိယ’’န္တိ ဝေသာလိမေဝ ပါပေတွာ ဌပေသိ။ အညထာ ဗာရာဏသိယံ ပညတ္တာနံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနုဿမံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈၀) ဧဝမာဒီနံ ဒေသနာဓိပ္ပာယေ သတိ ဗာရာဏသိံ ပါပေတွာ ဌပေယျာတိ။

ပဌမဿေတ္ထ ¶ ¶ နိဒါနေ၊ ဌတွာ ပါရာဇိကဿ ဝိညေယျော၊

စောဒနာပရိဟာရနယော၊ ပုဂ္ဂလဝတ္ထုပ္ပကာသနေယေဝ။

တတ္ထ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝုတ္ထဝဿော အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရန္တော ကတ္တိကဇုဏှပက္ခေ ဧဝ ဝေသာလိံ ပါပုဏိတွာ ယာဝ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒပညာပနံ၊ တာဝ အဋ္ဌ ဝဿာနိ ဝေသာလိယံယေဝ ဝိဟရန္တော ဝိယ ပါဠိက္ကမေန ဒိဿတိ၊ န စ ဘဂဝါ တာဝတ္တကံ ကာလံ တတ္ထေဝ ဝိဟာသိ။ သော ဟိ သုဒိန္နဿ သာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပသမ္ပဒဉ္စ အနုဇာနိတွာ ယထာဘိရန္တံ တတ္ထ ဝိဟရိတွာ စာရိကံ စရန္တော ဘေသကဠာဝနံ ပတွာ တတ္ထ တေရသမံ ဝဿံ ဝသိ၊ တေနေဝ အနုက္ကမေန သာဝတ္ထိံ ပတွာ စုဒ္ဒသမံ ဝဿံ ဝသိ၊ ပန္နရသမံ ကပိလဝတ္ထုမှိ၊ သောဠသမံ အာဠဝိယံ၊ တတော ဝုတ္ထဝဿော စာရိကံ စရန္တော ရာဇဂဟံ ပတွာ သတ္တရသမံ ဝသိ၊ ဣမိနာ အနုက္ကမေန အပရာနိပိ တီဏိ ဝဿာနိ တတ္ထေဝ ဝသိ။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝါ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော ရာဇဂဟတော အနုပုဗ္ဗေန ဝေသာလိံ ပါပုဏိ၊ တတော ဥပသမ္ပဒါယ အဋ္ဌဝဿိကော သုဒိန္နော ဝေသာလိယံယေဝ မေထုနံ ဓမ္မံ အဘိဝိညာပေသိ၊ တတော ဘဂဝါ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပဌမံ ပါရာဇိကံ ပညပေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဣတော ပဌမတရံ တတ္ထ ဝေသာလိယဉ္စ ပညတ္တသိက္ခာပဒါနိ အဒဿေတုကာမော၊ ဝိနယနိဒါနာနန္တရံ ပဌမပါရာဇိကမေဝ ဒဿေတုကာမော၊ တသ္မာ ဝေသာလိယံ ပဌမံ နိဝါသံ၊ ပစ္ဆာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တိကာလေ နိဝါသဉ္စ ဧကတော ကတွာ ‘‘တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ဝေသာလိယ’’န္တိအာဒိမာဟ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမဿေတ္ထ နိဒါနေ၊ ဌတွာ ¶ …ပေ… ပကာသနေယေဝါ’’တိ။ တသ္မာ ဣမသ္မိံ ပဌမပါရာဇိကဿ ပညတ္တိဋ္ဌာနသင်္ခါတေ နိဒါနေ ဌတွာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတိ…ပေ… အညတရံ ဝဇ္ဇိဂါမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပုဂ္ဂလပ္ပကာသနေ၊ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဝဇ္ဇီ ဒုဗ္ဘိက္ခာ ဟောတိ…ပေ… တိက္ခတ္တုံ မေထုနံ ဓမ္မံ အဘိဝိညာပေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုပ္ပကာသနေ စ စောဒနာနယော၊ ပရိဟာရနယော စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြာယံ ပကာသနာ – ကိမတ္ထံ ထေရေန အညေသံ သိက္ခာပဒါနံ ပုဂ္ဂလဝတ္ထူနိ ဝိယ သင်္ခေပတော အဝတွာ ယတ္ထ စ သော ဥပ္ပန္နော၊ ယထာ စ ဓမ္မေ ပသန္နော၊ ယထာ စ ပဗ္ဗဇိတော၊ ယထာ စ ဣမံ ဝတ္ထုံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တံ သဗ္ဗံ အနဝသေသေတွာ ပုဂ္ဂလဝတ္ထူနိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာနီတိ စေ? ဝုစ္စတေ –

ဧဝံ သဒ္ဓါယ ကိစ္ဆေန၊ မဟန္တေ ဘောဂဉာတကေ၊

ဟိတွာ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ၊ ပေသလာနမ္ပိ သဗ္ဗသော။

သဗ္ဗလာမကဓမ္မာယံ၊ မေထုနော ယဒိ သမ္ဘဝေ၊

န ဓမ္မဒေသနာယေဝ၊ သိဒ္ဓါ ဝိရတိ သဗ္ဗသော။

တသ္မာ နဝင်္ဂသဒ္ဓမ္မေ၊ သတ္ထာရာ ဒေသိတေပိ စ၊

ဝိနယော ပညပေတဗ္ဗော၊ တတော ဓမ္မဝိသုဒ္ဓိဟိ။

ဝိနယာဘာဝတော ဧဝံ၊ အဇ္ဈာစာရော ဘဝိဿတိ၊

တသ္မာ ဝိနယပညတ္တိ၊ သာတ္ထိကာ ပေသလဿပိ။

အနာဒီနဝဒဿာဝီ၊ ယသ္မာ ယံ ပါပမာစရိ၊

ဝိနယောယေဝ သဒ္ဓါနံ၊ အာဒီနဝဝိဘာဝိနော။

တသ္မာ သဒ္ဓါနုသာရီနံ၊ ဝိနယော သာတ္ထကောဝ ယံ၊

ဓမ္မော ဓမ္မာနုသာရီနံ၊ တတော ဥဘယဒေသနာ။

အပိ စ ယဒိ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမံ အကရောန္တဿာပိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ အယသော ပတ္ထဋော၊ ပဂေဝညေသန္တိ ဒဿနတ္ထံ အဇ္ဈာစာရဿ ပါကဋဘာဝဒီပနံ။ ကထံ? –

အဘဗ္ဗော ¶ အရဟတ္တဿ၊ သုဒိန္နော ပုတ္တမာတရော၊

ဘဗ္ဗာနုပ္ပန္နပညတ္တိ၊ တဒတ္ထံ န ကတာ အယံ။

နနု မာဂဏ္ဍိကံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ မာတာပိတူနမဿာ ဟိတတ္ထံ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ဗီဇကဗီဇကမာတူနံ အရဟတ္တုပ္ပတ္တိ ထေရေန ဒီပိတာ။ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတိ၊ ယေန သမယေန သုဒိန္နော ပုရာဏဒုတိယိကာယ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝီ’’တိ ဝါ ‘‘ယေန သမယေန ဘဂဝါ ပဌမပါရာဇိကံ ပညပေသီ’’တိ ဝါ ဝစနံ ဣဓ န ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာဝစနဉှိ ဣဓ န လဗ္ဘတိ။ စိရနိဝိဋ္ဌော ဟိ သော ဂါမော ¶ ၊ န တသ္မိံယေဝ သမယေတိ။ ယသ္မာ ပန သော စိရနိဝိဋ္ဌောပိ စ ဂါမော အတ္တနော နိဝိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗကာလမတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ တေန ပရိယာယေန ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေ ကလန္ဒဂါမော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၅-၆။ အနုညာတောသိ ပန တွန္တိ သမဏဝတ္တဒဿနတ္ထံ ဘဂဝါ ပုစ္ဆတိ။ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတန္တိ ဧတ္ထ ဇနကေဟေဝ အနနုညာတဒဿနတ္ထံ ပုစ္ဆီတိ ဝုတ္တံ။ န ခေါ သုဒိန္န တထာဂတာတိ ‘‘ပဗ္ဗာဇေတု မံ ဘဂဝါ’’တိ ယာစနာဝသေန ပနေဝမာဟ၊ န ဘဂဝါ သယံ သရဏာနိ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ဒုက္ခဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကလဘာဂမ္ပီ’’တိ ပါဌသေသော။ ဝိကပ္ပဒွယေပီတိ ဒုတိယတတိယဝိကပ္ပေသု။ ပုရိမပဒဿာတိ ကိဉ္စီတိ ပဒဿ။ ဥတ္တရပဒေနာတိ ဒုက္ခဿာတိ ပဒေန။ သမာနဝိဘတ္တီတိ သာမိဝစနံ။ ယထာ ကိံ? ‘‘ကဿစိ ဒုက္ခဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကိဉ္စိ ဒုက္ခဿာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကာမကာ ဝိနာ ဘဝိဿာမာတိ တယာ သဒ္ဓိံ အမရိတွာ အကာမာ ဇီဝိဿာမ။ သစေပိ န မရာမ၊ အကာမကာဝ တယာ ဝိယောဂံ ပါပုဏိဿာမ၊ တယိ ဇီဝမာနေ ဧဝ နော မရဏံ ဘဝေယျ၊ မရဏေနပိ နော တယာ ဝိယောဂံ မယံ အကာမကာဝ ပါပုဏိဿာမ။

၃၀။ ကတိပါဟံ ဗလံ ဂါဟေတွာတိ ကသ္မာ ပနာယံ တထာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော အနုညာတော သမာနော ကတိပါဟံ ဃရေယေဝ ဝိလမ္ဗိတွာ ကာယဗလဉ္စ အဂ္ဂဟေသီတိ? အနုမတိဒါနေန မာတာပိတူသု သဟာယကေသု စ တုဋ္ဌော တေသံ စိတ္တတုဋ္ဌတ္ထံ။ ကေသုစိ အဋ္ဌကထာပေါတ္ထကေသု ကေစိ အာစရိယာ ‘‘အယံ သုဒိန္နော ဇီဝကဝတ္ထုတော ပစ္ဆာ ပံသုကူလိကဓုတင်္ဂဝသေန ပံသုကူလိကော ဇာတော’’တိ သညာယ ‘‘ဂဟပတိစီဝရံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပံသုကူလိကဓုတင်္ဂဝသေန ပံသုကူလိကော ဟောတီ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ ‘‘အစိရူပသမ္ပန္နော’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘‘တထာ သုဒိန္နော ဟိ ဘဂဝတော ဒွါဒသမေ ဝဿေ ပဗ္ဗဇိတော ¶ ၊ ဝီသတိမေ ဝဿေ ဉာတိကုလံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော သယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဋ္ဌဝဿိကော ဟုတွာ’’တိ၊ ‘‘ဘဂဝတော ဟိ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဣဒံ ဝတ္ထံ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဝီသတိ ဝဿာနိ န ကောစိ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယိ၊ သဗ္ဗေ ပံသုကူလိကာဝ အဟေသု’’န္တိ စ ဝုတ္တေန အဋ္ဌကထာဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဋ္ဌဝဿိကော၊ န ဥပသမ္ပဒါယ။ ဥပသမ္ပဒံ ပန ဇီဝကဝတ္ထုတော (မဟာဝ။ ၃၂၆) ပစ္ဆာ ¶ အလတ္ထ၊ တသ္မာ အဝဿိကော ဉာတိကုလံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော သိယာတိ စေ? န၊ ‘‘အလတ္ထ ခေါ သုဒိန္နော ကလန္ဒပုတ္တော ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ အလတ္ထ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဧကတော အနန္တရံ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာနန္တရမေဝ ဟိ သော ဥပသမ္ပန္နော တေရသဓုတင်္ဂဂုဏေ သမာဒါယ ဝတ္တန္တော အဋ္ဌ ဝဿာနိ ဝဇ္ဇိဂါမေ ဝိဟရိတွာ နိဿယမုတ္တတ္တာ သယံဝသီ ဟုတွာ ‘‘ဧတရဟိ ခေါ ဝဇ္ဇီ ဒုဗ္ဘိက္ခာ’’တိအာဒိတက္ကဝသေန ယေန ဝေသာလီ တဒဝသရိ၊ တသ္မာ ‘‘ပံသုကူလိကဓုတင်္ဂဝသေန ပံသုကူလိကော ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကောယေဝ ပါဌော ယေသု ပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ၊ သောဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘အာရညိကော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စ သေနာသနပဋိသံယုတ္တာနိ သင်္ဂဟိတာနိ နေသဇ္ဇိကင်္ဂဉ္စ ဝိဟာရသဘာဂတ္တာ၊ ‘‘ပိဏ္ဍပါတိကော’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စ ပိဏ္ဍပါတပဋိသံယုတ္တာနိ၊ ‘‘ပံသုကူလိကော’’တိ ဣမိနာ ဒွေ စီဝရပဋိသံယုတ္တာနိ သင်္ဂဟိတာနီတိ။ ဉာတိဃရူပဂမနကာရဏဒီပနာဓိပ္ပာယတော သပဒါနစာရိကင်္ဂံ ဝိသုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘မာ အတိဟရာပေသု’’န္တိ ကာလဗျတ္တယဝသေန ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဿန္တရာယကရတရတ္တာ ‘‘ဣမံ နယ’’န္တိ အနယောယေဝ။

ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာနံ၊ ဝိနာသေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ၊

အနယော နယရူပေန၊ ဗုဒ္ဓိမာဂမ္မ တိဋ္ဌတိ။

၃၆။ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓံ သိက္ခာပဒပညာပနံ။ ကထံ? ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ ဧဝံ သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခေ သရူပတော အာဂတာ ပဉ္စ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ သဥဒ္ဒေသပညတ္တိ နာမ။ သာပိ ဒုဝိဓာ သပုဂ္ဂလာပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဘေဒတော။ တတ္ထ ယဿာ ပညတ္တိယာ အန္တော အာပတ္တိယာ သဟ၊ ဝိနာ ဝါ ပုဂ္ဂလော ဒဿိတော၊ သာ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ။ ဣတရာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာပိ ဒုဝိဓာ ဒဿိတာဒဿိတာပတ္တိဘေဒတော။ တတ္ထ အဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ။ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ ဟိ ပုဂ္ဂလောဝ တတ္ထ ဒဿိတော၊ နာပတ္တိ။ ဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခေ ‘‘သတ္တရသ သင်္ဃာဒိသေသာ ဓမ္မာ နိဿာရဏီယံ သင်္ဃာဒိသေသ’’န္တိ ဟိ တတ္ထ အာပတ္တိ ဒဿိတာ သဒ္ဓိံ ပုဂ္ဂလေန၊ တထာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာပိ ဒဿိတာဒဿိတာပတ္တိတောဝ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ အဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ သေခိယာ ဓမ္မာ။ သေသာ ဒဿိတာပတ္တိကာတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာပိ ဒုဝိဓာ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကဘေဒတော။ တတ္ထ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ နာမ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ မုသာဝါဒ ဩမသဝါဒ ¶ ပေသုည ဘူတဂါမ အညဝါဒက ဥဇ္ဈာပနက ဂဏဘောဇန ပရမ္ပရဘောဇန သုရာမေရယ အင်္ဂုလိပတောဒက ဟသဓမ္မ အနာဒရိယ တလဃာတကဇတုမဋ္ဌက သိက္ခာပဒါနံ ဝသေန ပဉ္စဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ သေသာနံ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာနံ ဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အနုဒ္ဒေသပညတ္တိပိ ပဒဘာဇနန္တရာပတ္တိဝိနီတဝတ္ထုပဋိက္ခေပပညတ္တိအဝုတ္တသိဒ္ဓိဝသေန ဆဗ္ဗိဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ယေဘုယျေန ခါယိတံ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁) ဧဝမာဒိကာ ပဒဘာဇနိယေ သန္ဒိဿမာနာပတ္တိ ပဒဘာဇနသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘န တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗံ၊ ယော အာဂစ္ဆေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိကာ (ပါရာ။ ၅၁၇) အန္တရာပတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၇၅) ဧဝမာဒိကာ ဝိနီတဝတ္ထုသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘လောဟိတုပ္ပာဒကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၄) ဧဝမာဒိကာ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒံ နာမ။ ခန္ဓကေသု ပညတ္တဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနိ ပညတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ နစ္စံ ဝါ ဂီတံ ဝါ ဝါဒိတံ ဝါ ဒဿနာယ ဂစ္ဆေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၈၃၄) ဣမိနာ ဝုတ္တေန ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ နစ္စေယျ ဝါ ဂါယေယျ ဝါ ဝါဒေယျ ဝါ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဧဝမာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ အဋ္ဌကထာယ ဒိဿမာနံ အာပတ္တိဇာတံ၊ ဝိနယကမ္မံ ဝါ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ဆဗ္ဗိဓမ္ပေတံ ဆဟိ ကာရဏေဟိ ဥဒ္ဒေသာရဟံ န ဟောတီတိ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ – ပဉ္စဟိ ဥဒ္ဒေသေဟိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိသဘာဂတ္တာ ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတာနံ၊ သဘာဂဝတ္ထုကမ္ပိ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယဒွယံ အသဘာဂါပတ္တိကတ္တာ၊ အန္တရာပတ္တိပညတ္တိသိက္ခာပဒါနံ နာနာဝတ္ထုကာပတ္တိကတ္တာ၊ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒါနံ ကေသဉ္စိ ဝိနီတဝတ္ထုပညတ္တိသိက္ခာပဒါနဉ္စ အဒဿိတာပတ္တိကတ္တာ၊ အဒဿိတဝတ္ထုကတ္တာ ဘေဒါနုဝတ္တကထုလ္လစ္စယဿ၊ အဒဿိတာပတ္တိဝတ္ထုကတ္တာ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒါနန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဒုဝိဓံ သိက္ခာပဒပညာပနံ ဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဘေဒတော’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ သမာသတော ပကာသိတံ ဟောတိ။

တတ္ထ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကစ္စေ အာစရိယာ ဧဝံ ကိရ ဝဏ္ဏယန္တိ ‘‘စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ကတိဝဿာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ပညတ္တာတိအာဒိနာ ပုစ္ဆံ ကတွာ တေသု ပဌမပါရာဇိကော ¶ ဝေသာလိယံ ပညတ္တော ပဉ္စဝဿာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟေမန္တာနံ ပဌမေ မာသေ ဒုတိယေ ပက္ခေ ဒသမေ ဒိဝသေ အဍ္ဎတေယျပေါရိသာယ ဆာယာယ ¶ ပုရတ္ထာဘိမုခေန နိသိန္နေန အဍ္ဎတေရသာနံ ဘိက္ခုသတာနံ မဇ္ဈေ သုဒိန္နံ ကလန္ဒပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တော’’တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ ကသ္မာ? –

ယသ္မာ ဒွါဒသမံ ဝဿံ၊ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝသိ ဇိနော၊

တသ္မိဉ္စ သုဒ္ဓါ သင်္ဃောတိ၊ နေဝ ပါရာဇိကံ တဒါ။

ထေရဿ သာရိပုတ္တဿ၊ သိက္ခာပညတ္တိယာစနာ၊

တသ္မိံ သိဒ္ဓါတိ သိဒ္ဓါဝ၊ ဂရုကာပတ္တိ နော တဒါ။

ဩဝါဒပါတိမောက္ခဉ္စ၊ ကိံ သတ္ထာ စတုဝဿိကော၊

ပဋိက္ခိပိ ကိမာဏဉ္စ၊ သမတ္တံ အနုဇာနိ သော။

အဇာတသတ္တုံ နိဿာယ၊ သင်္ဃဘေဒမကာသိ ယံ၊

ဒေဝဒတ္တော တတော သင်္ဃ-ဘေဒေါ ပစ္ဆိမဗောဓိယံ။

အာရာဓယိံသု မံ ပုဗ္ဗေ၊ ဘိက္ခူတိ မုနိဘာသိတံ၊

သုတ္တမေဝ ပမာဏံ နော၊ သောဝ ကာလော အနပ္ပကောတိ။

ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ဘဂဝါ အဇ္ဈာစာရံ အပဿန္တော ပါရာဇိကံ ဝါ သင်္ဃာဒိသေသံ ဝါ န ပညပေသီ’’တိ၊ တံ သကလသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယာဟ။ န ကေဝလံ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒမတ္တံ၊ တေန သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသပညတ္တိဘေဒံ သကလံ ပါရာဇိကံ သန္ဓာယာဟာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ နာဘိပရာမသနမ္ပိ ကာယသံသဂ္ဂေါ၊ တထာပိ ဧတံ ဝိသေသနိယမနတော၊ အစ္ဆန္ဒရာဂါဓိပ္ပာယတော စ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒရာဂရတ္တဿေဝ ဟိ ကာယသံသဂ္ဂေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ အသုစိပါနေ ပန ဟတ္ထိနိယာ တာပသပဿာဝပါနေန ဝါလကာဗျော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝါလကာဗျဿ ဝတ္ထု ဝတ္တဗ္ဗံ။ မဏ္ဍဗျဿ နာဘိယာ ပရာမသနေနေဝ ကိရ။ ရူပဒဿနေ ပန ဝေဇ္ဇကာ အာဟု –

‘‘ထီနံ သန္ဒဿနာ သုက္ကံ၊ ကဒါစိ စလိတောဝရေ၊

တံ ဂါမဓမ္မကရဏံ၊ ဒွယသမံ သင်္ဂမိယ၊

ဂဗ္ဘာဒီတိ အယံ နယော၊ ထီနံ ပုရိသဒဿနာသီတျူပနေယျ’’။

‘‘ပုပ္ဖိကေ ဧဓိယျ သုဒ္ဓေ၊ ပဿံ နရဉ္စ ဣတ္ထိ တံ၊

ဂဗ္ဘဉ္စ နယေတျုတ္တ-မိတိ တသ္မာ ကာသော ဣတီ’’တိ။

ရာဇောရောဓော ဝိယာတိ သီဟဠဒီပေ ဧကိဿာ ဣတ္ထိယာ တထာ အဟောသိ၊ တသ္မာ ကိရ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆိ၊ န တံ မနုဿာနံ ဝိသယော အဟောသိ တေသံ ရူပံ ဝိယ။ တေနေဝ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိံသု ‘‘ကစ္စိ နော တွံ အာဝုသော သုဒိန္န အနဘိရတော’’တိ။

၃၉။ ကလီတိ ကောဓော၊ တဿ သာသနံ ကလိသာသနံ၊ ကလဟော။ ဂါမဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ဇနပဒဓမ္မံ ဇနပဒဝါသီနံ သိဒ္ဓိံ။ အတ္တာတိ စိတ္တံ၊ သရီရဉ္စ။ အသုတ္တန္တဝိနိဗဒ္ဓန္တိ ဝိနယသုတ္တေ အနာဂတံ၊ သုတ္တာဘိဓမ္မေသုပိ အနာဂတံ၊ ပါဠိဝိနိမုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကုသုမမာလန္တိ နာနာဂုဏံ သန္ဓာယာဟ။ ရတနဒါမန္တိ အတ္ထသမ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပဋိက္ခိပနာဓိပ္ပာယာ ဘဒ္ဒါလိ ဝိယ။ ပဒနိရုတ္တိဗျဉ္ဇနာနိ နာမဝေဝစနာနေဝ ‘‘နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၃၁၅) ဝိယ။ နိပ္ပရိယာယေန ဝိရတိ သိက္ခာပဒံ နာမ။ အကုသလပက္ခေ ဒုဿီလျံ နာမ စေတနာ။ ကုသလပက္ခေပိ စေတနာပရိယာယတော ဝိဘင်္ဂေ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာယာတိ ဧတ္ထ လောကဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာ ဟောတိ ပါကဋာဒီနဝတော။ ပညတ္တိဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ သင်္ဃဖာသုတာ ဟောတိ ပါကဋာနိသံသတ္တာ။ တတ္ထ ပဌမေန ဒုမ္မင်္ကူနံ နိဂ္ဂဟော၊ ဒုတိယေန ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရော။ ပဌမေန သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတော၊ ဒုတိယေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ။ တထာ ပဌမေန အပ္ပသန္နာနံ ပသာဒေါ၊ ဒုတိယေန ပသန္နာနံ ဘိယျောဘာဝေါ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကတပုညတာယ စောဒိယမာနဿ ဘဗ္ဗကုလပုတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သုဒိန္နော တံ ကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒေတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ၊ တေနေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုညာတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ တထာ ပဌမေန သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ ဒုတိယေန ဝိနယာနုဂ္ဂဟော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိစေတ္ထ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေ ယတ္ထ ဧကန္တာကုသလဘာဝေန၊ တံ သင်္ဃသုဋ္ဌုဘာဝါယ ပညတ္တံ လောကဝဇ္ဇတော၊ ယတ္ထ ပညတ္တိဇာနနေ ဧဝ အတ္ထာပတ္တိ၊ န အညဒါ၊ တံ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ဝါပိ ပသာဒုပ္ပာဒဗုဒ္ဓိယာ ဓမ္မဒေသနာပဋိသံယုတ္တံ၊ ဣတရဉ္စ သေခိယံ၊ ဣဒံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ ဝတ္ထုနော ပညတ္တိယာ ဝါ ဝီတိက္ကမစေတနာယာဘာဝေပိ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏေ၊ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေ ဝါ ¶ သတိ ယတ္ထ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ၊ တံ သဗ္ဗံ ဌပေတွာ သုရာပါနံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဂန္တုကဝတ္တံ၊ အာဝါသိက၊ ဂမိက၊ အနုမောဒန၊ ဘတ္တဂ္ဂ၊ ပိဏ္ဍစာရိက၊ အာရညက၊ သေနာသန ¶ ၊ ဇန္တာဃရ၊ ဝစ္စကုဋိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိက၊ ဥပဇ္ဈာယ၊ အန္တေဝါသိက၊ အာစရိယဝတ္တန္တိ ဧတာနိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏနယေန ဂဏိယမာနာနိ စုဒ္ဒသ၊ ဧတာနိ ပန ဝိတ္ထာရတော ဒွေအသီတိ မဟာဝတ္တာနိ နာမ ဟောန္တိ။ သတ္တဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ သံဝရော သံဝရဝိနယော ပညတ္တိသိက္ခာပဒမေဝ။ တတ္ထ ပညတ္တိဝိနယော သမထဝိနယတ္ထာယ သမထဝိနယော သံဝရဝိနယတ္ထာယ သံဝရဝိနယော ပဟာနဝိနယတ္ထာယာတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ သင်္ဃသုဋ္ဌု၊ တံ သင်္ဃဖာသူတိ ဧကမိဝ ဝုတ္တံ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာယ သတိ သင်္ဃဖာသု ဘဝိဿတီတိ ဒီပနတ္ထံ။ ပကရီယန္တိ ဧတ္ထ တေ တေ ပယောဇနဝိသေသသင်္ခါတာ အတ္ထဝသာတိ အတ္ထဝသံ ‘‘ပကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဒသသု ပဒေသု ဧကေကံ မူလံ ကတွာ ဒသက္ခတ္တုံ ယောဇနာယ ပဒသတံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမဿ ပဒဿ ဝသေန အတ္ထသတံ ပုရိမဿ ဝသေန ဓမ္မသတံ အတ္ထဇောတိကာနံ နိရုတ္တီနံ ဝသေန နိရုတ္တိသတံ၊ ဓမ္မဘူတာနံ နိရုတ္တီနံ ဝသေန နိရုတ္တိသတန္တိ ဒွေ နိရုတ္တိသတာနိ၊ အတ္ထသတေ ဉာဏသတံ၊ ဓမ္မသတေ ဉာဏသတံ ဒွီသု နိရုတ္တိသတေသု ဒွေ ဉာဏသတာနီတိ စတ္တာရိ ဉာဏသတာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာတိ ဓမ္မသင်္ဃဿ သုဋ္ဌုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ‘‘အတ္ထပဒါနီတိ အဋ္ဌကထာ။ ဓမ္မပဒါနီတိ ပါဠီ’’တိ ဝုတ္တံ ကိရ။

မေထုနံ ဓမ္မန္တိ ဧဝံ ဗဟုလနယေန လဒ္ဓနာမကံ သကသမ္ပယောဂေန၊ ပရသမ္ပယောဂေန ဝါ အတ္တနော နိမိတ္တဿ သကမဂ္ဂေ ဝါ ပရမဂ္ဂေ ဝါ ပရနိမိတ္တဿ သကမဂ္ဂေ ဧဝ ပဝေသပဝိဋ္ဌဌိတုဒ္ဓရဏေသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ပဋိသာဒိယနဝသေန သေဝေယျ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဝေသာဒီနိ စတ္တာရိ ဝါ တီဏိ ဝါ ဒွေ ဝါ ဧကံ ဝါ ပဋိသေဝေယျ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ၊ ပဝိဋ္ဌံ၊ ဌိတံ၊ ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိအာဒီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၉) ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန စတူသုပိ စတဿော ပါရာဇိကာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ။ တေယေဝ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အာပဇ္ဇတု မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိယာ တဗ္ဘာဂိယာ’’တိ၊ ‘‘အတ္တနော ဝီတိက္ကမေ ပါရာဇိကာပတ္တိံ၊ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇိတွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဂဟဋ္ဌကာလေ မေထုနာဒိပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုန ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဧကံ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ ဧကမနေကံ ဝါ ပဋိကရိတွာဝ သော ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ နိရာပတ္တိကော ဟောတိ၊ တသ္မာ သော ဂဟဋ္ဌကာလေ ¶ သာပတ္တိကောဝါတိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿာပိ အတ္ထေဝ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ။ ဝုဋ္ဌာနဒေသနာဟိ ပန အသုဇ္ဈနတော ‘ပယောဂေ ပယောဂေ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိ န ဝုတ္တံ ဂဏနပယောဇနာဘာဝတော။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ပဒဘာဇနေ ‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိ ဝစနေနာယမတ္ထော သိဒ္ဓါ’’တိ ယုတ္တိဉ္စ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ မာတိကာယမ္ပိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ ပါရာဇိကဿ အနဝသေသဝစနမ္ပိ န ယုဇ္ဇေယျ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ ဘိက္ခုဂဏနဉ္စ အနဝသေသေတွာ ¶ တိဋ္ဌတီတိ အနဝသေသဝစနန္တိ ကတွာ ပဝေသေဝ အာပတ္တိ၊ န ပဝိဋ္ဌာဒီသု၊ တမေဝေကံ သန္ဓာယ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ ပါရာဇိကာပတ္တိမ္ပိ အန္တော ကတွာ နိဒါနုဒ္ဒေသေ ဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ မာတိကာယံ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဝစနံ တေန သရီရဗန္ဓနေန ဥပသမ္ပဒါယ အဘဗ္ဗဘာဝဒီပနတ္ထံ။ ‘‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝစနံ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿာပိ ပါရာဇိကဿ အသံဝါသဿ သတော ပုဂ္ဂလဿ အထေယျသံဝါသကဘာဝဒီပနတ္ထံ။ န ဟိ သော သံဝါသံ သာဒိယန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော ဘိက္ခု’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အသုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဩမသဝါဒေန ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉)။ အနုပသမ္ပန္နဿ တဒဘာဝတော သိဒ္ဓါ သော ‘‘ဥပသမ္ပန္နော ဘိက္ခု’’တွေဝ ဝုစ္စတီတိ။ တေန ပဒသောဓမ္မံ သဟသေယျဉ္စ န ဇနေတိ၊ ဘိက္ခုပေသုညာဒိဉ္စ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနီနံ သင်္ဃာဒိသေသေသု ပန ဘိက္ခုသင်္ဃာဒိသေသတော ဝုဋ္ဌာနဝိဓိဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘အယမ္ပိ ဘိက္ခုနီ…ပေ… အာပန္နာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၇၉) ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသံ ကတွာပိ ပါရာဇိကတော အဓိပ္ပာယန္တရဒဿနတ္ထံ ‘‘နိဿာရဏီယံ သင်္ဃာဒိသေသ’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၇၉) အာပတ္တိနာမဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ဧတ္တာဝတာ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသေ ဒဿိတာဒဿိတာပတ္တိဒုကံ ဝိတ္ထာရိတံ ဟောတိ။ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသေသု သေခိယေသု အာပတ္တိယာ ဒဿနကာရဏံ သေခိယာနံ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။ တဒဘာဝတော ဣတရေသု အာပတ္တိဒဿနံ ကတံ။ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသေသုပိ ဒဿိတာဒဿိတာပတ္တိဒုကဉ္စ ဝိတ္ထာရိတံ ဟောတီတိ။

ပဌမပညတ္တိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၀-၁။ ဒုတိယပညတ္တိယံ ¶ ‘‘ဣဓ မလ္လာ ယုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ပဋိသေဝတီတိ ဝတ္တမာနဝစနံ ပစုရပဋိသေဝနဝသေန ဝုတ္တံ၊ ‘‘တဉ္စ ခေါ မနုဿိတ္ထိယာ၊ နော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ ပရိပုဏ္ဏတ္ထမ္ပိ ပဌမံ ပညတ္တိံ အတ္တနော မိစ္ဆာဂါဟေန ဝါ လေသဩဍ္ဍနတ္ထာယ ဝါ ဧဝမာဟ။ ပရိပုဏ္ဏတ္ထတံယေဝ နိယမေတုံ ‘‘နနု အာဝုသော တထေဝ တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ မက္ကဋီဝတ္ထု ဝိနီတဝတ္ထူသု ပက္ခိတ္တံ အဝိသေသတ္တာ၊ တထာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထု။ ဝိစာရဏာ ပနေတ္ထ တတိယပညတ္တိယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ‘‘နနု၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတာ အနေကပရိယာယေနာ’’တိအာဒိ န ကေဝလံ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒေနေဝ သိဒ္ဓံ၊ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတာဒီသုပိ ပါရာဇိက’’န္တိ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒေနပိ သိဒ္ဓန္တိ ¶ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယဒိ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ သာဝသေသန္တိ ပညပေသိ၊ ဣမိနာ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒေနာပိ ကိံ န သိဒ္ဓန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမီ’’တိ တဒေဝ သိက္ခာပဒံ ပဌမပညတ္တမေဝ လေသတ္ထိကာနံ အလေသောကာသံ ကတွာ အာမေဍိတတ္ထံ ကတွာ ပညပေဿာမီတိ အတ္ထော။ အညထာ ‘‘အညဝါဒကေ ဝိဟေသကေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၀၁) ဝိယ ဝတ္ထုဒွယေန အာပတ္တိဒွယံ အာပဇ္ဇတိ၊ န စာပဇ္ဇတိ၊ သော ဧဝတ္ထော အညေနာပိ ဝစနေန သုပ္ပကာသိတော၊ သုပရိဗျတ္တကရဏတ္ထေန ဒဠှတရော ကတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တတိယပညတ္တိယမ္ပိ အညေသု စ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓါ။

ယဿ သစိတ္တကပက္ခေတိအာဒိမှိ ပန ဂဏ္ဌိပဒနယော တာဝ ပဌမံ ဝုစ္စတိ၊ သစိတ္တကပက္ခေတိ သုရာပါနာဒိအစိတ္တကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစိတ္တကေသု ပန ယံ ဧကန္တမကုသလေနေဝ သမုဋ္ဌာပိတဉ္စ။ ဥဘယံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ သုရာပါနသ္မိဉှိ ‘‘သုရာ’’တိ ဝါ ‘‘ပါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပိဝနေ အကုသလမေဝ၊ တထာ ဘိက္ခုနီနံ ဂန္ဓဝဏ္ဏကတ္ထာယ လေပနေ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ လေပနေ အဒေါသတ္တာ ‘‘အဝိစာရဏီယ’’န္တိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ န ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဇာနိတွာ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿာပိ လောကဝဇ္ဇဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ဣမံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂံ ပရိဟရိတုကာမတာယ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရဿ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ သစိတ္တကန္တိ စ အစိတ္တကန္တိ စ ဝိစာရဏာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေယေဝ ဟောတိ၊ န ပညတ္တိဝိဇာနနေ။ ယဒိ ပညတ္တိဝိဇာနနေ ဟောတိ၊ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ လောကဝဇ္ဇာနေဝ သိယုံ၊ န စ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ လောကဝဇ္ဇာနိ ¶ ၊ တသ္မာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေယေဝ ဟောတီ’’တိ၊ ဣဒံ ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သေခိယေသု ပညတ္တိဇာနနမေဝ ပမာဏံ၊ န ဝတ္ထုမတ္တဇာနနန္တိ၊ ယံ ပန တတ္ထေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ပသုတ္တဿ မုခေ ကောစိ သုရံ ပက္ခိပေယျ၊ အန္တော စေ ပဝိသေယျ၊ အာပတ္တိ၊ တတ္ထ ယထာ ဘိက္ခုနိယာ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ပရဿ အာမသနာဒိကာလေ ကာယံ အစာလေတွာ စိတ္တေနေဝ သာဒိယန္တိယာ အာပတ္တိ ‘ကိရိယာဝ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တာ ယေဘုယျေန ကိရိယသမ္ဘဝတော၊ တထာ အယမ္ပိ တဒါ ကိရိယာဝ ဟောတီ’’တိ၊ တံ သုဝိစာရိတံ အနေကန္တာကုသလဘာဝသာဓနတော။ သုရာပါနာပတ္တိယာ ဧကန္တာကုသလတာ ပန မဇ္ဇသညိနောပိ သကိံ ပယောဂေန ပိဝတော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တာ။

အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – သိက္ခာပဒသီသေန အာပတ္တိံ ဂဟေတွာ ယဿ သိက္ခာပဒဿ သစိတ္တကဿ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ တံ လောကဝဇ္ဇံ။ သစိတ္တကာစိတ္တကသင်္ခါတဿ အစိတ္တကဿ စ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ တမ္ပိ သုရာပါနာဒိ လောကဝဇ္ဇန္တိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ‘‘ယဿ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ တံ လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစိတ္တကပက္ခေတိ ဟိ ဣဒံ ဝစနံ အစိတ္တကံ သန္ဓာယာဟ။ န ဟိ ဧကံသတော သစိတ္တကဿ သစိတ္တကပက္ခေတိ ¶ ဝိသေသနေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿ ပညတ္တိဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ၊ ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ သိယာ ကုသလံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗျာကတံ၊ တသ္မာ ‘‘တဿ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝါ’’တိ န ဝုစ္စတီတိ ‘‘သေသံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဓိမာနေ ဝီတိက္ကမာဘာဝါ၊ သုပိနန္တေ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ သုပိနန္တေ ဝိဇ္ဇမာနာပိ ဝီတိက္ကမဆာယာ အဗ္ဗောဟာရိကဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန ဝစနံ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနတ္တာ စ ဝုတ္တံ၊ တေန ယံ ဝုတ္တံ ဗာဟိရနိဒါနကထာဓိကာရေ ‘‘ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာတိ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ၊ တံ သုဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မက္ကဋီဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၃-၄။ ဝဇ္ဇီသု ¶ ဇနပဒေသု ဝသန္တာ ဝဇ္ဇိနော နာမ၊ တေသံ ပုတ္တာ။ ယာဝဒတ္ထန္တိ ယာဝတာ အတ္ထော အဓိပ္ပာယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံအနာဝိကတွာ’’တိ၊ တံ ကာမံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေ၊ တဒေကဋ္ဌေ စ ဒုဗ္ဗလျာဝိကရဏေ ပညတ္တေ သတိ ယုဇ္ဇတိ၊ န အညထာ။ တထာပိ ဣဒါနိ ပညပေတဗ္ဗံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ၊ ကထဉှိ နာမ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေဿန္တိ (ပါရာ။ ၄၅၉)၊ အာဠဝကာ ဘိက္ခူ ကုဋိယော ကာရာပေန္တိ အပ္ပမာဏိကာယော (ပါရာ။ ၃၄၂)၊ ဘိက္ခုနိယော ဒွေ ဝဿာနိ ဆသု ဓမ္မေသု အသိက္ခိတသိက္ခံ သိက္ခမာနံ ဝုဋ္ဌာပေန္တိ (ပါစိ။ ၁၀၇၇)၊ သင်္ဃေန အသမ္မတံ ဝုဋ္ဌာပေန္တီတိအာဒိ (ပါစိ။ ၁၀၈၄) ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တတော ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိကပ္ပနံ ဝါ အနုညာတံ။ ယဒဘာဝါ အတိရေကစီဝရန္တိ ဝဒေယျ၊ ပမာဏံ ဝါ န ပညတ္တံ၊ ယဒဘာဝါ အပ္ပမာဏိကာယောတိ ဝဒေယျ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဥလ္လုမ္ပတု မံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၁၊ ၁၂၆) ဥပသမ္ပဒံ ယာစိတွာ ဥပသမ္ပန္နေန ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေန ဘိက္ခုနာ မေထုနော ဓမ္မော န ပဋိသေဝိတဗ္ဗော၊ အသကျပုတ္တိယော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၉) စ ပညတ္တေန အဿမဏာဒိဘာဝံ ဥပဂန္တုကာမေန နနု ပဌမံ အဇ္ဈုပဂတာ သိက္ခာ ပစ္စက္ခာတဗ္ဗာ၊ တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ ဝါ အာဝိကာတဗ္ဗံ သိယာ၊ တေ ပန ‘‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိံသူ’’တိ အနုပညတ္တိယာ ဩကာသကရဏတ္ထံ ဝါ တံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သော အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထေဝ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ဣတရေသုပိ ပါရာဇိကေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ¶ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ ယော ပါရာဇိကဝတ္ထုံ အဒိန္နံ ထေယျသင်္ခါတံ အာဒိယတိ၊ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ဝါ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ ပဋိဝိဇာနန္တဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ဝါ ဥလ္လပတိ၊ သော အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ အနုပညတ္တိ ဟိ ဒဠှီကမ္မသိထိလကမ္မကရဏပ္ပယောဇနာ။ သာ ဟိ ယဿ ပါရာဇိကံ ဟောတိ အညာ ဝါ အာပတ္တိ၊ တဿ နိယမဒဿနပ္ပယောဇနာတိလက္ခဏာနုပညတ္တိကတ္တာ။ ဧဝဉှိ အန္တေ အဝတွာ အာဒိမှိ ဝုတ္တာ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၉၁) အနုပညတ္တိ ဝိယ။ ပရိပုဏ္ဏေ ပနေတသ္မိံ သိက္ခာပဒေ –

‘‘နိဒါနာ မာတိကာဘေဒေါ၊ ဝိဘင်္ဂေါ တံနိယာမကော၊

တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒေါ၊ အနာပတ္တိ တဒညထာ’’တိ။ –

အယံ ¶ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သုဒိန္နဝတ္ထု မက္ကဋိဝတ္ထု ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထု စာတိ တိပ္ပဘေဒံ ဝတ္ထု ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ နိဒါနံ နာမ၊ တတော နိဒါနာ ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော…ပေ… အသံဝါသော’’တိ ဣမိဿာ မာတိကာယ ဘေဒေါ ဇာတော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝစနေန ‘‘သစ္စံ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ ဣတ္ထိယာ နော ပုရိသေ နော ပဏ္ဍကေ နော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကေ စာ’’တိ မက္ကဋိပါရာဇိကော ဝိယ အညောပိ လေသံ ဩဍ္ဍေတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တာဒိသဿ အလေသောကာသဿ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ။ မက္ကဋိဝတ္ထုသင်္ခါတာ နိဒါနာ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ မာတိကာဝစနဘေဒေါ န ဣတ္ထိယာ ဧဝ မေထုနသိဒ္ဓိဒဿနတော ကတော၊ တသ္မာ ဝိဘင်္ဂေါ တံနိယာမကော တဿာ မာတိကာယ အဓိပ္ပေတတ္ထနိယာမကော ဝိဘင်္ဂေါ။ ဝိဘင်္ဂေ ဟိ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော။ တယော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ။ တယော ပဏ္ဍကာ။ တယော ပုရိသာ။ မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ…ပေ… တိရစ္ဆာနဂတပုရိသဿ ဒွေ မဂ္ဂေ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆) နယေန သဗ္ဗလေသောကာသံ ပိဒဟိတွာ နိယမော ကတော။

ဧတ္ထာဟ – ယဒိ ဧဝံ သာဓာရဏသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ လိင်္ဂပရိဝတ္တနဝသေန ဝါ န ကေဝလံ ဘိက္ခူနံ၊ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝိဘင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တဒဝစနေန ဘိက္ခုနီ ပုရိသလိင်္ဂပါတုဘာဝေန ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတာ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘နာဟံ ဥပသမ္ပဒကာလေ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာ၊ တသ္မာ န အပ္ပစ္စက္ခာတသိက္ခာပိ မေထုနဓမ္မေန ပါရာဇိကာ ဟောမီ’’တိ? ဝုစ္စတေ – တထာ န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စာနိဋ္ဌံ။ ဣဒံ အပရံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါတိ ‘‘သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ သာဓာရဏာနေဝ၊ နာသာဓာရဏာနီ’’တိ။ အပိစာယံ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နောဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈ’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၆၉) ဝုတ္တံ၊ အပိစ ယော တထာ လေသံ ဩဍ္ဍေတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဝိယ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ တေ ဟိ ‘‘ဘိက္ခူနံ ¶ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝစနာဘာဝေ သတိ ‘‘အာပတ္တိံ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာပန္နာ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေစိ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတာ၊ ‘‘ဣဒါနိ စေပိ မယံ၊ ဘန္တေ အာနန္ဒ၊ လဘေယျာမ ဘဂဝတော သန္တိကေ ¶ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘေယျာမ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေစိ ဝိဗ္ဘန္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒေါတိ တတော ဝိဘင်္ဂတော ‘‘အက္ခာယိတေ သရီရေ ပါရာဇိကံ၊ ယေဘုယျေန ခါယိတေ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိ အာပတ္တိယာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ အနာပတ္တိ တဒညထာတိ တတော ဧဝ ဝိဘင်္ဂတော ယေနာကာရေန အာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တတော အညေနာကာရေန အနာပတ္တိဘေဒေါဝ ဟောတိ။ ‘‘သာဒိယတိ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီ’’တိ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ အသတိ န ပညာယတိ။ ဧတ္တာဝတာ သမာသတော ဂါထာတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ပန –

‘‘နိဒါနမာတိကာဘေဒေါ၊ ဝိဘင်္ဂဿ ပယောဇနံ၊

အနာပတ္တိပကာရော စ၊ ပဌမော နိပ္ပယောဇနော’’တိ။ –

ဣမံ နယံ ဒဿေတွာဝ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ အတ္ထော ပကာသိတဗ္ဗော။ ကထံ? ဘဂဝတာ ပန ယေနာကာရေန ယံ သိက္ခာပဒံ ပညာပိတံ၊ တဿ အာကာရဿ သမတ္ထံ ဝါ အသမတ္ထံ ဝါတိ ဒုဝိဓံ နိဒါနံ၊ အယံ နိဒါနဘေဒေါ။ မာတိကာပိ နိဒါနာပေက္ခာ နိဒါနာနပေက္ခာတိ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ စတုတ္ထပါရာဇိကာဒိသိက္ခာပဒါနိ နိဒါနာပေက္ခာနိ။ န ဟိ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယာ ဘိက္ခူ သယမေဝ အတ္တနော အတ္တနော အသန္တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ မုသာဝါဒလက္ခဏံ ပါပေတွာ ဘာသိံသု။ အညမညဿ ဟိ တေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဂိဟီနံ ဝဏ္ဏံ ဘာသိံသု၊ န စ တာဝတာ ပါရာဇိကဝတ္ထု ဟောတိ။ တတ္ထ တေန လေသေန ဘဂဝါ တံ ဝတ္ထုံ နိဒါနံ ကတွာ ပါရာဇိကံ ပညပေသိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိဒါနာပေက္ခ’’န္တိ။ ဣမိနာ နယေန နိဒါနာပေက္ခာနိ ဉတွာ တဗ္ဗိပရီတာနိ သိက္ခာပဒါနိ နိဒါနာနပေက္ခာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ အယံ မာတိကာဘေဒေါ။

နာနပ္ပကာရတော မူလာပတ္တိပ္ပဟောနကဝတ္ထုပယောဂစိတ္တနိယာမဒဿနဝသေန မာတိကာယ ဝိဘဇနဘာဝဒီပနတ္ထံ တေသံ အပ္ပဟောနကတာယ ဝါ တဒညတရဝေကလ္လတာယ ဝါ ဝီတိက္ကမေ သတိ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထံ၊ အသတိ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထဉ္စာတိ သဗ္ဗတ္ထ တယော အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ မာတိကာယ ဝိဘဇနံ ဝိဘင်္ဂေါ အာရဘီယတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ¶ ဘိက္ခု၊ ဘိန္နပဋဓရောတိ ဘိက္ခူ’’တိ ကေဝလံ ဗျဉ္ဇနတ္ထဒီပနဝသေန ပဝတ္တော ဝါ၊ ‘‘သမညာယ ဘိက္ခူ’’တိ ဘိက္ခုဘာဝသမ္ဘဝံ အနပေက္ခိတွာပိ ကေဝလံ ဘိက္ခု နာမ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဒီပနဝသေန ပဝတ္တော ဝါ၊ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူတိ ဘိက္ခု၊ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပန္နောတိ ဘိက္ခု၊ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နောတိ ဘိက္ခူ’’တိ ဥပသမ္ပဒါနန္တရေနာပိ ဘိက္ခုဘာဝသိဒ္ဓိဒီပနဝသေန ¶ ပဝတ္တော ဝါ၊ ‘‘ဘဒြော ဘိက္ခု၊ သာရော ဘိက္ခု၊ သေက္ခော ဘိက္ခု၊ အသေက္ခော ဘိက္ခူ’’တိ ဘိက္ခုကရဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဘိက္ခုဒီပနဝသေန ပဝတ္တော ဝါ ဝိဘင်္ဂေါ အဇ္ဈုပေက္ခိတော သဗ္ဗသာမညပဒတ္တာ၊ တထာ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒါဒီသု သဒွါရဝသေန၊ အဓိကရဏဒဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တော စ အဇ္ဈုပေက္ခိတော ဣတရတ္ထ တဒဘာဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ တိဿော ဣတ္ထိယောတိအာဒိ ဝတ္ထုနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တော၊ မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိအာဒိ ပယောဂနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တော၊ ဘိက္ခုဿ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌိတေတိအာဒိ စိတ္တနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တော၊ သာဒိယတိ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီတိအာဒိ ဝတ္ထုပယောဂနိယမေ သတိ စိတ္တနိယမဘာဝါဘာဝဝသေန အာပတ္တာနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ပဝတ္တော၊ မတံ ယေဘုယျေန ခါယိတံ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာတိအာဒိ ဝတ္ထုဿ အပ္ပဟောနကတာယ ဝီတိက္ကမေ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထံ ပဝတ္တော၊ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီတိ စိတ္တနိယမဝေကလျေန ဝီတိက္ကမာဘာဝါ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ပဝတ္တောတိ။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ သိက္ခာပဒေသု ယထာသမ္ဘဝနယော အယန္တိ ပယောဇနော ဝိဘင်္ဂေါ။

အနာပတ္တိဝါရော ပန မူလာပတ္တိတော၊ တဒညေကဒေသတော၊ သဗ္ဗာပတ္တိတော စ အနာပတ္တိဒီပနဝသေန တိဝိဓော။ တတ္ထ ယော ပဌမော၊ သော ဝိဘင်္ဂေါ ဝိယ တယော အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ ပဝတ္တော။ ကတမေ တယော? မာတိကာပဒါနံ သာတ္ထကနိရတ္ထကာနံ တဒညထာ ဥဒ္ဓရဏာနုဒ္ဓရဏဝသေန သပ္ပယောဇနနိပ္ပယောဇနဘာဝဒီပနတ္ထံ၊ တဒညထာ ပဋိပတ္တိက္ကမဒဿနတ္ထံ၊ အာပတ္တိပ္ပဟောနကဋ္ဌာနေပိ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထဉ္စာတိ။ ကထံ? ဧဠကလောမသိက္ခာပဒေ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ ဧဠကလောမာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၇၂) ဧတာနိ ကေဝလံ ဝတ္ထုမတ္တဒီပနပဒါနီတိ နိရတ္ထကာနိ နာမ၊ တေသံ အနာပတ္တိ။ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ အပ္ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပန္နေ ဧဠကလောမေ အနာပတ္တိ၊ အာကင်္ခမာနေန ပဋိဂ္ဂဟိတေ’’တိအာဒိနာ နယေန တဒညထာ အနုဒ္ဓရဏေန နိပ္ပယောဇနဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ၊ ယဒိဒံ မာတိကာယံ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ၊ ဣဒံ သာတ္ထကံ။ တဿ ¶ သပ္ပယောဇနဘာဝဒီပနတ္ထံ ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿ အသာဒိယန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဇာနနသာဒိယနဘာဝေန အာပတ္တိ၊ အသေဝန္တဿ အနာပတ္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ မာတိကာယံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ ဂရုပရိက္ခာရော ထေယျစိတ္တံ အဝဟရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ အင်္ဂါနံ ပါရိပူရိယာ ပေတတိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟိတေ အာပတ္တိပ္ပဟောနကဋ္ဌာနေပိ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထံ ‘‘အနာပတ္တိ ပေတပရိဂ္ဂဟိတေ’’တိအာဒိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ အနာပတ္တိ ဣမံ ဇာန၊ ဣမံ ဒေဟိ၊ ဣမံ အာဟရ၊ ဣမိနာ အတ္ထော၊ ဣမံ ကပ္ပိယံ ကရောဟီတိ ဘဏတီတိအာဒိ ပန တဒညထာ ပဋိပတ္တိက္ကမဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘နိဒါနမာတိကာဘေဒေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဂါထာယ အတ္ထော ပကာသိတော ဟောတိ။

ဧတ္ထ ပဌမပညတ္တိ တာဝ ပဌမဗောဓိံ အတိက္ကမိတွာ ပညတ္တတ္တာ၊ အာယသ္မတော သုဒိန္နဿ အဋ္ဌဝဿိကကာလေ ပညတ္တတ္တာ စ ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ပညတ္တာ။ ဒုတိယအနုပညတ္တိ ဗာဟုသစ္စမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ဥပ္ပန္နာ။ သော ဟာယသ္မာ မက္ကဋိပါရာဇိကော ယထာ မာတုဂါမပဋိသံယုတ္တေသု သိက္ခာပဒေသု တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ အနဓိပ္ပေတာ၊ တထာ ဣဓာပီတိ သညာယ ‘‘သစ္စံ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ မနုဿိတ္ထိယာ၊ နော တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ’’တိ အာဟ။ တတိယာနုပညတ္တိ လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ဥပ္ပန္နာ။ တေ ဟိ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ ပတ္တာ ဟုတွာ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ နှာယိတွာ ဝရသယနေသု သယိတွာ တတိယာနုပညတ္တိယာ ဝတ္ထုံ ဥပ္ပာဒေသုံ၊ တေ စ ဝေပုလ္လမဟတ္တံ ပတ္တေ သင်္ဃေ ဥပ္ပန္နာ၊ သယဉ္စ ဝေပုလ္လမဟတ္တံ ပတ္တာတိ ‘‘ဝေပုလ္လမဟတ္တမ္ပေတ္ထ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒံ တိဝိဓမ္ပိ ဝတ္ထုံ ဥပါဒါယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ တံ ကာလံ ပတွာ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ယော ပနာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနပဒံ။ ဘိက္ခူတိ တဿ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမပဒံ။ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နောတိ တဿ ဝိသေသနဝစနံ။ န ဟိ သဗ္ဗောပိ ဘိက္ခုနာမကော ယာ ဘဂဝတာ ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခူနံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သိက္ခိတဗ္ဗသိက္ခာ ဝိဟိတာ၊ ‘‘ဧတ္ထ သဟ ဇီဝန္တီ’’တိ ယော စ အာဇီဝေါ ဝုတ္တော၊ တံ ဥဘယံ သမာပန္နောဝ ဟောတိ။ ကဒါ ပန သမာပန္နော အဟောသိ? ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ ¶ တဒုဘယံ ဇာနန္တောပိ အဇာနန္တောပိ တဒဇ္ဈုပဂတတ္တာ သမာပန္နော နာမ ဟောတိ။ သဟ ဇီဝန္တီတိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ၊ ပါရာဇိကဘာဝဉ္စ န ပါပုဏာတိ၊ ယံ ပန ဝုတ္တံ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သိက္ခာသမာပန္နော သာဇီဝံ အဝီတိက္ကမန္တော သာဇီဝသမာပန္နော ဟောတီ’’တိ၊ တံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော ဝါ ဧကစ္စံ သာဝသေသံ သာဇီဝံ ဝီတိက္ကမန္တော ဝါ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော နာမ န ဟောတိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ပန စတုက္ကံ လဗ္ဘတိ အတ္ထိ ဘိက္ခု သိက္ခာသမာပန္နော သီလာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တော န သာဇီဝသမာပန္နော အစိတ္တကံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တော၊ အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော ¶ ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော သာဇီဝသမာပန္နော နိရာပတ္တိကော၊ အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော န စ သာဇီဝသမာပန္နော အနဝသေသံ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ အတ္ထိ သိက္ခာသမာပန္နော စ သာဇီဝသမာပန္နော စ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော၊ အယမေဝ စတုတ္ထော ဘိက္ခု ဥက္ကဋ္ဌော ဣဓ အဓိပ္ပေတော သိယာ။ န ဟိ ဘဂဝါ အနုက္ကဋ္ဌံ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ စေ? န၊ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိဝစနဝိရောဓတော။ ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပာယေ သတိ ‘‘သိက္ခာတိ တိဿော သိက္ခာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သိက္ခတ္တယသမာပန္နော ဟိ သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌောတိ။

‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ ပရတော ဝစနံ အပေက္ခိတွာ အဓိသီလသိက္ခာဝ ဝုတ္တာတိ စေ? န၊ တဿာပိ အဘဗ္ဗတ္တာ။ န ဟိ အဓိသီလသိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတုံ ဘဗ္ဗော၊ တံ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော သာဇီဝဉ္စ ဝီတိက္ကမန္တော ဧဝ ဟိ ပဋိသေဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ သိက္ခာပဒသင်္ခါတော သာဇီဝေါ အဓိသီလသိက္ခမေဝ သင်္ဂဏှာတိ၊ နေတရံ အဓိစိတ္တသိက္ခံ အဓိပညာသိက္ခံ ဝါ၊ တသ္မာ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဓိသီလသိက္ခာယ သင်္ဂါဟကော သာဇီဝေါ သိက္ခာသာဇီဝေါတိ ဝုတ္တော။ ဣတိ သာဇီဝဝိသေသနတ္ထံ သိက္ခာဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထမေဝ ဝိဘင်္ဂေ သိက္ခံ အပရာမသိတွာ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ တေန ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တဉ္စ ဥပသမ္ပဒူပဂမနန္တရတော ပဋ္ဌာယ သိက္ခနာဓိကာရတ္တာ ‘‘သိက္ခတီ’’တိ စ ‘‘သမာပန္နော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယော ဧဝံ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ သင်္ချံ ဂတော၊ တာဒိသံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ အပရဘာဂေ သာဇီဝသင်္ခါတမေဝ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ၊ တသ္မိံယေဝ စ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာတိ အယမတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ကိန္တု အဋ္ဌကထာနယော ပဋိက္ခိတ္တော ဟောတိ။ သော စ န ပဋိက္ခေပါရဟောတိ တေန တဒနုသာရေန ဘဝိတဗ္ဗံ။

အဓိပ္ပာယော ပနေတ္ထ ပရိယေသိတဗ္ဗော၊ သော ဒါနိ ဝုစ္စတိ – သဗ္ဗေသုပိ သိက္ခာပဒေသု ဣဒမေဝ ဘိက္ခုလက္ခဏံ သာဓာရဏံ၊ ယဒိဒံ ‘‘ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ။ ခီဏာသဝေါပိ သာဝကော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကံ၊ တထာ သေက္ခော။ ပုထုဇ္ဇနော ပန သစိတ္တကမ္ပိ၊ တသ္မာ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနဘိက္ခူနံ သာမညမိဒံ ဘိက္ခုလက္ခဏန္တိ ကတွာ ကေဝလံ သိက္ခာသမာပန္နော၊ ကေဝလံ သာဇီဝသမာပန္နော စ ဥဘယသမာပန္နော စာတိ သရူပေကဒေသေကသေသနယေန ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမအာပန္နော’’တွေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန အနုက္ကဋ္ဌာနံ ဂဟဏသိဒ္ဓိတော အဋ္ဌကထာယံ ဥက္ကဋ္ဌောဝ ဝုတ္တော။ တမေဝ သမ္ပာဒေတုံ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ သိက္ခာပဒဿ ¶ အဝစနေ ပရိဟာရံ ဝတွာ ယသ္မာ ပန သော အသိက္ခမ္ပိ သမာပန္နော၊ တသ္မာ သိက္ခာသမာပန္နောတိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စ ဝတွာ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော တံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အယမဋ္ဌကထာယံ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတသ္မိံ ပန အဓိပ္ပာယေ အဓိသီလသိက္ခာယ ဧဝ ဂဟဏံ သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ၊ သီလာဓိကာရတော စ ဝိနယဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယန္တော သီလံ သမာဒိယတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သိက္ခာပဒံ ပစ္စက္ခန္တော သီလသင်္ခါတံ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော၊ တံ အပ္ပစ္စက္ခာယာ’’တိ။ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ပဋိသေဝိတမေထုနဿ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနန္တော န သမူဟနတိ နာမ။ န ဟိ သော ဘိက္ခု ဟုတွာ ပဋိသေဝိ၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ စ ပညတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ သမာသတော ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာန္နော’’တိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တံ။

ကိံ ဣမိနာ ဝိသေသဝစနေန ပယောဇနံ၊ နနု ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ…ပေ… အသံဝါသော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ ¶ ? န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ယော ပန သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ထေယျသံဝါသာဒိကော ကေဝလေန သမညာမတ္တေန၊ ပဋိညာမတ္တေန ဝါ ဘိက္ခု၊ တဿာပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထိ။ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ စ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ ယော ဝါ ပစ္ဆာ ပါရာဇိကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော တဿ စ၊ ယော ဝါ ပက္ခပဏ္ဍကတ္တာ ပဏ္ဍကဘာဝူပဂမနေန န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော တဿ စ တဒုဘယံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ စ ပက္ခပဏ္ဍကော ဥပသမ္ပဒါယ န ဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဣတရသ္မိံ ပက္ခေ ဝတ္ထူတိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မိံ ပက္ခေ ဥပသမ္ပန္နော ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ ပဏ္ဍကတ္တာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ သော ပရိစ္စဇိတဗ္ဗသိက္ခာယ အဘာဝေန သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ မုခေန ပရဿ အင်္ဂဇာတဂ္ဂဟဏာဒယော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ၊ တဿ ကုတော ပါရာဇိကာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ နယော အပဏ္ဍကပက္ခံ အလဘမာနဿေဝ ပရတော ယုဇ္ဇတိ၊ လဘန္တဿ ပန အရူပသတ္တာနံ ကုသလာနံ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဘဝင်္ဂဝိစ္ဆေဒေ သတိပိ အမရဏံ ဝိယ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ဘိက္ခုဘာဝေါ အတ္ထိ။ သံဝါသံ ဝါ သာဒိယန္တဿ န ထေယျသံဝါသကဘာဝေါ အတ္ထိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ ဝိယ။ န စ သဟသေယျာဒိကံ ဇနေတိ။ ဂဏပူရကော ပန န ဟောတိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော ဝိယ၊ န သော သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ ဣတရသ္မိံ ပန ပက္ခေ ဟောတိ၊ အယံ ဣမဿ တတော ဝိသေသော။ ကိမယံ သဟေတုကော၊ ဥဒါဟု အဟေတုကောတိ? န အဟေတုကော။ ယတော ဥပသမ္ပဒါ တဿ အပဏ္ဍကပက္ခေ အနုညာတာ သဟေတုကပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ကိဿ နာနုညာတာတိ စေ? ပဏ္ဍကဘူတတ္တာ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကဿ ဝိယ။

အပိစ ¶ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နောတိ ဣမိနာ တဿ သိက္ခာသမာဒါနံ ဒီပေတွာ တံ သမာဒိန္နသိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ တတ္ထ စ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ န အညထာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ယထာဝုတ္တာနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ၊ တထာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ အဒိန္နံ ထေယျသင်္ခါတံ အာဒိယေယျ (ပါရာ။ ၈၉)၊ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ စီဝရံ ကာရာပေယျ အတိရေကံ ဝါ၊ ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၅၄၈) နယေန သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ ¶ ။ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီတိ မနုဿိတ္ထိံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ‘‘ပဂေဝ ပဏ္ဍကေ ပုရိသေ ဝါ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ သေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။

အယံ ပဌမပါရာဇိကဿ မာတိကာယ တာဝ ဝိနိစ္ဆယော။

၄၅။ နီဟရိတွာတိ ဧတ္ထ သာသနတော နီဟရိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဉ္စဟုပါလိ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ နာနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? သုတ္တံ န ဇာနာတိ၊ သုတ္တာနုလောမံ န ဇာနာတီ’’တိ (ပရိ။ ၄၄၂) ဧဝမာဒိတော ဟိ ပရိယတ္တိသာသနတော သုတ္တံ၊ သုတ္တာနုလောမဉ္စ နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ။ ‘‘အနာပတ္တိ ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာတိ ဘဏတီ’’တိ ဧဝမာဒိတော ပရိယတ္တိသာသနတော အာစရိယဝါဒံ နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ။ ဘာရုကစ္ဆကဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အာယသ္မာ ဥပါလိ ဧဝမာဟ – အနာပတ္တိ၊ အာဝုသော၊ သုပိနန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၈) ဧဝမာဒိတော ပရိယတ္တိသာသနတော ဧဝ အတ္တနောမတိံ နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ။ တာယ ဟိ အတ္တနောမတိယာ ထေရော ဧတဒဂ္ဂဋ္ဌာနံ လဘိ။ အပိ စ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုစ္စမာနော…ပေ… အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၃)။ တတ္ထ ဟိ ပညတ္တံ နာမ သုတ္တံ။ သေသတ္တယံ အပညတ္တံ နာမ။ တေနာယံ ‘‘စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝိနယံ၊ မဟာထေရာ’’တိ ဂါထာ သုဝုတ္တာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ နာဂသေနတ္ထေရေန။ အာဟစ္စပဒေနာတိ အဋ္ဌ ဝဏ္ဏဋ္ဌာနာနိ အာဟစ္စ ဝုတ္တေန ပဒနိကာယေနာတိ အတ္ထော၊ ဥဒါဟဋေန ကဏ္ဌောက္ကန္တေန ပဒသမူဟေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ရသေနာတိ တဿ အာဟစ္စဘာသိတဿ ရသေန၊ တတော ဥဒ္ဓဋေန ဝိနိစ္ဆယေနာတိ အတ္ထော။ သုတ္တစ္ဆာယာ ဝိယ ဟိ သုတ္တာနုလောမံ။ အာစရိယဝါဒေါ ‘‘အာစရိယဝံသော’’တိ ဝုတ္တော ပါဠိယံ ဝုတ္တာနံ အာစရိယာနံ ပရမ္ပရာယ အာဘတောဝ ပမာဏန္တိ ဒဿနတ္ထံ။ အဓိပ္ပာယောတိ ကာရဏောပပတ္တိသိဒ္ဓါ ဥဟာပေါဟနယပ္ပဝတ္တော ¶ ပစ္စက္ခာဒိပမာဏပတိရူပကော။ အဓိပ္ပာယောတိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနောမတီ’’တိ ကေစိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။

ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ ¶ ၊ ဣဓ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ မဟာပဒေသနယသိဒ္ဓံ ပဋိက္ခိတ္တာပဋိက္ခိတ္တံ အနုညာတာနနုညာတံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယန္တိ အတ္ထတော ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဌာနံ ဩကာသော ပဒေသောတိ ကာရဏဝေဝစနာနိ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ အာနန္ဒ၊ အနဝကာသော’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၃) သာသနတော၊ ‘‘နိဂ္ဂဟဋ္ဌာန’’န္တိ စ ‘‘အသန္ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ စ ‘‘အသန္ဒိဋ္ဌိ စ ပန ပဒေသော’’တိ စ လောကတော၊ တသ္မာ မဟာပဒေသာတိ မဟာကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကာရဏံ နာမ ဉာပကော ဟေတု ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ မဟန္တဘာဝေါ ပန တေသံ မဟာဝိသယတ္တာ မဟာဘူတာနံ ဝိယ။ တေ ဒုဝိဓာ ဝိနယမဟာပဒေသာ သုတ္တန္တိကမဟာပဒေသာ စာတိ။ တတ္ထ ဝိနယမဟာပဒေသာ ဝိနယေ ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဣတရေ ဥဘယတ္ထာပိ၊ တေနေဝ ပရိဝါရေ အနုယောဂဝတ္တေ ‘‘ဓမ္မံ န ဇာနာတိ၊ ဓမ္မာနုလောမံ န ဇာနာတီ’’တိ (ပရိ။ ၄၄၂) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓမ္မန္တိ ဌပေတွာ ဝိနယပိဋကံ အဝသေသပိဋကဒွယံ။ ဓမ္မာနုလောမန္တိ သုတ္တန္တိကေ စတ္တာရော မဟာပဒေသေ။ တတ္ထ ယော ဓမ္မံ ဓမ္မာနုလောမဉ္စေဝ ဇာနာတိ၊ န ဝိနယံ ဝိနယာနုလောမဉ္စ၊ သော ‘‘ဓမ္မံ ရက္ခာမီ’’တိ ဝိနယံ ဥဗ္ဗိနယံ ကရောတိ၊ ဣတရော ‘‘ဝိနယံ ရက္ခာမီ’’တိ ဓမ္မံ ဥဒ္ဓမ္မံ ကရောတိ၊ ဥဘယံ ဇာနန္တော ဥဘယမ္ပိ သမ္ပာဒေတိ။

တတြိဒံ မုခမတ္တံ – တတ္ထ ပဌမော ‘‘သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ၊ ပဝိဋ္ဌံ၊ ဌိတံ၊ ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ အာပတ္တိ၊ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇတိ။ သော ဟာယသ္မာ သုခဝေဒနီယဿ ဥပါဒိန္နဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ၊ ကာယိန္ဒြိယဿ စ သမာယောဂေ သတိ ပဋိဝိဇာနန္တော ကာယိကသုခဝေဒနုပ္ပတ္တိမတ္တေန သာဒိယတိ နာမာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိ အသေဝနာဓိပ္ပာယဿပိ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂံ ကရောတိ၊ တထာ ယဿ သန္ထတတ္တာ ဝါ ယောနိဒေါသဝသေန ဝါ ဒုက္ခာ အသာတာ ဝေဒနာ၊ ဝါတောပဟဋဂတ္တတာယ ဝါ နေဝ ကာယိကဝေဒနာ၊ တဿ ဇာနတော အဇာနတောပိ ‘‘အနာပတ္တိ အသာဒိယန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၆) သုတ္တန္တံ ဒဿေတွာ သေဝနာဓိပ္ပာယဿာပိ အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂံ ကရောတိ၊ တထာ ယဒိ မောစနရာဂေန ဥပက္ကမတော မုတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသော၊ ပဂေဝ မေထုနရာဂေနာတိ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သင်္ဃာဒိသေသဋ္ဌာနံ ကရောတိ၊ ဧဝံ ဝိနယံ ဥဗ္ဗိနယံ ကရောတိ နာမ။ ဣတရော ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿာတိ ဝုတ္တတ္တာ ဇာနတော ဇာနနေနေဝ ¶ သုခဝေဒနာ ဟောတု ဝါ မာ ဝါ သာဒိယနာ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အသေဝနာဓိပ္ပာယဿပိ ဇာနတော အနာပတ္တိဋ္ဌာနေ အာပတ္တိံ ကရောတိ၊ အနဝဇ္ဇံ သာဝဇ္ဇံ ကရောတီတိ ဧဝံ ဓမ္မံ ဥဒ္ဓမ္မံ ကရောတိ။ ဥဘယံ ပန ဇာနန္တော ‘‘ဘိက္ခုဿ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌိတေတိ (ပါရာ။ ၅၇) ဝစနတော သေဝနစိတ္တမေဝေတ္ထ ¶ ပမာဏံ၊ တဿ ဘာဝေန အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ အဘာဝေန အနာပတ္တီ’’တိ ဝတွာ ဥဘယမ္ပိ ရက္ခတိ သမ္ပာဒေတိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု ယထာသမ္ဘဝံ သပ္ပယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

သင်္ဂီတိံ အာရောပေတွာ ဌပိတပါဠိတော ဝိနိမုတ္တံ ကတွာ ဌပိတတ္တာ ပါဠိဝိနိမုတ္တာ အတ္ထတော၊ နယတော၊ အနုလောမတော စ ပါဠိဩက္ကန္တဝိနိစ္ဆယပ္ပဝတ္တာ အနုပဝိဋ္ဌဝိနိစ္ဆယဝသေန ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘န သမူဟနိဿတီ’’တိ ဇာနန္တောပိ ဘဂဝါ ကေဝလံ ‘‘တေသံ မတံ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ မမ ဝစနံ ဝိယ ပမာဏံ ကရောတူ’’တိ ဒဿနတ္ထဉ္စ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ဧဝမာဟ ‘‘အာကင်္ခမာနော၊ အာနန္ဒ၊ သင်္ဃော မမစ္စယေန ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနိ သမူဟနတူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆)၊ တေနေတံ သိဒ္ဓံ ‘‘ပညတ္တမ္ပိ စေ သိက္ခာပဒံ သမူဟနိတုံ ယဿ သင်္ဃဿ အနုညာတံ ဘဂဝတာ၊ တဿ ပညတ္တာနုလောမံ အတိရေကတ္ထဒီပနံ၊ ပဂေဝါနုညာတံ ဘဂဝတာ’’တိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ဦနာတိရိတ္တသိက္ခာပဒေသု အာစရိယကုလေသု ဝိဝါဒေါ အညမညံ န ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ။ ကသ္မာ သင်္ဃော န သမူဟနီတိ? အညမညံ ဝိဝါဒပ္ပသင်္ဂဒဿနတော။ ဘဂဝတာ စ ‘‘သဗ္ဗေဟေဝ သမဂ္ဂေဟိ သမ္မောဒမာနေဟိ အဝိဝဒမာနေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသူတိ စ အညဝါဒဒဿနတော ဝိဝဒမာနေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗံ ဇာတံ၊ တဒဘာဝတ္တမ္ပိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ အဝိဝဒမာနေဟေဝ သိက္ခိတဗ္ဗံ အကာသိ။

အပိစာတိ အတ္တနော မတိယာ ပါကဋကရဏတ္ထံ အာရမ္ဘော။ တတ္ထ ‘‘သုတ္တန္တာဘိဓမ္မဝိနယဋ္ဌကထာသူ’’တိ ဝစနတော ပိဋကတ္တယဿပိ သာဓာရဏာ ဧသာ ကထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ‘‘အထ ပနာယံ ကပ္ပိယ’’န္တိအာဒိ ဝိနယဿေဝ။ ကာရကသင်္ဃသဒိသန္တိ သင်္ဂီတိကာရကသင်္ဃသဒိသံ။ ‘‘သုတ္တာဒိစတုက္ကံ အပ္ပစ္စက္ခာယ တေန အဝိရုဒ္ဓဿ ကမ္မဿ ကာရကသင်္ဃသဒိသ’’န္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရဿ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တံ အယုတ္တံ၊ ‘‘သုတ္တမေဝ ဗလဝတရံ။ သုတ္တဉှိ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ကာရကသင်္ဃသဒိသ’’န္တိ ဧတေဟိ ပဒေဟိ အယုတ္တတ္တာ။ ပါကတိကေ ¶ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တမတ္ထံ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ တဿ ကာရကသင်္ဃသဒိသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရဝါဒီတိ အမှာကံ သမယဝိဇာနနကော အညနိကာယိကောတိ ဝုတ္တံ။ ပရဝါဒီ သုတ္တာနုလောမန္တိ ကထံ? ‘‘အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၆) သုတ္တံ သကဝါဒိဿ၊ တဒနုလောမတော နာဠိကေရဖလဿ ဥဒကမ္ပိ ဥဒကမေဝ ဟောတီတိ ပရဝါဒီ စ။

‘‘နာဠိကေရဿ ယံ တောယံ၊ ပုရာဏံ ပိတ္တဗန္ဓနံ၊

တမေဝ တရုဏံ တောယံ၊ ပိတ္တဃံ ဗလဗန္ဓန’’န္တိ။ –

ဧဝံ ¶ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ဓညဖလဿ ဂတိကတ္တာ၊ အာဟာရတ္ထဿ စ ဖရဏတော ‘‘ယာဝကာလိကမေဝ တ’’န္တိ ဝဒန္တော ပဋိက္ခိပတိ။ ပရော အာစရိယဝါဒန္တိ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ကိဉ္စာပိ ပရိဟရတိ၊ အဝဟာရော ဧဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘တထာ ကရောန္တော ပါရာဇိကမာပဇ္ဇတီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ သုတ္တံ တတ္ထေဝ အာဂတမဟာအဋ္ဌကထာဝစနေန သဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတိ၊ တထာ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ။ ပရော အတ္တနောမတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပရသန္တကံ အဝဟရာတိ ပုရေဘတ္တမေဝ ဟရိဿာမီတိ ဝါယမန္တဿ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဟောတိ၊ ပုရေဘတ္တပယောဂေါဝ သော၊ တသ္မာ မူလဋ္ဌော န မုစ္စတီတိ တုမှာကံ ထေရဝါဒတ္တာ မူလဋ္ဌဿ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘တံ သင်္ကေတံ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ၊ မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၉) သုတ္တံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပတိ။

ပရော သုတ္တန္တိ ‘‘အနိယတဟေတုဓမ္မော သမ္မတ္တနိယတဟေတုဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ သုတ္တံ ပဋ္ဌာနေ လိခိတံ ဒဿေတွာ ‘‘အရိယမဂ္ဂဿ န နိဗ္ဗာနမေဝါရမ္မဏ’’န္တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘အာရမ္မဏတ္တိကာဒိသုတ္တာနုလောမေ န ဩတရတီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ သုတ္တာနုလောမေ ဩတရန္တံယေဝ ဟိ သုတ္တံ နာမ၊ နေတရံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိအာဂတံ ပညာယတီတိ ဧတ္တကေနပိ သိဒ္ဓေ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှပါဠိအာဂတံ ပညာယတီ’’တိအာဒိ။ တာဒိသဉှိ ပမာဒလေခန္တိ အာစရိယော။ ‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတံ ပဒံ၊ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၁၊ နေတ္တိ။ ၂၆) ဝစနတော ဒိန္နဘောဇနေ ဘုဉ္ဇိတွာ ပရိဿယာနိ ပရိဝဇ္ဇိတွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဝိဟရန္တော နိစ္စော ဟောတီတိ။ ဧဝရူပဿ ¶ အတ္ထဿ ဝသေန အာရုဠှမ္ပိ သုတ္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တေန ဝုတ္တံ နော စေ တထာ ပညာယတီတိ သိဒ္ဓေပိ ‘‘နော စေ တထာ ပညာယတိ၊ န ဩတရတိ န သမေတီ’’တိ။ ‘‘ဗာဟိရကသုတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော သုတ္တမ္ပိ အတ္ထေန အသမေန္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရော အာစရိယဝါဒန္တိအာဒီသု ဒွီသု နယေသု ပမာဒလေခဝသေန တတ္ထ တတ္ထ အာဂတဋ္ဌကထာဝစနံ ထေရဝါဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အထ ပနာယံ အာစရိယဝါဒံ။ ပရော သုတ္တန္တိ ပရဝါဒိနာ ‘‘မူလဗီဇံ နာမ ဟလိဒ္ဒိ သိင်္ဂိဝေရံ ဝစာ…ပေ… ဗီဇေ ဗီဇသညီ ဆိန္ဒတိ ဝါ ဆေဒါပေတိ ဝါ ဘိန္ဒတိ ဝါ…ပေ… အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ (ပါစိ။ ၉၁) တုမှာကံ ပါဌတ္တာ ဟလိဒ္ဒိဂဏ္ဌိံ ဆိန္ဒန္တဿ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိ အတ္ထိ မူလေ သဉ္ဇာယန္တီ’’တိအာဒိံ ဒဿေတွာ တဿ အဋ္ဌကထာသင်္ခါတေန အာစရိယဝါဒေန ပဋိက္ခိပတိ။ န ဟိ ဂဏ္ဌိမှိ ဂဏ္ဌိ ဇာယတီတိ။ ပရော သုတ္တာနုလောမန္တိ ပရဝါဒိနာ ‘‘အနာပတ္တိ ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟောတိ ဝစနဿာနုလောမတော ‘အမှာကံ ¶ ပေါရာဏဘိက္ခူ ဧကပါသာဒေ ဂဗ္ဘံ ထကေတွာ အနုပသမ္ပန္နေန သယိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တထာ ကတွာ အာဂတာ၊ တသ္မာ အမှာကံ ဝဋ္ဋတီ’တိ တုမှေသု ဧဝ ဧကစ္စေသု ဝဒန္တေသု တုမှာကံ န ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမဉ္စ ဥဂ္ဂဟိတကာနံယေဝ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပမာဏ’’န္တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတိ။ ပရော အတ္တနောမတိန္တိ ‘‘ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ အနာပုစ္ဆာ သယိတေသု ကေ မုစ္စန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဒွေပိ ဇနာ မုစ္စန္တိ ယော စ ယက္ခဂဟိတကော၊ ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတောတိ တုမှာကံ ထေရဝါဒတ္တာ အညေ သဗ္ဗေပိ ယထာ တထာ ဝါ နိပန္နာဒယောပိ မုစ္စန္တီတိ ပဋိသေဓေတိ။

အထ ပနာယံ အတ္တနောမတိံ။ ပရော သုတ္တန္တိ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဂုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘ဒိဝါ ကိလန္တရူပေါ မဉ္စေ နိသိန္နော ပါဒေ ဘူမိတော အမောစေတွာဝ နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတိ၊ တဿ အနာပတ္တီ’’တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ဒဿေတွာ ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နာဒယောပိ မုစ္စန္တီတိ ပဋိသေဓေတိ။ အထာယံ အတ္တနောမတိံ။ ပရော သုတ္တာနုလောမန္တိ ‘‘ဒေါမနဿံ ပါဟံ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီတိအာဒိဝစနေဟိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၀) သံသန္ဒနတော သဒါရပေါသေ ဒေါသော တုမှာကံ နတ္ထိ၊ တေန ¶ ဝုတ္တံ ‘ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၆၊ သု။ နိ။ ၂၆၅) ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ ကိဉ္စာပိ သကဝါဒီ ဗဟုဿုတော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ရာဂသဟိတေနေဝ အကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပဋိက္ခိပတိ။ သေသေသုပိ ဣမိနာ နယေန အညထာပိ အနုရူပတော ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဥပတိဿတ္ထေရာဒယော အာဟု။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘ဧတ္ထ ပရောတိ ဝုတ္တော အညနိကာယိကော၊ သော ပန အတ္တနော သုတ္တာဒီနိယေဝ အာဟရတိ။ တာနိ သကဝါဒီ အတ္တနော သုတ္တာဒိမှိ ဩတာရေတွာ သစေ သမေတိ ဂဏှာတိ၊ နော စေ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ ဝဒတိ။

စတုဗ္ဗိဓဝိနယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ပန ကိဉ္စာပိ ယော ပနာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနပဒံ၊ တထာပိ ဘိက္ခူတိ ဣမိနာ ပရပဒေန သမာနာဓိကရဏတ္တာ တဒနုရူပါနေဝဿ ဝိဘင်္ဂပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။ ဘိက္ခုနိဗ္ဗစနပဒါနိ တီဏိ ကိဉ္စာပိ သဘိက္ခုဘာဝဿ၊ အဘိက္ခုဘာဝဿ စာတိ ယဿ ကဿစိ ပဗ္ဗဇိတဿ သာဓာရဏာနိ၊ တထာပိ ‘‘အသုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတွာ စာဝနာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသေန ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဧဝမာဒိသုတ္တံ နိဗ္ဗစနတ္ထယုတ္တောဝ ပုဂ္ဂလော ‘‘အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသေန ¶ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ဧတ္ထ ဝတ္ထု၊ န ဣတရော ဂိဟိဘူတောတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဿပိ ဝိနယပိဋကဿ သာဓာရဏံ ဘိက္ခုလက္ခဏံ ဝတ္ထုဉှိ ဘဂဝါ အာရဘိ။ ယော ပန သုဒ္ဓါ ဧဝ သမာနော ကေနစိ ကာရဏေန ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတော၊ သော အတ္တနော သဘိက္ခုဘာဝတ္တာ ဧဝ ဝတ္ထု ဟောတိ၊ အသုဒ္ဓါပိ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတတ္တာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ အသုဒ္ဓါပိ ဉာတကေဟိ၊ ပစ္စတ္ထိကေဟိ ဝါ ရာဇဘယာဒိကာရဏေန ဝါ ကာသာဝေသု သဥဿာဟောဝ အပနီတကာသာဝေါ ဝတ္ထု ဧဝ ပုန ကာသာဝဂ္ဂဟဏေန ထေယျသံဝါသကဘာဝါနုပဂမနတော၊ ဘိက္ခုနိဗ္ဗစနတ္ထေ အနိက္ခိတ္တဓုရတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော ပန လိင်္ဂတ္ထေနကော ဘိက္ခုနိဗ္ဗစနတ္ထံ သယဉ္စ အဇ္ဈုပဂတော၊ သံဝါသံ ထေနေန္တော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတွာ စာဝနာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ¶ သင်္ဃာဒိသေသေန ဒုက္ကဋဿာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။

‘‘သမညာယ ဘိက္ခု ပဋိညာယ ဘိက္ခူ’’တိ ဝစနဒွယံ ယထာဝုတ္တဉ္စ အတ္ထံ ဥပဗြူဟေတိ၊ အန္တရာ ဥပ္ပန္နာယ နိယတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပစ္ဆိန္နကုသလမူလော ကေဝလာယ သမညာယ၊ ပဋိညာယ စ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န ပရမတ္ထတောတိ ဣမံ အတိရေကတ္ထံ ဒီပေတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇံ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာဝဇ္ဇာနီ’’တိ အာဟစ္စဘာသိတံ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှံ သုတ္တံ၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိဿ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာ ဧတေသန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀) ဝုတ္တံ။ ပဉ္စ အာနန္တရိယကမ္မာနိ မဟာသာဝဇ္ဇာနိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန မဟာသာဝဇ္ဇတရာတိ အဓိပ္ပာယောတိ။ ကသ္မာ? တေသဉှိ ပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗဗလဝမ္ပိ ကပ္ပဋ္ဌိတိကမေဝ ဟောတိ၊ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ တာယ သမန္နာဂတဿ ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုကရဏာ ကုသလာ ဓမ္မာ သံဝိဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝါ ‘‘သုဒ္ဓါဝါယ’’န္တိ ဝါ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိပစ္စယာ ဒွေ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ‘‘အသုဒ္ဓါ’’တိ ဝါ ‘‘အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ။ ဧသ ဟိ ဥဘောပိ ပက္ခေ န ဘဇတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမညာယ၊ ပဋိညာယ စ ဘိက္ခု၊ န ပရမတ္ထတော’’တိ။

ကိမတ္ထံ ပနေဝံ မဟာသာဝဇ္ဇာယ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပါရာဇိကံ ဘဂဝါ န ပညပေသီတိ? ဒုဗ္ဗိဇာနတ္တာ။ ပကတိယာပေသာ ဒိဋ္ဌိ နာမ ‘‘သမ္မာ’’တိ ဝါ ‘‘မိစ္ဆာ’’တိ ဝါ ဒုဝိညေယျာ၊ ပဂေဝ ‘‘နိယတာ’’တိ ဝါ ‘‘အနိယတာ’’တိ ဝါတိ။ တတ္ထ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ ပညတ္တာယ ဘိက္ခူ အညမညံ အသမဒိဋ္ဌိကံ ပါရာဇိကံ မညမာနာ ဥပေါသထာဒီနိ အကတွာ အစိရေနေဝ ¶ သာသနံ ဝိနာသေယျုံ၊ သယဉ္စ အပုညံ ပသဝေယျုံ သုဒ္ဓေသုပိ ဘိက္ခူသု ဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇနေန။ တသ္မာ ဥပါယကုသလတာယ ပါရာဇိကံ အပညာပေတွာ တဿ ဥက္ခေပနီယကမ္မံ၊ သမ္မာဝတ္တဉ္စ ပညာပေတွာ တံ သင်္ဃေန အသမ္ဘောဂံ၊ အသံဝါသဉ္စ အကာသိ။ ဘဂဝါ ဟိ တဿ စေ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ အနိယတာ၊ သမ္မာဝတ္တံ ပူရေတွာ ဩသာရဏံ လဘိတွာ ပကတတ္တော ဘဝေယျ။ နိယတာ စေ၊ အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ သော နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော သမ္မာဝတ္တံ ပူရေတွာ ဩသာရဏံ လဘိတွာ ပကတတ္တော ဘဝေယျ။ ကေဝလံ ‘‘သမညာယဘိက္ခု ¶ ပဋိညာယဘိက္ခူ’’တိ နာမမတ္တဓာရကော ဟုတွာ ပရံ မရဏာ အရိဋ္ဌော ဝိယ သံသာရခါဏုကောဝ ဘဝိဿတီတိ ဣမံ နယံ အဒ္ဒသ။

အဋ္ဌသု ဥပသမ္ပဒါသု တိဿောဝေတ္ထ ဝုတ္တာ၊ န ဣတရာ ပါဋိပုဂ္ဂလတ္တာ၊ ဘိက္ခူနံ အသန္တကတ္တာ စ။ တတ္ထ ဟိ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂဟဏပဉှဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ ဒွိန္နံ ထေရာနံ ဧဝ၊ သေသာ တိဿော ဘိက္ခုနီနံ သန္တကာတိ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ၊ တိဿန္နမ္ပိ ဥပသမ္ပဒါနံ မဇ္ဈေ ‘‘ဘဒြော ဘိက္ခူ’’တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ တိဿန္နံ သာဓာရဏတ္တာ။ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဝါ သရဏဂမနဉတ္တိစတုတ္ထေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နော ဟိ ဘဒြော စ သာရော စ သေက္ခော စ အသေက္ခော စ ဟောတိ၊ ဥပသမ္ပဒဝစနံ ပန နေသံ သာဝကဘာဝဒီပနတ္ထံ။ ဣမေ ဧဝ ဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တိ၊ န သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ။

အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတောတိ ဧတ္ထ စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗာ ဉတ္တိစတုတ္ထေနေဝ ကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နာ။ န ဟိ အညေ ဧဟိဘိက္ခုသရဏဂမနဩဝါဒပဋိဂ္ဂဟဏပဉှဗျာကရဏာဟိ ဥပသမ္ပန္နာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗာ၊ တေနေတေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူ’’တိ အန္တိမောဝ ဝုတ္တောတိ ကိရ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော၊ တံ အယုတ္တံ။ ‘‘ဒွေ ပုဂ္ဂလာ အဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စာ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ။ အညထာ ဧဟိဘိက္ခုအာဒယောပိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ‘‘ဒွေ ပုဂ္ဂလာ ဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စာ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ စ၊ အပိစ အာပတ္တိဘယဋ္ဌာနဒဿနတော စ။ ကထံ? အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အာဝသထပိဏ္ဍံ ကုက္ကုစ္စာယန္တော န ပဋိဂ္ဂဟေသိ၊ စီဝရဝိပ္ပဝါသဘယာ စ သဗ္ဗံ တိစီဝရံ ဂဟေတွာ နဒိံ တရန္တော မနံ ဝုဠှော အဟောသိ မဟာကဿပေါ။ ကိဉ္စ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နေ အာရဗ္ဘ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တာဒီနိ အသမ္မာဝတ္တန္တာနံ နေသံ ဒုက္ကဋာနိ စ ပညတ္တာနိ ဒိဿန္တိ၊ တသ္မာ ဒုဗ္ဗိစာရိတမေတံ။ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ ပဋိက္ခိတ္တာယ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါယ အနုညာတပ္ပသင်္ဂဘယာတိ ဥပတိဿတ္ထေရော၊ အာပတ္တိယာ ဘဗ္ဗတံ သန္ဓာယ တသ္မိမ္ပိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗေ ပဋိက္ခိတ္တာပိ သာ ပုန ဧဝံ ဝဒန္တေန အနုညာတာတိ ဘိက္ခူနံ မိစ္ဆာဂါဟော ဝါ ဝိမတိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ၊ တသ္မာ န ဝုတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တံ ‘‘ဘိက္ခုနီ နာမ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၆၁) ဣမိနာ သမေတိ။ ဣဒဉှိ သာကိယာဒီနံ အနုညာတဥပသမ္ပဒါယ အနုပ္ပဗန္ဓဘယာ ဝုတ္တံ။

အယံ ¶ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ – ဘိက္ခု-ပဒနိဒ္ဒေသတ္တာ ယတ္တကာနိ တေန ပဒေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ယေ စ ဝိနယပိဋကေ တတ္ထ တတ္ထ သန္ဒိဿန္တိ သယံ အာပတ္တာပဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝါ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနပဋိစ္ဆာဒနာဒီသု ပရေသံ အာပတ္တိကရဏဋ္ဌေန ဝါ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဒိဒံ တဿ ဘိက္ခု-ပဒဿ ဝိသေသနတ္ထံ ဝုတ္တံ ပရပဒံ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ၊ တဿ ဝသေန ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူ’’တိ။ သော ဧဝ ဟိ ကမ္မဝါစာနန္တရမေဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ဟောတိ တတော ပဋ္ဌာယ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒါနံ ဥပ္ပတ္တိဒဿနတော၊ တဿေဝ စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဒိဿတိ၊ နေတရဿ။ တဿေဝ စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ သမ္ဘဝတိ ‘‘ဥလ္လုမ္ပတု မံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၁၊ ၁၂၆) ဝတွာ သမာဒိန္နတ္တာ၊ တဿေဝ စ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ အကရဏီယနိဿယာစိက္ခနဒဿနတော၊ ဝိနယံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒေသံ ပစ္စက္ခာမီတိအာဒိသိက္ခာပစ္စက္ခာနလက္ခဏပါရိပူရိတော စာတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဥပါဒါယ သော ဧဝ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယသ္မာ ပနဿ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ သဗ္ဗထာ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဝီတိက္ကမန္တဿ တတော တတော အာပတ္တိတော အနာပတ္တိ၊ ဣတရဿ အာပတ္တီ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ သာဝဇ္ဇပညတ္တိ၊ အနဝဇ္ဇပညတ္တိ ဝါ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ တဒဇ္ဈာစာရတ္ထေနာယမေဝ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ဥပသမ္ပန္နော အဓိပ္ပေတော နာမာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ အယံ ဣမသ္မိံ ‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတွာ ပါရာဇိကော ဟောတီ’တိ အတ္ထေ ဘိက္ခူတိ အဓိပ္ပေတော’’တိ၊ တမ္ပိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ကထံ ဟောတိ? ဝိရောဓဒေါသောပိ ပရိဟတော ဟောတိ။ ကထံ? သစေ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ဥပသမ္ပန္နော ဧဝ ဣဓာဓိပ္ပေတော ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ စ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ စ၊ တေန န ဥပသမ္ပန္နော အနုပသမ္ပန္နော နာမာတိ ကတွာ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မတော အညထာ ဥပသမ္ပန္နာ နာမ မဟာကဿပတ္ထေရာဒယော ဣတရေသံ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌတွာ သဟသေယျပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ဇနေယျုံ၊ ဩမသနာဒိကာလေ စ ဒုက္ကဋမေဝ ဇနေယျုန္တိ ဧဝမာဒိကော ဝိရောဓဒေါသော ပရိဟတော ဟောတီတိ သဗ္ဗံ အာစရိယော ဝဒတိ။ မင်္ဂုရစ္ဆဝိ နာမ သာမော။

ယသ္မာ ¶ တေ အတိမဟန္တော ဇာတိမဒေါ စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ တုမှေဟိ မမ သာသနေ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ¶ ။ ‘‘သာတသဟဂတာ ပဌမဇ္ဈာနသုခသဟဂတာ အသုဘေ စ အာနာပါနေ စာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဥဒ္ဓုမာတကနိမိတ္တေ ပဋိလဒ္ဓပဌမဇ္ဈာနသညာ။ ရူပသညာတိ ပထဝီကသိဏာဒိရူပါဝစရဇ္ဈာနသညာ။ သော တံ ဗျာကာသိ ‘‘အဝိဘူတာ၊ ဘန္တေ၊ ဥဒ္ဓုမာတကသညာ အဝဍ္ဎိတဗ္ဗတ္တာ အသုဘာနံ၊ ဝိဘူတာ၊ ဘန္တေ၊ ရူပသညာ ဝဍ္ဎိတဗ္ဗတ္တာ ကသိဏာန’’န္တိ။ ပဉ္စဥပသမ္ပဒက္ကမော မဟာဝဂ္ဂါ ဂဟိတော။ ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဉတ္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုစ္စတိ၊ တိဿန္နံ ပန အနုဿာဝနာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနဘေဒါဘာဝတော အတ္ထဗျဉ္ဇနဘိန္နာ ဉတ္တိတာသံ စတုတ္ထာတိ ကတွာ ‘‘ဉတ္တိစတုတ္ထ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဗျဉ္ဇနာနုရူပမေဝ အဋ္ဌကထာယ ‘‘တီဟိ အနုဿာဝနာဟိ ဧကာယ စ ဉတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထပဝတ္တိက္ကမေန ပဒေန ပန ‘‘ဧကာယ ဉတ္တိယာ တီဟိ အနုဿာဝနာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မာနိ (မဟာဝ။ ၃၈၄)၊ ဆ ဣမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မာနိ အဓမ္မကမ္မံ ဝဂ္ဂကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၇) ဝစနတော ကုပ္ပကမ္မမ္ပိ ကတ္ထစိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ တသ္မာ ‘‘အကုပ္ပေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယသ္မာ အကုပ္ပမ္ပိ ဧကစ္စံ န ဌာနာရဟံ၊ ယေန အပ္ပတ္တော ဩသာရဏံ ‘‘သောသာရိတော’’တိ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၉၅ အာဒယော) ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဣဒမေဝ ပဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ပုဗ္ဗပဒံ ဣမိနာ အကုပ္ပသိဒ္ဓိတောတိ စေ? တံ န၊ အဋ္ဌာနာရဟေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အနဓိပ္ပေတောတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ဒွီဟိ ပနေတေဟိ ဧကတော ဝုတ္တေဟိ အယမတ္ထော ပညာယတိ ‘‘ကေဝလံ တေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ‘ဘိက္ခူ’တိ၊ ဌာနာရဟေန စ ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ‘ဘိက္ခူ’တိ၊ ကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော နာဓိပ္ပေတော’’တိ။ တေနာယမ္ပိ အတ္ထော သာဓိတော ဟောတိ ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ ဇာနံ ဦနဝီသတိဝဿံ ပုဂ္ဂလံ ဥပသမ္ပာဒေယျ၊ သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိ (ပါစိ။ ၄၀၃) ဝစနတော ယာဝ န ဉာယတိ၊ တာဝ သမညာယဘိက္ခုပဋိညာယဘိက္ခုဘာဝံ ဥပဂတောပိ န ပုဗ္ဗေ ဒဿိတသမညာယဘိက္ခုပဋိညာယဘိက္ခု ဝိယ အညေသံ ဘိက္ခူနံ ဥပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဩမသနပါစိတ္တိယာဒိဝတ္ထု ဟောတိ၊ ကေဝလံ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌတွာ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ ¶ ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၇) အာပတ္တိဝတ္ထုမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော ပန ပစ္ဆာ ပါရာဇိကောပိ ဇာတိတော ဥပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ပဏ္ဍကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၀၉) နယေန ဝုတ္တေသု ပန ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလေသု ကောစိ ပုဂ္ဂလော ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ နောပိ ဥပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ၊ ကောစိ တိဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ ¶ ပန အတ္ထိ ကမ္မံ အကုပ္ပံ ဌာနာရဟံ၊ အတ္ထိ ဌာနာရဟံ နာကုပ္ပံ၊ အတ္ထိ အကုပ္ပဉ္စေဝ န ဌာနာရဟဉ္စ၊ အတ္ထိ နာကုပ္ပံ န စ ဌာနာရဟန္တိ ဣဒံ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဌမံ တာဝ ဝုတ္တံ၊ တတိယစတုတ္ထာနိ ပါကဋာနိ။ ဒုတိယံ ပရိယာယေန ဘိက္ခုနိသင်္ဃတော ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သတိ လဗ္ဘတိ။ တဿ ဟိ ပုဂ္ဂလဿ ပုဗ္ဗေ သိက္ခမာနကာလေ လဒ္ဓံ ဉတ္တိစတုတ္ထဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ကိဉ္စာပိ အကုပ္ပဉ္စေဝ ဌာနာရဟဉ္စ၊ ပုရိသလိင်္ဂေ ပန ပါတုဘူတေ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၉) ဧတ္ထ အပရိယာပန္နတ္တာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ကေဝလံ သာမဏေရဘာဝါပတ္တိတော ကမ္မံ ဒါနိ ကုပ္ပံ ဇာတန္တိ ဝုစ္စတိ။ လိင်္ဂပရိဝတ္တေန စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိယ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေန ကတာယ ဥပသမ္ပဒါယ ဝိဇဟနံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အညထာ သော ပုဂ္ဂလော ဥပသမ္ပန္နော ဘိက္ခူတိ အာပဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ အသတိပိတံ ဧကတောဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ ယထာဌာနေ န တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာ န တာဝ သာ ‘‘ဘိက္ခုနီ’’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ယသ္မာ အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အနာပဇ္ဇိတွာပိ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတုကာမတာယ ဂိဟိလိင်္ဂံ သာဒိယန္တိယာ ပုနပိ ဥပသမ္ပဒါ ဥဘတောသင်္ဃေ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ တေန ပရိယာယေန ‘‘ကုပ္ပတီတိ ကုပ္ပ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာဝုတ္တကမ္မဒေါသာဘာဝတော ပန ‘‘ဌာနာရဟ’’န္တိ။ ဘိက္ခုနီ ပန ဂိဟိလိင်္ဂံ သာဒိယန္တိကာလေ န ပုရိသလိင်္ဂပါတုဘာဝေ သတိ ဘိက္ခူသု ဥပသမ္ပဒံ လဗ္ဘတီတိ သာဓကံ ကာရဏံ န ဒိဿတိ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတာ စေ၊ လဘတီတိ ဧကေ၊ တံ ပနာယုတ္တံ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခာပစ္စက္ခနာဘာဝတောတိ အမှာကံ ခန္တီတိ အာစရိယော။ ‘‘ယထာ ‘ကတ္တဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ အကတေ ကုပ္ပတီတိ ကတွာ ကရဏံ သတ္ထုသာသန’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဓမ္မသိရိတ္ထေရဿ ဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

‘‘မဟာဗောဓိသတ္တာ ¶ နိယတာ’’တိ ဝုတ္တံ အနုဂဏ္ဌိပဒေ။ ယတ္ထ ‘‘အနုဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ၊ တတ္ထ ‘‘ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရဿာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓီတိ ဝါ တီသု ဗောဓီသု သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ သတ္တာ ဗောဓိသတ္တာ မဟာဗောဓိသတ္တာ နာမ။ ပါတိမောက္ခသီလဗဟုကတ္တာ၊ ဘိက္ခုသီလတ္တာ၊ ကိလေသပိဒဟနဝသေန ဝတ္တနတော၊ ဥတ္တမေန ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာ စ အဓိကံ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေယေဝ ပဝတ္တနတော ဥတ္တမန္တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ။ ကိဉ္စာပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ ဓမ္မတာဝသေန ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေန သမန္နာဂတာဝ ဟောန္တိ၊ တထာပိ ‘‘ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေယေဝ ပဝတ္တတီ’’တိ နိယမိတံ တေန ပရိယာယေနာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ ¶ တံ ပညတ္တိံ ဥဒ္ဓရိတွာ’’တိအာဒိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရတောပိ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တမေဝ သီလံ အဓိသီလံ၊ တံ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေန သင်္ဂဟိတန္တိ။ သမန္တဘဒြကံ ကာရဏဝစနံ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ သာဓာရဏလက္ခဏတ္တာ ဣမိဿာ အနုပညတ္တိယာ အရိယပုဂ္ဂလာ စ ဧကစ္စံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တီတိ သာဓိတမေတံ၊ တသ္မာ ‘‘န ဟိ တံ သမာပန္နော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ အသမတ္ထံ ဝိယ ဒိဿတီတိ? နာသမတ္ထံ၊ သမတ္ထမေဝ ယသ္မိံ ယသ္မိံ သိက္ခာပဒေ သာသာ ဝိစာရဏာ၊ တဿ တဿေဝ ဝသေန အဋ္ဌကထာယ ပဝတ္တိတော။ တထာ ဟိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဥဒကုက္ခေပသီမာဓိကာရေ ‘‘တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အန္တရဝါသကံ အနုက္ခိပိတွာ ဥတ္တရန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဝုတ္တံ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ အာဂတတ္တာ။ ဧသေဝ နယော အညေပိ ဧဝရူပေသု။ ကိမတ္ထန္တိ စေ တံ? ပါဠိက္ကမာနုဝတ္တနေန ပါဠိက္ကမဒဿနတ္ထံ။ တတြိဒံ သမာသတော အဓိပ္ပာယဒီပနံ – ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဿ တိကပရိစ္ဆေဒေ ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ အနာပတ္တိ၊ အကဋာနုဓမ္မသိက္ခာပဒဝသေန ဥပသမ္ပန္နေ ဥက္ခိတ္တကေ သိယာ အာပတ္တိ၊ တထာ သဟသေယျသိက္ခာပဒေတိ ဧဝမာဒိ။ အတ္ထော ပနေတ္ထ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ယံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တတောပိ စ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ၊ တံ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတ’’န္တိ စ၊ ‘‘တတောပိ စ မဂ္ဂဖလပညာဝ အဓိပညာ၊ သာ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတာ။ န ဟိ တံသမာပန္နော ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတီ’’တိ။ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ အယဉှိ ပါဠိ အဓိသီလသိက္ခာဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ န ¶ ဣတရာတိ ဒီပေတိ။ အဋ္ဌကထာဝစနံ တာသမ္ပိ တိဏ္ဏံ လောကိယာနံ အဓိပ္ပေတတံ ဒီပေတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော – တိဿောပိ လောကိယာ သိက္ခာ ဣမသ္မိံ ပဌမပါရာဇိကေ သမ္ဘဝန္တိ၊ ကာလေနာပိ အဓိစိတ္တပညာလာဘီ ဘိက္ခု တထာရူပံ အသပ္ပာယံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ တတော တတော အဓိစိတ္တတော၊ အဓိပညာတော စ အာဝတ္တိတွာ သီလဘေဒံ ပါပုဏေယျာတိ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ န လောကုတ္တရစိတ္တပညာလာဘီ၊ အယံ နယော ဣတရေသုပိ သဗ္ဗေသု အဒိန္နာဒါနာဒီသု သစိတ္တကေသု လဗ္ဘတိ၊ အစိတ္တကေသု ပန ဣတရောပိ။ တထာပိ ကေဝလံ ဝိနယပိဋကဿ၊ ပါတိမောက္ခသီလဿ စ သင်္ဂါဟကတ္တာ ‘‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယာ’’တိ ဣမသ္မိံ ဥတ္တရပဒေ ပစ္စက္ခာနာရဟာ အဓိသီလသိက္ခာဝ လောကိယာတိ ဒဿနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ သိက္ခာတိ ကာယဝစီဒုစ္စရိတတော ဝိရတီ စ စေတနာ စ၊ အညတြ စေတနာယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သိက္ခာပဒန္တိ သဥဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ၊ ဧကစ္စံ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒဉ္စ လဗ္ဘတိ။ စိတ္တဿ အဓိကရဏံ ကတွာတိ တသ္မိံ သိက္ခတီတိ အဓိကရဏတ္ထေ ဘုမ္မန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာသိက္ခာပဒန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သီလပစ္စဝေက္ခဏာပိ ဟိ သီလမေဝ၊ တသ္မာ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒိစာရိတ္တေသု ¶ ဝိရတိဝိပ္ပယုတ္တစေတနံ ပဝတ္တေန္တောပိ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂) ဝုတ္တမရိယာဒံ အဝီတိက္ကမန္တော ‘‘တသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အညတရသ္မိံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာတိ တံ သိက္ခာပဒံ သိက္ခနဘာဝေန ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သာဇီဝန္တိ ပညတ္တိ။ တဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ပုဗ္ဗေ မေထုနသံဝရဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ယသ္မာ သိက္ခာယ ဂုဏသမ္မတာယ ပုညသမ္မတာယ တန္တိယာ အဘာဝတော လောကဿ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ တတ္ထ န သမ္ဘဝတိ။ ပတ္ထနီယာ ဟိ သာ၊ တသ္မာ ‘‘ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော၊ တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဏာယ ဟိ ဒုဗ္ဗလျံ သမ္ဘဝတီတိ အာယသ္မာ ဥပတိဿော။

ဧတ္ထ ¶ ယာမီတိ အမုကသ္မိံ တိတ္ထာယတနေ၊ ဃရာဒိမှိ ဝါ။ ဘာဝဝိကပ္ပာကာရေနာတိ ‘‘အဟံ အဿ’’န္တိ အာဂတတ္တာ ယံ ယံ ဘဝိတုကာမော၊ တဿ တဿ ဘာဝဿ ဝိကပ္ပာကာရေန၊ ဘိက္ခုဘာဝတော အညဘာဝဝိကပ္ပာကာရေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၆။ ဟန္ဒာတိ ဝစသာယေဝ။ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနောတိအာဒိပဒေဟိ စိတ္တနိယမံ ဒဿေတိ။ ဧကေနေဝ စိတ္တေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေနာတိ။

၅၁။ ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မန္တိအာဒိပဒေဟိ ခေတ္တနိယမံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အာဒိတော စုဒ္ဒသဟိ ပဒေဟိ သဘာဝပရိစ္စာဂေါ၊ ပစ္ဆိမေဟိ အဋ္ဌဟိ ဘာဝန္တရာဒါနဉ္စ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ပစ္စက္ခာမိ ဓာရေဟီတိ ဧတေဟိ ကာလနိယမံ ဒဿေတိ။ ဝဒတီတိ ဣမိနာ ပဒေန ပယောဂနိယမံ ဒဿေတိ။ ဝိညာပေတီတိ ဣမိနာ ဝိဇာနနနိယမံ ဒဿေတိ။ ဥမ္မတ္တကော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ၊ ဥမ္မတ္တကဿ သန္တိကေ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတီတိအာဒီဟိ ပုဂ္ဂလနိယမံ ဒဿေတိ။ အရိယကေန မိလက္ခဿ သန္တိကေ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတီတိအာဒီဟိ ပန ပုဂ္ဂလာဒိနိယမေပိ သတိ ဝိဇာနနနိယမာသမ္ဘဝံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘ယာယ မိလက္ခဘာသာယ ကာလနိယမော နတ္ထိ၊ တာယပိ ဘာသာယ ကာလနိယမတ္ထဒီပနေ သတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ရုဟတီတိ နော မတီ’’တိ အာစရိယော။ ဒဝါယာတိအာဒီဟိ ခေတ္တာဒိနိယမေ သတိပိ စိတ္တနိယမာဘာဝေန န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။ သာဝေတုကာမော န သာဝေတီတိ စိတ္တနိယမေပိ သတိ ပယောဂနိယမာဘာဝေန န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။ အဝိညုဿသာဝေတိ၊ ဝိညုဿ န သာဝေတီတိ စိတ္တခေတ္တကာလပယောဂပုဂ္ဂလဝိဇာနနနိယမေပိ သတိ ယံ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ သာဝေတိ၊ တဿေဝ သဝနေ န ရုဟတိ၊ န အညဿာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယဒိ အယမေဝ ဇာနာတူတိ ဧကံ ¶ နိယမေတွာ အာရောစေတိ၊ တဉ္စေ သော ဧဝ ဇာနာတိ၊ ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ အထ သော န ဇာနာတိ…ပေ… အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ’’တိ။ သဗ္ဗသော ဝါ ပန န သာဝေတိ၊ အပ္ပစ္စက္ခာ ဟောတိ သိက္ခာတိ စိတ္တာဒိနိယမေနေဝ သိက္ခာ ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘သိက္ခာ…ပေ… ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ပဒဿ ပဒဘာဇနံ တီဟိ အာကာရေဟိ ဒဿိတံ ¶ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒွေ အမိဿာ၊ ပစ္ဆိမော ဧကော မိဿောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝ ဝစီဘေဒေနာတိ တဒတ္ထဒီပနမတ္တံ ဝစနံ သုတွာဝ တေနေဝ ဝစီဘေဒေန ဇာနာပေတီတိ အတ္ထော။ စိတ္တသမ္ပယုတ္တန္တိ ပစ္စက္ခာတုကာမတာစိတ္တသမ္ပယုတ္တံ။ သမယညူ နာမ တဒဓိပ္ပာယဇာနနမတ္တေန ဟောတိ။

၅၃။ ဝဏ္ဏပဋ္ဌာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏဒီပကံ သုတ္တံ။ ဥပါလိဂဟပတိနာ ဝုတ္တာ ကိရ ဥပါလိဂါထာ။ ပညာဏံ သညာဏန္တိ အတ္ထတော ဧကံ၊ တသ္မာ ဗောဓိပညာဏန္တိ ဗောဓိသညာဏံ၊ ဗောဓိဗီဇန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဒွိန္နမ္ပိ နိယမေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒွီသုပိ ဇာနန္တေသု ဧဝ ပစ္စက္ခာမီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တေ တေသု ဧကော စေ ဇာနာတိ၊ န ပစ္စက္ခာတာ ဟောတီ’’တိ အညတရသ္မိမ္ပိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ ‘‘ဂိဟီ ဟောမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိမှီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ကိဉ္စာပိ ဝတ္တမာနဝစနံ ဟောတိ။ ‘‘ဓာရေဟီ’’တိ အတ္ထာဘာဝါ စ ‘‘ဓာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ပရဿုပရိ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ န ဟောတိ။ သန္ဒိဋ္ဌိကံ ဓမ္မန္တိ သဗ္ဗတ္ထ ဓမ္မဝစနံ ဝုတ္တံ ယံ သန္ဓာယ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိက’’န္တိ ဝဒတိ၊ တံ ပကာသေတုံ။ အညထာ ‘‘ဝိဇိတဝိဇယံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝုတ္တေ စက္ကဝတ္တိအာဒီသုပိ တပ္ပသင်္ဂတော ဗုဒ္ဓသဒ္ဒေါပိ အဝသာနေ ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယျ။ အာစရိယဝေဝစနေသု ပန ယော မံ ပဗ္ဗာဇေသီတိအာဒိ ဥပဇ္ဈံ အဂ္ဂဟေတွာ၊ ပရံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။ ဩကလ္လကောတိ ကပဏာဓိဝစနံ။ မောဠိဗဒ္ဓါတိ သိခါဗဒ္ဓါ၊ ဩမုက္ကမကုဋော ဝါ။ စေလ္လကော အထေရော။ စေဋကော မဇ္ဈိမော။ မောဠိဂလ္လော မဟာသာမဏေရော။ မနုဿဝိဂ္ဂဟနာဂါဒီနံ နာဂရူပါဒီနံ ဝါ သန္တိကေ၊ ဘာသာဇာနနကိန္နရာဒီနံ ဝါ။ ‘‘ဒေဝတာ နာမ မဟာပညာ’’တိ ကိရ ပါဌော။ ဒဝါယာတိ သဟသာ။ ရဝါဘညေနာတိ ခလိတဘညေန။ အက္ခရသမယာနဉှိ နာဘိညာတာယ ဝါ ကရဏာနံ အဝိသဒတာယ ဝါ ဟောတိ ရဝါဘညံ။ အဝိဓေယျိန္ဒြိယတာယ ‘‘ပေါတ္ထကရူပသဒိသဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဂရုမေဓဿ မန္ဒပညဿ။ ကိတ္တာဝတာ ပန ဂရုမေဓော ဟောတီတိ စေ? သမယေ အကောဝိဒတာယ။

သိက္ခာပစ္စက္ခာနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၅။ ‘‘ပဋိသေဝတိနာမာ’’တိ ¶ ¶ ပဒံ မာတိကာယံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဋိသေဝေယျာတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧသော မေထုနဓမ္မော နာမာ’’တိ သဗ္ဗပါဠိပေါတ္ထကေသု၊ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧသော ဝုစ္စတိ မေထုနဓမ္မော နာမာ’’တိ ဥဒ္ဓဋာ။ ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တေန အတ္တနော နိမိတ္တန္တိ ဒုဝိညေယျမေတံ ဒဿိတံ။ အတ္တနော နိမိတ္တေန ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တံ သုဝိညေယျတ္တာ န ဒဿိတံ။ စတ္တာရိ ဌာနာနိ မုဉ္စိတွာတိ ဧတ္ထ အဗ္ဘန္တရတလံ ဆုပန္တံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အစ္ဆုပန္တံ နီဟရန္တဿ အနာပတ္တိ။ မဇ္ဈန္တိ အဂ္ဂပ္ပဒေသံ။ ဥပရိဘာဂမဇ္ဈန္တိ ဥပရိဘာဂဿ အဂ္ဂပ္ပဒေသံ။ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒန္တိ ဧတ္ထ ဥပဟတိန္ဒြိယဿ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော ဣဓာပိ အာပတ္တီတိ စေ? နေတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မတစမ္မံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မတစမ္မဉှိ အနုပါဒိန္နံ၊ ဥပါဒိန္နေ ဧဝ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ အပိဓာယ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ။ ယထာ ဒန္တာ န ဒိဿန္တိ၊ တထာ ပိဓာယေဝ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဂေါနသောတိ ဂေါဏပိဋ္ဌိကော မဏ္ဍလသပ္ပော၊ ယဿ ပိဋ္ဌေ လောဟိတကာနိ မဏ္ဍလာနိ ဒိဿန္တိ။ ကလလပရိစယဝါရိစာရမစ္ဆဂ္ဂဟဏေန ကိဉ္စာပိ သမုဒ္ဒေ မဟာမုခါ ဟတ္ထိသရီရမ္ပိ ဧကပ္ပဟာရေန ဂိလိတုံ သမတ္ထာ တတော မဟန္တတရာ စ ဂဟိတာ ဟောန္တိ၊ တေသံ မုခါဒီသု မေထုနဓမ္မော န သမ္ဘဝတီတိ တတ္ထ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီတိ ဧကေ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတမေဝ ဟီတိ အနန္တရံ သန္ဓာယ။ သဒ္ဓိံ ယောဇနာယ အက္ခရယောဇနာယ။ ‘‘ပညတ္တံ ပန သိက္ခာပဒံ သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခတာ နာမာတိ ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗသိက္ခာပဒံ သဗ္ဗဘိက္ခူဟိ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကဿစိ ဦနမဓိကံ ဝါ အတ္ထီ’’တိ တဿ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါရေ ပန –

‘‘န ဥက္ခိတ္တကော န စ ပန ပါရိဝါသိကော၊

န သင်္ဃဘိန္နော န စ ပန ပက္ခသင်္ကန္တော၊

ကထံ နု သိက္ခာယ အသာဓာရဏော သိယာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၇၉) –

ဝုတ္တံ။ တဒဋ္ဌကထာယ စ ‘‘အယံ ပဉှာ နဟာပိတပုဗ္ဗကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ အယဉှိ ခုရဘဏ္ဍံ ပရိဟရိတုံ န လဘတိ၊ အညေ လဘန္တိ။ တသ္မာ သိက္ခာယ အသာဓာရဏော’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ သဗ္ဗံ ယထာ သံသန္ဒတိ သမေတိ၊ တထာ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ ဘိက္ခုနီနံယေဝ သာဓာရဏာနိ သိက္ခာပဒါနိပိ ဘိက္ခု သိက္ခတိ၊ ဧဝမညောပိ အနှာပိတပုဗ္ဗကော ဘိက္ခု တံ သိက္ခာပဒံ သိက္ခတိ ဧဝ တဒတ္ထကောသလ္လတ္ထန္တိ ¶ ကတွာ သဗ္ဗမ္ပိ သိက္ခာပဒံ သမသိက္ခတာ နာမာတိ။ ယံ တံ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိဝိဘင်္ဂေါတံနိယာမကောတိလက္ခဏတ္တာ ဝတ္ထုနိယမနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန အမနုဿိတ္ထိပ္ပသင်္ဂေန ကတေ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယေ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ယေ စ ‘‘တယော အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ ဝိဘင်္ဂေါ ပဝတ္တတီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ၊ တေ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၅၇။ အာပတ္တိ ပါရာဇိကာ အဿ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ သာ အကုသလာ အာပတ္တိ တဿ ဘိက္ခုနော သီလသမ္ဘဝံ အဘိဘဝတိ၊ ရာဂါဘိဘဝေ တသ္မိံ ပါရာဇိကာတိ လဒ္ဓနာမာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အာပန္နာ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာဒယော အာပတ္တိယော အဘိဘဝိတွာ ဝိနာသေတွာ သယမေဝေကာ အဿ။ ဝတ္ထုနာ သဘာဂါဟိ ဝါ အသဘာဂါဟိ ဝါ အညာဟိ ပါရာဇိကတ္တေန သမာနဇာတိကာဟိ အာပတ္တီဟိ သယံ နာဘိဘဝီယတီတိ ဧကေ။ တံ တံ ပုဗ္ဗေ ဝိစာရိတမေဝ။ ယဒါ ပန စတဿောပိ ပါရာဇိကာပတ္တိယော ဧကတော ဟောန္တိ၊ တဒါ တာ တဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခုဘာဝံ အဘိဘဝန္တိ၊ အဘိက္ခုံ ကရောန္တိ၊ အနုပသမ္ပန္နံ ကရောန္တိ၊ သမညာယပိ ဘိက္ခု န ဟောတိ။ ဩမသဝါဒပါစိတ္တိယံ န ဇနေတီတိ ဧကေ။ ဒုတိယေန အတ္ထဝိကပ္ပေန ပါရာဇိကဿ ဓမ္မဿ ပတ္တိ သမ္ပတ္တိ အာပတ္တီတိ အတ္ထော သင်္ဂဟိတော ဟောတီတိ ကတွာ အာပတ္တိသမ္ပတ္တိဝါဒီနံ သင်္ဂဟိတော ဟောတိ၊ ယုဇ္ဇတိ စေသာ ပရသာပေက္ခာ။ သာပတ္တိကော နာမ သော ဘိက္ခု ဟောတိ၊ အညထာ တဿ ခဏဘင်္ဂေန အနာပတ္တိကော ဘဝေယျ၊ န စ ဟောတီတိ။ ကဒါ ပန ဟောတီတိ? ယဒါ ကာလံ ကရောတိ၊ ယဒါ စ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ သာမဏေရာဒိဘူမိယံ တိဋ္ဌတိ။ ယဒိ ဧဝံ သိက္ခာယ ပစ္စက္ခာတာယ ပါရာဇိကာပတ္တိ ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ စာတိ ဥဘယံ တဿ ဧကတော အတ္ထိ၊ သင်္ဃာဒိသေသာဒိအာပတ္တိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန ကိံ န ပစ္စက္ခာတာ၊ ပုန ဥပသမ္ပန္နေန ဒေသာပေတဗ္ဗာ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ဇာတံ၊ အဘိက္ခု အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာတိ၊ ဂဟဋ္ဌော ဝုဋ္ဌာတိ၊ သာမဏေရော ဝုဋ္ဌာတိ၊ တတော ¶ ဝိနယဝိရောဓာ န ဝုဋ္ဌာတိ။ ဟဉ္စိ ပန ဝုဋ္ဌာတိ ဂဟဋ္ဌော၊ သာမဏေရော ဝါ သီလသမ္ပန္နောဝ ဈာနလာဘီ အဿ၊ သောတာပတ္တိဖလဿ ဝါ အရဟတ္တဖလဿ ဝါ လာဘီ အဿ၊ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ သာပတ္တိကော အရဟာ အဿ။ ဥက္ခိတ္တကော ဥပ္ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ပရိဝါသာရဟော မာနတ္တာရဟော ဥပ္ပဗ္ဗဇိတော ဝါ သီလသမ္ပန္နော ဈာနလာဘီ အဿ၊ သောတာပတ္တိဖလဿ၊ အရဟတ္တဖလဿ ဝါ လာဘီ အဿ၊ သာပတ္တိကော သန္တရာယိကော အရဟာ အဿ၊ သော ပုန ဥပသမ္ပန္နော ပရိဝါသံ၊ မာနတ္တံ ဝါ ဒတွာ အဗ္ဘေတဗ္ဗော ဥက္ခိတ္တကော ဩသာရေတဗ္ဗောတိ သမာနော အယံ ဥပလဗ္ဘောတိ။

အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နော ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ သာဒိယတိ ¶ သံဝါသံ၊ သန္တရာယိကတ္တာ ဥပေါသထဒိဝသာဒီသု ဂဟဋ္ဌဿ ဝိယ သယမေဝ သီလံ သမာဒိယန္တဿပိ န သီလသမာဒါနံ ရုဟတိ၊ ပဂေဝ ဈာနာဒီနိ။ သော စေ ဘိက္ခုဘာဝံ န သာဒိယတိ န ပဋိဇာနာတိ သံဝါသံ န သာဒိယတိ၊ ကေဝလံ ဘိက္ခူနံ အာဝိကတွာ ရာဇဝေရိစောရာဒိဘယေန ကာသာဝံ န ပရိစ္စဇတိ၊ အနုပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ သဟသေယျာဒိံ ဇနေတိ၊ သီလဿ စ ဈာနာဒီနဉ္စ ဘာဂီ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘အာပန္နေန ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခေန သန္တီ အာပတ္တိ အာဝိကာတဗ္ဗာ၊ အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတိ၊ ပဌမဿ ဈာနဿ အဓိဂမာယာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၃၄-၁၃၅)။

တတ္ထ သန္တီ အာပတ္တီတိ သာဝသေသာနဝသေသပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗာပိ အာပတ္တိ အာပန္နာ အဓိပ္ပေတာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပဂေဝ ဂဟဋ္ဌာဒိဘူမိယံ ဌိတော ဈာနာဒီနံ ဘာဂီ အဿ သုဒ္ဓန္တေ ဌိတတ္တာ၊ ယော ပန ဥက္ခိတ္တကော အနောသာရိတော၊ ဂရုဓမ္မံ ဝါ အာပဇ္ဇိတွာ အဝုဋ္ဌိတော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဂဟဋ္ဌာဒိဘူမိယံ ဌိတော၊ န သော ဈာနာဒီနံ ဘာဂီယေဝ ဘဝတိ န သုဒ္ဓန္တေ ဌိတတ္တာ၊ သကရဏီယတ္တာ စ၊ တေနေဝ ဘဂဝတာ ‘‘သော ပုန ဥပသမ္ပန္နော ဩသာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ တေ ဘိက္ခုကာလေ အာပန္နာ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝိပ္ပဋိသာရံ ဇနယိတွာ အဝိပ္ပဋိသာရမူလကာနံ ပါမောဇ္ဇာဒီနံ သမ္ဘဝံ နိဝါရေန္တိ၊ နော သကာသာဝေသုယေဝ။ နော စေ နိဝါရေန္တိ၊ သမ္ဘဝတိ။ ဂရုကံ အာပဇ္ဇိတွာ ဘိက္ခူနံ အာဝိကတွာ စေ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတော၊ ပကတတ္တော ဟုတွာ ¶ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတောတိ ကတွာ ဈာနာဒီနံ ဘာဂီ အဿ ‘‘အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဂေဝ ဘိက္ခုကာလေ၊ န တွေဝ ဥက္ခိတ္တကော သကရဏီယတ္တာတိ ဧကေ။ တဒနုဝတ္တနကော ပန တံ လဒ္ဓိံ ပဟာယ ဘာဂီ အဿ။ န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဂဟဋ္ဌာယ ပရိသာယ (မဟာဝ။ ၁၅၄) သိက္ခာပစ္စက္ခာတကဿ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နကဿ နိသိန္နပရိသာယာတိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဧတ္ထ ဂဟဋ္ဌော နာမ ပကတိယာ ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတော။ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော။ သော သကာသာဝေသု သာပေက္ခတ္တာ သာမဏေရဘာဝံ ပတ္ထယမာနော တေနေဝ လိင်္ဂေန တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သာမဏေရော ဟောတိ။ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော သံဝါသံ သာဒိယန္တောပိ ပစ္ဆာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တက္ကမေန အသာဒိယိတွာ သာမဏေရဘာဝံ ပတ္ထယမာနော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော ဝိယ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သာမဏေရော ဟောတိ၊ န ပုန ကာသာဝံ ပဋိဂ္ဂါဟာပေတဗ္ဗော ဘိက္ခူဟိ ပဌမံ ဒိန္နလိင်္ဂေယေဝ ဌိတတ္တာ။ ယော ပန ပါရာဇိကော စောဒိယမာနော ပရာဇိတွာ ‘‘ဟန္ဒ၊ ဘန္တေ၊ သာမဏေရော ဘဝါမိ၊ သရဏာနိ ဒေထာ’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘သာဓု ဂဏှာဟီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော၊ ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌပေတွာ ပုန ကာသာယာနိ ပဋိဂ္ဂါဟာပေတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ‘‘ဣဒံ ပန သဗ္ဗံ အတ္တနော မတိယာ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာစရိယော ဝဒတိ။ ပဝေသနံ နာမ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿ အင်္ဂဇာတေန သမ္ဖုသနံ။ ပဝိဋ္ဌံ နာမ ယာဝ မူလာ ပဝေသေန္တဿ ဝိပ္ပကတကာလေ ဝါယာမကာလော။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယေ အင်္ဂဇာတံ ဌိတံ နာမ။ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ နီဟရဏကာလော။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဝါယာမတော ဩရမိတွာ ဌာနံ ဌိတံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အသင်္ကရတော ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဥဒ္ဓရဏကာလေသုပိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ ဟောတိယေဝ။

ပဌမစတုက္ကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧကူနသတ္တတိဒွိသတစတုက္ကကထာဝဏ္ဏနာ

၅၉-၆၀။ ‘‘မတံ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတ’’န္တိ ဝစနတော အမတံ ယေဘုယျေန ခါယိတမ္ပိ ပါရာဇိကဝတ္ထုမေဝါတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗသော ခါယိတံ၊ ဥပ္ပာဋိတံ ဝါ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုမေဝါတိ ဒဿေတိ၊ တထာ ‘‘ယေဘုယျေန ခါယိတ’’န္တိ ¶ ဝစနတော မတံ သဗ္ဗခါယိတံ၊ ဥပ္ပာဋိတံ ဝါ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဒဿေတိ။ န စ သာဝသေသံ ပညပေန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ? ဣဒဉှိ သိက္ခာပဒံ လောကဝဇ္ဇံ၊ န ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ တတ္ထ သိက္ခာပဒန္တိ ပါရာဇိကံ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ထုလ္လစ္စယမ္ပိ ဟိ လောကဝဇ္ဇံ၊ န ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ အထ ဝါ ဥဘယမ္ပိ အနဝသေသံ ပညတ္တံ။ ပါရာဇိကခေတ္တေ ဟိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိံ ပါပေတွာ ဌပိတေ တတော ပရံ ထုလ္လစ္စယန္တိ ပညတ္တမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ထုလ္လစ္စယခေတ္တမ္ပိ ပါရာဇိကခေတ္တံ ဝိယ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတေ ထုလ္လစ္စယန္တိ ယတ္ထ နိမိတ္တံ ခါယိတံ၊ တံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာဟ – ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ ကိံ သာဝသေသမေဝ ဘဂဝါ ပညာပေတီတိ? န။ ဧကံသတော ပန ယထာသမ္ဘဝံ တတ္ထ တတ္ထ ပကာသယိဿာမ၊ ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတေ ပါရာဇိကံ န ပညာပေသီတိ အယံ တာဝ အပုစ္ဆာ ဗုဒ္ဓဝိသယတ္တာ ဝိနယပညတ္တိယာ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ကာရဏပတိရူပကံ ‘‘ဥပဍ္ဎဘာဝဿ ဒုဗ္ဗိနိစ္ဆယတ္တာ’’တိ။ ယေဘုယျေန ခါယိတံ နာမ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမုခါနံ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အတိက္ကမ္မ ယာဝ တတိယကောဋ္ဌာသပရိယောသာနာ ခါဒိတံ၊ တတိယကောဋ္ဌာသံ အတိက္ကမ္မ ယာဝ စတုတ္ထကောဋ္ဌာသပရိယောသာနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထု။

ယဒိပိ နိမိတ္တံ သဗ္ဗသော ခါယိတန္တိ ‘‘ဇီဝမာနကသရီရံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အလ္လသရီရေတိ အဘိနဝေ၊ အကုထိတေ ဝါ မနုဿာနံ ဇီဝမာနသရီရေ အက္ခိနာသာဒီသု ထုလ္လစ္စယမေဝ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဟတ္ထိအဿာဒီနံ နာသာယ ဝတ္ထိကောသေ စ ထုလ္လစ္စယန္တိ ‘‘အမဂ္ဂေန အမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ အတ္ထဝိသေသေနေတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဒုက္ကဋံ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ အက္ခိကဏ္ဏဝဏေသု ဒုက္ကဋံ၊ အဝသေသသရီရေပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဣဒံ ဝိနီတဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ဧဟိ၊ ဘန္တေ၊ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝါ’’တိ ¶ ။ ‘‘အလံ ဘဂိနိ နေတံ ကပ္ပတီ’’တိ (ပါရာ။ ၇၉) ဣမိနာ တာဝ မေထုနရာဂါဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ‘‘ဧဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဦရုန္တရိကာယ ဃဋ္ဋေဟိ…ပေ… သော ဘိက္ခု တထာ အကာသီ’’တိ ဣမိနာ တာဝ မောစနဿာဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ၊ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ‘‘အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ။ ‘‘ယော ပန မေထုနရာဂေန ဦရုန္တရိကာယ ဃဋ္ဋေတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ သိဒ္ဓန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

မနုဿာနံ ¶ အက္ခိကဏ္ဏဝဏာဒိ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု၊ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဧတ္ထ ဒုဝိညေယျော ပါဠိလေသော၊ တသ္မာ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗံ၊ ယော ဆုပေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝစနတော ရတ္တစိတ္တေန အက္ခိကဏ္ဏဝဏံ ဆုပန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ သိဒ္ဓန္တိ အယံ စမ္မက္ခန္ဓကေ ပါဠိလေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဇီဝမာနကပုရိသဿာတိ ဇီဝမာနကသဒ္ဒေါ မတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပနာတိ ဣဒံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ကတွာ မဟာအဋ္ဌကထံ သရီရ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ သေသအဋ္ဌကထာသု ‘‘မေထုနရာဂေန မုခေနာ’’တိ ဝစနာဘာဝတော တတ္ထေဝ ဘာဝတော တံ ဝစနံ ပါဠိဝစနေန သံသန္ဒိတွာ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ မေထုနရာဂေန ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တံ အပ္ပဝေသေန္တော ဆုပတိ၊ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘မေထုနရာဂေန မုခေနာ’’တိပိ ကတ္ထစိ၊ ပါဠိယံ အဝိသေသေန ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘တံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမံ ပသံသန္တီတိ တိရစ္ဆာနဂတိ…ပေ… ဝုတ္တနယေနေဝ ထုလ္လစ္စယံ၊ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဒုက္ကဋန္တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနေဟိ သံသန္ဒနတော။ ‘‘တံ သဗ္ဗမ္ပိ…ပေ… ပုရိမံ ပသံသန္တီ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂီတိတော ပစ္ဆာ သီဟဠဒီပကေဟိ အာစရိယေဟိ ပါဠိယာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တဝစနံ သံသန္ဒိတွာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဣတရထာ ဟီတိ ပကတိမုခေန။ ကသ္မာ ဒုက္ကဋန္တိ စေ? ‘‘အင်္ဂုလိဗီဇာဒီနိ ပဝေသေန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ယုတ္တံ။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ ပဿာဝမဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ မဟာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ဧတ္ထ ‘‘ပဿာဝမဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝသေသနိမိတ္တေ ဒုက္ကဋန္တိ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ မေထုနရာဂေန။ ထုလ္လစ္စယန္တိ စ ခန္ဓကေ ပဿာဝနိမိတ္တဝသေနေဝါဂတတ္တာ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧကူနသတ္တတိဒွိသတစတုက္ကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၁-၂။ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ခါဏုံ ကတွာတိ ဣတ္ထိနိမိတ္တဿ အန္တော ခါဏုံ ပဝေသေတွာ သမတလံ ဝါ ကတွာ အတိရိတ္တံ ဝါ ခါဏုံ ဃဋ္ဋေန္တဿ ဒုက္ကဋံ ပဝေသာဘာဝါ။ ဤသကံ အန္တော ပဝေသေတွာ ¶ ဌိတံ ခါဏုမေဝ စေ အင်္ဂဇာတေန ¶ ဆုပတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ဥပ္ပလဂန္ဓာ ဥပ္ပလဘာဝါ’’တိပိ ဒီပဝါသိနော ပဌန္တိ ကိရ။ သုတ္တံ ဘိက္ခုမှီတိ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌိတေတိ (ပါရာ။ ၅၇) ဧတ္ထ ဝိယ။ ‘‘သုတ္တဘိက္ခုမှီ’’တိ စ ပဌန္တိ၊ တံ ဥဇုကမေဝ။

သန္ထတစတုက္ကဘေဒကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပကိဏ္ဏကေ ယာနိ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ကိရိယာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ ဝသေန ကာယော၊ ဝါစာ စ သဟ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အကိရိယာနံ ဝသေန ဝိနာ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အပ္ပမာဏံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနဿ ကိရိယတ္တာ၊ အစိတ္တကတ္တာ စ။ တတ္ထ ကိရိယာ အာပတ္တိယာ အနန္တရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ ဧကစ္စံ ဗာဟုလ္လနယေန ‘‘ကိရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ယထယိဒံ ပဌမပါရာဇိကံ ဝိညတ္တိယာ အဘာဝေပိ ‘‘သော စေ သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န သာဒိယတိ အနာပတ္တီ’’တိ စ။ ဝိညတ္တိသင်္ခါတာပိ ကိရိယာ ဝိနာ သေဝနစိတ္တေန န ဟောတိ စိတ္တဇတ္တာ၊ ဝိကာရရူပတ္တာ၊ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိကတ္တာ စ။ တသ္မာ ကိရိယာသင်္ခါတမိဒံ ဝိညတ္တိရူပံ ဣတရံ စိတ္တဇရူပံ ဝိယ ဇနကစိတ္တေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ၊ ဣတရံ သဒ္ဒါယတနံ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ကိရိယာယ သတိ ဧကန္တတော တဇ္ဇနကံ သေဝနစိတ္တံ အတ္ထိယေဝါတိ ကတွာ န သာဒိယတိ အနာပတ္တီတိ န ယုဇ္ဇတိ။ ယသ္မာ ဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ သမာနံ သေဝနစိတ္တံ န သဗ္ဗကာလံ ဝိညတ္တိံ ဇနေတိ၊ တသ္မာ ဝိနာပိ ဝိညတ္တိယာ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ကတွာ ‘‘သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နုပ္ပဇ္ဇတိ စေ၊ န သာဒိယတိ နာမ၊ တဿ အနာပတ္တိ၊ တေနေဝ ဘဂဝါ ‘‘ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူ’’တိ စိတ္တေနေဝ အာပတ္တိံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ န ကိရိယာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနိ၊ တာနိ ဧဝ အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ နာမာတိ စ၊ စတူဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ ကာယေန ဝါစာယ ကာယဝါစာဟိ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိ စ ဧတာနိ သုတ္တပဒါနိ အဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ၊ အညထာ ဝိရောဓိတာနိ။ ကထံ? ယဉှိ အာပတ္တိံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတိ၊ န တတ္ထ ကာယာဒယောတိ အာပန္နံ၊ တတော ¶ ကမ္မဝါစာယ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ သတ္တာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ အထ တတ္ထာပိ ကာယာဒယော ဧကတော ဝါ နာနာတော ဝါ လဗ္ဘန္တိ။ ‘‘စတူဟိ အာကာရေဟီ’’တိ န ယုဇ္ဇတိ၊ ‘‘တီဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ဧဝံ ဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ အဝိရောဓိတာနီတိ? သဝိညတ္တိကာဝိညတ္တိကဘေဒဘိန္နတ္တာ ကာယာဒီနံ။ ယာ ကိရိယာ အာပတ္တိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကာယေန သဝိညတ္တိကေန အာပဇ္ဇတိ ¶ ၊ ဧကစ္စံ သဝိညတ္တိယာ ဝါစာယ၊ ဧကစ္စံ သဝိညတ္တိကာဟိ ကာယဝါစာဟိ အာပဇ္ဇတိ။ ယာ ပန အကိရိယာ အာပတ္တိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ ခေါ အဝသိဋ္ဌာဟိ အဝိညတ္တိကာဟိ ကာယဝါစာဟိယေဝ၊ န ဝိနာ ‘‘နော စေ ကာယေန ဝါစာယ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၄၊ ၄၂၁) ဝစနတော။ အဝိသေသေန ဝါ ဧကစ္စံ အာပတ္တိံ ကာယေန အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ ဝါစာယ၊ ဧကစ္စံ ကာယဝါစာဟိ။ ယံ ပနေတ္ထ ကာယဝါစာဟိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကေဝလာဟိ ကာယဝါစာဟိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဧဝံ အဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ။

တတြာယံ သမာသတော အတ္ထဝိဘာဝနာ – ကာယေန အာပဇ္ဇတီတိ ကာယေန သဝိညတ္တိကေန အကတ္တဗ္ဗံ ကတွာ ဧကစ္စံ အာပဇ္ဇတိ၊ အဝိညတ္တိကေန ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာ အာပဇ္ဇတိ၊ တဒုဘယမ္ပိ ကာယကမ္မံ နာမ။ အကတမ္ပိ ဟိ လောကေ ‘‘ကတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ကဋံ မယာ၊ ယံ မယာ ပုညံ န ကတ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု၊ သာသနေ စ ‘‘ဣဒံ တေ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဒုက္ကဋံ၊ ယံ တွံ ဘဂဝန္တံ န ပုစ္ဆီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၄၃)၊ ဧဝမိဓ ဝိနယပရိယာယေ ကာယေန အကရဏီယမ္ပိ ‘‘ကာယကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ အယမေဝ နယော ဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိအာဒီသု။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗတော ဝါ အကတ္တဗ္ဗတော ဝါ ကာယာဒိဘေဒါပေက္ခမေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ န အညထာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ကိရိယာဂ္ဂဟဏံ ကာယာဒီနံ သဝိညတ္တိကာဝိညတ္တိကဘေဒဒဿနတ္ထံ။ သညာဂ္ဂဟဏံ အာပတ္တိယာ အင်္ဂါနင်္ဂစိတ္တဝိသေသဒဿနတ္ထံ၊ တေန ယံ စိတ္တံ ကိရိယာလက္ခဏေ၊ အကိရိယာလက္ခဏေ ဝါ သန္နိဟိတံ၊ ယတော ဝါ ကိရိယာ ဝါ အကိရိယာ ဝါ ဟောတိ၊ န တံ အဝိသေသေန အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ဝါ အနင်္ဂံ ဝါ ဟောတိ၊ ကိန္တု ယာယ သညာယ ‘‘သညာဝိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ အင်္ဂံ၊ ဣတရံ အနင်္ဂန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ¶ ယေန စိတ္တေန သိက္ခာပဒံ သစိတ္တကံ ဟောတိ၊ ယဒဘာဝါ အစိတ္တကံ၊ တေန တဿ အဝိသေသေန သာဝဇ္ဇတ္တာ လောကဝဇ္ဇဘာဝေါဝ ဝုစ္စတိ၊ ကိန္တု သာဝဇ္ဇံယေဝ သမာနံ ဧကစ္စံ လောကဝဇ္ဇံ ဧကစ္စံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဒဿနတ္ထံ လောကဝဇ္ဇဂ္ဂဟဏံ။ စိတ္တမေဝ ယသ္မာ ‘‘လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ မနောကမ္မမ္ပိ သိယာ အာပတ္တီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ကမ္မဂ္ဂဟဏံ။ ယံ ပနေတ္ထ အကိရိယာလက္ခဏံ ကမ္မံ၊ တံ ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တံ သိယာတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ကုသလတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။ ယာ ပနေတ္ထ အဗျာကတာ အာပတ္တိ၊ တံ ဧကစ္စံ အဝေဒနမ္ပိ သညာဝေဒယိတနိရောဓသမာပန္နော အာပဇ္ဇတီတိ ကတွာ ဝေဒနာတ္တိကံ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ဝေဒနာတ္တိကဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သိက္ခာပဒဉှိ သစိတ္တကပုဂ္ဂလဝသေန ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’န္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ အစိတ္တကေနာပန္နမ္ပိ ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ တတြိဒံ သုတ္တံ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ အစိတ္တကော အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကော ဝုဋ္ဌာတိ ¶ (ပရိ။ ၃၂၄)။ အတ္ထာပတ္တိ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ ကုသလစိတ္တော ဝုဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၄၇၀)။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သညာ သဒါ အနာပတ္တိမေဝ ကရောတိ၊ စိတ္တံ အာပတ္တိမေဝ၊ အစိတ္တကံ နာမ ဝတ္ထုအဝိဇာနနံ၊ နောသညာဝိမောက္ခံ ဝီတိက္ကမဇာနနံ၊ ဣဒမေတေသံ နာနတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေနာတိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ သင်္ဂဟဝသေန။ ဘိက္ခုနိယာ စီဝရဒါနာဒိ ကိရိယာကိရိယတော။ ဇာတရူပရဇတပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ သိယာ ကိရိယတော။ ဥပနိက္ခိတ္တာပဋိက္ခေပေ သိယာ အကိရိယတော။ ဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏာတိက္ကန္တကုဋိကရဏေ သိယာ ကိရိယတော၊ အဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏာတိက္ကန္တကရဏေ သိယာ ကိရိယာကိရိယတော။ ယံ စိတ္တင်္ဂံ လဘတိယေဝါတိ ကာယစိတ္တံ ဝါစာစိတ္တန္တိ ဧဝံ။ ဝိနာပိ စိတ္တေနာတိ ဧတ္ထ ဝိနာပိ စိတ္တေန သဟာပိ စိတ္တေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယော သော သဝိညတ္တိကော၊ အဝိညတ္တိကော စ ဝုတ္တော ကာယော၊ တဿ ကမ္မံ ကာယကမ္မံ၊ တထာ ဝစီကမ္မံ။ တတ္ထ သဝိညတ္တိကော ကာယော ဥပ္ပတ္တိယာ ကမ္မံ သာဓေတိ၊ ဣတရော အနုပ္ပတ္တိယာ။ တထာ ဝါစာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ သိက္ခာပဒန္တိ ‘‘ယော တတ္ထ နာမကာယော ပဒကာယော’’တိ ဝစနတော ဝီတိက္ကမေ ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟသိတုပ္ပာဒဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနိပိ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တာနိ။ ဣဒမ္ပိ န မယာ ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဟသမာနော ပဿတိ ယဒါ၊ တဒါ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ဇဝနဂတိက’’န္တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ အဘိညာစိတ္တာနိ ပညတ္တိံ အဇာနိတွာ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနာဒိကာလေ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။

ဧတ္ထ ¶ ပန ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော…ပေ… မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော အတ္ထိ ကောစိ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော၊ အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော။ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယဝတ္ထူသု ပဋိသေဝန္တော အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော။ ပက္ခပဏ္ဍကော အပဏ္ဍကပက္ခေ ဥပသမ္ပန္နော ပဏ္ဍကပက္ခေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော သော ပါရာဇိကံ အာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတီတိ န ပါရာဇိကော နာမ။ န ဟိ အဘိက္ခုနော အာပတ္တိ နာမ အတ္ထိ။ သော အနာပတ္တိကတ္တာ အပဏ္ဍကပက္ခေ အာဂတော ကိံ အသံဝါသော ဟောတိ န ဟောတီတိ? ဟောတိ၊ ‘‘အဘဗ္ဗော တေန သရီရဗန္ဓနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၅၊ မဟာဝ။ ၁၂၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခူနံ…ပေ… အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) ဝုတ္တတ္တာ ယော ပန ဘိက္ခုဘာဝေန မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ၊ သော ဧဝ အဘဗ္ဗော။ နာယံ အပါရာဇိကတ္တာတိ စေ? န၊ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၈၆) ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ယထာ အဘိက္ခုနာ ကမ္မဝါစာယ သာဝိတာယပိ ကမ္မံ ရုဟတိ ကမ္မဝိပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတြိဒံ ယုတ္တိ – ဥပသမ္ပန္နပုဗ္ဗော ဧဝ စေ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ၊ သင်္ဃော စ တသ္မိံ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ ဧဝဉ္စေ ကမ္မံ ရုဟတိ၊ န အညထာတိ နော ခန္တီတိ အာစရိယော။ ဂဟဋ္ဌော ဝါ တိတ္ထိယော ဝါ ပဏ္ဍကော ¶ ဝါ အနုပသမ္ပန္နသညီ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ၊ သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာ န ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ ‘‘သင်္ဃော ဥပသမ္ပာဒေယျ၊ သင်္ဃော ဥပသမ္ပာဒေတိ၊ ဥပသမ္ပန္နော သင်္ဃေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၇) ဟိ ဝစနတော သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာယ ဝတ္တဗ္ဗာယ သင်္ဃပရိယာပန္နေန၊ သင်္ဃပရိယာပန္နသညိတေန ဝါ ဧကေန ဝုတ္တာ သင်္ဃေန ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အယမေဝ သဗ္ဗကမ္မေသု ယုတ္တိ။ တထာ အတ္ထိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ကောစိ နာသေတဗ္ဗော ‘‘ယော ဘိက္ခုနီဒူသကော၊ အယံ နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ၊ သော အနုပသမ္ပန္နောဝ၊ သဟသေယျာပတ္တိအာဒိံ ဇနေတိ၊ တဿ ဩမသနေ စ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ အဘိက္ခုနိယာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော န နာသေတဗ္ဗော ‘‘အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော…ပေ… နာသေတဗ္ဗော’’တိ ပါဠိယာ အဘာဝတော။ တေနေဝ သော ဥပသမ္ပန္နသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ န သဟသေယျာပတ္တာဒိံ ဇနေတိ၊ ကေဝလံ အသံဝါသောတိ ကတွာ ဂဏပူရကော န ဟောတိ၊ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသောပိ ဟိ သံဝါသောတိ ဝုတ္တော။ သမသိက္ခတာပိ သံဝါသောတိ ကတွာ သော တေန သဒ္ဓိံ နတ္ထီတိ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ပန ဇနေတီတိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတိ။ ယထာ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဧကကမ္မာဒိနော ¶ သံဝါသဿ အဘာဝါ ဘိက္ခုနီ အသံဝါသာ ဘိက္ခုဿ၊ တထာ ဘိက္ခု စ ဘိက္ခုနိယာ၊ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ပန ဇနေတိ။ တထာ ‘‘အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နောပိ ဧကစ္စော ယော နာသေတဗ္ဗော’’တိ အဝုတ္တောတိ ဣမိနာ နိဒဿနေန သာ ကာရဏစ္ဆာယာ ဂဟဏံ န ဂစ္ဆတိ။

အပိ စ ‘‘ဘိက္ခု သုတ္တဘိက္ခုမှိ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ပဋိဗုဒ္ဓါ သာဒိယတိ၊ ဥဘော နာသေတဗ္ဗာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) စ၊ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄) စ ဝစနတော ယော သင်္ဃမဇ္ဈံ ပဝိသိတွာ အနုဝိဇ္ဇကေန အနုဝိဇ္ဇိယမာနော ပရာဇာပိတော၊ သောပိ အနုပသမ္ပန္နောဝ၊ န ဩမသဝါဒပါစိတ္တိယံ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဥပသမ္ပန္နံ ဥပသမ္ပန္နသညီ ခုံသေတုကာမော’’တိ ပါဠိ နတ္ထိ၊ ကိဉ္စာပိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ‘‘ယံ အက္ကောသတိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ အနညာပဒေသေန ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသနံ၊ ‘မံ အက္ကောသတီ’တိ ဇာနနာ၊ အတ္ထပုရေက္ခာရတာဒီနံ အဘာဝေါတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒေ ‘‘အသုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော ဩကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဩမသဝါဒဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ဝစနတော အသုဒ္ဓေ ဥပသမ္ပန္နသညာယ ဧဝ ဩမသန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘သုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော၊ အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အနဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော ဩကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပာယော ဝဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဩမသဝါဒဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ဝစနတော ပန ¶ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ‘‘တဿ ဥပသမ္ပန္နတာ ဥပသမ္ပန္နသညိတာ’’တိ န ဝုတ္တံ အနေကံသိကတ္တာ တဿ အင်္ဂဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပိ စေတ္ထ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကစတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ အတ္ထိ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော န သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော၊ အတ္ထိ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော စေဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော စ၊ အတ္ထိ နေဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော။ တတ္ထ တတိယော ဘိက္ခုနီသိက္ခာပစ္စက္ခာတကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာ ဟိ ယာဝ န လိင်္ဂံ ပရိစ္စဇတိ၊ ကာသာဝေ သဥဿာဟာဝ သမာနာ သာမညာ စဝိတုကာမာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တီပိ ဘိက္ခုနီ ဧဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာဝ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခာပစ္စက္ခာန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၃၄)။ ကဒါ စ ပန သာ ¶ အဘိက္ခုနီ ဟောတီတိ? ယဒါ သာမညာ စဝိတုကာမာ ဂိဟိနိဝါသနံ နိဝါသေတိ၊ သာ ‘‘ဝိဗ္ဘန္တာ’’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘ယဒေဝ သာ ဝိဗ္ဘန္တာ၊ တဒေဝ အဘိက္ခုနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၄)။ ကိတ္တာဝတာ ပန ဝိဗ္ဘန္တာ ဟောတီတိ? သာမညာ စဝိတုကာမာ ကာသာဝေသု အနာလယာ ကာသာဝံ ဝါ အပနေတိ၊ နဂ္ဂါ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ တိဏပဏ္ဏာဒိနာ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ကာသာဝံယေဝ ဝါ ဂိဟိနိဝါသနာကာရေန နိဝါသေတိ၊ ဩဒါတံ ဝါ ဝတ္ထံ နိဝါသေတိ၊ သလိင်္ဂေနေဝ ဝါ သဒ္ဓိံ တိတ္ထိယေသု ပဝိသိတွာ ကေသလုဉ္စနာဒိဝတံ သမာဒိယတိ၊ တိတ္ထိယလိင်္ဂံ ဝါ သမာဒိယတိ၊ တဒါ ဝိဗ္ဘန္တာ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ယာ ဘိက္ခုနိလိင်္ဂေ ဌိတာဝ တိတ္ထိယဝတံ သမာဒိယတိ၊ သာ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဘိက္ခု ဝိယ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇ္ဇမ္ပိ န လဘတိ၊ သေသာ ပဗ္ဗဇ္ဇမေဝေကံ လဘန္တိ၊ န ဥပသမ္ပဒံ။ ပါဠိယံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ယာ သာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနီ သကာသာဝါ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာ၊ သာ အာဂတာ န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော ယာ ပဌမံ ဝိဗ္ဘမိတွာ ပစ္ဆာ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာ၊ သာ အာဂတာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ အနုညာတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ သင်္ဂီတိအာစရိယေဟိ ပန ‘‘စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န ပုန သာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဧဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ နာနုညာတံ ဘဂဝတာ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နာ ပန ဘိက္ခုနီ ဧဝ။ ပက္ခပဏ္ဍကီပိ ဘိက္ခုနီ ဧဝ။ ကိန္တိ ပုစ္ဆာ။

၆၇။ ဝိနီတာနိ ဝိနိစ္ဆိတာနိ ဝတ္ထူနိ ဝိနီတဝတ္ထူနိ။ တေသံ တေသံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခူ’’တိအာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ပါဋေက္ကံ နာမဂဏနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဦနာဓိကဒေါသသောဓနဋ္ဌေန ဥဒ္ဒါနာ စ တာ မတြာဒိသိဒ္ဓိဂါထာဟိ ဆန္ဒောဝိစိတိလက္ခဏေန ဂါထာ စာတိ ‘‘ဥဒ္ဒါနဂါထာ ¶ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဒေ၊ သောဓနေ ဣတိ ဓာတုဿ ရူပံ ဥဒ္ဒါနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမာ ပန ဥဒ္ဒါနဂါထာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ သင်္ဂီတိကာလေ ဌပိတာ၊ ကတ္ထာတိ စေ? ပဒဘာဇနီယာဝသာနေ။ ‘‘ဝတ္ထုဂါထာ နာမ ‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခူ’တိအာဒီနံ ဣမေသံ ဝိနီတဝတ္ထူနံ နိဒါနာနီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝိနီတဝတ္ထူနိ ဧဝ ‘‘ဝတ္ထုဂါထာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေတ္ထ သမာသတော အဓိပ္ပာယနိဒဿနံ ¶ – ‘‘အာပတ္တိံ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ အာပန္နော ပါရာဇိက’’န္တိ မူလာပတ္တိဒဿနဝသေန ဝါ၊ ‘‘အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ ပါရာဇိကဿ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ အာပတ္တိဘေဒဒဿနဝသေန ဝါ၊ ‘‘အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ အသာဒိယန္တဿာ’’တိ အနာပတ္တိဒဿနဝသေန ဝါ ယာနိ ဝတ္ထူနိ ဝိနီတာနိ ဝိနိစ္ဆိတာနိ၊ တာနိ ဝိနီတဝတ္ထူနိ နာမ။ တေသံ ဝိနီတဝတ္ထူနံ နိဒါနဝတ္ထုဒီပိကာ တန္တိ ဝတ္ထုဂါထာ နာမ။ ဥဒ္ဒါနဂါထာဝ ‘‘ဝတ္ထုဂါထာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဧကေ။ တေသံ ‘‘ဣမိနာ လက္ခဏေန အာယတိံ ဝိနယဓရာ ဝိနယံ ဝိနိစ္ဆိနိဿန္တီ’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ ဥဒ္ဒါနဂါထာယံ ကိဉ္စိပိ ဝိနိစ္ဆယလက္ခဏံ ဒိဿတိ၊ ဥဒ္ဒါနဂါထာနံ ဝိသုံ ပယောဇနံ ဝုတ္တံ ‘‘သုခံ ဝိနယဓရာ ဥဂ္ဂဏှိဿန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ ပယောဇနနာနတ္တတောပေတံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာယံ ဝိဂ္ဂဟော – ဝတ္ထူနိ ဧဝ ဂါထာ ဝတ္ထုဂါထာ။ ဝိနီတဝတ္ထုတော ဝိသေသနတ္ထမေတ္ထ ဂါထာဂ္ဂဟဏံ။ ဥဒ္ဒါနဂါထာတော ဝိသေသနတ္ထံ ဝတ္ထုဂ္ဂဟဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဂါထာနံ ဝတ္ထူနီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝတ္ထုဂါထာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ မက္ကဋိဝတ္ထုံ အညေ တတ္ထ ဘိက္ခူ အာရောစေသုံ၊ ဣဓ သယမေဝ။ တတ္ထ ကာရဏဿ ‘‘ဘဂဝတာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာပိ အညေ ဧဝ။ ‘‘တတ္ထ အာနန္ဒတ္ထေရော၊ ဣဓ တေ ဧဝါ’’တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

၆၇-၈။ ဉတွာတိ အပုစ္ဆိတွာ သယမေဝ ဉတွာ။ ပေါက္ခရန္တိ သရီရံ ဘေရိပေါက္ခရံ ဝိယ။ လောကိယာ အဝိကလံ ‘‘သုန္ဒရ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ပဌမေနတ္ထေန ဝိသိဋ္ဌကာယစ္ဆဝိတာယာတိ အတ္ထော၊ ဒုတိယေန ဝဏ္ဏသုန္ဒရတာယာတိ။ ‘‘ဥပ္ပလဂဗ္ဘဝဏ္ဏတ္တာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ၊ တသ္မာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာတိ နာမံ လဘီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ နီလုပ္ပလဝဏ္ဏာ ကာယစ္ဆဝီတိ ဝစနံ ပန သာမစ္ဆဝိံ ဒီပေတိ။ လောကေ ပန ‘‘ဥပ္ပလသမာ ပသတ္ထသာမာ’’တိ ဝစနတော ‘‘ယာ သာမာ သာမဝဏ္ဏာ သာမတနုမဇ္ဈာ၊ သာ ပါရိစရိယာ သဂ္ဂေ မမ ဝါသော’’တိ ဝစနတော သာမစ္ဆဝိကာ ဣတ္ထီနံ ပသတ္ထာ။ ‘‘ယာဝဿာ နံ အန္ဓကာရ’’န္တိပိ ပါဌော။ ကိလေသကာမေဟိ ဝတ္ထုကာမေသု ယော န လိမ္ပတိ။

၆၉။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘူတန္တိ ဣတ္ထိသဏ္ဌာနံ ပါတုဘူတံ၊ တဉ္စ ခေါ ပုရိသိန္ဒြိယဿ အန္တရဓာနေန ¶ ဣတ္ထိန္ဒြိယဿ ပါတုဘာဝေန။ ဧဝံ ပုရိသိန္ဒြိယပါတုဘာဝေပိ။ ဧတေန ယထာ ဗြဟ္မာနံ ပုရိသိန္ဒြိယံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကေဝလံ ပုရိသသဏ္ဌာနမေဝ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယထာ စ ကဿစိ ပဏ္ဍကဿ ဝိနာပိ ပုရိသိန္ဒြိယေန ပုရိသသဏ္ဌာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တထာ တေသန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ၊ တံ ပန ဣတ္ထိန္ဒြိယံ၊ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဝါ အန္တရဓာယန္တံ မရန္တာနံ ဝိယ ပဋိလောမက္ကမေန သတ္တရသမစိတ္တက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ အန္တရဓာယတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဣန္ဒြိယေ နိရုဒ္ဓေ ဣတရံ ဝိသဘာဂိန္ဒြိယံ ပါတုဘဝတိ။ ယသ္မာ မဟာနိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တဿေဝ ကိရဿ ဝိသဘာဂိန္ဒြိယံ ပါတုဘဝတိ၊ တသ္မာ ‘‘ရတ္တိဘာဂေ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဝစနတော ပဝတ္တိနီယေဝ ဥပဇ္ဈာယာ၊ ဥပသမ္ပဒါစရိယာ ဘိက္ခုနီယေဝ အာစရိယာတိ ကတွာ တာသံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ၊ အာစရိယဝတ္တဉ္စ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာသဒါသာယံ ပါတံ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂန္တွာ ကာတဗ္ဗံ၊ တာဟိ စ ဣမဿ ဝိဟာရံ အာဂမ္မ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တာဒိ ကာတဗ္ဗံ နု ခေါတိ စေ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမိတု’’န္တိ ဝစနေန ဝိနာဘာဝဒီပနတော ကေဝလံ န ပုန ဥပဇ္ဈာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န စ ဥပသမ္ပဒါ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထမေဝ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမိတုန္တိ ဘိက္ခူဟိ ဝိနာ ဟုတွာ ဘိက္ခုနီဟိ ဧဝ သဒ္ဓိံ သမင်္ဂီ ဘဝိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပါဠိလေသေန ‘‘တဿာ ဧဝ ဂါမန္တရာဒီဟိ အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ အာဂန္တွာ သင်္ဂမိတုံ သက္ကာ၊ ယဉ္စ ဘဂဝတာ ဂမနံ အနုညာတံ၊ တံ နိဿာယ ကုတော ဂါမန္တရာဒိပစ္စယာ အာပတ္တိ။ န ဟိ ဘဂဝါ အာပတ္တိယံ နိယောဇေတီတိ ယုတ္တမေဝ တံ၊ အညထာ ‘‘ယာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ အသာဓာရဏာ၊ တာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီ’’တိ ပါဠိဝစနတော န ဂါမန္တရာဒီဟိ အနာပတ္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ သာဓာရဏတာ အာပတ္တိယေဝ ‘‘ယာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ အသာဓာရဏာ၊ ယာ စ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမန္တိယာ ဂါမန္တရနဒီပါရရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏဩဟီယနာပတ္တိယော၊ တာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီ’’တိ န ဝုတ္တတ္တာတိ စေ? န ဝုတ္တံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ကန္တာယပိ တဿာ တာ ပဟာယ အညာဟိ သင်္ဂမန္တိယာ ဂါမန္တရာဒီဟိ အနာပတ္တိ ဧဝ သဗ္ဗကာလန္တိ ဣမဿ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော တထာ န ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဂါမန္တရာပတ္တာဒိဝတ္ထုံ သဉ္စိစ္စ တသ္မိံ ကာလေ အဇ္ဈာစရန္တီပိ သာ လိင်္ဂပါတုဘာဝေန ကာရဏေန အနာပဇ္ဇနတော အနာပတ္တိ။ အနာပဇ္ဇနဋ္ဌေနေဝ ဝုဋ္ဌာတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ယောဂီ အနုပ္ပန္နေ ¶ ဧဝ ကိလေသေ နိရောဓေတိ။ အဗန္ဓနောပိ ပတ္တော ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သဗ္ဗသော ဝါ ပန န သာဝေတိ အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ၊ ဧဝမိဓ အနာပန္နာပိ အာပတ္တိ ဝုဋ္ဌိတာ နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယသ္မာ ပန သာ ပုရိသေန သဟသေယျာပတ္တိံ အနာပဇ္ဇန္တီပိ သက္ကောတိ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမိတုံ ¶ ၊ တသ္မာ အနာပတ္တီတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ သဟသေယျာပတ္တိ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ ‘‘အပရေဟိပိ စတူဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဂဏမဇ္ဈေ ပုဂ္ဂလဿ သန္တိကေ လိင်္ဂပါတုဘာဝေနာ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၄)။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ပရိဝါရေ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ အာပဇ္ဇန္တော ဝုဋ္ဌာတိ ဝုဋ္ဌဟန္တော အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၄)၊ တဿ သဟသေယျာဒိံ အာပဇ္ဇတိ အသာဓာရဏာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာတိ၊ တဒုဘယမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒူရေ ဝိဟာရော ဟောတိ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမံ၊ ဝိဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဂါမံ ပဝိသန္တိယာ ဂါမန္တရံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သံဝိဒဟနံ ပရိမောစေတွာတိ အဒ္ဓါနဂမနသံဝိဒဟနံ အကတွာတိ အတ္ထော။ တာ ကောပေတွာတိ ပရိစ္စဇိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဝဿသာမဏေရေနာပီ’’တိ ဝစနတော အပရိပုဏ္ဏဝဿဿ ဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏံ နတ္ထီတိ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ဌပိတောတိ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတော။ အဝိကပ္ပိတာနံ ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ပန ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူနံ သန္နိဓိံ ဘိက္ခုနီဟိ ပဋိဂ္ဂါဟာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၂၁) ဝစနတော ဝုတ္တံ။ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေနာတိ ဝတ္ထုံ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏေန ဝါ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီတိ။ ပက္ခမာနတ္တကာလေ ပုနဒေဝ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ သစေ၊ ဘိက္ခုကာလေ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ၊ နော ပဋိစ္ဆန္နာယာတိ နော လဒ္ဓီတိ အာစရိယော။

ပရိဝါသဒါနံ ပန နတ္ထီတိ ဘိက္ခုနိယာ ဆာဒနာသမ္ဘဝတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ဘိက္ခုနီ အသာဓာရဏံ ပါရာဇိကာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုရိသလိင်္ဂံ ပဋိလဘတိ၊ ဘိက္ခူသု ဥပသမ္ပဒံ န လဘတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘတိ၊ အနုပဗ္ဗဇိတွာ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတော သဟသေယျာပတ္တိံ န ဇနေတိ။ ဝိဗ္ဘန္တာယ ဘိက္ခုနိယာ ပုရိသလိင်္ဂေ ပါတုဘူတေ ဘိက္ခူသု ဥပသမ္ပဒံ န လဘတိ၊ ပါရာဇိကံ။ အဝိဗ္ဘန္တမာနဿ ဂဟဋ္ဌဿေဝ သတော ဘိက္ခုနီဒူသကဿ သစေ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘဝတိ၊ နေဝ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပဒံ လဘတိ၊ န ¶ ပုန လိင်္ဂပရိဝတ္တေ ဇာတေ ဘိက္ခူသု ဝါတိ။ ဘိက္ခုနိယာ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သတိ ဘိက္ခု ဟောတိ၊ သော စေ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဝိဗ္ဘမိတွာ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပဋိလဘေယျ၊ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပဒံ ပဋိလဘတိ ဥဘယတ္ထ ပုဗ္ဗေ ပါရာဇိကဘာဝံ အပ္ပတ္တတ္တာ။ ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ပရိပုဏ္ဏဒွါဒသဝဿာ ပုရိသလိင်္ဂံ ပဋိလဘေယျ၊ ဥပသမ္ပန္နော ဘိက္ခု ဧဝ။ ပုန သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ။ ပုန လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သတိ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပဒံ လဘတိ။ ဧဝံ စေ ကတဒွါဒသသင်္ဂဟဿ ဒါရကဿ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သတိ ဂိဟိဂတာ ဣတ္ထီ ဟောတိ၊ ပရိပုဏ္ဏဒွါဒသဝဿာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ ကိရ။ ဘိက္ခုနိယာ ဣတ္ထိလိင်္ဂန္တရဓာနေန၊ ဘိက္ခုဿ ဝါ ပုရိသလိင်္ဂန္တရဓာနေန ပက္ခပဏ္ဍကဘာဝေါ ဘဝေယျ၊ န သာ ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခုနီဟိ နာသေတဗ္ဗာ ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခူဟိ ပုန ပကတိဘာဝါပတ္တိသမ္ဘဝါ ¶ ။ ပကတိပဏ္ဍကံ ပန သန္ဓာယ ‘‘ပဏ္ဍကော နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပက္ခပဏ္ဍကော ဟိ သံဝါသနာသနာယ နာသေတဗ္ဗော၊ ဣတရော ဥဘယနာသနာယာတိ အတ္ထော။ ယဒိ တေသံ ပုန ပကတိဘာဝေါ ဘဝေယျ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒံ တာနိယေဝ ဝဿာနိ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမိတု’’န္တိ အယံ ဝိဓိ သမ္ဘဝတိ။ သစေ နေသံ လိင်္ဂန္တရံ ပါတုဘဝေယျ၊ သော စ ဝိဓိ၊ ယာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ သာဓာရဏာ၊ တာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတုံ အသာဓာရဏာဟိ အနာပတ္တီတိ အယမ္ပိ ဝိဓိ သမ္ဘဝတိ။ ယံ ဝုတ္တံ ပရိဝါရေ ‘‘သဟ ပဋိလာဘေန ပုရိမံ ဇဟတိ၊ ပစ္ဆိမေ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဝိညတ္တိယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ၊ ပညတ္တိယော နိရုဇ္ဈန္တိ၊ သဟ ပဋိလာဘေန ပစ္ဆိမံ ဇဟတိ၊ ပုရိမေ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဝိညတ္တိယော’’တိအာဒိ၊ တံ ယထာဝုတ္တဝိဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အမှာကံ ခန္တီတိ အာစရိယော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ၊ ပုရိသလိင်္ဂံ ဝါ အန္တရဓာယန္တံ ကိံ သကလမ္ပိ သရီရံ ဂဟေတွာ အန္တရဓာယတိ၊ ဥဒါဟု သယမေဝ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကလံ သရီရံ ဂဟေတွာ အန္တရဓာယတိ၊ အယံ ပုဂ္ဂလော စုတော ဘဝေယျ။ တသ္မာ သာမညာ စုတော ဘဝေယျ၊ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တော ဩပပါတိကော ဘဝေယျ။ အထ သယမေဝ အန္တရဓာယတိ၊ သောပိ ဘာဝေါ တဿ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒီနိ ဟိ သကလမ္ပိ သရီရံ ဗျာပေတွာ ဌိတာနီတိ ခဏနိရောဓော ဝိယ တေသံ အန္တရဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဒေါသပ္ပသင်္ဂါဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညမညံ သံသဋ္ဌပ္ပဘာနံ ဒီပါနံ ဧကပ္ပဘာနိရောဓေပိ ဣတရိဿာ ဌာနံ ဝိယ သေသသရီရဋ္ဌာနံ တတ္ထ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၇၁-၂။ မုစ္စတု ¶ ဝါ မာ ဝါ ဒုက္ကဋမေဝါတိ မောစနရာဂါဘာဝတော။ အဝိသယောတိ အသာဒိယနံ နာမ ဧဝရူပေ ဌာနေ ဒုက္ကရန္တိ အတ္ထော။ မေထုနဓမ္မော နာမ ဥဘိန္နံ ဝါယာမေန နိပဇ္ဇတိ ‘‘တဿ ဒွယံဒွယသမာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ တွံ မာ ဝါယာမ၊ ဧဝံ တေ အနာပတ္တိ ဘဝိဿတိ၊ ကိရိယဉှေတံ သိက္ခာပဒန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ‘‘အာပတ္တိံ တွံ ဘိက္ခု အာပန္နော ပါရာဇိက’’န္တိ ဝစနတော အကိရိယမ္ပေတံ သိက္ခာပဒံ ယေဘုယျေန ‘‘ကိရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။

၇၃-၄။ ‘‘ပါရာဇိကဘယေန အာကာသဂတမေဝ ကတွာ ပဝေသနာဒီနိ ကရောန္တဿ သဟသာ တာလုကံ ဝါ ပဿံ ဝါ အင်္ဂဇာတံ ဆုပတိ စေ၊ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? န မေထုနရာဂတ္တာတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဒန္တာနံ ဗာဟိရဘာဝေါ ဩဋ္ဌာနံ ဗာဟိရဘာဝေါ ဝိယ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟိ နိက္ခန္တဒန္တေ ဇိဝှာယ စ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ။ တံ ပုဂ္ဂလံ ဝိသညိံ ကတွာတိ ဝစနေန သော ပုဂ္ဂလော ခိတ္တစိတ္တော နာမ ဟောတီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ယော ပန ပုဂ္ဂလော န ဝိသညီကတော၊ သော စေ အတ္တနော အင်္ဂဇာတဿ ဓာတုဃဋ္ဋနစရိဏိဇ္ဈိဏိကာဒိသညာယ သာဒိယတိ၊ မေထုနသညာယ ¶ အဘာဝတော ဝိသညီပက္ခမေဝ ဘဇတီတိ တဿ အနာပတ္တိစ္ဆာယာ ဒိဿတိ။ ‘‘မေထုနမေတံ မညေ ကဿစိ အမနုဿဿာ’’တိ ဉတွာ သာဒိယန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝ။ ပဏ္ဍကဿ မေထုနဓမ္မန္တိ ပဏ္ဍကဿ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ မုခေ ဝါ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ။ အဝေဒယန္တဿပိ သေဝနစိတ္တဝသေန အာပတ္တိ သန္ထတေနေဝ သေဝနေ ဝိယ။

ဥပဟတိန္ဒြိယဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ၊ သော အာရောစေသီ’’တိ ဒုဝိဓော ပါဌော အတ္ထိ။ တတ္ထ ‘‘အာရောစေသု’’န္တိ ဝုတ္တပါဌော ‘‘ဝေဒိယိ ဝါ သော ဘိက္ခဝေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သုန္ဒရံ၊ အညထာ ‘‘အာပတ္တိံ တွံ ဘိက္ခူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘ဝေဒိယာ ဝါ’’တိ ဒီပဝါသိနော ပဌန္တိ ကိရ၊ မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗပယောဂါ ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒယော၊ တသ္မာ ‘‘ဒုက္ကဋမေဝဿ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ပုရိမပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ယသ္မာ ပန ဒုက္ကဋမေဝဿ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယာဝ သီသံ န ပါပုဏာတိ ပုဂ္ဂလော၊ တာဝ ဒုက္ကဋေ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သီသံ နာမ မဂ္ဂပဋိပါဒနံ။ ‘‘သီသံ န ပါပုဏာတီတိ ပါရာဇိကံ န ဟောတိ တာဝ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋေ တိဋ္ဌတီ’’တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ ¶ ။ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌေနာတိ ဧတ္ထ ဘာဝနိဋ္ဌာပစ္စယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒဋ္ဌေန ဒံသေန ခါဒနေနာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။

၇၆-၇။ သင်္ဂါမသီသေ ယုဒ္ဓမုခေ ယောဓပုရိသော ဝိယာယံ ဘိက္ခူတိ ‘‘သင်္ဂါမသီသယောဓော ဘိက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ရုက္ခသူစိဒွါရံ ဥပိလဝါယ၊ ဧကေန ဝါ ဗဟူဟိ ဝါ ကဏ္ဋကေဟိ ထကိတဗ္ဗံ ကဏ္ဋကဒွါရံ။ ဒုဿဒွါရံ သာဏိဒွါရဉ္စ ဒုဿသာဏိဒွါရံ။ ‘‘ကိလဉ္ဇသာဏီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဿသာဏိယမေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကသဒိသတ္တာ ‘‘ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာကာသတလေတိ ဟမ္မိယတလေတိ အတ္ထော။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပေါတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိဉ္စိ ကရောန္တာ နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တတ္တာ နိပန္နာနံ အာပုစ္ဆနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ စ န ဥဋ္ဌာတိ၊ တဿ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ အနာဒရိယဒုက္ကဋာပတ္တိ ဧဝ တတ္ထ အဓိပ္ပေတာ။ ကထံ ပညာယတီတိ? ‘‘ရတ္တိံ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဥဋ္ဌဟတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ မဟာပစ္စရိယံ ဝိသေသေတွာ ‘‘အနာဒရိယဒုက္ကဋာပိ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ၊ တေန ဣတရသ္မာ ဒုက္ကဋာ မုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ စ န ဥဋ္ဌာတိ၊ တဿ အာပတ္တိယေဝါတိ ဧတ္ထ န အနာဒရိယဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝါတိ အဝဓာရဏတ္တာ ပရိစ္ဆေဒတော အဗ္ဘန္တရေ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုန ‘‘သုပတီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ သန္နိဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တောတိ နိပဇ္ဇနကာလေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယထာပရိစ္ဆေဒေန ဥဋ္ဌဟန္တဿ ဒွေ ဒုက္ကဋာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ အန္ဓကဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယဒိ ရတ္တိံ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ နိပန္နော ‘ဒိဝါ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’တိ၊ အနာဒရိယေ အာပတ္တိ ¶ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧတ္ထာပိ ‘‘နိပန္နော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ ဥဋ္ဌာဟီ’’တိ န ဝုတ္တတ္တာ စ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ‘‘မဟာပစ္စရိယံ အနာဒရိယဒုက္ကဋမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဒုက္ကဋ’’န္တိ ဧကေ ဝဒန္တိ။ တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထတော အနိပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစေ ပန ရတ္တိံ သံဝရိတွာ နိပန္နော၊ အရုဏုဋ္ဌာနသမယေ ကောစိ ဝိဝရတိ၊ ဒွါရဇဂ္ဂနာဒီနိ အကတွာ နိပန္နဿ အာပတ္တိယေဝ။ ကသ္မာ? အာပတ္တိခေတ္တတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ယသ္မာ ယက္ခဂဟိတကောပိ ဝိသညီဘူတော ဝိယ ခိတ္တစိတ္တော နာမ ဟောတိ၊ အဿ ပါရာဇိကာပတ္တိတော အနာပတ္တိ၊ ပဂေဝ အညတော၊ တသ္မာ ‘‘ယက္ခဂဟိတကော ဝိယ ဝိသညီဘူတောပိ န မုစ္စတီ’’တိ ယံ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပုဗ္ဗေ ¶ သဉ္စိစ္စ ဒိဝါ နိပန္နော ပစ္ဆာ ယက္ခဂဟိတကောပိ ဝိသညီဘူတောပိ န မုစ္စတိ နိပဇ္ဇနပယောဂက္ခဏေ ဧဝ အာပန္နတ္တာတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတောဝ မုစ္စတီတိ န ယက္ခဂဟိတကာဒီသွေဝ၊ သောပိ ယာဝ သယမေဝ သယနာဓိပ္ပာယော န ဟောတိ၊ တာဝ မုစ္စတိ။ ယဒါ ကိလန္တော ဟုတွာ နိဒ္ဒါယိတုကာမတာယ သယနာဓိပ္ပာယော ဟောတိ၊ တဒါ သံဝရာပေတွာ၊ ဇဂ္ဂါပေတွာ ဝါ အာဘောဂံ ဝါ ကတွာ နိဒ္ဒါယိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အာပတ္တိ။ သဘာဂေါ စေ နတ္ထိ၊ န ပဿတိ ဝါ၊ န ဂန္တုံ ဝါ သက္ကောတိ။ စိရမ္ပိ အဓိဝါသေတွာ ပစ္ဆာ ဝေဒနာဋ္ဋော ဟုတွာ အနာဘောဂေနေဝ သယတိ၊ တဿ ‘‘အနာပတ္တိ ဝေဒနာဋ္ဋဿာ’’တိ ဝစနေန အနာပတ္တိ၊ တဿာပိ အဝိသယတ္တာ အာပတ္တိ န ဒိဿတီတိ ဝိသညီဘာဝေနေဝ သုပန္တဿ ‘‘အနာပတ္တိ ခိတ္တစိတ္တဿာ’’တိ ဝစနေန န ဒိဿတိ။ အာစရိယာ ပန ဧဝံ န ကထယန္တီတိ အဝိသေသေန ‘‘န ဒိဿတီ’’တိ န ကထယန္တိ၊ ယဒိ သညံ အပ္ပဋိလဘိတွာ သယတိ၊ အဝသဝတ္တတ္တာ အာပတ္တိ န ဒိဿတိ၊ သစေ သညံ ပဋိလဘိတွာပိ ကိလန္တကာယတ္တာ သယနံ သာဒိယန္တော သုပတိ၊ တဿ ယသ္မာ အဝသဝတ္တတ္တံ န ဒိဿတိ၊ တသ္မာ အာပတ္တိ ဧဝါတိ ကထယန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေ ယက္ခဂဟိတကော ခိတ္တစိတ္တကော မုစ္စတိ။ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော အသယနာဓိပ္ပာယတ္တာ၊ ဝေဒနာဋ္ဋတ္တာ စ မုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သန္တေ ပါဠိအဋ္ဌကထာ၊ ထေရဝါဒေါ စ သမေတိ၊ တသ္မာ တေသံ တေသံ ဝိနိစ္ဆယာနံ အယမေဝ အဓိပ္ပာယောတိ နော ခန္တီတိ အာစရိယော၊ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ယက္ခဂဟိတကောပိ ဝိသညီဘူတောပိ န မုစ္စတိ နာမ၊ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗော သော အန္တရန္တရာ သညာပဋိလာဘတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော ဝါ’’တိ ကုရုန္ဒီဝစနေန ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နောပိ န မုစ္စတီတိ စေ? မုစ္စတိယေဝ။ ကသ္မာ? အတ္ထတော အနိပန္နတ္တာ။ ကုရုန္ဒီဝါဒေန မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါ သမေတိ။ ကသ္မာ? အဝသဝတ္တသာမညတော။ ကိဉ္စာပိ သမေတိ၊ အာစရိယာ ပန ဧဝံ န ကထယန္တိ။ န ကေဝလံ တေယေဝ၊ မဟာပဒုမတ္ထေရောပီတိ ¶ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မဟာပဒုမတ္ထေရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေ ‘‘ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတုံ အဘဗ္ဗော ယက္ခဂဟိတကော နာမာ’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ အာစရိယာ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘သစေ ဩက္ကန္တနိဒ္ဒေါ အဇာနန္တောပိ ပါဒေ မဉ္စကံ အာရောပေတိ၊ အာပတ္တိယေဝါတိ ဝုတ္တတ္တာ ယော ပန ပတိတွာ တတ္ထေဝ သယတိ န ဝုဋ္ဌာတိ၊ တဿ အာပတ္တိ အန္တရန္တရာ ဇာနန္တဿာပိ အဇာနန္တဿာပိ ဟောတီ’’တိ ¶ ။ သဗ္ဗဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဝစနာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ကော မုစ္စတိ ကော န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယက္ခဂဟိတကော ဝါ ဝိသညီဘူတော ဝါ န ကေဝလံ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗော ဧဝ၊ သဗ္ဗောပိ အာပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ‘‘ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတောဝ မုစ္စတီ’’တိ ဝစနေန တဿပိ အဝသဝတ္တတ္တာ ‘‘အာပတ္တိ န ဒိဿတီ’’တိ ဧဝံ န ကထယန္တိ။ ယသ္မာ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋေသု အညတရော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ကထယန္တိ။ ဣဒံ ကိရ သဗ္ဗံ န သင်္ဂီတိံ အာရုဠှံ။ ‘‘ပဝေသနံ သာဒိယတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ အကိရိယာပိ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ယဒါ ပန သာဒိယတိ၊ တဒါ သုခုမာပိ ဝိညတ္တိ ဟောတိ ဧဝါတိ ဣဓ ကိရိယာ ဧဝါ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၈၄။ ဒုတိယေ ရာဇူဟိ ဧဝ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ရာဇဂဟ’’န္တိ လဒ္ဓနာမကေ သမီပတ္ထေန၊ အဓိကရဏတ္ထေန စ ပဋိလဒ္ဓဘုမ္မဝိဘတ္တိကေ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ စတူဟိ ဝိဟာရေဟိ ဝိဟရန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ တဿ ‘‘ဝဿံ ဥပဂစ္ဆိံသူ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တယော ဧဝ ဟိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဂဏကမ္မံ ကရောန္တိ၊ န တတော ဦနာ အဓိကာ ဝါ အကိရိယတ္တာ။ တတ္ထ ဝိနယပရိယာယေန သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလကမ္မကောသလ္လတ္ထံ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – အတ္ထိ သင်္ဃကမ္မံ သင်္ဃော ဧဝ ကရောတိ၊ န ဂဏော န ပုဂ္ဂလော၊ တံ အပလောကနကမ္မဿ ကမ္မလက္ခဏေကဒေသံ ဌပေတွာ ဣတရံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ကမ္မံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ သင်္ဃကမ္မံ သင်္ဃော စ ကရောတိ၊ ဂဏော စ ကရောတိ၊ ပုဂ္ဂလော စ ကရောတိ။ ကိဉ္စာတိ? ယံ ပုဗ္ဗေ ဌပိတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဒွေ တယော ဇနာ ဝသန္တိ ¶ ၊ တေဟိ နိသီဒိတွာ ကတမ္ပိ သင်္ဃေန ကတသဒိသမေဝ။ ယသ္မိံ ပန ဝိဟာရေ ဧကော ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တေန ဘိက္ခုနာ ဥပေါသထဒိဝသေ ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ နိသိန္နေန ကတမ္ပိ ကတိကဝတ္တံ သင်္ဃေန ကတသဒိသမေဝ ဟောတီ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆)။ ပုနပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဘိက္ခုကေ ပန ¶ ဝိဟာရေ ဧကေန သာဝိတေပိ ပုရိမကတိကာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ဧဝါ’’တိ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ သင်္ဃော ကရောတိ၊ ဂဏော ကရောတိ၊ ပုဂ္ဂလော ကရောတိ၊ တံ တယော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထာ အညေသံ သန္တိကေ ကရီယန္တိ၊ တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ ဂဏောဝ ကရောတိ၊ န သင်္ဃော န ပုဂ္ဂလော၊ တံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော အညမညံ အာရောစနဝသေန ကရီယတိ၊ တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ပုဂ္ဂလကမ္မံ ပုဂ္ဂလောဝ ကရောတိ၊ န သင်္ဃော န ဂဏော၊ တံ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ ဧကစ္စောဝ ဂဏော ကရောတိ၊ ဧကစ္စော န ကရောတိ၊ တတ္ထ အဉတ္တိကံ ဒွေ ဧဝ ကရောန္တိ၊ န တယော။ သဉတ္တိကံ တယောဝ ကရောန္တိ၊ န တတော ဦနာ အဓိကာ ဝါ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တယော ဧဝ ဟိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဂဏကမ္မံ ကရောန္တိ၊ န တတော ဦနာ အဓိကာ ဝါ အကိရိယတ္တာ’’တိ။ တသ္မာ တယောဝ ဝိနယပရိယာယေန သမ္ပဟုလာ၊ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ကိဉ္စာပိ ကမ္မလက္ခဏံ တယောဝ ကရောန္တိ၊ အထ ခေါ တေဟိ ကတံ သင်္ဃေန ကတသဒိသန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧကေန ပရိယာယေန တယော ဇနာ ဝိနယပရိယာယေနပိ သင်္ဃော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိနယကမ္မံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ၊ လာဘံ ပန ဥပါဒါယ အန္တမသော ဧကောပိ အနုပသမ္ပန္နောပိ ‘‘သင်္ဃော’’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ ကိရ။ ပဝါရဏာဒိဝသဿ အရုဏုဂ္ဂမနသမနန္တရမေဝ ‘‘ဝုတ္ထဂဿာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဥက္ကံသနယေန ‘‘ပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ ‘‘မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ အန္တရာယေန အပဝါရိတာ ‘‘ဝုတ္ထဝဿာ’’တိ န ဝုစ္စန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ထမ္ဘာဒိ ကဋ္ဌကမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ တနုကံ ဒါရုတ္ထမ္ဘံ အန္တောကတွာ မတ္တိကာမယံ ထမ္ဘံ ကရောန္တိ၊ အယံ ပန တထာ န အကာသိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗမတ္တိကာမယံ ကုဋိကံ ကရိတွာ’’တိ။ တေလမိဿာယ တမ္ဗမတ္တိကာယ။

၈၅။ ‘‘မာ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ပါဏေသု ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇီ’’တိ ဣမိနာ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒေန ယတ္ထ ဣဋ္ဌကပစန ပတ္တပစန ကုဋိကရဏ ဝိဟာရကာရာပန နဝကမ္မကရဏ ခဏ္ဍဖုလ္လပဋိသင်္ခရဏ ဝိဟာရသမ္မဇ္ဇန ပဋဂ္ဂိဒါန ကူပပေါက္ခရဏီခဏာပနာဒီသု ပါတဗျတံ ဇာနန္တေန ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယဝစနမ္ပိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ ပရိယာယံ အဝတွာ တေသံ သိက္ခာပဒါနံ အနာပတ္တိဝါရေသု ‘‘အနာပတ္တိ အသတိယာ အဇာနန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္တရာပတ္တိသိက္ခာပဒ’’န္တိပိ ဧတဿ နာမမေဝ။ ‘‘ဂစ္ဆထေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုဋိကံ ဘိန္ဒထာ’’တိ ဣမိနာ ကတံ လဘိတွာ တတ္ထ ဝသန္တာနမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ စ သိဒ္ဓံ။ အညထာ ဟိ ¶ ဘဂဝါ န ဘိန္ဒာပေယျ။ ဧသ နယော ဘေဒနကံ ဆေဒနကံ ဥဒ္ဒါလနကန္တိ ဧတ္ထာပိ၊ အာပတ္တိဘေဒါဝ။ တတော ဧဝ ဟိ ¶ ဘေဒနကသိက္ခာပဒါဒီသု ဝိယ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ တထာ အညဿတ္ထာယ ကရောတိ၊ စေတိယာဒီနံ အတ္ထာယ ကရောတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝါတိ စ သိဒ္ဓံ၊ အညထာ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒါဒီသု ဝိယ ‘‘အညဿတ္ထာယ ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ၊ အနာပတ္တီ’’တိ နယမေဝ ဝဒေယျ၊ န ဘိန္ဒာပေယျ။ သဗ္ဗမတ္တိကာမယဘာဝံ ပန မောစေတွာ ကဋ္ဌပါသာဏာဒိမိဿံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အနာပတ္တိ။ တထာ ဟိ ဆေဒနကသိက္ခာပဒါဒီသု ဘဂဝတာ နယော ဒိန္နော ‘‘အညေန ကတံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ပဋိလဘိတွာ ဆိန္ဒိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒီသု။ ကေစိ ပန ‘‘ဝယကမ္မမ္ပီတိ ဧတေန မူလံ ဒတွာ ကာရာပိတမ္ပိ အတ္ထိ၊ တေန တံ အညေန ကတမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ကသ္မာ? သမ္ဘာရေ ကိဏိတွာ သယမေဝ ကရောန္တဿာပိ ဝယကမ္မသမ္ဘဝတော။ ကိံ ဝါ ပါဠိလေသေ သတိ အဋ္ဌကထာလေသနယော။ ဣဋ္ဌကာဟိ ဂိဉ္ဇကာဝသထသင်္ခေပေန ကတာ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပကတိဣဋ္ဌကာဟိ စိနိတွာ ကတ္တဗ္ဗာဝသထော ဂိဉ္ဇကာဝသထော နာမ။ သာ ဟိ ‘‘မတ္တိကာမယာ’’တိ န ဝုစ္စတိ၊ ‘‘ဣဋ္ဌကကုဋိကာ’’တွေဝ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ထုသဂေါမယတိဏပလာလမိဿာ မတ္တိကာမယာပိ အပက္ကိဋ္ဌကမယာပိ ‘‘သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ’’တွေဝ ဝုစ္စတီတိ နော ခန္တီတိ အာစရိယော၊ ဘသ္မာဒယော ဟိ မတ္တိကာယ ဒဠှိဘာဝတ္ထမေဝ အာဒီယန္တိ၊ အပက္ကိဋ္ဌကမယာပိ ဂိဉ္ဇကာဝသထသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ၊ န စ အာယသ္မာ ဓနိယော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ကုမ္ဘကာရော ဝိယ ကုမ္ဘံ တံ ကုဋိကံ နိဋ္ဌာပေသိ၊ အနုက္ကမေန ပန သုက္ခာပေတွာ သုက္ခာပေတွာ မတ္တိကာပိဏ္ဍေဟိ စိနိတွာ နိဋ္ဌာပေသိ၊ အပက္ကိဋ္ဌကမယာ ကုဋိ ဝိယ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ န တထာ ပက္ကိဋ္ဌကမယာ၊ တသ္မာ သာ ကပ္ပတီတိ ဧကေ။ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာယ ကုဋိယာ ဗဟိ စေ တိဏကုဋိကာဒိံ ကတွာ အန္တော ဝသတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝ။ သစေ တတ္ထ တတ္ထ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဗန္ဓိတွာ ဧကာဗဒ္ဓံ ကရောတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တော စေ တိဏကုဋိကာဒိံ ကတွာ အန္တော ဝသတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ကာရကော ဧဝ စေ ဝသတိ၊ ကရဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ န ဝသနပစ္စယာ။ သစေ အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ ဥဘယတ္ထ ဝါ သုဓာယ လိမ္ပတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ယသ္မာ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ သုကရာ ဘိန္ဒိတုံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဌပိတံ ပတ္တစီဝရာဒိ အဂုတ္တံ ဟောတိ၊ စောရာဒီဟိ အဝဟရိတုံ သက္ကာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပတ္တစီဝရဂုတ္တတ္ထာယာ’’တိ။

တေန ¶ ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဥစ္စာဝစေ ပတ္တေ ဓာရေန္တိ၊ ဥစ္စာဝစာနိ ပတ္တမဏ္ဍလာနိ ဓာရေန္တီ’’တိ (စုဠဝ။ ၂၅၃) ဧဝမာဒီနိ ဝတ္ထူနိ နိဿာယ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စာဝစာ ပတ္တာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ နယေန အကပ္ပိယပရိက္ခာရေသု ¶ စ ဒုက္ကဋံ ပညတ္တံ။ ကသ္မာ? တဒနုလောမတ္တာ။ ယတ္ထာပိ န ပညတ္တံ၊ တတ္ထ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စာဝစာနိ ဆတ္တာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၆၉-၂၇၀) နယေန ဒုက္ကဋံ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ‘‘တတြာယံ ပါဠိမုတ္တကော’’တိ အာရဘိတွာ သဗ္ဗပရိက္ခာရေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ၊ သဝိကာရံ ဝါ ကရောန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေန္တေန ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ ပဟရဏိံ သဗ္ဗံ လောဟဘဏ္ဍံ၊ ဌပေတွာ အာသန္ဒိံ ပလ္လင်္ကံ ဒါရုပတ္တံ ဒါရုပါဒုကံ သဗ္ဗံ ဒါရုဘဏ္ဍံ၊ ဌပေတွာ ကတကဉ္စ ကုမ္ဘကာရိကဉ္စ သဗ္ဗံ မတ္တိကာဘဏ္ဍ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၃) ဝုတ္တတ္တာ ယထာဌပိတံ ဝဇ္ဇေတွာ ဣတရံ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌမ္ပိ သဝိကာရမ္ပိ အဝိသေသေန ဝဋ္ဋတီတိ? ဝုစ္စတေ – တံ န ယုတ္တံ ယထာဒဿိတပါဠိဝိရောဓတော၊ တသ္မာ ‘‘ဌပေတွာ ပဟရဏိ’’န္တိ ဧဝံ ဇာတိဝသေန အယံ ပါဠိ ပဝတ္တာ၊ ယထာဒဿိတာ ပါဠိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာဒိဝိကာရပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တာတိ ဧဝံ ဥဘယမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တမေဝ။ အာရဂ္ဂေန နိခါဒနဂ္ဂေန၊ ‘‘အာရဂ္ဂေရိဝ သာသပေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၅၈၊ ဓ။ ပ။ ၄၀၁၊ သု။ နိ။ ၆၃၀) ဧတ္ထ ဝုတ္တနယတော အာရဂ္ဂေန။

ပဋ္ဋမုခေ ဝါတိ ပဋ္ဋကောဋိယံ။ ပရိယန္တေတိ စီဝရပရိယန္တေ။ ဝေဏိဥဟုမုနိယုပေညာမ။ အဂ္ဃိယန္တိ စေတိယံ။ ဂယမုဂ္ဂရန္တိ တုလာဒဏ္ဍသဏ္ဌာနံ၊ ဂယာ သီသေ သူစိကာ ဟောတိ၊ မုခပတ္တာ လဒြာ။ ဥက္ကိရန္တိ နီဟရန္တိ ကရောန္တိ ဌပေန္တိ။ ကောဏသုတ္တပိဠကာ နာမ ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋာဒိကောဏေသု သုတ္တမယပိဠကာ။ ယံ ဧတ္ထ စီဝရံ ဝါ ပတ္တော ဝါ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ တတ္ထ အဓိဋ္ဌာနံ ရုဟတိ၊ ဝိကပ္ပနာပိ ရုဟတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒေဍ္ဍုဘောတိ ဥဒကသပ္ပော။ အစ္ဆီတိ ကုဉ္ဇရက္ခိ။ ဂေါမုတ္တကန္တိ ဂေါမုတ္တသဏ္ဌာနာ ရာဇိယော။ ကုဉ္စိကာယ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ သုဝဏ္ဏရူပိယမယာပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဆာယာ ဒိဿတိ၊ ‘‘ကုဉ္စိကာယ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနတော အညေ ကပ္ပိယလောဟာဒိမယာဝ ကုဉ္စိကာ ကပ္ပန္တိ ပရိဟရဏီယပရိက္ခာရတ္တာ။ အာရကဏ္ဋကော ပေါတ္ထကာဒိကရဏသတ္ထကဇာတိ။ ‘‘အာမဏ္ဍကသာရကော အာမလကဖလမယော’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ တာလပဏ္ဏဗီဇနီအာဒီသု ‘‘ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တာနိ ကုဉ္စိကာ ဝိယ ပရိဟရဏီယာနိ၊ အထ ခေါ ‘‘ဥစ္စာဝစာနိ န ဓာရေတဗ္ဗာနီ’’တိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ကေဝလဉှိ တာနိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဓူပနဉ္စ တာလဝဏ္ဋဉ္စာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၆၉) ဝုတ္တာနိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တေလဘာဇနေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတီတိ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဇဝလ္လဘာတိ ရာဇကုလူပကာ။ သီမာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ဘူမိ၊ ဗဒ္ဓသီမာ စ။ ‘‘ယေသံ သန္တကာ တေသံ သီမာ၊ တတ္ထ ပရေဟိ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘူမိ စ သီမာ စ ယေသံ သန္တကာ၊ တေဟိ ဧဝ ဝါရေတဗ္ဗာ။ ယေသံ ပန အညေသံ ဘူမိယံ သီမာ ကတာ၊ တေ ဝါရေတုံ န ဣဿရာ’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ ‘‘သင်္ဃဘေဒါဒီနံ ကာရဏတ္တာ ‘မာ ကရောထာ’တိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ ဧဝါ’’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ကိရ။

၈၆-၇။ ဒါရုကုဋိကံ ကာတုံ၊ ကတ္တုန္တိ စ အတ္ထိ။ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကန္တိ ဖလာဖလံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဏာပေဟီတိ ဝစနံ အနိဋ္ဌေ ဧဝ ဝုစ္စတီတိ ကတွာ ဗန္ဓံ အာဏာပေသိ။ ဣဿရိယမတ္တာယာတိ သမိဒ္ဓိယံ မတ္တာသဒ္ဒေါတိ ဉာပေတိ။

၈၈။ ‘‘ဧဝရူပံ ဝါစံ ဘာသိတွာ’’တိ စ ပါဌော။ လောမေန တွံ မုတ္တော၊ မာ ပုနပိ ဧဝရူပမကာသီတိ ဣဒံ ကိံ ဗျာပါဒဒီပကံ၊ ဒါရူသုပိ လောဘက္ခန္ဓဒီပကံ ဝစနံ သောတာပန္နဿ သတော တဿ ရာဇဿ ပတိရူပံ။ နနု နာမ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကတံ သုကတံ ဘန္တေ၊ ဝဒေယျာထ ပုနပိ ယေနတ္ထော’’တိ ပဝါရေတွာ အတီဝ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ တေန သိယာတိ? သစ္စမေတံ သောတာပန္နတ္တာ အတီဝ ဗုဒ္ဓမာမကော ဓမ္မမာမကော သင်္ဃမာမကော စ၊ တသ္မာ ဘိက္ခူနံ အကပ္ပိယံ အသဟန္တော၊ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ စ ဩကာသံ ကတ္တုကာမော ‘‘သုပယုတ္တာနိ မေ ဒါရူနီ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တောပိ ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေဟိ နာမ ဧဝရူပေ ဌာနေ။ ‘‘အာဂတပဒါနုရူပေနာတိ အညေဟိ ဝါ ပဒေဟိ၊ ဣတော ထောကတရေဟိ ဝါ အာဂတကာလေ တဒနုရူပါ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ကေဝလံ ဣမသ္မိံယေဝ သိက္ခာပဒေ၊ အညေသုပိ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတပဒါနုရူပေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဥဇ္ဈာယနတ္ထော အဒိန္နဿာဒိန္နတ္တာဝ၊ တေ ဥဇ္ဈာယိံသု။

ရုဒြဒါမကော နာမ ရုဒြဒါမကာဒီဟိ ဥပ္ပာဒိတော။ ဗာရာဏသိနဂရာဒီသု တေဟိ တေဟိ ရာဇူဟိ ပေါရာဏသတ္ထာနုရူပံ လက္ခဏသမ္ပန္နာ ဥပ္ပာဒိတာ နီလကဟာပဏာ။ တေသံ ကိရ တိဘာဂံ အဂ္ဃတိ ရုဒြဒါမကော၊ တသ္မာ တဿ ¶ ပါဒေါ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု ဟောတိ။ မာသကော ပန ဣဓ အပ္ပမာဏံ။ ကဟာပဏော ကိဉ္စိကာလေ ဦနဝီသတိမာသကော ဟောတိ၊ ကိဉ္စိ ကာလေ အတိရေကဝီသတိမာသကော။ တသ္မာ တဿ ကဟာပဏဿ စတုတ္ထဘာဂေါ ပဉ္စမာသကော ဝိယ အတိရေကပဉ္စမာသကော ဝါ ဦနပဉ္စမာသကော ဝါ ပါဒေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ‘‘တဒါ ရာဇဂဟေ ဝီသတိမာသကော ကဟာပဏော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရဇတမယော သုဝဏ္ဏမယော တမ္ဗမယော စ ကဟာပဏော ဟောတိ။ သုဝဏ္ဏဘူမိယံ ဝိယ ပါဒေါပိ ယတ္ထ တမ္ဗမယောဝ ကတော ဟောတိ၊ တတ္ထ သောဝ ပါဒေါတိ အာစရိယော။ ယသ္မာ ပါဒေါ ဧကနီလကဟာပဏဂ္ဃနကော၊ တသ္မာ တဿ ပါဒဿ စတုတ္ထဘာဂေါဝ သိယာ ပါဒေါတိ ဧကေ။ ဣဒံ န ယုဇ္ဇတိ။ ယော စ တတ္ထ ပါဒါရဟော ဘဏ္ဍော၊ တဿ စတုတ္ထဘာဂဿေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ယဒိ ပါဒါရဟံ ဘဏ္ဍံ ပါရာဇိကဝတ္ထု၊ သိဒ္ဓံ ‘‘သောဝ ပါဒေါ ပစ္ဆိမံ ပါရာဇိကဝတ္ထူ’’တိ ¶ ။ န ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ နီလကဟာပဏဂ္ဃေန အဂ္ဃာပေန္တိ။ ယသ္မာ တဿ တဿေဝ ကဟာပဏဂ္ဃေန အဂ္ဃာပေန္တိ၊ တသ္မာ တဿ တဿ ဇနပဒဿ ပါဒေါဝ ပါဒေါတိ တဒဂ္ဃနကမေဝ ပါဒဂ္ဃနကန္တိ သိဒ္ဓံ၊ ‘‘သော စ ခေါ ပေါရာဏဿ နီလကဟာပဏဿ ဝသေန၊ န ဣတရေသန္တိ ယတ္ထ ပန နီလကဟာပဏာ ဝဠဉ္ဇံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တတ္ထေဝါ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၉၂။ ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါတိ လက္ခဏာနုပညတ္တိကတ္တာ ပဌမပညတ္တိယာ အာဒိမှိ ဝုတ္တာ။ ယတော ဝါ အပက္ကန္တာ၊ သော အမနုဿော နာမ။ ‘‘အမနုဿဂါမံ အပါရုပိတွာ၊ ဂါမပ္ပဝေသနဉ္စ အနာပုစ္ဆာ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယတော ဂါမတော အာဂန္တုကာမာ ဧဝ အပက္ကန္တာ၊ တံ ဂါမံ ဧဝံ ပဝိသိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ ဧကေ။ ကေစိ ပန ‘‘ယက္ခပရိဂ္ဂဟဘူတောပိ အာပဏာဒီသု ဒိဿမာနေသု ဧဝ ‘ဂါမော’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ အဒိဿမာနေသု ပဝေသနေ အနာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဂါမော ဧဝ ဥပစာရော ဂါမူပစာရောတိ ဧဝံ ကမ္မဓာရယဝသေန ဂဟိတေ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာဒီသု ဝုတ္တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တဿ ဃရူပစာရော ဂါမောတိ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘ဂါမဿုပစာရော စ ဂါမော စ ဂါမူပစာရော စာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ န။ ‘‘ဣမေသံ လာဘာဒီသု လက္ခဏံ သန္ဓာယ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘ဃရံ ဃရူပစာရော’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ န မယံ ပဋိက္ခိပါမာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကတပရိက္ခေပေါ ¶ စာတိ ဃရဿ သမန္တတော တတ္တကော ဥပစာရော နာမာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ယော ယော အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ထေရဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတီတိ ဣတော အနာဂတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ နာတီတံ။ ယဒိ အတီတမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ မဟာပဒုမထေရဝါဒေါဝ ပမာဏံ ဇာတန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အနာဂတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယာ ကထယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသမ္ပီတိ ဂါမူပစာရလက္ခဏမ္ပိ။

တတြာယံ နယောတိ တဿ ဂါမူပစာရဿ ဂဟဏေ အယံ နယော။ ဝိကာလေဂါမပ္ပဝေသနာဒီသူတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂါမပ္ပဝေသနဉှိ ဗဟိ ဧဝ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဂါမသင်္ခါတူပစာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဂဟိတေ သမေတီတိ မမ တက္ကော။ ‘‘အာဒိ-သဒ္ဒတော ဃရေ ဌိတာနံ ဒိန္နလာဘဘာဇနာဒီနီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂါမူပစာရေ ဌိတာနံ ပါပုဏိတဗ္ဗလာဘံ သဉ္စိစ္စ အဒေန္တာနံ ပါရာဇိက’’န္တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ကုရုန္ဒိအာဒီသု ပါဠိယံ ဝုတ္တဝစနာနုလောမဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပမာဒလေခါ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ¶ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော သင်္ဂီတိတော ပဋ္ဌာယ အာဂတော။ ‘‘ယဉ္စေတံ မဟာအဋ္ဌကထာယ’’န္တိအာဒိ သီဟဠဒီပေ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိနိစ္ဆယနယော’’တိ စ။ လေဍ္ဍုပါတေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ၊ န ဥပစာရံ။ သော ဟိ တတော အပရေန လေဍ္ဍုပါတေန ပရစ္ဆိန္နော။ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနသိက္ခာပဒေတိ နိယမေန အညတ္ထ အညထာတိ အတ္ထတော ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန ဝါ နိယမေန ယထာရုတဝသေနာပိ အတ္ထော ဣဓ ယုဇ္ဇတိ။ အဘိဓမ္မေ ပနာတိအာဒိနာ အညထာပိ အတ္ထာပတ္တိသိဒ္ဓံ ဒဿေတိ။

‘‘ပရိစ္စာဂါဒိမှိ အကတေ ‘ဣဒံ မမ သန္တက’န္တိ အဝိဒိတမ္ပိ ပရပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ပုတ္တကာနံ ပိတု အစ္စယေန သန္တကံ ဝိယ၊ တံ အတ္ထတော အပရိစ္စတ္တေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ထေနဿ ကမ္မံ ထေယျံ၊ ထေနေန ဂဟေတဗ္ဗဘူတံ ဘဏ္ဍံ။ ထေယျန္တိ သင်္ခါတန္တိ ထေယျသင်္ခါတ’’န္တိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တံ ထေယျံ ယဿ ထေနဿ ကမ္မံ၊ သော ယသ္မာ ထေယျစိတ္တော အဝဟရဏစိတ္တော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ထေယျသင်္ခါတ’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ထေယျစိတ္တော အဝဟရဏစိတ္တော’’တိ ပဒဘာဇနမ္ပိ တေသံ ပေါရာဏာနံ ယုဇ္ဇတေဝ၊ တထာပိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ယဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘အဝဟရိဿာမီ’တိ ပဝတ္တံ စိတ္တံ၊ ယဉ္စ ဂမနာဒိသာဓကံ၊ ပရာမသနာဒိသာဓကံ ဝါ မဇ္ဈေ ပဝတ္တံ၊ ယဉ္စ ဌာနာစာဝနပယောဂသာဓကံ ¶ ၊ တေသု အယမေဝေကော ပစ္ဆိမော စိတ္တကောဋ္ဌာသော ဣဓ အဓိပ္ပေတော ‘ထေနော’တိ အပရေ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဦနမာသကမာသပါဒါဒီသု ‘‘အဝဟရဏစိတ္တေသု ဧကစိတ္တကောဋ္ဌာသောတိ အာစရိယာ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ နာမ ဝစနဘေဒေနေဝ ဘိန္နာ၊ အတ္ထတော ပန အဘိန္နာ။ အာကုလာ ဒုဝိညေယျဝိနိစ္ဆယာတိ အာစရိယာနံ မုခေ သန္တိကေ သဗ္ဗာကာရေန အဂ္ဂဟိတဝိနိစ္ဆယာနံ ဒုဝိညေယျာ။ ဒုကတိကပဋ္ဌာနပါဠိ (ပဋ္ဌာ။ ၅။၁။၁ အာဒယော၊ ဒုကတိကပဋ္ဌာနပါဠိ) ဝိယ အာကုလာ ဒုဝိညေယျဝိနိစ္ဆယာ၊ ကေဝလံ တံ အာစရိယာ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓမကတွာ သင်္ဂီတိတော ပဋ္ဌာယ အာဂတနယမဝိနာသေတွာ ဝဏ္ဏယန္တီတိ ‘‘ပဋ္ဌာနပါဠိမိဝါတိ အပရေ ဝဒန္တီ’’တိ စ ဝုတ္တာ။ ပေါရာဏာတိ သင်္ဂီတိအာစရိယာ။ အယမေတ္ထ သာမီစိ ဧဝ၊ သစေ န ဒေတိ၊ အာပတ္တိ နတ္ထိ၊ ပါရာဇိကဘယာ ပန ယထာ သိက္ခာကာမော ဒေတိ၊ ဧဝံ ဒါတဗ္ဗမေဝ။ ယာနိ ပနေတ္ထ ဝတ္ထူနိ၊ တာနိ သီဟဠဒီပေ အာစရိယေဟိ သင်္ဃာဒီနမနုမတိယာ အဋ္ဌကထာသု ပက္ခိတ္တာနိ၊ ‘‘အနာဂတေ ဗြဟ္မစာရီနံ ဟိတတ္ထာယ ပေါတ္ထကာရုဠှကာလတော ပစ္ဆာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဏတ္တိကံ အာဏတ္တိက္ခဏေပိ ဂဏှာတိ၊ ကာလန္တရေနာပိ အတ္ထသာဓကော၊ ကာလန္တရံ သန္ဓာယာတိ ဣဒမေတေသံ နာနတ္တံ။ ဘဋ္ဌေတိ အပဂတေ။ အန္တရသမုဒ္ဒေ ¶ အတုရုမုဟုဒေ။ ဖရတိ သာဓေတိ။ နဝဓောတောတိ နဝကတော။ ပါသာဏသက္ခရန္တိ ပါသာဏဉ္စ သက္ခရဉ္စ။

၉၄။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ပမာဒလိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယထေတရဟိ ယုတ္တိယာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ‘‘စတုဝဂ္ဂေန ဌပေတွာ ဥပသမ္ပဒပဝါရဏအဗ္ဘာနာဒိသဗ္ဗံ သင်္ဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ’’စ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဥပသမ္ပဒပဝါရဏကထိနဗ္ဘာနာဒီနီ’’တိ လိခန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ အာစရိယာ ‘‘ပမာဒလေခါ’’တွေဝ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပမာဒလိခိတ’’န္တိ။ ယံ ယံ ဝစနံ မုသာ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဿ ဝစနေ ပယောဇနာဘာဝါ ‘‘အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညေသမ္ပိ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ပမာဒလိခိတန္တိ ဧတ္ထ ¶ ဣဓ အဓိပ္ပေတမေဝ ဂဟေတွာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟိတေ သမေတိ ဝိယ။ အာစရိယာ ပန ‘‘ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝတွာ ဒုက္ကဋေ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သစ္စာလိကေ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပမာဒလေခါ’’တိ ဝဒန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ‘‘ကုသလစိတ္တေန ဂမနေ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒါနဉ္စ ဒဿာမီ’’တိ ဝစနေန အနာပတ္တိ ဝိယ။

ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ ပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ဒုက္ကဋမာပဇ္ဇတိ။ ဗဟုကာပိ အာပတ္တိယော ဟောန္တူတိ ခဏနဗျူဟနုဒ္ဓရဏေသု ဒသ ဒသ ကတွာ အာပတ္တိယော အာပန္နော၊ တေသု ဥဒ္ဓရဏေ ဒသ ပါစိတ္တိယော ဒေသေတွာ မုစ္စတိ၊ ဇာတိဝသေန ‘‘ဧကမေဝ ဒေသေတွာ မုစ္စတီ’’တိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပုရိမေန သမေတိ။ ‘‘သမောဓာနေတွာ ဒဿိတပယောဂေ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သမာနပယောဂါ ဗဟုဒုက္ကဋတ္တံ ဉာပေတိ။ ခဏနေ ဗဟုကာနီတိ သမာနပယောဂတ္တာ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏေနာတိ ယထာ ပနေတ္ထ၊ ဧဝံ အညေသုပိ ဧဝရူပါနိ အဋ္ဌကထာယ အာဂတဝစနာနိ သင်္ဂီတိတော ပဋ္ဌာယ အာဂတတ္တာ ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဓ ဒုတိယပါရာဇိကေ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န အညေသူ’’တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ကိရာဟ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပုရိမခဏနံ ပစ္ဆိမံ ပတွာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ တေနေဝ ဧကမေဝ ဒေသေတွာ မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝိသဘာဂကိရိယံ ဝါ ပတွာ ပုရိမံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတာယ ကုမ္ဘိယာ ဌာနာစာဝနဉ္စေတ္ထ ဆဟာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုမ္ဘိယာတိ ဘုမ္မဝစနံ။ ဥဒ္ဓံ ဥက္ခိပန္တော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဘူမိတော မောစေတိ၊ ပါရာဇိကန္တိ ဧတ္ထ မုခဝဋ္ဋိယာ ¶ ဖုဋ္ဌောကာသံ ဗုန္ဒေန မောစိတေ ‘‘ဌာနာစာဝနဉ္စေတ္ထ ဆဟာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ သမေတိ၊ တထာ အဝတွာ ‘‘ဘူမိတော မုတ္တေ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကန္တေ ဘူမိတော မောစိတံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဒဠှံ ကတွာ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဧကစ္စေ ဧဝံ အတ္ထံ ဝဒန္တိ ‘‘ပုဗ္ဗေ ခဏန္တေန အဝသေသဋ္ဌာနာနိ ဝိယောဇိတာနိ၊ တသ္မိံ ဝိမုတ္တေ ပါရာဇိက’’န္တိ။ သင်္ခေပမဟာပစ္စရိယာဒီသု ဝုတ္တဝစနဿ ပမာဒလေခဘာဝေါ ‘‘အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ မုဋ္ဌိံ ဝါ ဆိန္ဒတီ’’တိ ဝစနေန ဒီပိတော။

ယံ ပန ‘‘ပီတမတ္တေ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယထေတရဟိ ‘‘ပဉ္စဝိညာဏာ ဥပ္ပန္နဝတ္ထုကာ ဥပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဥပ္ပန္နဝတ္ထုကာဟိ အနာဂတပဋိက္ခေပေါ’’တိ ¶ အဋ္ဌကထာဝစနံ ‘‘အသမ္ဘိန္နဝတ္ထုကာ အသမ္ဘိန္နာရမ္မဏာ ပုရေဇာတဝတ္ထုကာ ပုရေဇာတာရမ္မဏာ’’တိ ဝစနမပေက္ခိတွာ အတီတာနာဂတပဋိက္ခေပေါတိ ပရိဝတ္တေတိ၊ တထာ တာဒိသေဟိ ပရိဝတ္တ’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ ဝဒန္တိ။ ယံ ပန အာစရိယာ ‘‘ဣဒံ ပမာဒလိခိတ’’န္တိ အပနေတွာ ပဋိက္ခိပိတွာ ဝစနကာလေ ဝါစေန္တိ၊ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ တမေဝ စ ဣမိနာပိ အာစရိယေန ‘‘ပမာဒလိခိတ’’န္တိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ယဉ္စ သုတ္တံ ဒဿေတွာ တေ ပဋိက္ခိပန္တိ၊ တမေဝ စ ဒဿေန္တေန ဣမိနာ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ပန တတ္ထေဝါ’’တိအာဒိ။

အနာပတ္တိမတ္တမေဝ ဝုတ္တန္တိ နေဝ အဝဟာရော န ဂီဝါ အနာပတ္တီတိ ဗျဉ္ဇနတောဝ ဘေဒေါ၊ န အတ္ထတောတိ ဒဿနတ္ထံ။ တံ ပမာဒလိခိတံ ကတရေဟီတိ စေ? ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ၊ လေခကေဟိ ဝါ၊ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘န ဟိ တဒေဝ ဗဟူသု ဌာနေသု ယုတ္တတော ပါရာဇိကမဟုတွာ ကတ္ထစိ ဟောတီ’’တိ သဗ္ဗံ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဒုဋ္ဌပိတံ ဝါ ဌပေတီတိ ဧတ္ထ တတော ပဂ္ဃရိဿတီတိ ဌာနာစာဝနံ သန္ဓာယ ကတတ္တာ ပါရာဇိကံ တံ ပန ဂဏှတု ဝါ မာ ဝါ တတ္ထေဝ ‘‘ဘိန္ဒတီ’’တိအာဒိဝစနတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထေဝါတိ ဌာနာစာဝနံ အကရောန္တောဝ ဌာနာ အစာဝေတုကာမောဝ ကေဝလံ ‘ဘိန္ဒတီ’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော စ ဉာပေတဗ္ဗ’’န္တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘ပဂ္ဃရိတေဟိ တိန္တပံသုံ ဂဟေတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဂဟေတုံ သက္ကာ၊ တသ္မာ ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ အပရေ။ ‘‘ရိတ္တကုမ္ဘိယာ ဥပရိ ကရောတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အာဏတ္တိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ‘‘ယဒါ သက္ကောသိ၊ တဒါ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အတ္ထသာဓကော အာဏတ္တိကာလေ ဧဝ ပါရာဇိကံ။ အပိစ အာဝါဋကာဒီနိ ထာဝရပယောဂါနိ စ ဧတ္ထ သာဓကာနိ။ နတ္ထိ ကာလကတပယောဂါနိ ပါရာဇိကဝတ္ထူနီတိ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧကေ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘အပရေ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကေ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣတရံ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။ ဝဒန္တီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ န၊ အညထာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတောတိ ပါဠိပရိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေကေ ဝဒန္တီတိ တံ ¶ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘ပဿာဝံ ဝါ ဆဍ္ဍေတီ’’တိ စ ‘‘အပရိဘောဂံ ဝါ ကရောတီ’’တိ စ အတ္ထတော ဧကတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယ ‘‘မုဂ္ဂရေန ပေါထေတွာ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာပိ။

အယံ ¶ ပနေတ္ထ သာရောတိအာဒိကထာယ ‘‘အမှာကံ အာစရိယဿ ဝစန’’န္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော အာဟ။ သင်္ဂဟာစရိယာနံ ဝါဒေါတိ ဧကေ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာပိ တေ ဧဝ၊ တသ္မာ ဝေါဟာရဝသေနာတိ အဆဍ္ဍေတုကာမမ္ပိ တထာ ကရောန္တံ ‘‘ဆဍ္ဍေတီ’’တိ ဝေါဟရန္တိ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ဌာနာစာဝနဿ နတ္ထိတာယ ဒုက္ကဋ’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနေန အတိဝိယ သမေတိ၊ တတ္ထ ဌာနာစာဝနစိတ္တဿ နတ္ထိတာယ ဌာနာ စုတမ္ပိ န ‘‘ဌာနာ စုတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣတရထာပီတိ ထေယျစိတ္တာဘာဝါ ဌာနာ စာဝေတုကာမဿပိ ဒုက္ကဋံ ယုဇ္ဇတိ။

၉၆။ သယမေဝ ပတိတမောရဿေဝ ဣတော စိတော စ ကရောတော ထုလ္လစ္စယံ။ အာကာသဋ္ဌဝိနိစ္ဆယေ တပ္ပသင်္ဂေန တသ္မိံ ဝေဟာသာဒိဂတေပိ အသမ္မောဟတ္ထံ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝမညတြာပိ သာမိသေ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဌာနာစာဝနံ အကရောန္တော စာလေတီ’’တိ ဝစနတော ဌာနာစာဝနေ ထုလ္လစ္စယံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကေစိ အဖန္ဒာပေတွာ ဌာနာစာဝနာစာဝနေဟိပိ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယေ ဝဒန္တိ။ ‘‘တေ ဌာနာစာဝနံ အကရောန္တောတိ ဣမံ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

၉၇။ ဆေဒနမောစနာဒိ ဥပရိဘာဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဝဿံ ဌာနတော အာကာသဂတံ ကရောတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဧကကောဋိံ နီဟရိတွာ ဌပိတေ ဝံသေ ဌိတဿ အာကာသကရဏံ သန္ဓာယာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ တေ ပန အထ ‘‘မူလံ အစ္ဆေတွာ ဝလယံ ဣတော စိတော စ သာရေတိ၊ ရက္ခတိ။ သစေ ပန မူလတော အနီဟရိတွာပိ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အာကာသဂတံ ကရောတိ၊ ပါရာဇိက’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။ ဘိတ္တိနိဿိတန္တိ ဘိတ္တိယာ ဥပတ္ထမ္ဘိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ဘိတ္တိံ နိဿာယ ဌပိတန္တိ နာဂဒန္တာဒီသု ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဆိန္နမတ္တေတိ ဥပရိ ဥဂ္ဂန္တွာ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၉၈။ ဥပရိ ဌိတဿ ပိဋ္ဌိယာတိ ဧတ္ထ အဓော ဩသာရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ဩသာရေန္တဿ ဥပရိမဿ ပိဋ္ဌိယာ ဟေဋ္ဌိမေန ဌိတောကာသံ အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ၊ ဥဒ္ဓံ ဥက္ခိပန္တဿ ဥဒကတော မုတ္တမတ္တေ။ ‘‘ဧဝံ ဂဟိတေ ¶ ဘူမဋ္ဌေ ဝုတ္တေန သမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မတမစ္ဆာနံ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ ကိရ။ ထေယျစိတ္တေန မာရေတွာ ဂဏှတော ဦနပါဒဂ္ဃနကေ ဒုက္ကဋံ၊ သဟပယောဂတ္တာ ပါစိတ္တိယံ နတ္ထီတိ ဧကေ။ မဒနဖလဝသာဒီနီတိ ဧတ္ထ သီဟဠဘာသာ ကိရ ဝသ ဣတိ ဝိသန္တိ အတ္ထော၊ ဂရုဠာကာရေန ကတုပ္ပေယိတံ ဝါ။

၉၉။ ပုဗ္ဗေ ¶ ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရဥပမာယ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ‘‘ထလေ ဌပိတာယ နာဝါယ န ဖုဋ္ဌောကာသမတ္တမေဝါ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ဝါတော အာဂမ္မာတိ ဝစနတော ဝါတဿ နတ္ထိကာလေ ပယောဂဿ ကတတ္တာ အဝဟာရော နတ္ထိ၊ အတ္ထိကာလေ စေ ကတော၊ အဝဟာရောဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ကေသန္တိ စေ? ယေသံ ဟတ္ထေ ကဟာပဏာနိ ဂဟိတာနိ၊ တေသံ ဝါ၊ နာဝါသာမိနာ နာဝါယ အဂ္ဂဟိတာယ နာဝါသာမိကဿ ဝါ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၁၀၄။ နိရမ္ဗိတွာ ဥပရိ။ အကတံ ဝါ ပန ပတိဋ္ဌပေတီတိ အပုဗ္ဗံ ဝါ ပဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။

၁၀၆။ ဂါမဋ္ဌေ ဝါ ‘‘ဂါမော နာမာ’’တိ န ဝုတ္တံ ပဌမံ ဂါမလက္ခဏဿ သဗ္ဗသော ဝုတ္တတ္တာ။

၁၀၇။ အရညဋ္ဌေ အရညံ နာမာတိ ပုန န ကေဝလံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တလက္ခဏညေဝ အရညန္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ ကိန္တု ပရပရိဂ္ဂဟိတမေဝ စေတံ ဟောတိ၊ တံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ အတ္ထေပိ အရညဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အဂ္ဂေပိ မူလေပိ ဆိန္နာတိ ဧတ္ထ ‘‘န ဝေဌေတွာ ဌိတာ၊ ဆိန္နမတ္တေ ပတနကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တစ္ဆေတွာ ဌပိတောတိ အရညသာမိကေဟိ ပရေဟိ လဒ္ဓေဟိ တစ္ဆေတွာ ဌပိတော။ အဒ္ဓဂတောပီတိ စိရကာလိကောပိ။ ‘‘န ဂဟေတဗ္ဗောတိ အရညသာမိကေဟိ အနုညာတေနပီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဆလ္လိယာ ပရိယောနဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဣမိနာ သာမိကာနံ နိရပေက္ခတံ ဒီပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယဒိ သာမိကာနံ သာပေက္ခတာ အတ္ထိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။

၁၀၈။ တတ္ထ ‘‘ဘာဇနေသု ပေါက္ခရဏီတဠာကေသု စ ဂါဝေါ ပက္ကောသတီတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ တယော ဒသ ဝါရာ အာဒိမေဝ ဒဿေတွာ သံခိတ္တာ’’တိ ¶ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗဟနဥဒကံ နာမ တဠာကရက္ခဏတ္ထာယ အဓိကောဒကနိက္ခမနဒွါရေန နိက္ခမနဥဒကံ။ ‘‘ဂဟေတုံ န လဘတီတိ သာမီစိကမ္မံ န ဟောတီ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ အနုဂဏ္ဌိပဒေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အနိက္ခန္တေ ဥဒကေတိ ပါဌသေသော၊ သုက္ခမာတိကာပယောဂတ္တာ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဠာကံ နိဿာယ ခေတ္တဿ ကတတ္တာတိ ‘‘သဗ္ဗသာဓာရဏံ တဠာကံ ဟောတီ’’တိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယသ္မာ တဠာကဂတံ ဥဒကံ သဗ္ဗသာဓာရဏမ္ပိ မာတိကာယ သတိ တံ အတိက္ကမိတွာ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တံ သန္ဓာယ ကုရုန္ဒိယာဒီသု အဝဟာရောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အပရေ အာဟူတိ။ ဣမိနာ လက္ခဏေန န သမေတီတိ ယသ္မာ သဗ္ဗသာဓာရဏဒေသော နာမ တဉ္စ တဠာကံ သဗ္ဗသာဓာရဏံ၊ ကတိကာဘာဝါ စ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ ယုတ္တန္တိ အာဟာစရိယော။

၁၀၉။ ‘‘တတော ¶ ပဋ္ဌာယ အဝဟာရော နတ္ထီတိ ထေယျာယပိ ဂဏှတော၊ တသ္မာ ယထာမုဏ္ဍမဟာဇေတဗ္ဗတ္တာ၊ အရက္ခိတဗ္ဗတ္တာ၊ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ စ အညမ္ပိ သင်္ဃသန္တကံ ဣဒံ န ဟောတီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၁၁၀။ ဥဇုကမေဝ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သမီပေ ရုက္ခသာခါဒီဟိ သန္ဓာရိတတ္တာ ဤသကံ ခလိတွာ ဥဇုကမေဝ တိဋ္ဌတိ စေ၊ အဝဟာရော။ ဆိန္နဝေဏု ဝိယ တိဋ္ဌတိ စေ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သုဝုတ္တံ၊ တဿ ဝိနိစ္ဆယေ ‘‘သစေ တာနိ ရက္ခန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ နော အညထာတိ သမ္ပတ္တေ စေ ဝါတေ ဝါတမုခသောဓနံ ကရောတိ၊ ပါရာဇိကန္တိ အတ္ထော။

၁၁၁။ အညေသု ပန ဝိစာရဏာ ဧဝ နတ္ထီတိ တေသု အပ္ပဋိက္ခိပိတတ္တာ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဧတေန ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာပိ စောရေဟိ အာဟဋံ စောဒေတွာ ဂဏှတော အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၂။ ဧသေဝ နယောတိ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ၊ ကသ္မာ? အညေဟိ ပတ္တေဟိ သာဓာရဏဿ သညာဏဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဒဝါရေနာတိ စောရေန နီဟရိတွာ ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတော။ ဂါမဒွါရန္တိ ဝေါဟာရမတ္တမေဝ၊ ဂါမန္တိ အတ္ထော အာဏတ္တိယာ ဒဋ္ဌဗ္ဗတ္တာ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဥဒ္ဓါရေ ဧဝ ပါရာဇိကံ။ အသုကံ ¶ နာမ ဂါမံ ဂန္တွာတိ ဝစနေန ယာဝ တဿ ဂါမဿ ပရတော ဥပစာရော၊ သဗ္ဗမေတံ အာဏတ္တမေဝ ဟောတိ။ ‘‘ဌတွာ ဝါ နိသီဒိတွာ ဝါ ဝိဿမိတွာ ပုရိမထေယျစိတ္တံ ဝူပသမိတွာ ဂမနတ္ထဉ္စေ ဘဏ္ဍံ န နိက္ခိတ္တံ၊ ယထာဂဟိတမေဝ၊ ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗောတိ၊ နိက္ခိတ္တဉ္စေ၊ ဥဒ္ဓါရေနာ’’တိ စ လိခိတံ။ ကေဝလံ ‘‘လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဂဏ္ဌိပဒေ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇန္တောတိ ဌာနာစာဝနံ အကတွာ နိဝတ္ထပါရုတနီဟာရေန ‘‘ပုဗ္ဗေဝေဒံ မယာ ဂဟိတ’’န္တိ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇန္တော။ ‘‘နဋ္ဌေ ဘဏ္ဍဒေယျံ ကိရာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘အညော ဝါ’’တိ ဝစနေန ယေန ဌပိတံ၊ တေန ဒိန္နေ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ ဂေါပကဿ ဒါနေ ဝိယ၊ ‘‘ကေဝလံ ဣဓ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အညော ဝါ’’တိ ဝစနတော ယေန ဌပိတံ။ သော ဝါတိပိ လဗ္ဘတီတိ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝါ-သဒ္ဒေန ယဿ ဟတ္ထေ ဌပိတံ၊ သော ဝါ ဒေတိ ရာဇဂဟေ ဂဏကော ဝိယ ဓနိယဿ၊ တသ္မာ ပါရာဇိကံ ယုတ္တံ ဝိယ။

တဝ ထူလသာဋကော လဒ္ဓါတိ ဝုတ္တက္ခဏေ မုသာဝါဒေ ဒုက္ကဋံ။ တဿ နာမံ လိခိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘တေန ‘ဂဟေတွာ ဌပေယျာသီ’တိ အာဏတ္တတ္တာ နာမလေခနကာလေ အနာပတ္တိ ကုသသင်္ကမနသဒိသံ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဇာနန္တီတိ န သုဏန္တီတိ အတ္ထော။ သစေ ဇာနိတွာပိ စိတ္တေန န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ ¶ ဧသေဝ နယော။ ဇာနန္တေန ပန ရက္ခိတုံ အနိစ္ဆန္တေ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ ဧတန္တိ ဝတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဥမ္မဂ္ဂေနာတိ ပုရာပါဏံ ခဏိတွာ ကတမဂ္ဂေနာတိ အတ္ထော။

နိဿိတဝါရိကဿ ပန သဘာဂါ ဘတ္တံ ဒေန္တိ၊ တသ္မာ ယထာ ဝိဟာရေ ပန္တိ၊ တထေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ သမ္ပတ္တဝါရံ အဂ္ဂဟေတုံ န လဘန္တိ၊ ‘‘တဿ ဝါ သဘာဂါ အဒါတုံ န လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တဒုတိယဿာတိ န ဟိ ဧကေနာနီတံ ဒွိန္နံ ပဟောတိ၊ သစေ ပဟောတိ ပါပေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိပုစ္ဆံ ဒေတီတိ ပုစ္ဆိတပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောတီ’’တိ လိခိတံ။ သင်္ဃဿ ဘာရံ နာမ ‘‘သဒ္ဓမ္မဝါစနာ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘နဝကမ္မိကောပိ ဝုစ္စတီ’’တိ စ၊ ‘‘ဣတော ဘဏ္ဍတော ဝဋ္ဋန္တံ ပုန အန္တော ပဝိသတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာပဒဿ ကုရုန္ဒီသင်္ခေပဋ္ဌကထာဟိ အဓိပ္ပာယော ဝိဝရိတော’’တိ လိခိတံ။

၁၁၃။ ဂစ္ဆန္တေ ယာနေ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘သုင်္ကဋ္ဌာနဿ ဗဟိ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဥပတိဿတ္ထေရော ဝဒတိ ကိရ။ ‘‘ဂစ္ဆန္တေ ယာနေ ဝါတိအာဒိ သုင်္ကဋ္ဌာနဗ္ဘန္တရေ ¶ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဗဟိ ဌိတဿ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ ‘‘အန္တော ဌတွာ’’တိ အဓိကာရေ ဝုတ္တတ္တာ စေတိ ယုတ္တံ – ယာနာဒီသု ဌပိတေ တဿ ပယောဂံ ဝိနာယေဝ ဂတေသု ပါရာဇိကော န ဟောတိ။ ကသ္မာ န ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ စေ? သုင်္ကဋ္ဌာနဿ ဗဟိ ဌိတတ္တာ။ အရညဋ္ဌေ ‘‘အဿတိယာ အတိက္ကမန္တဿပိ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) ဝုတ္တံ တေသံ သပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဣဓ ပန ‘‘အတြ ပဝိဋ္ဌဿာ’’တိ ဝစနတော န ဗဟိ ဌိတဿ၊ တံ ကိရ သုင်္ကသင်္ကေတံ။ အညံ ဟရာပေတီတိ တတ္ထ ‘‘သဟတ္ထာ’’တိ ဝစနတော အနာပတ္တိ။ နိဿဂ္ဂိယာနိ ဟောန္တီတိ အဋ္ဌကထာတော ပါစိတ္တိယံ၊ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ပရိဟရဏေ သာဒီနဝတ္တာ ဒုက္ကဋံ။

သုင်္ကဋ္ဌာနေ သုင်္ကံ ဒတွာဝ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာနံ မာတိကာတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ‘‘အနုရာဓပုရဿ စတူသု ဒွါရေသု သုင်္ကံ ဂဏှန္တိ၊ တေသု ဒက္ခိဏဒွါရဿ ပုရတော မဂ္ဂေါ ထူပါရာမတော အာနန္ဒစေတိယံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဇေတဝနဝိဟာရဿန္တရပါကာရဿာသန္နေ နိဝိဋ္ဌော၊ ယော န ဂါမံ ပဝိသန္တော ဥပစာရံ ဩက္ကန္တော ဟောတိ။ ထူပါရာမတော စ မဟာစေတိယံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ရာဇဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တော န ဩက္ကမတီ’’တိ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ အာဂတံ။ ဧတ္ထ စာတိ သုင်္ကဃာတေ ‘‘ဒွီဟိ လေဍ္ဍုပါတေဟီတိ အာစရိယပရမ္ပရာဘတာ’’တိ လိခိတံ။ ဒွီဟိ လေဍ္ဍုပါတေဟီတိ သုင်္ကဃာတဿ ပရိစ္ဆေဒေ အဋ္ဌပိတေ ယုဇ္ဇတိ၊ ဌပိတေ ပန အတိရေကယောဇနမ္ပိ သုင်္ကဃာတံ ဟောတီတိ တတော ပရံ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ ဥပစာရောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ပနေတ္ထာပိ ဒုဝိဓော ဗာဟိရဗ္ဘန္တရဘေဒတော။ တတ္ထ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတံ ဗာဟိရောပစာရံ သန္ဓာယ ပါဠိယံ၊ မဟာအဋ္ဌကထာယဉ္စ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ အဗ္ဘန္တရံ သန္ဓာယ ¶ ကုရုန္ဒိယန္တိ နော ခန္တိ။ ‘‘အတြ ပဝိဋ္ဌဿ သုင်္ကံ ဂဏှန္တူတိ ဟိ နိယမိတဋ္ဌာနံ ဧကန္တတော ပါရာဇိကခေတ္တံ ဟောတိ၊ တဉ္စ ပရိက္ခိတ္တံ၊ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ဒုက္ကဋခေတ္တံ၊ အပရိက္ခိတ္တဉ္စေ၊ ဒုတိယော လေဍ္ဍုပါတောတိ နော အဓိပ္ပာယော’’တိ အာစရိယော ဝဒတိ။

၁၁၄။ ဓနံ ပန ဂတဋ္ဌာနေ ဝဍ္ဎတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝဍ္ဎိယာ သဟ အဝဟာရကဿ ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘တံ ဝဍ္ဎိံ ဒဿာမီ’’တိ အဂ္ဂဟေသိ၊ တတ္ထ ကမ္မံ အကရောန္တဿ ဝဍ္ဎတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ အာဌပိတခေတ္တဿ န ဝဍ္ဎတိ။ ‘‘ယံ ဓနံ ဝဍ္ဎိ၊ တံ ဒေန္တဿ အဝဟာရကဿ ဝဍ္ဎိယာ အဒါနေ ပါရာဇိကံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

နာမေနာတိ ¶ သပ္ပနာမေန ဝါ သာမိကေန ကတေန ဝါ။

၁၁၆။ ရာဇဃရဿ အန္တောဝတ္ထုမှိ၊ ပရိက္ခိတ္တရာဇင်္ဂဏံ ဝါ အန္တောဝတ္ထု။ အပရိက္ခိတ္တေ ရာဇင်္ဂဏေ ဌိတဿ သကလနဂရံ ဌာနံ။ ဂေါဏဿ ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ဌိတဿ အက္ကန္တဋ္ဌာနမေဝ ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ခဏ္ဍဒွါရန္တိ အတ္တနာ ခဏ္ဍိတစ္ဆိဒ္ဒံ။ တတ္ထေဝ ဃာတေတီတိ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏတ္တာ ဝဓကစိတ္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အဒိန္နာဒါနပယောဂတ္တာ။ တမ္ပိ ထေယျစိတ္တံ သင်္ခါရာရမ္မဏံဝ ဟောတိ။ ဣဓ တဒုဘယံ လဘတိ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၈။ တဿုဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကန္တိ ယဒိ ယော အာဏတ္တော အဝဿံ တံ ဘဏ္ဍံ ဟရတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ဣဓ တိဏ္ဏံ ကသ္မာ ပါရာဇိကံ၊ နနု ‘တုမှေ၊ ဘန္တေ၊ တယော ဟရထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဣတရေသဉ္စ ပဋိပါဋိယာ ဧကေကဿာဏတ္တတ္တာ ဧကေကေန စ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကထံ၊ ဧကော ကိရ မာသဂ္ဃနကံ ပရိဿာဝနံ ထေနေတွာ ဒေသေတွာ နိရုဿာဟော ဧဝ ဝါ ဟုတွာ ပုန မာသဂ္ဃနကံ သူစိံ တထေဝ ကတွာ ပုန မာသဂ္ဃနကန္တိ ဧဝံ သိယာတိ? န ဧဝံ၊ တံ ယထာ ဥပ္ပလထေနကော ယေန ဝတ္ထု ပူရတိ တာဝ သဥဿာဟတ္တာ ပါရာဇိကော အာသိ၊ ဧဝမိမေ သဥဿာဟာဝ န ဒေသယိံသု ဝါ’’တိ လိခိတံ၊ ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ သံဝိဒဟိတွာ ဂတေသု ဧကဿုဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ ဝိနာ ဝိယ အာဏတ္တိယာ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ‘‘တဿာယံ အတ္ထော’’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယေသု စ ဧကဘဏ္ဍဧကဋ္ဌာနာဒီသု စ သမ္ဗဟုလာ ဧကံ အာဏာပေန္တီတိ အာဏတ္တိမေဝ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အာဏတ္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ဝိယ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘‘ဧကဘဏ္ဍံ ဧကဋ္ဌာန’န္တိ စ ပါဌော ‘ဧကကုလဿ ဘဏ္ဍ’န္တိ ဝစနတော’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၁၉-၁၂၀။ ဩစရကေ ¶ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အဝဿံဟာရိယေ ဘဏ္ဍေ။ တံ သင်္ကေတန္တိ တဿ သင်္ကေတဿ။ အထ ဝါ တံ သင်္ကေတံ အတိက္ကမိတွာ ပစ္ဆာ ဝါ။ အပတွာ ပုရေ ဝါ။ ဧသ နယော တံ နိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ။ အက္ခိနိခဏနာဒိကမ္မံ လဟုကံ ဣတ္တရကာလံ၊ တင်္ခဏေ ဧဝ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိတုံ န သက္ကာ၊ ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ ဒူရံ ဟောတိ၊ ကိဉ္စိ ဘာရိယံ၊ တံ ဂဟေတုံ ယာဝ ဂစ္ဆတိ ယာဝ ဥက္ခိပတိ၊ တာဝ နိမိတ္တဿ ပစ္ဆာ ဟောတိ။ သစေ တံ ဘဏ္ဍံ အဓိဂတံ ¶ ဝိယ အာသန္နံ၊ လဟုကဉ္စ၊ သက္ကာ နိမိတ္တက္ခဏေ အဝဟရိတုံ၊ တမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ကိန္တိ? န၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယ တေနေဝ နိမိတ္တေန အဝဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ အာရဒ္ဓတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပုရေဘတ္တပယောဂေါ ဧသော’’တိ ဝါရော ပမာဏံ ဟောတိ၊ န စ တံ ပမာဏံ မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒဿ ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ၊ န သင်္ကေတကမ္မံ ဝိယ နိမိတ္တကမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ၊ ဣဓ နတ္ထိ၊ ဣဒမေဝ တေသံ နာနတ္တံ။

၁၂၁။ တဉ္စ အသမ္မောဟတ္ထန္တိ ဧကော ‘‘ပုရေဘတ္တာဒီသု ဝါ၊ အက္ခိနိခဏနာဒီနိ ဝါ ဒိသွာ ဂဏှာ’’တိ၊ ဧကော ဂဟေတဗ္ဗံ ဘဏ္ဍနိဿိတံ ကတွာ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ဧဝံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနံ ဘဏ္ဍံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဧဝံဝိဓေသု အသမ္မောဟတ္ထံ ဧဝံဝိဓံ သင်္ကေတံ နိမိတ္တဉ္စ ဒဿေတုန္တိ စ၊ ယထာဓိပ္ပာယန္တိ ဒုတိယော တတိယဿ တတိယော စတုတ္ထဿာတိ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ စေ ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ သစေ ဒုတိယော စတုတ္ထဿ ဝဒေတိ၊ န ယထာဓိပ္ပာယောတိ စ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တေတိ အဝဿံ စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ပုဗ္ဗေဝ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ စ လိခိတံ။ ပဋိဂ္ဂဏှကာနံ ဒုက္ကဋံ သဗ္ဗတ္ထောကာသာဘာဝတော န ဝုတ္တံ။ ပါရာဇိကာပဇ္ဇနေနေတံ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာ အာပဇ္ဇန္တိ ကိရ။ အတ္ထသာဓကာဏတ္တိစေတနာခဏေ ဧဝ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယံ ကတရံ၊ ကတရံ ဖလဋ္ဌာနိယန္တိ ‘‘အတ္ထသာဓကစေတနာ နာမ မဂ္ဂါနန္တရဖလသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဖလဋ္ဌာနိယာ စေတနာတိ သိဒ္ဓံ။ အာဏတ္တိ စေ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယာ သိယာ၊ စေတနာသဟဇတ္တာ န သမ္ဘဝတိ၊ တထာ ဘဏ္ဍဿ အဝဿံဟာရိတာ စ န သမ္ဘဝတိ။ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ဟိ တံ အဝဿံဟာရိတံ ဇာတန္တိ အဝဟာရကဿ ပဋိဂ္ဂဏှဉ္စေ၊ တမ္ပိ န သမ္ဘဝတိ အနာဂတတ္တာ။ စေတနာ စေ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယာ ဟောတိ၊ အာဏတ္တိအာဒီသု အညတရံ၊ ဘဏ္ဍဿ အဝဿံဟာရိတာ ဧဝ ဝါ ဖလဋ္ဌာနိယာ စေ၊ အတ္ထော န သမ္ဘဝတိ။ ပါရာဇိကာပတ္တိ ဧဝ ဟိ ဖလဋ္ဌာနိယာ ဘဝိတုမရဟတိ၊ န အညန္တိ ဧဝံ တာဝ ဣဓ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ သမ္ဘဝတိ စေတနာ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယာ၊ တဿာ ပါရာဇိကာပတ္တိဘာဝေါ ဖလဋ္ဌာနိယော။ ယထာ ကိံ? ယထာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ‘‘သဒ္ဓါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ သဒ္ဓါယ သဒ္ဒတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတ္ထ အညော သဒ္ဓါ၊ အညော သဒ္ဓါယ သဒ္ဒတ္ထောတိ သိဒ္ဓံ၊ ယထာ စ ‘‘ဧကော အမောဟသင်္ခါတော ဓမ္မော သမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော ¶ အဓိပတိသဟဇာတအညမညနိဿယဣန္ဒြိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတ္ထ အမောဟော ဓမ္မော အညော၊ အညေ ¶ တဿ ဟေတုပစ္စယတာဒယောတိ သိဒ္ဓံ။ ယထာ စ ဝိနယပိဋကေ ယာနိ ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနိ၊ ဧဝံ ယထာသမ္ဘဝံ ‘‘သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ အညာ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနတာ၊ အညော အာပတ္တိက္ခန္ဓဘာဝေါတိ သိဒ္ဓံ။ ဣမိနာ အာပတ္တိက္ခန္ဓနယေန အာပတ္တာဓိကရဏဿ ကတိ ဌာနာနီတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဌာနာနီတိ။ ကတိ ဝတ္ထူနီတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဝတ္ထူနီတိ။ ကတိ ဘူမိယောတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဘူမိယောတိ ဧဝမာဒယောပိ ဒဿေတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ တဿာ ဧဝံ မဂ္ဂဋ္ဌာနိယာယ အတ္ထသာဓိကာယ စေတနာယ ယသ္မာ အညာ ပါရာဇိကာပတ္တိတာ အနတ္ထန္တရဘူတာ အာကာရဝိသေသသင်္ခါတာ ဖလဋ္ဌာနိယာ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘အတ္ထသာဓကစေတနာ နာမ မဂ္ဂါနန္တရဖလသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကေဝလံ ဓမ္မနိယာမတ္တံယေဝ ဥပမတ္တေန အာစရိယေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိပိ သမ္ဘဝတီတိ န တတ္ထ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ ကေဝလံ တက္ကဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာစရိယော။

၁၂၂။ ‘‘ဝိဘင်္ဂနယဒဿနတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တံ သမ္ပာဒေတုံ ‘‘ဣဒါနိ တတ္ထ တတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အင်္ဂဝတ္ထုဘေဒေန စာတိ အဝဟာရင်္ဂဇာနနဘေဒေန ဝတ္ထုဿ ဟရိတဗ္ဗဘဏ္ဍဿ ဂရုကလဟုကဘာဝဘေဒေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အင်္ဂဉ္စ ဝတ္ထုဘေဒေန အာပတ္တိဘေဒဉ္စ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထော။ အတိရေကမာသကော ဦနပဉ္စမာသကောတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ န ဝုတ္တော၊ တီဟိပိ ဧကော ဧဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တောတိ။ အနဇ္ဈာဝုဋ္ဌကံ နာမ အရညပါလကာဒိနာ န ကေနစိ မမာယိတံ။ ဆဍ္ဍိတံ နာမ အနတ္ထိကဘာဝေန အတိရေကမတ္တာဒိနာ သာမိကေန ဆဍ္ဍိတံ။ နဋ္ဌံ ပရိယေသိတွာ ဆိန္နာလယတ္တာ ဆိန္နမူလကံ။ အဿာမိကဝတ္ထူတိ အစ္ဆိန္နမူလကမ္ပိ ယဿ သာမိကော ကောစိ နော ဟောတိ၊ နိရပေက္ခာ ဝါ ပရိစ္စဇန္တိ၊ ယံ ဝါ ပရိစ္စတ္တံ ဒေဝတာဒီနံ၊ ဣဒံ သဗ္ဗံ အဿာမိကဝတ္ထု နာမ။ ဒေဝတာဒီနံ ဝါ ဗုဒ္ဓဓမ္မာနံ ဝါ ပရိစ္စတ္တံ ပရေဟိ ¶ စေ အာရက္ခကေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ပရပရိဂ္ဂဟိတမေဝ။ တထာရူပေ ဟိ အဒိန္နာဒါနေ ရာဇာနော စောရံ ဂဟေတွာ ဟနနာဒိကံ ကရေယျုံ၊ အနာရက္ခကေ ပန အာဝါသေ၊ အဘိက္ခုကေ အနာရာမိကာဒိကေ စ ယံ ဗုဒ္ဓဓမ္မဿ သန္တကံ၊ တံ ‘‘အာဂတာဂတေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရက္ခိတဗ္ဗံ ဂေါပေတဗ္ဗံ မမာယိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော အဘိက္ခုကာဝါသသင်္ဃသန္တကံ ဝိယ ပရပရိဂ္ဂဟိတသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဆာယာ ဒိဿတိ။ ဣဿရော ဟိ ယော ကောစိ ဘိက္ခု တာဒိသေ ပရိက္ခာရေ စောရေဟိပိ ဂယှမာနေ ဝါရေတုံ ပဋိဗလော စေ၊ ဗလက္ကာရေန အစ္ဆိန္ဒိတွာ ယထာဌာနေ ဌပေတုန္တိ။ အပရိဂ္ဂဟိတေ ပရသန္တကသညိဿ ဆသု အာကာရေသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အနာပတ္တိ ဝိယ ဒိဿတိ ¶ ၊ ‘‘ယံ ပရပရိဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတီ’’တိ အင်္ဂဘာဝေါ ကိဉ္စာပိ ဒိဿတိ၊ ပရသန္တကေ တထာ ပဋိပန္နကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော သန္တကံ စောရေဟိ ဟဋံ၊ စောရပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပရော စေတံ ထေယျစိတ္တော ဂဏှတိ၊ ပါရာဇိကံ။ သာမိကော ဧဝ စေ ဂဏှတိ၊ န ပါရာဇိကံ၊ ယသ္မာ စောဒေတွာ၊ အစ္ဆိန္ဒိတွာ စ သော ‘‘မမ သန္တကံ ဂဏှာမီ’’တိ ဂဟေတုံ လဘတိ။ ပဌမံ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ စေ ပစ္ဆာ ထေယျစိတ္တော ဂဏှတိ၊ ဧသ နယော။ သာမိကေန ဓုရံ နိက္ခိတ္တကာလေ သော စေ စောရော ကာလံ ကရောတိ၊ အညော ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတိ၊ န ပါရာဇိကော။ အနိက္ခိတ္တကာလေ ဧဝ စေ ကာလံ ကရောတိ၊ တံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ ဘိက္ခုနော ပါရာဇိကံ မူလဘိက္ခုဿ သန္တကဘာဝေ ဌိတတ္တာ။ စောရဘိက္ခုမှိ မတေ ‘‘မတကပရိက္ခာရ’’န္တိ သင်္ဃော ဝိဘဇိတွာ စေ တံ ဂဏှတိ၊ မူလသာမိကော ‘‘မမ သန္တကမိဒ’’န္တိ ဂဟေတုံ လဘတိ။

ဧတ္ထာဟ – ဘူမဋ္ဌာဒိနိမိတ္တကမ္မပရိယောသာနာ ဧဝ အဝဟာရဘေဒါ၊ ဥဒါဟု အညေပိ သန္တီတိ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ အညေပိ သန္တိ၊ တေပိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ န ဟိ ဘဂဝါ သာဝသေသံ ပါရာဇိကံ ပညပေတိ။ နော စေ သန္တိ၊ ယေ ဣမေ တုလာကူဋကံသကူဋမာနကူဋဥက္ကောဋနဝဉ္စနနိကတိသာစိယောဂဝိပရာမောသအာလောပသာဟသာကာရာ စ သုတ္တင်္ဂေသု သန္ဒိဿမာနာ၊ တေ ဣဓ အာဂတေသု ဧတ္ထ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ စ လက္ခဏတော ဝါ တေသံ သမောဓာနဂတဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – လက္ခဏတော သိဒ္ဓါဝ။ ကထံ? ‘‘ပဉ္စဟိ အာကာရေဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန အင်္ဂဝတ္ထုဘေဒေန။ အာပတ္တိဘေဒေါ ဟိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၁၂၈-၁၃၀) ဝုတ္တော ဧဝ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝါ ဝဉ္စေတွာ ဂဏှတိ၊ တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ထေယျာဝဟာရော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ¶ အာဂတတ္တာ တုလာကူဋဂဟဏာဒယော ထေယျာဝဟာရေ သမောဓာနံ ဂတာတိ သိဒ္ဓံ။ ဝိပရာမောသအာလောပသာဟသာကာရာ စ အဋ္ဌကထာယာဂတေ ပသယှာဝဟာရေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣမံယေဝ ဝါ ပသယှာဝဟာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါမဋ္ဌံ အရညဋ္ဌ’’န္တိ မာတိကံ နိက္ခိပိတွာ ‘‘ဂါမဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘာဂေါ ဝုတ္တော။ တေနေဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဂဟဏာကာရဘေဒသန္ဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ကတံ။ န ဟိ ဘူမိတလာဒီဟိ ဂါမာရညဋ္ဌံ ယံ ကိဉ္စီတိ။ တတ္ထ ယံ တုလာကူဋံ၊ တံ ရူပကူဋင်္ဂဂဟဏပဋိစ္ဆန္နကူဋဝသေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝေဟာသဋ္ဌေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟဒယဘေဒသိခါဘေဒရဇ္ဇုဘေဒဝသေန တိဝိဓေ မာနကူဋေ ‘‘သွာယံ ဟဒယဘေဒေါ မရိယာဒံ ဆိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟဒယဘေဒေါ ဟိ သပ္ပိတေလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဖန္ဒာပေတိ အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ကရောတီ’’တိ ဧတ္ထ သိခါဘေဒေါပိ လဗ္ဘတိ။ သော ‘‘တိလတဏ္ဍုလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခေတ္တမိနနကာလေ ရဇ္ဇုဘေဒေါ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘ဓမ္မံ စရန္တော သာမိကံ ပရာဇေတီ’’တိ ဧတ္ထ ဥက္ကောဋနံ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတီတိ တေ စ တထာ ဝဉ္စနနိကတိယောပိ။

၁၃၁။ န ¶ စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ၊ တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဂါဟေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဒွေ ဘိက္ခူ သဟာယကာ ဟောန္တိ။ ဧကော ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ…ပေ… အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေ’’တိ (ပါရာ။ ၁၄၆) ဣမိနာ အသမေန္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘သော ဇာနိတွာ တံ စောဒေသိ အဿမဏောသိ တွ’’န္တိ ဝစနေန အနတ္တမနတာ ဒီပိတာ။ ပုန ‘‘အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေ’’တိ ဝစနေန အတ္တမနတာယပိ သတိ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ရုဟတီတိ ဒီပိတန္တိ စေ? တံ န၊ အညထာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ပါရာဇိကာပတ္တိယာ အနာပတ္တိ ဝိဿာသသညာယ ဂါဟေ သတိ၊ သောပိ ဘိက္ခု သဟာယကတ္တာ န ကုဒ္ဓါ စောဒေသိ၊ ပိယော ဧဝ သမာနော ‘‘ကစ္စိ အဿမဏောသိ တွံ၊ ဂစ္ဆ၊ ဝိနိစ္ဆယံ ကတွာ ¶ သုဒ္ဓန္တေ တိဋ္ဌာဟီ’’တိ စောဒေသိ။ သစေပိ သော ကုဒ္ဓါ ဧဝ စောဒေယျ၊ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ကေဝလံ ပါရာဇိကာဘာဝံ ဒီပေတိ၊ န ဝိဿာသဂ္ဂါဟသိဒ္ဓံ။ ယော ပန ပရိသမဇ္ဈေ လဇ္ဇာယ အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုနဝတ္တုကာမတာဓိပ္ပာယေ ပန သောပိ ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ စောရော ပသယှ ဂဟေတုကာမောပိ ‘‘အဓိဝါသေထ၊ ဘန္တေ၊ ဣဓ မေ စီဝရာနီ’’တိ ဝတွာ စီဝရာနိ ထေရေန ဒိန္နာနိ၊ အဒိန္နာနိ ဝါ သယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ထေရော ပုန ပက္ခံ လဘိတွာ စောဒေတုံ လဘတိ၊ ပုဗ္ဗေ အဓိဝါသနာ အဓိဝါသနသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ ဘယေန တုဏှီဘူတတ္တာ၊ ‘‘ယံ စီဝရံ ဣဓ သာမိကော ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာမိကဿ ပါကတိကံ ကာတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣဒံ ကိရ ဝတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ သင်္ဃဿ သန္တကံ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဂဟိတံ၊ တဿ တေန သင်္ဃဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ ဥပကာရိတာ အတ္ထိ၊ ဂဟိတပ္ပမာဏံ အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘သော တေန ယထာဂဟိတံ ပါကတိကံ ကတွာ အနဏော ဟောတိ၊ ဂိလာနာဒီနမ္ပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။

သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကန္တိ ဧကဘဏ္ဍံ ဧဝ။ ‘‘ဘာရိယဉှိဒံ တွမ္ပိ ဧကပဿံ ဂဏှ၊ အဟမ္ပိ ဧကပဿံ ဂဏှာမီတိ သံဝိဒဟိတွာ ဥဘယေသံ ပယောဂေန ဌာနာစာဝနေ ကတေ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ ဟောတိ ¶ ။ အညထာ ‘သာဟတ္ထိကံ ဝါ အာဏတ္တိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတိ၊ အာဏတ္တိကံ ဝါ သာဟတ္ထိကဿာ’တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ လိခိတံ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘န ကေဝလံ ဘာရိယေ ဧဝ ဝတ္ထုမှိ အယံ နယော လဗ္ဘတိ၊ ပဉ္စမာသကမတ္တမ္ပိ ဒွေ စေ ဇနာ သံဝိဒဟိတွာ ဂဏှန္တိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ပါဋေက္ကံ၊ သာဟတ္ထိကံ နာမ တံ ကမ္မံ၊ သာဟတ္ထိကပယောဂတ္တာ ဧကသ္မိံယေဝ ဘဏ္ဍေ၊ တသ္မာ ‘သာဟတ္ထိကံ အာဏတ္တိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတီ’တိ ဝစနမိမံ နယံ န ပဋိဗာဟတိ။ ‘သာဟတ္ထိကဝတ္ထုအင်္ဂန္တိ သာဟတ္ထိကဿ ဝတ္ထုဿ အင်္ဂံ န ဟောတီ’တိ တတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ပယောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ ယုဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ ကိရ၊ တံ အယုတ္တံ ကာယဝစီကမ္မန္တိ ဝစနာဘာဝါ၊ တသ္မာ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကေသု ပယောဂေသု အညတရေန ဝါယမာပတ္တိ သမုဋ္ဌာတိ ¶ ၊ တထာပိ တုရိတတုရိတာ ဟုတွာ ဝိလောပနာဒီသု ဂဟဏဂါဟာပနဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ကာလေန အတ္တနော ကာလေန ပရဿ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ သီဃံ သီဃံ ဥပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂၁) ဝုတ္တာ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တတ္ထပိ ယေ အနုတ္တရာဒယော ဧကန္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒယော ဧကန္တအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ၊ ဣတရေ အနိယတာရမ္မဏတ္တာ ‘‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ န ဧကက္ခဏေ ဥဘယာရမ္မဏတ္တာ။ အယံ ပန အာပတ္တိ ယထာဝုတ္တနယေန သာဟတ္ထိကာ အာဏတ္တိကာပိ ဟောတိယေဝ၊ တသ္မာ အနိဒဿနမေတန္တိ အယုတ္တံ။ ‘‘ယထာ အနိယတာရမ္မဏတ္တာ ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိ ဝုတ္တာ၊ တထာ အနိယတပယောဂတ္တာ အယမ္ပိ အာပတ္တိ ‘သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကာ’တိ ဝုတ္တာတိ နိဒဿနမေဝေတ’’န္တိ ဧကစ္စေ အာစရိယာ အာဟု။ ‘‘ဣမေ ပနာစရိယာ ဥဘိန္နံ ဧကတော အာရမ္မဏကရဏံ နတ္ထိ။ အတ္ထိ စေ၊ ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၁။၁ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတိက) ပဋ္ဌာနပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သညာယ အာဟံသု၊ တေသံ မတေန ‘သိယာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ၊ န စ နိရတ္ထကံ၊ တသ္မာ အတ္ထေဝ ဧကတော အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏော ဓမ္မော။ ပုန ‘အယံ သော’တိ နိယမေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ဓမ္မာ ဝိယ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာဘာဝတော န ဥဒ္ဓဋော သိယာ။ တတ္ထ အနုဒ္ဓဋတ္တာ ဧဝ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ ဥဘိန္နမ္ပိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဓမ္မာနံ ဧကတော အာရမ္မဏကရဏဓမ္မဝသေန ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိ အဝတွာ ‘ကာလေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယောဝ သာရောတိ နော တက္ကော’’တိ အာစရိယော။ တတ္ထ ‘‘ကာယဝစီကမ္မ’’န္တိ အဝစနံ ပနဿ သာဟတ္ထိကပယောဂတ္တာ ဧကပယောဂဿ အနေကကမ္မတ္တာဝ၊ ယဒိ ဘဝေယျ၊ မနောကမ္မမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ ယထာ တတ္ထ မနောကမ္မံ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဇာတံ၊ ဧဝံ တသ္မိံ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကေ ဝစီကမ္မံ အဗ္ဗောဟာရိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တံ ပန ကေဝလံ ကာယကမ္မဿ ဥပနိဿယံ ဇာတံ၊ စိတ္တံ ဝိယ တတ္ထ အင်္ဂမေဝ ဇာတံ၊ တသ္မာ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘သာဟတ္ထိကပယောဂတ္တာ’’တိ၊ ‘‘အင်္ဂဘာဝမတ္တမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘သာဟတ္ထိကာဏတ္တိက’န္တိ ဝုတ္တန္တိ နော တက္ကော’’တိ စ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ကာယဝါစာ ¶ သမုဋ္ဌာနာ၊ ယဿာ အာပတ္တိယာ သိယုံ၊

တတ္ထ ကမ္မံ န တံ စိတ္တံ၊ ကမ္မံ နဿတိ ခီယတိ။

ကိရိယာကိရိယာဒိကံ ယဉ္စ၊ ကမ္မာကမ္မာဒိကံ ဘဝေ၊

န ယုတ္တံ တံ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ၊ ကမ္မမေကံဝ ယုဇ္ဇတိ။

၁၃၂။ အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခု၊ စိတ္တုပ္ပာဒေတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ စိတ္တံ၊ တဿေဝ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာဟ – ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနာဒီသု၊ သဗ္ဗေသု စ အကိရိယသိက္ခာပဒေသု န ကာယင်္ဂစောပနံ ဝါ ဝါစင်္ဂစောပနံ ဝါ၊ အပိစာပတ္တိ၊ ကသ္မာ ဣမသ္မိံယေဝ သိက္ခာပဒေ အနာပတ္တိ၊ န သဗ္ဗာပတ္တီဟီတိ? န၊ ကသ္မာ။

ကတ္တဗ္ဗာ သာဓိကံ သိက္ခာ၊ ဝိညတ္တိံ ကာယဝါစိကံ၊

အကတွာ ကာယဝါစာဟိ၊ အဝိညတ္တီဟိ တံ ဖုသေ။

န လေသဘာဝတ္တာ။ သပ္ပာယေ အာရမ္မဏေ အဋ္ဌတွာ ပဋိလဒ္ဓါသေဝနံ ဟုတွာ တတော ပရံ သုဋ္ဌု ဓာဝတီတိ သန္ဓာဝတိ။ တတော အဘိဇ္ဈာယ သဟဂတံ၊ ဗျာပါဒသဟဂတံ ဝါ ဟုတွာ ဝိသေသတော ဓာဝတီတိ ဝိဓာဝတိ။

၁၃၇။ ဝဏံ ကတွာ ဂဟေတုန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ၊ ဣတ္ထိရူပဿ နာမ ယတ္ထ အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ကေစိ။ ‘‘ကာယပဋိဗဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ ယုတ္တံ၊ တံ သန္ဓာယ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၃၈။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ပဒုဒ္ဓါရေနေဝ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ၊ တံ သုဝုတ္တံ။ ကိန္တု တဿ ¶ ပရိကပ္ပာဝဟာရကမတ္တံ န ဒိဿတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓါရေ ဝါယံ အာပန္နော၊ တသ္မာ ဒိသွာ ဂစ္ဆန္တော ‘‘ပဒုဒ္ဓါရေနေဝ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ တတ္ထ ဒုဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘သာဋကတ္ထိကော သာဋကပသိဗ္ဗကမေဝ ဂဟေတွာ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ သာဋကဘာဝံ ဉတွာ ‘ပစ္ဆာ ဂဏှိဿာမီ’တိ ဧဝံ ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှတိ၊ န ဥဒ္ဓါရေ ဧဝါပဇ္ဇတိ။ ယဒါ ဗဟိ ဌတွာ ¶ ‘သာဋကော အယ’န္တိ ဒိသွာ ဂစ္ဆတိ၊ တဒါ ပဒုဒ္ဓါရေနေဝ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ န ဝုတ္တမေတံ၊ ကိန္တု ကိဉ္စာပိ ပရိကပ္ပော ဒိဿတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဝဟာရက္ခဏေ န ဒိဿတီတိ န သော ပရိကပ္ပာဝဟာရော၊ အယမတ္ထော မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တောဝ၊ တသ္မာ ‘‘ဉာယမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကမ္မန္တသာလာ နာမ ကဿကာနံ ဝနစ္ဆေဒကာနံ ဂေဟာနိ။ အယံ တာဝါတိ သစေ ဥပစာရသီမန္တိအာဒိ ယာဝ ထေရဝါဒေါ မဟာအဋ္ဌကထာနယော၊ တတ္ထ ကေစိ ပနာတိအာဒိ န ဂဟေတဗ္ဗံ ထေရဝါဒတ္တာ ယုတ္တိအဘာဝတော၊ န ဟိ သာဟတ္ထိကေ ဧဝံဝိဓာ အတ္ထသာဓကစေတနာ ဟောတိ။ အာဏတ္တိကေ ဧဝ အတ္ထသာဓကစေတနာ။ ‘‘သေသံ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တေနတ္ထေန သမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကုသသင်္ကာမနကရဏေ သစေ ပရော ‘‘နာယံ မမ သန္တကော’’တိ ဇာနာတိ၊ ဣတရဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကာပတ္တိ ခီလသင်္ကာမနေ ဝိယ။ ‘‘အတ္တနော သန္တကံ သစေ ဇာနာတိ၊ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ပဉ္စကာနိ သင်္ကရာနိ ဟောန္တီတိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

၁၄၀။ ပရာနုဒ္ဒယတာယာတိ ဧတ္ထ ပရာနုဒ္ဒယတာယ ကောဋိပ္ပတ္တေန ဘဂဝတာ ကသ္မာ ‘‘အနာပတ္တိ ပေတပရိဂ္ဂဟေ တိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေ’’တိ (ပါရာ။ ၁၃၁) ဝုတ္တန္တိ စေ? ပရာနုဒ္ဒယတာယ ဧဝ။ ယဿ ဟိ ပရိက္ခာရဿ အာဒါနေ ရာဇာနော စောရံ ဂဟေတွာ န ဟနနာဒီနိ ကရေယျုံ၊ တသ္မိမ္ပိ နာမ သမဏော ဂေါတမော ပါရာဇိကံ ပညပေတွာ ဘိက္ခုံ အဘိက္ခုံ ကရောတီတိ မဟာဇနော ဘဂဝတိ ပသာဒညထတ္တံ အာပဇ္ဇိတွာ အပါယုပဂေါ ဟောတိ။ အပေတပရိဂ္ဂဟိတာ ရုက္ခာဒီ စ ဒုလ္လဘာ၊ န စ သက္ကာ ဉာတုန္တိ ရုက္ခာဒီဟိ ပါပဘီရုကော ဥပါသကဇနော ပဋိမာဃရစေတိယဗောဓိဃရဝိဟာရာဒီနိ အကတွာ မဟတော ပုညက္ခန္ဓတော ပရိဟာယေယျ။ ‘‘ရုက္ခမူလသေနာသနံ ပံသုကူလစီဝရံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၈) ဝုတ္တနိဿယာ စ အနိဿယာ ဟောန္တိ။ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော ဟိ ဘိက္ခူ ရုက္ခမူလပံသုကူလာနိ န သာဒိယိဿန္တီတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ န သမ္ဘဝေယျုံ၊ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေ ဆာရိကတ္ထာယ ရုက္ခံ အဂ္ဂဟေတွာ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျုံ၊ အစ္ဆိန္နစီဝရာဒိကာလေ သာခါဘင်္ဂါဒိံ အဂ္ဂဟေတွာ နဂ္ဂါ ဟုတွာ တိတ္ထိယလဒ္ဓိမေဝ သုလဒ္ဓိ ဝိယ ဒီပေန္တာ ဝိစရေယျုံ၊ တတော တိတ္ထိယေသွေဝ လောကော ပသီဒိတွာ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ပတွာ သံသာရခါဏုကော ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ပရာနုဒ္ဒယတာယ ¶ ဧဝ ‘‘အနာပတ္တိ ပေတပရိဂ္ဂဟေ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၄၁။ အပရမ္ပိ ¶ ဘာဂံ ဒေဟီတိ ‘‘ဂဟိတံ ဝိညတ္တိသဒိသတ္တာ နေဝ ဘဏ္ဍဒေယျံ န ပါရာဇိက’’န္တိ လိခိတံ၊ ဣဒံ ပကတိဇနေ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘သစေ ပန သာမိကော ဝါ တေန အာဏတ္တော ဝါ ‘အပရဿ သဟာယဘိက္ခုဿ ဘာဂံ ဧသ ဂဏှာတိ ယာစတိ ဝါ’တိ ယံ အပရဘာဂံ ဒေတိ၊ တံ ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

၁၄၈-၉။ ခါဒန္တဿ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ စောရဿ ဝါ သာမိကဿ ဝါ သမ္ပတ္တဿ ဒိန္နံ သုဒိန္နမေဝ ကိရ။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘ဥဿာဟဂတာနံ ဝါ’’တိ အဝတွာ ဝုတ္တံ၊ န ဟိ ကတိပယာနံ အနုဿာဟတာယ သင်္ဃိကမသင်္ဃိကံ ဟောတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယဒိ သဥဿာဟာဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇတော အဝဟာရော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒုဘယမေကံ။ ဆဍ္ဍိတဝိဟာရေ ဥပစာရသီမာယ ပမာဏံ ဇာနိတုံ န သက္ကာ၊ အယံ ပန ဘိက္ခု ဥပစာရသီမာယ ဗဟိ ဌတွာ ဃဏ္ဋိပဟရဏာဒိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ ခါဒတိ၊ တေန ဧဝံ ခါဒိတံ သုခါဒိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣတရဝိဟာရေ တတ္ထ ဒိတ္တဝိဓိနာဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုခါဒိတံ အန္တောဝိဟာရတ္တာ’’တိ လိခိတံ၊ အာဂတာနာဂတာနံ သန္တကတ္တာတိ ‘‘စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿ ဒေမီ’’တိ ဒိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အဝတွာ ‘‘သင်္ဃဿ ဒေမီ’’တိ ဒိန္နမ္ပိ တာဒိသမေဝ။ တထာ ဟိ ဗဟိ ဌိတော လာဘံ န လဘတိ ဘဂဝတော ဝစနေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၅၃။ ‘‘မတသူကရော’’တိ ဝစနတော တမေဝ ဇီဝန္တံ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ကတွာ ဒါတုံ န လဘတိ။ ဝဇ္ဈံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ မဒ္ဒန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ဧတ္ထ ကိတ္တကံ ဘဏ္ဍဒေယျံ၊ န ဟိ သက္ကာ ‘‘ဧတ္တကာ သူကရာ မဒ္ဒိတွာ ဂတာ ဂမိဿန္တီ’’တိ ဇာနိတုန္တိ? ယတ္တကေ သာမိကာနံ ဒိန္နေ တေ ‘‘ဒိန္နံ မမ ဘဏ္ဍ’’န္တိ တုဿန္တိ၊ တတ္တကံ ဒါတဗ္ဗံ။ နော စေ တုဿန္တိ၊ အတိက္ကန္တသူကရမူလံ ဒတွာ ကိံ ဩပါတော ခဏိတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ? န ဒါတဗ္ဗော။ အထ ကိံ စောဒိယမာနဿ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ? န ဟောတိ၊ ကေဝလံ ကပ္ပိယပရိက္ခာရံ ဒတွာ တောသေတဗ္ဗောဝ သာမိကော၊ ဧသေဝ နယော အညေသုပိ ဧဝရူပေသူတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ‘‘တဒဟေဝ ဝါ ဒုတိယဒိဝသေ ဝါ မဒ္ဒန္တော ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂုမ္ဗေ ခိပတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝါတိ ¶ အဝဿံ ပဝိသနကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ပရစက္ကာဒိဘယံ အာဂတံ။ မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒန္တိ ‘‘သဗ္ဗသေနာသနံ ဧတေ ဣဿရာ’’တိ ဝစနတော ဣတရေ အနိဿရာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၁၅၆။ အာရာမရက္ခကာတိ ဝိဿဋ္ဌဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာတိ ဧတ္ထ ယဿ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တံ ဘိက္ခုံ၊ ဘာဂံ ဝါ သာမိကာ န ရက္ခန္တိ န ဒဏ္ဍေန္တိ၊ တဿ ဒါနံ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ¶ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဓ သန္နိဋ္ဌာနံ။ တမ္ပိ ‘‘န ဝဋ္ဋတိ သင်္ဃိကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယမေဝ ဘိက္ခု ဣဿရောတိ ယတ္ထ သော ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ အတ္တဉာတဟေတုံ လဘတိ ကိရ အတ္ထော။ အပိစ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝဒန္တိ။ သဝတ္ထုကန္တိ သဟ ဘူမိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တိဏမတ္တံ ပန န ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကိန္တု ဂရုဘဏ္ဍန္တိ စေ၊ အရက္ခိယအဂေါပိယဋ္ဌာနေ၊ ဝိနဿနကဘာဝေ စ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကပ္ပိယေပိ စာတိ ဝတွာ၊ အဝတွာ ဝါ ဂဟဏယုတ္တေ မာတာဒိသန္တကေပိ ထေယျစိတ္တုပ္ပာဒေန။ ဣဒံ ပန သိက္ခာပဒံ ‘‘ရာဇာပိမေသံ အဘိပ္ပသန္နော’’တိ (ပါရာ။ ၈၆) ဝစနတော လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ၊ ဝေပုလ္လမဟတ္တဉ္စ ပတ္တကာလေ ပညတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ။

ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၂။ တီဟိ သုဒ္ဓေနာတိ ဧတ္ထ တီဟီတိ နိဿက္ကဝစနံ ဝါ ဟောတိ၊ ကရဏဝစနံ ဝါ။ နိဿက္ကပက္ခေ ကာယဝစီမနောဒွါရေဟိ သုဒ္ဓေန။ တထာ ဒုစ္စရိတမလေဟိ ဝိသမေဟိ ပပဉ္စေဟီတိအာဒိနာ နယေန သဗ္ဗကိလေသတ္တိကေဟိ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဧဝ သုဒ္ဓေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကရဏပက္ခေ တီဟီတိ ကာယဝစီမနောဒွါရေဟိ သုဒ္ဓေန။ တထာ တီဟိ သုစရိတေဟိ၊ တီဟိ ဝိမောက္ခေဟိ၊ တီဟိ ဘာဝနာဟိ၊ တီဟိ သီလသမာဓိပညာဟိ သုဒ္ဓေနာတိ သဗ္ဗဂုဏတ္တိကေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဘာဝိတန္တိ ဒေသနာယ ဝိတ္ထာရိတံ၊ ဝိဘူတံ ဝါ ကတံ ဝိဟိတံ၊ ပညတ္တံ ဝါ ဟောတိ။ သံဝဏ္ဏနာတိ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ။

န ¶ ကေဝလံ ရာဇဂဟမေဝ၊ ဣဒမ္ပိ နဂရံ။ သပရိစ္ဆေဒန္တိ သပရိယန္တန္တိ အတ္ထော။ သပရိက္ခေပန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆဒနေနာတိ ဟံသပရိက္ခေပသဏ္ဌာနေနာ’’တိ လိခိတံ။ ကာယဝိစ္ဆိန္ဒနိယကထန္တိ အတ္တနော အတ္တဘာဝေ၊ ပရဿ ဝါ အတ္တဘာဝေ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနကရံ ဝိစ္ဆိန္ဒနကရံ ဓမ္မကထံ ကထေတိ။ အသုဘာ စေဝ သုဘာကာရဝိရဟိတတ္တာ။ အသုစိနော စ ဒေါသနိဿန္ဒနပဘဝတ္တာ။ ပဋိကူလာ စ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ ပိတ္တသေမှာဒီသု အာသယတော။ အသုဘာယ ဝဏ္ဏန္တိ ¶ အသုဘာကာရဿ၊ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါ ဝိတ္ထာရံ ဘာသတိ။ သာမိအတ္ထေ ဟေတံ သမ္ပဒါနဝစနံ။ အသုဘန္တိ အသုဘနိမိတ္တဿ အာဝိဘာဝါယ ပစ္စုပဋ္ဌာနာယ ဝိတ္ထာရကထာသင်္ခါတံ ဝဏ္ဏံ ဘာသဘီတိ အတ္ထော။ တေသံယေဝ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ ဒသဟိ လက္ခဏေဟိ သမ္ပန္နံ ကိလေသစောရေဟိ အနဘိဘဝနီယတ္တာ ဈာနစိတ္တံ မဉ္ဇူသံ နာမ။

တတြိမာနီတိ ဧတ္ထာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – ယသ္မိံ ဝါရေ ပဌမံ ဈာနံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သကလမ္ပိ ဇဝနဝါရံ အနုလောမပရိကမ္မဥပစာရဂေါတြဘုအပ္ပနာပ္ပဘေဒံ ဧကတ္တနယေန ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိ ဂဟေတွာ တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ အပ္ပနာပဋိပါဒိကာယ ခိပ္ပာဒိဘေဒါယ အဘိညာယ အဓိဂတာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိံ ဥပါဒါယ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိယောဒါပကဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာဒိစိတ္တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ၊ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပ္ပာဒဌိတိက္ခဏေသု ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ၊ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု သမ္ပဟံသနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏန္တိ ကတွာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိပဋိပတ္တိပက္ခန္ဒနေ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗဘာဂေါ လက္ခီယတိ၊ တိဝိဓေန အဇ္ဈုပေက္ခနေန မဇ္ဈံ လက္ခီယတိ၊ စတုဗ္ဗိဓာယ သမ္ပဟံသနာယ ပရိယောသာနံ လက္ခီယတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒသ လက္ခဏာနီ’’တိ။

ပါရိဗန္ဓကတောတိ နီဝရဏသင်္ခါတပါရိဗန္ဓကတော ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ဂေါတြဘုပရိယောသာနံ ပုဗ္ဗဘာဂဇဝနစိတ္တံ ‘‘စိတ္တဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ တံ စိတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမာဓိနိမိတ္တသင်္ခါတံ အပ္ပနာသမာဓိံ တဒတ္ထာယ ဥပဂစ္ဆမာနံ ဧကသန္တတိဝသေန ပရိဏာမေန္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝံ ပဋိပန္နဿ တဿ တတ္ထ သမထနိမိတ္တေ ¶ ပက္ခန္ဒနံ တဗ္ဘာဝူပဂမနံ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘တတ္ထ စိတ္တပက္ခန္ဒန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ ပဌမဇ္ဈာနုပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ အပ္ပနာပ္ပတ္တဿ ပုန ဝိသောဓနေ ဗျာပါရာဘာဝါ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဟောတိ။ သမထပ္ပဋိပန္နတ္တာ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရာဘာဝါ စ သမထပ္ပဋိပန္နဿ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဟောတိ။ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကန္တေန ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရာသမ္ဘဝတော ဧကတ္တုပဋ္ဌာနဿ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဇာတာနန္တိ တသ္မိံ စိတ္တေ ဇာတာနံ သမာဓိပညာနံ ယုဂနဒ္ဓဘာဝေန အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ။ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိမုတ္တိရသေနေကရသဋ္ဌေန အနတိဝတ္တနေကသဘာဝါနံ တေသံ ဒွိန္နံ ဥပဂတံ တဇ္ဇံ တဿာရုပ္ပံ တဒနုရူပံ ဝီရိယံ တထာ စိတ္တံ ယောဂီ ဝါဟေတိ ပဝတ္တေတီတိ ကတွာ တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေန စ ဝိသေသဘာဂိယဘာဝတ္တာ အာသေဝနဋ္ဌေန စ သမ္ပဟံသနာ ဟောတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတ္ထ ‘‘အနန္တရာတီတံ ¶ ဂေါတြဘုစိတ္တံ ဧကသန္တတိဝသေန ပရိဏာမေန္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ လိခိတံ။ တတ္ထ ဟိ ပရိဏာမေန္တံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဧတာနိ ဝစနာနိ အတီတဿ န သမ္ဘဝန္တိ၊ ယဉ္စ တဒနန္တရံ လိခိတံ ‘‘အပ္ပနာသမာဓိစိတ္တံ ဥပဂစ္ဆမာနံ ဂေါတြဘုစိတ္တံ တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမာ’’တိ။ ဣမိနာပိ တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ ‘‘ပဋိပတ္တိက္ခဏေ ဧဝ အတီတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဂေါတြဘုစိတ္တံ တတ္ထ ပက္ခန္ဒတီ’’တိ ဝစနမေဝ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာစရိယော။ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏိကမ္ပိ လောကုတ္တရစိတ္တံ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏိကဿာပိ ဈာနဿ ဧတာနိ ဒသ လက္ခဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယ အာသေဝနာ ဘာဝနာ ဧဝါ’’တိပိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ အဓိဋ္ဌာနေန သဟဂတ’’န္တိ လိခိတံ။ တဿတ္ထော – ယဉ္စ ‘‘အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနသင်္ခါတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ တေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ ကလျာဏကတာယ သမန္နာဂတတ္တာ တိဝိဓကလျာဏကတဉ္စ။ ဧဝံ တိဝိဓစိတ္တံ တဒဓိဂမမူလကာနံ ဂုဏာနံ၊ ဥပရိဈာနာဓိဂမဿ ဝါ ပဒဋ္ဌာနဋ္ဌေန အဓိဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန သမ္ပန္နတ္တာ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နံ နာမာတိ။

အဒ္ဓမာသံ ပဋိသလ္လီယိတုန္တိ ဧတ္ထ အာစရိယာ ဧဝမာဟု ‘‘ဘိက္ခူနံ အညမညဝဓဒဿနသဝနသမ္ဘဝေ သတ္ထုနော သတိ တဿ ဥပဒ္ဒဝဿ အဘာဝေ ဥပါယာဇာနနတော ‘အယံ အသဗ္ဗညူ’တိ ဟေတုပတိရူပကမဟေတုံ ဝတွာ ဓမ္မိဿရဿာပိ တထာဂတဿ ကမ္မေသွနိဿရိယံ အသမ္ဗုဇ္ဈမာနာ အသဗ္ဗဒဿိတမဓိစ္စမောဟာ ဗဟုဇနာ အဝီစိပရာယနာ ဘဝေယျုံ၊ တသ္မာ သော ဘဂဝါ ¶ ပဂေဝ တေသံ ဘိက္ခူနံ အညမညံ ဝဓမာနဘာဝံ ဉတွာ တဒဘာဝေါပါယာဘာဝံ ပန သုဝိနိစ္ဆိနိတွာ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနာနံ သုဂတိလာဘဟေတုမေဝေကံ ကတွာ အသုဘဒေသနာယ ဝါ ရူပသဒ္ဒဒဿနသဝနေဟိ နိပ္ပယောဇနေဟိ ဝိရမိတွာ ပဂေဝ တတော ဝိရမဏတော၊ သုဂတိလာဘဟေတုကရဏတော၊ အဝဿံ ပညာပိတဗ္ဗာယ တတိယပါရာဇိကပညတ္တိယာ ဝတ္ထာဂမဒဿနတော စ အတ္တနော သဗ္ဗဒဿိတံ ပရိက္ခကာနံ ပကာသေန္တော ဝိယ တမဒ္ဓမာသံ ဝေနေယျဟိတနိပ္ဖတ္တိယာ ဖလသမာပတ္တိယာ အဝကာသံ ကတွာ ဝိဟရိတုကာမော ‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဒ္ဓမာသံ ပဋိသလ္လီယိတု’န္တိအာဒိမာဟာ’’တိ။ အာစရိယာ နာမ ဗုဒ္ဓမိတ္တတ္ထေရဓမ္မသိရိတ္ထေရဥပတိဿတ္ထေရာဒယော ဂဏပါမောက္ခာ၊ အဋ္ဌကထာစရိယဿ စ သန္တိကေ သုတပုဗ္ဗာ။ တတော အညေ ဧကေတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သကေန ကာယေန အဋ္ဋီယန္တိ…ပေ… ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဣဒံ ပရတော ‘‘ယေ တေ ဘိက္ခူ အဝီတရာဂါ၊ တေသံ တသ္မိံ သမယေ ဟောတိ ဧဝ ဘယံ၊ ဟောတိ လောမဟံသော၊ ဟောတိ ဆမ္ဘိတတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ န ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဒဉ္စ ဘဂဝတော အသုဘကထာရမ္မဏပ္ပယောဇနေန န သမေတီတိ စေ? န၊ တဒတ္ထာဇာနနတော။ သကေန ကာယေန အဋ္ဋီယန္တာနမ္ပိ တေသံ အရိယမဂ္ဂေန အပ္ပဟီနသိနေဟတ္တာ ခီဏာသဝါနံ ဝိယ မရဏံ ပဋိစ္စ အဘယံ န ဟောတိ၊ ဘယဉ္စ ပန အသုဘဘာဝနာနုယောဂါနုဘာဝေန မန္ဒီဘူတံ ¶ အနဋ္ဋီယန္တာနံ ဝိယ န မဟန္တံ ဟုတွာ စိတ္တံ မောဟေသိ။ အပါယုပဂေ တေ သတ္တေ နာကာသီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဣဒံ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနံ၊ ယသ္မာ တေသံ တသ္မိံ သမယေ ဟောတိ ဧဝ ဘယံ၊ ဆမ္ဘိတတ္တံ၊ လောမဟံသော စ၊ တသ္မာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ အသုဘကထံ ကထေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။

အထ ဝါ သကေန ကာယေန အဋ္ဋီယန္တာနမ္ပိ တေသံ ဟောတိ ဧဝ ဘယံ၊ မဟာနုဘာဝါ ဝီတရာဂါတိ ခီဏာသဝါနံ မဟန္တံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ၊ အတိဒုပ္ပသဟေယျမိဒံ မရဏဘယံ၊ ယတော ဧဝံဝိဓာနမ္ပိ အဝီတရာဂတ္တာ ဘယံ ဟောတီတိပိ ဒဿေတိ။ တဒညေ တေသံ ဘိက္ခူနံ ပဉ္စသတာနံ အညတရာ။ တေနေဒံ ဒီပေတိ ‘‘တံ တထာ အာဂတံ အသိဟတ္ထံ ဝဓကံ ပဿိတွာ တဒညေသမ္ပိ ဟောတိ ဧဝ ဘယံ၊ ပဂေဝ တေသန္တိ ကတွာ ဘဂဝါ ပဌမမေဝ တေသံ အသုဘကထံ ကထေသိ၊ ပရတော တေသံ နာဟောသိ။ ဧဝံ မဟာနိသံသာ နေသံ အသုဘကထာ အာသီ’’တိ။ ယော ပနေတ္ထ ပစ္ဆိမော နယော ¶ ၊ သော ‘‘တေသု ကိရ ဘိက္ခူသု ကေနစိပိ ကာယဝိကာရော ဝါ ဝစီဝိကာရော ဝါ န ကတော၊ သဗ္ဗေ သတာ သမ္ပဇာနာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန နိပဇ္ဇိံသူ’’တိ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန သမေတိ။

အပရေ ပနာဟူတိ ကုလဒ္ဓိပဋိသေဓနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ ကိရ လဒ္ဓီ’’တိ ဝစနံ ‘‘မာရဓေယျံနာတိက္ကမိဿတီ’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကထံ? အယံ ဘိက္ခူ အဃာတေန္တော မာရဝိသယံ အတိက္ကမိဿတိ အကုသလကရဏတော စ။ ဃာတေန္တော ပန မာရဓေယျံ နာတိက္ကမိဿတိ ဗလဝတ္တာ ကမ္မဿာတိ သယံ မာရပက္ခိကတ္တာ ဧဝံ စိန္တေတွာ ပန ‘‘ယေ န မတာ၊ တေ သံသာရတော န မုတ္တာ’’တိ အတ္တနော စ လဒ္ဓိ၊ တသ္မာ တံ တတ္ထ ဥဘယေသံ မဂ္ဂေ နိယောဇေန္တီ ဧဝမာဟ၊ တေနေဝ ‘‘မာရပက္ခိကာ မာရေန သမာနလဒ္ဓိကာ’’တိ အဝတွာ ‘‘မာရဿာ နုဝတ္တိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဣမိနာ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မာ မာရဿ အနုဝတ္တိ၊ တသ္မာ ဧဝံ စိန္တေတွာပိ အတ္တနော လဒ္ဓိဝသေန ဧဝမာဟာ’’တိ ကေစိ လိခန္တိ။ မမ သန္တိကေ ဧကတော ဥပဋ္ဌာနမာဂစ္ဆန္တိ၊ အတ္တနော အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသာဒိံ ဂဏှာတိ။

၁၆၅။ အယမ္ပိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေတိ ဣမိနာ ကိံ ဒဿေတိ? ယေသံ ဧဝမဿ ‘‘ဘဂဝတာ အာစိက္ခိတကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂပစ္စယာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဇီဝိတက္ခယော အာသီ’’တိ၊ တေသံ တံ မိစ္ဆာဂါဟံ နိသေဓေတိ။ ကေဝလံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မပစ္စယာဝ ဇီဝိတက္ခယော အာသိ၊ ဣဒံ ပန ကမ္မဋ္ဌာနံ တေသံ ကေသဉ္စိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ၊ ကေသဉ္စိ အနာဂါမိသကဒါဂါမိသောတာပတ္တိဖလပ္ပတ္တိယာ ¶ ၊ ကေသဉ္စိ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမာယ၊ ကေသဉ္စိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂပ္ပဟာနေန အတ္တသိနေဟပအယာဒါနာယ ဥပနိဿယော ဟုတွာ၊ ကေသဉ္စိ သုဂတိယံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယော အဟောသီတိ သာတ္ထိကာဝ မေ အသုဘကထာ၊ ကိန္တု ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ အညံ ပရိယာယံ အာစိက္ခတူ’’တိ အာနန္ဒေန ယာစိတတ္တာ အညံ ပရိယာယံ အာစိက္ခာမိ၊ ယထာ ဝေါ ပုဗ္ဗေ အာစိက္ခိတအသုဘကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂါ၊ ဧဝံ အယမ္ပိ ခေါ ဘိက္ခဝေတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အဿာသဝသေန ဥပဋ္ဌာနံ သတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ တံ အဿာသံ၊ ပဿာသံ ဝါ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပုဗ္ဗဘာဂေ၊ အပရဘာဂေ ပန အဿာသပဿာသပဘဝနိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ စ တထာ ဝုတ္တာ။

အသုဘေ ¶ ပဝတ္တံ အသုဘန္တိ ဝါ ပဝတ္တံ ဘာဝနာကမ္မံ အသုဘကမ္မံ၊ တဒေဝ အညဿ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ကာရဏဋ္ဌေန ဌာနတ္တာ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ၊ အာရမ္မဏံ ဝါ အသုဘကမ္မဿ ပဒဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဌာနန္တိ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဣဓ အသုဘဇ္ဈာနံ၊ တေနေဝ ‘‘ဩဠာရိကာရမ္မဏတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဝိတက္ကာဒိအင်္ဂပဋိလာဘဝသေန။ အာရမ္မဏသန္တတာယာတိ အနုက္ကမေန သန္တကာလံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တကာယဒရထပ္ပဋိပဿဒ္ဓိဝသေန နိဗ္ဗုတော။ ပရိကမ္မံ ဝါတိ ကသိဏပရိကမ္မံ ကိရ နိမိတ္တုပ္ပာဒပရိယောသာနံ။ တဒါ ဟိ နိရဿာဒတ္တာ အသန္တံ၊ အပ္ပဏိဟိတဉ္စ။ ယထာ ဥပစာရေ နီဝရဏဝိဂမေန၊ အင်္ဂပါတုဘာဝေန စ သန္တတာ ဟောတိ၊ န တထာ ဣဓ၊ ဣဒံ ပန ‘‘အာဒိသမန္နာဟာရတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အသေစနကောတိ အတိတ္တိကရော၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဩဇဝန္တော’’တိ။ စေတသိကသုခံ ဈာနက္ခဏေပိ အတ္ထိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဥဘောပိ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတဿေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမထေန သကသန္တာနေ အဝိက္ခမ္ဘိတေ။ ဣတရထာ ပါပကာနံ ဈာနေန သဟုပ္ပတ္တိ သိယာ။ ခန္ဓာဒီနံ လောကုတ္တရပါဒကတ္တာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ၊ ဝိသေသေန ယဿ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဟောတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝါ။ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီတိအာဒိစတုက္ကဝသေန အနုပုဗ္ဗေန အရိယမဂ္ဂဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော သမုစ္ဆိန္ဒတိ၊ သေသာနမေတံ နတ္ထီ’’တိ လိခိတံ။

တထာဘာဝပဋိသေဓနော စာတိ သောဠသဝတ္ထုကဿ တိတ္ထိယာနံ နတ္ထိတာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပဌမာနံ ပန စတုန္နံ ပဒါနံ ဝသေန လောကိယဇ္ဈာနမေဝ တေသံ အတ္ထိ၊ တသ္မိံ လောကုတ္တရပဒဋ္ဌာနံ နတ္ထိ ဧဝ။ ‘‘ဖလမုတ္တမန္တိ ဖလေ ဥတ္တမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥတုတ္တယာနုကူလန္တိ ဂိမှေ အရညေ၊ ဟေမန္တေ ရုက္ခမူလေ၊ ဝသန္တကာလေ သုညာဂါရေ ဂတော။ သေမှဓာတုကဿ အရညံ၊ ပိတ္တဓာတုကဿ ရုက္ခမူလံ၊ ဝါတဓာတုကဿ သုညာဂါရံ အနုကူလံ။ မောဟစရိတဿ အရညံ အနုကူလံ မဟာအရညေ စိတ္တံ န သင်္ကုဋတိ၊ ဒေါသစရိတဿ ရုက္ခမူလံ၊ ရာဂစရိတဿ သုညာဂါရံ။ ဌာနစင်္ကမာနိ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနိ၊ သယနံ လီနပက္ခိကံ၊ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေန နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝံ၊ ဥဇုကာယံ ပဏိဓာနေန အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တနသုခံ ‘‘ပရိမုခံ သတိ’’န္တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယံ ဒဿေတိ။ ကာရီတိ ကရဏသီလော ¶ ။ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အဿသတိ ပဿသတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘သတော ကာရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အဿသတိ ပဿသတီ’’တိ ¶ ဝုတ္တေ ‘‘ပဌမစတုက္ကံ ဧဝ လဗ္ဘတိ၊ န သေသာနီ’’တိ စ ‘‘ဒီဃံအဿာသဝသေနာတိ အလောပသမာသံ ကတွာ’’ဣတိ စ ‘‘ဧကတ္ထတာယ အဝိက္ခေပ’’န္တိ စ ‘‘အသမ္ဘောဂဝသေန ပဇာနတော’’တိ စ ‘‘တေန ဉာဏေနာ’’တိ စ ‘‘ပဇာနတောတိ ဝုတ္တဉာဏေနာ’’တိ စ ‘‘သတောကာရီတိ သတိသမ္ပဇညာဟိကာရီ’’တိ စ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိနော အဿာသာဝ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိအဿာသာ’’တိ စ လိခိတံ။ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ အာဂတမ္ပိ ယုဇ္ဇတေဝ၊ တေန ဌာနေန ပဋိသိဒ္ဓံ။ တာလုံ အာဟစ္စ နိဗ္ဗာယနတော ကိရ ပေါတကော သမ္ပတိဇာတောဝ ခိပိတသဒ္ဒံ ကရောတိ၊ ဆန္ဒပါမောဇ္ဇဝသေန ဆ ပုရိမာ တယောတိ နဝ။ ဧကေနာကာရေနာတိ အဿာသဝသေန ဝါ ပဿာသဝသေန ဝါ ဧဝံ အာနာပါနဿတိံ ဘာဝယတော ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတိ။

ကာယောတိ အဿာသပဿာသာ။ ဥပဋ္ဌာနံ သတိ။ ဒီဃန္တိ သီဃံ ဂတံ အဿာသပဿာသံ။ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ ကာလသင်္ခါတေ ဝိယ ကာလကောဋ္ဌာသေတိ အတ္ထော၊ ဒီဃကာလေ ဝါတိ အတ္ထော။ ဧကော ဟိ အဿာသမေဝူပလက္ခေတိ၊ ဧကော ပဿာသံ၊ ဧကော ဥဘယံ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိဘာဂံ အကတွာ’’တိ ဝါ ဝုတ္တံ၊ ဆန္ဒောတိ ဧဝံ အဿာသတော၊ ပဿာသတော စ အဿာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဝသေန ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော ပါမောဇ္ဇန္တိ။ အဿာသပဿာသာနံ ဒုဝိညေယျဝိသယတ္တာ စိတ္တံ ဝိဝတ္တတိ၊ ဂဏနံ ပဟာယ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနမေဝ မနသိ ကရောန္တဿ ကေဝလံ ဥပေက္ခာဝ သဏ္ဌာတိ။ စတ္တာရော ဝဏ္ဏာတိ ‘‘ပတ္တဿ တယော ဝဏ္ဏာ’’တိအာဒီသု ဝိယ စတ္တာရော သဏ္ဌာနာတိ အတ္ထော။

တထာဘူတဿာတိ အာနာပါနဿတိံ ဘာဝယတော။ သံဝရောတိ သတိသံဝရော။ အထ ဝါ ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏာနံ၊ ဒုတိယေန ဝိတက္ကဝိစာရာနံ၊ တတိယေန ပီတိယာ၊ စတုတ္ထေန သုခဒုက္ခာနံ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ ရူပသညာယ၊ ပဋိဃသညာယ၊ နာနတ္တသညာယ ဝါ ပဟာနံ။ ‘‘သီလန္တိ ဝေရမဏိ သီလံ၊ စေတနာ သီလံ၊ သံဝရော သီလံ၊ အဝီတိက္ကမော သီလ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၉ ထောကံ ဝိသဒိသံ) ဝုတ္တဝိဓိနာပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အတ္ထတော တထာ တထာ ပဝတ္တဓမ္မာ ဥပဓာရဏသမာဓာနသင်္ခါတေန သီလနဋ္ဌေန သီလန္တိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဧတ္ထာပိ စေတနာသီလမေဝ၊ ကတ္ထစိ ဝိရတိသီလမ္ပီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညထာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသုပိ သိက္ခာပဒေသု ဝိရတိပ္ပသင်္ဂေါ အဟောသိ ¶ ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီတိ ကတွာ တဿာပိ ဝိရတိပ္ပသင်္ဂေါ။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ အာနာပါနာရမ္မဏေ။ တာယ သတိယာတိ တတ္ထ ဥပ္ပန္နသတိယာ။ ‘‘တေန မနသိကာရေနာတိ အာဝဇ္ဇနေနာ’’တိ လိခိတံ။ ဧတေန နာနာဝဇ္ဇနပ္ပဝတ္တိဒီပနတော နာနာဇဝနဝါရေဟိပိ သိက္ခတိ နာမာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ၊ ယေန ပန မနသိကာရေန ¶ ဝါ။ ဉာဏုပ္ပာဒနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ယာဝ ပရိယောသာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တတြာတိ တသ္မိံ အာနာပါနာရမ္မဏေ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗနယေနာ’’တိ လိခိတံ။ တတြာတိ တေသံ အဿာသပဿာသာနံ ဝါ။ တဉှိ ‘‘ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ’’တိ ဣမိနာ သုဋ္ဌု သမေတိ။ ‘‘ပဌမဝါဒေါ ဒီဃဘာဏကာနံ။ တေ ဟိ ‘ပဌမဇ္ဈာနံ လဘိတွာ နာနာသနေ နိသီဒိတွာ ဒုတိယတ္ထာယ ဝါယာမတော ဥပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရဝသေန ဩဠာရိကစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာလေ ပဝတ္တအဿာသပဿာသဝသေန ဩဠာရိကာ’တိ ဝဒန္တိ။ ‘မဇ္ဈိမဘာဏကာ ဈာနလာဘိဿ သမာပဇ္ဇနကာလေ၊ ဧကာသနပဋိလာဘေ စ ဥပရူပရိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ သန္တဘာဝတော ပဌမတော ဒုတိယဿုပစာရေ သုခုမတံ ဝဒန္တီ’’’တိ လိခိတံ။

ဝိပဿနာယံ ပနာတိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန အဘိနိဝိဋ္ဌဿ အယံ ကမော၊ အညဿ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကံ ရူပံ၊ န ဣတော အညန္တိ ဒဿနံ သန္ဓာယ ‘‘သကလရူပပရိဂ္ဂဟေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟေတိ ဧတ္ထ အနိစ္စတာဒိလက္ခဏာရမ္မဏိကဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဘုတိ ဗလဝတီ ဝိပဿနာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ သဗ္ဗေသံယေဝ ပန မတေန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိအာဒိနာ။ သောဓနာ နာမ ဝိဿဇ္ဇနံ။ အဿာတိ ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ပဒဿ။

ပုရတော နမနာ အာနမနာ။ တိရိယံ နမနာ ဝိနမနာ။ သုဋ္ဌု နမနာ သန္နမနာ။ ပစ္ဆာ နမနာ ပဏမနာ။ ဇာဏုကေ ဂဟေတွာ ဌာနံ ဝိယ ဣဉ္ဇနာတိ အာနမနာဒီနံ အာဝိဘာဝတ္ထမုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာရူပေဟိ အာနမနာဒိ ဝါ ကမ္ပနာဒိ ဝါ ဟောတိ၊ တထာရူပေ ပဿမ္ဘယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတိ ကိရာတိ ဣတိ စေ။ ဧဝံ သန္တေတိ သန္တသုခုမမ္ပိ စေ ပဿမ္ဘတိ။ ပဘာဝနာတိ ဥပ္ပာဒနံ။ အဿာသပဿာသာနံ ဝူပသန္တတ္တာ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ ဘာဝနာ န ဟောတိ။ ယသ္မာ တံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ န သမာပဇ္ဇတိ၊ သမာပတ္တိယာ အဘာဝေန န ဝုဋ္ဌဟန္တိ။ ဣတိ ကိရာတိ ဧဝမေတံ တာဝ ဝစနန္တိ တဒေတံ ¶ ။ သဒ္ဒေါဝ သဒ္ဒနိမိတ္တံ၊ ‘‘သတော အဿသတိ သတော ပဿသတီ’’တိ ပဒါနိ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဒွတ္တိံသပဒါနိ စတ္တာရိ စတုက္ကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

အပ္ပဋိပီဠနန္တိ တေသံ ကိလေသာနံ အနုပ္ပာဒနံ ကိဉ္စာပိ စေတိယင်္ဂဏဝတ္တာဒီနိပိ အတ္ထတော ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဝစနတော။ တထာပိ ‘‘န တာဝ၊ သာရိပုတ္တ၊ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတိ ဥဒ္ဒိသတိ ပါတိမောက္ခံ၊ ယာဝ န ဣဓေကစ္စေ အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ သင်္ဃေ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အာဘိသမာစာရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယံ ပနေတ္ထ အာပတ္တိဋ္ဌာနိယံ န ဟောတိ၊ တံ အမိဿမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယထာဝုတ္တေနာတိ ¶ ယောဂါနုယောဂကမ္မဿ ပဒဋ္ဌာနတ္တာ။ သလ္လဟုကဝုတ္တိ အဋ္ဌပရိက္ခာရိကော။ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ဈာနမ္ပိ နိမိတ္တမ္ပိ တဒတ္ထဇောတိကာပိ ပရိယတ္တိ ဣဓ ကမ္မဋ္ဌာနံ နာမ။ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နတာဒိ သေနာသနံ။ သံကိလိဋ္ဌစီဝရဓောဝနာဒယော ခုဒ္ဒကပလိဗောဓာ။ ‘‘အန္တရာ ပတိတံ နု ခေါ’’တိ ဝိကမ္ပတိ။

အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပဂတေနာတိ နိယကဇ္ဈတ္တေ ဝိက္ခေပဂတေန။ သာရဒ္ဓါ အသမာဟိတတ္တာ။ ဥပနိဗန္ဓနထမ္ဘမူလံ နာမ နာသိကဂ္ဂံ၊ မုခနိမိတ္တံ ဝါ။ တတ္ထေဝါတိ နာသိကဂ္ဂါဒိနိမိတ္တေ။ ‘‘ဒေါလာဖလကဿ ဧကပဿေ ဧဝ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈဉ္စ ပဿတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဣဓ ပနာတိ ကကစူပမေ။ ဒေသတောတိ ဖုသနကဋ္ဌာနတော။ ‘‘နိမိတ္တံ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗန္တိ နိမိတ္တေ သတိ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂရူဟိ ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာ ဂရုကဘာဝနံ။ ဧကစ္စေ အာဟူတိ ဧကစ္စေ ဈာယိနော အာဟု။

‘‘သညာနာနတာယာ’’တိ ဝစနတော ဧကစ္စေဟိ ဝုတ္တမ္ပိ ပမာဏမေဝ၊ သင်္ဂီတိတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌကထာယ အနာဂတတ္တာ တထာ ဝုတ္တံ။ ‘‘မယှံ တာရကရူပံ နု ခေါ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိပရိကပ္ပေ အသတိပိ ဓာတုနာနတ္တေန ဧတာသံ ဓာတူနံ ဥပ္ပတ္တိ ဝိယ ကေဝလံ ဘာဝယတော တထာ တထာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ‘‘န နိမိတ္တ’န္တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဣဓ ဝုတ္တပဋိဘာဂနိမိတ္တမေဝ။

နိမိတ္တေ ¶ ပဋိဘာဂေ။ နာနာကာရန္တိ ‘‘စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ ဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုတ္တနာနာဝိဓတံ။ ဝိဘာဝယန္တိ ဇာနံ ပကာသယံ။ အဿာသပဿာသေတိ တတော သမ္ဘူတေ နိမိတ္တေ၊ အဿာသပဿာသေ ဝါ နာနာကာရံ။ နိမိတ္တေ ဟိ စိတ္တံ ဌပေန္တောဝ နာနာကာရတဉ္စ ဝိဘာဝေတိ၊ အဿာသပဿာသေ ဝါ သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတီတိ ဝုစ္စတိ။ တာရကရူပါဒိဝဏ္ဏတော။ ကက္ခဠတ္တာဒိလက္ခဏတော။

အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တန္တိ အာသန္နဘဝင်္ဂတ္တာတိ ကာရဏံ ဝတွာ သီဟဠဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဆဋ္ဌေ၊ သတ္တမေ ဝါ အပ္ပနာယ သတိ မဂ္ဂဝီထိယံ ဖလဿ ဩကာသော န ဟောတိ၊ တသ္မာ။ ဣဓ ဟောတူတိ စေ? န၊ လောကိယပ္ပနာပိ ဟိ အပ္ပနာဝီထိမှိ လောကုတ္တရေန သမာနဂတိကာဝါတိ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနောပိ ဘိက္ခု ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာယ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ သတ္တာဟံ နိသီဒိတုကာမော စတုတ္ထေ၊ ပဉ္စမေ ဝါ အပ္ပေတွာ နိသီဒတိ၊ န ဆဋ္ဌေ၊ သတ္တမေ ဝါ။ တတ္ထ ဟိ ¶ အပ္ပနာ။ တတော ပရံ အပ္ပနာယ အာဓာရဘာဝံ န ဂစ္ဆတိ။ အာသန္နဘဝင်္ဂတ္တာ စတုတ္ထံ၊ ပဉ္စမံ ဝါ ဂစ္ဆတိ ထလေ ဌိတဃဋော ဝိယ ဇဝနာနမန္တရေ ဌိတတ္တာတိ ကိရ အာစရိယော။

ပုထုတ္တာရမ္မဏာနိ အနာဝဇ္ဇိတွာ ဈာနင်္ဂါနေဝ အာဝဇ္ဇနံ အာဝဇ္ဇနဝသီ နာမ။ တတော ပရံ စတုန္နံ၊ ပဉ္စန္နံ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏစိတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ၊ တံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ နာမ။ တေနေဝ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ ပန အာဝဇ္ဇနဝသိယာ ဧဝ ဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ ယတ္တကံ ကာလံ ဣစ္ဆတိ တတ္တကံ သမာပဇ္ဇနံ၊ တံ ပန ဣစ္ဆိတကာလပရိစ္ဆေဒံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ သမတ္ထတာတိ။ ‘‘အဓိဋ္ဌာနဝသိယာ ဝုဋ္ဌာနဝသိနော အယံ နာနတ္တံ အဓိဋ္ဌာနာနုဘာဝေန ဇဝနံ ဇဝတိ၊ ဝုဋ္ဌာနာနုဘာဝေန ပန အဓိပ္ပေတတော အဓိကံ ဇဝတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အပိစ ပထဝီကသိဏာဒိအာရမ္မဏံ အာဝဇ္ဇိတွာ ဇဝနဉ္စ ဇဝိတွာ ပုန အာဝဇ္ဇိတွာ တတော ပဉ္စမံ ဈာနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ အယံ ကိရ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ။ ဘဂဝတော ပန အာဝဇ္ဇနသမနန္တရမေဝ ဈာနံ ဟောတီတိ သဗ္ဗံ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

‘‘ဝတ္ထုန္တိ ဟဒယဝတ္ထုံ။ ဒွါရန္တိ စက္ခာဒိ။ အာရမ္မဏန္တိ ရူပါဒီ’’တိ လိခိတံ။ ယထာပရိဂ္ဂဟိတရူပါရမ္မဏံ ဝါ ဝိညာဏံ ပဿတိ၊ အညထာပိ ပဿတိ။ ကထံ? ‘‘ယထာပရိဂ္ဂဟိတရူပဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာပရိဂ္ဂဟိတရူပေသု ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏာနိ ယဿ ဝိညာဏဿ၊ တံ ဝိညာဏံ ယထာပရိဂ္ဂဟိတရူပဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏံ ¶ တမ္ပိ ပဿတိ၊ ဧကဿ ဝါ အာရမ္မဏသဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ စ မမ တက္ကော ဝိစာရေတွာဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

တတော ပရံ တီသု စတုက္ကေသု ဒွေ ဒွေ ပဒါနိ ဧကမေကံ ကတွာ ဂဏေတဗ္ဗံ။ သမထေန အာရမ္မဏတော ဝိပဿနာဝသေန အသမ္မောဟတော ပီတိပဋိသံဝေဒနမေတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒုက္ခမေတံ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု ပန ‘‘အာရမ္မဏတော အသမ္မောဟတော’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ တတော ဝုတ္တနယတော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ယေန မောဟေန တံ ဒုက္ခံ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဿ ဝိဟတတ္တာ ဝါ ဧဝံ ပဝတ္တေ ဉာဏေ ယထာရုစိ ပစ္စဝေက္ခိတုံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတကာလေ သမတ္ထဘာဝတော ဝါ ဒုက္ခာဒီသု တီသု အသမ္မောဟတော ဉာဏံ ဝုတ္တံ။ နိရောဓေ အာရမ္မဏတော တံသမ္ပယုတ္တာ ပီတိပဋိသံဝေဒနာ အသမ္မောဟတော န သမ္ဘဝတိ မောဟပ္ပဟာနာဘာဝါ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိဝိရောဓတော စ။ တတ္ထ ‘‘ဒီဃံ အဿာသဝသေနာ’’တိအာဒိ အာရမ္မဏတော ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တာယ သတိယာ တေန ဉာဏေန သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ တဒါရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာတိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အာဝဇ္ဇတော’’တိအာဒိ အသမ္မောဟတော ပီတိပဋိသံဝေဒနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာဒိဝသေန ဇာနတော၊ ပဿတော၊ ပစ္စဝေက္ခတော ¶ စ။ တဒဓိမုတ္တတာဝသေန အဓိဋ္ဌဟတော၊ အဓိမုစ္စတော၊ တထာ ဝီရိယာဒိံ သမာဒဟတော ခဏိကသမာဓိနာ။

အဘိညေယျန္တိ ဉာတပရိညာယ။ ပရိညေယျန္တိ တီရဏပရိညာယ။ သဗ္ဗဉှိ ဒုက္ခသစ္စံ အဘိညေယျံ၊ ပရိညေယျဉ္စ။ တတြ စာယံ ပီတီတိ လိခိတံ။ အဘိညေယျန္တိအာဒိ မဂ္ဂက္ခဏံ သန္ဓာယာဟာတိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂေန အသမ္မောဟသင်္ခါတဝိပဿနာကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော မဂ္ဂေါပိ အဘိညေယျာဒိအာရမ္မဏံ ကရောန္တော ဝိယ ဝုတ္တော။ ဝိပဿနာဘူမိဒဿနတ္ထန္တိ သမထေ ကာယိကသုခါဘာဝါ ဝုတ္တံ။ ဒွီသု စိတ္တသင်္ခါရပဒေသူတိ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ…ပေ… သိက္ခတိ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ…ပေ… သိက္ခတီတိ ဧတေသု။ မောဒနာဒိ သဗ္ဗံ ပီတိဝေဝစနံ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒိ ကိလေသေ၊ တမ္မူလကေ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေ။ ဧဝံ ဘာဝိတောတိ န စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တနေန ဘာဝိတော။ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဘာဝိတော။ ဝိပဿနာမဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏကာလေသုပိ ပဝတ္တအဿာသမုခေနေဝ သဗ္ဗံ ဒဿိတံ ဥပါယကုသလေန ဘဂဝတာ။

၁၆၈။ ကသ္မာ ဣဒံ ဝုစ္စတိ အမှေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၇၂။ ဥဿုက္ကဝစနန္တိ ¶ ပါကဋသဒ္ဒသညာ ကိရ၊ သမာနကပဒန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သုတွာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ သဉ္စိစ္စ ဝေါရောပေတုကာမဿ သဉ္စိစ္စပဒံ ဝေါရောပနပဒဿ ဥဿုက္ကံ၊ သဉ္စေတနာ စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနဉ္စ ဧကဿေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ကေဝလံ စေတသိကမတ္တေနေဝ ဟောတိ၊ ပယောဂေါပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာနီတိ ကိရ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ‘‘ဇာနိတွာ သဉ္ဇာနိတွာ စေစ္စ အဘိဝိတရိတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဇာနန္တော…ပေ… ဝီတိက္ကမော’’တိ ဝေါရောပနမ္ပိ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာ အတ္ထော ဒဿိတော။ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတတ္ထသိဒ္ဓိယာ ဟိ ပုရိမစေတနာ အတ္ထသာဓိကာ ဟောတိ။ သဗ္ဗသုခုမအတ္တဘာဝန္တိ ရူပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အရူပံ။ အတ္တသင်္ခါတာနဉှိ အရူပါနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁ အာဒယော) ဝိယ ဣဓ ဩဠာရိကသုခုမတာ အနဓိပ္ပေတာ။ မာတုကုစ္ဆိသ္မိန္တိ ယေဘုယျဝစနံ၊ ဩပပါတိကမနုဿေပိ ပါရာဇိကမေဝ၊ အရူပကာယေ ဥပက္ကမာဘာဝါ တဂ္ဂဟဏံ ကသ္မာတိ စေ? အရူပက္ခန္ဓေန သဒ္ဓိံ တဿေဝ ရူပကာယဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယသမ္ဘဝတော။ တေန သဇီဝကောဝ မနုဿဝိဂ္ဂဟောပိ နာမ ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ မာတုကုစ္ဆိသ္မိန္တိ မနုဿမာတုယာ ဝါ တိရစ္ဆာနမာတုယာ ဝါ။ ဝုတ္တဉှိ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၈၀) –

‘‘ဣတ္ထိံ ¶ ဟနေ စ မာတရံ၊ ပုရိသဉ္စ ပိတရံ ဟနေ၊

မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ၊ န တေနာနန္တရံ ဖုသေ၊

ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။

ပဌမန္တိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တမေဝ။ ဧကဘဝပရိယာပန္နာယ ဟိ စိတ္တသန္တတိယာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ပဌမစိတ္တံ နာမ။ စုတိစိတ္တံ ပစ္ဆိမံ နာမ။ အညထာ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဌမစိတ္တံ နာမ နတ္ထိ ဝိနာ အနန္တရသမနန္တရနတ္ထိဝိဂတပစ္စယေဟိ စိတ္တုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။ ဘာဝေ ဝါ နဝသတ္တပါတုဘာဝဒေါသပ္ပသင်္ဂေါ။ အယံ သဗ္ဗပဌမော မနုဿဝိဂ္ဂဟောတိ ကိဉ္စာပိ ဣမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ န သက္ကာ၊ တံ အာဒိံ ကတွာ သန္တတိယာ ယာဝ မရဏာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမနုဿဝိဂ္ဂဟေသု အပရိမာဏေသု ‘‘သဗ္ဗပဌမော’’တိ ဒိဿတိ။ ယဒါ ပန ယော မနုဿဝိဂ္ဂဟော ပုဗ္ဗာပရိယဝသေန သန္တတိပ္ပတ္တော ဟောတိ၊ တဒါ တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ ¶ သက္ကာ။ သန္တတိံ ဝိကောပေန္တော ဟိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ နာမ။ ဧတ္ထ စ နာနတ္တနယေ အဓိပ္ပေတေ သတိ ‘‘သဗ္ဗပဌမော’’တိ ဝစနံ ယုဇ္ဇတိ၊ န ပန ဧကတ္တနယေ သန္တတိယာ ဧကတ္တာ။ ဧကတ္တနယော စ ဣဓာဓိပ္ပေတော ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ ဝစနတော၊ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗပဌမော’’တိ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဗဟုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန သန္တတိ နာမ အနေကေသံ ပုဗ္ဗာပရိယုပ္ပတ္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ သဗ္ဗပဌမော’’တိ ဝုတ္တော၊ ဧဝမေတ္ထ ဒွေပိ နယာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အညထာ ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ န သိဇ္ဈတိ။ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ ဝစနတော သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ န အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ တထာပိ ယသ္မာ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နေ ဝိကောပိတေ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိကောပိတမေဝ ဟောတိ၊ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နေ ပန ဝိကောပိတေ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိကောပိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တဒုဘယမ္ပိ ဝေါရောပေတုံ သက္ကာ၊ တသ္မာ တဒေဝ သန္ဓာယ ‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ ဝစနတော ပကတိယာ အာယုပရိယန္တံ ပတွာ မရဏကသတ္တေ ဝီတိက္ကမေ သတိ အနာပတ္တိ ဝီတိက္ကမပစ္စယာ သန္တတိယာ အကောပိတတ္တာ။ ဝီတိက္ကမပစ္စယာ စေ အာယုပရိယန္တံ အပ္ပတွာ အန္တရာဝ မရဏကသတ္တေ ဝီတိက္ကမပစ္စယာ အာပတ္တိ၊ ကမ္မဗဒ္ဓါ စာတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျ၊ မရဏာယ ဝါ သမာဒပေယျ၊ အယမ္ပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ ဝစနတော ဝါ စေတနာက္ခဏေ ဧဝ ပါရာဇိကာပတ္တိ ဧကန္တာကုသလတ္တာ၊ ဒုက္ခဝေဒနတ္တာ၊ ကာယကမ္မတ္တာ၊ ဝစီကမ္မတ္တာ၊ ကိရိယတ္တာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သတ္တဋ္ဌဇဝနဝါရမတ္တန္တိ သဘာဂါရမ္မဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ ‘‘သဘာဂသန္တတိဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ ။ အတ္တနော ပဋိပက္ခေန သမန္နာဂတတ္တာ သမနန္တရဿ ပစ္စယံ ဟောန္တံ ယထာ ပုရေ ဝိယ အဟုတွာ ဒုဗ္ဗလဿ။ တန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဝိကောပနံ။

ဤတိန္တိ သတ္တဝိဓဝိစ္ဆိကာဒီနိ ယုဒ္ဓေ ဍံသိတွာ မာရဏတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ။ ပဇ္ဇရကန္တိ သရီရဍာဟံ။ သူစိကန္တိ သူလံ။ ဝိသူစိကန္တိ သုက္ခမာတိသာရံဝသယံ။ ပက္ခန္ဒိယန္တိ ရတ္တာတိသာရံ။ ဒွတ္တိဗျာမသတပ္ပမာဏေ မဟာကာယေ နိမ္မိနိတွာ ဌိတနာဂုဒ္ဓရဏံ၊ ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကိတေ ပရေသံ ကာယေ ဝိသမရဏံ ဝါ ဍာဟုပ္ပာဒနံ ဝါ ပယောဂေါ နာမ။

ကေစီတိ ¶ မဟာသင်္ဃိကာ။ အယံ ဣတ္ထီ။ ကုလုမ္ဗဿာတိ ဂဗ္ဘဿ။ ကထံ သာ ဣတရဿာတိ စေ? တဿ ဒုဋ္ဌေန မနသာနုပက္ခိတေ သော စ ဂဗ္ဘော သာ စ ဣဒ္ဓီတိ ဥဘယမ္ပိ သဟေဝ နဿတိ၊ ဃဋဂ္ဂီနံ ဘေဒနိဗ္ဗာယနံ ဝိယ ဧကက္ခဏေ ဟောတိ။ ‘‘တေသံ သုတ္တန္တိကေသု ဩစရိယမာနံ န သမေတီ’’တိ လိခိတံ၊ ‘‘တေသံ မတံ ဂဟေတွာ ‘ထာဝရီနမ္ပိ အယံ ယုဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တေ တိကဝသေန ပဋိသေဓိတဗ္ဗန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာဟတ္ထိကနိဿဂ္ဂိယပယောဂေသု သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ သတ္တမာယ သဟုပ္ပန္နကာယဝိညတ္တိယာ သာဟတ္ထိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဏတ္တိကေ ပန သတ္တဟိပိ စေတနာဟိ သဟ ဝစီဝိညတ္တိသမ္ဘဝတော သတ္တသတ္တ သဒ္ဒါ ဧကတော ဟုတွာ ဧကေကက္ခရဘာဝံ ဂန္တွာ ယတ္တကေဟိ အက္ခရေဟိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိညာပေတိ၊ တဒဝသာနက္ခရသမုဋ္ဌာပိကာယ သတ္တမစေတနာယ သဟဇာတဝစီဝိညတ္တိယာ အာဏတ္တိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဝိဇ္ဇာမယပယောဂေ။ ကာယေနာဏတ္တိယံ ပန သာဟတ္ထိကေ ဝုတ္တနယောဝ။ ထာဝရပယောဂေ ယာဝတာ ပရဿ မရဏံ ဟောတိ၊ တာဝတာ ကမ္မဗဒ္ဓါ၊ အာပတ္တိ စ။ တတော ပရံ အတိသဉ္စရဏေ ကမ္မဗဒ္ဓါတိဗဟုတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ သတိ ပရံ မရဏေ။ ပါရာဇိကာပတ္တိ ပနေတ္ထ ဧကာ။ အတ္ထသာဓကစေတနာ ယသ္မာ ဧတ္ထ စ ဒုတိယပါရာဇိကေ စ လဗ္ဘတိ၊ န အညတ္ထ၊ တသ္မာ ဒွိန္နမ္ပိ သာဓာရဏာ ဣမာ ဂါထာယော –

‘‘ဘူတဓမ္မနိယာမာ ယေ၊ တေ ဓမ္မာ နိယတာ မတာ၊

ဘာဝိဓမ္မနိယာမာ ယေ၊ တေဝ အနိယတာ ဣဓ။

‘‘ဘူတဓမ္မနိယာမာနံ၊ ဌိတာဝ သာ ပစ္စယဋ္ဌိတိ၊

ဘာဝိဓမ္မနိယာမာနံ၊ သာပေက္ခာ ပစ္စယဋ္ဌိတိ။

‘‘တေနညာ ဟေတုယာ အတ္ထိ၊ သာပိ ဓမ္မနိယာမတာ၊

တဿာ ဖလံ အနိယတံ၊ ဖလာပေက္ခာ နိယာမတာ။

‘‘ဧဝဉှိ ¶ သဗ္ဗဓမ္မာနံ၊ ဌိတာ ဓမ္မနိယာမတာ၊

လဒ္ဓဓမ္မနိယာမာ ယာ၊ သာတ္ထသာဓကစေတနာ။

‘‘စေတနာသိဒ္ဓိတော ပုဗ္ဗေ၊ ပစ္ဆာ တဿာတ္ထသိဒ္ဓိတော၊

အဝိသေသေန သဗ္ဗာပိ၊ ဆဗ္ဗိဓာ အတ္ထသာဓိကာ။

‘‘အာဏတ္တိယံ ¶ ယတော သက္ကာ၊ ဝိဘာဝေတုံ ဝိဘာဂတော၊

တသ္မာ အာဏတ္တိယံယေဝ၊ ဝုတ္တာ သာ အတ္ထသာဓိကာ။

‘‘မိစ္ဆတ္တေ ဝါပိ သမ္မတ္တေ၊ နိယတာနိယတာ မတာ၊

အဘိဓမ္မေ န သဗ္ဗတ္ထိ၊ တတ္ထ သာ နိယတာ သိယာ။

‘‘ယာ ထေယျစေတနာ သဗ္ဗာ၊ သဟတ္ထာဏတ္တိကာပိ ဝါ၊

အဘိဓမ္မနယေနာယံ၊ ဧကန္တနိယတာ သိယာ။

‘‘ပါဏာတိပါတံ နိဿာယ၊ သဟတ္ထာဏတ္တိကာဒိကာ၊

အဘိဓမ္မဝသေနေသာ၊ ပစ္စေကံ တံ ဒုကံ ဘဇေ။

‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေါ၊ စေတနာ စေတိ တံ ဒွယံ၊

န သာဟတ္ထိကကမ္မေန၊ ပဂေဝါဏတ္တိကာသမံ။

‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေါ၊ စေတနာ စေတိ တံ ဒွယံ၊

န သာဟတ္ထိကကမ္မေန၊ ပဂေဝါဏတ္တိကာသမံ။

‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒက္ခဏေ ဝဓကစေတနာ၊

စိရာဌိတာတိ ကော ဓမ္မော၊ နိယာမေတိ အာပတ္တိကံ။

‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒက္ခဏေ စေ ဝဓကော သိယာ၊

မတော သုတ္တော ပဗုဒ္ဓါ ဝါ၊ ကုသလော ဝဓကော သိယာ။

‘‘ကုသလတ္တိကဘေဒေါ ¶ စ၊ ဝေဒနာတ္တိကဘေဒေါပိ၊

သိယာ တထာ ဂတော သိဒ္ဓါ၊ သဟတ္ထာ ဝဓကစေတနာ’’တိ။

ယာနိ ပန ဗီဇဥတုကမ္မဓမ္မစိတ္တနိယာမာနိ ပဉ္စ အဋ္ဌကထာယ အာနေတွာ နိဒဿိတာနိ၊ တေသု အယမတ္ထသာဓကစေတနာ ယောဂံ ဂစ္ဆတီတိ မညေ ‘‘အယံ အတ္ထသာဓကစေတနာနိယမော နတ္ထီ’’တိ စေတနာနံ မိစ္ဆတ္တသမ္မတ္တနိယတာနမ္ပိ နတ္ထိဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ဘဇာပိယမာနာ ယေန၊ တေန သဗ္ဗေပိ ယထာသမ္ဘဝံ ကမ္မစိတ္တနိယာမေ ဘဇန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇီဝိတေ အာဒီနဝေါ မရဏဝဏ္ဏဒဿနေ န ဝိဘတ္တောဝ၊ ဣဓ ပန သင်္ကပ္ပပဒေ အတ္ထတော ‘‘မရဏသညီ မရဏစေတနော မရဏာဓိပ္ပာယော’’တိ ဧဝံ အဝိဘူတတ္တာ ဝိဘတ္တော၊ အပါကဋတ္တာ၊ အနောဠာရိကတ္တာ ဝါ အဝိဘာဂါ ကာရိတာ ¶ ဝါ။ နယိဒံ ဝိတက္ကဿ နာမန္တိ န ဝိတက္ကဿေဝ နာမံ၊ ကိန္တု သညာစေတနာနမ္ပိ နာမန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ ဧဝမေဝ ဝုတ္တံ။

၁၇၄။ ကာယတောတိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သတ္တိဉသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝစနသိလိဋ္ဌတ္ထံ ‘‘ဥသုသတ္တိအာဒိနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုဒ္ဒေသိကေ ကမ္မဿာရမ္မဏံ သော ဝါ ဟောတိ၊ အညော ဝါ။ ဥဘယေဟီတိ ကိဉ္စာပိ ပဌမပ္ပဟာရော န သယမေဝ သက္ကောတိ၊ ဒုတိယံ လဘိတွာ ပန သက္ကောန္တော ဇီဝိတဝိနာသနဟေတု အဟောသိ၊ တဒတ္ထမေဝ ဟိ ဝဓကေန သော ဒိန္နော၊ ဒုတိယော ပန အညေန စိတ္တေန ဒိန္နော၊ တေန သုဋ္ဌု ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမပ္ပဟာရေနေဝါ’’တိ၊ ‘‘စေတနာ နာမ ဒါရုဏာတိ ဂရုံ ဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တပုဗ္ဗဘာဂစေတနာ ပကတိသဘာဝဝဓကစေတနာ၊ နော ဒါရုဏာ ဟောတီ’’တိ အာစရိယေန လိခိတံ။ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာ ပရိဝါရာ၊ ဝဓကစေတနာဝ ဒါရုဏာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဓိပ္ပာယန္တိ ဥဘောပိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ သာဟတ္ထိကောပိ သင်္ကေတတ္တာ န မုစ္စတိ ကိရ။

ကိရိယာဝိသေသော အဋ္ဌကထာသု အနာဂတော။ ‘‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈ၊ ဧဝံ ပဟရ၊ ဧဝံ ဃာဟေဟီ’တိ ပါဠိယာ သမေတီတိ အာစရိယေန ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ ပုရတော ပဟရိတွာတိအာဒိ ဝတ္ထုဝိသင်္ကေတမေဝ ကိရ။ ဧတံ ဂါမေ ဌိတန္တိ ပုဂ္ဂလောဝ နိယမိတော။ ယော ပန လိင်္ဂဝသေန ‘‘ဒီဃံ…ပေ… မာရေဟီ’’တိ အာဏာပေတိ အနိယမေတွာ။ ယဒိ နိယမေတွာ ဝဒတိ၊ ‘‘ဧတံ ဒီဃ’’န္တိ ဝဒေယျာတိ အပရေ။ အာစရိယာ ပန ‘‘ဒီဃန္တိ ဝုတ္တေ နိယမိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အနိယမေတွာ ဝဒတိ၊ န ပန အာဏာပကော ဒီဃာဒီသု အညတရံ မာရေဟီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝဒန္တိ ကိရ။ ‘‘အတ္ထော ပန စိတ္တေန ဧကံ သန္ဓာယပိ အနိယမေတွာ အာဏာပေတီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဣတရော အညံ တာဒိသံ မာရေတိ၊ အာဏာပကော မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာဓိပ္ပာယံ န ဂတတ္တာ။ ‘‘ဧဝံ ဒီဃာဒိဝသေနာပိ စိတ္တေန အနိယမိတဿေဝါတိ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတီ’’တိ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ၊ သုဋ္ဌု ဝီမံသိတွာ သဗ္ဗံ ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဩကာသဿ နိယမိတတ္တာတိ ဧတ္ထ ဩကာသနိယမံ ကတွာ နိဒ္ဒိသန္တော တသ္မိံ ဩကာသေ နိသိန္နံ မာရေတုကာမောဝ ဟောတိ၊ သယံ ပန တဒါ တတ္ထ နတ္ထိ။ တသ္မာ ဩကာသေန သဟ အတ္တနော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရမ္မဏံ န ဟောတိ၊ တေန အတ္တနာ မာရာပိတော ပရော ဧဝ မာရာပိတော။ ကထံ? သယံ ရဿော စ တနုကော စ ဟုတွာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အတ္တာနံ သန္ဓာယ အာဏတ္တိက္ခဏေ ‘‘ဒီဃံ ရဿံ ¶ ထူလံ ဗလဝန္တံ မာရေဟီ’’တိ အာဏာပေန္တဿ စိတ္တံ အတ္တနိ တဿာကာရဿ နတ္ထိတာယ အညဿ တာဒိသဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ၊ တေန မူလဋ္ဌဿ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒူတပရမ္ပရာနိဒ္ဒေသေ အာဏာပေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဣတရဿ အာရောစေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ အာစရိယန္တေဝါသီနံ ယထာသမ္ဘဝံ အာရောစနေ၊ ပဋိဂ္ဂဏှနေ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တံ ပန ဩကာသာဘာဝတော န ဝုတ္တံ။ မူလဋ္ဌေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ ဟိ တဿ ဩကာသော အပရိစ္ဆိန္နော၊ တေနဿ တသ္မိံ ဩကာသေ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ ဝဓကော စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ မူလဋ္ဌော အာစရိယော ပုဗ္ဗေ အာပန္နဒုက္ကဋေန သဟ ထုလ္လစ္စယမ္ပိ အာပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? မဟာဇနော ဟိ တေန ပါပေ နိယောဇိတောတိ။ ဣဒံ ပန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယံ ဝဓကော စေ တမတ္ထံ န သာဝေတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယဒိ သာဝေတိ၊ ပါရာဇိကမေဝါပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? အတ္ထသာဓကစေတနာယ အဘာဝါ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတိ၊ တံ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဌေ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝဓကော ပန ‘သာဓု ကရောမီ’တိ ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ တံ န ကရောတိ။ ဧဝဉှိ နိယမေ ‘မူလဋ္ဌဿ ကိံ နာမ ဟောတိ၊ ကိမဿ ဒုက္ကဋာပတ္တီ’တိ သဉ္ဇာတကင်္ခါနံ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ‘မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ မူလဋ္ဌဿ စ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ န သိလိဿတိ၊ မူလဋ္ဌေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိဒဿနာဓိကာရတ္တာ ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဝုတ္တံ။

ဝိသက္ကိယဒူတပဒနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဝတ္တုကာမတာယ စ ကိစ္ဆေနေတ္ထ ဝတွာ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ဘဂဝတာ န ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ‘‘မူလဋ္ဌဿေဝ ဒုက္ကဋ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ ဝိစာရဏာ – အာစရိယေန အာဏတ္တေန ဗုဒ္ဓရက္ခိတေန တဒတ္ထေ သင်္ဃရက္ခိတဿေဝ အာရောစိတေ ကိဉ္စာပိ ယော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အထ ခေါ အာစရိယဿေဝေတံ ဒုက္ကဋံ ဝိသင်္ကေတတ္တာ၊ န ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ၊ ကသ္မာ? အတ္ထသာဓကစေတနာယ အာပန္နတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘အာဏာပကဿ စ ဝဓကဿ စ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန မူလဋ္ဌေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋံ ‘‘မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ အပရိစ္ဆိန္နောကာသတ္တာ န ဝုတ္တံ။

အဝိသင်္ကေတေ ¶ ¶ ‘‘မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိသင်္ကေတေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ သိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒံ ပန ဒုက္ကဋံ ဝဓကဿေဝ။ သော ဟိ ပဌမံ အာဏာပကံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတံ ပါရာဇိကာပတ္တိံ ပါပေတွာ သယံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ အာပဇ္ဇိဿတီတိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘‘သော တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ အာဏာပကဿ စ ဝဓကဿ စ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ တထာပိ တံ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝ၊ ‘‘ယတော ပါရာဇိကံ ပညတ္တ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ စ တံ န ဝုတ္တံ။ ‘‘သော တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ အာပတ္တိ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ အာစရိယန္တေဝါသိကာနံ ဝုတ္တဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော ပဌမမေဝ အနာပန္နာ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ အာပန္နတ္တာ။ တထာပိ ဝဓကဿ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ တေသံ ပါရာဇိကဘာဝေါ ပါကဋော ဇာတောတိ ကတွာ ‘‘အာပတ္တိ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဧကတော ဝုတ္တံ၊ န တထာ ‘‘အာဏာပကဿ၊ ဝဓကဿ စ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဧတ္ထ။ ကသ္မာ? ဝဓကဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ အာပန္နတ္တာ။ သော ဟိ ပဌမံ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ။ ယဒိ ပန အန္တေဝါသိကာ ကေဝလံ အာစရိယဿ ဂရုကတာယ သာသနံ အာရောစေန္တိ သယံ အမရဏာဓိပ္ပာယာ သမာနာ ပါရာဇိကေန အနာပတ္တိ။ အကပ္ပိယသာသနဟရဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတိ ဧဝ၊ ဣမဿတ္ထဿ သာဓနတ္ထံ ဓမ္မပဒဝတ္ထူဟိ မိဂလုဒ္ဒကဿ ဘရိယာယ သောတာပန္နာယ ဓနုဥသုသူလာဒိဒါနံ နိဒဿနံ ဝဒန္တိ ဧကေ။ တံ တိတ္တိရဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၄။၇၃ အာဒယော) သမေတိ၊ တသ္မာ သုတ္တဉ္စ အဋ္ဌကထဉ္စ အနုလောမေတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ ဣဓ ပန ဒူတပရမ္ပရာယ စ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ပါဝဒ၊ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမံ ပါဝဒတူ’’တိ ဧတ္ထ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝါစာယ ဝါ အာရောစေတု၊ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဝါ၊ ပဏ္ဏေန ဝါ၊ ဒူတေန ဝါ အာရောစေတု၊ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ။ သစေ ဝိသေသေတွာ မူလဋ္ဌော၊ အန္တရာဒူတော ဝါ ဝဒတိ၊ တဒတိက္ကမေ ဝိသင်္ကေတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ဣမသ္မိံယေဝ အဓိကာရဒွယေ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယော ဝုစ္စတိ – ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝဓကဿေဝ အာပတ္တိ၊ န အာဏာပကဿ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ။ ယဒိ ပန သော ဝဇ္ဈမရဏာမရဏေသု အဝဿမညတရံ ကရောတိ၊ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ပါရာဇိကဒုက္ကဋေသု အညတရံ ¶ သိယာ။ ‘‘ဣတိ စိတ္တမနော’’တိ အဓိကာရတော ‘‘စိတ္တသင်္ကပ္ပော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ အဓိကာရတော ‘‘မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ကသ္မာ သရူပေန န ဝုတ္တန္တိ စေ? တတော စုတ္တရိ နယဒါနတ္ထံ။ ‘‘မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ မူလဋ္ဌဿေဝ ဝသေန နိယမိတတ္တာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ န ဉာယတိ။ ‘‘ဝဓကော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တေ သက္ကာ ဥဘယေသံ ¶ ဝသေန ဒုက္ကဋေ ယောဇေတုံ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ အဓိကာရံ ဂဟေတွာ ‘‘သင်္ဃရက္ခိတေန သမ္ပဋိစ္ဆိတေ မူလဋ္ဌဿေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ နေဝ အနုညာတံ၊ န ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ကေဝလန္တု ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ အနိယမိတတ္တာ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တဿ ပန ပါရာဇိကဒုက္ကဋေသု အညတရံ ဘဝေယျာတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော၊ တသ္မာ တမ္ပိ သုဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဥဘယေသံ ဝသေန ယောဇေတုံ သက္ကာ၊ တသ္မာ အာစရိယေဟိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿေဝေတံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မူလဋ္ဌော နေဝ အနုညာတော ‘‘မူလဋ္ဌဿာ’’တိ ဝစနာဘာဝတော၊ န စ ပဋိက္ခိတ္တော ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိယာ အဘာဝတော၊ ပဋိဂ္ဂဏှနပစ္စယာ ဝဓကဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ နယံ ဒါတုံ ‘‘မူလဋ္ဌဿာ’’တိ ပါဠိယံ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘တံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿေဝေတံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တံ။ တတြ ဟိ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ဝုတ္တနယေန ပန တဿ အာပတ္တိ အနိယတာတိ။ ကသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာယံ အနုတ္တာနံ ပဋိဂ္ဂဏှနပစ္စယာ ဝဓကဿ ဒုက္ကဋံ အဝတွာ မူလဋ္ဌဿေဝ ဝသေန ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ စေ? အနိဋ္ဌနိဝါရဏတ္ထံ။ ‘‘သင်္ဃရက္ခိတေန သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ပဋိဂ္ဂဏှနပစ္စယာ တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တေ အနန္တရနယေန သရူပေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ မူလဋ္ဌဿ ထုလ္လစ္စယံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ဣတိ တံ ဧဝံ အာပန္နံ ထုလ္လစ္စယံ ဥတ္တာနန္တိ တံ အဝတွာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တာနတ္တာ အဋ္ဌကထာယန္တိ ဣမံ အနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ နိဝါရေတုံ ‘‘မူလဋ္ဌဿေဝေတံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယေန ဟိ ဝုတ္တနယေန ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋမ္ပိ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥတ္တာနဉ္စ ကသ္မာ အမှာကံ ခန္တီတိ ဝုတ္တန္တိ စေ? ပဋိပတ္တိဒီပနတ္ထံ။ ‘‘ပိဋကတ္တယာဒီသု အပ္ပဋိဟတဗုဒ္ဓိယောပိ အာစရိယာ သရူပေန ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အဝုတ္တတ္တာ ဧဝရူပေသု နာမ ဌာနေသု ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မာဒိသောတိ သုဟဒယာ ကုလပုတ္တာ အနာဂတေ ဝုတ္တနယမနတိက္ကမိတွာ သင်္ကရဒေါသံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ ¶ ဝဏ္ဏနာဝေလဉ္စ အနတိက္ကမ္မ ပဋိပဇ္ဇန္တီ’’တိ စ အပရေဟိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပန အဋ္ဌကထာယ ဝါ အဝုတ္တတ္တာ ဧဝရူပေသု နာမ ပါဌော အာစရိယေန ပစ္ဆာ နိက္ခိတ္တတ္တာ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု န ဒိဿတီတိ ကတွာ သဗ္ဗံ လိခိဿာမ။ ဧဝံ သန္တေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အာပတ္တိယေဝ န သိယာ၊ သဉ္စရိတ္တပဋိဂ္ဂဟဏမရဏာဘိနန္ဒနေသုပိ စ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ မာရဏပဋိဂ္ဂဟဏေ ကထံ န သိယာ၊ တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿေဝေတံ ဒုက္ကဋံ၊ တေနေဝေတ္ထ ‘‘မူလဋ္ဌဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယေပိ စေတံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဝေဒိတဗ္ဗမေဝ၊ ဩကာသာဘာဝေန ပန န ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယော ယော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ တဿ တဿ တပ္ပစ္စယာ အာပတ္တိယေဝါတိ အယမေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနေပီတိ။

၁၇၅။ အရဟော ရဟောသညီနိဒ္ဒေသာဒီသု ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ တတ္ထ ပရမ္ပရာယ သုတွာ မရတူတိ အဓိပ္ပာယေန ဥလ္လပန္တဿ ဥဒ္ဒေသေ သတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ မရဏေန အာပတ္တိ ¶ ပါရာဇိကဿ၊ အသတိ ယဿ ကဿစိ မရဏေန အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သုတွာ မေ ဝဇ္ဈဿ အာရောစေတူ’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥလ္လပန္တဿ ဝိသင်္ကေတတာ ဒူတပရမ္ပရာယ ဝုတ္တတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သစေ ‘‘ယော ကောစိ သုတွာ ဝဒတူ’’တိ ဥလ္လပတိ၊ ဝဇ္ဈော သယမေဝ သုတွာ မရတိ၊ ဝိသင်္ကေတတ္တာ န ပါရာဇိကံ။ ယော ကောစိ သုတွာ ဝဒတိ၊ သော စေ မရတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ယော ကောစိ မမ ဝစနံ သုတွာ တံ မာရေတူ’’တိ ဥလ္လပတိ၊ ယော ကောစိ သုတွာ မာရေတိ၊ ပါရာဇိကံ၊ သယမေဝ သုတွာ မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတတ္တာ န ပါရာဇိကန္တိ ဧဝံ ယထာသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၇၆။ မူလံ ဒတွာ မုစ္စတီတိ ဧတ္ထ ဘိန္ဒိတွာ၊ ဘဉ္ဇိတွာ၊ စဝိတွာ၊ စုဏ္ဏေတွာ၊ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိပိတွာ ဝါ ပဂေဝ မုစ္စတီတိ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ယေသံ ဟတ္ထတော မူလံ ဂဟိတန္တိ ယေသံ ဉာတကပရိဝါရိတာနံ ဟတ္ထတော မူလံ တေန ဘိက္ခုနာ ဂဟိတံ၊ ပေါတ္ထကသာမိကဟတ္ထတော ပုဗ္ဗေ ဒိန္နမူလံ ပုန ဂဟေတွာ တေသညေဝ ဉာတကာဒီနံ ဒတွာ မုစ္စတိ၊ ဧဝံ ပေါတ္ထကသာမိကဿေဝ သန္တကံ ဇာတံ ဟောတိ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သစေပိ သော ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ သီဃံ တေသံ မူလံ ဒတွာ မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယေန ဓနေန ပေါတ္ထကော ကီတော၊ တဉ္စ ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ပေါတ္ထကသာမိကဟတ္ထတော ဓနေ ဂဟိတေ ပေါတ္ထကေ အဒိန္နေပိ မုစ္စနတော။ သစေ အညံ ¶ ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ယုတ္တံ ပေါတ္ထကဿ အတ္တနိယဘာဝတော အမောစိတတ္တာ။ သစေ ပေါတ္ထကံ သာမိကာနံ ဒတွာ မူလံ န ဂဏှာတိ၊ န မုစ္စတိ အတ္တနိယဘာဝတော အမောစိတတ္တာ။ သစေ ပေါတ္ထကံ မူလဋ္ဌေန ဒိယျမာနံ ‘‘တဝေဝ ဟောတူ’’တိ အပ္ပေတိ၊ မုစ္စတိ အတ္တနိယဘာဝတော မောစိတတ္တာ။ ဧတ္ထာယံ ဝိစာရဏာ – ယထာ စေတိယံ ဝါ ပဋိမံ ပေါက္ခရဏိံ သေတုံ ဝါ ကိဏိတွာ ဂဟိတမ္ပိ ကာရကဿေဝေတံ ပုညံ၊ န ကိဏိတွာ ဂဟိတဿ၊ တထာ ပါပမ္ပိ ယေန ပေါတ္ထကော လိခိတော၊ တဿေဝ ယုဇ္ဇတိ၊ န ဣတရဿာတိ စေ? န၊ ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’’တိ ဝစနတော။ ပရေန ဟိ ကတသတ္ထံ လဘိတွာ ဥပနိက္ခိပန္တဿ ပါရာဇိကန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဧဝံ ပရေန လိခိတမ္ပိ ပေါတ္ထကံ လဘိတွာ ယထာ ဝဇ္ဈော တံ ပဿိတွာ မရတိ၊ တထာ ဥပနိက္ခိပေယျ ပါရာဇိကန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ။ စေတိယာဒီတိ ဧတမနိဒဿနံ ကရဏပစ္စယံ ဟိ တံ ကမ္မံ ဣဒံမရဏပစ္စယန္တိ ဧဝံ အာစရိယေန ဝိစာရိတံ။ မမ ပန စေတိယာဒိနိဒဿနေနေဝ သောပိ အတ္ထော သာဓေတဗ္ဗော ဝိယ ပဋိဘာတိ။

တတ္တကာ ပါဏာတိပါတာတိ ‘‘ဧကာပိ စေတနာ ကိစ္စဝသေန ‘တတ္တကာ’တိ ဝုတ္တာ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာနံ စတုက္ကတာ ဝိယာ’’တိ လိခိတံ။ ပမာဏေ ဌပေတွာတိ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတပ္ပမာဏေ။ ‘‘ကတံ မယာ ဧဝရူပေ အာဝါဋေ ခဏိတေ တသ္မိံ ပတိတွာ မရတူ’’တိ အဓိပ္ပာယေန ဝဓကော အာဝါဋပ္ပမာဏံ နိယမေတွာ သစေ ခဏိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမသ္မိံ အာဝါဋေ’’တိ။ ဣဒါနိ ခဏိတဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဧတ္တကပ္ပမာဏဿ အနိယမိတတ္တာ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ ကုဒါလပ္ပဟာရေ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ၊ သုတ္တန္တိကတ္ထေရေဟိ ကိဉ္စာပိ ဥပဌတံ၊ တထာပိ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဥဘယတ္ထ အတ္ထေဝါတိ အာစရိယာ။ ဗဟူနံ မရဏေ အာရမ္မဏနိယမေ ကထန္တိ စေ? ဝဇ္ဈေသု ဧကဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယေ အာလမ္ဗိတေ သဗ္ဗေသမာလမ္ဗိတမေဝ ဟောတိ။ ဧကဿ မရဏေပိ န တဿ သကလံ ဇီဝိတံ သက္ကာ အာလမ္ဗိတုံ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ ဥပ္ပန္နံ၊ နိရုဇ္ဈမာနံ၊ အတ္ထိတာယပါဏာတိပါတစေတနာဝ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ၊ ပုရေဇာတာရမ္မဏာ စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ဧကစိတ္တက္ခဏေ ပုရေဇာတံ ဟုတွာ ဌိတံ တံ ဇီဝိတမာလမ္ဗဏံ ကတွာ သတ္တမဇဝနပရိယာပန္နစေတနာယ ဩပက္ကမေ ကတေ အတ္ထတော တဿ သတ္တဿ သဗ္ဗံ ဇီဝိတိန္ဒြိယမာလမ္ဗိတံ၊ ဝေါရောပိတဉ္စ ဟောတိ၊ ဣတော ပနညထာ န သက္ကာ၊ ဧဝမေဝ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘ဗဟူပိသတ္တေ မာရေမီ’’တိ စိန္တေတွာ သန္နိဋ္ဌာနကာလေ ဝိသပက္ခိပနာဒီသု ဧကံ ပယောဂံ ¶ သာဓယမာနာ ဝုတ္တပ္ပကာရစေတနာ တေသု ဧကဿ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာလမ္ဗဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥပ္ပန္နာယ ပနေကာယ သဗ္ဗေပိ တေ မာရိတာ ဟောန္တိ တာယ ဧဝ သဗ္ဗေသံ မရဏသိဒ္ဓိတော၊ အညထာ န သက္ကာ ဝေါရောပေတုံ၊ အာလမ္ဗိတုံ ဝါ။ တတ္ထ ဧကာယ စေတနာယ ဗဟူနံ မရဏေ အကုသလရာသိ ကထန္တိ စေ? ဝိသုံ ဝိသုံ မရဏေ ပဝတ္တစေတနာနံ ကိစ္စကရဏတော။ ကထံ? တာ ပန သဗ္ဗာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တာသု ယာယ ကာယစိ ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဣတရာ သဗ္ဗာပိ ‘‘တတော ဗလဝတရကုသလပဋိဗာဟိတာ အဟောသိကမ္မ’’န္တိအာဒိကောဋ္ဌာသံ ဘဇန္တိ၊ ပုနပိ ဝိပါကံ ဇနိတုံ န သက္ကောန္တိ။ အပရာပရိယဝေဒနီယာပိ ဝိယ တံ ပဋိဗာဟိတွာ ကုသလစေတနာ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ၊ တထာ အယမ္ပိ စေတနာ အနန္တရဘဝေ ဧဝ ပဋိသန္ဓိဒါနာဒိဝသေန တာသံ ကိစ္စလေသကရဏတော ဧကာပိ သမာနာ ‘‘ရာသီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တာယ ပန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ အတိတိက္ခော ဝိပါကော ဟောတိ။ အယမေတ္ထ ဝိသေသောတိအာဒိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပပဉ္စိတံ။

အမရိတုကာမာ ဝါတိ အဓိပ္ပာယတ္တာ ဩပပါတိကမရဏေပိ အာပတ္တိ။ ‘‘‘နိဗ္ဗတ္တိတွာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပတနံ န ဒိဿတီတိ စေ? ဩပပါတိကတ္တံ၊ ပတနဉ္စ ဧကမေဝါ’’တိ လိခိတံ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗထာပိ အနုဒ္ဒိဿေဝါ’’တိ ဝစနတော ဧတ္ထ မရတူတိ အဓိပ္ပာယသမ္ဘဝတော ‘‘ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တော မရတိ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ သုဝုတ္တံ။ သစေ ‘‘ပတိတွာ မရတူ’’တိ နိယမေတွာ ခဏိတော ဟောတိ၊ ဩပပါတိကမနုဿော စ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဌိတနိယမေနေဝ ‘‘ဥတ္တရိတုံ န သက္ကာ’’တိ စိန္တေတွာ မရတီတိ ပါရာဇိကစ္ဆာယာ န ဒိဿတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တော’’တိ။ သော ဟိ ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တော ပုနပ္ပုနံ ပတိတွာ မရတိ၊ တေန ပါတောပိ တဿ သိဒ္ဓါ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ သိယာ – ယော ပန ‘‘ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တော မရတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ သော ဩပါတခဏနက္ခဏေ အရူပလောကေ ဇီဝတိ။ ဝဓကစေတနာ စ ‘‘အနိယတော ဓမ္မော မိစ္ဆတ္တနိယတဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော၊ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ မာတုဃာတိကမ္မဿ ပိတုဃာတိကမ္မဿ အရဟန္တဃာတိကမ္မဿ ¶ ရုဟိရုပ္ပာဒကမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၅။၃၈ မိစ္ဆတ္တနိယတတ္တိက) ဝစနတော ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ န စ တံ အရူပါဝစရသတ္တဿတ္ထိ၊ န စ သာ စေတနာ ‘‘အနိယတော ဓမ္မော မိစ္ဆတ္တနိယတဿ ဓမ္မဿ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော၊ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဝတ္ထုပုရေဇာတံ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ¶ မာတုဃာတိကမ္မဿ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၅။၄၈ မိစ္ဆတ္တနိယတတ္တိက) ဝစနတော အနာဂတာရမ္မဏာ ဟောတိ။ အညော ဣဓ ပတိတွာ မရဏကသတ္တော နတ္ထိ၊ ဧဝံ သန္တေ ဝဓကစေတနာယ ကိံ အာရမ္မဏန္တိ စေ? ယဿ ကဿစိ ဣဓ ဇီဝနကသတ္တဿ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာရမ္မဏံ။ ကိဉ္စာပိ သော န မရတိ၊ အထ ခေါ ပါဏာတိပါတော ဟောတိ ဧဝ။ ယထာ ကိံ ‘‘ယထာက္ကမေန ဌိတေ သတ္တ ဇနေ ဧကေန ကဏ္ဍေန ဝိဇ္ဈိတွာ မာရေမီ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ စိန္တေတွာ သန္နိဋ္ဌာနကာလေ တေသု ဧကဿ ဇီဝိတမာရမ္မဏံ ကတွာ ကဏ္ဍံ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ကဏ္ဍော တံ ဝိရဇ္ဈိတွာ ဣတရေ ဆ ဇနေ မာရေတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အယံ ပါဏာတိပါတီ ဧဝ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ယော ကောစီ’’တိ ဝိကပ္ပေန္တဿ ဝဓကစေတနာ ယဿ ကဿစိ ဇီဝိတာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မိံ အမတေပိ ဣတရဿ ဝသေန ပါဏာတိပါတီ။ သစေ အရဟာ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အရဟန္တဃာတကောဝ ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ဧဝရူပေသု။ အယမေဝ ဟေတ္ထ အာစရိယပရမ္ပရာဂတာ ယုတ္တိ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ ဝုတ္တံ။

ပတနရူပံ ပမာဏန္တိ ဧတ္ထ ယထာ မာတုယာ ပတိတွာ ပရိဝတ္တလိင်္ဂါယ မတာယ သော မာတုဃာတကော ဟောတိ၊ န ကေဝလံ ပုရိသဃာတကော၊ တသ္မာ ပတနဿေဝ ဝသေန အာပတ္တိ။ ကသ္မာ? ပတနရူပမရဏရူပါနံ ဧကသန္တာနတ္တာ၊ တဒေဝ ဟိဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ တဿ ဟိ ပရိဝတ္တနံ နတ္ထိ၊ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနေဝ ပဝတ္တိယံ နိရုဇ္ဈနုပ္ပဇ္ဇနကာနိ၊ ဣတ္ထိပုရိသောတိ စ တတ္ထ ဝေါဟာရမတ္တမေဝ၊ တသ္မာ မာတုဃာတကောဝ၊ န ပုရိသဃာတကောတိ၊ ယထာ တဿ ပတနရူပဝသေနာပတ္တိ၊ တထာ ဣဓာပိ ပတနရူပဝသေန ထုလ္လစ္စယံ ဧကသန္တာနတ္တာတိ အယံ ပဌမထေရဝါဒေ ယုတ္တိ။ ဒုတိယေ ကိဉ္စာပိ ပေတော ပတိတော၊ ယက္ခော စ၊ အထ ခေါ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကတ္တာ အကုသလဝိပါကဿ ‘‘ဝါမေန သူကရော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၆) ဧတ္ထ ဝုတ္တယက္ခာနံ ပဋိသန္ဓိ ဝိယ သဗ္ဗရူပါနံ သာဓာရဏတ္တာ၊ အမနုဿဇာတိကတ္တာ စ တိရစ္ဆာနရူပေန မတေ မရဏရူပဝသေန ပါစိတ္တိယံ၊ ဝတ္ထုဝသေန လဟုကာပတ္တိယာ ပရိဝတ္တနာ ဟောတိ ဧဝ တတ္ထဇာတကရုက္ခာဒိဆေဒနပါစိတ္တိယပရိဝတ္တနံ ဝိယ။ အယမေဝ ယုတ္တတရော၊ တသ္မာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ ပါရာဇိကဿ ပန မနုဿဇာတိကော ယထာ တထာ ဝါ ပတိတွာ ယထာ တထာ ဝါ မရတု၊ ပါရာဇိကမေဝ ဂရုကတ္တာ။ ဂရုကာပတ္တိယာ ဟိ ဝိပရိဝတ္တနာ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ။

ထုလ္လစ္စယံ ¶ ¶ တိရစ္ဆာနေ၊ မတေ ဘေဒဿ ကာရဏံ၊

သရူပမရဏံ တိဿော၊ ဖုဿော မညေတိ အညထာ။

ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဒုတိယဝါဒေ ပုထုဇ္ဇနဿ ပတိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ မရန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တော’’တိ လိခိတံ။ ‘‘တိရစ္ဆာနေ’’တိ ဧတ္ထ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။ ‘‘သကသကရူပေနေဝ မရဏံ ဘဝတိ နာညထာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ယက္ခပေတရူပေန မတေပိ ဧသေဝ နယောတိ ထုလ္လစ္စယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟမရဏေ ဝိယာ’’တိ လိခိတံ။ ပဟာရံ လဒ္ဓါတိ သတ္တာနံ မာရဏတ္ထာယ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ။

၁၇၇။ သာဓု သုဋ္ဌု မရတူတိ ဝစီဘေဒံ ကရောတိ။ ဝိသဘာဂရောဂေါတိ သရီရဋ္ဌော ဂဏ္ဍပီဠကာဒိ။

၁၇၈။ ကာဠာနုသာရီတိ ဧကိဿာ လတာယ မူလံ ကိရ။ မဟာကစ္ဆပေန ကတပုပ္ဖံ ဝါ။ ဟံသပုပ္ဖန္တိ ဟံသာနံ ပက္ခပတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကနယဉှေတ္ထ ယောဇေတွာ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာနဝိဓိ ဒဿေတဗ္ဗော။

၁၈၀။ မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာတိ ဣမဿ ကာယဿ ဘေဒေန သဂ္ဂပါပနာဓိပ္ပာယတ္တာ အတ္ထတော မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာ ဧဝံအဓိပ္ပာယိနော မရဏတ္ထိကာ နာမ ဟောန္တီတိ အတ္တနော မရဏတ္ထိကဘာဝံ အဇာနန္တာ အာပန္နာ ပါရာဇိကံ။ န ဟိ တေ ‘‘အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ န ဇာနန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝေါဟာရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝေါဟာရဝသေန။ သန္နိဋ္ဌာနေ ပနေတံ နတ္ထိ။ ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရမောစနေ ဝိယ န ဟောတိ။ ယထာနုသန္ဓိနာတိ အန္တရာ အမရိတွာတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာတိ အဝိစာရေတွာ။ ဟေဋ္ဌိမဘာဂေ ဟိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနေ ဝလိ ပညာယတိ။ ဒဿိတေတိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဌပိတေ။ ပဋိဗန္ဓန္တိ တယာ ပဋိဗန္ဓံ၊ ပရိဘောဂန္တရာယံ သင်္ဃဿ မာ အကာသီတိ အတ္ထော။

၁၈၁-၂။ ယသ္မာ ¶ ကိရိယံ ဒါတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ ‘‘ပဌမံ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေပိ အတ္တနာ လဒ္ဓပိဏ္ဍပါတတော ပဏီတပဏီတံ ဒေန္တော တတ္ထပိ အတ္တကာရိယံ အဒါသိ။ အသဉ္စိစ္စာတိ ¶ ဧတ္ထ အညံ အာကဍ္ဎန္တဿ အညဿ ပတနေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘိသန္ဓိ နတ္ထိ။ န မရဏာဓိပ္ပာယဿာတိ ပဋိဃော စ ပယောဂေါ စ အတ္ထိ၊ ဝဓကစေတနာ နတ္ထိ။ အဇာနန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထုအဇာနနဝသေန အဇာနန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ဣဒံ ကိရ တေသံ နာနတ္တံ။ ‘အသဉ္စိစ္စော အဟ’န္တိ ပါဠိယံ န ဒိဿတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ တထာရူပါယ ပါဠိယာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ နော စေ၊ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒုက္ခဝေဒနာ စေ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘မုဂ္ဂရာ နာမ ခါဒနဒဏ္ဍကာ။ ဝေမာ နာမ တေသံ ခါဒနဒဏ္ဍကာနံ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ တိရိယံ ဗန္ဓိတဗ္ဗဒဏ္ဍာ’’တိ လိခိတံ။ ဟေဋ္ဌာဝ ဒုဝိဓာပိ ပဌန္တိ။ ဟတ္ထပ္ပတ္တော ဝိယ ဒိဿတိ ‘‘တဿ ဝိက္ခေပေါ မာ ဟောတူ’’တိ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ။ ဝိသေသာဓိဂမံ ဗျာကရိတွာ တပ္ပဘဝံ သက္ကာရံ လဇ္ဇီယန္တော အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ သဘာဂါနံ ဗျာကတတ္တာ။ တေ ဟိ ကပ္ပိယခေတ္တံ အာရောစေန္တိ။

၁၈၆။ အကတဝိညတ္တိယာတိ န ဝိညတ္တိယာ။ သာ ဟိ အနုညာတတ္တာ ကတာပိ အကတာ ဝိယာတိ အကတဝိညတ္တိ။ ‘‘‘ဝဒေယျာထ၊ ဘန္တေ ယေနတ္ထော’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တီ’’တိ လိခိတံ။ တိတ္ထိယဘူတာနံ မာတာပိတူနံ သဟတ္ထာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ပိတုစ္ဆာ နာမ ပိတုဘဂိနီ။ သစေပိ န ယာစန္တိ ‘‘ယာစိတုံ ဒုက္ခ’’န္တိ၊ သယံ ဝါ ဧဝံ ဝတ္တုမသက္ကောန္တာ။ ‘‘ယဒါ တေသံ အတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဝါ။ ‘‘‘ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ န ဟောတီ’တိ ဝစနတော ယာဝ သတ္တမော ကုလပရိဝဋ္ဋော၊ တာဝ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ မဟာမာတုယာစူဠမာတုယာတိအာဒီနံ။

ဝုတ္တနယေန ပရိယေသိတွာတိ ‘‘သာမဏေရေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘န အကတဝိညတ္တိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပစ္စာသီသတိ သစေ၊ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပိယဝသေနာတိ ပုပ္ဖံ အာနေထာတိအာဒိနာ။ ‘‘ပူဇံ အကာသီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ သယံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

‘‘ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ကာတဗ္ဗံ။ ဓမ္မဉှိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နော စေ ဇာနန္တိ၊ န ပါဒါ အပနေတဗ္ဗာ။ အဝမင်္ဂလန္တိ ဟိ ဂဏှန္တိ။

စောရနာဂဿ ¶ ဟိ အာမဋ္ဌံ ဒိန္နေ ကုဇ္ဈိဿတိ၊ အနာမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ အင်္ဂုလန္တရေ ထောကံ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ပတ္တေ ဘတ္တံ သဗ္ဗံ အဒါသိ၊ သော တေန တုဿိ။ ဝရပေါတ္ထကစိတ္တတ္ထရဏန္တိ သိဗ္ဗိတွာ ကာတဗ္ဗတ္ထရဏဝိကတိ။ ပိတုရာဇာ ဒမိဠဿ ပရာဇိတော ရောဟဏေ သောဠသဝဿာနိ ဝသိတွာ မိတ္တာမစ္စပရိဝုတော ‘‘ရဇ္ဇံ ဂဏှာမီ’’တိ အာဂန္တွာ အန္တရာမဂ္ဂေ အပ္ပမတ္တကဿ ကာရဏာ ဧကံ အမစ္စံ ¶ ဃာတာပေသိ။ သေသာ ဘယေန ပလာယန္တာ အရညေ အန္တရာမဂ္ဂေ စောရေဟိ ဝိလုတ္တာ ဟမ္ဗုဂလ္လကဝိဟာရံ ဂန္တွာ တတ္ထ စာတုနိကာယိကတိဿတ္ထေရော တေသံ သင်္ဂဟံ ကတွာ ပုန အာနေတွာ ရညော ဒဿေသိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ရာဇာ ဟမ္ဗုဂလ္လကတိဿတ္ထေရဿ အဘယဂိရိဝိဟာရံ အကာသိ။ သေသာပိ ဧကေကဝိဟာရံ ကာရာပေသုံ ကိရ။

၁၈၇။ စောရသမီပံ ပေသေန္တော ‘‘ဝါဠယက္ခဝိဟာရံ ပေသေတီ’’တိ ဣမိနာ သဒိသော။ ကသ္မာ? မရဏာဓိပ္ပာယတ္တာ။ တဠာကာဒီသု မစ္ဆာဒိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ကေဝဋ္ဋံ အညာပဒေသေန ‘‘တဠာကတီရံ ဂစ္ဆာ’’တိ ပဟိဏန္တဿ ပါဏာတိပါတေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဝါဠယက္ခဝိဟာရံ ပါဟေသီ’’တိ ဣမဿ သဒိသော။ ကသ္မာ? ‘‘မရဏာဓိပ္ပာယတ္တာ’’တိ ဝစနဿာနုလောမတော၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ဧဝံ ဝါဠယက္ခမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

၁၈၉။ တံ တတြဋ္ဌိတံ ဆိန္ဒန္တန္တိ တံ-သဒ္ဒေါ ဧကစ္စေသု နတ္ထိ။ ဣတရေသု ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယံ အာပန္နာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမံ ဆိန္ဒိတွာ သီဃံ ဂန္တွာ သင်္ဃဿ ပတ္တစီဝရံ ဒဿာမီ’’တိ ကုသလစိတ္တေနပိ ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ အနနုညာတတ္တာ။ အညဿ ပန ဘိက္ခုနော ဝဋ္ဋတိ အနုညာတတ္တာ။

၁၉၀။ ကထံ? ကုဋိရက္ခဏတ္ထဉှိ ဘဂဝတာ ပဋဂ္ဂိဒါနာဒိ အနုညာတံ၊ ကုဋိ နာမေသာ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ။ တသ္မာ ‘‘ဘိက္ခုရက္ခဏတ္ထံ အညဿ ဘိက္ခုဿ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗမေတ္ထ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ အစ္ဆိန္နစီဝရဿ နဂ္ဂဘာဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ ဘူတဂါမပါတဗျတာ ဘဂဝတာ အနုညာတာ၊ ဇီဝိတရက္ခဏတ္ထဉ္စ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေ အနုညာတံ၊ တသ္မာ ‘‘အပိ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗံ၊ န စ ရုက္ခော ဝါ ဆိန္ဒိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တသ္မာ တံ နိဒဿနံ အပ္ပမာဏံ၊ အဋ္ဌကထာစရိယော ဧဝေတ္ထ ပမာဏံ။ ဧတ္ထ ပနာယံ အာစရိယဿ တက္ကော – အရိယပုဂ္ဂလေသုပိ သတ္တာ နဂ္ဂိယံ ပဿိတွာ အပ္ပသာဒံ ကတွာ နိရယူပဂါ ဘဝိဿန္တိ ¶ ၊ တထာ သပ္ပာ စ ဍံသိတွာ၊ တေသံ ပါပဝိမောစနတ္ထံ ဘူတဂါမပါတဗျတာ အနုညာတာ။ ဒါနပတီနံ စိတ္တရက္ခဏတ္ထံ ပဋဂ္ဂိဒါနာဒိ။ အညထာ လောကဿ ပုညန္တရာယော၊ သင်္ဃဿ စ လာဘန္တရာယော ဟောတိ။ ဝဓကဿ ပန စိတ္တဟိတကရဏံ နတ္ထိ၊ တံ ပန အဝီတိက္ကမံ၊ ဇီဝိတပရိစ္စဇနံ ပဿိတွာ ဝါ ‘‘အဟော ဒုက္ကရံ ကတ’’န္တိ ပသာဒမေဝ လဘေယျုန္တိ အတ္တနော န ဝဋ္ဋတိ၊ အညဿ ဝဋ္ဋတိ။ အညထာ တိတ္ထိယာနံ အသဒ္ဓမ္မသိဒ္ဓိယာတိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဇီဝိတတ္ထာယ ရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တဿ အတ္တသိနေဟဝသေန ဆိန္ဒနတော အကုသလတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ၊ အညဿ ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ အနေကေသု ရုက္ခေန ဩတ္ထတေသု၊ ဩပါတေ ဝါ ပတိတေသု အညေန အညဿတ္ထာယ ရုက္ခဆေဒနာဒိ ¶ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကသ္မာ? ပရပရိတ္တာဏာဓိပ္ပာယတောတိ။ ပရိတ္တန္တိ ရက္ခဏံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သမန္တာ ဘူမိတစ္ဆန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၉၁။ တီဟိ မာရိတေ ပန ဝိသင်္ကေတန္တိ ဧတ္ထ တီသု ဧကေန မာရိတေပိ ‘‘ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တယောပိ ဧကတော ဟုတွာ မာရေန္တိ စေ၊ အာပဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဝါ အဝိသင်္ကေတ’’န္တိ။ ‘‘ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကမေ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဝိသင်္ကေတံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒွိန္နံ ဗလံ ဂဟေတွာ တတိယော စေ မာရေတိ အာပဇ္ဇတိ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒွေ မာရေန္တူ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ မာရိတေ ပါရာဇိကန္တိ ‘‘ဒွိန္နံ ပဟာရာနံ မရဏေ သတိ ဒွေ မာရိတာ နာမ ဟောန္တိ၊ အသတိ ဧကောဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယဘိက္ခုဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၁၉၃။ စတုတ္ထေ ဝဂ္ဂု စ သာ မောဒယတိ စ သတ္တေတိ ဝဂ္ဂုမုဒါ။ ‘‘ဝဂ္ဂုမဒါ’’တိပိ ပါဌော၊ တဿ ဝဂ္ဂု စ သာ ပသန္နသုဒ္ဓတရင်္ဂသမိဒ္ဓတ္တာ သုခုမာ စာတိ အတ္ထော ဇီဝိတဝဂ္ဂုတ္ထနိတာ ဇီဝိတတ္ထန္တိ နီလုပ္ပလန္တိအာဒီသု ဝိယ။ မဒဿာတိ စ ဗဟုခဇ္ဇဘောဇ္ဇပါနာဒိသမိဒ္ဓါ နဒီ ဆဏဒိဝသေသူတိ နိရုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝဂ္ဂု ပရိသုဒ္ဓါတိ လောကေန သမ္မတာတိ ကိရ အတ္ထော။ ဘာသိတော ဘဝိဿတီတိ ပါဌသေသော။

၁၉၄-၅။ ဝဏ္ဏဝါ ¶ ဝဏ္ဏဝန္တော ဝဏ္ဏဝန္တာနီတိပိ သိဇ္ဈတိ ကိရ ဗဟုဝစနေန။ ယသ္မာ ဣန္ဒြိယာနံ ဦနတ္တံ၊ ပူရတ္တံ ဝါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘အဘိနိဝိဋ္ဌောကာသဿ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆဋ္ဌဿ အဘိနိဝိဋ္ဌောကာသော ဟဒယဝတ္ထု။ စတုဣရိယာပထစက္ကေ ပါကတိန္ဒြိယေ။ အတ္တနော ဒဟတီတိ အတ္တနာ ဒဟတိ၊ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓံ ကတွာ ပဝေဒေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သန္တန္တိ ဝတ္တမာနံ။ ဂေါတြဘုနောတိ ဂေါတ္တမတ္တံ အနုဘဝတ္တာ နာမမတ္တကမေဝါတိ အတ္ထော။

၁၉၇။ ပဒဘာဇနေ ¶ ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနီတိ စေ? န၊ တတ္ထေဝ ‘‘ယံ ဉာဏံ၊ တံ ဒဿနံ၊ ယံ ဒဿနံ၊ တံ ဉာဏ’’န္တိ ဒဿနပဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ ဧဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိဇ္ဇာသီသေန ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓုရံ ကတွာတိ ပုရိမံ ကတွာ။

၁၉၉။ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကရာဂါဒီနံ ကာရဏတ္တာ ရာဂါဒယောဝ နိမိတ္တံ နာမ။ တိဿန္နဉ္စ ဝိဇ္ဇာနံ အညတရံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဇ္ဇာနံ လာဘီမှီ’’တိ ဘဏတိ၊ ပါရာဇိကံ၊ န ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီနံ ကိလေသနဟာနမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံခဏတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပ္ပဝတ္တိ န ဟောတီတိ စေ? န၊ မဂ္ဂကိစ္စဒီပနတော။ တေနေဝ ‘‘မဂ္ဂေန ဝိနာ နတ္ထီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တန္တိ စိတ္တဿ ဝိဂတနီဝရဏတာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာဝဉ္စ ဝိဇ္ဇာ အနာဂတာ၊ တာဝ ဝိပဿနာဉာဏဿ လာဘီမှီ’တိ ဝဒန္တော ယဒိ လောကုတ္တရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ သောပိ စ တထာ ဇာနာတိ၊ ပါရာဇိကမေဝ လောကုတ္တရဿပိ တံနာမတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဝိသေသေနာပိ ဝဒတော ပါရာဇိကံ ဝုတ္တန္တိ လောကုတ္တရံ သန္ဓာယ ဝဒတော ‘ပါရာဇိက’န္တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ယထာ ကိံ ‘ဝိဇ္ဇာနံ လာဘီမှီ’တိ ဘဏန္တောပိ ပါရာဇိကမေဝါ’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီနံ သမ္ဘဝေပိ တာသံ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ပါရာဇိကံ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ။ န သက္ကာ အညံ ပမာဏံ ကာတုန္တိ အတ္တနော ဂုဏမာရောစေတုကာမော လောကိယေန သမ္မိဿံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒံ ဝဒတော ပါရာဇိကန္တိ ပမာဏံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ဣတရထာ ဟောတီ’’တိ အပရေဟိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘တံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ၊ တသ္မာ ဝိဇ္ဇာနိဒဿနံ ဣဓ အနိဒဿနံ သာသနေ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီနံ ဝိဇ္ဇာဝိဓာနာဘာဝါ။ ဘဂဝတာ ဝိဘတ္တခေတ္တပဒေ ဝါ တေသံ ပရိယာယဝစနာနံ အနာမဋ္ဌတ္တာ န သက္ကာ အညံ ပမာဏံ ကာတု’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါနံ လာဘီမှီ’တိ ဝုတ္တေ ပရိယာယေန ¶ ဝုတ္တတ္တာ ထုလ္လစ္စယံ ယုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတီ’’တိအာဒီဟိ သံသန္ဒနတော ပရိယာယဝစနတ္တာ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇာမီ’တိ ဝါ ‘လာဘီမှာဟံ တဿာ’တိ ဝါ ဝဒတောပီ’’တိ ဝုတ္တဝစနမ္ပိ ‘‘သစေ ပနဿေဝံ ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနမ္ပိ အတ္ထတော ဧကမေဝ၊ သောပိ ဟိ အတ္တနော ဝိသေသံ အာရောစေတုမေဝ ဝဒတိ။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတီ’တိအာဒီသု အဟံ-ဝစနာဘာဝါ ပရိယာယော ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဓ ပန ‘လာဘီမှာဟံ တဿာ’တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ၊ တသ္မာ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတုံ ယုတ္တံ ဝိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘မဟာပစ္စရိယာဒိဝစနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေသု ဧကောပိ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ န ဟောတီ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ၊ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ-ပဒတော ပဋ္ဌာယ ဧဝ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဖလသစ္ဆိကိရိယာယပိ ဧကေကမ္ပိ ဧကေကဖလဝသေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ရာဂဿ ပဟာနန္တိအာဒိတ္တိကေ ကိလေသပ္ပဟာနမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ယသ္မာ မဂ္ဂေန ဝိနာ နတ္ထိ။ တတိယမဂ္ဂေန ဟိ ရာဂဒေါသာနံ ပဟာနံ၊ စတုတ္ထေန မောဟဿ၊ တသ္မာ ‘‘ရာဂေါ မေ ပဟီနော’’တိအာဒီနိ ဝဒတောပိ ပါရာဇိကံ။ ရာဂါ စိတ္တံ ဝိနီဝရဏတာတိအာဒိတ္တိကေ လောကုတ္တရမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ရာဂါ မေ စိတ္တံ ဝိနီဝရဏ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒတော ပါရာဇိကမေဝါတိ။ အကုပ္ပဓမ္မတ္တာတိ ကေစိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ ကသ္မာ န ဟောတီတိ စေ? ‘‘ဣတိ ဇာနာမိ၊ ဣတိ ပဿာမီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနေနေဝ မာတိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ပဒဘာဇနေ ‘‘သမာပဇ္ဇိံ၊ သမာပန္နော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အတီတတ္တဘာဝေ သောတာပန္နောမှီ’’တိ ဝဒတောပိ ဟောတူတိ စေ? န၊ အညထာ အတ္ထသမ္ဘဝတော။ ကထံ? အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝတ္တမာနတာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န အတီတတ္တဘာဝံ။ အတီတတ္တဘာဝေါ ဟိ ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယာ။

၂၀၀။ ‘‘သစေပိ န ဟောတိ၊ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ ကိရ။ ‘‘ဣတိ ဝါစာ တိဝင်္ဂိကာ’’တိ ဝက္ခတိ။ နတ္ထေတန္တိ ပုရိမေ သတိ ပစ္ဆိမဿာဘာဝါ သမာပဇ္ဇိံ၊ သမာပန္နောတိ ဣမေသံ ကိဉ္စာပိ အတ္ထတော ကာလဝိသေသော နတ္ထိ၊ ဝစနဝိသေသော ပန အတ္ထိ ဧဝ။

၂၀၇။ ဥက္ခေဋိတောတိ ဥတ္တာသိတော။ ခိဋ ဥတြာသနေ။

သုဒ္ဓိကဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိညတ္တိပထေတိ ¶ ဝိဇာနနဋ္ဌာနေ၊ တေန ‘‘ဝိညတ္တိပထမတိက္ကမိတွာ ဌိတော ဘိက္ခု ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သုတွာ ဇာနာတိ၊ န ပါရာဇိကန္တိ ဒီပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဈာနံ ကိရ သမာပဇ္ဇိန္တိ ဧတ္ထ သော စေ ‘‘ဧသ ဘိက္ခု အတ္တနော ဂုဏဒီပနာဓိပ္ပာယေန ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ ဇာနာတိ၊ ပါရာဇိကမေဝ။ အညထာ ဇာနာတီတိ စေ? ပါရာဇိကစ္ဆာယာ န ဒိဿတီတိ အာစရိယော။

ဝတ္တုကာမဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုလ္လပနာဓိပ္ပာယောတိ ¶ ယဒိ ဥလ္လပနာဓိပ္ပာယော ဘဝေယျ၊ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အပရေ။ ‘‘တံ ပရတော ‘နာဝုသော၊ သက္ကာ ပုထုဇ္ဇနေန အဓိဝါသေတု’န္တိ ဝတ္ထုနာ သံသန္ဒိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၂၅-၆။ ဒုက္ကရ အာဂါရ အာဝဋကာမ အဘိရတိဝတ္ထူသု ‘‘ယဒိ ဥလ္လပနာဓိပ္ပာယော ဘဝေယျ၊ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ကာရဏံ ပန ဒုဒ္ဒသံ၊ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ ဝိယ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ယာနေန ဝါ ဣဒ္ဓိယာ ဝါ ဂစ္ဆန္တောပိ ပါရာဇိကံ နာပဇ္ဇတီတိ ပဒသာ ဂမနဝသေနေဝ ကတိကာယ ကတာယ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘အပုဗ္ဗံအစရိမံ ဂစ္ဆန္တောတိ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ အညမညဿ ဟတ္ထံ ဂဏှန္တော ဝိယ ဂစ္ဆန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဋ္ဌေထ ဧထ ဂစ္ဆာမာတိ ဧဝံ သဟဂမနေ ပုဗ္ဗာပရာ ဂစ္ဆန္တောပိ နာပဇ္ဇတီတိ အာစရိယဿ တက္ကော။ ဝသန္တဿာတိ တထာ ဝသန္တော စေ ဥပါသကေန ဒိဿတိ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ‘‘ရတ္တိံ ဝသိတွာ ဂစ္ဆန္တော န ပါရာဇိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနာဝေရဇ္ဇကာတိ နာနာဇနပဒဝါသိနော။ သင်္ဃလာဘောတိ ယထာဝုဍ္ဎံ အတ္တနော ပါပုဏနကောဋ္ဌာသော။

၂၂၈။ ဣဓာတိ ‘‘ကော နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ ပဉှာကမ္မေ။ ဓမ္မဓာတု သဗ္ဗညုတညာဏံ။

၂၃၂။ န ¶ ဥပ္ပဋိပါဋိယာတိ န သီဟောက္ကန္တဝသေန အနုဿရိ။ တသ္မာ အန္တရာဘဝဘူတာ ဧကာ ဧဝ ဇာတီတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။

၂၃၃။ စတုဝီသတီတိ ဧတ္ထ မာတုဃာတကပိတုဃာတကအရဟန္တဃာတကာ တတိယပါရာဇိကံ အာပန္နာ။ ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ လမ္ဗိအာဒယော စ စတ္တာရော ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာ ဧဝါတိ ကတွာ ကုတော စတုဝီသတီတိ စေ? န၊ အဓိပ္ပာယာဇာနနတော။ မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓာနုပသမ္ပန္နာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ၊ လမ္ဗိအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ ယသ္မာ ¶ ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မပဋိသေဝိနော န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသံဝါသဿ အဘဗ္ဗတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ ပုရေ တထာ ပစ္ဆာ’’တိ။ အညထာ နေသံ သမညာယပဋိညာယဘိက္ခုဘာဝေါပိ နတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။

စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၃၅။ ‘‘ဩက္ကမန္တာန’’န္တိ ¶ ¶ ပါဌော။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ကာရကော ဣဓ ကသ္မာ န နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ? အဘိ-နိဒ္ဒေသေန ဣမဿ သာပေက္ခာဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ကထံ? ကဏ္ဍုဝနာဒိအဓိပ္ပာယစေတနာဝသေန စေတေန္တဿ ကဏ္ဍုဝနာဒိဥပက္ကမေန ဥပက္ကမန္တဿ၊ မေထုနရာဂဝသေန ဦရုအာဒီသု ဒုက္ကဋဝတ္ထူသု၊ ဝဏာဒီသု ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူသု စ ဥပက္ကမန္တဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ သတိပိ န သင်္ဃာဒိသေသော။ မောစနဿာဒသင်္ခါတာဓိပ္ပာယာပေက္ခာဝ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ သတိ ဥပက္ကမေ၊ န အညထာ ‘‘အနာပတ္တိ န မောစနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိ ဝစနတော။ တသ္မာ တဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ဣဓ ကာရကော န နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ အညထာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ အာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ကာရကေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ‘‘စေတေတိ န ဥပက္ကမတိ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တဝစနဝိရောဓော။ ‘‘သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ ဘုမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ သောဝ ဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တဒုဘယဝစနက္ကမံ အဝတွာ ‘‘သဉ္စေတနိကာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနာဘာဝတော ဟေတုတ္ထနိယမော န ကတော ဟောတိ။ တသ္မိံ အကတေ သဉ္စေတနိကာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ အညတြ သုပိနန္တာ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ၊ ဥပက္ကမေ အသတိ အနာပတ္တီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၃၆-၇။ သဉ္စေတနိကာတိ ဧတ္ထ ပဌမဝိဂ္ဂဟေန ဥပသဂ္ဂဿ သာတ္ထကတာ ဒဿိတာ၊ ဒုတိယေန ဣကပစ္စယဿ။ ဝါတပိတ္တသေမှရုဟိရာဒိအာသယဘေဒတောတိ အတ္ထော။ ဓာတူတိ ဧတ္ထ ‘‘ပထဝီဓာတုအာဒယော စတဿော၊ စက္ခုဓာတုအာဒယော ဝါ အဋ္ဌာရသာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ ဝတ္ထိသီသန္တိ ဝတ္ထိပုဋဿ သီသံ။ ‘‘အင်္ဂဇာတဿ မူလံ အဓိပ္ပေတံ၊ န အဂ္ဂသီသ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တထေဝါတိ ‘‘နိမိတ္တေ ဥပက္ကမတော’’တိအာဒိံ ဂဏှာတိ။ တတော မုစ္စိတွာတိ ‘‘န သကလကာယတော၊ တသ္မာ ပန ဌာနာ စုတမတ္တေ ဟောတူ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ ‘‘ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ’’တိ ဣမိနာ န သမေတီတိ စေ ¶ ? တတော ဒကသောတောရောဟဏဉ္စေတ္ထာတိအာဒိ ဝုစ္စတိ။ တဿတ္ထော – နိမိတ္တေ ဥပက္ကမံ ကတွာ သုက္ကံ ဌာနာ စာဝေတွာ ပုန ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ဒကသောတောရောဟဏံ နိဝါရေတုံ အဓိဝါသေမီတိ။ တတော ဗဟိ နိက္ခမန္တေ အဓိဝါသေတုံ န သက္ကာ၊ တထာပိ အဓိဝါသနာဓိပ္ပာယေန အဓိဝါသေတွာ အန္တရာ ဒကသောတတော ¶ ဥဒ္ဓံ နိဝါရေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ‘‘အနိက္ခန္တေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ဌာနာ စုတဉှိ အဝဿံ ဒကသောတံ ဩတရတီတိ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော ဂဏ္ဌိပဒါဓိပ္ပာယေန သမေတိ။ တတော မုစ္စိတွာတိ သကဋ္ဌာနတော။ သကသရီရတော ဟိ ဗဟိ နိက္ခန္တမေဝ ဟောတိ၊ တတော ‘‘ဗဟိ နိက္ခန္တေ ဝါ အနိက္ခန္တေ ဝါ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ ယသ္မာ ပန တမှာ တမှာ သရီရပဒေသာ စုတံ အဝဿံ ဒကသောတံ ဩတရတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ’’တိ၊ ဣမိနာ စ အာပတ္တိယာ ပါကဋကာလံ ဒဿေတိ၊ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? မောစနဿာဒေန နိမိတ္တေ ဥပက္ကမတော သုက္ကံ ဗဟုတရမ္ပိ သရီရပဒေသာ စုတံ တတ္ထ တတ္ထ လဂ္ဂါဝသေသံ ယတ္တကံ ဧကာ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာ ပိဝေယျ၊ တတ္တကေ ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဒကသောတံ အနောတိဏ္ဏေပိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိအာဒိ။ တတ္တကဿ ဗဟိ နိက္ခမနံ အသလ္လက္ခေန္တော ‘‘စေတေတိ ဥပက္ကမတိ န မုစ္စတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝစနတော ထုလ္လစ္စယန္တိ သညာယ ဒေသေန္တောပိ န မုစ္စတိ၊ ပဿာဝမ္ပိ ဝဏ္ဏတံ ပဿိတွာ ဝတ္ထိကောသဂတဿ ပိစ္ဆိလတာယ ဝါ ဉတွာ သင်္ဃာဒိသေသတော ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ တတိယတ္ထေရဝါဒေ ယုတ္တိ။ သဗ္ဗာစရိယာ ဣမေ ဧဝ တယော ထေရာ၊ တေသမ္ပိ ဒကသောတောရောဟဏံ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမနန္တိ အယံ ဒုတိယော ဝိနိစ္ဆယော သာဓာရဏတော ဧတ္ထ၊ ဧဝံ ဥပတိဿတ္ထေရော ဝဒတိ ကိရ။

ဌာနာ စုတဉှိ အဝဿံ ဒကသောတံ ဩတရတီတိ ကတွာ ‘‘ဌာနာ စာဝနမတ္တေနေဝေတ္ထ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏေ ဧဝ အာပတ္တိ။ သုက္ကဿ ဟိ သကလံ သရီရံ ဌာနံ၊ အနောတိဏ္ဏေ ဌာနာ စုတံ နာမ န ဟောတီတိ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ အာဘိဓမ္မိကတ္တာ ထေရဿ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ နာမ ရာဂသမုဋ္ဌာနာ ဟောတီ’’တိ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၇) ကထာဝတ္ထုဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ သမ္ဘဝေါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနော၊ ‘‘တံ အသုစိံ ဧကဒေသံ မုခေန အဂ္ဂဟေသိ၊ ဧကဒေသံ အင်္ဂဇာတေ ပက္ခိပီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၃) ဝစနတော ဥတုသမုဋ္ဌာနော စ ဒိဿတိ၊ သော စ ခေါ အဝီတရာဂဿေဝ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော ယံ အရဟတော အသုစိ မုစ္စေယျာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၃၊ ကထာ။ ၃၁၃) ဝစနတော။ ပရူပါဟာရဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတ္ထိ တဿ အာသယောတိ တဿ သုက္ကဿ ဥစ္စာရပဿာဝါနံ ဝိယ ပတိဋ္ဌာနောကာသော အတ္ထီ’’တိ ¶ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၉) စနတော တဿ အာသယောတိ သိဒ္ဓံ။ ပါကတိကစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ဝိယ အသံသဋ္ဌတ္တာ၊ နိက္ခမနတော စ ‘‘ဝတ္ထိသီသံ၊ ကဋိ၊ ကာယော’’တိ တိဓာ သုက္ကဿ ဌာနံ ပကပ္ပေန္တိ အာစရိယာ။ သပ္ပဝိသံ ဝိယ တံ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န စ ဝိသဿ ဌာနနိယမော၊ ကောဓဝသေန ဖုသန္တဿ ဟောတိ၊ ဧဝမဿ န စ ဌာနနိယမော၊ ရာဂဝသေန ဥပက္ကမန္တဿ ဟောတီတိ တက္ကော။

ခေါဘကရဏပစ္စယော နာမ ဘေသဇ္ဇသေနာသနာဟာရာဒိပစ္စယော။ သံသဂ္ဂဘေဒတောပီတိ ဧတေသု ဒွီဟိပိ တီဟိပိ။ ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာတိ ဧတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ သုပိနန္တေန သေက္ခပုထုဇ္ဇနာ ပဿန္တိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဝိပလ္လတ္ထံ အဘူတမေဝါတိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော ‘‘ယံ ပန ပုဗ္ဗနိမိတ္တတော ပဿတိ။ တံ ဧကန္တသစ္စမေဝ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ န ဝိသယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ သစ္စော ဝါ ဟောတိ၊ အလိကော ဝါတိ ကတွာ တဉ္စေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာ၊ ‘‘အသေက္ခာ ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ သစ္စမေဝ ပဿန္တိ၊ နာသစ္စ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကိန္တု ဒဿနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ အဘူတံ၊ အပဿန္တောပိ ဟိ ပဿန္တော ဝိယ အသုဏန္တောပိ သုဏန္တော ဝိယ အမုနန္တောပိ မုနန္တော ဝိယ ဟောတိ။ သစ္စမ္ပိ ဝိပဿတီတိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ တံ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ န ဟောတိ၊ အာဂန္တုကပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တဘူတာနိ ဟိ ရူပနိမိတ္တာဒီနိ ဘဝင်္ဂဿ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ ဧဝ။ တတ္ထ ကမ္မနိမိတ္တမတီတမေဝ၊ ဂတိနိမိတ္တံ ထောကံ ကာလံ ပစ္စုပ္ပန္နံ သိယာ။

ဤဒိသာနီတိ ပစ္စက္ခတော အနုဘူတပုဗ္ဗပရိကပ္ပိတာဂန္တုကပစ္စုပ္ပန္နရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏာနိ၊ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တာနိ စာတိ အတ္ထော။ မက္ကဋဿ နိဒ္ဒါ လဟုပရိဝတ္တာ ဟောတိ။ သော ဟိ ရုက္ခသာခတော ပတနဘယာ အဘိက္ခဏံ ဥမ္မီလတိ စ သုပတိ စ။ မနုဿာ ကိဉ္စာပိ ပုနပ္ပုနံ ဥမ္မီလန္တိ သုဗျတ္တတရံ ပဋိဗုဒ္ဓါ ဝိယ ပဿန္တိ၊ အထ ခေါ ပဋိဗုဒ္ဓါနံ ပုနပ္ပုနံ ဘဝင်္ဂေါတရဏံ ဝိယ သုပိနကာလေပိ တေသံ ဘဝင်္ဂေါတရဏံ ဟောတိ၊ ယေန ‘‘သုပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဘဝင်္ဂစိတ္တေန ဟိ သုပတီ’’တိ ဝစနတော ဘဝင်္ဂေါတရဏံ ကရဇကာယဿ နိရုဿာဟသန္တဘာဝူပနိဿယတ္တာ ‘‘နိဒ္ဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ကရဇကာယဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝေန သုပိနဒဿနကာလေ ဘဝင်္ဂတော ဥတ္တရဏေ သတိပိ နိရုဿာဟသန္တဘာဝပ္ပတ္တိယာ ‘‘ပဝတ္တတီ’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ ယတော သတ္တာ ‘‘ပဋိဗုဒ္ဓါ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ၊ ကရဇကာယဿ နိရုဿာဟသန္တသဘာဝပ္ပတ္တိတော စ တန္နိဿိတံ ¶ ဟဒယဝတ္ထု န သုပ္ပသန္နံ ဟောတိ၊ တတော တန္နိဿိတာပိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ အသုပ္ပသန္နဝဋ္ဋိနိဿိတဒီပပ္ပဘာ ဝိယ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သွာယံ ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာ စေတနာယ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎိတုံ အသမတ္ထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာတိ သုပိနေ ဥပဋ္ဌိတံ နိမိတ္တမ္ပိ ဒုဗ္ဗလ’’န္တိ လိခိတံ။ တံ အနေကတ္ထံ သဗ္ဗမ္ပိ နိမိတ္တံ ဟောတိ၊ န စ ဒုဗ္ဗလာရမ္မဏဝတ္ထုကတ္တာ စေတနာ၊ တာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဒုဗ္ဗလာ အတီတာနာဂတာရမ္မဏာယ၊ ပညတ္တာရမ္မဏာယ ဝါ အဒုဗ္ဗလတ္တာ၊ အဝတ္ထုကာယ ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ န ¶ ယုဇ္ဇတိ စေတနာယ အဝတ္ထုကာယ ဘာဝနာပဘာဝါယာတိရေကဗလသဗ္ဘာဝတော။ ဘာဝနာဗလသမပ္ပိတဉှိ စိတ္တံ အရူပမ္ပိ သမာနံ အတိဘာရိယမ္ပိ ကရဇကာယံ ဂဟေတွာ ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ ဗြဟ္မလောကံ ပါပေတွာ ဌပေတိ။ တပ္ပဋိဘာဂံ အနပ္ပိတမ္ပိ ကာမာဝစရစိတ္တံ ကရဇကာယံ အာကာသေ လင်္ဃနသမတ္ထံ ကရောတိ၊ ပဂေဝေတရံ။ ကိံ ပနေတ္ထ တံ အနုမာနကာရဏံ၊ ယေန စိတ္တဿေဝ အာနုဘာဝေါတိ ပညာယေယျ စိတ္တာနုဘာဝေန ဝါ လဒ္ဓါသေဝနာဒိကိရိယာဝိသေသနိဗ္ဗတ္တိဒဿနတော၊ တသ္မာ ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာတိ ဒုဗ္ဗလဟဒယဝတ္ထုကတ္တာတိ အာစရိယဿ တက္ကော။ အတ္တနော မန္ဒတိက္ခာကာရေန တန္နိဿိတဿ စိတ္တဿ မန္ဒတိက္ခဘာဝနိပ္ဖာဒနသမတ္ထဉ္စေ၊ ဟဒယဝတ္ထု စက္ခုသောတာဒိဝတ္ထု ဝိယ ဣန္ဒြိယံ ဘဝေယျ၊ န စေတံ ဣန္ဒြိယံ။ ယတော ဓမ္မသင်္ဂဟေ ဥပါဒါယရူပပါဠိယံ ဥဒ္ဒေသာရဟံ န ဇာတံ။ အနိန္ဒြိယတ္တာ ဟိ တံ ကာယိန္ဒြိယဿ အနန္တရံ န ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ဝတ္ထုရူပတ္တာ စ အဝတ္ထုရူပဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အနန္တရမ္ပိ န ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘တဿ အသုပ္ပသန္နတ္တာ တန္နိဿိတာ စ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ အသုပ္ပသန္နာ ဟောတီ’’တိ၊ တံ န သိဒ္ဓန္တိ စေ? သိဒ္ဓမေဝ အနိန္ဒြိယာနမ္ပိ သပ္ပာယာသပ္ပာယဥတုအာဟာရာဒီနံ ပစ္စယာနံ သမာယောဂတော၊ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဝိကာရဒဿနတော၊ ပစ္စက္ခတ္တာ စ။ ယသ္မာ အပ္ပဋိဗုဒ္ဓါပိ ပဋိဗုဒ္ဓံ ဝိယ အတ္တာနံ မညတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ကရဇကာယဿ နိရုဿာဟသန္တဘာဝါကာရဝိသေသော နိဒ္ဒါ နာမ။ သာ စိတ္တဿ ဘဝင်္ဂေါတရဏာကာရဝိသေသေန ဟောတိ၊ တာယ သမန္နာဂတော သတ္တော ဘဝင်္ဂတော ဥတ္တိဏ္ဏော သုပိနံ ပဿတိ၊ သော ‘‘ကပိမိဒ္ဓပရေတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော သုတ္တော အပ္ပဋိဗုဒ္ဓါ ဟောတီတိ အယမတ္ထော သာဓိတော ဟောတိ။

ယသ္မာ ¶ ဘဝင်္ဂဝါရနိရန္တရတာယ အစ္စန္တသုတ္တော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယဒိ တာဝ သုတ္တော ပဿတိ၊ အဘိဓမ္မဝိရောဓော အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန နိဒ္ဒါက္ခဏေ န ပဋိဗုဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အထ ပဋိဗုဒ္ဓါ ပဿတိ၊ ဝိနယဝိရောဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ယသ္မာ စ အခီဏနိဒ္ဒေါ၊ အနောတိဏ္ဏဘဝင်္ဂေါ စ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ကပိမိဒ္ဓပရေတော ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ အယံ နေဝ သုတ္တော န ပဋိဗုဒ္ဓါ၊ အတ္တနာ တံ နိဒ္ဒံ အနောက္ကန္တော အာပဇ္ဇေယျ။ ဧတ္တာဝတာ စ အဘိဓမ္မော၊ ဝိနယော၊ နာဂသေနတ္ထေရဝစနံ ယုတ္တိ စာတိ သဗ္ဗံ အညမညသံသန္ဒိတံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကပိမိဒ္ဓပရေတောတိ ဘဝင်္ဂတော ဥတ္တိဏ္ဏနိဒ္ဒါပရေတော။ သာ ဟိ ဣဓ ကပိမိဒ္ဓံ နာမ။ ‘‘တတ္ထ ကတမံ မိဒ္ဓံ? ယာ ကာယဿ အကလျတာ အကမ္မညတာ…ပေ… သုပနံ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ မိဒ္ဓ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၃) ဧဝမာဂတံ။ ဣဒဉှိ အရူပံ၊ ဣမဿ ဖလဘူတော ကရဇကာယဿ အကလျတာ’ပစလာယိကာသုပိ နိဒ္ဒါဝိသေသော ကာရဏောပစာရေန ‘‘ကပိမိဒ္ဓ’’န္တိ ပဝုစ္စတိ။ ယဉ္စေဝ ‘‘ကပိမိဒ္ဓပရေတော ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ သုပိနံ ပဿတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၅။၃။၅ ထောကံ ဝိသဒိသံ) ဝုတ္တန္တိ။

ယံ ¶ တံ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ယေန ဝိနယကမ္မေန တတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တံ ဣဓ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ နာမ။ အဝယဝေ သမူဟဝေါဟာရေန ဝါတိ ဧတ္ထ သာခစ္ဆေဒကော ရုက္ခစ္ဆေဒကောတိ ဝုစ္စတီတိအာဒိ နိဒဿနံ၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိ ရုဠှီသဒ္ဒဿ နိဒဿနံ။ န စ မယာတိ ဝီမံသနပဒဿ တဿ ကိရိယံ သန္ဓာယ၊ မောစနေ စ သန္နိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ မုစ္စနပကတိယာ စာတိ ဝုတ္တံ။

၂၄၀။ ဂေဟန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏာ။ ဝနဘင်္ဂိယန္တိ ပါဘတိကံ။ သမ္ပယုတ္တသုခဝေဒနာမုခေန ရာဂေါဝ ‘‘အဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော။ သုပန္တဿ စာတိ ဣဒံ ကပိမိဒ္ဓပရေတော ဝိယ ဘဝင်္ဂသန္တတိံ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ သုပန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဇဂ္ဂနတ္ထာယာတိ သောဓနတ္ထာယ။

၂၆၆။ ‘‘ဒါရုဓီတလိကလေပစိတ္တာနံ အင်္ဂဇာတပဋိနိဇ္ဈာနေပိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ပရိဠာဟေ မောစနရာဂဇော’’တိ လိခန္တိ။ ဝါလိကာယ ဝါ ‘‘ဟတ္ထိကာမံ နဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ‘‘အာပတ္တိ တွ’’န္တိ သဗ္ဗတ္ထ ပါဌော။ ‘‘ဧဟိ မေ တွံ၊ အာဝုသော သာမဏေရ၊ အင်္ဂဇာတံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဂတတ္တာ ‘‘ဝစီကမ္မ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဧဝံ သန္တေ အညံ ‘‘ဧဝံ ကရောဟီ’’တိ အာဏတ္တိယာပိ ¶ အာပတ္တိ သိယာတိ သင်္ကရံ ဟောတိ။ တသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ကေစိ။

၂၆၇။ ‘‘ပုပ္ဖာဝလိယံ သာသဝဠိယ’’န္တိ ဒုဝိဓော ကိရ။

သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၇၀။ ‘‘ဩတိဏ္ဏော’’တိ ဣမိနာဿ သေဝနာဓိပ္ပာယတာ ဒဿိတာ။ ‘‘ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန မာတုဂါမေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဣမိနာဿ ဝါယာမော ဒဿိတော။ ‘‘သဒ္ဓိ’’န္တိ ဟိ ပဒံ သံယောဂံ ဒီပေတိ၊ သော စ ပယောဂေါ သမာဂမော အလ္လီယနံ။ ကေန စိတ္တေန? ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန၊ န ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပာယာဒိနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣမိနာဿ ဝါယမတော ဖဿပဋိဝိဇာနနာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဝါယမိတွာ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနန္တော ဟိ သမာပဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝမဿ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဩတိဏ္ဏော။ ကေန? ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန ယက္ခာဒိနာ သတ္တော ဝိယ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဝါ ဧတံ ကရဏဝစနံ။ ဩတိဏ္ဏော ဝိပရိဏတံ ¶ စိတ္တံ ကူပါဒိံ ဝိယ သတ္တော။ အထ ဝါ ‘‘ရာဂတော ဥတ္တိဏ္ဏော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဘိက္ခုဘာဝံ ဥပဂတော၊ တတော ဥတ္တိဏ္ဏာဓိပ္ပာယတော ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန ဟေတုဘူတေန တမေဝ ရာဂံ ဩတိဏ္ဏော။ မာတုဂါမေန အတ္တနော သမီပံ အာဂတေန၊ အတ္တနာ ဥပဂတေန ဝါ။ ဧတေန မာတုဂါမဿ သာရတ္တတာ ဝါ ဟောတု ဝိရတ္တတာ ဝါ၊ သာ ဣဓ အပ္ပမာဏာ၊ န ဘိက္ခုနီနံ ကာယသံသဂ္ဂေ ဝိယ ဥဘိန္နံ သာရတ္တတာယ ပယောဇနံ အတ္ထိ။

ကာယသံသဂ္ဂန္တိ ဥဘိန္နံ ကာယာနံ သမ္ပယောဂံ။ ပဒဘာဇနေ ပန ‘‘သမာပဇ္ဇေယျာတိ အဇ္ဈာစာရော ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သမာပဇ္ဇနံ သန္ဓာယ၊ န ကာယသံသဂ္ဂံ။ ကာယသံသဂ္ဂဿ သမာပဇ္ဇနာ ဟိ ‘‘အဇ္ဈာစာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယော သော ကာယသံသဂ္ဂေါ နာမ၊ သော အတ္ထတော အဇ္ဈာစာရော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပရတော ပါဠိယံ ‘‘သေဝနာဓိပ္ပာယော၊ န စ ကာယေန ဝါယမတိ၊ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၉) ဝုတ္တလက္ခဏေန ¶ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ ဖဿပဋိဝိဇာနနာယ ဟိ သံသဂ္ဂေါ ဒီပိတော။ သော စေ အဇ္ဈာစာရော ဟောတိ၊ ကထံ အနာပတ္တိ ဟောတီတိ။ သုဝုတ္တမေတံ၊ ကိန္တု ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘အဇ္ဈာစာရော ဝုစ္စတီ’’တိ ဥဘိန္နမ္ပိ ပဒါနံ သာမညဘာဇနီယတ္တာ၊ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗာဘာဝေ သမာပဇ္ဇနာဘာဝေန ‘‘သော အတ္ထတော အဇ္ဈာစာရော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။

‘‘ဟတ္ထဂ္ဂါဟံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဟတ္ထေန သဗ္ဗောပိ ဥပါဒိန္နကော ကာယော သင်္ဂဟိတော၊ န ဘိန္နသန္တာနော တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ ဟတ္ထာလင်္ကာရာဒိ။ ဝေဏိဂ္ဂဟဏေန အနုပါဒိန္နကော အဘိန္နသန္တာနော ကေသလောမနခဒန္တာဒိကော ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနုပါဒိန္နကေနပိ ကေနစိ ကေသာဒိနာ ဥပါဒိန္နကံ ဝါ အနုပါဒိန္နကံ ဝါ ဖုသန္တောပိ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတိယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၇၄)။ တေန အနုပါဒိန္နကာနမ္ပိ ကေသလောမာဒီနံ အင်္ဂဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဖဿံ ပဋိဇာနာတီတိ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သင်္ဃာဒိသေသော။ ဖဿဿ အပ္ပဋိဝိဇာနနတော ဒုဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ ပါဠိအဋ္ဌကထာနယေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န၊ တဒတ္ထဇာနနတော။ ဖုဋ္ဌဘာဝဉှိ ပဋိဝိဇာနန္တောပိ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ အယမေကော အတ္ထော၊ တသ္မာ မာတုဂါမဿ၊ အတ္တနော စ ကာယပရိယာပန္နာနံ ကေသာဒီနံ အညမညံ ဖုဋ္ဌဘာဝံ ဖုသိတွာ တံ သာဒိယနံ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ န ကာယဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ။ အနေကန္တိကဉှေတ္ထ ကာယဝိညာဏံ။ မာတုဂါမဿ ဥပါဒိန္နကေန ကာယေန၊ အနုပါဒိန္နကေန ဝါ ကာယေန ဘိက္ခုနော ဥပါဒိန္နကကာယေ ဖုဋ္ဌေ ပသန္နကာယိန္ဒြိယော စေ ဟောတိ၊ တဿ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ သော ဟောတိ။ အနုပါဒိန္နကကာယော၊ လောလုပ္ပော အပ္ပသန္နကာယိန္ဒြိယော ဝါ ဟောတိ၊ တိမိရဝါတေန ဥပဟတကာယော ¶ ဝါ တဿ ကာယဝိညာဏံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ န စ တေန ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ ကေဝလံ သေဝနာဓိပ္ပာယေန ဝါယမိတွာ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇန္တော ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ မနောဝိညာဏေန၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာတိ ဣမိနာဿ ဝါယမတော ဖဿပဋိဝိဇာနနာ ဒဿိတာ’’တိ။ အပရောပိ ဘိက္ခု မာတုဂါမဿ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ နိဿဂ္ဂိယေန ဝါ ဖုဋ္ဌော ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပာဒေန္တေန ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အနေကန္တိကဉှေတ္ထ ¶ ကာယဝိညာဏ’’န္တိ။ အပရော ဝတ္ထံ ပါရုပိတွာ နိဒ္ဒါယန္တံ မာတုဂါမံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဝတ္ထဿ ဥပရိဘာဂေ သဏိကံ ဖုသန္တော ဝတ္ထန္တရေန နိက္ခန္တလောမသမ္ဖဿံ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တောပိ သေဝနာဓိပ္ပာယော ကာယေန ဝါယမိတွာ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ နာမ၊ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘နီလံ ဃဋ္ဋေဿာမီတိ ကာယံ ဃဋ္ဋေတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဒုတိယော အတ္ထော။ ဧဝံ အနေကတ္ထတ္တာ၊ ဧဝံ ဒုဝိညေယျာဓိပ္ပာယတော စ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ဖဿပဋိဝိဇာနနံ အင်္ဂန္တွေဝ န ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉှိ ဝုတ္တေ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇိတွာပိ နခေန လောမေန သံသဂ္ဂေါ ဒိဋ္ဌော၊ န စ မေ လောမဃဋ္ဋနေန ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပန္နံ၊ တိမိရဝါတထဒ္ဓဂတ္တော စာဟံ န ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာမီတိ အနာပန္နသညီ သိယာတိ န ဝုတ္တံ၊ အပိစ ‘‘ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ စ ဧတေသံ ပဒါနံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယံ ဒဿေတွာ သော ပညာပေတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ န တဒတ္ထဇာနနတောတိ ကာရဏံ ဝိတ္ထာရိတံ ဟောတိ။

၂၇၁။ ‘‘ရတ္တံ စိတ္တံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတံ ဝိပရိဏတ’’န္တိ ကိဉ္စာပိ သာမညေန ဝုတ္တံ၊ ဝိနီတဝတ္ထူသု ‘‘မာတုယာ မာတုပေမေန အာမသတိ…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနေဝ ရတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ’’တိ ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အဝိနဋ္ဌိန္ဒြိယာဝ မနုဿိတ္ထီ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ‘‘မတိတ္ထိယာ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇိ…ပေ… အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘မနုဿိတ္ထီ’’တိ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓေ ‘‘န ယက္ခီ န ပေတီ န တိရစ္ဆာနဂတာ’’တိ ဝစနံ အဝိနဋ္ဌိန္ဒြိယာပိ န သဗ္ဗာ မနုဿဝိဂ္ဂဟာ ဣတ္ထီ ဣဓ မနုဿိတ္ထီ နာမ။ ယက္ခိအာဒယော ဟိ အတ္တနော ဇာတိသိဒ္ဓေန ဣဒ္ဓိဝိသေသေန ဣဇ္ဈန္တိယော မနုဿဝိဂ္ဂဟာပိ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာသု ယက္ခီ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု ဟောတိ ဝိနီတဝတ္ထူသု ယက္ခိယာ ကာယသံသဂ္ဂေန ထုလ္လစ္စယဿ ဝုတ္တတ္တာ။ တဒနုလောမတ္တာ ပေတိတ္ထီ၊ ဒေဝိတ္ထီ စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ ဒုက္ကဋဝတ္ထု။ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟိတ္ထီ စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုမေဝါတိ ဧကေ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘မနုဿိတ္ထီ စ ဟောတိ မနုဿိတ္ထိသညီ’’တိ ပါဠိယာ အဘာဝေန ¶ ‘‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ယက္ခိသညီ’’တိအာဒိဝစနေ သတိ ယက္ခိအာဒီနံ အနိတ္ထိတာပသင်္ဂတော၊ ‘‘ဣတ္ထီ ¶ စ ဟောတိ ဣတ္ထိသညီ’’တိအာဒိမှိ ယက္ခိအာဒီနံ အန္တောကရဏေ သတိ တာသံ သင်္ဃာဒိသေသဝတ္ထုဘာဝပ္ပသင်္ဂတော စ ယက္ခိအာဒယော န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကေ ပန ‘‘ဝိနီတဝတ္ထုမှိ ‘အညတရော ဘိက္ခု တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ ကာယ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဧတ္ထ အမနုဿဝိဂ္ဂဟာ ပါကတိကတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ တိရစ္ဆာနဂတသညီတိ တိရစ္ဆာနဂတာ စ ဟောတိ ဣတ္ထိသညီ’တိအာဒိဝါရေသုပိ ပါကတိကတိရစ္ဆာနဂတောဝ အဓိပ္ပေတော၊ သော စ တိရစ္ဆာနဂတပုရိသောဝ။ တေနေဝ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာအတ္တကအာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒေသု မနုဿပုရိသပဋိသံယုတ္တဝါရာ ဝိယ တိရစ္ဆာနပဋိသံယုတ္တဝါရာပိ နာဂတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ပဏ္ဍကောတိ ဣဓ မနုဿပဏ္ဍကောဝ၊ ပုရိသောတိ စ ဣဓ မနုဿပုရိသောဝ အာဂတော၊ တသ္မာ အမနုဿိတ္ထီ အမနုဿပဏ္ဍကော အမနုဿပုရိသော တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ တိရစ္ဆာနဂတပဏ္ဍကော မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ စာတိ အဋ္ဌ ဇနာ ဣဓ နာဂတာ၊ တေသံ ဝသေန ဝတ္ထုသညာဝိမတိဘေဒဝသေန အာပတ္တိဘေဒါဘေဒဝိနိစ္ဆယော၊ အနာဂတဝါရဂဏနာ စ အသမ္မုယှန္တေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တထာ တေသံ ဒုကမိဿကာဒိဝါရာ၊ အာပတ္တိအနာပတ္တိဘေဒဝိနိစ္ဆယော စ။ ‘‘တတ္ထ အမနုဿပဏ္ဍကအမနုဿပုရိသတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိတိရစ္ဆာနဂတပဏ္ဍကာတိ စတ္တာရော ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာ၊ အမနုဿိတ္ထိမနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုကာ၊ အမနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ တိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာ၊ ပါဠိယံ ပန အမနုဿိတ္ထိယာ အနာဂတတ္တာ အမနုဿပဏ္ဍကာ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ ပုရိသာ စ နာဂတာ။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိပဏ္ဍကဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ တိရစ္ဆာနဂတပုရိသေန သမာနဂတိကတ္တာ နာဂတာ၊ မနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကော မနုဿပဏ္ဍကေန သမာနဂတိကတ္တာ အနာဂတော’’တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ပန ‘‘နာဂမာဏဝိကာယပိ သုပဏ္ဏမာဏဝိကာယပိ ကိန္နရိယာပိ ဂါဝိယာပိ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗံ။

တတြာယံ ဝိစာရဏာ – ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိရစ္ဆာနဂတဿ နိသိန္နပရိသာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဧတ္ထ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတောတိ ယဿ ဥပသမ္ပဒါ ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟော ပါကတိကတိရစ္ဆာနဂတတော ဝိသိဋ္ဌော၊ တထာ ယက္ခပေတတိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟာနံ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတဿ စ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယံ အပိစ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ ဧတ္ထ ¶ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ပတနရူပံ ပမာဏံ၊ န မရဏရူပ’’န္တိ ဧတ္ထ အာပတ္တိဝိသေသဝစနတော စ ‘‘ဥဘတော အဝဿုတေ ယက္ခဿ ဝါ ပေတဿ ဝါ ပဏ္ဍကဿ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ဝါ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ကာယေန ကာယံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၆၁) သာမညေန ¶ ဝစနတော စ သော ဝိသိဋ္ဌောတိ သိဒ္ဓံ။ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ စ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟိတ္ထိယာ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇန္တဿာတိ ဝိသေသော ဟောတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အာပတ္တိဝိသေသေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒေ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟိတ္ထီပိ အဓိပ္ပေတာ၊ ရူပသာမညေန သညာဝိရာဂတ္တာသမ္ဘဝတော ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာအတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒေသုပိ သာ ဝတ္တဗ္ဗာ ဘဝေယျ၊ သာ စာနာဂတာ။ သရူပေန သံခိတ္တဝါရတ္တာ နာဂတာတိ စေ? ဣတ္ထီ စ ဟောတိ တိရစ္ဆာနဂတော စ ဥဘိန္နံ ဣတ္ထိသညီတိ ဣဓ အာဂတတ္တာ ပုရိသလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော န ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တိရစ္ဆာနဂတပုရိသော စ ဣဓ အာဂတော၊ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟိတ္ထိယာ ပါဠိယံ အနာဂတာယပိ ဒုက္ကဋမေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာတိ ဣမဿ ဝစနဿ ကာရဏစ္ဆာယာ ပရိယေသိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒံ န ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ဣတ္ထီနံ၊ ပုရိသာနဉ္စ ဧကတော ဝစနေ ပုရိသလိင်္ဂသဗ္ဘာဝတော။ ဣဓ တိရစ္ဆာနဂတပုရိသပဏ္ဍကိတ္ထိယော တိဿောပိ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ စ မနုဿဝိဂ္ဂဟာမနုဿဝိဂ္ဂဟေသု ဣတ္ထိပဏ္ဍကပုရိသသညိတာ ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာဒိသိက္ခာပဒဒွယေ ဝါရာနံ သံခိတ္တတ္တာ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတာဒယော နာဂတာ။ ယထာဝုတ္တေသု အာပတ္တိ၊ တထာ တတ္ထာပိ။ အညထာ ပုရိသံ ဩဘာသန္တဿ စ အနာပတ္တီတိ ပဏ္ဍကံ ဩဘာသန္တဿ စ ထုလ္လစ္စယန္တိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တေ ဝါရာ သံခိတ္တာတိ ပညာယန္တီတိ။ ဝိသေသော စ ပဏ္ဍကေ၊ ပုရိသေ၊ တိရစ္ဆာနဂတေ စ ဣတ္ထိသညိဿ အတ္ထိ၊ တထာပိ တတ္ထ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ ဒွိန္နမေတေသံ ဝါဒါနံ ယတ္ထ ယုတ္တိ ဝါ ကာရဏံ ဝါ အတိရေကံ ဒိဿတိ၊ တံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာရိစယော။ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ပါဠိယံ အာဂတဝါရဂဏနာ တာဝ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဣတ္ထိမူလကာ ပဉ္စ ဝါရာ ပဏ္ဍကပုရိသတိရစ္ဆာနဂတမူလကာ စ ပဉ္စ ပဉ္စာတိ ဝီသတိ ဝါရာ ဧကမူလကာ၊ တထာ ဒုမူလကာ ဝီသတိ၊ မိဿကမူလကာ ဝီသတီတိ သဋ္ဌိ ¶ ဝါရာ၊ တာနိ တီဏိ ဝီသတိကာနိ ဟောန္တိ။ ဧကေကသ္မိံ ဝီသတိကေ ဧကေကမူလဝါရံ ဂဟေတွာ ကာယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရာ တယော ဝုတ္တာ။ သေသာ သတ္တပညာသ ဝါရာ သံခိတ္တာ၊ တထာ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ကာယဝါရာ တယော ဝုတ္တာ၊ သေသာ သံခိတ္တာ၊ ဧဝံ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရေပိ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယဝါရေပိ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရေပိ နိဿဂ္ဂိယေန နိဿဂ္ဂိယဝါရေပိ တယော တယော ဝါရာ ဝုတ္တာ၊ သေသာ သံခိတ္တာ။ ဧဝံ ဆန္နံ တိကာနံ ဝသေန အဋ္ဌာရသ ဝါရာ အာဂတာတိ သရူပတော ဝုတ္တာ၊ သေသာ ဒွေစတ္တာလီသာဓိကာနိ တီဏိ ဝါရသတာနိ သံခိတ္တာနိ။ တတော ပရံ မာတုဂါမဿ သာရတ္တပက္ခေ ကာယေန ကာယန္တိ ဧကမေကံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ အဋ္ဌာရသ ဝါရာ အာဂတာတိ ဧကဝီသတိ ဝါရာ သရူပေန အာဂတာ၊ နဝနဝုတာဓိကာနိ တီဏိ ဝါရသတာနိ သံခိတ္တာနိ။ တတော ပရံ အာပတ္တာနာပတ္တိဒီပကာ ¶ စတ္တာရော သေဝနာဓိပ္ပာယမူလကာ စတ္တာရော မောက္ခာဓိပ္ပာယမူလကာတိ ဒွေ စတုက္ကာ အာဂတာ။

တတ္ထာယံ ဝိသေသော – ယဒိဒံ မာတိကာယ ပရာမသနပဒံ၊ တေန ယသ္မာ အာမသနာဒီနိ ဆုပနပရိယောသာနာနိ ဒွါဒသပိ ပဒါနိ ဂဟိတာနိ၊ တသ္မာ ပဒုဒ္ဓါရံ အကတွာ ‘‘အာမသနာ ပရာမသနံ ဆုပန’’န္တိ အာဟ။ ပရာမသနံ နာမ အာမသနာ။ ‘‘ဆုပန’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တေ ပရာမသနမ္ပိ ဝိသုံ ဧကတ္တံ ဘဝေယျာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဣတ္ထိသညီ စာတိ ဣမသ္မိံ ပဌမဝါရေ ဧဝ ဒွါဒသပိ အာမသနာဒီနိ ယောဇေတွာ ဒဿိတာနိ။ တတော ပရံ အာဒိမှိ ဒွေ ပဒါနီတိ စတ္တာရိ ပဒါနိ အာဂတာနိ၊ ဣတရာနိ သံခိတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယဝါရာဒီသု ပန သဗ္ဗာကာရေန အလာဘတော အာမသနမေဝေကံ အာဂတံ၊ နေတရာနိ။ ‘‘သဉ္စောပေတိ ဟရတီ’’တိ ပါဌော၊ သဉ္စောပေတိ စ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ‘‘ပုရိမနယေနေဝါတိ ရဇ္ဇုဝတ္ထာဒီဟိ ပရိက္ခိပနေ’’တိ စ ပစ္ဆာ ‘‘ပုရိမနယေနေဝါတိ သမ္မသနာ ဟောတီ’’တိ စ ‘‘ဝေဏိဂ္ဂါဟေ အာပတ္တိယာ ပညတ္တတ္တာ လောမဖုသနေပိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ စ ‘‘တံ ပကာသေတုံ ဥပါဒိန္နကေန ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ လိခိတံ။

ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌနိဒ္ဒေသေတိ ဣမသ္မိံယေဝ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌေ နိဒ္ဒေသေ။ ‘‘သဒိသံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ ဝုတ္တေ တာဒိသံ အဂ္ဂဟေသီတိ ဂရုကံ တတ္ထ ကာရယေတိ အတ္ထော၊ ကာယသံသဂ္ဂဝိဘင်္ဂေ ဝါတိ အတ္ထော။ ဣတရောပိ ကာယပဋိဗဒ္ဓဆုပနကော။ ဂဟဏေ စာတိ ဂဟဏံ ဝါ။ ဝိရာဂိတေတိ ဝိရဒ္ဓေ။ သာရတ္တန္တိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ¶ ရတ္တံ၊ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘မာတုဘဂိနိအာဒိဝိရတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝိရတ္တံ ဉာတိပေမဝသေန ဂဏှိ၊ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ။ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂံ ဝါ သာရတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝိရတ္တံ မာတရံ ဂဏှိ၊ အနဓိပ္ပေတံ ဂဏှိ။ ဧတ္ထ မဟာသုမတ္ထေရဝါဒေန ထုလ္လစ္စယံ ‘‘ကာယံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဂဏှာတိ၊ ထုလ္လစ္စယန္တိ လဒ္ဓိကတ္တာ။ ‘‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဣတ္ထိသညီ သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ကာယေန ကာယံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၃) ဝစနတော သင်္ဃာဒိသေသောပိ ခါယတိ။ ‘‘ဝိရတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ သာရတ္တံ ဂဏှာတိ၊ ဧတ္ထပိ သင်္ဃာဒိသေသောဝ ခါယတိ ‘‘နီလံ ဃဋ္ဋေဿာမီ’တိ ကာယံ ဃဋ္ဋေတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဝစနတော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘န ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂတ္တာ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဂရုကာပတ္တိဘယေန ‘နီလမေဝ ဃဋ္ဋေဿာမီ’တိ ဝါယာမန္တော ကာယံ ဃဋ္ဋေတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဿ ‘ကာယပဋိဗဒ္ဓံ ဃဋ္ဋေဿာမီ’တိ ပဝတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ‘‘ဧဝရူပေ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဝဒတိ ကိရ။ ‘‘ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဣတ္ထိယာ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကပုရိသေ ဝုတ္တနယေန အာပတ္တိဘေဒေါ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ပဋိစ္ဆန္နကာလေပိ ဣတ္ထိဝသေနေဝ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၂၈၁။ တိဏဏ္ဍုပကန္တိ ¶ ဟိရိဝေရာဒိမူလာနိ ဂဟေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ။ တာလပဏ္ဏမုဒ္ဒိကန္တိ တာလပဏ္ဏမယံ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ၊ တေန တာလပဏ္ဏမယံ ကဋံ၊ ကဋိသုတ္တကံ၊ ကဏ္ဏပိဠန္ဓနာဒိ သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ တမ္ဗပဏ္ဏိဝါသိနော ဣတ္ထိရူပံ လိခိတံ၊ ကဋိကပဋဉ္စ န ဆုပန္တိ ကိရ။ အာကရတော မုတ္တမတ္တော။ ရတနမိဿောတိ အလင်္ကာရတ္ထံ ကတော ကဉ္စနလတာဒိဝိနဒ္ဓါ။ သုဝဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ပစိတွာတိ သုဝဏ္ဏရသံ ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ။ ဗီဇတော ဓာတုပါသာဏတော ပဋ္ဌာယ။ ထေရော န ကပ္ပတီတိ ‘‘တုမှာကံ ပေသိတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘စေတိယဿ ပူဇံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝဋ္ဋတိ ကိရ။ ဗုဗ္ဗုဠကံ တာရကံ။ အာရကူဋလောဟမ္ပိ ဇာတရူပဂတိကမေဝ။

‘‘အာရကူဋလောဟံ သုဝဏ္ဏသဒိသမေဝ၊ သုဝဏ္ဏံ အနုလောမေတိ၊ အနာမာသ’’န္တိ။

‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ¶ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနတော မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေကဒေသောပိ အနုညာတော ဟောတီတိ တတ္ထ တတ္ထ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။

ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၈၃။ တတိယေ တယော သင်္ဃာဒိသေသဝါရာ တယော ထုလ္လစ္စယဝါရာ တယော ဒုက္ကဋဝါရာ တယော ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရာတိ ဒွါဒသ ဝါရာ သရူပေန အာဂတာ။ တတ္ထ တယော သင်္ဃာဒိသေသဝါရာ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တာတိ တိဏ္ဏံ ဝီသတိကာနံ ဧကေကမူလာ ဝါရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝိသေသာတိ ပဏ္ဏာသ ဝါရာ သံခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ အညထာ ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဝေမတိကော သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဿာဝမဂ္ဂံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ…ပေ… အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ပဏ္ဍကပုရိသသညီ တိရစ္ဆာနဂတသညီ သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဿာဝမဂ္ဂံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ အက္ကောသတိပိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ပဏ္ဍကော စ ဟောတိ ပဏ္ဍကသညီ သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ပဏ္ဍကဿ ဝစ္စမဂ္ဂံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာတိ ဧဝမာဒီနံ အာပတ္တိဋ္ဌာနာနံ အနာပတ္တိဋ္ဌာနတာ ¶ အာပဇ္ဇေယျ၊ န စာပဇ္ဇတိ၊ ပဏ္ဍကေ ဣတ္ထိသညိဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေတုံ ‘‘ဣတ္ထီ စ ပဏ္ဍကော စ ဥဘိန္နံ ဣတ္ထိသညီ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသေန ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပဏ္ဍကေ ပဏ္ဍကသညိဿ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ သံခိတ္တဝါရေသု ထုလ္လစ္စယဋ္ဌာနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဝေမတိကော သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဿာဝမဂ္ဂံ ဌပေတွာ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ…ပေ… ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိအာဒိနာ နယေန ထုလ္လစ္စယခေတ္တေပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ တထာ ‘‘ဣတ္ထီ စ ဟောတိ ဝေမတိကော သာရတ္တော စ၊ ဘိက္ခု စ နံ ဣတ္ထိယာ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏမ္ပိ ဘဏတိ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ နယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓဝါရာပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝါရတ္တိကံ ဝိယ နိဿဂ္ဂိယဝါရတ္တိကံ လဗ္ဘမာနမ္ပိ အာပတ္တိဝိသေသာဘာဝတော န ဥဒ္ဓဋံ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝါရတ္တိကေ ပန ဒိန္နနယတ္တာ တမ္ပိ တဒနုလောမာ ဝါရာ စ ¶ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗတ္ထ န-ဝိညူ တရုဏဒါရိကာ၊ မဟလ္လိကာ ဥမ္မတ္တိကာဒိကာ စ အနဓိပ္ပေတာ၊ ပဂေဝ ပါကတိကာ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ၊ တထာ ပဏ္ဍကာဒယောပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဒုတိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၈၅။ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂေ ဣတ္ထိလက္ခဏေနာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေနာ’’တိ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာပါဌော။ သီသံ န ဧတီတိ အက္ကောသနံ န ဟောတိ၊ ဃဋိတေ ပန ဟောတိ။ တတြာယံ ဝိသေသော – ဣမေဟိ တီဟိ ဃဋိတေ ဧဝ သင်္ဃာဒိသေသော ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ နိယတဝစနတ္တာ၊ အစ္စောဠာရိကတ္တာ ဝါ၊ န အညေဟိ အနိမိတ္တာသီတိအာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ။ တတ္ထ အလောဟိတာသိ၊ ဓုဝလောဟိတာသိ၊ ဓုဝစောဠာသိ၊ ပဂ္ဃရဏီသိ၊ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာသိ၊ ဝေပုရိသိကာသီတိ ဧတာနိ ဆ မဂ္ဂါနံ အနိယတဝစနာနိ၊ အနိမိတ္တာသိ၊ နိမိတ္တမတ္တာသီတိ ဒွေ ပဒါနိ အနစ္စောဠာရိကာနိ စ၊ ယတော အဋ္ဌပဒါနိ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသံ န ဇနေန္တီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တသ္မာ တာနိ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူနိ။ ပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုမှိ ဝိယ အက္ကောသမတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနီတိ ဧကေ။ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာသိ၊ ဝေပုရိသိကာသီတိ ဧတာနေဝ ပဒါနိ သကလသရီရသဏ္ဌာနဘေဒဒီပကာနိ သုဒ္ဓါနိ သင်္ဃာဒိသေသံ န ဇနေန္တိ သကလသရီရသာမညတ္တာ၊ ဣတရာနိ ဇနေန္တိ အသာမညတ္တာ။ တာနိ ဟိ ပဿာဝမဂ္ဂမေဝ ဒီပေန္တိ သိခရဏီ-ပဒံ ဝိယ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီတိ ဝစနံ ပန ပုရိသနိမိတ္တေန အသင်္ဃာဒိသေသဝတ္ထုနာ မိဿဝစနံ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ စ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ ပုရိသနိမိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ယဒိ တမ္ပိ ဇနေတိ၊ ကထံ အနိမိတ္တာသီတိအာဒိပဒါနိ န သင်္ဃာဒိသေသံ ဇနေန္တီတိ ဧကေ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ပုရိသဿပိ နိမိတ္တာဓိဝစနတော၊ ‘‘မေထုနုပသံဟိတာဟိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ မာတိကာယ လက္ခဏဿ ဝုတ္တတ္တာ စ မေထုနုပသံဟိတာဟိပိ ¶ ဩဘာသနေ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ သင်္ဃာဒိသေသော၊ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဣတရေဟိ ဩဘာသနေ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ၊ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ဧကေ၊ သဗ္ဗံ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၈၇။ ဟသန္တောတိ ယံ ဥဒ္ဒိဿ ဘဏတိ၊ သာ စေ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော။

၂၈၉။ ‘‘ပဋိဝုတ္တံ ¶ နာမာ’’တိ ပါဌော။ နော-သဒ္ဒေါ အဓိကော။ ‘‘အက္ခရလိခနေနပိ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အာဝဇ္ဇနသမနန္တရဝိဓိနာ သမေတိ စေ၊ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၉၀။ စတုတ္ထေ တယော သင်္ဃာဒိသေသဝါရာ အာဂတာ၊ သေသာ သတ္တပညာသ ဝါရာ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာပတ္တိကာယ သံခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တတော အညတရော အသမ္ဘဝတော ဣဓ န ဥဒ္ဓဋော။ သေသယောဇနက္ကမော ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ နဂရပရိက္ခာရေဟီတိ ပါကာရပရိခါဒီဟိ နဂရပရိဝါရေဟိ။ သေတပရိက္ခာရောတိ သေတာလင်္ကာရော၊ သီလာလင်္ကာရောတိ အတ္ထော (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၄)။ စက္ကဝီရိယောတိ ဝီရိယစက္ကော။ ဝသလံ ဒုဂ္ဂန္ဓန္တိ နိမိတ္တံ သန္ဓာယာဟ၊ တဒေဝ သန္ဓာယ ‘‘ကိံ မေ ပါပကံ၊ ကိံ မေ ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၉၁။ သန္တိကေတိ ယတ္ထ ဌိတော ဝိညာပေတိ။ ‘‘ပဌမဝိဂ္ဂဟေ သစေ ပါဠိဝသေန ယောဇေတီတိ ကာမဟေတုပါရိစရိယာအတ္ထော။ သေသန္တိ ‘အဓိပ္ပာယော’တိ ပဒံ ဗျဉ္ဇနံ အတ္ထာဘာဝတော။ ဒုတိယေ ပါဠိဝသေန ကာမဟေတု-ပဒါနိ ဗျဉ္ဇနာနိ တေသံ တတ္ထ အတ္ထာဘာဝတော။ ဧဝံ စတ္တာရိ ပဒါနိ ဒွိန္နံ ဝိဂ္ဂဟာနံ ဝသေန ယောဇိတာနီတိ အပရေ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၉၅။ ဧတေသု သိက္ခာပဒေသု မေထုနရာဂေန ဝီတိက္ကမေ သတိ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ။ တသ္မာ ‘‘ကိံ ဘန္တေ အဂ္ဂဒါနန္တိ။ မေထုနဓမ္မ’’န္တိ ဣဒံ ကေဝလံ မေထုနဓမ္မဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န မေထုနဓမ္မာဓိပ္ပာယေန တဒတ္ထိယာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ပရဿ ဘိက္ခုနော ကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏဘဏနေ ¶ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ တဿ အဂ္ဂဒါနံ ဒေဟီ’’တိ ပရိယာယဝစနေနပိ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျ။ ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာတိ ဧကေ။ ပဉ္စသု အင်္ဂေသု သဗ္ဘာဝါ သင်္ဃာဒိသေသောဝါတိ ဧကေ။ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဣမသ္မိံ ¶ သိက္ခာပဒဒွယေ ကာယသံသဂ္ဂေ ဝိယ ယက္ခိပေတီသု ဒုဋ္ဌုလ္လတ္တကာမဝစနေ ထုလ္လစ္စယ’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာသု ပန နာဂတ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပန ပဏ္ဍကဂတိကောဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၉၇။ အဟမှိ ဒုဂ္ဂတာတိ အဟံ အမှိ ဒုဂ္ဂတာ။ အဟံ ခွယျောတိ ဧတ္ထ အယျောတိ ဗဟုဝစနံ ဟောတိ။

၂၉၈။ ဩယာစန္တီတိ နီစံ ကတွာ ဒေဝေ ယာစန္တိ။ အာယာစန္တီတိ ဥစ္စံ ကတွာ အာဒရေန ယာစန္တိ။ အလင်္ကာရာဒီဟိ မဏ္ဍိတော ကေသသံဝိဓာနာဒီဟိ ပသာဓိတော။ ‘‘မဏ္ဍိတကရဏေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

၃၀၃။ သဟ ပရိဒဏ္ဍေန ဝတ္တမာနာတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒဝါသိနီ နာမ ‘‘ပိယာ ပိယံ ဝသေတီ’’တိ ပါဠိ၊ ပုရိသံ ဝါသေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပိယော ပိယံ ဝါသေတီ’’တိ အဋ္ဌကထာ။

တံ ကိရိယံ သမ္ပာဒေဿတီတိ အဝဿံ အာရောစေန္တိယာ စေ အာရောစေတီတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ မာတာပိတူနံ စေ အာရောစေတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ‘‘ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထုမှိ စ ‘‘ဥဒါယိတ္ထေရော ဂဏိကာယ အာရောစေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘မာတာဒီနမ္ပိ ဝဒတော ဝိသင်္ကေတော နတ္ထီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော နိပ္ပယောဇနံ။ တံ ပနေတန္တိ အာစရိယဿ ဝစနံ။ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟီတိ ပေသိတဿ ဂန္တွာ မာတာပိတုရက္ခိတံ ဝဒတော တဿ တဿာ မာတုရက္ခိတဘာဝေပိ သတိ ဝိသင်္ကေတမေဝ၊ ကသ္မာ? ‘‘ပိတုရက္ခိတာဒီသု အညတရံ ဝဒန္တဿ ဝိသင်္ကေတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရထာ အာဒိ-သဒ္ဒေါ နိရတ္ထကော သိယာ။ ဧကံ ဒသကံ ဣတရေန ဒသကေန ယောဇေတွာ ပုဗ္ဗေ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယံ ဝုတ္တနယတ္တာ မာတုရက္ခိတာယ မာတာ အတ္တနော ဓီတုသန္တိကံ ပဟိဏတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၃၃၈။ အနဘိနန္ဒိတွာတိ ¶ ဝစနမတ္တမေဝ၊ ယဒိပိ အဘိနန္ဒတိ၊ ယာဝ သာသနံ နာရောစေတိ၊ တာဝ ‘‘ဝီမံသိတော’’တိ န ဝုစ္စတိ။ သာသနာရောစနကာလေတိ အာဏာပကဿ ¶ သာသနဝစနက္ခဏေ။ တတိယပဒေ ဝုတ္တနယေနာတိ ဧကင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုဂဏနာယ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဥဘယဝတ္ထုဂဏနာယ ကိရ။

၃၃၉။ စတုတ္ထေ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ န ဝီမံသတိ န ပစ္စာဟရတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ဝိယ ‘ဂစ္ဆန္တော န သမ္ပာဒေတိ၊ အာဂစ္ဆန္တော ဝိသံဝါဒေတီ’တိ အနာပတ္တိပါဠိယာပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဧကစ္စေသု ပေါတ္ထကေသု ‘‘အတ္ထီ’’တိပိ။

၃၄၁။ အလံဝစနီယာတိ န ဝစနီယာ၊ နိဝါရဏေ အလံ-သဒ္ဒေါ။ ထေရပိတာ ဝဒတီတိ ဇိဏ္ဏပိတာ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ ‘‘ဣတ္ထီ နာမ မနုဿိတ္ထီ န ယက္ခီ န ပေတီ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ ပုရိသော နာမ မနုဿပုရိသော န ယက္ခော’’တိအာဒိ နတ္ထိ၊ တထာပိ ကာယသံသဂ္ဂါဒီသု ‘‘မနုဿိတ္ထီ’’တိ ဣတ္ထီဝဝတ္ထာနဿ ကတတ္တာ ဣဓာပိ မနုဿိတ္ထီ ဧဝါတိ ပညာယတိ။ မေထုနပုဗ္ဗဘာဂတ္တာ မနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကော စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုကောဝ ဟောတိ၊ သေသာ မနုဿပဏ္ဍကဥဘတောဗျဉ္ဇနကတိရစ္ဆာနဂတပုရိသာဒယော ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာဝ မိစ္ဆာစာရသာသနင်္ဂသမ္ဘဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာသမ္ဘဝံ ပန ဝါရာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ ပညတ္တိအဇာနနေ ဝိယ အလံဝစနီယဘာဝါဇာနနေပိ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒီသုပီတိ ‘‘ဣမသ္မိမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ‘‘လေခံ နေတွာ ပဋိလေခံ အာရောစိတဿာပိ သဉ္စရိတ္တံ နတ္ထိ သဉ္စရိတ္တဘာဝမဇာနန္တဿာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၄၂။ ယာစနာတိ ‘‘ဒေထ ဒေထာ’’တိ စောဒနာ။ ဝိညတ္တီတိ ဣမိနာ နော အတ္ထောတိ ဝိညာပနာ။ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတော ဥပကရဏံ၊ မူလံ ဝါ ဒဿတီ’’တိ ယာစတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ဝဋ္ဋတိ သေနာသနေ ဩဘာသပရိကထာဒီနံ လဒ္ဓတ္တာတိ ဧကေ။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ အဿာမိကံ။ န အာဟဋံ ¶ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ‘‘သူပေါဒနဝိညတ္တိဒုက္ကဋံ ¶ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေသူတိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ယံ ဝတ္ထုဝသေန အပ္ပံ ဟုတွာ အဂ္ဃဝသေန မဟာ ဟရိတာလဟိင်္ဂုလိကာဒိ၊ တံ ယာစိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၃၄၄။ သော ကိရာတိ ဣသိ။ တဒါ အဇ္ဈဂမာ တဒဇ္ဈဂမာ။

၃၄၈-၉။ န ဟိ သက္ကာ ယာစနာယ ကာတုံ၊ တသ္မာ သယံ ယာစိတကေဟိ ဥပကရဏေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဗျဉ္ဇနံ သမေတိ၊ န အတ္ထော။ ကသ္မာ? ဣဓ ဥဘယေသံ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓ ဝုတ္တနယေနာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယေန။ ‘‘သညာစိကာယာ’’တိ ဝစနတော ကရောန္တေနာပိ၊ ‘‘ပရေဟိ ပရိယောသာပေတီ’’တိ ဝစနတော ကာရာပေန္တေနာပိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဥဘောပေတေ ကာရကကာရာပကာ။ ဗျဉ္ဇနံ ဝိလောမိတံ ဘဝေယျ၊ ‘‘ကာရယမာနေနာ’’တိ ဟိ ဗျဉ္ဇနံ ‘‘ကရောန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝိလောမိတံ ဟောတိ အတဒတ္ထတ္တာ။ န ဟိ ကာရာပေန္တော နာမ ဟောတိ။ ‘‘ဣဓ ဝုတ္တနယေနာတိ ဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏိကနယေန။ ဧဝံ သန္တေ ‘ကရောန္တေန ဝါ ကာရာပေန္တေန ဝါ’တိ ဝစနတော ကရောန္တေနာပိ ပရေဟိ ဝိပ္ပကတံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ၊ တဒတ္ထဝိဿဇ္ဇနတ္ထံ ‘ယဒိ ပနာတိအာဒိမာဟာ’’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘သညာစိကာယ ကုဋိံ ကရောန္တော’’တိ ဝစနဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စာ’’တိ အဝတွာ ဝိကပ္ပတ္ထဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ ဂဟိတတ္တာ ဧကတောဘာဂေပိ ဝဍ္ဎိတေ အာပတ္တိ ဧဝ။ ပမာဏယုတ္တမဉ္စော ကိရ နဝဝိဒတ္ထိ။ ‘‘‘စတုဟတ္ထဝိတ္ထာရာ’တိ ဝစနေန ‘တိရိယံ တိဟတ္ထာ ဝါ’တိ ဝစနမ္ပိ သမေတိ ‘ယတ္ထ ပမာဏယုတ္တော’တိအာဒိသန္နိဋ္ဌာနဝစနာသမ္ဘဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပမာဏတော ဦနတရမ္ပီတိ ဝိတ္ထာရတော စတုပဉ္စဟတ္ထမ္ပိ ဒီဃတော အနတိက္ကမိတွာ ဝုတ္တပမာဏမေဝ ဒေသိတဝတ္ထု။ အဒေသိတဝတ္ထုဉှိ ကရောတော အာပတ္တိ။ ပမာဏာတိက္ကန္တာ ကုဋိ ဧဝ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုဋိံ ကရေယျာတိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ထမ္ဘတုလာ’’တိ ပါဌော။ အနုဿာဝနာနယေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒမိဠဘာသာယပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၃၅၃။ စာရဘူမိ ဂေါစရဘူမိ။ န ဂဟိတာတိ န ဝါရိတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကာရဏာယ ဂုတ္တိဗန္ဓနာဂါရံ၊ အကရဏဋ္ဌာနံ ဝါ ဓမ္မဂန္ဓိကာ ဟတ္ထပါဒစ္ဆိန္ဒနကာ ဂန္ဓိကာ’’တိ လိခိတံ။ ဒွီဟိ ဗလိဗဒ္ဒေဟီတိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကိရ ¶ ဝုတ္တတော အာဝိဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ ဆိန္နာဝဋတ္တာ၊ နိဂမနဿာပိ အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါစိနန္တိ ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနံ။ တဒတ္ထာယာတိ တစ္ဆနတ္ထာယ။ ပဏ္ဏသာလမ္ပီတိ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တကုဋိမေဝ ပဏ္ဏစ္ဆဒနံ။ တေနေဝ ‘‘သဘိတ္တိစ္ဆဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အလိတ္တံ ကိရ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုဗ္ဗေ ထောကံ ဌပိတံ ပုန ဝဍ္ဎေတွာ။ တသ္မိန္တိ ဒွါရဗန္ဓနေ ဝါ ဝါတပါနေ ဝါ ဌပိတေ။ ပဌမမေဝါတိ ဧတ္ထ ပတ္တကာလေ ဧဝါတိ ကိရ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ဥပတိဿတ္ထေရော ¶ ဌပိတကာလေဝါတိ ကိရ။ ပုရိမေန လေပဿ အဃဋိတတ္တာ ဒုတိယေန ဝတ္တသီသေန ကတတ္တာ ဥဘိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ။ သစေ အာဏတ္တေန ကတံ၊ ‘‘ကရောတိ ဝါ ကာရာပေတိ ဝါ’’တိ ဝစနတော အာပတ္တိ ဥဘိန္နံ သတိ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာယ၊ အသတိ မူလဋ္ဌဿေဝ။ ဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏသမ္ဘဝေ သတိ သဗ္ဗမတ္တိကာမယံ ကုဋိံ ကရောတော အာပတ္တိ ဒုက္ကဋေန သင်္ဃာဒိသေသောတိ အာစရိယဿ တက္ကော။

၃၅၄။ ဆတ္တိံသ စတုက္ကာနိ နာမ အဒေသိတဝတ္ထုကစတုက္ကံ ဒေသိတဝတ္ထုကစတုက္ကံ ပမာဏာတိက္ကန္တစတုက္ကံ ပမာဏိကစတုက္ကံ အဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏာတိက္ကန္တစတုက္ကံ ဒေသိတဝတ္ထုကပမာဏိကစတုက္ကန္တိ ဆ စတုက္ကာနိ၊ ဧဝံ သမာဒိသတိဝါရာဒီသုပိ ပဉ္စသူတိ ဆတ္တိံသ။ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ‘‘သာရမ္ဘေ စေ၊ ဘိက္ခု၊ ဝတ္ထုသ္မိံ အပရိက္ကမနေ…ပေ… သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ မာတိကာယံ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ သာရမ္ဘအပရိက္ကမနေပိ သင်္ဃာဒိသေသောဝါတိ မိစ္ဆာဂါဟဝိဝဇ္ဇနတ္ထံ အာပတ္တိဘေဒေါ ဒဿိတော၊ တသ္မာ ဝုတ္တာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိဘင်္ဂေ ဧဝံ အဝတွာ ကိမတ္ထံ မာတိကာယံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ စေ? ဘိက္ခူ အဘိနေတဗ္ဗာ ဝတ္ထုဒေသနာယ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗံ။ ကီဒိသံ? အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ နေတရံ၊ ဣတရသ္မိံ ‘‘သာရမ္ဘေ စေ ဘိက္ခု ဝတ္ထုသ္မိံ အပရိက္ကမနေ’’တိ ဧဝံ အာနိသံသဝသေန အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝတ္ထု နာမ အတ္ထိ သာရမ္ဘံ၊ အတ္ထိ အနာရမ္ဘံ၊ အတ္ထိ သပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ အပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ သာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ သာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အတ္ထိ အနာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနန္တိ ဗဟုဝိဓတ္တာ ဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ နေတရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိမတ္ထိကာ ပနေသာ ဒေသနာတိ စေ? ဂရုကာပတ္တိပညာပနဟေတုပရိဝဇ္ဇနုပါယတ္ထာ။ ဝတ္ထုဒေသနာယ ဟိ ဂရုကာပတ္တိပညာပနဟေတုတ္တာ အကတဝိညတ္တိ ဂိဟီနံ ပီဠာဇနနေန အတ္တဒုက္ခပရဒုက္ခဟေတုဘူတော စ သာရမ္ဘဘာဝေါတိ ဧတေ ဝတ္ထုဒေသနာပဒေသေန ဥပါယေန ပရိဝဇ္ဇိတာ ဟောန္တိ။ န ဟိ ဘိက္ခု အကပ္ပိယကုဋိကရဏတ္ထံ ဂိဟီနံ ¶ ဝါ ပီဠာနိမိတ္တံ သာရမ္ဘဝတ္ထု။ ကုဋိကရဏတ္ထံ ဝါ ဝတ္ထုံ ဒေသေန္တီတိ ပဌမမေဝ သာဓိတမေတံ။ ဝေါမိဿကာပတ္တိယောတိ ဒုက္ကဋသင်္ဃာဒိသေသမိဿကာပတ္တိယော။

၃၅၅။ တတ္ထ ‘‘ဒွီဟိ သင်္ဃာဒိသေသေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဒွိန္နံ သင်္ဃာဒိသေသေနာ’’တိ ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေန၊ ဝစနဗျတ္တယေန စ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာပတ္တိ ဒွိန္နံ သင်္ဃာဒိသေသာန’’န္တိပိ ပါဌော။

၃၆၄။ န ဃဋယတိ ဆဒနလေပါဘာဝတော၊ အနာပတ္တိ၊ တံ ပရတော သာဓိယတိ။ ဆဒနမေဝ သန္ဓာယ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တတာ ဝုတ္တာတိ။ ‘‘ကုက္ကုဋစ္ဆိကဂေဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတွာ ပုန ဆဒနံ ဒဏ္ဍကေဟီတိအာဒိနာ နယေန တံ ဒဿေန္တေဟိ တိဏပဏ္ဏစ္ဆဒနာကုဋိကာဝ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဆဒနံ ဒဏ္ဍကေဟိ ¶ ဒီဃတော တိရိယဉ္စ ဇာလံ ဝိယ ဗန္ဓိတွာ တိဏေဟိ ဝါ ပဏ္ဏေဟိ ဝါ ဆာဒေတုံ ဥလ္လိတ္တာဒိဘာဝေါ ဆဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ယုတ္တမိဒံ။ တသ္မာ မတ္တိကာမယံ ဘိတ္တိံ ဝဍ္ဎာပေတွာ ဥပရိ ဥလ္လိတ္တံ ဝါ အဝလိတ္တံ ဝါ ဥဘယံ ဝါ ဘိတ္တိယာ ဃဋိတံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝ ဝိနာပိ ဘိတ္တိလေပေနာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘‘သော စ ဆဒနမေဝ သန္ဓာယာ’တိ ပဓာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဟေဋ္ဌာဘာဂံ ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာတိ တိဏကုဋိကာယ။ ယထာသမာဒိဋ္ဌာယာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အာပတ္တိ ကာရုကာနံ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာန’’န္တိအာဒိမှိ သော သုဏာတိဆက္ကမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ဥဘယတ္ထ သမာဒိဋ္ဌတ္တာ အာဏာပကဿ အနာပတ္တိ။ အာဏတ္တဿ ယထာ သမာဒိဋ္ဌံ အာဏာပကေန၊ တထာ အကရဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ‘‘အဟမ္ပေတ္ထ ဝသာမီ’’တိ အတ္တုဒ္ဒေသမ္ပိ ကရောတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသောဝ။ ‘‘ကုဋိံ ကရောထာ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ပန အာဏာပကဿာပိ သင်္ဃာဒိသေသော အစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။

အဟဉ္စ ဝသိဿာမီတိ ဧတ္ထ ပရဿ ယဿ ကဿစိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ အဘာဝါ အာပတ္တိ ဧဝ ‘‘ကရောန္တဿ ဝါ’’တိ နိယမိတတ္တာ၊ အနာပတ္တိ အဝိဘတ္တတ္တာ။ ‘‘ဣဓ ပညတ္တိဇာနနမတ္တမေဝ စိတ္တ’’န္တိ စ လိခိတံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ပန အဟဉ္စ ဝသိဿာမီတိ ဧတ္ထ ယော ‘‘မယှံ ဝါသာဂါရဉ္စ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣစ္ဆတိ၊ တဿာပတ္တိ။ ယော ပန ဥပေါသထာဂါရံ ဣစ္ဆတိ၊ တဿ အနာပတ္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥဘယံ သမေတီ’’တိ ဝတွာ စ ‘‘ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ အာဂတေ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော မဟာပစ္စရိဝါဒတော ဣတရော ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ စေ? န၊ ဗလဝတ္တာ ¶ ။ ‘‘ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော၊ ဘောဇနသာလာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဣမိနာ ကတတ္တာ သင်္ကရာ ဇာတာ။ ယထာ – ဒွေ တယော ‘‘ဧကတော ဝသိဿာမာ’’တိ ကရောန္တိ၊ ရက္ခတိ တာဝါတိ ဧတ္ထ ဝိယ။ ‘‘ဣဒံ ဌာနံ ဝါသာဂါရံ ဘဝိဿတိ၊ ဣဒံ ဥပေါသထာဂါရ’’န္တိ ဝိဘဇိတွာ ကတေပိ အာပတ္တိ ဧဝ။ ဒွီသု မဟာပစ္စရိဝါဒေါ ဗလဝါ၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္ဆာ ဝုတ္တော’’တိအာဒိနာ အတီဝ ပပဉ္စိတံ။ ကိံ တေန။ ‘‘အတ္တနာ ဝိပ္ပကတံ အတ္တနာ စ ပရေဟိ စ ပရိယောသာပေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန အပရာနိပိ စတုက္ကာနိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဒဿေတဗ္ဗာနိ၊ လေဏာဒီသု ကိဉ္စာပိ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ၊ အကတဝိညတ္တိယာ သတိ တပ္ပစ္စယာ အာပတ္တိ ဧဝ။

ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၆၆။ သတ္တမေ ¶ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၈၀။ သာဝကေန ပတ္တဗ္ဗန္တိ ပကတိသာဝကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အဂ္ဂသာဝကံ။ ယထူပနိဿယယထာပုဂ္ဂလဝသေန ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ သာဝကေန တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ကေနစိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ကေနစိ ဆ အဘိညာ၊ ကေနစိ ကေဝလော နဝလောကုတ္တရဓမ္မောတိ ဧဝံ ဝိသုံ ဝိသုံ ယထာသမ္ဘဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၈၂။ ‘‘ယေ တေ ဘိက္ခူ သုတ္တန္တိကာ’’တိအာဒိဝစနတော ဓရမာနေပိ ဘဂဝတိ ပိဋကတ္တယပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ။ ဓမ္မကထိကာတိ အာဘိဓမ္မိကာ ရတိယာ အစ္ဆိဿန္တီတိအာဒိ အာယသ္မတော ဒဗ္ဗဿ နေသံ တိရစ္ဆာနကထာယ ရတိနိယောဇနံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုတ္တန္တိကာဒိသံသဂ္ဂတော တေသံ သုတ္တန္တိကာဒီနံ ဖာသုဝိဟာရန္တရာယံ၊ တေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနကထာရတိယာ အဘာဝေန အနဘိရတိဝါသံ၊ တတော နေသံ သာမညာ စာဝနဉ္စ ¶ ပရိဝဇ္ဇန္တော ဧဝံ စိန္တေသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘နိမ္မိတာနံ ဓမ္မတာတိ သာဝကေဟိ နိမ္မိတာနံယေဝ၊ န ဗုဒ္ဓေဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သာဓကတမံ ကရဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ ကရဏတ္ထေယေဝ တတိယာဝိဘတ္တီတိ အတ္ထော။

၃၈၃-၄။ ယန္တိ ယေန။ ‘‘ကတ္တာတိ ကတ္တာ၊ န ကတ္တာ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဘရိယံ ဝိယ မံ အဇ္ဈာစရတီ’’တိ ဝဒန္တိယာ ဗလဝတီ စောဒနာ။ တေန ဟီတိ ဧတ္ထ ယထာ ဆုပနမတ္တေ ဝိပ္ပဋိသာရီဝတ္ထုသ္မိံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂသမ္ဘဝါ အပုစ္ဆိတွာ ဧဝ သင်္ဃာဒိသေသံ ပညာပေသိ၊ တထေဝ ပုဗ္ဗေဝဿာ ဒုဿီလဘာဝံ ဉတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ တာဝ ဘူတာယ ပဋိညာယ နာသိတာ၊ ထေရော ကာရကော ဟောတိ။ အထ အဘူတာယ၊ ဘဂဝတာ ‘‘နာသေထာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဝုတ္တဉ္စ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒိ တာဝ ပဋိညာယ နာသိတာ၊ ထေရော ကာရကော ဟောတီ’’တိ။

အထ အပ္ပဋိညာယာတိ ‘‘အယျေနမှိ ဒူသိတာ’’တိ ဣမံ ပဋိညံ ဝိနာ ဧဝ တဿာ ပကတိဒုဿီလဘာဝံ သန္ဓာယ နာသိတာ၊ ထေရော အကာရကော ဟောတိ။ အဘယဂိရိဝါသိနောပိ အတ္တနော သုတ္တံ ဝတွာ ‘‘တုမှာကံ ဝါဒေ ထေရော ကာရကော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကသ္မာ? ဒုက္ကဋံ မုသာဝါဒပစ္စယာ လိင်္ဂနာသနာယ ¶ အနာသေတဗ္ဗတ္တာ။ ပါရာဇိကဿေဝ ဟိ လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗာ။ ‘‘နာသေထာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ပါရာဇိကာဝ ဇာတာ၊ သာ ကိံ သန္ဓာယ၊ တတော ထေရော ကာရကော အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘သကာယ ပဋိညာယ နာသေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန အပါရာဇိကာပိ အတ္တနော ဝစနေန နာသေတဗ္ဗာ ဇာတာတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာဝိဟာရဝါသိနောပိ အတ္တနော သုတ္တံ ဝတွာ ‘‘တုမှာကံ ဝါဒေ ထေရော ကာရကော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? �